📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ວິມຕິວິໂນທນີ-ຏີກາ (ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ກຣຸຓາປຸຓ຺ຓຫທຍໍ, ສຸຄຕໍ ຫິຕທາຍກໍ;

ນຕ຺ວາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິມລໍ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ຄຸຓສມ຺ປທໍ.

ວຓ຺ຓນາ ນິປຸຓາເຫສຸໍ, ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ຍາ;

ປຸພ຺ພເກຫິ ກຕາ ເນກາ, ນານານຍສມາກຸລາ.

ຕຕ຺ຖ ກາຈິ ສຸວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາ, ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ ຈ ຄນ຺ຖໂຕ;

ວິຣທ຺ຘາ ອຕ຺ຖໂຕ ຈາປິ, ສທ຺ທໂຕ ຈາປິ ກຕ຺ຖຈິ.

ກາຈິ ກຕ຺ຖຈິ ອປຸຓ຺ຓາ, ກາຈິ ສມ຺ໂມຫກາຣິນີ;

ຕສ຺ມາ ຕາຫິ ສມາທາຍ, ສາຣໍ ສງ຺ເຂປຣູປໂຕ.

ລີນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປກາເສນ຺ໂຕ, ວິຣທ຺ຘຎ຺ຈ ວິໂສຘຍໍ;

ອຸປຏ຺ຐິຕນຍຎ຺ຈາປິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກາສຍໍ.

ວິນເຍ ວິມຕິໍ ເຉຕຸໍ, ຠິກ຺ຂູນໍ ລຫຸວຸຕ຺ຕິນໍ;

ສງ຺ເຂເປນ ລິຂິສ຺ສາມິ, ຕສ຺ສາ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສິຕຸກາໂມ ຕສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຄຸຓໂຍຄສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ໂຍ ກປ຺ປໂກຏີຫິປີຕິອາທິມາຫ. ວິສິຏ຺ຐຄຸຓໂຍເຄນ ຫິ ວນ຺ທນາຣຫຠາໂວ, ວນ຺ທນາຣເຫ ຈ ກຕາ ວນ຺ທນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓປ຺ປໂຍຊນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ, ມຍໍ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕເມວ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ. ຕສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ. ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣເຓນ ຫິ ຣາຄາທິໂທສວິຄມໂຕ ປຎ຺ຎາທິຄຸຓປາຏວໂຕ ອາຍຸອາທິວຑ຺ຒນໂຕ ປຸຎ຺ຎາຕິສຍຠາວາທິໂຕ ຈ ໂຫເຕວ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນໍ.

ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ຕາວ ຠຄວໂຕ ວນ຺ທນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ໂຍ ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ…ເປ… ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ອິມິສ຺ສາ ປນ ວິນຍເທສນາຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານຎາຓສມຸຏ຺ຐິຕຕາຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານເມວ ໂຖມນໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອສາ ຫິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິ, ຍທິທໍ ອາຣມ຺ຠານຸຣູປໂຖມນາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປຠາວາ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ນຍໂຕ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ເສສພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍຕິ ອິມສ຺ສ ອນິຍມວຈນສ຺ສ ນາໂຖຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລນ຺ຕິ ກປ຺ປໂກຏິຄຓນາວເສນປິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ກປ຺ປໂກຏິໂຍ’’ຕິ ປເມຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ກາລໍ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ປເຄວ ວສ຺ສຄຓນາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລນ຺ຕິ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເຕນ ກປ຺ປໂກຏິຄຓນາວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍມປິ, ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍວເສນ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໂຕ ສລກ຺ຂໍ ຈຕຸຣສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປກາລໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຎ຺ຈມຫາປອຈ຺ຈາຄາທິອຕິທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຂທໍ ກາຍິກໍ ປຣິສ຺ສມໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ໂລກຫິຕາຍາຕິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ຫິຕາຍ. ນາຖຕີຕິ ນາໂຖ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ຫິຕສຸຂໍ ອາສີສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ນາຖຕິ ເວເນຍ຺ຍຄເຕ ກິເລເສ ອຸປຕາເປຕິ, ນາຖຕິ ວາ ຍາຈຕິ ເວເນຍ຺ເຍ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕກຣເຓ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ນິໂຍເຊຕີຕິ ນາໂຖ, ໂລກປຏິສຣໂຓ ໂລກສາມີ ໂລກນາຍໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ໂຍ ກຣຸຓາຍ ກມ຺ປິຕຫທຍຕ຺ຕາ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ອຕິທຸກ຺ກຣກິຣິຍາຍ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ຕາທິສໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກິຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂິປຕິ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ວາ ກິຣິຍຕິ ປສາຣິຍຕີຕິ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກິຓາຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ກາຣຸຓິກໍ ຫິໍສຕິ ວິພາເຘຕິ, ວິນາເສຕິ ວາ ປຣສ຺ສ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ກມ຺ປນໍ ຫທຍເຂທໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກມິຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ຣຸນ຺ຘຕີຕິ ກຣຸຓາ. ເອສາ ຫິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາລກ຺ຂຓາ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຸຓິການໍ ສຸຂໍ ຣຸນ຺ຘຕິ ວິພາເຘຕິ. ກຣຸຓາຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ກາຣຸຓິໂກ, ມຫນ຺ໂຕ ກາຣຸຓິໂກ ມຫາກາຣຸຓິໂກ, ຕສ຺ສ ນໂມ ອຕ຺ຖູຕິ ປາຐເສໂສ.

ເອວໍ ກຣຸຓາມຸເຂນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕຸໍ ອສມ຺ພຸຘນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘນິເສວິຕໍ ຍໍ ອສມ຺ພຸຘໍ ຊີວໂລໂກ ຠວາ ຠວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ນໂມຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ພຸຘນ຺ຕິ ອສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ, ຍຖາສຠາວໍ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອນ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ. ຍນ຺ຕິ ອນິຍມໂຕ ສປຣິຍຕ຺ຕິໂກ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ກມ຺ມຠາເວນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ພຸທ຺ຘນິເສວິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ວິເສສນໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວກພຸທ຺ເຘຫິປິ ວາ ໂຄຈຣາເສວນຠາວນາເສວນາຫິ ຍຖາຣຫໍ ນິເສວິຕໍ, ອຊຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍຕ຺ຕິຜລນິພ຺ພານານິ ໂຄຈຣາເສວນວເສເນວ ນິເສວິຕານິ, ມຄ຺ໂຄ ປນ ຠາວນາເສວນວເສນາປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓາທິວເສນ ໂຄຈຣາເສວນວເສນາປິ ນິເສວິໂຕ. ຠວາຠວນ຺ຕິ ຠວໂຕ ຠວໍ. ອຖ ວາ ຫີນປຓີຕາທິວເສນ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຠວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຑ຺ຒຕ຺ໂຖປິ ຫິ ອ-ກາໂຣ ທິສ຺ສຕິ ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໑) ວິຍ. ອຖ ວາ ຠໂວຕິ ວຸຑ຺ຒິ, ອຠໂວຕິ ຫານິ. ຠໂວຕິ ວາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ, ອຠໂວຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ຠໂວ ຈ ອຠໂວ ຈ ຠວາຠໂວ, ຕໍ ຠວາຠວໍ. ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ຊີວໂລໂກຕິ ສຕ຺ຕໂລໂກ. ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສິໂນຕິ ຘມ຺ມວິເສສນໍ. ຕຕ຺ຖ ນ ວິທຕິ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວໍ ນ ວິຊານາຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ອຎ຺ຎາຓໍ. ສາ ອາທິ ເຍສໍ ຕຓ຺ຫາທີນໍ, ເຕເຍວ ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ສຕ຺ຕາຕິ ກິເລສາ, ເຕເຍວ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ວິພາຘນຏ຺ເຐນ ຊາລສທິສາຕິ ຊາລໍ, ຕໍ ວິທ຺ຘໍເສຕິ ສພ຺ພໂສ ວິນາເສຕິ ສີເລນາຕິ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສີ, ຕສ຺ສ.

ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ສປຣິຍຕ຺ຕິໂກ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ມຄ຺ໂຄເຍວ ກິເລເສ ວິທ຺ຘໍເສຕິ, ເນຕເຣຕິ ເຈ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ມຄ຺ຄສ຺ສາປິ ນິພ຺ພານມາຄມ຺ມ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນໂຕ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ກິເລເສ ວິທ຺ຘໍເສຕິ ນາມ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນກິຈ຺ຈໍ ຜເລນ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ຜລມ຺ປິ ‘‘ກິເລສວິທ຺ຘໍສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ກິເລສວິທ຺ຘໍສີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ. ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ຕສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ເພ ອນິຍມິຕສ຺ສ ນິຍາມກວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ ຈ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ຘມ຺ໂມ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຠາເວນ ວໂຣ ປວໂຣ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ ຘມ຺ມວໂຣ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ນໂມ ອຕ຺ຖູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂປນເຍເນວ ສພ຺ພຘມ຺ມຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ໂຖເມຕຸໍ ຄຸເຓຫີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄຸເຓຫິ ໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຕມຣິຍສງ຺ຆໍ ນມາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສີລາທໂຍ ຄຸຓາ ເຈຕ຺ຖ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກເທສສຣູເປກເສສນເຍນ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາທິສທ຺ທປຣິຍາເຍນ ປຠຸຕິສທ຺ເທນ ວາ ວິມຸຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຜລໍ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ປຠຸຕິ-ສທ຺ເທນ ຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາທໂຍ ຄຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ກຸສລຕ຺ຖິການໍ ຊນານໍ ປຸຎ຺ຎາຕິສຍວຸຑ຺ຒິຍາ ເຂຕ຺ຕສທິສຕ຺ຕາ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ຊນານໍ ກຸສລຕ຺ຖິການ’’ນ຺ຕິ. ຂິຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ຕາຍຕີຕິ ຫິ ເຂຕ຺ຕໍ. ອຣິຍສງ຺ຆນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ, ສເທວເກນ ໂລເກນ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອຸປຄຕານຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອຣິຍາ, ອຏ຺ຐ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ, ອຣິຍານໍ ສງ຺ໂຆ ສມູໂຫຕິ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ຕໍ ອຣິຍສງ຺ຆໍ.

ອິທານິ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມຊນິຕໍ ກຸສລາຠິສນ຺ທໍ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕ ປໂຍຊເນ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສໍວຓ຺ຓິຍມານສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ ສກລສາສນມູລຠາວທສ຺ສນມຸເຂນ ສໍວຓ຺ຓນາກຣຓສ຺ສາປິ ສາສນມູລຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຈ຺ເຈວມິຈ຺ຈາທິຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທນ຺ຕິ ປຸຎ຺ໂຎຆໍ, ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາຫໍ ປຸຎ຺ຎຣາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສານຸຠາເວນາຕິ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາຫສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ພເລນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ ວິນຍໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ຍສ຺ມິໍ ຐິເຕ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍປິຏເກ. ຐິເຕຕິ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອນູນໍ ຫຸຕ຺ວາ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລສຸ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຐິເຕ. ສາສນນ຺ຕິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສາສນໍ. ອຏ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ກາມສຸຂລ຺ລິກຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສງ຺ຂາເຕ ອນ຺ຕທ຺ວເຍ ອຏ຺ຐິຕສ຺ສ, ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສປິ ຠຄວໂຕ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ອນ຺ຕທ຺ວຍວິຣຫິຕາຍ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ຐິຕສ຺ສ. ອມິສ຺ສນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘີຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ອນາກຸລໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິສ຺ສາຍ ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາວນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ນິສ຺ສາຍ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຖ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸ ປຸນ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາ ກິໍປໂຍຊນາຕິ? ອາຫ ກາມຎ຺ຈາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາມນ຺ຕິ ເອກນ຺ເຕນ, ຍຖິຈ຺ຉກໍ ວາ, ສພ຺ພໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຍໍ ວິນໂຍຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸພ຺ພາຈຣິຍາສເຠຫີຕິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທໂຍ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາ ເອວ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ຈ ອາສຠາ, ເຕຫິ ປຸພ຺ພາຈຣິຍວເຣຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກີທິສາ ປນ ເຕ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາຕິ? ອາຫ ຎາຓມ຺ພູຕິອາທິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ອມ຺ພຸນາ ສລິເລນ ນິທ຺ໂຘຕານິ ນິສ຺ເສສໂຕ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນ ໂຘຕານິ ວິໂສຘິຕານິ ຣາຄາທີນິ ຕີຓິ ມລານິ ກາມາສວາທໂຍ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ ເຍຫິ ເຕ ຎາຓມ຺ພຸນິທ຺ໂຘຕມລາສວາ, ເຕຫິ ຂີຓາສເວຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂີຓາສວຠາເວປິ ນ ເອເຕ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາຕິ ອາຫ ‘‘ວິສຸທ຺ຘວິຊ຺ຊາປຏິສມ຺ຠິເທຫີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາຕິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ ວາ. ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕສຸປິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີນໍ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຄຫິຕຕາຍ ເຕສໍ ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓເນ ສາມຕ຺ຖິຍໍ ສາຕິສຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໂກວິເທຫີ’’ຕິ.

ກິເລສຊາຕໍ, ປຣິກ຺ຂາຣພາຫຸລ຺ລໍ ວາ ສລ຺ລິຂຕິ ຕນຸໍ ກໂຣຕີຕິ ສລ຺ເລໂຂ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸຓສມູໂຫ, ອິຘ ປນ ຂີຓາສວາຘິກາຣຕ຺ຕາ ປຣິກ຺ຂາຣພາຫຸລ຺ລສ຺ສ ສລ຺ລິຂນວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສລ຺ເລເຂນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສລ຺ເລຂິຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ສລ຺ເລຂິເຍ, ຘຸຕງ຺ຄປຣິຫຣຓາທິສລ຺ເລຂປອປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂນສຸລຠູປເມຫີຕິ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ອສຸກສທິສາ’’ຕິ ນຕ຺ຖິ ສຸລຠາ ອຸປມາ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂນສຸລຠູປມາ, ເຕຫິ. ມຫາວິຫາຣສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ນິກາຍນ຺ຕຣໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ວິຫາຣສີເສນ ເຫຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິວາສີນຎ຺ເຈວ ເຕຫິ ສມລທ຺ຘິການຎ຺ຈ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ທິຏ຺ຐິສີລວິສຸທ຺ຘິຍາ ປຠວຕ຺ເຕນ ສຎ຺ຎາຓຠູຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທໂຍ ‘‘ມຫາວິຫາຣສ຺ສ ຘຊູປມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕຫິ ອຍໍ ວິນໂຍ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ສມ຺ມາ ອນູນໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓິໂຕ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ເຕຫິ ນເຍຫີ’’ຕິ. ວິຈິຕ຺ເຕຫິ ນເຍຫິ ສມ຺ພຸທ຺ຘວຣນ຺ວເຍຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘວຣໍ ອນຸຄເຕຫິ, ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍານຸຄເຕຫິ ນເຍຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍ ອນູນຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປໂຍຊນວິເສສໍ ອຊ຺ເຌສກຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ສໍວຓ຺ຓນາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂຕຕ຺ຕາຕິ ຣຈິຕຕ຺ຕາ. ນ ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອຠິສມ຺ຠຸຓາຕີຕິ ນ ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ.

ສໍວຓ຺ຓນໍ ຕຎ຺ຈາຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຎ຺ຈ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມາຣຠນ຺ໂຕ ສກລາຍປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ອິຘ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ຕສ຺ສາ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ສຣີຣໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເຖວ ກຸຣຸນ຺ທີນາມາທີສຸ ວິສ຺ສຸຕາສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕປິ ວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ເຖຣວາທໍ ກຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມ຺ມາ ສມາຣຠິສ຺ສນ຺ຕິ ປທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ໂຖ ກຖີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຏ຺ຐກຖາ ຕ຺ຖ-ກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍນ຺ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣີນາມິກໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຈຣີຕິ ອຸຬຸມ຺ປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ຕເມວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ‘‘ກຸຣຸນ຺ທີວລ຺ລິວິຫາໂຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ກຕຕ຺ຕາ ‘ກຸຣຸນ຺ທີ’ຕິ ນາມໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖໍ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖານເຍນ, ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍຍຸຕ຺ຕິຍາ ວາ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວາທານໍ ພາຫິຣຠາໂວ ສິຍາຕິ ເຕປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ອນ຺ໂຕຄຘເຖຣວາທ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ເຖຣວາເທປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕໍ ເມຕິ ຄາຖາຍ ໂສຕູຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມປ຺ປທີປສ຺ສາຕິ ຘມ຺ໂມ ເອວ ໂມຫນ຺ຘກາຣວິທ຺ຘໍສນໂຕ ປທີປສທິສຕ຺ຕາ ປທີໂປ ອສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມປ຺ປທີໂປ, ຠຄວາ, ຕສ຺ສ. ປຕິມານຍນ຺ຕາຕິ ປູເຊນ຺ຕາ ມນສາ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕາ ນິສາເມນ຺ຕຸ ສຸຓນ຺ຕຸ.

ພຸທ຺ເຘນາຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິທສ຺ສນມຸເຂນ ປມາຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍເຖວ ພຸທ຺ເຘນ ໂຍ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຍຫິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີຫິ ຕເຖວ ຎາໂຕ, ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ຍສ຺ມາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິນໂຍຕິ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ. ວຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ຠຄວຕາ ອພ຺ຍາກຕໍ ນາມ ຕນ຺ຕິປທໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕປກິຓ຺ຓກເທສນາເຍວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາ. ຕເຖວ ຎາໂຕຕິ ຍເຖວ ພຸທ຺ເຘນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເຖວ ເອກປທມ຺ປິ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ອວິນາເສຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຈ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ຎາໂຕ ວິທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາຕິ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ມຕິສງ຺ຂາຕໍ ເຖຣປຣມ຺ປຣາຍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຠຕໍ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປາຬິວຓ຺ຓນາວເສນ ເຈວ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉຍໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕາ. ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສູຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາມຫາປຈ຺ຈຣິອາທິກາ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາໂຍ ອກໍສຸ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖາມກໍສູ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖາປິ ໂສເຍວຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສຸ, ຕສ຺ມາ. ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປມາຓນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຫີຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ເຫຕຸອຕ຺ຖສ຺ສ ຕສ຺ມາຕິ ອິມິນາເຍວ ປກາສິຕຕ຺ຕາ, ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ວາ, ປມາຓເມວາຕິ. ຍທິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປມາຓໍ, ເອວໍ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ປມາທເລຂາປິ ປມາຓໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ ປມາທເລຂ’’ນ຺ຕິ, ອປຣາປຣໍ ລິຂນ຺ເຕຫິ ປມາເທນ ສຕິໍ ອປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ລິຂິຕພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ລິຂນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ ປມາທເລຂາ ນາມ, ສາ ຈ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຍເມວ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ປຸນ ຍສ຺ມາຕິ ປທສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນວເສນ ອຍໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສິກ຺ຂາສຸ ສຄາຣວານໍ ປຓ຺ຑິຕານໍ ປມາຓເມວ, ຍສ຺ມາ ຈ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາປິ ຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິມຕ຺ຕວິສິຏ຺ຐຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນາ, ຕໂຕ ເອວ ປມາຓຠູຕາວ ເຫສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ.

ຕໂຕຕິ ຕາຫິ ອຏ຺ຐກຖາຫິ. ຠາສນ຺ຕຣເມວ ຫິຕ຺ວາຕິ ສີຫຬຠາສໍເຍວ ອປເນຕ຺ວາ. ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄຎ຺ຈ ສມາສຍິຕ຺ວາຕິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ຍຖາຐາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ປທຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍາທິກໍ ອຕິວິຕ຺ຖິຓ຺ເຓນ ວຈນກ຺ກເມນ ເຈວ ວຸຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖນຍໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກວິເສເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຖເນນ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປປຎ຺ຈິຕໍ ຕາທິສໍ ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ສລ຺ລຫຸເກນ ອຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປເກນ ປທກ຺ກເມນ ເຈວ ວຸຕ຺ຕນຍສທິສໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕິທິສິຕ຺ວາ ຈ ສງ຺ເຂປນເຍເນວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ປນ ວິນຍຏີກາຍໍ ‘‘ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ອາເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປປຎ຺ຈິຕໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ…ເປ… ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ເອຕ຺ຖ ອປໂລກນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ວິຍ ຕາທິສໍ ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ກຎ຺ຈິ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ເຖວ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປາຬິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກຖນຎ຺ຫິ ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ໂວກ຺ກມິຕ຺ວາ ກຖນໍ ນາມ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕເຖວ ວຓ຺ຓິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປໍ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອາຄຕໍ ປາຬິໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນໂຕ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາສຸ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວຓ຺ຓິຕໍ ຍຖາຐາເນເຍວ ວຓ຺ຓນໂຕ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ກຎ຺ຈິ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາ’’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກຖໍ ປນ ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຂິປເນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ນ ຫີຍຕີຕິ? ອາຫ ‘‘ວິນິຈ຺ຉຍໍ ສພ຺ພມເສສຍິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສງ຺ຂິປນ຺ໂຕປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຈນາທິເມວ ສງ຺ຂິປນ຺ໂຕ, ວິນິຈ຺ຉຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ສພ຺ພາສຸປິ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອເສສຍິຕ຺ວາ, ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ກຎ຺ຈິ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ກຎ຺ຈິ ປາຬິກ຺ກມໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ, ອນຸກ຺ກເມເນວ ປາຬິໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑາທີສຸ ອາຄຕານໍ ຌານກຖາທີນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວຈນານໍ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວຓ຺ຓິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖໍ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕານຸຣູປໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິທີປຍິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຫສ຺ສຕີຕິ ຠວິສ຺ສຕິ, ກຣີຍິສ຺ສຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິກໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຓ຺ຓນາວເສນ ສມານກຕ຺ຕຸກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຈ຺ຉິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ປນ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິກໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາ ອມ຺ເຫຫິ ກຣີຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຈຣິຍວເສນ ສມານກຕ຺ຕຸກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ພາຫິຣນິທານກຖາ

ອິທານິ ສໍວຣວິນຍປຫານວິນຍາທີສຸ ພຫູສຸ ວິນເຍສຸ ອຕ຺ຕນາ ‘‘ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສໍ ວິນຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຠາເວນ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ວິນຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ຕຕ຺ຖາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາສຸ ຄາຖາສຸ. ຕາວ-ສທ຺ໂທ ປຐມນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເຕນ ປຐມໍ ວິນຍໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ທີເປຕິ. ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພຕິ ນິຍເມຕພ຺ໂພ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍສ຺ມາ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພ, ເຕນ ເຫຕຸນາ ເອຕໍ ວິນໂຍ ນາມາຕິອາທິກໍ ນິຍາມກວຈນໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ວິນຍສ຺ສ. ມາຕິກາຕິ ອຸທ຺ເທໂສ. ໂສ ຫິ ນິທ຺ເທສປທານໍ ຊນນີຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ມາຕາ ວິຍາຕິ ‘‘ມາຕິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິທານິ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ມາຕິກໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນາຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອຕໍ ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີຕິອາທິນິທານວຈນປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ວິນຍປິຏກໍ ເຍນ ປຸຄ຺ຄເລນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມາ ກາຣຓາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຍນ ຘາຣິຕໍ, ເຍນ ຈ ອາຠຕໍ, ເຍສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ເອຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ເຕນ ສມເຍນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອເນກປ຺ປກາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິນຍສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິອາທິນິທານວຈນມຕ຺ຕໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸກາໂມປິ ວິສຸໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນິທາເນນ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ອິທມໂວຈາຕິ ນິຄມເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ນິທານນິຄມນານິປິ ສຕ຺ຖຸເທສນາຍ ອນຸວິຘານຕ຺ຕາ ຕທນ຺ໂຕຄຘາເນວາຕິ ນິທານສ຺ສາປິ ວິນຍປາຬິຍໍເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາຕິ ອິທມ຺ປິ ວິນຍປິຏກສມ຺ພນ຺ຘໍເຍວ ກຕ຺ວາ ມາຕິກໍ ຐເປຕິ. ມາຕິກາຍ ຫິ ເອຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິນຍປິຏກໍເຍວ ສາມຎ຺ຎໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉຕິ.

ອິທານິ ປນ ຕໍ ວິສຸໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ມາຕິກາປເທສຸ. ອິທນ຺ຕິ ເຕນ ສມເຍນາຕິອາທິນິທານວຈນໍ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ຍສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາເລ ຘຣມານກາເລ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ໂຫຕິ. ຕທຸຠເຍນາປິ ຠຄວໂຕ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເຈສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕພ຺ພສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ອຸປຎ຺ຎາສຕ຺ໂຖ ວາ, ອຸປຎ຺ຎາໂສຕິ ຈ ວາກ຺ຍາຣມ຺ໂຠ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອສາ ຫິ ຄນ຺ຖກາຣານໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອປຣໍ ວຕ຺ຕຸມາຣຠນ຺ຕານໍ ຈ-ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ. ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕຕ຺ຕາ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານໍ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ສຠາຄຕ຺ຖວເສນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍນໍ ກຖນໍ ສງ຺ຄີຕິ, ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ປູຊນີຍຕ຺ຕາ ຈ ມຫຕີ ສງ຺ຄີຕິ ມຫາສງ຺ຄີຕິ. ທຸຕິຍາທິໍ ອຸປາທາຍ ເຈສາ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນິທທາຕິ ເທສນໍ ເທສກາລາທິວເສນ ອວິທິຕໍ ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ນິທານໍ, ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ.

ເວເນຍ຺ຍານໍ ມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາວ ກິຣິຍາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຕິປຏ຺ຐານາທິຘມ຺ໂມ ເອວ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວາ ອາຓາ, ຕໍ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຈກ຺ກນ຺ຕິປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈຕິ ນິຏ຺ຐິຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ ຠຄວຕິ ໂລກນາເຖຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຸສິນາຣາຍນ຺ຕິ ສມີປຕ຺ເຖ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນຕິ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອຸປວຕ຺ຕນຠູຕໍ ມລ຺ລຣາຊູນໍ ສາລວນຸຍ຺ຍານໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ຕາ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ອຸເປຈ຺ຈ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ‘‘ອຸປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ຈ ນຄຣສ຺ສ ຈ ມຊ຺ເຌ ສາລວນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຸສິນາຣາຍ ຫິ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍ ຕໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ສາລວນຣາຊິວິຣາຊິໂຕ ມຄ຺ໂຄ ປາຈີນາຠິມຸໂຂ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນຄຣສ຺ສ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາຣາຠິມຸໂຂ ອຸຕ຺ຕເຣນ ນິວຕ຺ໂຕ, ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ມນຸສ຺ສາ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ອຸປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ອຸປວຕ຺ຕເນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສໍສຏ຺ຐວິຏປານໍ ສມ຺ປນ຺ນຉາຍານໍ ສາລປນ຺ຕີນມນ຺ຕເຣ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ໂຈ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ’’ຕິ. ອຸປາທີຍຕິ ກມ຺ມກິເລເສຫີຕິ ອຸປາທິ, ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປໍ. ຕເທວ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ສມ຺ມາ ອປ຺ປຫີນຕາຍ ເສໂສ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອຸປາທິເສໂສຕິ ອນຸປາທິເສສາ, ນິພ຺ພານຘາຕຸ, ຕາຍ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ຈາຍໍ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ. ປຣິນິພ຺ພາເນຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ, ປຣິນິພ຺ພານເຫຕຸ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ສນ຺ນິປຕິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆສ຺ສ ເຖໂຣ ເຊຏ຺ໂຐ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ຆສທ຺ທສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສສທ຺ທສາເປກ຺ຂຕ຺ເຕປິ ຄມກຕ຺ຕາ ເຖຣສທ຺ເທນ ສມາໂສ ຍຖາ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຄຣຸກຸລນ຺ຕິ. ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕຖາ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊນນສ຺ສ ກາຣຓມາຫ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕຕິອາທິ. ສຕ຺ຕ ອຫານິ ສມາຫຏານິ ສຕ຺ຕາຫໍ, ສຕ຺ຕາຫໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອລໍ, ອາວຸໂສຕິອາທິນາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອລນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ເຕນ ມຫາສມເຓນາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ກຣຓວຈນໍ, ຕໂຕ ມຫາສມຓໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ຕາ ມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ຈ ໂຫມ ຕທາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ໂຫມາຕິ ວາ ອຕີຕຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ, ອຫຸມ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐານໍ, ເຫຕຸ. ໂຂຕິ ອວຘາຣເຓ, ເອຕໍ ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊເຕວ, ໂນ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ? ອາຫ ຍໍ ປາປຠິກ຺ຂູຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ ວາ, ເຍນ ກາຣເຓນ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ຕເທຕໍ ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕີໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕີຕສຕ຺ຖຸກໍ, ປາວຈນໍ. ປຘານໍ ວຈນໍ ປາວຈນໍ, ຘມ຺ມວິນຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ອລຊ຺ຊີປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ. ນ ຈິຣສ຺ເສວາຕິ ນ ຈິເຣເນວ. ຍາວ ຈ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລສຸ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາຕິ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ເນນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປິຏກສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຈວ ວິນຍປິຏກສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ ຈ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ. ຕສ຺ເສວ ປກາຣໂຕ ຎາປນໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ຐປນໍ ປຎ຺ຎາປນໍ. ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາຕິ ໂສ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ. ສາສນນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘວເສນ ຕິວິຘໍ ສາສນໍ, ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ສຕ຺ຕຕ຺ຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ. ອທ຺ຘນິຍນ຺ຕິ ອທ຺ຘານກ຺ຂມໍ, ຕເທວ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕໂນ ກຕໍ ອນຸຄ຺ຄຫວິເສສໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ຍຎ຺ຈາຫໍ ຠຄວຕາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຎ຺ຈາຫນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ, ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ວາ ເອຕໍ, ເຕນ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸຄ຺ຄຫຓໍ ປຣາມສຕິ. ຘາເຣສ຺ສສີຕິອາທິກໍ ຠຄວຕາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຈີວຣປຣິວຕ຺ຕນໍ ກາຕຸກາເມນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ. ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສປາຕິ ‘‘ກສ຺ສປ, ຕ຺ວໍ ອິມານິ ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓານິ ປໍສຸກູລານິ ປາຣຸປິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ກາຍພລໍ ສນ຺ຘາຍ, ປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫ. ສາຓານິ ປໍສຸກູລານີຕິ ມຕກເຬວຣໍ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕານິ ຕຸມ຺ພມຕ຺ເຕ ກິມໂຍ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ຄຫິຕານິ ສາຓວາກມຍານິ ປໍສຸກູລຈີວຣານິ. ຣຖິກາທີນໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປໍສູນໍ ອຸປຣິ ຐິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ເຕສຸ ກູລມິວາຕິ ປໍສຸກູລໍ. ອຖ ວາ ປໍສຸ ວິຍ ກຸຈ຺ຉິຕຠາວໍ ອຸລຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປໍສຸກູລນ຺ຕິ ປໍສຸກູລສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິພ຺ພສນານີຕິ ນິຏ຺ຐິຕວສນກິຈ຺ຈານິ, ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກເມວ ຕໍ ຈີວຣໍ ອເນກາວຍວຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ. ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ສມານປຣິໂຠເຄນ, ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ຈ ສມສມຏ຺ຐປເນນ ຈ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປນຕ຺ຖາຍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒) ອາຄຕໍ ປາຬິໍ ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ ອາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມີຕິ ຍາວເທວ ອາກງ຺ຂາມິ, ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອິຈ຺ຉາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ຍາວເທວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທຕິ ເອຕ຺ຖ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາໂຣ ນາມ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຠາວໂຕ ເອວໍສຎ຺ຎິຕາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ສຫ ອຏ຺ຐ ຣູປາຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຉຬຠິຎ຺ຎາ ນາມ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາໂຍ. ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນາຕິ ‘‘ອຫໍ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຍຕ຺ຕເກ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ຈ ວຬຎ຺ເຊມິ, ຕຖາ ກສ຺ສໂປປີ’’ຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມໍ ກຕ຺ວາ ຐປເນນ, ອິທຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສາມຎ຺ເຎນ ເຖຣສ຺ສ ປສໍສາມຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພຖາ ສມຕາຍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ຄຸຓວິເສສໍ ອຸປາທາຍ ສາວກາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ກລມ຺ປິ ກລຠາຄມ຺ປິ ນ ອຸເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫສ຺ສ, ຕສ຺ສ ເມຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ຫິ ເກສຸຈິ ‘‘ຕສ຺ສ ເມ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ອາຓຓ຺ຍໍ ອຓຓຠາໂວ. ສກກວຈອິສ຺ສຣິຍານຸປ຺ປທາເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈີວຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນວເສນ ກວຈສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ກຕໍ, ສມາປຕ຺ຕິຍາ ນິທສ຺ສນວເສນ ອິສ຺ສຣິຍໍ ຄຫິຕໍ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ຍຖາຫາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອກມິທາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາວາຍາຕິ ປາວານຄຣໂຕ. ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ທີຆມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ. ທີຆປຣິຍາໂຍ ເຫຕ຺ຖ ອທ຺ຘານສທ຺ໂທ. ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ອິຘ ອາເນຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໂຕ ປຣໍ. ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ, ນ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອຕໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑປາຬິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອວເສສໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປາຬິເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຫນ຺ທ ມຍໍ ອາວຸໂສຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຘມ຺ໂມ ນາມ ທສກຸສລກມ຺ມປຖປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອຘມ຺ໂມ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປສງ຺ຄຕ຺ຕາ ປນ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ອສງ຺ຄາຍນເຫຕຸໂທສຄໂຓ ສມ຺ຠວຕິ, ໂສ ເອວ ເອຕ຺ຖ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ຘມ຺ໂມ ຈ ປຏິພາຫີຍຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອປິ ຈ ‘‘ອຘມ຺ມວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ ຘມ຺ມວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ເຍນ ອຘມ຺ເມນ ເຕ ສຸຠທ຺ທວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາທໂຍ ອຘມ຺ມວາທິໂນ, ເຍນ ຈ ຘມ຺ເມນ ອິຕເຣ ຘມ຺ມວາທິໂນວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເຍວ ອິຘ ‘‘ອຘມ຺ໂມ’’ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ສີລວິປຕ຺ຕິອາທິເຫຕຸໂກ ປາປິຈ຺ຉຕາທິໂທສຄໂຓ ອຘມ຺ໂມ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ສີລສມ຺ປທາທິເຫຕຸໂກ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸຓສມູໂຫ ຘມ຺ໂມຕິ ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸເຣ ທິປ຺ປຕີຕິ ອປິ ນາມ ທິປ຺ປຕິ. ອຖ ວາ ຍາວ ອຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຸເຣຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິປ຺ປຕີຕິ ທິປ຺ປິສ຺ສຕິ. ປຸເຣສທ຺ທໂຍເຄນ ຫິ ອນາຄຕຕ຺ເຖ ອຍໍ ວຕ຺ຕມານປ຺ປໂຍໂຄ, ຍຖາ ປຸຣາ ວສ຺ສຕິ ເທໂວຕິ. ອວິນໂຍຕິ ປຫານວິນຍາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອວິນໂຍ.

ເຕນ ຫີຕິ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘເຣຕິ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິນວງ຺ຄໍ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ສກລນວງ຺ຄໍ, ສຕ຺ຖຸສາສນໍ. ອຕ຺ຖກາເມນ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິປຸຣິສຕ຺ຖປຣິຍຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຈ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕີ’’ຕິ ຕີຓິ ປິຏການິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນສງ຺ຂາຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປອຍຕ຺ຕິຘຣາ, ຕາທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຖຠາວນາສິເນຫາຠາເວນ ສຸກ຺ຂາ ລູຂາ ອສິນິທ຺ຘາ ວິປສ຺ສນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ. ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ສມາຫາໂຣ ຕິປິຏກໍ, ຕເທວ ນວງ຺ຄາທິວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘຣາ.

ກິສ຺ສ ປນາຕິ ກສ຺ມາ ປນ. ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສກ຺ໂຂ. ຕເມວາຫ ‘‘ສກຣຓີໂຍ’’ຕິ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈສ຺ສ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ສກິຈ຺ໂຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ. ພຫຸກາຣຕ຺ຕາຕິ ພຫຸປກາຣຕ຺ຕາ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖຕິ ອຕິວິຍ ວິສ຺ສາສິໂກ. ນນ຺ຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ໂອວທຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກທາຈິ ອສຎ຺ຎຕາຍ ນວກາຍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກປຣິສາຍ ຊນປທຈາຣິກາຈຣຓໍ, ເຕສຎ຺ຈ ສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປພ຺ພຊ຺ຊນຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເອວມາຫ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວາ-ສທ຺ໂທ ປທປູຣໂຓ, ອຍໍ ກຸມາໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ປຏິຊານາຕີຕິ ເຖຣໍ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫ. ຕຕ຺ຣາຕິ ເອວໍ ສຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂຕິ ອິທໍ ນ ເສກ຺ຂານໍ ອຄຕິຄມນສພ຺ຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອເສກ຺ຂານຎ຺ເຎວ ປນ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ຕຖາປິ ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ຕຖາປິ ອຠພ຺ໂພ ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຠພ຺ໂພຕິອາທິ ປນສ຺ສ ສຠາວກຖນໍ. ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທາຕິ ຉນ຺ເທນ ສິເນເຫນ. ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກາຕຸໍ. ປຣິຍຕ຺ໂຕຕິ ອຘີໂຕ ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ.

ຣາຊຄຫໍ ໂຂ ມຫາໂຄຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄຈໂຣ, ຄຸນ຺ນໍ ໂຄຈຣຏ຺ຐານໍ. ໂຄຈໂຣ ວິຍາຕິ ໂຄຈໂຣ, ຠິກ຺ຂາຈຣຓຏ຺ຐານໍ. ໂສ ມຫນ຺ໂຕ ອສ຺ສາຕິ ມຫາໂຄຈຣໍ, ຣາຊຄຫໍ. ອຸກ຺ໂກເຏຍ຺ຍາຕິ ນິວາເຣຍ຺ຍ.

ສຕ຺ຕສຸ ສາຘຸກີຬນທິວເສສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສາຘຸກໍ ເອວ ປູຊາວເສນ ກີຬນໂຕ ສາຘຸກີຬນໍ. ອຸປກຏ຺ຐາຕິ ອາສນ຺ນາ. ວສ຺ສໍ ອຸປເນຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວສ຺ສູປນາຍິກາ.

ຕຕ຺ຣ ສຸທນ຺ຕິ ຕສ຺ສໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ, ສຸທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກນ຺ຕິ ອຸປຈິຕປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທິຘາຕຸກໍ. ສມສ຺ສາເສຕຸນ຺ຕິ ສນ຺ຕປ຺ເປຕຸໍ. ທຸຕິຍທິວເສຕິ ເຊຕວນວິຫາຣໍ ປວິຏ຺ຐທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິຣິຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ວິເຣຈນໍ. ໂອສຘປຣິຠາວິຕໍ ຂີຣເມວ ວິເຣຈນນ຺ຕິ ຂີຣວິເຣຈນໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ເຠສຊ຺ຊປານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ອປ຺ປຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ມຕ຺ຕາ-ສທ຺ໂທ ມຕ຺ຕາ ສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໙໐) ວິຍ.

ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ຉິນ຺ນໍ, ຜຸລ຺ລນ຺ຕິ ຠິນ຺ນໍ, ເຕສໍ ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ອຠິນວກຣຓໍ.

ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເວທິຍຕິ ທິສ຺ສຕີຕິ ປຣິເວຓໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ວິຫາເຣສຸ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຐມໍ ມາສນ຺ຕິ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຐມໍ ມາສໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເສນາສນວຕ຺ຕານໍ ພຫູນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໒໙໔ ອາທໂຍ) ເສນາສນປຏິພທ຺ຘານໍ ພຫູນໍ ກມ຺ມານໍ ວິຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠຄວຕາ…ເປ… ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຕິຍທິວເສຕິ ‘‘ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ຈິນ຺ຕິຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ. ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສເຍວ ເຕ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສຸໍ. ສິຣິຍາ ນິເກຕນມິວາຕິ ສິຣິຍາ ນິວາສນຏ຺ຐານໍ ວິຍ. ເອກສ຺ມິໍ ປານີຍຕິຕ຺ເຖ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕາ ປກ຺ຂິໂນ ວິຍ ສພ຺ເພສໍ ຊນານໍ ຈກ຺ຂູນິ ມຓ຺ຑເປເຍວ ນິປຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ເອກນິປາຕຕິຕ຺ຖມິວ ຈ ເທວມນຸສ຺ສນຍນວິຫງ຺ຄານ’’ນ຺ຕິ. ໂລກຣາມເຓຍ຺ຍກນ຺ຕິ ໂລເກ ຣມຓີຍຠາວໍ, ຣມຓໍ ອຣຫຕີຕິ ວາ ໂລກຣາມເຓຍ຺ຍກໍ. ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ຑນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ເພສຸ ສາຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣໍ, ຕໂຕ ວິປ຺ປສນ຺ນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ຑໍ. ອຖ ວາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ສາຣຠູໂຕ ວິສິຏ຺ຐຕໂຣ ມຓ຺ໂຑ ມຓ຺ຑນໍ ອລງ຺ກາໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ໂຑ, ມຓ຺ຑໂປ. ມຓ຺ຑໍ ສູຣິຍຣສ຺ມິໍ ປາຕິ ນິວາເຣຕີຕິ ມຓ຺ຑໂປ. ວິວິຘານິ ກຸສຸມທາມານິ ເຈວ ມຸຕ຺ໂຕລມ຺ພການິ ຈ ວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕໍ ວເມນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂາເມນ຺ຕມິວ ຈາຣຸ ໂສຠນໍ ວິຕານໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິວິຘກຸສຸມທາໂມລມ຺ພກວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕຈາຣຸວິຕາໂນ. ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຕສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິກມ຺ມຕ຺ຕາ ເອວ ‘‘ຣຕນວິຈິຕ຺ຕມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລມິວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມຓິໂຍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕຕລໍ ມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລໍ ນາມ, ຕມິວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາສນາຣຫນ຺ຕິ ນິສີທນາຣຫໍ. ທນ຺ຕຂຈິຕນ຺ຕິ ທນ຺ເຕຫິ ຂຈິຕໍ.

ອາວຊ຺ເຊສີຕິ ອຸປນາເມສິ. ອນຸປາທາຍາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ກຖາໂທໂສຕິ ກຖາຍ ອສຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ຍຖາວຸຑ຺ຒນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ເອເກຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓການໍເຍວ ເອເກ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ສພ຺ພໍ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ວທນ຺ຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທີຆຠາຓກາ ປນ ‘‘ປທສາວ ເຖໂຣ ສນ຺ນິປາຕມາຄໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເກຈິ ‘‘ອາກາເສນາ’’ຕິ, ‘‘ເຕ ສພ຺ເພປິ ຕຖາ ຕຖາ ອາຄຕທິວສານມ຺ປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ເອກເມກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາ ຕຖາ ວທິໍສູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ກໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ. ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ພີຊນີຄຫຓໍ ປຣິສາຍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນມຸຂວິກາຣປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຕາວເສນ ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຎ຺ຎຕປ຺ປຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘາປິ ສາວກາປິ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຘມ຺ມຕາທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ຈິຕ຺ຕພີຊນິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ປຐມໍ, ອາວຸໂສ ອຸປາລິ, ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ສງ຺ຄີຕິຍາ ປຸພ຺ເພ ປຐມຠາໂວ ສິທ຺ໂຘຕິ? ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສານຸກ຺ກມາທິນາ ປຸພ຺ເພ ປຐມຠາວສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລເຍວ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ສຊ຺ຌາຍິຕານິ, ເຕເນວ ກເມນ ປຈ຺ຉາປິ ສງ຺ຄີຕານິ ວິເສສໂຕ ວິນຍາຠິຘມ຺ມປິຏການີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ. ອນ຺ຕຣາ ຈ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທນ຺ຕິ ຣາຊຄຫສ຺ສ ຈ ນາຬນ຺ທາຍ ຈ ອນ຺ຕຣາ, ວິວເຣ ມຊ຺ເຌຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ເທນ ປນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ຣາຊາຄາຣເກຕິ ຣຎ຺ໂຎ ກີຬນຕ຺ຖາຍ ກເຕ ອຄາຣເກ. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍນ຺ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ເອວໍນາມກໍ ອຸຍ຺ຍານໍ. ເກນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອິຘ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຍສ຺ມາ ປເນຕໍ ນ ຠຄວຕາ ເອວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຣຎ຺ຎາປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກມາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເວເທຫິປຸຕ຺ເຕນາຕິ ອຍໍ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາຍ ປຸຕ຺ໂຕ, ນ ວິເທຫຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາຍ. ຍສ຺ມາ ມາຕາ ປນສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕາ, ຕສ຺ມາ ສາ ເວເທນ ຎາເຓນ ອີຫຕິ ຆຏຕິ ວາຍມຕີຕິ ‘‘ເວເທຫີ’’ຕິ ປາກຏນາມາ ຊາຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕປໂຍຊນກາລເທສເທສກກາຣກກຣຓປ຺ປກາເຣຫິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖາປິເຕສຸ ຘມ຺ມວິນເຍສຸ ນານປ຺ປກາຣໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ເອກວິຘາທິເຠເທ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕເທຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ວາຕິ ອຸທານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ວິມຸຕ຺ຕິຣສນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສາທໍ, ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິກໍ ວາ ອຄ຺ຄຜລນິປ຺ຜາທນໂຕ, ວິມຸຕ຺ຕິກິຈ຺ຈໍ ວາ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປາທນໂຕ. ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິປິ ຘມ຺ໂມ ເອວ ວິນໂຍປິ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາທິຠາວໂຕ, ຕຖາປິ ວິນຍສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓຠາເວນ ປຍຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ວິນຍຕນ຺ຕິວິຣຫິຕໍ ຕນ຺ຕິໍ ທີເປຕິ, ຍຖາ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາໂຣ ໂຄພລິພທ຺ທນ຺ຕິອາທິ.

ອເນກຊາຕິສໍສາຣນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອຫໍ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ກາຣກໍ ຕຓ຺ຫາວຑ຺ຒກິໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ເຍນ ຎາເຓນ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ກາ, ຕໍ ໂພຘິຎາຓໍ ອນິພ຺ພິສໍ ອລຠນ຺ໂຕ ເອວ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຠຸຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍໍ ອິມໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ສໍສຣິໍ, ຍສ຺ມາ ຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓມິສ຺ສຕາຍ ຊາຕິ ນາເມສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ທຸກ຺ຂາ, ນ ຈ ສາ ຕສ຺ມິໍ ອທິຏ຺ເຐ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ສນ຺ຘາວິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ໂຐສີຕິ ອິທານິ ມຍາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ ອສິ. ປຸນ ເຄຫນ຺ຕິ ປຸນ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ມມ ເຄຫໍ. ນ ກາຫສີຕິ ນ ກຣິສ຺ສສິ. ກາຣຓມາຫ ສພ຺ພາ ເຕຕິອາທິ. ຕວ ສພ຺ພາ ອວເສສກິເລສຜາສຸກາ ມຍາ ຠຄ຺ຄາ. ອິມສ຺ສ ຕຍາ ກຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕໍ ກູຏໍ ກຓ຺ຓິກມຓ຺ຑລໍ ວິສງ຺ຂຕໍ ວິທ຺ຘໍສິຕໍ. ວິສງ຺ຂາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຄຕໍ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ. ອຫຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຜລໍ ອຊ຺ຌຄາ ປຕ຺ໂຕສ຺ມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຈິຕ຺ຕເມວ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍໍ ອຊ຺ຌຄາ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ.

ເກຈີຕິ ຂນ຺ຘກຠາຓກາ. ປາຏິປທທິວເສຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອເຕນ. ໂສມນສ຺ສມຍຎາເຓນາຕິ ໂສມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນ. ອາມນ຺ຕຍາມີຕິ ນິເວທຍາມິ, ໂພເຘມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕເຣຕິ ອນ຺ຕຣາເຬ, ເວມຊ຺ເຌຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກນ຺ຕິ ຍຖາ ກມ຺ມເມວ ກມ຺ມນ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຸຕ຺ຕເມວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘກ (ຈູຬວ. ໔໓໗ ອາທໂຍ) ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓາທິກໍ. ໂສຬສຫິ ວາເຣຫິ ອຸປລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂສຬສ ປຣິວາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປຣິວາຣປາຬິຍໍ (ປຣິ. ໑ ອາທໂຍ) ປຐມໍ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາໂຣ ກຖາປຕ຺ຕິວາໂຣ ວິປຕ຺ຕິວາໂຣ ສງ຺ຄຫວາໂຣ ສມຸຏ຺ຐານວາໂຣ ອຘິກຣຓວາໂຣ ສມຖວາໂຣ ສມຸຈ຺ຈຍວາໂຣຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ວາຣາ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນປຈ຺ຈຍາ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໑໘໘) ເອວໍ ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕວິເສເສນ ປຸນ ວຸຕ຺ຕາ ເຕເຍວ ອຏ຺ຐ ວາຣາ ຈາຕິ ອິເມສໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ວາຣານໍ ວເສນ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ຄສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄສ຺ສ ຈ ປກາສິຕຕ຺ຕາ ໂສຬສຫິ ວາເຣຫິ ອຸປລກ຺ຂິໂຕ ປຣິວາໂຣ ‘‘ໂສຬສປຣິວາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນາຕິ ອິທໍ ໂລກວຊ຺ຊປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສຎ຺ຎມເວລໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອາຈາໂຣ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ, ວີຕິກ຺ກໂມ. ເຕນາຕິ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາທິເຫຕຸນາ. ເອຕນ຺ຕິ ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາຕິອາທິຄາຖາວຈນໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ວິນຍສ຺ສ.

ອິຕຣໍ ປນາຕິ ສຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠເທຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ເຖ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາທິອຕ຺ເຖ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເວເນຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ວິນຍໍ ວິຍ ອິສ຺ສຣຠາວໂຕ ອາຓາປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ອເທເສຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ຈຣິຕານຸຣູປໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາທິວເສນ ອເທເສຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ກາລນ຺ຕເຣ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສສ຺ສມິວ ຜລ’’ນ຺ຕິ. ອຸປາຍສມງ຺ຄີນໍເຍວ ນິປ຺ປຊ຺ຊນຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຘນຸ ວິຍ ຂີຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນ ຫິ ເຘນຸໍ ວິສາຓາທີສຸ, ອກາເລ ວາ ອວິຊາຕໍ ວາ ໂທຫນ຺ໂຕ ຂີຣໍ ປຏິລຠຕິ.

ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຠິຘມ຺ເມ. ອຠິຘມ຺ເມຕິ ສຸປິນນ຺ເຕນ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ອນາປຕ຺ຕິຠາເວປິ ອກຸສລເຈຕນາ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິອາທິນາ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ, ‘‘ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘາຠາວໂຕ ສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອາຣມ຺ມຓາທີຫີຕິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກມ຺ມທ຺ວາຣປຏິປທາທີຫິ. ລກ຺ຂຓີຍຕ຺ຕາຕິ ສຎ຺ຊານິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິນຍປິຏກນ຺ຕິອາທີສຸ ຕີສຸ ສທ຺ເທສຸ ຍໍ ອວິສິຏ຺ຐໍ ສມານໍ, ຕໍ ປິຏກສທ຺ທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາ ປິຏກສມ຺ປທາເນນາຕິ ປາຬິສມ຺ປທານວເສນ ມາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນາຕິ ເອວໍ ທຸວິຘຕ຺ເຖນາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ.

ເທສນາສາສນກຖາເຠທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເທສນາເຠທໍ ສາສນເຠທໍ ກຖາເຠທນ຺ຕິ ເຠທສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເຠທນ຺ຕິ ຈ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສູຕິ ປິຏເກສຸ. ສິກ຺ຂາ ຈ ປຫານານິ ຈ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ຈ ສິກ຺ຂາປຫານຄມ຺ຠີຣຠາໂວ, ຕຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຣິທີປເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທນ຺ຕິ ປຣິຍາປຸຓນເຠທໍ ວິຠາວເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຫິໍ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍາທິເກ ຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຍຖາ ປາປຸຓາຕິ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຍຫິໍ ຍຖາ ປາປຸຓາຕິ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຣິທີປນາ ວິຠາວນາ ຈາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຄາຖາສຸ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ເອກເມວ.

ອາຓາຣເຫນາຕິ ອາຓໍ ປເຓຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຓາຣໂຫ, ຠຄວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ໂສ ຫິ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຈ ອວິປຣີຕໂຕ ເທສກຠາເວນ ປມາຓວຈນຕ຺ຕາ ຈ ອາຓໍ ປເຓຕຸໍ ອຣຫຕິ. ໂວຫາຣປຣມຕ຺ຖານມ຺ປິ ສມ຺ຠວໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຓາພາຫຸລ຺ລໂຕ’’ຕິ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຐມນ຺ຕິ ວິນຍປິຏກໍ. ປຈຸຣາປຣາຘາ ເສຍ຺ຍສກຕ຺ເຖຣາທໂຍ. ເຕ ຫິ ໂທສພາຫຸລ຺ລໂຕ ‘‘ປຈຸຣາປຣາຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈຸໂຣ ພຫຸໂກ ພຫຸໂລ ອປຣາໂຘ ໂທໂສ ວີຕິກ຺ກໂມ ເຍສນ຺ເຕ ປຈຸຣາປຣາຘາ. ອເນກຊ຺ຌາສຍາຕິອາທີສຸ ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ທິຏ຺ຐິ ຎາຓຎ຺ຈ. ຈຣິຍາຕິ ຣາຄຈຣິຍາທິກາ ຉ ມູລຈຣິຍາ. ອຖ ວາ ຈຣິຍາຕິ ຈຣິຕໍ, ຕໍ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ທຸວິຘໍ. ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ສຕ຺ຕານໍ ປຸພ຺ພປຣິຈຍວເສນ ອຠິຣຸຈິ, ສາ ທຸວິຘາ ຫີນປຓີຕເຠເທນ. ຍຖານຸໂລມນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍາທີນໍ ອນຸຣູປໍ. ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ຘມ຺ມສຠາວານຸຣູປໍ.

ສໍວຣາສໍວໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທໂກ ມຫນ຺ໂຕ ຈ ສໍວໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຑ຺ຒິອຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອ-ກາໂຣ. ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິໂມຈນໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒) ສມາຘິເທສນາພາຫຸລ຺ລໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານໍ ກິເລສານນ຺ຕິ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ, ກມ຺ມກິເລສານໍ ວາ ໂຍ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣຫິ ວີຕິກ຺ກໂມ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ. ອນຸສຍວເສນ ສນ຺ຕານມນຸວຕ຺ຕນ຺ຕາ ກິເລສາ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕາປິ ສີລເຠທວເສນ ວີຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສາ’’ຕິ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານນ຺ຕິ ໂອກາສທານວເສນ ຈິຕ຺ເຕ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຐານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ. ອນຸສຍປ຺ປຫານນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ສນ຺ຕາເນ ກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ຖາມຄຕາ ກາມຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕ ກິເລສາ ສນ຺ຕາເນ ອນຸ ອນຸ ສຍນໂຕ ອນຸສຍາ ນາມ, ເຕສໍ ປຫານໍ.

ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານນ຺ຕິ ເຕນ ເຕນ ທານສີລາທິກຸສລງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອກຸສລງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ. ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານນ຺ຕິ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕເມວ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສນ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ກິເລເສຕິ ອຸປຕາເປຕີຕິ ສໍກິເລໂສ, ຕສ຺ສ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຫານໍ. ສມາຘິສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕາທິສຸຎ຺ຎສຠາວຘມ຺ມປ຺ປກາສນໂຕ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ປິຏເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມຕິ ປາຬີຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມສ຺ສ ສີລາທິວິສິຏ຺ຐຕ຺ຖໂຍຄໂຕ, ພຸທ຺ຘານໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຈ ປກຏ຺ຐານໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ວຈນປ຺ປພນ຺ຘານໍ ອາຬິ ປນ຺ຕີຕິ ປາຬິ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເຠທສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸຣູປວາຈກຠາເວນ ປຣມຕ຺ຖສທ຺ເທສຸ ເອກນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິໂຕ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິປ຺ປພນ຺ໂຘ ປາຬິຘມ຺ໂມ ນາມ. ເທສນາຍ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ໂກ ວິເສໂສຕິ ເຈ? ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕຘມ຺ມສ຺ສ ປເຣສໍ ໂພຘນຠາເວນ ອຕິສຊ຺ຊນາ ວາຈາຍ ປກາສນາ ‘‘ເທສນາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ – ‘‘ເທສນາຕິ ຕສ຺ສາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ປາຬິຍາ ເທສນາ’’ຕິ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສທ຺ໂທ ເອວ ປຣມຕ຺ຖວິນິມຸຕ຺ຕາຍ ສມ຺ມຸຕິຍາ ອຠາວາ. ອິມເມວ ນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຈ ເທສນາ ຈ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສທ຺ໂທ ເອວາ’’ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ເຕປິ ອນຸປວຊ຺ຊາເຍວ. ຍຖາ ‘‘ກາມາວຈຣປຏິສນ຺ຘິວິປາກາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ‘‘ກາມາວຈຣປຏິສນ຺ຘິວິປາກາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕປຣມຕ຺ຖວິສຍາເຍວາ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກປຸພ຺ພການໍ ຣາຄາທິອກຸສລານໍ ເມຕ຺ຕາທິກຸສລານຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມມູລກຕ຺ຕາ ປນສ຺ສ ປຣິກປ຺ປສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖວິສຍຕາ ສກ຺ກາ ປຎ຺ຎເປຕຸໍ, ເອວມິຘາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ເອເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປິຏກາວຍວານໍ ຘມ຺ມາທີນໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ຕໍສມຸທາຍສ຺ສ ປິຏກສ຺ສາປິ ວຸຕ຺ໂຕ ເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທຸກ຺ເຂນ ໂອຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ທຸກ຺ໂຂ ວາ ໂອຄາໂຫ ໂອຄາຫນໍ ອນ຺ໂຕປວິສນເມເຕສູຕິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ປິຏເກສຸ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ.

ເຫຕຸໂນ ຜລໍ ເຫຕຸຜລໍ. ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ອວິປຣີຕາຠິລາໂປ. ວິສຍໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈາຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ອວໂພຘປ຺ປກາຣທສ຺ສນໍ, ເອຕສ຺ສ ອວໂພໂຘຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂລກິໂຍ ຫິ ຘມ຺ມຕ຺ຖາທິໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາວ ປວຕ຺ຕນໂຕ ວິສຍໂຕ ອວໂພໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ປນ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕາຍ ຕໍ ອນາລມ຺ພມາໂນປິ ຕພ຺ພິສຍໂມຫວິທ຺ຘໍສເນນ ຘມ຺ມາທີສຸ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອວໂພໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຘມ຺ເມສູຕິ ກາຣິຍານຸຣູປໍ ກາຣເຓສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖານຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສູຕິ ຉພ຺ພິຘນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປໂຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປໂຖ, ຕສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘມ຺ມຊາຕນ຺ຕິ ກາຣຓປ຺ປເຠໂທ ກາຣຓເມວ ວາ. ອຕ຺ຖຊາຕນ຺ຕິ ກາຣິຍປ຺ປເຠໂທ, ກາຣິຍເມວ ວາ. ຍາ ຈາຍໍ ເທສນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕາສຸ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາສຸ ໂຍ ປຏິເວໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ.

ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອລຄທ຺ທສທ຺ເທນ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວີຓາວາທນໍ ວີຓາຕິອາທີສຸ ວິຍ, ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາ ຑໍສຕິ, ຕຖາ ທຸຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອິຕຣຄ຺ຄຫເຓ ວິໂຣຘາຠາວາ. ຕສ຺ມາ ອລຄທ຺ທສ຺ສ ຄຫຓໍ ອຸປມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອລຄທ຺ທູປມາ. ອລຄທ຺ໂທຕິ ເຈຕ຺ຖ ອາສິວິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຫິ ອລໍ ປຣິຍຕ຺ໂຕ, ຊີວິຕຫຣຓສມຕ຺ໂຖ ວາ ວິສສງ຺ຂາໂຕ ຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ‘‘ອລໍຄໂທ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອລຄທ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວຏ຺ຏໂຕ ນິສ຺ສຣຓໍ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ວິຍາຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຘມ຺ມຣຕນານຸປາລໂກ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນິຣເປກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ. ທຸຄ຺ຄຫິຕານີຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປາຣມ຺ໂຠ ນາມ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຣວມ຺ຠນໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂລາຠສກ຺ກາຣາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິທຸຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອລຄທ຺ທູປມສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕີຕິ ຕຎ຺ຈ ອສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສີລປຣິປູຣຓາທິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ເອເຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕຄາຫິໂນ ນານຸໂຠນ຺ຕິ ນ ວິນ຺ທນ຺ຕິ. ປຏິວິທ຺ຘາກຸປ຺ໂປຕິ ປຏິວິທ຺ຘອຣຫຕ຺ຕຜໂລ.

ອິທານິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ຍຖາຣຫໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ວິນເຍ ປນາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕາສໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທານໍ ວິນເຍ ປເຠທວຈນາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ (ປາຣາ. ໑໒) ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາວ ວິຠຕ຺ຕາ. ທຸຕິເຍ ຕາສໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕໍ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ວິຊ຺ຊານໍ ຉສຸ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ຕາສຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ເສສານມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ທີເປຕິ. ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ຕຕ຺ເຖວ ສມ຺ມາ ວິຠຕ຺ຕຠາວໍ ທີເປຕຸໍ ຕຕ຺ເຖວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ກຕໍ. ອຸປາທິນ຺ນຜສ຺ໂສຕິ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປຏິປາທນຜສ຺ໂສ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ປິຏການໍ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ.

ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຕິ ຄາຖາຍ ອຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ – ຍສ຺ສ ນິກາຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຄຓນໂຕ ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫວເສນ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ຍສ຺ສ ສງ຺ຄຫສ຺ສາຕິ ຕິວຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄໂຫ, ເອສ ປຐໂມ ນິກາໂຍ ອິຘ ທີຆນິກາໂຍຕິ. ອນຸໂລມິໂກຕິ ອປຈ຺ຈນີໂກ, ອຕ຺ຖານຸໂລມນໂຕ ອນ຺ວຕ຺ຖນາໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກນິກາຍມ຺ປີຕິ ເອກສມູຫມ຺ປິ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຈິຕ຺ຕໍ. ຍຖຍິທນ຺ຕິ ຍຖາ ອິເມ. ໂປຓິກຈິກ຺ຂລ຺ລິກາ ຂຕ຺ຕິຍາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ‘‘ໂປຓິກນິກາໂຍ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກນິກາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ປຎ຺ຈທສຫິ ວຄ຺ເຄຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາຕິ ປາເຐ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ, ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາ’’ຕິ ປາໂຐ. ປຸພ຺ເພ ນິທສ຺ສິຕາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກນິທ຺ເທເສ ນິທສ຺ສິຕາ.

ເວທນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ຕຸຏ຺ຐິນ຺ຕິ ປີຕິໍ. ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິ ຘມ຺ມຣາສິວເສນ. ທ຺ວາສີຕິສຫສ຺ສານິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິອາທີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກາ ເຕຫິເຍວ ເທສິຕານິ ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຄຓ຺ຫິໍ. ເມຕິ ມມ ຫທເຍ, ອິຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ເຍ ຘມ຺ມາ ມມ ຫທເຍ ປວຕ຺ຕິໂນ, ເຕ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສານີຕິ ໂຍຊນາ. ອິທຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລ ອຸຄ຺ຄຫິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ປນ ຠຄວຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ເທສິຕານໍ ສຸຠສຸຕ຺ຕ(ທອີ. ນິ. ໑.໔໔໔ ອາທໂຍ) ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ຕານໍ (ມ. ນິ. ໓.໗໙ ອາທໂຍ), ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິຍໍ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ກຖິຕກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓສ຺ສ ຈ ວເສນ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘານໍ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສໂຕປິ ອຘິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕິປຏ຺ຐານາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໒ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໑.໑໐໕ ອາທໂຍ). ອເນການຸສນ຺ຘິກນ຺ຕິ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓໔ ອາທໂຍ). ຕຎ຺ຫິ ນານາຐາເນສຸ ນານາຘມ຺ມເທສນານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕໍ. ຕິກທຸກຠາຊນໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິຍໍ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑ(ຘ. ສ. ໙໘໕ ອາທໂຍ) ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ຑວເສນ (ຘ. ສ. ໑໓໘໔ ອາທໂຍ) ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນນ຺ຕິ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑວເສນ (ຘ. ສ. ໑ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖິ ວຕ຺ຖູຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຖຸ ນາມ ສຸທິນ຺ນກຓ຺ຑາທິ (ປາຣາ. ໒໔ ອາທໂຍ). ມາຕິກາຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ. ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສຸ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ. ຕິກຈ຺ເຉໂທຕິ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍາທິຕິກປຣິຈ຺ເຉໂທ. ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ. ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕານິ ອຈ຺ຉຣິຍານິ, ປຸປ຺ຜວສ຺ສເຈລຸກ຺ເຂປາທີນິ. ຍາ ‘‘ປຎ຺ຈສຕາ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຖຣິກາ’’ຕິ ຈ ປວຸຈ຺ຈຕິ, ອຍໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍທຕ຺ຖໍ ສາ ອິຘ ທສ຺ສິຕາ, ຕໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມິສ຺ສາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ອຍໍ ອາຈຣິຍານໍ ປເວຓີ ປຏິປາຏິ. ວິຊິຕາວິໂນຕິ ວິຊິຕສພ຺ພກິເລສປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ວິຊິຕວນ຺ໂຕ. ຊມ຺ພຸສິຣິວ຺ຫເຍຕິ ຊມ຺ພຸສທິໂສ ສິຣິມນ຺ໂຕ ອວ຺ຫໂຍ ນາມໍ ຍສ຺ສ ທີປສ຺ສ, ຕສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫນ຺ເຕນ ຫິ ຊມ຺ພຸຣຸກ຺ເຂນ ອຠິລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ທີໂປປິ ‘‘ຊມ຺ພູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມານໍ ອວິນສ຺ສມານໍ ກຕ຺ວາ. ວິນຍວໍສນ຺ຕິອາທີຫິ ຕີຫິ ວິນຍປາຬິເຍວ ກຖິຕາ ປຣິຍາຍວຈນຕ຺ຕາ ເຕສໍ. ປກຕຎ຺ຎຸຕນ຺ຕິ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ, ປຏຸຠາວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘຸຣຄ຺ຄາໂຫຕິ ປຘານຄ຺ຄາຫີ, ສພ຺ເພສໍ ປາໂມກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສມຸທາໂຍ ສມູໂຫ ຠິກ຺ຂຸສມຸທາໂຍ.

ຍທາຕິ ນິພ຺ພາຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຊຕຍິຕ຺ວາ ຈ ສພ຺ພຘີຕິ ຕເມວ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປກາສຍິຕ຺ວາ. ຊຸຕິມນ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາຊຸຕິຍາ ຍຸຕ຺ຕາ, ເຕຊວນ຺ໂຕ ວາ, ມຫານຸຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພາຍິໍສູຕິ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ນິພ຺ພາຍິໍສຸ. ອນາລຍາຕິ ອສງ຺ຄາ.

ອຖາຕິ ປຈ຺ຉາ, ຍທາ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສຸ, ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ສິງ຺ຄີໂລຓກປ຺ໂປຕິ ເອຕ຺ຖ ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ, ເຕນ ສິງ຺ຄີໂລຓວິກປ຺ໂປປິ ກປ຺ປຕິ. ອິທມ຺ປິ ປກ຺ຂນ຺ຕຣໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕຕ຺ຖ ສິງ຺ເຄນ ໂລຓໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ອໂລຓກປິຓ຺ຑປາເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕິ, ສນ຺ນິຘິໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກປ຺ປຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລກປ຺ໂປຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຉາຍາຍ ວິກາເລ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ຄາມນ຺ຕຣກປ຺ໂປຕິ ‘‘ຄາມນ຺ຕຣໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວາຣິເຕນ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ອາວາສກປ຺ໂປຕິ ເອກສີມາຍ ນານາເສນາສເນສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຸໂປສຖາທີນິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ອນຸມຕິກປ຺ໂປຕິ ‘‘ອນາຄຕານໍ ອາຄຕກາເລ ອນຸມຕິໍ ຄເຫສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕສຸ ອນາຄເຕສຸເຍວ ວຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອນຸມຕິໍ ຄເຫຕຸໍ ກປ຺ປຕິ, ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກປ຺ປຕິ ອາຈິຓ຺ຓກປ຺ໂປຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ອາຈິຓ຺ໂຓ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ເອກຈ຺ໂຈ ກປ຺ປຕິ ຘມ຺ມິໂກ, ເອກຈ຺ໂຈ ນ ກປ຺ປຕິ ອຘມ຺ມິໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກປ຺ປຕິ ອມຖິຕກປ຺ໂປຕິ ຍໍ ຂີຣໍ ຂີຣຠາວໍ ວິຊຫິຕໍ ທຘິຠາວໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ປວາຣິເຕນ ອນຕິຣິຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ຊໂຬຄິໍ ປາຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຊໂຬຄີຕິ ຕຣຸຓສຸຣາ, ຍໍ ມຊ຺ຊສມ຺ຠາຣໍ ເອກໂຕ ກຕໍ ມຊ຺ຊຠາວມສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຊາຕຣູປຣຊຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຣສໂຕ ວິກາຣໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພທາ ຊາຕຣູປເມວ ໂຫຕີຕິ ຊາຕໍ ຣູປໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຊາຕຣູປໍ, ສຸວຓ຺ຓໍ. ຘວລສຠາວຕາຍ ຣາຊຕີຕິ ຣຊຕໍ, ຣູປິຍໍ. ສຸສຸນາຄປຸຕ຺ໂຕຕິ ສຸສຸນາຄສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ. ກາກຓ຺ຑກປຸຕ຺ໂຕຕິ ກາກຓ຺ຑກສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ. ວຊ຺ຊີສູຕິ ຊນປທນາມຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ.

ຕທຫຸໂປສເຖຕິ ເອຕ຺ຖ ຕທຫູຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຫນິ. ອຸປວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສໂຖ, ອຸປວສນ຺ຕີຕິ ຈ ສີລສມາທາເນນ ວາ ອນສນາທິນາ ວາ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກໍສປາຕິນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ. ມາສກຣູປນ຺ຕິ ມາສໂກ ເອວ. ສພ຺ພໍ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໔໔໖ ອາທໂຍ) ອາຄຕາ ສພ຺ພາປິ ປາຬິ ອິຘ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສງ຺ຄາຍິຕສທິສເມວ ສງ຺ຄາຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ສາ ປນາຍໍ ສງ຺ຄີຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕສູຕິ ເຕສຸ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກສຸ ເຖເຣສຸ. ວິສ຺ສຸຕາ ເອເຕ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ເຎຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສາຓສມ຺ຠູໂຕຕິ ສາຓເທສວາສີ ສມ຺ຠູຕຕ຺ເຖໂຣ. ທຸຕິໂຍ ສງ຺ຄໂຫຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ປນ຺ນຠາຣາຕິ ປຕິຕກ຺ຂນ຺ຘຠາຣາ.

ອພ຺ພຸທນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວໍ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ເຖເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນສ຺ສ ທີປນໂຕ ອພ຺ພຸທນ຺ຕິ ໂຈຣກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອເກ. ອິທນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານນິທສ຺ສນໍ. ສນ຺ທິສ຺ສມານາ ມຸຂາ ສມ຺ມຸຂາ. ຠາວິຕມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທິຕຊ຺ຌານໍ. ສາຘຸ ສປ຺ປຸຣິສາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຘູຕິ ອາຍາຈນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕໍ ຍາຈາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ. ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄຕິ ສຣີຣວິກາຣຸປ຺ປາທນປີຕິວເສນ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ, ປີຕິມາ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸຕິຍໍ ສງ຺ຄີຕິໍ ອກຣິໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິໍສູຕິ ຕໍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກຫິ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ ນາຄມິໍສຸ. ໂນ ອຫຸວຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິໍ ປນ ກຕ຺ວາ ເຖຣາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ? ອາຫ ທຸຕິຍໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາຕິອາທິ. ອນິຈ຺ຈຕາວສນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈຕາຘີນຕໍ. ຊມ຺ມິນ຺ຕິ ລາມກໍ. ທຸຣຠິສມ຺ຠວໍ ອນຠິຠວນີຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ເອວໍ ຎຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຕິຈ຺ຉຖາຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉຖ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ປຣິເຍສຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓກິຈ຺ຈຕ຺ຖາຍ, ຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂສຬສວສ຺ໂສ’’ຕິ ອຸທ຺ເທໂສ ກຖນໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ, ‘‘ໂສຬສວສ຺ສິໂກ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕີສຸ ເວເທສູຕິອາທີສຸ ອິຣຸເວທຍຊຸເວທສາມເວທສງ຺ຂາເຕສຸ ຕີສຸ ເວເທສຸ. ຕໂຍ ເອວ ກິຣ ເວທາ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ຘມ຺ມິເກຫິ ອິສີຫິ ໂລກສ຺ສ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ກຕາ. ເຕເນວ ຫິ ເຕ ເຕຫິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອາຖພ຺ພຓເວໂທ ປນ ປຈ຺ຉາ ອຘມ຺ມິເກຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ປາຓວຘາທິອຕ຺ຖາຍ ກໂຕ. ປຸຣິເມສຸ ຈ ຕີສຸ ເວເທສຸ ເຕເຫວ ຘມ຺ມິກສາຂາໂຍ ອປເນຕ຺ວາ ຍາຄວຘາທິທີປິກາ ອຘມ຺ມິກສາຂາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິຆຓ຺ຑູຕິ ຣຸກ຺ຂາທີນໍ ເວວຈນປ຺ປກາສກໍ ປຣິຍາຍນາມານຸຣູປໍ ສຕ຺ຖໍ. ຕຎ຺ຫິ ໂລເກ ‘‘ນິຆຓ຺ຑູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກຏຸຠນ຺ຕິ ກິຏຕິ ຄເມຕິ ກິຣິຍາທິວິຠາຄນ຺ຕິ ເກຏຸຠໍ, ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ ກວີນໍ ອຸປກາຣສຕ຺ຖໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປຕິ ວຈີເຠທາທິລກ຺ຂຓາ ກິຣິຍາ ກປ຺ປີຍຕິ ວິກປ຺ປີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກິຣິຍາກປ຺ໂປ, ໂສ ປນ ວຓ຺ຓປທພນ຺ຘປທຕ຺ຖາທິວິຠາຄໂຕ ພຫຸວິກປ຺ໂປຕິ ‘‘ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທຎ຺ຈ ມູລກິຣິຍາກປ຺ປຄນ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫ ນິຆຓ຺ຑຸນາ ເກຏຸເຠນ ຈ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠາ, ຕໂຍ ເວທາ, ເຕສຸ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸເຠສຸ. ຐານກຣຓາທິວິຠາຄໂຕ ຈ ນິພ຺ພຈນວິຠາຄໂຕ ຈ ອກ຺ຂຣາ ປເຠທີຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠໂທ, ສິກ຺ຂາ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິ ຈ. ສຫ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທນາຕິ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທາ, ເຕສຸ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທສຸ. ອາຖພ຺ພຓເວທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິຫ ອາສ ອິຕິຫ ອາສາ’’ຕິ ອີທິສວຈນປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ໂປຣາຓກຖາສງ຺ຂາໂຕ ອິຕິຫາໂສ ປຎ຺ຈໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມາ, ຕໂຍ ເວທາ, ເຕສຸ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈເມສຸ.

ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ປຎ຺ຫທ຺ວຍໍ ຂີຓາສວານໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມປຎ຺ເຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນິໂຣຘກ຺ຂຓໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກິໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ສາ ຈ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓີຍຕາຍ ເອວເມຕ຺ຖ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຣຫໂຕ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ອວສ຺ສເມວ ນິໂຣຘກ຺ຂຓໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ປນ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິໍ ຂີຓາສວໍ ອິຕເຣສໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຠງ຺ຄໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຠງ຺ຄໍ ປນ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສເຕວ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ຕສ຺ມິໍ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ເຈວ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ຈາຕິ. ຍສ຺ສ ວາ ປນາຕິອາທິ ທຸຕິຍປຎ຺ເຫ ປນ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຕາຍ ຠງ຺ຄກ຺ຂຓໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕາຍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ສາ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີຍຕາຍ ‘‘ອາມນ຺ຕາ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ອຸປຣິມປເທ ວາ ເຫຏ຺ຐິມປທໍ ເຫຏ຺ຐິມປເທ ວາ ອຸປຣິມປທໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສມນ຺ນາຫຣິຕຸໍ ຆເຏຕຸໍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສຕາປນ຺ນານໍ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິຕາຍ ສມາທິນ຺ນສີລໂຕ ນຕ຺ຖິ ປຣິຫານີຕິ ອາຫ ‘‘ອຠພ຺ໂພ ທານິ ສາສນໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ທນ຺ເຕ ປຸນນ຺ຕິ ວິໂສເຘນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ທນ຺ຕໂປນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ. ອຠິນວານໍ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ລຊ຺ຊີສຠາວໍ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕາທິຄຸຓສມງ຺ຄິຕຎ຺ຈ ກຕິປາຫໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວີມໍສິຕ຺ວາວ ຫຕ຺ຖກມ຺ມາທິສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ສງ຺ຄຫກຣຓຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມເຓຣສ຺ສ ເຈວ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ຎາປນຕ຺ຖໍ ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ຠພ຺ພຣູປຕໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ຎຕ຺ວາປິ ປຸນ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທິໍ ອກາສິ. ‘‘ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕທມນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຏ຺ຐເປສີຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕຸໍ ອາຣຠິ. ສກລວິນຍາຈາຣປຏິປຕ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານເມວ ວິຫິຕາຕິ ຕປ຺ປຣິຍາປຸຓນມປິ ເຕສຎ຺ເຎວ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ຐປິຕມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ນິຍ຺ຍາຕິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກຣຊ຺ຊາຠິເສກນ຺ຕິ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເອກາຘິປຈ຺ຈວເສນ ກຣິຍມານໍ ອຠິເສກໍ. ຣາຊິທ຺ຘິໂຍຕິ ຣາຊານຸຠາວານຸຄຕປ຺ປຠາວາ. ຍໂຕຕິ ຍໂຕ ໂສຬສຆຏໂຕ. ເທວຕາ ເອວ ທິວເສ ທິວເສ ອາຫຣນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເທວສິກນ຺ຕິ ທິວເສ ທິວເສ. ອຄທາມລກນ຺ຕິ ອປ຺ປເກເນວ ສຣີຣໂສຘນາທິສມຕ຺ຖໍ ສພ຺ພໂທສຫຣໍ ໂອສຘາມລກໍ. ຉທ຺ທນ຺ຕທຫໂຕຕິ ຉທ຺ທນ຺ຕທຫສມີເປ ຐິຕເທວວິມານໂຕ, ກປ຺ປຣຸກ຺ຂໂຕ ວາ, ຕຕ຺ຖ ຕາທິສາ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂວິເສສາ ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ວາ ອາຫຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຸຕ຺ຕມຍິກນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ອພທ຺ຘໍ ທິພ຺ພສຸມນປຸປ຺ເຜເຫວ ກຕໍ ສຸມນປຸປ຺ຜປຏໍ. ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສາລິໂນຕິ ສຍໍຊາຕສາລິໂນ, ສມຸທາຍາເປກ຺ຂຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອກວຈນໍ, ສາລີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນວ ວາຫສຫສ຺ສານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕສ຺ໂສ ມຸຏ຺ຐິໂຍ ເອໂກ ກຸຑຸໂວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຸຑຸວາ ເອໂກ ປຕ຺ໂຖ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຕ຺ຖາ ເອໂກ ອາຬ຺ຫໂກ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຬ຺ຫກາ ເອກໍ ໂທຓໍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ໂທຓານິ ເອກາ ມານິກາ, ຈຕສ຺ໂສ ມານິກາ ເອກາ ຂາຣີ, ວີສຕິ ຂາຣິກາ ເອໂກ ວາໂຫ, ຕເທວ ‘‘ເອກໍ ສກຏ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.ໂກກາລິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຕ຺ຖຸສກເຓ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຖຸສກຸຓ຺ຑກຣຫິເຕ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕນ ນິມ຺ມິຕໍ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ນາຄຣາຊນິມ຺ມິຕານໍ ປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາວນິພ຺ພຕ຺ເຕຫິ ສທິສຕາຍ ກຕໍ. ວິມລເກຕຸມາລາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຕຸມາລາ ນາມ ສີສໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຸປຣິມຸທ຺ຘນິ ປຸຎ຺ໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສມານຣສ຺ມິຣາສີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ພາຫິຣກປາສຓ຺ຑນ຺ຕິ ພາຫິຣກປ຺ປເວທິຕໍ ສມຍວາທໍ. ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫີຕິ ວີມໍສມາໂນ ປຣິຄ຺ຄເຫສິ. ຠທ຺ທປີຐເກສູຕິ ເວຕ຺ຕມຍປີເຐສຸ. ສາໂຣຕິ ຄຸຓສາໂຣ. ສີຫປຎ຺ຊເຣຕິ ມຫາວາຕປານສມີເປ. ກິເລສວິປ຺ຜນ຺ທຣຫິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ທນ຺ຕໍ. ນິຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕສຕາຣກ຺ຂຕາຍ ຄຸຕ຺ຕໍ. ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວາຕິ ເກໂສໂຣປນາວສາເນ. ອຕິວິຍ ໂສຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວາຓິຊໂກ ອໂຫສີຕິ ມຘຸວາຓິຊໂກ ອໂຫສິ.

ປຸພ຺ເພ ວ ສນ຺ນິວາເສນາຕິ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຸພ຺ພຊາຕິຍໍ ວາ ສຫວາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຫິເຕນ ວາຕິ ວຕ຺ຕມານຠເວ ຫິຕຈຣເຓນ ວາ. ເອວໍ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ຕໍ ສິເນຫສງ຺ຂາຕໍ ເປມໍ ຊາຍເຕ. ກິໍ ວິຍາຕິ? ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປລໍ ວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ. ອຸປ຺ປລໍ ວາຕິ ຣສ຺ສກໂຕ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ຍຖາ-ສທ຺ໂທ ອຸປມາຍໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອຸປ຺ປລຎ຺ຈ ເສສຎ຺ຈ ປທຸມາທິ ອຸທເກ ຊາຍມານໍ ທ຺ເວ ກາຣຓານິ ນິສ຺ສາຍ ຊາຍຕິ ອຸທກຎ຺ເຈວ ກລລຎ຺ຈ, ເອວໍ ເປມມ຺ປີຕິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໗໔).

ຘຸວຠຕ຺ຕານີຕິ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕານິ. ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ວຊ຺ຊໍ. ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣມກາສີຕິ ເຖຣສ຺ສ ມຫານຸຠາວຕໍ, ຕທາ ສາສນກິຈ຺ຈສ຺ສ ນາຍກຠາເວນ ສງ຺ຆປຣິຓາຍກຕຎ຺ຈ ຣຎ຺ໂຎ ຎາເປຕຸໍ ສງ຺ໂຆ ຕສ຺ສ ຠາຣມກາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ອຊານນຕາຍ. ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທຕິ ສາສນສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ຎາຕໂກ ໂຫມິ ນ ໂຫມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ເຕ ພຸທ຺ຘສາສເນ ສາໂລຫິຕຎາຕກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ສກລສາສນຘາຣເຓ ສມຕ຺ຖານໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂອຣສປຸຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕທາຍກາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ເຖໂຣ ‘‘ນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ກຖຎ຺ຈຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຣຫີຕິ ນິປາໂຕ ອກ຺ຂນ຺ຕິໍ ທີເປຕິ. ຕິສ຺ສກຸມາຣສ຺ສາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ເອກມາຕຸກສ຺ສ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ. ສກ຺ຂສີຕິ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ. ສິກ຺ຂາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິອາທີສຸ ວິກາລໂຠຊນາ ເວຣມຓິປຣິໂຍສານາສຸ ຉສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິໍ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ອວີຕິກ຺ກມ຺ມ ສມາທານໍ ສມາທິຍາມີຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໑໐໗໙) ສມາທານວເສນ ສິກ຺ຂາສມ຺ມຸຕິທານານນ຺ຕຣໍ ສິກ຺ຂາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ. ຉ ວສ຺ສານິ ອຠິເສກສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ຉວສ຺ສາຠິເສໂກ.

ສພ຺ພໍ ເຖຣວາທນ຺ຕິ ທ຺ເວ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫາ ປາຬິ. ສາ ຫິ ມຫາສງ຺ຆິກາທິຠິນ຺ນລທ຺ຘິກາຫິ ວິເວເຈຕຸໍ ‘‘ເຖຣວາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ວິຠຊ຺ຊວາໂທ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອສງ຺ກຣໂຕ ຣກ຺ຂິໂຕ ອານີໂຕ ຈາຕິ ‘‘ເຖຣວາໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ສເຖຣວາທ’’ນ຺ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕເຖຣວາທສຫິຕໍ ສາຏ຺ຐກຖໍ ຕິປິຏກສງ຺ຄຫິຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ເຕໂຊກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ.

ສຠາຍນ຺ຕິ ນຄຣມຊ຺ເຌ ວິນິຈ຺ຉຍສາລາຍໍ. ທິຏ຺ຐິຄຕານີຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍວ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ສກ຺ກາ ອິເມສໍ ມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ວູປສເມຕຸນ຺ຕິ ເຕສຎ຺ຫິ ມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕ ເຕສຸເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ອາເທຍ຺ຍວຈໂນ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ. ອໂຫຄງ຺ຄປພ຺ພຕນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ປພ຺ພຕໍ. ‘‘ອໂຘຄງ຺ຄາປພ຺ພຕ’’ນ຺ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ປຎ຺ຈາຕເປນ ຕປ຺ເປນ຺ຕີຕິ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ຕາ ສູຣິຍາຕເປນ ຕປ຺ເປນ຺ຕິ. ອາທິຈ຺ຈໍ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຸທຍກາລໂຕ ປຠຸຕິ ສູຣິຍໍ ໂອໂລກຍມານາ ຍາວ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນາ ສູຣິຍາຠິມຸຂາວ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ໂວຠິນ຺ທິສ຺ສາມາຕິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສູຕິ ວິນາເສສ຺ສາມາຕິ ອຸສ຺ສາຫມກໍສຸ.

ວິສ຺ສຏ຺ໂຐຕິ ມຣຓສງ຺ກາຣຫິໂຕ, ນິພ຺ຠໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຄວໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາຕິ ອຣຎ຺ເຎ ວິຈຣິຕ຺ວາ ມິຄມາຣຓກີຬາ ມິຄວໍ, ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມິຄວຘຕ຺ຖໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຫິນາຄາທິໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຫຕ຺ຖິນາເຄນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ, ຕສ຺ມິໍ ປສ຺ສນ຺ເຕເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນ ໂຫຕີຕິ ຄິຫິສ຺ສາປິ ອິມໍ ອິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສສິ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປກຕິວຓ຺ຓຎ຺ຫິ ວິຊຫິຕ຺ວາ ນາຄວຓ຺ຓາທິທສ຺ສນໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ. ຉຓເວສນ຺ຕິ ອຸສ຺ສວເວສໍ. ປຘານຆຣນ຺ຕິ ຠາວນານຸໂຍຄວເສນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ວິວິຕ຺ຕເສນາສນໍ. ໂສປີຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກຸສລາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ມນາປຊ຺ຌາສໂຍ. ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາໂຕຕິ ສໍສຍມາປນ຺ໂນ. ເອເກກໍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຓາກາເຣນ ວຸຕ຺ເຕປິ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ສາສນຫິຕຕ຺ຕາ ຄຕາ. ກປ຺ປິຍສາສນຎ຺ເຫຕໍ, ນ ຄິຫີນໍ ຄິຫິກມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ. ເຖໂຣ ນາຄຈ຺ຉີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຣາຊາ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຘມ຺ມກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ອາຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປນ ເປສິເຕປິ ‘‘ອນນຸຣູປາ ຍາຈນາ’’ຕິ ນາຄໂຕ, ‘‘ມຫານຸຠາໂວ ເຖໂຣ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິໂກ ປມາຓຠູໂຕ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ເຈວ ອຸຠຍປກ຺ຂິການຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນິ ພຫຸມານຸປ຺ປາທນວເສນ ອຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມສິທ຺ຘິໍ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ອສາຣຸປ຺ປວຈນເລເສນ ນາຄຈ຺ຉິ. ເອກໂຕ ສງ຺ຆຏິຕາ ນາວາ ນາວາສງ຺ຆາຏໍ. ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ພຫຸຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິຘາຍາ’’ຕິ. ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ. ອພ຺ພາຫິໍສູຕິ ອາກຑ຺ຒິໍສຸ. ພາຫິຣໂຕຕິ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ພາຫິຣໂຕ. ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອຕິທຸກ຺ກຣຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປເທສປຖວີກມ຺ປນໍ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຘິຏ຺ຐາເນ ປເນຕ຺ຖ ວິສຸໍ ທຸກ຺ກຣຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ທີປກຕິຕ຺ຕິໂຣຕິ ສາກຸຓິເກຫິ ສມຊາຕິການໍ ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ໂປເສຕ຺ວາ ສິກ຺ເຂຕ຺ວາ ປາສຏ຺ຐາເນ ຐປນກຕິຕ຺ຕິໂຣ. ນ ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕີຕິ ຄາຖາຍ ຍທິ ຕວ ປາປກິຣິຍາຍ ມໂນ ນປ຺ປທຸສ຺ສຕິ, ລຸທ຺ເທນ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກຕມ຺ປິ ປາປກມ຺ມໍ ຕໍ ນ ຜຸສຕິ. ປາປກິຣິຍາຍ ຫິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກສ຺ສ ນິຣາລຍສ຺ສ ຠທ຺ຣສ຺ສ ສໂຕ ຕວ ຕໍ ປາປໍ ນ ອຸປລິມ຺ປຕິ, ຕວ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອລ຺ລີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິໍ ວທຕິ ສີເລນາຕິ ກິໍວາທີ. ອຖ ວາ ໂກ ກຕໂມ ວາໂທ ກິໍວາໂທ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກິໍວາທີ. ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ສສ຺ສໂຕຕິ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ສສ຺ສຕວາທິໂນ. ສຕ຺ເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ນິຍຸຕ຺ຕາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ. ‘‘ອນ຺ໂຕ, ອນນ຺ໂຕ, ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ, ເນວນ຺ໂຕ ນານນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາທາ ອນ຺ຕານນ຺ຕາ, ເຕສຸ ນິຍຸຕ຺ຕາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ. ນ ມຣຕິ ນ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ອມຣາ, ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ, ຕຖາຕິປິ ເມ ໂນຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໖໒) ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ເຈວ ວາຈາ ຈ, ຕສ຺ສາ ວິກ຺ເຂໂປ ເອເຕສນ຺ຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອຖ ວາ ອມຣາ ນາມ ມຈ຺ຉຊາຕິ ທຸຄ຺ຄຫາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ອມຣາຍ ວິຍ ວິກ຺ເຂໂປ ເອເຕສນ຺ຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອຘິຈ຺ຈ ຍທິຈ຺ຉກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ວາເທ ນິຍຸຕ຺ຕາ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ. ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາຕິ ວາໂທ ເຍສນ຺ເຕ ສຎ຺ຎີວາທາ. ເອວໍ ອສຎ຺ຎີວາທາ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ສຕ຺ໂຕ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໘໕-໘໖) ເອວໍ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ຍຖາສກໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຍຖາກາມໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓປຣິໂຠເຄນ ນິພ຺ພານໍ ທຸກ຺ຂູປສມໍ ວທນ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ. ວິຠຊິຕ຺ວາ ວາໂທ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ຠຄວາ. ສພ຺ພໍ ເອກຣູເປນ ອວຕ຺ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາ ທິຏ຺ຐິສນ຺ເທຫາທໂຍ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖາ ຈ ຘມ຺ມາ ອສງ຺ກຣາ ປຏິຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ເອກນ຺ຕວິຠຊນສີໂລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣປ຺ປວາທໍ ມທ຺ທມາໂນຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ປຣວາທໍ ກຖາວຕ຺ຖຸມາຕິກາວິວຣຓມຸເຂນ ນິມ຺ມທ຺ທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ເກນາຠຕນ຺ຕິ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ ຊມ຺ພຸທີເປ ຕາວ ຍາວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ, ຕາວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສີຫຬທີເປ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕິຍສງ຺ຄຫໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອິມໍ ທີປນ຺ຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ. ຕສ຺ມິໍ ທີເປ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິມໍ ທີປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຎ຺ຈິ ກາລນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂປຣາຓາຕິ ສີຫຬທີເປ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາກາຣກາ. ຠທ຺ທນາໂມຕິ ຠທ຺ທສາລຕ຺ເຖໂຣ. ອາຄຸໍ ປາປໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ນາຄາ. ວິນຍປິຏກໍ ວາຈຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ນິກາເຍ ປຎ຺ຈາຕິ ວິນຍາຠິຘມ຺ມານໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ນິກາຍາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ປກຣເຓຕິ ອຠິຘມ຺ມປກຣເຓ ວາເຈສຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕີຓິ ປິຏການິ ສ຺ວາຄຕານິ ອສ຺ສາຕິ ‘‘ເຕປິຏໂກ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຕິເປຏໂກ’’ຕິ ຉນ຺ທານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາຣກຣາຊາຕິ ຈນ຺ທິມາ. ປຸປ຺ຜນາໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ ຈ ຎາຕພ຺ໂພຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ປຸປ຺ຜນາໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວນວາສິນ຺ຕິ ວນວາສີຣຏ຺ຐໍ. ກຣກວສ຺ສນ຺ຕິ ຫິມປາຕນກວສ຺ສໍ, ກຣກຘາຣາສທິສໍ ວາ ວສ຺ສໍ. ຫຣາເປຕ຺ວາຕິ ອຸທໂກເຆນ ຫຣາເປຕ຺ວາ. ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ສຕ຺ຖເກນ ຉິນ຺ນໍ ຣງ຺ເຄນ ຠິນ຺ນໍ ປຏໍ ຘາຣຓໂກ. ຠຓ຺ຑູຕິ ມຸຓ຺ຑໂກ. ມກ຺ຂໍ ອສຫມາໂນຕິ ເຖຣສ຺ສ ອານຸຠາວໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປເຣສໍ ຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂຓໍ ມກ຺ຂໍ ຕຖາ ປວຕ຺ຕໍ ໂກຘໍ ອສຫມາໂນ. ອສນິໂຍ ຜລນ຺ຕີຕິ ຄຊ຺ຊນ຺ຕາ ປຕນ຺ຕິ. ເມ ມມ ຠຍເຠຣວໍ ຊເນຕຸໍ ປຏິພໂລ ນ ອສ຺ສ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖູຕິ ເອກໍເສນ. ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣາຕິ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ຐວາສິໂນ. ອິສິວາຕປຏິວາຕາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈີວຣຈລນກາຍຈລເນຫິ ສຎ຺ຊນິຕວາເຕຫິ ປຣິໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ພີຊຍມານາ ອເຫສຸໍ. ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ ຎາຓໍ. ອນມຕຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ຄສໍຍຸຕ຺ຕໍ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔ ອາທໂຍ). ສມຘິການີຕິ ສາຘິການິ. ປຎ຺ຈ ຣຏ຺ຐານີຕິ ປຎ຺ຈ ຈິນຣຏ຺ຐານິ. ເວຄສາຕິ ເວເຄນ. ສມນ຺ຕໂຕ ຣກ຺ຂໍ ຐເປສີຕິ ເຕສໍ ອປ຺ປເວສນຕ຺ຖາຍ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ສຫສ຺ສານີຕິ ອຑ຺ເຒນ ຈຕຸຕ຺ຖານິ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ, ອຕິເຣກປຎ຺ຈສຕານິ ຕີຓິ ສຫສ຺ສານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອຑ຺ເຒນ ທຸຕິຍໍ ທິຍຑ຺ຒໍ, ອຕິເຣກປຎ຺ຈສຕິກໍ ສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິທ຺ຘເມຕ຺ວານາຕິ ປລາເປຕ຺ວາ.

ຣາຊຄຫນຄຣປຣິວຕ຺ຕເກນາຕິ ຣາຊຄຫນຄຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໂຕ ພຫິ ຕໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຄຕມຄ຺ເຄນ, ຄມເນນ ວາ. ອາໂຣເປສີຕິ ປຏິປາເທສິ. ປຬິນາຕິ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ນຄຸຕ຺ຕເມຕິ ເຈຕິຍຄິຣິມາຫ. ປຸຣໂຕຕິ ປາຈີນທິສາຠາເຄ. ປຸຣເສຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ເສຏ຺ຐສ຺ສ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ. ສິລກູຏມ຺ຫີຕິ ເອວໍນາມເກ ປພ຺ພຕກູເຏ. ສີຫກຸມາຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກລິງ຺ຄຣາຊຘີຕຸ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ສີຫສ຺ສ ຊາໂຕ ສີຫກຸມາໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຊຏ຺ຐມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມິຍໍ ເຊຏ຺ຐນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວາ ມູລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຊຏ຺ຐມູລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ມິຄານໍ ວານໂຕ ຫິໍສນໂຕ ພາຘນໂຕ ມິຄວໍ, ມິຄວິຊ຺ຌນກີຬາ. ໂຣຫິຕມິຄຣູປນ຺ຕິ ໂຄກຓ຺ຓມິຄເວສໍ. ຣຖຍຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາຕິ ຣຖປໂຕທປ຺ປມາຓາ. ເອກາ ລຕາຍຏ຺ຐິ ນາມາຕິ ເອກາ ຣຊຕມຍາ ກຎ຺ຈນລຕາຍ ປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມາ. ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິຍໍ ນີລາທີນິ ປຸປ຺ຜານິ, ສກຸຓຍຏ຺ຐິຍໍ ນານປ຺ປກາຣາ ມິຄປກ຺ຂິໂນ ວິຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕາ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑານີຕິ ຣາຊາຣຫອຸຕ຺ຕມຠຓ຺ຑານິ. ສງ຺ຂນ຺ຕິ ທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏໍ ອຠິເສກສງ຺ຂໍ. ວຑ຺ຒມານນ຺ຕິ ອລງ຺ກາຣຈຸຓ຺ຓໍ, ‘‘ນຫານຈຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ວຏໍສກນ຺ຕິ ກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນໍ ວຏໍສກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນ຺ຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏປຸປ຺ຜາກາເຣນ ມງ຺ຄລຕ຺ຖໍ ສຸວຓ຺ເຓນ ກຕໍ. ກຎ຺ຎນ຺ຕິ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣິໍ. ຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນນ຺ຕິ ປີຕວຓ຺ຓໍ ມຫຄ຺ຆຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນວຕ຺ຖໍ. ອຣຸຓວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ນາຄຠວນສມ຺ຠວໍ. ວຕ຺ຖໂກຏິກນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຍຸຄເມວ. ນາຄມາຫຏນ຺ຕິ ນາເຄຫິ ອາຫຏໍ. ອມໂຕສຘນ຺ຕິ ເອວໍນາມິກາ ຄຸຬິກຊາຕິ. ອມຕສທິສກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠູມຕ຺ຖຣຓສງ຺ເຂເປນາຕິ ຠູມຕ຺ຖຣຓາກາເຣນ. ອຸປ຺ປາຕປາຐກາຕິ ນິມິຕ຺ຕປາຐກາ. ອລໍ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ‘‘ປຸຣສ຺ສ ອຈ຺ຈາສນ຺ນຕ຺ຕາ ສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ. ອຑ຺ຒນວມານໍ ປາຓສຫສ຺ສານນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໕໓) ປຎ຺ຈສຕາຘິການໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປາຓສຫສ຺ສານໍ. ອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ ມຫາອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕໍ, ຣາໂຊວາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ມຫຈ຺ຈາຕິ ມຫຕາ. ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕຕິ ອຕິວິຍ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸມ຺ເຫ ຊານນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈຕຸປຎ຺ຎາສາຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ອຣຫນ຺ໂຕຕິ ວຈນໍ ສເມຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ທສຠາຕິກສມາກຸລນ຺ຕິ ມຸຏສິວສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕຫິ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສາທີຫິ ທສຫິ ຠາຕິເກຫິ ສມາກິຓ຺ຓໍ. ຈິຣທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຘາຕຸໂຍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສພ຺ພຕາຬາວຈເຣຕິ ສພ຺ພານິ ຕຸຣິຍຠຓ຺ຑານິ, ຕໍສຫຈຣິເຕ ວາ ວາທເກ. ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ອຸປຫາຣກາຣາປນວເສນ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ. ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍາຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ. ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສນ຺ຕິ ໂປກ຺ຂຣປຕ຺ເຕ ວິຍ ອເຕມິຕຸກາມານໍ ອຸປຣິ ອເຕເມຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນກວສ຺ສໍ. ມຫາວີໂຣຕິ ສຕ຺ຖຸໂວຫາເຣນ ຘາຕຸ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຉິມທິສາຠິມຸໂຂວ ຫຸຕ຺ວາ ອປສກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ຐິໂຕວ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອປສກ຺ກເນນ ປຈ຺ຉິມທິສາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕາທິໂສປສງ຺ກມນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຈ຺ຉິມທິສາຠິມຸໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ມເຫຊວຕ຺ຖຸ ນາມ ເອວໍນາມກໍ ເທວຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປຊ຺ຊຣເກນາຕິ ອມນຸສ຺ສສມຸຏ຺ຐາປິເຕນ ປຊ຺ຊຣກໂຣເຄນ. ເທໂວຕິ ເມໂຆ. ອນຸປ຺ປເວຈ຺ຉີຕິ ວິມຸຈ຺ຈິ. ວິວາໂທ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຣິຍາກາລມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕມານປ຺ປໂຍໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ອີທິເສສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕເທຕນ຺ຕິ ຐານໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ສມ຺ພນ຺ຘຠູຕານໍ ຣໍສິໂຍ ຈາ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ, ‘‘ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຸທກຘາຣາ ຈາ’’ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ. ປຣິນິພ຺ພຸເຕປິ ຠຄວຕິ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ເອວຣູປໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອໂຫສິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວໍ ອຈິນ຺ຕິຍາຕິອາທິຄາຖມາຫ. ຣກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປາເຍນ ປລາປິຕານໍ ຍກ຺ຂານໍ ປຸນ ອປ຺ປວິສນຕ຺ຖາຍ ປຣິຕ຺ຕານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ອາວິຊ຺ຊີຕິ ປຣິຍາຍິ.

ຣຎ຺ໂຎ ຠາຕາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ. ອນຸຬາເທວີ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐຠາຕຸ ຊາຍາ. ສຣສຣໍສິຊາລວິສ຺ສຊ຺ຊນເກນາຕິ ສິນິທ຺ຘຕາຍ ຣສວນ຺ຕໍ ໂອຊວນ຺ຕໍ ຣໍສິຊາລໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ. ເອກທິວເສນ ອຄມາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອປ຺ເປສີຕິ ເລຂສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ອຸທິກ຺ຂຕີຕິ ອເປກ຺ຂຕິ ປຕ຺ເຖຕິ. ຠາຣິຍນ຺ຕິ ຄຣຸກໍ, ອນຕິກ຺ກມນີຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມໍ ປຏິມາເນຕີຕິ ມໍ ອຸທິກ຺ຂຕິ. ກມ຺ມາຣວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປກຕິສຸວຓ຺ຓກາຣວຓ຺ຓໍ. ຕິຫຕ຺ຖວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕິ ຕິຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣໍ. ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ເຊນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຣຎ຺ໂຎ ອິທນ຺ຕິ ຣຊ຺ຊໍ, ສກລຊມ຺ພຸທີປໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອາໂຍ ເຈວ ອາຓາທໂຍ ຈ, ເຕນ ປູເຊມີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ສກລປຖວີປາສາທາທິວຕ຺ຖຸນາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ເທມີຕິອາທິນາ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ເທນ຺ໂຕ ຕາວກາລິກໍ ເທຕິ ນາມ ວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ທານສ຺ສ, ປຖວາທິວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຈ ປຸນ ຄຫຓສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນິຍມິຕກາເລ ປນ ອາຍາທໂຍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນຕ຺ຖ ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ອາຍາທິທານວເສເນວ ຣຊ຺ຊທານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸປ຺ຜຸຬກາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເກຕກີປາໂຣຫງ຺ກຸຣາ ວິຍ ອຸທກປຸປ຺ຜຸຬກາກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ. ຄວກ຺ຂຊາລສທິສນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ, ວາຕປາເນສຸ ຊາລາກາເຣນ ຐປິຕທາຣຸປຏສທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຄວກ຺ເຂນ ຈ ສຸຕ຺ຕາທິມຍຊາເລນ ຈ ສທິສນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ເທວທຸນ຺ທຸຠິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ເທໂວຕິ ເມໂຆ, ຕສ຺ສ ອຈ຺ຉສຸກ຺ຂຕາຍ ອາກາສມິວ ຂາຍມານສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕຄຊ຺ຊິຕໍ ເທວທຸນ຺ທຸຠິ ນາມ, ຍໍ ‘‘ອາກາສທຸນ຺ທຸຠີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຜລິໍສູຕິ ຖນິໍສຸ. ປພ຺ພຕານໍ ນຈ຺ເຈຫີຕິ ປຖວີກມ຺ເປນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຠມນ຺ຕານໍ ປພ຺ພຕານໍ ນຈ຺ເຈຫິ. ວິມ຺ຫຍຊາຕາ ຍກ຺ຂາ ‘‘ຫິ’’ນ຺ຕິສທ຺ທໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍກ຺ຂານໍ ຫິງ຺ກາເຣຫີ’’ຕິ. ສກສກປຏິຠາເນຫີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສິປ຺ປໂກສລ຺ເລຫິ. ອຠິເສກໍ ທຕ຺ວາຕິ ອໂນຕຕ຺ຕທໂຫທເກນ ອຠິເສກໍ ທຕ຺ວາ.

ເທວຕາກຸລານີຕິ ມຫາໂພຘິໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕນາຄຍກ຺ຂາທິເທວຕາກຸລານິ ທຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຄປກຣາຊກມ຺ມິໂນ ຕຖາ ‘‘ຕຣຈ຺ຉາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິມິນາ ປຣິວາເຣນາຕິ ສຫຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ອິມິນາ ປຣິວາເຣນ ສຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາມລິຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ປຏ຺ຏນໍ. ອິທມສ຺ສ ຕຕິຍນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິຕສາຂາໂພຘິຍາ ຣຊ຺ຊສມ຺ປທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປນ ປຸພ຺ເພ ເອກວາຣໍ ຣຊ຺ຊສມ຺ປທານໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ສາຂາຍ ມຫາໂພຘິຍາ ເອວ ກຕໍ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຣາຊາ ຣຊ຺ເຊນ ປູເຊສິ. ຣຊ຺ເຊນ ປູຊິຕທິວເສສຸ ກິຣ ສກລທີປໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິເມວ ປູເຊສິ.

