📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ວິມຕິວິໂນທນີ-ຏີກາ (ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ກຣຸຓາປຸຓ຺ຓຫທຍໍ, ສຸຄຕໍ ຫິຕທາຍກໍ;

ນຕ຺ວາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິມລໍ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ຄຸຓສມ຺ປທໍ.

ວຓ຺ຓນາ ນິປຸຓາເຫສຸໍ, ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ຍາ;

ປຸພ຺ພເກຫິ ກຕາ ເນກາ, ນານານຍສມາກຸລາ.

ຕຕ຺ຖ ກາຈິ ສຸວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາ, ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ ຈ ຄນ຺ຖໂຕ;

ວິຣທ຺ຘາ ອຕ຺ຖໂຕ ຈາປິ, ສທ຺ທໂຕ ຈາປິ ກຕ຺ຖຈິ.

ກາຈິ ກຕ຺ຖຈິ ອປຸຓ຺ຓາ, ກາຈິ ສມ຺ໂມຫກາຣິນີ;

ຕສ຺ມາ ຕາຫິ ສມາທາຍ, ສາຣໍ ສງ຺ເຂປຣູປໂຕ.

ລີນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປກາເສນ຺ໂຕ, ວິຣທ຺ຘຎ຺ຈ ວິໂສຘຍໍ;

ອຸປຏ຺ຐິຕນຍຎ຺ຈາປິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກາສຍໍ.

ວິນເຍ ວິມຕິໍ ເຉຕຸໍ, ຠິກ຺ຂູນໍ ລຫຸວຸຕ຺ຕິນໍ;

ສງ຺ເຂເປນ ລິຂິສ຺ສາມິ, ຕສ຺ສາ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສິຕຸກາໂມ ຕສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຄຸຓໂຍຄສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ໂຍ ກປ຺ປໂກຏີຫິປີຕິອາທິມາຫ. ວິສິຏ຺ຐຄຸຓໂຍເຄນ ຫິ ວນ຺ທນາຣຫຠາໂວ, ວນ຺ທນາຣເຫ ຈ ກຕາ ວນ຺ທນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓປ຺ປໂຍຊນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ, ມຍໍ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕເມວ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ. ຕສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ. ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣເຓນ ຫິ ຣາຄາທິໂທສວິຄມໂຕ ປຎ຺ຎາທິຄຸຓປາຏວໂຕ ອາຍຸອາທິວຑ຺ຒນໂຕ ປຸຎ຺ຎາຕິສຍຠາວາທິໂຕ ຈ ໂຫເຕວ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນໍ.

ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ຕາວ ຠຄວໂຕ ວນ຺ທນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ໂຍ ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ…ເປ… ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ອິມິສ຺ສາ ປນ ວິນຍເທສນາຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານຎາຓສມຸຏ຺ຐິຕຕາຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານເມວ ໂຖມນໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອສາ ຫິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິ, ຍທິທໍ ອາຣມ຺ຠານຸຣູປໂຖມນາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປຠາວາ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ນຍໂຕ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ເສສພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍຕິ ອິມສ຺ສ ອນິຍມວຈນສ຺ສ ນາໂຖຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລນ຺ຕິ ກປ຺ປໂກຏິຄຓນາວເສນປິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ກປ຺ປໂກຏິໂຍ’’ຕິ ປເມຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ກາລໍ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ປເຄວ ວສ຺ສຄຓນາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລນ຺ຕິ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເຕນ ກປ຺ປໂກຏິຄຓນາວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍມປິ, ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍວເສນ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໂຕ ສລກ຺ຂໍ ຈຕຸຣສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປກາລໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຎ຺ຈມຫາປອຈ຺ຈາຄາທິອຕິທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຂທໍ ກາຍິກໍ ປຣິສ຺ສມໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ໂລກຫິຕາຍາຕິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ຫິຕາຍ. ນາຖຕີຕິ ນາໂຖ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ຫິຕສຸຂໍ ອາສີສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ນາຖຕິ ເວເນຍ຺ຍຄເຕ ກິເລເສ ອຸປຕາເປຕິ, ນາຖຕິ ວາ ຍາຈຕິ ເວເນຍ຺ເຍ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕກຣເຓ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ນິໂຍເຊຕີຕິ ນາໂຖ, ໂລກປຏິສຣໂຓ ໂລກສາມີ ໂລກນາຍໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ໂຍ ກຣຸຓາຍ ກມ຺ປິຕຫທຍຕ຺ຕາ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ອຕິທຸກ຺ກຣກິຣິຍາຍ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ຕາທິສໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກິຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂິປຕິ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ວາ ກິຣິຍຕິ ປສາຣິຍຕີຕິ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກິຓາຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ກາຣຸຓິກໍ ຫິໍສຕິ ວິພາເຘຕິ, ວິນາເສຕິ ວາ ປຣສ຺ສ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ກມ຺ປນໍ ຫທຍເຂທໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກມິຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ຣຸນ຺ຘຕີຕິ ກຣຸຓາ. ເອສາ ຫິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາລກ຺ຂຓາ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຸຓິການໍ ສຸຂໍ ຣຸນ຺ຘຕິ ວິພາເຘຕິ. ກຣຸຓາຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ກາຣຸຓິໂກ, ມຫນ຺ໂຕ ກາຣຸຓິໂກ ມຫາກາຣຸຓິໂກ, ຕສ຺ສ ນໂມ ອຕ຺ຖູຕິ ປາຐເສໂສ.

ເອວໍ ກຣຸຓາມຸເຂນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕຸໍ ອສມ຺ພຸຘນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘນິເສວິຕໍ ຍໍ ອສມ຺ພຸຘໍ ຊີວໂລໂກ ຠວາ ຠວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ນໂມຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ພຸຘນ຺ຕິ ອສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ, ຍຖາສຠາວໍ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອນ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ. ຍນ຺ຕິ ອນິຍມໂຕ ສປຣິຍຕ຺ຕິໂກ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ກມ຺ມຠາເວນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ພຸທ຺ຘນິເສວິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ວິເສສນໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວກພຸທ຺ເຘຫິປິ ວາ ໂຄຈຣາເສວນຠາວນາເສວນາຫິ ຍຖາຣຫໍ ນິເສວິຕໍ, ອຊຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍຕ຺ຕິຜລນິພ຺ພານານິ ໂຄຈຣາເສວນວເສເນວ ນິເສວິຕານິ, ມຄ຺ໂຄ ປນ ຠາວນາເສວນວເສນາປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓາທິວເສນ ໂຄຈຣາເສວນວເສນາປິ ນິເສວິໂຕ. ຠວາຠວນ຺ຕິ ຠວໂຕ ຠວໍ. ອຖ ວາ ຫີນປຓີຕາທິວເສນ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຠວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຑ຺ຒຕ຺ໂຖປິ ຫິ ອ-ກາໂຣ ທິສ຺ສຕິ ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໑) ວິຍ. ອຖ ວາ ຠໂວຕິ ວຸຑ຺ຒິ, ອຠໂວຕິ ຫານິ. ຠໂວຕິ ວາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ, ອຠໂວຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ຠໂວ ຈ ອຠໂວ ຈ ຠວາຠໂວ, ຕໍ ຠວາຠວໍ. ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ຊີວໂລໂກຕິ ສຕ຺ຕໂລໂກ. ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສິໂນຕິ ຘມ຺ມວິເສສນໍ. ຕຕ຺ຖ ນ ວິທຕິ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວໍ ນ ວິຊານາຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ອຎ຺ຎາຓໍ. ສາ ອາທິ ເຍສໍ ຕຓ຺ຫາທີນໍ, ເຕເຍວ ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ສຕ຺ຕາຕິ ກິເລສາ, ເຕເຍວ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ວິພາຘນຏ຺ເຐນ ຊາລສທິສາຕິ ຊາລໍ, ຕໍ ວິທ຺ຘໍເສຕິ ສພ຺ພໂສ ວິນາເສຕິ ສີເລນາຕິ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສີ, ຕສ຺ສ.

ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ສປຣິຍຕ຺ຕິໂກ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ມຄ຺ໂຄເຍວ ກິເລເສ ວິທ຺ຘໍເສຕິ, ເນຕເຣຕິ ເຈ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ມຄ຺ຄສ຺ສາປິ ນິພ຺ພານມາຄມ຺ມ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນໂຕ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ກິເລເສ ວິທ຺ຘໍເສຕິ ນາມ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນກິຈ຺ຈໍ ຜເລນ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ຜລມ຺ປິ ‘‘ກິເລສວິທ຺ຘໍສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ກິເລສວິທ຺ຘໍສີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ. ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ຕສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ເພ ອນິຍມິຕສ຺ສ ນິຍາມກວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ ຈ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ຘມ຺ໂມ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຠາເວນ ວໂຣ ປວໂຣ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ ຘມ຺ມວໂຣ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ນໂມ ອຕ຺ຖູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂປນເຍເນວ ສພ຺ພຘມ຺ມຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ໂຖເມຕຸໍ ຄຸເຓຫີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄຸເຓຫິ ໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຕມຣິຍສງ຺ຆໍ ນມາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສີລາທໂຍ ຄຸຓາ ເຈຕ຺ຖ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກເທສສຣູເປກເສສນເຍນ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາທິສທ຺ທປຣິຍາເຍນ ປຠຸຕິສທ຺ເທນ ວາ ວິມຸຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຜລໍ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ປຠຸຕິ-ສທ຺ເທນ ຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາທໂຍ ຄຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ກຸສລຕ຺ຖິການໍ ຊນານໍ ປຸຎ຺ຎາຕິສຍວຸຑ຺ຒິຍາ ເຂຕ຺ຕສທິສຕ຺ຕາ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ຊນານໍ ກຸສລຕ຺ຖິການ’’ນ຺ຕິ. ຂິຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ຕາຍຕີຕິ ຫິ ເຂຕ຺ຕໍ. ອຣິຍສງ຺ຆນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ, ສເທວເກນ ໂລເກນ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອຸປຄຕານຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອຣິຍາ, ອຏ຺ຐ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ, ອຣິຍານໍ ສງ຺ໂຆ ສມູໂຫຕິ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ຕໍ ອຣິຍສງ຺ຆໍ.

ອິທານິ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມຊນິຕໍ ກຸສລາຠິສນ຺ທໍ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕ ປໂຍຊເນ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສໍວຓ຺ຓິຍມານສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ ສກລສາສນມູລຠາວທສ຺ສນມຸເຂນ ສໍວຓ຺ຓນາກຣຓສ຺ສາປິ ສາສນມູລຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຈ຺ເຈວມິຈ຺ຈາທິຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທນ຺ຕິ ປຸຎ຺ໂຎຆໍ, ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາຫໍ ປຸຎ຺ຎຣາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສານຸຠາເວນາຕິ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາຫສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ພເລນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ ວິນຍໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ຍສ຺ມິໍ ຐິເຕ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍປິຏເກ. ຐິເຕຕິ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອນູນໍ ຫຸຕ຺ວາ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລສຸ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຐິເຕ. ສາສນນ຺ຕິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສາສນໍ. ອຏ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ກາມສຸຂລ຺ລິກຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສງ຺ຂາເຕ ອນ຺ຕທ຺ວເຍ ອຏ຺ຐິຕສ຺ສ, ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສປິ ຠຄວໂຕ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ອນ຺ຕທ຺ວຍວິຣຫິຕາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ຐິຕສ຺ສ. ອມິສ຺ສນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘີຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ອນາກຸລໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິສ຺ສາຍ ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາວນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ນິສ຺ສາຍ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຖ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸ ປຸນ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາ ກິໍປໂຍຊນາຕິ? ອາຫ ກາມຎ຺ຈາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາມນ຺ຕິ ເອກນ຺ເຕນ, ຍຖິຈ຺ຉກໍ ວາ, ສພ຺ພໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຍໍ ວິນໂຍຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸພ຺ພາຈຣິຍາສເຠຫີຕິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທໂຍ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາ ເອວ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ຈ ອາສຠາ, ເຕຫິ ປຸພ຺ພາຈຣິຍວເຣຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກີທິສາ ປນ ເຕ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາຕິ? ອາຫ ຎາຓມ຺ພູຕິອາທິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ອມ຺ພຸນາ ສລິເລນ ນິທ຺ໂຘຕານິ ນິສ຺ເສສໂຕ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນ ໂຘຕານິ ວິໂສຘິຕານິ ຣາຄາທີນິ ຕີຓິ ມລານິ ກາມາສວາທໂຍ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ ເຍຫິ ເຕ ຎາຓມ຺ພຸນິທ຺ໂຘຕມລາສວາ, ເຕຫິ ຂີຓາສເວຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂີຓາສວຠາເວປິ ນ ເອເຕ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາຕິ ອາຫ ‘‘ວິສຸທ຺ຘວິຊ຺ຊາປຏິສມ຺ຠິເທຫີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາຕິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ ວາ. ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕສຸປິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີນໍ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຄຫິຕຕາຍ ເຕສໍ ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓເນ ສາມຕ຺ຖິຍໍ ສາຕິສຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໂກວິເທຫີ’’ຕິ.

ກິເລສຊາຕໍ, ປຣິກ຺ຂາຣພາຫຸລ຺ລໍ ວາ ສລ຺ລິຂຕິ ຕນຸໍ ກໂຣຕີຕິ ສລ຺ເລໂຂ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸຓສມູໂຫ, ອິຘ ປນ ຂີຓາສວາຘິກາຣຕ຺ຕາ ປຣິກ຺ຂາຣພາຫຸລ຺ລສ຺ສ ສລ຺ລິຂນວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສລ຺ເລເຂນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສລ຺ເລຂິຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ສລ຺ເລຂິເຍ, ຘຸຕງ຺ຄປຣິຫຣຓາທິສລ຺ເລຂປອປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂນສຸລຠູປເມຫີຕິ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ອສຸກສທິສາ’’ຕິ ນຕ຺ຖິ ສຸລຠາ ອຸປມາ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂນສຸລຠູປມາ, ເຕຫິ. ມຫາວິຫາຣສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ນິກາຍນ຺ຕຣໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ວິຫາຣສີເສນ ເຫຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິວາສີນຎ຺ເຈວ ເຕຫິ ສມລທ຺ຘິການຎ຺ຈ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ທິຏ຺ຐິສີລວິສຸທ຺ຘິຍາ ປຠວຕ຺ເຕນ ສຎ຺ຎາຓຠູຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທໂຍ ‘‘ມຫາວິຫາຣສ຺ສ ຘຊູປມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕຫິ ອຍໍ ວິນໂຍ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ສມ຺ມາ ອນູນໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓິໂຕ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ເຕຫິ ນເຍຫີ’’ຕິ. ວິຈິຕ຺ເຕຫິ ນເຍຫິ ສມ຺ພຸທ຺ຘວຣນ຺ວເຍຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘວຣໍ ອນຸຄເຕຫິ, ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍານຸຄເຕຫິ ນເຍຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍ ອນູນຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປໂຍຊນວິເສສໍ ອຊ຺ເຌສກຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ສໍວຓ຺ຓນາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂຕຕ຺ຕາຕິ ຣຈິຕຕ຺ຕາ. ນ ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອຠິສມ຺ຠຸຓາຕີຕິ ນ ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ.

ສໍວຓ຺ຓນໍ ຕຎ຺ຈາຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຎ຺ຈ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມາຣຠນ຺ໂຕ ສກລາຍປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ອິຘ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ຕສ຺ສາ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ສຣີຣໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເຖວ ກຸຣຸນ຺ທີນາມາທີສຸ ວິສ຺ສຸຕາສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕປິ ວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ເຖຣວາທໍ ກຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມ຺ມາ ສມາຣຠິສ຺ສນ຺ຕິ ປທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ໂຖ ກຖີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຏ຺ຐກຖາ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍນ຺ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣີນາມິກໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຈຣີຕິ ອຸຬຸມ຺ປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ຕເມວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ‘‘ກຸຣຸນ຺ທີວລ຺ລິວິຫາໂຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ກຕຕ຺ຕາ ‘ກຸຣຸນ຺ທີ’ຕິ ນາມໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖໍ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖານເຍນ, ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍຍຸຕ຺ຕິຍາ ວາ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວາທານໍ ພາຫິຣຠາໂວ ສິຍາຕິ ເຕປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ອນ຺ໂຕຄຘເຖຣວາທ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ເຖຣວາເທປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕໍ ເມຕິ ຄາຖາຍ ໂສຕູຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມປ຺ປທີປສ຺ສາຕິ ຘມ຺ໂມ ເອວ ໂມຫນ຺ຘກາຣວິທ຺ຘໍສນໂຕ ປທີປສທິສຕ຺ຕາ ປທີໂປ ອສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມປ຺ປທີໂປ, ຠຄວາ, ຕສ຺ສ. ປຕິມານຍນ຺ຕາຕິ ປູເຊນ຺ຕາ ມນສາ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕາ ນິສາເມນ຺ຕຸ ສຸຓນ຺ຕຸ.

ພຸທ຺ເຘນາຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິທສ຺ສນມຸເຂນ ປມາຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍເຖວ ພຸທ຺ເຘນ ໂຍ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຍຫິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີຫິ ຕເຖວ ຎາໂຕ, ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ຍສ຺ມາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິນໂຍຕິ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ. ວຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ຠຄວຕາ ອພ຺ຍາກຕໍ ນາມ ຕນ຺ຕິປທໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕປກິຓ຺ຓກເທສນາເຍວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາ. ຕເຖວ ຎາໂຕຕິ ຍເຖວ ພຸທ຺ເຘນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເຖວ ເອກປທມ຺ປິ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ອວິນາເສຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຈ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ຎາໂຕ ວິທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາຕິ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ມຕິສງ຺ຂາຕໍ ເຖຣປຣມ຺ປຣາຍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຠຕໍ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປາຬິວຓ຺ຓນາວເສນ ເຈວ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉຍໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕາ. ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສູຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາມຫາປຈ຺ຈຣິອາທິກາ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາໂຍ ອກໍສຸ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖາມກໍສູ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖາປິ ໂສເຍວຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສຸ, ຕສ຺ມາ. ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປມາຓນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຫີຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ເຫຕຸອຕ຺ຖສ຺ສ ຕສ຺ມາຕິ ອິມິນາເຍວ ປກາສິຕຕ຺ຕາ, ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ວາ, ປມາຓເມວາຕິ. ຍທິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປມາຓໍ, ເອວໍ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ປມາທເລຂາປິ ປມາຓໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ ປມາທເລຂ’’ນ຺ຕິ, ອປຣາປຣໍ ລິຂນ຺ເຕຫິ ປມາເທນ ສຕິໍ ອປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ລິຂິຕພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ລິຂນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ ປມາທເລຂາ ນາມ, ສາ ຈ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຍເມວ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ປຸນ ຍສ຺ມາຕິ ປທສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນວເສນ ອຍໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສິກ຺ຂາສຸ ສຄາຣວານໍ ປຓ຺ຑິຕານໍ ປມາຓເມວ, ຍສ຺ມາ ຈ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາປິ ຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິມຕ຺ຕວິສິຏ຺ຐຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນາ, ຕໂຕ ເອວ ປມາຓຠູຕາວ ເຫສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ.

ຕໂຕຕິ ຕາຫິ ອຏ຺ຐກຖາຫິ. ຠາສນ຺ຕຣເມວ ຫິຕ຺ວາຕິ ສີຫຬຠາສໍເຍວ ອປເນຕ຺ວາ. ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄຎ຺ຈ ສມາສຍິຕ຺ວາຕິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ຍຖາຐາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ປທຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍາທິກໍ ອຕິວິຕ຺ຖິຓ຺ເຓນ ວຈນກ຺ກເມນ ເຈວ ວຸຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖນຍໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກວິເສເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຖເນນ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປປຎ຺ຈິຕໍ ຕາທິສໍ ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ສລ຺ລຫຸເກນ ອຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປເກນ ປທກ຺ກເມນ ເຈວ ວຸຕ຺ຕນຍສທິສໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕິທິສິຕ຺ວາ ຈ ສງ຺ເຂປນເຍເນວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ປນ ວິນຍຏີກາຍໍ ‘‘ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ອາເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປປຎ຺ຈິຕໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ…ເປ… ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ເອຕ຺ຖ ອປໂລກນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ວິຍ ຕາທິສໍ ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ກຎ຺ຈິ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ເຖວ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປາຬິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກຖນຎ຺ຫິ ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ໂວກ຺ກມິຕ຺ວາ ກຖນໍ ນາມ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕເຖວ ວຓ຺ຓິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປໍ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອາຄຕໍ ປາຬິໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນໂຕ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາສຸ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວຓ຺ຓິຕໍ ຍຖາຐາເນເຍວ ວຓ຺ຓນໂຕ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ກຎ຺ຈິ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາ’’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກຖໍ ປນ ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຂິປເນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ນ ຫີຍຕີຕິ? ອາຫ ‘‘ວິນິຈ຺ຉຍໍ ສພ຺ພມເສສຍິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສງ຺ຂິປນ຺ໂຕປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຈນາທິເມວ ສງ຺ຂິປນ຺ໂຕ, ວິນິຈ຺ຉຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ສພ຺ພາສຸປິ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອເສສຍິຕ຺ວາ, ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ກຎ຺ຈິ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ກຎ຺ຈິ ປາຬິກ຺ກມໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ, ອນຸກ຺ກເມເນວ ປາຬິໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑາທີສຸ ອາຄຕານໍ ຌານກຖາທີນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວຈນານໍ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວຓ຺ຓິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖໍ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕານຸຣູປໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິທີປຍິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຫສ຺ສຕີຕິ ຠວິສ຺ສຕິ, ກຣີຍິສ຺ສຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິກໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຓ຺ຓນາວເສນ ສມານກຕ຺ຕຸກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຈ຺ຉິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ປນ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິກໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາ ອມ຺ເຫຫິ ກຣີຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຈຣິຍວເສນ ສມານກຕ຺ຕຸກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ພາຫິຣນິທານກຖາ

ອິທານິ ສໍວຣວິນຍປຫານວິນຍາທີສຸ ພຫູສຸ ວິນເຍສຸ ອຕ຺ຕນາ ‘‘ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສໍ ວິນຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຠາເວນ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ວິນຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ຕຕ຺ຖາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາສຸ ຄາຖາສຸ. ຕາວ-ສທ຺ໂທ ປຐມນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເຕນ ປຐມໍ ວິນຍໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ທີເປຕິ. ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພຕິ ນິຍເມຕພ຺ໂພ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍສ຺ມາ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພ, ເຕນ ເຫຕຸນາ ເອຕໍ ວິນໂຍ ນາມາຕິອາທິກໍ ນິຍາມກວຈນໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ວິນຍສ຺ສ. ມາຕິກາຕິ ອຸທ຺ເທໂສ. ໂສ ຫິ ນິທ຺ເທສປທານໍ ຊນນີຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ມາຕາ ວິຍາຕິ ‘‘ມາຕິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິທານິ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ມາຕິກໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນາຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອຕໍ ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີຕິອາທິນິທານວຈນປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ວິນຍປິຏກໍ ເຍນ ປຸຄ຺ຄເລນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມາ ກາຣຓາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຍນ ຘາຣິຕໍ, ເຍນ ຈ ອາຠຕໍ, ເຍສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ເອຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ເຕນ ສມເຍນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອເນກປ຺ປກາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິນຍສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິອາທິນິທານວຈນມຕ຺ຕໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸກາໂມປິ ວິສຸໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນິທາເນນ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ອິທມໂວຈາຕິ ນິຄມເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ນິທານນິຄມນານິປິ ສຕ຺ຖຸເທສນາຍ ອນຸວິຘານຕ຺ຕາ ຕທນ຺ໂຕຄຘາເນວາຕິ ນິທານສ຺ສາປິ ວິນຍປາຬິຍໍເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາຕິ ອິທມ຺ປິ ວິນຍປິຏກສມ຺ພນ຺ຘໍເຍວ ກຕ຺ວາ ມາຕິກໍ ຐເປຕິ. ມາຕິກາຍ ຫິ ເອຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິນຍປິຏກໍເຍວ ສາມຎ຺ຎໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉຕິ.

ອິທານິ ປນ ຕໍ ວິສຸໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ມາຕິກາປເທສຸ. ອິທນ຺ຕິ ເຕນ ສມເຍນາຕິອາທິນິທານວຈນໍ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ຍສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາເລ ຘຣມານກາເລ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ໂຫຕິ. ຕທຸຠເຍນາປິ ຠຄວໂຕ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເຈສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕພ຺ພສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ອຸປຎ຺ຎາສຕ຺ໂຖ ວາ, ອຸປຎ຺ຎາໂສຕິ ຈ ວາກ຺ຍາຣມ຺ໂຠ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອສາ ຫິ ຄນ຺ຖກາຣານໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອປຣໍ ວຕ຺ຕຸມາຣຠນ຺ຕານໍ ຈ-ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ. ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕຕ຺ຕາ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານໍ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ສຠາຄຕ຺ຖວເສນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍນໍ ກຖນໍ ສງ຺ຄີຕິ, ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ປູຊນີຍຕ຺ຕາ ຈ ມຫຕີ ສງ຺ຄີຕິ ມຫາສງ຺ຄີຕິ. ທຸຕິຍາທິໍ ອຸປາທາຍ ເຈສາ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນິທທາຕິ ເທສນໍ ເທສກາລາທິວເສນ ອວິທິຕໍ ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ນິທານໍ, ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ.

ເວເນຍ຺ຍານໍ ມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາວ ກິຣິຍາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຕິປຏ຺ຐານາທິຘມ຺ໂມ ເອວ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວາ ອາຓາ, ຕໍ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຈກ຺ກນ຺ຕິປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈຕິ ນິຏ຺ຐິຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ ຠຄວຕິ ໂລກນາເຖຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຸສິນາຣາຍນ຺ຕິ ສມີປຕ຺ເຖ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນຕິ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອຸປວຕ຺ຕນຠູຕໍ ມລ຺ລຣາຊູນໍ ສາລວນຸຍ຺ຍານໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ຕາ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ອຸເປຈ຺ຈ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ‘‘ອຸປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ຈ ນຄຣສ຺ສ ຈ ມຊ຺ເຌ ສາລວນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຸສິນາຣາຍ ຫິ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍ ຕໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ສາລວນຣາຊິວິຣາຊິໂຕ ມຄ຺ໂຄ ປາຈີນາຠິມຸໂຂ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄຣສ຺ສ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາຣາຠິມຸໂຂ ອຸຕ຺ຕເຣນ ນິວຕ຺ໂຕ, ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ມນຸສ຺ສາ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ອຸປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ອຸປວຕ຺ຕເນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສໍສຏ຺ຐວິຏປານໍ ສມ຺ປນ຺ນຉາຍານໍ ສາລປນ຺ຕີນມນ຺ຕເຣ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ໂຈ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ’’ຕິ. ອຸປາທີຍຕິ ກມ຺ມກິເລເສຫີຕິ ອຸປາທິ, ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປໍ. ຕເທວ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ສມ຺ມາ ອປ຺ປຫີນຕາຍ ເສໂສ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອຸປາທິເສໂສຕິ ອນຸປາທິເສສາ, ນິພ຺ພານຘາຕຸ, ຕາຍ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ຈາຍໍ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ. ປຣິນິພ຺ພາເນຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ, ປຣິນິພ຺ພານເຫຕຸ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ສນ຺ນິປຕິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆສ຺ສ ເຖໂຣ ເຊຏ຺ໂຐ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ຆສທ຺ທສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສສທ຺ທສາເປກ຺ຂຕ຺ເຕປິ ຄມກຕ຺ຕາ ເຖຣສທ຺ເທນ ສມາໂສ ຍຖາ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຄຣຸກຸລນ຺ຕິ. ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕຖາ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊນນສ຺ສ ກາຣຓມາຫ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕຕິອາທິ. ສຕ຺ຕ ອຫານິ ສມາຫຏານິ ສຕ຺ຕາຫໍ, ສຕ຺ຕາຫໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອລໍ, ອາວຸໂສຕິອາທິນາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອລນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ເຕນ ມຫາສມເຓນາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ກຣຓວຈນໍ, ຕໂຕ ມຫາສມຓໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ຕາ ມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ຈ ໂຫມ ຕທາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ໂຫມາຕິ ວາ ອຕີຕຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ, ອຫຸມ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐານໍ, ເຫຕຸ. ໂຂຕິ ອວຘາຣເຓ, ເອຕໍ ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊເຕວ, ໂນ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ? ອາຫ ຍໍ ປາປຠິກ຺ຂູຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ ວາ, ເຍນ ກາຣເຓນ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ຕເທຕໍ ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕີໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕີຕສຕ຺ຖຸກໍ, ປາວຈນໍ. ປຘານໍ ວຈນໍ ປາວຈນໍ, ຘມ຺ມວິນຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ອລຊ຺ຊີປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ. ນ ຈິຣສ຺ເສວາຕິ ນ ຈິເຣເນວ. ຍາວ ຈ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລສຸ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາຕິ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ເນນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປິຏກສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຈວ ວິນຍປິຏກສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ ຈ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ. ຕສ຺ເສວ ປກາຣໂຕ ຎາປນໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ຐປນໍ ປຎ຺ຎາປນໍ. ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາຕິ ໂສ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ. ສາສນນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘວເສນ ຕິວິຘໍ ສາສນໍ, ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ສຕ຺ຕຕ຺ຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ. ອທ຺ຘນິຍນ຺ຕິ ອທ຺ຘານກ຺ຂມໍ, ຕເທວ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕໂນ ກຕໍ ອນຸຄ຺ຄຫວິເສສໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ຍຎ຺ຈາຫໍ ຠຄວຕາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຎ຺ຈາຫນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ, ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ວາ ເອຕໍ, ເຕນ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸຄ຺ຄຫຓໍ ປຣາມສຕິ. ຘາເຣສ຺ສສີຕິອາທິກໍ ຠຄວຕາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຈີວຣປຣິວຕ຺ຕນໍ ກາຕຸກາເມນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ. ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສປາຕິ ‘‘ກສ຺ສປ, ຕ຺ວໍ ອິມານິ ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓານິ ປໍສຸກູລານິ ປາຣຸປິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ກາຍພລໍ ສນ຺ຘາຍ, ປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫ. ສາຓານິ ປໍສຸກູລານີຕິ ມຕກເຬວຣໍ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕານິ ຕຸມ຺ພມຕ຺ເຕ ກິມໂຍ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ຄຫິຕານິ ສາຓວາກມຍານິ ປໍສຸກູລຈີວຣານິ. ຣຖິກາທີນໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປໍສູນໍ ອຸປຣິ ຐິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ເຕສຸ ກູລມິວາຕິ ປໍສຸກູລໍ. ອຖ ວາ ປໍສຸ ວິຍ ກຸຈ຺ຉິຕຠາວໍ ອຸລຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປໍສຸກູລນ຺ຕິ ປໍສຸກູລສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິພ຺ພສນານີຕິ ນິຏ຺ຐິຕວສນກິຈ຺ຈານິ, ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກເມວ ຕໍ ຈີວຣໍ ອເນກາວຍວຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ. ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ສມານປຣິໂຠເຄນ, ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ຈ ສມສມຏ຺ຐປເນນ ຈ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປນຕ຺ຖາຍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒) ອາຄຕໍ ປາຬິໍ ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ ອາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມີຕິ ຍາວເທວ ອາກງ຺ຂາມິ, ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອິຈ຺ຉາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ຍາວເທວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທຕິ ເອຕ຺ຖ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາໂຣ ນາມ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຠາວໂຕ ເອວໍສຎ຺ຎິຕາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ສຫ ອຏ຺ຐ ຣູປາຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຉຬຠິຎ຺ຎາ ນາມ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາໂຍ. ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນາຕິ ‘‘ອຫໍ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຍຕ຺ຕເກ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ຈ ວຬຎ຺ເຊມິ, ຕຖາ ກສ຺ສໂປປີ’’ຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມໍ ກຕ຺ວາ ຐປເນນ, ອິທຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສາມຎ຺ເຎນ ເຖຣສ຺ສ ປສໍສາມຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພຖາ ສມຕາຍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ຄຸຓວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ສາວກາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ກລມ຺ປິ ກລຠາຄມ຺ປິ ນ ອຸເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫສ຺ສ, ຕສ຺ສ ເມຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ຫິ ເກສຸຈິ ‘‘ຕສ຺ສ ເມ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ອາຓຓ຺ຍໍ ອຓຓຠາໂວ. ສກກວຈອິສ຺ສຣິຍານຸປ຺ປທາເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈີວຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນວເສນ ກວຈສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ກຕໍ, ສມາປຕ຺ຕິຍາ ນິທສ຺ສນວເສນ ອິສ຺ສຣິຍໍ ຄຫິຕໍ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ຍຖາຫາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອກມິທາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາວາຍາຕິ ປາວານຄຣໂຕ. ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ທີຆມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ. ທີຆປຣິຍາໂຍ ເຫຕ຺ຖ ອທ຺ຘານສທ຺ໂທ. ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ອິຘ ອາເນຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໂຕ ປຣໍ. ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ, ນ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອຕໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑປາຬິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອວເສສໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປາຬິເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຫນ຺ທ ມຍໍ ອາວຸໂສຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຘມ຺ໂມ ນາມ ທສກຸສລກມ຺ມປຖປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອຘມ຺ໂມ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປສງ຺ຄຕ຺ຕາ ປນ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ອສງ຺ຄາຍນເຫຕຸໂທສຄໂຓ ສມ຺ຠວຕິ, ໂສ ເອວ ເອຕ຺ຖ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ຘມ຺ໂມ ຈ ປຏິພາຫີຍຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອປິ ຈ ‘‘ອຘມ຺ມວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ ຘມ຺ມວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ເຍນ ອຘມ຺ເມນ ເຕ ສຸຠທ຺ທວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາທໂຍ ອຘມ຺ມວາທິໂນ, ເຍນ ຈ ຘມ຺ເມນ ອິຕເຣ ຘມ຺ມວາທິໂນວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເຍວ ອິຘ ‘‘ອຘມ຺ໂມ’’ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ສີລວິປຕ຺ຕິອາທິເຫຕຸໂກ ປາປິຈ຺ຉຕາທິໂທສຄໂຓ ອຘມ຺ໂມ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ສີລສມ຺ປທາທິເຫຕຸໂກ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸຓສມູໂຫ ຘມ຺ໂມຕິ ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸເຣ ທິປ຺ປຕີຕິ ອປິ ນາມ ທິປ຺ປຕິ. ອຖ ວາ ຍາວ ອຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຸເຣຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິປ຺ປຕີຕິ ທິປ຺ປິສ຺ສຕິ. ປຸເຣສທ຺ທໂຍເຄນ ຫິ ອນາຄຕຕ຺ເຖ ອຍໍ ວຕ຺ຕມານປ຺ປໂຍໂຄ, ຍຖາ ປຸຣາ ວສ຺ສຕິ ເທໂວຕິ. ອວິນໂຍຕິ ປຫານວິນຍາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອວິນໂຍ.

ເຕນ ຫີຕິ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘເຣຕິ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິນວງ຺ຄໍ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ສກລນວງ຺ຄໍ, ສຕ຺ຖຸສາສນໍ. ອຕ຺ຖກາເມນ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິປຸຣິສຕ຺ຖປຣິຍຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຈ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕີ’’ຕິ ຕີຓິ ປິຏການິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນສງ຺ຂາຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປອຍຕ຺ຕິຘຣາ, ຕາທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຖຠາວນາສິເນຫາຠາເວນ ສຸກ຺ຂາ ລູຂາ ອສິນິທ຺ຘາ ວິປສ຺ສນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ. ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ສມາຫາໂຣ ຕິປິຏກໍ, ຕເທວ ນວງ຺ຄາທິວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘຣາ.

ກິສ຺ສ ປນາຕິ ກສ຺ມາ ປນ. ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສກ຺ໂຂ. ຕເມວາຫ ‘‘ສກຣຓີໂຍ’’ຕິ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈສ຺ສ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ສກິຈ຺ໂຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ. ພຫຸກາຣຕ຺ຕາຕິ ພຫຸປກາຣຕ຺ຕາ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖຕິ ອຕິວິຍ ວິສ຺ສາສິໂກ. ນນ຺ຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ໂອວທຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກທາຈິ ອສຎ຺ຎຕາຍ ນວກາຍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກປຣິສາຍ ຊນປທຈາຣິກາຈຣຓໍ, ເຕສຎ຺ຈ ສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປພ຺ພຊ຺ຊນຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເອວມາຫ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວາ-ສທ຺ໂທ ປທປູຣໂຓ, ອຍໍ ກຸມາໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ປຏິຊານາຕີຕິ ເຖຣໍ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫ. ຕຕ຺ຣາຕິ ເອວໍ ສຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂຕິ ອິທໍ ນ ເສກ຺ຂານໍ ອຄຕິຄມນສພ຺ຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອເສກ຺ຂານຎ຺ເຎວ ປນ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ຕຖາປິ ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ຕຖາປິ ອຠພ຺ໂພ ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຠພ຺ໂພຕິອາທິ ປນສ຺ສ ສຠາວກຖນໍ. ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທາຕິ ຉນ຺ເທນ ສິເນເຫນ. ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກາຕຸໍ. ປຣິຍຕ຺ໂຕຕິ ອຘີໂຕ ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ.

ຣາຊຄຫໍ ໂຂ ມຫາໂຄຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄຈໂຣ, ຄຸນ຺ນໍ ໂຄຈຣຏ຺ຐານໍ. ໂຄຈໂຣ ວິຍາຕິ ໂຄຈໂຣ, ຠິກ຺ຂາຈຣຓຏ຺ຐານໍ. ໂສ ມຫນ຺ໂຕ ອສ຺ສາຕິ ມຫາໂຄຈຣໍ, ຣາຊຄຫໍ. ອຸກ຺ໂກເຏຍ຺ຍາຕິ ນິວາເຣຍ຺ຍ.

ສຕ຺ຕສຸ ສາຘຸກີຬນທິວເສສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສາຘຸກໍ ເອວ ປູຊາວເສນ ກີຬນໂຕ ສາຘຸກີຬນໍ. ອຸປກຏ຺ຐາຕິ ອາສນ຺ນາ. ວສ຺ສໍ ອຸປເນຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວສ຺ສູປນາຍິກາ.

ຕຕ຺ຣ ສຸທນ຺ຕິ ຕສ຺ສໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ, ສຸທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກນ຺ຕິ ອຸປຈິຕປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທິຘາຕຸກໍ. ສມສ຺ສາເສຕຸນ຺ຕິ ສນ຺ຕປ຺ເປຕຸໍ. ທຸຕິຍທິວເສຕິ ເຊຕວນວິຫາຣໍ ປວິຏ຺ຐທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິຣິຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ວິເຣຈນໍ. ໂອສຘປຣິຠາວິຕໍ ຂີຣເມວ ວິເຣຈນນ຺ຕິ ຂີຣວິເຣຈນໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ເຠສຊ຺ຊປານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ອປ຺ປຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ມຕ຺ຕາ-ສທ຺ໂທ ມຕ຺ຕາ ສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໙໐) ວິຍ.

ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ຉິນ຺ນໍ, ຜຸລ຺ລນ຺ຕິ ຠິນ຺ນໍ, ເຕສໍ ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ອຠິນວກຣຓໍ.

ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເວທິຍຕິ ທິສ຺ສຕີຕິ ປຣິເວຓໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ວິຫາເຣສຸ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຐມໍ ມາສນ຺ຕິ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຐມໍ ມາສໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເສນາສນວຕ຺ຕານໍ ພຫູນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໒໙໔ ອາທໂຍ) ເສນາສນປຏິພທ຺ຘານໍ ພຫູນໍ ກມ຺ມານໍ ວິຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠຄວຕາ…ເປ… ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຕິຍທິວເສຕິ ‘‘ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ຈິນ຺ຕິຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ. ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສເຍວ ເຕ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສຸໍ. ສິຣິຍາ ນິເກຕນມິວາຕິ ສິຣິຍາ ນິວາສນຏ຺ຐານໍ ວິຍ. ເອກສ຺ມິໍ ປານີຍຕິຕ຺ເຖ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕາ ປກ຺ຂິໂນ ວິຍ ສພ຺ເພສໍ ຊນານໍ ຈກ຺ຂູນິ ມຓ຺ຑເປເຍວ ນິປຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ເອກນິປາຕຕິຕ຺ຖມິວ ຈ ເທວມນຸສ຺ສນຍນວິຫງ຺ຄານ’’ນ຺ຕິ. ໂລກຣາມເຓຍ຺ຍກນ຺ຕິ ໂລເກ ຣມຓີຍຠາວໍ, ຣມຓໍ ອຣຫຕີຕິ ວາ ໂລກຣາມເຓຍ຺ຍກໍ. ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ຑນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ເພສຸ ສາຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣໍ, ຕໂຕ ວິປ຺ປສນ຺ນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ຑໍ. ອຖ ວາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ສາຣຠູໂຕ ວິສິຏ຺ຐຕໂຣ ມຓ຺ໂຑ ມຓ຺ຑນໍ ອລງ຺ກາໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ໂຑ, ມຓ຺ຑໂປ. ມຓ຺ຑໍ ສູຣິຍຣສ຺ມິໍ ປາຕິ ນິວາເຣຕີຕິ ມຓ຺ຑໂປ. ວິວິຘານິ ກຸສຸມທາມານິ ເຈວ ມຸຕ຺ໂຕລມ຺ພການິ ຈ ວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕໍ ວເມນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂາເມນ຺ຕມິວ ຈາຣຸ ໂສຠນໍ ວິຕານໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິວິຘກຸສຸມທາໂມລມ຺ພກວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕຈາຣຸວິຕາໂນ. ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຕສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິກມ຺ມຕ຺ຕາ ເອວ ‘‘ຣຕນວິຈິຕ຺ຕມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລມິວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມຓິໂຍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕຕລໍ ມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລໍ ນາມ, ຕມິວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາສນາຣຫນ຺ຕິ ນິສີທນາຣຫໍ. ທນ຺ຕຂຈິຕນ຺ຕິ ທນ຺ເຕຫິ ຂຈິຕໍ.

ອາວຊ຺ເຊສີຕິ ອຸປນາເມສິ. ອນຸປາທາຍາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ກຖາໂທໂສຕິ ກຖາຍ ອສຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ຍຖາວຸຑ຺ຒນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ເອເກຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓການໍເຍວ ເອເກ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ສພ຺ພໍ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ວທນ຺ຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທີຆຠາຓກາ ປນ ‘‘ປທສາວ ເຖໂຣ ສນ຺ນິປາຕມາຄໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເກຈິ ‘‘ອາກາເສນາ’’ຕິ, ‘‘ເຕ ສພ຺ເພປິ ຕຖາ ຕຖາ ອາຄຕທິວສານມ຺ປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ເອກເມກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາ ຕຖາ ວທິໍສູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ກໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ. ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ພີຊນີຄຫຓໍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນມຸຂວິກາຣປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຕາວເສນ ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຎ຺ຎຕປ຺ປຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘາປິ ສາວກາປິ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຘມ຺ມຕາທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ຈິຕ຺ຕພີຊນິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ປຐມໍ, ອາວຸໂສ ອຸປາລິ, ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ສງ຺ຄີຕິຍາ ປຸພ຺ເພ ປຐມຠາໂວ ສິທ຺ໂຘຕິ? ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສານຸກ຺ກມາທິນາ ປຸພ຺ເພ ປຐມຠາວສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລເຍວ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ສຊ຺ຌາຍິຕານິ, ເຕເນວ ກເມນ ປຈ຺ຉາປິ ສງ຺ຄີຕານິ ວິເສສໂຕ ວິນຍາຠິຘມ຺ມປິຏການີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ. ອນ຺ຕຣາ ຈ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທນ຺ຕິ ຣາຊຄຫສ຺ສ ຈ ນາຬນ຺ທາຍ ຈ ອນ຺ຕຣາ, ວິວເຣ ມຊ຺ເຌຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ເທນ ປນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ຣາຊາຄາຣເກຕິ ຣຎ຺ໂຎ ກີຬນຕ຺ຖາຍ ກເຕ ອຄາຣເກ. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍນ຺ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ເອວໍນາມກໍ ອຸຍ຺ຍານໍ. ເກນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອິຘ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຍສ຺ມາ ປເນຕໍ ນ ຠຄວຕາ ເອວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຣຎ຺ຎາປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກມາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເວເທຫິປຸຕ຺ເຕນາຕິ ອຍໍ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາຍ ປຸຕ຺ໂຕ, ນ ວິເທຫຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາຍ. ຍສ຺ມາ ມາຕາ ປນສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕາ, ຕສ຺ມາ ສາ ເວເທນ ຎາເຓນ ອີຫຕິ ຆຏຕິ ວາຍມຕີຕິ ‘‘ເວເທຫີ’’ຕິ ປາກຏນາມາ ຊາຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕປໂຍຊນກາລເທສເທສກກາຣກກຣຓປ຺ປກາເຣຫິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖາປິເຕສຸ ຘມ຺ມວິນເຍສຸ ນານປ຺ປກາຣໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ເອກວິຘາທິເຠເທ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕເທຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ວາຕິ ອຸທານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ວິມຸຕ຺ຕິຣສນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສາທໍ, ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິກໍ ວາ ອຄ຺ຄຜລນິປ຺ຜາທນໂຕ, ວິມຸຕ຺ຕິກິຈ຺ຈໍ ວາ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປາທນໂຕ. ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິປິ ຘມ຺ໂມ ເອວ ວິນໂຍປິ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາທິຠາວໂຕ, ຕຖາປິ ວິນຍສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓຠາເວນ ປຍຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ວິນຍຕນ຺ຕິວິຣຫິຕໍ ຕນ຺ຕິໍ ທີເປຕິ, ຍຖາ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາໂຣ ໂຄພລິພທ຺ທນ຺ຕິອາທິ.

ອເນກຊາຕິສໍສາຣນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອຫໍ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ກາຣກໍ ຕຓ຺ຫາວຑ຺ຒກິໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ເຍນ ຎາເຓນ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ກາ, ຕໍ ໂພຘິຎາຓໍ ອນິພ຺ພິສໍ ອລຠນ຺ໂຕ ເອວ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຠຸຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍໍ ອິມໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ສໍສຣິໍ, ຍສ຺ມາ ຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓມິສ຺ສຕາຍ ຊາຕິ ນາເມສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ທຸກ຺ຂາ, ນ ຈ ສາ ຕສ຺ມິໍ ອທິຏ຺ເຐ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ສນ຺ຘາວິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ໂຐສີຕິ ອິທານິ ມຍາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ ອສິ. ປຸນ ເຄຫນ຺ຕິ ປຸນ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ມມ ເຄຫໍ. ນ ກາຫສີຕິ ນ ກຣິສ຺ສສິ. ກາຣຓມາຫ ສພ຺ພາ ເຕຕິອາທິ. ຕວ ສພ຺ພາ ອວເສສກິເລສຜາສຸກາ ມຍາ ຠຄ຺ຄາ. ອິມສ຺ສ ຕຍາ ກຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕໍ ກູຏໍ ກຓ຺ຓິກມຓ຺ຑລໍ ວິສງ຺ຂຕໍ ວິທ຺ຘໍສິຕໍ. ວິສງ຺ຂາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຄຕໍ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ. ອຫຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຜລໍ ອຊ຺ຌຄາ ປຕ຺ໂຕສ຺ມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຈິຕ຺ຕເມວ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍໍ ອຊ຺ຌຄາ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ.

ເກຈີຕິ ຂນ຺ຘກຠາຓກາ. ປາຏິປທທິວເສຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອເຕນ. ໂສມນສ຺ສມຍຎາເຓນາຕິ ໂສມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນ. ອາມນ຺ຕຍາມີຕິ ນິເວທຍາມິ, ໂພເຘມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕເຣຕິ ອນ຺ຕຣາເຬ, ເວມຊ຺ເຌຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກນ຺ຕິ ຍຖາ ກມ຺ມເມວ ກມ຺ມນ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຸຕ຺ຕເມວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘກ (ຈູຬວ. ໔໓໗ ອາທໂຍ) ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓາທິກໍ. ໂສຬສຫິ ວາເຣຫິ ອຸປລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂສຬສ ປຣິວາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປຣິວາຣປາຬິຍໍ (ປຣິ. ໑ ອາທໂຍ) ປຐມໍ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາໂຣ ກຖາປຕ຺ຕິວາໂຣ ວິປຕ຺ຕິວາໂຣ ສງ຺ຄຫວາໂຣ ສມຸຏ຺ຐານວາໂຣ ອຘິກຣຓວາໂຣ ສມຖວາໂຣ ສມຸຈ຺ຈຍວາໂຣຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ວາຣາ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນປຈ຺ຈຍາ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໑໘໘) ເອວໍ ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕວິເສເສນ ປຸນ ວຸຕ຺ຕາ ເຕເຍວ ອຏ຺ຐ ວາຣາ ຈາຕິ ອິເມສໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ວາຣານໍ ວເສນ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ຄສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄສ຺ສ ຈ ປກາສິຕຕ຺ຕາ ໂສຬສຫິ ວາເຣຫິ ອຸປລກ຺ຂິໂຕ ປຣິວາໂຣ ‘‘ໂສຬສປຣິວາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນາຕິ ອິທໍ ໂລກວຊ຺ຊປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສຎ຺ຎມເວລໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອາຈາໂຣ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ, ວີຕິກ຺ກໂມ. ເຕນາຕິ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາທິເຫຕຸນາ. ເອຕນ຺ຕິ ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາຕິອາທິຄາຖາວຈນໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ວິນຍສ຺ສ.

ອິຕຣໍ ປນາຕິ ສຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠເທຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ເຖ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາທິອຕ຺ເຖ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເວເນຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ວິນຍໍ ວິຍ ອິສ຺ສຣຠາວໂຕ ອາຓາປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ອເທເສຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ຈຣິຕານຸຣູປໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາທິວເສນ ອເທເສຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ກາລນ຺ຕເຣ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສສ຺ສມິວ ຜລ’’ນ຺ຕິ. ອຸປາຍສມງ຺ຄີນໍເຍວ ນິປ຺ປຊ຺ຊນຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຘນຸ ວິຍ ຂີຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນ ຫິ ເຘນຸໍ ວິສາຓາທີສຸ, ອກາເລ ວາ ອວິຊາຕໍ ວາ ໂທຫນ຺ໂຕ ຂີຣໍ ປຏິລຠຕິ.

ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຠິຘມ຺ເມ. ອຠິຘມ຺ເມຕິ ສຸປິນນ຺ເຕນ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ອນາປຕ຺ຕິຠາເວປິ ອກຸສລເຈຕນາ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິອາທິນາ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ, ‘‘ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘາຠາວໂຕ ສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອາຣມ຺ມຓາທີຫີຕິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກມ຺ມທ຺ວາຣປຏິປທາທີຫິ. ລກ຺ຂຓີຍຕ຺ຕາຕິ ສຎ຺ຊານິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິນຍປິຏກນ຺ຕິອາທີສຸ ຕີສຸ ສທ຺ເທສຸ ຍໍ ອວິສິຏ຺ຐໍ ສມານໍ, ຕໍ ປິຏກສທ຺ທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາ ປິຏກສມ຺ປທາເນນາຕິ ປາຬິສມ຺ປທານວເສນ ມາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນາຕິ ເອວໍ ທຸວິຘຕ຺ເຖນາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ.

ເທສນາສາສນກຖາເຠທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເທສນາເຠທໍ ສາສນເຠທໍ ກຖາເຠທນ຺ຕິ ເຠທສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເຠທນ຺ຕິ ຈ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສູຕິ ປິຏເກສຸ. ສິກ຺ຂາ ຈ ປຫານານິ ຈ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ຈ ສິກ຺ຂາປຫານຄມ຺ຠີຣຠາໂວ, ຕຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຣິທີປເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທນ຺ຕິ ປຣິຍາປຸຓນເຠທໍ ວິຠາວເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຫິໍ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍາທິເກ ຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຍຖາ ປາປຸຓາຕິ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຍຫິໍ ຍຖາ ປາປຸຓາຕິ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຣິທີປນາ ວິຠາວນາ ຈາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຄາຖາສຸ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ເອກເມວ.

ອາຓາຣເຫນາຕິ ອາຓໍ ປເຓຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຓາຣໂຫ, ຠຄວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ໂສ ຫິ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຈ ອວິປຣີຕໂຕ ເທສກຠາເວນ ປມາຓວຈນຕ຺ຕາ ຈ ອາຓໍ ປເຓຕຸໍ ອຣຫຕິ. ໂວຫາຣປຣມຕ຺ຖານມ຺ປິ ສມ຺ຠວໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຓາພາຫຸລ຺ລໂຕ’’ຕິ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຐມນ຺ຕິ ວິນຍປິຏກໍ. ປຈຸຣາປຣາຘາ ເສຍ຺ຍສກຕ຺ເຖຣາທໂຍ. ເຕ ຫິ ໂທສພາຫຸລ຺ລໂຕ ‘‘ປຈຸຣາປຣາຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈຸໂຣ ພຫຸໂກ ພຫຸໂລ ອປຣາໂຘ ໂທໂສ ວີຕິກ຺ກໂມ ເຍສນ຺ເຕ ປຈຸຣາປຣາຘາ. ອເນກຊ຺ຌາສຍາຕິອາທີສຸ ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ທິຏ຺ຐິ ຎາຓຎ຺ຈ. ຈຣິຍາຕິ ຣາຄຈຣິຍາທິກາ ຉ ມູລຈຣິຍາ. ອຖ ວາ ຈຣິຍາຕິ ຈຣິຕໍ, ຕໍ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ທຸວິຘໍ. ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ສຕ຺ຕານໍ ປຸພ຺ພປຣິຈຍວເສນ ອຠິຣຸຈິ, ສາ ທຸວິຘາ ຫີນປຓີຕເຠເທນ. ຍຖານຸໂລມນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍາທີນໍ ອນຸຣູປໍ. ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ຘມ຺ມສຠາວານຸຣູປໍ.

ສໍວຣາສໍວໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທໂກ ມຫນ຺ໂຕ ຈ ສໍວໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຑ຺ຒິອຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອ-ກາໂຣ. ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິໂມຈນໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒) ສມາຘິເທສນາພາຫຸລ຺ລໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານໍ ກິເລສານນ຺ຕິ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ, ກມ຺ມກິເລສານໍ ວາ ໂຍ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣຫິ ວີຕິກ຺ກໂມ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ. ອນຸສຍວເສນ ສນ຺ຕານມນຸວຕ຺ຕນ຺ຕາ ກິເລສາ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕາປິ ສີລເຠທວເສນ ວີຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສາ’’ຕິ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານນ຺ຕິ ໂອກາສທານວເສນ ຈິຕ຺ເຕ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຐານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ. ອນຸສຍປ຺ປຫານນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ສນ຺ຕາເນ ກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ຖາມຄຕາ ກາມຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕ ກິເລສາ ສນ຺ຕາເນ ອນຸ ອນຸ ສຍນໂຕ ອນຸສຍາ ນາມ, ເຕສໍ ປຫານໍ.

ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານນ຺ຕິ ເຕນ ເຕນ ທານສີລາທິກຸສລງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອກຸສລງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ. ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານນ຺ຕິ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕເມວ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສນ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ກິເລເສຕິ ອຸປຕາເປຕີຕິ ສໍກິເລໂສ, ຕສ຺ສ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຫານໍ. ສມາຘິສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕາທິສຸຎ຺ຎສຠາວຘມ຺ມປ຺ປກາສນໂຕ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ປິຏເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມຕິ ປາຬີຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມສ຺ສ ສີລາທິວິສິຏ຺ຐຕ຺ຖໂຍຄໂຕ, ພຸທ຺ຘານໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຈ ປກຏ຺ຐານໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ວຈນປ຺ປພນ຺ຘານໍ ອາຬິ ປນ຺ຕີຕິ ປາຬິ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເຠທສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸຣູປວາຈກຠາເວນ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ເທສຸ ເອກນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິໂຕ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິປ຺ປພນ຺ໂຘ ປາຬິຘມ຺ໂມ ນາມ. ເທສນາຍ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ໂກ ວິເສໂສຕິ ເຈ? ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕຘມ຺ມສ຺ສ ປເຣສໍ ໂພຘນຠາເວນ ອຕິສຊ຺ຊນາ ວາຈາຍ ປກາສນາ ‘‘ເທສນາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ – ‘‘ເທສນາຕິ ຕສ຺ສາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ປາຬິຍາ ເທສນາ’’ຕິ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສທ຺ໂທ ເອວ ປຣມຕ຺ຖວິນິມຸຕ຺ຕາຍ ສມ຺ມຸຕິຍາ ອຠາວາ. ອິມເມວ ນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຈ ເທສນາ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສທ຺ໂທ ເອວາ’’ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ເຕປິ ອນຸປວຊ຺ຊາເຍວ. ຍຖາ ‘‘ກາມາວຈຣປຏິສນ຺ຘິວິປາກາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ‘‘ກາມາວຈຣປຏິສນ຺ຘິວິປາກາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕປຣມຕ຺ຖວິສຍາເຍວາ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກປຸພ຺ພການໍ ຣາຄາທິອກຸສລານໍ ເມຕ຺ຕາທິກຸສລານຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມມູລກຕ຺ຕາ ປນສ຺ສ ປຣິກປ຺ປສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖວິສຍຕາ ສກ຺ກາ ປຎ຺ຎເປຕຸໍ, ເອວມິຘາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ເອເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປິຏກາວຍວານໍ ຘມ຺ມາທີນໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ຕໍສມຸທາຍສ຺ສ ປິຏກສ຺ສາປິ ວຸຕ຺ໂຕ ເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທຸກ຺ເຂນ ໂອຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ທຸກ຺ໂຂ ວາ ໂອຄາໂຫ ໂອຄາຫນໍ ອນ຺ໂຕປວິສນເມເຕສູຕິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ປິຏເກສຸ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ.

ເຫຕຸໂນ ຜລໍ ເຫຕຸຜລໍ. ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ອວິປຣີຕາຠິລາໂປ. ວິສຍໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈາຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ອວໂພຘປ຺ປກາຣທສ຺ສນໍ, ເອຕສ຺ສ ອວໂພໂຘຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂລກິໂຍ ຫິ ຘມ຺ມຕ຺ຖາທິໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາວ ປວຕ຺ຕນໂຕ ວິສຍໂຕ ອວໂພໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ປນ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕາຍ ຕໍ ອນາລມ຺ພມາໂນປິ ຕພ຺ພິສຍໂມຫວິທ຺ຘໍສເນນ ຘມ຺ມາທີສຸ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອວໂພໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຘມ຺ເມສູຕິ ກາຣິຍານຸຣູປໍ ກາຣເຓສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖານຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສູຕິ ຉພ຺ພິຘນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປໂຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປໂຖ, ຕສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘມ຺ມຊາຕນ຺ຕິ ກາຣຓປ຺ປເຠໂທ ກາຣຓເມວ ວາ. ອຕ຺ຖຊາຕນ຺ຕິ ກາຣິຍປ຺ປເຠໂທ, ກາຣິຍເມວ ວາ. ຍາ ຈາຍໍ ເທສນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕາສຸ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາສຸ ໂຍ ປຏິເວໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ.

ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອລຄທ຺ທສທ຺ເທນ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວີຓາວາທນໍ ວີຓາຕິອາທີສຸ ວິຍ, ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາ ຑໍສຕິ, ຕຖາ ທຸຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອິຕຣຄ຺ຄຫເຓ ວິໂຣຘາຠາວາ. ຕສ຺ມາ ອລຄທ຺ທສ຺ສ ຄຫຓໍ ອຸປມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອລຄທ຺ທູປມາ. ອລຄທ຺ໂທຕິ ເຈຕ຺ຖ ອາສິວິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຫິ ອລໍ ປຣິຍຕ຺ໂຕ, ຊີວິຕຫຣຓສມຕ຺ໂຖ ວາ ວິສສງ຺ຂາໂຕ ຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ‘‘ອລໍຄໂທ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອລຄທ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວຏ຺ຏໂຕ ນິສ຺ສຣຓໍ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ວິຍາຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຘມ຺ມຣຕນານຸປາລໂກ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນິຣເປກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ. ທຸຄ຺ຄຫິຕານີຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປາຣມ຺ໂຠ ນາມ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຣວມ຺ຠນໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂລາຠສກ຺ກາຣາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິທຸຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອລຄທ຺ທູປມສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕີຕິ ຕຎ຺ຈ ອສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສີລປຣິປູຣຓາທິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ເອເຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕຄາຫິໂນ ນານຸໂຠນ຺ຕິ ນ ວິນ຺ທນ຺ຕິ. ປຏິວິທ຺ຘາກຸປ຺ໂປຕິ ປຏິວິທ຺ຘອຣຫຕ຺ຕຜໂລ.

ອິທານິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ຍຖາຣຫໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ວິນເຍ ປນາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕາສໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທານໍ ວິນເຍ ປເຠທວຈນາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ (ປາຣາ. ໑໒) ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາວ ວິຠຕ຺ຕາ. ທຸຕິເຍ ຕາສໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕໍ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ວິຊ຺ຊານໍ ຉສຸ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ຕາສຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ເສສານມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ທີເປຕິ. ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ຕຕ຺ເຖວ ສມ຺ມາ ວິຠຕ຺ຕຠາວໍ ທີເປຕຸໍ ຕຕ຺ເຖວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ກຕໍ. ອຸປາທິນ຺ນຜສ຺ໂສຕິ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປຏິປາທນຜສ຺ໂສ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ປິຏການໍ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ.

ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຕິ ຄາຖາຍ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ – ຍສ຺ສ ນິກາຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຄຓນໂຕ ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫວເສນ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ຍສ຺ສ ສງ຺ຄຫສ຺ສາຕິ ຕິວຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄໂຫ, ເອສ ປຐໂມ ນິກາໂຍ ອິຘ ທີຆນິກາໂຍຕິ. ອນຸໂລມິໂກຕິ ອປຈ຺ຈນີໂກ, ອຕ຺ຖານຸໂລມນໂຕ ອນ຺ວຕ຺ຖນາໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກນິກາຍມ຺ປີຕິ ເອກສມູຫມ຺ປິ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຈິຕ຺ຕໍ. ຍຖຍິທນ຺ຕິ ຍຖາ ອິເມ. ໂປຓິກຈິກ຺ຂລ຺ລິກາ ຂຕ຺ຕິຍາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ‘‘ໂປຓິກນິກາໂຍ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກນິກາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ປຎ຺ຈທສຫິ ວຄ຺ເຄຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາຕິ ປາເຐ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ, ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາ’’ຕິ ປາໂຐ. ປຸພ຺ເພ ນິທສ຺ສິຕາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກນິທ຺ເທເສ ນິທສ຺ສິຕາ.

ເວທນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ຕຸຏ຺ຐິນ຺ຕິ ປີຕິໍ. ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິ ຘມ຺ມຣາສິວເສນ. ທ຺ວາສີຕິສຫສ຺ສານິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິອາທີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກາ ເຕຫິເຍວ ເທສິຕານິ ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຄຓ຺ຫິໍ. ເມຕິ ມມ ຫທເຍ, ອິຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ເຍ ຘມ຺ມາ ມມ ຫທເຍ ປວຕ຺ຕິໂນ, ເຕ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສານີຕິ ໂຍຊນາ. ອິທຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລ ອຸຄ຺ຄຫິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ປນ ຠຄວຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ເທສິຕານໍ ສຸຠສຸຕ຺ຕ(ທອີ. ນິ. ໑.໔໔໔ ອາທໂຍ) ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ຕານໍ (ມ. ນິ. ໓.໗໙ ອາທໂຍ), ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິຍໍ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ກຖິຕກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓສ຺ສ ຈ ວເສນ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘານໍ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສໂຕປິ ອຘິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕິປຏ຺ຐານາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໒ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໑.໑໐໕ ອາທໂຍ). ອເນການຸສນ຺ຘິກນ຺ຕິ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓໔ ອາທໂຍ). ຕຎ຺ຫິ ນານາຐາເນສຸ ນານາຘມ຺ມເທສນານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕໍ. ຕິກທຸກຠາຊນໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິຍໍ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑ(ຘ. ສ. ໙໘໕ ອາທໂຍ) ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ຑວເສນ (ຘ. ສ. ໑໓໘໔ ອາທໂຍ) ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນນ຺ຕິ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑວເສນ (ຘ. ສ. ໑ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖິ ວຕ຺ຖູຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຖຸ ນາມ ສຸທິນ຺ນກຓ຺ຑາທິ (ປາຣາ. ໒໔ ອາທໂຍ). ມາຕິກາຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ. ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສຸ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ. ຕິກຈ຺ເຉໂທຕິ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍາທິຕິກປຣິຈ຺ເຉໂທ. ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ. ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕານິ ອຈ຺ຉຣິຍານິ, ປຸປ຺ຜວສ຺ສເຈລຸກ຺ເຂປາທີນິ. ຍາ ‘‘ປຎ຺ຈສຕາ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຖຣິກາ’’ຕິ ຈ ປວຸຈ຺ຈຕິ, ອຍໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍທຕ຺ຖໍ ສາ ອິຘ ທສ຺ສິຕາ, ຕໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມິສ຺ສາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ອຍໍ ອາຈຣິຍານໍ ປເວຓີ ປຏິປາຏິ. ວິຊິຕາວິໂນຕິ ວິຊິຕສພ຺ພກິເລສປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ວິຊິຕວນ຺ໂຕ. ຊມ຺ພຸສິຣິວ຺ຫເຍຕິ ຊມ຺ພຸສທິໂສ ສິຣິມນ຺ໂຕ ອວ຺ຫໂຍ ນາມໍ ຍສ຺ສ ທີປສ຺ສ, ຕສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫນ຺ເຕນ ຫິ ຊມ຺ພຸຣຸກ຺ເຂນ ອຠິລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ທີໂປປິ ‘‘ຊມ຺ພູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມານໍ ອວິນສ຺ສມານໍ ກຕ຺ວາ. ວິນຍວໍສນ຺ຕິອາທີຫິ ຕີຫິ ວິນຍປາຬິເຍວ ກຖິຕາ ປຣິຍາຍວຈນຕ຺ຕາ ເຕສໍ. ປກຕຎ຺ຎຸຕນ຺ຕິ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ, ປຏຸຠາວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘຸຣຄ຺ຄາໂຫຕິ ປຘານຄ຺ຄາຫີ, ສພ຺ເພສໍ ປາໂມກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສມຸທາໂຍ ສມູໂຫ ຠິກ຺ຂຸສມຸທາໂຍ.

ຍທາຕິ ນິພ຺ພາຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຊຕຍິຕ຺ວາ ຈ ສພ຺ພຘີຕິ ຕເມວ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປກາສຍິຕ຺ວາ. ຊຸຕິມນ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາຊຸຕິຍາ ຍຸຕ຺ຕາ, ເຕຊວນ຺ໂຕ ວາ, ມຫານຸຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພາຍິໍສູຕິ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ນິພ຺ພາຍິໍສຸ. ອນາລຍາຕິ ອສງ຺ຄາ.

ອຖາຕິ ປຈ຺ຉາ, ຍທາ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສຸ, ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ສິງ຺ຄີໂລຓກປ຺ໂປຕິ ເອຕ຺ຖ ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ, ເຕນ ສິງ຺ຄີໂລຓວິກປ຺ໂປປິ ກປ຺ປຕິ. ອິທມ຺ປິ ປກ຺ຂນ຺ຕຣໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕຕ຺ຖ ສິງ຺ເຄນ ໂລຓໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ອໂລຓກປິຓ຺ຑປາເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕິ, ສນ຺ນິຘິໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກປ຺ປຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລກປ຺ໂປຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຉາຍາຍ ວິກາເລ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ຄາມນ຺ຕຣກປ຺ໂປຕິ ‘‘ຄາມນ຺ຕຣໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວາຣິເຕນ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ອາວາສກປ຺ໂປຕິ ເອກສີມາຍ ນານາເສນາສເນສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຸໂປສຖາທີນິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ອນຸມຕິກປ຺ໂປຕິ ‘‘ອນາຄຕານໍ ອາຄຕກາເລ ອນຸມຕິໍ ຄເຫສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕສຸ ອນາຄເຕສຸເຍວ ວຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອນຸມຕິໍ ຄເຫຕຸໍ ກປ຺ປຕິ, ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກປ຺ປຕິ ອາຈິຓ຺ຓກປ຺ໂປຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ອາຈິຓ຺ໂຓ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ເອກຈ຺ໂຈ ກປ຺ປຕິ ຘມ຺ມິໂກ, ເອກຈ຺ໂຈ ນ ກປ຺ປຕິ ອຘມ຺ມິໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກປ຺ປຕິ ອມຖິຕກປ຺ໂປຕິ ຍໍ ຂີຣໍ ຂີຣຠາວໍ ວິຊຫິຕໍ ທຘິຠາວໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ປວາຣິເຕນ ອນຕິຣິຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ຊໂຬຄິໍ ປາຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຊໂຬຄີຕິ ຕຣຸຓສຸຣາ, ຍໍ ມຊ຺ຊສມ຺ຠາຣໍ ເອກໂຕ ກຕໍ ມຊ຺ຊຠາວມສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຊາຕຣູປຣຊຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຣສໂຕ ວິກາຣໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພທາ ຊາຕຣູປເມວ ໂຫຕີຕິ ຊາຕໍ ຣູປໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຊາຕຣູປໍ, ສຸວຓ຺ຓໍ. ຘວລສຠາວຕາຍ ຣາຊຕີຕິ ຣຊຕໍ, ຣູປິຍໍ. ສຸສຸນາຄປຸຕ຺ໂຕຕິ ສຸສຸນາຄສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ. ກາກຓ຺ຑກປຸຕ຺ໂຕຕິ ກາກຓ຺ຑກສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ. ວຊ຺ຊີສູຕິ ຊນປທນາມຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ.

ຕທຫຸໂປສເຖຕິ ເອຕ຺ຖ ຕທຫູຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຫນິ. ອຸປວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສໂຖ, ອຸປວສນ຺ຕີຕິ ຈ ສີລສມາທາເນນ ວາ ອນສນາທິນາ ວາ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກໍສປາຕິນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ. ມາສກຣູປນ຺ຕິ ມາສໂກ ເອວ. ສພ຺ພໍ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໔໔໖ ອາທໂຍ) ອາຄຕາ ສພ຺ພາປິ ປາຬິ ອິຘ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສງ຺ຄາຍິຕສທິສເມວ ສງ຺ຄາຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ສາ ປນາຍໍ ສງ຺ຄີຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕສູຕິ ເຕສຸ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກສຸ ເຖເຣສຸ. ວິສ຺ສຸຕາ ເອເຕ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ເຎຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສາຓສມ຺ຠູໂຕຕິ ສາຓເທສວາສີ ສມ຺ຠູຕຕ຺ເຖໂຣ. ທຸຕິໂຍ ສງ຺ຄໂຫຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ປນ຺ນຠາຣາຕິ ປຕິຕກ຺ຂນ຺ຘຠາຣາ.

