📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ວິມຕິວິໂນທນີ-ຏີກາ (ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ກຣຸຓາປຸຓ຺ຓຫທຍໍ, ສຸຄຕໍ ຫິຕທາຍກໍ;

ນຕ຺ວາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິມລໍ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ຄຸຓສມ຺ປທໍ.

ວຓ຺ຓນາ ນິປຸຓາເຫສຸໍ, ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ຍາ;

ປຸພ຺ພເກຫິ ກຕາ ເນກາ, ນານານຍສມາກຸລາ.

ຕຕ຺ຖ ກາຈິ ສຸວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາ, ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ ຈ ຄນ຺ຖໂຕ;

ວິຣທ຺ຘາ ອຕ຺ຖໂຕ ຈາປິ, ສທ຺ທໂຕ ຈາປິ ກຕ຺ຖຈິ.

ກາຈິ ກຕ຺ຖຈິ ອປຸຓ຺ຓາ, ກາຈິ ສມ຺ໂມຫກາຣິນີ;

ຕສ຺ມາ ຕາຫິ ສມາທາຍ, ສາຣໍ ສງ຺ເຂປຣູປໂຕ.

ລີນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປກາເສນ຺ໂຕ, ວິຣທ຺ຘຎ຺ຈ ວິໂສຘຍໍ;

ອຸປຏ຺ຐິຕນຍຎ຺ຈາປິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກາສຍໍ.

ວິນເຍ ວິມຕິໍ ເຉຕຸໍ, ຠິກ຺ຂູນໍ ລຫຸວຸຕ຺ຕິນໍ;

ສງ຺ເຂເປນ ລິຂິສ຺ສາມິ, ຕສ຺ສາ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສິຕຸກາໂມ ຕສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຄຸຓໂຍຄສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ໂຍ ກປ຺ປໂກຏີຫິປີຕິອາທິມາຫ. ວິສິຏ຺ຐຄຸຓໂຍເຄນ ຫິ ວນ຺ທນາຣຫຠາໂວ, ວນ຺ທນາຣເຫ ຈ ກຕາ ວນ຺ທນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓປ຺ປໂຍຊນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ, ມຍໍ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕເມວ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ. ຕສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ. ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣເຓນ ຫິ ຣາຄາທິໂທສວິຄມໂຕ ປຎ຺ຎາທິຄຸຓປາຏວໂຕ ອາຍຸອາທິວຑ຺ຒນໂຕ ປຸຎ຺ຎາຕິສຍຠາວາທິໂຕ ຈ ໂຫເຕວ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນໍ.

ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ຕາວ ຠຄວໂຕ ວນ຺ທນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ໂຍ ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ…ເປ… ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ອິມິສ຺ສາ ປນ ວິນຍເທສນາຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານຎາຓສມຸຏ຺ຐິຕຕາຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານເມວ ໂຖມນໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອສາ ຫິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິ, ຍທິທໍ ອາຣມ຺ຠານຸຣູປໂຖມນາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປຠາວາ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ນຍໂຕ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ເສສພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍຕິ ອິມສ຺ສ ອນິຍມວຈນສ຺ສ ນາໂຖຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລນ຺ຕິ ກປ຺ປໂກຏິຄຓນາວເສນປິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ກປ຺ປໂກຏິໂຍ’’ຕິ ປເມຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ກາລໍ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ປເຄວ ວສ຺ສຄຓນາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລນ຺ຕິ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເຕນ ກປ຺ປໂກຏິຄຓນາວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍມປິ, ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍວເສນ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໂຕ ສລກ຺ຂໍ ຈຕຸຣສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປກາລໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຎ຺ຈມຫາປອຈ຺ຈາຄາທິອຕິທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຂທໍ ກາຍິກໍ ປຣິສ຺ສມໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ໂລກຫິຕາຍາຕິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ຫິຕາຍ. ນາຖຕີຕິ ນາໂຖ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ຫິຕສຸຂໍ ອາສີສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ນາຖຕິ ເວເນຍ຺ຍຄເຕ ກິເລເສ ອຸປຕາເປຕິ, ນາຖຕິ ວາ ຍາຈຕິ ເວເນຍ຺ເຍ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕກຣເຓ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ນິໂຍເຊຕີຕິ ນາໂຖ, ໂລກປຏິສຣໂຓ ໂລກສາມີ ໂລກນາຍໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ໂຍ ກຣຸຓາຍ ກມ຺ປິຕຫທຍຕ຺ຕາ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ອຕິທຸກ຺ກຣກິຣິຍາຍ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ຕາທິສໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກິຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂິປຕິ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ວາ ກິຣິຍຕິ ປສາຣິຍຕີຕິ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກິຓາຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ກາຣຸຓິກໍ ຫິໍສຕິ ວິພາເຘຕິ, ວິນາເສຕິ ວາ ປຣສ຺ສ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ກມ຺ປນໍ ຫທຍເຂທໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກມິຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ຣຸນ຺ຘຕີຕິ ກຣຸຓາ. ເອສາ ຫິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາລກ຺ຂຓາ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຸຓິການໍ ສຸຂໍ ຣຸນ຺ຘຕິ ວິພາເຘຕິ. ກຣຸຓາຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ກາຣຸຓິໂກ, ມຫນ຺ໂຕ ກາຣຸຓິໂກ ມຫາກາຣຸຓິໂກ, ຕສ຺ສ ນໂມ ອຕ຺ຖູຕິ ປາຐເສໂສ.

ເອວໍ ກຣຸຓາມຸເຂນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕຸໍ ອສມ຺ພຸຘນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘນິເສວິຕໍ ຍໍ ອສມ຺ພຸຘໍ ຊີວໂລໂກ ຠວາ ຠວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ນໂມຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ພຸຘນ຺ຕິ ອສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ, ຍຖາສຠາວໍ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອນ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ. ຍນ຺ຕິ ອນິຍມໂຕ ສປຣິຍຕ຺ຕິໂກ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ກມ຺ມຠາເວນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ພຸທ຺ຘນິເສວິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ວິເສສນໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວກພຸທ຺ເຘຫິປິ ວາ ໂຄຈຣາເສວນຠາວນາເສວນາຫິ ຍຖາຣຫໍ ນິເສວິຕໍ, ອຊຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍຕ຺ຕິຜລນິພ຺ພານານິ ໂຄຈຣາເສວນວເສເນວ ນິເສວິຕານິ, ມຄ຺ໂຄ ປນ ຠາວນາເສວນວເສນາປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓາທິວເສນ ໂຄຈຣາເສວນວເສນາປິ ນິເສວິໂຕ. ຠວາຠວນ຺ຕິ ຠວໂຕ ຠວໍ. ອຖ ວາ ຫີນປຓີຕາທິວເສນ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຠວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຑ຺ຒຕ຺ໂຖປິ ຫິ ອ-ກາໂຣ ທິສ຺ສຕິ ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໑) ວິຍ. ອຖ ວາ ຠໂວຕິ ວຸຑ຺ຒິ, ອຠໂວຕິ ຫານິ. ຠໂວຕິ ວາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ, ອຠໂວຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ຠໂວ ຈ ອຠໂວ ຈ ຠວາຠໂວ, ຕໍ ຠວາຠວໍ. ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ຊີວໂລໂກຕິ ສຕ຺ຕໂລໂກ. ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສິໂນຕິ ຘມ຺ມວິເສສນໍ. ຕຕ຺ຖ ນ ວິທຕິ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວໍ ນ ວິຊານາຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ອຎ຺ຎາຓໍ. ສາ ອາທິ ເຍສໍ ຕຓ຺ຫາທີນໍ, ເຕເຍວ ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ສຕ຺ຕາຕິ ກິເລສາ, ເຕເຍວ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ວິພາຘນຏ຺ເຐນ ຊາລສທິສາຕິ ຊາລໍ, ຕໍ ວິທ຺ຘໍເສຕິ ສພ຺ພໂສ ວິນາເສຕິ ສີເລນາຕິ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສີ, ຕສ຺ສ.

ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ສປຣິຍຕ຺ຕິໂກ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ມຄ຺ໂຄເຍວ ກິເລເສ ວິທ຺ຘໍເສຕິ, ເນຕເຣຕິ ເຈ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ມຄ຺ຄສ຺ສາປິ ນິພ຺ພານມາຄມ຺ມ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນໂຕ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ກິເລເສ ວິທ຺ຘໍເສຕິ ນາມ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນກິຈ຺ຈໍ ຜເລນ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ຜລມ຺ປິ ‘‘ກິເລສວິທ຺ຘໍສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ກິເລສວິທ຺ຘໍສີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ. ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ຕສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ເພ ອນິຍມິຕສ຺ສ ນິຍາມກວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ ຈ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ຘມ຺ໂມ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຠາເວນ ວໂຣ ປວໂຣ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ ຘມ຺ມວໂຣ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ນໂມ ອຕ຺ຖູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂປນເຍເນວ ສພ຺ພຘມ຺ມຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ໂຖເມຕຸໍ ຄຸເຓຫີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄຸເຓຫິ ໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຕມຣິຍສງ຺ຆໍ ນມາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສີລາທໂຍ ຄຸຓາ ເຈຕ຺ຖ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກເທສສຣູເປກເສສນເຍນ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາທິສທ຺ທປຣິຍາເຍນ ປຠຸຕິສທ຺ເທນ ວາ ວິມຸຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຜລໍ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ປຠຸຕິ-ສທ຺ເທນ ຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາທໂຍ ຄຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ກຸສລຕ຺ຖິການໍ ຊນານໍ ປຸຎ຺ຎາຕິສຍວຸຑ຺ຒິຍາ ເຂຕ຺ຕສທິສຕ຺ຕາ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ຊນານໍ ກຸສລຕ຺ຖິການ’’ນ຺ຕິ. ຂິຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ຕາຍຕີຕິ ຫິ ເຂຕ຺ຕໍ. ອຣິຍສງ຺ຆນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ, ສເທວເກນ ໂລເກນ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອຸປຄຕານຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອຣິຍາ, ອຏ຺ຐ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ, ອຣິຍານໍ ສງ຺ໂຆ ສມູໂຫຕິ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ຕໍ ອຣິຍສງ຺ຆໍ.

ອິທານິ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມຊນິຕໍ ກຸສລາຠິສນ຺ທໍ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕ ປໂຍຊເນ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສໍວຓ຺ຓິຍມານສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ ສກລສາສນມູລຠາວທສ຺ສນມຸເຂນ ສໍວຓ຺ຓນາກຣຓສ຺ສາປິ ສາສນມູລຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຈ຺ເຈວມິຈ຺ຈາທິຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທນ຺ຕິ ປຸຎ຺ໂຎຆໍ, ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາຫໍ ປຸຎ຺ຎຣາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສານຸຠາເວນາຕິ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາຫສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ພເລນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ ວິນຍໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ຍສ຺ມິໍ ຐິເຕ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍປິຏເກ. ຐິເຕຕິ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອນູນໍ ຫຸຕ຺ວາ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລສຸ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຐິເຕ. ສາສນນ຺ຕິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສາສນໍ. ອຏ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ກາມສຸຂລ຺ລິກຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສງ຺ຂາເຕ ອນ຺ຕທ຺ວເຍ ອຏ຺ຐິຕສ຺ສ, ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສປິ ຠຄວໂຕ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ອນ຺ຕທ຺ວຍວິຣຫິຕາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ຐິຕສ຺ສ. ອມິສ຺ສນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘີຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ອນາກຸລໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິສ຺ສາຍ ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາວນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ນິສ຺ສາຍ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຖ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸ ປຸນ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາ ກິໍປໂຍຊນາຕິ? ອາຫ ກາມຎ຺ຈາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາມນ຺ຕິ ເອກນ຺ເຕນ, ຍຖິຈ຺ຉກໍ ວາ, ສພ຺ພໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຍໍ ວິນໂຍຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸພ຺ພາຈຣິຍາສເຠຫີຕິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທໂຍ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາ ເອວ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ຈ ອາສຠາ, ເຕຫິ ປຸພ຺ພາຈຣິຍວເຣຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກີທິສາ ປນ ເຕ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາຕິ? ອາຫ ຎາຓມ຺ພູຕິອາທິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ອມ຺ພຸນາ ສລິເລນ ນິທ຺ໂຘຕານິ ນິສ຺ເສສໂຕ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນ ໂຘຕານິ ວິໂສຘິຕານິ ຣາຄາທີນິ ຕີຓິ ມລານິ ກາມາສວາທໂຍ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ ເຍຫິ ເຕ ຎາຓມ຺ພຸນິທ຺ໂຘຕມລາສວາ, ເຕຫິ ຂີຓາສເວຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂີຓາສວຠາເວປິ ນ ເອເຕ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາຕິ ອາຫ ‘‘ວິສຸທ຺ຘວິຊ຺ຊາປຏິສມ຺ຠິເທຫີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາຕິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ ວາ. ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕສຸປິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີນໍ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຄຫິຕຕາຍ ເຕສໍ ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓເນ ສາມຕ຺ຖິຍໍ ສາຕິສຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໂກວິເທຫີ’’ຕິ.

ກິເລສຊາຕໍ, ປຣິກ຺ຂາຣພາຫຸລ຺ລໍ ວາ ສລ຺ລິຂຕິ ຕນຸໍ ກໂຣຕີຕິ ສລ຺ເລໂຂ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸຓສມູໂຫ, ອິຘ ປນ ຂີຓາສວາຘິກາຣຕ຺ຕາ ປຣິກ຺ຂາຣພາຫຸລ຺ລສ຺ສ ສລ຺ລິຂນວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສລ຺ເລເຂນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສລ຺ເລຂິຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ສລ຺ເລຂິເຍ, ຘຸຕງ຺ຄປຣິຫຣຓາທິສລ຺ເລຂປອປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂນສຸລຠູປເມຫີຕິ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ອສຸກສທິສາ’’ຕິ ນຕ຺ຖິ ສຸລຠາ ອຸປມາ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂນສຸລຠູປມາ, ເຕຫິ. ມຫາວິຫາຣສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ນິກາຍນ຺ຕຣໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ວິຫາຣສີເສນ ເຫຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິວາສີນຎ຺ເຈວ ເຕຫິ ສມລທ຺ຘິການຎ຺ຈ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ທິຏ຺ຐິສີລວິສຸທ຺ຘິຍາ ປຠວຕ຺ເຕນ ສຎ຺ຎາຓຠູຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທໂຍ ‘‘ມຫາວິຫາຣສ຺ສ ຘຊູປມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕຫິ ອຍໍ ວິນໂຍ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ສມ຺ມາ ອນູນໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓິໂຕ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ເຕຫິ ນເຍຫີ’’ຕິ. ວິຈິຕ຺ເຕຫິ ນເຍຫິ ສມ຺ພຸທ຺ຘວຣນ຺ວເຍຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘວຣໍ ອນຸຄເຕຫິ, ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍານຸຄເຕຫິ ນເຍຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍ ອນູນຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປໂຍຊນວິເສສໍ ອຊ຺ເຌສກຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ສໍວຓ຺ຓນາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂຕຕ຺ຕາຕິ ຣຈິຕຕ຺ຕາ. ນ ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອຠິສມ຺ຠຸຓາຕີຕິ ນ ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ.

ສໍວຓ຺ຓນໍ ຕຎ຺ຈາຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຎ຺ຈ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມາຣຠນ຺ໂຕ ສກລາຍປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ອິຘ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ຕສ຺ສາ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ສຣີຣໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເຖວ ກຸຣຸນ຺ທີນາມາທີສຸ ວິສ຺ສຸຕາສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕປິ ວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ເຖຣວາທໍ ກຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມ຺ມາ ສມາຣຠິສ຺ສນ຺ຕິ ປທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ໂຖ ກຖີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຏ຺ຐກຖາ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍນ຺ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣີນາມິກໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຈຣີຕິ ອຸຬຸມ຺ປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ຕເມວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ‘‘ກຸຣຸນ຺ທີວລ຺ລິວິຫາໂຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ກຕຕ຺ຕາ ‘ກຸຣຸນ຺ທີ’ຕິ ນາມໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖໍ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖານເຍນ, ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍຍຸຕ຺ຕິຍາ ວາ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວາທານໍ ພາຫິຣຠາໂວ ສິຍາຕິ ເຕປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ອນ຺ໂຕຄຘເຖຣວາທ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ເຖຣວາເທປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕໍ ເມຕິ ຄາຖາຍ ໂສຕູຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມປ຺ປທີປສ຺ສາຕິ ຘມ຺ໂມ ເອວ ໂມຫນ຺ຘກາຣວິທ຺ຘໍສນໂຕ ປທີປສທິສຕ຺ຕາ ປທີໂປ ອສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມປ຺ປທີໂປ, ຠຄວາ, ຕສ຺ສ. ປຕິມານຍນ຺ຕາຕິ ປູເຊນ຺ຕາ ມນສາ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕາ ນິສາເມນ຺ຕຸ ສຸຓນ຺ຕຸ.

ພຸທ຺ເຘນາຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິທສ຺ສນມຸເຂນ ປມາຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍເຖວ ພຸທ຺ເຘນ ໂຍ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຍຫິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີຫິ ຕເຖວ ຎາໂຕ, ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ຍສ຺ມາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິນໂຍຕິ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ. ວຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ຠຄວຕາ ອພ຺ຍາກຕໍ ນາມ ຕນ຺ຕິປທໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕປກິຓ຺ຓກເທສນາເຍວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາ. ຕເຖວ ຎາໂຕຕິ ຍເຖວ ພຸທ຺ເຘນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເຖວ ເອກປທມ຺ປິ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ອວິນາເສຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຈ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ຎາໂຕ ວິທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາຕິ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ມຕິສງ຺ຂາຕໍ ເຖຣປຣມ຺ປຣາຍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຠຕໍ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປາຬິວຓ຺ຓນາວເສນ ເຈວ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉຍໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕາ. ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສູຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາມຫາປຈ຺ຈຣິອາທິກາ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາໂຍ ອກໍສຸ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖາມກໍສູ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖາປິ ໂສເຍວຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສຸ, ຕສ຺ມາ. ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປມາຓນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຫີຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ເຫຕຸອຕ຺ຖສ຺ສ ຕສ຺ມາຕິ ອິມິນາເຍວ ປກາສິຕຕ຺ຕາ, ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ວາ, ປມາຓເມວາຕິ. ຍທິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປມາຓໍ, ເອວໍ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ປມາທເລຂາປິ ປມາຓໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ ປມາທເລຂ’’ນ຺ຕິ, ອປຣາປຣໍ ລິຂນ຺ເຕຫິ ປມາເທນ ສຕິໍ ອປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ລິຂິຕພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ລິຂນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ ປມາທເລຂາ ນາມ, ສາ ຈ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຍເມວ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ປຸນ ຍສ຺ມາຕິ ປທສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນວເສນ ອຍໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສິກ຺ຂາສຸ ສຄາຣວານໍ ປຓ຺ຑິຕານໍ ປມາຓເມວ, ຍສ຺ມາ ຈ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາປິ ຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິມຕ຺ຕວິສິຏ຺ຐຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນາ, ຕໂຕ ເອວ ປມາຓຠູຕາວ ເຫສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ.

ຕໂຕຕິ ຕາຫິ ອຏ຺ຐກຖາຫິ. ຠາສນ຺ຕຣເມວ ຫິຕ຺ວາຕິ ສີຫຬຠາສໍເຍວ ອປເນຕ຺ວາ. ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄຎ຺ຈ ສມາສຍິຕ຺ວາຕິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ຍຖາຐາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ປທຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍາທິກໍ ອຕິວິຕ຺ຖິຓ຺ເຓນ ວຈນກ຺ກເມນ ເຈວ ວຸຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖນຍໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກວິເສເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຖເນນ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປປຎ຺ຈິຕໍ ຕາທິສໍ ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ສລ຺ລຫຸເກນ ອຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປເກນ ປທກ຺ກເມນ ເຈວ ວຸຕ຺ຕນຍສທິສໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕິທິສິຕ຺ວາ ຈ ສງ຺ເຂປນເຍເນວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ປນ ວິນຍຏີກາຍໍ ‘‘ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ອາເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປປຎ຺ຈິຕໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ…ເປ… ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ເອຕ຺ຖ ອປໂລກນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ວິຍ ຕາທິສໍ ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ກຎ຺ຈິ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ເຖວ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປາຬິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກຖນຎ຺ຫິ ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ໂວກ຺ກມິຕ຺ວາ ກຖນໍ ນາມ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕເຖວ ວຓ຺ຓິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປໍ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອາຄຕໍ ປາຬິໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນໂຕ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາສຸ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວຓ຺ຓິຕໍ ຍຖາຐາເນເຍວ ວຓ຺ຓນໂຕ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ກຎ຺ຈິ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາ’’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກຖໍ ປນ ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຂິປເນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ນ ຫີຍຕີຕິ? ອາຫ ‘‘ວິນິຈ຺ຉຍໍ ສພ຺ພມເສສຍິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສງ຺ຂິປນ຺ໂຕປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຈນາທິເມວ ສງ຺ຂິປນ຺ໂຕ, ວິນິຈ຺ຉຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ສພ຺ພາສຸປິ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອເສສຍິຕ຺ວາ, ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ກຎ຺ຈິ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ກຎ຺ຈິ ປາຬິກ຺ກມໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ, ອນຸກ຺ກເມເນວ ປາຬິໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑາທີສຸ ອາຄຕານໍ ຌານກຖາທີນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວຈນານໍ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວຓ຺ຓິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖໍ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕານຸຣູປໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິທີປຍິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຫສ຺ສຕີຕິ ຠວິສ຺ສຕິ, ກຣີຍິສ຺ສຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິກໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຓ຺ຓນາວເສນ ສມານກຕ຺ຕຸກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຈ຺ຉິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ປນ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິກໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາ ອມ຺ເຫຫິ ກຣີຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຈຣິຍວເສນ ສມານກຕ຺ຕຸກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ພາຫິຣນິທານກຖາ

ອິທານິ ສໍວຣວິນຍປຫານວິນຍາທີສຸ ພຫູສຸ ວິນເຍສຸ ອຕ຺ຕນາ ‘‘ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສໍ ວິນຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຠາເວນ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ວິນຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ຕຕ຺ຖາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາສຸ ຄາຖາສຸ. ຕາວ-ສທ຺ໂທ ປຐມນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເຕນ ປຐມໍ ວິນຍໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ທີເປຕິ. ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພຕິ ນິຍເມຕພ຺ໂພ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍສ຺ມາ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພ, ເຕນ ເຫຕຸນາ ເອຕໍ ວິນໂຍ ນາມາຕິອາທິກໍ ນິຍາມກວຈນໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ວິນຍສ຺ສ. ມາຕິກາຕິ ອຸທ຺ເທໂສ. ໂສ ຫິ ນິທ຺ເທສປທານໍ ຊນນີຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ມາຕາ ວິຍາຕິ ‘‘ມາຕິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິທານິ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ມາຕິກໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນາຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອຕໍ ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີຕິອາທິນິທານວຈນປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ວິນຍປິຏກໍ ເຍນ ປຸຄ຺ຄເລນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມາ ກາຣຓາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຍນ ຘາຣິຕໍ, ເຍນ ຈ ອາຠຕໍ, ເຍສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ເອຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ເຕນ ສມເຍນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອເນກປ຺ປກາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິນຍສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິອາທິນິທານວຈນມຕ຺ຕໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸກາໂມປິ ວິສຸໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນິທາເນນ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ອິທມໂວຈາຕິ ນິຄມເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ນິທານນິຄມນານິປິ ສຕ຺ຖຸເທສນາຍ ອນຸວິຘານຕ຺ຕາ ຕທນ຺ໂຕຄຘາເນວາຕິ ນິທານສ຺ສາປິ ວິນຍປາຬິຍໍເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາຕິ ອິທມ຺ປິ ວິນຍປິຏກສມ຺ພນ຺ຘໍເຍວ ກຕ຺ວາ ມາຕິກໍ ຐເປຕິ. ມາຕິກາຍ ຫິ ເອຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິນຍປິຏກໍເຍວ ສາມຎ຺ຎໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉຕິ.

ອິທານິ ປນ ຕໍ ວິສຸໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ມາຕິກາປເທສຸ. ອິທນ຺ຕິ ເຕນ ສມເຍນາຕິອາທິນິທານວຈນໍ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ຍສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາເລ ຘຣມານກາເລ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ໂຫຕິ. ຕທຸຠເຍນາປິ ຠຄວໂຕ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເຈສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕພ຺ພສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ອຸປຎ຺ຎາສຕ຺ໂຖ ວາ, ອຸປຎ຺ຎາໂສຕິ ຈ ວາກ຺ຍາຣມ຺ໂຠ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອສາ ຫິ ຄນ຺ຖກາຣານໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອປຣໍ ວຕ຺ຕຸມາຣຠນ຺ຕານໍ ຈ-ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ. ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕຕ຺ຕາ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານໍ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ສຠາຄຕ຺ຖວເສນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍນໍ ກຖນໍ ສງ຺ຄີຕິ, ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ປູຊນີຍຕ຺ຕາ ຈ ມຫຕີ ສງ຺ຄີຕິ ມຫາສງ຺ຄີຕິ. ທຸຕິຍາທິໍ ອຸປາທາຍ ເຈສາ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນິທທາຕິ ເທສນໍ ເທສກາລາທິວເສນ ອວິທິຕໍ ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ນິທານໍ, ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ.

ເວເນຍ຺ຍານໍ ມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາວ ກິຣິຍາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຕິປຏ຺ຐານາທິຘມ຺ໂມ ເອວ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວາ ອາຓາ, ຕໍ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຈກ຺ກນ຺ຕິປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈຕິ ນິຏ຺ຐິຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ ຠຄວຕິ ໂລກນາເຖຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຸສິນາຣາຍນ຺ຕິ ສມີປຕ຺ເຖ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນຕິ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອຸປວຕ຺ຕນຠູຕໍ ມລ຺ລຣາຊູນໍ ສາລວນຸຍ຺ຍານໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ຕາ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ອຸເປຈ຺ຈ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ‘‘ອຸປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ຈ ນຄຣສ຺ສ ຈ ມຊ຺ເຌ ສາລວນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຸສິນາຣາຍ ຫິ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍ ຕໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ສາລວນຣາຊິວິຣາຊິໂຕ ມຄ຺ໂຄ ປາຈີນາຠິມຸໂຂ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄຣສ຺ສ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາຣາຠິມຸໂຂ ອຸຕ຺ຕເຣນ ນິວຕ຺ໂຕ, ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ມນຸສ຺ສາ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ອຸປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ອຸປວຕ຺ຕເນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສໍສຏ຺ຐວິຏປານໍ ສມ຺ປນ຺ນຉາຍານໍ ສາລປນ຺ຕີນມນ຺ຕເຣ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ໂຈ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ’’ຕິ. ອຸປາທີຍຕິ ກມ຺ມກິເລເສຫີຕິ ອຸປາທິ, ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປໍ. ຕເທວ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ສມ຺ມາ ອປ຺ປຫີນຕາຍ ເສໂສ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອຸປາທິເສໂສຕິ ອນຸປາທິເສສາ, ນິພ຺ພານຘາຕຸ, ຕາຍ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ຈາຍໍ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ. ປຣິນິພ຺ພາເນຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ, ປຣິນິພ຺ພານເຫຕຸ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ສນ຺ນິປຕິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆສ຺ສ ເຖໂຣ ເຊຏ຺ໂຐ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ຆສທ຺ທສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສສທ຺ທສາເປກ຺ຂຕ຺ເຕປິ ຄມກຕ຺ຕາ ເຖຣສທ຺ເທນ ສມາໂສ ຍຖາ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຄຣຸກຸລນ຺ຕິ. ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕຖາ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊນນສ຺ສ ກາຣຓມາຫ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕຕິອາທິ. ສຕ຺ຕ ອຫານິ ສມາຫຏານິ ສຕ຺ຕາຫໍ, ສຕ຺ຕາຫໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອລໍ, ອາວຸໂສຕິອາທິນາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອລນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ເຕນ ມຫາສມເຓນາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ກຣຓວຈນໍ, ຕໂຕ ມຫາສມຓໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ຕາ ມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ຈ ໂຫມ ຕທາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ໂຫມາຕິ ວາ ອຕີຕຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ, ອຫຸມ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐານໍ, ເຫຕຸ. ໂຂຕິ ອວຘາຣເຓ, ເອຕໍ ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊເຕວ, ໂນ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ? ອາຫ ຍໍ ປາປຠິກ຺ຂູຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ ວາ, ເຍນ ກາຣເຓນ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ຕເທຕໍ ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕີໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕີຕສຕ຺ຖຸກໍ, ປາວຈນໍ. ປຘານໍ ວຈນໍ ປາວຈນໍ, ຘມ຺ມວິນຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ອລຊ຺ຊີປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ. ນ ຈິຣສ຺ເສວາຕິ ນ ຈິເຣເນວ. ຍາວ ຈ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລສຸ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາຕິ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ເນນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປິຏກສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຈວ ວິນຍປິຏກສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ ຈ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ. ຕສ຺ເສວ ປກາຣໂຕ ຎາປນໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ຐປນໍ ປຎ຺ຎາປນໍ. ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາຕິ ໂສ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ. ສາສນນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘວເສນ ຕິວິຘໍ ສາສນໍ, ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ສຕ຺ຕຕ຺ຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ. ອທ຺ຘນິຍນ຺ຕິ ອທ຺ຘານກ຺ຂມໍ, ຕເທວ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕໂນ ກຕໍ ອນຸຄ຺ຄຫວິເສສໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ຍຎ຺ຈາຫໍ ຠຄວຕາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຎ຺ຈາຫນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ, ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ວາ ເອຕໍ, ເຕນ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸຄ຺ຄຫຓໍ ປຣາມສຕິ. ຘາເຣສ຺ສສີຕິອາທິກໍ ຠຄວຕາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຈີວຣປຣິວຕ຺ຕນໍ ກາຕຸກາເມນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ. ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສປາຕິ ‘‘ກສ຺ສປ, ຕ຺ວໍ ອິມານິ ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓານິ ປໍສຸກູລານິ ປາຣຸປິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ກາຍພລໍ ສນ຺ຘາຍ, ປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫ. ສາຓານິ ປໍສຸກູລານີຕິ ມຕກເຬວຣໍ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕານິ ຕຸມ຺ພມຕ຺ເຕ ກິມໂຍ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ຄຫິຕານິ ສາຓວາກມຍານິ ປໍສຸກູລຈີວຣານິ. ຣຖິກາທີນໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປໍສູນໍ ອຸປຣິ ຐິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ເຕສຸ ກູລມິວາຕິ ປໍສຸກູລໍ. ອຖ ວາ ປໍສຸ ວິຍ ກຸຈ຺ຉິຕຠາວໍ ອຸລຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປໍສຸກູລນ຺ຕິ ປໍສຸກູລສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິພ຺ພສນານີຕິ ນິຏ຺ຐິຕວສນກິຈ຺ຈານິ, ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກເມວ ຕໍ ຈີວຣໍ ອເນກາວຍວຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ. ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ສມານປຣິໂຠເຄນ, ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ຈ ສມສມຏ຺ຐປເນນ ຈ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປນຕ຺ຖາຍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒) ອາຄຕໍ ປາຬິໍ ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ ອາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມີຕິ ຍາວເທວ ອາກງ຺ຂາມິ, ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອິຈ຺ຉາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ຍາວເທວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທຕິ ເອຕ຺ຖ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາໂຣ ນາມ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຠາວໂຕ ເອວໍສຎ຺ຎິຕາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ສຫ ອຏ຺ຐ ຣູປາຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຉຬຠິຎ຺ຎາ ນາມ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາໂຍ. ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນາຕິ ‘‘ອຫໍ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຍຕ຺ຕເກ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ຈ ວຬຎ຺ເຊມິ, ຕຖາ ກສ຺ສໂປປີ’’ຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມໍ ກຕ຺ວາ ຐປເນນ, ອິທຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສາມຎ຺ເຎນ ເຖຣສ຺ສ ປສໍສາມຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພຖາ ສມຕາຍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ຄຸຓວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ສາວກາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ກລມ຺ປິ ກລຠາຄມ຺ປິ ນ ອຸເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫສ຺ສ, ຕສ຺ສ ເມຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ຫິ ເກສຸຈິ ‘‘ຕສ຺ສ ເມ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ອາຓຓ຺ຍໍ ອຓຓຠາໂວ. ສກກວຈອິສ຺ສຣິຍານຸປ຺ປທາເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈີວຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນວເສນ ກວຈສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ກຕໍ, ສມາປຕ຺ຕິຍາ ນິທສ຺ສນວເສນ ອິສ຺ສຣິຍໍ ຄຫິຕໍ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ຍຖາຫາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອກມິທາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາວາຍາຕິ ປາວານຄຣໂຕ. ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ທີຆມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ. ທີຆປຣິຍາໂຍ ເຫຕ຺ຖ ອທ຺ຘານສທ຺ໂທ. ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ອິຘ ອາເນຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໂຕ ປຣໍ. ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ, ນ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອຕໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑປາຬິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອວເສສໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປາຬິເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຫນ຺ທ ມຍໍ ອາວຸໂສຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຘມ຺ໂມ ນາມ ທສກຸສລກມ຺ມປຖປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອຘມ຺ໂມ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປສງ຺ຄຕ຺ຕາ ປນ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ອສງ຺ຄາຍນເຫຕຸໂທສຄໂຓ ສມ຺ຠວຕິ, ໂສ ເອວ ເອຕ຺ຖ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ຘມ຺ໂມ ຈ ປຏິພາຫີຍຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອປິ ຈ ‘‘ອຘມ຺ມວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ ຘມ຺ມວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ເຍນ ອຘມ຺ເມນ ເຕ ສຸຠທ຺ທວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາທໂຍ ອຘມ຺ມວາທິໂນ, ເຍນ ຈ ຘມ຺ເມນ ອິຕເຣ ຘມ຺ມວາທິໂນວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເຍວ ອິຘ ‘‘ອຘມ຺ໂມ’’ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ສີລວິປຕ຺ຕິອາທິເຫຕຸໂກ ປາປິຈ຺ຉຕາທິໂທສຄໂຓ ອຘມ຺ໂມ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ສີລສມ຺ປທາທິເຫຕຸໂກ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸຓສມູໂຫ ຘມ຺ໂມຕິ ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸເຣ ທິປ຺ປຕີຕິ ອປິ ນາມ ທິປ຺ປຕິ. ອຖ ວາ ຍາວ ອຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຸເຣຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິປ຺ປຕີຕິ ທິປ຺ປິສ຺ສຕິ. ປຸເຣສທ຺ທໂຍເຄນ ຫິ ອນາຄຕຕ຺ເຖ ອຍໍ ວຕ຺ຕມານປ຺ປໂຍໂຄ, ຍຖາ ປຸຣາ ວສ຺ສຕິ ເທໂວຕິ. ອວິນໂຍຕິ ປຫານວິນຍາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອວິນໂຍ.

ເຕນ ຫີຕິ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘເຣຕິ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິນວງ຺ຄໍ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ສກລນວງ຺ຄໍ, ສຕ຺ຖຸສາສນໍ. ອຕ຺ຖກາເມນ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິປຸຣິສຕ຺ຖປຣິຍຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຈ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕີ’’ຕິ ຕີຓິ ປິຏການິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນສງ຺ຂາຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປອຍຕ຺ຕິຘຣາ, ຕາທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຖຠາວນາສິເນຫາຠາເວນ ສຸກ຺ຂາ ລູຂາ ອສິນິທ຺ຘາ ວິປສ຺ສນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ. ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ສມາຫາໂຣ ຕິປິຏກໍ, ຕເທວ ນວງ຺ຄາທິວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘຣາ.

ກິສ຺ສ ປນາຕິ ກສ຺ມາ ປນ. ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສກ຺ໂຂ. ຕເມວາຫ ‘‘ສກຣຓີໂຍ’’ຕິ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈສ຺ສ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ສກິຈ຺ໂຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ. ພຫຸກາຣຕ຺ຕາຕິ ພຫຸປກາຣຕ຺ຕາ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖຕິ ອຕິວິຍ ວິສ຺ສາສິໂກ. ນນ຺ຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ໂອວທຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກທາຈິ ອສຎ຺ຎຕາຍ ນວກາຍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກປຣິສາຍ ຊນປທຈາຣິກາຈຣຓໍ, ເຕສຎ຺ຈ ສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປພ຺ພຊ຺ຊນຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເອວມາຫ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວາ-ສທ຺ໂທ ປທປູຣໂຓ, ອຍໍ ກຸມາໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ປຏິຊານາຕີຕິ ເຖຣໍ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫ. ຕຕ຺ຣາຕິ ເອວໍ ສຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂຕິ ອິທໍ ນ ເສກ຺ຂານໍ ອຄຕິຄມນສພ຺ຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອເສກ຺ຂານຎ຺ເຎວ ປນ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ຕຖາປິ ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ຕຖາປິ ອຠພ຺ໂພ ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຠພ຺ໂພຕິອາທິ ປນສ຺ສ ສຠາວກຖນໍ. ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທາຕິ ຉນ຺ເທນ ສິເນເຫນ. ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກາຕຸໍ. ປຣິຍຕ຺ໂຕຕິ ອຘີໂຕ ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ.

ຣາຊຄຫໍ ໂຂ ມຫາໂຄຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄຈໂຣ, ຄຸນ຺ນໍ ໂຄຈຣຏ຺ຐານໍ. ໂຄຈໂຣ ວິຍາຕິ ໂຄຈໂຣ, ຠິກ຺ຂາຈຣຓຏ຺ຐານໍ. ໂສ ມຫນ຺ໂຕ ອສ຺ສາຕິ ມຫາໂຄຈຣໍ, ຣາຊຄຫໍ. ອຸກ຺ໂກເຏຍ຺ຍາຕິ ນິວາເຣຍ຺ຍ.

ສຕ຺ຕສຸ ສາຘຸກີຬນທິວເສສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສາຘຸກໍ ເອວ ປູຊາວເສນ ກີຬນໂຕ ສາຘຸກີຬນໍ. ອຸປກຏ຺ຐາຕິ ອາສນ຺ນາ. ວສ຺ສໍ ອຸປເນຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວສ຺ສູປນາຍິກາ.

ຕຕ຺ຣ ສຸທນ຺ຕິ ຕສ຺ສໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ, ສຸທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກນ຺ຕິ ອຸປຈິຕປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທິຘາຕຸກໍ. ສມສ຺ສາເສຕຸນ຺ຕິ ສນ຺ຕປ຺ເປຕຸໍ. ທຸຕິຍທິວເສຕິ ເຊຕວນວິຫາຣໍ ປວິຏ຺ຐທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິຣິຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ວິເຣຈນໍ. ໂອສຘປຣິຠາວິຕໍ ຂີຣເມວ ວິເຣຈນນ຺ຕິ ຂີຣວິເຣຈນໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ເຠສຊ຺ຊປານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ອປ຺ປຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ມຕ຺ຕາ-ສທ຺ໂທ ມຕ຺ຕາ ສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໙໐) ວິຍ.

ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ຉິນ຺ນໍ, ຜຸລ຺ລນ຺ຕິ ຠິນ຺ນໍ, ເຕສໍ ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ອຠິນວກຣຓໍ.

ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເວທິຍຕິ ທິສ຺ສຕີຕິ ປຣິເວຓໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ວິຫາເຣສຸ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຐມໍ ມາສນ຺ຕິ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຐມໍ ມາສໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເສນາສນວຕ຺ຕານໍ ພຫູນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໒໙໔ ອາທໂຍ) ເສນາສນປຏິພທ຺ຘານໍ ພຫູນໍ ກມ຺ມານໍ ວິຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠຄວຕາ…ເປ… ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຕິຍທິວເສຕິ ‘‘ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ຈິນ຺ຕິຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ. ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສເຍວ ເຕ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສຸໍ. ສິຣິຍາ ນິເກຕນມິວາຕິ ສິຣິຍາ ນິວາສນຏ຺ຐານໍ ວິຍ. ເອກສ຺ມິໍ ປານີຍຕິຕ຺ເຖ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕາ ປກ຺ຂິໂນ ວິຍ ສພ຺ເພສໍ ຊນານໍ ຈກ຺ຂູນິ ມຓ຺ຑເປເຍວ ນິປຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ເອກນິປາຕຕິຕ຺ຖມິວ ຈ ເທວມນຸສ຺ສນຍນວິຫງ຺ຄານ’’ນ຺ຕິ. ໂລກຣາມເຓຍ຺ຍກນ຺ຕິ ໂລເກ ຣມຓີຍຠາວໍ, ຣມຓໍ ອຣຫຕີຕິ ວາ ໂລກຣາມເຓຍ຺ຍກໍ. ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ຑນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ເພສຸ ສາຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣໍ, ຕໂຕ ວິປ຺ປສນ຺ນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ຑໍ. ອຖ ວາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ສາຣຠູໂຕ ວິສິຏ຺ຐຕໂຣ ມຓ຺ໂຑ ມຓ຺ຑນໍ ອລງ຺ກາໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ໂຑ, ມຓ຺ຑໂປ. ມຓ຺ຑໍ ສູຣິຍຣສ຺ມິໍ ປາຕິ ນິວາເຣຕີຕິ ມຓ຺ຑໂປ. ວິວິຘານິ ກຸສຸມທາມານິ ເຈວ ມຸຕ຺ໂຕລມ຺ພການິ ຈ ວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕໍ ວເມນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂາເມນ຺ຕມິວ ຈາຣຸ ໂສຠນໍ ວິຕານໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິວິຘກຸສຸມທາໂມລມ຺ພກວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕຈາຣຸວິຕາໂນ. ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຕສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິກມ຺ມຕ຺ຕາ ເອວ ‘‘ຣຕນວິຈິຕ຺ຕມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລມິວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມຓິໂຍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕຕລໍ ມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລໍ ນາມ, ຕມິວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາສນາຣຫນ຺ຕິ ນິສີທນາຣຫໍ. ທນ຺ຕຂຈິຕນ຺ຕິ ທນ຺ເຕຫິ ຂຈິຕໍ.

ອາວຊ຺ເຊສີຕິ ອຸປນາເມສິ. ອນຸປາທາຍາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ກຖາໂທໂສຕິ ກຖາຍ ອສຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ຍຖາວຸຑ຺ຒນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ເອເກຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓການໍເຍວ ເອເກ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ສພ຺ພໍ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ວທນ຺ຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທີຆຠາຓກາ ປນ ‘‘ປທສາວ ເຖໂຣ ສນ຺ນິປາຕມາຄໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເກຈິ ‘‘ອາກາເສນາ’’ຕິ, ‘‘ເຕ ສພ຺ເພປິ ຕຖາ ຕຖາ ອາຄຕທິວສານມ຺ປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ເອກເມກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາ ຕຖາ ວທິໍສູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ກໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ. ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ພີຊນີຄຫຓໍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນມຸຂວິກາຣປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຕາວເສນ ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຎ຺ຎຕປ຺ປຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘາປິ ສາວກາປິ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຘມ຺ມຕາທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ຈິຕ຺ຕພີຊນິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ປຐມໍ, ອາວຸໂສ ອຸປາລິ, ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ສງ຺ຄີຕິຍາ ປຸພ຺ເພ ປຐມຠາໂວ ສິທ຺ໂຘຕິ? ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສານຸກ຺ກມາທິນາ ປຸພ຺ເພ ປຐມຠາວສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລເຍວ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ສຊ຺ຌາຍິຕານິ, ເຕເນວ ກເມນ ປຈ຺ຉາປິ ສງ຺ຄີຕານິ ວິເສສໂຕ ວິນຍາຠິຘມ຺ມປິຏການີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ. ອນ຺ຕຣາ ຈ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທນ຺ຕິ ຣາຊຄຫສ຺ສ ຈ ນາຬນ຺ທາຍ ຈ ອນ຺ຕຣາ, ວິວເຣ ມຊ຺ເຌຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ເທນ ປນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ຣາຊາຄາຣເກຕິ ຣຎ຺ໂຎ ກີຬນຕ຺ຖາຍ ກເຕ ອຄາຣເກ. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍນ຺ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ເອວໍນາມກໍ ອຸຍ຺ຍານໍ. ເກນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອິຘ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຍສ຺ມາ ປເນຕໍ ນ ຠຄວຕາ ເອວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຣຎ຺ຎາປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກມາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເວເທຫິປຸຕ຺ເຕນາຕິ ອຍໍ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາຍ ປຸຕ຺ໂຕ, ນ ວິເທຫຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາຍ. ຍສ຺ມາ ມາຕາ ປນສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕາ, ຕສ຺ມາ ສາ ເວເທນ ຎາເຓນ ອີຫຕິ ຆຏຕິ ວາຍມຕີຕິ ‘‘ເວເທຫີ’’ຕິ ປາກຏນາມາ ຊາຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕປໂຍຊນກາລເທສເທສກກາຣກກຣຓປ຺ປກາເຣຫິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖາປິເຕສຸ ຘມ຺ມວິນເຍສຸ ນານປ຺ປກາຣໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ເອກວິຘາທິເຠເທ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕເທຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ວາຕິ ອຸທານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ວິມຸຕ຺ຕິຣສນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສາທໍ, ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິກໍ ວາ ອຄ຺ຄຜລນິປ຺ຜາທນໂຕ, ວິມຸຕ຺ຕິກິຈ຺ຈໍ ວາ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປາທນໂຕ. ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິປິ ຘມ຺ໂມ ເອວ ວິນໂຍປິ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາທິຠາວໂຕ, ຕຖາປິ ວິນຍສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓຠາເວນ ປຍຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ວິນຍຕນ຺ຕິວິຣຫິຕໍ ຕນ຺ຕິໍ ທີເປຕິ, ຍຖາ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາໂຣ ໂຄພລິພທ຺ທນ຺ຕິອາທິ.

ອເນກຊາຕິສໍສາຣນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອຫໍ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ກາຣກໍ ຕຓ຺ຫາວຑ຺ຒກິໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ເຍນ ຎາເຓນ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ກາ, ຕໍ ໂພຘິຎາຓໍ ອນິພ຺ພິສໍ ອລຠນ຺ໂຕ ເອວ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຠຸຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍໍ ອິມໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ສໍສຣິໍ, ຍສ຺ມາ ຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓມິສ຺ສຕາຍ ຊາຕິ ນາເມສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ທຸກ຺ຂາ, ນ ຈ ສາ ຕສ຺ມິໍ ອທິຏ຺ເຐ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ສນ຺ຘາວິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ໂຐສີຕິ ອິທານິ ມຍາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ ອສິ. ປຸນ ເຄຫນ຺ຕິ ປຸນ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ມມ ເຄຫໍ. ນ ກາຫສີຕິ ນ ກຣິສ຺ສສິ. ກາຣຓມາຫ ສພ຺ພາ ເຕຕິອາທິ. ຕວ ສພ຺ພາ ອວເສສກິເລສຜາສຸກາ ມຍາ ຠຄ຺ຄາ. ອິມສ຺ສ ຕຍາ ກຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕໍ ກູຏໍ ກຓ຺ຓິກມຓ຺ຑລໍ ວິສງ຺ຂຕໍ ວິທ຺ຘໍສິຕໍ. ວິສງ຺ຂາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຄຕໍ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ. ອຫຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຜລໍ ອຊ຺ຌຄາ ປຕ຺ໂຕສ຺ມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຈິຕ຺ຕເມວ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍໍ ອຊ຺ຌຄາ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ.

ເກຈີຕິ ຂນ຺ຘກຠາຓກາ. ປາຏິປທທິວເສຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອເຕນ. ໂສມນສ຺ສມຍຎາເຓນາຕິ ໂສມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນ. ອາມນ຺ຕຍາມີຕິ ນິເວທຍາມິ, ໂພເຘມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕເຣຕິ ອນ຺ຕຣາເຬ, ເວມຊ຺ເຌຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກນ຺ຕິ ຍຖາ ກມ຺ມເມວ ກມ຺ມນ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຸຕ຺ຕເມວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘກ (ຈູຬວ. ໔໓໗ ອາທໂຍ) ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓາທິກໍ. ໂສຬສຫິ ວາເຣຫິ ອຸປລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂສຬສ ປຣິວາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປຣິວາຣປາຬິຍໍ (ປຣິ. ໑ ອາທໂຍ) ປຐມໍ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາໂຣ ກຖາປຕ຺ຕິວາໂຣ ວິປຕ຺ຕິວາໂຣ ສງ຺ຄຫວາໂຣ ສມຸຏ຺ຐານວາໂຣ ອຘິກຣຓວາໂຣ ສມຖວາໂຣ ສມຸຈ຺ຈຍວາໂຣຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ວາຣາ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນປຈ຺ຈຍາ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໑໘໘) ເອວໍ ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕວິເສເສນ ປຸນ ວຸຕ຺ຕາ ເຕເຍວ ອຏ຺ຐ ວາຣາ ຈາຕິ ອິເມສໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ວາຣານໍ ວເສນ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ຄສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄສ຺ສ ຈ ປກາສິຕຕ຺ຕາ ໂສຬສຫິ ວາເຣຫິ ອຸປລກ຺ຂິໂຕ ປຣິວາໂຣ ‘‘ໂສຬສປຣິວາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນາຕິ ອິທໍ ໂລກວຊ຺ຊປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສຎ຺ຎມເວລໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອາຈາໂຣ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ, ວີຕິກ຺ກໂມ. ເຕນາຕິ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາທິເຫຕຸນາ. ເອຕນ຺ຕິ ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາຕິອາທິຄາຖາວຈນໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ວິນຍສ຺ສ.

ອິຕຣໍ ປນາຕິ ສຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠເທຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ເຖ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາທິອຕ຺ເຖ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເວເນຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ວິນຍໍ ວິຍ ອິສ຺ສຣຠາວໂຕ ອາຓາປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ອເທເສຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ຈຣິຕານຸຣູປໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາທິວເສນ ອເທເສຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ກາລນ຺ຕເຣ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສສ຺ສມິວ ຜລ’’ນ຺ຕິ. ອຸປາຍສມງ຺ຄີນໍເຍວ ນິປ຺ປຊ຺ຊນຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຘນຸ ວິຍ ຂີຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນ ຫິ ເຘນຸໍ ວິສາຓາທີສຸ, ອກາເລ ວາ ອວິຊາຕໍ ວາ ໂທຫນ຺ໂຕ ຂີຣໍ ປຏິລຠຕິ.

ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຠິຘມ຺ເມ. ອຠິຘມ຺ເມຕິ ສຸປິນນ຺ເຕນ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ອນາປຕ຺ຕິຠາເວປິ ອກຸສລເຈຕນາ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິອາທິນາ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ, ‘‘ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘາຠາວໂຕ ສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອາຣມ຺ມຓາທີຫີຕິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກມ຺ມທ຺ວາຣປຏິປທາທີຫິ. ລກ຺ຂຓີຍຕ຺ຕາຕິ ສຎ຺ຊານິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິນຍປິຏກນ຺ຕິອາທີສຸ ຕີສຸ ສທ຺ເທສຸ ຍໍ ອວິສິຏ຺ຐໍ ສມານໍ, ຕໍ ປິຏກສທ຺ທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາ ປິຏກສມ຺ປທາເນນາຕິ ປາຬິສມ຺ປທານວເສນ ມາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນາຕິ ເອວໍ ທຸວິຘຕ຺ເຖນາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ.

ເທສນາສາສນກຖາເຠທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເທສນາເຠທໍ ສາສນເຠທໍ ກຖາເຠທນ຺ຕິ ເຠທສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເຠທນ຺ຕິ ຈ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສູຕິ ປິຏເກສຸ. ສິກ຺ຂາ ຈ ປຫານານິ ຈ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ຈ ສິກ຺ຂາປຫານຄມ຺ຠີຣຠາໂວ, ຕຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຣິທີປເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທນ຺ຕິ ປຣິຍາປຸຓນເຠທໍ ວິຠາວເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຫິໍ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍາທິເກ ຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຍຖາ ປາປຸຓາຕິ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຍຫິໍ ຍຖາ ປາປຸຓາຕິ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຣິທີປນາ ວິຠາວນາ ຈາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຄາຖາສຸ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ເອກເມວ.

ອາຓາຣເຫນາຕິ ອາຓໍ ປເຓຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຓາຣໂຫ, ຠຄວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ໂສ ຫິ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຈ ອວິປຣີຕໂຕ ເທສກຠາເວນ ປມາຓວຈນຕ຺ຕາ ຈ ອາຓໍ ປເຓຕຸໍ ອຣຫຕິ. ໂວຫາຣປຣມຕ຺ຖານມ຺ປິ ສມ຺ຠວໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຓາພາຫຸລ຺ລໂຕ’’ຕິ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຐມນ຺ຕິ ວິນຍປິຏກໍ. ປຈຸຣາປຣາຘາ ເສຍ຺ຍສກຕ຺ເຖຣາທໂຍ. ເຕ ຫິ ໂທສພາຫຸລ຺ລໂຕ ‘‘ປຈຸຣາປຣາຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈຸໂຣ ພຫຸໂກ ພຫຸໂລ ອປຣາໂຘ ໂທໂສ ວີຕິກ຺ກໂມ ເຍສນ຺ເຕ ປຈຸຣາປຣາຘາ. ອເນກຊ຺ຌາສຍາຕິອາທີສຸ ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ທິຏ຺ຐິ ຎາຓຎ຺ຈ. ຈຣິຍາຕິ ຣາຄຈຣິຍາທິກາ ຉ ມູລຈຣິຍາ. ອຖ ວາ ຈຣິຍາຕິ ຈຣິຕໍ, ຕໍ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ທຸວິຘໍ. ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ສຕ຺ຕານໍ ປຸພ຺ພປຣິຈຍວເສນ ອຠິຣຸຈິ, ສາ ທຸວິຘາ ຫີນປຓີຕເຠເທນ. ຍຖານຸໂລມນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍາທີນໍ ອນຸຣູປໍ. ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ຘມ຺ມສຠາວານຸຣູປໍ.

ສໍວຣາສໍວໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທໂກ ມຫນ຺ໂຕ ຈ ສໍວໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຑ຺ຒິອຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອ-ກາໂຣ. ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິໂມຈນໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒) ສມາຘິເທສນາພາຫຸລ຺ລໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານໍ ກິເລສານນ຺ຕິ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ, ກມ຺ມກິເລສານໍ ວາ ໂຍ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣຫິ ວີຕິກ຺ກໂມ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ. ອນຸສຍວເສນ ສນ຺ຕານມນຸວຕ຺ຕນ຺ຕາ ກິເລສາ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕາປິ ສີລເຠທວເສນ ວີຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສາ’’ຕິ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານນ຺ຕິ ໂອກາສທານວເສນ ຈິຕ຺ເຕ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຐານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ. ອນຸສຍປ຺ປຫານນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ສນ຺ຕາເນ ກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ຖາມຄຕາ ກາມຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕ ກິເລສາ ສນ຺ຕາເນ ອນຸ ອນຸ ສຍນໂຕ ອນຸສຍາ ນາມ, ເຕສໍ ປຫານໍ.

ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານນ຺ຕິ ເຕນ ເຕນ ທານສີລາທິກຸສລງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອກຸສລງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ. ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານນ຺ຕິ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕເມວ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສນ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ກິເລເສຕິ ອຸປຕາເປຕີຕິ ສໍກິເລໂສ, ຕສ຺ສ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຫານໍ. ສມາຘິສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕາທິສຸຎ຺ຎສຠາວຘມ຺ມປ຺ປກາສນໂຕ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ປິຏເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມຕິ ປາຬີຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມສ຺ສ ສີລາທິວິສິຏ຺ຐຕ຺ຖໂຍຄໂຕ, ພຸທ຺ຘານໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຈ ປກຏ຺ຐານໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ວຈນປ຺ປພນ຺ຘານໍ ອາຬິ ປນ຺ຕີຕິ ປາຬິ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເຠທສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸຣູປວາຈກຠາເວນ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ເທສຸ ເອກນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິໂຕ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິປ຺ປພນ຺ໂຘ ປາຬິຘມ຺ໂມ ນາມ. ເທສນາຍ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ໂກ ວິເສໂສຕິ ເຈ? ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕຘມ຺ມສ຺ສ ປເຣສໍ ໂພຘນຠາເວນ ອຕິສຊ຺ຊນາ ວາຈາຍ ປກາສນາ ‘‘ເທສນາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ – ‘‘ເທສນາຕິ ຕສ຺ສາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ປາຬິຍາ ເທສນາ’’ຕິ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສທ຺ໂທ ເອວ ປຣມຕ຺ຖວິນິມຸຕ຺ຕາຍ ສມ຺ມຸຕິຍາ ອຠາວາ. ອິມເມວ ນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຈ ເທສນາ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສທ຺ໂທ ເອວາ’’ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ເຕປິ ອນຸປວຊ຺ຊາເຍວ. ຍຖາ ‘‘ກາມາວຈຣປຏິສນ຺ຘິວິປາກາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ‘‘ກາມາວຈຣປຏິສນ຺ຘິວິປາກາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕປຣມຕ຺ຖວິສຍາເຍວາ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກປຸພ຺ພການໍ ຣາຄາທິອກຸສລານໍ ເມຕ຺ຕາທິກຸສລານຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມມູລກຕ຺ຕາ ປນສ຺ສ ປຣິກປ຺ປສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖວິສຍຕາ ສກ຺ກາ ປຎ຺ຎເປຕຸໍ, ເອວມິຘາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ເອເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປິຏກາວຍວານໍ ຘມ຺ມາທີນໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ຕໍສມຸທາຍສ຺ສ ປິຏກສ຺ສາປິ ວຸຕ຺ໂຕ ເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທຸກ຺ເຂນ ໂອຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ທຸກ຺ໂຂ ວາ ໂອຄາໂຫ ໂອຄາຫນໍ ອນ຺ໂຕປວິສນເມເຕສູຕິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ປິຏເກສຸ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ.

ເຫຕຸໂນ ຜລໍ ເຫຕຸຜລໍ. ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ອວິປຣີຕາຠິລາໂປ. ວິສຍໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈາຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ອວໂພຘປ຺ປກາຣທສ຺ສນໍ, ເອຕສ຺ສ ອວໂພໂຘຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂລກິໂຍ ຫິ ຘມ຺ມຕ຺ຖາທິໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາວ ປວຕ຺ຕນໂຕ ວິສຍໂຕ ອວໂພໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ປນ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕາຍ ຕໍ ອນາລມ຺ພມາໂນປິ ຕພ຺ພິສຍໂມຫວິທ຺ຘໍສເນນ ຘມ຺ມາທີສຸ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອວໂພໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຘມ຺ເມສູຕິ ກາຣິຍານຸຣູປໍ ກາຣເຓສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖານຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສູຕິ ຉພ຺ພິຘນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປໂຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປໂຖ, ຕສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘມ຺ມຊາຕນ຺ຕິ ກາຣຓປ຺ປເຠໂທ ກາຣຓເມວ ວາ. ອຕ຺ຖຊາຕນ຺ຕິ ກາຣິຍປ຺ປເຠໂທ, ກາຣິຍເມວ ວາ. ຍາ ຈາຍໍ ເທສນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕາສຸ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາສຸ ໂຍ ປຏິເວໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ.

ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອລຄທ຺ທສທ຺ເທນ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວີຓາວາທນໍ ວີຓາຕິອາທີສຸ ວິຍ, ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາ ຑໍສຕິ, ຕຖາ ທຸຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອິຕຣຄ຺ຄຫເຓ ວິໂຣຘາຠາວາ. ຕສ຺ມາ ອລຄທ຺ທສ຺ສ ຄຫຓໍ ອຸປມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອລຄທ຺ທູປມາ. ອລຄທ຺ໂທຕິ ເຈຕ຺ຖ ອາສິວິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຫິ ອລໍ ປຣິຍຕ຺ໂຕ, ຊີວິຕຫຣຓສມຕ຺ໂຖ ວາ ວິສສງ຺ຂາໂຕ ຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ‘‘ອລໍຄໂທ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອລຄທ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວຏ຺ຏໂຕ ນິສ຺ສຣຓໍ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ວິຍາຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຘມ຺ມຣຕນານຸປາລໂກ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນິຣເປກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ. ທຸຄ຺ຄຫິຕານີຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປາຣມ຺ໂຠ ນາມ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຣວມ຺ຠນໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂລາຠສກ຺ກາຣາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິທຸຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອລຄທ຺ທູປມສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕີຕິ ຕຎ຺ຈ ອສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສີລປຣິປູຣຓາທິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ເອເຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕຄາຫິໂນ ນານຸໂຠນ຺ຕິ ນ ວິນ຺ທນ຺ຕິ. ປຏິວິທ຺ຘາກຸປ຺ໂປຕິ ປຏິວິທ຺ຘອຣຫຕ຺ຕຜໂລ.

ອິທານິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ຍຖາຣຫໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ວິນເຍ ປນາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕາສໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທານໍ ວິນເຍ ປເຠທວຈນາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ (ປາຣາ. ໑໒) ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາວ ວິຠຕ຺ຕາ. ທຸຕິເຍ ຕາສໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕໍ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ວິຊ຺ຊານໍ ຉສຸ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ຕາສຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ເສສານມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ທີເປຕິ. ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ຕຕ຺ເຖວ ສມ຺ມາ ວິຠຕ຺ຕຠາວໍ ທີເປຕຸໍ ຕຕ຺ເຖວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ກຕໍ. ອຸປາທິນ຺ນຜສ຺ໂສຕິ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປຏິປາທນຜສ຺ໂສ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ປິຏການໍ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ.

ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຕິ ຄາຖາຍ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ – ຍສ຺ສ ນິກາຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຄຓນໂຕ ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫວເສນ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ຍສ຺ສ ສງ຺ຄຫສ຺ສາຕິ ຕິວຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄໂຫ, ເອສ ປຐໂມ ນິກາໂຍ ອິຘ ທີຆນິກາໂຍຕິ. ອນຸໂລມິໂກຕິ ອປຈ຺ຈນີໂກ, ອຕ຺ຖານຸໂລມນໂຕ ອນ຺ວຕ຺ຖນາໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກນິກາຍມ຺ປີຕິ ເອກສມູຫມ຺ປິ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຈິຕ຺ຕໍ. ຍຖຍິທນ຺ຕິ ຍຖາ ອິເມ. ໂປຓິກຈິກ຺ຂລ຺ລິກາ ຂຕ຺ຕິຍາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ‘‘ໂປຓິກນິກາໂຍ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກນິກາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ປຎ຺ຈທສຫິ ວຄ຺ເຄຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາຕິ ປາເຐ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ, ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາ’’ຕິ ປາໂຐ. ປຸພ຺ເພ ນິທສ຺ສິຕາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກນິທ຺ເທເສ ນິທສ຺ສິຕາ.

ເວທນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ຕຸຏ຺ຐິນ຺ຕິ ປີຕິໍ. ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິ ຘມ຺ມຣາສິວເສນ. ທ຺ວາສີຕິສຫສ຺ສານິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິອາທີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກາ ເຕຫິເຍວ ເທສິຕານິ ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຄຓ຺ຫິໍ. ເມຕິ ມມ ຫທເຍ, ອິຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ເຍ ຘມ຺ມາ ມມ ຫທເຍ ປວຕ຺ຕິໂນ, ເຕ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສານີຕິ ໂຍຊນາ. ອິທຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລ ອຸຄ຺ຄຫິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ປນ ຠຄວຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ເທສິຕານໍ ສຸຠສຸຕ຺ຕ(ທອີ. ນິ. ໑.໔໔໔ ອາທໂຍ) ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ຕານໍ (ມ. ນິ. ໓.໗໙ ອາທໂຍ), ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິຍໍ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ກຖິຕກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓສ຺ສ ຈ ວເສນ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘານໍ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສໂຕປິ ອຘິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕິປຏ຺ຐານາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໒ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໑.໑໐໕ ອາທໂຍ). ອເນການຸສນ຺ຘິກນ຺ຕິ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓໔ ອາທໂຍ). ຕຎ຺ຫິ ນານາຐາເນສຸ ນານາຘມ຺ມເທສນານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕໍ. ຕິກທຸກຠາຊນໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິຍໍ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑ(ຘ. ສ. ໙໘໕ ອາທໂຍ) ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ຑວເສນ (ຘ. ສ. ໑໓໘໔ ອາທໂຍ) ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນນ຺ຕິ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑວເສນ (ຘ. ສ. ໑ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖິ ວຕ຺ຖູຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຖຸ ນາມ ສຸທິນ຺ນກຓ຺ຑາທິ (ປາຣາ. ໒໔ ອາທໂຍ). ມາຕິກາຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ. ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສຸ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ. ຕິກຈ຺ເຉໂທຕິ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍາທິຕິກປຣິຈ຺ເຉໂທ. ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ. ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕານິ ອຈ຺ຉຣິຍານິ, ປຸປ຺ຜວສ຺ສເຈລຸກ຺ເຂປາທີນິ. ຍາ ‘‘ປຎ຺ຈສຕາ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຖຣິກາ’’ຕິ ຈ ປວຸຈ຺ຈຕິ, ອຍໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍທຕ຺ຖໍ ສາ ອິຘ ທສ຺ສິຕາ, ຕໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມິສ຺ສາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ອຍໍ ອາຈຣິຍານໍ ປເວຓີ ປຏິປາຏິ. ວິຊິຕາວິໂນຕິ ວິຊິຕສພ຺ພກິເລສປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ວິຊິຕວນ຺ໂຕ. ຊມ຺ພຸສິຣິວ຺ຫເຍຕິ ຊມ຺ພຸສທິໂສ ສິຣິມນ຺ໂຕ ອວ຺ຫໂຍ ນາມໍ ຍສ຺ສ ທີປສ຺ສ, ຕສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫນ຺ເຕນ ຫິ ຊມ຺ພຸຣຸກ຺ເຂນ ອຠິລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ທີໂປປິ ‘‘ຊມ຺ພູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມານໍ ອວິນສ຺ສມານໍ ກຕ຺ວາ. ວິນຍວໍສນ຺ຕິອາທີຫິ ຕີຫິ ວິນຍປາຬິເຍວ ກຖິຕາ ປຣິຍາຍວຈນຕ຺ຕາ ເຕສໍ. ປກຕຎ຺ຎຸຕນ຺ຕິ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ, ປຏຸຠາວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘຸຣຄ຺ຄາໂຫຕິ ປຘານຄ຺ຄາຫີ, ສພ຺ເພສໍ ປາໂມກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສມຸທາໂຍ ສມູໂຫ ຠິກ຺ຂຸສມຸທາໂຍ.

ຍທາຕິ ນິພ຺ພາຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຊຕຍິຕ຺ວາ ຈ ສພ຺ພຘີຕິ ຕເມວ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປກາສຍິຕ຺ວາ. ຊຸຕິມນ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາຊຸຕິຍາ ຍຸຕ຺ຕາ, ເຕຊວນ຺ໂຕ ວາ, ມຫານຸຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພາຍິໍສູຕິ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ນິພ຺ພາຍິໍສຸ. ອນາລຍາຕິ ອສງ຺ຄາ.

ອຖາຕິ ປຈ຺ຉາ, ຍທາ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສຸ, ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ສິງ຺ຄີໂລຓກປ຺ໂປຕິ ເອຕ຺ຖ ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ, ເຕນ ສິງ຺ຄີໂລຓວິກປ຺ໂປປິ ກປ຺ປຕິ. ອິທມ຺ປິ ປກ຺ຂນ຺ຕຣໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕຕ຺ຖ ສິງ຺ເຄນ ໂລຓໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ອໂລຓກປິຓ຺ຑປາເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕິ, ສນ຺ນິຘິໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກປ຺ປຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລກປ຺ໂປຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຉາຍາຍ ວິກາເລ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ຄາມນ຺ຕຣກປ຺ໂປຕິ ‘‘ຄາມນ຺ຕຣໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວາຣິເຕນ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ອາວາສກປ຺ໂປຕິ ເອກສີມາຍ ນານາເສນາສເນສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຸໂປສຖາທີນິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ອນຸມຕິກປ຺ໂປຕິ ‘‘ອນາຄຕານໍ ອາຄຕກາເລ ອນຸມຕິໍ ຄເຫສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕສຸ ອນາຄເຕສຸເຍວ ວຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອນຸມຕິໍ ຄເຫຕຸໍ ກປ຺ປຕິ, ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກປ຺ປຕິ ອາຈິຓ຺ຓກປ຺ໂປຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ອາຈິຓ຺ໂຓ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ເອກຈ຺ໂຈ ກປ຺ປຕິ ຘມ຺ມິໂກ, ເອກຈ຺ໂຈ ນ ກປ຺ປຕິ ອຘມ຺ມິໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກປ຺ປຕິ ອມຖິຕກປ຺ໂປຕິ ຍໍ ຂີຣໍ ຂີຣຠາວໍ ວິຊຫິຕໍ ທຘິຠາວໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ປວາຣິເຕນ ອນຕິຣິຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ຊໂຬຄິໍ ປາຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຊໂຬຄີຕິ ຕຣຸຓສຸຣາ, ຍໍ ມຊ຺ຊສມ຺ຠາຣໍ ເອກໂຕ ກຕໍ ມຊ຺ຊຠາວມສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຊາຕຣູປຣຊຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຣສໂຕ ວິກາຣໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພທາ ຊາຕຣູປເມວ ໂຫຕີຕິ ຊາຕໍ ຣູປໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຊາຕຣູປໍ, ສຸວຓ຺ຓໍ. ຘວລສຠາວຕາຍ ຣາຊຕີຕິ ຣຊຕໍ, ຣູປິຍໍ. ສຸສຸນາຄປຸຕ຺ໂຕຕິ ສຸສຸນາຄສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ. ກາກຓ຺ຑກປຸຕ຺ໂຕຕິ ກາກຓ຺ຑກສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ. ວຊ຺ຊີສູຕິ ຊນປທນາມຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ.

ຕທຫຸໂປສເຖຕິ ເອຕ຺ຖ ຕທຫູຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຫນິ. ອຸປວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສໂຖ, ອຸປວສນ຺ຕີຕິ ຈ ສີລສມາທາເນນ ວາ ອນສນາທິນາ ວາ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກໍສປາຕິນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ. ມາສກຣູປນ຺ຕິ ມາສໂກ ເອວ. ສພ຺ພໍ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໔໔໖ ອາທໂຍ) ອາຄຕາ ສພ຺ພາປິ ປາຬິ ອິຘ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສງ຺ຄາຍິຕສທິສເມວ ສງ຺ຄາຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ສາ ປນາຍໍ ສງ຺ຄີຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕສູຕິ ເຕສຸ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກສຸ ເຖເຣສຸ. ວິສ຺ສຸຕາ ເອເຕ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ເຎຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສາຓສມ຺ຠູໂຕຕິ ສາຓເທສວາສີ ສມ຺ຠູຕຕ຺ເຖໂຣ. ທຸຕິໂຍ ສງ຺ຄໂຫຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ປນ຺ນຠາຣາຕິ ປຕິຕກ຺ຂນ຺ຘຠາຣາ.

ອພ຺ພຸທນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວໍ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ເຖເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນສ຺ສ ທີປນໂຕ ອພ຺ພຸທນ຺ຕິ ໂຈຣກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອເກ. ອິທນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານນິທສ຺ສນໍ. ສນ຺ທິສ຺ສມານາ ມຸຂາ ສມ຺ມຸຂາ. ຠາວິຕມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທິຕຊ຺ຌານໍ. ສາຘຸ ສປ຺ປຸຣິສາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຘູຕິ ອາຍາຈນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕໍ ຍາຈາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ. ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄຕິ ສຣີຣວິກາຣຸປ຺ປາທນປີຕິວເສນ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ, ປີຕິມາ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸຕິຍໍ ສງ຺ຄີຕິໍ ອກຣິໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິໍສູຕິ ຕໍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກຫິ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ ນາຄມິໍສຸ. ໂນ ອຫຸວຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິໍ ປນ ກຕ຺ວາ ເຖຣາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ? ອາຫ ທຸຕິຍໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາຕິອາທິ. ອນິຈ຺ຈຕາວສນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈຕາຘີນຕໍ. ຊມ຺ມິນ຺ຕິ ລາມກໍ. ທຸຣຠິສມ຺ຠວໍ ອນຠິຠວນີຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ເອວໍ ຎຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຕິຈ຺ຉຖາຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉຖ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ປຣິເຍສຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓກິຈ຺ຈຕ຺ຖາຍ, ຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂສຬສວສ຺ໂສ’’ຕິ ອຸທ຺ເທໂສ ກຖນໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ, ‘‘ໂສຬສວສ຺ສິໂກ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕີສຸ ເວເທສູຕິອາທີສຸ ອິຣຸເວທຍຊຸເວທສາມເວທສງ຺ຂາເຕສຸ ຕີສຸ ເວເທສຸ. ຕໂຍ ເອວ ກິຣ ເວທາ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ຘມ຺ມິເກຫິ ອິສີຫິ ໂລກສ຺ສ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ກຕາ. ເຕເນວ ຫິ ເຕ ເຕຫິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອາຖພ຺ພຓເວໂທ ປນ ປຈ຺ຉາ ອຘມ຺ມິເກຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ປາຓວຘາທິອຕ຺ຖາຍ ກໂຕ. ປຸຣິເມສຸ ຈ ຕີສຸ ເວເທສຸ ເຕເຫວ ຘມ຺ມິກສາຂາໂຍ ອປເນຕ຺ວາ ຍາຄວຘາທິທີປິກາ ອຘມ຺ມິກສາຂາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິຆຓ຺ຑູຕິ ຣຸກ຺ຂາທີນໍ ເວວຈນປ຺ປກາສກໍ ປຣິຍາຍນາມານຸຣູປໍ ສຕ຺ຖໍ. ຕຎ຺ຫິ ໂລເກ ‘‘ນິຆຓ຺ຑູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກຏຸຠນ຺ຕິ ກິຏຕິ ຄເມຕິ ກິຣິຍາທິວິຠາຄນ຺ຕິ ເກຏຸຠໍ, ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ ກວີນໍ ອຸປກາຣສຕ຺ຖໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປຕິ ວຈີເຠທາທິລກ຺ຂຓາ ກິຣິຍາ ກປ຺ປີຍຕິ ວິກປ຺ປີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກິຣິຍາກປ຺ໂປ, ໂສ ປນ ວຓ຺ຓປທພນ຺ຘປທຕ຺ຖາທິວິຠາຄໂຕ ພຫຸວິກປ຺ໂປຕິ ‘‘ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທຎ຺ຈ ມູລກິຣິຍາກປ຺ປຄນ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫ ນິຆຓ຺ຑຸນາ ເກຏຸເຠນ ຈ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠາ, ຕໂຍ ເວທາ, ເຕສຸ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸເຠສຸ. ຐານກຣຓາທິວິຠາຄໂຕ ຈ ນິພ຺ພຈນວິຠາຄໂຕ ຈ ອກ຺ຂຣາ ປເຠທີຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠໂທ, ສິກ຺ຂາ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິ ຈ. ສຫ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທນາຕິ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທາ, ເຕສຸ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທສຸ. ອາຖພ຺ພຓເວທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິຫ ອາສ ອິຕິຫ ອາສາ’’ຕິ ອີທິສວຈນປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ໂປຣາຓກຖາສງ຺ຂາໂຕ ອິຕິຫາໂສ ປຎ຺ຈໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມາ, ຕໂຍ ເວທາ, ເຕສຸ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈເມສຸ.

ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ປຎ຺ຫທ຺ວຍໍ ຂີຓາສວານໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມປຎ຺ເຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນິໂຣຘກ຺ຂຓໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກິໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ສາ ຈ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓີຍຕາຍ ເອວເມຕ຺ຖ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຣຫໂຕ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ອວສ຺ສເມວ ນິໂຣຘກ຺ຂຓໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ປນ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິໍ ຂີຓາສວໍ ອິຕເຣສໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຠງ຺ຄໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຠງ຺ຄໍ ປນ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສເຕວ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ຕສ຺ມິໍ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ເຈວ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ຈາຕິ. ຍສ຺ສ ວາ ປນາຕິອາທິ ທຸຕິຍປຎ຺ເຫ ປນ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຕາຍ ຠງ຺ຄກ຺ຂຓໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕາຍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ສາ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີຍຕາຍ ‘‘ອາມນ຺ຕາ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ອຸປຣິມປເທ ວາ ເຫຏ຺ຐິມປທໍ ເຫຏ຺ຐິມປເທ ວາ ອຸປຣິມປທໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສມນ຺ນາຫຣິຕຸໍ ຆເຏຕຸໍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສຕາປນ຺ນານໍ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິຕາຍ ສມາທິນ຺ນສີລໂຕ ນຕ຺ຖິ ປຣິຫານີຕິ ອາຫ ‘‘ອຠພ຺ໂພ ທານິ ສາສນໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ທນ຺ເຕ ປຸນນ຺ຕິ ວິໂສເຘນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ທນ຺ຕໂປນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ. ອຠິນວານໍ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ລຊ຺ຊີສຠາວໍ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕາທິຄຸຓສມງ຺ຄິຕຎ຺ຈ ກຕິປາຫໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວີມໍສິຕ຺ວາວ ຫຕ຺ຖກມ຺ມາທິສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ສງ຺ຄຫກຣຓຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມເຓຣສ຺ສ ເຈວ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ຎາປນຕ຺ຖໍ ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ຠພ຺ພຣູປຕໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ຎຕ຺ວາປິ ປຸນ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທິໍ ອກາສິ. ‘‘ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕທມນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຏ຺ຐເປສີຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕຸໍ ອາຣຠິ. ສກລວິນຍາຈາຣປຏິປຕ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານເມວ ວິຫິຕາຕິ ຕປ຺ປຣິຍາປຸຓນມປິ ເຕສຎ຺ເຎວ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ຐປິຕມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ນິຍ຺ຍາຕິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກຣຊ຺ຊາຠິເສກນ຺ຕິ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເອກາຘິປຈ຺ຈວເສນ ກຣິຍມານໍ ອຠິເສກໍ. ຣາຊິທ຺ຘິໂຍຕິ ຣາຊານຸຠາວານຸຄຕປ຺ປຠາວາ. ຍໂຕຕິ ຍໂຕ ໂສຬສຆຏໂຕ. ເທວຕາ ເອວ ທິວເສ ທິວເສ ອາຫຣນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເທວສິກນ຺ຕິ ທິວເສ ທິວເສ. ອຄທາມລກນ຺ຕິ ອປ຺ປເກເນວ ສຣີຣໂສຘນາທິສມຕ຺ຖໍ ສພ຺ພໂທສຫຣໍ ໂອສຘາມລກໍ. ຉທ຺ທນ຺ຕທຫໂຕຕິ ຉທ຺ທນ຺ຕທຫສມີເປ ຐິຕເທວວິມານໂຕ, ກປ຺ປຣຸກ຺ຂໂຕ ວາ, ຕຕ຺ຖ ຕາທິສາ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂວິເສສາ ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ວາ ອາຫຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຸຕ຺ຕມຍິກນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ອພທ຺ຘໍ ທິພ຺ພສຸມນປຸປ຺ເຜເຫວ ກຕໍ ສຸມນປຸປ຺ຜປຏໍ. ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສາລິໂນຕິ ສຍໍຊາຕສາລິໂນ, ສມຸທາຍາເປກ຺ຂຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອກວຈນໍ, ສາລີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນວ ວາຫສຫສ຺ສານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕສ຺ໂສ ມຸຏ຺ຐິໂຍ ເອໂກ ກຸຑຸໂວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຸຑຸວາ ເອໂກ ປຕ຺ໂຖ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຕ຺ຖາ ເອໂກ ອາຬ຺ຫໂກ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຬ຺ຫກາ ເອກໍ ໂທຓໍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ໂທຓານິ ເອກາ ມານິກາ, ຈຕສ຺ໂສ ມານິກາ ເອກາ ຂາຣີ, ວີສຕິ ຂາຣິກາ ເອໂກ ວາໂຫ, ຕເທວ ‘‘ເອກໍ ສກຏ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.ໂກກາລິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຕ຺ຖຸສກເຓ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຖຸສກຸຓ຺ຑກຣຫິເຕ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕນ ນິມ຺ມິຕໍ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ນາຄຣາຊນິມ຺ມິຕານໍ ປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາວນິພ຺ພຕ຺ເຕຫິ ສທິສຕາຍ ກຕໍ. ວິມລເກຕຸມາລາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຕຸມາລາ ນາມ ສີສໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຸປຣິມຸທ຺ຘນິ ປຸຎ຺ໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສມານຣສ຺ມິຣາສີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ພາຫິຣກປາສຓ຺ຑນ຺ຕິ ພາຫິຣກປ຺ປເວທິຕໍ ສມຍວາທໍ. ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫີຕິ ວີມໍສມາໂນ ປຣິຄ຺ຄເຫສິ. ຠທ຺ທປີຐເກສູຕິ ເວຕ຺ຕມຍປີເຐສຸ. ສາໂຣຕິ ຄຸຓສາໂຣ. ສີຫປຎ຺ຊເຣຕິ ມຫາວາຕປານສມີເປ. ກິເລສວິປ຺ຜນ຺ທຣຫິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ທນ຺ຕໍ. ນິຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕສຕາຣກ຺ຂຕາຍ ຄຸຕ຺ຕໍ. ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວາຕິ ເກໂສໂຣປນາວສາເນ. ອຕິວິຍ ໂສຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວາຓິຊໂກ ອໂຫສີຕິ ມຘຸວາຓິຊໂກ ອໂຫສິ.

ປຸພ຺ເພ ວ ສນ຺ນິວາເສນາຕິ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຸພ຺ພຊາຕິຍໍ ວາ ສຫວາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຫິເຕນ ວາຕິ ວຕ຺ຕມານຠເວ ຫິຕຈຣເຓນ ວາ. ເອວໍ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ຕໍ ສິເນຫສງ຺ຂາຕໍ ເປມໍ ຊາຍເຕ. ກິໍ ວິຍາຕິ? ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປລໍ ວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ. ອຸປ຺ປລໍ ວາຕິ ຣສ຺ສກໂຕ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ຍຖາ-ສທ຺ໂທ ອຸປມາຍໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອຸປ຺ປລຎ຺ຈ ເສສຎ຺ຈ ປທຸມາທິ ອຸທເກ ຊາຍມານໍ ທ຺ເວ ກາຣຓານິ ນິສ຺ສາຍ ຊາຍຕິ ອຸທກຎ຺ເຈວ ກລລຎ຺ຈ, ເອວໍ ເປມມ຺ປີຕິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໗໔).

ຘຸວຠຕ຺ຕານີຕິ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕານິ. ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ວຊ຺ຊໍ. ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣມກາສີຕິ ເຖຣສ຺ສ ມຫານຸຠາວຕໍ, ຕທາ ສາສນກິຈ຺ຈສ຺ສ ນາຍກຠາເວນ ສງ຺ຆປຣິຓາຍກຕຎ຺ຈ ຣຎ຺ໂຎ ຎາເປຕຸໍ ສງ຺ໂຆ ຕສ຺ສ ຠາຣມກາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ອຊານນຕາຍ. ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທຕິ ສາສນສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ຎາຕໂກ ໂຫມິ ນ ໂຫມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ເຕ ພຸທ຺ຘສາສເນ ສາໂລຫິຕຎາຕກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ສກລສາສນຘາຣເຓ ສມຕ຺ຖານໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂອຣສປຸຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕທາຍກາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ເຖໂຣ ‘‘ນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ກຖຎ຺ຈຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຣຫີຕິ ນິປາໂຕ ອກ຺ຂນ຺ຕິໍ ທີເປຕິ. ຕິສ຺ສກຸມາຣສ຺ສາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ເອກມາຕຸກສ຺ສ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ. ສກ຺ຂສີຕິ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ. ສິກ຺ຂາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິອາທີສຸ ວິກາລໂຠຊນາ ເວຣມຓິປຣິໂຍສານາສຸ ຉສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິໍ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ອວີຕິກ຺ກມ຺ມ ສມາທານໍ ສມາທິຍາມີຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໑໐໗໙) ສມາທານວເສນ ສິກ຺ຂາສມ຺ມຸຕິທານານນ຺ຕຣໍ ສິກ຺ຂາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ. ຉ ວສ຺ສານິ ອຠິເສກສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ຉວສ຺ສາຠິເສໂກ.

ສພ຺ພໍ ເຖຣວາທນ຺ຕິ ທ຺ເວ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫາ ປາຬິ. ສາ ຫິ ມຫາສງ຺ຆິກາທິຠິນ຺ນລທ຺ຘິກາຫິ ວິເວເຈຕຸໍ ‘‘ເຖຣວາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ວິຠຊ຺ຊວາໂທ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອສງ຺ກຣໂຕ ຣກ຺ຂິໂຕ ອານີໂຕ ຈາຕິ ‘‘ເຖຣວາໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ສເຖຣວາທ’’ນ຺ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕເຖຣວາທສຫິຕໍ ສາຏ຺ຐກຖໍ ຕິປິຏກສງ຺ຄຫິຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ເຕໂຊກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ.

ສຠາຍນ຺ຕິ ນຄຣມຊ຺ເຌ ວິນິຈ຺ຉຍສາລາຍໍ. ທິຏ຺ຐິຄຕານີຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍວ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ສກ຺ກາ ອິເມສໍ ມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ວູປສເມຕຸນ຺ຕິ ເຕສຎ຺ຫິ ມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕ ເຕສຸເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ອາເທຍ຺ຍວຈໂນ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ. ອໂຫຄງ຺ຄປພ຺ພຕນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ປພ຺ພຕໍ. ‘‘ອໂຘຄງ຺ຄາປພ຺ພຕ’’ນ຺ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ປຎ຺ຈາຕເປນ ຕປ຺ເປນ຺ຕີຕິ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ຕາ ສູຣິຍາຕເປນ ຕປ຺ເປນ຺ຕິ. ອາທິຈ຺ຈໍ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຸທຍກາລໂຕ ປຠຸຕິ ສູຣິຍໍ ໂອໂລກຍມານາ ຍາວ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນາ ສູຣິຍາຠິມຸຂາວ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ໂວຠິນ຺ທິສ຺ສາມາຕິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສູຕິ ວິນາເສສ຺ສາມາຕິ ອຸສ຺ສາຫມກໍສຸ.

ວິສ຺ສຏ຺ໂຐຕິ ມຣຓສງ຺ກາຣຫິໂຕ, ນິພ຺ຠໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຄວໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາຕິ ອຣຎ຺ເຎ ວິຈຣິຕ຺ວາ ມິຄມາຣຓກີຬາ ມິຄວໍ, ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມິຄວຘຕ຺ຖໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຫິນາຄາທິໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຫຕ຺ຖິນາເຄນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ, ຕສ຺ມິໍ ປສ຺ສນ຺ເຕເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນ ໂຫຕີຕິ ຄິຫິສ຺ສາປິ ອິມໍ ອິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສສິ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປກຕິວຓ຺ຓຎ຺ຫິ ວິຊຫິຕ຺ວາ ນາຄວຓ຺ຓາທິທສ຺ສນໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ. ຉຓເວສນ຺ຕິ ອຸສ຺ສວເວສໍ. ປຘານຆຣນ຺ຕິ ຠາວນານຸໂຍຄວເສນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ວິວິຕ຺ຕເສນາສນໍ. ໂສປີຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກຸສລາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ມນາປຊ຺ຌາສໂຍ. ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາໂຕຕິ ສໍສຍມາປນ຺ໂນ. ເອເກກໍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຓາກາເຣນ ວຸຕ຺ເຕປິ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ສາສນຫິຕຕ຺ຕາ ຄຕາ. ກປ຺ປິຍສາສນຎ຺ເຫຕໍ, ນ ຄິຫີນໍ ຄິຫິກມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ. ເຖໂຣ ນາຄຈ຺ຉີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຣາຊາ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຘມ຺ມກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ອາຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປນ ເປສິເຕປິ ‘‘ອນນຸຣູປາ ຍາຈນາ’’ຕິ ນາຄໂຕ, ‘‘ມຫານຸຠາໂວ ເຖໂຣ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິໂກ ປມາຓຠູໂຕ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ເຈວ ອຸຠຍປກ຺ຂິການຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນິ ພຫຸມານຸປ຺ປາທນວເສນ ອຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມສິທ຺ຘິໍ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ອສາຣຸປ຺ປວຈນເລເສນ ນາຄຈ຺ຉິ. ເອກໂຕ ສງ຺ຆຏິຕາ ນາວາ ນາວາສງ຺ຆາຏໍ. ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ພຫຸຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິຘາຍາ’’ຕິ. ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ. ອພ຺ພາຫິໍສູຕິ ອາກຑ຺ຒິໍສຸ. ພາຫິຣໂຕຕິ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ພາຫິຣໂຕ. ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອຕິທຸກ຺ກຣຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປເທສປຖວີກມ຺ປນໍ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຘິຏ຺ຐາເນ ປເນຕ຺ຖ ວິສຸໍ ທຸກ຺ກຣຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ທີປກຕິຕ຺ຕິໂຣຕິ ສາກຸຓິເກຫິ ສມຊາຕິການໍ ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ໂປເສຕ຺ວາ ສິກ຺ເຂຕ຺ວາ ປາສຏ຺ຐາເນ ຐປນກຕິຕ຺ຕິໂຣ. ນ ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕີຕິ ຄາຖາຍ ຍທິ ຕວ ປາປກິຣິຍາຍ ມໂນ ນປ຺ປທຸສ຺ສຕິ, ລຸທ຺ເທນ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກຕມ຺ປິ ປາປກມ຺ມໍ ຕໍ ນ ຜຸສຕິ. ປາປກິຣິຍາຍ ຫິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກສ຺ສ ນິຣາລຍສ຺ສ ຠທ຺ຣສ຺ສ ສໂຕ ຕວ ຕໍ ປາປໍ ນ ອຸປລິມ຺ປຕິ, ຕວ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອລ຺ລີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິໍ ວທຕິ ສີເລນາຕິ ກິໍວາທີ. ອຖ ວາ ໂກ ກຕໂມ ວາໂທ ກິໍວາໂທ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກິໍວາທີ. ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ສສ຺ສໂຕຕິ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ສສ຺ສຕວາທິໂນ. ສຕ຺ເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ນິຍຸຕ຺ຕາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ. ‘‘ອນ຺ໂຕ, ອນນ຺ໂຕ, ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ, ເນວນ຺ໂຕ ນານນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາທາ ອນ຺ຕານນ຺ຕາ, ເຕສຸ ນິຍຸຕ຺ຕາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ. ນ ມຣຕິ ນ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ອມຣາ, ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ, ຕຖາຕິປິ ເມ ໂນຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໖໒) ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ເຈວ ວາຈາ ຈ, ຕສ຺ສາ ວິກ຺ເຂໂປ ເອເຕສນ຺ຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອຖ ວາ ອມຣາ ນາມ ມຈ຺ຉຊາຕິ ທຸຄ຺ຄຫາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ອມຣາຍ ວິຍ ວິກ຺ເຂໂປ ເອເຕສນ຺ຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອຘິຈ຺ຈ ຍທິຈ຺ຉກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ວາເທ ນິຍຸຕ຺ຕາ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ. ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາຕິ ວາໂທ ເຍສນ຺ເຕ ສຎ຺ຎີວາທາ. ເອວໍ ອສຎ຺ຎີວາທາ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ສຕ຺ໂຕ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໘໕-໘໖) ເອວໍ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ຍຖາສກໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຍຖາກາມໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓປຣິໂຠເຄນ ນິພ຺ພານໍ ທຸກ຺ຂູປສມໍ ວທນ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ. ວິຠຊິຕ຺ວາ ວາໂທ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ຠຄວາ. ສພ຺ພໍ ເອກຣູເປນ ອວຕ຺ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິສນ຺ເທຫາທໂຍ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖາ ຈ ຘມ຺ມາ ອສງ຺ກຣາ ປຏິຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ເອກນ຺ຕວິຠຊນສີໂລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣປ຺ປວາທໍ ມທ຺ທມາໂນຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ປຣວາທໍ ກຖາວຕ຺ຖຸມາຕິກາວິວຣຓມຸເຂນ ນິມ຺ມທ຺ທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ເກນາຠຕນ຺ຕິ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ ຊມ຺ພຸທີເປ ຕາວ ຍາວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ, ຕາວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສີຫຬທີເປ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕິຍສງ຺ຄຫໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອິມໍ ທີປນ຺ຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ. ຕສ຺ມິໍ ທີເປ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິມໍ ທີປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຎ຺ຈິ ກາລນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂປຣາຓາຕິ ສີຫຬທີເປ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາກາຣກາ. ຠທ຺ທນາໂມຕິ ຠທ຺ທສາລຕ຺ເຖໂຣ. ອາຄຸໍ ປາປໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ນາຄາ. ວິນຍປິຏກໍ ວາຈຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ນິກາເຍ ປຎ຺ຈາຕິ ວິນຍາຠິຘມ຺ມານໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ນິກາຍາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ປກຣເຓຕິ ອຠິຘມ຺ມປກຣເຓ ວາເຈສຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕີຓິ ປິຏການິ ສ຺ວາຄຕານິ ອສ຺ສາຕິ ‘‘ເຕປິຏໂກ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຕິເປຏໂກ’’ຕິ ຉນ຺ທານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາຣກຣາຊາຕິ ຈນ຺ທິມາ. ປຸປ຺ຜນາໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ ຈ ຎາຕພ຺ໂພຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ປຸປ຺ຜນາໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວນວາສິນ຺ຕິ ວນວາສີຣຏ຺ຐໍ. ກຣກວສ຺ສນ຺ຕິ ຫິມປາຕນກວສ຺ສໍ, ກຣກຘາຣາສທິສໍ ວາ ວສ຺ສໍ. ຫຣາເປຕ຺ວາຕິ ອຸທໂກເຆນ ຫຣາເປຕ຺ວາ. ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ສຕ຺ຖເກນ ຉິນ຺ນໍ ຣງ຺ເຄນ ຠິນ຺ນໍ ປຏໍ ຘາຣຓໂກ. ຠຓ຺ຑູຕິ ມຸຓ຺ຑໂກ. ມກ຺ຂໍ ອສຫມາໂນຕິ ເຖຣສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປເຣສໍ ຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂຓໍ ມກ຺ຂໍ ຕຖາ ປວຕ຺ຕໍ ໂກຘໍ ອສຫມາໂນ. ອສນິໂຍ ຜລນ຺ຕີຕິ ຄຊ຺ຊນ຺ຕາ ປຕນ຺ຕິ. ເມ ມມ ຠຍເຠຣວໍ ຊເນຕຸໍ ປຏິພໂລ ນ ອສ຺ສ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖູຕິ ເອກໍເສນ. ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣາຕິ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ຐວາສິໂນ. ອິສິວາຕປຏິວາຕາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈີວຣຈລນກາຍຈລເນຫິ ສຎ຺ຊນິຕວາເຕຫິ ປຣິໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ພີຊຍມານາ ອເຫສຸໍ. ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ ຎາຓໍ. ອນມຕຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ຄສໍຍຸຕ຺ຕໍ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔ ອາທໂຍ). ສມຘິການີຕິ ສາຘິການິ. ປຎ຺ຈ ຣຏ຺ຐານີຕິ ປຎ຺ຈ ຈິນຣຏ຺ຐານິ. ເວຄສາຕິ ເວເຄນ. ສມນ຺ຕໂຕ ຣກ຺ຂໍ ຐເປສີຕິ ເຕສໍ ອປ຺ປເວສນຕ຺ຖາຍ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ສຫສ຺ສານີຕິ ອຑ຺ເຒນ ຈຕຸຕ຺ຖານິ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ, ອຕິເຣກປຎ຺ຈສຕານິ ຕີຓິ ສຫສ຺ສານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອຑ຺ເຒນ ທຸຕິຍໍ ທິຍຑ຺ຒໍ, ອຕິເຣກປຎ຺ຈສຕິກໍ ສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິທ຺ຘເມຕ຺ວານາຕິ ປລາເປຕ຺ວາ.

ຣາຊຄຫນຄຣປຣິວຕ຺ຕເກນາຕິ ຣາຊຄຫນຄຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໂຕ ພຫິ ຕໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຄຕມຄ຺ເຄນ, ຄມເນນ ວາ. ອາໂຣເປສີຕິ ປຏິປາເທສິ. ປຬິນາຕິ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ນຄຸຕ຺ຕເມຕິ ເຈຕິຍຄິຣິມາຫ. ປຸຣໂຕຕິ ປາຈີນທິສາຠາເຄ. ປຸຣເສຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ເສຏ຺ຐສ຺ສ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ. ສິລກູຏມ຺ຫີຕິ ເອວໍນາມເກ ປພ຺ພຕກູເຏ. ສີຫກຸມາຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກລິງ຺ຄຣາຊຘີຕຸ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ສີຫສ຺ສ ຊາໂຕ ສີຫກຸມາໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຊຏ຺ຐມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມິຍໍ ເຊຏ຺ຐນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວາ ມູລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຊຏ຺ຐມູລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ມິຄານໍ ວານໂຕ ຫິໍສນໂຕ ພາຘນໂຕ ມິຄວໍ, ມິຄວິຊ຺ຌນກີຬາ. ໂຣຫິຕມິຄຣູປນ຺ຕິ ໂຄກຓ຺ຓມິຄເວສໍ. ຣຖຍຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາຕິ ຣຖປໂຕທປ຺ປມາຓາ. ເອກາ ລຕາຍຏ຺ຐິ ນາມາຕິ ເອກາ ຣຊຕມຍາ ກຎ຺ຈນລຕາຍ ປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມາ. ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິຍໍ ນີລາທີນິ ປຸປ຺ຜານິ, ສກຸຓຍຏ຺ຐິຍໍ ນານປ຺ປກາຣາ ມິຄປກ຺ຂິໂນ ວິຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕາ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑານີຕິ ຣາຊາຣຫອຸຕ຺ຕມຠຓ຺ຑານິ. ສງ຺ຂນ຺ຕິ ທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏໍ ອຠິເສກສງ຺ຂໍ. ວຑ຺ຒມານນ຺ຕິ ອລງ຺ກາຣຈຸຓ຺ຓໍ, ‘‘ນຫານຈຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ວຏໍສກນ຺ຕິ ກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນໍ ວຏໍສກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນ຺ຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏປຸປ຺ຜາກາເຣນ ມງ຺ຄລຕ຺ຖໍ ສຸວຓ຺ເຓນ ກຕໍ. ກຎ຺ຎນ຺ຕິ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣິໍ. ຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນນ຺ຕິ ປີຕວຓ຺ຓໍ ມຫຄ຺ຆຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນວຕ຺ຖໍ. ອຣຸຓວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ນາຄຠວນສມ຺ຠວໍ. ວຕ຺ຖໂກຏິກນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຍຸຄເມວ. ນາຄມາຫຏນ຺ຕິ ນາເຄຫິ ອາຫຏໍ. ອມໂຕສຘນ຺ຕິ ເອວໍນາມິກາ ຄຸຬິກຊາຕິ. ອມຕສທິສກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠູມຕ຺ຖຣຓສງ຺ເຂເປນາຕິ ຠູມຕ຺ຖຣຓາກາເຣນ. ອຸປ຺ປາຕປາຐກາຕິ ນິມິຕ຺ຕປາຐກາ. ອລໍ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ‘‘ປຸຣສ຺ສ ອຈ຺ຈາສນ຺ນຕ຺ຕາ ສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ. ອຑ຺ຒນວມານໍ ປາຓສຫສ຺ສານນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໕໓) ປຎ຺ຈສຕາຘິການໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປາຓສຫສ຺ສານໍ. ອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ ມຫາອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕໍ, ຣາໂຊວາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ມຫຈ຺ຈາຕິ ມຫຕາ. ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕຕິ ອຕິວິຍ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸມ຺ເຫ ຊານນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈຕຸປຎ຺ຎາສາຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ອຣຫນ຺ໂຕຕິ ວຈນໍ ສເມຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ທສຠາຕິກສມາກຸລນ຺ຕິ ມຸຏສິວສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕຫິ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສາທີຫິ ທສຫິ ຠາຕິເກຫິ ສມາກິຓ຺ຓໍ. ຈິຣທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຘາຕຸໂຍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສພ຺ພຕາຬາວຈເຣຕິ ສພ຺ພານິ ຕຸຣິຍຠຓ຺ຑານິ, ຕໍສຫຈຣິເຕ ວາ ວາທເກ. ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ອຸປຫາຣກາຣາປນວເສນ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ. ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍາຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ. ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສນ຺ຕິ ໂປກ຺ຂຣປຕ຺ເຕ ວິຍ ອເຕມິຕຸກາມານໍ ອຸປຣິ ອເຕເມຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນກວສ຺ສໍ. ມຫາວີໂຣຕິ ສຕ຺ຖຸໂວຫາເຣນ ຘາຕຸ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຉິມທິສາຠິມຸໂຂວ ຫຸຕ຺ວາ ອປສກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ຐິໂຕວ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອປສກ຺ກເນນ ປຈ຺ຉິມທິສາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕາທິໂສປສງ຺ກມນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຈ຺ຉິມທິສາຠິມຸໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ມເຫຊວຕ຺ຖຸ ນາມ ເອວໍນາມກໍ ເທວຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປຊ຺ຊຣເກນາຕິ ອມນຸສ຺ສສມຸຏ຺ຐາປິເຕນ ປຊ຺ຊຣກໂຣເຄນ. ເທໂວຕິ ເມໂຆ. ອນຸປ຺ປເວຈ຺ຉີຕິ ວິມຸຈ຺ຈິ. ວິວາໂທ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຣິຍາກາລມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕມານປ຺ປໂຍໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ອີທິເສສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕເທຕນ຺ຕິ ຐານໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ສມ຺ພນ຺ຘຠູຕານໍ ຣໍສິໂຍ ຈາ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ, ‘‘ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຸທກຘາຣາ ຈາ’’ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ. ປຣິນິພ຺ພຸເຕປິ ຠຄວຕິ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ເອວຣູປໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອໂຫສິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວໍ ອຈິນ຺ຕິຍາຕິອາທິຄາຖມາຫ. ຣກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປາເຍນ ປລາປິຕານໍ ຍກ຺ຂານໍ ປຸນ ອປ຺ປວິສນຕ຺ຖາຍ ປຣິຕ຺ຕານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ອາວິຊ຺ຊີຕິ ປຣິຍາຍິ.

ຣຎ຺ໂຎ ຠາຕາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ. ອນຸຬາເທວີ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐຠາຕຸ ຊາຍາ. ສຣສຣໍສິຊາລວິສ຺ສຊ຺ຊນເກນາຕິ ສິນິທ຺ຘຕາຍ ຣສວນ຺ຕໍ ໂອຊວນ຺ຕໍ ຣໍສິຊາລໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ. ເອກທິວເສນ ອຄມາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອປ຺ເປສີຕິ ເລຂສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ອຸທິກ຺ຂຕີຕິ ອເປກ຺ຂຕິ ປຕ຺ເຖຕິ. ຠາຣິຍນ຺ຕິ ຄຣຸກໍ, ອນຕິກ຺ກມນີຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມໍ ປຏິມາເນຕີຕິ ມໍ ອຸທິກ຺ຂຕິ. ກມ຺ມາຣວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປກຕິສຸວຓ຺ຓກາຣວຓ຺ຓໍ. ຕິຫຕ຺ຖວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕິ ຕິຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣໍ. ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ເຊນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຣຎ຺ໂຎ ອິທນ຺ຕິ ຣຊ຺ຊໍ, ສກລຊມ຺ພຸທີປໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອາໂຍ ເຈວ ອາຓາທໂຍ ຈ, ເຕນ ປູເຊມີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ສກລປຖວີປາສາທາທິວຕ຺ຖຸນາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ເທມີຕິອາທິນາ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ເທນ຺ໂຕ ຕາວກາລິກໍ ເທຕິ ນາມ ວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ທານສ຺ສ, ປຖວາທິວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຈ ປຸນ ຄຫຓສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນິຍມິຕກາເລ ປນ ອາຍາທໂຍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນຕ຺ຖ ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ອາຍາທິທານວເສເນວ ຣຊ຺ຊທານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸປ຺ຜຸຬກາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເກຕກີປາໂຣຫງ຺ກຸຣາ ວິຍ ອຸທກປຸປ຺ຜຸຬກາກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ. ຄວກ຺ຂຊາລສທິສນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ, ວາຕປາເນສຸ ຊາລາກາເຣນ ຐປິຕທາຣຸປຏສທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຄວກ຺ເຂນ ຈ ສຸຕ຺ຕາທິມຍຊາເລນ ຈ ສທິສນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ເທວທຸນ຺ທຸຠິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ເທໂວຕິ ເມໂຆ, ຕສ຺ສ ອຈ຺ຉສຸກ຺ຂຕາຍ ອາກາສມິວ ຂາຍມານສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕຄຊ຺ຊິຕໍ ເທວທຸນ຺ທຸຠິ ນາມ, ຍໍ ‘‘ອາກາສທຸນ຺ທຸຠີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຜລິໍສູຕິ ຖນິໍສຸ. ປພ຺ພຕານໍ ນຈ຺ເຈຫີຕິ ປຖວີກມ຺ເປນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຠມນ຺ຕານໍ ປພ຺ພຕານໍ ນຈ຺ເຈຫິ. ວິມ຺ຫຍຊາຕາ ຍກ຺ຂາ ‘‘ຫິ’’ນ຺ຕິສທ຺ທໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍກ຺ຂານໍ ຫິງ຺ກາເຣຫີ’’ຕິ. ສກສກປຏິຠາເນຫີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສິປ຺ປໂກສລ຺ເລຫິ. ອຠິເສກໍ ທຕ຺ວາຕິ ອໂນຕຕ຺ຕທໂຫທເກນ ອຠິເສກໍ ທຕ຺ວາ.

ເທວຕາກຸລານີຕິ ມຫາໂພຘິໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕນາຄຍກ຺ຂາທິເທວຕາກຸລານິ ທຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຄປກຣາຊກມ຺ມິໂນ ຕຖາ ‘‘ຕຣຈ຺ຉາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິມິນາ ປຣິວາເຣນາຕິ ສຫຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ອິມິນາ ປຣິວາເຣນ ສຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາມລິຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ປຏ຺ຏນໍ. ອິທມສ຺ສ ຕຕິຍນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິຕສາຂາໂພຘິຍາ ຣຊ຺ຊສມ຺ປທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປນ ປຸພ຺ເພ ເອກວາຣໍ ຣຊ຺ຊສມ຺ປທານໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ສາຂາຍ ມຫາໂພຘິຍາ ເອວ ກຕໍ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຣາຊາ ຣຊ຺ເຊນ ປູເຊສິ. ຣຊ຺ເຊນ ປູຊິຕທິວເສສຸ ກິຣ ສກລທີປໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິເມວ ປູເຊສິ.

ປຐມປາຏິປທທິວເສຕິ ສຸກ຺ກປກ຺ຂປາຏິປທທິວເສ. ຕຎ຺ຫິ ກຓ຺ຫປກ຺ຂປາຏິປທທິວສໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ປຐມປາຏິປທທິວສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທຎ຺ຈ ຕສ຺ມິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອປຣາ ປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ເອໂກ ມາໂສຕິ ໂວຫາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ໂວຫາເຣນ ‘‘ທຸຕິຍປາຏິປທທິວເສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ກຓ຺ຫປກ຺ຂປາຏິປທສ຺ສ ອິຘ ປຐມປາຏິປທຕ຺ຕາ. ຄຈ຺ຉຕິ ວຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອເຣຕິ ເຂເທ. ສມນ຺ຕາໂຍຊນນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ປເທເສ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸປຓ຺ຓຣູເປນາຕິ ມຫາໂພຘິໍ ພລກ຺ກາເຣນ ຄເຫຕ຺ວາ ນາຄຠວນໍ ເນຕຸກາມານິ ນາຄຣາຊກຸລານິ ອິທ຺ຘິຍາ ຄຫິເຕນ ຄຣຸຬຣູເປນ ສນ຺ຕາເສຕິ. ຕໍ ວິຠູຕິໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ເທວຕາທີຫິ ກຣີຍມານໍ ປູຊາມຫຕ຺ຕໍ, ມຫາໂພຘິຍາ ຈ ອານຸຠາວມຫຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ຕຖາ ປູເຊຕຸກາມາ ເຖຣິໍ ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ສມຸທ຺ທສາລວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ຐຕ຺ວາ ຣາຊາ ສມຸທ຺ເທ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ໂພຘິໍ ເຖຣານຸຠາເວນ ອທ຺ທສ, ຍຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຉາ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ທິຏ຺ຐຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປກາເສຕຸໍ ສມຸທ຺ທສາລໍ ນາມ ສາລໍ ອກໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ ສມຸທ຺ທສາລາຍ ວຕ຺ຖຸຠູເຕ ປເທເສ. ເຖຣສ຺ສາຕິ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ປຸປ຺ຜອຄ຺ຆິຍານີຕິ ກູຏາຄາຣສທິສານິ ປຸປ຺ຜເຈຕິຍານິ. ອາຄໂຕ ວຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອເຣຕິ ປໂມເທ. ອຏ຺ຐຫິ ອມຈ຺ຈກຸເລຫິ ອຏ຺ຐຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລຫິ ຈາຕິ ໂສຬສຫິ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸເລຫິ. ຣຊ຺ຊໍ ວິຈາເຣສີຕິ ຣຊ຺ຊໍ ວິຈາເຣຕຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ຣາຊວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຏ຺ຐາເນຕິ ຣາຊຸຍ຺ຍານສ຺ສ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຏ຺ຐາເນ. ອນຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ອຸທຍພ຺ພຍາທິອນຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນໍ. ‘‘ສຫ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐາເນນາ’’ຕິ ກຣຓວຈເນນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິຠຕ຺ຕິປຣິຓາເມນ ‘‘ສຫ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐານາ’’ຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ກຕໍ. ສຕິ ຫິ ສຫສທ຺ທປ຺ປໂຍເຄ ກຣຓວຈເນເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ທສ຺ສິໍສູຕິ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ. ມຫາອາສນຏ຺ຐາເນຕິ ປຸພ຺ພປສ຺ເສ ມຫາສິລາສເນນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ. ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທີຕິ ອາຄາມິນໍ ມຫາເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິ. ປຸຣິເມ ປນ ມຫາວິຫາຣຏ຺ຐາເນ ປູຊາມຕ຺ຕສ຺ເສວ ກຕຕ຺ຕາ ອນາຄເຕ ສງ຺ຆສ຺ສປິ ນວກຕາ ອວນ຺ທິຕພ຺ພຕາ ຈ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນາຄເຕ ປນ ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍາທິພຸທ຺ຘາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ພຸທ຺ຘຠາວກ຺ຂຓໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວນ຺ທິຕພ຺ພາວ ສຠາເວນ ວິສິຏ຺ຐປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ມຫາອຣິຏ຺ໂຐຕິ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສາຍ ຠາຕຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ປພ຺ພຊິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເມຆວຓ຺ຓາຠຍອມຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິເວຓຏ຺ຐາເນຕິ ເມຆວຓ຺ຓອຠຍສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອມຈ຺ເຈນ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ປຣິເວຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູເຕ ຐາເນ. ມງ຺ຄລນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ອາກາເສ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ມໂນຫຣສທ຺ໂທ ອາກາສສ຺ສ ຣໂວ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາກາສໍ ມຫາວິຣວໍ ຣວີ’’ຕິ. ນ ຫິ ອາກາໂສ ນາມ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ສທ຺ທໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ, ອາກາສຄຕອຸຕຸວິເສສສມຸຏ຺ຐິໂຕວ ໂສ ສທ຺ໂທຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຐມກຕ຺ຕິກປວາຣຓທິວເສ…ເປ… ວິນຍປິຏກໍ ປກາເສສີຕິ ອິທໍ ວິນຍໍ ວາເຈຕຸໍ ອາຣທ຺ຘທິວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸສິຏ຺ຐິກຣານນ຺ຕິ ອນຸສາສນີກຣານໍ. ຣາຊິໂນຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສຣາຊານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎປີຕິ ມຫິນ຺ທາທີຫິ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິມຫາເຖເຣຫິ ອຎ຺ເຎປິ, ເຕສໍ ສຣູປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ເຕສໍ ເຖຣານນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ເຖຣານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາຕິ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣາທີນໍ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິມຫາເຖຣານໍ ອຣິຏ຺ຐາທໂຍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຈ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຕິສ຺ສທຕ຺ຕກາຬສຸມນາທໂຍ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອນ຺ເຕວາສິການໍ ອນ຺ເຕວາສິກາຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອນ຺ເຕວາສິການໍ ອນ຺ເຕວາສິກປຣມ຺ປຣາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຕິ ມຫິນ຺ໂທ ອິຏ຺ຏິໂຍ ອຸຕ຺ຕິໂຍຕິອາທິຄາຖາຫິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ) ປກາສິຕາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ.

ນ ປຄ຺ຆຣຕີຕິ ນ ຄຬຕິ, ນ ປມຸສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິຄຕິຘິຕິມນ຺ເຕສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຫຘາຣເຓ ສຕິ. ຄຕີຕິ ສທ຺ທຕ຺ຖວິຠາຄຄ຺ຄຫເຓ ຎາຓໍ. ຘິຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຫປຣິຫຣຓາທີສຸ ວີຣິຍໍ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເກສູຕິ ‘‘ກປ຺ປຕິ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວີມໍສກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາຣີສຸ. ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐານິໂຍຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ອາຫ ຕທາຍຕ຺ຕາຫີຕິອາທິ. ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ວິນຍປິຏກປຣິຍາປຸຓນໍ ນິສ຺ສາຍ. ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຸຄຸຕ຺ໂຕຕິ ລຊ຺ຊິໂນ ວິນຍຘາຣຓສ຺ສ ອລຊ຺ຊິອຎ຺ຎາຓຕາທີຫິ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຊ຺ຊນໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ຂຓ຺ຑາທິໂທສວິຣຫິໂຕ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ສຸຣກ຺ຂິໂຕ ໂຫຕິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕານນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນ ປກຕານໍ ອຸປທ຺ທຸຕານໍ ອຠິຠູຕານໍ ຍຖາວິນຍໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ ປຏິສຣຓໍ ໂຫຕິ. ວິຄໂຕ ສາຣໂທ ຠຍເມຕສ຺ສາຕິ ວິສາຣໂທ. ‘‘ເອວໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ເອວໍ ນ ໂທໂສ’’ຕິ ຎຕ຺ວາວ ກຖນໂຕ ນິພ຺ຠໂຍວ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂວຫຣຕິ . ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກຕິ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ເຈວ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາທິສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ຈ. ສຫຘມ຺ເມນາຕິ ສກາຣເຓນ ວຈເນນ ສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍຖາ ເຕ ອສທ຺ຘມ຺ມໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຕິວິຘສ຺ສາປິ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິຍາ, ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາຕິອາທີສຸ ວິນຍປຣິຍາປຸຓນໍ ວິນໂຍ, ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣສໍວຣຕ຺ຖາຍ. ອວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ກຕາກຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາໂວ ສນ຺ຕາປາຠາໂວ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ຕຣຸຓປີຕິ. ປີຕິ ນາມ ພລວປີຕິ. ປສ຺ສທ຺ຘີຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ. ນິພ຺ພິທາຕິ ວິປສ຺ສນາ. ວິຣາໂຄຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຄ຺ຄຜລໍ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ອນຸປາທາຕິ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ. ປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ອນ຺ຕຣາ ປຣິນິພ຺ພານາຠາເວນ ຕໍປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາຕິ ອຍໍ ວິນຍກຖາ ນາມ ເອຕສ຺ສ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນ຺ຕນາຕິ ວິນຍມນ຺ຕນາເຍວ, ຠິກ຺ຂູນໍ ‘‘ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມ, ເອວໍ ນ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວິນຍປຏິພທ຺ຘມນ຺ຕນາ. ອຸປນິສາຕິ ອຸປນິສີທຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລນ຺ຕິ ອຸປນິສາ, ກາຣຓໍ. ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາຕິອາທິກາຣຓປຣມ຺ປຣາປິ ເອຕທຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕາວຘານນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ປຣມ຺ປຣປຈ຺ຈຍກຖາຍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຕ຺ຖາຍ ໂສຕາວຘານໍ, ຕມ຺ປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ. ຍທິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ. ໂຍ ອຍໍ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສງ຺ຂາໂຕ, ຕປ຺ຜລສງ຺ຂາໂຕ ວາ ວິໂມກ຺ໂຂ, ໂສປິ ເອຕທຕ຺ຖາຍ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ. ອຖ ວາ ໂຍ ອຍໍ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອນຸປາທາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂ ວິມຸຈ຺ຈນໍ ວິຄໂມ ປຣິນິພ຺ພານໍ ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາຕິ ເອວໍ ອຸປສໍຫຣຓວເສນ ໂຍເຊຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ມຄ຺ຄຜລວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອາໂຍໂຄຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຠິໂຍໂຄ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ພາຫິຣນິທານກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ຕໍ ກຕມໍ, ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖໍ ສຣູເປນ ນິຍເມຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສຕີຕິ ນິຍມນິທ຺ເທໂສ, ນ ນິຍມນິທ຺ເທໂສ ອນິຍມນິທ຺ເທໂສ. ໂສວ ວຸຈ຺ຈເຕ ອເນນາຕິ ວຈນນ຺ຕິ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນໍ. ຕສ຺ສາຕິ ເຕນາຕິປທສ຺ສ. ປຣິວິຕກ຺ໂກຕິ ‘‘ກຕເມສານໍ ໂຂ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໑໘) ປວຕ຺ໂຕ. ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຕິ ເຕນາຕິປທໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປາເຐ ວາ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານປາເຐ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນາຕິ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ສິທ຺ເຘນ. ຕຕ຺ຣິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕິຍາ ປຣິທີປເນ ອິທໍ ອຸປາຍມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ. ມຸຂໍ ທ຺ວາຣໍ ອຸປາໂຍຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ.

ສມຍສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສ຺ສາຕິ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ສມວາໂຍ ອຕ຺ໂຖຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາໂລ ນາມ ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕກາໂລ, ສມໂຍ ນາມ ສຣີຣພລາທິກາຣຓສມວາໂຍ, ເຕ ອຸປາທາຍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂໂຓຕິ ໂອກາໂສ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາທໂຍ ຫິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອກາໂສ. ໂສ ເອວ ສມໂຍ. ເຕເນວ ‘‘ເອໂກວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາສມໂຍຕິ ມຫາສມູໂຫ. ປວນສ຺ມິນ຺ຕິ ວນສຓ຺ເຑ. ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ ຠທ຺ທາລີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທາວິລງ຺ຆນສ຺ສ ເຫຕຸ, ໂກ ໂສ? ອຕ຺ຕໂນ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຠຄວໂຕ ຊານນໍ, ໂສ ສມຍສງ຺ຂາໂຕ ເຫຕຸ ຕສ຺ສາ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາຕິອາທິ ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນາກາຣທສ຺ສນໍ. ອຸຄ຺ຄຫມາໂນຕິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ອຸຄ຺ຄຫມາໂນ, ສຸມນປຣິພ຺ພາຊກສ຺ເສເວຕໍ ນາມໍ. ສມຍໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປວທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມຍປ຺ປວາທໂກ, ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາໂມ. ສ຺ເວວ ຕິນ຺ທຸກາຈີຣສງ຺ຂາຕາຍ ຕິມ຺ພຣຸຣຸກ຺ຂປນ຺ຕິຍາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕິນ຺ທຸກາຈີຣ’’ນ຺ຕິ ຈ, ເອກາວ ນິວາສາ ສາລາ ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ເອກສາລໂກ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຫິຕສ຺ສ ປຏິລາຠໂຕ. ມານາຠິສມຍາຕິ ມານປ຺ປຫານາ. ປີຬນຏ຺ໂຐຕິ ປີຬນໍ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຫິໍສນໍ, ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ, ປີຬນເມວ ອຕ຺ໂຖ ປີຬນຏ຺ໂຐ. ສນ຺ຕາໂປຕິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ສນ຺ຕາປນໍ. ວິປຣິຓາໂມຕິ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພຕາ ອຠິສເມຕພ຺ໂພ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ໂສວ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ, ປີຬນາທີນິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປສຄ຺ຄານໍ ໂຊຕກມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣປິ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອຠິສມຍສທ຺ໂທ ອຸທ຺ຘໂຏ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄມວເສນ ປຈ຺ຈຍານໍ ຜລຸປ຺ປາທນໍ ປຏິ ອຍນໍ ເອກໂຕ ປວຕ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມໂຍ, ສມວາໂຍ. ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍສງ຺ຄເມ ສຕິ ເອນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສມໂຍ, ຂໂຓ. ສເມຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຂຕຘມ຺ໂມ, ສຍໍ ວາ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕິ ວິຄຈ຺ຉຕິ ຈາຕິ ສມໂຍ, ກາໂລ. ສເມນ຺ຕິ ອວຍວາ ເອຕສ຺ມິໍ, ສຍໍ ວາ ເຕສູຕິ ສມໂຍ, ສມູໂຫ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສງ຺ຄເມ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລນ຺ຕິ ສມໂຍ, ເຫຕຸ. ສຎ຺ຎາວເສນ ວິປລ຺ລາສໂຕ ຘມ຺ເມສຸ ເອຕິ ອຠິນິວິສຕີຕິ ສມໂຍ, ທິຏ຺ຐິ. ສມີປໍ ອຍນໍ ອຸປຄມນໍ ສມໂຍ, ປຏິລາໂຠ. ສມ຺ມເທວ ສຫິຕານໍ ວາຈານໍ ອຍນໍ ວິຄໂມຕິ ສມໂຍ, ປຫານໍ. ສມ຺ມເທວ, ສຫິຕານໍ ວາ ສຈ຺ຈານໍ ອຍນໍ ຊານນນ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຏິເວໂຘ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ສາມຎ຺ເຎນ ອເນກຕ຺ຖຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິເສເສ ວຕ຺ຕມາໂນ ສທ຺ໂທ ຕທຎ຺ເຎປິ ວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖາ ວິຍ ຕໍຕໍວາຈກາ ສມຍສທ຺ທາປິ ຠິນ຺ນາ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣສຸ.

ຕຕ຺ຖ ຕຖາຕິ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ ອຸປໂຍຄຠຸມ຺ມວຈເນຫິ. ອິຘາຕິ ວິນເຍ, ອຎ຺ຎຖາຕິ ກຣຓວຈເນນ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວາຕິ ນິຣນ຺ຕຣເມວ. ຠາໂວ ນາມ ກິຣິຍາ, ກິຣິຍາຍ ກິຣິຍນ຺ຕຣູປລກ຺ຂຓໍ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓໍ, ຍຖາ ອຸທເຍ ສຕິ ຈນ຺ເທ ຊາໂຕ ຣາຊປຸຕ຺ໂຕຕິ. ອຘິກຣຓຎ຺ຫີຕິອາທິ ອຠິຘມ຺ເມ ສມຍສທ຺ໂທ ກາລສມູຫຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ວຕ຺ຕຕິ, ນ ວິນເຍ ວິຍ ກາເລ ເອວ, ເຕສຸ ຈ ກາລສມູຫຕ຺ຖາ ທ຺ເວ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ອຘິກຣຓຠາເວນ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ. ຂຓສມວາຍເຫຕຸອຕ຺ຖາ ປນ ຕໂຍປິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາເວນ ຜສ຺ສາທີນໍ ຠາວສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓຠາເວນ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ວິຠາວນມຸເຂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ, ຘມ຺ມສມູເຫ ວາ ສມເຍ ອຘິກຣຓຠູເຕ ກຸສລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ກາເລ, ຘມ຺ມສມູເຫ ວາ ສມເຍ ຜສ຺ສາທໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອຘິກຣຓຕ຺ຖໂຍຊນາ, ຍສ຺ມິໍ ປນ ຂເຓ, ສມວາເຍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ວາ ສມເຍ ສຕິ ວິຊ຺ຊມາເນ ກຸສລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ຂຓາທິມ຺ຫິ ສມເຍປິ ວິຊ຺ຊມາເນ ຜສ຺ສາທໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ຖໂຍຊນາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖວິສເຍ ສງ຺ຄຫຄາຖາ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທຕິ ເທສນາວິລາສໂຕ ສທ຺ທມຕ຺ເຕເນວ ເຠໂທ, ນ ອຕ຺ຖໂຕ.

ອວິເສເສນາຕິ ສາມຎ຺ເຎນ. ອິຣິຍາປໂຖຕິອາທີສຸ ອິຣິຍາຍ ສພ຺ພທ຺ວາຣິກກິຣິຍາຍ ປໂຖ ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐານໍ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສ ອຠາວາຕິ ຐານາທໂຍ ອິຣິຍາປໂຖ, ໂສວ ວິຫາໂຣ. ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕາ ເສຏ຺ຐຠູຕາ ປຣຫິຕຈິຕ຺ຕາທິວສປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ເມຕ຺ຕາທໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ ນາມ. ຕທວເສສາ ປນ ມຫຄ຺ຄຕາ ສພ຺ພນີວຣຓວິຄມນາທິສິທ຺ເຘນ ໂຊຕນາທິອຕ຺ເຖນ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ ນາມ. ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາເວນ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເມຕ຺ຕາທໂຍ ອິຘ ອສງ຺ຄຫິຕາ. ອຣິຍານເມວ ວິຫາໂຣຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອຣິຍວິຫາໂຣ ນາມ.

ຣຸກ຺ຂາທິມູເລເຍວ ມູລສທ຺ທສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປເຣນ ມູລສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ມູລມູເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂນ຺ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໐). ໂລຠາທີນໍ ໂທສມູລາທິຈິຕ຺ຕາສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ອສາຘາຣຓເຫຕຸມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາຕິ ຕຕ຺ຖ ເວຣຎ຺ຊາຍນ຺ຕິອາທີສຸ ປເທສຸ ກສ຺ສຈິ ໂຈທນາ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠຍຖາ ນິທານກິຕ຺ຕນສ຺ສ ປນ ກິໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ? ອາຫ ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ.

ກິລໂມວ ກິລມໂຖ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ກິລມໂຖ ອຕ຺ຕກິລມໂຖ, ຕສ຺ສ ອນຸ ອນຸ ໂຍໂຄ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄ. ວຕ຺ຖຸກາມາຣມ຺ມເຓ ສຸເຂ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ລີນາ ຍຸຕ຺ຕາ, ກາມຕຓ຺ຫາ, ຕໍສຫຈຣິເຕ ກາເມ ສຸເຂ ວາ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ ອລ຺ລີນາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກາມສຸຂລ຺ລິກາ ຕຓ຺ຫາ, ຕສ຺ສາ ກາມສຸຂລ຺ລິກາຍ ອນຸ ອນຸ ໂຍໂຄ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄ. ໂລເກ ສໍວຑ຺ຒຠາວນ຺ຕິ ອາມິໂສປໂຠເຄນ ສໍວຑ຺ຒິຕຠາວໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ພຫຸຊນຫິຕາທິອຕ຺ຖາເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຕ຺ຕາ ສງ຺ໂຆຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ທິຏ຺ຐີຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໒; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ. ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານິ ອຂຓ຺ຑານິ…ເປ… ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ, ຕຖາຣູເປສຸ ສີເລສຸ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໒; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ສີລານໍ ສາມຎ຺ຎສງ຺ຂາເຕນ ສງ຺ຆາໂຕ ສງ຺ຆຏິໂຕ ສມຓຄໂຓ, ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຆາຕສງ຺ຆາເຕນາ’’ຕິ ວາ ປາເຐເນຕ຺ຖ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎຠູເຕນ ສໍຫນເນນ ສງ຺ຆາໂຕ ສມຓຄໂຓ, ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ປາເຐ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ໂຫຕິ. ອສ຺ສາຕິ ມຫໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ.

ພ຺ຣຫ຺ມໍ ອຓຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມ-ສທ຺ເທນ ເວໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ມນ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມກປ຺ປວເສນ ຕິວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອິຣຸເວທາທໂຍ ຕໂຍ ເວທາ ມນ຺ຕາ, ເຕ ຈ ປຘານາ, ອິຕເຣ ປນ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ, ເຕນ ປຘານສ຺ເສວ ຄຫຓໍ. ມນ຺ເຕ ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອິຣຸເວທາທິເກ ມນ຺ຕສຕ຺ເຖ ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣຸເວທາທໂຍ ຫິ ຄຸຕ຺ຕຠາສິຕພ຺ພຕາຍ ‘‘ມນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ສມິຕປາປຕ຺ຕາ ສມໂຓ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ອຸທາຫຣຓທ຺ວເຍນ ວິຠາເວຕຸໍ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສມິຕຕ຺ຕາ ຫິ ປາປານໍ ‘ສມໂຓ’ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສມິຕປາປຕ຺ຕາ ‘ສມໂຓ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ພາຫິຕປາໂປຕິ ອິທໍ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຄາຖາພນ຺ເຘ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ. ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄຕນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕຄຸຓາຘິຄຕໍ. ສກິຎ຺ຈໂນຕິ ສໂທໂສ.

ໂຄຕ຺ຕວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄໍ ຕາຍຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ, ໂຄ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ອຠິຘານໍ ພຸທ຺ຘິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນາຕິ ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎາທິນາ ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ, ປຣິຫານິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ເວຣຎ຺ຊາຍນ຺ຕິອາທິວຈນໍ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖໍ ອິມໍ ປກາຣໍ ຠູໂຕ ອາປນ຺ໂນຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູໂຕ, ຕສ຺ສ ອາຂ຺ຍານໍ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານໍ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ເອວໍປກາໂຣ ຠູໂຕ ຊາໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ກຖນຕ຺ໂຖ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖໂຊຕໂກ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄມນປ຺ປກາຣສ຺ສ ທີປນໂຕ, ເຕນ ໂຍຄໂຕ ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ສາມິອຕ຺ເຖປິ ສມາເນ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານທີປນໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ທໂຍຄໂຕ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ, ເອວມິຘາປິ ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ອຠິ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອຸຄ຺ຄໂຕຕິ ອຠິສທ຺ທໂຍຄໂຕ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍາເນ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ. ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠິ ມາຕຣິ ວິສເຍ ມາຕຸຍາ ວາ ສາຘູ’’ຕິ ເອວໍ ອຘິກຣຓຕ຺ເຖ ວາ ສາມິອຕ຺ເຖ ວາ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ສາມິວຈນສ຺ສ ວາ ປສງ຺ເຄ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖໂຊຕເກນ ອຠິສທ຺ເທນ ໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ, ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຸວິສເຍ ມາຕຸສມ຺ພນ຺ຘີ ວາ ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວມິຘາປິ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘີ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄມນປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເທວທຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ອິຘ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ຕຕ຺ຖ ມາຕຣນ຺ຕິ ວຈນໍ ວິຍ ອິຘ ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມນ຺ຕິ ວຈນໍ, ຕຕ຺ຖ ສາຘຸສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ອິຘ ອຸຄ຺ຄຕສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ກິຕ຺ຕິຠູໂຕ ສທ຺ໂທ, ນ ເກວໂລຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິເສສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິຕ຺ຕິ ເອວາ’’ຕິ. ຕໂຕ ກິຕ຺ຕີຕິ ຖຸຕິ, ຕສ຺ສາ ປກາສໂກ ສທ຺ໂທ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຖຸຕິໂຆໂສ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂສ ຠຄວາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສຕິ ປສິທ຺ຘິຍໍ, ໂຍ ໂສ ສມຕ຺ຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂສ ໂລເກ ອຕິປາກໂຏຕິ ‘‘ໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວາຕິ ຈ ອິທໍ ສຕ຺ຖຸ ນາມກິຕ຺ຕນໍ, ນ ຄຸຓກິຕ຺ຕນໍ. ປຣໂຕ ປນ ຠຄວາຕິ ຄຸຓກິຕ຺ຕນເມວ. ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈາຕິ ເອເຕນ ອຣຫນ຺ຕິອາທິປທານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອເນກຄຸຓຄຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ສຸວິທູຣວິທູເຣຕິ ທ຺ວີຫິ ສທ຺ເທຫິ ອຕິວິຍ ທູເຣຕິ ທສ຺ເສຕິ, ສຸວິທູຣຕາ ເອວ ຫິ ວິທູຣຕາ. ສວາສນານໍ ກິເລສານໍ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທີຫິ ອສາຘາຣຓໍ ຠຄວໂຕ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ເຕສໍ ວາສນາຍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ, ວາສນາ ຈ ນາມ ນິກ຺ກິເລສສ຺ສາປິ ສກລເຎຍ຺ຍານວໂພຘາທິທ຺ວາຣຕ຺ຕຍປ຺ປໂຍຄວິຄຸຓຕາເຫຕຸຠູໂຕ ກິເລສນິຫິໂຕ ອາກາໂຣ ຈິຣນິຄຬິຕປາທານໍ ນິຄຬໂມກ຺ເຂປິ ສງ຺ກຸຈິຕຕາຄມນເຫຕຸໂກ ນິຄຬນິຫິໂຕ ອາກາໂຣ ວິຍ. ຍາຍ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉາທີນໍ ວສລໂວຫາຣາທິວິຄຸຓຕາ ໂຫຕິ, ອຍໍ ວາສນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອາຣກາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກ-ກາຣສ຺ສ ຈ ຫ-ກາຣໍ ສານຸສ຺ສຣໍ ກຕ຺ວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ອຸປຣິປິ ຍຖາຣຫໍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຎ຺ເຈຕໍ ສໍສາຣຈກ຺ກນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຎ຺ຎາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາເຣ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາສວາ ເອວ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ກາຣຓຕ຺ຕາ ສມຸທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອາສວສມຸທຍມເຍນາ’’ຕິ. ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປປ຺ປເຠໂທ ຕິຠໂວ ເອວ ຣໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ຕິຠວຣເຖ. ສໍສາຣຈກ຺ກນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກິເລສກມ຺ມວິປາກສມຸທໂຍ.

‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ;

ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາ, ‘ສໍສາໂຣ’ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໑໘; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໕ ອປສາທນາວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໖໐; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໑໙໙; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖ ສງ຺ຂາຣປທນິທ຺ເທສ; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໙; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑໔, ໕໘; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໗, ໙໙; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໕໘; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໑໗; ຈູຬນິ. ອຏ຺ຐ. ໖) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ສໍສາໂຣວ ຈກ຺ກໍ ວິຍ ປຣິພ຺ຠມນໂຕ ຈກ຺ກໍ, ຕສ຺ສ ຈກ຺ກສ຺ສ ສພ຺ເພ ອຣາ ຫຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອເນນາຕິ ຠຄວຕາ. ໂພຘີຕິ ຎາຓໍ, ຕໍ ເອຕ຺ຖ ມຓ຺ຑໍ ປສນ຺ນໍ ຊາຕນ຺ຕິ ໂພຘິມຓ຺ໂຑ. ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣໍ ຎາຓຜຣສຸນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ ອຠິສງ຺ຂາຣສງ຺ຂາຕໍ ກມ຺ມໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣວິເສສນວິສິຏ຺ຐໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ກຕິປຍງ຺ເຄຫິ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ ຕທວເສສງ຺ເຄຫິ ຜລຠູຕນາມຣູປຘມ຺ເມຫິ ຕິຠວຣຖຎ຺ຈ ຕສ຺ມິໍ ຣເຖ ໂຍຊິຕສໍສາຣຈກ຺ກາຣານໍ ຫນນປ຺ປກາຣຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສພ຺ເພຫິປິ ທ຺ວາທສຫິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄຫິ ຣຖວິຣຫິຕເມວ ເກວລໍ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ, ຕສ຺ສ ອຣຆາຕນປ຺ປກາຣເຠທຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຖວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນມຕຄ຺ຄນ຺ຕິ ອນຸ ອນຸ ອມຕຄ຺ຄໍ, ສພ຺ພຖາ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິປິ ອວິຎ຺ຎາຕໂກຏິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາມູລກຕ຺ຕາ ຊຣາມຣຓປຣິໂຍສານຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ທສນ຺ນໍ ອຣຠາເວນ ເອກຕ຺ຕໍ ສມາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເຕສໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອວິຊ຺ຊາມູລກຕາ ຊຣາມຣຓປຣິໂຍສານຕາ ຈ ອຕ຺ຖິ ຕຖາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ເຕສມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊາມູລກຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ລກ຺ຂຓຠູຕຂຓິກຊຣາມຣຓວເສນ ຕປ຺ປຣິໂຍສານຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ເຕສໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອຣຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ສພ຺ພາກາຣໍ ສໍສາຣຈກ຺ກເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຍນ ຎາເຓນ ອິມສ຺ສ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ອຣານໍ ເຉໂທ ຠຄວໂຕ ສິທ຺ໂຘ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສ຺ສ ‘‘ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໔; ໑.໔໕) ມາຕິກາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠວຈກ຺ກາວຍເວສຸ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣໂຕ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ເຕນ ເອວມຍໍ ອວິຊ຺ຊາເຫຕູຕິອາທິເກນ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິສຫິເຕນ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໕) ປາເຐນ ສຣູປໂຕ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ຈ ເຕສຸເຍວ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ຈຕຸສງ຺ເຂປາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິວິຠາຄຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ອິຕິ ຠຄວາຕິອາທິປາເຐນ ຠຄວໂຕ ເຕນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ປຏິວິທ຺ຘຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ອິມິນາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນາຕິອາທິນາ ຠຄວໂຕ ເຕນ ຎາເຓນ ສໍສາຣຈກ຺ກາຣານໍ ວິທ຺ຘໍສິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ ອວິຊ຺ຊາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ອາຍຕນານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸໂສຕມນາຍຕນານໍ ຕິຓ຺ຓໍ. ເອສ ນໂຍ ຕິຓ຺ຓໍ ຜສ຺ສານນ຺ຕິອາທີສຸປິ. ຣູປຕຓ຺ຫາທິວເສນ ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ ເອວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ກາມສຸຄຕີສຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ຕເຖວາຕິ ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ເອວ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ເຕຠູມກຘມ຺ມວິສຍສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຣາຄສ຺ສ ກິເລສກາມຠາວໂຕ ຠວຣາໂຄປິ ກາມຸປາທານເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາເຍວ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ. ເສສຸປາທານມູລິກາສຸປີຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານສີລພ຺ພຕຸປາທານອຕ຺ຕວາທຸປາທານມູລິກາສຸປິ ໂຍຊນາສຸ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນານໂຍ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ‘‘ນຕ຺ຖິ ປຣໂລໂກ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໘໕-໘໖ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ທິຏ຺ຐຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕີຕິອາທິນາ, ອປໂຣ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ຠເວ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາມຣູປາຣູປຠວູປປຕ຺ຕິຍາ ຕໍ ຕໍ ກຸສລໍ ກໂຣຕີຕິອາທິນາ ຈ ທິຏ຺ຐຸປາທານມູລິກາ ໂຍຊນາ, ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານມູລິກາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປໂຣ ‘‘ສີເລນ ສຸທ຺ຘິ ວເຕນ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ອສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໍ ‘‘ສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປຣາມສນ຺ໂຕ ສີລພ຺ພຕຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕີຕິອາທິນາ ສພ຺ພຠເວສຸ ສີລພ຺ພຕຸປາທານມູລິກາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ຍສ຺ສ ສໍສາຣຈກ຺ກາຣານໍ ຆາຕນສມຕ຺ຖສ຺ສ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈຍປອຄ຺ຄຫາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ຕເມວ ຎາຓໍ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ປວຕ຺ຕິອາກາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິໍ ອາເນຕ຺ວາ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມຍນ຺ຕິອາທິມາຫ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ອິທານິ ຍ຺ວາຍໍ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກາມຠເວ ອວິຊ຺ຊາ ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ຕເມວ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິໍ ອາເນຕ຺ວາ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມຍນ຺ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍາ ວິນຍຏີກາຍປິ ອຍເມວ ປາໂຐ ລິຂິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຈ ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ນາຠິ, ມູລຕ຺ຕາຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພວ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອຸປຣິ ຈກ຺ກຣູປໂຕ ປໂຍຄຕ຺ເຕນ ອຸປສໍຫາຣາຠາວາ ຈ. ‘‘ອປິ ຈ ຕເມວ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຈຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ນິຄມນວເສນ ປຘານຕ຺ເຕນ ທສ຺ສິໂຕ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓເມວ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫາກາຣສ຺ສ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ສິຕໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອວມຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຸໂຠເປເຕ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ. ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ. ອນາຄຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ…ເປ… ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໖) ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓເມວ ປຘານຕ຺ເຕນ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິອາທິ ປນ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ມາຕິກາ ໔; ໑.໔໕) ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫາກາຣປຣິທີປນຕ຺ຖໍ ວິສຍຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຘານຕ຺ເຕນ.

ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ເອວນ຺ຕິ ອນນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ຈ ເຕນ ເຫຕຸນາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ. ອຸໂຠເປເຕຕິ ຍສ຺ມາ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ປຣປຣິກປ຺ປິຕປກຕິອິສ຺ສຣາທິ ວິຍ ອເຫຕຸກາ ນິຈ຺ຈາ ຘຸວາ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ວຈນໂຕ ສຍມ຺ປິ ສເຫຕຸກາ ສງ຺ຂຕາ ອນິຈ຺ຈາເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸໂຠເປເຕ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາເຍວ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນ ຍາ ປຎ຺ຎາ, ຕໍ ຘມ຺ມານໍ ຐິຕິສງ຺ຂາເຕ ກາຣເຓ ຍາຖາວໂຕ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ ນາມາຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຫິ ຎາຓສ຺ສ ວິສຍວິຠາວນວເສເນວ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປຘານຕ຺ເຕນ, ຎາຓເມວ ປເນຕ຺ຖ ປຘານໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ເຫຏ຺ຐາປິ ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘາປິ ນິຄມນວເສນ ອຸປສໍຫໂຏ, ນ ຠວຈກ຺ກທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ເມສຸ ອທິຏ຺ເຐສຸ ເຫຕູນໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວປິ ນ ສກ຺ກາ ທຏ຺ຐຸນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫຎາຓນິທ຺ເທເສ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໕) ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອເຕນ ນເຍນາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິອາທິນາ ສພ຺ພານິ ຊາຕິປຣິໂຍສານານິ ປທານິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພານິ.

ເອວໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິຍາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ເຕສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອຎ຺ເຎຫິປິ ອາກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄສຸ. ສງ຺ຂິປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ເຫຕຸສາມຎ຺ເຎນ ຜລສາມຎ຺ເຎນ ວາຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ສງ຺ຄໂຫ, ໂກຏ຺ຐາໂສ ຣາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ຊາຕິໂຕ ທຸວິໂຘປິ ກາລເຠທວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຊາໂຕ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາຕິ ອນຸວຕ຺ຕຕິ. ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາ ຄຫິຕາ ກິເລສກມ຺ມສາມຎ຺ຎໂຕ ຕທວິນາຠາວໂຕ ຈ. ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສວຏ຺ຏມ຺ປິ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມຕາສຣິກ຺ຂຕາຍ ອິຘ ກມ຺ມວຏ຺ຏເມວາຕິ ອາຫ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຕິອາທິ. ວິປາກາ ຘມ຺ມາຕິອາທີສຸ ກມ຺ມຊອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານເມວ ວິປາກສທ຺ທວຈນີຍຕ຺ເຕປິ ນາມຣູປາທິປເທສຸ ຣູປມິສ຺ສມ຺ປິ ຜລປຎ຺ຈກໍ ອຣູປປ຺ປຘານຕາຍ ຈ ຕພ຺ພຫຸລຕາຍ ຈ ‘‘ວິປາກວຏ຺ຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປາກປ຺ປຘານໍ ວຏ຺ຏໍ, ວິປາກພຫຸລໍ ວາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມຊປຣິຍາໂຍ ວາ ເອຕ຺ຖ ວິປາກ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຊາຕິຊຣາມຣຓາປເທເສນາຕິ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມວິນິມຸຕ຺ຕຊາຕິຊຣາມຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ຕທປເທເສນ ເຕສໍ ກຖເນນ ຕໍມຸເຂນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກິຣີຍນ຺ຕິ ປກາສີຍນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາ, ອວິຊ຺ຊາທິສຣູປາ, ຕໂຕ ປຈ຺ຈຍາກາຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ສນ຺ຘີຕິ ອວິຈ຺ເຉທປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູໂຕ ເຫຕຸຜລສນ຺ຘິ, ທຸຕິໂຍ ຜລເຫຕຸສນ຺ຘິ, ຕຕິໂຍ ເຫຕຸຜລສນ຺ຘີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ອເນເກຫິ ປກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕຫິ, ອວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ສພ຺ເພຫິ ອາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ປຏິວິທ຺ຘຠາວໍ, ຕສ຺ສ ຈ ຎາຓສ຺ສ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິນເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຸປສໍຫາຣວເສນ ອິຕິ ຠຄວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣາມສນໍ, ເຕນາຫ ຈຕຸສງ຺ເຂປນ຺ຕິອາທິ. ສພ຺ພາກາຣໂຕຕິ ອິຘ ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິອາທິນາ ອິຘ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ອວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ວິຠ. ໒໒໕ ອາທໂຍ) ອາຄເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ປກາເຣຫິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ຕນ຺ຕິ ເຍນ ຎາເຓນ ຠຄວາ ເອວໍ ຊານາຕິ, ຕໍ ຎາຓໍ. ຎາຕຏ຺ເຐນາຕິ ຊານນຏ຺ເຐນ. ປຊານນຏ຺ເຐນາຕິ ປຏິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ.

ອິທານິ ຍມິທໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫາກາຣເຠເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ປປຎ຺ຈໂຕ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ອຣຆາເຕ ເອຕສ຺ສ ອຸປໂຍຄິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິມິນາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນ ອເຣ ຫນີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖນ຺ຕິ? ອາຫ ‘‘ເຕ ຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ. ເຕ ອວິຊ຺ຊາທິເກ ຘມ຺ເມ ມຫາວຊິຣຎາຓາວຸເຘນ ເຕນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນ ຍຖາຠູຕໍ ຎຕ຺ວາ ເຕນ ພລວວິປສ຺ສນາວຸເຘນ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄາວຸເຘນ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ອເຣ ຫນີຕິ ໂຍຊນາ. ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓມ຺ປິ ຫິ ກິຈ຺ຈໂຕ ສມຸທຍສຈ຺ຈາທິໂພຘໂຕ ‘‘ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອເກກໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ເອເກກວິຫາເຣນ ປູເຊມີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາປິ ວິຫາຣກຣຓປູຊາ ຠຄວຕິ ເປເມເນວ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຘາຕຸກາທິເຈຕິຍປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ຈ ຠຄວໂຕວ ປູຊາຕິ ອາຫ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິອາທິ. ກິເລສາຣີນ ໂສ ມຸນີຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຄ຺ຄຫີຕໂລໂປ, ກິເລສາຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍາທີນ ຈາຣໂຫຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນິຄ຺ຄຫີຕໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍ-ສທ຺ໂທ ສຍນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາມ’’ນ຺ຕິ, ອປຣເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອິທໍ ກສ຺ສຈິ ວິສຍວິເສສສ຺ສ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສິທ຺ຘໍ. ປເທສຄ຺ຄຫເຓ ຫິ ອສຕິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕາວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຍຖາ ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖວິເສສານເປກ຺ຂາ ກຕ຺ຕຣິເຍວ ພຸທ຺ຘ-ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ. ‘‘ສມ຺ມາ ສາມໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ອິຘ ສທ຺ທໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ລພ຺ຠມານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຫິ ພຸຊ຺ຌນກິຣິຍາ ອວິສຍາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຕິ ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຈ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ເພ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈມາຫ. ປຫາຕພ຺ເພຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ປເນຕ຺ຖ ໂສປາທິເສສາທິກໍ ປຣິຍາຍສິທ຺ຘໍ ເຠທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກໂຕ.

ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ຄາຖາຍ ປຫາຕພ຺ພຠາເວຕພ຺ພານໍ ສມຸທຍມຄ຺ຄສຈ຺ຈານໍ ເຫຕຸຘມ຺ມານໍ ຄຫເຓເນວ ຕປ຺ຜລານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິໂຣຘສຈ຺ຈານມ຺ປິ ສິທ຺ຘິໂຕ ປຣິຎ຺ຎາຕພ຺ພຎ຺ຈ ປຣິຎ຺ຎາຕໍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຎ຺ຈ ສຈ຺ຉິກຕນ຺ຕິ ອິທມ຺ເປຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ສຈ຺ຈານິ ມຍາ ພຸທ຺ຘານິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພມ຺ປິ ເຎຍ຺ຍໍ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ, ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິຈິຕ຺ຕວິສຍປຕ຺ຖນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຕຓ຺ຫາ ທຸກ຺ຂວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມູລກາຣຓຠາເວນາ’’ຕິ. ອຸຠິນ຺ນນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຕໍສມຸທຍສ຺ສ ຈ. ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ, ນ ອຠາວມຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ອວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາທິອເນກເຠທາ ສພ຺ພສງ຺ຄຫິຕາ. ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນາ. ເອເກກປທຸທ຺ຘາເຣນາປີຕິ ຈກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸສມຸທໂຍຕິອາທິນາ ເອເກກໂກຏ຺ຐາສນິທ຺ຘາຣເຓນາປິ, ນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈາທິສາມຎ຺ຎໂຕ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຓ຺ຫາຍປິ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາເວ ສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ມູລກາຣຓຠາເວນ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຠວສິທ຺ຘາ ຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ກສິຓານີຕິ ກສິຓາຣມ຺ມຓານິ ຌານານິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣາຕິ ເກສາທໂຍ ຕທາຣມ຺ມຓຊ຺ຌານານິ ຈ. ນວ ຠວາຕິ ກາມຠວາທໂຍ ຕໂຍ ສຎ຺ຎີຠວາທໂຍ ຕໂຍ ເອກໂວກາຣຠວາທໂຍ ຕໂຍ ຈາຕິ ນວ ຠວາ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີຕິ ອາຣມ຺ມຓວິເສສໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ວິປາກກິຣິຍານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ຕຓ຺ຫາສມຸຏ຺ຐາປິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ກິຣິຍຘມ຺ມານໍ ປນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ. ອນຸໂລມໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາ ອາສວາ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຂາຣາທີສຸ ປນ ອວິຊ຺ຊາທໂຍວ ສມຸທຍສຈ຺ຈຠາເວນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ເຕນາຕິ ຕສ຺ມາ.

ວິຊ຺ຊາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍໍ ວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ. ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ວາ. ຕຕ຺ຣາຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ເຕ. ມໂນມຍິທ຺ຘິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ອິມມ຺ຫາ ກາຍາ ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນາຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕຣຌານມເນນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ມໂນມຍິທ຺ຘິ ນາມ, ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາເຍວ. ສຕ຺ຕ ສທ຺ຘມ຺ມາ ນາມ ສທ຺ຘາ ຫິຣີ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ວີຣິຍໍ ສຕິ ປຎ຺ຎາ ຈ. ຄຈ຺ຉຕິ ອມຕໍ ທິສນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ທຏ຺ຐພ຺ພໂຕ ອມຕໍ ນິພ຺ພານເມວ ທິສໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິມິນາ ຈ ຈຣຓານໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕອຣິຍມຄ຺ຄຠາວໂຕ ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ເອກໍເສນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິສ຺ສາ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາຍ ສາວກາທິອສາຘາຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາສວກ຺ຂຍວິຊ຺ຊາວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ສິຊ຺ຌຕິ, ຈຣຓຘມ຺ມຠູເຕສຸ ຌາເນສຸ ອນ຺ໂຕຄຘາຍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ມຫາກາຣຸຓິກຕາ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊາ…ເປ… ມຫາກາຣຸຓິກຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ອຎ຺ໂຎປິ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ພຸທ຺ໂຘ ນິໂຍເຊຕິ, ຕຖາ ອຍມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຕິ ອນຕ຺ຖປຣິວຊ຺ຊນອຕ຺ຖນິໂຍຊເນນ. ອຕ຺ຕນ຺ຕປາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຣນ຺ຕປອຸຠຍນ຺ຕປາ ຄຫິຕາ. ອສຊ຺ຊມາໂນ ຠເວສຸ ອປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ປຫີນານໍ ປຸນານຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ນ ປຸນ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຍຸຕ຺ຕວາຈາຠາສເນ ສາເຘຕພ຺ເພ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອຠູຕນ຺ຕິ ອຠູຕຕ຺ຖໍ. ອຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອນຕ຺ຖສໍຫິຕນ຺ຕິ ປິສຸຓາທິໂທສຍຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາຄທຕ຺ຕາຕິ ສຸນ຺ທຣວຈນຕ຺ຕາ, ຄທນໍ ຄໂທ, ກຖນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸນ຺ທໂຣ ຄໂທ ວຈນມສ຺ສາຕິ ‘‘ສຸຄໂທ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຠາວໂຕຕິ ທຸກ຺ຂສຠາວໂຕ. ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ອາຫ ຍຕ຺ຖາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ໂລກນ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ. ຕນ຺ຕິ ໂລກສ຺ສນ຺ຕໍ, ໂອກາສໂລເກ ກາຍຄມເນນ ຎາຕພ຺ພໍ ປຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ນາຫໍ ວທາມີຕິ ໂຍຊນາ. ອິທຎ຺ຈ ໂຣຫິຕເທວປຸຕ຺ເຕນ ໂລກສ຺ສ ກາຍຄຕິວເສນ ອນ຺ຕຄມນສ຺ສ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຕ຺ວາ ໂລກສ຺ສນ຺ຕນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກິນ຺ເຕ ປທສາ ໂອກາສໂລກປຣິພ຺ຠມເນນ, ປຣິມິຕຏ຺ຐາເນ ເອວ ຕໍ ຎາຓຄມເນນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ທສ຺ເສມີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອປິ ຈາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣຕິ ສຣີເຣ. ເຕນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ. ສສຎ຺ຎິມ຺ຫີຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ. ສມນເກຕິ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘໍ. ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ, ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກນິໂຣຘນ຺ຕິ ນິພ຺ພາເນນ ໂລກສ຺ສ ນິຣຸຊ຺ຌນໍ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ. ອເທສມ຺ປິ ຫິ ນິພ຺ພານໍ ເຍສໍ ນິໂຣຘາຍ ໂຫຕິ, ອຸປຈາຣໂຕ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ໂລກນິໂຣຘມ຺ປິ ປຎ຺ຎເປມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈກ຺ຂຸ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ, ສາຕຣູປໍ, ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ນິຣຸຊ຺ຌມານາ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໑; ວິຠ. ໒໐໔) ວິຍ. ກຸທາຈນນ຺ຕິ ກທາຈິປິ. ອປ຺ປຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ອນຘິຄນ຺ຕ຺ວາ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຕໍ ຄມເນນ ປຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ. ຫເວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ເອກໍສຕ຺ເຖ ວາ. ໂລກວິທູຕິ ສຠາວາທິໂຕ ຂນ຺ຘາທິຊານນໂກ. ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມານໍ ອຠິສມິຕຕ຺ຕາ ສມິຕາວີ, ສມິຕກິເລໂສຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ນາສີສຕິ ນ ປຕ຺ເຖຕິ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ໂລກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປິ ຈ ຕໂຍ ໂລກາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘານໍ ສມູຫສນ຺ຕານຠູໂຕ ສຕ຺ຕໂລໂກ. ໂສ ຫິ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຕາຍ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ, ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມກິເລສາ ຕພ຺ພິປາກາ ຈາຕິ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານໍ ອຸຕຸຊຣູປານໍ ສມູຫສນ຺ຕານຠູໂຕ ໂອກາສໂລໂກ. ໂສ ຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣານໍ ອາຘາຣໂຕ ‘‘ໂອກາໂສ’’ຕິ ຈ, ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຘາຣາ ຈ ອາເຘຍ຺ຍຠູຕາຕິ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ປວຸຈ຺ຈຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘາ ປນ ສພ຺ເພວ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຂຕຏ຺ເຐນ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຈ ‘‘ສງ຺ຂາຣໂລໂກ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຫຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລນ຺ຕິ ອາຫາໂຣ, ປຈ຺ຈໂຍ. ເຕນ ຕິຏ຺ຐນສີລາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາວ ຠງ຺ຄາ ປວຕ຺ຕນສີລາຕິ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາ. ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິ ຈ ອິມິນາປິ ເວເນຍ຺ຍານຸຣູປໂຕ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ສງ຺ຂາຣາວ ຄຫິຕາ.

ຍາວຕາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິຫຣນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຕເກ ຐາເນ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ວິໂຣຈນາຕິ ເຕສໍ ວິໂຣຈນເຫຕຸ ໂອຠາສນເຫຕູຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ທິສາ ຠນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພາ ທິສາ ຍາວຕາ ວິຄຕນ຺ຘກາຣາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ທິສາຕິ ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ວິໂຣຈມານາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ຍຕ຺ຕກາ ທິສາ ຠນ຺ຕິ ໂອຠາເສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາວ ສຫສ຺ສຘາ ໂລໂກຕິ ຕຕ຺ຕເກນ ປມາເຓນ ສຫສ຺ສປ຺ປກາໂຣ ໂອກາສໂລໂກ, ສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ. ວໂສຕິ ອິທ຺ຘິສງ຺ຂາໂຕ ວໂສ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕມ຺ປີຕິ ຕິວິຘມ຺ປິ ໂລກໍ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ ຠຄວຕາ ສງ຺ຂາຣໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອໂກ ໂລໂກຕິ ຍ຺ວາຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສພ຺ພສງ຺ຂຕານໍ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິໂຕ ເຕນ ສາມຎ຺ເຎນ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ເອໂກ ເອກວິໂຘ, ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ໂລກິຍຘມ຺ມາວ ໂລໂກຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາຠາວາ. ອຸປາທານານໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍຕິ ຕຖາ ຕຖາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ປຊາເຍວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເອກຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເອກຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເຫຏ຺ຐິມາ ຈ ຕໂຍ ອາຣຸປ຺ປາຕິ ອິມາ ສຕ຺ຕວິຘາ ປຊາເຍວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ນານຕ຺ຕໍ ກາໂຍ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ນານຕ຺ຕກາຍາ. ນານຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຎາ ເອເຕສນ຺ຕິ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ສຎ຺ຎາສີເສເນຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ຄຫິຕໍ, ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພມນຸສ຺ສາ ຈ ຉ ກາມາວຈຣເທວາ ຈ ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ນາມ. ເຕສຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສທິສຕາຍ ນານາ ກາໂຍ, ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ຈ ນວວິຘຕາຍ ນານາ. ຕີສຸ ປຐມຊ຺ຌານຠູມີສຸ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ ເຈວ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ສຕ຺ຕາ ຈ ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ນາມ. ເຕສຸ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ສຣີຣໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສທິສໍ, ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ປນ ປຐມຊ຺ຌານວິປາກວເສນ ເອກາວ, ຕຖາ ອາປາຍິການມ຺ປິ, ເຕສໍ ປນ ສພ຺ເພສໍ ອກຸສລວິປາກາເຫຕຸກາວ ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານຠູມິກາ ຈ ປຣິຕ຺ຕາຠ ອປ຺ປມາຓາຠ ອາຠສ຺ສຣາ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ນາມ. ເຕສຎ຺ຫິ ສພ຺ເພສໍ ເອກປ຺ປມາໂຓວ ກາໂຍ, ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ປນ ທຸຕິຍຕຕິຍຊ຺ຌານວິປາກວເສນ ນານາ ໂຫຕິ. ຕຕິຍຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ປຣິຕ຺ຕສຸຠາທໂຍ ຕໂຍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕວຊ຺ຊິຕາ ເວຫປ຺ຜລາ, ປຎ຺ຈ ຈ ສຸທ຺ຘາວາສາຕິ ນວສຸ ຠູມີສຸ ສຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ນາມ. ອາຠານານຕ຺ເຕນ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກາຍນານຕ຺ຕໍ ນ ຄຍ຺ຫຕິ, ສຓ຺ຐານນານຕ຺ເຕເນວ ຄຍ຺ຫຕີຕິ. ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຓາຠາເວນ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເນວສຎ຺ຎາ ນາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ປນ ຍຖາ ສຎ຺ຎາຍ, ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາປິ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ເນວວິຎ຺ຎາຓໍ ນາວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ມາ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈວນ຺ເຕສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ນ ຄຍ຺ຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເສສານິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທີນິ ຕີຓິເຍວ ຄຫິຕານິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອິມາ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາຕິ ລາໂຠ ອລາໂຠ ຍໂສ ອຍໂສ ນິນ຺ທາ ປສໍສາ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ໂລກສ຺ສ ສຠາວຕ຺ຕາ ໂລກຘມ຺ມາ. ລາຠາລາຠາທິປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາ ປເນຕ຺ຖ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘາ ວາ ລາຠາທິສທ຺ເທຫິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນວ ສຕ຺ຕາວາສາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ເອວ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ເປຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ນວ ສຕ຺ຕາວາສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕາ ອາວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຕ຺ຕາວາສາ, ສຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອຕ຺ຖໂຕ ຕຖາ ປວຕ຺ຕາ ປຊາ ເອວ ອິຘ ສງ຺ຂາຣໂລກຠາເວນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ທສາຍຕນານີຕິ ຘມ຺ມາຍຕນມນາຍຕນວຊ຺ຊິຕານິ ທສ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຕີສຸ ຠເວສຸ ອສ຺ສາທທສ຺ສນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາວ ໂລກຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ປຈ຺ຈຍທສ຺ສນວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ອາຫາຣາ. ອຕ຺ຕຄ຺ຄາຫນິມິຕ຺ຕທສ຺ສນວເສນ ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາເນວ ອາຍຕນານິ. ຖູລສຎ຺ຎີຠວທສ຺ສນວເສນ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍວ, ອນຸໂຣຘວິໂຣຘທສ຺ສນວເສນ ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາ ວາ, ຖູລາຍຕນທສ຺ສນວເສນ ທສາຍຕນາເນວ ໂລກຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕສໍ ຄຫເຓເນວ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຕປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ຕທາຣມ຺ມຓາ ສພ຺ເພ ເຕຠູມກາ ນາມຣູປຘມ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ເສເສຫິ ປນ ເອກວິຘາທິໂກຏ຺ຐາເສຫິ ສຣູເປເນວ ເຕ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອາສຍໍ ຊານາຕີຕິອາທີສຸ ອາຫຈ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕ຺ຖ ເສຕີຕິ ອາສໂຍ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຍຕ຺ຖ ສຣເສນ ປວິສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂສ ວຏ຺ຏາສໂຍ ວິວຏ຺ຏາສໂຍຕິ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ວຏ຺ຏາສໂຍປິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິວເສນ ທຸວິໂຘ. ວິວຏ຺ຏາສໂຍ ປນ ວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາ ອນຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ຍຖາຠູຕຎາຓຎ຺ຈາຕິ ທຸວິໂຘ. ຍຖາຫ –

‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ຈ, ຂນ຺ຕິ ເຈວານຸໂລມິກໍ;

ຍຖາຠູຕຎ຺ຈ ຍໍ ຎາຓໍ, ເອຕໍ ອາສຍສທ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ. (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ);

ເອຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ອາສຍໍ ສຕ຺ຕານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ຠຄວາ ສພ຺ພຖາ ຊານາຕິ. ອນຸສຍນ຺ຕິ ກາມຣາຄານຸສຍາທິວເສນ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອນຸສຍໍ. ຈຣິຕນ຺ຕິ ‘‘ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຈຣິຕນ຺ຕິ ຈຣິຍາ, ເຕ ຣາຄາທໂຍ ຉ ມູລຈຣິຍາ, ສໍສຄ຺ຄສນ຺ນິປາຕວເສນ ອເນກວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຘິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຣຸຈິວເສນ ນິນ຺ນຕາ, ສາ ທຸວິຘາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕີຕິ. ຍາຍ ທຸສ຺ສີລາທິເກ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກ ເສວນ຺ຕິ, ສາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິ. ຍາຍ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິເກ ເສວນ຺ຕິ, ສາ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິ. ຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ຠຄວາ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຊານາຕິ. ອປ຺ປໍ ຣາຄາທິຣຊໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ, ອນຸສ຺ສທຣາຄາທິໂທສາ. ອຸສ຺ສທຣາຄາທິໂທສາ ມຫາຣຊກ຺ຂາ. ອຸປນິສ຺ສຍຠູເຕຫິ ຕິກ຺ເຂຫິ ສທ຺ຘາທິອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ມຸທຸເກຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕາ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາ ຈ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອາສຍາທີຫິ ສຸນ຺ທເຣຫິ ອສຸນ຺ທເຣຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕາ ສ຺ວາກາຣາ ທ຺ວາກາຣາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສຸກຣາ ສຸວິຎ຺ຎາປຍາ, ວິປຣີຕາ ທຸວິຎ຺ຎາປຍາ. ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘາຍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນາ ຠພ຺ພາ, ວິປຣີຕາ ອຠພ຺ພາ. ເອວໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕຘມ຺ມວິເສສຊານເນເນວ ສຕ຺ຕໂລໂກປິ ວິທິໂຕ ຘມ຺ມວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອກໍ ຈກ຺ກວາຬໍ…ເປ… ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ໂຍຊນານີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິ ເສໂສ. ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ປມາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເສໂສ. ຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ສພ຺ພໍ ປຣິມຓ຺ຑລໍ ຉຕ຺ຕິໍສ ສຕສຫສ຺ສານິ…ເປ… ສຕານິ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຈກ຺ກວາເຬ, ທ຺ເວ ສຕສຫສ຺ສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນຫຸຕານິ ຈ ໂຍຊນານິ ຍານິ ເອຕ຺ຕກໍ ເອຕ຺ຕກປ຺ປມາຓໍ ພຫລຕ຺ເຕນ ອຍໍ ວສຸນ຺ຘຣາ ສງ຺ຂາຕາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ກິຣິຍາວິເສສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສນ຺ຘາຣກໍ ຊລໍ ເອຕ຺ຕກໍ ເອຕ຺ຕກປ຺ປມາຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຈກ຺ກວາເຬ. ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ຫຸຄ຺ຄຕາຕິ ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ຫາ ຈ ອຸຄ຺ຄຕາ ຈ. ພ຺ຣຫາຕິ ມຫນ຺ຕາ. ໂຍຊນານໍ ສຕານຸຈ຺ໂຈ, ຫິມວາ ປຎ຺ຈາຕິ ໂຍຊນານໍ ປຎ຺ຈສຕານິ ອຸຈ຺ໂຈ ອຸພ຺ເພໂຘ. ຕິປຎ຺ຈໂຍຊນກ຺ຂນ຺ຘປຣິກ຺ເຂປາຕິ ປນ຺ນຣສໂຍຊນປ຺ປມາຓກ຺ຂນ຺ຘປຣິຓາຫາ. ນຄວ຺ຫຍາຕິ ຣຸກ຺ຂາຠິຘານາ ຊມ຺ພູຕິ ໂຍຊນາ. ສມນ຺ຕໂຕຕິ ສພ຺ພໂສຠາເຄນ, ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ສຕໂຍຊນວິຕ຺ຖາຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສານຸຠາເວນາຕິ ຍສ຺ສາ ມຫນ຺ຕຕາກປ຺ປຏ຺ຐາຍິກາທິປ຺ປກາເຣນ ປຠາເວນ. ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ, ໂລກຘາຕຸມຍໍ ຐິໂຕຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬສິລຸຈ຺ຈໂຍ ຐິໂຕ, ອຍໍ ເອກາ ໂລກຘາຕຸ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ໂລກຘາຕຸໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຍໍ ຈກ຺ກວາຬສິລຸຈ຺ຈໂຍ ຐິໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສໍ ໂລກຘາຕຸຍໍ. ຕາວຕິໍສຠວນນ຺ຕິ ຕິທສປຸຣໍ. ອສຸຣຠວນນ຺ຕິ ອສຸຣປຸຣໍ. ອວີຈິມຫານິຣໂຍ ຈ ຕຖາ ທສສຫສ຺ສໂຍຊໂນ, ໂສ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂລຫຠິຕ຺ຕີນມນ຺ຕຣາ ໂຍຊນສຕາຍາມວິຕ຺ຖາໂຣປິ ສມນ຺ຕາ ໂສຬສຫິ ອຸສ຺ສທນິຣເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສສຫສ຺ສໂຍຊໂນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕທນນ຺ຕເຣສູຕິ ເຕສໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ອນ຺ຕເຣສຸ. ໂລການໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ອນ຺ຕເຣ ວິວເຣ ຠວຕ຺ຕາ ໂລກນ຺ຕຣິກາ. ຕິຓ຺ຓຎ຺ຫິ ສກຏຈກ຺ການໍ ປຕ຺ຕານໍ ວາ ອາສນ຺ນຏ຺ຐປິຕານໍ ອນ຺ຕຣສທິເສ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ອນ຺ຕເຣສຸ ເອເກໂກ ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣໂຍ ອຏ຺ຐໂຍຊນສຫສ຺ສປ຺ປມາໂຓ ສີຕນຣໂກ ສຕ຺ຕານໍ ອກຸສລວິປາເກນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ອນນ຺ຕານີຕິ ຕິຣິຍໍ ອຏ຺ຐສຸ ທິສາສຸ ຈກ຺ກວາຬານິ ອາກາໂສ ວິຍ ອນນ຺ຕານິ. ອຸທ຺ຘໍ ປນ ອໂຘ ຈ ອນ຺ຕາເນວ. ອນນ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘຎາເຓນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນນ຺ຕເຎຍ຺ຍປຏິເວຘສາມຕ຺ຖິຍໂຍຄໂຕວ ຎາຓໍ ‘‘ອນນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຕ຺ຕໂນຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສາມິວຈນເມຕໍ, ອຕ຺ຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຸເຓຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສິຏ຺ຐຕຣສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕຣຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖນິທ຺ເທສວເສນ ກຕໍ, ນ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ສເທວເກ ຫິ ໂລເກ ສທິສກປ຺ໂປປິ ນາມ ໂກຈິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ສທິໂສ, ເຕນາຫ ສີລຄຸເຓນາປິ ອສໂມຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອສເມຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ສໂມ ອສມສໂມ. ນຕ຺ຖິ ປຏິມາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອປ຺ປຏິໂມ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປມາມຕ຺ຕໍ ປຏິມາ, ສທິສູປມາ ປຏິຠາໂຄ. ຍຸຄຄ຺ຄາຫວເສນ ຐິໂຕ ປຏິໂມ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕນາຕິ ອຕ຺ຕໂຕ. ປຸຣິສທມ຺ເມຕິອາທີສຸ ທມິຕພ຺ພາ ທມ຺ມາ, ‘‘ທມ຺ມປຸຣິສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຸຣິສທມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຣິສຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ອິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ທເມຕພ຺ພໂຕ. ນິພ຺ພິສາ ກຕາ ໂທສວິສສ຺ສ ວິໂນທເນນ. ອຕ຺ຖປທນ຺ຕິ ອຕ຺ຖາຠິພ຺ຍຎ຺ຊນກໍ ປທໍ, ວາກ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກປທຠາເວນ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ຠຄວາ ຫີຕິອາທິ. ອຏ຺ຐ ທິສາຕິ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອສຊ຺ຊມານາຕິ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣາ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ, ອິຘໂລກຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມກິເລສວເສນ ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ສມາຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ປຣາຍິໂກ, ປຣໂລກຕ຺ໂຖ. ປຣໂມ ອຸຕ຺ຕໂມ ອຕ຺ໂຖ ປຣມຕ຺ໂຖ, ນິພ຺ພານໍ. ສຫ ອຕ຺ເຖນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສຕ຺ໂຖ, ຠຓ຺ຑມູເລນ ວາຓິຊ຺ຊາຍ ເທສນ຺ຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊນສມູໂຫ. ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຕ຺ຖາ, ສຕ຺ຖວາໂຫຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ໂສ ວິຍ ຠຄວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຖາ, ຠຄວາ ສຕ຺ຖວາໂຫ’’ຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ນິທ຺ເທສປາຬິນເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍຖາ ສຕ຺ຖວາໂຫຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ເຖຕິ ສຕ຺ຖິເກ ຊເນ. ກໍ ອຸທກໍ ຕາເຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກນ຺ຕາໂຣ, ນິຣຸທໂກ ອຣຎ຺ຎປ຺ປເທໂສ. ໂຈຣາທີຫິ ອຘິຏ຺ຐິຕອຣຎ຺ຎປ຺ປເທສາປິ ທຸຄ຺ຄມນຏ຺ເຐນ ຕໍສທິສຕາຍ ກນ຺ຕາຣາຕ຺ເວວ ນິຣຸຬ຺ຫາຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ໂຈຣກນ຺ຕາຣນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຠຄວໂຕຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສາມິວຈນໍ, ຠຄວນ຺ຕໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສວເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໂຕ ອຊ຺ເຌຕີ’’ຕິ, ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທສຸ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນປຣິຈເຍນ ‘‘ຘມ຺ໂມ ເອໂສ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ສເຣ ອາກາຣໍ ຄຓ຺ຫິ. ປຸພ຺ພາຠິໂຍຄວເສເນວ ຫິ ອີທິສານໍ ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນາທີສຸ ປສາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ວຄ຺ຄຸລິອາທີນໍ ວິຍ. ອິຕຣຖາ ສພ຺ພຕິຣຈ຺ຉານານມ຺ປິ ຕຖາ ປສາທຸປ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຍທິ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຠຄວາ ອນນ຺ຕຈກ຺ກວາເຬສຸ ສພ຺ພສຕ຺ຕານມ຺ປິ ເອກກ຺ຂເຓ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍຘມ຺ມໍ ສາເວຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານມ຺ປິ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພວ ວິມຸຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາ. ເຍ ປນ ເທວມນຸສ຺ສນາຄສຸປຓ຺ຓາທໂຍ ປກຕິຍາວ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓາທິຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕເຍວ ປຸພ຺ເພ ອນຸປນິສ຺ສຍາປິ ຠຄວໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນາທິນາ ປຐມໍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປສາທໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນ ອິຕເຣຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອເຣ ອຫມ຺ປິ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກຸໂຕຫໍ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມຓ຺ຑູກຠາວໂຕຕິ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອເຣ ອຫມ຺ປິ ນາມາຕິ ວິມ຺ຫຍວຈເນເນວ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຊລນ຺ຕິ ຊລນ຺ໂຕ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ. ມຓ຺ຑູໂກຫນ຺ຕິ ຄາຖາຍ ອຸທເກຕິ ສຎ຺ຊາຕຏ຺ຐານທສ຺ສນໍ, ເຕນ ຖລມຓ຺ຑູກຕາ ນິວຕ຺ຕນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ອຸທເກ ຊາຕານມ຺ປິ ກຈ຺ຉປາທີນໍ ຖລໂຄຈຣຕາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ວາຣິໂຄຈໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸທກສຎ຺ຈາຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກຎາຓວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພໂສ ກິເລເສຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ, ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ອຄ຺ຄຜລໍ, ຕຕ຺ຖ ຠວໍ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຎາຓໍ. ອິທານິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປທໂຕ ພຸທ຺ຘປທສ຺ສ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍສ຺ມາ ວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປເທນ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ປຏິເວຘຎາຓານຸຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິມິນາ ປນ ພຸທ຺ຘປເທນ ເທສນາຎາຓານຸຠາໂວປິ, ເຕນາຫ ອຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ເຕ ໂພເຘສີຕິອາທິ.

ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄຣຸຄາຣວາຘິວຈນນ຺ຕິ ສພ຺ເພຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອຸຕ຺ຕມສ຺ສ ຄຣຸໂນ ຄາຣວວເສນ ວຸຈ຺ຈມານວຈນມິທໍ ຠຄວາຕິ. ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐວາຈກໍ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ. ອຖ ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເສຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄຣຸຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຣຸຠາໂວ ຄາຣວໍ, ຄຣຸຄຸຓໂຍຄໂຕ ຄຣຸກຣຓໍ ວາ ຄາຣວໍ, ເຕນ ສາວກາທີນໍ ອສາຘາຣຓຕາຍ ຄຣຸຠູເຕນ ມຫນ຺ເຕນ ຄາຣເວນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຣຸຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ຄຣຸ ຈ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ສິກ຺ຂກຕ຺ຕາ ເຕເນວ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ ຈາຕິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອວຕ຺ຖາຍ ວິທິຕໍ ອາວຕ຺ຖິກໍ. ເອວໍ ລິງ຺ຄິກໍ. ນິມິຕ຺ຕໂຕ ອາຄຕໍ ເນມິຕ຺ຕິກໍ. ອຘິຈ຺ຈ ຍໍກິຎ຺ຈິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຘິວຈນວເສນ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ວຈນຕ຺ຖມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍທິຈ຺ຉາຍ ອາຄຕໍ ຍາທິຈ຺ຉກໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພາຫິຣໍ ທຓ຺ຑາທິ ລິງ຺ຄໍ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ເຕວິຊ຺ຊາທິ ນິມິຕ຺ຕໍ. ປຈຸຣຊນວິສຍໍ ວາ ທິສ຺ສມານໍ ລິງ຺ຄໍ, ຕພ຺ພິປຣີຕໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຈ຺ຉິກາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍານິມິຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສຈ຺ຉິກາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍໍຄຸຓນິມິຕ຺ຕາ ຫິ ສາ, ເຕ ຄຸຓາ ສຕ຺ຖຸ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕາຕິ ຄຸຓາ ວິຍ ສາປິ ສຈ຺ຉິກຕາ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປເຣສໍ, ໂວຫາຣມຕ຺ເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໍຄຸຓເນມິຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ເຍຫິ ຄຸເຓຫິ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕຫິ ເອຕໍ ນາມໍ ເນມິຕ຺ຕິກຎ຺ຈ ຊາຕໍ. ວທນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ຄຣຸຠາວໂຕ ພຫຸວຈເນນາຫ, ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ວາ ກຕມນຸວາທໍ ສນ຺ຘາຍ.

ອິສ຺ສຣິຍາທິເຠໂທ ຠໂຄ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຄີ. ມຄ຺ຄຜລາທິອຣິຍຄຸຓໍ ອຣຎ຺ຎາທິວິເວກຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຠຊິ ເສວິ ສີເລນາຕິ ຠຊີ. ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍານໍ ອຕ຺ຖຣສາທີນຎ຺ຈ ສີລາທິຄຸຓານຎ຺ຈ ຠາຄີ, ທາຍາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຠຊິ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສາທິປ຺ປກາເຣຫິ ຘມ຺ມຣຕນໍ ປວິຠຊີຕິ ວິຠຕ຺ຕວາ. ຣາຄາທິປາປຘມ຺ມໍ ຠຄ຺ຄໍ ອກາສີຕິ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄຣຸປິ ໂລເກ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຣູ’’ຕິ, ຍສ຺ມາ ຄຣຸ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຣມິຕາສງ຺ຂາຕໍ ຠຄ຺ຍມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຄ຺ຍວາ. ພຫູຫິ ຎາເຍຫີຕິ ກາຍຠາວນາທິເກຫິ ອເນເກຫິ ຠາວນາກ຺ກເມຫິ. ສຸຠາວິຕຕ຺ຕໂນຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ເອຕໍ ສາມິວຈນໍ, ເຕນ ສຸຠາວິຕສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວານໍ ອນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ຄໂຕຕິ ຠວນ຺ຕໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວາຕິ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ຠຄີ ຠຊີຕິ ນິທ຺ເທສຄາຖາຍ ນວຫິ ປເທຫິ ທສ຺ສິຕມຕ຺ຖໍ ຠຄ຺ຍວາຕິ ຄາຖາຍ ຉຫິ ປເທຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປທສິທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນານຍເຠເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຍໍ ປນ ອປໂຣ ນໂຍຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ຓວິປຣິຍໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເຕເນວ ວຓ຺ຓວິກາໂຣ ວຓ຺ຓໂລໂປ ຘາຕຸອຕ຺ເຖນ ນິໂຍຊນຎ຺ຈາຕິ ອິມໍ ຕິວິຘໍ ລກ຺ຂຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສທ຺ທນເຍນາຕິ ສທ຺ທລກ຺ຂຓນເຍນ. ປິໂສທຣາທີນໍ ສທ຺ທານໍ ອາກຕິຄຓຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປິໂສທຣາທິປກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ປກ຺ຂິປນເມວ ລກ຺ຂຓໍ. ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາກຣຓຎ຺ຫິ ປກ຺ຂິປນໍ. ຠຄ຺ຍນ຺ຕິ ກຸສລໍ.

ໂລຠາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂທສາ ເອກກວເສນ ຄຫິຕາ. ອຫິຣິກາທໂຍ ທຸກວເສນ. ອກ຺ໂກຈ຺ຉິມນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໓-໔) ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຸຊ຺ຌນວເສນ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຍນນ຺ຘໂນ ໂກໂຘວ ອຸປນາໂຫ. ປເຣສໍ ປຸພ຺ພກາຣິຕາລກ຺ຂຓສ຺ສ ຄຸຓສ຺ສ ນິປຸຎ຺ຉໂນ ມກ຺ໂຂ ນາມ. ພຫຸສ຺ສຸຕາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຄຄ຺ຄາໂຫ ອຕ຺ຕໂນ ສມກຣຓໍ ປລາໂສ. ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານໂທສປຏິຈ຺ຉາທນາ ມາຍາ. ອວິຊ຺ຊມານຄຸຓປ຺ປກາສນໍ ສາເຐຍ຺ຍໍ. ຄຣູສຸປິ ຖທ຺ຘຕາ ອໂນນຕຕາ ຖມ຺ໂຠ. ຕທຸຕ຺ຕຣິກຣຓລກ຺ຂໂຓ ສາຣມ຺ໂຠ. ຊາຕິອາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ມາໂນ. ອພ຺ຠຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ອຕິມາໂນ. ຊາຕິອາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຊ຺ຊນາກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ ມາໂນວ ມໂທ ນາມ. ໂສ ສຕ຺ຕວີສຕິວິໂຘ. ກາມຄຸເຓສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ປມາໂທ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕານິ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ຕິວິຘສໍກິເລສາ. ຣາຄໂທສໂມຫາວ ມລານິ. ເຕເຍວ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທໂຍ ຈ ຕິວິຘວິສມານິ. ກາມພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາສຎ຺ຎາ ຕິວິຘສຎ຺ຎາ ນາມ. ເຕເຍວ ວິຕກ຺ກາ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມານາ ປປຎ຺ຈາ. ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕວິປຣິເຍສາ ຈຕຸພ຺ພິຘວິປຣິເຍສາ. ຉນ຺ທາທໂຍ ອຄຕິ. ຈີວຣາທີສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ໂລຠາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຓ຺ຫຸປາທາ. ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆສິກ຺ຂາສຸ ກງ຺ຂາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ໂກໂປ ຈ ປຎ຺ຈ ເຈໂຕຂີລາ. ກາເມ ກາເຍ ຣູເປ ຈ ອວີຕຣາຄຕາ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂາທິອນຸໂຍໂຄ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວນິກາຍໍ ປຓິຘາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຈຣຓຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ເຈໂຕວິນິພນ຺ຘາ. ຣູປາຠິນນ຺ທນາທໂຍ ປຎ຺ຈ ອຠິນນ຺ທນາ. ໂກຘມກ຺ຂອິສ຺ສາສາເຐຍ຺ຍປາປິຈ຺ຉຕາສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສາ ຉ ວິວາທມູລານິ. ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐມຄ຺ຄງ຺ຄປຏິປກ຺ຂາ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິເຍສນາ, ປຣິເຍສນໍ ປຏິຈ຺ຈ ລາໂຠ, ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຉນ຺ທຣາໂຄ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຊ຺ໂຌສານໍ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິຄ຺ຄໂຫ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາຣກ຺ຂາ, ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓໍ ທຓ຺ຑາທານາທິອເນກາກຸສລຣາສີຕິ ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາ ຘມ຺ມາ. ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາ ຕຖາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ ທ຺ເວ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ ໂສຬສ ສຎ຺ຎີວາທາ ອຏ຺ຐ ອສຎ຺ຎີວາທາ ອຏ຺ຐ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ ປຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ເອຕານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ. ຣູປຕຓ຺ຫາທິຉຕຓ຺ຫາ ເອວ ປຈ຺ເຈກໍ ກາມຕຓ຺ຫາຠວຕຓ຺ຫາວິຠວຕຓ຺ຫາວເສນ ອຏ຺ຐາຣສ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘຣູປາທີສຸ ປວຕ຺ຕິວເສນ ຉຕ຺ຕິໍສ, ປຸນ ກາລຕ຺ຕຍວເສນ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ປເຠທ-ສທ຺ທໍ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂລຠປ຺ປເຠໂທຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພທຣຖປຣິຬາຫກິເລສສຕສຫສ຺ສານີຕິ ສພ຺ພານິ ສຕ຺ຕານໍ ທຣຖສງ຺ຂາຕປຣິຬາຫກຣານິ ກິເລສານໍ ອເນການິ ສຕສຫສ຺ສານິ, ອາຣມ຺ມຓາທິວິຠາຄໂຕ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິຠາຄໂຕ ຈ ເນສໍ ເອວໍ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຎ຺ຈ ມາເຣ ອຠຎ຺ຊີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣິສ຺ສຍານນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວານໍ.

ເອວໍ ຠຄ຺ຍວາ ຠຄ຺ຄວາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ຄຫິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຠຄ຺ຍວນ຺ຕຕາຍ ຈສ຺ສາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຕປຸຎ຺ຎຊລກ຺ຂຓຘຣສ຺ສາຕິ ອເນກສຕປຸຎ຺ຎນິພ຺ພຕ຺ຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓຘຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ. ສກຈິຕ຺ເຕ ອິສ຺ສຣິຍໍ ນາມ ປຏິກ຺ກູລາທີສຸ ອປ຺ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎິຕາທິວສປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ເຈໂຕສມາຘິວເສນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວສີຠາວາປາທນເມວ. ອຓິມາ ລຆິມາທິກນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຫິມາ ປຕ຺ຕິ ປາກມ຺ມໍ ອີສິຕາ ວສິຕາ ຍຕ຺ຖກາມາວສາຍິຕາຕິ ອິເມ ຉປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ກາຍສ຺ສ ອຓຸຠາວກຣຓໍ ອຓິມາ. ອາກາເສ ປທສາ ຄມນາທິອຣຫຠາເວນ ລຫຸຠາໂວ ລຆິມາ. ກາຍສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາປາທນໍ ມຫິມາ. ອິຏ຺ຐເທສສ຺ສ ປາປຸຓນໍ ປຕ຺ຕິ. ອຘິຏ຺ຐານາທິວເສນ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໍ ປາກມ຺ມໍ. ສຍໍວສິຕາ ອິສ຺ສຣຠາໂວ ອີສິຕາ. ອິທ຺ຘິວິເຘ ວສີຠາໂວ ວສິຕາ. ອາກາເສນ ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ກໂຣໂຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ໂວສານປ຺ປຕ຺ຕິ ຍຕ຺ຖກາມາວສາຍິຕາ, ‘‘ກຸມາຣກຣູປາທິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສິຣີຕິ ສພ຺ເພສໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ໂສຠາ. ອຕ຺ຖີຕິ ອນຸວຕ຺ຕຕິ. ລຫຸສາຘນໍ ຕໍ ຕໍ ກາລິກໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຄຣຸສາຘນໍ ຈິຣກາລິກໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາທິປຕ຺ຖິຕໍ. ຠຄາ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ຠຄວາຕິ ອິທໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖນເຍນ ສິທ຺ຘໍ, ເສສໍ ສພ຺ພໍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປີຬນສງ຺ຂຕສນ຺ຕາປວິປຣິຓາມຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ປີຬນຏ຺ໂຐ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ປີຬນລກ຺ຂຓໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຕສ຺ສ ໂຍ ປີຬນເມວ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ສຠາໂວ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍສມຸທເຍນ ສງ຺ຂຕໍ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ສມຸທຍທສ຺ສເນນ ອາວິຠູໂຕ. ຍສ຺ມາ ຈ ມຄ຺ໂຄ ກິເລສສນ຺ຕາປຫຣຕ຺ຕາ ສຸສີຕໂລ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ມຄ຺ຄທສ຺ສເນນ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕ ຕປ຺ປຏິໂຍຄຕ຺ຕາ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ນິໂຣຘສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕຕິ. ເອກສ຺ເສວ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ສກຠາວໂຕ ອິຕຣສຈ຺ຈຕ຺ຕຍນິວຕ຺ຕິໂຕ ຈ ປຣິກປ຺ເປຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ສມຸທຍສ຺ສ ປນ ຣາສິກຣຓໂຕ ອາຍູຫນຏ຺ໂຐ ສຠາໂວ, ຕສ຺ເສວ ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ນິທານຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕ. ວິສໍໂຍຄຠູຕສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ສໍໂຍຄຏ຺ໂຐ. ນິຍ຺ຍານຠູຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ປລິໂພຘຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕ.

ນິໂຣຘສ຺ສ ປນ ນິສ຺ສຣຓຏ຺ໂຐ ສຠາໂວ, ຕສ຺ເສວ ສມຸທຍທສ຺ສເນນ ວິເວກຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕ. ສງ຺ຂຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ອສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ, ວິສຍຠູຕສ຺ສ ມຣຓຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ອມຕຏ຺ໂຐ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ສຠາໂວ, ຕສ຺ເສວ ສມຸທຍທສ຺ສເນນ ທຸກ຺ຂສ຺ເສວາຍໍ ເຫຕຸ, ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປນ ອຍເມວ ເຫຕູຕິ ເຫຕ຺ວຏ຺ໂຐ, ອຕິສຸຂຸມນິໂຣຘທສ຺ສເນນ ອິຘເມວ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ, ອຘິກປຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ອຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕ. ເອເຕ ເອວ ຈ ປີຬນາທໂຍ ໂສຬສ ອາກາຣາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ກາເມຫິ ວິເວກຏ຺ຐກາຍຕາ ກາຍວິເວໂກ. ນີວຣຓາທີຫິ ວິວິຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ. ອຸປຘີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາສກໍ ຜລານີຕິ ອຸປຘໂຍ, ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕກາມຂນ຺ຘກິເລສອຠິສງ຺ຂາຣາ, ເຕຫິ ຈຕູຫິ ວິວິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອຸປຘິວິເວໂກ ນາມ.

ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ປຏິລທ຺ໂຘ ທຸກ຺ຂານິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຫິ ຈ ປຏິລທ຺ໂຘ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອາຄມນວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ສຸຎ຺ຎຕອປ຺ປຓິຫິຕອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕິ, ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫິ ເອສ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ.

ຍຖາ ໂລເກ ເອເກກປທໂຕ ເອເກກມກ຺ຂຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເມຂລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຫນສ຺ສາຕິ ຄຸຍ຺ຫປ຺ປເທສສ຺ສ. ຂສ຺ສາຕິ ໂອກາສສ຺ສ.

ສຫ ເທເວຫີຕິອາທີສຸ ສຫ ເທເວຫິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສເທວໂກ ໂລໂກ. ຕໍ ສເທວກນ຺ຕິອາທິນາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສເທວກວຈເນນາຕິ ສເທວກ-ສທ຺ເທ ວິເສສນຠາເວນ ຐິຕເທວວຈເນນ. ຕສ຺ສາປິ ສເທວກປເທ ອນ຺ໂຕຠູຕຕ຺ຕາ ອວຍເວ ສມຸທາໂຍປຈາຣວເສນ ໂວຫາໂຣ ກໂຕ. ອິຕຣຖາ ເຕນ ເທວວິສິຏ຺ຐໂລກສ຺ເສວ ຄຫຓໂຕ ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ນ ສິຍາ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ. ສມາຣກວຈເນນ ມາຣສທ຺ເທນ ເຕນ ສຫຈຣິຕາ ສພ຺ເພ ວສວຕ຺ຕິເທວາ ຈ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ ນາມ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິກາ. ເຕ ອາທິ ເຍສໍ ອາຣຸປ຺ປປຣິຍນ຺ຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ເຕສໍ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ຄຫຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ. ໂລກ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂອກາສໂລກາທີນມ຺ປິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕໂລກາເວຓິກເມວ ປຊາຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ສເທວກາທິວຈເນນ ອຸປປຕ຺ຕິເທວານໍ, ສສ຺ສມຓວຈເນນ ວິສຸທ຺ຘິເທວານຎ຺ຈ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ສເທວມນຸສ຺ສວຈເນນ ສມ຺ມຸຕິເທວອວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຕິເທວາ ຣາຊາໂນ, ອວເສສມນຸສ຺ສາ ສມ຺ມຸຕິເທວສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອວສິຏ຺ຐາ. ສຕ຺ຕໂລກາເວຓິກສ຺ສ ປຊາສທ຺ທສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສເທວກໍ ໂລກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລກສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ໂອກາສໂລກເມວ ນິຍເມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕີຫິ ປເທຫິ ໂອກາສໂລໂກ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ສເທວກາທິປທຕ຺ຕຍວຈນີຍສ຺ສ ປຘານຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອກາສໂລກວິເສສນສ຺ສ ປເນຕ຺ຖ ເທວມາຣາທິສຕ຺ຕໂລກສ຺ສາປິ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຄມ຺ຍມານຕ຺ຕາ ສປຸຕ຺ໂຕ ອາຄໂຕຕິອາທີສຸ ປຸຕ຺ຕາທີນໍ ວິຍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ນເຍ ສເທວກໍ ສມາຣກໍ ສພ຺ຣຫ຺ມກໍ ໂອກາສໂລກໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ສເທວມນຸສ຺ສໍ ປຊຎ຺ຈາຕິ ຈ-ກາຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ໂອກາສສຕ຺ຕໂລການໍ ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕທຸຠຍສມ຺ມຸຕິນິມິຕ຺ຕຠູໂຕ ສງ຺ຂາຣໂລໂກປິ ຕທວິນາຠາວໂຕ ຄຫິໂຕ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສເທວກນ຺ຕິອາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ ສຕ຺ຕໂລໂກວ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູຕເທວາທິວິເສສເນຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ, ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຕທາຘາໂຣ ໂອກາສໂລໂກ, ຕທຸຠຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິສໂຍ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ຈ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສຎ຺ຈ ປຊນ຺ຕິ ອິທໍ ໂລກສທ຺ທສ຺ສ ວິເສສນໍ ກຕ຺ວາ ສເທວກໍ ປຊໍ ໂລກໍ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສໍ ປຊໍ ໂລກນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອຣູປາວຈຣໂລໂກ ຄຫິໂຕ ປາຣິເສສຎາເຍນ ອິຕເຣສໍ ປທນ຺ຕເຣຫິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ມາຣຄ຺ຄຫເຓນ ຕປ຺ປຘານາ ຕໍສທິສາ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຉກາມາວຈຣເທວໂລໂກ’’ຕິ. ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິສມຓຈາຕຸມຫາຣາຊິກຕາວຕິໍສມາຣພ຺ຣຫ຺ມປຣິສາຕິ ອິມາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ສເທວກາທິປເທຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອິຘ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມຓປຣິສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິສາ ຈ, ສເທວມນຸສ຺ສນ຺ຕິ ອິມິນາ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາ ຄຫປຕິປຣິສາ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸປຣິສວເສນາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສໂລໂກຕິ ມນຸສ຺ສສມູໂຫ, ເຕນາຫ ‘‘ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ວາ’’ຕິ.

ວິກປ຺ປນ຺ຕຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ວາ ສຫ ມນຸສ຺ສໂລໂກ’’ຕິ. ເທວປເທນ ສມ຺ມຸຕິເທວາ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓມນຸສ຺ສປເທຫິ ເສສມນຸສ຺ສາ ຈ ຄຫິຕາຕິ ເອວໍ ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ມນຸສ຺ສໍ ປຊໍ ມນຸສ຺ສິໍ ປຊນ຺ຕິ ປຊາ-ສທ຺ທໍ ມນຸສ຺ສ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ຕໍ ປຸນ ສຫ ເທເວຫິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສເທວາ, ປຊາ. ສເທວາ ຈ ສາ ມນຸສ຺ສາ ຈາຕິ ສເທວມນຸສ຺ສາ, ຕໍ ສເທວມນຸສ຺ສໍ ປຊໍ. ປຸນ ກິໍ ຠູຕໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິນ຺ຕິ ເອວໍ ຍຖາ ປຊາສທ຺ເທນ ມນຸສ຺ສານຎ຺ເຎວ ຄຫຓໍ ສິຍາ, ຕຖາ ນິພ຺ພຈນໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ມນຸສ຺ສານຎ຺ເຎວ ຄຫຓໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ສພ຺ພມນຸສ຺ສານໍ ວິເສສນຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖຠູຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ມນຸສ຺ສສ຺ສ ອຠາວາ. ອິທານິ ປຊນ຺ຕິ ອິມິນາ ອວເສສນາຄາທິສຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ວາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ຈຕຸປຣິສວເສນ ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ສມ຺ມຸຕິເທວມນຸສ຺ເສຫິ ວາ ສຫ ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠາຄໂສ ໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເອເກກປເທນ ອຠາຄໂສ ສພ຺ພໂລການໍ ຄຫຓປກ຺ເຂປິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິເສສນສ຺ສ ສປ຺ຜລຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປິ ເຈຕ຺ຖາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ເທວຄຕິປຣິຍາປນ຺ນານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວເສນ ຊານນວເສນ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ສຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູເຕນ ສເທວກວຈເນນ ຕໍ ສຸຓນ຺ຕານໍ ສາເວນ຺ໂຕ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ອນຸສນ຺ຘິກ຺ກໂມຕິ ອຕ຺ຖານຎ຺ເຈວ ປທານຎ຺ຈ ອນຸສນ຺ຘານກ຺ກໂມ, ຊານນກ຺ກໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິຎ຺ຎາຕິ ຍ-ກາຣໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ສມນ຺ຕຠທ຺ຣກຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ພຠາເຄຫິ ສຸນ຺ທຣຕ຺ຕາ. ສາສນຘມ຺ໂມຕິ ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສາສນສ຺ສ ປກາສໂກ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ພຸທ຺ຘສຸໂພຘິຕຕາຍາຕິ ອິທໍ ຕິກໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸສຣູປຜລວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ນາຖປຠວຕ຺ຕິກມ຺ປິ. ມຊ຺ເຌ ຕິກທ຺ວຍໍ ຜລວເສເນວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາຕິ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຍຖາສຸຕວເສນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາ.

ອິທານິ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິປ຺ປກາຣເມວ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ໂສຕູນໍ ຍໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ປກາເສຕິ, ຕປ຺ປກາສກສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປທສ຺ສ ສາຕ຺ຖນ຺ຕິອາທີນິ ປທານິ ວິເສສນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ຘມ຺ມປທສ຺ສາຕິ ທສ຺ສນມຸເຂນ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸກາໂມ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ປນາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສກໂລ ຈ ຕນ຺ຕິຘມ຺ໂມ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນາມ. ຠຄວາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສີລາທິເກ ວິຍ ຕປ຺ປກາສກໍ ຕນ຺ຕິຘມ຺ມມ຺ປິ ປກາເສຕິ ເອວ ສທ຺ທຕ຺ຖສມຸທາຍຕ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ. ຍຖານຸຣູປນ຺ຕິ ຍຖາຣຫໍ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕຎ຺ຫິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຖຕາຍ, ອຸປຣູປຣິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພວິເສສສງ຺ຂາຕອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສຫ ອຕ຺ເຖນ ປໂຍຊເນນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສາຕ຺ຖເມວ, ນ ຕຸ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ຕນ຺ຕິຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ. ກິຣາຕາທິມິລກ຺ຂວຈນານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖສພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ເຕ ສມາເນປິ ວິສິຏ຺ຐຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ສຫຕ຺ໂຖ ເທວທຕ຺ໂຕ ສວິຕ຺ໂຕຕິອາທິ ວິຍ ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຕາທິສສມ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ, ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຖຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ສິຖິລຘນິຕາທິພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ມາຄຘິກາຍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ຄມ຺ຠີຣມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ອຸຕ຺ຕານໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສນສມຕ຺ຖຕາ ສມ຺ປນ຺ນພ຺ຍຎ຺ຊນຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓນເຍນາປິ (ເນຕ຺ຕິ ໔ ທ຺ວາທສປທ) ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສງ຺ກາສນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ກາສີຍຕິ ທີປີຍຕີຕິ ສງ຺ກາສນນ຺ຕິ ກມ຺ມສາຘນວເສນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ປຐມໍ ກາສນໍ ປກາສນໍ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ອຸທ຺ເທສຕ຺ຖວຈນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣວຈນໍ. ສກິໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ວຈນຎ຺ຈ ວິວຣຓວິຠຊນານິ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ນິທ຺ເທສຕ຺ຖວຈນໍ. ວິວຏສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣຕຣາຠິຘານໍ ວິຠຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ປກາເຣຫິ ຎາປນໍ ອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ປຏິນິທ຺ເທສຕ຺ຖວຈນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣວຈນໍ. ອຕ຺ຖປທສມາໂຍຄໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ເອວ ຉ ປທານິ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖວິຠາຄຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖປທານິ, ເຕຫິ ສຫິຕຕາຍ ອຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາສຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຣິໂຍສິເຕ ປເທ ອາທິມຊ຺ຌຄຕວຓ຺ໂຓ ອກ຺ຂຣໍ, ເອກກ຺ຂຣໍ, ປທໍ ວາ ອກ຺ຂຣໍ. ວິຠຕ຺ຕິຍນ຺ຕໍ ປທໍ. ປທາຠິຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ວາກ຺ຍໍ. ກຖິຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ອເນກວິເຘນ ວິຠາຄກຣຓໍ ອາກາໂຣ ນາມ. ອາກາຣາຠິຫິຕສ຺ສ ນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ. ນິພ຺ພຈນຕ຺ຖວິຕ຺ຖາໂຣ ນິທ຺ເທໂສ. ອຖ ວາ ‘‘ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕິ, ປເທຫິ ປກາເສຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣຕິ, ອາກາເຣຫິ ວິຠຊຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣຕິ, ນິທ຺ເທເສຫິ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສງ຺ກາສນປກາສນສງ຺ຂອາຕອຸທ຺ເທສຕ຺ຖວາຈການິ ວຈນານິ ອກ຺ຂຣປທານິ ນາມ. ວິວຣຓວິຠຊນສງ຺ຂາຕນິທ຺ເທສຕ຺ຖວາຈການິ ວຈນານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣາ ນາມ. ອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕປຏິນິທ຺ເທສຕ຺ຖວາຈການິ ວຈນານິ ນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສາ ນາມ, ເຕສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາຕິອາທີສຸ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ຕນ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ເຫຕຸຜລໍ ວາ. ຘມ຺ໂມ ນາມ ຕນ຺ຕິ, ເຫຕຸ ວາ. ເທສນາ ນາມ ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາໂປ. ປຏິເວໂຘ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖາທີນໍ ອວິປຣີຕາວໂພໂຘ. ເຕ ປເນເຕ ອຕ຺ຖາທໂຍ ຍສ຺ມາ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ເຕສຸ ປຏິເວຘສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖສຠາຄຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສາຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ມເທສນານໍ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ເຕປິ ສຍໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຣູປຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາເທສນາຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖາທີສຸ ປເຠທຄຕານິ ຎາຓານິ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາທໂຍ. ຕຕ຺ຖ ນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ຕນ຺ຕິປທານໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຈນໍ, ນິພ຺ພຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕີສຸ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ. ໂລກິຍາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຈນມຸເຂເນວ ອຕ຺ເຖສຸ ປສີທນ຺ຕິ, ນ ອຕ຺ຖມຸເຂນາຕິ ອາຫ ສທ຺ເຘຍ຺ຍໂຕຕິອາທິ. ເກວລສທ຺ໂທ ສກລາຘິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສກລປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນາ’’ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສກລໍ ສາສນໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິອາທິ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອປເຣນາປິ ປຣິຍາເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປິ ຈາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສນິທານນ຺ຕິ ເທສກາລາທິທີປເກນ ນິທານວຈເນນ ສນິທານໍ. ສອຸປ຺ປຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທິຍຸຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິໂຍຊນາກ຺ກໂມ – ‘‘ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ…ເປ… ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ‘ອິຕິປິ ໂສ…ເປ… ປເວເທຕີ’ຕິ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ຈ, ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ…ເປ… ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ, ເທເສນ຺ໂຕ ຈ ສາຕ຺ຖສພ຺ຍຎ຺ຊນາທິຄຸຓສໍຍຸຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ອສ຺ໂສສິ, ສຸຕ຺ວາ ຈ ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ.

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ກຕ຺ວາ ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ…ເປ… ອຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ ເອວໍ ສາຘຸ ໂຂ ປນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ກນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີຕິ ປທານນ຺ຕຣເມວ ອສ຺ໂສສີຕິ ປທໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິທສ຺ສນຕ຺ເຖນ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອທສ຺ສນໂຕ ຈ ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊຕິອາທິນາ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕຣທສ຺ສນມຸເຂນ ປາຬິຍາ ປກາຣນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕວເສເນວ ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນານນ຺ຕຣເມວ ອສ຺ໂສສີຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕວເສເນວ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປສງ຺ກມນເຫຕຸທສ຺ສນມຸເຂນ ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ກຕ຺ວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໒. ສີໂຕທກໍ ວິຍ ອຸຓ຺ໂຫທເກນາຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກເມນ ມຸຂາຣຸຬ຺ຫວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນຸປສນ຺ຕສຠາວຕາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ເສວ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ວິຍ ສີໂຕທເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ຎາຓເຕຊຍຸຕ຺ຕຕາຍ ວາ ຠຄວາ ອຸຓ຺ໂຫທໂກປໂມຕິ ກຕ຺ວາ ຕພ຺ພິຣຫິຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ສີໂຕທກໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອກີຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ໂມທນກິຣິຍາຍ ເອກຣູປຕໍ. ຍາຍາຕິອາທີສຸ ຍາຍ ກຖາຍ ສມ຺ໂມທິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ຕໍ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ຂມນີຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂພຫຸລໍ ອິທໍ ສຣີຣໍ, ກຈ຺ຈິ ຂມິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ຍາປນີຍນ຺ຕິ ຈິຣປ຺ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕາຍ ຍາປນາຍ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ໂຣຄາຠາເວນ ອປ຺ປາພາຘໍ. ທຸກ຺ຂຊີວິຕາຠາເວນ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ. ຕໍຕໍກິຈ຺ຈກຣຓຕ຺ຖາຍ ລຫຸໍ ອກິຈ຺ເຉນ ອຸຏ຺ຐາຕຸໍ ໂຍຄ຺ຄຕາຍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ. ພລນ຺ຕິ ສຣີຣສ຺ສ ສພ຺ພກິຈ຺ຈກ຺ຂມໍ ພລໍ ກຈ຺ຈິ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຜາສຸວິຫາໂຣຕິ ສຸຂວິຫາໂຣ. ສຣຓີຍເມວ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ ຈ ສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ. ປຣິຍາເຍຫີຕິ ກາຣເຓຫິ.

ຠາໂວຕິ ກິຣິຍາ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕມາໂນ ນປຸໍສກ-ສທ຺ໂທ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ນາມ, ກິຣິຍາວິເສສນສທ຺ໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກມນ຺ເຕ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປເທເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິຠາວນ຺ຕິ ຂຓ຺ຑິຕທນ຺ຕປລິຕເກສາທິຠາວໍ. ຣາຊປຣິວຏ຺ເຏຕິ ຣາຊູນໍ ປຣິວຕ຺ຕນໍ, ປຏິປາຏິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣາຕນຸຈ຺ຈກຸລປ຺ປສຸຕຕາຍ ຊິຓ຺ຓຕາ, ນ ວຍສາຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕກຸລນ຺ວເຍ’’ຕິ. ວິຠວານໍ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕໍ ລາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຫລ຺ລໂກຕິ ອາຫ ‘‘ວິຠວມຫຕ຺ຕຕາຍ ສມນ຺ນາຄເຕ’’ຕິ. ວິຠາວເນ ນາມ ອຕ຺ເຖຕິ ປກຕິວິຠາວນສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ. ນ ອຠິວາເທຕິ ວາຕິ ອຠິວາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ, ເອວໍ ອສລ຺ລກ຺ຂຓປກຕິໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນິຈ຺ຈປກຕິກໍ ອນິຈ຺ຈປກຕິກໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຈ຺ຈໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ປຕິຊາໂຕຕິ ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕ, ຊາຕສມນນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ…ເປ… ໂອໂລເກສີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິອາທີສຸ ວິຍ ຄມນໂຕ ປຸເຣ ກຕມ຺ປິ ໂອໂລກນໍ ປຈ຺ຉາ ກຕໍ ວິຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂອໂລເກສິນ຺ຕິ ຈ ໂລກວິວຣຓປາຏິຫາຣິເຍ ຊາເຕ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ໂວໂລເກສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ໂຐຕິ ປສຕ຺ຖຕໂຣ. ປຕິມາເນສີຕິ ປູເຊສິ. ອາສຠິນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ.

໓. ຕໍ ວຈນນ຺ຕິ ນາຫໍ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິອາທິວຈນໍ. ອຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐເຫຍ຺ຍາຕິ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ. ຊາຕິວເສນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕິວເສນ. ອຸປປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ເທເວສຸ ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ. ອາວິຎ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ອຠິວາທາທິກຣຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສາມຄ຺ຄິຣສສ຺ສ ຠຄວຕິ ອຠາວໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອຣສຣູໂປ’’ຕິ ອາຫ, ຕພ຺ພິຘຸຣສ຺ສ ຣູປຕຓ຺ຫາທິກສ຺ເສວ ສາມຄ຺ຄິຣສສ຺ສ ອຠາເວນ ຠຄວາ ‘‘ອຣສຣູໂປ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສາມຄ຺ຄິຣສສທ຺ທສ຺ສ ຣູປຣສາທີສຸ ວຕ຺ຕນປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທີຕິອາທິ.

ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາຕິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລານໍ ຕາລານໍ ວຕ຺ຖຸ ວິຍ ເນສໍ ຣູປຣສາທີນໍ ວຕ຺ຖຸ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ກຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ມຊ຺ເຌປທໂລປໍ ທີຆຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍາຕິອາທິ. ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍ ເຍສໍ ວຕ຺ຖຸ ກຕໍ ເຕ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາຕິ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ກຕຕາລວຕ຺ຖຸກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລເຍວ ປຕ຺ຕຜລາທີນໍ ອກາຣຓຕາຍ ອວຕ຺ຖູຕິ ຕາລາວຕ຺ຖຸ, ຕໍ ວິຍ ເຍສໍ ວຕ຺ຖຸ ກຕໍ ເຕ ຣູປຣສາທໂຍ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ, ອຍໍ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖວເສນ ອຕ຺ຖຄ຺ຄາໂຫ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸຄໂມຕິ ວິເສສມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລ ວິຍ ກຕາ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ມຕ຺ຖກສທິເສສຸ ຣູປຣສາທີສຸ ຣາເຄສຸ ຉິນ຺ເນສຸປິ ຕພ຺ພຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ຕາລາວຕ຺ຖຸສທິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານຏ຺ຐານໍ ອຸປປນ຺ນເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາຣຸຕໂຕ ປນ ວິເສສນສມາສວເສນ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ຣູປຣສາທີນໍ ຕາລາວຕ຺ຖຸສທິສຕາຍ ຐານໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໓) ເອຕໍ ໂທສໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ຣູປຣສາທີນໍ ກຸສລາກຸສລຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນາຕິອາທິປາຬິຍາ, ກາມສຸຂສ຺ສາທສງ຺ຂາຕາ ຣູປຣສາຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ນ ສເມຕິ, ຂີຓາສວານມ຺ປິ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາ ກຸສລາກຸສລານໍ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ເຕສໍ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາລສທິສຕາປິ ນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາລສ຺ສ ຐິຕໍ ອຏ຺ຐິຕຎ຺ຈ ອມນສິກຕ຺ວາ ປຸນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາສທິສມຕ຺ຕໍ ອຸປເມຕ຺ວາ ຕາລາວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາຕິ ວິເສສນສມາສວເສນ ອຕ຺ຖຄ຺ຄຫເຓປິ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ. ອນຸ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ຉາຕິ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ປຈ຺ຉາຠາໂວ ນ ໂຫຕີຕິອາທິ. ອນຸ ອຠາວໍ ຄຕາຕິ ປຈ຺ຉາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາວເສນ ອຠາວໍ ຄຕາ. ອນຈ຺ຉຣິຍາຕິ ອນຸ ອນຸ ອຸປຣູປຣິ ວິມ຺ຫຍກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ ວເທສີຕິ ຍໍ ວນ຺ທນາທິສາມຄ຺ຄີຣສາຠາວສງ຺ຂາຕໍ ກາຣຓໍ ອຣສຣູປຕາຍ ວເທສິ, ຕໍ ກາຣຓໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔. ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍໍ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນິພ຺ໂຠໂຄ ຠວໍ ໂຄຕໂມຕິອາທິມາຫ, ຠຄວາ ຈ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ນິພ຺ໂຠຄຕາທິໍ ອຕ຺ຕນິ ອນຸຊານາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕມຕ຺ຖໍ.

໕. ກຸລສມຸທາຈາຣກມ຺ມນ຺ຕິ ກຸລາຈາຣກມ຺ມໍ. ກາຍໂຕ ກາຍທ຺ວາຣໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ອເນກວິຫິຕາຕິ ອເນກປ຺ປກາຣາ.

໖. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄສ຺ສາຕິ ຣູປາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ອຕິວິຍ ສງ຺ຄວເສນ ນິຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ກາມຣາຄສ຺ສ, ເອເຕນ ອນາຄາມີນໍ ວຕ຺ຖາຠຣຓາທີສຸ ສງ຺ຄນິກນ຺ຕິວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາມຣາຄສ຺ສ ກາມຣາຄຕາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ຕສ຺ສ ຣູປຣາຄາທີສຸ ສງ຺ຄຫໂຕ. ອວເສສານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉານໍ ປຐເມນ ມຄ຺ເຄນ, ເສສານໍ ຈຕູຫິປິ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຍຖານຸຣູປ’’ນ຺ຕິ.

໗. ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ມຎ຺ເຎຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ວິຍ, ‘‘ຊິຄຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂມິ. ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນາຕິ ອຎ຺ຎາຓສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ.

໘-໑໐. ຕຕ຺ຣາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ. ປຏິສນ຺ຘິປຣິຍາໂຍປິ ອິຘ ຄພ຺ຠສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ເທວໂລກປຏິສນ຺ຘິປຏິລາຠາຍາ’’ຕິ. ອປຸນພ຺ຠວຠູຕາຕິ ຂເຓ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

໑໑. ຘມ຺ມຘາຕຸນ຺ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ຘາເຣຕິ ອຸປຘາເຣຕີຕິ ‘‘ຘມ຺ມຘາຕູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອຠິຣຸຈິວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເທເສຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ເທສນາວິລາໂສ, ຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣນ຺ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາຍ ຜຣຓໍ. ຕາທິຄຸຓລກ຺ຂຓເມວ ອຸປມາຍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕເຍວ ອກຸຊ຺ຌນສຠາວໂຕ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕາ. ຊາຕິຍາ ອນຸຄຕນ຺ຕິ ຊາຕິຍາ ອນຸພທ຺ຘໍ. ຊຣາຍ ອນຸສຏນ຺ຕິ ຊຣາຍ ປລິເວຐິຕໍ. ວຏ຺ຏຂາຓຸຠູຕນ຺ຕິ ວຏ຺ຏໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ວຏ຺ເຏ ນິຈ຺ຈລຠາເວນ ຐິຕໍ ຂາຓຸ ວິຍ ຠູຕໍ. ຊາຕານໍ ມຈ຺ຈານໍ ນິຈ຺ຈໍ ມຣຓໂຕ ຠຍນ຺ຕິ ອາຫ ອຊ຺ຊ ມຣິຕ຺ວາຕິອາທິ. ອປ຺ປຏິສມໍ ປຸເຣຊາຕຠາວນ຺ຕິ ອສທິສໍ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ປຐມຊາຕຠາວໍ, ສພ຺ພເຊຏ຺ຐຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອປີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປິ-ສທ຺ໂທ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖິ ນິປາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ມາ ອຘິສຍິຕານີຕິ ປາທາທີຫິ ອຸປຆາຕໍ ອກໂຣນ຺ຕິຍາ ສມ຺ມເທວ ອຸປຣິ ສຍິຕານິ, ອກມ຺ມກສ຺ສາປິ ສຍຕິຘາຕຸໂນ ອຘິປຸພ຺ພຕາຍ ສກມ຺ມກຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ນຂສິຂາຕິ ນຂຄ຺ຄານິ. ສກຸຓານໍ ປກ຺ຂາ ຫຕ຺ຖປາທຏ຺ຐານິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ກຸຏິຕຫຕ຺ຖປາທາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອາໂລກຏ຺ຐາເນ. ນິກ຺ຂມນ຺ຕານນ຺ຕິ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕສຸ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຫຕໍ ສາມິວຈນໍ. ອຓ຺ຑໂກສນ຺ຕິ ອຓ຺ຑກປາລໍ.

ໂລໂກເຍວ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ. ອພຸຊ຺ຌິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຍໍ ພຸຊ຺ຌຕິ, ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ວາ ເຕນາຕິ ມຄ຺ໂຄປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ໂພຘິ. ພຸຊ຺ຌີຍຕີຕິ ນິພ຺ພານໍ ໂພຘິ. ອນ຺ຕຣາ ຈ ໂພຘິນ຺ຕິ ທຸຕິຍມຸທາຫຣຓໍ ວິນາປິ ຣຸກ຺ຂ-ສທ຺ເທນ ໂພຘິ-ສທ຺ທສ຺ສ ຣຸກ຺ຂປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ວຣຠູຣິເມຘໂສຕິ ມຫາປຖວີ ວິຍ ປຕ຺ຖຏປຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຕນາ ສຫ ວຕ຺ຕມານໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓຎ຺ເຈວ ອິຕຣາ ທ຺ເວ ມຫຄ຺ຄຕວິຊ຺ຊາ ຈ ຕພ຺ພິນິພນ຺ຘກກິເລສວິທ຺ຘໍສນວເສນ ອຸປ຺ປາທນໂຕ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉ ອຠິຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສາວກປາຣມີຎາຓນ຺ຕິ ອຄ຺ຄສາວເກຫິ ປຏິລຠິຕພ຺ພໍ ສພ຺ພເມວ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓໍ. ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນນ຺ຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປເມຍ຺ເຍນ ສມໍ ປຏິປາທນໍ. ອຕ຺ເຖນາຕິ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ເຖນ. ຕິກ຺ຂຂຣວິປ຺ປສນ຺ນສູຣຠາໂວຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາປຕ຺ຕຕໍ ວິປສ຺ສນາຍ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິຓາມກາໂລຕິ ອິມິນາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠາວາປຕ຺ຕິໍ. ຕທາ ຈ ສາ ມຄ຺ຄຎາຓຄພ຺ຠໍ ຘາເຣນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາໂລ’’ຕິ. ອນຸປຸພ຺ພາຘິຄເຕນາຕິ ປຐມມຄ຺ຄາທິປຏິປາຏິຍາ ອຘິຄເຕນ. ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໒; ອ. ນິ. ໒.໕; ມຫານິ. ໑໙໖), ສຣີເຣ ອຸປສຸສ຺ສຕຸ ມໍສໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ວີຣິຍໍ.

ຉນ຺ໂທ ກາໂມຕິອາທີສຸ ປຕ຺ຖນາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ທຸພ຺ພໂລ ໂລໂຠ ອິຈ຺ຉນຏ຺ເຐນ ຉນ຺ໂທ. ຕໂຕ ພລວາ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ. ຕໂຕປິ ພລວຕໂຣ ຉນ຺ທຣາໂຄ. ນິມິຕ຺ຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນສງ຺ກປ຺ປວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ສງ຺ກປ຺ໂປ. ຕໂຕປິ ພລວສງ຺ກປ຺ປວເສເນວ ປວຕ຺ໂຕ ຣາໂຄ. ຕໂຕປິ ພລວຕໂຣ ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄ. ສ຺ວາຍໍ ປເຠໂທ ເອກສ຺ເສວ ໂລຠສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠເທນ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພປເທເຍວ ອວຘາຣຓກຣຓໍ, ເອຕໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ວາ. ຕນ຺ນິສ຺ສຣຓໂຕຕິ ເຕສໍ ກາມານໍ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຕາ. ເອສາຕິ ເອວ-ກາໂຣ. ກາມຘາຕຸ ນາມ ກາມຠໂວ, ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານໍ. ເອສາຕິ ນິຍໂມ. ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິເວກາ ຕທງ຺ຄວິເວກາທໂຍ. ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວກາ ກາຍວິເວກາທໂຍ, ຕໂຍ ເອວ ອິຘ ຌານກຖາຍ, ສມຸຈ຺ເຉທວິເວກາທີນໍ ອສມ຺ຠວາ. ນິທ຺ເທເສຕິ ມຫານິທ຺ເທເສ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ມຫານິທ຺ເທເສ ເອວ. ວິຠງ຺ເຄຕິ ຌານວິຠງ຺ເຄ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕີຕິ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ກາມານໍ ສງ຺ຄເຫ ສຕິ.

ປຸຣິເມນາຕິ ກາຍວິເວເກນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ກາຍຈິຕ຺ຕວິເວກທ຺ວເຍ. ທຸຕິເຍນາຕິ ຈິຕ຺ຕວິເວເກນ. ເອເຕສນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາມວິເວກທ຺ວຍສ຺ສ ວາຈກຠູຕານໍ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫີຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ພາລຠາວສ຺ສ ເຫຕຸປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ອນຸວຕ຺ຕຕິ. ອກຸສລຘມ຺ໂມ ຫິ ພາລຠາວສ຺ສ ເຫຕຸ. ອາສຍໂປສນນ຺ຕິ ອາສຍສ຺ສ ວິໂສຘນໍ ວຑ຺ຒນຎ຺ຈ. ວິຠງ຺ເຄ ນີວຣຓາເນວ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຸປຣິຌານງ຺ຄປຈ຺ຈນີກປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຣິ ສວິຕກ຺ກນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ຈມານານິ ຌານງ຺ຄານິ, ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຣິຌານງ຺ຄານໍ ປຈ຺ຈນີກປຏິປກ຺ຂຠາວສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕຕິປິ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານຌານງ຺ຄານໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວເສນ ປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ ‘‘ນີວຣຓານໍ ຕາເນວ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ເປຏເກຕິ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖເຣນ ກຕໍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓນຍານຸສາຣິປກຣຓໍ, ຕໍ ປນ ປິຏການໍ ວຓ຺ຓນາຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ເປຏກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິຕກ຺ກນໍ ນາມ ອາຣມ຺ມຓປຣິກປ຺ປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອູຫນ’’ນ຺ຕິ. ຣູປໍ ຣູປນ຺ຕິອາທິນາ ວິສເຍ ອາໂກເຏນ຺ຕສ຺ສ ວິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິອາຫນນໍ ອຸປຣິ ອາຫນນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອານຍນໍ ນາມ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂກຣຓໍ. ອນຸສຎ຺ຈຣຓນ຺ຕິ ອນຸປຣິພ຺ຠມນໍ, ຕຎ຺ຈ ຂຓນ຺ຕຣສ຺ສ ຕຖາກາເຣນ ອຸປ຺ປາທນເມວ, ນ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເອກສ຺ສ ສຎ຺ຈຣຓມຕ຺ຖິ, ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ອີທິເສສຸ. ອນຸມຊ຺ຊນນ຺ຕິ ປຣິມຊ຺ຊນໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອາຣມ຺ມເຓ. ສຫຊາຕານຸໂຍຊນໍ ສກິຈ຺ຈານຸວຕ຺ຕິຕາກຣເຓນ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານວິຣຫິເຕສຸ ສວິຈາຣຈິຕ຺ເຕສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຈາເຣນ ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ວິຕກ຺ໂກ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິນິໂຣປນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຐມາຠິນິປາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິປ຺ຜາຣວາຕິ ອວູປສນ຺ຕສຠາວຕາຍ ເວຄວາ, ເຕເນເວສ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ປຫານງ຺ຄໍ ຊາຕໍ. ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌາເນສູຕິ ປຎ຺ຈກນຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍາຕິອາທິມາຫ.

ວິເວກ-ສທ຺ທສ຺ສ ຠາວສາຘນປກ຺ເຂ ‘‘ຕສ຺ມາ ວິເວກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣປກ຺ເຂ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ວິເວເກ’’ຕິ. ປິນຍຕີຕິ ຕປ຺ເປຕິ, ວຑ຺ເຒຕິ ວາ. ຜຣຓຣສາຕິ ປຓີຕຣູເປຫິ ກາເຍ ພ຺ຍາປນຣສາ. ສາຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐສຠາວໍ, ມຘຸຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປີຬນຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ອກຕ຺ວາ ອນຸ ອນຸ ຄຓ຺ຫນໍ ອຸປກາຣິຕາ ວາ ອນຸຄ຺ຄໂຫ. ວນເມວ ວນນ຺ຕໍ. ອຸທກເມວ ອຸທກນ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປາກຏຠາວໂຕຕິ ອິມິນາ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທິປຏິລາຠສມເຍປິ ສຸຂໍ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ອປາກຏໍ, ປີຕິເຍວ ຕຕ຺ຖ ປາກຏາ, ປຏິລທ຺ຘຣສານຸຠວນສມເຍ ຈ ວິຊ຺ຊມານປີຕິໂຕປິ ສຸຂເມວ ປາກຏຕຣນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຈຕສິກສຸຂວເສເນວ ປຏິລທ຺ຘຣສານຸຠວນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ກາຍິກສຸຂວເສນ ຕສ຺ສ ປີຕິສມ຺ປໂຍຄສ຺ເສວ ອຠາເວນ ອິຘານຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຈ ປີຕີຕິອາທິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມອາສທສ຺ສນໍ, ອສ຺ສຕ຺ຖິປກ຺ເຂ ຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈຍທສ຺ສນໍ ວາ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປນ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາສວເສເນວ ‘‘ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ເອກໍ ປທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ວິຠຕ຺ຕິຍາ ຈ ອໂລປໍ.

ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາຕິ ເທສນາກ຺ກມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ອາທິກມ຺ມິກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈິຓ຺ຓວສີນໍ ປນ ໂຍຄີນໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາປິ ຌານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ. ຌາເປຕີຕິ ທຫຕິ. ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓວິສຍາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນໍ ກຖໍ ນິພ຺ພານາລມ຺ພນສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ວິປສ຺ສນາຍາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ເຄນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ນິຈ຺ຈາທິວິປລ຺ລາສປ຺ປຫາຍເກນ ສຫ ມຄ຺ເຄເນວ ຕໍ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສິຊ຺ຌຕິ. ອຖ ວາ ມຄ຺ເຄນາຕິ ມຄ຺ຄກິຈ຺ເຈນ, ວິປລ຺ລາສປ຺ປຫາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຎ຺ໂຎຕິ ສຕ຺ໂຕ. ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ສຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕ’’ນ຺ຕິ ຌານປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໕໐໘ ອາທໂຍ) ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສາ ຌານປາຬິຍາ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ຌານວິເສສນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕມຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ຌານຎ຺ຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ ຉຬິນ຺ທ຺ຣິຍານເມວ ຕພ຺ຠາວໂຕ. ຂຸທ຺ທກາ ອູມິໂຍ ວີຈິໂຍ. ມຫຕິໂຍ ຕຣງ຺ຄາ. ສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສມິຕາຕິອາທີນິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນານິ, ຌານພເລນ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອປ຺ປິຕາຕິ ຄມິຕາ ວິນາສໍ ປາປິຕາ. ປຣິຍາໂຍຕິ ຌານປຣິກ຺ຂາເຣ ຌານໂວຫາຣຕ຺ຕາ ອປຣມຕ຺ຖໂຕ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

ຕທຘິຄມາຍາຕິ ຕຕິຍມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ. ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍ ສຫຈຣຓປຣິຈເຍນ ຍຖາ ສມວາຫິຠາໂວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ປສ຺ສຕິ. ວິປຸລາຍາຕິ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາຍ. ຖາມຄຕາຍາຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕິວິຄເມນ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕີຫິ ອນຠິຠູຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑ ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາ). ອຸເປກ຺ຂາເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ອຸເປກ຺ຂໍ ປກາເສຕຸໍ ອຸເປກ຺ຂາ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາວ ຂີຓາສວານໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຉຬາຣມ຺ມຓາປາເຖ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິຠາວາວິຊຫນາກາເຣນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໂຕ ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ, ສຕ຺ເຕສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ, ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣຠູຕາ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ, ເກວລາ ‘‘ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ, ຕຕິຍຊ຺ຌານສຫຄຕາ ອຄ຺ຄສຸເຂປິ ຕສ຺ມິໍ ອປກ຺ຂປາຕຠູຕາ ‘‘ຌານຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຫຄຕາ ສພ຺ພປຈ຺ຈນີກປຣິສຸທ຺ຘິຕາຍ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ ເຕນ ເຕນ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ຉຘາ ວຸຕ຺ຕາ.

ວີຣິຍເມວ ປນ ອນຈ຺ຈາຣທ຺ຘອນຕິສິຖິເລສຸ ສຫຊາເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸເປກ຺ຂນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ‘‘ວີຣິຍຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຣູປາຣູປຊ຺ຌານານໍ ປຏິລາຠໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເອວ ນີວຣຓວິຕກ຺ກວິຈາຣາທີນໍ ປຫານາຠິມຸຂີຠູຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ປຫາເນປິ ອພ຺ຍາປາຣຠາວູປຄມເນນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ສມາຘິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຎາ ເຈວ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘຠູເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ຈຕສ຺ໂສ ຈຕຸນ຺ນໍ ຜລສມາປຕ຺ຕີນໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ສຸຎ຺ຎຕອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂວເສນ ທ຺ເວຕິ ທສ ປຎ຺ຎາ ຈາຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐາຣສ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ນາມ. ຍຖາວຸຕ຺ຕວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາວ ລກ຺ຂຓວິຈິນເນປິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ນາມ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາ ເວທນຸເປກ຺ຂາ ນາມ. ອິມາສໍ ປນ ທສນ຺ນມ຺ປິ ອຸເປກ຺ຂານໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນຍໂຕ ວິຠາໂຄ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ເອວມຍໍ ທສວິຘາປີຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນຍໂຕຕິ ອິທມ຺ປິ ຫິ ຕາສໍ ວິຠາຄທສ຺ສນສ຺ສ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິປທໍ ວິຍ ວິສຸໍ ມາຕິກາປທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິວເສນ ວິຠາຄທສ຺ສນສ຺ສ ອາຄຕຏ຺ຐານປຣາມສນໍ ອາຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຏ຺ຐສາລິນິຍາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໑ ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາ) ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມາສໍ ປນ ທສນ຺ນມ຺ປິ ອຸເປກ຺ຂານໍ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິວເສນ ວິຠາໂຄ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ເອວມຍໍ ທສວິຘາຕິອາທີ’’ຕິ, ຕໍ ອມນສິກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນຍໂຕຕິ ‘‘ອິຘ (ຂີຓາສໂວ) ຠິກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ເນວ ສຸມໂນ ໂຫຕິ, ນ ທຸມ຺ມໂນ, ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໘; ອ. ນິ. ໖.໑) ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ອາຄຕາ, ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗; ໒.໓໐໙; ໓.໒໓໐) ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ອາຄຕາຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ທສນ຺ນມ຺ປິ ອຸເປກ຺ຂານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປເທເສສຸ ອາຄຕນຍທສ຺ສນໂຕ ຈ ອຍໍ ທສວິຘາປິ ອຸເປກ຺ຂາ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຠູມີຕິອາທີສຸ ປນ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ກາມາວຈຣາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຣູປາວຈຣາຕິອາທິນາ ຠູມິໂຕ ຈ, ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ອເສກ຺ຂານເມວ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລໂຕ ຈ, ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິອາທິນາ ຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ, ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຉຬາຣມ຺ມຓາຕິອາທິນາ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ, ‘‘ເວທນຸເປກ຺ຂາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ເຘນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ອິຕຣາ ນວ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘນາ’’ຕິ ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫວເສນ ຈ, ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣໂພຊ຺ຌງ຺ຄຌານ ປາຣິສຸທ຺ຘິຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາ. ຕສ຺ມາ ເອກກ຺ຂເຓ ຈ ຕາສຸ ເອກາຍ ສຕິ ອິຕຣາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເວທນາວີຣິຍຸເປກ຺ຂານເມກກ຺ຂເຓ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອກກ຺ຂຓວເສນ ຈ, ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ອພ຺ຍາກຕາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ກຸສລາພ຺ຍາກຕາ, ຕຖາ ເສສາ. ເວທນຸເປກ຺ຂາ ປນ ສິຍາ ອກຸສລາປີ’’ຕິ ເອວໍ ກຸສລຕ຺ຕິກວເສນ ຈ, ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ຘມ຺ມາ ວີຣິຍເວທນາຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຎາຓວເສນາ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ເຂປວເສນ ຈ ອຍໍ ທສວິຘາປິ ອຸເປກ຺ຂາ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ໂຍຊນາ.

ເອຕ຺ຖ ເຈຕາ ກິຎ຺ຈາປິ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິວເສນ ສຣູປໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣເຫວ ຕາສໍ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິວິຠາໂຄ ນຍໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ເອກໂຕ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນຍໂຕຕິອາທີຫິ ນວຫິ ປກາເຣຫິ ອຕິເທໂສ ກໂຕ, ເຕເນວ ‘‘ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຫິ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓຕາຍ ຠູມິໂຕ ກາມາວຈຣາ ຈ ປຸຄ຺ຄລໂຕ ອເສກ຺ຂານເມວ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຈິຕ຺ຕໂຕ ໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຉຬາຣມ຺ມຓາ, ກຸສລຕ຺ຕິກໂຕ ອພ຺ຍາກຕາ ຈາຕິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສກ຺ກາ ຎາຕຸໍ, ຕຖາ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຈ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຈ ຌານຸເປກ຺ຂາ ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາຕິອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ປນສ຺ສ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາທີຫິ ສຫ ເອກກ຺ຂເຓ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທໂຍ ຈ ສກ຺ກາ ຎາຕຸໍ, ຍຖາ ຈ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ, ເອວໍ ເສສານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍໂຕ ຠູມິອາທິວິຠາຄຸທ຺ຘາຣນໂຍ ຎາຕພ຺ໂພ. ອນາໂຠຄຣສາຕິ ປຓີຕສຸເຂປິ ຕສ຺ມິໍ ອວນຕິປຏິປກ຺ຂກິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸຄ຺ຄເລນາຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ. ກິເລເສຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອາຣກ຺ຂາ. ຕີຣຓໍ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ປາຣຄມນໍ. ປວິຈໂຍ ວີມໍສາ. ອິທນ຺ຕິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ນາມກາເຍນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ຕສ຺ມາ ເອຕມຕ຺ຖນ຺ຕິອາທິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາຕິ ຌານສມງ຺ຄິໂນ. ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນາຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນາມກາຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຣຓໍ ຍສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ເຕນ ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນ ຣູເປນ. ອສ຺ສາຕິ ໂຍຄິໂນ. ຍສ຺ສາຕິ ຣູປກາຍສ຺ສ. ຜຸຏຕ຺ຕາຕິ ອຕິປຓີເຕນ ຣູເປນ ຜຸຏຕ຺ຕາ. ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ກາຍິກສຸຂເຫຕຸຠູຕຣູປສມຸຏ຺ຐາປກນາມກາຍສຸຂໍ ປຏິສໍເວທິຍມາໂນ ເອວ ຌານສມງ຺ຄິຕາກຣເຓ ກາຣິໂຍປຈາຣໂຕ ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍຌານເຫຕູ’’ຕິ. ສຸຂປາຣມິປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ສຸຂສ຺ສ ອຸກ຺ກໍສປຣິຍນ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ. ເອວເມເຕສໍ ປຫານໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ກສ຺ມາ ຌາເນສ຺ເວວ ນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

ກຕ຺ຖ ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕ຺ຖາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຠຸມ຺ມໍ, ກສ຺ມິໍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານາວຊ຺ຊເນຕິ ອປ຺ປນາວີຖິອາວຊ຺ຊນໂຕ ນານາ ຠິນ຺ນໍ ປຸຣິມວີຖີສຸ ອາວຊ຺ຊນໍ ຍສ຺ສ ອຸປຈາຣສ຺ສ, ຕສ຺ມິໍ ນານາວຊ຺ຊເນ. ວິສມນິສຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນກິລມໂຖ ວິສມາສນຸປຕາໂປ. ອຸປຈາເຣ ວາຕິອາທິ ປກ຺ຂນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ ເອກາວຊ຺ຊນູປຈາເຣປິ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປີຕິຜຣເຓນາຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປນາວີຖິຍາ ວິຍ ເອກວີຖິຍມ຺ປິ ກາມາວຈຣປີຕິຍາ ຜຣຓມຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕນ຺ຕິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣປ຺ປຈ຺ຈເຍປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ‘‘ປຫີນສ຺ສາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປທານນ຺ຕຣໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ປຫີນສ຺ສາປິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສາ’’ຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣຠາເວຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣຠາວເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ຕສ຺ມາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເຕນ ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປຈ຺ຈເຍ…ເປ… ເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍຕ຺ຖ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກວິຈາຣຠາເວເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ອປ຺ປຫີນາເຍວ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ. ອສ຺ສາຕິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ. ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອິທຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ສມ຺ຠາວນມຕ຺ຕໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂທມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠາວນາປິ ຫິ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓເຍວ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣຣຫິເຕ ປນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠາວນາປິ ນ ຍຸຕ຺ຕາ ກາຕຸນ຺ຕິ. ອິຕຣຖາ ກຸສລຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ອກຸສລໂທມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ສມີປຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມໍ, ອຸປຈາຣຊ຺ຌານານນ຺ຕຣວີຖີສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອນນ຺ຕຣວີຖີສຸປິ ນ ຕ຺ເວວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ອຸປຣິ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິເຍປິ. ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຫີນາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂາຠາເວນາຕິ ທຸກ຺ຂຕາຠາເວນ. ເອວໍ ສຸຂາຠາເວນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ເອເຕນາຕິ ທຸກ຺ຂສຸຂປຏິກ຺ເຂປວຈເນນ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕານຸຠວນລກ຺ຂຓາຕິ ອຕິອິຏ຺ຐອຕິອນິຏ຺ຐານໍ ວິປຣີຕສ຺ສ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອນຸຠວນລກ຺ຂຓາ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຫິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ເອວ ປວິຏ຺ຐໍ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາ.

ຌານຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒. ອຣູປຊ຺ຌານານມ຺ປິ ອງ຺ຄສມຕາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ສງ຺ຄໂຫຕິ ອາຫ ເກສຎ຺ຈິ ອຠິຎ຺ຎາປາທການີຕິອາທິ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒). ເຕສຸ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ນິໂຣຘປາທກໍ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣານິ. ທູຣກາຣຓຕໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີ’’ຕິ ເນສມ຺ປິ ເອກໂຕ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕຕ຺ຖານີຕິ ອິທໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ຂີຓາສວານນ຺ຕິອາທິ. ສພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘກນ຺ຕິ ທິພ຺ພວິຫາຣາທິສພ຺ພພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສາຘກໍ. ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓທາຍກນ຺ຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາປາທກຕ຺ຕາທິສພ຺ພໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ຌານໍ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓທາຍກສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖຍິທນ຺ຕິ ຍຖາ ອິທໍ. ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິວິຘາທິອຕ຺ຖໍ ຕທຠິມຸຂໍ ນີຫຣຓໂຍຄ຺ຄໍ.

ຌານປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ຌານປ຺ປຏິລາຠເຫຕຸການໍ ຌານປ຺ປຏິລາຠໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນການໍ. ປາປການນ຺ຕິ ລາມການໍ. ອິຈ຺ຉາວຈຣານນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓານໍ ນີວຣຓຠາວໍ ຕເທກຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ອປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນາທິວສປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ອໂຫ ວຕ ມເມວ ສຕ຺ຖາ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວຣູປໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍາຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ມານາທີນໍ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ຌານປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການ’’ນ຺ຕິປິ ປາຐໍ ລິຂນ຺ຕິ, ໂສ ປມາທປາໂຐຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ ‘‘ຌານປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການໍ ນີວຣຓານໍ ອຠາວສ຺ສ ນີວຣຓທູຣີຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ປຣິສຸທ຺ຘປເທເຍວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໒) ປນ ‘‘ອິຈ຺ຉາວຈຣານນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ອວຈຣານໍ ອິຈ຺ຉາວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓານໍ ປວຕ຺ຕານໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ໂກປອປ຺ປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຍມ຺ປິ ປາໂຐ ອຍຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ອຍໍ ປາໂຐ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ນານປ຺ປກາຣານໍ ໂກປອປ຺ປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ເອວໍ ນີວຣຓຠາວປ຺ປຕ຺ຕໂທສານໍ ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຍໍ ປາໂຐ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຠິຊ຺ຌາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິຊ຺ຌາ-ສທ຺ເທນ ຈ ອນີວຣຓສຠາວສ຺ເສວ ໂລຠສ຺ສ ມານາທີນຎ຺ຈ ຄຫຓໍ ຌານປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ. ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ອນງ຺ຄຓຕ຺ຕໍ ວິຄຕູປກ຺ກິເລສຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ເອຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ຕວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕານຸສາເຣເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ເຕສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ນີວຣຓສຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ຖູລໂທສາປິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ອຘິຄຕຈຕອຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ສຸຂຸມາ ເອວ ເຕ ຄຫິຕາ. ອງ຺ຄຓຸປກ຺ກິເລສສາມຎ຺ເຎນ ປເນຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕານໍ ອປທິສນໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສຸຕ຺ຕວເສນາຕິ.

ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຍໍ ຎາຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓນ຺ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິມ຺ຫີຕິອາທິ. ອິທານິ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິໍ ຕຕ຺ຖ ຎາຓຎ຺ຈ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ອຕີຕຠວວິສໂຍ, ນິວາສ-ສທ຺ໂທ ຈ ກມ຺ມສາຘໂນຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ອຕີຕຊາຕີສຸ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ. ນິວຸຕ຺ຖຕາ ເຈຕ຺ຖ ສກສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕຕາ, ເຕນາຫ ອນຸຠູຕາຕິອາທິ. ອິທານິ ສປຣສນ຺ຕານສາຘນວເສນ ນິວາສ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມາ ວາ ນິວຸຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ໂຄຈຣນິວາເສນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄຈຣຠູຕາປິ ຫິ ຘມ຺ມາ ຎາເຓນ ນິວຸຕ຺ຖາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ສປຣວິຎ຺ຎາຓໂຄຈຣຕາຍ ທຸວິຘາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາປິ ວາ ນິວຸຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຘາປິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອນມຕຄ຺ເຄປິ ຫິ ສໍສາເຣ ອຕ຺ຕນາ ອວິຎ຺ຎາຕປຸພ຺ພານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຂນ຺ຘາ ປເຣເຫວ ເກຫິຈິ ວິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາ ນາມ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ປຸຣິມໂຕ ທຸກ຺ກຣໍ ເຍຫິ ປເຣຫິ ວິຎ຺ຎາຕຕາຍ ເຕ ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາ ນາມ ຊາຕາ, ເຕສໍ ວຕ຺ຕມານສນ຺ຕານານຸສາເຣນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໂຕ. ເຕ ຈ ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາ ທຸວິຘາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ ອປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ. ເຕສຸ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸຕານຸສ຺ສຣຓໍ ທຸກ຺ກຣໍ ສພ຺ພໂສ ສຸສມຸຈ຺ຉິນ຺ນສນ຺ຕານຕ຺ຕາ. ຕໍ ປນ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕປຣວິຎ຺ຎາຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓາທີສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຉິນ຺ນວຏຸມກາ ອຕີເຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ ຂີຓາສວາ ຉິນ຺ນສໍສາຣມຄ຺ຄຕ຺ຕາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປຣິນິພ຺ພຸຕານໍ ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕານມ຺ປິ ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕິກວສເອນ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ຄຫິຕໍ. ຍາຍ ສຕິຍາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ສາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ວິຫິຕ-ສທ຺ໂທ ວິຘ-ສທ຺ທປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອເນກວິຘ’’ນ຺ຕິ, ຠວໂຍນິອາທິວເສນ ພຫຸວິຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຫິຕນ຺ຕິ ວາ ປຍຸຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອເນເກຫິ ປກາເຣຫິ ວິຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ມຊ຺ເຌປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອເນເກຫິ…ເປ… ສໍວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ. ປກາເຣຫີຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕາທິປກາເຣຫິ. ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ກຖິຕໍ. ອນຸ-ສທ຺ໂທ ອນນ຺ຕຣຕ຺ຖທີປໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິນິນ຺ນາມິຕມຕ຺ເຕ ເອວາ’’ຕິ, ເອເຕນ ຈ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ອາຣທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປູຣິຕປາຣມີນຎ຺ຫີຕິອາທິນາ ປຣິກມ຺ມໍ ວິນາປິ ສິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອາຣທ຺ຘປ຺ປກາຣທສ຺ສນຕ຺ເຖຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘານໍ ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘານໍ ທສ຺ສນຕ຺ເຖ. ຊາຍຕີຕິ ຊາຕິ, ຠໂວ. ໂສ ເອກກມ຺ມມູລໂກ ອາທານນິກ຺ເຂປປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຂນ຺ຘປ຺ປພນ຺ໂຘ ອິຘ ‘‘ຊາຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ເອກມ຺ປີຕິອາທິ. ກປ຺ໂປຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ໂປ, ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ກາໂລ ຕຖາປວຕ຺ຕຘມ຺ມມຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ເຕສໍ ວເສນສ຺ສ ປຣິຫານິ ຈ ວຑ຺ຒິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສໍວຏ຺ໂຏ ສໍວຏ຺ຏນໍ ວິນາໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສໍວຏ຺ໂຏ, ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ໂປ. ສໍວຏ຺ເຏນ ວິນາເສນ ສຫ ຕິຏ຺ຐຕິ ສີເລນາຕິ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ເອວໍ ວິວຏ຺ໂຏຕິອາທີສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏນໍ ວິວຏ຺ໂຏ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ວຑ຺ຒິ ວາ. ເຕເຊນ ວິນາໂສ ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນາຕິ ປຸຖຸລໂຕ ປນ ສໍວຏ຺ຏສີມາເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ເຕນາຫ ‘‘ສທາປີ’’ຕິ. ເອກນຄຣິຍາ ວິຍ ອສ຺ສ ຊາຕກ຺ຂເຓ ວິກາຣາປຊ຺ຊນໂຕ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໂວຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິອາທີສຸ ກມ຺ປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອານຸຠາໂວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຕທນ຺ໂຕຄຘານໍ ສພ຺ເພສໍ ສຕ຺ຕານໍ ໂຣຄາທິອຸປທ຺ທໂວ ວູປສມ຺ມຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໍ ຍາວຕາ ວາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອກສ຺ມິໍ ເອວ ຂເຓ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສເຣນ ອຠິວິຎ຺ຎາປນໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຣູປກາຍທສ຺ສນຎ຺ຈ ປຏິຊານນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ຍາວຕາ ວາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອເຕສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນຕິ ສຍໍປຕິຕຜລາຫາໂຣ, ອິທຎ຺ຈ ຕາປສກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘູປປຕ຺ຕິຍາຕິ ອິຘ ຈຣິມຠເວ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ. ເອກໂຄຕ຺ໂຕຕິ ຕຸສິຕໂຄຕ຺ເຕນ ເອກໂຄຕ຺ໂຕ. ອິຕເຣຕິ ວຓ຺ຓາທໂຍ. ຕິຕ຺ຖິຍາຕິ ກມ຺ມຜລວາທິໂນ. ອຠິນີຫາໂຣຕິ ອຠິນີຫາໂຣປລກ຺ຂິໂຕ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠຣຓກາໂລ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ວາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຈຸຕິໍ ທິສ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ກິຎ຺ຈິ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ເອວ ຄຫຓວເສນ ເອວໍ ຊານນໍ ອິຈ຺ຉິຕປ຺ປເທໂສກ຺ກມນນ຺ຕິ ອາຫ ເຕສຎ຺ຫີຕິອາທິ. ອຸຠຍຖາປີຕິ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິຍາປິ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນປິ. ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕວເສນປີຕິ ສີຫນິປາຕວເສນປິ. ກິເລສານໍ ອາຕາປນປຣິຕາປນຏ຺ເຐນ ວີຣິຍໍ ອາຕາໂປຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣິຍາຕາເປນາ’’ຕິ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓. ທິວິ ຠວຕ຺ຕາ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ເທວານໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ’’ຕິ. ທູເຣປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ສຸຂຸມສ຺ສາປິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຄຫຓໍ. ວີຣິຍາຣມ຺ຠວເສນ ອິຊ຺ຌນໂຕ ສພ຺ພາປິ ຠາວນາ, ປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄໂຕ ວາ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາວິເສສໂຕ ວີຣິຍຠາວນາຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນາຕິ ກສິຓາທິຊ຺ຌານຈຕອຸກ຺ກວເສນ. ອິມິນາ ທູຣກາຣຓຕ຺ເຖ ອສ຺ສ ທິພ຺ພຠາວມາຫ. ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ອາສນ຺ນກາຣຓຠູຕປາທກຊ຺ຌານໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມສ຺ສ ທິພ຺ພວິຫາຣປອຍາປນ຺ນໍ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ນິສ຺ສາຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ທິວຸຘາຕຸສ຺ສ ຊຸຕິຄຕິໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ອາໂລກປອຄ຺ຄເຫນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາໂລກປຣິຄ຺ຄເຫນາຕິ ກສິຓາໂລກປຣິຄ຺ຄຫວເສນ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິ ຣູປທສ຺ສນຠາເວນ, ອິມິນາ ‘‘ຈກ຺ຂຕິ ຣູປໍ ວິຠາເວຕີ’’ຕິ ນິພ຺ພຈນໂຕ ຈກ຺ຂຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣເຓນາຕິ ອິທໍ ຈກ຺ຂຸມິວ ຈກ຺ຂູຕິ ອຸປມາຍ ສທິສນິມິຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ສມວິສມາທິທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຣຓໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖາຫາຕິ ອຸປກ຺ກິເລສສຸຕ຺ຕປ຺ປເທສໍ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໒) ນິທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິອາທີສຸ ຠຄວໂຕ ໂພຘິມູເລ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ນານາວິຘານິ ຣູປານິ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ນຸ ໂຂ ກິໍ, ອິທໍ ນຸ ໂຂ ກິ’’ນ຺ຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂຕ ປນ ວິຈິກິຈ຺ຉານິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຕານິ ຣູປານິ ອມນສິກໂຣໂຕ ອມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ປຸນ ສພ຺ພຣູປານິ ມນສິກໂຣໂຕ ຣກ຺ຂສາທີສຸ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ‘‘ກິເມຕ຺ຖ ຠາຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຠຍວິໂນທນວເສນ ມນສິກໂຣໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ມນສິກາຣໂກສລ຺ລໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປິລສງ຺ຂາຕາ ສມາຘິທູສິກາ ເຄຫສິຕປີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕນ຺ນິເສຘາຍ ມນສິກາຣວີຣິຍໍ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຍາລສິຍສງ຺ຂາຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ, ຕນ຺ນິເສຘາຍ ປຸນ ວີຣິຍໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ, ປຸນ ຕນ຺ນິເສຘາຍ ວີຣິຍໍ ສິຖິລຍໂຕ ອຕິລີນວີຣິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕນ຺ນິເສເຘຕ຺ວາ ທິພ຺ພຣູປານິ ປສ຺ສໂຕ ອຠິຊປ຺ປາສງ຺ຂາຕາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕນ຺ນິເສຘາຍ ຫີນາທິນານາຣູປານິ ມນສິກໂຣໂຕ ນານາຣມ຺ມຓວິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ປຸນ ຕໍ ວິຫາຍ ເອກເມວ ມນສິກໂຣໂຕ ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ອຕິວິຍ ຈິນ຺ຕນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ໂອຠາສນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມສມຸຏ຺ຐິຕໍ ໂອຠາສໍ. ນ ຈ ຣູປານິ ປສ຺ສາມີຕິ ‘‘ປຣິກມ຺ໂມຠາສມນສິກາຣປສຸຕຕາຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ຣູປານິ ນ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກມສຫິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ມນຸສ຺ສານໍ ອິທນ຺ຕິ ມານຸສກໍ ມານຸສກຈກ຺ຂຸໂຄຈຣໍ ຖູລຣູປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕເທວ ມນຸສ຺ສານໍ ທສ຺ສນູປຈາຣຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສູປຈາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຣູປທສ຺ສເນນາຕິ ທູຣສຸຂຸມາທິຣູປທສ຺ສເນນ.

ຍສ຺ມາ ນິຍເມນ ປຸເຣຊາຕຏ຺ຐິຕຣູປາຣມ຺ມຓໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ເມຫິ ວິນາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຠິຊ຺ຊມານໍ ຣູປມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ ທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ, ຈຸຕິຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມຊຣູປສ຺ສ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ຈຸຕິກ຺ຂເຓຕິອາທິ. ຣູປທສ຺ສນເມເວຕ຺ຖ ສຕ຺ຕທສ຺ສນນ຺ຕິ ຈວມາເນຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຣູເປ ວິຣູເປຕິປີຕິ ອິທໍ ວຓ຺ຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ສຓ຺ຐານວາຈກຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິຣາຊວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໘) ວິຍ. ສຸນ຺ທຣໍ ຄຕິໍ ຄຕາ ສຸຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຄຕິຄເຕ’’ຕິ. ອິມິນາ ປນ ປເທນາຕິ ຍຖາກມ຺ມຸປເຄຕິ ອິມິນາ ປເທນ.

ເນຣຍິການໍ ອຄ຺ຄິຊາລສຕ຺ຖນິປາຕາທີຫິ ວິຠິນ຺ນສຣີຣວຓ຺ຓໍ ທິສ຺ວາ ຕທນນ຺ຕເຣຫິ ກາມາວຈຣຊວເນເຫວ ຎາຕໍ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານຸຠວນມ຺ປິ ທສ຺ສນຜລາຍຕ຺ຕຕາຍ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ມນສິກໂຣຕີຕິ ເຕສໍ ກມ຺ມສ຺ສ ຎາຕຸກາມຕາວເສນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຣິກມ຺ມວເສນ ກິນ຺ນຸ ໂຂຕິອາທິນາ ມນສິກໂຣຕິ. ອຖສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ມາທີນໍ ອຸປຣິ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຍໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິທໍ ຍຖາກມ຺ມຸປຄຎາຓໍ ນາມາຕິ ໂຍຊນາ. ເທວານໍ ທສ຺ສເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສາທີນໍ ວິຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓປຣິກມ຺ມໍ ວິນາ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປາທກຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນປຣິກມ຺ເມຫິ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ກິນ຺ນຸ ໂຂ ກມ຺ມນ຺ຕິອາທິມນສິກາຣານນ຺ຕຣເມວ ກມ຺ມໍ. ກມ຺ມສີເສນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ຘມ຺ເມ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອປ຺ປນາວີຖິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມນາຄຕໍສຎາເຓປິ, ເຕເນວ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ…ເປ… ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສເຫວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ວສີຠູຕານມ຺ປິ ອຠິຎ຺ຎານໍ ປາທກຊ຺ຌານາທິປຣິກມ຺ມໍ ວິນາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ປາທກຊ຺ຌານາທິມຕ຺ເຕນ ຈ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາວ ເອຕານິ ຎາຓານິ ສິທ຺ຘານີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສາປີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຄເຕ ປວຕ຺ຕິໍ ຎາຕຸກາມຕາຍ ປາທກຊ຺ຌານາທີນມນນ຺ຕຣໍ ຎາຓພລານຸຣູປໍ ອນາຄເຕສຸ ອເນກກປ຺ເປສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣເຫ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ເນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ຕປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ຕທາຣມ຺ມເຓ ຈ ສພ຺ເພ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ສມ຺ມຸຕິຎ຺ຈ ເອກກ຺ຂເຓ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎອາຓສ຺ສາປິ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ.

ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຍໍ ວິຍ ນາມໂຄຕ຺ຕາທິຄຫຓມ຺ປິ ອຕ຺ເຖວ, ຕຎ຺ຈ ນ ອຠິຎ຺ຎາກ຺ຂເຓ, ອຖ ໂຂ ຕທນນ຺ຕເຣສຸ ກາມາວຈຣຊວນກ຺ຂເຓສຸ ເອວ ໂຫຕິ ນາມປຣິກປ຺ປກາເລ ອິຕຣປຣິກປ຺ປາສມ຺ຠວາ ກມ຺ເມນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ປຣິຍນ຺ຕາຠາວາ. ສພ຺ພປຣິກມ຺ມນິມິຕ຺ເຕສຸ ປນ ຘມ຺ເມສຸ ອຕ຺ເຖສຸປິ ເອກກ຺ຂເຓ ອຠິຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ເຐສຸ ຍຖາຣຸຈິວເສນ ປຈ຺ຉາ ເອວໍນາໂມຕິອາທິນາ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ເຕນ ວິກປ຺ໂປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ເຐສຸ ພຫູສຸ ຣູເປສຸ ຖມ຺ຠກຸມ຺ຠາທິວິກປ຺ໂປ ວິຍ. ຍຎ຺ຈ ກຕ຺ຖ ອວິກປ຺ປິຕໍ, ຕມ຺ປິ ວິກປ຺ປນາຣຫນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ນາມໂຄຕ຺ຕາທິໂຕ ວິກປ຺ປິຕເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຍມ຺ປິ ປຣິກປ຺ປາຣຫຕມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ປາຬິຍໍ ເອວໍນາໂມຕິອາທິນາ ອປເທສສຫິຕເມວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ນາມໂຄຕ຺ຕາທິກໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ເອກກ຺ຂເຓ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຠິຣຸຈິຕໍ ປນ ວຈສາ ໂວຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຸຣິເມຫິ ສທິສາ ເອວ, ປຸພ຺ເພ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ປຸນ ໂວຫາຣກາເລປິ ປຣິກປ຺ເປຕພ຺ພໂຕ ປຣິກປ຺ປາຣຫຘມ຺ມທສ຺ສນເມວ ເຕຫິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປຄຕໍ. ເອເກ ປນ ‘‘ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ກເມເນວ ອຕີຕານາຄຕຘມ຺ມຊານເນນ ນາມໂຄຕ຺ຕາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຫຓໍ ສຸກຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕເມວ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຎາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຫານິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ປາຬິຍໍ ອິເມ ວຕ ໂຠນ຺ໂຕຕິອາທິ ຍຖາກມ຺ມຸປຄຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນໍ. ກາຍວາຈາທິ ເຈຕ຺ຖ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ.

ຠາຣິຍນ຺ຕິ ອານນ຺ຕຣິຍສທິສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂມາປເນ ຫິ ອສຕິ ອານນ຺ຕຣິຍເມວ. ຕສ຺ສາຕິ ຠາຣິຍສຠາວສ຺ສ ອຸປວາທສ຺ສ. ມຫລ຺ລໂກຕິ ເກວລໍ ວຍສາວ ມຫລ຺ລໂກ, ນ ຎາເຓນ, ‘‘ນາຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂລກໂວຫາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ ຊານາຕິ, ປຣິສທູສໂກ ເອວ ອມ຺ຫາກໍ ລຊ຺ຊິຕພ຺ພສ຺ສ ກຣຓໂຕ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຫີເຬຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ອຸປວທຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາວຸໂສຕິອາທິນາ ເຖໂຣ ອຸປຣິມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິມສ຺ສ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ກຣຸຓາຍ ອຕ຺ຕານມາວິກາສິ. ປາກຕິກໍ ອໂຫສີຕິ ມຄ຺ຄາວຣຓໍ ນາໂຫສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ຕນາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣຕິ ສຍມ຺ປິ ວຸຑ຺ໂຒ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ’’ຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາຄາມີ ອຣຫາ ຈ ອາຍຕິໍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍ ນ ຂເມຍ຺ຍຸໍ, ເສສາ ໂທເສນປີຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ໂສ ນ ຂມຕີ’’ຕິ.

ເຍ ຈ…ເປ… ສມາທເປນ຺ຕິ, ເຕປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິອາທີສຸ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຕສ຺ເສວ ອຎ຺ຎາຣາຘນາ ນິຍມໂຕ, ເສສາປິ ວາ ປຈ຺ຉິມຠວິກາ ສີລາທີສຸ ຐິຕາ ເຕສມ຺ປິ ອຎ຺ຎຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍມໂຕ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ. ເອວໍ ສມ຺ປທນ຺ຕິ ເອວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກໍ. ຍຖາ ຕໍ ອວິຣຊ຺ຌນກນິພ຺ພຕ຺ຕິກໍ, ເອວມິທມ຺ປິ ເອຕສ຺ສ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອວໍສມ຺ປທມິທ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕໍ ວາຈນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວາຈນ຺ຕິ ອຣິຍູປວາທໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຣິຍູປວາທກຈິຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ອຣິຍູປວາເທ ໂທສາຠາວທສ຺ສນທິຏ຺ຐິໍ. ‘‘ສພ຺ພເມຕໍ ປຊຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອຈ຺ຈຍໍ ເທເສຕ຺ວາ ຂມາປນວເສນ ອປ຺ປຫາຍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນິຣເຍຕິ ຍຖາ ນິຣຍປາເລຫິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ນິຣເຍ ຐປິໂຕ, ເອວໍ ນິຣເຍ ຐປິໂຕ ເອວ, ອຣິຍູປວາເທເນວສ຺ສ ອິທໍ ນິຍເມນ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ຍຖາ ມຄ຺ເຄນ ຜລໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ສມ຺ປຊ຺ຊນກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ສພ຺ພປາປມູລຕ຺ຕາ ປຣມາ ປຘານາ ເຍສໍ ວຊ຺ຊານໍ ຕານິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ ວຊ຺ຊານິ, ສພ຺ພວຊ຺ເຊຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເຍວ ປຣມໍ ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວີຕຣາຄສ຺ສ ມຣຓໂຕ ປຣໍ ນາມ ຠວນ຺ຕຣຸປາທານເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ’’ຕິ. ເຍນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉເທເນວ ກາໂຍ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສຸປຈ຺ເຉທາ’’ຕິ. ເອຕິ ເອຕສ຺ມາ ສຸຂນ຺ຕິ ອໂຍ, ປຸຎ຺ຎໍ. ອາຍສ຺ສາຕິ ອາຄມນສ຺ສ, ເຫຕຸສ຺ສ ວາ. ອຍຕິ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທີຫິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາໂຍ, ອສ຺ສາໂທ. ອສຸຣສທິສນ຺ຕິ ເປຕາສຸຣສທິສໍ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔. ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນາຕິ ສຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ນິປ຺ຜາທນໍ. ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິ ຍໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ຐານໍ ກາຣຓຠູຕໍ ອາຄມ຺ມ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸໍ. ກິເລສວເສນາຕິ ເຍສໍ ອາສວານໍ ເຂປເນນ ອິທໍ ຎາຓໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ຊາຕໍ, ເຕສໍ ກິເລສານໍ ວເສນ, ເຕສໍ ອາສວານໍ ວເສນ ສພ຺ພກິເລສານໍ ສງ຺ຄຫຓໂຕ ປຣິຍາຍໂຕ ປກາຣນ຺ຕຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ອຕີຕກາລວເສນ ‘‘ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາປິ ອຠິສມຍກາເລ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຊານນສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາເລນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ກາມາສວາທີນໍ ວິມຸຈ຺ຈເນເນວ ຕທວິນາຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐາສວສ຺ສາປິ ວິມຸຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິ ຊານນໍ ກິເລສກ຺ຂຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິອາທິຊານນໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີຕິອາທີຫິ ຕສ຺ສ ຠູມິ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠູມິນ຺ຕິ ວິສຍໍ, ຕີສຸ ກາເລສຸປິ ຊາຕິກ຺ຂຍໍ ປຕິ ອຸຊຸກເມວ ວາຍາມາສມ຺ຠເວປິ ຕໍ ປຕິ ວາຍາມກຣຓສ຺ສ ສາຕ຺ຖກຕໍ, ຕສ຺ສ ອນາຄຕກ຺ຂນ຺ຘານຸປ຺ປຕ຺ຕິຜລຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍາ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວິຕຕ຺ຕາຕິອາທິນາ ຫິ ມຄ຺ເຄນາວິຫຕກິເລເສເຫວ ອາຍຕິໍ ຂນ຺ຘານໍ ຊາຕິ ເຫສ຺ສຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ກິເລສານໍ ມຄ຺ເຄນ ວິນາເສ ສຕິ ຂນ຺ຘາ ນ ຊາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ກິເລສານຎ຺ຈ ເຕກາລິກຕາຍ ຊາຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ວິນາສໂຍເຄປິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ກິເລສວິຣຸທ຺ຘອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂຓຸປ຺ປາທນເມວ ຕພ຺ພິນາໂສ ວິຣຸທ຺ຘປຈ຺ຈໂຍປນິປາເຕນ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ພີຊສນ຺ຕາເນ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປນິປາເຕນ ອາຍຕິໍ ພີຊຕ຺ຕານຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ, ອິຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓຸປ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕກິເລສາຠາເວນ ກິເລສຜລານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ຊາຕິກ຺ຂໂຍຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາວີຍຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ຂີຓາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ກິເລສາຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍາຠາເວນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ ຂນ຺ຘານໍ ຊາຕິ ເຕນ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນສງ຺ຂາເຕນ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ໂວຫາຣໂຕ ຂີຓາ ເມ ຊາຕີຕິ. ນ ຫິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕເຣນ ວິນາໂສ ສມ຺ຠວຕິ, ສມ຺ຠເວ ຈ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣຕາທິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຕພ຺ພິຣຸທ຺ຘກ຺ຂຓຸປ຺ປາທນເມວ ຕພ຺ພິນາສຸປ຺ປາທນໍ. ຕນ຺ຕິ ຂີຓຊາຕິໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິເມ ປກາຣາ ອິຕ຺ຖໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ຕທຕ຺ຖາຍ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ.

ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕. ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຘິ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ປາທານີຕິ ປາເທ. ຍສສາຕິ ປຣິວາເຣນ. ໂກຕູຫລຈ຺ຉເຣຕິ ໂກຕູຫເລ ອຈ຺ຉເຣ ຈ. ອຍນ຺ຕິ ອມິກ຺ກນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ. ນຍິທໍ ອາເມຑິຕວເສນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຖທ຺ວຍວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຖ ວາຕິອາທິມາຫ. ອວິເສເສນ ອຕ຺ຖສາມຎ຺ເຎນ ນິປ຺ຜນ຺ໂນ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ເທສນາປສາທາທິວິເສສາເປກ຺ຂາຍປິ ຕເຖວ ຕິຏ຺ຐຕິ ປຸພ຺ເພ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ…ເປ… ປສາໂທ’’ຕິ. ອໂຘມຸຂຐປິຕໍ ເກນຈິ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕໍ ສຍເມວ. ປຣິຍາເຍຫີຕິ ປກາເຣຫິ, ອຣສຣູປຕ຺ຕາທິປຏິປາທກກາຣເຓຫິ ວາ.

ຄມຸຘາຕຸສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມກຕ຺ຕາຠາວາ ໂຄຕມໍ ສຣຓນ຺ຕິ ອິທໍ ປທທ຺ວຍມ຺ປິ ນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອປິ ຈ ໂຂ ປຸຣິມເມວ, ປຈ຺ຉິມໍ ປນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຄຕມໍ ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຈ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຆສ຺ສາຕິ ອຆໂຕ ປາປໂຕ. ຕາຕາຕິ ຫິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນິສ຺ສກ຺ກສ຺ເສວ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘຕິ ປທທ຺ວເຍນາປິ ຜລຏ຺ຐາ ເອວ ທສ຺ສິຕາ, ນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ວິຕ຺ຖາໂຣຕິ ອິມິນາ ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ວຸຕ຺ຕປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອເນຊນ຺ຕິ ນິຕ຺ຕຓ຺ຫໍ. ອປ຺ປຏິກູລນ຺ຕິ ອວິໂຣຘຕ຺ຖທີປນໂຕ ອວິຣຸທ຺ຘສຸຈິໍ ປຓີຕໍ ວາ. ວາຈາຍ ປຄຸຓີກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ປກຏ຺ເຐຫິ ສທ຺ທຕ຺ຖຄຸເຓຫິ ໂຍຄໂຕ ວາ ປຄຸຓໍ. ສໍຫໂຕຕິ ຆຏິໂຕ ສເມໂຕ. ຍຕ຺ຖາຕິ ເຍສຸ ປຸຣິສຍຸເຄສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຏ຺ຐ ຈ ປຸຄ຺ຄລຘມ຺ມທສາ ເຕຕິ ເຕ ອຏ຺ຐ ປຸຄ຺ຄລາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຘມ຺ມທສາ.

ສຣຓນ຺ຕິອາທີສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຠຍຫິໍສນາທິອຕ຺ເຖນ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສຣຓໍ ນາມ, ຕເທວ ເມ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຕາຓໍ ເລຓໍ ປຣາຍຓນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາທິຄຸຓວເສນ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສຣຓຄມນໍ ນາມ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອິມິນາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ເອຕສ຺ສ ຈ ສຣຓຄມນສ຺ສ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ທຸວິໂຘ ປເຠໂທ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສຣຓຄມນູປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉເທນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ສິຊ຺ຌຕິ. ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ ຈຕຸຘາ ປວຕ຺ຕຕິ ອຫໍ ອຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊາມີຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕນິຍ຺ຍາຕເນນ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຕປ຺ປຣາຍຓຕາຍ, ສິສ຺ສຠາວູປຄມເນນ, ປຓິປາເຕນ ຈາຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ເຈຕ຺ຖ ເສຏ຺ຐທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວວເສເນວ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ, ນ ຎາຕິຠຍາຈຣິຍາທິວເສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຎາຕິອາທິວເສນ ຕິຕ຺ຖິຍໍ ວນ຺ທໂຕ ສຣຓໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາເວນ ອຎ຺ຎໍ ວນ຺ທໂຕ ສຣຓໍ ຠິຊ຺ຊຕິ. ໂລກິຍສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິນິຍມໍ ສທິສຜລໍ ສຣຓຄຕສ຺ສ ອນາຄເຕ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິນິຍມໂຕ. ສພ຺ພໂລກິຍສມ຺ປຕ຺ຕິສມຘິຄໂມ ປນ ອປາຍທຸກ຺ຂາທິສມຕິກ຺ກໂມ ຈ ອານິສໍສຜລໍ. ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ຈສ຺ສ ສໍສຍມິຈ຺ຉາຎາຓາທິ ສໍກິເລໂສ. ເຠໂທປິສ຺ສ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊວເສນ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຸພ຺ພເກຫິ ຕິຕ຺ຖິຍປຓິປາຕາທີຫິ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ອນິຏ຺ຐຜລຕ຺ຕາ ສາວຊ຺ໂຊ. ອນວຊ຺ໂຊ ປນ ກາລກິຣິຍາຍ ໂຫຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສ຺ສ ສພ຺ພຖາ ສໍກິເລໂສ ວາ ເຠໂທ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂກ ອຸປາສໂກຕິອາທິ ອຸປາສກຕ຺ຕສຣູປກາຣຓາທິປຸຈ຺ຉາ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຄຫຏ຺ໂຐ ມນຸສ຺ໂສ ວາ ອມນຸສ຺ໂສ ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕິສຣຓໍ ຄໂຕ, ອຍໍ ອຸປາສໂກ. ໂຍ ຈ ສຣຓຄມນາທິກິຣິຍາຍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ອຸປາສນໂຕ ‘‘ອຸປາສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຎ຺ຈ ເວຣມຓິໂຍ ຈສ຺ສ ສີລໍ. ປຎ຺ຈມິຈ຺ຉາວາຓິຊ຺ຊາທິປາປາຊີວໍ ປຫາຍ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຊີວິຕກປ຺ປນມສ຺ສ ອາຊີໂວ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍທຸສ຺ສີລຕາທໂຍ ອຸປາສກຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຕ຺ຕິ, ຕທຠາໂວ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວິຫາຣຄ຺ເຄນາຕິ ໂອວຣກາທິວສນຏ຺ຐານໂກຏ຺ຐາເສນ. ອຊ຺ຊຠາວນ຺ຕິ ອສ຺ມິໍ ອຫນິ ປວຕ຺ຕໍ ປສາທາທິໍ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸໂກ ສຣີຣາວຍໂວ ກາຍງ຺ຄໍ. ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸກໍ ໂອຏ຺ຐຊິວ຺ຫາທິ ວາຈງ຺ຄໍ. ອໂຈເປຕ຺ວາຕິ ອຈາເລຕ຺ວາ. ເອເຕນ ຈ ວຈີປວຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຐານກຣຓານໍ ຈລນປຈ຺ຈໂຍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ວິກາຣາກາໂຣ ວິສຸໍ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ເຕນ ວິສຸໍ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອຠາວາ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍເມວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ ຕທຸປກາຣຕ຺ຕາ. ຍຖາ ກາເຍນ ກາຍກຓ຺ຑຸຍນາທີສຸ ສທ຺ທຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູໂຕ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອາກາຣວິກາໂຣ ວິສຸໍ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອວິຎ຺ຎາປນໂຕ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ເອວມຍມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນໂຕ ເຫຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ນາມ ຊາຕາ, ນ ເກວລໍ ວາຍຸປຖວີນໍ ຈລນສທ຺ທຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຠູຕວິກາຣາກາຣມຕ຺ຕຕາຍ. ເອວຎ຺ຈ ພຫິທ຺ຘາ ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ຈລນສທ຺ທຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ວິກາຣາກາຣານໍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຕາ ສມຕ຺ຖິຕາ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກຈິ ວາຈງ຺ຄນ຺ຕິ ‘‘ໂຫຕຸ ສາຘູ’’ຕິ ເອວມາທິວາຈາຍ ອວຍວນ຺ຕິອາທິໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອໂຈເປຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ນ ສເມຕິ. ຂນ຺ຕິໍ ຈາເຣຕ຺ວາຕິ ອນຸມຕິໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ‘‘ຂນ຺ຕິໍ ຘາເຣຕ຺ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ພຫິ ອນິກ຺ຂມນວເສນ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິມຸໂຂຕິ ຠຄວຕິ ປຏິນິວຕ຺ຕມຸໂຂ, ເຕນາຫ ‘‘ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ.

໑໖. ຍາຈຘາຕຸສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມກຕ຺ຕາ ‘‘ຠຄວາ ວສ຺ສາວາສໍ ຍາຈິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸສສ຺ສກາເລປີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ອຕິສມຄ຺ເຆປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິວິຍ ອປ຺ປຄ຺ເຆປິ ຍທາ ກິຎ຺ຈິເທວ ທຕ຺ວາ ພຫຸໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕາທິເສ ກາເລປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂມານາຕິ ຍາຈມານາ. ວຸຕ຺ຕສສ຺ສນ຺ຕິ ວປິຕສສ຺ສໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ, ເອເຕນ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ສລາກາ ເອວ ໂຫຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາເຕນ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສພ຺ພໍ ສສ຺ສໍ ສລາກາມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສມ຺ປນ຺ນໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ນິພ຺ພຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ‘‘ສລາກາ ເອວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ‘‘ສລາກາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຊີວິກາ ເອຕິສ຺ສນ຺ຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສລາກາຍ ວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘຎ຺ຎກຣຓຏ຺ຐາເນຕິ ຘຎ຺ຎມິນນຏ຺ຐາເນ. ວຓ຺ຓຊ຺ຌກ຺ຂນ຺ຕິ ກຫາປຓປຣິກ຺ຂກໍ.

ອຸຎ຺ເຉນ ປຄ຺ຄເຫນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຄ຺ຄເຫນາຕິ ປຕ຺ເຕນ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຄ຺ຄຍ຺ຫຕິ ເອເຕນ ຠິກ຺ຂາຕິ ຫິ ປຄ຺ຄໂຫ, ປຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ປຄ຺ຄເຫນ ໂຍ ອຸຎ຺ໂຉຕິອາທິ. ອຖ ວາ ປຄ຺ຄເຫນາຕິ ຄຫເຓນ, ອຸຎ຺ຉຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ ປຕ຺ໂຕຕິ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ.

ຄງ຺ຄາຍ ອຸຕ຺ຕຣທິສາປເທໂສ ອຸຕ຺ຕຣາປໂຖ, ໂສ ນິວາໂສ ເອເຕສໍ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕາຕິ ອຸຕ຺ຕຣາປຖກາ, ເຕນາຫ ອຸຕ຺ຕຣາປຖວາສິກາຕິອາທິ. ‘‘ອຸຕ຺ຕຣາຫກາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ມນ຺ທິຣນ຺ຕິ ອສ຺ສສາລໍ. ‘‘ມນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ສາ ຈ ມນ຺ທິຣາ ຍສ຺ມາ ປຣິມຓ຺ຑລາກາເຣນ ພຫຸວິຘາ ຈ ກຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ຄງ຺ຄາຍ ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ເທໂສ ທກ຺ຂິຓາປໂຖ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕາ ມນຸສ຺ສາ ທກ຺ຂິຓາປຖມນຸສ຺ສາ. ພຸທ຺ຘໍ ມມາຍນ຺ຕິ ມເມວາຍນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນສີລາ ພຸທ຺ຘມາມກາ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ເອວນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ. ປຏິວີສນ຺ຕິ ໂກຏ຺ຐາສໍ. ຕທຸປິຍນ຺ຕິ ຕທນຸຣູປໍ ຕປ຺ປໂຫນກໍ. ລທ຺ຘາຕິ ລຠິຕ຺ວາ ໂນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ເນວ ລຠິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຕິ ຈ ປສຕ຺ຖຕມຄຸຓໂຍຄໂຕ ເສຏ຺ໂຐ ຈາຕິ ຎາຕິເສຏ຺ໂຐ. ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ອຍເມວ ປຕິຣູໂປຕິ ອາມິສສ຺ສ ທຸລ຺ລຠກາເລສຸ ປຣິກໂຖຠາສາທິໍ ອກຕ຺ວາ ປຣມສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິຍາ ອາຊີວສຸທ຺ຘິຍໍ ຐຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍານຸຄຸຓໍ ອາມິສໍ ວິຈາເຣນ຺ເຕນ ນາມ ຎາຕິສິເນຫຍຸຕ຺ເຕນ ອຣິຍສາວເກເນວ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມາຣາວຏ຺ຏນາຍາຕິ ມາເຣນ ກຕຈິຕ຺ຕປຣິວຏ຺ຏເນນ, ຈິຕ຺ຕສມ຺ໂມຫເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມ຺ປີຕິ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໍ ວາ ຕິທສປຸຣໍ ວາ ອາວຏ຺ເຏຍ຺ຍ.

‘‘ຜຸສ຺ສສ຺ສາຫໍ ປາວຈເນ, ສາວເກ ປຣິຠາສຍິໍ;

ຍວໍ ຂາທຖ ຠຸຎ຺ຊຖ, ມາ ຈ ຠຸຎ຺ຊຖ ສາລໂຍ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣ ໑.໓໙.໘໘) –

ອປທາເນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລສ຺ສ ຕທາ ໂອກາສກຕຕ຺ຕາ. ນິພທ຺ຘທານສ຺ສາຕິ ‘‘ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາຈາຍ ນິຍມິຕທານສ຺ສ. ອປ຺ປິຕວຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ກາເຍນ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນວຕ຺ຖຸໂນປິ. ວິສຫຕີຕິ ສກ຺ໂກຕິ. ສງ຺ເຂເປນາຕິ ນີຫາເຣນ. ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ອສີຕິຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ຐາເນ ຆນີຠູຕາຍ ຉພ຺ພຓ຺ຓາຍ ປຠາຍ, ຍໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ຕຬາກໂຕ ມາຕິກາໂຍ ວິຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທສສຸ ທິສາສຸ ຘາວນ຺ຕິ, ສາ ຍສ຺ມາ ພ຺ຍາມມຕ຺ຕາ ວິຍ ຂາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ພ຺ຍາມປ຺ປຠາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຈ ປຈ຺ເຈກໍ ຠຄວໂຕ ສຣີເຣ ປຠາສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ ອາກາເສ ຈນ຺ທສູຣິຍາທໂຍ ວິຍ ວິຠາຕາ ວິໂຣຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍ ສຫ ເກນຈິ ອນຠິຠວນີຍານິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ອນຕ຺ຖສຎ຺ຫິເຕຕິ ຆາຕາເປກ຺ຂໍ ສາມິອຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຕາທິສສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ຆາໂຕ’’ຕິ. ອຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມເທສນາຍ ເຫຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕ຺ຖ, ຘມ຺ມເທສນາທິໂກ ວາ ອຕ຺ໂຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸ.

ເອກໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຘມ຺ມເທສນາສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ມເທສນາກາຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາຕິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍວເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫິ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ວສ຺ສຈ຺ເຉທວເສນ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ຈ ວສ຺ສຈ຺ເຉທປຈ຺ຈເຍ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄມນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈີຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ຄຸເຓ ສມ຺ຠາວນາວເສນ ນ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉາ ສີລໍ ອຘິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາມາຕິ ອາຊີວເຫຕຸ ສນ຺ຕຄຸຓປ຺ປກາສເນນ ອາຊີວວິປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິມຎ຺ຎິສ຺ສຕີຕິ ອວມຎ຺ຎິສ຺ສຕິ.

໑໗. ‘‘ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈນີຈຊນສາມຎ຺ຎວເສນ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອຸຈ຺ຈຊນາເວຓິກວເສເນວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຄຣຸຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສາຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຫ ປຕິສ຺ສເຍນ ນິສ຺ສເຍນາຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ສນິສ຺ສໂຍ, ຕສ຺ສ ຄຣຸຄຸຓຍຸຕ຺ເຕສຸ ຄາຣວວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ວຈນເມວ ອຘິວຈນໍ. ປປ຺ປຏໂກຊນ຺ຕິ ອາທິກປ຺ເປ ອຸທກູປຣິ ປຐມໍ ປຖວີຠາເວນ ສຎ຺ຊາຕໍ ນວນີຕປິຓ຺ຑສທິສໍ ອຸທເກປິ ອຸປ຺ປິລນສຠາວໍ ອວິລີຍນກໍ ອຕິສິນິທ຺ຘມຘຸຣໍ ອເນກໂຍຊນສຫສ຺ສພຫລໍ ຣສາຕລສງ຺ຂາຕໍ ປຖໂວຊໍ. ຍໍ ອາທິກປ຺ປິເກຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊມານໍ ເຕສໍ ກມ຺ມພເລນ ອຸປຣິຠາເຄ ກກ຺ຂຬຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ປຸຣິມາກາເຣເນວ ຐິຕໍ, ຍສ຺ສ ຈ ພເລນ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ສປພ຺ພຕສມຸທ຺ທການນາ ເຫຏ຺ຐາອຸທເກ ອນິມຸຊ຺ຊມານາ ອວິກິຣິຍມານາ ກຸລ຺ລຸປຣິ ວິຍ ນິຈ຺ຈລາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕໍ ປຖວີສາຣມຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ປຖວີມຓ຺ໂຑຕິອາທິ. ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ມຘຸຣຣເສນ ອຸເປຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ສາທຸຣສ’’ນ຺ຕິ. ອຸປປນ຺ນຜໂລຕິ ພຫຸຜໂລ. ‘‘ນິມ຺ມກ຺ຂິກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ນິມ຺ມກ຺ຂິກຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ມກ຺ຂິກຓ຺ຑານມ຺ປິ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຍ ປຖວີນິສ຺ສິຕາ ປາຓາ, ເຕ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ກາເມສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ຫຕ຺ຖສງ຺ກາມເນ ກິໍ ອນາມາສໂທໂສ ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ, ກສ຺ມາ? ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິສເຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໙) ວຈນໂຕ, ເຕເນວ ຠຄວາປິ ອນາມາສໂທສໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ວິປລ຺ລາສມ຺ປິ ສຕ຺ຕາ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ຂຸທ຺ທໂກ ຄາໂມ. ມຫນ຺ໂຕ ສາປໂຓ ນິຄໂມ. ປທວີຕິຫາເຣນາຕິ ປທນິກ຺ເຂເປນ.

ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘. ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ມູລໂຕ ປຠຸຕີຕິ ປາຣາຊິກາທິຄຣຸການໍ, ຕທຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກ຺ກເມນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕຕາຍ. ເຕເນວ ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ‘‘ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສນ ສຫ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຍາຈິ. ຂນ຺ຘເກ ຫິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣາທີນໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຣາຫຸລຠທ຺ທສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນນຸຎ຺ຎາໂຕ ມາຕາປິຕູຫິ ປຸຕ຺ໂຕ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໐໕) ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ທິສ຺ສຕິ. ອິເຘວ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ສາມມ຺ປິ ປຈນໍ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ ນ ກໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພວ ສາມປາກາທິປຏິກ຺ເຂໂປ ອຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວໍ ກຕິປຍສິກ຺ຂາປທານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສພ຺ຠາເວປິ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕປາຣາຊິກາທິເກ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນ ຕາວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ເອກາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ເຕນ ລີໂນ ປຏິສລ຺ລີໂນ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກີຠາວໍ ຄຕສ຺ສາ’’ຕິ, ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ຄຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຣນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ.

ໂສຬສວິຘາຍ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ອນຸປທສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍໍ ‘‘ມຫາປຎ຺ໂຎ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ປຸຖຸປຎ຺ໂຎ ຫາສປຎ຺ໂຎ ຊວນປຎ຺ໂຎ ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອາຄຕາ ຉ ປຎ຺ຎາ ຈ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາ ຈ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ຈາຕິ ເອວໍ ໂສຬສວິເຘນ ອາຄຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ. ເຍສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວກາ ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕເຍວ ໂລເກ ປາກຏາຕິ ວິປສ຺ສີອາທໂຍວ ອິຘ ອຸທ຺ຘຏາ, ນ ອິຕເຣ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘາ. ເຕເນວ ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໕ ອາທໂຍ) ເທວາປິ ອຕ຺ຕໂນ ປາກຏານໍ ເຕສຎ຺ເຎວ ຄຫຓໍ ອກໍສຸ, ນາຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໙. ກິລາສຸໂນຕິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ປໂຍຊນາຠາເວນ ນິຣຸສ຺ສາຫາ ອເຫສຸໍ, ນ ອາລສິເຍນ, ເຕນາຫ ນ ອາລສິຍກິລາສຸໂນຕິອາທິ. ນິທ຺ໂທສຕາຍາຕິ ກາຍວຈີວີຕິກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປກໂທສາຠາວາ. ປາຓໍ ນ ຫເນ ນ ຈາທິນ຺ນມາທິເຍຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໔໐໒) ໂອວາທສິກ຺ຂາປທານໍ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິອາທິ. ຉນ຺ນໍ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ໂອສານທິວສໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ສກິໍ ສກິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທເປກ຺ຂເມຕ຺ຖ ສາມິວຈນໍ. ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ສພ຺ໂພປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ອກາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຂນ຺ຕີ ປຣມນ຺ຕິອາທີສຸ ຕິຕິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາ ຂນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິຏ຺ຐາຂມນກິເລສຕປນໂຕ ປຣມໍ ຕໂປ ນາມ. ວານສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ພຘມ຺ເມຫິ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຂນ຺ຕິຍາ ອຠາເວນ ປາຓວຘໍ ວາ ເຉທນຕາຬນາທິໍ ວາ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຣູປຆາຕີ ປຣສ຺ສຫຣຓປຣທາຣາຕິກ຺ກມນາທີຫິ ມຸສາເປສຸຎ຺ຎຜຣຸສາທີຫິ ຈ ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ ຈ ພາຫິຕປາປຕາຍ ອຠາເວນ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ສມິຕປາປຕາຍ ອຠາເວນ ສມໂຓ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລສໍວເຣນ ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນໍ ໂລກິຍສມາຘິວິປສ຺ສນາຫິ ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປາທນໍ ນິປ຺ຜາທນໍ ສພ຺ເພຫິ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິໂສຘນໍ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓໍ ຍໍ, ຕເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ອນຸສິຏ຺ຐິ. ອນຸປວາໂທຕິ ວາຈາຍ ກສ຺ສຈິ ອນຸປວທນໍ. ອນຸປຆາໂຕຕິ ກາເຍນ ກສ຺ສຈິ ອຸປຆາຕາກຣຓໍ ວຸຕ຺ຕາວເສເສ ຈ ປາຕິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາເຕ ສີເລ ອຕ຺ຕານໍ ສໍວຣຓໍ. ຠຕ຺ຕສ຺ມິໍ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາສງ຺ຂາຕອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສມາໂຍໂຄ ຕມ຺ມຸເຂນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ປນ຺ຕເສນາສນສງ຺ຂາຕໍ ອຣຎ຺ຎວາສໍ ຕມ຺ມຸເຂນ ປກາສິເຕ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສຠາວນາຣາມຕາສງ຺ຂາຕມຫາອຣິຍວໍເສ ປຕິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຘິຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິມ຺ຫິ ຕທຸປ຺ປາທນວເສນ ອາໂຍໂຄ ອນຸໂຍໂຄ ຈ ຍໍ, ຕເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸສິຏ຺ຐີຕິ ໂຍຊນາ.

‘‘ຍາວ ສາສນປຣິຍນ຺ຕາ’’ຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສປິ ນຕ຺ເຖວ, ພຸທ຺ຘາ ເອວ ຫິ ຕໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ສາວກາ. ປຐມໂພຘິຍນ຺ຕິ ໂພຘິໂຕ ວີສຕິວສ຺ສປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ກາເລ, ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສາຍ ວສ຺ເສສຸ ອາທິໂຕ ປນ຺ນຣສ ວສ຺ສານິ ປຐມໂພຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກອາລໂຕ ປນ ປຠຸຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກ຺ກເມເນວ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐານໍ ອນວກາໂສຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍປຏິກ຺ເຂປວເສນ ກາຣຓປຏິກ຺ເຂໂປ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ. ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍາຕິ ອລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ໂວມິສ຺ສຕາຍ ອສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ, ນ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘານຎ຺ເຎວ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ອຍຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ ສາວການມ຺ປິ. ໂຈທນາສາຣຓາທິວເສນ ປນ ໂສເຘຕ຺ວາ ສໍວາສກຣຓໍ ສາວການຎ຺ເຎວ ຠາໂຣ, ພຸທ຺ຘາ ປນ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິກຣຓວິຘານໍ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ, ໂຈທນາສາຣຓາທີນິ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕເນວ ຠຄວາ ອສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອນຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ສກລຣຕ຺ຕິໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ນິສີທິ. ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ອສຸທ຺ຘປຸຄ຺ຄລໍ ພຫິ ນີຫຣິໍສຸ. ຕສ຺ມາ ສາວການມ຺ປິ ອສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ຎຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິສງ຺ຆກມ຺ມກຣຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍກຣຓໍ ວິນາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສມ຺ມຸຂສາວການນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸເຂ ຘຣມານກາເລ ປພ຺ພຊິຕານໍ ສພ຺ພນ຺ຕິມານໍ ສາວການໍ. ອຸຬາຣາຕິສຍໂຊຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸຬາຣຸຬາຣໂຠຄາທິກຸລວເສນ ວາ’’ຕິ ປຸນ ອຸຬາຣສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸຬາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕອນຸຬາຣາທີນໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕ ປຈ຺ຉິມາ ສາວກາ ອນ຺ຕຣຘາເປສຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປເທ ຍທິ ສາວກາ ສມານຊາຕິອາທິກາ ສິຍຸໍ, ອຕ຺ຕໂນ ກຸລານຸຄຕຄນ຺ຖໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ນ ນາເສຍ຺ຍຸໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ອິເມ ຈ ຠິກ຺ຂູ ນ ສມານຊາຕິອາທິກາ, ຕສ຺ມາ ວິນາເສສຸນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍສ຺ມາ ເອກນາມາ…ເປ… ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິເຫເຐນ຺ຕາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຣຏ຺ຐິຕິກວາເຣ ປນ ສາວການໍ ນານາຊຈ຺ຈາທິຠາເວ ສມາເນປິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ສາສນສ຺ສ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘາ ສິກ຺ຂາປທານິ ນ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ? ຍສ຺ມາ ຈ ສາສນສ຺ສ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນ ເກວລໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ເຫຕຸ, ອຖ ໂຂ ອາຍຕິໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາວເກຫິ ວິເນຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລານໍ ສມ຺ຠໂວປິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ສມ຺ຠເວ ສຕິ ພຸທ຺ຘາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ນາສຕີຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓາປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ເວເນຍ຺ຍສມ຺ຠວສ຺ສາປິ ສູຈນໂຕ ສາສນສ຺ສ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປາຬິຍໍ ສຫສ຺ສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ…ເປ… ໂອວທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ ສຫສ຺ໂສ ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕູຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘) ວິຍ. ຕໍ ສຫສ຺ສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ສຫສ຺ສສທ຺ທສ຺ສ ເອກວຈນນ຺ຕຕາຍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວຍວາເປກ຺ຂາຍ ‘‘ໂອວທິຍມານານ’’ນ຺ຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາສເວຫີຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ຈິຕ຺ຕານີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕພຫຸວຈນໍ. ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກມ຺ມສາຘນໍ. ຕສ຺ມາ ອາສເວຫິ ກຕ຺ຕຸຠູເຕຫິ ອນຸປາທາຍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕານິ ວິໂມຈິຕານີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ເຕສຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕານີຕິອາທິ. ເຍຫິ ອາສເວຫີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ເອວ ກຣຓວຈນໍ. ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກມ຺ມສາຘນໍ. ເຕຕິ ອາສວາ. ຕານີຕິ ຈິຕ຺ຕານິ, ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນຎ຺ເຈຕໍ. ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກຕ຺ຕຸສາຘນໍ, ວິໂມເຈສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຕານິ ຈິຕ຺ຕານິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາສວາ ເຕຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ມຸຕ຺ຕວນ຺ໂຕ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອາສເວຫີຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກຕ຺ຕຸສາຘນໍ. ຕສ຺ມາ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມໍ ຕຓ຺ຫາທິວເສນ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຕ຺ຕວນ຺ຕານິ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມວຈນາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຠິໍສນເກ ວນສຓ຺ເຑຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ອເປກ຺ຂນໍ ຕສ຺ມິໍ ປຸຣິມວຈເນຕິ ເອວໍ ອເປກ຺ຂນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ. ຠິໍສນສ຺ສ ຠຍສ຺ສ ກຕໍ ກຣຓໍ ກິຣິຍາ ຠິໍສນກຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຠິໍສນກິຣິຍາຍາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠິໍສນກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ຠິໍສຍຕີຕິ ຠິໍສໂນ, ໂສວ ຠິໍສນໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ‘‘ຠິໍສນກຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຕ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ. ພຫຸຕຣານໍ ສຕ຺ຕານໍ ວາຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນາຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ເຕນ ຈ ໂຍ ໂກຈີຕິ ປທສ຺ສາປິ ໂຍ ໂຍ ປວິສຕີຕິ ວິຈ຺ຉາວເສນ ນານຕ຺ເຖນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ, ໂຍ ໂຍ ປວິສຕິ, ເຕສຸ ພຫຸຕຣານນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ.

ນິຄມນນ຺ຕິ ປກເຕ ອຕ຺ເຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປສໍຫາໂຣ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ນິຄມນກ຺ກໂມ – ຍາ ຫິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອຸປຣິ ປຣິຍຕ຺ຕິວເສນ ວິເນຕພ຺ພານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຠາເວນ ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ກິລາສຸຕາ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາ, ຍາ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນານໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ຠິໍສນກວນສຓ຺ເຑປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອວທນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ເອວ ອກິລາສຸຕາ ສອຸສ຺ສາຫຕາ, ນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຘມ຺ມວິນຍເທສນາຍ, ອຍໍ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເຫຕຸ, ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຍນ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສີຕິ. ປຸຣິສຍຸຄວເສນາຕິ ປຸຣິສານໍ ຍຸຄໍ ປວຕ຺ຕິກາໂລ, ຕສ຺ສ ວເສນ, ປຸຣິສວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໂກຕິ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສ ປພ຺ພຊິໂຕ ສຸຠທ຺ທສທິໂສ. ສຕສຫສ຺ສໍ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານິ ຈ ວສ຺ສສຫສ຺ສານີຕິ ອິທໍ ຠຄວໂຕ ຊາຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂພຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ຄຓິຍມານໍ ອູນໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທ຺ເວເຍວາຕິ ຘຣມາເນ ຠຄວຕິ ເອກໍ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ເອກນ຺ຕິ ທ຺ເວ ເອວ ປຸຣິສຍຸຄານິ.

໒໐-໑. ອສມ຺ຠຸຓນ຺ເຕນາຕິ ອປາປຸຓນ຺ເຕນ. ໂກ ອນຸສນ຺ຘີຕິ ປຸຣິມກຖາຍ ອິມສ຺ສ ໂກ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ຍາຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍສູຕິ ວີຕິກ຺ກມຘມ຺ເມສຸ. ເນສນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອາສວານໍ. ເຕຕິ ວີຕິກ຺ກມຘມ຺ມາ. ຎາຕິເຍວ ປິຕາມຫປິຕຸປຸຕ຺ຕາທິວເສນ ປຣິວຏ຺ຏນໂຕ ປຣິວຏ຺ໂຏຕິ ຎາຕິປຣິວຏ຺ໂຏ. ໂລກາມິສຠູຕນ຺ຕິ ໂລກປຣິຍາປນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິເລເສຫິ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ໂລກາມິສຠູຕໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊາສງ຺ເຂເປເນວາຕິ ທສສິກ຺ຂາປທທານາທິປພ຺ພຊ຺ຊາມຸເຂນ. ເອຕນ຺ຕິ ເມຖຸນາທີນໍ ອກຣຓໍ. ຖາມນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນສາມຕ຺ຖິຍໍ. ສຎ຺ຉວິນ຺ຕິ ສຸກ຺ກຈ຺ຉວິໍ ປກຕິຈ຺ຉວິໍ, ສຸນ຺ທຣຈ຺ຉວິໍ ວາ. ເສສນ຺ຕິ ເສສປທໂຍຊນທສ຺ສນໍ. ອິທານິ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ອຍໍ ວາ ເຫຕ຺ຖາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ປສິທ຺ຘິຍໍ, ອຍເມວ ເຫຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ສຕ຺ຖາຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕທາ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ. ໂຣເປຕ຺ວາຕິ ຜາລິຕຏ຺ຐາເນ ນິນ຺ນໍ ມໍສໍ ສມໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ສເກ ອາຈຣິຍເກຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍຠາເວ, ອາຈຣິຍກມ຺ເມ ວາ.

ວິປຸລຠາເວນາຕິ ພຫຸຠາເວນ. ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊມານາຕິ ອນຸປາເຍນ ອຠິນິວິສມານາ, ວິປຣີຕໂຕ ຊານມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣເສນ ຣສໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອນວຊ຺ຊສຠາເວນ ສາວຊ຺ຊສຠາວໍ ສມ຺ມິສ຺ເສຕ຺ວາ. ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຕຘມ຺ມໍ ອຸຄ຺ຄຕວິນຍຎ຺ຈ, ຍຖາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສງ຺ຆາຘິກາເຣ. ປຠສ຺ສໂຣຕິ ປຠາສນສີໂລ. ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ໂສຍມາຍສ຺ມາ ໂສຕາປນ຺ໂນຕິນາມໂຄຕ຺ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ປກເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ສຠາວວາຈີ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອປາເຍສຸ ຂິປນໂກ ທິຏ຺ຐິອາທິອກຸສລຘມ຺ໂມ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ສຠາວວເສເນວ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິນິປຕນໍ ວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຍໂຕຕິ ສຕ຺ຕຠວພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນິຍຕກ຺ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພາໂນ. ຕສ຺ສ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ຕິ.

໒໒. ອນຸຘມ຺ມຕາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານຸຄໂຕ ສຠາໂວ. ປວາຣຓາສງ຺ຄຫໍ ທຕ຺ວາຕິ ‘‘ອາຄາມິນິຍາ ປຸຓ຺ຓມິຍາ ປວາເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ອນຸມຕິທານວເສນ ທຕ຺ວາ, ປວາຣຓໍ ອຸກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ນເຍນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປວາຣຓຸກ຺ກຑ຺ຒນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ມາຄສິຣສ຺ສ ປຐມທິວເສຕິ ຈນ຺ທມາສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປຣກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍ ອນນ຺ຕເຣ ປາຏິປທທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜຸສ຺ສມາສສ຺ສ ປຐມທິວເສຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທຎ຺ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອປຣິປາກໍ ປຏິຈ຺ຈ ຜຸສ຺ສມາສໂຕ ປຣຎ຺ຈ ເອກທ຺ວິຕິຈຕຸມາສມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ເສສມາເສຫິ ຈາຣິກາຍ ປຣິໂຍສາປນໂຕ. ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬຕິ ອິທໍ ເທວພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມນຸສ຺ສາ ປນ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ ໂພຘເນຍ຺ຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕຣຈກ຺ກວາເຬສຸ ປນ ມນຸສ຺ສານໍ ອິມສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຉນ຺ທຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ອນນ຺ຕມ຺ປິ ຈກ຺ກວາຬໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕທນຸຄຸຓານຸສາສນີ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ.

ອາຍາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາ-ສທ຺ໂທ ອາຄຈ຺ຉາຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອາຄຈ຺ຉ ຍາມາ’’ຕິ, ເອຫິ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊຣາຫີຕິ ວິລີນສຸວຓ຺ຓຊລໍ ວິຍ ປິຎ຺ຊຣາຫິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ນິມນ຺ຕິຕມ຺ຫາຕິອາທີສຸ ‘‘ນິມນ຺ຕິຕາ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ອມ຺ຫາ’’ຕິ ຈ, ‘‘ນິມນ຺ຕິຕາ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ອຕ຺ຖາ’’ຕິ ຈ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຍນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມຊາຕໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂນ ນຕ຺ຖີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ນຕ຺ຖິ, ໂນຕິ ວາ ເອຕສ຺ສ ວິວຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຆຣາວາເສ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ກາຣຓໍ, ກິຈ຺ຈໍ ວາ. ກຸໂຕຕິ ກຕຣເຫຕຸໂຕ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ, ກິຈ຺ເຈນ ວາ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ອິມສ຺ມິໍ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣຕິ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ.

ຕຕ຺ຖ ຈາຕິ ກຸສເລ. ຕິກ຺ຂວິສທຠາວາປາທເນນ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ. ວສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ອາຍຕິໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ. ຍໍ ທິວສນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ທິວເສ.

໒໓. ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓປຕ຺ຕປເຏ ຈາຕິ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓປເຏ ຈີນປເຏ ຈ. ຕຸມ຺ພານີຕິ ຈມ຺ມມຍເຕລຠາຊນານິ. ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ອນຸປຄມນໍ ກຕ຺ວາ. ອຠິຣນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ອຠິຣຸຈິປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາຊ຺ຌາສຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂສເຣຍ຺ຍາທີນິ ມຫາມຓ຺ຑລຈາຣິກາຍ ມຄ຺ຄຠູຕານິ ໂສເຣຍ຺ຍນຄຣາທີນິ. ປຍາຄປຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຄງ຺ຄາຍ ເອກສ຺ສ ຕິຕ຺ຖວິເສສສ຺ສາປິ, ຕໍສມີເປ ຄາມສ຺ສາປິ ນາມໍ. ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພໂສ ປສາທໍ ຊເນຕີຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາ, ຕສ຺ສາ.

ເຍ ປນ ປກາເຣ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ປກາເຣ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຣິທນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສມນ຺ຕປາສາທິກາ’’ຕິ ຍາ ສໍວຓ຺ຓນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຣ ຕສ຺ສໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ສມນ຺ຕປສາທິກຠາເວ ອິທໍ ວກ຺ຂມານຄາຖາວຈນໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ພາຫິຣນິທານອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານສິກ຺ຂາປທນິທານານໍ ວເສນ ນິທານປ຺ປເຠທທີປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເຖຣວາທປ຺ປກາສນໍ ວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທທີປນ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ສິກ຺ຂາປທານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທທີປນ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສິກ຺ຂາປທນິທານນ຺ຕິ ປນ ເວສາລີອາທິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູຕເທສວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ. ສມ຺ປສ຺ສຕໍ ວິຎ຺ຎູນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຕ຺ເວວ ປວຕ຺ຕາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໑. ປາຣາຊິກກຓ຺ໂຑ

໑. ປຐມປາຣາຊິກໍ

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໔. ວິກ຺ກາຍິກຠຓ຺ຑສ຺ສ ວິກ຺ກິຓນໍ ອິຓທານຎ຺ຈ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນໍ ນາມ. ເອວໍ ປໂຍຊິຕສ຺ສ ມູລສ຺ສ ສຫ ວຑ຺ຒິຍາ ຄຫຓວາຍາໂມ ອຸທ຺ຘາໂຣ ນາມ. ອສຸກທິວເສ ທິນ຺ນນ຺ຕິອາທິນາ ປມຸຏ຺ຐສ຺ສ ສຕຸປ຺ປາທນາທິ ສາຣຓໍ ນາມ. ຈຕຸພ຺ພິຘາຍາຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິສມຓານໍ ວເສນ, ຠິກ຺ຂຸອາທີນໍ ວາ ວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສີຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ອຍໍ ທິສ຺ວານ-ສທ຺ໂທ ອສມານກຕ຺ຕຸກຕ຺ຕາ, ຍຖາ ຆຕໍ ປິວິຕ຺ວາ ພລໍ ໂຫຕີຕິ, ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ເອວຣູເປສຸ. ຠພ຺ພກຸລປຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸປນິສ຺ສຍມຕ຺ຕສຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຈ຺ຉິມຠວິກຕາຍ. ເຕເນວສ຺ສ ມາຕາທິອກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສມາໂຍເຄນ ກຕວີຕິກ຺ກມນໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນວິປ຺ປຏິສາເຣນ ອຘິຄມນ຺ຕຣາໂຍ ຊາໂຕ. ປຈ຺ຉິມຠວິການໍ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທສຸ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣຓານໍ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກາຕຸໍ. ເຕເນວ ອງ຺ຄຸລິມາລຕ຺ເຖຣາທໂຍ ອກຸສລໍ ກຕ຺ວາປິ ອຘິຄມສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ອເຫສຸນ຺ຕິ. ຈຣິມກຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂໍ ວິຍ ລິຂິຕໍ ຆໍສິຕ຺ວາ ໂຘວິຕໍ ສງ຺ຂລິຂິຕນ຺ຕິ ອາຫ ໂຘຕອິຈ຺ຈາທິ. ອຊ຺ຌາວສຕາຕິ ອຘິ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ອຄາຣນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຄາຣມຊ຺ເຌ’’ຕິ. ກສາຍຣສຣຕ຺ຕານິ ກາສາຍານີຕິ ອາຫ ‘‘ກສາຍຣສປີຕຕາຍາ’’ຕິ. ກສາຍໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ຈ ຫິ ຣໂສປິ ‘‘ກສາຍຣໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໒໖. ຍທາ ຊານາຕິ-ສທ຺ໂທ ໂພຘນຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ປໂຍເຄ ສປ຺ປິໂນ ຊານາຕິ ມຘຸໂນ ຊານາຕີຕິອາທີສຸ ວິຍ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ເຂນ ນານຸໂຠສີ’’ຕິ. ເກນຈິ ທຸກ຺ເຂນ ນານຸໂຠສີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກິຎ຺ຈີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຫິ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນສ຺ສ ໂລໂປ ກໂຕ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ປຸຣິມປທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣປເທນ ສມານວິຠຕ຺ຕິໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ. ຍທາ ປນ ຊານາຕິ-ສທ຺ໂທ ສຣຓຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕທາ ມາຕຸ ສຣຕີຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ວທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ນສ຺ສຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນນຸຠູຕຕາຍ ນສ຺ສຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປີຕິ ອນຸຠວນສຣຓຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ທຸຕິຍຕຕິຍວິກປ຺ປທ຺ວເຍ. ປຸຣິມປທສ຺ສາຕິ ກິຎ຺ຈີຕິ ປທສ຺ສ. ອຸຕ຺ຕຣປເທນາຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິປເທນ. ສມານາຍ ສາມິວຈນຠູຕາຍ ວິຠຕ຺ຕິຍາ ‘‘ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ໂລໂປຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມຣເຓນປິ ມຍໍ ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕຕິ ປທສ຺ສ ສຫຕ຺ເຖ ກຣຓວເສນປິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຍາ ວິໂຍຄໍ ວາ ປາປຸຓິສ຺ສາມາຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໘. ຄນ຺ຘພ຺ພາ ນາມ ຄາຍນກາ. ນຏາ ນາມ ຣງ຺ຄນຏາ. ນາຏກາ ລງ຺ຆນກາທໂຍ. ສຸຂູປກຣເຓຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈຣຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ລຬນ຺ໂຕ ກີຬນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ລຬາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທານປ຺ປທານາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈທານໍ ທານໍ ນາມ, ວິເສສທານໍ ປທານໍ ນາມ, ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສີລາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໓໐. ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕານີຕິ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນໍ ສລາກໍ ປກ຺ຂິກໍ ອຸໂປສຖິກໍ ປາຏິປທິກໍ ອາຄນ຺ຕຸກໍ ຄມິກໍ ຄິລານໍ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກໍ ວິຫາຣ-ຘຸຣ-ວາຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເສນາສນາທິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕຍນິສ຺ສິເຕສຸ ອາຣຎ຺ຎກງ຺ຄາທິປຘານງ຺ຄານໍ ຄຫຓວເສນ ເສສຘຸຕງ຺ຄານິປິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຊ຺ຊີນນ຺ຕິ ວຊ຺ຊີຣາຊູນໍ. ວຊ຺ຊີສູຕິ ຊນປທາເປກ຺ຂໍ ພຫຸວຈນໍ, ວຊ຺ຊີນາມເກ ຊນປເທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາເຍວ ອຸປຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຈ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄາ, ອິຕ຺ຖິວຕ຺ຖາທີນິ ຈ ຕທຸປກຣຓານີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍຫິ ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ຕາຕິ ເສສຘຸຕງ຺ຄປຣິວາຣິເຕນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິກຘຸຕງ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ສປທານຈາຣໍ ຈຣິຕຸກາໂມ’’ຕິ.

໓໑. ໂທສາຕິ ຣຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຠິວຸຕ຺ຖໍ ປຣິວຸສິຕໍ ອາຠິໂທສິກໍ, ອຠິໂທສໍ ວາ ປຈ຺ຈູສກາລໍ ຄໂຕ ປຕ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ອາຠິໂທສິໂກ, ເຕນາຫ ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິອາທິ.

໓໒. ອຸທກກຎ຺ຊິຍນ຺ຕິ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍອຸທກຎ຺ຈ ຍາຄຸ ຈ. ຕຖາຕິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖ.ອໂນກປ຺ປນໍ ອສທ຺ທຫນໍ, ອມຣິສນໍ ອສຫນໍ.

໓໔. ຕທ຺ຘິຕໂລປນ຺ຕິ ປິຕາມຫໂຕ ອາຄຕໍ ‘‘ເປຕາມຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈຍນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ເອ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍສໍ ສນ຺ຕກໍ ຘນໍ ຄຫິຕໍ, ເຕ ອິຓາຍິກາ. ປລິພຸທ຺ໂຘຕິ ‘ມາ ຄຈ຺ຉ ມາ ຠຸຎ຺ຊາ’ຕິອາທິນາ ກຕາວຣໂຓ, ປີຬິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໕. ອຕ຺ຕນາຕິ ສຍໍ. ສປຕິໂນ ຘນສາມິໂນ ອິທໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ, ຘນໍ. ຕເທວ ວິຠໂວ.

໓໖. ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຄຫິຕປຸພ຺ພາ ເອວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ທິນ຺ນາປິ ປຏິສນ຺ຘີຕິ ປິຕຣາ ທິນ຺ນໍ ສຸກ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິປິ ເຕນ ທິນ຺ນາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸກ຺ກເມວ ວາ ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິສນ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຂິປ຺ປໍ ປຕິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ປິຕຸ ສໍໂຍຄກ຺ຂເຓເຍວ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ ສຸກ຺ກເມວ ຕຖາ ປຕິຏ຺ຐານນິຍມໂຕ. ສຸກ຺ເກ ປນ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ຍາວ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ, ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ວາ, ຕໍ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐານສ຺ສ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ ມາຕຸ ມໍສສ຺ສ ໂລຫິຕເລສສ຺ສ ສພ຺ພທາປິ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ເພປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທານໍ ສພ຺ຠາວໂຕ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ອິມສ຺ສ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປເທ ອຏ຺ຐປິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ເອວໍ ຄຣຸກສຠາວໍ, ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສວຕ຺ຖຸຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ອວເສເສ ປຎ຺ຈຂຸທ຺ທກາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ເອວ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ. ຍໍ ອາທີນວນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຈປນໂຕຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈລນໂຕ.

ເຕເນວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ຍານິ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາຣຓານິ ນິວຕ຺ຕິຕານິ, ຕານິປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ກິໍ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸຠເຍສໍ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ນາຠິປຣາມສນໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ຫິ ມາຕາ ປຸຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຎ຺ຊາຕາທຣາ ນາຠິປຣາມສນກາເລ ກາມຣາຄສມາກຸລຈິຕ຺ຕາ ອໂຫສິ, ອິຕຣຖາ ປຸຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ‘‘ສກ຺ໂກ ຈສ຺ສາ ກາມຣາຄສມຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕານິ ອກາສີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ວຕ຺ຖຸວເສນ ວາ ເອຕໍ ນາຠິປຣາມສນໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄໂຕ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມາຕງ຺ຄປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ນາຠິປຣາມສເນນ ມຓ຺ຑພ຺ຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອໂຫສິ. ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕມາຕຸ ນາຠິຍໍ ວິຈ຺ຉິກາ ຜຣິຕ຺ວາ ຄຕາ, ເຕນ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອໂຫສີຕິ ອາຫ ເອເຕເນວ ນເຍນາຕິອາທິ.

ອຍນ຺ຕິ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ. ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ສຸກ຺ກສ຺ສ ສມ຺ຠວໍ ທີເປຕິ, ມາຕາ ຈ ອຸຕຸນີ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ໂສຓິຕສ຺ສ. ຄນ຺ຘພ຺ໂພຕິ ຕຕ຺ຣຸປໂຄ ສຕ຺ໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕ-ກາຣສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ຘ-ກາໂຣ ກໂຕ. ອຖ ວາ ຄນ຺ຘພ຺ພາ ນາມ ຣງ຺ຄນຏາ, ເຕ ວິຍ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ຠເວສຸ ນານາເວສຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຍມ຺ປິ ‘‘ຄນ຺ຘພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ນິປາຕກ຺ຂຓໂຕ ປຈ຺ຉາປິ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຕຕ຺ຣ ອຸປປນ຺ໂນ ‘‘ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຄພ຺ຠສ຺ສາຕິ ກລລຣູປສຫິຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ອິຘ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫີຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໖) ວິຍ. ອສ຺ສ ຕໍ ອຊ຺ຌາຈາຣນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປາຬິຍໍ ນິຣພ຺ພຸໂທ ວຕ ໂຠ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນິຣາທີນໂວຕິ ອິມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ສຸທິນ຺ເນນ…ເປ… ອາທີນໂວ ອຸປ຺ປາທິໂຕຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຕິຫາຕິ ນິປາຕສມຸທາຍສ຺ສ ເອວນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖຠວນໍ. ມຸຫຸຕ຺ເຕນາຕິ ອິທໍ ຂເຓນາຕິ ປທສ຺ສ ເວວຈນໍ. ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕປິ ເທວານໍ ຕາວມຫນ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ເຕສໍ ຣູປໍ ວິຍ ມນຸສ຺ສານໍ ໂຄຈໂຣ ນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຉາ ສຸທິນ຺ເນນ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ຊານິໍສູຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໗. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄປທຏ຺ຐານໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍເມວ ອຸປຈາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ເສວ ຍາວຊີວໍ ຈຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອວິປ຺ຜາຣິໂກຕິ ອຸທ຺ເທສາທີສຸ ອພ຺ຍາວໂຏ. ວຫຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ຉິນ຺ນປາໂທ, ຉິນ຺ນຂນ຺ໂຘ ວາ. ຈິນ຺ຕຍີຕິ ອິມິນາ ປຊ຺ຌາຍີຕິ ປທສ຺ສ ກິຣິຍາປທຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ‘‘ກິໂສ ອໂຫສິ…ເປ… ປຊ຺ຌາຍິ ຈາ’’ຕິ ຈ-ກາຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ປາຬິໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

໓໘. ຄເຓ ຊນສມາຄເມ ສນ຺ນິປາຕນໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາ, ສາວ ປປຎ຺ຈາ, ເຕນ ຄຓສງ຺ຄຓິກາປປຎ຺ເຈນ. ຍສ຺ສາຕິ ເຍ ອສ຺ສ. ກຖາຜາສຸກາຕິ ວິສ຺ສາສິກຠາເວນ ຜາສຸກກຖາ, ສຸຂສມ຺ຠາສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາທາຣູປໍ ຠູຕຣູປມຸເຂເນວ ມນ຺ທນໍ ປີນນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ປສາທອິຈ຺ຈາທິ. ທານີຕິ ນິປາໂຕ ອິຘ ປນ-ສທ຺ທຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕິ ຕກ຺ກາລວາຈິໂນ ເອຕຣຫິ-ປທສ຺ສ ວິສຸໍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ປນ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ. ໂນ-ສທ຺ໂທປິ ນຸ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ. ຕເມວາຕິ ຄິຫິຠາວປຕ຺ຖນາລກ຺ຂຓເມວ. ອນຠິຣຕິເມວາຕິ ເອວ-ກາເຣນ ນິວຕ຺ຕິຕາຍ ປນ ຕທຎ຺ຎາຍ ອນຠິຣຕິຍາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຘິກຸສລານນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສມຖວິປສ຺ສນາ ອຘິກຸສລາ ນາມ. ອິທໍ ປນາຕິອາທິ ອຸປຣິ ວຕ຺ຕພ຺ພວິເສສທສ຺ສນໍ. ປຣິຍາຍວຈນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສທ຺ທຕ຺ຖກຖນມຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຘມ຺ເມ, ເອວໍ ວິຣາຄາຍ ເທສິເຕ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາມາຕິ ຄຣຫາຍໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣນິພ຺ພານນ຺ຕິ ວິຣາຄາຍາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕກິເລສກ຺ຂຍນິພ຺ພານໂຕ ວິເສເສຕິ. ຊາຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມາໂນ ເອວ ມທຊນນຏ຺ເຐນ ມໂທຕິ ມານມໂທ. ‘‘ອຫໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ມາໂນ ປຸຣິສມໂທ. ‘‘ອສທ຺ຘມ຺ມເສວນາສມຕ຺ຖຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມາໂນ, ຣາໂຄ ເອວ ວາ ປຸຣິສມໂທ’’ຕິ ເກຈິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພລມທາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕຠູມກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ຕີສຸ ຠູມີສຸ ກມ຺ມກິເລສວິປາກາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ວຏ຺ຏໍ. ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ໂຍນິໂຍຕິ ອຓ຺ຑຊາທໂຍ, ຕາ ປນ ຍວນ຺ຕິ ຕາຫິ ສຕ຺ຕາ ອມິສ຺ສິຕາປິ ສມານຊາຕິຕາຍ ມິສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ໂຍນິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ຎາຕຕີຣຓປຫານວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓາທິວເສນ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ກລາປສມ຺ມສນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ໂລກິຍວິປສ຺ສນາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ອິຘ ປນ ຎາຕຕີຣຓກິຈ຺ຈານມ຺ປິ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສິຊ຺ຌນໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄເມວ ສນ຺ຘາຍ ຕິວິຘາປິ ປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕເນວ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄວ ກຖິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕານນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕາສງ຺ຂາຕານໍ ສຸຠາທິອາກາຣານໍ ຕທາກາຣຄາຫິການໍ ຕຓ຺ຫານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສຍມຸເຂນ ເຫຕ຺ຖ ວິສຍິໂນ ຄຫິຕາ. ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ‘‘ວິຣາຄາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ…ເປ… ໂນ ສອຸປາທານາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ.

໓໙. ກລິສາສນາໂຣປນຕ຺ຖາຍາຕິ ໂທສາໂຣປນຕ຺ຖາຍ. ກລີຕິ ໂກຘສ຺ສ ນາມໍ, ຕສ຺ສ ສາສນໍ ກລິສາສນໍ, ໂກຘວເສນ ວຸຈ຺ຈມານາ ຄຣຫາ. ອຊ຺ຌາຈາໂຣວ ວີຕິກ຺ກໂມ. ສມຓກຣຓານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສມຓຠາວກຣານໍ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທິຘມ຺ມານໍ. ປາຬິຍໍ ກຖໍ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ກຕໍ, ‘‘ນາມ-ສທ຺ທໂຍເຄນາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຕິວິຍ ທຸກ຺ຂວິປາກນ຺ຕິ ຄຫຏ຺ຐານໍ ນາຕິສາວຊ຺ຊມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ຠຄວໂຕ ອາຓາວີຕິກ຺ກມໂຕ ເຈວ ສມາທິນ຺ນສິກ຺ຂຕ຺ຕຍວິນາສນໂຕ ຈ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທເກ ຠວໍ ໂອທກໍ, ໂຘວນກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ອຸທກກິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິ. ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສສີຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ນາມ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນາມ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ທຸພ຺ຠຣຕາທີນໍ ເຫຕຸຠູໂຕ ອສໍວໂຣ ອິຘ ທຸພ຺ຠຣຕາທິ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ ກາຣເຓ ກາຣິໂຍປຈາເຣນາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸພ຺ຠຣຕາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອສໍວຣສ຺ສາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ທຸພ຺ຠຣຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປຏ຺ຐາເກຫິ ຈ ທຸກ຺ເຂນ ຠຣິຕພ຺ພຕໍ. ສຕ຺ເຕຫິ ກິເລເສຫິ ຈ ສງ຺ຄຓນໍ ສໂມຘານໍ ສງ຺ຄຓິກາຕິ ອາຫ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍາຕິອາທິ. ອຏ຺ຐກຸສີຕວຕ຺ຖຸປາຣິປູຣິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອກໍ, ຕຖາ ອກາສິນ຺ຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຄມາສິນ຺ຕິ, ນາລຕ຺ຖໍ ໂຠຊນສ຺ສ ປາຣິປູຣິນ຺ຕິ, ອລຕ຺ຖນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ເມ ອາພາໂຘຕິ, ອຈິຣວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຄລຎ຺ຎາຕິ ເອກນ຺ຕິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ກຸສີຕວຕ຺ຖູນິ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂກສຊ຺ຊໍ ກຸສີຕ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນາປິ ຫິ ຠາວໂຊຕນປຈ຺ຈຍໍ ຠາວຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ປຏສ຺ສ ສຸກ຺ກນ຺ຕິ. ສພ຺ພກິເລສາປຈຍຠູຕາຍ ວິວຏ຺ຏາຍາຕິ ຣາຄາທິສພ຺ພກິເລສານໍ ອປຈຍເຫຕຸຠູຕາຍ ນິພ຺ພານາຍ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍວຣປ຺ປຫານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສີລສໍວຣາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສໍວເຣຫິ ເຈວ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຫາເນຫິ ຈ ອຸເປຕໍ. ອສຸຕ຺ຕນ຺ຕ ວິນິພທ຺ຘນ຺ຕິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ປາຬິສງ຺ຂາຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕວເສນ ອຣຈິຕໍ, ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ຈ ອນາໂຣປິຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຍຖານຸຣູປໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຣູປາ ຫິ ປກິຓ຺ຓກເທສນາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ມູລໍ. ໂອກ຺ກນ຺ຕິກຘມ຺ມເທສນາ ນາມ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປສງ຺ເຄ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ນານານເຍຫິ ກຖິຍມານາ ຘມ຺ມເທສນາ, ເຕນາຫ ຠຄວາ ກິຣາຕິອາທິ. ປຏິກ຺ຂິປນາຘິປ຺ປາຍາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ‘‘ກິເມເຕນາ’’ຕິ ມທ຺ທນຈິຕ຺ຕາ.

ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖວເສນາຕິ ປຕິຏ຺ຐາອຘິຄມຸປາຍວເສນ. ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ອາຣຕິ ວິຣຕີຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໗໐໖) ນິທ຺ທິຏ຺ຐວິຣຕິໂຍ ເຈວ, ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຈຕນາ ສຎ຺ເຈຕນາຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໗໐໔) ນິທ຺ທິຏ຺ຐເຈຕນາ ຈ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ຜສ຺ໂສ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໗໐໕) ນິທ຺ທິຏ຺ຐຜສ຺ສາທິຘມ຺ມາ ຈ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ຖ ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍຕິ ອິທໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນາມກາໂຍຕິ ນາມສມູໂຫ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ, ເສສານິປິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນານິ. ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ວິຣຕິອາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ຕປ຺ປກາສກຎ຺ຈ ວຈນໍ.

ອຕ຺ຖວເສຕິ ຫິຕວິເສເສ ອານິສໍສວິເສເສ, ເຕ ຈ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ກາຣຓວເສ’’ຕິ. ສຸຂວິຫາຣາຠາເວ ສຫຊີວນສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສຫຊີວິຕາຕິ ສຸຂວິຫາໂຣວ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄລາຕິ ນິສ຺ສີລາ ທູສິຕສີລາ ຈ. ປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທປ຺ປສງ຺ເຄ ຫິ ນິສ຺ສີລາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ເສສສິກ຺ຂາປທປສງ຺ເຄ ເຕຫິ ເຕຫິ ວີຕິກ຺ກເມຫິ ຂຓ຺ຑຉິທ຺ທາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທູສິຕສີລາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອຸຠເຍນປິ ອລຊ຺ຊິໂນວ ອິຘ ‘‘ທຸສ຺ສີລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານມ຺ປິ ທສ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຣິ ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລ ນິສ຺ສາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ, ເຕເນວ ‘‘ເຍ ມງ຺ກຸຕໍ…ເປ… ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທສາຘາຣຓວເສນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ມງ຺ກຸຕນ຺ຕິ ນິຕ຺ເຕຊຕໍ ອໂຘມຸຂຕໍ. ຘມ຺ເມນາຕິອາທີສຸ ຘມ຺ໂມຕິ ຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸ. ວິນໂຍຕິ ໂຈທນາ ເຈວ ສາຣຓາ ຈ. ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາ ເຈວ ອນຸສາວນສມ຺ປທາ ຈ. ສນ຺ທິຏ຺ຐມານາຕິ ສໍສຍໍ ອາປຊ຺ຊມານາ. ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາຕິ ປີຬິຕາ. ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາມຄ຺ຄີ ນ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ອລຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖາທິສກລສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ຘມ຺ມປຣິໂຠຄຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ນິຍຕກາລິກຕາຍ ຈ ອວສ຺ສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສງ຺ຆກມ຺ມໂຕ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອກິຕ຺ຕິ ຄຣຫາ. ອຍໂສ ປຣິວາຣຫານິ.

ຈຸທ຺ທສ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ນາມ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໕໖ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕານິ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ອາວາສິກຄມິກອນຸໂມທນຠຕ຺ຕຄ຺ຄປິຓ຺ຑຈາຣິກອາຣຎ຺ຎກເສນາສນຊນ຺ຕາຆຣວຈ຺ຈກຸຏິອຸປຊ຺ຌາຍສທ຺ຘິວິຫາຣິກອາຈຣິຍອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຸທ຺ທສ ວຕ຺ຕານິ, ເອຕານິ ຈ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສພ຺ພທາ ຈ ຍຖາຣຫໍ ຈຣິຕພ຺ພານິ. ທ຺ເວ ອສີຕິ ມຫາວຕ຺ຕານິ ປນ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຕາທິກາເລເຍວ ຈຣິຕພ຺ພານິ, ນ ສພ຺ພທາ. ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ຄຓິຕານິ. ຕານິ ປນ ‘‘ປາຣິວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໗໕) ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ…ເປ… ນ ຉມາຍ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວສານານິ ຉສຏ຺ຐິ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປາຣິວາສິເກນ ວຸຑ຺ຒຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ, ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣເຫນ, ມານຕ຺ຕຈາຣິເກນ, ມານຕ຺ຕາຣເຫນ, ອພ຺ຠານາຣເຫນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໘໒) ວຸຕ຺ຕວຕ຺ຕານິ ປກຕຕ຺ເຕນ ຈຣິຕພ຺ເພຫິ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕຣາທີສຸ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕເຣສຸ ຈຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ຄຓິຕານິ ປຎ຺ຈາຕິ ເອກສຕ຺ຕຕິວຕ຺ຕານິ ຈ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຕວຕ຺ເຕສຸ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠິວາທນໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ…ເປ… ນຫາເນ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໘໖) ອິທໍ ອຠິວາທນາທີນໍ ອສາທິຍນໍ ເອກໍ, ‘‘ນ ປກຕຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸທ຺ຘໍເສຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທີນິ (ຈູຬວ. ໕໑) ຈ ທສາຕິ ເອວໍ ທ຺ວາສີຕິ ວຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເຕສ຺ເວວ ປນ ການິຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາທິວຕ຺ຕານິ ການິຈິ ປາຣິວາສິກາທິວຕ຺ຕານີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ທ຺ວາສີຕິເຍວ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ອຏ຺ຐກຖາປເທເສ ອປ຺ປກໍ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອສີຕິຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີຕິ ອາຄຕໍ. ອຖ ວາ ປຸຣິເມຫິ ຈຸທ຺ທສວຕ຺ເຕຫິ ອສງ຺ຄຫິຕານິ ວິນຍາຄຕານິ ສພ຺ພານິ ວຕ຺ຕານິ ຍຖາ ທ຺ວາສີຕິ ວຕ຺ຕານິ, ອສີຕິ ວຕ຺ຕານິ ເອວ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຎາຕພ຺ພານິ.

ສໍວຣວິນໂຍຕິ ສີລສໍວໂຣ ສຕິສໍວໂຣ ຎາຓສໍວໂຣ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ສໍວໂຣ ຍຖາສກໍ ສໍວຣິຕພ຺ພານໍ ວິເນຕພ຺ພານຎ຺ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ, ວິນຍນໂຕ ວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຫານວິນໂຍຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ປຫານໍ, ຍສ຺ມາ ຈາຄຏ຺ເຐນ ປຫານໍ, ວິນຍນຏ຺ເຐນ ວິນໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຫານວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຖວິນໂຍຕິ ສຕ຺ຕ ອຘິກຣຓສມຖາ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທເມວ. ຕມ຺ປິ ຫິ ຠຄວໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາວ ອນຸຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ ຕພ຺ຠາເວ ເອວ ຠາວໂຕ. ສງ຺ຂລິກນຍໍ ກຕ຺ວາ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍຊນຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມປຸຣິມປທສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປເທເນວ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ອໂຍສງ຺ຂລິກສທິສນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຂລິກນຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສສຸ ປເທສຸ ເອກເມກໍ ປທໍ ຕທວເສເສຫິ ນວນວປເທຫິ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອເກກປທມູລິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ຫິ ໂສ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໓໓໔) ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສູຕິ ອາທິໍກຕ຺ວາ ຍໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ, ຕໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍາຕິ ປຣິໂຍສານໍ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກວເສເນວ ສງ຺ຂລິກນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ເອກມູລກນເຍ ອາຄຕພທ຺ຘຈກ຺ກນເຍນ ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐູຕິ ອິທມ຺ປິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພທ຺ຘຈກ຺ເກ ກເຕ ປຸຣິມປຸຣິມານິ ທສ ຘມ຺ມປທານິ, ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມານິ ທສ ອຕ຺ຖປທານິ ຈາຕິ ວີສຕິ ປທານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກມູລກນເຍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ວາເຣ ນເວວ ອຕ຺ຖປທານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ເອວໍ ທສຫິ ວາເຣຫິ ນວຸຕິ ອຕ຺ຖປທານິ ນວຸຕິ ຘມ຺ມປທານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ສງ຺ຂລິກນເຍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ທສຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ ທສຫິ ຘມ຺ມປເທຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊິຕານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕຎ຺ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໓໙) ສງ຺ຂລິກນເຍປິ ເອກມູລກນເຍປິ ປຈ຺ເຈກໍ ອຕ຺ຖສຕສ຺ສ ຘມ຺ມສຕສ຺ສ ໂຍຊນາມຸຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕຖາ ສິທ຺ເຘປິ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕນ຺ຕິ (ປຣິ. ໓໓໔) ຄາຖາຍ ນ ສເມຕິ ທ຺ເວ ອຕ຺ຖສຕານິ ທ຺ເວ ຘມ຺ມສຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ ອຏ຺ຐ ຎາຓສຕານີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ທ຺ເວ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານີຕິ ອຕ຺ຖໂຊຕິການໍ ນິຣຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕໍ, ຘມ຺ມຠູຕານໍ ນິຣຸຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ວເສນ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕນ຺ຕິ ທ຺ເວ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ຎາຓສຕານີຕິ ອຕ຺ຖສເຕ ຎາຓສຕໍ, ຘມ຺ມສເຕ ຎາຓສຕໍ, ທ຺ວີສຸ ນິຣຸຕ຺ຕິສເຕສຸ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານິ. ອຕິເຣການຍນຕ຺ໂຖຕິ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐. ປຈຸຣຕ຺ເຖ ຫິ ວຕ຺ຕມານວຈນນ຺ຕິ ເອກທາ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອໂນຣມິຕ຺ວາ ທິວເສ ທິວເສ ເສວນິຈ຺ຉາຍ ວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ເສວນາຍ ອຠາວກ຺ຂເຓປິ ອິຫ ມລ຺ລາ ຍຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິອາທີສຸ ວິຍ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນຕໍ ພາຫຸລ຺ລວຸຕ຺ຕິຕຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ປຏິເສວຕີຕິ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາຕິ ວິຈຣນ຺ຕາ.

໔໑. ສໂຫຑ຺ຒຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ສຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫິໂຕ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕເຖວ ໂຫຕີຕິ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສາທິປຸຄ຺ຄລວິເສສໍ ກິຎ຺ຈິ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສປຓ຺ຑກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ຕິໍສວິເຘປິ ມຄ຺ເຄ ເມຖຸນໍ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊກຣໍ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕນ ຍໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອຘິປ຺ປາຍປ຺ປກາສນວເສນ ສຸໂພຘຕ຺ຖາຍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕກວເສນາຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ອາມສນໍ ອາມຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ທຬ຺ຫຕຣໍ ຜຸສນໍ. ຆຏ຺ຏນໍ ປນ ຕໂຕ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສຣີເຣນ ສຣີຣສ຺ສ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ອນຸຣາເຄນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ສນາທິສພ຺ພມ຺ປິ.

໔໒. ປາຓາຕິປາຕາທິສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ສຸຣາປານາທິອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານຎ຺ຈ (ປາຈິ. ໓໒໖ ອາທໂຍ) ເອເກເນວ ລກ຺ຂຓວຈເນນ ໂລກວຊ຺ຊຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ອິທໍ ກິຎ຺ຈາປິ ອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາເຍວ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ເສວ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ຂສມ຺ຠວໂຕ, ຕຖາປິ ສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານມ຺ປິ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຈງ຺ກມນາທີສຸ ໂລເກ ປາຓຆາຕໂວຫາຣສມ຺ຠເວນ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ຂໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ສາຘາຣຓວເສນ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ອິມສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາລກ຺ຂຓໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ, ອິຕເຣສໍ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂເຍວ ອກຸສລນິຍໂມ, ນ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ກຸສລໍ ວາ ສິຍາ, ອກຸສລໍ ວາ, ອພ຺ຍາກຕໍ ວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ຕຖາ ສຕິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານມ຺ປິ ໂລກວຊ຺ຊຕາປສງ຺ຄໂຕ. ‘‘ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕມິທໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊປິ ອນາທຣິຍວເສນ ປຏິຆຈິຕ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ວາກ຺ຍໍ ນິຣຕ຺ຖກເມວ ສິຍາ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິປິ ໂລກວຊ຺ຊານີຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາປສງ຺ຄໂຕ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ນິຍມສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ສຸຣາປານາທີສຸ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລໍ ນ ໂຫເຕວາຕິ ນ ສກ຺ກາ ນິຍເມຕຸໍ, ເກວລໍ ປນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ, ນ ກຸສລາທີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ນິຍໂມ ສິຊ຺ຌຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕານມ຺ປິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປານໍ ຄນ຺ຘວຓ຺ຓກາທິຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ ລິມ຺ປນ຺ຕີນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວິນາປິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ລິມ຺ປນຎ຺ຈ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ ຈ ສມຕ຺ຖິໂຕ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໔໒) ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ວຈນໂຕ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸອຊານນວເສນ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ອຍໍ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຈິຕ຺ຕເກສຸ ຫິ ເຕຣສສຸ ໂລກວຊ຺ເຊສຸ ສຸຣາປານສ຺ເສວ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕນິຍໂມ, ນ ອິຕເຣສໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອກຸສລາທິຈິຕ຺ເຕນາປິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ຍໍ ປນ ເອວໍ ເກນຈິ ອນິຈ຺ຉມານໍ ສທ຺ທໂຕປິ ອປຕີຍມານມິມໍ ນິຍມໍ ປຣາຘິປ຺ປາຍໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍທິ ຫິ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ສິຍາ, ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ອິທໍ ວິເສສນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິຣຕ຺ຖກເມວ ເອວໍ ນິຍມສ຺ສ ເກນຈິ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ໂກຈິ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ນິຍມໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ເຍນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ອິທໍ ວິເສສນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ກິນ຺ຕຸ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ, ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ອນິຍຕໍ ອກຸສລເມວ ວາ ສິຍາ, ກຸສລາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣນ຺ຕິ ເອວເມວ ອິຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ວິເສສນມ຺ປິ ສາຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂສຸ ອກຸສລນິຍເມນ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ຈ ສິຊ຺ຌຕິ. ເຕສຸ ຈ ສຸຣາປານສ຺ເສວ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ຈ, ອິຕເຣສໍ ປນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ເອວາຕິ ວາໂທປິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນ ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນຸປປນ຺ນໍ ນາມ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ວິນາປິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ…ເປ… ສຸຣາປານາທິອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ນ ສິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຈ ຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕຸໍ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ອາຄຕວຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ພຫຸໍ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ຕໍ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ ອຏ຺ຐກຖາຫິ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ວຕ຺ຖຸອຊານນຕາຍ ເຈຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ເຈຕສ຺ສ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພໂຕ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ສພ຺ເພສໍ ໂລກວຊ຺ຊານໍ ອິເຘວ ປາຣາຊິກຏ຺ຐກຖາຍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຕ຺ວາ ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາຍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ‘‘ສາມຎ຺ຎໂຕ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕວ ອຕ຺ໂຖ ປຸນ ສຸຣາປານຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ປຸນ ວຈເນ ປໂຍຊນາຠາວາ, ຕທຎ຺ເຎສຸປິ ອຈິຕ຺ຕກໂລກວຊ຺ເຊສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາປສງ຺ຄໂຕ ຈ, ນາປິ ເອກຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ ນໂຍ ຕທຎ຺ເຎສຸປິ ເອກລກ຺ຂຓຕາຍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປເທເຍວ (ປາຈິ. ໓໒໖ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອຈິຕ຺ຕກໂລກວຊ຺ຊານໍ ສພ຺ພປຐເມ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທເຍວ (ປາຈິ. ໓໑໑ ອາທໂຍ) ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປເທເຍວ ວາ ວຕ຺ວາ ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸ ອຈິຕ຺ຕກໂລກວຊ຺ເຊສຸປີຕິ ອຕິທິສິຕພ຺ພໂຕ ຈ.

ອປິຈ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມເນວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ເທຫາທິວິຄມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ປຸນ ວຈນສ຺ສ. ສິກ຺ຂາປທວິສເຍ ຈ ວິເສສິຕພ຺ພໍ ວິເສເສຕ຺ວາວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຕຣຖາ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕາທິເຠທສ຺ສ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຈິຕ຺ຕການິ, ຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ອກຸສເລເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂລກວຊ຺ຊານິ ເຈວ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ ຈາ’’ຕິ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊາທີນໍ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ເອວ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເອວໍ ສຸຣາປານສ຺ສ. ຕສ຺ສ ປນ ປກ຺ຂທ຺ວຍສ຺ສາປິ ສາຘາຣຓວເສນ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ. ຕສ຺ມາ ອິທໍ ສຸຣາປານໍ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກປກ຺ຂທ຺ວເຍປິ ໂລກວຊ຺ຊໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸເມວ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສິຊ຺ຌຕິ. ເອເຕເນວ ຍໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິມສ຺ເສວ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ປຏິປາທກເມຕນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອິມິນາ ເອວ ຫິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຎ຺ເຎສຸປິ ໂລກວຊ຺ເຊສຸ ອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປເທສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ຕິຈິຕ຺ຕຕາ. ເຕເນວ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊໍ ຈິຕ຺ຕາຄາຣສິກ຺ຂາປທໍ ສງ຺ຆາຓິ ອິຕ຺ຖາລງ຺ກາໂຣ ຄນ຺ຘວຓ຺ຓໂກ ວາສິຕກປິຎ຺ຎາໂກ ຠິກ຺ຂຸນີອາທີຫິ ອຸມ຺ມທ຺ທນປຣິມທ຺ທນານີຕິ ອິມານິ ທສ ສິກ຺ຂາປທານິ ອຈິຕ຺ຕການິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ, ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຈິຕ຺ຕການິ, ຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ອກຸສເລເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂລກວຊ຺ຊານິ ເຈວ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ປຏິສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ຕພ຺ພິປຣີຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສາຘນໂຕ. ຕສ຺ມາ ສຸຣາປານສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸເມວ ອິທໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຖຸອຊານນຕາຍ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ກາໂຣ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂກ ອປິຈາຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ຍທິທໍ ອຎ຺ເຎສຸ ອຈິຕ຺ຕກໂລກວຊ຺ເຊສຸ ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຈິຕ຺ຕການິ, ຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ອກຸສເລເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂລກວຊ຺ຊານິ ເຈວ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ ຈາຕິ ໂລກວຊ຺ຊຕາຍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ລກ຺ຂຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ເອຕ຺ຖ ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປເທ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ອິຘ ປນ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ກຕໂຣຕິ ເຈ? ວຕ຺ຖຸອຊານນຕາຍ ເອວ ວຕ຺ຖຸຊານນຈິຕ຺ເຕນ ວິນາປິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ ເອວ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕກຕາຍ ວິເສໂສ. ກິນ຺ຕຸ ວຕ຺ຖຸອຊານນສງ຺ຂາຕອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ສຸຣາເມຣຍສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພຕາຍາຕິ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ອິຘ ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕີ’’ຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ອກຸສເລເນວາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠຍປກ຺ເຂປິ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ສິທ຺ຘາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວ ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໒.ປຈ຺ຉິມປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ຂຸທ຺ທກຏ຺ຐກຖາຍ ສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາຍ ‘‘ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານໍ ກາຍໂຕ ຈ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ຈາຕິ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຣາຕິ ຊານນຈິຕ຺ຕາຠາເວເນວ ເຫຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄວິຣຫິໂຕ ເກວໂລປິ ກາໂຍ ເອກສມຸຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ເອກສມຸຏ຺ຐານກ຺ຂເຓປິ ຍາຍ ເຈຕນາຍ ປິວຕິ, ສາ ເອກນ຺ຕອກຸສລາ ເອວ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຕຕ຺ເຖວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຐມາ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ເອກນ຺ຕອກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປກຕິວຊ຺ຊໂຕ ເວຣມຓິໂຍ, ເສສາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ໂລກວຊ຺ຊຕາສງ຺ຂາຕາ ປກຕິວຊ຺ຊຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ອງ຺ເຄສຸ ຈ ຊານນງ຺ຄໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານສ຺ສ ປນ ສຸຣາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕິ ມທນີຍໍ, ປາຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຕຊ຺ຊຎ຺ຈ ວາຍາມໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປີເຕ ຈ ປວິສຕີຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສຸຣາຕິ ຊານນງ຺ເຄນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈາຕິ. ຍທິ ຫິ ສຸຣາຕິ ຊານນມ຺ປິ ອງ຺ຄໍ ສິຍາ, ອວສ຺ສເມວ ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຎ຺ຎາສຸປິ ສຸຕ຺ຕປິຏກາທິອຏ຺ຐກຖາສຸ ກຕ຺ຖຈິ ຊານນງ຺ຄໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາປາຐສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ຍໍ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ‘‘ເອຕໍ ສຕ຺ຕໍ ມາເຣສ຺ສາມີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ນິປນ຺ນໍ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຓສາມຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຍຖາ ປາຓາຕິປາໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເອຕໍ ມຊ຺ຊໍ ປິວິສ຺ສາມີຕິ ອຎ຺ຎໍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ຊສາມຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຍຖາ ປນ ກຏ຺ຐສຎ຺ຎາຍ ສປ຺ປໍ ຆາເຕນ຺ຕສ຺ສ ປາຓາຕິປາໂຕ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ນາຬິເກຣປານສຎ຺ຎາຍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ປາຓາຕິປາເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພຖາ ສມານຕ຺ເຕນ ອຸປເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຕິວິຍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ເພສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມານຕາຍ ນິຍມາຠາວາ. ປາຓາຕິປາໂຕ ຫິ ປຣິຍາເຍນາປິ ສິຊ຺ຌຕິ, ນ ຕຖາ ອທິນ຺ນາທານໍ. ຕໍ ປນ ອາຓຕ຺ຕິຍາປິ ສິຊ຺ຌຕິ, ນ ຈ ເມຖຸນາທີສຸ. ຕສ຺ມາ ປໂຍຄງ຺ຄາທີຫິປິ ຠິນ຺ນານເມວ ສໍສຏ຺ຐໍ ສພ຺ພຖາ ສມີກຣຓໍ ອຍຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ ວິຍ ອທິນ຺ນາທານເມຖຸນາທີນິປິ ປຣິຍາຍກຖາທີຫິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ເກນຈິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ກິນ຺ຕິ ນ ຄຍ຺ຫຕິ ຕຖາ ວຈນາຠາວາຕິ ເຈ? ອິຘາປິ ‘‘ຕຖາ ປາຓາຕິປາຕສທິສໍ ສຸຣາປານ’’ນ຺ຕິ ວຈນາຠາວາ ອິທມ຺ປິ ນ ຄເຫຕພ຺ພເມວ. ກິຎ຺ຈິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນເນວ ສິທ຺ຘເມວຕ຺ຖໍ ປຏິພາຫນ຺ເຕນ ວິນຍຎ຺ຎຸນາ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມາທີຫິ ຕສ຺ສ ວິໂຣຘໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິພາເຫຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ປໂຍຄງ຺ຄາທີຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຠິນ຺ເນນ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣນ ສຫ ສມີກຣຓມຕ຺ເຕນ. ນ ຫິ ‘‘ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສາປິ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕາທິວິໂຣໂຘ ອຕ຺ຖິ, ວິນຍປິຏເກ ຕາວ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຣຸທ຺ຘໍ ສຸຕ຺ຕາທິກໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ນາປິ ສຸຕ຺ຕປິຏກາທີສຸ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາຕິ (ຘ. ປ. ໑, ໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພານິ ອກຸສລານິ ປຸພ຺ເພ ວີຕິກ຺ກມວຕ຺ຖຸໍ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໍ ເຕສໍ ສຸຕ຺ຕາຘິປ຺ປາຍານຠິຎ຺ຎາຕເມວ ປກາເສຕິ. ນ ຫິ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ປຸພ຺ເພ ວີຕິກ຺ກມວຕ຺ຖຸໍ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ອຖ ໂຂ ກຸສລາກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຠູຕໍ ສຫຊາຕຈິຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ວິນາ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ‘‘ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຫຊາຕຈິຕ຺ຕໍ ວິນາປິ ໂລຠາທິອກຸສລເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຍນ ຕໍ ນິເສຘາຍ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣຓີຍໍ ສິຍາ, ອຠິຘມ຺ມວິໂຣໂຘເປຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ປຸພ຺ເພ ນາມຊາຕິອາທິວເສນ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍໍ ກຸສລາກຸສລຊວນຸປ຺ປຕ຺ຕິວຈນໂຕ.

ອປິຈ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ຊວນານິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກຸສລາເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ກຸສລານິ ປນ ເຕສໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາທິອຸປນິສ຺ສຍພເລນ ອປ຺ປກາເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຸຓ຺ຫີຠູຕານມ຺ປິ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ຕານມ຺ປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິອກຸສລຊວນສ຺ເສວ ເຍຠຸຍ຺ຍປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ກຸສລາກຸສລວິຣຫິຕສ຺ສ ຊວນສ຺ສ ເຕສໍ ອຠາວາ. ອກຸສລາ ຫິ ວິສຍານຸຄຸຓໍ ວາສນານຸຄຸຓຎ຺ຈ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ປຸພ຺ເພ ຊານນາຊານນນິພທ຺ເຘນ. ເຍ ປນ ຊານນາທິອງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນາ ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ, ເຍ ຈ ຊານນາທິໍ ວິນາປິ ສິຊ຺ຌມານາ ສຸຣາປານມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ, ເຕ ເຕ ຕຖາ ຕຖາ ຍາຖາວໂຕ ຎຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ເຕສຎ຺ຈ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐວເສນ ຄຫເຓ ໂກ ນາມ ອຠິຘມ຺ມວິໂຣໂຘ. ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາທິວິໂຣຘາຠາວໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວເສເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ສາມເຓໂຣ ຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ໂຕ ສີລເຠທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ສີລເຠທສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາຓາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາທີນໍ ສີລເຠໂທ ວິຍ. ນ ຫິ ຕາສໍ ອກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ສີລເຠໂທ ໂຫຕິ ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕສມນຸຠາສນານນ຺ຕເຣເຍວ ວິຫິຕຕ຺ຕາ. ເອວມິຘາປິ ຊານິຕ຺ວາ ປິວເນ ເອວ ວິຫິໂຕ, ນ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວເນ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສິກ຺ຂາປທວິສໂຍ, ອຎ຺ໂຎ ອກຸສລວິສໂຍ. ເຕເນວ ສາມເຓຣານໍ ປຸຣິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຠິນ຺ເນ ສພ຺ພານິປິ ສິກ຺ຂາປທານິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອກຸສລໍ ປນ ຍໍ ຠິນ຺ນໍ, ເຕນ ເອເກເນວ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ເຎຫິ. ຕສ຺ມາ ສາມເຓຣສ຺ສ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ສີລເຠທາຠາເວປິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໔໒) ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເກຫິຈິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ‘‘ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຊານິຕ຺ວາປິ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສາມເຓໂຣ ຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ໂຕ ສີລເຠທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຊານິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອກາຣຓໍ. ນ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສາມເຓຣານໍ ຊານິຕ຺ວາ ປິວເນ ເອວ ສີລເຠໂທ, ນ ອຊານິຕ຺ວາຕິ ສີລເຠທກຖນຏ຺ຐາເນ ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ອວຈນໍ ອຊານນປກ຺ເຂ ອກຸສລາຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປສງ຺ຄາຠາວາ, ວຕ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ເອວ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ນ ຈ ເຕ ‘‘ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ອາຈຣິຍາ ອິມໍ ສາມເຓຣານໍ ສີລເຠທປ຺ປກາສກໍ ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາປາຐເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂວຈຸໍ, ເຍນ ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ອຖ ໂຂ ສຸຣາປານຏ຺ຐກຖາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປິຏກຏ຺ຐກຖາຄຕຎ຺ຈ ອເນກວິຘໍ ວຈນໍ, ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ປຣມ຺ປໂຣປເທສຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂວຈຸໍ. ຠິນ຺ນລທ຺ຘິການໍ ອຠຍຄິຣິກາທີນໍ ມຕຎ຺ເຫຕໍ, ຍທິທໍ ຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ເສວ ອກຸສລນ຺ຕິ ຄຫຓໍ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເກຫິຈິ ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຍຎ຺ຈ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໔໒) ‘‘ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສາປິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ມຸຂໍ ສຸຣາ ນ ປວິສຕິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປາຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ ເກຫິຈິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ‘‘ນ ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ສີລໍ ວິຍ ຫິ ອິທມ຺ປິ ອຣິຍສາວການໍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘຕ຺ຕໍເຍວ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ຠວນ຺ຕເຣປິ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ເນວ ປາຓໍ ຫນຕິ, ນ ສຸຣໍ ປິວຕິ. ສເຈ ປິສ຺ສ ສຸຣຎ຺ຈ ຂີຣຎ຺ຈ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຂີຣເມວ ປວິສຕິ, ນ ສຸຣາ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ໂກຎ຺ຈສກຸຓານໍ ຂີຣມິສ຺ສເກ ອຸທເກ ຂີຣເມວ ປວິສຕິ, ນ ອຸທກໍ. ອິທໍ ໂຍນິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເຈ, ອິທມ຺ປິ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕມ຺ປິ ນ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ຍຖາ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ສີລໍ ວິຍ ອຣິຍສາວການໍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ຘມ຺ມຕາ ນາມ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປາຣມິຕານຸຠາເວນ ອກຸສລານຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍໂມ ເອວ. ຕຖາ ອຣິຍສາວການມ຺ປິ ຠວນ຺ຕເຣ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ທສນ຺ນໍ ກມ຺ມປຖານໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອປາຍເຫຕຸການໍ ອກຸສລານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫາຍກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ຕໍຕໍສີລວີຕິກ຺ກມເຫຕຸກສ຺ສ ອກຸສລສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍໂມ ເອວ ຘມ຺ມຕາ. ນ ຫິ ສຠາວວາທີນໍ ຘມ຺ມຕາ ວິຍ ອເຫຕຸກຕາ ອິຘ ຘມ຺ມຕາ ນາມ. ຍຖາ ວາ ເອວໍຘມ຺ມຕານເຍ ກາຣຓສ຺ສ ຠາເວ ອຠາເວ ຈ ກາຣິຍສ຺ສ ຠາໂວ ອຠາໂວ ຈ ຘມ຺ມຕາ, ນ ອເຫຕຸອປ຺ປຈ຺ຈຍາຠາວາຠາໂວ, ເອວມິຘາປິ ປາຓາຕິປາຕາທິກມ຺ມປຖານໍ ເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຠາເວນ ເຕສໍ ອຠາໂວ, ຕທວເສສານໍ ອກຸສລານໍ ເຫຕຸໂນ ຠາເວນ ຠາໂວ ຈ ຘມ຺ມຕາ, ນ ອເຫຕຸກຕາ. ຕສ຺ມາ ອປາຍເຫຕຸໂນ ຣາຄສ຺ສ ອຠາເວເນວ ອຣິຍານໍ ອຊານິຕ຺ວາປິ ສຸຣາຍ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ສຸວຸຕ຺ຕເມວິທໍ ເກຫິຈິ ‘‘ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສາປິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ມຸຂໍ ສຸຣາ ນ ປວິສຕິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປາຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ, ຕໍ ເກນ ເຫຕຸນາ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ຊາຕນ຺ຕິ ນ ຎາຍຕິ, ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ວາ ກຖເນນ ກຖໍ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຍມ຺ປິ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໕໒) ‘‘ສຸຣຎ຺ຈ ຂີຣຎ຺ຈ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ…ເປ… ອິທໍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ, ຕມ຺ປິ ສຸຣາປານສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຎ຺ເຎວ ສາເຘຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຠວນ຺ຕເຣປິ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ປາຓໍ ນ ຫນຕິ, ນາທິນ຺ນໍ ອາທິຍຕິ…ເປ… ນ ສຸຣໍ ປິວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຸຣິມານໍ ຕາວ ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມປຖານໍ ສຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ວິຣມຓໍ ສຸກຣໍ, ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປນ ສຸຣາປານສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ກຖໍ ວິຣມຓໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ໂຈທນາສມ຺ຠວໍ ມນສິກຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸອຊານນວເສນ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ເຕປິ ຍສ຺ມາ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕອກຸສເລເນວ ສຸຣາ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພາ, ຕາທິສີ ຈ ອກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ມຄ຺ເຄເນວ ຫຕາ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ປຣຄລໍ ສຸຣາຍ ປວິສນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ຄມ຺ຍມານຕ຺ຖໍ ປຣິຫາຣວຈນໍ ວທຕາ ‘‘ສເຈ ປິສ຺ສ ສຸຣຎ຺ຈ ຂີຣຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຂີຣເມວ ປວິສຕິ, ນ ສຸຣາຕິ ອິທໍ ສຸຣາຍ ສພ຺ພຖາປິ ປຣຄລປ຺ປເວສາຠາວທສ຺ສນປຣໍ, ນ ປນ ສຸຣາມິສ຺ສຂີຣສ຺ສ ສຸຣາຍ ວິໂຍຊນສາມຕ຺ຖິຍທສ຺ສນປຣໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທິ ຫິ ສຸຣາມິສ຺ເສ ຂີເຣ ກິຎ຺ຈິ ປວິເສຍ຺ຍ, ຂີຣເມວ ປວິເສຍ຺ຍ, ນ ສຸຣາ. ຂີເຣ ປນ ສຸຣາຍ ອວິຍຸຕ຺ເຕ ນ ກິຎ຺ຈິ ປວິສຕີຕິ. ອິທໍ ໂຍນິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸທກສ຺ສ ມຸເຂ ອປ຺ປວິສນໍ ໂຍນິສິທ຺ຘໍ. ໂຍນີຕິ ເຈຕ຺ຖ ຊາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ມາ ໂກຎ຺ຈຊາຕິການໍ ມຸຂຕຸຓ຺ຑສງ຺ຂາຕານໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ຂີຣມິສ຺ສອຸທກຊ຺ໂຌຫຣຓເຫຕຸຕ຺ຕາຠາເວນ ຕໍ ອປ຺ປວິສນໍ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທມ຺ປິ ຫິ ຂີຣມິສ຺ສາຍ ສຸຣາຍ ຂີເຣ ປວິສນ຺ເຕປິ ປຣຄລາປວິສນນ຺ຕິ. ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ສຸຣາປິວນເຫຕຸຠູຕກິເລສສຫິຕຕ຺ຕາຠາວສງ຺ຂາຕາຍ ຘມ຺ມຕາຍ ສິທ຺ຘໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ສຸຣາຍ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປາຕພ຺ພໂຕ ອຣິຍສາວການໍ ອປິວນໍ ສມຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖາປິ ສິຍາ ອຊານນປກ຺ເຂ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ວິນາວ ປາຕພ຺ພຕ຺ເຕປິ ສຸຣາຍ ອປິວນໍ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ມຕາຕິ ສມຕ຺ຖນປຣເມຕນ຺ຕິ, ຕໍ ນ, ອຏ຺ຐກຖາວຈນນ຺ຕເຣຫິ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ຍຖາ ຫິ ວຈນນ຺ຕເຣຫິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາເຍວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອປິຈ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກມ຺ມປຖານໍ ຠວນ຺ຕເຣປິ ອກຣຓໍ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ມຕາສີລເມວ, ເຕສຎ຺ຈ ຍທິ ສຈິຕ຺ຕກຕໍ ສມານໍ. ສຸຣາປານໍ ວິຍ ອິຕຣານິປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຊານນ຺ເຕນາປິ ອຣິຍສາວເກນ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພານິ ສິຍຸໍ, ຕຖາ ຈ ອຊານນ຺ຕານໍ ອຣິຍານໍ ກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ເຕຫິປິ ວິຣມຓປຣມາຣຓປຣສນ຺ຕກຄຫຓາທີສຸ ກາຍວຈີປວຕ຺ຕິ ນ ສມ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ໂນ ເຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈງ຺ກມເນນ ປາຓວິໂຍຄສ຺ສ, ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓຕ຺ເຖຣິຍາ ພລກ຺ກາເຣນ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄຜຸສນສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ສຸຣາປານສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ສຸຣາ ອຣິຍານໍ ປຣຄລໍ ນ ປວິສຕີຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນນຸ ວຕ຺ຖຸໍ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ສພ຺ເພ ກມ຺ມປຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ນ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ວິປຣີຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂຕ, ອນິຈ຺ຈາທິໍ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຈ ຄຫຓນ຺ຕີ ທິຏ຺ຐິ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຊານາຕິ. ຍທິ ຫິ ຊາເນຍ຺ຍ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເຍວ ນ ສິຍາ. ສາ ຈ ກມ຺ມປເຖສຸ ຄຓິຕາຕິ ກຸໂຕ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມປຖປ຺ປວຕ຺ຕິນິຍໂມ. ອຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໍ ສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີປິ ‘‘ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສຣູປຄ຺ຄຫຓໂຕ ທິຏ຺ຐິປິ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຊານາຕີຕິ ເຈ? ນ, ສຸຣາປານສ຺ສປິ ‘‘ອຍໍ ນ ສຸຣາ’’ຕິ ສຣູປຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ສມານຕ຺ຕາ. ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ຖຸປຣາມສເນປິ ‘‘ສຸຣາ’’ຕິ ວິເສສວິຊານນາຠາວາ ນ ຊານາຕີຕິ ເຈ? ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕີປິ ‘‘ອສພ຺ພຎ຺ຎູ’’ຕິປິ ວິເສສຊານນາຠາວາ ທິຏ຺ຐິປິ ວຕ຺ຖຸໍ ນ ຊານາຕີຕິ ສມານເມວ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘາຕິ ອຫິໂຕຕິ ອຫິຕໍ ວາ ປູຣຓກສ຺ສປາທິໍ ຫິໂຕ ປຏິຆສ຺ສ ວາ ອນຸນຍສ຺ສ ວາ ອຸປ຺ປາທເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິປລ຺ລາສປຸພ຺ພກຎ຺ຫິ ສພ຺ພໍ ອກຸສລໍ.

ອປິຈ ສຸຣາຍ ປີຍມານາຍ ນິຍເມນ ອກຸສລຸປ຺ປາທນໍ ສຠາໂວ ປີຕາຍ ວິຍ. ຂີຣາທິສຎ຺ຎາຍ ປີຕສຸຣສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ມາຕຸຠຄິນິອາທີສຸປິ ຣາຄໂທສາທິອກຸສລປ຺ປພນ຺ໂຘ ວຕ຺ຖຸສຠາເວເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ປີຍມານກ຺ຂເຓປິ ຕິຂິໂຓ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ, ເຕເນວ ສາຄຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນກາເລ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາທິຌານປຣິຫານິ, ປຈ຺ຉາ ຈ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ອຄາຣວາທິອກຸສລປ຺ປພນ຺ໂຘ ຍາວ ສຸຣາວິຄມາ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖ. ເຕເນວ ຠຄວາປິ ຕສ຺ສ ອຄາຣວາທິອກອຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນມຸເຂນ ສຸຣາໂທສໍ ປກາເສຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສິ. ນ ຫິ ປຎ຺ຈນີວຣຓຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິນາ ຌານປຣິຫານິ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ສຸຣາ ປີຍມານາ ປີຕາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ອກຸສລຸປ຺ປາທິກາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາຄຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຌານປຣິຫານິຍາ ອນ຺ວຍໂຕປິ, ອຣິຍານໍ ກິເລສາຠາເວນ ມຸເຂນ ສຸຣາຍ ອປ຺ປເວສສງ຺ຂາຕພ຺ຍຕິເຣກໂຕປິ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ຄຫຓເມວ ຫິ ວິຠຊ຺ຊວາທີມຕານຸສາຣໍ.

ຍໍ ປນ ‘‘ຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ເສວ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ຄຫຓໍ, ຕໍ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິການໍ ອຠຍຄິຣິກາທີນເມວ ມຕໍ, ຕໍ ປນ ຄຓ຺ຐິປທກາຣກາທີຫິ ‘‘ປຣວາໂທ’’ຕິ ອຊານນ຺ເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິຍາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ລິຂິຕໍ ວິຠຊ຺ຊວາທີມຓ຺ຑລມ຺ປິ ປວິສິຕ຺ວາ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ສາສນໍ ທູເສຕິ, ປຸຣາປິ ກິຣ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ທມິຬຣຏ຺ເຐ ໂກຈິ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິໂກ ນາຄເສໂນ ນາມ ເຖໂຣ ກຸຓ຺ຑລເກສີວຕ຺ຖຸໍ ປຣວາທມຖນນຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທມິຬກພ຺ພຣູເປນ ກາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິມໍ ສຸຣາປານສ຺ສ ຊານິຕ຺ວາວ ປິວເນ ອກຸສລນຍໍ, ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ເທສກາລາທິເຠເທນ ອນນ຺ຕມ຺ປິ ເຎຍ຺ຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ສລກ຺ຂຓວເສເນວ ຎາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ເຕນ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອນນ຺ຕຕ຺ຕຫານິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ອນິຈ຺ຈາທິສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວເສເນວ ປນ ຎາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ເມສຸ ນາມຣູປນ຺ຕິອາທິເຠໂທ ວິຍ ປຸຄ຺ຄລາທິສມ຺ມຸຕິປິ ວິສຸໍ ວຕ຺ຖຸເຠໂທ ເອວາ’’ຕິ ຈ ເອວມາທິກໍ ພຫຸໍ ວິປຣີຕຕ຺ຖນຍໍ ກພ຺ພາກາຣສ຺ສ ກວິໂນ ອຸປທິສິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ປພນ຺ເຘ ກາຣຓາຠາເສຫິ ສຕິໍ ສມ຺ໂມເຫຕ຺ວາ ປພນ຺ຘາເປສິ, ຕຎ຺ຈ ກພ຺ພໍ ນິສ຺ສາຍ ອິມໍ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິກມຕໍ ອິຘ ວິຠຊ຺ຊວາທີມເຕ ສມ຺ມິສ຺ສໍ ຈິຣໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖ. ຕໍ ປນ ປຈ຺ຉາ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘປ຺ປິຍມຫາເຖເຣນ ພາຫິຣພ຺ຠຣິກໍ ທິຏ຺ຐິຊາລໍ ວິຆາເຏຕ຺ວາ ອິຘ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ເຕນ ໂສຘິຕມ຺ປິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍາ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໔໒) ວິນຍຏີກາຍ ສຸຣາປານສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ສມຕ຺ຖນວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ເກຫິຈິ ວິປລ຺ລຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕຫິ ປຸນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສິຣໍ ຊາຕໍ, ຕຎ຺ຈ ມຫາເຖເຣຫິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ຄາຣຍ຺ຫວາທໍ ກຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ລທ຺ຘິຄາຫເກ ຈ ຠິກ຺ຂູ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ຈິເຣເນວ ວູປສມິຕໍ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ມຍໍ ເອວໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອິທໍ ປຏິກ຺ຂິປິມ຺ຫ ‘‘ມາ ອຎ຺ເຎປິ ວິຠຊ຺ຊວາທິໂນ ອຍໍ ລທ຺ຘິ ທູເສສີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕານິ ອວຸຕ຺ຕານິ ຈ ກາຣຓານິ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຍຖາ ອາຄມວິໂຣໂຘ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ເສສນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ເລສຄ຺ຄຫຓໍ ນິວາເຣນ຺ຕີ. ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໑) ເລສຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ກາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີ. ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາຕິ ຕທຸຠຍເລສຄ຺ຄຫຓທ຺ວາຣານໍ ວເສນ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວີຕິກ຺ກມໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາ. ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິທ຺ຘໍ ອາປຕ຺ຕິຎ຺ເຎວ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣນ຺ຕີ, ອນາປຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສໍ ອທທມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ຈ ຍສ຺ມາ ວີຕິກ຺ກມາຠາເວ, ອວິສຍຕາຍ ອພ຺ໂພຫາຣິເກ ວີຕິກ຺ກເມ ຈ ໂລກວຊ຺ເຊປິ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາຕິອາທິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາຕິ ອິມິສ຺ສາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ‘‘ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາຕິ ອິມິສ຺ສາ ‘‘ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາຕິ ປາປິຈ຺ຉາຍ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານໂຕ ປກາສນວສປ຺ປວຕ຺ຕວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອຘິມານິກສ຺ສ ຫິ ອນຘິຄເຕ ອຘິຄຕສຎ຺ຎິຕາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວີຕິກ຺ກໂມ ນຕ຺ຖິ. ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອຕ຺ເຖສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຈຕນາ, ສາ ຈ ໂຂ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໕) ວຈນໂຕ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຍ ອຸປກ຺ກມນສ຺ສ ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຕປິ ຖິນມິທ຺ເຘນ ອຠິຠູຕຕາຍ ອວສຕ຺ເຕນ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ, ອາປຕ຺ຕິກາຣຓໂວຫາຣາຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ‘‘ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຸວິຘາປິ ເຈສາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕິກຣາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອກເຕ ວີຕິກ຺ກເມຕິ ອາປທາສຸປິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກເມ ອກເຕ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາ ນ ຠຸຎ຺ຊິໍສູຕິອາທີສຸ ວິຍ ວີຕິກ຺ກມໍ ອກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາໂຣຈິຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປຐມໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ພທ຺ຘສິກ຺ຂາປທໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ອນາປຕ຺ຕິກຣຓວເສນ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີ. ທ຺ວາຣໍ ທທມານາຕິ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ທ຺ວາຣໍ ທທມານາ. ອປຣາປຣມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກຸຣຸມານາຕິ ທິນ຺ເນນ ເຕນ ທ຺ວາເຣນ ອຸປຣູປຣິ ອນາປຕ຺ຕິຠາວໍ ທີເປນ຺ຕີ. ປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປເທ ອຸທາຍິນາ ‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕິກາຍ ເວສິຍາ ນ ໂທໂສ’’ຕິ ເລເສນ ວີຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາປຊ຺ຊນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໒໙໖ ອາທໂຍ) ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ກເຕ ວີຕິກ຺ກເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄຕິກາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ສນ຺ຖຕຠາຓວາໂຣ

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໓-໔໔. ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸກຖາຍ ປາຬິຍໍ ‘‘ເວສາລິກາ…ເປ… ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິໍສູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕ ຎາຕິກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຄິຫິຠູຕາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ເມຖຸນໍ ປຏິເສວິໍສູຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ຎາຕິພ຺ຍສເນນປິ ຜຸຏ຺ຐາຕິອາທິ. ຎາຕີນໍ ວິນາໂສ ຣາຊທຓ຺ຑາທິກາຣເຓນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ຣາຊທຓ຺ຑອິຈ຺ຈາທິ. ຘຎ຺ຎຫິຣຎ຺ຎທາສິທາສໂຄມຫິໍສາທິຘນານິ ໂຠຄາ ນາມ, ເຕສມ຺ປິ ຣາຊທຓ຺ຑາທິນາວ ວິນາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ເອສ ນໂຍ ທຸຕິຍປເທປີ’’ຕິ. ນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘຕິອາທິນາ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອປ຺ປສນ຺ນາວ ສາສເນ ອຠພ຺ພາຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຠພ຺ພຕໍ ປກາເສນ຺ຕາ ນ ມຍນ຺ຕິອາທິມາຫໍສູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສູ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອນາຄເຕ ອາໂລກາກາສກສິເຓ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ປນ ສທ຺ຘິໍ ຈຕ຺ຕາລີສ ໂຫນ຺ຕິ. ວິຠຕ຺ຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອິທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິຠາຄໂສ ທສ຺ສິຕາ ສອຸປຈາຣຊ຺ຌານາ ມຫຄ຺ຄຕກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ຄິຫິປລິໂພຘນ຺ຕິ ສຫໂສກິຕາທິວເສນ ຄິຫີສຸ ພ຺ຍາວຏຕໍ. ອາວາສປລິໂພຘນ຺ຕິ ເສນາສເນສຸ ນວກມ຺ມາທິວເສນ ນິຈ຺ຈພ຺ຍາວຏຕໍ. ທຸປ຺ປຣິຈ຺ຈາຄານໍ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປລິໂພຘານໍ ວເສນ ສພ຺ເພປິ ປລິໂພຘາ ສງ຺ຄຫິຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຍນາຕິ ກາຣເຓນ. ອສໍວາໂສຕິ ອິທໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ເກນຈິປິ ປຣິຍາເຍນ ຠິກ຺ຂຸ ຫຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ນາຣຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອສໍວາໂສ’’ຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມູຫເນຍ຺ຍາຕິ ‘‘ໂສ ອາຄໂຕ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກສ຺ສ ສາມເຓຣຠູມິ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເຕນາຫ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ປນ ຐິໂຕຕິອາທິ. ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ (ປາຣາ. ໓໙) ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕສິກ຺ໂຂ ຍສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸ ນ ໂຫຕິ, ເມຖຸນເສວເນ ຈ ປາຣາຊິກໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ‘‘ອາຄໂຕ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ປາຣາຊິກໍ ນ ສມູຫນຕິ ນາມ, ເຕນາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ອວິປນ຺ນສີລຕາຍາ’’ຕິ. ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕. ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ປາຬິໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ, ຕຖາ ຫິ ‘‘ປຎ຺ຈຫຸປາລິ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນານຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ສຸຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິປາຬິໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຎ຺ຈ ນີຫຣິໍສຸ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ຠຓຕີ’’ຕິ ເອວມາທິໂຕ ອາຈຣິຍວາທໍ. ‘‘ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ເອວມາຫ – ‘ອນາປຕ຺ຕິ, ອາວຸໂສ, ສຸປິນນ຺ເຕນາ’ຕິ’’ ເອວມາທິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິໍ ນີຫຣິໍສຸ, ສາ ຈ ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕໍ ຊາຕໍ, ເອວມຎ຺ຎາປິ ສຸຕ຺ຕາທີຫິ ສງ຺ຄຫິຕາວ ຄເຫຕພ຺ພາ, ເນຕຣາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສາຏ຺ຐກຖໍ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຈຕູສຸ ປເທເສສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຕຸຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິນຍໍ ປກາເສສຸໍ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ ມິລິນ຺ທປຎ຺ເຫ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຓ຺ຐາທິວຓ຺ຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານກຣຓາທີຫິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາວ ຠາສິຕວຈນໍ ອາຫຈ຺ຈປທໍ. ຣໂສຕິ ສາໂຣ ‘‘ປຕ຺ຕຣໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໖໒໘-໖໓໐) ວິຍ, ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕອນຸຎ຺ຎາຕສຸຕ຺ຕສາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຣໂສຕິ ວາ ລກ຺ຂຓໍ ປຏິວຕ຺ຖຸກໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາທິອາຈຣິຍວໍເສນ ອາຠຕາ ອຏ຺ຐກຖາ ອາຈຣິຍວໍໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍວໍໂສຕິ ອາຈຣິຍວາໂທ’’ຕິ.

ວິນຍປິຏເກ ປາຬີຕິ ອິຘ ອຘິກາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສປິຏເກສຸປິ ສຸຕ຺ຕາທິຈຕຸນຍາ ຍຖານຸຣູປໍ ລພ຺ຠນ຺ເຕວ. ມຫາປເທສາຕິ ມຫາໂອກາສາ ມຫາວິສຍາ, ເຕ ອຕ຺ຖໂຕ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິປາຬິວເສນ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມໂຕ ກປ຺ປິຍານຸໂລມໂຕ ຈ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ນຍໂຕ ຕຖາ ຕຖາ ຄຍ຺ຫມານາ ອຕ຺ຖນຍາ ເອວ. ເຕ ຫິ ຠຄວຕາ ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ເຕສຸປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸໂລເມສຸ, ອນຸຎ຺ຎາຕານຸໂລເມສຸ ຈ ເສເສສຸ ກິຈ຺ເຈສຸ ນິວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ມຫາໂຄຈຣາຕິ ‘‘ມຫາປເທສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ ສາຘິປ຺ປາຍາ ປາຬິເຍວ ຕສ຺ສາ ສຸຕ຺ເຕ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ…ເປ… ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຫສາ ສາຘິປ຺ປາຍາ ປາຬິ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ ວາ ໂຫຕິ, ເຍນາຍໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ອິມໍ ປາຬິອຘິປ຺ປາຍໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ຄຫິຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖາວ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ຕປ຺ປກາສກຕ຺ຕາ ປນ ອຍໍ ປາຬິປິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ເຍ ຠຄວຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຕິອາທິ. ຍໍ ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິປາຬິນເຍນ ຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ຄເຫຕພ຺ພາ ເຍ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມາທໂຍ ອຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ມຫາປເທສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠຄວໂຕ ປກິຓ຺ຓກເທສນາຠູຕາ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຠູຕາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາ. ຍສ຺ມາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ປາຬິວຓ຺ຓນາກ຺ກເມນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ຈ ອຏ຺ຐກຖາ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລເມສຸ ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ຈ ເອສາ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິປິ ປມາຓຠູຕາ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ວຈນານຸໂລມຎ຺ຈ ອນິສ຺ສາຍ ອຄ຺ຄສາວກາທໂຍປິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພເລນ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມວິນເຍສຸ ກຎ຺ຈິ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເຠທໍ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ເຕ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ວິສຸໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາທີນໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕທວເສສໍ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕຸຘາ ວິນໂຍ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ສຸຕ຺ຕາທໂຍ ນິສ຺ສາເຍວ ປວຕ຺ຕາປິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ເຕສຸ ສຣູເປນ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາເທ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອນຸພຸທ຺ຘິຍາ ນຍຄ຺ຄາເຫນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ອນຸຄຕາຍ ເອວ ພຸທ຺ຘິຍາ ເຕຫິ ລທ຺ຘນຍຄ຺ຄາເຫນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຖຣວາໂທຕິ ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣາທີນໍ ຄາໂຫ. ສຸຕ຺ຕາທິໍ ນິສ຺ສາເຍວ ວິປຣີຕໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ຕໍ ປນາຕິອາທິ. ອຕ຺ເຖນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ນຍຄ຺ຄຫິເຕນ ອຕ຺ເຖນ. ປາຬິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄາຫສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູຕໍ ສາຏ຺ຐກຖໍ ປາຬິໍ. ປາຬິຍາຕິ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປຕ຺ຖໍ ປເຣນາຫຏາຍ ສາຏ຺ຐກຖາຍ ປາຬິຍາ, ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ນິສ຺ສາຍ ປາຬິຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຈຣິຍວາເທຕິ ອຕ຺ຕນາ ປເຣນ ຈ ສມຸທ຺ຘຏອຏ຺ຐກຖາຍ. ໂອຕຣຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸທ຺ຘເຏຫິ ສໍສນ຺ທນວເສນ ໂອຕຣຕິ, ປເຣນ ອຸທ຺ຘເຏນ ສເມຕິ. ສພ຺ພທຸພ຺ພລາຕິ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂທສວາສນາຍ ຍາຖາວໂຕ ອຕ຺ຖສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ປມາທປາຐວເສນ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມນ ອສໍສນ຺ທນາປິ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕໂຣ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຍ ສຸຕ຺ເຕນ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ, ເອວຣູປາວ ອຕ຺ຖາ ມຫາປເທສໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ ຕຖາ ຕຖາ ອຸທ຺ຘຏອຕ຺ຖານເມວ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຫິ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ. ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິພາຫິຍໍ. ກາຣກສງ຺ຆສທິສນ຺ຕິ ປມາຓຕ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕິກາຣກສງ຺ຆສທິສໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ຐິຕກາລສທິສນ຺ຕິ ຘຣມານກພຸທ຺ຘສທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕີຕິອາທີສຸ ໂຍ ຍຖາຠູຕມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຖນສີໂລ, ໂສ ສກວາທີ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ຫໍ ປາຬິວຈນໍ. ປຣວາທີຕິ ມຫາວິຫາຣວາສີ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎນິກາຍວາສີ ວາ, ໂຍ ວິປຣີຕໂຕ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຖນສີໂລ, ໂສວ ອິຘ ‘‘ປຣວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ຫໍ ວາ ອນາຣຸຬ຺ຫໍ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວິປລ຺ລາສໂຕ ວາ ວຎ຺ຈນາຍ ວາ ‘‘ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຄຕມິທ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສິຍມານໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ເກຈິ ‘‘ອຎ຺ຎນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ສກວາທີປຣວາທີນໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ຫສຸຕ຺ຕາທີນໍ ເອວ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫໍ ປາຬິອາຄຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນ ຫິ ສກວາທີ ອຎ຺ຎນິກາຍສຸຕ຺ຕາທິໍ ປມາຓໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເຍນ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ທສ຺ສິເຕສຸ ຕຕ຺ຖ ຐາຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ວກ຺ຂຕິ ຈ ‘‘ປໂຣ ຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຠາວສາຘກໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ…ເປ… ‘ສາຘູ’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອກປ຺ປິເຍເຍວ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕). ຕສ຺ມາ ປຣວາທິນາປິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕເຍ ອນາຣຸຬ຺ຫມ຺ປິ ອນາຣຸຬ຺ຫມິຈ຺ເຈວ ທສ຺ສີຍຕິ, ເກວລໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕາທິໂນ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕເຍ ອນາຄຕສ຺ສ ກູຏຕາ, ອາຄຕສ຺ສ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍາຍ ອຎ຺ຎຖາ ອຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາ ຈ ວິເສໂສ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ກູຏໍ, ຕໍ ອປນີຍຕິ. ຍໍ ອຎ຺ຎຖາ ໂຍຊິຕໍ, ຕສ຺ສ ວິປຣີຕຕາສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທຎ຺ເຎນ ສຸຕ຺ຕາທິນາ ສໍສນ຺ທນາ ກຣີຍຕິ. ໂຍ ປນ ປຣວາທິນາ ຄຫິໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາທິນາ ສໍສນ຺ທຕິ, ໂສ ສກວາທິນາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄາຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຄຕເມວ ສຸຕ຺ຕາທິປມາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣເຓ ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ປຣວາເທ ປຎ຺ຈາຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫຓນານຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຄຕເມວ ຄຫິຕໍ, ນ ນິກາຍນ຺ຕເຣ ກິຎ຺ຈີຕິ.

ເຂປນ຺ຕິ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂປໍ ຉຑ຺ຑນໍ. ຄຣຫນ຺ຕິ ‘‘ກິເມສ ພາໂລ ຊານາຕີ’’ຕິ ນິນ຺ທນໍ. ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂລມນໂຕ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອກາສິ, ຕສ຺ມິໍ, ຕທນຸຣູເປ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສໍສນ຺ທນວເສນ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ສໍສນ຺ທຕີ’’ຕິ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍນ຺ຕິ ສກວາທີ. ປໂຣຕິ ປຣວາທີ. ອາຈຣິຍວາໂທ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພຕິ ຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາວເສນ ອຍໍ ອາຈຣິຍວາໂທ ປວຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ, ຕາທິເສ ຈ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ປຸພ຺ພາປຣອຕ຺ຖສໍສນ຺ທນວເສນ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ຄາຣຍ຺ຫາຈຣິຍວາໂທຕິ ປມາທລິຂິໂຕ, ຠິນ຺ນລທ຺ຘິເກຫິ ວາ ຐປິໂຕ, ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກູຏສຸຕ຺ຕໍ ພາຫິຣກສຸຕ຺ຕາທິວຈນໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຸຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣາທີນິ ມຫາສງ຺ຆິກາທິຠິນ຺ນລທ຺ຘິການໍ ປກຣຓານິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຸຬ຺ຫອຸມ຺ມຄ຺ຄາທີນໍ ຄຫຓໍ. ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປຣວາທີປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິນາ ອຎ຺ເຎປິ ວາທາລມ຺ພນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມາທິມຸເຂນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວິວາທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິເສສໂຕ ວິວາທວຕ຺ຖຸໍ ຕພ຺ພິນິຈ຺ຉຍມຸເຂນ ສຸຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຖ ປນາຍໍ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ກາໂຣ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອາຈຣິຍວາທາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ, ເຕນາຫ ‘‘ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕາທິນຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍາ ອຸທ຺ຘຏໍ ເຫຕຸໍ. ວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉຍໍ. ກາຣຓຈ຺ຉາຍາຕິ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄາຫສ຺ສ, ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄາຫສ຺ສ ຈ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ກິຈ຺ເຉນ ປຏິປາທນີຍໍ ອວິຠູຕກາຣຓໍ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ, ກາຣຓປຕິຣູປກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍຎ຺ຫິ ປຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິຈາຣຓມາຄມ຺ມາຕິ. ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎາຍ ວີຕິກ຺ກມກຣຓໍ ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ຕໍນິວາຣຓຈິຕ຺ຕໍ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກາຕພ຺ພໍ. ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ວີຕິກ຺ກມປ຺ປວຕ຺ຕິ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ຄຣຸກຠາເວຕິ ອກປ຺ປິຍຠາເວ. ສຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກາຣເຓຫີຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉເຍນ ຈ ລທ຺ຘກາຣເຓຫິ. ເອວນ຺ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນວຈນໍ. ອຕິເຣກກາຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ອຕິເຣກກາຣຓໍ ນາມ, ພຫຸກາຣຓໍ ວາ.

ວາຈຸຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ວາຈາຍ ອຸຄ຺ຄຕໍ, ຕຕ຺ຖ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສກລໍ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ສຸຕ຺ຕໂຕຕິ ຕທຕ຺ຖປຏິປາທກໍ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປາຬິວຈນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ປຣິປຸຈ຺ຉໂຕ ຈ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖສວນໍ. ອຏ຺ຐກຖາຕິ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຫິ ປາຬິໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ‘‘ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນເຍຕິ ວິນຍາຈາເຣ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ວິນຍໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ອໂວກ຺ກມນ຺ໂຕຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐານໍ ນາມ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຊ຺ຊນາທິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ລຊ຺ຊີຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ, ເຕນ ລຊ຺ຊີ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິນຍຘຣສ຺ສ ລກ຺ຂເຓ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ກິໍ ອິມິນາ ລຊ຺ຊີຠາເວນາຕິ ອາຫ ອລຊ຺ຊີ ຫີຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ພຫຸສ຺ສຸໂຕປີຕິ ອິມິນາ ປຐມລກ຺ຂຓສມນ຺ນາຄມໍ ທສ຺ເສຕິ. ລາຠຄຣຸຕາຍາຕິອາທິນາ ວິນເຍ ຐິຕຕາຍ ອຠາເວ ປຐມລກ຺ຂຓໂຍໂຄ ກິຈ຺ຈກໂຣ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອກິຈ຺ຈກໂຣ ອນຕ຺ຖກໂຣ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ກລໂຫ ສງ຺ຆຣາຊິ.

ວິຕ຺ຖຸນຕີຕິ ວິຕ຺ຖມ຺ຠຕິ, ນິຕ຺ຖຸນຕິ ວາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເຕນາຫ ຍໍ ຍນ຺ຕິອາທິ. ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຕິ ອາຈຣິຍານໍ ວິນິຈ຺ຉຍປຣມ຺ປຣາ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ມຕິໍ ປຫາຍ…ເປ… ຍຖາ ອາຈຣິໂຍ ຈ ອາຈຣິຍາຈຣິໂຍ ຈ ປາຬິຎ຺ຈ ປຣິປຸຈ຺ຉຎ຺ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ອາຈຣິຍານໍ ນາມມຕ຺ຕໂຕ ປຣມ຺ປຣາຊານເນ ປໂຍຊນມຕ຺ຖິ. ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິໂຕຕິ ປຸພ຺ພວຈນສ຺ສ ອປຣວຈເນນ ສຫ ອຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘຊານນໂຕ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ປທຕ຺ຖປິຓ຺ຑຕ຺ຖອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖາທິໂຕ. ກາຣຓໂຕຕິ ຕທຕ຺ຖຸປປຕ຺ຕິໂຕ. ເຖຣວາທງ຺ຄນ຺ຕິ ເຖຣວາທປຏິປາຏິໍ, ເຕສໍ ວິນິຈ຺ຉຍປຏິປາຏິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິເມຫິ ຈ ປນ ຕີຫິ ລກ຺ຂເຓຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐເມນ ລກ຺ຂເຓນ ວິນຍສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸຕິເຍນສ຺ສ ລຊ຺ຊີຠາເວນ ເຈວ ອຈລຕາຍ ຈ ປຕິຏ຺ຐິຕຕາ. ຕຕິເຍນ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນຸຣູເປນ ອນາຄຕມ຺ປິ ຕທນຸໂລມໂຕ ອາຈຣິເຍຫິ ທິນ຺ນນຍໂຕ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ. ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ໂຈທນາວເສນ ວີຕິກ຺ກມວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອຕິຓ຺ເຓ. ໂຈທເກນ ຈຸທິຕເກນ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ເພຕິ ເອວໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ໂຈທເກນ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈຸທິຕເກນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸພ຺ຠາສິຕານໍ ມາຕິກາຍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິກທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ ອຸຊ຺ຌາຍຕິ ວາ ຂີຍຕິ ວາ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໑໐໖ ໂຖກໍ ວິສທິສໍ) ອາຄຕໍ ຕິກທຸກ຺ກຏໍ. ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ‘‘ກາເລ ວິກາລສຎ຺ຎີ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ກາເລ ເວມຕິໂກ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິກໍ (ປາຈິ. ໒໕໐) ທຸກທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມໍ ວິນາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກເມ ນິທານໂຕ ປຠຸຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖຸປຣິໂຍສານາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ. ອິຘ ປນ ‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ໂອໂລເກຕີ’’ຕິ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕທວເສສາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ຄຫິຕາ. ປຏິລາຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕີຕິ ອິທໍ ວິສິພ຺ພນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໓໕໐-໓໕໑) ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຑຍ຺ຫມານໍ ອລາຕໍ ອຄ຺ຄິກປາລາທິໂຕ ພຫິ ປຕິຕໍ ອວິຊ຺ຌາຕເມວ ປຏິອຸກ຺ຂິປຕິ, ປຸນ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ຌາຕໍ ປນ ປກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ອນາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິປິ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິສເຍ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໑໕໙) ວິຍ ສາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ.

ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີຕິ ນ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອາປນ຺ນປຸຄ຺ຄເລນ ລຊ຺ຊີຘມ຺ເມ ຐຕ຺ວາ ຍຖາຠູຕໍ ອາວິກຣເຓປິ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍໍ ອທິນ຺ນາທານາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ເມຖຸນາທີສຸ ວິຊານນໍ, ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ, ເຕນາຫ ເມຖຸນຘມ຺ມວີຕິກ຺ກໂມ ຫີຕິອາທິ. ໂຍ ປນ ອລຊ຺ຊິຕາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ອທຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ໂອຬາຣິກາປິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ, ຍາວ ໂສ ຍຖາຠູຕໍ ນາວິ ກໂຣຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອາປຕ຺ຕິສນ຺ເທໂຫ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ນາສິຕໂກວ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຸຂຸມາຕິ ຈິຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕິຍາ ສຸຂຸມຕາຍ ສຸຂຸມາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕລຫຸກາ’’ຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ລຫຸກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕຕິ ວີຕິກ຺ກເມ. ຕໍວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ອທິນ຺ນາທານາທິມູລກໍ. ຍໍ ອາຈຣິໂຍ ຠຓຕິ, ຕໍ ກໂຣຫີຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ລຊ຺ຊີເປສລໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ຍາຖາວໂຕ ປກາເສຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘິເມວ ຄເວສຕິ, ເຕນາປິ, ປາຣາຊິໂກສີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອນາປຕ຺ຕິໂກຏິຍາປິ ສງ຺ກິຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ‘‘ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວີຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກາສງ຺ກາ ວຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຖ ປາຣາຊິກາຠາວປກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທສນາວຸຏ຺ຐານຄາມິນີນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ໂສຘນວເສນ ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣນ຺ຕິ ປາກຏຠາວໂຕ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຠິຣຸຈິຕໍ ມນສິກາຕຸໍ ວຏ຺ຏເຕວ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຆຏິຍຕີຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣມູລເກນ ວິກ຺ເຂເປນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຂຓ຺ຑໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ປພນ຺ຘວເສນ ຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຆຏິຍຕິ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ຫິ ປຄຸຓມ຺ປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ປເຄວ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ຕສ຺ສ ຫິ ວິປ຺ປຏິສາຣນິນ຺ນຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ເອກສ຺ສ ປນ ວິຕກ຺ກວິກ຺ເຂປາທິພຫຸລສ຺ສ ສຸທ຺ຘສີລສ຺ສປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສມາຘິຍຕິ, ຕໍ ອິຘ ປາຣາຊິກມູລກນ຺ຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກຕປາປມູລເກນ ວິປ຺ປຏິສາເຣເນເວຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສມາຘິຍນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ຆຏິຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ວິປ຺ປຏິສາຣຄ຺ຄິນາຕິອາທິ. ອຕ຺ຕນາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ປຸຄ຺ຄໂລ ກຕ຺ຕາ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ວາ ກຣຓວຈນໍ, ອຕ຺ຕາ ສຍໍ ປຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍາທິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີຕິ ຍາທິໂສ, ຍໍ-ສທ຺ທຕ຺ເຖ ຍຖາ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ເຍນ ເຕນາຕິ ຫິ ປທທ຺ວເຍນ ອນິຍມໂຕ ຍໍ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖວ ທສ຺ສິໂຕ. ວາສຘຸຣຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວິປສ຺ສນາຘຸຣຍຸຕ຺ໂຕ. ຍາ ຊາຕິ ອສ຺ສາຕິ ຍໍຊາຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສວ ຍໍຊຈ຺ໂຈ ສກຕ຺ເຖ ຍປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ. ໂຄຕ຺ຕວເສນ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ໂຄຕ຺ເຕນ ຍຖາໂຄຕ຺ໂຕ ວາ ຕຖາໂຄຕ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສີເລສູຕິ ປກຕີສຸ. ອຖ ໂຂຕິ ອິທໍ ກິນ຺ຕູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາຣາຊິກວິສເຍ. ເອໂສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ປກາເຣຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຣິຍາຍາຕິ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຣິຍາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອສາ ອຣິຍານໍ ຍາຈນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ, ນ, ‘‘ເທຫິ ເມ’’ຕິ ກປຓາຍ. ລິງ຺ຄສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂໍ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕາຠາເວປິ ຠິກ຺ຂາຫາຣນິສ຺ສິຕປພ຺ພຊ຺ຊາລິງ຺ຄສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ. ກາຊຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາເຊຫິ ອານີຕຠຕ຺ຕໍ. ອຘມ຺ມິກາຍາຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິຠິກ຺ຂຸຄຸຓາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອຠູຕາຍາ’’ຕິ. ‘‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ເຕເນວ ຠິກ຺ຂູ, ນ ອຕ຺ຖໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ‘‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຏິຊານນສ຺ສາປິ ສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ຕາປິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂວຫາຣນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ລິງ຺ຄສ຺ສ ຄຫເຓນ ເຈວ ຠິກ຺ຂູນໍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຍຠາຄຄ຺ຄຫຓາທິນາ ຈ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘‘ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ’ຕິ ອຎ຺ເຎ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ສຸນິວຕ຺ເຖ ສຸປາຣຸເຕ ສຸມ຺ຠກປຕ຺ຕຘເຣ ຄາມນິຄມຊນປທຣາຊຘານີສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ຕາທິເສນ ອາກາເຣນ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ ‘ອຫໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂູ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂປສຖຄ຺ຄາທີນິ ປວິສນ຺ໂຕ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ ໂຫຕິເຍວ, ຕຖາ ສງ຺ຆິກໍ ລາຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໙໑).

ຕສ຺ມາ ເອວຣູເປຫິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູຫິ ໂຄຕ຺ຣຠຸປຣິໂຍສາເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອລຊ຺ຊີປຣິໂຠໂຄວ ໂຫຕິ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນາທິອລຊ຺ຊີລກ຺ຂຓໍ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ສາມເຓຣາທີນມ຺ປິ ອລຊ຺ຊີໂວຫາຣທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ອລຊ຺ຊີສາມເຓເຣຫິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມມ຺ປິ ນ ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາວິຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຕິຏ຺ຐນຎ຺ຫິ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ອລຊ຺ຊີລກ຺ຂຓໍ. ທຸສ຺ສີລາ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຖາວິຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ເອກນ຺ຕາ ລຊ຺ຊິໂນວ ມຫາສງ຺ຆິກາທິນິກາຍນ຺ຕຣິກາ ວິຍ, ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນກາທໂຍ ວິຍ, ຈ. ຍາວ ໑໑ ຈ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ຠິກ຺ຂຸ ເອວ, ເຕຫິ ຈ ປຣິໂຠໂຄ ອລຊ຺ຊິປອໂຠໂຄວ, ເຕສຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສຎ຺ຎາຍ ທິນ຺ນໍ ສງ຺ເຆ ທິນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ –

‘‘ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ໂຂ ປນານນ຺ທ, ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ ກາສາວກຓ຺ຐາ ທຸສ຺ສີລາ ປາປຘມ຺ມາ, ເຕສຸ ທຸສ຺ສີເລສຸ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທານໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຕທາປາຫໍ, ອານນ຺ທ, ສງ຺ຆຄຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໐).

ຠຄວໂຕ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ທກ຺ຂິຓາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ ອປ຺ປເມຍ຺ຍາ ຊາຕາ. ທຸສ຺ສີລານໍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ນາຕິ ເຈ? ນ, ເຕສຸ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ໂຄຕ຺ຣຠູນໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກຕ຺ເຕນ ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ‘‘ເຍສຸ ເກສຸຈິ ຄຫຏ຺ເຐສຸ ວາ ປພ຺ພຊິເຕສຸ ວາ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາປສງ຺ຄໂຕ, ຕຖາ ຈ ‘‘ຕທາປາຫໍ, ອານນ຺ທາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິທສ຺ສນສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ນ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ໂຄຕ຺ຣຠູນມ຺ປິ ອຠາເວ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທານໍ ນຕ຺ຖິ, ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ເຕສຸປິ ທິນ຺ນາ ສງ຺ຆຄຕາ ທກ຺ຂິຓາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ເຕປິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂຸ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ພ຺ຣຫ຺ມໂຆສນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໂຆສໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ໂຆສສທິສໍ ວາ ໂຆສໍ. ເອຫິ ຠິກ຺ຂູຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິສມ຺ໂພຘນໍ. ສໍສາເຣ ຠຍອິກ຺ຂກ ຕສ຺ສ ຠຍສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ວິນາສນຕ຺ຖໍ ຕິສຣຓໍ, ສາສນໍ ວາ ເອຫິ ມນສາ ‘‘ຕາຓໍ ເລຓ’’ນ຺ຕິ ປວິສ ອຸປຄຈ຺ຉ. ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ຈຣສ຺ສຸ. ຠຓ຺ຑູຕິ ມຸຓ຺ຑິຕເກໂສ. ວາສີຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐາທິຈ຺ເຉທນວາສິ. ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ກາຍພນ຺ຘນໍ. ຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍໂຄ ສມາຘິປຎ຺ຎາວເສນ ໂສ ຍຸຕ຺ຕໂຍໂຄ, ຕສ຺ສ ອຏ຺ເຐເຕ ປຣິກ຺ຂາຣາຕິ ເສໂສ. ສຣີເຣ ປຏິມຸກ຺ເກຫິເຍວ ອຸປລກ຺ຂິໂຕຕິ ເສໂສ. ‘‘ຕີຓິ ສຕານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ‘‘ຕີຓິ ສຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ມາຕິ ຠຄວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣາມສຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ຫິ ‘‘ອຫໍ ໂຂ ປນ, ກສ຺ສປ, ຊານຎ຺ເຎວ ວທາມິ ‘ຊານາມີ’ຕິ, ປສ຺ສຎ຺ເຎວ ວທາມິ ‘ປສ຺ສາມີ’’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຣາມສຕິ, ຍສ຺ມາ ອຫໍ ຊານໍ ວທາມິ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຫາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ຕິພ຺ພນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເຖຣາທິອຸປສງ຺ກມນໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ເຕສຸ ຍໍນູນ ເມ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສລູປສໍຫິຕນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມນິສ຺ສິຕໍ. ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕານໍ ເຕນ ຘມ຺ເມນ ອຏ຺ຐິກໍ ກຕ຺ວາ, ຕໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ‘‘ເອສ ເມ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ. ໂອຫິຕໂສໂຕຕິ ຘມ຺ເມ ນິຫິຕໂສໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຎາຓໂສຕຎ຺ຈ ປສາທໂສຕຎ຺ຈ ໂອທຫິຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກຈ຺ຈເມວ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວເມວ ຕຍາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສາຕສຫຄຕາ ຈ ເມ ກາຍຄຕາສຕີຕິ ອສຸເຠສຸ ເຈວ ອານາປາເນ ຈ ປຐມຊ຺ຌານວເສນ ສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາຍຄຕາສຕິ. ຍໍ ປເນຕສ຺ສ ໂອວາທສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈປຏິຄ຺ຄຫຓໍ, ອຍເມວ ເຖຣສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ອໂຫສິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໔).

ອຸທ຺ຘຸມາຕກປຏິຠາຄາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາ. ກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ ຣູປສຎ຺ຎາ. ອິເມຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ອິເມ ທ຺ເວ ຌານຘມ຺ມາ. ໂສປາໂກ ຈ ຠຄວຕາ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ຣູປາວຈຣຠາເວນ ເອກຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ອາຣາຘິຕຈິຕ຺ໂຕ. ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓາທິອຸປສມ຺ປທາ ອຸປຣິ ສຍເມວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຍາເຍນາຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ. ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖາ ກມ຺ມວາຈາ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ ຐານໍ, ຕສ຺ສ ຐານສ຺ສ ອຣຫໍ ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸໂທສາທິວິນິມຸຕ຺ຕກມ຺ມໍ ‘‘ຐານາຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖາທິໂທສຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ສຠາວໂຕ ກມ຺ມວາຈາຣຫຕ຺ຕາຠາວາ. ອຖ ວາ ຐານນ຺ຕິ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສາສນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກມ຺ມໍ ຐານາຣຫໍ. ຍຖາວິຫິຕລກ຺ຂເຓນ ຫິ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ ສກລໍ ສາສນໍ ສມາທາຍ ປຣິປູເຣຕຸມຣຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປຣິສຸທ຺ຘກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສານໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຆກິຈ຺ຈໍ ຐານາຣຫໍ ນາມ, ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຖຸສາສນາຣເຫນາ’’ຕິ, ສີລາທິສກລສາສນປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກິຎ຺ຈາປິ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາທີຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ສຸທ຺ຘສຕ຺ຕານໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກເມປິ ອຠພ຺ພຕາ ວາ ໂທສາຠາໂວ ວາ ສທ຺ທໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເຕສມ຺ປິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ, ໂລກວຊ຺ເຊສຸປິ ວາ ສຸຣາປານາທິລຫຸເກສຸ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາທິນາ ອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນໍ ສິຊ຺ຌຕິເຍວ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ອຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ພຸທ຺ຘາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ. ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອິທໍ ປນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາຣເຫ ສພ຺ພກາລິເກ ຈ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຣຸຕ຺ຕິວເສນາຕິ ນິພ຺ພຈນວເສນ. ອຠິລາປວເສນາຕິ ໂວຫາຣວເສນ. ຄຸຓວເສນາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂວຫາຣນິມິຕ຺ຕານໍ ຄຸຓານໍ ວເສນ.

ສາຊີວປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍາ ສີລາທໂຍ ໂລກິເຍຫິ ອຠິວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຘິສີລາທິໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຕມໍ ປນາຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈງ຺ຄທສງ຺ຄສີລນ຺ຕິ ອພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທກາເລ ສີລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາຠາວາ. ຍໍ ປນ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓໍ ຕຖໂຕ ຎຕ຺ວາ ສາສເນ ສຸນິວິຏ຺ຐສທ຺ຘາຫິ ອຸປາສໂກປາສິກາຫິ ເຈວ ສາມເຓຣສິກ຺ຂມານາຫິ ຈ ຣກ຺ຂິຍມານໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄອຏ຺ຐງ຺ຄທສງ຺ຄສີລໍ, ຕມ຺ປິ ອຘິສີລເມວ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ. ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ໂລກິຍານໍ ສີເລຫິ ອຘິສີລໍ ຊາຕໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ. ນ ຫິ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄນິມິຕ຺ຕຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂລກິຍຈິຕ຺ຕໂຕ ອຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ວິເສໂສ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ອນາທິມໂຕ ສໍສາຣວຏ຺ຏສ຺ສ ອຕ຺ຕາທິສາຣວິຣຫິຕຕາຍ ຕິລກ຺ຂຓພ຺ຠາຫຕຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ອາກາເຣນ ປວຕ຺ຕອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາທິໂທສມູລກຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕໍໂທສມູລວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖາຍ ສີລຈິຕ຺ຕພໂລປຕ຺ຖທ຺ຘາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອຸກ຺ກໍເສເນວ ຕສ຺ສ ສໍສາຣວຏ຺ຏສ຺ສ ວິຄມຎ຺ຈ, ຕທຸປເທສກສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາທິອປຣິມິຕຄຸຓຄຓໂຍເຄນ ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມເທສກຕ຺ຕຎ຺ຈ ຍາຖາວໂຕ ຎຕ຺ວາ ປຏິປນ຺ເນນ ສມາທາຍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕາຍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ຊາຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ, ຕຎ຺ຈ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຕ຺ຕໍ ຍທິ ສາສເນ ປຎ຺ຈສີລາທິສ຺ສາປິ ສມານໍ, ກິມິທໍ ອຘິສີລໍ ນ ສິຍາ. ປຎ຺ຈສີລາທິມຕ຺ເຕ ຐິຕານຎ຺ຫິ ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີນໍ ຄຫຏ຺ຐານມ຺ປິ ມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕໍ ວິນາ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເກສຎ຺ຈິ ອນຸປນິສ຺ສຍຕາຍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ຠວນ຺ຕເຣ ອວສ຺ສໍ ໂຫເຕວາຕິ ອຘິສີລເມວ ກາລໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ວິຍ, ເຕນາຫ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິອາທິ. ວິວຏ຺ຏໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຍມານມ຺ປິ ປຎ຺ຈສີລາທິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ປວຕ຺ຕຕິ. ນ ຫິ ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິນ຺ຕິອາທິ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ສພ຺ພໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທກເທສຠູຕມ຺ປິ ຫິ ປາຓາຕິປາຕາທິນ຺ນາທານາທິຄຫຏ຺ຐສີລມ຺ປິ. ພຸທ຺ຘາເຍວ ວິນເຍ ປາຣາຊິກສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ອາຄຕວເສນ ສພ຺ພໂສ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘກອຊ຺ຌາຈາຣໂສຕໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປທຏ຺ຐານຠາເວນ ປຎ຺ຎເປຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ເຎ. ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ຫິສ຺ສ ອຘິສີລຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສີລໍ ອຘິສີລ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ເສວ ຫິ ອຘິສີລນ຺ຕິ ອພ຺ຍວຘາເນນ ມຄ຺ຄາຘິຏ຺ຐານາຕິ. ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປຐມປາຣາຊິກວິສເຍ ‘‘ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ອນຘິປ຺ເປຕໍ.

ໂລກິຍອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕານີຕິ ສາສນສຠາວໍ ອຊານນ຺ເຕຫິ ໂລກິຍຊເນຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພານິ ອຏ຺ຐ ຣູປາຣູປຊ຺ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ມຫຄ຺ຄເຕສຸ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠໂທ ອຕ຺ຖິ, ເຍນ ໂລກິຍວິເສສນໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣນິວຕ຺ຕນໍ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ສາສນິເກຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພມຫຄ຺ຄຕຊ຺ຌານນິວຕ຺ຕນເມວ ໂລກິຍວິເສສນໍ ກຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ກາມາວຈຣານິ ປນ ອຏ຺ຐ ກຸສລຈິຕ຺ຕານີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂລກິຍວິເສສນໍ ກາຕພ຺ພເມວ. ອຍເມວ ຫິ ອຘິຈິຕ຺ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເຠໂທ, ຍໍ ສາສນໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ. ເອວຎ຺ຈ ອພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທປິ ສາສນສຠາວໍ ຊານນ຺ຕານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທີນມ຺ປິ ສີລຈິຕ຺ຕານໍ ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕຕາ ສມຕ຺ຖິຕາ ໂຫຕິ. ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາຕິ ອິທໍ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ອຠິສມຍເຫຕຸຠາເວນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໂພຘິສຕ຺ຕາທີນໍ ເທສນາສາມຕ຺ຖິຍາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຍຕິໍ ວາສນາເຫຕຸໍ ປນ ສີລຈິຕ຺ຕໍ ເຕປິ ເທເສນ຺ຕິເຍວ, ຕຎ຺ຈ ມຄ຺ຄເຫຕຸຕາຍ ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ໂຫນ຺ຕໍ ອປ຺ປກຕາຍ ວິປ຺ຜາຣິກຕາພາຫຸຊຎ຺ຎຕ຺ຕາຠາເວນ ອພ຺ໂພຫາຣິກນ຺ຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຕໍສມາປນ຺ໂນຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາວຈເນຫິ ອິຘ ອຘິຈິຕ຺ຕນິທ຺ເທເສ, ອຸປຣິ ອຘິປຎ຺ຎານິທ຺ເທເສ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎານເມວ ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ໂລກິຍາຘິຈິຕ຺ຕາຘິປຎ຺ຎານໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕາ, ຕໍ ທ຺ວຍໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສາປິ ເມຖຸນຘມ຺ມສມາປຊ຺ຊນສຠາໂວ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລກິຍາປິ ອຘິຈິຕ຺ຕາຘິປຎ຺ຎາ ອນຘິປ຺ເປຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ເຕ ໂລກິຍໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ອຘິປຎ຺ຎາ ຈ ປຣິຫາຍຕິ, ອຘິສີລໍ ປນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ນ ປຣິຫາຍຕີຕິ ປາຬິຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ວຸຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປຏິລທ຺ຘໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘‘ເມຖຸນໍ ປຏິເສວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສພ຺ພໂສ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສມາປຕ຺ຕິລາຠີນມ຺ປິ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ກຸປ຺ປຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຫິ ຕໍສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ທານເຈຕນາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ສ ທິນ຺ນສ຺ສ ຜລໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຫຸຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຕຕ຺ຖ ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ມຫາຍາໂຄ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ມຫາທານເມວ. ຫຸຕນ຺ຕິ ປໂຫນກສກ຺ກາໂຣ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ໂຫຕຸ, ປເຣສໍ ວາ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ, ສພ຺ເພປິ ວາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປາທນໂຕ ນ ສກໍ ກມ຺ມໍ ນາມ, ຕພ຺ພິປຣີຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສກໍ ນາມ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວາ ກຸສລາກຸສລໍ ກມ຺ມສ຺ສໂກມ຺ຫີຕິອາທິວຈນໂຕ ສຕິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ ສຕ຺ຕານໍ ສກນ຺ຕິ ເອວໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຍ ສກຠາເວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຎາຓໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓໍ, ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ. ສາສນນິສ຺ສິຕາ ປນ ສພ຺ພາປິ ວຏ຺ຏຄາມິນິກຸສລປຎ຺ຎາ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາເຓ ປວິຏ຺ຐາ. ສາສນນິສ຺ສິຕາ ຫິ ວິວຏ຺ຏຄາມິນີ ສພ຺ພາປິ ປຎ຺ຎາ ‘‘ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ເອວ ຈ ອຘິປຎ຺ຎາ ຕທວເສສໍ ສພ຺ພໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ເຕເນວ ຠຄວາ ‘‘ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓໍ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາຓໍ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ຎາຓໍ ຜລສມງ຺ຄິສ຺ສ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ຎາຓຈຕຸກ຺ເກເຍວ ສງ຺ຄເຫສິ. ຕິລກ຺ຂຓາກາຣປຣິຈ຺ເຉທກໍ ປນ ວິປສ຺ສນາຎາຓນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈຍຕາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທິຕຣາສຎ຺ຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍານຸສ຺ສຣຓາທິປຎ຺ຎານມ຺ປິ ມຄ຺ຄເຫຕຸຕາຍ ອຘິປຎ຺ຎຕາ ສມານາວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສາຊີວປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປຈ຺ຈກ຺ຂານວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ທຸພ຺ພລ຺ເຍ ອາວິກເຕຕິ ຍໍນູນາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍນ຺ຕິອາທິນາ ທຸພ຺ພລຠາເວ ປກາສິເຕ. ມຸຂາຣຸຬ຺ຫຕາຕິ ໂລກຊນານໍ ສຕ຺ຕຏ຺ຐາຕິອາທີສຸ ມຸຂາຣຸຬ຺ຫຎາເຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໒) ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຫເສຍ຺ຍາວເສນ ຕິຣຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ຕິສ຺ໂສ ຣຕ຺ຕິໂຍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສທ຺ຘິໍ ສຫເສຍ຺ຍາຍ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນວເສນ ຕິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອພ຺ຍວຘາເນນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປໂຍຊນມ຺ປິ ສກ຺ກາ ຄເຫຕຸໍ, ເອວມິຘາປິ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສາປິ ຄຫຓສ຺ສ ປໂຍຊນມຕ຺ເຖວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍສ຺ມາ ວາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ປຸຣິມປທສ຺ເສວ ວິວຣຓຠາວໍ ວິນາປິ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖສພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປິຈາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເສສາວິເສສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນ ວາກ຺ເຍນ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມເມວ ໂຫຕິ, ນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ, ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິເສໂສ ໂຫຕິ. ເຍນ ປນ ວຈເນນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ເນວຕ຺ຖິ ວິເສໂສ ອວິເສໂສປິ, ຕໍ ວິເສສາວິເສສໍ. ‘‘ກຐ ກິຈ຺ຉຊີວເນ’’ຕິ ຘາຕູສຸ ປຐິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິຈ຺ຉຊີວິກປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐນຎ຺ຫິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາ, ຕໍ ອິໂຕ ຄໂຕຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ, ກິຈ຺ຉຊີວິກໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທ຺ຘໍ ຄໂຕ ກຓ຺ໂຐ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາ, ອນຠິຣຕິຍາ ວເຊ ນິຣຸທ຺ຘໂຄຄໂຓ ວິຍ ຄມນມຄ຺ຄໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸກ຺ກຓ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐໍ. ອນຠິຣຕິໍ ອິໂຕຕິປິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ກຓ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣມາໂນ’’ຕິ. ສາ ຈ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕາ ວິກ຺ເຂເປເນວາຕິ ວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມຓຠາວໂຕຕິ ອຸປສມ຺ປທໂຕ. ຠາວວິກປ຺ປາກາເຣນາຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ຍໍ ຍໍ ຄິຫິອາທິຠາວໍ ປຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ອຫໍ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠວນໍ ວິກປ຺ເປຕິ, ເຕນ ເຕນ ຄິຫິອາທິອາກາເຣນ, ອຕ຺ຕໂນ ຠວນສ຺ສ ວິກປ຺ປນາກາເຣນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໖. ປາຬິຍໍ ຍທິ ປນາຫນ຺ຕິ ອຫໍ ຍທິ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍໍ, ສາຘຸ ວຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປາຫໍ, ຫນ຺ທາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ໂຫຕິ ເມ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວທຕິ.

໕໐. ນ ຣມາມີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ສຸຂາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນາຠິຣມາມີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ອນວຊ຺ຊສຸເຂ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຕິອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

໕໑. ເຕເນວ ວຈີເຠເທນາຕິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາປິ ອຎ຺ເຎນ ກາຍປ຺ປໂຍເຄນ ວິຎ຺ຎາປນໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຍໍ ສາສນໍ ຊຫິຕຸກາໂມຕິອາທິນາ ຠາສາໂກສລ຺ລາຠາເວນ ສພ຺ພໂສ ປທຕ຺ຖາວໂພຘາຠາເວປິ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ຊຫິຕຸກາໂມ ອິມໍ ວາກ຺ຍເຠທໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ເຈປິ ໂສ ຕາວ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂານເມວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕມ຺ປິ ຊານາຕີ’’ຕິ. ປທປຈ຺ຉາຠຏ຺ຐນ຺ຕິ ປທປຣາວຕ຺ຕິ, ມາຄຘຠາສໂຕ ອວສິຏ຺ຐາ ສພ຺ພາປິ ຠາສາ ‘‘ມິລກ຺ຂຠາສາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ຣຸຫນຏ຺ຐານຠູຕໍ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓໍ.

ທູຕນ຺ຕິ ມຸຂສາສນໍ. ສາສນນ຺ຕິ ປຓ຺ຓສາສນໍ, ຠິຕ຺ຕິຖມ຺ຠາທີສຸ ອກ຺ຂຣໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕ ຘຣນ຺ເຕເຍວ ວຈີເຠທສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຍມິຕານິຍມິຕວເສນ ວິຊານນເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ຍທິ ອຍເມວ ຊານາຕູຕິອາທິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຠາໂຄ ວທຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ວທຕິ, ຕສ຺ເສວ ວິຊານນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ລທ຺ໂຘຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ເຫຕ຺ຖ ເອກສ຺ສ ວທຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ເຕສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຊານນ຺ເຕປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທ຺ເວເຍວ ຊານນ຺ຕຸ ເອໂກ ມາ ຊານາຕູ’’ຕິ ເອວໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຊນານໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣຈິເຕປິ ເຕສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ຊານນ຺ເຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຣິສງ຺ກມາໂນຕິ ‘‘ວາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາສງ຺ກມາໂນ. ສມຍຎ຺ຎູຕິ ສາສນສງ຺ເກຕຎ຺ຎູ, ອິຘ ປນ ອຘິປ຺ປາຍມຕ຺ຕຊານເນນາປິ ສມຍຎ຺ຎູ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕຕິອາທິ. ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທິເຂຕ຺ຕປທານໍ ສພ຺ພໂສ ອຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາປິ ສເຈ ‘‘ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ຈວິຕຸກາມຕາຍ ເອສ ວທຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ນ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຕ຺ຖໍ ປນ ອຊານິຕ຺ວາປິ ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ວທຕີ’’ຕິ ຕໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ສທ຺ທມຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓເມວ, ອຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິປຣມ຺ປຣາຍາຕິ ອາຫ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວາຕິອາທິ.

໕໓. ວຓ຺ຓປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸຄຸຓວຓ຺ຓປ຺ປກາສກໍ ປກຣຓໍ. ອຸປາລິຄາຖາສູຕິ ອຸປາລິສຸຕ຺ເຕ ອຸປາລິຄຫປຕິນາ ຘີຣສ຺ສ ວິຄຕໂມຫສ຺ສາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຄາຖາສຸ. ຍຖາຣຸຕນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນນ຺ຕພຸທ຺ຘີຕິອາທີນິ ວຓ຺ຓປຏ຺ຐາເນ ອາຄຕນາມານິ. ຘີຣນ຺ຕິອາທີນິ (ມ. ນິ. ໒.໗໖) ປນ ອຸປາລິຄາຖາສຸ. ຕຕ຺ຖ ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ສາ ຊານນເຫຕຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂພຘິປຎ຺ຎາໂຓ. ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິອາທີສຸ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ສ຺ວາກ຺ຂາຕາທິປທານໍ ຘມ຺ມເວວຈນຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ສຫ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຍຖາຣຸຕວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ສງ຺ຆນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກຸສລໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິອາທີນິປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິອາທິຘມ຺ມເມວ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑) ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນາມານິ, ອິຕຣຖາ ອກຸສລຘມ຺ມປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ ໂທສາຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕຕິ, ເຕນາຫ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສູຕິອາທິ. ປຐມປາຣາຊິກນ຺ຕິອາທິນາ ສິກ຺ຂາປທານໍເຍວ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ອາປຕ຺ຕີນໍ.

ຍສ຺ສ ມູເລນາຕິ ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ອາຈຣິຍເວວຈເນສຸ ໂຍ ອຸປຊ຺ຌໍ ອທຕ຺ວາ ອາຈຣິໂຍວ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂຍ ມໍ ປພ຺ພາເຊສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ມູເລນາຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ໂອກລ຺ລໂກຕິ ຂຸປ຺ປິປາສາທິທຸກ຺ຂາຕຸຣານໍ ກິສລູຂສຣີຣເວສານໍ ຄຫຏ຺ຐມນຸສ຺ສານໍ ອຘິວຈນໍ. ໂມຬິພທ຺ໂຘຕິ ພທ຺ຘເກສກລາໂປ ຄຫຏ຺ໂຐ. ກຸມາຣໂກຕິ ກຸມາຣາວຕ຺ໂຖ ອຕິວິຍ ທຫໂຣ ສາມເຓໂຣ. ເຈລ຺ລໂກຕິ ຕໂຕ ກິຎ຺ຈິ ມຫນ຺ໂຕ. ເຈຏໂກຕິ ມຊ຺ຌິໂມ. ໂມຬິຄລ຺ໂລຕິ ມຫາສາມເຓໂຣ. ສມຓຸທ຺ເທໂສຕິ ອວິເສສໂຕ ສາມເຓຣາຘິວຈນໍ. ອສຸຈິສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາໂຣຕິ ອສຸຈິ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ກຕໍ ປເຣ ຊານນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ, ‘‘ອສຸເກນ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປເຣຫິ ຈ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ເພນ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ເພນ ສມາຈາເຣນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ສຎ຺ຊາຕຣາຄາທິກຈວຣຕ຺ຕາ ກສມ຺ພຸຊາໂຕ. ໂກຓ຺ໂຐຕິ ທຸສ຺ສີລາຘິວຈນເມຕໍ.

໕໔. ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາຕິ ອຕິຂິປ຺ປໍ ຊານນສມຕ຺ເຖ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ທຸເຫຕຸການໍ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສຠາຄສ຺ສາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ. ວິສຠາຄສ຺ສາຕິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ. ໂປຕ຺ຖກຣູປສທິສສ຺ສາຕິ ມຕ຺ຕິກາທີຫິ ກຕຣູປສທິສສ຺ສ. ຄຣຸເມຘສ຺ສາຕິ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ລຫຸປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ທນ຺ຘຄຕິກຕາຍ ຄຣຸປຎ຺ຎສ຺ສ, ມນ຺ທປຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທາເນຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວາຣສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນຍານໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ຖວເສນ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຕຕ຺ຖ ຫິ ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາໂມຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ຈິຕ຺ຕນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ພຸທ຺ຘນ຺ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ເຂຕ຺ຕນິຍມໍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ ຘາເຣຕີຕິ ເອເຕນ ກາລນິຍມໍ, ວທຕີຕິ ອິມິນາ ປໂຍຄນິຍມໍ, ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ກິໍ ນຸ ເມ, ນ ມມຕ຺ໂຖ, ສຸມຸຕ຺ຕາຫນ຺ຕິອາທີຫິ ອນາມຏ຺ຐກາລວເສນປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ອິມິນາ ວິຊານນນິຍມໍ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກຕິອາທີຫິ ປຸຄ຺ຄລນິຍມໍ, ໂສ ຈ ນປ຺ປຏິວິຊານາຕີຕິອາທີຫິ ວິຊານນນິຍມາຠາເວນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ທວາຍາຕິອາທີຫິ ຈິຕ຺ຕນິຍມາຠາເວນ, ສາເວຕຸກາໂມ ນ ສາເວຕີຕິ ອິມິນາ ປໂຍຄນິຍມາຠາເວນ, ອວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ສາເວຕິ ວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ນ ສາເວຕີຕິ ເອເຕຫິ ຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສາເວຕິ, ຕສ຺ເສວ ສວເນ ສີສໍ ເອຕິ, ນາຎ຺ຎສ຺ສາຕິ. ສພ຺ພໂສ ວາ ປນ ນ ສາເວຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາຕິ ອິທໍ ປນ ຈິຕ຺ຕາທິນິຍເມເນວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕເຂຕ຺ຕກາລປໂຍຄປຸຄ຺ຄລວິຊານນວເສນ ສິກ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ຎຕ຺ວາ ຕທຠາເວນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ? ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວໂຕ ຈວິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕເນວ ຫິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ທວາ ວາ ຣວາ ວາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ຕຖາ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຣິໂຍສານານໍ ຈຕຸທ຺ທສນ຺ນຎ຺ເຈວ ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານໍ ຄິຫິອາທີນໍ ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍປຣິໂຍສານານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນຎ຺ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວາວີສຕິຍາ ເຂຕ຺ຕປທານໍ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສເວວຈນສ຺ສ ວເສນ ເຕສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວທໂຕປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ເຂຕ຺ຕວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ຕຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ຈ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕມານກາລວຈນໍ, ຍານິ ຈ ‘‘ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ກິໍ ນຸ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ນ ມມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ເຘນ, ສຸມຸຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຂ຺ຍາຕວເສນ ກາລໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຸຣິເມຫິ ຈຸທ຺ທສຫິ ປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ອລໍ ເມຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ, ເຕສໍເຍວ ຈ ສເວວຈນານໍ ວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ປນ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາສິ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ມໍ ຘາເຣສີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ມໍ ຘາເຣສ຺ສສີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ຍໍນູນ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວາຕິອາທີນິ ອຕີຕານາຄຕປຣິກປ຺ປວຈນານິ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ເຈວ ອນາມຏ຺ຐກາລວເສນ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ປໂຍໂຄ ປນ ທຸວິໂຘ ກາຍິໂກ ວາຈສິໂກ, ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທິນາ ນເຍນ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວາຈສິກປໂຍເຄເນວ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ອກ຺ຂຣລິຂນໍ ວາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທິທສ຺ສນໍ ວາ ກາຍປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ວາຈສິກປໂຍເຄເນວ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ປຸຄ຺ຄໂລ ປນ ທຸວິໂຘ ໂຍ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຍສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ໂສ ສເຈ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນຏ຺ຏານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຍສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ໂສ ສເຈ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕ ຈ, ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ອສມ຺ມຸຂີຠູຕສ຺ສ ທູເຕນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ອາໂຣຈນໍ ຣຸຫຕິ. ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ວິຊານນມ຺ປິ ນິຍມິຕານິຍມິຕວເສນ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ເຍສໍ ວາ ນິຍເມຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ອິເມສໍ ວາ ອາໂຣເຈມີຕິ ວທຕິ, ສເຈ ເຕ ຍຖາ ປກຕິຍາ ໂລເກ ມນຸສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນສມເຍ ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ວຈນານນ຺ຕຣເມວ ‘‘ອຍໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວາ, ‘‘ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍຕີ’’ຕິ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ວຈນຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຖ ອປຣຠາເຄ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ວາ ຊານນ຺ຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ. ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສເຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍ ໂກຈິ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ວຈນຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ, ເອວໍ ຊານນວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ອິຕິ ອິເມສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ຈິຕ຺ຕາທີນໍ ວເສເນວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໕໕. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ຍຖາ ສຣູເປເນວ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ, ເອວໍ ທສ຺ສນາທິທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຘມ຺ມປຣິວາຣຕ຺ຕາປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍສ຺ມາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສ຺ສຸຕານນ຺ຕິ ເມຖຸນຣາເຄນ ຕິນ຺ຕານໍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕານນ຺ຕິ ເມຖຸນຣາເຄນ ອຠິຠູຕຈິຕ຺ຕານໍ. ເມຖຸນ-ສທ຺ທສ຺ສ ສທິສສທ຺ທປອຍາຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສທິສານ’’ນ຺ຕິ, ຣຕ຺ຕຕາທີຫິ ສທິສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸໂຠສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຣາຄາຠາເວປິ ອິຕຣສ຺ສ ເມຖຸນເສວນສໍສິທ຺ຘິໂຕ. ເມຖຸນ-ສທ຺ໂທ ວາ ອຸຠຍສທ຺ທປອຍາໂຍ, ເມຖຸນໍ ຍຸຄຬໍ ຍມກໍ ອຸຠຍນ຺ຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອຸຠິນ຺ນໍ ຣຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ປາຬິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ເຕນາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ຕໍ ປເວເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິມິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ຕິລຜລນ຺ຕິ ສາສປມຕ຺ຕໍ ຕິລພີຊໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ໂກສສຫິຕໍ ຜລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ. ອລ຺ໂລກາເສຕິ ສຠາເວນ ປິຫິຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປກຕິວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ເຐ ຕິນ຺ຕປ຺ປເທເສ. ຕາທິໂສ ປເທໂສ ສເຈປິ ເກນຈິ ວາຕາທິວິກາເຣນ ສຸກ຺ຂຕິ, ຕຖາປິ ອນລ຺ໂລກາໂສຕິ ອຸປກ຺ກມໂຕ ປາຣາຊິກເມວ.

ເວມຊ຺ຌນ຺ຕິ ຍຖາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ ອຜຸສນ຺ໂຕ ປເວເສຕິ, ເອວໍ ກຕວິວຣສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ປນ ມຊ຺ຌນ຺ຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຸປຣີຕິ ມຊ຺ຌິມປພ຺ເພນ ສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປເວສິຍມານສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິຍາ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິສທິສອຄ຺ຄໂກຏິເຍວ. ເຫຏ຺ຐາ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄນ ຉຸປິຍມານໍ ປເວເສນ຺ໂຕ, ຍຖາ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອລ຺ໂລກາສໍ ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ເຕນ ຉຸປຕິ, ເອວໍ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉຸປນເມວ ເຫຕ຺ຖ ປເວສນໍ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ມຊ຺ເຌນ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕເລນ ຉຸປິຍມານໍ ປເວເສນ຺ໂຕ, ຍຖາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕລໍ ຉຸປຕິ, ເອວໍ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕ຺ຖຈິ ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອາກາສຄຕເມວ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກໍ, ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ໂຫຕິ ຉິນ຺ນສີສວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໗໓) ວິຍ. ມຊ຺ເຌເນວ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິຍາ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕ. ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ໂກເຈຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸປຣິຠາເຄນ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕປິ. ກິໍ ວິຍ? ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິ ວິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ອຖ ວາ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິໍ ວາ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ປເວເສນ຺ໂຕ ວິຍາຕິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຸປຣິຠາເຄນາຕິ ສງ຺ໂກຈິຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິໂກຏິຍາ.

ອິທານິ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ‘‘ອຸປຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຉຏ຺ຐສ຺ສ ຐານສ຺ສ ວເສນ ວິສຸໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ທສຏ຺ຐານເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖາຕິອາທິມາຫ. ເຫຏ຺ຐາ ປນ ອຄຫິຕຄ຺ຄຫຓວເສນ ຉ ຐານານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຸລາທຓ຺ຑສທິສໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ອສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ. ຈມ຺ມຂີລນ຺ຕິ ເອຬກາທີນໍ ຄີວາຍ ວິຍ ນິມິຕ຺ເຕ ຊາຕໍ ຈມ຺ມງ຺ກຸຣໍ, ‘‘ອຸຓ຺ຓິຄຓ຺ໂຑ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາທ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທນ຺ຕິ ວຈເນນ ອຸປາທິນ຺ນຠາເວ ສຕິ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ອຸປຫເຕປິ ກາຍປ຺ປສາເທ ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໗໓) ວິຍ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ນຏ຺ເຐປິ ອຸປາທິນ຺ນຠາເວ ສຕິ ມຕສຣີເຣ ວິຍ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕຕາ ນ ວິຊຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເມຖຸນສ຺ສາເທນາຕິ ອິທໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄ ສຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພີຊານີຕິ ອຓ຺ຑານິ.

ມຸຂໍ ອປິຘາຍາຕິ ປມາເທນ ສມຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ຫາສໍ ພີຊນິຍາ ປຏິຈ຺ຉາທນມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ນິສີທນໍ ອຄາຣວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອປິຘາຍາຕິ ປິທຫິຕ຺ວາ, ພີຊນິຍາ ມຸຂໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຫສມາເນນ ນ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທນ຺ຕວິທໍສກນ຺ຕິ ທນ຺ເຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ຄພ຺ຠິເຕນາຕິ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕກຖາ’’ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ, ນິຣວເສສາຘິປ຺ປາຍກຖເນ ສຎ຺ຊາຕຸສ຺ສາເຫນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕາຕິ ເຍສໍ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປເວໂສກາໂສ ໂຫຕິ, ເຕ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິເຠທາ ສພ຺ເພ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ອິຕເຣ. ອິຘ ປນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍາຕິ-ປາຬິປທານຸຣູປໂຕ ນ ສພ຺ພາຕິອາທິນາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄນສາຕິ ສປ຺ປວິເສສາ, ເຍສໍ ປິຏ຺ຐີສຸ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕານິ ມຓ຺ຑລານິ ໂຫນ຺ຕິ. ກຈ຺ຉປມຓ຺ຑູການໍ ຈຕຸປ຺ປທຕ຺ເຕປິ ໂອທກຕາສາມຎ຺ເຎນ ອປເທຫິ ສຫ ຄຫຓໍ. ມຸຂສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ໂອຏ຺ຐຈມ຺ມສຓ຺ຐານໍ. ວຓສງ຺ເຂປນ຺ຕິ ວຓສງ຺ຄຫໍ. ວເຓ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ‘‘ອມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖) ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມງ຺ຄຸສາຕິ ນກຸລາ. ເອຕເມວ ຫິ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂຍ ນໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຣາເຊຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານໍເຍວ ປາຣາຊິກາທິສທ຺ທານໍ ນິພ຺ພຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ອິມິສ຺ສາ ປຣິວາຣຄາຖາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຠຏ຺ໂຐຕິ ສາສນໂຕ ປຣິຫີໂນ. ນິຣງ຺ກໂຕຕິ ນິຣາກໂຕ. ເອຕນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຣູປໍ ປາຣາຊິກໍ. ຉິນ຺ໂນຕິ ອນ຺ຕຣາຂຓ຺ຑິໂຕ.

ປກຕຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປກຕຕ຺ຕາ ນາມ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ ຈ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປກຕຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອກໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປກຕຕ຺ຕຠູເຕຫິ ອລຊ຺ຊີຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖາທິສງ຺ຆກມ຺ມກຣເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ວຈເນນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອສິຊ຺ຌນໂຕ. ຍທິ ຫິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ປກຕຕ຺ເຕເຫວ ກຣີຍຕິ, ນ ອປກຕຕ຺ເຕຫີຕິ ເອວໍ ອປກຕຕ຺ເຕຫິ ສຫສໍວາສປຏິກ຺ເຂປປຣໍ ອິທໍ ວຈນໍ, ນ ປນ ປກຕຕ຺ເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ອລຊ຺ຊີອາທີຫິ ເອກໂຕ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ. ເອວໍ ສໍວາສວິຘານປຣໍ ປກຕຕ຺ເຕສຸປິ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ເນຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ອລຊ຺ຊີຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ກມ຺ມກຣຓສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ສເຈ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ສຠາຄາປຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ອກຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ). ‘‘ຍຕ຺ຖ ອາມິສປຣິໂຠໂຄ ວຏ຺ຏຕິ, ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄປິ ຕຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອລຊ຺ຊີຫິ ສຫ ປຣິໂຠໂຄ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອກໂຕ ກມ຺ມກຣຓສ຺ສາປິ ຘມ຺ມປຣິໂຠຄຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນກປຸຄ຺ຄລນິຍມຕ຺ຖໍ ຍ຺ວາຍໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ…ເປ… ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຈເນ ສພ຺ເພປິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ປາຣາຊິກາປຊ຺ຊນກປຸຄ຺ຄລາເຍວາຕິ ນິຍໂມ ນ ສິຊ຺ຌຕິ ປາຣາຊິການາປຊ຺ຊນການມ຺ປິ ເສກ຺ຂາທີນໍ ສມ຺ຠວາ, ອຖ ໂຂ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນສຸເຍວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນກາ ອລຊ຺ຊີ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊນາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ປນ ເອຫິຠິກ຺ຂຸອາທີສູຕິ ເອວໍ ນິຍໂມ ສິຊ຺ຌຕິ, ເອວມິຘາປິ ປກຕຕ຺ເຕສຸເຍວ ເອກໂຕ ກມ຺ມກຣຓາຣຫາ ອນາປຕ຺ຕິກາ ລຊ຺ຊີ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາ ສິກ຺ຂາກາມາ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ອປກຕຕ຺ເຕສູຕິ ເອວເມວ ນິຍໂມ ສິຊ຺ຌຕິ ອປກຕຕ຺ຕານໍ ຄຓປູຣຓຕ຺ຕາຠາເວນ ອສໍວາສິກຕ຺ຕນິຍມໂຕ. ອລຊ຺ຊິໂນ ປນ ຄຓປູຣກາ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມສ຺ສ ສາຘນໂຕ ອສໍວາສິເກສຸ ນ ຄຫິຕາ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ອກຕ຺ວາ ເຕຫິ ສຫ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິ ອລຊ຺ຊິຕາ ຈ ນ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອໂກ ອລຊ຺ຊີ ອລຊ຺ຊີສຕມ຺ປິ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ເພປິ ລຊ຺ຊິໂນ ເອເຕສຸ ກມ຺ມາທີສຸ ສຫ ວສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ຕຖາຕິ ສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນຫີຕິອາທິໍ ປຣາມສຕິ. ເອກໂຕ ວນ຺ທນຠຸຎ຺ຊນຄາມປ຺ປເວສນວຕ຺ຕາປຏິວຕ຺ຕກຣຓອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາສຊ຺ຌາຍກຣຓາທິສາມຄ຺ຄິກິຣິຍາວເສນ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສິກ຺ຂນໍ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມ, ຕຎ຺ຈ ລຊ຺ຊີເຫວ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ນ ອລຊ຺ຊີຫີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປນ…ເປ… ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນຕິກ຺ກມນວເສນ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທິວເສນ ຈ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ເອກໂຕ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ ສມສິກ຺ຂາຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕາສໍ ສມສິກ຺ຂນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ລຊ຺ຊີຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາໂວ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ເອກກມ຺ມາທີສຸ ອລຊ຺ຊີນໍ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ອໂນກ຺ກນ຺ເຕ ລຊ຺ຊີຫິ ສຫ ສໍວາໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ພຫິເຍວ ເຕ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາຫ ສພ຺ເພປິ ລຊ຺ຊິໂນຕິອາທິ.

໕໖. ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຕ຺ຖຸເມວ ນ ໂຫຕີຕິ ສຸວຓ຺ຓາທີຫິ ກຕອິຕ຺ຖິຣູປານໍ ອງ຺ຄຊາເຕສຸປິ ນິມິຕ຺ຕໂວຫາຣທສ຺ສນໂຕ ຕຕ຺ຖ ປາຣາຊິກາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ເລປຈິຕ຺ຕາທິວຕ຺ຖູສຸ ສຎ຺ຊາຕກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປາຣາຊິເກນ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໕໗. ອສ຺ສາຕິ ອາຂ຺ຍາຕປທນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ, ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນເສໂສ.

໕໘. ສາທິຍນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາທິຍນໍ ນາມ ເສເວຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິເສວນຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິສ຺ສາ’’ຕິ. ປຏິປກ຺ຂນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐໍ ອຫິຕໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານາ ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທໂຍປິ ອິເຘວ ປວິສນ຺ຕີຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາຕິ ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິການຸຣູເປນ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓຕິ ປເວສນກ຺ຂເຓ. ອຄ຺ຄໂຕ ຫິ ຍາວ ມູລາ ປເວສນກິຣິຍາຍ ວຕ຺ຕມານກາໂລ ປເວສນກ຺ຂໂຓ ນາມ. ປວິຏ຺ຐກາເລຕິ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ຍຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ປເວສນາຣຫໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ອນວເສສໂຕ ປວິຏ຺ຐກາເລ, ປເວສນກິຣິຍາຍ ນິຏ຺ຐິຕກ຺ຂເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓາຣມ຺ຠໂຕ ອນ຺ຕຣາ ຐິຕກາເລ ຐິຕໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ, ຕສ຺ສ ຐິຕິ ວາ ຐິຕໍ ນາມ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ປຕ຺ວາ ສພ຺ພຖາ ວາຍາມໂຕ ໂອຣມິຕ຺ວາ ຐິຕກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຐິຕເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຸທ຺ຘຣຓໍ ນາມ ຍາວ ອຄ຺ຄາ ນີຫຣຓກິຣິຍາຍ ວຕ຺ຕມານກາໂລຕິ ອາຫ ‘‘ນີຫຣຓກາເລ ປຏິເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ປເຣຫິ ອຸປກ຺ກມິຍມານສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕາທິກາຍຈລນສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ເສວນຈິຕ຺ເຕ ອຸປຏ຺ຐິຕມຕ຺ເຕ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈິຕ຺ຕຊຣູເປນ ສຎ຺ຊາຍມານໍ ອງ຺ຄຊາຕາທິຈລນໍ ອິມິນາ ເສວນຈິຕ຺ເຕນ ອຸປ຺ປາທິຕເມວ ໂຫຕິ. ອປິຈ ເສວນຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປເຣຫິ ອນຸປກ຺ກມິຍມານສ຺ສາປິ ອງ຺ຄຊາເຕ ຈລນໍ ໂຫເຕວ, ຕຎ຺ຈ ເຕນ ກຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ ໂສ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາ (ປາຈິ. ໖໕໗-໖໕໘) ວິຍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ‘‘ອຘກ຺ຂກໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ອາມສນໍ ວາ…ເປ… ປຏິປີຬນໍ ວາ ສາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໕໗) ສາທິຍນມຕ຺ເຕເຍວ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ປນ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໗໐) ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກມສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຜຸສິຍມານສ຺ສ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄ ຈ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຎ຺ຊນິຕກາຍຈລເນ ຈ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຍຄາຠາເວນ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຐມສງ຺ຆາທິເສສວິສເຍປິ ປເຣຫິ ພລກ຺ກາເຣນ ຫຕ຺ຖາທີຫິ ອຸປກ຺ກມິຍມານສ຺ສ ໂມຈນສ຺ສາໂທ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ຈ ອສຸຈິມ຺ຫິ ມຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອມຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເອວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອງ຺ຄາຣກາສຸນ຺ຕິ ອງ຺ຄາຣຣາສິໍ, ອງ຺ຄາຣປຸຓ຺ຓາວາຏໍ ວາ. ອິຕ຺ຖິຍາ ອຸປກ຺ກມິຍມາເນ ອສາທິຍນໍ ນາມ ນ ສພ຺ເພສໍ ວິສໂຍຕິ ອາຫ ອິມຎ຺ຫີຕິອາທິ. ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫີຕິ ຣາຄໂທສໂມຫຊາຕິຊຣາມຣຓໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສສງ຺ຂາເຕຫິ ເອກາທສຄ຺ຄີຫິ. ອສ຺ສາຕິ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ. ຈຕຸກ຺ກໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຐເປສີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກປຸຄ຺ຄລວິສຍຕາຍ ເອໂກປິ ອນາປຕ຺ຕິວາໂຣ ປເວສນປວິຏ຺ຐຐິຕອຸທ຺ຘຣຓສງ຺ຂອາຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປທານໍ ວເສນ ‘‘ຈຕຸກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຐມຈຕຸກ຺ກກຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວາຣານໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ປຎ຺ຈ ຈຕຸກ຺ກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ເອກມຄ຺ຄວິສຍຕາຍ ເຕສໍ ເອກຕ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປຐມຈຕຸກ຺ກຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ຕີຓິ ສຸທ຺ຘິກຈຕຸກ຺ການີຕິອາທິ.

ເອກູນສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໙-໖໐. ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຣາທີຫິ ມຕ຺ຕໍ. ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕາ ອິຘ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ອກ຺ຂາຍິຕສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຊາຄຣນ຺ຕິນ຺ຕິອາທິ ວິເສສນຣຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸທ຺ຘິກຈຕຸກ຺ການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມານາຈຣິຍກາເຖຣາຕິ ເອກາຈຣິຍສ຺ສ ອຸທ຺ເທສນ຺ເຕວາສິກາ. ຄງ຺ຄາຍ ອປຣຠາໂຄ ອປຣຄງ຺ຄໍ. ວຕເຣຕິ ຄຣຫຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເອວໍ ວິນຍຄຣຸການນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຸປຣິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ວຸຈ຺ຈມານວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ຄຣຸກຣຓີຍຕາຍ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ສພ຺ພໍ ປາຣາຊິກເຂຕ຺ຕໍ ອນວເສສໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ. ຍທິ ຫິ ສາວເສສໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ອລຊ຺ຊີນໍ ຕຕ຺ຖ ເລເສນ ອຊ຺ຌາຈາຣໂສໂຕ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຫເສຍ຺ຍາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທສຸເຍວ (ປາຈິ. ໔໙-໕໑) ສາວເສສໍ ກຕ຺ວາປິ ປຎ຺ຎາປນໍ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ໂລກວຊ຺ເຊສູຕິ ອາຫ ອິທຎ຺ຫີຕິອາທິ. ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປເທ ຫິ (ປາຈິ. ໔໙ ອາທໂຍ) ກິຎ຺ຈາປິ ເຍຠຸຍ຺ຍຈ຺ຉນ຺ເນ ເຍຠຸຍ຺ຍປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ທສ຺ສິຕໍ, ອຸປຑ຺ຒຈ຺ຉນ຺ເນ ອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາປິ ສາວເສສຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເຍຠຸຍ຺ຍຈ຺ຉນ຺ນອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ນາທີສຸປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ທສ຺ສິຕໍ. ອິຘ ປນ ນິຣວເສສຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຠຄວຕາ ທສ຺ສິຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິເມວ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ.

ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອປິຈາຕິອາທິມາຫ. ນິມິຕ຺ເຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາປິ ມໍສຣາຊິ ສເຈ ອວສິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕເມວ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ສພ຺ພໂສ ຂາຍິເຕ ນິມິຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄາທິໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຕສຸ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຍາວ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ປຣິໂຍສານາ ຂາຍິຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕໍ ນາມ, ຕໂຕ ປຣໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຍາວ ຈຕຸຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ປຣິໂຍສານາ ຂາຍິຕໍ, ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸເຍວາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ມຕສຣີຣສ຺ມິໍເຍວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິປິ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ຊີວມານກສຣີຣເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ເສວ ອຘິກຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຊີວມານກສຣີຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ມຄ຺ເຄ ສເຈປິ ຕຈາທີນິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພໂສ ຉິນ຺ເນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໂສ ຂາຍິຕນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕມໍສໍ ສພ຺ພໍ ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ຉິນ຺ນມໍສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຍາວ ມຸຕ຺ຕວຕ຺ຖິໂກສາ ຉິທ຺ທາກາໂຣ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຉວິຈມ຺ມມຕ຺ໂຕ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕາກາໂຣ, ເຕນາຫ ‘‘ປເວສນໍ ຊາຍຕີ’’ຕິ. ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ປນ ອນວເສເສຕ຺ວາຕິ ປເວສນາຣຫຉິທ຺ທາກາເຣນ ຐິຕອພ຺ຠນ຺ຕຣມໍສາທິໍ ອນວເສເສຕ຺ວາ. ເອເຕນ ຍາວ ປເວໂສ ລພ຺ຠຕິ, ຕາວ ມຄ຺ໂຄເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນິມິຕ຺ຕໂຕ ປຕິຕາຍ ມໍສເປສິຍາຕິ ອິທໍ ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານວິຣຫິຕໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣມໍສຂຓ຺ຑໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ອໂກເປຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຏມໍສເປສິຍາ ປນ ມຕສຣີເຣ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ເຕ ວິຍ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ.

ເອວໍ ຊີວມານກມນຸສ຺ສສຣີເຣ ລພ຺ຠມານວິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ມຕສຣີເຣ ທສ຺ເສຕຸໍ ມຕສຣີເຣ ປນາຕິອາທິມາຫ. ວຕ຺ຖິໂກເສສູຕິ ປຸຣິສານໍ ອງ຺ຄຊາຕໂກສຈມ຺ເມສຸ. ‘‘ນວທ຺ວາໂຣ ມຫາວໂຓ’’ຕິອາທິ (ມິ. ປ. ໒.໖.໑) ວຈນໂຕ ມນຸສ຺ສານໍ ອກ຺ຂິນາສາທີນິ ວຓສງ຺ເຂເປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ຕານີຕິ ເຕສຸປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ມນຸສ຺ສານໍ ມຕສຣີເຣປິ, ເຕນາຫ ມເຕ ອລ຺ລສຣີເຣຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອລ຺ລສຣີເຣຕິ ອກຸຖິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕຕິ ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕາທິມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອກ຺ຂິນາສາທິຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິເຕສຸປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕາທີສຸ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຫຕ຺ຖິອາທີຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວເຓສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາປ຺ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ‘‘ອມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖) ຫິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ. ຍທິ ຫິ ມນຸສ຺ສານຎ຺ເຎວ ວເຓສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີນໍ ນາສວຕ຺ຖິໂກເສສຸປິ ປຏງ຺ຄມຸຂມຓ຺ຑູກສ຺ສ ມຸຂສຓ຺ຐາເນປິ ຈ ວຓສງ຺ເຂປໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ເອເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ມຕານໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານນ຺ຕິ ມຕເກນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເມຖຸນຣາເຄນ ວຕ຺ຖິໂກສໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຖິໂກສໍ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ເມຖຸນຣາໂຄ ຈ ນາມ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄໍ ໂມຈນສ຺ສາທຎ຺ຈ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິຍາ ຣາໂຄ, ໂສ ຈ ປຸຣິສາທີສຸປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ຈ ອປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ອິຕ຺ຖິສຣີເຣປິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອສຸຈິມ຺ຫິ ມຸຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນ ໂຫຕິ, ເຂຕ຺ຕານຸຣູປໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ປເວສນາຘິປ຺ປາເຍ ອສຕິປິ ເມຖຸນຣາເຄນ ພຫິ ຆຏ຺ຏນໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຖາ ປເວສນາຘິປ຺ປາເຍນ ພຫິ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ເມຖຸນສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຈ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຉຸເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໒) ອິມສ຺ສ ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ເກສຎ຺ຈິ ອຎ຺ຎຖາປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປສ຺ສ ພີຊໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນາຕິອາທິມາຫ. ມຸເຂເນວ ຉຸປນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ໂອຏ຺ຐຊິວ຺ຫາທິມຸຂາວຍເວນ ຉຸປນໍ ສນ຺ຘາຍ. ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາຕິ ອຊ຺ຌາຈາຣສ຺ສ ຖຸລ຺ລຕ຺ຕາ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕນ຺ຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສນ຺ຘາຍຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຸຏ຺ຐຸສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ປິຏ຺ຐິໍ ອຠິຣຸຫນ຺ຕານໍ ອງ຺ຄຊາຕມຸເຂເນວ ນິມິຕ຺ຕຉຸປນສ຺ສ ສມ຺ຠວໍ ເມຖຸນຣາຄີນຎ຺ຈ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຉຸປນສ຺ເສວ ອນຸຣູປຕຎ຺ຈ ສຸຕ຺ເຕ ຈ ‘‘ມຸເຂນາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ນຍໍ ຍຖາພລໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສ຺ສາວມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອິທໍ ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ນິທານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣມຄ຺ຄທ຺ວຍໍ ປນ ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ວຓສງ຺ເຂເປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ເມຖຸນຣາເຄເນວ. ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ປນ ວິນາ ເມຖຸນຣາເຄນ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ປກຕິມຸເຂນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ ປກຕິມຸເຂນ ປກຕິມຸຂຉຸປເນ ວິຍ, ອິຕຣຖາ ຕຕ຺ຖາປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຘກສຸຕ຺ເຕປິ ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ວາ ປກຕິມຸຂາທິໍ ອິຕຣກາເຍນ ວາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ພຫິນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມໂຕ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຍທິ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ໂຫຕີຕິ? ເກຈິ ຕາວ ‘‘ເມຖຸນຣາຄສ຺ສ ອຠາວາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ເສເສສຸ ວຕ຺ຖຸວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ປເວສນກ຺ຂເຓ ຜສ຺ສສ຺ສ ສາທິຍນສມ຺ຠວໂຕ ພລກ຺ກາເຣນ ອຸປກ຺ກມນກ຺ຂເຓ ວິຍ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອິທເມວ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ. ມຄ຺ຄຕ຺ຕຍໂຕ ຫິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປເທເສເຍວ ກາຍສໍສຄ຺ຄາທິຣາຄເຠທໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ລພ຺ຠຕິ, ນ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ຜສ຺ສສ຺ສ ສາທິຍນກ຺ຂເຓ ປາຣາຊິກເມວ, ເຕເນວ ປໂຣປກ຺ກເມນ ປເວສນາທີສຸ ຣາຄເຠທໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສາທິຍນມຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໑-໒. ປຏິປນ຺ນກສ຺ສາຕິ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ. ອຸປາທິນ຺ນກນ຺ຕິ ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາທິນ຺ນເກນ ຜຸສຕີຕິ ອຸປາທິນ຺ນກສຣີເຣນ ຜຸສີຍຕີຕິ ກມ຺ມສາຘເນນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ກິຎ຺ຈິ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ນ ຜຸສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເລສໍ ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ, ປຣິກປ຺ເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຖຕາທິເຠເທຫິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສນ຺ຖຕາທິວິເສສເນຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ. ສນ຺ຖຕາຍາຕິ ສມຸທາເຍ ເອກເທສໂວຫາໂຣ ທຑ຺ຒສ຺ສ ປຏສ຺ສ ຉິທ຺ທນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຍຖາ ຫິ ປຏສ຺ສ ເອກເທໂສວ ວຕ຺ຖໂຕ ທຑ຺ໂຒຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ເອກເທສໂວຫາຣໍ ສມຸທາເຍ ປເຏ ອຸປຈາຣໂຕ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ສມຸທາຍໍ ທຑ຺ຒປ຺ປເທສສງ຺ຂາຕຉິທ຺ທສມ຺ພນ຺ຘີຠາເວນ ‘‘ທຑ຺ຒສ຺ສ ປຏສ຺ສ ຉິທ຺ທ’’ນ຺ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ມຄ຺ຄປ຺ປເທສໂວຫາຣໍ ສມຸທາຍຠູຕາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ສນ຺ຖຕມຄ຺ຄສມ຺ພນ຺ຘິນິໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຕາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໖໑-໖໒) ປເນຕ຺ຖ ‘‘ເອກເທເສ ສມຸທາຍໂວຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອວຍວໂວຫາເຣນ ສມຸທາຍສ຺ເສວ ປຕີຍມານຕ຺ຕາ. ອິຕຣຖາ ຫິ ສນ຺ຖຕາຍ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນາຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຕາ ມຄ຺ຄສມ຺ພນ຺ຘິຕາ ຈ ນ ສິຍາ, ເອກເທເສ ສມຸທາໂຍປຈາຣສ຺ສ ປນ ເອກເທໂສວ ອຕ຺ໂຖ ສາຂາຍ ຉິຊ຺ຊມານາຍ ຣຸກ຺ໂຂ ຉິຊ຺ຊຕີຕິອາທີສຸ ວິຍ.

ວຕ຺ຖາທີນິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອປ຺ປເວເສຕ຺ວາ ພຫິເຍວ ເວຐນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປລິເວເຐຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຸທາເຍ ອວຍວູປຈາເຣເນວ ຠິກ຺ຂຸປິ ສນ຺ຖໂຕ ນາມາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຕເກ ປວິຏ຺ເຐຕິ ຕິລພີຊມຕ຺ເຕ ປວິຏ຺ເຐ. ອກ຺ຂິນາສາທີນໍ ສນ຺ຖຕຕ຺ເຕປິ ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວາຕິ ອາຫ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິອາທິ. ຂາຓຸໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຂາຓຸໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສມຕລໍ, ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ວາ ຐິຕໍ ຂາຓຸໍ ສເຈ ຆຏ຺ເຏຕິ, ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ປເວສາຠາວໂຕ. ສເຈ ປນ ອີສກໍ ອນ຺ໂຕ ອລ຺ໂລກາເສ ປເວເສຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອນຸປາທິນ຺ນເມວ ຂາຓຸສີສໍ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຉຸປຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ຕສ຺ສ ຕລນ຺ຕິ ເວຬຸນຬາທິກສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕລໍ. ພຫິທ຺ຘາ ຂາຓຸເກຕິ ອນ຺ໂຕ ປເວສິຕເວຬຸປພ຺ພາທິກສ຺ສ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕສີສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຈ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕຕິອາທີສຸ ຍຖາ ອິຕ຺ຖິຍາ ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄ ຂາຓຸໍ ກຕ຺ວາ ຆຏ຺ຏນາທິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄາທີສຸປິ ລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທິຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໕. ເກຣາຏິກາຕິ ວຎ຺ຈກາ. ປຐມໍ ອິຕ຺ຖິຘຸຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອິຕຣຘຸຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕ຺ຖິຘຸຕ຺ຕສຸຣາຘຸຕ຺ຕາທໂຍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

໖໖. ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ ເສເວຕຸກາມຕາ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ທູສິຕສ຺ສ ປນ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ເອວເມກໍ ອງ຺ຄໍ ສິທ຺ຘໍ, ເສເວຕຸກາມຕາສງ຺ຂາຕໍ ສາທິຍນໍ ອສິທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ ໂສ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສາທິຍິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປຏິຎ຺ຎາຍ ນາເສຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ເວສາລິຍໍ ມຫາວເນ ເອວ. ສພ຺ພງ຺ຄຄຕນ຺ຕິ ສພ຺ພກາຍຄຕໍ. ‘‘ໂລຫິຕໍ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກສາທີນໍ ວິນິມຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນິຈ຺ຈເມວ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ສ ປິຕ຺ຕໂກສໂຕ ປິຕ຺ຕໍ ຈລິຕ຺ວາ ສພ຺ພທາ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ປນ ປິຕ຺ຕໍ ຈລິຕ຺ວາ ປິຕ຺ຕໂກເສເຍວ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ປຸນ ນິກ຺ຂມຕິ, ໂສປິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕິ ເຠສຊ຺ເຊນ ຈ ປກຕິອາໂຣຄ຺ຍໍ ປຏິລຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ປກິຓ຺ຓກນ຺ຕິ ໂວມິສ຺ສກນຍໍ. ສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ກິຣິຍາຕິອາທິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ອກິຣິຍາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໂຕ. ເວທນາຍ ສຫ ກຸສລຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນາຕິ ສພ຺ເພສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ສງ຺ຄາຫກວເສນ ‘‘ກາໂຍ ວາຈາ ກາຍວາຈາ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ວາຈາຈິຕ຺ຕໍ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ຉ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານານິ. ສມຸຏ຺ຐານາທໂຍ ຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ນິຍຕອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ສມຸຏ຺ຐານາທີນໍ ກຖນໍ. ເອວຎ຺ຫິ ອາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອາປຕ຺ຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ສພ຺ພາປຕ຺ຕິສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ອິເມສຸ ປນ ຉສຸ ສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ອຈິຕ຺ຕການິ, ປຈ຺ຉິມານິ ສຈິຕ຺ຕການິ. ສມາສໂຕ ຕໍ ອິມໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ວິທິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຉ ສມຸຏ຺ຐານານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ອຕ຺ຖິ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິອາທິ ສມຸຏ຺ຐານສີສວເສນ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານເອກສມຸຏ຺ຐານານໍ ທສ຺ສນໍ. ເຕຣສ ຫິ ສມຸຏ຺ຐານສີສານິ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານໍ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ສມນຸຠາສນສມຸຏ຺ຐານໍ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານໍ ປທໂສຘມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ອທ຺ຘານສມຸຏ຺ຐານໍ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສມຸຏ຺ຐານໍ ຘມ຺ມເທສນາສມຸຏ຺ຐານໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານໍ ໂຈຣີວຸຏ຺ຐາປນສມຸຏ຺ຐານໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມອຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ ຉສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປຎ຺ຈສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ຈ ອທ຺ຘານສມຸຏ຺ຐານໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ປຐມຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ອທ຺ຘານສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປນ ທຸຕິຍຕຕິຍປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖິ ຕິສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິມິນາ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ສຈິຕ຺ຕເກຫິ ຕີຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປນ ອຈິຕ຺ຕເກຫິ ຕີຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖິ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ອວເສສສມອຸຏ຺ຐານສີສວເສນ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານໍ ເອກສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຍໍ ຕຕິຍຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ປຐມຈຕຸຕ຺ເຖຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ຉຏ຺ເຐເນວ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປສມຸຏ຺ຐານໍ, ‘‘ສມນຸຠາສນສມອຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິປິ ຕສ຺ເສວ ນາມໍ. ອິຕິ ສຣູເປນ ອຏ຺ຐ ອາປຕ຺ຕິສີສານິ ທສ຺ສິຕານິ. ອາທິສທ຺ເທນ ປເນຕ຺ຖ ອວເສສານິ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານປທໂສຘມ຺ມເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖຘມ຺ມເທສນາໂຈຣີວຸຏ຺ຐາປນສມຸຏ຺ຐານານິ ປຎ຺ຈປິ ສມຸຏ຺ຐານສີສານິ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ທຸຕິຍປຎ຺ຈເມຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ປທໂສຘມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປຎ຺ຈເມເນວ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ຘມ຺ມເທສນາສມອຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ໂຈຣີວຸຏ຺ຐາປນສມຸຏ຺ຐານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຉິເມສຸ ຕີສຸ ສຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ເອເກກສມຸຏ຺ຐານວເສນ ເອກສມຸຏ຺ຐານານິ ຕິວິຘານິ. ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານານິ ປນ ປຐມຈຕຸຕ຺ເຖຫິ ວາ ທຸຕິຍປຎ຺ຈເມຫິ ວາ ຕຕິຍຉຏ຺ເຐຫິ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ວາ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ວາ ສມຸຏ຺ຐານວເສນ ປຎ຺ຈວິຘານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ເອວໍ ສມຸຏ຺ຐານວເສນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ເຕຣສຘາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກິຣິຍາວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຣາປີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈີຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ. ກິຣິຍໂຕຕິ ປຖວີຂຓນາທິ (ປາຈິ. ໘໔-໘໕) ວິຍ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນິຕກມ຺ມໂຕ. ອກິຣິຍໂຕຕິ ປຐມກຖິນາທິ (ປາຣາ. ໔໕໙ ອາທໂຍ) ວິຍ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣເຓເນວ. ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕຕິ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ (ປາຣາ. ໕໐໘ ອາທໂຍ) ວິຍ. ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ, ສິຍາ ອກິຣິຍໂຕ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ (ປາຣາ. ໕໘໒ ອາທໂຍ) ວິຍ, ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ, ສິຍາ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ກຸຏິກາຣາທິ (ປາຣາ. ໓໔໒) ວິຍ. ວີຕິກ຺ກມສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ວິໂມກ຺ໂຂ ອສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມຊ຺ເຌປທໂລປີສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈິຕ຺ຕງ຺ຄໍ ລຠຕິ ສຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐາເນເຫວ ສມຸຏ຺ຐຫນໂຕ. ອິຕຣນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ, ອນາປຕ຺ຕິມຸເຂນ ເຈຕໍ ສຎ຺ຎາທຸກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາປຕ຺ຕິມຸເຂນ ສຈິຕ຺ຕກທຸກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວິເສໂສ, ອຕ຺ຖໂຕ ສມານາວ.

ກາຍວຈີທ຺ວາເຣຫິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພມ຺ປິ ກາຍກມ຺ເມ ວາ ວຈີກມ຺ເມ ວາ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ພາຫຸລ຺ລວຸຕ຺ຕິໂຕ ອທິນ຺ນາທານມຸສາວາທາທໂຍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ຖິ ສິກ຺ຂາປທໍ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິອາທິນາ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ທຸກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຠາຄໂຕ ປນ ກາຍວຈີກມ຺ເມນ ສທ຺ຘິໍ ຕິກເມວ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພາ ຈ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມຕທຸຠຍວເສນ ຕິວິຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໂຕເຍວ ອິຘາປິ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸ (ປາຣາ. ໘໙) ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ຕທຸຠຍວເສນ ທສ຺ສິຕໍ. ອຕ຺ຖິ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ກຸສລນ຺ຕິອາທິ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕວເສນ ກາຣິເຍ ກາຣໂຓປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກຸສລາທິປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມຕາວເສນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມຸຕິສຠາວຕ຺ຕາ. ກຸສລາກຸສລາທິປຣມຕ຺ຖຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ຫິ ຠຄວຕາ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ມຸຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໖ ປກຓ຺ຓກກຖາ). ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ອາຓາຍຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ກຸສລາທິປຣມຕ຺ຖສຠາວາ ໂຫຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ອາທິກມ຺ມິການຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ຕສ຺ສາ ເທສນາທີຫິ ວິສຸທ຺ຘິອຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈ. ນ ຫິ ກາຣຓພເລນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ກຸສລາທິສຠາວາ ອາປຕ຺ຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາທີສຸ ນິວຕ຺ຕຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຈ ຕສ຺ສາ ເກນຈິ ວິນາໂສ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ສຣສວິນາສໂຕ ເທສນາທິນາ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຈນມຕ຺ຖິ, ນ ປນ ເຕນ ອກຸສລາທິ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ປິຕຸຆາຕາທິກມ຺ເມນ ຫິ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸຠາວປຣິຈ຺ຈາເຄນ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລໍ ອານນ຺ຕຣິຍາທິຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ນິຄ຺ຄຫາທິທສອຕ຺ຖວເສ (ປາຣາ. ໓໙; ປຣິ. ໒) ປຏິຈ຺ຈ ຠຄວຕາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນ ກຸສລາກຸສລາທິນາມຣູປຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຕິເຍວ ອາປຕ຺ຕິ, ສາ ຈ ຍຖາວິຘິປຏິກມ຺ມກຣເຓນ ວິຄຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ທ຺ວຕ຺ຕິໍເສວ ຫິ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕານີຕິອາທິ. ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ເຕເນວ ເຫຕ຺ຖ ກຸສລາທີນໍ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ເຠໂທ ສິທ຺ໂຘ. ນ ຫິ ຕໍສມຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຕໂຕ ອເຠໂທ ຍຸຕ຺ໂຕ ສມຸຏ຺ຐານສມຸຏ຺ຐິຕເຠທພ຺ຍວຫາຣຸປຈ຺ເຉທປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໖໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ) ປນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຸສລຕ຺ຕເມວ ນ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ, ‘‘ອກຸສລຕ຺ຕໍ ປນ ອພ຺ຍາກຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານກ຺ຂເຓປິ ຣູປາພ຺ຍາກຕຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ກຸສລໍ, ອິຕເຣຫິ ອິຕຣນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ອິມໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຍໍ ສິກ຺ຂາປທສີເສ ຄຫິຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ຕໍ ກຸສລນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ກຸສລຠາໂວ ປຣິຍາຍໂຕ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກໍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕໍ ອພ຺ຍາກຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອິມໍ ວຈນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ‘‘ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ຕໍ ກຸສລນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ກຸສລຠາໂວ ປຣິຍາຍໂຕ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອິຕເຣຫິ ອິຕຣນ຺ຕິ ວຈເນນ ‘‘ຍໍ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຫິ, ຕໍ ອກຸສລໍ, ຍໍ ອພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຕເຣຫີຕິ ວຈນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ‘‘ອິມິນາປິ ວຈເນນ ອິຕຣນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອກຸສລຠາໂວ ອພ຺ຍາກຕຠາໂວ ຈ ປຣິຍາຍໂຕ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ກຸສລປກ຺ເຂ ເອວ ກຖນສ຺ສ ກາຣຓໍ ນ ປສ຺ສາມ. ຍໍ ປນ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ອກາຣຓໍ ຍໍ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອກຸສລນ຺ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອກຸສລາທິຠາວສ຺ສ ປຣິຍາຍເທສິຕຕ຺ຕາ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ກຸສລໂວຫາຣສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາຍ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ອາປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ເຕປິ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາເວນ ສາວຊ຺ຊຘມ຺ມຕ຺ຕາ ກາຣຓູປຈາເຣນາປິ ອນວຊ຺ຊກຸສລໂວຫາໂຣ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຍຖາ ອາກາສາທິສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາທິໂວຫາໂຣ ວິຍ ຊາຕິຊຣາຠງ຺ຄານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາທິໂວຫາໂຣ ອນວຏ຺ຐານາທິເທສໂຕ ອຍຸຕ຺ໂຕ, ເອວມິຘາປິ ກຸສລໂວຫາໂຣ ອຍຸຕ຺ໂຕ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອກຸສລາທິໂວຫາໂຣ ປນ ຍຸຕ຺ໂຕ, ກາຣຓູປຈາເຣນ ປນ ອກຸສລາທິສຠາວຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ສຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ຫິ ຍຖາ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມາທີຫິ ວິໂຣໂຘ ນ ໂຫຕິ, ຕເຖວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ…ເປ… ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕໍ ອພ຺ຍາກຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕເມວ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ຂຓິກຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາປິ ເທສນາທິປຏິກມ຺ມໍ ວິນາວ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຣູປປຣມ຺ປຣາ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ຕນ຺ນ, ປຏິກມ຺ເມນາປິ ອວິຄມປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ນ ຫິ ຣູປສນ຺ຕຕິເທສນາທີຫິ ວິຄຈ຺ຉຕິ ສກາຣຓາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອິຕິ ສພ຺ພຖາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣມຕ຺ຖຕາ ອຍຸຕ຺ຕາ, ເອເຕເນວ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍວເສນ ຕຖາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕຣູປຘມ຺ມສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິຠາວໂຕ’’ຕິອາທິ, ຕມ຺ປິ ປຏິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນານໍ ຣູປຘມ຺ມເມວ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ອຈິຕ຺ຕາ ອເວທນາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ສຈິຕ຺ຕາ ສເວທນາວ, ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຠາວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວ ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອກຸສລາທິສຠາວໍ ປຣປຣິກປ຺ປິຕໍ ນິເສເຘຕຸໍ ‘‘ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວຈນໂຕ…ເປ… ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໍຕໍກຸສລາທິຘມ຺ມສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ມຸຕິ ສມຸຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ຈ, ‘‘ຍາວ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກາຣຓາ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກາຣເຓຫິ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ ໂວຫຣີຍຕິ. ອາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສມ຺ມຸຕິສຠາວຕ຺ເຕປິ ຫິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ, ປຏິກິຣິຍໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາທເຣ ອກຸສລຣາສິ ເຈວ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄນ຺ຕຣາໂຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ລຊ຺ຊິໂນ ຍຖາວິຘິໍ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ, ອນຕິກ຺ກມນປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຈ ເຕສໍ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທາ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມາ ປຣິວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍເສວາຕິ ນິຍໂມ ອາປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕານໍ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ເອເຕເຫວ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ກໂຕ, ນ ປນ ສພ຺ພາປຕ຺ຕີນມ຺ປິ ເອເຕເຫວ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕານຎ຺ຫິ ຌານນິໂຣຘສມາປນ຺ນານຎ຺ຈ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນເກຫິ ວິປາກອປ຺ປນາຈິຕ຺ເຕຫິ ເຈວ ຣູປຘມ຺ເມຫິ ຈ ສຫເສຍ຺ຍາທິອາປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ.

ທສາຕິ ກິຣິຍາເຫຕຸກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸທ຺ວເຍນ ສຫ ອຏ຺ຐ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ຕານິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນາທີສຸ ອຠິຎ຺ຎານໍ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາປທໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕເມວ, ກິຎ຺ຈິ ກຸສລາພ຺ຍາກຕວເສນ ທ຺ວິຈິຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ຈິ ຕິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມວ ເຠໂທ ລພ຺ຠຕິ, ນາຎ຺ໂຎຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຣູປກ຺ກເມນ ຊາຍມານໍ ອງ຺ຄຊາຕາທິຈລນໍ ສາທິຍນຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ເສວນຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ສມຸປ຺ປາທິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຕຣຖາ ‘‘ສິຍາ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານໍ, ສິຍາ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ.

ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໖໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣູປກ຺ກເມ ສຕິ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຠາວໂຕ’’ຕິອາທິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ປຐມປາຣາຊິກສ຺ສ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາຍ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ມໂນທ຺ວາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ປຣູປກ຺ກເມນ ເມຖຸນໍ ສາທິຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕາທິກາຍຈລນໍ ນ ສາທິເຍຍ຺ຍ, ສາທິຍນຈິຕ຺ຕານຸຄຸຓເມວ ປນ ສກລສຣີເຣ ຈິຕ຺ຕຊຣູປສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປິ ສຸຂຸມາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ເອວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ກາຍທ຺ວາເຣເນວ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອງ຺ຄມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວ ກາຍກມ຺ມຠາເວ ກາຣຓໍ, ນ ຈິຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຍສງ຺ຂາຕາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາເຍວ ອງ຺ຄມຕ຺ຕໍ, ນ ກາຍກມ຺ມຠາວສ຺ສ, ອິຕຣຖາ ເມຖຸນສ຺ສ ‘‘ມໂນກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ນ ຕສ຺ສ ວເສນ ກມ຺ມຠາໂວ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ກມ຺ມຠາໂວຕິ ກາຍກມ຺ມຠາໂວ. ສພ຺ພຎ຺ເຈຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ສມຸຏ຺ຐານາທິກໍ. ສິກ຺ຂາປທສີເສນາຕິ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທນິຍຕອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ສິກ຺ຂາປທມຸເຂນ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

ອິທໍ ກິນ຺ຕິ ກເຖຕຸກາມຕາປຸຈ຺ຉາ. ອິມາຕິອາທິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ວິນີຕານິ ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາປນ຺ໂນຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໖໗) ຠຄວຕາ ວິນິຈ຺ຉິນິຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ. ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທານໂຕ ທສ຺ສນໂຕ ອຸທ຺ທານຠູຕາ ຄາຖາ ອຸທ຺ທານຄາຖາ, ສງ຺ຄຫຄາຖາ, ອຸທ຺ເທສຄາຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຖຸ ຄາຖາຕິ ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂູຕິອາທິກາ ວິນີຕວຕ຺ຖຸປາຬິເຍວ ເຕສໍ ເຕສໍ ວິນີຕວຕ຺ຖູນໍ ຄນ຺ຖນໂຕ ‘‘ວຕ຺ຖຸຄາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຉນ຺ໂທວິຈິຕິລກ຺ຂເຓນ. ອຸທ຺ທານຄາຖານໍ ວຕ຺ຖຸ ວຕ຺ຖຸຄາຖາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ. ທຸຕິຍາທີນນ຺ຕິ ທຸຕິຍປາຣາຊິກາທີນໍ. ຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕກາຣາທໂຍ ສິປ຺ປິກາ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມາທີນິ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກຣູປໍ, ປຏິມາຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໗. ປຸຣິມານິ ທ຺ເວຕິ ມກ຺ກຏີວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖູນິ ທ຺ເວ. ຕານິປິ ຠຄວຕາ ວິນີຕຠາເວນ ປຸນ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສີຕິອາທິ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ເຕສໍ ປຐມໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຠິກ຺ຂູຫິ ປນ ຠຄວຕາ ຈ ຄຣຫິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸນ຺ຕິອາທິ ຈ ຠິກ຺ຂູຫິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຈ ປຐມໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣຈິເຕ, ຠຄວຕາ ຈ ເຕສໍ ປາຣາຊິກຕ຺ເຕ ປກາສິເຕ ຠີຕາ ເຕ ສຍມ຺ປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຉາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ ເອວ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຠຄວຕາ ປຸຏ຺ຐາ ປນ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາ’’ຕິ ປຏິຊານນວເສນາປິ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ຠຄວາປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວນ຺ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ປາຣາຊິກຕ຺ຕໍ ວິນິຈ຺ຉິໂນຕິ ເອວ. ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາຍໍ ປນ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອວຕ຺ວາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຄຸຓເມວ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘາປິ ເຕສໍ ວຕ຺ຖູນໍ ຠຄວຕາ ວິນີຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ອິມໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອມນສິກຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎາເນເວຕານິ ວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຸເສຕິ ກຸສຕິຓານິ. ເກເສຫີຕິ ມນຸສ຺ສເກເສຫິ.

໖໘. ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂປກ຺ຂລໍ ນາມ ສມິທ຺ຘໍ ສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ‘‘ໂປກ຺ຂຣຕາ’’ຕິ ຣ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ສມິທ຺ຘຕາ ສຸນ຺ທຣຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຘໍເສສີຕິ ອຠິຠວິ. ນ ລິມ຺ປຕີຕິ ນ ອລ຺ລີຍຕິ.

໖໙. ເອວຣູປາ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາປິ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາສຸເຍວ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາຍ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສມ຺ປທໂຕປິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ປາຬິຍໍ ‘‘ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕ຺ວາ ອນຸຊານາມີຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄນ຺ຕິ ຖນາທິກໍ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ປຸຣິສ…ເປ… ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ນານນ຺ຕຣິກໂຕ ປນ ‘‘ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍມ຺ປິ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ, ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫເຓເນວ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍາທິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕາຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ຕສ຺ສ ວຸຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐາເປຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ຕາ ສພ຺ພາປິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ. ເຕນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍປິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍປິ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິຍາ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕຈຣຓາທິກໍ ວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ໂອກ຺ກນ຺ຕິກວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ປສງ຺ຄານຸຄຸຓໍ ໂອຕຣຓກວິນິຈ຺ຉໂຍ. ພລວອກຸສເລນາຕິ ປຣທາຣິກກມ຺ມາທິນາ. ທຸພ຺ພລກຸສເລນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕພລວາກຸສໂລປຫຕສຕ຺ຕິນາ ຕໂຕ ເອວ ທຸພ຺ພລຠູເຕນ ກຸສເລນ. ທຸພ຺ພລອກຸສເລນາຕິ ປຸຣິສຠາວຸປ຺ປາທກພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາທິພລວກຸສໂລປຫຕສຕ຺ຕິນາ ຕໂຕ ເອວ ທຸພ຺ພລຠູເຕນ ປຣທາຣິກາທິອກຸສເລນ. ສຸຄຕິຍໍ ຠາວທ຺ວຍສ຺ສ ກຸສລກມ຺ມຊຕ຺ຕາ ອກຸສເລເນວ ວິນາໂສ ກຸສເລເນວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ອຸຠຍມ຺ປີຕິອາທິ. ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ປນ ອກຸສເລເນວ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ວິນາໂສ ຈ, ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລພລວຠາໂວວ ວິເສໂສ.

‘‘ເອຫິ ມຍໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສໍວິຘາຍ ເອກທ຺ຘານຄມເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍວິທຫນໍ ປຣິໂມເຈຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຕນ ເອກຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕປິ ພຫິຄາມໂຕ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ສໍວິຘາຍ ຄມນມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕິກຣເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິໂມຈນວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ມຍນ຺ຕິອາທິ. ພຫິຄາເມຕິ ຄາມນ຺ຕເຣ. ທຸຕິຍິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ ປກ຺ກນ຺ຕາ ວາ ໂຫຕີຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໖໙໓) ວຸຕ຺ຕອນາປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ອນຸໂລເມຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄາມນ຺ຕຣ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ໂກເປຕ຺ວາຕິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ. ລຊ຺ຊິນິໂຍ…ເປ… ລພ຺ຠຕີຕິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນທຸກ຺ຂປີຬິຕສ຺ສ ສງ຺ຄເຫປິ ອສຕິ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ‘‘ອາປທາສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕອນາປຕ຺ຕິອນຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາຍ ທຸຕິຍິກໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອລຊ຺ຊິນິໂຍ…ເປ… ລພ຺ຠຕີຕິ ອລຊ຺ຊິນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກກມ຺ມາທິສໍວາເສ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ຕາ ອສນ຺ຕປກ຺ຂໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາເປຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘‘ອລຊ຺ຊິນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍທິ ຫິ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ຕໂຕປິ ທຸຕິຍິກໍ ວິນາ ຄາມນ຺ຕຣຄມນາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ສິຍາ ສງ຺ຄາຫິກຕ຺ຕາ ຕາສໍ ສງ຺ຄາຫິກລຊ຺ຊິນິຄຓໂຕ ວິຍ. ຎາຕິກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນາຄຕຠາວໍ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ວິສ຺ສາສິກຎາຕິກຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ວິນາ ຠິກ຺ຂຸນິຠາເວ ອຣມນ຺ຕສ຺ສ ມານປກຕິກສ຺ສ ອາປທາຏ຺ຐານສມ຺ຠເວນ ຕໍ ວຈນໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕມ຺ປິ ຕທຎ຺ເຎສໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸຠາເວປີຕິ ຠິກ຺ຂຸກາເລປິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຕໍ ນິສ຺ສຍາຈຣິຍໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປຊ຺ຌາ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອຸປສມ຺ປທາຄຫຓຕ຺ຖໍ ອຸປຊ຺ຌາ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ວິນຍກມ຺ມນ຺ຕິ ວິກປ຺ປນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ນິຘິໍ ຠິກ຺ຂູຫິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິຘິໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ຈ ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໒໑) ວຈນໂຕ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສຕິ ອິທຎ຺ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ປຸນປິ ສຕ຺ຕາຫໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກຕຕ຺ໂຕຕິ ອປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ໂຄ. ຣກ຺ຂຕີຕິ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ອວິຠຕ຺ຕຕາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວານ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ສຫຕ຺ເຖນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວານ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ຊາເຕ ປຸນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ.

ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ‘ຄິຫີ ຠວິສ຺ສາມີ’ຕິ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຕເກນ ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ອວິຊຫນໂຕ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎໍ ປຫາຍ ຄິຫິລິງ຺ຄຠາວູປຄມນມ຺ປິ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ ຫິ ຕໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຍາວ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ, ຕາວ ຠິກ຺ຂຸ ເອວ ໂຫຕິ ຠິກ຺ຂູນເມວ ປາຣາຊິກສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ສໍວາສໍ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ, ສຫເສຍ຺ຍາທິອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ນ ຊເນຕິ, ອຕ຺ຕານໍ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຊເນຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ອສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ໂອມສວາທສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙).

ເອເກ ປນ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນານໍ ໂທສໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ເຕນາປິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ວິຊຫນໂຕ. ເຕເນວ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍາທີສຸ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວິພ຺ຠມິຕຸກາມຕາຍ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ອິຘ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນໍ ຕາສໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕາສໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນສ຺ສາປິ ສພ຺ພໂສ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ອປ຺ປຏິພາຫິຍເມວ. ຕສ຺ມາ ປາຣາຊິການໍ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ‘‘ອຸປ຺ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິພ຺ຠໂມຕິປິ ເອຕສ຺ເສວ ນາມໍ, ເຕເນວ ຕໍ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍໍ ‘‘ອຈ຺ເຉທວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຫວິພ຺ຠມາ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫເນ ວິພ຺ຠມນາເມນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອທຕ຺ວາວ ອນຕ຺ຖິກສ຺ເສວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖູນໍ ພຫິ ຉຑ຺ຑເນນ. ເກຈິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖູສຸ ສາເປກ຺ຂສ຺ສ ປຸເຣ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາວໂຕ ປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫມຕ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນມ຺ປິ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊນເມວ ຈີວຣາທິອຘິຏ຺ຐານປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ວິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ຕຖາວຈນາຠາວາ. ຍເຖວ ຫິ ຈີວຣາທີສຸ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ວຕ຺ວາປິ ວິສຸໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວມິຘາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຍຖາ ຈ ຈີວຣາທີສຸ ກາຍປຏິພທ຺ເຘສຸປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ເອວມິຘ. ອິຘ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອນເປກ຺ຂສ຺ສາປິ ກາຍໂຕ ມຸຕ຺ເຕເຍວ ຕສ຺ມິໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຈຊຕຸ, ຍາວ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວາ’’ຕິ. ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອນເປກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອນເປກ຺ຂຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອິຘ ວິສຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ອຠາວາ. ນ ເຫຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣ ວິຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານມຕ຺ຖິ. ອປິຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ສຕິ ປຸເຣ ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕປິ ອາຫາໂຣ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກມ຺ຍຕາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ, ຕຖາ ຈ ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພາປິ ວິນິຈ຺ຉຍເຠທາ ນິຣຕ຺ຖກາ ເອວ ສິຍຸໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ຄຓ຺ຐິກປຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ຄຓ຺ຐິກນ຺ຕເຣ ສ຺ເນໂຫ ປວິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ…ເປ… ຕາທິເສ ປຕ຺ເຕປິ ປຸນທິວເສ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໓).

ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອນເປກ຺ຂຈິຕ຺ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕ຺ຖຈິ ອີທິເສສຸ ຈ ຄຓ຺ຐິກປຕ຺ຕາທີສຸ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອເປກ຺ຂາ ກສ຺ສຈິປິ ນຕ຺ເຖວ ຕປ຺ປຫານາຍ ວາຍາມໂຕ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖຄຕອາມິເສ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ກສ຺ມາ? ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຸນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມຕາເປກ຺ຂາຍ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕຄຕິເກ ອາຫາເຣປິ ຕສ຺ສາ ວຕ຺ຕນໂຕ. ນ ຫິ ປຕ຺ຕໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕຄ຺ຄຕິກໍ ອາຫາຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນາປິ ອາຫາຣໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕຄ຺ຄຕິກໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸໂນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນເມວ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ນ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ສນ຺ນິຘິສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ –

‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ນສ຺ສຕິ, ວິນສ຺ສຕິ, ຑຍ຺ຫຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ວິສ຺ສາສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈຕ຺ເຕນ ວນ຺ເຕນ ມຸຕ຺ເຕນ ອນເປກ຺ໂຂ ທຕ຺ວາ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ –

ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸວິສ຺ສຊ຺ຊນເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕີ’’ຕິ ພາຫິຣປຣິໂຠຄາຍ ອຘິຏ຺ຐານວຈນໂຕ ວຕ຺ຖຸໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາປິ ເກວລໍ ອນຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ນິຍມນມ຺ປິ ວິສຸໍ ເອກໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນກາຣຓເມວ, ອິທຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ສຸວຸຕ຺ຕເມວ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ‘‘ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ພາຫິຣປຣິໂຠຄາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍຎ຺ຫິ (ສາຣຕ຺ຖ. ທີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໖໙) ‘‘ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອທຕ຺ວາວ ອນຕ຺ຖິກຕາຍ ‘ນຕ຺ຖິ ອິມິນາ ກມ຺ມໍ ນ ທານິ ນໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ວຕ຺ຖູສຸ ວາ, ‘ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວາ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມສ຺ເສວ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕວິສ຺ສຊ຺ຊນມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸຣິມເມວ ປນ ພາຫິຣປຣິໂຠຄາຘິຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊນສງ຺ຂາເຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປາຬິປທຕ຺ເຖ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນສ຺ສຕິ, ວິນສ຺ສຕິ, ຑຍ຺ຫຕິ, ວິສ຺ສາສໍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອິມານິ ປນ ປທານິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນາຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ພລກ຺ກາຣາທິນາ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນານຎ຺ຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທນວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຠິກ຺ຂຸວິຫາເຣ. ອຸປໂຣປກາຕິ ເຕນ ໂຣປິຕາ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາ. ເຕຣສສຸ ສມ຺ມຸຕີສູຕິ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກເສນາສນປຎ຺ຎາປກຠຓ຺ຑາຄາຣິກຈີວຣປຏິຄ຺ຄາຫກຈີວຣຠາຊກຍາຄຸຠາຊກຜລຠາຊກຂຊ຺ຊຠາຊກອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊກສາທິຍຄາຫາປກປຕ຺ຕຄາຫາປກອາຣາມິກເປສກສາມເຓຣເປສກສມ຺ມຸຕິສງ຺ຂາຕາສຸ ເຕຣສສຸ ສມ຺ມຸຕີສຸ.

ປຈ຺ຉິມິກາຍ ເສນາສນຄ຺ຄາເຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ເຘປິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ເຘປິ ກຖິນຕ຺ຖາຣສ຺ສ, ຕມ຺ມູລການໍ ປຎ຺ຈານິສໍສານຎ຺ຈ ອຠາວສ຺ສ ສມານຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ເສນາສນຄ຺ຄາຫປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສງ຺ຄຫເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ສເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ອກຸສລວິປາເກ …ເປ… ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ອສມາທິນ຺ນປຣິວາສສ຺ສ ວາ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນສ຺ສ ປກ຺ຂມານຕ຺ເຕ ອສມາທິນ຺ເນ ເອວ ປຸນ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ປຣິວາສໍ ທຕ຺ວາ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາສສ຺ເສວ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ທາຕພ຺ພໍ. ປຣິວາສທານໍ ນຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໂຕ. ສເຈ ປນ ຠິກ຺ຂຸກາເລປິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ນາໂຣເຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໂຕ ປຣິວາໂສ ຈ ທາຕພ຺ໂພຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນານໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກຕ຺ຕສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອວິຊຫນໂຕ ປຸນ ອຸປສມ຺ປທາ ນ ທາຕພ຺ພາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ເຕສໍ ສີສຈ຺ຉິນ຺ນປຸຣິສາທໂຍ ນິທສ຺ສິຕາ.