ປຐມປາຏິປທທິວເສຕິ ສຸກ຺ກປກ຺ຂປາຏິປທທິວເສ. ຕຎ຺ຫິ ກຓ຺ຫປກ຺ຂປາຏິປທທິວສໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ປຐມປາຏິປທທິວສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທຎ຺ຈ ຕສ຺ມິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອປຣາ ປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ເອໂກ ມາໂສຕິ ໂວຫາໂຣ. ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ໂວຫາເຣນ ‘‘ທຸຕິຍປາຏິປທທິວເສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ກຓ຺ຫປກ຺ຂປາຏິປທສ຺ສ ອິຘ ປຐມປາຏິປທຕ຺ຕາ. ຄຈ຺ຉຕິ ວຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອເຣຕິ ເຂເທ. ສມນ຺ຕາໂຍຊນນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ປເທເສ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸປຓ຺ຓຣູເປນາຕິ ມຫາໂພຘິໍ ພລກ຺ກາເຣນ ຄເຫຕ຺ວາ ນາຄຠວນໍ ເນຕຸກາມານິ ນາຄຣາຊກຸລານິ ອິທ຺ຘິຍາ ຄຫິເຕນ ຄຣຸຬຣູເປນ ສນ຺ຕາເສຕິ. ຕໍ ວິຠູຕິໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ເທວຕາທີຫິ ກຣີຍມານໍ ປູຊາມຫຕ຺ຕໍ, ມຫາໂພຘິຍາ ຈ ອານຸຠາວມຫຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ຕຖາ ປູເຊຕຸກາມາ ເຖຣິໍ ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ສມຸທ຺ທສາລວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ຐຕ຺ວາ ຣາຊາ ສມຸທ຺ເທ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ໂພຘິໍ ເຖຣານຸຠາເວນ ອທ຺ທສ, ຍຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຉາ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ທິຏ຺ຐຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປກາເສຕຸໍ ສມຸທ຺ທສາລໍ ນາມ ສາລໍ ອກໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ ສມຸທ຺ທສາລາຍ ວຕ຺ຖຸຠູເຕ ປເທເສ. ເຖຣສ຺ສາຕິ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ປຸປ຺ຜອຄ຺ຆິຍານີຕິ ກູຏາຄາຣສທິສານິ ປຸປ຺ຜເຈຕິຍານິ. ອາຄໂຕ ວຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອເຣຕິ ປໂມເທ. ອຏ຺ຐຫິ ອມຈ຺ຈກຸເລຫິ ອຏ຺ຐຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລຫິ ຈາຕິ ໂສຬສຫິ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸເລຫິ. ຣຊ຺ຊໍ ວິຈາເຣສີຕິ ຣຊ຺ຊໍ ວິຈາເຣຕຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ຣາຊວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຏ຺ຐາເນຕິ ຣາຊຸຍ຺ຍານສ຺ສ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຏ຺ຐາເນ. ອນຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ອຸທຍພ຺ພຍາທິອນຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນໍ. ‘‘ສຫ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐາເນນາ’’ຕິ ກຣຓວຈເນນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິຠຕ຺ຕິປຣິຓາເມນ ‘‘ສຫ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐານາ’’ຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ກຕໍ. ສຕິ ຫິ ສຫສທ຺ທປ຺ປໂຍເຄ ກຣຓວຈເນເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ທສ຺ສິໍສູຕິ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ. ມຫາອາສນຏ຺ຐາເນຕິ ປຸພ຺ພປສ຺ເສ ມຫາສິລາສເນນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ. ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທີຕິ ອາຄາມິນໍ ມຫາເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິ. ປຸຣິເມ ປນ ມຫາວິຫາຣຏ຺ຐາເນ ປູຊາມຕ຺ຕສ຺ເສວ ກຕຕ຺ຕາ ອນາຄເຕ ສງ຺ຆສ຺ສປິ ນວກຕາ ອວນ຺ທິຕພ຺ພຕາ ຈ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນາຄເຕ ປນ ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍາທິພຸທ຺ຘາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ພຸທ຺ຘຠາວກ຺ຂຓໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວນ຺ທິຕພ຺ພາວ ສຠາເວນ ວິສິຏ຺ຐປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ມຫາອຣິຏ຺ໂຐຕິ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສາຍ ຠາຕຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ປພ຺ພຊິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເມຆວຓ຺ຓາຠຍອມຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິເວຓຏ຺ຐາເນຕິ ເມຆວຓ຺ຓອຠຍສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອມຈ຺ເຈນ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ປຣິເວຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູເຕ ຐາເນ. ມງ຺ຄລນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ອາກາເສ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ມໂນຫຣສທ຺ໂທ ອາກາສສ຺ສ ຣໂວ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາກາສໍ ມຫາວິຣວໍ ຣວີ’’ຕິ. ນ ຫິ ອາກາໂສ ນາມ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ສທ຺ທໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ, ອາກາສຄຕອຸຕຸວິເສສສມຸຏ຺ຐິໂຕວ ໂສ ສທ຺ໂທຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຐມກຕ຺ຕິກປວາຣຓທິວເສ…ເປ… ວິນຍປິຏກໍ ປກາເສສີຕິ ອິທໍ ວິນຍໍ ວາເຈຕຸໍ ອາຣທ຺ຘທິວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸສິຏ຺ຐິກຣານນ຺ຕິ ອນຸສາສນີກຣານໍ. ຣາຊິໂນຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສຣາຊານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎປີຕິ ມຫິນ຺ທາທີຫິ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິມຫາເຖເຣຫິ ອຎ຺ເຎປິ, ເຕສໍ ສຣູປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ເຕສໍ ເຖຣານນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ເຖຣານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາຕິ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣາທີນໍ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິມຫາເຖຣານໍ ອຣິຏ຺ຐາທໂຍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຈ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຕິສ຺ສທຕ຺ຕກາຬສຸມນາທໂຍ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອນ຺ເຕວາສິການໍ ອນ຺ເຕວາສິກາຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອນ຺ເຕວາສິການໍ ອນ຺ເຕວາສິກປຣມ຺ປຣາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຕິ ມຫິນ຺ໂທ ອິຏ຺ຏິໂຍ ອຸຕ຺ຕິໂຍຕິອາທິຄາຖາຫິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ) ປກາສິຕາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ.

ນ ປຄ຺ຆຣຕີຕິ ນ ຄຬຕິ, ນ ປມຸສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິຄຕິຘິຕິມນ຺ເຕສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຫຘາຣເຓ ສຕິ. ຄຕີຕິ ສທ຺ທຕ຺ຖວິຠາຄຄ຺ຄຫເຓ ຎາຓໍ. ຘິຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຫປຣິຫຣຓາທີສຸ ວີຣິຍໍ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເກສູຕິ ‘‘ກປ຺ປຕິ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວີມໍສກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາຣີສຸ. ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐານິໂຍຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ອາຫ ຕທາຍຕ຺ຕາຫີຕິອາທິ. ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ວິນຍປິຏກປຣິຍາປຸຓນໍ ນິສ຺ສາຍ. ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຸຄຸຕ຺ໂຕຕິ ລຊ຺ຊິໂນ ວິນຍຘາຣຓສ຺ສ ອລຊ຺ຊິອຎ຺ຎາຓຕາທີຫິ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຊ຺ຊນໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ຂຓ຺ຑາທິໂທສວິຣຫິໂຕ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ສຸຣກ຺ຂິໂຕ ໂຫຕິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕານນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນ ປກຕານໍ ອຸປທ຺ທຸຕານໍ ອຠິຠູຕານໍ ຍຖາວິນຍໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ ປຏິສຣຓໍ ໂຫຕິ. ວິຄໂຕ ສາຣໂທ ຠຍເມຕສ຺ສາຕິ ວິສາຣໂທ. ‘‘ເອວໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ເອວໍ ນ ໂທໂສ’’ຕິ ຎຕ຺ວາວ ກຖນໂຕ ນິພ຺ຠໂຍວ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂວຫຣຕິ . ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກຕິ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ເຈວ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາທິສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ຈ. ສຫຘມ຺ເມນາຕິ ສກາຣເຓນ ວຈເນນ ສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍຖາ ເຕ ອສທ຺ຘມ຺ມໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຕິວິຘສ຺ສາປິ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຐິຕິຍາ, ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາຕິອາທີສຸ ວິນຍປຣິຍາປຸຓນໍ ວິນໂຍ, ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣສໍວຣຕ຺ຖາຍ. ອວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ກຕາກຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາໂວ ສນ຺ຕາປາຠາໂວ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ຕຣຸຓປີຕິ. ປີຕິ ນາມ ພລວປີຕິ. ປສ຺ສທ຺ຘີຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ. ນິພ຺ພິທາຕິ ວິປສ຺ສນາ. ວິຣາໂຄຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຄ຺ຄຜລໍ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ອນຸປາທາຕິ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ. ປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ອນ຺ຕຣາ ປຣິນິພ຺ພານາຠາເວນ ຕໍປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາຕິ ອຍໍ ວິນຍກຖາ ນາມ ເອຕສ຺ສ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນ຺ຕນາຕິ ວິນຍມນ຺ຕນາເຍວ, ຠິກ຺ຂູນໍ ‘‘ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມ, ເອວໍ ນ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວິນຍປຏິພທ຺ຘມນ຺ຕນາ. ອຸປນິສາຕິ ອຸປນິສີທຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລນ຺ຕິ ອຸປນິສາ, ກາຣຓໍ. ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາຕິອາທິກາຣຓປຣມ຺ປຣາປິ ເອຕທຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕາວຘານນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ປຣມ຺ປຣປຈ຺ຈຍກຖາຍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຕ຺ຖາຍ ໂສຕາວຘານໍ, ຕມ຺ປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ. ຍທິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ. ໂຍ ອຍໍ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສງ຺ຂາໂຕ, ຕປ຺ຜລສງ຺ຂາໂຕ ວາ ວິໂມກ຺ໂຂ, ໂສປິ ເອຕທຕ຺ຖາຍ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ. ອຖ ວາ ໂຍ ອຍໍ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອນຸປາທາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂ ວິມຸຈ຺ຈນໍ ວິຄໂມ ປຣິນິພ຺ພານໍ ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາຕິ ເອວໍ ອຸປສໍຫຣຓວເສນ ໂຍເຊຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ມຄ຺ຄຜລວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອາໂຍໂຄຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຠິໂຍໂຄ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ພາຫິຣນິທານກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ຕໍ ກຕມໍ, ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖໍ ສຣູເປນ ນິຍເມຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສຕີຕິ ນິຍມນິທ຺ເທໂສ, ນ ນິຍມນິທ຺ເທໂສ ອນິຍມນິທ຺ເທໂສ. ໂສວ ວຸຈ຺ຈເຕ ອເນນາຕິ ວຈນນ຺ຕິ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນໍ. ຕສ຺ສາຕິ ເຕນາຕິປທສ຺ສ. ປຣິວິຕກ຺ໂກຕິ ‘‘ກຕເມສານໍ ໂຂ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໑໘) ປວຕ຺ໂຕ. ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຕິ ເຕນາຕິປທໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປາເຐ ວາ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານປາເຐ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນາຕິ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ສິທ຺ເຘນ. ຕຕ຺ຣິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕິຍາ ປຣິທີປເນ ອິທໍ ອຸປາຍມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ. ມຸຂໍ ທ຺ວາຣໍ ອຸປາໂຍຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ.

ສມຍສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສ຺ສາຕິ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ສມວາໂຍ ອຕ຺ໂຖຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາໂລ ນາມ ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕກາໂລ, ສມໂຍ ນາມ ສຣີຣພລາທິກາຣຓສມວາໂຍ, ເຕ ອຸປາທາຍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂໂຓຕິ ໂອກາໂສ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາທໂຍ ຫິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອກາໂສ. ໂສ ເອວ ສມໂຍ. ເຕເນວ ‘‘ເອໂກວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາສມໂຍຕິ ມຫາສມູໂຫ. ປວນສ຺ມິນ຺ຕິ ວນສຓ຺ເຑ. ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ ຠທ຺ທາລີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທາວິລງ຺ຆນສ຺ສ ເຫຕຸ, ໂກ ໂສ? ອຕ຺ຕໂນ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຠຄວໂຕ ຊານນໍ, ໂສ ສມຍສງ຺ຂາໂຕ ເຫຕຸ ຕສ຺ສາ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາຕິອາທິ ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນາກາຣທສ຺ສນໍ. ອຸຄ຺ຄຫມາໂນຕິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ອຸຄ຺ຄຫມາໂນ, ສຸມນປຣິພ຺ພາຊກສ຺ເສເວຕໍ ນາມໍ. ສມຍໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປວທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມຍປ຺ປວາທໂກ, ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາໂມ. ສ຺ເວວ ຕິນ຺ທຸກາຈີຣສງ຺ຂາຕາຍ ຕິມ຺ພຣຸຣຸກ຺ຂປນ຺ຕິຍາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕິນ຺ທຸກາຈີຣ’’ນ຺ຕິ ຈ, ເອກາວ ນິວາສາ ສາລາ ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ເອກສາລໂກ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຫິຕສ຺ສ ປຏິລາຠໂຕ. ມານາຠິສມຍາຕິ ມານປ຺ປຫານາ. ປີຬນຏ຺ໂຐຕິ ປີຬນໍ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຫິໍສນໍ, ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ, ປີຬນເມວ ອຕ຺ໂຖ ປີຬນຏ຺ໂຐ. ສນ຺ຕາໂປຕິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ສນ຺ຕາປນໍ. ວິປຣິຓາໂມຕິ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພຕາ ອຠິສເມຕພ຺ໂພ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ໂສວ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ, ປີຬນາທີນິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປສຄ຺ຄານໍ ໂຊຕກມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣປິ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອຠິສມຍສທ຺ໂທ ອຸທ຺ຘໂຏ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄມວເສນ ປຈ຺ຈຍານໍ ຜລຸປ຺ປາທນໍ ປຏິ ອຍນໍ ເອກໂຕ ປວຕ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມໂຍ, ສມວາໂຍ. ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍສງ຺ຄເມ ສຕິ ເອນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສມໂຍ, ຂໂຓ. ສເມຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຂຕຘມ຺ໂມ, ສຍໍ ວາ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕິ ວິຄຈ຺ຉຕິ ຈາຕິ ສມໂຍ, ກາໂລ. ສເມນ຺ຕິ ອວຍວາ ເອຕສ຺ມິໍ, ສຍໍ ວາ ເຕສູຕິ ສມໂຍ, ສມູໂຫ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສງ຺ຄເມ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລນ຺ຕິ ສມໂຍ, ເຫຕຸ. ສຎ຺ຎາວເສນ ວິປລ຺ລາສໂຕ ຘມ຺ເມສຸ ເອຕິ ອຠິນິວິສຕີຕິ ສມໂຍ, ທິຏ຺ຐິ. ສມີປໍ ອຍນໍ ອຸປຄມນໍ ສມໂຍ, ປຏິລາໂຠ. ສມ຺ມເທວ ສຫິຕານໍ ວາຈານໍ ອຍນໍ ວິຄໂມຕິ ສມໂຍ, ປຫານໍ. ສມ຺ມເທວ, ສຫິຕານໍ ວາ ສຈ຺ຈານໍ ອຍນໍ ຊານນນ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຏິເວໂຘ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ສາມຎ຺ເຎນ ອເນກຕ຺ຖຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິເສເສ ວຕ຺ຕມາໂນ ສທ຺ໂທ ຕທຎ຺ເຎປິ ວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖາ ວິຍ ຕໍຕໍວາຈກາ ສມຍສທ຺ທາປິ ຠິນ຺ນາ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣສຸ.

ຕຕ຺ຖ ຕຖາຕິ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ ອຸປໂຍຄຠຸມ຺ມວຈເນຫິ. ອິຘາຕິ ວິນເຍ, ອຎ຺ຎຖາຕິ ກຣຓວຈເນນ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວາຕິ ນິຣນ຺ຕຣເມວ. ຠາໂວ ນາມ ກິຣິຍາ, ກິຣິຍາຍ ກິຣິຍນ຺ຕຣູປລກ຺ຂຓໍ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓໍ, ຍຖາ ອຸທເຍ ສຕິ ຈນ຺ເທ ຊາໂຕ ຣາຊປຸຕ຺ໂຕຕິ. ອຘິກຣຓຎ຺ຫີຕິອາທິ ອຠິຘມ຺ເມ ສມຍສທ຺ໂທ ກາລສມູຫຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ວຕ຺ຕຕິ, ນ ວິນເຍ ວິຍ ກາເລ ເອວ, ເຕສຸ ຈ ກາລສມູຫຕ຺ຖາ ທ຺ເວ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ອຘິກຣຓຠາເວນ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ. ຂຓສມວາຍເຫຕຸອຕ຺ຖາ ປນ ຕໂຍປິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາເວນ ຜສ຺ສາທີນໍ ຠາວສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓຠາເວນ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ວິຠາວນມຸເຂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ, ຘມ຺ມສມູເຫ ວາ ສມເຍ ອຘິກຣຓຠູເຕ ກຸສລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ກາເລ, ຘມ຺ມສມູເຫ ວາ ສມເຍ ຜສ຺ສາທໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອຘິກຣຓຕ຺ຖໂຍຊນາ, ຍສ຺ມິໍ ປນ ຂເຓ, ສມວາເຍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ວາ ສມເຍ ສຕິ ວິຊ຺ຊມາເນ ກຸສລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ຂຓາທິມ຺ຫິ ສມເຍປິ ວິຊ຺ຊມາເນ ຜສ຺ສາທໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ຖໂຍຊນາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖວິສເຍ ສງ຺ຄຫຄາຖາ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທຕິ ເທສນາວິລາສໂຕ ສທ຺ທມຕ຺ເຕເນວ ເຠໂທ, ນ ອຕ຺ຖໂຕ.

ອວິເສເສນາຕິ ສາມຎ຺ເຎນ. ອິຣິຍາປໂຖຕິອາທີສຸ ອິຣິຍາຍ ສພ຺ພທ຺ວາຣິກກິຣິຍາຍ ປໂຖ ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐານໍ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສ ອຠາວາຕິ ຐານາທໂຍ ອິຣິຍາປໂຖ, ໂສວ ວິຫາໂຣ. ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕາ ເສຏ຺ຐຠູຕາ ປຣຫິຕຈິຕ຺ຕາທິວສປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ເມຕ຺ຕາທໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ ນາມ. ຕທວເສສາ ປນ ມຫຄ຺ຄຕາ ສພ຺ພນີວຣຓວິຄມນາທິສິທ຺ເຘນ ໂຊຕນາທິອຕ຺ເຖນ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ ນາມ. ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຠາເວນ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເມຕ຺ຕາທໂຍ ອິຘ ອສງ຺ຄຫິຕາ. ອຣິຍານເມວ ວິຫາໂຣຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອຣິຍວິຫາໂຣ ນາມ.

ຣຸກ຺ຂາທິມູເລເຍວ ມູລສທ຺ທສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປເຣນ ມູລສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ມູລມູເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂນ຺ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໐). ໂລຠາທີນໍ ໂທສມູລາທິຈິຕ຺ຕາສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ອສາຘາຣຓເຫຕຸມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາຕິ ຕຕ຺ຖ ເວຣຎ຺ຊາຍນ຺ຕິອາທີສຸ ປເທສຸ ກສ຺ສຈິ ໂຈທນາ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠຍຖາ ນິທານກິຕ຺ຕນສ຺ສ ປນ ກິໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ? ອາຫ ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ.

ກິລໂມວ ກິລມໂຖ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ກິລມໂຖ ອຕ຺ຕກິລມໂຖ, ຕສ຺ສ ອນຸ ອນຸ ໂຍໂຄ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄ. ວຕ຺ຖຸກາມາຣມ຺ມເຓ ສຸເຂ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ລີນາ ຍຸຕ຺ຕາ, ກາມຕຓ຺ຫາ, ຕໍສຫຈຣິເຕ ກາເມ ສຸເຂ ວາ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕ ອລ຺ລີນາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກາມສຸຂລ຺ລິກາ ຕຓ຺ຫາ, ຕສ຺ສາ ກາມສຸຂລ຺ລິກາຍ ອນຸ ອນຸ ໂຍໂຄ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄ. ໂລເກ ສໍວຑ຺ຒຠາວນ຺ຕິ ອາມິໂສປໂຠເຄນ ສໍວຑ຺ຒິຕຠາວໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ພຫຸຊນຫິຕາທິອຕ຺ຖາເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຕ຺ຕາ ສງ຺ໂຆຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ທິຏ຺ຐີຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໒; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ. ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານິ ອຂຓ຺ຑານິ…ເປ… ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ, ຕຖາຣູເປສຸ ສີເລສຸ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໒; ປຣິ. ໒໗໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ສີລານໍ ສາມຎ຺ຎສງ຺ຂາເຕນ ສງ຺ຆາໂຕ ສງ຺ຆຏິໂຕ ສມຓຄໂຓ, ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຆາຕສງ຺ຆາເຕນາ’’ຕິ ວາ ປາເຐເນຕ຺ຖ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎຠູເຕນ ສໍຫນເນນ ສງ຺ຆາໂຕ ສມຓຄໂຓ, ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ປາເຐ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ໂຫຕິ. ອສ຺ສາຕິ ມຫໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ.

ພ຺ຣຫ຺ມໍ ອຓຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມ-ສທ຺ເທນ ເວໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ມນ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມກປ຺ປວເສນ ຕິວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອິຣຸເວທາທໂຍ ຕໂຍ ເວທາ ມນ຺ຕາ, ເຕ ຈ ປຘານາ, ອິຕເຣ ປນ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ, ເຕນ ປຘານສ຺ເສວ ຄຫຓໍ. ມນ຺ເຕ ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອິຣຸເວທາທິເກ ມນ຺ຕສຕ຺ເຖ ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣຸເວທາທໂຍ ຫິ ຄຸຕ຺ຕຠາສິຕພ຺ພຕາຍ ‘‘ມນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ສມິຕປາປຕ຺ຕາ ສມໂຓ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ອຸທາຫຣຓທ຺ວເຍນ ວິຠາເວຕຸໍ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສມິຕຕ຺ຕາ ຫິ ປາປານໍ ‘ສມໂຓ’ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສມິຕປາປຕ຺ຕາ ‘ສມໂຓ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ພາຫິຕປາໂປຕິ ອິທໍ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຄາຖາພນ຺ເຘ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ. ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄຕນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕຄຸຓາຘິຄຕໍ. ສກິຎ຺ຈໂນຕິ ສໂທໂສ.

ໂຄຕ຺ຕວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄໍ ຕາຍຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ, ໂຄ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ອຠິຘານໍ ພຸທ຺ຘິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນາຕິ ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎາທິນາ ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ, ປຣິຫານິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ເວຣຎ຺ຊາຍນ຺ຕິອາທິວຈນໍ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖໍ ອິມໍ ປກາຣໍ ຠູໂຕ ອາປນ຺ໂນຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູໂຕ, ຕສ຺ສ ອາຂ຺ຍານໍ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານໍ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖໍ ເອວໍປກາໂຣ ຠູໂຕ ຊາໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ກຖນຕ຺ໂຖ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖໂຊຕໂກ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄມນປ຺ປກາຣສ຺ສ ທີປນໂຕ, ເຕນ ໂຍຄໂຕ ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ສາມິອຕ຺ເຖປິ ສມາເນ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານທີປນໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ທໂຍຄໂຕ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ, ເອວມິຘາປິ ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ອຠິ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອຸຄ຺ຄໂຕຕິ ອຠິສທ຺ທໂຍຄໂຕ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍາເນ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ. ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠິ ມາຕຣິ ວິສເຍ ມາຕຸຍາ ວາ ສາຘູ’’ຕິ ເອວໍ ອຘິກຣຓຕ຺ເຖ ວາ ສາມິອຕ຺ເຖ ວາ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ສາມິວຈນສ຺ສ ວາ ປສງ຺ເຄ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖໂຊຕເກນ ອຠິສທ຺ເທນ ໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ, ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຸວິສເຍ ມາຕຸສມ຺ພນ຺ຘີ ວາ ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວມິຘາປິ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘີ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄມນປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເທວທຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ອິຘ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ຕຕ຺ຖ ມາຕຣນ຺ຕິ ວຈນໍ ວິຍ ອິຘ ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມນ຺ຕິ ວຈນໍ, ຕຕ຺ຖ ສາຘຸສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ອິຘ ອຸຄ຺ຄຕສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ກິຕ຺ຕິຠູໂຕ ສທ຺ໂທ, ນ ເກວໂລຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິເສສິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິຕ຺ຕິ ເອວາ’’ຕິ. ຕໂຕ ກິຕ຺ຕີຕິ ຖຸຕິ, ຕສ຺ສາ ປກາສໂກ ສທ຺ໂທ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຖຸຕິໂຆໂສ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂສ ຠຄວາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສຕິ ປສິທ຺ຘິຍໍ, ໂຍ ໂສ ສມຕ຺ຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂສ ໂລເກ ອຕິປາກໂຏຕິ ‘‘ໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວາຕິ ຈ ອິທໍ ສຕ຺ຖຸ ນາມກິຕ຺ຕນໍ, ນ ຄຸຓກິຕ຺ຕນໍ. ປຣໂຕ ປນ ຠຄວາຕິ ຄຸຓກິຕ຺ຕນເມວ. ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈາຕິ ເອເຕນ ອຣຫນ຺ຕິອາທິປທານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອເນກຄຸຓຄຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ສຸວິທູຣວິທູເຣຕິ ທ຺ວີຫິ ສທ຺ເທຫິ ອຕິວິຍ ທູເຣຕິ ທສ຺ເສຕິ, ສຸວິທູຣຕາ ເອວ ຫິ ວິທູຣຕາ. ສວາສນານໍ ກິເລສານໍ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທີຫິ ອສາຘາຣຓໍ ຠຄວໂຕ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ເຕສໍ ວາສນາຍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ, ວາສນາ ຈ ນາມ ນິກ຺ກິເລສສ຺ສາປິ ສກລເຎຍ຺ຍານວໂພຘາທິທ຺ວາຣຕ຺ຕຍປ຺ປໂຍຄວິຄຸຓຕາເຫຕຸຠູໂຕ ກິເລສນິຫິໂຕ ອາກາໂຣ ຈິຣນິຄຬິຕປາທານໍ ນິຄຬໂມກ຺ເຂປິ ສງ຺ກຸຈິຕຕາຄມນເຫຕຸໂກ ນິຄຬນິຫິໂຕ ອາກາໂຣ ວິຍ. ຍາຍ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉາທີນໍ ວສລໂວຫາຣາທິວິຄຸຓຕາ ໂຫຕິ, ອຍໍ ວາສນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອາຣກາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກ-ກາຣສ຺ສ ຈ ຫ-ກາຣໍ ສານຸສ຺ສຣໍ ກຕ຺ວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ອຸປຣິປິ ຍຖາຣຫໍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຎ຺ເຈຕໍ ສໍສາຣຈກ຺ກນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຎ຺ຎາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາເຣ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາສວາ ເອວ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ກາຣຓຕ຺ຕາ ສມຸທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອາສວສມຸທຍມເຍນາ’’ຕິ. ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປປ຺ປເຠໂທ ຕິຠໂວ ເອວ ຣໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ຕິຠວຣເຖ. ສໍສາຣຈກ຺ກນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກິເລສກມ຺ມວິປາກສມຸທໂຍ.

‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ;

ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາ, ‘ສໍສາໂຣ’ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໑໘; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໕ ອປສາທນາວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໖໐; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໑໙໙; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖ ສງ຺ຂາຣປທນິທ຺ເທສ; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໙; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑໔, ໕໘; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໗, ໙໙; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໕໘; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໑໗; ຈູຬນິ. ອຏ຺ຐ. ໖) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ສໍສາໂຣວ ຈກ຺ກໍ ວິຍ ປຣິພ຺ຠມນໂຕ ຈກ຺ກໍ, ຕສ຺ສ ຈກ຺ກສ຺ສ ສພ຺ເພ ອຣາ ຫຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອເນນາຕິ ຠຄວຕາ. ໂພຘີຕິ ຎາຓໍ, ຕໍ ເອຕ຺ຖ ມຓ຺ຑໍ ປສນ຺ນໍ ຊາຕນ຺ຕິ ໂພຘິມຓ຺ໂຑ. ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣໍ ຎາຓຜຣສຸນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ ອຠິສງ຺ຂາຣສງ຺ຂາຕໍ ກມ຺ມໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣວິເສສນວິສິຏ຺ຐໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ກຕິປຍງ຺ເຄຫິ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ ຕທວເສສງ຺ເຄຫິ ຜລຠູຕນາມຣູປຘມ຺ເມຫິ ຕິຠວຣຖຎ຺ຈ ຕສ຺ມິໍ ຣເຖ ໂຍຊິຕສໍສາຣຈກ຺ກາຣານໍ ຫນນປ຺ປກາຣຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສພ຺ເພຫິປິ ທ຺ວາທສຫິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄຫິ ຣຖວິຣຫິຕເມວ ເກວລໍ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ, ຕສ຺ສ ອຣຆາຕນປ຺ປກາຣເຠທຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຖວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນມຕຄ຺ຄນ຺ຕິ ອນຸ ອນຸ ອມຕຄ຺ຄໍ, ສພ຺ພຖາ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິປິ ອວິຎ຺ຎາຕໂກຏິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາມູລກຕ຺ຕາ ຊຣາມຣຓປຣິໂຍສານຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ທສນ຺ນໍ ອຣຠາເວນ ເອກຕ຺ຕໍ ສມາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເຕສໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອວິຊ຺ຊາມູລກຕາ ຊຣາມຣຓປຣິໂຍສານຕາ ຈ ອຕ຺ຖິ ຕຖາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ເຕສມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊາມູລກຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ລກ຺ຂຓຠູຕຂຓິກຊຣາມຣຓວເສນ ຕປ຺ປຣິໂຍສານຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ເຕສໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອຣຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ສພ຺ພາກາຣໍ ສໍສາຣຈກ຺ກເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຍນ ຎາເຓນ ອິມສ຺ສ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ອຣານໍ ເຉໂທ ຠຄວໂຕ ສິທ຺ໂຘ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສ຺ສ ‘‘ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໔; ໑.໔໕) ມາຕິກາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠວຈກ຺ກາວຍເວສຸ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣໂຕ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ເຕນ ເອວມຍໍ ອວິຊ຺ຊາເຫຕູຕິອາທິເກນ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິສຫິເຕນ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໕) ປາເຐນ ສຣູປໂຕ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ຈ ເຕສຸເຍວ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ຈຕຸສງ຺ເຂປາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິວິຠາຄຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ອິຕິ ຠຄວາຕິອາທິປາເຐນ ຠຄວໂຕ ເຕນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ປຏິວິທ຺ຘຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ອິມິນາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນາຕິອາທິນາ ຠຄວໂຕ ເຕນ ຎາເຓນ ສໍສາຣຈກ຺ກາຣານໍ ວິທ຺ຘໍສິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ ອວິຊ຺ຊາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ອາຍຕນານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸໂສຕມນາຍຕນານໍ ຕິຓ຺ຓໍ. ເອສ ນໂຍ ຕິຓ຺ຓໍ ຜສ຺ສານນ຺ຕິອາທີສຸປິ. ຣູປຕຓ຺ຫາທິວເສນ ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ ເອວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ກາມສຸຄຕີສຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ຕເຖວາຕິ ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ເອວ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ເຕຠູມກຘມ຺ມວິສຍສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຣາຄສ຺ສ ກິເລສກາມຠາວໂຕ ຠວຣາໂຄປິ ກາມຸປາທານເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາເຍວ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ. ເສສຸປາທານມູລິກາສຸປີຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານສີລພ຺ພຕຸປາທານອຕ຺ຕວາທຸປາທານມູລິກາສຸປິ ໂຍຊນາສຸ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນານໂຍ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ‘‘ນຕ຺ຖິ ປຣໂລໂກ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໘໕-໘໖ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ທິຏ຺ຐຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕີຕິອາທິນາ, ອປໂຣ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ຠເວ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາມຣູປາຣູປຠວູປປຕ຺ຕິຍາ ຕໍ ຕໍ ກຸສລໍ ກໂຣຕີຕິອາທິນາ ຈ ທິຏ຺ຐຸປາທານມູລິກາ ໂຍຊນາ, ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານມູລິກາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປໂຣ ‘‘ສີເລນ ສຸທ຺ຘິ ວເຕນ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ອສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໍ ‘‘ສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປຣາມສນ຺ໂຕ ສີລພ຺ພຕຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕີຕິອາທິນາ ສພ຺ພຠເວສຸ ສີລພ຺ພຕຸປາທານມູລິກາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ຍສ຺ສ ສໍສາຣຈກ຺ກາຣານໍ ຆາຕນສມຕ຺ຖສ຺ສ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈຍປອຄ຺ຄຫາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ຕເມວ ຎາຓໍ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ປວຕ຺ຕິອາກາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິໍ ອາເນຕ຺ວາ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມຍນ຺ຕິອາທິມາຫ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ອິທານິ ຍ຺ວາຍໍ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກາມຠເວ ອວິຊ຺ຊາ ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ຕເມວ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິໍ ອາເນຕ຺ວາ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມຍນ຺ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍາ ວິນຍຏີກາຍປິ ອຍເມວ ປາໂຐ ລິຂິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຈ ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ນາຠິ, ມູລຕ຺ຕາຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພວ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອຸປຣິ ຈກ຺ກຣູປໂຕ ປໂຍຄຕ຺ເຕນ ອຸປສໍຫາຣາຠາວາ ຈ. ‘‘ອປິ ຈ ຕເມວ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຈຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ນິຄມນວເສນ ປຘານຕ຺ເຕນ ທສ຺ສິໂຕ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓເມວ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫາກາຣສ຺ສ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ສິຕໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອວມຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຸໂຠເປເຕ ຘມ຺ມາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ. ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ. ອນາຄຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ…ເປ… ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໖) ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓເມວ ປຘານຕ຺ເຕນ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິອາທິ ປນ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ມາຕິກາ ໔; ໑.໔໕) ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫາກາຣປຣິທີປນຕ຺ຖໍ ວິສຍຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຘານຕ຺ເຕນ.

ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ເອວນ຺ຕິ ອນນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ຈ ເຕນ ເຫຕຸນາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ. ອຸໂຠເປເຕຕິ ຍສ຺ມາ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ປຣປຣິກປ຺ປິຕປກຕິອິສ຺ສຣາທິ ວິຍ ອເຫຕຸກາ ນິຈ຺ຈາ ຘຸວາ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ວຈນໂຕ ສຍມ຺ປິ ສເຫຕຸກາ ສງ຺ຂຕາ ອນິຈ຺ຈາເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸໂຠເປເຕ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາເຍວ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫເນ ຍາ ປຎ຺ຎາ, ຕໍ ຘມ຺ມານໍ ຐິຕິສງ຺ຂາເຕ ກາຣເຓ ຍາຖາວໂຕ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ ນາມາຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຫິ ຎາຓສ຺ສ ວິສຍວິຠາວນວເສເນວ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປຘານຕ຺ເຕນ, ຎາຓເມວ ປເນຕ຺ຖ ປຘານໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ເຫຏ຺ຐາປິ ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາທິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘາປິ ນິຄມນວເສນ ອຸປສໍຫໂຏ, ນ ຠວຈກ຺ກທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ເມສຸ ອທິຏ຺ເຐສຸ ເຫຕູນໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວປິ ນ ສກ຺ກາ ທຏ຺ຐຸນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫຎາຓນິທ຺ເທເສ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໕) ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອເຕນ ນເຍນາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິອາທິນາ ສພ຺ພານິ ຊາຕິປຣິໂຍສານານິ ປທານິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພານິ.

ເອວໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິຍາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ເຕສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອຎ຺ເຎຫິປິ ອາກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄສຸ. ສງ຺ຂິປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ເຫຕຸສາມຎ຺ເຎນ ຜລສາມຎ຺ເຎນ ວາຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ສງ຺ຄໂຫ, ໂກຏ຺ຐາໂສ ຣາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ຊາຕິໂຕ ທຸວິໂຘປິ ກາລເຠທວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຊາໂຕ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາຕິ ອນຸວຕ຺ຕຕິ. ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາ ຄຫິຕາ ກິເລສກມ຺ມສາມຎ຺ຎໂຕ ຕທວິນາຠາວໂຕ ຈ. ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສວຏ຺ຏມ຺ປິ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມຕາສຣິກ຺ຂຕາຍ ອິຘ ກມ຺ມວຏ຺ຏເມວາຕິ ອາຫ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຕິອາທິ. ວິປາກາ ຘມ຺ມາຕິອາທີສຸ ກມ຺ມຊອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານເມວ ວິປາກສທ຺ທວຈນີຍຕ຺ເຕປິ ນາມຣູປາທິປເທສຸ ຣູປມິສ຺ສມ຺ປິ ຜລປຎ຺ຈກໍ ອຣູປປ຺ປຘານຕາຍ ຈ ຕພ຺ພຫຸລຕາຍ ຈ ‘‘ວິປາກວຏ຺ຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປາກປ຺ປຘານໍ ວຏ຺ຏໍ, ວິປາກພຫຸລໍ ວາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມຊປຣິຍາໂຍ ວາ ເອຕ຺ຖ ວິປາກ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຊາຕິຊຣາມຣຓາປເທເສນາຕິ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມວິນິມຸຕ຺ຕຊາຕິຊຣາມຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ຕທປເທເສນ ເຕສໍ ກຖເນນ ຕໍມຸເຂນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກິຣີຍນ຺ຕິ ປກາສີຍນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາ, ອວິຊ຺ຊາທິສຣູປາ, ຕໂຕ ປຈ຺ຈຍາກາຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ສນ຺ຘີຕິ ອວິຈ຺ເຉທປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູໂຕ ເຫຕຸຜລສນ຺ຘິ, ທຸຕິໂຍ ຜລເຫຕຸສນ຺ຘິ, ຕຕິໂຍ ເຫຕຸຜລສນ຺ຘີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ອເນເກຫິ ປກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕຫິ, ອວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ສພ຺ເພຫິ ອາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ປຏິວິທ຺ຘຠາວໍ, ຕສ຺ສ ຈ ຎາຓສ຺ສ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິນເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຸປສໍຫາຣວເສນ ອິຕິ ຠຄວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣາມສນໍ, ເຕນາຫ ຈຕຸສງ຺ເຂປນ຺ຕິອາທິ. ສພ຺ພາກາຣໂຕຕິ ອິຘ ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິອາທິນາ ອິຘ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ອວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ວິຠ. ໒໒໕ ອາທໂຍ) ອາຄເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ປກາເຣຫິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ຕນ຺ຕິ ເຍນ ຎາເຓນ ຠຄວາ ເອວໍ ຊານາຕິ, ຕໍ ຎາຓໍ. ຎາຕຏ຺ເຐນາຕິ ຊານນຏ຺ເຐນ. ປຊານນຏ຺ເຐນາຕິ ປຏິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ.

ອິທານິ ຍມິທໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫາກາຣເຠເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ປປຎ຺ຈໂຕ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ອຣຆາເຕ ເອຕສ຺ສ ອຸປໂຍຄິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິມິນາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນ ອເຣ ຫນີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖນ຺ຕິ? ອາຫ ‘‘ເຕ ຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ. ເຕ ອວິຊ຺ຊາທິເກ ຘມ຺ເມ ມຫາວຊິຣຎາຓາວຸເຘນ ເຕນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນ ຍຖາຠູຕໍ ຎຕ຺ວາ ເຕນ ພລວວິປສ຺ສນາວຸເຘນ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄາວຸເຘນ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ອເຣ ຫນີຕິ ໂຍຊນາ. ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓມ຺ປິ ຫິ ກິຈ຺ຈໂຕ ສມຸທຍສຈ຺ຈາທິໂພຘໂຕ ‘‘ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອເກກໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ເອເກກວິຫາເຣນ ປູເຊມີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາປິ ວິຫາຣກຣຓປູຊາ ຠຄວຕິ ເປເມເນວ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຘາຕຸກາທິເຈຕິຍປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ຈ ຠຄວໂຕວ ປູຊາຕິ ອາຫ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິອາທິ. ກິເລສາຣີນ ໂສ ມຸນີຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຄ຺ຄຫີຕໂລໂປ, ກິເລສາຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍາທີນ ຈາຣໂຫຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນິຄ຺ຄຫີຕໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍ-ສທ຺ໂທ ສຍນ຺ຕິ ອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາມ’’ນ຺ຕິ, ອປຣເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອິທໍ ກສ຺ສຈິ ວິສຍວິເສສສ຺ສ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສິທ຺ຘໍ. ປເທສຄ຺ຄຫເຓ ຫິ ອສຕິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕາວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຍຖາ ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖວິເສສານເປກ຺ຂາ ກຕ຺ຕຣິເຍວ ພຸທ຺ຘ-ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ. ‘‘ສມ຺ມາ ສາມໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ອິຘ ສທ຺ທໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ລພ຺ຠມານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຫິ ພຸຊ຺ຌນກິຣິຍາ ອວິສຍາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຕິ ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຈ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ເພ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈມາຫ. ປຫາຕພ຺ເພຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ປເນຕ຺ຖ ໂສປາທິເສສາທິກໍ ປຣິຍາຍສິທ຺ຘໍ ເຠທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກໂຕ.

ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ຄາຖາຍ ປຫາຕພ຺ພຠາເວຕພ຺ພານໍ ສມຸທຍມຄ຺ຄສຈ຺ຈານໍ ເຫຕຸຘມ຺ມານໍ ຄຫເຓເນວ ຕປ຺ຜລານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິໂຣຘສຈ຺ຈານມ຺ປິ ສິທ຺ຘິໂຕ ປຣິຎ຺ຎາຕພ຺ພຎ຺ຈ ປຣິຎ຺ຎາຕໍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຎ຺ຈ ສຈ຺ຉິກຕນ຺ຕິ ອິທມ຺ເປຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ສຈ຺ຈານິ ມຍາ ພຸທ຺ຘານິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພມ຺ປິ ເຎຍ຺ຍໍ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ, ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິຈິຕ຺ຕວິສຍປຕ຺ຖນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຕຓ຺ຫາ ທຸກ຺ຂວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມູລກາຣຓຠາເວນາ’’ຕິ. ອຸຠິນ຺ນນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຕໍສມຸທຍສ຺ສ ຈ. ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ, ນ ອຠາວມຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ອວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາທິອເນກເຠທາ ສພ຺ພສງ຺ຄຫິຕາ. ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນາ. ເອເກກປທຸທ຺ຘາເຣນາປີຕິ ຈກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸສມຸທໂຍຕິອາທິນາ ເອເກກໂກຏ຺ຐາສນິທ຺ຘາຣເຓນາປິ, ນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈາທິສາມຎ຺ຎໂຕ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຓ຺ຫາຍປິ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາເວ ສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ມູລກາຣຓຠາເວນ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຠວສິທ຺ຘາ ຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ກສິຓານີຕິ ກສິຓາຣມ຺ມຓານິ ຌານານິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣາຕິ ເກສາທໂຍ ຕທາຣມ຺ມຓຊ຺ຌານານິ ຈ. ນວ ຠວາຕິ ກາມຠວາທໂຍ ຕໂຍ ສຎ຺ຎີຠວາທໂຍ ຕໂຍ ເອກໂວກາຣຠວາທໂຍ ຕໂຍ ຈາຕິ ນວ ຠວາ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີຕິ ອາຣມ຺ມຓວິເສສໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ວິປາກກິຣິຍານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ຕຓ຺ຫາສມຸຏ຺ຐາປິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ກິຣິຍຘມ຺ມານໍ ປນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ. ອນຸໂລມໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາ ອາສວາ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຂາຣາທີສຸ ປນ ອວິຊ຺ຊາທໂຍວ ສມຸທຍສຈ຺ຈຠາເວນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ເຕນາຕິ ຕສ຺ມາ.

ວິຊ຺ຊາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍໍ ວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ. ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ວາ. ຕຕ຺ຣາຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ເຕ. ມໂນມຍິທ຺ຘິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ອິມມ຺ຫາ ກາຍາ ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນາຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕຣຌານມເນນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ມໂນມຍິທ຺ຘິ ນາມ, ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາເຍວ. ສຕ຺ຕ ສທ຺ຘມ຺ມາ ນາມ ສທ຺ຘາ ຫິຣີ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ວີຣິຍໍ ສຕິ ປຎ຺ຎາ ຈ. ຄຈ຺ຉຕິ ອມຕໍ ທິສນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ທຏ຺ຐພ຺ພໂຕ ອມຕໍ ນິພ຺ພານເມວ ທິສໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິມິນາ ຈ ຈຣຓານໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕອຣິຍມຄ຺ຄຠາວໂຕ ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ເອກໍເສນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິສ຺ສາ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາຍ ສາວກາທິອສາຘາຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາສວກ຺ຂຍວິຊ຺ຊາວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ສິຊ຺ຌຕິ, ຈຣຓຘມ຺ມຠູເຕສຸ ຌາເນສຸ ອນ຺ໂຕຄຘາຍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ມຫາກາຣຸຓິກຕາ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊາ…ເປ… ມຫາກາຣຸຓິກຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ອຎ຺ໂຎປິ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ພຸທ຺ໂຘ ນິໂຍເຊຕິ, ຕຖາ ອຍມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຕິ ອນຕ຺ຖປຣິວຊ຺ຊນອຕ຺ຖນິໂຍຊເນນ. ອຕ຺ຕນ຺ຕປາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຣນ຺ຕປອຸຠຍນ຺ຕປາ ຄຫິຕາ. ອສຊ຺ຊມາໂນ ຠເວສຸ ອປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ປຫີນານໍ ປຸນານຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ນ ປຸນ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຍຸຕ຺ຕວາຈາຠາສເນ ສາເຘຕພ຺ເພ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອຠູຕນ຺ຕິ ອຠູຕຕ຺ຖໍ. ອຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອນຕ຺ຖສໍຫິຕນ຺ຕິ ປິສຸຓາທິໂທສຍຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາຄທຕ຺ຕາຕິ ສຸນ຺ທຣວຈນຕ຺ຕາ, ຄທນໍ ຄໂທ, ກຖນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸນ຺ທໂຣ ຄໂທ ວຈນມສ຺ສາຕິ ‘‘ສຸຄໂທ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຠາວໂຕຕິ ທຸກ຺ຂສຠາວໂຕ. ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ອາຫ ຍຕ຺ຖາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ໂລກນ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ. ຕນ຺ຕິ ໂລກສ຺ສນ຺ຕໍ, ໂອກາສໂລເກ ກາຍຄມເນນ ຎາຕພ຺ພໍ ປຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ນາຫໍ ວທາມີຕິ ໂຍຊນາ. ອິທຎ຺ຈ ໂຣຫິຕເທວປຸຕ຺ເຕນ ໂລກສ຺ສ ກາຍຄຕິວເສນ ອນ຺ຕຄມນສ຺ສ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຕ຺ວາ ໂລກສ຺ສນ຺ຕນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກິນ຺ເຕ ປທສາ ໂອກາສໂລກປຣິພ຺ຠມເນນ, ປຣິມິຕຏ຺ຐາເນ ເອວ ຕໍ ຎາຓຄມເນນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ທສ຺ເສມີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອປິ ຈາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣຕິ ສຣີເຣ. ເຕນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ. ສສຎ຺ຎິມ຺ຫີຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ. ສມນເກຕິ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘໍ. ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ, ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກນິໂຣຘນ຺ຕິ ນິພ຺ພາເນນ ໂລກສ຺ສ ນິຣຸຊ຺ຌນໍ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ. ອເທສມ຺ປິ ຫິ ນິພ຺ພານໍ ເຍສໍ ນິໂຣຘາຍ ໂຫຕິ, ອຸປຈາຣໂຕ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ໂລກນິໂຣຘມ຺ປິ ປຎ຺ຎເປມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈກ຺ຂຸ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ, ສາຕຣູປໍ, ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ນິຣຸຊ຺ຌມານາ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໑; ວິຠ. ໒໐໔) ວິຍ. ກຸທາຈນນ຺ຕິ ກທາຈິປິ. ອປ຺ປຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ອນຘິຄນ຺ຕ຺ວາ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຕໍ ຄມເນນ ປຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ. ຫເວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ເອກໍສຕ຺ເຖ ວາ. ໂລກວິທູຕິ ສຠາວາທິໂຕ ຂນ຺ຘາທິຊານນໂກ. ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມານໍ ອຠິສມິຕຕ຺ຕາ ສມິຕາວີ, ສມິຕກິເລໂສຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ນາສີສຕິ ນ ປຕ຺ເຖຕິ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ໂລກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປິ ຈ ຕໂຍ ໂລກາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘານໍ ສມູຫສນ຺ຕານຠູໂຕ ສຕ຺ຕໂລໂກ. ໂສ ຫິ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຕາຍ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ, ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມກິເລສາ ຕພ຺ພິປາກາ ຈາຕິ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານໍ ອຸຕຸຊຣູປານໍ ສມູຫສນ຺ຕານຠູໂຕ ໂອກາສໂລໂກ. ໂສ ຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣານໍ ອາຘາຣໂຕ ‘‘ໂອກາໂສ’’ຕິ ຈ, ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຘາຣາ ຈ ອາເຘຍ຺ຍຠູຕາຕິ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ປວຸຈ຺ຈຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘາ ປນ ສພ຺ເພວ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຂຕຏ຺ເຐນ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຈ ‘‘ສງ຺ຂາຣໂລໂກ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຫຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລນ຺ຕິ ອາຫາໂຣ, ປຈ຺ຈໂຍ. ເຕນ ຕິຏ຺ຐນສີລາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາວ ຠງ຺ຄາ ປວຕ຺ຕນສີລາຕິ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາ. ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິ ຈ ອິມິນາປິ ເວເນຍ຺ຍານຸຣູປໂຕ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ສງ຺ຂາຣາວ ຄຫິຕາ.

ຍາວຕາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິຫຣນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຕເກ ຐາເນ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ວິໂຣຈນາຕິ ເຕສໍ ວິໂຣຈນເຫຕຸ ໂອຠາສນເຫຕູຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ທິສາ ຠນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພາ ທິສາ ຍາວຕາ ວິຄຕນ຺ຘກາຣາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ທິສາຕິ ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ວິໂຣຈມານາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ຍຕ຺ຕກາ ທິສາ ຠນ຺ຕິ ໂອຠາເສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາວ ສຫສ຺ສຘາ ໂລໂກຕິ ຕຕ຺ຕເກນ ປມາເຓນ ສຫສ຺ສປ຺ປກາໂຣ ໂອກາສໂລໂກ, ສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ. ວໂສຕິ ອິທ຺ຘິສງ຺ຂາໂຕ ວໂສ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕມ຺ປີຕິ ຕິວິຘມ຺ປິ ໂລກໍ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ ຠຄວຕາ ສງ຺ຂາຣໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອໂກ ໂລໂກຕິ ຍ຺ວາຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສພ຺ພສງ຺ຂຕານໍ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິໂຕ ເຕນ ສາມຎ຺ເຎນ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ເອໂກ ເອກວິໂຘ, ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ໂລກິຍຘມ຺ມາວ ໂລໂກຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາຠາວາ. ອຸປາທານານໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍຕິ ຕຖາ ຕຖາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ປຊາເຍວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເອກຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເອກຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເຫຏ຺ຐິມາ ຈ ຕໂຍ ອາຣຸປ຺ປາຕິ ອິມາ ສຕ຺ຕວິຘາ ປຊາເຍວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ນານຕ຺ຕໍ ກາໂຍ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ນານຕ຺ຕກາຍາ. ນານຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຎາ ເອເຕສນ຺ຕິ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ສຎ຺ຎາສີເສເນຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ຄຫິຕໍ, ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພມນຸສ຺ສາ ຈ ຉ ກາມາວຈຣເທວາ ຈ ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ນາມ. ເຕສຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສທິສຕາຍ ນານາ ກາໂຍ, ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ຈ ນວວິຘຕາຍ ນານາ. ຕີສຸ ປຐມຊ຺ຌານຠູມີສຸ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ ເຈວ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ສຕ຺ຕາ ຈ ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ນາມ. ເຕສຸ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ສຣີຣໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສທິສໍ, ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ປນ ປຐມຊ຺ຌານວິປາກວເສນ ເອກາວ, ຕຖາ ອາປາຍິການມ຺ປິ, ເຕສໍ ປນ ສພ຺ເພສໍ ອກຸສລວິປາກາເຫຕຸກາວ ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານຠູມິກາ ຈ ປຣິຕ຺ຕາຠ ອປ຺ປມາຓາຠ ອາຠສ຺ສຣາ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ນາມ. ເຕສຎ຺ຫິ ສພ຺ເພສໍ ເອກປ຺ປມາໂຓວ ກາໂຍ, ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ປນ ທຸຕິຍຕຕິຍຊ຺ຌານວິປາກວເສນ ນານາ ໂຫຕິ. ຕຕິຍຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ປຣິຕ຺ຕສຸຠາທໂຍ ຕໂຍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕວຊ຺ຊິຕາ ເວຫປ຺ຜລາ, ປຎ຺ຈ ຈ ສຸທ຺ຘາວາສາຕິ ນວສຸ ຠູມີສຸ ສຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ນາມ. ອາຠານານຕ຺ເຕນ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກາຍນານຕ຺ຕໍ ນ ຄຍ຺ຫຕິ, ສຓ຺ຐານນານຕ຺ເຕເນວ ຄຍ຺ຫຕີຕິ. ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຓາຠາເວນ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເນວສຎ຺ຎາ ນາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ປນ ຍຖາ ສຎ຺ຎາຍ, ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາປິ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ເນວວິຎ຺ຎາຓໍ ນາວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ມາ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈວນ຺ເຕສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ນ ຄຍ຺ຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເສສານິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທີນິ ຕີຓິເຍວ ຄຫິຕານິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອິມາ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາຕິ ລາໂຠ ອລາໂຠ ຍໂສ ອຍໂສ ນິນ຺ທາ ປສໍສາ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ໂລກສ຺ສ ສຠາວຕ຺ຕາ ໂລກຘມ຺ມາ. ລາຠາລາຠາທິປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາ ປເນຕ຺ຖ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘາ ວາ ລາຠາທິສທ຺ເທຫິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນວ ສຕ຺ຕາວາສາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ເອວ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ເປຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ນວ ສຕ຺ຕາວາສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕາ ອາວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຕ຺ຕາວາສາ, ສຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອຕ຺ຖໂຕ ຕຖາ ປວຕ຺ຕາ ປຊາ ເອວ ອິຘ ສງ຺ຂາຣໂລກຠາເວນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ທສາຍຕນານີຕິ ຘມ຺ມາຍຕນມນາຍຕນວຊ຺ຊິຕານິ ທສ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຕີສຸ ຠເວສຸ ອສ຺ສາທທສ຺ສນວເສນ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາວ ໂລກຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ປຈ຺ຈຍທສ຺ສນວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ອາຫາຣາ. ອຕ຺ຕຄ຺ຄາຫນິມິຕ຺ຕທສ຺ສນວເສນ ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາເນວ ອາຍຕນານິ. ຖູລສຎ຺ຎີຠວທສ຺ສນວເສນ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍວ, ອນຸໂຣຘວິໂຣຘທສ຺ສນວເສນ ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາ ວາ, ຖູລາຍຕນທສ຺ສນວເສນ ທສາຍຕນາເນວ ໂລກຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕສໍ ຄຫເຓເນວ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຕປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ຕທາຣມ຺ມຓາ ສພ຺ເພ ເຕຠູມກາ ນາມຣູປຘມ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ເສເສຫິ ປນ ເອກວິຘາທິໂກຏ຺ຐາເສຫິ ສຣູເປເນວ ເຕ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອາສຍໍ ຊານາຕີຕິອາທີສຸ ອາຫຈ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕ຺ຖ ເສຕີຕິ ອາສໂຍ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຍຕ຺ຖ ສຣເສນ ປວິສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂສ ວຏ຺ຏາສໂຍ ວິວຏ຺ຏາສໂຍຕິ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ວຏ຺ຏາສໂຍປິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິວເສນ ທຸວິໂຘ. ວິວຏ຺ຏາສໂຍ ປນ ວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາ ອນຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ຍຖາຠູຕຎາຓຎ຺ຈາຕິ ທຸວິໂຘ. ຍຖາຫ –

‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ຈ, ຂນ຺ຕິ ເຈວານຸໂລມິກໍ;

ຍຖາຠູຕຎ຺ຈ ຍໍ ຎາຓໍ, ເອຕໍ ອາສຍສທ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ. (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ);

ເອຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ອາສຍໍ ສຕ຺ຕານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ຠຄວາ ສພ຺ພຖາ ຊານາຕິ. ອນຸສຍນ຺ຕິ ກາມຣາຄານຸສຍາທິວເສນ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອນຸສຍໍ. ຈຣິຕນ຺ຕິ ‘‘ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຈຣິຕນ຺ຕິ ຈຣິຍາ, ເຕ ຣາຄາທໂຍ ຉ ມູລຈຣິຍາ, ສໍສຄ຺ຄສນ຺ນິປາຕວເສນ ອເນກວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຘິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຣຸຈິວເສນ ນິນ຺ນຕາ, ສາ ທຸວິຘາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕີຕິ. ຍາຍ ທຸສ຺ສີລາທິເກ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກ ເສວນ຺ຕິ, ສາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິ. ຍາຍ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິເກ ເສວນ຺ຕິ, ສາ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິ. ຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ຠຄວາ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຊານາຕິ. ອປ຺ປໍ ຣາຄາທິຣຊໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ, ອນຸສ຺ສທຣາຄາທິໂທສາ. ອຸສ຺ສທຣາຄາທິໂທສາ ມຫາຣຊກ຺ຂາ. ອຸປນິສ຺ສຍຠູເຕຫິ ຕິກ຺ເຂຫິ ສທ຺ຘາທິອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ມຸທຸເກຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕາ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາ ຈ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອາສຍາທີຫິ ສຸນ຺ທເຣຫິ ອສຸນ຺ທເຣຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕາ ສ຺ວາກາຣາ ທ຺ວາກາຣາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສຸກຣາ ສຸວິຎ຺ຎາປຍາ, ວິປຣີຕາ ທຸວິຎ຺ຎາປຍາ. ມຄ຺ຄຜລປຏິເວຘາຍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນາ ຠພ຺ພາ, ວິປຣີຕາ ອຠພ຺ພາ. ເອວໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕຘມ຺ມວິເສສຊານເນເນວ ສຕ຺ຕໂລໂກປິ ວິທິໂຕ ຘມ຺ມວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອກໍ ຈກ຺ກວາຬໍ…ເປ… ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ໂຍຊນານີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິ ເສໂສ. ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ປມາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເສໂສ. ຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ສພ຺ພໍ ປຣິມຓ຺ຑລໍ ຉຕ຺ຕິໍສ ສຕສຫສ຺ສານິ…ເປ… ສຕານິ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຈກ຺ກວາເຬ, ທ຺ເວ ສຕສຫສ຺ສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນຫຸຕານິ ຈ ໂຍຊນານິ ຍານິ ເອຕ຺ຕກໍ ເອຕ຺ຕກປ຺ປມາຓໍ ພຫລຕ຺ເຕນ ອຍໍ ວສຸນ຺ຘຣາ ສງ຺ຂາຕາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ກິຣິຍາວິເສສນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສນ຺ຘາຣກໍ ຊລໍ ເອຕ຺ຕກໍ ເອຕ຺ຕກປ຺ປມາຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຈກ຺ກວາເຬ. ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ຫຸຄ຺ຄຕາຕິ ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ຫາ ຈ ອຸຄ຺ຄຕາ ຈ. ພ຺ຣຫາຕິ ມຫນ຺ຕາ. ໂຍຊນານໍ ສຕານຸຈ຺ໂຈ, ຫິມວາ ປຎ຺ຈາຕິ ໂຍຊນານໍ ປຎ຺ຈສຕານິ ອຸຈ຺ໂຈ ອຸພ຺ເພໂຘ. ຕິປຎ຺ຈໂຍຊນກ຺ຂນ຺ຘປຣິກ຺ເຂປາຕິ ປນ຺ນຣສໂຍຊນປ຺ປມາຓກ຺ຂນ຺ຘປຣິຓາຫາ. ນຄວ຺ຫຍາຕິ ຣຸກ຺ຂາຠິຘານາ ຊມ຺ພູຕິ ໂຍຊນາ. ສມນ຺ຕໂຕຕິ ສພ຺ພໂສຠາເຄນ, ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ສຕໂຍຊນວິຕ຺ຖາຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສານຸຠາເວນາຕິ ຍສ຺ສາ ມຫນ຺ຕຕາກປ຺ປຏ຺ຐາຍິກາທິປ຺ປກາເຣນ ປຠາເວນ. ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ, ໂລກຘາຕຸມຍໍ ຐິໂຕຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬສິລຸຈ຺ຈໂຍ ຐິໂຕ, ອຍໍ ເອກາ ໂລກຘາຕຸ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ໂລກຘາຕຸໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຍໍ ຈກ຺ກວາຬສິລຸຈ຺ຈໂຍ ຐິໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສໍ ໂລກຘາຕຸຍໍ. ຕາວຕິໍສຠວນນ຺ຕິ ຕິທສປຸຣໍ. ອສຸຣຠວນນ຺ຕິ ອສຸຣປຸຣໍ. ອວີຈິມຫານິຣໂຍ ຈ ຕຖາ ທສສຫສ຺ສໂຍຊໂນ, ໂສ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂລຫຠິຕ຺ຕີນມນ຺ຕຣາ ໂຍຊນສຕາຍາມວິຕ຺ຖາໂຣປິ ສມນ຺ຕາ ໂສຬສຫິ ອຸສ຺ສທນິຣເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສສຫສ຺ສໂຍຊໂນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕທນນ຺ຕເຣສູຕິ ເຕສໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ອນ຺ຕເຣສຸ. ໂລການໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ອນ຺ຕເຣ ວິວເຣ ຠວຕ຺ຕາ ໂລກນ຺ຕຣິກາ. ຕິຓ຺ຓຎ຺ຫິ ສກຏຈກ຺ການໍ ປຕ຺ຕານໍ ວາ ອາສນ຺ນຏ຺ຐປິຕານໍ ອນ຺ຕຣສທິເສ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ອນ຺ຕເຣສຸ ເອເກໂກ ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣໂຍ ອຏ຺ຐໂຍຊນສຫສ຺ສປ຺ປມາໂຓ ສີຕນຣໂກ ສຕ຺ຕານໍ ອກຸສລວິປາເກນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ອນນ຺ຕານີຕິ ຕິຣິຍໍ ອຏ຺ຐສຸ ທິສາສຸ ຈກ຺ກວາຬານິ ອາກາໂສ ວິຍ ອນນ຺ຕານິ. ອຸທ຺ຘໍ ປນ ອໂຘ ຈ ອນ຺ຕາເນວ. ອນນ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘຎາເຓນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນນ຺ຕເຎຍ຺ຍປຏິເວຘສາມຕ຺ຖິຍໂຍຄໂຕວ ຎາຓໍ ‘‘ອນນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຕ຺ຕໂນຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສາມິວຈນເມຕໍ, ອຕ຺ຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຸເຓຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສິຏ຺ຐຕຣສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕຣຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖນິທ຺ເທສວເສນ ກຕໍ, ນ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ສເທວເກ ຫິ ໂລເກ ສທິສກປ຺ໂປປິ ນາມ ໂກຈິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ສທິໂສ, ເຕນາຫ ສີລຄຸເຓນາປິ ອສໂມຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອສເມຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘຫິ ສໂມ ອສມສໂມ. ນຕ຺ຖິ ປຏິມາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອປ຺ປຏິໂມ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປມາມຕ຺ຕໍ ປຏິມາ, ສທິສູປມາ ປຏິຠາໂຄ. ຍຸຄຄ຺ຄາຫວເສນ ຐິໂຕ ປຏິໂມ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕນາຕິ ອຕ຺ຕໂຕ. ປຸຣິສທມ຺ເມຕິອາທີສຸ ທມິຕພ຺ພາ ທມ຺ມາ, ‘‘ທມ຺ມປຸຣິສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຸຣິສທມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຣິສຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ອິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ທເມຕພ຺ພໂຕ. ນິພ຺ພິສາ ກຕາ ໂທສວິສສ຺ສ ວິໂນທເນນ. ອຕ຺ຖປທນ຺ຕິ ອຕ຺ຖາຠິພ຺ຍຎ຺ຊນກໍ ປທໍ, ວາກ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກປທຠາເວນ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ຠຄວາ ຫີຕິອາທິ. ອຏ຺ຐ ທິສາຕິ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ອສຊ຺ຊມານາຕິ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣາ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ, ອິຘໂລກຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມກິເລສວເສນ ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ສມາຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ປຣາຍິໂກ, ປຣໂລກຕ຺ໂຖ. ປຣໂມ ອຸຕ຺ຕໂມ ອຕ຺ໂຖ ປຣມຕ຺ໂຖ, ນິພ຺ພານໍ. ສຫ ອຕ຺ເຖນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສຕ຺ໂຖ, ຠຓ຺ຑມູເລນ ວາຓິຊ຺ຊາຍ ເທສນ຺ຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊນສມູໂຫ. ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຕ຺ຖາ, ສຕ຺ຖວາໂຫຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ໂສ ວິຍ ຠຄວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຖາ, ຠຄວາ ສຕ຺ຖວາໂຫ’’ຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ນິທ຺ເທສປາຬິນເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍຖາ ສຕ຺ຖວາໂຫຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ເຖຕິ ສຕ຺ຖິເກ ຊເນ. ກໍ ອຸທກໍ ຕາເຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກນ຺ຕາໂຣ, ນິຣຸທໂກ ອຣຎ຺ຎປ຺ປເທໂສ. ໂຈຣາທີຫິ ອຘິຏ຺ຐິຕອຣຎ຺ຎປ຺ປເທສາປິ ທຸຄ຺ຄມນຏ຺ເຐນ ຕໍສທິສຕາຍ ກນ຺ຕາຣາຕ຺ເວວ ນິຣຸຬ຺ຫາຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ໂຈຣກນ຺ຕາຣນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຠຄວໂຕຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສາມິວຈນໍ, ຠຄວນ຺ຕໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສວເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໂຕ ອຊ຺ເຌຕີ’’ຕິ, ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທສຸ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນປຣິຈເຍນ ‘‘ຘມ຺ໂມ ເອໂສ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ສເຣ ອາກາຣໍ ຄຓ຺ຫິ. ປຸພ຺ພາຠິໂຍຄວເສເນວ ຫິ ອີທິສານໍ ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນາທີສຸ ປສາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ວຄ຺ຄຸລິອາທີນໍ ວິຍ. ອິຕຣຖາ ສພ຺ພຕິຣຈ຺ຉານານມ຺ປິ ຕຖາ ປສາທຸປ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຍທິ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຠຄວາ ອນນ຺ຕຈກ຺ກວາເຬສຸ ສພ຺ພສຕ຺ຕານມ຺ປິ ເອກກ຺ຂເຓ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍຘມ຺ມໍ ສາເວຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານມ຺ປິ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພວ ວິມຸຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາ. ເຍ ປນ ເທວມນຸສ຺ສນາຄສຸປຓ຺ຓາທໂຍ ປກຕິຍາວ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓາທິຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕເຍວ ປຸພ຺ເພ ອນຸປນິສ຺ສຍາປິ ຠຄວໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນາທິນາ ປຐມໍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ປສາທໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນ ອິຕເຣຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອເຣ ອຫມ຺ປິ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກຸໂຕຫໍ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມຓ຺ຑູກຠາວໂຕຕິ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອເຣ ອຫມ຺ປິ ນາມາຕິ ວິມ຺ຫຍວຈເນເນວ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຊລນ຺ຕິ ຊລນ຺ໂຕ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ. ມຓ຺ຑູໂກຫນ຺ຕິ ຄາຖາຍ ອຸທເກຕິ ສຎ຺ຊາຕຏ຺ຐານທສ຺ສນໍ, ເຕນ ຖລມຓ຺ຑູກຕາ ນິວຕ຺ຕນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ອຸທເກ ຊາຕານມ຺ປິ ກຈ຺ຉປາທີນໍ ຖລໂຄຈຣຕາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ວາຣິໂຄຈໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸທກສຎ຺ຈາຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກຎາຓວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພໂສ ກິເລເສຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ, ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ອຄ຺ຄຜລໍ, ຕຕ຺ຖ ຠວໍ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຎາຓໍ. ອິທານິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປທໂຕ ພຸທ຺ຘປທສ຺ສ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍສ຺ມາ ວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປເທນ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ປຏິເວຘຎາຓານຸຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິມິນາ ປນ ພຸທ຺ຘປເທນ ເທສນາຎາຓານຸຠາໂວປິ, ເຕນາຫ ອຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ເຕ ໂພເຘສີຕິອາທິ.

ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄຣຸຄາຣວາຘິວຈນນ຺ຕິ ສພ຺ເພຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອຸຕ຺ຕມສ຺ສ ຄຣຸໂນ ຄາຣວວເສນ ວຸຈ຺ຈມານວຈນມິທໍ ຠຄວາຕິ. ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐວາຈກໍ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ. ອຖ ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເສຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄຣຸຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຣຸຠາໂວ ຄາຣວໍ, ຄຣຸຄຸຓໂຍຄໂຕ ຄຣຸກຣຓໍ ວາ ຄາຣວໍ, ເຕນ ສາວກາທີນໍ ອສາຘາຣຓຕາຍ ຄຣຸຠູເຕນ ມຫນ຺ເຕນ ຄາຣເວນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຣຸຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ຄຣຸ ຈ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ສິກ຺ຂກຕ຺ຕາ ເຕເນວ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ ຈາຕິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອວຕ຺ຖາຍ ວິທິຕໍ ອາວຕ຺ຖິກໍ. ເອວໍ ລິງ຺ຄິກໍ. ນິມິຕ຺ຕໂຕ ອາຄຕໍ ເນມິຕ຺ຕິກໍ. ອຘິຈ຺ຈ ຍໍກິຎ຺ຈິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຘິວຈນວເສນ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ວຈນຕ຺ຖມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍທິຈ຺ຉາຍ ອາຄຕໍ ຍາທິຈ຺ຉກໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພາຫິຣໍ ທຓ຺ຑາທິ ລິງ຺ຄໍ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ເຕວິຊ຺ຊາທິ ນິມິຕ຺ຕໍ. ປຈຸຣຊນວິສຍໍ ວາ ທິສ຺ສມານໍ ລິງ຺ຄໍ, ຕພ຺ພິປຣີຕໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຈ຺ຉິກາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍານິມິຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສຈ຺ຉິກາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍໍຄຸຓນິມິຕ຺ຕາ ຫິ ສາ, ເຕ ຄຸຓາ ສຕ຺ຖຸ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕາຕິ ຄຸຓາ ວິຍ ສາປິ ສຈ຺ຉິກຕາ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປເຣສໍ, ໂວຫາຣມຕ຺ເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໍຄຸຓເນມິຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ເຍຫິ ຄຸເຓຫິ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕຫິ ເອຕໍ ນາມໍ ເນມິຕ຺ຕິກຎ຺ຈ ຊາຕໍ. ວທນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ຄຣຸຠາວໂຕ ພຫຸວຈເນນາຫ, ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ວາ ກຕມນຸວາທໍ ສນ຺ຘາຍ.

ອິສ຺ສຣິຍາທິເຠໂທ ຠໂຄ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຄີ. ມຄ຺ຄຜລາທິອຣິຍຄຸຓໍ ອຣຎ຺ຎາທິວິເວກຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຠຊິ ເສວິ ສີເລນາຕິ ຠຊີ. ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍານໍ ອຕ຺ຖຣສາທີນຎ຺ຈ ສີລາທິຄຸຓານຎ຺ຈ ຠາຄີ, ທາຍາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຠຊິ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສາທິປ຺ປກາເຣຫິ ຘມ຺ມຣຕນໍ ປວິຠຊີຕິ ວິຠຕ຺ຕວາ. ຣາຄາທິປາປຘມ຺ມໍ ຠຄ຺ຄໍ ອກາສີຕິ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄຣຸປິ ໂລເກ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຣູ’’ຕິ, ຍສ຺ມາ ຄຣຸ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຣມິຕາສງ຺ຂາຕໍ ຠຄ຺ຍມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຄ຺ຍວາ. ພຫູຫິ ຎາເຍຫີຕິ ກາຍຠາວນາທິເກຫິ ອເນເກຫິ ຠາວນາກ຺ກເມຫິ. ສຸຠາວິຕຕ຺ຕໂນຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ເອຕໍ ສາມິວຈນໍ, ເຕນ ສຸຠາວິຕສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວານໍ ອນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ຄໂຕຕິ ຠວນ຺ຕໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວາຕິ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ຠຄີ ຠຊີຕິ ນິທ຺ເທສຄາຖາຍ ນວຫິ ປເທຫິ ທສ຺ສິຕມຕ຺ຖໍ ຠຄ຺ຍວາຕິ ຄາຖາຍ ຉຫິ ປເທຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປທສິທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນານຍເຠເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຍໍ ປນ ອປໂຣ ນໂຍຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ຓວິປຣິຍໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເຕເນວ ວຓ຺ຓວິກາໂຣ ວຓ຺ຓໂລໂປ ຘາຕຸອຕ຺ເຖນ ນິໂຍຊນຎ຺ຈາຕິ ອິມໍ ຕິວິຘໍ ລກ຺ຂຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສທ຺ທນເຍນາຕິ ສທ຺ທລກ຺ຂຓນເຍນ. ປິໂສທຣາທີນໍ ສທ຺ທານໍ ອາກຕິຄຓຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປິໂສທຣາທິປກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ປກ຺ຂິປນເມວ ລກ຺ຂຓໍ. ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາກຣຓຎ຺ຫິ ປກ຺ຂິປນໍ. ຠຄ຺ຍນ຺ຕິ ກຸສລໍ.

ໂລຠາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂທສາ ເອກກວເສນ ຄຫິຕາ. ອຫິຣິກາທໂຍ ທຸກວເສນ. ອກ຺ໂກຈ຺ຉິມນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໓-໔) ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຸຊ຺ຌນວເສນ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຍນນ຺ຘໂນ ໂກໂຘວ ອຸປນາໂຫ. ປເຣສໍ ປຸພ຺ພກາຣິຕາລກ຺ຂຓສ຺ສ ຄຸຓສ຺ສ ນິປຸຎ຺ຉໂນ ມກ຺ໂຂ ນາມ. ພຫຸສ຺ສຸຕາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຄຄ຺ຄາໂຫ ອຕ຺ຕໂນ ສມກຣຓໍ ປລາໂສ. ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານໂທສປຏິຈ຺ຉາທນາ ມາຍາ. ອວິຊ຺ຊມານຄຸຓປ຺ປກາສນໍ ສາເຐຍ຺ຍໍ. ຄຣູສຸປິ ຖທ຺ຘຕາ ອໂນນຕຕາ ຖມ຺ໂຠ. ຕທຸຕ຺ຕຣິກຣຓລກ຺ຂໂຓ ສາຣມ຺ໂຠ. ຊາຕິອາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ມາໂນ. ອພ຺ຠຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ອຕິມາໂນ. ຊາຕິອາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຊ຺ຊນາກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ ມາໂນວ ມໂທ ນາມ. ໂສ ສຕ຺ຕວີສຕິວິໂຘ. ກາມຄຸເຓສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ປມາໂທ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕານິ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ຕິວິຘສໍກິເລສາ. ຣາຄໂທສໂມຫາວ ມລານິ. ເຕເຍວ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທໂຍ ຈ ຕິວິຘວິສມານິ. ກາມພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາສຎ຺ຎາ ຕິວິຘສຎ຺ຎາ ນາມ. ເຕເຍວ ວິຕກ຺ກາ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມານາ ປປຎ຺ຈາ. ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕວິປຣິເຍສາ ຈຕຸພ຺ພິຘວິປຣິເຍສາ. ຉນ຺ທາທໂຍ ອຄຕິ. ຈີວຣາທີສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ໂລຠາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຓ຺ຫຸປາທາ. ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆສິກ຺ຂາສຸ ກງ຺ຂາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ໂກໂປ ຈ ປຎ຺ຈ ເຈໂຕຂີລາ. ກາເມ ກາເຍ ຣູເປ ຈ ອວີຕຣາຄຕາ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂາທິອນຸໂຍໂຄ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວນິກາຍໍ ປຓິຘາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຈຣຓຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ເຈໂຕວິນິພນ຺ຘາ. ຣູປາຠິນນ຺ທນາທໂຍ ປຎ຺ຈ ອຠິນນ຺ທນາ. ໂກຘມກ຺ຂອິສ຺ສາສາເຐຍ຺ຍປາປິຈ຺ຉຕາສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສາ ຉ ວິວາທມູລານິ. ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐມຄ຺ຄງ຺ຄປຏິປກ຺ຂາ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິເຍສນາ, ປຣິເຍສນໍ ປຏິຈ຺ຈ ລາໂຠ, ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຉນ຺ທຣາໂຄ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຊ຺ໂຌສານໍ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິຄ຺ຄໂຫ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາຣກ຺ຂາ, ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓໍ ທຓ຺ຑາທານາທິອເນກາກຸສລຣາສີຕິ ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາ ຘມ຺ມາ. ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາ ຕຖາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ ທ຺ເວ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ ໂສຬສ ສຎ຺ຎີວາທາ ອຏ຺ຐ ອສຎ຺ຎີວາທາ ອຏ຺ຐ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ ປຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ເອຕານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ. ຣູປຕຓ຺ຫາທິຉຕຓ຺ຫາ ເອວ ປຈ຺ເຈກໍ ກາມຕຓ຺ຫາຠວຕຓ຺ຫາວິຠວຕຓ຺ຫາວເສນ ອຏ຺ຐາຣສ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘຣູປາທີສຸ ປວຕ຺ຕິວເສນ ຉຕ຺ຕິໍສ, ປຸນ ກາລຕ຺ຕຍວເສນ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ປເຠທ-ສທ຺ທໍ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂລຠປ຺ປເຠໂທຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພທຣຖປຣິຬາຫກິເລສສຕສຫສ຺ສານີຕິ ສພ຺ພານິ ສຕ຺ຕານໍ ທຣຖສງ຺ຂາຕປຣິຬາຫກຣານິ ກິເລສານໍ ອເນການິ ສຕສຫສ຺ສານິ, ອາຣມ຺ມຓາທິວິຠາຄໂຕ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິຠາຄໂຕ ຈ ເນສໍ ເອວໍ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຎ຺ຈ ມາເຣ ອຠຎ຺ຊີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣິສ຺ສຍານນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວານໍ.

ເອວໍ ຠຄ຺ຍວາ ຠຄ຺ຄວາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ຄຫິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຠຄ຺ຍວນ຺ຕຕາຍ ຈສ຺ສາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຕປຸຎ຺ຎຊລກ຺ຂຓຘຣສ຺ສາຕິ ອເນກສຕປຸຎ຺ຎນິພ຺ພຕ຺ຕມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓຘຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ. ສກຈິຕ຺ເຕ ອິສ຺ສຣິຍໍ ນາມ ປຏິກ຺ກູລາທີສຸ ອປ຺ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎິຕາທິວສປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ເຈໂຕສມາຘິວເສນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວສີຠາວາປາທນເມວ. ອຓິມາ ລຆິມາທິກນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຫິມາ ປຕ຺ຕິ ປາກມ຺ມໍ ອີສິຕາ ວສິຕາ ຍຕ຺ຖກາມາວສາຍິຕາຕິ ອິເມ ຉປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ກາຍສ຺ສ ອຓຸຠາວກຣຓໍ ອຓິມາ. ອາກາເສ ປທສາ ຄມນາທິອຣຫຠາເວນ ລຫຸຠາໂວ ລຆິມາ. ກາຍສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາປາທນໍ ມຫິມາ. ອິຏ຺ຐເທສສ຺ສ ປາປຸຓນໍ ປຕ຺ຕິ. ອຘິຏ຺ຐານາທິວເສນ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໍ ປາກມ຺ມໍ. ສຍໍວສິຕາ ອິສ຺ສຣຠາໂວ ອີສິຕາ. ອິທ຺ຘິວິເຘ ວສີຠາໂວ ວສິຕາ. ອາກາເສນ ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ກໂຣໂຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ໂວສານປ຺ປຕ຺ຕິ ຍຕ຺ຖກາມາວສາຍິຕາ, ‘‘ກຸມາຣກຣູປາທິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສິຣີຕິ ສພ຺ເພສໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ໂສຠາ. ອຕ຺ຖີຕິ ອນຸວຕ຺ຕຕິ. ລຫຸສາຘນໍ ຕໍ ຕໍ ກາລິກໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຄຣຸສາຘນໍ ຈິຣກາລິກໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາທິປຕ຺ຖິຕໍ. ຠຄາ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ຠຄວາຕິ ອິທໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖນເຍນ ສິທ຺ຘໍ, ເສສໍ ສພ຺ພໍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປີຬນສງ຺ຂຕສນ຺ຕາປວິປຣິຓາມຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ປີຬນຏ຺ໂຐ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ປີຬນລກ຺ຂຓໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຕສ຺ສ ໂຍ ປີຬນເມວ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ສຠາໂວ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍສມຸທເຍນ ສງ຺ຂຕໍ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ສມຸທຍທສ຺ສເນນ ອາວິຠູໂຕ. ຍສ຺ມາ ຈ ມຄ຺ໂຄ ກິເລສສນ຺ຕາປຫຣຕ຺ຕາ ສຸສີຕໂລ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ມຄ຺ຄທສ຺ສເນນ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕ ຕປ຺ປຏິໂຍຄຕ຺ຕາ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ນິໂຣຘສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕຕິ. ເອກສ຺ເສວ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ສກຠາວໂຕ ອິຕຣສຈ຺ຈຕ຺ຕຍນິວຕ຺ຕິໂຕ ຈ ປຣິກປ຺ເປຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ສມຸທຍສ຺ສ ປນ ຣາສິກຣຓໂຕ ອາຍູຫນຏ຺ໂຐ ສຠາໂວ, ຕສ຺ເສວ ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ນິທານຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕ. ວິສໍໂຍຄຠູຕສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ສໍໂຍຄຏ຺ໂຐ. ນິຍ຺ຍານຠູຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ປລິໂພຘຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕ.

ນິໂຣຘສ຺ສ ປນ ນິສ຺ສຣຓຏ຺ໂຐ ສຠາໂວ, ຕສ຺ເສວ ສມຸທຍທສ຺ສເນນ ວິເວກຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕ. ສງ຺ຂຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ອສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ, ວິສຍຠູຕສ຺ສ ມຣຓຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ອມຕຏ຺ໂຐ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ສຠາໂວ, ຕສ຺ເສວ ສມຸທຍທສ຺ສເນນ ທຸກ຺ຂສ຺ເສວາຍໍ ເຫຕຸ, ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປນ ອຍເມວ ເຫຕູຕິ ເຫຕ຺ວຏ຺ໂຐ, ອຕິສຸຂຸມນິໂຣຘທສ຺ສເນນ ອິຘເມວ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ, ອຘິກປຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ອຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐ ອາວິຠູໂຕ. ເອເຕ ເອວ ຈ ປີຬນາທໂຍ ໂສຬສ ອາກາຣາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ກາເມຫິ ວິເວກຏ຺ຐກາຍຕາ ກາຍວິເວໂກ. ນີວຣຓາທີຫິ ວິວິຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ. ອຸປຘີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາສກໍ ຜລານີຕິ ອຸປຘໂຍ, ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕກາມຂນ຺ຘກິເລສອຠິສງ຺ຂາຣາ, ເຕຫິ ຈຕູຫິ ວິວິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອຸປຘິວິເວໂກ ນາມ.

ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ປຏິລທ຺ໂຘ ທຸກ຺ຂານິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຫິ ຈ ປຏິລທ຺ໂຘ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອາຄມນວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ສຸຎ຺ຎຕອປ຺ປຓິຫິຕອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕິ, ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫິ ເອສ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ.

ຍຖາ ໂລເກ ເອເກກປທໂຕ ເອເກກມກ຺ຂຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເມຂລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຫນສ຺ສາຕິ ຄຸຍ຺ຫປ຺ປເທສສ຺ສ. ຂສ຺ສາຕິ ໂອກາສສ຺ສ.

ສຫ ເທເວຫີຕິອາທີສຸ ສຫ ເທເວຫິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສເທວໂກ ໂລໂກ. ຕໍ ສເທວກນ຺ຕິອາທິນາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສເທວກວຈເນນາຕິ ສເທວກ-ສທ຺ເທ ວິເສສນຠາເວນ ຐິຕເທວວຈເນນ. ຕສ຺ສາປິ ສເທວກປເທ ອນ຺ໂຕຠູຕຕ຺ຕາ ອວຍເວ ສມຸທາໂຍປຈາຣວເສນ ໂວຫາໂຣ ກໂຕ. ອິຕຣຖາ ເຕນ ເທວວິສິຏ຺ຐໂລກສ຺ເສວ ຄຫຓໂຕ ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ນ ສິຍາ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ. ສມາຣກວຈເນນ ມາຣສທ຺ເທນ ເຕນ ສຫຈຣິຕາ ສພ຺ເພ ວສວຕ຺ຕິເທວາ ຈ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ ນາມ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິກາ. ເຕ ອາທິ ເຍສໍ ອາຣຸປ຺ປປຣິຍນ຺ຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ເຕສໍ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ຄຫຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ. ໂລກ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂອກາສໂລກາທີນມ຺ປິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕໂລກາເວຓິກເມວ ປຊາຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ສເທວກາທິວຈເນນ ອຸປປຕ຺ຕິເທວານໍ, ສສ຺ສມຓວຈເນນ ວິສຸທ຺ຘິເທວານຎ຺ຈ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ສເທວມນຸສ຺ສວຈເນນ ສມ຺ມຸຕິເທວອວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຕິເທວາ ຣາຊາໂນ, ອວເສສມນຸສ຺ສາ ສມ຺ມຸຕິເທວສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອວສິຏ຺ຐາ. ສຕ຺ຕໂລກາເວຓິກສ຺ສ ປຊາສທ຺ທສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສເທວກໍ ໂລກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລກສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ໂອກາສໂລກເມວ ນິຍເມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕີຫິ ປເທຫິ ໂອກາສໂລໂກ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ສເທວກາທິປທຕ຺ຕຍວຈນີຍສ຺ສ ປຘານຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອກາສໂລກວິເສສນສ຺ສ ປເນຕ຺ຖ ເທວມາຣາທິສຕ຺ຕໂລກສ຺ສາປິ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຄມ຺ຍມານຕ຺ຕາ ສປຸຕ຺ໂຕ ອາຄໂຕຕິອາທີສຸ ປຸຕ຺ຕາທີນໍ ວິຍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ນເຍ ສເທວກໍ ສມາຣກໍ ສພ຺ຣຫ຺ມກໍ ໂອກາສໂລກໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ສເທວມນຸສ຺ສໍ ປຊຎ຺ຈາຕິ ຈ-ກາຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ໂອກາສສຕ຺ຕໂລການໍ ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕທຸຠຍສມ຺ມຸຕິນິມິຕ຺ຕຠູໂຕ ສງ຺ຂາຣໂລໂກປິ ຕທວິນາຠາວໂຕ ຄຫິໂຕ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສເທວກນ຺ຕິອາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ ສຕ຺ຕໂລໂກວ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູຕເທວາທິວິເສສເນຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ, ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຕທາຘາໂຣ ໂອກາສໂລໂກ, ຕທຸຠຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິສໂຍ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ຈ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສຎ຺ຈ ປຊນ຺ຕິ ອິທໍ ໂລກສທ຺ທສ຺ສ ວິເສສນໍ ກຕ຺ວາ ສເທວກໍ ປຊໍ ໂລກໍ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສໍ ປຊໍ ໂລກນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອຣູປາວຈຣໂລໂກ ຄຫິໂຕ ປາຣິເສສຎາເຍນ ອິຕເຣສໍ ປທນ຺ຕເຣຫິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ມາຣຄ຺ຄຫເຓນ ຕປ຺ປຘານາ ຕໍສທິສາ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຉກາມາວຈຣເທວໂລໂກ’’ຕິ. ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິສມຓຈາຕຸມຫາຣາຊິກຕາວຕິໍສມາຣພ຺ຣຫ຺ມປຣິສາຕິ ອິມາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ສເທວກາທິປເທຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອິຘ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມຓປຣິສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິສາ ຈ, ສເທວມນຸສ຺ສນ຺ຕິ ອິມິນາ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາ ຄຫປຕິປຣິສາ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸປຣິສວເສນາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສໂລໂກຕິ ມນຸສ຺ສສມູໂຫ, ເຕນາຫ ‘‘ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ວາ’’ຕິ.

ວິກປ຺ປນ຺ຕຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ວາ ສຫ ມນຸສ຺ສໂລໂກ’’ຕິ. ເທວປເທນ ສມ຺ມຸຕິເທວາ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓມນຸສ຺ສປເທຫິ ເສສມນຸສ຺ສາ ຈ ຄຫິຕາຕິ ເອວໍ ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ມນຸສ຺ສໍ ປຊໍ ມນຸສ຺ສິໍ ປຊນ຺ຕິ ປຊາ-ສທ຺ທໍ ມນຸສ຺ສ-ສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ຕໍ ປຸນ ສຫ ເທເວຫິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສເທວາ, ປຊາ. ສເທວາ ຈ ສາ ມນຸສ຺ສາ ຈາຕິ ສເທວມນຸສ຺ສາ, ຕໍ ສເທວມນຸສ຺ສໍ ປຊໍ. ປຸນ ກິໍ ຠູຕໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິນ຺ຕິ ເອວໍ ຍຖາ ປຊາສທ຺ເທນ ມນຸສ຺ສານຎ຺ເຎວ ຄຫຓໍ ສິຍາ, ຕຖາ ນິພ຺ພຈນໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ມນຸສ຺ສານຎ຺ເຎວ ຄຫຓໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ສພ຺ພມນຸສ຺ສານໍ ວິເສສນຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖຠູຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ມນຸສ຺ສສ຺ສ ອຠາວາ. ອິທານິ ປຊນ຺ຕິ ອິມິນາ ອວເສສນາຄາທິສຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ວາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ຈຕຸປຣິສວເສນ ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ສມ຺ມຸຕິເທວມນຸສ຺ເສຫິ ວາ ສຫ ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠາຄໂສ ໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເອເກກປເທນ ອຠາຄໂສ ສພ຺ພໂລການໍ ຄຫຓປກ຺ເຂປິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິເສສນສ຺ສ ສປ຺ຜລຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປິ ເຈຕ຺ຖາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ເທວຄຕິປຣິຍາປນ຺ນານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວເສນ ຊານນວເສນ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ສຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູເຕນ ສເທວກວຈເນນ ຕໍ ສຸຓນ຺ຕານໍ ສາເວນ຺ໂຕ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ອນຸສນ຺ຘິກ຺ກໂມຕິ ອຕ຺ຖານຎ຺ເຈວ ປທານຎ຺ຈ ອນຸສນ຺ຘານກ຺ກໂມ, ຊານນກ຺ກໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິຎ຺ຎາຕິ ຍ-ກາຣໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ສມນ຺ຕຠທ຺ຣກຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ພຠາເຄຫິ ສຸນ຺ທຣຕ຺ຕາ. ສາສນຘມ຺ໂມຕິ ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສາສນສ຺ສ ປກາສໂກ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ພຸທ຺ຘສຸໂພຘິຕຕາຍາຕິ ອິທໍ ຕິກໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸສຣູປຜລວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ນາຖປຠວຕ຺ຕິກມ຺ປິ. ມຊ຺ເຌ ຕິກທ຺ວຍໍ ຜລວເສເນວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາຕິ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຍຖາສຸຕວເສນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາ.

ອິທານິ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິປ຺ປກາຣເມວ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ໂສຕູນໍ ຍໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ປກາເສຕິ, ຕປ຺ປກາສກສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປທສ຺ສ ສາຕ຺ຖນ຺ຕິອາທີນິ ປທານິ ວິເສສນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ຘມ຺ມປທສ຺ສາຕິ ທສ຺ສນມຸເຂນ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸກາໂມ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ປນາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສກໂລ ຈ ຕນ຺ຕິຘມ຺ໂມ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນາມ. ຠຄວາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສີລາທິເກ ວິຍ ຕປ຺ປກາສກໍ ຕນ຺ຕິຘມ຺ມມ຺ປິ ປກາເສຕິ ເອວ ສທ຺ທຕ຺ຖສມຸທາຍຕ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ. ຍຖານຸຣູປນ຺ຕິ ຍຖາຣຫໍ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕຎ຺ຫິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຖຕາຍ, ອຸປຣູປຣິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພວິເສສສງ຺ຂາຕອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສຫ ອຕ຺ເຖນ ປໂຍຊເນນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສາຕ຺ຖເມວ, ນ ຕຸ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ຕນ຺ຕິຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ. ກິຣາຕາທິມິລກ຺ຂວຈນານມ຺ປິ ສາຕ຺ຖສພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ເຕ ສມາເນປິ ວິສິຏ຺ຐຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ສຫຕ຺ໂຖ ເທວທຕ຺ໂຕ ສວິຕ຺ໂຕຕິອາທິ ວິຍ ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຕາທິສສມ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ, ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຖຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ສິຖິລຘນິຕາທິພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ມາຄຘິກາຍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ຄມ຺ຠີຣມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ອຸຕ຺ຕານໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສນສມຕ຺ຖຕາ ສມ຺ປນ຺ນພ຺ຍຎ຺ຊນຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓນເຍນາປິ (ເນຕ຺ຕິ ໔ ທ຺ວາທສປທ) ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສງ຺ກາສນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ກາສີຍຕິ ທີປີຍຕີຕິ ສງ຺ກາສນນ຺ຕິ ກມ຺ມສາຘນວເສນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ປຐມໍ ກາສນໍ ປກາສນໍ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ອຸທ຺ເທສຕ຺ຖວຈນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣວຈນໍ. ສກິໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ວຈນຎ຺ຈ ວິວຣຓວິຠຊນານິ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ນິທ຺ເທສຕ຺ຖວຈນໍ. ວິວຏສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣຕຣາຠິຘານໍ ວິຠຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ປກາເຣຫິ ຎາປນໍ ອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ປຏິນິທ຺ເທສຕ຺ຖວຈນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣວຈນໍ. ອຕ຺ຖປທສມາໂຍຄໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ເອວ ຉ ປທານິ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖວິຠາຄຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖປທານິ, ເຕຫິ ສຫິຕຕາຍ ອຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາສຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຣິໂຍສິເຕ ປເທ ອາທິມຊ຺ຌຄຕວຓ຺ໂຓ ອກ຺ຂຣໍ, ເອກກ຺ຂຣໍ, ປທໍ ວາ ອກ຺ຂຣໍ. ວິຠຕ຺ຕິຍນ຺ຕໍ ປທໍ. ປທາຠິຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ວາກ຺ຍໍ. ກຖິຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ອເນກວິເຘນ ວິຠາຄກຣຓໍ ອາກາໂຣ ນາມ. ອາກາຣາຠິຫິຕສ຺ສ ນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ. ນິພ຺ພຈນຕ຺ຖວິຕ຺ຖາໂຣ ນິທ຺ເທໂສ. ອຖ ວາ ‘‘ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕິ, ປເທຫິ ປກາເສຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣຕິ, ອາກາເຣຫິ ວິຠຊຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣຕິ, ນິທ຺ເທເສຫິ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສງ຺ກາສນປກາສນສງ຺ຂອາຕອຸທ຺ເທສຕ຺ຖວາຈການິ ວຈນານິ ອກ຺ຂຣປທານິ ນາມ. ວິວຣຓວິຠຊນສງ຺ຂາຕນິທ຺ເທສຕ຺ຖວາຈການິ ວຈນານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣາ ນາມ. ອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕປຏິນິທ຺ເທສຕ຺ຖວາຈການິ ວຈນານິ ນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສາ ນາມ, ເຕສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາຕິອາທີສຸ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ຕນ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ເຫຕຸຜລໍ ວາ. ຘມ຺ໂມ ນາມ ຕນ຺ຕິ, ເຫຕຸ ວາ. ເທສນາ ນາມ ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາໂປ. ປຏິເວໂຘ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖາທີນໍ ອວິປຣີຕາວໂພໂຘ. ເຕ ປເນເຕ ອຕ຺ຖາທໂຍ ຍສ຺ມາ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ເຕສຸ ປຏິເວຘສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖສຠາຄຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສາຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ມເທສນານໍ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ເຕປິ ສຍໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຣູປຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາເທສນາຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖາທີສຸ ປເຠທຄຕານິ ຎາຓານິ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາທໂຍ. ຕຕ຺ຖ ນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ຕນ຺ຕິປທານໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຈນໍ, ນິພ຺ພຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕີສຸ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ. ໂລກິຍາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຈນມຸເຂເນວ ອຕ຺ເຖສຸ ປສີທນ຺ຕິ, ນ ອຕ຺ຖມຸເຂນາຕິ ອາຫ ສທ຺ເຘຍ຺ຍໂຕຕິອາທິ. ເກວລສທ຺ໂທ ສກລາຘິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສກລປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນາ’’ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສກລໍ ສາສນໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິອາທິ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອປເຣນາປິ ປຣິຍາເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປິ ຈາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສນິທານນ຺ຕິ ເທສກາລາທິທີປເກນ ນິທານວຈເນນ ສນິທານໍ. ສອຸປ຺ປຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທິຍຸຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິໂຍຊນາກ຺ກໂມ – ‘‘ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ…ເປ… ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ‘ອິຕິປິ ໂສ…ເປ… ປເວເທຕີ’ຕິ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ຈ, ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ…ເປ… ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ, ເທເສນ຺ໂຕ ຈ ສາຕ຺ຖສພ຺ຍຎ຺ຊນາທິຄຸຓສໍຍຸຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ອສ຺ໂສສິ, ສຸຕ຺ວາ ຈ ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ.

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ກຕ຺ວາ ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ…ເປ… ອຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ ເອວໍ ສາຘຸ ໂຂ ປນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ກນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີຕິ ປທານນ຺ຕຣເມວ ອສ຺ໂສສີຕິ ປທໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິທສ຺ສນຕ຺ເຖນ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອທສ຺ສນໂຕ ຈ ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊຕິອາທິນາ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕຣທສ຺ສນມຸເຂນ ປາຬິຍາ ປກາຣນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕວເສເນວ ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນານນ຺ຕຣເມວ ອສ຺ໂສສີຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕວເສເນວ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປສງ຺ກມນເຫຕຸທສ຺ສນມຸເຂນ ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ກຕ຺ວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໒. ສີໂຕທກໍ ວິຍ ອຸຓ຺ໂຫທເກນາຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກເມນ ມຸຂາຣຸຬ຺ຫວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນຸປສນ຺ຕສຠາວຕາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ເສວ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ວິຍ ສີໂຕທເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ຎາຓເຕຊຍຸຕ຺ຕຕາຍ ວາ ຠຄວາ ອຸຓ຺ໂຫທໂກປໂມຕິ ກຕ຺ວາ ຕພ຺ພິຣຫິຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ສີໂຕທກໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອກີຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ໂມທນກິຣິຍາຍ ເອກຣູປຕໍ. ຍາຍາຕິອາທີສຸ ຍາຍ ກຖາຍ ສມ຺ໂມທິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ຕໍ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ຂມນີຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂພຫຸລໍ ອິທໍ ສຣີຣໍ, ກຈ຺ຈິ ຂມິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ຍາປນີຍນ຺ຕິ ຈິຣປ຺ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕາຍ ຍາປນາຍ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ໂຣຄາຠາເວນ ອປ຺ປາພາຘໍ. ທຸກ຺ຂຊີວິຕາຠາເວນ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ. ຕໍຕໍກິຈ຺ຈກຣຓຕ຺ຖາຍ ລຫຸໍ ອກິຈ຺ເຉນ ອຸຏ຺ຐາຕຸໍ ໂຍຄ຺ຄຕາຍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ. ພລນ຺ຕິ ສຣີຣສ຺ສ ສພ຺ພກິຈ຺ຈກ຺ຂມໍ ພລໍ ກຈ຺ຈິ ອຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຜາສຸວິຫາໂຣຕິ ສຸຂວິຫາໂຣ. ສຣຓີຍເມວ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ ຈ ສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ. ປຣິຍາເຍຫີຕິ ກາຣເຓຫິ.

ຠາໂວຕິ ກິຣິຍາ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕມາໂນ ນປຸໍສກ-ສທ຺ໂທ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ນາມ, ກິຣິຍາວິເສສນສທ຺ໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກມນ຺ເຕ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປເທເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິຠາວນ຺ຕິ ຂຓ຺ຑິຕທນ຺ຕປລິຕເກສາທິຠາວໍ. ຣາຊປຣິວຏ຺ເຏຕິ ຣາຊູນໍ ປຣິວຕ຺ຕນໍ, ປຏິປາຏິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣາຕນຸຈ຺ຈກຸລປ຺ປສຸຕຕາຍ ຊິຓ຺ຓຕາ, ນ ວຍສາຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕກຸລນ຺ວເຍ’’ຕິ. ວິຠວານໍ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕໍ ລາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຫລ຺ລໂກຕິ ອາຫ ‘‘ວິຠວມຫຕ຺ຕຕາຍ ສມນ຺ນາຄເຕ’’ຕິ. ວິຠາວເນ ນາມ ອຕ຺ເຖຕິ ປກຕິວິຠາວນສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ. ນ ອຠິວາເທຕິ ວາຕິ ອຠິວາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ, ເອວໍ ອສລ຺ລກ຺ຂຓປກຕິໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນິຈ຺ຈປກຕິກໍ ອນິຈ຺ຈປກຕິກໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຈ຺ຈໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ປຕິຊາໂຕຕິ ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕ, ຊາຕສມນນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ…ເປ… ໂອໂລເກສີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິອາທີສຸ ວິຍ ຄມນໂຕ ປຸເຣ ກຕມ຺ປິ ໂອໂລກນໍ ປຈ຺ຉາ ກຕໍ ວິຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂອໂລເກສິນ຺ຕິ ຈ ໂລກວິວຣຓປາຏິຫາຣິເຍ ຊາເຕ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ໂວໂລເກສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ໂຐຕິ ປສຕ຺ຖຕໂຣ. ປຕິມາເນສີຕິ ປູເຊສິ. ອາສຠິນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ.

໓. ຕໍ ວຈນນ຺ຕິ ນາຫໍ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິອາທິວຈນໍ. ອຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐເຫຍ຺ຍາຕິ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ. ຊາຕິວເສນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕິວເສນ. ອຸປປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ເທເວສຸ ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ. ອາວິຎ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ອຠິວາທາທິກຣຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສາມຄ຺ຄິຣສສ຺ສ ຠຄວຕິ ອຠາວໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ອຣສຣູໂປ’’ຕິ ອາຫ, ຕພ຺ພິຘຸຣສ຺ສ ຣູປຕຓ຺ຫາທິກສ຺ເສວ ສາມຄ຺ຄິຣສສ຺ສ ອຠາເວນ ຠຄວາ ‘‘ອຣສຣູໂປ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສາມຄ຺ຄິຣສສທ຺ທສ຺ສ ຣູປຣສາທີສຸ ວຕ຺ຕນປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທີຕິອາທິ.

ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາຕິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລານໍ ຕາລານໍ ວຕ຺ຖຸ ວິຍ ເນສໍ ຣູປຣສາທີນໍ ວຕ຺ຖຸ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ກຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ມຊ຺ເຌປທໂລປໍ ທີຆຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍາຕິອາທິ. ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍ ເຍສໍ ວຕ຺ຖຸ ກຕໍ ເຕ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາຕິ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ກຕຕາລວຕ຺ຖຸກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລເຍວ ປຕ຺ຕຜລາທີນໍ ອກາຣຓຕາຍ ອວຕ຺ຖູຕິ ຕາລາວຕ຺ຖຸ, ຕໍ ວິຍ ເຍສໍ ວຕ຺ຖຸ ກຕໍ ເຕ ຣູປຣສາທໂຍ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ, ອຍໍ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖວເສນ ອຕ຺ຖຄ຺ຄາໂຫ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸຄໂມຕິ ວິເສສມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລ ວິຍ ກຕາ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ມຕ຺ຖກສທິເສສຸ ຣູປຣສາທີສຸ ຣາເຄສຸ ຉິນ຺ເນສຸປິ ຕພ຺ພຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ຕາລາວຕ຺ຖຸສທິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານຏ຺ຐານໍ ອຸປປນ຺ນເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາຣຸຕໂຕ ປນ ວິເສສນສມາສວເສນ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ຣູປຣສາທີນໍ ຕາລາວຕ຺ຖຸສທິສຕາຍ ຐານໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໓) ເອຕໍ ໂທສໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ຣູປຣສາທີນໍ ກຸສລາກຸສລຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນາຕິອາທິປາຬິຍາ, ກາມສຸຂສ຺ສາທສງ຺ຂາຕາ ຣູປຣສາຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ນ ສເມຕິ, ຂີຓາສວານມ຺ປິ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາ ກຸສລາກຸສລານໍ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ເຕສໍ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາລສທິສຕາປິ ນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາລສ຺ສ ຐິຕໍ ອຏ຺ຐິຕຎ຺ຈ ອມນສິກຕ຺ວາ ປຸນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາສທິສມຕ຺ຕໍ ອຸປເມຕ຺ວາ ຕາລາວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາຕິ ວິເສສນສມາສວເສນ ອຕ຺ຖຄ຺ຄຫເຓປິ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ. ອນຸ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ຉາຕິ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ປຈ຺ຉາຠາໂວ ນ ໂຫຕີຕິອາທິ. ອນຸ ອຠາວໍ ຄຕາຕິ ປຈ຺ຉາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາວເສນ ອຠາວໍ ຄຕາ. ອນຈ຺ຉຣິຍາຕິ ອນຸ ອນຸ ອຸປຣູປຣິ ວິມ຺ຫຍກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ ວເທສີຕິ ຍໍ ວນ຺ທນາທິສາມຄ຺ຄີຣສາຠາວສງ຺ຂາຕໍ ກາຣຓໍ ອຣສຣູປຕາຍ ວເທສິ, ຕໍ ກາຣຓໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔. ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍໍ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນິພ຺ໂຠໂຄ ຠວໍ ໂຄຕໂມຕິອາທິມາຫ, ຠຄວາ ຈ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ນິພ຺ໂຠຄຕາທິໍ ອຕ຺ຕນິ ອນຸຊານາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕມຕ຺ຖໍ.

໕. ກຸລສມຸທາຈາຣກມ຺ມນ຺ຕິ ກຸລາຈາຣກມ຺ມໍ. ກາຍໂຕ ກາຍທ຺ວາຣໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ອເນກວິຫິຕາຕິ ອເນກປ຺ປກາຣາ.

໖. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄສ຺ສາຕິ ຣູປາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ອຕິວິຍ ສງ຺ຄວເສນ ນິຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ກາມຣາຄສ຺ສ, ເອເຕນ ອນາຄາມີນໍ ວຕ຺ຖາຠຣຓາທີສຸ ສງ຺ຄນິກນ຺ຕິວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາມຣາຄສ຺ສ ກາມຣາຄຕາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ຕສ຺ສ ຣູປຣາຄາທີສຸ ສງ຺ຄຫໂຕ. ອວເສສານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉານໍ ປຐເມນ ມຄ຺ເຄນ, ເສສານໍ ຈຕູຫິປິ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຍຖານຸຣູປ’’ນ຺ຕິ.

໗. ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ມຎ຺ເຎຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ວິຍ, ‘‘ຊິຄຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂມິ. ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນາຕິ ອຎ຺ຎາຓສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ.