ອພ຺ພຸທນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວໍ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ເຖເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນສ຺ສ ທີປນໂຕ ອພ຺ພຸທນ຺ຕິ ໂຈຣກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອເກ. ອິທນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານນິທສ຺ສນໍ. ສນ຺ທິສ຺ສມານາ ມຸຂາ ສມ຺ມຸຂາ. ຠາວິຕມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທິຕຊ຺ຌານໍ. ສາຘຸ ສປ຺ປຸຣິສາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຘູຕິ ອາຍາຈນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕໍ ຍາຈາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ. ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄຕິ ສຣີຣວິກາຣຸປ຺ປາທນປີຕິວເສນ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ, ປີຕິມາ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸຕິຍໍ ສງ຺ຄີຕິໍ ອກຣິໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິໍສູຕິ ຕໍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກຫິ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ ນາຄມິໍສຸ. ໂນ ອຫຸວຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິໍ ປນ ກຕ຺ວາ ເຖຣາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ? ອາຫ ທຸຕິຍໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາຕິອາທິ. ອນິຈ຺ຈຕາວສນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈຕາຘີນຕໍ. ຊມ຺ມິນ຺ຕິ ລາມກໍ. ທຸຣຠິສມ຺ຠວໍ ອນຠິຠວນີຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ເອວໍ ຎຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຕິຈ຺ຉຖາຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉຖ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ປຣິເຍສຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓກິຈ຺ຈຕ຺ຖາຍ, ຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂສຬສວສ຺ໂສ’’ຕິ ອຸທ຺ເທໂສ ກຖນໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ, ‘‘ໂສຬສວສ຺ສິໂກ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕີສຸ ເວເທສູຕິອາທີສຸ ອິຣຸເວທຍຊຸເວທສາມເວທສງ຺ຂາເຕສຸ ຕີສຸ ເວເທສຸ. ຕໂຍ ເອວ ກິຣ ເວທາ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ຘມ຺ມິເກຫິ ອິສີຫິ ໂລກສ຺ສ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ກຕາ. ເຕເນວ ຫິ ເຕ ເຕຫິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອາຖພ຺ພຓເວໂທ ປນ ປຈ຺ຉາ ອຘມ຺ມິເກຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ປາຓວຘາທິອຕ຺ຖາຍ ກໂຕ. ປຸຣິເມສຸ ຈ ຕີສຸ ເວເທສຸ ເຕເຫວ ຘມ຺ມິກສາຂາໂຍ ອປເນຕ຺ວາ ຍາຄວຘາທິທີປິກາ ອຘມ຺ມິກສາຂາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິຆຓ຺ຑູຕິ ຣຸກ຺ຂາທີນໍ ເວວຈນປ຺ປກາສກໍ ປຣິຍາຍນາມານຸຣູປໍ ສຕ຺ຖໍ. ຕຎ຺ຫິ ໂລເກ ‘‘ນິຆຓ຺ຑູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກຏຸຠນ຺ຕິ ກິຏຕິ ຄເມຕິ ກິຣິຍາທິວິຠາຄນ຺ຕິ ເກຏຸຠໍ, ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ ກວີນໍ ອຸປກາຣສຕ຺ຖໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປຕິ ວຈີເຠທາທິລກ຺ຂຓາ ກິຣິຍາ ກປ຺ປີຍຕິ ວິກປ຺ປີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກິຣິຍາກປ຺ໂປ, ໂສ ປນ ວຓ຺ຓປທພນ຺ຘປທຕ຺ຖາທິວິຠາຄໂຕ ພຫຸວິກປ຺ໂປຕິ ‘‘ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທຎ຺ຈ ມູລກິຣິຍາກປ຺ປຄນ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫ ນິຆຓ຺ຑຸນາ ເກຏຸເຠນ ຈ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠາ, ຕໂຍ ເວທາ, ເຕສຸ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸເຠສຸ. ຐານກຣຓາທິວິຠາຄໂຕ ຈ ນິພ຺ພຈນວິຠາຄໂຕ ຈ ອກ຺ຂຣາ ປເຠທີຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠໂທ, ສິກ຺ຂາ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິ ຈ. ສຫ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທນາຕິ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທາ, ເຕສຸ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທສຸ. ອາຖພ຺ພຓເວທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິຫ ອາສ ອິຕິຫ ອາສາ’’ຕິ ອີທິສວຈນປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ໂປຣາຓກຖາສງ຺ຂາໂຕ ອິຕິຫາໂສ ປຎ຺ຈໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມາ, ຕໂຍ ເວທາ, ເຕສຸ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈເມສຸ.

ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ປຎ຺ຫທ຺ວຍໍ ຂີຓາສວານໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມປຎ຺ເຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນິໂຣຘກ຺ຂຓໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກິໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ສາ ຈ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓີຍຕາຍ ເອວເມຕ຺ຖ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຣຫໂຕ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ອວສ຺ສເມວ ນິໂຣຘກ຺ຂຓໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ປນ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິໍ ຂີຓາສວໍ ອິຕເຣສໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຠງ຺ຄໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຠງ຺ຄໍ ປນ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສເຕວ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ຕສ຺ມິໍ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ເຈວ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ຈາຕິ. ຍສ຺ສ ວາ ປນາຕິອາທິ ທຸຕິຍປຎ຺ເຫ ປນ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຕາຍ ຠງ຺ຄກ຺ຂຓໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕາຍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ສາ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີຍຕາຍ ‘‘ອາມນ຺ຕາ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ອຸປຣິມປເທ ວາ ເຫຏ຺ຐິມປທໍ ເຫຏ຺ຐິມປເທ ວາ ອຸປຣິມປທໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສມນ຺ນາຫຣິຕຸໍ ຆເຏຕຸໍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສຕາປນ຺ນານໍ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິຕາຍ ສມາທິນ຺ນສີລໂຕ ນຕ຺ຖິ ປຣິຫານີຕິ ອາຫ ‘‘ອຠພ຺ໂພ ທານິ ສາສນໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ທນ຺ເຕ ປຸນນ຺ຕິ ວິໂສເຘນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ທນ຺ຕໂປນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ. ອຠິນວານໍ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ລຊ຺ຊີສຠາວໍ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕາທິຄຸຓສມງ຺ຄິຕຎ຺ຈ ກຕິປາຫໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວີມໍສິຕ຺ວາວ ຫຕ຺ຖກມ຺ມາທິສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ສງ຺ຄຫກຣຓຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມເຓຣສ຺ສ ເຈວ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ຎາປນຕ຺ຖໍ ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ຠພ຺ພຣູປຕໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ຎຕ຺ວາປິ ປຸນ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທິໍ ອກາສິ. ‘‘ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕທມນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຏ຺ຐເປສີຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕຸໍ ອາຣຠິ. ສກລວິນຍາຈາຣປຏິປຕ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານເມວ ວິຫິຕາຕິ ຕປ຺ປຣິຍາປຸຓນມປິ ເຕສຎ຺ເຎວ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ຐປິຕມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ນິຍ຺ຍາຕິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກຣຊ຺ຊາຠິເສກນ຺ຕິ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເອກາຘິປຈ຺ຈວເສນ ກຣິຍມານໍ ອຠິເສກໍ. ຣາຊິທ຺ຘິໂຍຕິ ຣາຊານຸຠາວານຸຄຕປ຺ປຠາວາ. ຍໂຕຕິ ຍໂຕ ໂສຬສຆຏໂຕ. ເທວຕາ ເອວ ທິວເສ ທິວເສ ອາຫຣນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເທວສິກນ຺ຕິ ທິວເສ ທິວເສ. ອຄທາມລກນ຺ຕິ ອປ຺ປເກເນວ ສຣີຣໂສຘນາທິສມຕ຺ຖໍ ສພ຺ພໂທສຫຣໍ ໂອສຘາມລກໍ. ຉທ຺ທນ຺ຕທຫໂຕຕິ ຉທ຺ທນ຺ຕທຫສມີເປ ຐິຕເທວວິມານໂຕ, ກປ຺ປຣຸກ຺ຂໂຕ ວາ, ຕຕ຺ຖ ຕາທິສາ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂວິເສສາ ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ວາ ອາຫຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຸຕ຺ຕມຍິກນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ອພທ຺ຘໍ ທິພ຺ພສຸມນປຸປ຺ເຜເຫວ ກຕໍ ສຸມນປຸປ຺ຜປຏໍ. ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສາລິໂນຕິ ສຍໍຊາຕສາລິໂນ, ສມຸທາຍາເປກ຺ຂຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອກວຈນໍ, ສາລີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນວ ວາຫສຫສ຺ສານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕສ຺ໂສ ມຸຏ຺ຐິໂຍ ເອໂກ ກຸຑຸໂວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຸຑຸວາ ເອໂກ ປຕ຺ໂຖ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຕ຺ຖາ ເອໂກ ອາຬ຺ຫໂກ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຬ຺ຫກາ ເອກໍ ໂທຓໍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ໂທຓານິ ເອກາ ມານິກາ, ຈຕສ຺ໂສ ມານິກາ ເອກາ ຂາຣີ, ວີສຕິ ຂາຣິກາ ເອໂກ ວາໂຫ, ຕເທວ ‘‘ເອກໍ ສກຏ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.ໂກກາລິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຕ຺ຖຸສກເຓ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຖຸສກຸຓ຺ຑກຣຫິເຕ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕນ ນິມ຺ມິຕໍ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ນາຄຣາຊນິມ຺ມິຕານໍ ປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາວນິພ຺ພຕ຺ເຕຫິ ສທິສຕາຍ ກຕໍ. ວິມລເກຕຸມາລາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຕຸມາລາ ນາມ ສີສໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຸປຣິມຸທ຺ຘນິ ປຸຎ຺ໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສມານຣສ຺ມິຣາສີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ພາຫິຣກປາສຓ຺ຑນ຺ຕິ ພາຫິຣກປ຺ປເວທິຕໍ ສມຍວາທໍ. ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫີຕິ ວີມໍສມາໂນ ປຣິຄ຺ຄເຫສິ. ຠທ຺ທປີຐເກສູຕິ ເວຕ຺ຕມຍປີເຐສຸ. ສາໂຣຕິ ຄຸຓສາໂຣ. ສີຫປຎ຺ຊເຣຕິ ມຫາວາຕປານສມີເປ. ກິເລສວິປ຺ຜນ຺ທຣຫິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ທນ຺ຕໍ. ນິຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕສຕາຣກ຺ຂຕາຍ ຄຸຕ຺ຕໍ. ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວາຕິ ເກໂສໂຣປນາວສາເນ. ອຕິວິຍ ໂສຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວາຓິຊໂກ ອໂຫສີຕິ ມຘຸວາຓິຊໂກ ອໂຫສິ.

ປຸພ຺ເພ ວ ສນ຺ນິວາເສນາຕິ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຸພ຺ພຊາຕິຍໍ ວາ ສຫວາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຫິເຕນ ວາຕິ ວຕ຺ຕມານຠເວ ຫິຕຈຣເຓນ ວາ. ເອວໍ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ຕໍ ສິເນຫສງ຺ຂາຕໍ ເປມໍ ຊາຍເຕ. ກິໍ ວິຍາຕິ? ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປລໍ ວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ. ອຸປ຺ປລໍ ວາຕິ ຣສ຺ສກໂຕ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ຍຖາ-ສທ຺ໂທ ອຸປມາຍໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອຸປ຺ປລຎ຺ຈ ເສສຎ຺ຈ ປທຸມາທິ ອຸທເກ ຊາຍມານໍ ທ຺ເວ ກາຣຓານິ ນິສ຺ສາຍ ຊາຍຕິ ອຸທກຎ຺ເຈວ ກລລຎ຺ຈ, ເອວໍ ເປມມ຺ປີຕິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໗໔).

ຘຸວຠຕ຺ຕານີຕິ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕານິ. ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ວຊ຺ຊໍ. ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣມກາສີຕິ ເຖຣສ຺ສ ມຫານຸຠາວຕໍ, ຕທາ ສາສນກິຈ຺ຈສ຺ສ ນາຍກຠາເວນ ສງ຺ຆປຣິຓາຍກຕຎ຺ຈ ຣຎ຺ໂຎ ຎາເປຕຸໍ ສງ຺ໂຆ ຕສ຺ສ ຠາຣມກາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ອຊານນຕາຍ. ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທຕິ ສາສນສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ຎາຕໂກ ໂຫມິ ນ ໂຫມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ເຕ ພຸທ຺ຘສາສເນ ສາໂລຫິຕຎາຕກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ສກລສາສນຘາຣເຓ ສມຕ຺ຖານໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂອຣສປຸຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕທາຍກາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ເຖໂຣ ‘‘ນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ກຖຎ຺ຈຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຣຫີຕິ ນິປາໂຕ ອກ຺ຂນ຺ຕິໍ ທີເປຕິ. ຕິສ຺ສກຸມາຣສ຺ສາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ເອກມາຕຸກສ຺ສ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ. ສກ຺ຂສີຕິ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ. ສິກ຺ຂາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິອາທີສຸ ວິກາລໂຠຊນາ ເວຣມຓິປຣິໂຍສານາສຸ ຉສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິໍ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ອວີຕິກ຺ກມ຺ມ ສມາທານໍ ສມາທິຍາມີຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໑໐໗໙) ສມາທານວເສນ ສິກ຺ຂາສມ຺ມຸຕິທານານນ຺ຕຣໍ ສິກ຺ຂາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ. ຉ ວສ຺ສານິ ອຠິເສກສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ຉວສ຺ສາຠິເສໂກ.

ສພ຺ພໍ ເຖຣວາທນ຺ຕິ ທ຺ເວ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫາ ປາຬິ. ສາ ຫິ ມຫາສງ຺ຆິກາທິຠິນ຺ນລທ຺ຘິກາຫິ ວິເວເຈຕຸໍ ‘‘ເຖຣວາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ວິຠຊ຺ຊວາໂທ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອສງ຺ກຣໂຕ ຣກ຺ຂິໂຕ ອານີໂຕ ຈາຕິ ‘‘ເຖຣວາໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ສເຖຣວາທ’’ນ຺ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕເຖຣວາທສຫິຕໍ ສາຏ຺ຐກຖໍ ຕິປິຏກສງ຺ຄຫິຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ເຕໂຊກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ.

ສຠາຍນ຺ຕິ ນຄຣມຊ຺ເຌ ວິນິຈ຺ຉຍສາລາຍໍ. ທິຏ຺ຐິຄຕານີຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍວ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ສກ຺ກາ ອິເມສໍ ມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ວູປສເມຕຸນ຺ຕິ ເຕສຎ຺ຫິ ມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕ ເຕສຸເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ອາເທຍ຺ຍວຈໂນ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ. ອໂຫຄງ຺ຄປພ຺ພຕນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ປພ຺ພຕໍ. ‘‘ອໂຘຄງ຺ຄາປພ຺ພຕ’’ນ຺ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ປຎ຺ຈາຕເປນ ຕປ຺ເປນ຺ຕີຕິ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ຕາ ສູຣິຍາຕເປນ ຕປ຺ເປນ຺ຕິ. ອາທິຈ຺ຈໍ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຸທຍກາລໂຕ ປຠຸຕິ ສູຣິຍໍ ໂອໂລກຍມານາ ຍາວ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນາ ສູຣິຍາຠິມຸຂາວ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ໂວຠິນ຺ທິສ຺ສາມາຕິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສູຕິ ວິນາເສສ຺ສາມາຕິ ອຸສ຺ສາຫມກໍສຸ.

ວິສ຺ສຏ຺ໂຐຕິ ມຣຓສງ຺ກາຣຫິໂຕ, ນິພ຺ຠໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຄວໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາຕິ ອຣຎ຺ເຎ ວິຈຣິຕ຺ວາ ມິຄມາຣຓກີຬາ ມິຄວໍ, ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມິຄວຘຕ຺ຖໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຫິນາຄາທິໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຫຕ຺ຖິນາເຄນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ, ຕສ຺ມິໍ ປສ຺ສນ຺ເຕເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນ ໂຫຕີຕິ ຄິຫິສ຺ສາປິ ອິມໍ ອິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສສິ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປກຕິວຓ຺ຓຎ຺ຫິ ວິຊຫິຕ຺ວາ ນາຄວຓ຺ຓາທິທສ຺ສນໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ. ຉຓເວສນ຺ຕິ ອຸສ຺ສວເວສໍ. ປຘານຆຣນ຺ຕິ ຠາວນານຸໂຍຄວເສນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ວິວິຕ຺ຕເສນາສນໍ. ໂສປີຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກຸສລາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ມນາປຊ຺ຌາສໂຍ. ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາໂຕຕິ ສໍສຍມາປນ຺ໂນ. ເອເກກໍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຓາກາເຣນ ວຸຕ຺ເຕປິ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ສາສນຫິຕຕ຺ຕາ ຄຕາ. ກປ຺ປິຍສາສນຎ຺ເຫຕໍ, ນ ຄິຫີນໍ ຄິຫິກມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ. ເຖໂຣ ນາຄຈ຺ຉີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຣາຊາ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຘມ຺ມກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ອາຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປນ ເປສິເຕປິ ‘‘ອນນຸຣູປາ ຍາຈນາ’’ຕິ ນາຄໂຕ, ‘‘ມຫານຸຠາໂວ ເຖໂຣ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິໂກ ປມາຓຠູໂຕ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ເຈວ ອຸຠຍປກ຺ຂິການຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນິ ພຫຸມານຸປ຺ປາທນວເສນ ອຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມສິທ຺ຘິໍ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ອສາຣຸປ຺ປວຈນເລເສນ ນາຄຈ຺ຉິ. ເອກໂຕ ສງ຺ຆຏິຕາ ນາວາ ນາວາສງ຺ຆາຏໍ. ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ພຫຸຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິຘາຍາ’’ຕິ. ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ. ອພ຺ພາຫິໍສູຕິ ອາກຑ຺ຒິໍສຸ. ພາຫິຣໂຕຕິ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ພາຫິຣໂຕ. ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອຕິທຸກ຺ກຣຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປເທສປຖວີກມ຺ປນໍ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຘິຏ຺ຐາເນ ປເນຕ຺ຖ ວິສຸໍ ທຸກ຺ກຣຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ທີປກຕິຕ຺ຕິໂຣຕິ ສາກຸຓິເກຫິ ສມຊາຕິການໍ ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ໂປເສຕ຺ວາ ສິກ຺ເຂຕ຺ວາ ປາສຏ຺ຐາເນ ຐປນກຕິຕ຺ຕິໂຣ. ນ ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕີຕິ ຄາຖາຍ ຍທິ ຕວ ປາປກິຣິຍາຍ ມໂນ ນປ຺ປທຸສ຺ສຕິ, ລຸທ຺ເທນ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກຕມ຺ປິ ປາປກມ຺ມໍ ຕໍ ນ ຜຸສຕິ. ປາປກິຣິຍາຍ ຫິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກສ຺ສ ນິຣາລຍສ຺ສ ຠທ຺ຣສ຺ສ ສໂຕ ຕວ ຕໍ ປາປໍ ນ ອຸປລິມ຺ປຕິ, ຕວ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອລ຺ລີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິໍ ວທຕິ ສີເລນາຕິ ກິໍວາທີ. ອຖ ວາ ໂກ ກຕໂມ ວາໂທ ກິໍວາໂທ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກິໍວາທີ. ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ສສ຺ສໂຕຕິ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ສສ຺ສຕວາທິໂນ. ສຕ຺ເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ນິຍຸຕ຺ຕາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ. ‘‘ອນ຺ໂຕ, ອນນ຺ໂຕ, ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ, ເນວນ຺ໂຕ ນານນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາທາ ອນ຺ຕານນ຺ຕາ, ເຕສຸ ນິຍຸຕ຺ຕາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ. ນ ມຣຕິ ນ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ອມຣາ, ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ, ຕຖາຕິປິ ເມ ໂນຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໖໒) ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ເຈວ ວາຈາ ຈ, ຕສ຺ສາ ວິກ຺ເຂໂປ ເອເຕສນ຺ຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອຖ ວາ ອມຣາ ນາມ ມຈ຺ຉຊາຕິ ທຸຄ຺ຄຫາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ອມຣາຍ ວິຍ ວິກ຺ເຂໂປ ເອເຕສນ຺ຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອຘິຈ຺ຈ ຍທິຈ຺ຉກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ວາເທ ນິຍຸຕ຺ຕາ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ. ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາຕິ ວາໂທ ເຍສນ຺ເຕ ສຎ຺ຎີວາທາ. ເອວໍ ອສຎ຺ຎີວາທາ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ສຕ຺ໂຕ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໘໕-໘໖) ເອວໍ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ຍຖາສກໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຍຖາກາມໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓປຣິໂຠເຄນ ນິພ຺ພານໍ ທຸກ຺ຂູປສມໍ ວທນ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ. ວິຠຊິຕ຺ວາ ວາໂທ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ຠຄວາ. ສພ຺ພໍ ເອກຣູເປນ ອວຕ຺ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິສນ຺ເທຫາທໂຍ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖາ ຈ ຘມ຺ມາ ອສງ຺ກຣາ ປຏິຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ເອກນ຺ຕວິຠຊນສີໂລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣປ຺ປວາທໍ ມທ຺ທມາໂນຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ປຣວາທໍ ກຖາວຕ຺ຖຸມາຕິກາວິວຣຓມຸເຂນ ນິມ຺ມທ຺ທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ເກນາຠຕນ຺ຕິ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ ຊມ຺ພຸທີເປ ຕາວ ຍາວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ, ຕາວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສີຫຬທີເປ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕິຍສງ຺ຄຫໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອິມໍ ທີປນ຺ຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ. ຕສ຺ມິໍ ທີເປ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິມໍ ທີປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຎ຺ຈິ ກາລນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂປຣາຓາຕິ ສີຫຬທີເປ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາກາຣກາ. ຠທ຺ທນາໂມຕິ ຠທ຺ທສາລຕ຺ເຖໂຣ. ອາຄຸໍ ປາປໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ນາຄາ. ວິນຍປິຏກໍ ວາຈຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ນິກາເຍ ປຎ຺ຈາຕິ ວິນຍາຠິຘມ຺ມານໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ນິກາຍາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ປກຣເຓຕິ ອຠິຘມ຺ມປກຣເຓ ວາເຈສຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕີຓິ ປິຏການິ ສ຺ວາຄຕານິ ອສ຺ສາຕິ ‘‘ເຕປິຏໂກ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຕິເປຏໂກ’’ຕິ ຉນ຺ທານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາຣກຣາຊາຕິ ຈນ຺ທິມາ. ປຸປ຺ຜນາໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ ຈ ຎາຕພ຺ໂພຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ປຸປ຺ຜນາໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວນວາສິນ຺ຕິ ວນວາສີຣຏ຺ຐໍ. ກຣກວສ຺ສນ຺ຕິ ຫິມປາຕນກວສ຺ສໍ, ກຣກຘາຣາສທິສໍ ວາ ວສ຺ສໍ. ຫຣາເປຕ຺ວາຕິ ອຸທໂກເຆນ ຫຣາເປຕ຺ວາ. ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ສຕ຺ຖເກນ ຉິນ຺ນໍ ຣງ຺ເຄນ ຠິນ຺ນໍ ປຏໍ ຘາຣຓໂກ. ຠຓ຺ຑູຕິ ມຸຓ຺ຑໂກ. ມກ຺ຂໍ ອສຫມາໂນຕິ ເຖຣສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປເຣສໍ ຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂຓໍ ມກ຺ຂໍ ຕຖາ ປວຕ຺ຕໍ ໂກຘໍ ອສຫມາໂນ. ອສນິໂຍ ຜລນ຺ຕີຕິ ຄຊ຺ຊນ຺ຕາ ປຕນ຺ຕິ. ເມ ມມ ຠຍເຠຣວໍ ຊເນຕຸໍ ປຏິພໂລ ນ ອສ຺ສ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖູຕິ ເອກໍເສນ. ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣາຕິ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ຐວາສິໂນ. ອິສິວາຕປຏິວາຕາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈີວຣຈລນກາຍຈລເນຫິ ສຎ຺ຊນິຕວາເຕຫິ ປຣິໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ພີຊຍມານາ ອເຫສຸໍ. ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ ຎາຓໍ. ອນມຕຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ຄສໍຍຸຕ຺ຕໍ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔ ອາທໂຍ). ສມຘິການີຕິ ສາຘິການິ. ປຎ຺ຈ ຣຏ຺ຐານີຕິ ປຎ຺ຈ ຈິນຣຏ຺ຐານິ. ເວຄສາຕິ ເວເຄນ. ສມນ຺ຕໂຕ ຣກ຺ຂໍ ຐເປສີຕິ ເຕສໍ ອປ຺ປເວສນຕ຺ຖາຍ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ສຫສ຺ສານີຕິ ອຑ຺ເຒນ ຈຕຸຕ຺ຖານິ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ, ອຕິເຣກປຎ຺ຈສຕານິ ຕີຓິ ສຫສ຺ສານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອຑ຺ເຒນ ທຸຕິຍໍ ທິຍຑ຺ຒໍ, ອຕິເຣກປຎ຺ຈສຕິກໍ ສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິທ຺ຘເມຕ຺ວານາຕິ ປລາເປຕ຺ວາ.

ຣາຊຄຫນຄຣປຣິວຕ຺ຕເກນາຕິ ຣາຊຄຫນຄຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໂຕ ພຫິ ຕໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຄຕມຄ຺ເຄນ, ຄມເນນ ວາ. ອາໂຣເປສີຕິ ປຏິປາເທສິ. ປຬິນາຕິ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ນຄຸຕ຺ຕເມຕິ ເຈຕິຍຄິຣິມາຫ. ປຸຣໂຕຕິ ປາຈີນທິສາຠາເຄ. ປຸຣເສຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ເສຏ຺ຐສ຺ສ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ. ສິລກູຏມ຺ຫີຕິ ເອວໍນາມເກ ປພ຺ພຕກູເຏ. ສີຫກຸມາຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກລິງ຺ຄຣາຊຘີຕຸ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ສີຫສ຺ສ ຊາໂຕ ສີຫກຸມາໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຊຏ຺ຐມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມິຍໍ ເຊຏ຺ຐນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວາ ມູລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຊຏ຺ຐມູລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ມິຄານໍ ວານໂຕ ຫິໍສນໂຕ ພາຘນໂຕ ມິຄວໍ, ມິຄວິຊ຺ຌນກີຬາ. ໂຣຫິຕມິຄຣູປນ຺ຕິ ໂຄກຓ຺ຓມິຄເວສໍ. ຣຖຍຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາຕິ ຣຖປໂຕທປ຺ປມາຓາ. ເອກາ ລຕາຍຏ຺ຐິ ນາມາຕິ ເອກາ ຣຊຕມຍາ ກຎ຺ຈນລຕາຍ ປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມາ. ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິຍໍ ນີລາທີນິ ປຸປ຺ຜານິ, ສກຸຓຍຏ຺ຐິຍໍ ນານປ຺ປກາຣາ ມິຄປກ຺ຂິໂນ ວິຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕາ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑານີຕິ ຣາຊາຣຫອຸຕ຺ຕມຠຓ຺ຑານິ. ສງ຺ຂນ຺ຕິ ທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏໍ ອຠິເສກສງ຺ຂໍ. ວຑ຺ຒມານນ຺ຕິ ອລງ຺ກາຣຈຸຓ຺ຓໍ, ‘‘ນຫານຈຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ວຏໍສກນ຺ຕິ ກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນໍ ວຏໍສກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນ຺ຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏປຸປ຺ຜາກາເຣນ ມງ຺ຄລຕ຺ຖໍ ສຸວຓ຺ເຓນ ກຕໍ. ກຎ຺ຎນ຺ຕິ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣິໍ. ຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນນ຺ຕິ ປີຕວຓ຺ຓໍ ມຫຄ຺ຆຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນວຕ຺ຖໍ. ອຣຸຓວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ນາຄຠວນສມ຺ຠວໍ. ວຕ຺ຖໂກຏິກນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຍຸຄເມວ. ນາຄມາຫຏນ຺ຕິ ນາເຄຫິ ອາຫຏໍ. ອມໂຕສຘນ຺ຕິ ເອວໍນາມິກາ ຄຸຬິກຊາຕິ. ອມຕສທິສກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠູມຕ຺ຖຣຓສງ຺ເຂເປນາຕິ ຠູມຕ຺ຖຣຓາກາເຣນ. ອຸປ຺ປາຕປາຐກາຕິ ນິມິຕ຺ຕປາຐກາ. ອລໍ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ‘‘ປຸຣສ຺ສ ອຈ຺ຈາສນ຺ນຕ຺ຕາ ສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ. ອຑ຺ຒນວມານໍ ປາຓສຫສ຺ສານນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໕໓) ປຎ຺ຈສຕາຘິການໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປາຓສຫສ຺ສານໍ. ອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ ມຫາອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕໍ, ຣາໂຊວາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ມຫຈ຺ຈາຕິ ມຫຕາ. ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕຕິ ອຕິວິຍ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸມ຺ເຫ ຊານນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈຕຸປຎ຺ຎາສາຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ອຣຫນ຺ໂຕຕິ ວຈນໍ ສເມຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ທສຠາຕິກສມາກຸລນ຺ຕິ ມຸຏສິວສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕຫິ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສາທີຫິ ທສຫິ ຠາຕິເກຫິ ສມາກິຓ຺ຓໍ. ຈິຣທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຘາຕຸໂຍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສພ຺ພຕາຬາວຈເຣຕິ ສພ຺ພານິ ຕຸຣິຍຠຓ຺ຑານິ, ຕໍສຫຈຣິເຕ ວາ ວາທເກ. ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ອຸປຫາຣກາຣາປນວເສນ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ. ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍາຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ. ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສນ຺ຕິ ໂປກ຺ຂຣປຕ຺ເຕ ວິຍ ອເຕມິຕຸກາມານໍ ອຸປຣິ ອເຕເມຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນກວສ຺ສໍ. ມຫາວີໂຣຕິ ສຕ຺ຖຸໂວຫາເຣນ ຘາຕຸ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຉິມທິສາຠິມຸໂຂວ ຫຸຕ຺ວາ ອປສກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ຐິໂຕວ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອປສກ຺ກເນນ ປຈ຺ຉິມທິສາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕາທິໂສປສງ຺ກມນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຈ຺ຉິມທິສາຠິມຸໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ມເຫຊວຕ຺ຖຸ ນາມ ເອວໍນາມກໍ ເທວຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປຊ຺ຊຣເກນາຕິ ອມນຸສ຺ສສມຸຏ຺ຐາປິເຕນ ປຊ຺ຊຣກໂຣເຄນ. ເທໂວຕິ ເມໂຆ. ອນຸປ຺ປເວຈ຺ຉີຕິ ວິມຸຈ຺ຈິ. ວິວາໂທ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຣິຍາກາລມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕມານປ຺ປໂຍໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ອີທິເສສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕເທຕນ຺ຕິ ຐານໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ສມ຺ພນ຺ຘຠູຕານໍ ຣໍສິໂຍ ຈາ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ, ‘‘ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຸທກຘາຣາ ຈາ’’ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ. ປຣິນິພ຺ພຸເຕປິ ຠຄວຕິ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ເອວຣູປໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອໂຫສິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວໍ ອຈິນ຺ຕິຍາຕິອາທິຄາຖມາຫ. ຣກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປາເຍນ ປລາປິຕານໍ ຍກ຺ຂານໍ ປຸນ ອປ຺ປວິສນຕ຺ຖາຍ ປຣິຕ຺ຕານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ອາວິຊ຺ຊີຕິ ປຣິຍາຍິ.

ຣຎ຺ໂຎ ຠາຕາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ. ອນຸຬາເທວີ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐຠາຕຸ ຊາຍາ. ສຣສຣໍສິຊາລວິສ຺ສຊ຺ຊນເກນາຕິ ສິນິທ຺ຘຕາຍ ຣສວນ຺ຕໍ ໂອຊວນ຺ຕໍ ຣໍສິຊາລໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ. ເອກທິວເສນ ອຄມາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອປ຺ເປສີຕິ ເລຂສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ອຸທິກ຺ຂຕີຕິ ອເປກ຺ຂຕິ ປຕ຺ເຖຕິ. ຠາຣິຍນ຺ຕິ ຄຣຸກໍ, ອນຕິກ຺ກມນີຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມໍ ປຏິມາເນຕີຕິ ມໍ ອຸທິກ຺ຂຕິ. ກມ຺ມາຣວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປກຕິສຸວຓ຺ຓກາຣວຓ຺ຓໍ. ຕິຫຕ຺ຖວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕິ ຕິຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣໍ. ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ເຊນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຣຎ຺ໂຎ ອິທນ຺ຕິ ຣຊ຺ຊໍ, ສກລຊມ຺ພຸທີປໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອາໂຍ ເຈວ ອາຓາທໂຍ ຈ, ເຕນ ປູເຊມີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ສກລປຖວີປາສາທາທິວຕ຺ຖຸນາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ເທມີຕິອາທິນາ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ເທນ຺ໂຕ ຕາວກາລິກໍ ເທຕິ ນາມ ວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ທານສ຺ສ, ປຖວາທິວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຈ ປຸນ ຄຫຓສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນິຍມິຕກາເລ ປນ ອາຍາທໂຍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນຕ຺ຖ ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ອາຍາທິທານວເສເນວ ຣຊ຺ຊທານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸປ຺ຜຸຬກາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເກຕກີປາໂຣຫງ຺ກຸຣາ ວິຍ ອຸທກປຸປ຺ຜຸຬກາກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ. ຄວກ຺ຂຊາລສທິສນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ, ວາຕປາເນສຸ ຊາລາກາເຣນ ຐປິຕທາຣຸປຏສທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຄວກ຺ເຂນ ຈ ສຸຕ຺ຕາທິມຍຊາເລນ ຈ ສທິສນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ເທວທຸນ຺ທຸຠິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ເທໂວຕິ ເມໂຆ, ຕສ຺ສ ອຈ຺ຉສຸກ຺ຂຕາຍ ອາກາສມິວ ຂາຍມານສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕຄຊ຺ຊິຕໍ ເທວທຸນ຺ທຸຠິ ນາມ, ຍໍ ‘‘ອາກາສທຸນ຺ທຸຠີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຜລິໍສູຕິ ຖນິໍສຸ. ປພ຺ພຕານໍ ນຈ຺ເຈຫີຕິ ປຖວີກມ຺ເປນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຠມນ຺ຕານໍ ປພ຺ພຕານໍ ນຈ຺ເຈຫິ. ວິມ຺ຫຍຊາຕາ ຍກ຺ຂາ ‘‘ຫິ’’ນ຺ຕິສທ຺ທໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍກ຺ຂານໍ ຫິງ຺ກາເຣຫີ’’ຕິ. ສກສກປຏິຠາເນຫີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສິປ຺ປໂກສລ຺ເລຫິ. ອຠິເສກໍ ທຕ຺ວາຕິ ອໂນຕຕ຺ຕທໂຫທເກນ ອຠິເສກໍ ທຕ຺ວາ.

ເທວຕາກຸລານີຕິ ມຫາໂພຘິໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕນາຄຍກ຺ຂາທິເທວຕາກຸລານິ ທຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຄປກຣາຊກມ຺ມິໂນ ຕຖາ ‘‘ຕຣຈ຺ຉາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິມິນາ ປຣິວາເຣນາຕິ ສຫຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ອິມິນາ ປຣິວາເຣນ ສຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາມລິຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ປຏ຺ຏນໍ. ອິທມສ຺ສ ຕຕິຍນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິຕສາຂາໂພຘິຍາ ຣຊ຺ຊສມ຺ປທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປນ ປຸພ຺ເພ ເອກວາຣໍ ຣຊ຺ຊສມ຺ປທານໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ສາຂາຍ ມຫາໂພຘິຍາ ເອວ ກຕໍ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຣາຊາ ຣຊ຺ເຊນ ປູເຊສິ. ຣຊ຺ເຊນ ປູຊິຕທິວເສສຸ ກິຣ ສກລທີປໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິເມວ ປູເຊສິ.

ປຐມປາຏິປທທິວເສຕິ ສຸກ຺ກປກ຺ຂປາຏິປທທິວເສ. ຕຎ຺ຫິ ກຓ຺ຫປກ຺ຂປາຏິປທທິວສໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ປຐມປາຏິປທທິວສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທຎ຺ຈ ຕສ຺ມິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອປຣາ ປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ເອໂກ ມາໂສຕິ ໂວຫາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ໂວຫາເຣນ ‘‘ທຸຕິຍປາຏິປທທິວເສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ກຓ຺ຫປກ຺ຂປາຏິປທສ຺ສ ອິຘ ປຐມປາຏິປທຕ຺ຕາ. ຄຈ຺ຉຕິ ວຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອເຣຕິ ເຂເທ. ສມນ຺ຕາໂຍຊນນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ປເທເສ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸປຓ຺ຓຣູເປນາຕິ ມຫາໂພຘິໍ ພລກ຺ກາເຣນ ຄເຫຕ຺ວາ ນາຄຠວນໍ ເນຕຸກາມານິ ນາຄຣາຊກຸລານິ ອິທ຺ຘິຍາ ຄຫິເຕນ ຄຣຸຬຣູເປນ ສນ຺ຕາເສຕິ. ຕໍ ວິຠູຕິໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ເທວຕາທີຫິ ກຣີຍມານໍ ປູຊາມຫຕ຺ຕໍ, ມຫາໂພຘິຍາ ຈ ອານຸຠາວມຫຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ຕຖາ ປູເຊຕຸກາມາ ເຖຣິໍ ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ສມຸທ຺ທສາລວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ຐຕ຺ວາ ຣາຊາ ສມຸທ຺ເທ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ໂພຘິໍ ເຖຣານຸຠາເວນ ອທ຺ທສ, ຍຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຉາ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ທິຏ຺ຐຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປກາເສຕຸໍ ສມຸທ຺ທສາລໍ ນາມ ສາລໍ ອກໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ ສມຸທ຺ທສາລາຍ ວຕ຺ຖຸຠູເຕ ປເທເສ. ເຖຣສ຺ສາຕິ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ປຸປ຺ຜອຄ຺ຆິຍານີຕິ ກູຏາຄາຣສທິສານິ ປຸປ຺ຜເຈຕິຍານິ. ອາຄໂຕ ວຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອເຣຕິ ປໂມເທ. ອຏ຺ຐຫິ ອມຈ຺ຈກຸເລຫິ ອຏ຺ຐຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລຫິ ຈາຕິ ໂສຬສຫິ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸເລຫິ. ຣຊ຺ຊໍ ວິຈາເຣສີຕິ ຣຊ຺ຊໍ ວິຈາເຣຕຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ຣາຊວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຏ຺ຐາເນຕິ ຣາຊຸຍ຺ຍານສ຺ສ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຏ຺ຐາເນ. ອນຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ອຸທຍພ຺ພຍາທິອນຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນໍ. ‘‘ສຫ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐາເນນາ’’ຕິ ກຣຓວຈເນນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິຠຕ຺ຕິປຣິຓາເມນ ‘‘ສຫ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐານາ’’ຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ກຕໍ. ສຕິ ຫິ ສຫສທ຺ທປ຺ປໂຍເຄ ກຣຓວຈເນເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ທສ຺ສິໍສູຕິ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ. ມຫາອາສນຏ຺ຐາເນຕິ ປຸພ຺ພປສ຺ເສ ມຫາສິລາສເນນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ. ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທີຕິ ອາຄາມິນໍ ມຫາເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິ. ປຸຣິເມ ປນ ມຫາວິຫາຣຏ຺ຐາເນ ປູຊາມຕ຺ຕສ຺ເສວ ກຕຕ຺ຕາ ອນາຄເຕ ສງ຺ຆສ຺ສປິ ນວກຕາ ອວນ຺ທິຕພ຺ພຕາ ຈ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນາຄເຕ ປນ ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍາທິພຸທ຺ຘາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ພຸທ຺ຘຠາວກ຺ຂຓໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວນ຺ທິຕພ຺ພາວ ສຠາເວນ ວິສິຏ຺ຐປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ມຫາອຣິຏ຺ໂຐຕິ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສາຍ ຠາຕຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ປພ຺ພຊິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເມຆວຓ຺ຓາຠຍອມຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິເວຓຏ຺ຐາເນຕິ ເມຆວຓ຺ຓອຠຍສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອມຈ຺ເຈນ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ປຣິເວຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູເຕ ຐາເນ. ມງ຺ຄລນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ອາກາເສ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ມໂນຫຣສທ຺ໂທ ອາກາສສ຺ສ ຣໂວ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາກາສໍ ມຫາວິຣວໍ ຣວີ’’ຕິ. ນ ຫິ ອາກາໂສ ນາມ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ສທ຺ທໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ, ອາກາສຄຕອຸຕຸວິເສສສມຸຏ຺ຐິໂຕວ ໂສ ສທ຺ໂທຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຐມກຕ຺ຕິກປວາຣຓທິວເສ…ເປ… ວິນຍປິຏກໍ ປກາເສສີຕິ ອິທໍ ວິນຍໍ ວາເຈຕຸໍ ອາຣທ຺ຘທິວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸສິຏ຺ຐິກຣານນ຺ຕິ ອນຸສາສນີກຣານໍ. ຣາຊິໂນຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສຣາຊານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎປີຕິ ມຫິນ຺ທາທີຫິ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິມຫາເຖເຣຫິ ອຎ຺ເຎປິ, ເຕສໍ ສຣູປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ເຕສໍ ເຖຣານນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ເຖຣານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາຕິ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣາທີນໍ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິມຫາເຖຣານໍ ອຣິຏ຺ຐາທໂຍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຈ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຕິສ຺ສທຕ຺ຕກາຬສຸມນາທໂຍ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອນ຺ເຕວາສິການໍ ອນ຺ເຕວາສິກາຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອນ຺ເຕວາສິການໍ ອນ຺ເຕວາສິກປຣມ຺ປຣາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຕິ ມຫິນ຺ໂທ ອິຏ຺ຏິໂຍ ອຸຕ຺ຕິໂຍຕິອາທິຄາຖາຫິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ) ປກາສິຕາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ.

ນ ປຄ຺ຆຣຕີຕິ ນ ຄຬຕິ, ນ ປມຸສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິຄຕິຘິຕິມນ຺ເຕສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຫຘາຣເຓ ສຕິ. ຄຕີຕິ ສທ຺ທຕ຺ຖວິຠາຄຄ຺ຄຫເຓ ຎາຓໍ. ຘິຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຫປຣິຫຣຓາທີສຸ ວີຣິຍໍ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເກສູຕິ ‘‘ກປ຺ປຕິ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວີມໍສກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາຣີສຸ. ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐານິໂຍຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ອາຫ ຕທາຍຕ຺ຕາຫີຕິອາທິ. ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ວິນຍປິຏກປຣິຍາປຸຓນໍ ນິສ຺ສາຍ. ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຸຄຸຕ຺ໂຕຕິ ລຊ຺ຊິໂນ ວິນຍຘາຣຓສ຺ສ ອລຊ຺ຊິອຎ຺ຎາຓຕາທີຫິ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຊ຺ຊນໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ຂຓ຺ຑາທິໂທສວິຣຫິໂຕ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ສຸຣກ຺ຂິໂຕ ໂຫຕິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕານນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນ ປກຕານໍ ອຸປທ຺ທຸຕານໍ ອຠິຠູຕານໍ ຍຖາວິນຍໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ ປຏິສຣຓໍ ໂຫຕິ. ວິຄໂຕ ສາຣໂທ ຠຍເມຕສ຺ສາຕິ ວິສາຣໂທ. ‘‘ເອວໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ເອວໍ ນ ໂທໂສ’’ຕິ ຎຕ຺ວາວ ກຖນໂຕ ນິພ຺ຠໂຍວ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂວຫຣຕິ . ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກຕິ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ເຈວ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາທິສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ຈ. ສຫຘມ຺ເມນາຕິ ສກາຣເຓນ ວຈເນນ ສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍຖາ ເຕ ອສທ຺ຘມ຺ມໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຕິວິຘສ຺ສາປິ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິຍາ, ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາຕິອາທີສຸ ວິນຍປຣິຍາປຸຓນໍ ວິນໂຍ, ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣສໍວຣຕ຺ຖາຍ. ອວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ກຕາກຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາໂວ ສນ຺ຕາປາຠາໂວ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ຕຣຸຓປີຕິ. ປີຕິ ນາມ ພລວປີຕິ. ປສ຺ສທ຺ຘີຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ. ນິພ຺ພິທາຕິ ວິປສ຺ສນາ. ວິຣາໂຄຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຄ຺ຄຜລໍ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ອນຸປາທາຕິ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ. ປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ອນ຺ຕຣາ ປຣິນິພ຺ພານາຠາເວນ ຕໍປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາຕິ ອຍໍ ວິນຍກຖາ ນາມ ເອຕສ຺ສ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນ຺ຕນາຕິ ວິນຍມນ຺ຕນາເຍວ, ຠິກ຺ຂູນໍ ‘‘ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມ, ເອວໍ ນ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວິນຍປຏິພທ຺ຘມນ຺ຕນາ. ອຸປນິສາຕິ ອຸປນິສີທຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລນ຺ຕິ ອຸປນິສາ, ກາຣຓໍ. ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາຕິອາທິກາຣຓປຣມ຺ປຣາປິ ເອຕທຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕາວຘານນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ປຣມ຺ປຣປຈ຺ຈຍກຖາຍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຕ຺ຖາຍ ໂສຕາວຘານໍ, ຕມ຺ປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ. ຍທິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ. ໂຍ ອຍໍ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສງ຺ຂາໂຕ, ຕປ຺ຜລສງ຺ຂາໂຕ ວາ ວິໂມກ຺ໂຂ, ໂສປິ ເອຕທຕ຺ຖາຍ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ. ອຖ ວາ ໂຍ ອຍໍ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອນຸປາທາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂ ວິມຸຈ຺ຈນໍ ວິຄໂມ ປຣິນິພ຺ພານໍ ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາຕິ ເອວໍ ອຸປສໍຫຣຓວເສນ ໂຍເຊຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ມຄ຺ຄຜລວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອາໂຍໂຄຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຠິໂຍໂຄ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ພາຫິຣນິທານກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ຕໍ ກຕມໍ, ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖໍ ສຣູເປນ ນິຍເມຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສຕີຕິ ນິຍມນິທ຺ເທໂສ, ນ ນິຍມນິທ຺ເທໂສ ອນິຍມນິທ຺ເທໂສ. ໂສວ ວຸຈ຺ຈເຕ ອເນນາຕິ ວຈນນ຺ຕິ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນໍ. ຕສ຺ສາຕິ ເຕນາຕິປທສ຺ສ. ປຣິວິຕກ຺ໂກຕິ ‘‘ກຕເມສານໍ ໂຂ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໑໘) ປວຕ຺ໂຕ. ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຕິ ເຕນາຕິປທໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປາເຐ ວາ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານປາເຐ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນາຕິ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ສິທ຺ເຘນ. ຕຕ຺ຣິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕິຍາ ປຣິທີປເນ ອິທໍ ອຸປາຍມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ. ມຸຂໍ ທ຺ວາຣໍ ອຸປາໂຍຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ.

ສມຍສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສ຺ສາຕິ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ສມວາໂຍ ອຕ຺ໂຖຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາໂລ ນາມ ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕກາໂລ, ສມໂຍ ນາມ ສຣີຣພລາທິກາຣຓສມວາໂຍ, ເຕ ອຸປາທາຍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂໂຓຕິ ໂອກາໂສ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາທໂຍ ຫິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອກາໂສ. ໂສ ເອວ ສມໂຍ. ເຕເນວ ‘‘ເອໂກວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາສມໂຍຕິ ມຫາສມູໂຫ. ປວນສ຺ມິນ຺ຕິ ວນສຓ຺ເຑ. ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ ຠທ຺ທາລີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທາວິລງ຺ຆນສ຺ສ ເຫຕຸ, ໂກ ໂສ? ອຕ຺ຕໂນ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຠຄວໂຕ ຊານນໍ, ໂສ ສມຍສງ຺ຂາໂຕ ເຫຕຸ ຕສ຺ສາ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາຕິອາທິ ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນາກາຣທສ຺ສນໍ. ອຸຄ຺ຄຫມາໂນຕິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ອຸຄ຺ຄຫມາໂນ, ສຸມນປຣິພ຺ພາຊກສ຺ເສເວຕໍ ນາມໍ. ສມຍໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປວທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມຍປ຺ປວາທໂກ, ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາໂມ. ສ຺ເວວ ຕິນ຺ທຸກາຈີຣສງ຺ຂາຕາຍ ຕິມ຺ພຣຸຣຸກ຺ຂປນ຺ຕິຍາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕິນ຺ທຸກາຈີຣ’’ນ຺ຕິ ຈ, ເອກາວ ນິວາສາ ສາລາ ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ເອກສາລໂກ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຫິຕສ຺ສ ປຏິລາຠໂຕ. ມານາຠິສມຍາຕິ ມານປ຺ປຫານາ. ປີຬນຏ຺ໂຐຕິ ປີຬນໍ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຫິໍສນໍ, ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ, ປີຬນເມວ ອຕ຺ໂຖ ປີຬນຏ຺ໂຐ. ສນ຺ຕາໂປຕິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ສນ຺ຕາປນໍ. ວິປຣິຓາໂມຕິ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພຕາ ອຠິສເມຕພ຺ໂພ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ໂສວ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ, ປີຬນາທີນິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປສຄ຺ຄານໍ ໂຊຕກມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣປິ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອຠິສມຍສທ຺ໂທ ອຸທ຺ຘໂຏ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄມວເສນ ປຈ຺ຈຍານໍ ຜລຸປ຺ປາທນໍ ປຏິ ອຍນໍ ເອກໂຕ ປວຕ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມໂຍ, ສມວາໂຍ. ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍສງ຺ຄເມ ສຕິ ເອນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສມໂຍ, ຂໂຓ. ສເມຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຂຕຘມ຺ໂມ, ສຍໍ ວາ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕິ ວິຄຈ຺ຉຕິ ຈາຕິ ສມໂຍ, ກາໂລ. ສເມນ຺ຕິ ອວຍວາ ເອຕສ຺ມິໍ, ສຍໍ ວາ ເຕສູຕິ ສມໂຍ, ສມູໂຫ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສງ຺ຄເມ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລນ຺ຕິ ສມໂຍ, ເຫຕຸ. ສຎ຺ຎາວເສນ ວິປລ຺ລາສໂຕ ຘມ຺ເມສຸ ເອຕິ ອຠິນິວິສຕີຕິ ສມໂຍ, ທິຏ຺ຐິ. ສມີປໍ ອຍນໍ ອຸປຄມນໍ ສມໂຍ, ປຏິລາໂຠ. ສມ຺ມເທວ ສຫິຕານໍ ວາຈານໍ ອຍນໍ ວິຄໂມຕິ ສມໂຍ, ປຫານໍ. ສມ຺ມເທວ, ສຫິຕານໍ ວາ ສຈ຺ຈານໍ ອຍນໍ ຊານນນ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຏິເວໂຘ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ສາມຎ຺ເຎນ ອເນກຕ຺ຖຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິເສເສ ວຕ຺ຕມາໂນ ສທ຺ໂທ ຕທຎ຺ເຎປິ ວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖາ ວິຍ ຕໍຕໍວາຈກາ ສມຍສທ຺ທາປິ ຠິນ຺ນາ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣສຸ.

ຕຕ຺ຖ ຕຖາຕິ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ ອຸປໂຍຄຠຸມ຺ມວຈເນຫິ. ອິຘາຕິ ວິນເຍ, ອຎ຺ຎຖາຕິ ກຣຓວຈເນນ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວາຕິ ນິຣນ຺ຕຣເມວ. ຠາໂວ ນາມ ກິຣິຍາ, ກິຣິຍາຍ ກິຣິຍນ຺ຕຣູປລກ຺ຂຓໍ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓໍ, ຍຖາ ອຸທເຍ ສຕິ ຈນ຺ເທ ຊາໂຕ ຣາຊປຸຕ຺ໂຕຕິ. ອຘິກຣຓຎ຺ຫີຕິອາທິ ອຠິຘມ຺ເມ ສມຍສທ຺ໂທ ກາລສມູຫຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ວຕ຺ຕຕິ, ນ ວິນເຍ ວິຍ ກາເລ ເອວ, ເຕສຸ ຈ ກາລສມູຫຕ຺ຖາ ທ຺ເວ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ອຘິກຣຓຠາເວນ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ. ຂຓສມວາຍເຫຕຸອຕ຺ຖາ ປນ ຕໂຍປິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາເວນ ຜສ຺ສາທີນໍ ຠາວສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓຠາເວນ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ວິຠາວນມຸເຂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ, ຘມ຺ມສມູເຫ ວາ ສມເຍ ອຘິກຣຓຠູເຕ ກຸສລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ກາເລ, ຘມ຺ມສມູເຫ ວາ ສມເຍ ຜສ຺ສາທໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອຘິກຣຓຕ຺ຖໂຍຊນາ, ຍສ຺ມິໍ ປນ ຂເຓ, ສມວາເຍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ວາ ສມເຍ ສຕິ ວິຊ຺ຊມາເນ ກຸສລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ຂຓາທິມ຺ຫິ ສມເຍປິ ວິຊ຺ຊມາເນ ຜສ຺ສາທໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ຖໂຍຊນາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖວິສເຍ ສງ຺ຄຫຄາຖາ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທຕິ ເທສນາວິລາສໂຕ ສທ຺ທມຕ຺ເຕເນວ ເຠໂທ, ນ ອຕ຺ຖໂຕ.

ອວິເສເສນາຕິ ສາມຎ຺ເຎນ. ອິຣິຍາປໂຖຕິອາທີສຸ ອິຣິຍາຍ ສພ຺ພທ຺ວາຣິກກິຣິຍາຍ ປໂຖ ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐານໍ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສ ອຠາວາຕິ ຐານາທໂຍ ອິຣິຍາປໂຖ, ໂສວ ວິຫາໂຣ. ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕາ ເສຏ຺ຐຠູຕາ ປຣຫິຕຈິຕ຺ຕາທິວສປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ເມຕ຺ຕາທໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ ນາມ. ຕທວເສສາ ປນ ມຫຄ຺ຄຕາ ສພ຺ພນີວຣຓວິຄມນາທິສິທ຺ເຘນ ໂຊຕນາທິອຕ຺ເຖນ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ ນາມ. ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາເວນ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເມຕ຺ຕາທໂຍ ອິຘ ອສງ຺ຄຫິຕາ. ອຣິຍານເມວ ວິຫາໂຣຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອຣິຍວິຫາໂຣ ນາມ.

ຣຸກ຺ຂາທິມູເລເຍວ ມູລສທ຺ທສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປເຣນ ມູລສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ມູລມູເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂນ຺ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໐). ໂລຠາທີນໍ ໂທສມູລາທິຈິຕ຺ຕາສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ອສາຘາຣຓເຫຕຸມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາຕິ ຕຕ຺ຖ ເວຣຎ຺ຊາຍນ຺ຕິອາທີສຸ ປເທສຸ ກສ຺ສຈິ ໂຈທນາ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠຍຖາ ນິທານກິຕ຺ຕນສ຺ສ ປນ ກິໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ? ອາຫ ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ.

ກິລໂມວ ກິລມໂຖ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ກິລມໂຖ ອຕ຺ຕກິລມໂຖ, ຕສ຺ສ ອນຸ ອນຸ ໂຍໂຄ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄ. ວຕ຺ຖຸກາມາຣມ຺ມເຓ ສຸເຂ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ລີນາ ຍຸຕ຺ຕາ, ກາມຕຓ຺ຫາ, ຕໍສຫຈຣິເຕ ກາເມ ສຸເຂ ວາ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ ອລ຺ລີນາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກາມສຸຂລ຺ລິກາ ຕຓ຺ຫາ, ຕສ຺ສາ ກາມສຸຂລ຺ລິກາຍ ອນຸ ອນຸ ໂຍໂຄ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄ. ໂລເກ ສໍວຑ຺ຒຠາວນ຺ຕິ ອາມິໂສປໂຠເຄນ ສໍວຑ຺ຒິຕຠາວໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ພຫຸຊນຫິຕາທິອຕ຺ຖາເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຕ຺ຕາ ສງ຺ໂຆຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ທິຏ຺ຐີຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໒; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ. ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານິ ອຂຓ຺ຑານິ…ເປ… ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ, ຕຖາຣູເປສຸ ສີເລສຸ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໒; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ສີລານໍ ສາມຎ຺ຎສງ຺ຂາເຕນ ສງ຺ຆາໂຕ ສງ຺ຆຏິໂຕ ສມຓຄໂຓ, ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຆາຕສງ຺ຆາເຕນາ’’ຕິ ວາ ປາເຐເນຕ຺ຖ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎຠູເຕນ ສໍຫນເນນ ສງ຺ຆາໂຕ ສມຓຄໂຓ, ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ປາເຐ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ໂຫຕິ. ອສ຺ສາຕິ ມຫໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ.

ພ຺ຣຫ຺ມໍ ອຓຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມ-ສທ຺ເທນ ເວໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ມນ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມກປ຺ປວເສນ ຕິວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອິຣຸເວທາທໂຍ ຕໂຍ ເວທາ ມນ຺ຕາ, ເຕ ຈ ປຘານາ, ອິຕເຣ ປນ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ, ເຕນ ປຘານສ຺ເສວ ຄຫຓໍ. ມນ຺ເຕ ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອິຣຸເວທາທິເກ ມນ຺ຕສຕ຺ເຖ ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣຸເວທາທໂຍ ຫິ ຄຸຕ຺ຕຠາສິຕພ຺ພຕາຍ ‘‘ມນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ສມິຕປາປຕ຺ຕາ ສມໂຓ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ອຸທາຫຣຓທ຺ວເຍນ ວິຠາເວຕຸໍ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສມິຕຕ຺ຕາ ຫິ ປາປານໍ ‘ສມໂຓ’ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສມິຕປາປຕ຺ຕາ ‘ສມໂຓ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ພາຫິຕປາໂປຕິ ອິທໍ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຄາຖາພນ຺ເຘ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ. ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄຕນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕຄຸຓາຘິຄຕໍ. ສກິຎ຺ຈໂນຕິ ສໂທໂສ.

ໂຄຕ຺ຕວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄໍ ຕາຍຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ, ໂຄ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ອຠິຘານໍ ພຸທ຺ຘິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນາຕິ ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎາທິນາ ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ, ປຣິຫານິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ເວຣຎ຺ຊາຍນ຺ຕິອາທິວຈນໍ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖໍ ອິມໍ ປກາຣໍ ຠູໂຕ ອາປນ຺ໂນຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູໂຕ, ຕສ຺ສ ອາຂ຺ຍານໍ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານໍ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ເອວໍປກາໂຣ ຠູໂຕ ຊາໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ກຖນຕ຺ໂຖ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖໂຊຕໂກ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄມນປ຺ປກາຣສ຺ສ ທີປນໂຕ, ເຕນ ໂຍຄໂຕ ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ສາມິອຕ຺ເຖປິ ສມາເນ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານທີປນໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ທໂຍຄໂຕ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ, ເອວມິຘາປິ ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ອຠິ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອຸຄ຺ຄໂຕຕິ ອຠິສທ຺ທໂຍຄໂຕ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍາເນ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ. ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠິ ມາຕຣິ ວິສເຍ ມາຕຸຍາ ວາ ສາຘູ’’ຕິ ເອວໍ ອຘິກຣຓຕ຺ເຖ ວາ ສາມິອຕ຺ເຖ ວາ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ສາມິວຈນສ຺ສ ວາ ປສງ຺ເຄ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖໂຊຕເກນ ອຠິສທ຺ເທນ ໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ, ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຸວິສເຍ ມາຕຸສມ຺ພນ຺ຘີ ວາ ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວມິຘາປິ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘີ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄມນປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເທວທຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ອິຘ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ຕຕ຺ຖ ມາຕຣນ຺ຕິ ວຈນໍ ວິຍ ອິຘ ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມນ຺ຕິ ວຈນໍ, ຕຕ຺ຖ ສາຘຸສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ອິຘ ອຸຄ຺ຄຕສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ກິຕ຺ຕິຠູໂຕ ສທ຺ໂທ, ນ ເກວໂລຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິເສສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິຕ຺ຕິ ເອວາ’’ຕິ. ຕໂຕ ກິຕ຺ຕີຕິ ຖຸຕິ, ຕສ຺ສາ ປກາສໂກ ສທ຺ໂທ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຖຸຕິໂຆໂສ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂສ ຠຄວາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສຕິ ປສິທ຺ຘິຍໍ, ໂຍ ໂສ ສມຕ຺ຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂສ ໂລເກ ອຕິປາກໂຏຕິ ‘‘ໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວາຕິ ຈ ອິທໍ ສຕ຺ຖຸ ນາມກິຕ຺ຕນໍ, ນ ຄຸຓກິຕ຺ຕນໍ. ປຣໂຕ ປນ ຠຄວາຕິ ຄຸຓກິຕ຺ຕນເມວ. ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈາຕິ ເອເຕນ ອຣຫນ຺ຕິອາທິປທານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອເນກຄຸຓຄຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ສຸວິທູຣວິທູເຣຕິ ທ຺ວີຫິ ສທ຺ເທຫິ ອຕິວິຍ ທູເຣຕິ ທສ຺ເສຕິ, ສຸວິທູຣຕາ ເອວ ຫິ ວິທູຣຕາ. ສວາສນານໍ ກິເລສານໍ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທີຫິ ອສາຘາຣຓໍ ຠຄວໂຕ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ເຕສໍ ວາສນາຍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ, ວາສນາ ຈ ນາມ ນິກ຺ກິເລສສ຺ສາປິ ສກລເຎຍ຺ຍານວໂພຘາທິທ຺ວາຣຕ຺ຕຍປ຺ປໂຍຄວິຄຸຓຕາເຫຕຸຠູໂຕ ກິເລສນິຫິໂຕ ອາກາໂຣ ຈິຣນິຄຬິຕປາທານໍ ນິຄຬໂມກ຺ເຂປິ ສງ຺ກຸຈິຕຕາຄມນເຫຕຸໂກ ນິຄຬນິຫິໂຕ ອາກາໂຣ ວິຍ. ຍາຍ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉາທີນໍ ວສລໂວຫາຣາທິວິຄຸຓຕາ ໂຫຕິ, ອຍໍ ວາສນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອາຣກາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກ-ກາຣສ຺ສ ຈ ຫ-ກາຣໍ ສານຸສ຺ສຣໍ ກຕ຺ວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ອຸປຣິປິ ຍຖາຣຫໍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຎ຺ເຈຕໍ ສໍສາຣຈກ຺ກນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຎ຺ຎາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາເຣ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາສວາ ເອວ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ກາຣຓຕ຺ຕາ ສມຸທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອາສວສມຸທຍມເຍນາ’’ຕິ. ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປປ຺ປເຠໂທ ຕິຠໂວ ເອວ ຣໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ຕິຠວຣເຖ. ສໍສາຣຈກ຺ກນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກິເລສກມ຺ມວິປາກສມຸທໂຍ.

‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ;

ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາ, ‘ສໍສາໂຣ’ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໑໘; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໕ ອປສາທນາວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໖໐; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໑໙໙; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖ ສງ຺ຂາຣປທນິທ຺ເທສ; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໙; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑໔, ໕໘; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໗, ໙໙; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໕໘; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໑໗; ຈູຬນິ. ອຏ຺ຐ. ໖) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ສໍສາໂຣວ ຈກ຺ກໍ ວິຍ ປຣິພ຺ຠມນໂຕ ຈກ຺ກໍ, ຕສ຺ສ ຈກ຺ກສ຺ສ ສພ຺ເພ ອຣາ ຫຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອເນນາຕິ ຠຄວຕາ. ໂພຘີຕິ ຎາຓໍ, ຕໍ ເອຕ຺ຖ ມຓ຺ຑໍ ປສນ຺ນໍ ຊາຕນ຺ຕິ ໂພຘິມຓ຺ໂຑ. ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣໍ ຎາຓຜຣສຸນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ ອຠິສງ຺ຂາຣສງ຺ຂາຕໍ ກມ຺ມໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣວິເສສນວິສິຏ຺ຐໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ກຕິປຍງ຺ເຄຫິ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ ຕທວເສສງ຺ເຄຫິ ຜລຠູຕນາມຣູປຘມ຺ເມຫິ ຕິຠວຣຖຎ຺ຈ ຕສ຺ມິໍ ຣເຖ ໂຍຊິຕສໍສາຣຈກ຺ກາຣານໍ ຫນນປ຺ປກາຣຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສພ຺ເພຫິປິ ທ຺ວາທສຫິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄຫິ ຣຖວິຣຫິຕເມວ ເກວລໍ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ, ຕສ຺ສ ອຣຆາຕນປ຺ປກາຣເຠທຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຖວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນມຕຄ຺ຄນ຺ຕິ ອນຸ ອນຸ ອມຕຄ຺ຄໍ, ສພ຺ພຖາ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິປິ ອວິຎ຺ຎາຕໂກຏິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາມູລກຕ຺ຕາ ຊຣາມຣຓປຣິໂຍສານຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ທສນ຺ນໍ ອຣຠາເວນ ເອກຕ຺ຕໍ ສມາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເຕສໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອວິຊ຺ຊາມູລກຕາ ຊຣາມຣຓປຣິໂຍສານຕາ ຈ ອຕ຺ຖິ ຕຖາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ເຕສມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊາມູລກຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ລກ຺ຂຓຠູຕຂຓິກຊຣາມຣຓວເສນ ຕປ຺ປຣິໂຍສານຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ເຕສໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອຣຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ສພ຺ພາກາຣໍ ສໍສາຣຈກ຺ກເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຍນ ຎາເຓນ ອິມສ຺ສ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ອຣານໍ ເຉໂທ ຠຄວໂຕ ສິທ຺ໂຘ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສ຺ສ ‘‘ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໔; ໑.໔໕) ມາຕິກາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠວຈກ຺ກາວຍເວສຸ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣໂຕ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ເຕນ ເອວມຍໍ ອວິຊ຺ຊາເຫຕູຕິອາທິເກນ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິສຫິເຕນ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໕) ປາເຐນ ສຣູປໂຕ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ຈ ເຕສຸເຍວ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ຈຕຸສງ຺ເຂປາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິວິຠາຄຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ອິຕິ ຠຄວາຕິອາທິປາເຐນ ຠຄວໂຕ ເຕນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ປຏິວິທ຺ຘຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ອິມິນາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນາຕິອາທິນາ ຠຄວໂຕ ເຕນ ຎາເຓນ ສໍສາຣຈກ຺ກາຣານໍ ວິທ຺ຘໍສິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ ອວິຊ຺ຊາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ອາຍຕນານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸໂສຕມນາຍຕນານໍ ຕິຓ຺ຓໍ. ເອສ ນໂຍ ຕິຓ຺ຓໍ ຜສ຺ສານນ຺ຕິອາທີສຸປິ. ຣູປຕຓ຺ຫາທິວເສນ ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ ເອວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ກາມສຸຄຕີສຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ຕເຖວາຕິ ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ເອວ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ເຕຠູມກຘມ຺ມວິສຍສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຣາຄສ຺ສ ກິເລສກາມຠາວໂຕ ຠວຣາໂຄປິ ກາມຸປາທານເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາເຍວ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ. ເສສຸປາທານມູລິກາສຸປີຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານສີລພ຺ພຕຸປາທານອຕ຺ຕວາທຸປາທານມູລິກາສຸປິ ໂຍຊນາສຸ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນານໂຍ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ‘‘ນຕ຺ຖິ ປຣໂລໂກ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໘໕-໘໖ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ທິຏ຺ຐຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕີຕິອາທິນາ, ອປໂຣ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ຠເວ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາມຣູປາຣູປຠວູປປຕ຺ຕິຍາ ຕໍ ຕໍ ກຸສລໍ ກໂຣຕີຕິອາທິນາ ຈ ທິຏ຺ຐຸປາທານມູລິກາ ໂຍຊນາ, ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານມູລິກາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປໂຣ ‘‘ສີເລນ ສຸທ຺ຘິ ວເຕນ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ອສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໍ ‘‘ສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປຣາມສນ຺ໂຕ ສີລພ຺ພຕຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕີຕິອາທິນາ ສພ຺ພຠເວສຸ ສີລພ຺ພຕຸປາທານມູລິກາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ຍສ຺ສ ສໍສາຣຈກ຺ກາຣານໍ ຆາຕນສມຕ຺ຖສ຺ສ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈຍປອຄ຺ຄຫາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ຕເມວ ຎາຓໍ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ປວຕ຺ຕິອາກາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິໍ ອາເນຕ຺ວາ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມຍນ຺ຕິອາທິມາຫ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ອິທານິ ຍ຺ວາຍໍ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກາມຠເວ ອວິຊ຺ຊາ ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ຕເມວ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິໍ ອາເນຕ຺ວາ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມຍນ຺ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍາ ວິນຍຏີກາຍປິ ອຍເມວ ປາໂຐ ລິຂິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຈ ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ນາຠິ, ມູລຕ຺ຕາຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພວ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອຸປຣິ ຈກ຺ກຣູປໂຕ ປໂຍຄຕ຺ເຕນ ອຸປສໍຫາຣາຠາວາ ຈ. ‘‘ອປິ ຈ ຕເມວ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຈຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ນິຄມນວເສນ ປຘານຕ຺ເຕນ ທສ຺ສິໂຕ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓເມວ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫາກາຣສ຺ສ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ສິຕໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອວມຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຸໂຠເປເຕ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ. ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ. ອນາຄຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ…ເປ… ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໖) ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓເມວ ປຘານຕ຺ເຕນ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິອາທິ ປນ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ມາຕິກາ ໔; ໑.໔໕) ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫາກາຣປຣິທີປນຕ຺ຖໍ ວິສຍຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຘານຕ຺ເຕນ.

ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ເອວນ຺ຕິ ອນນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ຈ ເຕນ ເຫຕຸນາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ. ອຸໂຠເປເຕຕິ ຍສ຺ມາ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ປຣປຣິກປ຺ປິຕປກຕິອິສ຺ສຣາທິ ວິຍ ອເຫຕຸກາ ນິຈ຺ຈາ ຘຸວາ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ວຈນໂຕ ສຍມ຺ປິ ສເຫຕຸກາ ສງ຺ຂຕາ ອນິຈ຺ຈາເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸໂຠເປເຕ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາເຍວ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນ ຍາ ປຎ຺ຎາ, ຕໍ ຘມ຺ມານໍ ຐິຕິສງ຺ຂາເຕ ກາຣເຓ ຍາຖາວໂຕ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ ນາມາຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຫິ ຎາຓສ຺ສ ວິສຍວິຠາວນວເສເນວ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປຘານຕ຺ເຕນ, ຎາຓເມວ ປເນຕ຺ຖ ປຘານໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ເຫຏ຺ຐາປິ ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘາປິ ນິຄມນວເສນ ອຸປສໍຫໂຏ, ນ ຠວຈກ຺ກທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ເມສຸ ອທິຏ຺ເຐສຸ ເຫຕູນໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວປິ ນ ສກ຺ກາ ທຏ຺ຐຸນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫຎາຓນິທ຺ເທເສ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໕) ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອເຕນ ນເຍນາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິອາທິນາ ສພ຺ພານິ ຊາຕິປຣິໂຍສານານິ ປທານິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພານິ.

ເອວໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິຍາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ເຕສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອຎ຺ເຎຫິປິ ອາກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄສຸ. ສງ຺ຂິປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ເຫຕຸສາມຎ຺ເຎນ ຜລສາມຎ຺ເຎນ ວາຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ສງ຺ຄໂຫ, ໂກຏ຺ຐາໂສ ຣາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ຊາຕິໂຕ ທຸວິໂຘປິ ກາລເຠທວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຊາໂຕ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາຕິ ອນຸວຕ຺ຕຕິ. ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາ ຄຫິຕາ ກິເລສກມ຺ມສາມຎ຺ຎໂຕ ຕທວິນາຠາວໂຕ ຈ. ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສວຏ຺ຏມ຺ປິ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມຕາສຣິກ຺ຂຕາຍ ອິຘ ກມ຺ມວຏ຺ຏເມວາຕິ ອາຫ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຕິອາທິ. ວິປາກາ ຘມ຺ມາຕິອາທີສຸ ກມ຺ມຊອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານເມວ ວິປາກສທ຺ທວຈນີຍຕ຺ເຕປິ ນາມຣູປາທິປເທສຸ ຣູປມິສ຺ສມ຺ປິ ຜລປຎ຺ຈກໍ ອຣູປປ຺ປຘານຕາຍ ຈ ຕພ຺ພຫຸລຕາຍ ຈ ‘‘ວິປາກວຏ຺ຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປາກປ຺ປຘານໍ ວຏ຺ຏໍ, ວິປາກພຫຸລໍ ວາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມຊປຣິຍາໂຍ ວາ ເອຕ຺ຖ ວິປາກ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຊາຕິຊຣາມຣຓາປເທເສນາຕິ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມວິນິມຸຕ຺ຕຊາຕິຊຣາມຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ຕທປເທເສນ ເຕສໍ ກຖເນນ ຕໍມຸເຂນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກິຣີຍນ຺ຕິ ປກາສີຍນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາ, ອວິຊ຺ຊາທິສຣູປາ, ຕໂຕ ປຈ຺ຈຍາກາຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ສນ຺ຘີຕິ ອວິຈ຺ເຉທປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູໂຕ ເຫຕຸຜລສນ຺ຘິ, ທຸຕິໂຍ ຜລເຫຕຸສນ຺ຘິ, ຕຕິໂຍ ເຫຕຸຜລສນ຺ຘີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ອເນເກຫິ ປກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕຫິ, ອວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ສພ຺ເພຫິ ອາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ປຏິວິທ຺ຘຠາວໍ, ຕສ຺ສ ຈ ຎາຓສ຺ສ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິນເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຸປສໍຫາຣວເສນ ອິຕິ ຠຄວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣາມສນໍ, ເຕນາຫ ຈຕຸສງ຺ເຂປນ຺ຕິອາທິ. ສພ຺ພາກາຣໂຕຕິ ອິຘ ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິອາທິນາ ອິຘ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ອວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ວິຠ. ໒໒໕ ອາທໂຍ) ອາຄເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ປກາເຣຫິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ຕນ຺ຕິ ເຍນ ຎາເຓນ ຠຄວາ ເອວໍ ຊານາຕິ, ຕໍ ຎາຓໍ. ຎາຕຏ຺ເຐນາຕິ ຊານນຏ຺ເຐນ. ປຊານນຏ຺ເຐນາຕິ ປຏິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ.