໗໑. ຕເຖວາຕິ ມຸຈ຺ຈຕຸ ວາ ມາ ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ອີທິເສ ຐາເນ ອສາທິຍນໍ ທຸກ຺ກຣໍ ໂສຕາປນ຺ນາທິອຣິຍານໍ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາຠາວາ. ນ ຫິ ອຣິຍາ ປາຣາຊິກາທິໂລກວຊ຺ຊາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

໗໓. ສຸຜຸສິຕາຕິ ອຸປຣິມາຍ ທນ຺ຕປນ຺ຕິຍາ ເຫຏ຺ຐິມາ ທນ຺ຕປນ຺ຕິ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕາ, ອວິວຏາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕມຸເຂ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຸປ຺ປາຏິເຕ ປນ ໂອຏ຺ຐມໍເສ ທນ຺ເຕ ສຸເຍວ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ເຕນ ພຫິນິມິຕ຺ເຕ ຉຸປນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິນິກ຺ຂນ຺ຕທນ຺ຕຊິວ຺ຫາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກາ ນາມ ໂລມກູເປຫິ ສມຸຏ຺ຐິຕອຄ຺ຄິຊາລາຫິ ທຑ຺ຒສຣີຣຕາຍ ອຕິວິຍ ຕສິຕຣູປາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຂຸປ຺ປິປາສາສຸຣາ ອຏ຺ຐິຈມ຺ມາວສິຏ຺ຐາ ຠຍານກສຣີຣາ ເປຕິໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ. ວິສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ໂສ ກຕມ຺ປິ ອຸປກ຺ກມໍ ນ ຊານາຕິ, ເອວໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນ ຈ ວິສຎ຺ຎີ ອຫຸຕ຺ວາ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາໂທຕິ ວາຕປິຕ຺ຕາທິໂທເສຫິ ກາຍວິຎ຺ຎາຓານຸປ຺ປາທກຠາເວນ ທູສິຕກາຍປ຺ປສາໂທ, ນ ປນ ວິນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາໂທ. ສີເສ ປຕ຺ເຕຕິ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາທເນ ຊາເຕ. ອປ຺ປເວເສຕຸກາມຕາຍ ເອວ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕຉຸປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສເວຕຸກາມສ຺ສ ປນ ຕຕ຺ຖາປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂຏເມວ ສາມນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໗໔. ຊາຕິ-ສທ຺ເທນ ສຸມນປຸປ຺ຜປຣິຍາເຍນ ຕນ຺ນິສ຺ສໂຍ ຄຸມ຺ໂພ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິປຸປ຺ຜຄຸມ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ຊາຕິຍາ ອຸປລກ຺ຂິຕໍ ວນໍ ຊາຕິຍາວນນ຺ຕິ ອລຸຕ຺ຕສມາໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອກຣສນ຺ຕິ ວີຖິຈິຕ຺ເຕຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ.

໗໗. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ອິຕ຺ຖີຫິ ກຕອຊ຺ຌາຈາຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ຣຸກ຺ຂສູຈິກຓ຺ຏກທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣໍ, ເອວເມວ ວາ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຣຸກ຺ຂຖມ຺ເຠ ນິຂນິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ເຌ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຣຸກ຺ຂສູຈິໂຍ ປເວເສຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ນາມ. ປເວສນນິກ຺ຂມນກາເລ ປນ ອປເນຕ຺ວາ ຖກນກໂຍຄ຺ເຄນ ກຓ຺ຏກສາຂາປຏເລນ ຍຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣໍ ນາມ. ຄາມທ຺ວາຣສ຺ສ ປິຘານຕ຺ຖໍ ປທເຣນ ກຓ຺ຏກສາຂາທີຫິ ວາ ກຕສ຺ສ ກວາຏສ຺ສ ອຸທຸກ຺ຂລປາສຣຫິຕຕາຍ ເອເກນ ສໍວຣິຕຸໍ ວິວຣິຕຸຎ຺ຈ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ເອກໍ ຈກ຺ກໍ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ເຍນ ປຣິວຕ຺ຕມາເນນ ຕໍ ກວາຏໍ ສຸຂຖກນໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ກລກຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ. ຈກ຺ກເມວ ຫິ ລາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສໍວຣຓວິວຣຓຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກລກໍ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກວາຏໍ ຈກ຺ກລກໍ ນາມ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣໍ ຈກ຺ກລກຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣໍ. ມຫາທ຺ວາເຣສຸ ປນ ທ຺ເວ ຕີຓິປິ ຈກ຺ກລການິ ໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ອາຫ ຜລເກສູຕິອາທິ. ກິຏິກາສູຕິ ເວຬຸເປສິກາຫິ ກຓ຺ຏກສາຂາທີຫິ ຈ ກຕຖກນເກສຸ. ສໍສຣຓກິຏິກທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຈກ຺ກລກຍນ຺ເຕນ ສໍສຣຓກິຏິກາຍຸຕ຺ຕມຫາທ຺ວາຣໍ. ໂຄປ຺ເຜຕ຺ວາຕິ ອາວຸຓິຕ຺ວາ, ຣຊ຺ຊູຫິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ວາ. ເອກໍ ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິລຎ຺ຊສາຓິທ຺ວາຣມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຕຄ຺ຄຕິກຕ຺ຕາ. ອຖ ຠິກ຺ຂູ…ເປ… ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິປນ຺ເນປິ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ປນ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອສນ຺ຕປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ. ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊາຍ ວິຍ ທ຺ວາຣສໍວຣຓໍ ນາມ ມາຕຸຄາມານໍ ປເວສນນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອາຫ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ວາຕິອາທິ. ນິສ຺ເສຓິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ເຫຏ຺ຐິມຕລສ຺ສ ສທ຺ວາຣພນ຺ຘຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ກຸຏ຺ຏສ຺ສ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ‘‘ເອກກຸຏ຺ຏເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຉິມານໍ ຠາໂຣຕິ ປາຬິຍາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ປມາຓໍ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ.

ມຫາປຣິເວຓນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ອງ຺ຄຓໍ, ເຕນ ຈ ພຫຸຊນສຎ຺ຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ມຫາໂພຘີຕິອາທິ. ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕຠູຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ນິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຸນ ສຸປຕິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ວາ ອຎຕ຺ວາ ວາ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສຍິຕສນ຺ຕາເນນ ສຸປຕິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ທ຺ວາຣສໍວຣຓາທິໂນ ອກຕຕ຺ຕາ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ເຕ ກຕນິປຊ຺ຊນກິຣິຍາຍ ອນງ຺ຄຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອາປຕ຺ຕິ ອີທິເສ ຐາເນ ອກິຣິຍາ, ທິວາ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນກ຺ຂເຓ ກິຣິຍາ ຈ ອຈິຕ຺ຕກາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຸຣາຣຸຓາ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາປິ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ສຍນ຺ຕສ຺ສາປິ ປຸຣິມນເຍນ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີຕິ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກທາ ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ຕາວ ຣຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ທິວາ ອາປຊ຺ຊຕິ ໂນ ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໓໒໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏໍ ປນ ທິວາສຍນທຸກ຺ກຏເມວ ນ ໂຫຕິ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏຕ຺ຕາ. ເອວໍ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ປນ ອຈິຕ຺ຕກໍ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສ ສເຈ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິປຊ຺ຊຕິ, ທ຺ວາເຣ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາເລ ວິວເຏປິ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ທ຺ວາຣປິທຫນສ຺ສ ຣຕ຺ຕິທິວາຠາເຄສຸ ວິເສສາຠາວາ. ອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນສ຺ເສວ ກາລວິເສໂສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ນ ຕປ຺ປຣິຫາຣສ຺ສາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ‘‘ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ນິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໗) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິວາ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນສ຺ສ ເກນຈິ ວິວເຏປິ ທ຺ວາເຣ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ອຕ຺ຕນາປິ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາວ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ວິວເຏປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ຈ ນ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕເຍວ ອຸຏ຺ຐາຕິ. ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ມູລາປຕ຺ຕິໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນາທຣິຍອາປຕ຺ຕິ ປນ ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສາປິ ຕສ຺ສ ໂຫເຕວ ‘‘ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຈ ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມູລາປຕ຺ຕິຍາ ມຸຕ຺ໂຕປິ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນິທ຺ທາວເສນ ນິປຊ຺ຊຕີຕິ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາທານໍ ປນ ຠູມິໂຕ ອໂມຈິຕຕ຺ຕາ ອຍໍ ນິປນ຺ໂນ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ເຕເນວ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອປສ຺ສາຍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຏິຏ຺ຐິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏເກ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ປເທສໍ ຠູມິໍ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ຖມ຺ຠາທິໍ ອປສ຺ສາຍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ. ກຏິຏ຺ຐິໍ ປນ ຠູມິໍ ຜຸສາເປນ຺ຕສ຺ສ ສຍນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ປິຏ຺ຐິປສາຣຓລກ຺ຂຓາ ຫິ ເສຍ຺ຍາ. ທີຆວນ຺ທນາທີສຸປິ ຕິຣິຍໍ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏການໍ ປສາຣິຕຕ຺ຕາ ນິປຊ຺ຊນເມວາຕິ ອາປຕ຺ຕິ ປຣິຫຣິຕພ຺ພາວ ‘‘ວນ຺ທາມີຕິ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊີ’’ຕິອາທີສຸ ນິປຊ຺ຊນສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິ ປຕນກ຺ຂເຓ ອວິສຍຕ຺ຕາ, ວິສເຍ ຊາເຕ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ. ຍສ຺ສ ປນ ວິສຎ຺ຎິຕາຍ ປຈ຺ຉາປິ ອວິສໂຍ, ເອຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ປຕິຕກ຺ຂເຓ ວິຍ. ຕຕ຺ເຖວ ສຍຕິ ນ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອິມິນາ ວິສເຍປິ ອກຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ‘‘ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກຠງ຺ເຄນາຕິ ອຸໂຠ ປາເທ ຠູມິໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ເອກປສ຺ເສນ ສຣີຣໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເຕນ ‘‘ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ລິຂິຕມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣວາໂທ ອຍ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸປນ຺ຕສ຺ສາປິ ອວິສຍຕ຺ຕມຕ຺ຖີຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ອວິສຍຕ຺ຕາ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍາ ປນ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ວິສຎ຺ຎຕ຺ຕາຠາເວນ ວິສຍຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກຖຍນ຺ຕິ. ວິສຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ທ຺ເວ ປນ ຊນາຕິອາທິປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຈນໍ, ຕເທວ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປມາຓໍ. ຍກ຺ຂຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕປິ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ເອກຠງ຺ເຄນ ນິປນ຺ໂນ ປນ ອນິປນ຺ນຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໗໘. ອປເທຕິ ອາກາເສ. ປທນ຺ຕິ ປທວຬຎ຺ຊໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອາກາເສ ປທ’’ນ຺ຕິ. ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອໂສ ອຄ຺ໂຄ. ຍທິທນ຺ຕິ ໂຍ ອຍໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໒. ທຸຕິຍປາຣາຊິກໍ

ອທຸຕິເຍນາຕິ ອສທິເສນ ຊິເນນ ຍໍ ທຸຕິຍໍ ປາຣາຊິກໍ ປກາສິຕໍ, ຕສ຺ສ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອສ຺ສ ທຸຕິຍສ຺ສ ອຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ຘນິຍວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໘໔. ຣາຊູຫິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມນ຺ຘາຕູ’’ຕິ. ຣາຊປຸໂຣຫິເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ຣາຊປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ມຫາໂຄວິນ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ນຄຣສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຣາຊຄຫ’’ນ຺ຕິ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ອຎ຺ເຎເປຕ຺ຖ ປກາເຣຕິ ສຸສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂຕ຺ຕາ ຣາຊູນໍ ຄຫໍ ເຄຫຠູຕນ຺ຕິ ຣາຊຄຫນ຺ຕິອາທິເກ ປກາເຣ. ວສນ຺ຕວນນ຺ຕິ ກີຬາວນໍ, ວສນ຺ຕກາເລ ກີຬາຍ ເຍຠຸຍ຺ຍຕ຺ຕາ ປນ ວສນ຺ຕວນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສທ຺ວາຣພນ຺ຘາຕິ ວສ຺ສູປຄມນໂຍຄ຺ຄຕາທສ຺ສນໍ. ນາລກປຏິປທນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ (ສຸ. ນິ. ໖໘໔ ອາທໂຍ) ນາລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເທສິຕໍ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຉທນານນ຺ຕິ ຕິຓປຓ຺ຓອິຏ຺ຐກສິລາສຸຘາສງ຺ຂາຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ. ໂນ ເຈ ລຠຕິ…ເປ… ສາມມ຺ປິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ນາວາສຕ຺ຖວເຊ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ອເສນາສນິໂກ ອຫ’’ນ຺ຕິ ອາລຍກຣຓມຕ຺ເຕນ ອຸປຄມນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເສນາສນໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໒໐໔) ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ນາລກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນນາປີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອວິເສເສນ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນາວາສຕ຺ຖວເຊສຸເຍວ ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນາວາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໒໐໓) ອສຕິປິ ເສນາສເນ ອາລຍກຣຓວເສນ ວສ຺ສູປຄມນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ນາຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຍມນຸຘມ຺ມຕາຕິ ສາມີຈິວຕ຺ຕໍ. ກຕິກວຕ຺ຕານີຕິ ຠສ຺ສາຣາມຕາທິໍ ວິຫາຍ ສພ຺ພທາ ອປ຺ປມຕ຺ເຕຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິກຕິກວຕ຺ຕານິ. ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກາທິຂນ຺ຘກວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ຈ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ.

ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາຕິ ປທສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ ປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາປວາຣຓາທິວເສ ປວາເຣຕ຺ວາ ວາ ອປ຺ປວາເຣຕ຺ວາ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍນິມິຕ຺ເຕ ສຕິ ເອວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ນາສຕິ, ອິຕຣຖາ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິມໍ ເຕມາສໍ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ຫິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ປຈ຺ຉິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ອວສິຕ຺ວາ ຈາຣິກາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໕) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເຘວ ຈ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ເຕມາສຈ຺ຈເຍນ…ເປ… ປກ຺ກມິໍສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວາຣຓາທິວໂສປິ ເຕມາສປຣິຍາປນ຺ໂນວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕີຫິ ຐາເນຫິ ປວາເຣຕຸນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໙) ປວາຣຓາກມ຺ມສ຺ສ ປຸພ຺ເພເຍວ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສຕາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາປວາຣຓາທິວເສ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍນິມິຕ຺ຕໍ ວິນາປິ ຍຖາສຸຂໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານຎ຺ຫິ ປວາຣຓານຸຊານນໍ ອນຸປຄຕຉິນ຺ນວສ຺ສາທີນໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ກຕໍ, ນ ປນ ປວາຣຓາທິວເສ ອວສິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອິຘ ປສງ຺ຄາຠາວາ, ປວາຣຓໍ ກາຕຸໍ ອນຸຈ຺ຉວິການໍ ປວາຣຓາ ອິຘ ວິຘີຍຕິ, ເຍ ຈ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວສ຺ສຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ອກຕ຺ວາ ຍາວ ປວາຣຓາທິວສາ ວສິໍສຸ, ເຕ ຕຕ຺ຕເກນ ປວາຣຓາກມ຺ມໍ ປຕິ ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອປ຺ປກໍ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຎາຍໂຕ, ນ ກຖິນກມ຺ມໍ ປຕິ ເຕມາສສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ຕສ຺ມິໍ ມຫາປວາຣຓາທິວເສປິ ກຖິນຕ຺ຖາຣປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໖) ອິທໍ ປນ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ປຈ຺ຉິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ອວສິຕ຺ວາ ຈາຣິກາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໘໕) ຈ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ມຫາປວາຣຓາຍ ອນນ຺ຕຣປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ປກ຺ກມນຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິວາເຣ ຈ ‘‘ກຖິນສ຺ສ ອຕ຺ຖາຣມາໂສ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໑໒) ວຕ຺ວາ ‘‘ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໑໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ຫິ ກຖິນຕ຺ຖາຣສ຺ສ ກາໂລ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ຈາຣິກາປກ຺ກມນສ຺ສາປິ ກາໂລ, ນ ຕໂຕ ປຸເຣ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍເຍວ ກຖິນຕ຺ຖາຣາຣຫຕ຺ຕາ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ປວາຣຓາທິວເສ ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ຠິກ຺ຂູປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ປວາຣຓາທິວສສ຺ສ ອວຸຕ຺ຖຕ຺ຕາ.

ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໘໔) ‘‘ເອກເທເສນ ອວຸຕ຺ຖມ຺ປິ ຕໍ ທິວສໍ ວຸຕ຺ຖຠາຄາເປກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຖເມວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໍທິວສປຣິໂຍສາເນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາເລ ວສນ຺ໂຕວ ຫິ ຕໍ ທິວສໍ ວຸຕ຺ໂຖ ນາມ ໂຫຕິ ປຣິວາສອຣຎ຺ຎວາສາທີສຸ ວິຍ, ອຍຎ຺ຈ ວິຈາຣຓາ ອຸປຣິ ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຕຕ຺ເຖວ ຕໍ ປາກຏໍ ກຣິສ຺ສາມ.

ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາຕິ ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນວສ຺ສຕາທສ຺ສນປຣໍ ເອຕໍ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາເຍນ ອປ຺ປວາຣິຕານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສຕ຺ຕາ. ນ ໂອວສ຺ສິຍຕີຕິ ອໂນວສ຺ສກນ຺ຕິ ກມ຺ມສາຘນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຍຖາ ນ ເຕມິຍຕິ, ຕຖາ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນວໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸສທ຺ໂທ ວິຈ຺ຉາຍໍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ອນຸ ອນຸ ອວໂຍຕິອາທິ. ອາຈຣິຍສ຺ສ ກມ຺ມໍ ອາຈຣິຍກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍກມ຺ເມ’’ຕິ. ກຏ຺ຐກມ຺ມໍ ຖມ຺ຠາທິ. ເຕລຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍາຕິ ເຕລມິສ຺ສາຍ ຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍ.

໘໕. ກຸຏິກາຍ ກຣຓຠາວນ຺ຕິ ກຸຏິຍາ ກຕຠາວໍ. ກິໍ-ສທ຺ທປ຺ປໂຍເຄ ອນາຄຕປ຺ປຈ຺ຈຍວິຘານໍ ສນ຺ຘາຍ ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເຖຣສ຺ສ ປາຓຆາຕາຘິປ຺ປາໂຍ ນຕ຺ຖິ, ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຣເຓນ ປນ ພຫູນໍ ປາຓານໍ ມຣຓຕ຺ຕາ ປາເຓ ພ຺ຍາພາເຘນ຺ຕສ຺ສາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຕພ຺ຍຠາວນ຺ຕິ ວິນາເສຕພ຺ພຕໍ. ປາຓາຕິປາຕໍ ກໂຣນ຺ຕານນ຺ຕິ ເຖເຣນ ອກເຕປິ ປາຓາຕິປາເຕ ປາຓການໍ ມຣຓມຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຉິມານໍ ເລເສນ ຄຫຓາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ຈ ‘‘ມມ ຕາທິສໍ ອກຸສລໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຈ຺ຉິມານໍ ວິປລ຺ລາສເລສຄ຺ຄຫຓນິມິຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐານຸຄຕິນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອນຸປຄມນໍ ອນຸກິຣິຍໍ, ທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ລທ຺ຘິຍາ ອນຸຄມນໍ ຄາຫໍ. ຆໍສິຕພ຺ເພຕິ ມທ຺ທິຕພ຺ເພ, ວິນາສິຕພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອິທໍ ຠຄວຕາ ກຸຏິຍາ ເຠທາປນວຈເນນ ສິທ຺ຘໍ, ສາປິ ຕິຓທພ຺ພສມ຺ຠາເຣຫິ ຕຸລາຖມ຺ຠາທີຫິ ອມິສ຺ສາ ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກາມຍາປິ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ຫິ ອິຏ຺ຐກາຫິເຍວ ຖມ຺ເຠ ຈິນິຕ຺ວາ ຕທຸປຣິ ອິຏ຺ຐກາຫິເຍວ ວິຕານາທິສຓ຺ຐາເນນ ຕຸລາທິທາຣຸສມ຺ຠາຣວິຣຫິຕໍ ຉທນມ຺ປິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐກາມຍເມວ ອາວສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຄິຎ຺ຊກາວສຖສງ຺ເຂເປນ ກຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄິຎ຺ຊກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກາ, ຕາຫິເຍວ ກໂຕ ອາວສໂຖ ຄິຎ຺ຊກາວສໂຖ. ວຍກມ຺ມມ຺ປີຕິ ມຕ຺ຕິກຸທ຺ຘາຣຓອິຏ຺ຐກທາຣຸຈ຺ເຉທນາທິກາຣການໍ ທິນ຺ນຠຕ຺ຕເວຕ຺ຕນາທິວຕ຺ຖຸພ຺ພເຍນ ນິປ຺ຜນ຺ນກມ຺ມມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ເອເຕນ ກຸຏິເຠທການໍ ຄີວາທິຠາວໍ ປຣິສງ຺ກຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍຘໂຊຕິ ຕິຕ຺ຖິຍານເມວ ສຎ຺ຎາຓຠູຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ຫິ ອີທິເສສຸ ຈາຏິອາທີສຸ ວສນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎານິປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕກາຣຓທ຺ວຍມ຺ປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິ ສີຕກາເລ ອຕິສີຕາ ອຸຓ຺ຫກາເລ ຈ ອຸຓ຺ຫາ ສຸກຣາ ຈ ໂຫຕິ ໂຈເຣຫິ ຠິນ຺ທິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຐປິຕປຕ຺ຕຈີວຣາທິກໍ ສີຕຸຓ຺ຫໂຈຣາທີຫິ ວິນສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ຉິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ ຠິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ ອນຸປວຊ຺ໂຊຕິ ອິທໍ ອຍໍ ກຸຏິ ວິຍ ສພ຺ພຖາ ອນຸປໂຍຄາຣຫໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓສຸຕ຺ເຕຫິ ວິນທ຺ຘຉຕ຺ຕາທິກໍ, ຕຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍຠາໂຄວ ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ນ ຕທວເສໂສ ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ, ຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຸປວຊ຺ໂຊວ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຆຏກມ຺ປິ ວາຬຣູປມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ

ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຄ຺ຄາຫກໍ ສລາກປຎ຺ຊຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ປຎ຺ຊຣສລາການໍ ມຊ຺ຌຏ຺ໂຐ ພຸນ຺ເທ ປຸຖຸໂລ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສທິໂສ ອຄ຺ເຄ ສຉິທ຺ໂທ ຍຕ຺ຖ ທຓ຺ຑນ຺ຕຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ໂຍ ວາ ສຍເມວ ທີຆຕາຍ ຄຫຓທຓ຺ໂຑ ໂຫຕິ, ອຍໍ ຉຕ຺ຕທຓ຺ໂຑ ນາມ, ຕສ຺ສ ອປຣິຄຬນຕ຺ຖາຍ ຉຕ຺ຕສລາການໍ ມູລປ຺ປເທສທຓ຺ຑສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ທຬ຺ຫປຎ຺ຊຣໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ເຕຫິ ວິນນ຺ຘນ຺ຕິ, ໂສ ປເທໂສ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຄາຫກສລາກປຎ຺ຊຣໍ ນາມ, ຕໍ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ຖິຣກຣຓຕ຺ຖເມວ ເອກວຓ຺ຓສຸຕ຺ເຕນ ວິນນ຺ຘິຍມານໍ ຍທິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ໂທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຣຄ຺ເຄນາຕິ ນິຂາທນມຸເຂນ. ທຓ຺ຑພຸນ຺ເທຕິ ທຓ຺ຑມູເລ ໂກຏິຍໍ. ຉຕ຺ຕມຓ຺ຑລິກນ຺ຕິ ຉຕ຺ຕປຎ຺ຊເຣ ມຓ຺ຑລາກາເຣນ ພທ຺ຘທຓ຺ຑວລຍໍ. ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາຕິ ນິນ຺ນໍ, ອຸນ຺ນຕໍ ວາ ກຕ຺ວາ.

ນານາສຸຕ຺ຕເກຫີຕິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ. ອິທຎ຺ຈ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກວຓ຺ຓສຸຕ຺ຕເກນາປິ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ‘‘ປກຕິສູຈິກມ຺ມເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏ຺ຏມຸເຂຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏ຺ຏານໍ ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍນ຺ເຕຕິ ຈີວຣປຣິຍນ຺ເຕ, ອນຸວາຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຓິນ຺ຕິ ວຣກສີສາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ສງ຺ຂລິກນ຺ຕິ ທິຄຸຓສງ຺ຂລິກາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ, ເວຓິໍ ວາ ສງ຺ຂລິກໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປກເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຄ຺ຆິຍໍ ນາມ ເຈຕິຍສຓ຺ຐານໍ, ຍໍ ອຄ຺ຆິຍຕ຺ຖມ຺ໂຠຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸກ຺ກິຣນ຺ຕີຕິ ອຸຏ຺ຐເປນ຺ຕິ. ຈຕຸໂກຓເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາຕິ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກເຓຫິ ພຫິ ນິຄ຺ຄຕສຸຕ຺ຕານໍ ປິຬກາກາເຣນ ຐປິຕໂກຏິໂຍຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ປິຬເກ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ກາຕພ຺ພາຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາຕິ ທ຺ເວເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກຓໂຕ ໂກເຓຫິ ນີຫຕສຸຕ຺ຕາ ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ນາມ. ສມນ຺ຕໂຕ ປນ ປຣິຍນ຺ເຕນ ກຕາ ຈຕຸຣສ຺ສສຸຕ຺ຕາ ປິຬກາ ນາມ. ຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ເກຈິ ຈີວຣໂຕ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎາຍນຕ຺ຖາຍ ວິກາຣຍຸຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ນິເສຘາຍ ‘‘ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສພ຺ພຖາ ອຈກ຺ຂຸໂຄຈຣຠາເວນ ສິພ຺ພນຕ຺ຖາຍ ຕຖາສິພ຺ພນສ຺ສ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ຍຖາ ປກຕິຈີວຣໂຕ ວິກາໂຣ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ສິພ຺ພິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣຊນກມ຺ມໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຎ຺ຎາຍມາໂນປິ ວິເສໂສ ຈີວເຣ ຣຕ຺ເຕ ເອກວຓ຺ຓຕາຍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈີວເຣ ຣຕ຺ເຕ’’ຕິ. ມຓິນາຕິ ນີລມຓິອາທິມຏ຺ຐປາສາເຓນ, ອໍສວທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນາທິກໍ ປນ ອຈີວຣຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາທີຫິ ຆໍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຈີວຣສ຺ສ ທີຆໂຕ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ສິພ຺ພິຕານໍ ຈຕູສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ໂກເຓສຸ ຈ ນິກ຺ຂນ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕສີສານເມຕໍ ນາມໍ, ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາວ ປາຣຸປິຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຣຊິຕກາເລ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ເອກໍ ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປນ ນາເມນ ສທິສມ຺ປິ ອິໂຕ ອຎ຺ຎເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍໍ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍາຕິ ຈີວຣຣຊ຺ຊຸຍໍ ຈີວຣພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ. ຄຓ຺ຐິເກຕິ ທນ຺ຕາທິມເຍ. ປີຬກາຕິ ພິນ຺ທຸໍ ພິນ຺ທຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພປີຬກາ.

ຖາລເກ ວາຕິ ຕມ຺ພາທິມເຍ ປຸຄ຺ຄລິເກ ຕິວິເຘປິ ກປ຺ປິຍຖາລເກ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມຓິວຓ຺ຓກຣຓປ຺ປໂຍໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕລວຓ຺ຓກຣຓຕ຺ຖໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລຕິ ຕິປຸສີສາທິມເຍ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕານິ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ຣູປກາກິຓ຺ຓານິ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມກຕານີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມກຣທນ຺ຕກໍ ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມກຣທນ຺ຕກໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປນ ປາຬິຍາ ລທ຺ຘມ຺ປິ ອິຘ ປາຬິຍາ ມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຬິມຸຕ຺ຕກນເຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມຎ຺ຎມ຺ປິ ອີທິສໍ.

ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຣຄ຺ເຄນ ທິນ຺ນເລຂາວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຊາຕິຫິງ຺ຄຸລິກາທິວຓ຺ເຓຫິ ກຕເລຂາ ວຏ຺ຏຕິ. ຉຕ຺ຕມຸຂວຏ຺ຏິຍນ຺ຕິ ຘມກຣຓສ຺ສ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫຓຉຕ຺ຕາກາຣສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ, ‘‘ປຣິສ຺ສາວນໂຈຬພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ເກຈິ.

ເທຑ຺ຑຸຠສີສນ຺ຕິ ອຸທກສປ຺ປສີສໍ. ອຈ຺ຉີນີຕິ ກຸຎ຺ຊຣຈ຺ຉິສຓ຺ຐານານິ. ເອກເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກຣຊ຺ຊຸກໍ ທິຄຸຓໍ ຕິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາປິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອກເມວ ປນ ສຕວາຣມ຺ປິ ສຣີຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ‘‘ພຫຸຣຊ຺ຊຸກ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕໍ ມຸຣຊສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຸຣຊຎ຺ຫິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ມຸຣຊວຏ຺ຏິສຓ຺ຐານໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ, ອິທໍ ປນ ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓສງ຺ຂາຕໍ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານຎ຺ຈ ທສາສຸ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ທສາ ຊີຣນ຺ຕິ; ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ວິເຘຕິ ທສາປຣິໂຍສາເນ ຖິຣຠາວາຍ ທນ຺ຕວິສາຓສຸຕ຺ຕາທີຫິ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ວິເຘ. ອຏ຺ຐ ມງ຺ຄລານິ ນາມ ສງ຺ໂຂ ຈກ຺ກໍ ປຸຓ຺ຓກຸມ຺ໂຠ ຄຍາ ສິຣີວຈ຺ໂຉ ອງ຺ກຸໂສ ຘຊໍ ໂສວຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉຍຸຄຬຉຕ຺ຕນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທິວເສນປິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທນ຺ຕາທີຫິ ກຕວິຘສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ໂກຏີສຸ ກຕປຣິຈ຺ເຉທຣາຊິມຕ຺ຕໍ.

‘‘ອຸຊຸກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣສ຺ສາທິສຓ຺ຐານາປິ ອຎ຺ຊນີ ວງ຺ກຄຕິກາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສິປາຏິກາຍາຕິ ວາສິອາທິຠຓ຺ຑນິກ຺ຂິປນປສິພ຺ພເກ. ອາຣກຓ຺ຏກໍ ນາມ ໂປຕ຺ຖກາທິອອສງ຺ຂາຣຓຕ຺ຖໍ ກຕທີຆມຸຂສຕ຺ຖກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຠມກາຣານໍ ທາຣຸອາທິລິຂນສຕ຺ຖກ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ວຏ຺ຏມຓິກນ຺ຕິ ວຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐເປຕພ຺ພໍ ປຸປ຺ຜຸຬກໍ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິມິນາ ປິຬກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປິປ຺ຜລິເກຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເຉທນເກ ຂຸທ຺ທກສຕ຺ເຖ. ວລິຕກນ຺ຕິ ນຂຈ຺ເຉທນກາເລ ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວລີຫິ ຍຸຕ຺ຕເມວ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ຍໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວິກາຣໍ ທຬ຺ຫີກມ຺ມາທິອຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ, ເຕນ ຈ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑໂກຏິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ ຆຏ຺ຏເນນ ສທ຺ທນິຈ຺ຉຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ອໂຍວລຍາທິກໍ ສໍຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກປ຺ປິຍໂຕ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິຍາ ປເວສນຕ຺ຖໍ ອາວາຏມຓ຺ຑລໍ ໂຫຕິ. ອຸຊຸກເມວ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ອຸໂຠສຸ ວາ ປສ຺ເສສຸ ເອກປສ຺ເສ ວາຕິ ວຈນເສໂສ. ວາສິທຓ຺ຑສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ທຓ຺ຑໂກຏີນໍ ອຈລນຕ຺ຖໍ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາມຓ຺ຑສາຣເກຕິ ອາມລກຜລານິ ປິສິຕ຺ວາ ເຕນ ກກ຺ເກນ ກຕເຕລຠາຊເນ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເຕລໍ ສີຕລໍ ໂຫຕິ. ຠູມຕ຺ຖຣເຓຕິ ກຏສາຣາທິມເຍ ປຣິກມ຺ມກຕາຍ ຠູມິຍາ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພອຕ຺ຖຣເຓ. ປານີຍຆເຏຕິ ສພ຺ພໍ ຠາຊນວິກຕິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສພ຺ພໍ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ມຎ຺ຈາທີສຸ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຣູປມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເຕລຠາຊເນສຸເຍວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຣູປານໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເຕລຠາຊເນນ ສຫ ອຄເຓຕ຺ວາ ວິສຸໍ ມຎ຺ຈາທີນໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ ວທນ຺ຕິ, ກິຎ຺ຈາປິ ວທນ຺ຕິ, ເອເຕສໍ ປນ ມຎ຺ຈາທີນໍ ຫຕ຺ເຖນ ອາມສິຕພ຺ພຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິຣູປເມເວຕ຺ຖ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ສີມສາມິການໍ. ຣາຊວລ຺ລເຠຫີຕິ ລຊ຺ຊີເປສລາທີນໍ ອຸໂປສຖາທິອນ຺ຕຣາຍກຣາ ອລຊ຺ຊິໂນ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອຘິປ຺ເປຕາ ເຕຫິ ສຫ ອຸໂປສຖາທິກຣຓາໂຍຄາ, ເຕເນວ ‘‘ສີມາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ລຊ຺ຊີປຣິສາຕິ ເຕສໍ ສີມາສາມິການໍ ອນຸພລໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ລຊ຺ຊີປຣິສາ. ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕນ຺ຕິ ຍໍ ອລຊ຺ຊີນໍ ເສນາສນເຠທນາທິກໍ ລຊ຺ຊີຠິກ຺ຂູຫິ ກຕໍ, ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ສຸກຕເມວ ອລຊ຺ຊີນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພໂຕ.

໘໘. ອວຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ນີຈໂຕ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ. ອຸຊ຺ຌາຍນຕ຺ໂຖຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຖຍ຺ຍກມ຺ມນິນ຺ທນຕ຺ໂຖ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ນ ປນ ທາຣຸ-ສທ຺ທວິເສສນຕ຺ໂຖ ຕສ຺ສ ພຫຸວຈນຕ຺ຕາ. ວຈນເຠເທຕິ ເອກວຈນພຫຸວຈນານໍ ເຠເທ. ສພ຺ພາວນ຺ຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີອາທິສພ຺ພາວຍວວນ຺ຕໍ. ພິມ຺ພິສາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ນາມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພິມ຺ພີຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ. ຕສ຺ມາ ສາຣສຸວຓ຺ຓສທິສວຓ຺ຓຕາຍ ‘‘ພິມ຺ພິສາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂປຣາຓສຕ຺ຖານຸຣູປໍ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ວີສຕິມາສປ຺ປມາຓອຸຕ຺ຕມສຸວຓ຺ຓຄ຺ຆນໂກ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ໂນ ນີລກຫາປໂຓຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຣຸທ຺ຣທາເມນ ນາມ ເກນຈິ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ຣຸທ຺ຣທາມໂກ. ໂສ ກິຣ ນີລກຫາປຓສ຺ສ ຕິຠາຄໍ ອຄ຺ຆຕິ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ເທເສ ນີລກຫາປຓາ ນ ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ກາຬກວິຣຫິຕສ຺ສ ນິທ຺ຘນ຺ຕສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ປຎ຺ຈມາສຄ຺ຆນເກນ ຠຓ຺ເຑນ ປາທປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ເຕນາຕິ ນີລກຫາປຓສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄຠູເຕນ. ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວາຕິອາທິ ປາຣາຊິການໍ ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຆາທິເສສາທີສຸ ປນ ອິຕຣາປຕ຺ຕີສຸປິ ຕພ຺ພຕ຺ຖູສຸ ຈ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ເຖວ, ເກວລໍ ເກຈິ ສພ຺ພາກາເຣນ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ເກຈິ ເອກເທເສນາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວິເສໂສ. ນ ຫິ ກທາຈິປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຍຖາປຣາຘໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອູນມຘິກໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໙໒. ປຸນປິ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ພຖາ ມນຸສ຺ເສຫິ ອນິວຸຕ຺ຖປຸພ຺ເພ ອຠິນວມາປິເຕ, ‘‘ປຸນ ນ ປວິສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິຣາລເຍຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕ ຈ ຄາເມ ຄາມໂວຫາຣາຠາວາ ຄາມປ຺ປເວສນາປຸຈ຺ຉນາທິກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຄາມຄາມູປຈາເຣສຸ ທສ຺ສິເຕສຸ ຕທຎ຺ຎໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉໂທ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຍໍ ປນ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄາມູປຈາໂຣປິ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິນ຺ທຂີເລຕິ ອຸມ຺ມາເຣ. ອຣຎ຺ຎສງ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຕຖາ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອສຕິປິ ອິນ຺ທຂີເລ ອິນ຺ທຂີລຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ‘‘ເວມຊ຺ຌເມວ ອິນ຺ທຂີໂລຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ທ຺ວາຣພາຫາປິ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ປາກາຣເວມຊ຺ຌເມວ ອິນ຺ທຂີໂລຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ລຸຐິຕ຺ວາຕິ ປວຏ຺ຏິຕ຺ວາ.

ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ສຸປ຺ປປາໂຕ ວາຕິອາທິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ກາກຸຏ຺ຐາປນວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ພລທສ຺ສນວເສນ ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ຠາຊນໂຘວນອຸທກໍ ຉຑ຺ເຑຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໒) ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ, ເຕເນວ ‘‘ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ສຸປ຺ປປາໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍຎ຺ຈ ຆຣູປຈາໂຣວ ຄາໂມຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ຄາມູປຈາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕປຣິກ຺ເຂໂປຕິ ອິມິນາ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ພຫິ ອຸປຈາໂຣ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸປ຺ປມຸສລປາໂຕປິ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕເຄຫສ຺ເສວ, ໂສ ຈ ຍໂຕ ປໂຫຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອປ຺ປໂຫນຏ຺ຐາເນ ປນ ວິຊ຺ຊມານຏ຺ຐານເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ປນ ຆຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ປາກາຣາທີຫິ ປຣິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂສວ ປຣິກ຺ເຂໂປ ຆຣູປຈາໂຣຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຄາເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ສງ຺ກຣີຍຕີຕິ ມິສ຺ສີຍຕິ. ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສເນ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໑໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄາມຄາມູປຈາຣານໍ ອສງ຺ກຣຕາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ອສງ຺ກຣໂຕ ຈາຕິອາທິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິທໍ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ເອກເລຑ຺ຑຸປາຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ອຸປຈາຣໍ. ຕສ຺ມາ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ຄາມໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ອຸປຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ‘‘ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຄາໂມ ນາມ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໒) ອິເຘວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ອທິນ຺ນາທາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໑໒) ອຍເມວ ນໂຍ ອຕິທິສິໂຕ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ຍ຺ວາຍໍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ສ ວເສນ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕສງ຺ຂາຕໍ ຄາມູປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ມາຕິກາຍຎ຺ຈ ວິກາເລ ຄາມໍ ປວິເສຍ຺ຍາຕິ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄາມູປຈາໂຣປິ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຆຣຆຣູປຈາຣາທີສຸ ຐິຕານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນລາຠຠາຊນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາຕິ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຍໍ ຐານໍ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອາຈຣິຍຘນຸ ນາມ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ນວວິທຕ຺ຖິປມາຓໍ, ຊິຍາຍ ປນ ອາໂຣປິຕາຍ ສຕ຺ຕຏ຺ຐວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອນຸຣູປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ອກປ຺ປິຍສ຺ສາປິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ປຣິໂຠເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍຕ຺ຕາ. ປຣິຈ຺ຈາຄາທິມ຺ຫິ ອກເຕ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸສາມິນາ ອວິທິຕມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ພາລຸມ຺ມຕ຺ຕາທີນໍ ສນ຺ຕກໍ ວິຍ, ຕາທິສໍ ອວຫຣນ຺ໂຕປິ ຎາຕກາທີຫິ ປຈ຺ຉາ ຎຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸສາມິນາ ຈ ອນຸພນ຺ຘິຕພ຺ພໂຕ ປາຣາຊິໂກວ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ວເສນ ປຸຣິໂສ ເຖໂນ ໂຫຕິ, ຕໍ ເຖຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອວຫຣຓຈິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕາ ປປຎ຺ຈໂກຏ຺ຐາສາ. ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ຐານາຈາວນປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປໂກ ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິໂຍຄວເສນາຕິ ອຏ຺ຏກຣຓວເສນ. ສວິຎ຺ຎາຓເກເນວາຕິ ອິທໍ ສວິຎ຺ຎາຓການຎ຺ເຎວ ອາເວຓິກວິນິຈ຺ຉຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາໂຓ ອປທນ຺ຕິອາທີສຸ ຫິ ‘‘ປທສາ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຐມໍ ປາທໍ ສງ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໑໑໑), ຠິກ຺ຂຸ ທາສໍ ທິສ຺ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ປລາຍິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ຊີວາ’’ຕິ ວທຕິ, ໂສ ເຈ ປລາຍຕິ, ທຸຕິຍປທວາເຣ ປາຣາຊິກນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໔) ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ໂຍ ສວິຎ຺ຎາຓການຎ຺ເຎວ ອາເວຓິໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອາຣາມາທິອວິຎ຺ຎາຓເກສຸ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ຕາທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສວິຎ຺ຎາຓເກເນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອາຣາມາທິອວິຎ຺ຎາຓເກສຸ ລພ຺ຠຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ສວິຎ຺ຎາຓເກສຸ ອລພ຺ຠນໂກ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກມິສ຺ສເກນາ’’ຕິ. ສວິຎ຺ຎາຓເກນ ຈ ອວິຎ຺ຎາຓເກນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ອວິຎ຺ຎາຓເກເນວ ອາທິຍນາທີນິ ຉປິ ປທານິ ນ ສກ຺ກາ ໂຍເຊຕຸໍ ອິຣິຍາປຖວິໂກປນສ຺ສ ສວິຎ຺ຎາຓກວເສເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອວິຎ຺ຎາຓເກເນວາ’’ຕິ ຕຕິຍໍ ປກາຣໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອາຣາມນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ທາສາທິສວິຎ຺ຎາຓກສ຺ສາປິ ອິຘ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພໂຕ, ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ເຫຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ທສ຺ສິຍຕິ. ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຣິກປ຺ປິໂຕກາສໍ. ສຸງ຺ກຆາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຖິເກຫິ ອຕ຺ຕນາ ນີຍມານຠຓ຺ຑໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ທາຕພ຺ພຠາໂຄ ສຸງ຺ໂກ ນາມ, ໂສ ເອຕ຺ຖ ຫຎ຺ຎຕິ ອທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ອວຫຣີຍຕິ, ຕໍ ວາ ຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຣາຊປຸຣິສາ ອທທນ຺ຕານໍ ສນ຺ຕກໍ ພລກ຺ກາເຣນາຕິ ສຸງ຺ກຆາໂຕ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ປວິຏ຺ເຐຫິ ສຸງ຺ໂກ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຣຸກ຺ຂປພ຺ພຕາທິສຎ຺ຎາເຓນ ນິຍມິຕປ຺ປເທສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ປຎ຺ຈວີສຕິອວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ກຕ຺ຖຈີຕິ ເອກິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ເອກໍ ປຎ຺ຈກໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ‘‘ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎີ ຈ, ຄຣຸໂກ ຈ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຐານາ ຈາເວຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໒໒) ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈອວຫາຣງ຺ຄານິ ເອກໍ ປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ. ທ຺ເວ ປຎ຺ຈການິ ທສ຺ສິຕານີຕິ ‘‘ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ນ ຈ ສກສຎ຺ຎີ, ນ ຈ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫີ, ນ ຈ ຕາວກາລິກໍ, ຄຣຸໂກ ຈ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໒໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ປເທສຸ ເອກໍ ອປເນຕ຺ວາ ເສສານິ ປຎ຺ຈ ປທານິ ເອກໍ ປຎ຺ຈກໍ ກຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ເວ ປຎ຺ຈການິ ທສ຺ສິຕານິ. ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫີຕິອາທີສຸ. ສພ຺ເພຫິປິ ປເທຫີຕິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິອາທີຫິ ສພ຺ເພຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ.

ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອວຫາຣານໍ ສມູໂຫ ປຎ຺ຈກໍ. ສໂກ ຫຕ຺ໂຖ ສຫຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ວາ ສມ຺ພນ຺ຘີຕິ ສາຫຕ຺ຖິໂກ, ອວຫາໂຣ. ສາຫຕ຺ຖິກາທິ ປຎ຺ຈກໍ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກນ຺ຕິອາທິປທວເສນ ນາມລາໂຠ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຕຕິຍປຎ຺ຈເມສຸ ປຎ຺ຈເກສູຕິ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈເກສຸ. ລພ຺ຠມານປທວເສນາຕິ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈເກ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາວຫາຣປທສ຺ສ ວເສນ, ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈເກ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣປທສ຺ສ ຈ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ນາມ…ເປ… ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ພຫິສຸງ຺ກຆາຕປາຕນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປໂຍໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຫຕ຺ເຖ ຠາຣໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໐໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕປຣຠຓ຺ຑສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຸມ຺ພາທິປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຂິປນມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປໂຍເຄ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຣິຍາສິທ຺ຘິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕີຕິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຕມານກ຺ຂເຓ ອວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກິຣິຍາສິທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອວສ຺ສໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ສາເຘຕີຕິປິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ. ອສຸກໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສີຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ປຣສ຺ສ ເຕລກຸມ຺ຠິຍາ ອຸປາຫນາທີນໍ ນິກ຺ເຂປປໂຍຄສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສາຘກຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ອຕ຺ຖສາຘໂກ ນາມ ‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກຕິ, ຕທາ ຕໍ ອວຫຣາ’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ປໂຣ ອນນ຺ຕຣາຍິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ປຣສ຺ສ ວາ ປນ ເຕລກຸມ຺ຠິຍາ ປາທຄ຺ຆນກເຕລໍ ອວສ຺ສໍ ປິວນການິ ອຸປາຫນາທີນິ ປກ຺ຂິປຕິ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ).

ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສາຘກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຈ ໂກ ວິເສໂສຕິ? ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຄຫເຓ ນິຍຸຎ຺ຊນໍ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍໂຄ, ກາລນ຺ຕເຣນ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ນິໂຍໂຄ ອຕ຺ຖສາຘໂກຕິ ອຍໍ ເນສໍ ວິເສໂສ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສີ’’ຕິອາທິ. ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ປນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ອາຣາມາຠິຍຸຎ຺ຊນາທີສຸປິ ຕາວກາລິກຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍານໍ ອທາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓປ຺ປໂຍຄໂຕ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອາຓຕ຺ຕິວເສນ ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ປໂຍເຄນ ສຫ ວຕ຺ຕມາໂນ ອວຫາໂຣ ສຫປໂຍໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ຐານາຈາວນວເສນາ’’ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ຂີລສງ຺ກມນາທີສຸປິ ອສຕິ ຐານາຈາວເນ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຐານາຈາວນວເສນ ຂີລາທີນິ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຈ ສຫປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ).

ຕຸລຍິຕ຺ວາຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ສາມີຈີຕິ ວຕ຺ຕໍ. ສກສຎ຺ຎາຍ ອເທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສມ຺ມທ຺ໂທຕິ ນິວິທ຺ຘຕາສງ຺ໂຂໂຠ. ຠຏ຺ເຐ ຊນກາເຍຕິ ອປຄເຕ ຊນສມູເຫ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ເອຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີຕິ ອິທໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຫາຣກສ຺ສ ຫິ ‘‘ມຍາ ສຫຕ຺ເຖນ ນ ທິນ຺ນໍ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອິຕຣສ຺ສ ຈ ‘‘ມຍາ ປຐມໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອທິນ຺ນໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

ສມຄ຺ຆນ຺ຕິ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ. ທາຣຸອຕ຺ຖໍ ຜຣຕີຕິ ທາຣູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ. ເອກທິວສໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນາທິນາ ຍາ ອຍໍ ອຄ຺ຆຫານິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ສພ຺ພາ ຠຓ຺ຑສາມິນາ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຫິຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ສພ຺ພໍ ປເນຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາສາຓຎ຺ຈ ສກ຺ຂຣຎ຺ຈ ປາສາຓສກ຺ຂຣໍ.

ອກ຺ຂທສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອກ຺ຂ-ສທ຺ເທນ ກິຣ ວິນິຈ຺ຉຍສາລາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ນິຣູປຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ອກ຺ຂທສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຘມ຺ມວິນິຈ຺ຉນກາ. ຫນນໍ ນາມ ຫຕ຺ຖປາທາທີຫິ ໂປຖນຎ຺ເຈວ ຫຕ຺ຖນາສາທິຈ຺ເຉທນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂປເຖຍ຺ຍຸຎ຺ເຈວ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸຎ຺ຈາ’’ຕິ.

ປທຠາຊນີຍຎ຺ຈ ‘‘ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ກສາຍ ວາ ເວຕ຺ເຕນ ວາ ອຑ຺ຒທຓ຺ຑເກນ ວາ ຉຊ຺ຊາຍ ວາ ຫເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຑ຺ຒທຓ຺ຑເກນາຕິ ທ຺ວິຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓນ ຣສ຺ສມຸຄ຺ຄເຣນ, ເວຬຸເປສິກາຍ ວາ. ເຉຊ຺ຊາຍ ວາຕິ ຫຕ຺ຖາທີນໍ ເຉທເນນ. ຉິນ຺ທນ຺ຕິ ເອຕາຍ ຫຕ຺ຖປາທາທີນີຕິ ເຉຊ຺ຊາ, ສຕ຺ຖໍ, ເຕນ ສຕ຺ເຖນາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ນີຫເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຣຏ຺ຐໂຕ ນີຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ‘‘ໂຈໂຣສິ…ເປ… ເຖໂນສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຠາເສຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ປທໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ໂຈໂຣສິ…ເປ… ປຣິຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໙໓. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຐິຕນ຺ຕິ ຠູມິຍາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຐິຕໍ. ຍຖາ ຍຖາ ອາທານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນ ຄຫຓໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໔. ວາຈາຍ ວາຈາຍາຕິ ເອເກກຕ຺ຖທີປິກາຍ ວາຈາຍ ວາຈາຍ. ອຸປລທ຺ໂຘຕິ ຎາໂຕ. ປາຬິຍໍ ເສສອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ກຸທາລໍ ວາ ປິຏກໍ ວາຕິ ອິທເມວ ທ຺ວຍໍ ວຕ຺ວາ ວາສິຜຣສູນໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສມ຺ປິ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາທີສຸ ອາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ທຸກ຺ກເຏຫິ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຏ຺ຐວິຘໍ ເຫຕນ຺ຕິອາທີສຸ ເອຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ນາມ ເຖເຣຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ອຏ຺ຐວິຘນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏານໍ ອິເມສຸເຍວ ອຏ຺ຐສຸ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາວໂຕ ປນ ອິຕເຣຫິ ສຕ຺ຕຫິ ທຸກ຺ກເຏຫິ ວິນິມຸຕ຺ຕໍ ວິນຍທຸກ຺ກເຏເຍວ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ທສວິຘໍ ຣຕນນ຺ຕິ ‘‘ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂ ສິລາ ປວາຬໍ ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ ໂລຫິຕໂກ ມສາຣຄລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ເອວມາຄຕໍ ທສວິຘໍ ຣຕນໍ.

‘‘ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ຈ ສງ຺ໂຂ,

ສິລາ ປວາຬໍ ຣຊຕຎ຺ຈ ເຫມໍ;

ໂລຫິຕກຎ຺ຈ ມສາຣຄລ຺ລໍ,

ທເສເຕ ຘີໂຣ ຣຕນານິ ຊຎ຺ຎາ’’ຕິ. –

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎນ຺ຕິ ສາລິ ວີຫິ ຍໂວ ກງ຺ຄຸ ກຸທ຺ຣູສໍ ວຣໂກ ໂຄຘຸໂມຕິ ອິມໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎໍ. ອາວຸຘຠຓ຺ຑາທິນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕຸຣິຍຠຓ຺ຑອິຕ຺ຖິຣູປາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນາມສິຕພ຺ເພ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທຸກ຺ກຏໍ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ. ທຸຣູປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ອກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາຣິຕສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐຸ ອຸປຈິຓ຺ຓໍ ຈຣິຕນ຺ຕິ ທຸຣູປຈິຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ທຸກ຺ກຏໍ ທຸຣູປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏໍ. ວິນເຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອວເສສໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ. ເອກາທສ ສມນຸຠາສນາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຍາວຕຕິຍກາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ເຂ ເອກໍ ຍາວຕຕິຍກປາຣາຊິກໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສງ຺ຆາທິເສສາ ຈຓ຺ຑກາຬີສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ຉ.

ສຫປໂຍຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມປຸຣິມາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ອຖ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາຕິອາທິ. ‘‘ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ຂຓນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິມາປຕ຺ຕິໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເຉທນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕີນໍ ເທເສຕພ຺ພຕາຍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຫປໂຍເຄ ປຕ຺ເຕ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປຣທ຺ຘໍ ວິຣທ຺ຘໍ ຂລິຕນ຺ຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ຍໍ ມນຸສ຺ໂສ ກເຣຕິອາທິ ປເນຕ຺ຖ ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ສໍໂຍຄຠາໂວຕິ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຣສ຺ສຕ຺ຕສ຺ສາປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກສ຺ສ ມູເລຕິ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ອາມສເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອາມສນຜນ຺ທາປນປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ເອກປໂຍເຄນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກເມວ, ນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານີຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອກປໂຍເຄນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອາມສນຜນ຺ທາປນານມ຺ປິ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອນາມສິຕ຺ວາ ອຜນ຺ທາເປຕ຺ວາ ຈ ກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕຸໍ. ‘‘ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ປໍສຸຂຓນາທິສມານປໂຍເຄປິ ປຸຣິມາ ອາປຕ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣມຸຕ຺ຕຣໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ຂຓນປໂຍຄເຠເທຫິ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ອາປນ຺ນາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອຸຕ຺ຕຣມຸຕ຺ຕຣໍ ປຕ຺ວາ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສທິສຕ຺ຕາ ວິຍູຫນໍ ປຕ຺ວາ ຕາ ສພ຺ພາປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ ວິສທິສປໂຍຄຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິຘານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ຫິ ອວຫາຣກສ຺ສ ອາສນ຺ນໍ ໂອຣິມນ຺ຕໍ ປຣາມສຕິ.

ຕຕ຺ເຖວາຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິຍເມວ. ພຸນ຺ເທນາຕິ ກຸມ຺ຠິຍາ ເຫຏ຺ຐິມຕເລນ. ເອກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ຐານາ ຈາວນໍ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອກຏ຺ຐາເນຕິ ຈ ສງ຺ຂລິກພທ຺ຘຠາເວນ ເອກສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂາຓຸກໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ຂາຓຸກໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ອາກາເຣຫິ ຐານາ ຈາເວຕິ. ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອວສ຺ສໍ ເຈ ປຕຕິ, ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ປຎ຺ຈມາສກາທິຄຣຸຠາວປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອປພ຺ຍູຫນ຺ໂຕຕິ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປນຍນວເສນ ວິຍູຫນ຺ໂຕ ຣາສິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ເອວໍ ກຕ຺ວາຕິ ຠາຊນມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ກຸມ຺ຠິຄເຕນ ຠາຊນຄຕສ຺ສ ເອກາພທ຺ຘຠາວໍ ວິໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຑ຺ຒກຸມ຺ຠີຍນ຺ຕິ ອຸປຑ຺ຒປຸຓ຺ຓາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ. ວິນຍຘມ຺ມຕາຕິ ອຘິກກາຣຓາລາເຠ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍຘມ຺ມຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຄຣຸກຕາວ, ສຸຕ຺ຕານຸຄມນມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອປິຈາຕິອາທິມາຫ. ກຓ຺ເຐນ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລຕິ ມຸຂຄຕໍ ອຊ຺ໂຌຫຏກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ໂຌຫຣຓເມວ ເຫຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ນ ກຓ຺ຐປິທຫນໍ. ຈິກ຺ກນນ຺ຕິ ຖທ຺ຘໍ, ພຫລໍ ຆນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຍປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠິຍາ ປາທຄ຺ຆນກໍ ສປ຺ປິໍ ວາ ເຕລໍ ວາ ອວສ຺ສໍ ປິວນກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທຸກູລສາຏກໍ ວາ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປກ຺ຂິປຕິ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວຫາໂຣ ວີມໍສິຕພ຺ໂພ. ຍທິ ຈ ທຸກູລາທີສຸ ສປ຺ປິເຕລານໍ ປວິສນໍ ສນ຺ຘາຍ ປາຣາຊິກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐເຕລາທິໂນ ກຸມ຺ຠິຄເຕນ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ນ ຕາວ ອວຫາໂຣ ຠາຊນນ຺ຕຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຄຫຓກາເລ ວິຍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠາຊນໍ ປນ ນິມຸຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ເອກາພທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕາວ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິ. ອຖ ເຕລາທິວິນາເສນ ປາຣາຊິກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕທາປິ ຕິຓຊ຺ຌາປນາທີສຸ ວິຍ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຈ ປາທຄ຺ຆນກໍ ເຕລາທິໍ ປີຕໍ ທຸກູລາທິໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກໍ ນ ສິຍາ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ເຕລາທິໂນ ວິນຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ຄຫຓກ຺ຂເຓ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ, ວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຕນ ຈ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕຕິ. ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ທຸກູລາທີນໍ ປກ຺ຂິປເນ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ສກ຺ກາ. ອຏ຺ຐກຖາປ຺ປມາເຓນ ປເນຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຍຸຕ຺ຕິ ປເນຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຸພ຺ພາປຣໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ.

ປລິພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີຕິ ນິວາເຣສ຺ສຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ເນວ ອວຫາໂຣ, ນ ຄີວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເອວໍ ວິຈາຣິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພຫິຄຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕລສ຺ສ ອຏ຺ຐານໂຕ ອໂຘມຸຂຠາວໂຕ ຈ ພຫິຄຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉິທ຺ເທ ກຣິຍມາເນ ເຕລສ຺ສ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄຕຄຕຏ຺ຐານໍ ຠາຊນສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ປາທຄ຺ຆນເກ ຄຬິເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ຕຖາ ວາ ກຕສ຺ສາຕິ ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ຕໂຕ ວາ ປຏ຺ຐາຍ ກຕສ຺ສ. ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາ ກຕຉິທ຺ເທຕິ ມຊ຺ເຌ ໂຖກໍ ກປາລໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ເຕນ ກຕຉິທ຺ເທ.

ປຕ຺ຖີນສ຺ສ ຂາທນໍ ອິຕຣສ຺ສ ປານຎ຺ຈ ສປ຺ປິອາທີນໍ ປຣິໂຠໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ອຂາທິຕພ຺ພໍ ວາ ອປາຕພ຺ພໍ ວາ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຐານາຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ປຸຣິມທ຺ວຍນ຺ຕິ ເຠທນໍ ຉຑ຺ຑນຎ຺ຈ. ກຸມ຺ຠິຊຊ຺ຊຣກຣເຓນາຕິ ປຸຓ຺ຓກຸມ຺ຠິຍາ ຊຊ຺ຊຣກຣເຓນ. ມາຕິກາອຸຊຸກຣເຓນາຕິ ອຸທກປຸຓ຺ຓາຍ ມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣເຓນ. ເອກລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເຠທນໍ ກຸມ຺ຠິຍາ ຊຊ຺ຊຣກຣເຓນ, ຉຑ຺ຑນໍ ມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣເຓນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ເອກສຠາວໍ. ປຈ຺ຉິມໍ ປນ ທ຺ວຍນ຺ຕິ ຌາປນໍ ອປຣິໂຠຄກຣຓຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວທນ຺ຕີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ເຖ ເອເກ ອາຈຣິຍາ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວທນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິມປທທ຺ວເຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມປທທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຐານາຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣສ຺ສ ວາ ກາຕຸກາມຕາວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ. ວິນາເສຕຸກາມຕາຍາຕິ ຫຕ຺ຖປາທາທີນິ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ເກວລໍ ວິນາເສຕຸກາມຕາຍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ມຸຄ຺ຄເຣນ ໂປເຖຕ຺ວາ ຠິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຸທກໍ ວາ ວາລິກໍ ວາ ອາກິຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈຕິ ປາຬິຍໍ ປຸຣິມທ຺ວເຍປິ ທຸກ຺ກຏສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຣິມທ຺ວເຍ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍທິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາຕິ ອຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ.

ເອວເມເກ ວທນ຺ຕີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນຍສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ອນຠິມຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຍໍ ອຎ຺ຎຖາປິ ປາຬິໍ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣຕິອາທິມາຫ. ອຈາເວຕຸກາໂມວາຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຐານາ ອຈາເວຕຸກາໂມວ. ອຉຑ຺ເຑຕຸກາໂມເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຫິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕປກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ນາເສຕຸກາມຕາປກ຺ຂສ຺ສ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ນາເສຕຸກາມຕາປກ຺ເຂ ປນາຕິອາທິ. ອິຕຣຖາປິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາວາ ຐານາ ຈາເວຕຸກາມສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອາກາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໖. ອາກາສຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອນ຺ໂຕ. ອນ຺ໂຕຄາເມຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອນ຺ໂຕ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປນ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຄາເມ ວາ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ. ອຏວິມຸຂໍ ກໂຣຕິ…ເປ… ຣກ຺ຂຕີຕິ ເຕນ ປໂຍເຄນ ຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂຕິ. ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຄາມໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ກປິຎ຺ຊໂຣ ນາມ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຍຸຊ຺ຌາປນຕ຺ຖາຍ ພາລຊເນຫິ ໂປສາວນິຍປກ຺ຂິຊາຕິ.

ເວຫາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໗. ເວຫາສຏ຺ຐກຖາຍໍ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕຕິ ຍຖາ ຉິນ຺ນໍ ມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປກຕິຏ຺ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຖາ ເຉທນໍ ໂມຈນຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸທກຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໘. ອຸທກຏ຺ຐກຖາຍໍ ສນ຺ທມານອຸທເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສນ຺ທນເກ ອຸທເກ’’ຕິ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຫຕ຺ຖວາຣປທວາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຑ຺ຒຕີຕິ ເຫຏ຺ຐໂຕ ໂອສາເຣຕິ. ສກລມຸທກນ຺ຕິ ທຓ຺ເຑນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສຄຕໍ ສກລມຸທກໍ. ນ ອຸທກໍ ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ປທຸມິນິຍນ຺ຕິ ປທຸມຄຈ຺ເຉ. ກລາປພນ຺ຘນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖກວເສນ ຂຸທ຺ທກໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘໍ ກລາປພທ຺ຘໍ. ຠາຣພທ຺ຘໍ ນາມ ສີສຠາຣາທິວເສນ ພທ຺ຘໍ. ມຸຬາລນ຺ຕິ ກນ຺ທໍ. ປຕ຺ຕໍ ວາ ປຸປ຺ຜໍ ວາຕິ ອິທໍ ກທ຺ທມສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພນ຺ຕິ ວາປິຍາ ອຸທກສ຺ສ ນິກ຺ຂມນນາຬໍ. ອຸທກວາຫກນ຺ຕິ ມຫາມາຕິກໍ. ອວຫາເຣນ ໂສ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປເນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ທີເປຕິ. ມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ຂຸທ຺ທກມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ມຣິຕ຺ວາ…ເປ… ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຕມຈ຺ຉານໍເຍວ ເຕສໍ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ອມເຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ.

ນາວຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໙. ນາວຏ຺ຐກຖາຍໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມ຺ປິ ປາຣາຊິກມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມໍ ຐານາ ອຈາເວຕ຺ວາ ມຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ປຐມໍ ປນ ຐານາ ຈາເວຕ຺ວາ ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາເສ ພທ຺ຘສູກໂຣ ວິຍາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາເອວາ’’ຕິ. ວິປນ຺ນຏ຺ຐນາວາຕິ ວິສມວາເຕຫິ ເທສນ຺ຕຣໍ ປລາຕາ, ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ວິນາສໍ ປຕ຺ວາ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ຠູມິຕລໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ສາມິເກຫິ ຈ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາລຍາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພລວາ ຈ ວາໂຕ ອາຄມ຺ມາຕິ ອິມິນາ ອສຕິ ວາເຕ ອຍໍ ປໂຍໂຄ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣຕິ ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍໍ ອຸຊຸກຣຓນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາເທນ ອນກ຺ກມິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຈ ອນຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທຓ຺ຑາທີສຸ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປາເທນ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຈ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ປນ ພລວວາເຕນ ຉຕ຺ຕຈີວຣາທີສຸ ປຫເຏສຸ ປກຕິໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ທຬ຺ຫຕຣໍ ອກ຺ກມນຄຫຓາທິປໂຍໂຄ ອຠິນໂວ ກາຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ອິຕຣຖາ ຉຕ຺ຕຈີວຣາທີນິ ວາ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອວຫາຣໂກ ວາ ສຍໍ ປຕິສ຺ສຕິ, ນາວາ ຈ ຕທາ ນ ຄມິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ອີທິເສ ອຠິນວປ຺ປໂຍເຄ ສຕິ ອວຫາເຣນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍໍ ອຸຊຸກຕາຍ ອຸທກາຄມນກາເລ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຕໍ ອິຘ ນິທສ຺ສນໍ ນ ໂຫຕິ. ທາສໍ ປນ ປກຕິຍາ ປລາຍນ຺ຕໍ ‘‘ສີຆໍ ຍາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກຕິຄມນໂຕ ຕຸຣິຕຄມນຸປ຺ປາທນາທິນາ ອິຘ ນິທສ຺ສເນນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວາເຕ ອາຄເຕປິ ຍຕ຺ຖ ອຕິລຫຸກຕ຺ຕາ ນາວາຍ ກຎ຺ຈິ ປໂຍຄໍ ອກຕ຺ວາ ປກຕິຍາ ອວຫາຣໂກ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຖິທໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຍານຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໐. ຍານຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສູຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຖມ຺ຠານໍ ອຸປຣິ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ທາຣຸສງ຺ຆາຏໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວາມທກ຺ຂິຓປສ຺ເສສຸ ອຸໂຠສຸ ວາຕາຕປາທິປຣິສ຺ສຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ຄຣຸຬປກ຺ຂິໂນ ອຸໂຠ ປກ຺ຂາ ວິຍ ກຕາ ສນ຺ທມານິກາ. ທຸກຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ທ຺ວີຫິ ໂຄເຓຫິ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ. ອຍຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ໂຄເຓຫິ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປກຕາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສິຂານໍ ສນ຺ຘິຏ຺ຐາເນ ໂຄສິງ຺ຄານິ ວິຍ ທ຺ເວ ໂກຏິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນີ ກປ຺ປກຕາ ນາມ, ສາ ທ຺ວີຫິປິ ໂກຏີຫິ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຉ ຐານານີ’’ຕິ. ຕີຓິ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ຐານານີຕິ ອກປ຺ປກຕາຍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນິຍາ ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈກ຺ການຎ຺ຈ ວເສນ ຕີຓິ ຐານານິ, ກປ຺ປກຕາຍ ວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຐານານິ, ຕຖາ ປຖວິຍໍ ຐປິຕສ຺ສ ຕີຓິ ຐານານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອກ຺ຂສີເສຫີຕິ ອກ຺ຂທາຣຸໂນ ທ຺ວີຫິ ໂກຏີຫິ. ອກ຺ຂຸທ຺ຘີຫີຕິ ອກ຺ຂທາຣຸນາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉກາ ເຫຏ຺ຐິມຠາເຄ ກປ຺ປກຕາ ທ຺ເວ ທາຣຸຂຓ຺ຑາ ອກ຺ຂຸທ຺ຘິໂຍ ນາມ, ຕາສໍ ກປ຺ປກຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກປ຺ປສີສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອິຘ ‘‘ອກ຺ຂຸທ຺ຘິໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຈຕູຫິ ຈ ອກ຺ຂຸທ຺ຘີຫີ’’ຕິ. ຕາຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕາຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຘຸເຣນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ເອກນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸທ຺ຘິໂຍວ ‘‘ອຸທ຺ຘິຂາຓຸກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຸທ຺ຘິຂາຓຸການໍ ອຠາເວ ອກ຺ຂສີສານໍ ປຕິຏ຺ຐາໂນກາສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ສມເມວ ພາຫໍ ກຕ຺ວາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສມເມວາຕິ ອຸທ຺ຘິໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ອໂນລມ຺ເພຕ຺ວາ ພາຫຸໂນ ເຫຏ຺ຐິມຠາຄໍ ສມໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພາຫຸທາຣູນໍ ມຊ຺ເຌ ອກ຺ຂສີສປ຺ປມາເຓນ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອກ຺ຂສີສານິ ປເວສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ພາຫານໍ ເຫຏ຺ຐາຠາຄໍ ສພ຺ພໍ ຠູມິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ປຖວິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ເສສໍ ນາວາຍໍ ວຸຕ຺ຕສທິສນ຺ຕິ ອິມິນາ ຍທິ ປນ ຕໍ ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປກຕິຄມນໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ທິສາຠາຄໍ ເນຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສຍເມວ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຐານາ ອຈາເລນ຺ໂຕວ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເນວຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ອິມໍ ນຍໍ ອຕິທິສຕິ.

ຠາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໑. ຠາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ຠາຣຏ຺ຐນ຺ຕິ ມາຕິກາປທສ຺ສ ຠາໂຣ ນາມາຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠາໂຣເຍວ ຠາຣຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. ປຸຣິມຄເລຕິ ຄລສ຺ສ ປຸຣິມຠາເຄ. ຄລວາຏໂກຕິ ຄີວາຍ ອຸປຣິມຄລວາຏໂກ. ອຸຣປຣິຈ຺ເຉທມຊ຺ເຌຕິ ອຸຣປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ. ສາມິເກຫິ ອນາຓຕ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ຍທິ ສາມິເກຫິ ‘‘ອິມໍ ຠາຣໍ ເນຕ຺ວາ ອສຸກຏ຺ຐາເນ ເທຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ຕທາ ເຕນ ຄຫິຕຠຓ຺ຑໍ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ຕຎ຺ຈ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ສີສາທິໂຕ ໂອໂຣເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ອວຫາໂຣ ນ ສິຍາ, ສາມິການໍ ປນ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ເອວ ສິຍາຕິ ຕໂຕ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑຠາວໂຕ ວິໂຍເຊຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເຕຫິ ປນ ອນາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ຆໍສນ຺ໂຕຕິ ສີສໂຕ ອນຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ, ຍທິ ອຸກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ, ເຕນາຫ ສີສໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປີຕິອາທິ. ໂຍ ຈາຍນ຺ຕິ ໂຍ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອາຣາມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໒. ອາຣາມຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຣາມໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ອຠິໂຍຄກຣຓໍ ປເຣສໍ ຠູມຏ຺ຐຠຓ຺ຑາທີສຸປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ອາຣາມາທິຖາວເຣສຸ ປນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຠິໂຍຄວເສເນວ ຄຫຓສມ຺ຠວໂຕ ເອຕ຺ເຖວ ປາຬິຍໍ ອຠິໂຍໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາຕິ ສຫປໂຍຄມາຫ. ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິເຍວ ກຕປໂຍຄຕ຺ຕາ ສຫປໂຍຄວເສນ ເຫຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ສຍມ຺ປີຕິ ອຠິຍຸຎ຺ຊໂກປິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ເອວໍ ກິງ຺ກາຣເມວ ປຏິສ຺ສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ຈຣຕີຕິ ກິງ຺ກາຣປຏິສ຺ສາວີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກິງ຺ກາຣປຏິສ຺ສາວິຠາໂວ, ຕສ຺ມິໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວສວຕ຺ຕິຠາເວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸກ຺ໂກຈນ຺ຕິ ລຎ຺ຊໍ. ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ກູຏວິນິຈ຺ຉຍິກາທີນໍ. ອຍໍ ວຕ຺ຖຸສາມີຕິອາທິກສ຺ສ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປກຣຓເຫຕຸໂນ ປໂຍຄສ຺ສ ກຣຓກ຺ຂເຓວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິ ຈ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ຈ ກເມນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ປາຣາຊິກເມວ ໂຫຕິ, ນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຍທິ ວິມຕິເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖານຸຣູປໍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຘຸຣນິກ຺ເຂປວເສເນວ ປຣາຊໂຍຕິ ສາມິໂກ ‘‘ອຫໍ ນ ມຸຈ຺ຈາມີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ອນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອຏ຺ໂຏ ປຣາຊິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໓. ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຫາຣນ຺ຕິ ອຸປຈາຣສີມາສງ຺ຂາຕໍ ສກລໍ ວິຫາຣໍ. ປຣິເວຓນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປາກາຣາທິປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐານໍ. ອາວາສນ຺ຕິ ເອກໍ ອາວສຖມຕ຺ຕໍ. ຄຓສນ຺ຕເກ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສາມິກຕ຺ຕາ ສກ຺ກາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປາເປຕຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທີຆຠາຓກາທິເຠທສ຺ສ ປນ ຄຓສ຺ສາ’’ຕິ. ອິຘາປິ ສເຈ ເອໂກປິ ຘຸຣໍ ນ ນິກ຺ຂິປຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວ. ເອສ ນໂຍ ພຫູນໍ ສນ຺ຕເກ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໔. ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ວາຕິອາທີສຸ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ຖ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ນາມ ວີຫິສີສໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍຖາຐິຕເມວ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ພີຊມຕ຺ຕສ຺ເສວ ຄຫຓໍ. ເອກເມກນ຺ຕິ ເອກໍ ວີຫິສີສໍ. ຍສ຺ມິໍ ພີເຊ ວາຕິອາທິ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ຄຫຓາທີສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນາ ໂມຈິຕມຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕສ຺ມິໍ ພີຊາທິມ຺ຫິ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ເຕ ສຕິ ຕໂຕ ອນປນີເຕປິ ຐານນ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວາ ປາຣາຊິກເມວ. ຍສ຺ສ ປນ ສີສາທິກສ຺ສ ສນ຺ຕຣາທິນາ ສຫ ສໍສິພ຺ພນໍ ວາ ເອກາພທ຺ຘຕາ ວາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ພນ຺ຘນາ ໂມຈິເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອິຕຣຏ຺ຐານໂຕ ໂມຈິເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ວີຫິນາຬນ຺ຕິອາທິ. ສຠຸສນ຺ຕິ ປລາລສຫິຕໍ. ຂີເລນາຕິ ຂາຓຸເກນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂີລສງ຺ກມນາທີສຸ ສຫປໂຍໂຄ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ຈາຕິ ອຸຠຍໍ ສມ຺ຠວຕິ. ຂີລສງ຺ກມນາທິ ເອຕ຺ຖ ສຫປໂຍໂຄ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກເຕ ຍທິ ສາມິກາ ຘຸຣໍ ນ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ປຸນ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມາວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕາວ ອວຫາໂຣ, ‘‘ຂີລໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕາທິໍ ອສຸໂກ ຣາຊວລ຺ລໂຠ ຠິກ຺ຂຸ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ພລໍ ກກ຺ຂຬາທິຠາວຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຂີລສງ຺ກມນາທິກິຣິຍານິຏ຺ຐານໂຕ ປຐມເມວ ສາມິກາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ນ ອວຫາໂຣ ເອຕສ຺ສ ປໂຍຄນິຏ຺ຐານໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຘຸຣສ຺ສ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທາ ປນ ຂີລສງ຺ກມນາທິປໂຍເຄເນວ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ຕທາເຍວ ອວຫາໂຣ, ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂີລາທີນໍ ສງ຺ກມິຕຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ ສາມິການໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນມ຺ເປຕ຺ຖ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຣຊ຺ຊຸສງ຺ກມນາທີສຸປິ ອຕິທິສຕິ. ຍຏ຺ຐິນ຺ຕິ ມານທຓ຺ຑໍ. ເອກສ຺ມິໍ ອນາຄເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ສເຈ ທາຣູນິ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຕເກເນວ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອວສາເນ ທາຣຸມ຺ຫິ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຏກສາຂາທີຫິ ປາທານໍ ອນ຺ຕຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ອປ຺ປເວສາຣຫໍ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອວສານສາຂາຍ ປາຣາຊິກໍ, ເຕນາຫ ‘‘ສາຂາປຣິວາເຣເນວ ອຕ຺ຕໂນ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ, ທາຣູນິ ຈ ນິຂຓິຕ຺ວາ ສາຂາປຣິວາຣຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຂຕ຺ຕມຣິຍາທນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເກທາຣປາຬິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ຂີລສງ຺ກມນາທິນາ ຄຫຓໍ ອາຣາມາທີສຸປິ ລພ຺ຠເຕວ.

ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໕. ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປາກາຣານນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກສິລາທາຣູນໍ ວເສນ ຕິຓ຺ຓໍ ປາກາຣານໍ.

໑໐໖. ຄາມຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຄາໂມ ນາມາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ຄາມລກ຺ຂຓສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໗. ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ອຸຊຸກເມວ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ລກ຺ຂຓຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕຫິ ກຕອກ຺ຂຣາທິສຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ຉລ຺ລິຍາ ປຣິໂຍນທ຺ຘນ຺ຕິ ອິມິນາ ສາມິການໍ ນິຣາເປກ຺ຂຕາຍ ຈິຣຉຑ຺ຑິຕຠາວໍ ທີເປຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍທິ ສາມິການໍ ສາເປກ຺ຂຕາ ອຕ຺ຖິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕານິ ກຕານິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖານິ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕານິ ເຄຫາທີນິ ກຕານິ ປຣິນິຏ຺ຐິຕານິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຈ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ທາຣູນີຕິ ເຄຫາທີນໍ ກຕຕ຺ຕາ ອວສິຏ຺ຐທາຣູນິ. ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສາມິການໍ ອນາລຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕ ຈ ຍທິ ຄຫຓກາເລ ທິສ຺ວາ ສາລຍາ ຫຸຕ຺ວາ ວາເຣນ຺ຕິ, ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທາຕພ຺ພເມວາຕິ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕ ອທຕ຺ວາ ຄມເນ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ປຈ຺ຉາປິ ເຕຫິ ໂຈທິເຕ ທາຕພ຺ພເມວ.

ອທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານມ຺ປິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນີຕານມ຺ປິ ທາຣູນໍ ອຣຎ຺ຎສາມິການຎ຺ເຎວ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ປຸນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ…ເປ… ອສ຺ສຕິຍາ ອຕິກ຺ກມຕີ’’ຕິ, ສຫສາ ຕໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມຕີຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໗) ຈ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານາຕິກ຺ກເມເຍວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ, ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານາຕິກ຺ກມເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິທໍ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉໂຕປິ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຈ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນີຕານມ຺ປິ ທາຣູນໍ ອຣຎ຺ຎສາມິການຎ຺ເຎວ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໂຕ ພຫິ ປາຣາຊິກາປຊ຺ຊນສ຺ສ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຠາວສ຺ເສວ ກາຣຓຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ສນ຺ຕກຕ຺ເຕເນວ ຫິ ພຫິ ກຕສ຺ສາປິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ຊາຕໍ, ອິຕຣຖາ ຈ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ສິຍາ ສຸງ຺ກຆາຕາຕິກ຺ກເມ ວິຍ. ອທ຺ຘິເກຫິ ທິນ຺ນເມວ ສຸງ຺ກິການໍ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ນາທິນ຺ນໍ, ເຕນ ຕໍ ຐານໍ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ. ອິຘ ປນ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ ໂຫຕິ, ເຕເນເວຕໍ ອຣຎ຺ເຎ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ສຸງ຺ກຆາຕໂຕປິ ຄຣຸຕຣໍ ຊາຕໍ. ຍທິ ຫິ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໂຕ ພຫິປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ອວຫາໂຣ ຠເວຍ຺ຍ, ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິອາທິນາ ຐານນິຍໂມ ນິຣຕ຺ຖໂກ ສິຍາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຕສ຺ມາ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໂຕ ພຫິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນ ຠວຕິ ເອວາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ເຕສໍ ອຣຎ຺ຎໍ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ປເທສໍ ອາກາເສນາປິ ອຕິກ຺ກມນວເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸທກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໘. ອຸທກກຖາຍໍ ມຫາກຸຈ຺ຉິກາ ອຸທກຈາຏິ ອຸທກມຓິໂກ, ‘‘ສເມຂລາ ຈາຏິ ອຸທກມຓິໂກ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຠາຊເນສຸ. ຠູຕຄາເມນ ສທ຺ຘິມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອກປ຺ປິຍປຖວິມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຬາກຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍາຕິ ‘‘ມໂຫທກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຬາກມຣິຍາທໍ ມາ ຉິນ຺ທີ’’ຕິ ຕຬາກຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ນິພ຺ພຫນອຸທກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຬາກສ຺ສ ເອເກນ ອຸນ຺ນເຕນ ປສ຺ເສນ ອຘິກຊລໍ ນິພ຺ພຫຕິ ນິຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ‘‘ນິພ຺ພຫນ’’ນ຺ຕິ ອຘິກຊລນິກ຺ຂມນມາຕິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉມານໍ ອຸທກໍ ນິພ຺ພຫນອຸທກໍ ນາມ. ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພນ຺ຕິ ສສ຺ສາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອິຏ຺ຐກາທີຫິ ກຕໍ ອຸທກນິກ຺ຂມນປນາຬິ. ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລໍ ອກຕ຺ວາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປໂຍເຄ ກເຕ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕອຸທກຄ຺ຆານຸຣູເປນ ອວຫາເຣນ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ຍຕ຺ຕກໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ພີຊກສິກມ຺ມາທິພ຺ພຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ຍໍ ອຘິກລາຠໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເຕຫິ ກາຕພ຺ພໍ ວຍກຣຓມ຺ປິ ເອຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຈ ຕຣຸຓສສ຺ເສ ຊາເຕ ອຸທກໍ ວິນາເສນ຺ຕສ຺ສ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ສສ຺ເສ ປນ ສພ຺ພຖາ ອກເຕເຍວ ອຸທກໍ ວິນາເສນ຺ເຕນ ຈ ອຸທກຄ຺ຆເມວ ທາຕພ຺ພໍ, ນ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສກລໍ ສສ຺ສໍ ເຕນ ວິນາສິຕຠຓ຺ຑສ຺ເສວ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ວາຓິຊ຺ຊາທິອຕ຺ຖາຍ ປເຣຫິ ຐປິຕຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑຄ຺ຆໍ ກາຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕຎ຺ຈ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ຕຬາເກ ເຂຕ຺ເຕ ຈ ຊາເຕ ຕສ຺ເສວ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ປາຣາຊິກໍ, ຍທິ ປນ ຕໍ ຕຬາກໍ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ, ເຂຕ຺ຕານິ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິການິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ອວຫາໂຣ, ອຖ ເຂຕ຺ຕານິປິ ສພ຺ພສາຘາຣຓານິ, ສພ຺ເພສໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປເຍວ ປາຣາຊິກໍ, ນາສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອນິຄ຺ຄເຕຕິ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ, ຕຬາເກເຍວ ຐິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປເຣສໍ ມາຕິກາມຸຂນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາມຸຂໍ. ອສມ຺ປຕ຺ເຕວາຕິ ຕຬາກໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຫາມາຕິກາຍໍ ເອວ ຐິເຕ. ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາຕິ ຕຬາກໂຕ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອຸທກສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປນ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາຍໍ ອປ຺ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອວຫາໂຣ ນ ຊາໂຕ, ‘‘ຕຬາກໂຕ ອນິຄ຺ຄເຕ ປເຣສໍ ມາຕິກາມຸຂໍ ອສມ຺ປຕ຺ເຕວາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິກປ຺ປທ຺ວຍສ຺ສ ‘‘ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາ, ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ຍຖາກ຺ກເມນ ໂຍຊນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖຸໍ…ເປ… ນ ສເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຬາກຄຕອຸທກສ຺ສ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ປຣສນ຺ຕກວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທນ຺ຕໂປນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໙. ທນ຺ຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຍຖາສຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ ອຠາເຊຕ຺ວາວ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ຄຫຓຕ຺ຖເມວ ຐປິຕຕ຺ຕາ ອຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ອຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆິກໍ ວິຍ ນ ໂຫຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ. ຂາທນ຺ຕຸ, ປຸນ ສາມເຓຣາ ອາຫຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເກຈິ ເຖຣາ ວເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ວນປ຺ປຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໐. ວນປ຺ປຕິກຖາຍໍ ສນ຺ຘາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ຉິນ຺ນສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຕິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຘາຣຓມຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ມຣິຈວລ຺ລິອາທີຫິ ປຸພ຺ເພ ເວເຐຕ຺ວາ ຐິຕຠາເວນ. ຕາທິເສ ຫິ ຉິນ຺ເນປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາຍໍ ເວຐິຕວລ຺ລິຍໍ ວິຍ. ອຸຊຸກເມວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພໂສ ຉິນ຺ທນເມວ ວລ຺ລິອາທີຫິ ອສມ຺ພທ຺ຘສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຐານາຈາວນໍ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ອາກາສາທີສຸ ຜຸຏ຺ຐສກລປເທສໂຕ ໂມຈນນ຺ຕິ ອາເວຓິກມິຘ ຐານາຈາວນໍ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຣຸກ຺ຂຠາເຣນ ກິຎ຺ຈິເທວ ຠສ຺ສິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ໂຫຕິເຍວ ຐານາຈາວນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕນ຺ນ, ຣຸກ຺ເຂນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ສກລສ຺ສ ອາກາສປເທສສ຺ສ ປຎ຺ຈຫິ ຉຫິ ວາ ອາກາເຣຫິ ອນຕິກ຺ກມິຕຕ຺ຕາ. ວາຕມຸຂໍ ໂສເຘຕີຕິ ຍຖາ ວາໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ປາເຕຕິ, ເອວໍ ວາຕສ຺ສ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕານິ ສາຂາຄຸມ຺ພາທີນິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປເນນ຺ໂຕ ໂສເຘຕິ. ມຓ຺ຑູກກຓ຺ຏກໍ ວາຕິ ມຓ຺ຑູການໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ອຄ຺ຄໂກຏິຍໍ ຐິຕກຓ຺ຏກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອເກ ‘‘ວິສມຈ຺ຉກຓ຺ຏກ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ຫຣຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໑. ຫຣຓກກຖາຍໍ ຫຣຓກນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸສາມິນາ ຫຣິຍມານໍ. ໂສ ຈ ປາທໍ ອຄ຺ຆຕິ, ປາຣາຊິກເມວາຕິ ‘‘ອນ຺ຕໍ ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອສລ຺ລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ຂິຕສ຺ເສວ ປຏສ຺ສ ເອກເທສຕາຍ ຕມ຺ປິ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມວາຕິ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠຓ຺ຑຫາຣກນ຺ຕິ ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກໍ, ສກາຣາເທສສ຺ສ ວິກປ຺ປຕ຺ຕາ ສຫ ສທ຺ໂທວ ຐິໂຕ, ຠຓ຺ຑຫາຣເກນ ສຫ ຕໍ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາສງ຺ໂກຕິ ‘‘ຍທິ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ອາວຸເຘນ ມໍ ປຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠເຍນ ສຎ຺ຊາຕາສງ຺ໂກ. ເອກມນ຺ຕໍ ປຏິກ຺ກມ຺ມາຕິ ຠເຍເນວ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໂຕ ສຍໍ ປຏິກ຺ກມ຺ມ. ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ຜຣຸສວາຈາຍ ເຈວ ອາວຸຘປຣິວຕ຺ຕນາທິກາຍວິກາເຣນ ຈ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກໍ. ອາລເຍນ ອນຘິມຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຠຓ຺ຑໍ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ອິມິນາ ປຐມໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາລຍານມ຺ປິ ຍທິ ປຈ຺ຉາປິ ສກສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕສຎ຺ເຎວ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ, ພລກ຺ກາເຣນາປິ ສກສຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສ ຄຫເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອທທນ຺ຕສ຺ເສວ ອວຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ປນ ສາມິໂນ ‘‘ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ມຍາ ປຐມໍ, ອິທານິ ມມ ສນ຺ຕກໍ ວາ ເອຕໍ, ໂນ’’ຕິ ອາສງ຺ກາ ໂຫຕິ, ພລກ຺ກາເຣນ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ສກສຎ຺ຎາພເລເນວ ປຸນ ຄເຫຕພ຺ພຠາວສ຺ສ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ‘‘ອເທນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ໂຈຣສ຺ສ ສກສຎ຺ຎາຍ ວິຊ຺ຊມານາຍປິ ສາມິເກສຸ ສາລເຍສຸ ອທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ເຎສູຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ. ວິຈາຣຓາເຍວ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ຕຕ຺ຖາປິ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຸປນິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໒. ອຸປນິຘິກຖາຍໍ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຏິສາມນປ຺ປໂຍຄໍ ວິນາ ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປໂຍເຄ ອກເຕ ຣຊ຺ຊສງ຺ໂຂຠາທິກາເລ ‘‘ນ ທານິ ຕສ຺ສ ທສ຺ສາມິ, ນ ມຍ຺ຫໍ ທານິ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸໂຠຫິປິ ສກສກຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ກເຕປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປາຣາຊິກເມວ ປຏິສາມນປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ປຏິສາມນກາເລ ຫິສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ນ ທານິ ຕສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ປນ ສາມິໂນ ຘຸຣນິກ຺ເຂປຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູໂຕ ກາຍວຈີປໂຍໂຄ ນຕ຺ຖິ, ເຍນ ໂສ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາຍໍ ອາປຕ຺ຕີຕິ. ທາເນ ສອຸສ຺ສາໂຫ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວາຕິ ອວຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີຕິອາທິນາ ມຸສາວາທກຣເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ໂຫຕິ, ນ ທຸກ຺ກຏໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາເວນ ສຫປໂຍຄສ຺ສາປິ ອຠາວໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິປິ ມຸເຂນ ທສ຺ສາມີຕິ ວທຕິ…ເປ… ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕຣປໂຍເຄນ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ຕາວ ປຐເມນ ຠຓ຺ຑປຏິສາມນປ຺ປໂຍເຄນ ຕທາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາວາ, ນາປິ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຖນປ຺ປໂຍເຄນ ຕທາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ປໂຍຄສ຺ສ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສາມິນາ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ພຫຸໂສ ຍາຈິຍມາໂນປິ ອທຕ຺ວາ ເຍນ ປໂຍເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ອທາຕຸກາມຕໍ ສາມິກສ຺ສ ຎາເປຕິ, ເຍນ ຈ ໂສ ‘‘ອທາຕຸກາໂມ ອຍໍ ວິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ເຕເນວ ປໂຍເຄນສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ເຑ ປຣິຍາເຍນ ມຸຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ອທາຕຸກາມຕາຍ ຫິ ກທາ ເຕ ທິນ຺ນໍ, ກຕ຺ຖ ເຕ ທິນ຺ນນ຺ຕິອາທິປຣິຍາຍວຈເນນາປິ ສາມິກສ຺ສ ຘຸເຣ ນິກ຺ຂິປາປິເຕ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ຠຓຖ…ເປ… ເອວໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໑). ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ປເຣຫິ ຄຓ຺ຫາປເນ ເອວ ປຣິຍາຍໂຕ ມຸຕ຺ຕິ, ນ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ສາມິນາ ທິນ຺ນຕາຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ຐານາຈາວເນປິ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຄຫເຓ ທຸກ຺ກຏໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ໂຈຣສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ, ກສ຺ມາ? ອຎ຺ເຎຫິ ສາຘາຣຓສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ສຎ຺ຎາຓໂຕ ໂອກາສໂຕ ຈ ເຕນ ສທິສເມວ ອຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ໂຈເຣນ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປ຺ປເທສໂຕ ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ເກຫິຈິ ຕຕ຺ຖ ຕາທິເສ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ຐປິເຕ ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕເຍວ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນ ໂຈເຣນ ທິວາ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອປເນຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎ ຕາທິເສ ປຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຐປິເຕປິ ໂຈຣສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ທິວາ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປ຺ປເທເສ ຐປິຕໍ ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສໍ ປຕ຺ຕເມວ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ປທວາເຣນາຕິ ເຖເຣນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ ໂຈຣສ຺ສ ປທວາເຣນ. ອຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຕາທິສສ຺ສ ເຖເຣນ ຄຫຓກ຺ຂເຓ ອວຫາຣາຠາວໂຕ ປຈ຺ຉາ ຫຕ຺ຖປຕ຺ຕໍ ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວາ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ອິທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ຄມເນ ປທວາເຣເນວ ອວຫາໂຣ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖີຕິ ປທວາເຣປິ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ ອຸປນິຘິຠຓ຺ເຑ ວິຍາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຄາມທ຺ວາຣນ຺ຕິ ພຫິຄາເມ ວິຫາຣສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຄາມປ຺ປເວສສ຺ສ ອາຣມ຺ຠປ຺ປເທສທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນ຺ໂຕຄາມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ອຠຓ຺ຑາຄາຣິກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ໂສ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ສິຍາ, ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ເຑ ຈ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ນ ຕາວ ເຖຣສ຺ສ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ, ໂຈຣສ຺ເສວ ອວຫາໂຣ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາຍ ໂຈຣສ຺ສ ສາມິເກນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອວຫາໂຣ ນ ຊາໂຕ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ເອວໍ ເຖເຣນ ກຕອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອຏວິໍ ປວິສຕິ, ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫ, ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຖເຣນ ວິຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄາມມຄ຺ເຄປິ ສກເລປິ ຄາເມ ວິຈຣຓສ຺ສ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ປທວາເຣນ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວິຫາຣສ຺ສ ຫິ ປຣຠາເຄ ອຸປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣໂຕ ອຸປຈາໂຣ, ຕາວ ສພ຺ພໍ ທຫຣສ຺ສ ເຖຣາຓຕ຺ຕິຍາ ສຎ຺ຈຣຓູປຈາໂຣວ ໂຫຕິ, ນ ປນ ຕໂຕ ປຣໍ. ເຕເນວ ‘‘ອຸປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ. ຄາມູປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິນິວຕ຺ຕເນ ຈີວຣໂຘວນາທິອຕ຺ຖາຍ ເປສເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນິສີທິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສີສາທີສຸ ຠາຣໍ ຠູມິຍໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ວາ ນິສີທນ຺ໂຕ ວາ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ວູປສນ຺ເຕ ປຸນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ເຈ, ປາທຸທ຺ຘາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຍໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ຕາວຕາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຄາມ’’ນ຺ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ໂຕຄາມໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ເຕ ວິຫາຣສາມນ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ ສພ຺ເພ ໂຄຈຣຄາມາປິ ເຂຕ຺ຕເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສສນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຸກ຺ກມນວິຫາຣາຠິມຸຂຄມນາທິ ສພ຺ພໍ. ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິເຕປິ ສາມິກສ຺ສ ກເຖຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວິຫາຣູປຈາຣາທິ ສພ຺ພໍ ເຂຕ຺ຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໒) ວຸຕ຺ຕໍ ນຍໍ ອຕິທິສຕິ.

ນິມິຕ຺ເຕ ວາ ກເຕຕິ ຈີວຣໍ ເມ ກິລິຏ຺ຐໍ, ໂກ ນຸ ໂຂ ຣຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສຕີຕິອາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕ ກເຕ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອນາຓຕ຺ຕສ຺ສ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ເອກປສ຺ເສຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຕານໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຊີຣາເປຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຐານາຈາວນໍ ອກຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖປາຣຸຕນີຫາເຣເນວ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຊີຣາເປຕິ, ຐານາ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປາຣາຊິກເມວ ສີເສ ຠາຣໍ ຂນ຺ເຘ ກຣຓາທີສຸ ວິຍ (ປາຣາ. ໑໐໑). ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ນສ຺ສຕີຕິ ອຄ຺ຄິອາທິນາ ນສ຺ສຕິ, ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈີຕິ ອິມິນາ ເຍນ ຐປິຕໍ, ໂສປິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິຕຣສ຺ສາຕິ ໂຈຣສ຺ສ. ອິຕຣໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປວິສິຕ຺ວາ ຕວ ສາຏກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອິມິນາວ ອຸປນິຘິຠາວໂຕ ໂມຈິຕຕ຺ຕາ, ສາມິກສ຺ສ ອິຕຣໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສາຏເກ ອາລຍສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ‘‘ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມິໂກ ເຈ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ອິທໍ ວາ ໂຫຕຸ, ອຎ຺ຎໍ ວາ, ກິໍ ເຕນ, ອລໍ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ’’ຕິ ເອວໍ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຣາລໂຍ ໂຫຕິ, ໂຈຣສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອສຸຓນ຺ຕາ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ຊານິຕ຺ວາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອເສວ ນໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ເຕນ ປຏິກ຺ເຂໂປປິ ສງ຺ຄຫິໂຕວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸປຈາເຣ ວິຊ຺ຊມາເນຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣສ຺ສ ສມີເປ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວຏ຺ຐາເນ ວິຊ຺ຊມາເນ. ມຍິ ຈ ມເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ເສນາສເນ ວິນຏ຺ເຐຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕໍ ມາເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕປິ ວິວຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຄິລານປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ ອວິສໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ມຣຓໂຕ ຫິ ປຣໍ ເຄລຎ຺ຎໍ ອວິສຍຕ຺ຕຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ທ຺ວາຣໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕປິ ວິວຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ສຫາເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຕຫິປິ ຠິກ຺ຂາຈາຣາທີຫິ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ສາມີຈີຕິ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ວສນ຺ຕານໍ ອິທໍ ວຕ຺ຕໍ.

ໂລລມຫາເຖໂຣຕິ ມນ຺ໂທ ໂມມູໂຫ ອາກິຓ຺ຓວິຫາຣີ. ອິຕເຣຫີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຄພ຺ເຠ ວສນ຺ເຕຫິ ອິຕຣຠິກ຺ຂູຫິ. ວິຫາຣຣກ຺ຂຓວາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫາຣວາຣິໂກ, ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ວາເຣ ວິຫາຣຣກ຺ຂຓໂກ. ນິວາປນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕເວຕນໍ. ໂຈຣານໍ ປຏິປຖໍ ຄເຕສູຕິ ໂຈຣານໍ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປຐມຕຣຎ຺ເຎວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສທ຺ທໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂຈຣານໍ ອຠິມຸຂໍ ຄເຕສຸ, ‘‘ໂຈເຣຫິ ຫຏຠຓ຺ຑໍ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕທນຸປຖໍ ຄເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ອສຸກກຸເລ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣວາຣິການຎ຺ເຎວາ’’ຕິ ເອວໍ ນິຍມນໍ ກຕ຺ວາ. ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຍາຄຸສລາກາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ຈ ລຠມາໂນວາຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອູນໍ ວາ ໂຫຕຸ ອຘິກໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສ ຈ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ລຠນເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນິສ຺ສິຕເກ ຊຄ຺ເຄນ຺ຕີຕິ ເຕຫິ ວິຫາຣໍ ຊຄ຺ຄາເປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຫາຍກສ຺ສາຕິ ສຫາຍຣຫິຕສ຺ສ. ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສາຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ສຣີຣເມວ ທຸຕິໂຍ ອສ຺ສ ນາຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ຕທຸຕິໂຍ. ຕທຸຠຍສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠາວນໍ ຍສ຺ສາຕິອາທິ, ເອເຕນ ສພ຺ເພນ ເອເກກສ຺ສ ວາໂຣ ນ ປາເປຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາກວຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາຕິ ນິຈ຺ຈໍ ປຈິຕພ຺ພຍາຄຸຠຕ຺ຕສງ຺ຂາຕວຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ. ຐເປນ຺ຕີຕິ ທາຍກາ ຐເປນ຺ຕິ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕໍ ອາຣາມິກາທີຫິ ທິຍ຺ຍມານໍ ຠາຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ນ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ອພ຺ໂຠກາສິກສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິກປຣິກ຺ຂາໂຣ ວາ ຐປິໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຈີວຣາທິສງ຺ຆິກຠາເຄປິ ອາລໂຍ ວາ ອຕ຺ຖິ, ໂສປິ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພວ. ທິຄຸຓນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ລພ຺ຠມານໂຕ ທິຄຸຓໍ. ປກ຺ຂວາເຣນາຕິ ອຑ຺ຒມາສວາເຣນ.

ສຸງ຺ກຆາຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໓. ສຸງ຺ກຆາຕກຖາຍໍ ສຸງ຺ກໍ ຍຕ຺ຖ ຣາຊປຸຣິສາ ຫນນ຺ຕິ ອທທນ຺ຕານໍ ສນ຺ຕກໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕໍ ຐານໍ ສຸງ຺ກຆາຕນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ຕຎ຺ຫີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມປາທໍ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ທຸຕິຍປາເທ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ພຫິ ອຏ຺ຐປິເຕປິ ພຫິ ຐິໂຕ ເອວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປທວາເຣສຸປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມໍ ພຫິ ຐເປຕິ, ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອິທໍ ສຍໍ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ປຐມໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ສມກໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິ ຐຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ຫິ ສພ຺ພໍ ພຫິຄຕເມວ ໂຫຕີຕິ. ສເຈ ປນ ໂສ ພຫິ ຐຕ຺ວາປິ ພາຫິຣປຸຏກໍ ປຐມໍ ອນ຺ໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພຫິ ຐເປຕິ, ຕທາປິ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ອວິຊຫິຕຕ຺ຕາ ອວຫາໂຣ ນ ທິສ຺ສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຠູມິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕນ຺ຕໍ ປຸນ ອນ຺ໂຕ ປວິສຕິ, ປາຣາຊິກເມວາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພາຫິຣປຸຏເກ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐປິ ພຫິຄຕຠາວໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນ຺ໂຕຄຕໍ ປນ ປຸຏກໍ ປຐມໍ, ປຈ຺ຉາ ເອວ ວາ ພຫິ ຐປິຕມຕ຺ເຕ ວາ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ພຫິ ຠູມິຍໍ ປາຕິຕສ຺ສ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ອຠາເວນ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐປິ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປນ ເອກາພທ຺ຘຕ຺ຕາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນ ສເມຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ອນ຺ໂຕຠູມິຄເຕນ ເອກາພທ຺ຘຕາ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸຠຍສ຺ສາປິ ພຫິຄຕຠາເວ ສາຘິເຕເຍວ ອວຫາໂຣຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຍ ປນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ເຕຫິ ປນ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມໍ ພຫິ ຐເປຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຄຫິໂຕ ໂຫຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ກາເຍວ ນຕ຺ຖິ. ເອກາພທ຺ຘນ຺ຕິ ກາຊໂກຏິຍໍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ພນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກາຊໂກຏິຍໍ ຐປິຕມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ພຫິ ຄຫິຕກາຊໂກຏິຍໍ ຐປິຕໍ ຍທິ ປາທໍ ອຄ຺ຆຕິ, ປາຣາຊິກເມວ, ອນ຺ໂຕຐປິເຕນ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ອຠາວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຍາເນ ວາ…ເປ… ຐເປຕີຕິ ສຸງ຺ກຆາຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອປ຺ປວິສິຕ຺ວາ ວາ ຐເປຕິ. ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ພຫິ ຐິຕນ຺ຕິ ຍານາທີຫິ ນີຫຏຕ຺ຕາ ພຫິ ຐິຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ພຫິ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານໂຕ ປຸພ຺ເພວ ພຫິ ຐປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ; ສຸງ຺ກຏ຺ຐາເນ ປວິສິຕ຺ວາ ຍາເນ ຐປິເຕປິ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄເຕ ວິຍ ໂທສາຠາວໂຕ. ໂຍ ປນ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ອນ຺ໂຕວ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ສຸງ຺ກຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອາຄຕມຄ຺ເຄນ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສາປິ ຍທິ ເຕນ ທິສາຠາເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານມ຺ປິ ຫຕ຺ຖໂຕ ສຸງ຺ກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ຍານາທີຫິ ນີຫຣເຓ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໕໗໑ ອາທໂຍ).

ປາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໔. ປາຓກຖາຍໍ ອາຐປິໂຕຕິ ມາຕາປິຕູຫິ ອິຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕຫິ ‘‘ຍາວ ອິຓທານາ ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕູ’’ຕິ ອິຓທາຍການໍ ນິຍ຺ຍາຕິໂຕ. ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ມາຕາປິຕູຫິ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ອສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ຘນໍ ປນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ວຑ຺ຒຕີຕິ ອິມິນາ ອາຐເປຕ຺ວາ ຄຫິຕຘນໍ ວຑ຺ຒິຍາ ສຫ ອາຐປິຕປຸຕ຺ຕຫາຣກສ຺ສ ຄີວາຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທາສສ຺ສ ຊາໂຕຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາສິກຸຈ຺ຉິຍໍ ປນ ອທາສສ຺ສ ຊາໂຕປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ປຣເທສໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາຕິ ປຣເທສວິລຸມ຺ປເກຫິ ຣາຊໂຈຣາທີຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ. ສຸຂໍ ຊີວາຕິ ວທຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ສາມິການໍ ສນ຺ຕິກໂຕ ປລາເປຕຸກາມຕາຍ ວທຕິ, ຕຖາ ປນ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ‘‘ສຸຂໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ, ຄີວາ ປນ ໂຫຕິ. ທຸຕິຍປທວາເຣຕິ ຍທິ ທຸຕິຍປທໍ ອວສ຺ສໍ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສຕິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ‘‘ປລາຍິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ຊີວາ’’ຕິ ວຈນກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ອນາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ເວຄວຑ຺ຒເນ ອກເຕປິ ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໘໙, ໙໑) ອາທານສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕປຣິຍາເຍນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ຈຕຸປ຺ປທກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໗. ຈຕຸປ຺ປທກຖາຍໍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາວເສສາຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄເຕຫິ ຫຕ຺ຖິ ອາທີຫິ ອຎ຺ເຎ ປສຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ. ຠິງ຺ກຈ຺ຉາປນ຺ຕິ ‘‘ຠິງ຺ກາ ຠິງ຺ກາ’’ຕິ ສທ຺ທາຍນໂຕ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມໍ ຫຕ຺ຖິໂປຕກໍ. ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ. ພຫິນຄເຣ ຐິຕສ຺ສາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕນຄຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕນຄເຣ ປນ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ຐິຕສ຺ສາປິ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ. ຂຓ຺ຑທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຂຓ຺ຑິຕທ຺ວາຣໍ. ເອໂກ ນິປນ຺ໂນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ພນ຺ໂຘຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ‘‘ນິປນ຺ນສ຺ສ ທ຺ເວ’’ຕິ. ຆາເຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ວິນາເສນ຺ຕສ຺ສ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ໂອຈຣກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໘. ໂອຈຣກກຖາຍໍ ປຣິຍາເຍນ ຫິ ອທິນ຺ນາທານໂຕ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິທໍ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຍເມວ ປນ ອຠິຍຸຎ຺ຊນາທີສຸ ປຣິຍາເຍນປິ ໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖິ.

ໂອຓິຣກ຺ຂກຖາວຓ຺ຓນາ

ໂອຓິຣກ຺ຂກຖາຍໍ ໂອຓິນ຺ຕິ ໂອຓີຕໍ, ອານີຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອຓິຣກ຺ຂສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐປິຕຠຓ຺ຑໍ ອຸປນິຘິ (ປາຣາ. ໑໑໒) ວິຍ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາຐປິຕຏ຺ຐາເນ ເອວ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ໂອໂລກນຕ຺ຖາຍ ຐປິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ຐານາຈາວນມຕ຺ເຕນ ໂອຓິຣກ຺ຂກສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ.

ສໍວິທາວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ສໍວິທາວຫາຣກຖາຍໍ ສໍວິຘາຍາຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ. ເຕນ ເນສໍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ອາຓຕ຺ຕິວເສນ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠເວ ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ເຕນ ອາຓຕ຺ຕາ ຍຖາຓຕ຺ຕິວເສນ ຫຣນ຺ຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປາຬິຍໍ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ເອໂກ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໘) ເອຕ຺ຖາປິ ອາຓາປການໍ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຕ຺ຕິ, ອວຫາຣກສ຺ສ ອຸທ຺ຘາເຣຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ເອກໍ ອາຓາເປນ຺ຕິ ‘ຄຈ຺ເຉຕໍ ອາຫຣາ’ຕິ, ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສາຫຕ຺ຖິກໍ ວາ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກໍ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຠິນ຺ນກາລິກຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຫຕ຺ຖາ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຐານາຈາວນກ຺ຂເຓ ອາປຕ຺ຕິ, ອາຓຕ຺ຕິຍາ ປນ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ຠິນ຺ນກາລິກຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ.

ສງ຺ເກຕກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໙. ສງ຺ເກຕກມ຺ມກຖາຍໍ ໂອຈຣເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອວສ຺ສໍ ຫາຣິເຍ ຠຓ຺ເຑຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໘) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ປາຬິຍໍ ‘‘ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສງ຺ເກຕສ຺ສ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໐. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມກຖາຍໍ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທິນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ປນ ລຫຸກໍ ອິຕ຺ຕຣກາລໍ, ຕສ຺ມາ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມານນ຺ຕຣເມວ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ເຕເນວ ນິມິຕ຺ເຕນ ອວຫຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິ ເອວໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕປ຺ປໂຍໂຄວ ເອໂສຕິ ວາໂທ ປມາຓຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ (ປາຣາ. ໑໑໙) ວິຍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ກາລປຣິຈ຺ເຉທຍຸຕ຺ຕໍ. ກາລວເສນ ຫິ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຣິຍາວເສນ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ ອຍເມວ ເຕສໍ ວິເສໂສ. ‘‘ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ນິມິຕ຺ຕກຣຓໂຕ ປຸເຣ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ເຈວ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ເມ ຈ ກເຕປິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອນາຣຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຍເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຈ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຓຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໑. ອາຓຕ຺ຕິກຖາຍໍ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ສງ຺ເກຕກມ຺ມນິມິຕ຺ຕກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ນ ເກວລໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕາທິກາລສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທິນິມິຕ຺ຕກມ຺ມເມວ ວາ ກໂຣຕິ, ອຖ ໂຂ ເອວໍວຓ຺ຓສຓ຺ຐານຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຠຓ຺ຑນິຍມມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ຕ຺ວໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປາວທ, ໂສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປາວທຕູຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລປຏິປາຏິຍາ ຈ ອາຓາເປຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິກາລວເສນ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທິກິຣິຍາວເສນ ຠຓ຺ຑປຸຄ຺ຄລປຏິປາຏິວເສນ ຈ ອາຓຕ຺ເຕ ເອເຕສຸ ສງ຺ເກຕກມ຺ມນິມິຕ຺ຕກມ຺ເມສຸ ວິສງ຺ເກຕາ ວິສງ຺ເກຕຠາເວ ສມ຺ໂມໂຫ ຊາຍຕິ, ຕທປຄເມນ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ. ຍໍ ອາຓາປເກນ ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທີສຸ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທີສຸ ວາ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອາຓາເປນ຺ເຕນ ອີທິສວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິຍຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ເອວໍ ຄຫຓສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠູຕສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ຍໍ ຠຓ຺ຑໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມາເນສຸ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຓຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ເຄສຸ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກາທີນໍ ຠາວສງ຺ຂາຕາ ວິນຍຍຸຕ຺ຕິ, ສາ ຈ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ກິຣິຍານິຏ຺ຐາປນກ຺ຂເຓ ອາຓາປກສ຺ສ ປໂຍເຄ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຠາວາ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອກາ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕນ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕປິ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕານໍ ທຸກ຺ກຏເມວ, ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາຊໂນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ມຫາຊໂນຕິ ຈ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ອິທຎ຺ຈ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ປຸນ ທຸກ຺ກຏສມ຺ຠວໍ ສນ຺ຘາຍ. ນ ຫິ ໂສ ເອກປໂຍເຄນ ທຸກ຺ກຏທ຺ວຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ປາຬິຍໍ ‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສາ’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທໍ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ກິຎ຺ຈາປິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ, ປາຬິໂຕ ປນ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓປ຺ປໂຍເຄ ອນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ. ອິມິນາວ ເຫຏ຺ຐາ ອາຄຕວາເຣສຸປິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ທຸກ຺ກຏໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຓ຺ເຓ ວາ ສິລາທີສຸ ວາ ‘ໂຈຣິຍໍ ກາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ລິຂິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ເຄເຫ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ລິຂິເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ອນິຍເມຕ຺ວາ ລິຂິເຕຕິ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລສທິສາຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ມຄ຺ຄານນ຺ຕເຣ ຜເລ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປຣິໂຍສານໍ ຠາວນາກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວເມຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອາຓຕ຺ຕິກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜນ຺ນເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ອຍໍ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ, ອາຓຕ຺ຕິວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປກເຈຕນາກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຓຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ

໑໒໒. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຠູມຏ຺ຐຖລຏ຺ຐາທີສຸ. ປາຬິຍໍ ມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາມສຕິ ຜນ຺ທາເປຕິ ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ອິເມຫິ ຕີຫິ ປເທຫິ ປຸພ຺ພປໂຍຄສຫິຕໍ ປຎ຺ຈມໍ ອວຫາຣງ຺ຄໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ຈ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ. ອາຓຕ຺ຕິກາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ປໂຍຄາ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ຈ ອິຘ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພາວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໒໕. ຐານາຈາວນນ຺ຕິ ອິທໍ ປາຬິອນຸສາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປສ຺ສາປິ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ເອສ ນໂຍ ອຸປຣິປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນ ຈ ສກສຎ຺ຎີຕິ ອິມິນາ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຈ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫີ ນ ຈ ຕາວກາລິກນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິຕາ, ຕີຫິ ວາ ເອເຕຫິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ‘‘ມເມທ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກໍ ອຣຎ຺ເຎ ທາຣຸຕິຓປຓ຺ຓາທິ. ຉຑ຺ຑິຕນ຺ຕິ ປຐມໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອນຕ຺ຖິກຕາຍ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ. ຉິນ຺ນມູລກນ຺ຕິ ນຏ຺ຐໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອາລຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມູລສ຺ສ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຉິນ຺ນມູລກໍ. ອສ຺ສາມິກນ຺ຕິ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກາທີຫິ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ທສ຺ສິຕໍ ອສ຺ສາມິກວຕ຺ຖຸ. ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ອສ຺ສາມິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຎ຺ຈ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ

໑໓໑. ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຕສຣີເຣ ເປຕຕ຺ຕຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ລຄ຺ຄິຕສາຏເກ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ມນຸສ຺ເສຫິ ອໂຄປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສເຈ ປເນຕໍ ເທວາລຍເຈຕິຍຣຸກ຺ຂາທີສຸ ນິຍຸຕ຺ເຕຫິ ປຸຣິເສຫິ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕໍ ໂຫຕິ, ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ໂຖເກ ຂາຍິເຕ…ເປ… ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ອທິນ຺ນາທານາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊິຆຈ຺ຉິຕປາຓິນາ ຂາທິຍມານມໍສສ຺ສ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂາທນໍ ນາມ ກາຣຸຎ຺ຎຫານິໂຕ ໂລລຠາວໂຕ ຈ ອສາຣຸປ຺ປເມວ. ເຕເນວ ຫິ ອຣິຍວໍສິກາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ຂາທນ຺ຕມ຺ປິ ສຸນຂາທິໍ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນ ວາເຣນ຺ຕິ, ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ອາມິສທາເນ ກຸສລໍ ວິຍ ເຕສໍ ອາມິສສ຺ສ ອຈ຺ຉິນ຺ທເນປິ ອກຸສລເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍ ຈ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໐).

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ພຫຸ ເອກໂຕ ທາຣຸອາທິຠາຣິຍສ຺ສ ເອກສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຸກ຺ຂິປນກາເລ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ອຸກ຺ຂິປຖາ’’ຕິ ວຈີປໂຍເຄນ ສທ຺ຘິໍ ກາຍປໂຍຄສພ຺ຠາວຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຄຓ຺ຫ, ອຫໍ ອຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ເຕ ປນ ອວຫາເຣ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕໍ ສາຫຕ຺ຖິກເມວ, ປເຣນ ຄາຫາປິຕໍ ອາຓຕ຺ຕິກເມວ, ເຕເນວ ຕທຸຠຍຄ຺ເຆນ ປຎ຺ຈມາເສປິ ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕິ, ເອເກກຠຓ຺ຑຄ຺ຆວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິເມວ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ສາຫຕ຺ຖິກໍ ວາ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຎ຺ຈ ອທາຕຸກາມຕາຍ ‘‘ເທມິ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ວິເຫເຐນ຺ໂຕປິ ເຕນ ເຕນ ກາຍວິກາຣາທິກິຣິຍາຍ ປຣສ຺ສ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປາເປສີຕິ ‘‘ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໓໕. ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ນິຣຸຕ຺ຕິເຍວ ຕໍຕໍອຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຸປາຍຕາຍ ປໂຖຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິປໂຖ, ເຕເນວາຫ ‘‘ໂວຫາຣວຈນມຕ຺ເຕ’’ຕິ. ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕຕິ ຕໂຕ ເປຕຕ຺ຕຠາວໂຕ ມຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອພ຺ຠຸຓ຺ເຫຕິ ອາສນ຺ນມຣຓຕາຍ ສຣີຣສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສມງ຺ຄິຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວາຫ ‘‘ອລ຺ລສຣີເຣ’’ຕິ. ກຸຓປຠາວໍ ອຸປຄຕມ຺ປິ ຠິນ຺ນເມວ ອລ຺ລຠາວໂຕ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ວິສຠາຄສຣີເຣຕິ ອິຕ຺ຖິສຣີເຣ. ສີເສ ວາຕິອາທິ ອຘກ຺ຂເກ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑເລ ປເທເສ ຈິຕ຺ຕວິກາຣປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອນາມສນ຺ເຕນ ກຕໍ ສຸກຕເມວ. ມຕສຣີຣມ຺ປິ ຫິ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ອນາມາສທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ນ ຫິ ອປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸເກປິ ຈິຕ຺ຕາທິອິຕ຺ຖິຣູເປ ຠວນ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູເຕ ມຕິຕ຺ຖິສຣີເຣ ນິວຕ຺ຕຕິ.

ກຸສສງ຺ກາມນວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໘. ພລສາຕິ ພເລນ. ສາຏໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ປສິພ຺ພກຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ສມຸປ຺ປນ຺ນປຣິກປ຺ປທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຫຓກ຺ຂເຓ ປນ ‘‘ສາຏໂກ ເຈ, ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ປສິພ຺ພກໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ພຫິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສາຏກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຄເຫສ຺ສາມີຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ອິຕຣຖາ ‘‘ອິທານິ ນ ຄຓ຺ຫາມິ, ປຈ຺ຉາ ອນ຺ຘກາເຣ ຊາເຕ ວິຊານນກາເລ ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ອິທານິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ຄຫຓກ຺ຂເຓ ອວຫາໂຣ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຈ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕທາ ຄຫເຓ ສນ຺ນິຏ຺ຐານາຠາວາ. ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ເອວ ຫິ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລໍ ວິຍ. ນ ຫິ ‘‘ປຈ຺ຉາ ວຘິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຕເທວ ຕສ຺ມິໍ ມເຕປິ ປາຓາຕິປາໂຕ ໂຫຕິ ວຘກເຈຕນາຍ ປໂຍຄສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ, ເອວມິຘາປິ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ສູຣິເຍ ອວຫຣິສ຺ສາມີຕິອາທິນາ ກາລປຣິກປ຺ປນວເສນ ຐານາ ຈາວິເຕປິ ຕທາປິ ອວຫາໂຣ ນ ໂຫຕິ ໂອກາສປຣິກປ຺ເປ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໓໘) ວິຍ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ຍຖາປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐາເນ ກາເລ ອາຄເຕ ຠຓ຺ຑໍ ຠູມິຍໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຈ຺ຉໂຕ ປທວາເຣນ ອວຫາໂຣຕິ ຂາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ໂປ ໂອກາສປຣິກປ຺ໂປ ກາລປຣິກປ຺ໂປຕິ ຕິວິໂຘປິ ປຣິກປ຺ໂປ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ໂອກາສປຣິກປ຺ເປ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ກາລປຣິກປ຺ໂປ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ຠູມິຍໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວີມໍສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ອນຸພທ຺ໂຘ.

ປຣິກປ຺ໂປ ທິສ຺ສຕີຕິ ຄຫຓກ຺ຂເຓ ປຣິກປ຺ໂປ ທິສ຺ສຕິ, ນ ຕທາ ເຕສໍ ມເຕນ ອວຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທິສ຺ວາ ຫຏຕ຺ຕາ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ປຈ຺ຉາ ປນ ພຫິ ວີມໍສິຕ຺ວາ ສາຏກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຫຏຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ກຕສ຺ສ ປຣິກປ຺ປສ຺ສ ອວຫາຣານງ຺ຄຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຫຣເຓ ວິຍ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ ເອວ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ນ ທິສ຺ສຕິ. ສາຏໂກ ເຈ ຠວິສ຺ສຕີຕິອາທິກສ຺ສ ປຣິກປ຺ປສ຺ສ ຕທາ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ເກວລໍ ອວຫາໂຣ ເອວ, ນ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນ ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ປາວຫາຣສ຺ສ ‘‘ສາຏໂກ ເຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຠຓ຺ຑສນ຺ນິຏ຺ຐານາຠາວກ຺ຂເຓເຍວ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ປຣິກປ຺ປິຕໍ, ຕໍ ອທິຏ຺ຐໍ ປຣິກປ຺ປິຕຠາເວ ຐິຕໍເຍວ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ໂອກາສປອປ຺ປາວຫາໂຣ ຠຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ສິຍາຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ອຠຓ຺ຑວິສຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຣິກປ຺ປສ຺ສ, ປຸພ຺ເພວ ທິສ຺ວາ ຎາຕຠຓ຺ຑສ຺ເສວ ຫິ ໂອກາສປຣິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕໍ ອວຫຣີຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຕຎ຺ເຎເວຕ’’ນ຺ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ‘‘ຕຎ຺ເຈ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ປຣິກປ຺ເປປິ ‘‘ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຫເຓ ນິຍມສພ຺ຠາວາ ອວຫາຣຕ຺ຖສາຘກໍ ໂຫຕີຕິ ອຸທ຺ຘຏໍ, ເຕເນວ ‘‘ສເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເກຈີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ເອກຈ຺ເຈ ອາຈຣິຍາ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນາຕິອາທິນາປິ ເກຈິວາໂທ ຄາຣຍ຺ໂຫ, ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາໂທວ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກາທິ. ກຸສໍ ປາເຕຕ຺ວາຕິ ວິລີວມຍໍ ວາ ຕາລປຓ຺ຓາທິມຍໍ ວາ ກຕສຎ຺ຎາຓໍ ປາເຕຕ຺ວາ. ປຣໂກຏ຺ຐາສໂຕ ກຸເສ ອຸທ຺ຘເຏປິ ນ ຕາວ ກຸສສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ຊາຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທ຺ຘາເຣ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອິມິນາ ຐານາຈາວນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປຎ຺ຈ ວິນາ ກຸສສງ຺ກາມນໍ ນາມ ວິສຸໍ ເອໂກຍໍ ອວຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ອວຫາຣາ ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກາຘິປ຺ປາຍໂຍເຄຫິ ນິປ຺ຜາທິຍມານາ ອຕ຺ຖໂຕ ຐານາຈາວນຘຸຣນິກ຺ເຂປກຸສສງ຺ກາມເນສຸ ຕີສຸ ສໂມສຣນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິຕໂຣ ຕສ຺ສ ຠາຄໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ອາລຍສ຺ສ ອວິຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາລເຍ ປນ ສພ຺ພຖາ ອສຕິ ອວຫາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ວິຈິນິຕາວເສສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ເຖວາ’’ຕິ.

ນາຍໍ ມມາຕິ ຊານນ຺ໂຕປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ ຕຕ຺ຖ ເວມຕິໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ສິເວຍ຺ຍກນ຺ຕິ ສິວິຣຏ຺ເຐ ຊາຕໍ.

໑໔໐-໑. ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາຕິ ປຈາເປຕ຺ວາ. ຕສ຺ມິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອທິນ຺ນາທານຠາເວນ ສຫປໂຍຄສ຺ສາປິ ອຠາວາ ທຸກ຺ກຏໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຓຕ຺ເຕຫີຕິ ສມ຺ມເຕນ ອາຓຕ຺ເຕຫິ. ອາຓຕ຺ເຕນາຕິ ສາມິເກຫິ ອາຓຕ຺ເຕນ. ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ສມ຺ມຕາທີຫິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ປຣາຊິກໍ ຊາຕໍ, ອສນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎນ ທິຍ຺ຍມານນ຺ຕິ ສມ຺ມຕາທີຫິ ຈຕູຫິ ອຎ຺ເຎນ ທິຍ຺ຍມານໍ. ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອປຣສ຺ສ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ອປຣສ຺ສາຕິ ອສນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ປນ ‘‘ອປຣໍ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ຄິຫິສນ຺ຕເກ ສາມິນາ ຈ ‘‘ອິມສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຓຕ຺ເຕນ ຈ ທິນ຺ເນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆສນ຺ຕເກ ປນ ໂຫຕີຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອສມ຺ມເຕນ ວາ ອນາຓຕ຺ເຕນ ວາຕິອາທິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣຫິ ທິຍ຺ຍມານນ຺ຕິ ສມ຺ມເຕນ ອາຓຕ຺ເຕນ ວາ ທິຍ຺ຍມານໍ. ເອວໍ ຄຓ຺ຫໂຕຕິ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ. ສາມິເກນ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂກ, ເຕນ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ສາມິເກນ ສຍໍ ເທນ຺ເຕ ວາ ທາເປນ຺ເຕ ວາ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸທິນ຺ນນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຫຏ຺ຐາ ປນ ສາມິເກນ ເຕນ ອາຓຕ຺ເຕນ ວາ ທິຍ຺ຍມານໍ ຄິຫິສນ຺ຕກໍ ‘‘ອປຣສ຺ສ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ອປຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສາມິສນ຺ຕກເມວ ໂຫຕີຕິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ຊາຕໍ, ອິຘ ປນ ເຕຫິເຍວ ທິຍ຺ຍມານໍ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ສຸທິນ຺ນເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາມິເກນ ປນ ອາຓຕ຺ເຕນ ທິນ຺ນໍ ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ເກ ວິຍ ອວຫາຣຕາເວຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕາ, ສງ຺ຆສນ຺ຕເກ ປນ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສາມິກສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວາ ສມ຺ມເຕນ ທິນ຺ເນປິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໔໖-໙. ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອນຕ຺ຕມນສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຄຫິຕມ຺ປິ ປຸນ ທາຕພ຺ພເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສມ຺ມຸຂີຠູເຕຫິ ຠາເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຠາຊນີຍຠຓ຺ຑໍ ອຸປຈາຣສີມຏ຺ຐານເມວ ປາປຸຓາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິຕສ຺ເສວ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ສາລຍຠາເວປິ ໂຈຣສ຺ສ ອທຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ເສວ ທາຕພ຺ພໍ ໂຈເຣນາປິ ສາມິກສ຺ເສວ ທາຕພ຺ພໂຕ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຄຫິເຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕສູຕິ ຄາມໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ເຕສຸ. ອວິເສເສນາຕິ ສອຸສ຺ສາຫຕາທິວິເສສໍ ອປຣາມສິຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ. ສອຸສ຺ສາຫມຕ຺ຕເມວ ອາປຕ຺ຕິຠາວສ຺ສ ປມາຓໍ ສາມິການໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາວໂຕ. ຕໂຕຕິ ຄຓສນ຺ຕກາທິໂຕ. ກຸລສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ເທຕີຕິ ປໍສຸກູລວິສ຺ສາສິກາທິສຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕທາ ກຸລສງ຺ຄຫປຈ຺ຈຍາ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຎ຺ຈ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ປາຣາຊິກເມວ. ອູນປຎ຺ຈມາສກາທີສຸ ກຸລທູສກທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏານິ. ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍມິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ທທໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນມ຺ປິ ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ກຸລສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ວາ ຎາຕກາທີນໍ ວາ ທທໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຎ຺ຈ ໂຫເຕວ. ອິສ຺ສຣວຕາຍາຕິ ‘‘ມຍິ ເທນ຺ເຕ ໂກ ນິວາເຣສ຺ສຕິ, ອຫເມເວຕ຺ຖ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣິຍຠາເວນ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ວາ ອຎ຺ຎຖາ ວາ ກາຣເຓນ ທທໂຕ ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍມິຕສ຺ສ ຄຣຸຠຓ຺ຑຕາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຎ຺ຈ. ຄີວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍມິເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນ ສທ຺ຘິໍ ຄີວາ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຸຂາທິຕເມວາຕິ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐຕ຺ວາ ຠາເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ຂາທິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຆິກຎ຺ຫິ ວິຫາຣປຏິພທ຺ຘໍ ເວຠງ຺ຄິຍໍ ພຫິອຸປຈາຣສີມຏ຺ຐໍ ຠຓ຺ຑໍ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣຏ຺ເຐຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອວ ຠາເຊຕພ຺ພໍ, ນ ພຫິ ຐິເຕຫິ ອຸປຈາຣສີມາຍ ຠາເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໑໕໐. ‘‘ວຸຕ຺ໂຕ ວຊ຺ເຊມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ‘‘ວຸຕ຺ໂຕ ວຊ຺ເຊຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປາຣາຊິກາທິໂທສາໂຣປນໂຕ, ຄຫຏ຺ຐານໍ ວາ ‘‘ຠທນ຺ຕາ ອປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ໂທສາໂຣປນໂຕ.

໑໕໓-໕. ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕນ ຉາເຕນ ຊິຆຈ຺ຉາຍ ອຸທຣຄ຺ຄິນາ ຌຕ຺ຕໍ, ທຑ຺ຒໍ ປີຬິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘນຸກນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກຘນຸສຓ຺ຐານໍ ລຄ຺ຄນກທຓ຺ຑໍ. ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກສູກຣຄ຺ຆນກຠຓ຺ຑໍ ທາຕພ຺ພໍ ເອກສ຺ມິໍ ພນ຺ເຘ ອຎ຺ເຎສໍ ຕຕ຺ຖ ອພຊ຺ຌນໂຕ. ອທູຫລນ຺ຕິ ຍນ຺ຕປາສາໂຓ, ເຍນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຕ຺ຕາ ມິຄາ ປລາຍິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຕນ ກຕປໂຍເຄນ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸປິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ຣກ຺ຂໍ ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ຣາຊປຸຣິສານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸທ຺ທິສ຺ສ ຣກ຺ຂໍ ຍາຈິຕ຺ວາ. ກຸມີນມຸຂນ຺ຕິ ກຸມີນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ມຈ຺ຉານໍ ປວິສນມຸຂໍ.

໑໕໖. ເຖຣານນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸກຕ຺ເຖຣານໍ. ເຕສມ຺ປີຕິ ອາວາສິກຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ. ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍາຕິ ສງ຺ຆິເກ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ຄຫເຓຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາວາເສ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ອາຄນ຺ຕຸການໍ. ເຕສຸປິ ອາຄນ຺ຕຸກາ ອນິສ຺ສຣາຕິ ເສນາສເນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວສນ຺ຕານໍ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ທາຍເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວາ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທິຕຸໍ ອນິສ຺ສຣາ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິປິ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສ຺ສານາທີສຸ ປວິສິຕ຺ວາ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ກຕິກາຍ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພານິ ຜລາຜລານິ ອຠາເຊຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕເກສຸ ຣຸກ຺ເຂສຸ ຜລານິ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມ, ອຎ຺ເຎສຸ ຜລາຜເລຫິ ເສນາສນານິ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ, ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕາທິປຈ຺ຈຍໍ ສມ຺ປາເທສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ, ‘‘ກິຎ຺ຈິປິ ອຠາເຊຕ຺ວາ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາເຍວ ອຸປເນມາ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ສມ຺ມາ ອຸປເນນ຺ຕານໍ ອາວາສິການໍ ກຕິກາຍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ຐາຕພ຺ພໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນິສ຺ສຣາ’’ຕິ ວຈເນນ ທີປິໂຕ ເອວ ອຕ຺ໂຖ, ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິອາທິນາ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕ. ປຣິໂຠຄວເສເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ປຣິໂຠຄວເສນ ຕເມວ ຠາເຊຕ຺ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ, ຣຏ຺ເຐ ວາ.

ເສນາສນປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເສນາສນຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ຐປິຕຎ຺ຈ. ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວຣເສນາສນານິ ຐເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຸນ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມູລວຕ຺ຖຸຈ຺ເຉທໍ ປນ ກຕ຺ວາ ນ ອຸປເນຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສນາສນສງ຺ຂາຕວຕ຺ຖຸໂນ ມູລຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພານິ ເສນາສນານິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວຣເສນາສນານິ ຐເປຕ຺ວາ ລາມກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕຫິປິ ເສນາສນຠູມິໂຍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕເມວ ອິມສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວສ຺ສໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອິຕຣຖາ ເກຈິ ສຫ ວຕ຺ຖຸນາປິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸໍ.

ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຣຸກ຺ເຂ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາຕິ ສງ຺ເກຕໍ ກຕ຺ວາ. ທາຣກາຕິ ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕາທໂຍ ເຍ ເກຈິ ໂຄເປນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ອິຘ ‘‘ທາຣກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕທາຣຸສມ຺ຠາຣໂຕ. ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ກາຣກສງ຺ຆໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາປິ ຕາວກາລິກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ. ອຍເມວ ຠິກ຺ຂຸ ອິສ຺ສໂຣຕິອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກຫິ ທາຣຸສມ຺ຠາຣາທີຫິ ຈ ກາຣາປິຕຕ຺ຕາ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຕ຺ຕາ ຈ ສງ຺ຆິກເສນາສເນ ຠາຄິຕາຍ ຈ ອຍເມວ ອິສ຺ສໂຣ, ນ ຈ ໂສ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸທກປູຊນ຺ຕິ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ສິຎ຺ຈນາທິປູຊໍ. ວຕ຺ຕສີເສນາຕິ ເກວລໍ ສທ຺ຘາຍ, ນ ເວຕນາທິອຕ຺ຖາຍ. ສວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ສຫ ຠູມິຍາ. ກຸຏ຺ຏນ຺ຕິ ເຄຫຠິຕ຺ຕິໍ. ປາກາຣນ຺ຕິ ປຣິກ຺ເຂປປາກາຣໍ. ຕໂຕຕິ ຉຑ຺ຑິຕວິຫາຣໂຕ. ຕໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ສາມນ຺ຕຄາມວາສີຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຉຑ຺ຑິຕວິຫາຣໂຕ ທາຣຸສມ຺ຠາຣາທິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ.

໑໕໗. ‘‘ປຸຄ຺ຄລິກປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍເຍວ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ອາຄຕາຄຕານໍ ວຸຑ຺ຒຕຣານໍ ນ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຠາຄອຸທກສມ຺ຠິນ຺ເນຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຠາເຄນ ສມ຺ຠິນ຺ເນ. ປາຬິຍໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໗) ສາມິເກຫິ ຖຸລ຺ລນນ຺ທໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ເອຕິສ຺ສາ ຫຕ຺ເຖ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ, ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຕ຺ເຕປິ ຈສ຺ສາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ. ໂອທນຠາຊນີຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ‘‘ອປຣສ຺ສ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຄຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໑໔໑).

໑໕໙. ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ປສາທານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍາຕິອາທິນາ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ນາກາສີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍາວ ທາຣກາ ປາສາທໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ຕາວ ປາສາໂທ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຍຖາກາລປຣິຈ຺ເຉທເມວ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ປາສາໂທ ສຍເມວ ຍຖາຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາຄມນຎ຺ຈ ອິທ຺ຘິວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ສຎ຺ຊາຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຖໂຣ ອິທ຺ຘິໍ ປຏິສໍຫຣີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ເອວໍ ອິທ຺ຘິວິຘຎາເຓນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຍວຈີປໂຍຄາ ນ ສນ຺ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ ປາສາທສ຺ເສວ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເຖໂຣ ເອວມກາສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ທາຣເກສຸ ອນຸກມ຺ປາຍ ອານຍນຕ຺ຖເມວ ປາສາເທ ອຸປນີເຕ ປາເສ ພທ຺ຘສູກຣາທີນໍ ອາມິສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຐານາຈາວນໍ ວິຍ ກຣມຣານີເຕສຸ ທາຣເກສຸ ປາສາທໍ ອາຣຸຬ຺ເຫສຸປິ ປຸນ ປຏິສໍຫຣເຓ ຈ ອິຘ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ ກາຣຸຎ຺ຎາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ ກາຍວຈີປໂຍຄາຠາວາ. ກາຍວຈີປໂຍເຄ ສຕິເຍວ ຫິ ອາປຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ວາ ໂຫຕິ, ເຕເນວ ຠຄວາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິສເຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໙) ເອຕ຺ຕກເມວ ອໂວຈ. ອິທ຺ຘິວິສເຍຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຣຠຓ຺ຑາທາຍກກາຍວຈີປໂຍຄາສມຸຏ຺ຐາປກສ຺ສ ເກວລໍ ມໂນທ຺ວາຣິກສ຺ສ ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິສເຍ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກິໍ ປນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອີທິສາຍ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິສເຍ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາເຍວ ສຸຕ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາໂວ ສິຊ຺ຌຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ຫຕ຺ຖິອາທິທສ຺ສນໍ, ‘‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໘, ໒໓໙; ມ. ນິ. ໑.໑໔໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໐໒) ອາຄຕຎ຺ຈ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິ ນາມ, ‘‘ໂສ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ, ນາຄວຓ຺ຓໍ…ເປ… ວິວິຘມ຺ປິ ເສນາພ຺ຍູຫໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໓) ເອວໍ ອາຄຕາ ອິທ຺ຘິ ປກຕິວຓ຺ຓວິຊຫນວິກາຣວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນາມ. ອຕ຺ຕໂນ ປນ ປກຕິຣູປໍ ຍຖາສຠາເວນ ຐເປຕ຺ວາວ ພຫິ ຫຕ຺ຖິອາທິທສ຺ສນໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຣູປເມວ ຫຕ຺ຖິອາທິຣູເປນ ນິມ຺ມານໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຣາຊິຕກິເລເສນາຕິ ວິຊິຕກິເລເສນ, ນິກ຺ກິເລເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ, ເຕນ ທຸຕິຍປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປເທນ ສມໍ ອຎ຺ຎໍ ອເນກນຍໂວກິຓ຺ຓໍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາປທໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ປາຬິອຕ຺ໂຖ, ວິນິຈ຺ຉໂຍ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ, ເຕ ຄມ຺ຠີຣາ ຍສ຺ມິໍ, ຕໍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ. ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂອຕິຓ຺ເຓຕິ ໂຈທນາວເສນ ວາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ວີຕິກ຺ກມາໂຣຈນວເສນ ວາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອທິນ຺ນາທານວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ. ເອຕ຺ຖາຕິ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ. ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິນິຍມນໍ. ກປ຺ປິເຍປິ ຈ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ເຕ ມາຕາປິຕາທີນໍ ສນ຺ຕເກປິ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໓. ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ

ຕີຫີຕິ ກາຍວຈີມໂນທ຺ວາເຣຫິ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທານວຓ຺ຓນາ

໑໖໒. ຍາ ອຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ຕໍ ປເນຕໍ ພຸທ຺ຘກາເລ ຈ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລ ຈ ນຄຣໍ ໂຫຕີຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໔) ຣາຊຄຫສ຺ສ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ເອຕ຺ຖາປິ ສມານາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທມ຺ປິ ຈ ນຄຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຈ ນ ເກວລໍ ຣາຊຄຫາທໂຍ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາວນໍ ນາມາຕິອາທິ ມຊ຺ຌິມຠາຓກສໍຍຸຕ຺ຕຠາຓການໍ ມເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ທີຆຠາຓກາ ປນ ‘‘ຫິມວນ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ ມຫາວນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉທເນນາຕິ ຫໍສວຏ຺ຏກປຏິຈ຺ຉນ຺ເນນ, ຫໍສມຓ຺ຑລາກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍວິຈ຺ຉນ຺ທນິຍກຖນ຺ຕິ ກຣຊກາເຍ ວິຣາຄຸປ຺ປາທນກຖໍ. ຉນ຺ໂທຕິ ທຸພ຺ພລຣາໂຄ. ຣາໂຄຕິ ພລວຣາໂຄ. ‘‘ເກສໂລມາທິ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ເຍປິ ຫີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈປຎ຺ຈປ຺ປເຠເທນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ປເຠທາ ເອຕສ຺ສ ປຣິຍາຍສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈປ຺ປເຠໂທ, ເຕນ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈປ຺ປເຠເທນາຕິ ເອວໍ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາສວເສນ ປຣິຍາຍວິເສສນຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອສຸຠາຍາຕິ ອສຸຠມາຕິກາຍ. ວຓ຺ເຓຕພ຺ພມາຕິກຎ຺ຫິ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄ ສາມິວຈນໍ, ເຕນາຫ ມາຕິກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິອາທິ. ຕໍ ວິຠຊນ຺ໂຕຕິ ມາຕິກໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ. ຜາຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິກຣຓໍ. ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປຎ຺ຈນີວຣຓງ຺ຄວິຄເມນ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນຕາ, ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕວິຕກ຺ກາທິຊ຺ຌານງ຺ຄານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕິວິຘກລ຺ຍາຓໍ ທສລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຌານສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານໍ ວເສນ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓຕາ, ເຕສໍເຍວ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານໍ ລກ຺ຂຓວເສນ ທສລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ທສລກ຺ຂຓວິຠາວເນເນວ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຠູຕາ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓຕາປິ ຌານສ຺ສ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ຕຕ຺ຣິມານີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬີຕິ ຕສ຺ມິໍ ທສລກ຺ຂຓວິຠາວນວິສເຍ ອຍໍ ປາຬິ. ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸປຣິໂຍສານາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ຌານສ຺ສ ນີວຣຓາທິປຣິພນ຺ຘໂຕ ວິສຸທ຺ຘິ, ສາຍໍ ຍສ຺ມາ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາທີນມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕນ ປຘານາ ປຸຣິມກາຣຓສິທ຺ຘາ ຈ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ອາທີ’’ຕິ. ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາຕິ ວິໂສເຘຕພ຺ພຕາທີນໍ ອຠາວໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອນຸພ຺ຣູຫນາ, ສາ ປນ ປຣິພນ຺ຘວິສຸທ຺ຘິສມກາລວິຠາວິນີປິ ຕພ຺ພິສຸທ຺ຘິຍາວ ນິປ຺ຜນ຺ນາຕິ ທີປນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ມຊ຺ເຌ’’ຕິ. ສມ຺ປຫໍສນາຕິ ວຕ຺ຖຸຘມ຺ມາທີນໍ ອນຕິວຕ຺ຕນາທິສາຘກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ປຣິໂຍທປນາ, ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ສພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາວ ສິທ຺ຘາ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ປຫໍສນາ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ. ຕີຓິປິ ເຈຕານິ ກລ຺ຍາຓານິ ເອກກ຺ຂເຓ ລພ຺ຠມານານິປິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາທິວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ປນ ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາທິກ຺ຂຓຕ຺ຕເຍ ຍຖາກ຺ກມໍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຊ຺ຌິມໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິອາທີສຸ ມຊ຺ຌິມໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ສມປ຺ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປນາສມາຘິເຍວ. ໂສ ຫິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈສງ຺ຂາຕານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອນ຺ຕານໍ ອນຸປຄມເນນ ມຊ຺ຌິໂມ, ສວິເສສໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ຐປນໂຕ ສມາຘິເຍວ ອຸປຣິວິເສສານໍ ກາຣຓຠາວໂຕ ‘‘ສມາຘິນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ປຏິລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ມຊ຺ຌິເມນ ສມາຘິນິມິຕ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ອປ຺ປນາໂຄຈເຣ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘສ຺ສ ປນ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ວິໂສເຘຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວິໂສຘເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິສຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ສມຖຠາວູປຄມເນນ ສມຖປຏິປນ຺ນສ຺ສ ປຸນ ສມາຘາເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ສມຖປຏິປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ, ສມຖປຏິປນ຺ນຠາວໂຕ ເອວມສ຺ສ ກິເລສສໍສຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ເອກຕ຺ເຕນ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປຸນ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐາເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ຊາຕານນ຺ຕິອາທີສຸ ເຍ ປນ ເຕ ເອວໍ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫິເຕ ຕສ຺ມິໍ ຌານຈິຕ຺ເຕ ຊາຕາ ສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຍຸຄນທ຺ຘຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິວຕ຺ຕນສຠາເວນ ສມ຺ປຫໍສນາ ວິໂສຘນາ ປຣິໂຍທປນາ ຈ, ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ເອກຣສຕາຍ ສມ຺ປຫໍສນາ ຈ, ຍຎ຺ເຈຕໍ ຕທຸປຄໍ ເຕສໍ ອນຕິວຕ຺ຕນເອກຣສຠາວານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ວີຣິຍໍ, ຕສ຺ສ ຕທຸປຄວີຣິຍສ຺ສ ວາຫນຏ຺ເຐນ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ສມ຺ປຫໍສນາ ຈ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອາເສວນຏ຺ເຐນ ສມ຺ປຫໍສນາ ຈ, ປຣິໂຍທປນາ ຈ ປຣິໂຍທປນກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສເນວ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຕິວິຘຕ຺ຕຄຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີນິ ຕສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຖມນວຈນານິ. ວິຕກ຺ກສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກງ຺ເຄນ ສຸນ຺ທຣຠາວມຸປຄຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ສມາຘິນາ ສມ຺ປນ຺ນໍ, ອິທໍ ຌານງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາຘິສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຏິກຸຏຕີຕິ ສງ຺ກຸຈຕິ. ປຏິວຏ຺ຏຕີຕິ ປຏິນິວຏ຺ຏຕິ. ນ຺ຫາຣຸທທ຺ທຸລນ຺ຕິ ນ຺ຫາຣຸຂຓ຺ຑໍ. ປຍຸຕ຺ຕວາຈນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິເຍສເນ ນິຍຸຕ຺ຕວາຈໍ. ທຓ຺ຑວາຄຸຣາຫີຕິ ທຓ຺ຑປຏິພທ຺ຘາຫິ ທີຆຊາລສງ຺ຂາຕາຫິ ວາຄຸຣາຫິ.

ສມຓກຸຕ຺ຕໂກຕິ ກາສາຍນິວາສນາທິສມຓກິຈ຺ຈໂກ. ວຄ຺ຄຸມຸທາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຄ຺ຄຸມຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ໂລກິກາ ‘‘ມຸທາ’’ຕິ ໂວຫຣິໍສູຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວຄ຺ຄຸມຕາ’’ຕິ. ‘‘ວຄ຺ຄູ’’ຕິ ມຕາ, ສຸທ຺ຘສມ຺ມຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຕານໍ ປາປຸນເນນ ໂສຘເນນ ສາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ.

໑໖໓. ມາຣສ຺ສ ເຘຍ຺ຍໍ ຐານໍ, ວຕ຺ຖຸ ວາ ນິວາໂສ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ເອວ, ອິຘ ປນ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕໍ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ. ‘‘ອຍໍ ສມຓກຸຕ຺ຕໂກ ຍຖາສມຸປ຺ປນ຺ນສໍເວຄມູລເກນ ສມຓຠາວູປຄມເນນ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອໂວຈ, ນ ປນ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕີສຸ ຠເວສຸ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕາຍ ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຣເຓເນວ ສຕ຺ຕານໍ ສໍສາຣໂມຈນລທ຺ຘິກຕ຺ຕາ ເທວຕາຍ. ນ ຫິ ມຕານໍ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິສນ຺ຘິ ຄຈ຺ຉຕິ. ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ເອວເມວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ປເຣສໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນຕ຺ເຖນ ເອວເມວ ສໍສາຣໂມຈນສຠາເວເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຕ຺ຕນາປິ ອຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພານິປິ ຕານິ ປຎ຺ຈຠິກ຺ຂຸສຕານິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສີຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ເຍ ອຕ຺ຕນາປິ ອຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສຸໍ, ເຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂູ ຐເປຕ຺ວາ ຕທວເສເສ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂູ, ສພ຺ເພ ຈ ອຣິເຍ ອຍໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໖໔. ເອກີຠາວໂຕຕິ ປວິເວກໂຕ. ອຸທ຺ເທສໍ ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຄເຫຕ຺ວາ ຈ ອາຈຣິເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ຕທາ ປນ ອຸທ຺ເທສາທິທາຍກາ ຕນຸຠູເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຄຕາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວາ ປຸຈ຺ຉຕິ.

ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໕. ທສານຸສ຺ສຕີສຸ ອນ຺ໂຕຄຘາປິ ອານາປານສ຺ສຕິ ຕທາ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫູນໍ ສປ຺ປາຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ຄຫິຕາ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ຠຄວາ ເຕສໍ ເທເສສິ. ອາຫາເຣ ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎາ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານສທິສາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປນ ອາຣຸປ຺ປາ ອາທິກມ຺ມິການໍ ອນນຸຣູປາຕິ ເຕສໍ ອິຘ ອຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ. ອຕ຺ຖໂຍຊນາກ຺ກມນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ໂຍຊນາກ຺ກມຎ຺ຈ. ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ອສ຺ສາສໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕີຕິ ອປ຺ປມຸສ຺ສນຕາຍ ຕເມວ ອສ຺ສາສໍ ປສ຺ສາສຎ຺ຈ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ, ຕຖາ ຕິຏ຺ຐນກຘມ຺ໂມ ສຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ສຕິວເສເນວ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາເມນ ໂຍ ອສ຺ສສຕີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສ ສຕິ ອສ຺ສາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູເຕຕິ ອວິຊ຺ຊາສມ຺ຠູເຕ. ຂເຓເນວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເນວ. ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປາທກຠູໂຕ ອຍໍ ສມາຘິ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວໍ ອຸປຄໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປມາວ ໂອປມ຺ມໍ, ຕສ຺ສ ນິທສ຺ສນໍ.

ພາຫິຣກາ ອານາປານສ຺ສຕິໍ ຊານນ຺ຕາ ອາທິໂຕ ຈຕຸປ຺ປກາຣເມວ ຊານນ຺ຕິ, ນ ສພ຺ພໍ ໂສຬສປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ອາຫ ສພ຺ພປ຺ປກາຣອິຈ຺ຈາທິ. ເອວມສ຺ເສຕໍ ເສນາສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຠາວນາສຕິຍາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິພນ຺ຘເນ ສຕິເຍວ, ນາສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິສ຺ສ ອຣຎ຺ຎວາໂສ ນິຣຕ຺ຖໂກ ອນນຸຣູໂປຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອວເສສສຕ຺ຕວິຘເສນາສນນ຺ຕິ ‘‘ປພ຺ພຕໍ ກນ຺ທຣໍ ຄິຣິຄຸຫໍ ສຸສານໍ ວນປຕ຺ຖໍ ອພ຺ໂຠກາສໍ ປລາລປຸຎ຺ຊ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໐໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຕຸຕ຺ຕຍານຸກູລໍ ຘາຕຸຈຣິຍານຸກູລນ຺ຕິ ຄິມ຺ຫານາທິອຸຕຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ເສມ຺ຫາທິຘາຕຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ໂມຫາທິຈຣິຍຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ອນຸກູລໍ. ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາວໍ ປລ຺ລງ຺ກາຠຸຊເນນ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ປວຕ຺ຕນສຸຂຕໍ ອຸປຣິມກາຍສ຺ສ ອຸຊຸກໍ ຐປເນນ, ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫູປາຍໍ ປຣິມຸຂໍ ສຕິຍາ ຐປເນນ ອຸປທິສນ຺ໂຕ. ນ ປຓມນ຺ຕີຕິ ນ ໂອຓມນ຺ຕິ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານໍ ສຕິນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາ ຄຫິຕໍ ສມ຺ໂມສປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຄ຺ຄມນສງ຺ຂາຕໍ ສຕິໍ ກຕ຺ວາ, ປຣມໍ ສຕິເນປກ຺ກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສໂຕວາຕິ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເອວ. ພາຕ຺ຕິໍສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ ຈຕູສຸ ຈຕຸກ຺ເກສຸ ອາຄຕານິ ທີຆຣສ຺ສາທີນິ ໂສຬສ ປທານິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນ ທ຺ວິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣຫິ. ທີຆໍອສ຺ສາສວເສນາຕິ ທີຆອສ຺ສາສວເສນ, ວິຠຕ຺ຕິອໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ, ທີຆນ຺ຕິ ວາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສວເສນ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂປປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ‘‘ອວິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຠາວໍ ປຊານໂຕ. ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ຫຸຕ຺ວາ ອສ຺ສາສວເສນ, ‘‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິອສ຺ສາສນວເສນາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິໂນ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາ ປຐມໍ ພຫິມຸຂໍ ສສນໍ ອສ຺ສາໂສ, ຕໂຕ ອນ຺ໂຕມຸຂໍ ປຏິສສນໍ ປສ຺ສາໂສຕິ ອາຫ ອສ຺ສາໂສຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນວາໂຕຕິອາທິ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ອາກຑ຺ຒນວເສນ ອນ຺ໂຕ ສສນໍ ອສ຺ສາໂສ, ພຫິ ປຏິສສນໍ ປສ຺ສາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນອນ຺ໂຕປວິສນວາເຕສຸ, ຕສ຺ສ ຈ ປຐມໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣວາໂຕ ນິກ຺ຂມຕີຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການນ຺ຕິອາທິນາ ທາຣການໍ ປວຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ອສ຺ສາໂສ ພຫິນິກ຺ຂມນວາໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີເປຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປຄເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ອິຎ຺ຊິຕາ ຈ ຜນ຺ທິຕາ ຈ ປສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປຄເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ອິຎ຺ຊິຕາ ຈ ຜນ຺ທິຕາ ຈາ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສເມຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອທ຺ຘານວເສນາຕິ ກາລທ຺ຘານວເສນ. ອຍຎ຺ຫິ ອທ຺ຘານ-ສທ຺ໂທ ກາລສ຺ສ ເທສສ຺ສ ຈ ວາຈໂກ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຫີຕິອາທິນາ ເທສທ຺ຘານໍ ອຸປມາວເສນ ທສ຺ສິຕໍ. ອິທານິ ຕພ຺ພິສິຏ຺ຐກາລທ຺ຘານວເສນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ທີຆຣສ຺ສຕໍ ອຸປເມຍ຺ຍວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ ເອວນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາ ອເນກກລາປຠາເວນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຫຕ຺ຖິອາທິສຣີເຣ ສຸນຂາທິສຣີເຣ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ເທສທ຺ຘານວິສິຏ຺ຐກາລທ຺ຘານວເສເນວ ທີຆຣສ຺ສຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ທີຆໍ ອທ຺ຘານໍ ສຓິກໍ ປູເຣຕ຺ວາຕິອາທິວຈນໂຕ. ເຕສນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ. ເຕຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ. ອິຕ຺ຕຣມທ຺ຘານນ຺ຕິ ອປ຺ປກໍ ກາລໍ. ນວຫາກາເຣຫີຕິ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອລທ຺ຘວິເສສສ຺ສ ເກວລໍ ອທ຺ຘານວເສນ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ ອາກາຣາ, ເຕ ຈ ກສ຺ສຈິ ອສ຺ສາໂສວ, ກສ຺ສຈິ ປສ຺ສາໂສວ, ກສ຺ສຈິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ຉນ຺ທວເສນ ຕໂຍ, ຕຖາ ປາໂມຊ຺ຊວເສນາຕິ ອິເມຫິ ນວຫິ ອາກາເຣຫິ. ເອເກນາກາເຣນາຕິ ທີຆໍ ອສ຺ສາສາທີສຸ ເອເກນາກາເຣນ.

ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕຕິ ທີເຆ ໂອກາສທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ຕຠາເວ ກາລທ຺ຘາເນປິ ວາ, ເອວໍ ອຸປຣິ ອິຕ຺ຕຣສງ຺ຂາເຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຠາວນາຍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສໍ ອາວຫນ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘສ຺ສາທຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສໂຍ ກຕ຺ຕຸກາມຕາລກ຺ຂໂຓ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຉນ຺ທວເສນາຕິ ຕຖາປວຕ຺ຕຉນ຺ທສ຺ສ ວເສນ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສຸຂຸມຕຣຠາເວ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕຕຣຕາຍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ວີຖິປຏິປນ຺ນຕາຍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສຫຄໂຕ ປໂມໂທ ຂຸທ຺ທກາທິເຠທາ ຕຣຸຓາ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຕ຺ຕຕີຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປກຕິອສ຺ສາສປສ຺ສາສໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ຕຕິ. ອຸເປກ຺ຂາ ສຓ຺ຐາຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທ ສມາຘິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຸນ ຌານນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາປາຣາຠາວໂຕ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ໂຫຕິ, ສາ ປນາຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນຸປສ຺ສນາຎາຓນ຺ຕິ ສມຖວເສນ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາ, ວິປສ຺ສນາວເສນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສມຸເຂນ ຕນ຺ນິສ຺ສຍນາມຣູປສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາ ຈ ຎາຓໍ. ກາໂຍ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສງ຺ຂາໂຕ ກາໂຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕີຕິ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ໂນ ສຕິ, ສຕິ ປນ ສຣສໂຕ ອຸປຕິຏ຺ຐນຏ຺ເຐນ ສຣຓຏ຺ເຐນ ຈ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ເຈວ ສຕິ ຈ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິອາທີສຸ ຍາ ອຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາເຍ, ຕນ຺ນິສ຺ສຍຠູເຕ ກຣຊກາເຍ ຈ ກາຍສ຺ເສວ ອນຸປສ຺ສນາ ນິຈ຺ຈາທິຠາວໍ ວາ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສຕ຺ຕຊີວາທິຠາວໍ ວາ ອນນຸປສ຺ສິຕ຺ວາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອນິຈ຺ຈາທິຠາວສ຺ສ ຈ ອນຸປສ຺ສນາ, ຕາຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາຍ ສຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຏ຺ຐານສ຺ສ ຠາວນາ ວຑ຺ຒນາ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຕິ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ.

ອິຕ຺ຕຣວເສນາຕິ ປຣິຕ຺ຕກາລວເສນ. ຕາທິໂສຕິ ທີໂຆ ຣສ຺ໂສ ຈ. ວຓ຺ຓາຕິ ທີຆາທິອາກາຣາ. ນາສິກຄ຺ເຄວ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ນາສິກຄ຺ເຄ ວາ, ວາ-ສທ຺ເທນ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ເຐ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ສພ຺ພໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕອາໂຠຄວເສນ ປຈ຺ຉາ ຕຖາ ສມຸປ຺ປນ຺ເນນ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍໍ ເອວໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອສ຺ສສຕິ ເຈວ ປສ຺ສສຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ເອວໍຠູໂຕ ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ ນາມ, ນ ປນ ‘‘ອນາຄເຕ ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕນມຕ຺ເຕນ ໂສ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຖາຠູຕສ຺ສາຕິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ສໍວໂຣຕິ ສຕິ ວີຣິຍມ຺ປິ ວາ. ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ສພ຺ພກາຍໍ ວິທິຕໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິອາທິກໍ ປຸພ຺ພາໂຠຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຎາຓຸປ຺ປາທນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກາຍສງ຺ຂາຣປສ຺ສມ຺ຠນປີຕິປຏິສໍເວທນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໍ. ໂສ ຫິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນປິ ສມາໂນ ກຣຊກາຍປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ເຕນ ສງ຺ຂຣີຍຕີຕິ ກາຍສງ຺ຂາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອນາຣທ຺ຘກາເລ, ຕທາຣມ຺ຠຕ຺ຖາຍ ກາຍຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສີທຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍາຕິ ຫິ ອິມິນາ ກາຍປຣິຄ຺ຄໂຫ, ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ຈິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຘິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ພລວໍ ໂອຬາຣິກໍ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ຫິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຘິມຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກິຣິຍາວິເສສນໍ ວາ ເອຕໍ. ສພ຺ເພສໍເຍວາຕິ ອຸຠເຍສມ຺ປິ.

ມຫາຠູຕປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມຕິ ຈຕຸຘາຕຸມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍາຕິ ກລາປສມ຺ມສນມາຫ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພລວວິປສ຺ສນາ, ຕໂຕ ໂອຣໍ ທຸພ຺ພລວິປສ຺ສນາ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລຕິອາທິນາ ສມຖນເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ໂຈທນາໂສຘນາຫີຕິ ອນຸໂຍຄປຣິຫາເຣຫິ. ກຖນ຺ຕິອາທິ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິ, ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ສິກ຺ຂຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕິ ກິຣາຕິອາທິ ໂຈທກວຈນໍ. ອິຕິ ກິຣາຕິ ເອວຎ຺ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາໂສ ສພ຺ພຖາ ອຠາວໍ ອຸປເນຕິ ເຈຕິ ໂຈທກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວາຕູປລທ຺ຘິຍາຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວາຕສ຺ສ ອຠາເວນ ຕພ຺ພິສຍາຍ ອຸປລທ຺ຘິຍາ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ວຑ຺ຒິ ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຈ ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ປຸນ ອິຕິ ກິຣາຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ໂຈທນາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ, ຕຕ຺ຖ ອິຕິ ກິຣ ສິກ຺ຂຕີຕິ ມຍາ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ຍທິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຠາວນາ ໂຫຕີຕິ ຍທິປິ ໂອຬາຣິກາ ກາຍສງ຺ຂາຣາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ, ສຸຂຸມາ ປນ ອຕ຺ເຖວາຕິ ຠາວນາຍປິ ວຑ຺ຒິ ໂຫເຕວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກໍເສຕິ ກໍສຠາຊເນ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ, ເຕສໍ ສທ຺ທານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂຸມກາ ສທ຺ທາຕິ ອນຸຣເວ ອາຫ. ສຸຂຸມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາປີຕິ ສຸຂຸໂມ ສທ຺ໂທວ ນິມິຕ຺ຕໍ ຕທາຣມ຺ມຓຕາຍປິ.

ອາຠິສມາຈາຣິກສີລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສມາຈາໂຣຕິ ອຸຕ຺ຕມສມາຈາໂຣ, ຕເທວ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ ສີລໍ, ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ສີລສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຫໍ ສີລໍ ຣກ຺ຂາມີຕິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນໍ ສີລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາວາໂສຕິ ອາວາສປລິໂພໂຘ. ກຸລນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ນວກມ຺ມໍ. ອິທ຺ຘີຕິ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາ ອິທ຺ຘິ, ສາ ວິປສ຺ສນາຍ ປລິໂພໂຘ. ໂສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໑) ວຸຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປລິໂພຘສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທປ຺ປກາເຣນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ໂຍຄານຸໂຍໂຄຕິ ໂຍຄສ຺ສ ຠາວນາຍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໍ. ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສູຕິ ອາໂລກາກາສກສິຓທ຺ວຍໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ກສິຓານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຕ຺ຕາຣີສຎ຺ເຎວ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນາຕິ ໂຍຄານຸໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ອິມິນາວ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນນາຕິ ອິມິນາ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ. ມຫາຫຕ຺ຖິປຖໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານວີຖິໍ ມຫາຫຕ຺ຖິມຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍ.

ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣມາຈຣິຍນ຺ຕິ ‘‘ອິມິນາວ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອາຈຣິຍໍ. ‘‘ປິໂຍ ຄຣຸ ຠາວນີໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໗.໓໗; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໓; ມິ. ປ. ໖.໑.໑໐) ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໒) ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣມາຈຣິຍນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈສນ຺ຘິກນ຺ຕິ ປຎ຺ຈປພ຺ພໍ, ປຎ຺ຈຠາຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄນ຺ຖສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ. ຕທຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ປຣິປຸຈ຺ຉາ, ຕຕ຺ຖ ສໍສຍປຣິປຸຈ຺ຉາ ວາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອວໍ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ເອວມິຘ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຸປຘາຣຓໍ. ຕຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານປ຺ປນາ ເອວໍ ຌານມປ຺ເປຕີຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຄຓນານຸພນ຺ຘນາຜຸສນານໍ ວເສນ ຠາວນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຐປນາວເສນ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິ ອິຘ ຠາວນາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສຠາວສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ, ເຕນາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສຠາວູປຘາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອຏ຺ຐາຣສເສນາສນໂທສວິວຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ມຫຕ຺ຕໍ ນວຕ຺ຕໍ ຊິຓ຺ຓຕ຺ຕໍ ປນ຺ຖນິສ຺ສິຕຕ຺ຕໍ ໂສຓ຺ຑິປຓ຺ຓປຸປ຺ຜຜລຍຸຕ຺ຕຕາ ປຕ຺ຖນີຍຕາ ນຄຣທາຣຸເຂຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາ ວິສຠາຄານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຕ຺ຖິຕາ ປຏ຺ຏນສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາ ປຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາ ຣຊ຺ຊສີມສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາ ອສປ຺ປາຍຕາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕານໍ ອລາໂຠຕິ ອິເມຫິ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ເສນາສນໂທເສຫິ ວິວຊ຺ຊິຕໍ. ປຎ຺ຈເສນາສນງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ –

‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນໍ ນາຕິທູຣໍ ໂຫຕິ ນາຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນໍ ທິວາ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓໍ ຣຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປສທ຺ທໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສໍ ອປ຺ປຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປສມ຺ຜສ຺ສໍ, ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປກສິເຣນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣາ, ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ …ເປ… ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໑) –

ເອວໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ເສນາສນງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ, ເອຕ຺ຖ ຈ ນາຕິທູຣຕາທິ ເອກໍ, ທິວາ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓຕາທິ ເອກໍ, ອປ຺ປຑໍສາທິຕາ ເອກໍ, ຈີວຣາທິລາໂຠ ເອກໍ, ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິວາໂສ ເອກນ຺ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຂຸທ຺ທກປລິໂພເຘນາຕິ ທີຆານໍ ເກສາທີນໍ ຫຣເຓນ ປຕ຺ຕຈີວຣາທີນໍ ປຈນຕຸນ຺ນກຣຓຣຊນາທິກຣເຓຫິ ຈ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ ຂຸທ຺ທກາ ປລິໂພຘາ ເຍນ, ເຕນ. ຠຕ຺ຕສມ຺ມທນ຺ຕິ ໂຠຊນນິມິຕ຺ຕໍ ປຣິສ຺ສມໍ. ອາຈຣິຍໂຕ ອຸຄ຺ຄໂຫ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄໂຫ, ສພ຺ໂພປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິຘິ, ນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕອຸຄ຺ຄຫມຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ. ເອກປທມ຺ປີຕິ ເອກໂກຏ຺ຐາສມ຺ປິ.

ອນຸວຫນາຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອນຸຄມນວເສນ ສຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ຕນາ. ຍສ຺ມາ ປນ ຄຓນາທິວເສນ ວິຍ ຜຸສນາວເສນ ວິສຸໍ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ເອວ ຄຓນາທິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຘ ຜຸສນາຄຫຓນ຺ຕິ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ຜຸສນາຕິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຐປນາຕິ ສມາຘານໍ, ສມາຘິປ຺ປຘານາ ປນ ອປ຺ປນາຕິ ອາຫ ‘‘ຐປນາຕິ ອປ຺ປນາ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈຕາທີນໍ ລກ຺ຂຓໂຕ ສລ຺ລກ຺ຂຓາ ວິປສ຺ສນາ. ປວຕ຺ຕໂຕ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ຈ ວິນິວຏ຺ຏນໂຕ ວິນິວຏ຺ຏນາ ມຄ຺ໂຄ. ກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠາວໂຕ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ຜລໍ. ເຕສນ຺ຕິ ວິນິວຏ຺ຏນາປາຣິສຸທ຺ຘີນໍ. ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ‘‘ເອກໍ ຕີຓິ ປຎ຺ຈາ’’ຕິ ເອກນ຺ຕຣິກາທິຠາເວນ ຄຓນາຍ ຂຓ຺ຑນໍ. ອຖ ວາ ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຕິປຍກາລໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ປຸນ ຄຓນວເສນ ອນ຺ຕຣາ ໂອຘິປຣິຈ຺ເຉໂທ ນ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຂຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານນິນ຺ນໍ ປວຕ຺ຕຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ, ໂນ’’ຕິ ວີມໍສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ ເມຕິອາທິ, ອິທຎ຺ຈ ເອວໍ ຂຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈິຣຕຣໍ ຄຓນາຍ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ຕຖາ ລທ຺ຘໍ ອວິກ຺ເຂປມຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ເອວໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ. ໂຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ຍສ຺ສ ເອໂກວ ປຐມໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ສ ປນ ອຸໂຠປິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເຕນ ອຸຠຍມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຓິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອິມິນາວ ທ຺ວີສຸ ນາສາປຸຏວາເຕສຸ ໂຍ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ໂສ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຐມໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕປິ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຄຓນ຺ຕສ຺ເສວ ກເມນ ອຸໂຠປິ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ສີຆໍ ສີຆໍ ຄເຓຕພ຺ພເມວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສີຆຄຓນາຣມ຺ຠສ຺ສ ໂອກາສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິມສ຺ສາປິ ປຸຣິມນເຍນ ຄຓຍໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມນເຍນາຕິ ທນ຺ຘຄຓນາຍ, ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ທນ຺ຘຄຓນາຍ ອາຣທ຺ຘກາເລ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອວິສທຕາຍ ສຸຂຸມສ຺ສາສາທີນໍ ອປາກຏຕໍ, ປຈ຺ຉາ ວິສທກາເລ ປາກຏຕຎ຺ຈ ເຕສຸ ຈ ປາກເຏສຸ ທນ຺ຘຄຓນໍ ປຫາຍ ສີຆຄຓນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສີຆຄຓນາຍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ອປ຺ປນາວີຖິຍເມວ, ນ ກາມາວຈເຣ ຠວງ຺ຄນ຺ຕຣິກຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວິຍາ’’ຕິ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ສີຆຄຓນາຍ. ອນ຺ໂຕ ປວິສນ຺ຕໍ ວາຕໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປເວເສຕິ ນາມ.

ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສຊາຕໍ. ອນຸຄມນນ຺ຕິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ມນສິກຣຓເມວ, ນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອນຸວຕ຺ຕນໍ, ເຕນາຫ – ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານຸຄມນວເສນາ’’ຕິ. ຜຸສນາຐປນາວເສນ ວິສຸໍ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ຄຓນາຍ ຜຸສນາຍ ຈ ມນສິກໂຣຕິ, ເອວໍ ອນຸພນ຺ຘນໍ ວິນາ ເກວລໍ ຐປນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ມນສິກາໂຣປິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຄຓນໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ຍາວ ອປ຺ປນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ມນສິກໂຣຕິ, ອປ຺ປນາຍ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຐປນາຍ ຈ ມນສິກໂຣຕິ ນາມາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອນຸພນ຺ຘນາຍ ວິນາ ຐປນາຍ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ຐປນາຍ ຈ ມນສິກໂຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍາ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຍ ນ ມິໂນຕິ ນ ວິນິຈ຺ຉນຕິ, ສາ ມານສ຺ສ ສມີເປຕິ ອຸປມານໍ ສິທ຺ຘສາທິເສນ ສາຘ຺ຍສາຘນໍ ຍຖາ ໂຄ ວິຍ ຄວໂຍຕິ. ປງ຺ຄຸໂຬຕິ ປີຐສປ຺ປີ. ໂທລາຕິ ເປງ຺ໂຂໂລ. ກີຬຕນ຺ຕິ ກີຬນ຺ຕານໍ. ອຸປນິພນ຺ຘນຕ຺ຖມ຺ຠມູເລຕິ ນາສິກຄ຺ຄໍ ມຸຂນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິໂຕ ປຠຸຕີຕິ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖທສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນນິມິຕ຺ຕໍ ນາສິກຄ຺ຄໍ, ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວາ. ອນາຣມ຺ມຓເມກຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ເອກກ຺ຂເຓ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ເອກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕໂຍປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ນິມິຕ຺ເຕນ ສຫ ອສ຺ສາໂສ ປສ຺ສາໂສ ວາຕິ ທ຺ເວເຍວ ເອກກ຺ຂເຓ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊານໂຕ ຈ ຕໂຍ ຘມ຺ເມຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາໂສ ປສ຺ສາໂສຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ເມ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອວິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ, ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣໂກ, ເຕນ ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອຍໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠາວນາຕິ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນາ.

ກຖໍ ອິເມ…ເປ… ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິທໍ ປຣິຫາຣຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ກກໂຈປມາຍ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໒ ອາທໂຍ) ວິວຣິຕຸໍ ປຸຈ຺ຉາຐປນໍ. ຕຕ຺ຖ ກຖໍ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ກຖມິເມ ອວິທິຕາ…ເປ… ກຖໍ ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ປຘານນ຺ຕິ ຠາວນານິປ຺ຜາທກໍ ວີຣິຍໍ. ປໂຍຄນ຺ຕິ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠກໍ ຠາວນານຸໂຍຄໍ. ວິເສສນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕປຣິໂຍສານວິເສສໍ. ປຘານນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຉທນວີຣິຍໍ. ປໂຍຄນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເຉທນກກິຣິຍໍ. ກິຎ຺ຈາເປຕ຺ຖ ‘‘ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອຸປມາຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ໂຍເຊຕພ຺ພເມວ. ຍຖາ ຣຸກ຺ໂຂຕິອາທິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ນາສິກຄ຺ເຄ ວາ ມຸຂນິມິຕ຺ເຕ ວາຕິ ທີຆນາສິໂກ ນາສິກຄ຺ເຄ, ອິຕໂຣ ມຸຂໍ ນິມິຍຕິ ຉາທິຍຕິ ເອເຕນາຕິ ມຸຂນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ເຐ.

ອິທໍ ປຘານນ຺ຕິ ເຍນ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ຠາວນາກມ຺ມສ຺ສ ອຣຫໍ ອິຘ ປຘານນ຺ຕິ ຜເລນ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ນີວຣຓາ. ວິຕກ຺ກາຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທິມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາ, ນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ວາ ປຐມຊ຺ຌານາຘິຄມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິຕກ຺ກູປສມາປເທເສນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນມຘິຄມມາຫ. ອຍໍ ປໂຍໂຄຕິ ອຍໍ ຌານາຘິຄມສ຺ສ ເຫຕຸຠູໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄສງ຺ຂາໂຕ ປໂຍໂຄ. ສໍໂຍຊນາ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ທສປິ ສໍໂຍຊນານິ ມຄ຺ຄປອປາຏິຍາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ພ຺ຍນ຺ຕີ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕຖາ ສຕ຺ຕປິ ອນຸສຍາ ຠງ຺ຄມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອນວເສສໂຕ ວິຄຕນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍໍ ວິເສໂສຕິ ອິມໍ ສມາຘິໍ ນິສ຺ສາຍ ອນຸກ຺ກເມນ ລພ຺ຠມາໂນ ອຍໍ ສໍໂຍຊນປ຺ປຫານາທິໂກ ອິມສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ວິເສໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາຕິອາທິ ນິຄມນວຈນໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓາຕິ ໂສຬສນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ປາຣິປູຣິຍາ ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓາ. ອນຸປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ. ປຣິຈິຕາຕິ ປຣິຈິຓ຺ຓາ. ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ ປຎ຺ຎາປຠາເສນ ປຠາເສຕິ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ. ອສ຺ສາຕິ ອຸປມາຠູຕສ຺ສ ກກຈສ຺ສ. ອານຍເນ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ. ອວເສສຌານງ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕາຕິ ວິຕກ຺ກາທິອວເສສຌານງ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິຈາຣາທີຫີຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອປ຺ປນາຠາວໂຕ. ໂສ ຫິ ‘‘ອປ຺ປນາ ພ຺ຍປ຺ປນາ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອວເສສ-ສທ຺ໂທ ອຸປປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ວິຕກ຺ກສມ຺ປໂຍຄໂຕ ວາ ຌານງ຺ເຄສຸ ປຘານຠູໂຕ ສມາຘິ ອປ຺ປນາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອວເສສຌານງ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປນາສງ຺ຂາຕາ ຐປນາ ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ສຈິ ປນ ຄຓນາວເສເນວ ມນສິກາຣກາລໂຕ ປຠຸຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນຸກ຺ກມໂຕ…ເປ… ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມາໂນ ຄນ຺ໂຖ ປຸຣາຓໂປຕ຺ຖເກສຸ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ປາໂຐ ເອຕ຺ຖາປິ ລິຂິຕພ຺ໂພ, ເລຂການໍ ປນ ໂທເສນ ຄຬິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂອຬາຣິເກ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິຣຸທ຺ເຘຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍມ຺ປິ ວິເຈຕພ຺ພາກາຣປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວິຈຍນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອານີຕໍ. ເທສໂຕຕິ ປຸພ຺ເພ ຜຸສນວເສນ ຄຫິຕຏ຺ຐານໂຕ. ນິມິຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕາກາຣນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ ສຎ຺ຎາ ຜຸສນຏ຺ຐາເນ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖວສນ຺ຕິ ອິມໍ ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານວິຘິສງ຺ຂາຕໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ. ອິໂຕຕິ ອານາປານກມ຺ມຏ຺ຐານໂຕ. ຄຣຸກຕາ ຈ ຠາວນາທຸກ຺ກຣຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຄຣຸກຠາວນ’’ນ຺ຕິ. ຈຣິຕ຺ວາຕິ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ, ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ວາ. ອຸຠຍມ຺ປິ ຫິ ອິຘ ເອກຊ຺ຌໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕູລປິຈຸອາທິອຸປມຕ຺ຕຍໍ ອຸຄ຺ຄເຫ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເສສໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ.

ຕາຣກຣູປໍ ວິຍາຕິ ຕາຣກາຍ ສຣູປໍ ວິຍ. ສຎ຺ຎານານຕາຍາຕິ ນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໂຕ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ນານຕາຍ. ສຎ຺ຎຊນ຺ຕິ ຠາວນາສຎ຺ຎາຍ ປຣິກປ຺ປິຕໍ, ນ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ນານໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ສຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ນິມິຕ຺ເຕ ເອວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐປເນ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິໂຕ ປຠຸຕີຕິ ອິໂຕ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ນິມິຕ຺ເຕຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ. ຐປຍນ຺ຕິ ຐປນາວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ຐປນ຺ໂຕ. ນານາກາຣນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ນານາກາຣໍ. ວິຠາວຍນ຺ຕິ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣຘາເປນ຺ໂຕ. ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ເຕ ອາກາຣາ ອມນສິກໂຣໂຕ ອນ຺ຕຣຫິຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສຕິ ອສ຺ສາເສ ປສ຺ສາເສ ຈ ໂຍ ນານາກາໂຣ, ຕໍ ວິຠາວຍໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສມ຺ຠູເຕ ວາ ນິມິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ຐປຍໍ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພນ຺ຘຕິ ນາມາຕິ ໂຍຊນາ. ເກຈິ ປນ ວິຠາວຍນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນານາກາຣໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ປຊານນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ລທ຺ຘໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພນ຺ຘຕິ ອປ຺ເປຕີຕິ.

ກິເລສາຕິ ອວເສສກິເລສາ. ສນ຺ນິສິນ຺ນາເຍວາຕິ ອລທ຺ຘນີວຣຓສຫາຍາ ໂອລີນາເຍວ. ອຸປຈາຣຠູມິຍນ຺ຕິ ອຸປຈາຣາວຕ຺ຖາຍໍ. ລກ຺ຂຓໂຕຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນາທິສຠາວໂຕ ວາ ອນິຈ຺ຈາທິສຠາວໂຕ ວາ. ໂຄຈໂຣຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣຄາໂມ. ຍຕ຺ຖ ທຸລ຺ລຠາ ສປ຺ປາຍຠິກ຺ຂາ, ໂສ ອສປ຺ປາໂຍ, ອິຕໂຣ ສປ຺ປາໂຍ. ຠສ຺ສນ຺ຕິ ທສກຖາວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕໍ ຠສ຺ສໍ, ຕໍ ສປ຺ປາຍໍ, ອິຕຣມສປ຺ປາຍໍ. ເສເສສຸ ອາວາສາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ, ຕໍ ຕໍ ສປ຺ປາຍໍ, ອິຕຣມສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ປນ ເອວໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອສປ຺ປາຍໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍເມວ ເສວນ຺ຕສ຺ສປິ ອປ຺ປນາ ນ ໂຫຕິ, ເຕນ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ ທສວິຘໍ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ ນາມ ເກສນຂຈ຺ເຉທນາທີຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສ ສຣີຣວຕ຺ຖຸສ຺ສ, ຈີວຣເສນາສນາທິໂຘວນປຣິກມ຺ມາທີຫິ ພາຫິຣວຕ຺ຖຸສ຺ສ ຈ ວິສທຠາວກຣຓໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຎາຓມ຺ປິ ວິສທກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິກຣໍ ໂຫຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນຕາ ນາມ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສມຠາວກຣຓໍ. ນິມິຕ຺ຕກຸສລຕາ ນາມ ຠາວນາຍ ລທ຺ຘນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຣກ຺ຂຓໂກສລ຺ລໍ. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິອາທີສຸ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘຕາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ອຸທ຺ຘຕຕາຍ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕທາ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ຕໂຍ ອຠາເວຕ຺ວາ ປສ຺ສທ຺ຘາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຠາວເນນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນາ ໂຫຕິ. ຍທາສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕິສິຖິລວີຣິຍຕາທີຫິ ລີນຕາຍ ປຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕທາ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ຕໂຍ ອຠາເວຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິຈຍາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຠາວເນນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ໂຫຕິ. ຍທາສ຺ສ ປຎ຺ຎາປໂຍຄມນ຺ທຕາທີຫິ ນິຣສ຺ສາທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐສໍເວຄວຕ຺ຖຸປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິນາ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໔໑໘) ສມ຺ປຫໍສນສງ຺ຂາຕາ ສໍເວຊນາ ໂຫຕິ. ຍທາ ປນສ຺ສ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ ອລີນໍ ອນຸທ຺ຘຕໍ ອນິຣສ຺ສາທໍ ອາຣມ຺ມເຓ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສມຖວີຖິປຏິປນ຺ນຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ອພ຺ຍາປາຣຕາສມາປຊ຺ຊເນນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ ໂຫຕິ.

ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ ນາມ ສມາຘິອຘິມຸຕ຺ຕຕາ, ສມາຘິນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕິສ຺ສໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາຍໍ.

ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕຸກາໂມຕິ ຜລໍ ອຘິຄນ຺ຕຸກາໂມ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາໂມ ຈ. ຕຕ຺ຖ ສລ຺ລກ຺ຂຓາວິວຏ຺ຏນາວເສນ ປຐມໍ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລໍ ອຘິຄນ຺ຕຸກາໂມ. ຕໂຕ ປຣໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາໂມປີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອາວຊ຺ຊນສມາປຊ຺ຊນ…ເປ… ວສິປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ວິຕກ຺ກາທີສຸ ຌານງ຺ເຄສຸ ເອເກກໍ ອາວຊ຺ຊຍໂຕ ຠວງ຺ຄໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣໍ ວິຕກ຺ກາທີສຸ ຍຖາວຊ຺ຊິຕຌານງ຺ຄາຣມ຺ມຓານິ ກາມາວຈຣຊວນານິ ຠວງ຺ຄນ຺ຕຣິຕານິ ຍທາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຖສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນວສີ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ຕໍ ປນ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕານນ຺ຕຣໍ ສີຆໍ ສມາປຊ຺ຊນສມຕ຺ຖຕາ ສມາປຊ຺ຊນວສີ ນາມ. ອຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕໍ ວາ ທສຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕໍ ວາ ຂຓໍ ຌານໍ ຐເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ອຘິຏ຺ຐານວສີ ນາມ. ຕເຖວ ລຫຸໍ ຂຓໍ ຌານສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານໂຕ ຠວງ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ວຸຏ຺ຐານວສີ ນາມ. ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວ ຂຓໍ ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວ ຂຓໍ ຌານສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ ປວຕ຺ຕປຸພ຺ພປຣິກມ຺ມເຠເທເນຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐານວຸຏ຺ຐານວສິໂຍ ຠິນ຺ນາ, ນ ສຣູປເຠເທນ, ຍາ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິກຸສລຕາ, ວຸຏ຺ຐານກຸສລຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີ ປນ ອາວຊ຺ຊນວສິຍາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວີຖິຍຎ຺ຫິ ສີຆໍ ອາວຊ຺ຊນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາວຊ຺ຊນວສີ ຕທນນ຺ຕຣານໍ ຊວນານໍ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີຕິ ອາວຊ຺ຊນວສີສິທ຺ຘິຍາວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີ ສິທ຺ຘາ ເອວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຌານງ຺ຄານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຌານຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຌານງ຺ຄານິ ລກ຺ຂຓາທິວເສນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ເຕສຎ຺ຈ ນິສ຺ສຍນ຺ຕິ ເຕສໍ ວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຍານໍ ຠູຕານໍ ນິສ຺ສຍໍ. ອິທຎ຺ຈ ກຣຊກາຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸທສກສ຺ສ ຠູຕນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຏ຺ຐານນເຍນ. ນ ຫິ ກລາປນ຺ຕຣຄຕານິ ຠູຕານິ ກລາປນ຺ຕຣຄຕານໍ ຠູຕານໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປຏ຺ຐາເນ ຫິ ອສງ຺ຄຫິຕາ ສພ຺ເພ ປຈ຺ຈຍາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກນເຍນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍນິສ຺ສິຕຣູປານີຕິ ອຸປາທາຣູປານິ. ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕເກສາທິຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຕນ຺ນິສ຺ສຍກຣຊກາຍປອຄ຺ຄຫມຸເຂນ ອຸປຏ຺ຐິຕຈກ຺ຂາທິທ຺ວາຣຎ຺ຈ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມວິຎ຺ຎາຓໍ ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກມ຺ມາຣຄຄ຺ຄຣີຕິ ກມ຺ມາຣານໍ ອຄ຺ຄິຘມນຠສ຺ຕາ. ຕຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕທນຸຣູປໍ. ຕສ຺ສາຕິ ນາມຣູປສ຺ສ. ຕໍ ທິສ຺ວາຕິ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາທິປຈ຺ຈຍໍ ທິສ຺ວາ. ກງ຺ຂໍ ວິຕຣຕີຕິ ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ໂສຬສວຕ຺ຖຸກໍ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ອຕິກ຺ກມຕິ. ກລາປສມ຺ມສນວເສນາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໖໑; ໓.໘໖, ໘໙; ອ. ນິ. ໔.໑໘໑) ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອຕີຕາທິໂກຏ຺ຐາສໍ ເອເກກກລາປໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ສມ຺ມສນໍ ກລາປສມ຺ມສນໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ປຸພ຺ພຠາເຄຕິ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິປຣິຍາປນ຺ນາຍ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ. ໂອຠາສາທໂຍຕິ ໂອຠາໂສ ຎາຓໍ ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂໍ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ປຄ຺ຄໂຫ ອຸເປກ຺ຂາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນິກນ຺ຕິ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຘິໂມກ຺ໂຂຕິ ສທ຺ຘາ. ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສຕິ. ອຸເປກ຺ຂາຕິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂອຠາສາທໂຍ ນວ ນິກນ຺ຕິສງ຺ຂາຕຕຓ຺ຫຸປກ຺ກິເລສວຕ຺ຖຸຕາຍ ອຸປກ຺ກິເລສາ ວຸຕ຺ຕາ, ນິກນ຺ຕິ ປນ ອຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ຕພ຺ພຕ຺ຖຸຕາຍ ຈ. ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານຸໂລມຎາຓານໍ ຈິຓ຺ຓປຣິຍນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ. ຜລກ຺ຂເຓ ຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕຕິ. ເອກູນວີສຕິເຠທສ຺ສາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄວີຖີນໍ ອນນ຺ຕຣໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຫີນາວສິຏ຺ຐກິເລສານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພານໍ ວເສນ ເອກູນວີສຕິເຠທສ຺ສ. ອຣຫໂຕ ຫິ ອວສິຏ຺ຐກິເລສາຠາເວນ ເອກູນວີສຕິຕາ. ອສ຺ສາຕິ ອານາປານກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ.

ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນຕິ ປີຕິສຫຄຕານິ ຈຕຸກ຺ກນເຍ ທ຺ເວ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌານານິ. ຕສ຺ສາຕິ ເຕນ ໂຍຄິນາ. ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓຕິ ສມາປນ຺ນກ຺ຂເຓ. ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ປຏິຠາຄາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ, ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສໍວິທິຕຕ຺ຕາ. ອາຣມ຺ມເຓ ຫິ ວິທິເຕ ຕພ຺ພິສຍາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ສຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິສໍວິທິຕາ ນາມ ໂຫຕິ ສລກ຺ຂຓໂຕ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ປຈ຺ຉາ ຄຫເຓ ສນ຺ເທຫາຠາວໂຕ. ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ວິສຍໂຕ ທສ຺ສນກ຺ຂເຓ. ເອວໍ ປີຕິໍ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຫຓເມວ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິປຏິສໍເວທນໍ ນາມ.

ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ທີຆສ຺ສ ອສ຺ສາສສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕສ຺ສ ວເສນ, ປຊານໂຕ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປໍ ປຊານໂຕຕິ ຌານປຣິຍາປນ຺ນໍ ອວິກ຺ເຂປາປນ຺ນໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຊານໂຕ. ຍເຖວ ຫິ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ປຏິສໍວິທິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕີຕິ ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ຕທາຣມ຺ມຓຊ຺ຌາເນປິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ທີຆໍ ປສ຺ສາສວເສນາຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ທສ຺ສິຕໍ ປີຕິປຏິສໍເວທນໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາວຊ຺ຊໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊໂຕຕິ ຌານໍ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ. ສາ ປີຕີຕິ ສາ ຌານປຣິຍາປນ຺ນາ ປີຕິ. ຊານໂຕຕິ ສມາປນ຺ນກ຺ຂເຓ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ຊານໂຕ, ຕສ຺ສ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປສ຺ສໂຕຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາເຓນ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕຕິ ຌານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫໂຕຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເວລໍ ຌານສມງ຺ຄີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຌານຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວສິຠາວານໍ ວເສນ ຌານສ຺ສ ປຊານນມຸເຂນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປີຕິຍາ ປຏິສໍເວທນາ ທສ຺ສິຕາ. ອຘິມຸຈ຺ຈໂຕຕິ ສທ຺ທຫນ຺ຕສ຺ສ, ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວີຣິຍໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕພ຺ພໍ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ອຠິຊານໂຕຕິອາທິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິອາທີສຸປິ ປຣິຊານໂຕຕິອາທິນາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ອວເສສປທານີຕິ ສຸຂປຏິສໍເວທີ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທີຕິ ປທານິ.

ເວທນາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຎ຺ຎາ ຄຫິຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ເວ ຂນ຺ຘາ’’ຕິ. ວິປສ຺ສນາຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ກາຍິກສຸຂາທິສີເສນ ປກິຓ຺ຓກສງ຺ຂາຣທສ຺ສນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ສມເຖ ກາຍິກສຸຂາຠາວໂຕ. ໂສຕິ ປສ຺ສມ຺ຠນປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ ນິໂຣໂຘ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອິມສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸພ຺ເພ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕) ກາຍສງ຺ຂາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ປີຕິສີເສນ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ປີຕິອປເທເສນ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ສຸຂຄ຺ຄຫຓໂຕ ເວທນານຸປສ຺ສນາປສງ຺ຄໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທ຺ວີສຸ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປເທສູຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ສຎ຺ຎາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາຕິ ເວທນານຸປສ຺ສນາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕປຏິສໍເວທິຕາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ. ອາໂມເທຕີຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປີຕິຍາ ຌານວິສຍາຍ ໂມເທຕິ. ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນກ຺ຂເຓ.

ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໑໖໗. ຍທິປິ ອຣິຍາ ເນວ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ, ນາປິ ປເຣຫິ ສມາທເປນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ມຕານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອນ຺ຕເຣ ມິຄລຓ຺ຑິເກນ ມາຣິຕານໍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານມ຺ປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ‘‘ອຣິຍປຸຄ຺ຄລມິສ຺ສກຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາເລ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ມຣຓສມເຍ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ມຕານມ຺ປິ ສພ຺ຠາວໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໗໒. ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາຕິ ຊານິຕ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາຕິອາທິນາ ພ຺ຍຎ຺ຊນານຸຣູປໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາໂຓຕິ ຊານນ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ມນຸສ຺ໂສຕິ ອຊານິຕ຺ວາປິ ເກວລໍ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ເອວ ປາຣາຊິກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຘກເຈຕນາວເສນ ເຈເຕຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ວຘກເຈຕນາຍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ. ປກປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ວຘາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ອຠິວິຕຣິຕ຺ວາຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ, ເຕນາຫ ‘‘ນິຣາສງ຺ກຈິຕ຺ຕໍ ເປເສຕ຺ວາ’’ຕິ. ສິຂາປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ວີຕິກ຺ກມຠູຕສ຺ສ ອປຣກາລກິຣິຍາຍຸຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຕິອຸຓ຺ຓາ ນາມ ຕທຫຸຊາຕເອຬກສ຺ສ ໂລມໍ. ເອວໍ ວຓ຺ຓປ຺ປຏິຠາຄນ຺ຕິ ເອວໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໍ. ຕໂຕ ວາ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ທຸຕິຍສຕ຺ຕາຫາທີສຸ ອພ຺ພຸທາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຫີນເວຄສ຺ສ ສນ຺ຕານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ສຫກາຣີປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ຊນໂກ. ກມ຺ມເມວ ຫິ ຂເຓ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ກມ຺ມຊຣູປານໍ ຊນກປຈ຺ຈໂຍ, ຕຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິຍໍ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອນຸປຫຕໍ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປໍ ສຫກາຣີປຈ຺ຈຍໍ ລຠິຕ຺ວາວ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ, ເຍນ ເກນຈິ ວິໂຣຘິປຈ຺ຈເຍນ ນິຣຸທ຺ຘຈກ຺ຂາທິປ຺ປສາທານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ຈກ຺ຂາທິກໍ ຊເນຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ.

ອຕິປາເຕນ຺ໂຕຕິ ອຕິປາເຕນ຺ໂຕ ວິນາເສນ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕປກາຣເມວາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຕິປາຕນວິຘານໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວ. ສຣເສເນວ ປຕນສຠາວສ຺ສ ສຓິກໍ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອຕີວ ປາຕນໍ ສີຆປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ປາຓສ຺ສ ອຕິປາໂຕ ປາຓາຕິປາໂຕ. ອາຖພ຺ພຓິກາຕິ ອຖພ຺ພຓເວທິໂນ. ອຖພ຺ພຓນ຺ຕິ ອຖພ຺ພຓເວທວິຫິຕໍ. ມນ຺ຕໍ ປໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ອໂລຓໂຠຊນທພ຺ພສຍນສຸສານຄມນາທີຫິ ປໂຍເຄຫິ ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕນ ຍຖິຈ຺ຉິຕປາຓວຘາທິຜລໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ກາຍວຈີກມ຺ເມສຸ ປວິຏ຺ຐໍ. ອີຕິນ຺ຕິ ປີຬໍ. ອຸປທ຺ທວນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຘິກຕຣໍ ປີຬໍ. ປຊ຺ຊຣກນ຺ຕິ ວິສມຊ຺ຊຣໍ. ສູຈິກນ຺ຕິ ສູຈີຫິ ວິຍ ວິຊ຺ຌມານໍ ສູລໍ. ວິສູຈິກນ຺ຕິ ສສູລໍ ອາມາຕິສາຣໍ. ປກ຺ຂນ຺ທິຍນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕາຕິສາຣໍ. ວິຊ຺ຊໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ຄນ຺ຘາຣວິຊ຺ຊາທິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊໍ ກຕູປຈາຣໍ ມນ຺ຕປຐນກ຺ກເມນ ປຣິຊປ຺ປິຕ຺ວາ. ເຕຫີຕິ ເຕຫິ ວຕ຺ຖູຫິ. ປໂຍຊນນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນໍ. ອໂຫ ວຕາຍນ຺ຕິ ອຍໍ ຕໍ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ. ຄພ຺ຠນ຺ຕິ ອິທໍ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ຄພ຺ຠໍ. ກຸລຸມ຺ພສ຺ສາຕິ ຄພ຺ຠສ຺ສ, ກຸລສ຺ເສວ ວາ, ກຸຏຸມ຺ພສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠາວນາມຍິທ຺ຘິຍາຕິ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ເຕສໍ ອິຈ຺ຉາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖໂຕ ນ ສເມຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖພ຺ພຓິທ຺ຘິວເສເນວ ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຠາວນາມຍິທ຺ຘິວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິຕຣຖາຕິ ປຣິເຍເສຍ຺ຍາຕິ ປທສ຺ສ ຄເວສນມຕ຺ຕເມວ ຍຖາຣຸຕວເສນ ອຕ຺ໂຖ ສິຍາ, ຕທາ ປຣິຍິຏ຺ຐມຕ຺ເຕນ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາທີນໍ ລທ຺ຘມຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສສນ຺ຕິ ຫິໍສນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສຕ຺ຖນ຺ຕິ ວໂຘປກຣຓສ຺ສ ປາສາຓຣຊ຺ຊຸອາທິໂນ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ນາມນ຺ຕິ ອາຫ ລຄຸຬາຕິອາທິ. ລຄຸຬນ຺ຕິ ມຸຄ຺ຄຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສຕ຺ຖສງ຺ຄໂຫຕິ ມາຕິກາຍໍ ສຕ຺ຖຫາຣກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ຖສງ຺ຄໂຫ. ປຣໂຕ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາຕິ ປຣໂຕ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸຕິຍປທສ຺ສ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ. ຈິຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຈິຕ຺ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິຈິຕ຺ຕາທິອເນກຕ຺ຖວິສຍຕ຺ຕາ ອິຕເຣຫິ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຓຕ຺ຖໍ ນິຍເມຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໗໔. ກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕີຕິ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ກມ຺ມມສ຺ສ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠຍຖາປີຕິ ອຸທ຺ທິສການຸທ຺ທິສກວເສນ. ປຈ຺ຉາ ວາ ເຕນ ໂຣເຄນາຕິ ເອເຕນ ອນາຄຕມ຺ປິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຎ຺ຈ ‘‘ຍທາ ສກ຺ໂກຕິ, ຕທາ ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຈິເຣນ ສມິທ຺ຘິຍມ຺ປິ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຓາຕິປາໂຕ. ໂອປາຕຂຓນາທິຖາວຣປໂຍເຄສຸ ປໂຍຄກຣຓໂຕ ປຈ຺ຉາ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສາປິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ມຣເຓ ປາຓາຕິປາໂຕ ຈ ອນາຄຕາຣມ຺ມໂຓ ອຸປປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ‘‘ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຓາຕິປາຕາທິໂຕ ວິຣຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປາຓາຕິປາຕາທິນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອມາເຣຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕນ. ທຸຕິຍປ຺ປຫາເຣນ ມຣຕີຕິ ປຐມປ຺ປຫາຣໍ ວິນາ ທຸຕິເຍເນວ ມຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມປ຺ປຫາເຣເນວາຕິ ປຐມປ຺ປຫາຣສມຸຏ຺ຐາປກເຈຕນາກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມປ຺ປຫາໂຣ ສຍເມວ ນ ສກ຺ໂກຕິ ມາເຣຕຸໍ, ທຸຕິຍໍ ປນ ລຠິຕ຺ວາ ສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຊີວິຕວິນາສເຫຕຸ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຐມປ຺ປຫາຣໍ ວິນາ ມຣຓສ຺ສ ອສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ປໂຍໂຄ ເຕນ ຈ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສໍສນ຺ທນໂຕ ປຐມປ຺ປຫາເຣເນວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ທຸຕິເຍນ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຈິຕ຺ເຕນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຎ຺ເຎນ ປຸຄ຺ຄເລນ ທຸຕິຍປ຺ປຫາຣທານາທີສຸ ວິຍ. ຍທິ ປນ ທຸຕິຍປ຺ປຫາຣທາຍກສ຺ສາປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວຘກເຈຕນາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຍເຄນາປິ ມຕຕ຺ຕາ ປໂຍຄກ຺ຂເຓ ປາຓາຕິປາໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກມ຺ມາປຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕິຠາວຕ຺ຖນ຺ຕິ ອານນ຺ຕຣິຍາທິກມ຺ມວິຠາຄສ຺ສ ປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕິວິຠາຄສ຺ສ ຈ ປາກຏຠາວຕ຺ຖໍ. ‘‘ເອຬກໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ວິປຣີຕຄ຺ຄຫເຓປິ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ ຍຖານິປນ຺ນສ຺ເສວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຍຖາວຕ຺ຖຸກໍ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ໂຫຕິເຍວາຕິ ອາຫ ອິມໍ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິອາທິ. ຆາຕໂກ ຈ ໂຫຕີຕິ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ເມນ ພທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຕາທິຄຸຓມຫນ຺ເຕ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕວຘກເຈຕນາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ປນ ເຈຕນາ ທາຣຸຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ໂລຫິຕກນ຺ຕິ ໂລຫິຕມກ຺ຂິຕໍ. ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຕິ ຍຸທ຺ຘກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕ. ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຄເຕຕິ ໂຍຘໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປິຕຣິ ວິທ຺ເຘ, ໂຍຘໍ ປນ ອວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເກວລໍ ປິຕຣິ ວິທ຺ເຘປິ ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖິເຍວ ປິຕຣິປິ ວຘກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ, ເກວລໍ ໂຍເຘ ວິທ຺ເຘປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອານນ຺ຕຣິຍໍ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ປິຕຸວິສຍໍ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ວິຊ຺ຌາຕິ ເອວໍ ປາເທຫິ ຠູມິຍໍ ຐຕ຺ວາ ເອວໍ ຘນຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາຕິອາທິນາ ວິຊ຺ຌນປ຺ປກາຣສິກ຺ຂາປນມຸເຂນ ອາຓາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປຫຣາຕິ ທຬ຺ຫໍ ອສິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວໍ ປຫຣ. ເອວໍ ຆາເຕຫີຕິ ເອວໍ ກມ຺ມກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ມາເຣຫິ. ຕຕ຺ຕກາ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຓາຕິປາຕາຕິ ອນຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ອຸໂຠຫິ ປໂຍຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ຫິ ອາຓາປໂກ ‘‘ເອວໍ ວິທ຺ເຘ ອສຸໂກ ເອວໍ ມຣຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ເອວໍ ວິຊ຺ຌາ’’ຕິ ອາຓາເປຕິ, ນິຍມິຕສ຺ເສວ ມຣເຓ ອາຓາປກສ຺ສ ກມ຺ມພທ຺ໂຘຕິ ວທນ຺ຕິ. ສເຈ ອາຓຕ຺ໂຕ ‘‘ອສຸກ’’ນ຺ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສຣໍ ຂິປຕິ, ອາຓາປໂກ ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາຓາເປຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ມຣເຓປິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ, ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ນິຍມິຕມຣເຓເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຊ຺ເຌຕິ ຫຕ຺ຖິໂນ ປິຏ຺ຐິໂນ ມຊ຺ເຌ. ເອເຕນາຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຓາເປຕີຕິອາທິປາຬິວຈເນນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍເຄ.

ກິຎ຺ຈາປິ ກິຣິຍາວິເສໂສ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນາຄໂຕ, ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ເອວໍ ວິຊ຺ຌ, ເອວໍ ປຫຣ, ເອວໍ ຆາເຕຫີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໔) ກິຣິຍາວິເສສສ຺ສ ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ອາຄຕໍ ກິຣິຍາວິເສສມ຺ປິ ປາຬິສໍສນ຺ທນໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອປໂຣ ນໂຍຕິອາທິມາຫ. ວິຊ຺ຌນນ຺ຕິ ອຸສຸສຕ຺ຕິອາທີຫິ ວິຊ຺ຌນໍ. ເຉທນນ຺ຕິ ອສິອາທີຫິ ຫຕ຺ຖປາທາທິຈ຺ເຉທນໍ. ເຠທນນ຺ຕິ ມຸຄ຺ຄຣາທີຫິ ສີສາທິເຠທນໍ ທ຺ວິຘາກຣຓໍ. ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑກນ຺ຕິ ສີສກຏາເຫ ຈມ຺ມໍ ສຫ ເກເສຫິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຖູລສກ຺ຂຣາຫິ ສີສກຏາຫໍ ຆໍສິຕ຺ວາ ສງ຺ຂວຓ຺ຓກຣຓວເສນ ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑກມ຺ມກຣຓໍ. ເອວມາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພິຬງ຺ຄຖາລິກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸເຣ ປຫຣິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິຍໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຄີວາຍໍ ປຫຣິຕ຺ວາຕິອາທິນາ ສຣີຣາວຍວປ຺ປເທເສສຸ ປຫຣຓວິຊ຺ຌນາທິນິຍໂມປິ ກິຣິຍາວິເສເສເຍວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑກາທິສຣີຣປ຺ປເທສວິສຍາຍປິ ຆາຕນາຍ ຕຕ຺ຖ ປເວສິຕຕ຺ຕາ, ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໑໗໔ ປໂຍຄກຖາວຓ຺ຓນາ) ປຸຣໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣຫີຕິອາທິກສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາປາຐສ຺ສ ‘‘ປຸຣິມປສ຺ສາທີນມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸສຠາຄໂຕ ວຕ຺ຖຸຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ປຸຣໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາຕິອາທີ’’ຕິ ເອວມຘິປ຺ປາຍກຖນໍ, ຕໍ ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑກາທິກສ຺ສ ສຣີຣປ຺ປເທເສ ກມ຺ມກາຣຓາກຣຓສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍ ກິຣິຍາວິເສສວິສເຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຓຕ຺ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣມາຣຓເມວ ຫິ ວຕ຺ຖຸວິສໍວາໂທ, ນ ປຫຣິຕຸໍ ອາຓຕ຺ຕໍ ສຣີຣປ຺ປເທສວິສໍວາທນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ວິສໍ ວາເທຕ຺ວາ…ເປ… ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣຕິ. ປຸຣໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣຫີຕິ ວາ…ເປ… ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ’’ຕິ, ອິທໍ ປນ ຍຖາຓຕ຺ຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ກິຣິຍາວິເສສວິສງ຺ເກເຕນ ກມ຺ມພທ຺ຘາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕນ ‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ມາເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາຓຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ກິຣິຍາວິເສສນິຍໂມປິ ທສ຺ສິໂຕ, ອິຕຣຖາ ຍຖາຓຕ຺ຕິຍາຕິ ວຈນສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຕາປຕ຺ຕິໂຕ. ວຕ຺ຖຸນິທ຺ເທເສ ຈ ‘‘ວຕ຺ຖູຕິ ມາເຣຕພ຺ໂພ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໔) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ຍຖາຓຕ຺ຕສ຺ສ ປຫຣິຕພ຺ພສຣີຣປ຺ປເທໂສປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ປຸຣໂຕ ປຫຣຓາທິປິ ກິຣິຍາວິເສເສ ເອວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວຕ຺ຖຸວິເສເສນາຕິ ມາຕຸອາທິມຕສຕ຺ຕວິເສເສນ. ກມ຺ມວິເສໂສຕິ ອານນ຺ຕຣິຍາທິກມ຺ມວິເສໂສ. ອາປຕ຺ຕິວິເສໂສຕິ ປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕິວິເສໂສ.

ຍທາ ກທາຈິ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫຕິ ອາຓຕ຺ຕທິວສໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທິວສສ຺ສ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ. ເອຕໍ ຄາເມ ຐິຕນ຺ຕິ ຄາໂມ ປຸຄ຺ຄລນິຍມນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ໂອກາສນິຍມນຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ມາເຣຕິ, ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເຕນ ກາໂລກາສອາວຸຘອິອຍາປຖກິຣິຍາວິເສສານໍ ນິຍມິຈ຺ຉາຍ ອສຕິ ເຍນ ເກນຈິ ປກາເຣນ ມຣຓເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອາຓາປກສ຺ສ ມຸຂາຣຸຬ຺ຫວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ເທສກາລາທິນິຍມສ຺ສ ວິສງ຺ເກເຕປິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘເຍວາຕິ ຎາປິຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ຈິຕ຺ເຕນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຍທາ ກທາຈິ ເຍນ ເກນຈິ ປກາເຣນ ມຣຓເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ກາລາທິວິສງ຺ເກເຕນ ອກຸສລໂຕ ໂຈທນໂຕ ວາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ ເລເສນ ກາລາທິນິຍມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫປາຣາຊິກໂຕ ປຣິຍາເຍນ ອມຸຈ຺ຈນໂຕ ກາລາທິວິສງ຺ເກເຕປິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘວາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈາຣຓໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເກຈິ ປເນຕໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ຕຸຓ຺ເຑນາຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິຍາ. ຖຣຸນາຕິ ຂຄ຺ຄມຸຏ຺ຐິນາ. ເອຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕນ຺ຕິ ຄມເນນ ປຸຄ຺ຄໂລວ ນິຍມິໂຕ, ນ ອິຣິຍາປໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກຕ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ທີຆໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ທີຆສຓ຺ຐານານໍ ພຫຸຠາວໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ເອວຣູປຎ຺ຈ ທີຆ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ອສາຘາຣຓລກ຺ຂເຓນ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາຓາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວາຫ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕາທິສໍ ມາເຣມີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈິຕ຺ເຕນ ພຫູສຸ ທີຆສຓ຺ຐາເນສຸ ເອກໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ວາຈາຍ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຕາທິເສ ມາຣິເຕ ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕານໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຣປາຓິມ຺ຫິ ປາຓສຎ຺ຎິຕາລກ຺ຂຓສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເນວຕ຺ຖິ ປາຓາຕິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອາຓາປໂກ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ‘‘ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ໂອກາສນິຍເມ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ວຘກຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເນວ ວຘໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ ນ ອາຓາປໂກ’’ຕິ. ໂອກາສຎ຺ຫິ ນິຍເມຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ນິສິນ຺ນໍ ມາເຣຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ສຍໍ ປນ ຕທາ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ໂອກາເສນ ສຫ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນສ຺ເສວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ນ ອຕ຺ຕໂນຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ສຍໍ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານເມວ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ມາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອຎ຺ໂຎ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ມາຣິຍຕິ, ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕໂນປິ ຊີວິຕໍ ອາຣພ຺ຠ ວຘກເຈຕນາ ປວຕ຺ຕຕິ, ປຣສ຺ມິໍ ຕຕ຺ຖ ມາຣິເຕ ອາຓາປກສ຺ສ ກມ຺ມພທ຺ໂຘຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວຣູເປ ຐາເນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິນິຍໂມ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ນ ອນາທຣິຍໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕາວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສເຈ ອາຓຕ຺ຕິໂກ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ປນ ໂສ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍໍ ປຣໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຕເທວ ໂຫຕິ. ອຖ ໂສ ອວສ຺ສໍ ຆາເຕຕິ, ຍໍ ປຣໂຕ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອິມສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ, ນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕາທີນມ຺ປິ ອາໂຣຈນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ອິທຎ຺ຈ ຍຖາຓຕ຺ຕິວເສນ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປເນ ອສຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ໂວໂຣປເນ ສຕິ ເຕສມ຺ປິ ອາໂຣຈນກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕຕິ ອິທໍ ອວສ຺ສໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓສຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕກ຺ຂເຓເຍວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ສເຈ ຫິ ໂສ ອວສ຺ສໍ ປຏິຄ຺ຄເຫສ຺ສຕິ, ກມ຺ມໍ ປນ ນ ນິປ຺ຜາເທສ຺ສຕິ, ຕທາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິທໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນຍທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ນ ປເນຕໍ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ເຕນາຫ ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິອາທິ, ເອວໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ນ ສິຍາຕິ ວຘກສ຺ສ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ມຣຓປຏິຄ຺ຄຫເຓ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ເນວ ສິຍາ, ເອວໍ ອໂນຬາຣິກວິສເຍປິ ຕາວ ທຸກ຺ກຏໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມຣຓປຏິຄ຺ຄຫເຓຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ ນິທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ອໂຫ ວຕ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຫໂຕ ອສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ມຣຓາຠິນນ຺ທນທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓາທິຠິນນ຺ທເນ ທຸກ຺ກເຏ ສຕິ ປເຄວ ‘‘ອຫໍ ຕໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຣຓປຏິຄ຺ຄຫເຓຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສເວຕໍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອວຘາຣເຓນ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ນຕ຺ເຖວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ປຐມໍ ອາຓຕ຺ຕທຸກ຺ກຏເມວສ຺ສ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ເອເກນ ປໂຍເຄນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານໍ ອສມ຺ຠວາ. ປຸຣິມນເຍຕິ ສມນນ຺ຕຣາຕີເຕ ອວິສກ຺ກິຍທູຕນິທ຺ເທເສ. ເອຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂອກາສາຠາເວນາຕິ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ໂອກາສາຠາເວນ, ນ ປນ ອາປຕ຺ຕິອຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໗໕. ສຍໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປຏ຺ຐານກາເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ມມ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມໍ ມາເຣຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອວຕ຺ວາ ເກວລໍ ມຣຓາຠິນນ຺ທນວເສເນວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຈຣາປິ ນາມ ຕໍ ນ ຫນນ຺ຕີຕິອາທິວາຈາຍປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ທ຺ເວ ອຸທ຺ທິສ຺ສ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ມຣຓໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ. ອຸໂຠ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ມຣຓໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ຕສ຺ສ ປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາຍ ເຈຕນາຍ ເອກຕ຺ເຕປິ ‘‘ທ຺ເວ ປາຓາຕິປາຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາສງ຺ຂາຕໍ ພລວຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິປວຕ຺ຕີສຸ ມຫາວິປາກຕ຺ຕາ ‘‘ອກຸສລຣາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ພຫູ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ມຣຓສໍວຓ຺ຓເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຕກາ ປາຓາຕິປາຕາຕິ ຍຕ຺ຕກາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສຸຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕການມ຺ປິ ວຕ຺ຕມານໍ ອນາຄຕຎ຺ຈ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສພ຺ພໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາວ ເຈຕນາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຕຕ຺ຕກາ ປາຓາຕິປາຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກາຫິ ເຈຕນາຫິ ທາຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິວິປາກໍ ເອກາວ ສາ ເຈຕນາ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຏິສນ຺ຘິວິປາກໍ ປນ ສຍຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາປຣເຈຕນາ ຈ ເອເກກເມວ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໗໖. ເຍສໍ ຫຕ຺ຖໂຕຕິ ເຍສໍ ຎາຕກປວາຣິຕາທີນໍ ຫຕ຺ຖໂຕ, ອິທຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣູປິຍມູລສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕໂນວ ຘນຎ຺ເຈ, ສຍເມວ ມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈຕິ, ມູລໍ ປນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ໂປຕ຺ຖກສ຺ສ ໂປຕ຺ຖກສາມິໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາປາທນເມເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເລຂາທສ຺ສນໂກຕູຫລກາຕິ ສຸນ຺ທຣກ຺ຂຣໍ ທິສ຺ວາ ວາ ‘‘ກີທິສໍ ນຸ ໂຂ ໂປຕ຺ຖກ’’ນ຺ຕິ ວາ ໂອໂລເກຕຸກາມາ.

ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາຕິ ສຣີຣໂຕ ປາຓວິໂຍຊນສ຺ສ ນິຏ຺ຐາປກປໂຍຄຕ຺ຕາ. ໂອປາຕຂຓນຕ຺ຖໍ ປນ ກຸທາລາທິອຕ຺ຖາຍ ອໂຍພີຊສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ອກປ຺ປິຍປຖວິໍ ວາ ກຸທາລທຓ຺ຑາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຠູຕຄາມໍ ວິໂກເປນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ປາຓາຕິປາຕປໂຍຄຕ຺ຕາຠາວາ ອທິນ຺ນາທານປຸພ຺ພປຍໂອເຄ ວິຍ ທຸຕິຍປຣິເຍສນາທີສຸປິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ມຸສາວາທາທິປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປມາເຓຕິ ອຕ຺ຕນາ ສລ຺ລກ຺ຂິເຕ ປມາເຓ. ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາຕິ ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທສໍ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ. ປໍສຸປຈ຺ຉິນ຺ຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິມໍ ປໍສຸປຈ຺ຉິໍ. ເອຕ຺ຕກໍ ອລນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐາເປຕຸກາມຕາຍ ສພ຺ພນ຺ຕິມປຍໂອຄສາຘິກາ ເຈຕນາ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ, ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ອວູປສນ຺ເຕເນວ ປໂຍເຄນ ຂຓິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເປນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ສພ຺ພນ຺ຕິມາ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຕຣາສຸ ປນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປຕິຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕູ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ກິຎ຺ຈິ ຂຓິຕ຺ວາ ອປຣສ຺ມິມ຺ປິ ທິວເສ ຕໂຕ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ຂຓິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເປນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣໂຘ ຎາຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ, ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ວາ. ອຣຫນ຺ຕາປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ປາຕິຍມານານໍ ອມຣິຕຸກາມານມ຺ປິ ອຣຫນ຺ຕານໍ ມຣຓໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມນເຍຕິ ‘‘ມຣິຕຸກາມາ ອິຘ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍ. ວິສງ຺ເກໂຕຕິ ມຣິຕຸກາມານໍ ມາເຣຕຸກາມານຎ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຂຕຕ຺ຕາ ອມຣິຕຸກາມານໍ ມຣເຓ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖ ປຕິຕໍ ພຫິ ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ປຕນປຈ຺ຈຍາ ມຣຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາວາເຏ ປຕິຕ຺ວາ ໂຖກໍ ຈິຣາຍິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມາຣິເຕ ຕຕ຺ຖ ປຕິຕໂຣເຄນ ປີຬິຕສ຺ສ ຄຈ຺ຉໂຕ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ປາສາຓາທີສຸ ປຕເນນາປິ ມຣເຓປິ ໂອປາຕຂຓໂກ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອມຣິຕຸກາມາ ວາຕິ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ໂອປປາຕິເກ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ມເຕປິ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຕນໍ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ເຈ? ຕຕ຺ຖສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິເຍວ ປຕນນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ວິໂຣໂຘ. ຍສ຺ມາ ມາຕຸຍາ ປຕິຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕິຕລິງ຺ຄາຍ ມຕາຍ ໂສ ມາຕຸຆາຕໂກ ໂຫຕິ, ນ ເກວລໍ ມນຸສ຺ສປຸຣິສຆາຕໂກ, ຕສ຺ມາ ປຕິຕສ຺ເສວ ວເສນ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ປຕນຣູປໍ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປນ ອກາຣຓໍ ‘‘ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕປິ ເອກສນ຺ຕານຕ຺ຕສ຺ສ ອວິຄຕຕ຺ຕາ. ມນຸສ຺ສຠູຕໍ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ ອປິ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ອານນ຺ຕຣິຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ປນ ສຠາເວນ ສຕ຺ຕາ ຊາຍນ຺ຕິ, ເຕເນວ ມຣນ຺ຕິ, ໂສວ ເຕສໍ ຣູປນ຺ຕຣຄ຺ຄຫເຓປິ ສຠາໂວຕິ ‘‘ມຣຓຣູປເມວ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຈ຺ຉິໂມ ວາໂທ ປມາຓໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປາຬິຍໍ ‘‘ຍກ຺ໂຂ ວາ ເປໂຕ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ວາ ຕສ຺ມິໍ ປຕຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ປຕິເຕ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ມຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ‘‘ຍກ຺ໂຂ ວາ ເປໂຕ ວາ’’ຕິ ຫິ ປຐມໍ ສກຣູປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຣູປນ຺ຕຣໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ຐິເຕເຍວ ຍກ຺ຂເປເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕວິຄ຺ຄໂຫ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ວາ ຍກ຺ໂຂ ວາ ເປໂຕ ວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫນ ຐິຕຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອາເວຓິກໍ ກຕ຺ວາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕິຣຈ຺ຉາໂນ ວາ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍກ຺ຂເປຕຣູເປນ ມເຕປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ມຣຓຣູປສ຺ເສວ ປມາຓຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອຕິທິສຕິ.

ມຸຘາຕິ ອມູເລນ. ໂສ ນິທ຺ໂທໂສຕິ ເຕນ ຕຕ຺ຖ ກຕປໂຍຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ຍທິ ປນ ໂສປິ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ກໂຣຕິ, ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວໍ ປຕິຕາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ມຍາ ກເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອທສ຺ສນໍ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸອຸທ຺ຘຣາ ວາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຄມ຺ຠີຣສ຺ສ ໂອປາຕສ຺ສ ປູຣເຓ ປໂຍຊນທສ຺ສນໍ. ອຸຕ຺ຕາເນ ກເຕ ໂອປາເຕ ສີຆໍ ອມ຺ເຫຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ມາເຣຕຸໍ ສຸອຸທ຺ຘຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ມູລຏ຺ຐໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ປນ ປຈ຺ຉິໂມປິ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ປຸນ ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຊາຕປຖວີ ຊາຕາຕິ ອີທິເສ ປຸນ ອຎ຺ເຎນ ໂອປາເຕ ຂເຕ ຕທາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຊາຕປຖວີສທິສໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສຸຏ຺ຐຸ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ທຬ຺ຫຕຣໍ ປູຣິເຕປິ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຖທ຺ຘຕຣນ຺ຕິ ຖິຣກຣຓຕ຺ຖໍ ອປຣາປຣາຍ ປາສຍຏ຺ຐິຍາ ສທ຺ຘິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ຕເມວ ວາ ສິຖິລຠູຕປາສໍ ຖທ຺ຘຕຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ຂາຓຸກນ຺ຕິ ປາສຍຏ຺ຐິພນ຺ຘນຂາຓຸກໍ. ຕຕ຺ຖຊາຕກຍຏ຺ຐິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິທໍ ອຣຎ຺ເຎ ຍຖາຐິຕເມວ ທຓ຺ຑໍ ມູເລ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາສພນ຺ຘນໂຍຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ປາສໍ ພນ຺ເຘຍ຺ຍ, ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປນ ມູເລປິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຊ຺ຊຸເກຕິ ວາເກຫິ ເອກວາຣໍ ວຏ຺ຏິຕຣຊ຺ຊຸເກ. ສຍໍ ວຏ຺ຏິຕນ຺ຕິ ຕນຸກວຏ຺ຏິຕໍ ທິຄຸຓຕິຄຸຓຕາປາທເນນ ອຕ຺ຕນາ ວຏ຺ຏິຕໍ. ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ປາກຕິກໍ ກຕ຺ວາ. ໂຄເປນ຺ໂຕປີຕິ ຫີຣໍ ຫີຣໍ ກຕ຺ວາ ໂຄເປນ຺ໂຕປິ.

໑໗໗. ອາລມ຺ພນຣຸກ຺ໂຂ ວາຕິ ຕຕ຺ຖຊາຕກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຕ຺ຖເມວ ກຕ຺ວາຕິ ມາຣຓຕ຺ຖເມວ ອໂຍພີຊສມຸຏ຺ຐາປນາທິນາ ວາສິອາທິໍ ສຕ຺ຖໍ ກາເຣຕ຺ວາ. ປາກຕິກນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ກຕໍ ປກຕິສຕ຺ຖເມວ ລຠິຕ຺ວາ ມູລຏ຺ເຐນ ຐປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ມູລຏ຺ໂຐ ມຸຈ຺ຈຕິ. ວິສມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ອາລິຕ຺ຕໍ ວິສມຓ຺ຑລໍ.

ວຕ຺ວາ ອສິໍ ອຸປນິກ຺ຂິປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຸເຂນ ອວຕ຺ວາ ມນສາວ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປນິກ຺ຂິປເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸຣິມນເຍນາຕິ ເຍສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມູລໍ ຄຫິຕນ຺ຕິອາທິນາ. ວິສຠາຄໂຣໂຄ ນາມ ກຸຏ຺ຐາທິວິຣູປຠາວໂຕ, ຄຓ຺ຑປີຬກາທິ ວາ ຊີວິຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈນີກຕ຺ຕາ.

໑໗໘. ມນາປິເຍປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ເອເຕນ ມນາປິຍໍ ຣູປໍ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວາ ມນາປຣູປໍ, ຕສ຺ສ ສມີເປ ຐເປຕິ, ອຕ຺ຕນາ ວາ ມນາປິເຍນ ຣູເປນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຕິຏ຺ຐຕີຕິອາທິ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ‘‘ອລາຠເກນ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ມຣຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຸປສໍຫຣຕິ, ເຕເນວ ‘‘ສເຈ ອຸຕ຺ຕສິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອລາຠເກນ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ມຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຣາຊິໂກຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມຫາກຈ຺ຉຸ ນາມ ວລ຺ລິຜລວິເສໂສ, ຍສ຺ສ ມຊ຺ຊາຣປາທສ຺ເສວ ສຓ຺ຐານໍ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ສານິ ສຸຂຸມໂລມານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຫໍສປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ຫໍສາທີນໍ ປກ຺ຂໂລມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມຣຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ປາຣາຊິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈນໂຕ.

໑໗໙. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ອິທໍ ມຣຓສໍວຕ຺ຕນິກອຸປກ຺ກມສ຺ສ ອສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ອິມິນາ ອຸປກ຺ກເມນາຕິອາທິ. ອຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິທໍ ປນ ມຣຓສໍວຕ຺ຕນິກວິສາທິອຸປກ຺ກມກຣຓສ຺ສ ອຊານນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ອິມິນາ ອຍໍ ມຣິສ຺ສຕີຕິອາທິ. ນ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ອິທໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທກໍ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ ຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ມຣຓໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາຕິອາທິ. ອນຸປ຺ປພນ຺ຘາຠາວາຕິ ໂທມນສ຺ສວີຖີນໍ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິອຠາວາ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໘໐. ໂວຫາຣວເສນາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄໂວຫາຣວເສນ, ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາກ຺ຂເຓ ກຣຸຓາຍ ອຠາວໂຕ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ປາເສ ພທ຺ຘສູກຣໂມຈນໍ (ປາຣາ. ໑໕໓) ວິຍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຍຖາຍຸນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ’’ຕິ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວິຊ຺ຊມາເນ ສາຏກໍ ວລິໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ວລິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ປຏິເວກ຺ຂຓຎ຺ເຈຕໍ ຄິຫີນໍ ສນ຺ຕເກ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ມຸສເລ ອຸສ຺ສິເຕຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ມຸສເລສຸ ຠິຕ຺ຕິໍ ອປສ຺ສາຍ ຐປິເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທຸກ຺ຂລຠຓ຺ຑິກນ຺ຕິ ອຸທຸກ຺ຂລຕ຺ຖາຍ ອານີຕໍ ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ. ປຣິພນ຺ຘນ຺ຕິ ໂຠຊນປຣິພນ຺ຘໍ, ໂຠຊນນ຺ຕຣາຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໘໑. ອຄ຺ຄກາຣິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣິກ-ສທ຺ທສ຺ສ ຠາວວຈນຕ຺ຕາ ‘‘ອຄ຺ຄກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາປິ ຍສ຺ມາ ກິຣິຍໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ທານສງ຺ຂາຕາຍ ອຄ຺ຄກິຣິຍາຍ ຍຸຕ຺ຕປິຓ຺ຑປາຕເມວ ອິຘ ອຸປຈາຣຍຸຕ຺ຕິຍາ ອຄ຺ຄກິຣິຍາຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ປຐມໍ ລທ຺ຘປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິອາທິ.

໑໘໒-໓. ທຓ຺ຑມຸຄ຺ຄຣນິຂາທນເວມາທີນໍ ວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຓ຺ໂຑ ນາມ ທີຆທຓ຺ໂຑ. ມຸຄ຺ຄໂຣ ນາມ ຣສ຺ໂສ. ເວມໍ ນາມ ຕນ຺ຕວາຍານໍ ວຕ຺ຖວາຍນອຸປກຣຓໍ, ເຍນ ວີຕໍ ຕນ຺ຕໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕິ. ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕເຍນາຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາເມນ. ວິເສສາຘິຄໂມຕິ ສມາຘິ ວິປສ຺ສນາ ຈ. ວິເສສາຘິຄມນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມປຏິລາຠໍ. ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ອິທຎ຺ຈ ວິເສສສ຺ສ ອຘິຄຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຄຕວິເສສາ ຫິ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ລຊ຺ຊີຠິກ຺ຂູນໍ ອວສ຺ສໍ ອຘິຄມໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕິ, ອຘິຄຕວິເສເສນ ປນ ອພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາປິ ອາຫາຣໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຘິຄມນ຺ຕຣາຍວິໂນທນຕ຺ຖເມວ ອາຫາຣູປຈ຺ເຉທສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕທຘິຄເມ ໂສ ນ ກາຕພ຺ໂພວ. ກິໍ ປນາຘິຄມໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ສຠາຄານນ຺ຕິອາທິ. ຠຓ຺ຑກໍ ວາ ໂຘວນ຺ຕາຕິ ຈີວຣໍ ວາ ໂຘວນ຺ຕາ. ໂຘວນທຓ຺ຑກນ຺ຕິ ຈີວຣໂຘວນທຓ຺ຑໍ.

໑໘໕. ມທ຺ທາເປຕ຺ວາ ປາເຕຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕຕິ ຍຖາຓຕ຺ຕິຍາ ອກຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍທິ ປນ ອາຓາປໂກ ມທ຺ທນມ຺ປິ ມທ຺ທາປນມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ໂວຫາຣວເສນ ‘‘ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປາເຕຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ມຣຓວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ປຣິຍາໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ປຣິຍາເຍນ ອາປຕ຺ຕິໂມກ຺ໂຂ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອວິຊາຍນຕ຺ຖາຍ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ເຠສຊ຺ຊໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄພ຺ໂຠ ວິນສ຺ສຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ທິນ຺ເນ ຕຖາມຣນ຺ຕານໍ ວເສນ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ, ກຸຈ຺ຉິຍໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ທິນ຺ເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຣຕຸ ວາ ມາ ວາ, ເນວຕ຺ຖິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ.

ສຫຘມ຺ມິການນ຺ຕິ ເອກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ສຫສິກ຺ຂມານຘມ຺ມານໍ, ສຫຘມ຺ເມ ວາ ສິກ຺ຂາປເທ ສິກ຺ຂນຠາເວນ ນິຍຸຕ຺ຕານໍ. ສມສີລສທ຺ຘານນ຺ຕິອາທິນາ ທຸສ຺ສີລານໍ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິການຎ຺ຈ ອກາຕຸມ຺ປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຕສໍ ວາ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ. ອຣິເຍຫິ ອກຕາ ອຍຸຕ຺ຕວເສນ ອກຕປຸພ຺ພາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

ປຏິຍາທິຍຕີຕິ ສມ຺ປາທິຍຕິ. ອກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ ວທນ຺ຕິ, ອຍຸຕ຺ຕຕາວເສເນວ ປເນຕ຺ຖ ອກຣຓປຏິກ຺ເຂໂປ ຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ອາປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍາວ ຎາຕກາ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຍາວ ຕສ຺ສ ຎາຕກາ ປສ຺ສນ຺ຕິ.

ປິຕຸຠຄິນີ ປິຕຸຈ຺ຉາ. ມາຕຸຠາຕາ ມາຕຸໂລ. ນປ຺ປໂຫນ຺ຕີຕິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ນ ຍາຈນ຺ຕີຕິ ລຊ຺ຊາຍ ນ ຍາຈນ຺ຕິ. ‘‘ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎຖາ ເທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາໂຠຄໍ ອກຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓສ຺ສ ປາຬິຍໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໘໗) ເອວໍ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕເນວ ອາປຕ຺ຕິ ສິທ຺ຘາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ເຕສຎ຺ເຎວ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອສາໂລຫິຕານໍ, ເຕນາຫ ເອເຕສໍ ປຸຕ຺ຕປຣມ຺ປຣາຍາຕິອາທິ. ກຸລປຣິວຏ຺ໂຏຕິ ກຸລສ຺ມິໍ ຎາຕິປຣມ຺ປຣາ. ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ, ‘‘ຕາວກາລິກໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ອກຕ຺ວາ ເທນ຺ຕສ຺ສາປິ ປນ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ວິນາ ມິຈ຺ຉາຊີວໍ ວາ ກຸລທູສນໍ ວາ ນ ໂຫຕິເຍວ, ເຕນາຫ – ‘‘ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວາ ກຸລທູສກາປຕ຺ຕິ ວາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຎາຕການຎ຺ຫິ ສນ຺ຕກໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ກຸລທູສນາທິ ນ ສິຍາ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ‘‘ຈູຬມາຕຸຍາ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພປເທສຸ.

ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອາຫຣາມາຕິ ອິທໍ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ‘‘ມມ ຎາຕການໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ອາຓຕ຺ເຕຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ຈ ສາມເຓຣາທີນໍ ອປຈ຺ຈາສາຍປິ ປຣຊນສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິເຍສິຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ວາ’’ຕິ ອິມິນາ, ‘‘ຎາຕິສາມເຓເຣຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາຕິ ອາຄນ຺ຕຸກໂຈຣາທີນໍ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ‘‘ມນຸສ຺ສາ ນາມ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຕຫິ ລາຠໍ ອປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ. ປຈ຺ຈາສາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ເວຊ຺ຊກມ຺ມກຸລທູສນາທິໂທໂສ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ເອວໍ ອຸປກາເຣ ກເຕ ສາສນຄຸຓໍ ຎຕ຺ວາ ປສີທນ຺ຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ກຣເຓ ປນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ອາຄນ຺ຕຸກາທີນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລາທີນມ຺ປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານວິຠາຄສ຺ສນິຣຕ຺ຖກຕ຺ຕປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ‘‘ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ສພ຺ເພສໍ ທາຕຸໍ ກາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ອປຈ຺ຈາສີສນຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉາຊີວກຸລທູສນາທິໂທສນິເສຘນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓສງ຺ຂຕາຍ ອິມິສ຺ສາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິຍາ ມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖໍ ອາຄນ຺ຕຸກໂຈຣາທີນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕານໍ ທາເນເນວ ຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ມຸຈ຺ຈນໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາປິ ອກາຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສທ຺ຘໍ ກຸລນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ຐໂຣຄີນໍ ປຣິຍາເຍນາປິ ວຕ຺ວາ ວິຈຣຓໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຈ຺ຉິຕສ຺ສາປິ ປນ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍາຍກຖາປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສມຸລ຺ລເປສີຕິ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ອາຈຣິຍຠາໂຄຕິ ວິນຍາຈາຣໍ ອໂກເປຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊາຈິກ຺ຂເຓນ ເວຊ຺ຊາຈຣິຍຠາໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸປ຺ຜປູຊນຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຍມານໍ ຣູປິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕຠຊເນນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ກປ຺ປິຍວເສນ ຄາຫາເປຕ຺ວາ’’ຕິ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣູປິຍໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸປ຺ຜປູຊນຕ຺ຖໍ ປຸປ຺ຜໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກປ຺ປິເຍນ ກມ຺ເມນ ຄາຫາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍທິ ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ ວິຍ ຄິຫິກມ຺ມໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສນຕ຺ຕາ ອນຊ຺ຌິຏ຺ເຐນປິ ຠຓິຕພ຺ໂພ ຘມ຺ໂມ, ປເຄວ ອຊ຺ຌິຏ຺ເຐນາປີຕິ ‘‘ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈາເລຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ‘‘ປຣິຕ຺ຕາຓໍ ເອຕ຺ຖ ປເວເສມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ເອວໍ ກເຕ ປຣິຕ຺ຕາຓາ ຕຕ຺ຖ ປເວສິຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫາຣໂຕ…ເປ… ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິທໍ ອຎ຺ຎາຕກຄຫຏ຺ເຐ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາເທສຸ ອຸທກໍ ອາກິຣິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ຕສ຺ມິໍ ເທເສ ຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປາຬິຍາ ນິສິນ຺ນານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທສຸ ໂຣຄວູປສມນາທິອຕ຺ຖາຍ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ‘ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ກຣິຍມາເນ ຍທິ ປາເທ ອປເນນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ອວມງ຺ຄລນ຺ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ໂຣໂຄ ວາ ນ ວູປສມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ປາທາ ອປເນຕພ຺ພາ’’ຕິ. ມຕສຣີຣທສ຺ສເນ ວິຍ ເກວລໍ ສຸສານທສ຺ສເນປິ ‘‘ອິທໍ ຊາຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຂຍຄມນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ມຣຓສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສີວຖິກທສ຺ສເນ…ເປ… ‘ມຣຓສ຺ສຕິໍ ປຏິລຠິສ຺ສາມາ’ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເລສກປ຺ປໍ ອກຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ນສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ປຣິວາຣຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາໂຕຕິ ອຄ຺ຄຫິຕອຄ຺ໂຄ, ອປຣິຠຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຫາປຓຄ຺ຆນໂກ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ທາຍເກຫິ ພຫຸພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ທິນ຺ນຠາວໍ ທີເປຕິ. ຖາລເກຕິ ສງ຺ຆິເກ ກໍສາທິມເຍ ຖາລເກ, ປຕ຺ໂຕປິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທາມຣິກໂຈຣສ຺ສາຕິ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສ ປາກຏໂຈຣສ຺ສ. ອທີຍມາເນປິ ‘‘ນ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາມິສສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອລາເຠນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ສ ຉິທ຺ທສ຺ສ ຈ ວິວຣສ຺ສ ປຏິສນ຺ຖຣຓໍ ປິທຫນໍ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ, ໂສ ປນ ຘມ຺ມາມິສວເສນ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອາມິສປຏິສນ຺ຖາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກສ຺ສ ກາຕພ຺ໂພ, ກສ຺ສ ນ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ວາ…ເປ… ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ເຍວາ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ອາຄນ຺ຕຸກໍ ຕາວາຕິອາທິມາຫ. ຂີຓປຣິພ຺ພຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຄຕິຠາວໍ ກາຣຸຎ຺ຎຠາຊນຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ຈ ຕພ຺ພິຘຸຣານໍ ສມິທ຺ຘານໍ ທາຍກາທີນໍ ອາຄນ຺ຕຸກຕ຺ເຕປິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຕຓ຺ຑຸລາທິມ຺ຫິ ທາຕພ຺ເພ ສຕິ ‘‘ອເວລາຍໍ…ເປ… ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາສີສນປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ມນຸສ຺ສາ ນາມາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນນຸຎ຺ຎາຕານໍ ປນ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາປິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈາສີສາຍ ປນ ສຕິ ກຸລທູສນມ຺ປິ ໂຫຕິ.

ອຸພ຺ພາເສຕ຺ວາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຕິໂຍຊນໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ເຕ ມນຸສ຺ເສ ປລາເປຕ຺ວາ. ວຣໂປຕ຺ຖກຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ອເນກປ຺ປກາຣອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິອຸຕ຺ຕມຣູປວິຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖຣຓໍ.

໑໘໗. ສຕ຺ຕຣສວຄ຺ຄິເຍສຸ ປຸພ຺ເພ ເອກສ຺ສ ອງ຺ຄຸລິປໂຕທເກນ ມາຣິຕຕ຺ຕາ ເສເສສຸ ໂສຬສຊເນສຸ ອຸທຣໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນເມກໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ເສສາປິ ປນ຺ນຣສ ຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທູຫລປາສາຓາ ວິຍາຕິ ອທູຫເລ ອາໂຣປິຕປາສາຓາ ວິຍ. ກມ຺ມາຘິປ຺ປາຍາຕິ ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມກຣຓາຘິປ຺ປາຍາ.

ອາວາເຫຕ຺ວາຕິ ອາວິສາເປຕ຺ວາ. ຣູປໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາທາທີນິ ຉິນ຺ທນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປິຏ຺ຐາທິມເຍ ຣູເປ ອມນຸສ຺ສໍ ອາວາເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາທາທີນິ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ. ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ມາເຣຍ຺ຍາຕິ ອິທໍ ສມ຺ຠາວນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕາທິສາ ມຫານຸຠາວາ ຍກ຺ຂາ ສຕ຺ຖຆາຕາຣຫາ ໂຫນ຺ຕິ ເທວາສຸຣຍຸທ຺ເຘປິ ເຕສໍ ສຕ຺ຖປ຺ປຫາເຣນ ມຣຓາຠາວາ.

໑໘໘. ປຫາໂຣ ນ ທາຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອມນຸສ຺ສໍ ໂກຘຈິຕ຺ເຕນ ປຫຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຈິກິຈ຺ຉາຘິປ຺ປາເຍນ ປຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາຈາໂຣຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕາລປຓ຺ຓໍ…ເປ… ພນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອມນຸສ຺ສາ ຕາລປຓ຺ຓພນ຺ຘເນນ ປລາຍນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທຎ຺ຈ ຄິຫີນໍ ເວຊ຺ຊກມ຺ມວເສນ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໑໘໙. ໂຍ ຣຸກ຺ເຂນ ໂອຕ຺ຖໂຕປິ ນ ມຣຕີຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ, ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໙໐. ທພ຺ພູປກຣຓານີຕິ ເກຫິຈິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐປິຕານິ ສປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຐານາຈາວນາຠາເວນ ວິນາສາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂິຑ຺ຑາຘິປ຺ປາເຍນາປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂຕິຓາທີສຸ ອຄ຺ຄິກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອລ຺ເລສຸ ປນ ກີຬາຘິປ຺ປາເຍນປິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ, ປຏິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາ ອຄ຺ຄິ ປຏຄ຺ຄິ, ຕສ຺ສ ອລ຺ລຕິຓາທີສຸປິ ທານໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ເທນ຺ເຕນ ທູຣໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທາວຄ຺ຄິໍ ທິສ຺ວາ ວິຫາຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ເອກກ຺ຂເຓ ອທຕ຺ວາ ເອກເທສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຫາຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ສຓິກໍ ຌາເປຕ຺ວາ ຍຖາ ມຫນ຺ໂຕປິ ອຄ຺ຄິ ວິຫາຣໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວໍ ວິຫາຣສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ອພ຺ໂຠກາສໍ ກຕ຺ວາ ປຏຄ຺ຄິ ທາຕພ຺ໂພ, ໂສ ທາວຄ຺ຄິໂນ ປຏິປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເຕນ ສຫ ນິພ຺ພາຕິ. ປຣິຕ຺ຕກຣຓນ຺ຕິ ສມນ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂຕິຓາທິຈ຺ເຉທນປຣິຂາຂຓນາທິອາຣກ຺ຂກຣຓໍ, ເຕນາຫ ຕິຓກຸຏິການໍ ສມນ຺ຕາ ຠູມິຕຈ຺ຉນນ຺ຕິອາທິ.

໑໙໑. ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸ ເອກສ຺ສາປິ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ‘‘ທ຺ວີຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເຂຕ຺ເຕ ເອກສ຺ສາປິ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ, ‘‘ທ຺ວີຫິ ເອວ ມາເຣຫິ ນ ເອເກນາ’’ຕິ ນິຍມິເຕ ປນ ເອເກເນວ ມາຣິເຕ ນຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ທ຺ເວ ເອວ ປຸຣິສາຕິອາທີສຸປິ. ປຸພ຺ເພ ກຕສີສຈ຺ເຉທປໂຍຄໂຕ ອຎ຺ໂຎ ປໂຍໂຄ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທໂກ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ປຐເມນ ປໂຍເຄນສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ສີສຈ຺ເຉທກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອກາຣຓໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສນ຺ນິສ຺ສິຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິໍ ວິນາ ອຸກ຺ຂິປນສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌນາທິວສປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຄມນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ວາຍຸເວເຄນ ປຓ຺ຓປຏາທໂຍ ວິຍ ກາໂຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຈ ອຸກ຺ຂິປເນ ປວຕ຺ຕາວ ຈິຕ຺ຕຊວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທໂຍວ ນິກ຺ຂິປນາທິໂນປິ ເຫຕຸຠູຕາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ປຸພ຺ເພ ອນາຫິຕເວຄາປິ ຫິ ກາຈິ ສຣີສປຊາຕິ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ນາ ເຉທນມຕ຺ຕາ ທ຺ວີຫິ ວິຠາເຄຫິ ກຕິປຍກ຺ຂຓໍ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມິໍ ຠາເຄ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຣຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນຈິຕ຺ຕໍ ທ຺ວີສຸປິ ຠາເຄສຸ ກາຍປ຺ປສາເທ ຆຏ຺ຏິຕໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ຕທາຣມ຺ມຓເມວ ຍຖາຣຫເມກສ຺ມິໍ ຠາເຄ ເອກທາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຎ຺ຎທາຕິ ເອວໍ ປຣິຍາເຍນ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ຫທຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທິວີຖິຈິຕ຺ຕານິ ຠວງ຺ຄນ຺ຕຣິຕານິ ມໂນທ຺ວາຣວີຖິວິຎ຺ຎາຓານິ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນການິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຍ ຫິ ອຸຠຍຠາຄາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ວາ ຈລນ຺ຕິ ວາ ຜນ຺ທນ຺ຕິ ວາ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຍາ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸຠຍຠາຄາປິ ຈລນ຺ຕາ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ກຸກ຺ກຸຬາທິນຣເກສຸ ນິມຸຄ຺ຄສກລສຣີຣສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກລສຣີເຣປິ ກາຍວິຎ຺ຎາຓທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕໂຕ ປນ ຍສ຺ມິໍ ຠາເຄ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສເສສກມ຺ມຊຣູປໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຕ຺ຖ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ຫທຍວຕ຺ຖຸສຫິຕຠາເຄເຍວ ຍາວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍນິໂຣຘາ ປວຕ຺ຕຕິ.