໘-໑໐. ຕຕ຺ຣາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ. ປຏິສນ຺ຘິປຣິຍາໂຍປິ ອິຘ ຄພ຺ຠສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ເທວໂລກປຏິສນ຺ຘິປຏິລາຠາຍາ’’ຕິ. ອປຸນພ຺ຠວຠູຕາຕິ ຂເຓ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

໑໑. ຘມ຺ມຘາຕຸນ຺ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ຘາເຣຕິ ອຸປຘາເຣຕີຕິ ‘‘ຘມ຺ມຘາຕູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອຠິຣຸຈິວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເທເສຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ເທສນາວິລາໂສ, ຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣນ຺ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາຍ ຜຣຓໍ. ຕາທິຄຸຓລກ຺ຂຓເມວ ອຸປມາຍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕເຍວ ອກຸຊ຺ຌນສຠາວໂຕ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕາ. ຊາຕິຍາ ອນຸຄຕນ຺ຕິ ຊາຕິຍາ ອນຸພທ຺ຘໍ. ຊຣາຍ ອນຸສຏນ຺ຕິ ຊຣາຍ ປລິເວຐິຕໍ. ວຏ຺ຏຂາຓຸຠູຕນ຺ຕິ ວຏ຺ຏໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ວຏ຺ເຏ ນິຈ຺ຈລຠາເວນ ຐິຕໍ ຂາຓຸ ວິຍ ຠູຕໍ. ຊາຕານໍ ມຈ຺ຈານໍ ນິຈ຺ຈໍ ມຣຓໂຕ ຠຍນ຺ຕິ ອາຫ ອຊ຺ຊ ມຣິຕ຺ວາຕິອາທິ. ອປ຺ປຏິສມໍ ປຸເຣຊາຕຠາວນ຺ຕິ ອສທິສໍ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ປຐມຊາຕຠາວໍ, ສພ຺ພເຊຏ຺ຐຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອປີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປິ-ສທ຺ໂທ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖິ ນິປາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ມາ ອຘິສຍິຕານີຕິ ປາທາທີຫິ ອຸປຆາຕໍ ອກໂຣນ຺ຕິຍາ ສມ຺ມເທວ ອຸປຣິ ສຍິຕານິ, ອກມ຺ມກສ຺ສາປິ ສຍຕິຘາຕຸໂນ ອຘິປຸພ຺ພຕາຍ ສກມ຺ມກຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ນຂສິຂາຕິ ນຂຄ຺ຄານິ. ສກຸຓານໍ ປກ຺ຂາ ຫຕ຺ຖປາທຏ຺ຐານິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ກຸຏິຕຫຕ຺ຖປາທາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອາໂລກຏ຺ຐາເນ. ນິກ຺ຂມນ຺ຕານນ຺ຕິ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕສຸ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຫຕໍ ສາມິວຈນໍ. ອຓ຺ຑໂກສນ຺ຕິ ອຓ຺ຑກປາລໍ.

ໂລໂກເຍວ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ. ອພຸຊ຺ຌິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ, ສຍໍ ພຸຊ຺ຌຕິ, ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ວາ ເຕນາຕິ ມຄ຺ໂຄປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ໂພຘິ. ພຸຊ຺ຌີຍຕີຕິ ນິພ຺ພານໍ ໂພຘິ. ອນ຺ຕຣາ ຈ ໂພຘິນ຺ຕິ ທຸຕິຍມຸທາຫຣຓໍ ວິນາປິ ຣຸກ຺ຂ-ສທ຺ເທນ ໂພຘິ-ສທ຺ທສ຺ສ ຣຸກ຺ຂປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ວຣຠູຣິເມຘໂສຕິ ມຫາປຖວີ ວິຍ ປຕ຺ຖຏປຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຕນາ ສຫ ວຕ຺ຕມານໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓຎ຺ເຈວ ອິຕຣາ ທ຺ເວ ມຫຄ຺ຄຕວິຊ຺ຊາ ຈ ຕພ຺ພິນິພນ຺ຘກກິເລສວິທ຺ຘໍສນວເສນ ອຸປ຺ປາທນໂຕ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉ ອຠິຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສາວກປາຣມີຎາຓນ຺ຕິ ອຄ຺ຄສາວເກຫິ ປຏິລຠິຕພ຺ພໍ ສພ຺ພເມວ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓໍ. ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນນ຺ຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປເມຍ຺ເຍນ ສມໍ ປຏິປາທນໍ. ອຕ຺ເຖນາຕິ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ເຖນ. ຕິກ຺ຂຂຣວິປ຺ປສນ຺ນສູຣຠາໂວຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາປຕ຺ຕຕໍ ວິປສ຺ສນາຍ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິຓາມກາໂລຕິ ອິມິນາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠາວາປຕ຺ຕິໍ. ຕທາ ຈ ສາ ມຄ຺ຄຎາຓຄພ຺ຠໍ ຘາເຣນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາໂລ’’ຕິ. ອນຸປຸພ຺ພາຘິຄເຕນາຕິ ປຐມມຄ຺ຄາທິປຏິປາຏິຍາ ອຘິຄເຕນ. ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໒; ອ. ນິ. ໒.໕; ມຫານິ. ໑໙໖), ສຣີເຣ ອຸປສຸສ຺ສຕຸ ມໍສໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ວີຣິຍໍ.

ຉນ຺ໂທ ກາໂມຕິອາທີສຸ ປຕ຺ຖນາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ທຸພ຺ພໂລ ໂລໂຠ ອິຈ຺ຉນຏ຺ເຐນ ຉນ຺ໂທ. ຕໂຕ ພລວາ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ. ຕໂຕປິ ພລວຕໂຣ ຉນ຺ທຣາໂຄ. ນິມິຕ຺ຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນສງ຺ກປ຺ປວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ສງ຺ກປ຺ໂປ. ຕໂຕປິ ພລວສງ຺ກປ຺ປວເສເນວ ປວຕ຺ໂຕ ຣາໂຄ. ຕໂຕປິ ພລວຕໂຣ ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄ. ສ຺ວາຍໍ ປເຠໂທ ເອກສ຺ເສວ ໂລຠສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠເທນ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພປເທເຍວ ອວຘາຣຓກຣຓໍ, ເອຕໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ວາ. ຕນ຺ນິສ຺ສຣຓໂຕຕິ ເຕສໍ ກາມານໍ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຕາ. ເອສາຕິ ເອວ-ກາໂຣ. ກາມຘາຕຸ ນາມ ກາມຠໂວ, ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານໍ. ເອສາຕິ ນິຍໂມ. ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິເວກາ ຕທງ຺ຄວິເວກາທໂຍ. ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວກາ ກາຍວິເວກາທໂຍ, ຕໂຍ ເອວ ອິຘ ຌານກຖາຍ, ສມຸຈ຺ເຉທວິເວກາທີນໍ ອສມ຺ຠວາ. ນິທ຺ເທເສຕິ ມຫານິທ຺ເທເສ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ມຫານິທ຺ເທເສ ເອວ. ວິຠງ຺ເຄຕິ ຌານວິຠງ຺ເຄ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕີຕິ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ກາມານໍ ສງ຺ຄເຫ ສຕິ.

ປຸຣິເມນາຕິ ກາຍວິເວເກນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ກາຍຈິຕ຺ຕວິເວກທ຺ວເຍ. ທຸຕິເຍນາຕິ ຈິຕ຺ຕວິເວເກນ. ເອເຕສນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາມວິເວກທ຺ວຍສ຺ສ ວາຈກຠູຕານໍ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫີຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ພາລຠາວສ຺ສ ເຫຕຸປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ອນຸວຕ຺ຕຕິ. ອກຸສລຘມ຺ໂມ ຫິ ພາລຠາວສ຺ສ ເຫຕຸ. ອາສຍໂປສນນ຺ຕິ ອາສຍສ຺ສ ວິໂສຘນໍ ວຑ຺ຒນຎ຺ຈ. ວິຠງ຺ເຄ ນີວຣຓາເນວ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຸປຣິຌານງ຺ຄປຈ຺ຈນີກປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຣິ ສວິຕກ຺ກນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ຈມານານິ ຌານງ຺ຄານິ, ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຣິຌານງ຺ຄານໍ ປຈ຺ຈນີກປຏິປກ຺ຂຠາວສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕຕິປິ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານຌານງ຺ຄານໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວເສນ ປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ ‘‘ນີວຣຓານໍ ຕາເນວ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ເປຏເກຕິ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖເຣນ ກຕໍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓນຍານຸສາຣິປກຣຓໍ, ຕໍ ປນ ປິຏການໍ ວຓ຺ຓນາຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ເປຏກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິຕກ຺ກນໍ ນາມ ອາຣມ຺ມຓປຣິກປ຺ປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອູຫນ’’ນ຺ຕິ. ຣູປໍ ຣູປນ຺ຕິອາທິນາ ວິສເຍ ອາໂກເຏນ຺ຕສ຺ສ ວິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິອາຫນນໍ ອຸປຣິ ອາຫນນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອານຍນໍ ນາມ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂກຣຓໍ. ອນຸສຎ຺ຈຣຓນ຺ຕິ ອນຸປຣິພ຺ຠມນໍ, ຕຎ຺ຈ ຂຓນ຺ຕຣສ຺ສ ຕຖາກາເຣນ ອຸປ຺ປາທນເມວ, ນ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເອກສ຺ສ ສຎ຺ຈຣຓມຕ຺ຖິ, ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ອີທິເສສຸ. ອນຸມຊ຺ຊນນ຺ຕິ ປຣິມຊ຺ຊນໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອາຣມ຺ມເຓ. ສຫຊາຕານຸໂຍຊນໍ ສກິຈ຺ຈານຸວຕ຺ຕິຕາກຣເຓນ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານວິຣຫິເຕສຸ ສວິຈາຣຈິຕ຺ເຕສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຈາເຣນ ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ວິຕກ຺ໂກ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິນິໂຣປນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຐມາຠິນິປາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິປ຺ຜາຣວາຕິ ອວູປສນ຺ຕສຠາວຕາຍ ເວຄວາ, ເຕເນເວສ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ປຫານງ຺ຄໍ ຊາຕໍ. ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌາເນສູຕິ ປຎ຺ຈກນຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍາຕິອາທິມາຫ.

ວິເວກ-ສທ຺ທສ຺ສ ຠາວສາຘນປກ຺ເຂ ‘‘ຕສ຺ມາ ວິເວກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣປກ຺ເຂ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ວິເວເກ’’ຕິ. ປິນຍຕີຕິ ຕປ຺ເປຕິ, ວຑ຺ເຒຕິ ວາ. ຜຣຓຣສາຕິ ປຓີຕຣູເປຫິ ກາເຍ ພ຺ຍາປນຣສາ. ສາຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐສຠາວໍ, ມຘຸຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປີຬນຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ອກຕ຺ວາ ອນຸ ອນຸ ຄຓ຺ຫນໍ ອຸປກາຣິຕາ ວາ ອນຸຄ຺ຄໂຫ. ວນເມວ ວນນ຺ຕໍ. ອຸທກເມວ ອຸທກນ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປາກຏຠາວໂຕຕິ ອິມິນາ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທິປຏິລາຠສມເຍປິ ສຸຂໍ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ອປາກຏໍ, ປີຕິເຍວ ຕຕ຺ຖ ປາກຏາ, ປຏິລທ຺ຘຣສານຸຠວນສມເຍ ຈ ວິຊ຺ຊມານປີຕິໂຕປິ ສຸຂເມວ ປາກຏຕຣນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຈຕສິກສຸຂວເສເນວ ປຏິລທ຺ຘຣສານຸຠວນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ກາຍິກສຸຂວເສນ ຕສ຺ສ ປີຕິສມ຺ປໂຍຄສ຺ເສວ ອຠາເວນ ອິຘານຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຈ ປີຕີຕິອາທິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມອາສທສ຺ສນໍ, ອສ຺ສຕ຺ຖິປກ຺ເຂ ຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈຍທສ຺ສນໍ ວາ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປນ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາສວເສເນວ ‘‘ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ເອກໍ ປທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ວິຠຕ຺ຕິຍາ ຈ ອໂລປໍ.

ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາຕິ ເທສນາກ຺ກມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ອາທິກມ຺ມິກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈິຓ຺ຓວສີນໍ ປນ ໂຍຄີນໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາປິ ຌານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ. ຌາເປຕີຕິ ທຫຕິ. ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓວິສຍາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນໍ ກຖໍ ນິພ຺ພານາລມ຺ພນສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ວິປສ຺ສນາຍາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ເຄນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ນິຈ຺ຈາທິວິປລ຺ລາສປ຺ປຫາຍເກນ ສຫ ມຄ຺ເຄເນວ ຕໍ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສິຊ຺ຌຕິ. ອຖ ວາ ມຄ຺ເຄນາຕິ ມຄ຺ຄກິຈ຺ເຈນ, ວິປລ຺ລາສປ຺ປຫາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຎ຺ໂຎຕິ ສຕ຺ໂຕ. ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ສຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕ’’ນ຺ຕິ ຌານປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໕໐໘ ອາທໂຍ) ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສາ ຌານປາຬິຍາ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ຌານວິເສສນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕມຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ຌານຎ຺ຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ ຉຬິນ຺ທ຺ຣິຍານເມວ ຕພ຺ຠາວໂຕ. ຂຸທ຺ທກາ ອູມິໂຍ ວີຈິໂຍ. ມຫຕິໂຍ ຕຣງ຺ຄາ. ສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສມິຕາຕິອາທີນິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນານິ, ຌານພເລນ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອປ຺ປິຕາຕິ ຄມິຕາ ວິນາສໍ ປາປິຕາ. ປຣິຍາໂຍຕິ ຌານປຣິກ຺ຂາເຣ ຌານໂວຫາຣຕ຺ຕາ ອປຣມຕ຺ຖໂຕ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

ຕທຘິຄມາຍາຕິ ຕຕິຍມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ. ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍ ສຫຈຣຓປຣິຈເຍນ ຍຖາ ສມວາຫິຠາໂວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ປສ຺ສຕິ. ວິປຸລາຍາຕິ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາຍ. ຖາມຄຕາຍາຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕິວິຄເມນ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕີຫິ ອນຠິຠູຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑ ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາ). ອຸເປກ຺ຂາເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ອຸເປກ຺ຂໍ ປກາເສຕຸໍ ອຸເປກ຺ຂາ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາວ ຂີຓາສວານໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຉຬາຣມ຺ມຓາປາເຖ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິຠາວາວິຊຫນາກາເຣນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໂຕ ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ, ສຕ຺ເຕສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ, ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣຠູຕາ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ, ເກວລາ ‘‘ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ, ຕຕິຍຊ຺ຌານສຫຄຕາ ອຄ຺ຄສຸເຂປິ ຕສ຺ມິໍ ອປກ຺ຂປາຕຠູຕາ ‘‘ຌານຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຫຄຕາ ສພ຺ພປຈ຺ຈນີກປຣິສຸທ຺ຘິຕາຍ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ ເຕນ ເຕນ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ຉຘາ ວຸຕ຺ຕາ.

ວີຣິຍເມວ ປນ ອນຈ຺ຈາຣທ຺ຘອນຕິສິຖິເລສຸ ສຫຊາເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸເປກ຺ຂນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ‘‘ວີຣິຍຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຣູປາຣູປຊ຺ຌານານໍ ປຏິລາຠໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເອວ ນີວຣຓວິຕກ຺ກວິຈາຣາທີນໍ ປຫານາຠິມຸຂີຠູຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ປຫາເນປິ ອພ຺ຍາປາຣຠາວູປຄມເນນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ສມາຘິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຎາ ເຈວ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘຠູເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ຈຕສ຺ໂສ ຈຕຸນ຺ນໍ ຜລສມາປຕ຺ຕີນໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ສຸຎ຺ຎຕອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂວເສນ ທ຺ເວຕິ ທສ ປຎ຺ຎາ ຈາຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐາຣສ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ນາມ. ຍຖາວຸຕ຺ຕວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາວ ລກ຺ຂຓວິຈິນເນປິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ນາມ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາ ເວທນຸເປກ຺ຂາ ນາມ. ອິມາສໍ ປນ ທສນ຺ນມ຺ປິ ອຸເປກ຺ຂານໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນຍໂຕ ວິຠາໂຄ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ເອວມຍໍ ທສວິຘາປີຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນຍໂຕຕິ ອິທມ຺ປິ ຫິ ຕາສໍ ວິຠາຄທສ຺ສນສ຺ສ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິປທໍ ວິຍ ວິສຸໍ ມາຕິກາປທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິວເສນ ວິຠາຄທສ຺ສນສ຺ສ ອາຄຕຏ຺ຐານປຣາມສນໍ ອາຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຏ຺ຐສາລິນິຍາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໑ ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາ) ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມາສໍ ປນ ທສນ຺ນມ຺ປິ ອຸເປກ຺ຂານໍ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິວເສນ ວິຠາໂຄ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ເອວມຍໍ ທສວິຘາຕິອາທີ’’ຕິ, ຕໍ ອມນສິກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນຍໂຕຕິ ‘‘ອິຘ (ຂີຓາສໂວ) ຠິກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ເນວ ສຸມໂນ ໂຫຕິ, ນ ທຸມ຺ມໂນ, ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໘; ອ. ນິ. ໖.໑) ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ອາຄຕາ, ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗; ໒.໓໐໙; ໓.໒໓໐) ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ອາຄຕາຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ທສນ຺ນມ຺ປິ ອຸເປກ຺ຂານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປເທເສສຸ ອາຄຕນຍທສ຺ສນໂຕ ຈ ອຍໍ ທສວິຘາປິ ອຸເປກ຺ຂາ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຠູມີຕິອາທີສຸ ປນ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ກາມາວຈຣາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຣູປາວຈຣາຕິອາທິນາ ຠູມິໂຕ ຈ, ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ອເສກ຺ຂານເມວ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລໂຕ ຈ, ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິອາທິນາ ຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ, ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຉຬາຣມ຺ມຓາຕິອາທິນາ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ, ‘‘ເວທນຸເປກ຺ຂາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ເຘນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ອິຕຣາ ນວ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘນາ’’ຕິ ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫວເສນ ຈ, ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣໂພຊ຺ຌງ຺ຄຌານ ປາຣິສຸທ຺ຘິຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາ. ຕສ຺ມາ ເອກກ຺ຂເຓ ຈ ຕາສຸ ເອກາຍ ສຕິ ອິຕຣາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຖາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເວທນາວີຣິຍຸເປກ຺ຂານເມກກ຺ຂເຓ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອກກ຺ຂຓວເສນ ຈ, ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ອພ຺ຍາກຕາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ກຸສລາພ຺ຍາກຕາ, ຕຖາ ເສສາ. ເວທນຸເປກ຺ຂາ ປນ ສິຍາ ອກຸສລາປີ’’ຕິ ເອວໍ ກຸສລຕ຺ຕິກວເສນ ຈ, ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ຘມ຺ມາ ວີຣິຍເວທນາຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຎາຓວເສນາ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ເຂປວເສນ ຈ ອຍໍ ທສວິຘາປິ ອຸເປກ຺ຂາ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ໂຍຊນາ.

ເອຕ຺ຖ ເຈຕາ ກິຎ຺ຈາປິ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິວເສນ ສຣູປໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣເຫວ ຕາສໍ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິວິຠາໂຄ ນຍໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ເອກໂຕ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນຍໂຕຕິອາທີຫິ ນວຫິ ປກາເຣຫິ ອຕິເທໂສ ກໂຕ, ເຕເນວ ‘‘ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຫິ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓຕາຍ ຠູມິໂຕ ກາມາວຈຣາ ຈ ປຸຄ຺ຄລໂຕ ອເສກ຺ຂານເມວ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຈິຕ຺ຕໂຕ ໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຉຬາຣມ຺ມຓາ, ກຸສລຕ຺ຕິກໂຕ ອພ຺ຍາກຕາ ຈາຕິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສກ຺ກາ ຎາຕຸໍ, ຕຖາ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຈ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຈ ຌານຸເປກ຺ຂາ ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາຕິອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ປນສ຺ສ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາທີຫິ ສຫ ເອກກ຺ຂເຓ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິອາທໂຍ ຈ ສກ຺ກາ ຎາຕຸໍ, ຍຖາ ຈ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ, ເອວໍ ເສສານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍໂຕ ຠູມິອາທິວິຠາຄຸທ຺ຘາຣນໂຍ ຎາຕພ຺ໂພ. ອນາໂຠຄຣສາຕິ ປຓີຕສຸເຂປິ ຕສ຺ມິໍ ອວນຕິປຏິປກ຺ຂກິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸຄ຺ຄເລນາຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ. ກິເລເສຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອາຣກ຺ຂາ. ຕີຣຓໍ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ປາຣຄມນໍ. ປວິຈໂຍ ວີມໍສາ. ອິທນ຺ຕິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ນາມກາເຍນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ຕສ຺ມາ ເອຕມຕ຺ຖນ຺ຕິອາທິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາຕິ ຌານສມງ຺ຄິໂນ. ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນາຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນາມກາຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຣຓໍ ຍສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ເຕນ ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນ ຣູເປນ. ອສ຺ສາຕິ ໂຍຄິໂນ. ຍສ຺ສາຕິ ຣູປກາຍສ຺ສ. ຜຸຏຕ຺ຕາຕິ ອຕິປຓີເຕນ ຣູເປນ ຜຸຏຕ຺ຕາ. ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ກາຍິກສຸຂເຫຕຸຠູຕຣູປສມຸຏ຺ຐາປກນາມກາຍສຸຂໍ ປຏິສໍເວທິຍມາໂນ ເອວ ຌານສມງ຺ຄິຕາກຣເຓ ກາຣິໂຍປຈາຣໂຕ ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍຌານເຫຕູ’’ຕິ. ສຸຂປາຣມິປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ສຸຂສ຺ສ ອຸກ຺ກໍສປຣິຍນ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ. ເອວເມເຕສໍ ປຫານໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ກສ຺ມາ ຌາເນສ຺ເວວ ນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ

ກຕ຺ຖ ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕ຺ຖາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຠຸມ຺ມໍ, ກສ຺ມິໍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານາວຊ຺ຊເນຕິ ອປ຺ປນາວີຖິອາວຊ຺ຊນໂຕ ນານາ ຠິນ຺ນໍ ປຸຣິມວີຖີສຸ ອາວຊ຺ຊນໍ ຍສ຺ສ ອຸປຈາຣສ຺ສ, ຕສ຺ມິໍ ນານາວຊ຺ຊເນ. ວິສມນິສຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນກິລມໂຖ ວິສມາສນຸປຕາໂປ. ອຸປຈາເຣ ວາຕິອາທິ ປກ຺ຂນ຺ຕຣທສ຺ສນໍ ເອກາວຊ຺ຊນູປຈາເຣປິ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປີຕິຜຣເຓນາຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປນາວີຖິຍາ ວິຍ ເອກວີຖິຍມ຺ປິ ກາມາວຈຣປີຕິຍາ ຜຣຓມຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕນ຺ຕິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣປ຺ປຈ຺ຈເຍປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ‘‘ປຫີນສ຺ສາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປທານນ຺ຕຣໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ປຫີນສ຺ສາປິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສາ’’ຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣຠາເວຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣຠາວເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ຕສ຺ມາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເຕນ ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປຈ຺ຈເຍ…ເປ… ເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍຕ຺ຖ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກວິຈາຣຠາເວເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ອປ຺ປຫີນາເຍວ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ. ອສ຺ສາຕິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ. ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອິທຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍມຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ສມ຺ຠາວນມຕ຺ຕໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂທມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠາວນາປິ ຫິ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓເຍວ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣຣຫິເຕ ປນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠາວນາປິ ນ ຍຸຕ຺ຕາ ກາຕຸນ຺ຕິ. ອິຕຣຖາ ກຸສລຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ອກຸສລໂທມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ສມີປຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມໍ, ອຸປຈາຣຊ຺ຌານານນ຺ຕຣວີຖີສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອນນ຺ຕຣວີຖີສຸປິ ນ ຕ຺ເວວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ອຸປຣິ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິເຍປິ. ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຫີນາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂາຠາເວນາຕິ ທຸກ຺ຂຕາຠາເວນ. ເອວໍ ສຸຂາຠາເວນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ເອເຕນາຕິ ທຸກ຺ຂສຸຂປຏິກ຺ເຂປວຈເນນ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕານຸຠວນລກ຺ຂຓາຕິ ອຕິອິຏ຺ຐອຕິອນິຏ຺ຐານໍ ວິປຣີຕສ຺ສ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອນຸຠວນລກ຺ຂຓາ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຫິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ເອວ ປວິຏ຺ຐໍ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາ.

ຌານຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒. ອຣູປຊ຺ຌານານມ຺ປິ ອງ຺ຄສມຕາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ສງ຺ຄໂຫຕິ ອາຫ ເກສຎ຺ຈິ ອຠິຎ຺ຎາປາທການີຕິອາທິ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒). ເຕສຸ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ນິໂຣຘປາທກໍ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣານິ. ທູຣກາຣຓຕໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີ’’ຕິ ເນສມ຺ປິ ເອກໂຕ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕຕ຺ຖານີຕິ ອິທໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ຂີຓາສວານນ຺ຕິອາທິ. ສພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘກນ຺ຕິ ທິພ຺ພວິຫາຣາທິສພ຺ພພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສາຘກໍ. ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓທາຍກນ຺ຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາປາທກຕ຺ຕາທິສພ຺ພໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ຌານໍ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓທາຍກສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖຍິທນ຺ຕິ ຍຖາ ອິທໍ. ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິວິຘາທິອຕ຺ຖໍ ຕທຠິມຸຂໍ ນີຫຣຓໂຍຄ຺ຄໍ.

ຌານປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ຌານປ຺ປຏິລາຠເຫຕຸການໍ ຌານປ຺ປຏິລາຠໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນການໍ. ປາປການນ຺ຕິ ລາມການໍ. ອິຈ຺ຉາວຈຣານນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓານໍ ນີວຣຓຠາວໍ ຕເທກຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ອປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນາທິວສປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ອໂຫ ວຕ ມເມວ ສຕ຺ຖາ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວຣູປໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍາຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ມານາທີນໍ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ຌານປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການ’’ນ຺ຕິປິ ປາຐໍ ລິຂນ຺ຕິ, ໂສ ປມາທປາໂຐຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ ‘‘ຌານປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການໍ ນີວຣຓານໍ ອຠາວສ຺ສ ນີວຣຓທູຣີຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ປຣິສຸທ຺ຘປເທເຍວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໑໒) ປນ ‘‘ອິຈ຺ຉາວຈຣານນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ອວຈຣານໍ ອິຈ຺ຉາວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓານໍ ປວຕ຺ຕານໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ໂກປອປ຺ປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຍມ຺ປິ ປາໂຐ ອຍຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ອຍໍ ປາໂຐ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ນານປ຺ປກາຣານໍ ໂກປອປ຺ປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ເອວໍ ນີວຣຓຠາວປ຺ປຕ຺ຕໂທສານໍ ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຍໍ ປາໂຐ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຠິຊ຺ຌາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິຊ຺ຌາ-ສທ຺ເທນ ຈ ອນີວຣຓສຠາວສ຺ເສວ ໂລຠສ຺ສ ມານາທີນຎ຺ຈ ຄຫຓໍ ຌານປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ. ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ອນງ຺ຄຓຕ຺ຕໍ ວິຄຕູປກ຺ກິເລສຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ເອຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ຕວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕານຸສາເຣເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ເຕສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ນີວຣຓສຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ຖູລໂທສາປິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ອຘິຄຕຈຕອຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ສຸຂຸມາ ເອວ ເຕ ຄຫິຕາ. ອງ຺ຄຓຸປກ຺ກິເລສສາມຎ຺ເຎນ ປເນຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕານໍ ອປທິສນໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສຸຕ຺ຕວເສນາຕິ.

ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຍໍ ຎາຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓນ຺ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິມ຺ຫີຕິອາທິ. ອິທານິ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິໍ ຕຕ຺ຖ ຎາຓຎ຺ຈ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ອຕີຕຠວວິສໂຍ, ນິວາສ-ສທ຺ໂທ ຈ ກມ຺ມສາຘໂນຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ອຕີຕຊາຕີສຸ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ. ນິວຸຕ຺ຖຕາ ເຈຕ຺ຖ ສກສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕຕາ, ເຕນາຫ ອນຸຠູຕາຕິອາທິ. ອິທານິ ສປຣສນ຺ຕານສາຘນວເສນ ນິວາສ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມາ ວາ ນິວຸຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ໂຄຈຣນິວາເສນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄຈຣຠູຕາປິ ຫິ ຘມ຺ມາ ຎາເຓນ ນິວຸຕ຺ຖາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ສປຣວິຎ຺ຎາຓໂຄຈຣຕາຍ ທຸວິຘາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາປິ ວາ ນິວຸຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຘາປິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອນມຕຄ຺ເຄປິ ຫິ ສໍສາເຣ ອຕ຺ຕນາ ອວິຎ຺ຎາຕປຸພ຺ພານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຂນ຺ຘາ ປເຣເຫວ ເກຫິຈິ ວິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາ ນາມ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ປຸຣິມໂຕ ທຸກ຺ກຣໍ ເຍຫິ ປເຣຫິ ວິຎ຺ຎາຕຕາຍ ເຕ ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາ ນາມ ຊາຕາ, ເຕສໍ ວຕ຺ຕມານສນ຺ຕານານຸສາເຣນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໂຕ. ເຕ ຈ ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາ ທຸວິຘາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ ອປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ. ເຕສຸ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸຕານຸສ຺ສຣຓໍ ທຸກ຺ກຣໍ ສພ຺ພໂສ ສຸສມຸຈ຺ຉິນ຺ນສນ຺ຕານຕ຺ຕາ. ຕໍ ປນ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕປຣວິຎ຺ຎາຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓາທີສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຉິນ຺ນວຏຸມກາ ອຕີເຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ ຂີຓາສວາ ຉິນ຺ນສໍສາຣມຄ຺ຄຕ຺ຕາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປຣິນິພ຺ພຸຕານໍ ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕານມ຺ປິ ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕິກວສເອນ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ຄຫິຕໍ. ຍາຍ ສຕິຍາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ສາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ວິຫິຕ-ສທ຺ໂທ ວິຘ-ສທ຺ທປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອເນກວິຘ’’ນ຺ຕິ, ຠວໂຍນິອາທິວເສນ ພຫຸວິຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຫິຕນ຺ຕິ ວາ ປຍຸຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອເນເກຫິ ປກາເຣຫິ ວິຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ມຊ຺ເຌປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອເນເກຫິ…ເປ… ສໍວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ. ປກາເຣຫີຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕາທິປກາເຣຫິ. ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ກຖິຕໍ. ອນຸ-ສທ຺ໂທ ອນນ຺ຕຣຕ຺ຖທີປໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິນິນ຺ນາມິຕມຕ຺ເຕ ເອວາ’’ຕິ, ເອເຕນ ຈ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ອາຣທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປູຣິຕປາຣມີນຎ຺ຫີຕິອາທິນາ ປຣິກມ຺ມໍ ວິນາປິ ສິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອາຣທ຺ຘປ຺ປກາຣທສ຺ສນຕ຺ເຖຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘານໍ ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘານໍ ທສ຺ສນຕ຺ເຖ. ຊາຍຕີຕິ ຊາຕິ, ຠໂວ. ໂສ ເອກກມ຺ມມູລໂກ ອາທານນິກ຺ເຂປປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຂນ຺ຘປ຺ປພນ຺ໂຘ ອິຘ ‘‘ຊາຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ເອກມ຺ປີຕິອາທິ. ກປ຺ໂປຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ໂປ, ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ກາໂລ ຕຖາປວຕ຺ຕຘມ຺ມມຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ເຕສໍ ວເສນສ຺ສ ປຣິຫານິ ຈ ວຑ຺ຒິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສໍວຏ຺ໂຏ ສໍວຏ຺ຏນໍ ວິນາໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສໍວຏ຺ໂຏ, ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ໂປ. ສໍວຏ຺ເຏນ ວິນາເສນ ສຫ ຕິຏ຺ຐຕິ ສີເລນາຕິ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ເອວໍ ວິວຏ຺ໂຏຕິອາທີສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏນໍ ວິວຏ຺ໂຏ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ວຑ຺ຒິ ວາ. ເຕເຊນ ວິນາໂສ ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນາຕິ ປຸຖຸລໂຕ ປນ ສໍວຏ຺ຏສີມາເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ເຕນາຫ ‘‘ສທາປີ’’ຕິ. ເອກນຄຣິຍາ ວິຍ ອສ຺ສ ຊາຕກ຺ຂເຓ ວິກາຣາປຊ຺ຊນໂຕ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໂວຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິອາທີສຸ ກມ຺ປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອານຸຠາໂວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຕທນ຺ໂຕຄຘານໍ ສພ຺ເພສໍ ສຕ຺ຕານໍ ໂຣຄາທິອຸປທ຺ທໂວ ວູປສມ຺ມຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໍ ຍາວຕາ ວາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອກສ຺ມິໍ ເອວ ຂເຓ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສເຣນ ອຠິວິຎ຺ຎາປນໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຣູປກາຍທສ຺ສນຎ຺ຈ ປຏິຊານນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ຍາວຕາ ວາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອເຕສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນຕິ ສຍໍປຕິຕຜລາຫາໂຣ, ອິທຎ຺ຈ ຕາປສກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘູປປຕ຺ຕິຍາຕິ ອິຘ ຈຣິມຠເວ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ. ເອກໂຄຕ຺ໂຕຕິ ຕຸສິຕໂຄຕ຺ເຕນ ເອກໂຄຕ຺ໂຕ. ອິຕເຣຕິ ວຓ຺ຓາທໂຍ. ຕິຕ຺ຖິຍາຕິ ກມ຺ມຜລວາທິໂນ. ອຠິນີຫາໂຣຕິ ອຠິນີຫາໂຣປລກ຺ຂິໂຕ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠຣຓກາໂລ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ວາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຈຸຕິໍ ທິສ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ກິຎ຺ຈິ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ເອວ ຄຫຓວເສນ ເອວໍ ຊານນໍ ອິຈ຺ຉິຕປ຺ປເທໂສກ຺ກມນນ຺ຕິ ອາຫ ເຕສຎ຺ຫີຕິອາທິ. ອຸຠຍຖາປີຕິ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິຍາປິ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນປິ. ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕວເສນປີຕິ ສີຫນິປາຕວເສນປິ. ກິເລສານໍ ອາຕາປນປຣິຕາປນຏ຺ເຐນ ວີຣິຍໍ ອາຕາໂປຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣິຍາຕາເປນາ’’ຕິ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓. ທິວິ ຠວຕ຺ຕາ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ເທວານໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ’’ຕິ. ທູເຣປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ສຸຂຸມສ຺ສາປິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຄຫຓໍ. ວີຣິຍາຣມ຺ຠວເສນ ອິຊ຺ຌນໂຕ ສພ຺ພາປິ ຠາວນາ, ປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄໂຕ ວາ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາວິເສສໂຕ ວີຣິຍຠາວນາຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນາຕິ ກສິຓາທິຊ຺ຌານຈຕອຸກ຺ກວເສນ. ອິມິນາ ທູຣກາຣຓຕ຺ເຖ ອສ຺ສ ທິພ຺ພຠາວມາຫ. ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ອາສນ຺ນກາຣຓຠູຕປາທກຊ຺ຌານໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມສ຺ສ ທິພ຺ພວິຫາຣປອຍາປນ຺ນໍ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ນິສ຺ສາຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ທິວຸຘາຕຸສ຺ສ ຊຸຕິຄຕິໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ອາໂລກປອຄ຺ຄເຫນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາໂລກປຣິຄ຺ຄເຫນາຕິ ກສິຓາໂລກປຣິຄ຺ຄຫວເສນ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິ ຣູປທສ຺ສນຠາເວນ, ອິມິນາ ‘‘ຈກ຺ຂຕິ ຣູປໍ ວິຠາເວຕີ’’ຕິ ນິພ຺ພຈນໂຕ ຈກ຺ຂຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣເຓນາຕິ ອິທໍ ຈກ຺ຂຸມິວ ຈກ຺ຂູຕິ ອຸປມາຍ ສທິສນິມິຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ສມວິສມາທິທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຣຓໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖາຫາຕິ ອຸປກ຺ກິເລສສຸຕ຺ຕປ຺ປເທສໍ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໒) ນິທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິອາທີສຸ ຠຄວໂຕ ໂພຘິມູເລ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ນານາວິຘານິ ຣູປານິ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ນຸ ໂຂ ກິໍ, ອິທໍ ນຸ ໂຂ ກິ’’ນ຺ຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂຕ ປນ ວິຈິກິຈ຺ຉານິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຕານິ ຣູປານິ ອມນສິກໂຣໂຕ ອມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ປຸນ ສພ຺ພຣູປານິ ມນສິກໂຣໂຕ ຣກ຺ຂສາທີສຸ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ‘‘ກິເມຕ຺ຖ ຠາຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຠຍວິໂນທນວເສນ ມນສິກໂຣໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ມນສິກາຣໂກສລ຺ລໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປິລສງ຺ຂາຕາ ສມາຘິທູສິກາ ເຄຫສິຕປີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕນ຺ນິເສຘາຍ ມນສິກາຣວີຣິຍໍ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຍາລສິຍສງ຺ຂາຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ, ຕນ຺ນິເສຘາຍ ປຸນ ວີຣິຍໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ, ປຸນ ຕນ຺ນິເສຘາຍ ວີຣິຍໍ ສິຖິລຍໂຕ ອຕິລີນວີຣິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕນ຺ນິເສເຘຕ຺ວາ ທິພ຺ພຣູປານິ ປສ຺ສໂຕ ອຠິຊປ຺ປາສງ຺ຂາຕາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕນ຺ນິເສຘາຍ ຫີນາທິນານາຣູປານິ ມນສິກໂຣໂຕ ນານາຣມ຺ມຓວິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ປຸນ ຕໍ ວິຫາຍ ເອກເມວ ມນສິກໂຣໂຕ ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ອຕິວິຍ ຈິນ຺ຕນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ໂອຠາສນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມສມຸຏ຺ຐິຕໍ ໂອຠາສໍ. ນ ຈ ຣູປານິ ປສ຺ສາມີຕິ ‘‘ປຣິກມ຺ໂມຠາສມນສິກາຣປສຸຕຕາຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ຣູປານິ ນ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກມສຫິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ມນຸສ຺ສານໍ ອິທນ຺ຕິ ມານຸສກໍ ມານຸສກຈກ຺ຂຸໂຄຈຣໍ ຖູລຣູປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕເທວ ມນຸສ຺ສານໍ ທສ຺ສນູປຈາຣຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສູປຈາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຣູປທສ຺ສເນນາຕິ ທູຣສຸຂຸມາທິຣູປທສ຺ສເນນ.

ຍສ຺ມາ ນິຍເມນ ປຸເຣຊາຕຏ຺ຐິຕຣູປາຣມ຺ມຓໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ເມຫິ ວິນາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຠິຊ຺ຊມານໍ ຣູປມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ ທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ, ຈຸຕິຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມຊຣູປສ຺ສ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ຈຸຕິກ຺ຂເຓຕິອາທິ. ຣູປທສ຺ສນເມເວຕ຺ຖ ສຕ຺ຕທສ຺ສນນ຺ຕິ ຈວມາເນຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຣູເປ ວິຣູເປຕິປີຕິ ອິທໍ ວຓ຺ຓ-ສທ຺ທສ຺ສ ສຓ຺ຐານວາຈກຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິຣາຊວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໘) ວິຍ. ສຸນ຺ທຣໍ ຄຕິໍ ຄຕາ ສຸຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຄຕິຄເຕ’’ຕິ. ອິມິນາ ປນ ປເທນາຕິ ຍຖາກມ຺ມຸປເຄຕິ ອິມິນາ ປເທນ.

ເນຣຍິການໍ ອຄ຺ຄິຊາລສຕ຺ຖນິປາຕາທີຫິ ວິຠິນ຺ນສຣີຣວຓ຺ຓໍ ທິສ຺ວາ ຕທນນ຺ຕເຣຫິ ກາມາວຈຣຊວເນເຫວ ຎາຕໍ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານຸຠວນມ຺ປິ ທສ຺ສນຜລາຍຕ຺ຕຕາຍ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ມນສິກໂຣຕີຕິ ເຕສໍ ກມ຺ມສ຺ສ ຎາຕຸກາມຕາວເສນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຣິກມ຺ມວເສນ ກິນ຺ນຸ ໂຂຕິອາທິນາ ມນສິກໂຣຕິ. ອຖສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ມາທີນໍ ອຸປຣິ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຍໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິທໍ ຍຖາກມ຺ມຸປຄຎາຓໍ ນາມາຕິ ໂຍຊນາ. ເທວານໍ ທສ຺ສເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສາທີນໍ ວິຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓປຣິກມ຺ມໍ ວິນາ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປາທກຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນປຣິກມ຺ເມຫິ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ກິນ຺ນຸ ໂຂ ກມ຺ມນ຺ຕິອາທິມນສິກາຣານນ຺ຕຣເມວ ກມ຺ມໍ. ກມ຺ມສີເສນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ຘມ຺ເມ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອປ຺ປນາວີຖິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວມນາຄຕໍສຎາເຓປິ, ເຕເນວ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ…ເປ… ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສເຫວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ວສີຠູຕານມ຺ປິ ອຠິຎ຺ຎານໍ ປາທກຊ຺ຌານາທິປຣິກມ຺ມໍ ວິນາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ປາທກຊ຺ຌານາທິມຕ຺ເຕນ ຈ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາວ ເອຕານິ ຎາຓານິ ສິທ຺ຘານີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສາປີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຄເຕ ປວຕ຺ຕິໍ ຎາຕຸກາມຕາຍ ປາທກຊ຺ຌານາທີນມນນ຺ຕຣໍ ຎາຓພລານຸຣູປໍ ອນາຄເຕສຸ ອເນກກປ຺ເປສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣເຫ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ເນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ຕປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ຕທາຣມ຺ມເຓ ຈ ສພ຺ເພ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ສມ຺ມຸຕິຎ຺ຈ ເອກກ຺ຂເຓ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎອາຓສ຺ສາປິ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ.

ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຍໍ ວິຍ ນາມໂຄຕ຺ຕາທິຄຫຓມ຺ປິ ອຕ຺ເຖວ, ຕຎ຺ຈ ນ ອຠິຎ຺ຎາກ຺ຂເຓ, ອຖ ໂຂ ຕທນນ຺ຕເຣສຸ ກາມາວຈຣຊວນກ຺ຂເຓສຸ ເອວ ໂຫຕິ ນາມປຣິກປ຺ປກາເລ ອິຕຣປຣິກປ຺ປາສມ຺ຠວາ ກມ຺ເມນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ປຣິຍນ຺ຕາຠາວາ. ສພ຺ພປຣິກມ຺ມນິມິຕ຺ເຕສຸ ປນ ຘມ຺ເມສຸ ອຕ຺ເຖສຸປິ ເອກກ຺ຂເຓ ອຠິຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ເຐສຸ ຍຖາຣຸຈິວເສນ ປຈ຺ຉາ ເອວໍນາໂມຕິອາທິນາ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ເຕນ ວິກປ຺ໂປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ເຐສຸ ພຫູສຸ ຣູເປສຸ ຖມ຺ຠກຸມ຺ຠາທິວິກປ຺ໂປ ວິຍ. ຍຎ຺ຈ ກຕ຺ຖ ອວິກປ຺ປິຕໍ, ຕມ຺ປິ ວິກປ຺ປນາຣຫນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ນາມໂຄຕ຺ຕາທິໂຕ ວິກປ຺ປິຕເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຍມ຺ປິ ປຣິກປ຺ປາຣຫຕມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ປາຬິຍໍ ເອວໍນາໂມຕິອາທິນາ ອປເທສສຫິຕເມວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ນາມໂຄຕ຺ຕາທິກໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ເອກກ຺ຂເຓ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຠິຣຸຈິຕໍ ປນ ວຈສາ ໂວຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປຸຣິເມຫິ ສທິສາ ເອວ, ປຸພ຺ເພ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ປຸນ ໂວຫາຣກາເລປິ ປຣິກປ຺ເປຕພ຺ພໂຕ ປຣິກປ຺ປາຣຫຘມ຺ມທສ຺ສນເມວ ເຕຫິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປຄຕໍ. ເອເກ ປນ ‘‘ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ກເມເນວ ອຕີຕານາຄຕຘມ຺ມຊານເນນ ນາມໂຄຕ຺ຕາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຫຓໍ ສຸກຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕເມວ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຎາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຫານິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ປາຬິຍໍ ອິເມ ວຕ ໂຠນ຺ໂຕຕິອາທິ ຍຖາກມ຺ມຸປຄຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນໍ. ກາຍວາຈາທິ ເຈຕ຺ຖ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ.

ຠາຣິຍນ຺ຕິ ອານນ຺ຕຣິຍສທິສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂມາປເນ ຫິ ອສຕິ ອານນ຺ຕຣິຍເມວ. ຕສ຺ສາຕິ ຠາຣິຍສຠາວສ຺ສ ອຸປວາທສ຺ສ. ມຫລ຺ລໂກຕິ ເກວລໍ ວຍສາວ ມຫລ຺ລໂກ, ນ ຎາເຓນ, ‘‘ນາຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂລກໂວຫາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ ຊານາຕິ, ປຣິສທູສໂກ ເອວ ອມ຺ຫາກໍ ລຊ຺ຊິຕພ຺ພສ຺ສ ກຣຓໂຕ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຫີເຬຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ອຸປວທຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາວຸໂສຕິອາທິນາ ເຖໂຣ ອຸປຣິມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິມສ຺ສ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ກຣຸຓາຍ ອຕ຺ຕານມາວິກາສິ. ປາກຕິກໍ ອໂຫສີຕິ ມຄ຺ຄາວຣຓໍ ນາໂຫສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ຕນາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣຕິ ສຍມ຺ປິ ວຸຑ຺ໂຒ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ’’ຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາຄາມີ ອຣຫາ ຈ ອາຍຕິໍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍ ນ ຂເມຍ຺ຍຸໍ, ເສສາ ໂທເສນປີຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ໂສ ນ ຂມຕີ’’ຕິ.

ເຍ ຈ…ເປ… ສມາທເປນ຺ຕິ, ເຕປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິອາທີສຸ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຕສ຺ເສວ ອຎ຺ຎາຣາຘນາ ນິຍມໂຕ, ເສສາປິ ວາ ປຈ຺ຉິມຠວິກາ ສີລາທີສຸ ຐິຕາ ເຕສມ຺ປິ ອຎ຺ຎຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍມໂຕ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ. ເອວໍ ສມ຺ປທນ຺ຕິ ເອວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກໍ. ຍຖາ ຕໍ ອວິຣຊ຺ຌນກນິພ຺ພຕ຺ຕິກໍ, ເອວມິທມ຺ປິ ເອຕສ຺ສ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອວໍສມ຺ປທມິທ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕໍ ວາຈນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວາຈນ຺ຕິ ອຣິຍູປວາທໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຣິຍູປວາທກຈິຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ອຣິຍູປວາເທ ໂທສາຠາວທສ຺ສນທິຏ຺ຐິໍ. ‘‘ສພ຺ພເມຕໍ ປຊຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອຈ຺ຈຍໍ ເທເສຕ຺ວາ ຂມາປນວເສນ ອປ຺ປຫາຍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນິຣເຍຕິ ຍຖາ ນິຣຍປາເລຫິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ນິຣເຍ ຐປິໂຕ, ເອວໍ ນິຣເຍ ຐປິໂຕ ເອວ, ອຣິຍູປວາເທເນວສ຺ສ ອິທໍ ນິຍເມນ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ຍຖາ ມຄ຺ເຄນ ຜລໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ສມ຺ປຊ຺ຊນກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ສພ຺ພປາປມູລຕ຺ຕາ ປຣມາ ປຘານາ ເຍສໍ ວຊ຺ຊານໍ ຕານິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ ວຊ຺ຊານິ, ສພ຺ພວຊ຺ເຊຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເຍວ ປຣມໍ ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວີຕຣາຄສ຺ສ ມຣຓໂຕ ປຣໍ ນາມ ຠວນ຺ຕຣຸປາທານເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ’’ຕິ. ເຍນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉເທເນວ ກາໂຍ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສຸປຈ຺ເຉທາ’’ຕິ. ເອຕິ ເອຕສ຺ມາ ສຸຂນ຺ຕິ ອໂຍ, ປຸຎ຺ຎໍ. ອາຍສ຺ສາຕິ ອາຄມນສ຺ສ, ເຫຕຸສ຺ສ ວາ. ອຍຕິ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທີຫິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາໂຍ, ອສ຺ສາໂທ. ອສຸຣສທິສນ຺ຕິ ເປຕາສຸຣສທິສໍ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔. ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນາຕິ ສຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ນິປ຺ຜາທນໍ. ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິ ຍໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ຐານໍ ກາຣຓຠູຕໍ ອາຄມ຺ມ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸໍ. ກິເລສວເສນາຕິ ເຍສໍ ອາສວານໍ ເຂປເນນ ອິທໍ ຎາຓໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ຊາຕໍ, ເຕສໍ ກິເລສານໍ ວເສນ, ເຕສໍ ອາສວານໍ ວເສນ ສພ຺ພກິເລສານໍ ສງ຺ຄຫຓໂຕ ປຣິຍາຍໂຕ ປກາຣນ຺ຕຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ອຕີຕກາລວເສນ ‘‘ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາປິ ອຠິສມຍກາເລ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຊານນສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາເລນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ກາມາສວາທີນໍ ວິມຸຈ຺ຈເນເນວ ຕທວິນາຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐາສວສ຺ສາປິ ວິມຸຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິ ຊານນໍ ກິເລສກ຺ຂຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິອາທິຊານນໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີຕິອາທີຫິ ຕສ຺ສ ຠູມິ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠູມິນ຺ຕິ ວິສຍໍ, ຕີສຸ ກາເລສຸປິ ຊາຕິກ຺ຂຍໍ ປຕິ ອຸຊຸກເມວ ວາຍາມາສມ຺ຠເວປິ ຕໍ ປຕິ ວາຍາມກຣຓສ຺ສ ສາຕ຺ຖກຕໍ, ຕສ຺ສ ອນາຄຕກ຺ຂນ຺ຘານຸປ຺ປຕ຺ຕິຜລຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍາ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວິຕຕ຺ຕາຕິອາທິນາ ຫິ ມຄ຺ເຄນາວິຫຕກິເລເສເຫວ ອາຍຕິໍ ຂນ຺ຘານໍ ຊາຕິ ເຫສ຺ສຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ກິເລສານໍ ມຄ຺ເຄນ ວິນາເສ ສຕິ ຂນ຺ຘາ ນ ຊາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ກິເລສານຎ຺ຈ ເຕກາລິກຕາຍ ຊາຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ວິນາສໂຍເຄປິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ກິເລສວິຣຸທ຺ຘອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂຓຸປ຺ປາທນເມວ ຕພ຺ພິນາໂສ ວິຣຸທ຺ຘປຈ຺ຈໂຍປນິປາເຕນ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ພີຊສນ຺ຕາເນ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປນິປາເຕນ ອາຍຕິໍ ພີຊຕ຺ຕານຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ, ອິຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓຸປ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕກິເລສາຠາເວນ ກິເລສຜລານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ຊາຕິກ຺ຂໂຍຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາວີຍຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ຂີຓາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ກິເລສາຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍາຠາເວນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ ຂນ຺ຘານໍ ຊາຕິ ເຕນ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນສງ຺ຂາເຕນ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ໂວຫາຣໂຕ ຂີຓາ ເມ ຊາຕີຕິ. ນ ຫິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕເຣນ ວິນາໂສ ສມ຺ຠວຕິ, ສມ຺ຠເວ ຈ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣຕາທິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຕພ຺ພິຣຸທ຺ຘກ຺ຂຓຸປ຺ປາທນເມວ ຕພ຺ພິນາສຸປ຺ປາທນໍ. ຕນ຺ຕິ ຂີຓຊາຕິໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິເມ ປກາຣາ ອິຕ຺ຖໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ຕທຕ຺ຖາຍ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ.

ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕. ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຘິ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ປາທານີຕິ ປາເທ. ຍສສາຕິ ປຣິວາເຣນ. ໂກຕູຫລຈ຺ຉເຣຕິ ໂກຕູຫເລ ອຈ຺ຉເຣ ຈ. ອຍນ຺ຕິ ອມິກ຺ກນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ. ນຍິທໍ ອາເມຑິຕວເສນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຖທ຺ວຍວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຖ ວາຕິອາທິມາຫ. ອວິເສເສນ ອຕ຺ຖສາມຎ຺ເຎນ ນິປ຺ຜນ຺ໂນ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ເທສນາປສາທາທິວິເສສາເປກ຺ຂາຍປິ ຕເຖວ ຕິຏ຺ຐຕິ ປຸພ຺ເພ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ…ເປ… ປສາໂທ’’ຕິ. ອໂຘມຸຂຐປິຕໍ ເກນຈິ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕໍ ສຍເມວ. ປຣິຍາເຍຫີຕິ ປກາເຣຫິ, ອຣສຣູປຕ຺ຕາທິປຏິປາທກກາຣເຓຫິ ວາ.

ຄມຸຘາຕຸສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມກຕ຺ຕາຠາວາ ໂຄຕມໍ ສຣຓນ຺ຕິ ອິທໍ ປທທ຺ວຍມ຺ປິ ນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອປິ ຈ ໂຂ ປຸຣິມເມວ, ປຈ຺ຉິມໍ ປນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຄຕມໍ ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຈ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຆສ຺ສາຕິ ອຆໂຕ ປາປໂຕ. ຕາຕາຕິ ຫິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນິສ຺ສກ຺ກສ຺ເສວ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘຕິ ປທທ຺ວເຍນາປິ ຜລຏ຺ຐາ ເອວ ທສ຺ສິຕາ, ນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ວິຕ຺ຖາໂຣຕິ ອິມິນາ ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ວຸຕ຺ຕປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອເນຊນ຺ຕິ ນິຕ຺ຕຓ຺ຫໍ. ອປ຺ປຏິກູລນ຺ຕິ ອວິໂຣຘຕ຺ຖທີປນໂຕ ອວິຣຸທ຺ຘສຸຈິໍ ປຓີຕໍ ວາ. ວາຈາຍ ປຄຸຓີກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ປກຏ຺ເຐຫິ ສທ຺ທຕ຺ຖຄຸເຓຫິ ໂຍຄໂຕ ວາ ປຄຸຓໍ. ສໍຫໂຕຕິ ຆຏິໂຕ ສເມໂຕ. ຍຕ຺ຖາຕິ ເຍສຸ ປຸຣິສຍຸເຄສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຏ຺ຐ ຈ ປຸຄ຺ຄລຘມ຺ມທສາ ເຕຕິ ເຕ ອຏ຺ຐ ປຸຄ຺ຄລາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຘມ຺ມທສາ.