ອິທານິ ຍມິທໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫາກາຣເຠເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ປປຎ຺ຈໂຕ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ອຣຆາເຕ ເອຕສ຺ສ ອຸປໂຍຄິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິມິນາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນ ອເຣ ຫນີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖນ຺ຕິ? ອາຫ ‘‘ເຕ ຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ. ເຕ ອວິຊ຺ຊາທິເກ ຘມ຺ເມ ມຫາວຊິຣຎາຓາວຸເຘນ ເຕນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນ ຍຖາຠູຕໍ ຎຕ຺ວາ ເຕນ ພລວວິປສ຺ສນາວຸເຘນ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄາວຸເຘນ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ອເຣ ຫນີຕິ ໂຍຊນາ. ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓມ຺ປິ ຫິ ກິຈ຺ຈໂຕ ສມຸທຍສຈ຺ຈາທິໂພຘໂຕ ‘‘ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອເກກໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ເອເກກວິຫາເຣນ ປູເຊມີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາປິ ວິຫາຣກຣຓປູຊາ ຠຄວຕິ ເປເມເນວ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຘາຕຸກາທິເຈຕິຍປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ຈ ຠຄວໂຕວ ປູຊາຕິ ອາຫ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິອາທິ. ກິເລສາຣີນ ໂສ ມຸນີຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຄ຺ຄຫີຕໂລໂປ, ກິເລສາຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍາທີນ ຈາຣໂຫຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນິຄ຺ຄຫີຕໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍ-ສທ຺ໂທ ສຍນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາມ’’ນ຺ຕິ, ອປຣເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອິທໍ ກສ຺ສຈິ ວິສຍວິເສສສ຺ສ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສິທ຺ຘໍ. ປເທສຄ຺ຄຫເຓ ຫິ ອສຕິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕາວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຍຖາ ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖວິເສສານເປກ຺ຂາ ກຕ຺ຕຣິເຍວ ພຸທ຺ຘ-ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ. ‘‘ສມ຺ມາ ສາມໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ອິຘ ສທ຺ທໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ລພ຺ຠມານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຫິ ພຸຊ຺ຌນກິຣິຍາ ອວິສຍາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຕິ ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຈ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ເພ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈມາຫ. ປຫາຕພ຺ເພຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ປເນຕ຺ຖ ໂສປາທິເສສາທິກໍ ປຣິຍາຍສິທ຺ຘໍ ເຠທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກໂຕ.

ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ຄາຖາຍ ປຫາຕພ຺ພຠາເວຕພ຺ພານໍ ສມຸທຍມຄ຺ຄສຈ຺ຈານໍ ເຫຕຸຘມ຺ມານໍ ຄຫເຓເນວ ຕປ຺ຜລານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິໂຣຘສຈ຺ຈານມ຺ປິ ສິທ຺ຘິໂຕ ປຣິຎ຺ຎາຕພ຺ພຎ຺ຈ ປຣິຎ຺ຎາຕໍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຎ຺ຈ ສຈ຺ຉິກຕນ຺ຕິ ອິທມ຺ເປຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ສຈ຺ຈານິ ມຍາ ພຸທ຺ຘານິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພມ຺ປິ ເຎຍ຺ຍໍ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ, ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິຈິຕ຺ຕວິສຍປຕ຺ຖນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຕຓ຺ຫາ ທຸກ຺ຂວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມູລກາຣຓຠາເວນາ’’ຕິ. ອຸຠິນ຺ນນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຕໍສມຸທຍສ຺ສ ຈ. ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ, ນ ອຠາວມຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ອວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາທິອເນກເຠທາ ສພ຺ພສງ຺ຄຫິຕາ. ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນາ. ເອເກກປທຸທ຺ຘາເຣນາປີຕິ ຈກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸສມຸທໂຍຕິອາທິນາ ເອເກກໂກຏ຺ຐາສນິທ຺ຘາຣເຓນາປິ, ນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈາທິສາມຎ຺ຎໂຕ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຓ຺ຫາຍປິ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາເວ ສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ມູລກາຣຓຠາເວນ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຠວສິທ຺ຘາ ຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ກສິຓານີຕິ ກສິຓາຣມ຺ມຓານິ ຌານານິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣາຕິ ເກສາທໂຍ ຕທາຣມ຺ມຓຊ຺ຌານານິ ຈ. ນວ ຠວາຕິ ກາມຠວາທໂຍ ຕໂຍ ສຎ຺ຎີຠວາທໂຍ ຕໂຍ ເອກໂວກາຣຠວາທໂຍ ຕໂຍ ຈາຕິ ນວ ຠວາ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີຕິ ອາຣມ຺ມຓວິເສສໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ວິປາກກິຣິຍານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ຕຓ຺ຫາສມຸຏ຺ຐາປິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ກິຣິຍຘມ຺ມານໍ ປນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ. ອນຸໂລມໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາ ອາສວາ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຂາຣາທີສຸ ປນ ອວິຊ຺ຊາທໂຍວ ສມຸທຍສຈ຺ຈຠາເວນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ເຕນາຕິ ຕສ຺ມາ.

ວິຊ຺ຊາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍໍ ວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ. ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ວາ. ຕຕ຺ຣາຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ເຕ. ມໂນມຍິທ຺ຘິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ອິມມ຺ຫາ ກາຍາ ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນາຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕຣຌານມເນນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ມໂນມຍິທ຺ຘິ ນາມ, ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາເຍວ. ສຕ຺ຕ ສທ຺ຘມ຺ມາ ນາມ ສທ຺ຘາ ຫິຣີ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ວີຣິຍໍ ສຕິ ປຎ຺ຎາ ຈ. ຄຈ຺ຉຕິ ອມຕໍ ທິສນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ທຏ຺ຐພ຺ພໂຕ ອມຕໍ ນິພ຺ພານເມວ ທິສໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິມິນາ ຈ ຈຣຓານໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕອຣິຍມຄ຺ຄຠາວໂຕ ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ເອກໍເສນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິສ຺ສາ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາຍ ສາວກາທິອສາຘາຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາສວກ຺ຂຍວິຊ຺ຊາວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ສິຊ຺ຌຕິ, ຈຣຓຘມ຺ມຠູເຕສຸ ຌາເນສຸ ອນ຺ໂຕຄຘາຍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ມຫາກາຣຸຓິກຕາ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊາ…ເປ… ມຫາກາຣຸຓິກຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ອຎ຺ໂຎປິ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ພຸທ຺ໂຘ ນິໂຍເຊຕິ, ຕຖາ ອຍມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຕິ ອນຕ຺ຖປຣິວຊ຺ຊນອຕ຺ຖນິໂຍຊເນນ. ອຕ຺ຕນ຺ຕປາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຣນ຺ຕປອຸຠຍນ຺ຕປາ ຄຫິຕາ. ອສຊ຺ຊມາໂນ ຠເວສຸ ອປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ປຫີນານໍ ປຸນານຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ນ ປຸນ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຍຸຕ຺ຕວາຈາຠາສເນ ສາເຘຕພ຺ເພ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອຠູຕນ຺ຕິ ອຠູຕຕ຺ຖໍ. ອຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອນຕ຺ຖສໍຫິຕນ຺ຕິ ປິສຸຓາທິໂທສຍຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາຄທຕ຺ຕາຕິ ສຸນ຺ທຣວຈນຕ຺ຕາ, ຄທນໍ ຄໂທ, ກຖນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸນ຺ທໂຣ ຄໂທ ວຈນມສ຺ສາຕິ ‘‘ສຸຄໂທ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຠາວໂຕຕິ ທຸກ຺ຂສຠາວໂຕ. ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ອາຫ ຍຕ຺ຖາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ໂລກນ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ. ຕນ຺ຕິ ໂລກສ຺ສນ຺ຕໍ, ໂອກາສໂລເກ ກາຍຄມເນນ ຎາຕພ຺ພໍ ປຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ນາຫໍ ວທາມີຕິ ໂຍຊນາ. ອິທຎ຺ຈ ໂຣຫິຕເທວປຸຕ຺ເຕນ ໂລກສ຺ສ ກາຍຄຕິວເສນ ອນ຺ຕຄມນສ຺ສ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຕ຺ວາ ໂລກສ຺ສນ຺ຕນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກິນ຺ເຕ ປທສາ ໂອກາສໂລກປຣິພ຺ຠມເນນ, ປຣິມິຕຏ຺ຐາເນ ເອວ ຕໍ ຎາຓຄມເນນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ທສ຺ເສມີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອປິ ຈາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣຕິ ສຣີເຣ. ເຕນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ. ສສຎ຺ຎິມ຺ຫີຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ. ສມນເກຕິ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘໍ. ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ, ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກນິໂຣຘນ຺ຕິ ນິພ຺ພາເນນ ໂລກສ຺ສ ນິຣຸຊ຺ຌນໍ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ. ອເທສມ຺ປິ ຫິ ນິພ຺ພານໍ ເຍສໍ ນິໂຣຘາຍ ໂຫຕິ, ອຸປຈາຣໂຕ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ໂລກນິໂຣຘມ຺ປິ ປຎ຺ຎເປມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈກ຺ຂຸ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ, ສາຕຣູປໍ, ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ນິຣຸຊ຺ຌມານາ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໑; ວິຠ. ໒໐໔) ວິຍ. ກຸທາຈນນ຺ຕິ ກທາຈິປິ. ອປ຺ປຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ອນຘິຄນ຺ຕ຺ວາ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຕໍ ຄມເນນ ປຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ. ຫເວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ເອກໍສຕ຺ເຖ ວາ. ໂລກວິທູຕິ ສຠາວາທິໂຕ ຂນ຺ຘາທິຊານນໂກ. ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມານໍ ອຠິສມິຕຕ຺ຕາ ສມິຕາວີ, ສມິຕກິເລໂສຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ນາສີສຕິ ນ ປຕ຺ເຖຕິ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ໂລກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປິ ຈ ຕໂຍ ໂລກາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘານໍ ສມູຫສນ຺ຕານຠູໂຕ ສຕ຺ຕໂລໂກ. ໂສ ຫິ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຕາຍ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ, ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມກິເລສາ ຕພ຺ພິປາກາ ຈາຕິ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານໍ ອຸຕຸຊຣູປານໍ ສມູຫສນ຺ຕານຠູໂຕ ໂອກາສໂລໂກ. ໂສ ຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣານໍ ອາຘາຣໂຕ ‘‘ໂອກາໂສ’’ຕິ ຈ, ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຘາຣາ ຈ ອາເຘຍ຺ຍຠູຕາຕິ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ປວຸຈ຺ຈຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘາ ປນ ສພ຺ເພວ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຂຕຏ຺ເຐນ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຈ ‘‘ສງ຺ຂາຣໂລໂກ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຫຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລນ຺ຕິ ອາຫາໂຣ, ປຈ຺ຈໂຍ. ເຕນ ຕິຏ຺ຐນສີລາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາວ ຠງ຺ຄາ ປວຕ຺ຕນສີລາຕິ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາ. ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິ ຈ ອິມິນາປິ ເວເນຍ຺ຍານຸຣູປໂຕ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ສງ຺ຂາຣາວ ຄຫິຕາ.

ຍາວຕາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິຫຣນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຕເກ ຐາເນ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ວິໂຣຈນາຕິ ເຕສໍ ວິໂຣຈນເຫຕຸ ໂອຠາສນເຫຕູຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ທິສາ ຠນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພາ ທິສາ ຍາວຕາ ວິຄຕນ຺ຘກາຣາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ທິສາຕິ ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ວິໂຣຈມານາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ຍຕ຺ຕກາ ທິສາ ຠນ຺ຕິ ໂອຠາເສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາວ ສຫສ຺ສຘາ ໂລໂກຕິ ຕຕ຺ຕເກນ ປມາເຓນ ສຫສ຺ສປ຺ປກາໂຣ ໂອກາສໂລໂກ, ສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ. ວໂສຕິ ອິທ຺ຘິສງ຺ຂາໂຕ ວໂສ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕມ຺ປີຕິ ຕິວິຘມ຺ປິ ໂລກໍ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ ຠຄວຕາ ສງ຺ຂາຣໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອໂກ ໂລໂກຕິ ຍ຺ວາຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສພ຺ພສງ຺ຂຕານໍ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິໂຕ ເຕນ ສາມຎ຺ເຎນ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ເອໂກ ເອກວິໂຘ, ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ໂລກິຍຘມ຺ມາວ ໂລໂກຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາຠາວາ. ອຸປາທານານໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍຕິ ຕຖາ ຕຖາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ປຊາເຍວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເອກຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເອກຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເຫຏ຺ຐິມາ ຈ ຕໂຍ ອາຣຸປ຺ປາຕິ ອິມາ ສຕ຺ຕວິຘາ ປຊາເຍວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ນານຕ຺ຕໍ ກາໂຍ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ນານຕ຺ຕກາຍາ. ນານຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຎາ ເອເຕສນ຺ຕິ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ສຎ຺ຎາສີເສເນຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ຄຫິຕໍ, ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພມນຸສ຺ສາ ຈ ຉ ກາມາວຈຣເທວາ ຈ ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ນາມ. ເຕສຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສທິສຕາຍ ນານາ ກາໂຍ, ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ຈ ນວວິຘຕາຍ ນານາ. ຕີສຸ ປຐມຊ຺ຌານຠູມີສຸ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ ເຈວ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ສຕ຺ຕາ ຈ ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ນາມ. ເຕສຸ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ສຣີຣໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສທິສໍ, ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ປນ ປຐມຊ຺ຌານວິປາກວເສນ ເອກາວ, ຕຖາ ອາປາຍິການມ຺ປິ, ເຕສໍ ປນ ສພ຺ເພສໍ ອກຸສລວິປາກາເຫຕຸກາວ ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານຠູມິກາ ຈ ປຣິຕ຺ຕາຠ ອປ຺ປມາຓາຠ ອາຠສ຺ສຣາ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ນາມ. ເຕສຎ຺ຫິ ສພ຺ເພສໍ ເອກປ຺ປມາໂຓວ ກາໂຍ, ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ປນ ທຸຕິຍຕຕິຍຊ຺ຌານວິປາກວເສນ ນານາ ໂຫຕິ. ຕຕິຍຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ປຣິຕ຺ຕສຸຠາທໂຍ ຕໂຍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕວຊ຺ຊິຕາ ເວຫປ຺ຜລາ, ປຎ຺ຈ ຈ ສຸທ຺ຘາວາສາຕິ ນວສຸ ຠູມີສຸ ສຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ນາມ. ອາຠານານຕ຺ເຕນ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກາຍນານຕ຺ຕໍ ນ ຄຍ຺ຫຕິ, ສຓ຺ຐານນານຕ຺ເຕເນວ ຄຍ຺ຫຕີຕິ. ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຓາຠາເວນ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເນວສຎ຺ຎາ ນາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ປນ ຍຖາ ສຎ຺ຎາຍ, ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາປິ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ເນວວິຎ຺ຎາຓໍ ນາວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ມາ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈວນ຺ເຕສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ນ ຄຍ຺ຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເສສານິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທີນິ ຕີຓິເຍວ ຄຫິຕານິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອິມາ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາຕິ ລາໂຠ ອລາໂຠ ຍໂສ ອຍໂສ ນິນ຺ທາ ປສໍສາ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ໂລກສ຺ສ ສຠາວຕ຺ຕາ ໂລກຘມ຺ມາ. ລາຠາລາຠາທິປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາ ປເນຕ຺ຖ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘາ ວາ ລາຠາທິສທ຺ເທຫິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນວ ສຕ຺ຕາວາສາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ເອວ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ເປຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ນວ ສຕ຺ຕາວາສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕາ ອາວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຕ຺ຕາວາສາ, ສຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອຕ຺ຖໂຕ ຕຖາ ປວຕ຺ຕາ ປຊາ ເອວ ອິຘ ສງ຺ຂາຣໂລກຠາເວນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ທສາຍຕນານີຕິ ຘມ຺ມາຍຕນມນາຍຕນວຊ຺ຊິຕານິ ທສ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຕີສຸ ຠເວສຸ ອສ຺ສາທທສ຺ສນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາວ ໂລກຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ປຈ຺ຈຍທສ຺ສນວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ອາຫາຣາ. ອຕ຺ຕຄ຺ຄາຫນິມິຕ຺ຕທສ຺ສນວເສນ ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາເນວ ອາຍຕນານິ. ຖູລສຎ຺ຎີຠວທສ຺ສນວເສນ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍວ, ອນຸໂຣຘວິໂຣຘທສ຺ສນວເສນ ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາ ວາ, ຖູລາຍຕນທສ຺ສນວເສນ ທສາຍຕນາເນວ ໂລກຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕສໍ ຄຫເຓເນວ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຕປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ຕທາຣມ຺ມຓາ ສພ຺ເພ ເຕຠູມກາ ນາມຣູປຘມ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ເສເສຫິ ປນ ເອກວິຘາທິໂກຏ຺ຐາເສຫິ ສຣູເປເນວ ເຕ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອາສຍໍ ຊານາຕີຕິອາທີສຸ ອາຫຈ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕ຺ຖ ເສຕີຕິ ອາສໂຍ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຍຕ຺ຖ ສຣເສນ ປວິສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂສ ວຏ຺ຏາສໂຍ ວິວຏ຺ຏາສໂຍຕິ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ວຏ຺ຏາສໂຍປິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິວເສນ ທຸວິໂຘ. ວິວຏ຺ຏາສໂຍ ປນ ວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາ ອນຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ຍຖາຠູຕຎາຓຎ຺ຈາຕິ ທຸວິໂຘ. ຍຖາຫ –

‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ຈ, ຂນ຺ຕິ ເຈວານຸໂລມິກໍ;

ຍຖາຠູຕຎ຺ຈ ຍໍ ຎາຓໍ, ເອຕໍ ອາສຍສທ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ. (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ);

ເອຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ອາສຍໍ ສຕ຺ຕານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ຠຄວາ ສພ຺ພຖາ ຊານາຕິ. ອນຸສຍນ຺ຕິ ກາມຣາຄານຸສຍາທິວເສນ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອນຸສຍໍ. ຈຣິຕນ຺ຕິ ‘‘ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຈຣິຕນ຺ຕິ ຈຣິຍາ, ເຕ ຣາຄາທໂຍ ຉ ມູລຈຣິຍາ, ສໍສຄ຺ຄສນ຺ນິປາຕວເສນ ອເນກວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຘິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຣຸຈິວເສນ ນິນ຺ນຕາ, ສາ ທຸວິຘາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕີຕິ. ຍາຍ ທຸສ຺ສີລາທິເກ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກ ເສວນ຺ຕິ, ສາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິ. ຍາຍ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິເກ ເສວນ຺ຕິ, ສາ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິ. ຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ຠຄວາ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຊານາຕິ. ອປ຺ປໍ ຣາຄາທິຣຊໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ, ອນຸສ຺ສທຣາຄາທິໂທສາ. ອຸສ຺ສທຣາຄາທິໂທສາ ມຫາຣຊກ຺ຂາ. ອຸປນິສ຺ສຍຠູເຕຫິ ຕິກ຺ເຂຫິ ສທ຺ຘາທິອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ມຸທຸເກຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕາ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາ ຈ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອາສຍາທີຫິ ສຸນ຺ທເຣຫິ ອສຸນ຺ທເຣຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕາ ສ຺ວາກາຣາ ທ຺ວາກາຣາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສຸກຣາ ສຸວິຎ຺ຎາປຍາ, ວິປຣີຕາ ທຸວິຎ຺ຎາປຍາ. ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘາຍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນາ ຠພ຺ພາ, ວິປຣີຕາ ອຠພ຺ພາ. ເອວໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕຘມ຺ມວິເສສຊານເນເນວ ສຕ຺ຕໂລໂກປິ ວິທິໂຕ ຘມ຺ມວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອກໍ ຈກ຺ກວາຬໍ…ເປ… ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ໂຍຊນານີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິ ເສໂສ. ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ປມາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເສໂສ. ຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ສພ຺ພໍ ປຣິມຓ຺ຑລໍ ຉຕ຺ຕິໍສ ສຕສຫສ຺ສານິ…ເປ… ສຕານິ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຈກ຺ກວາເຬ, ທ຺ເວ ສຕສຫສ຺ສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນຫຸຕານິ ຈ ໂຍຊນານິ ຍານິ ເອຕ຺ຕກໍ ເອຕ຺ຕກປ຺ປມາຓໍ ພຫລຕ຺ເຕນ ອຍໍ ວສຸນ຺ຘຣາ ສງ຺ຂາຕາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ກິຣິຍາວິເສສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສນ຺ຘາຣກໍ ຊລໍ ເອຕ຺ຕກໍ ເອຕ຺ຕກປ຺ປມາຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຈກ຺ກວາເຬ. ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ຫຸຄ຺ຄຕາຕິ ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ຫາ ຈ ອຸຄ຺ຄຕາ ຈ. ພ຺ຣຫາຕິ ມຫນ຺ຕາ. ໂຍຊນານໍ ສຕານຸຈ຺ໂຈ, ຫິມວາ ປຎ຺ຈາຕິ ໂຍຊນານໍ ປຎ຺ຈສຕານິ ອຸຈ຺ໂຈ ອຸພ຺ເພໂຘ. ຕິປຎ຺ຈໂຍຊນກ຺ຂນ຺ຘປຣິກ຺ເຂປາຕິ ປນ຺ນຣສໂຍຊນປ຺ປມາຓກ຺ຂນ຺ຘປຣິຓາຫາ. ນຄວ຺ຫຍາຕິ ຣຸກ຺ຂາຠິຘານາ ຊມ຺ພູຕິ ໂຍຊນາ. ສມນ຺ຕໂຕຕິ ສພ຺ພໂສຠາເຄນ, ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ສຕໂຍຊນວິຕ຺ຖາຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສານຸຠາເວນາຕິ ຍສ຺ສາ ມຫນ຺ຕຕາກປ຺ປຏ຺ຐາຍິກາທິປ຺ປກາເຣນ ປຠາເວນ. ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ, ໂລກຘາຕຸມຍໍ ຐິໂຕຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬສິລຸຈ຺ຈໂຍ ຐິໂຕ, ອຍໍ ເອກາ ໂລກຘາຕຸ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ໂລກຘາຕຸໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຍໍ ຈກ຺ກວາຬສິລຸຈ຺ຈໂຍ ຐິໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສໍ ໂລກຘາຕຸຍໍ. ຕາວຕິໍສຠວນນ຺ຕິ ຕິທສປຸຣໍ. ອສຸຣຠວນນ຺ຕິ ອສຸຣປຸຣໍ. ອວີຈິມຫານິຣໂຍ ຈ ຕຖາ ທສສຫສ຺ສໂຍຊໂນ, ໂສ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂລຫຠິຕ຺ຕີນມນ຺ຕຣາ ໂຍຊນສຕາຍາມວິຕ຺ຖາໂຣປິ ສມນ຺ຕາ ໂສຬສຫິ ອຸສ຺ສທນິຣເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສສຫສ຺ສໂຍຊໂນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕທນນ຺ຕເຣສູຕິ ເຕສໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ອນ຺ຕເຣສຸ. ໂລການໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ອນ຺ຕເຣ ວິວເຣ ຠວຕ຺ຕາ ໂລກນ຺ຕຣິກາ. ຕິຓ຺ຓຎ຺ຫິ ສກຏຈກ຺ການໍ ປຕ຺ຕານໍ ວາ ອາສນ຺ນຏ຺ຐປິຕານໍ ອນ຺ຕຣສທິເສ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ອນ຺ຕເຣສຸ ເອເກໂກ ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣໂຍ ອຏ຺ຐໂຍຊນສຫສ຺ສປ຺ປມາໂຓ ສີຕນຣໂກ ສຕ຺ຕານໍ ອກຸສລວິປາເກນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ອນນ຺ຕານີຕິ ຕິຣິຍໍ ອຏ຺ຐສຸ ທິສາສຸ ຈກ຺ກວາຬານິ ອາກາໂສ ວິຍ ອນນ຺ຕານິ. ອຸທ຺ຘໍ ປນ ອໂຘ ຈ ອນ຺ຕາເນວ. ອນນ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘຎາເຓນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນນ຺ຕເຎຍ຺ຍປຏິເວຘສາມຕ຺ຖິຍໂຍຄໂຕວ ຎາຓໍ ‘‘ອນນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຕ຺ຕໂນຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສາມິວຈນເມຕໍ, ອຕ຺ຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຸເຓຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສິຏ຺ຐຕຣສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕຣຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖນິທ຺ເທສວເສນ ກຕໍ, ນ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ສເທວເກ ຫິ ໂລເກ ສທິສກປ຺ໂປປິ ນາມ ໂກຈິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ສທິໂສ, ເຕນາຫ ສີລຄຸເຓນາປິ ອສໂມຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອສເມຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ສໂມ ອສມສໂມ. ນຕ຺ຖິ ປຏິມາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອປ຺ປຏິໂມ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປມາມຕ຺ຕໍ ປຏິມາ, ສທິສູປມາ ປຏິຠາໂຄ. ຍຸຄຄ຺ຄາຫວເສນ ຐິໂຕ ປຏິໂມ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕນາຕິ ອຕ຺ຕໂຕ. ປຸຣິສທມ຺ເມຕິອາທີສຸ ທມິຕພ຺ພາ ທມ຺ມາ, ‘‘ທມ຺ມປຸຣິສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຸຣິສທມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຣິສຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ອິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ທເມຕພ຺ພໂຕ. ນິພ຺ພິສາ ກຕາ ໂທສວິສສ຺ສ ວິໂນທເນນ. ອຕ຺ຖປທນ຺ຕິ ອຕ຺ຖາຠິພ຺ຍຎ຺ຊນກໍ ປທໍ, ວາກ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກປທຠາເວນ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ຠຄວາ ຫີຕິອາທິ. ອຏ຺ຐ ທິສາຕິ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອສຊ຺ຊມານາຕິ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣາ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ, ອິຘໂລກຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມກິເລສວເສນ ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ສມາຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ປຣາຍິໂກ, ປຣໂລກຕ຺ໂຖ. ປຣໂມ ອຸຕ຺ຕໂມ ອຕ຺ໂຖ ປຣມຕ຺ໂຖ, ນິພ຺ພານໍ. ສຫ ອຕ຺ເຖນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສຕ຺ໂຖ, ຠຓ຺ຑມູເລນ ວາຓິຊ຺ຊາຍ ເທສນ຺ຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊນສມູໂຫ. ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຕ຺ຖາ, ສຕ຺ຖວາໂຫຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ໂສ ວິຍ ຠຄວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຖາ, ຠຄວາ ສຕ຺ຖວາໂຫ’’ຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ນິທ຺ເທສປາຬິນເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍຖາ ສຕ຺ຖວາໂຫຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ເຖຕິ ສຕ຺ຖິເກ ຊເນ. ກໍ ອຸທກໍ ຕາເຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກນ຺ຕາໂຣ, ນິຣຸທໂກ ອຣຎ຺ຎປ຺ປເທໂສ. ໂຈຣາທີຫິ ອຘິຏ຺ຐິຕອຣຎ຺ຎປ຺ປເທສາປິ ທຸຄ຺ຄມນຏ຺ເຐນ ຕໍສທິສຕາຍ ກນ຺ຕາຣາຕ຺ເວວ ນິຣຸຬ຺ຫາຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ໂຈຣກນ຺ຕາຣນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຠຄວໂຕຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສາມິວຈນໍ, ຠຄວນ຺ຕໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສວເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໂຕ ອຊ຺ເຌຕີ’’ຕິ, ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທສຸ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນປຣິຈເຍນ ‘‘ຘມ຺ໂມ ເອໂສ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ສເຣ ອາກາຣໍ ຄຓ຺ຫິ. ປຸພ຺ພາຠິໂຍຄວເສເນວ ຫິ ອີທິສານໍ ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນາທີສຸ ປສາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ວຄ຺ຄຸລິອາທີນໍ ວິຍ. ອິຕຣຖາ ສພ຺ພຕິຣຈ຺ຉານານມ຺ປິ ຕຖາ ປສາທຸປ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຍທິ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຠຄວາ ອນນ຺ຕຈກ຺ກວາເຬສຸ ສພ຺ພສຕ຺ຕານມ຺ປິ ເອກກ຺ຂເຓ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍຘມ຺ມໍ ສາເວຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານມ຺ປິ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພວ ວິມຸຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາ. ເຍ ປນ ເທວມນຸສ຺ສນາຄສຸປຓ຺ຓາທໂຍ ປກຕິຍາວ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓາທິຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕເຍວ ປຸພ຺ເພ ອນຸປນິສ຺ສຍາປິ ຠຄວໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນາທິນາ ປຐມໍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປສາທໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນ ອິຕເຣຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອເຣ ອຫມ຺ປິ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກຸໂຕຫໍ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມຓ຺ຑູກຠາວໂຕຕິ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອເຣ ອຫມ຺ປິ ນາມາຕິ ວິມ຺ຫຍວຈເນເນວ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຊລນ຺ຕິ ຊລນ຺ໂຕ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ. ມຓ຺ຑູໂກຫນ຺ຕິ ຄາຖາຍ ອຸທເກຕິ ສຎ຺ຊາຕຏ຺ຐານທສ຺ສນໍ, ເຕນ ຖລມຓ຺ຑູກຕາ ນິວຕ຺ຕນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ອຸທເກ ຊາຕານມ຺ປິ ກຈ຺ຉປາທີນໍ ຖລໂຄຈຣຕາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ວາຣິໂຄຈໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸທກສຎ຺ຈາຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກຎາຓວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພໂສ ກິເລເສຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ, ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ອຄ຺ຄຜລໍ, ຕຕ຺ຖ ຠວໍ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຎາຓໍ. ອິທານິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປທໂຕ ພຸທ຺ຘປທສ຺ສ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍສ຺ມາ ວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປເທນ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ປຏິເວຘຎາຓານຸຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິມິນາ ປນ ພຸທ຺ຘປເທນ ເທສນາຎາຓານຸຠາໂວປິ, ເຕນາຫ ອຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ເຕ ໂພເຘສີຕິອາທິ.

ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄຣຸຄາຣວາຘິວຈນນ຺ຕິ ສພ຺ເພຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອຸຕ຺ຕມສ຺ສ ຄຣຸໂນ ຄາຣວວເສນ ວຸຈ຺ຈມານວຈນມິທໍ ຠຄວາຕິ. ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐວາຈກໍ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ. ອຖ ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເສຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄຣຸຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຣຸຠາໂວ ຄາຣວໍ, ຄຣຸຄຸຓໂຍຄໂຕ ຄຣຸກຣຓໍ ວາ ຄາຣວໍ, ເຕນ ສາວກາທີນໍ ອສາຘາຣຓຕາຍ ຄຣຸຠູເຕນ ມຫນ຺ເຕນ ຄາຣເວນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຣຸຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ຄຣຸ ຈ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ສິກ຺ຂກຕ຺ຕາ ເຕເນວ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ ຈາຕິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອວຕ຺ຖາຍ ວິທິຕໍ ອາວຕ຺ຖິກໍ. ເອວໍ ລິງ຺ຄິກໍ. ນິມິຕ຺ຕໂຕ ອາຄຕໍ ເນມິຕ຺ຕິກໍ. ອຘິຈ຺ຈ ຍໍກິຎ຺ຈິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຘິວຈນວເສນ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ວຈນຕ຺ຖມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍທິຈ຺ຉາຍ ອາຄຕໍ ຍາທິຈ຺ຉກໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພາຫິຣໍ ທຓ຺ຑາທິ ລິງ຺ຄໍ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ເຕວິຊ຺ຊາທິ ນິມິຕ຺ຕໍ. ປຈຸຣຊນວິສຍໍ ວາ ທິສ຺ສມານໍ ລິງ຺ຄໍ, ຕພ຺ພິປຣີຕໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຈ຺ຉິກາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍານິມິຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສຈ຺ຉິກາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍໍຄຸຓນິມິຕ຺ຕາ ຫິ ສາ, ເຕ ຄຸຓາ ສຕ຺ຖຸ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕາຕິ ຄຸຓາ ວິຍ ສາປິ ສຈ຺ຉິກຕາ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປເຣສໍ, ໂວຫາຣມຕ຺ເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໍຄຸຓເນມິຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ເຍຫິ ຄຸເຓຫິ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕຫິ ເອຕໍ ນາມໍ ເນມິຕ຺ຕິກຎ຺ຈ ຊາຕໍ. ວທນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ຄຣຸຠາວໂຕ ພຫຸວຈເນນາຫ, ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ວາ ກຕມນຸວາທໍ ສນ຺ຘາຍ.

ອິສ຺ສຣິຍາທິເຠໂທ ຠໂຄ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຄີ. ມຄ຺ຄຜລາທິອຣິຍຄຸຓໍ ອຣຎ຺ຎາທິວິເວກຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຠຊິ ເສວິ ສີເລນາຕິ ຠຊີ. ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍານໍ ອຕ຺ຖຣສາທີນຎ຺ຈ ສີລາທິຄຸຓານຎ຺ຈ ຠາຄີ, ທາຍາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຠຊິ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສາທິປ຺ປກາເຣຫິ ຘມ຺ມຣຕນໍ ປວິຠຊີຕິ ວິຠຕ຺ຕວາ. ຣາຄາທິປາປຘມ຺ມໍ ຠຄ຺ຄໍ ອກາສີຕິ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄຣຸປິ ໂລເກ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຣູ’’ຕິ, ຍສ຺ມາ ຄຣຸ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຣມິຕາສງ຺ຂາຕໍ ຠຄ຺ຍມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຄ຺ຍວາ. ພຫູຫິ ຎາເຍຫີຕິ ກາຍຠາວນາທິເກຫິ ອເນເກຫິ ຠາວນາກ຺ກເມຫິ. ສຸຠາວິຕຕ຺ຕໂນຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ເອຕໍ ສາມິວຈນໍ, ເຕນ ສຸຠາວິຕສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວານໍ ອນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ຄໂຕຕິ ຠວນ຺ຕໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວາຕິ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ຠຄີ ຠຊີຕິ ນິທ຺ເທສຄາຖາຍ ນວຫິ ປເທຫິ ທສ຺ສິຕມຕ຺ຖໍ ຠຄ຺ຍວາຕິ ຄາຖາຍ ຉຫິ ປເທຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປທສິທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນານຍເຠເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຍໍ ປນ ອປໂຣ ນໂຍຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ຓວິປຣິຍໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເຕເນວ ວຓ຺ຓວິກາໂຣ ວຓ຺ຓໂລໂປ ຘາຕຸອຕ຺ເຖນ ນິໂຍຊນຎ຺ຈາຕິ ອິມໍ ຕິວິຘໍ ລກ຺ຂຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສທ຺ທນເຍນາຕິ ສທ຺ທລກ຺ຂຓນເຍນ. ປິໂສທຣາທີນໍ ສທ຺ທານໍ ອາກຕິຄຓຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປິໂສທຣາທິປກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ປກ຺ຂິປນເມວ ລກ຺ຂຓໍ. ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາກຣຓຎ຺ຫິ ປກ຺ຂິປນໍ. ຠຄ຺ຍນ຺ຕິ ກຸສລໍ.

ໂລຠາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂທສາ ເອກກວເສນ ຄຫິຕາ. ອຫິຣິກາທໂຍ ທຸກວເສນ. ອກ຺ໂກຈ຺ຉິມນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໓-໔) ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຸຊ຺ຌນວເສນ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຍນນ຺ຘໂນ ໂກໂຘວ ອຸປນາໂຫ. ປເຣສໍ ປຸພ຺ພກາຣິຕາລກ຺ຂຓສ຺ສ ຄຸຓສ຺ສ ນິປຸຎ຺ຉໂນ ມກ຺ໂຂ ນາມ. ພຫຸສ຺ສຸຕາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຄຄ຺ຄາໂຫ ອຕ຺ຕໂນ ສມກຣຓໍ ປລາໂສ. ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານໂທສປຏິຈ຺ຉາທນາ ມາຍາ. ອວິຊ຺ຊມານຄຸຓປ຺ປກາສນໍ ສາເຐຍ຺ຍໍ. ຄຣູສຸປິ ຖທ຺ຘຕາ ອໂນນຕຕາ ຖມ຺ໂຠ. ຕທຸຕ຺ຕຣິກຣຓລກ຺ຂໂຓ ສາຣມ຺ໂຠ. ຊາຕິອາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ມາໂນ. ອພ຺ຠຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ອຕິມາໂນ. ຊາຕິອາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຊ຺ຊນາກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ ມາໂນວ ມໂທ ນາມ. ໂສ ສຕ຺ຕວີສຕິວິໂຘ. ກາມຄຸເຓສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ປມາໂທ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕານິ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ຕິວິຘສໍກິເລສາ. ຣາຄໂທສໂມຫາວ ມລານິ. ເຕເຍວ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທໂຍ ຈ ຕິວິຘວິສມານິ. ກາມພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາສຎ຺ຎາ ຕິວິຘສຎ຺ຎາ ນາມ. ເຕເຍວ ວິຕກ຺ກາ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມານາ ປປຎ຺ຈາ. ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕວິປຣິເຍສາ ຈຕຸພ຺ພິຘວິປຣິເຍສາ. ຉນ຺ທາທໂຍ ອຄຕິ. ຈີວຣາທີສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ໂລຠາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຓ຺ຫຸປາທາ. ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆສິກ຺ຂາສຸ ກງ຺ຂາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ໂກໂປ ຈ ປຎ຺ຈ ເຈໂຕຂີລາ. ກາເມ ກາເຍ ຣູເປ ຈ ອວີຕຣາຄຕາ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂາທິອນຸໂຍໂຄ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວນິກາຍໍ ປຓິຘາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຈຣຓຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ເຈໂຕວິນິພນ຺ຘາ. ຣູປາຠິນນ຺ທນາທໂຍ ປຎ຺ຈ ອຠິນນ຺ທນາ. ໂກຘມກ຺ຂອິສ຺ສາສາເຐຍ຺ຍປາປິຈ຺ຉຕາສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສາ ຉ ວິວາທມູລານິ. ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐມຄ຺ຄງ຺ຄປຏິປກ຺ຂາ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິເຍສນາ, ປຣິເຍສນໍ ປຏິຈ຺ຈ ລາໂຠ, ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຉນ຺ທຣາໂຄ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຊ຺ໂຌສານໍ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິຄ຺ຄໂຫ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາຣກ຺ຂາ, ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓໍ ທຓ຺ຑາທານາທິອເນກາກຸສລຣາສີຕິ ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາ ຘມ຺ມາ. ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາ ຕຖາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ ທ຺ເວ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ ໂສຬສ ສຎ຺ຎີວາທາ ອຏ຺ຐ ອສຎ຺ຎີວາທາ ອຏ຺ຐ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ ປຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ເອຕານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ. ຣູປຕຓ຺ຫາທິຉຕຓ຺ຫາ ເອວ ປຈ຺ເຈກໍ ກາມຕຓ຺ຫາຠວຕຓ຺ຫາວິຠວຕຓ຺ຫາວເສນ ອຏ຺ຐາຣສ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘຣູປາທີສຸ ປວຕ຺ຕິວເສນ ຉຕ຺ຕິໍສ, ປຸນ ກາລຕ຺ຕຍວເສນ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ປເຠທ-ສທ຺ທໍ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂລຠປ຺ປເຠໂທຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພທຣຖປຣິຬາຫກິເລສສຕສຫສ຺ສານີຕິ ສພ຺ພານິ ສຕ຺ຕານໍ ທຣຖສງ຺ຂາຕປຣິຬາຫກຣານິ ກິເລສານໍ ອເນການິ ສຕສຫສ຺ສານິ, ອາຣມ຺ມຓາທິວິຠາຄໂຕ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິຠາຄໂຕ ຈ ເນສໍ ເອວໍ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຎ຺ຈ ມາເຣ ອຠຎ຺ຊີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣິສ຺ສຍານນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວານໍ.

ເອວໍ ຠຄ຺ຍວາ ຠຄ຺ຄວາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ຄຫິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຠຄ຺ຍວນ຺ຕຕາຍ ຈສ຺ສາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຕປຸຎ຺ຎຊລກ຺ຂຓຘຣສ຺ສາຕິ ອເນກສຕປຸຎ຺ຎນິພ຺ພຕ຺ຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓຘຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ. ສກຈິຕ຺ເຕ ອິສ຺ສຣິຍໍ ນາມ ປຏິກ຺ກູລາທີສຸ ອປ຺ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎິຕາທິວສປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ເຈໂຕສມາຘິວເສນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວສີຠາວາປາທນເມວ. ອຓິມາ ລຆິມາທິກນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຫິມາ ປຕ຺ຕິ ປາກມ຺ມໍ ອີສິຕາ ວສິຕາ ຍຕ຺ຖກາມາວສາຍິຕາຕິ ອິເມ ຉປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ກາຍສ຺ສ ອຓຸຠາວກຣຓໍ ອຓິມາ. ອາກາເສ ປທສາ ຄມນາທິອຣຫຠາເວນ ລຫຸຠາໂວ ລຆິມາ. ກາຍສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາປາທນໍ ມຫິມາ. ອິຏ຺ຐເທສສ຺ສ ປາປຸຓນໍ ປຕ຺ຕິ. ອຘິຏ຺ຐານາທິວເສນ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໍ ປາກມ຺ມໍ. ສຍໍວສິຕາ ອິສ຺ສຣຠາໂວ ອີສິຕາ. ອິທ຺ຘິວິເຘ ວສີຠາໂວ ວສິຕາ. ອາກາເສນ ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ກໂຣໂຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ໂວສານປ຺ປຕ຺ຕິ ຍຕ຺ຖກາມາວສາຍິຕາ, ‘‘ກຸມາຣກຣູປາທິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສິຣີຕິ ສພ຺ເພສໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ໂສຠາ. ອຕ຺ຖີຕິ ອນຸວຕ຺ຕຕິ. ລຫຸສາຘນໍ ຕໍ ຕໍ ກາລິກໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຄຣຸສາຘນໍ ຈິຣກາລິກໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາທິປຕ຺ຖິຕໍ. ຠຄາ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ຠຄວາຕິ ອິທໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖນເຍນ ສິທ຺ຘໍ, ເສສໍ ສພ຺ພໍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປີຬນສງ຺ຂຕສນ຺ຕາປວິປຣິຓາມຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ປີຬນຏ຺ໂຐ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ປີຬນລກ຺ຂຓໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຕສ຺ສ ໂຍ ປີຬນເມວ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ສຠາໂວ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍສມຸທເຍນ ສງ຺ຂຕໍ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ສມຸທຍທສ຺ສເນນ ອາວິຠູໂຕ. ຍສ຺ມາ ຈ ມຄ຺ໂຄ ກິເລສສນ຺ຕາປຫຣຕ຺ຕາ ສຸສີຕໂລ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ມຄ຺ຄທສ຺ສເນນ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕ ຕປ຺ປຏິໂຍຄຕ຺ຕາ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ນິໂຣຘສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕຕິ. ເອກສ຺ເສວ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ສກຠາວໂຕ ອິຕຣສຈ຺ຈຕ຺ຕຍນິວຕ຺ຕິໂຕ ຈ ປຣິກປ຺ເປຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ສມຸທຍສ຺ສ ປນ ຣາສິກຣຓໂຕ ອາຍູຫນຏ຺ໂຐ ສຠາໂວ, ຕສ຺ເສວ ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ນິທານຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕ. ວິສໍໂຍຄຠູຕສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ສໍໂຍຄຏ຺ໂຐ. ນິຍ຺ຍານຠູຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ປລິໂພຘຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕ.

ນິໂຣຘສ຺ສ ປນ ນິສ຺ສຣຓຏ຺ໂຐ ສຠາໂວ, ຕສ຺ເສວ ສມຸທຍທສ຺ສເນນ ວິເວກຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕ. ສງ຺ຂຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ອສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ, ວິສຍຠູຕສ຺ສ ມຣຓຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ອມຕຏ຺ໂຐ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ສຠາໂວ, ຕສ຺ເສວ ສມຸທຍທສ຺ສເນນ ທຸກ຺ຂສ຺ເສວາຍໍ ເຫຕຸ, ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປນ ອຍເມວ ເຫຕູຕິ ເຫຕ຺ວຏ຺ໂຐ, ອຕິສຸຂຸມນິໂຣຘທສ຺ສເນນ ອິຘເມວ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ, ອຘິກປຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ອຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕ. ເອເຕ ເອວ ຈ ປີຬນາທໂຍ ໂສຬສ ອາກາຣາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ກາເມຫິ ວິເວກຏ຺ຐກາຍຕາ ກາຍວິເວໂກ. ນີວຣຓາທີຫິ ວິວິຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ. ອຸປຘີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາສກໍ ຜລານີຕິ ອຸປຘໂຍ, ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕກາມຂນ຺ຘກິເລສອຠິສງ຺ຂາຣາ, ເຕຫິ ຈຕູຫິ ວິວິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອຸປຘິວິເວໂກ ນາມ.

ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ປຏິລທ຺ໂຘ ທຸກ຺ຂານິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຫິ ຈ ປຏິລທ຺ໂຘ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອາຄມນວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ສຸຎ຺ຎຕອປ຺ປຓິຫິຕອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕິ, ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫິ ເອສ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ.

ຍຖາ ໂລເກ ເອເກກປທໂຕ ເອເກກມກ຺ຂຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເມຂລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຫນສ຺ສາຕິ ຄຸຍ຺ຫປ຺ປເທສສ຺ສ. ຂສ຺ສາຕິ ໂອກາສສ຺ສ.

ສຫ ເທເວຫີຕິອາທີສຸ ສຫ ເທເວຫິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສເທວໂກ ໂລໂກ. ຕໍ ສເທວກນ຺ຕິອາທິນາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສເທວກວຈເນນາຕິ ສເທວກ-ສທ຺ເທ ວິເສສນຠາເວນ ຐິຕເທວວຈເນນ. ຕສ຺ສາປິ ສເທວກປເທ ອນ຺ໂຕຠູຕຕ຺ຕາ ອວຍເວ ສມຸທາໂຍປຈາຣວເສນ ໂວຫາໂຣ ກໂຕ. ອິຕຣຖາ ເຕນ ເທວວິສິຏ຺ຐໂລກສ຺ເສວ ຄຫຓໂຕ ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ນ ສິຍາ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ. ສມາຣກວຈເນນ ມາຣສທ຺ເທນ ເຕນ ສຫຈຣິຕາ ສພ຺ເພ ວສວຕ຺ຕິເທວາ ຈ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ ນາມ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິກາ. ເຕ ອາທິ ເຍສໍ ອາຣຸປ຺ປປຣິຍນ຺ຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ເຕສໍ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ຄຫຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ. ໂລກ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂອກາສໂລກາທີນມ຺ປິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕໂລກາເວຓິກເມວ ປຊາຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ສເທວກາທິວຈເນນ ອຸປປຕ຺ຕິເທວານໍ, ສສ຺ສມຓວຈເນນ ວິສຸທ຺ຘິເທວານຎ຺ຈ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ສເທວມນຸສ຺ສວຈເນນ ສມ຺ມຸຕິເທວອວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຕິເທວາ ຣາຊາໂນ, ອວເສສມນຸສ຺ສາ ສມ຺ມຸຕິເທວສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອວສິຏ຺ຐາ. ສຕ຺ຕໂລກາເວຓິກສ຺ສ ປຊາສທ຺ທສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສເທວກໍ ໂລກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລກສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ໂອກາສໂລກເມວ ນິຍເມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕີຫິ ປເທຫິ ໂອກາສໂລໂກ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ສເທວກາທິປທຕ຺ຕຍວຈນີຍສ຺ສ ປຘານຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອກາສໂລກວິເສສນສ຺ສ ປເນຕ຺ຖ ເທວມາຣາທິສຕ຺ຕໂລກສ຺ສາປິ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຄມ຺ຍມານຕ຺ຕາ ສປຸຕ຺ໂຕ ອາຄໂຕຕິອາທີສຸ ປຸຕ຺ຕາທີນໍ ວິຍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ນເຍ ສເທວກໍ ສມາຣກໍ ສພ຺ຣຫ຺ມກໍ ໂອກາສໂລກໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ສເທວມນຸສ຺ສໍ ປຊຎ຺ຈາຕິ ຈ-ກາຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ໂອກາສສຕ຺ຕໂລການໍ ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕທຸຠຍສມ຺ມຸຕິນິມິຕ຺ຕຠູໂຕ ສງ຺ຂາຣໂລໂກປິ ຕທວິນາຠາວໂຕ ຄຫິໂຕ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສເທວກນ຺ຕິອາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ ສຕ຺ຕໂລໂກວ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູຕເທວາທິວິເສສເນຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ, ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຕທາຘາໂຣ ໂອກາສໂລໂກ, ຕທຸຠຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິສໂຍ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ຈ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສຎ຺ຈ ປຊນ຺ຕິ ອິທໍ ໂລກສທ຺ທສ຺ສ ວິເສສນໍ ກຕ຺ວາ ສເທວກໍ ປຊໍ ໂລກໍ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສໍ ປຊໍ ໂລກນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອຣູປາວຈຣໂລໂກ ຄຫິໂຕ ປາຣິເສສຎາເຍນ ອິຕເຣສໍ ປທນ຺ຕເຣຫິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ມາຣຄ຺ຄຫເຓນ ຕປ຺ປຘານາ ຕໍສທິສາ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຉກາມາວຈຣເທວໂລໂກ’’ຕິ. ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິສມຓຈາຕຸມຫາຣາຊິກຕາວຕິໍສມາຣພ຺ຣຫ຺ມປຣິສາຕິ ອິມາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ສເທວກາທິປເທຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອິຘ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມຓປຣິສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິສາ ຈ, ສເທວມນຸສ຺ສນ຺ຕິ ອິມິນາ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາ ຄຫປຕິປຣິສາ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸປຣິສວເສນາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສໂລໂກຕິ ມນຸສ຺ສສມູໂຫ, ເຕນາຫ ‘‘ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ວາ’’ຕິ.

ວິກປ຺ປນ຺ຕຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ວາ ສຫ ມນຸສ຺ສໂລໂກ’’ຕິ. ເທວປເທນ ສມ຺ມຸຕິເທວາ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓມນຸສ຺ສປເທຫິ ເສສມນຸສ຺ສາ ຈ ຄຫິຕາຕິ ເອວໍ ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ມນຸສ຺ສໍ ປຊໍ ມນຸສ຺ສິໍ ປຊນ຺ຕິ ປຊາ-ສທ຺ທໍ ມນຸສ຺ສ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ຕໍ ປຸນ ສຫ ເທເວຫິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສເທວາ, ປຊາ. ສເທວາ ຈ ສາ ມນຸສ຺ສາ ຈາຕິ ສເທວມນຸສ຺ສາ, ຕໍ ສເທວມນຸສ຺ສໍ ປຊໍ. ປຸນ ກິໍ ຠູຕໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິນ຺ຕິ ເອວໍ ຍຖາ ປຊາສທ຺ເທນ ມນຸສ຺ສານຎ຺ເຎວ ຄຫຓໍ ສິຍາ, ຕຖາ ນິພ຺ພຈນໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ມນຸສ຺ສານຎ຺ເຎວ ຄຫຓໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ສພ຺ພມນຸສ຺ສານໍ ວິເສສນຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖຠູຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ມນຸສ຺ສສ຺ສ ອຠາວາ. ອິທານິ ປຊນ຺ຕິ ອິມິນາ ອວເສສນາຄາທິສຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ວາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ຈຕຸປຣິສວເສນ ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ສມ຺ມຸຕິເທວມນຸສ຺ເສຫິ ວາ ສຫ ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠາຄໂສ ໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເອເກກປເທນ ອຠາຄໂສ ສພ຺ພໂລການໍ ຄຫຓປກ຺ເຂປິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິເສສນສ຺ສ ສປ຺ຜລຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປິ ເຈຕ຺ຖາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ເທວຄຕິປຣິຍາປນ຺ນານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວເສນ ຊານນວເສນ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ສຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູເຕນ ສເທວກວຈເນນ ຕໍ ສຸຓນ຺ຕານໍ ສາເວນ຺ໂຕ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ອນຸສນ຺ຘິກ຺ກໂມຕິ ອຕ຺ຖານຎ຺ເຈວ ປທານຎ຺ຈ ອນຸສນ຺ຘານກ຺ກໂມ, ຊານນກ຺ກໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິຎ຺ຎາຕິ ຍ-ກາຣໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ສມນ຺ຕຠທ຺ຣກຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ພຠາເຄຫິ ສຸນ຺ທຣຕ຺ຕາ. ສາສນຘມ຺ໂມຕິ ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສາສນສ຺ສ ປກາສໂກ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ພຸທ຺ຘສຸໂພຘິຕຕາຍາຕິ ອິທໍ ຕິກໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸສຣູປຜລວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ນາຖປຠວຕ຺ຕິກມ຺ປິ. ມຊ຺ເຌ ຕິກທ຺ວຍໍ ຜລວເສເນວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາຕິ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຍຖາສຸຕວເສນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາ.

ອິທານິ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິປ຺ປກາຣເມວ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ໂສຕູນໍ ຍໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ປກາເສຕິ, ຕປ຺ປກາສກສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປທສ຺ສ ສາຕ຺ຖນ຺ຕິອາທີນິ ປທານິ ວິເສສນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ຘມ຺ມປທສ຺ສາຕິ ທສ຺ສນມຸເຂນ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸກາໂມ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ປນາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສກໂລ ຈ ຕນ຺ຕິຘມ຺ໂມ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນາມ. ຠຄວາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສີລາທິເກ ວິຍ ຕປ຺ປກາສກໍ ຕນ຺ຕິຘມ຺ມມ຺ປິ ປກາເສຕິ ເອວ ສທ຺ທຕ຺ຖສມຸທາຍຕ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ. ຍຖານຸຣູປນ຺ຕິ ຍຖາຣຫໍ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕຎ຺ຫິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຖຕາຍ, ອຸປຣູປຣິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພວິເສສສງ຺ຂາຕອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສຫ ອຕ຺ເຖນ ປໂຍຊເນນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສາຕ຺ຖເມວ, ນ ຕຸ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ຕນ຺ຕິຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ. ກິຣາຕາທິມິລກ຺ຂວຈນານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖສພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ເຕ ສມາເນປິ ວິສິຏ຺ຐຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ສຫຕ຺ໂຖ ເທວທຕ຺ໂຕ ສວິຕ຺ໂຕຕິອາທິ ວິຍ ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຕາທິສສມ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ, ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຖຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ສິຖິລຘນິຕາທິພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ມາຄຘິກາຍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ຄມ຺ຠີຣມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ອຸຕ຺ຕານໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສນສມຕ຺ຖຕາ ສມ຺ປນ຺ນພ຺ຍຎ຺ຊນຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓນເຍນາປິ (ເນຕ຺ຕິ ໔ ທ຺ວາທສປທ) ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສງ຺ກາສນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ກາສີຍຕິ ທີປີຍຕີຕິ ສງ຺ກາສນນ຺ຕິ ກມ຺ມສາຘນວເສນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ປຐມໍ ກາສນໍ ປກາສນໍ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ອຸທ຺ເທສຕ຺ຖວຈນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣວຈນໍ. ສກິໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ວຈນຎ຺ຈ ວິວຣຓວິຠຊນານິ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ນິທ຺ເທສຕ຺ຖວຈນໍ. ວິວຏສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣຕຣາຠິຘານໍ ວິຠຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ປກາເຣຫິ ຎາປນໍ ອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ປຏິນິທ຺ເທສຕ຺ຖວຈນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣວຈນໍ. ອຕ຺ຖປທສມາໂຍຄໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ເອວ ຉ ປທານິ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖວິຠາຄຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖປທານິ, ເຕຫິ ສຫິຕຕາຍ ອຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາສຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຣິໂຍສິເຕ ປເທ ອາທິມຊ຺ຌຄຕວຓ຺ໂຓ ອກ຺ຂຣໍ, ເອກກ຺ຂຣໍ, ປທໍ ວາ ອກ຺ຂຣໍ. ວິຠຕ຺ຕິຍນ຺ຕໍ ປທໍ. ປທາຠິຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ວາກ຺ຍໍ. ກຖິຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ອເນກວິເຘນ ວິຠາຄກຣຓໍ ອາກາໂຣ ນາມ. ອາກາຣາຠິຫິຕສ຺ສ ນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ. ນິພ຺ພຈນຕ຺ຖວິຕ຺ຖາໂຣ ນິທ຺ເທໂສ. ອຖ ວາ ‘‘ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕິ, ປເທຫິ ປກາເສຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣຕິ, ອາກາເຣຫິ ວິຠຊຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣຕິ, ນິທ຺ເທເສຫິ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສງ຺ກາສນປກາສນສງ຺ຂອາຕອຸທ຺ເທສຕ຺ຖວາຈການິ ວຈນານິ ອກ຺ຂຣປທານິ ນາມ. ວິວຣຓວິຠຊນສງ຺ຂາຕນິທ຺ເທສຕ຺ຖວາຈການິ ວຈນານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣາ ນາມ. ອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕປຏິນິທ຺ເທສຕ຺ຖວາຈການິ ວຈນານິ ນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສາ ນາມ, ເຕສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາຕິອາທີສຸ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ຕນ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ເຫຕຸຜລໍ ວາ. ຘມ຺ໂມ ນາມ ຕນ຺ຕິ, ເຫຕຸ ວາ. ເທສນາ ນາມ ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາໂປ. ປຏິເວໂຘ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖາທີນໍ ອວິປຣີຕາວໂພໂຘ. ເຕ ປເນເຕ ອຕ຺ຖາທໂຍ ຍສ຺ມາ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ເຕສຸ ປຏິເວຘສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖສຠາຄຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສາຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ມເທສນານໍ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ເຕປິ ສຍໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຣູປຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາເທສນາຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖາທີສຸ ປເຠທຄຕານິ ຎາຓານິ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາທໂຍ. ຕຕ຺ຖ ນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ຕນ຺ຕິປທານໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຈນໍ, ນິພ຺ພຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕີສຸ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ. ໂລກິຍາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຈນມຸເຂເນວ ອຕ຺ເຖສຸ ປສີທນ຺ຕິ, ນ ອຕ຺ຖມຸເຂນາຕິ ອາຫ ສທ຺ເຘຍ຺ຍໂຕຕິອາທິ. ເກວລສທ຺ໂທ ສກລາຘິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສກລປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນາ’’ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສກລໍ ສາສນໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິອາທິ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອປເຣນາປິ ປຣິຍາເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປິ ຈາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສນິທານນ຺ຕິ ເທສກາລາທິທີປເກນ ນິທານວຈເນນ ສນິທານໍ. ສອຸປ຺ປຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທິຍຸຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິໂຍຊນາກ຺ກໂມ – ‘‘ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ…ເປ… ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ‘ອິຕິປິ ໂສ…ເປ… ປເວເທຕີ’ຕິ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ຈ, ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ…ເປ… ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ, ເທເສນ຺ໂຕ ຈ ສາຕ຺ຖສພ຺ຍຎ຺ຊນາທິຄຸຓສໍຍຸຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ອສ຺ໂສສິ, ສຸຕ຺ວາ ຈ ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ.

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ກຕ຺ວາ ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ…ເປ… ອຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ ເອວໍ ສາຘຸ ໂຂ ປນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ກນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີຕິ ປທານນ຺ຕຣເມວ ອສ຺ໂສສີຕິ ປທໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິທສ຺ສນຕ຺ເຖນ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອທສ຺ສນໂຕ ຈ ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊຕິອາທິນາ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕຣທສ຺ສນມຸເຂນ ປາຬິຍາ ປກາຣນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕວເສເນວ ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນານນ຺ຕຣເມວ ອສ຺ໂສສີຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕວເສເນວ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປສງ຺ກມນເຫຕຸທສ຺ສນມຸເຂນ ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ກຕ຺ວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໒. ສີໂຕທກໍ ວິຍ ອຸຓ຺ໂຫທເກນາຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກເມນ ມຸຂາຣຸຬ຺ຫວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນຸປສນ຺ຕສຠາວຕາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ເສວ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ວິຍ ສີໂຕທເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ຎາຓເຕຊຍຸຕ຺ຕຕາຍ ວາ ຠຄວາ ອຸຓ຺ໂຫທໂກປໂມຕິ ກຕ຺ວາ ຕພ຺ພິຣຫິຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ສີໂຕທກໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອກີຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ໂມທນກິຣິຍາຍ ເອກຣູປຕໍ. ຍາຍາຕິອາທີສຸ ຍາຍ ກຖາຍ ສມ຺ໂມທິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ຕໍ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ຂມນີຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂພຫຸລໍ ອິທໍ ສຣີຣໍ, ກຈ຺ຈິ ຂມິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ຍາປນີຍນ຺ຕິ ຈິຣປ຺ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕາຍ ຍາປນາຍ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ໂຣຄາຠາເວນ ອປ຺ປາພາຘໍ. ທຸກ຺ຂຊີວິຕາຠາເວນ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ. ຕໍຕໍກິຈ຺ຈກຣຓຕ຺ຖາຍ ລຫຸໍ ອກິຈ຺ເຉນ ອຸຏ຺ຐາຕຸໍ ໂຍຄ຺ຄຕາຍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ. ພລນ຺ຕິ ສຣີຣສ຺ສ ສພ຺ພກິຈ຺ຈກ຺ຂມໍ ພລໍ ກຈ຺ຈິ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຜາສຸວິຫາໂຣຕິ ສຸຂວິຫາໂຣ. ສຣຓີຍເມວ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ ຈ ສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ. ປຣິຍາເຍຫີຕິ ກາຣເຓຫິ.

ຠາໂວຕິ ກິຣິຍາ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕມາໂນ ນປຸໍສກ-ສທ຺ໂທ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ນາມ, ກິຣິຍາວິເສສນສທ຺ໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກມນ຺ເຕ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປເທເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິຠາວນ຺ຕິ ຂຓ຺ຑິຕທນ຺ຕປລິຕເກສາທິຠາວໍ. ຣາຊປຣິວຏ຺ເຏຕິ ຣາຊູນໍ ປຣິວຕ຺ຕນໍ, ປຏິປາຏິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣາຕນຸຈ຺ຈກຸລປ຺ປສຸຕຕາຍ ຊິຓ຺ຓຕາ, ນ ວຍສາຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕກຸລນ຺ວເຍ’’ຕິ. ວິຠວານໍ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕໍ ລາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຫລ຺ລໂກຕິ ອາຫ ‘‘ວິຠວມຫຕ຺ຕຕາຍ ສມນ຺ນາຄເຕ’’ຕິ. ວິຠາວເນ ນາມ ອຕ຺ເຖຕິ ປກຕິວິຠາວນສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ. ນ ອຠິວາເທຕິ ວາຕິ ອຠິວາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ, ເອວໍ ອສລ຺ລກ຺ຂຓປກຕິໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນິຈ຺ຈປກຕິກໍ ອນິຈ຺ຈປກຕິກໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຈ຺ຈໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ປຕິຊາໂຕຕິ ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕ, ຊາຕສມນນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ…ເປ… ໂອໂລເກສີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິອາທີສຸ ວິຍ ຄມນໂຕ ປຸເຣ ກຕມ຺ປິ ໂອໂລກນໍ ປຈ຺ຉາ ກຕໍ ວິຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂອໂລເກສິນ຺ຕິ ຈ ໂລກວິວຣຓປາຏິຫາຣິເຍ ຊາເຕ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ໂວໂລເກສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ໂຐຕິ ປສຕ຺ຖຕໂຣ. ປຕິມາເນສີຕິ ປູເຊສິ. ອາສຠິນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ.

໓. ຕໍ ວຈນນ຺ຕິ ນາຫໍ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິອາທິວຈນໍ. ອຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐເຫຍ຺ຍາຕິ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ. ຊາຕິວເສນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕິວເສນ. ອຸປປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ເທເວສຸ ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ. ອາວິຎ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ອຠິວາທາທິກຣຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສາມຄ຺ຄິຣສສ຺ສ ຠຄວຕິ ອຠາວໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອຣສຣູໂປ’’ຕິ ອາຫ, ຕພ຺ພິຘຸຣສ຺ສ ຣູປຕຓ຺ຫາທິກສ຺ເສວ ສາມຄ຺ຄິຣສສ຺ສ ອຠາເວນ ຠຄວາ ‘‘ອຣສຣູໂປ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສາມຄ຺ຄິຣສສທ຺ທສ຺ສ ຣູປຣສາທີສຸ ວຕ຺ຕນປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທີຕິອາທິ.

ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາຕິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລານໍ ຕາລານໍ ວຕ຺ຖຸ ວິຍ ເນສໍ ຣູປຣສາທີນໍ ວຕ຺ຖຸ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ກຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ມຊ຺ເຌປທໂລປໍ ທີຆຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍາຕິອາທິ. ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍ ເຍສໍ ວຕ຺ຖຸ ກຕໍ ເຕ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາຕິ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ກຕຕາລວຕ຺ຖຸກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລເຍວ ປຕ຺ຕຜລາທີນໍ ອກາຣຓຕາຍ ອວຕ຺ຖູຕິ ຕາລາວຕ຺ຖຸ, ຕໍ ວິຍ ເຍສໍ ວຕ຺ຖຸ ກຕໍ ເຕ ຣູປຣສາທໂຍ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ, ອຍໍ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖວເສນ ອຕ຺ຖຄ຺ຄາໂຫ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸຄໂມຕິ ວິເສສມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລ ວິຍ ກຕາ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ມຕ຺ຖກສທິເສສຸ ຣູປຣສາທີສຸ ຣາເຄສຸ ຉິນ຺ເນສຸປິ ຕພ຺ພຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ຕາລາວຕ຺ຖຸສທິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານຏ຺ຐານໍ ອຸປປນ຺ນເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາຣຸຕໂຕ ປນ ວິເສສນສມາສວເສນ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ຣູປຣສາທີນໍ ຕາລາວຕ຺ຖຸສທິສຕາຍ ຐານໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໓) ເອຕໍ ໂທສໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ຣູປຣສາທີນໍ ກຸສລາກຸສລຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນາຕິອາທິປາຬິຍາ, ກາມສຸຂສ຺ສາທສງ຺ຂາຕາ ຣູປຣສາຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ນ ສເມຕິ, ຂີຓາສວານມ຺ປິ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາ ກຸສລາກຸສລານໍ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ເຕສໍ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາລສທິສຕາປິ ນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາລສ຺ສ ຐິຕໍ ອຏ຺ຐິຕຎ຺ຈ ອມນສິກຕ຺ວາ ປຸນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາສທິສມຕ຺ຕໍ ອຸປເມຕ຺ວາ ຕາລາວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາຕິ ວິເສສນສມາສວເສນ ອຕ຺ຖຄ຺ຄຫເຓປິ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ. ອນຸ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ຉາຕິ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ປຈ຺ຉາຠາໂວ ນ ໂຫຕີຕິອາທິ. ອນຸ ອຠາວໍ ຄຕາຕິ ປຈ຺ຉາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາວເສນ ອຠາວໍ ຄຕາ. ອນຈ຺ຉຣິຍາຕິ ອນຸ ອນຸ ອຸປຣູປຣິ ວິມ຺ຫຍກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ ວເທສີຕິ ຍໍ ວນ຺ທນາທິສາມຄ຺ຄີຣສາຠາວສງ຺ຂາຕໍ ກາຣຓໍ ອຣສຣູປຕາຍ ວເທສິ, ຕໍ ກາຣຓໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔. ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍໍ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນິພ຺ໂຠໂຄ ຠວໍ ໂຄຕໂມຕິອາທິມາຫ, ຠຄວາ ຈ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ນິພ຺ໂຠຄຕາທິໍ ອຕ຺ຕນິ ອນຸຊານາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕມຕ຺ຖໍ.

໕. ກຸລສມຸທາຈາຣກມ຺ມນ຺ຕິ ກຸລາຈາຣກມ຺ມໍ. ກາຍໂຕ ກາຍທ຺ວາຣໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ອເນກວິຫິຕາຕິ ອເນກປ຺ປກາຣາ.

໖. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄສ຺ສາຕິ ຣູປາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ອຕິວິຍ ສງ຺ຄວເສນ ນິຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ກາມຣາຄສ຺ສ, ເອເຕນ ອນາຄາມີນໍ ວຕ຺ຖາຠຣຓາທີສຸ ສງ຺ຄນິກນ຺ຕິວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາມຣາຄສ຺ສ ກາມຣາຄຕາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ຕສ຺ສ ຣູປຣາຄາທີສຸ ສງ຺ຄຫໂຕ. ອວເສສານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉານໍ ປຐເມນ ມຄ຺ເຄນ, ເສສານໍ ຈຕູຫິປິ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຍຖານຸຣູປ’’ນ຺ຕິ.

໗. ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ມຎ຺ເຎຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ວິຍ, ‘‘ຊິຄຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂມິ. ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນາຕິ ອຎ຺ຎາຓສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ.

໘-໑໐. ຕຕ຺ຣາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ. ປຏິສນ຺ຘິປຣິຍາໂຍປິ ອິຘ ຄພ຺ຠສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ເທວໂລກປຏິສນ຺ຘິປຏິລາຠາຍາ’’ຕິ. ອປຸນພ຺ຠວຠູຕາຕິ ຂເຓ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

໑໑. ຘມ຺ມຘາຕຸນ຺ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ຘາເຣຕິ ອຸປຘາເຣຕີຕິ ‘‘ຘມ຺ມຘາຕູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອຠິຣຸຈິວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເທເສຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ເທສນາວິລາໂສ, ຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣນ຺ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາຍ ຜຣຓໍ. ຕາທິຄຸຓລກ຺ຂຓເມວ ອຸປມາຍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕເຍວ ອກຸຊ຺ຌນສຠາວໂຕ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕາ. ຊາຕິຍາ ອນຸຄຕນ຺ຕິ ຊາຕິຍາ ອນຸພທ຺ຘໍ. ຊຣາຍ ອນຸສຏນ຺ຕິ ຊຣາຍ ປລິເວຐິຕໍ. ວຏ຺ຏຂາຓຸຠູຕນ຺ຕິ ວຏ຺ຏໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ວຏ຺ເຏ ນິຈ຺ຈລຠາເວນ ຐິຕໍ ຂາຓຸ ວິຍ ຠູຕໍ. ຊາຕານໍ ມຈ຺ຈານໍ ນິຈ຺ຈໍ ມຣຓໂຕ ຠຍນ຺ຕິ ອາຫ ອຊ຺ຊ ມຣິຕ຺ວາຕິອາທິ. ອປ຺ປຏິສມໍ ປຸເຣຊາຕຠາວນ຺ຕິ ອສທິສໍ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ປຐມຊາຕຠາວໍ, ສພ຺ພເຊຏ຺ຐຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອປີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປິ-ສທ຺ໂທ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖິ ນິປາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ມາ ອຘິສຍິຕານີຕິ ປາທາທີຫິ ອຸປຆາຕໍ ອກໂຣນ຺ຕິຍາ ສມ຺ມເທວ ອຸປຣິ ສຍິຕານິ, ອກມ຺ມກສ຺ສາປິ ສຍຕິຘາຕຸໂນ ອຘິປຸພ຺ພຕາຍ ສກມ຺ມກຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ນຂສິຂາຕິ ນຂຄ຺ຄານິ. ສກຸຓານໍ ປກ຺ຂາ ຫຕ຺ຖປາທຏ຺ຐານິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ກຸຏິຕຫຕ຺ຖປາທາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອາໂລກຏ຺ຐາເນ. ນິກ຺ຂມນ຺ຕານນ຺ຕິ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕສຸ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຫຕໍ ສາມິວຈນໍ. ອຓ຺ຑໂກສນ຺ຕິ ອຓ຺ຑກປາລໍ.

ໂລໂກເຍວ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ. ອພຸຊ຺ຌິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຍໍ ພຸຊ຺ຌຕິ, ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ວາ ເຕນາຕິ ມຄ຺ໂຄປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ໂພຘິ. ພຸຊ຺ຌີຍຕີຕິ ນິພ຺ພານໍ ໂພຘິ. ອນ຺ຕຣາ ຈ ໂພຘິນ຺ຕິ ທຸຕິຍມຸທາຫຣຓໍ ວິນາປິ ຣຸກ຺ຂ-ສທ຺ເທນ ໂພຘິ-ສທ຺ທສ຺ສ ຣຸກ຺ຂປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ວຣຠູຣິເມຘໂສຕິ ມຫາປຖວີ ວິຍ ປຕ຺ຖຏປຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຕນາ ສຫ ວຕ຺ຕມານໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓຎ຺ເຈວ ອິຕຣາ ທ຺ເວ ມຫຄ຺ຄຕວິຊ຺ຊາ ຈ ຕພ຺ພິນິພນ຺ຘກກິເລສວິທ຺ຘໍສນວເສນ ອຸປ຺ປາທນໂຕ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉ ອຠິຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສາວກປາຣມີຎາຓນ຺ຕິ ອຄ຺ຄສາວເກຫິ ປຏິລຠິຕພ຺ພໍ ສພ຺ພເມວ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓໍ. ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນນ຺ຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປເມຍ຺ເຍນ ສມໍ ປຏິປາທນໍ. ອຕ຺ເຖນາຕິ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ເຖນ. ຕິກ຺ຂຂຣວິປ຺ປສນ຺ນສູຣຠາໂວຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາປຕ຺ຕຕໍ ວິປສ຺ສນາຍ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິຓາມກາໂລຕິ ອິມິນາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠາວາປຕ຺ຕິໍ. ຕທາ ຈ ສາ ມຄ຺ຄຎາຓຄພ຺ຠໍ ຘາເຣນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາໂລ’’ຕິ. ອນຸປຸພ຺ພາຘິຄເຕນາຕິ ປຐມມຄ຺ຄາທິປຏິປາຏິຍາ ອຘິຄເຕນ. ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໒; ອ. ນິ. ໒.໕; ມຫານິ. ໑໙໖), ສຣີເຣ ອຸປສຸສ຺ສຕຸ ມໍສໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ວີຣິຍໍ.