ນນຸ ນຣກາທີສຸ ເອກາພທ຺ເຘ ສຣີເຣ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຣິຍາເຍນ ກາຍວິຎ຺ຎາຓສມຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຕຸ, ທ຺ວິຘາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈ຺ຉິນ຺ເນ ປນ ຠາຄທ຺ວເຍ ກຖນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ສຣີເຣ ຫິ ເອກາພທ຺ຘຕາ ນາມ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມພ຺ຍຕິຣິຕ຺ຕາ ກາຈິ ນຕ຺ຖິ ປຣວາທີນໍ ອວຍວີອາທິ ວິຍ, ກມ຺ມາທິເອກກາຣຓປຸຎ຺ຊາຍຕ຺ຕຕາຍ ພຫູນໍ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ເອກາພທ຺ຘຕາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສຕ຺ຖປ຺ປຫາຣາທິວິຣຸທ຺ຘປຈ຺ຈໂຍປນິປາເຕນ ວິຠິນ຺ນານມ຺ປິ ກມ຺ມາທິເອກກາຣຓານໍ ປຸຎ຺ຊາຍຕ຺ຕຕາ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຍາວ ສາ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນາວ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ. ວິຠິນ຺ນານໍ ປນ ກມ຺ມຊຣູປານໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ເສສຕິສນ຺ຕຕິຣູປານຎ຺ຈ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຠາເວນ ຈິຣໍ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຍາວ ຈ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ວິຎ຺ຎາເຓນ ຈ ເຕສໍ ຈລນຄມນາທິເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ກພນ຺ຘສ຺ສປິ ຘາວກ຺ຂເຓ ສວິຎ຺ຎາຓຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຕ຺ເຖວ, ຕຎ຺ຈ ສີສຈ຺ເຉທກປ຺ປໂຍເຄເນວ ສີຆໍ ປຕຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ສຣີເຣ ວິເສສຸປ຺ປາທນໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ປຐເມເນວ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ ສີສຈ຺ເຉທກສ຺ເສວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວຣູປານີຕິ ກພນ຺ຘວຕ຺ຖຸສທິສານິ. ອິມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສາຕິ ອາຆາຕນວຕ຺ຖຸສ຺ສ. ອຕ຺ຖທີປເນຕິ ເອເກນ ປຸຣິເສນ ປໂຍເຄນ ວາ ມາຣິຕຕາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປເນ.

໑໙໒. ປານປຣິໂຠເຄນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂລຓໂສວີຣກໍ ຍາມກາລິກ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ເກຈິ ປນ ‘‘ຄິລານານໍ ປາກຕິກເມວ, ອຄິລານານໍ ປນ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຄຸຬໍ ວິຍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ຕຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກໍ

ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໙໓. ອຘິຏ຺ເຐມາຕິ ສໍວິທຫາມ. ອິຣິຍາປຖໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ປຘານານຸຣູປໍ ກຕ຺ວາ. ອນາຄຕສມ຺ພນ຺ເຘ ປນ ອສຕີຕິ ຠາສິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ປາຐເສສໍ ກຕ຺ວາ ອນາຄຕສມ຺ພນ຺ເຘ ອສຕິ. ຠາສິໂຕຕິ ອຕີຕວຈນໍ ກຖໍ ອນາຄຕວຈເນນ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ລກ຺ຂຓໍ ປນາຕິອາທິ. ອີທິເສ ຫິ ຐາເນ ຘາຕຸສມ຺ພນ຺ເຘ ປຈ຺ຈຍາຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ອຍຖາກາລວິຫິຕາປິ ປຈ຺ຈຍາ ສາຘໂວ ຠວນ຺ຕີຕິ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ວທນ຺ຕິ.

໑໙໔. ວຓ຺ຓວາຕິ ອິມິນາ ອຠິນວຸປ຺ປນ຺ນວຓ຺ຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ປສນ຺ນມຸຂວຓ຺ຓາຕິ ອິມິນາ ມຸຂວຓ຺ຓສ຺ສ ອຕິປຓີຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ວິປ຺ປສນ຺ນຈ຺ຉວິວຓ຺ຓາຕິ ອິມິນາ ປກຕິສຣີຣວຓ຺ຓສ຺ເສວ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິປ຺ປສນ຺ນຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຸປາທາຣູປຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຍວເສເນວ ປີຓນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິນິວິຏ຺ໂຐກາສສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ’’ຕິ. ປຎ຺ຈປ຺ປສາທານໍ ວິຍ ຫທຍຣູປສ຺ສາປິ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານ’’ນ຺ຕິ. ອຸທ຺ເທສໍ ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ອິມໍ ສຣີຣໂສຠໍ ເນວ ປາປຸຓິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຈກ຺ກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອິຣິຍາປໂຖວ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໙໕. ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຎາຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈນ຺ໂຕຕິ ປີເຬນ຺ໂຕ, ເຄຫາທີນິ ວາ ສຍໍ ຑຫນ຺ໂຕ, ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ປາເຈນ຺ໂຕ. ອຸທ຺ຘເຕຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກຕິເກ. ອຸນ຺ນເຬຕິ ອຸຄ຺ຄຕນຬສທິເສນ ອຸຄ຺ຄຕຕຸຈ຺ຉມາເນນ ສຫິເຕ. ຈປເລຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣມຓ຺ຑນາທິນາ ຈາປລ຺ເລນ ຍຸຕ຺ເຕ. ມຸຂເຣຕິ ຂຣວຈເນ. ປາກຕິນ຺ທ຺ຣິເຍຕິ ອສໍວຸຕຕ຺ຕາ ຄິຫິກາເລ ວິຍ ປກຕິຍໍ ຐິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ. ອິຣິຍາປຖສຓ຺ຐປນາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສາມນ຺ຕຊປ຺ປານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣມສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕີຫິ ມຫາອຣິຍວໍເສຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ນິວຸຕ຺ຖເສນາສນານິ ໂລກສມ຺ມຕເສນາສນານິ ນາມ. ປຣິປາເຈຕຸນ຺ຕິ ວິມ຺ຫາປນວເສນ ປຣິຓາເມຕຸໍ. ຠິກ຺ຂາຈາເຣ ອສມ຺ປຊ຺ຊມາເນຕິ ອິທໍ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ປາຬິໍ ວາເຈນ຺ໂຕຕິອາທີຫິ, ຕານິ ປນ ປທານິ ອຕ຺ຕໂນ ນິຣນ຺ຕຣວາສຏ຺ຐາເນປິ ຊນປເທສຸປິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິ ຈ ເຕ ວຕ຺ຕສີເສນ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ລາຠນິມິຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ຕນ຺ຕີຕິອາທິ. ກິຈ຺ເຉນາຕິ ອິມສ຺ເສວ ເວວຈນໍ ກສິເຣນາຕິ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປາຣມີປູຣຓວາຍາມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຘາຣຓປຣິກ຺ຂາຣຠາເວນາຕິ ສງ຺ຆິກປຣິກ຺ຂາຣຠາເວນ. ຕຖາຠາວໂຕ ເຖເນຕ຺ວາຕິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍອເວຠງ຺ຄິຍຠາວໂຕ ເຖເນຕ຺ວາ, ນ ຐານາຈາວນວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນາຫ ‘‘ກຸລທູສກທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຠູຕນ຺ຕິ ອິທໍ ກາຣຓວຈນໍ, ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຕວສ຺ເສວາຕິ ກິຕວສ຺ສ ສກຸຓຄຫຓມິວ. ເກຣາຏິກສ຺ສາຕິ ສຐສ຺ສ. ສມໂຓຕິ ໂຄຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ອນຸໂຠນ຺ຕິ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ, ນາມມຕ຺ຕສມຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຊ຺ຊານປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ອນນ຺ຕທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍາວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຎາຕຸໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນາປິ ທຸກ຺ກຣໍ, ນ ປນ ສຣູປວເສນ ຎາຕຸໍ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ອວິສຍຠາວາ.

ອຘິມານວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໙໖. ອຣຫຕ຺ເຕຕິ ອຄ຺ຄຜເລ. ຎາຓຈກ຺ຂຸນາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ຈກ຺ຂຸນາ, ອຖ ວາ ຜລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕເນວ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ. ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນາປິ ຫິ ຎາເຓນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ສຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕສ຺ມິໍ ອທິຏ຺ເຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ປຫາຍກວເສນ ອາຊານາຕິ, ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ເພນ ວາ ປກາເຣນ ຊານາຕີຕິ ‘‘ອຎ຺ຎາ’’ຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕທຸປຈາເຣນ ປນ ຕປ຺ຜລມ຺ປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກຣິໍສູຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກຣິໍສູ’’ຕິ. ອນ຺ຕຣາ ຐເປຕີຕິ ເສຂຠູມິຍໍ ອຘິມາໂນ ຐເປຕິ. ກິເລສສມຸທາຈາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ປຸຣິມມຄ຺ຄຕ຺ຕຍວຊ຺ຌານໍເຍວ ກິເລສານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຠວຣາຄາທີນໍ.

ສວິຠງ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໙໗. ປກຕິມນຸສ຺ເສຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣານໍ ພຸທ຺ຘາທິອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານໍ ອຘິຄມຘມ຺ໂມ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມຕິ ອາຫ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສານນ຺ຕິອາທິ. ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໑໙໘) ‘‘ອຕ຺ຖິ ຈ ເມ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ມຍີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເມຕິ ອິທໍ ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ. ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຘິຄມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຌານາທິໂນ ປຸຈ຺ຉາ ອຘິຄມປຸຈ຺ຉາ, ສາ ຈ ຌານາທີສຸ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປວຕ຺ຕາຕິ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວາ ທຸຕິຍາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ຕຕ຺ຖາປິ ກສິຓາທິອາຣມ຺ມເຓສຸ ກຕຣມາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕເຣສຸ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ວາ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ຕຕ຺ຖາປິ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂໍ ວາ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາຕິ ເອວໍ ປຈ຺ເຈກໍ ເຠທນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ປຸຈ຺ຉນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໑໙໘) ‘‘ປຸນ ກຕເມສໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມານໍ ລາຠີ’’ຕິ ອຍໍ ປຸຈ຺ຉາ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ເຕນາຫ ປຐມມຄ຺ຄາທີສູຕິອາທິ. ຍາຍ ອນຸກ຺ກມປຏິປຕ຺ຕິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ອຘິຄໂມ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ສາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິ ອາຄມນປຏິປທາ. ນ ສຸຊ຺ຌຕີຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກມໍ ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ກເຖຕິ. ອປເນຕພ຺ໂພຕິ ຕຍາ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມນາຍໍ ນ ສກ຺ກາ ອຘິຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ອຘິຄຕມານໂຕ ອປເນຕພ຺ໂພ. ສນ຺ນິຫິເຕສຸ ກປ຺ປິເຍສຸປິ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອລຄ຺ຄຕ຺ຕາ ‘‘ອາກາເສ ປາຓິສເມນ ເຈຕສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຂີຓາສວປຏິປຕ຺ຕິສທິສາ ປຏິປທາ ໂຫຕິ ສຸວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສຕ຺ຕາ. ອິທຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຏິຊານນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ຂີຓາສວສ຺ສ ນາມາຕິອາທິ. ເອວໍ ສຸວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສສ຺ສ ວຕ຺ຕນເສກ຺ຂຘມ຺ມປຏິຊານນໍ ອິມິນາ ຠຍຸປ຺ປາທເນນ, ອມ຺ພິລາທິທສ຺ສເນ ເຂຬຸປ຺ປາທາທິນາ ຈ ນ ສກ຺ກາ ວີມໍສິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ວຈເນເນວ ຕໍ ສທ຺ຘາຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ປນ຺ນພ຺ຍາກຣໂຓຕິ ອິທໍ ນ ເກວລໍ ອຠາຍນກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ສູຣຊາຕິກສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາປິ ອຠາຍນໂຕ, ຣຊ຺ຊນີຍາຣມ຺ມຓານໍ ພທຣສາຬວາທິອມ຺ພິລມທ຺ທນາທີນໍ ອຸປນຍເນປິ ເຂຬຸປ຺ປາທາທິຕຓ຺ຫາປວຕ຺ຕຣຫິຕໍ ສພ຺ພຖາ ສຸໂສຘິຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນລກ຺ຂຓາ ປາປິຈ຺ຉາຕິ ອາຫ ຍາ ສາ ອິເຘກຈ຺ໂຈຕິອາທິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອສ຺ສທ຺ໂຘຕິອາທິປາຐໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສາມຎ຺ຎໍ ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ສມຓຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ສາມຎ຺ຎໍ ຂຓ຺ຑສີລາທິຕາຍ ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ຐໍ ທຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕໍ ນິຣຍາຍ ນິຣຍທຸກ຺ຂາຍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຕຕ຺ຖ ນິຣເຍ ອຸປກຑ຺ຒຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິຖິໂລຕິ ໂອລີຍິຕ຺ວາ ກຣເຓນ ສິຖິລຄາເຫນ ກໂຕ, ສເຖນ ວາ ສາເຐຍ຺ເຍນ ອາທິຓ຺ໂຓ ສິຖິໂລ. ປຣິພ຺ພໂຊຕິ ສມຓຠາໂວ. ຠິຍ຺ໂຍຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຊ຺ຊມານານໍ ຣາຄຣຊາທີນໍ ອຸປຣິ ອປຣມ຺ປິ ຣຊໍ ອາກິຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸຠາໂວຕິ ອຘມ຺ມິກປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ. ອຊານເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ ອຊານນ຺ໂຕ ເອວາຕິ, ‘‘ອຊານເມວ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖ ປນ ເອວໍ ຊານາມິ ເອວໍ ປສ຺ສາມີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໙໙. ເອວນ຺ຕິ ຈ ປຐມຊ຺ຌານາທິປຣາມສນໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ຊານາມິ ທຸຕິຍາທິຌານນ຺ຕິ. ອສຸຠຊ຺ຌານາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກາຍຄຕາສຕິຊ຺ຌານໍ ກສິຓຊ຺ຌານໍ ກສິຓມູລການິ ອາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານານິ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ສຄຸຓໂຕ ສຸຎ຺ຎຕາທິນາມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ໂສ ປນາຍນ຺ຕິອາທິ. ມຄ຺ໂຄ ຫິ ນາມ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ນາມໍ ລຠຕິ ສຣເສນ ວາ ປຈ຺ຈນີເກນ ວາ ສຄຸເຓນ ວາ ອາຣມ຺ມເຓນ ວາ ອາຄມເນນ ວາ. ສເຈ ຫິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ມຄ຺ໂຄ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ທຸກ຺ຂໂຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ອິທໍ ສຣສໂຕ ນາມໍ ນາມ. ຍສ຺ມາ ປເນສ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອນິມິຕ຺ໂຕ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ສຸຂສຎ຺ຎໍ ປຓິຘິໍ ປຕ຺ຖນໍ ປຫາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ປຫາຍ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາທສ຺ສນວເສນ ສຸຎ຺ຎຕາ ໂຫຕິ, ອິທໍ ປຈ຺ຈນີກໂຕ ນາມໍ ນາມ. ຣາຄາທີຫິ ປເນສ ສຸຎ຺ຎຕຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎໂຕ, ຣູປນິມິຕ຺ຕາທີນໍ, ຣາຄນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ເອວ ວາ ອຠາເວນ ອນິມິຕ຺ໂຕ, ຣາຄປຓິຘິອາທີນໍ ອຠາວໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິທໍ ອສ຺ສ ສຄຸຓໂຕ ນາມໍ. ຣາຄາທິສຸຎ຺ຎໍ ອນິມິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຓິຫິຕຎ຺ຈ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນິມິຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິທມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນາມໍ. ອາຄມນໍ ປນ ທຸວິຘໍ ວິປສ຺ສນາຄມນໍ ມຄ຺ຄາຄມນຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ເຄ ວິປສ຺ສນາຄມນເມວ, ຜເລ ປນ ມຄ຺ຄານນ຺ຕເຣ ມຄ຺ຄາຄມນໍ, ຜລສມາປຕ຺ຕິຍໍ ວິປສ຺ສນາຄມນມ຺ປິ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວເສນ ມຄ຺ໂຄ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຫິ ອນິມິຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕຕິ ເອວໍ ວິປສ຺ສນາ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ເທຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຜລສ຺ສາຕິ ອິທໍ ອາຄມນໂຕ ນາມໍ.

ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຣາຄາທໂຍວ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ປຓິຘີຕິ ອາຫ ‘‘ຣາຄໂທສໂມຫປຓິຘີນ’’ນ຺ຕິ. ອິມິສ຺ສາ ວິຊ຺ຊາຍາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວິຊ຺ຊາຍາຕິອາທິນາ ເອເກກວິຊ຺ຊໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອກິສ຺ສາປິ ນາມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ຕາ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິຊ຺ຊານໍ ລາຠິມ຺ຫີ’’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາທີນິ ປນ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ໂຕ ນ ໂຫຕິ. ເອເກກໂກຏ຺ຐາສວເສນາຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂລກຸຕ຺ຕຣວິເສສໍ ອກຕ຺ວາ ເກວລໍ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານານໍ ລາຠີ’’ຕິ ເອເກກໂກຏ຺ຐາສວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ກິເລສານໍ ປຫານໍ ນາມ ອຠາວມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ຕໍ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຄາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓຕາຕິ ຣາຄໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິນີວຣຓຕາ, ຕໂຕ ຣາຄໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ວີຕຣາຄນີວຣຓຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍາ ຈ ປຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນ ອາຄຕາຕິ ອິຘ ປທຠາຊເນ ‘‘ຎາຓນ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສສາ ປຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊາ ນ ອາຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາຕິ ໂລກິຍຘມ຺ມສາຘາຣຓສງ຺ຂຕສ຺ສາປິ ອຠາວາ ໂລກິເຍຫິ ສພ຺ພຖາ ອສມ຺ມິສ຺ສໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາທິໍ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໒໐໐. ປຸນ ອາເນຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ນ ໂຍຊິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຐມຊ຺ຌາເນນາຕິ ປາໂຐ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຠາວາ. ປຐມຊ຺ຌານມູລກຎ຺ຫິ ເອກເມວ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກໍ. ກຕ຺ຕຸສາຘໂນປິ ຠຓິຕ-ສທ຺ໂທ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ອຖ ວາຕິອາທິ. ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ມຸສາ ຠຓຕິ, ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ນ ສກ຺ກາ ‘‘ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ ຊານິຕຸໍ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປນ ອຎ຺ຎາຫິ ມໂນທ຺ວາຣວີຖີຫິ ‘‘ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ ຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ຕີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ມຸສາວາໂທຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ທວາຕິ ສຫສາ. ຣວາຕິ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຂລິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຠຓນໍ. ຕໍ ຊານາຕີຕິ ຕໍຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕໍຎາຓຕາ, ຎາຓສ຺ສ ວິສຍວິສຍີຠາເວນ ອຕ຺ຕສໍເວທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓສໂມຘານນ຺ຕິ ພຫູນໍ ຎາຓານໍ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ສໂມຘານໍ, ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ຊານາຕີຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພຠາຄເຈຕນຎ຺ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐານເຈຕນຎ຺ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຸພ຺ພຠາຄເຈຕນາຠູເຕນ ສນ຺ນິຏ຺ຐານເຈຕນາຠູເຕນ ຈ ວິສໍວາທິຕພ຺ພສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣ ຊານາຕິ, ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ມຸສາ ຠຓິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ…ເປ… ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພາຕິ ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ເອວໍ ອຫໍ ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠຓິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ຕເທວ ມຸສາວາທຈິຕ຺ຕມາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸ ຊານາຕີຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພາປຣສນ຺ນິຏ຺ຐານເຈຕນາກ຺ຂເຓສຸ ຕີສຸ ເອເກເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ຎາຓວິສຍຎ຺ຈ ຎາຓຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ເອກກ຺ຂເຓ ປຸຄ຺ຄໂລ ຊານາຕີຕິ ອຍໍ ຕໍຎາຓຕາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພາ ວິສຍສ຺ເສວ ຕທາ ປກາສນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນາຫ ນ ຫີຕິອາທິ. ຍທິ ຎາຓສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສຣູປໍ ນ ຎາຍຕິ, ກຖໍ ປຈ຺ຉິມໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາຕີຕິ ອາຫ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຠຓິສ຺ສາມີຕິອາທິນາ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຸຣິມປຸຣິມຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ວິສຍໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕຖາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ຕີສຸ ຂເຓສຸ ຈິຕ຺ຕານິ ຕທຎ຺ເຎເຫວ ຈິຕ຺ເຕຫິ ຊານິຕພ຺ພານິ, ຕານິ ຈ ປຸຣິມປຸຣິມຈິຕ຺ເຕເນວ ອວສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕນ ກາຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ສຕີຕິ ຠຓິສ຺ສາມີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສຕິ. ເສສທ຺ວຍນ຺ຕິ ຠຓາມິ, ຠຓິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ນ ເຫສ຺ສຕີຕິ ເອຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ ໂຫຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກໍ ວິຍ ປກາສຕີຕິ ຠິນ຺ນກ຺ຂຓານມ຺ປິ ນິຣນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ຕເທເວທ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ພລວຘມ຺ມວິນິຘານວເສນາຕິ ພລວຄາຫສ຺ສ ວິນິຘານວເສນ. ທຸພ຺ພລທຸພ຺ພລານນ຺ຕິ ທຸພ຺ພລທຸພ຺ພລານໍ ຄາຫານໍ. ສກຠາວປຣິຈ຺ຈຊນວເສນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາວສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ.

໒໐໗. ອຸຕ຺ຕາສິຕຕ຺ຕາຕິ ຠຍໍ ຊເນຕ຺ວາ ວິຍ ປລາປິຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ປລາປິໂຕ ນ ປຸນ ຕໍ ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນ ອນລ຺ລີຍນຠາວທສ຺ສນວເສນາ’’ຕິ. ເຂຏ-ສທ຺ທໍ ສທ຺ທຕ຺ຖວິທູ ອຸຕ຺ຕາສຕ຺ເຖ ປຐນ຺ຕີຕິ ອາຫ ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖຕິອາທິ. ອຓຸ ເອວ ອຓຸສຫຄຕໍ, ອຓຸຕ຺ເຕນ ວາ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຕ຺ຕຸກາມວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໕. ເກວລຎ຺ຫິຍນ຺ຕິ ເກວລຎ຺ຫິ ອຍໍ ວາໂຣຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຊານາຕີຕິ ປກຕິຍາ ວຈນານນ຺ຕຣໍ ວິຊານນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປນ ວຈີເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ອິມມ຺ຫາ ອາວາສາ ປຐມໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕິ, ນໍ ມຍໍ ‘ອຣຫາ’ຕິ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວໍ ກຕສງ຺ເກຕາ ວິຫາຣາ ປຐມໍ ປກ຺ກມເນນ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອວີຕິວຕ຺ເຕປິ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ມໍ ‘ອຣຫາ’ຕິ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ ຕມ຺ຫາ ອາວາສາ ປຐມໍ ປກ຺ກາມີຕິ ອາຄຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ປາຣາ. ໒໒໗) ວິຍ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖຕິ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ຄຫຓໂຍຄ຺ເຄ ປເທເສ, ເຕນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ໂກຈິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ກາຍວິກາຣໍ ທິສ຺ວາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວຈີເຠທຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ຊານາຕິ, ນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ປາຬິຍໍ ‘‘ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໑໕) ອິມສ຺ມິໍ ປຏິວິຊານນວາເຣ ຍສ຺ມິໍ ອກ຺ຂເຣ ວາ ອຸຈ຺ຈາຣິເຕ ກາຍປ຺ປໂຍເຄ ວາ ກເຕເຍວ ອຍໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ສມາປນ຺ໂນຕິອາທິອຕ຺ຖໍ ປໂຣ ວິຊານາຕິ, ຕໂຕ ປຸຣິເມສຸ ອກ຺ຂຣຸຈ຺ຈາຣຓາທິປ຺ປໂຍເຄສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິເມວ ປຏິວິຊານນປໂຍຄກ຺ຂເຓ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ເສເວຕ຺ຖ ສາມນ຺ຕຕ຺ຕາ, ເຕເນວ ພຸທ຺ຘທຕ຺ຕາຈຣິເຍນ –

‘‘ທຸກ຺ກຏໍ ປຐມສ຺ເສວ, ສາມນ຺ຕມິຕິ ວຓ຺ຓິຕໍ;

ເສສານໍ ປນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມຸທີຣິຕ’’ນ຺ຕິ –

ວຸຕ຺ຕໍ, ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ‘‘ນ ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທິວເສນາຕິອາທິນາ ຌານສມາຘິອາທິສທ຺ທານມຕ຺ເຖສຸ ປຸພ຺ເພ ອກຕປຣິຈຍຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ອີທິສ’’ນ຺ຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ເກວລໍ ‘‘ວິສິຏ຺ໂຐ ໂກຈິ ສມຓຄຸໂຓ ອເນນ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປເຣນ ຎາເຕປິ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒໐. ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ມຍາ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ອມນສິກຕ຺ວາ ‘‘ນາຫໍ, ອາວຸໂສ, ມຈ຺ຈຸໂນ ຠາຍາມີ’’ຕິອາທິກໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຈ ໂວຫາຣໂຕ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ຠາຍນ຺ໂຕຕິ ‘‘ຎຕ຺ວາ ຄຣຫນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ຠາຍນ຺ໂຕ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໒໓. ເສກ຺ຂຠູມິຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ຌານຠູມິມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ວິເວການນ຺ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວການໍ. ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓສ຺ສ ໂຠຊນປຣິໂຍສານຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາວ ໂຠຊນປອໂຍສານ’’ນ຺ຕິ. ອນ຺ຕຣຆເຣ ຠຸຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉາຍ ຈີວຣສຓ຺ຐາປນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ, ປາຬິຍໍ ປນ ທຸກ຺ກຣາທິວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນາປິ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາປິ ຫິ ‘‘ນາວຸໂສ, ທຸກ຺ກຣໍ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ ອຕ຺ຕຸປນາຍິກຕ຺ຕາຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໒໗. ນ ທານາຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມີຕິ ປຸນ ຕຕ຺ຖ ວສິຕຏ຺ຐາເນ ນ ຄມິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ສຕິ ປຐມໍ ຄໂຕ ອຍໍ ປຸນ ຈ ນາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຣຫາຕິ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໍ ຐານນ຺ຕິ ອາວາສໍ ວາຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐານໍ. ປທສາ ຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ກຕິກາຍ ກຕຕ຺ຕາ ຍາເນນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຊ຺ຊາມຍິທ຺ຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິທ຺ຘິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາເຍ ສຕິປິ ເອກສ຺ສາປິ ປຐມຄມນາຠາວາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນສຸ ເອກໍ ທ຺ເວ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາເຍນ ເອກໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຄຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກເມວ. ເຕສຸ ຍສ຺ສ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ກຕິກວຕ຺ຕໍ. ນານາເວຣຊ຺ຊກາຕິ ນານາຊນປທວາສິໂນ. ສງ຺ຆລາໂຠຕິ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ປາປຸຓນກໂກຏ຺ຐາໂສ. ອຍຎ຺ຈ ປຏິກ຺ເຂໂປ ອວິເສເສຕ຺ວາ ກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ກໂຕ, ວິເສເສຕ຺ວາ ປນ ‘‘ເອຕ຺ຕໂກ ອສຸກສ຺ສາ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໒໘. ຘມ຺ມຘາຕູຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຘມ຺ມານໍ ສຠາໂວ ວາ. ອຸປປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ທຸສ຺ສທ຺ຘາປຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖຣາທິເກ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລ. ວິຕຸເຑນ຺ຕີຕິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຑນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຜາສຸຬນ຺ຕຣິກາໂຍ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຕາຫິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວເສນ ອຕ຺ໂຖ. ວິຕຸເທນ຺ຕີຕິ ປາເຐ ຜາສຸຬນ຺ຕຣິກາຫີຕິ ອາຘາຣຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ໂລຫຕຸຓ຺ເຑຫີຕິ ກາຬໂລຫມເຍຫິ ຕຸຓ຺ເຑຫິ. ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕາຕິ ຄຣຫິຕພ຺ພຕາຍ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປໍ. ຈກ຺ຂຸຠູຕາຕິ ໂລກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ຠູຕາ ສຎ຺ຊາຕາ, ຈກ຺ຂຸສທິສາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ເຍນ ໂຄຆາຕກກມ຺ເມເນວ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ເສວາຕິ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ເອກາຍ ເຈຕນາຍ ພຫຸປຏິສນ຺ຘິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ເຈຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ເອກສ຺ສ ອມ຺ພາທິພີຊສ຺ສ ອເນກງ຺ກຸຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍາຕິ ຕໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ອາຫ ຕສ຺ສ ນານາເຈຕນາຫິ ອາຍູຫິຕສ຺ສາຕິອາທິ, ເຕນ ໂຄຆາຕກກມ຺ມກ຺ຂເຓ ປຸພ຺ພເຈຕນາ ອປຣເຈຕນາ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຕິ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ປາຓາຕິປາເຕ ພຫູ ເຈຕນາ ໂຫນ຺ຕິ, ນານາປາຓາຕິປາເຕສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ເອກາຍ ເຈຕນາຍ ນຣເກ ປຈິຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎເຈຕນາສຸ ເອກາຍ ອປຣາປຣິຍເຈຕນາຍ ອິມສ຺ມິໍ ເປຕຕ຺ຕຠາເວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອວເສສກມ຺ມໍ ວາ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂວິປາກຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ກມ຺ມກມ຺ມນິມິຕ຺ຕານເມວ ຄຫຓໍ ກຕໍ, ນ ຄຕິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ, ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐິຣາສິເຍວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອໂຫສີ’’ຕິ. ປາຬິຍໍ ວິຕຈ຺ເຉນ຺ຕີຕິ ຕຸຓ຺ເຑຫິ ຕຈ຺ເຉນ຺ໂຕ ວິຍ ລຸຎ຺ຈນ຺ຕິ. ວິຣາເຊນ຺ຕີຕິ ວິລິຂນ຺ຕິ.

໒໒໙. ວລ຺ລູຣວິກ຺ກເຍນາຕິ ສຸກ຺ຂາປິຕມໍສວິກ຺ກເຍນ. ນິປ຺ປກ຺ຂຈມ຺ເມຕິ ວິຄຕປກ຺ຂໂລມຈມ຺ເມ. ເອກໍ ມິຄນ຺ຕິ ທີປກມິຄໍ. ກາຣຓາຫີຕິ ຆາຕນາຫິ. ຎຕ຺ວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຎຕ຺ວາ.

໒໓໐. ມງ຺ຄນວເສນ ອຸລຕີຕິ ມງ຺ຄຸລິ, ວິຣູປພີຠຈ຺ຉຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕເກຬິນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍໍ ອນາຈາຣກີຬໍ.

໒໓໑. ນິສ຺ເສວາລປຓກກທ຺ທໂມຕິ ຕິລພີຊກາທິເສວາເລນ ນີລມຓ຺ຑູກປິຏ຺ຐິວຓ຺ເຓນ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ອຸທກໍ ນີລວຓ຺ຓໍ ກຸຣຸມາເນນ ປຓເກນ ກທ຺ທເມນ ຈ ວິຣຫິໂຕ. ອຸຓ຺ຫຠາເວນ ຕປນໂຕ ຕປໍ ອຸທກໍ ອສ຺ສາຕິ ຕໂປທກາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ກ-ກາຣໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕໂປທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເປຕໂລໂກຕິ ປກຏ຺ເຐນ ອກຸສລກມ຺ເມນ ສຸຄຕິໂຕ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ອິຕານໍ ຄຕານໍ ໂລໂກ ສມູໂຫ, ນິວາສຏ຺ຐານໍ ວາ. ກຕຫຕ຺ຖາຕິ ຘນຸສິປ຺ເປ ສຸຏ຺ຐຸ ສິກ຺ຂິຕຫຕ຺ຖາ, ອວິຣຊ຺ຌນລກ຺ຂເວຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິປ຺ປທສ຺ສນວເສນ ຣາຊກຸລາທີສຸ ຣາຊສມູຫໍ ອຸເປຈ຺ຈ ກຕໍ ອສນໍ ສຣກ຺ເຂໂປ ເອເຕສນ຺ຕິ ກຕຸປາສນາ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕສິປ຺ປາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຠຄ຺ໂຄຕິ ປຠຎ຺ຊິໂຕ, ປຣາຊິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໓໒. ອາເນຎ຺ຊສມາຘິນ຺ຕິ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິຍໍ ນິຣຸທ຺ເຘ ສຕິປິ ສທ຺ທກຓ຺ຏເກນ ອຸຏ຺ຐານາຣໂຫ ຣູປາວຈຣສມາຘິເຍວ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ອເນຊໍ ອຈລນ຺ຕິອາທິ. ສມາຘິປຣິປນ຺ຖເກຕິ ວິຕກ຺ກາທິເກ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ອິທໍ ປນ ປຐມໂພຘິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸໍ ອນາຈາຣມຕ຺ຕວເສນ ຠິກ຺ຂູຫິ ໂຈທິເຕປິ ຠຄວຕາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໒໘) ເອວໍ ອາຍຕິໍ ອຕ຺ຕນາ ປຎ຺ຎປິຍມານປາຣາຊິການຸຄຸຓໍ ຕທາ ເອວ ວິນີຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ປຈ຺ຉາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວິນີຕວຕ຺ຖຸຠາເວນ ສງ຺ຄຫມາໂຣປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສາວການໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອນຸສ຺ສຣຓາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຣໍ ກຕນ຺ຕິ ອນນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈກປ຺ປສຕິເກ ກາເລ ວິຎ຺ຎາຓສນ຺ຕຕິໍ ອທິສ຺ວາປິ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ຕຕິຍຕ຺ຕຠາເວ ທິຏ຺ຐຈຸຕິຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ວຕ຺ຕມານຠວປຏິສນ຺ຘິຍາ ອນຸມາເນນາປິ ກາຣິຍກາຣຓາຠາວຄຫຓໍ ນາມ ສາວການໍ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ປຏິວິທ຺ຘສທິສາ. ຍຖາ ນາມ ສຕ຺ຕຘາ ຜາລິຕສ຺ສ ຈາມຣວາລໂລມສ຺ສ ເອກາຍ ອຄ຺ຄໂກຏິຍາ ອປຣສ຺ສ ວາລໂລມໍສຸໂນ ໂກຏິໍ ທູເຣ ຐຕ຺ວາ ວິຊ຺ເຌຍ຺ຍ ອາວຸນນ຺ໂຕ ວິຍ ປຏິປາເທຍ຺ຍ, ເອວເມວ ອິມິນາປິ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອໂສ ອຄ຺ໂຄ. ຍທິທນ຺ຕິ ໂຍ ອຍໍ.

ນິຄມນວຓ຺ຓນາ

໒໓໓. ອິຘາຕິ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐປາຣາຊິກປຣິທີປນນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສວເສນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐປາຣາຊິກປຣິທີປນໍ, ນ ປນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ປາຣາຊິກວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕອາປຕ຺ຕິປຣິທີປນໍ ຕຕ຺ຖ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທີນມ຺ປິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເຕເນວ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕວິຠງ຺ຄສ຺ສ ນິທ຺ເທສຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອສາຘາຣຓານິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາ (ປາຈິ. ໖໕໘) ວຊ຺ຊປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ (ປາຈິ. ໖໖໕) ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາ (ປາຈິ. ໖໖໙) ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາຕິ (ປາຈິ. ໖໗໕) ອິມານິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອສາຘາຣຓານິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ເອວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ປາຣາຊິການີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປສມ຺ປທານໍ ວຕ຺ຖຸຠາໂວ ວຕ຺ຖຸ ນາມ, ເຕນ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕນ ວິປນ຺ນາ, ວິປນ຺ນວຕ຺ຖຸກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາຕິ ມຄ຺ຄານຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓມາຫ. ກິຎ຺ຈາປິ ທຸເຫຕຸການມ຺ປິ ມຄ຺ໂຄ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປສມ຺ປທາສຸ ຐຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ມຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອເຫຕຸກາ ປນ ປຣິສຸທ຺ເຘ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ ຐຕ຺ວາ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຕມ຺ປິ ປຏິຈ຺ຈ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນາວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປາຣາຊິກາຕິ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓເຍວ ປຣາຊຍໍ ອາປນ຺ນາ. ເຖຍ຺ຍສໍວາສກາທີນໍ ຄິຫິຠາເວ ຐຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ວາຍມນ຺ຕານມ຺ປິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິອຠາວໂຕ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ປນ ວາຣິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆຕາຍ ລມ຺ພມານໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ລມ຺ພໍ ນາມ, ຕໍ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ໂສ ລມ຺ພີ. ໂສ ເອຕ຺ຕາວຕາ ນ ປາຣາຊິໂກ, ຕໍ ປນ ທີຆໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂ ວາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ວາ ເສວນາຘິປ຺ປາເຍນ ປເວເສນ຺ໂຕວ ປາຣາຊິໂກ, ອິຘ ປນ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ປເວເສນ຺ໂຕວ ອຘິປ຺ເປໂຕ ມຸທຸປິຏ຺ຐິເກເນວ ມຸເຂ ປເວສນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂສປິ ຫິ ກຕປຣິກມ຺ມຕາຍ ມຸທຸຠູຕາຍ ປິຏ຺ຐິຍາ ໂອນມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕວ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ, ນ ເກວໂລ. ໂຍ ປນ ມຸເຂນ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ວາ ປເຣສໍ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄມຸຂໍ ວາ ອິຕ຺ຖີນໍ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕນ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ຈ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປຏິປາທເນປິ ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕິ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕນ ຕທິຕຣມຄ຺ຄສມ຺ປຏິປາທເນເນວ ເມຖຸນຘມ຺ມໂວຫາຣໂຕ. ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຠິນິສີທຕີຕິ ປຣສ຺ສ ອຸຕ຺ຕານໍ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມນິເຍ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ປເວເສນ຺ໂຕ ຕສ຺ສູປຣິ ນິສີທຕິ, ອິທຎ຺ຈ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ປເຣສໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ປເວເສນ຺ໂຕ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິໂກວ, ພລກ຺ກາເຣນ ປນ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ວາ ມຸເຂ ວາ ປເຣນ ປເວສິຍມາໂນ ຍທິ ນ ສາທິຍຕິ, ອນາປຕ຺ຕິໂກວ. ເອຕ຺ຖ ອສາທິຍນໍ ນາມ ທຸກ຺ກຣໍ ວິຣຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຠາເວ ຐຕ຺ວາ ມາຕຸປິຕຸອຣຫນ຺ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຆາເຕນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ທູເສນ຺ໂຕ ຈ ສາມເຓຣປພ຺ພຊ຺ຊມ຺ປິ ນ ລຠຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ມາຕຸຆາຕກາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຕຕິຍປຐມປາຣາຊິເກສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ເອຕ຺ຖ, ເອວໍ ຄິຫິຠາເວ ຐຕ຺ວາ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອເຕນ ປຣິຍາເຍນາຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕນ ປຣິຍາເຍນ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ກຈ຺ຈິ ອຕ຺ຖາຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຈ ປາຣາຊິກກຓ຺ຑວຓ຺ຓນານໂຍ.

໒. ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ໂຑ

໑. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໓໔. ເຕຣສກສ຺ສາຕິ ເຕຣສ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຣິມາຓານິ ອສ຺ສາຕິ ເຕຣສໂກ, ກຓ຺ໂຑ, ຕສ຺ສ. ສມເຖ ວິປສ຺ສນາຍ ວາ ອຠິຣຕິຣຫິໂຕ ອິຘ ອນຠິຣໂຕ, ນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາຍ ກາຣຓມາຫ ກາມຣາຄາອິຈ຺ຈາທິ.

໒໓໕. ອພ຺ໂພຫາຣິກາຕິ ສີລວິປຕ຺ຕິໂວຫາຣໍ ນາຣຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກຸສລຠາເວ ປນສ຺ສາ ອພ຺ໂພຫາຣຕາ ນຕ຺ຖິ.

໒໓໖-໗. ເຈຕນາ-ສທ຺ທໂຕ ວິສຸໍ ສໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖາຠາວໍ ອິກ-ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖວນ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສຎ຺ເຈຕນາ ວາຕິອາທິ ທຸຕິຍວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ສິຂາປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາສຍເຠທໂຕຕິ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫປຸພ຺ພໂລຫິຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາສຍານໍ ເຠເທນ. ຘາຕຸນານຕ຺ຕໂຕຕິ ຣສຣຸຫິຣາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ, ປຖວາທີນໍ ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ນານຕ຺ເຕນ. ວຕ຺ຖິສີສນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕວຕ຺ຖິໂຕ ມຕ຺ຖກປສ຺ສໍ. ຫຕ຺ຖິມທຈລນໍ ນາມຎ຺ຈ ສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ຠໂວ ນິກ຺ຂມຕີ’’ຕິ. ສມ຺ຠວເວຄນ຺ຕິ ສມ຺ຠວສ຺ສ ຐານໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ທກໂສຕາຠິມຸຂໍ ໂອຕຣເຓນ ສຎ຺ຊາຕສຣີຣກ຺ໂຂຠເວຄໍ. ພາຫຸສີສນ຺ຕິ ຂນ຺ຘປ຺ປເທສໍ. ທສ຺ເສສີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຍສ຺ມາ ກຓ຺ຓຈູຬິກາຫິ ສມ຺ຠໂວ ນິກ຺ຂມຕິ…ເປ… ສມ຺ຠວຎ຺ຈ ທສ຺ເສສິ, ຕສ຺ມາ ຕຕິຍສ຺ສ ຠາສິຕໍ ສຸຠາສິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ທກໂສຕນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖິໂຕ ນິກ຺ຂມນມຄ຺ຄໍ, ອງ຺ຄຊາຕປ຺ປເທສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸກ຺ກຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ຣສຣຸຫິຣາທິສຕ຺ຕເທຫຘາຕູສຸ ມຊ຺ຌິມຘາຕຸຈຕຸຊໍ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊາທິ ວິຍ ປຖວີຘາຕຸສງ຺ຄຫິຕໍ ອາຫາຣູປຊີວີນໍ ສກລກາຍຄຕໍ ອຕິທຫຣທາຣການມ຺ປິ ອຕ຺ເຖວ, ຕໍ ປນ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕານໍ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນກກາມຣາເຄເຫວ ຐານໂຕ ຈລຕິ, ຈລິຕຎ຺ຈ ອາໂປຘາຕຸຠາເວນ ຈິຕ຺ຕຊເມວ ຫຸຕ຺ວາ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣຕິ, ທກໂສຕໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ຈິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍອຸຕຸຊໍ ໂຫຕິ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໂຕ ຈລິຕສິງ຺ຆາຓິກາ ວິຍ. ເຍສໍ ປນ ສມຸຈ຺ເຉທນວິກ຺ຂມ຺ຠນາທີຫິ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ນ ສິຍາ. ອິຕິ ຍຖາຐານໂຕ ສຸກ຺ກສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐິເຍວ ຣາຄຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ, ນ ປກຕິຣູປໍ, ເຕເນວ ກຖາວຕ຺ຖຸອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໗) ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ນາມ ຣາຄສມຸຏ຺ຐານາ ໂຫຕີ’’ຕິ ສຸກ຺ກສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐິ ເອວ ຣາຄສມຸຏ຺ຐານາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປກຕິຣູປໍ. ຉນ຺ນໍ ປນ ກາມາວຈຣເທວານໍ ວິຊ຺ຊມານາປິ ສຸກ຺ກຘາຕຸ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິວເສນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຣາເຄນາປິ ຐານໂຕ ນ ຄຬຕິ, ຍຖາຐາເນ ເອວ ຐຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊມານາ ຕງ຺ຂຓິກປຣິຬາຫວູປສມາວຫາ ເມຖຸນກິຈ຺ຈນິຏ຺ຐາປິຕາ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກາຍສມ຺ຜສ຺ສສຸຂເມວ ເຕສໍ ກາມກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຂີຓາສວານໍ ປນ ອນາຄາມີນຎ຺ຈ ສພ຺ພໂສ ກາມຣາຄາຠາເວນ ສຸກ຺ກຘາຕຸວິກາຣມ຺ປິ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມານໍ ປນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກາມຣາເຄນ ຊນິຕຕ຺ຕາ ອນາຫາຣູປຊີວິຕຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ພຖາ ສຸກ຺ກຘາຕຸປິ ນຕ຺ເຖວ. ຕເຖວາຕິ ໂມຈນສ຺ສາເທນ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມໂຕຕິອາທິໍ ອຕິທິສຕິ. ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ຐີຕິ ຐານາຈາວນາ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ປທຠາຊເນ (ປາຣາ. ໒໓໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທກໂສຕໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ທກໂສໂຕໂຣຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖາຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຕີສຸປິ ວາເທສຸ. ອຘິວາເສຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸນ ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂມຈນສ຺ສາທໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ. ອນ຺ຕຣາ ນິວາເຣຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ເຕ ກຕູປກ຺ກເມນ ຐານາ ຈຸຕໍ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ນິວາເຣຕຸໍ. ໂມຈນສ຺ສາເທນ ຫຕ຺ຖປຣິກມ຺ມາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ທຸກ຺ກຏເມວ, ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມາຠາວໂຕ ປນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ທກໂສໂຕໂຣຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຍໍ ສພ຺ພາຈຣິຍສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຂຠກຣຓປຈ຺ຈໂຍ ນາມ ວິສຠາຄເຠສຊ຺ຊເສນາສນາຫາຣາທິປຈ຺ຈໂຍ. ນານາວິຘໍ ສຸປິນນ຺ຕິ ຂຸຠິຕວາຕາທິຘາຕູນໍ ອນຸຄຸຓໍ. ອນຸຠູຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ຠູຕປຸພ຺ພໍ ມນສາ ປຣິກປ຺ປິຕປຸພ຺ພຎ຺ຈ. ສຄ຺ຄນຣກເທສນ຺ຕຣາທີນມ຺ປິ ຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖກາມຕາຍ ວາ ອນຕ຺ຖກາມຕາຍ ວາຕິ ອິທໍ ເທວຕານໍ ຫິຕາຫິຕາຘິປ຺ປາຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖາຍ ວາ ອນຕ຺ຖາຍ ວາຕິ ສຠາວໂຕ ຠວິຕພ຺ພໍ ຫິຕາຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ເທວຕາຫິ ອຸປສໍຫຣິຍມານານິ ອາຣມ຺ມຓານິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຕ຺ຖິ, ກຖໍ ຕານິ ປຸຣິໂສ ປສ຺ສຕິ, ເທວຕາ ວາ ຕານິ ອວິຊ຺ຊມານານິ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕີຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ໂສ ຕາສນ຺ຕິອາທິ. ເຕນ ‘‘ເອວເມໂສ ປຣິກປ຺ປຕູ’’ຕິ ເທວຕາຫິ ຈິນ຺ຕິຕມຕ຺ເຕນ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ຄສນ຺ຕຕິໂຕ ນິປຕິຕ຺ວາ ເທວຕາຫິ ຈິນ຺ຕິຕນິຍາເມເນວ ປຣິກປ຺ປມານໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ເຕນ ປຣິກປ຺ປມານານິ ອາຣມ຺ມຓານິ ເທວຕາຫິ ອຸປສໍຫຏານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ຈ ໂສ ເທວຕານຸຠາເວນ ປສ຺ສຕິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ວິຍ ປຸຕ຺ຕປຏິລາຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີສຸ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິທິວເສ ມຫາມາຍາເທວິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສນ ເອກສ຺ສ ເສຕວຣວາຣຓສ຺ສ ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິປວິຏ຺ຐຠາວທສ຺ສນໍ ປຸຕ຺ຕປຏິລາຠນິມິຕ຺ຕໍ ສຸປິນໍ ນາມ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ສ຺ເວ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ປກ຺ຂສ຺ສ ຣຕ຺ຕິວິຠາຍນກາເລ ຫິມວນ຺ຕໍ ພິພ຺ໂພຫນໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມປຈ຺ຉິມສມຸທ຺ເທສຸ ວາມທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ທກ຺ຂິຓສມຸທ຺ເທ ປາເທ ຈ ໂອທຫິຕ຺ວາ ມຫາປຖວິຍາ ສຍນໍ ເອໂກ, ທພ຺ພຕິຓສງ຺ຂາຕາຍ ຕິຣິຍາ ນາມ ຕິຓຊາຕິຍາ ນງ຺ຄລມຕ຺ຕຣຕ຺ຕທຓ຺ຑາຍ ນາຠິໂຕ ອຸຄ຺ຄຕາຍ ຂເຓນ ອເນກໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ນຠໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐານໍ ເອໂກ, ເສຕານໍ ກຓ຺ຫສີສານໍ ກິມີນໍ ປາເທຫິ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ຍາວ ຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐານໍ ເອໂກ, ນານາວຓ຺ຓານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສກຸຓານໍ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປາທມູເລ ເສຕວຓ຺ຓຕາປຊ຺ຊນໍ ເອໂກ, ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມຫໂຕ ມີຬ຺ຫປພ຺ພຕສ຺ສ ອຸປຣິ ອລິມ຺ປມານສ຺ສ ຈງ຺ກມນໍ ເອໂກຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ມຫາສຸປິນາ ນາມ, ອິເມ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ສມ຺ໂພຘິຍາ, ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ອຣິຍມຄ຺ຄປ຺ປກາສນສ຺ສ, ຄິຫີນຎ຺ຈ ສຣຓູປຄມນສ຺ສ, ຂຕ຺ຕິຍາທິຈຕຸວຓ຺ຓານໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປຏິລາຠສ຺ສ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ລາເຠ ອລິຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ຈ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສຬສ ສຸປິນາ ປາກຏາ ເອວ. ເອກນ຺ຕສຈ຺ຈເມວາຕິ ຜລນິຍມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສ຺ສນໍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິປລ຺ລຕ຺ຖເມວ. ຘາຕຸກ຺ໂຂຠາທີສຸ ຈຕູສຸ ມູລກາຣເຓສຸ ທ຺ວີຫິ ຕີຫິປິ ກາຣເຓຫິ ກທາຈິ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສໍສຄ຺ຄເຠທໂຕ’’ຕິ. ສຸປິນເຠໂທຕິ ສຈ຺ຈາສຈ຺ຈຕ຺ຖຕາເຠໂທ.

ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕຄຕິນິມິຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎຣູປເມວ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອາທິ ເຍສໍ ສຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ຕານິ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທີນິ ອາຣມ຺ມຓານິ ຍສ຺ສ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓໍ. ອີທິສານີຕິ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓານິ ຣາຄາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຈ. ສພ຺ໂພຫາຣິກຈິຕ຺ເຕນາຕິ ປຏິພຸທ຺ຘສ຺ສ ປກຕິວີຖິຈິຕ຺ເຕນ. ໂກ ນາມ ປສ຺ສຕີຕິ ສຸຕ຺ຕປຏິພຸທ຺ຘຠາວວິຍຸຕ຺ຕາຍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ນາມ ນ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນາຫ ‘‘ສຸປິນສ຺ສ ອຠາໂວວ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕຕິ ອິມິນາ ນິທ຺ທາວເສນ ປວຕ຺ຕມານຠວງ຺ຄສນ຺ຕຕິພ຺ຍວຫິຕາຍ ກຸສລາກຸສລາຍ ມໂນທ຺ວາຣວີຖິຍາ ຈ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ຍາ ນິທ຺ທາຕິອາທິ. ທ຺ວີຫິ ອນ຺ເຕຫິ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ກຸສລາກຸສລສງ຺ຂາເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ອນ຺ເຕຫິ ມຸຕ຺ໂຕ. ອາວຊ຺ຊນຕທາຣມ຺ມຓກ຺ຂເຓຕິ ສຸປິເນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣວີຖິຍາ ອຠາວໂຕ ມໂນທ຺ວາເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸປິນນ຺ເຕປິ ຕທາຣມ຺ມຓວຈນໂຕ ອນຸຠູເຕສຸ ສຸຕປຸພ຺ເພສຸ ວາ ຣູປາທີສຸ ປຸຣາປຕ຺ຕິຠາເວນ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິປລ຺ລາສໂຕ ປວຕ຺ຕມານາປິ ກາມາວຈຣວິປາກຘມ຺ມາ ປຣິຕ຺ຕຘມ຺ເມ ນິສ຺ສາຍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ສຣູປໂຕ ປຣິຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິອາກາຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຣາຄາທິສວິປາກຘມ຺ມານມ຺ປິ ເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປຏິສນ຺ຘາທິວິປາການມ຺ປິ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາ ຈ ອຸປປນ຺ນາ ເອວ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຖຸຘມ຺ມວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປນ ສມ຺ມຸຕິຠູຕໍ ກສິຓາທິປຏິຠາຄາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປຈາຣປ຺ປນາທິວສປ຺ປວຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຘມ຺ມາ ເອວ ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຕິເກ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໒) ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓາຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ສ຺ວາຍນ຺ຕິ ສຸປິໂນ. ວິປລ຺ລາເສນ ປຣິກປ຺ປິຕປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ‘‘ທຸພ຺ພລວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວິຊ຺ຊມານາຣມ຺ມເຓ ອວສວຕ຺ຕິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນາຫ ອວິສເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິອາທິ.

ອາປຕ຺ຕິນິກາຍສ຺ສາຕິ ອິທໍ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄ-ສທ຺ທສ຺ສ ອນຸຣູປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິນິກາຍສ຺ສ, ວຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ກິໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ. ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ເທນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຸທາເຍ ນິປ຺ຜນ຺ນສ຺ສາປິ ສທ຺ທສ຺ສ ຕເທກເທເສປິ ປສິທ຺ຘິ ອິຘ ຣຸຬ຺ຫີ ນາມ, ຕາຍ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ຍຸຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ໂທ, ເຕນ. ຣຸຬ຺ຫິຍາ ກາຣຓມາຫ ອວຍເວອິຈ຺ຈາທິນາ.

ກາລຎ຺ຈາຕິ ‘‘ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິຕກາລຎ຺ຈ, ‘‘ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ຊາເຕ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ໂມເຈຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ກາໂລ ຄມ຺ມຕິ. ນວມສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ວີມໍສາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ. ວຕ຺ຖູຕິ ວິສຍໍ.

໒໓໘. ໂລມາ ເອເຕສໍ ສນ຺ຕີຕິ ໂລມສາ, ພຫຸໂລມປາຓກາ.

໒໓໙. ໂມຈເນນາຕິ ໂມຈນປ຺ປໂຍເຄນ. ໂມຈນສ຺ສາທສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂມຈນິຈ຺ຉາວ ໂມຈນສ຺ສາໂທ, ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເຈຕນາ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປນ ໂມຈເນ ອສ຺ສາທໍ ສຸຂໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິຍາ ເຈຕນາຍາຕິ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອິຕຣຖາ ສຸຂຕ຺ຖາຍ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ອາໂຣຄ຺ຍາທິອຕ຺ຖາຍາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ອາໂຣຄ຺ຍາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ໂມຈນິຈ຺ຉາຍ ເຈຕນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖວ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໒໔໐. ວາຍມໂຕຕິ ອງ຺ຄຊາເຕ ກາເຍນ ອຸປກ຺ກມໂຕ. ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິສຫສ຺ສານີຕິ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກາທີນິ ອນາມສິຕ຺ວາວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ປນ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກາທິເຠເທນາປິ ຄຓນາ ກາຕພ຺ພາ. ເອເກນ ປເທນາຕິ ເຄຫສິຕເປມປເທນ. ຕເຖວາຕິ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຍ ເອວ ຄາຬ຺ຫໍ ປີຬນາທິປ຺ປໂຍຄໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ສຸປເນນ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ໂມຈນສ຺ສາທສ຺ສ ນິມິຕ຺ເຕ ອູຣຸອາທີຫິ ກຕອຸປກ຺ກມສ຺ສ ວິຊຫນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ອສຸຠມນສິກາຣາຠາເວປິ ປໂຍຄາຠາເວເນວ ໂມຈເນປິ ອນາປຕ຺ຕິ ທີປິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຕນ ອຸປກ຺ກເມນ ມຸຕ຺ເຕຕິ ມຸຈ຺ຈມານໍ ວິນາ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ສຸກ຺ເກ ຐານໂຕ ມຸຕ຺ເຕ. ຍທິ ປນ ອຸປກ຺ກເມ ກເຕປິ ມຸຈ຺ຈມານເມວ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ ປໂຍເຄນ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາ. ຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍາຕິ ຈີວຣາທີສຸ ລິມ຺ປນປຣິຫາຣາຍ ຫຕ຺ເຖນ ອງ຺ຄຊາຕຄ຺ຄຫຓໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕປ຺ປໂຍໂຄ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອໂນກາສນ຺ຕິ ອງ຺ຄຊາຕປ຺ປເທສໍ.

໒໖໒. ສຸປິນນ຺ເຕນ ກາຣເຓນາຕິ ສຸປິນນ຺ເຕ ປວຕ຺ຕອຸປກ຺ກມເຫຕຸນາ. ອາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນເຍວ ຫິ ອຍໍ ອນາປຕ຺ຕິ ອວິສຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຈສ຺ສ ວິສໂຍ ໂຫຕິ ນິຈ຺ຈເລນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໒໖໓. ວິນີຕວຕ຺ຖຸປາຬິຍໍ ອຓ຺ຑກຓ຺ຑຸວນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂມຈນາຘິປ຺ປາເຍນ ອຓ຺ຑຈລເນນ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສາປິ ຈລນໂຕ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກໂມ ໂຫຕີຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ປນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ນ ຈລຕິ, ເອວໍ ອຓ຺ຑເມວ ກຓ຺ຑຸວເນນ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ ອຓ຺ຑສ຺ສ ອນງ຺ຄຊາຕຕ຺ຕາ.

໒໖໔. ວຕ຺ຖິນ຺ຕິ ອງ຺ຄຊາຕສີສຈ຺ຉາທກຈມ຺ມໍ. ອຸທຣໍ ຕາເປນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຸທຣຕາປເນນ ອງ຺ຄຊາເຕປິ ຕຕ຺ເຕ ຕາວຕ຺ຕເກນ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກໂມ ກໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໖໕. ເອຫິ ເມ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ສາມເຓຣາຕິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕຸ, ເຕນ ກຣິຍມານສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕຈລນສ຺ສ ໂມຈນສ຺ສາເທນ ສາທິຍນໂຕ ຕໍ ຈລນໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສາທິຍນຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕຈລນສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕາ ອສ຺ສາທເຈຕນາວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ນ ອາຓາປນວາຈາ ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ ອສິຊ຺ຌນໂຕ. ເອວໍ ອາຓາເປຕ຺ວາປິ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ໂມຈນສ຺ສາທໍ ປຏິວິໂນເທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິອສມ຺ຠວໂຕ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອນາຓຕ຺ຕິກໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຊາຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອາຓາປນວາຈາຍ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ປນ ປເຣນ ອນາຓຕ຺ເຕນ ພລກ຺ກາເຣນາປິ ກຣິຍມານປ຺ປໂຍຄໍ ໂມຈນສ຺ສາເທນ ສາທິຍຕິ, ຕສ຺ສາປິ ມຸຕ຺ເຕ ປຐມປາຣາຊິເກ ວິຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ, ອມຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ໂມຈນສ຺ສາເທ ເຈຕນາຍ ປນ ອສຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາປິ ມຸຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕເມວ.

໒໖໖. ກາຍຕ຺ຖມ຺ຠນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຈລນວເສນ ຍຖາ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຸປກ຺ກໂມ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາ ວິຊມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຸປນິຊ຺ຌາຍນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອງ຺ຄຊາຕນ຺ຕິ ຊີວມານອິຕ຺ຖີນໍ ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ເນຕໂຣ.

໒໖໗. ປຸປ຺ຜາວລີຕິ ກີຬາວິເສໂສ. ຕໍ ກິຣ ກີຬນ຺ຕາ ນທີອາທີສຸ ຉິນ຺ນຕຏໍ ອຸທເກນ ຈິກ຺ຂລ຺ລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸໂຠ ປາເທ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ປຕນ຺ຕິ, ‘‘ປຸປ຺ຜາວລິຍ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປໂຍຊກຕ຺ເຕນ ທ຺ວິກມ຺ມິກຕ຺ຕາ ‘‘ວາລິກໍ ອງ຺ຄຊາຕ’’ນ຺ຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ເຈຕນາ, ອຸປກ຺ກໂມ, ມຸຈ຺ຈນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໖໙. ທຸຕິເຍ ເກສຸຈິ ວາຕປາເນສຸ ວິວເຏສຸ ພຫິປິ ອນ຺ຘກາຣຕ຺ຕາ ອາໂລໂກ ນ ປວິສຕິ, ວິວຏກວາເຏນ ອຎ຺ຎໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອາໂລກສ຺ສ ນິວາຣຓໂຕ ກວາຏສ຺ສ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສ ຆນນ຺ຘກາໂຣວ ໂຫຕິ, ຕາທິສານິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຍສຸ ວິວເຏສຸ ອນ຺ຘກາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄມງ຺ຄານໍ ປຣາມສນກ຺ຂເຓ ອນາຈາຣານຸກູລາ ຫຸຕ຺ວາ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຓ຺ຓຠຓນກ຺ຂເຓ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ມຎ຺ເຎຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ’’ຕິ, ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ວິຍາຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸລິຕ຺ຖີນໍ ເອວໍ ປເຣຫິ ອຠິຠວນໍ ນາມ ອຈ຺ຈນ຺ຕາວມາໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວິປ຺ປກາຣ’’ນ຺ຕິ.

໒໗໐. ໂອຕິຓ຺ຓສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນປກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍກ຺ຂາທີຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຕ຺ຕຸສາຘນປກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກູປາທີນີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິສຣີຣສງ຺ຂາເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ.

໒໗໑. ອສ຺ສາຕິ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທິກສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ.

໒໗໓. ເອເຕສໍ ປທານນ຺ຕິ ອາມສນາທິປທານໍ. ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີຕິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ. ນໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ກາຍວິເສສນຠາເວນ ເອຕໍ ກາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອມສນ຺ໂຕ…ເປ… ເອກາວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອນິວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນິວຕ຺ຖໍ. ສນິວຕ຺ຖາຍ ປນ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣນ຺ຕສ຺ສ ນິວຕ຺ຖສາຏໂກປຣິ ຫຕ຺ເຖ ອາຣຸຬ຺ເຫ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ສາຏກໂຕ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາຣາເປຕ຺ວາ ຊງ຺ຆໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐນິທ຺ເທເສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຍສໍສຄ຺ຄນິທ຺ເທເສ. ເຕນາຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ວຕ຺ຖຸສຎ຺ຎາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ກາຣເຓນ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕໍ ຄຣຸກໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກເຣຍ຺ຍ ປກາເສຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ.

ສຎ຺ຎາຍ ວິຣາຄິຕມ຺ຫີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ວິຣທ຺ຘາຍ. ອິທໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕໍ, ອນາຄຕຎ຺ຈ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກໍ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄເນວ ສາຣຕ຺ຕໍ. ວິຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄຣຫິຕໍ ມາຕຸອາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ມາຕຸເປມາທິວເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຣຕ຺ຕມ຺ປິ ອິຕ຺ຖິໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ເອວ. ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສເມຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖໍ ສເມຕີຕິ ເຈ? ຍທິ ຫິ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາ ວິຣາຄິຕາ ຠເວຍ຺ຍ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘຄ຺ຄຫເຓປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນາປິ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາຍ ເອວ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໒໗໖) ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ກາຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາ ວິຣາຄິຕາ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ກາຍໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາຍ ເຈວ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄສ຺ສ ຈ ກາຍຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ຈ ສມ຺ຠວາ ຍຖາວຕ຺ຖຸກໍ ສງ຺ຆາທິເສສເມວ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ມຫາສຸມຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕວາໂທວ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ພາຫາຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ປຣິກ຺ຂິປໂຕ ມຊ຺ຌຄຕານໍ ວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ‘‘ມຊ຺ຌຄຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍປິ ສເມຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນີເລນ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໂຕ ກາຬິຕ຺ຖີ ວຸຕ຺ຕາ.

໒໗໙. ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ຜສ຺ສສຸຂເສວນາຘິປ຺ປາໂຍ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາມສນວາເຣ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘວເສນ ຜສ຺ສປຏິວິຊານນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕ ອາປຕ຺ຕິຍາຠາວໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອິທໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄມຕ຺ເຕນ ກາຍຈລນສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອິຕ຺ຖິຍາ ກຣິຍມານກາຍຈລນໍ ສາທິຍໂຕປິ ປໂຍຄາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມປາຣາຊິເກ ປນ ປເຣຫິ ອຸປກ຺ກມິຍມານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເສວນາຘິປ຺ປາເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເຕນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອງ຺ຄຊາຕກ຺ໂຂໂຠ ສຍເມວ ອວສ຺ສໍ ສຎ຺ຊາຍຕິ, ໂສ ຈ ເຕນ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ນເຍນ ປຐມສງ຺ຆາທິເສເສປິ ປເຣນ ກຣິຍມານປໂຍຄສາທິຍມາເນປິ ອງ຺ຄຊາຕກ຺ໂຂຠສມ຺ຠເວນ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈຕຸຕ຺ເຖຕິ ‘‘ນ ຈ ກາເຍນ ວາຍມຕິ, ນ ຈ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣ. ຜສ຺ສປຏິວິຊານນມ຺ປີຕິ ອປິ-ສທ຺ເທນ ຕຕິຍວາເຣ ວິຍ ວາຍາໂມປິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາມສເນ ວິຍາຕິ ອິທໍ ປນ ຜສ຺ສປຏິວິຊານນາຠາວມຕ຺ຕສ຺ເສວ ນິທສ຺ສນໍ, ນ ປໂຍຄາຠາວສ຺ສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄ ສມຸປ຺ປນ຺ເນປິ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ, ວິຈ຺ຉິນ຺ເນ ປນ ຕສ຺ມິໍ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນານໂຍ.

໒໘໑. ເອຕ຺ຖ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ເຄຫສິຕເປເມນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ຜຸສເນ ທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກາຣຸຎ຺ເຎນ ປນ ວຕ຺ຖາທິໍ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໍ ‘‘ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ອວສສຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊນ຺ຕິໍ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ສຫສາ ອນາມາສນ຺ຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເກສາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາເຍນ ອາກຑ຺ຒໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ນ ຫິ ມີຍມານໍ ມາຕຣໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍ ມາຕຸຍາປິ ອາມາໂສ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມາຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາ ກາຕພ຺ພໍ ປນ ອຎ຺ຎາສມ຺ປິ ອິຕ຺ຖີນໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ອນາມາສຕ຺ເຕ ວິເສສາຠາວາ.

ຕິຓຓ຺ຑຸປກນ຺ຕິ ຫິຣິເວຣາທິມູເລຫິ ເກສາລງ຺ກາຣຕ຺ຖາຍ ກຕຈຸມ຺ພຏກໍ. ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາສນາທິຠາວໂຕ ອປເນຕ຺ວາ. ປູຊາທິອຕ຺ຖໍ ປນ ຕາວກາລິກມ຺ປິ ອາມສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສີສປສາຘນກທນ຺ຕສູຈິອາທີຕິ ອິທໍ ສີສາລງ຺ກາຣຕ຺ຖາຍ ປຏປິໂລຕິກາທີຫິ ກຕໍ ສີສປສາຘນກຎ຺ເຈວ ທນ຺ຕສູຈິອາທິ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສີສປສາຘນໍ ສິປາຏິໂກປກຣຓຕ຺ຖາຍ ເຈວ ທນ຺ຕສູຈິອຸປກຣຓຕ຺ຖາຍ ຈ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ເກສກລາປໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕິຣິຍໍ ປເວສນຕ຺ຖາຍ ກຕາ ທນ຺ຕສູຈິ ເອວ ສີສປສາຘນກທນ຺ຕສູຈີຕິ ເອກເມວ ກຕ຺ວາ ສິປາຏິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕພ຺ພສູຈິເຍວ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປກຣຓນ຺ຕິ ສິປາຏິກາສູຈິອຸປກຣຓນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ໂປຕ຺ຖກຣູປນ຺ຕິ ສຸຘາທີຫິ ກຕໍ, ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕານໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນໍ ສຓ຺ຐາເນນ ກຕມ຺ປິ ອນາມາສເມວ. ອິຕ຺ຖິຣູປາທີນິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ, ວຕ຺ຖຠິຕ຺ຕິອາທິຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ວຬຎ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວຣູເປຫິ ອນາມາເສ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄ ອສຕິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ອາມສໂຕ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນາມາສມ຺ປິ ທຓ຺ຑປາສາຓາທີຫິ ເຠທນສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປາຬິຍມ຺ປິ ອາປທາສຸ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອາມສເນປິ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ສປ຺ປິນີອາທີຫິ ວາຬມິຄີຫິ ຈ ຄຫິຕປາຓການໍ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ຕໍ ສປ຺ປິນີອາທິໍ ວຕ຺ຖທຓ຺ຑາທີຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ, ມາຕຸອາທິໍ ອຸທເກ ມີຍມານໍ ວຕ຺ຖາທີຫິ ຄເຫຕຸໍ, ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໍ ເກສາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພວ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ນ ຕ຺ເວວ ອາມສິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ວຈນໍ ອມີຍມານວຕ຺ຖຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ.

ມຄ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ເທນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສາມີຈິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ປນ ອາສນໍ ອປຎ຺ຎເປຕ຺ວາວ ນິສີທຖາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຍເມວ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖຊາຕການີຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠູຕຄາມຠາເວເນວ ຐິຕານິ. ກີຬນ຺ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕກໍ ປນ ປຣິໂຠຄາຣຫໍ ສພ຺ພຖາ ອາມສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ທສ຺ສາມີຕິ ອິທໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນປິ ອຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ ອນາມາສຕ຺ຕາຠາວາ.

ມຓີຕິ ເວຬຸຣິຍາທິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ໂຊຕິຣສາທິເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ມຓິ. ເວຬຸຣິໂຍຕິ ອລ຺ລເວຬຸວຓ຺ໂຓມຓິ, ‘‘ມຊ຺ຊາຣກ຺ຂິ ມຓ຺ຑລວຓ຺ໂຓ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສິລາຕິ ມຸຄ຺ຄມາສວຓ຺ຓາ ອຕິສິນິທ຺ຘາ ກາຬສິລາ, ມຓິໂວຫາຣໍ ອາຄຕາ ຣຕ຺ຕເສຕາທິວຓ຺ຓາ ສຸມຏ຺ຐາປິ ສິລາ ອນາມາສາ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຣຊຕນ຺ຕິ ກຫາປຓມາສາທິເຠທໍ ຊຕຸມາສາທິໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ຣູປິຍໍ ຄຫິຕໍ. ໂລຫິຕງ຺ໂກຕິ ຣຕ຺ຕມຓິ. ມສາຣຄລ຺ລນ຺ຕິ ກພຣວຓ຺ໂຓ ມຓິ, ‘‘ມຣກຕ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ປິສິຕ຺ວາ ໂຍຊິຕານໍ ມຸຕ຺ຕານໍ ຣຕນຠາວວິຣຫໂຕ ຄຫຓກ຺ຂເຓປິ ຣຕນາກາເຣນ ອເປກ຺ຂິຕາຠາວາ ‘‘ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາວ ປນ ຕາ ມຸຕ຺ຕາ ຣຕນຣູເປນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕາວ ອາມສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ເອວໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຣຕນປາສາຓໍ ປິສິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ເຊ ໂຍຊນຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ, ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ປນ ປິສິຕ຺ວາ ໂຍຊນເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຄຫຏ຺ເຐຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທິນ຺ນມ຺ປິ ຍທິ ເຠສຊ຺ເຊ ສຸວຓ຺ຓາທິຣູເປນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວິໂຍເຊຕຸຎ຺ຈ ສກ຺ກາ, ຕາທິສໍ ເຠສຊ຺ຊມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕໍ ຄຕໍ ເຈ, ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຊາຕິຜລິກໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສູຣິຍກນ຺ຕຈນ຺ທກນ຺ຕາທິກໍ ຊາຕິປາສາຓໍ ມຓິມ຺ຫິ ເອວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຘມນສງ຺ໂຂ ຈ ໂຘຕວິທ຺ໂຘ ຈ ຣຕນມິສ຺ໂສ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິທ຺ໂຘຕິ ມຓິອາທິຠາເວນ ກຕຉິທ຺ໂທ.

ຣຕນມິສ຺ໂສຕິ ກຎ຺ຈນລຕາທິວິຈິຕ຺ໂຕ, ມຸຕ຺ຕາທິຣຕນຂຈິໂຕ ຈ, ເອເຕນ ຘມນສງ຺ຂໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຣຕນມິສ຺ໂສວ ອນາມາໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສິລາຍມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປານີຍສງ຺ໂຂຕິ ອິມິນາວ ຖາລກາທິອາກາເຣນ ກຕສງ຺ຂມຍຠາຊນານິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເສສາຕິ ຣຕນສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ.

ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຘາຕຸປາສາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ປຏິກ຺ຂິປີຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍຘາຕຸກຣຓ຺ຑກສ຺ສ, ພຸທ຺ຘຣູປາທິສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກກຣເຓ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຣູປິຍຉຑ຺ຑກຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣູປິຍຉຑ຺ຑກສ຺ສ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ອາມສິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເກຬາປຍິຕຸນ຺ຕິ ອາມສິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈາເຣຕຸໍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຈວຣເມວ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຄປກາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ອຎ຺ເຎ ວາ, ຫຕ຺ເຖນ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ກຈວຣໍ ອປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ມລມ຺ປິ ປມຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ ເກຬາຍນສທິສຕ຺ຕາ. ອາຣກູຏໂລຫນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ກິຕ຺ຕິມໂລຫວິເສໂສ. ຕິວິຘຎ຺ຫິ ກິຕ຺ຕິມໂລຫໍ ກໍສໂລຫໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ ຫາຣກູຏໂລຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕິປຸຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ກໍສໂລຫໍ ນາມ. ສີສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ. ຣສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ຫາຣກູຏໂລຫໍ ນາມ. ຕໍ ປນ ‘‘ຊາຕຣູປຄຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ຣູປິເຍສຸ ປນ ອຄຓິຕຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ອາມສເນ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພກປ຺ປິໂຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓາທິມຍານໍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣານໍ ອາມສນໂຄປນາທິວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ສພ຺ພຖາ ກປ຺ປິໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມວິນຍວຓ຺ຓນຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆິກເມວ ສຸວຓ຺ຓາທິມຍໍ ເສນາສນໍ, ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣາ ຈ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລິການີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ປຐມເມວ ອນາມສິຕ຺ວາ ປາສາຓາທິນາ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ເຠທໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑຕ຺ຖາຍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ກິຎ຺ຈິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ, ວິໂຍເຊຕ຺ວາ ວາ ອາມສິຕພ຺ພ.

ຜລກຊາລິກາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ສຣປຣິຕ຺ຕາຓາຍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ກິຏິກາຜລກໍ ອກ຺ຂິຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ອຍໂລຫາທີຫິ ຊາລາກາເຣນ ກຕ຺ວາ ສີສາທີສຸ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕພ຺ພໍ ຊາລິກໍ ນາມ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກວຈາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນາມາສານີຕິ ມຈ຺ຉຊາລາທິປຣູປໂຣຘກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຣປຣິຕ຺ຕາຓໍ ຕສ຺ສ ອາວຸຘຠຓ຺ຑຕ຺ຕາຠາວາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຣູປໂຣຘນິວາຣຓໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອາສນສ຺ສາຕິ ເຈຕິຍສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ກຕປຣິຠຓ຺ຑສ຺ສ. ພນ຺ຘິສ຺ສາມີຕິ ກາກາທີຫິ ອທູສນຕ຺ຖາຍ ພນ຺ຘິສ຺ສາມິ.

‘‘ເຠຣິສງ຺ຆາໂຏຕິ ສງ຺ຆຏິຕຈມ຺ມເຠຣີ. ວີຓາສງ຺ຆາໂຏຕິ ສງ຺ຆຏິຕຈມ຺ມວີຓາ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈມ຺ມວິນທ຺ຘານິ ວີຓາເຠຣິອາທີນີ’’ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວຈນໂຕ ວິເສສາຠາວາ, ‘‘ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ຕໂຕ ວິເສສສ຺ສ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ເຠຣິອາທີນໍ ວິນທ຺ຘໂນປກຣຓສມູໂຫ ເຠຣິວີຓາສງ຺ຆາໂຏຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ສງ຺ຆຏິຕພ຺ໂພຕິ ສງ຺ຆາໂຏຕິ ກຕ຺ວາ. ຕຸຈ຺ຉໂປກ຺ຂຣນ຺ຕິ ອວິນທ຺ຘຈມ຺ມເຠຣິວີຓານໍ ໂປກ຺ຂຣໍ. ອາໂຣປິຕຈມ຺ມນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອາໂຣປິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຐປິຕມຸຂຈມ຺ມມຕ຺ຕໍ, ນ ເສໂສປກຣຓສຫິຕໍ. ສຫິຕໍ ປນ ສງ຺ຆາໂຏຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ໂອນຫິຕຸນ຺ຕິ ເຠຣິໂປກ຺ຂຣາທີນິ ຈມ຺ມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຈມ຺ມວຏ຺ຏິອາທີຫິ ສພ຺ເພຫິ ອຸປກຣເຓຫິ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ.

ປາຬິຍໍ ປຓ຺ຑກສ຺ສາຕິ ປຓ຺ຑເກນ. ປາຣາຊິກປ຺ປໂຫນກກາເລຕິ ອກຸຖິຕກາເລ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄາທິຠາເວ ສພ຺ພາວຕ຺ຖາຍປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຓ຺ຐາເນ ປຎ຺ຎາຍມາເນ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ ນ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສງ຺ກມາທີນໍ ຐານາຈາວນວເສນ ອຈາເລຕພ຺ພຕາຍ ນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໂວຫາໂຣຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໘໒. ເອກປທິກສງ຺ກໂມຕິ ຕນຸກເສຕຸ. ‘‘ອາວິຎ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈາເລຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຍ ເອວ ຣຊ຺ຊຸຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ນ ອິຕຣາຍ ຠິຕ຺ຕິຖມ຺ຠາທິຄຕິກຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຍາ ມຫາຣຊ຺ຊຸ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ຈາເລຕຸໍ ຍຸຕ຺ເຕ ຕນຸກຣຊ຺ຊຸທຓ຺ຑເກ ອຈາເລຕ຺ວາ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສາປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວາຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພາຕິ ຉາທນາທິວເສນ ຄູຫິຕພ຺ພາ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິຕາ, ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາໂຄ, ວາຍາໂມ, ເຕນ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຜຸສນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໘໕. ຕຕິເຍ ອສທ຺ຘມ຺ມປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ. ພາລາຕິ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕໍ ອຊານນ຺ຕີ, ສຸຣາມທມຕ຺ຕຕາຍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທິຠາເວນ ຈ ອຊານນ຺ຕີປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ນ ຕາວ ສີສໍ ເອຕີຕິ ສງ຺ຆາທິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາຣິປູຣິ ນ ໂຫຕິ, ມຄ຺ຄເມຖຸເນຫິ ອຆຏິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ໂຫຕິ ເອວ.

ອປສາເທຕີຕິ ອປສາທກຣວຈນໍ ກໂຣຕິ. ໂທສໍ ເທຕີຕິ ໂທສໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຕີຫີຕິ ອນິມິຕ຺ຕາສີຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຠາເວນາປິ ອຕ຺ຖໂຍຊນາຣຫຕ຺ຕາ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄາທິປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕຕານິຍໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ປນ ອຏ຺ຐຫິ ປເທຫິ ປຣິພ຺ພາຊິກາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໒໘໙) ວິຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຸຎ຺ຈິກປນາຬິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸຎ຺ຈິກາຉິທ຺ທມຕ຺ຕໍ. ສຸກ຺ຂໂສຕາຕິ ທກໂສຕສ຺ສ ສຸກ຺ຂຕາຍ ໂລຫິຕວຓ຺ຓວິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸທ຺ຘານີຕິ ເມຖຸນາທິປເທຫິ ອໂຍຊິຕານິປິ. ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ຆຏິຕາເນວາຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ເຄຫິປິ ອນິມິຕ຺ເຕ ‘‘ຕວ ວຈ຺ຈມຄ຺ໂຄ, ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄ ວາ ອີທິໂສ’’ຕິອາທິນາ ຆຏິເຕປິ ອາປຕ຺ຕິກຣາເນວ.

໒໘໖. ຄຣຸກາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາຍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

໒໘໗. ຫສນ຺ໂຕ ຫສນ຺ໂຕຕິ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ອຫສນ຺ໂຕປິ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ວິປຣິຓຕຈິຕ຺ຕຕໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ປກາເສນ຺ໂຕ ວທຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ.

ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕຕິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ໂອຠາເສນ຺ຕສ຺ສ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ.

໒໘໘. ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິວິຊານນໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິວິຊານເນ ປນ ສຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ ປຣິພ຺ພາຊິກາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໒໘໙) ວິຍ ອເຂຕ຺ຕປທຕ຺ຕາ. ເຂຕ຺ຕປເທ ຫິ ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ສິຍາ ເມຖຸນຘມ຺ມຍາຈນວຕ຺ຖຸທ຺ວເຍ (ປາຣາ. ໒໘໙) ວິຍ, ຕໍ ປນ ວຕ຺ຖຸທ຺ວຍໍ ເມຖຸນຍາຈນໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖສງ຺ຆາທິເສເສ ວຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທມຕ຺ເຕນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ເຂຕ຺ຕປເທນ ວທນ຺ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິຍາ ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ກິໍ ໂຫຕີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ອຍໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕີຕິ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍເນເວຕ຺ຖ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ອເຂຕ຺ຕປເທ ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຂຕ຺ຕປເທ ປນ ປຏິວິຊານເນ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອປ຺ປຏິວິຊານເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ທຸກ຺ກຏໍ, ອເຂຕ຺ຕປທໂຕ ວິເສສາຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປເທປິ ອເຂຕ຺ຕປເທ ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ເຂຕ຺ຕປເທ ປນ ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ນວາວຸຕນ຺ຕິ ນວວີຕໍ.

໒໘໘. ອສທ຺ຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເມຖຸນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຸຕ຺ຕສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ພີຊນິກ຺ເຂປໂຕ ວປ຺ປປຣິຍາຍໍ ລຠຕີຕິ.

ສໍສີທຕີຕິ ວຫຕິ, ສໍສຣີຍຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ຕຖາສຎ຺ຎິຕາ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທຣາໂຄ, ເຕນ ໂອຠາສນໍ, ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໙໐. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປເຣຫິ ປຕ຺ເຕ ປາຕິຍມານານໍ ຠິກ຺ຂາປິຓ຺ຑານໍ ປາໂຕ ສນ຺ນິປາໂຕຕິ ປິຓ຺ຑປາໂຕຕິ ຠິກ຺ຂາຫາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍສທິສຕາຍ ອຎ຺ໂຎປິ ໂຍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ວິນາ ຠິກ຺ຂູຫິ ລທ຺ໂຘ ປິຓ຺ຑປາໂຕຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຕິ ເອຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປຕິກຣຓຏ຺ເຐນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ໂຣຄທຸກ຺ຂານໍ ວາ ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ອຍຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຈ຺ຈໂຍ. ສປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ຫິຕສ຺ສ. ນຄຣປຣິກ຺ຂາເຣຫີຕິ ນຄຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຓເກຫິ. ຣາຊູນໍ ເຄຫປຣິກ຺ເຂໂປ ປຣິຂາ ອຸທ຺ທາໂປ ປາກາໂຣ ເອສິກາ ປລິໂຆ ອຏ຺ໂຏຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕ ນຄຣປຣິກ຺ຂາຣາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສຕປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ວິສຸທ຺ຘິສີລາລງ຺ກາໂຣ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ອິຘ ‘‘ຣໂຖ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ສມ຺ມາວາຈາທໂຍ ອລງ຺ກາຣຏ຺ເຐນ ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຈກ຺ກວີຣິໂຍຕິ ວີຣິຍຈກ຺ໂກ. ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣາຕິ ຊີວິຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິກາຣຓານິ. ສມຸທາເນຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ມາ ອຸທ຺ຘໍ ອາເນຕພ຺ພາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ.

໒໙໑. ອຸປຈາເຣຕິ ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕາທິເສ ຐາເນ. ກາໂມ ເຈວ ເຫຕຸ ຈ ປາຣິຈຣິຍາ ຈ ອຕ຺ໂຖຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ, ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕຸໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໙໒) ວຸຕ຺ເຕສຸ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ປເທສຸ ກາໂມ, ເຫຕຸ, ປາຣິຈຣິຍາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ເຕ ປຐເມ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ວິຄ຺ຄຫວາກ຺ຍາຘິປ຺ປາຍສູຈນໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ເສສນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາຍປທເມກໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ຕໍ, ປຐມວິກປ຺ປານຸປໂຍຄິຕາຍ ວຈນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ປທຠາຊເນນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກາເມນ ປາຣິຈຣິຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ອິເມຫິ ຕີຫິ ປເທຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກາເມນ ປາຣິຈຣິຍາ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຕິ ອິມໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ວິຎ຺ຎູ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ອຘິປ຺ປາຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ກາມິຕ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖຠາວໂຕ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕກາມິຕຏ຺ເຐນ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິກປ຺ປໍ ວິຎ຺ຎູ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ.

ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອສາ ອຄ຺ຄາ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປເທປິ (ປາຣາ. ໒໘໕) ກາມໍ ‘‘ຍາຈຕິປິ ອາຍາຈຕິປີ’’ຕິ ເອວໍ ເມຖຸນຍາຈນໍ ອາຄຕໍ, ຕໍ ປນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທຣາຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ເມຖຸນສ຺ສາທຣາຄວເສນາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ອຄ຺ຄທານໍ ເທຫີ’’ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປເທ ປນ ປຣຕ຺ຖາຍປິ ວຸຕ຺ເຕ ສີສໍ ເອຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຸຠຄາຕິ ອິສ຺ສຣິຍາທີຫິ ສຸນ຺ທເຣຫິ ຠເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ຕຖາສຎ຺ຎິຕາ, ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ຣາໂຄ, ເຕນ ກາມປາຣິຈຣິຍຍາຈນໍ, ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໙໖. ປຎ຺ຈເມ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນາຕິ ສຠາວຎາເຓນ. ຄຕິມນ຺ຕາຕິ ສຠາວຎາຓຄຕິຍຸຕ຺ຕາ. ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນາຕິ ອິຕ຺ຖິກຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ສິກ຺ຂິຕຎາເຓນ. ເມຘາຍາຕິ ອສິກ຺ຂິເຕສຸປິ ຕໍອິຕ຺ຖິກຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎາຍ. ເຉກາຕິ ກາເຍນ ປຈນາທິກຸສລາ.

ອາວຫນໍ ອາວາໂຫ, ທາຣິກາຍ ຄຫຓໍ. ວິຘິນາ ປຣກຸເລ ວຫນໍ ເປສນໍ ວິວາໂຫ, ທາຣິກາຍ ທານໍ.

໒໙໗. ຣນ຺ຘາປນໍ ຠຕ຺ຕປຈາປນໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສມ຺ປາທນໍ ປຈາປນໍ. ນ ອຸປາຫຏນ຺ຕິ ນ ທິນ຺ນໍ. ກໂຍ ນາມ ຄຫຓໍ. ວິກ຺ກໂຍ ນາມ ທານໍ. ຕທຸຠຍໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ໂວຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໐໐. ‘‘ອພ຺ຠຸຕໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ປຣາຊິເຕນ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອເທນ຺ໂຕ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອຈິຣກາເລ ອຘິກາໂຣ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຈິຣກາລາຘິກາຣິກໍ, ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຈິຣກາລາຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ. ອຈິຣກາເລ ອາຈາໂຣ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ.

໓໐໑. ກິຎ຺ຈາປິ ເອຫິຠິກ຺ຂຸອາທິກາປິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປນ ອສພ຺ພກາລິກຕ຺ຕາ, ອປ຺ປກຕ຺ຕາ ຈ ອິຘາປິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິອາທິປທຠາຊນມາຫ. ສຎ຺ຈຣຓໍ ສຎ຺ຈໂຣ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຈຣີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຎ຺ຈຣຓຠາວ’’ນ຺ຕິ. ສຎ຺ຈຣຕີຕິ ສຎ຺ຈຣໂຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຎ຺ຈຣຓຠາໂວ, ຕໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ອນ຺ຕເຣ ສຎ຺ຈຣຓຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຊາຍາຠາເວຕິ ຠຣິຍຠາວາຍ. ຊາຣຠາເວຕິ ສາມິຠາວາຍ, ຕໍນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຫິ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຊາຣຕ຺ຕເນ’’ຕິ ປທສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ຊາຣີ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໒) ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ປນ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຫິໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຸຣິເສນ ວາ ປຫິໂຕ ອິຕ຺ຖິຍາ ສນ຺ຕິເກ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸຣິສສ຺ສາປິ ສນ຺ຕິເກ ວຕ຺ຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊາຣຕ຺ຕເນ’’ຕິ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ມຕິໍ ປຸຣິສສ຺ສ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ຊາຣຕ຺ຕເນ ອາໂຣເຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ປຸຣິສສ຺ສ ມຕິໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ອາໂຣຈນວເສເນວ ປທທ຺ວເຍປິ ໂຍຊນາ ກຕາ, ຕທນຸສາເຣນ ອິຕ຺ຖິຍາ ມຕິໍ ປຸຣິສສ຺ສ ອາໂຣຈນາກາໂຣປິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ.

ອິທານິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນາປິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ປຕິ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ອິທໍ ຊາຍາສທ຺ທສ຺ສ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄນິຍມໂຕ ປຸຣິສປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິພທ຺ຘສາມິໂກ ຠວິສ຺ສສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາໂຣ ຠວິສ຺ສສີຕິ ມິຈ຺ຉາຈາຣຠາເວນ ອຸປຄຈ຺ຉນໂກ ຠວິສ຺ສສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໐໓. ເສຣິວິຫາຣນ຺ຕິ ສຈ຺ຉນ຺ທຈາຣໍ. ອຕ຺ຕໂນ ວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຓໍ. ໂຄຕ຺ຕວນ຺ເຕສຸ ໂຄຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ, ຘມ຺ມຈາຣີສຸ ຈ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສໂຄຕ຺ເຕຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສໂຄຕ຺ເຕຫີຕິ ສມານໂຄຕ຺ເຕຫິ. ສຫຘມ຺ມິເກຫີຕິ ເອກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ສຫຈຣິຕພ຺ພຘມ຺ເມຫິ, ສມານກຸລຘມ຺ເມຫິ ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອກໍ ສຕ຺ຖາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອກຄຓປຣິຍາປນ຺ເນຫີຕິ ມາລາກາຣາທິເອກຄຓປຣິຍາປນ຺ເນຫິ.

ສສ຺ສາມິກາ ສາຣກ຺ຂາ. ຍສ຺ສາ ຄມເນ ຣຎ຺ຎາ ທຓ຺ໂຑ ຐປິໂຕ, ສາ ສປຣິທຓ຺ຑາ. ປຈ຺ຉິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ສາຣກ຺ຂສປຣິທຓ຺ຑານໍ. ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ໂຫຕີຕິ ຕາສຸ ຄຕປຸຣິສານໍ ວິຍ ຕາສມ຺ປິ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ໂຫຕິ ສສ຺ສາມິກຠາວໂຕ. ນ ອິຕຣາສນ຺ຕິ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນຕ຺ຖິ ອສ຺ສາມິກຕ຺ຕາ, ຕາສຸ ຄຕານໍ ປຸຣິສານເມວ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ໂຫຕິ ມາຕາທີຫິ ຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ. ປຸຣິສາ ຫິ ປເຣຫິ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ໂຄປິຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖິໂຍ ປນ ເກນຈິ ປຸຣິເສນ ຠຣິຍາຠາເວນ ຄຫິຕາວ ປຸຣິສນ຺ຕຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ນ ອິຕຣາ ອຕ຺ຕໂນ ຜສ຺ສສ຺ສ ສຍໍ ສາມິກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ມາຕາທໂຍ ສຍໍ ຕາສໍ ຜສ຺ສານຸຠວນຕ຺ຖໍ ຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ເກວລໍ ປຸຣິສຄມນເມວ ຕາສໍ ວາເຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເກນຈິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕຜສ຺ສຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ຜສ຺ສຕ຺ຕາ ຈ ອິຕ຺ຖີນໍ ນ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ, ປຸຣິສານໍ ປນ ປເຣຫິ ວາຣິເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອສນ຺ຕກຏ຺ຐາເນ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂຠເຄນາຕິ ໂຠຄເຫຕຸ. ອຸທປຕ຺ຕໍ ອາມສິຕ຺ວາ ຄຫິຕາ ໂອທປຕ຺ຕກິນີ. ຘຊ-ສທ຺ເທນ ເສນາ ເອວ ອຸປລກ຺ຂິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸສ຺ສິຕທ຺ຘຊາຍາ’’ຕິອາທິ.

໓໐໕. ພຫິທ຺ຘາ ວິມຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອາໂຣຈິຕໍ. ຕໍ ກິຣິຍໍ ສມ຺ປາເທສ຺ສຕີຕິ ຕສ຺ສາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ສມ຺ປາເທຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕໍ ກິຣິຍໍ ສມ຺ປາທເນ ສາມຕ຺ຖິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາຣກໍ, ທາຣິກຎ຺ຈ ອຊານາເປຕ຺ວາ ມາຕາປິຕຸອາທີຫິ ມາຕາປິຕຸອາທີນຎ຺ເຎວ ສນ຺ຕິກໍ ສາສເນ ເປສິເຕປິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນວີມໍສນປຈ຺ຈາຫຣຓສງ຺ຂາຕາຍ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສາສນໍ ເປສິຕໍ, ຕໍ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ຕສ຺ສາ ມາຕຸອາທີນໍ ອາໂຣຈິເຕປິ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິ ອຸທາຫຏໍ, ອິທຎ຺ຈ ວຈນພ຺ຍຕ຺ຕຍເຫຕຸພ຺ຍຕ຺ຕຍານໍ ເຠເທປິ ພ຺ຍຕ຺ຕຍສາມຎ຺ຎໂຕ ອຸທາຫຏນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕມ຺ປິ ອຸທາຫຣຓໂທສໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ສເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ສຍໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ອນ຺ເຕວາສິກາທີນໍ ວຕ຺ວາ ວີມໍສາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຫຣນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ, ເອວໍ ຕສ຺ສາ ສຍໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ອາໂຣຈນຕ຺ຖໍ ມາຕຸອາທີນໍ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ມາຕຸອາທໂຍ ຕໍ ກິຣິຍໍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕຸ ວາ ມາ ວາ. ຍທິ ຫິ ເຕສໍ ມາຕຸອາທີນໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕຠາວມ຺ປິ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ.

ຆຣກິຈ຺ຈໍ ເນຕີຕິ ຆຣຓີ. ອຎ຺ຎຕຣໍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ວິສງ຺ເກຕໍ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸ ອາຓຕ຺ຕິຍໍ ວຕ຺ຖຸສງ຺ເກໂຕ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມູລຏ຺ຐານຎ຺ຈ ວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິສສ຺ສ ມາຕຸອາທໂຍ ສາສນເປສເນ ມູລຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ມູລຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໓໒໒. ປາຬິຍໍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາຍ ມາຕາ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຘີຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ໂຫຕູ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕິ, ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ຕສ຺ສ ຎາຕການໍ ວາ ສນ຺ຕິກໍ ‘‘ມມ ຘີຕາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຫິຓຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາຕິ ປຐມສງ຺ຆາທິເສເສ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ.

໓໓໘. ອນ຺ເຕ ເອເກນາຕິ ເອເກນ ປເທນ. ເອຕ຺ໂຕວ ປກ຺ກມຕີຕິ ອປຈ຺ຈາຫຣິຕ຺ວາ ຕໂຕວ ປກ຺ກມຕິ. ‘‘ອນຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊມານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ອຠິນນ຺ທເນ ສາສນໍ ອນາໂຣເຈນ຺ໂຕ ປນ ນ ວີມໍສຕິ ນາມ. ຕຕິຍປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ໂສ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອນຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ປາຬິຍໍ ອນ຺ເຕວາສິໍ ວີມໍສາເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຍໍ ເຕສໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອນ຺ເຕວາສິນາ ວີມໍສາເປຕ຺ວາ. ສເຈ ປນ ໂສ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ຕໍ ວຈນໍ ອາທິຍິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາປິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈາຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ມາຕຸອາທີສຸ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕສຸ ເຕສໍ ຕຸຓ຺ຫິຠາວໍ ປຈ຺ຈາຫຣນ຺ຕສ຺ສ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປາຬິຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ອສຕິປິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສມ຺ປາເທຕິ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິສໍວາເທຕິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນເມວາຕິກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸຕ຺ເຖ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

໓໔໐. ກາຣຸການນ຺ຕິ ວຑ຺ຒກີອາທີນໍ ຕຈ຺ຉກອໂຍກາຣຕນ຺ຕວາຍຣຊກນ຺ຫາປິຕກາ ປຎ຺ຈ ກາຣໂວ ‘‘ກາຣຸກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວຣູເປນ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຕາທິສໍ ຄິຫິເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈມ຺ປິ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ວາ ອລໍວຈນີຍຠາວໍ ວາ ຕທຸຠຍໍ ວາ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ກາຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣທ຺ວເຍປິ. ອລໍວຈນີຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ອຸໂຠປິ ວາ ຊາຍາຠາເວ, ສາມິກຠາເວ ຈ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຉນ຺ທຕາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມາຄມຕ຺ຖໍ ‘‘ມາ ເອວໍ ອກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ວຈນີຍຕາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ອລໍ ອຣຫາຕິ ອລໍວຈນີຍາ, ອລໍ ວາ ກຕ຺ຕຸໍ ອຣຫໍ ສນ຺ຘານວຈນເມເຕສຸ ອິຕ຺ຖິປຸຣິເສສູຕິ ອລໍວຈນີຍາ, ສນ຺ຘານກາຣສ຺ສ ວຈນໍ ວິນາ ອສງ຺ຄຈ຺ຉນກາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ປນ ຊານິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອລໍວຈນີຍຠາວໍ ວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ຕທຸຠຍໍ ປນ ຊານິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂຸໍ ອຊານາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ປຓ຺ເຓ ລິຂິຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ປຓ຺ຓໍ ອສຸກສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິອລໍວຈນີຍຠາວອຊານນວເສເນວ ຫິ ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຈິຕ຺ຕກໍ, ນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສຎ຺ຈຣຓຠາວມ຺ປິ ອຊານນວເສນ, ປາຬິຍຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອາໂຣຈນເມວ ທສ຺ສິຕໍ. ຕສ຺ມາ ສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສນ຺ທສ຺ສນວເສນາປິ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໓໔໑. ຍຖາ ຍຖາ ເຍສຸ ເຍສຸ ຊນປເທສູຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຠາວປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຓ຺ຓທານຎາຕິຊນິສ຺ສຣາທິຊານາປນາທິຕໍຕໍເທສນິຍຕໍ ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ອິທຎ຺ຈ ນິພທ຺ຘຠຣິຍາຠາເວນ ຄຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ສງ຺ຄຕານໍ ປນ ອິຕ຺ຖີນໍ, ມຸຫຸຕ຺ຕິກາຍ ຈ ປຸຣິເສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຣຊ຺ຊນເມວ ອລໍວຈນີຍຠາເວ ກາຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທີສຸປີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຕ຺ຕກາມສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອຕ຺ຖ ປນ ປາຬິຍໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ນາມ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ນ ຍກ຺ຂີ’’ຕິອາທິນາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ນ ທສ຺ສິຕາ, ຕຖາປິ ‘‘ທສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາ’’ຕິອາທິນາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີນຎ຺ເຎວ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ປຸຣິສານມ຺ປິ ຕທນຸຄຸຓານເມວ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ມນຸສ຺ສຊາຕິກາວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ມາ ເຍສຸ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ເຕສໍ ມນຸສ຺ສຊາຕິກຕາ, ນ ນາລໍວຈນີຍຕາ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ, ວີມໍສນ, ປຈ຺ຈາຫຣຓານີຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໔໒. ຉຏ຺ເຐ ເອຕ຺ຕເກນາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ທາຣຸອາທິນາ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນປ຺ປມາຓາໂຍຕິ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນທາຣຸອາທິປມາຓາໂຍ. ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍາຕິ ປຣສນ຺ຕກຠາວໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ສນ຺ຕກກຣຓວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຍາຈໂຕ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏຎ຺ເຈວ ທາສປຏິຄ຺ຄຫຓທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕິ ‘‘ທາສິທາສປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສກກມ຺ມນ຺ຕິ ປາຓວຘກມ຺ມໍ. ອິທຎ຺ຈ ປາຓາຕິປາຕໂທສປຣິຫາຣາຍ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຣິຫາຣາຍ. ອນິຍເມຕ຺ວາປິ ນ ຍາຈິຕພ຺ພາຕິ ສາມີຈິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍທິຈ຺ຉກໍ ກາຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈາມິ, ເທຖາ’’ຕິອາທິນາ ອຍາຈິຕ຺ວາປິ ວຏ຺ຏຕິ. ສກິຈ຺ຈປສຸຕມ຺ປິ ເອວໍ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ເອວ, ສາມີຈິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພກປ຺ປິຍຠາວທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ກປ຺ປິຍຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ມູລໍ ເທຖາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ມູລໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ ມູລນ຺ຕິ ວຈນສ຺ສ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸສາມຎ຺ຎວຈນຕ຺ເຕປິ ນິຏ຺ຐິຕຠຕິກິຈ຺ຈານໍ ທາປນໂຕ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸສາທິຍນໍ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ.

ມຎ຺ຈ…ເປ… ຈີວຣາທີນິ ກາຣາເປຕຸກາເມນາປີຕິອາທີສຸ ຈີວຣໍ ກາຣາເປຕຸກາມສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕຕນ຺ຕວາເຍຫິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມຍາຈນວເສນ ວາຍາປເນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏາຠາເວປິ ຈີວຣວາຍາປນສິກ຺ຂາປເທນ ຍຖາຣຫໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອກປ຺ປິຍກຫາປຓາທິ ນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍມຸເຂນ ລທ຺ຘມ຺ປິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖາຍ ອິມສ຺ສ ກຫາປຓໍ ເທຫີຕິ ວຕ຺ວາ ທານໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ທາປເນ ກິຎ຺ຈາປິ ໂທໂສ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ອສາຣຸປ຺ປເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຕກມ຺ມຕ຺ຖາຍປິ ກາຕພ຺ພກມ຺ມຕ຺ຖາຍປິ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ປຣິຍາຍໂຕ ຠຕິໍ ທາເປນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ. ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕໍ, ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ ສາຂາຍ ມກ຺ຂິກພີຊເນນ ປຓ຺ຓາທິຈ຺ເຉເທ ພີຊຄາມໂກປນສ຺ສ ເຈວ ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄຣຊາທິອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຈ ປຣິຫາຣຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຸຠຍາສງ຺ກາຍ ອສຕິ ຕຖາ ອກຣເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ນທີຍາທີສຸ ອຸທກສ຺ສ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາຍ ‘‘ອາຫຣາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ອາຫຏໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອາປນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາປິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ປຣິໂຠເຄ ທຸກ຺ກຏເມວ, ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສຫຘມ຺ມິການໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອລຊ຺ຊີຫິ ປນ ຠິກ຺ຂູຫິ ວາ ສາມເຓເຣຫິ ວາ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ນ ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກາເຣຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ປນ ອລຊ຺ຊີ ນິວາຣິຍມາໂນປິ ພີຊນາທິໍ ກໂຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ເຈຕິຍກມ຺ມາທີນິ ປນ ເຕຫິ ກາຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອລຊ຺ຊີຫິ ສາມເຓເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ປຣິ. ໓໕໙) ອລຊ຺ຊີລກ຺ຂຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປລກ຺ຂຓໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍລກ຺ຂຓວິຣຫິຕານໍ ສາມເຓຣາທີນໍ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນກໂຄຕ຺ຣຠຸປຣິໂຍສານານໍ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎານໍ ທຸສ຺ສີລານມ຺ປິ ສາຘາຣຓວເສນ ອລຊ຺ຊິຕາລກ຺ຂຓໍ ຍຖາວິຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອຕິຏ຺ຐນເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອາຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ, ປຏິລາຠກ຺ຂເຓ ໂຄຓານໍ ສາທິຍນປຈ຺ຈຍາ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂຄຓຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘມ຺ປິ ສາທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ຫຕ຺ຖິຄວສ຺ສວຬວປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຎາຕິປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕປິ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ຍາຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏາຠາເວປິ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸຍາຈເນປິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຣກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ໂຈຣາທິອຸປທ຺ທວໂຕ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ. ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາຕິ ຕິຓທານາທີຫິ ໂປເສຕ຺ວາ.

ຎາຕິປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສກຏສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕາວກາລິກໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາສິອາທີນິ ປຸຄ຺ຄລິການິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອສ ນໂຍ ວາສີ’’ຕິອາທິ. ວລ຺ລິອາທີສຸ ຈ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ຈ ເອເສວ ນໂຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ຄຣຸຠຓ຺ຑປ຺ປໂຫນເກສຸເຍວາ’’ຕິ ອິທໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທິນ຺ນາທາເນ ປນ ຕິຓສລາກໍ ອຸປາທາຍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ເອວ, ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ວລ຺ລິອາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປາຬິອາຄຕານໍ (ປາຣາ. ໓໔໙) ເວຬຸອາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ຫຣິຕາລຊາຕິຫິງ຺ຄຸລາທິ ອປ຺ປກມ຺ປິ ມຫຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕໍ ຕາລປກ຺ກປມາຓໂຕ ອູນມ຺ປິ ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວ, ວິຎ຺ຎາເປຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ສາຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ປຣິກຖາທີສຸ ‘‘ເສນາສນໍ ສມ຺ພາຘ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໙) ປຣິຍາເຍນ ກຖນໍ ປຣິກຖາ ນາມ. ອຸຊຸກເມວ ອກເຖຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ກິໍ ປາສາໂທ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໙) ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຖາວິຠູໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຠາສນໍ ໂອຠາໂສ ນາມ. ເສນາສນາທິອຕ຺ຖໍ ຠູມິປຣິກມ຺ມາທິກຣຓວເສນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທາຍ ນິມິຕ຺ຕກຣຓໍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ. ອຸກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

໓໔໔. ມຓິ ກຓ຺ເຐ ອສ຺ສາຕິ ມຓິກຓ຺ໂຐ. ເທວວຓ຺ຓນ຺ຕິ ເທວຕ຺ຕຠາວໍ.

໓໔໕. ປາຬິຍໍ ປຕ຺ເຕນ ເມ ອຕ຺ໂຖຕິ (ປາຣາ. ໓໔໕) ອນຕ຺ຖິກມ຺ປິ ປຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອວໍ ວທາເປນ຺ໂຕ ຠຄວາ ໂສຕ຺ຖິຍາ ມນ຺ຕປທວເສນ ວທາເປສິ. ໂສປິ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວຕາ ອາຓຕ຺ຕວຈນໍ ວເທມີຕິ ອໂວຈ, ເຕນສ຺ສ ມຸສາ ນ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ປຕ຺ເຕນ ເມ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ທທນ຺ຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ມຓິນາ ເມ ອຕ຺ໂຖຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ, ກຖາເປນ຺ຕສ຺ສ ຈ ວຈນໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໓໔໙. ອຸທ຺ຘໍມຸຂໍ ລິຕ຺ຕາ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາ, ຉທນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ລິມ຺ປນ຺ຕາ ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຸທ຺ຘໍມຸຂາ ລິມ຺ປນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕລິຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອໂຘມຸຂໍ ລິຕ຺ຕາ ອວລິຕ຺ຕາ. ພຫິ ລິມ຺ປນ຺ຕາ ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອໂຘມຸຂາ ລິມ຺ປນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ພຫິລິຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວິໂລມິຕໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ກາຣຍມາເນນາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸວຈນສ຺ສ ‘‘ກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຸວຈນໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກໂຣນ຺ເຕນ ວາ ກາຣາເປນ຺ເຕນ ວາ’’ຕິ ກາຣຍມາເນນາຕິ ພຫຸອຸທ຺ເທສປທານຸຄຸຓໍ ກຣຓວຈເນເນວ ປທຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທເສ ກເຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕຖາ ປນ ປທຕ຺ຖວເສນ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ສິທ຺ຘເມວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວເສນ ‘‘ກໂຣນ຺ໂຕ ວາ ກາຣາເປນ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິອາທິ. ປທຕ຺ຖໂຕ, ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຈ ລພ຺ຠມານໍ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຎ຺ຫິ ກາຣຍມາເນນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພເມວາຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຸທ຺ເທໂສຕິ ສາມິຠາເວນ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ. ເສຕກມ຺ມນ຺ຕິ ເສຕວຓ຺ຓກຣຓຕ຺ຖໍ ເສຕວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາຍ ວາ ສຸຘາຍ ວາ ກຕຕນຸກເລໂປ, ເຕນ ປນ ສຫ ມິນິຍມາເນ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ສງ຺ການິວາຣຓຕ຺ຖໍ ອາຫ ‘‘ອພ຺ໂພຫາຣິກ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໂວຫາຣໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ກຸຏິຍາ ອນງ຺ຄຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອາຍາມໂຕ ວາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວາ’’ຕິ ວິກປ຺ປຕ຺ຖສ຺ສ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກໂຕຠາເຄ ວຑ຺ຒິເຕປິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕິຫຕ຺ຖາຕິ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ຕິຫຕ຺ຖາ, ‘‘ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນາ’’ຕິປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໔໘-໓໔໙) ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ…ເປ… ອຍໍ ກຸຏີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ຕິຫຕ຺ຖາຍປິ ກຸຏິຍາ ປມາຓຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈສ຺ສ ສຸເຂນ ປຣິວຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ອູນກຈຕຸຫຕ຺ຖາ ວາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈສ຺ສ ອປຣິວຕ຺ຕນາຣຫໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ຈຕຸຫຕ຺ຖາຍປິ ກຸຏິຍາ ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕ ມຎ຺ໂຈ ນ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ສາ ອກຸຏີເຍວ, ຕສ຺ມາ ມຎ຺ຈປຣິວຕ຺ຕນມຕ຺ເຕເນວ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕ ມຎ຺ໂຈຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕ ມຎ຺ໂຈ. ໂສ ຫິ ປກຕິວິທຕ຺ຖິຍາ ນວວິທຕ຺ຖິໂກ, ອຏ຺ຐວິທຕ຺ຖິໂກ ວາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ຂຸທ຺ທໂກ ມຎ຺ໂຈ ສີສູປຘານໍ ຐເປຕ຺ວາ ປາທໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ປໂຫຕິ. ປມາຓໂຕ ອູນຕຣມ຺ປີຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປ຺ປມາຓໂຕ ອູນຕຣມ຺ປິ, ອິທຎ຺ຈ ເຫຏ຺ຐິມປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕາຍປິ ວຕ຺ຖຸເທສນາ ກາຕພ຺ພາ, ນ ວາຕິ ສນ຺ເທຫນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກລລເລໂປຕິ ເກນຈິ ສິເລເສນ ກຕເລໂປ, ເສຕຣຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓກຣຓຕ຺ຖໍ ກຕຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາທິກລລເລໂປ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອເລໂປ ເອວາ’’ຕິ. ເຕນ ຕຬາກາທີສຸ ຆເນນ ກລເລນ ກຕພຫລເລໂປ ມຕ຺ຕິກາເລປເນ ເອວ ປວິສຕິ ເລປໂວຫາຣຄມນໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປິຏ຺ຐສງ຺ຆາໂຏ ນາມ ທ຺ວາຣພາຫສງ຺ຂາໂຕ ຈຕຸຣສ຺ສທາຣຸສງ຺ຆາໂຏ, ຍຕ຺ຖ ສອຸຕ຺ຕຣປາສໍ ກວາຏໍ ອປສ຺ສາຍ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕິ.

ໂອໂລເກຕ຺ວາປີຕິ ອປໂລເກຕ຺ວາປິ, ອປໂລກນກມ຺ມວເສນາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອປສທ຺ທສ຺ສາປິ ໂອອາເທໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໓໕໓. ນິພທ຺ຘໂຄຈຣຏ຺ຐານມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຄຈຣາຍ ປກ຺ກມນ຺ຕານໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ນິພທ຺ຘຄມນມຄ຺ໂຄປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ເອເຕສນ຺ຕິ ສີຫາທີນໍ. ໂຄຈຣຠູມີຕິ ອາມິສຄ຺ຄຫຓຏ຺ຐານໍ. ນ ຄຫິຕາຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພຠາເວນ ນ ຄຫິຕາ, ນ ວາຣິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີຫາທີນຎ຺ຫິ ໂຄຈຣຄ຺ຄຫຓຏ຺ຐານໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ວິຍ ນິພທ຺ຘໍ ນ ໂຫຕິ, ຍຕ຺ຖ ປນ ໂຄມຫິໍສາທິປາຓກາ ສນ຺ຕິ, ທູຣມ຺ປິ ຕໍ ຐານໍ ສີຆໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄຈຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຕໍ ນ ວາຣິຕໍ, ນິພທ຺ຘຄມນມຄ຺ໂຄວ ວາຣິໂຕ ອາສຍໂຕ ຄມນມຄ຺ຄສ຺ສ ນິພທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ວາຬານນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎມຫິໍສາທີນໍ. ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍາຕິ ນິຣຸປທ຺ທວາຍ. ເສສານີຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓນິສ຺ສິຕາທີນິ ໂສຬສ. ຕານິ ຈ ຊນສມ຺ມທ຺ທມຫາສມ຺ມທ຺ທກຸຏິວິໂລປສຣີຣປີຬາທິອຸປທ຺ທເວຫິ ສອຸປທ຺ທວານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຠິຫນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອພ຺ຠາຆາຕໍ. ‘‘ເວຣິຆຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ໂຈຣານໍ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຘມ຺ມຄນ຺ຘິກາຕິ ຘມ຺ເມນ ທຓ຺ຑນີຕິຍາ ຫຕ຺ຖປາທາທິຈ຺ຉິນ຺ທນຄນ຺ຘິກາ. ຄນ຺ຘິກາຕິ ຈ ຍສ຺ສ ອຸປຣິ ຫຕ຺ຖາທິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ທາຣຸຂຓ຺ຑຜລກາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ຈ ອຸປລກ຺ຂິຕໍ ຐານໍ. ປາຬິຍໍ ຣຈ຺ຉານິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຣຖິການິສ຺ສິຕໍ. ຈຈ຺ຈຣນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຣຖິການໍ ສນ຺ຘິນິສ຺ສິຕໍ. ສກເຏນາຕິ ອິຏ຺ຐກສຸຘາທິຠຓ຺ຑາຫຣຓສກເຏນ.

ປາຈິນນ຺ຕິ ເສນາສນສ຺ສ ຠູມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຕລາວສານໍ ຈິນິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸກໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຍສ຺ສ ອຸປຣິ ຠິຕ຺ຕິຖມ຺ຠາທີນິ ຈ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈາປິ ອິຘ ປຸພ຺ພປໂຍຄສຫປໂຍຄານໍ ອທິນ຺ນາທາເນ ວິຍ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ເຕສໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ສນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ປຸນ ກາຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸຏິຍາ ເຠເທນ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ. ຕທຕ຺ຖາຍາຕິ ຕຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ. ເອວໍ ກຕນ຺ຕິ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ວາ ກຕໍ. ປຓ຺ຓສາລນ຺ຕິ ປຓ຺ຓກຸຏິຍາ ຕິຓປຓ຺ຓຈຸຓ຺ຓສ຺ສ ອປຣິປຕນຕ຺ຖາຍ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ລິມ຺ປນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຓ຺ຓສາລໍ ລິມ຺ປຕີ’’ຕິ.

ອນ຺ໂຕເລເປເນວ ນິຏ຺ຐາເປຕຸກາມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນ຺ໂຕເລເປ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິເລເປ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ທ຺ວາຣພນ຺ເຘ ວາ ວາຕປາເນ ວາ ຐປິເຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ໂສກາສນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ທ຺ວາຣພນ຺ຘາທິສ຺ສ ໂອກາສຠູຕໍ ຉິທ຺ທໍ. ປຸນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ຐປິໂຕກາສໍ ຂຸທ຺ທກໍ ເຈ, ຕໍ ທ຺ວາຣວາຕປານຈ຺ຉິທ຺ທເຠທເນນ ປຸນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ຐປິເຕຕິ ທ຺ວາຣພນ຺ເຘ ວາ ຄວກ຺ຂສງ຺ຆາເຏ ວາ ອາເນຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວຑ຺ຒິເຕ ວາ ອວຑ຺ຒິເຕ ວາ ຉິທ຺ເທ ປຕິຏ຺ຐາປິເຕ. ເລໂປ ນ ຆຏີຍຕີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ທິນ຺ໂນ ເລໂປ ຕຖາ ຐປິເຕນ ທ຺ວາຣພນ຺ຘເນນ ວາ ວາຕປາເນນ ວາ ສທ຺ຘິໍ ນ ຆຏີຍຕິ, ເອກາພທ຺ຘໍ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕນ຺ຕິ ທ຺ວາຣພນ຺ຘໍ ວາ ວາຕປານໍ ວາ. ປຐມເມວ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ເຕສໍ ສມນ຺ຕໂຕ ປຸພ຺ເພວ ເລປສ຺ສ ຆເຏຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣພນ຺ຘວາຕປານານໍ ຐປນໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ເລປຆຏເນເນວາຕິ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກຕວາຕປານາທີນິ ວິນາ ສມນ຺ຕາ ເລປຆຏເນເນວ ອາປຕ຺ຕິ ວາຕປານາທີນໍ ອເລໂປກາສຕ຺ຕາ, ອິຏ຺ຐກາຫິ ກຕຕ຺ຕາ ວາ, ວາຕປານາທີສຸປິ ເລປສ຺ສ ຠິຕ຺ຕິເລເປນ ສທ຺ຘິໍ ຆຏເນເນວາຕິປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປຓ຺ຓສາລາຍໍ. ອາໂລກຕ຺ຖາຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ລິມ຺ປຕີຕິ ທາຣຸກຸຏ຺ຏສ຺ສ ທາຣູນມນ຺ຕຣາ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ວິວຣໍ ຍາວ ລິມ຺ປຕິ, ຕາວ ອາໂລກຕ຺ຖາຍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສກຸຏ຺ຏຈ຺ຉທນໍ ລິມ຺ປຕິ, ປຈ຺ຉາ ເອຕໍ ວິວຣໍ ລິມ຺ປິສ຺ສາມີຕິ ເອວໍ ຐປເນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສເຈ ປນ ເອວໍ ອກຕ຺ວາ ສພ຺ພທາປິ ອາໂລກຕ຺ຖາຍ ວາຕປານວເສນ ຐເປຕິ, ວາຕປານທ຺ວາຣສງ຺ຆາເຏ ຆຏິເຕ ເລໂປ ຈ ຆຏີຍຕິ, ປຐມເມວ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ. ມຕ຺ຕິກາກຸຏ຺ຏເມວ ມຕ຺ຕິກາເລປສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ມຕ຺ຕິກາຍ ກຸຏ຺ຏໍ ກໂຣຕິ, ຉທນເລເປນ ສທ຺ຘິໍ ຆຏເນ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ເລປສ຺ສ ອຆຏິຕຕ຺ຕາ ທຸຕິຍສ຺ສ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ.

໓໕໔. ອາປຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ສາຣມ຺ເຠ ຈ ອປຣິກ຺ກມເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກຕາຍ, ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຕາຍ ຈ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

໓໖໑. ອນິຏ຺ຐິເຕ ກຸຏິກມ຺ເມຕິ ເລປປຣິໂຍສາເນ ກຸຏິກມ຺ເມ ເອກປິຓ຺ຑມຕ຺ເຕນປິ ອນິຏ຺ຐິເຕ. ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ປນ ລທ຺ຘໍ, ຕສ຺ສາປິ ຕໍ ນິຏ຺ຐາເປນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ປເຣຫິ ວິປ຺ປກຕໍ ອຕ຺ຕນາ ປຣິໂຍສາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຣາ. ໓໖໓) ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມມ຺ປິ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາເຍວ ກຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕນາປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ສາມເຓຣາທີນໍ ວາ ທຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເກຈິ ປນ ‘‘ປຣໂຕ ລທ຺ຘາຍ ກຸຏິຍາ ນິຏ຺ຐາປເນ ອນາປຕ຺ຕິອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປຈິນິຕພ຺ພາຕິ ຍາວ ປາຈິນາ ວິທ຺ຘໍເສຕພ຺ພາ. ຠູມິສມໍ ກຕ຺ວາຕິ ປາຈິນຕລາວສານໍ ກຕ຺ວາ.

໓໖໔. ເລຓນ຺ຕິ ປພ຺ພຕເລຓໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ເລໂປ ຆຏີຍຕີຕິ ຉທນເລປສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິສຸໍ ເອວ ວາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ເລຓສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຸປຣິຠາເຄ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມາທິກຣຓຕ຺ຖໍ ເລປໍ ເທນ຺ຕິ, ອຸລ຺ລິຕ຺ຕກຸຏິສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອິຏ຺ຐກາທີຫິ ກຕໍ ຈຕຸຣສ຺ສກູຏາຄາຣສຓ຺ຐານໍ ເອກກຓ຺ຓິກາພທ຺ຘໍ ນາຕິອຸຈ຺ຈໍ ປຏິສ຺ສຍວິເສສໍ ‘‘ຄຸຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ຠູມິຄຸຫນ຺ຕິ ອຸມງ຺ຄຄຸຫໍ.

ອຏ຺ຐກຖາສູຕິ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉິກເຄຫນ຺ຕິອາທີສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຕິຓກຸຏິກາ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉິກເຄຫນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ວິວຣນ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ຉທນໍ ທຓ຺ຑເກຫິ…ເປ… ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ທຓ຺ຑເກຫິ ຊາລພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ທີຆໂຕ, ຕິຣິຍໂຕ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ວລ຺ລິຍາທີຫິ ພທ຺ຘທຓ຺ຑເກຫິ ຊາລໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ. ໂສ ຈາຕິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທິຠາໂວ. ຉທນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຉທນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ລິມ຺ປນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ມຕ຺ຕິກາກຸຏ຺ເຏ ຠິຕ຺ຕິເລປໍ ວິນາປິ ຠິຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຉທນເລປສ຺ສ ຆຏນມຕ຺ເຕນາປິ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ຉທນເລໂປວ ປຘານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອວໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອຸປຈິກາໂມຈນຕ຺ຖເມວ ເຫຏ຺ຐາ ປາສາຓກຸຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ອລິມ຺ປິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ລິມ຺ປຕິ, ເລໂປ ນ ຆຏີຍຕິ ນາມ, ອນາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ປນ ຉທນເລປຆຏນຕ຺ຖໍ ສກລາຍປິ ຠິຕ຺ຕິຍາ ເລໂປ ອວສ຺ສໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພວ ຕສ຺ສາ ເອກເທສສ຺ສ ອເລເປປິ ຉທນເລປສ຺ສ ອຆຏນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເລໂປ ນ ຆຏີຍຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຕິຓກຸຏິກາຍໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕິຓກຸຏິກາຍໍ ເອວ, ເລຓຄຸຫາທີສຸປິ ສາຣມ຺ຠາປຣິກ຺ກມນປຈ຺ຈຍາປິ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ, ອິມິນາ ປນ ນເຍນ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸຏິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ສາຣມ຺ຠາທິປຈ຺ຈຍາປິ ອນາປຕ຺ຕິຠາໂວ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສິໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປາຬິວິໂຣຘໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາຍາທິໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສາຣມ຺ຠາທິປຈ຺ຈຍາປິ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ, ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິກາຣຸການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ, ຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ, ນ ສາຣມ຺ຠາທິປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ຈຣຫິ ຍຖາສມາທິຏ຺ຐາຍ ກຸຏິຍາ ອກຣຓປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາສມາທິຏ຺ຐາຍາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ສມາທິສິຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ, ‘ກຸຏິໍ ເມ ກໂຣຖາ’ຕິ ສມາທິສຕິ ຈ, ເທສິຕວຕ຺ຖຸກາ ຈ ໂຫຕຸ ອນາຣມ຺ຠາ ຈ ສປຣິກ຺ກມນາ ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ກາຣາປເກນ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ກມໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ກຣຓປຈ຺ຈຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ໂປຕ຺ຖເກ ‘‘ກຸຏິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ກຸຏິໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ…ເປ… ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປາຐສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ‘‘ຍໍ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ກາຣຸການ’’ນ຺ຕິອາທິປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສວ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ປາກໂຏ ໂຫຕິ.

ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຕ຺ວາຕິ ວາສາຄາຣຕ຺ຖາຍ ເອວ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຕ຺ວາ. ອເທສາເປຕ຺ວາ ກໂຣໂຕຕິ ປມາຓຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກໂຣໂຕ. ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິອຊານນຈິຕ຺ເຕນ ອຈິຕ຺ຕກໍ. ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣຕາ, ເຫຏ຺ຐິມປ຺ປມາຓສມ຺ຠໂວ, ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກຕາ, ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຕາ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ວາສາຄາຣຕາ, ເລປຆຏນາຕິ ສຕ຺ຕ ວາ ປມາຓຍຸຕ຺ຕງ຺ຄາທີສຸ ຉ ວາ ອງ຺ຄານິ.

ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໖໕. ສຕ຺ຕເມ ປູຊາວຈນປ຺ປໂຍເຄ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນສ຺ສປິ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຄາມສ຺ສ ວາ ປູຊິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ວິຊ຺ຊມານໍ ສນ຺ຘາຍ ເອກິນ຺ທ຺ຣິຍຕາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍມ຺ປິ ຠູຕຄາມານໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

໓໖໖. ກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐານາຠາໂວຕິ ວຕ຺ຖຸໂນ ອເທສນາສງ຺ຂາຕໍ ອກິຣິຍໍ ວິນາ ນ ເກວລໍ ກິຣິຍາຍ ສມຸຏ຺ຐານຠາໂວ. ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ຫິ ອິທໍ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຠິກ຺ຂູ ວາ ອນຠິເນຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ມຫລ຺ລກຎ຺ຈ ວິຫາຣໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ອນຠິເນຍ຺ຍາ’’ຕິ ກິຣິຍຎ຺ຈ ອກິຣິຍຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ.

ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປຐມທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໘໐. ອຏ຺ຐເມ ປາກາເຣນ ຈ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຄປຸຣຏ຺ຏາລກຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາກາເຣສຸ ຍຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ກໂຕ ວງ຺ກສຓ຺ຐາໂນ ສຣກ຺ເຂປຉິທ຺ທສຫິໂຕ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ ອຏ຺ຏາລໂກ ນາມ.

ໂສຬສວິຘສ຺ສາຕິ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂສຬສວິຘສ຺ສ. ເຕ ຄາຣເວນາຕິ ເຕ ກິລນ຺ຕຣູປາ ຠິກ຺ຂູ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກຏ຺ຐາເນ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຣໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກິລນ຺ຕສຣີຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສາປເນ ຄາຣເວນ, ລຊ຺ຊາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕຣສປີຕິ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກເສນາສນຄາຫາປກຠຓ຺ຑາຄາຣິກຈີວຣປຏິຄ຺ຄາຫກຈີວຣຠາຊກຍາຄຸຠາຊກຜລຠາຊກຂຊ຺ຊຠາຊກອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊກສາຏິຍຄາຫາປກປຕ຺ຕຄາຫາປກອາຣາມິກເປສກສາມເຓຣເປສກສມ຺ມຸຕີນໍ ວເສນ ເຕຣສປິ.

ປາຬິຍໍ ‘‘ອປິສູ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ນິປາໂຕ. ເອວໍ ສພ຺ພປເທສູຕິ ປີຐາທີສຸ ເສນາສນສາຘາຣເຓສຸ, ກຕິກສຓ຺ຐານປເວສນິກ຺ຂມນກາລາທີສຸ ປນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ກຖາເປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ນິມ຺ມິຕານໍ ຘມ຺ມຕາຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ນິມ຺ມິຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິຍເມຕ຺ວາ ປນ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກເຖນ຺ຕຸ, ເອຕ຺ຕກາ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວນ຺ຕຸ, ນານາປ຺ປກາຣໍ ອິຣິຍາປຖໍ, ກິຣິຍຎ຺ຈ ກປ຺ເປນ຺ຕຸ, ນານາວຓ຺ຓສຓ຺ຐານວໂຍນິຍມາ ຈ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕປ຺ປກາຣາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ ວິສທິສາວ ໂຫນ຺ຕິ. ອວຕ຺ຖຸກວຈນນ຺ຕິ ນິຣຕ຺ຖກວຈນໍ.

໓໘໓. ເອກຈາຣິກຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕິມນາປຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ວິສຸໍ ຐິຕິກາຍ ປາເປຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ. ຕທ຺ຘິຕໂວຫາເຣນາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປມາຓມສ຺ສ ຈຕຸກ຺ກນ຺ຕິ ເອວໍ ຕທ຺ຘິຕໂວຫາເຣນ. ຠໂວຕິ ຠວິຕພ຺ໂພ. ອຕີຕໍ ທິວສຠາຄນ຺ຕິ ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ທິວເສ ສລາກທານກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫິຍ຺ໂຍຕິ ອິມສ຺ສ ອຊ຺ຊ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫໍສຸ ‘‘ສ຺ເວ ອມ຺ເຫ’’ຕິອາທິ. ປຘູປາຍນ຺ຕາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂກຘວເສນ ປຘູປາຍນ຺ຕາ. ປາຬິຍໍ ກິສ຺ສ ມນ຺ຕິ ເກນ ກາຣເຓນ ມຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໘໔. ‘‘ສຣສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ເອກໍ ວາກ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ກຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ກຕ຺ຕຣິ ຣິຕຸປຈ຺ຈຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ອສີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫາຣປເທນ ສຫ ເອກວາກ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ເອວຣູປ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ, ‘‘ຍຖາຍໍ ຠິກ຺ຂຸນີ ອາຫາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ທ຺ວີສຸ ວາກ຺ເຍສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຸຊຸກເມວາຕິ ຕ຺ວາ-ປຈ຺ຈຍນ຺ຕວເສນ ປຐມໍ ອຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ອຸຊຸກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທຸຕິໂຍ ທພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ປຓ຺ຑິຕາທິວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ນ ໂຂ ທພ຺ພ ທພ຺ພາ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ. ນິພ຺ເພເຐນ຺ຕີຕິ ໂທສໂຕ ໂມເຈນ຺ຕິ. ວິນຍລກ຺ຂເຓ ຕນ຺ຕິນ຺ຕິ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍລກ຺ຂຓວິສເຍ ອາຄມໍ ຐເປນ຺ໂຕ. ປາຬິຍໍ ຍໂຕ ອຫນ຺ຕິອາທີສຸ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ອຫໍ ຊາໂຕ, ຕໂຕ ປຠຸຕິ ສຸປິນນ຺ເຕນປິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ນາຠິຊານາມິ, ນ ຈ ຕສ຺ສ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິເສວິຕາ ອໂຫສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸປິນນ຺ເຕນປີ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ເອກວາກ຺ຍວເສນ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຆຏຕີຕິ ຍສ຺ມາ ຂີຓາສວສ຺ສ ວຈເນນ ເອຕິສ຺ສາ ວຈນໍ ນ ສເມຕິ, ຕຎ຺ຈ ນ ຆຏນໍ ຍສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູສຸ ປສິທ຺ຘາຍ ເອວ ອຈ຺ຈນ຺ຕທຸສ຺ສີລຕາຍ ເອວ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຈຣ ປິເຣຕິ ຈຣ ຄຈ຺ຉ ປິເຣ ປຣ ອມາມກ ຕ຺ວໍ. ວິນສ຺ສາຕິ ອທສ຺ສນໍ ຄຈ຺ຉ. ອກາຣິກາຕິ ອມູລເກນ ໂຈທນາຍ ນ ກາຣິກາ. ກາຣໂກ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຍ຺ເຍນມ຺ຫິ ທູສິຕາ’’ຕິ ອິມາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຍທິ ນາສິຕາ, ຕທາ ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂຸນີທູສກຕ຺ຕສິທ຺ຘິໂຕ ຕສ຺ສ ໂທສສ຺ສ ກາຣໂກ ໂຫຕິ. ອກາຣໂກ ໂຫຕີຕິ ຕາຍ ກຕປຏິຎ຺ຎໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາ’’ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອກາຣໂກ ໂຫຕິ. ຍທິ ຫິ ເຖໂຣ ກາຣໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ອວສ຺ສໍ ຕເມວ ໂທສໍ ອປທິສິຕ຺ວາ ອິມິນາ ນາມ ກາຣເຓນ ‘‘ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ທພ຺ພຎ຺ຈ ອນຸຍຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອນຸຍຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ເມຕ຺ຕິຍາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຎ຺ເຎນ ໂທເສນ ນາສນາຣຫຕາ, ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ຈ ອມູລກຠາໂວ, ເຖຣສ຺ສ ອກາຣກຠາໂວ ຈ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ປກ຺ເຂປວຈເນນ ສຫິຕໍ ກູຏສຸຕ຺ຕໍ. ເຖໂຣ ກາຣໂກ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາ’’ຕິ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ຕສ຺ສາ ນາສນາ ວິຫິຕາຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາເທ ເຖໂຣ ກາຣໂກ ໂຫຕິ, ‘‘ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພເຍວ ສິທ຺ຘສ຺ສ ປາຣາຊິກສ຺ສ ສຸຈິກາຍ ອສ຺ສາ ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ນາເສຖາຕິ ສິຊ຺ຌນໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ວາເທ ເຖໂຣ ອກາຣໂກ ໂຫຕີຕິ. ມຫາວິຫາຣວາສີນມ຺ປິ ປນ ‘‘ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ຕສ຺ສາ ນາສນາ ວິຫິຕາ ໂຫຕິ, ນ ສາມຎ຺ຎໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ວາເທສຸ, ສຸຕ຺ເຕສຸ ວາ. ຍໍ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາວິຫາຣວາສີຫິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຈາຣິຕໍ ເຫຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕໍ ວິຈາຣິຕໍ, ‘‘ຕຕ຺ຣ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ…ເປ… ອສຸທ຺ຘຕາເຍວ ນາເສສີ’’ຕິ ວກ຺ຂມານນເຍນ ວິນິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອນຸທ຺ຘໍເສຕິ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ທສ຺ສິໂຕ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິເຍສຸ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕມຫາອຏ຺ຐກຖາວາທສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ກຸຣຸນ຺ທິວາທສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຈ຺ຉິມນເຍປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຈນປ຺ປມາຓໂຕຕິ ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາເຍ ສມາເນປິ ອນຸທ຺ຘໍສນາທິວິເສເສ ສງ຺ຆາທິເສສາທິໂນ ວິຘາຍກວຈນພເລນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ເອວໍ ທ຺ວີສຸປິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນສຸ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ ອິທານິ ປຈ຺ຉິເມ ປາຈິຕ຺ຕິຍວາເທ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸຣິມທຸກ຺ກຏວາທເມວ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວິສຸນ຺ຕິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍໂຕ (ປາຈິ. ໑) ວິສຸໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ອນນ຺ໂຕຄຘຠາວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອມູລການຸທ຺ຘໍສເນ ວິສຸຎ຺ເຎວ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິມນໂຍຕິ ທຸກ຺ກຏວາໂທ. ເອວໍ ອນ຺ຕຣາ ປວິຏ຺ຐໍ ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິຍວາທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປາກຏເມວ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາຕິ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໍ, ຠິກ຺ຂຸນິຎ຺ຈ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສສທຸກ຺ກຏານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕຫິ ນາສນາ ນຕ຺ຖີຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸກ຺ກເຏນ ອິມິສ຺ສາ ປນ ນາສນາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທຸສ຺ສີລາຕິ ປາຣາຊິກາ.

໓໘໖. ອາກາຣນານຕ຺ເຕນາຕິ ທູສິຕາກາຣສ຺ສ, ທູສກາກາຣສ຺ສ ຈ ນານຕ຺ເຕນ. ອນຠິຣທ຺ໂຘຕິ ອຕຸຏ຺ໂຐ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ສຸຂິໂຕ’’ຕິ. ນ ປສາທິໂຕຕິ ອນຸປ຺ປາທິຕປ຺ປສາໂທ. ຂີລ-ສທ຺ໂທ ຖທ຺ຘຠາວວຈໂນ, ກຈວຣປຣິຍາໂຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕ…ເປ… ຂີລ’’ນ຺ຕິ. ນປ຺ປຕີໂຕຕິ ປີຕິສຸຂາທີຫິ ນ ອຠິຄໂຕ ນ ອຸປຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ອຠິສໂຏ’’ຕິ.

ເຍນ ທຸຏ຺ໂຐຕິ ຈ ກຸປິໂຕຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນ ທຸຏ຺ໂຐຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ເຍນ ກຸປິໂຕຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ມາຕິກາຍຎ຺ຈ ປທຠາຊເນ (ປາຣາ. ໓໘໖) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸຠຍມ຺ເປຕນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ທ຺ວີຫີຕິ ‘‘ເຕນ ຈ ໂກເປນ, ເຕນ ຈ ໂທເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໂກປໂທສປເທຫິ ທ຺ວີຫິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ທ຺ວີຫິປິ ໂທໂສວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘເມວ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຍາຍາຕິ ອນຕ຺ຕມນຕາຍ.

ນ ຈຸທິຕກວເສນາຕິ ຍທິ ຈຸທິຕກວເສນາປິ ອມູລກໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ ສິຍາ, ອມູລກໍ ນາມ ອນຊ຺ຌາປນ຺ນນ຺ຕິ ປທຠາຊນໍ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູເປສຸ ເອກູນວີສຕິຍາ ປາຣາຊິເກສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ. ປທຠາຊເນ (ປາຣາ. ໓໘໖) ປນ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕາເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕໍ ອິຘ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເອຕໍ ອາປນ຺ນານາປນ຺ນຕໍ ອິຘານຸທ຺ຘໍສເນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນງ຺ຄໍ, ອາປຕ຺ຕິໍ ປນ ອາປນ຺ເນ ວາ ອນາປນ຺ເນ ວາ ປຸຄ຺ຄເລ ‘‘ອນາປນ຺ໂນ ເອໂສ ສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ສຸທ຺ຘສຎ຺ຎາຍ ວາ ວິມຕິຍາ ວາ ຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍວ ອິຘ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຕເຖວາຕິ ປສາທໂສເຕນ, ທິພ຺ພໂສເຕນ ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ທິຏ຺ຐານຸສາເຣເນວ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ປຣິສງ຺ກາວ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ‘‘ອທິສ຺ວາ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ທິສ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິເຍວ. ອິເມສນ຺ຕິ ອິເມຫິ. ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາກາຣທສ຺ສນໍ, ປຈ຺ຉາ ປນ ເອຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ກຕໍ ວາຕິ ສງ຺ກາຍ ໂຈເທຕິ. ນ ຫິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ໂຈທນາ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ອຣິຏ຺ຐໍ ປີຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ມຸເຂ ສຸຣາຄນ຺ຘວາຍນນິມິຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ອຣິຏ຺ຐຎ຺ຫິ ສຸຣາສທິສວຓ຺ຓຄນ຺ຘໍ ກປ຺ປິຍເຠສຊ຺ຊໍ.

ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖິ ສມູລກນ຺ຕິອາທີສຸ ອຊ຺ຌາຈາຣສ຺ສ ສມ຺ຠວາສມ຺ຠວານໍ ມູລາມູລຠາວທສ຺ສນໍ. ອຕ຺ຖິ ສຎ຺ຎາສມູລກນ຺ຕິອາທິ ປນ ທິຏ຺ຐສຎ຺ຎາຍ ສມ຺ຠວາສມ຺ຠວານໍ ມູລາມູລຠາວທສ຺ສນໍ. ທິສ຺ວາວ ທິຏ຺ຐສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ໂຈເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ໂຈເທຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕໍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນກາສໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕໍ ວາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂສ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ໂຈເທນ຺ໂຕປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ສຸຕາທີສຸປິ. ສມູລເກນ ວາ ສຎ຺ຎາສມູລເກນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຣາຊິກມາປນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐາທິມູລເກນ ຈ ‘‘ອຍໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ອສຸທ຺ຘສຎ຺ຎາຍ ໂຈເທນ຺ໂຕ ສມູລເກນ ໂຈເທຕິ ນາມ. ສຎ຺ຎາສມູລກຕ຺ເຕ ເອວ ອນາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ອາປນ຺ເນ ວາ ອນາປນ຺ເນ ວາ ປຸຄ຺ຄເລ ອາປນ຺ນສຎ຺ຎີ ທິຏ຺ຐາທີສຸ, ອທິຏ຺ຐາທີສຸ ວາ ມູເລສຸ ທິຏ຺ຐສຸຕາທິສຎ຺ຎີ ເຕນ ທິຏ຺ຐາທິມູລເກນ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ໂຈເທນ຺ໂຕ ສຎ຺ຎາສມູລເກນ ໂຈເທຕິ ນາມ. ອິເມສໍ ອນາປຕ຺ຕິ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອາປຕ຺ຕິວາເຣ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສມີເປ ຐຕ຺ວາຕິ ຫຕ຺ຖວິກາຣວຈີໂຆສານໍ ໂຈທນາວເສນ ປວຕ຺ຕິຍມານານໍ ທສ຺ສນສວນູປຈາເຣ ຐຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ປຣໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ທູຕໍ ວາ ປຓ຺ຓໍ ວາ ສາສນໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ ນ ເອຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຈາຍ ວາຈາຍາຕິ ສກິໍ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ສກລມ຺ປິ ທິວສໍ ວທໂຕ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ໂຈທາປກສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ. ໂສປີຕິ ອາຓຕ຺ໂຕປິ. ຕສ຺ສ ຈ ‘‘ມຍາປິ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ອວຕ຺ວາປິ ‘‘ອມູລກ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຈາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຕ຺ວໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ອິທເມວ ວາຈໍ ປຣສ຺ສ ວຈນໍ ວິຍ ອກຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ເອວ. ສຕິປິ ປນ ອນຸທ຺ຘໍສນາຘິປ຺ປາເຍ ‘‘ອສຸເກນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປເຣນ ວຸຕ຺ຕເມວ ວທນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ສເຈ ປນ ປເຣນ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ເອວ.

ສມ຺ພຫຸລາ ສມ຺ພຫຸເລ ສມ຺ພຫຸເລຫິ ວຕ຺ຖູຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ພຫຸເລຕິ ຈຸທິຕກພຫຸຕ຺ຕນິທ຺ເທເສນ ປຸຣິເມສຸ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ຈຸທິຕກພຫຸຕ຺ເຕນາປິ ວາຣເຠທສພ຺ຠາວໍ ຎາເປຕິ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ຈຸທິຕກວຕ຺ຖຸໂຈທກເຠເທນ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຸທິຕກພຫຸຕ຺ເຕນາປິ ຈຕຸກ຺ກນ຺ຕຣໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຏ຺ຐກໍ ໂຫຕິ ເອວ.

ອມູລກໂຈທນາປສງ຺ເຄນ ສມູລກໂຈທນາລກ຺ຂຓາທິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຈເທຕຸໍ ປນ ໂກ ລຠຕີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ໂຈເທຕີຕິອາທິ ສຸຕ຺ຕໍ ຍສ຺ມາ ເຍ ໂຈທກສ຺ສ ອຎ຺ເຎສໍ ວິປຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ຕິ, ເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂຈທກຠາເວ ຐຕ຺ວາວ ປກາເສນ຺ຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕໂຣປິ ຍສ຺ມາ ໂຈເທຕຸຎ຺ຈ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ເຕຫິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວກປຣິໂຍສາເນຫິ ປຐມໂຈທເກຫິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕຸຎ຺ຈ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ສາວກຠາເວນ ອຸທ຺ຘຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທູຕໍ ວາຕິອາທີສຸ ‘‘ຕ຺ວໍ ເອວໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຈເທຫີ’’ຕິ ທູຕໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ ໂຍ ໂຈເທຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓໍ, ມູລສາສນໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ. ສມເຍນາຕິ ປກຕິຍາ ຊານນກ຺ຂເຓ.

ຄຣຸການໍ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສານໍ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ນາມ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໕; ໒.໙໔, ໙໕, ໒໒໕; ໓.໙໑, ໑໑໖, ໑໓໖; ສໍ. ນິ. ໓.໒໑໐) ທສວຕ຺ຖຸກາ ທິຏ຺ຐິ, ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາປກທິຏ຺ຐິ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ ນາມ. ອາຊີວເຫຕຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ນນ຺ຕິ ອາຊີວເຫຕຸປິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພານໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມປາຣາຊິກໍ (ປາຣາ. ໑໙໕), ສຎ຺ຈຣິຕ຺ເຕ (ປາຣາ. ໓໐໑, ໓໐໒) ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ໂສ ອຣຫາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໒໐) ປຣິຍາເຍນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຓີຕໂຠຊນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ (ປາຈິ. ໒໕໗), ຠິກ຺ຂຸນິຍາປຓີຕໂຠຊນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປາຏິເທສນີຍໍ (ປາຈິ. ໑໒໓໖), ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ (ປາຈິ. ໖໑໒-໖໑໓) ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິເມສໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໒໘໗) ວຸຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ນໍ. ນ ເຫຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາຊີວເຫຕຸ ເອວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາທີນໍ ອຎ຺ຎຖາປິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ອາຊີວເຫຕຸປິ ເອຕາສໍ ອາປຊ຺ຊນໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຊີວເຫຕຸປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອຕາ ເອວ, ອຎ຺ຎາປິ ອທິນ຺ນາທານກຸລທູສນປາຓວຘເວຊ຺ຊກມ຺ມາທິວເສນ ອາຊີວເຫຕຸ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປິ ສນ຺ຕິ, ຕາ ປນ ອາປຕ຺ຕິສຠອາຄຕາຍ ປາຣາຊິກາທີສຸ ຉສຸ ເອວ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ປນ ສີສໍ ນ ເອຕີຕິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂຈທນາ ປນ ກຕາ ເອວ ໂຫຕິ. ຕິໍສານີຕິ ຕິໍສໍ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ຕິໍສານິ, ຕິໍສາຘິການີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນວຸຕານີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອຕ຺ຕາທານໍ ອາທາຕຸກາເມນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ອາທາຕພ຺ພໂຕ ທິຏ຺ຐາທິມູລເກຫິ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ປຣສ຺ສ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ອຕ຺ຕາທານນ຺ຕິ ໂຈທນາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອາທາຕຸກາເມນ, ໂຈທນໍ ກຕ຺ຕຸກາເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸພ຺ພາຫິກາຍາຕິ ອຸພ຺ພຫນ຺ຕິ ວິໂຍເຊນ຺ຕິ ເອຕາຍ ອລຊ຺ຊີນໍ ຕຊ຺ຊນິໍ ວາ ກລຫໍ ວາຕິ ອຸພ຺ພາຫິກາ, ສງ຺ຆສມ຺ມຸຕິ, ຕາຍ. ວິນິຈ຺ຉິນນໍ ນາມ ຕາຍ ສມ຺ມຕຠິກ຺ຂູຫິ ວິນິຈ຺ຉນນເມວ. ອລຊ຺ຊຸສ຺ສນ຺ນາຍ ຫິ ປຣິສາຍ ສມຖກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໒໒໗) ອາຄເຕຫິ ທສງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕາຍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ, ເຕຫິ ຈ ສມ຺ມເຕຫິ ວິສຸໍ ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ, ຕສ຺ສາ ເອວ ວາ ປຣິສາຍ ‘‘ອຎ຺ເຎຫິ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາເວຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ.

ກິມ຺ຫີຕິ ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ກຕຣວິປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກິມ຺ຫິ ນໍ ນາມາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ກຕຣາຍ ວິປຕ຺ຕິຍາ ເອຕໍ ໂຈເທສີ’’ຕິ ຍາຍ ກາຍຈິ ວິຎ຺ຎາຍມານາຍ ຠາສາຍ ວຸຕ຺ເຕປິ ໂຈທກສ຺ສ ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸຕາຍ ‘‘ສີລາຈາຣທິຏ຺ຐິອາຊີວວິປຕ຺ຕີສຸ ກຕຣາຍາຕິ ມໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຎາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ, ນ ປນ ກິມ຺ຫີຕິອາທິປທຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ. ນ ຫິ ອນຸວິຊ຺ຊໂກ ໂຈທກໍ ພາລໍ ອປຣິຈິຕຠາສາຍ ‘‘ກິມ຺ຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ‘‘ກິມ຺ຫິ ນມ຺ປິ ນ ຊານາສີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຈນມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ກຕຣວິປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອສຸກາຍ ວິປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ນ ຊານາສີຕິ ວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ພາລສ຺ສ ລຊ຺ຊິສ຺ສ ນໂຍ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈ ‘‘ກິມ຺ຫິ ນໍ ໂຈເທສີຕິ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິ ອຘິປ຺ປາຍປ຺ປກາສນເມວ ນຍທານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ກິມ຺ຫິ-ນໍ-ປທານໍ ປຣິຍາຍມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ນ ຫິ ພາໂລ ‘‘ກຕຣວິປຕ຺ຕິຍໍ ນໍ ໂຈເທສີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ຎາເຕປິ ວິປຕ຺ຕິປ຺ປເຠທນໍ, ອຕ຺ຕນາ ໂຈທິຍມານໍ ວິປຕ຺ຕິສຣູປຎ຺ຈ ຊານິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕເນວ ອຊານເນນ ອລຊ຺ຊີ ອປສາເທຕພ຺ໂພ. ‘‘ກິມ຺ຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ອວິຎ຺ຎຸຕໍ ປກາເສຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພວ.

‘‘ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຣາ. ໓໙; ປຣິ. ໒) ‘‘ອລຊ຺ຊີນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ…ເປ… ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຫິຕີຕິ ຫິ-ກາໂຣ ເອຕ຺ຖ ອາຄໂມ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐສນ຺ຕາເນນາຕິ ທິຏ຺ຐນິຍາເມນ. ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎາຍ ເອວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຈນປຏິວຈນກ຺ກເມເນວ ໂທເສ ອາວິຠູເຕປິ ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘຫ’’ນ຺ຕິ ໂທສສມ຺ປຏິຈ຺ຉນປອຎ຺ຎາຍ ເອວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ເອຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ສຸທ຺ຘປຏິຎ຺ຎາຍ ເອວ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອນຸວິຊ຺ຊກສ຺ເສວ ນິຣຕ຺ຖກຕ຺ຕາປຕ຺ຕິໂຕ ໂຈທເກເນວ ອລຊ຺ຊິປຏິຎ຺ຎາຍ ຐາຕພ຺ພໂຕ. ໂທສາປຄມປຏິຎ຺ຎາ ເອວ ຫິ ອິຘ ປຏິຎ຺ຎາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເອຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖີຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕີ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕-໓໘໖).

ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ໂທເສ ອາວິຠູເຕປິ ຕສ຺ສ ໂທສາປຄມປຏິຎ຺ຎາຍ ເອວ ກາຕພ຺ພຕາທີປນຕ຺ຖໍ. ວິວາທວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ອຕ຺ຖປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາຕິ ເນສໍ ກຖາປຈ຺ເຉທຕ຺ຖໍ, ອຠິມຸຂກຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ. ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ອນນຸຈ຺ຉວິໂກຕິ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ໂຈທກປກ຺ເຂ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອນຸວິຊ຺ຊກຠາວໂຕ ພຫິຠູຕຕ຺ຕາ ອນຸວິຊ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ເທເຫ ເອວ ຫິ ສຕິ ອນຸວິຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິຍາ ປນ ສຕິ ຈຸທິຕເກນ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ອສຈ຺ຈໂຕປິ ປຏິຠາຕິ, ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ອນຸວິຊ຺ຊນາ ສິຍາຕິ.

‘‘ຕຖາ ນາສິຕໂກວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ອທຕ຺ວາ ສງ຺ຆໂຕ ວິໂຍຊນໍ ນາມ ລິງ຺ຄນາສນາ ວິຍ ອຍມ຺ປິ ເອໂກ ນາສນປ຺ປກາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວິຣທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ສຫສາ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ‘‘ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ປກ຺ຂານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອລຊ຺ຊິລກ຺ຂຓສມ຺ຠວສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ປຏິຈ຺ຉາທິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ເອວ, ປຸຣິໂມ ລຊ຺ຊິຠາໂວ ນ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕີຕິ ສເຈ ມຍາ ກຕໂທສໍ ວກ຺ຂາມິ, ມຍ຺ຫໍ ອນຸວຕ຺ຕກາ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕິ. ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ລຊ຺ຊິຏ຺ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ກາຍວາຈາສຸ ວີຕິກ຺ກໂມ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິນິຈ຺ຉໂຍ ນ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ, ປຸພ຺ເພ ປກ຺ຂິການໍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ວູປສມິຕສ຺ສາປິ ອຘິກຣຓສ຺ສ ທຸວູປສນ຺ຕຕາຍ ອຍມ຺ປິ ຕຖາ ນາສິຕໂກວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຈຸທິຕກໂຈທເກສຸ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອມ຺ຫາກໍ ວິນິຈ຺ຉເຍນ ຕຸຏ຺ຐາ ຠວິສ຺ສຖາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຸທິຕກໂຈທເກສຸ ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພກມ຺ມໍ ຎຕ຺ວາ. ວິນິຈ຺ຉໂຍ ມຊ຺ເຌຕິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ວາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍປຣິໂຍສານອນຸວິຊ຺ຊນານໍ ມຊ຺ຌໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອມູລກມ຺ປິ ສມູລກໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ມູລານີ’’ຕິ. ກາເລນ ວກ຺ຂາມີຕິອາທີສຸ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວທນ຺ໂຕ ກາເລນ ວທຕິ ນາມ. ສລາກຄ຺ຄຍາຄຸອຄ຺ຄຠິກ຺ຂາຈາຣຏ຺ຐານາທີສຸ ໂຈເທນ຺ໂຕ ອກາເລນ ວທຕິ ນາມ. ໂທສໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປຕຸກາມຕາຍ ວທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖສໍຫິເຕນ ວທຕິ ນາມ. ໂທສນ຺ຕໂຣຕິ ໂທສຈິຕ຺ໂຕ. ປນ຺ນຣສສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມອາຈາຣຕາ, ຕຖາ ວຈີສມາຈາຣຕາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ, ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂານໍ ສ຺ວາຄຕາທິຕາ, ກາເລນ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໓໖໒) ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈຘມ຺ມາ ຈ ກາຣຸຎ຺ຎຕາ, ຫິເຕສິຕາ, ອນຸກມ຺ປຕາ, ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານຕາ, ວິນຍປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຕິ (ຈູຬວ. ໔໐໑) ອິເມສຸ ປນ຺ນຣສສຸ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາຣຸຎ຺ຎຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ກຣຸຓາ ທສ຺ສິຕາ. ຫິເຕສິຕາຕິ ຫິຕຄເວສນຕາ. ອນຸກມ຺ປຕາຕິ ເຕນ ຫິເຕນ ສໍໂຍຊນຕາ, ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິປິ ເມຕ຺ຕາ ທສ຺ສິຕາ. ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານຕາຕິ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາປນຕາ. ວຕ຺ຖຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຍ ກມ຺ມກຣຓໍ ວິນຍປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ ນາມ.

ອຘິກຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິກາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ, ສມເຖຫິ ວູປສເມຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ນານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ຕໍ ນານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເສສານິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕-໓໘໖). ຍໍ ອຘິກິຈ຺ຈາຕິອາທິນາ ອຘິກຣຓສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຄາຫນ຺ຕິ ‘‘ອສຸກໍ ໂຈເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ມນສາ ໂຈທນາກາຣສ຺ສ ຄຫຓໍ. ເຈຕນນ຺ຕິ ‘‘ໂຈເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕພ຺ຍາປາຣສງ຺ຂາຕໍ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມໍ. ອກ຺ຂນ຺ຕິນ຺ຕິ ຈຸທິຕກສ຺ສ ວິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂກຘໍ ອສຫນໍ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕໍ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຣາສິໍ. ໂວຫາຣນ຺ຕິ ໂຈທນາວສປ຺ປວຕ຺ຕວຈນໍ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິນ຺ຕິ ໂຈທນາວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ມນສາ ປຣິກປ຺ປິຕໍ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ. ອຕ຺ຕາທານໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ໂຈທນໍ ມນສາ ຄເຫຕ຺ວາ. ຕໍ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ຕໍ ຄາຫລກ຺ຂຓໍ ອຘິກຣຓໍ. ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ເຈຕນາຍ ຂຓິກຕ຺ຕາ, ສາ ຈ ສມຖປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອຸປຣິປິ ‘‘ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ໂວຫາຣວຈນສ຺ສ ນິໂຣຘໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ສມຖປ຺ປຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສາປິ ເອກຈ຺ເຈຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕມ຺ປິ ປຏິເສເຘຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອຘິກຣຓຕໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ຕໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕໍ ປເນຕນ຺ຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ເອຕໍ ຄຫຓໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕິ ເອກນ຺ຕອກຸສລສຠາວາ ວາ ອພ຺ຍາກຕສຠາວາ ວາ ໂຫຕີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິອຘິກຣຓວາເທນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫິ ເຕ…ເປ… ອຈ຺ຈນ຺ຕອກຸສລຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ.

ອມູລກຎ຺ເຈວ ຕໍ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອມູລກປາຣາຊິກເມວ ອຘິກຣຓ-ສທ຺ເທນ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນາຕິອາທິ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຍ ອມູລກປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍາຍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາຕິ ສຠາວໂຕ ປຣິສຸທ຺ເຘປິ ປຸຄ຺ຄເລ ‘‘ປາຣາຊິໂກ’’ຕິອາທິນາ ໂຈທເກນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ກຖິໂຕ. ອຘິກຣເຓ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ມນສາ ອາໂຣປິຕມຕ຺ເຕ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣເຓ ວາຈກຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຖປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນາປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ວາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວາຕິ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານາກາເຣນ ມນສາ ອາໂຣປິຕອຕ຺ຖປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອິເຘວາຕິ ຕຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຍາເຍນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓຕ຺ຕໍ ອິເຘວ ອິມສ຺ມິໍ ເອວ ສິກ຺ຂາປເທ. ເອເກຕິ ເກຈິ. ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ເອກຈ຺ເຈຫິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘິກຣຓສ຺ສ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠາວໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ກຸສລາທິປຣມຕ຺ຖຠາວໍ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ຕໍ ປເນຕໍ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ປປຎ຺ຈໂຕ ທສ຺ສິໂຕ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ, ເຕນ ຈ ຕສ຺ມິໍ ວາເທ ຍທິ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ອກຸສລາ ວາ ອພ຺ຍາກຕາ ວາ ຠເວຍ຺ຍ, ກຖໍ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ຠເວຍ຺ຍ? ຕສ຺ສາປິ ອກຸສລາທີນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອາປຕ຺ຕີຕິປິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ເມຖຸນາທີສຸ ອກຸສລາທີນໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ, ຄິລານາທີນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ອນາປຕ຺ຕິອຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ ຈ ສິຍາ. ອຖ ມຕໍ ‘‘ນ ເກວລໍ ອກຸສລາທິ ເອວ, ອຖ ໂຂ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ເອວ ອກຸສລາທໂຍ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ອສາຣໍ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຊານິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ເມຖຸນາທີສຸ ອນາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ອກຸສລາທິສຠາວາຍ ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເອກປໂຍຄາທີສຸ ເອກຕ຺ຕາທິປິ ນ ສິຍາ. ນ ຫິ ສກລມ຺ປິ ທິວສໍ ອິຕ຺ຖິໍ ກາຍໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ເອກເມວາກຸສລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ພຫູ ວາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຜຸສິຕ຺ວາ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ພຫູນິ, ເຍນາປຕ຺ຕິຍາ ເອກຕ຺ຕໍ, ພຫຸຕ຺ຕໍ ວາ ສິຍາຕິ ເອວມາທິກໍ ອຍຸຕ຺ຕິໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸຎ຺ຈາຕິ ວີຕິກ຺ກໂມ. ຕຎ຺ຫິ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ມຸຕິປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ໂອກາສຏ຺ເຐນ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຄຕ຺ຕນ຺ຕິ ອທິນ຺ນາທານາທິໂຕ ພຸທ຺ຘິສທ຺ທນິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ປຣິກປ຺ປິຕສາມຎ຺ຎາກາໂຣ ໂຄຕ຺ຕໍ. ນາມນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊມານນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ນາມສ຺ສ ອຕ຺ຖຠູຕາ ອາປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ‘‘ວິວາທາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິ (ຈູຬວ. ໒໒໐; ປຣິ. ໓໐໓), ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິ (ຈູຬວ. ໒໒໒) ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ເຕຫິ ສມຸທ຺ຘຏໍ, ຕມ຺ປິ ນ ວິວາທາທີນໍ ກຸສລາທິຠາວສ຺ສ ປຣິຍາຍເທສິຕຕ຺ຕາຕິ ຍໍ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານາທິວຓ຺ຓນາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວິຣທ຺ຘຏ຺ຐານໂສຘນຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ສາຣຕ຺ຖທີປນີກາຣກສ຺ສ ອກຸສລາທິຣູປາວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ລທ຺ຘິ, ເຕເນວ ໂສ ອິຘາປິ ‘‘ຕສ຺ມາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິອຘິກຣຓນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕມ຺ປິ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘ຕໍ ປເນຕ’ນ຺ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍສ຺ສປິ ລທ຺ຘິໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຖວິໂຣຘມ຺ປິ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘໂຆສາຈຣິໂຍ ອຏ຺ຐກຖາວາທໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຣຠິ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສຍເມວ ອຸປຣິ ກຖນໂຕ, ອຖ ໂຂ ທຸລ຺ລທ຺ຘິການໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ຕຕ຺ຖ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ປຏິເສເຘຕຸກາໂມ ອາຣຠິ, ເຕເນວ ອນ຺ເຕ ‘‘ເອເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິວາທາທີນໍ ກຸສລາທິກຕ຺ເຕ ຕໍສມຖານມ຺ປິ ຕພ຺ຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ ປຣມຕ຺ເຖສຸ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ສມຖາໂຍຄາຕິ ອາຫ ‘‘ກຸສລາທິສມເຖຫີ’’ຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຠາວານເມວ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຘິກຣຓານໍ ສມເຖຫິ ອຘິກຣຓີຍຕາ, ນ ປນ ກຸສລາທິປຣມຕ຺ຖຣູປານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ຂຓິກຕາຍ ສຍເມວ ສມຖປ຺ປຕ຺ຕິໂຕຕິ ເຫຏ຺ຐາ ສມຕ຺ຖິຕມຕ຺ຖໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ອິຕິ ອິມິນາ ອຘິກຣຓຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມເຖຫິ ອຘິກຣຓີຍຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ’’ຕິ ອິມິນາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ວິວາທໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

ອນຸວາໂທຕິ ວິປຕ຺ຕີຫິ ອຸປວທນາ ເຈວ ໂຈທນາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຸປວທນາ ນາມ ຄຣຫາ, ອກ຺ໂກໂສ ຈ. ປຎ຺ຈປີຕິ ມາຕິກາປຣິຍາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຈ຺ຈຍຕາຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາ. ສປທານຸກ຺ກມນິທ຺ເທສສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປທານຸກ຺ກມນິທ຺ເທໂສຕິ ປທຠາຊນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ສຫິຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໘໗. ອສ຺ສາຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອເຕນ ໂຈທເກນາ’’ຕິອາທິ. ທິຏ຺ຐມູລເກ ປນາຕິ ‘‘ທິຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕິ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໓໘໗) ປາຬິວາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາທິທສ຺ສນມຕ຺ຕວເສນ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ, ນ ປນ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາທນາທິທສ຺ສນວເສນ. ຍທິ ຫິ ເຕນ ໂສ ຕຖາ ທິຏ຺ໂຐ ຠເວຍ຺ຍ, ອສຸທ຺ຘສຎ຺ຎີ ເອວາຍໍ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ສິຍາ, ອສຸທ຺ຘສຎ຺ຎາຍ ຈ ສຸທ຺ຘໍ ວາ ອສຸທ຺ຘໍ ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນ ສິຍາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ສຸທ຺ເຘ ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິສ຺ສ, ອສຸທ຺ເຘ ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິສ຺ສາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຣາ. ໓໙໐). ຕສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາທິມຕ຺ຕເມວ ທິສ຺ວາປິ ‘‘ສທ຺ໂຘ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ, ນາຍໍ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຸທ຺ຘສຎ຺ຎິສ຺ສ ວາ ເວມຕິກສ຺ສ ວາ ‘‘ສຸໂຕ ມຍາ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນິຍເມຕ຺ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ເສວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ນ ອສຸທ຺ຘສຎ຺ຎິສ຺ສ, ຕສ຺ສ ປນ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕນ຺ຕິ ມຸສາວາທາທິປຈ຺ຈຍາ ລຫຸກາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ປນ ໂສ ຕສ຺ມິໍ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍປິ ທິຏ຺ຐໍ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາທິມຕ຺ຕເມວ ວທຕິ, ອທິຏ຺ຐໍ ປນ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາທນາທິປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸໍ ວາ ‘‘ອສ຺ສມໂຓສີ’’ຕິອາທິກໍ ວາ ນ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຘິກໍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ‘‘ອທິຏ຺ຐໍ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໖-໓໘໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂຍ ປນ ທິຏ຺ເຐນ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາທິນາ ປຐມປາຣາຊິເກນ ອສຸທ຺ຘສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍ ອທິນ຺ນາທານໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວາ ‘‘ສຸໂຕ’’ຕິ ວາ ອາທິໍ ວທຕິ, ຕສ຺ສາປິ ນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ອສຸທ຺ເຘ ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິຕາຍາຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ເຍນ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕິ, ເຕນ ສຸທ຺ຘສຎ຺ຎາຠາວາ ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອິທໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ເຍນ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕິ, ຕໍ ‘ອຍໍ ອນຊ຺ຌາປນ຺ໂນ’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຈາວນາຘິປ຺ປາເຍນ…ເປ… ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສຸຕາທິມູລເກສຸປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອາຄເຕສູຕິ ໂອມສວາທາທີສຸ ອາຄເຕສຸ. ອວສ຺ສຸໂຕຕິ ຕີຫິປິ ທ຺ວາເຣຫິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕທຸຈ຺ຈຣິຕານຸວສ຺ສເນນ ຕິນ຺ໂຕ. ກສມ຺ພຸຊາໂຕຕິ ກຈວຣຠູໂຕ, ນິສ຺ສາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂກຓ຺ໂຐຕິ ໂຈໂຣ, ທຸສ຺ສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຊຏ຺ຐພ຺ພຕິໂກຕິ ກາຬກຓ຺ຓິເທວີວເຕ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຕິຕ຺ຖິໂຍຕິ ວທຕິ, ສາ ກິຣ ກາຬກຓ຺ຓິສິຣິເທວິຍາ ເຊຏ຺ຐາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍທຄ຺ເຄນາຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ, ຍຕ຺ຕເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທຄ຺ເຄນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂນ ກປ຺ເປຕີຕິອາທິ ເວມຕິກຠາວທີປນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໘໙. ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຈທນາຍໍ. ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ ກມ຺ມາຘິປ຺ປາໂຍ ນາມ. ປຣິວາສທານາທິກ຺ກເມນ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວຸຏ຺ຐານາຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸໂປສຖໍ, ປວາຣຓໍ ວາ ສງ຺ເຆ ກາຕຸໍ ອທານຕ຺ຖາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທຍໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ ອຸໂປສຖປວາຣຓຏ຺ຐປນາຘິປ຺ປາໂຍ. ອສມ຺ມຸຂາ…ເປ… ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສປິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສປິ ທຸກ຺ກຏໍ.

ສພ຺ພຕ຺ເຖວາຕິ ສພ຺ພາສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ. ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມຠາວໂຕ ຎຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຕມານາຍ ເອວ ອຸໂປສຖປວາຣຓຏ຺ຐປນໍ ໂຫຕິ, ນ ນິຏ຺ຐິຕາຍ, ສາ ຈ ຍ຺ຍ-ກາເຣ ປຕ຺ເຕ ນິຏ຺ຐິຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍ຺ຍ-ກາເຣ ປຕ຺ເຕ ນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ.

ອນຸປາສໂກຕິ ອຸປາສໂກປິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ນ ໂຫຕິ ສຣຓຄມນສ຺ສາປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອໂນທິສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ໂອທິສ຺ສ ກເຖນ຺ເຕນ ໂອກາສໍ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາປຕ຺ຕິໍ ເທເສຕ຺ວາຕິ ໂອກາສາກາຣາປນາປຕ຺ຕິໍ ເທເສຕ຺ວາ. ຍໍ ໂຈເທຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສງ຺ຂ຺ຍຸປຄມນໍ, ຕສ຺ມິໍ ສຸທ຺ຘສຎ຺ຎິຕາ ເວມຕິກຕາ ວາ, ເຍນ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕິ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐາທິວເສນ ອມູລກຕາ, ຈາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຕ຺ວໍ ປາຣາຊິໂກ’’ຕິອາທິນາ ນິຍເມຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂາ ໂຈທນາ ໂຈທາປນາ, ຕສ຺ສ ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ປຐມທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຕິຍທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໙໑. ນວເມ ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິນ຺ຕິ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ນາສິຕາຍປິ ຕສ຺ສາ ຠູຕປຸພ຺ພໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຠາຄສ຺ສາຕິ ເຖຣສ຺ສ ມນຸສ຺ສຊາຕິຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິຉຄລກຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ. ອິທນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຍໍ ຉຄລໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຠາໂຄຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິຉຄລກຠາວສງ຺ຂາໂຕ ອຎ຺ໂຎ ໂກຏ຺ຐາໂສ, ອຎ຺ຎຠາຄສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຠາຄິຍນ຺ຕິ ປຐມວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ອຎ຺ຎຠາຄມຕ຺ຖີຕິ ທຸຕິຍວິຄ຺ຄຫສ຺ສ, ທ຺ວີຫິປິ ຉຄລໂກວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິທານິ ທ຺ວີຫິປິ ວິຄ຺ຄເຫຫິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຫິ ໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຫິ ໂສ ຉຄລໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠາຄສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ຈ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສງ຺ຂ຺ຍໍ ລຠຕີຕິ ຈ ໂຍຊນາ. ທຸຕິຍວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂຍ ຫິ ໂສ ‘‘ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ນາມາ’’ຕິ ຉຄລໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍາຕິ ‘‘ທພ຺ໂພ’’ຕິ ນາມກຣຓສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ຉຄລກໍ ສນ຺ຘາຍ. ເຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ເຕ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ. ອາປຕ຺ຕິຍາປິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຄ຺ຄລານໍເຍວ ເລສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໙໓. ຍາ ຈ ສາ ອວສາເນ…ເປ… ໂຈທນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ ສງ຺ຆາທິເສເສ ສງ຺ຆາທິເສສທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ເຈ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕີ’’ຕິອາທິໍ (ປາຣາ. ໔໐໗) ໂຈທນາເຠທໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສຕ຺ຕນ຺ນມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕີນໍ ປຈ຺ເຈກໍ ປາຣາຊິກຕ຺ຕາທິສາມຎ຺ເຎປິ ເມຖຸນາທິນ຺ນາທານາທິວຕ຺ຖຸໂຕ, ຣາຄໂທສຕ຺ຕາທິສຠາວໂຕ ຈ ວິສຠາຄຕາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນ…ເປ… ນ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ສຠາຄວິສຠາຄວຕ຺ຖຸໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໙໓) ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ, ຕໍມນສິກາໂຣ ຈ ອວິປນ຺ນກມ຺ມສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ຜລູປຈາເຣນ ກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ. ປຣິວາສາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ມານຕ຺ຕາທີນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ‘‘ປຸຣິມໍ ປຸຣິມ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໙໕. ສວຕ຺ຖຸກໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ. ທີຆາທິໂນຕິ ທີຆຣສ຺ສາທິລິງ຺ຄສ຺ສ. ທິຏ຺ຐາທິໂນຕິ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາທິໂນ.

໔໐໘. ເອວໍ ຕຖາສຎ຺ຎີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເມຖຸນາທິກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂສ’’ຕິ ເອວໍ ຕຖາສຎ຺ຎີ. ອງ຺ຄານິ ປຐມທຸຏ຺ຐໂທເສ ວຸຕ຺ຕສທິສານິ, ອິຘ ປນ ກິຎ຺ຈິເທສໍ ເລສມຕ຺ຕໍ ອຸປາທິຍນາ ອຘິກາ.

ທຸຕິຍທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຐມສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໑໐. ທສເມ ພຫູນນ຺ຕິ ທຸພ຺ພລຕາຍ ອຣຎ຺ຎາທິເສວາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕານໍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກິຣິຍາຍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ພຸທ຺ຘວຈນຄ຺ຄຫຓຘາຣຓາທິສງ຺ຂາຕໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທເມວ ປຣມໍ ອສ຺ສ, ນ ມຄ຺ຄລາໂຠຕິ ປທປຣໂມ. ອຠິສມ຺ຠຸຓິຕ຺ວາຕິ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ. ຘມ຺ມໂຕ ອເປຕໍ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໔) ວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມວ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ປາຬິຍມ຺ປິ ‘‘ອຏ຺ຐ ມາເສ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໐໙) ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕີຫິ ໂກຏີຫີຕິ ອສຸທ຺ຘມູເລຫິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈຕູສຸ ກຸເລສຸ ປກ຺ກປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນນິສ຺ສິຕຕາຍ, ມຈ຺ຉມໍສໂຠຊນວິຣຫິຕສ຺ສ ຈ ກຸລສ຺ສ ທຸລ຺ລຠຕາຍ ຕຕ຺ຖ ລທ຺ເຘສຸ ຠຕ຺ຕພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ມຈ຺ຉມໍສສໍສຄ຺ຄສງ຺ກາຍ, ທຸນ຺ນິວາຣຓຕາຍ ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຣີຣຍາປນມ຺ປິ ນ ສິຍາຕິ ຠຄວຕາ ມຈ຺ຉມໍສໍ ສພ຺ພຖາ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕີຫິ ໂກຏີຫິ ອປຣິສຸທ຺ຘເມວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ຕໍ ຠຄວາ ສພ຺ພຖາ ປຏິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂູ ມຣມານາປິ ມຈ຺ຉາທິສໍສຄ຺ຄສງ຺ກິຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຕໂຕ ຕຓ຺ຑຸລຘຎ຺ຎາທິໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິທຫິຕ຺ວາ ສຍໍ ປຈິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຕທຸປກຣຓຠູຕໍ ທາສິທາສໍ, ອຸທຸກ຺ຂລມຸສລາທິກຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຕາທິ ວິຍ ອວສ຺ສໍ ຄເຫຕຸໍ ອນຸຊານິຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ວິຍ ຄຫຏ຺ຐາວາໂສ ເອວ ສິຍາ, ນ ຠິກ຺ຂຸອາວາໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຊາລໍ ມຈ຺ຉພນ຺ຘນໍ. ວາຄຸຣາ ມິຄພນ຺ຘນີ. ກປ຺ປຕີຕິ ຍທິ ເຕສໍ ວຈເນນ ສງ຺ກາ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຕໍ ວຈນໍ ເລສກປ຺ປໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ.

ປວຕ຺ຕມໍສນ຺ຕິ ອາປຓາທີສຸ ປວຕ຺ຕໍ ວິກ຺ກາຍິກໍ ມຕມໍສໍ. ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ອກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ-ສທ຺ໂທ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອກຕເມວາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ມງ຺ຄລາທີນຎ຺ຈາຕິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ຍຖາຐິຕວເສນ ອວຘາຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ‘‘ວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ກປ຺ປນ຺ຕິ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍກປ຺ປໍ, ‘‘ອາຍຸກປ຺ປ’’ນ຺ຕິປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໑໐) ເກຈິ. ມຫາກປ຺ປສ຺ສ ຫິ ຈຕຸຕ຺ຖຠາໂຄ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍກປ຺ໂປ, ຕໂຕ ວີສຕິໂມ ຠາໂຄ ສງ຺ຆເຠທກສ຺ສ ອາຍຸກປ຺ປນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ກປ຺ປຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ ‘‘ກປ຺ປວິນາເສ ເອວ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໐໙) ວຈນໂຕ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ ປຸຎ຺ຎໍ. ກປ຺ປໍ ສຄ຺ຄມ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິປຣມ຺ປຣາຍ ກປ຺ປຏ຺ຐຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໑໑. ລທ຺ຘິນານາສໍວາສເກນາຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕກຠາເວນ ຠາວປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ນິທ຺ເທສສ຺ສ. ກມ຺ມນານາສໍວາສເກນາຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຠາເວນ. ‘‘ເຠທາຍ ປຣກ຺ກເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຠທນສໍວຕ຺ຕນິກສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ ສມາທາຍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ປກ຺ຂປຣິເຍສນາທິວເສນ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ສມນຸຠາສນກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍປິ ຈາຍໍ ສງ຺ຆເຠໂທ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ກມ຺ເມນາຕິ ອປໂລກນາທິນາ. ອຸທ຺ເທເສນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສນ. ໂວຫາເຣນາຕິ ຕາຫິ ຕາຫິ ອຸປປຕ຺ຕີຫິ ‘‘ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໓.໑໐-໓໙, ໔໒; ຈູຬວ. ໓໕໒) ໂວຫາເຣນ, ປເຣສໍ ປຎ຺ຎາປເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸສາວນາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິຍາ ຄຫຓຕ຺ຖເມວ ອນຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຓ຺ຓມູເລ ມນ຺ຕສາວນາຍ, ກຖເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສລາກຄ຺ຄາເຫນາຕິ ເອວໍ ອນຸສາວນາຍ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປກ຺ເຂ ປວິຏ຺ຐຠາວສ຺ສ ສຎ຺ຎາຓຕ຺ຖໍ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ອິມໍ ສລາກ’’ນ຺ຕິ ສລາກຄ຺ຄາເຫນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມເມວ, ອຸທ຺ເທໂສ ວາ ສງ຺ຆເຠເທ ປຘານໍ ກາຣຓໍ, ໂວຫາຣາທໂຍ ປນ ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອພ຺ຠຸສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕໍ. ອຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ວິຫເຣຍ຺ຍ.

‘‘ລຊ຺ຊີ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໒; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) ວຈນໂຕ ອາປຕ຺ຕິຠເຍນ ອາໂຣຈນໍ ລຊ຺ຊີນໍ ເອວ ຠາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ລຊ຺ຊີຫິ ຠິກ຺ຂູຫີ’’ຕິ, ອລຊ຺ຊິສ຺ສປິ ອນາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊໂຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວທນ຺ຕານໍ ຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ປໂຫນ຺ເຕນາຕິ ຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ເຖນ, ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາປຕ຺ຕິ ປນ ອຑ຺ຒໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣເນວ ອຄິລານສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໑໖. ຎຕ຺ຕິຍາທີຫິ ທຸກ຺ກຏາທິສພ຺ຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ. ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ສມນຸຠາສນກມ຺ມສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ‘‘ນ ຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ເຕເນວ ຫິ ສມນຸຠາສນກມ຺ມໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໂຕຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຣມນ຺ຖກສ຺ສ ໂຣມນ຺ຖນ’’ນ຺ຕິອາທິໍ (ຈູຬວ. ໒໗໓) ອຸທ຺ທິສ຺ສານຸຎ຺ຎາຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອນາປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ. ອາປຕ຺ຕິໍ ໂຣເປຕພ຺ໂພຕິ ສມນຸຠາສນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍອາປຕ຺ຕິໍ ໂຣເປຕພ຺ໂພ. ອາປຕ຺ຕິເຍວ ນ ຊາຕາຕິ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິ ນ ຊາຕາ ເອວ.

‘‘ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ. ສຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ‘‘ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກໍ. ໂຍ ວິສຎ຺ຎີ ວາ ຠີໂຕ ວາ ວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວາ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິປິ, ‘‘ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ນ ຊານາຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນໍ, ຘມ຺ມກມ຺ເມນ ສມນຸຠາສນໍ, ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສານໍ, ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊາມີຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ປຐມສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ທຸຕິຍສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໑໘. ເອກາທສເມ ຍສ຺ມາ ອຸພ຺ພາຫິກາທິສມ຺ມຸຕິກມ຺ມໍ ພຫູນມ຺ປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ຫິ ສງ຺ໂຆ ສງ຺ຆສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນິຄ຺ຄຫວເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອງ຺ຄານິ ປເນຕ຺ຖ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນໍ ປຫາຍ ອນຸວຕ຺ຕນໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສທິສາເນວ ຄເຫຕພ຺ພານິ.

ທຸຕິຍສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ທຸພ຺ພຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໒໔. ທ຺ວາທສເມ ວມ຺ຠນວຈນນ຺ຕິ ຄຣຫວຈນໍ. ສຏ-ສທ຺ໂທ ປຕິຕສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ຈ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຕິຕໍ ຕິຓກຏ຺ຐປຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ເກນາປີຕິ ວາຕາທິສທິເສນ ອຸປຊ຺ຌາຍາທິນາ.

໔໒໖. ຈິຕ຺ຕປຣິໂຍນາໂຫ ທຬ຺ຫໂກໂຘວ ອຸປນາໂຫ. ຕໂຕປິ ພລວຕໂຣ ທຸມ຺ໂມຈນີໂຍ ໂກຘາຠິສງ຺ໂຄ. ໂຈທກໍ ປຏິປ຺ຜຣຓຕາຕິ ໂຈທກສ຺ສ ປຏິວິຣຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອວຏ຺ຐານໍ. ໂຈທກໍ ອປສາທນາຕິ ວາຈາຍ ຆຏ຺ຏນາ. ປຈ຺ຈາໂຣປນາຕິ ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ສາປຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ ໂຈທກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິອາໂຣປນາ. ປຏິຈຣຓຕາຕິ ປຏິຈ຺ຉາທນຕາ. ອປທາເນນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈຣິຍາຍ. ນ ສມ຺ປາຍນຕາຕິ ‘‘ຍໍ ຕ຺ວໍ ໂຈທໂກ ວເທສິ ‘ມຍາ ເອສ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ທິຏ຺ໂຐ’ຕິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກິໍ ກໂຣສິ, ອຍໍ ກິໍ ກໂຣຕິ, ກຕ຺ຖ ຈ ຕ຺ວໍ ອໂຫສິ, ກຕ຺ຖ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຈຣິຍໍ ປຸຏ຺ເຐນ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອກຖນໍ.

‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໔) ອິມິນາ ນິທານວຈເນນ ສພ຺ພາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ’’ຕິອາທິ. ອງ຺ຄານິ ເຈຕ຺ຖ ປຐມສງ຺ຆເຠທສທິສານິ, ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນໍ, ອິຘ ອວຈນີຍກຣຓຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ທຸພ຺ພຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ກຸລທູສກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໓໑. ເຕຣສເມ ກີຏາຄິຣີຕິ ຕສ຺ສ ນິຄມສ຺ສ ນາມໍ. ຕຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ປຣໂຕ ‘‘ນ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ກີຏາຄິຣິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຄາມນິຄມໂຕ ຈ ປພ຺ພາຊນໍ, ນ ຊນປທໂຕ. ເຕນ ປນ ໂຍຄໂຕ ຊນປໂທປິ ‘‘ກີຏາຄິຣິ’’ອິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍນາມເກ ຊນປເທ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ສາວຕ຺ຖິຍໍ. ຘຸຣຏ຺ຐາເນຕິ ອຠິມຸຂຏ຺ຐາເນ, ເຊຕວນທ຺ວາຣສມີເປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວີຫິ ເມເຆຫີຕິ ວສ຺ສິເກນ, ເຫມນ຺ຕິເກນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ເມເຆຫິ. ຄຓາຈຣິເຍຫິ ຉຫິ ອຘິກຕາຍ ‘‘ສມຘິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸທກສ຺ສາຕິ ອກປ຺ປິຍອຸທກສ຺ສ ‘‘ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນ’’ນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ, ຕຎ຺ຈ ‘‘ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂໂຣປເນ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣສຸປິ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນາທິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ວິຠາຄໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນາທິ ວິສຸໍ ທສ຺ສິຕໍ. ຍຖາ ໂກຏ຺ຏນຂຓນາທິກາຍິກກິຣິຍາປິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣ ສງ຺ຄຫິຕາ, ເອວໍ ມາຕິກາອຸຊຸກຣຓາທິກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣຓ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ປຸຣາຓປຓ຺ຓາທິຫຣຓມ຺ປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍວາໂທວ ປມາຓຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕ. ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປິ ເອກຈ຺ຈໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈ ເສສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຍໍກິຎ຺ຈິ ມາຕິກນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂໍ ວາ ອສຸກ຺ຂໍ ວາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂໂຣປເນ. ຕຖາຕິ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣປຣິຍາຍາທີຫິ ຄນ຺ຖາປນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຖາປນາທິປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ຄນ຺ຖນໍ ກສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຈເທນ຺ໂຕ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖໍ ກປ຺ປິຍປຖວິຍໍ ສຍໍ ໂຣເປຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ຄນ຺ຖນມ຺ປິ ກສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຈທກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ປຣິຫາໂຣ. ອຖ ‘‘ນ ປນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວທຕິ? ມຫາປຈ຺ຈຣິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ປມາຓເມວາຕິ ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ, ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຍໍ ໂຣປນສ຺ສ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ເຕນ ອຸທກສິຎ຺ຈເນນ ສຫ ສໍສນ຺ທນນຍທສ຺ສນມຸເຂນ ປມາຓເມວາຕິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ປທໍ ‘‘ຕໍ ກຖ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ກິຎ຺ຈາປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສຍໍ ໂຣປນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ກປ຺ປິຍອຸທກສ຺ສ ສຍໍ ອາສິຎ຺ຈນໍ ວຸຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ກປ຺ປິຍອຸທກໍ ສຍໍ ສິຎ຺ຈິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຖນມ຺ປິ ກສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ຕມ຺ປິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ຍເທຕໍ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍປິ ຄນ຺ຖນາທິໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ໂຣປນສິຎ຺ຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນໂຕ ປຸພ຺ພາປຣໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ.

ຕໍ ກຖໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ໂຣປນສິຎ຺ຈນວິສເຍ. ປຸປ຺ຜາທີຫິ ກຸລສງ຺ຄຫປ຺ປສງ຺ເຄ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖເມວ ໂຣປນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉໍ ໂຣເປນ຺ຕິປິ ໂຣປາເປນ຺ຕິປິ, ສິຎ຺ຈນ຺ຕິປິ ສິຎ຺ຈາເປນ຺ຕິປີ’’ຕິ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນາຕິ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ມາລາວຈ຺ຉາທີນໍ ໂຣປເນ ປນ. ປຣິຍາໂຍຕິ ສຍໍກຣຓກາຣາປນສງ຺ຂາໂຕ ປຣິຍາໂຍ ໂວຫາໂຣ ອຕ຺ຖວິເສໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖຕ຺ຕາຠາວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວເມຕ຺ຖ ປຣິຍາຍສທ຺ທສ຺ສ ກຣຓກາຣາປນວເສນ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ‘‘ຄນ຺ເຖນ຺ຕິປິ ຄນ຺ຖາເປນ຺ຕິປີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຄນ຺ຖນຄນ຺ຖາປນໍ ຐເປຕ຺ວາ ຍໍ ປຣໂຕ ‘‘ເອວໍ ຊານ, ເອວໍ ກເຕ ໂສເຠຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິກປ຺ປິຍວຈເນຫິ ຄນ຺ຖາປນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ໂທສາຠາໂວ ສມຕ຺ຖິໂຕ ໂຫຕິ, ‘‘ຄນ຺ເຖຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ກາຣາປນສ຺ເສວ ຄນ຺ຖາປນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາຍໍ ອິຘ ຈ ປຣິຍາຍາຠາວໍ ຎຕ຺ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉໍ ໂຣເປນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖຕາສູຈນກສ຺ສ ວິເສສນສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ ກຣຓກາຣາປນສງ຺ຂາຕປຣິຍາຍສພ຺ຠາວໍ. ອິຘ ‘‘ຄນ຺ເຖນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ຕຖາວິຘວິເສສວຈນາຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ປຣິຍາຍສ຺ສ ອຠາວຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ. ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕນເຍເນວ ໂຣປນາທິ, ຄນ຺ຖາປນາທິ ຈ ສພ຺ພໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ສນ຺ເທໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ ນິຄເມຕິ.

ຫຣຓາທີສູຕິ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ຫຣຓາທີສຸ. ກຸລິຕ຺ຖິອາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຫຣຓໂຕຕິ ກຸລິຕ຺ຖິອາທີນໍ ຫຣຓສ຺ເສວ ວິເສເສຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຣຓາຘິກາເຣ ຫີ’’ຕິອາທິ. ມຎ຺ຊຣີຕິ ປຸປ຺ຜໂຄຈ຺ຉໍ. ວຏໍສໂກຕິ ກຓ຺ຓສ຺ສ ອຸປຣິ ປິຬນ຺ຘນຕ຺ຖໍ ກຕປຸປ຺ຜວິກຕິ, ໂສ ຈ ‘‘ວຏໍໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຓ຺ຓິກາຕິ ພຫູນໍ ປຸປ຺ຜານໍ ວາ ມາລານໍ ວາ ເອກໂຕ ພນ຺ຘິຕສ຺ສ ນາມໍ, ‘‘ກຓ຺ຓາຠຣຓ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຫາຣສທິສນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕາຫາຣສທິສໍ.

ກປ຺ປິເຍນາຕິ ກປ຺ປິຍອຸທເກນ. ເຕສໍເຍວ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ກຸລທູສນປຣິໂຠຄານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ສິຎ຺ຈເນ, ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວາ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວາ ສິຎ຺ຈາປເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປນ ສຍໍ ສິຎ຺ຈເນ, ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ສິຎ຺ຈາປເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ປໂຍຄພຫຸລຕາຍາຕິ ສຍໍ ກຣເຓ, ກາຍປໂຍຄສ຺ສ ກາຣາປເນ ຈ ວຈີປໂຍຄສ຺ສ ຈ ພຫຸຕ຺ເຕນ.

ຄນ຺ເຖນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ທາມໍ ຄນ຺ຖິມໍ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ວຏ຺ຏຕິ, ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປນ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ນີປປຸປ຺ຜໍ ນາມ ກທມ຺ພປຸປ຺ຜໍ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ກທລິກ຺ຂນ຺ຘມ຺ຫີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕໍ ອຕິໂອຬາຣິກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ກຣເຓ, ອກປ຺ປິຍວຈເນນ ກາຣາປເນ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຸປ຺ຜວິຊ຺ຌນຕ຺ຖໍ ກຓ຺ຏກໍ ພນ຺ຘິຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜທາໂມລມ຺ພນາທິອຕ຺ຖາຍ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນາທິປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ປຸປ຺ຜວິຊ຺ຌນຕ຺ຖໍ ກຓ຺ຏກນ຺ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ຕທຕ຺ຖໍ ກຓ຺ຏກເມວ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸປ຺ຜປຏິຈ຺ຉກໍ ນາມ ທຓ຺ຑາທີຫິ ກຕໍ ປຸປ຺ຜາຘານໍ, ເອຕມ຺ປິ ນາຄທນ຺ຕກມ຺ປິ ສຉິທ຺ທກເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອໂສກປິຓ຺ຑິຍາຕິ ອໂສກສາຂານໍ, ປຸປ຺ຜານໍ ວາ ສມູເຫ. ຘມ຺ມຣຊ຺ຊຸ ນາມ ເຈຕິຍາທີນິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຕສຎ຺ຈ ຣຊ຺ຊຸຍາ ຈ ອນ຺ຕຣາ ປຸປ຺ຜປ຺ປເວສນຕ຺ຖາຍ ພນ຺ຘຣຊ຺ຊຸ. ‘‘ສິຖິລວຏ຺ຏິຕາ ວາ ຣຊ຺ຊຸວຏ຺ຏິອນ຺ຕເຣ ປຸປ຺ຜປ຺ປເວສນຕ຺ຖາຍ ເອວໍ ພນ຺ຘາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ມຕ຺ຖກທາມນ຺ຕິ ຘມ຺ມາສນາທິມຕ຺ຖກລມ຺ພກທາມໍ. ເຕສໍເຍວາຕິ ອຸປ຺ປລາທີນໍ ເອວ. ວາເກນ ວາ ທຓ຺ຑເກນ ວາຕິ ປຸປ຺ຜນາຬໍ ຜາເລຕ຺ວາ ປຸປ຺ເຜນ ເອກາພທ຺ຘໍ ຐິຕວາເກນ, ທຓ຺ຑເກນ ຈ ເອກພນ຺ຘເນເນວ, ເອເຕນ ປຸປ຺ຜໍ ພີຊຄາເມ ສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ປຎ຺ຈສຸ ພີເຊສຸ ອປ຺ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຓ຺ຓໍ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍ ອກາຣາເປຕ຺ວາປິ ໂກປເນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ຍຎ຺ຈ ຉິນ຺ນສ຺ສາປິ ມກຸຬສ຺ສ ວິກສນໍ, ຕມ຺ປິ ອຕິຕຣຸຓສ຺ສ ອຠາວາ ວຸຑ຺ຒິລກ຺ຂຓໍ ນ ໂຫຕິ, ປຣິຓຕສ຺ສ ປນ ມກຸຬສ຺ສ ປຕ຺ຕານໍ ສິເນເຫ ປຣິຍາທານໍ ຄເຕ ວິສຸໍຠາໂວ ເອວ ວິກາໂສ, ເຕເນວ ຉິນ຺ນມກຸຬວິກາໂສ ອຈ຺ຉິນ຺ນມກຸຬວິກາສໂຕ ປຣິຫີໂນ, ມິລາຕຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ທິສ຺ສຕິ. ຍຎ຺ຈ ມິລາຕສ຺ສ ອຸທກສຎ຺ໂຎເຄ ອມິລານຕາປຊ຺ຊນໍ, ຕມ຺ປິ ຕມ຺ພຸລປຓ຺ຓາທີສຸ ສມານນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒິລກ຺ຂຓໍ ນ ໂຫຕິ, ປາຬິອຏ຺ຐກຖາທີສຸ ຈ ນ ກຕ຺ຖຈິ ປຸປ຺ຜານໍ ກປ຺ປິຍກຣຓໍ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຸປ຺ຜໍ ສພ຺ພຖາ ອພີຊເມວາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ປສິພ຺ພເກ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜປສິພ຺ພເກ ວາ ປສິພ຺ພກສທິສພນ຺ເຘ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈີວເຣ ວາ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຣຊ຺ຊຸອາທີຫິ ພນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸປ຺ຜສ຺ເສວ ປນ ອຈ຺ຉິນ຺ນທຓ຺ຑວາເກຫິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ.

ປຸປ຺ຜປເຏ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜປຏໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທີຆໂຕ ປຸປ຺ຜທາມສ຺ສ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓວເສນ ປູຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕິຣິຍໂຕ ຫຣຓໍ ປນ ວາຍິມໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປູຣິມໍ. ‘‘ປຸຣິມຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກາເມຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸຣິມໍ ປຸປ຺ຜໂກຏິໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ປຣິກ຺ຂິປນວເສນ ປນ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸປ຺ຜຣຫິຕາຍ ສຸຕ຺ຕວາກໂກຏິຍາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ເອກວາຣໍ ຫຣິຕ຺ວາ ວາ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເຈຕິຍາທິປຣິກ຺ເຂປໍ, ປຸປ຺ຜປຏກຣຓຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປເຣຫິ ປູຣິຕນ຺ຕິ ທີຆໂຕ ປສາຣິຕໍ. ວາຍິຕຸນ຺ຕິ ຕິຣິຍໂຕ ຫຣິຕຸໍ, ຕໍ ປນ ເອກວາຣມ຺ປິ ນ ລພ຺ຠຕິ. ປຸປ຺ຜານິ ຐເປນ຺ເຕນາຕິ ອຄນ຺ຖິຕປຸປ຺ຜານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາປິ ຐເປນ຺ເຕນ. ຆຏິກທາມໂອລມ຺ພໂກຕິ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ຆຏິກາກາຣຍຸຕ຺ໂຕ, ທາຣຸຆຏິກາກາໂຣ ວາ ໂອລມ຺ພໂກ. ສຸຕ຺ຕມຍໍ ເຄຓ຺ຑຸກໍ ນາມ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຄນ຺ຖິມາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ເຣຈກນ຺ຕິ ອຠິນຍໍ, ‘‘ເອວໍ ນຈ຺ຈາຫີ’’ຕິ ນຏນາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ຈກ຺ກໍ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ຠມາປນ’’ນ຺ຕິປິ ເກຈິ. ອາກາເສເຍວ ກີຬນ຺ຕີຕິ ‘‘ອຍໍ ສາຣີ ອສຸກປທໍ ມຍາ ນີຕາ’’ຕິ ເອວໍ ມຸເຂເນວ ອຸໂຠປິ ວທນ຺ຕາ ກີຬນ຺ຕິ. ຊູຕຜລເກຕິ ຊູຕມຓ຺ຑເລ. ປາສກກີຬາຍາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິວງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓານໍ ທາຣຸທນ຺ຕາທິມຍານໍ ປາສການໍ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອກກາທິວເສນ ພິນ຺ທູນິ ກຕ຺ວາ ຜລເກ ຂິປິຕ຺ວາ ອຸປຣິຠາເຄ ທິຏ຺ຐພິນ຺ທູນໍ ວເສນ ສາຣິໂຍ ອປເນຕ຺ວາ ກີຬນກຊູຕກີຬາຍ.

ມຎ຺ຊຏ຺ຐິ ນາມ ມຎ຺ຊຏ຺ຐຣຸກ຺ຂສາຣກສາວໍ. ສລາກຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ນາຬິເກຣຫີຣາທີນໍ ກລາປສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ປາຬິຍໍ ຖຣຸສ຺ມິນ຺ຕິ ຂຄ຺ເຄ. ອຸສ຺ເສເຬນ຺ຕີຕິ ມຸເຂນ ອຸສ຺ເສຬນສທ຺ທໍ ປມຸຎ຺ຈນ຺ຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ອພ຺ຍຕ຺ຕສທ຺ທໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ໂຜເຏນ຺ຕີຕິ ທ຺ວິຄຸຓິຕວາມຫຕ຺ເຖ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖນ ຕາເຬຕ຺ວາ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ມຸຂຑິຓ຺ຑິມນ຺ຕິ ມຸຂເຠຣີ.

໔໓໒. ເຕສນ຺ຕິ ສມາເສ ຄຸຓີຠູຕານິ ປພ຺ພານິປິ ປຣາມສຕິ. ໂພນ຺ໂທຕິ ໂລໂລ, ມນ຺ທຘາຕຸໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠກຸຏິໍ ກຕ຺ວາຕິ ຠມຸກເຠທໍ ກຕ຺ວາ. ເນລາຕິ ນິທ຺ໂທສາ.

໔໓໓. ປາຬິຍໍ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ເອກເສສນເຍນ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອາລປນໍ, ເຕເນວ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ.

໔໓໕. ອຏ຺ຐາຣສ ວຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂູຫິ ສມ຺ປໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຣິໂຍສານານິ ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໗) ອາຄຕານິ ອຏ຺ຐາຣສ ວຕ຺ຕານິ. ນ ປນ຺ນໂລມາຕິ ນ ປຕິຕມານໂລມາ, ອນນຸກູລວຕ຺ຕິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໓໗. ປຣສນ຺ຕກໍ ເທຕິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວິສ຺ສາສຄາເຫນ ທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ໂຫຕິ ເອວ.

ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ມາຕາປິຕູນມ຺ປິ ປຸປ຺ຜໍ ເທນ຺ເຕນ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາເຍວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ປນ ສິວລິງ຺ຄາທິປູຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິມໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສຎາຕີນໍ ປນ ຕາວກາລິກເມວ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຎາຕິສາມເຓເຣເຫວາຕິ ເຕສໍ ຄິຫິກມ຺ມປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣຕິ ອຎ຺ຎາຕກາ, ເຕຫິປິ ສາມເຓເຣຫິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວຕ຺ຕສີເສນ ຫຣິຕພ຺ພໍ. ຈູຬກນ຺ຕິ ອຸປຑ຺ຒຠາຄໂຕປິ ອຸປຑ຺ຒໍ.

ສາມເຓຣາ…ເປ… ຐເປນ຺ຕີຕິ ອຣກ຺ຂິຕາໂຄປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ມຄ຺ເຄ ວາ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ວາ. ‘‘ສາມເຓເຣຫິ ທາເປຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສາມເຓເຣຫິ ຄິຫີນໍ ກມ຺ມໍ ກາຣິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ປຸປ຺ຜທານໍ ໂຫຕີຕິ ສາມເຓຣານມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ສຍເມວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຂີຓປຣິພ຺ພຍານນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸປິ ຣຸກ຺ເຂສຸ ‘‘ອິຘ ຜລານິ ສຸນ຺ທຣານີ’’ຕິອາທິໍ ວທນ຺ເຕນ ກຸລສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉລ຺ລີຕິ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕໂຈ. ອຠາຊນີຍຕ຺ຕາ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ປຓ຺ຓທານມ຺ປິ ປຸປ຺ຜຜລາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກຸລສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ວນ຺ທຖາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສິກ຺ຂາປເທ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປກ຺ກມຕາຍສ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ‘‘ປກ຺ກມຕາຍສ຺ມາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມກຕສ຺ສ ວຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກຫິ ອາຈຣິເຍສຸ ອເນກວິເຘສຸ ອນາຈາເຣສຸ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ຕາ ອິຘ ອປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ກຸລທູສການໍ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມວເສນ ນິຄ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ຕຕ຺ເຖວ ສມ຺ມາ ອວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ກາຣກສງ຺ຆໍ ຉນ຺ທຄາມິຕາທີຫິ ປາເປນ຺ຕານໍ ສມນຸຠາສນາຍ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາໂຣປິຕຎ຺ຈ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຐມສງ຺ຆເຠທສທິສາເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອງ຺ເຄສຸປິ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປຣກ຺ກມນໍ, ເອວມິຘ ຉນ຺ທາທີຫິ ປາປນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສສໍ ຕາທິສເມວາຕິ.

ກຸລທູສກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຄມນວຓ຺ຓນາ

໔໔໒. ອິຕເຣ ປນ ຍາວຕຕິຍກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ຫິ ຊໂຣ ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຄໂຕ ອນນ຺ຕເຣສຸ ທ຺ວີສຸ ທິວເສສຸ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕິເຍ ທິວເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕຕິຍໂກ. ໂຍ ປນ ຕຕິເຍປິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ເຖ ເອວ ທິວເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຈຕຸຕ຺ຖໂກ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍຖາ ຕຕິເຍ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອກາເມນ ອວເສນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປຏິກມ຺ມກຣຓໍ ນາມ ຍສ຺ມາ ອລຊ຺ຊິລກ຺ຂຓໍ, ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂາວຣຓຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ອາປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ປຈ຺ຉາ ປຣິວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ສງ຺ເຆນ ຈ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປາຬິຍໍ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ໂຕ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພຕິ ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸສທ຺ທທ຺ວຍສ຺ສ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ຈ ຠິກ຺ຂູ ຄາຣຍ຺ຫາຕິ ອູນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອພ຺ເຠນ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຏາປຊ຺ຊເນນ ຄຣຫິຕພ຺ພາ. ສາມີຈີຕິ ວຕ຺ຕໍ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ເຕຣສກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໓. ອນິຍຕກຓ຺ໂຑ

໑. ປຐມອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໔໓. ປຸຕ຺ຕສທ຺ເທນ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທສໂຕ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ປຸຕ຺ຕີປິ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ພຫູ ຘີຕໂຣ ຈາ’’ຕິ. ຕທນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂຠຊນານນ຺ຕຣໍ.

໔໔໔-໕. ຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຕໍ ເມຖຸນາທິອຊ຺ຌາຈາຣກມ຺ມໍ. ປາຬິຍໍ ‘‘ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ’’ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປຣິ ສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ນ ເຫວ ໂຂ ປນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໕໔) ເອຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວິສຍໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອລຎ຺ຈ ໂຂ ໂຫຕິ ມາຕຸຄາມໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາຫິ ວາຈາຫິ ໂອຠາສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວິສຍນ຺ຕຣຠູຕໂສຕຣຫສ຺ສ ວິສຸໍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ຈກ຺ຂຸຣໂຫວ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ອາສເນ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ, ‘‘ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາປຕ຺ຕິຍາ ວວຕ຺ຖານໍ.

ອິທານິ ຈກ຺ຂຸຣເຫເນວ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈປິ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ປິຫິຕກວາຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໂຕ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອປິຫິຕກວາຏສ຺ສ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ກວາຏປິທຫເນນ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ ເອວ ປນ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖປີ’’ຕິ ອິທໍ ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕໂສຕສ຺ສ ຣເຫນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຖາ ອນາປຕ຺ຕິຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໂຕ ພຫິ ນິສິນ຺ໂນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ໂສຕສ຺ສ ຣຫສພ຺ຠາວໂຕ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕິ, ຕຖາ ຈ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ‘‘ເມຖຸນກາຍສໍສຄ຺ຄາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ຕຖາ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ສພ຺ພຖາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸເມວ ‘‘ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ຈກ຺ຂຸສ຺ເສວ ຣຫຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທຍ຺ຍ, ‘‘ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ’’ຕິ ນ ວເທຍ຺ຍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ຕໂຕ ທູເຣ ນິສິນ຺ເນປິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣຫາສມ຺ຠວໂຕ. ຍສ຺ມາ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ ກິຎ຺ຈິ ກາລໍ ຈກ຺ຂູນິ ອຸມ຺ມີເລຕິ, ກິຎ຺ຈິ ກາລໍ ນິມ຺ມີເລຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຏິລທ຺ຘໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາຕິ ອນ຺ຕິມປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສຊ຺ຊໍ ປຏິຊານມາໂນຕິ ເມຖຸນກາຍສໍສຄ຺ຄາທິວເສນ ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊໍ ປຏິຊານມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປາຣາຊິເກນ ວາ’’ຕິອາທິ. ນ ອປ຺ປຏິຊານມາໂນຕິ ອລຊ຺ຊີປິ ອປ຺ປຏິຊານມາໂນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພວ. ໂສ ຫິ ຍາວ ໂທສໍ ນ ປຏິຊານາຕິ, ຕາວ ‘‘ເນວ ສຸທ຺ໂຘ, ນາສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ວຕ຺ຕານຸສນ຺ຘິນາ ປນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຏິຎ຺ຎາ ລຊ຺ຊີສຸ ກຕາ, ອລຊ຺ຊີສຸ ເອວໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ພຫຸມ຺ປິ ອລຊ຺ຊີ ຠາເສຍ຺ຍ, ວຕ຺ຕານຸສນ຺ຘິເຕນ ກາຣເຍ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໕໙);

ນິສຊ຺ຊາທີສຸ…ເປ… ປຏິຊານມາໂນວ ເຕນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິຊານມາໂນຕິ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕມ຺ປິ ອຘິກາຣໂຕ ອາຄຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວທາເປຖາຕິ ຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິຍາ ວິຄຕາສງ຺ໂກປິ ຕໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ອາຫ, ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອເທເສ ນິສິນ຺ນາ ‘‘ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາສເນ ເຖໂຣ ຣໂຫ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ເອວໍ ມາທິເສຫິປິ ຕຸມ຺ເຫ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອວຓ຺ຓໍ ວທາເປຖ ກຖາປຍິຕ຺ຖ, ມາ ປຸນ ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວມກາສິນ຺ຕິ ນິຄູຫິຕພ຺ພມ຺ປິ ອິມໍ ວິເສສາຘິຄມໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ຕໍ ສທ຺ຘາເປຕຸເມວ ເອວມກາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣກ຺ເຂຍ຺ຍາສິມນ຺ຕິ ອິມໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອຎ຺ເຎສໍ ມາ ປກາສຍິ.

໔໕໑. ນິສຊ຺ຊາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາເທ ວຕ຺ຕມາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສເຈ ປນ ໂສ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາທໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣາທິນາ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ, ນິທ຺ທູປຄໂຕ ວາ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ອສ຺ສາເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນ’’ຕິ. ‘‘ນິສິນ຺ນາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ນິສີທນກ຺ຂເຓ ອສ຺ສາທາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ຫິ ນິສີທນກ຺ຂເຓ ອສ຺ສາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເຕນ ອຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ອິຕຣຖາ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ອິຕ຺ຖິຍາ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິສີທເນ ວິຍ, ຕຕ຺ຖາປິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອຸຏ຺ຐຫໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ, ເຕນ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາປຕ຺ຕິ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາປິ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິທໍ ປນ ອນິຍຕສິກ຺ຂາປທໍ, ອນນ຺ຕຣຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວປິ ວິສຸໍ ອາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປນວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ນ ໂຫນ຺ຕິ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕີຫິ ປນ ເກນຈິ ໂຈທິຕສ຺ສ ອນຸວິຊ຺ຊເກຫິ ວິນິຈ຺ຉຍກາຣຓນຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ທ຺ວິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ, ອິມາເນວ ຈ ຍສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ວິນິຈ຺ຉຍນຍຄ຺ຄຫຓາຍ ອລໍ, ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຊານາຕິ, ຕສ຺ສ ວເສເນຕ຺ຖ ອງ຺ຄເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕເນວ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ອນິຍໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຘ ອນິຍຕວເສນ ວຸຕ຺ຕານໍ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສປາຈິຕ຺ຕິຍານໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສທິສສມຸຏ຺ຐານາທິຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມປາຣາຊິກສທິສາເນວາ’’ຕິ.

ປຐມອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໒. ‘‘ນ ລຠຕິ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ເອໂກ ເອກາຍ…ເປ… ນິສຊ຺ຊໍ ກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ມາຕຸຄາເມນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອໂກ’’ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປທໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕປເທນ ນ ສເມຕິ, ‘‘ເອກສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ສາເຘນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິຕຣຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ.

໔໕໓. ປຣິເວຓງ຺ຄຓາທີຕິ ປຣິເວຓສ຺ສ ມາຬກໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປາກາຣາທິປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເຈຕິຍມາຬກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນ຺ໂຕຄຘນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ເອວ ປຣິຍາປນ຺ນໍ. ອິຘ ອິຕ຺ຖີປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກສ຺ມາ ປນ ອິຕ຺ຖີ ອິເຘວ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ, ນ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທຕິ? ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ເມຖຸນໍ ວິນາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຍ ວເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ເມຖຸນເມວ ຫິ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ ມຫາວເນ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິທ຺ທູປຄຕມ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວິຍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ປນ ນ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ, ເຕເນວ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ຍາ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫິຣິມນາ, ຕາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາເປສຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຕ຺ຖີປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ.

ກາເຍນາປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລຠາສສມ຺ຠວໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ, ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ຈ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອນນ຺ໂຘ ອພຘິໂຣ’’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ນາລໍ ກມ຺ມນິຍນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕຸ’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໕໔) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ວາ ‘ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸ’ນ຺ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນປິ ຐາເນ ຣໂຫ ອຎ຺ເຎສໍ ອຠາວໍ ທິສ຺ວາ ເອກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄປິ ສກ຺ກາ ອາປຊ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ສວນູປຈາເຣ ຐິໂຕ ອພຘິໂຣປິ ອນ຺ໂຘ ກາຍສໍສຄ຺ຄສ຺ສາປິ ສພ຺ຠາວາຠາວໍ ນ ຊານາຕີຕິ ກາເຍນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລຠາສນສພ຺ຠາວໍ ອມນສິກຕ຺ວາປິ ກາຍສໍສຄ຺ຄາປຕ຺ຕິຍາປິ ປຣິຫາຣາຍ ອນນ຺ໂຘ ອພຘິໂຣຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄວເສນ ອນນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໕໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ກາເຍນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລຠາສນສມ຺ຠວໍ ອມນສິກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ກາຍສໍສຄ຺ຄວເສນາປີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ເອວ ອຘິປ຺ເປໂຕ…ເປ… ເກນຈິ ປນ ‘ທ຺ເວປິ ຣຫາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣຫາຠາວສາຘນຕ຺ຖໍ ‘‘ນ ຫິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ໂອກາເສ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຕິທູຣຕເຣ ຐິຕສ຺ສ ກາເຍນ ໂອຠາສນມ຺ປິ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທີນິປິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອນນ຺ໂຘ ພຘິໂຣຕິ ຈ ອນ຺ໂຘ ວາ ອພຘິໂຣປິ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ທ຺ເວປິ ຣຫາ ອິຘ ຄເຫຕພ຺ພາ. ‘‘ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ’’ຕິອິມິນາ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ອິທໍ ທສ຺ເສຕິ. ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ ປນ ຍຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ກາຍວິກາຣາທໂຍ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ພຘິໂຣ ປນ ຈກ຺ຂຸມາປີຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສງ຺ຆາທິເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຘິກວເສນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາປຕ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄສ຺ສາປິ ອິຘ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ເຕເນວ ‘‘ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ປຣິຫາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຖາ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ.

ຕິສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິອາທິ ປນ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ອາຄເຕຫິ ອຘິກສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄາທີນມ຺ປິ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ເອວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ອນິຍຕວຓ຺ຓນານໂຍ.

໔. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຓ຺ໂຑ

໑. ຈີວຣວຄ຺ໂຄ

໑. ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໙. ສມິຕາວິນາຕິ ສມິຕປາເປນ. ໂຄຕມກເຈຕິຍໍ ນາມ ໂຄຕມຍກ຺ຂສ຺ສ ເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ກຕວິຫາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໔໖໑. ນວມໍ ວາ ທສມໍ ວາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ສເຈ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ສເຈ ກສ຺ສຈິ ກງ຺ຂາ ຠເວຍ຺ຍ. ວຸຕ຺ຕສທິສນ຺ຕິ ທສມໍ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ປຣິຈ຺ເຉທສທິສໍ, ‘‘ວຸຕ຺ຕສທິສເມວາ’’ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ. ຘາເຣຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຫາຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໔໖໓. ສູຈິຍາ ປຏິສາມນນ຺ຕິ ສູຈິຆເຣ ສໍໂຄປນໍ, ອິທຎ຺ຈ ສູຈິກມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕນ຺ຕິ ນຏ຺ຐຈີວຣໍ. ເອເຕສມ຺ປີຕິ ນຏ຺ຐຈີວຣາທີນິ ປຣາມສຕິ, ເຕນ ຈີວຣປລິໂພຘາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ທຸຕິຍສ຺ສ ປລິໂພຘສ຺ສາຕິ ອາວາສປລິໂພຘສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ, ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນຕິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປລິໂພຘານໍ ອຠາວທສ຺ສເນນ ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ປຎ຺ຈມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຍາວ ຈີວຣປລິໂພຘອາວາສປລິໂພເຘສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ປກ຺ກມນໍ ອນ຺ໂຕ ອສ຺ສາຕິ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກາ, ເອວໍ ເສສາປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ທສາຫປຣມໍ ກາລນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄວຈນໍ. ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ…ເປ… ທສາຫປຣມຠາໂວຕິ ອິທໍ ທສາຫປຣມຕາປທສ຺ສ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ທສາຫປຣມຠາໂວຕິ ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍມຕ຺ໂຖຕິອາທິ ທສາຫປຣມປທສ຺ເສວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕໂກ ກາໂລຕິ ‘‘ທສາຫປຣມຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຍ ກາໂລ, ໂສ ເອຕ຺ຕໂກ ກາໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຂມນ຺ຕິ ໂຂມສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕໍ ໂຂມປຏຈີວຣໍ, ຕໍ ວາກມຍນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກປ຺ປາສສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕໍ ກປ຺ປາສິກໍ, ເອວໍ ເສສານິປິ. ກມ຺ພລນ຺ຕິ ເອຬກາທີນໍ ໂລມມຍສຸຕ຺ເຕນ ວາຍິຕປຏໍ. ຠງ຺ຄນ຺ຕິ ໂຂມສຸຕ຺ຕາທີນິ ສພ຺ພານິ, ເອກຈ຺ຈານິ ວາ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ວາຍິຕໍ ຈີວຣໍ. ຠງ຺ຄມ຺ປິ ວາກມຍເມວາຕິ ເກຈິ. ທຸກູລໍ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓໍ ໂສມາຣປຏໍ ຈີນປຏໍ ອິທ຺ຘິຊໍ ເທວທິນ຺ນນ຺ຕິ ອິມານິ ປນ ຉ ຈີວຣານິ ເອເຕສຎ຺ເຎວ ອນຸໂລມານີຕິ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕານິ. ທຸກູລຎ຺ຫິ ສາຓສ຺ສ ອນຸໂລມໍ ວາກມຍຕ຺ຕາ. ‘‘ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓໍ ໂກເສຍ຺ຍວິເສໂສ’’ຕິ ອຠິຘານໂກເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສມາຣເທເສ, ຈີນເທເສ ຈ ຊາຕວຕ຺ຖານິ ໂສມາຣຈີນປຏານິ. ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓາທີນິ ຕີຓິ ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສ ອນຸໂລມານິ ປາຓເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕມຍຕ຺ຕາ. ອິທ຺ຘິຊນ຺ຕິ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈີວຣໍ. ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ເທວທິນ຺ນຎ຺ຈ ໂຂມາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ອນຸໂລມານິ. ມນຸສ຺ສານໍ ປກຕິວິທຕ຺ຖິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທ຺ເວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ທີຆໂຕ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒປ຺ປມາຓໍ ວິກປ຺ປນຸປຄນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິ ນາມ ອິທານິ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕິສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ, ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ທິຍຑ຺ໂຒ ຫຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໘-໓໔໙) ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ທ຺ວາທສງ຺ຄຸລາ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ທິຍຑ຺ໂຒ ຫຕ຺ໂຖຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນຫິ ຈ ສເມຕິ.

ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ຈີວຣໍ, ກາລໍ ວາ ປຣາມສຕິ. ຕສ຺ສ ໂຍ ອຣຸໂຓຕິ ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວສສ຺ສ ໂຍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ອຣຸໂຓ. ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວເສນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວສສ຺ສ ອາທິຠູເຕນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕອຣຸເຓນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິທຎ຺ຈ ຠຄວຕາ ‘‘ທສາຫປຣມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ເອກາທເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພາປຣສໍສນ຺ທນຕ຺ຖໍ ສທ຺ທໂຕ ຄມ຺ມມານມ຺ປິ ‘‘ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວເສນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທສເມ ອຣຸເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ຫິ ທສາຫປຣເມນ ສທ຺ຘິໍ ສເມຕິ. ທິວສປຣິໂຍສານສ຺ສ ອວຘິຠູຕອນາຄຕາຣຸຓວເສນ ຫິ ທິວສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປນ ທິວສສ຺ສ ອາທິຠູຕາຣຸຓວເສນ ປຣິວາສາທີສຸ ຕຖາ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ, ອິຘ ປນ ຠຄວຕາ ທິວສສ຺ສ ອາທິອນ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນວເສນ ‘‘ເອກາທເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທິວສສ຺ສ ອາທິຠູຕໍ ຕໍທິວສນິສ຺ສິຕມ຺ປິ ອຣຸຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອກາທເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຸໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນສ຺ສ ປຸເຣຈໂຣ ວຑ຺ຒນຆນຣຕ຺ໂຕ ປຠາວິເສໂສຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວຈນີໂຍຕິ ສງ຺ຆາເປກ຺ໂຂ. ວຈນເຠໂທຕິ ‘‘ຎຕ຺ຕິຍໍ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໖໘. ‘‘ນ ອິຘ ສຎ຺ຎາ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອິທໍ ເວມຕິກຎ຺ຈ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍປິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ຕສ຺ສປີຕິ ໂຍ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎີ, ເວມຕິໂກ ວາ, ຕສ຺ສປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຏ຺ຐໂຕ ອວິລຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິເສສມາຫ ‘‘ປສຍ຺ຫາວຫາຣວເສນາ’’ຕິ. ເຖຍ຺ຍາວຫາຣວເສນ ຄຫິຕມ຺ປິ ອິຘ ນຏ຺ຐໍ.

ອນາປຕ຺ຕິ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິອາທິ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ຫິ ປຸຣາຓສນ຺ຖຕສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ນວໍ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມ຺ປິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິກຣນ຺ຕິ ສິຊ຺ຌນໂຕ ອຍມຕ຺ໂຖ ສພ຺ພນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍສຸປິ ສິຊ຺ຌຕິ.

໔໖໙. ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ສງ຺ຆາຏິອາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ‘‘ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນາເມນ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ, ເອເຕນ ວິກປ຺ປິຕຕິຈີວໂຣ ເຕຈີວຣິໂກ ນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອຘິຏ຺ຐິຕຕິຈີວເຣ ວິຍ ອວິປ຺ປວາສາທິນາ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປນ ວິກປ຺ປເນ ໂທໂສຕິ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຈຕຸມາສໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຍາວ ອາຄາມິວສ຺ສານໍ, ຕາວ ຐເປຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອປເຣ ປນ ‘‘ວິກປ຺ປເນ ນ ໂທໂສ, ຕຖາ ວິກປ຺ປິຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐິຍາ ອຸປລກ຺ຂິຕໍ ປຎ຺ຈກໍ, ຈຕຸຫຕ຺ເຖ ມິນິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມໍ ຫຕ຺ຖໍ ມຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມິນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມຸຏ຺ຐິຫຕ຺ຖານໍ ປຎ຺ຈກໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກໍ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈປິ ຫຕ຺ເຖ ມຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາວ ມິນິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຸຏ຺ຐິຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທ຺ວິຫຕ຺ເຖນ ອນ຺ຕຣວາສເກນ ຕິມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອາຫ ‘‘ປາຣຸປເນນາ’’ຕິອາທິ. ອຕິເຣກນ຺ຕິ ສຸຄຕຈີວຣປ຺ປມາຓໂຕ ອຘິກໍ. ອູນກນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິໂຕ ອູນກໍ, ເຕນ ຈ ເຕສຸ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີຕິ ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິອຘິຏ຺ຐານໍ ອຸກ຺ຂິປາມິ ປຣິຈ຺ຈຊາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ຫຕ຺ເຖນ ຈີວຣໍ ປຣາມສນ຺ເຕນ, ຈາເລນ຺ເຕນ ວາ. ວາຈາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາເຍນປິ ຈາເລຕ຺ວາ ວາຈມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ກາຍວາຈາຫິ ອຘິຏ຺ຐານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘‘ກາເຍນ ອຜຸສິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທຸວິຘນ຺ຕິ ອຫຕ຺ຖປາສຫຕ຺ຖປາສວເສນ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖປາໂສ ນາມ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອິຘ ນ ສເມຕິ. ‘‘ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ’’ຕິ ອິທໍ ຐປິຕຏ຺ຐານສລ຺ລກ຺ຂຓໂຍຄ຺ເຄ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ. ຕຕ຺ຖປິ ຈີວຣສ຺ສ ຐປິຕຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓເມວ ປມາຓໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ສພ຺ພຖາ ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ. ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐປິຕນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕຖາປິ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ນ ໂທໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ເຖຫີຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ເຖຫິ, ເຕເນວ ‘‘ອິມໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬສ຺ສ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕນ ຈ ເຕຈີວຣຘຸຕງ຺ຄໍ ປຣິຫຣນ຺ເຕນ ປໍສຸກູລາທິວເສນ ລທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖໍ ທສາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬວເສນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາວ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກເມຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ‘‘ຣຊິຕກາລໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຘຸຕງ຺ຄໂຈໂຣ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໕) ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ສງ຺ຆາຏິອາທິຕິຈີວຣນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣສ຺ສ ປນ ປຸຣິມາຘິຏ຺ຐານເມວ ອລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ກປ຺ປພິນ຺ທຸປິ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ພທ຺ຘສີມາຍໍ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມຸຕິສມ຺ຠວໂຕ ນ ຕຕ຺ຖ ທຸປ຺ປຣິຫາຣຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອພທ຺ຘສີມາຍໍ ທຸປ຺ປຣິຫາຣ’’ນ຺ຕິ.

ອຕິຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓາຍ ເຉທນກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນຕິຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ວສ຺ສິກມາສໂຕ ປຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ, ອິມິນາ ຈຕຸນ຺ນໍ ວສ຺ສິກມາສານໍ ອຸປຣິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຕໂຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາໂຍຄາ. ຍຎ຺ຈ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມນາປິ, ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິ ອາພາຘວູປສເມນາປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ນຕ຺ຖິ. ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ຄິມ຺ເຫ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປຈ຺ຉິເມ ປາຏິປທທິວເສ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ນິວາເສນ຺ໂຕ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕິ, ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕໍ, ‘ຈຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໓). ຕຕ຺ຖ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິວາສນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣປຈ຺ຈຍາ, ຕສ຺ມາ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນາປິ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫເນສຸ ຈ ວສ຺ສານມາສອາພາຘານໍ ວິຄເມນ ວິຊຫນໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ, ຕສ຺ມາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ອາຄຕນເຍນ ຍາວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນຫານຕ຺ຖາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ວຓ຺ຓເຠທມຕ຺ຕຣຕ຺ຕາປິ ເຈສາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທ຺ເວ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຆາຏິອາທີສຸ ວິຍ ທຸຕິເຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຣຸຫຕິ, ອຕິເຣກຈີວຣໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ຈີວຣວເສນ ປຣິໂຠຄກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓ ວິຍ. ຍໍ ປນ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເສນາສນຕ຺ຖາເຍວາຕິ ນິຍມິຕໍ ນ ໂຫຕິ ນວສຸ ຈີວເຣສຸ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນິທຫິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ວິຍ ຍຖາ ຕຖາ ວິນິຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ພເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປາວາໂຣ ໂກຊໂວຕິ ອິເມສມ຺ປິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທີນໍ ໂລເກປິ ໂວຫຣຓໂຕ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໂຕ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ກຕໍ.

‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາ’’ຕິ ອິທໍ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາຍ ຐິຕສ຺ສ ເຈວ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຠາເວ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ຄິຫິລິງ຺ຄຕິຕ຺ຖິຍລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄິຫິຠາວູປຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕທາປິສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ, ຈີວຣສ຺ສ ຈ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາວິຊຫນໂຕ. ປມາຓຈີວຣສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວ ຈີວຣານິ ປາຣຸປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຄາມປ຺ປເວເສ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິໂຍ ປາຣຸປນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອສ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ປມາຓຍຸຕ຺ເຕສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິອາທິອຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ຕເມວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ສເມຕິ, ສງ຺ຆາຏິອາທີນໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິເຫຏ຺ຐິມປ຺ປມາຓສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕ ອນາຄຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຫນ຺ຕໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ກໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕິມຫນ຺ຕໍ ຈີວຣໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ຉິນ຺ທເນນາປິ ວິຈ຺ຉິນ຺ທນກາເລ ຉິຊ຺ຊມານຏ຺ຐານໍ ຉິທ຺ທສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕິ ເອວາຕິ ສິຊ຺ຌຕິ, ‘‘ຆເຏຕ຺ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ນ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ຈ ສເມຕິ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ປນ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໂຕ ອູນໍ ກຕ຺ວາ ຉິນ຺ນໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ. ຕານິ ປຸນ ພທ຺ຘານິ ຆຏິຕານິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວເຣ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ເນ ຍທິປິ ເອເກກໍ ຂຓ຺ຑໍ ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ປໂຫຕິ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂຓ຺ເຑ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ອິຕເຣ, ‘‘ທ຺ເວ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນິສີທນກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສມ຺ມຸເຂ ປວຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຂາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຕຎ຺ຈ ວິກປ຺ປນວິເສສນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມ຺ມຸເຂ’’ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ກຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ອຠິມຸເຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມ຺ມຸເຂນ ອຕ຺ຕໂນ ວາຈາຍ ເອວ ວິກປ຺ປນາ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ. ປຣມ຺ມຸເຂນ ວິກປ຺ປນາ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖນາປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອຍເມວ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວນ຺ຕິ ອາສນ຺ນທູຣຠາວໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນິເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ວິກປ຺ປນາກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ, ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ຊເນຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສຍໍ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຘິຏ຺ຐາເນ ປເຣສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ປຣິໂຠຄວິສ຺ສຊ຺ຊນອຘິຏ຺ຐານານິປິ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ນິເຘຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ຈ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣປິ ກເຕ ຈີວຣມ຺ປິ ວິກປ຺ປິຕຈີວຣເມວ ໂຫຕິ, ນ ອຕິເຣກຈີວຣໍ. ຕໍ ປນ ຕິຈີວຣາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸກາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕພ຺ພໍ, ອິຕເຣນ ວິກປ຺ປິຕຈີວຣເມວ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍໍ ວິກປ຺ປິຕຈີວຣໍ, ຕໍ ຍາວ ອປຣິໂຠຄກາລາ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາວ ນິທຫິຕພ຺ພໍ, ປຣິໂຠຄກາເລ ປນ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ຕໂຕ ປຸເຣປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຍ຺ຍ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣເນວ ວິກປ຺ປນາຍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນາມ ໂຫຕິ, ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາວ ຐເປຕພ຺ພໍ, ຕເທວ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣ ຈ ກເຕ ອນ຺ໂຕທສາເຫເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ຕໂຕ ປຠຸຕິ ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕເມວ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ‘‘ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໖໙) ຈ ‘‘ສາມໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣຓໍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໓໗໓) ຈ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ໂສ ວາ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ວິສ຺ສາສນ຺ໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໗໔) ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ວາ ວິກປ຺ປນໍ ວາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕໍ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ປຣິໂຠຄາທິວເສເນວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຕໂຕ ປຠຸຕິ ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິນາປິ ວິສຸໍ ປຣິໂຠຄສ຺ສ, ນິທຫນສ຺ສ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິກປ຺ປນານນ຺ຕຣເມວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເອວ ຕິຈີວຣວິຣຫິຕໍ ວິກປ຺ປນາຣຫໍ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ນິທຫິຕຸຎ຺ຈ ອິທໍ ປາເຏກ຺ກໍ ວິນຍກມ຺ມນ຺ຕິ ຂາຍຕິ. ອປິຈ ພຫູນໍ ປຕ຺ຕານໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣຕຸຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣນ ເຕສໍ ອຕິເຣກປຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ສິຊ຺ຌຕິ ເຕສຸ ເອກສ຺ເສວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກວິໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ວິກປ຺ປິເຕ ‘‘ອນນ຺ຕຣເມວ ເອວໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິນຍກມ຺ມໍ ນ ຊານາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຊານາຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ, ອິມິນາປິ ເຈຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘‘ວິກປ຺ປນານນ຺ຕຣເມວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ຕິຈີວຣາທີນໍ ສາຘາຣຓວຈເນນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິໂຣຘາສງ຺ກໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ‘‘ຕິຈີວຣສງ຺ເຂເປນ…ເປ… ວິກປ຺ປນາຍ ໂອກາໂສ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ອຘິຏ຺ເຐຕິ ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕິຈີວຣມ຺ປິ ວິກປ຺ເປຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ນ ສິຊ຺ຌຕິ, ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍໍ ປນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ຍໍ ຕິຈີວຣວິຣຫິຕໍ, ຕໍ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິກປ຺ເປຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ສິຊ຺ຌຕີຕິ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘ ນ ທິສ຺ສຕິ ສາມຎ຺ຎວຈນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາວເສເສເຍວ ອວຕິຏ຺ຐນໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຕິຈີວຣສ຺ສາປິ ວິກປ຺ປນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ຕິຈີວຣສງ຺ເຂເປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕິຈີວຣສງ຺ເຂເປນ ປຣິຫຣິຍມາເນສຸ ເອກມ຺ປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕິຈີວຣໂຕ ປນ ເອກໍ ວາ ສກລເມວ ວາ ອປເນຕ຺ວາ ອປຣໍ ຕິຈີວຣໍ ຕິຈີວຣສງ຺ເຂເປນ ປຣິຫຣິຕຸກາມສ຺ສ ວາ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬວເສເນວ ສພ຺ພຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ວາ ປຸຣິມໍ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອວມຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຕິຈີວເຣ ເອເກນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສິຕຸກາໂມ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ປາຬິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສເມຕິ. ອຖ ປຸນປິ ຕເທວ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ວິປ຺ປວາສສຸຂຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ຕໍ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ອິມິນາ ວຈເນນ ນ ສເມຕິ. ຍທິ ຫິ ເສສຈີວຣານິ ວິຍ ຕິຈີວຣມ຺ປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນເມວ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ ເສສຈີວເຣຫິ ຕິຈີວຣສ຺ສ ວິເສສາຠາວາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຕິຈີວຣວິຣຫິຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຈີວຣໍ ປນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເຕເນວ ທຸຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຖາ ປາຬິຍາ ສທ຺ຘິໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຕຸຍ຺ຫໍ ເທມີຕິອາທີສຸ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມນສາ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເຕປິ ສມ຺ປທານຠູຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ໂສ ອິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ຄເຫຕຸໍ ລຠຕິ. ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສາຕິ ປຣມ຺ມຸເຂ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ຣຸຈ຺ຈຕີຕິອາທິ ອຸໂຠຫິປິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕາຍ ອສ຺ສາມິກຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ເອວ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ອນາປຕ຺ຕິວາຣສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ, ອິຘ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຈີວຣສ຺ສ ກປ຺ປິຍຠາວກຣຓຕ຺ຖໍ ເລເສນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ເກຈິ ປນ ‘‘ປເຣຫິ ສຠາເຄນ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ, ວິສ຺ສາສຄ຺ຄຫິເຕ ຈ ປຸນ ລທ຺ເຘ ໂທໂສ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນຘິຏ຺ຐາເນນາຕິ ກາຍວາຈາຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣເຓນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈີວຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາ, ຊາຕິປມາຓຍຸຕ຺ຕຕາ, ຉິນ຺ນປລິໂພຘຠາໂວ, ອຕິເຣກຈີວຣຕາ, ທສາຫາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໗໓. ທຸຕິເຍ ອວິປ຺ປວາເສຕິ ອວິປ຺ປວາເສ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ, ວິປ຺ປວາສໂທສາຠາເວ ສາເຘຕພ຺ເພ ກຕ຺ຕພ຺ພາ ສມ຺ມຸຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໗໕. ປຏິສິທ຺ຘປຣິຍາປນ຺ເນນາຕິ ວິປ຺ປວສິຕຸໍ ປຏິສິທ຺ເຘສຸ ຕີສຸ ຈີວເຣສຸ ອນ຺ໂຕຄເຘນ, ເອເກນ ຈ ອວຍເວ ສມຸທາໂຍປຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ.

໔໗໘-໙. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ. ‘‘ສຠາເຍຕິ ລິງ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ສຠາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ສຍມ຺ປິ ‘‘ສຠາເຍ’’ຕິ ອິມິນາ ໂວຫຣນ຺ໂຕ ສຠາ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຣິຍາໂຍ ສຠາຍ-ສທ຺ໂທ ນປຸໍສກລິງ຺ຄຍຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສຠາຍນ຺ຕິ ລິງ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ສຠາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ລິງ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ສຠາຕິ ຈ ລິງ຺ຄນ຺ຕຣຍຸຕ຺ໂຕ ສຠາສທ຺ທປຣິຍາໂຍ ສຠາຍສທ຺ໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຠາຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຠໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວສິຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຈີວຣຫຕ຺ຖປາເສເຍວ ວສິຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາຕິ ວີຖິຍາ. ສຠາຍສ຺ສ ຈ ທ຺ວາຣສ຺ສ ຈ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຠາຍທ຺ວາຣານມນ຺ຕເຣ ວີຖິ ເຄຫາປິ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ ອາທິປຣິໂຍສານານໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທ຺ວາຣວີຖິຆເຣສຸ ວສນ຺ເຕນ ຄາມປ຺ປເວສນສຫເສຍ຺ຍາທິໂທສໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ສຸປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕາທິຍຸຕ຺ເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສຠາ ປນ ຍທິ ສພ຺ເພສໍ ວສນຕ຺ຖາຍ ສາລາສທິສາ ກຕາ, ອນ຺ຕຣາຣາເມ ວິຍ ຍຖາສຸຂໍ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ເອກູປຈາຣຕໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາຍ ນານູປຈາຣຕຎ຺ຈ ນິເວສນາທີສຸປິ ອຕິທິສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອເຕເນວູປາເຍນາ’’ຕິອາທິ. ນິເວສນາທີນິ ພຫິຄາມໂຕ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐານິ ຄຫິຕານິ ອນ຺ໂຕຄາເມ ຐິຕານໍ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຄາມນິຄມນິເວສນາທີສຸ ປນ຺ນຣສສຸ. ປຣິກ຺ເຂປາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປຣິກ຺ເຂປສ຺ເສວ ຄຫຓໍ, ນ ເອກກຸລາທີນມ຺ປິ ເຕສໍ ເອກູປຈາຣຕານານູປຈາຣຕານິມິຕ຺ຕຕາຠາວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຕ຺ຖສ຺ສ ກຕິປາຫໍ ກຕ຺ຖຈິ ນິວິຏ຺ຐສ຺ເສວ ປຣິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ.

໔໘໒-໗. ຄາມໂຕ ພຫິ ອິສ຺ສຣານໍ ສມຸທ຺ທຕີຣາທີສຸ ກຕຠຓ຺ຑສາລາ ອຸໂທສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍານາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທຕິ ນາຕິອຸຈ຺ໂຈ ຈນ຺ທິກງ຺ຄຓຍຸຕ຺ໂຕ ສິຂຣກູຏມາລາທິວິຣຫິໂຕ ປາສາໂທ.

໔໘໙. ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ. ນທີປຣິຫາໂຣຕິ ວິສຸໍຄາມາທີນໍ ວິຍ ນທີປຣິຫາຣສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈີວຣຫຕ຺ຖປາໂສ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ນທີປຣິຫາໂຣປິ ວິສຸໍ ສິທ຺ໂຘ, ນທິຍາ ຫຕ຺ຖປາໂສ ນ ວິຊຫິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິຫາຣສີມນ຺ຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຫາຣສ຺ສ ນານາກຸລສນ຺ຕກຠາເວປິ ອວິປ຺ປວາສສີມາປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈີວຣອວິປ຺ປວາສສມ຺ຠວໂຕ ຕສ຺ສາ ປຘານຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖປຣິຫາໂຣ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຕ຺ຖສມີເປ’’ຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ນານາກຸລສ຺ສ ສຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ສຕ຺ເຖ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຖຫຕ຺ຖປາໂສ ຄຫິໂຕ.

໔໙໐. ເອກກຸລສ຺ສ ເຂຕ຺ເຕຕິ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

໔໙໑-໔. ວິຫາໂຣ ນາມ ອຸປຈາຣສີມາ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣຕິ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕປຣິເວຓາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກກຸລາທິສນ຺ຕກຕາ ເຈຕ຺ຖ ກາຣາປການໍ ວເສນ. ຉາຍາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສສ຺ສາຕິ ອຸຊຸກໍ ອວກ຺ຂິຕ຺ຕເລຑ຺ຑຸປາຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ອຄມນປເຖຕິ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍເກ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ ເຍ ທີປກາ, ເຕສູຕິ ໂຍຊນາ. ອິຕຣສ຺ມິນ຺ຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍ ຈີວເຣ. ‘‘ອຸໂປສຖກາເລ…ເປ… ວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຈີວຣວິປ຺ປວາສສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ສມານສໍວາສາຍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິສທິສຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ພຫູສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉເທສຸ ຍຖາສກໍ ຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຣິຫຣນ຺ເຕສຸ ເອເກກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິສິນ຺ໂນກາສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ເຈກໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສທິໂສ ອເນກວິໂຘ ໂຫຕິ, ນ ເອໂກ ປຣິສປຣິຍນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນິມິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ຕຕ຺ຖ ປຣິສວເສນ ວຸຑ຺ຒິ, ຫານິ ວາ ນ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ. ສາ ຫິ ໂຍຊນິກາຍປິ ປຣິສປຣິຍນ຺ຕໂຕວ ປຏ຺ຐາຍ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣປອຈ຺ຉິນ຺ນາ ເອກາວ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ສາ ປຣິສວເສນ ວຑ຺ຒຕິ, ຫາຍຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎາວ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຈີວຣວິປ຺ປວາສປຣິຫາໂຣ ອພ຺ໂຠກາໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຂນ຺ຘເກ ສີມາກຖາຍເມວ (ມຫາວ. ໑໔໓) ວກ຺ຂາມ.

໔໙໕. ນທິໍ ໂອຕຣຕີຕິ ຫຕ຺ຖປາສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂອຕຣຕິ. ພຫິຄາເມ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອປາຣຸປິຕພ຺ພຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄ ຈ ພຫິຄາເມ ຐປິຕສງ຺ຆາຏິຍຎ຺ຈ ປຐມໍ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວາສເກ ກາຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພຫິຄາເມ ຐປິຕສ຺ສາປິ ວິນຍກມ຺ມວຈນໂຕ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ຐິຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ, ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ທາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທຫຣານໍ ຄມເນ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ‘‘ນິສ຺ສໂຍ ປນ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຫຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ເຕ ຄມນສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ປນ ປຸຣາຣຸຓາວ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສອຸສ຺ສາເຫນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອຣຸເຓ ອນ຺ຕຣາ ອຸຏ຺ຐິເຕປິ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ ‘‘ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ສຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ‘‘ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ…ເປ… ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິອາທິມ຺ຫິ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ຄມນກ຺ຂເຓ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຘນຸຠເຍນາຕິ ຕຣຸຓວຈ຺ຉຄາວີນໍ ອຠິຘາວິຕ຺ວາ ສິງ຺ເຄນ ປຫຣຓຠເຍນ. ນິສ຺ສໂຍ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຘນຸຠຍາທີຫິ ຐິຕານໍ ຍາວ ຠຍວູປສມາ ຐາຕພ຺ພໂຕ ‘‘ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຍເມຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ເອວໍ ນິຍເມຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕປິ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ຄາມປ຺ປວິຏ຺ຐທຫຣານໍ ວິຍ. ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ຄາມນ຺ຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມຸຕິໂຕ ປຈ຺ຉາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຄາມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພໂຕ. ປວິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິການໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຕານໍ ອວິປ຺ປວາສສີມຕ຺ຕາ ເນວ ຈີວຣານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ສອຸສ຺ສາຫຕາຍ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄຕິ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ.

‘‘ອິຘ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານິ ວິຍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓມ຺ປິ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກາຍວາຈາຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣຓໂຕຕິ ອິທໍ ກາຍວາຈາສມຸຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຏ຺ຐິຕຕິຈີວຣຕາ, ອນຕ຺ຖຕກຖິນຕາ, ອລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິຕາ, ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາໂສຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໙໗. ຕຕິເຍ ປາຬິຍໍ ຈີວຣປຈ຺ຈາສາ ນິກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ຈີວຣປຈ຺ຈາສາຍ ສຕິຍາ ນິກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸຕິຍກຖິເນ ວິຍ ສາມິວເສເນວ ກຣຓວຈນສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໙໙-໕໐໐. ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີຕິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອກາລຈີວຣໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ເອວໍ ທິນ຺ນໍ, ເອຕມ຺ປິ ກາເລ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ, ປາຬິຍໍ ‘‘ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຈ ‘‘ອກາລຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ ລພ຺ຠມານໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຐມອນິຍເຕ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ວິຍ. ສງ຺ຆສ຺ສ ຫິ ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ອກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ວິຍ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕຫິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ເສຫິ, ອວຸຕ຺ຖວສ຺ເສຫິ ຈ ສພ຺ເພຫິປິ ຠາເຊຕພ຺ພຕາສາມຎ຺ເຎນ ອກາລຈີວຣໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ປາຬິຍໍ ‘‘ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ຕໂຕ ຠາເຊຕ຺ວາ ລທ຺ຘຈີວຣມ຺ປິ ອກາເລ ລທ຺ຘຈີວຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ເອກມາສປຣິຫາຣໍ, ປຎ຺ຈມາສປຣິຫາຣໍ ວາ ນ ລຠຕິ, ປຈ຺ຈາສາຈີວເຣ ອສຕິ ທສາຫປຣິຫາຣເມວ ລຠຕີ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ ລພ຺ຠມານໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີຕິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕຖາລທ຺ຘໍ ວາ ອກາເລ ລທ຺ຘໍ ວາ ອນຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ທສາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ອິຕຣຖາ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາຫິ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປເທ ອກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ‘‘ຍາວຈີວຣກາລສມຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໘) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ປວາຣຓມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຎ຺ຈມິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສ຺ສ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິກາ ປຎ຺ຈ ມາສາ ຈ ປຣິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເມວ ປຣິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣມ຺ປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣມ຺ປິ ເອຕໍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິເຍວາ’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໔໖-໖໔໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ກາເລປິ ອກາເລປິ ຈ ຍຖາຕຖາ ລທ຺ຘໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ເອກມາສໍ, ປຎ຺ຈມາສໍ ວາ ຍຖາຣຫໍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ປນ ອວຕ຺ວາ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ມາສປຣມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ປຣາມສຕິ. ປທຠາຊນິຍໍ ເອວມຕ຺ຖໍ ອວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕາວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ‘‘ມູລຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິກໍ ກໂຣຕີຕິ ອນນ຺ຕຣາ ທຸຕິຍທິວສາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ມາສປຣມໍ ມູລຈີວຣໍ ຐເປຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທສາຫປຣມຕາຍ ເອວ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິກໍ ກໂຣຕີຕິ. ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ມູລຈີວຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ມູລຈີວຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຕຎ຺ຫິ ວີສຕິມທິວສໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ທ຺ວາວີສຕິມທິວສາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ຆຏິຕໍ ທສາຫປຣມໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ນວາຫປຣມຕາທິວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິກໍ ກໂຣຕິ, ເອກໂຕ ອສິພ຺ເພຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຐປິຕໍ ປນ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ທສາຫປຣມເມວ.