ສຣຓນ຺ຕິອາທີສຸ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຠຍຫິໍສນາທິອຕ຺ເຖນ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສຣຓໍ ນາມ, ຕເທວ ເມ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຕາຓໍ ເລຓໍ ປຣາຍຓນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາທິຄຸຓວເສນ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສຣຓຄມນໍ ນາມ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອິມິນາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ເອຕສ຺ສ ຈ ສຣຓຄມນສ຺ສ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ທຸວິໂຘ ປເຠໂທ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສຣຓຄມນູປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉເທນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ສິຊ຺ຌຕິ. ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ ຈຕຸຘາ ປວຕ຺ຕຕິ ອຫໍ ອຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊາມີຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕນິຍ຺ຍາຕເນນ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຕປ຺ປຣາຍຓຕາຍ, ສິສ຺ສຠາວູປຄມເນນ, ປຓິປາເຕນ ຈາຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ເຈຕ຺ຖ ເສຏ຺ຐທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວວເສເນວ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ, ນ ຎາຕິຠຍາຈຣິຍາທິວເສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຎາຕິອາທິວເສນ ຕິຕ຺ຖິຍໍ ວນ຺ທໂຕ ສຣຓໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາເວນ ອຎ຺ຎໍ ວນ຺ທໂຕ ສຣຓໍ ຠິຊ຺ຊຕິ. ໂລກິຍສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິນິຍມໍ ສທິສຜລໍ ສຣຓຄຕສ຺ສ ອນາຄເຕ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິນິຍມໂຕ. ສພ຺ພໂລກິຍສມ຺ປຕ຺ຕິສມຘິຄໂມ ປນ ອປາຍທຸກ຺ຂາທິສມຕິກ຺ກໂມ ຈ ອານິສໍສຜລໍ. ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ຈສ຺ສ ສໍສຍມິຈ຺ຉາຎາຓາທິ ສໍກິເລໂສ. ເຠໂທປິສ຺ສ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊວເສນ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຸພ຺ພເກຫິ ຕິຕ຺ຖິຍປຓິປາຕາທີຫິ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ອນິຏ຺ຐຜລຕ຺ຕາ ສາວຊ຺ໂຊ. ອນວຊ຺ໂຊ ປນ ກາລກິຣິຍາຍ ໂຫຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສ຺ສ ສພ຺ພຖາ ສໍກິເລໂສ ວາ ເຠໂທ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂກ ອຸປາສໂກຕິອາທິ ອຸປາສກຕ຺ຕສຣູປກາຣຓາທິປຸຈ຺ຉາ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຄຫຏ຺ໂຐ ມນຸສ຺ໂສ ວາ ອມນຸສ຺ໂສ ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕິສຣຓໍ ຄໂຕ, ອຍໍ ອຸປາສໂກ. ໂຍ ຈ ສຣຓຄມນາທິກິຣິຍາຍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ອຸປາສນໂຕ ‘‘ອຸປາສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຎ຺ຈ ເວຣມຓິໂຍ ຈສ຺ສ ສີລໍ. ປຎ຺ຈມິຈ຺ຉາວາຓິຊ຺ຊາທິປາປາຊີວໍ ປຫາຍ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຊີວິຕກປ຺ປນມສ຺ສ ອາຊີໂວ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍທຸສ຺ສີລຕາທໂຍ ອຸປາສກຕ຺ຕສ຺ສ ວິປຕ຺ຕິ, ຕທຠາໂວ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວິຫາຣຄ຺ເຄນາຕິ ໂອວຣກາທິວສນຏ຺ຐານໂກຏ຺ຐາເສນ. ອຊ຺ຊຠາວນ຺ຕິ ອສ຺ມິໍ ອຫນິ ປວຕ຺ຕໍ ປສາທາທິໍ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸໂກ ສຣີຣາວຍໂວ ກາຍງ຺ຄໍ. ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸກໍ ໂອຏ຺ຐຊິວ຺ຫາທິ ວາຈງ຺ຄໍ. ອໂຈເປຕ຺ວາຕິ ອຈາເລຕ຺ວາ. ເອເຕນ ຈ ວຈີປວຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຐານກຣຓານໍ ຈລນປຈ຺ຈໂຍ ວາໂຍຘາຕຸຍາ ວິກາຣາກາໂຣ ວິສຸໍ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ເຕນ ວິສຸໍ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອຠາວາ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍເມວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ ຕທຸປກາຣຕ຺ຕາ. ຍຖາ ກາເຍນ ກາຍກຓ຺ຑຸຍນາທີສຸ ສທ຺ທຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູໂຕ ປຖວີຘາຕຸຍາ ອາກາຣວິກາໂຣ ວິສຸໍ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອວິຎ຺ຎາປນໂຕ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ເອວມຍມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນໂຕ ເຫຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ນາມ ຊາຕາ, ນ ເກວລໍ ວາຍຸປຖວີນໍ ຈລນສທ຺ທຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍຠູຕວິກາຣາກາຣມຕ຺ຕຕາຍ. ເອວຎ຺ຈ ພຫິທ຺ຘາ ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ຈລນສທ຺ທຸປ຺ປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ວິກາຣາກາຣານໍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຕາ ສມຕ຺ຖິຕາ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກຈິ ວາຈງ຺ຄນ຺ຕິ ‘‘ໂຫຕຸ ສາຘູ’’ຕິ ເອວມາທິວາຈາຍ ອວຍວນ຺ຕິອາທິໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອໂຈເປຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ນ ສເມຕິ. ຂນ຺ຕິໍ ຈາເຣຕ຺ວາຕິ ອນຸມຕິໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ‘‘ຂນ຺ຕິໍ ຘາເຣຕ຺ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ພຫິ ອນິກ຺ຂມນວເສນ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິມຸໂຂຕິ ຠຄວຕິ ປຏິນິວຕ຺ຕມຸໂຂ, ເຕນາຫ ‘‘ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ.

໑໖. ຍາຈຘາຕຸສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມກຕ຺ຕາ ‘‘ຠຄວາ ວສ຺ສາວາສໍ ຍາຈິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸສສ຺ສກາເລປີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ອຕິສມຄ຺ເຆປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິວິຍ ອປ຺ປຄ຺ເຆປິ ຍທາ ກິຎ຺ຈິເທວ ທຕ຺ວາ ພຫຸໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕາທິເສ ກາເລປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂມານາຕິ ຍາຈມານາ. ວຸຕ຺ຕສສ຺ສນ຺ຕິ ວປິຕສສ຺ສໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ, ເອເຕນ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ສລາກາ ເອວ ໂຫຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາເຕນ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສພ຺ພໍ ສສ຺ສໍ ສລາກາມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສມ຺ປນ຺ນໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ນິພ຺ພຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ‘‘ສລາກາ ເອວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ‘‘ສລາກາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຊີວິກາ ເອຕິສ຺ສນ຺ຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສລາກາຍ ວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘຎ຺ຎກຣຓຏ຺ຐາເນຕິ ຘຎ຺ຎມິນນຏ຺ຐາເນ. ວຓ຺ຓຊ຺ຌກ຺ຂນ຺ຕິ ກຫາປຓປຣິກ຺ຂກໍ.

ອຸຎ຺ເຉນ ປຄ຺ຄເຫນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຄ຺ຄເຫນາຕິ ປຕ຺ເຕນ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຄ຺ຄຍ຺ຫຕິ ເອເຕນ ຠິກ຺ຂາຕິ ຫິ ປຄ຺ຄໂຫ, ປຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ປຄ຺ຄເຫນ ໂຍ ອຸຎ຺ໂຉຕິອາທິ. ອຖ ວາ ປຄ຺ຄເຫນາຕິ ຄຫເຓນ, ອຸຎ຺ຉຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ ປຕ຺ໂຕຕິ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ.

ຄງ຺ຄາຍ ອຸຕ຺ຕຣທິສາປເທໂສ ອຸຕ຺ຕຣາປໂຖ, ໂສ ນິວາໂສ ເອເຕສໍ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕາຕິ ອຸຕ຺ຕຣາປຖກາ, ເຕນາຫ ອຸຕ຺ຕຣາປຖວາສິກາຕິອາທິ. ‘‘ອຸຕ຺ຕຣາຫກາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ມນ຺ທິຣນ຺ຕິ ອສ຺ສສາລໍ. ‘‘ມນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ສາ ຈ ມນ຺ທິຣາ ຍສ຺ມາ ປຣິມຓ຺ຑລາກາເຣນ ພຫຸວິຘາ ຈ ກຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ຄງ຺ຄາຍ ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ເທໂສ ທກ຺ຂິຓາປໂຖ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕາ ມນຸສ຺ສາ ທກ຺ຂິຓາປຖມນຸສ຺ສາ. ພຸທ຺ຘໍ ມມາຍນ຺ຕິ ມເມວາຍນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນສີລາ ພຸທ຺ຘມາມກາ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ເອວນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ. ປຏິວີສນ຺ຕິ ໂກຏ຺ຐາສໍ. ຕທຸປິຍນ຺ຕິ ຕທນຸຣູປໍ ຕປ຺ປໂຫນກໍ. ລທ຺ຘາຕິ ລຠິຕ຺ວາ ໂນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ເນວ ລຠິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຕິ ຈ ປສຕ຺ຖຕມຄຸຓໂຍຄໂຕ ເສຏ຺ໂຐ ຈາຕິ ຎາຕິເສຏ຺ໂຐ. ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ອຍເມວ ປຕິຣູໂປຕິ ອາມິສສ຺ສ ທຸລ຺ລຠກາເລສຸ ປຣິກໂຖຠາສາທິໍ ອກຕ຺ວາ ປຣມສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິຍາ ອາຊີວສຸທ຺ຘິຍໍ ຐຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍານຸຄຸຓໍ ອາມິສໍ ວິຈາເຣນ຺ເຕນ ນາມ ຎາຕິສິເນຫຍຸຕ຺ເຕນ ອຣິຍສາວເກເນວ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມາຣາວຏ຺ຏນາຍາຕິ ມາເຣນ ກຕຈິຕ຺ຕປຣິວຏ຺ຏເນນ, ຈິຕ຺ຕສມ຺ໂມຫເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມ຺ປີຕິ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໍ ວາ ຕິທສປຸຣໍ ວາ ອາວຏ຺ເຏຍ຺ຍ.

‘‘ຜຸສ຺ສສ຺ສາຫໍ ປາວຈເນ, ສາວເກ ປຣິຠາສຍິໍ;

ຍວໍ ຂາທຖ ຠຸຎ຺ຊຖ, ມາ ຈ ຠຸຎ຺ຊຖ ສາລໂຍ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣ ໑.໓໙.໘໘) –

ອປທາເນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລສ຺ສ ຕທາ ໂອກາສກຕຕ຺ຕາ. ນິພທ຺ຘທານສ຺ສາຕິ ‘‘ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາຈາຍ ນິຍມິຕທານສ຺ສ. ອປ຺ປິຕວຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ກາເຍນ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນວຕ຺ຖຸໂນປິ. ວິສຫຕີຕິ ສກ຺ໂກຕິ. ສງ຺ເຂເປນາຕິ ນີຫາເຣນ. ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ອສີຕິຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ຐາເນ ຆນີຠູຕາຍ ຉພ຺ພຓ຺ຓາຍ ປຠາຍ, ຍໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ຕຬາກໂຕ ມາຕິກາໂຍ ວິຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທສສຸ ທິສາສຸ ຘາວນ຺ຕິ, ສາ ຍສ຺ມາ ພ຺ຍາມມຕ຺ຕາ ວິຍ ຂາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ພ຺ຍາມປ຺ປຠາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຈ ປຈ຺ເຈກໍ ຠຄວໂຕ ສຣີເຣ ປຠາສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ ອາກາເສ ຈນ຺ທສູຣິຍາທໂຍ ວິຍ ວິຠາຕາ ວິໂຣຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍ ສຫ ເກນຈິ ອນຠິຠວນີຍານິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ອນຕ຺ຖສຎ຺ຫິເຕຕິ ຆາຕາເປກ຺ຂໍ ສາມິອຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຕາທິສສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ຆາໂຕ’’ຕິ. ອຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມເທສນາຍ ເຫຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕ຺ຖ, ຘມ຺ມເທສນາທິໂກ ວາ ອຕ຺ໂຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸ.

ເອກໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຘມ຺ມເທສນາສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ມເທສນາກາຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາຕິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍວເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫິ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ວສ຺ສຈ຺ເຉທວເສນ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ຈ ວສ຺ສຈ຺ເຉທປຈ຺ຈເຍ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄມນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈີຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ຄຸເຓ ສມ຺ຠາວນາວເສນ ນ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉາ ສີລໍ ອຘິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາມາຕິ ອາຊີວເຫຕຸ ສນ຺ຕຄຸຓປ຺ປກາສເນນ ອາຊີວວິປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິມຎ຺ຎິສ຺ສຕີຕິ ອວມຎ຺ຎິສ຺ສຕິ.

໑໗. ‘‘ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈນີຈຊນສາມຎ຺ຎວເສນ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອຸຈ຺ຈຊນາເວຓິກວເສເນວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຄຣຸຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສາຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຫ ປຕິສ຺ສເຍນ ນິສ຺ສເຍນາຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ສນິສ຺ສໂຍ, ຕສ຺ສ ຄຣຸຄຸຓຍຸຕ຺ເຕສຸ ຄາຣວວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ວຈນເມວ ອຘິວຈນໍ. ປປ຺ປຏໂກຊນ຺ຕິ ອາທິກປ຺ເປ ອຸທກູປຣິ ປຐມໍ ປຖວີຠາເວນ ສຎ຺ຊາຕໍ ນວນີຕປິຓ຺ຑສທິສໍ ອຸທເກປິ ອຸປ຺ປິລນສຠາວໍ ອວິລີຍນກໍ ອຕິສິນິທ຺ຘມຘຸຣໍ ອເນກໂຍຊນສຫສ຺ສພຫລໍ ຣສາຕລສງ຺ຂາຕໍ ປຖໂວຊໍ. ຍໍ ອາທິກປ຺ປິເກຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຣສຕຓ຺ຫາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊມານໍ ເຕສໍ ກມ຺ມພເລນ ອຸປຣິຠາເຄ ກກ຺ຂຬຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ປຸຣິມາກາເຣເນວ ຐິຕໍ, ຍສ຺ສ ຈ ພເລນ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ສປພ຺ພຕສມຸທ຺ທການນາ ເຫຏ຺ຐາອຸທເກ ອນິມຸຊ຺ຊມານາ ອວິກິຣິຍມານາ ກຸລ຺ລຸປຣິ ວິຍ ນິຈ຺ຈລາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕໍ ປຖວີສາຣມຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ປຖວີມຓ຺ໂຑຕິອາທິ. ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ມຘຸຣຣເສນ ອຸເປຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ສາທຸຣສ’’ນ຺ຕິ. ອຸປປນ຺ນຜໂລຕິ ພຫຸຜໂລ. ‘‘ນິມ຺ມກ຺ຂິກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ນິມ຺ມກ຺ຂິກຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ມກ຺ຂິກຓ຺ຑານມ຺ປິ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຍ ປຖວີນິສ຺ສິຕາ ປາຓາ, ເຕ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ກາເມສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ຫຕ຺ຖສງ຺ກາມເນ ກິໍ ອນາມາສໂທໂສ ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ, ກສ຺ມາ? ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິສເຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໙) ວຈນໂຕ, ເຕເນວ ຠຄວາປິ ອນາມາສໂທສໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ວິປລ຺ລາສມ຺ປິ ສຕ຺ຕາ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ຂຸທ຺ທໂກ ຄາໂມ. ມຫນ຺ໂຕ ສາປໂຓ ນິຄໂມ. ປທວີຕິຫາເຣນາຕິ ປທນິກ຺ເຂເປນ.

ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘. ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ມູລໂຕ ປຠຸຕີຕິ ປາຣາຊິກາທິຄຣຸການໍ, ຕທຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກ຺ກເມນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕຕາຍ. ເຕເນວ ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ‘‘ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສນ ສຫ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຍາຈິ. ຂນ຺ຘເກ ຫິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣາທີນໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຣາຫຸລຠທ຺ທສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນນຸຎ຺ຎາໂຕ ມາຕາປິຕູຫິ ປຸຕ຺ໂຕ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໐໕) ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ທິສ຺ສຕິ. ອິເຘວ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ສາມມ຺ປິ ປຈນໍ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ ນ ກໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພວ ສາມປາກາທິປຏິກ຺ເຂໂປ ອຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວໍ ກຕິປຍສິກ຺ຂາປທານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສພ຺ຠາເວປິ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕປາຣາຊິກາທິເກ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນ ຕາວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ເອກາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ເຕນ ລີໂນ ປຏິສລ຺ລີໂນ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກີຠາວໍ ຄຕສ຺ສາ’’ຕິ, ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ຄຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຣນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ.

ໂສຬສວິຘາຍ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ອນຸປທສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍໍ ‘‘ມຫາປຎ຺ໂຎ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ປຸຖຸປຎ຺ໂຎ ຫາສປຎ຺ໂຎ ຊວນປຎ຺ໂຎ ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອາຄຕາ ຉ ປຎ຺ຎາ ຈ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາ ຈ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ຈາຕິ ເອວໍ ໂສຬສວິເຘນ ອາຄຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ. ເຍສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວກາ ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕເຍວ ໂລເກ ປາກຏາຕິ ວິປສ຺ສີອາທໂຍວ ອິຘ ອຸທ຺ຘຏາ, ນ ອິຕເຣ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘາ. ເຕເນວ ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໕ ອາທໂຍ) ເທວາປິ ອຕ຺ຕໂນ ປາກຏານໍ ເຕສຎ຺ເຎວ ຄຫຓໍ ອກໍສຸ, ນາຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໙. ກິລາສຸໂນຕິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ປໂຍຊນາຠາເວນ ນິຣຸສ຺ສາຫາ ອເຫສຸໍ, ນ ອາລສິເຍນ, ເຕນາຫ ນ ອາລສິຍກິລາສຸໂນຕິອາທິ. ນິທ຺ໂທສຕາຍາຕິ ກາຍວຈີວີຕິກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປກໂທສາຠາວາ. ປາຓໍ ນ ຫເນ ນ ຈາທິນ຺ນມາທິເຍຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໔໐໒) ໂອວາທສິກ຺ຂາປທານໍ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິອາທິ. ຉນ຺ນໍ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ໂອສານທິວສໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ສກິໍ ສກິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທເປກ຺ຂເມຕ຺ຖ ສາມິວຈນໍ. ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ສພ຺ໂພປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ອກາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຂນ຺ຕີ ປຣມນ຺ຕິອາທີສຸ ຕິຕິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາ ຂນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕານິຏ຺ຐາຂມນກິເລສຕປນໂຕ ປຣມໍ ຕໂປ ນາມ. ວານສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ພຘມ຺ເມຫິ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຂນ຺ຕິຍາ ອຠາເວນ ປາຓວຘໍ ວາ ເຉທນຕາຬນາທິໍ ວາ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຣູປຆາຕີ ປຣສ຺ສຫຣຓປຣທາຣາຕິກ຺ກມນາທີຫິ ມຸສາເປສຸຎ຺ຎຜຣຸສາທີຫິ ຈ ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ ຈ ພາຫິຕປາປຕາຍ ອຠາເວນ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ສມິຕປາປຕາຍ ອຠາເວນ ສມໂຓ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລສໍວເຣນ ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນໍ ໂລກິຍສມາຘິວິປສ຺ສນາຫິ ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປາທນໍ ນິປ຺ຜາທນໍ ສພ຺ເພຫິ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິໂສຘນໍ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓໍ ຍໍ, ຕເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ອນຸສິຏ຺ຐິ. ອນຸປວາໂທຕິ ວາຈາຍ ກສ຺ສຈິ ອນຸປວທນໍ. ອນຸປຆາໂຕຕິ ກາເຍນ ກສ຺ສຈິ ອຸປຆາຕາກຣຓໍ ວຸຕ຺ຕາວເສເສ ຈ ປາຕິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາເຕ ສີເລ ອຕ຺ຕານໍ ສໍວຣຓໍ. ຠຕ຺ຕສ຺ມິໍ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາສງ຺ຂາຕອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສມາໂຍໂຄ ຕມ຺ມຸເຂນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ປນ຺ຕເສນາສນສງ຺ຂາຕໍ ອຣຎ຺ຎວາສໍ ຕມ຺ມຸເຂນ ປກາສິເຕ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສຠາວນາຣາມຕາສງ຺ຂາຕມຫາອຣິຍວໍເສ ປຕິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຘິຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິມ຺ຫິ ຕທຸປ຺ປາທນວເສນ ອາໂຍໂຄ ອນຸໂຍໂຄ ຈ ຍໍ, ຕເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸສິຏ຺ຐີຕິ ໂຍຊນາ.

‘‘ຍາວ ສາສນປຣິຍນ຺ຕາ’’ຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສປິ ນຕ຺ເຖວ, ພຸທ຺ຘາ ເອວ ຫິ ຕໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ສາວກາ. ປຐມໂພຘິຍນ຺ຕິ ໂພຘິໂຕ ວີສຕິວສ຺ສປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ກາເລ, ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສາຍ ວສ຺ເສສຸ ອາທິໂຕ ປນ຺ນຣສ ວສ຺ສານິ ປຐມໂພຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກອາລໂຕ ປນ ປຠຸຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກ຺ກເມເນວ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐານໍ ອນວກາໂສຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍປຏິກ຺ເຂປວເສນ ກາຣຓປຏິກ຺ເຂໂປ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ. ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍາຕິ ອລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ໂວມິສ຺ສຕາຍ ອສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ, ນ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘານຎ຺ເຎວ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ອຍຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ ສາວການມ຺ປິ. ໂຈທນາສາຣຓາທິວເສນ ປນ ໂສເຘຕ຺ວາ ສໍວາສກຣຓໍ ສາວການຎ຺ເຎວ ຠາໂຣ, ພຸທ຺ຘາ ປນ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິກຣຓວິຘານໍ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ, ໂຈທນາສາຣຓາທີນິ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕເນວ ຠຄວາ ອສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອນຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ສກລຣຕ຺ຕິໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ນິສີທິ. ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ອສຸທ຺ຘປຸຄ຺ຄລໍ ພຫິ ນີຫຣິໍສຸ. ຕສ຺ມາ ສາວການມ຺ປິ ອສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ຎຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິສງ຺ຆກມ຺ມກຣຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍກຣຓໍ ວິນາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສມ຺ມຸຂສາວການນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸເຂ ຘຣມານກາເລ ປພ຺ພຊິຕານໍ ສພ຺ພນ຺ຕິມານໍ ສາວການໍ. ອຸຬາຣາຕິສຍໂຊຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸຬາຣຸຬາຣໂຠຄາທິກຸລວເສນ ວາ’’ຕິ ປຸນ ອຸຬາຣສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸຬາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕອນຸຬາຣາທີນໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕ ປຈ຺ຉິມາ ສາວກາ ອນ຺ຕຣຘາເປສຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປເທ ຍທິ ສາວກາ ສມານຊາຕິອາທິກາ ສິຍຸໍ, ອຕ຺ຕໂນ ກຸລານຸຄຕຄນ຺ຖໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ນ ນາເສຍ຺ຍຸໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ອິເມ ຈ ຠິກ຺ຂູ ນ ສມານຊາຕິອາທິກາ, ຕສ຺ມາ ວິນາເສສຸນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍສ຺ມາ ເອກນາມາ…ເປ… ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິເຫເຐນ຺ຕາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຣຏ຺ຐິຕິກວາເຣ ປນ ສາວການໍ ນານາຊຈ຺ຈາທິຠາເວ ສມາເນປິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ສາສນສ຺ສ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘາ ສິກ຺ຂາປທານິ ນ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ? ຍສ຺ມາ ຈ ສາສນສ຺ສ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນ ເກວລໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ເຫຕຸ, ອຖ ໂຂ ອາຍຕິໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສາວເກຫິ ວິເນຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລານໍ ສມ຺ຠໂວປິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ສມ຺ຠເວ ສຕິ ພຸທ຺ຘາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ນາສຕີຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓາປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ເວເນຍ຺ຍສມ຺ຠວສ຺ສາປິ ສູຈນໂຕ ສາສນສ຺ສ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປາຬິຍໍ ສຫສ຺ສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ…ເປ… ໂອວທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ ສຫສ຺ໂສ ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕູຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘) ວິຍ. ຕໍ ສຫສ຺ສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ສຫສ຺ສສທ຺ທສ຺ສ ເອກວຈນນ຺ຕຕາຍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວຍວາເປກ຺ຂາຍ ‘‘ໂອວທິຍມານານ’’ນ຺ຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາສເວຫີຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ຈິຕ຺ຕານີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕພຫຸວຈນໍ. ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກມ຺ມສາຘນໍ. ຕສ຺ມາ ອາສເວຫິ ກຕ຺ຕຸຠູເຕຫິ ອນຸປາທາຍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕານິ ວິໂມຈິຕານີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ເຕສຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕານີຕິອາທິ. ເຍຫິ ອາສເວຫີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ເອວ ກຣຓວຈນໍ. ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກມ຺ມສາຘນໍ. ເຕຕິ ອາສວາ. ຕານີຕິ ຈິຕ຺ຕານິ, ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນຎ຺ເຈຕໍ. ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກຕ຺ຕຸສາຘນໍ, ວິໂມເຈສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຕານິ ຈິຕ຺ຕານິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາສວາ ເຕຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ມຸຕ຺ຕວນ຺ໂຕ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອາສເວຫີຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກຕ຺ຕຸສາຘນໍ. ຕສ຺ມາ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມໍ ຕຓ຺ຫາທິວເສນ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຕ຺ຕວນ຺ຕານິ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມວຈນາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຠິໍສນເກ ວນສຓ຺ເຑຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ອເປກ຺ຂນໍ ຕສ຺ມິໍ ປຸຣິມວຈເນຕິ ເອວໍ ອເປກ຺ຂນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ. ຠິໍສນສ຺ສ ຠຍສ຺ສ ກຕໍ ກຣຓໍ ກິຣິຍາ ຠິໍສນກຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຠິໍສນກິຣິຍາຍາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠິໍສນກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ຠິໍສຍຕີຕິ ຠິໍສໂນ, ໂສວ ຠິໍສນໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ‘‘ຠິໍສນກຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຕ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ. ພຫຸຕຣານໍ ສຕ຺ຕານໍ ວາຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນາຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ເຕນ ຈ ໂຍ ໂກຈີຕິ ປທສ຺ສາປິ ໂຍ ໂຍ ປວິສຕີຕິ ວິຈ຺ຉາວເສນ ນານຕ຺ເຖນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ, ໂຍ ໂຍ ປວິສຕິ, ເຕສຸ ພຫຸຕຣານນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ.

ນິຄມນນ຺ຕິ ປກເຕ ອຕ຺ເຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປສໍຫາໂຣ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ນິຄມນກ຺ກໂມ – ຍາ ຫິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອຸປຣິ ປຣິຍຕ຺ຕິວເສນ ວິເນຕພ຺ພານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຠາເວນ ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ກິລາສຸຕາ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາ, ຍາ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນານໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ຠິໍສນກວນສຓ຺ເຑປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອວທນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ເອວ ອກິລາສຸຕາ ສອຸສ຺ສາຫຕາ, ນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຘມ຺ມວິນຍເທສນາຍ, ອຍໍ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເຫຕຸ, ອຍໍ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຍນ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສີຕິ. ປຸຣິສຍຸຄວເສນາຕິ ປຸຣິສານໍ ຍຸຄໍ ປວຕ຺ຕິກາໂລ, ຕສ຺ສ ວເສນ, ປຸຣິສວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໂກຕິ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສ ປພ຺ພຊິໂຕ ສຸຠທ຺ທສທິໂສ. ສຕສຫສ຺ສໍ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານິ ຈ ວສ຺ສສຫສ຺ສານີຕິ ອິທໍ ຠຄວໂຕ ຊາຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂພຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ຄຓິຍມານໍ ອູນໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທ຺ເວເຍວາຕິ ຘຣມາເນ ຠຄວຕິ ເອກໍ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ເອກນ຺ຕິ ທ຺ເວ ເອວ ປຸຣິສຍຸຄານິ.

໒໐-໑. ອສມ຺ຠຸຓນ຺ເຕນາຕິ ອປາປຸຓນ຺ເຕນ. ໂກ ອນຸສນ຺ຘີຕິ ປຸຣິມກຖາຍ ອິມສ຺ສ ໂກ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ຍາຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍສູຕິ ວີຕິກ຺ກມຘມ຺ເມສຸ. ເນສນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອາສວານໍ. ເຕຕິ ວີຕິກ຺ກມຘມ຺ມາ. ຎາຕິເຍວ ປິຕາມຫປິຕຸປຸຕ຺ຕາທິວເສນ ປຣິວຏ຺ຏນໂຕ ປຣິວຏ຺ໂຏຕິ ຎາຕິປຣິວຏ຺ໂຏ. ໂລກາມິສຠູຕນ຺ຕິ ໂລກປຣິຍາປນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິເລເສຫິ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ໂລກາມິສຠູຕໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊາສງ຺ເຂເປເນວາຕິ ທສສິກ຺ຂາປທທານາທິປພ຺ພຊ຺ຊາມຸເຂນ. ເອຕນ຺ຕິ ເມຖຸນາທີນໍ ອກຣຓໍ. ຖາມນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນສາມຕ຺ຖິຍໍ. ສຎ຺ຉວິນ຺ຕິ ສຸກ຺ກຈ຺ຉວິໍ ປກຕິຈ຺ຉວິໍ, ສຸນ຺ທຣຈ຺ຉວິໍ ວາ. ເສສນ຺ຕິ ເສສປທໂຍຊນທສ຺ສນໍ. ອິທານິ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ອຍໍ ວາ ເຫຕ຺ຖາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ປສິທ຺ຘິຍໍ, ອຍເມວ ເຫຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ສຕ຺ຖາຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕທາ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ. ໂຣເປຕ຺ວາຕິ ຜາລິຕຏ຺ຐາເນ ນິນ຺ນໍ ມໍສໍ ສມໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ສເກ ອາຈຣິຍເກຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍຠາເວ, ອາຈຣິຍກມ຺ເມ ວາ.

ວິປຸລຠາເວນາຕິ ພຫຸຠາເວນ. ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊມານາຕິ ອນຸປາເຍນ ອຠິນິວິສມານາ, ວິປຣີຕໂຕ ຊານມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣເສນ ຣສໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອນວຊ຺ຊສຠາເວນ ສາວຊ຺ຊສຠາວໍ ສມ຺ມິສ຺ເສຕ຺ວາ. ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຕຘມ຺ມໍ ອຸຄ຺ຄຕວິນຍຎ຺ຈ, ຍຖາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສງ຺ຆາຘິກາເຣ. ປຠສ຺ສໂຣຕິ ປຠາສນສີໂລ. ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ໂສຍມາຍສ຺ມາ ໂສຕາປນ຺ໂນຕິນາມໂຄຕ຺ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ປກເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ສຠາວວາຈີ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອປາເຍສຸ ຂິປນໂກ ທິຏ຺ຐິອາທິອກຸສລຘມ຺ໂມ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ສຠາວວເສເນວ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິນິປຕນໍ ວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຍໂຕຕິ ສຕ຺ຕຠວພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນິຍຕກ຺ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພາໂນ. ຕສ຺ສ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ຕິ.

໒໒. ອນຸຘມ຺ມຕາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານຸຄໂຕ ສຠາໂວ. ປວາຣຓາສງ຺ຄຫໍ ທຕ຺ວາຕິ ‘‘ອາຄາມິນິຍາ ປຸຓ຺ຓມິຍາ ປວາເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ອນຸມຕິທານວເສນ ທຕ຺ວາ, ປວາຣຓໍ ອຸກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ນເຍນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປວາຣຓຸກ຺ກຑ຺ຒນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ມາຄສິຣສ຺ສ ປຐມທິວເສຕິ ຈນ຺ທມາສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປຣກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍ ອນນ຺ຕເຣ ປາຏິປທທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜຸສ຺ສມາສສ຺ສ ປຐມທິວເສຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທຎ຺ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອປຣິປາກໍ ປຏິຈ຺ຈ ຜຸສ຺ສມາສໂຕ ປຣຎ຺ຈ ເອກທ຺ວິຕິຈຕຸມາສມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ເສສມາເສຫິ ຈາຣິກາຍ ປຣິໂຍສາປນໂຕ. ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬຕິ ອິທໍ ເທວພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມນຸສ຺ສາ ປນ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ ໂພຘເນຍ຺ຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕຣຈກ຺ກວາເຬສຸ ປນ ມນຸສ຺ສານໍ ອິມສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຉນ຺ທຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ອນນ຺ຕມ຺ປິ ຈກ຺ກວາຬໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຕທນຸຄຸຓານຸສາສນີ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ.

ອາຍາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາ-ສທ຺ໂທ ອາຄຈ຺ຉາຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອາຄຈ຺ຉ ຍາມາ’’ຕິ, ເອຫິ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊຣາຫີຕິ ວິລີນສຸວຓ຺ຓຊລໍ ວິຍ ປິຎ຺ຊຣາຫິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ນິມນ຺ຕິຕມ຺ຫາຕິອາທີສຸ ‘‘ນິມນ຺ຕິຕາ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ອມ຺ຫາ’’ຕິ ຈ, ‘‘ນິມນ຺ຕິຕາ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ອຕ຺ຖາ’’ຕິ ຈ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຍນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມຊາຕໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂນ ນຕ຺ຖີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ນຕ຺ຖິ, ໂນຕິ ວາ ເອຕສ຺ສ ວິວຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຆຣາວາເສ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ກາຣຓໍ, ກິຈ຺ຈໍ ວາ. ກຸໂຕຕິ ກຕຣເຫຕຸໂຕ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ, ກິຈ຺ເຈນ ວາ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ອິມສ຺ມິໍ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣຕິ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ.

ຕຕ຺ຖ ຈາຕິ ກຸສເລ. ຕິກ຺ຂວິສທຠາວາປາທເນນ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ. ວສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ອາຍຕິໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ. ຍໍ ທິວສນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ທິວເສ.

໒໓. ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓປຕ຺ຕປເຏ ຈາຕິ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓປເຏ ຈີນປເຏ ຈ. ຕຸມ຺ພານີຕິ ຈມ຺ມມຍເຕລຠາຊນານິ. ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ອນຸປຄມນໍ ກຕ຺ວາ. ອຠິຣນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ອຠິຣຸຈິປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາຊ຺ຌາສຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂສເຣຍ຺ຍາທີນິ ມຫາມຓ຺ຑລຈາຣິກາຍ ມຄ຺ຄຠູຕານິ ໂສເຣຍ຺ຍນຄຣາທີນິ. ປຍາຄປຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຄງ຺ຄາຍ ເອກສ຺ສ ຕິຕ຺ຖວິເສສສ຺ສາປິ, ຕໍສມີເປ ຄາມສ຺ສາປິ ນາມໍ. ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພໂສ ປສາທໍ ຊເນຕີຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາ, ຕສ຺ສາ.

ເຍ ປນ ປກາເຣ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ປກາເຣ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຣິທນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສມນ຺ຕປາສາທິກາ’’ຕິ ຍາ ສໍວຓ຺ຓນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຣ ຕສ຺ສໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ສມນ຺ຕປສາທິກຠາເວ ອິທໍ ວກ຺ຂມານຄາຖາວຈນໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ພາຫິຣນິທານອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານສິກ຺ຂາປທນິທານານໍ ວເສນ ນິທານປ຺ປເຠທທີປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເຖຣວາທປ຺ປກາສນໍ ວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທທີປນ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ສິກ຺ຂາປທານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທທີປນ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສິກ຺ຂາປທນິທານນ຺ຕິ ປນ ເວສາລີອາທິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູຕເທສວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ. ສມ຺ປສ຺ສຕໍ ວິຎ຺ຎູນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຕ຺ເວວ ປວຕ຺ຕາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໑. ປາຣາຊິກກຓ຺ໂຑ

໑. ປຐມປາຣາຊິກໍ

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໔. ວິກ຺ກາຍິກຠຓ຺ຑສ຺ສ ວິກ຺ກິຓນໍ ອິຓທານຎ຺ຈ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນໍ ນາມ. ເອວໍ ປໂຍຊິຕສ຺ສ ມູລສ຺ສ ສຫ ວຑ຺ຒິຍາ ຄຫຓວາຍາໂມ ອຸທ຺ຘາໂຣ ນາມ. ອສຸກທິວເສ ທິນ຺ນນ຺ຕິອາທິນາ ປມຸຏ຺ຐສ຺ສ ສຕຸປ຺ປາທນາທິ ສາຣຓໍ ນາມ. ຈຕຸພ຺ພິຘາຍາຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິສມຓານໍ ວເສນ, ຠິກ຺ຂຸອາທີນໍ ວາ ວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສີຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ອຍໍ ທິສ຺ວານ-ສທ຺ໂທ ອສມານກຕ຺ຕຸກຕ຺ຕາ, ຍຖາ ຆຕໍ ປິວິຕ຺ວາ ພລໍ ໂຫຕີຕິ, ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ເອວຣູເປສຸ. ຠພ຺ພກຸລປຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸປນິສ຺ສຍມຕ຺ຕສຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຈ຺ຉິມຠວິກຕາຍ. ເຕເນວສ຺ສ ມາຕາທິອກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສມາໂຍເຄນ ກຕວີຕິກ຺ກມນໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນວິປ຺ປຏິສາເຣນ ອຘິຄມນ຺ຕຣາໂຍ ຊາໂຕ. ປຈ຺ຉິມຠວິການໍ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທສຸ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣຓານໍ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກາຕຸໍ. ເຕເນວ ອງ຺ຄຸລິມາລຕ຺ເຖຣາທໂຍ ອກຸສລໍ ກຕ຺ວາປິ ອຘິຄມສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ອເຫສຸນ຺ຕິ. ຈຣິມກຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂໍ ວິຍ ລິຂິຕໍ ຆໍສິຕ຺ວາ ໂຘວິຕໍ ສງ຺ຂລິຂິຕນ຺ຕິ ອາຫ ໂຘຕອິຈ຺ຈາທິ. ອຊ຺ຌາວສຕາຕິ ອຘິ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ອຄາຣນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຄາຣມຊ຺ເຌ’’ຕິ. ກສາຍຣສຣຕ຺ຕານິ ກາສາຍານີຕິ ອາຫ ‘‘ກສາຍຣສປີຕຕາຍາ’’ຕິ. ກສາຍໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ຈ ຫິ ຣໂສປິ ‘‘ກສາຍຣໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໒໖. ຍທາ ຊານາຕິ-ສທ຺ໂທ ໂພຘນຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ປໂຍເຄ ສປ຺ປິໂນ ຊານາຕິ ມຘຸໂນ ຊານາຕີຕິອາທີສຸ ວິຍ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ເຂນ ນານຸໂຠສີ’’ຕິ. ເກນຈິ ທຸກ຺ເຂນ ນານຸໂຠສີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກິຎ຺ຈີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຫິ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນສ຺ສ ໂລໂປ ກໂຕ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ປຸຣິມປທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣປເທນ ສມານວິຠຕ຺ຕິໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ. ຍທາ ປນ ຊານາຕິ-ສທ຺ໂທ ສຣຓຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕທາ ມາຕຸ ສຣຕີຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ວທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ນສ຺ສຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນນຸຠູຕຕາຍ ນສ຺ສຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປີຕິ ອນຸຠວນສຣຓຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ທຸຕິຍຕຕິຍວິກປ຺ປທ຺ວເຍ. ປຸຣິມປທສ຺ສາຕິ ກິຎ຺ຈີຕິ ປທສ຺ສ. ອຸຕ຺ຕຣປເທນາຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິປເທນ. ສມານາຍ ສາມິວຈນຠູຕາຍ ວິຠຕ຺ຕິຍາ ‘‘ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ໂລໂປຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມຣເຓນປິ ມຍໍ ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕຕິ ປທສ຺ສ ສຫຕ຺ເຖ ກຣຓວເສນປິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຍາ ວິໂຍຄໍ ວາ ປາປຸຓິສ຺ສາມາຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໘. ຄນ຺ຘພ຺ພາ ນາມ ຄາຍນກາ. ນຏາ ນາມ ຣງ຺ຄນຏາ. ນາຏກາ ລງ຺ຆນກາທໂຍ. ສຸຂູປກຣເຓຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈຣຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ລຬນ຺ໂຕ ກີຬນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ລຬາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທານປ຺ປທານາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈທານໍ ທານໍ ນາມ, ວິເສສທານໍ ປທານໍ ນາມ, ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສີລາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໓໐. ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕານີຕິ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນໍ ສລາກໍ ປກ຺ຂິກໍ ອຸໂປສຖິກໍ ປາຏິປທິກໍ ອາຄນ຺ຕຸກໍ ຄມິກໍ ຄິລານໍ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກໍ ວິຫາຣ-ຘຸຣ-ວາຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເສນາສນາທິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕຍນິສ຺ສິເຕສຸ ອາຣຎ຺ຎກງ຺ຄາທິປຘານງ຺ຄານໍ ຄຫຓວເສນ ເສສຘຸຕງ຺ຄານິປິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຊ຺ຊີນນ຺ຕິ ວຊ຺ຊີຣາຊູນໍ. ວຊ຺ຊີສູຕິ ຊນປທາເປກ຺ຂໍ ພຫຸວຈນໍ, ວຊ຺ຊີນາມເກ ຊນປເທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາເຍວ ອຸປຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຈ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄາ, ອິຕ຺ຖິວຕ຺ຖາທີນິ ຈ ຕທຸປກຣຓານີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍຫິ ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ຕາຕິ ເສສຘຸຕງ຺ຄປຣິວາຣິເຕນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິກຘຸຕງ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ສປທານຈາຣໍ ຈຣິຕຸກາໂມ’’ຕິ.

໓໑. ໂທສາຕິ ຣຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຠິວຸຕ຺ຖໍ ປຣິວຸສິຕໍ ອາຠິໂທສິກໍ, ອຠິໂທສໍ ວາ ປຈ຺ຈູສກາລໍ ຄໂຕ ປຕ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ອາຠິໂທສິໂກ, ເຕນາຫ ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິອາທິ.

໓໒. ອຸທກກຎ຺ຊິຍນ຺ຕິ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍອຸທກຎ຺ຈ ຍາຄຸ ຈ. ຕຖາຕິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖ.ອໂນກປ຺ປນໍ ອສທ຺ທຫນໍ, ອມຣິສນໍ ອສຫນໍ.

໓໔. ຕທ຺ຘິຕໂລປນ຺ຕິ ປິຕາມຫໂຕ ອາຄຕໍ ‘‘ເປຕາມຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈຍນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ເອ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍສໍ ສນ຺ຕກໍ ຘນໍ ຄຫິຕໍ, ເຕ ອິຓາຍິກາ. ປລິພຸທ຺ໂຘຕິ ‘ມາ ຄຈ຺ຉ ມາ ຠຸຎ຺ຊາ’ຕິອາທິນາ ກຕາວຣໂຓ, ປີຬິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໕. ອຕ຺ຕນາຕິ ສຍໍ. ສປຕິໂນ ຘນສາມິໂນ ອິທໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ, ຘນໍ. ຕເທວ ວິຠໂວ.

໓໖. ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຄຫິຕປຸພ຺ພາ ເອວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ທິນ຺ນາປິ ປຏິສນ຺ຘີຕິ ປິຕຣາ ທິນ຺ນໍ ສຸກ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິປິ ເຕນ ທິນ຺ນາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸກ຺ກເມວ ວາ ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິສນ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຂິປ຺ປໍ ປຕິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ປິຕຸ ສໍໂຍຄກ຺ຂເຓເຍວ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ ສຸກ຺ກເມວ ຕຖາ ປຕິຏ຺ຐານນິຍມໂຕ. ສຸກ຺ເກ ປນ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ຍາວ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ, ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ວາ, ຕໍ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐານສ຺ສ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ ມາຕຸ ມໍສສ຺ສ ໂລຫິຕເລສສ຺ສ ສພ຺ພທາປິ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ເພປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທານໍ ສພ຺ຠາວໂຕ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ອິມສ຺ສ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປເທ ອຏ຺ຐປິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ເອວໍ ຄຣຸກສຠາວໍ, ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສວຕ຺ຖຸຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ອວເສເສ ປຎ຺ຈຂຸທ຺ທກາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ເອວ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ. ຍໍ ອາທີນວນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຈປນໂຕຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈລນໂຕ.

ເຕເນວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ຍານິ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາຣຓານິ ນິວຕ຺ຕິຕານິ, ຕານິປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ກິໍ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸຠເຍສໍ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ນາຠິປຣາມສນໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ຫິ ມາຕາ ປຸຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຎ຺ຊາຕາທຣາ ນາຠິປຣາມສນກາເລ ກາມຣາຄສມາກຸລຈິຕ຺ຕາ ອໂຫສິ, ອິຕຣຖາ ປຸຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ‘‘ສກ຺ໂກ ຈສ຺ສາ ກາມຣາຄສມຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕານິ ອກາສີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ວຕ຺ຖຸວເສນ ວາ ເອຕໍ ນາຠິປຣາມສນໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄໂຕ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມາຕງ຺ຄປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ນາຠິປຣາມສເນນ ມຓ຺ຑພ຺ຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອໂຫສິ. ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕມາຕຸ ນາຠິຍໍ ວິຈ຺ຉິກາ ຜຣິຕ຺ວາ ຄຕາ, ເຕນ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອໂຫສີຕິ ອາຫ ເອເຕເນວ ນເຍນາຕິອາທິ.

ອຍນ຺ຕິ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ. ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ສຸກ຺ກສ຺ສ ສມ຺ຠວໍ ທີເປຕິ, ມາຕາ ຈ ອຸຕຸນີ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ໂສຓິຕສ຺ສ. ຄນ຺ຘພ຺ໂພຕິ ຕຕ຺ຣຸປໂຄ ສຕ຺ໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕ-ກາຣສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ຘ-ກາໂຣ ກໂຕ. ອຖ ວາ ຄນ຺ຘພ຺ພາ ນາມ ຣງ຺ຄນຏາ, ເຕ ວິຍ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ຠເວສຸ ນານາເວສຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຍມ຺ປິ ‘‘ຄນ຺ຘພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ນິປາຕກ຺ຂຓໂຕ ປຈ຺ຉາປິ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຕຕ຺ຣ ອຸປປນ຺ໂນ ‘‘ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຄພ຺ຠສ຺ສາຕິ ກລລຣູປສຫິຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ອິຘ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫີຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໖) ວິຍ. ອສ຺ສ ຕໍ ອຊ຺ຌາຈາຣນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປາຬິຍໍ ນິຣພ຺ພຸໂທ ວຕ ໂຠ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນິຣາທີນໂວຕິ ອິມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ສຸທິນ຺ເນນ…ເປ… ອາທີນໂວ ອຸປ຺ປາທິໂຕຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຕິຫາຕິ ນິປາຕສມຸທາຍສ຺ສ ເອວນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖຠວນໍ. ມຸຫຸຕ຺ເຕນາຕິ ອິທໍ ຂເຓນາຕິ ປທສ຺ສ ເວວຈນໍ. ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕປິ ເທວານໍ ຕາວມຫນ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ເຕສໍ ຣູປໍ ວິຍ ມນຸສ຺ສານໍ ໂຄຈໂຣ ນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຉາ ສຸທິນ຺ເນນ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ຊານິໍສູຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໗. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄປທຏ຺ຐານໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍເມວ ອຸປຈາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ເສວ ຍາວຊີວໍ ຈຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອວິປ຺ຜາຣິໂກຕິ ອຸທ຺ເທສາທີສຸ ອພ຺ຍາວໂຏ. ວຫຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ຉິນ຺ນປາໂທ, ຉິນ຺ນຂນ຺ໂຘ ວາ. ຈິນ຺ຕຍີຕິ ອິມິນາ ປຊ຺ຌາຍີຕິ ປທສ຺ສ ກິຣິຍາປທຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ‘‘ກິໂສ ອໂຫສິ…ເປ… ປຊ຺ຌາຍິ ຈາ’’ຕິ ຈ-ກາຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ປາຬິໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

໓໘. ຄເຓ ຊນສມາຄເມ ສນ຺ນິປາຕນໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາ, ສາວ ປປຎ຺ຈາ, ເຕນ ຄຓສງ຺ຄຓິກາປປຎ຺ເຈນ. ຍສ຺ສາຕິ ເຍ ອສ຺ສ. ກຖາຜາສຸກາຕິ ວິສ຺ສາສິກຠາເວນ ຜາສຸກກຖາ, ສຸຂສມ຺ຠາສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາທາຣູປໍ ຠູຕຣູປມຸເຂເນວ ມນ຺ທນໍ ປີນນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ປສາທອິຈ຺ຈາທິ. ທານີຕິ ນິປາໂຕ ອິຘ ປນ-ສທ຺ທຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕິ ຕກ຺ກາລວາຈິໂນ ເອຕຣຫິ-ປທສ຺ສ ວິສຸໍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ປນ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ. ໂນ-ສທ຺ໂທປິ ນຸ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ. ຕເມວາຕິ ຄິຫິຠາວປຕ຺ຖນາລກ຺ຂຓເມວ. ອນຠິຣຕິເມວາຕິ ເອວ-ກາເຣນ ນິວຕ຺ຕິຕາຍ ປນ ຕທຎ຺ຎາຍ ອນຠິຣຕິຍາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຘິກຸສລານນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສມຖວິປສ຺ສນາ ອຘິກຸສລາ ນາມ. ອິທໍ ປນາຕິອາທິ ອຸປຣິ ວຕ຺ຕພ຺ພວິເສສທສ຺ສນໍ. ປຣິຍາຍວຈນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສທ຺ທຕ຺ຖກຖນມຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຘມ຺ເມ, ເອວໍ ວິຣາຄາຍ ເທສິເຕ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາມາຕິ ຄຣຫາຍໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣນິພ຺ພານນ຺ຕິ ວິຣາຄາຍາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕກິເລສກ຺ຂຍນິພ຺ພານໂຕ ວິເສເສຕິ. ຊາຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມາໂນ ເອວ ມທຊນນຏ຺ເຐນ ມໂທຕິ ມານມໂທ. ‘‘ອຫໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ມາໂນ ປຸຣິສມໂທ. ‘‘ອສທ຺ຘມ຺ມເສວນາສມຕ຺ຖຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມາໂນ, ຣາໂຄ ເອວ ວາ ປຸຣິສມໂທ’’ຕິ ເກຈິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພລມທາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕຠູມກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ຕີສຸ ຠູມີສຸ ກມ຺ມກິເລສວິປາກາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ວຏ຺ຏໍ. ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ໂຍນິໂຍຕິ ອຓ຺ຑຊາທໂຍ, ຕາ ປນ ຍວນ຺ຕິ ຕາຫິ ສຕ຺ຕາ ອມິສ຺ສິຕາປິ ສມານຊາຕິຕາຍ ມິສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ໂຍນິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ຎາຕຕີຣຓປຫານວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓາທິວເສນ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ກລາປສມ຺ມສນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ໂລກິຍວິປສ຺ສນາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ອິຘ ປນ ຎາຕຕີຣຓກິຈ຺ຈານມ຺ປິ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສິຊ຺ຌນໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄເມວ ສນ຺ຘາຍ ຕິວິຘາປິ ປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕເນວ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄວ ກຖິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕານນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕາສງ຺ຂາຕານໍ ສຸຠາທິອາກາຣານໍ ຕທາກາຣຄາຫິການໍ ຕຓ຺ຫານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສຍມຸເຂນ ເຫຕ຺ຖ ວິສຍິໂນ ຄຫິຕາ. ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ‘‘ວິຣາຄາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ…ເປ… ໂນ ສອຸປາທານາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ.