ຉນ຺ໂທ ກາໂມຕິອາທີສຸ ປຕ຺ຖນາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ທຸພ຺ພໂລ ໂລໂຠ ອິຈ຺ຉນຏ຺ເຐນ ຉນ຺ໂທ. ຕໂຕ ພລວາ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ. ຕໂຕປິ ພລວຕໂຣ ຉນ຺ທຣາໂຄ. ນິມິຕ຺ຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນສງ຺ກປ຺ປວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ສງ຺ກປ຺ໂປ. ຕໂຕປິ ພລວສງ຺ກປ຺ປວເສເນວ ປວຕ຺ໂຕ ຣາໂຄ. ຕໂຕປິ ພລວຕໂຣ ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄ. ສ຺ວາຍໍ ປເຠໂທ ເອກສ຺ເສວ ໂລຠສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠເທນ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພປເທເຍວ ອວຘາຣຓກຣຓໍ, ເອຕໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ວາ. ຕນ຺ນິສ຺ສຣຓໂຕຕິ ເຕສໍ ກາມານໍ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຕາ. ເອສາຕິ ເອວ-ກາໂຣ. ກາມຘາຕຸ ນາມ ກາມຠໂວ, ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານໍ. ເອສາຕິ ນິຍໂມ. ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິເວກາ ຕທງ຺ຄວິເວກາທໂຍ. ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວກາ ກາຍວິເວກາທໂຍ, ຕໂຍ ເອວ ອິຘ ຌານກຖາຍ, ສມຸຈ຺ເຉທວິເວກາທີນໍ ອສມ຺ຠວາ. ນິທ຺ເທເສຕິ ມຫານິທ຺ເທເສ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ມຫານິທ຺ເທເສ ເອວ. ວິຠງ຺ເຄຕິ ຌານວິຠງ຺ເຄ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕີຕິ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ກາມານໍ ສງ຺ຄເຫ ສຕິ.

ປຸຣິເມນາຕິ ກາຍວິເວເກນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ກາຍຈິຕ຺ຕວິເວກທ຺ວເຍ. ທຸຕິເຍນາຕິ ຈິຕ຺ຕວິເວເກນ. ເອເຕສນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາມວິເວກທ຺ວຍສ຺ສ ວາຈກຠູຕານໍ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫີຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ພາລຠາວສ຺ສ ເຫຕຸປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ອນຸວຕ຺ຕຕິ. ອກຸສລຘມ຺ໂມ ຫິ ພາລຠາວສ຺ສ ເຫຕຸ. ອາສຍໂປສນນ຺ຕິ ອາສຍສ຺ສ ວິໂສຘນໍ ວຑ຺ຒນຎ຺ຈ. ວິຠງ຺ເຄ ນີວຣຓາເນວ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຸປຣິຌານງ຺ຄປຈ຺ຈນີກປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຣິ ສວິຕກ຺ກນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ຈມານານິ ຌານງ຺ຄານິ, ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຣິຌານງ຺ຄານໍ ປຈ຺ຈນີກປຏິປກ຺ຂຠາວສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕຕິປິ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານຌານງ຺ຄານໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວເສນ ປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ ‘‘ນີວຣຓານໍ ຕາເນວ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ເປຏເກຕິ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖເຣນ ກຕໍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓນຍານຸສາຣິປກຣຓໍ, ຕໍ ປນ ປິຏການໍ ວຓ຺ຓນາຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ເປຏກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິຕກ຺ກນໍ ນາມ ອາຣມ຺ມຓປຣິກປ຺ປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອູຫນ’’ນ຺ຕິ. ຣູປໍ ຣູປນ຺ຕິອາທິນາ ວິສເຍ ອາໂກເຏນ຺ຕສ຺ສ ວິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິອາຫນນໍ ອຸປຣິ ອາຫນນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອານຍນໍ ນາມ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂກຣຓໍ. ອນຸສຎ຺ຈຣຓນ຺ຕິ ອນຸປຣິພ຺ຠມນໍ, ຕຎ຺ຈ ຂຓນ຺ຕຣສ຺ສ ຕຖາກາເຣນ ອຸປ຺ປາທນເມວ, ນ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເອກສ຺ສ ສຎ຺ຈຣຓມຕ຺ຖິ, ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ອີທິເສສຸ. ອນຸມຊ຺ຊນນ຺ຕິ ປຣິມຊ຺ຊນໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອາຣມ຺ມເຓ. ສຫຊາຕານຸໂຍຊນໍ ສກິຈ຺ຈານຸວຕ຺ຕິຕາກຣເຓນ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານວິຣຫິເຕສຸ ສວິຈາຣຈິຕ຺ເຕສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຈາເຣນ ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ວິຕກ຺ໂກ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິນິໂຣປນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຐມາຠິນິປາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິປ຺ຜາຣວາຕິ ອວູປສນ຺ຕສຠາວຕາຍ ເວຄວາ, ເຕເນເວສ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ປຫານງ຺ຄໍ ຊາຕໍ. ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌາເນສູຕິ ປຎ຺ຈກນຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍາຕິອາທິມາຫ.

ວິເວກ-ສທ຺ທສ຺ສ ຠາວສາຘນປກ຺ເຂ ‘‘ຕສ຺ມາ ວິເວກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣປກ຺ເຂ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ວິເວເກ’’ຕິ. ປິນຍຕີຕິ ຕປ຺ເປຕິ, ວຑ຺ເຒຕິ ວາ. ຜຣຓຣສາຕິ ປຓີຕຣູເປຫິ ກາເຍ ພ຺ຍາປນຣສາ. ສາຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐສຠາວໍ, ມຘຸຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປີຬນຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ອກຕ຺ວາ ອນຸ ອນຸ ຄຓ຺ຫນໍ ອຸປກາຣິຕາ ວາ ອນຸຄ຺ຄໂຫ. ວນເມວ ວນນ຺ຕໍ. ອຸທກເມວ ອຸທກນ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປາກຏຠາວໂຕຕິ ອິມິນາ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທິປຏິລາຠສມເຍປິ ສຸຂໍ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ອປາກຏໍ, ປີຕິເຍວ ຕຕ຺ຖ ປາກຏາ, ປຏິລທ຺ຘຣສານຸຠວນສມເຍ ຈ ວິຊ຺ຊມານປີຕິໂຕປິ ສຸຂເມວ ປາກຏຕຣນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຈຕສິກສຸຂວເສເນວ ປຏິລທ຺ຘຣສານຸຠວນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ກາຍິກສຸຂວເສນ ຕສ຺ສ ປີຕິສມ຺ປໂຍຄສ຺ເສວ ອຠາເວນ ອິຘານຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຈ ປີຕີຕິອາທິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມອາສທສ຺ສນໍ, ອສ຺ສຕ຺ຖິປກ຺ເຂ ຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈຍທສ຺ສນໍ ວາ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປນ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາສວເສເນວ ‘‘ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ເອກໍ ປທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ວິຠຕ຺ຕິຍາ ຈ ອໂລປໍ.

ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາຕິ ເທສນາກ຺ກມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ອາທິກມ຺ມິກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈິຓ຺ຓວສີນໍ ປນ ໂຍຄີນໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາປິ ຌານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ. ຌາເປຕີຕິ ທຫຕິ. ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓວິສຍາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນໍ ກຖໍ ນິພ຺ພານາລມ຺ພນສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ວິປສ຺ສນາຍາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ເຄນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ນິຈ຺ຈາທິວິປລ຺ລາສປ຺ປຫາຍເກນ ສຫ ມຄ຺ເຄເນວ ຕໍ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສິຊ຺ຌຕິ. ອຖ ວາ ມຄ຺ເຄນາຕິ ມຄ຺ຄກິຈ຺ເຈນ, ວິປລ຺ລາສປ຺ປຫາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຎ຺ໂຎຕິ ສຕ຺ໂຕ. ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ສຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕ’’ນ຺ຕິ ຌານປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໕໐໘ ອາທໂຍ) ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສາ ຌານປາຬິຍາ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ຌານວິເສສນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕມຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ຌານຎ຺ຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ ຉຬິນ຺ທ຺ຣິຍານເມວ ຕພ຺ຠາວໂຕ. ຂຸທ຺ທກາ ອູມິໂຍ ວີຈິໂຍ. ມຫຕິໂຍ ຕຣງ຺ຄາ. ສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສມິຕາຕິອາທີນິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນານິ, ຌານພເລນ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອປ຺ປິຕາຕິ ຄມິຕາ ວິນາສໍ ປາປິຕາ. ປຣິຍາໂຍຕິ ຌານປຣິກ຺ຂາເຣ ຌານໂວຫາຣຕ຺ຕາ ອປຣມຕ຺ຖໂຕ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

ຕທຘິຄມາຍາຕິ ຕຕິຍມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ. ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍ ສຫຈຣຓປຣິຈເຍນ ຍຖາ ສມວາຫິຠາໂວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ປສ຺ສຕິ. ວິປຸລາຍາຕິ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາຍ. ຖາມຄຕາຍາຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕິວິຄເມນ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕີຫິ ອນຠິຠູຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑ ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາ). ອຸເປກ຺ຂາເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ອຸເປກ຺ຂໍ ປກາເສຕຸໍ ອຸເປກ຺ຂາ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາວ ຂີຓາສວານໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຉຬາຣມ຺ມຓາປາເຖ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິຠາວາວິຊຫນາກາເຣນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໂຕ ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ, ສຕ຺ເຕສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ, ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣຠູຕາ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ, ເກວລາ ‘‘ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ, ຕຕິຍຊ຺ຌານສຫຄຕາ ອຄ຺ຄສຸເຂປິ ຕສ຺ມິໍ ອປກ຺ຂປາຕຠູຕາ ‘‘ຌານຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຫຄຕາ ສພ຺ພປຈ຺ຈນີກປຣິສຸທ຺ຘິຕາຍ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ ເຕນ ເຕນ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ຉຘາ ວຸຕ຺ຕາ.

ວີຣິຍເມວ ປນ ອນຈ຺ຈາຣທ຺ຘອນຕິສິຖິເລສຸ ສຫຊາເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸເປກ຺ຂນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ‘‘ວີຣິຍຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຣູປາຣູປຊ຺ຌານານໍ ປຏິລາຠໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເອວ ນີວຣຓວິຕກ຺ກວິຈາຣາທີນໍ ປຫານາຠິມຸຂີຠູຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ປຫາເນປິ ອພ຺ຍາປາຣຠາວູປຄມເນນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ສມາຘິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຎາ ເຈວ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘຠູເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ຈຕສ຺ໂສ ຈຕຸນ຺ນໍ ຜລສມາປຕ຺ຕີນໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ສຸຎ຺ຎຕອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂວເສນ ທ຺ເວຕິ ທສ ປຎ຺ຎາ ຈາຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐາຣສ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ນາມ. ຍຖາວຸຕ຺ຕວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາວ ລກ຺ຂຓວິຈິນເນປິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ນາມ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາ ເວທນຸເປກ຺ຂາ ນາມ. ອິມາສໍ ປນ ທສນ຺ນມ຺ປິ ອຸເປກ຺ຂານໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນຍໂຕ ວິຠາໂຄ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ເອວມຍໍ ທສວິຘາປີຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນຍໂຕຕິ ອິທມ຺ປິ ຫິ ຕາສໍ ວິຠາຄທສ຺ສນສ຺ສ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິປທໍ ວິຍ ວິສຸໍ ມາຕິກາປທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິວເສນ ວິຠາຄທສ຺ສນສ຺ສ ອາຄຕຏ຺ຐານປຣາມສນໍ ອາຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຏ຺ຐສາລິນິຍາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໑ ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາ) ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມາສໍ ປນ ທສນ຺ນມ຺ປິ ອຸເປກ຺ຂານໍ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິວເສນ ວິຠາໂຄ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ເອວມຍໍ ທສວິຘາຕິອາທີ’’ຕິ, ຕໍ ອມນສິກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນຍໂຕຕິ ‘‘ອິຘ (ຂີຓາສໂວ) ຠິກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ເນວ ສຸມໂນ ໂຫຕິ, ນ ທຸມ຺ມໂນ, ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໘; ອ. ນິ. ໖.໑) ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ອາຄຕາ, ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗; ໒.໓໐໙; ໓.໒໓໐) ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ອາຄຕາຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ທສນ຺ນມ຺ປິ ອຸເປກ຺ຂານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປເທເສສຸ ອາຄຕນຍທສ຺ສນໂຕ ຈ ອຍໍ ທສວິຘາປິ ອຸເປກ຺ຂາ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຠູມີຕິອາທີສຸ ປນ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ກາມາວຈຣາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຣູປາວຈຣາຕິອາທິນາ ຠູມິໂຕ ຈ, ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ອເສກ຺ຂານເມວ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລໂຕ ຈ, ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິອາທິນາ ຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ, ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຉຬາຣມ຺ມຓາຕິອາທິນາ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ, ‘‘ເວທນຸເປກ຺ຂາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ເຘນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ອິຕຣາ ນວ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘນາ’’ຕິ ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫວເສນ ຈ, ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣໂພຊ຺ຌງ຺ຄຌານ ປາຣິສຸທ຺ຘິຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາ. ຕສ຺ມາ ເອກກ຺ຂເຓ ຈ ຕາສຸ ເອກາຍ ສຕິ ອິຕຣາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເວທນາວີຣິຍຸເປກ຺ຂານເມກກ຺ຂເຓ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອກກ຺ຂຓວເສນ ຈ, ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ອພ຺ຍາກຕາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ກຸສລາພ຺ຍາກຕາ, ຕຖາ ເສສາ. ເວທນຸເປກ຺ຂາ ປນ ສິຍາ ອກຸສລາປີ’’ຕິ ເອວໍ ກຸສລຕ຺ຕິກວເສນ ຈ, ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ຘມ຺ມາ ວີຣິຍເວທນາຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຎາຓວເສນາ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ເຂປວເສນ ຈ ອຍໍ ທສວິຘາປິ ອຸເປກ຺ຂາ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ໂຍຊນາ.

ເອຕ຺ຖ ເຈຕາ ກິຎ຺ຈາປິ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິວເສນ ສຣູປໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣເຫວ ຕາສໍ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິວິຠາໂຄ ນຍໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ເອກໂຕ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນຍໂຕຕິອາທີຫິ ນວຫິ ປກາເຣຫິ ອຕິເທໂສ ກໂຕ, ເຕເນວ ‘‘ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຫິ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓຕາຍ ຠູມິໂຕ ກາມາວຈຣາ ຈ ປຸຄ຺ຄລໂຕ ອເສກ຺ຂານເມວ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຈິຕ຺ຕໂຕ ໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຉຬາຣມ຺ມຓາ, ກຸສລຕ຺ຕິກໂຕ ອພ຺ຍາກຕາ ຈາຕິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສກ຺ກາ ຎາຕຸໍ, ຕຖາ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຈ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຈ ຌານຸເປກ຺ຂາ ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາຕິອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ປນສ຺ສ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາທີຫິ ສຫ ເອກກ຺ຂເຓ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທໂຍ ຈ ສກ຺ກາ ຎາຕຸໍ, ຍຖາ ຈ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ, ເອວໍ ເສສານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍໂຕ ຠູມິອາທິວິຠາຄຸທ຺ຘາຣນໂຍ ຎາຕພ຺ໂພ. ອນາໂຠຄຣສາຕິ ປຓີຕສຸເຂປິ ຕສ຺ມິໍ ອວນຕິປຏິປກ຺ຂກິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸຄ຺ຄເລນາຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ. ກິເລເສຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອາຣກ຺ຂາ. ຕີຣຓໍ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ປາຣຄມນໍ. ປວິຈໂຍ ວີມໍສາ. ອິທນ຺ຕິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ນາມກາເຍນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ຕສ຺ມາ ເອຕມຕ຺ຖນ຺ຕິອາທິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາຕິ ຌານສມງ຺ຄິໂນ. ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນາຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນາມກາຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຣຓໍ ຍສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ເຕນ ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນ ຣູເປນ. ອສ຺ສາຕິ ໂຍຄິໂນ. ຍສ຺ສາຕິ ຣູປກາຍສ຺ສ. ຜຸຏຕ຺ຕາຕິ ອຕິປຓີເຕນ ຣູເປນ ຜຸຏຕ຺ຕາ. ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ກາຍິກສຸຂເຫຕຸຠູຕຣູປສມຸຏ຺ຐາປກນາມກາຍສຸຂໍ ປຏິສໍເວທິຍມາໂນ ເອວ ຌານສມງ຺ຄິຕາກຣເຓ ກາຣິໂຍປຈາຣໂຕ ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍຌານເຫຕູ’’ຕິ. ສຸຂປາຣມິປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ສຸຂສ຺ສ ອຸກ຺ກໍສປຣິຍນ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ. ເອວເມເຕສໍ ປຫານໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ກສ຺ມາ ຌາເນສ຺ເວວ ນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

ກຕ຺ຖ ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕ຺ຖາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຠຸມ຺ມໍ, ກສ຺ມິໍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານາວຊ຺ຊເນຕິ ອປ຺ປນາວີຖິອາວຊ຺ຊນໂຕ ນານາ ຠິນ຺ນໍ ປຸຣິມວີຖີສຸ ອາວຊ຺ຊນໍ ຍສ຺ສ ອຸປຈາຣສ຺ສ, ຕສ຺ມິໍ ນານາວຊ຺ຊເນ. ວິສມນິສຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນກິລມໂຖ ວິສມາສນຸປຕາໂປ. ອຸປຈາເຣ ວາຕິອາທິ ປກ຺ຂນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ ເອກາວຊ຺ຊນູປຈາເຣປິ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປີຕິຜຣເຓນາຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປນາວີຖິຍາ ວິຍ ເອກວີຖິຍມ຺ປິ ກາມາວຈຣປີຕິຍາ ຜຣຓມຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕນ຺ຕິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣປ຺ປຈ຺ຈເຍປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ‘‘ປຫີນສ຺ສາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປທານນ຺ຕຣໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ປຫີນສ຺ສາປິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສາ’’ຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣຠາເວຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣຠາວເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ຕສ຺ມາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເຕນ ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປຈ຺ຈເຍ…ເປ… ເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍຕ຺ຖ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກວິຈາຣຠາເວເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ອປ຺ປຫີນາເຍວ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ. ອສ຺ສາຕິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ. ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອິທຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ສມ຺ຠາວນມຕ຺ຕໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂທມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠາວນາປິ ຫິ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓເຍວ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣຣຫິເຕ ປນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠາວນາປິ ນ ຍຸຕ຺ຕາ ກາຕຸນ຺ຕິ. ອິຕຣຖາ ກຸສລຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ອກຸສລໂທມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ສມີປຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມໍ, ອຸປຈາຣຊ຺ຌານານນ຺ຕຣວີຖີສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອນນ຺ຕຣວີຖີສຸປິ ນ ຕ຺ເວວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ອຸປຣິ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິເຍປິ. ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຫີນາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂາຠາເວນາຕິ ທຸກ຺ຂຕາຠາເວນ. ເອວໍ ສຸຂາຠາເວນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ເອເຕນາຕິ ທຸກ຺ຂສຸຂປຏິກ຺ເຂປວຈເນນ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕານຸຠວນລກ຺ຂຓາຕິ ອຕິອິຏ຺ຐອຕິອນິຏ຺ຐານໍ ວິປຣີຕສ຺ສ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອນຸຠວນລກ຺ຂຓາ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຫິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ເອວ ປວິຏ຺ຐໍ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາ.

ຌານຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒. ອຣູປຊ຺ຌານານມ຺ປິ ອງ຺ຄສມຕາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ສງ຺ຄໂຫຕິ ອາຫ ເກສຎ຺ຈິ ອຠິຎ຺ຎາປາທການີຕິອາທິ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒). ເຕສຸ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ນິໂຣຘປາທກໍ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣານິ. ທູຣກາຣຓຕໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີ’’ຕິ ເນສມ຺ປິ ເອກໂຕ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕຕ຺ຖານີຕິ ອິທໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ຂີຓາສວານນ຺ຕິອາທິ. ສພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘກນ຺ຕິ ທິພ຺ພວິຫາຣາທິສພ຺ພພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສາຘກໍ. ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓທາຍກນ຺ຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາປາທກຕ຺ຕາທິສພ຺ພໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ຌານໍ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓທາຍກສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖຍິທນ຺ຕິ ຍຖາ ອິທໍ. ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິວິຘາທິອຕ຺ຖໍ ຕທຠິມຸຂໍ ນີຫຣຓໂຍຄ຺ຄໍ.

ຌານປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ຌານປ຺ປຏິລາຠເຫຕຸການໍ ຌານປ຺ປຏິລາຠໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນການໍ. ປາປການນ຺ຕິ ລາມການໍ. ອິຈ຺ຉາວຈຣານນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓານໍ ນີວຣຓຠາວໍ ຕເທກຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ອປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນາທິວສປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ອໂຫ ວຕ ມເມວ ສຕ຺ຖາ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວຣູປໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍາຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ມານາທີນໍ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ຌານປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການ’’ນ຺ຕິປິ ປາຐໍ ລິຂນ຺ຕິ, ໂສ ປມາທປາໂຐຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ ‘‘ຌານປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການໍ ນີວຣຓານໍ ອຠາວສ຺ສ ນີວຣຓທູຣີຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ປຣິສຸທ຺ຘປເທເຍວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໒) ປນ ‘‘ອິຈ຺ຉາວຈຣານນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ອວຈຣານໍ ອິຈ຺ຉາວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓານໍ ປວຕ຺ຕານໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ໂກປອປ຺ປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຍມ຺ປິ ປາໂຐ ອຍຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ອຍໍ ປາໂຐ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ນານປ຺ປກາຣານໍ ໂກປອປ຺ປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ເອວໍ ນີວຣຓຠາວປ຺ປຕ຺ຕໂທສານໍ ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຍໍ ປາໂຐ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຠິຊ຺ຌາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິຊ຺ຌາ-ສທ຺ເທນ ຈ ອນີວຣຓສຠາວສ຺ເສວ ໂລຠສ຺ສ ມານາທີນຎ຺ຈ ຄຫຓໍ ຌານປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ. ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ອນງ຺ຄຓຕ຺ຕໍ ວິຄຕູປກ຺ກິເລສຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ເອຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ຕວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕານຸສາເຣເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ເຕສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ນີວຣຓສຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ຖູລໂທສາປິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ອຘິຄຕຈຕອຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ສຸຂຸມາ ເອວ ເຕ ຄຫິຕາ. ອງ຺ຄຓຸປກ຺ກິເລສສາມຎ຺ເຎນ ປເນຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕານໍ ອປທິສນໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສຸຕ຺ຕວເສນາຕິ.

ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຍໍ ຎາຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓນ຺ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິມ຺ຫີຕິອາທິ. ອິທານິ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິໍ ຕຕ຺ຖ ຎາຓຎ຺ຈ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ອຕີຕຠວວິສໂຍ, ນິວາສ-ສທ຺ໂທ ຈ ກມ຺ມສາຘໂນຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ອຕີຕຊາຕີສຸ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ. ນິວຸຕ຺ຖຕາ ເຈຕ຺ຖ ສກສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕຕາ, ເຕນາຫ ອນຸຠູຕາຕິອາທິ. ອິທານິ ສປຣສນ຺ຕານສາຘນວເສນ ນິວາສ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມາ ວາ ນິວຸຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ໂຄຈຣນິວາເສນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄຈຣຠູຕາປິ ຫິ ຘມ຺ມາ ຎາເຓນ ນິວຸຕ຺ຖາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ສປຣວິຎ຺ຎາຓໂຄຈຣຕາຍ ທຸວິຘາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາປິ ວາ ນິວຸຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຘາປິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອນມຕຄ຺ເຄປິ ຫິ ສໍສາເຣ ອຕ຺ຕນາ ອວິຎ຺ຎາຕປຸພ຺ພານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຂນ຺ຘາ ປເຣເຫວ ເກຫິຈິ ວິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາ ນາມ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ປຸຣິມໂຕ ທຸກ຺ກຣໍ ເຍຫິ ປເຣຫິ ວິຎ຺ຎາຕຕາຍ ເຕ ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາ ນາມ ຊາຕາ, ເຕສໍ ວຕ຺ຕມານສນ຺ຕານານຸສາເຣນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໂຕ. ເຕ ຈ ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາ ທຸວິຘາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ ອປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ. ເຕສຸ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸຕານຸສ຺ສຣຓໍ ທຸກ຺ກຣໍ ສພ຺ພໂສ ສຸສມຸຈ຺ຉິນ຺ນສນ຺ຕານຕ຺ຕາ. ຕໍ ປນ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕປຣວິຎ຺ຎາຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓາທີສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຉິນ຺ນວຏຸມກາ ອຕີເຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ ຂີຓາສວາ ຉິນ຺ນສໍສາຣມຄ຺ຄຕ຺ຕາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປຣິນິພ຺ພຸຕານໍ ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕານມ຺ປິ ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕິກວສເອນ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ຄຫິຕໍ. ຍາຍ ສຕິຍາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ສາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ວິຫິຕ-ສທ຺ໂທ ວິຘ-ສທ຺ທປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອເນກວິຘ’’ນ຺ຕິ, ຠວໂຍນິອາທິວເສນ ພຫຸວິຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຫິຕນ຺ຕິ ວາ ປຍຸຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອເນເກຫິ ປກາເຣຫິ ວິຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ມຊ຺ເຌປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອເນເກຫິ…ເປ… ສໍວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ. ປກາເຣຫີຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕາທິປກາເຣຫິ. ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ກຖິຕໍ. ອນຸ-ສທ຺ໂທ ອນນ຺ຕຣຕ຺ຖທີປໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິນິນ຺ນາມິຕມຕ຺ເຕ ເອວາ’’ຕິ, ເອເຕນ ຈ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ອາຣທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປູຣິຕປາຣມີນຎ຺ຫີຕິອາທິນາ ປຣິກມ຺ມໍ ວິນາປິ ສິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອາຣທ຺ຘປ຺ປກາຣທສ຺ສນຕ຺ເຖຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘານໍ ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘານໍ ທສ຺ສນຕ຺ເຖ. ຊາຍຕີຕິ ຊາຕິ, ຠໂວ. ໂສ ເອກກມ຺ມມູລໂກ ອາທານນິກ຺ເຂປປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຂນ຺ຘປ຺ປພນ຺ໂຘ ອິຘ ‘‘ຊາຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ເອກມ຺ປີຕິອາທິ. ກປ຺ໂປຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ໂປ, ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ກາໂລ ຕຖາປວຕ຺ຕຘມ຺ມມຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ເຕສໍ ວເສນສ຺ສ ປຣິຫານິ ຈ ວຑ຺ຒິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສໍວຏ຺ໂຏ ສໍວຏ຺ຏນໍ ວິນາໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສໍວຏ຺ໂຏ, ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ໂປ. ສໍວຏ຺ເຏນ ວິນາເສນ ສຫ ຕິຏ຺ຐຕິ ສີເລນາຕິ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ເອວໍ ວິວຏ຺ໂຏຕິອາທີສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏນໍ ວິວຏ຺ໂຏ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ວຑ຺ຒິ ວາ. ເຕເຊນ ວິນາໂສ ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນາຕິ ປຸຖຸລໂຕ ປນ ສໍວຏ຺ຏສີມາເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ເຕນາຫ ‘‘ສທາປີ’’ຕິ. ເອກນຄຣິຍາ ວິຍ ອສ຺ສ ຊາຕກ຺ຂເຓ ວິກາຣາປຊ຺ຊນໂຕ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໂວຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິອາທີສຸ ກມ຺ປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອານຸຠາໂວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຕທນ຺ໂຕຄຘານໍ ສພ຺ເພສໍ ສຕ຺ຕານໍ ໂຣຄາທິອຸປທ຺ທໂວ ວູປສມ຺ມຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໍ ຍາວຕາ ວາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອກສ຺ມິໍ ເອວ ຂເຓ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສເຣນ ອຠິວິຎ຺ຎາປນໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຣູປກາຍທສ຺ສນຎ຺ຈ ປຏິຊານນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ຍາວຕາ ວາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອເຕສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນຕິ ສຍໍປຕິຕຜລາຫາໂຣ, ອິທຎ຺ຈ ຕາປສກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘູປປຕ຺ຕິຍາຕິ ອິຘ ຈຣິມຠເວ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ. ເອກໂຄຕ຺ໂຕຕິ ຕຸສິຕໂຄຕ຺ເຕນ ເອກໂຄຕ຺ໂຕ. ອິຕເຣຕິ ວຓ຺ຓາທໂຍ. ຕິຕ຺ຖິຍາຕິ ກມ຺ມຜລວາທິໂນ. ອຠິນີຫາໂຣຕິ ອຠິນີຫາໂຣປລກ຺ຂິໂຕ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠຣຓກາໂລ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ວາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຈຸຕິໍ ທິສ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ກິຎ຺ຈິ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ເອວ ຄຫຓວເສນ ເອວໍ ຊານນໍ ອິຈ຺ຉິຕປ຺ປເທໂສກ຺ກມນນ຺ຕິ ອາຫ ເຕສຎ຺ຫີຕິອາທິ. ອຸຠຍຖາປີຕິ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິຍາປິ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນປິ. ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕວເສນປີຕິ ສີຫນິປາຕວເສນປິ. ກິເລສານໍ ອາຕາປນປຣິຕາປນຏ຺ເຐນ ວີຣິຍໍ ອາຕາໂປຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣິຍາຕາເປນາ’’ຕິ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓. ທິວິ ຠວຕ຺ຕາ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ເທວານໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ’’ຕິ. ທູເຣປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ສຸຂຸມສ຺ສາປິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຄຫຓໍ. ວີຣິຍາຣມ຺ຠວເສນ ອິຊ຺ຌນໂຕ ສພ຺ພາປິ ຠາວນາ, ປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄໂຕ ວາ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາວິເສສໂຕ ວີຣິຍຠາວນາຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນາຕິ ກສິຓາທິຊ຺ຌານຈຕອຸກ຺ກວເສນ. ອິມິນາ ທູຣກາຣຓຕ຺ເຖ ອສ຺ສ ທິພ຺ພຠາວມາຫ. ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ອາສນ຺ນກາຣຓຠູຕປາທກຊ຺ຌານໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມສ຺ສ ທິພ຺ພວິຫາຣປອຍາປນ຺ນໍ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ນິສ຺ສາຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ທິວຸຘາຕຸສ຺ສ ຊຸຕິຄຕິໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ອາໂລກປອຄ຺ຄເຫນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາໂລກປຣິຄ຺ຄເຫນາຕິ ກສິຓາໂລກປຣິຄ຺ຄຫວເສນ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິ ຣູປທສ຺ສນຠາເວນ, ອິມິນາ ‘‘ຈກ຺ຂຕິ ຣູປໍ ວິຠາເວຕີ’’ຕິ ນິພ຺ພຈນໂຕ ຈກ຺ຂຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣເຓນາຕິ ອິທໍ ຈກ຺ຂຸມິວ ຈກ຺ຂູຕິ ອຸປມາຍ ສທິສນິມິຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ສມວິສມາທິທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຣຓໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖາຫາຕິ ອຸປກ຺ກິເລສສຸຕ຺ຕປ຺ປເທສໍ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໒) ນິທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິອາທີສຸ ຠຄວໂຕ ໂພຘິມູເລ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ນານາວິຘານິ ຣູປານິ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ນຸ ໂຂ ກິໍ, ອິທໍ ນຸ ໂຂ ກິ’’ນ຺ຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂຕ ປນ ວິຈິກິຈ຺ຉານິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຕານິ ຣູປານິ ອມນສິກໂຣໂຕ ອມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ປຸນ ສພ຺ພຣູປານິ ມນສິກໂຣໂຕ ຣກ຺ຂສາທີສຸ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ‘‘ກິເມຕ຺ຖ ຠາຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຠຍວິໂນທນວເສນ ມນສິກໂຣໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ມນສິກາຣໂກສລ຺ລໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປິລສງ຺ຂາຕາ ສມາຘິທູສິກາ ເຄຫສິຕປີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕນ຺ນິເສຘາຍ ມນສິກາຣວີຣິຍໍ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຍາລສິຍສງ຺ຂາຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ, ຕນ຺ນິເສຘາຍ ປຸນ ວີຣິຍໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ, ປຸນ ຕນ຺ນິເສຘາຍ ວີຣິຍໍ ສິຖິລຍໂຕ ອຕິລີນວີຣິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕນ຺ນິເສເຘຕ຺ວາ ທິພ຺ພຣູປານິ ປສ຺ສໂຕ ອຠິຊປ຺ປາສງ຺ຂາຕາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕນ຺ນິເສຘາຍ ຫີນາທິນານາຣູປານິ ມນສິກໂຣໂຕ ນານາຣມ຺ມຓວິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ປຸນ ຕໍ ວິຫາຍ ເອກເມວ ມນສິກໂຣໂຕ ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ອຕິວິຍ ຈິນ຺ຕນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ໂອຠາສນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມສມຸຏ຺ຐິຕໍ ໂອຠາສໍ. ນ ຈ ຣູປານິ ປສ຺ສາມີຕິ ‘‘ປຣິກມ຺ໂມຠາສມນສິກາຣປສຸຕຕາຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ຣູປານິ ນ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກມສຫິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ມນຸສ຺ສານໍ ອິທນ຺ຕິ ມານຸສກໍ ມານຸສກຈກ຺ຂຸໂຄຈຣໍ ຖູລຣູປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕເທວ ມນຸສ຺ສານໍ ທສ຺ສນູປຈາຣຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສູປຈາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຣູປທສ຺ສເນນາຕິ ທູຣສຸຂຸມາທິຣູປທສ຺ສເນນ.

ຍສ຺ມາ ນິຍເມນ ປຸເຣຊາຕຏ຺ຐິຕຣູປາຣມ຺ມຓໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ເມຫິ ວິນາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຠິຊ຺ຊມານໍ ຣູປມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ ທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ, ຈຸຕິຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມຊຣູປສ຺ສ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ຈຸຕິກ຺ຂເຓຕິອາທິ. ຣູປທສ຺ສນເມເວຕ຺ຖ ສຕ຺ຕທສ຺ສນນ຺ຕິ ຈວມາເນຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຣູເປ ວິຣູເປຕິປີຕິ ອິທໍ ວຓ຺ຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ສຓ຺ຐານວາຈກຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິຣາຊວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໘) ວິຍ. ສຸນ຺ທຣໍ ຄຕິໍ ຄຕາ ສຸຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຄຕິຄເຕ’’ຕິ. ອິມິນາ ປນ ປເທນາຕິ ຍຖາກມ຺ມຸປເຄຕິ ອິມິນາ ປເທນ.

ເນຣຍິການໍ ອຄ຺ຄິຊາລສຕ຺ຖນິປາຕາທີຫິ ວິຠິນ຺ນສຣີຣວຓ຺ຓໍ ທິສ຺ວາ ຕທນນ຺ຕເຣຫິ ກາມາວຈຣຊວເນເຫວ ຎາຕໍ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານຸຠວນມ຺ປິ ທສ຺ສນຜລາຍຕ຺ຕຕາຍ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ມນສິກໂຣຕີຕິ ເຕສໍ ກມ຺ມສ຺ສ ຎາຕຸກາມຕາວເສນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຣິກມ຺ມວເສນ ກິນ຺ນຸ ໂຂຕິອາທິນາ ມນສິກໂຣຕິ. ອຖສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ມາທີນໍ ອຸປຣິ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຍໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິທໍ ຍຖາກມ຺ມຸປຄຎາຓໍ ນາມາຕິ ໂຍຊນາ. ເທວານໍ ທສ຺ສເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສາທີນໍ ວິຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓປຣິກມ຺ມໍ ວິນາ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປາທກຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນປຣິກມ຺ເມຫິ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ກິນ຺ນຸ ໂຂ ກມ຺ມນ຺ຕິອາທິມນສິກາຣານນ຺ຕຣເມວ ກມ຺ມໍ. ກມ຺ມສີເສນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ຘມ຺ເມ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອປ຺ປນາວີຖິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມນາຄຕໍສຎາເຓປິ, ເຕເນວ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ…ເປ… ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສເຫວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ວສີຠູຕານມ຺ປິ ອຠິຎ຺ຎານໍ ປາທກຊ຺ຌານາທິປຣິກມ຺ມໍ ວິນາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ປາທກຊ຺ຌານາທິມຕ຺ເຕນ ຈ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາວ ເອຕານິ ຎາຓານິ ສິທ຺ຘານີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສາປີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຄເຕ ປວຕ຺ຕິໍ ຎາຕຸກາມຕາຍ ປາທກຊ຺ຌານາທີນມນນ຺ຕຣໍ ຎາຓພລານຸຣູປໍ ອນາຄເຕສຸ ອເນກກປ຺ເປສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣເຫ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ເນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ຕປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ຕທາຣມ຺ມເຓ ຈ ສພ຺ເພ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ສມ຺ມຸຕິຎ຺ຈ ເອກກ຺ຂເຓ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎອາຓສ຺ສາປິ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ.

ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຍໍ ວິຍ ນາມໂຄຕ຺ຕາທິຄຫຓມ຺ປິ ອຕ຺ເຖວ, ຕຎ຺ຈ ນ ອຠິຎ຺ຎາກ຺ຂເຓ, ອຖ ໂຂ ຕທນນ຺ຕເຣສຸ ກາມາວຈຣຊວນກ຺ຂເຓສຸ ເອວ ໂຫຕິ ນາມປຣິກປ຺ປກາເລ ອິຕຣປຣິກປ຺ປາສມ຺ຠວາ ກມ຺ເມນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ປຣິຍນ຺ຕາຠາວາ. ສພ຺ພປຣິກມ຺ມນິມິຕ຺ເຕສຸ ປນ ຘມ຺ເມສຸ ອຕ຺ເຖສຸປິ ເອກກ຺ຂເຓ ອຠິຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ເຐສຸ ຍຖາຣຸຈິວເສນ ປຈ຺ຉາ ເອວໍນາໂມຕິອາທິນາ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ເຕນ ວິກປ຺ໂປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ເຐສຸ ພຫູສຸ ຣູເປສຸ ຖມ຺ຠກຸມ຺ຠາທິວິກປ຺ໂປ ວິຍ. ຍຎ຺ຈ ກຕ຺ຖ ອວິກປ຺ປິຕໍ, ຕມ຺ປິ ວິກປ຺ປນາຣຫນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ນາມໂຄຕ຺ຕາທິໂຕ ວິກປ຺ປິຕເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຍມ຺ປິ ປຣິກປ຺ປາຣຫຕມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ປາຬິຍໍ ເອວໍນາໂມຕິອາທິນາ ອປເທສສຫິຕເມວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ນາມໂຄຕ຺ຕາທິກໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ເອກກ຺ຂເຓ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຠິຣຸຈິຕໍ ປນ ວຈສາ ໂວຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຸຣິເມຫິ ສທິສາ ເອວ, ປຸພ຺ເພ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ປຸນ ໂວຫາຣກາເລປິ ປຣິກປ຺ເປຕພ຺ພໂຕ ປຣິກປ຺ປາຣຫຘມ຺ມທສ຺ສນເມວ ເຕຫິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປຄຕໍ. ເອເກ ປນ ‘‘ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ກເມເນວ ອຕີຕານາຄຕຘມ຺ມຊານເນນ ນາມໂຄຕ຺ຕາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຫຓໍ ສຸກຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕເມວ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຎາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຫານິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ປາຬິຍໍ ອິເມ ວຕ ໂຠນ຺ໂຕຕິອາທິ ຍຖາກມ຺ມຸປຄຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນໍ. ກາຍວາຈາທິ ເຈຕ຺ຖ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ.

ຠາຣິຍນ຺ຕິ ອານນ຺ຕຣິຍສທິສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂມາປເນ ຫິ ອສຕິ ອານນ຺ຕຣິຍເມວ. ຕສ຺ສາຕິ ຠາຣິຍສຠາວສ຺ສ ອຸປວາທສ຺ສ. ມຫລ຺ລໂກຕິ ເກວລໍ ວຍສາວ ມຫລ຺ລໂກ, ນ ຎາເຓນ, ‘‘ນາຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂລກໂວຫາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ ຊານາຕິ, ປຣິສທູສໂກ ເອວ ອມ຺ຫາກໍ ລຊ຺ຊິຕພ຺ພສ຺ສ ກຣຓໂຕ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຫີເຬຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ອຸປວທຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາວຸໂສຕິອາທິນາ ເຖໂຣ ອຸປຣິມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິມສ຺ສ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ກຣຸຓາຍ ອຕ຺ຕານມາວິກາສິ. ປາກຕິກໍ ອໂຫສີຕິ ມຄ຺ຄາວຣຓໍ ນາໂຫສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ຕນາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣຕິ ສຍມ຺ປິ ວຸຑ຺ໂຒ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ’’ຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາຄາມີ ອຣຫາ ຈ ອາຍຕິໍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍ ນ ຂເມຍ຺ຍຸໍ, ເສສາ ໂທເສນປີຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ໂສ ນ ຂມຕີ’’ຕິ.

ເຍ ຈ…ເປ… ສມາທເປນ຺ຕິ, ເຕປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິອາທີສຸ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຕສ຺ເສວ ອຎ຺ຎາຣາຘນາ ນິຍມໂຕ, ເສສາປິ ວາ ປຈ຺ຉິມຠວິກາ ສີລາທີສຸ ຐິຕາ ເຕສມ຺ປິ ອຎ຺ຎຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍມໂຕ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ. ເອວໍ ສມ຺ປທນ຺ຕິ ເອວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກໍ. ຍຖາ ຕໍ ອວິຣຊ຺ຌນກນິພ຺ພຕ຺ຕິກໍ, ເອວມິທມ຺ປິ ເອຕສ຺ສ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອວໍສມ຺ປທມິທ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕໍ ວາຈນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວາຈນ຺ຕິ ອຣິຍູປວາທໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຣິຍູປວາທກຈິຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ອຣິຍູປວາເທ ໂທສາຠາວທສ຺ສນທິຏ຺ຐິໍ. ‘‘ສພ຺ພເມຕໍ ປຊຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອຈ຺ຈຍໍ ເທເສຕ຺ວາ ຂມາປນວເສນ ອປ຺ປຫາຍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນິຣເຍຕິ ຍຖາ ນິຣຍປາເລຫິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ນິຣເຍ ຐປິໂຕ, ເອວໍ ນິຣເຍ ຐປິໂຕ ເອວ, ອຣິຍູປວາເທເນວສ຺ສ ອິທໍ ນິຍເມນ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ຍຖາ ມຄ຺ເຄນ ຜລໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ສມ຺ປຊ຺ຊນກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ສພ຺ພປາປມູລຕ຺ຕາ ປຣມາ ປຘານາ ເຍສໍ ວຊ຺ຊານໍ ຕານິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ ວຊ຺ຊານິ, ສພ຺ພວຊ຺ເຊຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເຍວ ປຣມໍ ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວີຕຣາຄສ຺ສ ມຣຓໂຕ ປຣໍ ນາມ ຠວນ຺ຕຣຸປາທານເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ’’ຕິ. ເຍນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉເທເນວ ກາໂຍ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສຸປຈ຺ເຉທາ’’ຕິ. ເອຕິ ເອຕສ຺ມາ ສຸຂນ຺ຕິ ອໂຍ, ປຸຎ຺ຎໍ. ອາຍສ຺ສາຕິ ອາຄມນສ຺ສ, ເຫຕຸສ຺ສ ວາ. ອຍຕິ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທີຫິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາໂຍ, ອສ຺ສາໂທ. ອສຸຣສທິສນ຺ຕິ ເປຕາສຸຣສທິສໍ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔. ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນາຕິ ສຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ນິປ຺ຜາທນໍ. ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິ ຍໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ຐານໍ ກາຣຓຠູຕໍ ອາຄມ຺ມ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸໍ. ກິເລສວເສນາຕິ ເຍສໍ ອາສວານໍ ເຂປເນນ ອິທໍ ຎາຓໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ຊາຕໍ, ເຕສໍ ກິເລສານໍ ວເສນ, ເຕສໍ ອາສວານໍ ວເສນ ສພ຺ພກິເລສານໍ ສງ຺ຄຫຓໂຕ ປຣິຍາຍໂຕ ປກາຣນ຺ຕຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ອຕີຕກາລວເສນ ‘‘ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາປິ ອຠິສມຍກາເລ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຊານນສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາເລນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ກາມາສວາທີນໍ ວິມຸຈ຺ຈເນເນວ ຕທວິນາຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐາສວສ຺ສາປິ ວິມຸຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິ ຊານນໍ ກິເລສກ຺ຂຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິອາທິຊານນໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີຕິອາທີຫິ ຕສ຺ສ ຠູມິ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠູມິນ຺ຕິ ວິສຍໍ, ຕີສຸ ກາເລສຸປິ ຊາຕິກ຺ຂຍໍ ປຕິ ອຸຊຸກເມວ ວາຍາມາສມ຺ຠເວປິ ຕໍ ປຕິ ວາຍາມກຣຓສ຺ສ ສາຕ຺ຖກຕໍ, ຕສ຺ສ ອນາຄຕກ຺ຂນ຺ຘານຸປ຺ປຕ຺ຕິຜລຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍາ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວິຕຕ຺ຕາຕິອາທິນາ ຫິ ມຄ຺ເຄນາວິຫຕກິເລເສເຫວ ອາຍຕິໍ ຂນ຺ຘານໍ ຊາຕິ ເຫສ຺ສຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ກິເລສານໍ ມຄ຺ເຄນ ວິນາເສ ສຕິ ຂນ຺ຘາ ນ ຊາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ກິເລສານຎ຺ຈ ເຕກາລິກຕາຍ ຊາຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ວິນາສໂຍເຄປິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ກິເລສວິຣຸທ຺ຘອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂຓຸປ຺ປາທນເມວ ຕພ຺ພິນາໂສ ວິຣຸທ຺ຘປຈ຺ຈໂຍປນິປາເຕນ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ພີຊສນ຺ຕາເນ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປນິປາເຕນ ອາຍຕິໍ ພີຊຕ຺ຕານຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ, ອິຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓຸປ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕກິເລສາຠາເວນ ກິເລສຜລານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ຊາຕິກ຺ຂໂຍຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາວີຍຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ຂີຓາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ກິເລສາຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍາຠາເວນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ ຂນ຺ຘານໍ ຊາຕິ ເຕນ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນສງ຺ຂາເຕນ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ໂວຫາຣໂຕ ຂີຓາ ເມ ຊາຕີຕິ. ນ ຫິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕເຣນ ວິນາໂສ ສມ຺ຠວຕິ, ສມ຺ຠເວ ຈ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣຕາທິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຕພ຺ພິຣຸທ຺ຘກ຺ຂຓຸປ຺ປາທນເມວ ຕພ຺ພິນາສຸປ຺ປາທນໍ. ຕນ຺ຕິ ຂີຓຊາຕິໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິເມ ປກາຣາ ອິຕ຺ຖໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ຕທຕ຺ຖາຍ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ.

ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕. ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຘິ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ປາທານີຕິ ປາເທ. ຍສສາຕິ ປຣິວາເຣນ. ໂກຕູຫລຈ຺ຉເຣຕິ ໂກຕູຫເລ ອຈ຺ຉເຣ ຈ. ອຍນ຺ຕິ ອມິກ຺ກນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ. ນຍິທໍ ອາເມຑິຕວເສນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຖທ຺ວຍວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຖ ວາຕິອາທິມາຫ. ອວິເສເສນ ອຕ຺ຖສາມຎ຺ເຎນ ນິປ຺ຜນ຺ໂນ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ເທສນາປສາທາທິວິເສສາເປກ຺ຂາຍປິ ຕເຖວ ຕິຏ຺ຐຕິ ປຸພ຺ເພ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ…ເປ… ປສາໂທ’’ຕິ. ອໂຘມຸຂຐປິຕໍ ເກນຈິ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕໍ ສຍເມວ. ປຣິຍາເຍຫີຕິ ປກາເຣຫິ, ອຣສຣູປຕ຺ຕາທິປຏິປາທກກາຣເຓຫິ ວາ.

ຄມຸຘາຕຸສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມກຕ຺ຕາຠາວາ ໂຄຕມໍ ສຣຓນ຺ຕິ ອິທໍ ປທທ຺ວຍມ຺ປິ ນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອປິ ຈ ໂຂ ປຸຣິມເມວ, ປຈ຺ຉິມໍ ປນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຄຕມໍ ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຈ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຆສ຺ສາຕິ ອຆໂຕ ປາປໂຕ. ຕາຕາຕິ ຫິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນິສ຺ສກ຺ກສ຺ເສວ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘຕິ ປທທ຺ວເຍນາປິ ຜລຏ຺ຐາ ເອວ ທສ຺ສິຕາ, ນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ວິຕ຺ຖາໂຣຕິ ອິມິນາ ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ວຸຕ຺ຕປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອເນຊນ຺ຕິ ນິຕ຺ຕຓ຺ຫໍ. ອປ຺ປຏິກູລນ຺ຕິ ອວິໂຣຘຕ຺ຖທີປນໂຕ ອວິຣຸທ຺ຘສຸຈິໍ ປຓີຕໍ ວາ. ວາຈາຍ ປຄຸຓີກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ປກຏ຺ເຐຫິ ສທ຺ທຕ຺ຖຄຸເຓຫິ ໂຍຄໂຕ ວາ ປຄຸຓໍ. ສໍຫໂຕຕິ ຆຏິໂຕ ສເມໂຕ. ຍຕ຺ຖາຕິ ເຍສຸ ປຸຣິສຍຸເຄສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຏ຺ຐ ຈ ປຸຄ຺ຄລຘມ຺ມທສາ ເຕຕິ ເຕ ອຏ຺ຐ ປຸຄ຺ຄລາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຘມ຺ມທສາ.

ສຣຓນ຺ຕິອາທີສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຠຍຫິໍສນາທິອຕ຺ເຖນ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສຣຓໍ ນາມ, ຕເທວ ເມ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຕາຓໍ ເລຓໍ ປຣາຍຓນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາທິຄຸຓວເສນ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສຣຓຄມນໍ ນາມ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອິມິນາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ເອຕສ຺ສ ຈ ສຣຓຄມນສ຺ສ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ທຸວິໂຘ ປເຠໂທ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສຣຓຄມນູປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉເທນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ສິຊ຺ຌຕິ. ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ ຈຕຸຘາ ປວຕ຺ຕຕິ ອຫໍ ອຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊາມີຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕນິຍ຺ຍາຕເນນ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຕປ຺ປຣາຍຓຕາຍ, ສິສ຺ສຠາວູປຄມເນນ, ປຓິປາເຕນ ຈາຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ເຈຕ຺ຖ ເສຏ຺ຐທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວວເສເນວ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ, ນ ຎາຕິຠຍາຈຣິຍາທິວເສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຎາຕິອາທິວເສນ ຕິຕ຺ຖິຍໍ ວນ຺ທໂຕ ສຣຓໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາເວນ ອຎ຺ຎໍ ວນ຺ທໂຕ ສຣຓໍ ຠິຊ຺ຊຕິ. ໂລກິຍສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິນິຍມໍ ສທິສຜລໍ ສຣຓຄຕສ຺ສ ອນາຄເຕ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິນິຍມໂຕ. ສພ຺ພໂລກິຍສມ຺ປຕ຺ຕິສມຘິຄໂມ ປນ ອປາຍທຸກ຺ຂາທິສມຕິກ຺ກໂມ ຈ ອານິສໍສຜລໍ. ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ຈສ຺ສ ສໍສຍມິຈ຺ຉາຎາຓາທິ ສໍກິເລໂສ. ເຠໂທປິສ຺ສ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊວເສນ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຸພ຺ພເກຫິ ຕິຕ຺ຖິຍປຓິປາຕາທີຫິ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ອນິຏ຺ຐຜລຕ຺ຕາ ສາວຊ຺ໂຊ. ອນວຊ຺ໂຊ ປນ ກາລກິຣິຍາຍ ໂຫຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສ຺ສ ສພ຺ພຖາ ສໍກິເລໂສ ວາ ເຠໂທ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂກ ອຸປາສໂກຕິອາທິ ອຸປາສກຕ຺ຕສຣູປກາຣຓາທິປຸຈ຺ຉາ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຄຫຏ຺ໂຐ ມນຸສ຺ໂສ ວາ ອມນຸສ຺ໂສ ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕິສຣຓໍ ຄໂຕ, ອຍໍ ອຸປາສໂກ. ໂຍ ຈ ສຣຓຄມນາທິກິຣິຍາຍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ອຸປາສນໂຕ ‘‘ອຸປາສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຎ຺ຈ ເວຣມຓິໂຍ ຈສ຺ສ ສີລໍ. ປຎ຺ຈມິຈ຺ຉາວາຓິຊ຺ຊາທິປາປາຊີວໍ ປຫາຍ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຊີວິຕກປ຺ປນມສ຺ສ ອາຊີໂວ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍທຸສ຺ສີລຕາທໂຍ ອຸປາສກຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຕ຺ຕິ, ຕທຠາໂວ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວິຫາຣຄ຺ເຄນາຕິ ໂອວຣກາທິວສນຏ຺ຐານໂກຏ຺ຐາເສນ. ອຊ຺ຊຠາວນ຺ຕິ ອສ຺ມິໍ ອຫນິ ປວຕ຺ຕໍ ປສາທາທິໍ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸໂກ ສຣີຣາວຍໂວ ກາຍງ຺ຄໍ. ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸກໍ ໂອຏ຺ຐຊິວ຺ຫາທິ ວາຈງ຺ຄໍ. ອໂຈເປຕ຺ວາຕິ ອຈາເລຕ຺ວາ. ເອເຕນ ຈ ວຈີປວຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຐານກຣຓານໍ ຈລນປຈ຺ຈໂຍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ວິກາຣາກາໂຣ ວິສຸໍ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ເຕນ ວິສຸໍ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອຠາວາ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍເມວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ ຕທຸປກາຣຕ຺ຕາ. ຍຖາ ກາເຍນ ກາຍກຓ຺ຑຸຍນາທີສຸ ສທ຺ທຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູໂຕ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອາກາຣວິກາໂຣ ວິສຸໍ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອວິຎ຺ຎາປນໂຕ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ເອວມຍມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນໂຕ ເຫຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ນາມ ຊາຕາ, ນ ເກວລໍ ວາຍຸປຖວີນໍ ຈລນສທ຺ທຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຠູຕວິກາຣາກາຣມຕ຺ຕຕາຍ. ເອວຎ຺ຈ ພຫິທ຺ຘາ ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ຈລນສທ຺ທຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ວິກາຣາກາຣານໍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຕາ ສມຕ຺ຖິຕາ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກຈິ ວາຈງ຺ຄນ຺ຕິ ‘‘ໂຫຕຸ ສາຘູ’’ຕິ ເອວມາທິວາຈາຍ ອວຍວນ຺ຕິອາທິໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອໂຈເປຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ນ ສເມຕິ. ຂນ຺ຕິໍ ຈາເຣຕ຺ວາຕິ ອນຸມຕິໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ‘‘ຂນ຺ຕິໍ ຘາເຣຕ຺ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ພຫິ ອນິກ຺ຂມນວເສນ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິມຸໂຂຕິ ຠຄວຕິ ປຏິນິວຕ຺ຕມຸໂຂ, ເຕນາຫ ‘‘ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ.

໑໖. ຍາຈຘາຕຸສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມກຕ຺ຕາ ‘‘ຠຄວາ ວສ຺ສາວາສໍ ຍາຈິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸສສ຺ສກາເລປີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ອຕິສມຄ຺ເຆປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິວິຍ ອປ຺ປຄ຺ເຆປິ ຍທາ ກິຎ຺ຈິເທວ ທຕ຺ວາ ພຫຸໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕາທິເສ ກາເລປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂມານາຕິ ຍາຈມານາ. ວຸຕ຺ຕສສ຺ສນ຺ຕິ ວປິຕສສ຺ສໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ, ເອເຕນ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ສລາກາ ເອວ ໂຫຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາເຕນ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສພ຺ພໍ ສສ຺ສໍ ສລາກາມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສມ຺ປນ຺ນໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ນິພ຺ພຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ‘‘ສລາກາ ເອວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ‘‘ສລາກາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຊີວິກາ ເອຕິສ຺ສນ຺ຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສລາກາຍ ວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘຎ຺ຎກຣຓຏ຺ຐາເນຕິ ຘຎ຺ຎມິນນຏ຺ຐາເນ. ວຓ຺ຓຊ຺ຌກ຺ຂນ຺ຕິ ກຫາປຓປຣິກ຺ຂກໍ.

ອຸຎ຺ເຉນ ປຄ຺ຄເຫນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຄ຺ຄເຫນາຕິ ປຕ຺ເຕນ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຄ຺ຄຍ຺ຫຕິ ເອເຕນ ຠິກ຺ຂາຕິ ຫິ ປຄ຺ຄໂຫ, ປຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ປຄ຺ຄເຫນ ໂຍ ອຸຎ຺ໂຉຕິອາທິ. ອຖ ວາ ປຄ຺ຄເຫນາຕິ ຄຫເຓນ, ອຸຎ຺ຉຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ ປຕ຺ໂຕຕິ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ.

ຄງ຺ຄາຍ ອຸຕ຺ຕຣທິສາປເທໂສ ອຸຕ຺ຕຣາປໂຖ, ໂສ ນິວາໂສ ເອເຕສໍ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕາຕິ ອຸຕ຺ຕຣາປຖກາ, ເຕນາຫ ອຸຕ຺ຕຣາປຖວາສິກາຕິອາທິ. ‘‘ອຸຕ຺ຕຣາຫກາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ມນ຺ທິຣນ຺ຕິ ອສ຺ສສາລໍ. ‘‘ມນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ສາ ຈ ມນ຺ທິຣາ ຍສ຺ມາ ປຣິມຓ຺ຑລາກາເຣນ ພຫຸວິຘາ ຈ ກຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ຄງ຺ຄາຍ ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ເທໂສ ທກ຺ຂິຓາປໂຖ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕາ ມນຸສ຺ສາ ທກ຺ຂິຓາປຖມນຸສ຺ສາ. ພຸທ຺ຘໍ ມມາຍນ຺ຕິ ມເມວາຍນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນສີລາ ພຸທ຺ຘມາມກາ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ເອວນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ. ປຏິວີສນ຺ຕິ ໂກຏ຺ຐາສໍ. ຕທຸປິຍນ຺ຕິ ຕທນຸຣູປໍ ຕປ຺ປໂຫນກໍ. ລທ຺ຘາຕິ ລຠິຕ຺ວາ ໂນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ເນວ ລຠິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຕິ ຈ ປສຕ຺ຖຕມຄຸຓໂຍຄໂຕ ເສຏ຺ໂຐ ຈາຕິ ຎາຕິເສຏ຺ໂຐ. ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ອຍເມວ ປຕິຣູໂປຕິ ອາມິສສ຺ສ ທຸລ຺ລຠກາເລສຸ ປຣິກໂຖຠາສາທິໍ ອກຕ຺ວາ ປຣມສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິຍາ ອາຊີວສຸທ຺ຘິຍໍ ຐຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍານຸຄຸຓໍ ອາມິສໍ ວິຈາເຣນ຺ເຕນ ນາມ ຎາຕິສິເນຫຍຸຕ຺ເຕນ ອຣິຍສາວເກເນວ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມາຣາວຏ຺ຏນາຍາຕິ ມາເຣນ ກຕຈິຕ຺ຕປຣິວຏ຺ຏເນນ, ຈິຕ຺ຕສມ຺ໂມຫເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມ຺ປີຕິ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໍ ວາ ຕິທສປຸຣໍ ວາ ອາວຏ຺ເຏຍ຺ຍ.

‘‘ຜຸສ຺ສສ຺ສາຫໍ ປາວຈເນ, ສາວເກ ປຣິຠາສຍິໍ;

ຍວໍ ຂາທຖ ຠຸຎ຺ຊຖ, ມາ ຈ ຠຸຎ຺ຊຖ ສາລໂຍ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣ ໑.໓໙.໘໘) –

ອປທາເນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລສ຺ສ ຕທາ ໂອກາສກຕຕ຺ຕາ. ນິພທ຺ຘທານສ຺ສາຕິ ‘‘ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາຈາຍ ນິຍມິຕທານສ຺ສ. ອປ຺ປິຕວຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ກາເຍນ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນວຕ຺ຖຸໂນປິ. ວິສຫຕີຕິ ສກ຺ໂກຕິ. ສງ຺ເຂເປນາຕິ ນີຫາເຣນ. ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ອສີຕິຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ຐາເນ ຆນີຠູຕາຍ ຉພ຺ພຓ຺ຓາຍ ປຠາຍ, ຍໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ຕຬາກໂຕ ມາຕິກາໂຍ ວິຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທສສຸ ທິສາສຸ ຘາວນ຺ຕິ, ສາ ຍສ຺ມາ ພ຺ຍາມມຕ຺ຕາ ວິຍ ຂາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ພ຺ຍາມປ຺ປຠາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຈ ປຈ຺ເຈກໍ ຠຄວໂຕ ສຣີເຣ ປຠາສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ ອາກາເສ ຈນ຺ທສູຣິຍາທໂຍ ວິຍ ວິຠາຕາ ວິໂຣຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍ ສຫ ເກນຈິ ອນຠິຠວນີຍານິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ອນຕ຺ຖສຎ຺ຫິເຕຕິ ຆາຕາເປກ຺ຂໍ ສາມິອຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຕາທິສສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ຆາໂຕ’’ຕິ. ອຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມເທສນາຍ ເຫຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕ຺ຖ, ຘມ຺ມເທສນາທິໂກ ວາ ອຕ຺ໂຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸ.

ເອກໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຘມ຺ມເທສນາສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ມເທສນາກາຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາຕິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍວເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫິ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ວສ຺ສຈ຺ເຉທວເສນ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ຈ ວສ຺ສຈ຺ເຉທປຈ຺ຈເຍ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄມນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈີຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ຄຸເຓ ສມ຺ຠາວນາວເສນ ນ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉາ ສີລໍ ອຘິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາມາຕິ ອາຊີວເຫຕຸ ສນ຺ຕຄຸຓປ຺ປກາສເນນ ອາຊີວວິປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິມຎ຺ຎິສ຺ສຕີຕິ ອວມຎ຺ຎິສ຺ສຕິ.

໑໗. ‘‘ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈນີຈຊນສາມຎ຺ຎວເສນ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອຸຈ຺ຈຊນາເວຓິກວເສເນວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຄຣຸຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສາຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຫ ປຕິສ຺ສເຍນ ນິສ຺ສເຍນາຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ສນິສ຺ສໂຍ, ຕສ຺ສ ຄຣຸຄຸຓຍຸຕ຺ເຕສຸ ຄາຣວວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ວຈນເມວ ອຘິວຈນໍ. ປປ຺ປຏໂກຊນ຺ຕິ ອາທິກປ຺ເປ ອຸທກູປຣິ ປຐມໍ ປຖວີຠາເວນ ສຎ຺ຊາຕໍ ນວນີຕປິຓ຺ຑສທິສໍ ອຸທເກປິ ອຸປ຺ປິລນສຠາວໍ ອວິລີຍນກໍ ອຕິສິນິທ຺ຘມຘຸຣໍ ອເນກໂຍຊນສຫສ຺ສພຫລໍ ຣສາຕລສງ຺ຂາຕໍ ປຖໂວຊໍ. ຍໍ ອາທິກປ຺ປິເກຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊມານໍ ເຕສໍ ກມ຺ມພເລນ ອຸປຣິຠາເຄ ກກ຺ຂຬຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ປຸຣິມາກາເຣເນວ ຐິຕໍ, ຍສ຺ສ ຈ ພເລນ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ສປພ຺ພຕສມຸທ຺ທການນາ ເຫຏ຺ຐາອຸທເກ ອນິມຸຊ຺ຊມານາ ອວິກິຣິຍມານາ ກຸລ຺ລຸປຣິ ວິຍ ນິຈ຺ຈລາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕໍ ປຖວີສາຣມຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ປຖວີມຓ຺ໂຑຕິອາທິ. ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ມຘຸຣຣເສນ ອຸເປຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ສາທຸຣສ’’ນ຺ຕິ. ອຸປປນ຺ນຜໂລຕິ ພຫຸຜໂລ. ‘‘ນິມ຺ມກ຺ຂິກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ນິມ຺ມກ຺ຂິກຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ມກ຺ຂິກຓ຺ຑານມ຺ປິ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຍ ປຖວີນິສ຺ສິຕາ ປາຓາ, ເຕ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ກາເມສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ຫຕ຺ຖສງ຺ກາມເນ ກິໍ ອນາມາສໂທໂສ ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ, ກສ຺ມາ? ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິສເຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໙) ວຈນໂຕ, ເຕເນວ ຠຄວາປິ ອນາມາສໂທສໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ວິປລ຺ລາສມ຺ປິ ສຕ຺ຕາ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ຂຸທ຺ທໂກ ຄາໂມ. ມຫນ຺ໂຕ ສາປໂຓ ນິຄໂມ. ປທວີຕິຫາເຣນາຕິ ປທນິກ຺ເຂເປນ.

ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘. ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ມູລໂຕ ປຠຸຕີຕິ ປາຣາຊິກາທິຄຣຸການໍ, ຕທຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກ຺ກເມນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕຕາຍ. ເຕເນວ ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ‘‘ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສນ ສຫ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຍາຈິ. ຂນ຺ຘເກ ຫິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣາທີນໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຣາຫຸລຠທ຺ທສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນນຸຎ຺ຎາໂຕ ມາຕາປິຕູຫິ ປຸຕ຺ໂຕ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໐໕) ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ທິສ຺ສຕິ. ອິເຘວ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ສາມມ຺ປິ ປຈນໍ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ ນ ກໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພວ ສາມປາກາທິປຏິກ຺ເຂໂປ ອຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວໍ ກຕິປຍສິກ຺ຂາປທານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສພ຺ຠາເວປິ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕປາຣາຊິກາທິເກ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນ ຕາວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ເອກາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ເຕນ ລີໂນ ປຏິສລ຺ລີໂນ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກີຠາວໍ ຄຕສ຺ສາ’’ຕິ, ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ຄຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຣນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ.

ໂສຬສວິຘາຍ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ອນຸປທສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍໍ ‘‘ມຫາປຎ຺ໂຎ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ປຸຖຸປຎ຺ໂຎ ຫາສປຎ຺ໂຎ ຊວນປຎ຺ໂຎ ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອາຄຕາ ຉ ປຎ຺ຎາ ຈ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາ ຈ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ຈາຕິ ເອວໍ ໂສຬສວິເຘນ ອາຄຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ. ເຍສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວກາ ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕເຍວ ໂລເກ ປາກຏາຕິ ວິປສ຺ສີອາທໂຍວ ອິຘ ອຸທ຺ຘຏາ, ນ ອິຕເຣ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘາ. ເຕເນວ ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໕ ອາທໂຍ) ເທວາປິ ອຕ຺ຕໂນ ປາກຏານໍ ເຕສຎ຺ເຎວ ຄຫຓໍ ອກໍສຸ, ນາຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໙. ກິລາສຸໂນຕິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ປໂຍຊນາຠາເວນ ນິຣຸສ຺ສາຫາ ອເຫສຸໍ, ນ ອາລສິເຍນ, ເຕນາຫ ນ ອາລສິຍກິລາສຸໂນຕິອາທິ. ນິທ຺ໂທສຕາຍາຕິ ກາຍວຈີວີຕິກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປກໂທສາຠາວາ. ປາຓໍ ນ ຫເນ ນ ຈາທິນ຺ນມາທິເຍຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໔໐໒) ໂອວາທສິກ຺ຂາປທານໍ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິອາທິ. ຉນ຺ນໍ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ໂອສານທິວສໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ສກິໍ ສກິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທເປກ຺ຂເມຕ຺ຖ ສາມິວຈນໍ. ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ສພ຺ໂພປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ອກາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຂນ຺ຕີ ປຣມນ຺ຕິອາທີສຸ ຕິຕິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາ ຂນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິຏ຺ຐາຂມນກິເລສຕປນໂຕ ປຣມໍ ຕໂປ ນາມ. ວານສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ພຘມ຺ເມຫິ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຂນ຺ຕິຍາ ອຠາເວນ ປາຓວຘໍ ວາ ເຉທນຕາຬນາທິໍ ວາ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຣູປຆາຕີ ປຣສ຺ສຫຣຓປຣທາຣາຕິກ຺ກມນາທີຫິ ມຸສາເປສຸຎ຺ຎຜຣຸສາທີຫິ ຈ ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ ຈ ພາຫິຕປາປຕາຍ ອຠາເວນ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ສມິຕປາປຕາຍ ອຠາເວນ ສມໂຓ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລສໍວເຣນ ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນໍ ໂລກິຍສມາຘິວິປສ຺ສນາຫິ ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປາທນໍ ນິປ຺ຜາທນໍ ສພ຺ເພຫິ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິໂສຘນໍ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓໍ ຍໍ, ຕເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ອນຸສິຏ຺ຐິ. ອນຸປວາໂທຕິ ວາຈາຍ ກສ຺ສຈິ ອນຸປວທນໍ. ອນຸປຆາໂຕຕິ ກາເຍນ ກສ຺ສຈິ ອຸປຆາຕາກຣຓໍ ວຸຕ຺ຕາວເສເສ ຈ ປາຕິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາເຕ ສີເລ ອຕ຺ຕານໍ ສໍວຣຓໍ. ຠຕ຺ຕສ຺ມິໍ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາສງ຺ຂາຕອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສມາໂຍໂຄ ຕມ຺ມຸເຂນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ປນ຺ຕເສນາສນສງ຺ຂາຕໍ ອຣຎ຺ຎວາສໍ ຕມ຺ມຸເຂນ ປກາສິເຕ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສຠາວນາຣາມຕາສງ຺ຂາຕມຫາອຣິຍວໍເສ ປຕິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຘິຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິມ຺ຫິ ຕທຸປ຺ປາທນວເສນ ອາໂຍໂຄ ອນຸໂຍໂຄ ຈ ຍໍ, ຕເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸສິຏ຺ຐີຕິ ໂຍຊນາ.