ປາຬິຍໍ ທສາຫາຕິ ທສາເຫນ. ເອກາທເສ ອຸປ຺ປນ຺ເນຕິອາທີສຸ ເອກາທສາເຫ ອຸປ຺ປນ຺ເນຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອກວີເສ ອຸປ຺ປນ຺ເນ…ເປ… ນວາຫາ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນທິວສໍ ຐເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ‘‘ຕິໍເສ…ເປ… ຕທເຫວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ…ເປ… ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕິຍາ ເອວ ປຈ຺ຈາສາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈີວຣໍ ນ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຈ຺ຈາສາຍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ປຈ຺ຈາສໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ມູລຈີວຣໍ ນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ສພ຺ພຖາ ປຈ຺ຈາສາຍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ມູລຈີວຣໍ ຕທເຫວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈາສາຈີວຣມ຺ປິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຐມຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິສຠາຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອຎ຺ຎໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ອງ຺ຄໍ ປເນຕ຺ຖ ປຐມກຖິເນ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ທສາຫາຕິກ຺ກໂມ, ອິຘ ມາສາຕິກ຺ກໂມຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

ຕຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐໓-໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປາຬິຍໍ ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທເຣ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ປເວສນໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂຠຊນປຣິໂຍສາເນນ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ໂສ ນາມ ຕ຺ວໍ, ຕາຍ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ປິຕໂຣ, ປິຕູນໍ ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ປິຕາມຫາ, ເຕ ເອວ ຍຸຄຬຏ຺ເຐນ ຍຸໂຄ, ຕສ຺ມາ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ປິຕາມຫາວຏ຺ຏາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ປິຕາມຫຄ຺ຄຫເຓນ ມາຕາມໂຫ ຈ ປິຕາມຫີ ມາຕາມຫີ ຈ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕມຍຸຄໂຕ ປຣໍ ‘‘ອຎ຺ຎາຕກາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍາຕິ ຠິກ຺ຂຸນີ. ປິຕຸ ມາຕາ ປິຕາມຫີ, ມາຕຸ ປິຕາ ມາຕາມໂຫ.

ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ໂຘວາ’’ຕິ ອາຓາປນວາຈາຍ ເອກາຍ ເອວ ຕທນຸຄຸຓສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ປໂຍຄສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໐໖. ຕທວິນາຠາວໂຕ ໂຘວນສ຺ສ ‘‘ກາຍວິກາຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາເຍນ ໂຘວາເປຕຸກາມຕໍ ອປ຺ປກາເສຕ຺ວາ ທານຂິປນເປສນາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ກາຍວາຈາຫິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຂິປນເປສນາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ.

ເອເກນ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ປຐມກເຕນ. ປຎ຺ຈສຕານິ ປມາຓໍ ເອຕາສນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສຕາ. ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄາປິ ຠິກ຺ຂຸນີ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ.

໕໐໗. ຕາວກາລິກໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕິປາຫໍ ປາຣຸປນາທິອຕ຺ຖາຍ ຕາວກາລິກໍ ຍາຈິຕ຺ວາ. ປຸຣາຓຈີວຣຕາ, ອຸປຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອາຓາປນໍ, ຕສ຺ສາ ໂຘວາປນາທີນິ ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐໘. ປຎ຺ຈເມ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໖໙໑-໖໙໒) ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ. ໂກຏ຺ຐາສສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເກສາທິປຎ຺ຈໂກຏ຺ຐາສານໍ ກລ຺ຍາຓຕາ. ຫຕ຺ຖຕເລເຍວ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ຫຕ຺ຖຕລໂຕ ເສສກາຍສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ທີເປຕິ.

໕໑໐. ວິຫຕ຺ຖຕາຍາຕິ ວິຫຕຕາຍ, ອມິສ຺ສິຕຕາຍ ອປຏິສຣຓຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສມຠິຕຸນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ, ພ຺ຍຘິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ປຣິວຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ປາຣິວຕ຺ຕກໍ, ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ວິຍ ອິຘ ທ຺ວາທສຫຕ຺ໂຖ ອຸປຈາຣນິຍໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຣິວຕ຺ຕກາຕິ ຍໍ ອນ຺ຕມໂສ ຫຣີຏກຂຓ຺ຑມ຺ປິ ທຕ຺ວາ ວາ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ວາ ປຣິວຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ. ‘‘ຕໍ ອຈິຕ຺ຕກຠາເວນ ນ ສເມຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຎາຕິຠາວາຊານນາທີສຸ ວິຍ ຠິກ຺ຂຸນີຠາວາຊານນາທິວເສນາປິ ອຈິຕ຺ຕກຕໍ ປກາເສຕິ.

໕໑໓-໔. ຕິກຎ຺ຈ ຕໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈາຕິ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍຕິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທີຕິ ອນຘິຏ຺ຐານຸປຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ໂກ ປນ ວາໂທ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທີສູຕິ ມຫຕິຍາປິ ຕາວ ຠິສິຈ຺ຉວິຍາ ອນຘິຏ຺ຐານຸປຄຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ, ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓວິຣຫິຕຕາຍ ອນຘິຏ຺ຐາຕພ຺ເພສຸ ກິເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທີນິ ປນ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມານິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ກິຣິຍາ, ອປຣິວຕ຺ຕນໍ ອກິຣິຍາ. ວິກປ຺ປນຸປຄຈີວຣຕາ, ປາຣິວຕ຺ຕກາຠາໂວ, ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຄຫຓນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໑໕. ຉຏ຺ເຐ ປຏຸ ເອວ ປຏ຺ໂຏ. ປາຬິຍໍ ຘມ຺ມນິມນ຺ຕນາຕິ ສມເຓສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພາຈາຣຘມ຺ມມຕ຺ຕວເສນ ນິມນ຺ຕນາ, ທາຕຸກາມຕາຍ ກຕນິມນ຺ຕນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ‘‘ວິຎ຺ຎາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕໂຕ ຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ ໂຫຕິ.

໕໑໗. ‘‘ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຠູຕຄາມວິໂກປນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ປຐມໍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ລທ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ນິວາເສຕ຺ວາປິ ລທ຺ຘິ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ຍໍ ອາວາສໍ ປຐມໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວິຫາຣຈີວຣາທິອຕ຺ຖາຍ ປວິສນ຺ເຕນປິ ຕິຓາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຕ຺ເວວ ນຄ຺ເຄນ ອາຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຈິມິລິກາຫີຕິ ປຏປິໂລຕິກາຫິ. ປຣິໂຠເຄເນວາຕິ ອຎ຺ຎໍ ຈີວຣໍ ອລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊເນນ. ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຍມານໍ ໂອຠຄ຺ຄວິຠຄ຺ຄຕາຍ ອສາຣຸປ຺ປໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຊິຓ຺ຓໍ.

໕໒໑. ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອນຸວຕ຺ຕຕິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕກປວາຣິເຕ’’ຕິອາທິ. ອິຘ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຈ຺ຉິນ຺ນນຏ຺ຐຈີວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອິຕຣຖາ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວິເສໂສ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ເຕເນວ ອນນ຺ຕຣສິກ຺ຂາປເທ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ຎາຕກປຣິວາຕຏ຺ຐາເນ…ເປ… ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໖) ຈ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໖) ຈ. ວິກປ຺ປນຸປຄຈີວຣຕາ, ສມຍາຠາໂວ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໒-໕໒໔. ສຕ຺ຕເມ ປາຬິຍໍ ປຄ຺ຄາຫິກສາລນ຺ຕິ ທຸສ຺ສາປຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ວາຓິຊເກຫິ ທຸສ຺ສານິ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສນຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ປຄ຺ຄາຫິກສາລາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສາຕິ ສາທິຕພ຺ພຈີວຣສ຺ສ. ‘‘ຕິຈີວຣິເກນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຈ຺ຉິນ຺ນຕິຈີວຣໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິຫາຣາທີສຸ ນິຫິຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ, ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ. ຕາວກາລິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣໍ ຄາເຫຕພ຺ພໍ, ຕາວກາລິກມ຺ປິ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ຠູຕຄາມວິໂກປນໍ ກຕ຺ວາ ຕິຓປຓ຺ເຓຫິ ຉທນໍ ວິຍ ວິຎ຺ຎາປນມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອຎ຺ເຎນາຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນອສພ຺ພຈີວເຣນ. ທ຺ເວ ນຏ຺ຐານີຕິ ອຘິກາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານີ’’ຕິ.

໕໒໖. ປາຬິຍາ ນ ສເມຕີຕິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕິ ຕຕຸຕ຺ຕຣິວິຎ຺ຎາປນອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ເຄ ເອວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ວິຎ຺ຎາປເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ຕຎ຺ຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເຍສໍ ອຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ເຕສໍ ວາ ສິຍາ, ວິຎ຺ຎາປກສ຺ເສວ ວາ, ນ ຕາວ ເຕສໍ ເຕຫິ ອວິຎ຺ຎາປິຕຕ຺ຕາ, ນາປິ ວິຎ຺ຎາປກສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອວິຎ຺ຎາປິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສາທິຍນປຏິພທ຺ຘຕາວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕຸຕ຺ຕຣິຈີວຣຕາ, ອຈ຺ຉິນ຺ນາທິກາຣຓຕາ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປຐມອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໘-໕໓໑. ອຏ຺ຐເມ ໂຍ ກຕ຺ຕາຕິ ທາຍກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປໂຏ ເອວ ປຏໂກ. ‘‘ອປ຺ປຄ຺ຆໍ ເຈຕາເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ປນ ທຸກ຺ກຏເມວ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕ’’ຕິ ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ຈີວເຣ ຠິຍ຺ໂຍກມ຺ຍຕາ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທ) ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຕາ ປກາສິຕາ, ເກຈິ ປນ ‘‘ທາຍເກນ ທາຕຸກາໂມມ຺ຫີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ອວຸຕ຺ເຕປິ ຍທຄ຺ຆນກໍ ໂສ ທາຕຸກາໂມ, ຕທຄ຺ຆນກໍ ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຣາຊສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍປິ ນ ສເມຕິ, ທູເຕນ ວາ ທາຍເກນ ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ອາຠຕ’’ນ຺ຕິ ອາໂຣຈິເຕປິ ມຸຂເວວຏິຍກປ຺ປິຍກາຣກາທີນໍ ສນ຺ຕິກາ ອາຫຣາປນສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິເມ ທ຺ເວ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣກາ ນາມ, ເອເຕສຸ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕສຸ ວິຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ…ເປ… ນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ເທສນາມຕ຺ຕເມວ ເຈຕໍ ‘ທູເຕນ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ປຫິເຓຍ຺ຍາ’ຕິ ສຍໍ ອາຫຣິຕ຺ວາປິ ປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ທທນ຺ເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ມຸຂເວວຏິຍກປ຺ປິຍກາຣກາທໂຍ ຫິ ທາຍເກນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕປິ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕາທິໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເອວ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ມຸຂເວວຏິຍາທີນໍ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອິຘາປິ ທາຍເກນ ວາ ທູເຕນ ວາ ‘‘ຍໍ ອິຈ຺ຉຖ, ຕໍ ວທຖາ’’ຕິ ອປ຺ປວາຣິຕສ຺ສ ວທໂຕ ທຸກ຺ກຏເມວ. ອຄ຺ຆວຑ຺ຒນກນ຺ຕິ ຈີວເຣ ອຄ຺ຆວຑ຺ຒນກໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕໍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ, ນ ປິຓ຺ຑປາຕາທີສຸ ເຕສຸ ອຄ຺ຆວຑ຺ຒນສ຺ສ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປຓີຕປິຓ຺ຑປາເຕ ສຸທ຺ຘິກປາຈິຕ຺ຕິຍຕ຺ຕາ ຈາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ‘‘ຈີວເຣ ຠິຍ຺ໂຍກມ຺ຍຕາ’’ຕິ ອງ຺ຄໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຐມອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໓໓. ນວເມ ປາຬິຍໍ ປຈ຺ເຈກຈີວຣເຈຕາປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນາ, ເອເກເກນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ນິຍມິຕາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸໂຠວ ສນ຺ຕາ ເອເກນາຕິ ອຸໂຠ ເອກໂຕວ ສນ຺ຕາ, ອຸໂຠ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໓໗. ທສເມ ‘‘ອຊ຺ຊຓ຺ໂຫ’’ຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຫ-ກາຣາຄມໍ, ນ-ກາຣສ຺ສ ຈ ຓ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ຊ ເອກທິວສໍ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ.

໕໓໘-໙. ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ອິມິນາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ເນນ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທຫີຕິ ອິທໍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສເຈ ຫິ ‘ອິທໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’ຕິ ເປເສຍ຺ຍ, ອາຄມນສ຺ສ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ອາຣພ຺ຠ ຠິກ຺ຂຸນາ ກປ຺ປິຍກາຣໂກປິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ, ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ອກປ຺ປິຍຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິຍາ ອສຕິ, ສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕນເຍນ ທູຕວຈເນ ຈ ອສຸທ຺ເຘ ສພ຺ພຖາ ປຏິກ຺ເຂໂປ ເອວ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປນ ‘‘ຈີວຣຎ຺ຈ ໂຂ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕທນຸສາເຣນ ນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຎ຺ຈ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ອາຄມນທູຕວຈນານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍນ ປນ ອາຄມນສຸທ຺ຘິຍາ ສຕິ ທູຕວຈເນ ອສຸທ຺ເຘປິ ສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕນເຍນ ສພ຺ພໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຈ ຍຖາ ທູຕວຈນາສຸທ຺ຘິຍມ຺ປິ ອາຄມເນ ສຸທ຺ເຘ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣມ຺ປິ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ອາຄມນາສຸທ຺ຘິຍມ຺ປິ ທູຕວຈເນ ສຸທ຺ເຘ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ໂຘວ ໂຫຕິ, ອຸຠຍສຸທ຺ຘິຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຸຠຍາສຸທ຺ຘິປກ຺ຂເມວ ສນ຺ຘາຍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣໂກປິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໓໗-໕໓໙) ‘‘ອາຄມນສ຺ສ ສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ອສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິເສສປ຺ປໂຍຊນໍ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາຄມນສຸທ຺ຘິອາທິນາ ສປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ມູລສາມິເກນ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ, ເປສິຕສ຺ສ ທູຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ ຈ ວທໂຕປິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ເອວ ນ ໂຫຕິ ອຠິມຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ສິກ຺ຂາປເທ ເອວ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ອາຍສ຺ມາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວທໂຕ ທູຕສ຺ສ ກປ຺ປິເຍນ ກມ຺ເມນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ວຸຕ຺ໂຕ ອາຄມນສ຺ສ ສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ອາຄມນສ຺ສາປິ ອສຸທ຺ຘິຍໍ ປນ ກປ຺ປິເຍນາປິ ກມ຺ເມນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ເຖວ ອາຄມນສ຺ສ ສຸທ຺ຘິອສຸທ຺ຘີສຸ ປໂຍຊນໍ. ກຖໍ ປນ ທູຕວຈເນນ ອາຄມນສຸທ຺ຘິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ນາຍໍ ຠາໂຣ. ທູເຕນ ຫິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣເນວ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ອາຄມນສຸທ຺ຘິ ຄເວສິຕພ຺ພາ, ນ ອິຕຣຖາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຕສ຺ສ ວຈນກ຺ກເມນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈ ຍຸຕ຺ຕິອາທີຫິ ຈ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ອິຘາປິ ຫິ ສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ອາຠຕ’’ນ຺ຕິ ທູຕວຈເນເນວ ຈີວຣໍ ກິຓິຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ເປສິຕຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ຫິ ສພ຺ພຖາ ອາຄມນສຸທ຺ຘິ ນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ປຏິກ຺ເຂໂປ ເອວ ກຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ.

ປາຬິຍຎ຺ຈ ‘‘ຈີວຣຎ຺ຈ ໂຂ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິອາທິ ທູຕວຈນສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຕ຺ເຕປິ ອາຄມນສຸທ຺ຘິຍາ ສຕິ ປຏິປຊ຺ຊນວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອໂສ ໂຂ…ເປ… ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ຕສ຺ສ ເທຫີ’’’ຕິອາທິ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸສາທິຍນປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ‘‘ເອວໍ ທູເຕນ ປຸນ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ໂຈເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອິຕຣຖາ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ເທຫິ ເມ ຈີວຣໍ…ເປ… ເຈຕາເປຫິ ເມ ຈີວຣ’’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ທູເຕນາຠຕຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ອຕ຺ຕນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣກຕ຺ຕາວ ‘‘ເທຫິ ເມ ຈີວຣໍ…ເປ… ເຈຕາເປຫິ ເມ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຣູປິຍສ຺ສ ປກຕຕ຺ຕາ ເຕນ ຣູປິເຍນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເທຫິ ເຈຕາເປຫີ’’ຕິ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ໂທສໍ ທູຣໂຕ ປຣິວຊ຺ເຊຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຏ຺ຐຣູປິເຍ ວິຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອິມໍ ວາ ອິມໍ ວາ ອາຫຣາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ນ ອິທໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂທສໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ‘‘ອຕ຺ໂຖ ເມ, ອາວຸໂສ, ຈີວເຣນາ’’ຕິປິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕາປສງ຺ຄໂຕ, ເຕເນວ ທູຕນິທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສງ຺ກາຠາວໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຕ຺ວາປິ ອາຫຣາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ‘‘ທູເຕນ ຐປິຕຣູປິເຍນ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ອາຫຣາເປຫີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເກວລໍ ‘‘ຈີວຣໍ ອາຫຣາເປຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຫຣາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຐານໍ ຠຎ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຐານນ຺ຕິ ຐິຕິຍາ ຈ ກາຣຓສ຺ສ ຈ ນາມໍ, ຕສ຺ມາ ອາສເນ ນິສີທເນນ ຐານມ຺ປິ ກຸປ຺ປຕິ, ອາຄຕກາຣຓມ຺ປິ ເຕສໍ ນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຐິຕໍ ປນ ອໂກເປຕ຺ວາ ອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ອາຄຕກາຣຓເມວ ຠຎ຺ຊຕິ, ນ ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຄຕກາຣຓໍ ຠຎ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓາທິນາ ຐານມ຺ປິ ຠຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ.

ຍຕສ຺ສ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນນ຺ຕິອາທິ ເຍນ ອຕ຺ຕນາ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຈີວຣຎ຺ຈ ອນິປ຺ຜາທິຕໍ, ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສນໍ. ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຕ຺ຖຸສາມິການໍ ວຸຕ຺ເຕ ເຕ ໂຈເທຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ສາມິກາ ໂຈເທຕ຺ວາ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ອນາປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕນ ຈ ໂຍ ສຍໍ ອໂຈເທຕ຺ວາ ອຸປາສກາທີຫິ ປຣິຍາເຍນ ວຕ຺ວາ ໂຈທາເປຕິ, ເຕສຸ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ໂຈເທຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ທາເປນ຺ເຕສຸ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນາຓຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ.

ເກນຈິ ອນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂເນວ ພ຺ຍາວຏຠາວໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ມຸຂເວວຏິໂກ. ‘‘ອວິຈາເຣຕຸກາມຕາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ທາຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຣິຍາປິ ວຎ຺ຈນາຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາ ໂວຫາຣໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ມຫາວ. ໒໙໙) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິວຈນເມວ (ມຫາວ. ໒໙໙) ເມຓ຺ຑກສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ຫຕ຺ເຖຕິ ທູເຕນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ, ອນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ວາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຈທນາຍ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ.

ສຍໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທທນ຺ເຕສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈີວຣຕ຺ຖາເຍວ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ວຕ຺ຖຸສາມິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣກເຠເທສຸປິ ປິຓ຺ຑປາຕາທີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ເນ ຈ ຐານໂຈທນາທິ ສພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ສງ຺ຆໍ ວາ…ເປ… ອນາມສິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ເທມາ’’ຕິອາທິນາ ອາມສິຕ຺ວາ ວທນ຺ເຕສຸ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພເມວ. ‘‘ສງ຺ໂຆ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຄຓາທີສຸປິ ສງ຺ຆສ຺ສຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເຕສຸປິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໓໗-໕໓໙) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆເຈຕິຍາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂຈເທຕີຕິ ຕສ຺ສ ໂທສາຠາວໍ ຎຕ຺ວາປິ ໂກເຘນ ວາ ໂລເຠນ ວາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຈເທຕິ. ໂສ ເອວ ຫິ ມຸສາວາທາທິປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏາທິອາປຕ຺ຕີຫິ ສາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ, ຄີວາຕິສຎ຺ຎາຍ ປນ ວຕ຺ວາ ນິທ຺ໂທສຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕິ.

ຕຬາກໍ ເຂຕ຺ເຕ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ສງ຺ໂຆ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູຕິ ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕຸປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ຕຬາກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຕຬາກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິໂຕ ຕຬາກໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທຎ຺ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ທິຍ຺ຍມານຎ຺ເຎວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປນ ເອວມ຺ປິ ທິນ຺ນໍ ຕຬາກເຂຕ຺ຕາທິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຸທກປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ກູປໂປກ຺ຂຣຓີອາທໂຍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ຕຬາກໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ກຖ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອາທິນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ຆວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ເຖຕິ ວເສ.

‘‘ຐເປຖາຕິ ວຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ອິທໍ ສາມີຈິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວຸຕ຺ເຕປິ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທກໍ ວາເຣຕຸໍ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ສສ຺ສກາເລປິ ຕາເສຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອມຸຎ຺ຈໂຕ ປນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ປຸນ ເທຕີຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ເທຕິ, ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມິນາ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ອິສ຺ສເຣນ ‘ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕມິທໍ ຠິກ຺ຂູຫິ, ອສ຺ສາມິກ’ນ຺ຕິສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕນາ ຄເຫຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວກ຺ຂາມາຕິ ປາຐເສໂສ.

ອຸທກວເສນາຕິ ອຸທກປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ. ‘‘ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສຫຕ຺ເຖນ ຈ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຈ ກໂຣນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສສ຺ສສມ຺ປາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອວໍ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ປນ ສຍໍ ອກຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ອາຓາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສຫຕ຺ຖາທິນາ ກຕຕຬາກຕ຺ຕາ ‘‘ອສາຣຸປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຐເປນ຺ຕສ຺ສ, ປນ ຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສປິ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓນ ວາ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂຸນາຕິ ລຊ຺ຊິນາປິ, ປເຄວ ອລຊ຺ຊິນາ ມຕ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓາທີສຸ ກາຣາປິເຕສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນວສສ຺ເສຕິ ອກຕປຸພ຺ເພ ເກທາເຣ. ‘‘ກຫາປເຓ’’ຕິ ອິມິນາ ຘຎ຺ຎຸຏ຺ຐາປເນ ຕສ຺ເສວ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຘຎ຺ຎຸຏ຺ຐາປເນ ຈສ຺ສ ປໂຍເຄປິ ທຸກ຺ກຏເມວ, ນ ກຫາປຓຸຏ຺ຐາປເນ ວິຍ.

‘‘ກສຖ ວປຖາ’’ຕິ ວຈເນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອວຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕໂກ ນາມ ຠາໂຄຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕໂກ ກຫາປໂຓຕິ ອິທມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຖາ ວຸຕ຺ເຕປິ ຫິ ຕທາ ກຫາປຓານໍ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຎ຺ເຎສໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ ຕໍ ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ສພ຺ພປໂຍເຄສຸ, ປຣິໂຠເຄສຸປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຘຎ຺ຎປຣິໂຠເຄ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເຍນ ມິນນຣກ຺ຂຓາທິປໂຍເຄນ ປຈ຺ຉາ ຘຎ຺ຎປຣິໂຠເຄ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປໂຍຄສ຺ສ ກຣເຓ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຣິຍາຍກຖາຍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ເອຕ຺ຕເກຫິ ວີຫີຫິ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ນິຍມວຈເນ ອກປ຺ປິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຫາປຓວິຈາຣເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຕ຺ຖຸ ຈ ເອວຣູປໍ ນາມ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ.

ວນໍ ທມ຺ມິ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ນິວາສຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາປິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສີມໍ ເທມາຕິ ວິຫາຣສີມາທິສາຘາຣຓວຈເນນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສປິ ທາສໍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຣາມິກ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໑໙; ມຫາວ. ໒໗໐) ວິເສເສຕ຺ວາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປິລິນ຺ທວຈ຺ເຉນ ຄຫິຕປຣິຠຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ, ນ ຄຫຏ຺ຐານໍ ທາສປຣິໂຠຄກ຺ກເມນ. ເຂຕ຺ຕາທໂຍ ປນ ສພ຺ເພ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ຄເຫຕຸໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາຕິ ສງ຺ຆິກວິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ອາຄຕປຏິກ຺ເຂໂປ ຠຄວຕາ ອາປຕ຺ຕິຍາປິ ເຫຕຸຠາເວນ ກໂຕຕິ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຊານນ຺ເຕຫິ ສງ຺ຄີຕິມຫາເຖເຣຫິ ເຂຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓາທິນິສ຺ສິໂຕ ອຍໍ ສພ຺ໂພປິ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຠາໂວ, ທູເຕນ ອປ຺ປິຕຕາ, ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ວາຍາໂມ, ເຕນ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຈີວຣວຄ຺ໂຄ ປຐໂມ.

໒. ໂກສິຍວຄ຺ໂຄ

໑. ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໔໒. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ປາຬິຍໍ ໂກສິຍກາຣເກຕິ ໂກສກາຣກປາຓານໍ ໂກສໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂກສິເຍນ ສຸຕ຺ເຕນ ວຕ຺ຖາທິໍ ກໂຣນ຺ເຕ. ສງ຺ຆາຕນ຺ຕິ ວິນາສໍ.

໕໔໔. ‘‘ອວາຍິມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາຍິຕ຺ວາ ກຣເຓ ອນາປຕ຺ຕິ. ມິສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ເອຬກໂລເມຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ. ປຏິລາເຠນາຕິ ປຣິນິຏ຺ຐາເນນ ‘‘ປຣິໂຍສາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໔໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ໂກສິຍມິສ຺ສກຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ສນ຺ຖຕສ຺ສ ກຣຓກາຣາປນໍ, ປຏິລາໂຠ ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໔໗-໕໕໒. ທຸຕິຍຎ຺ຈ ຕຕິຍຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຕຕ຺ຖ ປນ ໂອທາຕາທິມິສ຺ສກສຎ຺ຎາຍ ສຸທ຺ຘກາຬການຎ຺ເຎວ ສນ຺ຖຕສ຺ສ ກຣຓວເສນ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ເວຠາຄໂຕ ອຘິເກສຸ ສຸທ຺ຘກາຬເກສຸ ອນຘິກສຎ຺ຎາຍ ສນ຺ຖຕສ຺ສ ກຣຓວເສນ ຈ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔. ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໕໗. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຫທ ກຣີສຸສ຺ສຄ຺ເຄ, ມິຫ ເສຈເນຕິ ຘາຕຸອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວຈ຺ຈມ຺ປິ ປສ຺ສາວມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອູນກຉພ຺ພສ຺ເສສຸ ອຕິເຣກຉພ຺ພສ຺ສສງ຺ກິຕາທິວເສເນຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ນິສີທນສນ຺ຖຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໖໕. ປຎ຺ຈເມ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິສ຺ສິສ຺ສຕີຕິ ສກາຍ ກຕິກາຍ ອຍຸຕ຺ຕກາຣິຕາວເສນ ວິຎ຺ຎູຫິ ສນ຺ທິສ຺ສິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣຎ຺ຎກງ຺ຄາທີນິ ຕີຓິ ປາຬິຍໍ ເສນາສນາທິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕຍສ຺ສ ອາທິອງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ເສສານິປິ ເຕ ສມາທິຍິໍສຸ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໕໖໖. ປິຫຍນ຺ຕາຕິ ປຕ຺ຖຍນ຺ຕາ. ສນ຺ຖຕສ຺ສ ອວາຍິມຕ຺ຕາ, ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ ຈ ຈີວຣຕາ, ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພຕາ ຈ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຈີວຣສຎ຺ຎິຕາຍາ’’ຕິ, ວິປລ຺ລາສສຎ຺ຎາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອິທໍ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ນາມ ນວສຸ ຈີວເຣສຸ ນິສີທນຈີວຣເມວ, ນາຎ຺ຎໍ. ນິສີທນສິກ຺ຂາປເທປິ (ປາຈິ. ໕໓໑ ອາທໂຍ) ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ວິຍ ‘ນິສີທນໍ ນາມ ສທສໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈສ຺ສ ‘ສນ຺ຖຕສທິສໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ເຕ ປເທເສ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ຜາເລຕ຺ວາ ຕິສ຺ໂສ ທສາ ກຣີຍນ຺ຕິ, ຕາຫິ ທສາຫິ ສທສໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕີ’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໓໑) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອິຘ ປມາຓນິຍມສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສນ຺ຖຕສ຺ສ ຈ ອວາຍິມຈີວຣຕ຺ຕາ, ອຘິຏ຺ຐານຸປຄຕ຺ຕາຠາວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ນິສີທນຈີວຣໍ ປນ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ຂຓ຺ຑປິໂລຕິການິ ປມາຓຍຸຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສນ຺ຖຕໍ ວິຍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ສນ຺ຖຕສທິສ’’ນ຺ຕິ ສທິສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕເທວ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄຎ຺ຈ, ນ ອິທນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໕໖໗. ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິກໍ ອນາທາຍ ອາທິຍນ຺ຕິສຎ຺ຎາຍ, ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິອູເນ ອນູນນ຺ຕິສຎ຺ຎາຍ ຈ ວເສເນຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຕານາທີນຎ຺ເຎວ ອຕ຺ຖາຍ ກຣເຓ ອນາປຕ຺ຕິວຈນໂຕ ນິປຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ກໂຣໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂກສິເຍສຸ ສຸທ຺ຘກາຬການຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນໍ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໔໕, ໕໕໐) ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕເຣສຸ ປນ ທ຺ວີສຸ ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ເຖ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຣເຓປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ປຎ຺ຈເມ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິສ຺ສຏ຺ຐທານວຈນໂຕ ປນ ຄຫເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊເນ ຈ ວິຊເຏຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍວເສນ ກເຕ ນ ໂທໂສ.

ນິສີທນສນ຺ຖຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໗໒. ຉຏ຺ເຐ ປາຬິຍໍ ‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິວາສຏ຺ຐາເນ ລທ຺ຘານິປິ ຕິໂຍຊນໂຕ ປຣໍ ຫຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອສນ຺ເຕ ຫາຣເກຕິ ອນຸຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ເຕປິ ຫາຣເກ ຫຣໂຕ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ. ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອນາຓຕ຺ເຕນ ຫຏຕ຺ຕາ. ປກ຺ຂທ຺ວຍສ຺ສປິ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ’’ຕິ, ອນຸປຣຕຄມນິຈ຺ຉຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕປກ຺ຂສ຺ເສວ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນ ສເມຕີຕິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກສ຺ເສວ ປຣິຫຣເຓ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຄຈ຺ຉນ຺ເຕຕິ ຐິເຕ. ເຫຏ຺ຐາຕິ ຠູມິຍາ.

໕໗໕. ຕໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຐມໍ ປຏິລາຠຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕິໂຍຊນໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ໂຈເຣຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ທິນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ຕິໂຍຊນໍ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ອງ຺ເຄສຸ ‘ປຐມປ຺ປຏິລາໂຠ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸຕິຍປຏິລາຠຏ຺ຐານໂຕ ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ທຸຕິຍປຏິລາຠສ຺ສາປິ ປຏິລາຠຏ຺ຐາເນ ປວິສນໂຕ ວາສຕ຺ຖາຍ ຄມນຏ຺ຐານໂຕ ປຸນ ຄມເນ ວິຍ. ກາຍພນ຺ຘນາທີນນ຺ຕິ ທ຺ວິປຏລກາຍພນ຺ຘນາທີນໍ ອນ຺ຕເຣ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປສິພ຺ພເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສທິສໍ, ນ ກຕຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ນິຘານມຸຂນ຺ຕິ. ອກຕຠຓ຺ຑຕາ, ປຐມປ຺ປຏິລາໂຠ, ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກມນໍ, ອາຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓໍ, ອວາສາຘິປ຺ປາຍຕາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ເອຬກໂລມໂຘວາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໘໑. ສຕ຺ຕເມ ປາຬິຍໍ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ກຕຠຓ຺ຑໍ ໂຘວາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ພລາທິກຕຠຓ຺ຑສ຺ສ ໂຘວາປນໍ ປຸຣາຓຈີວຣໂຘວາປນສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິກຣນ຺ຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ກຕຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ເອຬກໂລມໂຘວາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຣູປິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໘໓-໔. ອຏ຺ຐເມ ສຸວຓ຺ຓມຍກຫາປເຓນ ກຫາປໂຓປິ ຣຊເຕ ເອວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສວຓ຺ຓມໂຍ ວາ’’ຕິ. ຣູປິຍມໂຍ ວາຕິ ຣຊເຕນ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ກຕກຫາປໂຓ. ປາກຕິໂກ ນາມ ເອຕຣຫິ ປກຕິກຫາປໂຓ.

ອິຈ຺ເຈຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ສິກ຺ຂາປເທນ, ວິຠງ຺ເຄນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ນິທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖູຕິ ອິມິນາວ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ນ ປນ ອນນ຺ຕເຣນ ‘‘ຣຊຕ’’ນ຺ຕິ ປເທນ. ອິທານິ ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣຊຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ເຫຏ຺ຐາ ຣຊຕມາສໂກວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ເກວລໍ ຣຊຕໍ, ຕຖາປິ ສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ຊາຕຣູປຣຊຕ’’ນ຺ຕິ ປເທເນວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣຊຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປທຠາຊເນ ປນ ມາຕິກາປເທເນວ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ເຕນ ສຫ ສງ຺ຄຍ຺ຫມານເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣຊຕໍ ນາມ ກຫາປໂຓ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຊາຕຣູປມາສໂກຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍກຫາປໂຓ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠໂທຕິ ‘‘ຣູປິຍມໂຍ ວາ ປາກຕິໂກ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠໂທ. ປໂຏວ ປຏໂກ, ວຕ຺ຖໍ. ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ເສວ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຣິໂຠເຄ ປນ ປຎ຺ຈສຫຘມ຺ມິເກຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕານໍ ຘຎ຺ຎວິຣຫິຕມຸຕ຺ຕາທີນໍ ກາຣຓາ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຘຎ຺ຎມ຺ປິ ປຎ຺ຈສຫຘມ຺ມິເກຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ມຸຕ຺ຕາທິເຂຕ຺ຕາທິ ວິຍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເກວລໍ ສງ຺ຆິກຠູມິຍໍ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ວິຈາຣຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘ຕສ຺ເສເວຕໍ ອກປ຺ປິຍ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເອໂກ ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາຕິອາທິ ຣູປິເຍ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ປວຕ຺ຕນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ. ‘‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາປນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ…ເປ… ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມາ ອສາທິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ທຸພ຺ພິຈາຣຓາຍ ສຕິ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ອກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ນ ເຕນ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເຈຕາປິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຈຕາປິຕໍ ເຈ, ນຕ຺ຖິ ປຣິໂຠຄູປາໂຍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຣູປິເຍນ ເຈຕາປິຕຕ຺ຕາ. ອີທິສຎ຺ຫິ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕ຺ວາວ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍສ຺ມາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ເຈຕາປິຕໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ສງ຺ເຆ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ກປ຺ປິຍກາຣເກຫິ ນິສ຺ສຏ຺ຐຣູປິຍໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອານີຕກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑສທິສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິນາວ ອຸປາຍໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກາທິກຖາຍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໙) ນ ສເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣູປິເຍນ ປຣິວຕ຺ຕິຕປຕ຺ຕສ຺ສ ອປຣິໂຠໂຄວ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານນ຺ຕິ. ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ກປ຺ປິຍກາຣເກຫິ ວຑ຺ຒິຍາ ປໂຍຊນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໘໕. ‘‘ປຕິໂຕກາສໍ ອສມນ຺ນາຫຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ນິຣເປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນປຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສນ຺ຕສມ຺ຠາວນາຍາຕິ ປຣິຍາຍາທິນາ ອຠູຕາໂຣຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄຕິ ປຈ຺ຈຍສາມິນາ ຠຄວຕາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຓປຣິໂຠໂຄຕິ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຈ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ ວິປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ກາຍໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄ. ປຈ຺ຉິມຍາເມສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ຍໍ ມຍາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາປິ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ອຸທກປຕນຏ຺ຐານໂຕ ອນ຺ໂຕປເວສເນສຸ, ນິສີທນສຍເນສຸ ຈ. ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ປຣິໂຠເຄ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສຕິ ອວສ຺ສໍ ລທ຺ຘພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ເຠສຊ຺ຊປຣິໂຠຄສ຺ສ ກາຣເຓ ສຕີ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ປຈ຺ຈເຍ ສຕີຕິ ປຈ຺ຈຍສພ຺ຠາວສລ຺ລກ຺ຂເຓ ສຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ປຈ຺ຈຍສພ຺ຠາວມຕ຺ເຕນ ສີລສ຺ສ ອສຸຊ຺ຌນໂຕ. ‘‘ປຣິໂຠເຄ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລສ຺ສ ເຠໂທ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສ຺ສິສີລສ຺ສ, ຕສ຺ສ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ວິສຸຊ຺ຌນໂຕ. ເອຕສ຺ມິໍ, ປນ ເສສປຈ຺ຈເຍສຸ ຈ ອິຓປຣິໂຠຄາທິວຈເນນ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ເສວ ເຠໂທຕິ ເອວມິເມສໍ ນານາກຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕເນວ ປສງ຺ເຄນ ສພ຺ພາປິ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘາ ຫິ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຊ຺ຌຕິ ເທສນາທີຫິ, ໂສຘີຍຕີຕິ ວາ ສຸທ຺ຘິ, ຈຕຸພ຺ພິຘສີລໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເທສນາຍ ສຸຊ຺ຌນໂຕ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ເທສນາຄ຺ຄຫເຓນ ວຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ຉິນ຺ນມູລານໍ ອຠິກ຺ຂຸຕາປຏິຎ຺ຎາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຉິນ຺ນມູລານມ຺ປິ ຫິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐາເນນ ເຫຏ຺ຐາ ປຣິຣກ຺ຂິຕໍ ຠິກ຺ຂຸສີລໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນ ເຕສໍ ມຄ຺ຄປຏິລາໂຠປິ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ທາຍໍ, ຕໍ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ທາຍາທາ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ ເຕສໍ ອາຓຓ຺ຍປຣິໂຠຄສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠເຄ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ປວຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມາ ເມ ອາມິສທາຍາທາຕິ ເອວໍ ເມ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສາຘກໍ ໂຫຕິ.

ລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠໂຄຕິ ຘມ຺ມາມິສວເສນ ມິສ຺ສຠາໂວ. ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ເຐສຸ ອາສງ຺ກາ ນາມ ນ ກາຕພ຺ພາ, ທິຏ຺ຐສຸຕາທິກາຣເຓ ສຕິ ເອວ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູຕາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ. ສເຈ ນ ໂອຣມຕີຕິ ອຄຕິຄມເນນ ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠຄໂຕ ນ ໂອຣມຕິ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິທໍ ອລຊ຺ຊີນໍ ຘມ຺ເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍໍ, ຘມ຺ມກມ຺ມຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສມ຺ປິ ຫິ ກຸລທູສນາທິສມຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ, ວຄ຺ຄກມ຺ມາທິໍ ກໂຣນ຺ຕານຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ.

‘‘ຘມ຺ມິຍາຘມ຺ມິຍປຣິໂຠໂຄ ປຈ຺ຈຍວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ລຊ຺ຊິປຣິໂຠໂຄ ປຈ຺ຈຍວເສນ ຈ ເອກກມ຺ມາທິວເສນ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ໂຈທກຈຸທິຕກຠາເວ ຐິຕາ ທ຺ເວ ອລຊ຺ຊິໂນ ຘມ຺ມປຣິໂຠຄມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠຄາ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວຖາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ວຸຕ຺ຕາ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠເຄ ວິໂຣຘາຠາວາ. ລຊ຺ຊີນເມວ ຫິ ອລຊ຺ຊິນາ ສຫ ຕທຸຠຍປຣິໂຠຄາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ.

ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄຕິ ‘‘ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໕, ໙໒, ໑໗໒) ວຸຕ຺ຕສໍວາໂສ ເຈວ ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓທານາທິໂກ ສພ຺ໂພ ນິຣາມິສປຣິໂຠໂຄ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ນ ໂສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລຊ຺ຊິໂນ ອລຊ຺ຊິປຄ຺ຄເຫ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕໂຣປີຕິ ລຊ຺ຊີປິ. ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕານໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອລຊ຺ຊິໂນ, ອິມິນາ ຈ ລຊ຺ຊິໂນ ວຓ຺ຓຠຓນາທິລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາມິສຄຣຸກຕາຍ ວາ ເຄຫສິຕເປເມນ ວາ ຕໍ ອລຊ຺ຊິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ລຊ຺ຊີ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ຄຫຏ຺ຐາທີສຸ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ອລຊ຺ຊີ ພລໍ ລຠິຕ຺ວາ ເປສເລ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ສາສນໍ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ກໂຣຕີຕິ.

‘‘ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄປິ ຕຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອາມິສປຣິໂຠຄໂຕ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄວ ຄຣຸໂກ, ຕສ຺ມາ ອຕິວິຍ ອລຊ຺ຊິວິເວເກນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອລຊ຺ຊຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ສາສເນ ໂອສກ຺ກນ຺ເຕ, ລຊ຺ຊີສຸ ຈ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕສຸ ອລຊ຺ຊິມ຺ປິ ປກຕຕ຺ຕໍ ຄຓປູຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາທິກຣເຓນ ເຈວ ເກຈິ ອລຊ຺ຊິໂນ ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠເຄນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເສສາລຊ຺ຊິຄຓສ຺ສ ນິຄ຺ຄເຫນ ຈ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ໂກຏິຍໍ ຐິໂຕ ຄນ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄນ຺ຖປຣິຍາປຸຓນເມວ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ, ນ ເອກກມ຺ມາທິ. ຕສ຺ມາ ອລຊ຺ຊີຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖາທິກໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເອກກມ຺ມາທີສຸ ພຫູສຸ ຘມ຺ມປຣິໂຠເຄສຸ ອລຊ຺ຊິນາປິ ສທ຺ຘິໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາວຕ຺ຖາຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມປຣິໂຠຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຘ ນິທສ຺ສນວເສນ ຄນ຺ຖສ຺ເສວ ສມຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເອກກມ຺ມາທິໂກ ວິຘິ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ ນ ໂຫຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອນາມິສຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາມິເສສຸ ອປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວາ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຘາຣກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໕໑)‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕພ຺ພໍ, ຘມ຺ໂມ ວາເຈຕພ຺ໂພ…ເປ… ອພ຺ຠານວຸຏ຺ຐານມານຕ຺ຕປຣິວາສາ ທາຕພ຺ພາ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຣໂຫ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ອຸປສມ຺ປທາຣໂຫ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ…ເປ… ອຍໍ ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຘາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ຆກມ຺ມາທິປິ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສ ທສ຺ສິຕໍ. ເຕສຸ ປນ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຍໍ ຄຓປູຣຓາທິວເສນ ອລຊ຺ຊິໂນ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິ ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ ຘມ຺ມຸຄ຺ຄຫຓນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓາທິ ວາ ກຣີຍຕິ, ຕໍ ຘມ຺ໂມ ເຈວ ປຣິໂຠໂຄ ຈາຕິ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອຕໍ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈຍໍ ວິນາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອລຊ຺ຊິປຣິໂຠໂຄ ຈ ໂຫຕິ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ. ຍໍ ປນ ອລຊ຺ຊິສຕໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕຊ຺ຊນີຍາທິນິຄ຺ຄຫກມ຺ມໍ ວາ ປຣິວາສາທິອຸປກາຣກມ຺ມໍ ວາ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທານາທິ ວາ ກຣີຍຕິ, ຕໍ ຘມ຺ໂມ ເອວ, ໂນ ປຣິໂຠໂຄ. ເອຕໍ ອນຸຣູປານໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາມິສທານໍ ວິຍ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ນິສ຺ສຍທານມ຺ປິ ເຕຣສສມ຺ມຸຕິທານາທິ ຈ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕສາທິຍນາທິປຣິໂຠຄສ຺ສາປິ ເຫຕຸຕ຺ຕາ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ໂຍ ປນ ມຫາອລຊ຺ຊີ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນໍ ອຸປສມ຺ປທາທິອຸປກາຣກມ຺ມມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທານາທິ ຈ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ໂຫຕິ, ນິຄ຺ຄຫກມ຺ມເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ອລຊ຺ຊິປຄ຺ຄໂຫປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠຄວິວຊ຺ຊເນນາປິ ຫິ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄໂຫ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ໂສ ຈ ເປສລານໍ ຜາສຸວິຫາຣສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິວິນຍານຸຄ຺ຄຫາທິອຕ຺ຖາຍ ເອຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ຍໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠາຍ ເປສລານໍ ອຜາສຸວິຫາຣາຍ ສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານາທິອຕ຺ຖາຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຣິໂຠໂຄ ວາ ໂຫຕຸ ອປຣິໂຠໂຄ ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຘາເປນ຺ຕິ, ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠເຄສຸ ເຈຕ຺ຖ ອລຊ຺ຊີຫິ ເອກກມ຺ມາທິຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ ເອວ ເປສລານໍ ອຜາສຸວິຫາຣສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານາທິອຕ຺ຖາຍ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ອາມິສປຣິໂຠໂຄ. ນ ຫິ ອລຊ຺ຊີນໍ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄມຕ຺ເຕນ ເປສລານໍ ອຜາສຸວິຫາຣາທິ ໂຫຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມປຣິໂຠເຄນ ປນ ໂຫຕິ, ຕປ຺ປຣິວຊ຺ຊເນນ ຈ ຜາສຸວິຫາຣາທໂຍ. ຕຖາ ຫິ ກຕສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາ ອລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄລາ ອຸໂປສຖາທີສຸ ປວິຏ຺ຐາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກາຍທ຺ວາເຣ, ວຈີທ຺ວາເຣ ຈ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິອາທິນາ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຖາ ວິນຍຎ຺ຈ ອຕິຏ຺ຐນ຺ຕາ ສງ຺ຆໂຕ ພຫິກຣຓາທິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ເຕຫິ ສຫ ສໍວສນ຺ຕາປິ ອລຊ຺ຊິໂນວ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ເອໂກປິ ອລຊ຺ຊີ ອລຊ຺ຊິສຕມ຺ປິ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໕). ຍທິ ຫິ ເຕ ເອວໍ ນ ນິຄ຺ຄຫິຕາ ສິຍຸໍ, ສງ຺ເຆ ກລຫາທິໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິສາມຄ຺ຄີກມ຺ມປຏິພາຫນາທິນາ ເປສລານໍ ອຜາສຸໍ ກຕ຺ວາ ກເມນ ເຕ ເທວທຕ຺ຕວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາທໂຍ ວິຍ ປຣິສໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມໂຕ ວິນຍໂຕ ທີເປນ຺ຕາ ສງ຺ຆເຠທາທິມ຺ປິ ກຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ເຕສຸ ປນ ສງ຺ຆໂຕ ພຫິກຣຓາທິວເສນ ນິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ສພ຺ໂພປາຍໍ ອຸປທ຺ທໂວ ນ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລ ນິສ຺ສາຍ ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາມຄ຺ຄີ ນ ໂຫຕິ…ເປ… ທຸສ຺ສີເລສຸ ປນ ນິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ສພ຺ໂພປິ ອຍໍ ອຸປທ຺ທໂວ ນ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ຜາສຸ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໙).

ຕສ຺ມາ ເອກກມ຺ມາທິຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄວ ອາມິສປຣິໂຠຄໂຕປິ ອຕິວິຍ ອລຊ຺ຊິວິເວເກນ ກາຕພ຺ໂພ, ອາປຕ຺ຕິກໂຣ ຈ ສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານິເຫຕຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອລຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຆກມ຺ມາກຣຓສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປກາສິຕຕ຺ຕາປິ ເຈຕໍ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິກຖາຍໍ ‘‘ອາຣາຘິກາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ສງ຺ຄາຫິກາ ລຊ຺ຊິນິໂຍ, ຕາ ໂກເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຄຈ຺ຉຕິ ເຈ, ຄາມນ຺ຕຣນທີປາຣຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສຄຓໂອຫີຍນາປຕ຺ຕີຫິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ…ເປ… ອລຊ຺ຊິນິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ສງ຺ຄຫໍ ປນ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາປິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອລຊ຺ຊິນີສຸ ທຸຕິຍິກາຄຫຓາທີສຸ ສໍວາສາປຕ຺ຕິປຣິຫາຣາຍ ນທີປາຣຄມນາທິຄຣຸກາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານານໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕໂຕປິ ອລຊ຺ຊິສໍວາສາປຕ຺ຕິ ເອວ ສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານິເຫຕຸໂຕ ຄຣຸກຕຣາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ນ ຫິ ລຫຸກາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ, ອນາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານວີຕິກ຺ກມໍ ອາຈຣິຍາ ອນຸຊານນ຺ຕິ, ຕຖາ ອສໍວາສປທສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ສມສິກ຺ຂາຕາ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ລຊ຺ຊິໂນ ເອເຕສຸ ກມ຺ມາທີສຸ ສຫ ວສນ຺ຕິ, ນ ເອໂກປິ ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ສພ຺ພານິປິ ຄເຫຕ຺ວາ ເອໂສ ສໍວາໂສ ນາມາ’’ຕິ ເອວໍ ລຊ຺ຊີເຫວ ເອກກມ຺ມາທິສໍວາໂສ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປກາສິໂຕ.

ຍທິ ເອວໍ, ກສ຺ມາ ອສໍວາສິເກສຸ ອລຊ຺ຊີ ນ ຄຓິໂຕຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ, ເຍ ຄຓປູຣເກ ກຕ຺ວາ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ປາຣາຊິກາທິອປກຕຕ຺ຕານຎ຺ເຎວ ອສໍວາສິກຕ຺ເຕ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອລຊ຺ຊິໂນ ປນ ປກຕຕ຺ຕຠູຕາປິ ສນ຺ຕິ, ເຕ ເຈ ຄຓປູຣຓາ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ເກວລໍ ກຕ຺ວາ ອຄຕິຄມເນນ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິກຣາ ໂຫນ຺ຕິ ສຠາຄາປຕ຺ຕິອາປນ຺ນາ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ. ຍສ຺ມາ ອລຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ ລຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓປຏິພທ຺ຘໍ, ນ ສພ຺ພກາລິກໍ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຫິ ວີຕິກ຺ກມຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອລຊ຺ຊິໂນ ‘‘ນ ປຸນ ອີທິສໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ລຊ຺ຊິໂນ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ຈ ເຍ ເປສເລຫິ ໂອວທິຍມານາປິ ນ ໂອຣມນ຺ຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕິ, ເຕ ເອວ ອສໍວສິຕພ຺ພາ, ນ ອິຕເຣ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ໂອກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາປິ ອລຊ຺ຊິໂນ ອສໍວາສິເກສຸ ອຄເຓຕ຺ວາ ຕປ຺ປຣິວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ໂສເຘຕ຺ວາວ ອຸໂປສຖາທິກຣຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາໂຣເຈຖ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໓໔) ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ອຸໂປສຖກຣຓສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາ ປກາສິຕາ, ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ໂສ ອາວິກເຣຍ຺ຍ…ເປ… ຜາສຸ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໔) ເອວໍ ອລຊ຺ຊິມ຺ປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖກຣຓປ຺ປກາໂຣ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ກຈ຺ຈິຕ຺ຖ ປຣິສຸທ຺ຘາ…ເປ… ປຣິສຸທ຺ເຘຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔໒, ໔໕໘, ໖໖໒; ປາຈິ. ໕໕໑, ໕໗໕, ໖໕໕) ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສເຖ ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫໍ ຠນ຺ເຕ, ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໘) ຈ ເອວໍ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ປຣິສຸທ຺ຘຕາ ຈ ປກາສິຕາ, ວຈນມຕ຺ເຕນ ອໂນຣມນ຺ຕານຎ຺ຈ ອຸໂປສຖປວອາຣຓຏ຺ຐປນວິຘິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ສພ຺ພຖາ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ອໂນກ຺ກມນ຺ເຕຫິ ສໍວາສສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາຍ ນິສ຺ສຍທານຄ຺ຄຫຓປຏິກ຺ເຂໂປ, ຕຊ຺ຊນີຍາທິນິຄ຺ຄຫກມ຺ມກຣຓຎ຺ຈ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຣເຓນ ສານຸວຕ຺ຕກປຣິສສ຺ສ ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ອສໍວາສິກຕ຺ຕປາປນວິຘິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ສຸຕ຺ຕນເຍຫິ, ອຏ຺ຐກຖາວຈເນຫິ ຈ ປກຕຕ຺ເຕຫິປິ ອປກຕຕ຺ເຕຫິປິ ສພ຺ເພຫິ ອລຊ຺ຊີຫິ ເອກກມ຺ມາທິສໍວາໂສ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກໂຣນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາເຍວ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິຍໍ ປກຕຕ຺ຕາປິ ອລຊ຺ຊິໂນ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຍສຕ຺ເຖຣາທີຫິ ມຫນ຺ເຕນ ວາຍາເມນ ສງ຺ຆໂຕ ວິໂຍຊິຕາ. ນ ຫິ ເຕສຸ ປາຣາຊິກາທິອສໍວາສິກາ ອຕ຺ຖິ ເຕຫິ ທີປິຕານໍ ທສນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ (ຈູຬວ. ໔໕໒) ລຫຸກາປຕ຺ຕິວິສຍຕ຺ຕາ.

ຕສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕິເກຕິ ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ຂຣປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຂຣສງ຺ຂາຕໍ ສຸວຓ຺ຓປຕິຣູປກໍ ວຕ຺ຖຸ. ທາຍເກຫິ ອສຕິຍາ ທິນ຺ນໍ ຣູປິຍໍ ເຕຫິ ປຸນ ສກສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ອທາຕຸໍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ ທາຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕວ ໂຈຬກໍ ປສ຺ສາຫີ’’ຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ວາປິ ປນ ນຏ຺ຐວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພາຠາເວປິ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາວ. ອສຕິຍາປິ ຫິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວຕ຺ຖາທິນາ ສຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເທມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ, ຕທາ ປຣິຈ຺ຈາຄສພ຺ຠາວໂຕ ທານເມວ ໂຫຕິ ‘‘ອປ຺ປຄ຺ຆໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫຄ຺ຆສ຺ສ ທາເນ ວິຍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອສຕິຍາ ທິຍ຺ຍມານຕ຺ເຕ ຎາເຕປິ ອທິນ຺ນາທານໍ ນ ໂຫຕິ ທາຍເກຫິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຣູປິຍໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອີທິສໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ເຕເນວ ເຈຕ຺ຖ ‘ຕວ ໂຈຬກໍ ປສ຺ສາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ໂນ ນກ຺ຂມຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

໕໘໖. ເອກປຣິຈ຺ເຉທານີຕິ ສິຍາ ກິຣິຍຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ອກິຣິຍຕ຺ຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊາຕຣູປຣຊຕຠາໂວ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ຄຫຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣຠາໂວຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຣູປິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໘໗. ນວເມ ຊາຕຣູປາທິຈຕຸພ຺ພິຘນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ອິຘ ຣູປິຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕຣູປຣຊຕປຣິວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕປຣິວຕ຺ຕເນຕິ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ, ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຣູປິຍສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕເນ.

໕໘໙. ປາຬິຍໍ ຆນກຕນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກາທິ. ຣູປິຍໍ ນາມ ສຕ຺ຖຸວຓ຺ໂຓຕິອາທີສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ເກວລໍ ຣຊຕໍ ນ ຄຫິຕໍ, ຕຖາປິ ຣູປິຍປເທເນວ ຕໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຸທ຺ໂຘ ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີຕິອາທິມ຺ຫິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວກ຺ຂາມາຕິ ປາຐເສໂສ.

໕໙໑. ປາຬິຍໍ ຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີຕິ ອຕ຺ຕນາ ທິຍ຺ຍມານໍ ສກສນ຺ຕກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕີຕິ ປຣສນ຺ຕກໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ອຣູປິຍ-ສທ຺ເທນ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຈ຺ຉິເມ ປນ ຕິເກ ‘‘ອຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີ ອຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ຕິເກ ອຣູປິຍ-ສທ຺ເທນ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸເຍວ ຄຫິຕໍ, ນ ມຸຕ຺ຕາທິທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ອນ຺ເຕ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ນ ຄຫິຕໍ, ຕຖາປິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໍ, ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ປຣິວຕ຺ຕຍໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ, ນຍໂຕ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕຖສຎ຺ຎາຍ ວາ ອຕຖສຎ຺ຎາຍ ວາ ວິມຕິຍາ ວາ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສປິ ໂຫຕິເຍວ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫາຕິ ປຎ຺ຈຫິ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ສຫ.

ອິທານິ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປາຬິຍໍ ສຣູເປນ ອນາຄຕຕ຺ເຕປິ ນຍໂຕ ລພ຺ຠມານຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫິ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ຣູປິເຍນ ປຣິວຕ຺ຕິຕໍ ອຣູປິຍໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐມ຺ປິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ ນ ໂຫຕິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພສ຺ເສວ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ, ເກວລໍ ປນ ອິທໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ປຣິວຕ຺ຕເກນ ເທເສຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີ ອຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ຕິໂກ ຠຄວຕາ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕີສຸປິ ປເທສຸ ປຣິວຕ຺ຕິຍມານສ຺ສ ອຣູປິຍຕ຺ເຕນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຈນາໂຍຄາ ຣູປິຍສ຺ເສວ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ຣູປິຍສ຺ເສວ ຫິ ນິສ຺ສຏ຺ຐສ຺ສ ອາຣາມິກາທີຫິ ປຏິປຊ຺ຊນວິຘິ ປາຬິຍໍ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ອຣູປິຍສ຺ສ. ຕສ຺ມາ ປາຈິຕ຺ຕິຍມຕ຺ຕສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອວຸຕ຺ໂຕປິ ອຍໍ…ເປ… ຕິໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕເນວ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ເກ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ກປ຺ປິຍໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຫີຕິອາທິ ທຸຕິຍຕິການຸໂລເມເນວ ຕຕິຍຕ຺ຕິກສ຺ສ ສິຊ຺ຌນປ຺ປກາຣໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍສ຺ມາ ຫິ ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ອຣູປິເຍນ ປຣສ຺ສ ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ຣູປິຍສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣ ກໂຕ ເອວ ໂຫຕີ’’ຕິ ທຸຕິຍຕ຺ຕິໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປິເຍນ ປຣສ຺ສ ອຣູປິຍໍ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ໂຫຕີຕິ ຕຕິໂຍ ຕິໂກ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ, ໂສ ປນ ທຸຕິຍຕ຺ຕິເກເນວ ເອກໂຕ ຣູປິຍປກ຺ຂສາມຎ຺ເຎນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ປາຬິຍໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກນ຺ເຕນ ຣູປິຍປກ຺ເຂຕິ ເອເກນ ອນ຺ເຕນ ຣູປິຍປກ຺ເຂ, ‘‘ເອກໂຕ ຣູປິຍປກ຺ເຂ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ.

ອິທານິ ທຸຕິຍຕ຺ຕິເກ ອຣູປິຍປທສ຺ສ ອຕ຺ຖຠູເຕສຸ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກປ຺ປິຍວຕ຺ຖູສຸ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ຣູປິຍາທິປຣິວຕ຺ຕເນ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນ຺ຕິອາທິ ປນ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ປຣິວຕ຺ຕນປ຺ປສງ຺ເຄ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນຍໂຕ ລພ຺ຠມານຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິມິນາຕິ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປເທນ, ເຕນ ຈ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກຕມ຺ປິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຫຘມ຺ມິເກຫີຕິ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາປິ ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕຕໍ ເອວ ສາເຘຕິ. ອິມໍ…ເປ… ຣູປິຍເຈຕາປນຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປກເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ. ຕຕ຺ຖາຕິ ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໕໙໓).

ເອວໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ຣູປິຍາທິປຣິວຕ຺ຕເນ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເຕເນວາຕິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ເອວ. ‘‘ຣູປິຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຕ຺ຕາທິທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກາຣິຕມ຺ປິ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ກຫາປຓາທິໍ ກມ຺ມກາຣານໍ ທຕ຺ວາ ພີຊໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ວາ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ມຫາອກປ຺ປິໂຍຕິ ອຕ຺ຕນາວ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທູສິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ມູລສາມິກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ໂຈເຣຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ໂນປິ ປຸນ ລທ຺ໂຘ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທິ ຫິ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ຕຬາກາທີສຸ ວິຍ ອຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຈຣິຍາ ວເທຍ຺ຍຸໍ. ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນາຕິ ສງ຺ເຆ ນິສ຺ສຊ຺ຊເນນ, ໂຈຣາທິອຈ຺ຉິນ຺ທນາທິນາ ຈ ກປ຺ປິຍໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອິທຎ຺ຈ ເຕນ ຣູເປນ ຐິຕໍ, ຕມ຺ມູລິເກນ ວຕ຺ຖຸມຸຕ຺ຕາທິຣູເປນ ຐິຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ຫິ ຕມ຺ມູລິກກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ເຕນ ຣູເປນ ກປ຺ປິຍໍ ກາຕຸໍ. ຍທິ ປນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕນ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ປຸນ ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຍ຺ຍ, ຕໍ ຣູປິຍໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ກປ຺ປິຍໍ ກາຕຸມ຺ປິ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຕ຺ຕໍ ກິຓາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິມິນາ ກຫາປຓາທິນາ ກມ຺ມາຣກຸລໂຕ ປຕ຺ຕໍ ກິຓິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ອາຣາມິກາທີຫິ ກິຓາປນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ຣາຊສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອຕ຺ຕເກຫິ ກຫາປເຓຫິ ສາຏເກ ອາຫຣ, ເອຕ຺ຕເກຫິ ຍາຄຸອາທີນິ ສມ຺ປາເທຫີຕິ ວທຕິ, ຍໍ ເຕ ອາຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍໍ. ກສ຺ມາ? ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ຍໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທໍ ‘‘ອນາຓຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ສເມຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອິມິນາ, ປາຬິຍາປິ ຕໍ ນ ສເມຕິ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ນິສ຺ສຏ຺ຐຣູປິເຍນ ອາຣາມິກາທີຫິ ສປ຺ປິຍາທິໍ ປຣິວຕ຺ຕາເປຕຸໍ ‘‘ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ຊານາຫີ’ຕິ. ສເຈ ໂສ ຠຓຕິ ‘ອິມິນາ ກິໍ ອາຫຣີຍຕູ’ຕິ, ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ອິມໍ ວາ ອິມໍ ວາ ອາຫຣາ’ຕິ. ກປ຺ປິຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ສປ຺ປິ ວາ’’’ຕິອາທິນາ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ປຣິໂມເຈຕ຺ວາວ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິມິນາ ຣູປິເຍນ ກິໍ ອາຫຣີຍຕູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ອິມໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອຘິກາຣໂຕ ‘‘ອິມິນາ ຣູປິເຍນ ອິມໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາຓຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕຸໍ ‘‘ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ອິມໍ ວາ ອິມໍ ວາ ອາຫຣາ’’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ, ອນາປຕ຺ຕິວາເຣປິ ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໕໙໕) ປນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ສາຓຕ຺ຕິກໍ ກຍວິກ຺ກຍເມວ ອນາຓຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ມູລສ຺ສ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ເຍນ ອຸຄ຺ຄຫິຕມູເລນ ປຕ຺ໂຕ ກີໂຕ, ຕສ຺ສ ມູລສ຺ສ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ຣູປິຍເມວ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ຕມ຺ມູລິກໍ ອຣູປິຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ຫິ ເຕນ ຣູປິເຍນ ອຎ຺ຎໍ ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຍ຺ຍ, ຕໍ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕນເຍເນວ ນິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ເສເສຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ‘‘ມູລສ຺ສ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ມູລສ຺ສ ຄິຫິສນ຺ຕກຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣານຸປ຺ປນ຺ນຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຈສຫຘມ຺ມິກສນ຺ຕເກເນວ ຫິ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໂທໂສ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອິຕຣຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ.

ນິສ຺ສຊ຺ຊີຕິ ທານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວິນຍກມ຺ມວເສນ. ເຕເນວ ‘‘ສປ຺ປິສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ຘນສ຺ສ ຣູປິຍຠາໂວ, ປຣິວຕ຺ຕນປຣິວຕ຺ຕາປເນສຸ ອຎ຺ຎຕຣຠາໂວ ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໙໓-໕. ທສເມ ປາຬິຍໍ ຊານາຫີຕິ ອິທາເນວ ອຸປຘາເຣຫິ, ອິທໍ ປຈ຺ຉາ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມິນາຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ທິຍ຺ຍມານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມນ຺ຕິ ປເຣນ ປຏິທິຍ຺ຍມານໍ. ເສສຎາຕເກສຸ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕສມ຺ຠວໂຕ ຕທຠາວຏ຺ຐານມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມາຕຣໍ ປນ ປິຕຣໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ສກ຺ກາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ຣູປິຍໍ ຠຕການໍ ທຕ຺ວາ ອສ຺ສາມິກຠູມິຍໍ ອໂຍພີຊສມຸຏ຺ຐາປເນ ຠຕິຍາ ຂຓນ຺ຕານໍ ສນ຺ຕິກາ ຄຫິຕຠຓ຺ຑກຠາເວປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ອສ຺ສາມິກຠູມິໍ ຂຓິຕ຺ວາ ສມຸຏ຺ຐາປິຕໍ ອໂຍພີຊໍ, ຕໍ ຠຕການໍ ສນ຺ຕກໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ເຕສໍ ຣູປິຍໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣວ ໂຫຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຣຊນຈ຺ຉລ຺ລິອາທີນໍ ອາຫຣາປເນ ກຍວິກ຺ກໂຍ ວິຍ, ຕາທິສມ຺ປິ ປຣຠຓ຺ຑໍ ອິຘ ວຕ຺ຖໂຘວນາທີສຸ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓເນເວຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໕໙໗. ປຸຎ຺ຎໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອປ຺ປຄ຺ຆຕໍ ຎຕ຺ວາປິ ອກເຖຕ຺ວາ ‘‘ອິທາເນວ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫ, ມາ ປຈ຺ຉາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ໂຫຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ອິຕໂຣ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ທິຍ຺ຍມານສ຺ສ ມຫຄ຺ຆຕໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ອູນໍ ວາ ອຘິກໍ ວາ ຕຸມ຺ຫາກເມວາ’’ຕິ ທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ອຸປນນ຺ທສ຺ສ ວິຍ ປຣິພ຺ພາຊກວຕ຺ຖຸຄ຺ຄຫເຓ. ວິປ຺ປຏິສາຣິສ຺ສ ປຸນ ສກສຎ຺ຎາຍ ອາຄຕສ຺ສ ຍໍ ອຘິກໍ ຄຫິຕໍ, ຕໍ ທາຕພ຺ພໍ. ເຍນ ຍໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ, ເຕສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸຕາ, ອສຫຘມ຺ມິກຕາ, ກຍວິກ຺ກຍາປຊ຺ຊນຎ຺ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ໂກສິຍວຄ຺ໂຄ ທຸຕິໂຍ.

໓. ປຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ

໑. ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໐໒. ຕຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ອຑ຺ຒເຕຣສປລາຕິ ມາຄຘິກາຍ ມານຕຸລາຍ ອຑ຺ຒເຕຣສປລປຣິມິຕໍ ອຸທກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ປຣິມິຕໍ ຍວມາສາທິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເກຈິ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ປກຕິຈຕຸມຸຏ຺ຐິກໍ ກຸຑຸວໍ, ຈຕຸກຸຑຸວໍ ນາຬິ, ຕາຍ ນາຬິຍາ ໂສຬສ ນາຬິໂຍ ໂທຓໍ, ຕໍ ປນ ມຄຘນາຬິຍາ ທ຺ວາທສ ນາຬິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທມິຬນາຬີຕິ ປຸຣາຓນາຬິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ຈ ຈຕຸມຸຏ຺ຐິເກຫິ ກຸຑຸເວຫິ ອຏ຺ຐ ກຸຑຸວາ, ຕາຍ ນາຬິຍາ ທ຺ເວ ນາຬິໂຍ ມຄຘນາຬິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຸຣາຓາ ປນ ‘‘ສີຫຬນາຬິ ຕິສ຺ໂສ ນາຬິໂຍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ມຄຘນາຬິ ອິທານິ ປວຕ຺ຕມານາຍ ຈຕຸກຸຑຸວາຍ ທມິຬນາຬິຍາ ຈຕຸນາຬິກາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ມຄຘນາຬິໂຕ ອຸປຑ຺ຒຎ຺ຈ ປຸຣາຓທມິຬນາຬິສງ຺ຂາຕໍ ປຕ຺ຖໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເອເຕນ ຈ ‘‘ໂອມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ ປຕ຺ໂຖທນໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ປາຬິວຈນຎ຺ຈ ສເມຕິ, ໂລກິເຍຫິປິ –

‘‘ໂລກິຍໍ ມຄຘຎ຺ເຈຕິ, ປຕ຺ຖທ຺ວຍມຸທາຫຏໍ;

ໂລກິຍໍ ໂສຬສປລໍ, ມາຄຘໍ ທິຄຸຓໍ ມຕ’’ນ຺ຕິ. –

ເອວໍ ໂລເກ ນາຬິຍາ ມຄຘນາຬິ ທິຄຸຓາຕິ ທສ຺ສິຕາ, ເອວຎ຺ຈ ຄຍ຺ຫມາເນ ໂອມກປຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຍາປນມຕ຺ໂຕທນຄາຫິກາ ຈ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຏ຺ຐກຸຑຸວໂຕ ອູໂນທນຄາຫິນາ ປຕ຺ເຕນ ອຖູປີກຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຍາເປຕຸໍ. ເຕເນວ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຕ຺ໂຖ ນາມ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ເອກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອລໍ ຍາປນາຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ ‘ປຕ຺ໂຖທໂນ ນາລມຍໍ ທຸວິນ຺ນ’’’ນ຺ຕິ (ຊາ. ໒.໒໑.໑໙໒) ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ເອເກກສ຺ສ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ອາຄຫໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອາໂລປສ຺ສ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ມຕ຺ຕາ ນາມ ໂອທນໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖຠາໂຄ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໗) ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາໂລປສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄເມວ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂອທນຄຕິກາເນວາຕິ ໂອທນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ເອວ ປວິສນສີລານິ ສິຍຸໍ, ອຕ຺ຕໂນ ໂອກາສໍ ນ ຄເວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາມມຕ຺ເຕຕິ ‘‘ມຊ຺ຌິໂມ ປຕ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິໂມມໂກ’’ຕິອາທິນາມມຕ຺ເຕ.

໖໐໗-໘. ເອວໍ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄຕິ ປຣິໂຍສານາໂລປຊ຺ໂຌຫຣຓປໂຍເຄ ປໂຍເຄ, ອາໂລເປ ອາໂລເປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕ຺ວາຕິ ປາກປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ. ປຈິຕ຺ວາ ຐເປສ຺ສາມີຕິ ກາຬວຓ຺ຓປາກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉິທ຺ທນ຺ຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ທ຺ວງ຺ຄຸລສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຉິທ຺ທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ປຐມກຖິເນ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໐໙-໖໑໓. ທຸຕິເຍ ປາຬິຍໍ ອຫໍ ປຕ຺ເຕນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຕເປສ຺ສາມີຕິ ເສໂສ. ‘‘ອປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນມ຺ປິ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຈພນ຺ຘເນປິ ປຕ຺ເຕ ອປຣິປຸຓ຺ຓປາເກ ປຕ຺ເຕ ວິຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຣຸຫຕິ. ‘‘ຕິປຸປຏ຺ຏເກນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕມ຺ພໂລຫາທີຫິ ກປ຺ປິຍໂລເຫຫິ ອໂຍປຕ຺ຕສ຺ສ ຉິທ຺ທໍ ຉາເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ‘‘ໂລຫມຓ຺ຑລເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອກາຬວຓ຺ຓມ຺ປິ ກປ຺ປິຍປຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຘິຏ຺ຐານຸປຄປຕ຺ຕສ຺ສ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນຕາ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໑໘-໖໒໑. ຕຕິເຍ ປາຬິຍໍ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຠຄວຕາ ອາຣາມິໂກ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິ ປຐມໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຣາມິກ’’ນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລານມ຺ປິ ອາຣາມິກນາເມນ ທາສຄ຺ຄຫເຓ ອນຸຎ຺ຎາເຕ ເອວ ອາຣາມິການໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທີນິ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນປິ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ເອກສ຺ເສວ ປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ຄຫເຓ ອນຸຎ຺ຎາເຕ ອິຕຣີຕຣານໍ ຕຖາ ນ ຄເຫຕພ຺ພຕາ ສິທ຺ຘາວ ໂຫຕິ. ຍຎ຺ຈ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖເຣນ ທາຍກກຸລສ຺ສ ທາຣິກາຍ ສຸວຓ຺ຓມາລາວເສນ ຕິຓຓ຺ຑຸປກສ຺ສ ນິມ຺ມານໍ, ຕໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິສເຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໙) ວຈນໂຕ ກຸລສງ຺ຄຫາທິ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເກຈິ ປນ ‘‘ຂີຓາສວານໍ ລາຠິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ ກຸລສງ຺ຄເຫປິ ອາຊີວໂກໂປ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຂີຓາສວານມ຺ປິ ອາຊີວວິປຕ຺ຕິເຫຕູນໍ ປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ‘‘ເນວ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍມາຊີວໍ, ຈຊມາໂນປິ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ (ມິ. ປ. ໖.໑.໕). ຠຄວຕາ ຈ ‘‘ຄາຖາຠິຄີຕໍ ເມ ອໂຠຊນີຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ (ສຸ. ນິ. ໘໑, ໔໘໔; ມິ. ປ. ໔.໕.໙; ສໍ. ນິ. ໑.໑໙໗).

໖໒໒. ອຸຄ຺ຄຫິຕກນ຺ຕິ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ຄຫິຕໍ. ສຍໍ ກໂຣຕີຕິ ປຈິຕ຺ວາ ກໂຣຕິ. ປຸເຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕິ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສຍໍກຕນ຺ຕິ ຂີຣນວນີຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ກຕໍ. ນິຣາມິສເມວາຕິ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຊ຺ຊ ສຍໍກຕໍ ນິຣາມິສເມວ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ມາ ສາມປາໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນວນີຕໍ ຕາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ປຏິຄ຺ຄຫິເຕຫີຕິ ຂີຣທຘີນິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຄ຺ຄຫິຕເກຫິ ກຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຊນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກປ຺ປິຍມໍສສປ຺ປິມ຺ຫີຕິ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ສປ຺ປິມ຺ຫິ.

ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ນວນີເຕ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຘຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຘຕເມວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອິຕຣຖາ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເຖຣານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຫາສິວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ວຕ຺ຖຸໂນ ວິໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ທຘິຄຸຬິກາທີຫິ ຍຸຕ຺ຕຕາມຕ຺ເຕນ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕກ຺ກໂຕ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ຕເມວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂຘວິຕ຺ວາ, ປຈິຕ຺ວາ ວາ ນິຣາມິສເມວ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ນ ປນ ທຘິຄຸຬິກາທີຫິ ສຫ ວິກາເລ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ…ເປ… ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອໂຘຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ຕໍ ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ ທຘິອາທີນິ ອປເນຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຍໍ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ນິຣາມິສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິກາເລປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ນວນີເຕ ລຄ຺ຄມຕ຺ເຕນ ວິສຸໍ ທຘິອາທິໂວຫາຣໍ ອລທ຺ເຘນ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ທຘິອາທິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ວິສຸໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕທຘິອາທີຫິ ສຫ ປກ຺ກໍ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມິມ຺ປີຕິ ນິຣາມິສຠູເຕປິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈການໍ ປນ ອຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຕາວ ທຘິອາທີຫິ ອສມ຺ຠິນ຺ນຣສຕ຺ຕາ ຠຕ຺ເຕນ ສຫິເຕນ ຄຸຬປິຓ຺ຑາທິ ວິຍ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ປນ ປຈນ຺ເຕນ ໂຘວິຕ຺ວາວ ປຈິຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ປຈນກ຺ຂເຓ ປຈ຺ຈມານທຘິຄຸຬິກາທີຫິ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສຕາຍ ສາມໍປກ຺ກໍ ຊາຕໍ, ເຕສຸ ຂີເຓສຸ ສາມໍປກ຺ກເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນິຣາມິສເມວ ປຈິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອາມິເສນ ສຫ ປກ຺ກຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຠາເວ ອາມິເສນ ສຫ ຠິກ຺ຂຸນາ ປກ຺ກສ຺ສ ສຍໍປາກໂທໂສ ວາ ປຣິສງ຺ກີຍຕິ ຍາວກາລິກຕາ ວາ, ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ສຍໍປາກໂທໂສ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ທຘິອາທິ ອາມິສຄຕໍ, ຕໍ ປຣິກ຺ຂີຓນ຺ຕິ. ອຖ ປຏິຄ຺ຄຫິຕທຘິຄຸຬິກາທິນາ ສຫ ອຕ຺ຕນາ ປກ຺ກຕ຺ຕາ ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກໍ ວິຍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ປຣິສງ຺ກີຍຕິ, ຕທາ ອາມິເສນ ສຫ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ປກ຺ກຕ຺ຕາຕິ. ຕຖາ ຈ ອຸປຑ຺ຒຕ຺ເຖຣານໍ ມຕເມວ ອງ຺ຄີ ກຕໍ ສິຍາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສາມເຓຣາທີຫິ ປກ຺ກມ຺ປິ ຍາວກາລິກເມວ ສິຍາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຂີຣາທິໍ ປຈິຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ກຕສປ຺ປິອາທິ ວິຍ ຈ, ນ ຈ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂາຈາເຣນ ລທ຺ຘນວນີຕາທີນໍ ຕກ຺ກາທິອາມິສສໍສຄ຺ຄສມ຺ຠເວນ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຕາປສງ຺ຄໂຕ. ນ ຫິ ຄຫຏ຺ຐາ ໂຘວິຕ຺ວາ, ໂສເຘຕ຺ວາ ວາ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣນ຺ຕີຕິ ນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປຕິຕຕຓ຺ຑຸລກຓາທໂຍ ນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ…ເປ… ປຸນ ປຈິຕ຺ວາ ເທຕິ, ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນເປຕໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈການໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕເມວ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ‘‘ລຊ຺ຊີ ສາມເຓໂຣ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປຕິຕຕຓ຺ຑຸລກຓາທໂຍ ນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ສາມິສປາກໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສາປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຍທິ ຫິ ເອຕໍ ຍາວກາລິກສໍສຄ຺ຄປຣິຫາຣາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ອຕ຺ຕນາປິ ຕຖາ ກາຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຄຫຏ຺ເຐຫິ ທິນ຺ນສປ຺ປິອາທີສຸ ຈ ອາມິສສໍສຄ຺ຄສງ຺ກາ ນ ວິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ນ ຫິ ຄຫຏ຺ຐາ ເອວໍ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ ປນ ຕຓ຺ຑຸລາທິໍ ອປເນຕ຺ວາ ປຸນ ປຈນ຺ຕິ, ອປິຈ ເຠສຊ຺ເຊຫິ ສທ຺ຘິໍ ຂີຣາທິໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາ ຂີຣາທິ ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ປເຣຫິ ປກ຺ກເຠສຊ຺ຊເຕລາທິປິ ຍາວກາລິກເມວ ສິຍາ, ນ ຈ ຕມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕໍ ທຘິອາທິຂຍກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ປຸນ ປຈິຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ມຫາສິວຕ຺ເຖຣວາເທ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ອໂຘຕມ຺ປິ ນວນີຕໍ ຕທຫຸປິ ປຸນທິວສາທີສຸປິ ປຈິຕຸໍ, ຕຓ຺ຑຸລາທິມິສ຺ສໍ ສປ຺ປິອາທິໍ ອຕ຺ຕນາປິ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປຸນ ຕກ຺ກາທິຂຍຕ຺ຖໍ ປຈິຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສປິ ປຈ຺ຈມານກ຺ຂເຓ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສສ຺ສ ຍາວກາລິກສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ເຕນ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕານມ຺ປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກໂຕຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຸໍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ປນ ຂີຣາທິອາມິເສນ ນວນີຕາທິໍ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນາ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ປກ຺ກເຕລາທິເຠສຊ຺ຊໍ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐຍາວກາລິກສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາຠາວາ. ຍໍ ປນ ປຸເຣປຣິຄ຺ຄຫິຕເຠສຊ຺ເຊຫິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຂີຣາທິໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກເຕລາທິກໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນເຫວ ປກ຺ກມ຺ປິ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ສນ຺ນິຘິປິ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຂີຣາທິກສ຺ສປິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສຕາຍ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາປຕ຺ຕິໂຕ. ສເຈ ປນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິເຕເຫວ, ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ປກ຺ກເຕລາທີສຸປິ ສເຈ ອາມິສຣໂສ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕໍ ຍາວກາລິກເມວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ.

ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸລາທິວິຄມຕ຺ຖໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ, ຕກ຺ກາທິວິຄມຕ຺ຖໍ ປຸນ ປຈິຕ຺ວາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕເຠສຊ຺ເຊຫີຕິ ອຕິເຣກສຕ຺ຕາຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕຫິ, ເອເຕນ ເຕຫິ ຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສປ຺ປິອາທິ ອຕິເຣກສຕ຺ຕາຫປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວທ຺ທລິສມເຍຕິ ວສ຺ສກາລສມເຍ, ອນາຕປກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິພ຺ພຏ຺ຏິຕຕ຺ຕາຕິ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖຸໂຕ ວິເວຈິຕຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ເຕເລ ສຠາວໂຕ ຍາວກາລິກຕ຺ຕາຠາວໍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ຍາວກາລິກຕ຺ຕຸປຄມນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ອຕ຺ຕນາ, ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ກຕໍ.

໖໒໓. ອຈ຺ຉວສນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນຎ຺ເຎວ ອຸປລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສວສ’’ນ຺ຕິ. ສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສາວິຕໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານນ຺ຕິ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ຕີຓິ ທຸກ຺ກຏານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ວິກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈນປຣິສ຺ສາວນາທີສຸ ປຸພ຺ພປໂຍເຄສຸ ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ຠວິຕພ຺ພໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ກຣຓໂຕ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ວິກາເລ ຍາມກາລິກາທີນໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວິຍ. ຍສ຺ມາ ຂີຣາທິໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກເຠສຊ຺ຊເຕເລ ກສຏໍ ອາມິສຄຕິກໍ, ເຕນ ສຫ ເຕລໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ, ປຈິຕຸໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປກ຺ກເຕລກສເຏ ວິຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕີ’’ຕິ. ສເຈ ວສາຍ ສຫ ປກ຺ກຕ຺ຕາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ກສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ຠນ຺ເຕ …ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຖໂຣ ອຕິກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຕາຍ ຈ ‘‘ເອຕມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂຣຄນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ເອວ ວສາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

‘‘ມຘຸກຣີຫິ ນາມ ມຘຸມກ຺ຂິກາຫີ’’ຕິ ອິທໍ ຂຸທ຺ທກຠມຣານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອວ ວິເສສນນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ທຓ຺ຑເກສຸ ມຘຸກາຣິກາ ມຘຸກຣີມກ຺ຂິກາ ນາມ, ຕາຫິ ສຫ ຕິສ຺ໂສ ມຘຸມກ຺ຂິກາຊາຕິໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠມຣມກ຺ຂິກາຕິ ມຫາປຏລກາຣິກາ. ສິເລສສທິສນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂຕາຍ ວາ ປກ຺ກຕາຍ ວາ ຆນີຠູຕໍ. ອິຕຣນ຺ຕິ ຕນຸກມຘຸ.

ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍາຕິ ນິກ຺ກສຏຣສສ຺ສປິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍໍ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸ ເຈ, ຍາວກາລິໂກ. ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ເຈ, ຍາມກາລິໂກ. ຜາຓິຕໍ ເຈ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ. ຕໂຈ ເຈ, ຍາວຊີວໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອມ຺ພຜລຣສາທິມິສ຺ສຕາຍ ຍາມກາລິກຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອວິນຍວຈນຕ຺ຕາ ຕໍ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ອປຣິສ຺ສາວິຕອຸຈ຺ຉຸຣເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐຍາວກາລິກສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ຄຸເຬ ກເຕ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກສຏໍ ປາເກນ ສຸກ຺ຂຕາຍ ຍາວຊີວິກຕ຺ຕໍ ຠຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຍາວກາລິກຕ຺ເຕ ຫິ ສາມໍປາເກນ ປຸເຣຠຕ຺ເຕປິ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ສິຍາຕິ. ‘‘ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸຈ຺ຉຸຣເສ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕກສຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຈ ອປຣິສ຺ສາວິເຕນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ກຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຌາມອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ອຸຈ຺ຉຸໍ ຕາເປຕ຺ວາ ກຕໍ. ໂກຏ຺ຏິຕອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນິປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ປກ຺ກໍ.

ຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກສຏໍ ປກ຺ກກາເລ ຍາວກາລິກຕ຺ຕໍ ວິຊຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສີໂຕທເກນ ກຕນ຺ຕິ ມຘຸກປຸປ຺ຜານິ ສີໂຕທເກນ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ກຕໍ, ອມທ຺ທິຕ຺ວາ ກຕນ຺ຕິ ເກຈິ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຂີຣຊລ຺ລິກນ຺ຕິ ຂີຣເຜຓໍ. ມຘຸກປຸປ຺ຜໍ ປນາຕິອາທິ ຍາວກາລິກຣູເປນ ຐິຕສ຺ສປິ ອວຏ຺ຏນກເມຣຍພີຊວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ.

ສພ຺ພານິປີຕິ ສປ຺ປິອາທີນິ ປຎ຺ຈປິ. ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕານິ ເອຕານິ ກສ຺ມາ ເອວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ໂຈທນາປຣິຫາຣາຍ ເຠສຊ຺ໂຊທິສ຺ສໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ສພ຺ພານິປິ ໂອທິສ຺ສການິ ເອກໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ຕວິຘໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປກຕິເຠສຊ຺ຊຕ຺ຕາ ວິກຏານິ ວິຣູປານິ ວິສຫຣຓໂຕ ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ມຫນ຺ຕານິ ຈາຕິ ມຫາວິກຏານິ. ອຸປສມ຺ປທາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຓງ຺ຄຓູປາຫນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອຘິຏ຺ເຐຕີຕິ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ເອວໍ ປຣິໂຠເຄ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ກາລິເກສຸ ອນຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ນິຍເມປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ວິສຸໍ ເອກໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນກາຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໖໒໕. ສເຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປາໂຐ ຄຬິໂຕ, ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ປາໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ສເຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສນ຺ຕກໍ ເອເກນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອວິຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄປິ ນ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ຄຓ຺ຐິປເທປິ ຈ ອຍເມວ ປາໂຐ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໒໕) ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທານມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນິຣເປກ຺ຂທິນ຺ນວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອວິຄຕຕ຺ເຕປິ ສກສນ຺ຕກຕາ ວິຄຕາວ ໂຫຕິ, ເຕນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕນາວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕໍ, ສກສນ຺ຕກຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ນ ເອເກນ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນິຣເປກ຺ຂທາເນ ປນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວິຊຫຕິ, ປຣິໂຠໂຄເປຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ສາເປກ຺ຂທາເນ ທານລກ຺ຂຓາຠາວໂຕ. ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປາຬິປເທ ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ຉຑ຺ຑນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນເປກ຺ໂຂ ທຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຫິ ວິຊຫິເຕ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ ສຍເມວ ວຏ຺ຏິສ຺ສຕິ, ຕພ຺ພິຊຫນຎ຺ຈ ວຕ຺ຖຸໂນ ສກສນ຺ຕກຕາປຣິຈ຺ຈາເຄນ ໂຫຕີຕິ, ເອເຕນ ຈ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຊ຺ໂຌຫຣຓາເປກ຺ຂາຍ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນາມ ວິສຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອນເປກ຺ໂຂວ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ‘‘ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ອຎ຺ເຎນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວນ຺ຕິ ‘‘ປຸນ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ອເປກ຺ຂໍ ອກຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕໍ ປຣາມສຕິ. ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມູລິກາຫິ ປາຈິຕ຺ຕິຍາທິອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິໂຠເຄ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຏິລທ຺ຘສ຺ສ ກາຍິກປຣິໂຠຄາທີສຸ ຍາ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສປ຺ປິອາທີນໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໒໘. ຈຕຸຕ຺ເຖ ເຊຏ຺ຐມູລປຸຓ຺ຓມາສິຍາ…ເປ… ກຣຓກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ປຐມທ຺ຘມາສມ຺ປິ ກຣຓກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ‘‘ກຕ຺ວາ ນິວາເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ປຸຣິມທ຺ຘມາເສ ວາ ປຈ຺ຉິມທ຺ຘມາເສ ວາ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມມາເສວ ນິວາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ນິວາສເນເຍວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ. ຍໍ ປນ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉິໂມ ອທ຺ຘມາໂສ ກຣຓນິວາສນກ຺ເຂຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອທ຺ຘມາເສ ກຕ຺ວາ ນິວາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ເຖ ຄຫິເຕ ວິໂຣໂຘ ນຕ຺ຖິ.

‘‘ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວສ຺ສິກສາຏິກອທິນ຺ນປຸພ຺ເພ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍ ມນຸສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ປກຕິຍາ ວສ຺ສິກສາຏິກທາຍກາ ນາມ ສງ຺ຆໍ ວາ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ອປ຺ປວາເຣຕ຺ວາວ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ທາຍກາ.

໖໓໐. ‘‘ຉ ມາເສ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສປິ ຍາວ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິມທິວສາ ອກຕາ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ເອກມາສນ຺ຕິ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຸໂປສເຖນ ສຫ ຄເຓຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖທິວເສ ເອວ ຫິ ຕໍ ມູລຈີວຣໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ຫິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໂຕ. ເອກາຫທ຺ວີຫາທິວເສນ…ເປ… ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ທ຺ວີຫານາຄຕາຍ…ເປ… ທສາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ, ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ວາ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອາສຬ຺ຫີມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຸຓ຺ຓມິຍໍ ລທ຺ຘາ, ຕທເຫວ ຣຊນກປ຺ປປຣິໂຍສາເນຫິ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ‘‘ເອກາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂສ຺ສ ຉຏ຺ຐິຍໍ ລທ຺ຘາ, ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ‘‘ທສາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍາວ ປຐມກຕ຺ຕິກເຕມາສິປຸຓ຺ຓມາ, ຕາວ ລທ຺ຘາ, ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ‘‘ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຐມກຕ຺ຕິກເຕມາສິປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປຣໍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ຍາວ ຈີວຣກາໂລ ນາຕິກ຺ກມຕິ, ຕາວ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ເຕປິ ວສ຺ສານໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອກາຫທ຺ວີຫາທິວເສນ ອນາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ລທ຺ຘາ ເຕຫິ ທິວເສຫິ ທສາຫໍ ອນຕິກ຺ກມນ຺ເຕນ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐານກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ ເອວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ປນ ປຸພ຺ເພ ທສາຫາຕິກ຺ກເມນ ນິຏ຺ຐິຕາປິ ນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອເຂຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕາທິສາ ປນ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ເອວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ອນຘິຏ຺ຐຫໂຕ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ທສາຫານາຄຕາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ກິໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເຈ? ວສ຺ສານໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວ ທສາເຫ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ນິຏ຺ຐິຕາ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ເອວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ນິຏ຺ຐິຕາ ຕທເຫວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ທສາເຫ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກເມຕພ຺ພາຕິ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທສາເຫ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ນວາຫານາຄຕາຍ ກຕ຺ຕິກເຕມາສິປຸຓ຺ຓມາຍ ສຕ຺ຕມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ລທ຺ຘາ, ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກເມຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ມາໂສ ເສໂສ ຄິມ຺ຫານນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຕາຍປິ ອກຕາຍປິ ມາສມຕ຺ຕໍ ອນຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພຕາ ສິທ຺ຘາ. ຍສ຺ມາ ຈ ອກຕາ ວສ຺ສິກສາຏິກສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອກຣຓຎ຺ຈ ເກນຈິ ເວກລ຺ເລນ, ນ ອນາທເຣນ, ຕສ຺ມາ ຈາຕຸມາສໍ ອກຕຕ຺ຕາ ເອວ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ກຕາ ປນ ອຘິຏ຺ຐານກ຺ເຂຕ຺ເຕ, ອກຕາ ຈ ຈີວຣກາເລ ທສາຫປຣມສິກ຺ຂາປເທເນວ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ກສ຺ມາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິຍາ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ. ຕສ຺ມາຕິ ວສ຺ສາເນເຍວ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພຕາວຈນໂຕ. ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ເສສຈີວຣານໍ ເອວໍ ກາລນິຍມາຠາວໍ ສາເຘຕຸໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ນ ຫິ ເຕເນຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ.

ກທາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິອາທິກຸຣຸນ຺ທິວຈເນນາປິ ‘‘ຍທາ ວາ ຕທາ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອວ ກຕາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປາຬິຍໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສາຕິອາທີສຸ ອຈ຺ຉິນ຺ນເສສຈີວຣສ຺ສ ນຏ຺ຐເສສຈີວຣສ຺ສ. ເອເຕສຎ຺ຫິ ອສມເຍ ປຣິເຍສນນິວາສນາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ວາ ນຏ຺ຐຈີວຣສ຺ສ ວາ ອນິວຕ຺ຖໍ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອາປທາສຸ ວາ ນິວາສຍໂຕ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນຎ຺ຈ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ອຍໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ອນາປຕ຺ຕິ ປາຬິໂຕ ສຍເມວ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອິມໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ອສິຊ຺ຌມານໍ ນຄ຺ຄສ຺ສ ນ຺ຫາຍໂຕ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເອສາ ອນາປຕ຺ຕິ ອວຸຕ຺ເຕ ສິຊ຺ຌຕີຕິ. ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ອສມເຍ ປຣິເຍສນຕາ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມານິ ຕາວ ປຣິເຍສນາປຕ຺ຕິຍາ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ. ນິວາສນາປຕ຺ຕິຍາ ປນ ສຈີວຣຕາ, ອາປທາຠາໂວ, ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ສກຠາໂວ, ອສມເຍ ນິວາສນນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈີວຣອຈ຺ຉິນ຺ທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໓໑. ປຎ຺ຈເມ ຍມ຺ປິ…ເປ… ອຈ຺ຉິນ຺ທີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ເຕ ອຫໍ ຈີວຣໍ ອທາສິໍ, ຕໍ ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອທາສິໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ກຸປິໂຕ ອຈ຺ຉິນ຺ທີຕິ ເອວໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໖໓໓. ເອກໍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ຍທິ ອາຓຕ຺ໂຕ ອວສ຺ສໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ຍທິ ນ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ຕທາ ເອວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກວາຈາຍ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ຍທິ ອາຓຕ຺ໂຕ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍອາປຕ຺ຕິໂຍ ປໂຍຄກຣຓກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ, ຈີວຣໍ ປນ ອຈ຺ຉິນ຺ເນເຍວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ໂສ ນ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອກເມວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ອີທິເສສຸ ນໂຍ ຎາຕພ຺ໂພ.

໖໓໕. ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີຕິ ສາມເຓຣສ຺ສ ທານໍ ທີເປຕິ, ເຕນ ຈ ສາມເຓຣກາເລ ທຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ອຈ຺ຉິນ຺ທໂຕປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ທີເປຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສາມໍ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຫຣາເປຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກມ຺ເມ ອກເຕ ຠຕິສທິສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມຈີວຣຕາ, ສາມໍ ທິນ຺ນຕາ, ສກສຎ຺ຎິຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ໂກຘວເສນ ອຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ທາປນໍ ວາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ຈີວຣອຈ຺ຉິນ຺ທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໓໖. ຉຏ຺ເຐ ວີຕວີຕຏ຺ຐານໍ ຍສ຺ມິໍ ຈຕຸຣສ຺ສທາຣຸມ຺ຫິ ປລິເວເຐນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຕຸຣີຕິ ນາມໍ. ວາຍນ຺ຕາ ຕິຣິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ເຍນ ອາໂກເຏນ຺ຕາ ວຕ຺ເຖ ຆນຠາວໍ ອາປາເທນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ເວມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ອິຕຣສ຺ມິໍ ຕເຖວ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທນິຏ຺ຐິເຕເຍວ ທຸກ຺ກຏມ຺ປິ ໂຫຕິ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາຍນປໂຍເຄສູຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕນ຺ເຕ ຐິຕໍເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກວາຣໍ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ປຈ຺ຉາ ວີຕໍ ອຘິຏ຺ຐິຕຄຕິກເມວ ໂຫຕິ, ປຸນ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ທສາ ຐເປຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສປຣິຈ຺ເຉທໍ ວີຕໍ ໂຫຕິ, ປຈ຺ເຈກໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕນາປິ ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ‘‘ສຸຕ຺ຕມຕ຺ຖິ, ວາຍນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິປຣິຍາຍມຸເຂນ ວາຍາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ວາຍາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ຈີວຣໍ ເມ, ອາວຸໂສ, ວາຍຖາຕິ ອກປ຺ປິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາຍາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ວາຍາເປຕິ ນາມ, ນາຎ຺ຎຖາ.

໖໔໐. ອນາປຕ຺ຕິ ຈີວຣໍ ສິພ຺ເພຕຸນ຺ຕິອາທີສຸ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທເນວ ອນາປຕ຺ຕິ, ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ປນ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕຕາ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ອກປ຺ປິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາຍາປນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ມຫາເປສກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໔໒. ສຕ຺ຕເມ ‘‘ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ອນຸປທຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປໂຍຄເຠທທສ຺ສນໍ, ທານໍ ປເນຕ຺ຖ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຕສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຘມ຺ມມ຺ປິ ຠຓຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕານໍ ຕນ຺ຕວາເຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວິກປ຺ປມາປຊ຺ຊນຕາ, ຈີວຣສ຺ສ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ຕສ຺ສ ວຈເນນ ສຸຕ຺ຕວຑ຺ຒນໍ, ຈີວຣປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ມຫາເປສກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໔໖. ອຏ຺ຐເມ ຉຏ຺ຐິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ເອກາທສມາຣຸໂຓ ຈີວຣກາເລ ອຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ, ເຕນ ຈ ‘‘ທສາຫານາຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປຸພ຺ເພ ທສສຸ ອຣຸເຓສຸ ອຸຏ຺ຐິເຕສຸປິ ຈີວຣໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ. ປຸຓ຺ຓມິຍາ ສຫ ເອກາທສ ທິວສາ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ລທ຺ຘໍ, ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສພ຺ພຈີວຣໍ ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປທວເສເນວ ຍາວ ຈີວຣກາລໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໖໕໐. ອິທານິ ປຐມກຖິນາທິສິກ຺ຂາປເທຫິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ລພ຺ຠມານໍ ປຣິຫາຣໍ ອິເຘວ ເອກໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕິເຣກຈີວຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິກາ ປຎ຺ຈ ມາສາ’’ຕິ ອຍເມວ ປາໂຐ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ, ທສທິວສາຘິກາ ປຎ຺ຈ ມາສາຕິ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ນວາຫານາຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ກາມຎ຺ເຈສ ‘ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ສິທ຺ໂຘ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ວິຍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ປມາທລິຂິຕໍ ‘‘ປວາຣຓມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ນິຘານກາໂລ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິມເມວ ຈ ປມາທລິຂິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘທຕ຺ຕາຈຣິເຍນ ຈ ‘‘ປຣິຫາເຣກມາໂສວ, ທສາຫປຣໂມ ມໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອຈ຺ເຈກຈີວຣສທິເສ ອຎ຺ຎສ຺ມິນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນກາລາກາຣາທິ ສາທິເສນ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສທິເສ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈີວເຣ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສຎ຺ຎາຍ ຈີວຣກາລໍ ອຕິກ຺ກເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ, ອນາປຕ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ຕີສຸປິ ປເທສຸ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ເສວ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ອນຈ຺ເຈກຈີວຣມ຺ປິ ຫິ ຈີວຣກາລໍ ອຕິກ຺ກມຍໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ອຈ຺ເຈກຈີວຣຕ຺ຕິເກ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓສ຺ສ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາ, ທສາຫານາຄຕາຍ ກຕ຺ຕິກເຕມາສິປຸຓ຺ຓມາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ, ອນຘິຏ຺ຐິຕອວິກປ຺ປິຕຕາ, ຈີວຣກາລາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໕໒-໓. ນວເມ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຆຣເມຕ຺ຖາຕິ ອນ຺ຕຣຆຣນ຺ຕິ ຄາໂມ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕຄາເມ’’ຕິ. ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໖໒໔) ອິມສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ສານຸສາຣໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍາ’’ຕິ. ຕສ຺ສາປີຕິ ‘‘ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ວິຠງ຺ຄປທສ຺ສປິ. ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານນ຺ຕິ ຈ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ, ເອເຕນ ຈ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ອນຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ກຖິນມາເສປິ ອສມາທານຈາໂຣ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ອິຕຣຖາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ເສວ ນິຣຕ຺ຖກຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາມປຣິຍນ຺ເຕ ຐິຕຆຣູປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອໂກ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ນາມ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄປິ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມເລຑ຺ຑຸປາຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ປຐມເສນາສນາທິໍ. ມຊ຺ຌິມນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວິຫາຣສ຺ສປິ ຄາມສ຺ເສວ ອຸປຈາຣໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍ ອນ຺ຕຣາ ມິນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ໂກສມ຺ພິຍໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຄິລາໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂກສມ຺ພກສມ຺ມຸຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຍຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມທິສໍ ຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອນ຺ຕຣຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ຕສ຺ສ ສກລມ຺ປິ ຈີວຣມາສໍ ວິປ຺ປວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມນກິຈ຺ເຈ ສຕິ ວິຫາຣໂຕ ພຫິ ຉາຣຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປວາໂສ ອນຸຎ຺ຎາໂຕຕິ ທີເປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເສນາສນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມໍ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວສິຕ຺ວາຕິ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ຄຕຏ຺ຐາເນ. ອງ຺ຄານິ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕານິ.

ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໖໐. ທສເມ ໂຣປິຕມາລວຈ຺ຉໂຕຕິ ເກນຈິ ນິຍເມຕ຺ວາ ໂຣປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂນຈິຕໍ ມິລາຍມານໍ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປູເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຐິຕໍ ທິສ຺ວາຕິ ເສສກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ. ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຖ, ຕຕ຺ຖ ເທຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຸຈິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສງ຺ເຆ ປຣິຓຕຠາໂວ, ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນໍ, ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ປຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ ຕຕິໂຍ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ຕິໍສກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປຐໂມ ຠາໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ວິມຕິວິໂນທນີ-ຏີກາ (ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ)

໕. ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ຑໍ

໑. ມຸສາວາທວຄ຺ໂຄ

໑. ມຸສາວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑. ມຸສາວາທວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ຂຸທ຺ທການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຂຸທ຺ທກ-ສທ຺ໂທ ພຫຸ-ສທ຺ທປຣິຍາໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ວຄ຺ເຄສຸ, ຂຸທ຺ທເກສຸ ວາ. ‘‘ຊານິຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ ເຫຕຸໂນ ວິປກ຺ເຂປິ ນິພ຺ພາເນ ວຕ຺ຕນໂຕ ອເນກນ຺ຕິກຕ຺ເຕ ປເຣຫິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ມຍາ ອຍໍ ເຫຕຸ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຕໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ປຸນ ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມໂຕຕິ ມຍາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທຕິ. ‘‘ສມ຺ປຊານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອນຸນາສິກໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ.

໒. ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທຕິ ອຕ຺ຕນາ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຕຖຠາວໍ ປຸພ຺ເພປິ ຊານິຕ຺ວາ, ວຈນກ຺ຂເຓ ຈ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ມຸສາວາທຠຓເນ. ເຕນາຫ ‘‘ຊານິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ມຸສາວາເທຕິ ຈ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ, ຕສ຺ມາ ມຸສາຠຓນນິມິຕ຺ຕໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ, ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ອີທິເສສຸ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓. ວທນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ວາຈາຕິ ອາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຘນຸນາ ວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ປາກຏວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂອຬາຣິເກນາ’’ຕິ.

໑໑. ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຸສາວາໂທ ຊາໂຕ. ອາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິໍ, ນ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ. ຊາຕິອາທີຫິ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ປຣໍ ທວາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຕໍ ໂຫຕິ. ຈາເຣສຸນ຺ຕິ ອຸປເນສຸໍ. ວຕ຺ຖຸວິປຣີຕຕາ, ວິສໍວາທນປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ, ຍມຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຖຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນປໂຍໂຄ ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ. ວຕ຺ຖຸວິປຣີຕຕາຍ ຫິ ອສຕິ ວິສໍວາທນປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ ວິຎ຺ຎາປິເຕປິ ມຸສາວາໂທ ນ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ສາປິ ອງ຺ຄເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາໂຣຈນຕ຺ຖໍ ມຸສາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ, ປຣິຍາເຍນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອມູລເກນ ປາຣາຊິເກນ ອນຸທ຺ຘໍສນຕ຺ຖໍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ສງ຺ຆາທິເສເສນານຸທ຺ຘໍສນໂອມສວາທາທີສຸ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນສຸ ທຸກ຺ກຏໍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐຫີນຊາຕິອາທີຫິ ທວາ ອກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ, ເກວລໍ ມຸສາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ອິຘ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຸສາວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ໂອມສວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໓. ທຸຕິເຍ ປຸພ຺ເພ ປຕິຏ຺ຐິຕາຣປ຺ປເທສໍ ປຸນ ອເຣ ປຕ຺ເຕຕິ ປຐມໍ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕເນມິປ຺ປເທເສ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໕. ປຸພ຺ເພຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ປຸປ຺ຜຉຑ຺ຑກາ ນາມ ຄພ຺ຠມລາທິຫາຣກາ. ຕຈ຺ຉກກມ຺ມນ຺ຕິ ປາສາຓໂກຏ຺ຏນາທິວຑ຺ຒກີກມ຺ມໍ. ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຄຓນາຕິ ອງ຺ຄຸລິສງ຺ໂກຈເນເນວ ຄຓນາ. ອຈ຺ຉິທ຺ທກຄຓນາ ນາມ ເອກຏ຺ຐານທສຏ຺ຐານາທີສຸ ສາຣິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຄຓນາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ກລນປຏອຸປ຺ປາທນໂວກ຺ລນຠາຄຫາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປິຓ຺ຑຄຓນາ ຄຫິຕາ. ຍສ຺ສ ສາ ປຄຸຓາ, ໂສ ຣຸກ຺ຂມ຺ປິ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ເອຕ຺ຖ ປຓ຺ຓານີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຍຠ-ເມຖຸເນຕິ ວຈນໂຕ ອາຫ ‘‘ຍ-ກາຣ-ຠ-ກາເຣ’’ຕິອາທິ.

໑໖. ນ ປຸຣິເມນາຕິ ມຸສາວາທສິກ຺ຂາປເທນ. ໂສປິ ອາປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຸປສຄ຺ຄາທິວິສິຏ຺ເຐຫິປິ ວທນ຺ໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິຍາວ ກາເຣຕພ຺ໂພ.

໒໖. ທຸພ຺ຠາສິຕນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຬິຍໍ ອນາຄເຕຫິປິ ປຣມ຺ມຸຂາ ວທນ຺ຕສ຺ສປິ ທຸພ຺ຠາສິຕເມວາຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ ຕໂຕ ລາມກາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວາ, ອນາປຕ຺ຕິຍາເປຕ຺ຖ ຠວິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສພ຺ພສຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຈນຕ຺ຖວິທູຫິ ຕິຣຈ຺ຉານາທໂຍປິ ຄຫິຕາ.

໓໕. ອນຸສາສນີປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ ວາ ປາປຄຣຫິຕາຍ ວາ ວທນ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຠາວໂຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ໂກເປ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ກາຍວິກາຣມຕ຺ເຕນປິ ໂອມສນສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ, ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວາເຣ ປນ ‘‘ຈຕຸຕ຺ເຖນ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາເນນ…ເປ… ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ນ ຫີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໒໗໖) ອິຕຣານິ ສມຸຏ຺ຐານານິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ທຸພ຺ຠາສິຕາປຕ຺ຕິ ປເນຕ຺ຖ ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ທວກມ຺ຍຕາຍ ຫິ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສປິ ວາຈາຈິຕ຺ຕເມວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ນ ປນ ກາໂຍ ວິຊ຺ຊມາໂນປິ ຘມ຺ມເທສນາປຕ຺ຕິ ວິຍ ເກວລໍ ກາຍວິກາເຣເນວ. ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ອິຘ ທຸພ຺ຠາສິຕາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ກາຍກີຬາປຏິກ຺ເຂປສິກ຺ຂາປເທນ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຊາຕິອາທີຫິ ອນຎ຺ຎາປເທເສນ ອກ຺ໂກສນໍ, ຕສ຺ສ ຊານນໍ, ອຕ຺ຖປຸເຣກ຺ຂາຣຕາທີນໍ ອຠາໂວຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ໂອມສວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ເປສຸຎ຺ຎສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໖. ຕຕິເຍ ຠຓ຺ຑນໍ ຊາຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ. ປິສຕີຕິ ປິສຸຓາ, ວາຈາ, ສມຄ຺ເຄ ຠິນ຺ເນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາຍ ວາຈາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປິສຸໂຓ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ເປສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິຘາປິ ຊາຕິອາທີຫິ ທສຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ເປສຸຎ຺ຎໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕສ຺ເສວ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອິຕເຣຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ທຸກ຺ກຏໍ. ອນກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ປນ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຊາຕິອາທີຫິ ອນຎ຺ຎາປເທເສນ ອກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອຸປສໍຫຣຓໍ, ປິຍກມ຺ຍຕາເຠທາຘິປ຺ປາເຍສຸ ອຎ຺ຎຕຣຕາ, ຕສ຺ສ ວິຊານນາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ເປສຸຎ຺ຎສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປທໂສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປຸຣິມພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ສທິສນ຺ຕິ ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈ-ສທ຺ເທນ ສທິສໍ ‘‘ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈ-ສທ຺ທໍ ວທຕິ. ອກ຺ຂຣສມູໂຫຕິ ອວິຠຕ຺ຕິໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ປທນ຺ຕິ ວິຠຕ຺ຕິອນ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກໍ ປທນ຺ຕິ ຄາຖາປທເມວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປທຄຓນາຍາຕິ ຄາຖາປທຄຓນາຍ. ອປາປຸຓິຕ຺ວາຕິ ສທ຺ຘິໍ ອກເຖຕ຺ວາ. ເອເຕນ ຄາຖາຍ ປຈ຺ຉິມປາເທ ວຸຈ຺ຈມາເນ ສາມເຓໂຣ ປຐມປາທາທິໍ ວທຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ, ຕສ຺ມິໍ ນິສ຺ສທ຺ເທ ເອວ ອິຕເຣນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຏ຺ຐກຖານິສ຺ສິໂຕຕິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ຫໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອິທານິປິ ‘‘ຍຖາປິ ທີປິໂກ ນາມ, ນິລີຍິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫເຕ ມິເຄ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໖.໑.໕; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໑໗; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໔; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໗; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໖໓) ເອວມາທິກໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ອຕ຺ເຖວ, ພຸທ຺ຘໂຆສາຈຣິຍາທີຫິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖານເຍນ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອິຘ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາຬິນິສ຺ສິໂຕຕິ ອຸທານວຄ຺ຄສງ຺ຄຫາທິໂກ. ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານນິສ຺ສິຕໍ. ເຖຣສ຺ສາຕິ ນາຄເສນຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ມຄ຺ຄກຖາທີນິ ປກຣຓານິ.

໔໖. ປາຬິຍໍ ອກ຺ຂຣາຍາຕິອາທິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອກ຺ຂເຣນາຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໔໘. ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ປຣິສາຍ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເອກໂຕ ຐິຕສ຺ສ ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອກເຖຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຠຓນ຺ຕສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ທູເຣ ນິສິນ຺ນມ຺ປິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຠຓຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ໂອປາເຕຕີຕິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓຘມ຺ມໍ ປທໂສ ວາຈນຕາ, ເອກໂຕ ຠຓນຎ຺ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປທໂສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐-໕໑. ປຎ຺ຈເມ ຕຕ຺ຣິທໍ ນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ເສໂສ. ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວຈນາລງ຺ກາຣຕ຺ຖໍ, ນິຣນ຺ຕຣໍ ຕິສ຺ໂສວ ຣຕ຺ຕິໂຍ ວສິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖທິວສາທີສຸ ສຍນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ເອກນ຺ຕຣິກາທິວເສນ ສຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທິຣຕ຺ຕວິສິຏ຺ຐຎ຺ຫິ ຕິຣຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ, ເຕນ ອນນ຺ຕຣິກເມວ ຕິຣຕ຺ຕໍ ທີເປຕີຕິ. ປຎ຺ຈຫິ ຉທເນຫີຕິ ອິຏ຺ຐກສິລາສຸຘາຕິຓປຓ຺ເຓຫິ. ວາຈຸຄ຺ຄຕວເສນາຕິ ປຄຸຓວເສນ. ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພໂຘ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອກູປຈາໂຣ ເອເກນ ມຄ຺ເຄນ ປວິສິຕ຺ວາ ອພ຺ໂຠກາສໍ ອນຸກ຺ກມິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນຸປຣິຄມນໂຍຄ຺ໂຄ, ເອຕໍ ພຫຸທ຺ວາຣມ຺ປິ ເອກູປຈາໂຣວ. ຕຕ຺ຖ ປນ ກຸຏ຺ຏາທີຫິ ຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ທ຺ວາຣໍ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ນານູປຈາໂຣ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ຣຸນ຺ຘຕິ ເອວ, ວິສຸໍ ທ຺ວາຣໍ ນ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ‘‘ເອຕມ຺ປິ ເອກູປຈາຣເມວ ມຕ຺ຕິກາທີຫິ ປິຫິຕທ຺ວາໂຣ ວິຍ ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຄພ຺ເຠ ປວິສິຕ຺ວາ ປມຸຂາທີສຸ ນິປນ຺ນານຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ສຫເສຍ຺ຍາປຣິມຸຕ຺ຕິຍາ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣໍ ມຕ຺ຕິກາທີຫິ ປິທຫາເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອຣຸເຓ ວິວຣາເປນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ ຠເວຍ຺ຍາຕິ.

ເຕສໍ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ອນຸຏ຺ຐຫເນນ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ກິຣິຍາຠາວາ. ອິທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ ສິຍາ ກິຣິຍາຍ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ສິຍາ ອກິຣິຍາຍ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐານຕາ ຈສ຺ສ ຕພ຺ພຫຸລວເສນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ວທຕິ. ຍຖາ ເຈຕໍ, ເອວໍ ທິວາສຍນມ຺ປິ. ອນຸຏ຺ຐຫເນນ, ຫິ ທ຺ວາຣາສໍວຣເຓນ ເຈຕໍ ອກິຣິຍສມອຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

‘‘ອຸປຣິມຕເລນ ສທ຺ຘິໍ ອສມ຺ພທ຺ຘຠິຕ຺ຕິກສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ສມ຺ພທ຺ຘຠິຕ຺ຕິເກ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຣິມຕເລ ສຍິຕສ຺ສ ສງ຺ກາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນານູປຈາເຣຕິ ພຫິ ນິສ຺ເສຓິຍາ ອາໂຣຫຓີເຍ.

ສຠາສງ຺ເຂເປນາຕິ ສຠາກາເຣນ. ‘‘ອຑ຺ຒກຸຏ຺ຏເກ’’ຕິ ອິມິນາ ສຓ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຕ຺ຖ ຕີສຸ ທ຺ວີສຸ ວາ ປສ຺ເສສຸ ຠິຕ຺ຕິໂຍ ພທ຺ຘາ, ຉທນໍ ວາ ອສມ຺ປຕ຺ຕາ ອຑ຺ຒຠິຕ຺ຕິ, ອິທໍ ອຑ຺ຒກຸຏ຺ຏກໍ ນາມ. ວາຬສງ຺ຆາໂຏ ນາມ ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຖມ຺ຠາທີນໍ ອຸປຣິ ວາຬຣູເປຫິ ກຕສງ຺ຆາໂຏ. ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ພຫິຄເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ປຣິກ຺ເຂໂປ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ສເຈ ຠູມິໂຕ ວຕ຺ຖຸ ອຸຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ, ອຸຠໂຕ ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຠູມິຍໍ ນິພ຺ພໂກສພ຺ຠນ຺ຕເຣປິ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ ຕຕ຺ຖ ເສນາສນໂວຫາຣາຠາວໂຕ. ອຖ ວຕ຺ຖຸ ນີຈໍ ຠູມິສມເມວ ເສນາສນສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຣິກ຺ເຂປຣຫິຕທິສາຍ ນິພ຺ພໂກສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ປຣິຈ຺ເຉທາຠາວໂຕ ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ພຫິ ເອວ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣິມຓ຺ຑລໍ ວາຕິອາທິ ມຊ຺ເຌ ອຸທກປຕນຕ຺ຖາຍ ອາກາສງ຺ຄຓວນ຺ຕໍ ເສນາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຄພ຺ຠູປຈາເຣຕິ ເອເກກຄພ຺ຠສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ປມຸເຂນ ຄມນໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໂຕ ອນູນໍ ກຸຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ອາກາສງ຺ຄເຓນ ປເວສໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ອກໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄພ຺ຠປຣິກ຺ເຂໂປຕິ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາທາທີສຸ ສມນ຺ຕາ ຐິຕຄພ຺ຠຠິຕ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາເຏກ຺ກສນ຺ນິເວສາຕິ ເອເກກທິສາຍ ຄພ຺ຠປາຬິໂຍ ອິຕຣທິສາສຸ ຄພ຺ຠປາຬີນໍ ອຠາເວນ, ຠາເວປິ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຠິຕ຺ຕິຈ຺ຉທເນຫິ ອສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ປາເຏກ຺ກສນ຺ນິເວສາ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ…ເປ… ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ທຸກ຺ກເຏນ. ຕາທິສາຍ ຫິ ຄພ຺ຠປາຬິຍາ ປມຸຂໍ ຕີສຸ ທິສາສຸ ຠິຕ຺ຕີນໍ ອຠາເວນ ເອກທິສາຍ ຄພ຺ຠຠິຕ຺ຕິມຕ຺ເຕນ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນໍ ຈູຬປຣິຈ຺ຉນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຍທິ ປນ ຕສ຺ສ ປມຸຂສ຺ສ ອິຕຣທິສາສຸປິ ເອກິສ຺ສໍ, ສພ຺ພາສຸ ວາ ຠິຕ຺ຕິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕທາ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ນາທິຠາວໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຠູມິຍໍ ວິນາ ຊຄຕິຍາ ປມຸຂໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸໍ ອກຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ກຕເຄຫສ຺ສ ປມຸຂໍ ສນ຺ຘາຍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອິທໍ ກຖິຕໍ. ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸກໍ ເຈ ປມຸຂໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສງ຺ຂ຺ຍເມວ ປມຸຂໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ. ຊຄຕິຍາ ປມາຓໍ ວຕ຺ວາຕິ ປກຕິຠູມິຍາ ນິປນ຺ໂນ ຍຖາ ຊຄຕິຍາ ອຸປຣິ ສຍິຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອຸຈ຺ຈາຕິອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອຸພ຺ເພຘປ຺ປມາຓໍ ວຕ຺ວາ. ເອກທິສາຍ ອຸຊຸກເມວ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ນິເວສິໂຕ ປາສາໂທ ເອກສາລສນ຺ນິເວໂສ. ທ຺ວີສຸ, ຕີສຸ ວາ ຈຕູສຸປິ ວາ ທິສາສຸ ສິງ຺ຆາຏກສຓ຺ຐານາທິວເສນ ກຕາ ທ຺ວິສາລາທິສນ຺ນິເວສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາລປ຺ປເຠທທີປນເມວ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມໂຕ ວິເສໂສຕິ. ປຣິກ຺ເຂໂປ ວິທ຺ຘສ຺ໂຕຕິ ປມຸຂສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

໕໓. ອຸປຑ຺ຒຈ຺ຉນ຺ນອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ນໍ ເສນາສນໍ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ອາທິໍ ວຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຘິກໍ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ນາທິກມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ເສວ ວຕ຺ຖຸຠາເວນ ທສ຺ສິຕໍ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊຕ຺ຕາ, ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພໂຕ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕປາຈິຕ຺ຕິຍທ຺ວຍໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໔. ປາຬິຍໍ ‘‘ຕຕິຍາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຸຣາຣຸຓາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຸນ ວສຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປນ ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຉທເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສາປິ ປຸນທິວເສ ສຫເສຍ຺ເຍນ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ. ເສນມ຺ພມຓ຺ຑປວຓ຺ຓໍ ໂຫຕີຕິ ສີຫຬທີເປ ກິຣ ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸໂກ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ໂນ ສພ຺ພອປຣິຈ຺ຉນ຺ໂນ ເອວໍນາມໂກ ສນ຺ນິປາຕມຓ຺ຑໂປ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ຖຠາໂຄ ຈູຬກໍ, ທ຺ເວ ຠາຄາ ອຸປຑ຺ຒໍ, ຕີສຸ ຠາເຄສຸ ທ຺ເວ ຠາຄາ ເຍຠຸຍ຺ຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ຈູຬກຈ຺ຉນ຺ນປຣິຈ຺ຉນ຺ນຕາທີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸກເສນາສນໍ, ຕຕ຺ຖ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຫ ນິປຊ຺ຊນໍ, ຈຕຸຕ຺ຖທິວເສ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ທຸຕິຍສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໕. ຉຏ຺ເຐ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸຕ຺ຖທິວເສ ສຍນ຺ຕສ຺ສາປິ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ເອກາວ ອາປຕ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທນາປີຕິ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນາ’’ຕິ ອນິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນປຸໍສເກນ ປນ ຈຕຸຕ຺ຖທິວເສ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ສທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາເປຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ປຓ຺ຑກວເສເນວ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທນຸໂລມິກາ ປນ ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນເກນ ສຫ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຸຣິເມນ ຈຕຸຕ຺ຖທິວເສ ສທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ອິຕ຺ຖິຄຕິໂກວາຕິ ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ມຕິຕ຺ຖິຍາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸກເສນາສນໍ, ຕຕ຺ຖ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ນິປຊ຺ຊນໍ, ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ທຸຕິຍສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຘມ຺ມເທສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໐. ສຕ຺ຕເມ ນ ຍກ຺ເຂນາຕິອາທີນໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວິຎ຺ຎຸນາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວິຎ຺ຎຸນາ ປຸຣິສວິຄ຺ຄເຫນ, ນ ຍກ຺ຂາທິນາປີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕາທິເສນປິ ຫິ ສຫ ຐິຕາຍ ເທເສຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໍຕໍເທສຠາສາຍ ອຕ຺ຖໍ ຍຖາຣຸຈິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ.

ອິຣິຍາປຖາປຣິວຕ຺ຕນໍ, ປຸຣິສໍ ວາ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖູປຈາເຣ ອປກ຺ໂກສາປນໍ ເອຕ຺ຖ ອກິຣິຍາ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຉນ຺ນໍ ວາຈານໍ ອຸປຣິ ເທສນາ, ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ມາຕຸຄາໂມ, ອິຣິຍາປຖປອວຕ຺ຕນາຠາໂວ, ວິຎ຺ຎູປຸຣິສາຠາໂວ, ອປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ຘມ຺ມເທສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຠູຕາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໗. ອຏ຺ຐເມ ອນ຺ຕຣາຕິ ປຣິນິພ຺ພານກາລໂຕ ປຸພ຺ເພປິ. ອຕິກຑ຺ຒິຍມາເນນາຕິ ‘‘ວທຖ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນິປ຺ປີຬິຍມາເນນ ອຕິພທ຺ຘິຍມາເນນ. ຕຖາຣູເປ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ສຸຕປຣິຍຕ຺ຕິສີລຄຸຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖກຸສລຕາ ສຸຕຄຸໂຓ, ປາຬິປາຐກຸສລຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຄຸໂຓຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປສ຺ສ ວາ ອຠາວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນາຏ຺ຏຕາປິ ອຣິຍານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປຸພ຺ເພ ອວຸຕ຺ເຕຫີຕິ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິເກ ອວຸຕ຺ເຕຫິ. ອິທຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິອຊອານນວເສນ ເອກນ຺ຕໂຕ ອຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐານເມວ ໂຫຕິ ອຣິຍານໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມາຠາວາ. ຌານລາຠີນຎ຺ຈ ສຕ຺ຖຸ ອາຓາວີຕິກ຺ກມປຏິຆຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຌານປຣິຫານໂຕ ຠູຕາໂຣຈນໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ຠູຕຕາ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອາໂຣຈນໍ, ຕງ຺ຂຓວິຊານນາ, ອນຎ຺ຎາປເທໂສຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ຠູຕາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໘. ນວເມ ຕຕ຺ຖ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ຕຕ຺ຖ ກສ຺ສຈິ ມຕິ ເອວໍ ຠເວຍ຺ຍ. ອຏ຺ຐກຖາວຈນເມວ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

໘໒. ອາທິໂຕ ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານີຕິ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ປຎ຺ຈ. ເສສານີຕິ ວິກາລໂຠຊນາທີນິ. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິອາທິ ອຊ຺ຌາຈາໂຣວ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອນຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສວຕ຺ຖຸໂກ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອາໂຣຈນໍ, ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາ ອຠາໂວຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຖວີຂຓນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໖. ທສເມ ອປ຺ປປໍສຸມຕ຺ຕິກາຍ ປຖວິຍາ ອນາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຑ຺ຒປໍສຸມຕ຺ຕິກາຍປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ເຫຕໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ຊາຕາຊາຕວິນິມຸຕ຺ຕາຍ ຕຕິຍປຖວິຍາ ອຠາວໂຕ.

ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓາຕິ ໂອກາສສ຺ສ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ອິມໍ ວລ຺ລິໍ ຂຓາຕິ ປຖວີຂຓນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມິນາວ ສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປເທນ. ອຸຠຍມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ທ຺ເວປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸທກປປ຺ປຏໂກຕິ ອຸທເກ ອນ຺ໂຕຠູມິຍໍ ປວິຏ຺ເຐ ຕສ຺ສ ອຸປຣິຠາຄໍ ຉາເທຕ຺ວາ ຕນຸກປໍສຸ ວາ ມຕ຺ຕິກາ ວາ ປຏລໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຕມານາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸທເກ ສຸກ຺ເຂປິ ຕໍ ປຏລໍ ວາເຕນ ຈລມານາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕໍ ອຸທກປປ຺ປຏໂກ ນາມ.

ອກຕປພ຺ຠາເຣຕິ ອວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາທິເສ ເອວ ຫິ ວມ຺ມິກສ຺ສ ສມ຺ຠໂວຕິ. ມູສິກຸກ຺ກຣໍ ນາມ ມູສິກາຫິ ຂນິຕ຺ວາ ພຫິ ກຕປໍສຸຣາສິ. ອຈ຺ຉທນນ຺ຕິອາທິວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຊຸກໍ ອາກາສໂຕ ປຕິຕວສ຺ໂສທເກນ ໂອວຏ຺ຐເມວ ຊາຕປຖວີ ໂຫຕິ, ນ ຉທນາທີສຸ ປຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປວຕ຺ຕອຸທເກນ ຕິນ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຓ຺ຑປຕ຺ຖມ຺ຠນ຺ຕິ ສາຂາມຓ຺ຑປຕ຺ຖມ຺ຠໍ. ອຸຈ຺ຈາເລຕ຺ວາຕິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ຕໂຕຕິ ປຸຣາຓເສນາສນໂຕ.

໘໘. ມຫາມຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິເລປນໍ. ຊາຕປຖວິຕາ, ຕຖາສຎ຺ຎິຕາ, ຂຓນຂຓາປນານໍ ອຎ຺ຎຕຣນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປຖວີຂຓນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ມຸສາວາທວຄ຺ໂຄ ປຐໂມ.

໒. ຠູຕຄາມວຄ຺ໂຄ

໑. ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໙. ທຸຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ນິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ສາຂຏ຺ຐກວິມາເນ ສາຂາຍ ຉິຊ຺ຊມານາຍ ຉິຊ຺ຊນ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ອເຉທນຕ຺ຖາຍ ເທວຕາຍ ອຸປນີຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາປິ ກຸຐາຣິນິກ຺ເຂປເວຄໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸກ຺ຂຘມ຺ເມຕິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍໍ. ຣຸກ຺ຂານໍ ວິຍ ເຉທນາທີສຸ ອກຸປ຺ປນຎ຺ຫິ ຣຸກ຺ຂຘມ຺ໂມ ນາມ.

ອຸປ຺ປຕິຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຠນ຺ຕນ຺ຕິ ຘາວນ຺ຕໍ. ວາຣເຍຕິ ນິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ອິຕໂຣຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂກຘໍ ອນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຣາຊອຸປຣາຊາທີນໍ ຣສ຺ມິມຕ຺ຕຄ຺ຄາຫກຊໂນ ວິຍ ນ ອຸຕ຺ຕມສາຣຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສຏໍ ສປ຺ປວິສນ຺ຕິ ສຣີເຣ ທາຐາວຓານຸສາເຣນ ວິຕ຺ຖິຓ຺ຓໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕໍ ກຓ຺ຫສປ຺ປວິສໍ ວິຍ. ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣນ຺ຕິ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍສຎ຺ໂຎຊນານິ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ຊຫາຕິ. ‘‘ໂອຣປາຣ’’ນ຺ຕິ ຫິ ໂອຣິມຕີຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ໂສຕິ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ໂກຘໍ ວິເນຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ໂອຣປາຣໍ ຊຫາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ໂອຣໍ ນາມ ສກຕ຺ຕຠາໂວ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ວາ ອາຍຕນານິ. ປາຣໍ ນາມ ປຣອຕ຺ຕຠາໂວ, ພາຫິຣານິ ວາ ອາຍຕນານິ. ຕທຸຠເຍ ປນ ຉນ຺ທຣາຄໍ ຊຫນ຺ໂຕ ‘‘ຊຫາຕິ ໂອຣິມປາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໙໐. ຠວນ຺ຕີຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ອຫຸວຸນ຺ຕີຕິ ພຠູວຸ. ເຕນາຫ ‘‘ຊາຕາ ວຑ຺ຒິຕາ’’ຕິ. ຠູຕານໍ ຄາໂມຕິ ມຫາຠູຕານໍ ຫຣິຕຕິຓາທິຠາເວນ ສມຄ຺ຄານໍ ສມູໂຫ. ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠູຕາ ເອວ ວາ ຄາໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຕພ຺ຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ປາ ປາເນຕິ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຕາ’’ຕິ. ສາ ຈ ປາຕພ຺ຍຕາ ເຉທນາທິ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສາ…ເປ… ຠູຕຄາມສ຺ສ ຊາຕາ ເຉທນາທິປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ.

໙໑. ຊາຕ-ສທ຺ໂທ ເອຕ຺ຖ ວິຊາຕປຣິຍາໂຍຕິ ‘‘ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຕາ ອິຕ຺ຖີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ປສູຕວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ປສູຕານີ’’ຕິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕປຓ຺ຓມູລານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ຕານິ ພີຊານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ກາຣິຍທສ຺ສນມຸເຂເນວ ກາຣຓຎ຺ຈ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພີຊໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ພີຊໍ ທສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ.

໙໒. ‘‘ພີຊໂຕ ສມ຺ຠູໂຕ ຠູຕຄາໂມ ພີຊ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ປທຸມຄຈ຺ຉໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜໍ ປທຸມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍາຍໍ ໂວຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍໍ ພີຊໍ ຠູຕຄາໂມ ນາມ ໂຫຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕປຓ຺ຓມູລໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຍຖາຣຸຕນ຺ຕິ ຍຖາປາຐໍ.

‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຣີເຣ ລຄ຺ຄຠາວໍ ຎຕ຺ວາປິ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ‘‘ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສາມີ’’ຕິສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ວຏ຺ຏຕິ. ອນນ຺ຕກ-ຄ຺ຄຫເຓນ ສາສປມຕ຺ຕິກາ ຄຫິຕາ, ນາມຎ຺ເຫຕໍ ຕສ຺ສາ ເສວາລຊາຕິຍາ. ມູລປຓ຺ຓານໍ ອຠາເວນ ‘‘ອສມ຺ປຸຓ຺ຓຠູຕຄາໂມ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ພີຊຄາເມນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ. ອວຑ຺ຒມາເນປິ ຠູຕຄາມມູລກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອມູລກຠູຕຄາເມ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ນາຬິເກຣສ຺ສ ອາເວຓິກໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ.

ເສເລຍ຺ຍກໍ ນາມ ສິລາຍ ສມ຺ຠູຕາ ເອກາ ຄນ຺ຘຊາຕິ. ປຸປ຺ຜິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວິກສິຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ. ຉຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ວິກສິຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ມກຸຬໍ ປນ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕຈໍ ອໂກເປນ຺ເຕນປິ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຜຸລ຺ລໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນາຕິ ຫຕ຺ຖຈາປລ຺ເລນ.

‘‘ປານີຍໍ ນ ວາເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ປິວນປານີຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ ອນຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຂາທິຕຸກາເມນາ’’ຕິ. ເຍສໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ສາຂາ ຣຸຫຕີຕິ ມູລໍ ອໂນຕາເຣຕ຺ວາ ປຓ຺ຓມຕ຺ຕນິຄ຺ຄມນມຕ຺ເຕນປິ ວຑ຺ຒຕິ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍມ຺ປິ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຉິນ຺ນນາຬິເກຣເວຬຸທຓ຺ຑາທໂຍ ໂກເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ຈງ຺ກມິຕຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກວລໍ ຈງ຺ກມນາຘິປ຺ປາເຍນ ວາ ມຄ຺ຄຄມນາຘິປ຺ປາເຍນ ວາ ອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ, ຕິຓານໍ ອຸປຣິ ນິສີທນາຘິປ຺ປາເຍນ ນິສີທນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ.

ສມຓກປ຺ເປຫີຕິ ສມຓານໍ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣຫິ, ອພີຊນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊານິປິ ກປ຺ປິຍຠາວໂຕ ‘‘ສມຓກປ຺ປານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອພີຊໍ ນາມ ຕຣຸຓອມ຺ພຜລາທີນິ. ນິພ຺ພຏ຺ເຏຕພ຺ພໍ ວິໂຍເຊຕພ຺ພໍ ພີຊໍ ຍສ຺ມິໍ, ຕໍ ປນສາທິ ນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊໍ ນາມ. ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວເສນ ວຸຕ຺ເຕປິ ວຈນກ຺ຂເຓວ ອຄ຺ຄິສຕ຺ຖາທິນາ ພີຊຄາເມ ວຓໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປນ ປຸພ຺ເພ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຎ຺ຈ ທ຺ວິຘາ ອກຕ຺ວາ ເຉທນເຠທນເມວ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ກໂຣນ຺ເຕນ ຈ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ກາຕພ຺ພໍ. ພີຊຄາມປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ປຸນ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ກາຣາປນສ຺ສ ປຐມເມວ ອຘິກຕຕ຺ຕາ. ‘‘ກຏາເຫປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຏາຫໂຕ ນີຫຕາຍ ມິຎ຺ຊາຍ ວາ ພີເຊ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິຊ຺ຌິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ຠູຕຄາໂມ, ຠູຕຄາມສຎ຺ຎິຕາ, ວິໂກປນໍ ວາ ວິໂກປາປນໍ ວາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຎ຺ຎວາທກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໔. ທຸຕິເຍ ອຎ຺ຎໍ ວຈນນ຺ຕິ ຍໍ ໂທສວິຠາວນຕ຺ຖໍ ປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ຕໍ ຕສ຺ສ ອນນຸຈ຺ຉວິເກນ ອຎ຺ເຎນ ວຈເນນ ປຏິຈຣຕິ.

໙໘. ຍເທຕໍ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕວຈນໍ, ຕເທວ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ວທຕິ ປກາເສຕີຕິ ອຎ຺ຎວາທກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຓສ຺ເສຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ຕຸຓ຺ຫີຠູຕສ຺ເສຕໍ ນາມນ຺ຕິ ຕຸຓ຺ຫີຠາວສ຺ເສຕໍ ນາມໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ອຎ຺ຎວາທກໍ ອາໂຣເປຕຸນ຺ຕິ ອຎ຺ຎວາເທ ອາໂຣເປຕຸໍ. ວິເຫສກນ຺ຕິ ວິເຫສກຕ຺ຕໍ.

໙໙. ປາຬິຍໍ ນ ອຸຄ຺ຆາເຏຕຸກາໂມຕິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸກາໂມ.

໑໐໐. ອນາໂຣປິເຕ ອຎ຺ຎວາທເກຕິ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏໍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕອຎ຺ເຎນຎ຺ຎປຏິຈຣຓວເສນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍນ ປນ ມຸສາວາເທນ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ທຸກ຺ກຏໍ, ອາໂຣປິເຕ ອິມິນາວ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມຸສາວາທປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍທ຺ວຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສປິ ມຸສາວາເທ ອິມິນາວ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຘມ຺ມກມ຺ເມນ ອາໂຣປິຕຕາ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ວາ ວຕ຺ຖຸນາ ວາ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຍມານຕາ, ຉາເທຕຸກາມຕາຍ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຓໍ, ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອຎ຺ຎວາທກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອຸຊ຺ຌາປນກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໐໓. ຕຕິເຍ ຈິນ຺ຕາຍນຕ຺ຖສ຺ສ ເຌ-ຘາຕຸສ຺ສ ອເນກຕ຺ຖຕາຍ ໂອໂລກນຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂອໂລກາເປນ຺ຕີ’’ຕິ. ຉນ຺ທາຍາຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຉນ຺ເທນາ’’ຕິ.

໑໐໕. ຠິກ຺ຂຸໍ ລາມກໂຕ ຈິນ຺ຕາປນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ເຎສໍ ຕໍ ອວຓ຺ຓກຖນໍ ອຸຊ຺ຌາປນໍ ນາມ. ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ອວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມຸລ຺ລປນວເສນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ໂທສປ຺ປກາສນໍ ຂິຍ຺ຍນໍ ນາມາຕິ ອຍເມເຕສໍ ເຠໂທ.

໑໐໖. ອຎ຺ຎໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ອຸຊ຺ຌາເປຕີຕິ ອຎ຺ເຎນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ອຸຊ຺ຌາເປຕິ. ຕສ຺ສ ວາ ຕໍ ສນ຺ຕິເກຕິ ຕສ຺ສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕໍ ສງ຺ເຆນ ສມ຺ມຕໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຂິຍ຺ຍຕິ. ອິຘາປິ ມຸສາວາເທນ ອຸຊ຺ຌາປນາທີນໍ ສມ຺ຠວໂຕ ທຸກ຺ກຏຏ຺ຐານານິ ຈ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ຈ ອິມິນາ ເອວ ສິກ຺ຂາປເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມຸສາວາທປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ອນິວຕ຺ຕິໂຕ. ຘມ຺ມກມ຺ເມນ ສມ຺ມຕຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ອຄຕິຄມນາຠາໂວ, ຕສ຺ສ ອວຓ຺ຓກາມຕາ, ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ອຸຊ຺ຌາປນໍ ວາ ຂິຍ຺ຍນໍ ວາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຉ ອງ຺ຄານິ.

ອຸຊ຺ຌາປນກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຐມເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໑໐. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອປຎ຺ຎາເຕຕິ ອປ຺ປສິທ຺ເຘ. ອິມໍ ປນ ອຏ຺ຐ ມາເສ ມຓ຺ຑປາທີສຸ ຐປນສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖວິເສສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ປຐມເມວ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຏ຺ຐມາເສ’’ຕິອາທິວຈເນນ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທິເສນ ປກາເສຕ຺ວາ ວິສຸໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ປຣິວາເຣ ປເນຕໍ ອນຸຊານນວຈນໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ‘‘ເອກາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໖໕-໖໗) ວຸຕ຺ຕໍ.

ນວວາຍິໂມຕິ ອຘຸນາ ສຸຕ຺ເຕນ ວີຕກຈ຺ເຉນ ປລິເວຐິຕມຎ຺ໂຈ. ໂອນທ຺ໂຘຕິ ກປ຺ປິຍຈມ຺ເມນ ໂອນທ຺ໂຘ. ເຕ ຫິ ວສ຺ເສນ ສີຆໍ ນ ນສ຺ສນ຺ຕິ. ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐອພ຺ໂຠກາສິໂກ’’ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ສຸຂປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐສ຺ສາປິ ປນ ຈີວຣກຸຏິ ວຏ຺ຏເຕວ. ກາຍານຸຄຕິກຕ຺ຕາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທນຠາວໍ ທີເປຕິ, ເຕນ ຈ ວສ຺ສຠເຍນ ສຍໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອພ຺ໂຠກາສິການໍ ເຕມນຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທາຍເກຫິ ທິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພເມວ.

‘‘ວລາຫການໍ ອນຸຏ຺ຐິຕຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຄິມ຺ຫາເນປິ ເມເຆ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣາຕິ ເຈຕິຍງ຺ຄຓາທິເກ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິຍເມຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ມຊ຺ຌໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂາຕິ ຍຕ຺ຖ ສມນ຺ຕໂຕ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຓມຊ຺ເຌ ສພ຺ພທາ ກຈວຣສ຺ສ ສງ຺ກຑ຺ຒເນນ ມຊ຺ເຌ ວາລິກາ ສຎ຺ຈິຕາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂໍ ວາ ວາລິກາ ຫຣິຕພ຺ພາ. ຍຕ຺ຖ ວາ ປນ ໂກເຓສຸ ວາລິກາ ສຎ຺ຈິຕາ, ຕຕ຺ຖ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປຣທິສາຠິມຸຂາ ຫຣິຕພ຺ພາຕິ ເກຈິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສມ຺ມຏ຺ຐຏ຺ຐານສ຺ສ ປທວຬຎ຺ເຊນ ອວິໂກປນຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ອສມ຺ມຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາທາຠິມຸຂໍ ວາລິກາ ຫຣິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຊ຺ຌໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ນ ທິສ຺ສຕິ.

໑໑໑. ວງ຺ກປາທຕາມຕ຺ເຕນ ກຸຬີຣປາທກສ຺ສ ເສເສຫິ ວິເສໂສ, ນ ອຏນີສຸ ປາທປ຺ປເວສນວິເສເສນາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ວາ ປນ ໂກຈີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ.

ນິສີທິຕ຺ວາ…ເປ… ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເມຆຸຏ຺ຐານາຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຉາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ເຕນ ປຸນາຄນ຺ຕພ຺ພເມວ. ກປ຺ປໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ມາ ອິຘ ຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ລຠິຕ຺ວາ.

ອາວາສິການໍເຍວ ປລິໂພໂຘຕິ ອາຄນ຺ຕຸເກສຸ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອາວາສິກາ ເອວ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຄເຕສຸປິ ອາວາສິການເມວ ປລິໂພໂຘ. ມຫາປຈ຺ຈຣິວາເທ ປນ ‘‘ອິທໍ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາປິ ນິສິນ຺ນານເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວາ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎາປິຕຕ຺ຕາປິ ທຸກ຺ກເຏ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸສ຺ສາຣໂກຕິ ສຣຠາຓໂກ. ໂສ ຫິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ປາຬິປາຐໍ ສາເຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຸສ຺ສາຣໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໑໑໒. ວຓ຺ຓານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ກຕາຕິ ປຏຂຓ຺ຑາທີຫິ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕາ. ຠູມິຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພາຕິ ຈິມິລິກາຍ ສຕິ ຕສ຺ສາ ອຸປຣິ, ອສຕິ ສຸທ຺ຘຠູມິຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພາ. ‘‘ສີຫຈມ຺ມາທີນໍ ປຣິຫຣເຓເຍວ ປຏິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ອິມິນາ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຸນ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐປນາທິວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣຓເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຠູມຕ຺ຖຣຓາທິວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຫຣຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຂນ຺ຘເກ ຫິ ‘‘ອນ຺ໂຕປິ ມຎ຺ເຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ພຫິປິ ມຎ຺ເຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ມຎ຺ຈາທີສຸ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ປຣິຫຣຓວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ –

‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາຈມ຺ມານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ສີຫຈມ຺ມໍ ພ຺ຍຄ຺ຆຈມ຺ມໍ ທີປິຈມ຺ມໍ. ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໕) –

ປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທາຣຸມຍປີຐນ຺ຕິ ຜລກມຍປີຐເມວ. ປາທກຖລິກນ຺ຕິ ອໂຘຕປາທໍ ຍສ຺ມິໍ ຆໍສນ຺ຕາ ໂຘວນ຺ຕິ, ຕໍ ທາຣຸຜລກາທິ.

໑໑໓. ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສາມີຕິ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎນປິ ກາຣເຓນ ອໂນຕາເປນ຺ຕສ຺ສປິ ອາຄມເນ ສາເປກ຺ຂສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ມຎ຺ຈາທີນໍ ສງ຺ຆິກຕາ, ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ເທເສ ສນ຺ຖຣຓໍ ວາ ສນ຺ຖຣາປນໍ ວາ, ອປລິພຸທ຺ຘຕາ, ອາປທາຍ ອຠາໂວ, ນິຣເປກ຺ຂຕາ, ເລຑ຺ຑຸປາຕາຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ເອວເມຕ຺ຖ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ຉ ອງ຺ຄານິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ປຐມເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ທຸຕິຍເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໑໖. ປຎ຺ຈເມ ປາວາໂຣ ໂກຊໂວຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາເຍວ ຐປິຕາ ອຸຄ຺ຄຕໂລມາ ອຕ຺ຖຣຓວິເສສາ. ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສນາສນໂຕຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມເສນາສນໂຕ.

໑໑໗. ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສວິເສສໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຣຸກ຺ຂມູລສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປລຸຊ຺ຊຕີຕິ ວິນສ຺ສຕິ.

໑໑໘. ເຍນ ມຎ຺ຈໍ ວາ ປີຐໍ ວາ ວີນນ຺ຕິ, ຕໍ ມຎ຺ຈປີຐກວານໍ. ສິລຸຈ຺ຈຍເລຓນ຺ຕິ ປພ຺ພຕຄຸຫາ. ‘‘ອາປຸຈ຺ຉນໍ ປນ ວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓເສຍ຺ຍາ, ຕສ຺ສາ ສງ຺ຆິກຕາ, ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ວິຫາເຣ ສນ຺ຖຣຓໍ ວາ ສນ຺ຖຣາປນໍ ວາ, ອປລິພຸທ຺ຘຕາ, ອາປທາຍ ອຠາໂວ, ອນເປກ຺ຂສ຺ສ ທິສາປກ຺ກມນໍ, ອຸປຈາຣສີມາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ສຕ຺ຕ ອງ຺ຄານິ.

ທຸຕິຍເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໑໙. ຉຏ຺ເຐ ອນຸປວິສິຕ຺ວາຕິ ສມີປໍ ປວິສິຕ຺ວາ.

໑໒໒. ອຸປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖູປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ. ສງ຺ຆິກວິຫາຣຕາ, ອນຸຏ຺ຐາປນີຍຠາວຊານນໍ, ສມ຺ພາເຘຕຸກາມຕາ, ອຸປຈາເຣ ນິສີທນໍ ວາ ນິປຊ຺ຊນໍ ວາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ນິກ຺ກຑ຺ຒນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໒໖. ສຕ຺ຕເມ ໂກຏ຺ຐການີຕິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐການິ.

໑໒໘. ‘‘ສກລສງ຺ຆາຣາມໂຕ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອນນຸຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາປຄຣຫິຕາຍ ຫິ ອກຸປິຕຈິຕ຺ເຕນ ນິກ຺ກຑ຺ຒາເປນ຺ຕສ຺ສ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ‘‘ກຸປິໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎາເປກ຺ຂາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ. ປາຬິຍໍ ‘‘ອລຊ຺ຊິໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒຕີ’’ຕິອາທີສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ໂກເປ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອນາປຕ຺ຕິ ອລຊ຺ຊິຕາທິປຈ຺ຈເຍເນວ ນິກ຺ກຑ຺ຒນສ຺ສ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ສງ຺ຆິກວິຫາໂຣ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠຓ຺ຑນກາຣກຠາວາທິວິນິມຸຕ຺ຕຕາ, ໂກເປນ ນິກ຺ກຑ຺ຒນໍ ວາ ນິກ຺ກຑ຺ຒາປນໍ ວາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ນິກ຺ກຑ຺ຒນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ເວຫາສກຸຏິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໒໙. ອຏ຺ຐມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ສງ຺ຆິໂກ ວິຫາໂຣ, ອສີສຆຏ຺ຏເວຫາສກຸຏິ, ເຫຏ຺ຐາປຣິໂຠຄຕາ, ອປຏາຓິທິນ຺ເນ ອາຫຈ຺ຈປາທເກ ນິສີທນໍ ວາ ນິປຊ຺ຊນໍ ວາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ເວຫາສກຸຏິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ມຫລ຺ລກວິຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໓໕. ນວເມ ‘‘ມຫລ຺ລໂກ ນາມ ວິຫາໂຣ ສສ຺ສາມິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ກຸຏິຍາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ສາຕິ ວິຫາຣສ຺ສ. ສາ ອປຣິປູຣູປຈາຣາປິ ໂຫຕີຕິ ວິວຣິຍມານໍ ກວາຏໍ ຍໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ອາຫນຕິ, ສາ ສາມນ຺ຕາ ກວາຏວິຕ຺ຖາຣປ຺ປມາຓາ ອຸປຈາຣຣຫິຕາປິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາໂລກໍ ວາຕປານໍ ສນ຺ເຘຕິ ຆຏຍຕີຕິ ອາໂລກສນ຺ຘີຕິ ກວາຏໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທ຺ວາຣວາຕປານູປຈາຣໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຸນປ຺ປຸນໍ ລິມ຺ປນາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປິຓ຺ຑຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ປາຬິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສໍວິຘາຕພ຺ພໍ. ຫຣິເຕ ຐິໂຕ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ຫຣິຕຍຸຕ຺ເຕ ເຂຕ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕາທິເສ ເຂຕ຺ເຕ ວິຫາຣໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕິ.

໑໓໖. ອຸຊຸກເມວ ຉາທນນ຺ຕິ ຉາທນມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປິຏ຺ຐິວໍສກູຏາຄາຣກຓ຺ຓິກາທິ, ຕາວ ອິຏ຺ຐກາທີຫິ ອຸຊຸກໍ ຉາທນໍ. ອິມິນາ ປນ ເຍນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ເອກວາຣໍ ຉາທິເຕ ຕໍ ຉາທນໍ ເອກມຄ຺ຄນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ‘‘ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍາເຍນ ຉາທນມ຺ປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ຉາທາເປສີ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ຈ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ເຈຕໍ ຉທນໍ ຉທນູປຣິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ຈ ສເມຕິ.

ປາຬິຍໍ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍາເຍນ ຉາເທນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ອິຏ຺ຐກາທີຫິ, ຕິຓປຓ຺ເຓຫິ ຈ ຉາທນປ຺ປກາຣເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປນ຺ຕິຍາ ຉາທິຕສ຺ສ ຉທນສ຺ສ ອຸປຣິ ຉທນມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຊຸກເມວ ເອກວາຣໍ ຉາທນໍ ເອກມຄ຺ຄນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສກລວິຫາຣຉາທນໍ. ເອສ ນໂຍ ປຣິຍາເຍນ ຉາທເນປີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາຫິ ນ ສເມຕິ.

ຕຕິຍາຍ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຕິຍາຍາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສມ຺ປທານວຈນໍ, ຕຕິຍໍ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ຕິຓປຓ຺ເຓຫິ ລພ຺ຠຕີຕິ ຕິຓປຓ຺ເຓຫິ ຉາເທຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລໍ ຕິຓກຸຏິຍາ ຫິ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄວເສນ ຉາທິຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຉທນານໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ປຣິຍາຍານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມຫລ຺ລກວິຫາຣຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ວາສາຄາຣຕາ, ອຸຕ຺ຕຣິ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ມຫລ຺ລກວິຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໔໐. ທສເມ ມາຕິກາຍໍ ສປ຺ປາຓກອຸທກໍ ຕິເຓນ ວາ ມຕ຺ຕິກາຍ ວາ ສິຎ຺ເຈຍ຺ຍ, ຉຑ຺ເຑຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິ ສິຎ຺ເຈຍ຺ຍ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຸທເກ ຕິຓໍ ວາ ມຕ຺ຕິກໍ ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ສກຏຠາຣມຕ຺ຕຎ຺ເຈປີ’’ຕິອາທິ. ອິທນ຺ຕິ ຕິຓມຕ຺ຕິກປກ຺ຂິປນວິຘານໍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມາຕິກາຍໍ ‘‘ຕິຓໍ ວາ ມຕ຺ຕິກໍ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ພາຫິຣປຣິໂຠຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຠຄສ຺ສ ວິສຸໍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ‘‘ສປ຺ປາຓກ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຘກຈິຕ຺ຕໍ ວິນາວ ສິຎ຺ຈເນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຘກຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣເນວ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ນ ອິມິນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸທກສ຺ສ ສປ຺ປາຓກຕາ, ‘‘ສິຎ຺ຈເນນ ປາຓກາ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຊານນໍ, ຕາທິສເມວ ຈ ອຸທກໍ ວິນາ ວຘກເຈຕນາຍ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຕິຓາທີນໍ ສິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ເສນາສນວຄ຺ໂຄ ທຸຕິໂຍ.

‘‘ຠູຕຄາມວຄ຺ໂຄ’’ຕິປິ ເອຕສ຺ເສວ ນາມໍ.

໓. ໂອວາທວຄ຺ໂຄ

໑. ໂອວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໔໔. ຕຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕນ຺ຕິ ຕິໂຣກຣຓຠູຕໍ, ພາຫິຣຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມິທ຺ໂຘຕິ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ. ສຫິຕຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖຍຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາທິນາ ຄມ຺ຠີໂຣ.

໑໔໕-໑໔໗. ປຣໂຕຕິ ອຸຕ຺ຕຣິ. ກໂຣນ຺ໂຕວາຕິ ປຣິພາຫິເຣ ກໂຣນ຺ໂຕ. ວິຠງ຺ເຄຕິ ຌານວິຠງ຺ເຄ. ຈຣຓນ຺ຕິ ນິພ຺ພານຄມນາຍ ປາທໍ.

ຍທສ຺ສາຕິ ຍໍ ອສ຺ສ. ຘາເຣຕີຕິ ອວິນສ຺ສມານໍ ຘາເຣຕິ. ປຣິກຖນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປກິຓ຺ຓກກຖາວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມກຖນຕ຺ຖໍ. ຕິສ຺ໂສ ອນຸໂມທນາຕິ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕາທີສຸ ທານານິສໍສປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ນິຘິກຸຓ຺ຑສຸຕ຺ຕາທິ (ຂຸ. ປາ. ໘.໑ ອາທໂຍ) -ອນຸໂມທນາ, ເຄຫປ຺ປເວສມງ຺ຄລາທີສຸ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທິ (ຂຸ. ປາ. ໕.໑ ອາທໂຍ; ສຸ. ນິ. ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕ) -ອນຸໂມທນາ, ມຕກຠຕ຺ຕາທິອມງ຺ຄເລສຸ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິ (ຂຸ. ປາ. ໗.໑ ອາທໂຍ; ເປ. ວ. ໑໔ ອາທໂຍ) -ອນຸໂມທນາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ອນຸໂມທນາ. ກມ຺ມາກມ຺ມວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ປຣິວາຣາວສາເນ ກມ຺ມວຄ຺ເຄ (ປຣິ. ໔໘໒ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ. ສມາຘິວເສນາຕິ ສມຖປຸພ຺ພກວເສນ. ວິປສ຺ສນາວເສນ ວາຕິ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິອາທິກາຍ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ. ອຕ຺ຕໂນ ສີລຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອປຣານເປກ຺ຂຕາຍ ເຍນ ກາມໍ ຄນ຺ຕຸໍ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ອຣຫຕິ, ອສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕິ, ຕາສຸ ວາ ສາຘູຕິ ຈາຕຸທ຺ທິໂສ.

ອຠິວິນເຍຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສງ຺ຂາເຕ ສໍວຣວິນເຍ, ຕປ຺ປກາສເກ ວາ ວິນຍປິຏເກ. ວິເນຕຸນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາເປຕຸໍ ປກາເສຕຸໍ. ປຄຸຓາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາຕິ ປາຐໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ປຄຸຓາ ມຸເຂ ສນ຺ນິຘາປນວເສນ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ ກາຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຖມຕ຺ຕວເສນເປຕ຺ຖ ໂຍຊນໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຠິຘມ຺ເມຕິ ລກ຺ຂຓຣສາທິວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ນາມຣູປຘມ຺ເມ. ປຸພ຺ເພ ກິຣ ມຫາເຖຣາ ປຣິຍຕ຺ຕິອນນ຺ຕຣຘານາຍ ເອເກກສ຺ສ ຄຓສ຺ສ ທີຆນິກາຍາທິເອເກກຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສໍ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ຕາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ເອຕໍ ປາຬິໂຕ ຈ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ ປຣິຫຣຖ, ສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເອວໍ ສກລຘມ຺ມໍ ຄນ຺ຖວເສນ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ເຕ ຈ ຠິກ຺ຂູ ຄນ຺ຖນາເມນ ທີຆຠາຓກາ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາຕິ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ, ເຕ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູຕໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສເຈ ມຊ຺ຌິມຠາຓໂກ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐິມາ ວາ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາຕິ ມຫາວຄ຺ຄໂຕ ເຫຏ຺ຐິມາ ສຄາຖກວຄ຺ໂຄ (ສໍ. ນິ. ໑.໑ ອາທໂຍ), ນິທານວຄ຺ໂຄ (ສໍ. ນິ. ໒.໑ ອາທໂຍ), ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑ ອາທິໂຍ) ອິເມ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ. ຕິກນິປາຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາຕິ ເອກກນິປາຕທຸກນິປາເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມປທມ຺ປິ ສຫ ວຕ຺ຖຸນາ ຊາຕກຠາຓເກນ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕເກນ ສທ຺ຘິໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ໂອຣໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິວາທສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໂຕ ຕໂຕຕິ ທີຆນິກາຍາທິໂຕ. ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິຍາ, ຠິກ຺ຂຸໂນປິ ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິອາທິກຸສລຕາຍ ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ອຠິຘມ຺ເມ ກິຎ຺ຈິ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ວິນເຍ ກຸສລຕ຺ຕິກາທິວິຠາໂຄ, ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ໂຄ ຈ ອຠິຘມ຺ມປາຐໍ ວິນາ ນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອນ຺ຘກາເຣ ປວິຏ຺ຐກາໂລ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕວິນຍານໍ ຄຫຓວເສນ ອຠິຘມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ‘‘ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຂາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ ຕທວິນາຠາວໂຕ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍາຕິ ປຣິມຓ຺ຑລານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ປເທສຸ ສິຖິລຘນິຕາທິພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຍສ຺ສໍ, ຕາຍ. ປຸຣສ຺ສ ເອສາຕິ ໂປຣີ, ນຄຣວາສີນໍ ກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເນລຄຬາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອລາຕິ ເຂຬໍ ຕຄ຺ຄຬນວິຣຫິຕາຍ. ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣໂຓຕິ ເອຕ຺ຖ ວາຈາ ເອວ ວາກ຺ກຣຓໍ, ອຸທາຫຣຓໂຆໂສ. ກລ຺ຍາຓໍ ມຘຸຣໍ ວາກ຺ກຣຓມສ຺ສາຕິ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣໂຓ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ເມຖຸເນເນວ ອຠພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ນ ສິກ຺ຂມານາສາມເຓຣີສູຕິ ອາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ວາ’’ຕິອາທິ.

໑໔໘. ຄຣຸເກຫີຕິ ຄຣຸກຠຓ຺ເຑຫິ. ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ນາມ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄາ ວາ ປຎ຺ຈສຕສາກິຍານິໂຍ ວາ. ເອຕາ ປນ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ໂອວທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ.

໑໔໙. ນ ນິມນ຺ຕິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸກາມາຕິ ນິມນ຺ຕິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ໂຠຊນປຣິໂຍສາເນ ຄນ຺ຕຸກາມາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໂຕ. ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ອານີຕໂອວາເທເນວ ມຍມ຺ປິ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສເຍ. ອຠິກ຺ຂຸກາວາເສ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ.

ອິມາສຸ ກຕຣາປຕ຺ຕິ ປຣິຫຣິຕພ຺ພາຕິ ໂຈທນໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສາ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ສາ ວສ຺ສານຸຄມນມູລິກາ ອາປຕ຺ຕິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ອິຕຣາຍ ອນາປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາປທາສຸ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ໂອວາທຕ຺ຖາຍາຕິ ໂອວາເທ ຍາຈນຕ຺ຖາຍ. ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສຕິ ທ຺ວີຫິ ຕີຫິ, ກຣຓຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ປາສາທິເກນາຕິ ປສາທຊນເກນ ກາຍກມ຺ມາທິນາ. ສມ຺ປາເທຕູຕິ ຕິວິຘໍ ສິກ຺ຂໍ ສມ຺ປາເທຕຸ. ອສມ຺ມຕຕາ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປຣິປຸຓ຺ຓູປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ໂອວາທວເສນ ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມທານນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ໂອວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຕ຺ຖງ຺ຄຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໕໓. ທຸຕິເຍ ໂກກນທນ຺ຕິ ປທຸມວິເສສໍ, ຕໍ ກິຣ ພຫຸປຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ໂກກນທສງ຺ຂາຕໍ ປທຸມໍ, ເອວໍ ຜຸລ຺ລມຸຂປທຸມໍ ອວີຕຄຸຓຄນ຺ຘໍ ນິມ຺ມເລ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ອາທິຈ຺ຈໍ ວິຍ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ເຕຊສາ ຕປນ຺ຕໍ ຕໂຕ ເອວ ວິໂຣຈມານໍ ອງ຺ເຄຫິ ນິຈ຺ຉຣຓກຊຸຕິຍາ ອງ຺ຄີຣສໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສາຕິ. ຣໂຊຫຣຓນ຺ຕິ ສຣີເຣ ຣຊໍ ປຸຎ຺ຉຕີຕິ ຣໂຊຫຣຓນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຉນໂຈຬສ຺ສ ນາມໍ. ໂອຠາສວິສ຺ສຊ຺ຊນປຸພ຺ພກາ ຠາສິຕຄາຖາ ໂອຠາສຄາຖາ ນາມ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໘໖) ປນ ‘‘ຣາໂຄ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ ໂອຠາສຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປເນສາ ‘‘ອຘິເຈຕໂສ’’ຕິ ຄາຖາ. ອຍຎ຺ຈ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸທານຄາຖາຕິ ອຸທານປາຬິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ເອກຸທານິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ (ເຖຣຄາ. ໑.໖໗ ເອກຸທານິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ) ນາຍໍ ອຸທານຄາຖາຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ປາຬິຍາ ເອວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຖຣສ຺ສາປິ ອຸທານຄາຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຘ ຈ ອຄຣຸຘມ຺ເມນາປິ ໂອວທໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ອຕ຺ຖງ຺ຄຕສູຣິຍຕາ, ປຣິປຸຓ຺ຓູປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ໂອວທນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອຕ຺ຖງ຺ຄຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໖໒. ຕຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຸປສ຺ສຍູປຄມນໍ, ປຣິປຸຓ຺ຓູປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ສມຍາຠາໂວ, ຄຣຸຘມ຺ເມຫິ ໂອວທນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອາມິສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໖໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອາມິສນິຣເປກ຺ຂມ຺ປິ ອາມິສເຫຕຸ ໂອວທຕີຕິສຎ຺ຎາຍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ ສຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ຘມ຺ເມນ ລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິຕາ, ອນາມິສນ຺ຕຣຕາ, ອວຓ຺ຓກາມຕາຍ ເອວໍ ຠຓນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອາມິສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໙. ປຎ຺ຈມໍ ຈີວຣທານສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໖. ຈີວຣສິພ຺ພນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໗໖. ຉຏ຺ເຐ ກຖິນວຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຖິນມາເສ ຈີວຣໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ສຫາຍຠາວູປຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຎ຺ເຈຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕວ ຎາຕິກາຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອກິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອກິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເຕ ອຎ຺ຎາຕິກສຎ຺ຎິໂນ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອກປ຺ປິເຍ ນິໂຍຊິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສນ຺ຕກຕາ, ນິວາສນປາຣຸປນູປຄຕາ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສິພ຺ພນໍ ວາ ສິພ຺ພາປນໍ ວາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຈີວຣສິພ຺ພນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສໍວິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໘໓. ສຕ຺ຕເມ ປາຬິຍໍ ຄຈ຺ຉາມ ຠຄິນິ ຄຈ຺ຉາມາຍ຺ຍາຕິ ຠິກ຺ຂຸປຸພ຺ພກໍ ສໍວິຘານໍ, ອິຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸນິປຸພ຺ພກໍ. ເອກທ຺ຘານມຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອກໂຕ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາຕໍ ມຄ຺ຄໍ. ຫິຍ຺ໂຍຕິ ສຸເວ. ປເຣຕິ ຕຕິເຍ ທິວເສ.

ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣຕິ ປາທຄມເນ ປກ຺ຂຄມເນຕິ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ. ອຸປຈາໂຣ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ໂຍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາທິຄາມສ຺ສ ເອກເລຑ຺ຑຸປາຕາທິອຸປຈາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອິຘ ນ ລພ຺ຠຕິ ອາສນ຺ນຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ຈ ອນ຺ຕຣຆເຣເຍເວຕ຺ຖ ຄາໂມຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ສກລໍ ຄາມເຂຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຍຕ຺ຖ ອຸປຈາໂຣ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸປຈາໂຣກ຺ກມເນ ເອວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຣຕນມຕ຺ຕນ຺ຕໂຣ’’ຕິອາທິ. ອຸປຈາໂຣກ຺ກມນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸປຈາຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປວິສນເມວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປວິສິຕ຺ວາປິ ອຸປຈາຣໂຕ ພຫິ ອທ຺ຘໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕຣຄເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ອທ຺ຘໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕໍ ຄາມູປຈາຣໍ ສພ຺ພໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອທ຺ຘໂຍຊນໂຕ ພຫິ ຄເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ຄາມູປຈາຣຄຓນາຍ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ອທ຺ຘໂຍຊນຄຓນາເຍວ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອນນ຺ຕຣສິກ຺ຂາປເທ ນາວາເຍວ ຄາມຕີຣປສ຺ເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຄາມູປຈາຣຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິ ສມຕ຺ຖິຕາ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ນາວາຍ ຄາມູປຈາຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປວິສິຕຸໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ສມ຺ພນ຺ຘຏ຺ຐານໍ ສິງ຺ຆາຏກໍ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ສໍວິທຫິເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ເກວລໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຣຖິກາທີສຸ ເອວ ສໍວິທຫເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອທ຺ຘໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອສຕິ ຄາເມ ອທ຺ຘໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ຄາມເຂຕ຺ຕຠູເຕປິ ອຣຎ຺ເຎ ອທ຺ຘໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຄາໂມ ນ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ອິຘ ອຄາມກໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ວິຎ຺ຌາຏວາທໂຍ.

໑໘໕. ຣຏ຺ຐເຠເທຕິ ຣຏ຺ຐວິໂລເປ. ຈກ຺ກສມາຣຸຬ຺ຫາຕິ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ກໍ, ສກຏຈກ຺ກໍ ວາ ສມາຣຸຬ຺ຫາ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ, ອວິສງ຺ເກຕໍ, ສມຍາຠາໂວ, ອນາປທາ, ຄາມນ຺ຕໂຣກ຺ກມນໍ ວາ ອທ຺ຘໂຍຊນາຕິກ຺ກໂມ ວາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວິຘາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປນ ມາຕຸຄາມສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ.

ສໍວິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ນາວາຠິຣຸຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໘໙. ອຏ຺ຐເມ ເອກໍ ຕີຣໍ…ເປ… ນິຣນ຺ຕຣນ຺ຕິ ນທິໂຕ ອທ຺ຘໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປເທເສ ນິວິຏ຺ຐຄາເມຫິ ນິຣນ຺ຕຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເອກໍ ອຄາມກໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ຕຖາ ນິວິຏ຺ຐຄາມາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຄາມກຕີຣປສ຺ເສນາຕິອາທິ ປນ ອຕິເຣກອທ຺ຘໂຍຊນວິຕ຺ຖຕໍ ນທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ອູນວິຕ຺ຖາຣາຍ ຫິ ນທິຍາ ມຊ຺ເຌນາປິ ຄມເນ ຕີຣທ຺ວຍສ຺ສາປິ ອທ຺ຘໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຄຕຕ຺ຕາ ຄາມນ຺ຕຣຄຓນາຍ, ອທ຺ຘໂຍຊນຄຓນາຍ ຈ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວ ‘‘ໂຍຊນວິຕ຺ຖຕາ…ເປ… ອທ຺ຘໂຍຊນຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຫິ ໂຍຊນໂຕ ອູນາຍ ນທິຍາ ອທ຺ຘໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕຕີຣວເສເນວ ອາປຕ຺ຕິຄຓນໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສູ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ສມຸທ຺ທຕຬາກາທີສຸ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ກີຬາປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ປຐມໍ ກີຬາປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ສາປິ ປຈ຺ຉາ ນາວາຍ ນິທ຺ທຸປຄຕສ຺ສ, ໂຍນິໂສ ວາ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຄາມນ຺ຕໂຣກ຺ກມນາທີສຸປິ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊຕາ, ຕິຈິຕ຺ຕຕາ ຈສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ນາວາຠິຣຸຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຣິປາຈິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໙໗. ນວເມ ປາຬິຍໍ ‘‘ສິກ຺ຂມານາ…ເປ… ປຎ຺ຈ ໂຠຊນານິ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈຫິ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຣິກຖາທີຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປຣິປາຈິຕຕາ, ຕຖາ ຊານນໍ, ຄິຫິສມາຣມ຺ຠາຠາໂວ, ໂຠຊນຕາ, ຕສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ປຣິປາຈິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໙໘. ທສເມ ອຸປນນ຺ທສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປເທນາຕິ ມາຕຸຄາເມນ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ອເຈລກວຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈມມ຺ປິ ອຸປນນ຺ທໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ໂອວາທວຄ຺ໂຄ ຕຕິໂຍ.

໔. ໂຠຊນວຄ຺ໂຄ

໑. ອາວສຖປິຓ຺ຑສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໐໖. ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ອິເມສໍເຍວາຕິ ອິເມສໍ ປາສຓ຺ຑານໍເຍວ. ເອຕ຺ຕການນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາສຓ຺ເຑ ເອຕ຺ຕການໍ.

໒໐໘. ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອທ຺ຘໂຍຊນວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ເຎ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູສຸ ອປ຺ປສນ຺ເນຫິ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ສາມຎ຺ຎໂຕປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອາວສຖປິຓ຺ຑຕາ, ອຄິລານຕາ, ອນຸວສິຕ຺ວາ ໂຠຊນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອາວສຖປິຓ຺ຑສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໐໙. ທຸຕິເຍ ອຠິມາເຣຕິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ປໂຍຊິເຕ ຘນຸຘເຣ. ນນຸ ‘‘ຣາຊານມ຺ປິ ມາຣາເປສີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໂນ ກາເລ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ມາຄຘສ຺ສ…ເປ… ຎາຕິສາໂລຫິໂຕ ອາຊີວເກສຸ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ພິມ຺ພິສາຣໍ ເອຕທໂວຈາ’’ຕິອາທິ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ໂສ ກິຣ ອາຊີວໂກ ພິມ຺ພິສາຣກາລໂຕ ປຠຸຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຠິກ຺ຂູ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ທານໍ ເທນ຺ໂຕ ອຊາຕສຕ຺ຕຸກາເລປິ ສິກ຺ຂາປເທ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ທູຕໍ ປາເຫສິ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕາ ນິວາເຣສຸໍ. ຕສ຺ມາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໑໕. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສທິສໍ ຣຊ຺ຊໍ ວິຣຊ຺ຊໍ, ວິຣຊ຺ຊໂຕ ອາຄຕາ ເວຣຊ຺ຊກາ. ເຕ ຈ ຍສ຺ມາ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕາທິໂຕ ນານາວິຘາ, ຕສ຺ມາ ນານາເວຣຊ຺ຊເກຕິປິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໗-໘. ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸວເສເນວ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ຄຓໂຠຊນຕ຺ຖຕາ ສິທ຺ຘາຕິ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ປທຠາຊເນ ອສິທ຺ຘເມວ ນິມນ຺ຕນໂຕ ຄຓໂຠຊນໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ວີຫາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ເວວຈເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂຠຊນໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທິສາມຎ຺ຎນາເມນາປິ ຄຓໂຠຊນໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ອທ຺ຘານຄມນາທິວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ອິເຘວ ຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນໍ, ຕມ຺ປິ ໂອທນາທິນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເອກໂຕ ຐຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ.

‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຠຕ຺ຕໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຬິ (ວຓ຺ຓນາ) ຍໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠຕ຺ຕໍ ເທຫີ’’ຕິອາທິໂນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ໂຠຊນນາເມນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕເມວ ຄຓໂຠຊນໍ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິສຸໍ ຄຫິຕໍ ປນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊໂຕ ປຓີຕໂຠຊນາທິສິກ຺ຂາປເທຫິ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ.

ອາຄນ຺ຕຸກປຏ຺ຏນ຺ຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ວາຘິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ກຣຓຈີວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐເປຕີຕິ ເອກໍ ອນ຺ຕໍ ຈີວເຣ ພນ຺ຘນວເສນ ຐເປຕິ. ປຈ຺ຈາຄຕໍ ສິພ຺ພຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ທຸຕິຍອນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອາຫຕໍ ສິພ຺ພຕິ. ອາຄນ຺ຕຸກປຏ຺ຏໍ ພນ຺ຘຕີຕິ ຈີວເຣນ ລຄ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕນ ພນ຺ຘຕິ. ຆຏ຺ເຏຕີຕິ ປມາເຓນ ຄເຫຕ຺ວາ ທຓ຺ຑາທີຫິ ຆຏ຺ເຏຕິ. ສຸຕ຺ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ຄຸຓາທິຠາເວນ ວຏ຺ເຏຕິ. ວເລຕີຕິ ອເນກຄຸຓສຸຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ຈກ຺ກທຓ຺ເຑນ ວາ ວຏ຺ເຏຕິ ເອກຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ປຣິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕີຕິ ປຣິວຕ຺ຕນທຓ຺ຑຍນ຺ຕກໍ ກໂຣຕິ, ຍສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕຄຸຬໍ ປເວເສຕ຺ວາ ເວຬຸນາຬິກາທີສຸ ຐເປຕ຺ວາ ປຣິພ຺ຠມາເປຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕິ.

໒໒໐. ອນິມນ຺ຕິຕຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນິມນ຺ຕິໂຕ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸຈຕຸກ຺ກສ຺ສ, ຕໍ ອນິມນ຺ຕິຕຈຕຸຕ຺ຖໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ປເວເສຕ຺ວາຕິ ເຕຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ຄໂຓ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ນິມນ຺ຕິຕສງ຺ໂຆ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຘິວາເສຕ຺ວາ ຄເຕສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນາຘິວາສນກ຺ຂເຓ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປສວເນ ປນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອິຕຣສິກ຺ຂາປເທຫິ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນິມນ຺ຕນໍ ສາທິຍຖາຕິ ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຖ. ຕານິ ຈາຕິ ກຸມ຺ມາສາທີນິ ຈ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອເກນ ປຈ຺ຉາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເອກໂຕ ນ ຄຫິຕານິ.

‘‘ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສເກນ ປຓ຺ຑິເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ…ເປ… ໂມເຈຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອເຕນ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສເກນ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕເນ ສາທິເຕ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສາທິຕໍ ໂຫຕິ. ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຄຓໂຠຊນາປຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທູຕສ຺ສ ທ຺ວາເຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຈນຠເຍນ ‘‘ຄາມທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓໂຠຊນຕາ, ສມຍາຠາໂວ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໒໑. ຕຕິເຍ ປາຬິຍໍ ຠຕ຺ຕປຏິປາຏິ ອຏ຺ຐິຕາຕິ ກຸລປຏິປາຏິຍາ ທາຕພ຺ພາ ຠຕ຺ຕປຏິປາຏິ ອຏ຺ຐິຕາ ນ ຐິຕາ, ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນາ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພທຣຜລານິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກຍາຄຸອາທິກໍ ‘‘ພທຣສາຬວ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປາຬິຍໍ ປຣມ຺ປຣໂຠຊເນຕິ ເຍນ ປຐມໍ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ສ ໂຠຊນໂຕ ປຣສ຺ສ ໂຠຊນສ຺ສ ຠຸຎ຺ຊເນ. ວິກປ຺ປນາວ ອິຘ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ມາຕິກາຍໍ ອນາໂຣປິຕາປິ ປຣິວາເຣ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ (ປຣິ. ໘໖) ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ຄຓິຕາ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິວາທສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ກຖເນນ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ປຕິຏ຺ຐປິຕາ, ຕຖາປິ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາປິ ຄເຫຕພ຺ພາວ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈສຸ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ‘ມຍ຺ຫໍ ຠຕ຺ຕປຈ຺ຈາສໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີ’ຕິ ວາ ‘ວິກປ຺ເປມີ’ຕິ ວາ ເອວໍ ສມ຺ມຸຂາ’’ຕິອາທິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໒໙. ຂີຣໍ ວາ ຣສໍ ວາຕິ ປຎ຺ຈໂຠຊນາມິສໍ ຠຕ຺ຕໂຕ ອຸປຣິ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ອໂຠຊນຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ປິວໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ.

ວິກປ຺ປນາຍ ອກຣຓໂຕ ອກິຣິຍາວເສນ ອິທໍ ວາຈາຍປິ ສມຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນຕາ, ສມຍາຠາໂວ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ກາຓມາຕາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໓໑. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປາຬິຍໍ ປຏິຍາໂລກນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມທິສໍ, ປຈ຺ຉາທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປາເຖຍ຺ຍາທິອຕ຺ຖາຍ ປຏິຍາທິຕນ຺ຕິສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ‘‘ອິມສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ເທຫີ’’ຕິ ວຈເນນາປິ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ‘‘ວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓປູວມນ຺ຖຕາ, ອເສສກຕາ, ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຄມນຕາ, ອຎ຺ຎາຕກາທິຕາ, ອຕິເຣກປຏິຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ກາຓມາຕາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຐມປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໓໗. ປຎ຺ຈເມ ‘‘ຕິ-ກາຣໍ ອວຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຕພ຺ພສທ຺ທສາມຕ຺ຖິຍາ ລທ຺ຘໍ ອິຕິ-ປທໍ ກຕກາເລ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຘ ປນ ອຊານນ຺ເຕຫິ ອິຕິ-ສທ຺ເທ ປຍຸຕ຺ເຕປິ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກຕເມວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໓໘-໙. ‘‘ປວາຣິໂຕ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ນິປ຺ຜນ຺ນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕປວາຣໂຓ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຸຕ຺ຕາວີ-ປທສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຠາວເມວ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາຫີຕິ ປຸຖຸກາຫິ. ສຕ຺ຕຸໂມທໂກຕິ ສຕ຺ຕຸໍ ເຕເມຕ຺ວາ ກໂຕ ອປກ຺ໂກ. ສຕ຺ຕຸໍ ປນ ປິສິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ປູວໍ ກຕ຺ວາ ປຈນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ປວາເຣຕິ. ‘‘ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຐິຕເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍໍ ຍໍ ອລຊ຺ຊິສນ຺ຕກໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອປາປຸຓກສງ຺ຆິກາທິໍ ວາ ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອາສນ຺ນຕຣໍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ໂອນມິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ ອາສນ຺ນຕຣໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ໂອຣິມນ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ.

ອປນາເມຕ຺ວາຕິ ອຠິມຸຂໍ ຫຣິຕ຺ວາ. ‘‘ອິມໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທຕີຕິ ກິຎ຺ຈິ ອນາເມຕ຺ວາ ວທຕິ. ເກວລໍ ວາຈາຠິຫາຣສ຺ສ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຄຓ຺ຫຖາຕິ ຄເຫຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ ກຏຈ຺ຉຸນາ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕມ຺ປິ ປຸພ຺ເພປິ ເອວໍ ອຠິຫຏຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຠິຫຏາວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ເຕຕິ ຠາຊນໂຕ ວິໂຍຊິຕມຕ຺ເຕ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມຠາເຣປີຕິ ປຣິເວສກສ຺ສ ຈ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ຠຕ຺ຕປຈ຺ຉິຠາຊນວຫເນ ສມເກປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣສໍ ຄຓ຺ຫຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລໍ ມໍສຣສສ຺ສ ອປວາຣຓາຊນກສ຺ສ ນາເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕິ. ມຈ຺ຉຣສນ຺ຕິອາທີສຸ ມຈ຺ໂຉ ຈ ຣສຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ວຕ຺ຖຸໂນປິ ຕາທິສຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ, ‘‘ອິທໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິປິ ອວຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ອຠິຫຏໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕປິ ໂຫຕິ ເອວ. ກຣມ຺ພໂກຕິ ມິສ຺ສກາຘິວຈນເມຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ພຫູຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ‘‘ກຣມ຺ພໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸໂນ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ‘‘ປວາຣິໂຕວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ເຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕເມວ ໂຫຕິ, ປຏິກ຺ເຂໂປ ນຕ຺ຖິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ‘‘ເຍນາປຸຈ຺ຉິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ກາຣຓໍ ປເນຕ຺ຖ ທຸທ຺ທສນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ພຫຸຕຣຠາເວນ ປວາຣຓາສມ຺ຠວກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສໍ, ອຎ຺ຎຖາ ກຣມ຺ພເກປິ ມຈ຺ຉາທິພຫຸຠາເວ ປວາຣຓາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສໍ, ເອວໍ ປຣໂຕ ‘‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຈ ‘‘ອິທໍ ປນ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກເມວາ’’ຕິອາທິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ‘‘ອປ຺ປຕຣໍ ນ ປວາເຣຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ນ ສເມຕິ. ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີຕິ ‘‘ຣສໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທິນາ ວາຈາຍ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ນ ປນ ກາເຍນ ຣສາທິໍ ວິໂຍເຊຕ຺ວາຕິ. ຕຖາ ອວິໂຍຊິເຕປິ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ ອປ຺ປວາຣຓາປໂຫຓກສ຺ສ ນາເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານາທີສຸ ວິຍ, ອຎ຺ຎຖາ ວາ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ປຸພ຺ພາປຣໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ນາວາ ວາ ເສຕຸ ວາຕິອາທິມ຺ຫິ ນາວາທິອຠິຣຸຫນາທິກ຺ຂເຓ ກິຎ຺ຈິ ຐຕ຺ວາປິ ອຠິຣຸຫນາທິກາຕພ຺ພຕ຺ເຕປິ ຄມນຕປ຺ປຣຕາຍ ຐານໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຊນສມ຺ມທ຺ເທນ ປນ ອໂນກາສາທິຠາເວນ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຈາເລຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ປເທເສ ວາ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອເປເສຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ເອວ ປນ ຐາເນ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ລຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນ ປສ຺ເສນາ’’ຕິອາທິ.

ອກປ຺ປິຍໂຠຊນໍ ວາຕິ ກຸລທູສນາທິນາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຕນ ມິສ຺ສໍ ໂອທນາທິ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ອກປ຺ປກຕໍ ກນ຺ທຜລາທິ, ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ເສສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພເມວ.

ໂສ ປຸນ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ຠາຊເນ ກຣິຍມານໍ ປຐມກເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ປຸນ ໂສ ເອວ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ອຎ຺ໂຎ ລຠຕິ. ອຎ຺ເຎນ ຫິ ກຕໂຕ ອຎ຺ໂຎ ປຸນ ກາຕຸໍ ລຠຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປນ ຠາຊເນ ເຕນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນ ອກຕໍ, ເຕນ ກາຕພ຺ພໍ, ຍຎ຺ຈ ອກຕໍ, ຕໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ກຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ກຕໍ. ສເຈ ປນ ອາມິສສໍສຏ຺ຐານີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຸຂາທີສຸ ລຄ຺ຄມ຺ປິ ອາມິສໍ ໂສເຘຕ຺ວາວ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໔໑. ວາຈາຍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ອກາຣາປນໂຕ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປວາຣິຕຠາໂວ, ອາມິສສ຺ສ ອນຕິຣິຕ຺ຕຕາ, ກາເລ ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປຐມປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ທຸຕິຍປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໔໓. ຉຏ຺ເຐ ‘‘ຠຸຕ຺ຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ມາຕິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຠຊນປຣິໂຍສາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ປວາຣິຕຕາ, ຕຖາສຎ຺ຎິຕາ, ອາສາທນາເປກ຺ຂຕາ, ອນຕິຣິຕ຺ເຕນ ອຠິຫຏປວາຣຓາ, ໂຠຊນປອໂຍສານນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ທຸຕິຍປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວິກາລໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໔໗. ສຕ຺ຕເມ ນຏານໍ ນາຏກາຕິ ນຏນາຏກາ, ສີຕາຫຣຓາທີນິ.

໒໔໘-໙. ຂາທນີເຍ ຂາທນີຍຕ຺ຖນ຺ຕິ ປູວາທິຂາທນີເຍ ວິຊ຺ຊມານຂາທນີຍກິຈ຺ຈໍ ຂາທນີເຍຫິ ກາຕພ຺ພໍ ຊິຆຈ຺ຉາຫຣຓສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປໂຍຊນໍ ເນວ ຜຣນ຺ຕິ ນ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ເທເສ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ເທເສ ອຸຏ຺ຐິຕຠູມິຣສາທິເຠເທນ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ອສາເຘນ຺ຕມ຺ປິ ວາ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສຸ ເຕສຸ ຊນປເທສູ’’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຊນປເທ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ເສສຊນປເທສຸປິ ວິກາເລ ນ ກປ຺ປຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ຑ ໓.໒໔໘-໒໔໙) ວທນ຺ຕິ. ປກຕິອາຫາຣວເສນາຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ຍາວກາລິເກຫິ ອໂຍຊິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຍາວ ອາຫາຣກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ. ສມ຺ໂມໂຫເຍວ ໂຫຕີຕິ ອເນກຕ຺ຖານໍ ນາມານໍ, ອປ຺ປສິທ຺ຘານຎ຺ຈ ສມ຺ຠວໂຕ ສມ຺ໂມໂຫ ເອວ ສິຍາ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ມຍມ຺ປິ ມູລກມູລາທີນໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣທສ຺ສເນນ ອທສ຺ສນໍ ກຣິມ຺ຫ ອຸປເທສໂຕວ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ.

ຍນ຺ຕິ ວຏ຺ຏກນ຺ທໍ. ມຸຬາລນ຺ຕິ ຖູລຕຣຸຓມູລເມວ, ຣຸກ຺ຂວລ຺ລິອາທີນໍ ມຕ຺ຖໂກຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຈ຺ຉິວາທີນໍ ອປຣິປກ຺ກາເນວ ຜລານິ ຍາວຊີວິການີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປຣິປກ຺ການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຣີຕກາທີນໍ ອຏ຺ຐີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ມິຎ຺ຊໍ ຍາວກາລິກນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ຫິງ຺ຄຸຣຸກ຺ຂໂຕ ປຄ຺ຆຣິຕນິຍ຺ຍາໂສ ຫິງ຺ຄຸ ນາມ. ຫິງ຺ຄຸຊຕຸອາທໂຍ ຈ ຫິງ຺ຄຸວິກຕິໂຍວ. ຕຕ຺ຖ ຫິງ຺ຄຸຊຕຸ ນາມ ຫິງ຺ຄຸຣຸກ຺ຂສ຺ສ ທຓ຺ຑປຕ຺ຕານິ ປຈິຕ຺ວາ ກຕນິຍ຺ຍາໂສ. ຫິງ຺ຄຸສິປາຏິກາ ນາມ ຫິງ຺ຄຸປຕ຺ຕານິ ປຈິຕ຺ວາ ກຕນິຍ຺ຍາໂສ. ອຎ຺ເຎນ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕກນ຺ຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ຕສິເລໂສ. ຕກປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສິເລໂສ. ຕກປຓ຺ຓິນ຺ຕິ ປລາເສ ຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກຕສິເລໂສ. ທຓ຺ຑໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສິເລໂສຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ວິກາລຕາ, ຍາວກາລິກຕາ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ວິກາລໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໕໒-໓. ອຏ຺ຐເມ ຕາທິສນ຺ຕິ ອສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ຍາວກາລິກໍ ວາ ຍາມກາລິກໍ ວາ…ເປ… ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍປເທຫິ ຍາວກາລິກເມວ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ນ ຍາມກາລິກໍ. ຕຖາປິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຍາມກາລິກໍ ຍາເມ ນິທຫິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິຘ ເຈວ –

‘‘ຍາມກາລິເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ…ເປ… ຍາວຊີວິກໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາເມ ກປ຺ປຕິ, ຍາມາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໕) –

ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຍາມກາລິກ’’ນ຺ຕິ ວຈນສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຈ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຎູຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ຍາມກາລິກໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກກຕໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໍ, ຆໍສນກິຣິຍາເປກ຺ຂາຍ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອງ຺ຄຸລິເລຂາ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ສິເນຫາຠາເວປິ ປຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຈ຺ຉວິຕາຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຍນ຺ຕິ ຍາວກາລິກໍ, ຍາມກາລິກຎ຺ຈ. ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວາຕິ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອທິນ຺ນໍ, ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຎ຺ຈ ຍາວກາລິກາທິວຕ຺ຖຸເມວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ນ ປນ ຕຄ຺ຄຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ. ນ ຫິ ວຕ຺ຖຸໍ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖຄຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນ ຈ ຕາທິສໍ ວຈນມຕ຺ຖິ. ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ສເຈ ປຕ຺ໂຕ ທຸທ຺ໂຘໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ນ ຫິ ໂຘວເນນ ອາມິສໍ ອປເນຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອເປກ຺ຂາ ວຕ຺ຕຕິ. ເຍນ ປຸນທິວເສ ຠຸຎ຺ຊໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຊເນຍ຺ຍ, ປຕ຺ເຕ ປນ ວຕ຺ຕມານາ ອເປກ຺ຂາ ຕຄ຺ຄຕິເກ ອາມິເສປິ ວຕ຺ຕຕິ ເອວນາມາຕິ ອາມິເສ ອນເປກ຺ຂຕາ ເອຕ຺ຖ ນ ລພ຺ຠຕິ, ຕໂຕ ອາມິເສ ອວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ປຸນທິວເສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຊເນຕີຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ມຕໍ ‘‘ຍທຄ຺ເຄເນຕ຺ຖ ອາມິສານເປກ຺ຂຕາ ນ ລພ຺ຠຕິ. ຕທຄ຺ເຄນ ປຏິຄ຺ຄຫຓານເປກ຺ຂາປິ ນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ສຕິ ຍຕ຺ຖ ອາມິສາເປກ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫຓາເປກ຺ຂາປິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ, ເອວຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ເຈຕມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນກາຣຓຕ຺ເຕນ ອຠິມຕໍ ສິຍາ, ອິທໍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ກຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຈີວຣາເປກ຺ຂາຍ ວຕ຺ຕມານາຍປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣນ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ວິຍ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຸປາເຍ ສຕິ ຄຓ຺ຐິກາຫຕປຕ຺ເຕສຸ ອວຏ຺ຏນຕາ ນາມ ນ ສິຍາຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ‘‘ຍໍ ປຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອທິນ຺ນມ຺ປິ ສເຈ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ນິຣເປກ຺ຂນິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ທຸຕິຍທິວເສ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ຑ ໓.໒໕໒-໒໕໓), ຕໍ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ.

ປກຕິອາມິເສຕິ ໂອທນາທິກປ຺ປິຍຍາວກາລິເກ. ທ຺ເວຕິ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາມກາລິກໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິເສນ ມຸເຂນ ຠຸຎ຺ຊໂຕ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ເອກໍ, ຍາມກາລິກສໍສຏ຺ຐຕາຍ ຍາວກາລິກຕ຺ຕຠຊເນນ ອນຕິຣິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ເອກນ຺ຕິ ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ວິກປ຺ປທ຺ວເຍຕິ ສາມິສນິຣາມິສປກ຺ຂທ຺ວເຍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈາຕິ ມນຸສ຺ສມໍເສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເສເສສຸ ທຸກ຺ກຏໍ. ຍາວກາລິກຍາມກາລິກຕາ, ສນ຺ນິຘິຠາໂວ, ຕສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໕໙. ນວເມ ປຓີຕສໍສຏ຺ຐານິ ໂຠຊນານິ ປຓີຕໂຠຊນານີຕິ ປາຬິຍໍ ປນ ໂຠຊນານິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາກຏານີຕິ ອທສ຺ສິຕານິ, ຕາທິເສຫິ ປຓີເຕຫິ ມິສ຺ສຕ຺ຕາ ປຓີຕໂຠຊນານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສໍ ປເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖິທໍ ສປ຺ປິ ນວນີຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສປ຺ປິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ສປ຺ປິນາ ສໍສຏ຺ຐໍ ຠຕ຺ຕໍ, ສປ຺ປິ ຈ ຠຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ສາລິຠຕ຺ຕໍ ວິຍ ສປ຺ປິຠຕ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸໍ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ເອວ ຫິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ປມາຓໍ.

ມູລນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິສງ຺ເກເຕນ ປາຈິຕ຺ຕິຍາຠາເວປິ ສູໂປທນທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ກປ຺ປິຍສປ຺ປິນາ, ອກປ຺ປິຍສປ຺ປິນາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍມໍສສຕ຺ຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໖໑. ມຫານາມສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ ອຸປຣິ ຈາຕຸມາສປຈ຺ຈຍປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທໍ (ປາຈິ. ໓໐໓ ອາທໂຍ). ອຄິລາໂນ ຫິ ອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕປິ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ, ເຠສຊ຺ຊປຣິຈ຺ເຉທໍ ວາ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆວເສນ ປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ເຕນ, ປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣປິ ນ ເຠສຊ຺ຊກຣຓີເຍນ ໂຣເຄນ ເຠສຊ຺ຊໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ເຕນ ຈ ສໂມ ໂຫຕີຕິ ‘‘ມຫານາມສິກ຺ຂາປເທນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຓີຕໂຠຊນຕາ, ອຄິລານຕາ, ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປຏິລາໂຠ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທນ຺ຕໂປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໖໓. ທສເມ ຆນພທ຺ໂຘຕິ ຆນມໍເສນ ສມ຺ພທ຺ໂຘ, ກຖິນສໍຫຕສຣີໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໖໔. ມຸຂທ຺ວາຣນ຺ຕິ ມຸຂໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ທ຺ວາຣໍ ມຸຂທ຺ວາຣໍ, ຄລນາຬິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຈ ນາສິກາຍ ປວິຏ຺ຐມ຺ປິ ມຸຂທ຺ວາຣໍ ປວິຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ, ມຸເຂ ປກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ຕຎ຺ຈ ອປ຺ປວິຏ຺ຐໍ. ອາຫາຣນ຺ຕິ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພໍ ກາລິກໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອຸທກໍ. ຕຎ຺ຫິ ເຠສຊ຺ຊສງ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ອກາລິກເມວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ເສວ ກາລິກຕ຺ຕາ. ອຸທເກ ຫິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕິ. ເຕເນວ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕາປິເຕນ ອຸທເກນ ຈິຣປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ຈ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ວຸຕ຺ເຖນ ຈ ສຫ ອາມິສໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາປິ ສາມປາກາທິໂທໂສ ນ ໂຫຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ຍາຄຸອຕ຺ຖາຍ…ເປ… ອຸທກໍ ຕາເປຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໕). ຠິກ຺ຂູ ປນ ເອຕໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຕທາ ນ ຊານິໍສຸ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມາ ອຕ຺ຖໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

໒໖໕. ຣຖເຣຓຸມ຺ປີຕິ ຣເຖ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອຸຏ຺ຐຫນເຣຓຸສທິສເຣຓຸໍ. ເຕນ ຕໂຕ ສຸຂຸມໍ ອາກາເສ ປຣິພ຺ຠມນກໍ ທິສ຺ສມານມ຺ປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອກລ຺ລໂກຕິ ຄິລາໂນ.

‘‘ຄເຫຕຸໍ ວາ…ເປ… ຕສ຺ສ ໂອຣິມນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອາກາເສ ອຸຊຸໍ ຐຕ຺ວາ ປເຣນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອາສນ຺ນງ຺ຄຠູຕປາທຕລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ຖປາໂສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ສີສນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂອຣິມນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສເຈ ຠິກ຺ຂຸ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອາສນສ຺ສ ປຈ຺ຉິມນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ອາສນ຺ນງ຺ຄສ຺ສ ປາຣິມນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ອາກາເສ ຐິຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ອາສນ຺ນງ຺ຄຠູຕປາທງ຺ຄຸລສ຺ສ ປາຣິມນ຺ຕຠູຕໂຕ ປຓ຺ຫິປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ທາຍກສ຺ສ ປນ ໂອຣິມນ຺ຕຠູຕໂຕ ປາທງ຺ຄຸລສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ຖປາໂສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ຠູມິຍໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸສ຺ສີເສ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສປິ ອາສນ຺ນສີສງ຺ຄສ຺ສ ປາຣິມນ຺ຕຠູຕໂຕ ຄີວນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ຫຕ຺ຖປາໂສ ມິນິຕພ຺ໂພ, ນ ປາທຕລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເອວໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທາເນປິ ຍຖານຸຣູປໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍໍ ອາສນ຺ນຕຣໍ ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຏິຄ຺ຄຫຓສຎ຺ຎາຍາຕິ ‘‘ມຎ຺ຈາທິນາ ປຏິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປາທິຕສຎ຺ຎາຍ. ອິມິນາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວາຈາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ, ປເທເສສຸ ວາ. ອສໍຫາຣິເມ ຜລເກຕິ ຖາມມຊ຺ຌິເມນ ປຸຣິເສນ ອສໍຫາຣິເຍ. ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຸຎ຺ຉິເຕປິ ຣຊນຈຸຓ຺ຓສງ຺ກາຍ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນາສຕິ. ຕໍ ປນາຕິ ປຕິຕຣຊໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຄຫິຕປິຓ຺ຑປາຕໍ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓາທິໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິປິ ວິນຍທຸກ຺ກຏປຣິຫາຣາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ຄຫິເຕປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ. ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ປຸຣິມາໂຠຄານຸຄຸຓຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈຣຸເກນາຕິ ຂຸທ຺ທກຠາຊເນນ. ອຠິຫຏຕ຺ຕາຕິ ທິຍ຺ຍມານກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຕ຺ວາ ອປນຍນກາເລ ປນ ຉາຣິກາ ວາ ພິນ຺ທູນິ ວາ ປຕນ຺ຕິ, ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ອຠິຫາຣສ຺ສ ວິຄຕຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ຍຖາ ນ ປຕຕິ, ຕຖາ ອປເນສ຺ສາມີຕິ ປຣິຫຣນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປກຕິສຎ຺ຎາຍ ອປເນນ຺ເຕ ອຠິຫາໂຣ ນ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ມຸຂວຏ຺ຏິຍາປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຠິຫຣິຍມານສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ອຸປຣິຠາເຄ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ຜຸສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ປາເທນ ເປລ຺ເລຕ຺ວາຕິ ‘‘ປາເທນ ປຏິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິສຎ຺ຎາຍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ວຈນມຕ຺ຕເມວາຕິ ປຏິພທ຺ຘປ຺ປຏິພທ຺ຘນ຺ຕິ ສທ຺ທມຕ຺ຕເມວ ນານໍ, ກາຍປຏິພທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວຈນໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເຕນ ອາຫຣາເປຕຸນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິກໍ ຄຕໍ, ຕໍ ອິຘ ອາເນຫີຕິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ເຕນ ອາຫຣາເປຕຸໍ ອິຕຣສ຺ສ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຕທເຫວ ສາມໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທເຫວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປນ ປຸນທິວສາທີສຸ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຂິຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຈຸຓ຺ເຓຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓາປຕ຺ຕິໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ນວສມຸຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕເນວ ອຸຈ຺ຉຸອາທີສຸ ອຠິນວລຄ຺ຄຕ຺ຕາ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ສນ຺ນິຘິໂທສາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓງ຺ເຄສຸ ປຎ຺ຈສຸປິ ສມິທ຺ເຘສຸ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ຄຫິຕເມວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ເພສຸ ເອວ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕເຕລາທິໍ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ເກສຎ຺ຈີຕິອາທີສຸ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຕ຺ຖຈິ ຐປິຍມານມ຺ປິ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ເອວ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕິ, ອຖ ໂຂ ຠາຊເນ ປຕິຕເມວ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ. ຠາຊນຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຸນທິວສຕ຺ຖາຍ ອເປກ຺ຂິຕເມວາຕິ ຕຄ຺ຄຕມ຺ປິ ອາມິສໍ ທຸທ຺ໂຘຕປຕ຺ຕຄຕໍ ວິຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ອາສງ຺ກາຍ ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອີທິເສສຸ ຫິ ຍຸຕ຺ຕິ ນ ຄເວສິຕພ຺ພາ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຕ຺ຕຄຕາ ຍາຄູ’’ຕິ ອິມິນາ ປຕ຺ຕມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ຜຸຏ຺ເຐປິ ກູເຏ ຍາຄຸ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາ, ອຸຄ຺ຄຫິຕາ ວາ ນ ໂຫຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນິຈ຺ຉາຍ ຜຸຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາໂຣເປຕີຕິ ຫຕ຺ຖໍ ຜຸສາເປຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫຓູປຄໍ ຠາຣໍ ນາມ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອຸກ຺ເຂປາຣຫໍ. ນ ປິທຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປນ ອິຕເຣນ ຫຕ຺ເຖນ ປິທຫໂຕ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມ຺ປິ ວາ ອຜຸສິຕ຺ວາ ອຸປຣິປິຘານໍ ປາເຕນ຺ຕສ຺ສ ນ ໂທໂສ.

ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຉາຍຕ຺ຖາຍ ອຸປຣິ ຘາຣຍມານາ ມຫາສາຂາ ເຍນ ເກນຈິ ຉິຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄຣຊໍ ມຸເຂ ປາເຕຍ຺ຍ ຈາຕິ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກຸຓ຺ຑເກຕິ ມຫາຆເຏ. ຕສ຺ມິມ຺ປີຕິ ຈາຏິຆເຏປິ. ຄາຫາເປຕ຺ວາຕິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາລິກໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ.

ທຸຕິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສາຕິ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຖາ’’ຕິ ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈ຺ຈຊາເປຕ຺ວາ ທຸຕິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເທຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ປຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕເນ. ກາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ‘‘ສາມເຓຣາ ອິໂຕ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວິຕກ຺ໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕຖາຕິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ປນ ຕາທິໂສ ວິຕກ຺ໂກ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ອປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາປິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ນິຈ຺ຈາເລຕຸນ຺ຕິ ຈາເລຕ຺ວາ ປາສາຓສກ຺ຂຣາທິອປນຍໍ ກາຕຸໍ. ອຸທ຺ຘນໍ ອາໂຣເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນຄ຺ຄິກໍ ອຸທ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘເນ ປຈ຺ຈມານສ຺ສ ອາລຸຬເນ ອຸປຣິ ອປກ຺ກຕຓ຺ຑຸລາ ເຫຏ຺ຐາ ປວິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາມໍປາກຎ຺ເຈວ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອາຘາຣເກ ປຕ຺ໂຕ ຐປິໂຕຕິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕາມິໂສ ປຕ຺ໂຕ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ຐປິໂຕ. ເອກຄ຺ຄຫເຓເນວາຕິ ສາມເຓຣານໍ ຄຫິຕສ຺ສ ປຸນ ອຈ຺ຉຑ຺ຑນວເສນ ຄຫເຓນ. ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຘູມວຏ຺ຏິຍາ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຕ຺ຕຸຄ຺ຄາໂຣຕິອາທິ ອພ຺ໂພຫາຣິກປ຺ປສງ຺ເຄນ ວິກາລໂຠຊນວິນິຈ຺ຉຍທສ຺ສນໍ. ສມຸທ຺ໂທທເກນາຕິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ. ຫິມກຣກາ ນາມ ກທາຈິ ວສ຺ໂສທເກນ ສຫ ປຕນກາ ປາສາຓເລຂາ ວິຍ ຆນີຠູຕອຸທກວິເສສາ, ເຕສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທກຄຕິກາ ເອວາ’’ຕິ. ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕາປຕ຺ຕີຫິ ອພ຺ໂພຫາຣິກມ຺ປິ ວິກາລໂຠຊນາປຕ຺ຕີຫິ ສພ຺ໂພຫາຣິກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ລຄ຺ຄຕີຕິ ມຸເຂ ຈ ຫຕ຺ເຖ ຈ ມຕ຺ຕິກາວຓ຺ຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ພຫລນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖມຸເຂສຸ ອລຄ຺ຄນກມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວາສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຣຓຸຂີຣາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອາກິຣຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜຣສສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຫາຠູເຕສູຕິ ປາຓສຣີຣສນ຺ນິສ຺ສິເຕສຸ ປຖວີອາທິມຫາຠູເຕສຸ. ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ, ປເຣສຎ຺ຈ ສຣີຣນິສ຺ສິຕໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອກປ຺ປິຍມໍສານຸໂລມຕາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິໍ ນ ຊເນຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຕຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໂຕ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕຕິ. ‘‘ຣຸກ຺ຂໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຕ຺ຕິກຕ຺ຖາຍ ປຖວິໍ ຂຓິຕຸໍ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ມູລປຓ຺ຓາທິວິສເຠສຊ຺ຊໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຉາຣິກໍ ອກຕ຺ວາປິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕາ, ອນນຸຎ຺ຎາຕຕາ, ຘູມາທິອພ຺ໂພຫາຣິກຕາຠາໂວ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ທນ຺ຕໂປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ໂຠຊນວຄ຺ໂຄ ຈຕຸຕ຺ໂຖ.

໕. ອເຈລກວຄ຺ໂຄ

໑. ອເຈລກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໗໓. ປຎ຺ຈມວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ມຍ຺ຫໍ ນາມາຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ຠູມິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍຕາ, ອນນຸຎ຺ຎາຕຕາ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍຕາ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓຕ຺ຖາຍ ສຫຕ຺ຖາ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາຊເນ ທານນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອເຈລກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຸຍ຺ໂຍຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໗໔. ທຸຕິເຍ ອນາຈາຣໍ ອາຈຣິຕຸກາມຕາ, ຕທຕ຺ຖເມວ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸຍ຺ໂຍຊນາ, ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອຸຍ຺ໂຍຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໘໑. ຕຕິເຍ ປາຬິຍໍ ຂຸທ຺ທເກ ຆເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທກໍ ຆຣໍ ນາມ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖໂຕ ອູນກວິຕ຺ຖາຣໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ປິຏ຺ຐສງ຺ຆາຏໂຕ ຫຕ຺ຖປາເສ ອວິຊຫິເຕປິ ປິຏ຺ຐິວໍສາຕິກ຺ກໂມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປິຏ຺ຐິວໍສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍຖາ ຕຖາ ວາ ກຕສ຺ສາຕິ ປິຏ຺ຐິວໍສໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວາ ອນາໂຣເປຕ຺ວາ ວາ ກຕສ຺ສ.

໒໘໓. ປາຬິຍໍ ວີຕຣາຄາຕິ ອປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຣາຄານໍ, ອນາຄາມີນຎ຺ຈ ສງ຺ຄໂຫ. ສຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກໍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຣາຄຊາຍມ຺ປຕິການໍ ສນ຺ນິຫິຕຕາ, ສຍນິຆຣຕາ, ທຸຕິຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠາໂວ, ອນຸປຂຊ຺ຊ ນິສີທນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ສໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໘໔-໒໘໙. ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມານິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ.

໖. ຈາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໙໘. ຉຏ຺ເຐ ‘‘ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຍ ອປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ສເຈປິ ປກຕິວຈນສ຺ສ ສວນູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຐິໂຕ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ອປິ ຈ…ເປ… ຍໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ.

໓໐໒. ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາຣາມາທີນຎ຺ເຎວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຫາຣໂຕ ຄາມວີຖິໍ ອນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓໍ ວິນາ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາປິ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ນ ປນ ຆຣູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ເສວ.

ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ຆຣູປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ປຐມໍ ປາທໍ ອຸມ຺ມາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຄາເມ ປວິຏ຺ຐໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຆຣູປຈາຣໍ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາ ວີຖິມຊ຺ເຌເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຆຣທ຺ວາຣາຠິມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ວີຖິຍໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຆຣູປຈາຣຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ຍານິ ກຸລານິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄໂຕ, ເຕສໍ ຄຓນາຍາ’’ຕິ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ນິມນ຺ຕນສາທິຍນໍ, ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉນາ, ຠຕ຺ຕິຍຆຣໂຕ ອຎ຺ຎຆຣູປສງ຺ກມນໍ, ມຊ຺ຌນ຺ຫິການຕິກ຺ກໂມ, ສມຍາປທານໍ ອຠາໂວຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ຈາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ມຫານາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໐໓. ສຕ຺ຕເມ ມຫານາໂມຕິ ສຸກ຺ໂກທນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ສຕ຺ຖຸ ຈ ເຊຏ຺ຐຠາຕາ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອມິໂຕທນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ, ນນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ສຸທ຺ໂຘທນສ຺ເສວ.

໓໐໕. ປາຬິຍໍ ກາລໍ ອາຫຣິສ຺ສຖາຕິ ອຊ຺ຊຕນໍ ກາລໍ ວີຕິນາເມສ຺ສຖ, ສ຺ເວ ເຠສຊ຺ຊໍ ຫຣິສ຺ສຖາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປວາຣຓາ ເຠສຊ຺ຊປຣິຍນ຺ຕາ ຈ ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາເສ ນິຍມິຕເມວ ເຠສຊ຺ຊໍ ນິຍມິຕກາລນ຺ຕເຣເຍວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ຕໂຕ ພຫິ. ອິຕຣຖາ ວິສຸໍ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສປຣິຍນ຺ຕາ ສງ຺ຆປວາຣຓາ, ຕທຸຕ຺ຕຣິ ເຠສຊ຺ຊວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອຄິລານຕາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ມຫານາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕເສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໑໕. ອຏ຺ຐເມ ເອກເມກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວງ຺ຄິນີປິ ຕິວງ຺ຄິນີປິ ເສນາ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕຈຕຸຣງ຺ຄເສນາທສ຺ສນາຍ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈຍາທິໍ ວິນາ ຄມນໍ, ອນນຸຎ຺ຎາໂຕກາເສ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕເສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ເສນາວາສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໑໙. ນວເມ ເສນາຍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄໂມ, ອຄິລານຕາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ເສນາວາສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອຸຍ຺ໂຍຘິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໒໒. ທສເມ ປາຬິຍໍ ກຕິ ເຕ ລກ຺ຂານິ ລທ຺ຘານີຕິ ກິຕ຺ຕກາ ຕຍາ ລທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຍ຺ໂຍຘິກາທິທສ຺ສນາຍ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈຍໍ ວິນາ ຄມນໍ, ອນນຸຎ຺ຎາໂຕກາເສ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ອຸຍ຺ໂຍຘິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ອເຈລກວຄ຺ໂຄ ປຎ຺ຈໂມ.

໖. ສຸຣາປານວຄ຺ໂຄ

໑. ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໒໘. ຉຏ຺ຐວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ປາຬິຍໍ ກິຓ຺ຓປກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ປິຏ຺ຐປູວາທິໍ ອປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກິຓ຺ຓສງ຺ຂາຕໍ ຘຎ຺ຎງ຺ກຸຣາທິສຸຣາພີຊໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕາ. ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ສາສປາທິອເນກສມ຺ຠາເຣຫິ ສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ.

ມຘຸກຕາລນາຬິເກຣາທິປຸປ຺ຜາທິຣໂສ ຈິຣປຣິວາສິໂຕ ປຸປ຺ຜາສໂວ ນາມ. ຕຖາ ປນສາທິ ຜລາສໂວ. ມຸທ຺ທິກຣໂສ ມຘ຺ວາສໂວ. ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ຄຸຬາສໂວ. ຕິຜລຕິກຏຸກາທິນານາສມ຺ຠາຣານໍ ຣໂສ ຈິຣປຣິວາສິໂຕ ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ປິຏ຺ຐາທີນໍ ມຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ.

໓໒໙. ໂລຓໂສວີຣກໍ ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອເນເກຫິ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣຫິ ອຠິສງ຺ຂໂຕ ເຠສຊ຺ຊວິເສໂສ. ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທານໍ ອຈິຕ຺ຕກໂລກວຊ຺ເຊສຸ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍາວາຕິ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິປິ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ເຕຫິ ອສາຘາຣຓວຕ຺ຖຸວິເສສສິທ຺ຘາຍ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາຍ ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊຕາທິວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸເມວ ‘‘ວຕ຺ຖຸອຊານນຕາຍ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາຍໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວິຣທ຺ຘຏ຺ຐານວິໂສຘນວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ມຊ຺ຊຠາໂວ, ຕສ຺ສ ປານຎ຺ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອງ຺ຄຸລິປໂຕທກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໓໐. ທຸຕິເຍ ຫສາຘິປ຺ປາຍຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກາເຍນ ກາຍາມສນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ອງ຺ຄຸລິປໂຕທກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຫສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໓໘. ຕຕິເຍ ປາຬິຍໍ ຫສຘມ຺ເມ ຫສຘມ຺ມສຎ຺ຎີຕິອາທີສຸ ອຸປ຺ລວາທິມຕ຺ຕໍ ກິໍ ຫສຘມ຺ໂມ ໂຫຕີຕິ ຄຫຓວເສນ ສຕິ ກຣຓີເຍ ກຣິຍມານໍ ຫສຘມ຺ມໍ ຫສຘມ຺ໂມຕິ ຄຫຓວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸສ຺ສາເຣນ຺ໂຕຕິ ອຸທເກ ຐິຕໍ ນາວໍ ຕີເຣ ອາໂຣເປນ຺ໂຕ.

ປຕນຸປ຺ປຕນວາເຣສູຕິ ອຸທກສ຺ສ ອຸປຣິຕເລ ມຓ຺ຑູກຄຕິຍາ ປຕນຸປ຺ປຕນວເສນ ຄມນຕ຺ຖໍ ຂິຕ຺ຕາຍ ເອກິສ຺ສາ ກຖລາຍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທກສ຺ສ ອຸປຣິໂຄປ຺ຜກຕາ, ຫສາຘິປ຺ປາເຍນ ກີຬນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ຫສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອນາທຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໔໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ມຫາປເທສາ. ອຏ຺ຐກຖາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວຈນໍ, ອນາທຣິຍກຣຓນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ອນາທຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຠິໍສາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໔໕. ປຎ຺ຈເມ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ຕສ຺ສ ທສ຺ສນສວນວິສເຍ ຠິໍສາເປຕຸກາມຕາຍ ວາຍມນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ຠິໍສາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ໂຊຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໕໔. ຉຏ຺ເຐ ອລາຕໍ ປຕິຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິກປາລໂຕ ພຫິ ປຕິຕໍ. ວິຊ຺ຌາຕນ຺ຕິ ວິຊ຺ຌາຕໍ ອລາຕໍ ກປາລຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຊາເລນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຕຖາ ເກວລໍ ອິນ຺ຘນໍ ປາເຕນ຺ຕສ຺ສປິ ວິຊ຺ຌາຕໍ ກປາລຄ຺ຄິໍ ມຸຂວາຕາທິນາ ອຸຊ຺ຊາເລນ຺ຕສ຺ສປິ. ຄິລານຕາທິກາຣຓາຠາໂວ, ວິສິພ຺ເພຕຸກາມຕາ, ສມາທຫນນ຺ຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ໂຊຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ນຫານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໕໗. ສຕ຺ຕເມ ປາຬິຍໍ ນຄເຣ ຖກິເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຣຎ຺ຎາ ຈິຣໍ ນຫາຍິຕຸກາເມນ ‘‘ອຫໍ ພຫິ ອຸຍ຺ຍາເນ ກຕາຣກ຺ໂຂ ວສິສ຺ສາມິ, ນຄຣໍ ຖເກຕ຺ວາ ໂຄເປຖາ’’ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ເຕ ຖກິໍສູຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອສມ຺ຠິນ຺ເນນາຕິ ອນຏ຺ເຐນ, ຕໍ ທິວສໍ ປຸນ ອຄ຺ຄຫິຕາລງ຺ກາເຣນ ປພຸທ຺ຘມຕ຺ເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຊ຺ຌິມເທເສ ອູນກທ຺ຘມາສນຫານໍ, ສມຍາທີນໍ ອຠາໂວຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ນຫານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ທຸພ຺ພຓ຺ຓກຣຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໖໘. ອຏ຺ຐເມ ປຏິລທ຺ຘນວຈີວເຣນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ອກຕກປ຺ປໍ ກຕິປາຫໍ ນິວາສນຕ຺ຖາຍ ຕາວກາລິກວເສນ ລທ຺ຘມ຺ປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໓໖໙. ‘‘ນວໍ ນາມ ອກຕກປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກປ຺ປພິນ຺ທຸໍ ທຕ຺ວາ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ຈີວຣໍ, ເຕນ ວາ, ຕໂຕ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ ທິນ຺ນມ຺ປິ ກຕກປ຺ປເມວ ນວໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ນິວາເສຕຸໍ ວາ ປາຣຸປິຕຸໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອໍສພທ຺ຘກາສາວມ຺ປິ ປາຣຸປິຕພ຺ພໂຕ ກປ຺ປໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈມ຺ມກາຣນີລໍ ນາມ ຈມ຺ມໍ ນີລວຓ຺ຓໍ ກາຕຸໍ ໂຍຊິຍມານໍ ນີລໍ. ປກຕິນີລເມວາຕິ ເກຈິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຈີວຣສ຺ສ ອກຕກປ຺ປຕາ, ອນຏ຺ຐຈີວຣາທິຕາ, ນິວາສນາທິຕາຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ທຸພ຺ພຓ຺ຓກຣຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ວິກປ຺ປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໗໔. ນວເມ ເຍນາຕິ ເຍນ ສທ຺ຘິໍ, ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາມໍ ວິກປ຺ປິຕສ຺ສ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ, ວິກປ຺ປນຸປຄຈີວຣຕາ, ອວິສ຺ສາເສນ ປຣິໂຠໂຄຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ວິກປ຺ປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຈີວຣອປນິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໗໘. ທສເມ ປາຬິຍໍ ອນ຺ຕມໂສ ຫສາເປກ຺ໂຂປີຕິ ອປິ-ສທ຺ເທນ ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ໂກເຘນ ທຸກ຺ຂາເປຕຸກາມໍ, ອວຓ຺ຓໍ ປກາເສຕຸກາມຎ຺ຈ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ເຕເນວ ‘‘ຕິເວທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຕ຺ຕາທີນໍ ອປນິຘານໍ, ວິເຫເສຕຸກາມຕາທີຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ຈີວຣອປນິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ສຸຣາປານວຄ຺ໂຄ ຉຏ຺ໂຐ.

໗. ສປ຺ປາຓກວຄ຺ໂຄ

໑. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈປາຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໘໒. ສຕ຺ຕມສ຺ສ ປຐເມ ອຸສຸໍ ສຣໍ ອສຕິ ຂິປຕີຕິ ອິສ຺ສາໂສ. ນ ເຫຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ຊີວິຕໍ ນາມ ວິສຸໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປາເຓຕິ ສຕ຺ເຕ. ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ປາຓການໍ ວິເຫສາປິ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂອຕາປນສມ຺ມຊ຺ຊນາທິວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ສຎ຺ຈິຈ຺ຈປາຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໘໗. ທຸຕິເຍ ອຸທກສຓ຺ຐານກປ຺ປເທເສຕິ ກທ຺ທມປາສາຓາທິຠູມິຍໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອາສິຕ຺ເຕ ກປ຺ປິຍອຸທເກ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອຸກ຺ໂກຏນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໙໒. ຕຕິເຍ ‘‘ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ອຘິກຣຓໍ ສງ຺ຆກມ຺ເມນ ນິຫຕໍ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸເຂ ເອວ ອຸກ຺ໂກເຏນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ປຣມ຺ມຸເຂ ປນ ທຸກ຺ກຏເມວ.

໓໙໕. ‘‘ຘມ຺ມກມ຺ເມ ອຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎີ ອຸກ຺ໂກເຏຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາທຣິຍຕາທິ ວິຍ ອຸກ຺ໂກຏນໍ ສຍໍ ອກຸສລໍ ນ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎາຍ, ປນ ວິມຕິຍາ ຈ ອຸກ຺ໂກຏເນເນວ ອກຸສລໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຘມ຺ມໍ ນິຫຕຕາ, ຊານນາ, ອຸກ຺ໂກຏນາຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອຸກ຺ໂກຏນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໙໙. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປປກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖຸປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອາປນ຺ນປຸຄ຺ຄໂລ. ຉາເທຕຸກາມຕາຍ ຫິ ສຕິ ເອວ ອວສ຺ສໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອາໂຣຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຖຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈ ອາໂຣຈນາ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ປຏິຈ຺ຉາທນເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂກຏິ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕີຕິ ຉາເທສ຺ສາມີຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ສຕິປິ ປຸຄ຺ຄລປຣມ຺ປຣາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ອາປຕ຺ຕິໂກຏິ ຉິຊ຺ຊຕິ.

໔໐໐. ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ຈ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ ອຍໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລອຊ຺ຌາຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ອິທໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ…ເປ… ອາທິໂຕ ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລ ນາມ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ, ເສສານິ ອທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລ. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິກາຍສໍສຄ຺ຄທຸຏ຺ຐຸລ຺ລອຕ຺ຕກາມາ ປນສ຺ສ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໘໒) ອິມິນາ ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ປຸຄ຺ຄລເປເມນ ຉາທຍໂຕ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອຎ຺ເຎ ຄຣຫິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຠຍວເສນ ຉາທນກ຺ຂເຓ ປຏິໂຆວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂເວທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາປຕ຺ຕິຊານນໍ, ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸກາມຕາຍ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອູນວີສຕິວສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໐໒. ປຎ຺ຈເມ ຣູປສິປ຺ປນ຺ຕິ ເຫຣຎ຺ຎິກສິປ຺ປໍ. ຄພ຺ເຠ ສຍິຕກາເລນ ສທ຺ຘິໍ ວີສຕິມໍ ວສ຺ສໍ ປຣິປຸຓ຺ຓມສ຺ສາຕິ ຄພ຺ຠວີໂສ.

໔໐໔. ນິກ຺ຂມນີຍປຸຓ຺ຓມາສີຕິ ສາວຓມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມິຍາ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມິຍາ ອນນ຺ຕຣປຸຓ຺ຓມີ. ປາຏິປທທິວເສຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ. ທ຺ວາທສ ມາເສ ມາຕຸ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ວສິຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ຊາຕໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕິໍສ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິໂວ ມາໂສ, ທ຺ວາທສມາສິໂກ ສໍວຈ຺ຉໂຣ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໗໑; ໘.໔໓; ວິຠ. ໑໐໒໓) ວຈນໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວສ຺ສໍ ອຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ວສ຺ສໍ ອຸທ຺ຘໍ ກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ‘‘ເອກມາສໍ ອຘິກມາໂສ’’ຕິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ຕຕິໂຍ ຕຕິໂຍ ສໍວຈ຺ຉໂຣ ເຕຣສມາສິໂກ ໂຫຕິ. ເຕ ທ຺ເວ ມາເສ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ນິກ຺ຂມນີຍປຸຓ຺ຓມາສໂຕ ຍາວ ຊາຕທິວສຠູຕາ ມຫາປວາຣຓາ. ຕາວ ເຍ ທ຺ເວ ມາສາ ອນາຄຕາ, ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຘິກມາສໂຕ ລທ຺ເຘ ທ຺ເວ ມາເສ ຄເຫຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ປວາເຣຕ຺ວາ ວີສຕິວສ຺ໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ເອກອຘິກມາເສ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ວີສຕິຍາ ວສ຺ເສສຸປິ ຈາຕຸທ຺ທສີອຕ຺ຖາຍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ປຣິຫາປເນນ ສພ຺ພທາ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວາເຣຕ຺ວາ ວີສຕິວສ຺ໂສ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ມຫາປວາຣຓາທິວເສ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຄພ຺ຠວສ຺ເສນ ສຫ ວີສຕິວສ຺ໂສ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຄພ຺ຠມາສາປິ ຄຓນູປຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ. ເອກວີສຕິວສ຺ໂສຕິ ຊາຕິຍາ ວີສຕິວສ຺ສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໐໖. ອຎ຺ຎໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ອາຈຣິໂຍ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ. ໂສປີຕິ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ໂຕປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ. ອູນວີສຕິວສ຺ສຕາ, ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາທນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ອູນວີສຕິວສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໐໙. ຉຏ຺ເຐ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖຠາໂວ, ຎຕ຺ວາ ສໍວິຘານໍ, ອວິສງ຺ເກເຕນ ຄມນນ຺ຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໑໒. ສຕ຺ຕມໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໘. ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໑໗. ອຏ຺ຐເມ ອນ຺ຕຣາຍນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣາ ເວມຊ຺ເຌ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອນຕ຺ໂຖ. ອານນ຺ຕຣິຍຘມ຺ມາຕິ ອນນ຺ຕເຣ ຠເວ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕເນ ນິຍຸຕ຺ຕາ ເຈຕນາທິຘມ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ສຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂຸນິທູສນກມ຺ມສ຺ສ ອານນ຺ຕຣິຍຕ຺ຕາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍສາວິກາສຸ, ປນ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນຠູຕາຍ ຈ ພລກ຺ກາເຣນ ທູເສນ຺ຕສ຺ສ ອານນ຺ຕຣິຍສອສເມວ. ໂມກ຺ຂນ຺ຕຣາຍິກຕາ ປນ ໂລລາຍປິ ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸນິຍາ ທູສກສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອນິວຕ຺ຕນກາ ອເຫຕຸກອກິຣິຍນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິໂຍວ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຘມ຺ມາ. ປຓ຺ຑກາທີນໍ ຄຫຓໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພາປິ ທຸເຫຕຸກາເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິໂຍ ວິປາກນ຺ຕຣາຍິກາວ ທຸເຫຕຸການມ຺ປິ ມຄ຺ຄານຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ.

ອຍນ຺ຕິ ອຣິຏ຺ໂຐ. ຣເສນ ຣສນ຺ຕິ ອນວຊ຺ເຊນ ປຈ຺ຈຍປຣິຠຸຎ຺ຊນຣເສນ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓປອໂຠຄຣສໍ ສມາເນຕ຺ວາ. ອຸປເນນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ຆເຏນ຺ໂຕ ວິຍ, ໂສ ເອວ ວາ ປາໂຐ.

ອຏ຺ຐິກງ຺ກລູປມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐິ ເອວ ນິມ຺ມໍສຕາຍ ກງ຺ກລນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປລິຠຎ຺ຊນຏ຺ເຐນາຕິ ອວສ຺ສໍ ປຕນຏ຺ເຐນ. ອຘິກຸຏ຺ຏນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕິ ວິຍ ກຸຏ຺ຏນຏ຺ເຐນ. ປາຬິຍໍ ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ…ເປ… ນາລໍ ອນ຺ຕຣາຍາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸອນຸຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນປິ ອາກາເຣນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ວິປຣີຕໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ປເຣຫິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂວຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ຕທນຸຄຸຓໍ ສມນຸຠາສນກມ຺ມວາຈໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາໂຣເປຕຸໍ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສນາທີສຸ ຕີສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຠິຣຸຈິຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມໍ ກາຕຸຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕິ. ສມນຸຠາສນໍ ອກຕ຺ວາປິ ‘‘ມາຍສ຺ມາ ເອວໍ ອວຈາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ລທ຺ຘິຍາ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນປຈ຺ຈຍາຍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິຍາປິ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມໍ ກາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏເຕວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຘມ຺ມກມ຺ມຕາ, ສມນຸຠາສນາຍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສມ຺ໂຠຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໒໔. ນວເມ ‘‘ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອໂນສາຣິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຣິຏ຺ຐສ຺ສ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໔໒໕. ປາຬິຍໍ ‘‘ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນານູປຈາເຣປິ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ນິປຊ຺ຊເນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອຣຫໂຕປິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕການມ຺ປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ອກຕານຸຘມ຺ມຕາ, ຎຕ຺ວາ ສມ຺ໂຠຄາທິກຣຓນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສມ຺ໂຠຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ກຓ຺ຏກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໒໘. ທສເມ ປິເຣຕິ ສມ຺ໂພຘນຕ຺ເຖ ນິປາຕປທໍ. ເສສໍ ອນນ຺ຕຣສິກ຺ຂາປທທ຺ວເຍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ກຓ຺ຏກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ສປ຺ປາຓກວຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕໂມ.

໘. ສຫຘມ຺ມິກວຄ຺ໂຄ

໑. ສຫຘມ຺ມິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໓໔. ອຏ຺ຐມວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວຈນໍ, ອສິກ຺ຂິຕຸກາມສ຺ສ ເລເສນ ເອວໍ ວຈນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ສຫຘມ຺ມິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ວິເລຂນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໓໘. ທຸຕິເຍ ອລຊ຺ຊິຕາຕິ ອລຊ຺ຊິຕາຍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິອາທິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ເຎວ ວຸຕ຺ຕໍ ອລຊ຺ຊິລກ຺ຂຓໍ, ສາມເຓຣາທີນໍ, ປນ ຄຫຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສາຘາຣຓວເສນ ຍຖາສກໍ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມນປຏິຄູຫນາທິໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ລຊ຺ຊິລກ຺ຂເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ໂຕ, ກປ຺ປິເຍ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາຍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ຕງ຺ຂຓິກາຍ ອລຊ຺ຊິຕາຍ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຖາປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາທິເຠເທ ວິສຸໍ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ທສວຕ຺ຖຸທີປກາ. ປຣູປຫາຣອຎ຺ຎາຓກງ຺ຂາປຣວິຕາຣຓາທິວາທາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຏິຊານນ຺ຕານໍ ກຸຫການໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມາຣກາຍິກາ ເທວຕາ ອສຸຈິໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕີ’’ຕິຄາຫິໂນ ປຣູປຫາຣວາທາ ນາມ. ອຣຫໂຕ ສພ຺ເພສໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທີນໍ ນາມາທິອຊານເນ ອຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານຠາເວນ ກງ຺ຂາ, ປຣໂຕ ສຸຕ຺ວາ ນາມາທິຊານເນນ ປຣວິຕາຣໂຓ ອຕ຺ຖີຕິວາທິໂນ ອຎ຺ຎາຓວາທາ, ກງ຺ຂາວາທາ, ປຣວິຕາຣຓວາທາ ຈ ເຕສໍ, ມຫາສງ຺ຆິກາທີນຎ຺ຈ ວິຠາໂຄ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣເຓ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ຈ ຜລານິ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ກາເຣນ ອຠິຎ຺ຎາປຏິສມ຺ຠິທາປິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກຈີຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘຣາ ຘມ຺ມກຖິກາ. ປຸນ ເກຈີຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຘຣາ ປໍສຸກູລິກຕ຺ເຖຣາ. ອິຕເຣ ປນາຕິອາທີສຸ ອຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຘມ຺ມກຖິກຕ຺ເຖຣາ ປນ ປໍສຸກູລິກຕ຺ເຖເຣຫິ ອາຠຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ –

‘‘ຍາວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ວິນໂຍ ຍາວ ທິປ຺ປຕິ;

ຕາວ ທກ຺ຂນ຺ຕິ ອາໂລກໍ, ສູຣິເຍ ອພ຺ຠຸຏ຺ຐິເຕ ຍຖາ.

‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ອສນ຺ເຕສຸ, ປມຸຏ຺ເຐ ວິນຍມ຺ຫິ ຈ;

ຕໂມ ຠວິສ຺ສຕິ ໂລເກ, ສູຣິເຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ຍຖາ.

‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຣກ຺ຂິເຕ ສນ຺ເຕ, ປຏິປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ຣກ຺ຂິຕາ;

ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ ຘີໂຣ, ໂຍຄກ຺ເຂມາ ນ ຘໍສຕີ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໓໐) –

ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນວ ວາທໍ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ຕາ ປາຣາຊິການາປຊ຺ຊນວເສນ ຐິຕາ ປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຄຫິຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິເຍວ ມູລນ຺ຕິ ອາຫໍສູຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ຣກ຺ຂຓກາ…ເປ… ສາສນໍ ວຸຑ຺ຒິໍ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ ຄມຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອເຕນ ຈ ປຣິກ຺ຂີເຓ ກາເລ ລຊ຺ຊິຄຓໍ ອລຠນ຺ເຕນ ວິນຍຘເຣນ ອລຊ຺ຊິໂນປິ ປກຕຕ຺ເຕ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຕຫິ ສຫ ຘມ຺ມາມິສສມ຺ໂຠຄໍ ສໍວາສໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ພຫູ ກຸລປຸຕ຺ເຕ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄຣຫິຕຸກາມຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິກ຺ຂາປທວິວຓ຺ຓນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ວິເລຂນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ໂມຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໔໔. ຕຕິເຍ ປາຬິຍໍ ໂກ ປນ ວາໂທ ຠິຍ຺ໂຍຕິ ເຕຫິ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ທິຏ຺ຐທ຺ວຕ຺ຕິວາຣໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ ປນ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຸທ຺ທິສິຍມາເນ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ນິສິນ຺ນປຸພ຺ພຕາ ອຕ຺ຖິ ເຈ, ຕຕ຺ຖ ກິເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອາປຕ຺ຕິໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖິ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຎ຺ຈ ຍຖາຘມ຺ໂມ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ຕນ຺ຕິ ກາຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ຐິໂຕ, ຕຖາ ຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂມຫາໂຣປນໍ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສຸຕຠາໂວ, ໂມເຫຕຸກາມສ຺ສ ໂມຫນນ຺ຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ໂມຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໑. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປາຬິຍໍ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາສາຓາທິນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປຫາໂຣປິ ສງ຺ຄຫິໂຕ.

໔໕໒. ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເມຖຸນຣາເຄນ ປນ ປຫາຣໂຕ ປຸຣິສາທີສຸ ທຸກ຺ກຏເມວ. ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາເຍນ ທຓ຺ຑໂກຏິຍາ ສປ຺ປາທິໍ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ມຓ຺ຑູກາທິໍ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ. ກຸປິຕຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາເຍນ ປຫາໂຣຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ປຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຕລສຕ຺ຕິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໗. ປຎ຺ຈເມ ນ ປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິມິທໍ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຫາຣປຈ຺ຈຍາ, ອຸທາຫຸ ອຸຄ຺ຄິຣຓປຈ຺ຈຍາຕິ? ອຸຄ຺ຄິຣຓປຈ຺ຈຍາວ, ນ ປຫາຣປຈ຺ຈຍາ. ນ ຫິ ປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ອສຕິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ກາຈິ ອາປຕ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕາ, ອຸຄ຺ຄິຣຓສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ອສຓ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນ ຊາຕໍ, ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ກຕປໂຍຄຕ຺ຕາ ຈ ເອຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິ ນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໔໕໘. ປຸພ຺ເພຕິ ອນນ຺ຕຣສິກ຺ຂາປເທ. ເສສໍ ອນນ຺ຕຣສທິສເມວ.

ຕລສຕ຺ຕິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອມູລກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໙. ຉຏ຺ເຐ ‘‘ອຕ຺ຕປຣິຕ຺ຕາຓໍ ກໂຣນ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ນ ຈ ເວຣມູລິກາ ອນຸທ຺ຘໍສນາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸທ຺ຘໍສນກ຺ຂເຓ ປນ ໂກປຈິຕ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕເນວ ‘‘ທຸກ຺ຂເວທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອມູລກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປາທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໖໔. ສຕ຺ຕເມ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຜາສຸກາມຕາ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປາທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຸປສ຺ສຸຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໗໑. ອຏ຺ຐເມ ສຸຍ຺ຍຕີຕິ ສຸຕິ, ວຈນໍ. ຕສ຺ສາ ສມີປໍ ອຸປສ຺ສຸຕິ. ສຸຍ຺ຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຸຕີຕິ ເອວຎ຺ຫິ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ສວນຏ຺ຐານສມີເປ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອສ຺ສວນຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອຸປສ຺ສຸຕິ-ສທ຺ທສ຺ເສວ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຸຕິ-ສທ຺ທມຕ຺ຕສ຺ສ.

໔໗໓. ເອກປຣິຈ຺ເຉທານີຕິ ກທາຈິ ອກິຣິຍໂຕ, ກທາຈິ ກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐານສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ໂຈທນາຘິປ຺ປາໂຍ, ສວນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ອຸປສ຺ສຸຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຂິຍ຺ຍນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໗໔. ນວເມ ຘມ຺ມກມ຺ມຕາ, ຊານນໍ, ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ຂິຍ຺ຍນນ຺ຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຂິຍ຺ຍນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປກ຺ກມນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໘໑. ທສເມ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາຍ ຘມ຺ມິກຕາ, ຕໍ ຎຕ຺ວາ ກມ຺ມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກສີມຏ຺ຐສ຺ສ ສມານສໍວາສິກສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສວິຊຫນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ປກ຺ກມນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ທຸພ຺ພລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໘໔. ເອກາທສເມ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ເມນ ລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິຕາ, ສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ຂິຍ຺ຍິຕຸກາມຕາຍ ຂິຍ຺ຍນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ທຸພ຺ພລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໘໙. ທ຺ວາທສມໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ສຫຘມ຺ມິກວຄ຺ໂຄ ອຏ຺ຐໂມ.

໙. ຣາຊວຄ຺ໂຄ

໑. ອນ຺ເຕປຸຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໙໙. ນວມວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ປາຬິຍໍ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຫຓີຕິ ຄພ຺ຠາສຍສຎ຺ຎິໂຕ ມາຕຸ ກຸຈ຺ຉິປ຺ປເທໂສ, ປຸຣິສນ຺ຕຣສຸກ຺ກາສມ຺ຜຸຏ຺ຐຕາຍ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ. ອຠິສິຕ຺ຕຂຕ຺ຕິຍຕາ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຍນິຆຣໂຕ ອນິກ຺ຂນ຺ຕຕາ, ອປ຺ປຏິສໍວິທິຕສ຺ສ ອິນ຺ທຂີລາຕິກ຺ກໂມຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອນ຺ເຕປຸຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຣຕນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐໖. ທຸຕິເຍ ອາວສຖສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕອາຣາເມ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ອາວສໂຖ ນາມ. ຉນ຺ເທນປິ ຠເຍນປີຕິ ວຑ຺ຒກິອາທີສຸ ຉນ຺ເທນ, ຣາຊວລ຺ລເຠສຸ ຠເຍນ. ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ເສປິ ຊາເຕ…ເປ… ອາສງ຺ກນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິມ຺ມນຸສ຺ສຏ຺ຐາເນ ປຈ຺ຉາ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ເສ ຊາເຕປິ ວິສຣິຕ຺ວາ ຄມນກາເລ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕເມວ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາສງ຺ກນ຺ຕິ. ປຕິຣູປໍ ນາມ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑ ສຍໍ ປໍສຸກູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑ ປຕິຣູປານໍ ອຸປາສກາທີນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຈຕິຍາທິປຸຎ຺ເຎ ນິໂຍຊນໍ ວາ ທາເປຕ຺ວາ ນິຣເປກ຺ຂຄມນໍ ວາ. ສມາທເປຕ຺ວາຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ. ປຣສນ຺ຕກຕາ, ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫປໍສຸກູລສຎ຺ຎານໍ ອຠາໂວ, ອນນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາ ອຸຄ຺ຄຫຓາທິ ຈາຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຣຕນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ວິກາລຄາມປ຺ປວິສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐໘. ຕຕິເຍ ປາຬິຍໍ ຠຍກຖນ຺ຕິ ຣາຊໂຈຣາທິຠຍໍ ວາ ໂຣຄາມນຸສ຺ສທຸພ຺ຠິກ຺ຂກນ຺ຕາຣາທິຠຍໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕໍ. ວິສິຂາກຖນ຺ຕິ ສຸນິວິຏ຺ຐາທິວີຖິກຖໍ. ກຸມ຺ຠຏ຺ຐານກຖນ຺ຕິ ອຸທກຕິຕ຺ຖກຖໍ, ກຸມ຺ຠທາສີກຖໍ ວາ. ປຸພ຺ພເປຕກຖນ຺ຕິ ອຕີຕຎາຕິກຖໍ. ນານຕ຺ຕກຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຫິ, ວກ຺ຂມານາຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕໍ ນານາສຠາວໍ ນິຣຕ຺ຖກກຖໍ. ໂລກກ຺ຂາຍິກນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ໂລໂກ ເກນ ນິມ຺ມິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ໂລກສຠາວກ຺ຂານວເສນ ປວຕ຺ຕນກຖາ. ເອວໍ ສມຸທ຺ທກ຺ຂາຍິກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຕິ ຠໂວ ອິຕິ ອຠໂວຕິ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ນິຣຕ຺ຖກກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕກຖາ ອິຕິຠວາຠວກຖາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຠໂວ ສສ຺ສຕໍ, ວຸຑ຺ຒິ, ກາມສຸຂຎ຺ຈາຕິ ຕິວິໂຘ, ອຠໂວ ຕພ຺ພິປຣີຕວເສນ. ອິຕິ ອິມາຍ ຉພ຺ພິຘາຍ ອິຕິຠວາຠວກຖາຍ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສຕິຣຈ຺ຉານກຖາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປາຬິຍໍ ສຣູປໂຕ ອນາຄຕາປິ ອຣຎ຺ຎປພ຺ພຕນທີທີປກຖາ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສຕິຣຈ຺ຉານກຖາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິຕິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ເຖ. ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປຕ຺ເຖ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ປກາຣໍ ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຕາທິສໍ ນິຣຕ຺ຖກກຖໍ ກເຖຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໕໑໒. ອຸສ຺ສາຫໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາມູປຈາຣໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ອນ຺ຕຣາຣາມາທີນມຸປຈາຣໍ ປວິຏ຺ເຐ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາມູປຈາຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປນ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘຸສ຺ສາຫານມ຺ປິ ປຸນ ຕເມວ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຄາມໍ ປວິສິຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ອາປຸຈ຺ຉນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ກຸລຆເຣ ວາ…ເປ… ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປວິຏ຺ຐານໍ ວິກາເລ ສຎ຺ຊາເຕ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສສ຺ສ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທິນ຺ນາທາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໑໕. ອນ຺ຕຣາຣາມນ຺ຕິອາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸສ຺ສວທິວສາທີສຸ ມນຸສ຺ເສຫິ ຄາເມ ປທກ຺ຂິຓໍ ກາເຣນ຺ຕໍ ຊິນພິມ຺ພາທິໍ ປູເຊຕຸກາເມຫິ ວາ ໂຣຄວູປສມາທິຍຕ຺ຖໍ ມນຸສ຺ເສຫິ ຍາຈິເຕຫິ ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາທິວິຘິໍ ອກຕ຺ວາປິ ວີຖິມຊ຺ເຌເນວ ຄາມໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ມຄ຺ຄາ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາ…ເປ… ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ເວສາລິໍ ອນຸປຣິຍາຍິຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕາທິໍ ອໂກເປນ຺ເຕເນວ, ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ວາ ສິກ຺ຂາປເທ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອນ຺ຕຣາຣາມາທິຄາມນ຺ຕເຣ ຐິເຕຫິ ຄຣຸຏ຺ຐານີຍານໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນານຸຄ຺ຄມນາທິວເສນ ຄາມວີຖິໍ ໂອຕຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິສນ຺ຕໍ ປຕິ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອນ຺ຕຣາຣາມາທິກປ຺ປິຍຠູມິໍ ປນ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຕິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຂາຍຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉນາ, ອນນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວໂສຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ວິກາລຄາມປ຺ປວິສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສູຈິຆຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໐. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປາຬິຍໍ ວາສິຊເຏຕິ ວາສິທຓ຺ຑເກ. ອຏ຺ຐິມຍາທິສູຈິຆຣຕາ, ກຣຓກາຣາປນາທິວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິລາໂຠຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ສູຈິຆຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ມຎ຺ຈປີຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໑. ປຎ຺ຈເມ ປາຬິຍໍ ອາສຍໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂມຆປຸຣິໂສ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ຫີນຊ຺ຌາສຍວເສນ ອຍໍ ຕຸຈ຺ຉປຸຣິໂສຕິ ຎາຕພ຺ໂພ, ຫີນາຍ ປຈ຺ຈເຍ ໂລລຕາຍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕຸຈ຺ຉຕາ ຎາຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ, ອິໂຕ ປເຣສຸ ຈ ປຎ຺ຈສຸ ອຕ຺ຕນາ ກາຣາປິຕສ຺ສ ປຏິລາເຠ ເອວ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ປຣິໂຠເຄ ປນສ຺ສ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏເມວ. ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕມຎ຺ຈປີຐຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ກຣຓກາຣາປນວເສນ ປຏິລາໂຠຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ມຎ຺ຈປີຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຕູໂລນທ຺ຘສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໖. ຉຏ຺ເຐ ໂປຏກິຕູລນ຺ຕິ ຕິຓຄຈ຺ຉຊາຕິການໍ ຕູລໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ຕູໂລນທ຺ຘສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ນິສີທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໓໑-໕໓໖. ສຕ຺ຕເມ ນິສີທນສ຺ສ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ກຣຓາທິນາ ປຏິລາໂຠຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ນິສີທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໓໗-໕໔໗. ອິມິນາ ນເຍນ ອຏ຺ຐມນວມທສເມສຸປິ ອງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຣາຊວຄ຺ໂຄ ນວໂມ.