໓໙. ກລິສາສນາໂຣປນຕ຺ຖາຍາຕິ ໂທສາໂຣປນຕ຺ຖາຍ. ກລີຕິ ໂກຘສ຺ສ ນາມໍ, ຕສ຺ສ ສາສນໍ ກລິສາສນໍ, ໂກຘວເສນ ວຸຈ຺ຈມານາ ຄຣຫາ. ອຊ຺ຌາຈາໂຣວ ວີຕິກ຺ກໂມ. ສມຓກຣຓານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສມຓຠາວກຣານໍ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທິຘມ຺ມານໍ. ປາຬິຍໍ ກຖໍ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ກຕໍ, ‘‘ນາມ-ສທ຺ທໂຍເຄນາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຕິວິຍ ທຸກ຺ຂວິປາກນ຺ຕິ ຄຫຏ຺ຐານໍ ນາຕິສາວຊ຺ຊມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ຠຄວໂຕ ອາຓາວີຕິກ຺ກມໂຕ ເຈວ ສມາທິນ຺ນສິກ຺ຂຕ຺ຕຍວິນາສນໂຕ ຈ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທເກ ຠວໍ ໂອທກໍ, ໂຘວນກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ອຸທກກິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິ. ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສສີຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ນາມ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນາມ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ທຸພ຺ຠຣຕາທີນໍ ເຫຕຸຠູໂຕ ອສໍວໂຣ ອິຘ ທຸພ຺ຠຣຕາທິ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ ກາຣເຓ ກາຣິໂຍປຈາເຣນາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸພ຺ຠຣຕາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອສໍວຣສ຺ສາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ທຸພ຺ຠຣຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປຏ຺ຐາເກຫິ ຈ ທຸກ຺ເຂນ ຠຣິຕພ຺ພຕໍ. ສຕ຺ເຕຫິ ກິເລເສຫິ ຈ ສງ຺ຄຓນໍ ສໂມຘານໍ ສງ຺ຄຓິກາຕິ ອາຫ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍາຕິອາທິ. ອຏ຺ຐກຸສີຕວຕ຺ຖຸປາຣິປູຣິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອກໍ, ຕຖາ ອກາສິນ຺ຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຄມາສິນ຺ຕິ, ນາລຕ຺ຖໍ ໂຠຊນສ຺ສ ປາຣິປູຣິນ຺ຕິ, ອລຕ຺ຖນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ເມ ອາພາໂຘຕິ, ອຈິຣວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຄລຎ຺ຎາຕິ ເອກນ຺ຕິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ກຸສີຕວຕ຺ຖູນິ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂກສຊ຺ຊໍ ກຸສີຕ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນາປິ ຫິ ຠາວໂຊຕນປຈ຺ຈຍໍ ຠາວຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ປຏສ຺ສ ສຸກ຺ກນ຺ຕິ. ສພ຺ພກິເລສາປຈຍຠູຕາຍ ວິວຏ຺ຏາຍາຕິ ຣາຄາທິສພ຺ພກິເລສານໍ ອປຈຍເຫຕຸຠູຕາຍ ນິພ຺ພານາຍ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍວຣປ຺ປຫານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສີລສໍວຣາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສໍວເຣຫິ ເຈວ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຫາເນຫິ ຈ ອຸເປຕໍ. ອສຸຕ຺ຕນ຺ຕ ວິນິພທ຺ຘນ຺ຕິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ປາຬິສງ຺ຂາຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕວເສນ ອຣຈິຕໍ, ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ຈ ອນາໂຣປິຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຍຖານຸຣູປໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຣູປາ ຫິ ປກິຓ຺ຓກເທສນາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ມູລໍ. ໂອກ຺ກນ຺ຕິກຘມ຺ມເທສນາ ນາມ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປສງ຺ເຄ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ນານານເຍຫິ ກຖິຍມານາ ຘມ຺ມເທສນາ, ເຕນາຫ ຠຄວາ ກິຣາຕິອາທິ. ປຏິກ຺ຂິປນາຘິປ຺ປາຍາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ‘‘ກິເມເຕນາ’’ຕິ ມທ຺ທນຈິຕ຺ຕາ.

ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖວເສນາຕິ ປຕິຏ຺ຐາອຘິຄມຸປາຍວເສນ. ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ອາຣຕິ ວິຣຕີຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໗໐໖) ນິທ຺ທິຏ຺ຐວິຣຕິໂຍ ເຈວ, ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຈຕນາ ສຎ຺ເຈຕນາຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໗໐໔) ນິທ຺ທິຏ຺ຐເຈຕນາ ຈ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ຜສ຺ໂສ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໗໐໕) ນິທ຺ທິຏ຺ຐຜສ຺ສາທິຘມ຺ມາ ຈ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ຖ ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍຕິ ອິທໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນາມກາໂຍຕິ ນາມສມູໂຫ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ, ເສສານິປິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນານິ. ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ວິຣຕິອາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ຕປ຺ປກາສກຎ຺ຈ ວຈນໍ.

ອຕ຺ຖວເສຕິ ຫິຕວິເສເສ ອານິສໍສວິເສເສ, ເຕ ຈ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເຫຕູຕິ ອາຫ ‘‘ກາຣຓວເສ’’ຕິ. ສຸຂວິຫາຣາຠາເວ ສຫຊີວນສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສຫຊີວິຕາຕິ ສຸຂວິຫາໂຣວ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄລາຕິ ນິສ຺ສີລາ ທູສິຕສີລາ ຈ. ປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທປ຺ປສງ຺ເຄ ຫິ ນິສ຺ສີລາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ເສສສິກ຺ຂາປທປສງ຺ເຄ ເຕຫິ ເຕຫິ ວີຕິກ຺ກເມຫິ ຂຓ຺ຑຉິທ຺ທາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທູສິຕສີລາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອຸຠເຍນປິ ອລຊ຺ຊິໂນວ ອິຘ ‘‘ທຸສ຺ສີລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານມ຺ປິ ທສ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຣິ ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລ ນິສ຺ສາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ, ເຕເນວ ‘‘ເຍ ມງ຺ກຸຕໍ…ເປ… ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທສາຘາຣຓວເສນ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ມງ຺ກຸຕນ຺ຕິ ນິຕ຺ເຕຊຕໍ ອໂຘມຸຂຕໍ. ຘມ຺ເມນາຕິອາທີສຸ ຘມ຺ໂມຕິ ຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸ. ວິນໂຍຕິ ໂຈທນາ ເຈວ ສາຣຓາ ຈ. ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາ ເຈວ ອນຸສາວນສມ຺ປທາ ຈ. ສນ຺ທິຏ຺ຐມານາຕິ ສໍສຍໍ ອາປຊ຺ຊມານາ. ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາຕິ ປີຬິຕາ. ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາມຄ຺ຄີ ນ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ອລຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖາທິສກລສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ຘມ຺ມປຣິໂຠຄຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ນິຍຕກາລິກຕາຍ ຈ ອວສ຺ສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສງ຺ຆກມ຺ມໂຕ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອກິຕ຺ຕິ ຄຣຫາ. ອຍໂສ ປຣິວາຣຫານິ.

ຈຸທ຺ທສ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ນາມ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໕໖ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕານິ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ອາວາສິກຄມິກອນຸໂມທນຠຕ຺ຕຄ຺ຄປິຓ຺ຑຈາຣິກອາຣຎ຺ຎກເສນາສນຊນ຺ຕາຆຣວຈ຺ຈກຸຏິອຸປຊ຺ຌາຍສທ຺ຘິວິຫາຣິກອາຈຣິຍອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຸທ຺ທສ ວຕ຺ຕານິ, ເອຕານິ ຈ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສພ຺ພທາ ຈ ຍຖາຣຫໍ ຈຣິຕພ຺ພານິ. ທ຺ເວ ອສີຕິ ມຫາວຕ຺ຕານິ ປນ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຕາທິກາເລເຍວ ຈຣິຕພ຺ພານິ, ນ ສພ຺ພທາ. ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ຄຓິຕານິ. ຕານິ ປນ ‘‘ປາຣິວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໗໕) ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ…ເປ… ນ ຉມາຍ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວສານານິ ຉສຏ຺ຐິ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປາຣິວາສິເກນ ວຸຑ຺ຒຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ, ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣເຫນ, ມານຕ຺ຕຈາຣິເກນ, ມານຕ຺ຕາຣເຫນ, ອພ຺ຠານາຣເຫນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໘໒) ວຸຕ຺ຕວຕ຺ຕານິ ປກຕຕ຺ເຕນ ຈຣິຕພ຺ເພຫິ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕຣາທີສຸ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕເຣສຸ ຈຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ຄຓິຕານິ ປຎ຺ຈາຕິ ເອກສຕ຺ຕຕິວຕ຺ຕານິ ຈ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຕວຕ຺ເຕສຸ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠິວາທນໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ…ເປ… ນຫາເນ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໘໖) ອິທໍ ອຠິວາທນາທີນໍ ອສາທິຍນໍ ເອກໍ, ‘‘ນ ປກຕຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸທ຺ຘໍເສຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທີນິ (ຈູຬວ. ໕໑) ຈ ທສາຕິ ເອວໍ ທ຺ວາສີຕິ ວຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເຕສ຺ເວວ ປນ ການິຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາທິວຕ຺ຕານິ ການິຈິ ປາຣິວາສິກາທິວຕ຺ຕານີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ທ຺ວາສີຕິເຍວ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ອຏ຺ຐກຖາປເທເສ ອປ຺ປກໍ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອສີຕິຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີຕິ ອາຄຕໍ. ອຖ ວາ ປຸຣິເມຫິ ຈຸທ຺ທສວຕ຺ເຕຫິ ອສງ຺ຄຫິຕານິ ວິນຍາຄຕານິ ສພ຺ພານິ ວຕ຺ຕານິ ຍຖາ ທ຺ວາສີຕິ ວຕ຺ຕານິ, ອສີຕິ ວຕ຺ຕານິ ເອວ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຎາຕພ຺ພານິ.

ສໍວຣວິນໂຍຕິ ສີລສໍວໂຣ ສຕິສໍວໂຣ ຎາຓສໍວໂຣ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ສໍວໂຣ ຍຖາສກໍ ສໍວຣິຕພ຺ພານໍ ວິເນຕພ຺ພານຎ຺ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ, ວິນຍນໂຕ ວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຫານວິນໂຍຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ປຫານໍ, ຍສ຺ມາ ຈາຄຏ຺ເຐນ ປຫານໍ, ວິນຍນຏ຺ເຐນ ວິນໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຫານວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຖວິນໂຍຕິ ສຕ຺ຕ ອຘິກຣຓສມຖາ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທເມວ. ຕມ຺ປິ ຫິ ຠຄວໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາວ ອນຸຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ ຕພ຺ຠາເວ ເອວ ຠາວໂຕ. ສງ຺ຂລິກນຍໍ ກຕ຺ວາ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍຊນຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມປຸຣິມປທສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປເທເນວ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ອໂຍສງ຺ຂລິກສທິສນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຂລິກນຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສສຸ ປເທສຸ ເອກເມກໍ ປທໍ ຕທວເສເສຫິ ນວນວປເທຫິ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອເກກປທມູລິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ຫິ ໂສ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໓໓໔) ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສູຕິ ອາທິໍກຕ຺ວາ ຍໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ, ຕໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍາຕິ ປຣິໂຍສານໍ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກວເສເນວ ສງ຺ຂລິກນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ເອກມູລກນເຍ ອາຄຕພທ຺ຘຈກ຺ກນເຍນ ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐູຕິ ອິທມ຺ປິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພທ຺ຘຈກ຺ເກ ກເຕ ປຸຣິມປຸຣິມານິ ທສ ຘມ຺ມປທານິ, ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມານິ ທສ ອຕ຺ຖປທານິ ຈາຕິ ວີສຕິ ປທານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກມູລກນເຍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ວາເຣ ນເວວ ອຕ຺ຖປທານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ເອວໍ ທສຫິ ວາເຣຫິ ນວຸຕິ ອຕ຺ຖປທານິ ນວຸຕິ ຘມ຺ມປທານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ສງ຺ຂລິກນເຍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ທສຫິ ອຕ຺ຖປເທຫິ ທສຫິ ຘມ຺ມປເທຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊິຕານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕຎ຺ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໓໙) ສງ຺ຂລິກນເຍປິ ເອກມູລກນເຍປິ ປຈ຺ເຈກໍ ອຕ຺ຖສຕສ຺ສ ຘມ຺ມສຕສ຺ສ ໂຍຊນາມຸຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕຖາ ສິທ຺ເຘປິ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕນ຺ຕິ (ປຣິ. ໓໓໔) ຄາຖາຍ ນ ສເມຕິ ທ຺ເວ ອຕ຺ຖສຕານິ ທ຺ເວ ຘມ຺ມສຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ ອຏ຺ຐ ຎາຓສຕານີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ທ຺ເວ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານີຕິ ອຕ຺ຖໂຊຕິການໍ ນິຣຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕໍ, ຘມ຺ມຠູຕານໍ ນິຣຸຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ວເສນ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕນ຺ຕິ ທ຺ເວ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ຎາຓສຕານີຕິ ອຕ຺ຖສເຕ ຎາຓສຕໍ, ຘມ຺ມສເຕ ຎາຓສຕໍ, ທ຺ວີສຸ ນິຣຸຕ຺ຕິສເຕສຸ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານິ. ອຕິເຣການຍນຕ຺ໂຖຕິ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐. ປຈຸຣຕ຺ເຖ ຫິ ວຕ຺ຕມານວຈນນ຺ຕິ ເອກທາ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອໂນຣມິຕ຺ວາ ທິວເສ ທິວເສ ເສວນິຈ຺ຉາຍ ວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ເສວນາຍ ອຠາວກ຺ຂເຓປິ ອິຫ ມລ຺ລາ ຍຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິອາທີສຸ ວິຍ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນຕໍ ພາຫຸລ຺ລວຸຕ຺ຕິຕຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ປຏິເສວຕີຕິ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາຕິ ວິຈຣນ຺ຕາ.

໔໑. ສໂຫຑ຺ຒຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ສຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫິໂຕ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕເຖວ ໂຫຕີຕິ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສາທິປຸຄ຺ຄລວິເສສໍ ກິຎ຺ຈິ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສປຓ຺ຑກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ຕິໍສວິເຘປິ ມຄ຺ເຄ ເມຖຸນໍ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊກຣໍ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕນ ຍໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອຘິປ຺ປາຍປ຺ປກາສນວເສນ ສຸໂພຘຕ຺ຖາຍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕກວເສນາຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ອາມສນໍ ອາມຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ທຬ຺ຫຕຣໍ ຜຸສນໍ. ຆຏ຺ຏນໍ ປນ ຕໂຕ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສຣີເຣນ ສຣີຣສ຺ສ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ອນຸຣາເຄນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ທສ຺ສນາທິສພ຺ພມ຺ປິ.

໔໒. ປາຓາຕິປາຕາທິສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ສຸຣາປານາທິອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານຎ຺ຈ (ປາຈິ. ໓໒໖ ອາທໂຍ) ເອເກເນວ ລກ຺ຂຓວຈເນນ ໂລກວຊ຺ຊຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ອິທໍ ກິຎ຺ຈາປິ ອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາເຍວ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ເສວ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ຂສມ຺ຠວໂຕ, ຕຖາປິ ສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານມ຺ປິ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຈງ຺ກມນາທີສຸ ໂລເກ ປາຓຆາຕໂວຫາຣສມ຺ຠເວນ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ຂໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ສາຘາຣຓວເສນ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ອິມສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາລກ຺ຂຓໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ, ອິຕເຣສໍ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂເຍວ ອກຸສລນິຍໂມ, ນ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ກຸສລໍ ວາ ສິຍາ, ອກຸສລໍ ວາ, ອພ຺ຍາກຕໍ ວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ຕຖາ ສຕິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານມ຺ປິ ໂລກວຊ຺ຊຕາປສງ຺ຄໂຕ. ‘‘ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕມິທໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊປິ ອນາທຣິຍວເສນ ປຏິຆຈິຕ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ວາກ຺ຍໍ ນິຣຕ຺ຖກເມວ ສິຍາ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິປິ ໂລກວຊ຺ຊານີຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາປສງ຺ຄໂຕ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ນິຍມສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ສຸຣາປານາທີສຸ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລໍ ນ ໂຫເຕວາຕິ ນ ສກ຺ກາ ນິຍເມຕຸໍ, ເກວລໍ ປນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ, ນ ກຸສລາທີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ນິຍໂມ ສິຊ຺ຌຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕານມ຺ປິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປານໍ ຄນ຺ຘວຓ຺ຓກາທິຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ ລິມ຺ປນ຺ຕີນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວິນາປິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ລິມ຺ປນຎ຺ຈ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ ຈ ສມຕ຺ຖິໂຕ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໔໒) ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ວຈນໂຕ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸອຊານນວເສນ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ອຍໍ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຈິຕ຺ຕເກສຸ ຫິ ເຕຣສສຸ ໂລກວຊ຺ເຊສຸ ສຸຣາປານສ຺ເສວ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕນິຍໂມ, ນ ອິຕເຣສໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອກຸສລາທິຈິຕ຺ເຕນາປິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ຍໍ ປນ ເອວໍ ເກນຈິ ອນິຈ຺ຉມານໍ ສທ຺ທໂຕປິ ອປຕີຍມານມິມໍ ນິຍມໍ ປຣາຘິປ຺ປາຍໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍທິ ຫິ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ສິຍາ, ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ອິທໍ ວິເສສນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິຣຕ຺ຖກເມວ ເອວໍ ນິຍມສ຺ສ ເກນຈິ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ໂກຈິ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ນິຍມໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ເຍນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ອິທໍ ວິເສສນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ກິນ຺ຕຸ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ, ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ອນິຍຕໍ ອກຸສລເມວ ວາ ສິຍາ, ກຸສລາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣນ຺ຕິ ເອວເມວ ອິຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ວິເສສນມ຺ປິ ສາຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂສຸ ອກຸສລນິຍເມນ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ຈ ສິຊ຺ຌຕິ. ເຕສຸ ຈ ສຸຣາປານສ຺ເສວ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ຈ, ອິຕເຣສໍ ປນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ເອວາຕິ ວາໂທປິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນ ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນຸປປນ຺ນໍ ນາມ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ວິນາປິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ…ເປ… ສຸຣາປານາທິອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ນ ສິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຈ ຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕຸໍ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ອາຄຕວຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ພຫຸໍ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ຕໍ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ ອຏ຺ຐກຖາຫິ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ວຕ຺ຖຸອຊານນຕາຍ ເຈຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ເຈຕສ຺ສ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພໂຕ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ສພ຺ເພສໍ ໂລກວຊ຺ຊານໍ ອິເຘວ ປາຣາຊິກຏ຺ຐກຖາຍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຕ຺ວາ ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາຍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ‘‘ສາມຎ຺ຎໂຕ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕວ ອຕ຺ໂຖ ປຸນ ສຸຣາປານຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ປຸນ ວຈເນ ປໂຍຊນາຠາວາ, ຕທຎ຺ເຎສຸປິ ອຈິຕ຺ຕກໂລກວຊ຺ເຊສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາປສງ຺ຄໂຕ ຈ, ນາປິ ເອກຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕ ນໂຍ ຕທຎ຺ເຎສຸປິ ເອກລກ຺ຂຓຕາຍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປເທເຍວ (ປາຈິ. ໓໒໖ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອຈິຕ຺ຕກໂລກວຊ຺ຊານໍ ສພ຺ພປຐເມ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທເຍວ (ປາຈິ. ໓໑໑ ອາທໂຍ) ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປເທເຍວ ວາ ວຕ຺ວາ ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸ ອຈິຕ຺ຕກໂລກວຊ຺ເຊສຸປີຕິ ອຕິທິສິຕພ຺ພໂຕ ຈ.

ອປິຈ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມເນວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ເທຫາທິວິຄມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ປຸນ ວຈນສ຺ສ. ສິກ຺ຂາປທວິສເຍ ຈ ວິເສສິຕພ຺ພໍ ວິເສເສຕ຺ວາວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຕຣຖາ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕາທິເຠທສ຺ສ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຈິຕ຺ຕການິ, ຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ອກຸສເລເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂລກວຊ຺ຊານິ ເຈວ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ ຈາ’’ຕິ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊາທີນໍ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ເອວ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ເອວໍ ສຸຣາປານສ຺ສ. ຕສ຺ສ ປນ ປກ຺ຂທ຺ວຍສ຺ສາປິ ສາຘາຣຓວເສນ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ. ຕສ຺ມາ ອິທໍ ສຸຣາປານໍ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກປກ຺ຂທ຺ວເຍປິ ໂລກວຊ຺ຊໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸເມວ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສິຊ຺ຌຕິ. ເອເຕເນວ ຍໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິມສ຺ເສວ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ປຏິປາທກເມຕນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອິມິນາ ເອວ ຫິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຎ຺ເຎສຸປິ ໂລກວຊ຺ເຊສຸ ອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປເທສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ຕິຈິຕ຺ຕຕາ. ເຕເນວ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊໍ ຈິຕ຺ຕາຄາຣສິກ຺ຂາປທໍ ສງ຺ຆາຓິ ອິຕ຺ຖາລງ຺ກາໂຣ ຄນ຺ຘວຓ຺ຓໂກ ວາສິຕກປິຎ຺ຎາໂກ ຠິກ຺ຂຸນີອາທີຫິ ອຸມ຺ມທ຺ທນປຣິມທ຺ທນານີຕິ ອິມານິ ທສ ສິກ຺ຂາປທານິ ອຈິຕ຺ຕການິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ, ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຈິຕ຺ຕການິ, ຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ອກຸສເລເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂລກວຊ຺ຊານິ ເຈວ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ປຏິສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ຕພ຺ພິປຣີຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສາຘນໂຕ. ຕສ຺ມາ ສຸຣາປານສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸເມວ ອິທໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຖຸອຊານນຕາຍ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ກາໂຣ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂກ ອປິຈາຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ຍທິທໍ ອຎ຺ເຎສຸ ອຈິຕ຺ຕກໂລກວຊ຺ເຊສຸ ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຈິຕ຺ຕການິ, ຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ອກຸສເລເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂລກວຊ຺ຊານິ ເຈວ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ ຈາຕິ ໂລກວຊ຺ຊຕາຍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ລກ຺ຂຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ເອຕ຺ຖ ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປເທ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ອິຘ ປນ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ກຕໂຣຕິ ເຈ? ວຕ຺ຖຸອຊານນຕາຍ ເອວ ວຕ຺ຖຸຊານນຈິຕ຺ເຕນ ວິນາປິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ ເອວ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕກຕາຍ ວິເສໂສ. ກິນ຺ຕຸ ວຕ຺ຖຸອຊານນສງ຺ຂາຕອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ສຸຣາເມຣຍສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພຕາຍາຕິ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ອິຘ ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕີ’’ຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ອກຸສເລເນວາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠຍປກ຺ເຂປິ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ສິທ຺ຘາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວ ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໒.ປຈ຺ຉິມປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ຂຸທ຺ທກຏ຺ຐກຖາຍ ສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາຍ ‘‘ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານໍ ກາຍໂຕ ຈ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ຈາຕິ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຣາຕິ ຊານນຈິຕ຺ຕາຠາເວເນວ ເຫຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄວິຣຫິໂຕ ເກວໂລປິ ກາໂຍ ເອກສມຸຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ເອກສມຸຏ຺ຐານກ຺ຂເຓປິ ຍາຍ ເຈຕນາຍ ປິວຕິ, ສາ ເອກນ຺ຕອກຸສລາ ເອວ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຕຕ຺ເຖວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຐມາ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ເອກນ຺ຕອກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປກຕິວຊ຺ຊໂຕ ເວຣມຓິໂຍ, ເສສາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາ ໂລກວຊ຺ຊຕາສງ຺ຂາຕາ ປກຕິວຊ຺ຊຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ອງ຺ເຄສຸ ຈ ຊານນງ຺ຄໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານສ຺ສ ປນ ສຸຣາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕິ ມທນີຍໍ, ປາຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຕຊ຺ຊຎ຺ຈ ວາຍາມໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປີເຕ ຈ ປວິສຕີຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສຸຣາຕິ ຊານນງ຺ເຄນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈາຕິ. ຍທິ ຫິ ສຸຣາຕິ ຊານນມ຺ປິ ອງ຺ຄໍ ສິຍາ, ອວສ຺ສເມວ ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຎ຺ຎາສຸປິ ສຸຕ຺ຕປິຏກາທິອຏ຺ຐກຖາສຸ ກຕ຺ຖຈິ ຊານນງ຺ຄໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາປາຐສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ຍໍ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ‘‘ເອຕໍ ສຕ຺ຕໍ ມາເຣສ຺ສາມີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ນິປນ຺ນໍ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຓສາມຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຍຖາ ປາຓາຕິປາໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເອຕໍ ມຊ຺ຊໍ ປິວິສ຺ສາມີຕິ ອຎ຺ຎໍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ຊສາມຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຍຖາ ປນ ກຏ຺ຐສຎ຺ຎາຍ ສປ຺ປໍ ຆາເຕນ຺ຕສ຺ສ ປາຓາຕິປາໂຕ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ນາຬິເກຣປານສຎ຺ຎາຍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ປາຓາຕິປາເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພຖາ ສມານຕ຺ເຕນ ອຸປເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຕິວິຍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ເພສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມານຕາຍ ນິຍມາຠາວາ. ປາຓາຕິປາໂຕ ຫິ ປຣິຍາເຍນາປິ ສິຊ຺ຌຕິ, ນ ຕຖາ ອທິນ຺ນາທານໍ. ຕໍ ປນ ອາຓຕ຺ຕິຍາປິ ສິຊ຺ຌຕິ, ນ ຈ ເມຖຸນາທີສຸ. ຕສ຺ມາ ປໂຍຄງ຺ຄາທີຫິປິ ຠິນ຺ນານເມວ ສໍສຏ຺ຐໍ ສພ຺ພຖາ ສມີກຣຓໍ ອຍຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ ວິຍ ອທິນ຺ນາທານເມຖຸນາທີນິປິ ປຣິຍາຍກຖາທີຫິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ເກນຈິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ກິນ຺ຕິ ນ ຄຍ຺ຫຕິ ຕຖາ ວຈນາຠາວາຕິ ເຈ? ອິຘາປິ ‘‘ຕຖາ ປາຓາຕິປາຕສທິສໍ ສຸຣາປານ’’ນ຺ຕິ ວຈນາຠາວາ ອິທມ຺ປິ ນ ຄເຫຕພ຺ພເມວ. ກິຎ຺ຈິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນເນວ ສິທ຺ຘເມວຕ຺ຖໍ ປຏິພາຫນ຺ເຕນ ວິນຍຎ຺ຎຸນາ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມາທີຫິ ຕສ຺ສ ວິໂຣຘໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິພາເຫຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ປໂຍຄງ຺ຄາທີຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຠິນ຺ເນນ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣນ ສຫ ສມີກຣຓມຕ຺ເຕນ. ນ ຫິ ‘‘ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສາປິ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕາທິວິໂຣໂຘ ອຕ຺ຖິ, ວິນຍປິຏເກ ຕາວ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຣຸທ຺ຘໍ ສຸຕ຺ຕາທິກໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ນາປິ ສຸຕ຺ຕປິຏກາທີສຸ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາຕິ (ຘ. ປ. ໑, ໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພານິ ອກຸສລານິ ປຸພ຺ເພ ວີຕິກ຺ກມວຕ຺ຖຸໍ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໍ ເຕສໍ ສຸຕ຺ຕາຘິປ຺ປາຍານຠິຎ຺ຎາຕເມວ ປກາເສຕິ. ນ ຫິ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ປຸພ຺ເພ ວີຕິກ຺ກມວຕ຺ຖຸໍ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ອຖ ໂຂ ກຸສລາກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຠູຕໍ ສຫຊາຕຈິຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ວິນາ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ‘‘ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຫຊາຕຈິຕ຺ຕໍ ວິນາປິ ໂລຠາທິອກຸສລເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຍນ ຕໍ ນິເສຘາຍ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣຓີຍໍ ສິຍາ, ອຠິຘມ຺ມວິໂຣໂຘເປຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ປຸພ຺ເພ ນາມຊາຕິອາທິວເສນ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍໍ ກຸສລາກຸສລຊວນຸປ຺ປຕ຺ຕິວຈນໂຕ.

ອປິຈ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານິ ຊວນານິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກຸສລາເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ກຸສລານິ ປນ ເຕສໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາທິອຸປນິສ຺ສຍພເລນ ອປ຺ປກາເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຸຓ຺ຫີຠູຕານມ຺ປິ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ຕານມ຺ປິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາທິອກຸສລຊວນສ຺ເສວ ເຍຠຸຍ຺ຍປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ກຸສລາກຸສລວິຣຫິຕສ຺ສ ຊວນສ຺ສ ເຕສໍ ອຠາວາ. ອກຸສລາ ຫິ ວິສຍານຸຄຸຓໍ ວາສນານຸຄຸຓຎ຺ຈ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ປຸພ຺ເພ ຊານນາຊານນນິພທ຺ເຘນ. ເຍ ປນ ຊານນາທິອງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນາ ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ, ເຍ ຈ ຊານນາທິໍ ວິນາປິ ສິຊ຺ຌມານາ ສຸຣາປານມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ, ເຕ ເຕ ຕຖາ ຕຖາ ຍາຖາວໂຕ ຎຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ເຕສຎ຺ຈ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐວເສນ ຄຫເຓ ໂກ ນາມ ອຠິຘມ຺ມວິໂຣໂຘ. ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາທິວິໂຣຘາຠາວໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວເສເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ສາມເຓໂຣ ຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ໂຕ ສີລເຠທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ສີລເຠທສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາຓາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາທີນໍ ສີລເຠໂທ ວິຍ. ນ ຫິ ຕາສໍ ອກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ສີລເຠໂທ ໂຫຕິ ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕສມນຸຠາສນານນ຺ຕເຣເຍວ ວິຫິຕຕ຺ຕາ. ເອວມິຘາປິ ຊານິຕ຺ວາ ປິວເນ ເອວ ວິຫິໂຕ, ນ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວເນ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສິກ຺ຂາປທວິສໂຍ, ອຎ຺ໂຎ ອກຸສລວິສໂຍ. ເຕເນວ ສາມເຓຣານໍ ປຸຣິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຠິນ຺ເນ ສພ຺ພານິປິ ສິກ຺ຂາປທານິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອກຸສລໍ ປນ ຍໍ ຠິນ຺ນໍ, ເຕນ ເອເກເນວ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ເຎຫິ. ຕສ຺ມາ ສາມເຓຣສ຺ສ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ສີລເຠທາຠາເວປິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໔໒) ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເກຫິຈິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ‘‘ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຊານິຕ຺ວາປິ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສາມເຓໂຣ ຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ໂຕ ສີລເຠທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຊານິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອກາຣຓໍ. ນ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສາມເຓຣານໍ ຊານິຕ຺ວາ ປິວເນ ເອວ ສີລເຠໂທ, ນ ອຊານິຕ຺ວາຕິ ສີລເຠທກຖນຏ຺ຐາເນ ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ອວຈນໍ ອຊານນປກ຺ເຂ ອກຸສລາຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປສງ຺ຄາຠາວາ, ວຕ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ເອວ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ນ ຈ ເຕ ‘‘ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ອາຈຣິຍາ ອິມໍ ສາມເຓຣານໍ ສີລເຠທປ຺ປກາສກໍ ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາປາຐເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂວຈຸໍ, ເຍນ ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ອຖ ໂຂ ສຸຣາປານຏ຺ຐກຖາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປິຏກຏ຺ຐກຖາຄຕຎ຺ຈ ອເນກວິຘໍ ວຈນໍ, ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ປຣມ຺ປໂຣປເທສຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂວຈຸໍ. ຠິນ຺ນລທ຺ຘິການໍ ອຠຍຄິຣິກາທີນໍ ມຕຎ຺ເຫຕໍ, ຍທິທໍ ຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ເສວ ອກຸສລນ຺ຕິ ຄຫຓໍ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເກຫິຈິ ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຍຎ຺ຈ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໔໒) ‘‘ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສາປິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ມຸຂໍ ສຸຣາ ນ ປວິສຕິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປາຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ ເກຫິຈິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ‘‘ນ ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ສີລໍ ວິຍ ຫິ ອິທມ຺ປິ ອຣິຍສາວການໍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘຕ຺ຕໍເຍວ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ຠວນ຺ຕເຣປິ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ເນວ ປາຓໍ ຫນຕິ, ນ ສຸຣໍ ປິວຕິ. ສເຈ ປິສ຺ສ ສຸຣຎ຺ຈ ຂີຣຎ຺ຈ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຂີຣເມວ ປວິສຕິ, ນ ສຸຣາ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ໂກຎ຺ຈສກຸຓານໍ ຂີຣມິສ຺ສເກ ອຸທເກ ຂີຣເມວ ປວິສຕິ, ນ ອຸທກໍ. ອິທໍ ໂຍນິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເຈ, ອິທມ຺ປິ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕມ຺ປິ ນ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ຍຖາ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ສີລໍ ວິຍ ອຣິຍສາວການໍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ຘມ຺ມຕາ ນາມ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປາຣມິຕານຸຠາເວນ ອກຸສລານຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍໂມ ເອວ. ຕຖາ ອຣິຍສາວການມ຺ປິ ຠວນ຺ຕເຣ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ທສນ຺ນໍ ກມ຺ມປຖານໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອປາຍເຫຕຸການໍ ອກຸສລານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫາຍກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ຕໍຕໍສີລວີຕິກ຺ກມເຫຕຸກສ຺ສ ອກຸສລສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍໂມ ເອວ ຘມ຺ມຕາ. ນ ຫິ ສຠາວວາທີນໍ ຘມ຺ມຕາ ວິຍ ອເຫຕຸກຕາ ອິຘ ຘມ຺ມຕາ ນາມ. ຍຖາ ວາ ເອວໍຘມ຺ມຕານເຍ ກາຣຓສ຺ສ ຠາເວ ອຠາເວ ຈ ກາຣິຍສ຺ສ ຠາໂວ ອຠາໂວ ຈ ຘມ຺ມຕາ, ນ ອເຫຕຸອປ຺ປຈ຺ຈຍາຠາວາຠາໂວ, ເອວມິຘາປິ ປາຓາຕິປາຕາທິກມ຺ມປຖານໍ ເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຠາເວນ ເຕສໍ ອຠາໂວ, ຕທວເສສານໍ ອກຸສລານໍ ເຫຕຸໂນ ຠາເວນ ຠາໂວ ຈ ຘມ຺ມຕາ, ນ ອເຫຕຸກຕາ. ຕສ຺ມາ ອປາຍເຫຕຸໂນ ຣາຄສ຺ສ ອຠາເວເນວ ອຣິຍານໍ ອຊານິຕ຺ວາປິ ສຸຣາຍ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ສຸວຸຕ຺ຕເມວິທໍ ເກຫິຈິ ‘‘ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສາປິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ມຸຂໍ ສຸຣາ ນ ປວິສຕິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປາຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ, ຕໍ ເກນ ເຫຕຸນາ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ຊາຕນ຺ຕິ ນ ຎາຍຕິ, ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ວາ ກຖເນນ ກຖໍ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຍມ຺ປິ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໕໒) ‘‘ສຸຣຎ຺ຈ ຂີຣຎ຺ຈ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ…ເປ… ອິທໍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ, ຕມ຺ປິ ສຸຣາປານສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຎ຺ເຎວ ສາເຘຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຠວນ຺ຕເຣປິ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ປາຓໍ ນ ຫນຕິ, ນາທິນ຺ນໍ ອາທິຍຕິ…ເປ… ນ ສຸຣໍ ປິວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຸຣິມານໍ ຕາວ ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມປຖານໍ ສຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ວິຣມຓໍ ສຸກຣໍ, ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປນ ສຸຣາປານສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ກຖໍ ວິຣມຓໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ໂຈທນາສມ຺ຠວໍ ມນສິກຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸອຊານນວເສນ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ເຕປິ ຍສ຺ມາ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕອກຸສເລເນວ ສຸຣາ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພາ, ຕາທິສີ ຈ ອກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ມຄ຺ເຄເນວ ຫຕາ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ປຣຄລໍ ສຸຣາຍ ປວິສນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ຄມ຺ຍມານຕ຺ຖໍ ປຣິຫາຣວຈນໍ ວທຕາ ‘‘ສເຈ ປິສ຺ສ ສຸຣຎ຺ຈ ຂີຣຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຂີຣເມວ ປວິສຕິ, ນ ສຸຣາຕິ ອິທໍ ສຸຣາຍ ສພ຺ພຖາປິ ປຣຄລປ຺ປເວສາຠາວທສ຺ສນປຣໍ, ນ ປນ ສຸຣາມິສ຺ສຂີຣສ຺ສ ສຸຣາຍ ວິໂຍຊນສາມຕ຺ຖິຍທສ຺ສນປຣໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທິ ຫິ ສຸຣາມິສ຺ເສ ຂີເຣ ກິຎ຺ຈິ ປວິເສຍ຺ຍ, ຂີຣເມວ ປວິເສຍ຺ຍ, ນ ສຸຣາ. ຂີເຣ ປນ ສຸຣາຍ ອວິຍຸຕ຺ເຕ ນ ກິຎ຺ຈິ ປວິສຕີຕິ. ອິທໍ ໂຍນິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸທກສ຺ສ ມຸເຂ ອປ຺ປວິສນໍ ໂຍນິສິທ຺ຘໍ. ໂຍນີຕິ ເຈຕ຺ຖ ຊາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ມາ ໂກຎ຺ຈຊາຕິການໍ ມຸຂຕຸຓ຺ຑສງ຺ຂາຕານໍ ຣູປຘມ຺ມານໍ ຂີຣມິສ຺ສອຸທກຊ຺ໂຌຫຣຓເຫຕຸຕ຺ຕາຠາເວນ ຕໍ ອປ຺ປວິສນໍ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທມ຺ປິ ຫິ ຂີຣມິສ຺ສາຍ ສຸຣາຍ ຂີເຣ ປວິສນ຺ເຕປິ ປຣຄລາປວິສນນ຺ຕິ. ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ສຸຣາປິວນເຫຕຸຠູຕກິເລສສຫິຕຕ຺ຕາຠາວສງ຺ຂາຕາຍ ຘມ຺ມຕາຍ ສິທ຺ຘໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ສຸຣາຍ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປາຕພ຺ພໂຕ ອຣິຍສາວການໍ ອປິວນໍ ສມຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖາປິ ສິຍາ ອຊານນປກ຺ເຂ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ວິນາວ ປາຕພ຺ພຕ຺ເຕປິ ສຸຣາຍ ອປິວນໍ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ມຕາຕິ ສມຕ຺ຖນປຣເມຕນ຺ຕິ, ຕໍ ນ, ອຏ຺ຐກຖາວຈນນ຺ຕເຣຫິ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ຍຖາ ຫິ ວຈນນ຺ຕເຣຫິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາເຍວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອປິຈ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກມ຺ມປຖານໍ ຠວນ຺ຕເຣປິ ອກຣຓໍ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ມຕາສີລເມວ, ເຕສຎ຺ຈ ຍທິ ສຈິຕ຺ຕກຕໍ ສມານໍ. ສຸຣາປານໍ ວິຍ ອິຕຣານິປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຊານນ຺ເຕນາປິ ອຣິຍສາວເກນ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພານິ ສິຍຸໍ, ຕຖາ ຈ ອຊານນ຺ຕານໍ ອຣິຍານໍ ກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ເຕຫິປິ ວິຣມຓປຣມາຣຓປຣສນ຺ຕກຄຫຓາທີສຸ ກາຍວຈີປວຕ຺ຕິ ນ ສມ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ໂນ ເຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈງ຺ກມເນນ ປາຓວິໂຍຄສ຺ສ, ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓຕ຺ເຖຣິຍາ ພລກ຺ກາເຣນ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄຜຸສນສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ສຸຣາປານສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ສຸຣາ ອຣິຍານໍ ປຣຄລໍ ນ ປວິສຕີຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນນຸ ວຕ຺ຖຸໍ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ສພ຺ເພ ກມ຺ມປຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ນ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ວິປຣີຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂຕ, ອນິຈ຺ຈາທິໍ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຈ ຄຫຓນ຺ຕີ ທິຏ຺ຐິ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຊານາຕິ. ຍທິ ຫິ ຊາເນຍ຺ຍ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເຍວ ນ ສິຍາ. ສາ ຈ ກມ຺ມປເຖສຸ ຄຓິຕາຕິ ກຸໂຕ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມປຖປ຺ປວຕ຺ຕິນິຍໂມ. ອຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໍ ສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີປິ ‘‘ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສຣູປຄ຺ຄຫຓໂຕ ທິຏ຺ຐິປິ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຊານາຕີຕິ ເຈ? ນ, ສຸຣາປານສ຺ສປິ ‘‘ອຍໍ ນ ສຸຣາ’’ຕິ ສຣູປຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ສມານຕ຺ຕາ. ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ຖຸປຣາມສເນປິ ‘‘ສຸຣາ’’ຕິ ວິເສສວິຊານນາຠາວາ ນ ຊານາຕີຕິ ເຈ? ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕີປິ ‘‘ອສພ຺ພຎ຺ຎູ’’ຕິປິ ວິເສສຊານນາຠາວາ ທິຏ຺ຐິປິ ວຕ຺ຖຸໍ ນ ຊານາຕີຕິ ສມານເມວ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘາຕິ ອຫິໂຕຕິ ອຫິຕໍ ວາ ປູຣຓກສ຺ສປາທິໍ ຫິໂຕ ປຏິຆສ຺ສ ວາ ອນຸນຍສ຺ສ ວາ ອຸປ຺ປາທເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິປລ຺ລາສປຸພ຺ພກຎ຺ຫິ ສພ຺ພໍ ອກຸສລໍ.

ອປິຈ ສຸຣາຍ ປີຍມານາຍ ນິຍເມນ ອກຸສລຸປ຺ປາທນໍ ສຠາໂວ ປີຕາຍ ວິຍ. ຂີຣາທິສຎ຺ຎາຍ ປີຕສຸຣສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ມາຕຸຠຄິນິອາທີສຸປິ ຣາຄໂທສາທິອກຸສລປ຺ປພນ຺ໂຘ ວຕ຺ຖຸສຠາເວເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ປີຍມານກ຺ຂເຓປິ ຕິຂິໂຓ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວ, ເຕເນວ ສາຄຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນກາເລ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາທິຌານປຣິຫານິ, ປຈ຺ຉາ ຈ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ອຄາຣວາທິອກຸສລປ຺ປພນ຺ໂຘ ຍາວ ສຸຣາວິຄມາ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖ. ເຕເນວ ຠຄວາປິ ຕສ຺ສ ອຄາຣວາທິອກອຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນມຸເຂນ ສຸຣາໂທສໍ ປກາເສຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສິ. ນ ຫິ ປຎ຺ຈນີວຣຓຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວິນາ ຌານປຣິຫານິ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ສຸຣາ ປີຍມານາ ປີຕາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ອກຸສລຸປ຺ປາທິກາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາຄຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຌານປຣິຫານິຍາ ອນ຺ວຍໂຕປິ, ອຣິຍານໍ ກິເລສາຠາເວນ ມຸເຂນ ສຸຣາຍ ອປ຺ປເວສສງ຺ຂາຕພ຺ຍຕິເຣກໂຕປິ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ຄຫຓເມວ ຫິ ວິຠຊ຺ຊວາທີມຕານຸສາຣໍ.

ຍໍ ປນ ‘‘ຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ເສວ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ຄຫຓໍ, ຕໍ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິການໍ ອຠຍຄິຣິກາທີນເມວ ມຕໍ, ຕໍ ປນ ຄຓ຺ຐິປທກາຣກາທີຫິ ‘‘ປຣວາໂທ’’ຕິ ອຊານນ຺ເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິຍາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ລິຂິຕໍ ວິຠຊ຺ຊວາທີມຓ຺ຑລມ຺ປິ ປວິສິຕ຺ວາ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ສາສນໍ ທູເສຕິ, ປຸຣາປິ ກິຣ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ທມິຬຣຏ຺ເຐ ໂກຈິ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິໂກ ນາຄເສໂນ ນາມ ເຖໂຣ ກຸຓ຺ຑລເກສີວຕ຺ຖຸໍ ປຣວາທມຖນນຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທມິຬກພ຺ພຣູເປນ ກາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິມໍ ສຸຣາປານສ຺ສ ຊານິຕ຺ວາວ ປິວເນ ອກຸສລນຍໍ, ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ເທສກາລາທິເຠເທນ ອນນ຺ຕມ຺ປິ ເຎຍ຺ຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ສລກ຺ຂຓວເສເນວ ຎາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ເຕນ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອນນ຺ຕຕ຺ຕຫານິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ອນິຈ຺ຈາທິສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວເສເນວ ປນ ຎາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ເມສຸ ນາມຣູປນ຺ຕິອາທິເຠໂທ ວິຍ ປຸຄ຺ຄລາທິສມ຺ມຸຕິປິ ວິສຸໍ ວຕ຺ຖຸເຠໂທ ເອວາ’’ຕິ ຈ ເອວມາທິກໍ ພຫຸໍ ວິປຣີຕຕ຺ຖນຍໍ ກພ຺ພາກາຣສ຺ສ ກວິໂນ ອຸປທິສິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ປພນ຺ເຘ ກາຣຓາຠາເສຫິ ສຕິໍ ສມ຺ໂມເຫຕ຺ວາ ປພນ຺ຘາເປສິ, ຕຎ຺ຈ ກພ຺ພໍ ນິສ຺ສາຍ ອິມໍ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິກມຕໍ ອິຘ ວິຠຊ຺ຊວາທີມເຕ ສມ຺ມິສ຺ສໍ ຈິຣໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ຖ. ຕໍ ປນ ປຈ຺ຉາ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘປ຺ປິຍມຫາເຖເຣນ ພາຫິຣພ຺ຠຣິກໍ ທິຏ຺ຐິຊາລໍ ວິຆາເຏຕ຺ວາ ອິຘ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ເຕນ ໂສຘິຕມ຺ປິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍາ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໔໒) ວິນຍຏີກາຍ ສຸຣາປານສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ສມຕ຺ຖນວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ເກຫິຈິ ວິປລ຺ລຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕຫິ ປຸນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສິຣໍ ຊາຕໍ, ຕຎ຺ຈ ມຫາເຖເຣຫິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ຄາຣຍ຺ຫວາທໍ ກຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ລທ຺ຘິຄາຫເກ ຈ ຠິກ຺ຂູ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ຈິເຣເນວ ວູປສມິຕໍ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ມຍໍ ເອວໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອິທໍ ປຏິກ຺ຂິປິມ຺ຫ ‘‘ມາ ອຎ຺ເຎປິ ວິຠຊ຺ຊວາທິໂນ ອຍໍ ລທ຺ຘິ ທູເສສີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕານິ ອວຸຕ຺ຕານິ ຈ ກາຣຓານິ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຍຖາ ອາຄມວິໂຣໂຘ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ເສສນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ເລສຄ຺ຄຫຓໍ ນິວາເຣນ຺ຕີ. ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໑) ເລສຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ກາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີ. ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາຕິ ຕທຸຠຍເລສຄ຺ຄຫຓທ຺ວາຣານໍ ວເສນ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວີຕິກ຺ກມໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາ. ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິທ຺ຘໍ ອາປຕ຺ຕິຎ຺ເຎວ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣນ຺ຕີ, ອນາປຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສໍ ອທທມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ຈ ຍສ຺ມາ ວີຕິກ຺ກມາຠາເວ, ອວິສຍຕາຍ ອພ຺ໂພຫາຣິເກ ວີຕິກ຺ກເມ ຈ ໂລກວຊ຺ເຊປິ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາຕິອາທິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາຕິ ອິມິສ຺ສາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ‘‘ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາຕິ ອິມິສ຺ສາ ‘‘ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາຕິ ປາປິຈ຺ຉາຍ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານໂຕ ປກາສນວສປ຺ປວຕ຺ຕວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອຘິມານິກສ຺ສ ຫິ ອນຘິຄເຕ ອຘິຄຕສຎ຺ຎິຕາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວີຕິກ຺ກໂມ ນຕ຺ຖິ. ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອຕ຺ເຖສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຈຕນາ, ສາ ຈ ໂຂ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໕) ວຈນໂຕ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຍ ອຸປກ຺ກມນສ຺ສ ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຕປິ ຖິນມິທ຺ເຘນ ອຠິຠູຕຕາຍ ອວສຕ຺ເຕນ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ, ອາປຕ຺ຕິກາຣຓໂວຫາຣາຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ‘‘ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຸວິຘາປິ ເຈສາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕິກຣາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອກເຕ ວີຕິກ຺ກເມຕິ ອາປທາສຸປິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກເມ ອກເຕ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາ ນ ຠຸຎ຺ຊິໍສູຕິອາທີສຸ ວິຍ ວີຕິກ຺ກມໍ ອກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາໂຣຈິຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປຐມໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ພທ຺ຘສິກ຺ຂາປທໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ອນາປຕ຺ຕິກຣຓວເສນ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີ. ທ຺ວາຣໍ ທທມານາຕິ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ທ຺ວາຣໍ ທທມານາ. ອປຣາປຣມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກຸຣຸມານາຕິ ທິນ຺ເນນ ເຕນ ທ຺ວາເຣນ ອຸປຣູປຣິ ອນາປຕ຺ຕິຠາວໍ ທີເປນ຺ຕີ. ປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປເທ ອຸທາຍິນາ ‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕິກາຍ ເວສິຍາ ນ ໂທໂສ’’ຕິ ເລເສນ ວີຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາປຊ຺ຊນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໒໙໖ ອາທໂຍ) ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ກເຕ ວີຕິກ຺ກເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄຕິກາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ສນ຺ຖຕຠາຓວາໂຣ

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໓-໔໔. ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸກຖາຍ ປາຬິຍໍ ‘‘ເວສາລິກາ…ເປ… ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິໍສູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕ ຎາຕິກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຄິຫິຠູຕາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ເມຖຸນໍ ປຏິເສວິໍສູຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ຎາຕິພ຺ຍສເນນປິ ຜຸຏ຺ຐາຕິອາທິ. ຎາຕີນໍ ວິນາໂສ ຣາຊທຓ຺ຑາທິກາຣເຓນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ຣາຊທຓ຺ຑອິຈ຺ຈາທິ. ຘຎ຺ຎຫິຣຎ຺ຎທາສິທາສໂຄມຫິໍສາທິຘນານິ ໂຠຄາ ນາມ, ເຕສມ຺ປິ ຣາຊທຓ຺ຑາທິນາວ ວິນາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ເອສ ນໂຍ ທຸຕິຍປເທປີ’’ຕິ. ນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ໂຘຕິອາທິນາ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອປ຺ປສນ຺ນາວ ສາສເນ ອຠພ຺ພາຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຠພ຺ພຕໍ ປກາເສນ຺ຕາ ນ ມຍນ຺ຕິອາທິມາຫໍສູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສູ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອນາຄເຕ ອາໂລກາກາສກສິເຓ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ປນ ສທ຺ຘິໍ ຈຕ຺ຕາລີສ ໂຫນ຺ຕິ. ວິຠຕ຺ຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອິທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິຠາຄໂສ ທສ຺ສິຕາ ສອຸປຈາຣຊ຺ຌານາ ມຫຄ຺ຄຕກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ຄິຫິປລິໂພຘນ຺ຕິ ສຫໂສກິຕາທິວເສນ ຄິຫີສຸ ພ຺ຍາວຏຕໍ. ອາວາສປລິໂພຘນ຺ຕິ ເສນາສເນສຸ ນວກມ຺ມາທິວເສນ ນິຈ຺ຈພ຺ຍາວຏຕໍ. ທຸປ຺ປຣິຈ຺ຈາຄານໍ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປລິໂພຘານໍ ວເສນ ສພ຺ເພປິ ປລິໂພຘາ ສງ຺ຄຫິຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຍນາຕິ ກາຣເຓນ. ອສໍວາໂສຕິ ອິທໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ເກນຈິປິ ປຣິຍາເຍນ ຠິກ຺ຂຸ ຫຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ນາຣຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອສໍວາໂສ’’ຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມູຫເນຍ຺ຍາຕິ ‘‘ໂສ ອາຄໂຕ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກສ຺ສ ສາມເຓຣຠູມິ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເຕນາຫ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ປນ ຐິໂຕຕິອາທິ. ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ (ປາຣາ. ໓໙) ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕສິກ຺ໂຂ ຍສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸ ນ ໂຫຕິ, ເມຖຸນເສວເນ ຈ ປາຣາຊິກໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ‘‘ອາຄໂຕ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ປາຣາຊິກໍ ນ ສມູຫນຕິ ນາມ, ເຕນາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ອວິປນ຺ນສີລຕາຍາ’’ຕິ. ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕. ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ປາຬິໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ, ຕຖາ ຫິ ‘‘ປຎ຺ຈຫຸປາລິ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນານຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ສຸຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິປາຬິໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຎ຺ຈ ນີຫຣິໍສຸ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ຠຓຕີ’’ຕິ ເອວມາທິໂຕ ອາຈຣິຍວາທໍ. ‘‘ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ເອວມາຫ – ‘ອນາປຕ຺ຕິ, ອາວຸໂສ, ສຸປິນນ຺ເຕນາ’ຕິ’’ ເອວມາທິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິໍ ນີຫຣິໍສຸ, ສາ ຈ ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕໍ ຊາຕໍ, ເອວມຎ຺ຎາປິ ສຸຕ຺ຕາທີຫິ ສງ຺ຄຫິຕາວ ຄເຫຕພ຺ພາ, ເນຕຣາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສາຏ຺ຐກຖໍ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຈຕູສຸ ປເທເສສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຕຸຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິນຍໍ ປກາເສສຸໍ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ ມິລິນ຺ທປຎ຺ເຫ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຓ຺ຐາທິວຓ຺ຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານກຣຓາທີຫິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາວ ຠາສິຕວຈນໍ ອາຫຈ຺ຈປທໍ. ຣໂສຕິ ສາໂຣ ‘‘ປຕ຺ຕຣໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໖໒໘-໖໓໐) ວິຍ, ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕອນຸຎ຺ຎາຕສຸຕ຺ຕສາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຣໂສຕິ ວາ ລກ຺ຂຓໍ ປຏິວຕ຺ຖຸກໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາທິອາຈຣິຍວໍເສນ ອາຠຕາ ອຏ຺ຐກຖາ ອາຈຣິຍວໍໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍວໍໂສຕິ ອາຈຣິຍວາໂທ’’ຕິ.