‘‘ຍາວ ສາສນປຣິຍນ຺ຕາ’’ຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສປິ ນຕ຺ເຖວ, ພຸທ຺ຘາ ເອວ ຫິ ຕໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ສາວກາ. ປຐມໂພຘິຍນ຺ຕິ ໂພຘິໂຕ ວີສຕິວສ຺ສປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ກາເລ, ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສາຍ ວສ຺ເສສຸ ອາທິໂຕ ປນ຺ນຣສ ວສ຺ສານິ ປຐມໂພຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກອາລໂຕ ປນ ປຠຸຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກ຺ກເມເນວ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐານໍ ອນວກາໂສຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍປຏິກ຺ເຂປວເສນ ກາຣຓປຏິກ຺ເຂໂປ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ. ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍາຕິ ອລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ໂວມິສ຺ສຕາຍ ອສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ, ນ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘານຎ຺ເຎວ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ອຍຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ ສາວການມ຺ປິ. ໂຈທນາສາຣຓາທິວເສນ ປນ ໂສເຘຕ຺ວາ ສໍວາສກຣຓໍ ສາວການຎ຺ເຎວ ຠາໂຣ, ພຸທ຺ຘາ ປນ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິກຣຓວິຘານໍ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ, ໂຈທນາສາຣຓາທີນິ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕເນວ ຠຄວາ ອສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອນຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ສກລຣຕ຺ຕິໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ນິສີທິ. ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ອສຸທ຺ຘປຸຄ຺ຄລໍ ພຫິ ນີຫຣິໍສຸ. ຕສ຺ມາ ສາວການມ຺ປິ ອສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ຎຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິສງ຺ຆກມ຺ມກຣຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍກຣຓໍ ວິນາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສມ຺ມຸຂສາວການນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸເຂ ຘຣມານກາເລ ປພ຺ພຊິຕານໍ ສພ຺ພນ຺ຕິມານໍ ສາວການໍ. ອຸຬາຣາຕິສຍໂຊຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸຬາຣຸຬາຣໂຠຄາທິກຸລວເສນ ວາ’’ຕິ ປຸນ ອຸຬາຣສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸຬາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕອນຸຬາຣາທີນໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕ ປຈ຺ຉິມາ ສາວກາ ອນ຺ຕຣຘາເປສຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປເທ ຍທິ ສາວກາ ສມານຊາຕິອາທິກາ ສິຍຸໍ, ອຕ຺ຕໂນ ກຸລານຸຄຕຄນ຺ຖໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ນ ນາເສຍ຺ຍຸໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ອິເມ ຈ ຠິກ຺ຂູ ນ ສມານຊາຕິອາທິກາ, ຕສ຺ມາ ວິນາເສສຸນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍສ຺ມາ ເອກນາມາ…ເປ… ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິເຫເຐນ຺ຕາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຣຏ຺ຐິຕິກວາເຣ ປນ ສາວການໍ ນານາຊຈ຺ຈາທິຠາເວ ສມາເນປິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ສາສນສ຺ສ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘາ ສິກ຺ຂາປທານິ ນ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ? ຍສ຺ມາ ຈ ສາສນສ຺ສ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນ ເກວລໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ເຫຕຸ, ອຖ ໂຂ ອາຍຕິໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາວເກຫິ ວິເນຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລານໍ ສມ຺ຠໂວປິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ສມ຺ຠເວ ສຕິ ພຸທ຺ຘາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ນາສຕີຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓາປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ເວເນຍ຺ຍສມ຺ຠວສ຺ສາປິ ສູຈນໂຕ ສາສນສ຺ສ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປາຬິຍໍ ສຫສ຺ສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ…ເປ… ໂອວທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ ສຫສ຺ໂສ ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕູຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘) ວິຍ. ຕໍ ສຫສ຺ສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ສຫສ຺ສສທ຺ທສ຺ສ ເອກວຈນນ຺ຕຕາຍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວຍວາເປກ຺ຂາຍ ‘‘ໂອວທິຍມານານ’’ນ຺ຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາສເວຫີຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ຈິຕ຺ຕານີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕພຫຸວຈນໍ. ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກມ຺ມສາຘນໍ. ຕສ຺ມາ ອາສເວຫິ ກຕ຺ຕຸຠູເຕຫິ ອນຸປາທາຍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕານິ ວິໂມຈິຕານີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ເຕສຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕານີຕິອາທິ. ເຍຫິ ອາສເວຫີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ເອວ ກຣຓວຈນໍ. ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກມ຺ມສາຘນໍ. ເຕຕິ ອາສວາ. ຕານີຕິ ຈິຕ຺ຕານິ, ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນຎ຺ເຈຕໍ. ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກຕ຺ຕຸສາຘນໍ, ວິໂມເຈສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຕານິ ຈິຕ຺ຕານິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາສວາ ເຕຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ມຸຕ຺ຕວນ຺ໂຕ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອາສເວຫີຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກຕ຺ຕຸສາຘນໍ. ຕສ຺ມາ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມໍ ຕຓ຺ຫາທິວເສນ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຕ຺ຕວນ຺ຕານິ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມວຈນາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຠິໍສນເກ ວນສຓ຺ເຑຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ອເປກ຺ຂນໍ ຕສ຺ມິໍ ປຸຣິມວຈເນຕິ ເອວໍ ອເປກ຺ຂນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ. ຠິໍສນສ຺ສ ຠຍສ຺ສ ກຕໍ ກຣຓໍ ກິຣິຍາ ຠິໍສນກຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຠິໍສນກິຣິຍາຍາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠິໍສນກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ຠິໍສຍຕີຕິ ຠິໍສໂນ, ໂສວ ຠິໍສນໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ‘‘ຠິໍສນກຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຕ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ. ພຫຸຕຣານໍ ສຕ຺ຕານໍ ວາຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນາຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ເຕນ ຈ ໂຍ ໂກຈີຕິ ປທສ຺ສາປິ ໂຍ ໂຍ ປວິສຕີຕິ ວິຈ຺ຉາວເສນ ນານຕ຺ເຖນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ, ໂຍ ໂຍ ປວິສຕິ, ເຕສຸ ພຫຸຕຣານນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ.

ນິຄມນນ຺ຕິ ປກເຕ ອຕ຺ເຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປສໍຫາໂຣ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ນິຄມນກ຺ກໂມ – ຍາ ຫິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອຸປຣິ ປຣິຍຕ຺ຕິວເສນ ວິເນຕພ຺ພານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຠາເວນ ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ກິລາສຸຕາ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາ, ຍາ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນານໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ຠິໍສນກວນສຓ຺ເຑປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອວທນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ເອວ ອກິລາສຸຕາ ສອຸສ຺ສາຫຕາ, ນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຘມ຺ມວິນຍເທສນາຍ, ອຍໍ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເຫຕຸ, ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຍນ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສີຕິ. ປຸຣິສຍຸຄວເສນາຕິ ປຸຣິສານໍ ຍຸຄໍ ປວຕ຺ຕິກາໂລ, ຕສ຺ສ ວເສນ, ປຸຣິສວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໂກຕິ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສ ປພ຺ພຊິໂຕ ສຸຠທ຺ທສທິໂສ. ສຕສຫສ຺ສໍ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານິ ຈ ວສ຺ສສຫສ຺ສານີຕິ ອິທໍ ຠຄວໂຕ ຊາຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂພຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ຄຓິຍມານໍ ອູນໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທ຺ເວເຍວາຕິ ຘຣມາເນ ຠຄວຕິ ເອກໍ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ເອກນ຺ຕິ ທ຺ເວ ເອວ ປຸຣິສຍຸຄານິ.

໒໐-໑. ອສມ຺ຠຸຓນ຺ເຕນາຕິ ອປາປຸຓນ຺ເຕນ. ໂກ ອນຸສນ຺ຘີຕິ ປຸຣິມກຖາຍ ອິມສ຺ສ ໂກ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ຍາຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍສູຕິ ວີຕິກ຺ກມຘມ຺ເມສຸ. ເນສນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອາສວານໍ. ເຕຕິ ວີຕິກ຺ກມຘມ຺ມາ. ຎາຕິເຍວ ປິຕາມຫປິຕຸປຸຕ຺ຕາທິວເສນ ປຣິວຏ຺ຏນໂຕ ປຣິວຏ຺ໂຏຕິ ຎາຕິປຣິວຏ຺ໂຏ. ໂລກາມິສຠູຕນ຺ຕິ ໂລກປຣິຍາປນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິເລເສຫິ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ໂລກາມິສຠູຕໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊາສງ຺ເຂເປເນວາຕິ ທສສິກ຺ຂາປທທານາທິປພ຺ພຊ຺ຊາມຸເຂນ. ເອຕນ຺ຕິ ເມຖຸນາທີນໍ ອກຣຓໍ. ຖາມນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນສາມຕ຺ຖິຍໍ. ສຎ຺ຉວິນ຺ຕິ ສຸກ຺ກຈ຺ຉວິໍ ປກຕິຈ຺ຉວິໍ, ສຸນ຺ທຣຈ຺ຉວິໍ ວາ. ເສສນ຺ຕິ ເສສປທໂຍຊນທສ຺ສນໍ. ອິທານິ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ອຍໍ ວາ ເຫຕ຺ຖາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ປສິທ຺ຘິຍໍ, ອຍເມວ ເຫຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ສຕ຺ຖາຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕທາ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ. ໂຣເປຕ຺ວາຕິ ຜາລິຕຏ຺ຐາເນ ນິນ຺ນໍ ມໍສໍ ສມໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ສເກ ອາຈຣິຍເກຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍຠາເວ, ອາຈຣິຍກມ຺ເມ ວາ.

ວິປຸລຠາເວນາຕິ ພຫຸຠາເວນ. ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊມານາຕິ ອນຸປາເຍນ ອຠິນິວິສມານາ, ວິປຣີຕໂຕ ຊານມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣເສນ ຣສໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອນວຊ຺ຊສຠາເວນ ສາວຊ຺ຊສຠາວໍ ສມ຺ມິສ຺ເສຕ຺ວາ. ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຕຘມ຺ມໍ ອຸຄ຺ຄຕວິນຍຎ຺ຈ, ຍຖາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສງ຺ຆາຘິກາເຣ. ປຠສ຺ສໂຣຕິ ປຠາສນສີໂລ. ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ໂສຍມາຍສ຺ມາ ໂສຕາປນ຺ໂນຕິນາມໂຄຕ຺ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ປກເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ສຠາວວາຈີ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອປາເຍສຸ ຂິປນໂກ ທິຏ຺ຐິອາທິອກຸສລຘມ຺ໂມ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ສຠາວວເສເນວ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິນິປຕນໍ ວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຍໂຕຕິ ສຕ຺ຕຠວພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນິຍຕກ຺ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພາໂນ. ຕສ຺ສ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ຕິ.

໒໒. ອນຸຘມ຺ມຕາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານຸຄໂຕ ສຠາໂວ. ປວາຣຓາສງ຺ຄຫໍ ທຕ຺ວາຕິ ‘‘ອາຄາມິນິຍາ ປຸຓ຺ຓມິຍາ ປວາເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ອນຸມຕິທານວເສນ ທຕ຺ວາ, ປວາຣຓໍ ອຸກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ນເຍນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປວາຣຓຸກ຺ກຑ຺ຒນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ມາຄສິຣສ຺ສ ປຐມທິວເສຕິ ຈນ຺ທມາສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປຣກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍ ອນນ຺ຕເຣ ປາຏິປທທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜຸສ຺ສມາສສ຺ສ ປຐມທິວເສຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທຎ຺ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອປຣິປາກໍ ປຏິຈ຺ຈ ຜຸສ຺ສມາສໂຕ ປຣຎ຺ຈ ເອກທ຺ວິຕິຈຕຸມາສມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ເສສມາເສຫິ ຈາຣິກາຍ ປຣິໂຍສາປນໂຕ. ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬຕິ ອິທໍ ເທວພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມນຸສ຺ສາ ປນ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ ໂພຘເນຍ຺ຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕຣຈກ຺ກວາເຬສຸ ປນ ມນຸສ຺ສານໍ ອິມສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຉນ຺ທຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ອນນ຺ຕມ຺ປິ ຈກ຺ກວາຬໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕທນຸຄຸຓານຸສາສນີ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ.

ອາຍາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາ-ສທ຺ໂທ ອາຄຈ຺ຉາຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອາຄຈ຺ຉ ຍາມາ’’ຕິ, ເອຫິ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊຣາຫີຕິ ວິລີນສຸວຓ຺ຓຊລໍ ວິຍ ປິຎ຺ຊຣາຫິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ນິມນ຺ຕິຕມ຺ຫາຕິອາທີສຸ ‘‘ນິມນ຺ຕິຕາ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ອມ຺ຫາ’’ຕິ ຈ, ‘‘ນິມນ຺ຕິຕາ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ອຕ຺ຖາ’’ຕິ ຈ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຍນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມຊາຕໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂນ ນຕ຺ຖີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ນຕ຺ຖິ, ໂນຕິ ວາ ເອຕສ຺ສ ວິວຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຆຣາວາເສ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ກາຣຓໍ, ກິຈ຺ຈໍ ວາ. ກຸໂຕຕິ ກຕຣເຫຕຸໂຕ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ, ກິຈ຺ເຈນ ວາ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ອິມສ຺ມິໍ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣຕິ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ.

ຕຕ຺ຖ ຈາຕິ ກຸສເລ. ຕິກ຺ຂວິສທຠາວາປາທເນນ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ. ວສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ອາຍຕິໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ. ຍໍ ທິວສນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ທິວເສ.

໒໓. ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓປຕ຺ຕປເຏ ຈາຕິ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓປເຏ ຈີນປເຏ ຈ. ຕຸມ຺ພານີຕິ ຈມ຺ມມຍເຕລຠາຊນານິ. ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ອນຸປຄມນໍ ກຕ຺ວາ. ອຠິຣນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ອຠິຣຸຈິປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາຊ຺ຌາສຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂສເຣຍ຺ຍາທີນິ ມຫາມຓ຺ຑລຈາຣິກາຍ ມຄ຺ຄຠູຕານິ ໂສເຣຍ຺ຍນຄຣາທີນິ. ປຍາຄປຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຄງ຺ຄາຍ ເອກສ຺ສ ຕິຕ຺ຖວິເສສສ຺ສາປິ, ຕໍສມີເປ ຄາມສ຺ສາປິ ນາມໍ. ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພໂສ ປສາທໍ ຊເນຕີຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາ, ຕສ຺ສາ.

ເຍ ປນ ປກາເຣ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ປກາເຣ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຣິທນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສມນ຺ຕປາສາທິກາ’’ຕິ ຍາ ສໍວຓ຺ຓນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຣ ຕສ຺ສໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ສມນ຺ຕປສາທິກຠາເວ ອິທໍ ວກ຺ຂມານຄາຖາວຈນໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ພາຫິຣນິທານອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານສິກ຺ຂາປທນິທານານໍ ວເສນ ນິທານປ຺ປເຠທທີປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເຖຣວາທປ຺ປກາສນໍ ວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທທີປນ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ສິກ຺ຂາປທານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທທີປນ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສິກ຺ຂາປທນິທານນ຺ຕິ ປນ ເວສາລີອາທິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູຕເທສວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ. ສມ຺ປສ຺ສຕໍ ວິຎ຺ຎູນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຕ຺ເວວ ປວຕ຺ຕາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໑. ປາຣາຊິກກຓ຺ໂຑ

໑. ປຐມປາຣາຊິກໍ

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໔. ວິກ຺ກາຍິກຠຓ຺ຑສ຺ສ ວິກ຺ກິຓນໍ ອິຓທານຎ຺ຈ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນໍ ນາມ. ເອວໍ ປໂຍຊິຕສ຺ສ ມູລສ຺ສ ສຫ ວຑ຺ຒິຍາ ຄຫຓວາຍາໂມ ອຸທ຺ຘາໂຣ ນາມ. ອສຸກທິວເສ ທິນ຺ນນ຺ຕິອາທິນາ ປມຸຏ຺ຐສ຺ສ ສຕຸປ຺ປາທນາທິ ສາຣຓໍ ນາມ. ຈຕຸພ຺ພິຘາຍາຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິສມຓານໍ ວເສນ, ຠິກ຺ຂຸອາທີນໍ ວາ ວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສີຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ອຍໍ ທິສ຺ວານ-ສທ຺ໂທ ອສມານກຕ຺ຕຸກຕ຺ຕາ, ຍຖາ ຆຕໍ ປິວິຕ຺ວາ ພລໍ ໂຫຕີຕິ, ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ເອວຣູເປສຸ. ຠພ຺ພກຸລປຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸປນິສ຺ສຍມຕ຺ຕສຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຈ຺ຉິມຠວິກຕາຍ. ເຕເນວສ຺ສ ມາຕາທິອກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສມາໂຍເຄນ ກຕວີຕິກ຺ກມນໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນວິປ຺ປຏິສາເຣນ ອຘິຄມນ຺ຕຣາໂຍ ຊາໂຕ. ປຈ຺ຉິມຠວິການໍ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທສຸ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣຓານໍ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກາຕຸໍ. ເຕເນວ ອງ຺ຄຸລິມາລຕ຺ເຖຣາທໂຍ ອກຸສລໍ ກຕ຺ວາປິ ອຘິຄມສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ອເຫສຸນ຺ຕິ. ຈຣິມກຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂໍ ວິຍ ລິຂິຕໍ ຆໍສິຕ຺ວາ ໂຘວິຕໍ ສງ຺ຂລິຂິຕນ຺ຕິ ອາຫ ໂຘຕອິຈ຺ຈາທິ. ອຊ຺ຌາວສຕາຕິ ອຘິ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ອຄາຣນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຄາຣມຊ຺ເຌ’’ຕິ. ກສາຍຣສຣຕ຺ຕານິ ກາສາຍານີຕິ ອາຫ ‘‘ກສາຍຣສປີຕຕາຍາ’’ຕິ. ກສາຍໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ຈ ຫິ ຣໂສປິ ‘‘ກສາຍຣໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໒໖. ຍທາ ຊານາຕິ-ສທ຺ໂທ ໂພຘນຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ປໂຍເຄ ສປ຺ປິໂນ ຊານາຕິ ມຘຸໂນ ຊານາຕີຕິອາທີສຸ ວິຍ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ເຂນ ນານຸໂຠສີ’’ຕິ. ເກນຈິ ທຸກ຺ເຂນ ນານຸໂຠສີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກິຎ຺ຈີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຫິ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນສ຺ສ ໂລໂປ ກໂຕ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ປຸຣິມປທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣປເທນ ສມານວິຠຕ຺ຕິໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ. ຍທາ ປນ ຊານາຕິ-ສທ຺ໂທ ສຣຓຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕທາ ມາຕຸ ສຣຕີຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ວທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ນສ຺ສຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນນຸຠູຕຕາຍ ນສ຺ສຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປີຕິ ອນຸຠວນສຣຓຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ທຸຕິຍຕຕິຍວິກປ຺ປທ຺ວເຍ. ປຸຣິມປທສ຺ສາຕິ ກິຎ຺ຈີຕິ ປທສ຺ສ. ອຸຕ຺ຕຣປເທນາຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິປເທນ. ສມານາຍ ສາມິວຈນຠູຕາຍ ວິຠຕ຺ຕິຍາ ‘‘ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ໂລໂປຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມຣເຓນປິ ມຍໍ ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕຕິ ປທສ຺ສ ສຫຕ຺ເຖ ກຣຓວເສນປິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຍາ ວິໂຍຄໍ ວາ ປາປຸຓິສ຺ສາມາຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໘. ຄນ຺ຘພ຺ພາ ນາມ ຄາຍນກາ. ນຏາ ນາມ ຣງ຺ຄນຏາ. ນາຏກາ ລງ຺ຆນກາທໂຍ. ສຸຂູປກຣເຓຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈຣຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ລຬນ຺ໂຕ ກີຬນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ລຬາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທານປ຺ປທານາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈທານໍ ທານໍ ນາມ, ວິເສສທານໍ ປທານໍ ນາມ, ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສີລາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໓໐. ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕານີຕິ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນໍ ສລາກໍ ປກ຺ຂິກໍ ອຸໂປສຖິກໍ ປາຏິປທິກໍ ອາຄນ຺ຕຸກໍ ຄມິກໍ ຄິລານໍ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກໍ ວິຫາຣ-ຘຸຣ-ວາຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເສນາສນາທິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕຍນິສ຺ສິເຕສຸ ອາຣຎ຺ຎກງ຺ຄາທິປຘານງ຺ຄານໍ ຄຫຓວເສນ ເສສຘຸຕງ຺ຄານິປິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຊ຺ຊີນນ຺ຕິ ວຊ຺ຊີຣາຊູນໍ. ວຊ຺ຊີສູຕິ ຊນປທາເປກ຺ຂໍ ພຫຸວຈນໍ, ວຊ຺ຊີນາມເກ ຊນປເທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາເຍວ ອຸປຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຈ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄາ, ອິຕ຺ຖິວຕ຺ຖາທີນິ ຈ ຕທຸປກຣຓານີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍຫິ ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ຕາຕິ ເສສຘຸຕງ຺ຄປຣິວາຣິເຕນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິກຘຸຕງ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ສປທານຈາຣໍ ຈຣິຕຸກາໂມ’’ຕິ.

໓໑. ໂທສາຕິ ຣຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຠິວຸຕ຺ຖໍ ປຣິວຸສິຕໍ ອາຠິໂທສິກໍ, ອຠິໂທສໍ ວາ ປຈ຺ຈູສກາລໍ ຄໂຕ ປຕ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ອາຠິໂທສິໂກ, ເຕນາຫ ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິອາທິ.

໓໒. ອຸທກກຎ຺ຊິຍນ຺ຕິ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍອຸທກຎ຺ຈ ຍາຄຸ ຈ. ຕຖາຕິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖ.ອໂນກປ຺ປນໍ ອສທ຺ທຫນໍ, ອມຣິສນໍ ອສຫນໍ.

໓໔. ຕທ຺ຘິຕໂລປນ຺ຕິ ປິຕາມຫໂຕ ອາຄຕໍ ‘‘ເປຕາມຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈຍນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ເອ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍສໍ ສນ຺ຕກໍ ຘນໍ ຄຫິຕໍ, ເຕ ອິຓາຍິກາ. ປລິພຸທ຺ໂຘຕິ ‘ມາ ຄຈ຺ຉ ມາ ຠຸຎ຺ຊາ’ຕິອາທິນາ ກຕາວຣໂຓ, ປີຬິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໕. ອຕ຺ຕນາຕິ ສຍໍ. ສປຕິໂນ ຘນສາມິໂນ ອິທໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ, ຘນໍ. ຕເທວ ວິຠໂວ.

໓໖. ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຄຫິຕປຸພ຺ພາ ເອວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ທິນ຺ນາປິ ປຏິສນ຺ຘີຕິ ປິຕຣາ ທິນ຺ນໍ ສຸກ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິປິ ເຕນ ທິນ຺ນາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸກ຺ກເມວ ວາ ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິສນ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຂິປ຺ປໍ ປຕິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ປິຕຸ ສໍໂຍຄກ຺ຂເຓເຍວ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ ສຸກ຺ກເມວ ຕຖາ ປຕິຏ຺ຐານນິຍມໂຕ. ສຸກ຺ເກ ປນ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ຍາວ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ, ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ວາ, ຕໍ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐານສ຺ສ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ ມາຕຸ ມໍສສ຺ສ ໂລຫິຕເລສສ຺ສ ສພ຺ພທາປິ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ເພປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທານໍ ສພ຺ຠາວໂຕ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ອິມສ຺ສ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປເທ ອຏ຺ຐປິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ເອວໍ ຄຣຸກສຠາວໍ, ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສວຕ຺ຖຸຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ອວເສເສ ປຎ຺ຈຂຸທ຺ທກາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ເອວ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ. ຍໍ ອາທີນວນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຈປນໂຕຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈລນໂຕ.

ເຕເນວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ຍານິ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາຣຓານິ ນິວຕ຺ຕິຕານິ, ຕານິປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ກິໍ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸຠເຍສໍ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ນາຠິປຣາມສນໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ຫິ ມາຕາ ປຸຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຎ຺ຊາຕາທຣາ ນາຠິປຣາມສນກາເລ ກາມຣາຄສມາກຸລຈິຕ຺ຕາ ອໂຫສິ, ອິຕຣຖາ ປຸຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ‘‘ສກ຺ໂກ ຈສ຺ສາ ກາມຣາຄສມຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕານິ ອກາສີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ວຕ຺ຖຸວເສນ ວາ ເອຕໍ ນາຠິປຣາມສນໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄໂຕ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມາຕງ຺ຄປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ນາຠິປຣາມສເນນ ມຓ຺ຑພ຺ຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອໂຫສິ. ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕມາຕຸ ນາຠິຍໍ ວິຈ຺ຉິກາ ຜຣິຕ຺ວາ ຄຕາ, ເຕນ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອໂຫສີຕິ ອາຫ ເອເຕເນວ ນເຍນາຕິອາທິ.

ອຍນ຺ຕິ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ. ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ສຸກ຺ກສ຺ສ ສມ຺ຠວໍ ທີເປຕິ, ມາຕາ ຈ ອຸຕຸນີ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ໂສຓິຕສ຺ສ. ຄນ຺ຘພ຺ໂພຕິ ຕຕ຺ຣຸປໂຄ ສຕ຺ໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕ-ກາຣສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ຘ-ກາໂຣ ກໂຕ. ອຖ ວາ ຄນ຺ຘພ຺ພາ ນາມ ຣງ຺ຄນຏາ, ເຕ ວິຍ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ຠເວສຸ ນານາເວສຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຍມ຺ປິ ‘‘ຄນ຺ຘພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ນິປາຕກ຺ຂຓໂຕ ປຈ຺ຉາປິ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຕຕ຺ຣ ອຸປປນ຺ໂນ ‘‘ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຄພ຺ຠສ຺ສາຕິ ກລລຣູປສຫິຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ອິຘ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫີຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໖) ວິຍ. ອສ຺ສ ຕໍ ອຊ຺ຌາຈາຣນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປາຬິຍໍ ນິຣພ຺ພຸໂທ ວຕ ໂຠ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນິຣາທີນໂວຕິ ອິມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ສຸທິນ຺ເນນ…ເປ… ອາທີນໂວ ອຸປ຺ປາທິໂຕຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຕິຫາຕິ ນິປາຕສມຸທາຍສ຺ສ ເອວນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖຠວນໍ. ມຸຫຸຕ຺ເຕນາຕິ ອິທໍ ຂເຓນາຕິ ປທສ຺ສ ເວວຈນໍ. ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕປິ ເທວານໍ ຕາວມຫນ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ເຕສໍ ຣູປໍ ວິຍ ມນຸສ຺ສານໍ ໂຄຈໂຣ ນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຉາ ສຸທິນ຺ເນນ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ຊານິໍສູຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໗. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄປທຏ຺ຐານໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍເມວ ອຸປຈາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ເສວ ຍາວຊີວໍ ຈຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອວິປ຺ຜາຣິໂກຕິ ອຸທ຺ເທສາທີສຸ ອພ຺ຍາວໂຏ. ວຫຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ຉິນ຺ນປາໂທ, ຉິນ຺ນຂນ຺ໂຘ ວາ. ຈິນ຺ຕຍີຕິ ອິມິນາ ປຊ຺ຌາຍີຕິ ປທສ຺ສ ກິຣິຍາປທຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ‘‘ກິໂສ ອໂຫສິ…ເປ… ປຊ຺ຌາຍິ ຈາ’’ຕິ ຈ-ກາຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ປາຬິໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

໓໘. ຄເຓ ຊນສມາຄເມ ສນ຺ນິປາຕນໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາ, ສາວ ປປຎ຺ຈາ, ເຕນ ຄຓສງ຺ຄຓິກາປປຎ຺ເຈນ. ຍສ຺ສາຕິ ເຍ ອສ຺ສ. ກຖາຜາສຸກາຕິ ວິສ຺ສາສິກຠາເວນ ຜາສຸກກຖາ, ສຸຂສມ຺ຠາສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາທາຣູປໍ ຠູຕຣູປມຸເຂເນວ ມນ຺ທນໍ ປີນນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ປສາທອິຈ຺ຈາທິ. ທານີຕິ ນິປາໂຕ ອິຘ ປນ-ສທ຺ທຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕິ ຕກ຺ກາລວາຈິໂນ ເອຕຣຫິ-ປທສ຺ສ ວິສຸໍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ປນ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ. ໂນ-ສທ຺ໂທປິ ນຸ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ. ຕເມວາຕິ ຄິຫິຠາວປຕ຺ຖນາລກ຺ຂຓເມວ. ອນຠິຣຕິເມວາຕິ ເອວ-ກາເຣນ ນິວຕ຺ຕິຕາຍ ປນ ຕທຎ຺ຎາຍ ອນຠິຣຕິຍາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຘິກຸສລານນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສມຖວິປສ຺ສນາ ອຘິກຸສລາ ນາມ. ອິທໍ ປນາຕິອາທິ ອຸປຣິ ວຕ຺ຕພ຺ພວິເສສທສ຺ສນໍ. ປຣິຍາຍວຈນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສທ຺ທຕ຺ຖກຖນມຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຘມ຺ເມ, ເອວໍ ວິຣາຄາຍ ເທສິເຕ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາມາຕິ ຄຣຫາຍໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣນິພ຺ພານນ຺ຕິ ວິຣາຄາຍາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕກິເລສກ຺ຂຍນິພ຺ພານໂຕ ວິເສເສຕິ. ຊາຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມາໂນ ເອວ ມທຊນນຏ຺ເຐນ ມໂທຕິ ມານມໂທ. ‘‘ອຫໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ມາໂນ ປຸຣິສມໂທ. ‘‘ອສທ຺ຘມ຺ມເສວນາສມຕ຺ຖຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມາໂນ, ຣາໂຄ ເອວ ວາ ປຸຣິສມໂທ’’ຕິ ເກຈິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພລມທາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕຠູມກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ຕີສຸ ຠູມີສຸ ກມ຺ມກິເລສວິປາກາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ວຏ຺ຏໍ. ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ໂຍນິໂຍຕິ ອຓ຺ຑຊາທໂຍ, ຕາ ປນ ຍວນ຺ຕິ ຕາຫິ ສຕ຺ຕາ ອມິສ຺ສິຕາປິ ສມານຊາຕິຕາຍ ມິສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ໂຍນິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ຎາຕຕີຣຓປຫານວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓາທິວເສນ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ກລາປສມ຺ມສນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ໂລກິຍວິປສ຺ສນາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ອິຘ ປນ ຎາຕຕີຣຓກິຈ຺ຈານມ຺ປິ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສິຊ຺ຌນໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄເມວ ສນ຺ຘາຍ ຕິວິຘາປິ ປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕເນວ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄວ ກຖິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕານນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕາສງ຺ຂາຕານໍ ສຸຠາທິອາກາຣານໍ ຕທາກາຣຄາຫິການໍ ຕຓ຺ຫານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສຍມຸເຂນ ເຫຕ຺ຖ ວິສຍິໂນ ຄຫິຕາ. ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ‘‘ວິຣາຄາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ…ເປ… ໂນ ສອຸປາທານາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ.

໓໙. ກລິສາສນາໂຣປນຕ຺ຖາຍາຕິ ໂທສາໂຣປນຕ຺ຖາຍ. ກລີຕິ ໂກຘສ຺ສ ນາມໍ, ຕສ຺ສ ສາສນໍ ກລິສາສນໍ, ໂກຘວເສນ ວຸຈ຺ຈມານາ ຄຣຫາ. ອຊ຺ຌາຈາໂຣວ ວີຕິກ຺ກໂມ. ສມຓກຣຓານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສມຓຠາວກຣານໍ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທິຘມ຺ມານໍ. ປາຬິຍໍ ກຖໍ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ກຕໍ, ‘‘ນາມ-ສທ຺ທໂຍເຄນາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຕິວິຍ ທຸກ຺ຂວິປາກນ຺ຕິ ຄຫຏ຺ຐານໍ ນາຕິສາວຊ຺ຊມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ຠຄວໂຕ ອາຓາວີຕິກ຺ກມໂຕ ເຈວ ສມາທິນ຺ນສິກ຺ຂຕ຺ຕຍວິນາສນໂຕ ຈ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທເກ ຠວໍ ໂອທກໍ, ໂຘວນກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ອຸທກກິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິ. ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສສີຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ນາມ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນາມ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ທຸພ຺ຠຣຕາທີນໍ ເຫຕຸຠູໂຕ ອສໍວໂຣ ອິຘ ທຸພ຺ຠຣຕາທິ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ ກາຣເຓ ກາຣິໂຍປຈາເຣນາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸພ຺ຠຣຕາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອສໍວຣສ຺ສາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ທຸພ຺ຠຣຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປຏ຺ຐາເກຫິ ຈ ທຸກ຺ເຂນ ຠຣິຕພ຺ພຕໍ. ສຕ຺ເຕຫິ ກິເລເສຫິ ຈ ສງ຺ຄຓນໍ ສໂມຘານໍ ສງ຺ຄຓິກາຕິ ອາຫ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍາຕິອາທິ. ອຏ຺ຐກຸສີຕວຕ຺ຖຸປາຣິປູຣິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອກໍ, ຕຖາ ອກາສິນ຺ຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຄມາສິນ຺ຕິ, ນາລຕ຺ຖໍ ໂຠຊນສ຺ສ ປາຣິປູຣິນ຺ຕິ, ອລຕ຺ຖນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ເມ ອາພາໂຘຕິ, ອຈິຣວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຄລຎ຺ຎາຕິ ເອກນ຺ຕິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ກຸສີຕວຕ຺ຖູນິ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂກສຊ຺ຊໍ ກຸສີຕ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນາປິ ຫິ ຠາວໂຊຕນປຈ຺ຈຍໍ ຠາວຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ປຏສ຺ສ ສຸກ຺ກນ຺ຕິ. ສພ຺ພກິເລສາປຈຍຠູຕາຍ ວິວຏ຺ຏາຍາຕິ ຣາຄາທິສພ຺ພກິເລສານໍ ອປຈຍເຫຕຸຠູຕາຍ ນິພ຺ພານາຍ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍວຣປ຺ປຫານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສີລສໍວຣາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສໍວເຣຫິ ເຈວ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຫາເນຫິ ຈ ອຸເປຕໍ. ອສຸຕ຺ຕນ຺ຕ ວິນິພທ຺ຘນ຺ຕິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ປາຬິສງ຺ຂາຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕວເສນ ອຣຈິຕໍ, ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ຈ ອນາໂຣປິຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຍຖານຸຣູປໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຣູປາ ຫິ ປກິຓ຺ຓກເທສນາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ມູລໍ. ໂອກ຺ກນ຺ຕິກຘມ຺ມເທສນາ ນາມ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປສງ຺ເຄ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ນານານເຍຫິ ກຖິຍມານາ ຘມ຺ມເທສນາ, ເຕນາຫ ຠຄວາ ກິຣາຕິອາທິ. ປຏິກ຺ຂິປນາຘິປ຺ປາຍາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ‘‘ກິເມເຕນາ’’ຕິ ມທ຺ທນຈິຕ຺ຕາ.

ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖວເສນາຕິ ປຕິຏ຺ຐາອຘິຄມຸປາຍວເສນ. ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ອາຣຕິ ວິຣຕີຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໗໐໖) ນິທ຺ທິຏ຺ຐວິຣຕິໂຍ ເຈວ, ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຈຕນາ ສຎ຺ເຈຕນາຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໗໐໔) ນິທ຺ທິຏ຺ຐເຈຕນາ ຈ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ຜສ຺ໂສ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໗໐໕) ນິທ຺ທິຏ຺ຐຜສ຺ສາທິຘມ຺ມາ ຈ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ຖ ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍຕິ ອິທໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນາມກາໂຍຕິ ນາມສມູໂຫ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ, ເສສານິປິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນານິ. ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ວິຣຕິອາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ຕປ຺ປກາສກຎ຺ຈ ວຈນໍ.

ອຕ຺ຖວເສຕິ ຫິຕວິເສເສ ອານິສໍສວິເສເສ, ເຕ ຈ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ກາຣຓວເສ’’ຕິ. ສຸຂວິຫາຣາຠາເວ ສຫຊີວນສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສຫຊີວິຕາຕິ ສຸຂວິຫາໂຣວ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄລາຕິ ນິສ຺ສີລາ ທູສິຕສີລາ ຈ. ປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທປ຺ປສງ຺ເຄ ຫິ ນິສ຺ສີລາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ເສສສິກ຺ຂາປທປສງ຺ເຄ ເຕຫິ ເຕຫິ ວີຕິກ຺ກເມຫິ ຂຓ຺ຑຉິທ຺ທາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທູສິຕສີລາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອຸຠເຍນປິ ອລຊ຺ຊິໂນວ ອິຘ ‘‘ທຸສ຺ສີລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານມ຺ປິ ທສ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຣິ ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລ ນິສ຺ສາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ, ເຕເນວ ‘‘ເຍ ມງ຺ກຸຕໍ…ເປ… ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທສາຘາຣຓວເສນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ມງ຺ກຸຕນ຺ຕິ ນິຕ຺ເຕຊຕໍ ອໂຘມຸຂຕໍ. ຘມ຺ເມນາຕິອາທີສຸ ຘມ຺ໂມຕິ ຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸ. ວິນໂຍຕິ ໂຈທນາ ເຈວ ສາຣຓາ ຈ. ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາ ເຈວ ອນຸສາວນສມ຺ປທາ ຈ. ສນ຺ທິຏ຺ຐມານາຕິ ສໍສຍໍ ອາປຊ຺ຊມານາ. ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາຕິ ປີຬິຕາ. ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາມຄ຺ຄີ ນ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ອລຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖາທິສກລສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ຘມ຺ມປຣິໂຠຄຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ນິຍຕກາລິກຕາຍ ຈ ອວສ຺ສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສງ຺ຆກມ຺ມໂຕ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອກິຕ຺ຕິ ຄຣຫາ. ອຍໂສ ປຣິວາຣຫານິ.

ຈຸທ຺ທສ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ນາມ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໕໖ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕານິ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ອາວາສິກຄມິກອນຸໂມທນຠຕ຺ຕຄ຺ຄປິຓ຺ຑຈາຣິກອາຣຎ຺ຎກເສນາສນຊນ຺ຕາຆຣວຈ຺ຈກຸຏິອຸປຊ຺ຌາຍສທ຺ຘິວິຫາຣິກອາຈຣິຍອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຸທ຺ທສ ວຕ຺ຕານິ, ເອຕານິ ຈ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສພ຺ພທາ ຈ ຍຖາຣຫໍ ຈຣິຕພ຺ພານິ. ທ຺ເວ ອສີຕິ ມຫາວຕ຺ຕານິ ປນ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຕາທິກາເລເຍວ ຈຣິຕພ຺ພານິ, ນ ສພ຺ພທາ. ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ຄຓິຕານິ. ຕານິ ປນ ‘‘ປາຣິວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໗໕) ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ…ເປ… ນ ຉມາຍ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວສານານິ ຉສຏ຺ຐິ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປາຣິວາສິເກນ ວຸຑ຺ຒຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ, ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣເຫນ, ມານຕ຺ຕຈາຣິເກນ, ມານຕ຺ຕາຣເຫນ, ອພ຺ຠານາຣເຫນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໘໒) ວຸຕ຺ຕວຕ຺ຕານິ ປກຕຕ຺ເຕນ ຈຣິຕພ຺ເພຫິ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕຣາທີສຸ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕເຣສຸ ຈຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ຄຓິຕານິ ປຎ຺ຈາຕິ ເອກສຕ຺ຕຕິວຕ຺ຕານິ ຈ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຕວຕ຺ເຕສຸ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠິວາທນໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ…ເປ… ນຫາເນ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໘໖) ອິທໍ ອຠິວາທນາທີນໍ ອສາທິຍນໍ ເອກໍ, ‘‘ນ ປກຕຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸທ຺ຘໍເສຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທີນິ (ຈູຬວ. ໕໑) ຈ ທສາຕິ ເອວໍ ທ຺ວາສີຕິ ວຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເຕສ຺ເວວ ປນ ການິຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາທິວຕ຺ຕານິ ການິຈິ ປາຣິວາສິກາທິວຕ຺ຕານີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ທ຺ວາສີຕິເຍວ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ອຏ຺ຐກຖາປເທເສ ອປ຺ປກໍ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອສີຕິຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີຕິ ອາຄຕໍ. ອຖ ວາ ປຸຣິເມຫິ ຈຸທ຺ທສວຕ຺ເຕຫິ ອສງ຺ຄຫິຕານິ ວິນຍາຄຕານິ ສພ຺ພານິ ວຕ຺ຕານິ ຍຖາ ທ຺ວາສີຕິ ວຕ຺ຕານິ, ອສີຕິ ວຕ຺ຕານິ ເອວ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຎາຕພ຺ພານິ.

ສໍວຣວິນໂຍຕິ ສີລສໍວໂຣ ສຕິສໍວໂຣ ຎາຓສໍວໂຣ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ສໍວໂຣ ຍຖາສກໍ ສໍວຣິຕພ຺ພານໍ ວິເນຕພ຺ພານຎ຺ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ, ວິນຍນໂຕ ວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຫານວິນໂຍຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ປຫານໍ, ຍສ຺ມາ ຈາຄຏ຺ເຐນ ປຫານໍ, ວິນຍນຏ຺ເຐນ ວິນໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຫານວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຖວິນໂຍຕິ ສຕ຺ຕ ອຘິກຣຓສມຖາ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທເມວ. ຕມ຺ປິ ຫິ ຠຄວໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາວ ອນຸຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ ຕພ຺ຠາເວ ເອວ ຠາວໂຕ. ສງ຺ຂລິກນຍໍ ກຕ຺ວາ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍຊນຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມປຸຣິມປທສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປເທເນວ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ອໂຍສງ຺ຂລິກສທິສນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຂລິກນຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສສຸ ປເທສຸ ເອກເມກໍ ປທໍ ຕທວເສເສຫິ ນວນວປເທຫິ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອເກກປທມູລິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ຫິ ໂສ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໓໓໔) ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສູຕິ ອາທິໍກຕ຺ວາ ຍໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ, ຕໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍາຕິ ປຣິໂຍສານໍ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກວເສເນວ ສງ຺ຂລິກນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ເອກມູລກນເຍ ອາຄຕພທ຺ຘຈກ຺ກນເຍນ ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐູຕິ ອິທມ຺ປິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພທ຺ຘຈກ຺ເກ ກເຕ ປຸຣິມປຸຣິມານິ ທສ ຘມ຺ມປທານິ, ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມານິ ທສ ອຕ຺ຖປທານິ ຈາຕິ ວີສຕິ ປທານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກມູລກນເຍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ວາເຣ ນເວວ ອຕ຺ຖປທານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ເອວໍ ທສຫິ ວາເຣຫິ ນວຸຕິ ອຕ຺ຖປທານິ ນວຸຕິ ຘມ຺ມປທານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ສງ຺ຂລິກນເຍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ທສຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ ທສຫິ ຘມ຺ມປເທຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊິຕານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕຎ຺ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໓໙) ສງ຺ຂລິກນເຍປິ ເອກມູລກນເຍປິ ປຈ຺ເຈກໍ ອຕ຺ຖສຕສ຺ສ ຘມ຺ມສຕສ຺ສ ໂຍຊນາມຸຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕຖາ ສິທ຺ເຘປິ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕນ຺ຕິ (ປຣິ. ໓໓໔) ຄາຖາຍ ນ ສເມຕິ ທ຺ເວ ອຕ຺ຖສຕານິ ທ຺ເວ ຘມ຺ມສຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ ອຏ຺ຐ ຎາຓສຕານີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ທ຺ເວ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານີຕິ ອຕ຺ຖໂຊຕິການໍ ນິຣຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕໍ, ຘມ຺ມຠູຕານໍ ນິຣຸຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ວເສນ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕນ຺ຕິ ທ຺ເວ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ຎາຓສຕານີຕິ ອຕ຺ຖສເຕ ຎາຓສຕໍ, ຘມ຺ມສເຕ ຎາຓສຕໍ, ທ຺ວີສຸ ນິຣຸຕ຺ຕິສເຕສຸ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານິ. ອຕິເຣການຍນຕ຺ໂຖຕິ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐. ປຈຸຣຕ຺ເຖ ຫິ ວຕ຺ຕມານວຈນນ຺ຕິ ເອກທາ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອໂນຣມິຕ຺ວາ ທິວເສ ທິວເສ ເສວນິຈ຺ຉາຍ ວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ເສວນາຍ ອຠາວກ຺ຂເຓປິ ອິຫ ມລ຺ລາ ຍຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິອາທີສຸ ວິຍ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນຕໍ ພາຫຸລ຺ລວຸຕ຺ຕິຕຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ປຏິເສວຕີຕິ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາຕິ ວິຈຣນ຺ຕາ.

໔໑. ສໂຫຑ຺ຒຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ສຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫິໂຕ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕເຖວ ໂຫຕີຕິ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສາທິປຸຄ຺ຄລວິເສສໍ ກິຎ຺ຈິ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສປຓ຺ຑກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ຕິໍສວິເຘປິ ມຄ຺ເຄ ເມຖຸນໍ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊກຣໍ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕນ ຍໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອຘິປ຺ປາຍປ຺ປກາສນວເສນ ສຸໂພຘຕ຺ຖາຍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕກວເສນາຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ອາມສນໍ ອາມຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ທຬ຺ຫຕຣໍ ຜຸສນໍ. ຆຏ຺ຏນໍ ປນ ຕໂຕ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສຣີເຣນ ສຣີຣສ຺ສ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ອນຸຣາເຄນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ສນາທິສພ຺ພມ຺ປິ.

໔໒. ປາຓາຕິປາຕາທິສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ສຸຣາປານາທິອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານຎ຺ຈ (ປາຈິ. ໓໒໖ ອາທໂຍ) ເອເກເນວ ລກ຺ຂຓວຈເນນ ໂລກວຊ຺ຊຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ອິທໍ ກິຎ຺ຈາປິ ອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາເຍວ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ເສວ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ຂສມ຺ຠວໂຕ, ຕຖາປິ ສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານມ຺ປິ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຈງ຺ກມນາທີສຸ ໂລເກ ປາຓຆາຕໂວຫາຣສມ຺ຠເວນ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ຂໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ສາຘາຣຓວເສນ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ອິມສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາລກ຺ຂຓໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ, ອິຕເຣສໍ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂເຍວ ອກຸສລນິຍໂມ, ນ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ກຸສລໍ ວາ ສິຍາ, ອກຸສລໍ ວາ, ອພ຺ຍາກຕໍ ວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ຕຖາ ສຕິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານມ຺ປິ ໂລກວຊ຺ຊຕາປສງ຺ຄໂຕ. ‘‘ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕມິທໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊປິ ອນາທຣິຍວເສນ ປຏິຆຈິຕ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ວາກ຺ຍໍ ນິຣຕ຺ຖກເມວ ສິຍາ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິປິ ໂລກວຊ຺ຊານີຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາປສງ຺ຄໂຕ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ນິຍມສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ສຸຣາປານາທີສຸ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລໍ ນ ໂຫເຕວາຕິ ນ ສກ຺ກາ ນິຍເມຕຸໍ, ເກວລໍ ປນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ, ນ ກຸສລາທີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ນິຍໂມ ສິຊ຺ຌຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕານມ຺ປິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປານໍ ຄນ຺ຘວຓ຺ຓກາທິຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ ລິມ຺ປນ຺ຕີນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວິນາປິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ລິມ຺ປນຎ຺ຈ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ ຈ ສມຕ຺ຖິໂຕ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໔໒) ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ວຈນໂຕ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸອຊານນວເສນ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ອຍໍ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຈິຕ຺ຕເກສຸ ຫິ ເຕຣສສຸ ໂລກວຊ຺ເຊສຸ ສຸຣາປານສ຺ເສວ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕນິຍໂມ, ນ ອິຕເຣສໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອກຸສລາທິຈິຕ຺ເຕນາປິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ຍໍ ປນ ເອວໍ ເກນຈິ ອນິຈ຺ຉມານໍ ສທ຺ທໂຕປິ ອປຕີຍມານມິມໍ ນິຍມໍ ປຣາຘິປ຺ປາຍໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍທິ ຫິ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ສິຍາ, ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ອິທໍ ວິເສສນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິຣຕ຺ຖກເມວ ເອວໍ ນິຍມສ຺ສ ເກນຈິ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ໂກຈິ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ນິຍມໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ເຍນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ອິທໍ ວິເສສນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ກິນ຺ຕຸ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ, ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ອນິຍຕໍ ອກຸສລເມວ ວາ ສິຍາ, ກຸສລາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣນ຺ຕິ ເອວເມວ ອິຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ວິເສສນມ຺ປິ ສາຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂສຸ ອກຸສລນິຍເມນ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ຈ ສິຊ຺ຌຕິ. ເຕສຸ ຈ ສຸຣາປານສ຺ເສວ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ຈ, ອິຕເຣສໍ ປນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ເອວາຕິ ວາໂທປິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນ ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນຸປປນ຺ນໍ ນາມ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ວິນາປິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ…ເປ… ສຸຣາປານາທິອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ນ ສິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຈ ຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕຸໍ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ອາຄຕວຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ພຫຸໍ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ຕໍ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ ອຏ຺ຐກຖາຫິ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ວຕ຺ຖຸອຊານນຕາຍ ເຈຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ເຈຕສ຺ສ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພໂຕ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ສພ຺ເພສໍ ໂລກວຊ຺ຊານໍ ອິເຘວ ປາຣາຊິກຏ຺ຐກຖາຍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຕ຺ວາ ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາຍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ‘‘ສາມຎ຺ຎໂຕ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕວ ອຕ຺ໂຖ ປຸນ ສຸຣາປານຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ປຸນ ວຈເນ ປໂຍຊນາຠາວາ, ຕທຎ຺ເຎສຸປິ ອຈິຕ຺ຕກໂລກວຊ຺ເຊສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາປສງ຺ຄໂຕ ຈ, ນາປິ ເອກຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ ນໂຍ ຕທຎ຺ເຎສຸປິ ເອກລກ຺ຂຓຕາຍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປເທເຍວ (ປາຈິ. ໓໒໖ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອຈິຕ຺ຕກໂລກວຊ຺ຊານໍ ສພ຺ພປຐເມ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທເຍວ (ປາຈິ. ໓໑໑ ອາທໂຍ) ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປເທເຍວ ວາ ວຕ຺ວາ ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸ ອຈິຕ຺ຕກໂລກວຊ຺ເຊສຸປີຕິ ອຕິທິສິຕພ຺ພໂຕ ຈ.

ອປິຈ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມເນວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ເທຫາທິວິຄມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ປຸນ ວຈນສ຺ສ. ສິກ຺ຂາປທວິສເຍ ຈ ວິເສສິຕພ຺ພໍ ວິເສເສຕ຺ວາວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຕຣຖາ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕາທິເຠທສ຺ສ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຈິຕ຺ຕການິ, ຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ອກຸສເລເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂລກວຊ຺ຊານິ ເຈວ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ ຈາ’’ຕິ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊາທີນໍ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ເອວ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເອວໍ ສຸຣາປານສ຺ສ. ຕສ຺ສ ປນ ປກ຺ຂທ຺ວຍສ຺ສາປິ ສາຘາຣຓວເສນ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ. ຕສ຺ມາ ອິທໍ ສຸຣາປານໍ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກປກ຺ຂທ຺ວເຍປິ ໂລກວຊ຺ຊໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸເມວ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສິຊ຺ຌຕິ. ເອເຕເນວ ຍໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິມສ຺ເສວ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ປຏິປາທກເມຕນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອິມິນາ ເອວ ຫິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຎ຺ເຎສຸປິ ໂລກວຊ຺ເຊສຸ ອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປເທສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ຕິຈິຕ຺ຕຕາ. ເຕເນວ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊໍ ຈິຕ຺ຕາຄາຣສິກ຺ຂາປທໍ ສງ຺ຆາຓິ ອິຕ຺ຖາລງ຺ກາໂຣ ຄນ຺ຘວຓ຺ຓໂກ ວາສິຕກປິຎ຺ຎາໂກ ຠິກ຺ຂຸນີອາທີຫິ ອຸມ຺ມທ຺ທນປຣິມທ຺ທນານີຕິ ອິມານິ ທສ ສິກ຺ຂາປທານິ ອຈິຕ຺ຕການິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ, ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຈິຕ຺ຕການິ, ຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ອກຸສເລເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂລກວຊ຺ຊານິ ເຈວ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ປຏິສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ຕພ຺ພິປຣີຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສາຘນໂຕ. ຕສ຺ມາ ສຸຣາປານສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸເມວ ອິທໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຖຸອຊານນຕາຍ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ກາໂຣ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂກ ອປິຈາຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ຍທິທໍ ອຎ຺ເຎສຸ ອຈິຕ຺ຕກໂລກວຊ຺ເຊສຸ ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຈິຕ຺ຕການິ, ຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ອກຸສເລເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂລກວຊ຺ຊານິ ເຈວ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ ຈາຕິ ໂລກວຊ຺ຊຕາຍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ລກ຺ຂຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ເອຕ຺ຖ ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປເທ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ອິຘ ປນ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ກຕໂຣຕິ ເຈ? ວຕ຺ຖຸອຊານນຕາຍ ເອວ ວຕ຺ຖຸຊານນຈິຕ຺ເຕນ ວິນາປິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ ເອວ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕກຕາຍ ວິເສໂສ. ກິນ຺ຕຸ ວຕ຺ຖຸອຊານນສງ຺ຂາຕອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ສຸຣາເມຣຍສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພຕາຍາຕິ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ອິຘ ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕີ’’ຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ອກຸສເລເນວາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠຍປກ຺ເຂປິ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ສິທ຺ຘາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວ ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໒.ປຈ຺ຉິມປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ຂຸທ຺ທກຏ຺ຐກຖາຍ ສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາຍ ‘‘ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານໍ ກາຍໂຕ ຈ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ຈາຕິ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຣາຕິ ຊານນຈິຕ຺ຕາຠາເວເນວ ເຫຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄວິຣຫິໂຕ ເກວໂລປິ ກາໂຍ ເອກສມຸຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ເອກສມຸຏ຺ຐານກ຺ຂເຓປິ ຍາຍ ເຈຕນາຍ ປິວຕິ, ສາ ເອກນ຺ຕອກຸສລາ ເອວ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຕຕ຺ເຖວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຐມາ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ເອກນ຺ຕອກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປກຕິວຊ຺ຊໂຕ ເວຣມຓິໂຍ, ເສສາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ໂລກວຊ຺ຊຕາສງ຺ຂາຕາ ປກຕິວຊ຺ຊຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ອງ຺ເຄສຸ ຈ ຊານນງ຺ຄໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານສ຺ສ ປນ ສຸຣາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕິ ມທນີຍໍ, ປາຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຕຊ຺ຊຎ຺ຈ ວາຍາມໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປີເຕ ຈ ປວິສຕີຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສຸຣາຕິ ຊານນງ຺ເຄນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈາຕິ. ຍທິ ຫິ ສຸຣາຕິ ຊານນມ຺ປິ ອງ຺ຄໍ ສິຍາ, ອວສ຺ສເມວ ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຎ຺ຎາສຸປິ ສຸຕ຺ຕປິຏກາທິອຏ຺ຐກຖາສຸ ກຕ຺ຖຈິ ຊານນງ຺ຄໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາປາຐສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ຍໍ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ‘‘ເອຕໍ ສຕ຺ຕໍ ມາເຣສ຺ສາມີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ນິປນ຺ນໍ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຓສາມຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຍຖາ ປາຓາຕິປາໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເອຕໍ ມຊ຺ຊໍ ປິວິສ຺ສາມີຕິ ອຎ຺ຎໍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ຊສາມຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຍຖາ ປນ ກຏ຺ຐສຎ຺ຎາຍ ສປ຺ປໍ ຆາເຕນ຺ຕສ຺ສ ປາຓາຕິປາໂຕ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ນາຬິເກຣປານສຎ຺ຎາຍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ປາຓາຕິປາເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພຖາ ສມານຕ຺ເຕນ ອຸປເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຕິວິຍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ເພສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມານຕາຍ ນິຍມາຠາວາ. ປາຓາຕິປາໂຕ ຫິ ປຣິຍາເຍນາປິ ສິຊ຺ຌຕິ, ນ ຕຖາ ອທິນ຺ນາທານໍ. ຕໍ ປນ ອາຓຕ຺ຕິຍາປິ ສິຊ຺ຌຕິ, ນ ຈ ເມຖຸນາທີສຸ. ຕສ຺ມາ ປໂຍຄງ຺ຄາທີຫິປິ ຠິນ຺ນານເມວ ສໍສຏ຺ຐໍ ສພ຺ພຖາ ສມີກຣຓໍ ອຍຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ ວິຍ ອທິນ຺ນາທານເມຖຸນາທີນິປິ ປຣິຍາຍກຖາທີຫິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ເກນຈິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ກິນ຺ຕິ ນ ຄຍ຺ຫຕິ ຕຖາ ວຈນາຠາວາຕິ ເຈ? ອິຘາປິ ‘‘ຕຖາ ປາຓາຕິປາຕສທິສໍ ສຸຣາປານ’’ນ຺ຕິ ວຈນາຠາວາ ອິທມ຺ປິ ນ ຄເຫຕພ຺ພເມວ. ກິຎ຺ຈິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນເນວ ສິທ຺ຘເມວຕ຺ຖໍ ປຏິພາຫນ຺ເຕນ ວິນຍຎ຺ຎຸນາ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມາທີຫິ ຕສ຺ສ ວິໂຣຘໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິພາເຫຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ປໂຍຄງ຺ຄາທີຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຠິນ຺ເນນ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣນ ສຫ ສມີກຣຓມຕ຺ເຕນ. ນ ຫິ ‘‘ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສາປິ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕາທິວິໂຣໂຘ ອຕ຺ຖິ, ວິນຍປິຏເກ ຕາວ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຣຸທ຺ຘໍ ສຸຕ຺ຕາທິກໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ນາປິ ສຸຕ຺ຕປິຏກາທີສຸ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາຕິ (ຘ. ປ. ໑, ໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພານິ ອກຸສລານິ ປຸພ຺ເພ ວີຕິກ຺ກມວຕ຺ຖຸໍ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໍ ເຕສໍ ສຸຕ຺ຕາຘິປ຺ປາຍານຠິຎ຺ຎາຕເມວ ປກາເສຕິ. ນ ຫິ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ປຸພ຺ເພ ວີຕິກ຺ກມວຕ຺ຖຸໍ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ອຖ ໂຂ ກຸສລາກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຠູຕໍ ສຫຊາຕຈິຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ວິນາ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ‘‘ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຫຊາຕຈິຕ຺ຕໍ ວິນາປິ ໂລຠາທິອກຸສລເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຍນ ຕໍ ນິເສຘາຍ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣຓີຍໍ ສິຍາ, ອຠິຘມ຺ມວິໂຣໂຘເປຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ປຸພ຺ເພ ນາມຊາຕິອາທິວເສນ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍໍ ກຸສລາກຸສລຊວນຸປ຺ປຕ຺ຕິວຈນໂຕ.

ອປິຈ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ຊວນານິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກຸສລາເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ກຸສລານິ ປນ ເຕສໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາທິອຸປນິສ຺ສຍພເລນ ອປ຺ປກາເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຸຓ຺ຫີຠູຕານມ຺ປິ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ຕານມ຺ປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິອກຸສລຊວນສ຺ເສວ ເຍຠຸຍ຺ຍປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ກຸສລາກຸສລວິຣຫິຕສ຺ສ ຊວນສ຺ສ ເຕສໍ ອຠາວາ. ອກຸສລາ ຫິ ວິສຍານຸຄຸຓໍ ວາສນານຸຄຸຓຎ຺ຈ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ປຸພ຺ເພ ຊານນາຊານນນິພທ຺ເຘນ. ເຍ ປນ ຊານນາທິອງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນາ ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ, ເຍ ຈ ຊານນາທິໍ ວິນາປິ ສິຊ຺ຌມານາ ສຸຣາປານມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ, ເຕ ເຕ ຕຖາ ຕຖາ ຍາຖາວໂຕ ຎຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ເຕສຎ຺ຈ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐວເສນ ຄຫເຓ ໂກ ນາມ ອຠິຘມ຺ມວິໂຣໂຘ. ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາທິວິໂຣຘາຠາວໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວເສເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ສາມເຓໂຣ ຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ໂຕ ສີລເຠທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ສີລເຠທສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາຓາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາທີນໍ ສີລເຠໂທ ວິຍ. ນ ຫິ ຕາສໍ ອກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ສີລເຠໂທ ໂຫຕິ ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕສມນຸຠາສນານນ຺ຕເຣເຍວ ວິຫິຕຕ຺ຕາ. ເອວມິຘາປິ ຊານິຕ຺ວາ ປິວເນ ເອວ ວິຫິໂຕ, ນ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວເນ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສິກ຺ຂາປທວິສໂຍ, ອຎ຺ໂຎ ອກຸສລວິສໂຍ. ເຕເນວ ສາມເຓຣານໍ ປຸຣິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຠິນ຺ເນ ສພ຺ພານິປິ ສິກ຺ຂາປທານິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອກຸສລໍ ປນ ຍໍ ຠິນ຺ນໍ, ເຕນ ເອເກເນວ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ເຎຫິ. ຕສ຺ມາ ສາມເຓຣສ຺ສ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ສີລເຠທາຠາເວປິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໔໒) ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເກຫິຈິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ‘‘ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຊານິຕ຺ວາປິ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສາມເຓໂຣ ຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ໂຕ ສີລເຠທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຊານິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອກາຣຓໍ. ນ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສາມເຓຣານໍ ຊານິຕ຺ວາ ປິວເນ ເອວ ສີລເຠໂທ, ນ ອຊານິຕ຺ວາຕິ ສີລເຠທກຖນຏ຺ຐາເນ ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ອວຈນໍ ອຊານນປກ຺ເຂ ອກຸສລາຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປສງ຺ຄາຠາວາ, ວຕ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ເອວ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ນ ຈ ເຕ ‘‘ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ອາຈຣິຍາ ອິມໍ ສາມເຓຣານໍ ສີລເຠທປ຺ປກາສກໍ ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາປາຐເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂວຈຸໍ, ເຍນ ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ອຖ ໂຂ ສຸຣາປານຏ຺ຐກຖາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປິຏກຏ຺ຐກຖາຄຕຎ຺ຈ ອເນກວິຘໍ ວຈນໍ, ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ປຣມ຺ປໂຣປເທສຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂວຈຸໍ. ຠິນ຺ນລທ຺ຘິການໍ ອຠຍຄິຣິກາທີນໍ ມຕຎ຺ເຫຕໍ, ຍທິທໍ ຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ເສວ ອກຸສລນ຺ຕິ ຄຫຓໍ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເກຫິຈິ ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຍຎ຺ຈ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໔໒) ‘‘ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສາປິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ມຸຂໍ ສຸຣາ ນ ປວິສຕິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປາຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ ເກຫິຈິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ‘‘ນ ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ສີລໍ ວິຍ ຫິ ອິທມ຺ປິ ອຣິຍສາວການໍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘຕ຺ຕໍເຍວ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ຠວນ຺ຕເຣປິ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ເນວ ປາຓໍ ຫນຕິ, ນ ສຸຣໍ ປິວຕິ. ສເຈ ປິສ຺ສ ສຸຣຎ຺ຈ ຂີຣຎ຺ຈ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຂີຣເມວ ປວິສຕິ, ນ ສຸຣາ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ໂກຎ຺ຈສກຸຓານໍ ຂີຣມິສ຺ສເກ ອຸທເກ ຂີຣເມວ ປວິສຕິ, ນ ອຸທກໍ. ອິທໍ ໂຍນິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເຈ, ອິທມ຺ປິ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕມ຺ປິ ນ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ຍຖາ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ສີລໍ ວິຍ ອຣິຍສາວການໍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ຘມ຺ມຕາ ນາມ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປາຣມິຕານຸຠາເວນ ອກຸສລານຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍໂມ ເອວ. ຕຖາ ອຣິຍສາວການມ຺ປິ ຠວນ຺ຕເຣ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ທສນ຺ນໍ ກມ຺ມປຖານໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອປາຍເຫຕຸການໍ ອກຸສລານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫາຍກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ຕໍຕໍສີລວີຕິກ຺ກມເຫຕຸກສ຺ສ ອກຸສລສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍໂມ ເອວ ຘມ຺ມຕາ. ນ ຫິ ສຠາວວາທີນໍ ຘມ຺ມຕາ ວິຍ ອເຫຕຸກຕາ ອິຘ ຘມ຺ມຕາ ນາມ. ຍຖາ ວາ ເອວໍຘມ຺ມຕານເຍ ກາຣຓສ຺ສ ຠາເວ ອຠາເວ ຈ ກາຣິຍສ຺ສ ຠາໂວ ອຠາໂວ ຈ ຘມ຺ມຕາ, ນ ອເຫຕຸອປ຺ປຈ຺ຈຍາຠາວາຠາໂວ, ເອວມິຘາປິ ປາຓາຕິປາຕາທິກມ຺ມປຖານໍ ເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຠາເວນ ເຕສໍ ອຠາໂວ, ຕທວເສສານໍ ອກຸສລານໍ ເຫຕຸໂນ ຠາເວນ ຠາໂວ ຈ ຘມ຺ມຕາ, ນ ອເຫຕຸກຕາ. ຕສ຺ມາ ອປາຍເຫຕຸໂນ ຣາຄສ຺ສ ອຠາເວເນວ ອຣິຍານໍ ອຊານິຕ຺ວາປິ ສຸຣາຍ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ສຸວຸຕ຺ຕເມວິທໍ ເກຫິຈິ ‘‘ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສາປິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ມຸຂໍ ສຸຣາ ນ ປວິສຕິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປາຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ, ຕໍ ເກນ ເຫຕຸນາ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ຊາຕນ຺ຕິ ນ ຎາຍຕິ, ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ວາ ກຖເນນ ກຖໍ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຍມ຺ປິ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໕໒) ‘‘ສຸຣຎ຺ຈ ຂີຣຎ຺ຈ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ…ເປ… ອິທໍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ, ຕມ຺ປິ ສຸຣາປານສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຎ຺ເຎວ ສາເຘຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຠວນ຺ຕເຣປິ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ປາຓໍ ນ ຫນຕິ, ນາທິນ຺ນໍ ອາທິຍຕິ…ເປ… ນ ສຸຣໍ ປິວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຸຣິມານໍ ຕາວ ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມປຖານໍ ສຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ວິຣມຓໍ ສຸກຣໍ, ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປນ ສຸຣາປານສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ກຖໍ ວິຣມຓໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ໂຈທນາສມ຺ຠວໍ ມນສິກຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸອຊານນວເສນ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ເຕປິ ຍສ຺ມາ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕອກຸສເລເນວ ສຸຣາ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພາ, ຕາທິສີ ຈ ອກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ມຄ຺ເຄເນວ ຫຕາ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ປຣຄລໍ ສຸຣາຍ ປວິສນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ຄມ຺ຍມານຕ຺ຖໍ ປຣິຫາຣວຈນໍ ວທຕາ ‘‘ສເຈ ປິສ຺ສ ສຸຣຎ຺ຈ ຂີຣຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຂີຣເມວ ປວິສຕິ, ນ ສຸຣາຕິ ອິທໍ ສຸຣາຍ ສພ຺ພຖາປິ ປຣຄລປ຺ປເວສາຠາວທສ຺ສນປຣໍ, ນ ປນ ສຸຣາມິສ຺ສຂີຣສ຺ສ ສຸຣາຍ ວິໂຍຊນສາມຕ຺ຖິຍທສ຺ສນປຣໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທິ ຫິ ສຸຣາມິສ຺ເສ ຂີເຣ ກິຎ຺ຈິ ປວິເສຍ຺ຍ, ຂີຣເມວ ປວິເສຍ຺ຍ, ນ ສຸຣາ. ຂີເຣ ປນ ສຸຣາຍ ອວິຍຸຕ຺ເຕ ນ ກິຎ຺ຈິ ປວິສຕີຕິ. ອິທໍ ໂຍນິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸທກສ຺ສ ມຸເຂ ອປ຺ປວິສນໍ ໂຍນິສິທ຺ຘໍ. ໂຍນີຕິ ເຈຕ຺ຖ ຊາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ມາ ໂກຎ຺ຈຊາຕິການໍ ມຸຂຕຸຓ຺ຑສງ຺ຂາຕານໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ຂີຣມິສ຺ສອຸທກຊ຺ໂຌຫຣຓເຫຕຸຕ຺ຕາຠາເວນ ຕໍ ອປ຺ປວິສນໍ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທມ຺ປິ ຫິ ຂີຣມິສ຺ສາຍ ສຸຣາຍ ຂີເຣ ປວິສນ຺ເຕປິ ປຣຄລາປວິສນນ຺ຕິ. ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ສຸຣາປິວນເຫຕຸຠູຕກິເລສສຫິຕຕ຺ຕາຠາວສງ຺ຂາຕາຍ ຘມ຺ມຕາຍ ສິທ຺ຘໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ສຸຣາຍ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປາຕພ຺ພໂຕ ອຣິຍສາວການໍ ອປິວນໍ ສມຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖາປິ ສິຍາ ອຊານນປກ຺ເຂ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ວິນາວ ປາຕພ຺ພຕ຺ເຕປິ ສຸຣາຍ ອປິວນໍ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ມຕາຕິ ສມຕ຺ຖນປຣເມຕນ຺ຕິ, ຕໍ ນ, ອຏ຺ຐກຖາວຈນນ຺ຕເຣຫິ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ຍຖາ ຫິ ວຈນນ຺ຕເຣຫິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາເຍວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອປິຈ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກມ຺ມປຖານໍ ຠວນ຺ຕເຣປິ ອກຣຓໍ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ມຕາສີລເມວ, ເຕສຎ຺ຈ ຍທິ ສຈິຕ຺ຕກຕໍ ສມານໍ. ສຸຣາປານໍ ວິຍ ອິຕຣານິປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຊານນ຺ເຕນາປິ ອຣິຍສາວເກນ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພານິ ສິຍຸໍ, ຕຖາ ຈ ອຊານນ຺ຕານໍ ອຣິຍານໍ ກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ເຕຫິປິ ວິຣມຓປຣມາຣຓປຣສນ຺ຕກຄຫຓາທີສຸ ກາຍວຈີປວຕ຺ຕິ ນ ສມ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ໂນ ເຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈງ຺ກມເນນ ປາຓວິໂຍຄສ຺ສ, ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓຕ຺ເຖຣິຍາ ພລກ຺ກາເຣນ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄຜຸສນສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ສຸຣາປານສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ສຸຣາ ອຣິຍານໍ ປຣຄລໍ ນ ປວິສຕີຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນນຸ ວຕ຺ຖຸໍ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ສພ຺ເພ ກມ຺ມປຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ນ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ວິປຣີຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂຕ, ອນິຈ຺ຈາທິໍ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຈ ຄຫຓນ຺ຕີ ທິຏ຺ຐິ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຊານາຕິ. ຍທິ ຫິ ຊາເນຍ຺ຍ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເຍວ ນ ສິຍາ. ສາ ຈ ກມ຺ມປເຖສຸ ຄຓິຕາຕິ ກຸໂຕ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມປຖປ຺ປວຕ຺ຕິນິຍໂມ. ອຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໍ ສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີປິ ‘‘ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສຣູປຄ຺ຄຫຓໂຕ ທິຏ຺ຐິປິ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຊານາຕີຕິ ເຈ? ນ, ສຸຣາປານສ຺ສປິ ‘‘ອຍໍ ນ ສຸຣາ’’ຕິ ສຣູປຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ສມານຕ຺ຕາ. ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ຖຸປຣາມສເນປິ ‘‘ສຸຣາ’’ຕິ ວິເສສວິຊານນາຠາວາ ນ ຊານາຕີຕິ ເຈ? ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕີປິ ‘‘ອສພ຺ພຎ຺ຎູ’’ຕິປິ ວິເສສຊານນາຠາວາ ທິຏ຺ຐິປິ ວຕ຺ຖຸໍ ນ ຊານາຕີຕິ ສມານເມວ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘາຕິ ອຫິໂຕຕິ ອຫິຕໍ ວາ ປູຣຓກສ຺ສປາທິໍ ຫິໂຕ ປຏິຆສ຺ສ ວາ ອນຸນຍສ຺ສ ວາ ອຸປ຺ປາທເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິປລ຺ລາສປຸພ຺ພກຎ຺ຫິ ສພ຺ພໍ ອກຸສລໍ.

ອປິຈ ສຸຣາຍ ປີຍມານາຍ ນິຍເມນ ອກຸສລຸປ຺ປາທນໍ ສຠາໂວ ປີຕາຍ ວິຍ. ຂີຣາທິສຎ຺ຎາຍ ປີຕສຸຣສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ມາຕຸຠຄິນິອາທີສຸປິ ຣາຄໂທສາທິອກຸສລປ຺ປພນ຺ໂຘ ວຕ຺ຖຸສຠາເວເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ປີຍມານກ຺ຂເຓປິ ຕິຂິໂຓ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ, ເຕເນວ ສາຄຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນກາເລ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາທິຌານປຣິຫານິ, ປຈ຺ຉາ ຈ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ອຄາຣວາທິອກຸສລປ຺ປພນ຺ໂຘ ຍາວ ສຸຣາວິຄມາ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖ. ເຕເນວ ຠຄວາປິ ຕສ຺ສ ອຄາຣວາທິອກອຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນມຸເຂນ ສຸຣາໂທສໍ ປກາເສຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສິ. ນ ຫິ ປຎ຺ຈນີວຣຓຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິນາ ຌານປຣິຫານິ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ສຸຣາ ປີຍມານາ ປີຕາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ອກຸສລຸປ຺ປາທິກາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາຄຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຌານປຣິຫານິຍາ ອນ຺ວຍໂຕປິ, ອຣິຍານໍ ກິເລສາຠາເວນ ມຸເຂນ ສຸຣາຍ ອປ຺ປເວສສງ຺ຂາຕພ຺ຍຕິເຣກໂຕປິ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ຄຫຓເມວ ຫິ ວິຠຊ຺ຊວາທີມຕານຸສາຣໍ.