ຂຸທ຺ທກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໖. ປາຏິເທສນີຍກຓ຺ຑໍ

໑. ປຐມປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໕໓. ປາຏິເທສນີເຍສຸ ປຐເມ ປຏິເທເສຕພ຺ພາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ນວກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເທເສຕພ຺ພາກາຣທສ຺ສນໍ. ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ສມ຺ພຫຸລານໍ ອາປຕ຺ຕີນມ຺ປິ ວຸຑ຺ຒສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຈ ເທເສຕພ຺ພາກາໂຣ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ນໂຍ – ‘‘ຄາຣຍ຺ເຫ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ເມ ອາປຊ຺ຊິໍ ອສປ຺ປາເຍ ປາຏິເທສນີເຍ’’ຕິ ເອວໍ ສມ຺ພຫຸລາສຸ. ວຸຑ຺ຒສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕິເກ ‘‘ຄາຣຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມໍ…ເປ… ຄາຣຍ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ເມ’’ຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ອສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂນ຺ຕຣາຍກຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອນ຺ຕຣຆເຣ ຐິຕາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ສຫຕ຺ຖາ ຍາວກາລິກຄ຺ຄຫຓໍ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ປຐມປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໕໘. ທຸຕິເຍ ປຣິປຸຓ຺ຓູປສມ຺ປນ຺ນາຍ ອນນຸຎ຺ຎາຕາກາເຣນ ໂວສາສນາ, ອນິວາເຣຕ຺ວາ ໂຠຊນຊ຺ໂຌຫາໂຣຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

໕໖໓. ຕຕິເຍ ເສກ຺ຂສມ຺ມຕຕາ, ຆຣູປຈາເຣ ອນິມນ຺ຕິຕຕາ, ຄິລານສ຺ສ ອນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາທິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນນ຺ຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

໕໗໐. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສາສງ຺ກາຣຎ຺ຎເສນາສນຕາ, ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ຍາວກາລິກໍ ອປ຺ປຏິສໍວິທິຕໍ ອຊ຺ຌາຣາເມ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຄິລານສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປາຏິເທສນີຍວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໗. ເສຂິຍກຓ຺ຑໍ

໑. ປຣິມຓ຺ຑລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໕໗໖. ເສຂິເຍສຸ ຍສ຺ມາ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໕໖ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕວຕ຺ຕານິປິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເສຂິຍາເນວ, ຕສ຺ມາ ປາຣາຊິກາທີສຸ ວິເຍຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນ ກໂຕ. ຈາຣິຕ຺ຕນຍທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ໂອລມ຺ເພນ຺ໂຕ ນິວາເສຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສິກ຺ຂາ ກຣຓີຍາ’’ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາຬິ ອາໂຣປິຕາ. ປທຠາຊເນ ປນ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາທຣິຍກຣເຓ ທຸກ຺ກຏໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ຕໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອຘິກໍ, ອູນມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕເນວ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓໍ, ຐິຕສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລເມວາຕິ ສກ຺ກາ ນິຍເມຕຸໍ ອູນາຘິກຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສາຣຸປ຺ປໍ ໂຫຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລານຸສາເຣນ ນິວາສນຎ຺ເຎວ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສຸກ຺ຂຊງ຺ໂຆ ວາ’’ຕິອາທິ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ‘‘ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອາທຣໍ ກຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຊານນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາປິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິວາສນປາຣຸປນວຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ອສິກ຺ຂິໂຕ ອນາທຣິຍເມວ. ປຣິມຓ຺ຑລຄ຺ຄຫເຓນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນິວາສນມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ.

ສຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ປນ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວາທນເຍນ ໂລກວຊ຺ຊຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ວຕ຺ຖຸວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ຈ ສຈິຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ເສຂິຍກຓ຺ຑ ໓.໕໗໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ວຕ຺ຖຸວິຊານນໍ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານເນນ ຕສ຺ສາປິ ອນ຺ໂຕຄຘຠາວໂຕ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸໍ ເອວໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ວິຊານນ຺ໂຕ ຫິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ວິຊານາຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວາເທ ເຈຕ຺ຖ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອປຣິມຓ຺ຑລນິວາສນາທິວຕ຺ຖຸເມວ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມານາທຣິຍາຠາວາ ສພ຺ພເສຂິເຍສຸ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ ອຠິມຕາ, ຕຎ຺ຈ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ໂກສມ຺ພກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໔໕໑ ອາທໂຍ) ວຈ຺ຈກຸຏິຍໍ ອຸທກາວເສສໍ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນາຠາເວປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ …ເປ… ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໔໕໑). ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈສ຺ສ ‘‘ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິຠາວໍ ນ ຊານາສີຕິ, ອາມ ນ ຊານາມີຕິ. ໂຫຕຸ ອາວຸໂສ, ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕີຕິ, ສເຈ ໂຫຕິ, ເທເສສ຺ສາມີຕິ. ສເຈ ປນ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສຕິຍາ ກຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕີຕິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ອໂຫສີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໔໕໑) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ‘‘ອຘມ຺ມວາທີຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕເກສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໔໕໗-໔໕໘) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ເສຂິຍຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ ນໂຍ ອິເມສໍ, ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ ຈ ເຕສໍ ສາຘາຣໂຓວ ໂຫຕີຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສຕິຍາ ກຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕິນໂຍ ຕຕ຺ຖາປິ ທສ຺ສິໂຕ. ຕສ຺ມາ ຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖຣວາເທ ເອວ ຐຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸວິຊານນຈິຕ຺ເຕເນວ ສພ຺ພເສຂິຍານິ ສຈິຕ຺ຕການິ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ. ຠິຍ຺ໂຍກມ຺ຍຕາຍສູປພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິຈ຺ຉາທນອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎີຕິ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ໂລກວຊ຺ຊານິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ, ເສສານິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊານິ, ຕິຈິຕ຺ຕານິ, ຕິເວທນານິ ຈາຕິ ຄຫຓເມວ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ທິສ຺ສຕິ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘‘ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ໂອລມ຺ເພຕ຺ວາ ນິວາເສສ຺ສາມີຕິ ເອວໍ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຖຸອຊານນວເສເນວ ອນາປຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ ກຕາ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນຈິຕ຺ຕວເສນ.

ອປິຈ ‘‘ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ອິມິນາ ລກ຺ຂຓວຈເນນາປິ ເຈຕໍ ສິຊ຺ຌຕິ. ວຕ຺ຖຸວິຊານນຈິຕ຺ຕວເສເນວ ເຫຕ຺ຖ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນຈິຕ຺ຕວເສນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານມ຺ປິ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລຕ຺ຕນິຍເມນ ໂລກວຊ຺ຊຕ຺ຕປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊເມວ ນ ສິຍາ, ອິທຎ຺ຈ ວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ ອິມິນາ ວຈເນນ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຠາວາ. ນ ຈ ເສຂິເຍສຸ ວຕ຺ຖຸວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ປາຓາຕິປາຕາທີສຸ ວິຍ ອກຸສລເມວາຕິ ນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ, ເຍເນຕ຺ຖ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ປສຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ‘‘ອນາທຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເຈຕໍ ປາຬິວຈນໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຊານິຕ຺ວາ ຕີຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ວີຕິກ຺ກມເມວ ອນາທຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ຊານິຕ຺ວາ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຂນ຺ຘກປາຬິຍາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາປຣຎ຺ຈ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ຍຖາ ວາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເວສິຕພ຺ໂພ. ອນາທຣິຍໍ, ອນາປຕ຺ຕິກາຣຓາຠາໂວ, ອປຣິມຓ຺ຑລນິວາສນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ເກວລໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂກຣຓວເສນ ຕຕິຍງ຺ຄໂຍຊນເມວ ວິເສໂສ.

໕໗໗. ທຸຕິຍາທີສຸ ຄິຫິປາຣຸຕນ຺ຕິ ເສຕປຏປາຣຸຕາທິ. ວິຫາເຣປີຕິ ສງ຺ຆສນ຺ນິປາຕພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານາທິກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໗໘. ຄຓ຺ຐິກໍ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິອາທິ ປຏິຈ຺ຉາທນວິຘິທສ຺ສນໍ. ຄີວໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຄີວໍ, ມຓິພນ຺ຘນຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ປຣິມຓ຺ຑລສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຊາຓຸມຓ຺ຑລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອໂນລມ຺ເພຕ຺ວາ ປຣິມຓ຺ຑລເມວ ປາຣຸປິຕພ຺ພໍ.

໕໗໙. ວິວຣິຕ຺ວາ ນິສີທໂຕຕິ ວິຫາເຣ ວິຍ ເອກໍສປາຣຸປນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວາສຕ຺ຖາຍ ອຸປຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາສາຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາ ຘມ຺ມເທສນປຣິຕ຺ຕຠຓນາທິອຕ຺ຖາຍ ສຸຈິຣມ຺ປິ ນິສີທນ຺ເຕນ ສພ຺ພໍ ອນ຺ຕຣຆຣວຕ຺ຕໍ ປູເຣນ຺ເຕເນວ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ນິສີທນປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ເອວ ຈ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ‘‘ວາສູປຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາສຕ຺ຖາຍ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນາປິ ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕາທິສພ຺ພໍ ອໂກເປນ຺ເຕເນວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ວາສູປຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຸປຄຈ຺ຉມານສ຺ສາຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອເກກສ຺ມິໍ ປຐມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາສປຣິຄ຺ຄເຫ ກເຕ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎຫິ ຍຖາສຸຂໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ເຄຫສ຺ສາມິເກຫິ ‘ຍາວ ຕຸມ຺ເຫ ນິວສິສ຺ສຖ, ຕາວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິມໍ ເຄຫໍ ເທມີ’ຕິ ທິນ຺ເນ ອຎ຺ເຎຫິ ອວາສາຘິປ຺ປາເຍຫິ ອນ຺ຕຣາຣາເມ ວິຍ ຍຖາສຸຂໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ນິສີທິຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຕຖາວຈນາຠາວາ, ທານລກ຺ຂຓາຠາວາ, ຕາວຕ຺ຕເກນ ວິຫາຣສງ຺ຂ຺ຍານຸປຄມນໂຕ ຈ. ‘‘ຍາວ ນິສີທິສ຺ສຖ, ຕາວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິມໍ ເຄຫໍ ເທມີ’’ຕິ ເທນ຺ໂຕປິ ຫິ ຕາວກາລິກເມວ ເທຕິ ວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ທານສ຺ສ.

໕໘໒. ຈຕຸຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໕໘໔. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຈີວໂຣ ຫຸຕ຺ວາຕິ ກຏິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ກາຍພນ຺ຘນາທິທສ຺ສນວເສເນວຸກ຺ຂິປນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣໂຕ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓາທິມຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ‘‘ນິສິນ຺ນກາເລ ປນ ຘມກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສິນ຺ນກາເລ ຫິ ຂນ຺ເຘ ລຄ຺ຄປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທິໂຕ ຘມກຣຓໍ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ກຏິໂຕ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ນີຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາສເນ ນິສີທນ຺ຕສ຺ສາປິ ຈ ປາຣຸປິຕຈີວຣໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິໍ ຊງ຺ຆປິຓ຺ເຑຫິ ອນຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ເຎວ ປນ ສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ວາສູປຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິສີທນປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຉຏ຺ຐອຏ຺ຐເມສຸ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາສູປຄເຕນາປິ ສຸສໍວຸເຕນ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸນາວ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ເຕສໍ ວິເສສໍ ອວຕ຺ວາ ອິເຘວ ‘‘ວາສູປຄຕສ຺ສ ປນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕາ.

ປຣິມຓ຺ຑລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຸຊ຺ຊຄ຺ຆິກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໕໘໖. ທຸຕິຍວຄ຺ຄາທິອຸຊ຺ຊຄ຺ຆິກອປ຺ປສທ຺ເທສຸ ນິສີທນປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸປິ ວາສູປຄຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ກາຍປ຺ປຈາລກາທີສຸ ເອວ ປນ ວຸຕ຺ຕາ. ປາຬິໂປຕ຺ຖເກສຸ ປເນຕໍ ເກສຸຈິ ເປຍ຺ຍາເລນ ພ຺ຍາໂມຫິຕຕ຺ຕາ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍຕ຺ຖ ຈ ອນ຺ຕຣຆເຣ ຘມ຺ມໍ ວາ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ວາ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕສ຺ສ ມຫາສທ຺ເທນ ຍາວປຣິສສາວເນປິ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອາຈຣິຕຕ຺ຕາ.

ອຸຊ຺ຊຄ຺ຆິກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຂມ຺ຠກຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໐໓. ປຕ຺ເຕ ຄຫຓສຎ຺ຎາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຕ຺ຕສຎ຺ຎີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຕ຺ເຕ ສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໐໔. ໂອໂລຓີຕິ ເອກາ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິກຕິ. ກຎ຺ຊິກຕກ຺ກາທິຣໂສຕິ ເກຈິ. ມໍສຣສາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອວເສສາ ສພ຺ພາປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິກຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ.

໖໐໕. ສມຠຣິຕນ຺ຕິ ຣຈິຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ໂອໂຣຫຕີຕິ ສມນ຺ຕາ ໂອກາສສມ຺ຠວໂຕ ຫຕ຺ເຖນ ສມໍ ກຣິຍມານໍ ເຫຏ຺ຐາ ຠສ຺ສຕິ. ປຕ຺ຕມຕ຺ຖເກ ຐປິຕານິ ປູວານິ ເອວ ວຏໍສກາກາເຣນ ຐປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປູວວຏໍສກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຖູປີກຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຣຈິຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍມານເມວ ຄຓ຺ຫໂຕ ອາປຕ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖຄເຕ ເອວ ປນ ປຕ຺ເຕ ທິຍ຺ຍມາເນ ຖູປີກຕມ຺ປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພເມວ ‘‘ສມຕິຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກວເສນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ຂມ຺ຠກຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສກ຺ກຈ຺ຈວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໐໘. ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ຄາທີສຸ ສປທານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວຂຓ຺ຑນໍ, ອເປຕໍ ທານໂຕ ອປທານໍ, ສຫ ອປທາເນນ ສປທານໍ, ອວຂຓ຺ຑນວິຣຫິຕໍ ອນຸປຏິປາຏິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂອຘິໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

໖໑໑. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ‘‘ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຬິຍາວ ສພ຺ພໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊເນນ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ເສວ ປຸນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ມຸຂຄຕໍ ຉຑ຺ເຑຕຸກາມສ຺ສ ຍໍ ອຣຸຈິຍາ ປວິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປວິຏ຺ຐໍ ນາມ, ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕເທວ ປຸນ ອຎ຺ຎວິຫິຕຕາຍ ວາ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕມິທນ຺ຕິສຎ຺ຎາຍ ວາ ຠຸຎ຺ຊເນ ‘‘ອສຕິຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໖໑໓. ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອິທມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ຠຸຎ຺ຊເນ ເອວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈສຫຘມ຺ມິການໍ ປນ ອຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ວຸຕ຺ຕອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຠຸຎ຺ຊນກ຺ຂເຓ ສຍຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎ ຈ ມິຈ຺ຉາຊີວໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໖໑໕. ‘‘ກຸກ຺ກຸຏຓ຺ຑໍ ອຕິຂຸທ຺ທກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອສາຣຸປ຺ປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕິມຫນ຺ເຕ ເອວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ ປນ ໂຈຣາທິຠຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ອປຣິມຓ຺ຑລມ຺ປິ ກຕ຺ວາ ສີຆໍ ຠຸຎ຺ຊນວເສເນຕ຺ຖ ອາປທາ. ເອວມຎ຺ເຎສຸປິ ຍຖານຸຣູປໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສກ຺ກຈ຺ຈວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ກພຬວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໑໗. ອນາຫເຏ ກພເຬ ມຸຂທ຺ວາຣວິວຣເຓ ປນ ປໂຍຊນາຠາວາ ‘‘ອາປທາສູ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມຎ຺ເຎສຸປິ ອີທິເສສຸ.

໖໑໘. ສພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ຫຕ຺ເຖກເທສາ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ເອກງ຺ຄຸລິມ຺ປິ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ກພຬວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສຸຣຸສຸຣຸວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໒໗. ປາຬິຍໍ ສີຕີກໂຕຕິ ສີຕປີຬິໂຕ. ສິລກພຸທ຺ໂຘຕິ ປຣິຫາສວຈນເມຕໍ. ສິລກຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ທິສ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ອຍ’’ນ຺ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ.

໖໒໘. ‘‘ອງ຺ຄຸລິໂຍ ມຸເຂ ປເວເສຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕມຸເຂ ປກ຺ຂິປນສິກ຺ຂາປທສ຺ສປິ ປວິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິນິລ຺ເລຫເນນ ອິມສ຺ສປິ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ຆນຍາຄຸອາທີສຸ ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖນ, ໂອຏ຺ຐຎ຺ຈ ຊິວ຺ຫາຍ ນິລ຺ເລຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕິທິສຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຆນຍາຄຸອາທິວິຣຫິຕໍ ນິລ຺ເລຫິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໖໓໔. ວິລີວຈ຺ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວຓຸເປສິກາຫິ ກຕໍ. ມຓ຺ຑລພທ຺ຘານີຕິ ທີຆສລາກາສຸ ຕິຣິຍໍ ວລຍາກາເຣນ ສລາກໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຸຕ຺ເຕຫິ ພທ຺ຘານິ ທີຆຎ຺ຈ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ອຸຊຸກເມວ ສລາກາໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ທຬ຺ຫພທ຺ຘານິ ເຈວ ຕິຣິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ທີຆທຓ຺ຑເກເຫວ ສງ຺ໂກຈາຣຫໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ເຕເຫວ ຕິຣິຍໍ ພທ຺ຘານິ. ຕຕ຺ຖຊາຕກທຓ຺ຑເກນ ກຕນ຺ຕິ ສຫ ທຓ຺ຑເກນ ຉິນ຺ນຕາລປຓ຺ຓາທີຫິ ກຕໍ. ຉຕ຺ຕປາທຸກາຍາຕິ ຍສ຺ມິໍ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑໂກຏິໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕໍ ອຸຊຸກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ຉາຍາຍ ນິສີທນ຺ຕິ, ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວາ, ຕາທິເສ ຉຕ຺ຕາຘາເຣ.

໖໓໗. ຈາໂປຕິ ມຊ຺ເຌ ວງ຺ກກາຊທຓ຺ຑສທິສາ ຘນຸວິກຕິ. ໂກທຓ຺ໂຑຕິ ວິທ຺ຘທຓ຺ຑາ ຘນຸວິກຕິ.

ສຸຣຸສຸຣຸວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ປາທຸກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໔໗. ສຕ຺ຕມວຄ຺ເຄ ຣຸກ຺ຂໂຕ ປຕິໂຕຕິ ເອກໍ ໂອລມ຺ພນສາຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຕິໂຕ. ປາຬິຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈາຣປ຺ປກາສກຄນ຺ຖສ຺ສ. ຘີຣຕ຺ຖູຕິ ຘີ ອຕ຺ຖຸ, ນິນ຺ທາ ໂຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນິປາຕນເຫຕຸນາຕິ ວິນິປາຕນສ຺ສ ເຫຕຸຠາເວນ. ຕ຺ວນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຕໍ ອິຈ຺ເຈວ ວາ ປາໂຐ. ອສ຺ມາຕິ ປາສາໂຓ.

໖໔໙. ນ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຖເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ກງ຺ຂາຏ຺ຐານສ຺ສ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຫຣສ຺ສ ອຕ຺ຖໂກສລ຺ລໍ ຎາຕຸໍ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ອຸຈ຺ຈາສເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອນຸໂຍຄທານນເຍນ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໖໕໒. ເຂເຬນ ເຈຕ຺ຖ ສິງ຺ຆາຓິກາປິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທກຄຓ຺ຑຸສກໍ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຉຸກຈວຣາທິຎ຺ຈ ມຸເຂເນວ ຫຣິຕຸໍ ອຸທເກສຸ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປາທຸກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເສຂິຍວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໖໕໕. ອຘິກຣຓສມເຖສຸ ຈ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ

໑. ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໕໖. ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ມິຄາຣມາຕຸຍາຕິ ມິຄາຣມາຕຸ, ວິສາຂາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຕິ ຠິກ຺ຂຸນີ, ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຕິ ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ຄປາຬິຍາ ສມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທໍ ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມິຎ຺ເຈວ ຕາຍ ສຫ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ອາຓາຍ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ເຎວ ສນ຺ຕິເກ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ປຎ຺ຈສຕສາກິຍານິໂຍ ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາ ຫິ ຠຄວຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຍາຈນາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານນ຺ເຕນ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ, ມມ ສາສເນ ຕຸມ຺ເຫປິ ປວິສຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ວິຍ ຊາຕາ. ສາກິຍານິໂຍ ເອວ ສຣຓສີລານິ ທຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ອຸປສມ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເອຕາຫິ ອຎ຺ຎາ ເອຫິຠິກ຺ຂຸນິຠາວາທິນາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ນາມ ສນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ເຖຣີຄາຖາສຸ ຠທ຺ທາຍ ກຸຓ຺ຑລເກສິຍາ –

‘‘ນິຫຈ຺ຈ ຊາຓຸໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ສມ຺ມຸຂາ ອຎ຺ຊລິໍ ອກໍ;

‘ເອຫິ ຠທ຺ເທ’ຕິ ມໍ ອໂວຈ, ສາ ເມ ອາສູປສມ຺ປທາ’’ຕິ. (ເຖຣີຄາ. ໑໐໙) –

ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຈ ອປທາເນປິ –

‘‘ອາຍາຈິໂຕ ຕທາ ອາຫ, ‘ເອຫິ ຠທ຺ເທ’ຕິ ນາຍໂກ;

ຕທາຫໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ, ປຣິຕ຺ຕໍ ໂຕຍມທ຺ທສ’’ນ຺ຕິ. (ອປ. ເຖຣີ ໒.໓.໔໔) –

ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ອາຓາ ອຸປສມ຺ປທາຍ ກາຣຓຕ຺ຕາ ອຸປສມ຺ປທາ ອໂຫສີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ເຖຣີຄາຖາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອຫິ ຠທ຺ເທ, ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊສ຺ສູຕິ ມໍ ອວຈ ອາຓາເປສິ, ສາ ສຕ຺ຖຸ ອາຓາ ມຍ຺ຫໍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ກາຣຓຕ຺ຕາ ອຸປສມ຺ປທາ ອາສິ ອໂຫສີ’’ຕິ (ເຖຣີຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໑).

໖໕໗. ສາຘາຣຓປາຣາຊິເກຫີຕິ ເມຖຸນາທີຫິ ຈຕູຫິ. ຕານິ, ປນ ອຎ຺ຎານິ ຈ ສາຘາຣຓສິກ຺ຂາປທານິ ຍສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນິທານວຕ຺ຖາທີສຸ ເອວ ສາຘາຣຓວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ, ປຈ຺ຉາ ປນ ຕານິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊານນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ຕາສໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານາຠາເວນ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ຉນ຺ທໂສ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ ຕທນຸຣູປວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອສາຘາຣຓສິກ຺ຂາປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສວເສນ ເອກໂຕ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ຍສ຺ມາ ຈ ເນສໍ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ (ປາຣາ. ໔໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສພ຺ໂພປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສກ຺ກາ ຎາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອສາຘາຣຓານໍ ເອວ ອິຘ ວິຠງ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໖໕໙. ຠິກ຺ຂູນໍ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິຍາ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕພ຺ພຫຸລນເຍນາຕິ ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐານສ຺ເສວ ພຫຸລຠາວໂຕ, ເອເຕນ ອກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐານາປິ ອຍໍ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ທສ຺ເສຕິ, ມຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເອວໍ ຕກ຺ກຍາມ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສາທິຍນ຺ຕິຍາ ກິຣິຍາຍ ອຠາເວປິ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕິຕານໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐານຄມນອິງ຺ຄິຕາກາຣທສ຺ສນາທິກິຣິຍານໍ ວເສເນວ ກິຣິຍາສມອຸຏ຺ຐານເມວ, ປເຣຫິ ມຄ຺ເຄ ກຣິຍມານຸປກ຺ກເມນ ນິຈ຺ຈລສ຺ສ ສາທິຍໂຕ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ວິຍ ປຸພ຺ພປໂຍຄາຠາເວປິ ວາ ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ຂເຓ ປຣູປກ຺ກເມນ ຊນິຍມານາຍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍຈລນາທິສງ຺ຂາຕາຍ ກິຣິຍາຍ, ສາ ຫິ ສາທິຍມາເນນ ຕສ຺ສາ ຈິຕ຺ເຕນາປິ ສມຸຏ຺ຐິຕາ ກິຣິຍາ ນາມ ໂຫຕິ ອວາຍມິຕ຺ວາ ປຣູປກ຺ກເມນ ເມຖຸນສາທິຍເນ ວິຍ, ຠິກ຺ຂູນໍ ປນ ປຣູປກ຺ກມຊນິຕໍ ກິຣິຍໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ກຣິຍມານປໂຍຄວເສເນວ ‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’ຕິ ເອວໍ ວິເສເສຕ຺ວາວ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາທິຍມາເນປິ ນ ໂທໂສ. ອິຕຣຖາ ຫິ ຕພ຺ພຫຸລນເຍເນຕ຺ຖ ກິຣິຍຕ຺ເຕ ຄຍ຺ຫມາເນ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ກິຣິຍາກິຣິຍສິກ຺ຂາປທານໍ ກິຣິຍຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສາຕິ ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐານຕາ. ຕເຖວາຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄີ ເອວ.

ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໖໖. ທຸຕິເຍ ປຸຣິເມນາຕິອາທິ ສຸນ຺ທຣີນນ຺ທາຍ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທເນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທນສ຺ສາປິ ປຏິຈ຺ຉາທເນ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ຕິຍາປິ ‘‘ອິທໍ ວຊ຺ຊໍ ນ ປກາເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຉນ຺ເທນ ຘຸຣໍ ນິກ຺ເຂປກ຺ຂເຓ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໍ ປນ ປຏິຈ຺ຉາທນໍ ຍສ຺ມາ ‘‘ເປສລາ ຎຕ຺ວາ ຄຣຫິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຠເຍເນວ ໂຫຕິ, ຠຍຎ຺ຈ ໂກຘຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ‘‘ທຸກ຺ຂເວທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໓.໖໖໖) ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທນໍ ເປມວເສນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມຈິຕ຺ຕໍ ໂທມນສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມຈິຕ຺ເຕເນວ ຉາທນໍ ໂທມນສ຺ສຕ຺ເຕ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອກາຣຓໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນໍ ວິນາປິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕວ.

ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໖໙. ຕຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໔. ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໗໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ໂລກສ຺ສາທສງ຺ຂາຕໍ ມິຕ຺ເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກາຕພ຺ພໍ ສນ຺ຖວໍ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕິສ຺ສິຕ຺ຖິໂຍ ເມຖຸນໍ ຕໍ ນ ເສເວຕິ ຍາ ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ຕາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ເມຖຸນໍ ນ ເສເວຍ຺ຍ. ອນຣິຍປຓ຺ຑເກຕິ ຕໂຍ ອນຣິເຍ, ຕໂຍ ປຓ຺ຑເກ ຈ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ນ ເສເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຣິຍາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຸຂມຄ຺ເຄປິ. ເຉໂທ ເອວ ເຉຊ຺ຊໍ, ປາຣາຊິກໍ.

ວຓ຺ຓາວຓ຺ໂຓຕິ ທ຺ວີຫິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ. ຄມນຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ. ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຣິໂຍປຈາເຣນ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ເມຖຸນຘມ຺ໂມຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓາທິປເທສຸ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາໂຄ, ສອຸສ຺ສາຫຕາ, ອຏ຺ຐມວຕ຺ຖຸສ຺ສ ປູຣຓນ຺ຕິ ຕີເຓຕ຺ຖ ອງ຺ຄານິ.

ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຊິກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໒. ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ຑໍ

໑. ປຐມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໗໙. ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ເຑ ‘‘ທຸຕິຍສ຺ສ ອາໂຣເຈຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ທ຺ວີສຸປິ ອຑ຺ຑກາຣເກສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທຸຕິຍສ຺ສ ກຖໍ ໂຍ ໂກຈິ ອາໂຣເຈຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ.

ຄຕິຄຕນ຺ຕິ ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕໍ. ອາປຕ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊນໍ. ‘‘ນິສ຺ສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິສ຺ສາເຣຕີ’’ຕິ. ອາປນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ສງ຺ຆໂຕ ວິໂຍເຊຕິ, ວິໂຍຊນເຫຕຸ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄີວາເຍວາຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ເຕສໍ ອນຕ຺ຖກາມຕາຍາຕິ ‘‘ໂຈໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມມ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເກຈິ ທຓ຺ຑິສ຺ສນ຺ຕິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎາຍ. ເອເຕນ ເກວລໍ ຠເຍນ ວາ ປຣິກ຺ຂາຣຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວາ ສຫສາ ‘‘ໂຈໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທຓ຺ຑິເຕປິ ນ ໂທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຣາຊປຸຣິສານຎ຺ຫິ ‘‘ໂຈໂຣ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຖເນ ເອວ ຄີວາ, ຠິກ຺ຂູນໍ, ປນ ອາຣາມິກາທີນໍ ວາ ສມ຺ມຸຂາ ‘‘ອສຸໂກ ໂຈໂຣ ເອວມກາສີ’’ຕິ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ອາຣາມິກາທີສຸ ຣາຊປຸຣິສານໍ ວຕ຺ວາ ທຓ຺ຑາເປນ຺ເຕສຸປິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ນ ຄີວາ ຣາຊປຸຣິສານໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຍສຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ສຍໍ ໂຈຣສ຺ສ ອທຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕ຺ວໍ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ອາຓຕ຺ໂຕປິ ຫິ ສເຈ ອຎ຺ເຎນ ອຈ຺ຉິນ຺ທາເປຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວຈນກຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສາມີຈິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຈນໍ ອກໂຣນ຺ຕານໍ ຣາຊປຸຣິສານມ຺ປິ ‘‘ອິມິນາ ຄຫິຕປຣິກ຺ຂາຣໍ ອາຫຣາເປຫິ, ມາ ຈສ຺ສ ທຓ຺ຑໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຓ຺ເຑ ຄຫິເຕປິ ນ ຄີວາ ເອວ ທຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ອສຸກຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຸນ ປຏິກ຺ຂິປເນ (ປາຣາ. ໑໒໑) ວິຍ.

ທາສາທີນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ວິຍ ຕທຕ຺ຖາຍ ອຑ຺ຑກຣເຓ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອກປ຺ປິຍອຑ຺ໂຑ ນາມ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເກນຈິ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເຂຕ຺ຕາທິອຕ຺ຖາຍ ໂວຫາຣິການໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຑ຺ເຑ ກເຕປິ ຕໍ ເຂຕ຺ຕາທິສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ວິຍ ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍໍ ນ ໂຫຕິ ປຸພ຺ເພ ເອວ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ເສວ ປນ ປໂຍຄວເສນ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ທາສາທີນມ຺ປິ ປນ ອຕ຺ຖາຍ ຣກ຺ຂໍ ຍາຈິຕຸໍ ໂວຫາຣິເກນ ປຸຏ຺ເຐນ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກປ຺ປິຍກ຺ກມໍ ວຕ຺ຕຸໍ, ອາຣາມິກາທີຫິ ຈ ອຑ຺ຑໍ ກາຣາເປຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ວິຫາຣວຕ຺ຖາທິກປ຺ປິຍອຑ຺ຑໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຍມ຺ປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຣກ຺ຂໍ ຍາຈນ຺ຕີນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວຸຕ຺ໂຕ ອຸທ຺ທິສ຺ສອນຸທ຺ທິສ຺ສວເສນ ຣກ຺ຂາຍາຈນວິນິຈ຺ຉໂຍ, ນ ສພ຺ໂພ ສິກ຺ຂາປທວິນິຈ຺ຉໂຍ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນປີ’’ຕິອາທິ. ອນາກຑ຺ຒິຕາຍ ອຑ຺ຑກຣຓໍ, ອຑ຺ຑປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ປຐມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໘໓. ປາຬິຍໍ ທຸຕິເຍ ມລ຺ລຄຓຠຏິປຸຕ຺ຕຄຓາທິກນ຺ຕິອາທີສຸ ມລ຺ລຣາຊູນໍ ຄໂຓ ມລ຺ລຄໂຓ. ຠຏິປຸຕ຺ຕາ ນາມ ເກຈິ ຄຓຣາຊາໂນ, ເຕສໍ ຄໂຓ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນາຣາຍນຠຕ຺ຕິໂກ ປຸຎ຺ຎກາຣຄໂຓ ມລ຺ລຄໂຓ. ຕຖາ ກຸມາຣຠຕ຺ຕິໂກ ຈ ຄໂຓ ຠຏິປຸຕ຺ຕຄໂຓ’’ຕິປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ສໍຆາທິເສສກຓ຺ຑ ໓.໖໘໓) ວທນ຺ຕິ. ຘມ຺ມຄໂຓຕິ ສາສເນ, ໂລເກ ວາ ອເນກປ຺ປກາຣປຸຎ຺ຎກາຣໂກ ຄໂຓ. ຄນ຺ຘວິກຕິກາຣໂກ ຄໂຓ ຄນ຺ຘິກເສຓີ. ເປສກາຣາທິຄໂຓ ທຸສ຺ສິກເສຓີ. ກປ຺ປຄຕິກນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍຠາວຄຕໍ, ປພ຺ພຊິຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໘໕. ປາຬິຍໍ ວຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ. ອກປ຺ປຄຕມ຺ປິ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຂີຓາສວາຍປິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ຕິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຈຣິຕາ, ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອນນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາ ວຸຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ທຸຕິຍສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໙໒. ຕຕິເຍ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາຕິ ຄາມນ຺ຕຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ. ‘‘ຄາມນ຺ຕຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປເທ ວິຍ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄາມໍ ປວິສນ຺ຕິຍາ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຸປຈາຣສ຺ສ ອຕິກ຺ກໂມ ນາມ ປຐມເລຑ຺ຑຸປາຕຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານສ຺ສ ອຕິກ຺ກໂມ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ເອເກນ ປາເທນ ອຕິກ຺ກມຕີ’’ຕິ.

ມຊ຺ເຌຕິ ຄາມມຊ຺ເຌ. ປຈ຺ຉາຕິ ອປຣກາເລ. ‘‘ຈຕຸຄາມສາຘາຣຓຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຫາຣໂຕ ຈຕູສຸ ຄາເມສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປວິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ.

ປຣຕີຣເມວ ອກ຺ກມນ຺ຕິຍາຕິ ນທິໍ ອໂນຕຣິຕ຺ວາ ໂອຣິມຕີຣໂຕ ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ວາ ອາກາສາທິນາ ວາ ປຣຕີຣເມວ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ. ໂອຣິມຕີຣເມວ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອາປຕ຺ຕີຕິ ປາຣຄມນາຍ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕາທິເສ ອຣຎ຺ເຎຕິ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ພຫິຠາວລກ຺ຂເຓ ອຣຎ຺ເຎ. ‘‘ເຕເນວາ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ສນູປຈາເຣ ວິຣຫິເຕ ສວນູປຈາຣສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຕປິ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ຎໍ ມຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຄ຺ຄມູຬ຺ຫຕ຺ຕາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ທຸຕິຍິກໍ ໂອຫິຍິຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕິ. ອນນ຺ຕຣາເຍນ ເອກຠາໂວ, ອນາປທາຍ ຄາມນ຺ຕຣຄມນາທີສຸ ເອກນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ຕຕິຍສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໙໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ກາຣກຄຓສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຍຫິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕໍ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມວາຈກ຺ຂເຓ ສຫຐິເຕຕິ ເກຈິ. ເນຕ຺ຖາຣວຕ຺ເຕຕິ ນິຕ຺ຖຣຓເຫຕຸມ຺ຫິ ວຕ຺ເຕ.

໖໙໘. ປາຬິຍໍ ອສນ຺ເຕ ກາຣກສງ຺ເຆຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານໍ ສຸທູຣມ຺ປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອນ຺ຕຣາເຍ ປນ ສຕິ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕນ຺ຕໍ ໂອສາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ຘມ຺ມກມ຺ເມນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຕາ, ອນນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາ ໂອສາຣຓນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ຈຕຸຕ຺ຖສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຎ຺ຈມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໐໑. ປຎ຺ຈເມ ຕນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຈນໍ ‘‘ອນວສ຺ສຸໂຕຕິ ຊານນ຺ຕີ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິອາທິ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ອຸຠໂຕ ອວສ຺ສຸຕຠາໂວ, ອຸທກທນ຺ຕໂປນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ສຫຕ຺ຖາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ປຎ຺ຈມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຉຏ຺ຐສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໐໕. ຉຏ຺ເຐ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ເຕນ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ເຕເນວ ‘‘ນ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ອິຕຣາຍ ປຏິຄ຺ຄໂຫປິ ນຕ຺ຖິ. ປຣິໂຠຄປຈ຺ຈຍາຕິ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕາຍ ໂຠຊນປຣິໂຍສານປຈ຺ຈຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນຸສ຺ສປຸຣິສສ຺ສ ອວສ຺ສຸຕຕາ, ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອນນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາ ອຸຍ຺ໂຍຊນາ, ເຕນ ອິຕຣິສ຺ສາ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຠຊນປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຉຏ຺ຐສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໐໙-໗໒໗. ສຕ຺ຕມໂຕ ຍາວທສມປຣິໂຍສານານິ ອຸຕ຺ຕານາເນວ.

ສງ຺ຆາທິເສສວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໓. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຓ຺ຑໍ

໒. ທຸຕິຍນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາທິປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໓໓. ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍສຸປິ ປຐມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໗໔໐. ທຸຕິເຍ ອຍ຺ຍາຍ ທມ຺ມີຕິ ເອວໍ ປຏິລທ຺ຘນ຺ຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຏິລທ຺ຘໍ, ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາປິ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທາຍເກຫິ ທິນ຺ນໍ, ຕຕ຺ເຖວ ທາຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາທາເນເຍວ ອຸປເນຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອກາລຈີວຣຕາ, ຕໍ ຎຕ຺ວາ ກາລຈີວຣນ຺ຕິ ເລເສນ ຠາຊາປນໍ, ປຏິລາໂຠຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

໗໔໓. ຕຕິເຍ ເມຕນ຺ຕິ ມເມເວຕໍ ຈີວຣໍ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ປຣິວຕ຺ຕິຕວິກປ຺ປນຸປຄຈີວຣສ຺ສ ສກສຎ຺ຎາຍ ອຈ຺ຉິນ຺ທນາທີຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

໗໔໘-໗໕໒. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອາຫຏສປ຺ປິໍ ທຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທຕ຺ວາ. ຍມກໍ ປຈິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສປ຺ປິຎ຺ຈ ເຕລຎ຺ຈ ເອກໂຕ ປຈິຕພ຺ພໍ. ເລເສນ ຄເຫຕຸກາມຕາ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ປຏິລາໂຠຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

໗໕໓. ປຎ຺ຈເມ ສາຕິ ຖຸລ຺ລນນ຺ທາ. ອຍນ຺ຕິ ສິກ຺ຂມານາ. ເຈຕາເປຕ຺ວາຕິ ຊານາເປຕ຺ວາຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ, ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑນ ‘ອິທໍ ນາມ ອາຫຣາ’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ປຣິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອຎ຺ຎເຈຕາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ.

໗໕໘. ຉຏ຺ເຐ ປາວາຣິກສ຺ສາຕິ ທຸສ຺ສວາຓິຊກສ຺ສ.

໗໖໔. ສຕ຺ຕເມ ສຎ຺ຎາຈິຕເກນາຕິ ສຍໍ ຍາຈິຕເກນປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໖໙-໗໘໙. ອຏ຺ຐມໂຕ ຍາວທ຺ວາທສມາ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໔. ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ຑໍ

໑. ລສຸຓວຄ຺ໂຄ

໑. ປຐມລສຸຓາທິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໙໗. ປາຈິຕ຺ຕິເຍສຸ ລສຸຓວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ພທຣສາຬວໍ ນາມ ພທຣຜລານິ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ເຕຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພພ຺ຍຎ຺ຊນວິກຕິ. ອາມກມາຄຘລສຸຓຎ຺ເຈວ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

໗໙໙-໘໑໒. ທຸຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ.

໘໑໕. ຉຏ຺ເຐ ປາຬິຍໍ ອາສຸມ຺ຠິຕ຺ວາຕິ ປາເຕຕ຺ວາ.

໘໑໗. ທຘິມຕ຺ຖູຕິ ທຘິມ຺ຫິ ປສນ຺ໂນທກໍ. ຣສຂີຣາທີນນ຺ຕິ ມໍສຣສຂີຣາທີນໍ. ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐານໍ, ປານີຍສ຺ສ ວາ ວິຘູປນສ຺ສ ວາ ຄຫຓນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

໘໒໒. ສຕ຺ຕເມ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ວິນາ ລທ຺ຘໍ. ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສຍໍ ກຣເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອິທໍ ກາຣາປເນ ທຸກ຺ກຏວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ, ‘‘ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິວຈເນນ ວາ ວິຣຸຊ຺ຌນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປິ ຫິ ອິມິສ຺ສາ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘເມວາຕິ. ອາມກຘຎ຺ຎວິຎ຺ຎາປນາທິ, ຕໍ ຠຊ຺ຊນາທິນາ ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

໘໒໔. ອຏ຺ຐເມ ນິພ຺ພິຏ຺ໂຐຕິ ລທ຺ໂຘ. ເກຓີຕິ ຣຎ຺ໂຎ ທາຕພ຺ໂພ ອາໂຍ, ອາຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກໍ ຐານນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຐານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຈ ຄາມຊນປທາຓາຍຕ຺ຕໍ. ວຬຎ຺ຊິຍມານຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຕາ, ອນປໂລເກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາຣາທີນໍ ຉຑ຺ຑນາທີຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

໘໓໐. ນວເມ ‘‘ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນນາຬິເກຣມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫຣິຕູປຣິ ຉຑ຺ຑນເມວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕພີເຊສູ’’ຕິອາທິ. ຍຕ຺ຖ ຈ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຕ຺ຖ ຫຣິເຕ ວຈ຺ຈາທິໍ ກາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີນໍ.

໘໓໖-໗. ທສເມ ເຕສໍເຍວາຕິ ເຍສໍ ນິຈ຺ຈໍ ປສ຺ສຕິ. ອາຣາເມ ຐຕ຺ວາຕິ ຐິຕນິສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ເອວ ຐຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ຄີວໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາປິ ປສ຺ສຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ‘‘ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄມນສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອນາປຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ຄມນາຍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນຈ຺ຈາທິຕາ, ອນນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາ ຄມນໍ, ທສ຺ສນາທິ ຈາຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ລສຸຓວຄ຺ໂຄ ປຐໂມ.

໒. ອນ຺ຘກາຣວຄ຺ໂຄ

໑. ປຐມາທິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໔໑. ທຸຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ທາເນ ວາຕິ ທານນິມິຕ຺ຕໍ. ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາເຣ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐານາທິ, ຣໂຫເປກ຺ຂາ, ສຫາຍາຠາໂວຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

໘໔໒-໘໕໐. ທຸຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານານິ.

໘໕໔. ປຎ຺ຈເມ ປລ຺ລງ຺ກສ຺ສ ອໂນກາເສຕິ ອູຣຸພທ຺ຘາສນສ຺ສ ອປ຺ປໂຫນເກ. ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອນ຺ຕຣຆເຣ ປລ຺ລງ຺ກປ຺ປໂຫນກາສເນ ນິສຊ຺ຊາ, ອນນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາ ອນາປຸຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກໂມຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

໘໖໐-໘໗໙. ຉຏ຺ຐາທີນິ ອຸຕ຺ຕານານິ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ອນ຺ຘກາຣວຄ຺ໂຄ ທຸຕິໂຍ.

໓. ນຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ

໑. ປຐມາທິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໘໓-໘໘໗. ຕຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມທຸຕິຍານິ ອຸຕ຺ຕານານິ.

໘໙໓. ຕຕິເຍ ວິສິພ຺ເພຕ຺ວາຕິ ວິຊເຏຕ຺ວາ. ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕຕິ ວິສິພ຺ພນທິວສໂຕ ປຎ຺ຈ ທິວເສ ອຕິກ຺ກາເມຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ. ອນ຺ໂຕປຎ຺ຈາເຫ ປນ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປປິ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຈຕູຫປຎ຺ຈາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ຈີວຣໍ ສິພ຺ພນຕ຺ຖາຍ ວິສິພ຺ເພຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫາຕິກ຺ກໂມ, ອນນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

໙໐໐. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອປຣິວຕ຺ຕນໍ, ອນນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາ ປຎ຺ຈາຫາຕິກ຺ກໂມຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

໙໐໓. ປຎ຺ຈມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໙໐໙. ຉຏ຺ເຐ ວິກປ຺ປນຸປຄສ຺ສ ສງ຺ເຆ ປຣິຓຕຕາ, ວິນາ ອານິສໍສທສ຺ສເນນ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

໙໑໑. ສຕ຺ຕມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໙໑໖. ອຏ຺ຐເມ ກຸມ຺ຠຖູຓໍ ນາມ ກຸມ຺ຠສທ຺ໂທ, ເຕນ ກີຬນ຺ຕີຕິ ກຸມ຺ຠຖູຓິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຆຏເກນ ກີຬນກາ’’ຕິ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຈຕຸຣສ຺ສອມ຺ພຓກຕາຬ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຣຸກ຺ຂສາຣາທິມຍໍ ອນ຺ໂຕຉິທ຺ທໍ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ຈມ຺ໂມນທ຺ຘໍ ວາທິຕຠຓ຺ຑໍ, ຍໍ ‘‘ພິມ຺ພິສກ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ວາເທນ຺ຕາປິ ກຸມ຺ຠຖູຓິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ພິມ຺ພິສກວາທິຕກາຕິປິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ.

໙໑໘. ປາຬິຍໍ ກປ຺ປກຕນ຺ຕິ ກປ຺ປກຕໍ ນິວາສນປາຣຸປນູປຄໍ. ສມຓຈີວຣຕາ, ອນນຸຎ຺ຎາຕານໍ ທານນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

໙໒໑-໙໓໑. ນວມທສມານິ ອຸຕ຺ຕານາເນວ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ນຄ຺ຄວຄ຺ໂຄ ຕຕິໂຍ.

໔. ຕຸວຏ຺ຏວຄ຺ໂຄ

໑໐. ທສມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໗໖. ຕຸວຏ຺ຏວຄ຺ຄສ຺ສ ທສເມ ຈາຣິກາຍ ອປກ຺ກມນໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊເມວ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກຕໍ ສນ຺ຘາຍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ໂລກວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຕຸວຏ຺ຏວຄ຺ໂຄ ຈຕຸຕ຺ໂຖ.

໕. ຈິຕ຺ຕາຄາຣວຄ຺ໂຄ

໑. ປຐມາທິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໗໘. ຈິຕ຺ຕາຄາຣວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ປາເຏກ຺ກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ຄີວາຍ ປຣິວຕ຺ຕນປ຺ປໂຍຄຄຓນາຍ.

໑໐໑໕. ນວເມ ຫຕ຺ຖິອາທີສຸ ສິປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ອາຖພ຺ພຓາທີສຸ ມນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ. ຕຕ຺ຖ ອາຖພ຺ພຓມນ຺ໂຕ ນາມ ອາຖພ຺ພຓເວທວິຫິໂຕ ປຣູປຆາຕກໂຣ ມນ຺ໂຕ. ຂີລນມນ຺ໂຕ ນາມ ເວຣິມາຣຓຕ຺ຖາຍ ສາຣທາຣຸມຍໍ ຂີລໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ອາໂກຏນມນ຺ໂຕ. ອຄທປ຺ປໂຍໂຄ ວິສປ຺ປໂຍຊນໍ. ນາຄມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ສປ຺ປານໍ ປເວສນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ມຓ຺ຑລພນ຺ຘມນ຺ໂຕ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຈິຕ຺ຕາຄາຣວຄ຺ໂຄ ປຎ຺ຈໂມ.

໑໐໒໕-໑໑໑໖. ອາຣາມວຄ຺ເຄ, ຄພ຺ຠິນິວຄ຺ເຄ ຈ ສພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໘. ກຸມາຣິຠູຕວຄ຺ໂຄ

໑. ປຐມາທິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໑໑໙. ອຏ຺ຐມວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ສພ຺ພປຐມາ ທ຺ເວ ມຫາສິກ຺ຂມານາຕິ ຄພ຺ຠິນິວຄ຺ເຄ (ປາຈິ. ໑໐໖໗ ອາທໂຍ) ສພ຺ພປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ ທ຺ເວ. ສິກ຺ຂມານາ ອິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ມຸຕິກມ຺ມາທີສຸ ອຎ຺ຎຖາ ວຸຕ຺ເຕ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໑໖໗. ເອກາທສເມ ປາຣິວາສິເຍນ ຉນ຺ທທາເນນາຕິ ປຣິວຸຕ຺ເຖນ ນວິກປ຺ປວຸຕ຺ເຖນ ວິຄເຕນ ຉນ຺ທທາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຉນ຺ທວິສ຺ສຊ຺ຊນມຕ຺ເຕນ ວາ.

໑໑໖໘. ‘‘ວຸຏ຺ຐິຕາຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ອິທານິ ກມ຺ມໍ ນ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກາເຍນ ອວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາຍປິ ປຣິສາຍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຉນ຺ທໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອວຸຏ຺ຐິຕາຍາ’’ຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ຈ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິກປາຣິສຸທ຺ຘິທາເນນ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕທຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ປາຣິວາສິຍປາຣິສຸທ຺ຘິທານໍ ນາມ ປຣິສາຍ ວຸຏ຺ຐິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ກມ຺ມໍ ນ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາຍປິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ກຸມາຣິຠູຕວຄ຺ໂຄ ອຏ຺ຐໂມ.

໑໑໘໑. ຉຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ ອຸຕ຺ຕາໂນ ເອວ.

ຂຸທ຺ທກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໕. ປາຏິເທສນີຍກຓ຺ຑໍ

ປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໒໒໘. ປາຏິເທສນີຍາທີສຸ ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕເກສູຕິ ປາຬິຍໍ ອນາຄເຕສຸ ສປ຺ປິອາທີສຸ.

ສຕ຺ຕາຘິກຣຓວ຺ຫຍາຕິ ສຕ຺ຕາຘິກຣຓສມຖນາມກາ. ຕໍ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ ຕາທິສໍເຍວ ຍສ຺ມາ ວິທູ ວທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ນິຏ຺ຐິຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສພ຺ພາສວປຫນ຺ຕິ ສພ຺ພາສວວິຆາຕກໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ. ປສ຺ສນ຺ຕຸ ນິພ຺ພຸຕິນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ຕຸ, ປປ຺ໂປນ຺ຕູຕິ ວາ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຸຕິນ຺ຕິ ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ມຫາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑. ມຫາຂນ຺ຘໂກ

ໂພຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

ມຫາວຄ຺ເຄ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂານນ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂວິຠງ຺ຄານໍ. ຍໍ ຂນ຺ຘກໍ ສງ຺ຄາຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຂນ຺ຘານໍ ສມູໂຫ, ຂນ຺ຘານໍ ວາ ປກາສນໂຕ ຂນ຺ຘໂກ. ຂນ຺ຘາຕິ ເຈຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊາທິຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມູໂຫ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ປທຠາຊນີເຍ ເຍສໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖາ ເຍຫິ ອຏ຺ຐກຖານເຍຫິ ປກາສິຕາຕິ ໂຍຊນາ. ອຖ ວາ ເຍ ອຕ຺ຖາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປທປູຣເຓ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໑. ວິເສສກາຣຓນ຺ຕິ ‘‘ເຍນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູໂຕ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ, ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕກາຣຓໍ ວິຍ ວິເສສກາຣຓໍ ຠຸມ຺ມວຈນນິວຕ຺ຕນກກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຖຸ ຈຣິຍາວິຠາວນສ຺ສ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ກິໍ ປໂຍຊນໍ? ຍທິ ວິເສສກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິທານທສ຺ສນໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ນິທານນ຺ຕິເຈຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸປຸຄ຺ຄລາທິກາຣຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐານເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອຸຣຸເວລາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຣຸ-ສທ຺ໂທ ມຫນ຺ຕວາຈີ. ເວລາ-ສທ຺ໂທ ຕີຣປຣິຍາໂຍ. ອຸນ຺ນຕຕ຺ຕາທິນາ ເວລາ ວິຍ ເວລາ. ອຸຣຸ ມຫນ຺ຕີ ເວລາ ອຸຣຸເວລາ, ຕສ຺ສໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາເວລາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ມຣິຍາທາຕິ ສີລາທິຄຸຓສີມາ. ປຕ຺ຕປຸເຏນາຕິ ຕາລາທີນໍ ປຓ຺ຓປຸເຏນ.

‘‘ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອນຸນາສິກໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ປຐມນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ຕສ຺ມາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພປຐມໍ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ວິຫຣຕີຕິ ໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ປາຬິຍໍ ອຖ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ອຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນິປາຕານໍ. ສຕ຺ຕາຫນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຖ ໂຂຕິ ອຘິກາຣນ຺ຕຣທສ຺ສເນ ນິປາໂຕ. ເຕນ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທນໍ ປຫາຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມນສິກາເຣ ອຘິກຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຏິຈ຺ຈາຕິ ປຏິມຸຂໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ກາຣຓພຫຸຕາ ທສ຺ສິຕາ. ສຫິເຕຕິ ກາຣິຍພຫຸຕາ. ອນຸໂລມນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ສ຺ເວວາຕິ ໂສ ເອວ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ. ປຸຣິມນເຍນ ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ. ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ.

ປາຬິຍໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທີສຸ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ ອວິຊ຺ຊາ. ໂລກິຍກຸສລາກຸສລເຈຕນາ ສງ຺ຂາຣາ. ໂລກິຍວິປາກເມວ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ໂລກິຍເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍໍ ນາມໍ, ຠູຕຸປາທາຍເຠທໍ ຣູປໍ. ປສາທວິຎ຺ຎາຓເຠທໍ ສຬາຍຕນໍ. ວິປາກຠູໂຕ ສພ຺ໂພ ຜສ຺ໂສ, ເວທນາ ຈ. ຣາໂຄ ຕຓ຺ຫາ. ພລວຣາໂຄ, ຕິວິຘາ ຈ ທິຏ຺ຐິ ອຸປາທານໍ. ຠໂວ ປນ ທຸວິໂຘ ກມ຺ມຠໂວ, ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ຈ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມຠໂວ ສາສວກຸສລາກຸສລເຈຕນາວ, ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ອຸປາທິນ຺ນກກ຺ຂນ຺ຘາ. ເຕສໍ ອຸປປຕ຺ຕິ ຊາຕິ. ປາໂກ ຊຣາ. ເຠໂທ ມຣຓໍ. ເຕ ເອວ ນິສ຺ສາຍ ໂສຈນໍ ໂສໂກ. ກນ຺ທນໍ ປຣິເທໂວ. ທຸກ຺ຂໍ ກາຍິກໍ. ໂທມນສ຺ສໍ ເຈຕສິກໍ. ອຕິວິຍ ໂສໂກ ອຸປາຍາໂສ.

ປຈ຺ເຈກຎ຺ຈ ສມ຺ຠວຕິ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ນເຍນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ທຸກ຺ຂຣາສິສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ສຕ຺ຕສ຺ສ. ນາປິ ສຸຠສຸຂາທີນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຫເວຕິ ພ຺ຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ‘‘ອນຸໂລມປຈ຺ຈຍາກາຣປຏິເວຘສາຘກາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ປຐມວາເຣ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຍຕ຺ເວວ ອເສສວິຣາຄນິໂຣຘາ’’ຕິອາທິນາ ປຏິໂລມປຈ຺ຈຍາກາໂຣປິ ອາຄໂຕ, ຕຖາປິ ‘‘ຍໂຕ ປຊານາຕິ ສເຫຕຸຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອນຸໂລມປຈ຺ຈຍາກາຣປຏິເວຘສ຺ເສວ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ທຸຕິຍວາເຣປິ ‘‘ຍໂຕ ຂຍໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອເວທີ’’ຕິ ຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຈ຺ຈຍານໍ ຂຍສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂນ ກລ຺ໂລ ປຎ຺ໂຫຕິ ອຍຸຕ຺ໂຕ ນ ພ຺ຍາກາຕພ຺ໂພ, ອວິຊ຺ຊມານໍ ອຕ຺ຕານໍ ສິທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ຜຸສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ປຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ໂກ ວຎ຺ຌາປຸຕ຺ໂຕ ຜຸສຕີ’’ຕິອາທິ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສຬສ ກງ຺ຂາຕິ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານໍ, ນນຸ ໂຂ ອໂຫສິໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິໍ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິໍ, ກິໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິໍ ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານໍ, ຠວິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ, ນນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສາມິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສາມິ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສາມິ, ກິໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິໍ ຠວິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ, ອຫໍ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ໂນ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ກິໍ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ກຖໍ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ອຍໍ ນຸ ໂຂ ສຕ຺ໂຕ ກຸໂຕ ອາຄໂຕ, ໂສ ກຸຫິໍ ຄາມີ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ເອວໍ ອາຄຕາ ອຕີເຕ ປຎ຺ຈ, ອນາຄເຕ ປຎ຺ຈ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຉາຕິ ໂສຬສວິຘາ ກງ຺ຂາ.

ຕຕ຺ຖ ກິໍ ນຸ ໂຂຕິ ມນຸສ຺ສເທວາທີສຸ, ຂຕ຺ຕິຍາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນິສ຺ສາຍ ກງ຺ຂຕິ. ກຖໍ ນຸ ໂຂຕິ ປນ ສຓ຺ຐານາກາຣາທີສຸ ອິສ຺ສຣາທິຊນກໍ, ກາຣຓໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ. ກິໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິໍ ອໂຫສິນ຺ຕິ ຈ ມນຸສ຺ສາທີສຸ ປຐມໍ ກິໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກິໍ ອໂຫສິນ຺ຕິ ກງ຺ຂຕິ. ອຫໍ ນຸ ໂຂສ຺ມີຕິອາທິ ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານາວິຊ຺ຊມານຕໍ, ສຣູປປກາຣາທິກຎ຺ຈ ກງ຺ຂຕິ. ວປຍນ຺ຕີຕິ ວິອປຍນ຺ຕິ ພ຺ຍປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ.

໓. ຕສ຺ສ ວເສນາຕິ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາກາຣປຊານນສ຺ສ, ປຈ຺ຈຍກ຺ຂຍາຘິຄມສ຺ສ ຈ ວເສນ. ເອເກກເມວ ໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕິ ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ເອເກກເມວ ໂກຏ຺ຐາສໍ. ປາຏິປທຣຕ຺ຕິຍາ ເອວໍ ມນສາກາສີຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ຕີສຸປິ ຍາເມສຸ ເອວໍ ອິຘ ຂນ຺ຘກປາຬິຍາ ອາຄຕນເຍນ ອນຸໂລມປຏິໂລມໍເຍວ ມນສາກາສິ.

ອຊປາລກຖາວຓ຺ຓນາ

໔. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນາຕິ ປລ຺ລງ຺ກສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອປຄມເນນ. ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິສມາຘິມ຺ຫາ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ເອວ ຫິ ປຈ຺ຈຍາກາຣມນສິກາໂຣ. ອວເສສກາລໍ ປນ ສພ຺ພໍ ຠຄວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາປິ ວີຕິນາເມສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຕນຈງ຺ກເມຕິ ຠຄວໂຕ ຈິຣໍ ຐິຕສ຺ສ ຈງ຺ກມນາຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ເທວຕາຫິ ມາປິເຕ ຣຕນຈງ຺ກເມ. ຣຕນຆຣນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ນິສີທນາຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ເທວຕາຫິ ມາປິຕໍ ຣຕນມຍໍ ເຄຫໍ.

ຕຕ຺ຣາປີຕິ ນ ເກວລໍ ຣຕນຆເຣເຍວ. ຕຕ຺ຣາປິ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣຘມູເລປິ ອຠິຘມ຺ມໍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ເອວ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ອນນ຺ຕນຍສມນ຺ຕປຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມສໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປີຕິສມຸຏ຺ຐິຕາ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ຣຕນຆເຣ ວິຍ ນິຈ຺ຉຣິໍສຸ ເອວ. ‘‘ຫຸໍຫຸ’’ນ຺ຕິ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ຫີນຊາຕິກາ ມໍ ມາ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ມານວເສນ, ສມີປໍ ອຸປຄເຕສຸ ໂກຘວເສນ ຈ ‘‘ອເປຖາ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາຍນິຈ຺ຉາຣິຕໍ ຫຸໍຫຸໍກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ.

ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ເທວານໍ ວາ ອນ຺ຕນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຎາຓານໍ ວາ ອນ຺ຕຠູຕໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ.

ມຸຈລິນ຺ທກຖາວຓ຺ຓນາ

໕. ມຸຈລິນ຺ທມູເລຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ມຸຈລິນ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ນີປຣຸກ຺ໂຂ, ໂຍ ‘‘ນິຈຸໂລ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນເມໂຆຕິ ສກລຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມຫາເມໂຆ. ວທ຺ທລິກາຕິ ວຸຏ຺ຐິຍາ ເອວ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ນາມໍ. ຍາ ຈ ສຕ຺ຕາຫໍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຫວທ຺ທລິກາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນວຸຏ຺ຐິກາ ອໂຫສີ’’ຕິ. ສີຕວາເຕນ ທູສິຕໍ ທິນເມຕິສ຺ສາ ວທ຺ທລິກາຍາຕິ ສີຕວາຕທຸທ຺ທິນີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທກຜຸສິຕສມ຺ມິສ຺ເສນາ’’ຕິອາທິ. ອຸພ຺ພິທ຺ຘຕາ ນາມ ທູຣຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເມຆວິຄເມນ ທູຣີຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ອິນ຺ທນີລມຓິ ວິຍ ທິພ຺ພຕິ ໂຊເຕຕີຕິ ເທໂວ, ອາກາໂສ.

ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ວິເວກສ຺ສ ສຸຂຠາວໍ ວິທິຕ຺ວາ. ສພ຺ພໂສ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິສມຸຈ຺ເຉທກຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄຎາຓານໍ ‘‘ຈຕຸມຄ຺ຄຎາຓສນ຺ໂຕເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກຸປ຺ປນຠາໂວຕິ ອກຸຊ຺ຌນສຠາໂວ.

ຣາຊາຍຕນກຖາວຓ຺ຓນາ

໖. ປຈ຺ຈຄ຺ເຆຕິ ອຠິນເວ. ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ ປສຕ຺ໂຖ, ນ ປຸຣິໂມ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ມຫຄ຺ຆໍ ປຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໗. ອາລີຍນ຺ຕິ ເສວີຍນ຺ຕີຕິ ອາລຍາ. ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕາ…ເປ… ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ມຸທິຕາຕິ ອຕິວິຍ ປມຸທິຕາ. ຐານໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຐານ-ສທ຺ທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ. ອິເມສນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ຜລານໍ. ປາຬິຍໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖຕິອາທີນິ ນິພ຺ພານເວວຈນານິ. ອປິສ຺ສູຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ນ ເກວລໍ ເອຕທໂຫສິ, ອິມາປິ ຄາຖາ ປຏິຠໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິຈ຺ເຉນ ເມ ອຘິຄຕນ຺ຕິ ປາຣມິປູຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ທຸກ຺ຂາປຏິປທໍ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ສຸຂາປຏິປທາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຫ-ອິຕິ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ເອກໍສນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ນິປາໂຕ, ພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ເອກໍເສນ ວາ ອລນ຺ຕິ ວິໂຍເຊນ຺ຕິ. ຫລນ຺ຕິ ວາ ເອໂກ ນິປາໂຕ.

໘. ປາຬິຍໍ ສຫມ຺ປຕິສ຺ສາຕິ ໂສ ກິຣ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ສຫໂກ ນາມ ເຖໂຣ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມປຕິ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເຕນ ນໍ ‘‘ສຫມ຺ປຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຊານິໍສຸ. ອສ຺ສວນຕາຕິ ອສ຺ສວນຕາຍ, ອສ຺ສວເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສວນເມວ ຫິ ສວນຕາ ຍຖາ ເທວຕາຕິ.

ຘມ຺ໂມ ອສຸທ຺ໂຘຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຘມ຺ໂມ. ສມເລຫີຕິ ປູຣຓກສ຺ສປາທີຫິ ຉຫິ ສຕ຺ຖາເຣຫິ. ອປາປຸຣາຕິ ເທສນາຫຕ຺ເຖນ ວິວຣ. ທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ເສເລຕິ ຆນສິລາມເຍ. ຕຖູປມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ ຕໍ-ສທ຺ທຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ໂສ ເສລປພ຺ພໂຕ ອຸປມາ ຍສ຺ສ. ຕໍ ຕຖູປມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວາ ປພ຺ພຕາທິນາ ປກາເຣນ ອຸປມາ ອສ຺ສາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມມຍນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມຠູຕໍ. ອຸຏ຺ຐາຫີຕິ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖາຍ ຈາຣິກຈຣຓຕ຺ຖໍ ອິມມ຺ຫາ ອາສນາ ກາເຍນ, ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຠາວໂຕ ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ເຕເນວ ‘‘ວິຈຣ, ເທສສ຺ສູ’’ຕິ ທຸວິເຘປິ ກາຍຈິຕ຺ຕປໂຍເຄ ນິໂຍເຊສິ. ວີຣາຕິອາທິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຖຸຕິວເສນ ສມ຺ໂພຘນານິ.

໙. ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາເຓນ, ອາສຍານຸສຍຎາເຓນ ຈ. ອິເມສຎ຺ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູ’’ຕິ ນາມໍ. ສ຺ວາກາຣາຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທໂຍວ ອາກາຣາ ສຸນ຺ທຣາ ເຍສໍ, ເຕ ສ຺ວາກາຣາ, ສຸວິຎ຺ຎາປຍາ, ປຣໂລກຎ຺ຈ ວຊ຺ຊຎ຺ຈ ຠຍໂຕ ທສ຺ສນສີລາ ຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸປ຺ປລານິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປລິນີຕິ ຄຈ຺ຉລຕາປິ ໂປກ຺ຂຣຓີປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ໂປກ຺ຂຣຓີ. ເອວມິຕເຣສຸປິ. ອຸທການຸຄ຺ຄຕານີຕິ ອຸທກໂຕ ອນຸຄ຺ຄຕານິ. ອນ຺ໂຕ ນິມຸຄ຺ຄາເນວ ຫຸຕ຺ວາ ປຸສນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕານິ ອນ຺ໂຕນິມຸຄ຺ຄໂປສີນິ. ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄມ຺ມາຕິ ອຸທກໍ ອຕິກ຺ກມນວເສນ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ.

ອປາຣຸຕາຕິ ວິວຏາ. ເຕສນ຺ຕິ ສອຸປນິສ຺ສຍານໍ ສຕ຺ຕານໍ. ທ຺ວາຣາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄທ຺ວາຣານິ. ອິທຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສອຸປນິສ຺ສຍານໍ ເຕສໍ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ວິຫິໍສສຎ຺ຎີຕິອາທີສຸ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ‘‘ອຫຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຄຸຓໍ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິຕມ຺ປິ ອິມໍ ປຓີຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຊານນ຺ເຕສຸ ມນຸເຊສຸ ເທສນາຍ ວິຫິໍສາ ກາຍວາຈາກິລມໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວິຫິໍສສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ນ ຠາສິໍ ຠາສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉິໍ. ອິທານິ ປນ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນາ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘາຠາຊນໍ ວິວຣນ຺ຕຸ, ປູເຣສ຺ສາມິ ເນສໍ ສງ຺ກປ຺ປນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐. ອາຬາໂຣຕິ ນາມໍ. ກາລາໂມຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ຠຄວໂຕປິ ໂຂ ຎາຓໍ ອຸທປາທີຕິ ກິໍ ອິທາເນວ ອຸທປາທິ, ນນຸ ໂພຘິມູເລ ເຕກາລິກາ, ກາລວິນິມຸຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ທິຏ຺ຐາຕິ? ສຈ຺ຈໍ ທິຏ຺ຐາ, ຕຖາປິ ນາມາທິວເສນ ອວິກປ຺ປິຕາ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ນ ຫິ ເອເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ນາມຊາຕິອາທິກໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອນນ຺ຕໍ ວິຠາຄໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ສກ຺ກາ ວິກປ຺ປານໍ ວິຣຸທ຺ຘານໍ ສຫານຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ສພ຺ພວິກປ຺ປາຣຫຘມ຺ມທສ຺ສນເມວ ປນາເນນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ. ຍຖາ ທິຏ຺ເຐສຸ ປນ ຍຖິຈ຺ຉິຕາກາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ວິກປ຺ໂປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ທິຏ຺ເຐ ຈິຕ຺ຕປເຏ ວິຍ. ອິຘາປິ ອາຬາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ອາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣເມວ ສພ຺ພາກາຣຎາຓໍ ອຸທປາທິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕໍ, ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ເອວ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕປ຺ປມຸຂາ ຈ ເທວຕາ, ອາຬາໂຣ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕເນ, ອຸທໂກ ຈ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ເອວມາທິກໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ນິສ຺ສາຍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອວ. ຕໍ ປນ ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸລ຺ລຠຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກເມນ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເທວຕາຍ ວຸຕ຺ເຕ ຎາຓໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ທຄຕິຍາ ຫິ ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ເອເກນ ຎາເຓນ ຎາຕມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ກເມນ ຎາຕໍ ວິຍ ປຏິຠາຕິ, ເທວຕາປິ ຈ ຠຄວຕາ ຎາຕເມວຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕເນວ ‘‘ຠຄວໂຕປິ ໂຂ ຎາຓໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ອີທິເສສຸ ‘‘ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ອສຸກໍ ອທ຺ທສ, ຕຕ຺ຖ ມຍິ ຄເຕ ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ສຕ຺ຖຸ ຫິເຕສິຕາສນ຺ທສ຺ສນວສປ຺ປວຕ຺ເຕສຸ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຈນຄຕິຍໍ ກມວຸຕ຺ຕິເຕ ປຎ຺ຎາຍມາເນປິ ເອເກເນວ ຎາເຓນ ສກລາວໂພໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພຫຸກາຣາ ໂຂ ເມ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາຕິ ອຸປກາຣສ຺ສາປິ ວິຊ຺ຊມານຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຘມ຺ມເທສນາຍ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ອນຸປກາຣານມ຺ປິ ເທສນໂຕ.

໑໑. ອນ຺ຕຣາ ຈ ຄຍໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ໂພຘິນ຺ຕິ ຄຍາຍ, ໂພຘິສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ຕິຄາວຸເຕ ຐາເນ.

ສພ຺ພາຠິຠູຕິ ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ອນູປລິຕ຺ໂຕຕິ ກິເລສເລເປນ ອລິຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພຎ຺ຊໂຫ. ຕຓ຺ຫກ຺ຂເຍ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ຕຓ຺ຫກ຺ຂເຍ ນິພ຺ພາເນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວສເອນ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ສຍໍ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາວ ຊານິຕ຺ວາ. ກມຸທ຺ທິເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ກໍ ອຎ຺ຎໍ ‘‘ອຍໍ ເມ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍໍ.

ກາສິນໍ ປຸຣນ຺ຕິ ພາຣາຓສິໍ. ອາຫຎ຺ຉນ຺ຕິ ອາຫນິສ຺ສາມິ. ອມຕາຘິຄມາຍ ອຸຄ຺ໂຆສນໂຕ ອມຕທຸນ຺ທຸຠິນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ອມຕເຠຣິໍ ປຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຣຫສິ ອນນ຺ຕຊິໂນຕິ ອນນ຺ຕຊິໂນປິ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນນ຺ຕຎາຓຕາຍ ອນນ຺ໂຕ ຊິໂນ ຈ, ອນນ຺ເຕນ ວາ ຎາເຓນ, ອນນ຺ຕໍ ວາ ໂທສໍ ຊິຕວາ, ອຸປ຺ປາທວຍນ຺ຕຣຫິຕຕາຍ ວາ ອນນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອຊິນິ ກິເລສາຣໂຍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫີຕິປິ ອນນ຺ຕຊິໂນ.

ຫຸເປຍ຺ຍາປີຕິ ເອວມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວໍວິເຘ ຣູປກາຍຣຕເນ ອີທິເສນ ຎາເຓນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ນາມ ກຖນຎ຺ຫິສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອປຣກາເລ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຄມ຺ມ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ຊາໂຕ. ຕຖາເຫສ ຠຄວາ ເຕນ ສມາຄມຕ຺ຖໍ ປທສາວ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ.

໑໒. ພາຫຸລ຺ລິໂກຕິ ປຈ຺ຈຍພາຫຸລ຺ລິໂກ. ປຘານວິພ຺ຠນ຺ໂຕຕິ ປຘານໂຕ ທຸກ຺ກຣຈຣຓໂຕ ປຣິຫີໂນ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອຄາຣິຍໍ, ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕໍ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິກມ຺ມນ຺ຕິ ອນຄາຣິຍາ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ຕໍ ອນຄາຣິຍໍ. ປພ຺ພຊນ຺ຕີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕທນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ, ອຣຫຕ຺ຕຜລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສຍນ຺ຕິ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍາ. ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນວ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ປາປຸຓິຕ຺ວາ.

ອິຣິຍາຍາຕິ ທຸກ຺ກຣອິຣິຍາຍ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຕິອາທີສຸ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມໂຕ ໂລກິຍຎາຓໂຕ ອຸປຣິ ອຣິຍໍ ກາຕຸໍ ອລໍ ສມຕ຺ໂຖ ອລມຣິໂຍ. ຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ໂນຕິ ນຸ. ຠາສິຕເມຕນ຺ຕິ ເອວຣູປເມຕໍ ວາກ຺ຍເຠທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ຈ ‘‘ຍທິ ເອສ ປຘານກາເລ ‘ອຫໍ ອຣຫາ’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ມຍຎ຺ຈ ສທ຺ທຫາມ, ນ ຈາເນນ ຕທາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ປນ ວິຊ຺ຊມານເມວ ຄຸຓໍ ວທຕີ’’ຕິ ເອກປເທນ ສຕິໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຊາໂຕ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຄາຣວາ ອາວຸໂສວາທໍ ປຫາຍ ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຎ຺ຎາ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ.

໑໓. ອນ຺ຕາຕິ ໂກຏ຺ຐາສາ ທ຺ເວ ຠາຄາ. ກາເມສຸ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາມສຸຂສ຺ສ ອນຸຠໂວ. ກິເລສກາມາ ເອວ ວາ ອາມິສສຸເຂນ ອລ຺ລີຍນໂຕ ກາມສຸຂລ຺ລິກາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຄມ຺ໂມຕິ ຄາມວາສີນໍ ສນ຺ຕໂກ. ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິລມຖສ຺ສ ກຓ຺ຏກເສຍ຺ຍາທິທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸໂຍໂຄ. ອຸໂຠ ອນ຺ເຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ໂລໂຠ ວາ ສສ຺ສໂຕ ວາ ເອໂກ ອນ຺ໂຕ, ໂທໂສ ວາ ອຸຈ຺ເຉໂທ ວາ ເອໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຈກ຺ຂຸກຣຓີຕິອາທີສຸ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາຓຈກ຺ຂຸໍ ກໂຣຕີຕິ ຈກ຺ຂຸກຣຓີ. ທຸຕິຍໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຸປສໂມຕິ ກິເລສຸປສໂມ. ອຠິຎ຺ຎາ, ສມ຺ໂພໂຘ ຈ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວໂຘວ. ນິພ຺ພານໍ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ. ເອເຕສມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ປຏິປທໍ ໂຖເມຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ຎາຓໍ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ວິຕກ຺ໂກ. ເສສໍ ຘມ຺ມໂຕ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໑໔. ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ເຄ ເອກໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຊາຕິປິ ທຸກ຺ຂາຕິອາທີສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສພ຺ພປຐມໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ ອິຘ ຊາຕິ ນາມ, ສາ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວສຸ ອຸປລພ຺ຠມານານໍ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂາ, ເອວໍ ຊຣາທີສຸ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸກຕາຍ ທຸກ຺ຂຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ປນ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂວເສນ ທຸກ຺ຂາ ເອວ. ໂປໂນຠວິກາຕິ ປຸນພ຺ຠວກຣຓໍ ປຸນພ຺ຠໂວ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ປຸນພ຺ຠໂວ ສີລເມຕິສ຺ສາຕິ ໂປໂນຠວິກາ. ນນ຺ທິຣາຄສຫຄຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຣູປາທີສຸ ນນ຺ທຕິ ປິຍາຍຕີຕິ ນນ຺ທີ, ສາ ເອວ ຣາໂຄຕິ ນນ຺ທິຣາໂຄຕິ ຠາວປ຺ປຘາໂນຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ນນ຺ທິຣາຄຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ສຫຄຕານິ ນນ຺ທິຣາຄສຫຄຕາ. ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ. ຣູປາທີສຸ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ກາມສ຺ສາທນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ກາມຕຓ຺ຫາ ນາມ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ສຫ ປວຕ຺ຕາ ຠວຕຓ຺ຫາ. ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ສຫ ປວຕ຺ຕາ ວິຠວຕຓ຺ຫາ. ອເສສວິຣາຄນິໂຣໂຘຕິອາທິນາ ນິພ຺ພານເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຣຊ຺ຊນໍ ວິຄມນໍ ວິຣາໂຄ. ນິຣຸຊ຺ຌນໍ ນິໂຣໂຘ. ອຸຠເຍນາປິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຄໂມວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອເສສາຍປິ ຕຓ຺ຫາຍ ວິຣາໂຄ, ນິໂຣໂຘ ຈ ເຍນ ໂຫຕິ, ໂສ ອເສສວິຣາຄນິໂຣໂຘ, ນິພ຺ພານເມວ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຕຓ຺ຫໍ, ວຏ຺ຏຎ຺ຈ ຈຊນ຺ຕິ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕິ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ນ ອລ຺ລີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຈາໂຄ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ມຸຕ຺ຕິ ອນາລໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໑໕. ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິອາທີນິ ຎາຓເວວຈນາເນວ.

໑໖. ຍາວກີວຎ຺ຈາຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ. ຕິປຣິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ສຈ຺ຈຎາຓ, ກິຈ຺ຈຎາຓ, ກຕຎາຓສງ຺ຂາຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຣິວຏ຺ຏານໍ ວເສນ ຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຍຖາຠູຕຎາຓໍ ສຈ຺ຈຎາຓໍ ນາມ. ເຕສຸ ເອວ ‘‘ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຫາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ຠາເວຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈຊານນຎາຓໍ ກິຈ຺ຈຎາຓໍ ນາມ. ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຕໍ ປຫີນໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຠາວິຕ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຕຠາວຊານນຎາຓໍ ກຕຎາຓໍ ນາມ. ທ຺ວາທສາກາຣນ຺ຕິ ເຕສເມວ ເອເກກສ຺ມິໍ ສຈ຺ເຈ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອາກາຣານໍ ວເສນ ທ຺ວາທສາກາຣໍ.

ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ປຈ຺ຈຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ນ ປຏິຊານິໍ. ຍໂຕ ຈ ໂຂຕິ ຍໂຕ ໂພຘິມູເລ ນິສິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ອຖາຫນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ອຫໍ. ຎາຓຎ຺ຈ ປນ ເມຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອກຸປ຺ປາ ເມຕິອາທິ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອກຸປ຺ປາ ເມ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕກາຣຓໂຕ ຈ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ອກຸປ຺ປຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິມສ຺ມິໍ ປນ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ມິນ຺ຕິ ນິຄ຺ຄາຖສຸຕ຺ເຕ. ຠຎ຺ຎມາເນຕິ ຠຓິຍມາເນ. ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ອິຘ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມສຸ ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິອາທິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕ຺ເຕປິ ກິຈ຺ຈວເສນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໗. ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ປຏິເວຘຎາຓຘມ຺ມຎ຺ເຈວ ເທສນາຎາຓຘມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ໂອຠາໂສຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓານຸຠາເວນ ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ໂອຠາໂສ.

໑໘. ທິຏ຺ໂຐ ອຣິຍສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ເອເຕນາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ນ ປຣໍ ປຈ຺ເຈຕິ, ປຣສ຺ສ ສທ຺ຘາຍ ເອຕ຺ຖ ນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈໂຍ. ເອຫິ ຠິກ຺ຂູຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ສິຊ຺ຌຕິ, ເຕເນວ ຕຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ທສ຺ສິໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາຕິ ວຈນປຣິໂຍສາເນ ເອວ ອຸປສມ຺ປທາ ສິຊ຺ຌຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູຕິ ຠຄວໂຕ ວຈເນນາ’ຕິ ອິທໍ ເອຫິຠິກ຺ຂຸສທ຺ໂທປລກ຺ຂິຕວຈນໍ ເອຫິຠິກ຺ຂຸວຈນນ຺ຕິອາທິປທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ມຸສາວາທວຄ຺ໂຄຕິອາທີສຸ ວິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕເທຕໍ ປຐມປາຣາຊິກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຠຄວາ ຫິ…ເປ… ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸ, ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕ ຠິກ຺ຂູປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ) ອິມິນາ ວຈເນນ ສເມຕິ. ຍຕ຺ຕກຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ນິຍເມນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອງ຺ຄເມວ. ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານຎ຺ຫິ ເອຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອເສກ຺ຂານໍ ປນ ‘‘ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສມິທ຺ຘິໂຕ. ໂລກິຍສມ຺ປທາຫິ ອຸປຣິຠູຕາ ເສຏ຺ຐຠູຕາ ສມ຺ປທາຕິ ອຸປສມ຺ປທາ.

໑໙-໒໑. ນີຫາຣຠຕ຺ໂຕຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຄາມໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນຠຕ຺ໂຕ. ກລ຺ລໍ ນູຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ນຸ. ເອຕໍ ມມາຕິອາທິ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິຄາຫານໍ ທສ຺ສນໍ.

໒໒-໒໓. ຕສ຺ມາ ຕິຫາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຫາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພິນ຺ທຕີຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕິ. ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ນ ຣຊ຺ຊຕິ. ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຜລວເສນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິອາທິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓທສ຺ສນໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ກຣຓີຍໍ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຣິຎ຺ຎາທິວເສນ ໂສຬສວິຘໍ ກິຈ຺ຈໍ. ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິຕ຺ຖຠາວາຍ ໂສຬສກິຈ຺ຈຠາວາຍ, ກິເລສກ຺ຂຍາຍ ວາ ອປຣໍ ປຸນ ມຄ຺ຄຠາວນາກິຈ຺ຈໍ ເມ ນຕ຺ຖີຕິ ປຊານາຕິ. ອຖ ວາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິຕ຺ຖຠາວໂຕ ວຕ຺ຕມານກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໂຕ ອປຣໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ມຍ຺ຫໍ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕. ອາຬມ຺ພຣນ຺ຕິ ປຓວໍ. ວິເກສິກນ຺ຕິ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓເກສໍ. ວິກ຺ເຂຬິກນ຺ຕິ ວິສ຺ສນ຺ທມານລາລໍ. ສຸສານໍ ມຎ຺ເຎຕິ ສຸສານໍ ວິຍ ອທ຺ທສ ສກໍ ປຣິຊນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸທານໍ ອຸທາເນສີຕິ ສໍເວຄວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວຈນໍ ນິຈ຺ຉາເຣສິ. ອຸປສ຺ສຏ຺ຐນ຺ຕິ ທຸກ຺ເຂນ ສມ຺ມິສ຺ສໍ, ທຸກ຺ໂຂຕິຓ຺ຓໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕກາຍຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໖. ອິທໍ ໂຂ ຍສາຕິ ຠຄວາ ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖນ຺ຕິ ອນຸປຏິປາຏິກຖໍ. ອາທີນວນ຺ຕິ ໂທສໍ. ໂອກາຣນ຺ຕິ ນິຫີນຕາ ນິຫີນຊນເສວິຕຕ຺ຕາ. ສໍກິເລສນ຺ຕິ ເຕຫິ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິເລສນໍ, ສໍກິເລສວິສຍນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ກລ຺ລຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອໂຣຄຈິຕ຺ຕໍ. ສາມໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຸກ຺ກໍໂສ ອຸກ຺ຂິປນໍ ເອຕິສ຺ສນ຺ຕິ ສາມຸກ຺ກໍສິກາ, ສຈ຺ຈເທສນາ. ຕສ຺ສາ ສຣູປທສ຺ສນໍ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໒໗. ອສ຺ສທູເຕຕິ ອສ຺ສອາຣຸຬ຺ເຫ ທູເຕ. ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິກິຣິຍໍ. ອຠິສງ຺ຂເຣສິ ອກາສິ.

໒໘. ຍຖາທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຐມມຄ຺ເຄນ ທິຏ຺ຐໍ ຈຕຸສ຺ສຈ຺ຈຠູມິໍ ເສສມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ, ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຕຸ ໂນ ຊີວິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂນຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ມາຕຸ ຊີວິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສສ຺ສ ຂີຓາສວຕ຺ຕາ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ຠຄວາ ອຸປສມ຺ປທໍ ອທາສິ. ຂີຓາສວານຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ອຸປສມ຺ປທາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ປຸພ຺ເພວ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ. ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສງ຺ຂາຕໍ ສິກ຺ຂາປທປູຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ.

໓໐. ເສຏ຺ຐານຸເສຏ຺ຐີນນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐິໂນ ຈ ອນຸເສຏ຺ຐິໂນ ຈ ປເວຓີວເສນ ອາຄຕາ ເຍສໍ ກຸລານໍ ສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເສຏ຺ຐານຸເສຏ຺ຐີນໍ ກຸລານໍ. ໂອຣໂກຕິ ລາມໂກ.

໓໒-໓໓. ມາ ເອເກນ ທ຺ເວຕິ ເອເກນ ມຄ຺ເຄນ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ມາ ອຄມິຕ຺ຖ. ວິສຸທ຺ເຘ ສຕ຺ເຕ, ຄຸເຓ ວາ ມາເຣຕີຕິ ມາໂຣ. ປາເປ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ປາປິມາ.

ສພ຺ພປາເສຫີຕິ ສພ຺ພກິເລສປາເສຫິ. ເຍ ທິພ຺ພາ ເຍ ຈ ມານຸສາຕິ ເຍ ທິພ຺ພກາມຄຸຓນິສ຺ສິຕາ, ມານຸສກກາມຄຸຓນິສ຺ສິຕາ ຈ ກິເລສປາສາ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພຫິ ເຕຫິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ກຣິຍມານສກ຺ກາຣສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຈຣນ຺ເຕ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ເຎປິ ພນ຺ຘຕີຕິ ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈໂຣ, ຣາຄປາໂສ. ມາໂຣ ປນ ປາສມ຺ປິ ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈຣໍ ມຎ຺ຎຕິ. ມານໂສຕິ ມໂນສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ.

ຊານາຕິ ມນ຺ຕິ ໂສ ກິຣ ‘‘ມຫານຸຠາໂວ ອຎ຺ໂຎ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ນິວາເຣຕີຕິ ຠີໂຕ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ’’ຕິສຎ຺ຎາຍ ວຕ຺ວາ ‘‘ນິຫໂຕ ຕ຺ວມສິ ອນ຺ຕກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຊານາຕິ ມ’’ນ຺ຕິ ທຸມ຺ມໂນ ປລາຍິ.

໓໔. ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທີຕິ ຍສ຺ມາ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ອຸປນິສ຺ສຍຣຫິຕານມ຺ປິ ປພ຺ພຊິຕຸກາມຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ຘາ ຈ ເຕ ນ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສມ຺ປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວໍ ປຣິວິຕກ຺ເກສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນາ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວເນວ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ເຍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຍໍ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ເກສຈ຺ເຉທນກາສາຍຈ຺ຉາທນສຣຓທານານິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ, ເຕສຸ ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອວ ກາຕພ຺ພໍ, ກາເຣຕພ຺ພໍ ວາ. ‘‘ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ ອິທໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຓ຺ຑສີມໍ ເນຕ຺ວາຕິ ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາໂຣຈນປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ. ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຫິ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ເອກສີມາຍ ‘‘ເອຕສ຺ສ ເກເສ ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາຕິ ເກສາທິຈ຺ເຉທນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາສາຍານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ’’ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ສຣຓທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ຠິກ຺ຂຸອາຓຕ຺ຕິຍາ ທິນ຺ນມ຺ປິ ສຣຓໍ ນ ຣຸຫຕິ.

ຍສສ຺ສີຕິ ປຣິວາຣສມ຺ປນ຺ໂນ. ນິຊ຺ຊີວນິສ຺ສຕ຺ຕຠາວນ຺ຕິ ‘‘ເກສາ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອເຈຕໂນ ອພ຺ຍາກໂຕ ສຸຎ຺ໂຎ ນິສ຺ສຕ຺ໂຕ ຖທ຺ໂຘ ປຖວີຘາຕູ’’ຕິອາທິນຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສພ຺ພໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໑໑) ອາຄຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸພ຺ເພຕິ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທສຸ. ມທ຺ທິຕສງ຺ຂາໂຣຕິ ວິປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠາວິຕຠາວໂນຕິ ສມຖວເສນາປິ.

ກາສາຍານິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ…ເປ… ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ພທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາຍ ອິມໍ ກາສາວໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕໍ ກາສາວໍ ທຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພາເຊຖ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ຍາຈນປຸພ຺ພກໍ ຈີວຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕິ. ອຖາປີຕິອາທິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິຄ຺ຄາຫາປນໂຕ ປຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສນໍ. ອຖາປີຕິ ຕໂຕ ປຣມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຈີວຣໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊນປ຺ປກາຣເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຖາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖາປີຕິ ຈ ອຖ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອທິນ຺ນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປາເທ ວນ຺ທາເປຕ຺ວາຕິ ປາທາຠິມຸຂໍ ນມາເປຕ຺ວາ. ທູເຣ ວນ຺ທນ຺ໂຕປິ ຫິ ປາເທ ວນ຺ທຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ. ອາຠິສມາຈາຣິເກສຸ ວິນຍນຕ຺ຖໍ ຍໍ ອາຈຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ຕິ, ອຍໍ ອາຈຣິໂຍ. ສເຈ ປນ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ສຍເມວ ສພ຺ພໍ ສິກ຺ຂາເປຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ນ ນິຍ຺ຍາເຕຕິ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍວສ຺ສ ອາຈຣິໂຍປິ ໂຫຕິ, ຍຖາ ອຸປສມ຺ປທາກາເລ ສຍເມວ ກມ຺ມວາຈໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍວ ກມ຺ມວາຈາຈຣິໂຍປິ ໂຫຕິ.

ອນຸນາສິກນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທານກາເລ ອນ຺ຕຣາ ວິຈ຺ເຉໂທ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ເອກສມ຺ພນ຺ຘານີ’’ຕິ.

‘‘ອາຠິສມາຈາຣິເກສຸ ວິເນຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ເສຂິຍວຕ຺ຕຂນ຺ຘກວຕ຺ເຕສຸ, ອຎ຺ເຎສຸ

ຈ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິອາທິໂລກວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທສຸ ສາມເຓເຣຫິ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ຖ ອວຕ຺ຕມາໂນ ອລຊ຺ຊີ, ທຓ຺ຑກມ຺ມາຣໂຫ ຈ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍມາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕. ປາຬິຍໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິມຸຕ຺ຕິໍ ອນຸປາປຸຓາຖາຕິ ‘‘ຂີຓາສວາ ມຍໍ, ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ປຘາເນນາ’’ຕິ ວາສນາໂທເສນ ໂວສານໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປນ຺ເຕສຸ ເສນາສເນສຸ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາວ ວີຕິນາມນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິສມາປຊ຺ຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ ໂອວທຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍມາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖. ອິທໍ ເນສໍ ປຸພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕິ ເຕສໍ ຕິໍສຊນານໍ ເອກໂຕ ອຠິສມຍສ຺ສ ປຸພ຺ພກມ຺ມໍ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເຕສໍ ປຈ຺ເຈກໍ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທສຸ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສຣຓຄມນທານສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາສມາໂຍຄວເສນ ພຫຸໍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ກຸສລໍ ອຕ຺ເຖວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຕຣຖາ ຫິ ຕທເຫວ ປຏິເວໂຘ, ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວາທິວິເສໂສ ຈ ນ ສມ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ.

ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸຣຸເວລປາຏິຫາຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໗-໓໘. ປາຬິຍໍ ອຄຣູຕິ ຠາຣິຍໍ ນ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠິນ຺ນໍ ສໂຊຕິຠູຕານນ຺ຕິ ອຸໂຠສຸ ສໂຊຕິຠູເຕສຸ. ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປີຕິ ຕໍ ນາຄໍ ນິຫຕເຕຊໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ສຣຓສີລານິ ທຕ຺ວາ ສກລຣຕ຺ຕິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຊຏິລານໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິ, ນ ອຫິຕຸຓ຺ຑິໂກ ວິຍ ພລກ຺ກາເຣນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມາຕິ ໂຍ ນາມ.

໓໙. ອຊ຺ຊຓ຺ໂຫຕິ ອຊ຺ຊ ເອກທິວສໍ. ອຄ຺ຄິສາລມ຺ຫີຕິ ອຄ຺ຍາຄາເຣ. ສຸມນານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ມນສາ ສທິໂສ ມໂນ ອສ຺ສາຕິ ສຸມນມນໂສ. ອຘິຈິຕ຺ໂຕຕິ ມຫາກຣຸຓາທີຫິ ອຘິຈິຕ຺ໂຕ. ອຸທິຈ຺ຉເຣຕິ ອຸລ຺ໂລເກສຸໍ, ປຣິວາເຣສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເນກວຓ຺ຓາ ອຈ຺ຈິໂຍຕິ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ອຫໍ ເຕ ຘຸວຠຕ຺ເຕນ ປຏິມານນໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ເສໂສ.

໔໐. ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາຕິ ປຣິກ຺ຂີຓາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ, ມຊ຺ຌຣຕ຺ຕິສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕວຓ຺ຓາຕິ ອຠິຣູປຈ຺ຉວິວຓ຺ຓາ. ເກວລກປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລ-ສທ຺ທສ຺ສ ອນວເສສຕ຺ໂຖ, ກປ຺ປ-ສທ຺ທສ຺ສ ສມນ຺ຕຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ອນວເສສໍ ສມນ຺ຕໂຕ ວນສຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸທ຺ທິສາຕິ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ. ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມາຕິ ຍໍ ນາມ.

໔໓. ອງ຺ຄມຄຘາຕິ ອງ຺ຄມຄຘຣຏ຺ຐວາສິໂນ. ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ອຠິຎ຺ຎິທ຺ຘິເຍວ ປຏິປກ຺ຂານໍ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ, ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕຄຕໂທສານຎ຺ຈ ຫຣຓໂຕ ອປນຍນໂຕ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ຕໍ ຕໍ ວາ ສຕ຺ຕຫິຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຫາຣິຍໍ, ຕເທວ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ.

໔໔. ປໍສຸກູລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ ປຸຓ຺ຓາຍ ທາສິຍາ ສຣີຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕໍ ສາຓມຍໍ ກິມິກຸລາກຸລໍ ປຣິເຍສນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ຠຄວາ ຠູມິໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອທາສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂຕິອາທິປຣິວິຕກ຺ໂກ ຊຏິລານໍ ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກໂຕ. ປາຓິນາ ຂຓນ຺ໂຕ ວິຍ ອິທ຺ຘິຍາ ມຕ຺ຕິກໍ ອປເນຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຓິນາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓິຕ຺ວາ’’ຕິ.

໔໖. ຜາລິຍນ຺ຕຸ, ກສ຺ສປ, ກຏ຺ຐານີຕິ ອຸຣຸເວລກສ຺ສເປນ ນິເວທິເຕ ເອວມໂວຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

໔໙. ອນ຺ຕຣຏ຺ຐກາສຸ ຫິມປາຕສມເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ມາຆມາສສ຺ສ ອວສາເນ ຈຕສ຺ໂສ, ຜຄ຺ຄຸຓມາສສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ຈຕສ຺ໂສຕິ ເອວໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ມາສານໍ ອນ຺ຕເຣ ອຏ຺ຐຣຕ຺ຕິໂຍ ອນ຺ຕຣຏ຺ຐກາ ນາມ. ຕາສຸ ອນ຺ຕຣຏ຺ຐກາສຸ ຣຕ຺ຕີສຸ ຫິມປາຕກາເລ. ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊນມ຺ປິ ສຫສາ ຕທຸຠຍກຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໐. ອຸທກວາຫໂກຕິ ອຸທໂກໂຆ. ເຣຓຸຫຕາຍາຕິ ຣໂຊກິຓ຺ຓາຍ, ອຕິນ຺ຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາວາຍາຕິ ກຸລ຺ເລນ. ອິທໍ ນຸ ຕ຺ວໍ ມຫາສມຓາຕິ ອິຘ ນຸ ຕ຺ວໍ. ຘ-ກາຣສ຺ສ ທ-ກາຣໍ, ອນຸສາຣຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກມິທາຫ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໕, ໒໖໕) ວິຍ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ ຕ຺ວໍ ນຸ ໂຂ ຐິໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອຍມຫມສ຺ມີຕິ ອຍມຫໍ ອິຘ ຐິໂຕສ຺ມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໑. ຈິຣປຏິກາຕິ ຈິຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເກສມິສ຺ສໍ ສພ຺ພໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ອຸທເກ ປວາເຫຕ຺ວາຕິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຣຓິກມຓ຺ຑລຸອາທິກາ ຕາປສປຣິກ຺ຂາຣາ ຂາຣີ ນາມ, ຕໍຫຣຓກກາຊໍ ຂາຣິກາຊໍ ນາມ. ອຄ຺ຄິຫຸຕມິສ຺ສນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິປູໂຊປກຣຓສຫິຕໍ.

໕໒-໓. ອຸປສຄ຺ໂຄຕິ ອຸປທ຺ທໂວ. ‘‘ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ປາຏິຫາຣິຍສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ອິທໍ ນາຄທມນາທີນິ ປນ຺ນຣສ ປາຏິຫາຣິຍານິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ອປ຺ປກມຘິກໍ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ.

໕໔. ຄຍາຍນ຺ຕິ ຄຍານາມິກາຍ ນທິຍາ ອທູຣຠວຕ຺ຕາ ຄາໂມ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ຄຍາ ນາມ ຊາໂຕ, ຕສ຺ສໍ. ຄຍາສີເສຕິ ເອວໍນາມເກ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ.

‘‘ຍມິທໍ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ…ເປ… ສຸຂໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓວີຖິຈິຕ຺ເຕສຸ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສອຸເປກ຺ຂາເວທນາມຸເຂນ ເສສາຣູປກ຺ຂນ຺ຘານມ຺ປິ ອາທິຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ມໂນຕິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ມໂນທ຺ວາຣສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ມໂນວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ມໂນທ຺ວາຣວີຖິປອຍາປນ຺ນເມວ ຄຫິຕໍ.

ອຸຣຸເວລປາຏິຫາຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພິມ຺ພິສາຣສມາຄມກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໕. ຍຎ຺ຎາ ອຠິວທນ຺ຕີຕິ ຍາຄເຫຕຸ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸປຘີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສຸຂາທີນໍ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸປຘີ ກາມຂນ຺ຘກິເລສອຠິສງ຺ຂາຣູປຘີນໍ ວເສນ. ເຕສຸ ຂນ຺ຘູປຘິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຘູປຘີສຸ ມລນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍຎ຺ຎາຕິ ຍຎ຺ຎເຫຕຸ. ຍິຏ຺ເຐຕິ ມຫາຍາເຄ. ຫຸເຕຕິ ທິວເສ ທິວເສ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ອຄ຺ຄິປຣິຈຣເຓ. ກິໍ ວກ຺ຂາມີຕິ ກຖໍ ວກ຺ຂາມິ.

໕໗-໘. ອາສີສນາຕິ ມໂນຣຖາ. ສິງ຺ຄີສຸວຓ຺ຓນິກ຺ເຂນາຕິ ສິງ຺ຄີສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ຣາສິນາ. ສຸວຓ຺ເຓສຸ ຫິ ຍຸຕ຺ຕິກຕໍ ຫີນໍ. ຕໂຕ ຣສວິທ຺ຘໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຕໂຕ ອາກຣຸປ຺ປນ຺ນໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຕໂຕ ຍໍກິຎ຺ຈິ ທິພ຺ພສຸວຓ຺ຓໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຕຕ຺ຣາປິ ຈາມີກຣໍ, ຕໂຕ ສາຕກຸມ຺ຠໍ, ຕໂຕ ຊມ຺ພຸນທໍ, ຕໂຕປິ ສິງ຺ຄີສຸວຓ຺ຓໍ ເສຏ຺ຐໍ. ຕສ຺ສ ນິກ຺ຂໍ ນາມ ປຎ຺ຈສຸວຓ຺ຓປຣິມາຓໍ. ອຏ຺ຐສຸວຓ຺ຓາທິເຠທໍ ອເນກວິຘມ຺ປິ ວທນ຺ຕິ. ທສສຸ ອຣິຍວາເສສູຕິ –

‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ເອກາຣກ຺ໂຂ ຈຕຸຣາປສ຺ເສໂນ ປຓຸນ຺ນປຈ຺ເຈກສຈ຺ໂຈ ສມວຍສຏ຺ເຐສໂນ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍສງ຺ຂາໂຣ ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ສຸວິມຸຕ຺ຕປຎ຺ໂຎ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໘, ໓໖໐; ອ. ນິ. ໑໐.໑໙) –

ເອວມາຄເຕສຸ ທສສຸ ອຣິຍວາເສສຸ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີໂນຕິ ປຎ຺ຈນີວຣເຓຫິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອິຏ຺ຐາທີສຸ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ໂສມນສ຺ສິຕາທິປຏິປກ຺ຂາ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ. ເອກາຣກ຺ໂຂຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕສຕິຕາ. ສງ຺ຂາຍເສວນາ ອຘິວາສນາ ປຣິວຊ຺ຊນາ ວິໂນທນາສງ຺ຂາຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອປສ຺ເສນາ ນິສ຺ສຍາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸຣາປສ຺ເສໂນ, ເອເຕນ ຈ ເຕ ນິສ຺ສຍາ ທສ຺ສິຕາ. ປຓຸນ຺ນານິ ອປນີຕານິ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ຄຫິຕານິ ທິຏ຺ຐິສຈ຺ຈານິ ຍສ຺ສ, ໂສ ປຓຸນ຺ນປຈ຺ເຈກສຈ຺ໂຈ, ເຕນ ໂລກິຍຎາເຓນ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາເມສນາ ຠເວສນາພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາສງ຺ຂາຕາ ເອສນາ ສມ຺ມເທວ ອວຍາ ອນູນາ ສຏ຺ຐາ ນິສຏ຺ຐາ ອເນນາຕິ ສມວຍສຏ຺ເຐສໂນ. ເອເຕນ ຕິຓ຺ຓໍ ເອສນານໍ ອຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິ ອິມິນາ ກາມວິຕກ຺ກາທີຫິ ອນາວິລຈິຕ຺ຕຕາ. ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘກາຍສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາໂຍເຄນ ວິຄຕທຣຖຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ມຄ຺ໂຄ. ‘‘ສຸວິມຸຕ຺ຕປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອິມິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓມຸເຂນ ຜລຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕ ຫິ ອຣິຍາ ວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຣິຍວາສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ວາສາ ວຸຕ຺ຖາ ວສິຕາ ສມ຺ປາທິຕາ ເຍນ, ໂສ ວຸຕ຺ຖວາໂສ, ຠຄວາ. ທສພໂລຕິ ທສຫິ ກາຍພເລຫິ, ຎາຓພເລຫິ ຈ ອຸເປໂຕ. ຍານິ ເຫຕານິ –

‘‘ກາຬາວກຎ຺ຈ ຄງ຺ເຄຍ຺ຍໍ, ປຓ຺ຑຣໍ ຕມ຺ພປິງ຺ຄລໍ;

ຄນ຺ຘມງ຺ຄລເຫມຎ຺ຈ, ອຸໂປສຖຉທ຺ທນ຺ຕິເມ ທສາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໘; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໒໒; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໐.໒໑; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໖໐; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໗໕; ພຸ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໙; ຈູຬນິ. ອຏ຺ຐ. ໘໑; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໔໔) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ທສຫຕ຺ຖິກຸລານິ ປຸຣິມປຸຣິມໂຕ ທສພລຄຸໂຓເປຕານິ, ເຕສຸ ສພ຺ພເຊຏ຺ຐານໍ ທສນ຺ນໍ ຉທ຺ທນ຺ຕານໍ ພລານິ ຠຄວໂຕ ກາຍສ຺ສ ທສພລານິ ນາມ. ຕຎ຺ຈ ກາຬາວກສງ຺ຂາຕານໍ ປກຕິຫຕ຺ຖີນໍ ໂກຏິສຫສ຺ສສ຺ສ, ມຊ຺ຌິມປຸຣິສານໍ ປນ ທສນ຺ນໍ ໂກຏິສຫສ຺ສານຎ຺ຈ ພລໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ‘‘ນາຣາຍນສງ຺ຆາຕພລ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍານິ ປເນຕານິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອິຘ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄໂຕ ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕ ອຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐານໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໘; ອ. ນິ. ໑໐.໒໑; ວິຠ. ໗໖໐; ປຏິ. ມ. ໒.໔໔) ວຸຕ຺ຕານິ ຐານາຐານຎາຓພລໍ, ກມ຺ມວິປາກຎາຓພລໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນິປຏິປທາຎາຓພລໍ, ອເນກຘາຕຸນານາຘາຕຸໂລກຎາຓພລໍ, ສຕ຺ຕານໍ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຎາຓພລໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓພລໍ, ຌານວິໂມກ຺ຂສມາຘິສມາປຕ຺ຕີນໍ ສໍກິເລສໂວທານວຸຏ຺ຐານຎາຓພລໍ, ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓພລໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓພລໍ, ອາສວກ຺ຂຍຎາຓພລນ຺ຕິ ທສພລຎາຓານິ, ອິມານິ ຠຄວໂຕ ທສພລານິ ນາມ. ທສຫິ ອເສກ຺ເຂຫິ ອງ຺ເຄຫີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ…ເປ… ອເສກ຺ໂຂ ສມ຺ມາສມາຘິ, ອເສກ຺ຂໍ ສມ຺ມາຎາຓໍ, ອເສກ຺ຂາ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໘, ໓໖໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ທສຫິ ອເສກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ວຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ເອວ ຊານນຏ຺ເຐນ ສມ຺ມາຎາຓນ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕາ, ວຸຕ຺ຕາວເສສາ ປນ ຜລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມາ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ພິມ຺ພິສາຣສມາຄມກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໐. ສາຣີພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຸຕ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ. ໂມຄ຺ຄລີພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຸຕ຺ໂຕ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ. ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສາຕິ ເສຕວຕ຺ເຖນ ຫິຣິໂກປີນໍ ຉາເທຕ຺ວາ ວິຈຣຓກປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ, ເຕນ ‘‘ນາຍໍ ນຄ຺ຄປຣິພ຺ພາຊໂກ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຸປຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ຎາໂຕ ເຈວາຕິ. ‘‘ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ອຸປຄໂຕ ຈ ມຄ຺ໂຄຕິ. ເຕນ ຈ ອຸປຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຕ-ສທ຺ໂທ ຎາຓປຣິຍາໂຍ. ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ມຄ຺ໂຄວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປສທ຺ໂທ ຈ ອຸປຄມນຕ຺ໂຖ ມຄ຺ຄສທ຺ເທນປິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘນໍ ນາມ ອຕ຺ຖິເກຫິ ອຸປຎ຺ຎາຕໍ ອຸປຄຕຎາຓຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ, ເຕຫິ ອຸປຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນ ມຄ຺ໂຄ ຈ, ຕສ຺ມາ ຍໍນູນາຫໍ ອນຸພນ຺ເຘຍ຺ຍນ຺ຕິ. ອຸປຎ຺ຎາຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ອນຸມາເນນ ຎາຕໍ ນິພ຺ພານໍ. ‘‘ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ມຄ຺ຄນ຺ໂຕຕິ, ອນຸມາເນນ ຎາຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ຄເວສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິໂຣໂຘ ຈ ນິໂຣຘູປາໂຍ ຈ ເອກເສເສນ ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຏິປາເທນ຺ໂຕຕິ ນິຄເມນ຺ໂຕ.

ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣີຕິ ອິໂຕ ມຍາ ລທ຺ຘໂສຕາປຕ຺ຕິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ອິຕຣມຄ຺ຄຕ຺ຕຍໍ ຍທິປິ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ເອໂສ ເອວ ມຍາ ຄເວສິໂຕ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໒-໓. ຕທາຣມ຺ມຓາຍາຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລວິມຸຕ຺ຕິຍາ. ເຕສໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານນ຺ຕິ ສປຣິສານໍ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ, ອຄ຺ຄສາວກາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸສູຍນກິຣິຍາຍ ກມ຺ມຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໔. ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກໍ, ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ວຊ຺ຊໍ. ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐປຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐໍ ນາມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໖໘) ວິຍ. ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐຕ຺ຖາຍ ຄຫິຕໍ ປຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐປຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓກປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອຸປນາເມ ໂກ ໂທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ມນຸສ຺ສາ ເອຕສ຺ມິໍເຍວ ເອເຕ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐປຕ຺ເຕ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐສຎ຺ຎິໂນ, ຕສ຺ມາ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐປຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐ-ສທ຺ເທເນວ ມນຸສ຺ສານໍ ສຎ຺ຎາຍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຕາປິ ຄມ຺ມຕີຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐສທ຺ໂທ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ຕ຺ວາປຈ຺ຈຍນ຺ໂຕປິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍຕ຺ຕໍ ມນສາ ຄເຫຕຸໍ, ຍາຈນວຈເນນ ຕສ຺ສ ອນຸມຕິໍ ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

໖໕. ປຕິສ຺ສຍນໍ ປຕິສ຺ໂສ, ຄຣຸໍ ນິສ຺ສາຍ ວຕ຺ຕນຠາໂວ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ຄາຣວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຫ ປຕິສ຺ເສນ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ປຣໍ ເຊຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ໂສວາເທ ວຕ຺ຕນຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເຊຏ຺ຐກຠາວຎ຺ຈ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ສາຫູຕິ ສາຘຸ ສຸນ຺ທຣໍ. ລຫູຕິ ອຄຣຸ, ສຸຠຣຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອປາຍິກນ຺ຕິ ອຸປາຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊນໍ ນິຕ຺ຖຣຓູປາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິຣູປນ຺ຕິ ສາມີຈິກມ຺ມມິທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາສາທິເກນາຕິ ປສາທາວເຫນ ກາຍວຈີປໂຍເຄນ ສມ຺ປາເທຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາເຍນາຕິ ເອຕທຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປກໍ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກາເຍນ ວິຎ຺ຎາເປຕິ. ສາຘູຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ‘‘ສາຫູ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກາເຍນ ວິຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາຍາຈນທານມຕ຺ເຕນາຕິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ປຐມໍ ອາຍາຈນມຕ຺ເຕນ, ຕໂຕ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ຈ ‘‘ສາຫູ’’ຕິອາທິນາ ວຈນມຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໖. ອສ຺ສາຕິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ. ທ຺ເວ ຈີວຣານີຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ, ສງ຺ຆາຏິຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ‘‘ນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ຠຓມານສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ-ກາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ເຕນ ‘‘ນາຕິທູເຣ’’ຕິອາທີສຸ ນ-ກາຣປຏິສິທ຺ເຘສຸ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕີຕິ ອາປທາອຸມ຺ມຕ຺ຕຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນຏ຺ຏຕາທີຫິ ວິນາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານິຕ຺ວາປິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ຄິລານສ຺ສປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ອາປທາສຸ ຫິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວມຎ຺ເຎສຸປິ ນ-ກາຣປຏິສິທ຺ເຘສຸ ອີທິເສສຸ, ອິຕເຣສຸ ປນ ຄິລາໂນປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ປາຬິຍໍ ‘‘ເຫຏ຺ຐາປີຐໍ ວາ ປຣາມສິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ຐປິຕປຕ຺ຕາທິນາ ອສງ຺ຆຏ຺ຏນຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກຕ຺ວາປິ ອຎ຺ເຎສໍ ອຠາວໍ ຎຕ຺ວາປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາສນ຺ນນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິກຣຓເມວ.

ຄາເມຕິ ອນ຺ໂຕຄາເມ ຕາທິເສ ມຓ຺ຑປາທິມ຺ຫິ. ອນ຺ຕຣຆເຣຕິ ອນ຺ໂຕເຄເຫ. ປຏິກ຺ກມເນຕິ ອາສນສາລາຍໍ. ໂຘຕວາລິກາຍາຕິ ອຸທເກນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ນິຣຊາຍ ປຣິສຸທ຺ຘວາລິກາຍ. ນິທ຺ຘູເມຕິ ຊນ຺ຕາຆເຣ ຊລິຍມານອຄ຺ຄິຘູມຣຫິເຕ. ຊນ຺ຕາຆຣຎ຺ຫິ ນາມ ຫິມປາຕພຫຸເລສຸ ເທເສສຸ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍໂຣຄປີຬາທິນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ສຣີຣເສທາປນຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ອນ຺ຘກາຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕາຍ ພຫູປິ ເອກໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິຕາປປຣິຫາຣາຍ ມຕ຺ຕິກາຍ ມຸຂໍ ລິມ຺ປິຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ເສເທຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓາທີຫິ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນຫາຍນ຺ຕິ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ຈຸຓ຺ຓໍ ສນ຺ເນຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸລ຺ໂລກນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍ ໂອໂລກນຏ຺ຐານໍ. ອຸປຣິຠາຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ເນຕພ຺ໂພຕິ ຍຕ຺ຖ ວິຫຣໂຕ ສາສເນ ອນຠິຣຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເນຕພ຺ໂພ. ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ລຊ຺ຊິໂນ ວາ ອລຊ຺ຊິໂນ ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອວຑ຺ຒິກາເມ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອລຊ຺ຊີ ໂອວາທມ຺ປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ລຊ຺ຊິໂນ ຈ ເອຕສ຺ສ ວິສຠາຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ວິຫາຍ ລຊ຺ຊີເຫວ ສທ຺ຘິໍ ອາມິສາທິປຣິໂຠໂຄ ກາຕພ຺ໂພ. ອຸປຊ຺ຌາຍາທິຠາໂວ ເຫຕ຺ຖ ນ ປມາຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ‘‘ນ ສຸສານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ, ອຸປຈາຣສີມໂຕ ພຫິ ຄນ຺ຕຸກາເມນ ອນາປຸຈ຺ຉາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໗. ສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຕກຖາຍໍ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິອາທີສຸ ອນາທຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຘມ຺ມາມິເສຫິ ອສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວຕ຺ຕເຠທຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ປຣິວາເຣປິ ‘‘ນເທນ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນສມ຺ມາວຕ຺ຕນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໘. ນສມ຺ມາວຕ຺ຕນາທິກຖາຍໍ ວຕ຺ຕໍ ນ ປູເຣຍ຺ຍາຕິ ‘‘ວຕ຺ຕກຣຓກາໂລ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸວິຊານນວເສນ ຎຕ຺ວາ ມານໂກສຊ຺ຊາທິວເສນ ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍາທີສຸ ອນາທເຣນ ວາ ‘‘ອກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຊານນຕາຍ ວາ ນ ກເຣຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສຕິຍາຕິອາທີຫິ ຈ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອນາປຕ຺ຕິ. ສພ຺ພານິ ຫິ ວຕ຺ຕານິ ເສຂິຍາເນວ, ຕສ຺ມາ ເສຂິເຍສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ສພ຺ໂພປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຄຫສ຺ສິຕເປມນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາເປມໍ.

ສາທິຍນໍ ວາ ອສາທິຍນໍ ວາ ນ ຊານາຕີຕິ ‘‘ມຍິ ສາທິຍນ຺ເຕ ອກໂຣນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອສາທິຍນ຺ເຕ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ນ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຕສຸ ເອໂກ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ເຕສໍ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສເຈ ໂກຈິ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກ, ອນ຺ເຕວາສິເກ ວາ ຄິລາເນ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ, ໂອວາທານຸສາສນິອາທິກໍ ສພ຺ພໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ເຕ ວາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ ‘‘ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ໂຫຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວຕ຺ຕໍ ວາ ນ ສາທິຍນ຺ຕິ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ.

ນສມ຺ມາວຕ຺ຕນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣາຘພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໙. ຣາຘພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປາຬິຍໍ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຊາໂຕຕິ ສກລສຣີເຣ ສຎ຺ຊາຕປຓ຺ຑຸວຓ຺ໂຓ. ປຓ຺ຑຸວຓ຺ຓສ຺ສ ສກລສຣີເຣ ພ຺ຍາປິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ວິຈ຺ຉາວຈນໍ ກຕໍ. ອຘິກາຣນ຺ຕິ ອຸປກາຣໍ. ກຕເວທິໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຕໍ ອຸປກາຣໍ ປຏິກິຣິຍາຍ ຎາປກາ. ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມວາຈາຍ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣິໂຍສາເນ ວກ຺ຂາມ. ປຣິມຓ຺ຑເລຫີຕິ ປຣິປຸຓ຺ເຓຫິ.

໗໑-໗໓. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມໍ. ປາຬິຍໍ ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນນ຺ຕິ ຊງ຺ຆປິຓ຺ຑິມໍສພເລນ ຈຣິຕ຺ວາ ອາໂລປາໂລປວເສນ ປຣິຍິຏ຺ຐໂຠຊນໍ. ອຕິເຣກລາໂຠຕິ ຠິກ຺ຂາຫາຣໂຕ ອຘິກລາໂຠ. ສງ຺ຆຠຕ຺ຕາທີນໍ ວິຠາໂຄ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ວິຫາໂຣຕິ ຕິຓກຸຏິກາທິສຫິໂຕ ປາກາຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສກໂລ ສງ຺ຆາຣາໂມ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄຕິ ເອກສາໂລ ທີຆປາສາໂທ. ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐິຄຣຸຬສຓ຺ຐາໂນ ທີຆປາສາໂທຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປາສາໂທຕິ ຈຕຸຣສ຺ໂສ ອຸຈ຺ໂຈ ອເນກຠູມກປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍນ຺ຕິ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທໂນ ຈນ຺ທິກງ຺ຄຓຍຸຕ຺ໂຕ ນາຕິອຸຈ຺ໂຈ ປາສາໂທ. ຄຸຫາຕິ ປພ຺ພຕຄຸຫາ. ປູຕິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຄມຸຕ຺ຕໍ.

ຣາຘພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຈຣິຍວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໖. ສຫຘມ຺ມິກໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນຕິ ‘‘ເອວໍ ນິວາເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ໂອວທິຍມາໂນ. ວາທໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ໂອລມ຺ພິຕ຺ວາ ນິວາສນາທີສຸ ໂກ ໂທໂສ? ຍທິ ໂທໂສ ຠເວຍ຺ຍ, ປຣິມຓ຺ຑລນິວາສນາທີສຸປິ ໂທໂສ ສິຍາ’’ຕິອາທິນາ ນິຄ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ຕໍເຍວ ຕິຕ຺ຖາຍຕນນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕຕິຕ຺ຖເມວ ອາຍຕນໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ. ອາຍສ຺ມໂຕ ນິສ຺ສາຍ ວຈ຺ຉາມີຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວສິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຈຣິຍວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຓາມນາຂມາປນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໐. ຍໍ ປຸພ຺ເພ ລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ລກ຺ຂເຓນ ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ນ ເຕເນວ ລກ຺ຂເຓນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ-ກາຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ‘‘ເຕເນວ ລກ຺ຂເຓນ ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ປມາທລິຂິຕໍ. ຕຖາ ຫິ ເຕເນວ ລກ຺ຂເຓນ ອາປຕ຺ຕິຠາເວ ຄຍ຺ຫມາເນ ນິສ຺ສຍມຸຕ຺ຕກສ຺ສາປິ ອມຸຕ຺ຕກສ຺ສາປິ ອາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຕຖາ ຈ ‘‘ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິເກນ ຫິ ຍາວ ອາຈຣິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ, ຕາວ ສພ຺ພໍ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອນນ຺ຕຣວຈເນນ ວິໂຣໂຘ ສິຍາ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄປິ ຈ –

‘‘ນິສ຺ສຍາຈຣິຍ, ອຸທ຺ເທສາຈຣິຍ, ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິກ, ອຸທ຺ເທສນ຺ເຕວາສິກ, ສມານາຈຣິຍກາ ປນ ຍາວ ນິສ຺ສຍອຸທ຺ເທສາ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ. ຕາວ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໑) –

ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອິຘ ປຣິຄຬິຕໍ ນ-ກາຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ເຕເນວ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ວຸຕ຺ເຕເນວ ລກ຺ຂເຓນ ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ປຓາມນາຂມາປນາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໓. ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກຖາຍໍ ‘‘ໂຍ ວາ ເອກສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠໂຄ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ລຊ຺ຊີສຸ ເອວ ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓໍ ນິໂຍເຊຕິ ອລຊ຺ຊີສຸ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຣິໂຠຄສທ຺ເທນ ເອກກມ຺ມາທິໂກ ສໍວາໂສ ຄຫິໂຕ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສ຺ສ ສມ຺ໂຠຄ-ສທ຺ເທນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ຈ ສມ຺ໂຠຄສໍວາສານໍ ອລຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ອາປຕ຺ຕິປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ຕາທິໂສຕິ ຍຕ຺ຖ ນິສ຺ສໂຍ ຄຫິຕປຸພ຺ໂພ, ໂຍ ຈ ເອກສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠໂຄ, ຕາທິໂສ. ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ລຫຸໍ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ທິວສານີ’’ຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອກາຫທ຺ວີເຫນ ສຠາຄຕາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຎາຕທິວເສນ ຄເຫຕພ຺ໂພວ. ອຖາປິ ຈຕຸປຎ຺ຈາເຫນາປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຍຕ຺ຕເກຫິ ທິວເສຫິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຕ຺ຕການິ ອຕິກ຺ກເມຕພ຺ພານິ. ສຠາຄຕໍ ໂອໂລເກມີຕິ ປນ ເລໂສ ນ ກາຕພ຺ໂພ.

ທຫຣາ ສຸຓນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອສຸຕ຺ວາປິ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາເຍນ ຈິຣາຍຕີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສຕິ ລພ຺ຠເຕວ ປຣິຫາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ອິເຘວາຫໍ ວສິສ຺ສາມີຕິ ປຫິຓຕິ, ປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ເອກທິວສມ຺ປິ ປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ຄມເນ ນິຣຸສ຺ສາຫໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສອຸສ຺ສາຫສ຺ສ ປນ ເສນາສນປຏິສາມນາທິວເສນ ກຕິປາເຫ ຄເຕປິ ນ ໂທໂສ.

ຕຕ຺ເຣວ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຕ຺ຣ ສຠາຄຏ຺ຐາເນ ເອວ ນິສ຺ສຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕໍເຍວ ວິຫາຣໍ…ເປ… ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປຊ຺ຌາເຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕເຍວ ຕໍສໂມຘາເນ ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ໂກເຘນ ວາ ຄຓນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ວາ ອສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ອຎ຺ເຎສຸ ຄຫິໂຕ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອາຈຣິຍມ຺ຫາ ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ໂກຈິ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິອາທິໂກ ນໂຍ ອຸປຊ຺ຌາຍປກ຺ກມນາທີສຸປິ ເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ອິຘາປິ ເນຕ຺ວາ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ຕີຕິ ອຸປຈາຣສີມໂຕ ພຫິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ວສນ຺ຕິ. ເຕນ ພຫິອຸປຈາເຣປິ ອນ຺ເຕວາສິກາທີນໍ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ອາສນ຺ນປເທເສ ວສຕິ, ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ປນ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວສໂຕ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠເຕວ.

ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພປຎ຺ຈກກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໔. ອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍລກ຺ຂຓກຖາຍໍ ນ ສາມເຓໂຣ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ຫຸຕ຺ວາ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ອເສກ຺ຂສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ອເສກ຺ໂຂ, ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ.

ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາຍາຕິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທໂກຏ຺ຐາສຄ຺ຄາຫິກາຍ. ປຈ຺ຉິມານິ ທ຺ເວຕິ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕິ, ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ໂຫຕີຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ. ປຈ຺ຉິມານິ ຕີຓີຕິ ນ ປຏິພໂລ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມໂຕ ວິໂນເທຕຸໍ, ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊານາຕິ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານໍ ນ ຊານາຕີຕິ ອິມານິ ຕີຓິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ປາຬິອຏ຺ຐກຖານຍສງ຺ຂາຕຘມ຺ມໂຕ ວິໂນເທຕຸໍ ອປຏິພລຕາ ນາມ ອພ຺ຍຕ຺ຕຕາ ເອວ ໂຫຕີຕິ ສາປິ ອາປຕ຺ຕິອງ຺ຄເມວ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຠິວິສິຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕໂມ ສມາຈາໂຣ ອາຠິສມາຈາໂຣ, ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕສີລໍ. ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘກສິກ຺ຂາປທສງ຺ຂາຕາ ສິກ຺ຂາ ອາຠິສມາຈາຣິກາ. ສິກ຺ຂາປທມ຺ປິ ຫິ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ປຏິປູຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ອຸຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອາທິຠູຕາ ກາຣຓຠູຕາຕິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກາ ສິກ຺ຂາ, ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນສິກ຺ຂາປທໍ. ເຕເນວ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄປິ ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນສິກ຺ຂາປທໍ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກໍ, ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕປອຍາປນ຺ນໍ ອາຠິສມາຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເສກ຺ຂປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ເສກ຺ຂາ, ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ. ສພ຺ພາປິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາ ສິກ຺ຂາປທປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ‘‘ເສກ຺ຂປຓ຺ຓຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉເທຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສລຕ຺ຕິກາທີຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຊາຕິຠູມິປຸຄ຺ຄລສມ຺ປໂຍຄວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓກມ຺ມທ຺ວາຣລກ຺ຂຓຣສາທິເຠເທຫິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທິຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສນິພ຺ພານໍ ນາມໍ, ຠູຕຸປາທາຍເຠທໍ ຣູປຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຊານນປຎ຺ຎາ, ຕປ຺ປກາສໂກ ຈ ຄນ຺ໂຖ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ. ອິມິນາ ອຠິຘມ຺ມຕ຺ຖກຸສເລນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສິກ຺ຂາເປຕຸນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕຸໍ.

ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພປຎ຺ຈກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ພວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໖. ຕິຕ຺ຖິຍປຣິວາສກຖາຍໍ ອາຊີວກສ຺ສ ວາຕິອາທີສຸ ອກິຣິຍວາທີ ອາຊີວໂກ ນາມ, ກິຣິຍວາທິໂນ ປນ ນິຄຓ຺ຐາປິ ອຎ຺ເຎປິ ນຄ຺ຄຕິຕ຺ຖິກາ ອເຈລກປເທ ສງ຺ຄຫິຕາ. ສພ຺ພຖາ ນຄ຺ຄສ຺ເສວ ຕິຕ຺ຖິຍປຣິວາໂສ ວິຫິໂຕ. ໂສ ຈ ເຕເນວ ນຄ຺ຄເວເສນ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຕສ຺ສ, ນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອາຄຕສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ໂສປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂສປີຕິ ອາຊີວໂກ.

ອາມິສກິຎ຺ຈິກ຺ຂສມ຺ປທານໍ ນາມ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸປ຺ປທານໍ. ຣູປູປຊີວິກາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປເມວ ນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕິໂຍ. ເວສິຍາ ໂຄຈໂຣ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ອສ຺ສາຕິ ເວສິຍາໂຄຈໂຣ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ໂຍພ຺ພນ຺ນາຕີຕາຕິ ອນິວິທ຺ຘາ ເອວ ມຫລ຺ລິກຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລກຸມາຣີ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທາຍສ຺ສາຕິ ອາທານສ຺ສ ຄຫຓສ຺ສ.

ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ພວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈາພາຘວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໘-໙. ປຎ຺ຈາພາຘາທິວຕ຺ຖູສຸ ປາຬິຍໍ ໂສມ຺ຫິ ອໂຣໂຄ, ວິພ຺ຠມິສ຺ສາມີຕິ ໂສ ອຫໍ ອໂຣໂຄ, ວິພ຺ຠມິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິນຂປິຏ຺ຐິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ຐາເນ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໍ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຕາທິສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນປິ ຈ ວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິໂຕປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ປາກຏຏ຺ຐາເນປິ ປນ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໂຕ ອູນຕຣໍ ອວຑ຺ຒນກໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ຕໍ ຄຫຓໍ ປຏິເສເຘຕຸໍ ‘‘ມຸເຂ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂກລຏ຺ຐິມຕ຺ຕໂກປີຕິ ພທຣຏ຺ຐິປ຺ປມາໂຓປິ. ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິໂຕປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ ໂກລຏ຺ຐິມຕ຺ຕໂຕ ຂຸທ຺ທກຕໂຣປິ ຄຓ຺ໂຑ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຈ຺ຉວິໍ ກາເຣຕ຺ວາ’’ຕິ, ວິຊ຺ຊມານຈ຺ຉວິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຎ຺ຉວິ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ສຎ຺ຊາຕຈ຺ຉວິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຓ຺ຑາທີສຸ ວູປສນ຺ເຕສຸປິ ຄຓ຺ຑານໍ ວິວຓ຺ຓມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກປຕ຺ຕວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕປທຸມເສຕປທຸມປຸປ຺ຜທລວຓ຺ຓໍ. ກຸຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ອວຑ຺ຒນກໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ກິຎ຺ຈິປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສສພ຺ຍາຘີຕິ ຂຍໂຣໂຄ. ຍກ຺ຂຸມ຺ມາໂຣຕິ ກທາຈິ ກທາຈິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖມຸຂາທິກໍ ອວຍວໍ ຠູມິຍໍ ຆໍສນໂກ ຍກ຺ໂຂວ ໂຣໂຄ.

ປຎ຺ຈາພາຘວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣາຊຠຏວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໐. ນ ທານາຫໍ ເທວສ຺ສ ຠໂຏຕິ ອາປຸຈ຺ຉຕີຕິ ຣຎ຺ຎາ ເອວ ທິນ຺ນຏ຺ຐານນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ຣາຊກມ຺ມິເກຫິ ອມຈ຺ຈາທີຫິ ຐປິໂຕ, ອມຈ຺ຈາທີນໍ ເອວ ວາ ຠໂຏ ໂຫຕິ, ເຕນ ຕໍ ຕໍ ອມຈ຺ຈາທິມ຺ປິ ອາປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຣາຊຠຏວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂຈຣວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໑. ຕສ຺ມາຕິ ຠຄວາ ສຍໍ ຍສ຺ມາ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ, ຕສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິມາລໍ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວນ ປພ຺ພາເຊສິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ເອວມາຫາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ສີລວາ ຊາໂຕຕິ ຊານນ຺ຕິ.

໙໒. ອຸປຣມນ຺ຕິ ວິຣມນ຺ຕິ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ທຸພນ຺ຘນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສງ຺ຂລິກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ. ວິວຣິຕ຺ວາຕິ ຄາມພນ຺ຘນາທີສຸ ຄາມທ຺ວາຣາທີນໍ ວິວຣິຕ຺ວາ. ອປສ຺ສມານານນ຺ຕິ ປຸຣິສຄຸຕ຺ຕິຍໍ ໂຄປການໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ.

໙໕. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ກສາຫໂຕ ກຕທຓ຺ຑກມ຺ໂມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ.

ໂຈຣວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຓາຍິກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໖. ປລາໂຕປີຕິ ອິຓສາມິການໍ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ຠເຍນ ປລາໂຕ. ຄີວາ ໂຫຕີຕິ ອິຓາຍິກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອນາທເຣນ ອິຓມຸຕ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ປເວສິຕຕ຺ຕາ. ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ຒນ຺ຕິ ໂຖກໂຖກໍ. ທາຕພ຺ພເມວາຕິ ອິຓາຍິເກນ ຘນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕຸ ວາ ມາ ວາ, ທາເນ ສອຸສ຺ສາເຫເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ມາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຫາຍເກຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ຫິສ຺ສ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ພຕາ ສິຍາຕິ.

ອິຓາຍິກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທາສວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໗. ‘‘ທາສຈາຣິຕ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ກີໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ທາສຠາວປຣິໂມຈນຕ຺ຖາຍ ກີຕກໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຕາທິໂສ ຫິ ຘນກ຺ກີໂຕປິ ອທາໂສ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈາຣິຕ຺ຕວເສນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຊນປເທ ທາສປຓ຺ຓຊ຺ຌາປນາທິນາ ອທາສກຣຓນິຍາເມນ. ອຠິເສກາທີສຸ ສພ຺ພພນ຺ຘນານິ ໂມຈາເປນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສພ຺ພສາຘາຣເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຍເມວ ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປນ຺ຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕາ ຠຸຊິສ຺ສິຕ຺ຖິໂຍ ‘‘ມຍມ຺ປິ ວຓ຺ຓທາສິໂຍ ໂຫມາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ສຍເມວ ຣາຊູນໍ ທາສິປຓ຺ເຓ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ລິຂາເປນ຺ຕິ, ຕາສໍ ປຸຕ຺ຕາປິ ຣາຊທາສາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕຫິ ອທິນ຺ນາ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພາຕິ ຍຕ຺ຕກາ ເຕສໍ ສາມິໂນ, ເຕສຸ ເອເກນ ອທິນ຺ເນປິ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພາ.

ຠຸຊິສ຺ເສ ປນ ກຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ເຕ ອາຣາມິກາ ທິນ຺ນາ, ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສງ຺ຆໍ ຎາເປຕ຺ວາ ຜາຕິກມ຺ເມນ ຘນານິ ທຕ຺ວາ ຠຸຊິສ຺ເສ ກຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕກ຺ກໍ ສີເສ ອາສິຕ຺ຕກສທິສາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເກສຸຈິ ຊນປເທສຸ ອທາເສ ກໂຣນ຺ຕາ ຕກ຺ກໍ ສີເສ ອາສິຎ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕນ ກິຣ ເຕ ອທາສາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວມິທມ຺ປິ ອາຣາມິກວຈເນນ ທານມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຖາ ທິນ຺ເນປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຣາມິກທາໂສ ເອວາຕິ ‘‘ເນວ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕາວກາລິໂກ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ປຈ຺ຉາປິ ຄເຫຕຸກາມຕາຍ ວາ ທິນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ຕາວກາລິກເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນິສ຺ສາມິກທາໂສ ນາມ ຍສ຺ສ ສາມິກຸລໍ ອຎ຺ຎາຕິກໍ ມຣເຓນ ປຣິກ຺ຂີຓໍ, ນ ໂກຈິ ຕສ຺ສ ທາຍາໂທ, ໂສ ປນ ສມານຊາຕິເກຫິ ວາ ນິວາສຄາມວາສີຫິ ວາ ອິສ຺ສເຣຫິ ວາ ຠຸຊິສ຺ໂສ ກໂຕວ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ເທວທາສາປິ ທາສາ ເອວ. ເຕ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ເທເສ ຣາຊທາສາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ວິຫາຣທາສາ, ຕສ຺ມາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ທາສມ຺ປິ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ສາມິເກ ທິສ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ອປເນນ຺ໂຕ ປທວາເຣນ ອທິນ຺ນາທານາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ທາສສ຺ສ ປນ ປລາຍໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ.

ທາສວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກມ຺ມາຣຠຓ຺ຑຸວຕ຺ຖາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໘. ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາປຸຈ຺ຉານາທິກຖາຍໍ ກມ຺ມາຣຠຓ຺ຑູຕິ ທຫຣຕາຍ ອໂມຬິພນ຺ໂຘ ມຸຓ຺ຑິກສີໂສ ກມ຺ມາຣທາຣໂກ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຸລາຘາຣມຸຓ຺ຑໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຸລາຘາຣາຕິ ຕມ຺ພສຸວຓ຺ຓາທີນໍ ຕຸລໍ ຫຕ຺ເຖນ ຘາເຣຕີຕິ ກມ຺ມາຣາ ‘‘ຕຸລາຘາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ເອໂກ ມຸຓ຺ຑິກສີໂສ ທຫໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຈສິໂຂ ຕຣຸຓທາຣໂກ’’ຕິ. ເອກາວ ສິຂາ ປຎ຺ຈ ເວຓິໂຍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘເນນ ປຎ຺ຈສິຂາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຈສິໂຂ, ຕສ຺ສ ສິຂໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕາ ກຎ຺ຈິ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຊານາເປຕ຺ວາວ ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ເຕນ ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາປໂລກນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ສີມາປຣິຍາປນ຺ເນຕິ ພທ຺ຘສີມາຍ ສຕິ ຕທນ຺ໂຕຄເຘ, ອສຕິ ອຸປຈາຣສີມນ຺ໂຕຄເຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຆໍ ອປໂລເກຕຸໍ ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອນປໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສພ຺ເພ ອາປຸຈ຺ຉິຕາ ອມ຺ເຫຫີຕິສຎ຺ຎິໂນ…ເປ… ປພ຺ພາເຊນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອນາປຸຈ຺ຉາ ເກເສ ໂອຫາເຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກໂສໂຣປນມ຺ປິ ສມຓປພ຺ພຊນໂວຫາຣໍ ລຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ສ ສມຓກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອກສິຂາມຕ຺ຕຘໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ເອເກນ ເກເສນ ສິຂາ ເອກສິຂາຕິ ວທນ຺ຕິ, ອປ຺ປເກສາວ ສິຂາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ເອກເກສມ຺ປິ ປນ ອນາປຸຈ຺ຉາ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ.

໑໐໐. ວາມຫຕ຺ເຖນາຕິ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖນ ຠຸຎ຺ຊນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໐໓-໔. ນິສ຺ສຍມຸຈ຺ຈນກສ຺ສ ວຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈກຉກ຺ເກສຸ ປນ ‘‘ອຸຠຍານິ ໂຂ ປນສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂານິ…ເປ… ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ໂພປິ ຈາຍໍ ປເຠໂທ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ຎາຕາຍໍ ຎາໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ອນາປຕ຺ຕິໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນາ ຎາຕຏ຺ຐາເນສຸ ອາປຕ຺ຕາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ກມ຺ມາຣຠຓ຺ຑຸວຕ຺ຖາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣາຫຸລວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໕. ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສນ຺ຕິ ໂປກ຺ຂເຣ ປທຸມຄຈ຺ເຉ ວິຍ ອເຕມິຕຸກາມານໍ ສຣີຣໂຕ ປວຏ຺ຏນກວສ຺ສໍ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ວສ຺ສນ຺ເຕ ເຕມິຕຸກາມາວ ເຕເມນ຺ຕິ, ນ ອິຕເຣ. ‘‘ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກ ຣຊ຺ເຊ ສພ຺ພມ຺ປິ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ສຍເມວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ຄາຣເວນ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາປິ ນ ນິມນ຺ເຕສິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ເຄເຫ ສກລຣຕ຺ຕິໍ ມຫາທານຎ຺ເຈວ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐານາລງ຺ກາຣຎ຺ຈ ສໍວິທຫນ຺ໂຕວ ວີຕິນາເມສິ.

ນ ໂກຈິ…ເປ… ປຕ຺ຕໍ ວາ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ນິເວສນເມວ ຄມິສ຺ສຕີຕິສຎ຺ຎາຍ ນຄ຺ຄເຫສິ. ກຸລນຄເຣຕິ ຎາຕິກຸລນ຺ຕເກ ນຄເຣ. ປິຓ຺ຑຈາຣິຍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕິຄາເມສຸປິ ສປທານຈາຣິກວຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂາຍ ຈາໂຣ ຈຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂາຈາໂຣ, ຂຕ຺ຕິໂຍ.

ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐຕິ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ຆຣທ຺ວາເຣ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຐຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພປິຓ຺ເຑ. ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ນິມນ຺ຕນາທິວເສນ ລພ຺ຠມານປຓີຕໂຠຊນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓວເສນ ຕຕ຺ຖ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອເນສນໍ ປຫາຍ ສປທານໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕເມວ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍຘມ຺ມໍ ສຸຈຣິຕໍ ຈເຣຍ຺ຍ. ສຸຂໍ ເສຕີຕິ ຈຕູຫິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ສຸຂໍ ວິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍຄາຖາຍໍ ນ ນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ເວສິຍາທິເຠເທ ອໂຄຈເຣ ຈຣຓວເສນ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ນ ຈ ຈເຣ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິມໍ ປນ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ນິເວສເນ ນິສິນ຺ເນນ ຠຄວຕາ ຎາຕິສມາຄເມ ອຕ຺ຕໂນ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕາຍ ຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິມໍ ທຸຕິຍຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ.

ຘມ຺ມປາລຊາຕກນ຺ຕິອາທີສຸ ປນ ຕໂຕ ປຣກາເລສຸປິ ຣຎ຺ໂຎ ປວຕ຺ຕິ ປຣິນິພ຺ພານໍ ປາເປຕ຺ວາ ຍຖາປສງ຺ຄວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ສິຣິຄພ຺ຠໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິ ຫິ ຠຄວາ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ສາ ຫທເຍນ ຜລິເຕນ ມເຣຍ຺ຍາຕິ ອຄມາສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕໍ ທິວສເມວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣາຫຸລມາຕຸທສ຺ສນທິວເສເຍວ. ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ສຕ຺ຖາ ກປິລປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕິຍທິວເສ ນນ຺ທໍ ປພ຺ພາເຊສີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒ ນນ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ) ວຸຕ຺ຕໍ. ເກສວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ຣາຊໂມຬິພນ຺ຘນຕ຺ຖໍ ກຸມາຣກາເລ ພນ຺ຘິຕສິຂາເວຓິໂມຈນໍ, ຕໍ ກິຣ ກໂຣນ຺ຕາ ມງ຺ຄລໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ປນ ‘‘ເກສວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ກຸລມຣິຍາທວເສນ ເກໂສໂຣປນ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໐໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏ຺ຏພນ຺ໂຘຕິ ‘‘ອສຸກຣາຊາ’’ຕິ ນຬາເຏ ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ຏພນ຺ຘນໍ. ອຠິນວປາສາທປ຺ປເວສມງ຺ຄລໍ ຆຣມງ຺ຄລໍ. ຉຕ຺ຕຸສ຺ສາປເນ ມງ຺ຄລໍ ຉຕ຺ຕມງ຺ຄລໍ. ຊນປທກລ຺ຍາຓີຕິ ຊນປທມ຺ຫິ ກລ຺ຍາຓີ ປເຣຫິ ອສາຘາຣເຓຫິ ປຎ຺ຈກລ຺ຍາຓາທີຫິ ສຫິຕຕ຺ຕາ ສາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຸວຏນ຺ຕິ ສີຆໍ. ອນິຈ຺ຉມານນ຺ຕິ ມນສາ ອໂຣເຈນ຺ຕໍ, ວາຈາຍ ປນ ຠຄວຕາ ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສສິ ນນ຺ທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຄາຣເວນ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ‘‘ອາມາ’’ຕິ ອໂວຈ. ຠຄວາ ຈ ເອເຕນ ເລເສນ ປພ຺ພາເຊສິ.

ພ຺ຣຫ຺ມຣູປວຓ຺ຓນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຣູປສມານຣູປໍ. ຕ຺ຍສ຺ສາຕິ ເຕ ອສ຺ສ. ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວິສຫີຕິ ‘‘ມາ ນໍ ນິວຕ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນາສກ຺ຂິ. ສຕ຺ຕວິຘໍ ອຣິຍຘນນ຺ຕິ –

‘‘ສທ຺ຘາຘນໍ ສີລຘນໍ, ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປິຍໍ ຘນໍ;

ສຸຕຘນຎ຺ຈ ຈາໂຄ ຈ, ປຎ຺ຎາ ເວ ສຕ຺ຕມໍ ຘນ’’ນ຺ຕິ. (ອ. ນິ. ໗.໕, ໖) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອຣິຍຘນໍ. ອຘິມຕ຺ຕໍ ຣາຫຸເລຕິ ຣາຫຸເລ ປພ຺ພຊິເຕ ນນ຺ທປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນທຸກ຺ຂໂຕປິ ອຘິກຕຣໍ ທຸກ຺ຂໍ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິໂຕ ປຈ຺ຉາຕິ ອິໂຕ ວຸຕ຺ຕໂສກຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອປຣທິວເສສຸ ອນາຄາມີນໍ ຎາຕິສິເນຫປຏິຆຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາຠາວາ. ປາຬິຍໍ ປຸຕ຺ຕເປມນ຺ຕິອາທິ ຣຎ຺ຎາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫສ຺ສ ຕິພ຺ພຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ສຫຊາຕປີຕິເວຄສມຸຏ຺ຐິຕານໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ສກລສຣີຣໍ ໂຂເຠຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນວເສນ ‘‘ຉວິໍ…ເປ… ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຕໂນ ປິຍຕຣາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປຸຕ຺ເຕຕິ ຣາຫຸລໍ. ສທ຺ທຫນ຺ເຕນາຕິ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ອເວມຕິເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຕິຍາ ສຕິ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ.

ຣາຫຸລວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສິກ຺ຂາປທທຓ຺ຑກມ຺ມວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໖. ສາມເຓຣສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ປາຬິຍໍ ສິກ຺ຂາປທານີຕິ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາສາ. ອຘິສີລສິກ຺ຂານໍ ວາ ອຘິຄມູປາຍາ. ປາໂຓຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຕສ຺ສ ອຕິປາຕນໍ ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາທີຫິ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປາຕນໍ ປາຓາຕິປາໂຕ. ປາຓວໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ປາເຓ ປາຓສຎ຺ຎິໂນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ ວຘກເຈຕນາວ. ຕສ຺ມາ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິ, ເວຣເຫຕຸຕາຍ ເວຣສງ຺ຂາຕໍ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປຘມ຺ມໍ ມຓຕິ ນີຫຣຕີຕິ ວິຣຕິ ‘‘ເວຣມຓີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວິຣມຕິ ເອຕາຍາຕິ ວາ ‘‘ວິຣມຓີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ‘‘ເວຣມຓີ’’ຕິ ສມາທານວິຣຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ອທິນ຺ນສ຺ສ ອາທານໍ ອທິນ຺ນາທານໍ, ເຖຍ຺ຍເຈຕນາວ. ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ, ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເມຖຸນເຈຕນາ. ມຸສາຕິ ອຠູຕວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ສ ວາໂທ ອຠູຕຕໍ ຎຕ຺ວາວ ຠູຕໂຕ ວິຎ຺ຎາປນເຈຕນາ ມຸສາວາໂທ. ປິຏ຺ຐປູວາທິນິພ຺ພຕ຺ຕສຸຣາ ເຈວ ປຸປ຺ຜາສວາທິເຠທໍ ເມຣຍຎ຺ຈ ສຸຣາເມຣຍໍ. ຕເທວ ມທນີຍຏ຺ເຐນ ມຊ຺ຊຎ຺ເຈວ ປມາທກາຣຓຏ຺ເຐນ ປມາທຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ຕໍ ຍາຍ ເຈຕນາຍ ປິວຕິ, ຕສ຺ສ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກາ ອຍໍ ອຣິຍານໍ ໂຠຊນສ຺ສ ກາໂລ ນາມ, ຕທຎ຺ໂຎ ວິກາໂລ. ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ໂຠຊນນ຺ຕິ ອິຘ ສພ຺ພໍ ຍາວກາລິກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓໍ ອິຘ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ໂຠຊນ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ວິກາເລ ໂຠຊນໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓໍ ວິກາລໂຠຊນໍ, ວິກາເລ ວາ ຍາວກາລິກສ຺ສ ໂຠຊນໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓໍ ວິກາລໂຠຊນນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອຕ຺ຖໂຕ ວິກາເລ ຍາວກາລິກອຊ຺ໂຌຫຣຓເຈຕນາວ.

ສາສນສ຺ສ ອນນຸໂລມຕ຺ຕາ ວິສູກໍ ປຏາຓີຠູຕໍ ທສ຺ສນໍ ວິສູກທສ຺ສນໍ, ນຈ຺ຈຄີຕາທິທສ຺ສນສວນານຎ຺ເຈວ ວຏ຺ຏກຍຸທ຺ຘຊູຕກີຬາທິສພ຺ພກີຬານຎ຺ຈ ນາມໍ. ທສ຺ສນນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ຍຖາສກໍ ວິສຍສ຺ສ ອາໂລຈນສຠາວຕາຍ ທສ຺ສນ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສວນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕ-ສທ຺ເທຫິ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ນຈ຺ຈນຄາຍນາທີນິປິ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ມາລາຕິ ພທ຺ຘມພທ຺ຘໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ສຸຕ຺ຕາທິມຍມ຺ປິ ອລງ຺ກາຣຕ຺ຖາຍ ປິຬນ຺ຘິຍມານໍ ‘‘ມາລາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄນ຺ຘນ຺ຕິ ວາສຈຸຓ຺ຓາທິວິເລປນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄນ຺ຘຊາຕໍ. ວິເລປນນ຺ຕິ ປິສິຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ ຉວິຣາຄກຣຓຎ຺ເຈວ ຄນ຺ຘຊາຕຎ຺ຈ. ຘາຣຓໍ ນາມ ປິຬນ຺ຘນໍ. ມຓ຺ຑນໍ ນາມ ອູນຏ຺ຐານປູຣຓໍ. ຄນ຺ຘວເສນ, ຉວິຣາຄວເສນ ຈ ສາທິຍນໍ ວິຠູສນໍ ນາມ. ມາລາທີສຸ ວາ ຘາຣຓາທີນິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ເຕສໍ ຘາຣຓາທີນໍ ຐານໍ ກາຣຓໍ ວີຕິກ຺ກມເຈຕນາ.

ອຸຈ຺ຈາຕິ ອຸຈ຺ຈ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖ ນິປາໂຕ, ອຸຈ຺ຈາສຍນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອາສນ຺ທາທິ. ມຫາສຍນໍ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຖຣເຓຫິ ອຕ຺ຖຕໍ, ສໂລຫິຕວິຕານຎ຺ຈ. ເອເຕສຸ ຫິ ອາສນໍ, ສຍນຎ຺ຈ ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນ-ສທ຺ເທຫິ ຄຫິຕານິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ຊາຕຣູປຣຊຕປຏິຄ຺ຄຫຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ຣຊຕ-ສທ຺ເທນ ທາຣຸມາສກາທິ ສພ຺ພໍ ຣູປິຍໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ມຸຕ຺ຕາມຓິອາທໂຍເປຕ຺ຖ ຘຎ຺ຎເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທໂຍ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຏິຄ຺ຄຫຓ-ສທ຺ເທນ ປຏິຄ຺ຄາຫາປນສາທິຍນານິ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ນາສນວຕ຺ຖູຕິ ປາຣາຊິກຏ຺ຐານຕາຍ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ກາຣຓໍ.

໑໐໗. ປາຬິຍໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຆາຣາມໍ ອາວຣຓໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພສງ຺ຆາຣາເມ ປເວສນິວາຣຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ສງ຺ຆາຣາໂມ ອາວຣຓໍ ກາຕພ຺ໂພຕິ ສງ຺ຆາຣາໂມ ອາວຣໂຓ ກາຕພ຺ໂພ, ສງ຺ຆາຣາເມ ວາ ອາວຣຓໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອາວຣຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຫາຣໍ ອາວຣຓນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ວສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສາມເຓຣສ຺ສ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ລທ຺ຘໍ ວາ ສກສນ຺ຕກເມວ ວາ ນິພທ຺ຘວສນກເສນາສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ວາ ປຏິກ຺ກມຕີຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕໂນຕິ ຫິ ສຍໍ, ອາຈຣິຍສ຺ສ, ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຓ຺ເຑນ຺ຕິ ວິເນນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ທຓ຺ໂຑ, ໂສ ເອວ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກມ຺ມນ຺ຕິ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ, ອາວຣຓາທິ. ອຸທກໍ ວາ ປເວເສຕຸນ຺ຕິ ໂປກ຺ຂຣຓີອາທິອຸທເກ ປເວເສຕຸໍ.

ສິກ຺ຂາປທທຓ຺ຑກມ຺ມວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນາປຸຈ຺ຉາວຣຓວຕ຺ຖຸອາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໘. ສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິການມ຺ປີຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຸປິ ຫິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍສຸ ຍຖາ ໂອຣມນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຕສໍ ນິຄ຺ຄຫໍ ອກໂຣນ຺ເຕສຸ ອຎ຺ເຎຫິ ອາວຣຓາທິນິຄ຺ຄຫກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພເມວ. ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ປຣປຣິສໂຕ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທານາທິຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໑໐; ອ. ນິ. ໔.໓໒, ໒໕໖) ອຸປລາຬນວເສນ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ໂສ ຠິຊ຺ຊຕຸ ວາ ມາ ວາ, ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຠິນ຺ທິຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຄຓ຺ຫິຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທີນວໍ ປນ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສາສນຄາຣເວນ ວາ ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປຣິສໂລລຕາຍ.

‘‘ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນານມ຺ປິ ປາຣາຊິກສມາປຕ຺ຕິຍາ ສຣຓຄມນາທິສາມເຓຣຠາວສ຺ສາປິ ວິນສ຺ສນໂຕ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ສງ຺ຆລາຠມ຺ປິ ເຕ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸຣິມິກາຍ ປຸນ ສຣຓານິ ຄຫິຕານີຕິ ສຣຓຄ຺ຄຫເຓນ ສຫ ຕທເຫວສ຺ສ ວສ຺ສູປຄມນມ຺ປິ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສາວາສິກນ຺ຕິ ວສ຺ສາວາສິກລາຠຄ຺ຄຫຓທສ຺ສນມຕ຺ຕເມເວຕໍ, ຕໂຕ ປຸເຣປິ, ປຈ຺ຉາປິ ວາ ວສ຺ສາວາສິກຎ຺ຈ ຈີວຣມາເສສຸ ສງ຺ເຆ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາລຈີວຣຎ຺ຈ ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອວິປນ຺ນສີໂລ ສາມເຓໂຣ ລຠຕິ ເອວ. ສເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ຄຫິຕານີຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສູປຄມນຎ຺ຈ ຉິນ຺ນວສ຺ສຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ກາລຈີວເຣ ຠາໂຄ ນ ປາປຸຓາຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອປໂລເກຕ຺ວາ ລາໂຠ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວສ຺ສາວາສິກລາໂຠ ປນ ຍທິ ເສນາສນສາມິກາ ທາຍກາ ເສນາສນຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເສນາສເນ ວສນ຺ຕສ຺ສປິ ວສ຺ສາວາສິກໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອນປໂລເກຕ຺ວາປິ ທາຕພ຺ໂພວ. ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ‘‘ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ລຈ຺ຉຕີຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ປຸນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ ລຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໐໘) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ວສ຺ສາວາສິເກ ທາຍການໍ ອິມໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈ, ສຸນ຺ທຣໍ. ສງ຺ຆິກໍ, ກາລຈີວຣມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈ, ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນ ອຊານິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສຸຣາ’’ຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວໂຕ ປາຓາຕິປາຕເວຣມຓິອາທິສພ຺ພສີລເຠທໍ, ສຣຓເຠທຎ຺ຈ ນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອກຸສລໍ ປນ ສຸຣາປານເວຣມຓິສີລເຠໂທ ຈ ໂຫຕິ ມາລາທິຘາຣຓາທີສຸ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິຕຣານີຕິ ວິກາລໂຠຊນເວຣມຓິອາທີນິ. ຕານິປິ ຫິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ຠິຊ຺ຊຕິ ເອວ, ອິຕຣີຕເຣສໍ ປນ ອຠິຊ຺ຊມາເນນ ນາສນງ຺ຄານິ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ເຕສຸ ຠິນ຺ເນສູ’’ຕິ ເຠທວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຈ຺ຈຍໍ ເທສາເປຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ອຈ຺ຈໂຍ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຈ຺ຈຄມາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ເທສາເປຕ຺ວາ ສຣຓສີລໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ປາຣາຊິກຕ຺ຕາ ເຕສໍ. ເຕນາຫ ‘‘ລິງ຺ຄນາສນາຍ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອຍເມວ ຫິ ນາສນາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ລິງ຺ຄນາສນາກາຣເຓຫິ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ອວຓ຺ຓຠາສນາທີນໍ ສຫ ປຕິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນນຸ ຈ ກຓ຺ຏກສາມເຓໂຣປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ເອວ, ຕສ຺ສ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ທຓ຺ຑກມ຺ມນາສນາວ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ລິງ຺ຄນາສນາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂກ ອິເມສໍ ເຠໂທຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ນິຘາຍາຫ ‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທານຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎຕຣທິຏ຺ຐິໂກ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ໂຍ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຕາ ອິສ຺ສໂຣ ວາ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ’’ຕິອາທິນາ ວາ ‘‘ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ວາ ຕິຕ຺ຖິຍປຣິກປ຺ປິຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂວຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ສາ ປາຣາຊິກຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຈ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ນາເສຕພ຺ໂພ. ໂຍ ປນ ອີທິສໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສາສນິໂກວ ຫຸຕ຺ວາ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘວຈນາຘິປ຺ປາຍໍ ວິປຣີຕໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ໂອວທິຍມາໂນປິ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂວຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ສາ ທິຏ຺ຐິ ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ປນ ກຓ຺ຏກນາສນາຍ ເອວ ນາເສຕພ຺ໂພຕິ.

ອນາປຸຈ຺ຉາວຣຓວຕ຺ຖຸອາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຓ຺ຑກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໙. ປຓ຺ຑກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອາສິຕ຺ຕອຸສູຍປກ຺ຂປຓ຺ຑກາ ຕໂຍປິ ປຸຣິສຠາວລິງ຺ຄາທິຍຸຕ຺ຕາ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາ, ເຕ ຈ ກິເລສປຣິຍຸຏ຺ຐານສ຺ສ ພລວຕາຍ ນປຸໍສກປຓ຺ຑກສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ປຓ຺ຑກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ອາສິຕ຺ຕອຸສູຍປຓ຺ຑການໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກິເລສປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທີຫິ ວີຕິກ຺ກມໂຕ ນິວາເຣຕຸມ຺ປິ ສກ຺ກາ, ເຕນ ເຕ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພາ ວຸຕ຺ຕາ. ປກ຺ຂປຓ຺ຑກສ຺ສ ປນ ກາຬປກ຺ເຂສຸ ອຸມ຺ມາໂທ ວິຍ ກິເລສປຣິຬາໂຫ ອວຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ວີຕິກ຺ກມໍ ປຕ຺ວາ ເອວ ຈ ນິວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕເທຕໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ປເຣສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາສິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ມຸເຂ ອາສິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນປິ ອສຸຈິມຸຈ຺ຈເນນ ປຣິຬາໂຫ ວູປສມ຺ມຕິ. ອຸສູຍາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍາຕິ ອຸສູຍາຍ ວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ເສເວຕຸກາມຕາຣາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອສຸຈິມຸຕ຺ຕິຍາ ປຣິຬາໂຫ ວູປສມ຺ມຕິ.

‘‘ພີຊານິ ອປນີຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພີເຊສຸ ຐິເຕສຸ ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ອປນີເຕ ປຓ຺ຑໂກ ນ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸໂນປິ ອນາພາຘປຈ຺ຈຍາ ຕທປນຍເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ, ນ ປນ ປຓ຺ຑກຕ຺ຕໍ, ພີເຊສຸ ປນ ອປນີເຕສຸ ອງ຺ຄຊາຕມ຺ປິ ຣາເຄນ ກມ຺ມນິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ປຸມຠາໂວ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ມສ຺ສຸອາທິປຸຣິສລິງ຺ຄມ຺ປິ ອຸປສມ຺ປທາປິ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ກິເລສປຣິຬາໂຫປິ ທຸນ຺ນິວາຣວີຕິກ຺ກໂມ ໂຫຕິ ນປຸໍສກປຓ຺ຑກສ຺ສ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ອີທິໂສ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນປິ ນາເສຕພ຺ໂພຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ພີຊຸທ຺ຘຣເຓ ປາຣາຊິກໍ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖ ຕາວ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕເມເວຕໍ ຠຄວຕາ ‘ປຓ຺ຑໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍສ຺ມາ ພີຊຸທ຺ຘຣຓກ຺ຂເຓ ປຓ຺ຑໂກ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປາຣາຊິກໍ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ອຸທ຺ຘຏພີໂຊ ຠິກ຺ຂຸ ອປເຣນ ສມເຍນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຓ຺ຑກຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຠາວໂກ ໂຫຕິ, ອຸປສມ຺ປທາຍ ອວຕ຺ຖຸ, ຕໂຕ ເອວ ຈສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ເອສ ປຓ຺ຑກຕ຺ຕຸປຄມນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊາຕິຍາ ນປຸໍສກປຓ຺ຑເກນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’ຕິ ອຠພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ. ອຍຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ສເຫຕຸໂກ, ຠາວກ຺ຂເຍນ ປນສ຺ສ ອເຫຕຸກສທິສຕາຍ ມຄ຺ໂຄປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸປກ຺ກເມນ ປຓ຺ຑກຠາວມາປນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຉາ ອຸປກ຺ກເມນ ອຸປສມ຺ປທາປິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸປກ຺ກເມນ ອຠພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ປຈ຺ຉາປິ ໂຫຕີຕິ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາທິ ຠາໂວ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠາວໂກ. ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ວາຣິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊາຄຫເຓເນວ ອຸປສມ຺ປທາປິ ຄຫິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາຣິຕາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມິໍເຍວສ຺ສ ປກ຺ເຂ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາຣິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ຕເມວ ລຠຕິ, ອຸປສມ຺ປທາ ປນ ຕທາປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ປນ ອາຄເຕ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ນາເສຕພ຺ໂພຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຓ຺ຑກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຖຍ຺ຍສໍວາສກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໐. ເຖຍ຺ຍສໍວາສກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂກລຎ຺ຎາຕິ ກຸເລ ຊາຕາ, ຕຕ຺ຖ ວາ ວິທິຕາ ຎາຕາ ປສິທ຺ຘາ, ຕໍ ວາ ຊານນ຺ຕິ ໂກລຎ຺ຎາຕິ ຎາຕການໍ ນາມໍ. ເຖຍ຺ຍາຍ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ອິຘ ສໍວາໂສ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຍ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກາ’’ຕິ. ນ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ, ສາມເຓຣານໍ ວາ ວນ຺ທນໍ ນ ສາທິຍຕິ.

ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ມຸສາວາເທນ ທສ຺ສິຕວສ຺ສກ຺ກເມນ ຠິກ຺ຂູນໍ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍຕິ, ທຫຣສາມເຓໂຣ ປນ ວຸຑ຺ຒສາມເຓຣານໍ, ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ຈ ວຸຑ຺ຒານໍ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ສໍວາສຕ຺ເຖນກຕ຺ເຖ.

‘‘ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສານີ’’ຕິ ອິທໍ ສໍວາສຕ຺ເຖນເກ ວຸຕ຺ຕປາຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຍເມວ ປນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສາມເຓຣວສ຺ສານິ ຄເຓນ຺ໂຕປິ ອຸຠຍຕ຺ເຖນໂກ ເອວ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ປຸຣິໂສວ, ອິຕ຺ຖີປິ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສິກາວ. ອາທິກມ຺ມິກາປິ ເຈຕ຺ຖ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອຸປສມ຺ປນ຺ເນສຸ ເອວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາທິກມ຺ມິກາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕເນເວຕ຺ຖ ອາທິກມ຺ມິໂກປິ ນ ມຸຕ຺ໂຕ.

ຣາຊ…ເປ… ຠເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຍ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍາວ ໂສ ສຸທ຺ຘມານໂສຕິ ‘‘ອິມິນາ ລິງ຺ເຄນ ຠິກ຺ຂູ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ເຕຫິ ສໍວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕາຠາເວນ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ. ເຕນ ຫິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ລິງ຺ເຄ ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສຫ ສໍວສຕຸ ວາ ມາ ວາ, ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉາ ສໍວສນ຺ໂຕປິ ອຠພ຺ໂພ ຫຸຕ຺ວາ ສໍວສຕິ. ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຕ຺ເຖນໂກປິ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນເກ ເອວ ປວິສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ຣາຊາທິຠເຍນ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕວ ລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ໂສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກປິ ນ ໂຫຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕລິງ຺ຄຕ຺ຕາ. ສເຈ ປນ ໂສ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາມເຓຣວສ຺ສຄຓນາທິໍ ກໂຣຕິ, ຕທາ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ, ອຸຠຍຕ຺ເຖນໂກ ວາ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ປຣໂຕ ສຫ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ‘‘ອຍມ຺ປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ, ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ສງ຺ຄມ຺ມ ສໍວາສາຘິວາສນວເສນ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ ຍາວາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຕາວ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຈຣາທິຠຍໍ ວິນາປິ ກີຬາຘິປ຺ປາເຍນ ລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕາລຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວນ຺ທນາທິໍ ອສາທິຍນ຺ໂຕປິ ‘‘ໂສຠຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ປພ຺ພຊິຕລິງ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສພ຺ພປາສຓ຺ຑິຍຠຕ຺ຕານີຕິ ສພ຺ພສາມຍິການໍ ສາຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຠຕ຺ຕານິ, ອິທຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ເຎວ ນິຍມິຕຠຕ຺ຕຄຫເຓ ສໍວາໂສປິ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓຠຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍວາສໍ ປນ ອສາທິຍິຕ຺ວາ ອຠິກ຺ຂຸກວິຫາຣາທີສຸ ວິຫາຣຠຕ຺ຕາທີນິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ ເອວ. ກມ຺ມນ຺ຕານຸຏ຺ຐາເນນາຕິ ກສິອາທິກມ຺ມກຣເຓນ. ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍາຕິ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ຄເວເສນ ສຣີເຣນ ຘາເຣຕ຺ວາ.

‘‘ໂຍ ເອວໍ ປພ຺ພຊຕິ, ໂສ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ‘‘ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ’’ຕິ ປນ ນາມໍ ອຊານນ຺ໂຕປິ ‘‘ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສມໂຓ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຍທິ ອາໂຣເຈສ຺ສາມິ, ຉຑ຺ເຑສ຺ສນ຺ຕິ ມ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ເມ ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ປຐມໍ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ເອວໍ ເມ ຄຫິຕາ’’ຕິສຎ຺ຎີ ເກວລໍ ອນ຺ຕຣາ ອຕ຺ຕໂນ ເສຕວຕ຺ຖນິວາສນາທິວິປ຺ປກາຣໍ ປກາເສຕຸໍ ລຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນ ກເຖຕິ, ໂສ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອວຘາຣເຓນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກລກ຺ຂຓໍ ຎຕ຺ວາ ວຎ຺ຈນາຍປິ ນາໂຣເຈຕິ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ. ໂສ ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕລິງ຺ຄຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ນ ໂຫຕິ, ລທ຺ຘູປສມ຺ປທຕ຺ຕາ ຕທນຸຄຸຓສ຺ເສວ ສໍວາສສ຺ສ ສາທິຕຕ຺ຕາ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກປິ ນ ໂຫຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປນ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ໂຫຕິ, ສໍວາສາຣຫສ຺ສ ລິງ຺ຄສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສໍວາສສາທິຍນມຕ຺ເຕນ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ ໂຫຕິ.

ສລິງ຺ເຄ ຐິໂຕຕິ ສລິງ຺ຄຠາເວ ຐິໂຕ. ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ທິນ຺ນລິງ຺ຄສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ນ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາຍ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ ນ ໂຫຕີຕິ. ຍໍ ປນ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ລິງ຺ຄານຸຣູປສ຺ສ ສໍວາສສ຺ສ ສາທິຕຕ຺ຕາ ນ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ອິທເມວ ກາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ສາມເຓຣສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສຄຓນາທີສຸ ລິງ຺ຄານຸຣູປສໍວາໂສ ເອວ ສາທິໂຕຕິ ສໍວາສຕ຺ເຖນກຕາ ນ ສິຍາ ຠິກ຺ຂູຫິ ທິນ຺ນລິງ຺ຄສ຺ສ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ, ເອວໍ ສາມເຓໂຣປິ ປາຣາຊິກໍ ສມາປນ຺ໂນ ສາມເຓຣປຏິຎ຺ຎາຍ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສຠຕີຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ກາສາວຘາຣເຓ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄິຫິຠາວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ.

ໂຍ ໂກຈິ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕຕິ ສາມເຓຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາເປຬາທີສູຕິ ວິລີວາທິມເຍສຸ ຆຣທ຺ວາເຣສຸ ຐປິຕຠຕ຺ຕຠາຊນວິເສເສສຸ, ເອເຕນ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສ຺ສຄຓນາທີນໍ ອກຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເຖຍ຺ຍສໍວາສກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກກຖາວຓ຺ຓນາ

ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກາທິກຖາສຸ ເຕສໍ ລິງ຺ເຄ ອາທິນ຺ນມຕ຺ເຕຕິ ວີມໍສາທິອຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາ ‘‘ຕິຕ຺ຖິໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານວເສນ ລິງ຺ເຄ ກາເຍນ ຘາຣິຕມຕ຺ເຕ. ສຍເມວາຕິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ສຍເມວ ສງ຺ຆາຣາເມປິ ກຸສຈີຣາທີນິ ນິວາເສຕິ. ອາຊີວໂກ ຠວິສ຺ສາມິ…ເປ… ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຊີວການໍ ສນ຺ຕິເກ ເຕສໍ ປພ຺ພຊນວິຘິນາ ‘‘ອາຊີວໂກ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕິຕ຺ຖິຍຠາວູປຄມນໍ ປຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາເນ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ‘‘ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປິຕຕ຺ຕາ ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ປາຬິຍາ ອວຸຕ຺ເຕປິ ເມຖຸນາທີສຸ ວຸຕ຺ຕປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏານຸໂລມໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐານວເສນ ລິງ຺ເຄ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ປາຣາຊິກໍ, ຕໂຕ ປຸຣິມປໂຍເຄ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ຂເຓ ນິວຕ຺ຕນ຺ໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ສງ຺ຆເຠເທປິ ໂລຫິຕຸປ຺ປາເທປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄາທີສຸ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິກາຫິ ມຸຈ຺ຈນສີມາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາສນວິຣຸທ຺ຘຕາເຍຕ຺ຖ ອາທິກມ຺ມິການມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ປພ຺ພຊ຺ຊາຍປິ ອຠພ຺ພຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປເນເຕ, ອຎ຺ເຎ ຈ ປາຣາຊິກກຓ຺ເຑ ວິສຸໍ ສິກ຺ຂາປເທນ ປາຣາຊິກາທິໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຘ ອຠພ຺ເພສຸ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕໍ ລທ຺ຘິນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຖິຍເວເສ ເສຏ຺ຐຠາວຄ຺ຄຫຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສສ຺ສຕາທິຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ລິງ຺ເຄ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ລທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ‘‘ເອເຕສໍ ວຕຈຣິຍາ ສຸນ຺ທຣາ’’ຕິ ລິງ຺ຄໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕິ ເອວ. ລທ຺ຘິຍາ ອຠາເວນາຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ສາລຍຕາຍ ຕິຕ຺ຖິຍຠາວູປຄມນລທ຺ຘິຍາ ອຠາເວນ, ເອເຕນ ຈ ອາປທາສຸ ກຸສຈີຣາທິໍ ປາຣຸປນ຺ຕສ຺ສາປິ ນຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠິກ຺ຂຸນາ ກຖິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆເຠທໂກປິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠິກ຺ຂຸນາວ ກຖິໂຕ, ມາຕຸຆາຕກາທໂຍ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕິຣຈ຺ຉານວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໑. ອຸທກສຎ຺ຈາຣິກໍ ມຓ຺ຑູກຠກ຺ຂໍ ນາຄສຣີຣນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ວິສ຺ສຣຠເຍນາຕິ ນາຄສ຺ສ ສຣີຣໍ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຣວນຠເຍນ. ກປິມິທ຺ຘາທີສຸ ນາຄສຣີຣໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິສີມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິ.

ຕິຣຈ຺ຉານວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມາຕຸຆາຕກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໒. ອປວາຫນນ຺ຕິ ໂສຘນໍ. ຕິຣຈ຺ຉານາທິອມນຸສ຺ສຊາຕິໂຕ ມນຸສ຺ສຊາຕິການຎ຺ເຎວ ປຸຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາທໂຍປິ ຕິກ຺ຂວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓາ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຠູຕາ ຊນິກາ ມາຕາ’’ຕິ. ຍຖາ ມນຸສ຺ສານຎ຺ເຎວ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິ ຕິກ຺ຂວິສທາ, ເອວໍ ອກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິປີຕິ ອາຫ ‘‘ສຍມ຺ປິ ມນຸສ຺ສຊາຕິເກເນວາ’’ຕິອາທິ. ອານນ຺ຕຣິເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ນິຣເຍ ປຏິສນ຺ຘິຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອນນ຺ຕເຣ ຊນກຕ຺ເຕນ ນິຍຸຕ຺ຕໍ ອານນ຺ຕຣິຍໍ, ເຕນ. ເວສິຍາ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ກຸລິຕ຺ຖິຍາ ອຕິຈາຣິນິຍາ ປຸຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຣໍ ອຊານິຕ຺ວາ ຆາເຕນ຺ໂຕ ປິຕຸຆາຕໂກວ ໂຫຕິ.

໑໑໔. ອວເສສນ຺ຕິ ອນາຄາມິອາທິກໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫປາຣາຊິເກ ວຸຕ຺ຕເມວ.

໑໑໕. ອຍໍ ສງ຺ຆເຠທໂກຕິ ປກຕຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ເອວ ປາຣາຊິກໍ ສມາປນ຺ໂນ ວາ ວຕ຺ຖາທິໂທເສນ ວິປນ຺ໂນປສມ຺ປໂທ ວາ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕປິ ອນນ຺ຕຣິຍໍ ນ ຜຸສຕິ, ສງ຺ໂຆ ປນ ຠິນ຺ໂນວ ໂຫຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈສ຺ສ ນ ວາຣິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

‘‘ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ວຘກຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ. ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເວຣີຫິ ອເຠຊ຺ຊກາຍຕາຍ ເກນຈິ ພລກ຺ກາເຣນ ຈມ຺ມາທິເຉທໍ ກຕ຺ວາ ພຫິ ໂລຫິຕໍ ປຄ຺ຆຣາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອາວຸຘາທິປຫາເຣນ ປນ ໂລຫິຕໍ ຐານໂຕ ຈລິຕ຺ວາ ກຸປ຺ປມານໍ ເອກຕ຺ຖ ສຎ຺ຈິຕໍ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕເກນ ປນ ປຫາຣທາຍໂກ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກ ນາມ ໂຫຕິ ເທວທຕ຺ໂຕ ວິຍ. ເຈຕິຍໍ ປນ ໂພຘິໍ ວາ ປຏິມາທິໍ ວາ ຠິນ຺ທໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ອານນ຺ຕຣິຍສທິສໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ໂຫຕິ. ໂພຘິຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປນ ໂອໂຊຫຣຓສາຂາ ເຈວ ສຘາຕຸກໍ ເຈຕິຍໍ ພາຘຍມານາ ຈ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ, ປຸຎ຺ຎເມເວຕ຺ຖ ໂຫຕິ.

ມາຕຸຆາຕກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໖. ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກຕິ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍຍຸຕ຺ໂຕ, ອິຕໂຣ ປນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຍຸຕ຺ໂຕ. ເອກສ຺ສ ຫິ ຠາວທ຺ວຍໍ ສຫ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຍມເກ (ຍມ. ໓.ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກ.໑໘໘) ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປນ ກມ຺ມສຫາເຍນ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ຠາວວິຣຫິຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປກຕິຕ຺ຖິປຸຣິສານມ຺ປິ ກມ຺ມເມວ ພ຺ຍຎ຺ຊນລິງ຺ຄານໍ ກາຣຓໍ, ນ ຠາໂວ ຕສ຺ສ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕສ຺ສ ປຏ຺ຐາເນ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເກວລໍ ຠາວສຫິຕານໍເຍວ ພ຺ຍຎ຺ຊນລິງ຺ຄານໍ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີນີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໖໓໒) ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນກອາຣຓຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ອກຸສລພເລນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິນາປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ເຈສໍ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນການໍ ຍທາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ປຸຣິສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ອິຕຣໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ. ຍທາ ປຸຣິເສ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ອິຕ຺ຖິພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ອິຕຣໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ. ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣຓກ຺ກໂມຕິ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ເອວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສລິງ຺ຄານມ຺ປິ ປາຕຸຠາວປ຺ປກາສເກ ກຸຣຸນ຺ທິວຈເນ ອຍຸຕ຺ຕຕາປກາສນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຖວິຈາຣຓກ຺ກໂມ. ອຏ຺ຐສາລິນິຍຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີນິ ປນ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ປວຕ຺ເຕ ສມຸຏ຺ຐິຕານີ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໖໓໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ເນວສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ. ໂຍ ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອຠພ຺ເພ, ຠພ຺ເພ ຈ ປຸຄ຺ຄເລ ຎຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕິ, ອຸປສມ຺ປາເທຕິ ວາ, ທຸກ຺ກຏໍ. ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນຸປຊ຺ຌາຍກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໗. ອນຸປຊ຺ຌາຍາທິວຕ຺ຖູສຸ ສິກ຺ຂາປທໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປຊ຺ຌາຍໂກ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິເຘວ ປຎ຺ຎາປິຍມານສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກມ຺ມໍ ປນ ນ ກຸປ຺ປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອຸປຊ຺ຌາຍາຠາເວປິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນາ’’ຕິ ມຕສ຺ສ ວາ ວິພ຺ຠມນ຺ຕສ຺ສ ວາ ປຸຣາຓອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສາປິ ນາເມນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາຍກິຕ຺ຕນສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ອຸປຊ຺ຌາຍກິຕ຺ຕນໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ, ‘‘ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ປຣາມສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມວິປຕ຺ຕິ ເອວ ສິຍາ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ອນຸປຊ຺ຌາຍກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິສ຺ສ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອຄາຫາເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວິຣຫິຕໍ’’ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປາຬິຍໍ ສງ຺ເຆນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນາຕິ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ສງ຺ຆໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈຕິ ສງ຺ເຆນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນາ’’ຕິ ເອວໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ສງ຺ຆເມວ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຄເຓນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຄຓສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ, ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ກມ຺ມໍ ນ ກຸປ຺ປຕິ ເອວ ທຸກ຺ກຏສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ເຆນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑກາທີຫິ ອຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ກຣິຍມາເນສຸ ກມ຺ເມສຸ ປຓ຺ຑກາທິເກ ວິນາວ ຍທິ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄາທິຄໂຓ ປູຣຕິ, ກມ຺ມໍ ນ ກຸປ຺ປຕິ, ອິຕຣຖາ ກຸປ຺ປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອນຸປຊ຺ຌາຍກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປຕ຺ຕກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໘. ອປຕ຺ຕຈີວຣວຕ຺ຖູສຸປິ ປຕ຺ຕຈີວຣານໍ ອຠາເວປິ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ກມ຺ມວາຈາຍ ສາວິຕຕ຺ຕາ ກມ຺ມໂກປໍ ອວຕ຺ວາ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ສາວນາຍ ຫາປນໂຕ ກມ຺ມໂກໂປ ເອວ ສິຍາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຐມໍ ອນຸຎ຺ຎາຕກມ຺ມວາຈາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ວິຍ ອິທານິປິ ‘ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣ’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາປິ ສູປສມ຺ປນ຺ນາເອວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຎ຺ຎາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ອປຣາມສນໍ ສາວນາຍ ຫາປນວິປຕ຺ຕິ ເອວ ໂຫຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ສງ຺ຆໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ຫາປເນ ວິຍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ປຈ຺ຉາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ‘‘ສງ຺ຆໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈາມີ’’ຕິອາທິວາກ຺ເຍນ ອຍາເຈຕ຺ວາ ຕມ຺ປິ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ສງ຺ຆໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາວ ຍທິ ກມ຺ມວາຈໍ ກໂຣຕິ, ກມ຺ມໍ ສຸກຕເມວ ໂຫຕິ, ໂນ ເຈ ວິປນ຺ນໍ. ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕກມ຺ມວາຈໂຕ ກິຎ຺ຈິປິ ປຣິຫາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສາວນາຍ ຫາປນເມວ ໂຫຕິ. ອຎ຺ເຎ ວາ ຠິກ຺ຂູ ທາຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ລທ຺ຘຠິກ຺ຂໂຕ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ. ສາມເຓຣຠາຄສມໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ສາມເຓຣານມ຺ປິ ອາມິສຠາຄສ຺ສ ສມກເມວ ທິຍ຺ຍມານຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ສາມເຓຣຠາໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ປຕ຺ຕຈີວຣປຣິກມ຺ມມຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘປພ຺ພຊ຺ຊຕາຍ ປນ ສາມເຓຣສທິສາ ເອເຕ ປຓ຺ຑຸປລາສາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິຍຕາສນ຺ນປພ຺ພຊ຺ຊສ຺ເສວ ຈາຍໍ ຠາໂຄ ທີຍຕິ. ເຕເນວ ‘‘ຍາວ ປຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາມິສຠາໂຄຕິ ວິຫາເຣ ທິນ຺ນໍ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ທາຍການໍ ເຄເຫສຸ ເຕຫິ ທິຍ຺ຍມານໍ. ເຕເນວ ສລາກຠຕ຺ຕາທິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ທາຍກາ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເຠສຊ຺ຊນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ຄິຫີນໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓາທິໂທໂສ ເອຕ຺ຖ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອປຕ຺ຕກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໙. ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທິວຕ຺ຖູສຸ ກຓ຺ຓມູເລຕິ ສກລສ຺ສ ກຓ຺ຓສ຺ສ ເຉທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຓ຺ຓສກ຺ຂລິກາຍາຕິ ກຓ຺ຓຈູຬິກາຍ. ຍສ຺ສ ປນ ກຓ຺ຓາວິທ຺ເຘຕິ ເຫຏ຺ຐາ ກຸຓ຺ຑລາທິຐປນຈ຺ຉິທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ສງ຺ຆຏນກ຺ຂມໍ. ອຊປທເກຕິ ອຊປທນາສິກຏ຺ຐິໂກຏິຍໍ. ຕໂຕ ຫິ ອຸທ຺ຘໍ ນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ສນ຺ເຘຕຸນ຺ຕິ ອວິຣູປສຓ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຣູປໍ ປນ ປຣິສທູສກຕໍ ອາປາເທຕິ.

ຂຸຊ຺ຊສຣີໂຣຕິ ວງ຺ກສຣີໂຣ. ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວິຍ ອຸຊຸກໍ ຄຕ຺ຕໍ ສຣີຣໍ ຍສ຺ສ, ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຸຊ຺ຊຸຄຕ຺ໂຕ, ຠຄວາ.

ປຣິວຏຸໂມຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ວຏ຺ຏກາໂຍ, ເອເຕນ ເອວຣູປາ ເອວ ວາມນກາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ກູຏກູຏສີໂສຕິ ອເນເກສຸ ຐາເນສຸ ປິຓ຺ຑິກມໍສຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາເມຑິຕໍ ກຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕາລຜລປິຓ຺ຑິສທິເສນາ’’ຕິ, ຕາລຜລານໍ ມຎ຺ຊຣີ ປິຓ຺ຑິ ນາມ. ອນຸປຸພ຺ພຕນຸເກນ ສີເສນາຕິ ເຈຕິຍຖູປິກາ ວິຍ ກເມນ ກິເສນ ສີເສນ, ຖູລເວຬຸປພ຺ພໍ ວິຍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວປຣິໂຍສານໍ ສມຖູເລນ ອຸຈ຺ເຈນ ສີເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາຬິສີໂສ ນາມ. ກປ຺ປສີໂສຕິ ຄຊມຕ຺ຖກໍ ວິຍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ນສີໂສ. ‘‘ກຓ຺ຓິກເກໂສ ວາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ປາຓເກຫີ’’ຕິອາທິ. ມກ຺ກຏສ຺ເສວ ນຬາເຏປິ ເກສານໍ ອຸຏ຺ຐິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສີສໂລເມຫີ’’ຕິອາທິ.

ມກ຺ກຏຠມຸໂກຕິ ນຬາຏໂລເມຫິ ອວິຠຕ຺ຕໂລມຠມຸໂກ. ອກ຺ຂິຈກ຺ກເລຫີຕິ ກຓ຺ຫມຓ຺ຑເລຫິ. ເກກໂຣຕິ ຕິຣິຍໍ ປສ຺ສນໂກ. ອຸທກຕາຣກາຕິ ໂອໂລເກນ຺ຕານໍ ອຸທເກ ປຏິພິມ຺ພິກຈ຺ຉາຍາ, ອຸທກປຸພ຺ພຸຬນ຺ຕິ ເກຈິ. ອກ຺ຂິຕາຣກາຕິ ອຠິມຸເຂ ຐິຕານໍ ຉາຍາ, ອກ຺ຂິຄຓ຺ຑກາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຕິປິງ຺ຄລກ຺ຂີຕິ ມຊ຺ຊາຣກ຺ຂິ. ມຘຸປິງ຺ຄລນ຺ຕິ ມຘຸວຓ຺ຓປິງ຺ຄລໍ. ນິປ຺ປຂຸມກ຺ຂີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຂຸມ-ສທ຺ໂທ ອກ຺ຂິທລໂລເມສຸ ນິຣູຬ຺ໂຫ, ຕທຠາວາ ນິປ຺ປຂຸມກ຺ຂິ. ອກ຺ຂິປາເກນາຕິ ອກ຺ຂິທລ ປຣິຍນ຺ເຕສຸ ປູຕິຠາວາປຊ຺ຊນໂຣເຄນ.

ຈິປິຏນາສິໂກຕິ ອນຸນ຺ນຕນາສິໂກ. ປຏງ຺ຄມຓ຺ຑູໂກ ນາມ ມຫາມຸຂມຓ຺ຑູໂກ. ຠິນ຺ນມຸໂຂຕິ ອຸປກ຺ກມຸຂປຣິໂຍສາໂນ, ສພ຺ພທາ ວິວຏມຸໂຂ ວາ. ວງ຺ກມຸໂຂຕິ ເອກປສ຺ເສ ອປກ຺ກມ຺ມ ຐິຕເຫຏ຺ຐິມຫນຸກຏ຺ຐິໂກ. ໂອຏ຺ຐຈ຺ຉິນ຺ນໂກຕິ ອຸໂຠສຸ ໂອຏ຺ເຐສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຊາຕິຍາ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ສຕ຺ຖາທິນາ ອປນີຕມໍເສນ ໂອຏ຺ເຐນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເອຬມຸໂຂຕິ ນິຈ຺ຈປຄ຺ຆຣິຕລາລາມຸໂຂ.

ຠິນ຺ນຄໂລຕິ ອວນຕຄໂຕ. ຠິນ຺ນອຸໂຣຕິ ອຕິນິນ຺ນອຸຣມຊ຺ໂຌ. ເອວໍ ຠິນ຺ນປິຏ຺ຐິປິ. ສພ຺ພຎ຺ເຈຕນ຺ຕິ ‘‘ກຈ຺ຉຸຄຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກຸຏ຺ຐາທີສຸ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິອາທິ.

ວາຕຓ຺ຑິໂກຕິ ອຓ຺ຑວາຕໂຣເຄນ ອຸທ຺ຘຸຕພີຊຓ຺ຑໂກເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຍສ຺ສ ນິວາສເນນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມ຺ປິ ອຸນ຺ນຕໍ ປກາສຕິ, ໂສວ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ວິກໂຏຕິ ຕິຣິຍໍຄມນປາໂທ, ຍສ຺ສ ຈງ຺ກມໂຕ ຊາຓຸກາ ພຫິ ນິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຓ຺ໂຫຕິ ປຈ຺ຉໂຕ ປຣິວຕ຺ຕນກປາໂທ, ຍສ຺ສ ຈງ຺ກມໂຕ ຊາຓຸກາ ອນ຺ໂຕ ປວິສນ຺ຕິ. ມຫາຊງ຺ໂຆຕິ ຖູລຊງ຺ໂຆ. ມຫາປາໂທຕິ ມຫນ຺ເຕນ ປາທຕເລນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ປາທເວມຊ຺ເຌຕິ ປິຏ຺ຐິປາທເວມຊ຺ເຌ, ເອເຕນ ອຄ຺ຄປາໂທ ຈ ປຓ຺ຫິ ຈ ສທິໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ມຊ຺ເຌ ສງ຺ກຸຏິຕປາທຕ຺ຕາຕິ ກຸຓ຺ຑປາທຕາຍ ກາຣຓວິຠາວນໍ. ອຄ຺ເຄ ສງ຺ກຸຏິຕປາທຕ຺ຕາຕິ ກຸຓ຺ຑປາທຕາຍ ສກຸຓປາທສ຺ເສວ ຄມນວິຠາວນໍ. ປິຏ຺ຐິປາທຄ຺ເຄນ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕຕິ ‘‘ປາທສ຺ສ ພາຫິຣນ຺ເຕນາຕິ ຈ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ປາທຕລສ຺ສ ອຸໂຠຫິ ປຣິຍນ຺ເຕຫິ ຈງ຺ກມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມມ຺ມນນ຺ຕິ ຐານກຣຓວິສຸທ຺ຘິຍາ ອຠາເວນ ອຍຸຕ຺ຕກ຺ຂຣວຈນໍ. ວຈນານຸກຣເຓນ ຫິ ໂສ ມມ຺ມໂນ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂຍ ຈ ກຣຓສມ຺ປນ຺ໂນປິ ເອກເມວກ຺ຂຣໍ ຫິກ຺ກາຣພຫຸໂສ ວທຕິ, ໂສປິ ອິເຘວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ໂຍ ວາ ປນ ຫິກ຺ກໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ອນາເມຑິຕກ຺ຂຣເມວ ສິລິຏ຺ຐວຈນໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ໂສ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ.

ອາປຕ຺ຕິໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຎຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ໂຕວ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍາທິອາປທາສຸ ອຣຸຈິຍາ ກາຍສາມຄ຺ຄິໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂອສາຣຓນ຺ຕິ ໂອສາຣຓາຍ ອນຣໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອລຊ຺ຊິນິສ຺ສຍວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໐. ນິສ຺ສຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕວຕ຺ຖູສຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ສມາໂນ ຠາໂຄ ທິຏ຺ຐິສີລາທິຄຸຓໂກຏ຺ຐາໂສ ອສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸສຠາໂຄ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຠິກ຺ຂຸສຠາຄຕາ.

ອລຊ຺ຊິນິສ຺ສຍວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຄມິກາທິນິສ຺ສຍວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໑. ນິສ຺ສຍກຣຓີໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓໍ ນິສ຺ສໂຍ, ໂສ ກຣຓີໂຍ ຍສ຺ສາຕິ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວິສ຺ສເມນ຺ໂຕ ວາ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຄມນສອຸສ຺ສາຫຕາຍ ຕຖາ ວສນ຺ໂຕປິ ອທ຺ຘິໂກ ເອວ, ຕຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍທາຍເກ ອສຕິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕນ ຈ ປຣິສ຺ສມາທິອຠາເວ ເສນາສນາທິສມ຺ປທໍ ປຏິຈ຺ຈ ວສໂຕ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຎ຺ຈ ອຄມນປຈ຺ຈຍາ ທິວເສ ທິວເສ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈີວຣຣຊນາທິກິຈ຺ຈຕ຺ຖາຍ ຄຣູຫິ ເປສິຕສ຺ສາປິ ກິຈ຺ຈປຣິໂຍສານເມວ ວສິຕພ຺ພໍ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ. ຄຣູຫິປິ ຕາວກາລິກກິຈ຺ຈຕ຺ຖເມວ ເປສລທຫຣາ ເປສິຕພ຺ພາ, ນ ນິຈ຺ຈກາລກິຈ຺ຈຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ນາວາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວຣູປໍ ອວິເຘຍ຺ຍຕໍ ວິນາ ນິສ຺ສຍທາຍກຣຫິຕຏ຺ຐາເນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕສ຺ສ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ. ອາສາຬ຺ຫີມາເສ…ເປ… ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສເຈປິ ‘‘ອສຸໂກ ເຖໂຣ ເອຕ຺ຖ ອາຄມິສ຺ສຕິ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຄເມນ຺ຕສ຺ເສວ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວໂສ ໂຫຕິ. ໂຫຕຸ, ວສິຕຏ຺ຐາເນ ວສ຺ສໍ ອນຸປຄມ຺ມ ຍຕ຺ຖ ນິສ຺ສໂຍ ລພ຺ຠຕິ, ທູເຣປິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

໑໒໒. ໂຄຕ຺ເຕນປີຕິ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ປິປ຺ປລິສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ນາມໍ ອວຕ຺ວາ ໂຄຕ຺ຕນາເມນປີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ໂກນາໂມ ເຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’’ຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ໂຄຕ຺ຕນາເມນ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ກສ຺ສໂປ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ຕສ຺ສ ນາມໍ ປສິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ຂເຓ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ນາມໍ ປຎ຺ຎາປິຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ອນຸສ຺ສາວນາ ກາຕພ຺ພາ. ຍຖາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ, ເອວໍ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສປິ ໂຄຕ຺ຕາທິນາເມນ, ຕງ຺ຂຓິກນາເມນ ຈ ອນຸສ຺ສາວນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຂເຓ ‘‘ອຍໍ ຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ນາໂຄ’’ຕິ ວາ ນາມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ອນຸສາສກສມ຺ມຸຕິໂຕ ປຐມເມວ ກາຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ກຕ຺ວາປິ ອນ຺ຕຣາຍິກຘມ຺ມານຸສາສນປຸຈ຺ຉນກາເລສຸ ‘‘ກິນ຺ນາໂມສິ, ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ນາໂຄ ນາມ, ໂກນາໂມ ເຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເມ ຠນ຺ເຕ ຕິສ຺ໂສ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ເຕນ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຈິຕ຺ເຕ ‘‘ມເມທໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ ຍຖາ ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປກຕິນາເມນ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕິສ຺ສ-ນາມາທິອປຸພ຺ພນາເມນ ອນຸສ຺ສາເວຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ເສວ ນາມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຍນ ເກນຈິ ນາເມນ ‘‘ຕິສ຺ສສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິນາປິ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣາມຏ຺ເຐ ກມ຺ມໍ ສຸກຕເມວ ໂຫຕິ ອນຸປຊ຺ຌາຍກາທີນໍ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ວິຍ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອຠາເວປິ ອຠພ຺ພຕ຺ເຕປິ ກມ຺ມວາຈາຍ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣາມຏ຺ເຐ ກມ຺ມສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສ ປນ ຍຖາສກໍ ນາມໍ ວິນາ ອຎ຺ເຎນ ນາເມນ ອນຸສ຺ສາວິເຕ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ, ໂສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ວິຍ ຄຫິຕນາມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຠາວາ, ເອຕສ຺ສ ຈ ນາມສ຺ສ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສ ປກຕິນາມໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ນາຄາທິນາເມນ ອນຸສ຺ສາເວຕຸກາເມນ ປຏິກຈ຺ເຈວ ‘‘ຕ຺ວໍ ນາໂຄ’’ຕິອາທິນາ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອນຸສາສນອນ຺ຕຣາຍິກຘມ຺ມປຸຈ຺ຉນກ຺ຂເຓສຸປິ ຕສ຺ສ ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຍຖາ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປກາເສຕ຺ວາວ ນາຄາທິນາເມນ ອນຸສ຺ສາເວຕພ຺ພໍ. ເອກສ຺ສ ພຫູນິ ນາມານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ເອກໍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຍໍ ປນ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂອຸປຊ຺ຌາຍານໍ ເອກຕ຺ຖ ຄຫິຕໍ ນາມໍ, ຕເທວ ຎຕ຺ຕິຍາ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສາວນາສຸ ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຄຫິຕໂຕ ຫິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຄຫິເຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຠິນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ກມ຺ມໍ ວິປຊ຺ຊຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ, ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ອຠິນ຺ນາ ເອວ ຎຕ຺ຕິ, ອນຸສ຺ສາວນາ ຈ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ອຸປຊ຺ຌາຍນາມສ຺ສ ປນ ປຸຣໂຕ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ຕິສ຺ສສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕ-ປທໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕ຺ວາປິ ອນຸສ຺ສາເວຕິ, ຕຖາ ອໂຍຊິເຕປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ.

ປາຬິຍໍ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ປຈ຺ຉໂຕ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖກຸສໂລ’’ຕິອາທິນາ ນາມສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕ-ປທໂຍຄສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ ປຸຣໂຕວ ປໂຍໂຄ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ. ຕຎ຺ຈ ເອກຕ຺ຖ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອໂຍຊິເຕປິ ເອກຕ຺ຖ ປຸຣໂຕ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຈ຺ຉໂຕ ໂຍຊເນປິ ສາວນາຍ ຫາປນໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ ນາມສ຺ສ ອຫາປິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ປາຬິຍມ຺ປິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ເອກຕ຺ຖ ໂຍເຊຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນາ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ນ ໂຍຊິຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເອວໍ, ຕຖາປິ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນປິ ເອເກເນວ ປກາເຣນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອວ ວາ ອໂຍເຊຕ຺ວາ ວາ ອນຸສ຺ສາວນໍ ປສຕ຺ຖຕຣນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຄມິກາທິນິສ຺ສຍວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທ຺ເວອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໓. ເອກໂຕ ສເຫວ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ອນຸສ຺ສາວນໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອການຸສ຺ສາວນາ, ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂາ, ເອເຕ ເອການຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອການຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ເອກໍ ປທໍ ວິຠຕ຺ຕິອໂລເປນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອເກນ ວາຕິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອກາຍ ເອວ ກມ຺ມວາຈາຍ ອນຸສ຺ສາວເນ ເອເກນາຈຣິເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ອຍໍ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ອາຍສ຺ມໂຕ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເອເກນ ອາຈຣິເຍນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ອນຸສ຺ສາວນນໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິມິນາວ ນເຍນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ເອເກນ ອາຈຣິເຍນ ເອກກ຺ຂເຓ ອນຸສ຺ສາວນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຸຣິມນເຍເນວ ເອກໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸນ຺ຕິ ‘‘ເອເກນ ເອກສ຺ສ, ອຎ຺ເຎນ ອິຕຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວີຫິ ວາ, ຕິຓ຺ຓໍ ຕີຫິ ວາ ອາຈຣິເຍຫິ, ເອກເກນ ວາ ອາຈຣິເຍນ ຕໂຍປິ ເອກໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອເກນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ. ‘‘ນ ຕ຺ເວວ ນານຸປຊ຺ຌາເຍນາ’’ຕິ ອິທໍ ເອເກນ ອາຈຣິເຍນ ທ຺ວີຫິ ວາ ຕີຫິ ວາ ອຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ເຂ ເອກກ຺ຂເຓ ເອກາຍ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ເອການຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຏິກ຺ເຂປປທໍ. ນ ປນ ນານາຈຣິເຍຫິ ນານຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ຕໂຍ ເອການຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ປນ ນານາຈຣິຍາ ນານຸປຊ຺ຌາຍາ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ສຸມນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ, ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ອນຸສ຺ສາວນກຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ສເຈ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ສຸມນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ, ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ ນນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອນຸສ຺ສາເວຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ຄຓປູຣກາ ໂຫນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ສເຈ ປນ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອນຸສ຺ສາເວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ກມ຺ມໍ ສຸກຕເມວ ໂຫຕິ. ອນຸປຊ຺ຌາຍກສ຺ສປິ ເຍນ ເກນຈິ ອນຸສ຺ສາວິເຕ ອຸປສມ຺ປທາ ໂຫຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ສອຸປຊ຺ຌາຍກສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາເຍເນວ ອນຸສ຺ສາວເນຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ນວຏ຺ຏນປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ທ຺ເວອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປສມ຺ປທາວິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໖. ອຸປຊ຺ຌາຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍ-ສທ຺ທສມານຕ຺ໂຖ ອາກາຣນ຺ໂຕ ອຸປຊ຺ຌາສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປຊ຺ຌາຍ-ສທ຺ໂທ ເອວ ວາ ອຸປຊ຺ຌາ ອຸປໂຍຄປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈເນສຸ ຍ-ກາຣໂລປໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ກຣຓວຈນາທີສຸ ອຸປຊ຺ຌາ-ສທ຺ທສ຺ສ ປໂຍຄາຠາວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາວ ກຕ຺ຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ອຕ຺ຕານເມວ ກມ຺ມຠູຕໍ ປຕິ ສມ຺ມນນກິຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອຕ຺ເຖວ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣາປິ ເຕຣສສມ຺ມຸຕິອາທີສຸ ອິມິນາວ ລກ຺ຂເຓນ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ໂພວ. ອປິຈ ສຍໍ ກມ຺ມາຣຫຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິໂກ ຄໂຓ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ.

ສຈ຺ຈກາໂລຕິ ‘‘ນິຄູຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຎ຺ຈນໍ ປຫາຍ ສຈ຺ຈສ຺ເສວ ເຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພກາໂລ. ຠູຕກາໂລຕິ ວຎ຺ຈນາຍ ອຠາເວປິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕາທິວຕ຺ຖຸໂນ ຠູຕຕາຍ ອວສ຺ສໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພກາໂລ, ອິຕຣຖາ ກມ຺ມໂກປາທິອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມງ຺ກູຕິ ອໂຘມຸໂຂ. ອຸທ຺ຘຣຕູຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວໂຕ ອຸປສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐເປຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ພກມ຺ມວາຈາສຸ ອຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມວາຈາຍ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ສຸຓາຕູຕິ ສວນາຓຕ຺ຕິຍໍ ປຐມປຸຣິເສກວຈນໍ. ຕຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ໂຍ ສງ຺ໂຆ ສວນກິຣິຍາຍ ນິໂຍຊີຍຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຓາຫີ’’ຕິ ມຊ຺ຌິມປຸຣິເສກວຈເນນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ສງ຺ຆ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປຐມປຸຣິສປໂຍໂຄວ ສທ຺ທວິຘູຫິ ສມາຈິຓ຺ໂຓ ຠຄວນ຺ຕອາຍສ຺ມນ຺ຕາທິສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນສຸ ວິຍ ‘‘ອຘິວາເສຕຸ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ (ປາຣາ. ໒໒). ເອຕສ຺ສ ສຸຄຕ ກາໂລ, ຍໍ ຠຄວາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ (ປາຣາ. ໒໑). ປກ຺ກມຕາຍສ຺ມາ (ປາຣາ. ໔໓໖). ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ປຐມປຸຣິສປໂຍໂຄ ກໂຕ. ອຖ ວາ ຄາຣວວເສເນເວຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຣຸຏ຺ຐານີເຍສຸ ຫິ ຄາຣວວເສນ ມຊ຺ຌິມປຸຣິສປໂຍຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ປຐມປຸຣິສປໂຍຄໍ ປຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ‘‘ເທເສຕຸ ສຸຄໂຕ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໖໖; ມ. ນິ. ໒.໓໓໘; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒; ມຫາວ. ໘) ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອາວຸໂສຕິ ສທ຺ເທ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອິຘ ປຐມປຸຣິສປໂຍໂຄ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຈຣິໂຍ ເມ ຠນ຺ເຕ ໂຫຫິ, (ມຫາວ. ໗໗) ອິງ຺ຆາວຸໂສ ອຸປາລິ, ອິມໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊາຫີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໕໑໗) ຕປ຺ປໂຍເຄປິ ມຊ຺ຌິມປຸຣິສປໂຍຄສ຺ເສວ ທສ຺ສນໂຕ.

ເມຕິ ໂຍ ສາເວຕິ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນິທ຺ເທເສ ສາມິວຈນໍ. ຠນ຺ເຕຕິ ອາລປນຕ຺ເຖ ວຸຑ຺ເຒສຸ ສຄາຣວວຈນໍ. ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ປທໍ ປນ ນວເກສຸ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ນິປາໂຕ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອາວຸໂສ’’ຕິ ພຫູສຸປິ ສມານຣູປຕ຺ຕາ. ສງ຺ໂຆຕິ ອວິເສສໂຕ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິເກ ປກຕຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລສມູເຫ ວຕ຺ຕຕິ. ອິຘ ປນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ມຊ຺ຌິເມສຸ ຊນປເທສຸ ທສວຄ຺ຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສງ຺ໂຆຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ ມມ ວຈນໍ ສຸຓາຕູຕິ. ອິທຎ຺ຈ ນວກຕເຣນ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ. ສເຈ ປນ ອນຸສ຺ສາວໂກ ສພ຺ເພຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕິ, ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ໂສປິ ເຈ ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ນວກຕໂຣ ວາ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ, ກມ຺ມໂກໂປ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອກຕ຺ຖ ‘ອາວຸໂສ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘ຠນ຺ເຕ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ ອຸຠເຍນາປິ ອາລປນສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິທານິ ຍມຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ‘‘ສຸຓາຕູ’’ຕິ ສງ຺ຆໍ ສວເນ ນິໂຍເຊຕິ, ຕໍ ຎາເປນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຍນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ສນ຺ນິຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ເຕນ ຈ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕສ຺ເສວ ອຸປສມ຺ປທາ ຣຸຫຕີຕິ ສິຊ຺ຌຕິ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິ ຐິຕສ຺ສ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ເຕເນວ ອນຸສາສກສມ຺ມຸຕິຍໍ ໂສ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐເປຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມຕິ ອຍໍ-ສທ຺ໂທ ຈ ອວສ຺ສໍ ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ປຐມນາມປໂຍເຄ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ’’ຕິ ອິທໍ ອນິຍມໂຕ ຕສ຺ສ ນາມທສ຺ສນໍ. ອຸຠເຍນປິ ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕຕິອາທິນາມໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓວິສເຍ ພຫຸພ຺ພີຫິສມອາໂສ, ອຸປສມ຺ປທໍ ເມ ສງ຺ໂຆ ອເປກ຺ຂມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຈ ອຸປຊ຺ຌາຍຕໍ ສມງ຺ຄິຠາເວນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນມສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກຠູໂຕ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ນາມໂຍຊນາຍ ສຫ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ປທໍ ອວຕ຺ວາປິ ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ປທໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາໂຍປິ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ ວິຍ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິໂຕ ເອວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິມສ຺ສ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປຊ຺ຌາຍປຣາມສເນປິ ອິມ-ສທ຺ທສ຺ສ ປໂຍໂຄ ນ ກໂຕຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອຠາເວປິ ກມ຺ມໂກປາຠາວໂຕ. ເກວລຎ຺ຫິ ກມ຺ມນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ສນ຺ຕປທວເສນ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສປິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ນາມກິຕ຺ຕນໍ ອນຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາທີສຸປິ ກຣີຍຕິ. ຕສ຺ມາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອສນ຺ນິຫິຕຕາຍປິ ຕປ຺ປຣາມສນມຕ຺ເຕເນວ ກມ຺ມສິທ຺ຘິໂຕ ‘‘ອິມສ຺ສາ’’ຕິ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອນ຺ຕຣາຍິເກຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ອຠພ຺ພຕາທິເກຫິ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອວຕ຺ຖຸກເຣຫິ ເຈວ ປຎ຺ຈາພາຘຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທີຫິ ຈ ອາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕກເຣຫິ ອນ຺ຕຣາຍິເກຫິ ສຠາເວຫິ ປຣິມຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ຈ ອາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕກເຣຫິ ປຎ຺ຈາພາຘາທີຫິ ອປຣິມຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ອຸປສມ຺ປທາ ຣຸຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາ. ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣນ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓມສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ອປຕ຺ຕຈີວຣສ຺ສາປິ ອຸປສມ຺ປທາ ຣຸຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາ. ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈຕີຕິ ‘‘ສງ຺ຆໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈາມີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໗໑, ໑໒໖) ຍາຈິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເຕນ ສງ຺ເຆ ອຍາຈິເຕປິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ສງ຺ຆໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ກມ຺ມໍ ອວິປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາ. ອຸປຊ຺ຌາເຍນາຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ກຣຓຠູເຕນ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມຠູຕໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ທາຕຸໍ ນິປ຺ຜາເທຕຸໍ ກຕ຺ຕຸຠູຕໍ ສງ຺ຆໍ ຍາຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາຈຘາຕຸໂນ ປນ ທ຺ວິກມ຺ມກຕ຺ຕາ ‘‘ສງ຺ຆໍ, ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ ທ຺ເວ ກມ຺ມປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຕ຺ໂຕ ກາໂລ ອິມສ຺ສາຕິ ປຕ຺ຕກາລໍ, ອປໂລກນາທິຈຕຸພ຺ພິຘສງ຺ຆກມ຺ມໍ, ຕເທວ ສກຕ຺ເຖ ຍ-ປຈ຺ຈເຍນ ‘‘ປຕ຺ຕກລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕໍ ກາຕຸໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ຊາຕໍ. ຍທີຕິ ອນຸມຕິຄຫຓວເສນ ກມ຺ມສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລຕໍ ຎາເປຕິ. ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ຕຕ຺ຖ ອປຕ຺ຕກລ຺ລຕໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສຕິ, ໂສ ວກ຺ຂຕິ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ອນຸສ຺ສາວນາສຸ ‘‘ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ…ເປ… ໂສ ຠາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປເນຕໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ວຕ຺ຖຸສມ຺ປທາ, ອນ຺ຕຣາຍິເກຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຕາ, ສີມາສມ຺ປທາ, ປຣິສສມ຺ປທາ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນິຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸສມ຺ປທາ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ເອກາທສຫິ ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລຫິ ເຈວ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ເນຫິ ຈ ອຎ຺ໂຎ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ໂສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຠູໂຕ ມນຸສ຺ສປຸຣິໂສ, ເອຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ສຕິ ເອວ ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນາສຕິ. ກຕຎ຺ຈ ກຸປ຺ປເມວ ໂຫຕິ.

ອນ຺ຕຣາຍິເກຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຕາ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປສມ຺ປທາວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເຍ ອິເມ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈາພາຘຜຸຏ຺ຐຕາທໂຍ ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕາປຣິໂຍສານາ ເຈວ ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນຕາທໂຍ ຈ ໂທສຘມ຺ມາ ກາຣກສງ຺ຆສ຺ສ ອາປຕ຺ຕາທິອນ຺ຕຣາຍເຫຕຸຕາຍ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ເຕຫິ ອນ຺ຕຣາຍິເກຫິ ໂທສຘມ຺ເມຫິ ປຣິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອິມິສ຺ສາ ຈ ສຕິ ເອວ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນາສຕິ. ກຕໍ ປນ ກມ຺ມໍ ສຸກຕເມວ ໂຫຕິ ຐເປຕ຺ວາ ອູນວີສຕິວສ຺ສປຸຄ຺ຄລໍ.

ສີມາສມ຺ປທາ ປນ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໑໔໗-໑໔໘) ວກ຺ຂມານນເຍນ ສພ຺ພໂທສວິຣຫິຕາຍ ພທ຺ຘາພທ຺ຘວເສນ ທຸວິຘາຍ ສີມາຍ ວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕາທິສາຍ ຫິ ສີມາຍ ສຕິ ເອວ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນາສຕິ. ກຕຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ວິປຊ຺ຊຕິ.

ປຣິສສມ຺ປທາ ປນ ເຍ ອິເມ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ ທສຫິ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ວາ ອນູນາ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ, ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ ຈ ສມານສໍວາສກາ ຠິກ຺ຂູ, ເຕສໍ ເອກສີມາຍໍ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຐານໍ, ຉນ຺ທາຣຫານຎ຺ຈ ຉນ຺ທສ຺ສ ອານຍນໍ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕານຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິກ຺ໂກສນໍ, ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂຣຫິຕານໍ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານໍ ຄຫຏ຺ຐາທິອນອຸປສມ຺ປນ຺ນານຎ຺ເຈວ ປາຣາຊິກຸກ຺ຂິຕ຺ຕກນານາສໍວາສກຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ວຊ຺ຊນີຍປຸຄ຺ຄລານໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ອຠາໂວ ຈາຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ເອວຣູປາຍ ຈ ປຣິສສມ຺ປທາຍ ສຕິ ເອວ ອິທໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນາສຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສປິ ອຠາເວ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ວິປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ.

ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນິຏ຺ຐາປນໍ ນາມ ຍານິມານິ ‘‘ປຐມໍ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕານິ ‘‘ອຸປຊ຺ຌໍ ຄາຫາປນໍ, ປຕ຺ຕຈີວຣາຈິກ຺ຂນໍ, ຕໂຕ ຕໍ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ອນຸສາສກສມ຺ມຸຕິກມ຺ມກຣຓໍ, ສມ຺ມເຕນ ຈ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸສາສນໍ, ເຕນ ຈ ປຐມຕຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຎາເປຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂໍ ‘ອາຄຈ຺ຉາຫີ’ຕິ ຫຕ຺ຖປາເສ ເອວ ອພ຺ຠານໍ, ເຕນ ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທາເປຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາຍາຈາປນໍ, ຕໂຕ ອນ຺ຕຣາຍິກຘມ຺ມປຸຈ຺ຉກສມ຺ມຸຕິກຣຓໍ, ສມ຺ມເຕນ ຈ ປຸຈ຺ຉນ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈານິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ຍາຖາວໂຕ ກຣເຓນ ນິຏ຺ຐາປນໍ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປຸພ຺ພກມ຺ມນິຏ຺ຐາປເນ ສຕິ ເອວ ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນາສຕິ. ເອເຕສຸ ປນ ປຸພ຺ພກມ຺ເມສຸ ອກເຕສຸປິ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິອາທີສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອກຸປ຺ປເມວ ໂຫຕິ. ຕເທວເມຕ຺ຖ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ, ວກ຺ຂມາເນສຸ ຈ ສພ຺ເພສຸ ກມ຺ເມສຸ ປຕ຺ຕກລ຺ລຕາ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຎາຕພ຺ພາ.

ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ອຸປສມ຺ປທານິປ຺ຜາທເນນ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ກເຣຍ຺ຍ ກໂຣຕູຕິ ປຕ຺ຖນາຍໍ, ວິຘິມ຺ຫິ ວາ ອິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ເທວທຕ຺ຕໍ ສຸຂາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຸຂມສ຺ສ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ຕໍ ສຸຂສມງ຺ຄິນໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ອຸປສມ຺ປທມສ຺ສ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປສມ຺ປທາສມງ຺ຄິນໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປໂຍຊກພ຺ຍາປາເຣ ເຈຕໍ ຍຖາ ສຸຂຍນ຺ຕໍ ກຎ຺ຈິ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕາຣໍ ໂກຈິ ເຫຕຸກຕ຺ຕາ ສຸຂເຫຕຸນິປ຺ຜາທເນນ ສຸຂາເປຍ຺ຍາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິຘາປິ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕໍ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕາຣໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸຠູໂຕ ສງ຺ໂຆ ອຸປສມ຺ປທາເຫຕຸນິປ຺ຜາທເນນ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອເຕນ ຈ ສຸຂໍ ວິຍ ສຸຂທາຍເກນ ສງ຺ເຆນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິຍ຺ຍມານາ ຕຖາປວຕ຺ຕປຣມຕ຺ຖຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ອຣິຍຊນປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອຸປສມ຺ປທາ ນາມ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ສງ຺ຆໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິວາສາທີສຸ ວິຍ ຍາຈນານຸຄຸຓໍ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທໍ ທເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທໍ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ທາເນ ອສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກມ຺ມລກ຺ຂເຓ ເອວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ສງ຺ເຆນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມານກາລອຕີຕກາລວເສນ, ອິຘ ປນ ອນາມຏ຺ຐກາລວເສນາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວິເສໂສ.

ເອສາ ຎຕ຺ຕີຕິ ‘‘ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຎາປນາ ເອສາ. ອິທຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສາວນານມ຺ປິ ສພ຺ຠາວສູຈນຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອວສ຺ສຎ຺ເຈຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ, ຎຕ຺ຕິກມ຺ເມ ເອວ ຕໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຍ຺ຍ-ກາເຣ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ເອວ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຂມຕີຕິ ຣຸຈ຺ຈຕິ. ອຸປສມ຺ປທາຕິ ສງ຺ເຆນ ທິຍ຺ຍມານາ ນິປ຺ຜາທິຍມານາ ອຸປສມ຺ປທາ ຍສ຺ສ ຂມຕິ. ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຸຓ຺ຫີຕິ ຈ ອກຖນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ອກຖນໂກ ອສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາຕິ ປກເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອາສີ’’ຕິ ເສໂສ. ຍສ຺ມາ ‘‘ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ສງ຺ໂຆ ຕຸຓ຺ຫີ ນິຣໂວ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ປກາເຣນ. ຕຸຓ຺ຫີຠາເວເນເວຕໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ຣຸຈ຺ຈນຠາວໍ ຘາຣຍາມິ ພຸຊ຺ຌາມິ ປຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປຣິສມາປນຕ຺ເຖ ກໂຕ, ໂສ ຈ ກມ຺ມວາຈາຍ ອນງ຺ຄໍ. ຕສ຺ມາ ອນຸສ຺ສາວເກນ ‘‘ຘາຣຍາມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ມິ-ກາຣປຣິໂຍສານເມວ ວຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ, ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນ ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ໂພຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກມ຺ມວາຈານມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຸປສມ຺ປທາວິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕ຺ຕາໂຣນິສ຺ສຍາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໘. ເອກໂປຣິສາ ວາຕິອາທິ ສຕ຺ຕານໍ ສຣີຣຈ຺ຉາຍໍ ປາເທຫິ ມິນິຕ຺ວາ ຊານນປ຺ປກາຣທສ຺ສນໍ. ຉສຕ຺ຕປທປຣມຕາ ຫິ ຉາຍາ ‘‘ໂປຣິສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທຎ຺ຈ ອຸຕຸປ຺ປມາຓາຈິກ຺ຂນາທິ ຈ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒນວຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ວນ຺ທນວນ຺ທາປນາທິກຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຄຈ຺ຉຕິ ຈາຕິ ອຸຕຸ, ໂສວ ປມິຍເຕ ອເນນ ສໍວຈ຺ຉຣນ຺ຕິ ປມາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕຸເຍວ ອຸຕຸປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ. ອປຣິປຸຓ຺ຓາຕິ ອຸປສມ຺ປທາທິວເສນ ອປຣິປຸຓ຺ຓາ. ຍທິ ອຸຕຸເວມຊ຺ເຌ ອຸປສມ຺ປາທິໂຕ, ຕທາ ຕສ຺ມິໍ ອຸຕຸມ຺ຫິ ອວສິຏ຺ຐທິວສາຈິກ຺ຂນໍ ‘‘ທິວສຠາຄາຈິກ຺ຂນ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຕເກຫິ ທິວເສຫິ ຍສ຺ສ ໂຍ ອຸຕຸ ອປຣິປຸຓ຺ໂຓ, ເຕ ທິວເສ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ຕໍ ຂຓໍ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘີ ໂຍ ອຸຕຸ ຍຕ຺ຕເກຫິ ທິວເສຫິ ອປຣິປຸຓ຺ໂຓ, ເຕ ທິວເສຕິ ໂຍຊນາ.

ຉາຍາທິກເມວ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍິຕພ຺ພໂຕ ກເຖຕພ຺ພໂຕ ສງ຺ຄີຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິທເມວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕ຺ວໍ ກິໍ ລຠສີຕິ ຕ຺ວໍ ອຸປສມ຺ປາທນກາເລ ກຕຣວສ຺ສໍ, ກຕຣອຸຕຸຎ຺ຈ ລຠສິ, ກຕຣສ຺ມິໍ ເຕ ອຸປສມ຺ປທາ ລທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວສ຺ສນ຺ຕິ ວສ຺ສານອຸຕຸ. ອິທຎ຺ຈ ສໍວຈ຺ຉຣາຈິກ຺ຂນໍ ວິນາ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຎາຍຕີຕິ ອິມິນາ ອຸຕຸອາຈິກ຺ຂເນເນວ ສາສນວສ຺ເສສຸ ວາ ກລິຍຸຄວສ຺ສາທີສຸ ວາ ສຫສ຺ສິເມ ວາ ສຕິເມ ວາ ອສຸກໍ ອຸຕຸໍ ລຠາມີຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຉາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕປຏິປາຏິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຕພ຺ພກມໂຕ ປນ ກລິຍຸຄວສ຺ສາທີສຸ ສພ຺ພເທສປສິທ຺ເຘສຸ ອສຸກວສ຺ເສ ອສຸກອຸຕຸມ຺ຫິ ອສຸກມາເສ ອສຸເກ ກຓ຺ເຫ ວາ ສຸກ຺ເກ ວາ ປກ຺ເຂ ອສຸກຕິຖິວາຣວິເສສຍຸຕ຺ເຕ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິທິວສຠາເຄ ເອຕ຺ຕເກ ຉາຍາປມາເຓ, ນາຑິກາປມາເຓ ວາ ມຍາ ອຸປສມ຺ປທາ ລທ຺ຘາຕິ ວເທຍ຺ຍາສີຕິ ເອວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິທໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິໍ ຎຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ກິສ຺ສ ຕ຺ວນ຺ຕິ ກິໍ ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອກາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໓໐. ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ຍາຈີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສ຺ສິສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ວທຕີຕິ ເສໂສ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ. ‘‘ໂອສາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸຣິໂມ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຠາໂວ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ປຸນ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທມ຺ປິ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ. ເຕນ ຈ ສມ຺ຠຸຎ຺ຊນາທີສຸປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂຠເຄ ສໍວາເສຕິ ເອຕ຺ຖ ສຫເສຍ຺ຍາປິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍສ຺ມາ ອຍໍ ໂອສາຣິຕຕ຺ຕາ ປກຕຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສມ຺ໂຠຄາທິປຈ຺ຈເຍນ ປາຈິຕ຺ຕິເຍເນຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີຕິ. ໂຍ ປນ ອາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິຕາຍ ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ເຕເນວ ປຏິກມ຺ມມ຺ປິ ນ ກໂຣຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອວ ຫິ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ປຣິ. ໓໕໙) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອລຊ຺ຊິສມ຺ໂຠຄາທິປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ. ເຕນ ສາເປຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ອິມໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນ ເກນຈິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂຠເຄ ສໍວາເສ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອລຊ຺ຊິສມ຺ໂຠຄປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ອາປຊ຺ຊຕິ ເອວາຕິ ອາປຕ຺ຕິນິຍໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອລຊ຺ຊິຕ຺ເຕ ສຕິ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນາສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໓໑. ວິນຍມ຺ຫີຕິອາທິຄາຖາສຸ ນິຄ຺ຄຫານນ຺ຕິ ນິຄ຺ຄຫກຣເຓສຸ. ປາປິຈ຺ເຉຕິ ປາປປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫກຣເຓສຸ, ລຊ຺ຊີນໍ ປຄ຺ຄເຫສຸ ຈ ເປສລານໍ ສຸຂາວເຫ ມຫນ຺ເຕ ວິນຍມ຺ຫິ ຍຖາ ອຕ຺ຖກາຣີ ອຕ຺ຖານຸຄຸຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕວ ຍສ຺ມາ ໂຍນິໂສ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸທ຺ທານໍ ປວກ຺ຂາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈຕ຺ຕາໂຣນິສ຺ສຍາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ມຫາຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໒. ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ສນ຺ນິປາຕານຸຊານນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໒. ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ຕຣນ຺ຕິ ໂອຕຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຕິຕ຺ຖໍ, ລທ຺ຘິ. ອິໂຕຕິ ສາສນລທ຺ຘິໂຕ.

໑໓໕. ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເທສນາໂຣຈນານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວຸຏ຺ຐິຕາ ວາ ເທສິຕາ ວາ ອາໂຣຈິຕາ ວາ ອາປຕ຺ຕິ…ເປ… ອສນ຺ຕີ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ.

ມນຸເຊນາຕິ ອາສນ຺ເນນ ສຫ. ປເຣຕິ ທູຣຏ຺ເຐປິ ປຣປຸຄ຺ຄເລ ສນ຺ຘາຍ ຄິຣໍ ໂນ ຈ ຠເຓຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ.

‘‘ອາວິກຕາ ຫິສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິປິ ອາວິກຣຓມຕ຺ເຕນ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ປຣິວາສາທິວິຘານສຸຕ຺ເຕຫິ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາຠູຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕານມາວິກໂຣນ຺ຕໍ ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອກາມາ ປຣິວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ອນິຈ຺ຉມານມ຺ປິ ນໍ ອຸປາເຍນ ປຣິວາສາທີນິ ທຕ຺ວາ ອວສ຺ສໍ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທີນໍ ວເສນ ຜາສຸ ໂຫຕິ. ປຐມໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສນ຺ຕິ ນິທານຸທ຺ເທສໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຸພ຺ເພ ອວິຊ຺ຊມານໍ ປຎ຺ຎາເປສີຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອຕໍ, ປຸພ຺ເພ ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ປນ ປາຣາຊິກາທິສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ພໍ ຠຄວາ ‘‘ຕຕ຺ຣິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ ອຸທ຺ເທສໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທສາທິວເສນ ວິນຍມາຕິກໍ ກຕ຺ວາ ນິທານຸທ຺ເທເສນ ສຫ ສຍເມວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາເປສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕເທຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໓) ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໓໖. ເອຕໍ ໓໔ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຈາຕຸທ຺ທເສ ວາ ປນ຺ນຣເສ ວາຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ.

ສນ຺ນິປາຕານຸຊານນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສີມານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໘. ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສໍ ປນ ທິສາຍໍ ນິມິຕ຺ເຕ ອສຕິ ຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຐມໍ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ອນຸທິສາຍ, ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍາ’’ຕິອາທິນາ ສມນ຺ຕາ ວິຊ຺ຊມານຏ຺ຐາເນສຸ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ອນຸທິສາຍາ’’ຕິ ປຐມກິຕ຺ຕິຕໍ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕີຫິ ນິມິຕ຺ເຕຫິ ສິງ຺ຆາຏກສຓ຺ຐານາຍປິ ສີມາຍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພໂຕ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສີມາມຓ຺ຑລໍ ສມ຺ພນ຺ຘນ຺ເຕນາຕິ ວິນຍຘເຣນ ສຍໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ເກວລໍ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນວຈເນເນວ ສີມາມຓ຺ຑລໍ ສມນ຺ຕາ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຫິ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕິໂຍຊນປຣມາຍ ສີມາຍ ສມນ຺ຕໂຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອນຸປຣິຄມນສ຺ສ ເອກທິວເສນ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ວິນຍຘເຣນ ສຍໍ ອທິຏ຺ຐມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍຖາວວຕ຺ຖິຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ປາສາໂຓ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ ປາສາໂຓ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກິຕ຺ເຕຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ.

ສຸທ຺ຘປໍສຸປພ຺ພໂຕຕິ ນ ເກນຈິ ກໂຕ ສຍໍຊາໂຕວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ເສສາປິ. ອິຕໂຣປີຕິ ສຸທ຺ຘປໍສຸປພ຺ພຕາທິໂກປິ ປພ຺ພໂຕ. ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຠູມິໂຕ ອຸຄ຺ຄຕປ຺ປເທເສນ ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຈຕູຫິ ວາ ຕີຫິ ວາຕິ ສີມາຠູມິຍໍ ຈຕູສຸ, ຕີສຸ ວາ ທິສາສຸ ຐິເຕຫິ. ເອກິສ຺ສາ ເອວ ປນ ທິສາຍ ຐິເຕຫິ ຕໂຕ ພຫູຫິປິ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ທ຺ວີຫິ ປນ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຐິເຕຫິປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອເກນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ. ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ກຕ຺ວາຕິ ກິຕ຺ຕິຕນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອສີມຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ກຣຓໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ.

ທ຺ວຕ຺ຕິໍສປລຄຸຬປິຓ຺ຑປ຺ປມາຓຕາ ສຓ຺ຐານໂຕ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ຕຸລຄຓນາວເສນ, ຠາຣໂຕ ປລປຣິມາຓຎ຺ຈ ມຄຘຕຸລາຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສາ ຈ ໂລກິຍຕຸລາຍ ທ຺ວິຄຸຓາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຕິມຫນ຺ໂຕປີຕິ ຠູມິໂຕ ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ ອນຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາຠູມິຍໍ ໂອຕິຓ຺ຓຆນໂຕ ອເນກໂຍຊນປ຺ປມາໂຓປິ. ສເຈ ຫິ ຕໂຕ ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ ກູຏໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ປພ຺ພຕສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອນ຺ໂຕສາຣານນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕຣຸຓຕາຍ ສາເຣ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ປຣິຓາເມນ ຠວິສ຺ສມານສາເຣປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາທິສານຎ຺ຫິ ສູຈິທຓ຺ຑກປ຺ປມາຓປຣິຓາຫານໍ ຈຕຸປຎ຺ຈມຕ຺ຕມ຺ປິ ວນໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ໂຕສາຣມິສ຺ສການນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕສາເຣຫິ ຣຸກ຺ເຂຫິ ສມ຺ມິສ຺ສານໍ. ເອເຕນ ຈ ສາຣຣຸກ຺ຂມິສ຺ສມ຺ປິ ວນໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈຕຸປຎ຺ຈຣຸກ຺ຂມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ສາຣຣຸກ຺ເຂ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວນມຊ຺ເຌ ວິຫາຣໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຣຸກ຺ຂຆຏາຍ ອນ຺ຕເຣ ຣຸກ຺ເຂ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕິອາທີຫິ ວິຫາຣປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາວ ອນ຺ໂຕຣຸກ຺ຂນ຺ຕເຣສຸ ເອວ ປຣິເວຓປຓ຺ຓສາລາທີນໍ ກຣຓວເສນ ຍຖາ ອນ຺ໂຕວິຫາຣມ຺ປິ ວນເມວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວິຫາຣໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ຫິ ສພ຺ພໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ວິຫາຣສ຺ສ ອວນຕ຺ຕາ ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ວນໍ ເອກຕ຺ຖ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ອິຘ ປນ ອນ຺ໂຕປິ ວນຕ຺ຕາ ‘‘ວນໍ ນ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ຫິ ຕໍ ກິຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ‘‘ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ວິຫາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອນນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕໂທສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເອກເທສນ຺ຕິ ວເນກເທສໍ, ຣຸກ຺ຂວິຣຫິຕຏ຺ຐາເນ ກຕວິຫາຣສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ ຐິຕວນສ຺ສ ເອກເທສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສູຈິທຓ຺ຑກປ຺ປມາໂຓຕິ ວໍສທຓ຺ຑປ຺ປມາໂຓ. ເລຂນິທຓ຺ຑປ຺ປມາໂຓຕິ ເກຈິ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອເວຠງ຺ຄິຍວິນິຈ຺ຉເຍ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລສູຈິທຓ຺ຑກມຕ຺ໂຕປິ ເວຬຸ…ເປ… ຄຣຸຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸພ຺ພຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕນຸຕໂຣ ເວຬຸທຓ຺ໂຑຕິ ຈ ສູຈິທຓ຺ໂຑຕິ ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວໍສນຬກສຣາວາທີສູຕິ ເວຬຸປພ຺ເພ ວາ ນຬປພ຺ເພ ວາ ກປລ຺ລກາທິມຕ຺ຕິກຠາຊເນສຸ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕງ຺ຂຓມ຺ປີຕິ ຕຣຸຓໂປຕເກ ອມິລາຍິຕ຺ວາ ວິຣຸຫນຊາຕິເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ປນ ປຣິຓຕາ ສມູລໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ໂຣປິຕາປິ ຉິນ຺ນສາຂາ ວິຍ ມິລາຍິຕ຺ວາ ຈິເຣນ ນວມູລງ຺ກຸຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຊີວນ຺ຕິ, ມີຍນ຺ຕິເຍວ ວາ, ຕາທິເສ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ນວມູລສາຂານິຄ຺ຄມນໍ.

ມຊ຺ເຌຕິ ສີມາຍ ມຫາທິສານໍ ອນ຺ໂຕ. ໂກຓນ຺ຕິ ສີມາຍ ຈຕູສຸ ໂກເຓສຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ສມ຺ພນ຺ຘຏ຺ຐານໍ. ປຣຠາເຄ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂກຓານໍ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ເອກິສ຺ສາ ທິສາຍ ເອກໍ, ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ທິສາຍ ຈາປຣນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ປນ ກິຕ຺ຕິຕມຕ຺ເຕນ ກຖໍ ເອກາພທ຺ຘຕາ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ. ປຣໂຕ ຄຕຏ຺ຐາເນປິ ເອເຕ ເອວ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ. ‘‘ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວິຈິນິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ປາຬິຍໍ (ປາຈິ. ໖໙໒) ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ນທີປາຣຄມເນ ນທິລກ຺ຂຓສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕຣວາສກເຕມນມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ‘‘ນທິຈຕຸກ຺ເກປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ເອກຕ຺ຖ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຣໂຕ ຄຕຏ຺ຐາເນປິ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ຈ ‘‘ອສ຺ສມ຺ມິສ຺ສນທິໂຍ ຈຕສ຺ໂສປິ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອສມ຺ມິສ຺ສ-ຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ມູເລຕິ ອາທິກາເລ. ນທິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ອຸທກໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ກສ຺ສເກຫິ ມໂຫເຆ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ນທິກູລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ.

ອຸກ຺ເຂປິມນ຺ຕິ ທີຆຣຊ຺ຊຸນາ ກຸເຏນ ອຸສ຺ສິຎ຺ຈນີຍໍ.

ອສມ຺ມິສ຺ເສຫີຕິ ສພ຺ພທິສາສຸ ຐິຕປພ຺ພເຕຫິ ເອວ, ປາສາຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕເຣຫິ ວາ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕຣາພ຺ຍວຫິເຕຫິ. ສມ຺ມິສ຺ເສຫີຕິ ເອກຕ຺ຖ ປພ຺ພໂຕ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປາສາໂຓຕິ ເອວໍ ຐິເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິປິ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕານໍ ສເຕນາປີ’’ຕິ ອິມິນາ ເອກິສ຺ສາຍ ເອວ ທິສາຍ ພຫຸນິມິຕ຺ຕານິ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕໍ? ປພ຺ພໂຕ ຠນ຺ເຕ. ປຸນ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕໍ? ປາສາໂຓ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສິງ຺ຆາຏກສຓ຺ຐານາຕິ ຕິໂກຓາ. ຈຕຸຣສ຺ສາຕິ ສມຈຕຸຣສ຺ສາ, ມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐານາ ປນ ອາຍຕຈຕຸຣສ຺ສາ. ເອກໂກຏິຍໍ ສງ຺ໂກຈິຕາ, ຕທຎ຺ຎາຍ ວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາ ວາ ໂຫຕີຕິ. ສີມາຍ ອຸປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອາຍຕິໍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາຍ ສີມາຍ ເນສໍ ວິຫາຣານໍ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ສີມນ຺ຕຣິກປ຺ປໂຫນກໍ ອຸປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ. ພທ຺ຘາ ສີມາ ເຍສຸ ວິຫາເຣສຸ, ເຕ ພທ຺ຘສີມາ. ປາເຏກ຺ກນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ. ພທ຺ຘສີມາສທິສານີຕິ ຍຖາ ພທ຺ຘສີມາສຸ ຐິຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຉນ຺ທາທິໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ຄາມສີມາສຸ ຐິຕາປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສາມີຈິມຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຄມນມ຺ປີ’’ຕິອາທິ.

ປພ຺ພຊ຺ຊູປສມ຺ປທາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາປຸຈ຺ຉນໍ ສນ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຄຫຓໍ. ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ນິສິນ຺ເນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ກມ຺ມາຣເຫນ ສຫ ອພ຺ຠານກາຣການມ຺ປິ ປໂຫນກຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕຸປຄາ ປາສາຓາ ຐເປຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິທໍ ຍຖາຣຸຈິຕຏ຺ຐາເນ ຣຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ທຸລ຺ລຠຕາຍ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ພທ຺ຘສີມານໍ ສງ຺ກຣກຣຓໂຕ ຈ ປາສາຓນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຕທຠາວໂຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອາເນຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ສຸກຣຕາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓາ ຐເປຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓາປີຕິ ຍຖາ ຂນ຺ຘສີມາປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ນິມິຕ຺ຕປາສາຓານໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ສມນ຺ຕາ ນິຄຈ຺ຉຕິ, ອວເສສໍ ຐານໍ ອນ຺ໂຕຂນ຺ຘສີມາຍ ໂຫຕິເຍວ, ເອວໍ ເຕສຸປິ ຐປິເຕສຸ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາ ສີມນ຺ຕຣິກາ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓາຕິ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ຐປິຕນິມິຕ຺ຕປາສາຓາ. ເຕ ປນ ກິຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ປທກ຺ຂິຓໂຕ ອນຸປຣິຍາຍນ຺ເຕເນວ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ຂຓ຺ຑສີມໂຕ ຫິ ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸເຂນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພານິ ນິມິຕ຺ຕານິ ອນຸກ຺ກເມນ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ທກ຺ຂິຓາຠິມຸເຂນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ປຈ຺ຉິມາຠິມຸເຂນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາ ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸເຂນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພານິ ນິມິຕ຺ຕານິ ອນຸກ຺ກເມນ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸເຂນ ຐຕ຺ວາ ປຸຣິມກິຕ຺ຕິຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຸນ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ພຫູນມ຺ປິ ຂຓ຺ຑສີມານໍ ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓາ ປຈ຺ເຈກໍ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ. ຕໂຕຕິ ປຈ຺ຉາ. ອວເສສນິມິຕ຺ຕານີຕິ ມຫາສີມາຍ ພາຫິຣນ຺ຕເຣສຸ ອວເສສນິມິຕ຺ຕານິ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ນ ໂກເປນ຺ຕີຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປນ຺ຕິ.

ກຸຏິເຄເຫຕິ ຠູມິຍໍ ກຕຕິຓກຸຏິຍໍ. ອຸທຸກ຺ຂລນ຺ຕິ ອຸທຸກ຺ຂລາວາຏສທິສຂຸທ຺ທກາວາຏໍ. ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ຣາຊິໍ ວາ ອຸທຸກ຺ຂລໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ນິມິຕ຺ເຕສຸ ອນາຄຕຕ຺ເຕນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘມ຺ປິ ອວິນສ຺ສກສຎ຺ຎາຍ ໂກຈິ ໂມເຫນ ນິມິຕ຺ຕໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ທູຣໂຕປິ ວິປຕ຺ຕິປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອຸປຣິ ‘‘ຠິຕ຺ຕິໍ ອກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸປິ ສິທ຺ຘເມວຕ຺ຖໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຖເນ ກາຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສີມາວິປຕ຺ຕິ ຫິ ອຸປສມ຺ປທາທິສພ຺ພກມ຺ມວິປຕ຺ຕິມູລນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ສພ຺ພໍ ທ຺ວາຣໍ ສພ຺ພຖາ ປິທຫນວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພໍ ວຕ຺ວາວ ອິຘ ອາຈຣິຍາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ຐເປສຸນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຠິຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກທາຣຸມຕ຺ຕິກາມຍໍ. ສິລາມຍາຍ ປນ ຠິຕ຺ຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕຸປຄໍ ເອກໍ ປາສາຓໍ ຕໍຕໍທິສາຍ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອເນກສິລາຫິ ຈິນິຕໍ ສກລຠິຕ຺ຕິໍ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ເອໂສ ປາສາໂຓ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອກວຈເນນ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ອນ຺ໂຕກຸຏ຺ຏເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕກຸຏ຺ເຏປິ ນິມິຕ຺ຕານໍ ຐິໂຕກາສໂຕ ອນ຺ໂຕ ເອວ ສີມາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປມຸເຂ ນິມິຕ຺ຕປາສາເຓ ຐເປຕ຺ວາຕິ ຄພ຺ຠາຠິມຸເຂປິ ພຫິປມຸເຂ ຄພ຺ຠວິຕ຺ຖາຣປ຺ປມາເຓ ຐາເນ ປາສາເຓ ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ຄພ຺ຠປມຸຂານໍ ອນ຺ຕເຣ ຐິຕກຸຏ຺ຏມ຺ປິ ອຸປາທາຍ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຈຕຸຣສ຺ສສຓ຺ຐານາວ ສີມາ ໂຫຕິ. ພຫີຕິ ສກລສ຺ສ ກຸຏິເຄຫສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ພຫິ.

ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ສີມາ ໂຫຕີຕິ ມຊ຺ເຌ ຐິຕຠິຕ຺ຕິຍາ ສຫ ຈຕຸຣສ຺ສສີມາ ໂຫຕິ.

‘‘ອຸປຣິປາສາເທເຍວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ຈ ປມຸຂສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕຣາ ຐິຕຠິຕ຺ຕິຍາ ເອກຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຈ ເອກວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອກາສາຠາເວນ ເຫຏ຺ຐາ ນ ໂອຕຣຕິ, ອຸປຣິຠິຕ຺ຕິ ປນ ສີມຏ຺ຐາວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ກຸຏ຺ໂຏຕິ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຐິຕກຸຏ຺ໂຏ. ສເຈ ຫິ ທ຺ວີສຸ, ຕີສຸ ວາ ທິສາສຸ ເອວ ກຸຏ຺ໂຏ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ເຫຏ຺ຐາ ນ ໂອຕຣຕິ. ເຫຏ຺ຐາປິ ໂອຕຣຕີຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຠິຕ຺ຕີນໍ ອນ຺ໂຕ ຠິຕ຺ຕີຫິ ສຫ ເອກວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປໂຫນກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອຕຣມານາ ຈ ອຸປຣິສີມປ຺ປມາເຓນ ໂອຕຣຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປນ ຠິຕ຺ຕີນໍ ພາຫິຣນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉເທ ເຫຏ຺ຐາຠູມິຠາເຄ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ໂອຕຣຕິ. ນ ປນ ຠິຕ຺ຕີນໍ ພຫິ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານໍ. ປາສາທຠິຕ຺ຕິໂຕຕິ ອຸປຣິຕເລ ຠິຕ຺ຕິໂຕ. ໂອຕຣຓາໂນຕຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸປຣິສີມປ຺ປມາຓສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄຘານໍ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ກຸຏ຺ຏານໍ ຕຸລາຣຸກ຺ເຂຫິ ເອກສມ຺ພນ຺ຘຕໍ ຕທນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິມສີມປ຺ປມາຓຕາທິຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາເປຕ຺ຖ ນິຍ຺ຍູຫກາທໂຍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ຐິໂຕກາສຕາຍ ພຊ຺ຌມານກ຺ຂເຓ ສີມາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ພທ຺ຘາຍ ປນ ສີມາຍ ສີມຏ຺ຐາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຣິຍນ຺ຕຖມ຺ຠານນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕຄຕປາສາຓຕ຺ຖມ຺ເຠ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸປຣິມຕເລນ ສມ຺ພທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ກຸຏ຺ຏານໍ ອນ຺ຕຣາ ສີມຏ຺ຐານໍ ຖມ຺ຠານໍ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ກຸຏ຺ເຏ ອຸປຣິມຕເລນ ອສມ຺ພນ຺ເຘປິ ສີມຏ຺ຐຕ຺ຖມ຺ຠານໍ ອຸປຣິ ຐິໂຕ ປາສາໂທ ສີມຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ.

ສເຈ ປນ ພຫູນໍ ຖມ຺ຠປນ຺ຕີນໍ ອຸປຣິ ກຕປາສາທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ປຖວິຍໍ ສພ຺ພພາຫິຣາຍ ຖມ຺ຠປນ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕ ນິມິຕ຺ຕປາສາເຓ ຐເປຕ຺ວາ ສີມາ ພທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖາປິ ຍໍ ຕາວ ສີມຏ຺ຐຕ຺ຖມ຺ເຠເຫວ ຘາຣິຍມານານໍ ຕຸລານໍ ອຸປຣິມຕລໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ສີມຏ຺ຐເມວ, ເອຕ຺ຖ ວິວາໂທ ນຕ຺ຖິ. ຍໍ ປນ ສີມຏ຺ຐຕ຺ຖມ຺ຠປນ຺ຕິຍາ, ອສີມຏ຺ຐາຍ ພາຫິຣຕ຺ຖມ຺ຠປນ຺ຕິຍາ ຈ ສມຘຸຣໍ ຘາຣິຍມານານໍ ຕຸລານໍ ອຸປຣິມຕລໍ, ຕຕ຺ຖ ອຸປຑ຺ຒໍ ສີມາຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ສກລມ຺ປິ ຄາມສີມາຕິ ອປເຣ. ພທ຺ຘສີມາ ເອວາຕິ ອຎ຺ເຎ. ຕສ຺ມາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ຄຣຸເກ ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ອາສງ຺ກຏ຺ຐານໍ ໂສເຘຕ຺ວາວ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ, ສນ຺ນິຏ຺ຐານກາຣຓໍ ວາ ຄເວສິຕ຺ວາ ຕທນຸຄຸຓໍ ກາຕພ຺ພໍ.

ຕາລມູລກປພ຺ພເຕຕິ ຕາລກ຺ຂນ຺ຘມູລສທິເສ ເຫຏ຺ຐາ ຖູໂລ ຫຸຕ຺ວາ ກເມນ ກິໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄໂຕ ຫິ ຕາລສທິໂສ ນາມ ໂຫຕິ. ວິຕານສຓ຺ຐາໂນຕິ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສຓ຺ຐາໂນ. ປຓວສຓ຺ຐາໂນຕິ ມຊ຺ເຌ ຕນຸໂກ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ວິຕ຺ຖິຓ຺ໂຓ. ເຫຏ຺ຐາ ວາ ມຊ຺ເຌ ວາຕິ ມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐານສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ, ປຓວສຓ຺ຐານສ຺ສ ມຊ຺ເຌ.

ສປ຺ປຜຓສທິໂສ ປພ຺ພໂຕຕິ ສປ຺ປຜໂຓ ວິຍ ຂຸຊ຺ໂຊ, ມູລຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອວນຕສີໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກາສປພ຺ຠາຣນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິຍາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕປພ຺ຠາຣໍ. ສີມປ຺ປມາໂຓຕິ ອນ຺ໂຕອາກາເສນ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຉິມສີມປ຺ປມາໂຓ. ‘‘ໂສ ຈ ປາສາໂຓ ສີມຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອິມິນາ ອີທິເສຫິ ສຸສິຣປາສາຓເລຓກຸຏ຺ຏາທີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ຠູມິຠາເຄ ເອວ ສີມາ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ນ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ. ເຕ ປນ ສີມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສີມາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສຣູເປນ ສີມຏ຺ຐມຎ຺ຈາທິ ວິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສເຈ ປນ ໂສ ສຸສິຣປາສາໂຓ ຠູມິໍ ອນາຫຈ຺ຈ ອາກາສຄໂຕວ ໂອລມ຺ພຕິ, ສີມາ ນ ໂອຕຣຕິ. ສຸສິຣປາສາຓາ ປນ ສຍໍ ສີມາປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ສີມາ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ ປນ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓຣຫິເຕຫິ ເອເຕຫິ ສຸສິຣປາສາຓາທີຫິ ສີມາ ນ ໂອຕຣຕີຕິ ອິທໍ ສທ຺ຘາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ອຏ຺ຐກຖາປມາຓໂຕ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ສຸສິຣປາສາຓຠິຕ຺ຕິອນຸສາເຣນ ມູສິກາທີນໍ ວິຍ ສີມາຍ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ໂອຕຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ເຫຏ຺ຐາ ປນ ປຈ຺ຉິມສີມປ຺ປມາເຓ ອາກາເສ ທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕພຫເລຫິ ປາສາຓຠິຕ຺ຕິອາທີຫິປິ ອຸປຣິມຕລໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິເຕຫິ ສພ຺ພໂສ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ສຕິ ອຸປຣິ ພຊ຺ຌມານາ ສີມາ ເຕຫິ ປາສາຓາທີຫິ ອນ຺ຕຣິຕາຍ ຕປ຺ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ເຫຏ຺ຐາຠູມິຍາປິ ອຸປຣິມຕເລນ ສທ຺ຘິໍ ເອກກ຺ຂເຓ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ນທິປາຣສີມາ ວິຍ ນທິອນ຺ຕຣິເຕສຸ ອຸໂຠສຸ ຕີເຣສຸ, ເລຓາທີສຸ ອປນີເຕສຸປິ ເຫຏ຺ຐາ ໂອຕິຓ຺ຓາ ສີມາ ຍາວ ສາສນນ຺ຕຣຘານາ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ປຐມໍ ປນ ອຸປຣິ ສີມາຍ ພທ຺ຘາຍ ປຈ຺ຉາ ເລຓາທີສຸ ກເຕສຸປິ ເຫຏ຺ຐາຠູມິຍໍ ສີມາ ໂອຕຣຕິ ເອວ. ເກຈິ ຕໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ຈ ສາ ສີມາ ເອກາວ ໂຫຕິ ໂຄຕ຺ຕາທິຊາຕິ ວິຍ ພ຺ຍຕ຺ຕິເຠເທສູຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພາ ເອວ ຫິ ພທ຺ຘສີມາ, ອພທ຺ຘສີມາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິນິສ຺ສຍຠູເຕ ຄາມາຣຎ຺ຎນທິອາທິເກ ເຂຕ຺ເຕ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສາກລ຺ເຍນ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ພ຺ຍາປິນີ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານາປິ ເຕ ເຕ ນິສ຺ສຍຠູເຕ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ເມ, ຕໍ ຕໍ ກິຣິຍາວິເສສມ຺ປິ ວາ ອຸປາທາຍ ໂລກິເຍຫິ, ສາສນິເກຫິ ຈ ຍຖາຣຫໍ ເອກຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕາຍ ນິສ຺ສເຍກຣູປາ ເອວ. ຕຖາ ຫິ ເອໂກ ຄາໂມ ອຣຎ຺ຎໍ ນທີ ຊາຕສ຺ສໂຣ ສມຸທ຺ໂທຕິ ເອວໍ ໂລເກ,

‘‘ສມ຺ມຕາ ສາ ສີມາ ສງ຺ເຆນ (ມຫາວ. ໑໔໓). ອຄາມເກ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣຎ຺ເຎ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖາ. ສມນ຺ຕາ ອຸທກຸກ຺ເຂປາ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໗) –

ອາທິນາ ສາສເນ ຈ ເອກໂວຫາໂຣ ທິສ຺ສຕິ. ນ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເອກສ຺ສ ອເນກຘມ຺ເມສຸ ພ຺ຍາປນມຕ຺ຖິ. ກສິເຓກເທສາທິວິກປ຺ປາສມານຕາຍ ເອກຕ຺ຕຫານິໂຕຕິ ອຍໍ ໂນ ມຕິ.

ອສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຕິ ສປ຺ປຜຓປພ຺ພຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ອາກາສປພ຺ຠາເຣ. ເລຓສ຺ສາຕິ ເລຓຎ຺ເຈ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ເລຓສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເມວ ປຸນ ເລຓໍ ປຎ຺ຈຫິ ປກາເຣຫິ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ໂອຕຣຓາໂນຕຣຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫ ‘‘ສເຈ ປນ ເຫຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ເລຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຫຏ຺ຐາ ເລຓຎ຺ຈ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕ’’ຕິ, ປພ຺ພຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ປພ຺ພຕມູເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເມວ ອນ຺ໂຕ-ສທ຺ທໍ ສີມາປຣິຈ຺ເຉເທນ ວິເສເສຕຸໍ ‘‘ອຸປຣິມສ຺ສ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ປາຣໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປພ຺ພຕປາທໍ ປນ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ໂອຣໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ສີມານິສ຺ສຍໍ ປພ຺ພຕຄ຺ຄໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປາຣໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ‘‘ພຫິເລຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພຫິ-ສທ຺ທໍ ວິເສເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປຣິມສ຺ສ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ໂອຣໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ພຫິ ສີມາ ນ ໂອຕຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ພຫີຕິ ປພ຺ພຕປາເທ ເລຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເລຓສ຺ສ ພຫິຠູເຕ ອຸປຣິສີມາປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ສີມາ ນ ໂອຕຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ໂຕ ສີມາຕິ ເລຓສ຺ສ ຈ ປພ຺ພຕປາທສ຺ສ ຈ ອນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ໂອຕຣຓາຣຫຏ຺ຐາເນ ນ ໂອຕຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ພຫິ ສີມາ ນ ໂອຕຣຕິ, ອນ຺ໂຕ ສີມາ ນ ໂອຕຣຕີ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ໂອຕຣຓາຣຫຏ຺ຐາເນ ເລຓາຠາເວນ ສີມາຍ ສພ຺ພຖາ ອໂນຕຣຓເມວ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ອໂນຕຣນ຺ຕີ ອຸປຣິ ເອວ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ພຫິ ປຕິຕໍ ອສີມາ’’ຕິອາທິນາ ອຸປຣິປາສາທາທີສຸ ອຖິຣນິສ຺ສເຍສຸ ຐິຕາ ສີມາປິ ເຕສໍ ວິນາເສນ ວິນສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓນ຺ຕິ, ສີມາເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ເຫຏ຺ຐາ ອຸມງ຺ຄນທິສີມປ຺ປມາຓໂຕ ອນູນາ ປຐມເມວ ຈ ປວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ສີມາ ຈ ປຈ຺ຉາ ພທ຺ຘາ ນທິໂຕ ອຸປຣິ ເອວ ໂຫຕິ, ນທິໍ ອາຫຈ຺ຈ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຈ ຂຕາຍ ສີມາ ວິນສ຺ສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຫຏ຺ຐາປຖວິຕເລຕິ ອນ຺ຕຣາ ຠູມິວິວເຣ.

ສີມາມາຬເກຕິ ຂຓ຺ຑສີມງ຺ຄເຓ. ‘‘ວຏຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ອິທໍ ປາໂຣໂຫປຕ຺ຖມ຺ເຠນ ອຕິທູຣມ຺ປິ ຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖສາຂາສມງ຺ຄິຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຣຸກ຺ຂລຕາທີນມ຺ປິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ເຕເນວ ນາວາຣຊ຺ຊຸເສຕຸສມ຺ພນ຺ໂຘປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ຕໂຕຕິ ສາຂໂຕ. ມຫາສີມາຍ ປຖວິຕລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາສນ຺ນຕຣມ຺ປິ ຄາມສີມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ພທ຺ຘສີມາຍ ເອວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຄາມສີມາພທ຺ຘສີມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘປິ ສມ຺ເຠທໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສຍນິສ຺ສິຕຠາເວນ ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ຕາສມ຺ປິ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ຠເວຍ຺ຍ, ກຖໍ ຄາມສີມາຍ ພທ຺ຘສີມາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ ສິຍາ? ຍສ຺ສາ ຫິ ສີມາຍ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ພນ຺ເຘ ໂທໂສ ຠເວຍ຺ຍ, ສາ ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘິຕຸເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ພທ຺ຘສີມາອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາສຸ ພທ຺ຘສີມາ ວິຍ, ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍຠູຕຄາມສີມາທີສຸ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາ ວິຍ ຈ. ເຕເນວ ‘‘ສເຈ ປນ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາຂາ ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕປາໂຣໂຫ ວາ ພຫິນທິຕີເຣ ວິຫາຣສີມາຍ ວາ ຄາມສີມາຍ ວາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗) ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອນິສ຺ສຍຠູຕຄາມສີມາທີຫິ ເອວ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ນທິສີມາຍໍ. ເອວມິຘາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ປາກໂຏ ຠວິສ຺ສຕິ. ອາຫຈ຺ຈາຕິ ຜຸສິຕ຺ວາ.

ມຫາສີມໍ ວາ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ມຫາສີມາຄຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຫຕ຺ຖປາສານຍນພຫິກຣຓາທິວເສນ ສກລໍ ມຫາສີມໍ ໂສເຘຕ຺ວາ. ເອເຕນ ສພ຺ພວິປຕ຺ຕິໂຍ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ສຸຏ຺ຐຸ ພທ຺ຘານມ຺ປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພທ຺ຘສີມານໍ ປຈ຺ຉາ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂກ ອີທິໂສ ປາຬິມຸຕ຺ຕໂກ ສມ຺ເຠທໂທໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ຈ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີມາຍ ສີມາ ສມ຺ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ພທ຺ຘສີມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນນ຺ເຕນ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ (ມຫາວ. ໑໔໘) ພທ຺ຘສີມານມນ຺ຕຣາ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ຐເປຕ຺ວາວ ພນ຺ຘິຕຸໍ ອນຸຊານນ຺ເຕນ ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ ວິຍ ຕາສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນວເສນ ພນ຺ຘນມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ພທ຺ຘານມ຺ປິ ຕາສໍ ປຈ຺ຉາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເອກຣຸກ຺ຂາທີຫິ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐານມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຎູຫິ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ນິທ຺ຘາຣິໂຕ. ພນ຺ຘນກາເລ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘໂທສສ຺ສ ອນຸໂລເມນ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມຕ຺ຕາ.

ອຍໍ ປນ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ – ປຸພ຺ເພ ສຸຏ຺ຐຸ ພທ຺ຘານໍ ປຈ຺ຉາ ສຎ຺ຊາຕຕ຺ຕາ ພຊ຺ຌມານກ຺ຂເຓ ວິຍ ອສີມຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ມາ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘ ອປນີຕມຕ຺ເຕ ຕາ ສີມາ ປາກຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈາຍໍ ປຈ຺ຉາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ພຊ຺ຌມານກ຺ຂເຓປິ ຕາສໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ຕາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ມຫາສີມໍ ວາ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາສີມາຄຕາ ຠິກ຺ຂູ ຍຖາ ຕໍ ສາຂໍ ວາ ປາໂຣຫໍ ວາ ກາຍປຏິພທ຺ເຘຫິ ນ ຜຸສນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂສຘນເມວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ສກລສີມາໂສຘນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ມຫາສີມາຍ ປຖວິຕລໍ ວາ ຕຕ຺ຖຊາຕຣຸກ຺ຂາທີນິ ວາ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສາຂາປາໂຣຫານໍ ມຫາສີມໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐານເມວ ສມ຺ພນ຺ຘໂທເສ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ຐິຕຠິກ຺ຂູຫິ ສາຂາທີນໍ ຜຸສນໍ. ຍທິ ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສາຂາທິ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐານເມວ ກາຣຓໍ ສິຍາ, ຕສ຺ສ ສາຂໍ ວາ ຕໂຕ ນິຄ຺ຄຕປາໂຣຫໍ ວາ ມຫາສີມາຍ ປວິຏ຺ຐໍ ຕຕ຺ຣຏ຺ໂຐ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸຜຸສນເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ມຫາສີມາໂສຘເນ ກາຣຓໍ, ຕເທວ ຕສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ ປຘານໂຕ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕເມວ ສາຂາທິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ໂສເຘຕພ຺ໂພ ອາກາສຏ຺ຐສາຂາທິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສາປິ ໂສເຘຕພ຺ພໂຕ, ກິໍ ນິຣຕ຺ຖເກນ ອາຫຈ຺ຈຏ຺ຐານວຈເນນ. ອາກາສຏ຺ຐສາຂາສຸ ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຜຸສນເມວ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂສຘນຎ຺ຈ ຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສານຍນາທິວເສນ ໂສຘນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ‘‘ມຫາສີມໍ ໂສເຘຕ຺ວາ’’ຕິ ສກລສີມາສາຘາຣຓວຈເນນ ໂສຘນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອປິຈ ສາຂາທິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕຠິກ຺ຂຸມຕ຺ຕໂສຘເນ ອຠິມເຕ ‘‘ມຫາສີມາຍ ປຖວິຕລ’’ນ຺ຕິ ວິເສສສີໂມປາທານໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອນ຺ຕມໂສ ອາກາເສປິ ຐຕ຺ວາ ສາຂາທິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ວິໂສເຘຕພ຺ພໂຕ. ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ພຫິຏ຺ຐກາ ກາຕພ຺ພາຕິ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວວິໂຍຊນວຈນໂຕ ຈ ວິສຠາຄສີມານໍ ຜຸສເນເນວ ສກລສີມາໂສຘນເຫຕຸໂກ ອຏ຺ຐກຖາສິທ຺ໂຘຍໍ ເອໂກ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ອຕ຺ເຖວາຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເຕເນວ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາກຖາຍມ຺ປິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗) ‘‘ວິຫາຣສີມາຍ ວາ ຄາມສີມາຍ ວາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ນທິຕີເຣ ປນ ຂາຓຸກໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ພທ຺ຘນາວາຍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ສເຈ ປນ ເສຕຸ ວາ ເສຕຸປາທາ ວາ ພຫິຕີເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ວິສຠາຄາສຸ ຄາມສີມາສຸ ສາຂາທີນໍ ຜຸສນເມວ ສງ຺ກຣໂທສກາຣຓຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຠິກ຺ຂຸຜຸສນໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ຊາຕຣຸກ຺ເຂ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ນທິຍໍ ນາວາພນ຺ຘນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປນິສ຺ສຍຕ຺ເຕນ ນທິສີມາຍ ສຠາຄຕ຺ຕາ. ຍທິ ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜຸສນເມວ ປຏິຈ຺ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ວຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ນທິຍມ຺ປິ ພນ຺ຘນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸຜຸສນໍ ກມ຺ມໂກປກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຠາຄສີມາສຸ ປວິສິຕ຺ວາ ຠູມິອາທິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ວາ ອຜຸສິຕ຺ວາ ວາ ສາຂາທິມ຺ຫິ ຐິເຕ ຕໍ ສາຂາທິໍ ຜຸສນ຺ໂຕວ ຠິກ຺ຂຸ ໂສເຘຕພ຺ໂພ. ວິສຠາຄສີມາສຸ ປນ ສາຂາທິມ຺ຫິ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິເຕ ຕໍ ສາຂາທິໍ ອຜຸສນ຺ຕາປິ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ໂສເຘຕພ຺ພາ. ອຜຸສິຕ຺ວາ ຐິເຕ ປນ ຕໍ ສາຂາທິໍ ຜຸສນ຺ໂຕວ ຠິກ຺ຂຸ ໂສເຘຕພ຺ໂພຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ພທ຺ຘສີມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຍ ພທ຺ຘສີມາຄາມສີມານມ຺ປິ ຕທຎ຺ຎາສມ຺ປິ ສພ຺ພາສໍ ສມານສໍວາສກສີມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ເອກສີມໍ ວິຍ ໂສເຘຕ຺ວາ ເອກຕ຺ເຖວ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ວິປຊ຺ຊຕິ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ສຠາຄວິສຠາຄເຠໂທ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ສຠາຄສີມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ເຠທໂທສາຠາວສ຺ສ ວິສຠາຄສີມານເມວ ຕພ຺ຠາວສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມາທິວິນຍນເຍຫິ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຄາມສີມາຍເມວ ພທ຺ຘສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ຕາສໍ ນິສ຺ສຍນິສ຺ສິຕຠາເວນ ສຠາຄຕາ, ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓາທິໂທສາຠາໂວ ຈ ສຸຕ຺ຕໂຕວ ສິທ຺ໂຘ. ພນ຺ຘນກາເລ ປນ ອນຸຎ຺ຎາຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ອນຸໂລມໂຕ ປຈ຺ຉາ ສຎ຺ຊາຕຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ໂຘປິ ຕາສໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ ອກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ. ຕໍ ໂວ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ຕາວ ພທ຺ຘສີມາຄາມສີມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຠາຄຕາ, ສມ຺ເຠທາທິໂທສາຠາໂວ ຈ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ສິທ຺ໂຘ. ອິມິນາ ເອວ ນເຍນ ອຣຎ຺ຎສີມາສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມານໍ, ນທິອາທິອຸທກຸກ຺ເຂປສີມານຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຠາຄຕາ, ສມ຺ເຠທາທິໂທສາຠາໂວ ຈ ສິທ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ພທ຺ຘສີມາຍ ປນ ອຎ຺ຎາຍ ພທ຺ຘສີມາຍ, ນທິອາທິສີມາສຸ ຈ ພນ຺ຘິຕຸໍ ປຏິກ຺ເຂປສິທ຺ຘິໂຕ ເຈວ ອຸທກຸກ຺ເຂປສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມານໍ ນທິອາທີສຸ ເອວ ກາຕຸໍ ນິຍມນສຸຕ຺ຕສາມຕ຺ຖິເຍນ ພທ຺ຘສີມາຄາມສີມາທີສຸ ກຣຓປຏິກ຺ເຂປສິທ຺ຘິໂຕ ຈ ຕາສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສຠາຄຕາ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ, ປຈ຺ຉາ ຈ ຣຸກ຺ຂາທີຫິ ສມ຺ເຠທາທິໂທສສມ຺ຠໂວ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຈ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໘) ວິສຠາຄສີມານເມວ ວຏຣຸກ຺ຂາທິວຈເນຫິ ສມ຺ພນ຺ຘໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຠາຄານໍ ພທ຺ຘສີມາຄາມສີມາທີນໍ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ນ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ເກວລຎ຺ຈ ນ ທສ຺ສິໂຕ, ອຖ ໂຂ ຕາສໍ ສຠາຄສີມານໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘປິ ໂທສາຠາໂວ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ຎາປິໂຕ ເອວ. ຕຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ປພ຺ພຕນິມິຕ຺ຕໍ ປາສາຓນິມິຕ຺ຕໍ ວນນິມິຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຑ຺ຒນກນິມິຕ຺ຕານິ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ. ເຕນ ເນສໍ ຣຸກ຺ຂາທີນໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ວຑ຺ຒເນປິ ພທ຺ຘສີມາຄາມສີມານໍ ສງ຺ກຣໂທສາຠາໂວ ຎາປິໂຕວ ໂຫຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ປນ ພທ຺ຘສີມານໍ ອີທິໂສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເອກຣຸກ຺ໂຂປິ ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂສ ປນ ວຑ຺ຒນ຺ໂຕ ສີມາສງ຺ກຣໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິໂຍຊນປຣມໍ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕປິ ຈາຍໍ ຎາປິໂຕ. ຕິໂຍຊນປຣມາຍ ຫິ ສີມາຍ ສມນ຺ຕາ ປຣິຍນ຺ເຕສຸ ຣຸກ຺ຂລຕາຄຸມ຺ພາທີຫິ ພທ຺ຘສີມາຄາມສີມານໍ ນິຍເມນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ອີທິສໍ ສມ຺ພນ຺ຘນໍ ວິນາເສຕ຺ວາວ ສີມາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍທິ ເຈຕ຺ຖ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘນ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິ ຠເວຍ຺ຍ, ອວສ຺ສເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ວິປຕ຺ຕິປຣິຫາຣຕ຺ຖຎ຺ຫິ ອາຈຣິຍາ ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນສຸປິ ‘‘ຠິຕ຺ຕິໍ ອກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ສິທ຺ຘເມວຕ຺ຖໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອໂວຈຸໍ. ອິຘ ປນ ‘‘ວນມຊ຺ເຌ ວິຫາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ວນໍ ນ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິຣຸກ຺ຂລຕາທີຫິ ນິຣນ຺ຕເຣ ວນມຊ຺ເຌປິ ສີມາພນ຺ຘນເມວ ອໂວຈຸໍ. ຕຖາ ຖມ຺ຠານໍ ອຸປຣິ ກຕປາສາທາທີສຸ ເຫຏ຺ຐາ ຖມ຺ຠາທີຫິ ເອກາພທ຺ເຘສຸ ອຸປຣິມຕລາທີສຸ ສີມາພນ຺ຘນໍ ພຫຸຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ພທ຺ຘສີມາຄາມສີມານໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ໂຘ ເຕຫິ ມຸຂໂຕວ ວິຫິໂຕ. ອປິຈ ຄາມສີມານມ຺ປິ ປາເຏກ຺ກໍ ພທ຺ຘສີມາສທິສຕາຍ ເອກິສ຺ສາ ຄາມສີມາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ທພ຺ພຕິຓມຕ຺ເຕນາປິ ສມ຺ພນ຺ຘາ ຄາມນ຺ຕຣປຣມ຺ປຣາ ອຣຎ຺ຎນທິສມຸທ຺ທາ ຈ ໂສເຘຕພ຺ພາຕິ ສກລທີປໍ ໂສເຘຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ເອວໍ ປນ ອໂສເຘຕ຺ວາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາລໂຕ ປຠຸຕິ ກຕານໍ ອຸປສມ຺ປທາທິກມ຺ມານໍ, ສີມາສມ຺ມຸຕີນຎ຺ຈ ວິປຊ຺ຊນໂຕ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສງ຺ກາປສງ຺ໂຄ ຈ ທຸນ຺ນິວາໂຣ ໂຫຕິ. ນ ເຈຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິສຠາຄສີມານເມວ ຣຸກ຺ຂາທີຫິ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ, ນ ພທ຺ຘສີມາຄາມສີມາທີນໍ ສຠາຄສີມານນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ມຫາສີມາໂສຘນສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຕາຍ ຂຓ຺ຑສີມາຍເມວ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສງ຺ຆກມ຺ມກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີມາມາຬເກ’’ຕິອາທິ. ມຫາສງ຺ຆສນ຺ນິປາເຕ ປນ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ອປ຺ປໂຫນກຕາຍ ມຫາສີມາຍ ກມ຺ເມ ກຣິຍມາເນປິ ອຍໍ ນໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພວ.

‘‘ອຸກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນປິ ສີມໍ ຜຸສນ຺ໂຕ ສີມຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຣິມນເຍປີຕິ ຂຓ຺ຑສີມໂຕ ມຫາສີມໍ ປວິຏ຺ຐສາຂານເຍປິ. ສີມຏ຺ຐຣຸກ຺ຂສາຂາຍ ນິສິນ຺ໂນ ສີມຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖປາສເມວ ອາເນຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຣຸກ຺ຂສາຂາທີຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ພນ຺ຘາສຸ ເອຕາສຸ ຂນ຺ຘສີມາຍໍ ຕໂຍ ຠິກ຺ຂູ, ມຫາສີມາຍໍ ທ຺ເວຕິ ເອວໍ ທ຺ວີສຸ ສີມາສຸ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ອຜຸສິຕ຺ວາ, ຫຕ຺ຖປາສຎ຺ຈ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຸປສມ຺ປທາທິກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນານາສີມາຍ ຐິຕຈຕຸຕ຺ໂຖ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອກມ຺ມໍ, ນ ຈ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໓໘໙) ວຈນໂຕ. ເຕເນເວຕ຺ຖາປິ ມຫາສີມໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ມາຬກສີມາຍເມວ ກມ຺ມກຣຓໍ ວິຫິຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຠິນ຺ນສີມຏ຺ຐຕາຍ ຕຕ຺ຣຏ຺ຐສ຺ສ ຄຓປູຣກຕ຺ຕາຠາວາ ກມ຺ມໂກໂປວ ໂຫຕີຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິອາຫຣຓວເສນ ມຫາສີມາໂສຘນນ຺ຕິ? ຕມ຺ປິ ວິນຍຎ຺ຎູ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖປາສານຍນພຫິສີມາກຣຓວເສເນວ ປເນຕ຺ຖ ໂສຘນໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທິນ຺ນສ຺ສາປິ ຉນ຺ທສ຺ສ ອນາຄມເນນ ມຫາສີມຏ຺ໂຐ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີຕິ. ຍທິ ຈສ຺ສ ຉນ຺ທາທິ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ກຖໍ ໂສ ກມ຺ມໍ ໂກເປສ຺ສຕີຕິ? ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິສຠາຄສີມານໍ ສມ຺ພນ຺ຘໂທສໂຕ. ໂສ ຈ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ອຏ຺ຐກຖາວຈນປ຺ປມາຓໂຕ. ນ ຫິ ວິນເຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ສກ຺ກາ ຎາຕຸໍ ພຸທ຺ຘໂຄຈຣຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສເຈ ທ຺ເວປິ ສີມາໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຐິເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ເອກິສ຺ສາ ເອວ ສີມາຍ ຄໂຓ ຈ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ ຈ ອນຸສ຺ສາວໂກ ຈ ເອກໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ກມ຺ມໍ ສຸກຕເມວ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ກມ຺ມາຣໂຫ ວາ ອນຸສ຺ສາວໂກ ວາ ສີມນ຺ຕຣຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ກມ຺ມໍ ວິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ພທ຺ຘສີມາຄາມສີມາທິສຠາຄສີມາສຸ ເອວ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຍາສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘສຸປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ຍາສຸ ປນ ອຕ຺ຖິ, ນ ຕາສຸ ວິສຠາຄສີມາສຸ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ເອກຕ຺ຖ ຐິໂຕ ອິຕຣຏ຺ຐານໍ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ ເອວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ໂສຘນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ນ ໂອຕຣຕີຕິ ປຓວສຓ຺ຐານປພ຺ພຕາທີສຸ ເຫຏ຺ຐາ ປມາຓຣຫິຕຏ຺ຐານໍ ນ ໂອຕຣຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ປເນຕ຺ຖ ພຊ຺ຌມານກ຺ຂເຓ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ປມາຓຣຫິຕໍ ປພ຺ພຕາທີນິ ນາໂຣຫຕິ, ຕຖາປິ ຕໍ ປຈ຺ຉາ ສີມຏ຺ຐຕາຍ ສີມາ ໂຫຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ປຓວສຓ຺ຐານາທິ ປນ ອຸປຣິ ພທ຺ຘາຍປິ ສີມາຍ ສີມາສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ນ ໂອຕຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຖາ ໂອໂຣຫຓາໂຣຫຓານໍ ສາຘາຣຓວເສນ ‘‘ນ ໂອຕຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ນິຏ຺ຐິຕສີມາຍ ອຸປຣິ ຊາຕໍ ວິຊ຺ຊມານໍ ປຸພ຺ເພ ຐິຕໍ, ປຈ຺ຉາ ສຎ຺ຊາຕໍ, ປວິຏ຺ຐຎ຺ຈ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຫິ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘາທິສວິຎ຺ຎາຓເກສຸ ນິສິນ຺ໂນປິ ຠິກ຺ຂຸ ສີມຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ‘‘ພທ຺ຘສີມາຍາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ປກຣຓວເສນ ອຸປລກ຺ຂຓໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອພທ຺ຘສີມາສຸປິ ສພ຺ພາສຸ ຐິຕໍ ຕໍ ສີມາສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ.

ເອກສມ຺ພທ຺ເຘນ ຄຕນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂລຕາທິຕຕ຺ຣຊາຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາທິສມ຺ປິ ‘‘ອິໂຕ ຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ. ຍໍ ປນ ‘‘ອິໂຕ ຄຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ຕໂຕ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ອຸໂຠສຸ ພທ຺ຘສີມາຄາມສີມາສຸ, ອຸທກຸກ຺ເຂປນທິອາທີສຸ ຈ ຕິຣິຍໍ ປຕິຕຣຊ຺ຊຸທຓ຺ຑາທິ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖ ປນ ພທ຺ຘສີມາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາໂຄ ພທ຺ຘສີມາ, ອພທ຺ຘຄາມສີມາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາໂຄ ຄາມສີມາ ຕທຸຠຍສີມຏ຺ຐປພ຺ພຕາທິ ວິຍ. ພທ຺ຘສີມໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕວຏຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປາໂຣເຫ, ຄາມສີມາຍ ຄາມສີມໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕວຏຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປາໂຣເຫ ຈ ພທ຺ຘສີມາຍ ປຕິຏ຺ຐິເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມູລປຕິຏ຺ຐິຕກາລໂຕ ຫິ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອິໂຕ ຄຕໍ, ຕໂຕ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໂຕ ໂສ ຠາໂຄ ຍຖາປວິຏ຺ຐສີມາສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຕສໍ ຣຸກ຺ຂປາໂຣຫານໍ ອນ຺ຕຣາ ປນ ອາກາສຏ຺ຐສາຂາ ຠູມິຍໍ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທປ຺ປມາເຓນ ຕທຸຠຍສີມາ ໂຫຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ສາຂາຍ ປາໂຣໂຫ ປວິຏ຺ຐສີມາຍ ປຖວິຍໍ ມູເລຫິ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ຍາວ ສາຂໍ ວິນາ ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕາວ ມູລສີມຏ຺ຐຕໍ ນ ວິຊຫຕິ. ຍທາ ປນ ວິນາ ຐາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕທາປິ ປາໂຣຫມຕ຺ຕເມວ ປວິຏ຺ຐສີມຏ຺ຐຕໍ ສມຸເປຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ໂພປິ ອາກາສຏ຺ຐສາຂາຠາໂຄ ປຸຣິມສີມຏ຺ຐຕໍ ນ ວິຊຫຕິ, ຕໂຕ ອາຄຕຠາຄສ຺ສ ອວິຊຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ອຸທກຸກ຺ເຂປນທິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ວິສຠາຄສີມາຍ ເອວໍ ປວິຏ຺ເຐ ສກລສີມາໂສຘນໍ, ສຠາຄາຍ ປວິຏ຺ເຐ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕມຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸໂສຘນຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໑໔໐. ປາຣຍຕີຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ, ນທິຍາ ອຸໂຠສຸ ຕີເຣສຸ ປຕິຏ຺ຐມານາ ສີມາ ນທິອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນທິໍອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣມານ’’ນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕນທິຍຎ຺ຫິ ສີມາ ນ ໂອຕຣຕິ. ນທິລກ຺ຂເຓ ປນ ອສຕິ ໂອຕຣຕິ, ສາ ຈ ຕທາ ນທິປາຣສີມາ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນທິຍາ ລກ຺ຂຓໍ ນທິນິມິຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ອວສ຺ສໍ ລພ຺ຠເນຍ຺ຍາ ປນ ຘຸວນາວາວ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ນ ນາວາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ນາວໍ ວິນາປິ ສີມາ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາ ເອວ ໂຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິປຣິຫາຣຕ຺ຖາ ນາວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຣຸກ຺ຂສງ຺ຆາຏມໂຍຕິ ອເນກຣຸກ຺ເຂ ເອກໂຕ ຆເຏຕ຺ວາ ກຕເສຕຸ. ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກໂຕຕິ ປາຐເສໂສ. ‘‘ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕ ຐິເຕ ຠິກ຺ຂູ ຫຕ຺ຖປາສຄເຕ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ຕີຣານໍ ເອກຄາມເຂຕ຺ຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປພ຺ພຕສຓ຺ຐານາຕິ ເອກໂຕ ອຸຄ຺ຄຕທີປສິຂຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສີມານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸໂປສຖາຄາຣາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໑. ສມູຫນິຕ຺ວາຕິ ວິນາເສຕ຺ວາ, ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໔໒. ຍານິ ການິຈີຕິ ອິຘ ນິມິຕ຺ຕານໍ ສີມາຍ ປາຬິຍໍ ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸໂປສຖາຄາຣາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອວິປ຺ປວາສສີມານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໓. ອຏ຺ຐາຣສາຕິ ອນ຺ຘກວິນ຺ທວິຫາຣມ຺ປິ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເນສໍ ສີມາຕິ ເຕສຸ ມຫາວິຫາເຣສຸ. ‘‘ມນ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ອີສກນ຺ຕິ, ອີສກໍ ວຸຬ຺ໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມເມວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ຕວຸຬ຺ຫຠາໂວ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອມນສິກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ອນຕິກ຺ກມສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໔໔. ໂສຕິ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ. ທ຺ເວປີຕິ ທ຺ເວ ສມານສໍວາສອວິປ຺ປວາສາໂຍ. ອວິປ຺ປວາສສີມາຕິ ມຫາສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອວິປ຺ປວາສາຕິ.

‘‘ອວິປ຺ປວາສໍ ອຊານນ຺ຕາປີ’’ຕິ ອິທໍ ມຫາສີມາຍ ວິຊ຺ຊມານາວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສາ ພາຫິຣປຣິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ອຊານນ຺ຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອຊານນ຺ເຕຫິປິ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຐຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ກຕາຍ ສາ ສີມາ ສມູຫຕາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມູຫນິຕຸຎ຺ເຈວ ພນ຺ຘິຕຸຎ຺ຈ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນຕິ ຂຓ຺ຑສີມາຣຫິຕຏ຺ຐາເນ. ອິທຎ຺ຈ ມຫາສີມາຍ ວິຊ຺ຊມານາຍປິ ກມ຺ມກຣຓສຸຂຕ຺ຖໍ ຂຓ຺ຑສີມາ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ຕໍ ເຈຕິຍງ຺ຄຓາທິພຫຸສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐາເນ ນ ພນ຺ຘຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ສາ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາ ເອວ ມຫາສີມາ ວິຍ. ‘‘ປຏິພນ຺ຘິຕຸໍ ປນ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ເຕວາ’’ຕິ ອິທໍ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ອສມູຫຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສາ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕສ຺ສ ອຊານນໂຕ ຈ ມຫາສີມາພນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຓ຺ຑສີມໍ ປນ ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ເຕວ. ສີມາສມ຺ເຠທໍ ກຕ຺ວາຕິ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ວິຊ຺ຊມານປກ຺ເຂ ສີມາຍ ສີມໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓສມ຺ເຠທໍ ກຕ຺ວາ ອວິຊ຺ຊມານປກ຺ເຂປິ ສມ຺ເຠທສງ຺ກາຍ ອນິວຕ຺ຕເນນ ສມ຺ເຠທສງ຺ກໍ ກຕ຺ວາ. ອວິຫາຣໍ ກເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສງ຺ຆກມ຺ມານາຣຫໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ. ປຸພ຺ເພ ຫິ ເຈຕິຍງ຺ຄຓາທິນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ, ອິທານິ ຕມ຺ປິ ວິນາສິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ສມູຫນິຕພ຺ພາຕິ ຂຓ຺ຑສີມໍ ອຊານນ຺ເຕຫິ ນ ສມູຫນິຕພ຺ພາ. ອຸໂຠປິ ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ປເທສນິຍມໍ ວາ ຕາສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວາ ອຎ຺ຎຕຣາຍ ວາ ວິຊ຺ຊມານຕໍ ວາ ອວິຊ຺ຊມານຕໍ ວາ ນ ຊານນ຺ຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ກາ ເອວ ໂຫຕິ. ‘‘ເນວ ສມູຫນິຕຸໍ, ນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ສມູຫນິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ໂຕປິ ມຫາສີມໍ ປຏິພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ຈ ສກ຺ກາ…ເປ… ກມ຺ມວາຈໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສີມາພນ຺ຘນກມ຺ມວາຈໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ນ ສມູຫນິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ອີທິເສສຸ ວິຫາເຣສຸ ຉປຎ຺ຈມຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຫາຣປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ສມນ຺ຕາ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓ ໂອກາເສ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຐຕ຺ວາ ປຐມໍ ອວິປ຺ປວາສສີມໍ, ຕໂຕ ສມານສໍວາສກສີມຎ຺ຈ ສມູຫນນວເສນ ສີມາຍ ສມຸຄ຺ຆາເຕ ກເຕ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຂຓ຺ຑສີມາຍ, ມຫາສີມາຍປິ ວາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຕ ສຕິ ອວສ຺ສໍ ເອກສ຺ມິໍ ມຎ຺ຈຏ຺ຐາເນ ຕາສໍ ມຊ຺ຌຄຕາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕາ ສມູຫເນຍ຺ຍຸໍ, ຕໂຕ ຄາມສີມາ ເອວ ອວສິສ຺ເສຍ຺ຍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ສີມາຍ, ຕປ຺ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ວາ ຊານນໍ ອງ຺ຄໍ. ສີມາຍ ປນ ອນ຺ໂຕຐານໍ, ‘‘ສມູຫນິສ຺ສາມາ’’ຕິ ກມ຺ມວາຈາຍ ກຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອງ຺ຄໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ຂຓ຺ຑສີມໍ ປນ ຊານນ຺ຕາ ອວິປ຺ປວາສໍ ອຊານນ຺ຕາປິ ສມູຫນິຕຸຎ຺ເຈວ ພນ຺ຘິຕຸຎ຺ຈ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ ເອວໍ ມຫາສີມາຍ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອຊານເນປິ ສມູຫນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຄາມສີມາຍ ເອວ ຈ ອວສິຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣຸຈິ ທຸວິຘມ຺ປິ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸຎ຺ເຈວ ອຸປສມ຺ປທາທິກມ຺ມໍ ກາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອວິປ຺ປວາສສີມານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຄາມສີມາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໗. ປາຬິຍໍ ‘‘ອສມ຺ມຕາຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີມາຍາ’’ຕິອາທິນາ ຄາມສີມາ ເອວ ພທ຺ຘສີມາຍ ເຂຕ຺ຕໍ, ອຣຎ຺ຎນທິອາທໂຍ ວິຍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຸທກຸກ຺ເຂປາທີນໍ. ສາ ຈ ຄາມສີມາ ພທ຺ຘສີມາວິຣຫິຕຏ຺ຐາເນ ສຍເມວ ສມານສໍວາສາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍາ ຕສ຺ສ ວາ ຄາມສ຺ສ ຄາມສີມາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາມສີມາປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸອຣຎ຺ຎປພ຺ພຕາທິກໍ ສພ຺ພໍ ຄາມເຂຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຄາມສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອນ຺ຕຣຆຣເມວ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ສກລສ຺ສ ຄາມເຂຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍາ ຄາມສີມາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຫິ ໂສ ອນ຺ຕຣຆຣເຂຕ຺ຕາທີສຸ ອເນເກສຸ ຠູມິຠາເຄສຸ ‘‘ຄາໂມ’’ຕິ ເອກຕ຺ເຕນ ໂລກຊເນຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຄາມໂວຫາໂຣ, ໂສວ ອິຘ ‘‘ຄາມສີມາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຄາໂມ ເອວ ຫິ ຄາມສີມາ. ອິມິນາວ ນເຍນ ອຸປຣິ ອຣຎ຺ຎໍ ນທີ ສມຸທ຺ໂທ ຊາຕສ຺ສໂຣຕິ ເອວໍ ເຕສຸ ຠູມິປ຺ປເທເສສຸ ເອກຕ຺ເຕນ ໂລກຊນປຎ຺ຎຕ຺ຕານເມວ ອຣຎ຺ຎາທີນໍ ອຣຎ຺ຎສີມາທິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂລເກ ປນ ຄາມສີມາທິໂວຫາໂຣ ຄາມາທີນໍ ມຣິຍາທາຍເມວ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຄາມເຂຕ຺ຕາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ສາສເນ ປນ ເຕ ຄາມາທໂຍ ອິຕຣນິວຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ມຣິຍາທາຕິ ກຕ຺ວາ ຄາໂມ ເອວ ຄາມສີມາ, ອຣຎ຺ຎເມວ ອຣຎ຺ຎສີມາ…ເປ… ສມຸທ຺ໂທ ເອວ ສມຸທ຺ທສີມາຕິ ສີມາໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ນິຄມສ຺ສ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ຄາມສີມປ຺ປເຠທໍ ສພ຺ພໍ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນຄຣມ຺ປິ ຄຫິຕເມວາ’’ຕິ. ‘‘ພລິໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຍໍ ຄາໂມ ເອຕ຺ຕໂກ ກຣີສຠາໂຄ’’ຕິອາທິນາ ປນ ຣາຊປຓ຺ເຓສຸ ອາໂຣປິເຕສຸ ຠູມິຠາເຄສຸ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ຕຬາກມາຕິກາສຸສານປພ຺ພຕາທິເກ ປເທເສ ພລິໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ໂສປິ ຄາມສີມາ ເອວ. ຣາຊາທີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠູມິຠາໂຄ ຫິ ສພ຺ໂພວ ຐເປຕ຺ວາ ນທິໂລຓິຊາຕສ຺ສເຣ ຄາມສີມາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣາຊາ ກສ຺ສຈິ ເທຕີ’’ຕິ. ສເຈ ປນ ຕຕ຺ຖ ຣາຊາ ກຎ຺ຈິ ປເທສໍ ຄາມນ຺ຕເຣນ ໂຍເຊຕິ, ໂສ ປວິຏ຺ຐຄາມສີມຕໍ ເອວ ຠຊຕິ, ນທິຊາຕສ຺ສເຣສຸ ວິນາເສຕ຺ວາ ຕຬາກາທິຠາວໍ ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕາທິຠາວໍ ວາ ປາປິເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເຍ ປນ ຄາມາ ຣາຊໂຈຣາທິຠຍປີຬິເຕຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຉຑ຺ຑິຕາ ຈິຣມ຺ປິ ນິມ຺ມນຸສ຺ສາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ສມນ຺ຕາ ປນ ຄາມາ ສນ຺ຕິ, ເຕປິ ປາເຏກ຺ກໍ ຄາມສີມາວ. ເຕສຸ ຫິ ຣາຊາໂນ ສມນ຺ຕຄາມວາສີຫິ ກສາເປຕ຺ວາ ວາ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ກສິຕຏ຺ຐານໍ ລິຂິຕ຺ວາ ວາ ພລິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ຄາເມນ ເອກີຠາວໍ ວາ ອຸປເນນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ຄາມາ ຣາຊູຫິປິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ຄາມເຂຕ຺ຕານນ຺ຕຣິກາ ມຫາຣຎ຺ເຎນ ເອກີຠູຕາ, ເຕ ອຄາມກາຣຎ຺ຎສີມຕໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ປຸຣິມາ ຄາມສີມາ ວິນສ຺ສຕິ. ຣາຊາໂນ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ຎາທິປ຺ປເທເສ ມຫນ຺ຕໍ ຄາມໍ ກຕ຺ວາ ອເນກສຫສ຺ສານິ ກຸລານິ ວາສາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວາສີນໍ ໂຠຄຄາມາຕິ ສມນ຺ຕາ ຠູຕຄາເມ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ. ປຸຣາຓນາມໍ, ປນ ປຣິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ນ ວິນາເສນ຺ຕິ, ເຕປິ ປຈ຺ເຈກໍ ຄາມສີມາ ເອວ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຸຣິມຄາມສີມຕ຺ຕໍ ນ ວິຊຫນ຺ຕິ. ສາ ຈ ອິຕຣາ ຈາຕິອາທິ ‘‘ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖາ’’ຕິ ປາຬິປທສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍວິວຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສາ ຈ ຣາຊິຈ຺ຉາວເສນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ອຠິນວາ, ອິຕຣາ ຈ ອປຣິວຕ຺ຕາ ປກຕິຄາມສີມາ, ຍຖາ ພທ຺ຘສີມາຍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວເມຕາປິ ສພ຺ພກມ຺ມາຣຫຕາສທິເສນ ພທ຺ຘສີມາສທິສາ, ສາ ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ພທ຺ຘສີມາສທິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕິຈີວຣາວິປ຺ປວາສສີມໍ ພທ຺ຘສີມໍ ເອວ ມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ຕໍສທິສຕານິວຕ຺ຕນມຸເຂນ ອຸປຣິ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ຕໍສທິສຕາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນນຍສ຺ສ ອິເຘວ ປສງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິຎ຺ຌາຏວິສທິເສ ອຣຎ຺ເຎຕິ ຍຕ຺ຖ ‘‘ອສຸກຄາມສ຺ສ ອິທໍ ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄາມໂວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ຈ ນ ກສນ຺ຕິ ນ ວປນ຺ຕິ, ຕາທິເສ ອຣຎ຺ເຎ. ມຈ຺ຉພນ຺ຘານໍ ອຄມນປຖາ ນິມ຺ມນຸສ຺ສາວາສາ ສມຸທ຺ທນ຺ຕຣທີປກາປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຍໍ ຍຎ຺ຫິ ອຄາມເຂຕ຺ຕຠູຕໍ ນທິສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣວິຣຫິຕໍ ປເທສໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຣຎ຺ຎສີມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສາ ຈ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມໍ ວິນາວ ສຍເມວ ສມານສໍວາສາ ພທ຺ຘສີມາສທິສາ. ນທິອາທິສີມາສຸ ວິຍ ສພ຺ພເມຕ຺ຖ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນທິສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣານໍ ຕາວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ພທ຺ຘສີມາສທິສາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສີມຕາ ສິທ຺ຘາ. ອຣຎ຺ຎສ຺ສ ປນ ສີມຕາ ກຖນ຺ຕິ? ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມານຸຊານນສຸຕ຺ຕາທິສາມຕ຺ຖິຍໂຕ. ຍຖາ ຫິ ຄາມສີມາຍ ວຄ຺ຄກມ຺ມປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ພຫູ ພທ຺ຘສີມາໂຍ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຕາສຎ຺ຈ ທ຺ວິນ຺ນມນ຺ຕຣາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສມ຺ເຠທຕ຺ຖໍ ສີມນ຺ຕຣິກາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ເອວມິຘາຣຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາ. ຕາສຎ຺ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອນ຺ຕຣາ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸປິ ວິຘານສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຣຎ຺ຎສ຺ສປິ ສຠາເວເນວ ນທິອາທີນໍ ວິຍ ສີມາຠາໂວ ຕຕ຺ຖ ວຄ຺ຄກມ຺ມປຣິຫາຣຕ຺ຖເມວ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາວ ສິທ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສີມາຍເມວ ຫິ ຐິຕາ ສີມຏ຺ຐານໍ ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ອສີມາຍໍ ອາກາເສ ຐິຕາ ວິຍ ອາກາສຏ຺ຐານໍ. ເອວເມວ ຫິ ສາມຕ຺ຖິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພາ, ຠິກ຺ຂເວ, ນທີ ອສີມາ’’ຕິອາທິນາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕພທ຺ຘສີມານມ຺ປິ ນທິສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ສີມາຠາໂວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອຖສ຺ສ ຐິໂຕກາສໂຕຕິ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຐິໂຕກາສໂຕ. ສເຈປິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ຐິໂຕກາສສ຺ສ ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຄ຺ຄກມ຺ມປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ສີມາເປກ຺ຂາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຕາຍ ສຫ ສຍເມວ ສຎ຺ຊາຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາ ສມານສໍວາສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ຂຸທ຺ທເກ ອຣຎ຺ເຎ ມຫນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ວຄ຺ຄກມ຺ມສງ຺ກາຠາເວນ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາເປກ຺ຂາ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເກວລາຣຎ຺ຎສີມາຍເມວ, ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ນທິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ສເຈ ນທີ ນາຕິທີຆາ ໂຫຕິ, ປຠວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຸຂທ຺ວາຣາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ໂຆ ນິສີທຕິ, ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗). ອິມິນາ ເອວ ຈ ວຈເນນ ວຄ຺ຄກມ຺ມປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ສີມາເປກ຺ຂາຍ ສຕິ ເອວ ອຸທກຸກ຺ເຂປສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນາສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ສມນ຺ຕາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ມິນິຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ເຉທກຣເຓເນວ ສີມາ ສຎ຺ຊາຍຕິ, ນ ສຍເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉທກຣຓປ຺ປກາເຣນ ສີມາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອພທ຺ຘສີມາ ຈ ນ ສິຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ກິຣິຍາປກາຣສິທ຺ຘິໂຕ. ອປິຈ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ຖານໍ, ປກຕິຫຕ຺ຖານຎ຺ຈ ໂລເກ ອເນກວິຘຕ຺ຕາ, ວິນເຍ ອີທິສໍ ຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ເຍນ ເກນຈິ ມິນິເຕ ຈ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາເຕນ ນຸ ໂຂ ຫຕ຺ເຖນ ມິນິຕໍ, ນ ນຸ ໂຂຕິ ສີມາຍ ວິປຕ຺ຕິສງ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ. ມິນນ຺ເຕຫິ ຈ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ອູນມຘິກໍ ອກຕ຺ວາ ມິນິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ວິປຕ຺ຕິ ເອວ ສິຍາ. ປຣິສວເສນ ຈາຍໍ ວຑ຺ຒມານາ ເຕສໍ ມິນເນນ ວຑ຺ຒຕິ ວາ ຫາຍຕິ ວາ. ສງ຺ເຆ ຈ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຄເຕ ອຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປໂຍເຄນ ສມຸປ຺ປນ຺ນສີມາ ເຕສໍ ປໂຍເຄນ ວິຄຈ຺ຉຕິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ ຈ. ກຖໍ ພທ຺ຘສີມາ ວິຍ ຍາວ ສາສນນ຺ຕຣຘານາ ນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ຐິຕິຍາ ຈ ປຸຣາຓວິຫາເຣສຸ ວິຍ ສກເລປິ ອຣຎ຺ເຎ ກຖໍ ສີມາສມ຺ເຠທສງ຺ກາ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ສີມາເປກ຺ຂາຍ ເອວ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕພ຺ພິຄເມນ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍມ຺ປິ ນທິອາທີສຸປິ.

ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ມຊ຺ຌິມປຸຣິໂສ ນ ຎາຍຕິ. ຕຖາ ສພ຺ພຖາເມນ ຂິປນໍ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ຈ ຍສ຺ສໍ ທິສາຍໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສ຺ສ, ອຸທກຸກ຺ເຂປສ຺ສ ວາ ໂອກາໂສ ນ ປໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ມິນນໍ, ຂິປນໍ ວາ ຠເວຍ຺ຍ? ຄາມເຂຕ຺ຕາທີສຸ ປວິສນໂຕ ອເຂຕ຺ເຕ ສີມາ ປວິຏ຺ຐາ ນາມາຕິ ສີມາ ວິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອເປກ຺ຂາຍ ສີມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປນ ຍໂຕ ປໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາ ສຍເມວ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ຊາຍນ຺ຕິ. ຍໂຕ ປນ ນ ປໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ເຂຕ຺ຕປ຺ປມາເຓເນວ ຊາຍນ຺ຕິ, ນ ພຫິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕຣມິນນປມາຓສ຺ສ, ວາລຸກາທິຂິປນກມ຺ມສ຺ສ ຈ ທສ຺ສນໍ, ຕໍ ສຎ຺ຊາຕສີມານໍ ຐິຕຏ຺ຐານສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ກຕໍ ຄາມູປຈາຣຆຣູປຈາຣຊານນຕ຺ຖໍ ເລຑ຺ຑຸສຸປ຺ປາທິຂິປນວິຘານທສ຺ສນໍ ວິຍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສີມໍ ວາ ສມ຺ມນ຺ນຕິ ອຸທກຸກ຺ເຂປໍ ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອູນວີສຕິວສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ). ເອວໍ ກເຕປິ ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ຎາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ເຕນ ປຸຖຸລໂຕ ຎຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕຫິ ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນ ຐາຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎໍ ພຫິ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ອຕິທູເຣ ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນ ເປເສຕພ຺ພໍ.

ອປເຣ ປນ ‘‘ສີມາເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ມຄ຺ຄຄມນນຫານາທິອຕ຺ເຖຫິ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ມິມ຺ປິ ອຣຎ຺ເຎ ວາ ນທິອາທີສຸ ວາ ປວິຏ຺ເຐ ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາ ສຍເມວ ປຠາ ວິຍ ປທີປສ຺ສ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຄາມເຂຕ຺ຕາທີສຸ ຕສ຺ມິໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ເຕເນວ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສງ຺ຆານໍ ວິສຸໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ສີມາທ຺ວຍສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ສີມນ຺ຕຣິກາ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ, ອຸທກຸກ຺ເຂປຎ຺ຈ ຐເປຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ສີມາປຣິຍນ຺ເຕ ຫິ ເກນຈິ ກມ຺ເມນ ເປສິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສມນ຺ຕາ ສຎ຺ຊາຕສີມາ ອິຕເຣສໍ ສີມາຍ ຜຸສິຕ຺ວາ ສີມາສມ຺ເຠທໍ ກເຣຍ຺ຍ, ໂສ ມາ ໂຫຕູຕິ, ອິຕຣຖາ ຫຕ຺ຖຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາຍເປຕ຺ຖ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ອນຸຊານິຕພ຺ພໂຕ. ອປິຈ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ຐິຕສ຺ສາປິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ກມ຺ມໂກປວຈນໂຕປິ ເຈຕໍ ສິຊ຺ຌຕິ. ຕມ຺ປິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຍເມວ ສຎ຺ຊາຕາຍ ສີມາຍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສີມານໍ, ເອກາຍ ເອວ ວາ ສງ຺ກຣໂຕ. ອິຕຣຖາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມໂກປວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ອຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຕກໍເຍວ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີ’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ). ກິຎ຺ຈ ອຄາມກາຣຎ຺ເຎ ຐິຕສ຺ສ ກມ຺ມກຣຓິຈ຺ຉາວິຣຫິຕສ຺ສາປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ອຊ຺ໂຌກາເສ ຈີວຣວິປ຺ປວາໂສ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ໂສ ຈ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ສີມາ. ເອວໍ ອເປກ຺ຂໍ ວິນາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘ອຍໍ ສີມາ ຕິຈີວຣວິປ຺ປວາສປຣິຫາຣມ຺ປິ ລຠຕີ’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ກມ຺ມກຣຓິຈ຺ຉໍ ວິນາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປທີປສ຺ສ ປຠາ ວິຍ ສພ຺ພປຸຄ຺ຄລານມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກໍ ສີມາສມ຺ຠເວນ ສງ຺ເຆ, ຄເຓ ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕ ຕຕ຺ຣຏ຺ຐານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມນ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກໍ ສມຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອເນກສີມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ກຣໂທສປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ປຣິສວເສນ ຈສ຺ສາ ວຑ຺ຒິ, ຫານິ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ປຈ຺ຉາ ອາຄຕານໍ ອຠິນວສີມນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ, ຄຕານໍ ສມນ຺ຕາ ຐິຕສີມາປິ ວິນາໂສ ຈ ຠເວຍ຺ຍ.

ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ສມານສໍວາສາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໔໗) ເອກາ ເອວ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ, ອຸທກຸກ຺ເຂປາ ຈ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ນ ເຈສາ ສີມາ ສຠາເວນ, ກາຣຓສາມຕ຺ຖິເຍນ ວາ ປຠາ ວິຍ ປທີປສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກິນ຺ຕຸ ຠຄວໂຕ ອນຸຊານເນເນວ, ຠຄວາ ຈ ອິມາໂຍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຄ຺ຄກມ຺ມປຣິຫາເຣນ ກມ຺ມກຣຓສຸຂຕ຺ຖເມວ ອນຸຎ຺ຎາສີຕິ ກຖໍ ນຫານາທິກິຈ຺ເຈນ ປວິຏ຺ຐານມ຺ປິ ສມນ຺ຕາ ຕາສໍ ສີມານໍ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປໂຍຊນາຠາວາ? ປໂຍຊເນ ຈ ເອກໍ ເອວ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ກຖໍ ປຈ຺ເຈກໍ ຠິກ຺ຂຸຄຓນາຍ ອເນກສີມາສມຸປ຺ປຕ຺ຕິ? ‘‘ເອກສີມາຍໍ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານໍ ອນ຺ຕຣາ ຕຕ຺ຕກປຣິຈ຺ເຉເທເນວ ສີມນ຺ຕຣິກຏ຺ຐປນວຈນໍ, ຕຕ຺ຖ ຐິຕານໍ ກມ຺ມໂກປວຈນຎ຺ຈ, ຕມ຺ປິ ອິມາສໍ ສີມານໍ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ທຸພ຺ໂພຘຕາຍ ສີມາຍ ສມ຺ເຠທສງ຺ກໍ, ກມ຺ມໂກປສງ຺ກຎ຺ຈ ທູຣໂຕ ປຣິຫຣິຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຍ ຈ ຈີວຣາວິປ຺ປວາສຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ອພ຺ໂຠກາເສ ທສ຺ສິໂຕ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉໂທ, ໂສ ສີມາ ເອວ ນ ໂຫຕິ, ເຂຕ຺ຕຕຬາກາທິປຣິຈ຺ເຉໂທ ວິຍ ອຍເມຕ຺ຖ ເອໂກ ປຣິຈ຺ເຉໂທວ. ຕຕ຺ຖ ຈ ພຫູສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກໂຕ ຐິເຕສຸ ເຕສໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອວ ຈີວຣໍ ຐເປຕພ຺ພໍ. ນ ປຣິສປຣິຍນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ປຣິສປຣິຍນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຄຍ຺ຫມາເນ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຍສາເນ ຐປິຕຈີວຣໍ ມຊ຺ເຌ ຐິຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ພຫິ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາ. ສີມາ ປນ ປຣິສປຣິຍນ຺ຕໂຕວ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຈີວຣວິປ຺ປວາສປຣິຫາໂຣເປຕ຺ຖ ອພ຺ໂຠກາສປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ຍາວ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທໍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ມຫາສີມາຍ ອວິປ຺ປວາສສີມາໂວຫາໂຣ ວິຍ. ມຫາສີມາຍມ຺ປິ ຫິ ຄາມຄາມູປຈາເຣສຸ ຈີວຣໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ອິຘາປິ ມຊ຺ເຌ ຐິຕສ຺ສ ສີມາປຣິຍນ຺ເຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສີມາເປກ຺ຂວເສເນເວຕາສໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຸທກຸກ຺ເຂປສີມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕພ຺ພິຄເມນ ວິນາໂສ ຈ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ໂຎ ວາ ປກາໂຣ ອິໂຕ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ຄເວສິຕພ຺ໂພ.

ອິຘ ປນ ‘‘ອຣຎ຺ເຎ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ’’ຕິ ເອວໍ ປາຬິຍໍ ວິຎ຺ຌາຏວິສທິເສ ອຣຎ຺ເຎ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ຣຸກ຺ຂາທິນິຣນ຺ຕເຣປິ ອຣຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ວິຫິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍຠູຕາຍ ອຣຎ຺ຎສີມາຍ ສຫ ເອຕສ຺ສາ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘ ໂທສາຠາໂວ ປເຄວ ອຄາມເກ ຣຸກ຺ເຂຕິ ນິສ຺ສິເຕປິ ປເທເສ ຈີວຣວິປ຺ປວາສສ຺ສ ຣຸກ຺ຂປຣິຫາຣໍ ວິນາວ ອພ຺ໂຠກາສປຣິຫາໂຣວ ອນຸມໂຕຕິ ສິທ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຸປຈາຣຕ຺ຖາຍາຕິ ສີມນ຺ຕຣິກຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ອຘິກໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອູນກໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ທຸພ຺ພິຊານຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆໍ ວິນາ ເອເກນາປິ ຠິກ຺ຂຸນາ ພຫິ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕນ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕິທູເຣ ເອວ ຐາຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ກມ຺ມໂກປສງ຺ກໂຕ. ອຸທກຸກ຺ເຂເປປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອູນກໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗). ອິທຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສີມນ຺ຕຣິກວິຘານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພທ຺ຘສີມານໍ ສີມນ຺ຕຣິການຸຊານນສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຠຄວຕາ ນິທານວເສນ ເອກຄາມສີມານິສ຺ສິຕານໍ, ເອກສຠາຄານຎ຺ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພທ຺ຘສີມານເມວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໂທສປຣິຫາຣາຍ ສີມນ຺ຕຣິກາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຕຖາປິ ຕທນຸໂລມໂຕ ເອກອຣຎ຺ຎສີມານທິອາທິສີມຎ຺ຈ ນິສ຺ສິຕານໍ ເອກສຠາຄານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມານມ຺ປິ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມານມ຺ປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ, ສີມນ຺ຕຣິກໍ ວິນາ ອພ຺ຍວຘາເນນ ຐານຎ຺ຈ ຠຄວຕາ ອນຠິມຕເມວາຕິ ຎຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ອິຘາປິ ສີມນ຺ຕຣິກວິຘານມກໍສຸ. ວິສຠາຄສີມານມ຺ປິ ຫິ ເອກສີມານິສ຺ສິຕຕ຺ຕໍ, ເອກສຠາຄຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວີຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕ ສຕິ ເອກໍ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ວິນາ ຐານໍ ສມ຺ເຠທາຍ ໂຫຕິ, ນາສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສີມນ຺ຕຣິກວິຘານສາມຕ຺ຖິເຍເນວ ເຈຕາສໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ໂຘປິ ພທ຺ຘສີມານໍ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ນຍໂຕ ທສ຺ສິໂຕ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

‘‘ສຠາເວເນວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຄາມສີມາ ວິຍ ອພທ຺ຘສີມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພເມຕ຺ຖ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຍນ ເກນຈີຕິ ອນ຺ຕມໂສ ສູກຣາທິນາ ສຕ຺ເຕນ. ມໂຫເຆນ ປນ ອຸນ຺ນຕຏ຺ຐານໂຕ ນິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ປຕນ຺ເຕນ ຂໂຕ ຂຸທ຺ທໂກ ວາ ມຫນ຺ໂຕ ວາ ລກ຺ຂຓຍຸຕ຺ໂຕ ຊາຕສ຺ສໂຣວ. ເອຕ຺ຖາປິ ຂຸທ຺ທເກ ອຸທກຸກ຺ເຂປກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ສມຸທ຺ເທ ປນ ສພ຺ພຖາ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍເມວ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ ໂສເຘຕຸໍ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ.

ປຸນ ຕຕ຺ຖາຕິ ໂລກໂວຫາຣສິທ຺ຘາສຸ ເອຕາສຸ ນທິອາທີສຸ ຕີສຸ ອພທ຺ຘສີມາສຸ ປຸນ ວຄ຺ຄກມ຺ມປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ສາສນໂວຫາຣສິທ຺ຘາຍ ອພທ຺ຘສີມາຍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປາຬິຍໍ ຍໍ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສາຕິອາທີສຸ ອຸທກໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂິປີຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸທກຸກ຺ເຂໂປ, ອຸທກສ຺ສ ປຕໂນກາໂສ, ຕສ຺ມາ ອຸທກຸກ຺ເຂປາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປທສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ອຕ຺ໂຖ – ປຣິສປຣິຍນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມນ຺ຕາ ຍາວ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອຸທກຸກ຺ເຂໂປ ອຸທກປຕນຏ຺ຐານໍ, ຕາວ ຍໍ ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐານໍ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ນທິອາທີສຸ ອປຣາ ສມານສໍວາສາ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຕິ.

ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ຐານສ຺ສ ອນ຺ໂຕ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕສ຺ເສວ ອນ຺ໂຕ, ຕໂຕ ພຫິປິ, ເອກສ຺ສ ອຸທກຸກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຐາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຈນໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ທຸພ຺ພິຊານໂຕ ກມ຺ມໂກປສງ຺ກາ ໂຫຕີຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ອຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຕກໍເຍວ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ ອິທໍ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ‘‘ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີຕິ ອິມິນາ ພຫິປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິໂຕ ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປຕີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໔໗) ວຕ຺ວາ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາວຈນມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ເນວ ປາຬິຍໍ ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິ ພຫຸ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ອິຘ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ນຍໂຕ ສໍສນ຺ທນໂຕ ສງ຺ຆຏນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉທານມນ຺ຕຣາ ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ອຸທກຸກ຺ເຂໂປ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ຐເປຕພ຺ໂພ, ຕໂຕ ອຘິກໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ, ອູນກໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອິເຘວ ວຸຕ຺ເຕນ ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ສີມນ຺ຕຣິໂກປຈາເຣນ ອຸທກຸກ຺ເຂປໂຕ ອູນເກ ຐປິເຕ ສີມາຍ ສີມາສມ຺ເຠທໂຕ ກມ຺ມໂກໂປປິ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ຍທຄ຺ເຄນ ຈ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕທຄ຺ເຄນ ຕຕ຺ຖ ເອກຠິກ຺ຂຸໂນ ປເວເສປິ ສຕິ ຕສ຺ສ ສີມຏ຺ຐຠາວໂຕ ກມ຺ມໂກໂປ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອູນກໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກຖນຎ຺ເຈຕໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ທຸພ຺ພິຊານນ຺ເຕນປິ ສີມາສມ຺ເຠທສງ຺ກອາປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມານມນ຺ຕຣາ ຕຕ຺ຕກປຣິຈ຺ເຉເທເນວ ສີມນ຺ຕຣິກວິຘານວຈນໂຕປິ ເອຕາສໍ ທຸພ຺ພິຊານປຣິຈ຺ເຉທຕາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຐິຕານໍ ກມ຺ມໂກປສງ຺ກາ ສິຊ຺ຌຕິ. ກມ຺ມໂກປສງ຺ກຏ຺ຐານມ຺ປິ ອາຈຣິຍາ ທູຣໂຕ ປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ກມ຺ມໂກປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວ ຐເປສຸນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຕນ຺ຕິ ສີມໍ. ‘‘ສີຆເມວ ອຕິກ຺ກາເມຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ເອວ ປຣິວຕ຺ຕມານາຍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕທຕ຺ຖເມວ ຫິ ວາລຸກາທີຫິ ສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ອິຕຣຖາ ພຫິ ປຣິວຕ຺ຕາ ນຸ ໂຂ, ໂນ ວາຕິ ກມ຺ມໂກປສງ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ອນຸສ຺ສາວນາຕິ ເກວລາຍ ນທິສີມາຍ ອນຸສ຺ສາວນາ. ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ຊາຕຣຸກ຺ເຂ ວາຕິ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ພຫິ ຐິເຕ ຣຸກ຺ເຂປິ ວາ. ພຫິນທິຕີຣເມວ ຫິ ວິສຠາຄສີມຕ຺ຕາ ອພນ຺ຘິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ, ນ ອນ຺ໂຕນທີ ນິສ຺ສຍຕ຺ເຕນ ສຠາຄຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ‘‘ພຫິນທິຕີເຣ ວິຫາຣສີມາຍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ຕີຣເມວ ອພນ຺ຘິຕພ຺ພຏ຺ຐານຕ຺ເຕນ ທສ຺ສິຕໍ, ນ ປນ ນທີ. ‘‘ຣຸກ຺ເຂປິ ຐິເຕຫີ’’ຕິ ອິທໍ ອນ຺ໂຕອຸທກຸກ຺ເຂປຏ຺ຐໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ພຫິອຸທກຸກ຺ເຂເປ ຠິກ຺ຂູນໍ ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຣຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ຕສ຺ເສວ ອນ຺ໂຕອຸທກຸກ຺ເຂປຏ຺ຐສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ. ສີມໍ ວາ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວິຫາເຣ ພທ຺ຘສີມໍ, ຄາມສີມຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ຐິຕຠິກ຺ຂູນໍ ຫຕ຺ຖປາສານຍນພຫິສີມາກຣຓວເສເນວ ໂສເຘຕ຺ວາ. ຍຖາ ຈ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ, ເອວໍ ພທ຺ຘສີມາຍໍ, ຄາມສີມາຍໍ ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິປິ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມຏ຺ເຐ ໂສເຘຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພໍ. ເອເຕເນວ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຣຎ຺ຎສີມາຫິປິ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ, ອິມາຍ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຕາສໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສປິ ນຍໂຕ ທສ຺ສິໂຕວ ໂຫຕິ. ອິມິນາວ ນເຍນ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ພທ຺ຘສີມາຄາມສີມາຫິປິ ສທ຺ຘິໍ, ເອຕາສຎ຺ຈ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ຎາຕພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປເນຕໍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນຍໂຕ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມາສນ຺ນານເມເວຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕໍ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ນຍຄ຺ຄຫຓມຸຂໍ – ຍຖາ ຫິ ພທ຺ຘສີມາຍໍ ສມ຺ມຕາ ວິປຕ຺ຕິສີມາ ໂຫຕີຕິ ຕາສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ນທິອາທີສຸ ສມ຺ມຕາປິ ພທ຺ຘສີມາ ວິປຕ຺ຕິສີມາວ ໂຫຕີຕິ ຕາຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ຕສ຺ສາ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ຄາມນທິອາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ, ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ຈ ອຣຎ຺ຎາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏນກຠາໂວ ຎາຕພ຺ໂພ, ເອວເມຕາ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ພທ຺ຘສີມາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ເຈວ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍວິຣຫິຕາຫິ ອິຕຣີຕຣາສໍ ນິສ຺ສຍສີມາຫິ ຈ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ສມ຺ເຠທໂທສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນໂຍ ຎາຕພ຺ໂພວ.

ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປນ ນິສ຺ສຍຠູຕຄາມາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ພທ຺ຘສີມາທີນໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕສ຺ສ ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓສ຺ສ ອນຸໂລມໂຕ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ໂຘປິ ອນຸຎ຺ຎາໂຕວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປພທ຺ຘສີມາທີນໍ ອນ຺ຕຣາ ກສ຺ມາ ສີມນ຺ຕຣິກາ ນ ວິຫິຕາຕິ? ນິສ຺ສຍເຠທສຠາວເຠເທຫິ ສຍເມວ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເອກນິສ຺ສຍເອກສຠາວານເມວ ຫິ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ວິນາສໍ ກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ເອເຕເນວ ນທິນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘາຍ ສີມາຍ ສງ຺ເຆ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕ ນທິຍມ຺ປິ ຍາວ ຄາມເຂຕ຺ຕໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕາຍ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ອຎ຺ເຎສໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຍາ ປເນຕາ ໂລກໂວຫາຣສິທ຺ຘາ ຄາມາຣຎ຺ຎນທິສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣສີມາ ປຎ຺ຈ, ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘປິ ສມ຺ເຠທໂທສໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ໂລກໂວຫາຣາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ຄາມາທໂຍ ຄາມນ຺ຕຣາທີຫິ, ນທິອາທີຫິ ຈ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ເຕນ ສມ຺ຠິນ຺ນາຕິ ໂລເກ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ໂລກໂວຫາຣສິທ຺ຘານຎ຺ຈ ໂລກໂວຫາຣໂຕວ ສມ຺ເຠໂທ ວາ ອສມ຺ເຠໂທ ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ນາຎ຺ຎໂຕ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕາສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຕ຺ຖຈິປິ ສມ຺ເຠທນໂຍ ນ ທສ຺ສິໂຕ, ສາສນໂວຫາຣສິທ຺ໂຘເຍວ ທສ຺ສິໂຕຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ພທ຺ຘສີມາຍ ຕາວ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ປຖວີສນ຺ຘາຣກໍ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສີມາຄຕາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ອໂຘຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສພ຺ພຖາ ທສ຺ສິໂຕ. ຄາມສີມາທີນໍ ປນ ນ ທສ຺ສິໂຕ. ກຖມຍໍ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ? ເກຈິ ຕາເວຕ຺ຖ ‘‘ຄາມສີມາທໂຍປິ ພທ຺ຘສີມາ ວິຍ ປຖວີສນ຺ຘາຣກໍ ອຸທກໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເກຈິ ປນ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ນທິສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣສີມາ, ຕາວ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາ ຈ ປຖວິຍາ ອຸປຣິຕເລ, ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸທກຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓປ຺ປເທເສ ເອວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທກສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓາຠາວາ. ສເຈ ປນ ອຸທໂກຆາທິນາ ໂຍຊນປ຺ປມາຓມ຺ປິ ນິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ນທິສີມາທໂຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ. ຕສ຺ມາ ນທິອາທີນໍ ເຫຏ຺ຐາ ພຫິຕີຣມຸເຂນ ອຸມງ຺ເຄນ, ອິທ຺ຘິຍາ ວາ ປວິຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂຸ ນທິຍໍ ຐິຕານໍ ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປຕິ. ໂສ ປນ ອາສນ຺ນຄາເມ ຠິກ຺ຂູນໍ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ. ສເຈ ປນ ໂສ ອຸຠິນ຺ນໍ ຕີຣຄາມານໍ ມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອຸຠຍຄາມຏ຺ຐານໍ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ. ສເຈ ປນ ຕີຣໍ ຄາມເຂຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ອຄາມກາຣຎ຺ຎເມວ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຕີຣທ຺ວເຍປິ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມໍ ວິນາ ເກວລາຍ ຂຸທ຺ທກາຣຎ຺ຎສີມາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ. ສເຈ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕທາ ຍທິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເອຕສ຺ສ ນິສິນ຺ໂນກາສສ຺ສ ປຣໂຕ ເອກໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ນ ກມ຺ມໂກໂປ. ໂນ ເຈ, ກມ຺ມໂກໂປ. ຄາມສີມາຍໍ ປນ ອນ຺ໂຕອຸມງ຺ເຄ ວາ ພິເລ ວາ ຍຕ຺ຖ ປວິສິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຍຕ຺ຖ ວາ ສຸວຓ຺ຓມຓິອາທິໍ ຂຓິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ວາ ສມ຺ຠາວນາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ເຫຏ຺ຐາປິ ຄາມສີມາ, ຕຕ຺ຖ ອິທ຺ຘິຍາ ອນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນປິ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ປກຕິມນຸສ຺ສານໍ ປເວສສມ຺ຠາວນາປິ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຍາວ ປຖວິສນ຺ຘາຣກອຸທກາ ອຣຎ຺ຎສີມາວ, ນ ຄາມສີມາ. ອຣຎ຺ຎສີມາຍມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖປິ ຫິ ຍຕ຺ຕເກ ປເທເສ ປເວສສມ຺ຠາວນາ, ຕຕ຺ຕກເມວ ອຸປຣິຕເລ ອຣຎ຺ຎສີມາ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕໂຕ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ນ ອຣຎ຺ຎສີມາ, ຕຕ຺ຖ ອຸປຣິຕເລນ ສຫ ເອກາຣຎ຺ຎໂວຫາຣາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐໍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຣຏ຺ໂຐ ອຸປຣິ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐານໍ ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປຕິ ອຸມງ຺ຄນທິຍໍ ຐິໂຕ ວິຍ ອຸປຣິນທິຍໍ ຐິຕານໍ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ຈກ຺ກວາເຬ ຄາມນທິສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສເຣ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕທວເສສໍ ອມນຸສ຺ສາວາສໍ ເທວພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ພໍ ອຣຎ຺ຎເມວ. ‘ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫິ ນທິສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣາທິປິ ອຣຎ຺ຎເມວ. ອິຘ ປນ ນທິອາທີນໍ ວິສຸໍ ສີມາຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕທວເສສເມວ ອຣຎ຺ຎໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຍຕ຺ຕເກ ປເທເສ ເອກໍ ‘ອຣຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ອຍເມກາຣຎ຺ຎສີມາ. ອິນ຺ທປຸຣຎ຺ຫິ ສພ຺ພໍ ເອກາຣຎ຺ຎສີມາ. ຕຖາ ອສຸຣຍກ຺ຂປຸຣາທິ. ອາກາສຏ຺ຐເທວພ຺ຣຫ຺ມວິມານານິ ປນ ສມນ຺ຕາ ອາກາສປຣິຈ຺ຉິນ຺ນານິ ປຈ຺ເຈກໍ ອຣຎ຺ຎສີມາ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ ປພ຺ພຕທີປກາ ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍໍ, ອຣຎ຺ຎສີມາຍເມວ ວາຕິ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ອິຘາປິ ອຸປຣິອຣຎ຺ຎຕເລນ ສທ຺ຘິໍ ເຫຏ຺ຐາປຖວິຍາ ອຣຎ຺ຎໂວຫາຣາຠາວາ ວິສຸໍ ອຣຎ຺ຎສີມາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ຄາມນທິອາທິສີມາກຖາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ອິທ຺ຘິມາ ຠິກ຺ຂຸ ເຫຏ຺ຐາປຖວິຕເລ ຐິໂຕ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີ’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ພທ຺ຘສີມາຍໍ ທສ຺ສິຕນໂຍ ນ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິທຎ຺ເຈຕາສໍ ຄາມສີມາທີນໍ ເຫຏ຺ຐາປມາຓທສ຺ສນໍ ສຸຕ຺ຕາທິວິໂຣຘາຠາວາ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຄຫເຓ ຈ ຄາມສີມາຍໍ ສມ຺ມຕາ ພທ຺ຘສີມາ ອຸປຣິ ຄາມສີມໍ, ເຫຏ຺ຐາ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ອຣຎ຺ຎສີມຎ຺ຈ ອວຕ຺ຖຣຕີຕິ ຕສ຺ສາ ອຣຎ຺ຎສີມາປິ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ຠຄວຕາ ຈ ‘‘ສພ຺ພາ, ຠິກ຺ຂເວ, ນທີ ອສີມາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗) ນທິສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣາ ພທ຺ຘສີມາຍ ອເຂຕ຺ຕຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ອຣຎ຺ຎໍ. ຕສ຺ມາ ອຣຎ຺ຎມ຺ປິ ພທ຺ຘສີມາຍ ເຂຕ຺ຕເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ສາ ນ ພຊ຺ຌຕີຕິ? ປໂຍຊນາຠາວາ. ສີມາເປກ຺ຂານນ຺ຕຣເມວ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ສມ຺ຠວໂຕ. ຕສ຺ສາ ຈ ອຸປຣິ ສມ຺ມຕາຍ ພທ຺ຘສີມາຍ ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓານຸໂລມໂຕ ວິປຕ຺ຕິສີມາ ເອວ ສິຍາ. ຄາມເຂຕ຺ເຕ ປນ ຐຕ຺ວາ ອຄາມກາຣຎ຺ເຎກເທສມ຺ປິ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາ ກິຎ຺ຈາປິ ສຸສມ຺ມຕາ, ອຄາມກາຣຎ຺ເຎ ຠຄວຕາ ວິຫິຕາຍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍປິ ອນິວຕ຺ຕິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປນ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ປວິຏ຺ຐານມ຺ປິ ຕໂຕ ພຫິ ເກວລາຣຎ຺ເຎ ກໂຣນ຺ຕານມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາ ຕີຓິ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣານິ ຐເປຕພ຺ພານິ, ອຎ຺ຎຖາ ວິປຕ຺ຕິ ເອວ ສິຍາຕິ ສພ຺ພຖາ ນິຣຕ຺ຖກເມວ ອຄາມກາຣຎ຺ເຎ ພທ຺ຘສີມາກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ປວິຏ຺ຐສາຂາຍາຕິ ນທິຍາ ປຖວິຕລໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕາຍ ສາຂາຍປິ, ປເຄວ ອນາຫຈ຺ຈ ຐິຕາຍ. ປາໂຣເຫປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອເຕນ ສຠາຄໍ ນທິສີມໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິເຕນປິ ວິສຠາຄສີມາສມ຺ພນ຺ຘສາຂາທິນາ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕເນວ ມຫາສີມໍ, ຄາມສີມຎ຺ຈ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິເຕນ ສາຂາທິນາ ມາຬກສີມາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຎາປິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອນ຺ໂຕນທິຍໍເຍວາຕິ ເສຕຸປາທານໍ ຕີຣຏ຺ຐຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ເຕນ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ນທິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ເຕປິ ສມ຺ເຠທາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ພຫິຕີເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ຫິ ອຸທກຸກ຺ເຂປໂຕ ພຫິ ອນ຺ໂຕນທິຍມ຺ປິ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ເຕ ສມ຺ເຠໂທ ຠເວຍ຺ຍ, ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ ກມ຺ມໂກປສ຺ສ ສມານຕ຺ຕາ, ນ ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍສີມາຍ ສມ຺ເຠທໂທໂສ ນຕ຺ເຖວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອາວຣເຓນ ວາຕິ ທາຣຸອາທິໍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ອຸທກນິວາຣເຓນ. ໂກຏ຺ຏກພນ຺ຘເນນ ວາຕິ ມຕ຺ຕິກາທີຫິ ປູເຣຕ຺ວາ ກຕເສຕຸພນ຺ເຘນ. ອຸຠເຍນາປິ ອາວຣຓເມວ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ນທິໍ ວິນາເສຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ປາຬິ ພທ຺ຘາ’’ຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ນທິໍ ອາວຣິຕ຺ວາ ປາຬິ ພທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉຑ຺ຑິຕໂມທກນ຺ຕິ ອຕິຣິຕ຺ໂຕທກໍ. ‘‘ນທິໍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສນ຺ທນຏ຺ຐານໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຬາກນທີນໍ ອນ຺ຕຣາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐາເນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາຕິ ຕີຣາທິຠິນ຺ທນວເສນ ວິປຸລາ ຫຸຕ຺ວາ. ວິຫາຣສີມນ຺ຕິ ພທ຺ຘສີມໍ.

ອຄມນປເຖຕິ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ເຍ. ອຣຎ຺ຎສີມາສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂລກໂວຫາຣສິທ຺ຘໍ ອຄາມກາຣຎ຺ຎສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປກຕິຍາ ມຈ຺ຉພນ຺ຘານໍ ຄມນປເຖສຸ ທີປເກສຸ.

ຕໍ ຐານນ຺ຕິ ອາວາຏາທີນໍ ກຕຏ຺ຐານເມວ, ນ ອກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລຓີຕິ ສມຸທ຺ໂທທກສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເວຄນິນ຺ໂນ ມາຕິກາກາເຣນ ປວຕ຺ຕນໂກ.

໑໔໘. ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ຈຕູຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ນິສີທິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕຕ຺ຕກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສມ຺ຠິນ຺ທຕິ. ຈຕຸນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປໂຫນກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສກລມ຺ປິ ອນ຺ໂຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສໍສຏ຺ຐວິຏປາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕມຫາສາຂມູລາ, ເອເຕນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຈ຺ຈາສນ຺ນຕໍ ທີເປຕິ. ສາຂາຍ ສາຂໍ ຜຸສນ຺ຕາ ຫິ ທູຣຏ຺ຐາປິ ສິຍ຺ຍຸໍ, ຕໂຕ ເອກໍສໂຕ ສມ຺ເຠທລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ສິຕໍ ນ ສິຍາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິຏປຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິສີທິຕຸໍ ອປ຺ປໂຫນກຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຍ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ຐໍ ກຣິຕ຺ວາ ປຸຣາຓວິຫາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສີມາຍ ສີມໍ ສມ຺ຠິນ຺ທຕິ ນາມ, ນ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕິ. ພທ຺ຘາ ໂຫຕີຕິ ໂປຣາຓກວິຫາຣສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອມ຺ພນ຺ຕິ ອປເຣນ ສມເຍນ ປຸຣາຓວິຫາຣປຣິກ຺ເຂປາທີນໍ ວິນຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຊານນ຺ຕານໍ ຕໍ ປຸຣາຓສີມາຍ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ອມ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຍ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ຐໍ ກຣິຕ຺ວາ ປຸຣາຓວິຫາຣສີມຏ຺ຐໍ ຊມ຺ພຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອມ຺ພຊມ຺ພູນໍ ອນ຺ຕເຣ ຍໍ ຐານໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຍ ປເວເສຕ຺ວາ ພນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣາຓສີມາຍ ນິມິຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຄາມຏ຺ຐສ຺ສ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ຐາຍ ຊມ຺ພຸຍາ ສຫ ສໍສຏ຺ຐວິຏປຕ຺ເຕປິ ສີມາຍ ພນ຺ຘນກາເລ ວິປຕ຺ຕິ ວາ ປຈ຺ຉາ ຄາມສີມາຍ ສຫ ສມ຺ເຠໂທ ວາ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ມຸຂໂຕວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປເທສນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສີທນປ຺ປໂຫນກປ຺ປເທສໍ. ‘‘ສີມນ຺ຕຣິກໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ພທ຺ຘສີມາຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ອພ຺ຍວຘາເນນ ພທ຺ຘາປິ ສີມາ ອສີມາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມາ ເອກທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາປິ ສີມນ຺ຕຣິກາ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ສາ ປນ ທຸພ຺ໂພຘາຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາທິກາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພທ຺ຘສີມານໍ. ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສີມໂຕ ພາຫິຣຕ຺ຕາ ພນ຺ຘນກາເລ ຕາວ ສມ຺ເຠທໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ນິມິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ເອວ ສງ຺ກຣໍ ກໂຣຕິ, ອຖ ໂຂ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ຐິໂຕ ອຎ຺ໂຎປິ ຣຸກ຺ໂຂ ກໂຣຕິ ເອວ. ຕສ຺ມາ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາຍ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ວຑ຺ຒນກາ ຣຸກ຺ຂາທໂຍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ເອວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປຣິ ທິສ຺ສມານຂນ຺ຘສາຂາທິປເວເສ ເອວ ສງ຺ກຣໂທສສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອທິສ຺ສມານານໍ ມູລານໍ ປເວເສປິ ຠູມິຄຕິກຕ຺ຕາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ສເຈ ປນ ມູລານິປິ ທິສ຺ສມານາເນວ ປວິສນ຺ຕິ, ສງ຺ກໂຣວ. ປພ຺ພຕປາສາຓາ ປນ ທິສ຺ສມານາປິ ຠູມິຄຕິກາ ເອວ. ຍທິ ປນ ພນ຺ຘນກາເລ ເອວ ເອໂກ ຖູລຣຸກ຺ໂຂ ອຸຠຍມ຺ປິ ສີມໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຈ຺ຉາ ພທ຺ຘາ ອສີມາ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສີມາສງ຺ກຣນ຺ຕິ ສີມາສມ຺ເຠທໍ. ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສີມາສງ຺ກຣໍ ກໂຣຕີຕິ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສີມປ຺ປເທສໍ ປວິຏ຺ເຐ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານໍ ຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໔໘), ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຄາມສີມາຍປິ ສຫ ສງ຺ກຣໍ ກໂຣຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ນິມິຕ຺ເຕ ວຑ຺ຒິເຕ ຄາມສີມາພທ຺ຘສີມານໍ ຄຕຏ຺ຐານໍ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປນ ອວຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພທ຺ຘສີມານເມວ ສງ຺ກຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມ຺ພທ຺ຘໂທໂສວ ສງ຺ກຣ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ນິທານວເສນ ‘‘ເຍສໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີມາ ປຈ຺ຉາ ສມ຺ມຕາ, ເຕສໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອຘມ຺ມິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໔໘) ປຈ຺ຉາ ສມ຺ມຕາຍ ອສີມຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕປິ ທ຺ວີສຸ ຄາມສີມາສຸ ຐຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ສງ຺ເຆຫິ ສມ຺ເຠທໍ ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ ວາ ກຕ຺ວາ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວາ ຣຸກ຺ຂປາໂຣຫາທິສມ຺ພນ຺ຘໍ ອວິໂຍເຊຕ຺ວາ ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ກມ຺ມວາຈານິຏ຺ຐາປນວເສນ ເອກໂຕ ສມ຺ມຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານມ຺ປິ ອສີມຕາ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຄາມສີມາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸໂປສຖເຠທາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໙. ອຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກສີມາຍ ຈຕູສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສວ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ຕີສຸ, ທ຺ວີສຸ ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖວ. ອິຘ ປນ ຕຖາ ອກຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຘມ຺ເມນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ສງ຺ເຆ ເອວ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຄເຓ, ນ ປຸຄ຺ຄເລ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ສເຈ ປນ ທ຺ເວ ສງ຺ຆາ ເອກສີມາຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຉນ຺ທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ວິສຸໍ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ? ເກຈິ ປເນຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ວຄ຺ຄກມ຺ມຕ຺ຕາ. ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານຎ຺ຫິ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ຕຖາ ວຈນາຠາວາ, ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖເມວ ສີມາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິຫາຣສີມາຍໍ ປນ ສງ຺ເຆ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ຂນ຺ຘສີມາຍໍ ຕີສຸ, ທ຺ວີສຸ ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ກມ຺ມໍ ຘມ຺ເມນ ສມຄ຺ຄເມວ ຠິນ຺ນສີມຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຸໂປສຖເຠທາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໐. ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີຕິ. ສຸຕາ ໂຂ ປນາຍສ຺ມນ຺ເຕຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ນິທານໍ, ສຸຕາ ໂຂ ປນາຍສ຺ມນ຺ເຕຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ເອວເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸເຕນາຕິ ສຸຕປເທນ.

ສວຣຠຍນ຺ຕິ ວນຈຣກຠຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏວິມນຸສ຺ສຠຍ’’ນ຺ຕິ. ນິທານຸທ຺ເທເສ ອນິຏ຺ຐິເຕ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຕິຍາທີສຸ ອຸທ຺ເທເສສູ’’ຕິອາທິ. ຕີຫິປິ ວິຘີຫີຕິ ໂອສາຣຓກຖນສຣຠຎ຺ເຎຫິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຖໍ ຠຓິຕຸກາມຕາຍ ວາ ຠຓາເປຕຸກາມຕາຍ ວາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂອສາຣຓໍ ໂອສາຣຓໍ ນາມ. ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ກຖນໍ ນາມ. ເກວລໍ ປາຐສ຺ເສວ ສເຣນ ຠຓນໍ ສຣຠຎ຺ຎໍ ນາມ. ສຊ຺ຌາຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ໂອສາເຣຕ຺ວາ ປນ ກເຖນ຺ເຕນາຕິ ສຍເມວ ປາຐໍ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໍ ກເຖນ຺ເຕນ.

ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຘມ຺ມກມ຺ມປຏິກ຺ໂກສນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໕. ນວວິຘນ຺ຕິ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄເລສຸ ຕໂຍ, ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທສປາຣິສຸທ຺ຘິອຘິຏ຺ຐານວເສນ ຕໂຍ, ຈາຕຸທ຺ທສີປນ຺ນຣສີສາມຄ຺ຄີວເສນ ຕໂຍຕິ ນວວິຘໍ. ຈຕຸພ຺ພິຘນ຺ຕິ ອຘມ຺ເມນວຄ຺ຄາທິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ທຸວິຘນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນິປາຕິໂມກ຺ຂວເສນ ທຸວິຘໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ນວວິຘນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ນວວິຘໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ.

ອຘມ຺ມກມ຺ມປຏິກ຺ໂກສນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກ຺ຂຄຓນາທິອຸຄ຺ຄຫຓານຸຊານນກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໑໕໖. ກຕິມີຕິ ຕິຖິ-ສທ຺ທາເປກ຺ຂໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໖໓. ອຸຕຸວສ຺ເສເຍວາຕິ ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ເຫສຸເຍວ.

໑໖໔. ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມນສາ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກາຍວິກາຣກຣຓເມວ ວິຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ພາ ປາຣິສຸທ຺ຘີຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘິທາຍເກນ ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິເກ ທາຕພ຺ພາ. ‘‘ຠູຕໍເຍວ ວາ ສາມເຓຣຠາວໍ ອາໂຣເຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອູນວີສຕິວສ຺ສກາເລ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ, ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາທີນໍ ວາ ຍາວ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາ ວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ເຕຫິ ອາຫຏາປິ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຍທາ ປນ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ສາມເຓຣາທິຠາວໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ນາຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປາຬິຍມ຺ປິ ຫິ ‘‘ທິນ຺ນາຍ ປາຣິສຸທ຺ຘິຍາ ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິພ຺ຠມຕິ…ເປ… ປຓ຺ຑໂກ ປຏິຊານາຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ປຏິຊານາຕິ. ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ປຏິຊານາຕິ, ອາຫຏາ ໂຫຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑກາທີນມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາຍ ວຕ຺ຕມານກາເລສຸ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິຍາ ອາຄມນໍ ສິທ຺ຘເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນາຏ຺ຏານໍ ປນ ປກຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທິຠາເວ ປຏິຎ຺ຎາເຕປິ ເຕສໍ ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ຕມຕ຺ເຕເນວ ຉນ຺ທາທິ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຫຕ຺ຖປາສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຄຓປຸຄ຺ຄເລສຸ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິຍາ ອນາຄມນໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຫິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພິຬາລສງ຺ຂລິກປາຣິສຸທ຺ຘີຕິ ພິຬາລຄີວາຍ ພນ຺ຘນສງ຺ຂລິກສທິສາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ນາມ, ຍຖາ ສງ຺ຂລິກາ ພິຬາເລ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ເອວ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ນ ອນາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ, ເອວມຍໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍຖາ ສງ຺ຂລິກາຍ ປຐມວລຍໍ ທຸຕິຍວລຍໍ ປາປຸຓາຕິ, ນ ຕຕິຍວລຍໍ, ເອວມຍມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ພິຬາລ-ຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປກ຺ຂຄຓນາທິອຸຄ຺ຄຫຓານຸຊານນກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຉນ຺ທທານກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໑໖໕. ປາຬິຍໍ ‘‘ສນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຣຓີຍານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ‘‘ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໖໗. ‘‘ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຕິທານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິທໍ ປາຬິຍໍ ເອກທາ ສຣນ຺ຕສ຺ເສວ ສມ຺ມຸຕິທານສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກທາ ອສຣນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຕິອຠາເວປິ ຕສ຺ສ ອນາຄມນໍ ວຄ຺ຄກມ຺ມາຍ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ໂສປິ ຫຕ຺ຖປາເສວ ອາເນຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໖໘. ສງ຺ຆສນ຺ນິປາຕໂຕ ປຐມໍ ກາຕພ຺ພໍ ປຸພ຺ພກຣຓໍ. ສງ຺ຆສນ຺ນິປາເຕ ກາຕພ຺ພໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ໂນ ເຈ ອຘິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ອຈິຕ຺ຕກາປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ວກ຺ຂາມ.

໑໖໙. ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ນ ສາປຕ຺ຕິເກນ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວິສຸໍ ປຏິກ຺ເຂປາຠາເວປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິມິນາ ເອວ ນເຍນ –

‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໘໖; ອ. ນິ. ໘.໒໐; ອຸທາ. ໔໕) –

ອາທິສຸຕ຺ຕນຍໂຕ ຈ ອລຊ຺ຊີຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖກຣຓມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ອລຊ຺ຊິນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິທານປຎ຺ຎາປເນນາ’’ຕິ ອິມິນາ ສາປຕ຺ຕິເກນ ປາຣິສຸທ຺ຘິປິ ນ ທາຕພ຺ພາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ອຸໂຠປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຠາຄາປຕ຺ຕິຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ ເກວລໍ ອາປຕ຺ຕິນາເມເນວ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກເມວ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາ ສງ຺ໂຆ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ລຠຕິ, ເອວໍ ຕໂຍປິ ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ, ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ສຠາຄໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣເນວ ຄຓຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອເກນ ປນ ສາປຕ຺ຕິເກນ ທູຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ປຏິກາຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ອສມ຺ປາປຸຓນ຺ເຕນ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ, ປຏິກຣິຕ຺ວາ ຈ ປຸນ ອຸໂປສໂຖ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ຉນ຺ທທານກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນາປຕ຺ຕິປນ຺ນຣສກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໗໒. ເກນຈິ ໖໓ ກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິຠູຕໍ ຄາມໍ ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕເນວ ອຸໂປສຖຎຕ຺ຕິຍາ ຐປນກາເລ ສມຄ຺ຄາ ເອວ ເຕ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປສຸນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສຸອຸທ຺ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພປນ຺ນຣສເກສຸປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຄ຺ຄາ ສມຄ຺ຄສຎ຺ຎິໂນຕິອາທິ ປນ ຎຕ຺ຕິຍາ ນິຏ຺ຐິຕາຍ ‘‘ກິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ (ມຫາວ. ໑໓໔) ວຈນກ຺ຂເຓ ພຫິຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສີມາຍ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ວຄ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສໍ ສີມໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ວຄ຺ຄາ’’ຕິອາທິ, ເອເຕນ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທສາທິກ຺ຂເຓປິ ວຄ຺ຄສຎ຺ຎີນໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ, ຎຕ຺ຕິຍາ ປນ ປຸພ຺ເພ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ກມ຺ມໂກໂປ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອຸປຣິປິ ສພ຺ພວາເຣສຸ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປາຬິຍໍ ‘‘ສພ຺ພາຍ ວຸຏ຺ຐິຕາຍ…ເປ… ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ອາໂຣເຈຕພ຺ພາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໗໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຫິສີມາຄຕາຍ ປຣິສາຍ ເຕສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສນ຺ຕິເກ ອນຘິຏ຺ຐິເຕຫິ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອນາປຕ຺ຕິປນ຺ນຣສກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ລິງ຺ຄາທິທສ຺ສນກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໑໗໙. ອຎ຺ຎາຕກໍ ນາມ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎສໍ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພານໍ. ນານາສໍວາສກຠາວນ຺ຕິ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສກຠາວໍ.

໑໘໐. ປາຬິຍໍ ອຠິວິຕຣນ຺ຕິ ສມານສໍວາສກາຠາວໍ ນິຈ຺ຉິນນ຺ຕິ.

໑໘໑. ອຸໂປສຖກາຣກາຕິ ສງ຺ຆຸໂປສຖກາຣກາ. ເຕເນວ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ເຆນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຆຸໂປສຖຏ຺ຐານໂຕ ຫິ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ອຕ຺ຕຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ປນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາປິ ສຫ ຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ປາຬິຍໍ ‘‘ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຆຸໂປສຖຏ຺ຐານໂຕ ຄຓປຸຄ຺ຄເລຫິ ສຠິກ຺ຂຸໂກປິ ອາວາໂສ ນ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ເຆນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສງ຺ຆຸໂປສຖໍ ວາ ຄຓຸໂປສຖໍ ວາ. ‘‘ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຄຓຸໂປສຖຏ຺ຐານໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຕ຺ຕຈຕຸຕ຺ເຖນ ວາ’’ຕິ ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ອາຣຎ຺ຎເກນາຕິ ເອກຈາຣິນາ. ອຸໂປສຖນ຺ຕຣາໂຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸໂປສຖນ຺ຕຣາໂຍ.

໑໘໓. ປາຬິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ນິສິນ຺ນປຣິສາຍາຕິອາທີສຸ ຠິກ຺ຂຸນິຍາຕິອາທິ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ.

ລິງ຺ຄາທິທສ຺ສນກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໓. ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ວສ຺ສູປນາຍິກອນຸຊານນກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໑໘໔. ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ອປຣສ຺ມິໍ ທິວເສຕິ ທຸຕິເຍ ປາຏິປທທິວເສ.

໑໘໕. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາປເນນ ວາຕິ ສາເປກ຺ຂສ຺ສ ອກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາປເນນ ວາ. ປຣິຫານີຕິ ຄຸຓປຣິຫານິ.

໑໘໗. ປາຬິຍໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ສນ຺ນິວຕ຺ໂຕ ກາຕພ຺ໂພຕິ ສກລໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຫິ ເອວ ອວີຕິນາເມຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫປຣິໂຍສານຠູຕໍ ອຣຸຓຸຏ຺ຐານກາລໍ ປຸນ ວິຫາເຣວ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ສຕ຺ຕາຫໍ ວິຫາເຣ ສນ຺ນິວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຕາຫປຣິໂຍສານກາໂລ ຫິ ອິຘ ສຕ຺ຕາຫ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕທເປກ຺ຂາຍ ຈ ‘‘ສນ຺ນິວຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸລ຺ລິງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕີຓິ ປຣິຫີນານີຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວຈ຺ຈກຸຏິອາທີນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຫີນານິ.

໑໘໙. ນ ປລຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ອປ຺ປຄຸຓຕ຺ຕາ, ມມ ຈ ມຣເຓນ ນ ວິນສ຺ສຕິ.

ວສ຺ສູປນາຍິກອນຸຊານນກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຫິເຕເຍວອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໙໙. ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສນກປຸຣິໂສຕິ ອນຎ຺ຎຄຕິໂກຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສງ຺ຆກຣຓີເຍນ ອປ຺ປຫິເຕປິ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອນຸປາສເກຫິປິ ສາສນຠາວໍ ຎາຕຸກາເມຫິ ປຫິເຕ ເຕສໍ ປສາທວຑ຺ຒິໍ ສມ຺ປສ຺ສນ຺ເຕຫິປິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິເຕເນວ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍນິມິຕ຺ຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອິມິນາ ນິມິຕ຺ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸຣິມກ຺ຂເຓ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄມນກ຺ຂເຓ ວິສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຄເຕປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ ‘‘ສກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຖາ ປນ ອາໂຠຄໍ ອກຕ຺ວາ ຄຕສ຺ສ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍນິມິຕ຺ຕາຠາເວປິ ‘‘ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ, ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ສນ຺ນິວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຠຓ຺ຑກນ຺ຕິ ຈີວຣຠຓ຺ຑໍ. ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕທເຫວ ອາຄມເນ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ ອາປຕ຺ຕິ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາຈຣິຍນ຺ຕິ ອຄິລານມ຺ປິ ນິສ຺ສຍາຈຣິຍຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຈຣິຍຎ຺ຈ, ປເຄວ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິຍອຸປຊ຺ຌາເຍສຸ. ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ປນ ໂຫຕິ ເອວ.

ປຫິເຕເຍວອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນ຺ຕຣາເຍອນາປຕ຺ຕິວສ຺ສຈ຺ເຉທກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໐. ປາຬິຍໍ ຄຓ຺ຫິໍສູຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທິໍສຸ. ປຣິປາຕິໍສູຕິ ປລາເປສຸໍ, ອນຸພນ຺ຘິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໐໑. ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ຉທິວສານິ ພຫິທ຺ຘາ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ປຸຣາຣຸຓາ ເອວ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຕາຫໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕທເຫວ ທິວສຠາເຄປິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ‘‘ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຕຕ຺ຖ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ປາຬິຍມ຺ປິ ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ສນ຺ນິວຕ຺ໂຕ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕ ອປ຺ປວິສິຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາວ ສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມນ຺ເຕນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ເອວ ຠວິສ຺ສຕິ ອຣຸຓສ຺ສ ພຫິ ເອວ ອຸຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ. ອິຕຣຖາ ‘‘ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ ‘‘ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ປວິສິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາປິ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ຐາເນສຸ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ໂຕ ອິຕຣສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອຣຸຓເມວ ອຸຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໔).

ອຖາປິ ຍໍ ເຕ ວເທຍ຺ຍຸໍ ‘‘ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຍທາ ກທາຈິ ປວິຏ຺ເຐນ ຕໍທິວສນິສ຺ສິໂຕ ອຕີຕອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາປິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ສທ຺ທຄຕິຍາປິ ນ ສເມຕິ. ນ ຫິ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອຣຸເຓ ປຈ຺ຉາ ປວິຏ຺ໂຐ ຕສ຺ສ ປໂຍຊໂກ ອຸຏ຺ຐາປໂກ ຠວິຕຸມຣຫຕິ. ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ, ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປນສ຺ສ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕທເຫວ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ເຕນປິ ຕໍທິວສສນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ອຣຸຓສ຺ສ ອຸຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ. ອາຣຎ຺ຎກສ຺ສາປິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອງ຺ຄຍຸຕ຺ຕໍ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕທາ ເອວ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາປິໂຕ ຘຸຕງ຺ຄຎ຺ຈ ວິໂສຘິຕໍ ສິຍາ, ນ ເຈຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາເລ ເອວ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ກາລສ຺ເສວ ປນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຍຸຕ຺ເຕ ຐາເນ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອຣຸຓຸຏ຺ຐານເວລາຍໍ ເຕສໍ ອາພາໂຘ ວຑ຺ຒຕິ, ເຕສໍ ເອວ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ຘຸຕງ຺ຄວິສຸທ຺ຘິເກນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໑). ຕຖາ ປາຣິວາສິກາທີນມ຺ປິ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕານໍ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອຸຄ຺ຄເຕ ອຣຸເຓ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໙໗) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປເທປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ສຫ ນິວຸຕ຺ຖຠາວປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຸຣາຣຸຓາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຈີວຣວິປ຺ປວາສາທີສຸ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ອາຄາມິອຣຸຓວເສເນວ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ນ ອຕີຕາຣຸຓວເສນ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຖາ ວສ຺ສຈ຺ເຉທຕ຺ຕາ.

ຍໍ ປນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕສ຺ສ ຕທເຫວ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສກຣຓີຍສ຺ສ ປກ຺ກມນວຈນໍ, ຕໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍທາ ກທາຈິ ນິມິຕ຺ເຕ ສຕິ ຄມນສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ຄຕສ຺ສ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕທເຫວ ຄມນໍ ‘‘ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ. ຍຖາ ວາ ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ອນາຄຕາຍ ປວາຣຓາຍ ສກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕິ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ວາ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ອາວາສໍ, ນ ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໒໐໗) ປຈ຺ຉິມສຕ຺ຕາເຫ ອນາຄມເນ ອນຸຎ຺ຎາເຕປິ ອຎ຺ຎສຕ຺ຕາເຫສຸ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ປຐມສຕ຺ຕາເຫ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຄມເນ ອນຸຎ຺ຎາເຕປິ ຕໂຕ ປເຣສຸ ສຕ຺ຕາເຫສຸ ອາຄຕສ຺ສ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຄມນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອິຘ ອາຫຏນ຺ຕິ ວິຫາຣໂຕ ພຫິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ອານີຕໍ.

ອນ຺ຕຣາເຍອນາປຕ຺ຕິວສ຺ສຈ຺ເຉທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຊາທີສຸ ວສ຺ສູປຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໓. ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ໖໘ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກຸຏິກາທີນໍ ອຠາເວນ ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ເອວໍ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໐໔. ປາຬິຍໍ ປິສາຈິລ຺ລິກາຕິ ປິສາຈທາຣກາ. ປວິສນທ຺ວາຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ສກວາຏທ຺ວາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສຸສິຣຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປຣິຠາຄໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຂາຓຸມຕ຺ຖເກຕິ ສຸສິຣຂາຓຸມຕ຺ຖເກ. ຏງ຺ກິຕມຎ຺ໂຈ ນາມ ທີເຆ ມຎ຺ຈປາເທ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຏນິໂຍ ປເວເສຕ຺ວາ ກໂຕ, ໂສ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕປິ ປຸຣິມສທິໂສວ ໂຫຕິ, ຕໍ ສຸສາເນ, ເທວຕາຐາເນ ຈ ຐເປນ຺ຕິ. ຈຕຸນ຺ນໍ ປາສາຓານໍ ອຸປຣິ ປາສາຓຜລເກ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກຕເຄຫມ຺ປິ ‘‘ຏງ຺ກິຕມຎ຺ໂຈ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວຊາທີສຸວສ຺ສູປຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຘມ຺ມິກກຕິກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໕. ມຫາວິຠງ຺ເຄຕິ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາຍໍ. ປຣໂຕ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກປິ ອຘມ຺ມິກໍ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ ເອວ.

໒໐໗. ຍສ຺ມາ ນານາສີມາຍໍ ທ຺ວີສຸ ອາວາເສສຸ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ທຸຕິເຍ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປຈາຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປຐໂມ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ‘‘ຕສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸຣິມິກາ ຈ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ປຐມໍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິເຍ ເສນາສນຄ຺ຄາເຫ ປນ ປຸຣິມິກາ ປຎ຺ຎາຍເຕວ, ຕຕ຺ເຖວ ເຕມາສໍ ວສນ຺ໂຕ ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ໂຖ ເອວ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ວາ ປນ ທຸຕິຍທິວສາທີສຸ ‘‘ປຐມເສນາສເນ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປຸຣິມິກາປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໐໘. ປາຬິຍໍ ‘‘ໂສ ສຕ຺ຕາຫໍ ອນາຄຕາຍ ປວາຣຓາຍ ສກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປວາຣຓາທິວເສປິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍໍ ວິນາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂກມຸທິຍາ ຈາຕຸມາສິນິຍາຕິ ປຈ຺ຉິມ-ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍ. ສາ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ກຸມຸທານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ໂກມຸທີ, ຈຕຸນ຺ນໍ ວສ຺ສິກມາສານໍ ປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ຈາຕຸມາສິນີຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຘມ຺ມິກກຕິກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໔. ປວາຣຓາກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ອຜາສຸວິຫາຣກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໒໐໙. ປວາຣຓາກ຺ຂນ຺ຘເກ ປາຬິຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປຏິກ຺ກເມຍ຺ຍາຕິ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຏິກ຺ກເມຍ຺ຍ. ອວກ຺ກາຣປາຕິນ຺ຕິ ອຕິເຣກປິຓ຺ຑປາຕຐປນກໍ ເອກໍ ຠາຊນໍ. ອວິສຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ວິລງ຺ຆນໍ ອຸກ຺ຂິປນໍ ວິລງ຺ໂຆ, ໂສ ເອວ ວິລງ຺ຆໂກ, ຫຕ຺ເຖຫິ ວິລງ຺ຆໂກ ຫຕ຺ຖວິລງ຺ຆໂກຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖຸກ຺ເຂປເກນາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ວິລງ຺ຆເກນ ອຸກ຺ເຂປເກນ ຫຕ຺ເຖນາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສິພ຺ພິຕຫຕ຺ເຖຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໑໓. ສເຈ ປນ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕີຕິ ປວາຣຓາທາຍໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕນ ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ປວາຣິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ເຕນ ອປ຺ປວາຣິໂຕປິ ຕສ຺ສ ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ເຕນ ສງ຺ຆປວາຣຓາກມ຺ມໍ ສມຄ຺ຄກມ຺ມເມວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນ ຈ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ປວາຣຓາທາຍເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ.

໒໓໔. ພຫູປິ ສມານວສ຺ສາ ເອກໂຕ ປວາເຣຕຸໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ເອກສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທຕາຍ ສມານຸປສມ຺ປນ຺ນວສ຺ສາ ສພ຺ເພ ເອກໂຕ ປວາເຣຕຸໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໓໗. ປາຬິຍໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑; ມ. ນິ. ໑.໔໔໕; ໒.໙໔, ໙໕, ໒໒໕; ໓.໙໑, ໑໑໖, ໑໓໖; ສໍ. ນິ. ໓.໒໑໐; ຘ. ສ. ໑໒໒໑) ນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ. ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາຕິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອນ຺ຕສ຺ສ ຄາຫິກາ. ຍໍ ໂຂ ຕ຺ວນ຺ຕິອາທີສຸ ຍໍ ປວາຣຓໍ ຐເປສິ, ຕໍ ທິຏ຺ເຐນ ຐເປສີຕິ ຕໍ-ສທ຺ທໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໒໓໙. ວຕ຺ຖຸໍ ປກາເສນ຺ໂຕຕິ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣິສງ຺ກຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ວຕ຺ຖຸໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ອາຫ, ນ ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ປນ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຕ ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫຓາທິ ທິສ຺ເສຍ຺ຍ, ຕທາ ‘‘ວຕ຺ຖຸ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຈເຣຫີ’’ຕິອາທິ. ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຣີເຣ ມາລາຄນ຺ຘຎ຺ຈ ອຣິຏ຺ຐຄນ຺ຘຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຜາສຸວິຫາຣກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠຓ຺ຑນກາຣກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໐. ທ຺ເວ ຈາຕຸທ຺ທສິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕຕິຍປກ຺ເຂ ຈາຕຸທ຺ທສິຍາ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ຈາຕຸທ຺ທສິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ຠຓ຺ຑນກາຣການໍ ເຕຣເສ ວາ ຈາຕຸທ຺ທເສ ວາ ອິເມ ປນ຺ນຣສີປວາຣຓໍ ປວາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາສກໍ ອຸໂປສຖກຣຓທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈາຕຸທ຺ທສີປນ຺ນຣສີໂວຫາໂຣ, ນ ຈນ຺ທຄຕິສິທ຺ຘິຍາ ຕິຖິຍາ ວເສນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອວໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊູນໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໖) ວຈນໂຕ ປເນຕ຺ຖ ໂລກິຍານໍ ຕິຖິໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ເຕຫິປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸໂປສຖກ຺ກເມນ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ປນ຺ນຣສິໍ ວາ, ປນ຺ນຣສິໍ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ວາ ກໂຣນ຺ເຕເຫວ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ໂສຬສມທິວສໍ ວາ ເຕຣສມທິວສໍ ວາ ອຸໂປສຖທິວສໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ. ເຕເນວ ປາຬິຍມ຺ປິ ‘‘ທ຺ເວ ຕໂຍ ອຸໂປສເຖ ຈາຕຸທ຺ທສິເກ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ທ຺ວາທສິຍໍ, ເຕຣສິຍໍ ວາ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ‘‘ສກິໍ ປກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທເສ, ປນ຺ນຣເສ ວາ’’ຕິອາທິວຈນມ຺ປິ ອຸປວຸຕ຺ຖກ຺ກເມເນວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕິຖິກ຺ກເມນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຠຓ຺ຑນກາຣກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປວາຣຓາສງ຺ຄຫກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໑. ‘‘ປວາເຣຕ຺ວາ ປນ ອນ຺ຕຣາປິ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິຕຸໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປວາຣຓາສງ຺ຄເຫ ກເຕ ອນ຺ຕຣາ ປກ຺ກມິຕຸກາມາ ສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ປວາເຣຕຸໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປວາຣຓາສງ຺ຄຫກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປວາຣຓາກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໕. ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ໂສຓໂກຬິວິສກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໒໔໒. ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ອຸຓ຺ຓປາວາຣຓນ຺ຕິ ອຸຠໂຕ ໂລມານິ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຕໍ ອຸຓ຺ຓມຍໍ ປາວາຣຓໍ, ອຸຠໂຕ ກປ຺ປາສປິຈຸໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວີຕປາວາໂຣປິ ອຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸຓ຺ຓປາວາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຑ຺ຒຈນ຺ທປາສາເຓຕິ ໂສປານມູເລ ອຸປຑ຺ຒໍ ອນ຺ໂຕ ປເວເສຕ຺ວາ ຐປິເຕ ອຑ຺ຒປາສາເຓ. ປາຬິຍໍ ວິຫາຣປຈ຺ຉາຍາຍນ຺ຕິ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ຉາຍາຍ, ວິຫາຣສ຺ສ ວຑ຺ຒມານຈ຺ຉາຍາຍນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

໒໔໓. ໂຠຄາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ອຈ຺ຈາຍຕາຕິ ອຕິອາຍຕາ ຂຣມຸຈ຺ຉນາ. ສຣວຕີຕິ ມຘຸຣສຣສໍຍຸຕ຺ຕາ. ອຕິສິຖິລາ ມນ຺ທມຸຈ຺ຉນາ. ວີຣິຍສມຖນ຺ຕິ ວີຣິຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມຖໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມຠາເວ ສຕິ ຍໍ ອາທາເສ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວິຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ, ວິປສ຺ສນານິມິຕ຺ຕໍ, ມຄ຺ຄນິມິຕ຺ຕໍ, ຜລນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຫີຕິ, ເອວມສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕປຣິໂຍສານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຖິຕໍ.

໒໔໔. ຉຐານານີຕິ ຉ ກາຣຓານິ. ອຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ອຣຫຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ເຕເຫວ ຈ ປວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປວິເວໂກ, ພ຺ຍາປຊ຺ຊາຠາວໂຕ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ, ອຸປາທານສ຺ສ ຂຍນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸປາທານກ຺ຂໂຍ, ຕຓ຺ຫກ຺ຂຍນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ, ສມ຺ໂມຫາຠາວໂຕ ອສມ຺ໂມໂຫຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເກວລໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເກວລໍ ປຏິເວຘປຎ຺ຎາຍ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕກໍ. ປຏິຈຍນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຣເຓນ ວຑ຺ຒິໍ. ວີຕຣາຄຕ຺ຕາຕິ ມຄ຺ຄປຏິເວເຘນ ຣາຄສ຺ສ ວິຄຕຕ຺ຕາ ເອວ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປວິເວກາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ປວິເວເກ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ອຫ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສີລພ຺ພຕປຣາມາສນ຺ຕິ ສີລຎ຺ຈ ວຕຎ຺ຈ ປຣາມສິຕ຺ວາ ຄຫິຕຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕໍ. ສາຣໂຕ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ສາຣຠາເວນ ຊານນ຺ໂຕ. ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ.

ອມິສ຺ສີກຕນ຺ຕິ ອມິສ຺ສກຕໍ. ກິເລສາ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓນ ສທ຺ຘິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ມິສ຺ສໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຠາວາ ອມິສ຺ສີກຕໍ. ຠຸສາ ວາຕວຸຏ຺ຐີຕິ ພລວວາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ.

ອຸປາທານກ຺ຂຍສ຺ສ ຈາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ທິສ຺ວາ ອາຍຕນຸປ຺ປາທນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທິອາຍຕນານໍ ອຸປ຺ປາທຎ຺ຈ ວຍຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ. ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມາຍ ວິປສ຺ສນາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ.

ໂສຓໂກຬິວິສກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທິຄຸຓາທິອຸປາຫນປຏິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໕. ສກຏວາເຫຕິ ທ຺ວີຫິ ສກເຏຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ວາເຫ. ‘‘ວາເຫ’’ຕິ ພຫຸວຈນສ຺ສ ຫິຣຎ຺ຎວິເສສນຕ຺ເຕປິ ສາມຎ຺ຎາເປກ຺ຂາຍ ‘‘ຫິຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ເອກວຈນໍ ກຕໍ.

໒໔໖. ອທ຺ທາຣິຏ຺ຐກວຓ຺ຓາຕິ ອລ຺ລາຣິຏ຺ຐຜລວຓ຺ຓາ, ຕິນ຺ຕກາກປກ຺ຂວຓ຺ຓາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຣຊນນ຺ຕິ ອຸປລິຕ຺ຕໍ ນີລາທິວຓ຺ຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຈຬເກນ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຕຖາ ປຸຎ຺ຉິເຕ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ຍໍ ປນ ຈມ຺ມສ຺ສ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘາປນຍນຕ຺ຖໍ ກາຬຣຕ຺ຕາທິຣຊເນຫິ ຣຎ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ກາຬຣຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂຈຬາທີຫິ ອປເນຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ຈມ຺ມຄຕິກເມວ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຂລ຺ລກນ຺ຕິ ສພ຺ພປຓ຺ຫິປິຘານຈມ຺ມໍ, ອປຣິຄຬນຕ຺ຖໍ ປຓ຺ຫິອຸປຣິຠາເຄ ອປິຘາຍ ອາໂຣປນພນ຺ຘນມຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວິຈິຕ຺ຣາຕິ ສຓ຺ຐານໂຕ ວິຈິຕ຺ຣປຏາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ວຓ຺ຓໂຕ ສພ຺ພໂສ ອປເນຕພ຺ເພສຸ ຂລ຺ລກາທີສຸ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ພິຬາລສທິສມຸຂຕ຺ຕາ ມຫາອຸລູກາ ‘‘ປກ຺ຂິພິຬາລາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕສໍ ຈມ຺ມໍ ນາມ ປກ຺ຂໂລມເມວ.

ທິຄຸຓາທິອຸປາຫນປຏິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຊ຺ຌາຣາເມອຸປາຫນປຏິກ຺ເຂປກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໒໕໑. ອຸຓ຺ຓາຫິ ກຕປາທຸກາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຓ຺ຓາມຍກມ຺ພເລຫິ ກຕາ ປາທຸກາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.

໒໕໓. ຄງ຺ຄາມຫກີຬິກາຍາຕິ ຄງ຺ຄາມເຫ ກີຬິກາຍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ຍາເນຫິ ອຸທກກີຬໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປີຐກສິວິກນ຺ຕິ ຜລກາທິນາ ກຕໍ ປີຐກຍານໍ. ປຏໂປຕລິກໍ ອນ຺ໂທລິກາ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຍານໍ ອຸປາຫເນນປິ ຄນ຺ຕຸໍ ອສມຕ຺ຖສ຺ສ ຄິລານສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ.

໒໕໔. ວາຬຣູປານີຕິ ອາຫຣິມານິ ວາຬຣູປານິ. ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາຘິການີຕິ ອຸທ຺ທໂລມີເອກນ຺ຕໂລມີຫິ ວິເສສທສ຺ສນໍ. ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໂຕ ຫິ ອູນານິ ກິຣ ອຸທ຺ທໂລມີອາທີສຸ ປວິສນ຺ຕິ. ວານຈິຕ຺ໂຣ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣໂຓຕິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ອຸຓ຺ຓາມຍສຸຕ຺ເຕຫິ ຠິຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາທິວເສນ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣໂຓ. ຆນປຸປ຺ຜໂກຕິ ພຫລຣາໂຄ. ປກຕິຕູລິກາຕິ ຕູລປຸຓ຺ຓາ ຠິສິ. ວິກຕິກາຕິ ສີຫຣູປາທິວເສນ ວານຈິຕ຺ຣາວ ຄຍ຺ຫຕິ. ອຸທ຺ທໂລມີຕິ ‘‘ອຸຠໂຕທສໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓ’’ນ຺ຕິ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກເສຍ຺ຍກຏ຺ຏິສ຺ສມຍນ຺ຕິ ໂກສິຍສຸຕ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣາ ສຸວຓ຺ຓມຍສຸຕ຺ຕານິ ປເວເສຕ຺ວາ ວີຕໍ. ສຸວຓ຺ຓສຸຕ຺ຕໍ ກິຣ ‘‘ກຏ຺ຏິສ຺ສໍ, ກສຏ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວ ‘‘ໂກເສຍ຺ຍກສຏມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິຍ-ຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓລິຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ຘໂກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພນຣຫິຕໍ.

ອຊິນມິຄຈມ຺ມານໍ ອຕິສຸຂຸມຕ຺ຕາ ທຸປຏ຺ຏຕິປຏ຺ຏານິ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊິນປ຺ປເວຓີ’’ຕິ. ຣຕ຺ຕວິຕາເນນາຕິ ສພ຺ພຣຕ຺ເຕນ ວິຕາເນນ. ຍໍ ປນ ນານາວຓ຺ຓໍ ວານຈິຕ຺ຕໍ ວາ ເລປຈິຕ຺ຕໍ ວາ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຠໂຕໂລຫິຕກູປຘາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ຈິຕ຺ຣໍ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ສພ຺ພຖາ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຸຠໂຕອຸປຘາເນສຸ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ໂລຫິຕກ-ສທ຺ໂທ ຈິຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕຕິ, ປຏລິຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈິຕ຺ຕກສ຺ສປິ ອຕ຺ຖຣຓສ຺ສ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ກາສາວໍ ປນ ໂລຫິຕກໂວຫາຣໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມາ ວິຕາເນປິ ອຸຠໂຕອຸປຘາເນປິ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປມາຓຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ອຎ຺ຎປ຺ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ພິພ຺ໂພຫນສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕໍ ປນ ອຸປຘານໍ ອຸໂປສຖິການໍ ຄຫຏ຺ຐານໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນເມວ ຫິ ຕທາ ເຕສໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາທີສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກໍ ສພ຺ພາເນວ ໂຄນກາທີນິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິນຍຏ຺ຐກຖາເຍວ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍຠາເວ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອຊ຺ຌາຣາເມອຸປາຫນປຏິກ຺ເຂປກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຄິຫິວິກຕານຸຎ຺ຎາຕາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕໖. ອຠິນິສ຺ສາຍາຕິ ອປສ຺ສາຍ. ວິສຸກາຍິກວິປ຺ຜນ຺ທິຕານນ຺ຕິ ປຏິປກ຺ຂຠູຕານໍ ທິຏ຺ຐິຈິຕ຺ຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໕໗. ຍຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ສຎ຺ຎຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

໒໕໘. ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄິການີຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ (ສຸ. ນິ. ໗໗໒ ອາທໂຍ) ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄຠູຕານິ ໂສຬສ ສຸຕ຺ຕານິ. ເອວໍ ຈິຣໍ ອກາສີຕິ ເອວໍ ຈິຣກາລໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ເກນ ກາຣເຓນ ວາສມກາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ກິຣ ມຊ຺ຌິມວເຍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເຕນ ຠຄວາ ເອວມາຫ. ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ກາເມສຸ ທິຏ຺ຐາທີນວາ ຈິຣາຍິຕ຺ວາປິ ຆຣາວາເສນ ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕີຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ວິທິຕ຺ວາ.

ອາທີນວໍ ໂລເກຕິ ສງ຺ຂາຣໂລເກ ອນິຈ຺ຈຕາທິອາທີນວໍ. ນິຣຸປຘິນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ‘‘ອຣິໂຍ ນ ຣມຕີ ປາເປ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ເຫຕຸມາຫ ‘‘ປາເປ ນ ຣມຕີ ສຸຈີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຈີຕິ ວິສຸທ຺ຘປຸຄ຺ຄໂລ.

໒໕໙. ກາຬສີໂຫຕິ ກາຬມຸຂວານຣຊາຕິ. ຈມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນິສີທນຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຠູມຕ຺ຖຣຓາທິວເສນ ເສນາສນປຣິໂຠໂຄ ວຏ຺ຏເຕວ.

ຄິຫິວິກຕານຸຎ຺ຎາຕາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໖. ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ປຎ຺ຈເຠສຊ຺ຊາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໖໐. ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ ປິຕ຺ຕໍ ໂກຏ຺ຐພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕໍ ໂຫຕີຕິ ພຫິສຣີເຣ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ໂກຏ຺ຐພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ປິຕ຺ຕໍ ກຸປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໖໑-໒. ປາຬິຍໍ ນຈ຺ຉາເທນ຺ຕີຕິ ຣຸຈິໍ ນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ. ສຸສຸກາຕິ ສມຸທ຺ເທ ເອກາ ມຈ຺ຉຊາຕິ, ກຸມ຺ຠິລາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສາວິຕໍ.

໒໖໓. ປິຏ຺ເຐຫີຕິ ປິສິເຕຫິ. ກສາເວຫີຕິ ຕຈາທີນິ ອຸທເກ ຕາເປຕ຺ວາ ຄຫິຕອູສເຣຫິ. ອຸພ຺ຠິທນ຺ຕິ ອູສຣປໍສຸມຍໍ. ໂລຓພິລນ຺ຕິ ໂລຓວິເສໂສ.

໒໖໔-໕. ຉກຓນ຺ຕິ ໂຄມຍໍ. ປາກຕິກຈຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອປກ຺ກກສາວຈຸຓ຺ຓໍ, ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ຓໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປາຬິຍໍ ຈຸຓ຺ຓຈາລິນິນ຺ຕິ ອຸທຸກ຺ຂເລ ໂກຏ຺ຏິຕຈຸຓ຺ຓປຣິສ຺ສາວນິໍ. ສຸວຓ຺ຓເຄຣຸໂກຕິ ສຸວຓ຺ຓຕຸຕ຺ຖາທິ. ປາຬິຍໍ ອຎ຺ຊນູປປິສນນ຺ຕິ ອຎ຺ຊເນ ອຸປເນຕຸໍ ປິສິຕພ຺ພເຠສຊ຺ຊໍ.

໒໖໗-໙. ກພຬິກາຕິ ອຸປນາຫເຠສຊ຺ຊໍ. ຆຣທິນ຺ນກາພາໂຘ ນາມ ຆຣຓິຍາ ທິນ຺ນວສີກຣຓເຠສຊ຺ຊສມຸຏ຺ຐິຕອາພາໂຘ. ຕາຍ ຉາຣິກາຍ ປຄ຺ຆຣິຕໍ ຂາໂຣທກນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສາວເນ ຕຈ຺ຉາຣິກໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທເກ ອຠິສິຎ຺ຈິເຕ ຕໂຕ ຉາຣິກໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ປຄ຺ຆຣິຕໍ ຂາໂຣທກໍ. ປາຬິຍໍ ອກຏຍູເສນາຕິ ອນຠິສງ຺ຂເຕນ ມຸຄ຺ຄຍູເສນ. ກຏາກເຏນາຕິ ມຸຄ຺ເຄ ປຈິຕ຺ວາ ອຈາເລຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາວິເຕນ ມຸຄ຺ຄຍູເສນາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຈເຠສຊ຺ຊາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຄຸຬາທິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໗໒-໔. ຄຸຬກຣຓນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉຸສາລໍ. ອວິສ຺ສຕ຺ຖາຕິ ສາສງ຺ກາ.

໒໗໖. ອປ຺ປມຕ຺ຕເກປິ ວາເຣນ຺ຕີຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກ ທິນ຺ເນ ທາຍການໍ ປີຬາຕິ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ປຏິສງ຺ຂາປີຕິ ເອຕ຺ຕເກນປິ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກາ, ‘‘ອວເສສໍ ອຎ຺ເຎສໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາປິ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ.

໒໗໙. ວຕ຺ຖິປີຬນນ຺ຕິ ຍຖາ ວຕ຺ຖິຄຕເຕລາທິ ອນ຺ໂຕສຣີເຣ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຫຕ຺ເຖນ ວຕ຺ຖິມທ຺ທນໍ. ສມ຺ພາເຘ ສຕ຺ຖກມ຺ມວຕ຺ຖິກມ຺ມານເມວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຫນກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ.

ຄຸຬາທິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຍາຄຸມຘຸໂຄຬກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໒-໓. ປາຬິຍໍ ທສສ຺ສ ຐານານີຕິ ອສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ທສ ຐານານິ ກາຣຓານິ ຘມ຺ເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸປ຺ປເວຈ຺ຉຕີຕິ ເທຕິ. ວາຕຎ຺ຈ ພ຺ຍປເນຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ວາຕຎ຺ຈ ອນຸໂລເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຄ຺ຄາ ເຕ ອາຣທ຺ຘາຕິ ຕຍາ ເທວໂລກາ ອາຣາຘິຕາ.

ຍາຄຸມຘຸໂຄຬກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຏລິຄາມວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໖. ປາຏລິຄາເມ ນຄຣໍ ມາເປນ຺ຕີຕິ ປາຏລິຄາມສ຺ສ ສມີເປ ຕສ຺ເສວ ຄາມເຂຕ຺ຕຠູເຕ ມຫນ຺ເຕ ອຣຎ຺ຎປ຺ປເທເສ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ນາມ ນຄຣໍ ມາເປນ຺ຕິ. ຍາວຕາ ອຣິຍໍ ອາຍຕນນ຺ຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ອຣິຍມນຸສ຺ສານໍ ໂອສຣຓຏ຺ຐານໍ. ຍາວຕາ ວຓິປ຺ປໂຖຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ວາຓິຊານໍ ຠຓ຺ຑວິກ຺ກີຓນຏ຺ຐານໍ, ວສນຏ຺ຐານໍ ວາ, ອິທໍ ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ອຄ຺ຄນຄຣໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຏເຠທນນ຺ຕິ ສກຏາທີຫິ ນານາເທສໂຕ ອາຫຏານໍ ຠຓ຺ຑປຸຏານໍ ວິກ຺ກີຓນຕ຺ຖາຍ ໂມຈນຏ຺ຐານໍ. ສຣນ຺ຕິ ຕຬາກາທີສຸປິ ວຕ຺ຕຕິ, ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ສຣນ຺ຕິ ອິຘ ນທີ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສຣຕິ ສນ຺ທຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ວິນາ ເອວ ກຸລ຺ເລນ ຕິຓ຺ຓາຕິ ອິທໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກອຸທກມ຺ປິ ອຜຸສິຕ຺ວາ ວິນາ ກຸລ຺ເລນ ປາຣປ຺ປຕ຺ຕາ.

ປາຏລິຄາມວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂກຏິຄາເມສຈ຺ຈກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໗. ປາຬິຍໍ ສນ຺ຘາວິຕນ຺ຕິ ຠວໂຕ ຠວໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ສນ຺ຘາວນໍ ກຕໍ. ສໍສຣິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ມມຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈາຕິ ມຍາ ຈ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຈ, ສາມິວເສເນວ ວາ ມມ ຈ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ສນ຺ຘາວນໍ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສໍສຣິຕນ຺ຕິ ສໍສຣິ. ຠວຕຓ຺ຫາ ເອວ ຠວໂຕ ຠວໍ ເນຕີຕິ ຠວເນຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໒໘໙. ‘‘ນີລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ນີລວຓ຺ຓາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນີລວຓ຺ຓາຕິ ນີລວິເລປນາ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ປຏິວຏ຺ເຏສີຕິ ປຫຣິ. ອມ຺ພກາຍາຕິ ອມ຺ພາຍ. ອຸປຈາຣວຈນຎ຺ເຫຕໍ, ມາຕຸຄາເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປສໍຫຣຖາຕິ ອຸປເນຖ, ‘‘ອີທິສາ ຕາວຕິໍສາ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ສໍເວຄຊນນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫຕ຺ຖໍ. ລິຈ຺ຉວິຣາຊາໂນ ຫິ ສພ຺ເພ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ວິນາສໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ.

ໂກຏິຄາເມສຈ຺ຈກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສີຫເສນາປຕິວຕ຺ຖຸອາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙໐. ສນ຺ຘາຄາເຣຕິ ຣາຊກິຈ຺ຈສ຺ສ ສນ຺ຘາຣຓຕ຺ຖາຍ ນິຈ຺ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ວິຈາຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕມຫາສຠາຍ. ຄມິກາຠິສງ຺ຂາໂຣຕິ ຄມເນ ວາຍາໂມ. ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອນຸຘມ຺ມນ຺ຕິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ອນຸກາຣຓໍ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸຣູປເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຫຘມ຺ມິໂກ ວາທານຸວາໂທຕິ ປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ສກາຣໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາໂທ ວາ ອິໂຕ ປຣໍ ຕສ຺ສ ອນຸວາໂທ ວາ. ໂກຈິ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ຄາຣຍ຺ຫໍ ຐານໍ ນ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ກິໍ ຕວ ວາເທ ຄາຣຍ຺ຫກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໙໓. ອນຸວິຈ຺ຈກາຣນ຺ຕິ ອນຸວິທິຕາກາຣໍ. ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ສຣຓຄມນາທິກິຣິຍໍ ກໂຣຕິ. ສຫສາ ກຕ຺ວາ ມາ ປຈ຺ຉາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏາກໍ ປຣິຫເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຘຊປຏາກໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອີທິໂສ ອມ຺ຫາກໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ສາວໂກ ຊາໂຕ’’ຕິ ນຄເຣ ໂຆເສນ຺ຕາ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕິ.

໒໙໔. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສາຕິ ມໍສຂາທນນິມິຕ຺ເຕນ ອຸປ຺ປນ຺ນປາຓາຕິປາຕກມ຺ມສ຺ສ.

ສີຫເສນາປຕິວຕ຺ຖຸອາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກປ຺ປິຍຠູມິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙໕. ອນຸປ຺ປເຄ ເອວາຕິ ປາໂຕວ. ໂອຣວສທ຺ທນ຺ຕິ ມຫາສທ຺ທໍ. ຕໍ ປນ ອວຕ຺ວາປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ຕຖາວຈນມ຺ປິ ອນຸຊານາຕິ. ອຏ຺ຐກຖາສູຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາວິຣຫິຕາສຸ ເສສຏ຺ຐກຖາສຸ. ສາຘາຣຓລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍ ສຫ ສພ຺ພຏ຺ຐກຖານໍ ສມານໍ.

ຈຍນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸໍ. ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຍໂຕ ອິຏ຺ຐກາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ຍໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸກາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຖມ຺ຠາ ປນ ອຸປຣິ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ອິຏ຺ຐກປາສາຓາ ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາປິ ຍທິ ຈຍໂຕ, ຠູມິໂຕ ວາ ເອກງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.

ອາຣາໂມຕິ ອຸປຈາຣສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສກໂລ ວິຫາໂຣ. ເສນາສນານີຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຕິຓກຸຏິອາທິການິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິວາສເຄຫານິ. ວິຫາຣໂຄນິສາທິກາ ນາມາຕິ ເສນາສນໂຄນິສາທິກາ. ເສນາສນານິ ຫິ ສຍໍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕານິປິ ອາຣາມປຣິກ຺ເຂປາຠາເວນ ‘‘ໂຄນິສາທິການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ‘‘ອຸປຑ຺ຒປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕປີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕໂຕ ອູນປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ນາມ, ຕສ຺ມາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸປຑ຺ຒາທິປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ. ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຄນິສາທິຍາ ອຠາເວນ ເສສກປ຺ປິຍກຸຏີສຸ ຕີສຸ ຍາ ກາຈິ ກປ຺ປິຍກຸຏິ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕສໍ ເຄຫານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູນໍ ວາສຕ຺ຖາຍ ກຕມ຺ປິ ຍາວ ນ ເທນ຺ຕິ, ຕາວ ເຕສໍ ສນ຺ຕກໍເຍວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິຫາຣໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ວາສຕ຺ຖາຍ ກຕເຄຫໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຄຫນ຺ຕິ ນິວາສເຄຫໍ, ຕທຎ຺ຎໍ ປນ ອຸໂປສຖາຄາຣາທິ ສພ຺ພໍ ອນິວາສເຄຫໍ ຈຕຸກປ຺ປິຍຠູມິວິມຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈມີ ກປ຺ປິຍຠູມິ. ສງ຺ຆສນ຺ຕເກປິ ຫິ ເອຕາທິເສ ເຄເຫ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາຣາມຕ຺ເຕປິ ອພ຺ໂຠກາເສ ວິຍ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖາທິໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ເຍນ ເກນຈິ ຉນ຺ເນ, ປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ຈ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິວາສເຄເຫ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖາທິໂທໂສ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສງ຺ຆິກໍ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ກິຎ຺ຈາປິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂູນໍ ປນ ສງ຺ຆິກໍ ປຸຄ຺ຄລິກຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ, ຕາສໍ ສງ຺ຆິກໍ ປຸຄ຺ຄລິກຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄິຫິສນ຺ຕກຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມຸຂສນ຺ນິຘີຕິ ອນ຺ໂຕສນ຺ນິຫິຕໂທໂສ ຫິ ມຸຂປ຺ປເວສນນິມິຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ, ນາຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ມຸຂສນ຺ນິຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຂຓ຺ຑາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຸປຑ຺ຒໂຕ ອຘິກໍ ຂຓ຺ຑາ ໂຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພສ຺ມິໍ ຉທເນ ວິນຏ຺ເຐຕິ ຕິຓປຓ຺ຓາທິວສ຺ສປຣິຕ຺ຕາຍເກ ຉທເນ ວິນຏ຺ເຐ. ໂຄປານສີນໍ ປນ ອຸປຣິ ວລ຺ລີຫິ ພທ຺ຘທຓ຺ເຑສຸ ຐິເຕສຸປິ ຊຫິຕວຕ຺ຖຸກາ ໂຫນ຺ຕິ ເອວ. ປກ຺ຂປາສກມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ຕິຓ຺ຓໍ ໂຄປານສີນໍ ອຸປຣິ ຐິຕຕິຓປຓ຺ຓາທິຈ຺ຉທນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ ອສ຺ສາຕິອາທິນາ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ວຸຕ຺ຖມ຺ປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທິນ຺ເນ ກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ສາເປກ຺ຂທານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໙໙. ປາຬິຍໍ ກນ຺ຕາເຣ ສມ຺ຠາເວສີຕິ ອປ຺ປຠກ຺ຂກນ຺ຕາເຣ ສມ຺ປາປຸຓິ.

ກປ຺ປິຍຠູມິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເກຓິຍຊຏິລວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໐. ຊຏິໂລຕິ ອາຫຣິມຊຏາຘໂຣ ຕາປສເວສຘາຣໂກ ຍຎ຺ຎຍຸຕ຺ໂຕ ໂລກປູຊິໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ປວຕ຺ຕາໂຣ ປາວຈນວເສນ ວຕ຺ຕາໂຣ. ເຍສໍ ສນ຺ຕກມິທໍ, ເຍຫິ ວາ ອິທໍ ຄີຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄີຕໍ ປວຸຕ຺ຕໍ ສມິຫິຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທນຸຄາຍນ຺ຕີຕິ ຕໍ ເຕຫິ ປຸພ຺ເພ ຄີຕໍ ອນຸຄາຍນ຺ຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸ ຈ.

ຍາວກາລິກປກ຺ການນ຺ຕິ ປກ຺ເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາມານິ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ສີຕຸທເກ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ທິນ຺ນປານໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕມ຺ປິ ກປ຺ປຕິ ເອວ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ນິກສໂຏ’’ຕິ ອິທໍ ປາຕພ຺ພສາມຎ຺ເຎນ ຍາມກາລິກກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ສຕ຺ຕາຫກາລິກເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຣສາຕິ ຜລປຕ຺ຕປຸປ຺ຜອຸຈ຺ຉຸຣສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ.

ປາຬິຍໍ ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕມຸຂາຕິ ອຄ຺ຄິຊຸຫນປຸພ຺ພກາ. ຉນ຺ທໂສຕິ ເວທສ຺ສ. ສາວິຕ຺ຕີ ມຸຂໍ ປຐມໍ ສຊ຺ຌາຍິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕປຕນ຺ຕິ ວິໂຊຕນ຺ຕານໍ.

ເກຓິຍຊຏິລວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂຣຊມລ຺ລາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໑. ພຫຸກໂຕ ພຸທ຺ເຘ ວາຕິ ພຸທ຺ເຘ ກຕພຫຸມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ຎາຕີນໍ ທຓ຺ຑຠຍຕຊ຺ຊິໂຕ ອໂຫສິນ຺ຕິ ເສໂສ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ເອວາຫ’’ນ຺ຕິ ປຸນ ອຫໍ-ຄຫຓໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວິວຣີຕິ ‘‘ວິວຣຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ຕາມຕ຺ເຕນ ວິວຣິ, ນ ອຸຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ເຖນ.

໓໐໓. ອຎ຺ຎຕໂຣຕິ ສຸຠທ຺ໂທ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ. ທ຺ເວ ທາຣກາຕິ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ຐິຕາ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ຕາ. ນາຬິຍາວາປເກນາຕິ ນາຬິຍາ ເຈວ ຖວິກາຍ ຈ. ສໍຫຣຖ ອິເມຫິ ຠາຊເນຫິ ຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ສງ຺ກຑ຺ຒຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຸສາຄາເຣຕິ ປລາລມເຍ ອຄາເຣ, ປລາລປຸຎ຺ຊໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ປລາລໍ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຄາຣໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຣຊມລ຺ລາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸມຫາປເທສກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໕. ປຣິມທ຺ທນ຺ຕາຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕາ. ທ຺ເວ ປຏາ ເທສນາເມເນວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຕສໍ ສຣູປທສ຺ສນປທເມຕໍ. ນາຎ຺ຎນິວຕ຺ຕນປທໍ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓປຏສ຺ສາປິ ເທສນາເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ຕຸມ຺ພາຕິ ຠາຊນານິ. ຜລຕຸມ຺ໂພ ນາມ ລາພຸອາທິ. ອຸທກຕຸມ຺ໂພ ອຸທກຆໂຏ. ກິລຎ຺ຊຈ຺ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວຬຸວິລີເວຫິ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕຉຕ຺ຕໍ. ສມ຺ຠິນ຺ນຣສນ຺ຕິ ມິສ຺ສີຠູຕຣສໍ.

ຈຕຸມຫາປເທສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໗. ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ກຖິນານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໖. ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘເກ ສີສວເສນາຕິ ປຘານວເສນ. ກຖິນນ຺ຕິ ປຎ຺ຈານິສໍເສ ອນ຺ໂຕກຣຓສມຕ຺ຖຕາຍ ຖິຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ເນສໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ໂສ ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເນສ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຍ ອຕ຺ຖຕກຖິນາຕິ ນ ເກວລໍ ຕຸມ຺ຫາກເມວ, ເຍ ອຎ຺ເຎປິ ອຕ຺ຖຕກຖິນາ, ເຕສໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ໂວຕິ ຕທາ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອສມ຺ມຸຂີຠູເຕ ຈ ອນາຄເຕ ຈ ຠິກ຺ຂູ ສພ຺ເພ ເອກໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຸມ຺ຫາກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ເນສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສ ເຕສນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມານິ ປຎ຺ຈ ກປ຺ປິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ມຕກຈີວຣນ຺ຕິ ມຕສ຺ສ ຈີວຣໍ. ‘‘ວຸຕ຺ຖວສ຺ສວເສນາ’’ຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານມ຺ປິ ສາຘາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປຐມປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຸປຄຕາ ວາ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ເສປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຂລິມກ຺ຂິຕສາຏໂກຕິ ອຫຕວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອກາຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອນາທຣິເຍ ສຕິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

‘‘ອປໂລເກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອຎ຺ເຎສໍ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖຠິກ຺ຂູນໍ ອທຕ຺ວາ ທາຕຸກາເມຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສນໍ. ຍທິ ເອວໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ເອວ ທານໍ ອວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມວາຈາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ກຖິນຈີວຣໍ ວິຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອປໂລເກຕ຺ວາວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໐໘. ມຫາຠູມິກນ຺ຕິ ມຫາວິສຍໍ, ຈຕຸວີສຕິອາກາຣວນ຺ຕຕາຍ ມຫາວິຕ຺ຖາຣິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຂຓ຺ຑໍ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ປຐມຈິມິລິກາຕິ ກຖິນວຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຈິມິລິກາ. ກຸຈ຺ຉິຈິມິລິກໍ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕມຕ຺ເຕນາຕິ ຖິຣຊິຓ຺ຓານໍ ຈິມິລິການໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພນສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ, ກຸຣຸນ຺ທິຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ສນໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ເອວ ເຠໂທ, ນ ອຕ຺ຖໂຕຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປິຏ຺ຐິອນຸວາຕາໂຣປນມຕ຺ເຕນາຕິ ທີຆໂຕ ອນຸວາຕສ຺ສ ອາໂຣປນມຕ຺ເຕນ. ກຸຈ຺ຉິອນຸວາຕາໂຣປນມຕ຺ເຕນາຕິ ປຸຖຸລໂຕ ອນຸວາຕສ຺ສ ອາໂຣປນມຕ຺ເຕນ. ຣຕ຺ຕິນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນາຕິ ຣຕ຺ຕິອຕິກ຺ກນ຺ເຕນ.

໓໐໙. ຫຕວຕ຺ຖກສາຏເກນາຕິ ອຕິຊິຓ຺ຓສາຏໂກ. ນ ຫິ ເຕນາຕິອາທີສຸ ເຕນ ປຣິວາຣາຄຕປາເຐນ ອິຘ ອາເນຕ຺ວາ ອວຸຈ຺ຈມາເນນ ກຖິນຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຊານິຕພ຺ເພສຸ ນ ກິຎ຺ຈິ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໑໐. ມາຕາ ວິຍາຕິ ມາຕິກາ, ອິວຕ຺ເຖ ກ-ປຈ຺ຈໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ສິທ຺ຘມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມາຕິກາຕິ ມາຕໂຣ’’ຕິອາທິ. ອສ຺ສາຕິ ເອຕິສ຺ສາ ມາຕິກາຍ. ປກ຺ກມນນ຺ຕິໂກ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ເອວ ຫິ ສຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເອວມເຠທູປຈາເຣນ ‘‘ມາຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອຸພ຺ຠາຣສ຺ເສວ ປກ຺ກມນນ຺ເຕ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕາຍ ຈ ມາຕິກາຍ ອຠາວາ, ຕປ຺ປກາສິກາປິ ເຈຕ຺ຖ ປາຬິ ‘‘ມາຕິກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສາປິ ຫິ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກຸພ຺ຠາຣປ຺ປກາສເນນ ‘‘ປກ຺ກມນນ຺ຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອເສວ ນໂຍ ເສສຸພ຺ຠາເຣສຸປິ. ປກ຺ກມນນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຸປຈາຣສີມາຕິກ຺ກມນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກຖິນານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາທາຍສຕ຺ຕກກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑໑. ‘‘ນ ປຸນ ອາຄມິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອາວາສປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉທກາຣຓທສ຺ສນໍ. ປຎ຺ຈສຸ ຫິ ຈີວຣມາເສສຸ ຍທາ ກທາຈິ ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອຸປຈາຣສີມາຕິກ຺ກເມນ ອາວາສປລິໂພໂຘ ຉິຊ຺ຊຕິ. ປຈ຺ເຈສ຺ສນ຺ຕິ ພຫິອຸປຈາຣຄຕສ຺ສ ປນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ເຕ ຉິຊ຺ຊຕິ. ປຐມໍ ຈີວຣປລິໂພໂຘ ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສນ຺ຕິ ປກ຺ກມນໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຈີວຣສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກຕຈີວຣມາທາຍາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຍາວ ‘‘ສງ຺ຆໂຕ ວາ ທາຍກກຸລາທິໂຕ ວາ ຈີວຣໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈີວຣາສາ ວາ ລທ຺ຘວຕ຺ຖານໍ ສຫາຍສມ຺ປທາທິໂຍຄໍ ລຠິຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິອາທິຠາເວນ ‘‘ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຣຓິຈ຺ຉາ ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ຈີວຣປລິໂພໂຘ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ໂນ ເອວ. ຍທາ ປນ ຍຖາປຕ຺ຖິຕຏ຺ຐານໂຕ ຈີວຣາທີນໍ ສພ຺ພຖາ ອລາເຠນ ວາ ຈີວຣາສາ ເຈວ ລທ຺ຘານໍ ກຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເນນ ວາ ນຏ຺ຐວິນຏ຺ຐາທິຠາເວນ ວາ ຈີວເຣ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ວາ ກຣຓິຈ຺ຉາ ຈ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ຈີວຣປລິໂພໂຘ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕິ.

ໂສ ຈ ອິຘ ‘‘ກຕຈີວຣໍ ອາທາຍາ’’ຕິ ວຈເນນ ປກາສິໂຕ. ເອວໍ ອຸປຣິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາຬິວຈນກ຺ກມໍ ນິສ຺ສາຍ ເນສໍ ປຐມໍ, ປຈ຺ຉາ ຈ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສພ຺ພຖາປິ ຈ ອິເມສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ປລິໂພຘານໍ ອຸປຈ຺ເຉເທເນວ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ, ນ ເອກສ຺ສ. ເຕສຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາປຣິເຍນ, ເອກກ຺ຂເຓ ຈ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິມາ ອຏ຺ຐ ມາຕິກາ ຐປິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນ຺ໂຕສີມາຍນ຺ຕິ ຈີວຣນິຏ຺ຐານກ຺ຂເຓເຍວ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເນວິມໍ ຈີວຣໍ ກາເຣສ຺ສນ຺ຕິ ຈີວເຣ ອເປກ຺ຂາຍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ກຣຓປລິໂພຘສ຺ສາປິ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂຍ ປນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ວາ ອນຕ຺ຖິກຕາຍ ວາ ສພ຺ພຖາ ຈີວຣໍ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ພຫິສີມາຄຕສ຺ສ ສພ຺ພຖາປິ ຈີວຣປລິໂພຘາຠາເວນ ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານມຕ຺ເຕນ ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ປນາຕິ ປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉໂທ. ອຍໍ ປນາຕິ ອາສາວຈ຺ເຉທໂກ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ວິສຸໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອນາສາຍ ລຠຕີຕິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ກຸເລ ຈີວຣໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາສາ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພາ, ຕຕ຺ຖ ຈີວຣາສາຍ ອນຸປ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສາຍ ນ ລຠຕີຕິ ອາສີສິຕຏ຺ຐາເນ ນ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິຘ ສວນນ຺ຕິການນ຺ຕເຣ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິເກ. ສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິໂກ ນາມ ຈີວຣມາສານໍ ປຣິຍນ຺ຕທິວສສງ຺ຂາຕາຍ ສີມາຍ ອຕິກ຺ກມນໂຕ ສຎ຺ຊາໂຕ. ເກຈິ ‘‘ພຫິສີມາຍ ກາລາຕິກ຺ກໂມ ສີມາຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອນ຺ໂຕອຸປຈາເຣ ຈີວຣກາລາຕິກ຺ກເມປິ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ອສມ຺ມໂຕ ນາມ ສິຍາຕິ ນ ເຈຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກາລາຕິກ຺ກໂມ ສີມາຕິກ຺ກໂມຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປາຬິຍໍ ‘‘ກຕຈີວໂຣ’’ຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ອກຕຈີວຣສ຺ສປິ ກາລາຕິກ຺ກເມນ ສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ, ທ຺ເວ ຈ ປລິໂພຘາ ເອກໂຕ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຕໍຕໍ ວິເສສນາຠາເວປິ ກຖິນຸພ຺ຠາຣຕາ, ປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉທປ຺ປກາໂຣ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ສຫຸພ຺ຠາເຣ ທ຺ເວປິ ປລິໂພຘາ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອກຕຈີວຣສ຺ສ ປຈ຺ເຈສ຺ສນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ຠວປກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຠາເວປິ ສຫຸພ຺ຠາໂຣວ ໂຫຕິ.

໓໑໒-໓໒໕. ສມາທາຍວາໂຣ ອາທາຍວາຣສທິໂສວ. ອຸປສຄ຺ຄເມເວຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸນ ສມາທາຍວາເຣປິ…ເປ… ເຕເຍວ ທສ຺ສິຕາ’’ຕິ. ວິປ຺ປກຕຈີວເຣ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ຍຖາສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ວິປ຺ປກຕຈີວຣວາເຣ ຉເຬວ ອຸພ຺ຠາຣາ ວຸຕ຺ຕາ, ຈີວເຣ ຫຕ຺ຖຄເຕ ຈ ອາສາວຈ຺ເຉທິກສ຺ສ ອສມ຺ຠວາ, ໂສ ເອເຕສຸ ວາເຣສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ວິສຸຎ຺ເຎວ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິປ຺ປກຕວາເຣ ເຈຕ຺ຖ ອາທາຍວາຣສມາທາຍວາຣວເສນ ທ຺ເວ ຉກ຺ກວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕໂຕ ປຣໍ ນິຏ຺ຐານສນ຺ນິຏ຺ຐານນາສນນ຺ຕິການໍ ວເສນ ຕີຓິ ຕິການິ ທສ຺ສິຕານິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕິຍຕ຺ຕິເກ ອນຘິຏ຺ຐິເຕນາຕິ ‘‘ປຈ຺ເຈສ຺ສໍ, ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຘິຏ຺ຐິເຕນ, ນ ເອວໍ ມນສິກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕິຍຕ຺ຕິກໂຕ ປນ ປຣໍ ເອກໍ ຉກ຺ກໍ ທສ຺ສິຕໍ. ເອວໍ ຕີຓິ ຕິການິ, ເອກໍ ຉກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ປຐມໍ ປນ຺ນຣສກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ນເຍນ ທຸຕິຍປນ຺ນຣສກາທີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ປາຬິຍໍ ອາສາທ຺ວາທສເກ ພຫິສີມາຄຕສ຺ສ ກຖິນຸທ຺ຘາເຣສຸ ເຕສມ຺ປິ ຈີວຣາສາທິວເສນ ຈີວຣປລິໂພໂຘ ຍາວ ຈີວຣນິຏ຺ຐານາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ພຫິສີມາຄໂຕ ສຸຓາຕິ ‘ອຸພ຺ຠຕໍ ກິຣ ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ ກຖິນນ຺ຕິ…ເປ… ສວນນ຺ຕິໂກ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ’’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສວນກ຺ຂເຓ ອາວາສປລິໂພໂຘ ປຐມໍ ຉິຊ຺ຊຕິ, ນິຏ຺ຐິເຕ ຈີວຣປລິໂພໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທິສໍຄມິກນວເກ ທິສໍຄມິໂກ ປກ຺ກມຕີຕິ ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສນ຺ຕິ ປກ຺ກມຕິ, ອິມິນາ ອາວາສປລິໂພຘາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາວາເສ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈີວຣນິຏ຺ຐາປິຕມຕ຺ເຕ ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຈີວຣປຏິວິສໍ ອປວິລາຍມາໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ຈີວຣປລິໂພຘສມງ຺ຄິກຕ຺ຕມສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ, ອປວິລາຍມາໂນຕິ ອາກງ຺ຂມາໂນ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອາທາຍສຕ຺ຕກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໘. ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ຊີວກວຕ຺ຖຸກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໓໒໙. ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ ກມ຺ມວິປາກນ຺ຕິ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸຈິຕ຺ຕາຫາຣສມຸຏ຺ຐິຕໍ ອປ຺ປຏິພາຫິຍໂຣຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ກມ຺ມຊສ຺ສ ໂຣຄສ຺ສ ອຠາວາ.

໓໓໐. ປາຬິຍໍ ສໍຍມສ຺ສາຕິ ສງ຺ຄຫຓສ຺ສ. ອວິສຊ຺ຊນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ໂຍ ສໍຍໂມ ໂສ ວິນາໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ເປ. ວ. ໒໓໗) ວິຍ. ເອຕສ຺ສ ສໍຍມສ຺ສ ຜລໍ ອຸປຊານາມາຕິ ໂຍຊນາ. ຕເມວ ຜລໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ອາຫ ‘‘ວຣເມຕໍ…ເປ… ອາສິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສໍຍມສ຺ສາຕິ ອານິສໍສສ຺ສ, ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສາມິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໒໙-໓໓໐) ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ.

໓໓໖. ອຸສ຺ສນ຺ນໂທໂສຕິ ສຎ຺ຊາຕປິຕ຺ຕາທິໂທໂສ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສກລສຣີເຣ.

໓໓໗. ມຫາປິຏ຺ຐິຍໂກຊວນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐິຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພຕາຍ ‘‘ມຫາປິຏ຺ຐິຍ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘສມຎ຺ຎໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓໍ.

໓໓໘-໙. ອຸປຑ຺ຒກາສິນໍ ຂມມານນ຺ຕິ ອຑ຺ຒກາສິອຄ຺ຆນກໍ. ປາຬິຍໍ ກິໍ ນຸ ໂຂຕິ ກຕມໍ ນຸ ໂຂ.

໓໔໐-໓໔໒. ອຸປຈາເຣຕິ ສຸສານສ຺ສ ອາສນ຺ເນ ປເທເສ. ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຕາຕິ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ເອວ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຕາ, ເອເຕນ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ຉຑ຺ຑິເຕ ເອວ ອກາມາ ຠາຄທານໍ ວິຫິຕໍ, ເກວລໍ ຉຑ຺ຑິເຕ ປນ ກຕິກາຍ ອສຕິ ເອກໂຕ ພຫູສຸ ປວິຏ຺ເຐສຸ ເຍນ ຄຫິຕໍ, ເຕນ ອກາມຠາໂຄ ນ ທາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມານາ ທິສາ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິເຠທາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສທິສາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກທິສາຍ ວາ ໂອກ຺ກມິໍສູ’’ຕິ. ຘຸຣວິຫາຣຏ຺ຐາເນຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ.

ຊີວກວຕ຺ຖຸກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠຓ຺ຑາຄາຣສມ຺ມຸຕິອາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໓. ວິຫາຣມຊ຺ເຌຕິ ສພ຺ເພສໍ ຊານນຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຏິວີສປ຺ປໂຫນກຕາຊານນຕ຺ຖໍ ຫລິທ຺ທິຍາທີຫິ ຂຸທ຺ທກມຫນ຺ຕວຓ຺ເຓຫິ ຍຸຕ຺ເຕ ສເມ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ສເມ ປຏິວີເສ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ອິທນ຺ຕິ ສາມເຓຣານໍ ອຸປຑ຺ຒປຏິວີສທານໍ. ຜາຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ປໂຫນກກມ຺ມໍ. ຍຕ຺ຕເກນ ວິນຍາຄເຕນ ສມ຺ມຸຎ຺ຊນີພນ຺ຘນາທິຫຕ຺ຖກມ຺ເມນ ວິຫາຣສ຺ສ ອູນກຕາ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທວສ຺ສາວາສິກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ, ສາມເຓຣານຎ຺ຈ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຈີວເຣປີຕິ ອກາລຈີວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິຍາ ກຕາຍ ສມຠາຄທານໍ. ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພກາເລສຸ ອກຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິຕກ຺ຂເຓ ກໂຣນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຕເກນ ມມ ຈີວຣໍ ປໂຫຕີຕິ ທ຺ວາທສຄ຺ຆນເກເນວ ມມ ຈີວຣໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ນ ຕໂຕ ອູເນນາຕິ ສພ຺ພໍ ຄເຫຕຸກາໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠຓ຺ຑາຄາຣສມ຺ມຸຕິອາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈີວຣຣຊນກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໓໔໔. ເອວຎ຺ຫິ ກເຕຕິ ວຏ຺ຏາຘາຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຣຊໂນທກໍ, ພຫິ ຉລ຺ລິກຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິໂຍຊເນ ກເຕ. ນ ອຸຕ຺ຕຣຕີຕິ ເກວລໍ ອຸທກໂຕ ເຜຓຸຏ຺ຐານາຠາວາ ນ ອຸຕ຺ຕຣຕິ. ຣຊນກຸຓ຺ຑນ຺ຕິ ປກ຺ກຣຊນຏ຺ຐປນກໍ ມຫາຆຏໍ.

໓໔໕. ອນຸວາຕາທີນໍ ທີຆປຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອາຍາມໂຕ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ອນຸວາຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອນ຺ຕຣາ ມາຕິກາກາເຣນ ຐປິຕປຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ທີຆປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາຄນ຺ຕຸກປຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິຄຸຓຈີວຣສ຺ສ ອຸປຣິ ອຎ຺ຎໍ ປຏ຺ຏໍ ອປ຺ເປນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ກິຣ ອິທານິ ນ ກໂຣນ຺ຕິ.

໓໔໖. ປາຬິຍໍ ນນ຺ທິມຸຂິຍາຕິ ຕຸຏ຺ຐິມຸຂິຍາ, ປສນ຺ນທິສາມຸຂາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໔໘. ອຈ຺ຉຸເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐເປຍ຺ຍໍ. ຫຕວຕ຺ຖການນ຺ຕິ ປຸຣາຓວຕ຺ຖານໍ. ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາວາຕິ ອຄ຺ຄເຬ ວິຍ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐານໍ ອນປເນຕ຺ວາວ.

໓໔໙-໓໕໑. ວິສາຂວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ກລ຺ລກາຍາຕິ ອກິລນ຺ຕກາຍາ. ຄຕີຕິ ຎາຓຄຕິ ອຘິຄໂມ. ອຠິສມ຺ປຣາໂຍຕິ ‘‘ສກິເທວ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໔໘) ວຸຕ຺ໂຕ ຎາຓາຠິສມ຺ປຣາໂຍ, ມຄ຺ຄຎາຓຍຸຕ຺ເຕຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພຄຕິວິເສໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ຠຄວາ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ. ‘‘ທທາຕິ ທານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອນ຺ນປານວິຣຫິຕານໍ ເສສປຈ຺ຈຍານໍ ທານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສວຄ຺ຄິກນ຺ຕິ ສຄ຺ຄສໍວຕ຺ຕນິກໍ.

໓໕໙. ອຏ຺ຐປທກຈ຺ຉນ຺ເນນາຕິ ອຏ຺ຐປທກສງ຺ຂາຕຊູຕຜລກເລຂາສຓ຺ຐາເນນ.

໓໖໒. ປາຬິຍໍ ນທີປາຣໍ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນທີປາຣຄມນໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຄ຺ຄຬຄຸຕ຺ຕິເຍວ ປມາຓນ຺ຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ນິກ຺ເຂປກາຣເຓຫິ ຐເປນ຺ເຕນປິ ອຄ຺ຄຬຄຸຕ຺ຕິວິຫາເຣ ເອວ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິສ຺ສີມາຄຕນ຺ຕິ ວສ຺ສານສງ຺ຂາຕໍ ກາລສີມໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຕໍ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈີວຣຣຊນກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຆິກຈີວຣຸປ຺ປາທກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໓. ປຎ຺ຈ ມາເສຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ວຑ຺ຒິໍ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ຐປິຕອຸປນິກ຺ເຂປໂຕຕິ ວສ຺ສາວາສິກສ຺ສຕ຺ຖາຍ ທາຍເກຫິ ວຑ຺ຒິໍ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ຐປິຕອຸປນິກ຺ເຂປໂຕ. ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ອຠິລາປມຕ຺ຕໍ. ອິຘ-ສທ຺ທໍ ປນ ວິນາ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ໂສ ເອວ ນໂຍ. ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສາປິ ປຎ຺ຈ ມາເສ ປາປຸຓາຕີຕິ ວສ຺ສາວາສິກລາຠວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສາປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສສ຺ສ ປຎ຺ຈ ມາເສ ປາປຸຓາຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ຈີວຣມາສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ທິວໂສ, ຕາວ ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທມາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຕໍ ວາ ໂຫຕຸ ອນຕ຺ຖຕໍ ວາ, ອຕີຕວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານເມວ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙). ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ປຎ຺ຈມາສໂຕ ປຣໍ, ຄິມ຺ຫານສ຺ສ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກສ຺ມາ? ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຸທາຫຸ ອນາຄຕວສ຺ເສ’’ຕິ ອິມສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສາປິ ປຎ຺ຈ ມາເສ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ‘‘ກສ຺ມາ ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ປມາທລິຂິຕໍ ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສາປີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ວຸຕ຺ຖວສ຺ເສ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສສ຺ເສວ ປາປຸຓາຕີຕິ ສມ຺ມຸຂີຠູຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປາປຸຓນໂຕ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສເຈ ປນ ຄິມ຺ຫານໍ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວໍ ວທຕິ, ຕຕ຺ຣ ສມ຺ມຸຂີຠູຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕິ. ກສ຺ມາ? ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໗໙).

ທຸຄ຺ຄຫິຕານີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕານິ. ສງ຺ຆິກາເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິໂຕວາຕິ ເຖຣານໍ ທາຕພ຺ພໂຕວ, ອິທາເນວາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ສງ຺ຆິກຈີວຣຸປ຺ປາທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປນນ຺ທສກ຺ຍປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໔. ‘‘ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອຣຸຓເມວ ອຸຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນານາສີມາວິຫາເຣສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພນເຍນ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ວິຫາເຣ ທ຺ວີສຸ ເສນາສເນສຸ ນິວຸຕ຺ຖຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປເນເນວ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ນ ປນ ວສ຺ສຈ຺ເຉທປຣິຫາຣາຍ. ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍປິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕເສນາສນໍ ອປ຺ປວິຏ຺ໂຐປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ເອວ ໂຫຕິ, ຄຫິຕເສນາສເນ ປນ ນິວຸຕ຺ໂຖ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປເນ ປນ ສຕິ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິມສ຺ມິໍ ພຫຸຕຣໍ ນິວສຕິ ນາມາ’’ຕິ, ເອເຕນ ຈ ອິຕຣສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕາຫວາເຣນາປິ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປເນ ສຕິ ເອວ ອປ຺ປກຕຣໍ ນິວສຕິ ນາມ ໂຫຕິ, ນາສຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ນານາລາເຠຫີຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ນິພທ຺ຘວສ຺ສາວາສິກລາເຠຫິ. ນານູປຈາເຣຫີຕິ ນານາປຣິກ຺ເຂປນານາທ຺ວາເຣຫິ. ເອກສີມາວິຫາເຣຫີຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິຫາຣານໍ ເອເກນ ປາກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກາຍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ອນ຺ໂຕຄເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ວິຫາເຣຫິ. ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ປຐມໍ ຄຫິໂຕ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຍຕ຺ຖ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ, ຕຕ຺ຖ.

ອຸປນນ຺ທສກ຺ຍປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຄິລານວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໕-໖. ຠູມິຍໍ ປຣິຠຓ຺ຑໍ ອກາສີຕິ ຄິລາເນນ ນິປນ຺ນຠູມິຍໍ ກິລິຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຫຣິຕູປລິຕ຺ຕໍ ກາເຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຠສຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖຕິ ປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕວິຘິມ຺ປິ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ຄິລານຸປຏ຺ຐາການໍ ຈີວຣທາເນ ສາມເຓຣານໍ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານາຠາວາ ‘‘ຈີວຣຎ຺ຈ ປຕ຺ຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈປິ ສຫສ຺ສໍ ອຄ຺ຆຕິ, ຄິລານຸປຏ຺ຐາການຎ຺ເຎວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຄິລານວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຕສນ຺ຕກກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໓໖໙. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ຈີວຣປຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ. ອປ຺ປຄ຺ຆນ຺ຕິ ອຕິຊິຓ຺ຓາທິຠາເວນ ນິຫີນໍ. ຕໂຕຕິ ອວເສສປຣິກ຺ຂາຣໂຕ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໍ, ຕິຈີວຣຎ຺ຈ.

ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສ຺ເສວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສງ຺ຆສ຺ເສວ. ປາຬິຍໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິກໍ ອເວຠງ຺ຄິກນ຺ຕິ ອາຄຕານາຄຕສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ສນ຺ຕກໍ ຫຸຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິກໍ ອເວຠງ຺ຄິກໍ ຠວິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗໑-໒. ອກ຺ກນາຬມຍນ຺ຕິ ອກ຺ກທຓ຺ຑມຍໍ. ອກ຺ກທຸສ຺ສານີຕິ ອກ຺ກວາເກນ ກຕທຸສ຺ສານິ, ໂປຕ຺ຖກຄຕິການິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸການີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸປຏ຺ຏຈີວຣສ຺ສ ວາ ມຊ຺ເຌຕິ ຍໍ ນິຏ຺ຐິເຕ ຕິປຏ຺ຏຈີວຣໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ປຏລໍ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗໔. ‘‘ສນ຺ເຕ ປຕິຣູເປ ຄາຫເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄາຫເກ ອສຕິ ອທຕ຺ວາ ຠາຊິເຕປິ ສຸຠາຊິຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໗໖. ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ປມາຓນ຺ຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ຈີວຣານິ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຐມໍ ອຸທກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເທນ຺ຕິ. ຕໍ ເຍຫິ ຄຫິຕໍ, ເຕ ຠາຄິໂນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣສມຸທ຺ເທຕິ ຊມ຺ພຸທີເປ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປຎ຺ຫິ ອຸປາທາເຍສ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ມຕສນ຺ຕກກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຏ຺ຐຈີວຣມາຕິກາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໗໙. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານນເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສີມາຍ ທານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສີມາຍ ເທຕີ’’ຕິອາທິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິນາ ປຐມເລຑ຺ຑຸປາຕຠູຕປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໂຕ ພຫິ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາໂຕປິ ອຸປຈາຣສີມາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຘຸວສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານາທິກມ຺ປິ ປຣິຍນ຺ເຕ ຐິຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂລເກ ຄາມສີມາທໂຍ ວິຍ ລາຠສີມາ ນາມ ວິສຸໍ ປສິທ຺ຘາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເກນາຍໍ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິ. ເອເຕນ ນາຍໍ ສາສນໂວຫາຣສິທ຺ຘາ, ໂລກໂວຫາຣສິທ຺ຘາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຊນປທປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ອິທໍ ໂລກປສິທ຺ຘສີມາສທ຺ທຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ປນ ສພ຺ພໍ ຊນປທສີມາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຊນປໂທ ເອວ ຊນປທສີມາ. ເອວໍ ຣຏ຺ຐສີມາທີສຸປິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ປຖວີເວມຊ຺ເຌ ຄຕສ຺ສາຕິ ຍາວ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕາ ຂຓ຺ຑສີມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປຈາຣສີມາທີສຸ ປນ ອພທ຺ຘສີມາສຸ ເຫຏ຺ຐາປຖວິຍໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຐິຕານໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ກູປາທິປເວສາຣຫຏ຺ຐາເນ ຐິຕານຎ຺ເຎວ ປາປຸຓາຕີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ສີມາກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕໍຕໍສີມຏ຺ຐຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈກ຺ກວາຬສີມາຍ ປນ ທິນ຺ນໍ ປຖວີສນ຺ຘາຣກອຸທກຏ຺ຐາເນປິ ຐິຕານໍ ປາປຸຓາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈກ຺ກວາຬໂວຫາຣຕ຺ຕາ.

ພຸທ຺ຘາຘິວຸຕ຺ໂຖຕິ ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ນິວຸຕ຺ໂຖ. ປາກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ນິພທ຺ຘທານໍ. ວຕ຺ຕຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕຫີຕິ ເຍສໍ ສມ຺ມຸເຂ ເອສ ເທຕິ, ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ. ທຸຕິຍຠາເຄ ປນ ເຖຣາສນໍ ອາຣຸຬ຺ເຫຕິ ຍາວ ສງ຺ຆນວກາ ເອກວາຣໍ ສພ຺ເພສໍ ຠາຄໍ ທຕ຺ວາ ຈີວເຣ ອປຣິກ຺ຂີເຓ ປຸນ ສພ຺ເພສໍ ທາຕຸໍ ທຸຕິຍຠາເຄ ເຖຣສ຺ສ ທິນ຺ເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປໍສຸກູລິການມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ເທມາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ເທມ, ເຖຣານໍ ເທມ, ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ວຈນໂຕ ເຠໂທ ນ ທິສ຺ສຕິ. ວີມໍສິຕພ຺ພເມຕ຺ຖ ກາຣຓໍ.

ປາຣຸປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປໍສຸກູລິການໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ທມ຺ມີຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ນ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນິປກ຺ເຂ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໍ ອປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຄຓນາຍ ຠາໂຄ ທາຕພ຺ໂພຕິ ທາຍກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ທານຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູປິ ຄເຓຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ເອວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ກິຕ຺ຕກໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທາຕພ຺ພໍ, ກິຕ຺ຕກໍ ຠິກ຺ຂຸນີນນ຺ຕິ ນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນມ຺ປິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນສທິສເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ຄເຓຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ …ເປ… ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຄ຺ຄຫເຓນ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆ-ສທ຺ເທນ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ເຎວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປນ ‘‘ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈາ’’ຕິ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈ ຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຄ຺ຄຫິຕຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ‘‘ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານສທິສຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸຄ຺ຄລປ຺ປຘາໂນ ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ຆ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໗໙) ປາຐໍ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ລາຠຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓວຈນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວິສຸໍ ສງ຺ຆຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ວິສຸໍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສປິ ຠາຄຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ, ເອວໍ ອຸປຣິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈາ’’ຕິອາທີສຸປິ ສງ຺ຆາທິ-ສທ຺ເທຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ຄຫຓໍ ສິຍາ, ສງ຺ຆໂຕປິ, ວິສຸມ຺ປີຕິ ຠາຄທ຺ວຍໍ ລເຠຍ຺ຍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

ປູເຊຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ ຄິຫິກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຫຣາ’’ຕິ ອິທໍ ປິຓ຺ຑປາຕຫຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ອນ຺ໂຕເຫມນ຺ເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ວສ຺ສານໍ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ທິນ຺ນໍ ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານຎ຺ເຎວ ປາປຸຓາຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ເຫມນ຺ເຕ ທິນ຺ນໍ ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສຕ຺ຕາ ປາປຸຓາຕິ. ເຫມນ຺ຕໂຕ ປນ ປຣໍ ປິຏ຺ຐິສມເຍ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ອນນ຺ຕເຣ ວສ຺ເສ ວາ ຕໂຕ ປເຣສຸ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຕສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕິ. ເຍ ປນ ສພ຺ພຖາ ອວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ, ເຕສໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ເພສມ຺ປີຕິ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຂີຠູຕານໍ ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຕີຕວສ຺ສນ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣາຕີຕວສ຺ສໍ.

ອຸທ຺ເທສໍ ຄເຫຕຸໍ ອາຄໂຕຕິ ອຸທ຺ເທເສ ອຄ຺ຄຫິເຕປິ ອນ຺ເຕວາສິໂກວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ປຣິນິຏ຺ຐິຕອຸທ຺ເທໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ‘‘ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຸທ຺ເທສນ຺ເຕວາສິການ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ເສວ ວິເສສນໍ, ເຕນ ອຸທ຺ເທສກາເລ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນິວສນ຺ເຕ ອນິພທ຺ຘຈາຣິເກ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

ອຏ຺ຐຈີວຣມາຕິກາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໙. ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ກສ຺ສປໂຄຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໓໘໐. ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ຕນ຺ຕິພທ຺ໂຘຕິ ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ພ຺ຍາປາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ພທ຺ໂຘ, ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ’’ຕິອາທິ.

໓໘໗-໘. ຫາປນໍ ວາ ອຎ຺ຎຖາ ກຣຓໍ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມສ຺ສ ຎຕ຺ຕິຍາ ເອກຕ຺ຕາ ຫາປນໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ສາ ເອກຕ຺ຕາ ເອວ ປຈ຺ຉາ ຎຕ຺ຕິຐປນວເສນ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐປນວເສນ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ປຣໂຕຕິ ປຣິວາເຣ. ຕນ຺ຕິ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ, ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກສ຺ສປໂຄຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທ຺ເວນິສ຺ສຣຓາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໙໕. ເອສາຕິ ‘‘ພາໂລ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐປຸຄ຺ຄໂລ, ອປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອາເວຓິເກນ ລກ຺ຂເຓນາຕິ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອສາຘາຣຓຠູເຕນ ກຸລທູສກຠາເວນ. ຍທິ ເຫສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ, ກຖໍ ປນ ສຸນິສ຺ສາຣິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ອາກງ຺ຂມາໂນ ສງ຺ໂຆ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສຸນິສ຺ສາຣິໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໒໗) ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ກຸລທູສກກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມກຕສ຺ສ ເຕຣສກກຓ຺ຑກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ເຕນ ຍສ຺ມິໍ ຄາເມ ກຸລທູສກກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວາ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ວາ ນ ວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໓) ຍາ ສມ຺ມາວຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ອິຕເຣນາປິ ປູເຣຕພ຺ພາ. ຍໍ ປນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກມ຺ມສ຺ສ ກຸລທູສກສ຺ສ ຕຕ຺ເຖວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຍສຸ ກຸເລສຸ ກຸລທູສກກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕໂຕ ປຈ຺ຈຍາ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ປູເຣຕພ຺ພໍ ກຸລສງ຺ຄຫສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ເສສກມ຺ເມສຸປິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາຣຫສ຺ສ ນິຍສກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ…ເປ… ເອວໍ ໂຂ, ອຸປາລິ, ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນໍ (ມຫາວ. ໔໐໒) ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ສງ຺ຆສນ຺ນິຏ຺ຐານວເສນ ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມາຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ຍສ຺ສ ຫິ ສງ຺ໂຆ ‘‘ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວນ຺ໂຕ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ‘‘ຕສ຺ເສວ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມເມວ ກໂຣມາ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຕເທວ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ຘມ຺ມກມ຺ມນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວມິຘ ‘‘ນິສ຺ສາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕທຎ຺ເຎສໍ ຕຊ຺ຊນີຍາທີນໍ ວເສນ ນິສ຺ສາຣເຓ ອຘິປ຺ເປເຕ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ນິສ຺ສາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ນິສ຺ສາຣຓໍ, ‘‘ຕຎ຺ເຈ ສງ຺ໂຆ ນິສ຺ສາເຣຕິ. ສຸນິສ຺ສາຣິໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ຕຎ຺ເຈ ສງ຺ໂຆ ນິສ຺ສາເຣຕີຕິ ສເຈ ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມວິສເຍ, ເອເກນາປິ ອງ຺ເຄນ ນິສ຺ສາຣຓາ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ໂຍຊນາ. ປາຬິຍໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ນິສ຺ສາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາປນ຺ໂນ ອາເວຓິກວເສນ ຕຊ຺ຊນີຍາທິສງ຺ຂາຕໍ ນິສ຺ສາຣຓໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ທ຺ເວນິສ຺ສຣຓາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໑໐. ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ໂກສມ຺ພກວິວາທກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕໑. ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘເກ ສເຈ ໂຫຕິ, ເທເສສ຺ສາມີຕິ ວິນຍຘຣສ຺ສ ວຈເນນ ອາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ເອວມາຫ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ໂສ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຸທກສ຺ສ ຐປນຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ ວາ ຐປິຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ວິສ຺ສຣິຕ຺ວາ ວາ ຄມເນ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິປກ຺ໂຂປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ວິນຍຘໂຣ ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ເອວມາຫ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິໂນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິສາຍປິສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ອຎ຺ເຎ’’ຕິ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ. ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ອໂຫສີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸຕາຍ ວິນຍຘຣສ຺ສ ວຈນມຕ຺ເຕນ ໂສ ເອວມໂຫສິ, ສາ ປນສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ອຸທກາວເສສສ຺ສ ຐປນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕຊານເນ ເອວ ຫິ ເສຂິຍາ ສຈິຕ຺ຕກາ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານເນ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ໂຫຕີ’’ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊມາໂນ’’ຕິ ອິທໍ ວິນຍຘຣຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຕຍາ ອິທໍ ອຸທກໍ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ປຸຏ຺ເຐນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ອາມາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສຣິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິອໂກວິທຕາຍ ສຎ຺ຈິຈ຺ເຈວ ອກາສີຕິ ອາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ຫຸຕ຺ວາວ ອໂວຈ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິໂນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໕໓. ‘‘ນ ຕາວ ຠິນ຺ໂນ’’ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ຂິປນຕທນຸວຕ຺ຕນມຕ຺ເຕນ ສງ຺ໂຆ ຠິນ຺ໂນ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປນ ອຸຠຍປກ຺ຂິການໍ ປກ຺ຂໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ໂກຘວເສນ ກາຍວຈີກລຫວຑ຺ຒເນເນວ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຈ ໂຂ ກລຫວເສນາ’’ຕິ. ສມ຺ຠມອຕ຺ຖວເສນາຕິ ຕຸຣິຕຕ຺ຖວເສນ.

໔໕໔. ອກາຣເຓຕິອາທິ ອນຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ອຸປາເຍນ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຫິເຕສິຕາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ໂມເຈຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ໂກຘຈິຕ຺ຕວເສນ ວິເຫຐນຕ຺ຖາຍ ກຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ກມ຺ມງ຺ຄສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ເອສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເນສາ ອນາປຕ຺ຕິ…ເປ… ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອໂສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໕໕. ‘‘ອຘມ຺ມວາທີນໍ ປກ຺ເຂ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມວາທີນໍ ປກ຺ເຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຘມ຺ມວາທີນໍ ລທ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມວາທີນໍ ນານາສໍວາສໂກ ໂຫຕິ ເອວ. ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີຕິ ຕໍ ວິນາ ຄຓສ຺ສ ອປູຣຓປກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາຕິ ຘມ຺ມວາທີນໍ ປກ຺ເຂ ວາ ອຘມ຺ມວາທີນໍ ປກ຺ເຂ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມ ຘມ຺ມວາທິໂນຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຕໍຕໍປກ຺ຂຄເຕ ຠິກ຺ຂູ ຍາຖາວໂຕ ວາ ອຍາຖາວໂຕ ວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມວາທິໂນ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍໍ ຕໍຕໍປກ຺ຂຄຕານໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມານສໍວາສກໍ ກໂຣຕິ.

໔໕໖. ອຸປທໍເສນ຺ຕີຕິ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ປາຬິຍໍ ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກປເທສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ມຍໍ ໂກຘຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນນຸໂລມິກໍ ກາຍກມ຺ມາທິໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສລ຺ເລກ຺ເຂຕ຺ວາ ທູເຣ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ.

໔໕໗. ປາຬິຍໍ ຠຓ຺ຑນຊາຕາຕິອາທີສຸ ກລຫສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ຠຓ຺ຑນໍ ນາມ. ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທິ ກລໂຫ ນາມ. ວິຣຸທ຺ຘວາໂທ ວິວາໂທ ນາມ.

໔໕໘. ປຣິປຸຓ຺ຓໂກສໂກຏ຺ຐາຄາໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກໂສ ນາມ ສຸວຓ຺ຓມຓິອາທິຠຓ຺ຑາຄາຣສາຣຄພ຺ໂຠ. ໂກຏ຺ຐໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ອາວສນຏ຺ຐານໍ, ໂກຏ຺ຐຠູຕໍ ອຄາຣໍ ໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ, ຘຎ຺ຎສງ຺ຄຫຏ຺ຐານໍ. ອພ຺ຠຸຍ຺ຍາສີຕິ ຍຸທ຺ຘາຍ ອຠິມຸໂຂ ນິກ຺ຂມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສງ຺ຆາຕມ຺ປີຕິ ເອກຍຸທ຺ຘມ຺ປິ. ໂຘວນນ຺ຕິ ໂຘວນຸທກໍ.

໔໖໓. ປຣິຍາທິນ຺ນຣູປາຕິ ໂກຘຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕສຠາວາ.

໔໖໔. ຕໍ ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ຕໍ ກລຫໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເຍ ອຸປນຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ໂກຘາກາຣໍ ຈິຕ຺ເຕ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ປາກຏປຣິສ຺ສເຍຕິ ສີຫາທິເກ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິສ຺ສເຍຕິ ຣາຄາທິເກ. ປາຬິຍໍ ນຕ຺ຖິ ພາເລ ໙໗ ສຫາຍຕາຕິ ພາລໍ ນິສ຺ສາຍ ສີລາທິຄຸຓສງ຺ຂາຕາ ສຫາຍຕາ ນຕ຺ຖິ, ນ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໖໖. ອຕ຺ຕກາມຣູປາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕກາມຍມານສຠາວາ. ອນຸຣຸທ຺ຘາຕິ ເອກເສສນເຍນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອາລປນໍ, ເຕເນວ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ຂມນີຍໍ ສຣີຣໍ ຍາປນີຍໍ ຊີວິຕໍ ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂວ ສຣີຣຎ຺ຈ ຘາເຣຕຸໍ, ຊີວິຕຎ຺ຈ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຕຄ຺ຆາຕິ ເອກໍສຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ເອກໍເສນ ມຍໍ ຠນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ກຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຍຖາກຖນ຺ຕິ ວາ ເອໂກ ນິປາໂຕ ກາຣຓປຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ, ເກນ ປກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຎ຺ຈ ປນ ມຎ຺ເຎ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕວເສນ ອິຕເຣສມ຺ປິ ປວຕ຺ຕນໂຕ ສພ຺ເພສໍ ໂນ ເອກໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຈ຺ຈິ ປນ ໂວ ອນຸຣຸທ຺ຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ວາ, ກຈ຺ຈິ ຕຸມ຺ເຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອມ຺ຫາກນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ, ອມ຺ເຫສຸ ຕີສຸ ໂຍ ປຐມໍ ປຏິກ຺ກມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂກສມ຺ພກວິວາທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາລິເລຍ຺ຍກຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໖໗. ເຍນ ປາລິເລຍ຺ຍກນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຍຕ຺ຖ ປາລິເລຍ຺ຍໂກ ຄາໂມ, ຕຕ຺ຖ ອວສຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຫຣໂປຕເກຫີຕິ ຠິງ຺ກຈ຺ຉາເປຫິ. ‘‘ໂອຄາຫິ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ນຫານໂປກ຺ຂຣຓິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸທານຄາຖາຍໍ ປນ – ຣຖອີສສທິສທນ຺ຕສ຺ສ ນາຄສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂນ ເອຕໍ ວິເວກນິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນາເຄນ ພຸທ຺ຘນາຄສ຺ສ ວິເວກນິນ຺ນຈິຕ຺ເຕນ ສເມຕິ. ກສ຺ມາ? ຍໍ ຍສ຺ມາ ເອໂກວ ຣມຕິ ວເນ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ປາລິເລຍ຺ຍກຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຏ຺ຐາຣສວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໖໘. ຍຖາ ຘມ຺ໂມ ຕຖາ ຕິຏ຺ຐາຫີຕິ ຍຖາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ຐິໂຕ, ຕຖາ ຕິຏ຺ຐ, ຘມ຺ມວາທີປກ຺ເຂ ຕິຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໗໓. ‘‘ໂຍ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ສາມຄ຺ຄີເຠທສ຺ສ ອກາຣເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ປນ ເຠທກາຣກາ ວິຣຸທ຺ຘາ ອລຊ຺ຊິໂນ, ເຕສໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເຕສໍ ສນ຺ຕກສ຺ສປິ ເສນາສນສ຺ສ ວິນາສນວຈນໂຕ. ‘‘ວິວິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາປິ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວຣເສນາສນໍ ອທຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒານມ຺ປິ ອສຎ຺ຎຕານໍ ສຎ຺ຎເຕຫິ ວິວິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໔໗໕. ກມ຺ມວາຈາຍ ໂອສາເຣຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາປຕ຺ຕິຍາປນ຺ນຠາວໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ສມ຺ມາວຕ຺ຕເນນ ອຸກ຺ເຂປການໍ ສມຸປ຺ປນ຺ນໂອສາຣຓຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປເຄວ ຎາຕຕ຺ຕາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນກມ຺ມວາຈາຍ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕກາ ສຍເມວ ນໍ ໂອສາເຣສຸນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໔໗໖. ອຕ຺ຖໂຕ ອປຄຕາຕິ ສາມຄ຺ຄີອຕ຺ຖວິຣຫິຕາ, ຕຸຈ຺ຉພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໗໗. ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຈາໂຣຕິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພສຸນ຺ທຣາຈາໂຣ. ອນປຄຕນ຺ຕິ ກາຣຓໂຕ ອນເປຕໍ. ອາທາຕພ຺ພໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ອາທາຍນ຺ຕິ ອາຈຣິຍວາໂທ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອາທາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍວາທ’’ນ຺ຕິ.

ອຏ຺ຐຫິ ທູຕງ຺ເຄຫີຕິ ‘‘ໂສຕາ ຈ ໂຫຕິ ສາເວຕາ ຈ ອຸຄ຺ຄເຫຕາ ຈ ຘາເຣຕາ ຈ ວິຎ຺ຎາຕາ ຈ ວິຎ຺ຎາເປຕາ ຈ ກຸສໂລ ຈ ສຫິຕາສຫິຕສ຺ສ ໂນ ຈ ກລຫກາຣໂກ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໑໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ ທູຕງ຺ເຄຫິ. ເສສເມຕ຺ຖ, ເຫຏ຺ຐາ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ອຏ຺ຐາຣສວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ມຫາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຈູຬວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑. ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ຈູຬວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ຕາວ ‘‘ພລວາພລວ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ເອກປທໍ. ‘‘ພລວພລວ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອາກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ພລວາພລວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈ ‘‘ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຕິສຍຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ພລວໍ ປຏິວທຖາ’’ຕິ, ອຕິ ວິຍ ພລວໍ ກຕ຺ວາ ປຏິວຈນໍ ເທຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒. ປາຬິຍໍ ອາປຕ຺ຕິ ອາໂຣເປຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ມາ ໂຂ ຕຸມ຺ເຫ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ເອໂສ ອເຊສີ’’ຕິອາທິເກ ຠຓ຺ຑນາທິຊນເກ ວຈເນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ກາຈິ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ ມຸສາເປສຸຎ຺ຎາທີສຸ ເອຕສ຺ສ ອປ຺ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວິສຸໍ, ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ຈ ‘‘ມາ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑນາທິໍ ອກາສິ, ເນທໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນາທຣິເຍນ ອໂນຣມນປຈ຺ຈຍາ ວາ ອຎ຺ຎວາທວິເຫສາທິກຣຓປຈ຺ຈຍາ ວາ ຍາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ສາ ອາປຕ຺ຕິ ອາໂຣເປຕພ຺ພາ ທິຏ຺ຐິວິປນ຺ນສ຺ສ ວິຍາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຍສ຺ສ ປນ ອິທໍ ວຈນໍ ວິນາວ ກາຍວາຈາຫິ ອາປນ຺ນາ ລຫຸກາປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສປິ ອາໂຣເປຕພ຺ພາວ. ຍໍ ປນ ກມ຺ມວາຈາຍ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຠຓ຺ຑນກາຣກາ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ‘‘ເຍປິ ຈຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ຠຓ຺ຑນກາຣກາ…ເປ… ເຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິວຈນຎ຺ຈ, ຕໍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ຄຫິຕໍ. ໂຍ ປນ ສຍເມວ ຠຓ຺ຑນກາຣໂກ ໂຫຕິ, ອຎ຺ເຎ ປນ ຠຓ຺ຑນກາຣເກ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ມາ ໂຂ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິອາທິວຈນໍ ນ ວທຕິ, ຕສ຺ສາເປຕໍ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພເມວ. ກໂຣນ຺ເຕຫິ ຈ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ຠຓ຺ຑນກາຣໂກ…ເປ… ສງ຺ເຆ ອຘິກຣຓກາຣໂກ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລ’’ນ຺ຕິອາທິນາວ ກມ຺ມວາຈາ ກາຕພ຺ພາ. ໂຍ ຈ ອຎ຺ເຎປິ ຠິກ຺ຂູ ກລຫາຍ ສມາທເປຕິ, ຕສ຺ສາປິ ເອວເມວ ກມ຺ມວາຈໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ສມາທາປນສ຺ສປິ ຠຓ຺ຑນກາຣກຕ຺ເຕ ເອວ ປວິສນໂຕ. ອຎ຺ເຎສໍ ສມາທາປນາກາຣມ຺ປິ ວຕ຺ວາວ, ກມ຺ມວາຈໍ ກາຕຸກາເມນປິ ຈ ເຕຫິ ວຸຕ຺ຕວຈນຕ຺ຖເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທນຸຄຸຓໍ ໂຍເຊຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ອິຘາຄຕວເສເນວ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອິຘາຄຕວເສເນວ ວຈນາສມ຺ຠວາ. ຠູເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ກຕເມວ ຫິ ອວິປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ຎນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ນິຍສ຺ສກມ຺ມາທີສຸປິ.

ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຘມ຺ມກມ຺ມທ຺ວາທສກກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໔. ອປ຺ປຏິຎ຺ຎາຍ ກຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ວາ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ກຕໍ. ໂຍ ປນ ສພ຺ເພສໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ເອວ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກມ຺ມກຣຓຠເຍນ ‘‘ນ ກໂຣມີ’’ຕິ ມຸສາ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ມຸເຂ ວີຕິກ຺ກມກຣຓເມວ ປຏິຎ຺ຎາ. ຕຖໂຕ ຊານນຕ຺ຖເມວ ປຏິຎ຺ຎາຍ ກຣຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ສນ຺ເທໂຫ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາວ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

‘‘ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ລິງ຺ຄນາສນນິມິຕ຺ຕຕາຍ ປາຣາຊິກສ຺ສ ກມ຺ເມນ ອຕິກິຈ຺ຉນີຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິຍາ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ປຣິວາສາທິນິສ຺ສາຣຓກມ຺ມສ຺ສ ອາເວຓິກສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ປຣໂຕ ‘‘ອຘິສີເລ ສີລວິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ…ເປ… ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໖) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ອາຍຕິໍ ສໍວເຣ ຐຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐານໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ໂອວທິຍມານສ຺ສ ອນາທຣິຍາທິປຈ຺ຈຍລຫຸກາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລວິປຕ຺ຕິມູລກຎ຺ຫິ ລຫຸກາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ອິຘ ອເຠທູປຈາເຣນ ‘‘ອຘິສີເລ ສີລວິປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອຕິທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິວິປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ.

ຍຖາ ຈ ທິຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອິໂຕ ທິຏ຺ຐິໂຕ ໂອຣມາຫີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ກຕກມ຺ມໍ ເກວລາຍ ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິຍາ ກຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ກຕໍ ນາມ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສີລວິປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ໂອກ຺ກນ຺ເຕ ຍຖາຘມ຺ມໍ ວຸຏ຺ຐາຍ ສໍວເຣ ຐາຕຸກາມສ຺ສ ກຕໍ ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມໍ ເກວລາຍ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ກຕຕ຺ຕາ ອເທສນາຄາມິນິຍາ ກຕໍ ນາມ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ນິຍສ຺ສກມ຺ເມປິ ‘‘ອປິສ຺ສຸ ຠິກ຺ຂູ ປກຕາ ປຣິວາສໍ ເທນ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ສໍວເຣ ອຏ຺ຐານເມວ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທນ຺ຕໍ ທມນຕ຺ຖເມວ ຫິ ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມານິ ອນຸຎ຺ຎາຕານີຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອເທສນາຄາມິນິຍາຕິ ອິທໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສງ຺ຆາທິເສສ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໔) ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ‘‘ເທສນາຄາມິນິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາປິ ຈ ປຣິຍາຍໂຕ ເທສນາຄາມິນິໂວຫາເຣ ຄຍ຺ຫມາເນ ‘‘ອາປຕ຺ຕິຍາ ກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວາຣໂຕ ອິມສ຺ສ ວາຣສ຺ສ ວິເສໂສ ນ ສິຍາ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ເປຕ຺ຖ ວິເສສຠາໂວ ນ ທສ຺ສິໂຕ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໖. ສພ຺ພານິປີຕິ ຕຊ຺ຊນີຍນິຍສ຺ສປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມານິ ຕີຓິປິ. ອຎ຺ຎກມ຺ມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ຕຊ຺ຊນີຍໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸນາ ອຎ຺ຎກມ຺ມກຣຓໍ ນາມ ໂກຈິ ໂທໂສປິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກາຣຓມາຫ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ.

໘. ປນ຺ນໂລມາຕິ ປຕິຕມານໂລມາ.

ອຘມ຺ມກມ຺ມທ຺ວາທສກກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຍສ຺ສກມ຺ມກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໑໑. ນິຍສ຺ສກມ຺ເມ ປາຬິຍໍ ອປິສ຺ສູຕິ ອປິຈາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນິປາຕສມຸທາໂຍ. ນິສ຺ສາຍ ເຕ ວຕ຺ຖພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ປນ ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓເມວາຕິ, ອຸຠເຍນປິສ຺ສ ເສຣິວິຫາໂຣ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໑. ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ເມ ‘‘ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕູ’’ຕິ ອິທໍ ປກ຺ກມນາທິໍ ອກຕ຺ວາ ສມ຺ມາວຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໓. ປຏິສາຣຓີຍກມ຺ເມ ເນວ ຠິກ຺ຂຸວຈນໍ, ນ ຄິຫິວຈນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາຍໂຕປິ ຠິກ຺ຂູ ປຣຂຸໍສນໍ ນ ວທນ຺ຕິ, ຄຫຏ຺ຐາ ປນ ສຣູເປເນວ ອກ຺ໂກສິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາປິ ອຸປກາຣີສຸ ອກາຣຓໍ ເອວຣູປໍ ນ ວທນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຄິຫິຄຸຓໂຕປິ ປຣິຫີໂນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໙. ‘‘ອງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂມ ປຸຣິເມຫິ ອສທິໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຊ຺ຊນີຍາທີນໍ ວຸຕ຺ຕກາຣຓມຕ຺ເຕນ ອິທໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ອິຘ ວຸຕ຺ເຕນ ປນ ຄິຫີນໍ ອລາຠາຍ ປຣິສກ຺ກນາທິນາ ອງ຺ເຄນ ຕານິປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສທ຺ຘໍ ປສນ຺ນໍ ທາຍກໍ ກາຣກໍ ສງ຺ຆຸປຏ຺ຐາກໍ ຫີເນນ ຂຸໍເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕາທິເສສຸ ຄິຫີສຸ ຂຸໍສນາທີຫິ ຄິຫິປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕຫິ ເອວ ອງ຺ເຄຫິ ກມ຺ມາຣຫຕາ, ນ ອາຣາມິກເຈຏກາທີສຸ ຂຸໍສນາທີຫິ. ຕຕ຺ຖາປິ ທາຍກາທີສຸ ຂມາປິເຕສຸ ກມ຺ມາຣຫຕາ ນຕ຺ຖິ, ອາປຕ຺ຕິ ຈ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ເທເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂຍ ເຈ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຂມາປິຍມາໂນປິ ນ ຂມຕິ, ອກຕກມ຺ເມນປິ ທສ຺ສນູປຈາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາ. ໂສ ເຈ ກາລກໂຕ ໂຫຕິ, ເທສນ຺ຕຣໍ ວາ ຄໂຕ, ຄຕທິສາ ນ ຎາຍຕິ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວາ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ, ກຕກມ຺ເມນປິ ອກຕກມ຺ເມນປິ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ຍຖາຠູຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຂມາເປຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຘມ຺ມິກປຏິສ຺ສວສ຺ສ ອສຈ຺ຈາປເນ ປນ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ອສມເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຏິສ຺ສວໍ ກຕ຺ວາ ໂສ ນ ສຈ຺ຈາປິໂຕ, ຕໍ ເມ ຂມຖາ’’ຕິອາທິນາ ຂມາປເນ ວຈນກ຺ກໂມ ຎາເປຕພ຺ໂພ.

໔໑. ປາຬິຍໍ ມງ຺ກຸຠູໂຕ ນາສກ຺ຂິ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຫປຕິໍ ຂມາເປຕຸນ຺ຕິ ຕິໍສໂຍຊນມຄ຺ຄໍ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ມານຖທ຺ຘຕາຍ ຍຖາຠູຕໍ ໂທສໍ ອາວິກຕ຺ວາ ອຂມາປເນນ ‘‘ນາຫໍ ຂມາມີ’’ຕິ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ມງ຺ກຸຠູໂຕ ຂມາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິ, ໂສ ປຸນເທວ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາປິ ມານນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາເຍວ ປຸນປິ ສຕ຺ຖາຣາ ເປສິໂຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ຂມາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຸນາຄຈ຺ຉິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ‘‘ອສນ຺ຕໍ ຠາວນມິຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາວ (ຘ. ປ. ໗໓) ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ມານນິມ຺ມຖນໍ ກຕ຺ວາ ອນຸທູຕທານໍ ອນຸຎ຺ຎາສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໔໒. ‘‘ໂນ ເຈ ຂມຕິ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິໍ ເທສາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປເຄວ ຄຫຏ຺ໂຐ ຂມຕິ ເຈ, ທສ຺ສນູປຈາເຣ ອາປຕ຺ຕິເທສນາກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໔໖. ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ເມສຸ ຕີສຸ ອຣິຏ຺ຐວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ວິສຸໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌວ ປາປິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ສມນຸຠາສນປຣິໂຍສາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖາປິ ກມ຺ມວາຈາຍ ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ເຍນ ປກາເຣນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ໂວຫຣິໍສຸ, ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາ ກາຕພ຺ພາ. ຄຫຓາກາຣໍ ປນ ວິນາປິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາປິກໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ໂສ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສາມຎ຺ຎໂຕປິ ກມ຺ມວາຈໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໖໕. ‘‘ຍໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ຠຓ຺ຑນາທີນິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ເອວ ຠຓ຺ຑນາທີນິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕານິ, ນ ເກວລານີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂຍ ປນ ‘‘ຠຓ຺ຑນາທີນໍ ກຣເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑນາທິໍ ກໂຣຕິ, ສາປິສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ເອວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສປິ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ນິຍສ຺ສກມ຺ມກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໒. ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ປາຣິວາສິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໕. ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ອນ຺ຕມໂສ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣຫາທີນມ຺ປີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມານຕ຺ຕາຣຫມານຕ຺ຕຈາຣິກອພ຺ຠານາຣເຫ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕ ຫິ ປາຣິວາສິການໍ, ປາຣິວາສິກາ ຈ ເຕສໍ ປກຕຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເອວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ອໂຘຕປາທຏ຺ຐປນກນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ທາຣຸຜລກຂຓ຺ຑາທິໍ. ປາທຆໍສນນ຺ຕິ ສກ຺ຂຣກຖລາທິໍ. ‘‘ວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີຫິປິ ອຠິວາທນາທິໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສເຖ ກຣິຍມາເນ’’ຕິ ອິທໍ ປວາຣຓາທິວເສສຸ ສງ຺ເຆ ປວາເຣນ຺ເຕ ອນຸປຄຕຉິນ຺ນວສ຺ສາທີຫິ ກຣິຍມານປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປາຬິຍາຕິ ນວການໍ ປຸຣໂຕ.

‘‘ປາຣິວາສິກສ຺ເສວາ’’ຕິ ອິທໍ ອພ຺ຠານາຣຫປຣິໂຍສາເນ ສພ຺ເພ ຄຣຸກຏ຺ເຐ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂອໂຓຊນສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕທວເສສາ ປກຕຕ຺ຕາ ເອວ ຕໍ ນ ລຠນ຺ຕິ.

ຈຕຸສ຺ສາລຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຠຊນສາລາຍ ປຏິປາຏິຍາ ທິຍ຺ຍມານຠຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິເຕນາຕິ ທາຍກສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ປຏິຄ຺ຄຫຓຣຸຫນຏ຺ຐາເນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຫາເປຬຠຕ຺ເຕປີຕິ ມຫນ຺ເຕສຸ ຠຕ຺ຕປຈ຺ຉິອາທິຠາຊເນສຸ ຐເປຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍມານຠຕ຺ເຕສຸປິ.

໗໖. ປາປິຏ຺ຐຕຣາຕິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີຕິ ອຸກ຺ກໍສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໂຕ ປນ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐາທິກາ ໂລກວຊ຺ຊາວ, ຕຕ຺ຖາປິ ສງ຺ຆເຠທາທິກາ ປາປິຏ຺ຐຕຣາ ເອວ.

‘‘ກມ຺ມນ຺ຕິ ປາຣິວາສິກກມ຺ມວາຈາ’’ຕິ ເອເຕນ ກມ຺ມຠູຕາ ວາຈາຕິ ກມ຺ມວາຈາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖປິ ສິທ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສວຈນີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສໂທສ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ. ໓.໗໖) ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ວຈເນ ປວຕ຺ຕນກມ຺ມນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ‘‘ມາ ປກ຺ກມາຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຫິ ວິນຍຘຣານໍ ສມ຺ມຸຂີຠາວ’’ນ຺ຕິ ວາ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຓາຍ ປວຕ຺ຕນກກມ຺ມໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວຎ຺ຫິ ເກນຈິ ສວຈນີເຍ ກເຕ ອນາທເຣນ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຓາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ.

ຣໂຊຫຕຠູມີຕິ ປຓ຺ຓສາລາວິເສສນໍ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ວສ຺ສາວາສິກຈີວຣໍ. ເສນາສນໍ ນ ລຠຕີຕິ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ນ ລຠຕິ.

ອປຓ຺ຓກປຏິປທາຕິ ອວິຣທ຺ຘປຏິປທາ. ສເຈ ວາຍມນ຺ໂຕປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິສຍຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອວາຍມນ຺ໂຕປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ.

໘໑. ອວິເສເສນາຕິ ປາຣິວາສິກຸກ຺ຂິຕ຺ຕການໍ ສາມຎ຺ເຎນ. ປຎ຺ຈວຓ຺ຓຈ຺ຉທນພທ຺ຘຏ຺ຐາເນສູຕິ ປຎ຺ຈປ຺ປກາຣຈ຺ຉທເນຫິ ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນສຸ.

ໂອພທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐານາທິພ຺ຍາປາຣປຏິພທ຺ຘໍ. ປີຬິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຎ຺ເຈ ວາ ປີເຐ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຕຏ຺ຏິກາຈມ຺ມຂຓ຺ຑາທີສຸ ທີຆາສເນສຸປິ ນິສີທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

ນ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ປາຣິວາສາທິເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາຣິວາສິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໓. ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໗. ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ເວທຍາມຫນ຺ຕິ ຊານາເປມິ ອຫໍ, ອາໂຣເຈມີຕິອຕ຺ໂຖ. ອນຸຠວາມີຕິປິສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ປຸຣິມໍ ປນ ປສໍສນ຺ຕິ ອາໂຣປນວຈນຕ຺ຕາ. ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕທເຫວ ປຸນ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸກາມສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທປຣິຫາຣຕ຺ຖມ຺ປີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ສຠາຄາ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິສຠາຄານໍ ວສນຏ຺ຐາເນ ວຕ຺ຕໍ ອສມາທິຍິຕ຺ວາ ພຫິ ເອວ ກາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຊ຺ຌາຍາທິສທ຺ທສວນູປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຫາມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປຈາຣາຕິກ຺ກມນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຸມ຺ເພນ ວາຕິອາທິ ທສ຺ສນູປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖໍ.

‘‘ໂສປິ ເກນຈິ ກມ຺ເມນ ປຸເຣ ອຣຸເຓ ເອວ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອາໂຣຈນາຍ ກຕາຍ ສພ຺ເພສຸປິ ຠິກ຺ຂູສຸ ວິຫາຣຄເຕສຸ ອູເນ ຄເຓ ຈຣຓໂທໂສ ວາ ວິປ຺ປວາສໂທໂສ ວາ ນ ໂຫຕິ ອາໂຣຈິຕຕ຺ຕາ ສຫວາສສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຈາ’’ ຕິອາທິ. ອພ຺ຠານໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກຕມ຺ປິ ອກຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໒. ສຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ອນາປນ຺ນສ຺ສ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ວາ. ອຎ຺ຎສ຺ມິນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາສວເສນ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐາເນ. ປາຬິຍໍ ‘‘ປຏິກສ຺ສິໂຕ ສງ຺ເຆນ ອຸທາຍິ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ຕຣາ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ…ເປ… ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາ’’ຕິ ອິທໍ ກຣຓວເສນ ວິປຣິຓາເມຕ຺ວາ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຍ ປຏິກສ຺ສິໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ‘‘ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສນາ ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ອຸຕ຺ຕຣປເທນ ສຫ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວເສເນວ ໂຍເຊຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ອຸທາຍິໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນ຺ຕຣາ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ…ເປ… ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູຕາຍ ອຸທາຍິໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສິຕ຺ວາ ມູລທິວເສ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິຍາ ສໂມຘານປຣິວາສໍ ເທຕູຕິ ໂຍຊນາ. ອາວິກາຣາເປຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພຕິ ຕສ຺ສ ອເຕກິຈ຺ຉຠາວໍ ເຕເນວ ສງ຺ຆສ຺ສ ປາກຏໍ ກາເຣຕ຺ວາ ລຊ຺ຊິຄຓໂຕ ວິໂຍຊນວເສນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພ.

ສຕໍ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄາທິວເສນ ເອກທິວເສ ອາປນ຺ນາ ສຕໍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ. ທສສຕນ຺ຕິ ສຫສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ. ຣຕ຺ຕິສຕໍ ຉາທຍິຕ຺ວານາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ສພ຺ພປຣິວາສກມ຺ມວາຈາວສາເນຕິ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາສານໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ສໂມຘານປຣິວາສານຎ຺ຈາຕິ ອິເມສໍ ສພ຺ເພສໍ ປຣິວາສານໍ ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສາເນ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາເສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ວິຫາຣູປຈາຣໂຕປີຕິ ພຫິຄາເມ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິຫາຣູປຈາຣໂຕປິ. ‘‘ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາຕາ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສວນູປຈາຣາຕິກ຺ກມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາມສ຺ສາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຄາມູປຈາເຣ ຐິຕາປິ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສນສວນູປຈາເຣ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕາ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ.

ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕຠິກ຺ຂູນໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອຸປຈາຣສີມາຍ ປວິຏ຺ຐານໍ ວເສນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ຄາເມຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ນິວາສນຄາເມ. ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ອາໂຣເຈຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕຖາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ‘‘ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ມຕາຍ ສຫວາເສປິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ມູລາຍປຏິກສ຺ສິຕສ຺ສາຕິ ມູລາຍປຏິກສ຺ສິຕສ຺ສ ປຸນ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາສສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິສ຺ສນ຺ນນ຺ຕິ ມູລາປຕ຺ຕິຍາ ສຫ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີນຎ຺ຈ.

໑໐໘. ສເຈ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຕິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕນາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ປຎ຺ຈາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນວາເຣ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິກຖາຍໍ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາກມ຺ມວາຈານນ຺ຕຣເມວ ທາຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ. ມູລາຍປຏິກສ຺ສິຕສ຺ສ ປນ ປຎ຺ຈທິວສານິ ປຣິວສິຕ຺ວາ ຍາຈິຕສ຺ສ ມານຕ຺ຕຈຣຓກາເລ ອາປນ຺ນາຍ ຕຕິຍາຍ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ມານຕ຺ຕທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ທິນ຺ນມານຕ຺ຕສ຺ສ ເອເກນ ຉາຣຕ຺ເຕນ ປຸພ຺ເພ ທິນ຺ນມານຕ຺ຕາຫິ ຕີຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ສຫ ຈຕສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕີນໍ ມານຕ຺ຕໍ ຈິຓ຺ຓເມວ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ປນ ນເຍນ ອພ຺ຠານາຣຫກາເລ ອາປນ຺ນາຍ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິຍາ, ປກ຺ຂປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນວາເຣ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີສຸ ຈ ປຏິປຊ຺ຊນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາທິວເສນ ປຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ເຈກປຣິວາສທານມານຕ຺ຕທານອພ຺ຠານານິ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິວເສນ ຈຕສ຺ໂສ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ມານຕ຺ຕທານອພ຺ຠານານິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ມູລາຍປຏິກສ຺ສເນ ເອກຕ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສໂມຘານປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໕. ‘‘ຍສ຺ມາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສໂມຘານປຣິວາສທານສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ, ນ ປນ ຈິຓ຺ຓປຣິວຸຕ຺ຖທິວສານໍ ມກ຺ຂິຕຠາວສ຺ສ, ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິຍາ ມູລາຍປຏິກສ຺ສເນ ກເຕປິ ເຕສໍ ມກ຺ຂິຕຠາວສມ຺ຠວໂຕ. ຕສ຺ມາ ‘‘ມານຕ຺ຕຈິຓ຺ຓທິວສາປິ ປຣິວຸຕ຺ຖທິວສາປິ ສພ຺ເພ ມກ຺ຂິຕາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ‘‘ສໂມຘານປຣິວາໂສ ຈສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕເນວາ’’ຕິອາທິ.

ສໂມຘານປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຄ຺ຆສໂມຘານປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໔. ‘‘ເອກາປຕ຺ຕິມູລກຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ເອກາ ອາປຕ຺ຕິ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ເອກາ ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວີຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ’’ຕິອາທິນຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອຊານນາທິນາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ມານຕ຺ຕາຣຫຕາວຈເນນ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ. ‘‘ເອກສ຺ສ, ອາວຸໂສ, ມາສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໑໕໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ເອກສ຺ສ ອຊານນປຏິຈ຺ຉນ຺ນມາສສ຺ສ ປຣິວາສາຣໂຫ ນ ໂຫຕິ, ເກວລໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປາຬິຍໍ ມກ຺ຂຘມ຺ໂມຕິ ມທ຺ທິຕຸກາມຕາ. ສງ຺ຆາທິເສສານໍ ປຣິວາສທານາທິສພ຺ພວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ປເນສ ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘໂກຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຄ຺ຆສໂມຘານປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໔. ສມຖກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ສຕິວິນຍກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໑໙໕. ສມຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ຂີຓາສວສ຺ສ ວິປຸລສຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ທາຕພ຺ໂພ ວິນໂຍ ໂຈທນາທິອສາຣຸປ຺ປານໍ ວິນຍນຸປາໂຍ ສຕິວິນໂຍ.

໑໙໖. ຈິຕ຺ຕວິປຣິຍາສກໂຕຕິ ກຕຈິຕ຺ຕວິປຣິຍາໂສ. ຄຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂຸໍ…ເປ… ໂຈເທນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ອິທໍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກໍ, ອຊ຺ຌາຈິຓ຺ຓໍ. ຕເທວ ຈິຕ຺ຕວິປຣິຍາເສນ ກຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕວິປຣິຍາສກຕໍ. ເຕນ ອຸມ຺ມຕ຺ຕເກນ ຈິຕ຺ຕວິປຣິຍາສກເຕນ ອຊ຺ຌາຈິຓ຺ເຓນ ອນາຈາເຣນ ອາປນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຄຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຈເທນ຺ຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຐມໍ ມູຬ຺ໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອມູຬ຺ຫຠາວໍ ອຸປຄຕສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ ວິນໂຍ ອມູຬ຺ຫວິນໂຍ.

໒໐໒. ຘມ຺ມວາທີນໍ ເຍຠຸຍ຺ຍຠາວສມ຺ປາທິກາ ກິຣິຍາ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສ-ກາຣາຄມສຫິໂຕ ອິກ-ປຈ຺ຈຍນ຺ໂຕຍໍ ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ ກິຣິຍາຍາຕິ ຄູຬ຺ຫກວິວຏ຺ຏກາທິນາ ສລາກຄ຺ຄາຫາປກກິຣິຍາຍ. ເຍຠຸຍ຺ຍຠາວໍ ນິສ຺ສິຕສມຖກິຣິຍາ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາຕິ ເອວໍ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ອຍໍ ອຘິກຣຓສມໂຖ ນາມ ໂຫຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສລາກຄ຺ຄາເຫນ ຫິ ຘມ຺ມວາທີນໍ ເຍຠຸຍ຺ຍຠາເວ ສິທ຺ເຘ ປຈ຺ຉາ ຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍຠາວໍ ນິສ຺ສາເຍວ ອຘິກຣຓວູປສໂມ ໂຫຕິ, ນ ຘມ຺ມວາທີນໍ ພຫຸຕຣຠາວສາຘກກິຣິຍາມຕ຺ເຕນ.

໒໐໗. ‘‘ເສສເມຕ຺ຖ ຕຊ຺ຊນີຍາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ ເອເຕນ ຕຊ຺ຊນີຍາທິສຕ຺ຕກມ຺ມານິ ວິຍ ອິທມ຺ປິ ຕສ຺ສປາປິຍສິກາກມ຺ມໍ ອສຸຈິຠາວາທິໂທສຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ວິນິຈ຺ຉເຍ ອຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິສຸໍ ເອກໍ ນິຄ຺ຄຫກມ຺ມນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ນິຄ຺ຄຫກມ຺ເມ ກເຕ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອຫໍ ສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຸທ຺ຘິຍາ ສາຘນຕ຺ຖໍ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ໂອຕຣິຕຸໍ, ສງ຺ໂຆ ຈສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທາຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ຕໍ ກມ຺ມກຣຓມຕ຺ເຕເນວ ຈ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສນ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ກຖໍ ປເນຕໍ ກມ຺ມໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ? ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ໂສ ຕຖາ ນິຄ຺ຄຫິໂຕ ນິຄ຺ຄຫິໂຕວ ໂຫຕິ, ໂອສາຣຓໍ ນ ລຠຕິ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ໂອສາຣຓາ ນ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ປາຬິຍໍ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິນາ ສມ຺ມາວຕ຺ຕນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ໂອກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ໂອສາຣຓາ ອວຸຕ຺ຕາປິ ຕຊ຺ຊນີຍາທີສຸ ວິຍ ນຍໂຕ ກມ຺ມວາຈໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ໂອສາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ ເອວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອິທໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສເຈ ສີລວາ ຠວິສ຺ສຕິ, ວຕ຺ຕໍ ປຣິປູເຣຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ລຠິສ຺ສຕິ. ໂນ ເຈ, ຕຖານາສິຕໂກວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘). ຕສ຺ສປາປິຍສິກາກມ຺ມນ຺ຕິ ຈ ອລຸຕ຺ຕສມາໂສເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ຫີ’’ຕິ ອາທິ.

ສຕິວິນຍກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຘິກຣຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໕. ວິຣູປໂຕ ວິປຣິຓາມຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິປຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂຕ຺ຖໍ ໂວຫາໂຣ’’ຕິອາທິ. ອຸປວທນາຕິ ໂຈທນາ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ອນຸວທເນ.

ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄຕກມ຺ມວຄ຺ຄສ຺ສ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຓ຺ຓນາມຸເຂນ ວິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໒໑໖. ປາຬິຍໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາຕິ ອຕ຺ຕນິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ວາ. ພຫິທ຺ຘາ ວາຕິ ປຣສ຺ມິໍ ວາ ປຣສ຺ສ ປຣິສາຍ ວາ. ອນວສ຺ສວາຍາຕິ ອນຸປ຺ປາທາຍ.

໒໒໐. ‘‘ວິວາທາຘິກຣຓໍ ກຸສລໍ ອກຸສລໍ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ວິວາທາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ກຸສລນ຺ຕິອາທິ ວິສຊ຺ຊນໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

໒໒໒. ສມ຺ມຸຕິສຠາວາຍປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓູປຈາເຣນ ອກຸສລາພ຺ຍາກຕຠາເວນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ກຸສລສ຺ສາປິ ອາປຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ຕທຸປຈາເຣນ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕຖາ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍວຈນສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທິ ຫິ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມສຠາວາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕທາ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາທີສຸ ທສ຺ສິຕໂທສປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ປຣມຕ຺ຖສຠອາວຕາ ນ ຍຸຕ຺ຕາ, ເອກນ຺ຕສມ຺ມຸຕິສຠາວາ ເອວ ສາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິປິ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຍທິ ປນ ອກຸສລອພ຺ຍາກຕຘມ຺ມສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕເມວ ອຸປາທາຍ ປຣິຍາຍໂຕ ‘‘ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທາ ກຸສລຘມ຺ມສມອຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸປາທາຍ ປຣິຍາຍໂຕ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ກຸສລ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຍໂຕ ເຈຕໍ ວຈນໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອກຸສລາພ຺ຍາກຕູປຈາຣາຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ກຸສລູປຈາຣານາຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ກາຣຓສພ຺ຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ຕໍ ກາຣຓວິເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ຠາສິຕໍ, ຕສ຺ສ ວເສເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິທານິ ປນ ໂຍ ອງ຺ຄປ຺ປໂຫນກຈິຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອກຸສລາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນາຎ຺ຎໍ ວິເສສກາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຄາເຫ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຖວີຂຓນາທິເກຕິ ປຖວີຂຓນາທິນິມິຕ຺ເຕ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊ. ອາປຕ຺ຕາຘິກຣເຓ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານິຕ຺ວາ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ເຈຕິຍງ຺ຄຓາທີສຸ ຠູມິໂສຘນາທິວເສນ ປຖວີຠູຕຄາມວິໂກປນາທິກາເລ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣເຓ ວິຊ຺ຊມາເນ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ເຕນ ກຸສລໂວຫາຣາຣຫາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວິຊ຺ຊມານາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໒໒໒) ປນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕ ອາປຕ຺ຕິຠາເວນ ຄຫິເຕ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ‘‘ຍສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ຍ-ສທ຺ເທນ ປຣາມຏ຺ຐສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ‘‘ຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ປຣາມສິຕພ຺ພໂຕ.

ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ຍທິ ສມ຺ມຸຕິສຠາວາຍປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອກຸສລາທິສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ເຕນ ອກຸສລາທິໂວຫາໂຣ ກຣີຍຕິ, ຕທາ ກຸສລໂວຫາໂຣປິ ກຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອກຸສລາທິຠາໂວປິສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ກຸສລາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມາເນປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄປ຺ປໂຫນກຕ຺ເຕ ກຸສລໂວຫາໂຣວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ນ ອກຸສລາທິໂວຫາໂຣ, ຕສ຺ມາ ນຍິທໍ ອງ຺ຄປ຺ປໂຫນກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄປ຺ປໂຫນກໍ ກາຣຓຠູຕໍ ຈິຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ກຸສລ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອກຸສລາທິຠາໂວປິ ເກນຈິ ນິມິຕ຺ເຕນ ປຣິຍາຍໂຕວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ກຸສລໍ, ອິຕເຣຫິ ອິຕຣ’’ນ຺ຕິ.

ອິທໍ ປນາຕິອາທີສຸ ອຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຫິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກທາຈິ ກຕ຺ຖຈິ ກາຣຓໍ ຠວນ຺ຕໍ ອນິຍຕກາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ຠວິຕຸມຣຫຕິ, ອິທເມວ ກາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກຸສລຎ຺ຫິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພາປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ໂລກວຊ຺ຊາປຕ຺ຕິຍາ ປນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສປິ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ. ເກວລໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊາປຕ຺ຕີສຸ ກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ຕປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອວ ອກຸສລໍ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ຕທຎ຺ຎຕ຺ຖ ສຍເມວ ປວຕ຺ຕຕິ. ອພ຺ຍາກຕໍ ປນ ກາຍວຈີຠູຕໍ ກຸສລາກຸສລາທີນໍ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສພ຺ພາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄເມວ ໂຫຕິ ຉນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານານໍ ກາຍວາຈງ຺ຄວິຣຫິຕຕ຺ຕາຠາວາ. ຕສ຺ມາ ອິເມສໍ ອກຸສລາພ຺ຍາກຕານໍ ສພ຺ພາປຕ຺ຕິມູລກຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອກຸສລຕ຺ຕໍ, ອພ຺ຍາກຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ປຖວີຂຓນາທີສຸ ກຸສລມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຕທຸປຈາເຣນ ກຸສລຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ອຍຸຕ຺ໂຕ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊານໍ ເອກຕ຺ຕໂວຫາຣສ຺ສ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຍທຄ຺ເຄນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຣຸທ຺ຘາ, ຕທຄ຺ເຄນ ກາຣຓກາຣິຍໂວຫາໂຣປິ ເນສໍ ອຍຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກຸສລໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ, ກາຍວຈີທ຺ວາຣເມວ ອາເວຓິກໍ ກາຣຓນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກນ຺ຕໂຕ ອກຸສລເມວາຕິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ສມຸຏ຺ຐຫນໂຕ ກາຣຓູປຈາຣໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ໂລກວຊ຺ເຊ. ວິກປ຺ໂປ ນຕ຺ຖີຕິ ສິຍາ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິກປ຺ປນຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອກຸສລໍ ໂຫຕີຕິ ອກຸສລສມຸຏ຺ຐິຕາຍ ກາຣຓູປຈາເຣນ ອກຸສລໍ ໂຫຕິ. ສຫເສຍ຺ຍາທິວເສນ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ອພ຺ຍາກຕໍ ໂຫຕີຕິ ອິຕ຺ຖິຍາທີຫິ ສຫ ປິຏ຺ຐິປສາຣຓວສປ຺ປວຕ຺ຕກາຍທ຺ວາຣສງ຺ຂາຕຣູປາພ຺ຍາກຕວເສເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ກາຣຓູປຈາເຣເນວ ອາປຕ຺ຕິ ອພ຺ຍາກຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊາປຕ຺ຕາຘິກຣເຓ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາສຎ຺ຈິຈ຺ຈວເສນາຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ, ອຎ຺ຎຕ຺ວາ ຈ ອາປຊ຺ຊນວເສນ ອິມໍ ວິກປ຺ປຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ອກຸສລຕ຺ຕອພ຺ຍາກຕຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອິມໍ ວິກປ຺ປສຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍທິ ເອວໍ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາປຊ຺ຊນປກ຺ເຂ ກຸສເລນາປິ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ຕມ຺ປິ ວິກປ຺ປໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ກຸສລ’’ນ຺ຕິປິ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຈິຕ຺ຕການ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຸຏ຺ຐານວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເອຬກໂລມປທໂສຘມ຺ມາທິສມຸຏ຺ຐານານມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐານານໍ ‘‘ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ສາວຊ຺ຊຠູຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓູປຈາເຣນາປິ ອນວຊ຺ຊຠູຕກຸສລໂວຫາໂຣ ອຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ນ ຈ ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ກຸສລສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຕ຺ຕໍ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຕຖາ ໂວຫຣິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກາຍວາຈາສງ຺ຂາຕໍ ອພ຺ຍາກຕສ຺ເສວ ກາຣຓຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈລິຕປ຺ປວຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຈລິຕານໍ, ປວຕ຺ຕານຎ຺ຈ. ຈລິໂຕ ຫິ ກາໂຍ, ປວຕ຺ຕາ ວາຈາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຍວາຈານມຎ຺ຎຕຣເມວ ອງ຺ຄໍ. ຕຎ຺ຈ…ເປ… ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິກາຣຓຠາເວເນວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ກາຣຓູປຈາເຣນ ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕຕິ ສິຊ຺ຌຕິ.

ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວ. ໓.໒໒໒) ອາປຕ຺ຕິຍາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕວ ອກຸສລາທິສຠາວຕໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ພຫຸໍ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ຕໍ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍເມວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນເວຕ຺ຖາປິ ‘‘ຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ຠິນ຺ນຕາວ ທສ຺ສິຕາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕເມວາຕິ ອິຘ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ. ເອວໍ ວີຕິກ຺ກມໂຕ ໂຍ ວີຕິກ຺ກໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຎຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ກາຍວຈີວີຕິກ຺ກມສມຸຏ຺ຐິຕາ ອາປຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກໂມຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອສ ນໂຍ ອພ຺ຍາກຕວາເຣປິ.

ອຘິກຣຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຘິກຣຓວູປສມນສມຖກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໒໒໘. ປາຬິຍໍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ເອກໍ ສມຖໍ ອນາຄມ຺ມາຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາ. ສິຍາຕິອາທິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ສິຍາຕິສ຺ສ ວຈນີຍນ຺ຕິ ເອເຕເນວ ວູປສມໍ ສິຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມຸຂາວິນຍສ຺ມິນ຺ຕິ ສມ຺ມຸຂາວິນຍຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຠາວປ຺ປຘາໂນ ນິທ຺ເທໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ສພ຺ພວາເຣສຸ. ‘‘ກາຣໂກ ອຸກ຺ໂກເຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຸກ຺ໂກເຏນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ຂີຍນເກ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທທານສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ.

໒໓໕. ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓາໂຍ ກຕ຺ວາຕິ ຂຸທ຺ທກມຫນ຺ເຕຫິ ສຎ຺ຎາເຓຫິ ຍຸຕ຺ຕາໂຍ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ’’ຕິ.

໒໔໒. ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ …ເປ… ສມ຺ມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ອປໂລກນາທິກມ຺ມໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຘິກຣຓວູປສມນສມຖກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຖກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໕. ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໓. ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸກ຺ຂນ຺ຘເກ ອຏ຺ຐປທາກາເຣນາຕິ ຊູຕຜລເກ ອຏ຺ຐຄພ຺ຠຣາຊິອາກາເຣນ. ມລ຺ລກມູລສຓ຺ຐາເນນາຕິ ເຂຬມລ຺ລກມູລສຓ຺ຐາເນນ. ອິທຎ຺ຈ ວຏ຺ຏາຘາຣກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຓ຺ຏເກ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຕວຏ຺ຏກປາລສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

໒໔໔. ປຸຖຸປາຓິກນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐິໍ ອກຕ຺ວາ ວິກສິຕຫຕ຺ຖຕເລຫິ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຫຕ຺ຖປຣິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໔໕. ມຸຕ຺ໂຕລມ຺ພກາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກຸຓ຺ຑລາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປລມ຺ພກສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຍຎ຺ໂຎປຈິຕສຸຕ຺ຕາທິອາກາຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວລຍນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປາທວລຍໍ.

໒໔໖. ທ຺ວງ຺ຄຸເລຕິ ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນໍ, ທ຺ວງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກາເມຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທຸມາສສ຺ສ ວາ ທ຺ວງ຺ຄຸລສ຺ສ ວາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຠາວໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ເກສມສ຺ສຸຄຓນາຍ ອຈິຕ຺ຕກາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ໂກຈ຺ເຉນາຕິ ອຸສີຣຕິຓາທີນິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫິຕໂກຈ຺ເຉນ. ຈິກ຺ກເລນາຕິ ສິເລສຍຸຕ຺ຕເຕເລນ. ອຸຓ຺ຫາຠິຕຕ຺ຕຣຊສິຣານມ຺ປີຕິ ອຸຓ຺ຫາຠິຕຕ຺ຕານໍ ຣໂຊກິຓ຺ຓສິຣານໍ. ອທ຺ທຫຕ຺ເຖນາຕິ ອລ຺ລຫຕ຺ເຖນ.

໒໔໘-໙. ສາຘຸຄີຕນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕໍ ຄີຕໍ. ຈຕຸຣສ຺ເສນ ວຕ຺ເຕນາຕິ ປຣິປຸຓ຺ເຓນ ອຸຈ຺ຈາຣຓວຕ຺ເຕນ. ຕຣງ຺ຄວຕ຺ຕາທີນໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ເພສໍ…ເປ… ລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຕກາຫິ ມຕ຺ຕາຫິ ອກ຺ຂຣໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕປິ ອຘິກມຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກຖນໍ ວິກາຣກຖນໍ ນາມ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ກຖນເມວ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພາຫິຣໂລມິນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ຍຖາ ພຫິທ຺ຘາ ໂລມານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໕໐. ປາຬິຍໍ ຕຣຸຓຎ຺ເຎວ ອມ຺ພນ຺ຕິ ຕຣຸຓໍ ອສຎ຺ຊາຕພີຊໍ ເອວ ອມ຺ພຜລໍ. ປາຕາເປຕ຺ວາຕິ ຉິນ຺ທາເປຕ຺ວາວ. ‘‘ມຕ຺ຕາວຓ຺ຓິຕາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ປເຣ ນິນ຺ທນ຺ຕີ’’ຕິ ສາສນຫິເຕສິຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປຣິຍາປຸຓິໍສູຕິ ນາສິກ຺ຂິໍສຸ.

໒໕໑. ຈຕ຺ຕາຣິ ອຫິຣາຊກຸລານີຕິ ສພ຺ເພສໍ ອຫິເຠທານໍ ຈຕູສຸ ເອວ ສງ຺ຄຫໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕປຣິຕ຺ຕໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຕ຺ຕາຓໍ ກາຕຸໍ.

ວິຣູປກ຺ເຂຫິ ເມ ເມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຣູປກ຺ຂຊາຕິເກຫິ ນາເຄຫິ ສຫ ມຍ຺ຫໍ ມິຕ຺ຕຠາໂວ ໂຫຕຸ, ເມຕ຺ຕາ ໂຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕ ສຸຂິຕາ ນິທ຺ທຸກ຺ຂາ ອເວຣາ ໂຫນ຺ຕູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວຎ຺ຫິ ເມຕ຺ຕາຜຣຓໍ ໂຫຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອປາທເກຫີຕິ ອຫິກຸເລຫິ ສຫ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ໂອຘິໂສ ເມຕ຺ຕາຜຣຓທສ຺ສນໍ. ມາ ມໍ ອປາທໂກ ຫິໍສີຕິ ຕາຍ ເມຕ຺ຕາຍ ອຕ຺ຕຣກ຺ຂາວິຘານທສ຺ສນໍ.

ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິອາທິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸປມໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ອໂນຘິໂສ ເມຕ຺ຕາຜຣຓທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ມາ ກຎ຺ຈິ ປາປມາຄມາຕິ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ລາມກໍ ທຸກ຺ຂເຫຕຸ, ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ມາ ອາຄຈ຺ຉຕຸ.

ເອວໍ ເມຕ຺ຕາຍ ອຕ຺ຕຄຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຣຕນຕ຺ຕຍານຸສ຺ສຣເຓນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປມາໂຓ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປມາຓກຣຘມ຺ມາ ອກຸສລາ, ຕພ຺ພິປາກາ ຈ ປມາຓາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂາ ສີລາທໂຍ ຄຸຓາ, ຕພ຺ພິປາກາ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຜລານິ ອປ຺ປມາຓາ, ເຕ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອປ຺ປມາໂຓ, ອປ຺ປມາຓາ ວາ ອປຣິເມຍ຺ຍຄຸຓາ ອສ຺ສາຕິປິ ອປ຺ປມາໂຓ. ປມາຓວນ຺ຕານີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປມາຓກຣຘມ຺ມຍຸຕ຺ຕານິ. ອຫິວິຈ຺ຉິກາຕິ ສຣີສປານຎ຺ເຎວ ປເຠທທສ຺ສນໍ. ອຸຓ຺ຓນາຠີຕິ ໂລມສນາຠິໂກ ມກ຺ກໂຏ. ສຣພູຕິ ຆຣໂຄຬິກາ.

ປຏິກ຺ກມນ຺ຕູຕິ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ມາ ມໍ ວິເຫສຍິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຫໍ ນໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກໂຣມີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ຍສ຺ມາ ມຍາ ເມຕ຺ຕາທີຫິ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ຣກ຺ຂາ ກຕາ, ຍສ຺ມາ ຈ ໂສຫໍ ຠຄວໂຕ ນໂມ ກໂຣມິ, ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນມ຺ປິ ນໂມ ກໂຣມິ, ຕສ຺ມາ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕຸ ຠູຕານີຕິ ໂຍຊນາ.

ອຎ຺ຎມ຺ຫີຕິ ກາມຣາເຄ ອສຸຠມນສິກາຣາທິນາ ເຉຕພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອງ຺ຄຊາຕນ຺ຕິ ພີຊວິຣຫິຕໍ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ. ພີເຊ ຫິ ຉິນ຺ເນ ໂອປກ຺ກມິກປຓ຺ຑໂກ ນາມ ອຠພ຺ໂພ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອເກ ປນ ‘‘ພີຊສ຺ສາປິ ເຉທນກ຺ຂເຓ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ເອວ ກເມນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍາທິເກ ອນ຺ຕຣຫິເຕ ປຓ຺ຑໂກ ນາມ ອຠພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕທາ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕາທິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ມຸຏ຺ຐິປ຺ປຫາຣາທີຫິ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ.

໒໕໒. ປາຬິຍໍ ຕຸຍ຺ເຫໂສ ປຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ໂຍ ຈ ອຣຫາ ເຈວ ອິທ຺ຘິມາ ຈ, ຕສ຺ສ ທິນ຺ນເມວາ’’ຕິ ເສຏ຺ຐິນາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຣາຊຄຫໍ ອນຸປຣິຍາຍີຕິ ເອຕ຺ຖ ເວຬຸປຣມ຺ປຣາຍ ພທ຺ຘປຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ ອາກາເສ ນຄຣໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອນຸປຣິຍາຍິຕ຺ວາ ຐິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເຖໂຣ ຫຕ຺ເຖນ ປຕ຺ຕໍ ສຍເມວ ອຄ຺ຄເຫສິ. ເກຈິ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອິທ຺ຘິພເລນ ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ເວຬຸປຣມ຺ປຣໂຕ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອນຸພນ຺ຘມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ, ໂສ ຈ ອເນນ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫິໂຕ ວິຍ ອໂຫສີ’’ຕິ. ຕຖາ ຐິຕເມວ ປນ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ຈ ມນຸສ຺ສາ…ເປ… ອນຸພນ຺ຘິໍສູຕິ ເຍ ຈ ມນຸສ຺ສາ ປຐມໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ນາທ຺ທສໍສຸ, ເຕ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຫີຕິ ເຖຣມນຸພນ຺ຘິໍສຸ. ເຖໂຣ ຈ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິຣູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕ ຈ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຊາຕາ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທາ ມຫາສທ຺ທາ ອເຫສຸໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂສ, ອານນ຺ທ, ອຸຈ຺ຈາສທ຺ໂທ ມຫາສທ຺ໂທ’’ຕິ. ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ນ ທສ຺ເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ກຸມາຣວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ, ນາຄວຓ຺ຓໍ ວາ…ເປ… ວິວິຘມ຺ປິ ເສນາພ຺ຍູຫໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໓) ເອວມາຄຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣສ຺ສ ວິກາຣາປາທນວສປ຺ປວຕ຺ຕາ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິ ປນ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ’’ຕິ. ປກຕິຍາ ເອໂກ ພຫຸກໍ ອາວຊ຺ຊຕິ, ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ສຕສຫສ຺ສໍ ວາ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕິ ‘‘ພຫຸໂກ ໂຫມີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໐) ເອວໍ ທສ຺ສິຕາ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ນິປ຺ຜນ຺ນາ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິ ນາມ. ຄິຫິວິກຏານີຕິ ຄິຫິສນ຺ຕການິ.

໒໕໓. ປາຬິຍໍ ນ ອຈ຺ຉຸປິຍນ຺ຕີຕິ ນ ຜຸສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຣູປກາກິຓ຺ຓານີຕິ ອິຕ຺ຖິຣູປາທີຫິ ອາກິຓ຺ຓານິ.