ຍໍ ປນ ‘‘ຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ເສວ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ຄຫຓໍ, ຕໍ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິການໍ ອຠຍຄິຣິກາທີນເມວ ມຕໍ, ຕໍ ປນ ຄຓ຺ຐິປທກາຣກາທີຫິ ‘‘ປຣວາໂທ’’ຕິ ອຊານນ຺ເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິຍາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ລິຂິຕໍ ວິຠຊ຺ຊວາທີມຓ຺ຑລມ຺ປິ ປວິສິຕ຺ວາ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ສາສນໍ ທູເສຕິ, ປຸຣາປິ ກິຣ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ທມິຬຣຏ຺ເຐ ໂກຈິ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິໂກ ນາຄເສໂນ ນາມ ເຖໂຣ ກຸຓ຺ຑລເກສີວຕ຺ຖຸໍ ປຣວາທມຖນນຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທມິຬກພ຺ພຣູເປນ ກາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິມໍ ສຸຣາປານສ຺ສ ຊານິຕ຺ວາວ ປິວເນ ອກຸສລນຍໍ, ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ເທສກາລາທິເຠເທນ ອນນ຺ຕມ຺ປິ ເຎຍ຺ຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ສລກ຺ຂຓວເສເນວ ຎາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ເຕນ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອນນ຺ຕຕ຺ຕຫານິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ອນິຈ຺ຈາທິສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວເສເນວ ປນ ຎາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ເມສຸ ນາມຣູປນ຺ຕິອາທິເຠໂທ ວິຍ ປຸຄ຺ຄລາທິສມ຺ມຸຕິປິ ວິສຸໍ ວຕ຺ຖຸເຠໂທ ເອວາ’’ຕິ ຈ ເອວມາທິກໍ ພຫຸໍ ວິປຣີຕຕ຺ຖນຍໍ ກພ຺ພາກາຣສ຺ສ ກວິໂນ ອຸປທິສິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ປພນ຺ເຘ ກາຣຓາຠາເສຫິ ສຕິໍ ສມ຺ໂມເຫຕ຺ວາ ປພນ຺ຘາເປສິ, ຕຎ຺ຈ ກພ຺ພໍ ນິສ຺ສາຍ ອິມໍ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິກມຕໍ ອິຘ ວິຠຊ຺ຊວາທີມເຕ ສມ຺ມິສ຺ສໍ ຈິຣໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖ. ຕໍ ປນ ປຈ຺ຉາ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘປ຺ປິຍມຫາເຖເຣນ ພາຫິຣພ຺ຠຣິກໍ ທິຏ຺ຐິຊາລໍ ວິຆາເຏຕ຺ວາ ອິຘ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ເຕນ ໂສຘິຕມ຺ປິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍາ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໔໒) ວິນຍຏີກາຍ ສຸຣາປານສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ສມຕ຺ຖນວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ເກຫິຈິ ວິປລ຺ລຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕຫິ ປຸນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສິຣໍ ຊາຕໍ, ຕຎ຺ຈ ມຫາເຖເຣຫິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ຄາຣຍ຺ຫວາທໍ ກຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ລທ຺ຘິຄາຫເກ ຈ ຠິກ຺ຂູ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ຈິເຣເນວ ວູປສມິຕໍ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ມຍໍ ເອວໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອິທໍ ປຏິກ຺ຂິປິມ຺ຫ ‘‘ມາ ອຎ຺ເຎປິ ວິຠຊ຺ຊວາທິໂນ ອຍໍ ລທ຺ຘິ ທູເສສີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕານິ ອວຸຕ຺ຕານິ ຈ ກາຣຓານິ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຍຖາ ອາຄມວິໂຣໂຘ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ເສສນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ເລສຄ຺ຄຫຓໍ ນິວາເຣນ຺ຕີ. ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໑) ເລສຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ກາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີ. ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາຕິ ຕທຸຠຍເລສຄ຺ຄຫຓທ຺ວາຣານໍ ວເສນ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວີຕິກ຺ກມໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາ. ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິທ຺ຘໍ ອາປຕ຺ຕິຎ຺ເຎວ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣນ຺ຕີ, ອນາປຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສໍ ອທທມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ຈ ຍສ຺ມາ ວີຕິກ຺ກມາຠາເວ, ອວິສຍຕາຍ ອພ຺ໂພຫາຣິເກ ວີຕິກ຺ກເມ ຈ ໂລກວຊ຺ເຊປິ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາຕິອາທິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາຕິ ອິມິສ຺ສາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ‘‘ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາຕິ ອິມິສ຺ສາ ‘‘ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາຕິ ປາປິຈ຺ຉາຍ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານໂຕ ປກາສນວສປ຺ປວຕ຺ຕວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອຘິມານິກສ຺ສ ຫິ ອນຘິຄເຕ ອຘິຄຕສຎ຺ຎິຕາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວີຕິກ຺ກໂມ ນຕ຺ຖິ. ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອຕ຺ເຖສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຈຕນາ, ສາ ຈ ໂຂ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໕) ວຈນໂຕ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຍ ອຸປກ຺ກມນສ຺ສ ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຕປິ ຖິນມິທ຺ເຘນ ອຠິຠູຕຕາຍ ອວສຕ຺ເຕນ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ, ອາປຕ຺ຕິກາຣຓໂວຫາຣາຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ‘‘ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຸວິຘາປິ ເຈສາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕິກຣາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອກເຕ ວີຕິກ຺ກເມຕິ ອາປທາສຸປິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກເມ ອກເຕ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາ ນ ຠຸຎ຺ຊິໍສູຕິອາທີສຸ ວິຍ ວີຕິກ຺ກມໍ ອກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາໂຣຈິຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປຐມໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ພທ຺ຘສິກ຺ຂາປທໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ອນາປຕ຺ຕິກຣຓວເສນ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີ. ທ຺ວາຣໍ ທທມານາຕິ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ທ຺ວາຣໍ ທທມານາ. ອປຣາປຣມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກຸຣຸມານາຕິ ທິນ຺ເນນ ເຕນ ທ຺ວາເຣນ ອຸປຣູປຣິ ອນາປຕ຺ຕິຠາວໍ ທີເປນ຺ຕີ. ປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປເທ ອຸທາຍິນາ ‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕິກາຍ ເວສິຍາ ນ ໂທໂສ’’ຕິ ເລເສນ ວີຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາປຊ຺ຊນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໒໙໖ ອາທໂຍ) ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ກເຕ ວີຕິກ຺ກເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄຕິກາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ສນ຺ຖຕຠາຓວາໂຣ

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໓-໔໔. ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸກຖາຍ ປາຬິຍໍ ‘‘ເວສາລິກາ…ເປ… ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິໍສູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕ ຎາຕິກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຄິຫິຠູຕາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ເມຖຸນໍ ປຏິເສວິໍສູຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ຎາຕິພ຺ຍສເນນປິ ຜຸຏ຺ຐາຕິອາທິ. ຎາຕີນໍ ວິນາໂສ ຣາຊທຓ຺ຑາທິກາຣເຓນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ຣາຊທຓ຺ຑອິຈ຺ຈາທິ. ຘຎ຺ຎຫິຣຎ຺ຎທາສິທາສໂຄມຫິໍສາທິຘນານິ ໂຠຄາ ນາມ, ເຕສມ຺ປິ ຣາຊທຓ຺ຑາທິນາວ ວິນາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ເອສ ນໂຍ ທຸຕິຍປເທປີ’’ຕິ. ນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘຕິອາທິນາ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອປ຺ປສນ຺ນາວ ສາສເນ ອຠພ຺ພາຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຠພ຺ພຕໍ ປກາເສນ຺ຕາ ນ ມຍນ຺ຕິອາທິມາຫໍສູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສູ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອນາຄເຕ ອາໂລກາກາສກສິເຓ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ປນ ສທ຺ຘິໍ ຈຕ຺ຕາລີສ ໂຫນ຺ຕິ. ວິຠຕ຺ຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອິທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິຠາຄໂສ ທສ຺ສິຕາ ສອຸປຈາຣຊ຺ຌານາ ມຫຄ຺ຄຕກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ຄິຫິປລິໂພຘນ຺ຕິ ສຫໂສກິຕາທິວເສນ ຄິຫີສຸ ພ຺ຍາວຏຕໍ. ອາວາສປລິໂພຘນ຺ຕິ ເສນາສເນສຸ ນວກມ຺ມາທິວເສນ ນິຈ຺ຈພ຺ຍາວຏຕໍ. ທຸປ຺ປຣິຈ຺ຈາຄານໍ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປລິໂພຘານໍ ວເສນ ສພ຺ເພປິ ປລິໂພຘາ ສງ຺ຄຫິຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຍນາຕິ ກາຣເຓນ. ອສໍວາໂສຕິ ອິທໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ເກນຈິປິ ປຣິຍາເຍນ ຠິກ຺ຂຸ ຫຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ນາຣຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອສໍວາໂສ’’ຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມູຫເນຍ຺ຍາຕິ ‘‘ໂສ ອາຄໂຕ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກສ຺ສ ສາມເຓຣຠູມິ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເຕນາຫ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ປນ ຐິໂຕຕິອາທິ. ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ (ປາຣາ. ໓໙) ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕສິກ຺ໂຂ ຍສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸ ນ ໂຫຕິ, ເມຖຸນເສວເນ ຈ ປາຣາຊິກໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ‘‘ອາຄໂຕ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ປາຣາຊິກໍ ນ ສມູຫນຕິ ນາມ, ເຕນາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ອວິປນ຺ນສີລຕາຍາ’’ຕິ. ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕. ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ປາຬິໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ, ຕຖາ ຫິ ‘‘ປຎ຺ຈຫຸປາລິ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນານຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ສຸຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິປາຬິໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຎ຺ຈ ນີຫຣິໍສຸ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ຠຓຕີ’’ຕິ ເອວມາທິໂຕ ອາຈຣິຍວາທໍ. ‘‘ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ເອວມາຫ – ‘ອນາປຕ຺ຕິ, ອາວຸໂສ, ສຸປິນນ຺ເຕນາ’ຕິ’’ ເອວມາທິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິໍ ນີຫຣິໍສຸ, ສາ ຈ ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕໍ ຊາຕໍ, ເອວມຎ຺ຎາປິ ສຸຕ຺ຕາທີຫິ ສງ຺ຄຫິຕາວ ຄເຫຕພ຺ພາ, ເນຕຣາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສາຏ຺ຐກຖໍ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຈຕູສຸ ປເທເສສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຕຸຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິນຍໍ ປກາເສສຸໍ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ ມິລິນ຺ທປຎ຺ເຫ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຓ຺ຐາທິວຓ຺ຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານກຣຓາທີຫິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາວ ຠາສິຕວຈນໍ ອາຫຈ຺ຈປທໍ. ຣໂສຕິ ສາໂຣ ‘‘ປຕ຺ຕຣໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໖໒໘-໖໓໐) ວິຍ, ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕອນຸຎ຺ຎາຕສຸຕ຺ຕສາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຣໂສຕິ ວາ ລກ຺ຂຓໍ ປຏິວຕ຺ຖຸກໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາທິອາຈຣິຍວໍເສນ ອາຠຕາ ອຏ຺ຐກຖາ ອາຈຣິຍວໍໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍວໍໂສຕິ ອາຈຣິຍວາໂທ’’ຕິ.

ວິນຍປິຏເກ ປາຬີຕິ ອິຘ ອຘິກາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສປິຏເກສຸປິ ສຸຕ຺ຕາທິຈຕຸນຍາ ຍຖານຸຣູປໍ ລພ຺ຠນ຺ເຕວ. ມຫາປເທສາຕິ ມຫາໂອກາສາ ມຫາວິສຍາ, ເຕ ອຕ຺ຖໂຕ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິປາຬິວເສນ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມໂຕ ກປ຺ປິຍານຸໂລມໂຕ ຈ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ນຍໂຕ ຕຖາ ຕຖາ ຄຍ຺ຫມານາ ອຕ຺ຖນຍາ ເອວ. ເຕ ຫິ ຠຄວຕາ ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ເຕສຸປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸໂລເມສຸ, ອນຸຎ຺ຎາຕານຸໂລເມສຸ ຈ ເສເສສຸ ກິຈ຺ເຈສຸ ນິວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ມຫາໂຄຈຣາຕິ ‘‘ມຫາປເທສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ ສາຘິປ຺ປາຍາ ປາຬິເຍວ ຕສ຺ສາ ສຸຕ຺ເຕ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ…ເປ… ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຫສາ ສາຘິປ຺ປາຍາ ປາຬິ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ ວາ ໂຫຕິ, ເຍນາຍໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ອິມໍ ປາຬິອຘິປ຺ປາຍໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ຄຫິຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖາວ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ຕປ຺ປກາສກຕ຺ຕາ ປນ ອຍໍ ປາຬິປິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ເຍ ຠຄວຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຕິອາທິ. ຍໍ ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິປາຬິນເຍນ ຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ຄເຫຕພ຺ພາ ເຍ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມາທໂຍ ອຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ມຫາປເທສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠຄວໂຕ ປກິຓ຺ຓກເທສນາຠູຕາ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຠູຕາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາ. ຍສ຺ມາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ປາຬິວຓ຺ຓນາກ຺ກເມນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ຈ ອຏ຺ຐກຖາ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລເມສຸ ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ຈ ເອສາ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິປິ ປມາຓຠູຕາ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ວຈນານຸໂລມຎ຺ຈ ອນິສ຺ສາຍ ອຄ຺ຄສາວກາທໂຍປິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພເລນ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມວິນເຍສຸ ກຎ຺ຈິ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເຠທໍ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ເຕ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ວິສຸໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາທີນໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕທວເສສໍ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕຸຘາ ວິນໂຍ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ສຸຕ຺ຕາທໂຍ ນິສ຺ສາເຍວ ປວຕ຺ຕາປິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ເຕສຸ ສຣູເປນ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາເທ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອນຸພຸທ຺ຘິຍາ ນຍຄ຺ຄາເຫນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ອນຸຄຕາຍ ເອວ ພຸທ຺ຘິຍາ ເຕຫິ ລທ຺ຘນຍຄ຺ຄາເຫນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຖຣວາໂທຕິ ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣາທີນໍ ຄາໂຫ. ສຸຕ຺ຕາທິໍ ນິສ຺ສາເຍວ ວິປຣີຕໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ຕໍ ປນາຕິອາທິ. ອຕ຺ເຖນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ນຍຄ຺ຄຫິເຕນ ອຕ຺ເຖນ. ປາຬິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄາຫສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູຕໍ ສາຏ຺ຐກຖໍ ປາຬິໍ. ປາຬິຍາຕິ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປຕ຺ຖໍ ປເຣນາຫຏາຍ ສາຏ຺ຐກຖາຍ ປາຬິຍາ, ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ນິສ຺ສາຍ ປາຬິຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຈຣິຍວາເທຕິ ອຕ຺ຕນາ ປເຣນ ຈ ສມຸທ຺ຘຏອຏ຺ຐກຖາຍ. ໂອຕຣຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸທ຺ຘເຏຫິ ສໍສນ຺ທນວເສນ ໂອຕຣຕິ, ປເຣນ ອຸທ຺ຘເຏນ ສເມຕິ. ສພ຺ພທຸພ຺ພລາຕິ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂທສວາສນາຍ ຍາຖາວໂຕ ອຕ຺ຖສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ປມາທປາຐວເສນ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມນ ອສໍສນ຺ທນາປິ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕໂຣ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຍ ສຸຕ຺ເຕນ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ, ເອວຣູປາວ ອຕ຺ຖາ ມຫາປເທສໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ ຕຖາ ຕຖາ ອຸທ຺ຘຏອຕ຺ຖານເມວ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຫິ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ. ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິພາຫິຍໍ. ກາຣກສງ຺ຆສທິສນ຺ຕິ ປມາຓຕ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕິກາຣກສງ຺ຆສທິສໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ຐິຕກາລສທິສນ຺ຕິ ຘຣມານກພຸທ຺ຘສທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕີຕິອາທີສຸ ໂຍ ຍຖາຠູຕມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຖນສີໂລ, ໂສ ສກວາທີ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ຫໍ ປາຬິວຈນໍ. ປຣວາທີຕິ ມຫາວິຫາຣວາສີ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎນິກາຍວາສີ ວາ, ໂຍ ວິປຣີຕໂຕ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຖນສີໂລ, ໂສວ ອິຘ ‘‘ປຣວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ຫໍ ວາ ອນາຣຸຬ຺ຫໍ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວິປລ຺ລາສໂຕ ວາ ວຎ຺ຈນາຍ ວາ ‘‘ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຄຕມິທ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສິຍມານໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ເກຈິ ‘‘ອຎ຺ຎນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ສກວາທີປຣວາທີນໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ຫສຸຕ຺ຕາທີນໍ ເອວ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫໍ ປາຬິອາຄຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນ ຫິ ສກວາທີ ອຎ຺ຎນິກາຍສຸຕ຺ຕາທິໍ ປມາຓໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເຍນ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ທສ຺ສິເຕສຸ ຕຕ຺ຖ ຐາຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ວກ຺ຂຕິ ຈ ‘‘ປໂຣ ຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຠາວສາຘກໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ…ເປ… ‘ສາຘູ’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອກປ຺ປິເຍເຍວ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕). ຕສ຺ມາ ປຣວາທິນາປິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕເຍ ອນາຣຸຬ຺ຫມ຺ປິ ອນາຣຸຬ຺ຫມິຈ຺ເຈວ ທສ຺ສີຍຕິ, ເກວລໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕາທິໂນ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕເຍ ອນາຄຕສ຺ສ ກູຏຕາ, ອາຄຕສ຺ສ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍາຍ ອຎ຺ຎຖາ ອຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາ ຈ ວິເສໂສ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ກູຏໍ, ຕໍ ອປນີຍຕິ. ຍໍ ອຎ຺ຎຖາ ໂຍຊິຕໍ, ຕສ຺ສ ວິປຣີຕຕາສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທຎ຺ເຎນ ສຸຕ຺ຕາທິນາ ສໍສນ຺ທນາ ກຣີຍຕິ. ໂຍ ປນ ປຣວາທິນາ ຄຫິໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາທິນາ ສໍສນ຺ທຕິ, ໂສ ສກວາທິນາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄາຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຄຕເມວ ສຸຕ຺ຕາທິປມາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣເຓ ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ປຣວາເທ ປຎ຺ຈາຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫຓນານຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຄຕເມວ ຄຫິຕໍ, ນ ນິກາຍນ຺ຕເຣ ກິຎ຺ຈີຕິ.

ເຂປນ຺ຕິ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂປໍ ຉຑ຺ຑນໍ. ຄຣຫນ຺ຕິ ‘‘ກິເມສ ພາໂລ ຊານາຕີ’’ຕິ ນິນ຺ທນໍ. ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂລມນໂຕ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອກາສິ, ຕສ຺ມິໍ, ຕທນຸຣູເປ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສໍສນ຺ທນວເສນ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ສໍສນ຺ທຕີ’’ຕິ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍນ຺ຕິ ສກວາທີ. ປໂຣຕິ ປຣວາທີ. ອາຈຣິຍວາໂທ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພຕິ ຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາວເສນ ອຍໍ ອາຈຣິຍວາໂທ ປວຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ, ຕາທິເສ ຈ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ປຸພ຺ພາປຣອຕ຺ຖສໍສນ຺ທນວເສນ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ຄາຣຍ຺ຫາຈຣິຍວາໂທຕິ ປມາທລິຂິໂຕ, ຠິນ຺ນລທ຺ຘິເກຫິ ວາ ຐປິໂຕ, ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກູຏສຸຕ຺ຕໍ ພາຫິຣກສຸຕ຺ຕາທິວຈນໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຸຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣາທີນິ ມຫາສງ຺ຆິກາທິຠິນ຺ນລທ຺ຘິການໍ ປກຣຓານິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຸຬ຺ຫອຸມ຺ມຄ຺ຄາທີນໍ ຄຫຓໍ. ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປຣວາທີປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິນາ ອຎ຺ເຎປິ ວາທາລມ຺ພນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມາທິມຸເຂນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວິວາທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິເສສໂຕ ວິວາທວຕ຺ຖຸໍ ຕພ຺ພິນິຈ຺ຉຍມຸເຂນ ສຸຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຖ ປນາຍໍ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ກາໂຣ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອາຈຣິຍວາທາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ, ເຕນາຫ ‘‘ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕາທິນຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍາ ອຸທ຺ຘຏໍ ເຫຕຸໍ. ວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉຍໍ. ກາຣຓຈ຺ຉາຍາຕິ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄາຫສ຺ສ, ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄາຫສ຺ສ ຈ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ກິຈ຺ເຉນ ປຏິປາທນີຍໍ ອວິຠູຕກາຣຓໍ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ, ກາຣຓປຕິຣູປກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍຎ຺ຫິ ປຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິຈາຣຓມາຄມ຺ມາຕິ. ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎາຍ ວີຕິກ຺ກມກຣຓໍ ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ຕໍນິວາຣຓຈິຕ຺ຕໍ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກາຕພ຺ພໍ. ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ວີຕິກ຺ກມປ຺ປວຕ຺ຕິ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ຄຣຸກຠາເວຕິ ອກປ຺ປິຍຠາເວ. ສຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກາຣເຓຫີຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉເຍນ ຈ ລທ຺ຘກາຣເຓຫິ. ເອວນ຺ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນວຈນໍ. ອຕິເຣກກາຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ອຕິເຣກກາຣຓໍ ນາມ, ພຫຸກາຣຓໍ ວາ.

ວາຈຸຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ວາຈາຍ ອຸຄ຺ຄຕໍ, ຕຕ຺ຖ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສກລໍ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ສຸຕ຺ຕໂຕຕິ ຕທຕ຺ຖປຏິປາທກໍ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປາຬິວຈນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ປຣິປຸຈ຺ຉໂຕ ຈ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖສວນໍ. ອຏ຺ຐກຖາຕິ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຫິ ປາຬິໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ‘‘ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນເຍຕິ ວິນຍາຈາເຣ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ວິນຍໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ອໂວກ຺ກມນ຺ໂຕຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐານໍ ນາມ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຊ຺ຊນາທິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ລຊ຺ຊີຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ, ເຕນ ລຊ຺ຊີ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິນຍຘຣສ຺ສ ລກ຺ຂເຓ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ກິໍ ອິມິນາ ລຊ຺ຊີຠາເວນາຕິ ອາຫ ອລຊ຺ຊີ ຫີຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ພຫຸສ຺ສຸໂຕປີຕິ ອິມິນາ ປຐມລກ຺ຂຓສມນ຺ນາຄມໍ ທສ຺ເສຕິ. ລາຠຄຣຸຕາຍາຕິອາທິນາ ວິນເຍ ຐິຕຕາຍ ອຠາເວ ປຐມລກ຺ຂຓໂຍໂຄ ກິຈ຺ຈກໂຣ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອກິຈ຺ຈກໂຣ ອນຕ຺ຖກໂຣ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ກລໂຫ ສງ຺ຆຣາຊິ.

ວິຕ຺ຖຸນຕີຕິ ວິຕ຺ຖມ຺ຠຕິ, ນິຕ຺ຖຸນຕິ ວາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເຕນາຫ ຍໍ ຍນ຺ຕິອາທິ. ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຕິ ອາຈຣິຍານໍ ວິນິຈ຺ຉຍປຣມ຺ປຣາ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ມຕິໍ ປຫາຍ…ເປ… ຍຖາ ອາຈຣິໂຍ ຈ ອາຈຣິຍາຈຣິໂຍ ຈ ປາຬິຎ຺ຈ ປຣິປຸຈ຺ຉຎ຺ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ອາຈຣິຍານໍ ນາມມຕ຺ຕໂຕ ປຣມ຺ປຣາຊານເນ ປໂຍຊນມຕ຺ຖິ. ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິໂຕຕິ ປຸພ຺ພວຈນສ຺ສ ອປຣວຈເນນ ສຫ ອຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘຊານນໂຕ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ປທຕ຺ຖປິຓ຺ຑຕ຺ຖອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖາທິໂຕ. ກາຣຓໂຕຕິ ຕທຕ຺ຖຸປປຕ຺ຕິໂຕ. ເຖຣວາທງ຺ຄນ຺ຕິ ເຖຣວາທປຏິປາຏິໍ, ເຕສໍ ວິນິຈ຺ຉຍປຏິປາຏິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິເມຫິ ຈ ປນ ຕີຫິ ລກ຺ຂເຓຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐເມນ ລກ຺ຂເຓນ ວິນຍສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸຕິເຍນສ຺ສ ລຊ຺ຊີຠາເວນ ເຈວ ອຈລຕາຍ ຈ ປຕິຏ຺ຐິຕຕາ. ຕຕິເຍນ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນຸຣູເປນ ອນາຄຕມ຺ປິ ຕທນຸໂລມໂຕ ອາຈຣິເຍຫິ ທິນ຺ນນຍໂຕ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ. ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ໂຈທນາວເສນ ວີຕິກ຺ກມວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອຕິຓ຺ເຓ. ໂຈທເກນ ຈຸທິຕເກນ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ເພຕິ ເອວໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ໂຈທເກນ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈຸທິຕເກນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸພ຺ຠາສິຕານໍ ມາຕິກາຍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິກທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ ອຸຊ຺ຌາຍຕິ ວາ ຂີຍຕິ ວາ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໑໐໖ ໂຖກໍ ວິສທິສໍ) ອາຄຕໍ ຕິກທຸກ຺ກຏໍ. ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ‘‘ກາເລ ວິກາລສຎ຺ຎີ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ກາເລ ເວມຕິໂກ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິກໍ (ປາຈິ. ໒໕໐) ທຸກທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມໍ ວິນາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກເມ ນິທານໂຕ ປຠຸຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖຸປຣິໂຍສານາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ. ອິຘ ປນ ‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ໂອໂລເກຕີ’’ຕິ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕທວເສສາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ຄຫິຕາ. ປຏິລາຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕີຕິ ອິທໍ ວິສິພ຺ພນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໓໕໐-໓໕໑) ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຑຍ຺ຫມານໍ ອລາຕໍ ອຄ຺ຄິກປາລາທິໂຕ ພຫິ ປຕິຕໍ ອວິຊ຺ຌາຕເມວ ປຏິອຸກ຺ຂິປຕິ, ປຸນ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ຌາຕໍ ປນ ປກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ອນາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິປິ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິສເຍ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໑໕໙) ວິຍ ສາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ.

ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີຕິ ນ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອາປນ຺ນປຸຄ຺ຄເລນ ລຊ຺ຊີຘມ຺ເມ ຐຕ຺ວາ ຍຖາຠູຕໍ ອາວິກຣເຓປິ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍໍ ອທິນ຺ນາທານາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ເມຖຸນາທີສຸ ວິຊານນໍ, ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ, ເຕນາຫ ເມຖຸນຘມ຺ມວີຕິກ຺ກໂມ ຫີຕິອາທິ. ໂຍ ປນ ອລຊ຺ຊິຕາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ອທຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ໂອຬາຣິກາປິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ, ຍາວ ໂສ ຍຖາຠູຕໍ ນາວິ ກໂຣຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອາປຕ຺ຕິສນ຺ເທໂຫ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ນາສິຕໂກວ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຸຂຸມາຕິ ຈິຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕິຍາ ສຸຂຸມຕາຍ ສຸຂຸມາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕລຫຸກາ’’ຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ລຫຸກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕຕິ ວີຕິກ຺ກເມ. ຕໍວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ອທິນ຺ນາທານາທິມູລກໍ. ຍໍ ອາຈຣິໂຍ ຠຓຕິ, ຕໍ ກໂຣຫີຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ລຊ຺ຊີເປສລໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ຍາຖາວໂຕ ປກາເສຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘິເມວ ຄເວສຕິ, ເຕນາປິ, ປາຣາຊິໂກສີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອນາປຕ຺ຕິໂກຏິຍາປິ ສງ຺ກິຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ‘‘ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວີຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກາສງ຺ກາ ວຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຖ ປາຣາຊິກາຠາວປກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທສນາວຸຏ຺ຐານຄາມິນີນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ໂສຘນວເສນ ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣນ຺ຕິ ປາກຏຠາວໂຕ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຠິຣຸຈິຕໍ ມນສິກາຕຸໍ ວຏ຺ຏເຕວ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຆຏິຍຕີຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣມູລເກນ ວິກ຺ເຂເປນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຂຓ຺ຑໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ປພນ຺ຘວເສນ ຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຆຏິຍຕິ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ຫິ ປຄຸຓມ຺ປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ປເຄວ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ຕສ຺ສ ຫິ ວິປ຺ປຏິສາຣນິນ຺ນຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ເອກສ຺ສ ປນ ວິຕກ຺ກວິກ຺ເຂປາທິພຫຸລສ຺ສ ສຸທ຺ຘສີລສ຺ສປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສມາຘິຍຕິ, ຕໍ ອິຘ ປາຣາຊິກມູລກນ຺ຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກຕປາປມູລເກນ ວິປ຺ປຏິສາເຣເນເວຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສມາຘິຍນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ຆຏິຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ວິປ຺ປຏິສາຣຄ຺ຄິນາຕິອາທິ. ອຕ຺ຕນາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ປຸຄ຺ຄໂລ ກຕ຺ຕາ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ວາ ກຣຓວຈນໍ, ອຕ຺ຕາ ສຍໍ ປຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍາທິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີຕິ ຍາທິໂສ, ຍໍ-ສທ຺ທຕ຺ເຖ ຍຖາ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ເຍນ ເຕນາຕິ ຫິ ປທທ຺ວເຍນ ອນິຍມໂຕ ຍໍ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖວ ທສ຺ສິໂຕ. ວາສຘຸຣຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວິປສ຺ສນາຘຸຣຍຸຕ຺ໂຕ. ຍາ ຊາຕິ ອສ຺ສາຕິ ຍໍຊາຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສວ ຍໍຊຈ຺ໂຈ ສກຕ຺ເຖ ຍປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ. ໂຄຕ຺ຕວເສນ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ໂຄຕ຺ເຕນ ຍຖາໂຄຕ຺ໂຕ ວາ ຕຖາໂຄຕ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສີເລສູຕິ ປກຕີສຸ. ອຖ ໂຂຕິ ອິທໍ ກິນ຺ຕູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາຣາຊິກວິສເຍ. ເອໂສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ປກາເຣຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຣິຍາຍາຕິ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຣິຍາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອສາ ອຣິຍານໍ ຍາຈນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ, ນ, ‘‘ເທຫິ ເມ’’ຕິ ກປຓາຍ. ລິງ຺ຄສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂໍ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕາຠາເວປິ ຠິກ຺ຂາຫາຣນິສ຺ສິຕປພ຺ພຊ຺ຊາລິງ຺ຄສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ. ກາຊຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາເຊຫິ ອານີຕຠຕ຺ຕໍ. ອຘມ຺ມິກາຍາຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິຠິກ຺ຂຸຄຸຓາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອຠູຕາຍາ’’ຕິ. ‘‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ເຕເນວ ຠິກ຺ຂູ, ນ ອຕ຺ຖໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ‘‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຏິຊານນສ຺ສາປິ ສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ຕາປິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂວຫາຣນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ລິງ຺ຄສ຺ສ ຄຫເຓນ ເຈວ ຠິກ຺ຂູນໍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຍຠາຄຄ຺ຄຫຓາທິນາ ຈ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘‘ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ’ຕິ ອຎ຺ເຎ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ສຸນິວຕ຺ເຖ ສຸປາຣຸເຕ ສຸມ຺ຠກປຕ຺ຕຘເຣ ຄາມນິຄມຊນປທຣາຊຘານີສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ຕາທິເສນ ອາກາເຣນ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ ‘ອຫໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂູ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂປສຖຄ຺ຄາທີນິ ປວິສນ຺ໂຕ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ ໂຫຕິເຍວ, ຕຖາ ສງ຺ຆິກໍ ລາຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໙໑).

ຕສ຺ມາ ເອວຣູເປຫິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູຫິ ໂຄຕ຺ຣຠຸປຣິໂຍສາເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອລຊ຺ຊີປຣິໂຠໂຄວ ໂຫຕິ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນາທິອລຊ຺ຊີລກ຺ຂຓໍ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ສາມເຓຣາທີນມ຺ປິ ອລຊ຺ຊີໂວຫາຣທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ອລຊ຺ຊີສາມເຓເຣຫິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມມ຺ປິ ນ ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາວິຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຕິຏ຺ຐນຎ຺ຫິ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ອລຊ຺ຊີລກ຺ຂຓໍ. ທຸສ຺ສີລາ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຖາວິຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ເອກນ຺ຕາ ລຊ຺ຊິໂນວ ມຫາສງ຺ຆິກາທິນິກາຍນ຺ຕຣິກາ ວິຍ, ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນກາທໂຍ ວິຍ, ຈ. ຍາວ ໑໑ ຈ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ຠິກ຺ຂຸ ເອວ, ເຕຫິ ຈ ປຣິໂຠໂຄ ອລຊ຺ຊິປອໂຠໂຄວ, ເຕສຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສຎ຺ຎາຍ ທິນ຺ນໍ ສງ຺ເຆ ທິນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ –

‘‘ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ໂຂ ປນານນ຺ທ, ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ ກາສາວກຓ຺ຐາ ທຸສ຺ສີລາ ປາປຘມ຺ມາ, ເຕສຸ ທຸສ຺ສີເລສຸ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທານໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຕທາປາຫໍ, ອານນ຺ທ, ສງ຺ຆຄຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໐).

ຠຄວໂຕ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ທກ຺ຂິຓາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ ອປ຺ປເມຍ຺ຍາ ຊາຕາ. ທຸສ຺ສີລານໍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ນາຕິ ເຈ? ນ, ເຕສຸ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ໂຄຕ຺ຣຠູນໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກຕ຺ເຕນ ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ‘‘ເຍສຸ ເກສຸຈິ ຄຫຏ຺ເຐສຸ ວາ ປພ຺ພຊິເຕສຸ ວາ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາປສງ຺ຄໂຕ, ຕຖາ ຈ ‘‘ຕທາປາຫໍ, ອານນ຺ທາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິທສ຺ສນສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ນ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ໂຄຕ຺ຣຠູນມ຺ປິ ອຠາເວ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທານໍ ນຕ຺ຖິ, ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ເຕສຸປິ ທິນ຺ນາ ສງ຺ຆຄຕາ ທກ຺ຂິຓາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ເຕປິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂຸ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ພ຺ຣຫ຺ມໂຆສນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໂຆສໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ໂຆສສທິສໍ ວາ ໂຆສໍ. ເອຫິ ຠິກ຺ຂູຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິສມ຺ໂພຘນໍ. ສໍສາເຣ ຠຍອິກ຺ຂກ ຕສ຺ສ ຠຍສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ວິນາສນຕ຺ຖໍ ຕິສຣຓໍ, ສາສນໍ ວາ ເອຫິ ມນສາ ‘‘ຕາຓໍ ເລຓ’’ນ຺ຕິ ປວິສ ອຸປຄຈ຺ຉ. ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ຈຣສ຺ສຸ. ຠຓ຺ຑູຕິ ມຸຓ຺ຑິຕເກໂສ. ວາສີຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐາທິຈ຺ເຉທນວາສິ. ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ກາຍພນ຺ຘນໍ. ຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍໂຄ ສມາຘິປຎ຺ຎາວເສນ ໂສ ຍຸຕ຺ຕໂຍໂຄ, ຕສ຺ສ ອຏ຺ເຐເຕ ປຣິກ຺ຂາຣາຕິ ເສໂສ. ສຣີເຣ ປຏິມຸກ຺ເກຫິເຍວ ອຸປລກ຺ຂິໂຕຕິ ເສໂສ. ‘‘ຕີຓິ ສຕານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ‘‘ຕີຓິ ສຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ມາຕິ ຠຄວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣາມສຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ຫິ ‘‘ອຫໍ ໂຂ ປນ, ກສ຺ສປ, ຊານຎ຺ເຎວ ວທາມິ ‘ຊານາມີ’ຕິ, ປສ຺ສຎ຺ເຎວ ວທາມິ ‘ປສ຺ສາມີ’’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຣາມສຕິ, ຍສ຺ມາ ອຫໍ ຊານໍ ວທາມິ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຫາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ຕິພ຺ພນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເຖຣາທິອຸປສງ຺ກມນໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ເຕສຸ ຍໍນູນ ເມ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສລູປສໍຫິຕນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມນິສ຺ສິຕໍ. ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕານໍ ເຕນ ຘມ຺ເມນ ອຏ຺ຐິກໍ ກຕ຺ວາ, ຕໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ‘‘ເອສ ເມ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ. ໂອຫິຕໂສໂຕຕິ ຘມ຺ເມ ນິຫິຕໂສໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຎາຓໂສຕຎ຺ຈ ປສາທໂສຕຎ຺ຈ ໂອທຫິຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກຈ຺ຈເມວ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວເມວ ຕຍາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສາຕສຫຄຕາ ຈ ເມ ກາຍຄຕາສຕີຕິ ອສຸເຠສຸ ເຈວ ອານາປາເນ ຈ ປຐມຊ຺ຌານວເສນ ສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາຍຄຕາສຕິ. ຍໍ ປເນຕສ຺ສ ໂອວາທສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈປຏິຄ຺ຄຫຓໍ, ອຍເມວ ເຖຣສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ອໂຫສິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໔).

ອຸທ຺ຘຸມາຕກປຏິຠາຄາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາ. ກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ ຣູປສຎ຺ຎາ. ອິເມຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ອິເມ ທ຺ເວ ຌານຘມ຺ມາ. ໂສປາໂກ ຈ ຠຄວຕາ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ຣູປາວຈຣຠາເວນ ເອກຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ອາຣາຘິຕຈິຕ຺ໂຕ. ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓາທິອຸປສມ຺ປທາ ອຸປຣິ ສຍເມວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຍາເຍນາຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ. ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖາ ກມ຺ມວາຈາ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ ຐານໍ, ຕສ຺ສ ຐານສ຺ສ ອຣຫໍ ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸໂທສາທິວິນິມຸຕ຺ຕກມ຺ມໍ ‘‘ຐານາຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖາທິໂທສຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ສຠາວໂຕ ກມ຺ມວາຈາຣຫຕ຺ຕາຠາວາ. ອຖ ວາ ຐານນ຺ຕິ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສາສນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກມ຺ມໍ ຐານາຣຫໍ. ຍຖາວິຫິຕລກ຺ຂເຓນ ຫິ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ ສກລໍ ສາສນໍ ສມາທາຍ ປຣິປູເຣຕຸມຣຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປຣິສຸທ຺ຘກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສານໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຆກິຈ຺ຈໍ ຐານາຣຫໍ ນາມ, ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຖຸສາສນາຣເຫນາ’’ຕິ, ສີລາທິສກລສາສນປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກິຎ຺ຈາປິ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາທີຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ສຸທ຺ຘສຕ຺ຕານໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກເມປິ ອຠພ຺ພຕາ ວາ ໂທສາຠາໂວ ວາ ສທ຺ທໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເຕສມ຺ປິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ, ໂລກວຊ຺ເຊສຸປິ ວາ ສຸຣາປານາທິລຫຸເກສຸ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາທິນາ ອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນໍ ສິຊ຺ຌຕິເຍວ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ອຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ພຸທ຺ຘາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ. ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອິທໍ ປນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາຣເຫ ສພ຺ພກາລິເກ ຈ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຣຸຕ຺ຕິວເສນາຕິ ນິພ຺ພຈນວເສນ. ອຠິລາປວເສນາຕິ ໂວຫາຣວເສນ. ຄຸຓວເສນາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂວຫາຣນິມິຕ຺ຕານໍ ຄຸຓານໍ ວເສນ.

ສາຊີວປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍາ ສີລາທໂຍ ໂລກິເຍຫິ ອຠິວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຘິສີລາທິໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຕມໍ ປນາຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈງ຺ຄທສງ຺ຄສີລນ຺ຕິ ອພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທກາເລ ສີລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາຠາວາ. ຍໍ ປນ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓໍ ຕຖໂຕ ຎຕ຺ວາ ສາສເນ ສຸນິວິຏ຺ຐສທ຺ຘາຫິ ອຸປາສໂກປາສິກາຫິ ເຈວ ສາມເຓຣສິກ຺ຂມານາຫິ ຈ ຣກ຺ຂິຍມານໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄອຏ຺ຐງ຺ຄທສງ຺ຄສີລໍ, ຕມ຺ປິ ອຘິສີລເມວ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ. ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ໂລກິຍານໍ ສີເລຫິ ອຘິສີລໍ ຊາຕໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ. ນ ຫິ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄນິມິຕ຺ຕຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂລກິຍຈິຕ຺ຕໂຕ ອຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ວິເສໂສ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ອນາທິມໂຕ ສໍສາຣວຏ຺ຏສ຺ສ ອຕ຺ຕາທິສາຣວິຣຫິຕຕາຍ ຕິລກ຺ຂຓພ຺ຠາຫຕຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ອາກາເຣນ ປວຕ຺ຕອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາທິໂທສມູລກຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕໍໂທສມູລວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖາຍ ສີລຈິຕ຺ຕພໂລປຕ຺ຖທ຺ຘາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອຸກ຺ກໍເສເນວ ຕສ຺ສ ສໍສາຣວຏ຺ຏສ຺ສ ວິຄມຎ຺ຈ, ຕທຸປເທສກສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາທິອປຣິມິຕຄຸຓຄຓໂຍເຄນ ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມເທສກຕ຺ຕຎ຺ຈ ຍາຖາວໂຕ ຎຕ຺ວາ ປຏິປນ຺ເນນ ສມາທາຍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕາຍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ຊາຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ, ຕຎ຺ຈ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຕ຺ຕໍ ຍທິ ສາສເນ ປຎ຺ຈສີລາທິສ຺ສາປິ ສມານໍ, ກິມິທໍ ອຘິສີລໍ ນ ສິຍາ. ປຎ຺ຈສີລາທິມຕ຺ເຕ ຐິຕານຎ຺ຫິ ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີນໍ ຄຫຏ຺ຐານມ຺ປິ ມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕໍ ວິນາ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເກສຎ຺ຈິ ອນຸປນິສ຺ສຍຕາຍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ຠວນ຺ຕເຣ ອວສ຺ສໍ ໂຫເຕວາຕິ ອຘິສີລເມວ ກາລໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ວິຍ, ເຕນາຫ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິອາທິ. ວິວຏ຺ຏໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຍມານມ຺ປິ ປຎ຺ຈສີລາທິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ປວຕ຺ຕຕິ. ນ ຫິ ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິນ຺ຕິອາທິ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ສພ຺ພໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທກເທສຠູຕມ຺ປິ ຫິ ປາຓາຕິປາຕາທິນ຺ນາທານາທິຄຫຏ຺ຐສີລມ຺ປິ. ພຸທ຺ຘາເຍວ ວິນເຍ ປາຣາຊິກສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ອາຄຕວເສນ ສພ຺ພໂສ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘກອຊ຺ຌາຈາຣໂສຕໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປທຏ຺ຐານຠາເວນ ປຎ຺ຎເປຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ເຎ. ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ຫິສ຺ສ ອຘິສີລຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສີລໍ ອຘິສີລ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ເສວ ຫິ ອຘິສີລນ຺ຕິ ອພ຺ຍວຘາເນນ ມຄ຺ຄາຘິຏ຺ຐານາຕິ. ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປຐມປາຣາຊິກວິສເຍ ‘‘ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ອນຘິປ຺ເປຕໍ.

ໂລກິຍອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕານີຕິ ສາສນສຠາວໍ ອຊານນ຺ເຕຫິ ໂລກິຍຊເນຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພານິ ອຏ຺ຐ ຣູປາຣູປຊ຺ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ມຫຄ຺ຄເຕສຸ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠໂທ ອຕ຺ຖິ, ເຍນ ໂລກິຍວິເສສນໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣນິວຕ຺ຕນໍ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ສາສນິເກຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພມຫຄ຺ຄຕຊ຺ຌານນິວຕ຺ຕນເມວ ໂລກິຍວິເສສນໍ ກຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ກາມາວຈຣານິ ປນ ອຏ຺ຐ ກຸສລຈິຕ຺ຕານີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂລກິຍວິເສສນໍ ກາຕພ຺ພເມວ. ອຍເມວ ຫິ ອຘິຈິຕ຺ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເຠໂທ, ຍໍ ສາສນໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ. ເອວຎ຺ຈ ອພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທປິ ສາສນສຠາວໍ ຊານນ຺ຕານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທີນມ຺ປິ ສີລຈິຕ຺ຕານໍ ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕຕາ ສມຕ຺ຖິຕາ ໂຫຕິ. ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາຕິ ອິທໍ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ອຠິສມຍເຫຕຸຠາເວນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໂພຘິສຕ຺ຕາທີນໍ ເທສນາສາມຕ຺ຖິຍາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຍຕິໍ ວາສນາເຫຕຸໍ ປນ ສີລຈິຕ຺ຕໍ ເຕປິ ເທເສນ຺ຕິເຍວ, ຕຎ຺ຈ ມຄ຺ຄເຫຕຸຕາຍ ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ໂຫນ຺ຕໍ ອປ຺ປກຕາຍ ວິປ຺ຜາຣິກຕາພາຫຸຊຎ຺ຎຕ຺ຕາຠາເວນ ອພ຺ໂພຫາຣິກນ຺ຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຕໍສມາປນ຺ໂນຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາວຈເນຫິ ອິຘ ອຘິຈິຕ຺ຕນິທ຺ເທເສ, ອຸປຣິ ອຘິປຎ຺ຎານິທ຺ເທເສ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎານເມວ ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ໂລກິຍາຘິຈິຕ຺ຕາຘິປຎ຺ຎານໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕາ, ຕໍ ທ຺ວຍໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສາປິ ເມຖຸນຘມ຺ມສມາປຊ຺ຊນສຠາໂວ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລກິຍາປິ ອຘິຈິຕ຺ຕາຘິປຎ຺ຎາ ອນຘິປ຺ເປຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ເຕ ໂລກິຍໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ອຘິປຎ຺ຎາ ຈ ປຣິຫາຍຕິ, ອຘິສີລໍ ປນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ນ ປຣິຫາຍຕີຕິ ປາຬິຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ວຸຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປຏິລທ຺ຘໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘‘ເມຖຸນໍ ປຏິເສວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສພ຺ພໂສ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສມາປຕ຺ຕິລາຠີນມ຺ປິ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ກຸປ຺ປຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຫິ ຕໍສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ທານເຈຕນາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ສ ທິນ຺ນສ຺ສ ຜລໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຫຸຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຕຕ຺ຖ ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ມຫາຍາໂຄ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ມຫາທານເມວ. ຫຸຕນ຺ຕິ ປໂຫນກສກ຺ກາໂຣ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ໂຫຕຸ, ປເຣສໍ ວາ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ, ສພ຺ເພປິ ວາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປາທນໂຕ ນ ສກໍ ກມ຺ມໍ ນາມ, ຕພ຺ພິປຣີຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສກໍ ນາມ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວາ ກຸສລາກຸສລໍ ກມ຺ມສ຺ສໂກມ຺ຫີຕິອາທິວຈນໂຕ ສຕິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ ສຕ຺ຕານໍ ສກນ຺ຕິ ເອວໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຍ ສກຠາເວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຎາຓໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓໍ, ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ. ສາສນນິສ຺ສິຕາ ປນ ສພ຺ພາປິ ວຏ຺ຏຄາມິນິກຸສລປຎ຺ຎາ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາເຓ ປວິຏ຺ຐາ. ສາສນນິສ຺ສິຕາ ຫິ ວິວຏ຺ຏຄາມິນີ ສພ຺ພາປິ ປຎ຺ຎາ ‘‘ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ເອວ ຈ ອຘິປຎ຺ຎາ ຕທວເສສໍ ສພ຺ພໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ເຕເນວ ຠຄວາ ‘‘ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓໍ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາຓໍ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ຎາຓໍ ຜລສມງ຺ຄິສ຺ສ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ຎາຓຈຕຸກ຺ເກເຍວ ສງ຺ຄເຫສິ. ຕິລກ຺ຂຓາກາຣປຣິຈ຺ເຉທກໍ ປນ ວິປສ຺ສນາຎາຓນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈຍຕາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທິຕຣາສຎ຺ຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍານຸສ຺ສຣຓາທິປຎ຺ຎານມ຺ປິ ມຄ຺ຄເຫຕຸຕາຍ ອຘິປຎ຺ຎຕາ ສມານາວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສາຊີວປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປຈ຺ຈກ຺ຂານວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ທຸພ຺ພລ຺ເຍ ອາວິກເຕຕິ ຍໍນູນາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍນ຺ຕິອາທິນາ ທຸພ຺ພລຠາເວ ປກາສິເຕ. ມຸຂາຣຸຬ຺ຫຕາຕິ ໂລກຊນານໍ ສຕ຺ຕຏ຺ຐາຕິອາທີສຸ ມຸຂາຣຸຬ຺ຫຎາເຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໒) ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຫເສຍ຺ຍາວເສນ ຕິຣຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ຕິສ຺ໂສ ຣຕ຺ຕິໂຍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສທ຺ຘິໍ ສຫເສຍ຺ຍາຍ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນວເສນ ຕິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອພ຺ຍວຘາເນນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປໂຍຊນມ຺ປິ ສກ຺ກາ ຄເຫຕຸໍ, ເອວມິຘາປິ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສາປິ ຄຫຓສ຺ສ ປໂຍຊນມຕ຺ເຖວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍສ຺ມາ ວາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ປຸຣິມປທສ຺ເສວ ວິວຣຓຠາວໍ ວິນາປິ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖສພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປິຈາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເສສາວິເສສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນ ວາກ຺ເຍນ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມເມວ ໂຫຕິ, ນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ, ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິເສໂສ ໂຫຕິ. ເຍນ ປນ ວຈເນນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ເນວຕ຺ຖິ ວິເສໂສ ອວິເສໂສປິ, ຕໍ ວິເສສາວິເສສໍ. ‘‘ກຐ ກິຈ຺ຉຊີວເນ’’ຕິ ຘາຕູສຸ ປຐິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິຈ຺ຉຊີວິກປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐນຎ຺ຫິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາ, ຕໍ ອິໂຕ ຄໂຕຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ, ກິຈ຺ຉຊີວິກໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທ຺ຘໍ ຄໂຕ ກຓ຺ໂຐ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາ, ອນຠິຣຕິຍາ ວເຊ ນິຣຸທ຺ຘໂຄຄໂຓ ວິຍ ຄມນມຄ຺ຄໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸກ຺ກຓ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐໍ. ອນຠິຣຕິໍ ອິໂຕຕິປິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ກຓ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣມາໂນ’’ຕິ. ສາ ຈ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕາ ວິກ຺ເຂເປເນວາຕິ ວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມຓຠາວໂຕຕິ ອຸປສມ຺ປທໂຕ. ຠາວວິກປ຺ປາກາເຣນາຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ຍໍ ຍໍ ຄິຫິອາທິຠາວໍ ປຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ອຫໍ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠວນໍ ວິກປ຺ເປຕິ, ເຕນ ເຕນ ຄິຫິອາທິອາກາເຣນ, ອຕ຺ຕໂນ ຠວນສ຺ສ ວິກປ຺ປນາກາເຣນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໖. ປາຬິຍໍ ຍທິ ປນາຫນ຺ຕິ ອຫໍ ຍທິ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍໍ, ສາຘຸ ວຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປາຫໍ, ຫນ຺ທາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ໂຫຕິ ເມ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວທຕິ.

໕໐. ນ ຣມາມີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ສຸຂາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນາຠິຣມາມີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ອນວຊ຺ຊສຸເຂ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຕິອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

໕໑. ເຕເນວ ວຈີເຠເທນາຕິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາປິ ອຎ຺ເຎນ ກາຍປ຺ປໂຍເຄນ ວິຎ຺ຎາປນໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຍໍ ສາສນໍ ຊຫິຕຸກາໂມຕິອາທິນາ ຠາສາໂກສລ຺ລາຠາເວນ ສພ຺ພໂສ ປທຕ຺ຖາວໂພຘາຠາເວປິ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ຊຫິຕຸກາໂມ ອິມໍ ວາກ຺ຍເຠທໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ເຈປິ ໂສ ຕາວ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂານເມວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕມ຺ປິ ຊານາຕີ’’ຕິ. ປທປຈ຺ຉາຠຏ຺ຐນ຺ຕິ ປທປຣາວຕ຺ຕິ, ມາຄຘຠາສໂຕ ອວສິຏ຺ຐາ ສພ຺ພາປິ ຠາສາ ‘‘ມິລກ຺ຂຠາສາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ຣຸຫນຏ຺ຐານຠູຕໍ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓໍ.

ທູຕນ຺ຕິ ມຸຂສາສນໍ. ສາສນນ຺ຕິ ປຓ຺ຓສາສນໍ, ຠິຕ຺ຕິຖມ຺ຠາທີສຸ ອກ຺ຂຣໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕ ຘຣນ຺ເຕເຍວ ວຈີເຠທສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຍມິຕານິຍມິຕວເສນ ວິຊານນເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ຍທິ ອຍເມວ ຊານາຕູຕິອາທິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຠາໂຄ ວທຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ວທຕິ, ຕສ຺ເສວ ວິຊານນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ລທ຺ໂຘຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ເຫຕ຺ຖ ເອກສ຺ສ ວທຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ເຕສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຊານນ຺ເຕປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທ຺ເວເຍວ ຊານນ຺ຕຸ ເອໂກ ມາ ຊານາຕູ’’ຕິ ເອວໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຊນານໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣຈິເຕປິ ເຕສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ຊານນ຺ເຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຣິສງ຺ກມາໂນຕິ ‘‘ວາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາສງ຺ກມາໂນ. ສມຍຎ຺ຎູຕິ ສາສນສງ຺ເກຕຎ຺ຎູ, ອິຘ ປນ ອຘິປ຺ປາຍມຕ຺ຕຊານເນນາປິ ສມຍຎ຺ຎູ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕຕິອາທິ. ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທິເຂຕ຺ຕປທານໍ ສພ຺ພໂສ ອຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາປິ ສເຈ ‘‘ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ຈວິຕຸກາມຕາຍ ເອສ ວທຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ນ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຕ຺ຖໍ ປນ ອຊານິຕ຺ວາປິ ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ວທຕີ’’ຕິ ຕໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ສທ຺ທມຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓເມວ, ອຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິປຣມ຺ປຣາຍາຕິ ອາຫ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວາຕິອາທິ.

໕໓. ວຓ຺ຓປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸຄຸຓວຓ຺ຓປ຺ປກາສກໍ ປກຣຓໍ. ອຸປາລິຄາຖາສູຕິ ອຸປາລິສຸຕ຺ເຕ ອຸປາລິຄຫປຕິນາ ຘີຣສ຺ສ ວິຄຕໂມຫສ຺ສາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຄາຖາສຸ. ຍຖາຣຸຕນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນນ຺ຕພຸທ຺ຘີຕິອາທີນິ ວຓ຺ຓປຏ຺ຐາເນ ອາຄຕນາມານິ. ຘີຣນ຺ຕິອາທີນິ (ມ. ນິ. ໒.໗໖) ປນ ອຸປາລິຄາຖາສຸ. ຕຕ຺ຖ ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ສາ ຊານນເຫຕຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂພຘິປຎ຺ຎາໂຓ. ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິອາທີສຸ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ສ຺ວາກ຺ຂາຕາທິປທານໍ ຘມ຺ມເວວຈນຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ສຫ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຍຖາຣຸຕວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ສງ຺ຆນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກຸສລໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິອາທີນິປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິອາທິຘມ຺ມເມວ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑) ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນາມານິ, ອິຕຣຖາ ອກຸສລຘມ຺ມປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ ໂທສາຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕຕິ, ເຕນາຫ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສູຕິອາທິ. ປຐມປາຣາຊິກນ຺ຕິອາທິນາ ສິກ຺ຂາປທານໍເຍວ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ອາປຕ຺ຕີນໍ.

ຍສ຺ສ ມູເລນາຕິ ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ອາຈຣິຍເວວຈເນສຸ ໂຍ ອຸປຊ຺ຌໍ ອທຕ຺ວາ ອາຈຣິໂຍວ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂຍ ມໍ ປພ຺ພາເຊສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ມູເລນາຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ໂອກລ຺ລໂກຕິ ຂຸປ຺ປິປາສາທິທຸກ຺ຂາຕຸຣານໍ ກິສລູຂສຣີຣເວສານໍ ຄຫຏ຺ຐມນຸສ຺ສານໍ ອຘິວຈນໍ. ໂມຬິພທ຺ໂຘຕິ ພທ຺ຘເກສກລາໂປ ຄຫຏ຺ໂຐ. ກຸມາຣໂກຕິ ກຸມາຣາວຕ຺ໂຖ ອຕິວິຍ ທຫໂຣ ສາມເຓໂຣ. ເຈລ຺ລໂກຕິ ຕໂຕ ກິຎ຺ຈິ ມຫນ຺ໂຕ. ເຈຏໂກຕິ ມຊ຺ຌິໂມ. ໂມຬິຄລ຺ໂລຕິ ມຫາສາມເຓໂຣ. ສມຓຸທ຺ເທໂສຕິ ອວິເສສໂຕ ສາມເຓຣາຘິວຈນໍ. ອສຸຈິສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາໂຣຕິ ອສຸຈິ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ກຕໍ ປເຣ ຊານນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ, ‘‘ອສຸເກນ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປເຣຫິ ຈ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ເພນ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ເພນ ສມາຈາເຣນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ສຎ຺ຊາຕຣາຄາທິກຈວຣຕ຺ຕາ ກສມ຺ພຸຊາໂຕ. ໂກຓ຺ໂຐຕິ ທຸສ຺ສີລາຘິວຈນເມຕໍ.

໕໔. ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາຕິ ອຕິຂິປ຺ປໍ ຊານນສມຕ຺ເຖ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ທຸເຫຕຸການໍ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສຠາຄສ຺ສາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ. ວິສຠາຄສ຺ສາຕິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ. ໂປຕ຺ຖກຣູປສທິສສ຺ສາຕິ ມຕ຺ຕິກາທີຫິ ກຕຣູປສທິສສ຺ສ. ຄຣຸເມຘສ຺ສາຕິ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ລຫຸປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ທນ຺ຘຄຕິກຕາຍ ຄຣຸປຎ຺ຎສ຺ສ, ມນ຺ທປຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທາເນຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວາຣສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນຍານໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ຖວເສນ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຕຕ຺ຖ ຫິ ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາໂມຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ຈິຕ຺ຕນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ພຸທ຺ຘນ຺ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ເຂຕ຺ຕນິຍມໍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ ຘາເຣຕີຕິ ເອເຕນ ກາລນິຍມໍ, ວທຕີຕິ ອິມິນາ ປໂຍຄນິຍມໍ, ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ກິໍ ນຸ ເມ, ນ ມມຕ຺ໂຖ, ສຸມຸຕ຺ຕາຫນ຺ຕິອາທີຫິ ອນາມຏ຺ຐກາລວເສນປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ອິມິນາ ວິຊານນນິຍມໍ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກຕິອາທີຫິ ປຸຄ຺ຄລນິຍມໍ, ໂສ ຈ ນປ຺ປຏິວິຊານາຕີຕິອາທີຫິ ວິຊານນນິຍມາຠາເວນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ທວາຍາຕິອາທີຫິ ຈິຕ຺ຕນິຍມາຠາເວນ, ສາເວຕຸກາໂມ ນ ສາເວຕີຕິ ອິມິນາ ປໂຍຄນິຍມາຠາເວນ, ອວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ສາເວຕິ ວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ນ ສາເວຕີຕິ ເອເຕຫິ ຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສາເວຕິ, ຕສ຺ເສວ ສວເນ ສີສໍ ເອຕິ, ນາຎ຺ຎສ຺ສາຕິ. ສພ຺ພໂສ ວາ ປນ ນ ສາເວຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາຕິ ອິທໍ ປນ ຈິຕ຺ຕາທິນິຍເມເນວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕເຂຕ຺ຕກາລປໂຍຄປຸຄ຺ຄລວິຊານນວເສນ ສິກ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ຎຕ຺ວາ ຕທຠາເວນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ? ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວໂຕ ຈວິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕເນວ ຫິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ທວາ ວາ ຣວາ ວາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ຕຖາ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຣິໂຍສານານໍ ຈຕຸທ຺ທສນ຺ນຎ຺ເຈວ ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານໍ ຄິຫິອາທີນໍ ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍປຣິໂຍສານານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນຎ຺ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວາວີສຕິຍາ ເຂຕ຺ຕປທານໍ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສເວວຈນສ຺ສ ວເສນ ເຕສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວທໂຕປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ເຂຕ຺ຕວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ຕຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ຈ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕມານກາລວຈນໍ, ຍານິ ຈ ‘‘ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ກິໍ ນຸ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ນ ມມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ເຘນ, ສຸມຸຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຂ຺ຍາຕວເສນ ກາລໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຸຣິເມຫິ ຈຸທ຺ທສຫິ ປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ອລໍ ເມຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ, ເຕສໍເຍວ ຈ ສເວວຈນານໍ ວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ປນ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາສິ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ມໍ ຘາເຣສີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ມໍ ຘາເຣສ຺ສສີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ຍໍນູນ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວາຕິອາທີນິ ອຕີຕານາຄຕປຣິກປ຺ປວຈນານິ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ເຈວ ອນາມຏ຺ຐກາລວເສນ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ປໂຍໂຄ ປນ ທຸວິໂຘ ກາຍິໂກ ວາຈສິໂກ, ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທິນາ ນເຍນ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວາຈສິກປໂຍເຄເນວ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ອກ຺ຂຣລິຂນໍ ວາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທິທສ຺ສນໍ ວາ ກາຍປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ວາຈສິກປໂຍເຄເນວ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ປຸຄ຺ຄໂລ ປນ ທຸວິໂຘ ໂຍ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຍສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ໂສ ສເຈ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນຏ຺ຏານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຍສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ໂສ ສເຈ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕ ຈ, ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ອສມ຺ມຸຂີຠູຕສ຺ສ ທູເຕນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ອາໂຣຈນໍ ຣຸຫຕິ. ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ວິຊານນມ຺ປິ ນິຍມິຕານິຍມິຕວເສນ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ເຍສໍ ວາ ນິຍເມຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ອິເມສໍ ວາ ອາໂຣເຈມີຕິ ວທຕິ, ສເຈ ເຕ ຍຖາ ປກຕິຍາ ໂລເກ ມນຸສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນສມເຍ ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ວຈນານນ຺ຕຣເມວ ‘‘ອຍໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວາ, ‘‘ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍຕີ’’ຕິ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ວຈນຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຖ ອປຣຠາເຄ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ວາ ຊານນ຺ຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ. ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສເຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍ ໂກຈິ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ວຈນຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ, ເອວໍ ຊານນວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ອິຕິ ອິເມສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ຈິຕ຺ຕາທີນໍ ວເສເນວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໕໕. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ຍຖາ ສຣູເປເນວ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ, ເອວໍ ທສ຺ສນາທິທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຘມ຺ມປຣິວາຣຕ຺ຕາປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍສ຺ມາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສ຺ສຸຕານນ຺ຕິ ເມຖຸນຣາເຄນ ຕິນ຺ຕານໍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕານນ຺ຕິ ເມຖຸນຣາເຄນ ອຠິຠູຕຈິຕ຺ຕານໍ. ເມຖຸນ-ສທ຺ທສ຺ສ ສທິສສທ຺ທປອຍາຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສທິສານ’’ນ຺ຕິ, ຣຕ຺ຕຕາທີຫິ ສທິສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸໂຠສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຣາຄາຠາເວປິ ອິຕຣສ຺ສ ເມຖຸນເສວນສໍສິທ຺ຘິໂຕ. ເມຖຸນ-ສທ຺ໂທ ວາ ອຸຠຍສທ຺ທປອຍາໂຍ, ເມຖຸນໍ ຍຸຄຬໍ ຍມກໍ ອຸຠຍນ຺ຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອຸຠິນ຺ນໍ ຣຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ປາຬິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ເຕນາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ຕໍ ປເວເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິມິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ຕິລຜລນ຺ຕິ ສາສປມຕ຺ຕໍ ຕິລພີຊໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ໂກສສຫິຕໍ ຜລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ. ອລ຺ໂລກາເສຕິ ສຠາເວນ ປິຫິຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປກຕິວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ເຐ ຕິນ຺ຕປ຺ປເທເສ. ຕາທິໂສ ປເທໂສ ສເຈປິ ເກນຈິ ວາຕາທິວິກາເຣນ ສຸກ຺ຂຕິ, ຕຖາປິ ອນລ຺ໂລກາໂສຕິ ອຸປກ຺ກມໂຕ ປາຣາຊິກເມວ.

ເວມຊ຺ຌນ຺ຕິ ຍຖາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ ອຜຸສນ຺ໂຕ ປເວເສຕິ, ເອວໍ ກຕວິວຣສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ປນ ມຊ຺ຌນ຺ຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຸປຣີຕິ ມຊ຺ຌິມປພ຺ເພນ ສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປເວສິຍມານສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິຍາ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິສທິສອຄ຺ຄໂກຏິເຍວ. ເຫຏ຺ຐາ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄນ ຉຸປິຍມານໍ ປເວເສນ຺ໂຕ, ຍຖາ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອລ຺ໂລກາສໍ ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ເຕນ ຉຸປຕິ, ເອວໍ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉຸປນເມວ ເຫຕ຺ຖ ປເວສນໍ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ມຊ຺ເຌນ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕເລນ ຉຸປິຍມານໍ ປເວເສນ຺ໂຕ, ຍຖາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕລໍ ຉຸປຕິ, ເອວໍ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕ຺ຖຈິ ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອາກາສຄຕເມວ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກໍ, ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ໂຫຕິ ຉິນ຺ນສີສວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໗໓) ວິຍ. ມຊ຺ເຌເນວ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິຍາ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕ. ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ໂກເຈຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸປຣິຠາເຄນ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕປິ. ກິໍ ວິຍ? ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິ ວິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ອຖ ວາ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິໍ ວາ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ປເວເສນ຺ໂຕ ວິຍາຕິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຸປຣິຠາເຄນາຕິ ສງ຺ໂກຈິຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິໂກຏິຍາ.

ອິທານິ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ‘‘ອຸປຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຉຏ຺ຐສ຺ສ ຐານສ຺ສ ວເສນ ວິສຸໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ທສຏ຺ຐານເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖາຕິອາທິມາຫ. ເຫຏ຺ຐາ ປນ ອຄຫິຕຄ຺ຄຫຓວເສນ ຉ ຐານານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຸລາທຓ຺ຑສທິສໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ອສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ. ຈມ຺ມຂີລນ຺ຕິ ເອຬກາທີນໍ ຄີວາຍ ວິຍ ນິມິຕ຺ເຕ ຊາຕໍ ຈມ຺ມງ຺ກຸຣໍ, ‘‘ອຸຓ຺ຓິຄຓ຺ໂຑ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາທ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທນ຺ຕິ ວຈເນນ ອຸປາທິນ຺ນຠາເວ ສຕິ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ອຸປຫເຕປິ ກາຍປ຺ປສາເທ ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໗໓) ວິຍ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ນຏ຺ເຐປິ ອຸປາທິນ຺ນຠາເວ ສຕິ ມຕສຣີເຣ ວິຍ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕຕາ ນ ວິຊຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເມຖຸນສ຺ສາເທນາຕິ ອິທໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄ ສຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພີຊານີຕິ ອຓ຺ຑານິ.

ມຸຂໍ ອປິຘາຍາຕິ ປມາເທນ ສມຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ຫາສໍ ພີຊນິຍາ ປຏິຈ຺ຉາທນມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ນິສີທນໍ ອຄາຣວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອປິຘາຍາຕິ ປິທຫິຕ຺ວາ, ພີຊນິຍາ ມຸຂໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຫສມາເນນ ນ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທນ຺ຕວິທໍສກນ຺ຕິ ທນ຺ເຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ຄພ຺ຠິເຕນາຕິ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕກຖາ’’ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ, ນິຣວເສສາຘິປ຺ປາຍກຖເນ ສຎ຺ຊາຕຸສ຺ສາເຫນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕາຕິ ເຍສໍ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປເວໂສກາໂສ ໂຫຕິ, ເຕ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິເຠທາ ສພ຺ເພ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ອິຕເຣ. ອິຘ ປນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍາຕິ-ປາຬິປທານຸຣູປໂຕ ນ ສພ຺ພາຕິອາທິນາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄນສາຕິ ສປ຺ປວິເສສາ, ເຍສໍ ປິຏ຺ຐີສຸ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕານິ ມຓ຺ຑລານິ ໂຫນ຺ຕິ. ກຈ຺ຉປມຓ຺ຑູການໍ ຈຕຸປ຺ປທຕ຺ເຕປິ ໂອທກຕາສາມຎ຺ເຎນ ອປເທຫິ ສຫ ຄຫຓໍ. ມຸຂສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ໂອຏ຺ຐຈມ຺ມສຓ຺ຐານໍ. ວຓສງ຺ເຂປນ຺ຕິ ວຓສງ຺ຄຫໍ. ວເຓ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ‘‘ອມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖) ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມງ຺ຄຸສາຕິ ນກຸລາ. ເອຕເມວ ຫິ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂຍ ນໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຣາເຊຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານໍເຍວ ປາຣາຊິກາທິສທ຺ທານໍ ນິພ຺ພຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ອິມິສ຺ສາ ປຣິວາຣຄາຖາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຠຏ຺ໂຐຕິ ສາສນໂຕ ປຣິຫີໂນ. ນິຣງ຺ກໂຕຕິ ນິຣາກໂຕ. ເອຕນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຣູປໍ ປາຣາຊິກໍ. ຉິນ຺ໂນຕິ ອນ຺ຕຣາຂຓ຺ຑິໂຕ.

ປກຕຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປກຕຕ຺ຕາ ນາມ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ ຈ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປກຕຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອກໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປກຕຕ຺ຕຠູເຕຫິ ອລຊ຺ຊີຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖາທິສງ຺ຆກມ຺ມກຣເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ວຈເນນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອສິຊ຺ຌນໂຕ. ຍທິ ຫິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ປກຕຕ຺ເຕເຫວ ກຣີຍຕິ, ນ ອປກຕຕ຺ເຕຫີຕິ ເອວໍ ອປກຕຕ຺ເຕຫິ ສຫສໍວາສປຏິກ຺ເຂປປຣໍ ອິທໍ ວຈນໍ, ນ ປນ ປກຕຕ຺ເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ອລຊ຺ຊີອາທີຫິ ເອກໂຕ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ. ເອວໍ ສໍວາສວິຘານປຣໍ ປກຕຕ຺ເຕສຸປິ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ເນຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ອລຊ຺ຊີຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ກມ຺ມກຣຓສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ສເຈ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ສຠາຄາປຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ອກຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ). ‘‘ຍຕ຺ຖ ອາມິສປຣິໂຠໂຄ ວຏ຺ຏຕິ, ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄປິ ຕຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອລຊ຺ຊີຫິ ສຫ ປຣິໂຠໂຄ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອກໂຕ ກມ຺ມກຣຓສ຺ສາປິ ຘມ຺ມປຣິໂຠຄຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນກປຸຄ຺ຄລນິຍມຕ຺ຖໍ ຍ຺ວາຍໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ…ເປ… ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຈເນ ສພ຺ເພປິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ປາຣາຊິກາປຊ຺ຊນກປຸຄ຺ຄລາເຍວາຕິ ນິຍໂມ ນ ສິຊ຺ຌຕິ ປາຣາຊິການາປຊ຺ຊນການມ຺ປິ ເສກ຺ຂາທີນໍ ສມ຺ຠວາ, ອຖ ໂຂ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນສຸເຍວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນກາ ອລຊ຺ຊີ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊນາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ປນ ເອຫິຠິກ຺ຂຸອາທີສູຕິ ເອວໍ ນິຍໂມ ສິຊ຺ຌຕິ, ເອວມິຘາປິ ປກຕຕ຺ເຕສຸເຍວ ເອກໂຕ ກມ຺ມກຣຓາຣຫາ ອນາປຕ຺ຕິກາ ລຊ຺ຊີ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາ ສິກ຺ຂາກາມາ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ອປກຕຕ຺ເຕສູຕິ ເອວເມວ ນິຍໂມ ສິຊ຺ຌຕິ ອປກຕຕ຺ຕານໍ ຄຓປູຣຓຕ຺ຕາຠາເວນ ອສໍວາສິກຕ຺ຕນິຍມໂຕ. ອລຊ຺ຊິໂນ ປນ ຄຓປູຣກາ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມສ຺ສ ສາຘນໂຕ ອສໍວາສິເກສຸ ນ ຄຫິຕາ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ອກຕ຺ວາ ເຕຫິ ສຫ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິ ອລຊ຺ຊິຕາ ຈ ນ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອໂກ ອລຊ຺ຊີ ອລຊ຺ຊີສຕມ຺ປິ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ເພປິ ລຊ຺ຊິໂນ ເອເຕສຸ ກມ຺ມາທີສຸ ສຫ ວສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ຕຖາຕິ ສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນຫີຕິອາທິໍ ປຣາມສຕິ. ເອກໂຕ ວນ຺ທນຠຸຎ຺ຊນຄາມປ຺ປເວສນວຕ຺ຕາປຏິວຕ຺ຕກຣຓອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາສຊ຺ຌາຍກຣຓາທິສາມຄ຺ຄິກິຣິຍາວເສນ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສິກ຺ຂນໍ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມ, ຕຎ຺ຈ ລຊ຺ຊີເຫວ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ນ ອລຊ຺ຊີຫີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປນ…ເປ… ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນຕິກ຺ກມນວເສນ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທິວເສນ ຈ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ເອກໂຕ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ ສມສິກ຺ຂາຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕາສໍ ສມສິກ຺ຂນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ລຊ຺ຊີຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາໂວ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ເອກກມ຺ມາທີສຸ ອລຊ຺ຊີນໍ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ອໂນກ຺ກນ຺ເຕ ລຊ຺ຊີຫິ ສຫ ສໍວາໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ພຫິເຍວ ເຕ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາຫ ສພ຺ເພປິ ລຊ຺ຊິໂນຕິອາທິ.

໕໖. ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຕ຺ຖຸເມວ ນ ໂຫຕີຕິ ສຸວຓ຺ຓາທີຫິ ກຕອິຕ຺ຖິຣູປານໍ ອງ຺ຄຊາເຕສຸປິ ນິມິຕ຺ຕໂວຫາຣທສ຺ສນໂຕ ຕຕ຺ຖ ປາຣາຊິກາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ເລປຈິຕ຺ຕາທິວຕ຺ຖູສຸ ສຎ຺ຊາຕກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປາຣາຊິເກນ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໕໗. ອສ຺ສາຕິ ອາຂ຺ຍາຕປທນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ, ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນເສໂສ.

໕໘. ສາທິຍນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາທິຍນໍ ນາມ ເສເວຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິເສວນຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິສ຺ສາ’’ຕິ. ປຏິປກ຺ຂນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐໍ ອຫິຕໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານາ ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທໂຍປິ ອິເຘວ ປວິສນ຺ຕີຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາຕິ ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິການຸຣູເປນ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓຕິ ປເວສນກ຺ຂເຓ. ອຄ຺ຄໂຕ ຫິ ຍາວ ມູລາ ປເວສນກິຣິຍາຍ ວຕ຺ຕມານກາໂລ ປເວສນກ຺ຂໂຓ ນາມ. ປວິຏ຺ຐກາເລຕິ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ຍຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ປເວສນາຣຫໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ອນວເສສໂຕ ປວິຏ຺ຐກາເລ, ປເວສນກິຣິຍາຍ ນິຏ຺ຐິຕກ຺ຂເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓາຣມ຺ຠໂຕ ອນ຺ຕຣາ ຐິຕກາເລ ຐິຕໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ, ຕສ຺ສ ຐິຕິ ວາ ຐິຕໍ ນາມ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ປຕ຺ວາ ສພ຺ພຖາ ວາຍາມໂຕ ໂອຣມິຕ຺ວາ ຐິຕກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຐິຕເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຸທ຺ຘຣຓໍ ນາມ ຍາວ ອຄ຺ຄາ ນີຫຣຓກິຣິຍາຍ ວຕ຺ຕມານກາໂລຕິ ອາຫ ‘‘ນີຫຣຓກາເລ ປຏິເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ປເຣຫິ ອຸປກ຺ກມິຍມານສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕາທິກາຍຈລນສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ເສວນຈິຕ຺ເຕ ອຸປຏ຺ຐິຕມຕ຺ເຕ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈິຕ຺ຕຊຣູເປນ ສຎ຺ຊາຍມານໍ ອງ຺ຄຊາຕາທິຈລນໍ ອິມິນາ ເສວນຈິຕ຺ເຕນ ອຸປ຺ປາທິຕເມວ ໂຫຕິ. ອປິຈ ເສວນຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປເຣຫິ ອນຸປກ຺ກມິຍມານສ຺ສາປິ ອງ຺ຄຊາເຕ ຈລນໍ ໂຫເຕວ, ຕຎ຺ຈ ເຕນ ກຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ ໂສ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາ (ປາຈິ. ໖໕໗-໖໕໘) ວິຍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ‘‘ອຘກ຺ຂກໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ອາມສນໍ ວາ…ເປ… ປຏິປີຬນໍ ວາ ສາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໕໗) ສາທິຍນມຕ຺ເຕເຍວ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ປນ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໗໐) ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກມສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຜຸສິຍມານສ຺ສ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄ ຈ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຎ຺ຊນິຕກາຍຈລເນ ຈ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຍຄາຠາເວນ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຐມສງ຺ຆາທິເສສວິສເຍປິ ປເຣຫິ ພລກ຺ກາເຣນ ຫຕ຺ຖາທີຫິ ອຸປກ຺ກມິຍມານສ຺ສ ໂມຈນສ຺ສາໂທ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ຈ ອສຸຈິມ຺ຫິ ມຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອມຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເອວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອງ຺ຄາຣກາສຸນ຺ຕິ ອງ຺ຄາຣຣາສິໍ, ອງ຺ຄາຣປຸຓ຺ຓາວາຏໍ ວາ. ອິຕ຺ຖິຍາ ອຸປກ຺ກມິຍມາເນ ອສາທິຍນໍ ນາມ ນ ສພ຺ເພສໍ ວິສໂຍຕິ ອາຫ ອິມຎ຺ຫີຕິອາທິ. ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫີຕິ ຣາຄໂທສໂມຫຊາຕິຊຣາມຣຓໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສສງ຺ຂາເຕຫິ ເອກາທສຄ຺ຄີຫິ. ອສ຺ສາຕິ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ. ຈຕຸກ຺ກໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຐເປສີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກປຸຄ຺ຄລວິສຍຕາຍ ເອໂກປິ ອນາປຕ຺ຕິວາໂຣ ປເວສນປວິຏ຺ຐຐິຕອຸທ຺ຘຣຓສງ຺ຂອາຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປທານໍ ວເສນ ‘‘ຈຕຸກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຐມຈຕຸກ຺ກກຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວາຣານໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ປຎ຺ຈ ຈຕຸກ຺ກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ເອກມຄ຺ຄວິສຍຕາຍ ເຕສໍ ເອກຕ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປຐມຈຕຸກ຺ກຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ຕີຓິ ສຸທ຺ຘິກຈຕຸກ຺ການີຕິອາທິ.

ເອກູນສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໙-໖໐. ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຣາທີຫິ ມຕ຺ຕໍ. ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕາ ອິຘ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ອກ຺ຂາຍິຕສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຊາຄຣນ຺ຕິນ຺ຕິອາທິ ວິເສສນຣຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸທ຺ຘິກຈຕຸກ຺ການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມານາຈຣິຍກາເຖຣາຕິ ເອກາຈຣິຍສ຺ສ ອຸທ຺ເທສນ຺ເຕວາສິກາ. ຄງ຺ຄາຍ ອປຣຠາໂຄ ອປຣຄງ຺ຄໍ. ວຕເຣຕິ ຄຣຫຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເອວໍ ວິນຍຄຣຸການນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຸປຣິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ວຸຈ຺ຈມານວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ຄຣຸກຣຓີຍຕາຍ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ສພ຺ພໍ ປາຣາຊິກເຂຕ຺ຕໍ ອນວເສສໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ. ຍທິ ຫິ ສາວເສສໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ອລຊ຺ຊີນໍ ຕຕ຺ຖ ເລເສນ ອຊ຺ຌາຈາຣໂສໂຕ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຫເສຍ຺ຍາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທສຸເຍວ (ປາຈິ. ໔໙-໕໑) ສາວເສສໍ ກຕ຺ວາປິ ປຎ຺ຎາປນໍ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ໂລກວຊ຺ເຊສູຕິ ອາຫ ອິທຎ຺ຫີຕິອາທິ. ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປເທ ຫິ (ປາຈິ. ໔໙ ອາທໂຍ) ກິຎ຺ຈາປິ ເຍຠຸຍ຺ຍຈ຺ຉນ຺ເນ ເຍຠຸຍ຺ຍປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ທສ຺ສິຕໍ, ອຸປຑ຺ຒຈ຺ຉນ຺ເນ ອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາປິ ສາວເສສຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເຍຠຸຍ຺ຍຈ຺ຉນ຺ນອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ນາທີສຸປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ທສ຺ສິຕໍ. ອິຘ ປນ ນິຣວເສສຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຠຄວຕາ ທສ຺ສິຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິເມວ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ.

ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອປິຈາຕິອາທິມາຫ. ນິມິຕ຺ເຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາປິ ມໍສຣາຊິ ສເຈ ອວສິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕເມວ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ສພ຺ພໂສ ຂາຍິເຕ ນິມິຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄາທິໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຕສຸ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຍາວ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ປຣິໂຍສານາ ຂາຍິຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕໍ ນາມ, ຕໂຕ ປຣໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຍາວ ຈຕຸຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ປຣິໂຍສານາ ຂາຍິຕໍ, ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸເຍວາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ມຕສຣີຣສ຺ມິໍເຍວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິປິ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ຊີວມານກສຣີຣເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ເສວ ອຘິກຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຊີວມານກສຣີຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ມຄ຺ເຄ ສເຈປິ ຕຈາທີນິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພໂສ ຉິນ຺ເນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໂສ ຂາຍິຕນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕມໍສໍ ສພ຺ພໍ ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ຉິນ຺ນມໍສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຍາວ ມຸຕ຺ຕວຕ຺ຖິໂກສາ ຉິທ຺ທາກາໂຣ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຉວິຈມ຺ມມຕ຺ໂຕ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕາກາໂຣ, ເຕນາຫ ‘‘ປເວສນໍ ຊາຍຕີ’’ຕິ. ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ປນ ອນວເສເສຕ຺ວາຕິ ປເວສນາຣຫຉິທ຺ທາກາເຣນ ຐິຕອພ຺ຠນ຺ຕຣມໍສາທິໍ ອນວເສເສຕ຺ວາ. ເອເຕນ ຍາວ ປເວໂສ ລພ຺ຠຕິ, ຕາວ ມຄ຺ໂຄເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນິມິຕ຺ຕໂຕ ປຕິຕາຍ ມໍສເປສິຍາຕິ ອິທໍ ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານວິຣຫິຕໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣມໍສຂຓ຺ຑໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ອໂກເປຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຏມໍສເປສິຍາ ປນ ມຕສຣີເຣ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ເຕ ວິຍ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ.

ເອວໍ ຊີວມານກມນຸສ຺ສສຣີເຣ ລພ຺ຠມານວິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ມຕສຣີເຣ ທສ຺ເສຕຸໍ ມຕສຣີເຣ ປນາຕິອາທິມາຫ. ວຕ຺ຖິໂກເສສູຕິ ປຸຣິສານໍ ອງ຺ຄຊາຕໂກສຈມ຺ເມສຸ. ‘‘ນວທ຺ວາໂຣ ມຫາວໂຓ’’ຕິອາທິ (ມິ. ປ. ໒.໖.໑) ວຈນໂຕ ມນຸສ຺ສານໍ ອກ຺ຂິນາສາທີນິ ວຓສງ຺ເຂເປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ຕານີຕິ ເຕສຸປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ມນຸສ຺ສານໍ ມຕສຣີເຣປິ, ເຕນາຫ ມເຕ ອລ຺ລສຣີເຣຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອລ຺ລສຣີເຣຕິ ອກຸຖິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕຕິ ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕາທິມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອກ຺ຂິນາສາທິຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິເຕສຸປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕາທີສຸ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຫຕ຺ຖິອາທີຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວເຓສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາປ຺ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ‘‘ອມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖) ຫິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ. ຍທິ ຫິ ມນຸສ຺ສານຎ຺ເຎວ ວເຓສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີນໍ ນາສວຕ຺ຖິໂກເສສຸປິ ປຏງ຺ຄມຸຂມຓ຺ຑູກສ຺ສ ມຸຂສຓ຺ຐາເນປິ ຈ ວຓສງ຺ເຂປໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ເອເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ມຕານໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານນ຺ຕິ ມຕເກນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເມຖຸນຣາເຄນ ວຕ຺ຖິໂກສໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຖິໂກສໍ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ເມຖຸນຣາໂຄ ຈ ນາມ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄໍ ໂມຈນສ຺ສາທຎ຺ຈ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິຍາ ຣາໂຄ, ໂສ ຈ ປຸຣິສາທີສຸປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ຈ ອປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ອິຕ຺ຖິສຣີເຣປິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອສຸຈິມ຺ຫິ ມຸຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນ ໂຫຕິ, ເຂຕ຺ຕານຸຣູປໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ປເວສນາຘິປ຺ປາເຍ ອສຕິປິ ເມຖຸນຣາເຄນ ພຫິ ຆຏ຺ຏນໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຖາ ປເວສນາຘິປ຺ປາເຍນ ພຫິ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ເມຖຸນສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຈ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຉຸເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໒) ອິມສ຺ສ ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ເກສຎ຺ຈິ ອຎ຺ຎຖາປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປສ຺ສ ພີຊໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນາຕິອາທິມາຫ. ມຸເຂເນວ ຉຸປນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ໂອຏ຺ຐຊິວ຺ຫາທິມຸຂາວຍເວນ ຉຸປນໍ ສນ຺ຘາຍ. ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາຕິ ອຊ຺ຌາຈາຣສ຺ສ ຖຸລ຺ລຕ຺ຕາ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕນ຺ຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສນ຺ຘາຍຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຸຏ຺ຐຸສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ປິຏ຺ຐິໍ ອຠິຣຸຫນ຺ຕານໍ ອງ຺ຄຊາຕມຸເຂເນວ ນິມິຕ຺ຕຉຸປນສ຺ສ ສມ຺ຠວໍ ເມຖຸນຣາຄີນຎ຺ຈ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຉຸປນສ຺ເສວ ອນຸຣູປຕຎ຺ຈ ສຸຕ຺ເຕ ຈ ‘‘ມຸເຂນາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ນຍໍ ຍຖາພລໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສ຺ສາວມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອິທໍ ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ນິທານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣມຄ຺ຄທ຺ວຍໍ ປນ ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ວຓສງ຺ເຂເປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ເມຖຸນຣາເຄເນວ. ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ປນ ວິນາ ເມຖຸນຣາເຄນ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ປກຕິມຸເຂນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ ປກຕິມຸເຂນ ປກຕິມຸຂຉຸປເນ ວິຍ, ອິຕຣຖາ ຕຕ຺ຖາປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຘກສຸຕ຺ເຕປິ ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ວາ ປກຕິມຸຂາທິໍ ອິຕຣກາເຍນ ວາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ພຫິນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມໂຕ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຍທິ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ໂຫຕີຕິ? ເກຈິ ຕາວ ‘‘ເມຖຸນຣາຄສ຺ສ ອຠາວາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ເສເສສຸ ວຕ຺ຖຸວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ປເວສນກ຺ຂເຓ ຜສ຺ສສ຺ສ ສາທິຍນສມ຺ຠວໂຕ ພລກ຺ກາເຣນ ອຸປກ຺ກມນກ຺ຂເຓ ວິຍ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອິທເມວ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ. ມຄ຺ຄຕ຺ຕຍໂຕ ຫິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປເທເສເຍວ ກາຍສໍສຄ຺ຄາທິຣາຄເຠທໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ລພ຺ຠຕິ, ນ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ຜສ຺ສສ຺ສ ສາທິຍນກ຺ຂເຓ ປາຣາຊິກເມວ, ເຕເນວ ປໂຣປກ຺ກເມນ ປເວສນາທີສຸ ຣາຄເຠທໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສາທິຍນມຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໑-໒. ປຏິປນ຺ນກສ຺ສາຕິ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ. ອຸປາທິນ຺ນກນ຺ຕິ ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາທິນ຺ນເກນ ຜຸສຕີຕິ ອຸປາທິນ຺ນກສຣີເຣນ ຜຸສີຍຕີຕິ ກມ຺ມສາຘເນນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ກິຎ຺ຈິ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ນ ຜຸສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເລສໍ ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ, ປຣິກປ຺ເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຖຕາທິເຠເທຫິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສນ຺ຖຕາທິວິເສສເນຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ. ສນ຺ຖຕາຍາຕິ ສມຸທາເຍ ເອກເທສໂວຫາໂຣ ທຑ຺ຒສ຺ສ ປຏສ຺ສ ຉິທ຺ທນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຍຖາ ຫິ ປຏສ຺ສ ເອກເທໂສວ ວຕ຺ຖໂຕ ທຑ຺ໂຒຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ເອກເທສໂວຫາຣໍ ສມຸທາເຍ ປເຏ ອຸປຈາຣໂຕ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ສມຸທາຍໍ ທຑ຺ຒປ຺ປເທສສງ຺ຂາຕຉິທ຺ທສມ຺ພນ຺ຘີຠາເວນ ‘‘ທຑ຺ຒສ຺ສ ປຏສ຺ສ ຉິທ຺ທ’’ນ຺ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ມຄ຺ຄປ຺ປເທສໂວຫາຣໍ ສມຸທາຍຠູຕາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ສນ຺ຖຕມຄ຺ຄສມ຺ພນ຺ຘິນິໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຕາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໖໑-໖໒) ປເນຕ຺ຖ ‘‘ເອກເທເສ ສມຸທາຍໂວຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອວຍວໂວຫາເຣນ ສມຸທາຍສ຺ເສວ ປຕີຍມານຕ຺ຕາ. ອິຕຣຖາ ຫິ ສນ຺ຖຕາຍ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນາຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຕາ ມຄ຺ຄສມ຺ພນ຺ຘິຕາ ຈ ນ ສິຍາ, ເອກເທເສ ສມຸທາໂຍປຈາຣສ຺ສ ປນ ເອກເທໂສວ ອຕ຺ໂຖ ສາຂາຍ ຉິຊ຺ຊມານາຍ ຣຸກ຺ໂຂ ຉິຊ຺ຊຕີຕິອາທີສຸ ວິຍ.

ວຕ຺ຖາທີນິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອປ຺ປເວເສຕ຺ວາ ພຫິເຍວ ເວຐນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປລິເວເຐຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຸທາເຍ ອວຍວູປຈາເຣເນວ ຠິກ຺ຂຸປິ ສນ຺ຖໂຕ ນາມາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຕເກ ປວິຏ຺ເຐຕິ ຕິລພີຊມຕ຺ເຕ ປວິຏ຺ເຐ. ອກ຺ຂິນາສາທີນໍ ສນ຺ຖຕຕ຺ເຕປິ ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວາຕິ ອາຫ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິອາທິ. ຂາຓຸໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຂາຓຸໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສມຕລໍ, ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ວາ ຐິຕໍ ຂາຓຸໍ ສເຈ ຆຏ຺ເຏຕິ, ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ປເວສາຠາວໂຕ. ສເຈ ປນ ອີສກໍ ອນ຺ໂຕ ອລ຺ໂລກາເສ ປເວເສຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອນຸປາທິນ຺ນເມວ ຂາຓຸສີສໍ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຉຸປຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ຕສ຺ສ ຕລນ຺ຕິ ເວຬຸນຬາທິກສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕລໍ. ພຫິທ຺ຘາ ຂາຓຸເກຕິ ອນ຺ໂຕ ປເວສິຕເວຬຸປພ຺ພາທິກສ຺ສ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕສີສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຈ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕຕິອາທີສຸ ຍຖາ ອິຕ຺ຖິຍາ ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄ ຂາຓຸໍ ກຕ຺ວາ ຆຏ຺ຏນາທິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄາທີສຸປິ ລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທິຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໕. ເກຣາຏິກາຕິ ວຎ຺ຈກາ. ປຐມໍ ອິຕ຺ຖິຘຸຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອິຕຣຘຸຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕ຺ຖິຘຸຕ຺ຕສຸຣາຘຸຕ຺ຕາທໂຍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

໖໖. ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ ເສເວຕຸກາມຕາ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ທູສິຕສ຺ສ ປນ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ເອວເມກໍ ອງ຺ຄໍ ສິທ຺ຘໍ, ເສເວຕຸກາມຕາສງ຺ຂາຕໍ ສາທິຍນໍ ອສິທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ ໂສ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສາທິຍິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປຏິຎ຺ຎາຍ ນາເສຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ເວສາລິຍໍ ມຫາວເນ ເອວ. ສພ຺ພງ຺ຄຄຕນ຺ຕິ ສພ຺ພກາຍຄຕໍ. ‘‘ໂລຫິຕໍ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກສາທີນໍ ວິນິມຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນິຈ຺ຈເມວ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ສ ປິຕ຺ຕໂກສໂຕ ປິຕ຺ຕໍ ຈລິຕ຺ວາ ສພ຺ພທາ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ປນ ປິຕ຺ຕໍ ຈລິຕ຺ວາ ປິຕ຺ຕໂກເສເຍວ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ປຸນ ນິກ຺ຂມຕິ, ໂສປິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕິ ເຠສຊ຺ເຊນ ຈ ປກຕິອາໂຣຄ຺ຍໍ ປຏິລຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ປກິຓ຺ຓກນ຺ຕິ ໂວມິສ຺ສກນຍໍ. ສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ກິຣິຍາຕິອາທິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ອກິຣິຍາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໂຕ. ເວທນາຍ ສຫ ກຸສລຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນາຕິ ສພ຺ເພສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ສງ຺ຄາຫກວເສນ ‘‘ກາໂຍ ວາຈາ ກາຍວາຈາ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ວາຈາຈິຕ຺ຕໍ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ຉ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານານິ. ສມຸຏ຺ຐານາທໂຍ ຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ນິຍຕອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ສມຸຏ຺ຐານາທີນໍ ກຖນໍ. ເອວຎ຺ຫິ ອາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອາປຕ຺ຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ສພ຺ພາປຕ຺ຕິສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ອິເມສຸ ປນ ຉສຸ ສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ອຈິຕ຺ຕການິ, ປຈ຺ຉິມານິ ສຈິຕ຺ຕການິ. ສມາສໂຕ ຕໍ ອິມໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ວິທິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຉ ສມຸຏ຺ຐານານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ອຕ຺ຖິ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິອາທິ ສມຸຏ຺ຐານສີສວເສນ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານເອກສມຸຏ຺ຐານານໍ ທສ຺ສນໍ. ເຕຣສ ຫິ ສມຸຏ຺ຐານສີສານິ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານໍ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ສມນຸຠາສນສມຸຏ຺ຐານໍ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານໍ ປທໂສຘມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ອທ຺ຘານສມຸຏ຺ຐານໍ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສມຸຏ຺ຐານໍ ຘມ຺ມເທສນາສມຸຏ຺ຐານໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານໍ ໂຈຣີວຸຏ຺ຐາປນສມຸຏ຺ຐານໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມອຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ ຉສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປຎ຺ຈສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ຈ ອທ຺ຘານສມຸຏ຺ຐານໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ປຐມຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ອທ຺ຘານສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປນ ທຸຕິຍຕຕິຍປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖິ ຕິສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິມິນາ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ສຈິຕ຺ຕເກຫິ ຕີຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປນ ອຈິຕ຺ຕເກຫິ ຕີຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖິ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ອວເສສສມອຸຏ຺ຐານສີສວເສນ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານໍ ເອກສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຍໍ ຕຕິຍຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ປຐມຈຕຸຕ຺ເຖຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ຉຏ຺ເຐເນວ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປສມຸຏ຺ຐານໍ, ‘‘ສມນຸຠາສນສມອຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິປິ ຕສ຺ເສວ ນາມໍ. ອິຕິ ສຣູເປນ ອຏ຺ຐ ອາປຕ຺ຕິສີສານິ ທສ຺ສິຕານິ. ອາທິສທ຺ເທນ ປເນຕ຺ຖ ອວເສສານິ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານປທໂສຘມ຺ມເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖຘມ຺ມເທສນາໂຈຣີວຸຏ຺ຐາປນສມຸຏ຺ຐານານິ ປຎ຺ຈປິ ສມຸຏ຺ຐານສີສານິ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ທຸຕິຍປຎ຺ຈເມຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ປທໂສຘມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປຎ຺ຈເມເນວ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ຘມ຺ມເທສນາສມອຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ໂຈຣີວຸຏ຺ຐາປນສມຸຏ຺ຐານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຉິເມສຸ ຕີສຸ ສຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ເອເກກສມຸຏ຺ຐານວເສນ ເອກສມຸຏ຺ຐານານິ ຕິວິຘານິ. ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານານິ ປນ ປຐມຈຕຸຕ຺ເຖຫິ ວາ ທຸຕິຍປຎ຺ຈເມຫິ ວາ ຕຕິຍຉຏ຺ເຐຫິ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ວາ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ວາ ສມຸຏ຺ຐານວເສນ ປຎ຺ຈວິຘານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ເອວໍ ສມຸຏ຺ຐານວເສນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ເຕຣສຘາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກິຣິຍາວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຣາປີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈີຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ. ກິຣິຍໂຕຕິ ປຖວີຂຓນາທິ (ປາຈິ. ໘໔-໘໕) ວິຍ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນິຕກມ຺ມໂຕ. ອກິຣິຍໂຕຕິ ປຐມກຖິນາທິ (ປາຣາ. ໔໕໙ ອາທໂຍ) ວິຍ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣເຓເນວ. ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕຕິ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ (ປາຣາ. ໕໐໘ ອາທໂຍ) ວິຍ. ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ, ສິຍາ ອກິຣິຍໂຕ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ (ປາຣາ. ໕໘໒ ອາທໂຍ) ວິຍ, ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ, ສິຍາ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ກຸຏິກາຣາທິ (ປາຣາ. ໓໔໒) ວິຍ. ວີຕິກ຺ກມສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ວິໂມກ຺ໂຂ ອສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມຊ຺ເຌປທໂລປີສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈິຕ຺ຕງ຺ຄໍ ລຠຕິ ສຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐາເນເຫວ ສມຸຏ຺ຐຫນໂຕ. ອິຕຣນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ, ອນາປຕ຺ຕິມຸເຂນ ເຈຕໍ ສຎ຺ຎາທຸກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາປຕ຺ຕິມຸເຂນ ສຈິຕ຺ຕກທຸກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວິເສໂສ, ອຕ຺ຖໂຕ ສມານາວ.

ກາຍວຈີທ຺ວາເຣຫິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພມ຺ປິ ກາຍກມ຺ເມ ວາ ວຈີກມ຺ເມ ວາ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ພາຫຸລ຺ລວຸຕ຺ຕິໂຕ ອທິນ຺ນາທານມຸສາວາທາທໂຍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ຖິ ສິກ຺ຂາປທໍ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິອາທິນາ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ທຸກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຠາຄໂຕ ປນ ກາຍວຈີກມ຺ເມນ ສທ຺ຘິໍ ຕິກເມວ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພາ ຈ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມຕທຸຠຍວເສນ ຕິວິຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໂຕເຍວ ອິຘາປິ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸ (ປາຣາ. ໘໙) ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ຕທຸຠຍວເສນ ທສ຺ສິຕໍ. ອຕ຺ຖິ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ກຸສລນ຺ຕິອາທິ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕວເສນ ກາຣິເຍ ກາຣໂຓປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກຸສລາທິປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມຕາວເສນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມຸຕິສຠາວຕ຺ຕາ. ກຸສລາກຸສລາທິປຣມຕ຺ຖຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ຫິ ຠຄວຕາ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ມຸຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໖ ປກຓ຺ຓກກຖາ). ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ອາຓາຍຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ກຸສລາທິປຣມຕ຺ຖສຠາວາ ໂຫຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ອາທິກມ຺ມິການຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ຕສ຺ສາ ເທສນາທີຫິ ວິສຸທ຺ຘິອຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈ. ນ ຫິ ກາຣຓພເລນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ກຸສລາທິສຠາວາ ອາປຕ຺ຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາທີສຸ ນິວຕ຺ຕຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຈ ຕສ຺ສາ ເກນຈິ ວິນາໂສ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ສຣສວິນາສໂຕ ເທສນາທິນາ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຈນມຕ຺ຖິ, ນ ປນ ເຕນ ອກຸສລາທິ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ປິຕຸຆາຕາທິກມ຺ເມນ ຫິ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸຠາວປຣິຈ຺ຈາເຄນ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລໍ ອານນ຺ຕຣິຍາທິຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ນິຄ຺ຄຫາທິທສອຕ຺ຖວເສ (ປາຣາ. ໓໙; ປຣິ. ໒) ປຏິຈ຺ຈ ຠຄວຕາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນ ກຸສລາກຸສລາທິນາມຣູປຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຕິເຍວ ອາປຕ຺ຕິ, ສາ ຈ ຍຖາວິຘິປຏິກມ຺ມກຣເຓນ ວິຄຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ທ຺ວຕ຺ຕິໍເສວ ຫິ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕານີຕິອາທິ. ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ເຕເນວ ເຫຕ຺ຖ ກຸສລາທີນໍ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ເຠໂທ ສິທ຺ໂຘ. ນ ຫິ ຕໍສມຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຕໂຕ ອເຠໂທ ຍຸຕ຺ໂຕ ສມຸຏ຺ຐານສມຸຏ຺ຐິຕເຠທພ຺ຍວຫາຣຸປຈ຺ເຉທປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໖໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ) ປນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຸສລຕ຺ຕເມວ ນ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ, ‘‘ອກຸສລຕ຺ຕໍ ປນ ອພ຺ຍາກຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານກ຺ຂເຓປິ ຣູປາພ຺ຍາກຕຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ກຸສລໍ, ອິຕເຣຫິ ອິຕຣນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ອິມໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຍໍ ສິກ຺ຂາປທສີເສ ຄຫິຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ຕໍ ກຸສລນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ກຸສລຠາໂວ ປຣິຍາຍໂຕ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກໍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕໍ ອພ຺ຍາກຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອິມໍ ວຈນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ‘‘ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ຕໍ ກຸສລນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ກຸສລຠາໂວ ປຣິຍາຍໂຕ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອິຕເຣຫິ ອິຕຣນ຺ຕິ ວຈເນນ ‘‘ຍໍ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຫິ, ຕໍ ອກຸສລໍ, ຍໍ ອພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຕເຣຫີຕິ ວຈນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ‘‘ອິມິນາປິ ວຈເນນ ອິຕຣນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອກຸສລຠາໂວ ອພ຺ຍາກຕຠາໂວ ຈ ປຣິຍາຍໂຕ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ກຸສລປກ຺ເຂ ເອວ ກຖນສ຺ສ ກາຣຓໍ ນ ປສ຺ສາມ. ຍໍ ປນ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ອກາຣຓໍ ຍໍ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອກຸສລນ຺ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອກຸສລາທິຠາວສ຺ສ ປຣິຍາຍເທສິຕຕ຺ຕາ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ກຸສລໂວຫາຣສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາຍ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ອາປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ເຕປິ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາເວນ ສາວຊ຺ຊຘມ຺ມຕ຺ຕາ ກາຣຓູປຈາເຣນາປິ ອນວຊ຺ຊກຸສລໂວຫາໂຣ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຍຖາ ອາກາສາທິສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາທິໂວຫາໂຣ ວິຍ ຊາຕິຊຣາຠງ຺ຄານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາທິໂວຫາໂຣ ອນວຏ຺ຐານາທິເທສໂຕ ອຍຸຕ຺ໂຕ, ເອວມິຘາປິ ກຸສລໂວຫາໂຣ ອຍຸຕ຺ໂຕ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອກຸສລາທິໂວຫາໂຣ ປນ ຍຸຕ຺ໂຕ, ກາຣຓູປຈາເຣນ ປນ ອກຸສລາທິສຠາວຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ສຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ຫິ ຍຖາ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມາທີຫິ ວິໂຣໂຘ ນ ໂຫຕິ, ຕເຖວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ…ເປ… ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕໍ ອພ຺ຍາກຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕເມວ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ຂຓິກຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາປິ ເທສນາທິປຏິກມ຺ມໍ ວິນາວ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຣູປປຣມ຺ປຣາ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ຕນ຺ນ, ປຏິກມ຺ເມນາປິ ອວິຄມປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ນ ຫິ ຣູປສນ຺ຕຕິເທສນາທີຫິ ວິຄຈ຺ຉຕິ ສກາຣຓາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອິຕິ ສພ຺ພຖາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣມຕ຺ຖຕາ ອຍຸຕ຺ຕາ, ເອເຕເນວ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍວເສນ ຕຖາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕຣູປຘມ຺ມສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິຠາວໂຕ’’ຕິອາທິ, ຕມ຺ປິ ປຏິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນານໍ ຣູປຘມ຺ມເມວ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ອຈິຕ຺ຕາ ອເວທນາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ສຈິຕ຺ຕາ ສເວທນາວ, ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຠາວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວ ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອກຸສລາທິສຠາວໍ ປຣປຣິກປ຺ປິຕໍ ນິເສເຘຕຸໍ ‘‘ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວຈນໂຕ…ເປ… ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໍຕໍກຸສລາທິຘມ຺ມສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ມຸຕິ ສມຸຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ຈ, ‘‘ຍາວ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກາຣຓາ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກາຣເຓຫິ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ ໂວຫຣີຍຕິ. ອາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສມ຺ມຸຕິສຠາວຕ຺ເຕປິ ຫິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ, ປຏິກິຣິຍໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາທເຣ ອກຸສລຣາສິ ເຈວ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄນ຺ຕຣາໂຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ລຊ຺ຊິໂນ ຍຖາວິຘິໍ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ, ອນຕິກ຺ກມນປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຈ ເຕສໍ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທາ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມາ ປຣິວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍເສວາຕິ ນິຍໂມ ອາປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕານໍ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ເອເຕເຫວ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ກໂຕ, ນ ປນ ສພ຺ພາປຕ຺ຕີນມ຺ປິ ເອເຕເຫວ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕານຎ຺ຫິ ຌານນິໂຣຘສມາປນ຺ນານຎ຺ຈ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນເກຫິ ວິປາກອປ຺ປນາຈິຕ຺ເຕຫິ ເຈວ ຣູປຘມ຺ເມຫິ ຈ ສຫເສຍ຺ຍາທິອາປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ.

ທສາຕິ ກິຣິຍາເຫຕຸກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸທ຺ວເຍນ ສຫ ອຏ຺ຐ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ຕານິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນາທີສຸ ອຠິຎ຺ຎານໍ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາປທໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕເມວ, ກິຎ຺ຈິ ກຸສລາພ຺ຍາກຕວເສນ ທ຺ວິຈິຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ຈິ ຕິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມວ ເຠໂທ ລພ຺ຠຕິ, ນາຎ຺ໂຎຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຣູປກ຺ກເມນ ຊາຍມານໍ ອງ຺ຄຊາຕາທິຈລນໍ ສາທິຍນຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ເສວນຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ສມຸປ຺ປາທິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຕຣຖາ ‘‘ສິຍາ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານໍ, ສິຍາ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ.

ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໖໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣູປກ຺ກເມ ສຕິ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຠາວໂຕ’’ຕິອາທິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ປຐມປາຣາຊິກສ຺ສ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາຍ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ມໂນທ຺ວາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ປຣູປກ຺ກເມນ ເມຖຸນໍ ສາທິຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕາທິກາຍຈລນໍ ນ ສາທິເຍຍ຺ຍ, ສາທິຍນຈິຕ຺ຕານຸຄຸຓເມວ ປນ ສກລສຣີເຣ ຈິຕ຺ຕຊຣູປສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປິ ສຸຂຸມາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ເອວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ກາຍທ຺ວາເຣເນວ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອງ຺ຄມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວ ກາຍກມ຺ມຠາເວ ກາຣຓໍ, ນ ຈິຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຍສງ຺ຂາຕາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາເຍວ ອງ຺ຄມຕ຺ຕໍ, ນ ກາຍກມ຺ມຠາວສ຺ສ, ອິຕຣຖາ ເມຖຸນສ຺ສ ‘‘ມໂນກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ນ ຕສ຺ສ ວເສນ ກມ຺ມຠາໂວ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ກມ຺ມຠາໂວຕິ ກາຍກມ຺ມຠາໂວ. ສພ຺ພຎ຺ເຈຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ສມຸຏ຺ຐານາທິກໍ. ສິກ຺ຂາປທສີເສນາຕິ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທນິຍຕອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ສິກ຺ຂາປທມຸເຂນ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

ອິທໍ ກິນ຺ຕິ ກເຖຕຸກາມຕາປຸຈ຺ຉາ. ອິມາຕິອາທິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ວິນີຕານິ ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາປນ຺ໂນຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໖໗) ຠຄວຕາ ວິນິຈ຺ຉິນິຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ. ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທານໂຕ ທສ຺ສນໂຕ ອຸທ຺ທານຠູຕາ ຄາຖາ ອຸທ຺ທານຄາຖາ, ສງ຺ຄຫຄາຖາ, ອຸທ຺ເທສຄາຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຖຸ ຄາຖາຕິ ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂູຕິອາທິກາ ວິນີຕວຕ຺ຖຸປາຬິເຍວ ເຕສໍ ເຕສໍ ວິນີຕວຕ຺ຖູນໍ ຄນ຺ຖນໂຕ ‘‘ວຕ຺ຖຸຄາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຉນ຺ໂທວິຈິຕິລກ຺ຂເຓນ. ອຸທ຺ທານຄາຖານໍ ວຕ຺ຖຸ ວຕ຺ຖຸຄາຖາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ. ທຸຕິຍາທີນນ຺ຕິ ທຸຕິຍປາຣາຊິກາທີນໍ. ຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕກາຣາທໂຍ ສິປ຺ປິກາ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມາທີນິ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກຣູປໍ, ປຏິມາຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໗. ປຸຣິມານິ ທ຺ເວຕິ ມກ຺ກຏີວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖູນິ ທ຺ເວ. ຕານິປິ ຠຄວຕາ ວິນີຕຠາເວນ ປຸນ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສີຕິອາທິ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ເຕສໍ ປຐມໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຠິກ຺ຂູຫິ ປນ ຠຄວຕາ ຈ ຄຣຫິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸນ຺ຕິອາທິ ຈ ຠິກ຺ຂູຫິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຈ ປຐມໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣຈິເຕ, ຠຄວຕາ ຈ ເຕສໍ ປາຣາຊິກຕ຺ເຕ ປກາສິເຕ ຠີຕາ ເຕ ສຍມ຺ປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຉາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ ເອວ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຠຄວຕາ ປຸຏ຺ຐາ ປນ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາ’’ຕິ ປຏິຊານນວເສນາປິ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ຠຄວາປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວນ຺ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ປາຣາຊິກຕ຺ຕໍ ວິນິຈ຺ຉິໂນຕິ ເອວ. ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາຍໍ ປນ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອວຕ຺ວາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຄຸຓເມວ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘາປິ ເຕສໍ ວຕ຺ຖູນໍ ຠຄວຕາ ວິນີຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ອິມໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອມນສິກຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎາເນເວຕານິ ວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຸເສຕິ ກຸສຕິຓານິ. ເກເສຫີຕິ ມນຸສ຺ສເກເສຫິ.

໖໘. ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂປກ຺ຂລໍ ນາມ ສມິທ຺ຘໍ ສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ‘‘ໂປກ຺ຂຣຕາ’’ຕິ ຣ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ສມິທ຺ຘຕາ ສຸນ຺ທຣຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຘໍເສສີຕິ ອຠິຠວິ. ນ ລິມ຺ປຕີຕິ ນ ອລ຺ລີຍຕິ.

໖໙. ເອວຣູປາ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາປິ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາສຸເຍວ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາຍ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສມ຺ປທໂຕປິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ປາຬິຍໍ ‘‘ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕ຺ວາ ອນຸຊານາມີຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄນ຺ຕິ ຖນາທິກໍ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ປຸຣິສ…ເປ… ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ນານນ຺ຕຣິກໂຕ ປນ ‘‘ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍມ຺ປິ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ, ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫເຓເນວ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍາທິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕາຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ຕສ຺ສ ວຸຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐາເປຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ຕາ ສພ຺ພາປິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ. ເຕນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍປິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍປິ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິຍາ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕຈຣຓາທິກໍ ວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ໂອກ຺ກນ຺ຕິກວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ປສງ຺ຄານຸຄຸຓໍ ໂອຕຣຓກວິນິຈ຺ຉໂຍ. ພລວອກຸສເລນາຕິ ປຣທາຣິກກມ຺ມາທິນາ. ທຸພ຺ພລກຸສເລນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕພລວາກຸສໂລປຫຕສຕ຺ຕິນາ ຕໂຕ ເອວ ທຸພ຺ພລຠູເຕນ ກຸສເລນ. ທຸພ຺ພລອກຸສເລນາຕິ ປຸຣິສຠາວຸປ຺ປາທກພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາທິພລວກຸສໂລປຫຕສຕ຺ຕິນາ ຕໂຕ ເອວ ທຸພ຺ພລຠູເຕນ ປຣທາຣິກາທິອກຸສເລນ. ສຸຄຕິຍໍ ຠາວທ຺ວຍສ຺ສ ກຸສລກມ຺ມຊຕ຺ຕາ ອກຸສເລເນວ ວິນາໂສ ກຸສເລເນວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ອຸຠຍມ຺ປີຕິອາທິ. ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ປນ ອກຸສເລເນວ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ວິນາໂສ ຈ, ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລພລວຠາໂວວ ວິເສໂສ.

‘‘ເອຫິ ມຍໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສໍວິຘາຍ ເອກທ຺ຘານຄມເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍວິທຫນໍ ປຣິໂມເຈຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຕນ ເອກຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕປິ ພຫິຄາມໂຕ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ສໍວິຘາຍ ຄມນມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕິກຣເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິໂມຈນວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ມຍນ຺ຕິອາທິ. ພຫິຄາເມຕິ ຄາມນ຺ຕເຣ. ທຸຕິຍິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ ປກ຺ກນ຺ຕາ ວາ ໂຫຕີຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໖໙໓) ວຸຕ຺ຕອນາປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ອນຸໂລເມຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄາມນ຺ຕຣ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ໂກເປຕ຺ວາຕິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ. ລຊ຺ຊິນິໂຍ…ເປ… ລພ຺ຠຕີຕິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນທຸກ຺ຂປີຬິຕສ຺ສ ສງ຺ຄເຫປິ ອສຕິ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ‘‘ອາປທາສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕອນາປຕ຺ຕິອນຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາຍ ທຸຕິຍິກໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອລຊ຺ຊິນິໂຍ…ເປ… ລພ຺ຠຕີຕິ ອລຊ຺ຊິນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກກມ຺ມາທິສໍວາເສ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ຕາ ອສນ຺ຕປກ຺ຂໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາເປຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘‘ອລຊ຺ຊິນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍທິ ຫິ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ຕໂຕປິ ທຸຕິຍິກໍ ວິນາ ຄາມນ຺ຕຣຄມນາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ສິຍາ ສງ຺ຄາຫິກຕ຺ຕາ ຕາສໍ ສງ຺ຄາຫິກລຊ຺ຊິນິຄຓໂຕ ວິຍ. ຎາຕິກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນາຄຕຠາວໍ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ວິສ຺ສາສິກຎາຕິກຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ວິນາ ຠິກ຺ຂຸນິຠາເວ ອຣມນ຺ຕສ຺ສ ມານປກຕິກສ຺ສ ອາປທາຏ຺ຐານສມ຺ຠເວນ ຕໍ ວຈນໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕມ຺ປິ ຕທຎ຺ເຎສໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸຠາເວປີຕິ ຠິກ຺ຂຸກາເລປິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຕໍ ນິສ຺ສຍາຈຣິຍໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປຊ຺ຌາ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອຸປສມ຺ປທາຄຫຓຕ຺ຖໍ ອຸປຊ຺ຌາ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ວິນຍກມ຺ມນ຺ຕິ ວິກປ຺ປນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ນິຘິໍ ຠິກ຺ຂູຫິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິຘິໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ຈ ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໒໑) ວຈນໂຕ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສຕິ ອິທຎ຺ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ປຸນປິ ສຕ຺ຕາຫໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກຕຕ຺ໂຕຕິ ອປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ໂຄ. ຣກ຺ຂຕີຕິ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ອວິຠຕ຺ຕຕາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວານ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ສຫຕ຺ເຖນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວານ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ຊາເຕ ປຸນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ.

ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ‘ຄິຫີ ຠວິສ຺ສາມີ’ຕິ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຕເກນ ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ອວິຊຫນໂຕ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎໍ ປຫາຍ ຄິຫິລິງ຺ຄຠາວູປຄມນມ຺ປິ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ ຫິ ຕໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຍາວ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ, ຕາວ ຠິກ຺ຂຸ ເອວ ໂຫຕິ ຠິກ຺ຂູນເມວ ປາຣາຊິກສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ສໍວາສໍ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ, ສຫເສຍ຺ຍາທິອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ນ ຊເນຕິ, ອຕ຺ຕານໍ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຊເນຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ອສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ໂອມສວາທສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙).

ເອເກ ປນ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນານໍ ໂທສໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ເຕນາປິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ວິຊຫນໂຕ. ເຕເນວ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍາທີສຸ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວິພ຺ຠມິຕຸກາມຕາຍ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ອິຘ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນໍ ຕາສໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕາສໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນສ຺ສາປິ ສພ຺ພໂສ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ອປ຺ປຏິພາຫິຍເມວ. ຕສ຺ມາ ປາຣາຊິການໍ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ‘‘ອຸປ຺ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິພ຺ຠໂມຕິປິ ເອຕສ຺ເສວ ນາມໍ, ເຕເນວ ຕໍ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍໍ ‘‘ອຈ຺ເຉທວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຫວິພ຺ຠມາ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫເນ ວິພ຺ຠມນາເມນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອທຕ຺ວາວ ອນຕ຺ຖິກສ຺ເສວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖູນໍ ພຫິ ຉຑ຺ຑເນນ. ເກຈິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖູສຸ ສາເປກ຺ຂສ຺ສ ປຸເຣ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາວໂຕ ປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫມຕ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນມ຺ປິ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊນເມວ ຈີວຣາທິອຘິຏ຺ຐານປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ວິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ຕຖາວຈນາຠາວາ. ຍເຖວ ຫິ ຈີວຣາທີສຸ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ວຕ຺ວາປິ ວິສຸໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວມິຘາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຍຖາ ຈ ຈີວຣາທີສຸ ກາຍປຏິພທ຺ເຘສຸປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ເອວມິຘ. ອິຘ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອນເປກ຺ຂສ຺ສາປິ ກາຍໂຕ ມຸຕ຺ເຕເຍວ ຕສ຺ມິໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຈຊຕຸ, ຍາວ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວາ’’ຕິ. ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອນເປກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອນເປກ຺ຂຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອິຘ ວິສຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ອຠາວາ. ນ ເຫຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣ ວິຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານມຕ຺ຖິ. ອປິຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ສຕິ ປຸເຣ ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕປິ ອາຫາໂຣ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກມ຺ຍຕາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ, ຕຖາ ຈ ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພາປິ ວິນິຈ຺ຉຍເຠທາ ນິຣຕ຺ຖກາ ເອວ ສິຍຸໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ຄຓ຺ຐິກປຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ຄຓ຺ຐິກນ຺ຕເຣ ສ຺ເນໂຫ ປວິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ…ເປ… ຕາທິເສ ປຕ຺ເຕປິ ປຸນທິວເສ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໓).

ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອນເປກ຺ຂຈິຕ຺ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕ຺ຖຈິ ອີທິເສສຸ ຈ ຄຓ຺ຐິກປຕ຺ຕາທີສຸ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອເປກ຺ຂາ ກສ຺ສຈິປິ ນຕ຺ເຖວ ຕປ຺ປຫານາຍ ວາຍາມໂຕ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖຄຕອາມິເສ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ກສ຺ມາ? ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຸນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມຕາເປກ຺ຂາຍ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕຄຕິເກ ອາຫາເຣປິ ຕສ຺ສາ ວຕ຺ຕນໂຕ. ນ ຫິ ປຕ຺ຕໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕຄ຺ຄຕິກໍ ອາຫາຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນາປິ ອາຫາຣໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕຄ຺ຄຕິກໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸໂນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນເມວ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ນ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ສນ຺ນິຘິສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ –

‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ນສ຺ສຕິ, ວິນສ຺ສຕິ, ຑຍ຺ຫຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ວິສ຺ສາສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈຕ຺ເຕນ ວນ຺ເຕນ ມຸຕ຺ເຕນ ອນເປກ຺ໂຂ ທຕ຺ວາ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ –

ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸວິສ຺ສຊ຺ຊນເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕີ’’ຕິ ພາຫິຣປຣິໂຠຄາຍ ອຘິຏ຺ຐານວຈນໂຕ ວຕ຺ຖຸໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາປິ ເກວລໍ ອນຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ນິຍມນມ຺ປິ ວິສຸໍ ເອກໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນກາຣຓເມວ, ອິທຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ສຸວຸຕ຺ຕເມວ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ‘‘ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ພາຫິຣປຣິໂຠຄາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍຎ຺ຫິ (ສາຣຕ຺ຖ. ທີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໖໙) ‘‘ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອທຕ຺ວາວ ອນຕ຺ຖິກຕາຍ ‘ນຕ຺ຖິ ອິມິນາ ກມ຺ມໍ ນ ທານິ ນໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ວຕ຺ຖູສຸ ວາ, ‘ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວາ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມສ຺ເສວ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕວິສ຺ສຊ຺ຊນມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸຣິມເມວ ປນ ພາຫິຣປຣິໂຠຄາຘິຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊນສງ຺ຂາເຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປາຬິປທຕ຺ເຖ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນສ຺ສຕິ, ວິນສ຺ສຕິ, ຑຍ຺ຫຕິ, ວິສ຺ສາສໍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອິມານິ ປນ ປທານິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນາຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ພລກ຺ກາຣາທິນາ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນານຎ຺ຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທນວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຠິກ຺ຂຸວິຫາເຣ. ອຸປໂຣປກາຕິ ເຕນ ໂຣປິຕາ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາ. ເຕຣສສຸ ສມ຺ມຸຕີສູຕິ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກເສນາສນປຎ຺ຎາປກຠຓ຺ຑາຄາຣິກຈີວຣປຏິຄ຺ຄາຫກຈີວຣຠາຊກຍາຄຸຠາຊກຜລຠາຊກຂຊ຺ຊຠາຊກອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊກສາທິຍຄາຫາປກປຕ຺ຕຄາຫາປກອາຣາມິກເປສກສາມເຓຣເປສກສມ຺ມຸຕິສງ຺ຂາຕາສຸ ເຕຣສສຸ ສມ຺ມຸຕີສຸ.

ປຈ຺ຉິມິກາຍ ເສນາສນຄ຺ຄາເຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ເຘປິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ເຘປິ ກຖິນຕ຺ຖາຣສ຺ສ, ຕມ຺ມູລການໍ ປຎ຺ຈານິສໍສານຎ຺ຈ ອຠາວສ຺ສ ສມານຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ເສນາສນຄ຺ຄາຫປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສງ຺ຄຫເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ສເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ອກຸສລວິປາເກ …ເປ… ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ອສມາທິນ຺ນປຣິວາສສ຺ສ ວາ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນສ຺ສ ປກ຺ຂມານຕ຺ເຕ ອສມາທິນ຺ເນ ເອວ ປຸນ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ປຣິວາສໍ ທຕ຺ວາ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາສສ຺ເສວ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ທາຕພ຺ພໍ. ປຣິວາສທານໍ ນຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໂຕ. ສເຈ ປນ ຠິກ຺ຂຸກາເລປິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ນາໂຣເຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໂຕ ປຣິວາໂສ ຈ ທາຕພ຺ໂພຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນານໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກຕ຺ຕສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອວິຊຫນໂຕ ປຸນ ອຸປສມ຺ປທາ ນ ທາຕພ຺ພາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ເຕສໍ ສີສຈ຺ຉິນ຺ນປຸຣິສາທໂຍ ນິທສ຺ສິຕາ.

໗໑. ຕເຖວາຕິ ມຸຈ຺ຈຕຸ ວາ ມາ ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ອີທິເສ ຐາເນ ອສາທິຍນໍ ທຸກ຺ກຣໍ ໂສຕາປນ຺ນາທິອຣິຍານໍ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາຠາວາ. ນ ຫິ ອຣິຍາ ປາຣາຊິກາທິໂລກວຊ຺ຊາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

໗໓. ສຸຜຸສິຕາຕິ ອຸປຣິມາຍ ທນ຺ຕປນ຺ຕິຍາ ເຫຏ຺ຐິມາ ທນ຺ຕປນ຺ຕິ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕາ, ອວິວຏາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕມຸເຂ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຸປ຺ປາຏິເຕ ປນ ໂອຏ຺ຐມໍເສ ທນ຺ເຕ ສຸເຍວ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ເຕນ ພຫິນິມິຕ຺ເຕ ຉຸປນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິນິກ຺ຂນ຺ຕທນ຺ຕຊິວ຺ຫາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກາ ນາມ ໂລມກູເປຫິ ສມຸຏ຺ຐິຕອຄ຺ຄິຊາລາຫິ ທຑ຺ຒສຣີຣຕາຍ ອຕິວິຍ ຕສິຕຣູປາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຂຸປ຺ປິປາສາສຸຣາ ອຏ຺ຐິຈມ຺ມາວສິຏ຺ຐາ ຠຍານກສຣີຣາ ເປຕິໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ. ວິສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ໂສ ກຕມ຺ປິ ອຸປກ຺ກມໍ ນ ຊານາຕິ, ເອວໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນ ຈ ວິສຎ຺ຎີ ອຫຸຕ຺ວາ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາໂທຕິ ວາຕປິຕ຺ຕາທິໂທເສຫິ ກາຍວິຎ຺ຎາຓານຸປ຺ປາທກຠາເວນ ທູສິຕກາຍປ຺ປສາໂທ, ນ ປນ ວິນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາໂທ. ສີເສ ປຕ຺ເຕຕິ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາທເນ ຊາເຕ. ອປ຺ປເວເສຕຸກາມຕາຍ ເອວ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕຉຸປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສເວຕຸກາມສ຺ສ ປນ ຕຕ຺ຖາປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂຏເມວ ສາມນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໗໔. ຊາຕິ-ສທ຺ເທນ ສຸມນປຸປ຺ຜປຣິຍາເຍນ ຕນ຺ນິສ຺ສໂຍ ຄຸມ຺ໂພ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິປຸປ຺ຜຄຸມ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ຊາຕິຍາ ອຸປລກ຺ຂິຕໍ ວນໍ ຊາຕິຍາວນນ຺ຕິ ອລຸຕ຺ຕສມາໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອກຣສນ຺ຕິ ວີຖິຈິຕ຺ເຕຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ.

໗໗. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ອິຕ຺ຖີຫິ ກຕອຊ຺ຌາຈາຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ຣຸກ຺ຂສູຈິກຓ຺ຏກທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣໍ, ເອວເມວ ວາ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຣຸກ຺ຂຖມ຺ເຠ ນິຂນິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ເຌ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຣຸກ຺ຂສູຈິໂຍ ປເວເສຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ນາມ. ປເວສນນິກ຺ຂມນກາເລ ປນ ອປເນຕ຺ວາ ຖກນກໂຍຄ຺ເຄນ ກຓ຺ຏກສາຂາປຏເລນ ຍຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣໍ ນາມ. ຄາມທ຺ວາຣສ຺ສ ປິຘານຕ຺ຖໍ ປທເຣນ ກຓ຺ຏກສາຂາທີຫິ ວາ ກຕສ຺ສ ກວາຏສ຺ສ ອຸທຸກ຺ຂລປາສຣຫິຕຕາຍ ເອເກນ ສໍວຣິຕຸໍ ວິວຣິຕຸຎ຺ຈ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ເອກໍ ຈກ຺ກໍ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ເຍນ ປຣິວຕ຺ຕມາເນນ ຕໍ ກວາຏໍ ສຸຂຖກນໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ກລກຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ. ຈກ຺ກເມວ ຫິ ລາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສໍວຣຓວິວຣຓຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກລກໍ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກວາຏໍ ຈກ຺ກລກໍ ນາມ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣໍ ຈກ຺ກລກຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣໍ. ມຫາທ຺ວາເຣສຸ ປນ ທ຺ເວ ຕີຓິປິ ຈກ຺ກລການິ ໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ອາຫ ຜລເກສູຕິອາທິ. ກິຏິກາສູຕິ ເວຬຸເປສິກາຫິ ກຓ຺ຏກສາຂາທີຫິ ຈ ກຕຖກນເກສຸ. ສໍສຣຓກິຏິກທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຈກ຺ກລກຍນ຺ເຕນ ສໍສຣຓກິຏິກາຍຸຕ຺ຕມຫາທ຺ວາຣໍ. ໂຄປ຺ເຜຕ຺ວາຕິ ອາວຸຓິຕ຺ວາ, ຣຊ຺ຊູຫິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ວາ. ເອກໍ ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິລຎ຺ຊສາຓິທ຺ວາຣມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຕຄ຺ຄຕິກຕ຺ຕາ. ອຖ ຠິກ຺ຂູ…ເປ… ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິປນ຺ເນປິ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ປນ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອສນ຺ຕປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ. ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊາຍ ວິຍ ທ຺ວາຣສໍວຣຓໍ ນາມ ມາຕຸຄາມານໍ ປເວສນນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອາຫ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ວາຕິອາທິ. ນິສ຺ເສຓິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ເຫຏ຺ຐິມຕລສ຺ສ ສທ຺ວາຣພນ຺ຘຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ກຸຏ຺ຏສ຺ສ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ‘‘ເອກກຸຏ຺ຏເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຉິມານໍ ຠາໂຣຕິ ປາຬິຍາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ປມາຓໍ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ.

ມຫາປຣິເວຓນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ອງ຺ຄຓໍ, ເຕນ ຈ ພຫຸຊນສຎ຺ຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ມຫາໂພຘີຕິອາທິ. ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕຠູຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ນິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຸນ ສຸປຕິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ວາ ອຎຕ຺ວາ ວາ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສຍິຕສນ຺ຕາເນນ ສຸປຕິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ທ຺ວາຣສໍວຣຓາທິໂນ ອກຕຕ຺ຕາ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ເຕ ກຕນິປຊ຺ຊນກິຣິຍາຍ ອນງ຺ຄຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອາປຕ຺ຕິ ອີທິເສ ຐາເນ ອກິຣິຍາ, ທິວາ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນກ຺ຂເຓ ກິຣິຍາ ຈ ອຈິຕ຺ຕກາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຸຣາຣຸຓາ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາປິ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ສຍນ຺ຕສ຺ສາປິ ປຸຣິມນເຍນ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີຕິ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກທາ ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ຕາວ ຣຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ທິວາ ອາປຊ຺ຊຕິ ໂນ ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໓໒໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏໍ ປນ ທິວາສຍນທຸກ຺ກຏເມວ ນ ໂຫຕິ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏຕ຺ຕາ. ເອວໍ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ປນ ອຈິຕ຺ຕກໍ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສ ສເຈ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິປຊ຺ຊຕິ, ທ຺ວາເຣ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາເລ ວິວເຏປິ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ທ຺ວາຣປິທຫນສ຺ສ ຣຕ຺ຕິທິວາຠາເຄສຸ ວິເສສາຠາວາ. ອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນສ຺ເສວ ກາລວິເສໂສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ນ ຕປ຺ປຣິຫາຣສ຺ສາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ‘‘ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ນິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໗) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິວາ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນສ຺ສ ເກນຈິ ວິວເຏປິ ທ຺ວາເຣ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ອຕ຺ຕນາປິ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາວ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ວິວເຏປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ຈ ນ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕເຍວ ອຸຏ຺ຐາຕິ. ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ມູລາປຕ຺ຕິໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນາທຣິຍອາປຕ຺ຕິ ປນ ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສາປິ ຕສ຺ສ ໂຫເຕວ ‘‘ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຈ ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມູລາປຕ຺ຕິຍາ ມຸຕ຺ໂຕປິ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນິທ຺ທາວເສນ ນິປຊ຺ຊຕີຕິ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາທານໍ ປນ ຠູມິໂຕ ອໂມຈິຕຕ຺ຕາ ອຍໍ ນິປນ຺ໂນ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ເຕເນວ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອປສ຺ສາຍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຏິຏ຺ຐິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏເກ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ປເທສໍ ຠູມິໍ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ຖມ຺ຠາທິໍ ອປສ຺ສາຍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ. ກຏິຏ຺ຐິໍ ປນ ຠູມິໍ ຜຸສາເປນ຺ຕສ຺ສ ສຍນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ປິຏ຺ຐິປສາຣຓລກ຺ຂຓາ ຫິ ເສຍ຺ຍາ. ທີຆວນ຺ທນາທີສຸປິ ຕິຣິຍໍ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏການໍ ປສາຣິຕຕ຺ຕາ ນິປຊ຺ຊນເມວາຕິ ອາປຕ຺ຕິ ປຣິຫຣິຕພ຺ພາວ ‘‘ວນ຺ທາມີຕິ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊີ’’ຕິອາທີສຸ ນິປຊ຺ຊນສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິ ປຕນກ຺ຂເຓ ອວິສຍຕ຺ຕາ, ວິສເຍ ຊາເຕ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ. ຍສ຺ສ ປນ ວິສຎ຺ຎິຕາຍ ປຈ຺ຉາປິ ອວິສໂຍ, ເອຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ປຕິຕກ຺ຂເຓ ວິຍ. ຕຕ຺ເຖວ ສຍຕິ ນ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອິມິນາ ວິສເຍປິ ອກຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ‘‘ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກຠງ຺ເຄນາຕິ ອຸໂຠ ປາເທ ຠູມິໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ເອກປສ຺ເສນ ສຣີຣໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເຕນ ‘‘ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ລິຂິຕມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣວາໂທ ອຍ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸປນ຺ຕສ຺ສາປິ ອວິສຍຕ຺ຕມຕ຺ຖີຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ອວິສຍຕ຺ຕາ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍາ ປນ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ວິສຎ຺ຎຕ຺ຕາຠາເວນ ວິສຍຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກຖຍນ຺ຕິ. ວິສຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ທ຺ເວ ປນ ຊນາຕິອາທິປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຈນໍ, ຕເທວ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປມາຓໍ. ຍກ຺ຂຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕປິ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ເອກຠງ຺ເຄນ ນິປນ຺ໂນ ປນ ອນິປນ຺ນຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໗໘. ອປເທຕິ ອາກາເສ. ປທນ຺ຕິ ປທວຬຎ຺ຊໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອາກາເສ ປທ’’ນ຺ຕິ. ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອໂສ ອຄ຺ໂຄ. ຍທິທນ຺ຕິ ໂຍ ອຍໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໒. ທຸຕິຍປາຣາຊິກໍ

ອທຸຕິເຍນາຕິ ອສທິເສນ ຊິເນນ ຍໍ ທຸຕິຍໍ ປາຣາຊິກໍ ປກາສິຕໍ, ຕສ຺ສ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອສ຺ສ ທຸຕິຍສ຺ສ ອຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ຘນິຍວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໘໔. ຣາຊູຫິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມນ຺ຘາຕູ’’ຕິ. ຣາຊປຸໂຣຫິເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ຣາຊປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ມຫາໂຄວິນ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ນຄຣສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຣາຊຄຫ’’ນ຺ຕິ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ອຎ຺ເຎເປຕ຺ຖ ປກາເຣຕິ ສຸສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂຕ຺ຕາ ຣາຊູນໍ ຄຫໍ ເຄຫຠູຕນ຺ຕິ ຣາຊຄຫນ຺ຕິອາທິເກ ປກາເຣ. ວສນ຺ຕວນນ຺ຕິ ກີຬາວນໍ, ວສນ຺ຕກາເລ ກີຬາຍ ເຍຠຸຍ຺ຍຕ຺ຕາ ປນ ວສນ຺ຕວນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສທ຺ວາຣພນ຺ຘາຕິ ວສ຺ສູປຄມນໂຍຄ຺ຄຕາທສ຺ສນໍ. ນາລກປຏິປທນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ (ສຸ. ນິ. ໖໘໔ ອາທໂຍ) ນາລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເທສິຕໍ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຉທນານນ຺ຕິ ຕິຓປຓ຺ຓອິຏ຺ຐກສິລາສຸຘາສງ຺ຂາຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ. ໂນ ເຈ ລຠຕິ…ເປ… ສາມມ຺ປິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ນາວາສຕ຺ຖວເຊ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ອເສນາສນິໂກ ອຫ’’ນ຺ຕິ ອາລຍກຣຓມຕ຺ເຕນ ອຸປຄມນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເສນາສນໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໒໐໔) ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ນາລກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນນາປີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອວິເສເສນ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນາວາສຕ຺ຖວເຊສຸເຍວ ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນາວາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໒໐໓) ອສຕິປິ ເສນາສເນ ອາລຍກຣຓວເສນ ວສ຺ສູປຄມນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ນາຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຍມນຸຘມ຺ມຕາຕິ ສາມີຈິວຕ຺ຕໍ. ກຕິກວຕ຺ຕານີຕິ ຠສ຺ສາຣາມຕາທິໍ ວິຫາຍ ສພ຺ພທາ ອປ຺ປມຕ຺ເຕຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິກຕິກວຕ຺ຕານິ. ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກາທິຂນ຺ຘກວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ຈ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ.

ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາຕິ ປທສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ ປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາປວາຣຓາທິວເສ ປວາເຣຕ຺ວາ ວາ ອປ຺ປວາເຣຕ຺ວາ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍນິມິຕ຺ເຕ ສຕິ ເອວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ນາສຕິ, ອິຕຣຖາ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິມໍ ເຕມາສໍ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ຫິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ປຈ຺ຉິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ອວສິຕ຺ວາ ຈາຣິກາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໕) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເຘວ ຈ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ເຕມາສຈ຺ຈເຍນ…ເປ… ປກ຺ກມິໍສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວາຣຓາທິວໂສປິ ເຕມາສປຣິຍາປນ຺ໂນວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕີຫິ ຐາເນຫິ ປວາເຣຕຸນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໙) ປວາຣຓາກມ຺ມສ຺ສ ປຸພ຺ເພເຍວ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສຕາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາປວາຣຓາທິວເສ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍນິມິຕ຺ຕໍ ວິນາປິ ຍຖາສຸຂໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານຎ຺ຫິ ປວາຣຓານຸຊານນໍ ອນຸປຄຕຉິນ຺ນວສ຺ສາທີນໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ກຕໍ, ນ ປນ ປວາຣຓາທິວເສ ອວສິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອິຘ ປສງ຺ຄາຠາວາ, ປວາຣຓໍ ກາຕຸໍ ອນຸຈ຺ຉວິການໍ ປວາຣຓາ ອິຘ ວິຘີຍຕິ, ເຍ ຈ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວສ຺ສຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ອກຕ຺ວາ ຍາວ ປວາຣຓາທິວສາ ວສິໍສຸ, ເຕ ຕຕ຺ຕເກນ ປວາຣຓາກມ຺ມໍ ປຕິ ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອປ຺ປກໍ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຎາຍໂຕ, ນ ກຖິນກມ຺ມໍ ປຕິ ເຕມາສສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ຕສ຺ມິໍ ມຫາປວາຣຓາທິວເສປິ ກຖິນຕ຺ຖາຣປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໖) ອິທໍ ປນ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ປຈ຺ຉິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ອວສິຕ຺ວາ ຈາຣິກາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໘໕) ຈ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ມຫາປວາຣຓາຍ ອນນ຺ຕຣປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ປກ຺ກມນຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິວາເຣ ຈ ‘‘ກຖິນສ຺ສ ອຕ຺ຖາຣມາໂສ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໑໒) ວຕ຺ວາ ‘‘ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໑໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ຫິ ກຖິນຕ຺ຖາຣສ຺ສ ກາໂລ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ຈາຣິກາປກ຺ກມນສ຺ສາປິ ກາໂລ, ນ ຕໂຕ ປຸເຣ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍເຍວ ກຖິນຕ຺ຖາຣາຣຫຕ຺ຕາ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ປວາຣຓາທິວເສ ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ຠິກ຺ຂູປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ປວາຣຓາທິວສສ຺ສ ອວຸຕ຺ຖຕ຺ຕາ.

ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໘໔) ‘‘ເອກເທເສນ ອວຸຕ຺ຖມ຺ປິ ຕໍ ທິວສໍ ວຸຕ຺ຖຠາຄາເປກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຖເມວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໍທິວສປຣິໂຍສາເນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາເລ ວສນ຺ໂຕວ ຫິ ຕໍ ທິວສໍ ວຸຕ຺ໂຖ ນາມ ໂຫຕິ ປຣິວາສອຣຎ຺ຎວາສາທີສຸ ວິຍ, ອຍຎ຺ຈ ວິຈາຣຓາ ອຸປຣິ ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຕຕ຺ເຖວ ຕໍ ປາກຏໍ ກຣິສ຺ສາມ.

ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາຕິ ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນວສ຺ສຕາທສ຺ສນປຣໍ ເອຕໍ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາເຍນ ອປ຺ປວາຣິຕານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສຕ຺ຕາ. ນ ໂອວສ຺ສິຍຕີຕິ ອໂນວສ຺ສກນ຺ຕິ ກມ຺ມສາຘນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຍຖາ ນ ເຕມິຍຕິ, ຕຖາ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນວໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸສທ຺ໂທ ວິຈ຺ຉາຍໍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ອນຸ ອນຸ ອວໂຍຕິອາທິ. ອາຈຣິຍສ຺ສ ກມ຺ມໍ ອາຈຣິຍກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍກມ຺ເມ’’ຕິ. ກຏ຺ຐກມ຺ມໍ ຖມ຺ຠາທິ. ເຕລຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍາຕິ ເຕລມິສ຺ສາຍ ຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍ.

໘໕. ກຸຏິກາຍ ກຣຓຠາວນ຺ຕິ ກຸຏິຍາ ກຕຠາວໍ. ກິໍ-ສທ຺ທປ຺ປໂຍເຄ ອນາຄຕປ຺ປຈ຺ຈຍວິຘານໍ ສນ຺ຘາຍ ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເຖຣສ຺ສ ປາຓຆາຕາຘິປ຺ປາໂຍ ນຕ຺ຖິ, ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຣເຓນ ປນ ພຫູນໍ ປາຓານໍ ມຣຓຕ຺ຕາ ປາເຓ ພ຺ຍາພາເຘນ຺ຕສ຺ສາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຕພ຺ຍຠາວນ຺ຕິ ວິນາເສຕພ຺ພຕໍ. ປາຓາຕິປາຕໍ ກໂຣນ຺ຕານນ຺ຕິ ເຖເຣນ ອກເຕປິ ປາຓາຕິປາເຕ ປາຓການໍ ມຣຓມຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຉິມານໍ ເລເສນ ຄຫຓາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ຈ ‘‘ມມ ຕາທິສໍ ອກຸສລໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຈ຺ຉິມານໍ ວິປລ຺ລາສເລສຄ຺ຄຫຓນິມິຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐານຸຄຕິນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອນຸປຄມນໍ ອນຸກິຣິຍໍ, ທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ລທ຺ຘິຍາ ອນຸຄມນໍ ຄາຫໍ. ຆໍສິຕພ຺ເພຕິ ມທ຺ທິຕພ຺ເພ, ວິນາສິຕພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອິທໍ ຠຄວຕາ ກຸຏິຍາ ເຠທາປນວຈເນນ ສິທ຺ຘໍ, ສາປິ ຕິຓທພ຺ພສມ຺ຠາເຣຫິ ຕຸລາຖມ຺ຠາທີຫິ ອມິສ຺ສາ ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກາມຍາປິ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ຫິ ອິຏ຺ຐກາຫິເຍວ ຖມ຺ເຠ ຈິນິຕ຺ວາ ຕທຸປຣິ ອິຏ຺ຐກາຫິເຍວ ວິຕານາທິສຓ຺ຐາເນນ ຕຸລາທິທາຣຸສມ຺ຠາຣວິຣຫິຕໍ ຉທນມ຺ປິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐກາມຍເມວ ອາວສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຄິຎ຺ຊກາວສຖສງ຺ເຂເປນ ກຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄິຎ຺ຊກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກາ, ຕາຫິເຍວ ກໂຕ ອາວສໂຖ ຄິຎ຺ຊກາວສໂຖ. ວຍກມ຺ມມ຺ປີຕິ ມຕ຺ຕິກຸທ຺ຘາຣຓອິຏ຺ຐກທາຣຸຈ຺ເຉທນາທິກາຣການໍ ທິນ຺ນຠຕ຺ຕເວຕ຺ຕນາທິວຕ຺ຖຸພ຺ພເຍນ ນິປ຺ຜນ຺ນກມ຺ມມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ເອເຕນ ກຸຏິເຠທການໍ ຄີວາທິຠາວໍ ປຣິສງ຺ກຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍຘໂຊຕິ ຕິຕ຺ຖິຍານເມວ ສຎ຺ຎາຓຠູຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ຫິ ອີທິເສສຸ ຈາຏິອາທີສຸ ວສນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎານິປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕກາຣຓທ຺ວຍມ຺ປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິ ສີຕກາເລ ອຕິສີຕາ ອຸຓ຺ຫກາເລ ຈ ອຸຓ຺ຫາ ສຸກຣາ ຈ ໂຫຕິ ໂຈເຣຫິ ຠິນ຺ທິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຐປິຕປຕ຺ຕຈີວຣາທິກໍ ສີຕຸຓ຺ຫໂຈຣາທີຫິ ວິນສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ຉິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ ຠິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ ອນຸປວຊ຺ໂຊຕິ ອິທໍ ອຍໍ ກຸຏິ ວິຍ ສພ຺ພຖາ ອນຸປໂຍຄາຣຫໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓສຸຕ຺ເຕຫິ ວິນທ຺ຘຉຕ຺ຕາທິກໍ, ຕຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍຠາໂຄວ ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ນ ຕທວເສໂສ ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ, ຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຸປວຊ຺ໂຊວ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຆຏກມ຺ປິ ວາຬຣູປມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ

ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຄ຺ຄາຫກໍ ສລາກປຎ຺ຊຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ປຎ຺ຊຣສລາການໍ ມຊ຺ຌຏ຺ໂຐ ພຸນ຺ເທ ປຸຖຸໂລ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສທິໂສ ອຄ຺ເຄ ສຉິທ຺ໂທ ຍຕ຺ຖ ທຓ຺ຑນ຺ຕຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ໂຍ ວາ ສຍເມວ ທີຆຕາຍ ຄຫຓທຓ຺ໂຑ ໂຫຕິ, ອຍໍ ຉຕ຺ຕທຓ຺ໂຑ ນາມ, ຕສ຺ສ ອປຣິຄຬນຕ຺ຖາຍ ຉຕ຺ຕສລາການໍ ມູລປ຺ປເທສທຓ຺ຑສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ທຬ຺ຫປຎ຺ຊຣໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ເຕຫິ ວິນນ຺ຘນ຺ຕິ, ໂສ ປເທໂສ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຄາຫກສລາກປຎ຺ຊຣໍ ນາມ, ຕໍ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ຖິຣກຣຓຕ຺ຖເມວ ເອກວຓ຺ຓສຸຕ຺ເຕນ ວິນນ຺ຘິຍມານໍ ຍທິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ໂທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຣຄ຺ເຄນາຕິ ນິຂາທນມຸເຂນ. ທຓ຺ຑພຸນ຺ເທຕິ ທຓ຺ຑມູເລ ໂກຏິຍໍ. ຉຕ຺ຕມຓ຺ຑລິກນ຺ຕິ ຉຕ຺ຕປຎ຺ຊເຣ ມຓ຺ຑລາກາເຣນ ພທ຺ຘທຓ຺ຑວລຍໍ. ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາຕິ ນິນ຺ນໍ, ອຸນ຺ນຕໍ ວາ ກຕ຺ວາ.