໒໕໔. ຠູມິອາຘາຣເກຕິ ທນ຺ຕາທີຫິ ກເຕ ວລຍາຘາຣເກ. ເອຕສ຺ສ ວລຍາຘາຣກສ຺ສ ອນຸຈ຺ຈຕາຍ ຐປິຕາ ປຕ຺ຕາ ນ ປຣິປຕນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕໂຍ ປຕ຺ເຕ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຈ຺ຈຕຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອຍໍ ‘‘ຠູມິອາຘາຣໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ທາຣຸອາຘາຣກທຓ຺ຑາຘາຣເກສູຕິ ເອກທາຣຸນາ ກຕອາຘາຣເກ, ພຫູຫິ ທຓ຺ເຑຫິ ກຕອາຘາຣເກ ຈ. ເອເຕ ຈ ອຸຈ຺ຈຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ ປຕ຺ເຕຫິ ສຫ ປຕນສຠາວາ. ເຕນ ‘‘ສຸສຊ຺ຊິເຕສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠມໂກຏິສທິໂສຕິ ຍຕ຺ຖ ຘມກຣຓາທິໍ ປເວເສຕ຺ວາ ລິຂນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຠມກສ຺ສ ໂກຏິຍາ ສທິໂສ. ຕາທິສສ຺ສ ທາຣຸອາຘາຣກສ຺ສ ອວິຕ຺ຖິຓ຺ຓຕາຍ ຐປິໂຕປິ ປຕ຺ໂຕ ປຕຕີຕິ ‘‘ອໂນກາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອາລິນ຺ທກມິຑ຺ຒິກາທີນນ຺ຕິ ປມຸຂມິຑ຺ຒິກາທີນໍ, ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸການນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພາຫິຣປສ຺ເສຕິ ປາສາທາທີນໍ ພຫິກຸຏ຺ເຏ. ຕນຸກມິຑ຺ຒິກາຍາຕິ ເວທິກາຍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ປນ ຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອາຘາເຣ ປນ ຕໂຕ ພຫິປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ປາຬິຍໍ ໂອຏ຺ໂຐຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິ. ປຕ຺ຕມາຬກນ຺ຕິ ອຸປຈິການໍ ອນຸຏ຺ຐຫນຕ຺ຖາຍ ຠູມິໂຕ ອຸຈ຺ຈຕຣໍ ກຕໍ ເວທິກາກາຣມາຬກໍ. ມຫາມຸຂກຸຓ຺ຑສຓ຺ຐານາຕິ ມຫາມຸຂຈາຏິສຓ຺ຐານາ. ລຄ຺ເຄນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເກວລໍ ປຕ຺ຕໍ ລຄ຺ເຄນ຺ຕສ຺ສ, ນ ຖວິກາຍ ລຄ຺ເຄນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວທນ຺ຕິ. ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ເຎນ ປນ ຠຓ຺ຑເກນາຕິ ອຎ຺ເຎນ ຠາຣພນ຺ຘເນນ ຠຓ຺ຑເກນ. ‘‘ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂອລມ຺ເພຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາຍ ອໍສພທ຺ຘໂກ ຍຖາ ລຄ຺ຄິຕຏ຺ຐານໂຕ ນ ປຣິຄຬຕິ, ຕຖາ ສພ຺ພຖາປິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ພນ຺ຘິຕ຺ວາປິ ອຸປຣິ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຸປຣິ ນິສີທນ຺ຕາ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຠິນ຺ທນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນິສີທນສງ຺ກາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາຕິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕຉຕ຺ເຕ ວາ. ໂຍ ໂກຈີຕິ ຠຕ຺ຕປູໂຣປິ ຕຸຈ຺ຉປຕ຺ໂຕປິ.

໒໕໕. ປຣິຫຣິຕຸນ຺ຕິ ທິວເສ ທິວເສ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓຕ຺ຖາຍ ຐເປຕຸໍ. ປຕ຺ຕໍ ອລຠນ຺ເຕນ ປນ ເອກທິວສໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕາວກາລິກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ປຓ຺ຓປຸຏາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຠຸໍ ເມຕິ ອຠູຕິ ມຍ຺ຫໍ, ວິນາໂສ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ປິສາໂຈ ວຕມນ຺ຕິ ປິສາໂຈ ວຕາຍໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ປິສາຈິລ຺ລິກາຕິ ປິສາຈທາຣກາ. ຉວສີສສ຺ສ ປຕ຺ໂຕຕິ ຉວສີສມໂຍ ປຕ຺ໂຕ. ປກຕິວິກາຣສມ຺ພນ຺ເຘ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ.

ຈພ຺ເພຕ຺ວາຕິ ນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຫຕ຺ເຖນ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ປຣິປ຺ໂຜສິຕ຺ວາ ໂຘວນຆໍສນວເສນ ຫຕ຺ຖໍ ໂຘວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອຕ຺ຕເກນ ປຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ໂຖ ໂຘວິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ເອກໍ ອຸທກຄຓ຺ຑຸສໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຕ຺ຕໍ ອຜຸສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸທກເມວ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຫຕ຺ເຖນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຑຸສໍ ກຕ຺ວາ, ວາມຫຕ຺ເຖເນວ ວາ ປຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຑຸສໍ ຄເຫຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ພຫິ ອຸທເກນ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາຕິ ທ຺ວີສຸ ອງ຺ຄຸລີສຸ ອາມິສມຕ຺ຕໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ພຫິ ຄເຫຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏິຂາທິຕຸກາໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ສຍໍ ຂາທິຕຸກາໂມປິ ອຎ຺ເຎສໍ ຂາທນາຣຫໍ ຐເປຕຸໍ ລຠຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ກຕ຺ວາຕິ ປຕ຺ເຕເຍວ ຍຖາຐປິຕຏ຺ຐານໂຕ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ຕໂຕ ມໍສເມວ ນິຣວເສສໍ ອຸປ຺ປຏ຺ເຏຕ຺ວາ.

໒໕໖. ກິຓ຺ຓຈຸຓ຺ເຓນາຕິ ສຸຣາກິຓ຺ຓຈຸຓ຺ເຓນ. ມກ຺ເຂຕຸນ຺ຕິ ສູຈິໍ ມກ຺ເຂຕຸໍ. ນິສ຺ເສຓິມ຺ປີຕິ ຈຕູຫິ ທຓ຺ເຑຫິ ຈີວຣປ຺ປມາເຓນ ອາຍຕຈຕຸຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘປຏລມ຺ປິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຈີວຣໂກຏິໂຍ ສມກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ຍຖາສຸຂໍ ສິພ຺ພນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ນິສ຺ເສຓິຍາ ອຸປຣິ ຈີວຣສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ. ກຖິນສງ຺ຂາຕາຍ ນິສ຺ເສຓິຍາ ຈີວຣສ຺ສ ພນ຺ຘນກຣຊ຺ຊຸ ກຖິນຣຊ຺ຊູຕິ ມຊ຺ຌິມປທໂລປີສມາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຍາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏລານໍ ເອກສ຺ມິໍ ອຘິເກ ຊາເຕ ຕຕ຺ຖ ວລິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸປຏ຺ຏຈີວຣສ຺ສ ປຏລທ຺ວຍມ຺ປິ ສມກໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘນກຣຊ຺ຊຸ ກຖິນຣຊ຺ຊູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປາຬິຍໍ ກຖິນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຊີຣຕີຕິ ກຖິເນ ພທ຺ຘສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ປຣິຍນ຺ໂຕ ຊີຣຕິ. ກຖິນນິສ຺ສິຕຎ຺ຫິ ຈີວຣໍ ອິຘ ນິສ຺ສຍໂວຫາເຣນ ‘‘ກຖິນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຎ຺ຈາ ໂຆສນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອນຸວາຕໍ ປຣິຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ກຖິເນ ພນ຺ຘນຣຊ຺ຊູຫິ ຈີວຣສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ອຊີຣຓຕ຺ຖໍ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ໂຈຬເກຫິ ທີຆໂຕ ອນຸວາຕໍ, ຕິຣິຍໂຕ ປຣິຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ຍຕ຺ຖ ຣຊ຺ຊຸເກ ປເວເສຕ຺ວາ ທຓ຺ເຑສຸ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ຈີວຣສມກໍ ອາກຑ຺ຒິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕາທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກຖິນສງ຺ຂາເຕສຸ ກິລຎ຺ຊາທີສຸ ເອວ ອຊີຣຓຕ຺ຖາຍ ອນຸວາຕປຣິຠຓ຺ຑກຣຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌຕິ ປຸຣາຓກຖິນສ຺ເສວ ອນ຺ໂຕ. ຠິກ຺ຂຸໂນ ປມາເຓນາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈີວຣສ຺ສ ປມາເຓນ. ອຎ຺ຎໍ ນິສ຺ເສຓິນ຺ຕິ ທີຆໂຕ ຈ ຕິຣິຍໂຕ ຈ ອຎ຺ຎໍ ທຓ຺ຑໍ ຐເປຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ.

ພິທລກນ຺ຕິ ທິຄຸຓກຣຓສງ຺ຂາຕກິຣິຍາວິເສສສ຺ສ ອຘິວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸຄຸຓກຣຓ’’ນ຺ຕິ. ປເວສນສລາກນ຺ຕິ ວລີນໍ ອຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ປເວສນກເວຬຸສລາກາທິ. ປາຬິຍໍ ປຏິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸລິກຎ຺ຈຸກໍ.

໒໕໗. ປາຕິ ນາມ ຠຓ຺ຑຏ຺ຐປນໂກ ຠາຊນວິເສໂສ. ປາຬິຍໍ ປຏິຄ຺ຄຫຖວິກນ຺ຕິ ປາຕິອາທິຠາຊນຕ຺ຖວິກໍ. ຈິນິຕຸນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ອປຕນຕ຺ຖາຍ ອິຏ຺ຐກາທີຫິ ຈິນິຕຸໍ. ອາລມ຺ພນພາຫນ຺ຕິ ອາລມ຺ພນຣຊ຺ຊຸທຓ຺ຑາທິ. ປຣິຠິຊ຺ຊຕີຕິ ກຏສາຣາທິກໍ ກຖິນມຊ຺ເຌ ຠງ຺ຄໍ ໂຫຕິ. ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາຕິ ທຓ຺ຑກຖິນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໕໘-໙. ອຸທກໍ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ສປ຺ປາຓກໍ. ອຸປນນ຺ຘີຕິ ເວຣໍ ພນ຺ຘິ. ອທ຺ຘານມຄ຺ໂຄ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ອທ຺ຘໂຍຊນໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ໂຄ ນາມ, ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວິຫາຣູປຈາຣາຕິກ຺ກມເນ ອາປຕ຺ຕິ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຄຕສ຺ສ ປນ ຍຕ຺ຖ ສຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ຓາທິໍ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄມເນ ປທວາເຣນ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ສມ຺ມຕີຕິ ນ ປໂຫຕິ.

໒໖໐. ອຠິສນ຺ນກາຍາຕິ ເສມ຺ຫາທິໂທສສນ຺ນິຈິຕກາຍາ. ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ເຌຕິ ອຄ຺ຄຬປາສກສ຺ສ ມຊ຺ເຌ. ອຸປຣີຕິ ອຄ຺ຄຬປາສກສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ. ອຸທກຏ຺ຐປນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຸທກຏ຺ຐປນຕ຺ຖາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕຏ຺ຐານໍ.

໒໖໑. ປາຬິຍໍ ອຸທປານນ຺ຕິ ກູປໍ. ນີຈວຕ຺ຖຸໂກຕິ ກູປສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ກູລຏ຺ຐານໍ, ຠູມິສມໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທເກນ ໂອຕ຺ຖຣິຍ຺ຍຕີຕິ ສມນ຺ຕາ ວສ຺ໂສທກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກູເປ ປຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໖໒. ວາເຫນ຺ຕີຕິ ອຸສ຺ສິຎ຺ຈນ຺ຕິ. ອຣຫຏຆຏິຍນ຺ຕໍ ນາມ ຈກ຺ກສຓ຺ຐານໍ ອເນກາຣໍ ອເຣ ອເຣ ຆຏິການິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອເກນ, ທ຺ວີຫິ ວາ ປຣິພ຺ຠມິຍມານຍນ຺ຕໍ.

໒໖໓. ອາວິທ຺ຘປກ຺ຂປາສກນ຺ຕິ ກຓ຺ຓິກມຓ຺ຑລສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ຐປິຕປກ຺ຂປາສກໍ. ມຓ຺ຑເລຕິ ກຓ຺ຓິກມຓ຺ຑເລ. ປກ຺ຂປາສເກ ຐເປຕ຺ວາຕິ ສມນ຺ຕາ ຈຕຸຣສ຺ສາກາເຣນ ຜລກາທີນິ ຐເປຕ຺ວາ.

໒໖໔. ນມຕກໍ ນາມ ສນ຺ຖຕສທິສນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຣຸກ຺ຂຕຈມຍ’’ນ຺ຕິ. ຈມ຺ມຂຓ຺ຑປຣິຫາເຣນາຕິ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສຍນາສນວິຘິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເປຬາຍາຕິ ອຏ຺ຐໍສໂສຬສໍສາທິອາກາເຣນ ກຕາຍ ຠາຊນາກາຣາຍ ເປຬາຍ. ຍຕ຺ຖ ອຸຓ຺ຫປາຍາສາທິໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ໂຠຊນປາຕິໍ ຐເປນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຫຠາວາວິຄມນຕ຺ຖໍ, ຕາທິສສ຺ສ ຠາຊນາກາຣສ຺ສ ອາຘາຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ອາສິຕ຺ຕກູປຘານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຈ ປາຍາສາທີຫິ ອາສິຕ຺ຕກາຘາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ອາສິຕ຺ຕກູປຘານໍ ປຈ຺ຈນ຺ເຕສຸ ນ ຊານນ຺ຕິ ກາຕຸໍ, ມຊ຺ຌິມເທເສເຍວ ກໂຣນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຄິຫິປຣິໂຠໂຄ ອໂຍມຍາທິ ສພ຺ໂພປິ ອາຘາໂຣ ອາສິຕ຺ຕກູປຘານເມວ ອນຸໂລເມຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອເກ ປນ ‘‘ກປ຺ປິຍໂລຫມໂຍ ອາຘາໂຣ ມໂຬຣິກເມວ ອນຸໂລເມຕີ’’ຕິ. ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸພ຺ເພ ປຕ຺ຕຄຸຕ຺ຕິຍາ ອາຘາໂຣ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ. ອິທານິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ມໂຬຣິກາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ຉິທ຺ທນ຺ຕິ ຉິທ຺ທຍຸຕ຺ຕໍ. ວິທ຺ຘນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕວິນິວິທ຺ຘຉິທ຺ທໍ. ອາວິທ຺ຘນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຉິທ຺ທໍ.

໒໖໕. ປຕ຺ຕໍ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມວາຈາຍ ອສມ຺ໂຠຄກຣຓວເສເນວ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊນໍ, ນ ປຕ຺ຕານໍ ອໂຘມຸຂຏ຺ຐປເນນ. ເຕນາຫ ‘‘ອສມ຺ໂຠຄໍ ສງ຺ເຆນ ກໂຣຕູ’’ຕິອາທິ, ຕໍ ວຑ຺ຒໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ອສມ຺ໂຠຄໍ ສງ຺ໂຆ ກໂຣຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຕ຺ຕໍ ນິກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ວຑ຺ຒສ຺ສ ປຕ຺ຕນິກ຺ກຸຊ຺ຊນທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ. ອສມ຺ໂຠຄໍ ສງ຺ເຆນ ກຣຓນ຺ຕິ ສງ຺ເຆນ ວຑ຺ຒສ຺ສ ອສມ຺ໂຠຄກຣຓໍ. ຍຖາ ອສມ຺ໂຠໂຄ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິໂຕ…ເປ… ອສມ຺ໂຠຄໍ ສງ຺ເຆນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ເຆນ ອສມ຺ໂຠໂຄ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ຠຄວຕາ ອສມ຺ໂຠຄກຣຓສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ກມ຺ມວາຈາຍ ຈ ສາວິຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ໂກຈິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຕ຺ເຕ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິເຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຎຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອຈ຺ຈໂຍຕິ ຎາຍປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິ, ອປຣາໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມໍ ອຈ຺ຈຄມາຕິ ມໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປວຕ຺ໂຕ. ຕໍ ເຕ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາຕິ ຕໍ ເຕ ອປຣາຘໍ ມຍໍ ຂມາມ. ຠິກ຺ຂູນໍ ອລາຠາຍ ປຣິສກ຺ກຕີຕິອາທີສຸ ອລາຠາຍ ປຣິສກ຺ກນາທິໂຕ ວິຣໂຕຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອສມ຺ໂຠຄໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກໂຕ’’ຕິ ປາຐເສໂສ.

໒໖໘. ຍາວ ປຈ຺ຉິມາ ໂສປານກເຬວຣາຕິ ປຐມໂສປານຜລກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຈ຺ຉາ ທຸສ຺ເສນ ສນ຺ຖຕຕ຺ຕາ ເອວ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຈ຺ຉິມໍ ຊນຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອນຸກມ຺ປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ເຖໂຣ ອນາຄເຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ເຈລປຏິກສ຺ສ ອກ຺ກມນປຈ຺ຈຍາ ອປວາທໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ນິວາຣເຓນ ຠຄວໂຕ ອນຸກມ຺ປໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອປຄຕຄພ຺ຠາຕິ ວິຊາຕປຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ມງ຺ຄລຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ.

໒໖໙-໒໗໐. ພີຊນິນ຺ຕິ ຈຕຸຣສ຺ສພີຊນິໍ. ເອກປຓ຺ຓຈ຺ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕາລປຓ຺ຓາທິນາ ເອເກນ ປຕ຺ເຕນ ກຕຉຕ຺ຕໍ.

໒໗໔-໕. ອນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂຄປນຕ຺ຖໍ. ທີຆໍ ກາເຣນ຺ຕີຕິ ເກເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐປາເປນ຺ຕິ. ຈຕຸໂກຓນ຺ຕິ ຍຖາ ອຸປຣິ ນລາຏນ຺ເຕສຸ ທ຺ເວ, ເຫຏ຺ຐາ ຫນຸກປສ຺ເສ ທ຺ເວຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກຓາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປາປນໍ. ປາຬິຍໍ ທາຐິກໍ ຐປາເປນ຺ຕີຕິ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ເຐ ມສ຺ສຸໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐປາເປນ຺ຕິ. ຣຸຘີຕິ ຂຸທ຺ທກວຓໍ.

໒໗໗. ປາຬິຍໍ ໂລຫຠຓ຺ຑກໍສຠຓ຺ຑສນ຺ນິຈໂຍຕິ ໂລຫຠຓ຺ຑສ຺ສ, ກໍສຠຓ຺ຑສ຺ສ ຈ ສນ຺ນິຈໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພນ຺ຘນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາສິທຓ຺ຑາທີນໍ ໂກຏີສຸ ອປາຕນຕ຺ຖໍ ໂລເຫຫິ ພນ຺ຘນໍ. ຕນ຺ຕກນ຺ຕິ ອາໂຍຄວາຍນຕ຺ຖໍ ຕທາກາເຣນ ປສາຣິຕຕນ຺ຕໍ.

໒໗໘. ‘‘ຍຕ຺ຖ ສຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ກາຍພນ຺ຘນໍ ອພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຸຣຊວຏ຺ຏິສຓ຺ຐານໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕນ຺ຕິ ເອວໍ ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ກຕນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ເອກວຓ຺ຓສຸຕ຺ເຕນາປິ ວລຍຆຏກາທິວິກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເວຐິຕມ຺ປິ ມຸຣຊເມວ. ວິກາຣໍ ປນ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ມຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວຐິຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ທຸຕິຍປາຣາຊິກສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ‘ພຫຸຣຊ຺ຊຸກ’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ມຸທ຺ທິກກາຍພນ຺ຘນໍ ນາມ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ອກຕ຺ວາ ສຊ຺ຊິຕໍ. ປາມງ຺ຄທສາ ຈຕຸຣສ຺ສາ. ມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐາເນນາຕິ ວຣກສີສາກາເຣນ. ປາສນ຺ໂຕຕິ ທສາປຣິໂຍສານໍ.

໒໗໙. ປາຬິຍໍ ຄຓ຺ຐິກຜລກໍ ປາສກຜລກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທາຣຸທນ຺ຕາທິມເຍສຸ ຜລເກສຸ ຄຓ຺ຐິກປາສການິ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ຈີວເຣ ຐເປຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ໂກຏ຺ໂຏ ວິວຣິຍຕີຕິ ອນຸວາໂຕ ວິວຣິຍຕິ.

໒໘໐-໑. ປາຬິກາຣໂກຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ປາຬິຍາ ປຕິຏ຺ຐາປໂກ. ຕສ຺ສາປິ ຕຖາ ປາຣຸປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປາຬິຍໍ ມຸຓ຺ຑວຏ຺ຏີຕິ ມລ຺ລາທໂຍ.

໒໘໒. ປມາຓງ຺ຄຸເລນາຕິ ວຑ຺ຒກີອງ຺ຄຸເລນ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປກຕິອງ຺ຄຸເລນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປຈ຺ຉິມກວຈເນນ ນ ສເມຕິ. ນ ຫິ ປກຕງ຺ຄຸເລນ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ກຓ຺ເຐ ອວິລຄ຺ຄໍ ຂາທິຕຸໍ ສກາຕິ.

໒໘໕. ປາຬິຍໍ ສກາຍ ນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ທູເສນ຺ຕີຕິ ມາຄຘຠາສາຍ ສພ຺ເພສໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສຸກຣຕາຍ ຫີນຊຈ຺ຈາປິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ທູເສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໘໙. ມາ ຠິກ຺ຂູ ພ຺ຍາພາຘຍິໍສູຕິ ລສຸຓຄນ຺ເຘນ ຠິກ຺ຂູ ມາ ພາຘຍິໍສຸ.

໒໙໑. ອວເລຂນປີຐໂຣຕິ ອວເລຂນກຏ຺ຐານໍ ຐປນຠາຊນວິເສໂສ. ອປິຘານນ຺ຕິ ປິຘານຜລກາທິ.

ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໖. ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ວິຫາຣານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙໕. ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ສິສິເຣຕິ ສິສິຣກາເລ ຫິມປາຕວເສນ ສຕ຺ຕາຫວທ຺ທລິກາທິວສ຺ສປາຕວສ຺ເສນ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຂໂຣ ສີຕສມ຺ຜສ຺ໂສ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ຜຸສິຕໂກ’’ຕິ. ‘‘ຕໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ເຕນ ຈ ວິຫາເຣນ ວາຕາຕໂປ ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ວິຫາເຣນ ປຏິຫຎ຺ຎຕີ’’ຕິ.

໒໙໖. ອາວິຎ຺ຉນຉິທ຺ທນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ອງ຺ຄຸລິໍ ວາ ຣຊ຺ຊຸສງ຺ຂລິກາທິໍ ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ກວາຏໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕາ ທ຺ວາຣພາຫໍ ຜຸສາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເສນາສນປຣິໂຠເຄ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສເຈປິ ທີປິນງ຺ຄຸຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຈຕິເຍ ເວທິກາສທິສນ຺ຕິ ວາຕປານທາຣຸໍ ວາ ຊາລໍ ວາ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທາຣຸຏ຺ຐາເນ ເຈຕິເຍ ເວທິກາຍ ປຏ຺ຏາທີນິ ວິຍ ອິຏ຺ຐກາທີຫິ ອຸທ຺ຘໍ, ຕິຣິຍຎ຺ຈ ປຏ຺ຏິກາທໂຍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈຕຸຉິທ຺ທຍຸຕ຺ຕໍ ກຕໍ. ຖມ຺ຠກວາຕປານໍ ນາມ ຕິຣິຍໍ ທາຣູນິ ອທຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ຐປິຕທາຣູຫິ ເອວ ກຕໍ. ໂຈຬກປາທປຸຎ຺ຉນໍ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ວາຕປານປ຺ປມາເຓນ ປາທປຸຎ຺ຉນສທິສໍ ໂຈຬກາທິນາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວຄ຺ຄຸລິອາທິປ຺ປເວສນນິວາຣຓຕ຺ຖໍ, ກເຖຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຑ຺ຒກນ຺ຕິ ມຎ຺ຈາກາເຣນ ກຏ຺ຐມຕ຺ຕິກາທີຫິ ກຕເວທິກາກາຣໍ.

໒໙໗. ຈຕຸຣສ຺ສປີຐນ຺ຕິ ສມຈຕຸຣສ຺ສໍ. ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປາທກໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປາທກເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ໂຕປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມຈຕຸຣສ຺ສເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຍຕຈຕຸຣສ຺ສາ ປນ ສຕ຺ຕງ຺ຄປຎ຺ຈງ຺ຄາປິ ອຸຈ຺ຈປາທາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເວຕ຺ເຕເຫວ ຈຕຸຣສ຺ສາທິອາກາເຣນ ກຕໍ ຠທ຺ທປີຐນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເວຕ຺ຕມຍໍ ປີຐ’’ນ຺ຕິ. ທາຣຸປຏ຺ຏິກາຍ ອຸປຣີຕິ ອຏນິອາກາເຣນ ຐິຕທາຣຸປຏລສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທ຺ຘໍ ປາທໍ ກຕ຺ວາ. ປເວສນກາລຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຬກສ຺ສ ປຈ຺ຉິມປາທທ຺ວຍໍ ວິຍ ວງ຺ກາກາເຣນ ຐິຕຕ຺ຕາ ປເນຕໍ ‘‘ເອຬກປາທປີຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປໂລເຐນ຺ຕີຕິ ສຫ ມຎ຺ເຈຫິ ປວຏ຺ເຏນ຺ຕິ. ຣຸກ຺ເຂ, ລຕາ ຈ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອວເສສໍ ຄຈ຺ຉາທິກໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕິຓຊາຕິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ຕິຓຊາຕິການ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອຸປທຫນ຺ຕີຕິ ຐເປນ຺ຕິ. ສີສປ຺ປມາຓໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຄີວາຍ ສຫ ສກລໍ ສີສໍ ຐເປຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ສ ຈ ມຸຏ຺ຐິຣຕນໍ ວິຕ຺ຖາຣປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິທຎ຺ຈ ພິມ຺ໂພຫນສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສຸ ຐເປຕພ຺ພໂຈຬປ຺ປມາຓທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ສ ວເສນ ພິມ຺ໂພຫນສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣປ຺ປມາຓໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏໍ ວາ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວາ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕໍ ຍຖາ ໂກຏິໂຕ ໂກຏິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປຸຖຸລຏ຺ຐານໍ ມຸຏ຺ຐິຣຕນປ຺ປມາຓໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສິພ຺ພິຕພ຺ພໍ. ອິໂຕ ອຘິກໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ປນ ອນ຺ເຕສຸ ຐປິຕໂຈຬໍ ໂກຏິຍາ ໂກຏິໍ ອາຫຈ຺ຈ ທິຄຸຓໍ ກຕໍ ຕິກຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ. ເຕສຸ ຕີສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຓ຺ຓານມນ຺ຕຣໍ ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ ໂຫຕິ, ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໍ ໂກຏິໂຕ ໂກຏິໍ ອາຫຈ຺ຈ ມຸຏ຺ຐິຣຕນໍ ໂຫຕິ, ອິທມສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປ຺ປມາຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕີສຸ ກຓ຺ເຓສູ’’ຕິອາທິ.

‘‘ກມ຺ພລເມວ…ເປ… ອຸຓ຺ຓຠິສິສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຄນກາທິອກປ຺ປິຍມ຺ປິ ອຸຓ຺ຓມຍຕ຺ຖຣຓໍ ຠິສິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຍິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ມສູຣເກຕິ ຈມ຺ມມຍຠິສິຍໍ. ຈມ຺ມມຍໍ ປນ ພິມ຺ໂພຫນໍ ຕູລປຸຓ຺ຓມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປາຬິຍໍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣທຸສ຺ສນ຺ຕິ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣກຣຓຕ຺ຖາຍ ທຸສ຺ສໍ. ຠິສິໍ ໂອນນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ຠິສິຕ຺ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ. ປຣິຠິຊ຺ຊຕີຕິ ມຎ຺ຈາທິໂຕ ສາຣິຍມານາ ປີຐໂກຏິອາທີສຸ ນິສີທນ຺ເຕຫິ ຆໍສິຍມານາ ຠິສິ ປຣິຠິຊ຺ຊຕິ. ໂອນທ຺ຘມຎ຺ຈນ຺ຕິ ຠິສິໍ ເອກາພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘມຎ຺ຈໍ. ປາຬິຍໍ ຉວິໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຫຣນ຺ຕີຕິ ຠິສິຈ຺ຉວິໍ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕິ. ໂຜສິຕຸນ຺ຕິ ໂຈເຣຫິ ຫຣິຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕສຎ຺ຎາຓຜຸສິຕພິນ຺ທູນິ ທາຕຸໍ. ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ວິຠິຕ຺ຕິຣາຊິກຣຓໍ. ຫຕ຺ຖກມ຺ມນ຺ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສຎ຺ຎາກຣຓໍ.

໒໙໘. ປາຬິຍໍ ນ ນິປຕຕີຕິ ນ ອລ຺ລີຍຕິ. ປຏິພາເຫຕ຺ວາຕິ ຆໍສິຕ຺ວາ. ນ ນິພນ຺ຘຕີຕິ ອນິພນ຺ຘນີໂຍ, ນ ລຄ຺ຄນໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໙໙. ‘‘ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ເອວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣປາລໍ ‘‘ກິໍ ນ ກໂຣສີ’’ຕິອາທິນາ ປຣິຍາເຍນ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຊາຕກປກຣຓນ຺ຕິ ຊາຕກປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ‘‘ປເຣຫິ ກາຣາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘຣູປມ຺ປິ ສຍໍ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ປາຬິຍໍ ປຎ຺ຈປຏິກນ຺ຕິ ຊາຕິອາທິປຎ຺ຈປ຺ປກາຣວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ.

໓໐໐. ອຸປຈາໂຣ ນ ໂຫຕີຕິ ຄພ຺ຠສ຺ສ ພຫິ ສມນ຺ຕາ ອນຸປຣິຄມນສ຺ສ ໂອກາໂສ ນປ຺ປໂຫຕິ. ຣຸກ຺ຂໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ຕຈ຺ຉິຕສາຣທາຣຸໍ ອຄ຺ຄສມີເປ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ກຕ຺ວາຕິ ຉິທ຺ເທ ກຕ຺ວາ. ກປ຺ປກຕໍ ວິຍ ສາຣຂາຓຸເກ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ເອວໍ ກຕເມວ ‘‘ອາຫຣິມໍ ຠິຕ຺ຕິປາທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຕ຺ຖໍ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸນ຺ຕິ ຊິຓ຺ຓຠິຕ຺ຕິປາເທນ ພຫິ ສມານຠາຣໍ ຂາຓຸກປ຺ປສີເສນ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ມູເລນ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ. ປຣິຕ຺ຕາຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕກຸຏິຍາ ໂອວສ຺ສນຏ຺ຐານສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕາຓຕ຺ຖໍ. ກິຏິກນ຺ຕິ ຕາລປຓ຺ຓາທີຫິ ກຕປທລໍ. ມທ຺ທິຕມຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ໂອວສ຺ສນຉິທ຺ທສ຺ສ ປິທຫນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸຠໂຕກຸຏ຺ຏໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກຕປເທສສ຺ສາຕິ ຍຖາ ພຫິ ຐິຕາ ອຸຊຸກໍ ອນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ເນ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ທ຺ວາຣາຠິມຸຂໍ ປິທຫນວເສນ ຠິຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໂຕ ທ຺ວາຣຎ຺ຈ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກຕຏ຺ຐານໍ ວທຕິ. ສມນ຺ຕາ ປຣິຍາຄາໂຣຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອາວິທ຺ຘປມຸຂໍ. ວໍສໍ ທຕ຺ວາຕິ ປຸຣິສປ຺ປມາເຓ ປາເທ ນິຂຓິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປຣິ ປິຏ຺ຐິວໍສສທິສໍ ປສ຺ສວໍສໍ ຐເປຕ຺ວາ ໂອສາເຣຕ຺ວາ. ເອກໍ ທຓ຺ຑໂກຏິໍ ອຕິອຸຈ຺ຈາຍ ວິຫາຣຠິຕ຺ຕິໂກຏິຍາ ເອກໍ ໂກຏິໍ ນີເຈ ວໍສປິຏ຺ຐິຍໍ ຐປນວເສນ ທຓ຺ຑເກ ປສາເຣຕ຺ວາ. ຈກ຺ກລຍຸຕ຺ໂຕ ກິຏິໂກຕິ ກວາຏໍ ວິຍ ວິວຣຓຖກນສຸຂຕ຺ຖໍ ຈກ຺ກລພນ຺ຘກິຏິກໍ. ປາຬິຍໍ ອຸຄ຺ຆາຏນກິຏິກນ຺ຕິ ອາປຓາທີສຸ ອນຕ຺ຖິກກາເລ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ອຸປຣິ ຈ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ໂອຕຣຓກິຏິກໍ, ກປ຺ປສີເສຫິ ວາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນີຫິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ໂອຕຣຓກິຏິກມ຺ປິ.

໓໐໑. ປານີຍໍ ໂອຕປ຺ປຕີຕິ ປານີຍຠາຊເນສຸ ຐປິຕປານີຍໍ ອາຕເປນ ສນ຺ຕປ຺ປຕິ.

໓໐໓. ຕໂຍ ວາເຏຕິ ຕໂຍ ປຣິກ຺ເຂເປ. ເວຬຸວາຏນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ທາຣຸປຣິກ຺ເຂປໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກຓ຺ຏກວາຏນ຺ຕິ ສພ຺ພສາຂາປຣິກ຺ເຂປໍ.

໓໐໕. ອາໂລໂກ ອນ຺ຕຣຘາຍີຕິ ໂຍ ພຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓາຍ ປີຕິຍາ ອານຸຠາເວນ ມຫນ຺ໂຕ ໂອຠາໂສ ອໂຫສິ, ເຍນ ຈສ຺ສ ປທີປສຫສ຺ເສນ ວິຍ ວິຄຕນ຺ຘກາໂຣ ມຄ຺ໂຄ ອໂຫສິ, ໂສ ພຫິນຄເຣ ຉວສຣີຣສມາກຸລໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ພີຠຈ຺ຉໍ ອາມກສຸສານໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຠເຍນ ປີຕິເວເຄ ມນ຺ທີຠູເຕ ອນ຺ຕຣຘາຍິ.

ສຕໍ ຫຕ຺ຖີຕິ ຄາຖາຍ ຫຕ຺ຖິໂນ ສຕສຫສ຺ສານີຕິ ເອວໍ ປຈ຺ເຈກໍ ສຫສ຺ສ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ຎາຕພ຺ໂພ. ປທວີຕິຫາຣສ຺ສາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄຈ຺ຉໂຕ ເອກປທວີຕິຫາຣສ຺ສ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍກຸສລຜລສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ໂສຬສໂມ ຠາໂຄ ກລໍ ນາມ, ຕໍ ໂສຬສິໍ ກລໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຫຕ຺ຖິອາທໂຍ ສພ຺ເພ ນາຄ຺ຆນ຺ຕິ ນາຣຫນ຺ຕິ, ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ. ອເນກສຕສຫສ຺ສຠາຄມ຺ປິ ນາຄ຺ຆນ຺ຕິ.

ອນ຺ຘກາໂຣ ອນ຺ຕຣຘາຍີຕິ ປຸນ ພລວປີຕິຍາ ອາໂລເກ ສມຸປ຺ປນ຺ເນ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ອາສຕ຺ຕິໂຍຕິ ຕຓ຺ຫາໂຍ. ວຍກຣຓນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມມູລໍ ນວກມ຺ມໍ.

໓໐໙. ທເທຍ຺ຍາຕິ ນວກມ຺ມໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວິຫາເຣ ອິສ຺ສຣິຍໍ ທເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິນ຺ໂນຕິ ນວກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວິຫາໂຣ ທິນ຺ໂນ, ວິຫາເຣ ນວກມ຺ມໍ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

໓໑໓-໔. ສນ຺ຖາຄາເຣຕິ ສນ຺ນິປາຕມຓ຺ຑເປ. ໂອກາເສຕິ ນິວາໂສກາເສ. ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕນ຺ຕິ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ. ຄິຫິວິກຏນ຺ຕິ ຄິຫີຫິ ກຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຄິຫິສນ຺ຕກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິຫາຣານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເສນາສນຄ຺ຄາຫກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑໘. ‘‘ຉມາສຈ຺ຈເຍນ ຉມາສຈ຺ຈເຍນາ’’ຕິ ອິທໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຈ຺ຈຍທານກາລປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນໍ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ. ‘‘ຕໍ ນ ຄາເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນສ຺ສ ກາຣຓມາຫ ‘‘ປຈ຺ຈເຍເນວ ຫິ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ, ປຈ຺ຈຍຎ຺ເຎວ ນິສ຺ສາຍ ຕຕ຺ຖ ວສິຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄນາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຸພ຺ຠຓ຺ຑິກາຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ທີຆສາລາຕິ ຈງ຺ກມນສາລາ. ມຓ຺ຑລມາໂຬຕິ ອຸປຏ຺ຐານສາລາ. ອນຸທຫຕີຕິ ປີເຬຕິ. ‘‘ອທາຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອທທນ຺ຕສ຺ສ ປຏິພາຫເນ ປວິສນໂຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

‘‘ນ ໂຄຈຣຄາໂມ ຆຏ຺ເຏຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ນ ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຕກ຺ກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ນິວາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເຍ ທສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວຣູປໍ ວິຕກ຺ກໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ຠຓ຺ຑປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉາທນຠຓ຺ຑໍ. ສຣີຣປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນຈີວຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາວ ອນວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປຸຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ກາຣຓາຈິກ຺ຂນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສປິ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫວິສຊ຺ຊເນ ໂທສາຠາວາ. ເອວໍ ປນ ຄເຕ ມໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕີຕິສຎ຺ຎາຍ ອຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພານີຕິ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປຏິສງ຺ຂຣຓສມ຺ມຊ຺ຊນາທີຫິ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພານິ. ມຸທ຺ທເວທິກາຍາຕິ ເຈຕິຍສ຺ສ ຫມ຺ມິຍເວທິກາຍ ຆຏາກາຣສ຺ສ ອຸປຣິ ຈຕຸຣສ຺ສເວທິກາຍ. ກສ຺ມາ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ ຍໂຕ ປກຕິຍາ ລຠຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ປຸຈ຺ຉນສ຺ສ ກາຣຓສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຏິກ຺ກມ຺ມາຕິ ວິຫາຣໂຕ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ. ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນນ຺ຕເຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ວຑ຺ຒິຍາ ກຫາປຓາທິໍ ຐເປຕ຺ວາ, ເຂຕ຺ຕາທີນິ ວາ ນິຍເມຕ຺ວາ. ອິຕິ ສທ຺ຘາເທຍ຺ເຍຕິ ເອວໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສທ຺ຘາຍ ທາຕພ຺ເພ ວສ຺ສາວາສິກລາຠວິສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຕ຺ຖຸ ປນາຕິ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາເທ ອຸປ຺ປນ຺ນຣູປິຍໍ, ຕຎ຺ຈ ‘‘ຕໂຕ ຈຕຸປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ທິນ຺ນເຂຕ຺ຕາທິໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ຫຕ຺ເຖ ‘‘ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ທາຍເກຫິ ທິນ຺ນວຕ຺ຖຸສທິສໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ຫິຕາຍ. ປຸຄ຺ຄລວເສນາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ຈີວເຣນ ກິລມນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລປຣາມາສວເສນ, ນ ‘‘ສງ຺ໂຆ ກິລມຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ຆປຣາມາສວເສນ.

‘‘ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑວເສນາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຈີວຣຕຓ຺ຑຸລາທິວເສເນວ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈ-ກາໂຣ ເຈຕ຺ຖ ປນ-ສທ຺ທຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕິ, ນ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸຄ຺ຄລວເສເນວ, ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑວເສນ ຈ ອປໂລກນປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ປນ ເອວໍ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈີວຣປຈ຺ຈຍໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທາທິວເສນ ຕສ຺ມິໍ ວສ຺ສາວາເສ ລພ຺ຠມານໍ ຈີວຣສງ຺ຂາຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ເສນາສນສ຺ສາຕິ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປນສ຺ສ. ‘‘ນວໂກ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ, ວຸຑ຺ໂຒ ຈ ນວກສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫສ຺ສ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓໍ ອສາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ທ຺ເວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຄາເຫສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຏ຺ຐປິ ໂສຬສປິ ຊເນ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອກກມ຺ມວາຈາຍ ສພ຺ເພປິ ເອກໂຕ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນິຄ຺ຄຫກມ຺ມເມວ ຫິ ສງ຺ໂຆ ສງ຺ຆສ຺ສ ນ ກໂຣຕິ. ເຕເນວ ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ອຸພ຺ພາຫິກກມ຺ມສມ຺ມຸຕິຍໍ ອຏ຺ຐປິ ຊນາ ເອກໂຕວ ສມ຺ມຕາຕິ.

ອາສນຆຣນ຺ຕິ ປຏິມາຆຣໍ. ມຄ຺ໂຄຕິ ອຸປຈາຣສີມພ຺ຠນ຺ຕຣຄເຕ ຄາມາຠິມຸຂມຄ຺ເຄ ກຕສາລາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ໂປກ຺ຂຣຓີຣຸກ຺ຂມູລາທີສຸປິ.

ລຠນ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ຣວາສິໂນ ຠິກ຺ຂູ ລຠນ຺ຕິ. ວິຊເຏຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອເກກສ຺ສ ປໂຫນກປ຺ປມາເຓນ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ. ອາວາເສສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອສຸກສ຺ມິໍ ອສຸກສ຺ມິຎ຺ຈ ອາວາເສ ວສນ຺ຕາ ປາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວາຈາຍ ອຸປສໍຫຣິຕ຺ວາ. ປວິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ມຫາລາເຠ ປຣິເວເຓ ວສິຕ຺ວາວ ລາໂຠ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຍມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ປໍສຸກູລິໂກ ປຈ຺ຈຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ເຕເນວ ວິສ຺ສຏ຺ໂຐ ອຍໍ ຈີວຣປຈ຺ຈໂຍປີຕິ ໂຍຊນາ. ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ສາຏກໍ ເທນ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈຍທາຍກາ ເທນ຺ຕິ. ເອເຕນ ຄຫຏ຺ເຐຫິ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນມ຺ປິ ປໍສຸກູລິການມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທມາຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປໍສຸກູລິການໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ປໍສຸກູລິກໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ.

ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄາຫາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິຘ ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ວສິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫຖາຕິ ປຏິພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຄາເຫຕພ຺ພໍ.

ປາຏິປທອຣຸຓໂຕຕິອາທິ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕກໍ ປນ ປາຏິປທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາປິ ຄາເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນິພທ຺ຘວຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ສຊ຺ຌາຍມນສິກາຣາທີສຸ ນິຣນ຺ຕຣກຣຓີເຍສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ກສາວປຣິຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ກສາວຣເສຫິ ຠູມິປຣິກມ຺ມໍ.

ຕິວິຘມ຺ປີຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘວເສນ ຕິວິຘມ຺ປິ. ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ອາຈາຣາທີສຸ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ເອກຈາຣິກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນາກມ຺ມໍ. ຕຎ຺ຫິ ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ປຫາຍ ເອກຈາຣິເກເນວ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສວຕ຺ຖຸກກຖາ ນາມ ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິ, ປວິເວກ, ອສໍສຄ຺ຄ, ວີຣິຍາຣມ຺ຠ, ສີລ, ສມາຘິ, ປຎ຺ຎາ, ວິມຸຕ຺ຕິ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກຖາຕິ ອິມາ ທສ.

ທນ຺ຕກຏ຺ຐຂາທນວຕ຺ຕນ຺ຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐມາຬເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐສຸ ‘‘ທິວເສ ທິວເສ ເອກເມວ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໙) ອທິນ຺ນາທາເນ ທນ຺ຕໂປນກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຕໍ ວາ…ເປ… ນ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຕ຺ຕຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຠາຄກຖາຕິ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ. ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໖໕) ອາຄຕໍ ປິຓ຺ຑຈາຣິກວຕ຺ຕໂຕ ອວສິຏ຺ຐວຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

ອິທານິ ຍໍ ທາຍກາ ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຏິປຊ຺ຊນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຈ຺ຉິມວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ປນາ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອາຄນ຺ຕຸໂກ ສເຈ ຠິກ຺ຂູຕິ ຈີວເຣ ຄາຫິເຕ ປຈ຺ຉາ ອາຄໂຕ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ. ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຕິ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ. ປຐມວສ຺ສູປຄຕາຕິ ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ອາຄມນໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ວສ຺ສູປຄຕາ. ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ທາຍການໍ ສນ຺ຕິກາ ອາຄຕາຄຕສາຏກໍ.

ເນວ ວສ຺ສາວາສິກສ຺ສ ສາມິໂນຕິ ຉິນ຺ນວສ຺ສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມເມວ ກຕິກາຍ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ເນວ ອທາຕຸໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ທາຕພ຺ພໍ ວາເຣນ຺ຕານໍ ຄີວາ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕສເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວສ຺ສູປຄເຕສຸ ອລທ຺ຘວສ຺ສາວາສິການໍ ເອກຈ຺ຈານເມວ ທາຕພ຺ພໍ.

ຠຕິນິວິຏ຺ຐນ຺ຕິ ປານີຍຸປຏ຺ຐານາທິຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘໍ. ສງ຺ຆິກໍ ປນາຕິອາທິ ເກສຎ຺ຈິ ວາທທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຄາຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ຉິນ຺ນວສ຺ສານໍ ວສ຺ສາວາສິກຎ຺ຈ ອິທານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວສ຺ສາວາສິກຎ຺ຈ ອິເມສໍ ທາຕຸໍ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອນນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອປໂລກນໍ ກຕ຺ວາ ຄາຫິຕໍ ສງ຺ເຆນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ວິພ຺ຠນ຺ໂຕປິ ລຠຕິ. ປເຄວ ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ. ປຈ຺ຈຍວເສນ ຄາຫິຕໍ ປນ ເຕມາສໍ ວສິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ອຕ຺ຕນາ, ທາຍເກຫິ ຈ ອນຸມຕຕ຺ຕາ ຠຕິນິວິຏ຺ຐມ຺ປິ ຉິນ຺ນວສ຺ໂສປິ ວິພ຺ຠນ຺ໂຕປິ ນ ລຠຕີຕິ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປມາຓໍ. ເຕເນວ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ເອວ ທາຍເກຫິ ທິນ຺ນວສ຺ສາວາສິກໍ ຄຫິຕຠິກ຺ຂຸໂນ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ວາໂສວ ເຫຏ຺ຐາ ວິຫິໂຕ, ນ ປານີຍຸປຏ຺ຐານາທິຠຕິກຣຓວຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ຕໍ ນິວິຏ຺ຐເມວ ສິຍາ, ຠຕິກຣຓເມວ ວິຘາຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ຄາຫິຕໍ ຉິນ຺ນວສ຺ສາທໂຍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານມ຺ປິ ວສ຺ສາວາສິກຠາໂຄ ສງ຺ຆິກໂຕ ອໂມຈິໂຕ ເຕສໍ ວິພ຺ຠເມນ ສງ຺ຆິໂກ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ລຠຕີຕິ ‘‘ມມ ປຕ຺ຕຠາຄໍ ເອຕສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ທາຍເກ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປນ຺ເຕເນວ ສງ຺ຆິກໂຕ ວິໂຍຊິຕໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຣຠາຄໍ ສາມເຓຣສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ປຐມຄາຫຕ຺ຕາ, ເຖເຣນ ປຸພ຺ເພ ປຐມຠາຄສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ອິທານິ ຄຍ຺ຫມານສ຺ສ ທຸຕິຍຠາຄຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເສນາສນຄ຺ຄາຫກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປນນ຺ທວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑໙. ປາຬິຍໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ປຣິພາຫິໂຣຕິ ກເມນ ອຸຠຍສ຺ສປິ ມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ພຖາ ອຸຠຍໂຕ ປຣິພາຫິຣຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິເມ…ເປ… ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ.

໓໒໐. ຍໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປໂຫຕີຕິ ມຎ຺ຈປີຐວິນິມຸຕ຺ຕໍ ຍໍ ອາສນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຸຂໍ ນິສີທິຕຸໍ ປໂຫຕິ, ອິທໍ ປຈ຺ຉິມທີຆາສນໍ. ເອຕ຺ຖ ມຎ຺ຈປີຐຣຫິເຕສຸ ອສມານາສນິກາປິ ຕໂຍ ນິສີທິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ. ມຎ຺ຈປີເຐສຸ ປນ ທ຺ເວ. ອທີຆາສເນສຸ ມຎ຺ຈປີເຐສຸ ສມານາສນິກາ ເອວ ທ຺ເວ ນິສີທິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ ທຸວຄ຺ຄສ຺ເສວ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ.

ຫຕ຺ຖິນໂຂ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຫຕ຺ຖິນໂຂ, ປາສາໂທ. ປາສາທສ຺ສ ນໂຂ ນາມ ເຫຏ຺ຐິມຠາໂຄ ປາທນຂສທິສຕ຺ຕາ, ໂສ ສພ຺ພທິສາສຸ ອເນເກຫິ ຫຕ຺ຖິຣູເປຫິ ສມລງ຺ກໂຕ ຐິໂຕ. ຕສ຺ສູປຣິ ກໂຕ ປາສາໂທ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິວິຈິຕ຺ຣານີຕິ ສງ຺ຆິກເສນາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຄ຺ຄລິກໍ ປນ ສຸວຓ຺ຓາທິວິຈິຕ຺ຣໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ນ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໙໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສງ຺ຆິກວິຫາເຣ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກວິຫາເຣ ວາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂຄນກາທິອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑວິສເຍ ເອວ ວຸຕ຺ຕໍ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສາປິ ເຕສໍ ຄຫເຓ ໂທສາຠາວາ. ຄິຫິວິກຏນີຫາເຣນາຕິ ຄິຫີຫິ ກຕນີຫາເຣນ, ຄິຫີຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນນິຍາເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ນິສີທິຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ.

ອຸປນນ຺ທວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໑. ອຣຎ຺ຊໂຣຕິ ພຫຸອຸທກຄຓ຺ຫນິກາ ມຫາຈາຏິ, ຊລໍ ຄຓ຺ຫິຕຸມລນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຊໂຣ.

ຖາວເຣນ ຈ ຖາວຣນ຺ຕິອາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຸຣິມທ຺ວຍໍ ຖາວຣໍ, ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕຍໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມກເມວ ເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອູນກໍ ເທນ຺ຕມ຺ປິ ວິຫາຣວຕ຺ຖຸສາມນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທູຣຕຣໍ ທຸກ຺ຂໂຄປໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ເຈ ມຫຄ຺ຆຕຣໍ…ເປ… ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑). ຊານາເປຕ຺ວາຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຊານາເປຕ຺ວາ, ອປໂລເກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນນຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ພຫຸຕຣາ ຣຸກ຺ຂາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສາມິເກສຸ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ມຫຄ຺ຆຕໍ ອຊານິຕ຺ວາ ເທນ຺ເຕສຸ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິຫາເຣນ ວິຫາໂຣ ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພຕິ ສວຕ຺ຖຸເກນ ອຎ຺ເຎສໍ ຠູມິຍໍ ກຕປາສາທາທິນາ, ອວຕ຺ຖຸເກນ ວາ ສວຕ຺ຖຸກໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ອວຕ຺ຖຸກໍ ປນ ອວຕ຺ຖຸເກເນວ ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ເກວລໍ ປາສາທສ຺ສ ຠູມິໂຕ ອຖາວຣຕ຺ຕາ. ເອວໍ ຖາວເຣສຸປິ ຖາວຣວິຠາຄໍ ຎຕ຺ວາວ ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ.

‘‘ກປ຺ປິຍມຎ຺ຈາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸວຓ຺ຓາທິວິຈິຕ຺ຕໍ ອກປ຺ປິຍມຎ຺ຈໍ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເຂຕ຺ຕາທິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອເຕສູຕິ ມຎ຺ຈາທີສຸ. ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ອາສນ຺ທີຕູລິກາທິວິນິຈ຺ຉເຍສຸ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອກປ຺ປິຍໍ ວາຕິ ອາສນ຺ທີອາທິ, ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ພິມ຺ໂພຫນາທິ ຈ. ມຫຄ຺ຆໍ ກປ຺ປິຍໍ ວາຕິ ສຸວຓ຺ຓາທິວິຈິຕ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ທິນ຺ນໍ.

‘‘ກາຬໂລຫ…ເປ… ຠາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏກໍສໂລຫມຍມ຺ປິ ຠາຊນໍ ປຸຄ຺ຄລິກມ຺ປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸມ຺ປິ ປຣິຫຣິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ປຸຄ຺ຄລປຣິຫຣິຕພ຺ພສ຺ເສວ ຠາເຊຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ອຸປຣິ ‘‘ກໍສໂລຫວຏ຺ຏໂລຫຠາຊນວິກຕິ ສງ຺ຆິກປຣິໂຠເຄນ ວາ ຄິຫິວິກຏາ ວາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິເກນ ມຫາປຈ຺ຈຣິວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອິມສ຺ສ ຫິ ‘‘ວຏ຺ຏໂລຫກໍສໂລຫານໍ ເຍນ ເກນຈິ ກໂຕ ສີຫຬທີເປ ປາທຄ຺ຄຓ຺ຫນໂກ ຠາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປາຍ ຕໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິວຈນໍ ປຈ຺ຉາ ທສ຺ສິຕໍ. ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏໂລຫກໍສໂລຫມຍໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປາທຄ຺ຄຓ຺ຫນກວາຣກມ຺ປິ ອຸປາທາຍ ອຠາຊນີຍເມວ. ຄິຫີຫິ ທິຍ຺ຍມານມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປາຣິຫາຣິຍໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຕ຺ຕາທິປຣິກ຺ຂາຣໍ ວິຍ ສຍເມວ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຄິຫິສນ຺ຕກໍ ວິຍ ອາຣາມິກາທໂຍ ເຈ ສຍເມວ ໂຄເປຕ຺ວາ ວິນິໂຍຄກາເລ ອາເນຕ຺ວາ ປຏິເນນ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ປຓ຺ຓສູຈິ ນາມ ເລຂນີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘານິປີ’’ຕິອາທິນາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄວ ອາປຕ຺ຕິກໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸປຣິ ອຠາຊນີຍວາສິອາທີສຸ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກສຸປິ.

ອນາມາສມ຺ປີຕິ ສຸວຓ຺ຓາທິມຍມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ອາມສິຕ຺ວາປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸປກ຺ຂເຣຕິ ອຸປກຣເຓ. ອຑ຺ຒພາຫຸປ຺ປມາຓາ ນາມ ອຑ຺ຒພາຫຸມຕ຺ຕາ. ອຑ຺ຒພ຺ຍາມມຕ຺ຕາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ໂຍຕ຺ຕານີຕິ ຈມ຺ມຣຊ຺ຊຸກາ.

ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລສູຈິທຓ຺ຑມຕ຺ໂຕປີຕິ ຕສຣທຓ຺ຑາທິສູຈິອາກາຣຕນຸທຓ຺ຑກມຕ຺ໂຕປິ. ຣິຕ຺ຕໂປຕ຺ຖໂກປີຕິ ອລິຂິຕໂປຕ຺ຖໂກ. ອິທຎ຺ຈ ປຓ຺ຓປ຺ປສງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ຆຏ຺ຏນຜລກໍ ຆຏ຺ຏນມຸຄ຺ຄໂຣ’’ຕິ ອິທໍ ຣຊິຕຈີວຣໍ ເອກສ຺ມິໍ ມຏ຺ເຐ ທຓ຺ຑມຸຄ຺ຄເຣ ເວເຐຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ມຏ຺ຐຜລກສ຺ສ ອຸປຣິ ຐເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອປເຣນ ມຏ຺ຐຜລເກນ ນິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອໂກ ອຸປຣິ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ທ຺ເວ ຊນາ ອຸປຣິ ຜລກໍ ທ຺ວີສຸ ໂກຏີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ອາກຑ຺ຒນວິກຑ຺ຒນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ເຖ ຐປາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ປຫຣຓໍ ປນ ນິຏ຺ຐິຕຣຊນສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອລ຺ລກາເລ ກາຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ປນ ຜລກມຸຄ຺ຄເຣຫິ ຆຏ຺ຏນໍ ສຸກ຺ຂກາເລ ຖທ຺ຘຠາວວິໂມຈນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອມ຺ພຓນ຺ຕິ ເອກໂທຓິກນາວາຜລເກຫິ ໂປກ຺ຂຣຓີສທິສໍ ກຕໍ. ປານີຍຠາຊນນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຣຊນໂທຓີຕິ ເອກທາຣຸນາວ ກຕໍ ຣຊນຠາຊນໍ. ອຸທກໂທຓີປິ ເອກທາຣຸນາວ ກຕໍ ອຸທກຠາຊນໍ.

ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອກປ຺ປິຍຈມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຠູມຕ຺ຖຣຓສງ຺ເຂເປນ ສຍິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຄຕິກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຎ຺ຈາທີສຸ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ ມຫາຈມ຺ມໍ ເອຬກຈມ຺ມໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຉຕ຺ຕມຸຏ຺ຐິປຓ຺ຓນ຺ຕິ ຕາລປຓ຺ຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຕກຏາຫນ຺ຕິ ປຕ຺ຕປຈນກຏາຫໍ.

ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນວກມ຺ມທານກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໓. ປາຬິຍໍ ປິຓ຺ຑນິກ຺ເຂປນມຕ຺ເຕນາຕິອາທີສຸ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລຏ຺ຐາເນ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑຏ຺ຐປນໍ ປິຓ຺ຑນິກ຺ເຂປນໍ ນາມ. ນວກມ຺ມນ຺ຕິ ນວກມ຺ມສມ຺ມຸຕິ. ອຄ຺ຄຬວຏ຺ຏິ ນາມ ກວາຏພນ຺ໂຘ. ຉາທນໍ ນາມ ຕິຓາທີຫິ ເຄຫຈ຺ຉາທນໍ. ພນ຺ຘນໍ ນາມ ທຓ຺ຑວລ຺ລິອາທີຫິ ຉທນພນ຺ຘນເມວ. ຈຕຸຫຕ຺ຖວິຫາເຣຕິ ວິຕ຺ຖາຣປ຺ປມາຓໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸພ຺ເພຘໂຕ ປນ ອເນກຠູມກຕ຺ຕາ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ວີສຕິຫຕ຺ໂຖປິ ນານາສຓ຺ຐານວິຈິຕ຺ໂຕປິ ໂຫຕິ. ເຕນສ຺ສ ຈຕຸວສ຺ສິກໍ ນວກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ປາຬິຍໍ ສພ຺ເພ ວິຫາເຣຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນໍ. ເອກສ຺ສ ສພ຺ເພສຸ ວິຫາເຣສຸ ນວກມ຺ມໍ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພກາລໍ ປຏິພາຫນ຺ຕີຕິ ນວກມ຺ມິກາ ອຕ຺ຕໂນ ຄາຫິຕໍ ວຣເສຍ຺ຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອກຕ຺ວາ ອຸຕຸກາເລປິ ປຏິພາຫນ຺ຕິ.

‘‘ສເຈ ໂສ ອາວາໂສ ຊີຣຕີ’’ຕິອາທິ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ. ມຎ຺ຈຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາຕິ ມຎ຺ຈຏ຺ຐານໍ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ທຕ຺ວາ. ຕິຠາຄນ຺ຕິ ຕຕິຍຠາຄໍ. ເອວໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນມ຺ປິ ຖາວເຣນ ຖາວຣປຣິວຕ຺ຕນຏ຺ຐາເນ ເອວ ປວິສຕິ, ນ ອິຕຣຖາ ສພ຺ພເສນາສນານໍ ວິນສ຺ສນໂຕ. ສເຈ ສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕີຕິ ສເຈ ໂສ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠຓ຺ຑກຏ຺ຐປນຏ຺ຐານໍ ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ວາ ທາຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິການຎ຺ເຎວ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ຕຸຍ຺ຫໍ ປຸຄ຺ຄລິກເມວ ກຕ຺ວາ ຊຄ຺ຄາຕິ ນ ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອວຎ຺ຫີຕິອາທິມ຺ຫິ ວຍານຸຣູປໍ ຕຕິຍຠາເຄ ວາ ອຸປຑ຺ຒຠາເຄ ວາ ຄຫິເຕ ຕໍ ຠາຄໍ ທາຕຸໍ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຍນາຕິ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເຍນ. ໂສ ສາມີຕິ ຕສ຺ສາ ຠູມິຍາ ວິຫາຣກຣເຓ ໂສວ ສາມີ, ຕໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ອິຕເຣນ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສ ຫິ ປຐມໍ ຄຫິໂຕ. ອກຕຏ຺ຐາເນຕິ ຈຍາທີນໍ ອກຕປຸພ຺ພຏ຺ຐາເນ. ຈຍໍ ວາ ປມຸຂໍ ວາຕິ ສງ຺ຆິກເສນາສນໍ ນິສ຺ສາຍ ຕໂຕ ພຫິ ຈຍໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ເອກໍ ເສນາສນໍ ວາ. ພຫິກຸຏ຺ເຏຕິ ກຸຏ຺ຏໂຕ ພຫິ, ອຕ຺ຕໂນ ກຕຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນວກມ຺ມທານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣປຣິໂຠຄປຏິກ຺ເຂປາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໔. ວຑ຺ຒິກມ຺ມຕ຺ຖາຍາຕິ ຍຖາ ຕມ຺ມູລຄ຺ຆໂຕ ນ ປຣິຫາຍຕິ, ເອວໍ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ເອວໍ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພສ຺ສ ມຎ຺ຈປີຐາທິໂນ ອຕ຺ຖາຍ.

ຈກ຺ກລິກນ຺ຕິ ປາທປຸຎ຺ຉນຕ຺ຖໍ ຈກ຺ກາກາເຣນ ກຕໍ. ປຣິຠຓ຺ຑກຕຠູມິ ວາຕິ ກາຬວຓ຺ຓາທິກຕສຓ຺ຫຠູມິ ວາ. ເສນາສນໍ ວາຕິ ມຎ຺ຈປີຐາທິ ວາ.

‘‘ຕເຖວ ວຬຎ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ເນວາສິເກຫິ ໂຘຕປາທາທີຫິ ວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອໂຘຕປາທາທີຫິ ວຬຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ທ຺ວາຣມ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣວາຕປານາທໂຍ ອປຣິກມ຺ມກຕາປິ ນ ອປສ຺ສຍິຕພ຺ພາ. ອຊານິຕ຺ວາ ອປສ຺ສຍນ຺ຕສ຺ສປິ ອິຘ ໂລມຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣປຣິໂຠຄປຏິກ຺ເຂປາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຆຠຕ຺ຕາທິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໕. ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນນ຺ຕິ ອິມໍ ໂວຫາຣໍ ປຕ຺ຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນນ຺ຕິອາທິໂວຫາຣໍ ປຕ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມ຺ປີຕິ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕມ຺ປິ.

ສງ຺ຆຠຕ຺ຕາທິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

ໂຠຊນສາລາຍາຕິ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກວຬຎ຺ຊນ຺ຕິ ເອກທ຺ວາເຣນ ວຬຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ນານານິເວສເນສູຕິ ນານາກຸລສ຺ສ ນານູປຈາເຣສຸ ນິເວສເນສຸ.

ນິສິນ຺ນສ຺ສປິ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສປີຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ, ວຸຑ຺ຒຕເຣ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ນວກສ຺ສ ຄາຫິຕໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິສ຺ສຏ຺ຐທູໂຕຕິ ຍຖາຣຸຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ລຠນໂຕ ນິຣາສງ຺ກທູໂຕ. ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນາຕິ ປຸຈ຺ຉາວຈນປຏິຠາເຄນ. ‘‘ເອກາ ກູຏຏ຺ຐິຕິກາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ວາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພໍ ປຕ຺ຕສ຺ສາມິກສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ຈີວຣາທິກມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ປຕ຺ຕສ຺ສາມິກສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ມຍາ ຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈີວຣາທິນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອກຕຠາໂຄນາມາຕິ ອາຄນ຺ຕຸກຠາໂຄ ນາມ, ອທິນ຺ນປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິໍ ອາຫຣີຍຕີຕິ ອວຕ຺ວາຕິ ‘‘ກຕຣຠຕ຺ຕໍ ວາ ຕຍາ ອາຫຣີຍຕີ’’ຕິ ທາຍກໍ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ປກຕິຏ຺ຐິຕິກາຍາຕິ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິກາຍ.

ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ປທໍ ອວຕ຺ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອວທນ຺ເຕນາ’’ຕິ.

ອາໂລປສງ຺ເຂເປນາຕິ ເອເກກປິຓ຺ຑວເສນ, ເອວຎ຺ຈ ຠາຊນໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ເຕ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເອກສ຺ສ ປໂຫນກປ຺ປມາເຓເນວ ຠາເຊຕພ຺ພໍ.

ອາຣຸຬ຺ຫາເຍວ ມາຕິກໍ, ສງ຺ຆໂຕ ອຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍ ມາຕິກໍ ອາຣຸຬ຺ຫາ, ເຕ ອຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕາທິສງ຺ຆິກຠຕ຺ຕມາຕິກາສຸ ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕມາຕິກາຍ ຐິຕິວເສນ ອາຣຸຬ຺ເຫ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສເກນ ວາ ສຍໍ ວາ ສງ຺ຆໂຕ ອຸທ຺ທິສາເປຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິເຕ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ສງ຺ຆໂຕ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມາຕິກາເຠທໍ ທາຍກສ຺ສ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຏິພທ຺ຘກາລໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຕຕ຺ເຖວ ວາສສ຺ສ ນິພທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ.

ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສລາກຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ລິຂິຕ຺ວາ. ຄາມວເສນປີຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສມລາຠຄາມວເສນປິ. ພຫູນິ ສລາກຠຕ຺ຕານີຕິ ຕິໍສໍ ວາ ຈຕ຺ຕາຣີສໍ ວາ ຠຕ຺ຕານິ. ‘‘ສເຈ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ຕານິ ຠຕ຺ຕານິ ປມາຓວເສນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ. ນິຄ຺ຄເຫນ ທຕ຺ວາຕິ ທູຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄເຫນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ທຕ຺ວາ. ປຸນ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫາຣໍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວິຫາເຣ ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ເອກເຄຫວເສນາຕິ ວີຖິຍມ຺ປິ ເອກປສ຺ເສ ຆຣປາຬິຍາ ວເສນ. ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາປີຕິ ອສຸກກຸເລ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ວຕ຺ວາ.

ວາຣຄາເມຕິ ອຕິທູຣຕ຺ຕາ ວາເຣນ ຄນ຺ຕພ຺ພຄາເມ. ສຏ຺ຐິໂຕ ວາ ປຓ຺ຓາສໂຕ ວາຕິ ທຓ຺ຑກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ອຸທກຆຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫາຣວາໂຣຕິ ສພ຺ພຠິກ຺ຂູສຸ ຠິກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ຄເຕສຸ ວິຫາຣຣກ຺ຂຓວາໂຣ.

ເຕສນ຺ຕິ ວິຫາຣວາຣິການໍ. ຜາຕິກມ຺ມເມວາຕິ ວິຫາຣຣກ຺ຂຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ປໂຫນກປຏິປາທນເມວ. ເອກສ຺ເສວ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ທິວເສ ທິວເສ ເອເກກສ຺ເສວ ປາປິຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣສສລາກນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉຸຣສສລາກໍ. ‘‘ສລາກວເສນ ຄາຫິຕຕ຺ຕາ ປນ ນ ສາທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິທໍ ອສາຣຸປ຺ປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຘຸຕງ຺ຄເຠທວເສນ. ‘‘ສງ຺ຆໂຕ ນິຣາມິສສລາກາ…ເປ… ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໖) ຫິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຄ຺ຄຠິກ຺ຂາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອກກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາມຕ຺ຕໍ. ລທ຺ຘາ ວາ ອລທ຺ຘາ ວາ ສ຺ເວປິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສີຕິ ລທ຺ເຘປິ ອປ຺ປມຕ຺ຕຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາວທຕ຺ຖໍ ລຠຕິ…ເປ… ອລຠິຕ຺ວາ ‘ສ຺ເວ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສີ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ທິສາຠາເຄ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕໍ ວາຣຄາເມ ສລາກໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄເຫຕ຺ວາ. ເຕນາຕິ ທິສໍຄມິກໂຕ ອຎ຺ເຎນ ຕສ຺ມິໍ ທິສໍຄມິເກ. ເທວສິກໍ ປາເປຕພ຺ພາຕິ ອຸປຈາຣສີມາຍ ຐິຕສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປາເປຕພ຺ພາ. ເອວໍ ເອເຕສຸ ອຄເຕສຸ ອາສນ຺ນວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອິຕຣຖາ ສງ຺ຆິກໂຕ.

ອມ຺ຫາກໍ ໂຄຈຣຄາເມວາຕິ ສລາກຠຕ຺ຕທາຍການໍ ຄາມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫາເຣ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕສລາກຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຫາເຣ ເອເກກສ຺ເສວ ໂອຫີນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສພ຺ພສລາການໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາປນວເສນ ປຕ຺ຕສລາກຠຕ຺ຕໍ.

ສລາກຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

‘‘ສ຺ເວ ປກ຺ໂຂ’’ຕິ ອຊ຺ຊ ປກ຺ຂິກໍ ນ ຄາເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຏ຺ຐມິຍາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສຕ຺ຕມິຍາ ຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ນ ຄາເຫຕພ຺ພໍ, ທາຍເກຫິ ນິຍມິຕທິວເສເນວ ຄາເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສ຺ເວ ລູຂນ຺ຕິ ອຊ຺ຊ ອາວາຫມງ຺ຄລາທິກຣຓໂຕ ອຕິປຓີຕໂຠຊນໍ ກຣີຍຕິ, ສ຺ເວ ຕຖາ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຊ຺ເຊວ ຠິກ຺ຂູ ໂຠເຊສ຺ສາມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕໂຕ ອຸໂປສຖິກສ຺ສ ເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ນິພນ຺ຘາປິຕນ຺ຕິ ‘‘ອສຸກວິຫາເຣ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕູ’’ຕິ ນິຍມິຕໍ.

ຄມິໂກ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ຄາມນ຺ຕຣໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອວູປສນ຺ເຕນ ຄມິກຈິຕ຺ເຕນ ວສິຕ຺ວາ ປຸນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາວາສິກສ຺ສ ປນ ຄນ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຄມິກຠຕ຺ຕເມວ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເລສາຠາເວ ຍາວ ຄມນປຣິພນ຺ໂຘ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຎາປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ເປເສນ຺ຕິ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຠິຫຏຠິກ຺ຂຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຖາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ຠິກ຺ຂານາເມນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

ອວິຠຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆິກໍ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນໍ. ເອວໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໗. ສງ຺ຆເຠທກກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ຉສກ຺ຍປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໓໓໐. ສງ຺ຆເຠທກກ຺ຂນ຺ຘເກ ປາຬິຍໍ ອນຸປິຍໍ ນາມາຕິ ອນຸປິຍາ ນາມ. ເຫຏ຺ຐາ ປາສາທາຕິ ປາສາທໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ, ‘‘ເຫຏ຺ຐາປາສາທ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ອຠິເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ວປິຕເຂຕ຺ເຕສຸ ປເວເສຕພ຺ພໍ. ນິນ຺ເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໂຕ ນີຫຣິຕພ຺ພໍ. ນິທ຺ຘາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ສສ຺ສທູສກຕິຓາທີນິ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ. ອຸຊຸໍ ກາຣາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຊໍ ກາຣາເປຕພ຺ພໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ.

໓໓໒. ປຣທຕ຺ໂຕຕິ ປເຣຫິ ທິນ຺ນປຈ຺ຈເຍຫິ ປວຕ຺ຕມາໂນ. ມິຄຠູເຕນ ເຈຕສາຕິ ກຕ຺ຖຈິ ອລຄ຺ຄຕາຍ ມິຄສ຺ສ ວິຍ ຊາເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ.

໓໓໓. ມໂນມຍໍ ກາຍນ຺ຕິ ຌານມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍໍ, ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ປສາເທຍ຺ຍໍ, ຍສ຺ມິໍ ເມ ປສນ຺ເນ ພຫຸລາຠສກ຺ກາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິວິຕກ຺ກສ຺ສ ມນ຺ທປຣິຍຸຏ຺ຐານຕາຍ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຌານປຣິຫານິ ນາໂຫສິ, ປຈ຺ຉາ ເອວ ອໂຫສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຫ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ’’ຕິອາທິ. ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ມາຄຘການິ ຄາມເຂຕ຺ຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ຂຸທ຺ທກໍ ຄາມເຂຕ຺ຕໍ ຄາວຸຕມຕ຺ຕໍ, ມຊ຺ຌິມໍ ປນ ທິຍຑ຺ຒຄາວຸຕມຕ຺ຕໍ, ມຫນ຺ຕໍ ອເນກໂຍຊນມ຺ປິ ໂຫຕິ. ເຕສຸ ມຊ຺ຌິເມນ ຄາມເຂຕ຺ເຕນ ທ຺ເວ ວາ ຂຸທ຺ທເກນ ຕີຓິ ວາ ຄາມເຂຕ຺ຕານິ, ຕສ຺ສ ສຣີຣໍ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາໂຓ ອຕ຺ຕຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໓໔. ສຕ຺ຖາໂຣຕິ ຄຓສຕ຺ຖາໂຣ. ນາສ຺ສສ຺ສາຕິ ນ ເອຕສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍ. ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ. ເຕນາຕິ ອມນາເປນ. ສມ຺ມນ຺ນຕີຕິ ຈີວຣາທິນາ ອມ຺ຫາກໍ ສມ຺ມານໍ ກໂຣຕິ, ປເຣຫິ ວາ ອຍໍ ສຕ຺ຖາ ສມ຺ມານີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໓໕. ນາສາຍ ປິຕ຺ຕໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຈ຺ຉປິຕ຺ຕໍ ວາ ມຈ຺ຉປິຕ຺ຕໍ ວາ ນາສາປຸເຏ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍຸໍ. ອສ຺ສຕຣີຕິ ວຬວາຍ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ຄທ຺ຣຠສ຺ສ ຊາຕາ. ຕສ຺ສາ ຫິ ຄຫິຕຄພ຺ຠາຍ ວິຊາຍິຕຸມສກ຺ໂກນ຺ຕິຍາ ອຸທຣໍ ຜາເລຕ຺ວາ ໂປຕກໍ ນີຫຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕວຘາຍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ.

໓໓໙. ໂປຕ຺ຖນິກນ຺ຕິ ຉຸຣິກໍ, ‘‘ຂຣ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໓໔໒. ມາ ກຸຎ຺ຊຣ ນາຄມາສໂທຕິ ເຫ ກຸຎ຺ຊຣ ພຸທ຺ຘນາຄໍ ວຘກຈິຕ຺ເຕນ ມາ ອຸປຄຈ຺ຉ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂກາຣຓຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂໍ. ອິໂຕຕິ ອິໂຕ ຊາຕິໂຕ. ຍໂຕຕິ ຍສ຺ມາ, ຍນ຺ຕສ຺ສ ວາ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາ ຈ ມໂທຕິ ມໂທ ຕຍາ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໔໓. ຕິກໂຠຊນນ຺ຕິ ຕີຫິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ໂຠຊນໍ, ຕໂຕ ອຘິເກຫິ ເອກໂຕ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນກໍ ຄຓໂຠຊນປຏິປກ຺ຂໍ ໂຠຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກກາລິໂກຕິອາທີນິ ເທວທຕ຺ຕປຣິສາຍ ຄຓປາໂມກ຺ຂານໍ ນາມານິ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ມຫານິຣເຍ ອາຍຸກປ຺ປໍ, ຕໍ ອນ຺ຕຣກປ຺ປນ຺ຕິ ເກຈິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປ’’ນ຺ຕິ.

ຉສກ຺ຍປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຆເຠທກກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໕. ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ກຖນໍ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍໍ. ເກວລໍ ຘມ຺ມເທສນາ ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຘມ຺ມີ ກຖາ ນາມ. ຕາຍ ເຖໂຣ ໂອວທິ. ອິທ຺ຘິວິຘໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ນາມ. ເຕນ ສຫິຕາ ອນຸສາສນີ ເອວ ຘມ຺ມີ ກຖາ. ຕາຍ ເຖໂຣ ໂອວທິ.

‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເທສາເປຫີ’’ຕິ ອິທໍ ເຠທປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ສ ອຸໂປສຖາທິກຣເຓ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘກາທີສຸ ປຐມເມວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຖາ ເອເຕສໍ ອາທິກມ຺ມິກຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ສິຍາ.

໓໔໖. ສຣສີຕິ ສໂຣ. ມຫິໍ ວິກ຺ຣຸພ຺ພໂຕຕິ ມຫິໍ ທນ຺ເຕຫິ ວິລິຂນ຺ຕສ຺ສ. ອິທຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖີນໍ ສຠາວທສ຺ສນໍ. ນທີສູຕິ ສເຣສຸ. ຠິສໍ ຆສມານສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ. ຊຄ຺ຄໂຕຕິ ຍູຖໍ ປາເລນ຺ຕສ຺ສ.

໓໔໗. ທູເຕຍ຺ຍໍ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ທູຕກມ຺ມໍ ປຕ຺ຕຸໍ, ທູຕກມ຺ມໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຫິຕາສຫິຕສ຺ສາຕິ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຍໍ ວຕ຺ຕຸໍ, ກາຕຸຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ກຸສໂລ. ອຖ ວາ ອຘິປ຺ເປຕານາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ກຸສໂລ, ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ເຕ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖເມວ ອາໂຣເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໕໐. ຄາຖາສຸ ຊາຕູຕິ ເອກໍເສນ. ມາ ອຸທປຊ຺ຊຖ ມາ ໂຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາປິຈ຺ຉານໍ ຍຖາຄຕີຕິ ປາປິຈ຺ຉານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຍາທິສີ ຄຕິ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ. ຕໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ. ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ຊານາຖາຕິ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປມາທໍ ອນຸຈິຓ຺ໂຓຕິ ປມາທໍ ອາປນ຺ໂນ. ອາສີສາຍນ຺ຕິ ອວສ຺ສໍຠາວີອຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍໍ. ສາ ຫິ ອິຘ ອາສີສາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ປຕ຺ຖນາ. ອີທິເສ ອນາຄຕຕ຺ເຖ ອຕີຕວຈນໍ ສທ຺ທວິທູ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ທຸພ຺ເຠຕິ ທຸພ຺ເຠຍ຺ຍ. ວິສກຸມ຺ເຠນາຕິ ເອເກນ ວິສປຸຓ຺ຓກຸມ຺ເຠນ. ໂສຕິ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ. ນ ປທູເສຍ຺ຍ ວິສມິສ຺ສໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຍານໂກຕິ ວິປຸລຄມ຺ຠີຣຠາເວນ ຠຍານໂກ. ເຕນາປິ ທູເສຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ວາເທນາຕິ ໂທສກຖເນນ. ອຸປຫິໍສຕີຕິ ພາຘຕິ.

ສງ຺ຆເຠທກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປາລິປຎ຺ຫາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕໑. ນ ປນ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສງ຺ໂຆ ຠິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ສລາກຄ຺ຄາຫາປນມຕ຺ເຕນ ສງ຺ຆເຠທານິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸໂປສຖາທິສງ຺ຆກມ຺ເມ ກເຕ ເອວ ຫິ ສງ຺ໂຆ ຠິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອຸໂປສຖປວາຣຓາສຸ ຎຕ຺ຕິນິຏ຺ຐາເນນ, ເສສກມ຺ເມສຸ ອປໂລກນາທິກມ຺ມປຣິໂຍສາເນນ ສງ຺ຆເຠໂທ ສມຕ຺ໂຖຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

‘‘ອຠພ຺ພຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ເທວທຕ຺ເຕນ ປຐມໍ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອານນ຺ຕຣິຍຕ຺ຕໍ ວທຕາ ຠຄວຕາ ຕສ຺ສ ອຠພ຺ພຕາສງ຺ຂາຕາ ປາຣາຊິກຕາ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ອາປຕ຺ຕິ ວິຍ ອຠພ຺ພຕາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນນ຺ຕຣເມວ ໂຫຕິ, ນ ຕໂຕ ປຸເຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຘ ປນ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເທວທຕ຺ຕາທໂຍປິ ນ ມຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິອາທີສຸ ຕໂຍ ເອວ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ນ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ເອກສ຺ສ ສຕິປຏ຺ຐານສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປວ ອິຘ ອຘມ຺ໂມ, ນ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ສຕິປຏ຺ຐານຕ຺ຕວິຘານໍ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຕາ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ຫາປນໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ວຑ຺ຒເນສຸ ປນ ຉ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສປິ ເອກສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຕ຺ຕວິຘານເມວ ອຘມ຺ໂມ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອເຕວ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ, ເຕຣສາຍຕນານີ’’ຕິອາທິນາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິປຣີຕໂຕ ປກາສນໍ ສພ຺ພໍ ອຘມ຺ໂມ. ຍາຖາວໂຕ ປກາສນຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ຘມ຺ໂມຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປກາສນນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ຕຖາ ຕຖາ ກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາວ ອຘິປ຺ເປຕາ, ເອວເມຕ຺ຖ ທສກຸສລກມ຺ມປຖາທີສຸ ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ສຣູປໂຕ ຘມ຺ເມສຸ, ອກຸສລກມ຺ມປຖາທີສຸ ສາວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ສຣູປໂຕ ອຘມ຺ເມສຸ ຈ ຕທຎ຺ເຎສຸ ຈ ອພ຺ຍາກເຕສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕກ຺ກເມເນວ ປກາສນໍ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຈ ວິປຣີຕໂຕ ປກາສນໍ ‘‘ອຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຈ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິນຍາທໂຍປິ ຍຖາຠູຕໂຕ, ອຍຖາຠູຕໂຕ ຈ ປກາສນວເສນ ຘມ຺ມາຘມ຺ເມສຸ ເອວ ປວິສນ຺ຕິ, ວິນຍາທິນາເມນ ປນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕທວເສສເມວ ຘມ຺ມາຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສ ປວິສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິມໍ ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມຕິ ກຣິສ຺ສາມາຕິອາທິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ອຘມ຺ມຎ຺ຈ ຍາຖາວໂຕ ຎຕ຺ວາວ ປາປິຈ຺ຉໍ ນິສ຺ສາຍ ວິປຣີຕໂຕ ປກາເສນ຺ຕສ຺ເສວ ສງ຺ຆເຠໂທ ໂຫຕິ, ນ ປນ ຕຖາສຎ຺ຎາຍ ປກາເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ອວິນຍໍ ວິນໂຍຕິ ທີເປນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ນິຍ຺ຍານິກນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕເຖວາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍກຸລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອາກຑ຺ຒຕິ.

ສໍວໂຣ ປຫານໍ ປຏິສງ຺ຂາຕິ ສໍວຣວິນໂຍ, ປຫານວິນໂຍ, ປຏິສງ຺ຂາວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ວິນໂຍ’’ຕິ. ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ທຸກໍ ‘‘ຠາສິຕໍ ອຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ທຸເກນ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານເມວ, ຕຖາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລທຸກໍ ຄຣຸກທຸເກນ. ເຕເນວ ເຕສໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ…ເປ… ອິທໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ສທິສນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ສາວເສສາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອວເສສສີເລຫິ ສຫິຕາປຕ຺ຕິໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕິສ຺ສໍ ອາປນ຺ນາຍໍ ສີລາວເສສາຕິ ອນວເສສາປຕ຺ຕິ.

໓໕໔. ປາຬິຍໍ ສມຄ຺ຄານຎ຺ຈ ອນຸຄ຺ຄໂຫຕິ ຍຖາ ສມຄ຺ຄານໍ ສາມຄ຺ຄີ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອນຸຄ຺ຄຫຓໍ ອນຸພລປ຺ປທານໍ.

໓໕໕. ສິຍາ ນຸ ໂຂຕິ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ. ຕສ຺ມິໍ ອຘມ຺ມທິຏ຺ຐີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ‘‘ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ທີປເນ ອຍຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິ. ເຠເທ ອຘມ຺ມທິຏ຺ຐີຕິ ‘‘ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ທີເປຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສາວນສລາກຄ຺ຄາຫາປນາທິນາ ອຕ຺ຕານໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິກໍ ສງ຺ຆໍ ເອກສີມາຍເມວ ຐິຕໂຕ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິສງ຺ຆໂຕ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ ເອກກມ຺ມາທິນິປ຺ຜາທນວເສນ ສງ຺ຆເຠທກຣເຓ ອຘມ຺ມທິຏ຺ຐິໂກ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນິຘາຍ ທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ຍາ ຕສ຺ມິໍ ‘‘ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ທີປເນ ອຕ຺ຕໂນ ອຘມ຺ມທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ວິນິຘາຍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ໂມ ເອວາຍ’’ນ຺ຕິ ວິປຣີຕໂຕ ປກາເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເຠເທ ຘມ຺ມທິຏ຺ຐີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ຆເຠທເນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ລທ຺ຘິໂກ. ອຍໍ ປນ ‘‘ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ທີປເນ ອຘມ຺ມທິຏ຺ຐິໂກ ຫຸຕ຺ວາປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ວິນິຘາຍ ກຣເຓນ ສງ຺ຆເຠທໂກ ອເຕກິຈ຺ໂຉ ຊາໂຕ. ເອວໍ ເຠເທ ເວມຕິໂກຕິ ອິມສ຺ສ ປນ ເຠເທ ເວມຕິກທິຏ຺ຐິຍາ ວິນິຘານມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ. ເສສໍ ສມເມວ. ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມທິຏ຺ຐິເຠເທ ອຘມ຺ມທິຏ຺ຐີຕິ ອຍໍ ປນ ເຠເທ ອຘມ຺ມທິຏ຺ຐິໍ ວິນິຘາຍ ກຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆເຠທໂກ ອເຕກິຈ຺ໂຉ ຊາໂຕ. ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິທີປເນ ວາ ເຠເທ ວາ ຘມ຺ມທິຏ຺ຐິຕາຍ ທິຏ຺ຐິໍ ອວິນິຘາເຍວ ກຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆເຠທໂກປິ ສເຕກິຈ຺ໂຉ ຊາໂຕ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິທີປເນ ວາ ສງ຺ຆເຠເທ ວາ ອຸໂຠສຸປິ ວາ ອຘມ຺ມທິຏ຺ຐິ ວາ ເວມຕິໂກ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ, ວິມຕິຎ຺ຈ ວິນິຘາຍ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ປກາເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ຆເຠທໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຸປາລິປຎ຺ຫາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຆເຠທກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໘. ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕໗. ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ ປຕ຺ຖຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຕເປ ປຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ອຠິວາທາເປຕພ຺ໂພຕິ ວນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ວສ຺ສໍ ປຸຈ຺ຉເນນ ນວໂກ ສຍເມວ ວນ຺ທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິລ຺ໂລເກຕພ຺ໂພຕິ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ.

ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາວາສິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕໙. ‘‘ຍຖາຠາຄ’’ນ຺ຕິ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐາທິໍ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ທຕ຺ວາ ທານມ຺ປິ ເສນາສນປຎ຺ຎາປນເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ຫິ ປຕ຺ຖຣິຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ.

ອາວາສິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນຸໂມທນວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໒. ປຎ຺ຈເມ ນິສິນ຺ເນຕິ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ນິສິນ຺ເນ. ນ ມຫາເຖຣສ຺ສ ຠາໂຣ ໂຫຕີຕິ ອນຸໂມທກໍ ອາຄເມຕຸໍ ນ ຠາໂຣ. ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐວ ອາຄເມຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຊ຺ຌິຏ຺ເຐຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອນຸໂມທນ຺ເຕເຍວ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນຸໂມທນວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠຕ຺ຕຄ຺ຄວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໔. ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິວິສນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣປິ ມນຸສ຺ສາ ສປຸຕ຺ຕທາຣາ ອາວສິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ເນຕ຺ວາ ໂຠເຊນ຺ຕິ. ອາສເນສຸ ສຕີຕິ ນິສີທນຏ຺ຐາເນສຸ ສນ຺ເຕສຸ. ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາສນໍ ອຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາສນ຺ເນ ສມຠູມິຠາເຄ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ເຖຣາສເນນ ສມກໍ ອາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຖຣາສນໂຕ ປນ ອຸຈ຺ຈຕເຣ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາປິ ນິສີທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທິ ຕໍ ອາສນ຺ນມ຺ປິ ນີຈຕຣໍ ໂຫຕິ, ອນາປຸຈ຺ຉາປິ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມຫາເຖຣສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອາສເນນ ປຏິພາຫນາປຕ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິ. ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ປາຣຸຕສງ຺ຆາຏິໍ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ, ອນຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປາຬິຍໍ ‘‘ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ…ເປ… ໂອທໂນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ວາ ປຈ຺ຉິປິຏ຺ຐິອາທິທຸສ຺ສຓ຺ຐິຕາຘາເຣ ວາ ປຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ໂອທນສ຺ສ ຄຫຓກາເລ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອປຕນຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸສຊ຺ຊິເຕ ປນ ອາຘາເຣ ປຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ຕໍ ປຣາມສິຕ຺ວາປິ ໂອທນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ…ເປ… ອຸທກໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຫຕ຺ຖໂຘວນອຸທກນ຺ຕິ ໂຠຊນາວສາເນ ອຸທກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖາ ໂຘວິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕນ ປຣິໂຍສາເນ ໂຘວນເມວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ໂຠຊນນ຺ຕເຣ ປນ ປານີຍປິວນາທິນາ ນເຍນ ຫຕ຺ຖໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຸນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖາ ນ ໂຘວິຕພ຺ພາ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ປຸຣິມວຈເນນ ນ ສເມຕິ ປຣິໂຍສາເນ ອຸທກສ຺ເສວ ‘‘ຫຕ຺ຖໂຘວນອຸທກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ມນຸສ຺ສາ ໂຘວຖ, ຠນ຺ເຕຕິອາທິ ນິຏ຺ຐິຕຠຕ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ເຖຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘຸເຣ ທ຺ວາຣສມີເປ.

ຠຕ຺ຕຄ຺ຄວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປິຓ຺ຑຈາຣິກວຕ຺ຕກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໓໖໖. ປາຬິຍໍ ຐາເປຕິ ວາຕິ ຕິຏ຺ຐ ຠນ຺ເຕຕິ ວທນ຺ຕິ.

໓໖໗. ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ນກ຺ຂຕ຺ຕປທານີຕິ ນກ຺ຂຕ຺ຕປທວິສຍານິ ຎາຕານິ ອຕ຺ຖິ, ອສ຺ສຍຸຊາທິນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ຊານາຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຊານາມ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ທິສາຠາຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເກນຊ຺ຊ, ຠນ຺ເຕ, ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກນ ນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ຈນ຺ໂທ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖໙. ອງ຺ຄເຓຕິ ອພ຺ໂຠກາເສ. ເອວເມວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸທ຺ເທສທານາທິ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໓໗໔. ນິພທ຺ຘຄມນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນວ ນິຣນ຺ຕຣຄມນຕ຺ຖາຍ. ອູຫທິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫທ-ຘາຕຸສ຺ສ ວຈ຺ຈວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖຕາຍາຫ ‘‘ພຫິ ວຈ຺ຈມກ຺ຂິຕາ’’ຕິ.

ປິຓ຺ຑຈາຣິກວຕ຺ຕກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໙. ປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໘໓. ປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນກ຺ຂນ຺ຘເກ ປາຬິຍໍ ນນ຺ທິມຸຂິຍາຕິ ໂອທາຕທິສາມຸຂຕາຍ ຕຸຏ຺ຐມຸຂິຍາ. ‘‘ອຸທ຺ຘສ຺ຕໍ ອຣຸຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ’’ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສຍາຈນໍ ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສຖກຣຓປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຖເຣນ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເອວໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕວ ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ວີຕິນາເມສີຕິ? ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ອຸໂປສຖາທິສໍວາສກຣຓສ຺ສ ສາວຊ຺ຊຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ, ຕຎ຺ຈ ອາຍຕິໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕຖາປຏິປຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຎາເປຕຸໍ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອປຣິສຸທ຺ຘມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລໍ ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ‘ອປຣິສຸທ຺ໂຘ’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ມຫາກຣຸຓາຍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຕຖາ ນິສີທີ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ອກາຣຓໍ ປຈ຺ຉາປິ ອວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖເຣນາປິ ຕໍ ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິ ນີຫຣຓສ຺ສ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕາປສງ຺ຄໂຕ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມເວຕ຺ຖ ກາຣຓນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໒໐; ຈູຬວ. ໓໘໖; ອຸທາ. ໔໕) ວຕ຺ວາ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາປຕ຺ຕິເກນ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ໂສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໓໘໖) ສາປຕ຺ຕິກປຣິສາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິ ທສ຺ສິໂຕ.

ສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາຣນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິເທວ ອສາຣຸປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ອິມິນາ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປເຣຫິ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາຣໍ, ອຕ຺ຕນາ ວາ ‘‘ມມ ອນາຈາຣໍ ເອເຕ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາຣໍ. ສມຓເວສຘາຣເຓນ, ສງ຺ຆິກປຈ຺ຈຍຠາຄຄຫຓາທິນາ ຈ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ສມໂຓ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ອເທນ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສມຓປຏິຎ຺ຎໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສ຺ສຸຕນ຺ຕິ ກິເລສາວສ຺ສເນນ ຕິນ຺ຕໍ. ສຎ຺ຊາຕທຸສ຺ສິລ຺ຍກຈວຣຕ຺ຕາ ກສມ຺ພຸຊາຕໍ, ອສາຣຕາຍ ວາ ກສມ຺ພຸ ວິຍ ຊາຕໍ. ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກາ ນິກ຺ຂາເມຕ຺ວາຕິ ທ຺ວາຣສາລໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມາເປຕ຺ວາ.

໓໘໔. ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຠິຣມນ຺ຕີຕິ ພຫຸໂສ ທສ຺ສນປວິສນາທິນາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຠິຣຕິໍ ວິນ຺ທນ຺ຕິ. ນ ອາຍຕເກເນວ ປປາໂຕຕິ ຉິນ຺ນຕຏມຫາໂສພ຺ໂຠ ວິຍ ນ ອາທິໂຕວ ນິນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຐິຕຘມ຺ໂມຕິ ອວຏ຺ຐິຕສຠາໂວ. ປູຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຓ຺ຓຕ຺ຕໍ. ນາຄາຕິ ສປ຺ປຊາຕິກາ.

ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຕິໂມກ຺ຂສວນາຣຫກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໓໘໖. ອຸທາຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປາຬິຍາ ອວຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ອຸທາຫຏມ຺ປິ ອຸທາຫຏເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຕິ ຎຕ຺ຕິອາຣມ຺ຠໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາ ຎຕ຺ຕິນິຏ຺ຐານໂຕ ປຈ຺ຉາ ວາ.

໓໘໗. ກຕຎ຺ຈ ອກຕຎ຺ຈ ອຸຠຍໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ສ ກຕາປິ ອຕ຺ຖິ ອກຕາປິ. ຕສ຺ສ ຕທຸຠຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ຘມ຺ມິກໍ ສາມຄ຺ຄິນ຺ຕິ ຘມ຺ມິກໍ ສມຄ຺ຄກມ຺ມໍ. ປຈ຺ຈາທິຍຕີຕິ ອຸກ຺ໂກຏນາຘິປ຺ປາເຍນ ປຸນ ກາຕຸໍ ອາທິຍຕິ.

໓໘໘. ອາກາຣາທິສຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາກາຣລິງ຺ຄນິມິຕ຺ຕນາມານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ປາຕິໂມກ຺ຂສວນາຣຫກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຕ຺ຕາທານອງ຺ຄກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໓໙໘. ປຸນ ໂຈເທຕຸໍ ອຕ຺ຕນາ ອາທາຕພ຺ພໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອຘິກຣຓໍ ອຕ຺ຕາທານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສາສນໍ ໂສເຘຕຸກາໂມ’’ຕິອາທິ. ວສ຺ສາຣຕ຺ໂຕຕິ ວສ຺ສກາໂລ. ໂສປິ ຫິ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາທິກາໂລ ວິຍ ອຘິກຣຓວູປສມຕ຺ຖໍ ລຊ຺ຊິປຣິສາຍ ທູຣໂຕ ອານຍນສ຺ສ, ອາຄຕານຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓາທິສມາຈາຣສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ອກາໂລ ເອວ.

ສມນຸສ຺ສຣຓກຣຓນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕານຸສ຺ສຣິຕກ຺ຂເຓ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊຊນນໂຕ ອນຸສ຺ສຣຓຸປ຺ປາທກໍ. ວິຄຕູປກ຺ກິເລສ…ເປ… ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ອພ຺ຠຫິມາທິອຸປກ຺ກິເລສວິຣຫິຕານໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ສສ຺ສິຣີກຕາ ໂຫຕິ, ເອວມສ຺ສາປິ ໂຈທກສ຺ສ ປາປປຸຄ຺ຄລູປກ຺ກິເລສວິຄເມນ ສສ຺ສິຣີກຕາ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໙໙. ອຘິຄຕໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕໍ ເມຕ຺ຕຌານໍ.

໔໐໐-໑. ‘‘ໂທສນ຺ຕໂຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣ-ສທ຺ໂທ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ນ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ.

ກາຣຸຎ຺ຎໍ ນາມ ກຣຸຓາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຣຸຎ຺ຎຕາຕິ ກຣຸຓາຠາໂວ’’ຕິ. ກຣຸຓນ຺ຕິ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕໍ ວທຕິ. ຕຖາ ເມຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຕາທານອງ຺ຄກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໑໐. ຠິກ຺ຂຸນິກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໓. ຠິກ຺ຂຸນິກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ມາຕຸຄາມສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕນກາຣຓທສ຺ສນໍ. ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວວເສນ ວສ຺ສສຫສ຺ສນ຺ຕິອາທິ ຂນ຺ຘກຠາຓການໍ ມຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕຫິ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ ອຏ຺ຐາສິ, ຉຬຠິຎ຺ເຎຫິ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ, ເຕວິຊ຺ເຊຫິ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ, ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສເກຫິ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ, ປາຕິໂມກ຺ເຂຫິ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໖໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໘.໕໑) -ສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາສຸປິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໖) ອຎ຺ຎຖາວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣຸທ຺ຘມ຺ປິ ຕໍຕໍຠາຓການໍ ມເຕນ ລິຂິຕສີຫຬຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕນຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍນ ລິຂິຕໍ ອີທິເສ ກຖາວິໂຣເຘ ສາສນປຣິຫານິຍາ ອຠາວໂຕ, ໂສຘນຸປາຍາຠາວາ ຈ. ປຣມຕ຺ຖວິໂຣໂຘ ເອວ ຫິ ສຸຕ຺ຕາທິນເຍນ ໂສຘນີໂຍ, ນ ກຖາມຄ຺ຄວິໂຣໂຘຕິ.

ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສມ຺ປທານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໔-໘. ປາຬິຍໍ ຍທຄ຺ເຄນາຕິ ຍສ຺ມິໍ ທິວເສ. ຕທາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ທິວເສ. ວິມາເນຕ຺ວາຕິ ອວມານໍ ກຕ຺ວາ.

໔໑໐-໑. ອາປຕ຺ຕິຄາມິນິໂຍຕິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນາໂຍ. ກມ຺ມວິຠງ຺ເຄຕິ ປຣິວາເຣ ກມ຺ມວິຠງ຺ເຄ (ປຣິ. ໔໘໒ ອາທໂຍ).

໔໑໓-໕. ປາຬິຍໍ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍຕິ ທ຺ວີຫິ ຕີຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ. ນ ອາໂຣເຈນ຺ຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກສ຺ສ ນ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ.

໔໑໖. ທຸສ຺ສເວຓິຍາຕິ ອເນກທຸສ຺ສປຏ຺ເຏ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ກຕເວຓິຍາ.

໔໑໗. ວິເສສກນ຺ຕິ ປຕ຺ຕເລຂາທິວຓ຺ຓວິເສສໍ. ປກິຓນ຺ຕີຕິ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕິ. ນມນກນ຺ຕິ ປາສຸກຏ຺ຐິນມນກພນ຺ຘນໍ.

໔໒໒-໕. ສໍເວລ຺ລິຍນ຺ຕິ ກຈ຺ຉໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິວາສນໍ. ຕໂຍ ນິສ຺ສເຍຕິ ຣຸກ຺ຂມູລເສນາສນສ຺ສ ຕາສໍ ອລພ຺ຠນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໒໖-໘. ອຏ຺ເຐວ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ປຏິພາຫນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິຍາວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິໂຍ ອາຄຕປຏິປາຏິໍ ປຏິພາຫນ຺ຕິ, ນາຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸວາທໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕີຕິ ອິສ຺ສຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ.

໔໓໐. ຠິກ຺ຂຸທູເຕນາຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ທູຕຠູເຕນ. ສິກ຺ຂມານທູເຕນາຕິ ສິກ຺ຂມານາຍ ທູຕາຍ.

໔໓໑. ນ ສມ຺ມຕີຕິ ນປ຺ປໂຫຕິ. ນວກມ຺ມນ຺ຕິ ‘‘ນວກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວສຕູ’’ຕິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ສງ຺ຆິກຠູມິຍາ ໂອກາສທານໍ.

໔໓໒-໖. ສນ຺ນິສິນ຺ນຄພ຺ຠາຕິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຄພ຺ຠາ. ມຫິລາຕິຕ຺ເຖຕິ ອິຕ຺ຖີນໍ ສາຘາຣຓຕິຕ຺ເຖ.

ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສມ຺ປທານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠິກ຺ຂຸນິກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໑໑. ປຎ຺ຈສຕິກກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກສິກ຺ຂາປທກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໓໗. ປຎ຺ຈສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ປາຬິຍໍ ‘‘ອປາວຸໂສ, ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຊານາສີ’’ຕິ ອິທໍ ເຖໂຣ ສຍໍ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕນາ ສຫຄຕຠິກ຺ຂຸປຣິສາຍ ຎາປນຕ຺ຖເມວ, ສຸຠທ຺ທສ຺ສ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວຈນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສຸຠທ຺ໂທ ຫິ ກຸສິນາຣາຍໍ ຠຄວຕິ ອຠິປ຺ປສນ຺ນາຍ ຂຕ຺ຕິຍາທິຄຫຏ຺ຐປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານໍ ສຸຕ຺ວາ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐປິ ຠເຍນ ປຫຏ຺ຐາກາຣໍ ວາຈາຍ ປກາເສຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ອິເຘວ ປນ ວິຊນປເທເສ ສຸຕ຺ວາ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາປລທ຺ຘິໍ ປກາເສສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ຕເມວ ປຈ຺ຈຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ສມຸສ຺ສາເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄຫໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເອຕສ຺ສ ປາປຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອີທິສານໍ ມໂນຣຖວິຆາຕໍ, ສາສນຏ຺ຐິຕິຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ຊານນ຺ໂຕວ ຕໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ເຖໂຣ ‘‘ເອກມິທາຫໍ, ອາວຸໂສ, ສມຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຠທ຺ທວຈນເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍາເປສິ. ນານາຠາໂວຕິ ສຣີເຣນ ນານາເທສຠາໂວ, ວິປ຺ປວາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນາຠາໂວຕິ ມຣເຓນ ວິຍຸຊ຺ຊນໍ. ອຎ຺ຎຖາຠາໂວຕິ ຠວນ຺ຕຣູປຄມເນນ ອຎ຺ຎາກາຣປ຺ປຕ຺ຕິ.

໔໔໑. ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ…ເປ… ສມູຫເນຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ຠຄວາ ມຍາ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກສິກ຺ຂາປທມ຺ປິ ສມູຫນິຕພ຺ພໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ, ສມູຫເນ ຈ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫກາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນ ປຎ຺ຎາເປສ຺ສາມ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິນາ ປຸນ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທິສາຍ ອກຸປ຺ປາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ສາເວຕ຺ວາ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຍາວ ສາສນນ຺ຕຣຘານາ ອປ຺ປຏິພາຫິຍານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອໂວຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ມຫາເຖຣາປິ ຕເຖວ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ.

ຄິຫິຄຕານີຕິ ຄິຫີສຸ ຄຕານິ. ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາຣາທິຄິຫີຫິ ຎາຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕກຘູມກາໂລ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິປຣິໂຍສານຠູໂຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ຘູມກາລິກໍ.

໔໔໓. ໂອຬາຣິເກ ນິມິຕ຺ເຕ ກຣິຍມາເນປີຕິ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ, ອານນ຺ທ, ຕຖາຄໂຕ ກປ຺ປໍ ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ກປ຺ປາວເສສໍ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ຖູລຕເຣ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕຸ, ຠຄວາ, ກປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ຍາຈນເຫຕຸຠູເຕ ໂອກາສນິມິຕ຺ເຕ ກມ຺ເມ ກຣິຍມາເນ. ມາເຣນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ມາເຣນ ອາວິຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ.

໔໔໕. ອຸຊ຺ຊວນິກາຍາຕິ ປຏິໂສຕຄາມິນິຍາ. ກຸຈ຺ຉິໂຕ ລໂວ ເຉໂທ ວິນາໂສ ກຸລໂວ, ນິຣຕ຺ຖກວິນິໂຍໂຄ. ຕໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ນ ກຸລວໍ ຄເມນ຺ຕິ.

ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກສິກ຺ຂາປທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈສຕິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໑໒. ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘໂກ

ທສວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໔໖. ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ຠິກ຺ຂຄ຺ເຄນາຕິ ຠິກ຺ຂຸຄຓນາຍ. ມຫີຕິ ຫິມໍ.

໔໔໗. ອວິຊ຺ຊານິວຸຕາຕິ ອວິຊ຺ຊານີວຣເຓນ ນິວຸຕາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ. ອວິທ຺ທສູຕິ ອຎ຺ຎາຓິໂນ. ອຸປກ຺ກິເລສາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຕສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ເອເຕ ສຸຣາປານາທໂຍ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເນຕ຺ຕິຍາ ຕຓ຺ຫາຍ ສຫິຕາ ສເນຕ຺ຕິກາ.

໔໕໐-໑. ອໂຫຄງ຺ໂຄຕິ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ ນາມໍ. ປຏິກຈ຺ເຈວ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ນໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສມິຕຸໍ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາຫໍ ປຐມເມວ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ. ສມ຺ຠາເວສຸນ຺ຕິ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ.

໔໕໒. ອໂລຓິກນ຺ຕິ ໂລຓຣຫິຕໍ ຠຕ຺ຕໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວາ. ອາສຸຕາຕິ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣສຊ຺ຊິຕາ, ‘‘ອສຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ.

໔໕໓. ອຸຊ຺ຊວິໍສູຕິ ນາວາຍ ປຏິໂສຕໍ ຄຈ຺ຉິໍສຸ. ປາຈີນກາຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍ ຊາຕຕ຺ຕາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາເວຍ຺ຍກາຕິ ປາເວຍ຺ຍເທສວາສິໂນ.

໔໕໔. ນນຸ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ວຸຑ຺ໂຒຕິ ນນຸ ຕ຺ວໍ ເຖໂຣ ນິສ຺ສຍມຸຕ຺ໂຕ, ກສ຺ມາ ຕໍ ເຖໂຣ ປຓາເມສີຕິ ເຠທວຈນໍ ວທນ຺ຕິ. ຄຣຸນິສ຺ສຍໍ ຄຓ຺ຫາມາຕິ ນິສ຺ສຍມຸຕ຺ຕາປິ ມຍໍ ເອກໍ ສມ຺ຠາວນີຍຄຣຸໍ ນິສ຺ສຍຠູຕໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ວສິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໕໕. ມູລາທາຍກາຕິ ປຐມໍ ທສວຕ຺ຖູນໍ ທາຍກາ, ອາວາສິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຖພ຺ຍາ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣຕິ ໂລເກ ສພ຺ພຠິກ຺ຂູນໍ ຕທາ ອຸປສມ຺ປທາຍ ວຸຑ຺ໂຒ. ສຸຎ຺ຎຕາວິຫາເຣນາຕິ ສຸຎ຺ຎຕາມຸເຂນ ອຘິຄຕຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

໔໕໗. ສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ເຄຕິ ປທຠາຊນີເຍ. ອິທຎ຺ຈ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໕໓) ສຸຕ຺ເຕ ຍາວກາລິກສ຺ເສວ ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສິງ຺ຄີໂລຓສ຺ສ ຍາວຊີວິກສ຺ສ ສນ຺ນິຘິກຕສ຺ສ ອາມິເສນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວິຠງ຺ຄນເຍເນວ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕຠາວໍ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ກຖໍ ສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ເຄ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂລຓເມຕ຺ຖ ສນ຺ນິຘິກຕໍ, ນ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍນ຺ຕິ ໂລຓມິສ຺ສໂຠຊເນ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎິໂນ ອເຫສຸໍ. ຕຖາສຎ຺ຎີນມ຺ປິ ເນສໍ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສນ຺ນິຘິກາເຣ ອສນ຺ນິຘິກາຣສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ຄໍ ອຸທ຺ຘຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຕນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໂລເຓນ ສທ຺ຘິໍ. ທຸກ຺ກເຏເນຕ຺ຖ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຍາວກາລິເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວຊີວິກໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາວຊີວິກໍ ຍາວກາລິເກນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສໍ ກາເລປິ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກເຏນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທຸກ຺ກເຏນປິ ນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍທິ ຫິ ສນ຺ນິຘິກາຣປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ມຎ຺ຎຖ, ຍາວຊີວິກສ຺ສ ໂລຓສ຺ສ ສນ຺ນິຘິໂທສາຠາວາ ທຸກ຺ກເຏນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຖ ອາມິເສນ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສສ຺ສ ຕສ຺ສ ອາມິສຄຕິກຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ມາ ມຎ຺ຎຖ. ຕທາ ຈ ຫິ ປາຈິຕ຺ຕິເຍເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ ອາມິສຕ຺ຕຸປຄມນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຍາວຊີວິກນ຺ຕິອາທິນາປິ ທຸກ຺ກຏາຠາວໍ ສມຕ຺ເຖຕິ.

ປາຬິຍໍ ຣາຊຄເຫ ສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ເຄຕິອາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ຈ ວິຠງ຺ເຄ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິກາລໂຠຊນາທິໂນ ສຸຕ຺ເຕປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິນຍສ຺ສ ອຕິສຣຓໍ ອຕິກ຺ກໂມ ວິນຍາຕິສາໂຣ. ‘‘ນິສີທນໍ ນາມ ສທສໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວິຠງ຺ເຄ ຈ ອາຄຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປມາຓໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ ວິທຕ຺ຖິຕ຺ຕຍປ຺ປມາຓໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ, ທສາຍ ປນ ວິທຕ຺ຖິທ຺ວຍປ຺ປມາຓໍ ກຕໍ. ອທສກມ຺ປິ ນິສີທນໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສສມິຘ ເຫຏ຺ຐາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ທສວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ຈູຬວຄ຺ຄວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ປຣິວາຣວຓ຺ຓນາ

ມຫາວຄ຺ໂຄ

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

໑. ວິສຸທ຺ຘປຣິວາຣສ຺ສ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຣີຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິສາສເນ ຂນ຺ຘການໍ ອນນ຺ຕຣໍ ປຣິວາໂຣຕິ ໂຍ ວິນໂຍ ສງ຺ຄຫໍ ສມາຣຸຬ຺ໂຫ, ຕສ຺ສ ທານິ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ໂຍຊນາ.

ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ. ອຕິວິສຸທ຺ເຘນ ມໍສຈກ຺ຂຸນາຕິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ອຕິສຸຂຸມານິປິ ຣູປານິ ປສ຺ສນໂຕ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ປສາທຈກ຺ຂຸນາ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ…ເປ… ເກນາຠຕນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ.

໒. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊເນຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ. ວິນີຕກຖາຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖຸກຖາ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ.

ທ຺ວງ຺ຄິເກນ ເອເກນ ສມຸຏ຺ຐາເນນາຕິ ອງ຺ຄທ຺ວຍສມຸທາຍຠູເຕນ ເອເກນ. ອງ຺ຄທ຺ວຍວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາເວປິ ເຕສຸ ເອເກນງ຺ເຄນ ວິນາ ອຍໍ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ‘‘ເອເກນ ສມຸຏ຺ຐາເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ອງ຺ເຄສຸ ປຘານງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ປນ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາຍ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເສວນຈິຕ຺ເຕເນວ ສມ຺ຠເວ ສຕິ ອຍໍ ຕໍ ອງ຺ຄທ຺ວຍໍ ອຸປາທາຍ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ມຸຕິ ໂຫຕິ, ນາສຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ນ ອາປຕ຺ຕິຍາ. ຕສ຺ສ ປນ ຕໍສມຸຏ຺ຐິຕກາໂຍ ເອວ ອງ຺ຄໍ ອພ຺ຍວຫິຕກາຣຓໍ, ຈິຕ຺ຕໍ ປນ ກາຣຓກາຣຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ອຸປຣິປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄຍຸຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ເອເກນ ສມຸຏ຺ຐາເນນ ສມຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິອາທິປຣິວາຣວຈເນເນວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອກຸສລາທິປຣມຕ຺ຖສຠາວຕາ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ປຣິຍາຍໂຕວ ວຸຕ຺ຕາ, ສມ຺ມຸຕິສຠາວາ ເອວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ສິຊ຺ຌຕິ ສມຸຏ຺ຐານສມຸຏ຺ຐິຕານໍ ເຠທສິທ຺ຘິໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອາປນ຺ນາຍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ເກຫິຈິປິ ສມເຖຫິ ອນາປຕ຺ຕິຠາວາປາທນສ຺ສ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕສງ຺ຂາຕມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ.

໓. ໂປຣາຓເກຫິ ມຫາເຖເຣຫີຕິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍໂຕ ປຈ຺ຉາ ໂປຕ຺ຖກສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ຉຬຠິຎ຺ຎາປອສມ຺ຠິທາທິຄຸຓສມຸຊ຺ຊເລຫິ ມຫາເຖເຣຫິ. ຈຕຸຕ຺ຖສງ຺ຄີຕິສທິສາ ຫິ ໂປຕ຺ຖກາໂຣຫສງ຺ຄີຕິ.

໑໘໘. ມຫາວິຠງ຺ເຄຕິ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ. ໂສຬສ ວາຣາ ທສ຺ສິຕາຕິ ເຍຫິ ວາເຣຫິ ອາທິຠູເຕຫິ ອຸປລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ອຍໍ ສກໂລປິ ປຣິວາໂຣ ໂສຬສປຣິວາໂຣຕິ ໂວຫຣີຍຕິ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຸຏ຺ຐານສີສວຓ຺ຓນາ

໒໕໗. ປາຬິຍໍ ນິພ຺ພານຎ຺ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈຠູຕາ ປຸຄ຺ຄລາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວິນາສຍຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸຘມ຺ມນິຍເຕນ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓທ຺ວເຍນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕາ, ກາຣກເວທກາທິຣູເປນ ປນ ປຣິກປ຺ປິເຕນ ອຕ຺ຕສຠາເວນ ວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປິ ອສງ຺ຂຕຕ຺ຕສາມຎ຺ຎໂຕ ວຕ຺ຖຸຠູເຕນ ນິພ຺ພາເນນ ສຫ ‘‘ອນຕ຺ຕາ ອິຕິ ນິຈ຺ຉຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອວິຊ຺ຊມານາປິ ຫິ ສມ຺ມຸຕິ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ອກຕຕ຺ຕາ ອສງ຺ຂຕາ ເອວາຕິ.

ກຣຸຓາສີຕລຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຎາປຠາສິຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຈນ຺ເທ, ພຸທ຺ຘາທິຈ຺ເຈ’’ຕິ ເອຕໍ ອຸຠຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫາຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຫານິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຫານິ ທຸກ຺ຂຫານິ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາປນູທນກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິຏເກ ຕີຓິ ເທສຍີຕິ ຍສ຺ມາ ອຎ຺ເຎປິ ມຫາວີຣາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ເທສຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອງ຺ຄີຣໂສ ປິຏການິ ຕີຓິ ເທສຍີຕິ ໂຍຊນາ. ມຫາຄຸຓນ຺ຕິ ມຫານິສໍສໍ. ເອວໍ ນີຍຕິ ສທ຺ຘມ຺ໂມຕິ ຍທິ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິ ອປຣິຫີນາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ສຕິ ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ໂມປິ ນີຍຕິ ປວຕ຺ຕີຍຕິ, ນ ປຣິຫາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິ ປນ ກຖໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິ. ປຣິວາເຣນ ຄນ຺ຖິຕາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ເສວ ປຣິວາຣສ຺ສາຕິ ຕສ຺ມິໍ ເອວ ປຣິວາເຣ. ສມຸຏ຺ຐານໍ ນິຍໂຕ ກຕນ຺ຕິ ເອກຈ຺ຈໍ ສມຸຏ຺ຐາເນນ ນິຍຕໍ ກຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ປຣິວາເຣ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາປທໍ ນິຍຕສມຸຏ຺ຐານໍ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓໍ, ຕໍ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ເຠທໍ ນິທານຎ຺ຈຎ຺ຎນ຺ຕິ ສມ຺ເຠໂທ ສິກ຺ຂາປທານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມຸຏ຺ຐາເນນ ສໍກິຓ຺ຓຕາ, ນິທານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ, ອຎ຺ຎໍ ປຸຄ຺ຄລາທິວຕ຺ຖາທິ ຈ. ສຸຕ຺ເຕ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ອຸປຣີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕ, ອຸປຣິ ວກ຺ຂມາເນ ຈ ປຣິວາຣສຸຕ຺ເຕ ເອວ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ເອວໍ, ຕສ຺ມາ ສກລສາສນາຘາຣສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ ຐິຕິເຫຕຸຠູຕໍ ປຣິວາຣໍ ສິກ຺ເຂຕິ, ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ສມ຺ຠິນ຺ນສມຸຏ຺ຐານານີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ສາຘາຣຓສມຸຏ຺ຐານານິ. ອາທິມ຺ຫິ ຕາວ ປຸຣິມນເຍຕິ ສພ຺ພປຐເມ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາເຣ ອາຄຕນຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ຕຕ຺ຖ ປນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ປຐມໍ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເວສາລິຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໑) ນິທານມ຺ປິ ທິສ຺ສຕິ ເອວ. ປຣໂຕຕິ ອາຄຕຠາວໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ປຣໂຕ ອາຄເຕ ສຸຕ຺ເຕ ທິສ຺ສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາຕິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ.

໒໕໘. ອນິຍຕາ ປຐມິກາຕິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາວ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ກຕໍ, ປຐມານິຍຕໍ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ນານຸພນ຺ເຘ ປວຕ຺ຕິນິນ຺ຕິ ວຸຏ຺ຐາປິຕໍ ປວຕ຺ຕິນິໍ ອນນຸພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທໍ.

໒໖໐. ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ເອຬກໂລມານິ ໂຘວນ຺ຕິໂຍ ຣຊນ຺ຕິໂຍ ວິຊເຏນ຺ຕິໂຍ ຣິຎ຺ຈນ຺ຕິ ອຸທ຺ເທສໍ ປຣິປຸຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໗໖) ອາຄຕຕ຺ຕາ ອິມໍ ຣິຎ຺ຈນ຺ຕິ-ປທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸປລກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິຠງ຺ເຄ ‘ຣິຎ຺ຈນ຺ຕິ ອຸທ຺ເທສ’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ ເອຬກໂລມໂຘວາປນສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ອສມເຍ ວສ຺ສິກສາຏິກປຣິເຍສນສິກ຺ຂາປທໍ (ປາຣາ. ໖໒໖ ອາທໂຍ). ຣຕນສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ຣຕນໍ ວາ ຣຕນສມ຺ມຕໍ ວາ ປຏິສາມນສິກ຺ຂາປທໍ (ປາຈິ. ໕໐໒ ອາທໂຍ).

໒໖໕. ປາຬິຍໍ ພຸທ຺ຘຎາເຓນາຕິ ປຏິວິທ຺ຘສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ.

໒໖໗. ‘‘ນ ເທເສນ຺ຕິ ຕຖາຄຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ຉຕ຺ຕປາຓິສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາປຏິກ຺ເຂປໍ ທສ຺ເສຕິ.

໒໖໙. ອກຕນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອມິສ຺ສີກຕໍ, ນິຍຕສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກຕນ຺ຕິ ວາ ປຸພ຺ເພ ອນາຄຕໍ, ອຠິນວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໗໐. ສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ສງ຺ເຂປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຂິປນ຺ຕິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ສທິສສມຸຏ຺ຐານານິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ສມຸຏ຺ຐານສີສໍ. ເນຕິ ວິເນຕິ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ເນຕ຺ຕິ, ວິນຍປາຬິ, ສາ ເອວ ຘມ຺ໂມຕິ ເນຕ຺ຕິຘມ຺ໂມຕິ ອາຫ ‘‘ວິນຍປາຬິຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ.

ສມຸຏ຺ຐານສີສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນ຺ຕຣເປຍ຺ຍາລໍ

ກຕິປຸຈ຺ຉາວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໗໑. ກຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ປາຣາຊິກາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອາປຕ຺ຕີສຸ ເມຖຸນາທິນ຺ນາທານາທິອນ຺ໂຕຄຘເຠທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຊາຕິວເສນ ເອກຕ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາ ກຕາ. ກຕິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ອນ຺ໂຕຄຘເຠທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໍ ຣາສຏ຺ເຐນາຕິ ເອຕ຺ຕກເມເວຕ຺ຖ ເຠໂທ. ວິນີຕານິເຍວ ວິນີຕວຕ຺ຖູນີຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວິຣມຓານິ ເອວ ອວິປ຺ປຏິສາຣປາໂມຊ຺ຊາທິຘມ຺ມານໍ ກາຣຓຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖູນີຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ, ຕານິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຣຕິອາທິອນວຊ຺ຊຘມ຺ມາ ເອວ. ເວຣໍ ມຓຕີຕິ ເວຣເຫຕຸຕ຺ຕາ ‘‘ເວຣ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຣາຄາທິອກຸສລປກ຺ຂໍ ວິນາເສຕິ.

ຘມ຺ມສ຺ສວນຄ຺ຄໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ພຫູສຸ ເອກໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ເຕສຸ ຕໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນສມາຄມໍ ໂກເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອນາທໂຣວາຕິ ຕຸສ຺ສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຕຸຏ຺ຐິໍ, ສໍວິຊິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ສໍເວຄຎ຺ຈ ອປເວເທນ຺ໂຕ ເອວ. ກາຍປາຄພ຺ຠິຍນ຺ຕິ ອຸນ຺ນຕິວເສນ ປວຕ຺ຕນກາຍານາຈາຣໍ.

໒໗໔. ເມຕ຺ຕາຍ ສມ຺ຠູຕໍ ເມຕ຺ຕໍ, ກາຍກມ຺ມໍ. ອຸຠເຍຫິປີຕິ ນວເກຫິ, ເຖເຣຫິ ຈ. ປິຍໍ ກໂຣຕີຕິ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເປມຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ, ເກສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນ’’ນ຺ຕິ.

ປຸຄ຺ຄລໍ ປຏິວິຠຊິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ປກເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕເມວ ປຸຄ຺ຄລປຏິວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສຸກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸ ເສຣິວິຫາຣິຕາກຣຓໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ສມ຺ມາທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຕິປຸຈ຺ຉາວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຉອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໗໖. ປຐເມນ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາເນນາຕິ ເກວລໍ ກາເຍນ. ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ຕສຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ‘‘ນ ຫີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຆາທິເສສາທີນໍ ທຸກ຺ກຏປຣິໂຍສານານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຈິຕ຺ຕການມ຺ປິ ສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາປຊ຺ຊນໍ ສິຍາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫີນຸກ຺ກຏ຺ເຐຫິ ຊາຕິອາທີຫິ ໂອມສເນ ເອວ ທຸພ຺ຠາສິຕສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາ ເອກນ຺ຕວາຈາຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ເອວາຕິ.

ທຸຕິຍສມຸຏ຺ຐານນເຍ ວາຈາຍ ເອວ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພປາຏິເທສນີຍສ຺ສ ອຠາວາ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕິເຍ ປນ ໂວສາສມານຣູປໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ກາຍວາຈາຫິ ອນປສາທນປຈ຺ຈຍາ ປາຏິເທສນີຍສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂອມສເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານຕ຺ເຕປິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ທຸພ຺ຠາສິຕສ຺ສ ປຎ຺ຈເມເນວ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ‘‘ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ນ ຫີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມວາເຣ ‘‘ສິຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍວິກາເຣເນວ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ ປເນຕ຺ຖ ທຸພ຺ຠາສິຕຠາເວປິ ກາຍກີຬາຠາວາຠາວໂຕ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຉຏ຺ຐວາເຣ ປນ ວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກາໂຍ ທຸພ຺ຠາສິຕສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຈມສມຸຏ຺ຐາເນ ເອວ ຉຏ຺ຐມ຺ປິ ປວິສຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຖາ ທຸພ຺ຠາສິເຕນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ. ນ ຫິ ທວກມ຺ຍຕາຍ ກາຍວາຈາຫິ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸພ຺ຠາສິຕາປຕ຺ຕິ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ຍຎ຺ຫິ ປຎ຺ຈເມເນວ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ຉຏ຺ເຐນປິ ສມາປຊ຺ຊຕິ ເອວ ຘມ຺ມເທສນາປຕ຺ຕິ ວິຍາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ສມຸຏ຺ຐານວາເຣ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຉອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກຕາປຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໗໗. ທຸຕິເຍ ປນ ກຕິວາເຣ ປຐມສມຸຏ຺ຐາເນນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພານໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ລຫຸທສ຺ສນສຸຂຕ຺ຖໍ ກຸຏິກາຣາທີນິ ເອວ ສມຸທ຺ຘຏານິ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ອຠາວາ, ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາທີນມ຺ປິ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ເອວໍ ທຸຕິຍສມຸຏ຺ຐານາທີສຸປິ. ‘‘ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ກຸຏິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈີປໂຍຄາຠາວໍ. ອຸຠເຍນາປິ ເກວລໍ ກາເຍເນວ ທຸກ຺ກຏາທີນໍ ສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ອຸປຣິປິ ຍຖານຸຣູປໍ ກາຕພ຺ພໍ.

‘‘ເອເກນ ສມຸຏ຺ຐາເນນ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອິຘ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕານໍ ກາຍໂຕວ ສມຸຏ຺ຐິຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວິເສສໂຕ ປນ ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອິຕຣສມຸຏ຺ຐາເນຫິປິ ຍຖາຣຫໍ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ເອວ. ເອວໍ ອຸປຣິປິ.

‘‘ຕິຓວຕ຺ຖາຣເກນ ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ສງ຺ຆາທິເສສວຊ຺ຊິຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໗໙. ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ກຸຏິໍ ກໂຣຕີຕິ ວາຈາຍ ສໍວິທຫຕິ, ສຍຎ຺ຈ ກາເຍນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຕາປຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານຄາຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໓. ຕຕິໂຍ ປນ ຄາຖາວາໂຣ ທຸຕິຍວາເຣນ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ກາໂຍວ ກາຍິໂກຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ‘‘ກາຍິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕນ ສມຸຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ, ກາໂຍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ອກ຺ຂາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິເວກທສ຺ສິນາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ວິວິຕ຺ຕເຫຕຸຕ຺ຕາ ຈ ນີວຣຓວິເວກຎ຺ຈ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ທສ຺ສນສີເລນ. ວິຠງ຺ຄໂກວິທາຕິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄກຸສລາຕິ ອາລປນໍ. ອິຘ ປເນວໍ ອຎ຺ໂຎ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ສຍເມວ ອຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ປຸຈ຺ຉາວິສຊ຺ຊນຎ຺ຈ ອກາສີຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໘໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປນ ວິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍວາເຣ ສີລວິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາຕິ ສີລວິປຕ຺ຕິປອຈ຺ຉາທນປຈ຺ຈຍາ.

໒໘໖. ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາຕິ ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນປຈ຺ຈຍາ.

໒໘໗. ອາຊີວວິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຄມ຺ມ ຊີວນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອາຊີໂວ, ຈຕຸປຈ຺ຈໂຍ, ໂສວ ມິຈ຺ຉາປຕ຺ຕິຍາ ວິປນ຺ນຕ຺ຕາ ວິປຕ຺ຕີຕິ ອາຊີວວິປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ອາຊີວວິປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸ, ຕທຸປ຺ປາທນຕປຣິໂຠຄນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຘິກຣຓປຈ຺ຈຍວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໙໑. ປຎ຺ຈເມ ອຘິກຣຓປຈ຺ຈຍວາເຣ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓປຈ຺ຈຍາຕິ ອປໂລກນວຈນຎຕ຺ຕິກມ຺ມວາຈາສງ຺ຂຕກມ຺ມວາຈາປຈ຺ຈຍາ. ປຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘມ຺ມິກກຕິກາທິໍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈເມ ອຘິກຣຓປຈ຺ຈຍວາເຣ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓປຈ຺ຈຍາ ອປໂລກນາວສາເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ອຘິປ຺ປາຍາທິນາ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມາທິໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິ ຈ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສມາປຕ຺ຕິອາທໂຍ. ‘‘ນຕ຺ຖຎ຺ຎາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ອິທໍ ວິປຕ຺ຕິອາທິຠາຄິນິໂຍ ສາວຊ຺ຊາປຕ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຘິກຣຓປຈ຺ຈຍວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຖເຠທໍ

ອຘິກຣຓປຣິຍາຍວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໙໓. ຉຏ຺ເຐ ປຣິຍາຍວາເຣ ອໂລໂຠ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິອາທິ ສາສນຏ຺ຐິຕິຍາ ອວິປຣີຕໂຕ ຘມ຺ມວາທິສ຺ສ ວິວາທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐາຣສ ເຠທກຣວຕ຺ຖູນິ ຐານານີຕິ ຘມ຺ມາທີສຸ ອຘມ຺ໂມຕິອາທິນາ ຄເຫຕ຺ວາ ທີປນານິ ອິເຘວ ເຠທກຣວຕ຺ຖູນິ, ຕານິ ເອວ ກາຍກລຫາທິວິວາທສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ ຐານານິ, ໂອກາສຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖູນິ, ອາຘາຣຕ຺ຕາ ຠູມິໂຍຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕານິ. ອພ຺ຍາກຕເຫຕູຕິ ອເສກ຺ຂານໍ ວິວາທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວາທສ ມູລານີຕິ ໂກໂຘ ອຸປນາໂຫ, ມກ຺ໂຂ ປລາໂສ, ອິສ຺ສາ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ມາຍາ ສາເຐຍ຺ຍໍ, ປາປິຈ຺ຉຕາ ມຫິຈ຺ຉຕາ, ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສິຕາ ອາຘານຄ຺ຄາຫີທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕານີຕິ ອິເມສໍ ຉນ຺ນໍ ຍຸຄຬານໍ ວເສນ ຉ ຘມ຺ມາ ເຈວ ໂລຠາທໂຍ ຉ ເຫຕູ ຈາຕິ ທ຺ວາທສ ຘມ຺ມາ ວິວາທາຘິກຣຓສ຺ສ ມູລານິ.

໒໙໔. ຈຸທ຺ທສ ມູລານີຕິ ຕາເນວ ທ຺ວາທສ ກາຍວາຈາຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຸທ຺ທສ ອນຸວາທາຘິກຣຓສ຺ສ ມູລານິ.

໒໙໕. ປຖວີຂຓນາທີສຸ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ຕມູລິກາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອໂລໂຠ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ຐານານີຕິອາທິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ປຏິຈ຺ຉາທນປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓປຈ຺ຈຍາ ຈຕສ຺ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໒໙໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຉ ເຫຕູ’’ຕິ ອິທໍ ກຸສລານໍ ອາປຕ຺ຕິເຫຕຸໂວຫາຣສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ກຸສລເຫຕູນໍ ອຠາວໂຕ. ‘‘ອໂລໂຠ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ’’ຕິ ຫິ ອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາປຕ຺ຕິເຫຕໂວ ເອວ ຫິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມນາເມນ ວຸຕ຺ຕາ.

໒໙໖. ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ຐານານີຕິອາທີສຸ ອປໂລກນວາຈາ, ຎຕ຺ຕິອາທິວາຈາໂຍ ຈ ກມ຺ມານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາ ເອວ ຫິ ເອກສີມາຍໍ ສາມຄ຺ຄິມຸປຄຕານໍ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອນຸມຕິຍາ ສາວນກິຣິຍານິປ຺ຜຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສງ຺ຆຄຓກິຈ຺ຈສຠາວສ຺ສ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານາຠາເວນ ‘‘ຐານວຕ຺ຖຸຠູມິໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອກໍ ມູລໍ ສງ຺ໂຆຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓຎຕ຺ຕິອປໂລກນານຎ຺ຫິ ຄໂຓປິ ມູລນ຺ຕິ. ຎຕ຺ຕິໂຕ ວາຕິ ຎຕ຺ຕິຎຕ຺ຕິທຸຕິຍຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມວາຈານໍ ຎຕ຺ຕິຣູປຕ຺ຕາ, ຎຕ຺ຕິປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມຎຕ຺ຕິກມ຺ມວາຈາຎຕ຺ຕິວເສນ ຫິ ທຸວິຘາສຸ ຎຕ຺ຕີສຸ ອນຸສ຺ສາວນາປິ ກມ຺ມມູລກນ຺ຕ຺ເວວ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຎຕ຺ຕິວິຠາໂຄ ຈາຍໍ ອຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕ ສມຖາ…ເປ… ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິ ອິທໍ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ວິສຊ຺ຊນໍ. ‘‘ກຖຎ຺ຈ ສິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປຸນ ປຸຈ຺ຉາ. ວິວາທາຘິກຣຓສ຺ສ ທ຺ເວ ສມຖາຕິອາທິ ປຸນ ວິສຊ຺ຊນໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ວຕ຺ຖຸວເສນາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສຕ຺ຕ ສມຖາ ທສ ສມຖາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ‘‘ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ທສ ສມຖາ ສຕ຺ຕ ສມຖາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຈຕຸພ຺ພິຘາຘິກຣຓສງ຺ຂາຕວຕ຺ຖຸວເສນ ຈ ເທສນາກ຺ກມສງ຺ຂາຕປຣິຍາຍວເສນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຘິກຣຓປຣິຍາຍວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສາຘາຣຓວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໒໙໗. ສຕ຺ຕເມ ສາຘາຣຓວາເຣ ສາຘາຣຓາຕິ ວິວາທາຘິກຣຓສ຺ສ ວູປສມນກິຈ຺ຈສາຘາຣຓາ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

໒໙໘. ອຏ຺ຐເມ ຕພ຺ຠາຄິຍວາເຣ ຕພ຺ຠາຄິຍາຕິ ວິວາທາຘິກຣຓສ຺ສ ວູປສມນໂຕ ຕປ຺ປກ຺ຂິກາ.

ສາຘາຣຓວາຣາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຖາສມຖສ຺ສສາຘາຣຓວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໙໙. ນວເມ ສມຖາສມຖສາຘາຣຓວາເຣ ‘‘ສພ຺ເພ ສມຖາ ເອກໂຕວ ອຘິກຣຓໍ ສເມນ຺ຕິ ອຸທາຫຸ ນານາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ‘‘ສມຖາ ສມຖສ຺ສ ສາຘາຣຓາ, ສມຖາ ສມຖສ຺ສ ອສາຘາຣຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິວາທາທິອຘິກຣຓກ຺ກເມນ ຕພ຺ພູປສມເຫຕຸຠູເຕ ສມເຖ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສມ຺ມຸຂາວິນຍໍ ວິນາ ກສ຺ສຈິ ສມຖສ຺ສ ອສມ຺ຠວາ ເສສາ ຉປິ ສມຖາ ສມ຺ມຸຂາວິນຍສ຺ສ ສາຘາຣຓາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ປນ ຉນ຺ນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາເປກ຺ຂາຠາວໂຕ ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສາຘາຣຓາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕພ຺ຠາຄິຍວາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສມຖາສມຖສ຺ສສາຘາຣຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຖສມ຺ມຸຂາວິນຍວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໓໐໑-໓. ເອກາທສມວາເຣປິ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາ. ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ ສຕິວິນໂຍຕິອາທິ ວິສຊ຺ຊນໍ. ເອວໍ ວິນຍວາເຣ ກຸສລ-ວາເຣ ຕໂຕ ປເຣສຸປິ ປຸຈ຺ຉາວິສຊ຺ຊນປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ສິຍາ ກຸສໂລຕິອາທີສຸ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວິນຍກມ຺ເມ, ວິວາທາທິມ຺ຫິ ຈ ນິຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລານໍ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນກກຸສລາທີນໍ ວເສນ ສມ຺ມຸຂາວິນຍາທີນໍ, ວິວາທາທີນຎ຺ຈ ກຸສລາທິຠາໂວ ເຕນ ເຕນ ອຸປຈາເຣນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ປເນຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ນາມ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ອນວຊ຺ຊສຠາວຕ຺ຕາ ອກຸສເລ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ອກຸສລຕ຺ຕູປຈາໂຣ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ອກຸສລຕ຺ຕູປຈາໂຣ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ອກຸສໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໐໔. ຕໂຕ ປເຣສຸ ຍຕ຺ຖ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິອາທິ ສມ຺ມຸຂາວິນຍສ຺ສ ອິຕເຣຫິ ສມເຖຫິ ນິຍເມນ ສໍສຏ຺ຐຕໍ, ອິຕເຣສໍ ປນ ຉນ຺ນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສຄ຺ຄາຠາວຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມຖສມ຺ມຸຂາວິນຍວາຣາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສໍສຏ຺ຐວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໓໐໖. ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ວາ ສມຖາຕິ ວາ ອິເມ ຘມ຺ມາ ສໍສຏ຺ຐາຕິອາທິ ສມຖານໍ ອຘິກຣເຓສຸ ເອວ ຍຖາຣຫໍ ປວຕ຺ຕິໍ, ອຘິກຣຓານິ ວິນາ ເຕສໍ ວິສຸໍ ອຏ຺ຐານຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນິພ຺ຠຸຊິຕ຺ວາ ນານາກຣຓໍ ປຎ຺ຎາເປຕຸນ຺ຕິ ອຘິກຣຓໂຕ ສມເຖຫິ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ ອສໍສຏ຺ເຐ ກຕ຺ວາ ນານາກຣຓໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສໍສຏ຺ຐຕາຍ ຐິຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ນານຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອຘິກຣຓວູປສມກ຺ຂເຓ ເອວ ເຕສໍ ອສໍສຄ຺ຄໍ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ກິໍ ສກ຺ກາຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ.

ອຘິກຣຓນ຺ຕິອາທິ ຄາຣຍ຺ຫວາທທສ຺ສນໍ. ໂສ ມາ ເຫວນ຺ຕິ ໂຍ ເອວໍ ວທຕິ, ໂສ ‘‘ມາ ເອວໍ ວທາ’’ຕິ ວຈນີໂຍ ອສ຺ສ, ນ ຈ ລພ຺ຠຕິ ສມຖານໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິກຣຓາ ວູປສມລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ປຫານາວຕ຺ຖານສງ຺ຂາຕໍ ນານາກຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ລກ຺ຂຓໂຕ ປນ ອຘິກຣເຓຫິ ສມຖານໍ ນານາກຣຓໍ ອຕ຺ເຖວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມຖາ ອຘິກຣເຓຫິ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ອປໂລກນາທີຫິ ຈຕູຫິ ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓຫິ ສພ຺ເພປິ ສມຖາ ນິຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນາຎ຺ເຎຫີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ວິວາທາຘິກຣເຓນ ນ ສມ຺ມຕິ. ອນຸວາທ…ເປ… ອາປຕ຺ຕາຘິກຣເຓນ ນ ສມ຺ມຕິ, ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓນ ສມ຺ມຕີ’’ຕິອາທິ (ປຣິ. ໓໑໑).

໓໐໗-໓໑໓. ວິວາທາຘິກຣຓໍ ກຕິຫິ ສມເຖຫິ ສມ຺ມຕີຕິອາທິໂກ ສມ຺ມຕິວາໂຣ. ຕທນນ຺ຕໂຣ ສມ຺ມຕິນສມ຺ມຕິວາໂຣ ຈ ອຘິກຣເຓຫິ ສມຖານໍ ສໍສຏ຺ຐຕໍ, ວິສໍສຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມຖາ ສມເຖຫິ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິອາທິໂກ ສມຖາຘິກຣຓວາໂຣ ສມຖານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ, ອຘິກຣເຓຫິ ຈ ອຘິກຣຓານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ, ສມເຖຫິ ຈ ວູປສມາວູປສມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

໓໑໔. ສມຸຏ຺ຐາເປຕິວາໂຣ ປນ ອຘິກຣເຓຫິ ອຘິກຣຓານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ກຕມໍ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ຠວມຕ຺ເຕນ ເອກມ຺ປິ ອຘິກຣຓໍ ນ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖຎ຺ຈຣຫິ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອປິ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຊາຍນ຺ຕີຕິ ອນນ຺ຕຣເມວ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣມ຺ປຣປຈ຺ຈຍາ ຊາຍນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຘມ຺ໂມ ອຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ອຸຠິນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວິວາທປຈ຺ຈຍາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເຂມຠງ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເຕສໍ ປກ຺ຂໍ ປຣິເຍສເນນ ກລຫໍ ວຑ຺ຒນ຺ຕານໍ ວິວາໂທ ກຎ຺ຈິ ມຫາປຣິສໍ ສງ຺ຆປຣິຓາຍກໍ ລຊ຺ຊິໍ ອາຄມ຺ມ ວູປສມໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຖາ ອວູປສມນ຺ເຕ ປນ ວິວາໂທ ກເມນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສກເລປິ ສງ຺ເຆ ວິວາທໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ຕໂຕ ອນຸວາທາທີນີຕິ ເອວໍ ປຣມ຺ປຣກ຺ກເມນ ວູປສມກາຣຓາຠາເວ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິກຣຓານິ ຊາຍນ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສງ຺ໂຆ ວິວທຕິ ວິວາທາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ. ສງ຺ຆສ຺ສ ວິວທໂຕ ໂຍ ວິວາໂທ, ຕໍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ສໍສຏ຺ຐວາຣາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠຊຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໑໘. ຕທນນ຺ຕຣວາເຣ ປນ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຘິກຣຓານນ຺ຕິອາທິ ອຘິກຣຓານໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕປິ ສໍສຄ຺ຄຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິວາທາຘິກຣຓໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຘິກຣຓານໍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ຠຊຕີຕິອາທີສຸ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ຈຕູສຸ ອຘິກຣເຓສຸ ວິວາທາຘິກຣຓຠາວເມວ ຠຊຕິ, ນາຎ຺ຎາຘິກຣຓຠາວໍ, ຈຕູສຸ ອຘິກຣເຓສຸ ວິວາທາຘິກຣຓຕ຺ຕເມວ ນິສ຺ສິຕໍ ວິວາທາຘິກຣຓເມວ ປຣິຍາປນ຺ນໍ ວິວາທາຘິກຣຓຠາເວເນວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໓໑໙. ວິວາທາຘິກຣຓໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສມຖານໍ ກຕິ ສມເຖ ຠຊຕີຕິອາທິ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຘິກຣຓານໍ ວູປສມເນ ສຕິ ນິຍຕສມເຖ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕິ ສມເຖ ຠຊຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປສມຕ຺ຖາຍ ກິຕ຺ຕເກ ສມເຖ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ກິຕ຺ຕເກ ສມເຖ ອາຄມ຺ມ ວູປສມໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕິ ສມຖປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ວູປສເມຕຸໍ ກຕິສຸ ສມເຖສຸ ເຕຫິ ສມານວເສນ ປວິຏ຺ຐໍ. ກຕິຫິ ສມເຖຫິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ວູປສມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ກຕິຫິ ສມເຖຫິ ວູປສມກຣຓຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ.

ຠຊຕິວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຂນ຺ຘກປຸຈ຺ຉາວາໂຣ

ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາວຓ຺ຓນາ

໓໒໐. ອຸປສມ຺ປທກ຺ຂນ຺ຘກນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຂນ຺ຘກໍ (ມຫາວ. ໘໔). ສຫ ນິທ຺ເທເສນາຕິ ສນິທ຺ເທສໍ. ‘‘ສນ຺ນິທ຺ເທສ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ນິທາເນນ ຈ ນິທ຺ເທເສນ ຈ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐານປຸຄ຺ຄລາທິປ຺ປກາສກໍ ນິທານວຈນໍ ນິທານໍ ນາມ, ຕນ຺ນິທານໍ ປຏິຈ຺ຈ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທານິ ນິທ຺ເທໂສ ນາມ, ເຕຫິ ອວຍວຠູເຕຫິ ສຫິຕໍ ຕໍສມຸທາຍຠູຕໍ ຂນ຺ຘກໍ ປຸຈ຺ຉາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຕ຺ຕມານິ ປທານີຕິ ອາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປການິ ວຈນານິ ອຘິປ຺ເປຕານິ. ເຕສໍ…ເປ… ກຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕຫິ ວຈເນຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ກຕິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ນາມ ປຸຄ຺ຄລານຎ຺ເຎວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປທານໍ, ກສ຺ມາ ປນ ‘‘ສມຸກ຺ກຏ຺ຐປທານໍ ກຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ສາມິວເສນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ເຍນ ຫິ ປເທນາ’’ຕິອາທິ. ປາຬິຍໍ ອຸໂປສຖນ຺ຕິອາທິ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘກາທີນຎ຺ເຎວ (ມຫາວ. ໑໓໒ ອາທໂຍ) ຄຫຓໍ.

ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກຸຕ຺ຕຣິກນຍໍ

ເອກກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໑. ເອກຸຕ຺ຕຣິກນເຍ ປນ ອຊານນ຺ເຕນ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ວາ ອຊານນ຺ເຕນ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕາ ປຖວີຂຓນສຫເສຍ຺ຍາທິກາ, ສາປິ ປຈ຺ຉາ ອາປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຏິກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍິກາວ ໂຫຕິ.

ປາຣິວາສິກາທີຫິ ປຈ຺ຉາ ອາປນ຺ນາຕິ ວຕ຺ຕເຠເທສຸ ທຸກ຺ກຏານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພາປຕ຺ຕີນໍອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ-ປເທເນວ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ປຸຣິມເມວ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ. ມູລວິສຸທ຺ຘິຍາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາທີນິ ອກຕ຺ວາ ສພ຺ພປຐມໍ ທິນ຺ນປຣິວາສມານຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ຈຣຓກາເລ ອາປນ຺ນອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອຄ຺ຆວິສຸທ຺ຘິຍາຕິ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສິຕ຺ວາ ໂອຘານສໂມຘານວເສນ ໂອຘຸນິຕ຺ວາ ປຸຣິມາປຕ຺ຕິຍາ ສໂມຘາຍ ຕທຄ຺ຆວເສນ ປຸນ ທິນ຺ນປຣິວາສາທິສຸທ຺ຘິຍາ ຈຣຓກາເລ ປຸນ ອາປນ຺ນາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ.

ສອຸສ຺ສາເຫເນວາຕິ ປຸນປິ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕນ, ເອວໍ ເທສິຕາປິ ອາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊເນ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐເມ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເອວ, ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ສປ຺ປິອາທິກໍ ເຖຍ຺ຍາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ປາທຄ຺ຆນເກ ປຸຓ຺ເຓ ປາຣາຊິກເມວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐເມ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປາຣາຊິກເມວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກເມເວຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຘມ຺ມິກສ຺ສ ປຏິສ຺ສວສ຺ສາຕິ ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ຄິຫີນໍ ສມ຺ມຸຂາ ກຕສ຺ສ ຘມ຺ມິກສ຺ສ ປຏິສ຺ສວສ຺ສ, ອຘມ຺ມິກສ຺ສ ປນ ‘‘ອສຸກໍ ປຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິກສ຺ສ ປຏິສ຺ສວສ຺ສ ອສຈ຺ຈາປເນນ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ.

ຕຖາ ໂຈທິໂຕຕິ ອຘມ຺ເມນ ໂຈທິໂຕ, ສຍໍ ສຈ຺ເຈ, ອກຸປ຺ເປ ຈ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ໂຕປິ ອຘມ຺ມຈຸທິຕໂກ ເອວ. ປຎ຺ຈານນ຺ຕຣິຍນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເຍວ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕາ ນາມ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍຕາ ນາມ.

ເອກກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໒. ທຸເກສຸ ສຍເມວ ສປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອາຫ ‘‘ມຸທຸປິຏ຺ຐິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອງ຺ຄຊາຕຈ຺ເຉທອຕ຺ຕຆາຕາທິອາປຕ຺ຕິໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ.

ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຈິຕ຺ຕກມ຺ມານິ ວາຕິ ຄຫຏ຺ຐານໍ ຠຓ຺ຑປຏິສາມນໍ, ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິປຏິຠານຈິຕ຺ຕກມ຺ມານິ ວາ. ‘‘ຈີວຣາທີນິ ອເທນ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາເຍນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ…ເປ… ປຕ຺ໂຕ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໖໗) ວຈນໂຕ ອນາທຣິເຍນ ອາມິສສງ຺ຄຫໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣາທີນໍ ອທານອາປຕ຺ຕິປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕາ.

ປາຬິຍໍ ເທເສນ຺ໂຕຕິ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ, ອເທສນາຄາມິນິອາທິຎ຺ຈ ເທເສນ຺ໂຕ. ນິທານຸທ຺ເທເສ ອາປຕ຺ຕິໍ ອນາວິກໂຣນ຺ໂຕ, ນ ເທເສນ຺ໂຕ ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ໂອວາທໍ ອຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຠິກ຺ຂຸນິໂອວາທຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ວຈນໍ ອຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ພາລຄິລານຄມິຍວິວຊ຺ຊິໂຕ. ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ທິນ຺ນໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາເນ, ສງ຺ຆາຏິໍ ອປາຣຸປິຕ຺ວາ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຄາມປ຺ປເວສນາທີສຸ ຈ ອາປຕ຺ຕິໂຍປິ ອປຣິໂຠເຄນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິໂຍວ. ປມາຓນ຺ຕິ ສງ຺ຆເຠທານນ຺ຕຣິຍນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ລກ຺ຂຓໍ. ພາລສ຺ສາຕິ ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓວິຘິໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ລຊ຺ຊິພາລສ຺ເສວ. ລຊ຺ຊິສ຺ສາຕິ ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍທາຍກສຠາຄຕໍ ປຣິວີມໍສນ຺ຕສ຺ສ. ວິນເຍ ອາຄຕາ ອຕ຺ຖາ ເວນຍິກາຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ອຕ຺ຖາ ວິນຍສິທ຺ຘາ’’ຕິ.

ປາຬິຍໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ນິສ຺ສາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ວິຫາຣໂຕ ນິສ຺ສາຣຓຕ຺ຕາ ນິສ຺ສາຣຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຍສ຺ມາ ກຸລທູສກໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ອາປຕ຺ຕິພຫຸໂລປິ ອາເວຓິກລກ຺ຂເຓນ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ນິສ຺ສາຣຓໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາປຕ຺ຕາທິພຫຸລສ຺ສາປິ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ ສງ຺ໂຆ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສຸນິສ຺ສາຣິໂຕ, ສພ຺ພຖາ ປນ ສຸທ຺ໂຘ ນິຣາປຕ຺ຕິໂກ ທຸນ຺ນິສ຺ສາຣິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂອສາຣຓນ຺ຕິອາທີສຸ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ເອຕ຺ຖ ໂອສາຣຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທິໂກ ເອກຈ຺ໂຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຕ຺ໂຕປິ ໂສສາຣິໂຕ, ປຓ຺ຑກາທິໂກ ໂທສາຣິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕິກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໓. ຕິເກສຸ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ. ອາວຸໂສວາເທນາຕິ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ອາລປເນນ. ອາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໍ. ເສສາ ຣຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ທິວາ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ປຐມກຖິນາທີ (ປາຣາ. ໔໕໙) ສພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໂຍປິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວານໍ ເວມຊ຺ເຌເຍວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສຎ຺ເຎວ ປວິຏ຺ຐາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຖ ວາ ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ທິວາ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ເພສຸ ເອວ ປວິຏ຺ຐາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ສູຣິເຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວາທນາປຕ຺ຕິໂຍ, ປນ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາເຣ ປຸຣິເສນ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາປຕ຺ຕິ ຈ ຣຕ຺ຕິຍຎ຺ເຎວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ.

ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ກຸລານິ ອຸປສງ຺ກມນອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນາທີນິ ທິວາ ເອວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພານິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ໂຠຊນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ເສຂິຍານິ, ຄຓໂຠຊນາທີນິ ຈ ທິວາ ເອວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອີທິສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເສສາວ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນ ອູນທສວສ຺ໂສຕິ ທສວສ຺ສສ຺ສ ພາລສ຺ເສວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ອສມ຺ມາວຕ຺ຕນາປຕ຺ຕິໍ, ອລຊ຺ຊີນໍ ນິສ຺ສຍທານາທິມ຺ປິ ທສວສ຺ໂສວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ວຸຏ຺ຐາປິນິໍ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ອນນຸພນ຺ຘາທິມ຺ປິ ອູນທສວສ຺ສາ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອປ຺ປວາເຣນ຺ໂຕຕິ ອນາທຣິເຍນ ອປ຺ປວາເຣນ຺ໂຕ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ອປ຺ປວາເຣຕ຺ວາ ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທເສ ສງ຺ເຆ ປວາເຣນ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ອນາທຣິເຍນ ອປ຺ປວາເຣນ຺ໂຕ ຕເມວ ອາປຕ຺ຕິໍ ກາເຬປິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຊຸຓ຺ເຫ ເອວາຕິ ນິຍໂມ ນ ທິສ຺ສຕິ, ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ໂຖ ປນ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມິຍເມວ ປວາເຣຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປວາຣຓາປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊມາໂນ ເອວ ຊຸຓ຺ເຫ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ນິຍເມຕພ຺ໂພຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຊຸຓ຺ເຫ ກປ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

‘‘ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸ’’ນ຺ຕິ ນິຍມວຈເນເນວ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວສ຺ສານຸປຄມນອກຣຓີເຍນ ປກ຺ກມາທໂຍປິ ວສ຺ເສ ເອວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ວຕ຺ຖິກມ຺ມາທິມ຺ປິ ຄິລາໂນ ເອວ. ອໂຘຕປາເທຫິ ອກ຺ກມນາທີນິປິ ອນ຺ໂຕ ເອວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອນາປຸຈ຺ຉາ ອາຣາມປ຺ປເວສນາທິ ຈ ອນ຺ໂຕສີມາຍເມວ. ນິສ຺ສຍປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອນາປຸຈ຺ຉາທິສາປກ຺ກມນາທິ ຈ ພຫິສີມາຍເມວ. ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ສນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາວິກຣຓາປຕ຺ຕິສມນຸຠາສນອູນວີສຕິວສ຺ສູປສມ຺ປາທນາທິສພ຺ພອຘມ຺ມກມ຺ມາປຕ຺ຕິໂຍປິ ສງ຺ເຆ ເອວ. ອຘມ຺ເມນ ຄຓຸໂປສຖາທີສຸປິ ຄຓາທິມຊ຺ເຌ ເອວ. ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓາທິປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເອວ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ຕີຓິ ອຘມ຺ມິການິ ອມູຬ຺ຫວິນຍສ຺ສ ທານານີຕິ ໂຍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກປິ ວີຕິກ຺ກມກາເລ, ອນຸມ຺ມຕ຺ໂຕ ສຎ຺ຈິຈ຺ເຈວ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຈ຺ຉາ ໂຈທິໂຕ ສຣມາໂນ ເອວ ‘‘ນ ສຣາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ໂຍ ຈ ‘‘ສຸປິນໍ ວິຍ ສຣາມີ’’ຕິ ວາ ມຸສາ ວທຕິ, ໂຍ ຈ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກກາເລ ກຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສພ຺ເພສໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທຕິ, ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ທິນ຺ນານິ ຕີຓິ ອມູຬ຺ຫວິນຍສ຺ສ ທານານິ ອຘມ຺ມິການິ.

ອປກຕຕ຺ໂຕຕິ ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎູ. ເຕນາຫ ‘‘ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໕). ‘‘ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ອນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕານໍເຍວ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ໂອວທິຍມານສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຍາ ອນິສ຺ສຊ຺ຊນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ວາ ອວສ຺ສເມວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຸຂາລມ຺ພຣກຣຓາທິເຠໂທຕິ ມຸຂເຠຣີວາທນາທິປ຺ປເຠໂທ. ອຸປຆາເຕຕີຕິ ວິນາເສຕິ. ພີຊນິຄ຺ຄາຫາທິເກຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ພີຊນິໍ ຄາເຫຕ຺ວາ ອນຸໂມທນາທິກຣເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕິກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸກ຺ກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໔. ຈຕຸກ຺ເກສຸ ໂສຕິ ຄິຫິປຣິກ຺ຂາໂຣ. ອວາປຸຣຓໍ ທາຕຸນ຺ຕິ ຄພ຺ຠໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ປຣິກ຺ຂາຣຏ຺ຐປນຕ຺ຖາຍ ວິວຣຓກຸຎ຺ຈິກໍ ທາຕຸໍ. ສງ຺ຆຕ຺ຖາຍ ອຸປນີຕໍ ສຍເມວ ອນ຺ໂຕ ປຏິສາມິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕ ຐປາເປຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ອາທິກມ຺ມິເກສຸ ປຐມໍ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນວເສນາ’’ຕິ. ປາຬິຍໍ ອນາປຕ຺ຕິ ວສ຺ສຈ຺ເຉທສ຺ສາຕິ ວສ຺ສຈ຺ເຉທສມ຺ພນ຺ຘິນິຍາ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ເອວມຕ຺ໂຖ. ມນ຺ຕຠາສາຕິ ມນ຺ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ກຖນໍ. ‘‘ນວມຠິກ຺ຂຸນິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອວເສສານໍ ຍຖາກຕິກ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໒໖) ວຈນໂຕ ອາທິໂຕ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອິຘ ນ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ໂຕປິ ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ກປ຺ປິຍໍ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວາ ອກປ຺ປິຍໍ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວາ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປຸພ຺ພກຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕານິ ອິຘ ປຣິວາເຣ ອຸທ຺ຘຏານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຘາຘິປ຺ເປຕານິ ປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຈຕຸກ຺ກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໕. ປຎ຺ຈເກສຸ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈາຣສ຺ສ ອຠາໂວຕິ ປິຓ຺ຑປາຕິກສ຺ສ ‘‘ນິມນ຺ຕິໂຕ ສຠຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ອຠາວາ ເຕນ ສິກ຺ຂາປເທນ ຕສ຺ສ ສພ຺ພຖາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ປຸນ ອານີຕກນ຺ຕິ ສຸສາເນ ເປຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕຫິ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕານິ ນິວຕ຺ຖປາຣຸຕວຕ຺ຖານິ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ປາຬິຍໍ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫີຕິ ປຎ຺ຈຫິ ອວຫາຣງ຺ເຄຫິ. ວຕ຺ຖຸໂຕ ປນ ຄຣຸກລຫຸກເຠເທນ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສໍໂຍຄາທິກໍ ກິເລສສມຸທາຈາຣເຫຕຸກໍ ປຏິຠານຈິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ. ປຎ຺ຫາສຫສ຺ສໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ປຎ຺ຫາສຫສ຺ສໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ທຫຣໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອິຕໂຣປິ ທຫໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕມຄ຺ຄຕ຺ຕາ ສພ຺ພໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ເຕນ ເຖໂຣ ປສີທິ. ວຕ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທີຕິ ວຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ກິໍ ຕ຺ວໍ ອາວຸໂສຕິອາທິກໍ ເຖໂຣ ຂີຓາສໂວ ສມ຺ມຊ຺ຊນານິສໍສໍ ສພ຺ເພສໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ອໂວຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

‘‘ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປທເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ. ໂຈທນໍ ກາເຣສ຺ສາມີຕິ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕານໍ ໂຈທາເປສ຺ສາມິ, ອຕ຺ຕານໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຕກໍ ຄຍ຺ຫູປຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ອຘິກຣຓວູປສມຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ພວຈນນ຺ຕິ ຍຖາ ສຸຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຠາສປຣິຍນ຺ຕໍ ອນຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ຠາສປຣິຍນ຺ຕໍ ອນຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອຘມ຺ເມນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອປ຺ປຏິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ເອກຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຸຣິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ປຎ຺ຈງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ເມຖຸນາທິວີຕິກ຺ກມໍ. ກຖານຸສນ຺ຘິວິນິຈ຺ຉຍານຸໂລມສນ຺ຘິວເສນ ວຕ຺ຖຸໍ ນ ຊານາຕີຕິ ໂຈທເກນ ວາ ຈຸທິຕເກນ ວາ ວຸຕ຺ຕກຖານຸສນ຺ຘິນາ ເຕສໍ ວຈນປຏິວຈນານຸຣູເປນ ວທນ຺ໂຕ ກຖານຸສນ຺ຘິນາ ວຕ຺ຖຸໍ ນ ຊານາຕິ ນາມ, ຕຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ເຄ ວິນີຕວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາເຕນ ວິນິຈ຺ຉຍານຸໂລເມເນວ ວທນ຺ໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍານຸໂລມສນ຺ຘິວເສນ ວຕ຺ຖຸໍ ນ ຊານາຕິ ນາມ. ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ນ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຎຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຎຕ຺ຕິຍາ ນິຏ຺ຐິຕາຍປິ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ. ອນຸສ຺ສາວນຏ຺ຐາເນ ເອວ ກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ນ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປາຬິຍໍ ປຎ຺ຈ ວິສຸທ຺ຘິໂຍຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ, ວິສຸທ຺ເຘຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ຈ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາ ວຸຕ຺ຕາ.

ປຎ຺ຈກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຉກ຺ກວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໓໒໖. ຉກ຺ກາທີສຸ ປາຬິຍໍ ຉ ອຄາຣວາຕິ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆສິກ຺ຂາສຸ, ອປ຺ປມາເທ, ປຏິສນ຺ຖາເຣ ຈ ຉ ອຄາຣວາ, ເຕສຸ ເອວ ຈ ຉ ຄາຣວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ຉພ຺ພສ຺ສປຣມຕາ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕສ຺ສ ປຣມສ຺ສ ທສ຺ສນໍ.

໓໒໘. ປາຬິຍໍ ອາຄເຕຫິ ສຕ຺ຕຫີຕິ ‘‘ປຸພ຺ເພວສ຺ສ ໂຫຕິ ມຸສາ ຠຓິສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ມຸສາວາທສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໔) ອາຄເຕຫິ ສຕ຺ຕຫິ.

໓໒໙. ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາຕິ ຕໍ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ອຈຣຓໍ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ, ໂລກສນ຺ນິວາເສ ວາ ກຸໂຕ ເກນ ກາຣເຓນ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸນ຺ຕິ ອາຆາຕໍ ປຏິວິເນຕິ.

໓໓໐. ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິອາທິນາ ວເສນາຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ. ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ, ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ. ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ວາ, ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ວາ. ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣມ຺ມຣຓາ, ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣມ຺ມຣຓາ. ໂຫຕິ ຈ ນ ໂຫຕິ ຈ ຕຖາຄໂຕ ປຣມ຺ມຣຓາ, ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣມ຺ມຣຓາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໖໙) ເອວໍ ອາຄຕາ ທສ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ອຏ຺ຐມິຈ຺ຉາຎາຓມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕີຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ມິຈ຺ຉາຎາຓນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ໂມໂຫ. ອວິມຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ວິມຸຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິ ນາມ.

ວິປຣີຕາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ສມ຺ມາຎາຓສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິປຣິໂຍສານາ ທສ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ປນ ຎາຓໍ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ວາ ສມ຺ມາຎາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອກຸຕ຺ຕຣິກນໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອຸໂປສຖາທິປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາວຓ຺ຓນາ

໓໓໒. ອຸໂປສຖາທິປຸຈ຺ຉາສຸ ປວາຣຓຄາຖາຕິ ທິຏ຺ຐາທີຫິ ຕີຫິ ຐາເນຫິ ປວາຣຓາວາຈາ ເອວ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ປນ ຉນ຺ໂທວິຈິຕິລກ຺ຂເຓນ ວຸຕ຺ຕຊາຕິເຠທາ ຄາຖາ.

ຉກ຺ກວາຣາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຫາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຄ຺ໂຄ

ປຐມຄາຖາສງ຺ຄຓິກໍ

ສຕ຺ຕນຄເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໓໕. ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒສຕານີຕິ ປຎ຺ຎາສາຘິການິ ຕີຓິ ສຕານິ. ວິຄ຺ຄຫປເທນ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕິເຣກນ຺ຕິ ປຐມກຖິນໍ. ກາຬກນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘກາຬກໍ. ຠູຕນ຺ຕິ ຠູຕາໂຣຈນໍ. ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ຈ ອກ຺ໂກໂສຕິ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ຠິກ຺ຂຸໍ ອກ຺ໂກເສຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໐໒໙) ວຸຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ.

ທ຺ເວປິ ຈ ເຠທາຕິ ທ຺ເວ ສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທານິ. ອນ຺ຕຣວາສກນາເມນ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ວາຍາປນໍ. ວິກາເລຕິ ວິກາລໂຠຊນໍ. ຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຈາຣິຕ຺ຕໍ. ນຫານນ຺ຕິ ໂອເຣນທ຺ຘມາສນຫານໍ.

ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາຕິ ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ຂິຍ຺ຍນໍ. ຄິຣຄ຺ຄນ຺ຕິ ນຈ຺ຈຄີຕໍ. ຈຣິຍາຕິ ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ຈາຣິກຈຣຓໍ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາຍ ຈາຣິກໍ ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິວາສນໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ. ຉນ຺ທທາເນນາຕິ ປາຣິວາສິເກນ ຉນ຺ທທາເນນ.

ປາຣາຊິການິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອສາຘາຣຓານິ. ໂສຬສາຕິ ອາທິໂຕ ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ, ກຸລທູສນຎ຺ຈາຕິ ຉ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອສາຘາຣຓານິ ທສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ.

ຈຕຸຕ຺ຕິໍສາຕິ ປຐມກຖິນສຸທ຺ຘກາຬກຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓຣູປິຍຈີວຣວາຍາປນໂກເສຍ຺ຍມິສ຺ສກເອຬກໂລມໂຘວາປນທຸຕິຍປຕ຺ຕວຊ຺ຊິຕານິ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ ທ຺ວາວີສຕິ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອສາຘາຣຓານິ ທ຺ວາທສ ຈາຕິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ. ຉປຎ຺ຎາສສຕນ຺ຕິ ເວສາລິຍາທີສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສສິກ຺ຂາປທານິ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ຉປຎ຺ຎາສສຕໍ.

ທສ ຄາຣຍ຺ຫາຕິ ໂວສາສອປ຺ປຏິສໍ ວິທິຕສິກ຺ຂາປທທ຺ວຍຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານິ ທສ ປາຏິເທສນີຍານິ. ທ຺ເວ ສຕ຺ຕຕິ ເສຂິຍານິ ສຸຣຸສຸຣຸກາຣກສາມິເສນຫຕ຺ເຖນປານີຍຖາລກປຏິຄ຺ຄຫຓສສິຕ຺ຖກປຕ຺ຕໂຘວນານິ ຕີຓິ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານິ ເສຂິຍານິ.

ເສຍ຺ຍາຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທໍ. ຂຓເນຕິ ປຖວີຂຓນໍ. ຄຈ຺ຉ ເທວເຕຕິ ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສປ຺ປາຓກໍ ສິຎ຺ຈນ຺ຕິ ສປ຺ປາໂຓທກສິຎ຺ຈນໍ. ມຫາວິຫາໂຣຕິ ມຫລ຺ລກວິຫາໂຣ.

ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຎ຺ຎວາທກໍ. ທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຍາວ ທ຺ວາຣໂກສາ ອຄ຺ຄຬຏ຺ຐປນໍ. ສຫຘມ຺ໂມຕິ ສຫຘມ຺ມິກໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ. ປໂຍປານນ຺ຕິ ສຸຣຸສຸຣຸກາຣກສິກ຺ຂາປທໍ.

ເອຬກໂລໂມຕິ ເອຬກໂລມໂຘວາປນໍ. ປຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ທຸຕິຍປຕ຺ໂຕ. ໂອວາໂທຕິ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ໂອວາໂທ. ເຠສຊ຺ຊນ຺ຕິ ຈຕຸມາສປຈ຺ຈຍປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທໍ. ອາຣຎ຺ຎິໂກຕິ ຈຕຸຕ຺ຖປາຏິເທສນີຍໍ. ໂອວາໂທຕິ ໂອວາທາຍ ວາ ສໍວາສາຍ ວາ ອຄມນໍ.

໓໓໗. ‘‘ເຍ ຈ ຍາວຕຕິຍກາ’’ຕິ ປຎ຺ຫສ຺ສ ‘‘ອິເມ ໂຂ ຍາວຕຕິຍກາ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ‘‘ສາຘາຣຓໍ ອສາຘາຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິປຎ຺ຫານໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຍສ຺ມາ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ກຕິ ເຉທນການີ’’ຕິອາທິເກ ອຏ຺ຐ ປຎ຺ເຫ ອນ຺ຕຣາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເຕສໍ ອນນ຺ຕຣາ ‘‘ວີສໍ ທ຺ເວ ສຕານິ ຠິກ຺ຂູນໍ…ເປ… ຉຈຕ຺ຕາຣີສາ ຠິກ຺ຂູນໍ, ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອສາຘາຣຓາ’’ຕິອາທິນາ ອຸກ຺ກເມເນວ ສາຘາຣຓາທິປຎ຺ຫາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຸກ຺ກມວິສ຺ສຊ຺ຊນກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນ ເຍ ຈ ຍາວຕຕິຍກາຕິ ອຍໍ ປຎ຺ໂຫ’’ຕິອາທິມາຫ.

໓໓໘. ໂຘວນຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄໂຫຕິອາທິຄາຖາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ ຄາຖາວ. ຉພ຺ພສ຺ສານິ ນິສີທນນ຺ຕິ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ. ທ຺ເວ ໂລມາຕິ ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກມໂຘວາປນວເສນ ທ຺ເວ ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທານິ. ວສ຺ສິກາ ອາຣຎ຺ຎເກນ ຈາຕິ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ປຣິເຍສນອຣຎ຺ຎເກສຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫຣຓສິກ຺ຂາປເທນ ສຫ.

ປຓີຕນ຺ຕິ ປຓີຕໂຠຊນວິຎ຺ຎາປນໍ. ອູນນ຺ຕິ ອູນວີສຕິວສ຺ສູປສມ຺ປາທນໍ. ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ສໍວິຘາຍ ຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາ ສິກ຺ຂາຕິ ຍໍ ສິກ຺ຂາປທໍ. ນິສີທເນ ຈ ຍາ ສິກ຺ຂາຕິ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕນິສີທນກາຣາປເນ ຍໍ ສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຖາ ວສ຺ສິກາ ຍາ ຈ ສາຏິກາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ.

ປາຬິຍໍ ສຕໍ ສຕ຺ຕຕິ ຉຈ຺ເຈວິເມ ໂຫນ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ອສາຘາຣຓາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອສາຘາຣຓາ ຉຈຕ຺ຕາຣີສ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ອສາຘາຣຓາ ຕິໍສາຘິກໍ ສຕຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອສາຘາຣຓາ ຈ ຉສຕ຺ຕຕິອຘິກໍ ສຕໍ ສິກ຺ຂາປທານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕໍ ສຕ຺ຕຕິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ສາຘາຣຓສິກ຺ຂານໍ ຄຓນາ ຈຕຸສຕ຺ຕຕິອຘິກໍ ສຕໍ ສິກ຺ຂາປທານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິຠຕ຺ຕິໂຍຕິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ເຈວ ອຸໂປສຖປວາຣຓາທໂຍ ຈ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕ ຫິ ປາຣາຊິກາທິເຠເທນ, ຠິກ຺ຂຸອຸໂປສຖາທິເຠເທນ ຈ ວິຠຊີຍນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຠຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິອາທິ. ເຕສນ຺ຕິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປາຣາຊິກາທີນໍ. ທ຺ວີຫີຕິອາທິ ວິວາທາຘິກຣຓາທີນໍ ສມເຖຫິ ວູປສມທສ຺ສນໍ.

ສຕ຺ຕນຄເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໓໓໙. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ຄຣຸກ ລຫຸກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸທ຺ຘຏປຎ຺ເຫສຸ ອນາຄຕມ຺ປິ ‘‘ສພ຺ພານິເປຕານິ ວິຍາກໂຣຫິ, ຫນ຺ທ ວາກ຺ຍໍ ສຸໂຓມ ເຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ອຎ຺ຎານິປິ ‘‘ສພ຺ພານິເປຕານິ ວິຍາກໂຣຫິ, ຫນ຺ທ ວາກ຺ຍໍ ສຸໂຓມາ’’ຕິ ເອວໍ ຄຫິຕເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ປນ ອາຍາຈນວຈເນນ ສງ຺ຄຫິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕິວສ຺ສຕີຕິ ໂອວສ຺ສຕິ, ວສ຺ໂສທກໍ ປວິສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຍຖາ ຈຕຸປຈ຺ຈເຍ ຘາຣຍຕີຕິ ຘມ຺ໂມ, ເຕສໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ. ຄາຖາສງ຺ຄຓິກນ຺ຕິ ຄາຖາສງ຺ຄໂຫ, ເຕ ເຕ ອຕ຺ຖາ ຄາຖາຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຓີຍນ຺ຕິ ກຖີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຫິ ຄາຖາສງ຺ຄຓິກໍ.

ປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມຄາຖາສງ຺ຄຓິກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອຘິກຣຓເຠທໍ

ອຸກ຺ໂກຏນເຠທາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໑. ‘‘ອລໍ ອາວຸໂສ’’ຕິ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣາທິອຕ຺ຖາຍ ອລໍ ຠຓ຺ຑນາທິກຣຓນ຺ຕິ ວິວາທາທີສຸ ໂທສທສ຺ສນມຕ຺ເຕນ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຂມາເປຕ຺ວາ ວູປສເມນ຺ຕິ, ນ ປນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉເຍເນວາ’’ຕິ.

ວິສມານິ ກາຍກມ຺ມາທີນິ ນິສ຺ສິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ວິສມນິສ຺ສິໂຕ ນາມ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສິໂຕ ຄຫນນິສ຺ສິໂຕ, ພລວນ຺ເຕ ປຸຣິເສ ນິສ຺ສິໂຕ ພລວນິສ຺ສິໂຕ ນາມາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອໂກ ວິສມານີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຸກ຺ໂກຏນເຠທາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຘິກຣຓນິທານາທິວຓ຺ຓນາ

໓໔໒. ອາປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອາປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ປເຣສໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕານໍ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທີນໍ ປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕິເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ພາປຕ຺ຕິໂຍ. ກິຈ຺ຈໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກກິຈ຺ຈານນ຺ຕິ ອຸກ຺ເຂປນີຍາທິກມ຺ມໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນການໍ ຕທນຸວຕ຺ຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຍາວຕຕິຍານຸສ຺ສາວນານໍ ກິຈ຺ຈານໍ ວເສນ, ນ ສພ຺ເພສໍ ກິຈ຺ຈານໍ ວເສນາຕິ.

໓໔໔. ປາຬິຍໍ ‘‘ກຕິຫິ ອຘິກຣເຓຫີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ‘‘ເອເກນ ອຘິກຣເຓນ ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກຕິສຸ ຐາເນສູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ‘‘ຕີສຸ ຐາເນສຸ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ, ຄຓມຊ຺ເຌ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກຕິຫິ ສມເຖຫີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ‘‘ຕີຫິ ສມເຖຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕີຫິປິ ເອເຕຫິ ເອໂກ ວູປສມນປ຺ປກາໂຣວ ປຸຈ຺ຉິໂຕ, ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໔໘. ວິວາທາຘິກຣຓໍ ໂຫຕິ ອນຸວາທາຘິກຣຓນ຺ຕິອາທີສຸ ວິວາທາຘິກຣຓເມວ ອນຸວາທາຘິກຣຓາທິປິ ໂຫຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ວິວາທາຘິກຣຓເມວ ໂຫຕິ, ອນຸວາທາທໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ.

ອຘິກຣຓນິທານາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຕ຺ຕສມຖນານາຕ຺ຖາທິວຓ຺ຓນາ

໓໕໔. ອຘິກຣຓປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ປາຬິຍໍ ວິປຈ຺ຈຍຕາຍ ໂວຫາໂຣຕິ ວິຣູປວິປາກາຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທນາຍ ກາຍວຈີໂວຫາໂຣ. ເມຘຄນ຺ຕິ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ກລໂຫ.

ອນຸສມ຺ປວງ຺ກຕາຕິ ວິປຕ຺ຕິໂຈທນາຍ ອນຸ ອນຸ ສໍຍຸຊ຺ຊນວເສນ ນິນ຺ນຕາ.

ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນຕາຕິ ອຕິວິຍ ສຎ຺ຊາຕຸສ຺ສາຫຕາ. ອນຸພລປ຺ປທານນ຺ຕິ ໂຈທການມ຺ປິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຣຓໍ. ກມ຺ມສງ຺ຄຫາຠາເວນາຕິ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາທິມຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາວິນຍສ຺ສ ສງ຺ຆາທີຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ສງ຺ຄຫາຠາວາ.

ສຕ຺ຕສມຖນານາຕ຺ຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຘິກຣຓເຠທວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ທຸຕິຍຄາຖາສງ຺ຄຓິກໍ

ໂຈທນາທິປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາວຓ຺ຓນາ

໓໕໙. ທຸຕິຍຄາຖາສງ຺ຄຓິກາຍ ‘‘ໂຈທນາ ກິມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິກາ ປຸຈ຺ຉາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ກຕາ. ‘‘ໂຈທນາ ສາຣຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ສຍເມວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ອກາສີຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ມນ຺ຕຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ເຕສໍ ວິຈາຣຓາຄຫຓໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກຕ຺ເຖຣານໍ, ວິນຍຘຣຕ຺ເຖຣານຎ຺ຈ ອຘິປ຺ປາຍຄຫຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາເຏກ຺ກໍ ວິນິຈ຺ຉຍສນ຺ນິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຕສໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ເຕຫິ ສມຸຏ຺ຐາປິຕນຍມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍປຣິໂຍສາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ມາ ໂຂ ຕຸຣິໂຕ ອຠຓີ’’ຕິອາທິນາ ອຠິມຸເຂ ຐິຕໍ ກຎ຺ຈິ ອນຸວິຊ຺ຊກໍ ໂອວທນ຺ເຕນ ວິຍ ເຖເຣນ ອນຸວິຊ຺ຊກວຕ຺ຕໍ ກຖິຕໍ.

ອນຸຍຸຎ຺ຊນວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸຍຸຊ຺ຊນກ຺ກມໍ, ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມວິສເຍປິ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທານຸໂລເມນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສິກ຺ຂາປທານຸໂລມິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິໍ ນາເສຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຄຕິຄມນໍ ວິນາເສຕິ.

ອນຸສນ຺ຘິຕ-ສທ຺ໂທ ຠາວສາຘໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸສນ຺ຘິຕນ຺ຕິ ກຖານຸສນ຺ຘີ’’ຕິ. ວຕ຺ຕານຸສນ຺ຘິເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຕ຺ຕານຸສນ຺ຘິເຕນາຕິ ອາຈາຣານຸສນ຺ຘິນາ, ອາຈາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ສເມນ຺ຕິຍາ ປຏິຎ຺ຎາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາ ອສ຺ສ ວຕ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ.

ປາຬິຍໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິນ຺ຕິອາທິ ອລຊ຺ຊິລຊ຺ຊິລກ຺ຂຓໍ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕສຎ຺ເຎວ ສພ຺ພປ຺ປກາຣໂຕ ສິກ຺ຂາປທາຘິກາຣຕ຺ຕາ. ສາມເຓຣາທີນມ຺ປິ ສາຘາຣຓວເສນ ປນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຍຖາສກໍ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມນາທິກໍ ອລຊ຺ຊິລຊ຺ຊິລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຖານຸສນ຺ຘິວຈນນ຺ຕິ ຈຸທິຕກອນຸວິຊ຺ຊການໍ ກຖາຍ ອນຸສນ຺ຘິຍຸຕ຺ຕໍ ວຈນໍ ນ ຊານາຕິ, ເຕຫິ ເອກສ຺ມິໍ ກາຣເຓ ວຸຕ຺ເຕ ສຍໍ ຕໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິຕເມວ ອສມ຺ພນ຺ຘິຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນິຈ຺ຉຍານຸສນ຺ຘິວຈນຎ຺ຈາຕິ ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ກຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ອນຸຄຸຓໍ, ສມ຺ພນ຺ຘວຈນຎ຺ຈ.

ໂຈທນາທິປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂຈທນາກຓ຺ຑໍ

ອນຸວິຊ຺ຊກກິຈ຺ຈວຓ຺ຓນາ

໓໖໐. ປາຬິຍໍ ຍໍ ໂຂ ຕ຺ວນ຺ຕິອາທີສຸ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ຍໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຈເທສິ, ຕໍ ກິມ຺ຫິ ໂທເສ ໂຈເທສິ, ກຕຣາຍ ວິປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

໓໖໑. ອສຸທ຺ຘປຣິສງ຺ກິໂຕຕິ ອສຸທ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປຣິສງ຺ກາຍ ປຣິສງ຺ກິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອມູລກປຣິສງ຺ກິໂຕ’’ຕິ.

໓໖໔. ປາຬິຍໍ ອຸໂປສໂຖ ສາມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍາຕິ ວິສຸທ຺ຘານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຎ຺ໂຎຎ຺ຎນິຣເປກ຺ໂຂ ອຫຸຕ຺ວາ ອຸໂປສໂຖ ອຸໂປສຖຏ຺ຐານໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາໂຣເຈຖ, ປຣິສຸທ຺ເຘຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ, ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫໍ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຣິສຸທ຺ຘິວີມໍສນາໂຣຈນວເສນ ອຍຸຕ຺ເຕ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ເຕເຫວ ກາຍຈິຕ຺ຕສາມຄ຺ຄີກຣຓຕ຺ຖາຍ.

ວິສຸທ຺ຘາຍ ປວາຣຓາຕິ ທິຏ຺ຐສຸຕາທີຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາທນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸໂຠ ເອເຕຕິ ອາມິສປຸຄ຺ຄລນິສ຺ສຍເນ ເອເຕ ອຸໂຠ.

ອນຸວິຊ຺ຊກກິຈ຺ຈວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈູຬສງ຺ຄາມໍ

ອນຸວິຊ຺ຊກສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໓໖໕. ຕຕ຺ຣ ຫີຕິ ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ນິປາເຕ. ອຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາຕິ ລຊ຺ຊິເປສລສ຺ສ ໂຈທກປາປຄຣຫີປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນຕ຺ຖກາມາ ເວຣີປຸຄ຺ຄລາ. ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອນາຈາຣານຸຄຸຓໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາຄຕິກາ, ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ຈ. ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາຕິ ອລຊ຺ຊິອຠິຠວນວເສນ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ປວິສິຕ຺ວາ. ໂສ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣຕິ ໂສ ໂຈທໂກ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ ນາມ. ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕມ຺ປິ ຣາຊກຖາທິກນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐສຸຕວເສເນວ ຣາຊໂຈຣາທິກຖໍ, ມຸຕວເສນປິ ອນ຺ນາທິກຖຎ຺ຈ ອກເຖນ຺ເຕນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍນິສ຺ສິຕາ ວາຕິອາທີສຸ ຣູປາຣູປປຏິຈ຺ເຉທປເທນ ສກລອຠິຘມ຺ມຕ຺ຖປິຏກຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມຖາຈາຣາທີຫິ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສກລສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສມຖາຈາໂຣ ນາມ ສມຖຠາວນາກ຺ກໂມ. ຕຖາ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣ. ຐານນິສຊ຺ຊວຕ຺ຕາທິນິສ຺ສິຕາຕິ ສງ຺ຆມຊ຺ຌາທີສຸ ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຐານາທິກ຺ກມນິສ຺ສິຕາ ເຈວ ຈຸທ຺ທສມຫາວຕ຺ຕາທິວຕ຺ຕນິສ຺ສິຕາ ຈ, ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິນິສ຺ສິຕາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ເຫ ອຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ເກນຈິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິເຕ. ອິທຎ຺ຈ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ຘມ຺ມໍ ຠາສສ຺ສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກຸລປເທໂສ ນາມ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕິຍມ຺ປິ ກາສິກຣາຊກຸລາທິກຸລວິເສໂສ. ເອຕເມວາຫ ‘‘ກຸລປເທໂສ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາທິວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ສນ຺ນິປາຕມຓ຺ຑເລຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸວິຊ຺ຊມານປ຺ປກາຣໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ຎາປນຕ຺ຖໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ສງ຺ຆສນ຺ນິປາຕມຊ຺ເຌ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປເຣສໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກນ຺ເຕນ ນ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ຍຖານິສິນ຺ເນເນວ ຘມ຺ມວິນຍານຸຄຸຓໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ຍຖາ ສພ຺ເພ ສຸຓນ຺ຕິ, ຕຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປາຬິຍໍ ອຈຓ຺ຑິກເຕນາຕິ ອກຕຈຓ຺ຑຠາເວນ, ອຜຣຸເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຫິຕານຸກມ຺ປິນາ’’ຕິ ເອເຕນ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ກາຣຸຓິເກນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕກຣຸຓາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ຫິຕປຣິສກ຺ກິນາ’’ຕິ ອິມິນາ ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາໂຄ. ເຕນາຫ ‘‘ກຣຸຓາ ຈ ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາໂຄ ຈ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ປທທ຺ວເຍປິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ. ລຊ຺ຊິຍາຕິ ລຊ຺ຊິນີ.

ອນຸໂຍຄວຕ຺ຕໍ ກຖາເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ກາເລນ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໓໖໒) ວຸຕ຺ຕວຕ຺ຕໍ. ອນຸຍຸຎ຺ຊນາຈາຣກ຺ກເມເນວ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໍ ອນຸໂຍຄວຕ຺ຕໍ ນາມ, ຕໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ເຕເນວ ກເມນ ອນຸຍຸຎ຺ຊາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຊຸມທ຺ທເວນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພປທໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຸປຈຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ‘‘ຘມ຺ເມສຸ ຈ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ມຊ຺ຌຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປກເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ເມສຸ ຈ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຈ…ເປ… ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຍຎ຺ຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຘມ຺ເມສຸ ຈ ຄາຣໂວ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປນ ເມຕ຺ຕາຠາເວນ ປກ຺ຂປາຕຄາຣໂວ. ຕສ຺ມາ ອິມໍ ວິຘິໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ໂຕວ ເຕສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໖໖. ສໍສນ຺ທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິ ວາ ອນາປຕ຺ຕິ ວາຕິ ສໍສເຍ ຊາເຕ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຉຍກຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ຖທສ຺ສນາຍາຕິ ສາເຘຕພ຺ພສ຺ສ ອາປຕ຺ຕາທິອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖສ຺ສ ໂຈທກຈຸທິຕເກ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຎ຺ຎາຍ ເອວ ສຣູປວິຠາວນຕ຺ຖໍ. ອຕ຺ໂຖ ຊານາປນຕ຺ຖາຍາຕິ ເອວໍ ວິຠາວິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ໂຈທກຈຸທິຕກສງ຺ຆານໍ ຎາປນຕ຺ຖາຍ ນິຊ຺ຌາປນຕ຺ຖາຍ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາປນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຐປນຕ຺ຖາຍາຕິ ໂຈທກຈຸທິຕເກ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຎ຺ຎາຍ ເອວ ອາປຕ຺ຕິຍໍ, ອນາປຕ຺ຕິຍໍ ວາ ປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖາຍ. ສາຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ປມຸຏ຺ຐສຣາປນຕ຺ຖາຍ. ສວຈນີຍກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ໂທເສ ສາຣິເຕປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຏິກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສວຈນີຍກຣຓຕ຺ຖາຍ. ‘‘ນ ເຕ ອປສາເທຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິທໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອວິສໍວາທກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາ ເອວ ນ ອປສາເທຕພ຺ພາ, ນ ອິຕເຣຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອປ຺ປຈ຺ຈຍປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ອາຍຕິໍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອກາຣຓຠູຕປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ. ປຣິນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ນາມ ຂີຓາສວານໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມາ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕກມ຺ມຊຣູປສງ຺ຂາຕາ ຂນ຺ຘາ, ເຕ ຈ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນານຸສຍຕາຍ ປຸນພ຺ຠວາຍ ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ຕຓ຺ຫາທິປຈ຺ຈເຍຫິ ວິຣຫິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈຍປຣິນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕນ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ. ວິນຍມນ຺ຕນາຕິ ວິນຍວິນິຈ຺ຉໂຍ. ໂສຕາວຘານນ຺ຕິ ໂສຕສ຺ສ ໂອທຫນໍ, ສວນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ວິນຍສໍວຣາທິກາຣຓປຣມ຺ປຣາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ເອວ ປຘານຕ຺ຕາ ສາ ປຸນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອຸທ຺ຘໂຏຕິ ອາຫ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕຜລສງ຺ຂາໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ. ອຖ ວາ ໂຍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພານວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິຍາ, ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘກມ຺ມຊຣູປສນ຺ຕຕິຍາ ຈ ວິໂມກ຺ໂຂ ວິມຸຈ຺ຈນໍ ອປຸນປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ວິຄໂມ, ເອຕທຕ຺ຖາຍ ເອຕສ຺ສ ວິຄມສ຺ສຕ຺ຖາຍ ເອວາຕິ ເອວໍ ນິຄມນວເສນເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໖໗. ອນຸໂຍຄວຕ຺ຕຄາຖາສຸ ກຸສເລນ ພຸທ຺ຘິມຕາຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ. ກຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ, ປກາສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຕິອາທີສຸ ເຕເນວ ກຕາກຕສ຺ສ ອຊານເນວ ປຸພ຺ພາປຣໍ ອຊານນສ຺ສ, ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຍໍ ກຕາກຕໍ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ນ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ສທິສາຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ໂທເສຫິ ຍຸຕ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຕນາ ສທິສາຍ.

ອນຸວິຊ຺ຊກສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຫາສງ຺ຄາມໍ

ໂວຫຣນ຺ເຕນ ຊານິຕພ຺ພາທິວຓ຺ຓນາ

໓໖໘-໓໗໔. ມຫາສງ຺ຄາເມ ປາຬິຍໍ ສງ຺ຄາມາວຈເຣນາຕິ ອນຸວິຊ຺ຊກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖູຕິ ເມຖຸນາທິວີຕິກ຺ກໂມ. ນິທານນ຺ຕິ ເວສາລິອາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ປຸຄ຺ຄໂລ ອກາຣໂກ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ເຆ ວາ ຄເຓ ວາ ປຣິຓາຍກຠູໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໗໕. ວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ນີລາທິທສນ຺ນໍ ສຸກ຺ການໍ ໂມຈນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຎ຺ຫິ ເຕລາທິມນ຺ທວຓ຺ຓານໍ ນີລາທິປຈຸຣວຓ຺ຓານໍ ວເສນ ‘‘ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈຸຣຕ຺ເຖ ຫິ ອິຘ ອວຓ຺ໂຓຕິ ອ-ກາໂຣ.

໓໗໙. ຍາວ ອກນິຏ຺ຐພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ທ຺ວິຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຫາທິສຸທ຺ຘາວາສິກາ ອຎ຺ຎຠູມີສຸ ອຣິຍາ ຘມ຺ມວາທີປກ຺ຂໍ ເອວ ຠຊນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ທຸວິຘມ຺ປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ໂວຫຣນ຺ເຕນ ຊານິຕພ຺ພາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກຖິນເຠທໍ

ກຖິນອຕ຺ຖຕາທິວຓ຺ຓນາ

໔໐໔. ກຖິເນ ອນາຄຕວເສນາຕິ ອຸທກາຫຣຓາທິປໂຍເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຈ຺ຉາ ໂຘວນາທິປຸພ຺ພກຣຓສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຕປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ອນາຄຕວເສເນວ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ. ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສ ກາຣິຍຠູຕສ຺ສ ຍສ຺ມາ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ຈຍາ ປວຕ຺ຕາ, ນ ວິນາ ເຕນ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຠາວໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປໂຍຄສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປໂຍຄສ຺ສ ສຕ຺ຕວິຘມ຺ປິ ປຸພ຺ພກຣຓໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາຣຓມາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ປຸພ຺ພກຣຓສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ປຸພ຺ພກຣຓສ຺ສ ນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖາຍ. ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈເຍຕິ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈຍສ຺ສ ວິສເຍ. ເອສາຕິ ປໂຍໂຄ. ໂຘວນາທິຘມ຺ເມສຸ ເອກມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ຘມ຺ມໍ ນ ລຠຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຊາຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກຣຓສ຺ສ ອຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລຠຕີຕິ ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈຍໍ ປຸພ຺ພກຣຓໍ ລຠຕິ, ປຈ຺ຉາຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປາຬິຍໍ ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ ສຫຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ພກຣຓສ຺ສາຕິ ວາ ປໂຍຄສ຺ສາຕິ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ ສຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຫຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ເຕຫິ ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວາ. ເອວໍ ອຸປຣິ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ມາຕິກາ ຈ ປລິໂພຘາ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ປຎ຺ຈານິສໍສານິ ຄຫິຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ມາຕິການຎ຺ຈ ປລິໂພຘານຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ເຕຫິປິ ອຕ຺ໂຖ ອນນ຺ຕຣເມວ ມາຕິກາທີຫິ ສຫ ຊາຍນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ ສຫຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອາສາຕິ ຈີວຣາສາ. ວຕ຺ຖູຕິ ອາສາຍ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ. ‘‘ທສ຺ສາມ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຫິ ທາຍເກຫິ ປຏິຎ຺ຎາຕຈີວຣໍ ນິສ຺ສາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈີວຣາສາ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາທິຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ. ອາສານຎ຺ຈ ອນາສານຎ຺ຈາຕິ ລພ຺ຠມານກຈີວເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຈີວຣາສານຎ຺ເຈວ ອລພ຺ຠມາເນ ຈີວເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອນາສານຎ຺ຈ, ອາສານໍ, ຕພ຺ພິຄມານຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂເຓ ຂເຓ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຠທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາສານ’’ນ຺ຕິ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ, ອາສາຍ, ອນາສາຍ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອາສາ ຈ ອນາສາ ຈາ’’ຕິ.

ກຖິນອຕ຺ຖຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຸພ຺ພກຣຓນິທານາທິວິຠາຄວຓ຺ຓນາ

໔໐໖-໗. ຉ ຈີວຣານີຕິ ໂຂມາທີສຸ ຉສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວເສນ ປນ ‘‘ຈີວຣານີ’’ຕິ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ. ປາຬິຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ, ອາສາ ຈ ອນາສາ ຈາຕິອາທີສຸ ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ອານິສໍສວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖິນຈີວຣໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍ-ສທ຺ເທຫິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔໐໘. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິອາທິ ກຖິນຕ຺ຖາຣຕ຺ຖາຍ ຕິຈີວຣໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວສ຺ສິກສາຏິກາທິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕຸໍ, ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣິຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວຈີເຠເທນາ’’ຕິ ເອເຕນ ເກວລໍ ກາເຍນ ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປຸພ຺ພກຣຓນິທານາທິວິຠາຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກຖິນາທິຊານິຕພ຺ພວິຠາຄວຓ຺ຓນາ

໔໑໒. ເຍສຸ ຣູປາທິຘມ຺ເມສູຕິ ‘‘ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູ, ປຎ຺ຈຫິ ອນູໂນ ສງ຺ໂຆ, ຈີວຣມາໂສ, ຘມ຺ເມນ ສເມນ ສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ເຍສຸ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມສຸ. ສຕີຕິ ສນ຺ເຕສຸ. ມິສ຺ສີຠາໂວຕິ ສໍສຄ຺ຄຕາ ສມູຫປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ.

໔໑໖. ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ກຖິນຸທ຺ຘາເຣນ ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຣຫາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖິນຕ຺ຖາຣໂຕ ຫິ ປຠຸຕິ ສພ຺ເພ ກຖິນຸທ຺ຘາຣາ ຕໍ ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕຣມາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພ ເອກຸປ຺ປາທາ ນາມ ຊາຕາ. ເຕສຸ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣສຫຸພ຺ຠາຣາ ທ຺ເວ ເອວ ຕໍ ວິຫາຣໍ ອນຕ຺ຖຕກຖິນວິຫາຣສທິສໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສຍໍ ສກເລນ ກຖິນຕ຺ຖາເຣນ ສຫ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘາຣຠາວໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ອວເສສາ ປນ ຕໍ ຕໍ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກເມວ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປລິໂພຘານໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ ນິໂຣເຘນ຺ຕາ ສຍໍ ອຸທ຺ຘາຣຠາວໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ນ ສກລໍ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ. ກຖິນຸທ຺ຘາຣານຎ຺ຈ ນິໂຣໂຘ ນາມ ຕໍ ຕໍ ກາຣຓມາຄມ຺ມ ອຸທ຺ຘາຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ, ເອວຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພປິ ອຕ຺ຖາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມາ ທ຺ເວຕິ ‘‘ເອກຸປ຺ປາທາ ເອກນິໂຣຘາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣສຫຸພ຺ຠາຣາ ທ຺ເວ. ເຕສູຕິ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກາທີສຸ. ອຸທ຺ຘາຣຠາວໍ ປຕ຺ເຕສູຕິ ອຸທ຺ຘາຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕນິໂຣຘໍ ປຕ຺ເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖາໂຣ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ປກ຺ກນ຺ຕາທິປຸຄ຺ຄລໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕທວເສສານໍ ປລິໂພຘສພ຺ຠາວໂຕ ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ກຖິນາທິຊານິຕພ຺ພວິຠາຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ສງ຺ຄຫວຄ຺ໂຄ

ອຸປາລິປຎ຺ຈກໍ

ນປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໒໑. ສມຄ຺ເຄຫິ ກຣຓີຍານີຕິ ວິວາທາຘິກຣເຓຫິ ປຸພ຺ເພ ອສມຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສາມຄ຺ຄິໍ ອຸປຄເຕຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພານິ. ກິໍ ປນ ອສຎ຺ຎຕມິສ຺ສປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ ລຊ຺ຊິໂນ ສາມຄ຺ຄິໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸໂປສຖປວາຣຓາທີສຸ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຐິຕາສູຕິ ອຸໂປສຖປວາຣຓາສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕີສຸ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ ນ ທາຕພ຺ໂພຕິ ອຸປຣູປຣິ ອປ຺ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ມຍມ຺ປິ ອຸໂປສຖໍ ນ ກຣິສ຺ສາມາຕິອາທິນາ ກລຫສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ ນ ທາຕພ຺ໂພ, ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສາມຄ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ສມຄ຺ເຄເຫວ ອສຎ຺ຎຕາ ຠິກ຺ຂູ ວິເນຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ສງ຺ໂຆ ອຈ຺ຈຍໍ ເທສາເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຠິກ຺ຂຸໂນ ນກ຺ຂມຕີຕິ ເກສຸຈິ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໂທສທສ຺ສເນນ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ. ທິຏ຺ຐາວິກມ຺ມມ຺ປິ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ນ ເມຕໍ ຂມຕີ’’ຕິ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິໍ ອາວິກຕ຺ວາ. ອຸເປຕພ຺ພາຕິ ສາສນຫານິຍາ ອຠາວາ ສາມຄ຺ຄິໍ ອໂກເປຕ຺ວາ ກາຍສາມຄ຺ຄີ ທາຕພ຺ພາ, ອີທິເສ ຐາເນ ອລຊ຺ຊິປຣິໂຠໂຄ ອາປຕ຺ຕິກໂຣ ນ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ເຍ ປນ ສາສນວິນາສາຍ ປຏິປນ຺ນາ, ເຕຫິ ສຫ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ໂຫຕິ ສາສນວິນາໂສ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຣ ປນ ອຸທ຺ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ທິຏ຺ຐາວິກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐິຍາ ອາວິກຕາຍປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ.

໔໒໒. ກຓ຺ຫວາໂຈຕິ ຣາຄໂທສາທີຫິ ກິລິຏ຺ຐວຈໂນ. ອນຕ຺ຖກວຈນສ຺ສ ທີປນໍ ປກາສນໍ ອສ຺ສາຕິ ອນຕ຺ຖກທີປໂນ. ມານໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ ຕວ ຠາໂຣຕິ ສງ຺ເຆນ ຠາເຣ ອກເຕປິ ‘‘ອຫເມເວຕ຺ຖ ໂວຫຣິຕຸໍ ອຣຫຣູໂປ’’ຕິ ມານໍ ນິສ຺ສາຍ. ຍຖາທິຏ຺ຐິຍາຕິ ອນຸຣູປລທ຺ຘິຍາ. ຍສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຍາທິສີ ທິຏ຺ຐິ ອນຸຣູປາ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ພ຺ຍາກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.ອສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນຕິ ອຘມ຺ມາທິອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລໍ, ອສ຺ສ ອຘມ຺ມາທິອຕ຺ຖສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສຣູປສ຺ສ ຍາ ອນຸຣູປາ ທິຏ຺ຐີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອນຸຣູປລທ຺ຘິໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ, ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຘມ຺ມາທີສຸ ຘມ຺ມາທິລທ຺ຘິໂກ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິໍ ນິຄູຫິຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລານຸຄຸຓໍ ຕຖາ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ນ ຍຖາທິຏ຺ຐິຍາ ພ຺ຍາກຕາ ນາມ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອຘມ຺ມາທີສຸ ຘມ຺ມາທິລທ຺ຘິໂກ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘມ຺ມາທີສຸ ຘມ຺ມາທິລທ຺ຘິໂກ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ນປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂວຫາຣວຄ຺ຄາທິວຓ຺ຓນາ

໔໒໔. ກມ຺ມຎຕ຺ຕີຕິ ກມ຺ມຠູຕາ ຎຕ຺ຕິ. ອນຸສ຺ສາວນນິຣເປກ຺ຂາ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມຠູຕາ ຎຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມປາທຎຕ຺ຕິ ນາມ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມາທີສຸ ອນຸສ຺ສາວນກມ຺ມສ຺ສ ປາທຠູຕາ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕາ ຎຕ຺ຕິ. ນວສຸ ຐາເນສູຕິ ໂອສາຣຓາທີສຸ ນວສຸ ຐາເນສຸ. ທ຺ວີສຸ ຐາເນສູຕິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມສຸ.

ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ເຄ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຠູເຕ ມຫາປເທເສ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນຍານຸໂລມນ຺ຕິ ຂນ຺ຘກປຣິວາຣານຸໂລມຠູເຕ ມຫາປເທເສ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທເສຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປິຏເກສຸ ອນຸຎ຺ຎາຕປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມວເສນ ນຍໂຕ ຄເຫຕພ຺ເພ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຕ຺ເຖ.

໔໒໕. ທິຏ຺ຐີນໍ ອາວິກມ຺ມານີຕິ ອາປຕ຺ຕິລທ຺ຘີນໍ ປກາສນານິ, ອາປຕ຺ຕິເທສນາກມ຺ມານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖາ ຈຕູຫິ ປຎ຺ຈຫິ ທິຏ຺ຐິ ອາວິກຕາ ໂຫຕີຕິ ຍຖາ ອາວິກເຕ ຈຕູຫິ ປຎ຺ຈຫິ ເອກີຠູເຕຫິ ເອກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາປຕ຺ຕິ ເທສິຕາ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເທເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ຕໂຍ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເທເສຕິ. ເອວໍ ເທເສຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເທສິຕາ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ເທສນາປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປນ ເອກໂຕ ເທເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໔໔໔. ອທສ຺ສເນນາຕິ ອິມສ຺ສ ອກປ຺ປິຍໍ ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ຕານໍ ວິນຍຘຣານໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນນ, ເຕສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອນາປຊ຺ຊເນນາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອກປ຺ປິເຍ ກປ຺ປິຍສອຎຕາຍາຕິ ຣຊຕາທິອກປ຺ປິເຍ ຕິປຸອາທິສຎ຺ຎິຕາຍ. ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ວາ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອສຸຓນ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອສຸຓນ຺ໂຕ ວາ ປຸຈ຺ຉິຍມານໍ ອສຸຓນ຺ໂຕ ວາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກມາທິວເສນາຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສິຕ຺ວາ ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກເມນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຉຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

໔໕໐. ອນຕ຺ຖໍ ກລິສາສນນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖາວຫໍ ໂກຘວຈນໍ ອາໂຣເປນ຺ໂຕ ໂທສໍ ອາໂຣເປນ຺ໂຕ ອຸປທ຺ທວາຍ ປຣິສກ຺ກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໕໔. ໂວຫາຣນິຣຸຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈກສທ຺ເທ ປເຠທຄຕຎາຓປ຺ປຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໕໕. ປຣິມຓ຺ຑລພ຺ຍຎ຺ຊນາໂຣປເນ ກຸສໂລ ນ ໂຫຕີຕິ ປຣິມຓ຺ຑເລນ ປທພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ວຕ຺ຖຸໍ, ປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຊານິຕຸຎ຺ຈ ອສມຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໕໘. ອນຸສ຺ສາວເນນາຕິ ອນຸ ອນຸ ກຖເນນ. ເຕນາຫ ‘‘ນນຸ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິອາທິ, ຍໍ ອໂວຈຸມ຺ຫ, ສ຺ວາຍໍ ປກາສິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ອິທໍ ຍສ຺ມາ ວຈນາເປກ຺ຂໍ ນ ໂຫຕິ, ວຈນຕ຺ຖາເປກ຺ຂເມວ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ວຈເນນ ນານາກຣຓາຠາວໍ ປກາສຍິສ຺ສາມາຕິ ຍມຕ຺ຖໍ ອໂວຈຸມ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເຕເນວ ‘‘ສ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄວເສນ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ຕສ຺ສ ໂສ ອຍໍ ນານາກຣຓາຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໖໗. ມຎ຺ຈປທາທີສຸປິ ນຬາຏໍ ປຏິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ອນ຺ຘກາເຣ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕຸໍ ໂອນມນ຺ຕສ຺ສ ນຬາຏໍ ວາ ອກ຺ຂິ ວາ ມຎ຺ຈາທີສຸ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ. ເອເຕນ ວນ຺ທໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິອຠາວໍ ວຕ຺ວາ ວນ຺ທນາຍ ສພ຺ພຖາ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວຎ຺ຈ ທີເປຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣຫິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ. ນຄ຺ຄາທີສຸ ປນ ວນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ເອກໂຕ ອາວຏ຺ໂຏຕິ ເອກສ຺ມິໍ ໂທສາຄຕິປກ຺ເຂ ປຣິວຕ຺ໂຕ ປວິຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສປຕ຺ຕປກ຺ເຂ ຐິໂຕ’’ຕິ. ວນ຺ທິຍມາໂນຕິ ໂອນມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຍມາໂນ. ວນ຺ທິຕພ຺ເພສຸ ອຸທ຺ເທສາຈຣິໂຍ, ນິສ຺ສຍາຈຣິໂຍ ຈ ຍສ຺ມາ ນວກາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ວຸຑ຺ຒາ ເອວ ວນ຺ທິຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໗໐. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ສຫເສຍ຺ຍາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ. ອິຕຣນ຺ຕິ ສຈິຕ຺ຕກໍ.

ໂວຫາຣວຄ຺ຄາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປຣທຸຕິຍຄາຖາສງ຺ຄຓິກໍ

ກາຍິກາທິອາປຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໔໗໔. ‘‘ກຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວິນຍສ຺ສ ປາຏວຕ຺ຖໍ ສຍເມວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕໍ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍເຍວ…ເປ… ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ນາມາຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ເອກາ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໗໕. ກມ຺ມຎ຺ຈ ກມ຺ມປາທກາ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຎຕ຺ຕິກມ຺ເມສຸ ຎຕ຺ຕິ ສຍເມວ ກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖສຸ ກມ຺ເມສຸ ອນຸສ຺ສາວນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຎຕ຺ຕິປາທກຠາເວນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມານິ ທ຺ເວ ‘‘ຎຕ຺ຕິກິຈ຺ຈານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ທຸກ຺ກຏາ ກຕາຕິ ທສສຸປິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມສິກ຺ຂາປທມ຺ຫີຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ (ປາຈິ. ໑໔໔ ອາທໂຍ). ອຘມ຺ມກມ຺ເມຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທກສມ຺ມຸຕິກມ຺ເມ ອຘມ຺ມກມ຺ເມ ຊາເຕ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິນວກາ, ຘມ຺ມກມ຺ເມ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິນວກາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນວກາ ວຸຕ຺ຕາ. ອາມກຘຎ຺ຎໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎາປນາທິປຸພ຺ພປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ, ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ທຸກ຺ກຏາ ກຕາເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິຊຫນ຺ຕີ ຕິຏ຺ຐຕີຕິອາທີສຸ ຍທາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເອເກນ ປາເທນ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ອປເຣນ ປາເທນ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐາຕຸກາມຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ສາ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ວິຊຫນ຺ຕີ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວິຊຫິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ອິມໍ ໂວຫາຣໍ ລຠຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິສ຺ສາ ຄາມູປຈາຣໂມກ຺ກນ຺ຕິຍາ ວິເສໂສ ນ ສິຍາ ຫຕ຺ຖປາສວິຊຫນສ຺ສາປິ ຄມນຕ຺ຕາ. ນິສີທຕິ ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຘິປ຺ປາເຍນ ອທ຺ຘາສເນນ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫນ຺ຕີ ນິສີທຕິ, ສກເລນ ວາ ອາສເນນ ວິຊຫິຕ຺ວາ ນິສີທຕິ, ອທ຺ຘສຣີເຣນ ວິຊຫນ຺ຕີ ນິປຊ຺ຊຕິ, ສກເລນ ສຣີເຣນ ວິຊຫິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ກາຍິກາທິອາປຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍວຓ຺ຓນາ

໔໗໖. ສພ຺ພານິ ນານາວຕ຺ຖຸການີຕິ ສປ຺ປິນວນີຕາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ເຠເທນ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ ປຎ຺ຈ ນານາວຕ຺ຖຸການິ. ເອສ ນໂຍ ປຓີຕໂຠຊນວິສເຍ ນວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີຕິອາທີສຸປິ. ເອເຕນ ເຠສຊ຺ຊປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປທານິ ເອເກກສິກ຺ຂາປທວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິປິ ວຕ຺ຖຸເຠເທນ ປຈ຺ເຈກໍ ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທນວສິກ຺ຂາປທສທິສານິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປາຏິເທສນີຍາປຕ຺ຕິໂຍ ວິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ‘‘ນານາວຕ຺ຖຸການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສປ຺ປິໍ ເອວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອເນກຠາຊເນສຸ ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ຠາຊນຄຓນາຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິໂຍ ພຫຸກາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເອກວຕ຺ຖຸກາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສປ຺ປິໂຠຊນເມວ ພຫູສຸ ຐາເນສຸ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເອກໂຕ ວາ ວິສຸໍ ວິສຸເມວ ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເອກວຕ຺ຖຸກາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ປາຬິຍໍ ເອກວາຈາຍ ເທເສຍ຺ຍ, ວຸຕ຺ຕາ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເທເສຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິຕິ-ສທ຺ທໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ເຠທານຸວຕ຺ຕການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ຍາວຕຕິຍກາ ຈ ສພ຺ເພ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕາ, ສງ຺ຆາທິເສສສາມຎ຺ເຎນ ເອກໍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍສາມຎ຺ເຎນ ຈ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍາວຕຕິຍເກ ຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມວາຈາຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປິ ສນ຺ຕິ ເອວ. ຕານິ ມາຕິກາຍ ນ ອາຄຕານິ. ມາຕິກາຄຕວເສນ ເຫຕ຺ຖ ‘‘ຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ຆາທີຫີຕິ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄເລຫິ ກາຣຓຠູເຕຫິ. ອພ຺ຠຸຓ຺ຫສີໂລຕິ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວູປຄມເນນ ອຠິນວຸປ຺ປນ຺ນສີໂລ. ອຠິນວຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຫິ ‘‘ອພ຺ຠຸຓ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປາກຕິໂກ’’ຕິ.

‘‘ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕານິສໍເສ’’ຕິ ອິທໍ ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ສເຈ ມໍ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອຸກ຺ຂິປິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປເຣສມ຺ປິ ສທ຺ຘາຍ ອາປຕ຺ຕິເທສນາວິຘານມຸເຂນ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ປກາສິໂຕ. ເອກໂຕ ອຸໂປສຖກຣຓ, ປວາຣຓາກຣຓ, ສງ຺ຆກມ຺ມກຣຓ, ອາສເນນິສີທນ, ຍາຄຸປາເນນິສີທນ, ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄນິສີທນ, ເອກຈ຺ຉນ຺ເນສຍນ, ຍຖາວຸຑ຺ຒອຠິວາທນາທິກຣຓສງ຺ຂາເຕ ອຏ຺ຐານິສໍເສ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈຕຸນ຺ນນ຺ຕິ ວິນຍປິຏເກ ອາຄຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕມາ ປນ ສາຕິ ສາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ອຈ຺ຈຍເທສນາ ກຕມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິມາຣານນ຺ຕິ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ປໂຍຊິຕຘນຸຄ຺ຄຫານໍ. ອຸປຏ຺ຐາຍິກາຍາຕິ ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອາຄຕາຍ.

ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນນ຺ຕິ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອິຕຣາຍ ອາຄຕາຍ ວຸຑ຺ຒາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອາສນໍ ທາຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ນວກາຍ ອາຄຕາຍ ອທາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕາຍ ປນ ສງ຺ຆນວກາສເນ ລທ຺ໂຘກາເສ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວຸຑ຺ຒານໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອິຕຣາຍ ນວກຕຣາຍ ອາສນໍ ທາຕພ຺ພໍ. ກມ຺ມານິ ນວາຕິ ໂອສາຣຓາທີນິ ນວ ເອວ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອວນ຺ທນີຍປຸຄ຺ຄລາທິວຓ຺ຓນາ

໔໗໗. ທສ ຊນາຕິ ‘‘ທສ ອິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວນ຺ທິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໓໓໐) ວຸຕ຺ຕາ ນວກອນຸປສມ຺ປນ຺ນນານາສໍວາສກມາຕຸຄາມປຓ຺ຑກາ ປຎ຺ຈ, ປາຣິວາສິກາທໂຍ ຈ ປຎ຺ຈາຕິ ທສ ຊນາ.

ທ຺ວາທສ ກມ຺ມໂທສາຕິ ໂທສຍຸຕ຺ຕກມ຺ມານິ ທ຺ວາທສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍຕິ ສມ຺ປນ຺ນກມ຺ມານິ, ວິສຸທ຺ຘກມ຺ມານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕເທວາຕິ ຘມ຺ເມນ ສມຄ຺ຄເມວ.

ອນນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອຊິນິ ຊິນິຕ຺ວາ ປຏິລຠຕີຕິ ອນນ຺ຕຊິໂນຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຍນ຺ຕ’’ອິຈ຺ຈາທິ. ສ຺ເວວາຕິ ໂສ ເອວ ຠຄວາ.

‘‘ວິນຍໍ ປຏິຊານນ຺ຕສ຺ສ, ວິນຍານິ ສຸໂຓມ ເຕ’’ຕິອາທິນາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣເນວ ເອກໍ ວິນຍຘຣໍ ສມ຺ມຸເຂ ຐິຕໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ວິຍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ ວິຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວິນຍໍ ປຏິຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິນຍໍ ຊານາມີຕິ ປຏິຊານນ຺ຕສ຺ສ. ວິນຍານີຕິ ວິນເຍ ຕຍາ ວຸຈ຺ຈມາເນ ສຸໂຓມ.

໔໗໘. ປາຬິຍໍ ປາຣາຊິກາຕິອາທິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ເຄສຸ ອາຄເຕສຸ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອວນ຺ທນີຍປຸຄ຺ຄລາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເສທໂມຈນຄາຖາ

ອວິປ຺ປວາສປຎ຺ຫາວຓ຺ຓນາ

໔໗໙. ເສທໂມຈນຄາຖາສຸ ອກປ຺ປິຍສມ຺ໂຠໂຄຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ກາຕຸໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອຸໂປສຖາທິສໍວາໂສ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຫາ ເມສາຕິ ເອຕ຺ຖ ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ເອສາຕິ ຈ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ໂຫ ເອໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຫ-ສທ຺ໂທ ວາ ທ຺ວິລິງ຺ໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ເອສາ ປຎ຺ຫາ’’ຕິອາທິ.

ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຄຣຸຠຓ຺ເຑນ ຄຣຸຠຓ຺ຑປຣິວຕ຺ຕນໍ ສນ຺ຘາຍ. ທສາຕິ ທສ ອວນ຺ທິຍປຸຄ຺ຄເລ. ເອກາທເສຕິ ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລ. ສິກ຺ຂາຍ ອສາຘາຣໂຓຕິ ຂຸຣຠຓ຺ຑໍ ຘາເຣຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕສິກ຺ຂາປເທນ ຠິກ຺ຂູຫິ ອສາຘາຣຓສິກ຺ຂາປໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸພ຺ຠກ຺ຂເກ ນ ວທາມີຕິ ອກ຺ຂໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສີເສ ຐິຕມຸຂມຄ຺ເຄປິ ປາຣາຊິກໍ ສນ຺ຘາຍ ນ ວທາມິ. ອໂຘນາຠິນ຺ຕິ ນາຠິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຐິຕວຈ຺ຈປສ຺ສາວມຄ຺ເຄປິ ວິວຊ຺ຊິຍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ສຣີຣປ຺ປເທເສ ເມຖຸນຘມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ກຖໍ ປາຣາຊິໂກ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຉຊ຺ຊວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ປາຣາຊິກໍ.

ອວິປ຺ປວາສປຎ຺ຫາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຊິກາທິປຎ຺ຫາວຓ຺ຓນາ

໔໘໐. ທຸສ຺ສກຸຏິອາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຈ຺ຉຕຣຕິປຸປຏ຺ຏາທີຫິ, ຕິຓປຓ຺ຓາທີຫິ ຈ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກຸຏິໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕາທິສາຍ ຫິ ກຸຏິຍາ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຐິຕາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ມຄ຺ເຄ ທຸສ຺ສາທິນາ ສນ຺ຖຕໍ ກຕ຺ວາ ປເວເສນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິໂກ ສິຍາ. ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ວິຊຫນໂຕ ປຸນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາຬິຍໍ ຠິກ຺ຂູ ສິຍາ ວີສຕິຍາ ສມາຄຕາຕິ ວີສຕິຍາ ສງ຺ຂາຕາຍ ຠິກ຺ຂູ ສມາຄຕາ, ເອເຕນ ສພ຺ພກມ຺ມາຣຫຕໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ.

ນິວຕ຺ໂຖຕິ ຄາຖາຍ ອນ຺ຕຣວາສເກນ ນິວຕ຺ໂຖ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ປາຣຸຕສງ຺ຆາຏິໂຍ. ອິຕິ ຕານິ ຕີຓິປິ ຈີວຣານິ ກາເຍ ຄຕາເນວ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ພິນ຺ທຸມຕ຺ຕໍ ກາຬກໍ ອຸທເກນ ໂຘວິຕມຕ຺ເຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຕ຺ຖິໍ ຫເນຕິ ຄາຖາຍ ນ ມາຕຸຠູຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ຫເນຍ຺ຍ, ນ ປິຕຸຠູຕໍ ປຸຣິສໍ ຫເນຍ຺ຍ. ອນຣິຍນ຺ຕິ ຕຎ຺ຈ ອນຣຫນ຺ຕເມວ ຫເນຍ຺ຍ, ເອເຕນ ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກປິ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນນ຺ຕຣໍ ຜຸເສຕິ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ຜຸສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໘໑. ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕ-ນິຄ຺ໂຣຘສທິສນ຺ຕິ ໂຍຊນວິຕ຺ຖຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຕ຺ຕຣສເກສູຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສຕ຺ຕຣສສງ຺ຆາທິເສເສສຸ.

ປາຣາຊິກາທິປຎ຺ຫາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈວຄ຺ໂຄ

ກມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໘໓. ກມ຺ມວຄ຺ເຄ ຐປິຕອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ກຕ຺ຕິກມາເສ ສາມຄ຺ຄິຍາ ກຕາຍ ສາມຄ຺ຄີປວາຣຓໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກມາສ’’ນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ເຕສໍ ນານາສີມາສຸ ມຫາປວາຣຓາຍ ວິສຸໍ ປວາຣິຕານໍ ກຕ຺ຕິກມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສາມຄ຺ຄີ ໂຫຕິ, ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສໂຖ ເອວ ເຕຫິ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ, ນ ປວາຣຓາ. ເອກສ຺ມິໍ ວສ຺ເສ ກຕປວາຣຓານໍ ປຸນ ປວາຣຓາຍ ອວິຫິຕຕ຺ຕາ. ສາມຄ຺ຄີທິວໂສຕິ ອນຸໂປສຖທິວເສ ສາມຄ຺ຄີກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ, ປນ຺ນຣສິຍໍ ວາ ສງ຺ໂຆ ສາມຄ຺ຄິໍ ກໂຣຕິ, ຕທາ ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສຖທິວໂສ ນ ໂຫຕິ, ຈາຕຸທ຺ທສີປນ຺ນຣສີອຸໂປສໂຖວ ໂຫຕິ. ອຸປຣິ ປວາຣຓາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ປຈ຺ຈຸກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຐປິຕທິວໂສຕິ ຠຓ຺ຑນກາຣເກຫິ ອຸປທ຺ທຸຕາ ວາ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ປວາຣຓາສງ຺ຄຫໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີທິວໂສວ. ທ຺ເວ ຈ ປຸຓ຺ຓມາສິໂຍຕິ ປຸພ຺ພ-ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ, ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ຈາຕິ ທ຺ເວ ປຸຓ຺ຓມາສິໂຍ. ເອວໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປີຕິ ປຸຓ຺ຓມາສີທ຺ວເຍນ ສທ຺ຘິໍ ສາມຄ຺ຄີປວາຣຓໍ, ຈາຕຸທ຺ທສີປວາຣຓຎ຺ຈ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຣູປປຈ຺ຈເຍ ປນ ສຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ປຸຓ຺ຓມາສີນໍ ປຸຣິມາ ທ຺ເວ ຈາຕຸທ຺ທສິໂຍປິ ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສິຍາ ອນນ຺ຕຣາ ປນ຺ນຣສີປີຕິ ອິເມປິ ຕໂຍ ທິວສາ ປວາຣຓາທິວສາ ເອວາຕິ ອິມໍ ສຕ຺ຕວິຘມ຺ປິ ປວາຣຓາທິວສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທິວເສ ປວາເຣຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໔໘໔. ອນຸສ຺ສາວນກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຐມໍ ອນຸສ຺ສາວນໍ ສາເວຕ຺ວາ ‘‘ເອສາ ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ອນຸສ຺ສາວນານນ຺ຕຣເມວ ສກລໍ ຎຕ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ, ປຣິໂຍສາເນ ‘‘ເອສາ ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໘໕. ຍ຺ວາຍນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປ຺ປເຠໂທ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ທສຘາ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ປເຠໂທຕິ ເອຕ຺ຖ ທສຘາ ທສວິເຘນ ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ປເຠໂທຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເກນາຍໍ ປເຠໂທຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນສງ຺ຂາຕານໍ ອກ຺ຂຣານໍ ຊນິກາ ພຸທ຺ຘິ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິ, ຕາຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ, ອກ຺ຂຣສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕເຠເທເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ວາ ສໍໂຍຄປຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິທມ຺ປິ ຄຣຸກນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ຕຕ຺ຖ ອາຍສ຺ມໂຕຕິອາທີສຸ ຍານິ ອນນ຺ຕຣິຕານິ ສ-ກາຣມ-ກາຣາທິພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ‘‘ສໍໂຍໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ໂສ ສໍໂຍໂຄ ປໂຣ ຍສ຺ສ ອ-ກາຣາທິໂນ, ໂສ ສໍໂຍຄປໂຣ ນາມ. ຣສ຺ສນ຺ຕິ ອກາຣາທິພ຺ຍຎ຺ຊນຣຫິຕໍ ສຣໍ. ອສໍໂຍຄປຣນ຺ຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິອາທີສຸ ຍ-ກາຣ ນ-ກາຣາທິພ຺ຍຎ຺ຊນສຫິຕສຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕ-ກາຣສ຺ສ ຖ-ກາຣໍ ອກຕ຺ວາ ວຄ຺ຄນ຺ຕເຣ ສິຖິລເມວ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຓາຏຸ ເມ’’ຕິອາທິໍ ວທນ຺ໂຕປິ ທຸຣຸຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິເຍວ ຐເປຕ຺ວາ ອນຸຣູປໍ ອາເທສໍ. ຍຎ຺ຫິ ‘‘ສຈ຺ຈິກຕ຺ຖປຣມຕ຺ເຖນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຕ຺ຖກຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາ’’ຕິ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕາທິສໍ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ທິຏ຺ຐປໂຍຄໍ, ຕທນຸຣູປຎ຺ຈ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸກ຺ກມາຄຕໍ ປເວຓິໍ ອວິນາເສນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ.

ທີເຆ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຣສ຺ສນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ພຫູສູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ພຫຸສູ’’ຕິ ວາ ‘‘ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ນ ຂມຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອຸປສມ຺ປທາເປໂຂ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ອນຸຣູປຏ຺ຐາເນສຸ ເອວ ທີຆຣສ຺ສາທິ ຣສ຺ສທີຆາທິວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປນ ‘‘ນາໂຄ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ນໂຄ’’ຕິ ວາ ‘‘ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສໂຆ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຕິໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ຍາຈຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຍາຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ອນນຸຣູປຏ຺ຐາເນສຸ ວຕ຺ຕຸໍ. ສມ຺ພນ຺ຘໍ, ປນ ວວຕ຺ຖານຎ຺ຈ ສພ຺ພຖາປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໔໘໖. ເສສສີມາສຸປີຕິ ອຕິມຫຕີອາທີສຸ ທສສຸປິ.

໔໘໘. ຈຕຸວຄ຺ຄກຣເຓຕິ ຈຕຸວຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ກຕ຺ຕພ຺ເພ. ອນິສ຺ສາຣິຕາຕິ ອຸໂປສຖຏ຺ຐປນາທິນາ ວາ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສກຠາເວນ ວາ ນ ພຫິກຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ‘‘ອປກຕຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກສ຺ສ ວາ, ຍສ຺ສ ວາ ອຸໂປສຖປວາຣຓາ ຐປິຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໒໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຐປິຕອຸໂປສຖປວາຣໂຓ ຠິກ຺ຂຸ ອປກຕຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຣິສຸທ຺ຘສີລາຕິ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ປຣິວາສາທິກມ຺ເມສຸ ປນ ຄຣຸກຏ຺ຐາປິ ອປກຕຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອວເສສາ…ເປ… ຉນ຺ທາຣຫາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສງ຺ຆໂຕ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕາ ປນ ຉນ຺ທາຣຫາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕປິ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິໂຕ ອຘິກາ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາວ ຉນ຺ທາຣຫາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆໂຕ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິເຕເນວ ຉນ຺ໂທ ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ວາ ທາຕພ຺ພາ.

ກມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປໂລກນກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໙໖. ເອຕຣຫິ ສເຈປິ ສາມເຓໂຣຕິອາທີສຸ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອວຓ຺ຓຠາສນມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍາທິໍ ກປ຺ປິຍາທິຠາເວນ ທີປນມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິຍຎ຺ເຎວ ປວິສຕິ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕໍ ລທ຺ຘິໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກຕິ ພຸທ຺ຘວຈນາຘິປ຺ປາຍໍ ວິປຣີຕໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ, ໂສ ເອວ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທານໍ ອຎ຺ຎຕຣທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາຫສ຺ສ ສາມເຓຣານໍ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ເຫຏ຺ຐາ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອິຘ ຈ ທຓ຺ຑກມ຺ມນາສນາຍ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ຕສ຺ສາປິ ທາຕພ຺ໂພຕິ ວິຊ຺ຊມານໍ ມຸຂຣາທິຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ອປ຺ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາປິ ປຏິຎ຺ຎໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາປິ ເທສິຕາຍປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຂຸໍສນາທິໂຕ ອໂນຣມນ຺ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພວ. ໂອຣມນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຂມາເປນ຺ຕສ຺ສ ນ ທາຕພ຺ໂພ.

ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ຑສ຺ສ ທານນ຺ຕິ ຂຣທຓ຺ຑສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐທຓ຺ຑສ຺ສ ທານໍ. ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ເມ ຫິ ກເຕ ໂອວາທານຸສາສນິປ຺ປທານປຏິກ຺ເຂໂປ ນຕ຺ຖິ. ທິນ຺ນພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ເຑ ປນ ຕສ຺ມິໍ ສທ຺ຘິໍ ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມກເຕຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕມ຺ປິ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ເນວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ອາລາປສລ຺ລາປາທິມຕ຺ຕສ຺ສາປິ ນກາເຣນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຫິ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຄີວໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ໂອໂລກນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ວິວຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ ນິມ຺ມທນກຣຓຕ຺ຖເມວ ຕສ຺ສ ທຓ຺ຑສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ຉນ຺ນຕ຺ເຖໂຣປິ ອຸກ຺ເຂປນີຍາທິກມ຺ມກໂຕປິ ອຠາຍິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ເຑ ທິນ຺ເນ ‘‘ສງ຺ເຆນາຫໍ ສພ຺ພຖາ ວິວຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ ມຸຈ຺ຉິໂຕ ປປຕິ. ໂຍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ຑກເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຎຕ຺ວາ ສໍສຏ຺ໂຐ ອວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຖາ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ຑວິຘານສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຕາປສງ຺ຄໂຕ. ເຕນາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ຑກເຕນ. ຍຖາ ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມກເຕຫິ, ເອວເມວ ຕໂຕ ອຘິກມ຺ປິ ສງ຺ຆໍອາຣາເຘນ຺ເຕນ ສມ຺ມາວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຈ ‘‘ໂສຣໂຕ ນິວາຕວຸຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຂມາເປນ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ໂຑ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ຍໍ ຕໍ ຠຄວຕາ ອວນ຺ທິຍກມ຺ມໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອນຸຎ຺ຎາຕປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ວິເສສໂຕ ອນຸຎ຺ຎາຕປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິປາຬິ ອຸທ຺ຘຏາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມສ຺ສ ອປໂລກນກມ຺ມສ຺ສ ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ອປໂລກນກມ຺ມສ຺ສ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ. ວິເສສພ຺ຍຕິເຣເກນ ອວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຕທຎ຺ຎຕ຺ຖ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິເສສນິສ຺ສິຕໍ ວິຍ ໂວຫຣີຍຕິ. ‘‘ກມ຺ມຎ຺ເຎວ ລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ໂອສາຣຓາທິວເສນ ຄຫິຕາວເສສານໍ ສພ຺ເພສໍ ອປໂລກນກມ຺ມສ຺ສ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວເສນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ກມ຺ມຎ຺ເຎວ ລກ຺ຂຓມສ຺ສາຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕາວເສສານໍ ກມ຺ມານໍ ນິຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ, ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມາຍຕນານິ ວິຍ ວຸຕ຺ຕາວເສສຂນ຺ຘາຍຕນານນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປາຬິມຸຕ຺ຕໂກປິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິອາທິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໕-໔໙໖). ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸປຣິ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມາທີສຸປິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ກຣຓນ຺ຕິ ອວນ຺ທິຍກມ຺ມສ຺ສ ກຣຓວິຘານໍ.

‘‘ນ ວນ຺ທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ວນ຺ທນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສງ຺ເຆນ ກຕໍ ກຕິກໍ ຎຕ຺ວາ ມທ຺ທນໍ ວິຍ ຫິ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຕິໍ ອນາທເຣນ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ໂຫຕິ.

ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສາປິ ປເນຕໍ ລພ຺ຠຕິເຍວາຕິ ອວນ຺ທິຍກມ຺ມສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ເຕນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສາປິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ລພ຺ຠຕິ ເອວ.

ສລາກທານຏ຺ຐານໍ ສລາກຄ຺ຄໍ ນາມ. ຍາຄຸຠຕ຺ຕານໍ ຠາຊນຏ຺ຐານານິ ຍາຄຄ຺ຄຠຕ຺ຕຄ຺ຄານິ ນາມ. ເອເຕສຸປິ ຫິ ຐາເນສຸ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ອຸໂປສເຖ ວິຍ ສນ຺ນິປຕິໂຕ, ກມ຺ມຎ຺ຈ ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ມຍເມຕໍ ນ ຊານິມ຺ຫາ’’ຕິ ປຈ຺ຉາ ຂິຍ຺ຍນ຺ຕາປິ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຂຓ຺ຑສີມາຍ ປນ ກເຕ ຂິຍ຺ຍນ຺ຕິ. ສງ຺ຆິກປຈ຺ຈຍຎ຺ຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣາທີນໍ ທາຕຸໍ ອປໂລເກນ຺ເຕຫິ ອຸປຈາຣສີມຏ຺ຐານໍ ສພ຺ເພສໍ ອນຸມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄໂລ ຘມ຺ມິກໍ ອປໂລກນໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕໍ ອຸປາເຍນ ພຫິອຸປຈາຣສີມາຄຕໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑສີມໍ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທສ຺ເສຕິ, ຕໍ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣໍ’’ອິຈ຺ຈາທິ. ຍທິ ອປໂລເກຕ຺ວາວ ຈີວຣໍ ທາຕພ຺ພໍ, ກິໍ ປນ ອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊກສມ຺ມຸຕິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊນເກນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ນາຬິ ວາ ອຸປຑ຺ຒນາຬິ ວາຕິ ທິວເສ ທິວເສ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພສ຺ສ ປມາຓທສ຺ສນໍ. ເຕນ ຍາປນມຕ຺ຕເມວ ອປໂລເກຕພ຺ພໍ, ນ ອຘິກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອກທິວສໍເຍວ ວາຕິອາທິ ທສວີສຕິທິວສານໍ ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສເຍວ ທາຕພ຺ພປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນໍ, ເຕນ ຍາວ ຊີວນ຺ຕິ ວາ ຍາວ ໂຣຄາ ວຸຏ຺ຐຫຕີຕິ ວາ ເອວໍ ອປໂລເກຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຓປລິໂພຘນ຺ຕິ ອິຓວຕ຺ຖຸໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຎ຺ຈ ອິຓາຍິເກຫິ ປລິພຸທ຺ຘສ຺ສ ລຊ຺ຊິເປສລສ຺ສ ສາສນຸປກາຣກສ຺ສ ປມາຓຍຸຕ຺ຕເມວ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ສຫສ຺ສໍ ວາ ສຕສຫສ຺ສໍ ວາ ມຫາອິຓໍ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍວຕ຺ເຕນ ສພ຺ເພຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕາທິສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ.

ອຸປນິກ຺ເຂປໂຕຕິ ເຈຕິຍປຏິຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍ ວຑ຺ຒິຍາ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍກາຣເກຫິ ຐປິຕວຕ຺ຖຸໂຕ. ສງ຺ຆິເກນປີຕິ ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທໂຕ ປຈ຺ຈຍທາຍເກຫິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນວຕ຺ຖຸນາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມຫາທານໍ ເທນ຺ເຕຫິປິ ກຣິຍມານໍ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ວິຍ ກາເຣຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ຍຖາສຸຂໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄປ຺ປໂຫນກໍ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອຘິກໍ ປນ ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ອຸໂປສຖທິວເສຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ທິວເສປິ ກຕໍ ສຸກຕເມວ ໂຫຕິ. ກໂຣນ຺ເຕນ ‘‘ຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ…ເປ… ຍຖາສຸຂໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ມຍ຺ຫໍ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອວໍ ກຕິກາ ກາຕພ຺ພາ, ຕຖາ ທ຺ວີຫິ ຕີຫິປິ ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຈນເມວ ເຫຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ເຕສມ຺ປີຕິ ຣຸກ຺ຂານໍ. ສາ ເອວ ກຕິກາຕິ ວິສຸໍ ກຕິກາ ນ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕສນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂານໍ. ສງ຺ໂຆ ສາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຣິມວິຫາເຣຕິ ປຸຣິເມ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ກຕກຕິເກ ວິຫາເຣ. ປຣິເວຓານິ ກຕ຺ວາ ຊຄ຺ຄນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ອຣກ຺ຂິຍມາເນ ຜລາຜລານິ, ຣຸກ຺ຂາ ຈ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຕິກາ ນ ປວຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຍ ປນ ຣຸກ຺ຂາ ພີຊານິ ໂຣເປຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕາ, ເຕປິ ທສມຠາຄໍ ທຕ຺ວາ ໂຣປເກເຫວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ. ເຕຫີຕິ ຊຄ຺ຄເກຫິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ. ມູເລຕິ ອາທິກາເລ, ປຸພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທີຆາ ກຕິກາຕິ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລາ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ກຕິກາ. ນິກ຺ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນາຕິ ‘‘ອຠາຊິຕມິທ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂິຍ຺ຍນມຕ຺ຕເມເວຕນ຺ຕິ ເຕນ ຂິຍ຺ຍເນນ ພຫຸໍ ຂາທນ຺ຕານໍ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄປ຺ປມາຓສ຺ເສວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຂິຍ຺ຍນ຺ເຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຫນກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຄຓ຺ຫຖາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ຕຖາວຸຕ຺ເຕ ເຕເນວ ຠິກ຺ຂຸນາ ທິນ຺ນໍ ວິຍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸໍ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມິຈ຺ຉາຊີວສມ຺ຠໂວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸວິຈຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອຸປຑ຺ຒຠາໂຄຕິ ເອກຠິກ຺ຂຸໂນ ປຏິວີສໂຕ ອຸປຑ຺ຒຠາໂຄ. ເທນ຺ເຕນ ຈ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທາຕຸໍ ສງ຺ໂຆ ອນຸຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈຕ຺ວາ ຍຖາ ເຕ ສງ຺ເຆ ເອວ ປສີທນ຺ຕິ, ເອວໍ ວຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ.

ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາຕິ ຄິລານຄມິກິສ຺ສຣາທີນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕປຸຄ຺ຄລານມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ເທນ຺ເຕນ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕເນວ ທາຕພ຺ພໍ, ອນນຸຎ຺ຎາຕປຸຄ຺ຄລານໍ ປນ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາປິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ສງ຺ຆິກເມວ ຍຖາກຕິຕາຍ ທາເປຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍທາຍກາທີ ສຍເມວ ວິສ຺ສາເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ວາເຣຕພ຺ພາ, ລທ຺ຘກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິຕພ຺ພໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ກຸທ຺ໂຘ ຫິ ໂສ ຣຸກ຺ເຂປິ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວ ກາຣຓໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ. ເຕຫິ ກຕອນຕ຺ຖາຠາເວປິ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທິ ປນ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ຄຣຸຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ…ເປ… ນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຊີວຣຸກ຺ຂານໍ ອາຣາມຏ຺ຐານີຍຕ຺ຕາ, ທາຣູນຎ຺ຈ ເຄຫສມ຺ຠາຣານຸປຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພໍ ຕ຺ວເມວ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກຕາວາສໍ ວາ ກຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ອວິຊ຺ຊມານໍ ເສນາສນໍ ກຕ຺ວາ ຊຄ຺ຄິຕກາເລ ຜລວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ.

ອປໂລກນກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຕ຺ຖວສວຄ຺ຄາທິວຓ຺ຓນາ

໔໙໘. ວິປາກທຸກ຺ຂສງ຺ຂາຕານໍ ສມ຺ປຣາຍິກເວຣານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຓາຕິປາຕາທິເວເຣນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເວຣປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ວິປາກທຸກ຺ຂເວທນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປາຓາຕິປາຕາທິປຎ຺ຈເວຣວິນິມຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ອກຸສລານໍ ເວເຣຫິ ສຫ ເອກໂຕ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ‘‘ທສອກຸສລກມ຺ມປຖປ຺ປເຠທານ’’ນ຺ຕິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໙໙-໕໐໐. ຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມເມວ, ສຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນ຺ຕຣາ ເກນຈິ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ອິມສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ອຠິສມ຺ໂພຘິ, ຕາວ ອນ຺ຕຣາກາເລ ກກຸສນ຺ຘາທິໍ ຐເປຕ຺ວາ ເກນຈິ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນີຕກຖາ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ ເອວ. ຕານິ ຫິ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາສານໍ ປກາສນໂຕ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ຈ ອາປຕ຺ຕິອນາປຕ຺ຕີນໍ ອນຸປຎ຺ຎາປນໂຕ ‘‘ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຖວສວຄ຺ຄາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຄຫວຄ຺ຄວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອິຕິ ມຫາວຄ຺ໂຄ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຄ຺ໂຄ, ສງ຺ຄຫວຄ຺ໂຄຕິ ຕີຫິ ມຫາວຄ຺ເຄຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ປຣິວາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ປຣິວາຣວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ນິຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

ອວສານຄາຖາສຸ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄ-ຂນ຺ຘກ-ປຣິວາເຣຫິ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຠາຄປຏິເທສນາ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍປິຏເກ. ໂສ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄ-ຂນ຺ຘກ-ປຣິວາຣວິຠຕ຺ຕເທສໂນ ອາຫາຕິ ໂຍຊນາ. ຕສ຺ສາຕິ ວິນຍປິຏກສ຺ສ.

ສຕ຺ຖຸ ມຫາໂພຘີຕິ ທກ຺ຂິຓສາຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຍໍ ປຘານຆຣໍ ນາມ ປຣິເວຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຈາຣຸປາກາເຣນ ສຎ຺ຈິຕໍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຍໍ ປາສາທໍ ກາຣຍິ, ຕຕ຺ຣ ຕສ຺ມິໍ ມຫານິຄມສາມິໂນ ປາສາເທ ວສຕາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ພຸທ຺ຘສິຣິໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ນິສ຺ສາຍ, ຕສ຺ສ ວາ ອຊ຺ເຌສນມ຺ປິ ປຏິຈ຺ຈ ຍາ ອິທ຺ຘາ ປຣິປຸຓ຺ຓວິນິຈ຺ຉຍຕາຍ ສມິທ຺ຘາ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາ ອາຣທ຺ຘາຕິ ໂຍຊນາ.

ສິຣິນິວາສສ຺ສາຕິ ສິຣິຍາ ນິວາສນຏ຺ຐານຠູຕສ຺ສ ສິຣິປາລນາມກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ. ຊຍສໍວຈ຺ຉເຣຕິ ວິຊຍຍຸຕ຺ເຕ ສໍວຈ຺ຉເຣ. ອາຣທ຺ຘກາລທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ‘‘ຊຍສໍວຈ຺ຉເຣ ອຍໍ ອາຣທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາເລ ວສ຺ສນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕກາເລ ວສ຺ສນສີໂລ. ເທໂວຕິ ເມໂຆ.

ນິຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຄມນກຖາ

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ອາຣທ຺ຘາ, ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ຍາ;

ວຓ຺ຓນາ ນາຕິວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາ, ປຣິປຸຓ຺ຓວິນິຈ຺ຉຍາ.

ປຎ຺ຎາສຠາຓວາຣາຍ, ຕນ຺ຕິຍາ ປຣິມາຓໂຕ;

ສມິຊ຺ຌນິຏ຺ຐິປຣມາ, ຍາ ວິມຕິວິໂນທນີ.

ອນນ຺ຕຣາເຍນ ກຕາ, ອຍໍ ນິຏ຺ຐມຸປາຄຕາ;

ຍໍ ຕໍ ນິຏ຺ຐໍ ຕຖາ ສພ຺ເພ, ປາຓິໂນ ສມໂນຣຖາ.

ເຖເຣຫິ ວິນຍຎ຺ຎູຫິ, ສຸຈິສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິຫິ;

ອວິສ຺ສຕ຺ຖາຕິວິຕ຺ຖິຓ຺ຓ-ຄນ຺ຖຠີຣູ ຫິປຕ຺ຖິຕໍ.

ກໂຣນ຺ເຕນ ມຍາ ເອວໍ, ວິນຍອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ;

ຍໍ ປຕ຺ຕໍ ກຸສລໍ ເຕນ, ປຕ຺ວາ ສມ຺ໂພຘິມຸຕ຺ຕມໍ.

ວິນຍຕ຺ຖໍ ປກາເສຕ຺ວາ, ໂຍ ໂສປາເຍນ ລກ຺ຂຓໍ;

ໂສປາຍໍ ວິມຕິຈ຺ເຉທ-ຎາຓຈກ຺ຂຸປທາຍກໍ.

ວິຣທ຺ຘຕ຺ຖວິປລ຺ລາສ-ຄນ຺ຖວິຕ຺ຖາຣຫານິຍາ;

ວິສຸທ຺ຘິໍ ປາປຍິສ຺ສາມິ, ສຕ຺ເຕ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ.

ໂລກິເຍຫິ ຈ ໂຠເຄຫິ, ຄຸເຓຫິ ນິຂິລາ ປຊາ;

ສພ຺ເພຫິ ສຫິຕາ ໂຫນ຺ຕຸ, ຣຕາ ສມ຺ພຸທ຺ຘສາສເນຕິ.

ວິມຕິວິໂນທນີຏີກາ ນິຏ຺ຐິຕາ.