ນານາສຸຕ຺ຕເກຫີຕິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ. ອິທຎ຺ຈ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກວຓ຺ຓສຸຕ຺ຕເກນາປິ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ‘‘ປກຕິສູຈິກມ຺ມເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏ຺ຏມຸເຂຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏ຺ຏານໍ ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍນ຺ເຕຕິ ຈີວຣປຣິຍນ຺ເຕ, ອນຸວາຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຓິນ຺ຕິ ວຣກສີສາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ສງ຺ຂລິກນ຺ຕິ ທິຄຸຓສງ຺ຂລິກາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ, ເວຓິໍ ວາ ສງ຺ຂລິກໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປກເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຄ຺ຆິຍໍ ນາມ ເຈຕິຍສຓ຺ຐານໍ, ຍໍ ອຄ຺ຆິຍຕ຺ຖມ຺ໂຠຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸກ຺ກິຣນ຺ຕີຕິ ອຸຏ຺ຐເປນ຺ຕິ. ຈຕຸໂກຓເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາຕິ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກເຓຫິ ພຫິ ນິຄ຺ຄຕສຸຕ຺ຕານໍ ປິຬກາກາເຣນ ຐປິຕໂກຏິໂຍຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ປິຬເກ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ກາຕພ຺ພາຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາຕິ ທ຺ເວເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກຓໂຕ ໂກເຓຫິ ນີຫຕສຸຕ຺ຕາ ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ນາມ. ສມນ຺ຕໂຕ ປນ ປຣິຍນ຺ເຕນ ກຕາ ຈຕຸຣສ຺ສສຸຕ຺ຕາ ປິຬກາ ນາມ. ຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ເກຈິ ຈີວຣໂຕ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎາຍນຕ຺ຖາຍ ວິກາຣຍຸຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ນິເສຘາຍ ‘‘ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສພ຺ພຖາ ອຈກ຺ຂຸໂຄຈຣຠາເວນ ສິພ຺ພນຕ຺ຖາຍ ຕຖາສິພ຺ພນສ຺ສ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ຍຖາ ປກຕິຈີວຣໂຕ ວິກາໂຣ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ສິພ຺ພິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣຊນກມ຺ມໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຎ຺ຎາຍມາໂນປິ ວິເສໂສ ຈີວເຣ ຣຕ຺ເຕ ເອກວຓ຺ຓຕາຍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈີວເຣ ຣຕ຺ເຕ’’ຕິ. ມຓິນາຕິ ນີລມຓິອາທິມຏ຺ຐປາສາເຓນ, ອໍສວທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນາທິກໍ ປນ ອຈີວຣຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາທີຫິ ຆໍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຈີວຣສ຺ສ ທີຆໂຕ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ສິພ຺ພິຕານໍ ຈຕູສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ໂກເຓສຸ ຈ ນິກ຺ຂນ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕສີສານເມຕໍ ນາມໍ, ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາວ ປາຣຸປິຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຣຊິຕກາເລ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ເອກໍ ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປນ ນາເມນ ສທິສມ຺ປິ ອິໂຕ ອຎ຺ຎເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍໍ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍາຕິ ຈີວຣຣຊ຺ຊຸຍໍ ຈີວຣພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ. ຄຓ຺ຐິເກຕິ ທນ຺ຕາທິມເຍ. ປີຬກາຕິ ພິນ຺ທຸໍ ພິນ຺ທຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພປີຬກາ.

ຖາລເກ ວາຕິ ຕມ຺ພາທິມເຍ ປຸຄ຺ຄລິເກ ຕິວິເຘປິ ກປ຺ປິຍຖາລເກ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມຓິວຓ຺ຓກຣຓປ຺ປໂຍໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕລວຓ຺ຓກຣຓຕ຺ຖໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລຕິ ຕິປຸສີສາທິມເຍ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕານິ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ຣູປກາກິຓ຺ຓານິ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມກຕານີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມກຣທນ຺ຕກໍ ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມກຣທນ຺ຕກໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປນ ປາຬິຍາ ລທ຺ຘມ຺ປິ ອິຘ ປາຬິຍາ ມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຬິມຸຕ຺ຕກນເຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມຎ຺ຎມ຺ປິ ອີທິສໍ.

ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຣຄ຺ເຄນ ທິນ຺ນເລຂາວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຊາຕິຫິງ຺ຄຸລິກາທິວຓ຺ເຓຫິ ກຕເລຂາ ວຏ຺ຏຕິ. ຉຕ຺ຕມຸຂວຏ຺ຏິຍນ຺ຕິ ຘມກຣຓສ຺ສ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫຓຉຕ຺ຕາກາຣສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ, ‘‘ປຣິສ຺ສາວນໂຈຬພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ເກຈິ.

ເທຑ຺ຑຸຠສີສນ຺ຕິ ອຸທກສປ຺ປສີສໍ. ອຈ຺ຉີນີຕິ ກຸຎ຺ຊຣຈ຺ຉິສຓ຺ຐານານິ. ເອກເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກຣຊ຺ຊຸກໍ ທິຄຸຓໍ ຕິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາປິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອກເມວ ປນ ສຕວາຣມ຺ປິ ສຣີຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ‘‘ພຫຸຣຊ຺ຊຸກ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕໍ ມຸຣຊສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຸຣຊຎ຺ຫິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ມຸຣຊວຏ຺ຏິສຓ຺ຐານໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ, ອິທໍ ປນ ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓສງ຺ຂາຕໍ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານຎ຺ຈ ທສາສຸ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ທສາ ຊີຣນ຺ຕິ; ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ວິເຘຕິ ທສາປຣິໂຍສາເນ ຖິຣຠາວາຍ ທນ຺ຕວິສາຓສຸຕ຺ຕາທີຫິ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ວິເຘ. ອຏ຺ຐ ມງ຺ຄລານິ ນາມ ສງ຺ໂຂ ຈກ຺ກໍ ປຸຓ຺ຓກຸມ຺ໂຠ ຄຍາ ສິຣີວຈ຺ໂຉ ອງ຺ກຸໂສ ຘຊໍ ໂສວຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉຍຸຄຬຉຕ຺ຕນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທິວເສນປິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທນ຺ຕາທີຫິ ກຕວິຘສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ໂກຏີສຸ ກຕປຣິຈ຺ເຉທຣາຊິມຕ຺ຕໍ.

‘‘ອຸຊຸກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣສ຺ສາທິສຓ຺ຐານາປິ ອຎ຺ຊນີ ວງ຺ກຄຕິກາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສິປາຏິກາຍາຕິ ວາສິອາທິຠຓ຺ຑນິກ຺ຂິປນປສິພ຺ພເກ. ອາຣກຓ຺ຏກໍ ນາມ ໂປຕ຺ຖກາທິອອສງ຺ຂາຣຓຕ຺ຖໍ ກຕທີຆມຸຂສຕ຺ຖກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຠມກາຣານໍ ທາຣຸອາທິລິຂນສຕ຺ຖກ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ວຏ຺ຏມຓິກນ຺ຕິ ວຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐເປຕພ຺ພໍ ປຸປ຺ຜຸຬກໍ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິມິນາ ປິຬກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປິປ຺ຜລິເກຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເຉທນເກ ຂຸທ຺ທກສຕ຺ເຖ. ວລິຕກນ຺ຕິ ນຂຈ຺ເຉທນກາເລ ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວລີຫິ ຍຸຕ຺ຕເມວ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ຍໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວິກາຣໍ ທຬ຺ຫີກມ຺ມາທິອຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ, ເຕນ ຈ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑໂກຏິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ ຆຏ຺ຏເນນ ສທ຺ທນິຈ຺ຉຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ອໂຍວລຍາທິກໍ ສໍຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກປ຺ປິຍໂຕ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິຍາ ປເວສນຕ຺ຖໍ ອາວາຏມຓ຺ຑລໍ ໂຫຕິ. ອຸຊຸກເມວ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ອຸໂຠສຸ ວາ ປສ຺ເສສຸ ເອກປສ຺ເສ ວາຕິ ວຈນເສໂສ. ວາສິທຓ຺ຑສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ທຓ຺ຑໂກຏີນໍ ອຈລນຕ຺ຖໍ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາມຓ຺ຑສາຣເກຕິ ອາມລກຜລານິ ປິສິຕ຺ວາ ເຕນ ກກ຺ເກນ ກຕເຕລຠາຊເນ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເຕລໍ ສີຕລໍ ໂຫຕິ. ຠູມຕ຺ຖຣເຓຕິ ກຏສາຣາທິມເຍ ປຣິກມ຺ມກຕາຍ ຠູມິຍາ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພອຕ຺ຖຣເຓ. ປານີຍຆເຏຕິ ສພ຺ພໍ ຠາຊນວິກຕິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສພ຺ພໍ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ມຎ຺ຈາທີສຸ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຣູປມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເຕລຠາຊເນສຸເຍວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຣູປານໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເຕລຠາຊເນນ ສຫ ອຄເຓຕ຺ວາ ວິສຸໍ ມຎ຺ຈາທີນໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ ວທນ຺ຕິ, ກິຎ຺ຈາປິ ວທນ຺ຕິ, ເອເຕສໍ ປນ ມຎ຺ຈາທີນໍ ຫຕ຺ເຖນ ອາມສິຕພ຺ພຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິຣູປເມເວຕ຺ຖ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ສີມສາມິການໍ. ຣາຊວລ຺ລເຠຫີຕິ ລຊ຺ຊີເປສລາທີນໍ ອຸໂປສຖາທິອນ຺ຕຣາຍກຣາ ອລຊ຺ຊິໂນ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອຘິປ຺ເປຕາ ເຕຫິ ສຫ ອຸໂປສຖາທິກຣຓາໂຍຄາ, ເຕເນວ ‘‘ສີມາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ລຊ຺ຊີປຣິສາຕິ ເຕສໍ ສີມາສາມິການໍ ອນຸພລໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ລຊ຺ຊີປຣິສາ. ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕນ຺ຕິ ຍໍ ອລຊ຺ຊີນໍ ເສນາສນເຠທນາທິກໍ ລຊ຺ຊີຠິກ຺ຂູຫິ ກຕໍ, ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ສຸກຕເມວ ອລຊ຺ຊີນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພໂຕ.

໘໘. ອວຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ນີຈໂຕ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ. ອຸຊ຺ຌາຍນຕ຺ໂຖຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຖຍ຺ຍກມ຺ມນິນ຺ທນຕ຺ໂຖ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ນ ປນ ທາຣຸ-ສທ຺ທວິເສສນຕ຺ໂຖ ຕສ຺ສ ພຫຸວຈນຕ຺ຕາ. ວຈນເຠເທຕິ ເອກວຈນພຫຸວຈນານໍ ເຠເທ. ສພ຺ພາວນ຺ຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີອາທິສພ຺ພາວຍວວນ຺ຕໍ. ພິມ຺ພິສາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ນາມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພິມ຺ພີຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ. ຕສ຺ມາ ສາຣສຸວຓ຺ຓສທິສວຓ຺ຓຕາຍ ‘‘ພິມ຺ພິສາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂປຣາຓສຕ຺ຖານຸຣູປໍ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ວີສຕິມາສປ຺ປມາຓອຸຕ຺ຕມສຸວຓ຺ຓຄ຺ຆນໂກ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ໂນ ນີລກຫາປໂຓຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຣຸທ຺ຣທາເມນ ນາມ ເກນຈິ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ຣຸທ຺ຣທາມໂກ. ໂສ ກິຣ ນີລກຫາປຓສ຺ສ ຕິຠາຄໍ ອຄ຺ຆຕິ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ເທເສ ນີລກຫາປຓາ ນ ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ກາຬກວິຣຫິຕສ຺ສ ນິທ຺ຘນ຺ຕສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ປຎ຺ຈມາສຄ຺ຆນເກນ ຠຓ຺ເຑນ ປາທປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ເຕນາຕິ ນີລກຫາປຓສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄຠູເຕນ. ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວາຕິອາທິ ປາຣາຊິການໍ ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຆາທິເສສາທີສຸ ປນ ອິຕຣາປຕ຺ຕີສຸປິ ຕພ຺ພຕ຺ຖູສຸ ຈ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ເຖວ, ເກວລໍ ເກຈິ ສພ຺ພາກາເຣນ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ເກຈິ ເອກເທເສນາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວິເສໂສ. ນ ຫິ ກທາຈິປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຍຖາປຣາຘໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອູນມຘິກໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໙໒. ປຸນປິ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ພຖາ ມນຸສ຺ເສຫິ ອນິວຸຕ຺ຖປຸພ຺ເພ ອຠິນວມາປິເຕ, ‘‘ປຸນ ນ ປວິສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິຣາລເຍຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕ ຈ ຄາເມ ຄາມໂວຫາຣາຠາວາ ຄາມປ຺ປເວສນາປຸຈ຺ຉນາທິກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຄາມຄາມູປຈາເຣສຸ ທສ຺ສິເຕສຸ ຕທຎ຺ຎໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉໂທ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຍໍ ປນ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄາມູປຈາໂຣປິ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິນ຺ທຂີເລຕິ ອຸມ຺ມາເຣ. ອຣຎ຺ຎສງ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຕຖາ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອສຕິປິ ອິນ຺ທຂີເລ ອິນ຺ທຂີລຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ‘‘ເວມຊ຺ຌເມວ ອິນ຺ທຂີໂລຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ທ຺ວາຣພາຫາປິ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ປາກາຣເວມຊ຺ຌເມວ ອິນ຺ທຂີໂລຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ລຸຐິຕ຺ວາຕິ ປວຏ຺ຏິຕ຺ວາ.

ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ສຸປ຺ປປາໂຕ ວາຕິອາທິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ກາກຸຏ຺ຐາປນວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ພລທສ຺ສນວເສນ ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ຠາຊນໂຘວນອຸທກໍ ຉຑ຺ເຑຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໒) ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ, ເຕເນວ ‘‘ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ສຸປ຺ປປາໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍຎ຺ຈ ຆຣູປຈາໂຣວ ຄາໂມຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ຄາມູປຈາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕປຣິກ຺ເຂໂປຕິ ອິມິນາ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ພຫິ ອຸປຈາໂຣ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸປ຺ປມຸສລປາໂຕປິ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕເຄຫສ຺ເສວ, ໂສ ຈ ຍໂຕ ປໂຫຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອປ຺ປໂຫນຏ຺ຐາເນ ປນ ວິຊ຺ຊມານຏ຺ຐານເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ປນ ຆຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ປາກາຣາທີຫິ ປຣິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂສວ ປຣິກ຺ເຂໂປ ຆຣູປຈາໂຣຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຄາເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ສງ຺ກຣີຍຕີຕິ ມິສ຺ສີຍຕິ. ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສເນ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໑໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄາມຄາມູປຈາຣານໍ ອສງ຺ກຣຕາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ອສງ຺ກຣໂຕ ຈາຕິອາທິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິທໍ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ເອກເລຑ຺ຑຸປາຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ອຸປຈາຣໍ. ຕສ຺ມາ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ຄາມໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ອຸປຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ‘‘ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຄາໂມ ນາມ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໒) ອິເຘວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ອທິນ຺ນາທາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໑໒) ອຍເມວ ນໂຍ ອຕິທິສິໂຕ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ຍ຺ວາຍໍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ສ ວເສນ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕສງ຺ຂາຕໍ ຄາມູປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ມາຕິກາຍຎ຺ຈ ວິກາເລ ຄາມໍ ປວິເສຍ຺ຍາຕິ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄາມູປຈາໂຣປິ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຆຣຆຣູປຈາຣາທີສຸ ຐິຕານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນລາຠຠາຊນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາຕິ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຍໍ ຐານໍ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອາຈຣິຍຘນຸ ນາມ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ນວວິທຕ຺ຖິປມາຓໍ, ຊິຍາຍ ປນ ອາໂຣປິຕາຍ ສຕ຺ຕຏ຺ຐວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອນຸຣູປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ອກປ຺ປິຍສ຺ສາປິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ປຣິໂຠເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍຕ຺ຕາ. ປຣິຈ຺ຈາຄາທິມ຺ຫິ ອກເຕ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸສາມິນາ ອວິທິຕມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ພາລຸມ຺ມຕ຺ຕາທີນໍ ສນ຺ຕກໍ ວິຍ, ຕາທິສໍ ອວຫຣນ຺ໂຕປິ ຎາຕກາທີຫິ ປຈ຺ຉາ ຎຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸສາມິນາ ຈ ອນຸພນ຺ຘິຕພ຺ພໂຕ ປາຣາຊິໂກວ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ວເສນ ປຸຣິໂສ ເຖໂນ ໂຫຕິ, ຕໍ ເຖຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອວຫຣຓຈິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕາ ປປຎ຺ຈໂກຏ຺ຐາສາ. ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ຐານາຈາວນປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປໂກ ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິໂຍຄວເສນາຕິ ອຏ຺ຏກຣຓວເສນ. ສວິຎ຺ຎາຓເກເນວາຕິ ອິທໍ ສວິຎ຺ຎາຓການຎ຺ເຎວ ອາເວຓິກວິນິຈ຺ຉຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາໂຓ ອປທນ຺ຕິອາທີສຸ ຫິ ‘‘ປທສາ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຐມໍ ປາທໍ ສງ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໑໑໑), ຠິກ຺ຂຸ ທາສໍ ທິສ຺ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ປລາຍິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ຊີວາ’’ຕິ ວທຕິ, ໂສ ເຈ ປລາຍຕິ, ທຸຕິຍປທວາເຣ ປາຣາຊິກນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໔) ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ໂຍ ສວິຎ຺ຎາຓການຎ຺ເຎວ ອາເວຓິໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອາຣາມາທິອວິຎ຺ຎາຓເກສຸ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ຕາທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສວິຎ຺ຎາຓເກເນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອາຣາມາທິອວິຎ຺ຎາຓເກສຸ ລພ຺ຠຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ສວິຎ຺ຎາຓເກສຸ ອລພ຺ຠນໂກ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກມິສ຺ສເກນາ’’ຕິ. ສວິຎ຺ຎາຓເກນ ຈ ອວິຎ຺ຎາຓເກນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ອວິຎ຺ຎາຓເກເນວ ອາທິຍນາທີນິ ຉປິ ປທານິ ນ ສກ຺ກາ ໂຍເຊຕຸໍ ອິຣິຍາປຖວິໂກປນສ຺ສ ສວິຎ຺ຎາຓກວເສເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອວິຎ຺ຎາຓເກເນວາ’’ຕິ ຕຕິຍໍ ປກາຣໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອາຣາມນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ທາສາທິສວິຎ຺ຎາຓກສ຺ສາປິ ອິຘ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພໂຕ, ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ເຫຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ທສ຺ສິຍຕິ. ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຣິກປ຺ປິໂຕກາສໍ. ສຸງ຺ກຆາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຖິເກຫິ ອຕ຺ຕນາ ນີຍມານຠຓ຺ຑໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ທາຕພ຺ພຠາໂຄ ສຸງ຺ໂກ ນາມ, ໂສ ເອຕ຺ຖ ຫຎ຺ຎຕິ ອທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ອວຫຣີຍຕິ, ຕໍ ວາ ຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຣາຊປຸຣິສາ ອທທນ຺ຕານໍ ສນ຺ຕກໍ ພລກ຺ກາເຣນາຕິ ສຸງ຺ກຆາໂຕ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ປວິຏ຺ເຐຫິ ສຸງ຺ໂກ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຣຸກ຺ຂປພ຺ພຕາທິສຎ຺ຎາເຓນ ນິຍມິຕປ຺ປເທສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ປຎ຺ຈວີສຕິອວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ກຕ຺ຖຈີຕິ ເອກິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ເອກໍ ປຎ຺ຈກໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ‘‘ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎີ ຈ, ຄຣຸໂກ ຈ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຐານາ ຈາເວຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໒໒) ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈອວຫາຣງ຺ຄານິ ເອກໍ ປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ. ທ຺ເວ ປຎ຺ຈການິ ທສ຺ສິຕານີຕິ ‘‘ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ນ ຈ ສກສຎ຺ຎີ, ນ ຈ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫີ, ນ ຈ ຕາວກາລິກໍ, ຄຣຸໂກ ຈ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໒໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ປເທສຸ ເອກໍ ອປເນຕ຺ວາ ເສສານິ ປຎ຺ຈ ປທານິ ເອກໍ ປຎ຺ຈກໍ ກຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ເວ ປຎ຺ຈການິ ທສ຺ສິຕານິ. ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫີຕິອາທີສຸ. ສພ຺ເພຫິປິ ປເທຫີຕິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິອາທີຫິ ສພ຺ເພຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ.

ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອວຫາຣານໍ ສມູໂຫ ປຎ຺ຈກໍ. ສໂກ ຫຕ຺ໂຖ ສຫຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ວາ ສມ຺ພນ຺ຘີຕິ ສາຫຕ຺ຖິໂກ, ອວຫາໂຣ. ສາຫຕ຺ຖິກາທິ ປຎ຺ຈກໍ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກນ຺ຕິອາທິປທວເສນ ນາມລາໂຠ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຕຕິຍປຎ຺ຈເມສຸ ປຎ຺ຈເກສູຕິ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈເກສຸ. ລພ຺ຠມານປທວເສນາຕິ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈເກ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາວຫາຣປທສ຺ສ ວເສນ, ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈເກ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣປທສ຺ສ ຈ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ນາມ…ເປ… ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ພຫິສຸງ຺ກຆາຕປາຕນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປໂຍໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຫຕ຺ເຖ ຠາຣໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໐໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕປຣຠຓ຺ຑສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຸມ຺ພາທິປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຂິປນມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປໂຍເຄ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຣິຍາສິທ຺ຘິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕີຕິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຕມານກ຺ຂເຓ ອວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກິຣິຍາສິທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອວສ຺ສໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ສາເຘຕີຕິປິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ. ອສຸກໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສີຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ປຣສ຺ສ ເຕລກຸມ຺ຠິຍາ ອຸປາຫນາທີນໍ ນິກ຺ເຂປປໂຍຄສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສາຘກຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ອຕ຺ຖສາຘໂກ ນາມ ‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກຕິ, ຕທາ ຕໍ ອວຫຣາ’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ປໂຣ ອນນ຺ຕຣາຍິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ປຣສ຺ສ ວາ ປນ ເຕລກຸມ຺ຠິຍາ ປາທຄ຺ຆນກເຕລໍ ອວສ຺ສໍ ປິວນການິ ອຸປາຫນາທີນິ ປກ຺ຂິປຕິ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ).

ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສາຘກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຈ ໂກ ວິເສໂສຕິ? ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຄຫເຓ ນິຍຸຎ຺ຊນໍ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍໂຄ, ກາລນ຺ຕເຣນ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ນິໂຍໂຄ ອຕ຺ຖສາຘໂກຕິ ອຍໍ ເນສໍ ວິເສໂສ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສີ’’ຕິອາທິ. ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ປນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ອາຣາມາຠິຍຸຎ຺ຊນາທີສຸປິ ຕາວກາລິກຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍານໍ ອທາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓປ຺ປໂຍຄໂຕ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອາຓຕ຺ຕິວເສນ ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ປໂຍເຄນ ສຫ ວຕ຺ຕມາໂນ ອວຫາໂຣ ສຫປໂຍໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ຐານາຈາວນວເສນາ’’ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ຂີລສງ຺ກມນາທີສຸປິ ອສຕິ ຐານາຈາວເນ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຐານາຈາວນວເສນ ຂີລາທີນິ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຈ ສຫປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ).

ຕຸລຍິຕ຺ວາຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ສາມີຈີຕິ ວຕ຺ຕໍ. ສກສຎ຺ຎາຍ ອເທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສມ຺ມທ຺ໂທຕິ ນິວິທ຺ຘຕາສງ຺ໂຂໂຠ. ຠຏ຺ເຐ ຊນກາເຍຕິ ອປຄເຕ ຊນສມູເຫ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ເອຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີຕິ ອິທໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຫາຣກສ຺ສ ຫິ ‘‘ມຍາ ສຫຕ຺ເຖນ ນ ທິນ຺ນໍ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອິຕຣສ຺ສ ຈ ‘‘ມຍາ ປຐມໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອທິນ຺ນໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

ສມຄ຺ຆນ຺ຕິ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ. ທາຣຸອຕ຺ຖໍ ຜຣຕີຕິ ທາຣູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ. ເອກທິວສໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນາທິນາ ຍາ ອຍໍ ອຄ຺ຆຫານິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ສພ຺ພາ ຠຓ຺ຑສາມິນາ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຫິຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ສພ຺ພໍ ປເນຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາສາຓຎ຺ຈ ສກ຺ຂຣຎ຺ຈ ປາສາຓສກ຺ຂຣໍ.

ອກ຺ຂທສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອກ຺ຂ-ສທ຺ເທນ ກິຣ ວິນິຈ຺ຉຍສາລາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ນິຣູປຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ອກ຺ຂທສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຘມ຺ມວິນິຈ຺ຉນກາ. ຫນນໍ ນາມ ຫຕ຺ຖປາທາທີຫິ ໂປຖນຎ຺ເຈວ ຫຕ຺ຖນາສາທິຈ຺ເຉທນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂປເຖຍ຺ຍຸຎ຺ເຈວ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸຎ຺ຈາ’’ຕິ.

ປທຠາຊນີຍຎ຺ຈ ‘‘ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ກສາຍ ວາ ເວຕ຺ເຕນ ວາ ອຑ຺ຒທຓ຺ຑເກນ ວາ ຉຊ຺ຊາຍ ວາ ຫເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຑ຺ຒທຓ຺ຑເກນາຕິ ທ຺ວິຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓນ ຣສ຺ສມຸຄ຺ຄເຣນ, ເວຬຸເປສິກາຍ ວາ. ເຉຊ຺ຊາຍ ວາຕິ ຫຕ຺ຖາທີນໍ ເຉທເນນ. ຉິນ຺ທນ຺ຕິ ເອຕາຍ ຫຕ຺ຖປາທາທີນີຕິ ເຉຊ຺ຊາ, ສຕ຺ຖໍ, ເຕນ ສຕ຺ເຖນາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ນີຫເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຣຏ຺ຐໂຕ ນີຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ‘‘ໂຈໂຣສິ…ເປ… ເຖໂນສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຠາເສຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ປທໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ໂຈໂຣສິ…ເປ… ປຣິຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໙໓. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຐິຕນ຺ຕິ ຠູມິຍາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຐິຕໍ. ຍຖາ ຍຖາ ອາທານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນ ຄຫຓໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໔. ວາຈາຍ ວາຈາຍາຕິ ເອເກກຕ຺ຖທີປິກາຍ ວາຈາຍ ວາຈາຍ. ອຸປລທ຺ໂຘຕິ ຎາໂຕ. ປາຬິຍໍ ເສສອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ກຸທາລໍ ວາ ປິຏກໍ ວາຕິ ອິທເມວ ທ຺ວຍໍ ວຕ຺ວາ ວາສິຜຣສູນໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສມ຺ປິ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາທີສຸ ອາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ທຸກ຺ກເຏຫິ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຏ຺ຐວິຘໍ ເຫຕນ຺ຕິອາທີສຸ ເອຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ນາມ ເຖເຣຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ອຏ຺ຐວິຘນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏານໍ ອິເມສຸເຍວ ອຏ຺ຐສຸ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາວໂຕ ປນ ອິຕເຣຫິ ສຕ຺ຕຫິ ທຸກ຺ກເຏຫິ ວິນິມຸຕ຺ຕໍ ວິນຍທຸກ຺ກເຏເຍວ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ທສວິຘໍ ຣຕນນ຺ຕິ ‘‘ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂ ສິລາ ປວາຬໍ ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ ໂລຫິຕໂກ ມສາຣຄລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ເອວມາຄຕໍ ທສວິຘໍ ຣຕນໍ.

‘‘ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ຈ ສງ຺ໂຂ,

ສິລາ ປວາຬໍ ຣຊຕຎ຺ຈ ເຫມໍ;

ໂລຫິຕກຎ຺ຈ ມສາຣຄລ຺ລໍ,

ທເສເຕ ຘີໂຣ ຣຕນານິ ຊຎ຺ຎາ’’ຕິ. –

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎນ຺ຕິ ສາລິ ວີຫິ ຍໂວ ກງ຺ຄຸ ກຸທ຺ຣູສໍ ວຣໂກ ໂຄຘຸໂມຕິ ອິມໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎໍ. ອາວຸຘຠຓ຺ຑາທິນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕຸຣິຍຠຓ຺ຑອິຕ຺ຖິຣູປາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນາມສິຕພ຺ເພ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທຸກ຺ກຏໍ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ. ທຸຣູປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ອກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາຣິຕສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐຸ ອຸປຈິຓ຺ຓໍ ຈຣິຕນ຺ຕິ ທຸຣູປຈິຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ທຸກ຺ກຏໍ ທຸຣູປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏໍ. ວິນເຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອວເສສໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ. ເອກາທສ ສມນຸຠາສນາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຍາວຕຕິຍກາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ເຂ ເອກໍ ຍາວຕຕິຍກປາຣາຊິກໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສງ຺ຆາທິເສສາ ຈຓ຺ຑກາຬີສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ຉ.

ສຫປໂຍຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມປຸຣິມາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ອຖ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາຕິອາທິ. ‘‘ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ຂຓນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິມາປຕ຺ຕິໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເຉທນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕີນໍ ເທເສຕພ຺ພຕາຍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຫປໂຍເຄ ປຕ຺ເຕ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປຣທ຺ຘໍ ວິຣທ຺ຘໍ ຂລິຕນ຺ຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ຍໍ ມນຸສ຺ໂສ ກເຣຕິອາທິ ປເນຕ຺ຖ ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ສໍໂຍຄຠາໂວຕິ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຣສ຺ສຕ຺ຕສ຺ສາປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກສ຺ສ ມູເລຕິ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ອາມສເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອາມສນຜນ຺ທາປນປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ເອກປໂຍເຄນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກເມວ, ນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານີຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອກປໂຍເຄນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອາມສນຜນ຺ທາປນານມ຺ປິ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອນາມສິຕ຺ວາ ອຜນ຺ທາເປຕ຺ວາ ຈ ກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕຸໍ. ‘‘ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ປໍສຸຂຓນາທິສມານປໂຍເຄປິ ປຸຣິມາ ອາປຕ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣມຸຕ຺ຕຣໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ຂຓນປໂຍຄເຠເທຫິ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ອາປນ຺ນາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອຸຕ຺ຕຣມຸຕ຺ຕຣໍ ປຕ຺ວາ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສທິສຕ຺ຕາ ວິຍູຫນໍ ປຕ຺ວາ ຕາ ສພ຺ພາປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ ວິສທິສປໂຍຄຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິຘານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ຫິ ອວຫາຣກສ຺ສ ອາສນ຺ນໍ ໂອຣິມນ຺ຕໍ ປຣາມສຕິ.

ຕຕ຺ເຖວາຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິຍເມວ. ພຸນ຺ເທນາຕິ ກຸມ຺ຠິຍາ ເຫຏ຺ຐິມຕເລນ. ເອກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ຐານາ ຈາວນໍ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອກຏ຺ຐາເນຕິ ຈ ສງ຺ຂລິກພທ຺ຘຠາເວນ ເອກສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂາຓຸກໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ຂາຓຸກໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ອາກາເຣຫິ ຐານາ ຈາເວຕິ. ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອວສ຺ສໍ ເຈ ປຕຕິ, ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ປຎ຺ຈມາສກາທິຄຣຸຠາວປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອປພ຺ຍູຫນ຺ໂຕຕິ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປນຍນວເສນ ວິຍູຫນ຺ໂຕ ຣາສິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ເອວໍ ກຕ຺ວາຕິ ຠາຊນມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ກຸມ຺ຠິຄເຕນ ຠາຊນຄຕສ຺ສ ເອກາພທ຺ຘຠາວໍ ວິໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຑ຺ຒກຸມ຺ຠີຍນ຺ຕິ ອຸປຑ຺ຒປຸຓ຺ຓາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ. ວິນຍຘມ຺ມຕາຕິ ອຘິກກາຣຓາລາເຠ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍຘມ຺ມຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຄຣຸກຕາວ, ສຸຕ຺ຕານຸຄມນມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອປິຈາຕິອາທິມາຫ. ກຓ຺ເຐນ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລຕິ ມຸຂຄຕໍ ອຊ຺ໂຌຫຏກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ໂຌຫຣຓເມວ ເຫຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ນ ກຓ຺ຐປິທຫນໍ. ຈິກ຺ກນນ຺ຕິ ຖທ຺ຘໍ, ພຫລໍ ຆນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຍປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠິຍາ ປາທຄ຺ຆນກໍ ສປ຺ປິໍ ວາ ເຕລໍ ວາ ອວສ຺ສໍ ປິວນກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທຸກູລສາຏກໍ ວາ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປກ຺ຂິປຕິ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວຫາໂຣ ວີມໍສິຕພ຺ໂພ. ຍທິ ຈ ທຸກູລາທີສຸ ສປ຺ປິເຕລານໍ ປວິສນໍ ສນ຺ຘາຍ ປາຣາຊິກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐເຕລາທິໂນ ກຸມ຺ຠິຄເຕນ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ນ ຕາວ ອວຫາໂຣ ຠາຊນນ຺ຕຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຄຫຓກາເລ ວິຍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠາຊນໍ ປນ ນິມຸຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ເອກາພທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕາວ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິ. ອຖ ເຕລາທິວິນາເສນ ປາຣາຊິກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕທາປິ ຕິຓຊ຺ຌາປນາທີສຸ ວິຍ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຈ ປາທຄ຺ຆນກໍ ເຕລາທິໍ ປີຕໍ ທຸກູລາທິໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກໍ ນ ສິຍາ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ເຕລາທິໂນ ວິນຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ຄຫຓກ຺ຂເຓ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ, ວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຕນ ຈ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕຕິ. ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ທຸກູລາທີນໍ ປກ຺ຂິປເນ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ສກ຺ກາ. ອຏ຺ຐກຖາປ຺ປມາເຓນ ປເນຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຍຸຕ຺ຕິ ປເນຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຸພ຺ພາປຣໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ.

ປລິພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີຕິ ນິວາເຣສ຺ສຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ເນວ ອວຫາໂຣ, ນ ຄີວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເອວໍ ວິຈາຣິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພຫິຄຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕລສ຺ສ ອຏ຺ຐານໂຕ ອໂຘມຸຂຠາວໂຕ ຈ ພຫິຄຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉິທ຺ເທ ກຣິຍມາເນ ເຕລສ຺ສ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄຕຄຕຏ຺ຐານໍ ຠາຊນສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ປາທຄ຺ຆນເກ ຄຬິເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ຕຖາ ວາ ກຕສ຺ສາຕິ ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ຕໂຕ ວາ ປຏ຺ຐາຍ ກຕສ຺ສ. ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາ ກຕຉິທ຺ເທຕິ ມຊ຺ເຌ ໂຖກໍ ກປາລໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ເຕນ ກຕຉິທ຺ເທ.

ປຕ຺ຖີນສ຺ສ ຂາທນໍ ອິຕຣສ຺ສ ປານຎ຺ຈ ສປ຺ປິອາທີນໍ ປຣິໂຠໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ອຂາທິຕພ຺ພໍ ວາ ອປາຕພ຺ພໍ ວາ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຐານາຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ປຸຣິມທ຺ວຍນ຺ຕິ ເຠທນໍ ຉຑ຺ຑນຎ຺ຈ. ກຸມ຺ຠິຊຊ຺ຊຣກຣເຓນາຕິ ປຸຓ຺ຓກຸມ຺ຠິຍາ ຊຊ຺ຊຣກຣເຓນ. ມາຕິກາອຸຊຸກຣເຓນາຕິ ອຸທກປຸຓ຺ຓາຍ ມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣເຓນ. ເອກລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເຠທນໍ ກຸມ຺ຠິຍາ ຊຊ຺ຊຣກຣເຓນ, ຉຑ຺ຑນໍ ມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣເຓນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ເອກສຠາວໍ. ປຈ຺ຉິມໍ ປນ ທ຺ວຍນ຺ຕິ ຌາປນໍ ອປຣິໂຠຄກຣຓຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວທນ຺ຕີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ເຖ ເອເກ ອາຈຣິຍາ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວທນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິມປທທ຺ວເຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມປທທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຐານາຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣສ຺ສ ວາ ກາຕຸກາມຕາວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ. ວິນາເສຕຸກາມຕາຍາຕິ ຫຕ຺ຖປາທາທີນິ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ເກວລໍ ວິນາເສຕຸກາມຕາຍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ມຸຄ຺ຄເຣນ ໂປເຖຕ຺ວາ ຠິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຸທກໍ ວາ ວາລິກໍ ວາ ອາກິຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈຕິ ປາຬິຍໍ ປຸຣິມທ຺ວເຍປິ ທຸກ຺ກຏສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຣິມທ຺ວເຍ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍທິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາຕິ ອຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ.

ເອວເມເກ ວທນ຺ຕີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນຍສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ອນຠິມຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຍໍ ອຎ຺ຎຖາປິ ປາຬິໍ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣຕິອາທິມາຫ. ອຈາເວຕຸກາໂມວາຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຐານາ ອຈາເວຕຸກາໂມວ. ອຉຑ຺ເຑຕຸກາໂມເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຫິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕປກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ນາເສຕຸກາມຕາປກ຺ຂສ຺ສ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ນາເສຕຸກາມຕາປກ຺ເຂ ປນາຕິອາທິ. ອິຕຣຖາປິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາວາ ຐານາ ຈາເວຕຸກາມສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອາກາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໖. ອາກາສຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອນ຺ໂຕ. ອນ຺ໂຕຄາເມຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອນ຺ໂຕ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປນ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຄາເມ ວາ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ. ອຏວິມຸຂໍ ກໂຣຕິ…ເປ… ຣກ຺ຂຕີຕິ ເຕນ ປໂຍເຄນ ຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂຕິ. ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຄາມໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ກປິຎ຺ຊໂຣ ນາມ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຍຸຊ຺ຌາປນຕ຺ຖາຍ ພາລຊເນຫິ ໂປສາວນິຍປກ຺ຂິຊາຕິ.

ເວຫາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໗. ເວຫາສຏ຺ຐກຖາຍໍ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕຕິ ຍຖາ ຉິນ຺ນໍ ມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປກຕິຏ຺ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຖາ ເຉທນໍ ໂມຈນຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸທກຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໘. ອຸທກຏ຺ຐກຖາຍໍ ສນ຺ທມານອຸທເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສນ຺ທນເກ ອຸທເກ’’ຕິ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຫຕ຺ຖວາຣປທວາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຑ຺ຒຕີຕິ ເຫຏ຺ຐໂຕ ໂອສາເຣຕິ. ສກລມຸທກນ຺ຕິ ທຓ຺ເຑນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສຄຕໍ ສກລມຸທກໍ. ນ ອຸທກໍ ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ປທຸມິນິຍນ຺ຕິ ປທຸມຄຈ຺ເຉ. ກລາປພນ຺ຘນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖກວເສນ ຂຸທ຺ທກໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘໍ ກລາປພທ຺ຘໍ. ຠາຣພທ຺ຘໍ ນາມ ສີສຠາຣາທິວເສນ ພທ຺ຘໍ. ມຸຬາລນ຺ຕິ ກນ຺ທໍ. ປຕ຺ຕໍ ວາ ປຸປ຺ຜໍ ວາຕິ ອິທໍ ກທ຺ທມສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພນ຺ຕິ ວາປິຍາ ອຸທກສ຺ສ ນິກ຺ຂມນນາຬໍ. ອຸທກວາຫກນ຺ຕິ ມຫາມາຕິກໍ. ອວຫາເຣນ ໂສ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປເນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ທີເປຕິ. ມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ຂຸທ຺ທກມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ມຣິຕ຺ວາ…ເປ… ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຕມຈ຺ຉານໍເຍວ ເຕສໍ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ອມເຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ.

ນາວຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໙. ນາວຏ຺ຐກຖາຍໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມ຺ປິ ປາຣາຊິກມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມໍ ຐານາ ອຈາເວຕ຺ວາ ມຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ປຐມໍ ປນ ຐານາ ຈາເວຕ຺ວາ ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາເສ ພທ຺ຘສູກໂຣ ວິຍາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາເອວາ’’ຕິ. ວິປນ຺ນຏ຺ຐນາວາຕິ ວິສມວາເຕຫິ ເທສນ຺ຕຣໍ ປລາຕາ, ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ວິນາສໍ ປຕ຺ວາ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ຠູມິຕລໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ສາມິເກຫິ ຈ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາລຍາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພລວາ ຈ ວາໂຕ ອາຄມ຺ມາຕິ ອິມິນາ ອສຕິ ວາເຕ ອຍໍ ປໂຍໂຄ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣຕິ ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍໍ ອຸຊຸກຣຓນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາເທນ ອນກ຺ກມິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຈ ອນຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທຓ຺ຑາທີສຸ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປາເທນ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຈ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ປນ ພລວວາເຕນ ຉຕ຺ຕຈີວຣາທີສຸ ປຫເຏສຸ ປກຕິໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ທຬ຺ຫຕຣໍ ອກ຺ກມນຄຫຓາທິປໂຍໂຄ ອຠິນໂວ ກາຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ອິຕຣຖາ ຉຕ຺ຕຈີວຣາທີນິ ວາ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອວຫາຣໂກ ວາ ສຍໍ ປຕິສ຺ສຕິ, ນາວາ ຈ ຕທາ ນ ຄມິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ອີທິເສ ອຠິນວປ຺ປໂຍເຄ ສຕິ ອວຫາເຣນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍໍ ອຸຊຸກຕາຍ ອຸທກາຄມນກາເລ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຕໍ ອິຘ ນິທສ຺ສນໍ ນ ໂຫຕິ. ທາສໍ ປນ ປກຕິຍາ ປລາຍນ຺ຕໍ ‘‘ສີຆໍ ຍາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກຕິຄມນໂຕ ຕຸຣິຕຄມນຸປ຺ປາທນາທິນາ ອິຘ ນິທສ຺ສເນນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວາເຕ ອາຄເຕປິ ຍຕ຺ຖ ອຕິລຫຸກຕ຺ຕາ ນາວາຍ ກຎ຺ຈິ ປໂຍຄໍ ອກຕ຺ວາ ປກຕິຍາ ອວຫາຣໂກ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຖິທໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຍານຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໐. ຍານຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສູຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຖມ຺ຠານໍ ອຸປຣິ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ທາຣຸສງ຺ຆາຏໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວາມທກ຺ຂິຓປສ຺ເສສຸ ອຸໂຠສຸ ວາຕາຕປາທິປຣິສ຺ສຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ຄຣຸຬປກ຺ຂິໂນ ອຸໂຠ ປກ຺ຂາ ວິຍ ກຕາ ສນ຺ທມານິກາ. ທຸກຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ທ຺ວີຫິ ໂຄເຓຫິ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ. ອຍຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ໂຄເຓຫິ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປກຕາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສິຂານໍ ສນ຺ຘິຏ຺ຐາເນ ໂຄສິງ຺ຄານິ ວິຍ ທ຺ເວ ໂກຏິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນີ ກປ຺ປກຕາ ນາມ, ສາ ທ຺ວີຫິປິ ໂກຏີຫິ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຉ ຐານານີ’’ຕິ. ຕີຓິ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ຐານານີຕິ ອກປ຺ປກຕາຍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນິຍາ ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈກ຺ການຎ຺ຈ ວເສນ ຕີຓິ ຐານານິ, ກປ຺ປກຕາຍ ວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຐານານິ, ຕຖາ ປຖວິຍໍ ຐປິຕສ຺ສ ຕີຓິ ຐານານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອກ຺ຂສີເສຫີຕິ ອກ຺ຂທາຣຸໂນ ທ຺ວີຫິ ໂກຏີຫິ. ອກ຺ຂຸທ຺ຘີຫີຕິ ອກ຺ຂທາຣຸນາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉກາ ເຫຏ຺ຐິມຠາເຄ ກປ຺ປກຕາ ທ຺ເວ ທາຣຸຂຓ຺ຑາ ອກ຺ຂຸທ຺ຘິໂຍ ນາມ, ຕາສໍ ກປ຺ປກຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກປ຺ປສີສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອິຘ ‘‘ອກ຺ຂຸທ຺ຘິໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຈຕູຫິ ຈ ອກ຺ຂຸທ຺ຘີຫີ’’ຕິ. ຕາຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕາຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຘຸເຣນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ເອກນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸທ຺ຘິໂຍວ ‘‘ອຸທ຺ຘິຂາຓຸກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຸທ຺ຘິຂາຓຸການໍ ອຠາເວ ອກ຺ຂສີສານໍ ປຕິຏ຺ຐາໂນກາສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ສມເມວ ພາຫໍ ກຕ຺ວາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສມເມວາຕິ ອຸທ຺ຘິໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ອໂນລມ຺ເພຕ຺ວາ ພາຫຸໂນ ເຫຏ຺ຐິມຠາຄໍ ສມໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພາຫຸທາຣູນໍ ມຊ຺ເຌ ອກ຺ຂສີສປ຺ປມາເຓນ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອກ຺ຂສີສານິ ປເວສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ພາຫານໍ ເຫຏ຺ຐາຠາຄໍ ສພ຺ພໍ ຠູມິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ປຖວິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ເສສໍ ນາວາຍໍ ວຸຕ຺ຕສທິສນ຺ຕິ ອິມິນາ ຍທິ ປນ ຕໍ ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປກຕິຄມນໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ທິສາຠາຄໍ ເນຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສຍເມວ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຐານາ ອຈາເລນ຺ໂຕວ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເນວຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ອິມໍ ນຍໍ ອຕິທິສຕິ.

ຠາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໑. ຠາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ຠາຣຏ຺ຐນ຺ຕິ ມາຕິກາປທສ຺ສ ຠາໂຣ ນາມາຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠາໂຣເຍວ ຠາຣຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. ປຸຣິມຄເລຕິ ຄລສ຺ສ ປຸຣິມຠາເຄ. ຄລວາຏໂກຕິ ຄີວາຍ ອຸປຣິມຄລວາຏໂກ. ອຸຣປຣິຈ຺ເຉທມຊ຺ເຌຕິ ອຸຣປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ. ສາມິເກຫິ ອນາຓຕ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ຍທິ ສາມິເກຫິ ‘‘ອິມໍ ຠາຣໍ ເນຕ຺ວາ ອສຸກຏ຺ຐາເນ ເທຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ຕທາ ເຕນ ຄຫິຕຠຓ຺ຑໍ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ຕຎ຺ຈ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ສີສາທິໂຕ ໂອໂຣເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ອວຫາໂຣ ນ ສິຍາ, ສາມິການໍ ປນ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ເອວ ສິຍາຕິ ຕໂຕ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑຠາວໂຕ ວິໂຍເຊຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເຕຫິ ປນ ອນາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ຆໍສນ຺ໂຕຕິ ສີສໂຕ ອນຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ, ຍທິ ອຸກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ, ເຕນາຫ ສີສໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປີຕິອາທິ. ໂຍ ຈາຍນ຺ຕິ ໂຍ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອາຣາມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໒. ອາຣາມຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຣາມໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ອຠິໂຍຄກຣຓໍ ປເຣສໍ ຠູມຏ຺ຐຠຓ຺ຑາທີສຸປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ອາຣາມາທິຖາວເຣສຸ ປນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຠິໂຍຄວເສເນວ ຄຫຓສມ຺ຠວໂຕ ເອຕ຺ເຖວ ປາຬິຍໍ ອຠິໂຍໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາຕິ ສຫປໂຍຄມາຫ. ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິເຍວ ກຕປໂຍຄຕ຺ຕາ ສຫປໂຍຄວເສນ ເຫຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ສຍມ຺ປີຕິ ອຠິຍຸຎ຺ຊໂກປິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ເອວໍ ກິງ຺ກາຣເມວ ປຏິສ຺ສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ຈຣຕີຕິ ກິງ຺ກາຣປຏິສ຺ສາວີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກິງ຺ກາຣປຏິສ຺ສາວິຠາໂວ, ຕສ຺ມິໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວສວຕ຺ຕິຠາເວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸກ຺ໂກຈນ຺ຕິ ລຎ຺ຊໍ. ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ກູຏວິນິຈ຺ຉຍິກາທີນໍ. ອຍໍ ວຕ຺ຖຸສາມີຕິອາທິກສ຺ສ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປກຣຓເຫຕຸໂນ ປໂຍຄສ຺ສ ກຣຓກ຺ຂເຓວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິ ຈ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ຈ ກເມນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ປາຣາຊິກເມວ ໂຫຕິ, ນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຍທິ ວິມຕິເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖານຸຣູປໍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຘຸຣນິກ຺ເຂປວເສເນວ ປຣາຊໂຍຕິ ສາມິໂກ ‘‘ອຫໍ ນ ມຸຈ຺ຈາມີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ອນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອຏ຺ໂຏ ປຣາຊິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໓. ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຫາຣນ຺ຕິ ອຸປຈາຣສີມາສງ຺ຂາຕໍ ສກລໍ ວິຫາຣໍ. ປຣິເວຓນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປາກາຣາທິປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐານໍ. ອາວາສນ຺ຕິ ເອກໍ ອາວສຖມຕ຺ຕໍ. ຄຓສນ຺ຕເກ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສາມິກຕ຺ຕາ ສກ຺ກາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປາເປຕຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທີຆຠາຓກາທິເຠທສ຺ສ ປນ ຄຓສ຺ສາ’’ຕິ. ອິຘາປິ ສເຈ ເອໂກປິ ຘຸຣໍ ນ ນິກ຺ຂິປຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວ. ເອສ ນໂຍ ພຫູນໍ ສນ຺ຕເກ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໔. ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ວາຕິອາທີສຸ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ຖ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ນາມ ວີຫິສີສໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍຖາຐິຕເມວ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ພີຊມຕ຺ຕສ຺ເສວ ຄຫຓໍ. ເອກເມກນ຺ຕິ ເອກໍ ວີຫິສີສໍ. ຍສ຺ມິໍ ພີເຊ ວາຕິອາທິ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ຄຫຓາທີສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນາ ໂມຈິຕມຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕສ຺ມິໍ ພີຊາທິມ຺ຫິ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ເຕ ສຕິ ຕໂຕ ອນປນີເຕປິ ຐານນ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວາ ປາຣາຊິກເມວ. ຍສ຺ສ ປນ ສີສາທິກສ຺ສ ສນ຺ຕຣາທິນາ ສຫ ສໍສິພ຺ພນໍ ວາ ເອກາພທ຺ຘຕາ ວາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ພນ຺ຘນາ ໂມຈິເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອິຕຣຏ຺ຐານໂຕ ໂມຈິເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ວີຫິນາຬນ຺ຕິອາທິ. ສຠຸສນ຺ຕິ ປລາລສຫິຕໍ. ຂີເລນາຕິ ຂາຓຸເກນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂີລສງ຺ກມນາທີສຸ ສຫປໂຍໂຄ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ຈາຕິ ອຸຠຍໍ ສມ຺ຠວຕິ. ຂີລສງ຺ກມນາທິ ເອຕ຺ຖ ສຫປໂຍໂຄ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກເຕ ຍທິ ສາມິກາ ຘຸຣໍ ນ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ປຸນ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມາວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕາວ ອວຫາໂຣ, ‘‘ຂີລໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕາທິໍ ອສຸໂກ ຣາຊວລ຺ລໂຠ ຠິກ຺ຂຸ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ພລໍ ກກ຺ຂຬາທິຠາວຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຂີລສງ຺ກມນາທິກິຣິຍານິຏ຺ຐານໂຕ ປຐມເມວ ສາມິກາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ນ ອວຫາໂຣ ເອຕສ຺ສ ປໂຍຄນິຏ຺ຐານໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຘຸຣສ຺ສ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທາ ປນ ຂີລສງ຺ກມນາທິປໂຍເຄເນວ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ຕທາເຍວ ອວຫາໂຣ, ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂີລາທີນໍ ສງ຺ກມິຕຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ ສາມິການໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນມ຺ເປຕ຺ຖ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຣຊ຺ຊຸສງ຺ກມນາທີສຸປິ ອຕິທິສຕິ. ຍຏ຺ຐິນ຺ຕິ ມານທຓ຺ຑໍ. ເອກສ຺ມິໍ ອນາຄເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ສເຈ ທາຣູນິ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຕເກເນວ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອວສາເນ ທາຣຸມ຺ຫິ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຏກສາຂາທີຫິ ປາທານໍ ອນ຺ຕຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ອປ຺ປເວສາຣຫໍ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອວສານສາຂາຍ ປາຣາຊິກໍ, ເຕນາຫ ‘‘ສາຂາປຣິວາເຣເນວ ອຕ຺ຕໂນ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ, ທາຣູນິ ຈ ນິຂຓິຕ຺ວາ ສາຂາປຣິວາຣຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຂຕ຺ຕມຣິຍາທນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເກທາຣປາຬິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ຂີລສງ຺ກມນາທິນາ ຄຫຓໍ ອາຣາມາທີສຸປິ ລພ຺ຠເຕວ.

ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໕. ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປາກາຣານນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກສິລາທາຣູນໍ ວເສນ ຕິຓ຺ຓໍ ປາກາຣານໍ.

໑໐໖. ຄາມຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຄາໂມ ນາມາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ຄາມລກ຺ຂຓສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໗. ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ອຸຊຸກເມວ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ລກ຺ຂຓຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕຫິ ກຕອກ຺ຂຣາທິສຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ຉລ຺ລິຍາ ປຣິໂຍນທ຺ຘນ຺ຕິ ອິມິນາ ສາມິການໍ ນິຣາເປກ຺ຂຕາຍ ຈິຣຉຑ຺ຑິຕຠາວໍ ທີເປຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍທິ ສາມິການໍ ສາເປກ຺ຂຕາ ອຕ຺ຖິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕານິ ກຕານິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖານິ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕານິ ເຄຫາທີນິ ກຕານິ ປຣິນິຏ຺ຐິຕານິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຈ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ທາຣູນີຕິ ເຄຫາທີນໍ ກຕຕ຺ຕາ ອວສິຏ຺ຐທາຣູນິ. ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສາມິການໍ ອນາລຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕ ຈ ຍທິ ຄຫຓກາເລ ທິສ຺ວາ ສາລຍາ ຫຸຕ຺ວາ ວາເຣນ຺ຕິ, ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທາຕພ຺ພເມວາຕິ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕ ອທຕ຺ວາ ຄມເນ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ປຈ຺ຉາປິ ເຕຫິ ໂຈທິເຕ ທາຕພ຺ພເມວ.

ອທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານມ຺ປິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນີຕານມ຺ປິ ທາຣູນໍ ອຣຎ຺ຎສາມິການຎ຺ເຎວ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ປຸນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ…ເປ… ອສ຺ສຕິຍາ ອຕິກ຺ກມຕີ’’ຕິ, ສຫສາ ຕໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມຕີຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໗) ຈ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານາຕິກ຺ກເມເຍວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ, ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານາຕິກ຺ກມເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິທໍ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉໂຕປິ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຈ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນີຕານມ຺ປິ ທາຣູນໍ ອຣຎ຺ຎສາມິການຎ຺ເຎວ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໂຕ ພຫິ ປາຣາຊິກາປຊ຺ຊນສ຺ສ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຠາວສ຺ເສວ ກາຣຓຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ສນ຺ຕກຕ຺ເຕເນວ ຫິ ພຫິ ກຕສ຺ສາປິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ຊາຕໍ, ອິຕຣຖາ ຈ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ສິຍາ ສຸງ຺ກຆາຕາຕິກ຺ກເມ ວິຍ. ອທ຺ຘິເກຫິ ທິນ຺ນເມວ ສຸງ຺ກິການໍ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ນາທິນ຺ນໍ, ເຕນ ຕໍ ຐານໍ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ. ອິຘ ປນ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ ໂຫຕິ, ເຕເນເວຕໍ ອຣຎ຺ເຎ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ສຸງ຺ກຆາຕໂຕປິ ຄຣຸຕຣໍ ຊາຕໍ. ຍທິ ຫິ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໂຕ ພຫິປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ອວຫາໂຣ ຠເວຍ຺ຍ, ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິອາທິນາ ຐານນິຍໂມ ນິຣຕ຺ຖໂກ ສິຍາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຕສ຺ມາ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໂຕ ພຫິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນ ຠວຕິ ເອວາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ເຕສໍ ອຣຎ຺ຎໍ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ປເທສໍ ອາກາເສນາປິ ອຕິກ຺ກມນວເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸທກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໘. ອຸທກກຖາຍໍ ມຫາກຸຈ຺ຉິກາ ອຸທກຈາຏິ ອຸທກມຓິໂກ, ‘‘ສເມຂລາ ຈາຏິ ອຸທກມຓິໂກ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຠາຊເນສຸ. ຠູຕຄາເມນ ສທ຺ຘິມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອກປ຺ປິຍປຖວິມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຬາກຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍາຕິ ‘‘ມໂຫທກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຬາກມຣິຍາທໍ ມາ ຉິນ຺ທີ’’ຕິ ຕຬາກຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ນິພ຺ພຫນອຸທກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຬາກສ຺ສ ເອເກນ ອຸນ຺ນເຕນ ປສ຺ເສນ ອຘິກຊລໍ ນິພ຺ພຫຕິ ນິຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ‘‘ນິພ຺ພຫນ’’ນ຺ຕິ ອຘິກຊລນິກ຺ຂມນມາຕິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉມານໍ ອຸທກໍ ນິພ຺ພຫນອຸທກໍ ນາມ. ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພນ຺ຕິ ສສ຺ສາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອິຏ຺ຐກາທີຫິ ກຕໍ ອຸທກນິກ຺ຂມນປນາຬິ. ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລໍ ອກຕ຺ວາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປໂຍເຄ ກເຕ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕອຸທກຄ຺ຆານຸຣູເປນ ອວຫາເຣນ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ຍຕ຺ຕກໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ພີຊກສິກມ຺ມາທິພ຺ພຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ຍໍ ອຘິກລາຠໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເຕຫິ ກາຕພ຺ພໍ ວຍກຣຓມ຺ປິ ເອຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຈ ຕຣຸຓສສ຺ເສ ຊາເຕ ອຸທກໍ ວິນາເສນ຺ຕສ຺ສ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ສສ຺ເສ ປນ ສພ຺ພຖາ ອກເຕເຍວ ອຸທກໍ ວິນາເສນ຺ເຕນ ຈ ອຸທກຄ຺ຆເມວ ທາຕພ຺ພໍ, ນ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສກລໍ ສສ຺ສໍ ເຕນ ວິນາສິຕຠຓ຺ຑສ຺ເສວ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ວາຓິຊ຺ຊາທິອຕ຺ຖາຍ ປເຣຫິ ຐປິຕຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑຄ຺ຆໍ ກາຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕຎ຺ຈ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ຕຬາເກ ເຂຕ຺ເຕ ຈ ຊາເຕ ຕສ຺ເສວ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ປາຣາຊິກໍ, ຍທິ ປນ ຕໍ ຕຬາກໍ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ, ເຂຕ຺ຕານິ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິການິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ອວຫາໂຣ, ອຖ ເຂຕ຺ຕານິປິ ສພ຺ພສາຘາຣຓານິ, ສພ຺ເພສໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປເຍວ ປາຣາຊິກໍ, ນາສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອນິຄ຺ຄເຕຕິ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ, ຕຬາເກເຍວ ຐິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປເຣສໍ ມາຕິກາມຸຂນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາມຸຂໍ. ອສມ຺ປຕ຺ເຕວາຕິ ຕຬາກໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຫາມາຕິກາຍໍ ເອວ ຐິເຕ. ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາຕິ ຕຬາກໂຕ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອຸທກສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປນ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາຍໍ ອປ຺ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອວຫາໂຣ ນ ຊາໂຕ, ‘‘ຕຬາກໂຕ ອນິຄ຺ຄເຕ ປເຣສໍ ມາຕິກາມຸຂໍ ອສມ຺ປຕ຺ເຕວາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິກປ຺ປທ຺ວຍສ຺ສ ‘‘ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາ, ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ຍຖາກ຺ກເມນ ໂຍຊນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖຸໍ…ເປ… ນ ສເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຬາກຄຕອຸທກສ຺ສ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ປຣສນ຺ຕກວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທນ຺ຕໂປນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໙. ທນ຺ຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຍຖາສຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ ອຠາເຊຕ຺ວາວ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ຄຫຓຕ຺ຖເມວ ຐປິຕຕ຺ຕາ ອຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ອຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆິກໍ ວິຍ ນ ໂຫຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ. ຂາທນ຺ຕຸ, ປຸນ ສາມເຓຣາ ອາຫຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເກຈິ ເຖຣາ ວເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ວນປ຺ປຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໐. ວນປ຺ປຕິກຖາຍໍ ສນ຺ຘາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ຉິນ຺ນສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຕິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຘາຣຓມຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ມຣິຈວລ຺ລິອາທີຫິ ປຸພ຺ເພ ເວເຐຕ຺ວາ ຐິຕຠາເວນ. ຕາທິເສ ຫິ ຉິນ຺ເນປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາຍໍ ເວຐິຕວລ຺ລິຍໍ ວິຍ. ອຸຊຸກເມວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພໂສ ຉິນ຺ທນເມວ ວລ຺ລິອາທີຫິ ອສມ຺ພທ຺ຘສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຐານາຈາວນໍ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ອາກາສາທີສຸ ຜຸຏ຺ຐສກລປເທສໂຕ ໂມຈນນ຺ຕິ ອາເວຓິກມິຘ ຐານາຈາວນໍ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຣຸກ຺ຂຠາເຣນ ກິຎ຺ຈິເທວ ຠສ຺ສິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ໂຫຕິເຍວ ຐານາຈາວນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕນ຺ນ, ຣຸກ຺ເຂນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ສກລສ຺ສ ອາກາສປເທສສ຺ສ ປຎ຺ຈຫິ ຉຫິ ວາ ອາກາເຣຫິ ອນຕິກ຺ກມິຕຕ຺ຕາ. ວາຕມຸຂໍ ໂສເຘຕີຕິ ຍຖາ ວາໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ປາເຕຕິ, ເອວໍ ວາຕສ຺ສ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕານິ ສາຂາຄຸມ຺ພາທີນິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປເນນ຺ໂຕ ໂສເຘຕິ. ມຓ຺ຑູກກຓ຺ຏກໍ ວາຕິ ມຓ຺ຑູການໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ອຄ຺ຄໂກຏິຍໍ ຐິຕກຓ຺ຏກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອເກ ‘‘ວິສມຈ຺ຉກຓ຺ຏກ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ຫຣຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໑. ຫຣຓກກຖາຍໍ ຫຣຓກນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸສາມິນາ ຫຣິຍມານໍ. ໂສ ຈ ປາທໍ ອຄ຺ຆຕິ, ປາຣາຊິກເມວາຕິ ‘‘ອນ຺ຕໍ ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອສລ຺ລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ຂິຕສ຺ເສວ ປຏສ຺ສ ເອກເທສຕາຍ ຕມ຺ປິ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມວາຕິ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠຓ຺ຑຫາຣກນ຺ຕິ ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກໍ, ສກາຣາເທສສ຺ສ ວິກປ຺ປຕ຺ຕາ ສຫ ສທ຺ໂທວ ຐິໂຕ, ຠຓ຺ຑຫາຣເກນ ສຫ ຕໍ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາສງ຺ໂກຕິ ‘‘ຍທິ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ອາວຸເຘນ ມໍ ປຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠເຍນ ສຎ຺ຊາຕາສງ຺ໂກ. ເອກມນ຺ຕໍ ປຏິກ຺ກມ຺ມາຕິ ຠເຍເນວ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໂຕ ສຍໍ ປຏິກ຺ກມ຺ມ. ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ຜຣຸສວາຈາຍ ເຈວ ອາວຸຘປຣິວຕ຺ຕນາທິກາຍວິກາເຣນ ຈ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກໍ. ອາລເຍນ ອນຘິມຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຠຓ຺ຑໍ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ອິມິນາ ປຐມໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາລຍານມ຺ປິ ຍທິ ປຈ຺ຉາປິ ສກສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕສຎ຺ເຎວ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ, ພລກ຺ກາເຣນາປິ ສກສຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສ ຄຫເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອທທນ຺ຕສ຺ເສວ ອວຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ປນ ສາມິໂນ ‘‘ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ມຍາ ປຐມໍ, ອິທານິ ມມ ສນ຺ຕກໍ ວາ ເອຕໍ, ໂນ’’ຕິ ອາສງ຺ກາ ໂຫຕິ, ພລກ຺ກາເຣນ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ສກສຎ຺ຎາພເລເນວ ປຸນ ຄເຫຕພ຺ພຠາວສ຺ສ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ‘‘ອເທນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ໂຈຣສ຺ສ ສກສຎ຺ຎາຍ ວິຊ຺ຊມານາຍປິ ສາມິເກສຸ ສາລເຍສຸ ອທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ເຎສູຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ. ວິຈາຣຓາເຍວ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ຕຕ຺ຖາປິ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຸປນິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໒. ອຸປນິຘິກຖາຍໍ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຏິສາມນປ຺ປໂຍຄໍ ວິນາ ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປໂຍເຄ ອກເຕ ຣຊ຺ຊສງ຺ໂຂຠາທິກາເລ ‘‘ນ ທານິ ຕສ຺ສ ທສ຺ສາມິ, ນ ມຍ຺ຫໍ ທານິ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸໂຠຫິປິ ສກສກຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ກເຕປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປາຣາຊິກເມວ ປຏິສາມນປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ປຏິສາມນກາເລ ຫິສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ນ ທານິ ຕສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ປນ ສາມິໂນ ຘຸຣນິກ຺ເຂປຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູໂຕ ກາຍວຈີປໂຍໂຄ ນຕ຺ຖິ, ເຍນ ໂສ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາຍໍ ອາປຕ຺ຕີຕິ. ທາເນ ສອຸສ຺ສາໂຫ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວາຕິ ອວຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີຕິອາທິນາ ມຸສາວາທກຣເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ໂຫຕິ, ນ ທຸກ຺ກຏໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາເວນ ສຫປໂຍຄສ຺ສາປິ ອຠາວໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິປິ ມຸເຂນ ທສ຺ສາມີຕິ ວທຕິ…ເປ… ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕຣປໂຍເຄນ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ຕາວ ປຐເມນ ຠຓ຺ຑປຏິສາມນປ຺ປໂຍເຄນ ຕທາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາວາ, ນາປິ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຖນປ຺ປໂຍເຄນ ຕທາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ປໂຍຄສ຺ສ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສາມິນາ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ພຫຸໂສ ຍາຈິຍມາໂນປິ ອທຕ຺ວາ ເຍນ ປໂຍເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ອທາຕຸກາມຕໍ ສາມິກສ຺ສ ຎາເປຕິ, ເຍນ ຈ ໂສ ‘‘ອທາຕຸກາໂມ ອຍໍ ວິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ເຕເນວ ປໂຍເຄນສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ເຑ ປຣິຍາເຍນ ມຸຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ອທາຕຸກາມຕາຍ ຫິ ກທາ ເຕ ທິນ຺ນໍ, ກຕ຺ຖ ເຕ ທິນ຺ນນ຺ຕິອາທິປຣິຍາຍວຈເນນາປິ ສາມິກສ຺ສ ຘຸເຣ ນິກ຺ຂິປາປິເຕ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ຠຓຖ…ເປ… ເອວໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໑). ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ປເຣຫິ ຄຓ຺ຫາປເນ ເອວ ປຣິຍາຍໂຕ ມຸຕ຺ຕິ, ນ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ສາມິນາ ທິນ຺ນຕາຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ຐານາຈາວເນປິ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຄຫເຓ ທຸກ຺ກຏໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ໂຈຣສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ, ກສ຺ມາ? ອຎ຺ເຎຫິ ສາຘາຣຓສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ສຎ຺ຎາຓໂຕ ໂອກາສໂຕ ຈ ເຕນ ສທິສເມວ ອຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ໂຈເຣນ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປ຺ປເທສໂຕ ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ເກຫິຈິ ຕຕ຺ຖ ຕາທິເສ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ຐປິເຕ ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕເຍວ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນ ໂຈເຣນ ທິວາ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອປເນຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎ ຕາທິເສ ປຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຐປິເຕປິ ໂຈຣສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ທິວາ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປ຺ປເທເສ ຐປິຕໍ ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສໍ ປຕ຺ຕເມວ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ປທວາເຣນາຕິ ເຖເຣນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ ໂຈຣສ຺ສ ປທວາເຣນ. ອຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຕາທິສສ຺ສ ເຖເຣນ ຄຫຓກ຺ຂເຓ ອວຫາຣາຠາວໂຕ ປຈ຺ຉາ ຫຕ຺ຖປຕ຺ຕໍ ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວາ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ອິທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ຄມເນ ປທວາເຣເນວ ອວຫາໂຣ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖີຕິ ປທວາເຣປິ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ ອຸປນິຘິຠຓ຺ເຑ ວິຍາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຄາມທ຺ວາຣນ຺ຕິ ພຫິຄາເມ ວິຫາຣສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຄາມປ຺ປເວສສ຺ສ ອາຣມ຺ຠປ຺ປເທສທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນ຺ໂຕຄາມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ອຠຓ຺ຑາຄາຣິກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ໂສ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ສິຍາ, ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ເຑ ຈ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ນ ຕາວ ເຖຣສ຺ສ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ, ໂຈຣສ຺ເສວ ອວຫາໂຣ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາຍ ໂຈຣສ຺ສ ສາມິເກນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອວຫາໂຣ ນ ຊາໂຕ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ເອວໍ ເຖເຣນ ກຕອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອຏວິໍ ປວິສຕິ, ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫ, ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຖເຣນ ວິຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄາມມຄ຺ເຄປິ ສກເລປິ ຄາເມ ວິຈຣຓສ຺ສ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ປທວາເຣນ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວິຫາຣສ຺ສ ຫິ ປຣຠາເຄ ອຸປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣໂຕ ອຸປຈາໂຣ, ຕາວ ສພ຺ພໍ ທຫຣສ຺ສ ເຖຣາຓຕ຺ຕິຍາ ສຎ຺ຈຣຓູປຈາໂຣວ ໂຫຕິ, ນ ປນ ຕໂຕ ປຣໍ. ເຕເນວ ‘‘ອຸປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ. ຄາມູປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິນິວຕ຺ຕເນ ຈີວຣໂຘວນາທິອຕ຺ຖາຍ ເປສເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນິສີທິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫາຣໍ ປ