ວິນຍປິຏເກ ປາຬີຕິ ອິຘ ອຘິກາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສປິຏເກສຸປິ ສຸຕ຺ຕາທິຈຕຸນຍາ ຍຖານຸຣູປໍ ລພ຺ຠນ຺ເຕວ. ມຫາປເທສາຕິ ມຫາໂອກາສາ ມຫາວິສຍາ, ເຕ ອຕ຺ຖໂຕ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິປາຬິວເສນ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມໂຕ ກປ຺ປິຍານຸໂລມໂຕ ຈ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ນຍໂຕ ຕຖາ ຕຖາ ຄຍ຺ຫມານາ ອຕ຺ຖນຍາ ເອວ. ເຕ ຫິ ຠຄວຕາ ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ເຕສຸປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸໂລເມສຸ, ອນຸຎ຺ຎາຕານຸໂລເມສຸ ຈ ເສເສສຸ ກິຈ຺ເຈສຸ ນິວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ມຫາໂຄຈຣາຕິ ‘‘ມຫາປເທສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ ສາຘິປ຺ປາຍາ ປາຬິເຍວ ຕສ຺ສາ ສຸຕ຺ເຕ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ…ເປ… ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຫສາ ສາຘິປ຺ປາຍາ ປາຬິ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ ວາ ໂຫຕິ, ເຍນາຍໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ອິມໍ ປາຬິອຘິປ຺ປາຍໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ຄຫິຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖາວ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ຕປ຺ປກາສກຕ຺ຕາ ປນ ອຍໍ ປາຬິປິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ເຍ ຠຄວຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຕິອາທິ. ຍໍ ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິປາຬິນເຍນ ຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ຄເຫຕພ຺ພາ ເຍ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມາທໂຍ ອຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ມຫາປເທສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠຄວໂຕ ປກິຓ຺ຓກເທສນາຠູຕາ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຠູຕາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາ. ຍສ຺ມາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ປາຬິວຓ຺ຓນາກ຺ກເມນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ຈ ອຏ຺ຐກຖາ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລເມສຸ ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ຈ ເອສາ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິປິ ປມາຓຠູຕາ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ວຈນານຸໂລມຎ຺ຈ ອນິສ຺ສາຍ ອຄ຺ຄສາວກາທໂຍປິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພເລນ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມວິນເຍສຸ ກຎ຺ຈິ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖເຠທໍ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ເຕ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ວິສຸໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາທີນໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕທວເສສໍ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕຸຘາ ວິນໂຍ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ສຸຕ຺ຕາທໂຍ ນິສ຺ສາເຍວ ປວຕ຺ຕາປິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ເຕສຸ ສຣູເປນ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາເທ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອນຸພຸທ຺ຘິຍາ ນຍຄ຺ຄາເຫນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ອນຸຄຕາຍ ເອວ ພຸທ຺ຘິຍາ ເຕຫິ ລທ຺ຘນຍຄ຺ຄາເຫນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຖຣວາໂທຕິ ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣາທີນໍ ຄາໂຫ. ສຸຕ຺ຕາທິໍ ນິສ຺ສາເຍວ ວິປຣີຕໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ຕໍ ປນາຕິອາທິ. ອຕ຺ເຖນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ນຍຄ຺ຄຫິເຕນ ອຕ຺ເຖນ. ປາຬິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄາຫສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູຕໍ ສາຏ຺ຐກຖໍ ປາຬິໍ. ປາຬິຍາຕິ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປຕ຺ຖໍ ປເຣນາຫຏາຍ ສາຏ຺ຐກຖາຍ ປາຬິຍາ, ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ນິສ຺ສາຍ ປາຬິຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຈຣິຍວາເທຕິ ອຕ຺ຕນາ ປເຣນ ຈ ສມຸທ຺ຘຏອຏ຺ຐກຖາຍ. ໂອຕຣຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸທ຺ຘເຏຫິ ສໍສນ຺ທນວເສນ ໂອຕຣຕິ, ປເຣນ ອຸທ຺ຘເຏນ ສເມຕິ. ສພ຺ພທຸພ຺ພລາຕິ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂທສວາສນາຍ ຍາຖາວໂຕ ອຕ຺ຖສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ປມາທປາຐວເສນ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມນ ອສໍສນ຺ທນາປິ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕໂຣ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຍ ສຸຕ຺ເຕນ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ, ເອວຣູປາວ ອຕ຺ຖາ ມຫາປເທສໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ ຕຖາ ຕຖາ ອຸທ຺ຘຏອຕ຺ຖານເມວ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຫິ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ. ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິພາຫິຍໍ. ກາຣກສງ຺ຆສທິສນ຺ຕິ ປມາຓຕ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕິກາຣກສງ຺ຆສທິສໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ຐິຕກາລສທິສນ຺ຕິ ຘຣມານກພຸທ຺ຘສທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕີຕິອາທີສຸ ໂຍ ຍຖາຠູຕມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຖນສີໂລ, ໂສ ສກວາທີ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ຫໍ ປາຬິວຈນໍ. ປຣວາທີຕິ ມຫາວິຫາຣວາສີ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎນິກາຍວາສີ ວາ, ໂຍ ວິປຣີຕໂຕ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຖນສີໂລ, ໂສວ ອິຘ ‘‘ປຣວາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ຫໍ ວາ ອນາຣຸຬ຺ຫໍ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວິປລ຺ລາສໂຕ ວາ ວຎ຺ຈນາຍ ວາ ‘‘ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຄຕມິທ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສິຍມານໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ເກຈິ ‘‘ອຎ຺ຎນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ສກວາທີປຣວາທີນໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ຫສຸຕ຺ຕາທີນໍ ເອວ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫໍ ປາຬິອາຄຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນ ຫິ ສກວາທີ ອຎ຺ຎນິກາຍສຸຕ຺ຕາທິໍ ປມາຓໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເຍນ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ທສ຺ສິເຕສຸ ຕຕ຺ຖ ຐາຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ວກ຺ຂຕິ ຈ ‘‘ປໂຣ ຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຠາວສາຘກໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ…ເປ… ‘ສາຘູ’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອກປ຺ປິເຍເຍວ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕). ຕສ຺ມາ ປຣວາທິນາປິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕເຍ ອນາຣຸຬ຺ຫມ຺ປິ ອນາຣຸຬ຺ຫມິຈ຺ເຈວ ທສ຺ສີຍຕິ, ເກວລໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕາທິໂນ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕເຍ ອນາຄຕສ຺ສ ກູຏຕາ, ອາຄຕສ຺ສ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍາຍ ອຎ຺ຎຖາ ອຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາ ຈ ວິເສໂສ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ກູຏໍ, ຕໍ ອປນີຍຕິ. ຍໍ ອຎ຺ຎຖາ ໂຍຊິຕໍ, ຕສ຺ສ ວິປຣີຕຕາສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທຎ຺ເຎນ ສຸຕ຺ຕາທິນາ ສໍສນ຺ທນາ ກຣີຍຕິ. ໂຍ ປນ ປຣວາທິນາ ຄຫິໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາທິນາ ສໍສນ຺ທຕິ, ໂສ ສກວາທິນາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄາຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຄຕເມວ ສຸຕ຺ຕາທິປມາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣເຓ ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ປຣວາເທ ປຎ຺ຈາຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫຓນານຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຄຕເມວ ຄຫິຕໍ, ນ ນິກາຍນ຺ຕເຣ ກິຎ຺ຈີຕິ.

ເຂປນ຺ຕິ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂປໍ ຉຑ຺ຑນໍ. ຄຣຫນ຺ຕິ ‘‘ກິເມສ ພາໂລ ຊານາຕີ’’ຕິ ນິນ຺ທນໍ. ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂລມນໂຕ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອກາສິ, ຕສ຺ມິໍ, ຕທນຸຣູເປ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສໍສນ຺ທນວເສນ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ສໍສນ຺ທຕີ’’ຕິ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍນ຺ຕິ ສກວາທີ. ປໂຣຕິ ປຣວາທີ. ອາຈຣິຍວາໂທ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພຕິ ຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາວເສນ ອຍໍ ອາຈຣິຍວາໂທ ປວຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ, ຕາທິເສ ຈ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ປຸພ຺ພາປຣອຕ຺ຖສໍສນ຺ທນວເສນ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ຄາຣຍ຺ຫາຈຣິຍວາໂທຕິ ປມາທລິຂິໂຕ, ຠິນ຺ນລທ຺ຘິເກຫິ ວາ ຐປິໂຕ, ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກູຏສຸຕ຺ຕໍ ພາຫິຣກສຸຕ຺ຕາທິວຈນໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຸຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣາທີນິ ມຫາສງ຺ຆິກາທິຠິນ຺ນລທ຺ຘິການໍ ປກຣຓານິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຸຬ຺ຫອຸມ຺ມຄ຺ຄາທີນໍ ຄຫຓໍ. ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປຣວາທີປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິນາ ອຎ຺ເຎປິ ວາທາລມ຺ພນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມາທິມຸເຂນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວິວາທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິເສສໂຕ ວິວາທວຕ຺ຖຸໍ ຕພ຺ພິນິຈ຺ຉຍມຸເຂນ ສຸຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຖ ປນາຍໍ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ກາໂຣ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອາຈຣິຍວາທາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ, ເຕນາຫ ‘‘ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕາທິນຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍາ ອຸທ຺ຘຏໍ ເຫຕຸໍ. ວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉຍໍ. ກາຣຓຈ຺ຉາຍາຕິ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄາຫສ຺ສ, ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄາຫສ຺ສ ຈ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ກິຈ຺ເຉນ ປຏິປາທນີຍໍ ອວິຠູຕກາຣຓໍ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ, ກາຣຓປຕິຣູປກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍຎ຺ຫິ ປຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິຈາຣຓມາຄມ຺ມາຕິ. ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎາຍ ວີຕິກ຺ກມກຣຓໍ ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ຕໍນິວາຣຓຈິຕ຺ຕໍ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກາຕພ຺ພໍ. ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ວີຕິກ຺ກມປ຺ປວຕ຺ຕິ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ຄຣຸກຠາເວຕິ ອກປ຺ປິຍຠາເວ. ສຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກາຣເຓຫີຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉເຍນ ຈ ລທ຺ຘກາຣເຓຫິ. ເອວນ຺ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນວຈນໍ. ອຕິເຣກກາຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ອຕິເຣກກາຣຓໍ ນາມ, ພຫຸກາຣຓໍ ວາ.

ວາຈຸຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ວາຈາຍ ອຸຄ຺ຄຕໍ, ຕຕ຺ຖ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສກລໍ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ສຸຕ຺ຕໂຕຕິ ຕທຕ຺ຖປຏິປາທກໍ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປາຬິວຈນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ປຣິປຸຈ຺ຉໂຕ ຈ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖສວນໍ. ອຏ຺ຐກຖາຕິ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຫິ ປາຬິໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ‘‘ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນເຍຕິ ວິນຍາຈາເຣ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ວິນຍໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ອໂວກ຺ກມນ຺ໂຕຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐານໍ ນາມ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຊ຺ຊນາທິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ລຊ຺ຊີຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ, ເຕນ ລຊ຺ຊີ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິນຍຘຣສ຺ສ ລກ຺ຂເຓ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ກິໍ ອິມິນາ ລຊ຺ຊີຠາເວນາຕິ ອາຫ ອລຊ຺ຊີ ຫີຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ພຫຸສ຺ສຸໂຕປີຕິ ອິມິນາ ປຐມລກ຺ຂຓສມນ຺ນາຄມໍ ທສ຺ເສຕິ. ລາຠຄຣຸຕາຍາຕິອາທິນາ ວິນເຍ ຐິຕຕາຍ ອຠາເວ ປຐມລກ຺ຂຓໂຍໂຄ ກິຈ຺ຈກໂຣ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອກິຈ຺ຈກໂຣ ອນຕ຺ຖກໂຣ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ກລໂຫ ສງ຺ຆຣາຊິ.

ວິຕ຺ຖຸນຕີຕິ ວິຕ຺ຖມ຺ຠຕິ, ນິຕ຺ຖຸນຕິ ວາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເຕນາຫ ຍໍ ຍນ຺ຕິອາທິ. ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຕິ ອາຈຣິຍານໍ ວິນິຈ຺ຉຍປຣມ຺ປຣາ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ມຕິໍ ປຫາຍ…ເປ… ຍຖາ ອາຈຣິໂຍ ຈ ອາຈຣິຍາຈຣິໂຍ ຈ ປາຬິຎ຺ຈ ປຣິປຸຈ຺ຉຎ຺ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ອາຈຣິຍານໍ ນາມມຕ຺ຕໂຕ ປຣມ຺ປຣາຊານເນ ປໂຍຊນມຕ຺ຖິ. ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິໂຕຕິ ປຸພ຺ພວຈນສ຺ສ ອປຣວຈເນນ ສຫ ອຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘຊານນໂຕ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ປທຕ຺ຖປິຓ຺ຑຕ຺ຖອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖາທິໂຕ. ກາຣຓໂຕຕິ ຕທຕ຺ຖຸປປຕ຺ຕິໂຕ. ເຖຣວາທງ຺ຄນ຺ຕິ ເຖຣວາທປຏິປາຏິໍ, ເຕສໍ ວິນິຈ຺ຉຍປຏິປາຏິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິເມຫິ ຈ ປນ ຕີຫິ ລກ຺ຂເຓຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐເມນ ລກ຺ຂເຓນ ວິນຍສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸຕິເຍນສ຺ສ ລຊ຺ຊີຠາເວນ ເຈວ ອຈລຕາຍ ຈ ປຕິຏ຺ຐິຕຕາ. ຕຕິເຍນ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນຸຣູເປນ ອນາຄຕມ຺ປິ ຕທນຸໂລມໂຕ ອາຈຣິເຍຫິ ທິນ຺ນນຍໂຕ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ. ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ໂຈທນາວເສນ ວີຕິກ຺ກມວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອຕິຓ຺ເຓ. ໂຈທເກນ ຈຸທິຕເກນ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ເພຕິ ເອວໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ໂຈທເກນ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈຸທິຕເກນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸພ຺ຠາສິຕານໍ ມາຕິກາຍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິກທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ ອຸຊ຺ຌາຍຕິ ວາ ຂີຍຕິ ວາ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໑໐໖ ໂຖກໍ ວິສທິສໍ) ອາຄຕໍ ຕິກທຸກ຺ກຏໍ. ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ‘‘ກາເລ ວິກາລສຎ຺ຎີ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ກາເລ ເວມຕິໂກ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິກໍ (ປາຈິ. ໒໕໐) ທຸກທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມໍ ວິນາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກເມ ນິທານໂຕ ປຠຸຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖຸປຣິໂຍສານາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ. ອິຘ ປນ ‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ໂອໂລເກຕີ’’ຕິ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕທວເສສາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ຄຫິຕາ. ປຏິລາຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕີຕິ ອິທໍ ວິສິພ຺ພນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໓໕໐-໓໕໑) ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຑຍ຺ຫມານໍ ອລາຕໍ ອຄ຺ຄິກປາລາທິໂຕ ພຫິ ປຕິຕໍ ອວິຊ຺ຌາຕເມວ ປຏິອຸກ຺ຂິປຕິ, ປຸນ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ຌາຕໍ ປນ ປກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ອນາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິປິ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິສເຍ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໑໕໙) ວິຍ ສາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ.

ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີຕິ ນ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອາປນ຺ນປຸຄ຺ຄເລນ ລຊ຺ຊີຘມ຺ເມ ຐຕ຺ວາ ຍຖາຠູຕໍ ອາວິກຣເຓປິ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍໍ ອທິນ຺ນາທານາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ເມຖຸນາທີສຸ ວິຊານນໍ, ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ, ເຕນາຫ ເມຖຸນຘມ຺ມວີຕິກ຺ກໂມ ຫີຕິອາທິ. ໂຍ ປນ ອລຊ຺ຊິຕາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ອທຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ໂອຬາຣິກາປິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ, ຍາວ ໂສ ຍຖາຠູຕໍ ນາວິ ກໂຣຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອາປຕ຺ຕິສນ຺ເທໂຫ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ນາສິຕໂກວ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຸຂຸມາຕິ ຈິຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕິຍາ ສຸຂຸມຕາຍ ສຸຂຸມາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕລຫຸກາ’’ຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ລຫຸກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕຕິ ວີຕິກ຺ກເມ. ຕໍວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ອທິນ຺ນາທານາທິມູລກໍ. ຍໍ ອາຈຣິໂຍ ຠຓຕິ, ຕໍ ກໂຣຫີຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ລຊ຺ຊີເປສລໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ຍາຖາວໂຕ ປກາເສຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘິເມວ ຄເວສຕິ, ເຕນາປິ, ປາຣາຊິໂກສີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອນາປຕ຺ຕິໂກຏິຍາປິ ສງ຺ກິຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ‘‘ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວີຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກາສງ຺ກາ ວຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຖ ປາຣາຊິກາຠາວປກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທສນາວຸຏ຺ຐານຄາມິນີນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ໂສຘນວເສນ ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣນ຺ຕິ ປາກຏຠາວໂຕ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຠິຣຸຈິຕໍ ມນສິກາຕຸໍ ວຏ຺ຏເຕວ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຆຏິຍຕີຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣມູລເກນ ວິກ຺ເຂເປນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຂຓ຺ຑໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ປພນ຺ຘວເສນ ຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຆຏິຍຕິ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ຫິ ປຄຸຓມ຺ປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ປເຄວ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ຕສ຺ສ ຫິ ວິປ຺ປຏິສາຣນິນ຺ນຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ເອກສ຺ສ ປນ ວິຕກ຺ກວິກ຺ເຂປາທິພຫຸລສ຺ສ ສຸທ຺ຘສີລສ຺ສປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສມາຘິຍຕິ, ຕໍ ອິຘ ປາຣາຊິກມູລກນ຺ຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກຕປາປມູລເກນ ວິປ຺ປຏິສາເຣເນເວຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສມາຘິຍນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ຆຏິຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ວິປ຺ປຏິສາຣຄ຺ຄິນາຕິອາທິ. ອຕ຺ຕນາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ປຸຄ຺ຄໂລ ກຕ຺ຕາ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ວາ ກຣຓວຈນໍ, ອຕ຺ຕາ ສຍໍ ປຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍາທິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີຕິ ຍາທິໂສ, ຍໍ-ສທ຺ທຕ຺ເຖ ຍຖາ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ເຍນ ເຕນາຕິ ຫິ ປທທ຺ວເຍນ ອນິຍມໂຕ ຍໍ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖວ ທສ຺ສິໂຕ. ວາສຘຸຣຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວິປສ຺ສນາຘຸຣຍຸຕ຺ໂຕ. ຍາ ຊາຕິ ອສ຺ສາຕິ ຍໍຊາຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສວ ຍໍຊຈ຺ໂຈ ສກຕ຺ເຖ ຍປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ. ໂຄຕ຺ຕວເສນ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ໂຄຕ຺ເຕນ ຍຖາໂຄຕ຺ໂຕ ວາ ຕຖາໂຄຕ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສີເລສູຕິ ປກຕີສຸ. ອຖ ໂຂຕິ ອິທໍ ກິນ຺ຕູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາຣາຊິກວິສເຍ. ເອໂສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ປກາເຣຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຣິຍາຍາຕິ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຣິຍາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອສາ ອຣິຍານໍ ຍາຈນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ, ນ, ‘‘ເທຫິ ເມ’’ຕິ ກປຓາຍ. ລິງ຺ຄສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂໍ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕາຠາເວປິ ຠິກ຺ຂາຫາຣນິສ຺ສິຕປພ຺ພຊ຺ຊາລິງ຺ຄສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນນ. ກາຊຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາເຊຫິ ອານີຕຠຕ຺ຕໍ. ອຘມ຺ມິກາຍາຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິຠິກ຺ຂຸຄຸຓາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອຠູຕາຍາ’’ຕິ. ‘‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ເຕເນວ ຠິກ຺ຂູ, ນ ອຕ຺ຖໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ‘‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຏິຊານນສ຺ສາປິ ສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ຕາປິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂວຫາຣນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ລິງ຺ຄສ຺ສ ຄຫເຓນ ເຈວ ຠິກ຺ຂູນໍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຍຠາຄຄ຺ຄຫຓາທິນາ ຈ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາ ເອວ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘‘ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ’ຕິ ອຎ຺ເຎ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ສຸນິວຕ຺ເຖ ສຸປາຣຸເຕ ສຸມ຺ຠກປຕ຺ຕຘເຣ ຄາມນິຄມຊນປທຣາຊຘານີສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ຕາທິເສນ ອາກາເຣນ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ ‘ອຫໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂູ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂປສຖຄ຺ຄາທີນິ ປວິສນ຺ໂຕ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ ໂຫຕິເຍວ, ຕຖາ ສງ຺ຆິກໍ ລາຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໙໑).

ຕສ຺ມາ ເອວຣູເປຫິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູຫິ ໂຄຕ຺ຣຠຸປຣິໂຍສາເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອລຊ຺ຊີປຣິໂຠໂຄວ ໂຫຕິ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນາທິອລຊ຺ຊີລກ຺ຂຓໍ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ສາມເຓຣາທີນມ຺ປິ ອລຊ຺ຊີໂວຫາຣທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ອລຊ຺ຊີສາມເຓເຣຫິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມມ຺ປິ ນ ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາວິຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຕິຏ຺ຐນຎ຺ຫິ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ອລຊ຺ຊີລກ຺ຂຓໍ. ທຸສ຺ສີລາ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຖາວິຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ເອກນ຺ຕາ ລຊ຺ຊິໂນວ ມຫາສງ຺ຆິກາທິນິກາຍນ຺ຕຣິກາ ວິຍ, ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນກາທໂຍ ວິຍ, ຈ. ຍາວ ໑໑ ຈ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ຠິກ຺ຂຸ ເອວ, ເຕຫິ ຈ ປຣິໂຠໂຄ ອລຊ຺ຊິປອໂຠໂຄວ, ເຕສຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສຎ຺ຎາຍ ທິນ຺ນໍ ສງ຺ເຆ ທິນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ –

‘‘ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ໂຂ ປນານນ຺ທ, ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ ກາສາວກຓ຺ຐາ ທຸສ຺ສີລາ ປາປຘມ຺ມາ, ເຕສຸ ທຸສ຺ສີເລສຸ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທານໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຕທາປາຫໍ, ອານນ຺ທ, ສງ຺ຆຄຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໐).

ຠຄວໂຕ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ທກ຺ຂິຓາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ ອປ຺ປເມຍ຺ຍາ ຊາຕາ. ທຸສ຺ສີລານໍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ນາຕິ ເຈ? ນ, ເຕສຸ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ໂຄຕ຺ຣຠູນໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກຕ຺ເຕນ ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ‘‘ເຍສຸ ເກສຸຈິ ຄຫຏ຺ເຐສຸ ວາ ປພ຺ພຊິເຕສຸ ວາ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາປສງ຺ຄໂຕ, ຕຖາ ຈ ‘‘ຕທາປາຫໍ, ອານນ຺ທາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິທສ຺ສນສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ນ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ໂຄຕ຺ຣຠູນມ຺ປິ ອຠາເວ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທານໍ ນຕ຺ຖິ, ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ເຕສຸປິ ທິນ຺ນາ ສງ຺ຆຄຕາ ທກ຺ຂິຓາ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ເຕປິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂຸ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ພ຺ຣຫ຺ມໂຆສນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໂຆສໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ໂຆສສທິສໍ ວາ ໂຆສໍ. ເອຫິ ຠິກ຺ຂູຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິສມ຺ໂພຘນໍ. ສໍສາເຣ ຠຍອິກ຺ຂກ ຕສ຺ສ ຠຍສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ວິນາສນຕ຺ຖໍ ຕິສຣຓໍ, ສາສນໍ ວາ ເອຫິ ມນສາ ‘‘ຕາຓໍ ເລຓ’’ນ຺ຕິ ປວິສ ອຸປຄຈ຺ຉ. ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ຈຣສ຺ສຸ. ຠຓ຺ຑູຕິ ມຸຓ຺ຑິຕເກໂສ. ວາສີຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐາທິຈ຺ເຉທນວາສິ. ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ກາຍພນ຺ຘນໍ. ຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍໂຄ ສມາຘິປຎ຺ຎາວເສນ ໂສ ຍຸຕ຺ຕໂຍໂຄ, ຕສ຺ສ ອຏ຺ເຐເຕ ປຣິກ຺ຂາຣາຕິ ເສໂສ. ສຣີເຣ ປຏິມຸກ຺ເກຫິເຍວ ອຸປລກ຺ຂິໂຕຕິ ເສໂສ. ‘‘ຕີຓິ ສຕານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ‘‘ຕີຓິ ສຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ມາຕິ ຠຄວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣາມສຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ຫິ ‘‘ອຫໍ ໂຂ ປນ, ກສ຺ສປ, ຊານຎ຺ເຎວ ວທາມິ ‘ຊານາມີ’ຕິ, ປສ຺ສຎ຺ເຎວ ວທາມິ ‘ປສ຺ສາມີ’’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຣາມສຕິ, ຍສ຺ມາ ອຫໍ ຊານໍ ວທາມິ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຫາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ຕິພ຺ພນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເຖຣາທິອຸປສງ຺ກມນໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ເຕສຸ ຍໍນູນ ເມ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສລູປສໍຫິຕນ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມນິສ຺ສິຕໍ. ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕານໍ ເຕນ ຘມ຺ເມນ ອຏ຺ຐິກໍ ກຕ຺ວາ, ຕໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ‘‘ເອສ ເມ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ. ໂອຫິຕໂສໂຕຕິ ຘມ຺ເມ ນິຫິຕໂສໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຎາຓໂສຕຎ຺ຈ ປສາທໂສຕຎ຺ຈ ໂອທຫິຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກຈ຺ຈເມວ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວເມວ ຕຍາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສາຕສຫຄຕາ ຈ ເມ ກາຍຄຕາສຕີຕິ ອສຸເຠສຸ ເຈວ ອານາປາເນ ຈ ປຐມຊ຺ຌານວເສນ ສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາຍຄຕາສຕິ. ຍໍ ປເນຕສ຺ສ ໂອວາທສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈປຏິຄ຺ຄຫຓໍ, ອຍເມວ ເຖຣສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ອໂຫສິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໔).

ອຸທ຺ຘຸມາຕກປຏິຠາຄາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາ. ກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ ຣູປສຎ຺ຎາ. ອິເມຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ອິເມ ທ຺ເວ ຌານຘມ຺ມາ. ໂສປາໂກ ຈ ຠຄວຕາ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ຣູປາວຈຣຠາເວນ ເອກຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ອາຣາຘິຕຈິຕ຺ໂຕ. ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓາທິອຸປສມ຺ປທາ ອຸປຣິ ສຍເມວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຍາເຍນາຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ. ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖາ ກມ຺ມວາຈາ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ ຐານໍ, ຕສ຺ສ ຐານສ຺ສ ອຣຫໍ ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸໂທສາທິວິນິມຸຕ຺ຕກມ຺ມໍ ‘‘ຐານາຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖາທິໂທສຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ສຠາວໂຕ ກມ຺ມວາຈາຣຫຕ຺ຕາຠາວາ. ອຖ ວາ ຐານນ຺ຕິ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສາສນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກມ຺ມໍ ຐານາຣຫໍ. ຍຖາວິຫິຕລກ຺ຂເຓນ ຫິ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ ສກລໍ ສາສນໍ ສມາທາຍ ປຣິປູເຣຕຸມຣຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປຣິສຸທ຺ຘກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສານໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຆກິຈ຺ຈໍ ຐານາຣຫໍ ນາມ, ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຖຸສາສນາຣເຫນາ’’ຕິ, ສີລາທິສກລສາສນປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກິຎ຺ຈາປິ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາທີຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ສຸທ຺ຘສຕ຺ຕານໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກເມປິ ອຠພ຺ພຕາ ວາ ໂທສາຠາໂວ ວາ ສທ຺ທໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເຕສມ຺ປິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ, ໂລກວຊ຺ເຊສຸປິ ວາ ສຸຣາປານາທິລຫຸເກສຸ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາທິນາ ອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນໍ ສິຊ຺ຌຕິເຍວ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ອຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ພຸທ຺ຘາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ. ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອິທໍ ປນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາຣເຫ ສພ຺ພກາລິເກ ຈ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຣຸຕ຺ຕິວເສນາຕິ ນິພ຺ພຈນວເສນ. ອຠິລາປວເສນາຕິ ໂວຫາຣວເສນ. ຄຸຓວເສນາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂວຫາຣນິມິຕ຺ຕານໍ ຄຸຓານໍ ວເສນ.

ສາຊີວປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍາ ສີລາທໂຍ ໂລກິເຍຫິ ອຠິວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຘິສີລາທິໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຕມໍ ປນາຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈງ຺ຄທສງ຺ຄສີລນ຺ຕິ ອພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທກາເລ ສີລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາຠາວາ. ຍໍ ປນ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓໍ ຕຖໂຕ ຎຕ຺ວາ ສາສເນ ສຸນິວິຏ຺ຐສທ຺ຘາຫິ ອຸປາສໂກປາສິກາຫິ ເຈວ ສາມເຓຣສິກ຺ຂມານາຫິ ຈ ຣກ຺ຂິຍມານໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄອຏ຺ຐງ຺ຄທສງ຺ຄສີລໍ, ຕມ຺ປິ ອຘິສີລເມວ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ. ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ໂລກິຍານໍ ສີເລຫິ ອຘິສີລໍ ຊາຕໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ. ນ ຫິ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄນິມິຕ຺ຕຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂລກິຍຈິຕ຺ຕໂຕ ອຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ວິເສໂສ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ອນາທິມໂຕ ສໍສາຣວຏ຺ຏສ຺ສ ອຕ຺ຕາທິສາຣວິຣຫິຕຕາຍ ຕິລກ຺ຂຓພ຺ຠາຫຕຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ອາກາເຣນ ປວຕ຺ຕອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາທິໂທສມູລກຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕໍໂທສມູລວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖາຍ ສີລຈິຕ຺ຕພໂລປຕ຺ຖທ຺ຘາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອຸກ຺ກໍເສເນວ ຕສ຺ສ ສໍສາຣວຏ຺ຏສ຺ສ ວິຄມຎ຺ຈ, ຕທຸປເທສກສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາທິອປຣິມິຕຄຸຓຄຓໂຍເຄນ ອວິປຣີຕສທ຺ຘມ຺ມເທສກຕ຺ຕຎ຺ຈ ຍາຖາວໂຕ ຎຕ຺ວາ ປຏິປນ຺ເນນ ສມາທາຍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕາຍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍໍ ຊາຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ, ຕຎ຺ຈ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຕ຺ຕໍ ຍທິ ສາສເນ ປຎ຺ຈສີລາທິສ຺ສາປິ ສມານໍ, ກິມິທໍ ອຘິສີລໍ ນ ສິຍາ. ປຎ຺ຈສີລາທິມຕ຺ເຕ ຐິຕານຎ຺ຫິ ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີນໍ ຄຫຏ຺ຐານມ຺ປິ ມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕໍ ວິນາ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເກສຎ຺ຈິ ອນຸປນິສ຺ສຍຕາຍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ຠວນ຺ຕເຣ ອວສ຺ສໍ ໂຫເຕວາຕິ ອຘິສີລເມວ ກາລໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ວິຍ, ເຕນາຫ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິອາທິ. ວິວຏ຺ຏໍ ປຕ຺ເຖຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຍມານມ຺ປິ ປຎ຺ຈສີລາທິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ປວຕ຺ຕຕິ. ນ ຫິ ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິນ຺ຕິອາທິ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ສພ຺ພໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທກເທສຠູຕມ຺ປິ ຫິ ປາຓາຕິປາຕາທິນ຺ນາທານາທິຄຫຏ຺ຐສີລມ຺ປິ. ພຸທ຺ຘາເຍວ ວິນເຍ ປາຣາຊິກສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ອາຄຕວເສນ ສພ຺ພໂສ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘກອຊ຺ຌາຈາຣໂສຕໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປທຏ຺ຐານຠາເວນ ປຎ຺ຎເປຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ເຎ. ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ຫິສ຺ສ ອຘິສີລຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສີລໍ ອຘິສີລ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ເສວ ຫິ ອຘິສີລນ຺ຕິ ອພ຺ຍວຘາເນນ ມຄ຺ຄາຘິຏ຺ຐານາຕິ. ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປຐມປາຣາຊິກວິສເຍ ‘‘ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ອນຘິປ຺ເປຕໍ.

ໂລກິຍອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕານີຕິ ສາສນສຠາວໍ ອຊານນ຺ເຕຫິ ໂລກິຍຊເນຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພານິ ອຏ຺ຐ ຣູປາຣູປຊ຺ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ມຫຄ຺ຄເຕສຸ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠໂທ ອຕ຺ຖິ, ເຍນ ໂລກິຍວິເສສນໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣນິວຕ຺ຕນໍ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ສາສນິເກຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພມຫຄ຺ຄຕຊ຺ຌານນິວຕ຺ຕນເມວ ໂລກິຍວິເສສນໍ ກຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ກາມາວຈຣານິ ປນ ອຏ຺ຐ ກຸສລຈິຕ຺ຕານີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂລກິຍວິເສສນໍ ກາຕພ຺ພເມວ. ອຍເມວ ຫິ ອຘິຈິຕ຺ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເຠໂທ, ຍໍ ສາສນໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ. ເອວຎ຺ຈ ອພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທປິ ສາສນສຠາວໍ ຊານນ຺ຕານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທີນມ຺ປິ ສີລຈິຕ຺ຕານໍ ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕຕາ ສມຕ຺ຖິຕາ ໂຫຕິ. ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາຕິ ອິທໍ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ອຠິສມຍເຫຕຸຠາເວນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໂພຘິສຕ຺ຕາທີນໍ ເທສນາສາມຕ຺ຖິຍາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຍຕິໍ ວາສນາເຫຕຸໍ ປນ ສີລຈິຕ຺ຕໍ ເຕປິ ເທເສນ຺ຕິເຍວ, ຕຎ຺ຈ ມຄ຺ຄເຫຕຸຕາຍ ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ໂຫນ຺ຕໍ ອປ຺ປກຕາຍ ວິປ຺ຜາຣິກຕາພາຫຸຊຎ຺ຎຕ຺ຕາຠາເວນ ອພ຺ໂພຫາຣິກນ຺ຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຕໍສມາປນ຺ໂນຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາວຈເນຫິ ອິຘ ອຘິຈິຕ຺ຕນິທ຺ເທເສ, ອຸປຣິ ອຘິປຎ຺ຎານິທ຺ເທເສ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎານເມວ ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ໂລກິຍາຘິຈິຕ຺ຕາຘິປຎ຺ຎານໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕາ, ຕໍ ທ຺ວຍໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສາປິ ເມຖຸນຘມ຺ມສມາປຊ຺ຊນສຠາໂວ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລກິຍາປິ ອຘິຈິຕ຺ຕາຘິປຎ຺ຎາ ອນຘິປ຺ເປຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ເຕ ໂລກິຍໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ອຘິປຎ຺ຎາ ຈ ປຣິຫາຍຕິ, ອຘິສີລໍ ປນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ນ ປຣິຫາຍຕີຕິ ປາຬິຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ວຸຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປຏິລທ຺ຘໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘‘ເມຖຸນໍ ປຏິເສວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສພ຺ພໂສ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສມາປຕ຺ຕິລາຠີນມ຺ປິ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ກຸປ຺ປຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຫິ ຕໍສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ທານເຈຕນາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ສ ທິນ຺ນສ຺ສ ຜລໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຫຸຕາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຕຕ຺ຖ ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ມຫາຍາໂຄ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ມຫາທານເມວ. ຫຸຕນ຺ຕິ ປໂຫນກສກ຺ກາໂຣ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ໂຫຕຸ, ປເຣສໍ ວາ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ, ສພ຺ເພປິ ວາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປາທນໂຕ ນ ສກໍ ກມ຺ມໍ ນາມ, ຕພ຺ພິປຣີຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສກໍ ນາມ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວາ ກຸສລາກຸສລໍ ກມ຺ມສ຺ສໂກມ຺ຫີຕິອາທິວຈນໂຕ ສຕິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ ສຕ຺ຕານໍ ສກນ຺ຕິ ເອວໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຍ ສກຠາເວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຎາຓໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓໍ, ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ. ສາສນນິສ຺ສິຕາ ປນ ສພ຺ພາປິ ວຏ຺ຏຄາມິນິກຸສລປຎ຺ຎາ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາເຓ ປວິຏ຺ຐາ. ສາສນນິສ຺ສິຕາ ຫິ ວິວຏ຺ຏຄາມິນີ ສພ຺ພາປິ ປຎ຺ຎາ ‘‘ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ເອວ ຈ ອຘິປຎ຺ຎາ ຕທວເສສໍ ສພ຺ພໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ເຕເນວ ຠຄວາ ‘‘ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓໍ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາຓໍ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ຎາຓໍ ຜລສມງ຺ຄິສ຺ສ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ຎາຓຈຕຸກ຺ເກເຍວ ສງ຺ຄເຫສິ. ຕິລກ຺ຂຓາກາຣປຣິຈ຺ເຉທກໍ ປນ ວິປສ຺ສນາຎາຓນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈຍຕາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທິຕຣາສຎ຺ຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍານຸສ຺ສຣຓາທິປຎ຺ຎານມ຺ປິ ມຄ຺ຄເຫຕຸຕາຍ ອຘິປຎ຺ຎຕາ ສມານາວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສາຊີວປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປຈ຺ຈກ຺ຂານວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ທຸພ຺ພລ຺ເຍ ອາວິກເຕຕິ ຍໍນູນາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍນ຺ຕິອາທິນາ ທຸພ຺ພລຠາເວ ປກາສິເຕ. ມຸຂາຣຸຬ຺ຫຕາຕິ ໂລກຊນານໍ ສຕ຺ຕຏ຺ຐາຕິອາທີສຸ ມຸຂາຣຸຬ຺ຫຎາເຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໒) ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຫເສຍ຺ຍາວເສນ ຕິຣຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ຕິສ຺ໂສ ຣຕ຺ຕິໂຍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສທ຺ຘິໍ ສຫເສຍ຺ຍາຍ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນວເສນ ຕິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອພ຺ຍວຘາເນນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປໂຍຊນມ຺ປິ ສກ຺ກາ ຄເຫຕຸໍ, ເອວມິຘາປິ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສາປິ ຄຫຓສ຺ສ ປໂຍຊນມຕ຺ເຖວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍສ຺ມາ ວາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ປຸຣິມປທສ຺ເສວ ວິວຣຓຠາວໍ ວິນາປິ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖສພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອປິຈາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເສສາວິເສສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນ ວາກ຺ເຍນ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມເມວ ໂຫຕິ, ນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ, ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິເສໂສ ໂຫຕິ. ເຍນ ປນ ວຈເນນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ເນວຕ຺ຖິ ວິເສໂສ ອວິເສໂສປິ, ຕໍ ວິເສສາວິເສສໍ. ‘‘ກຐ ກິຈ຺ຉຊີວເນ’’ຕິ ຘາຕູສຸ ປຐິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິຈ຺ຉຊີວິກປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐນຎ຺ຫິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາ, ຕໍ ອິໂຕ ຄໂຕຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ, ກິຈ຺ຉຊີວິກໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທ຺ຘໍ ຄໂຕ ກຓ຺ໂຐ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາ, ອນຠິຣຕິຍາ ວເຊ ນິຣຸທ຺ຘໂຄຄໂຓ ວິຍ ຄມນມຄ຺ຄໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸກ຺ກຓ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐໍ. ອນຠິຣຕິໍ ອິໂຕຕິປິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ກຓ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣມາໂນ’’ຕິ. ສາ ຈ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕາ ວິກ຺ເຂເປເນວາຕິ ວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມຓຠາວໂຕຕິ ອຸປສມ຺ປທໂຕ. ຠາວວິກປ຺ປາກາເຣນາຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ຍໍ ຍໍ ຄິຫິອາທິຠາວໍ ປຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ອຫໍ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠວນໍ ວິກປ຺ເປຕິ, ເຕນ ເຕນ ຄິຫິອາທິອາກາເຣນ, ອຕ຺ຕໂນ ຠວນສ຺ສ ວິກປ຺ປນາກາເຣນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໖. ປາຬິຍໍ ຍທິ ປນາຫນ຺ຕິ ອຫໍ ຍທິ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍໍ, ສາຘຸ ວຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປາຫໍ, ຫນ຺ທາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ໂຫຕິ ເມ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວທຕິ.

໕໐. ນ ຣມາມີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ສຸຂາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນາຠິຣມາມີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ອນວຊ຺ຊສຸເຂ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຕິອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

໕໑. ເຕເນວ ວຈີເຠເທນາຕິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາປິ ອຎ຺ເຎນ ກາຍປ຺ປໂຍເຄນ ວິຎ຺ຎາປນໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຍໍ ສາສນໍ ຊຫິຕຸກາໂມຕິອາທິນາ ຠາສາໂກສລ຺ລາຠາເວນ ສພ຺ພໂສ ປທຕ຺ຖາວໂພຘາຠາເວປິ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ຊຫິຕຸກາໂມ ອິມໍ ວາກ຺ຍເຠທໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ເຈປິ ໂສ ຕາວ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂານເມວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕມ຺ປິ ຊານາຕີ’’ຕິ. ປທປຈ຺ຉາຠຏ຺ຐນ຺ຕິ ປທປຣາວຕ຺ຕິ, ມາຄຘຠາສໂຕ ອວສິຏ຺ຐາ ສພ຺ພາປິ ຠາສາ ‘‘ມິລກ຺ຂຠາສາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ຣຸຫນຏ຺ຐານຠູຕໍ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓໍ.

ທູຕນ຺ຕິ ມຸຂສາສນໍ. ສາສນນ຺ຕິ ປຓ຺ຓສາສນໍ, ຠິຕ຺ຕິຖມ຺ຠາທີສຸ ອກ຺ຂຣໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕ ຘຣນ຺ເຕເຍວ ວຈີເຠທສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຍມິຕານິຍມິຕວເສນ ວິຊານນເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ຍທິ ອຍເມວ ຊານາຕູຕິອາທິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຠາໂຄ ວທຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ວທຕິ, ຕສ຺ເສວ ວິຊານນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ລທ຺ໂຘຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ເຫຕ຺ຖ ເອກສ຺ສ ວທຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ເຕສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຊານນ຺ເຕປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທ຺ເວເຍວ ຊານນ຺ຕຸ ເອໂກ ມາ ຊານາຕູ’’ຕິ ເອວໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຊນານໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣຈິເຕປິ ເຕສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ຊານນ຺ເຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຣິສງ຺ກມາໂນຕິ ‘‘ວາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາສງ຺ກມາໂນ. ສມຍຎ຺ຎູຕິ ສາສນສງ຺ເກຕຎ຺ຎູ, ອິຘ ປນ ອຘິປ຺ປາຍມຕ຺ຕຊານເນນາປິ ສມຍຎ຺ຎູ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕຕິອາທິ. ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທິເຂຕ຺ຕປທານໍ ສພ຺ພໂສ ອຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາປິ ສເຈ ‘‘ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ຈວິຕຸກາມຕາຍ ເອສ ວທຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ນ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຕ຺ຖໍ ປນ ອຊານິຕ຺ວາປິ ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ວທຕີ’’ຕິ ຕໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ສທ຺ທມຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓເມວ, ອຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິປຣມ຺ປຣາຍາຕິ ອາຫ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວາຕິອາທິ.

໕໓. ວຓ຺ຓປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸຄຸຓວຓ຺ຓປ຺ປກາສກໍ ປກຣຓໍ. ອຸປາລິຄາຖາສູຕິ ອຸປາລິສຸຕ຺ເຕ ອຸປາລິຄຫປຕິນາ ຘີຣສ຺ສ ວິຄຕໂມຫສ຺ສາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຄາຖາສຸ. ຍຖາຣຸຕນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນນ຺ຕພຸທ຺ຘີຕິອາທີນິ ວຓ຺ຓປຏ຺ຐາເນ ອາຄຕນາມານິ. ຘີຣນ຺ຕິອາທີນິ (ມ. ນິ. ໒.໗໖) ປນ ອຸປາລິຄາຖາສຸ. ຕຕ຺ຖ ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ສາ ຊານນເຫຕຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂພຘິປຎ຺ຎາໂຓ. ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິອາທີສຸ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ສ຺ວາກ຺ຂາຕາທິປທານໍ ຘມ຺ມເວວຈນຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ສຫ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຍຖາຣຸຕວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ສງ຺ຆນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກຸສລໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິອາທີນິປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິອາທິຘມ຺ມເມວ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑) ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນາມານິ, ອິຕຣຖາ ອກຸສລຘມ຺ມປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ ໂທສາຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕຕິ, ເຕນາຫ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສູຕິອາທິ. ປຐມປາຣາຊິກນ຺ຕິອາທິນາ ສິກ຺ຂາປທານໍເຍວ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ອາປຕ຺ຕີນໍ.

ຍສ຺ສ ມູເລນາຕິ ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ອາຈຣິຍເວວຈເນສຸ ໂຍ ອຸປຊ຺ຌໍ ອທຕ຺ວາ ອາຈຣິໂຍວ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂຍ ມໍ ປພ຺ພາເຊສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ມູເລນາຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ໂອກລ຺ລໂກຕິ ຂຸປ຺ປິປາສາທິທຸກ຺ຂາຕຸຣານໍ ກິສລູຂສຣີຣເວສານໍ ຄຫຏ຺ຐມນຸສ຺ສານໍ ອຘິວຈນໍ. ໂມຬິພທ຺ໂຘຕິ ພທ຺ຘເກສກລາໂປ ຄຫຏ຺ໂຐ. ກຸມາຣໂກຕິ ກຸມາຣາວຕ຺ໂຖ ອຕິວິຍ ທຫໂຣ ສາມເຓໂຣ. ເຈລ຺ລໂກຕິ ຕໂຕ ກິຎ຺ຈິ ມຫນ຺ໂຕ. ເຈຏໂກຕິ ມຊ຺ຌິໂມ. ໂມຬິຄລ຺ໂລຕິ ມຫາສາມເຓໂຣ. ສມຓຸທ຺ເທໂສຕິ ອວິເສສໂຕ ສາມເຓຣາຘິວຈນໍ. ອສຸຈິສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາໂຣຕິ ອສຸຈິ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ກຕໍ ປເຣ ຊານນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ, ‘‘ອສຸເກນ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປເຣຫິ ຈ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ເພນ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ເພນ ສມາຈາເຣນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ສຎ຺ຊາຕຣາຄາທິກຈວຣຕ຺ຕາ ກສມ຺ພຸຊາໂຕ. ໂກຓ຺ໂຐຕິ ທຸສ຺ສີລາຘິວຈນເມຕໍ.

໕໔. ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາຕິ ອຕິຂິປ຺ປໍ ຊານນສມຕ຺ເຖ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ທຸເຫຕຸການໍ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສຠາຄສ຺ສາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ. ວິສຠາຄສ຺ສາຕິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ. ໂປຕ຺ຖກຣູປສທິສສ຺ສາຕິ ມຕ຺ຕິກາທີຫິ ກຕຣູປສທິສສ຺ສ. ຄຣຸເມຘສ຺ສາຕິ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ລຫຸປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ທນ຺ຘຄຕິກຕາຍ ຄຣຸປຎ຺ຎສ຺ສ, ມນ຺ທປຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທາເນຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວາຣສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນຍານໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ຖວເສນ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຕຕ຺ຖ ຫິ ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາໂມຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ຈິຕ຺ຕນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ພຸທ຺ຘນ຺ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ເຂຕ຺ຕນິຍມໍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ ຘາເຣຕີຕິ ເອເຕນ ກາລນິຍມໍ, ວທຕີຕິ ອິມິນາ ປໂຍຄນິຍມໍ, ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ກິໍ ນຸ ເມ, ນ ມມຕ຺ໂຖ, ສຸມຸຕ຺ຕາຫນ຺ຕິອາທີຫິ ອນາມຏ຺ຐກາລວເສນປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ອິມິນາ ວິຊານນນິຍມໍ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກຕິອາທີຫິ ປຸຄ຺ຄລນິຍມໍ, ໂສ ຈ ນປ຺ປຏິວິຊານາຕີຕິອາທີຫິ ວິຊານນນິຍມາຠາເວນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ທວາຍາຕິອາທີຫິ ຈິຕ຺ຕນິຍມາຠາເວນ, ສາເວຕຸກາໂມ ນ ສາເວຕີຕິ ອິມິນາ ປໂຍຄນິຍມາຠາເວນ, ອວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ສາເວຕິ ວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ນ ສາເວຕີຕິ ເອເຕຫິ ຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສາເວຕິ, ຕສ຺ເສວ ສວເນ ສີສໍ ເອຕິ, ນາຎ຺ຎສ຺ສາຕິ. ສພ຺ພໂສ ວາ ປນ ນ ສາເວຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາຕິ ອິທໍ ປນ ຈິຕ຺ຕາທິນິຍເມເນວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕເຂຕ຺ຕກາລປໂຍຄປຸຄ຺ຄລວິຊານນວເສນ ສິກ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ຎຕ຺ວາ ຕທຠາເວນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ? ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວໂຕ ຈວິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕເນວ ຫິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ທວາ ວາ ຣວາ ວາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ຕຖາ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຣິໂຍສານານໍ ຈຕຸທ຺ທສນ຺ນຎ຺ເຈວ ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານໍ ຄິຫິອາທີນໍ ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍປຣິໂຍສານານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນຎ຺ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວາວີສຕິຍາ ເຂຕ຺ຕປທານໍ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສເວວຈນສ຺ສ ວເສນ ເຕສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວທໂຕປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ເຂຕ຺ຕວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ຕຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ຈ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕມານກາລວຈນໍ, ຍານິ ຈ ‘‘ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ກິໍ ນຸ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ນ ມມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ເຘນ, ສຸມຸຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຂ຺ຍາຕວເສນ ກາລໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຸຣິເມຫິ ຈຸທ຺ທສຫິ ປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ອລໍ ເມຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ, ເຕສໍເຍວ ຈ ສເວວຈນານໍ ວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ປນ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາສິ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ມໍ ຘາເຣສີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ມໍ ຘາເຣສ຺ສສີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ຍໍນູນ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວາຕິອາທີນິ ອຕີຕານາຄຕປຣິກປ຺ປວຈນານິ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ເຈວ ອນາມຏ຺ຐກາລວເສນ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ປໂຍໂຄ ປນ ທຸວິໂຘ ກາຍິໂກ ວາຈສິໂກ, ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທິນາ ນເຍນ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວາຈສິກປໂຍເຄເນວ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ອກ຺ຂຣລິຂນໍ ວາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທິທສ຺ສນໍ ວາ ກາຍປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ວາຈສິກປໂຍເຄເນວ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ປຸຄ຺ຄໂລ ປນ ທຸວິໂຘ ໂຍ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຍສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ໂສ ສເຈ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນຏ຺ຏານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຍສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ໂສ ສເຈ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕ ຈ, ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ອສມ຺ມຸຂີຠູຕສ຺ສ ທູເຕນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ອາໂຣຈນໍ ຣຸຫຕິ. ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ວິຊານນມ຺ປິ ນິຍມິຕານິຍມິຕວເສນ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ເຍສໍ ວາ ນິຍເມຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ອິເມສໍ ວາ ອາໂຣເຈມີຕິ ວທຕິ, ສເຈ ເຕ ຍຖາ ປກຕິຍາ ໂລເກ ມນຸສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນສມເຍ ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ວຈນານນ຺ຕຣເມວ ‘‘ອຍໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວາ, ‘‘ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍຕີ’’ຕິ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ວຈນຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຖ ອປຣຠາເຄ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ວາ ຊານນ຺ຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ. ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສເຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍ ໂກຈິ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ວຈນຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ, ເອວໍ ຊານນວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ອິຕິ ອິເມສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ຈິຕ຺ຕາທີນໍ ວເສເນວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໕໕. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ຍຖາ ສຣູເປເນວ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ, ເອວໍ ທສ຺ສນາທິທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຘມ຺ມປຣິວາຣຕ຺ຕາປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍສ຺ມາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສ຺ສຸຕານນ຺ຕິ ເມຖຸນຣາເຄນ ຕິນ຺ຕານໍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕານນ຺ຕິ ເມຖຸນຣາເຄນ ອຠິຠູຕຈິຕ຺ຕານໍ. ເມຖຸນ-ສທ຺ທສ຺ສ ສທິສສທ຺ທປອຍາຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສທິສານ’’ນ຺ຕິ, ຣຕ຺ຕຕາທີຫິ ສທິສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸໂຠສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຣາຄາຠາເວປິ ອິຕຣສ຺ສ ເມຖຸນເສວນສໍສິທ຺ຘິໂຕ. ເມຖຸນ-ສທ຺ໂທ ວາ ອຸຠຍສທ຺ທປອຍາໂຍ, ເມຖຸນໍ ຍຸຄຬໍ ຍມກໍ ອຸຠຍນ຺ຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອຸຠິນ຺ນໍ ຣຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ປາຬິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ເຕນາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ຕໍ ປເວເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິມິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ຕິລຜລນ຺ຕິ ສາສປມຕ຺ຕໍ ຕິລພີຊໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ໂກສສຫິຕໍ ຜລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ. ອລ຺ໂລກາເສຕິ ສຠາເວນ ປິຫິຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປກຕິວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ເຐ ຕິນ຺ຕປ຺ປເທເສ. ຕາທິໂສ ປເທໂສ ສເຈປິ ເກນຈິ ວາຕາທິວິກາເຣນ ສຸກ຺ຂຕິ, ຕຖາປິ ອນລ຺ໂລກາໂສຕິ ອຸປກ຺ກມໂຕ ປາຣາຊິກເມວ.

ເວມຊ຺ຌນ຺ຕິ ຍຖາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ ອຜຸສນ຺ໂຕ ປເວເສຕິ, ເອວໍ ກຕວິວຣສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ປນ ມຊ຺ຌນ຺ຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຸປຣີຕິ ມຊ຺ຌິມປພ຺ເພນ ສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປເວສິຍມານສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິຍາ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິສທິສອຄ຺ຄໂກຏິເຍວ. ເຫຏ຺ຐາ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄນ ຉຸປິຍມານໍ ປເວເສນ຺ໂຕ, ຍຖາ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອລ຺ໂລກາສໍ ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ເຕນ ຉຸປຕິ, ເອວໍ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉຸປນເມວ ເຫຕ຺ຖ ປເວສນໍ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ມຊ຺ເຌນ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕເລນ ຉຸປິຍມານໍ ປເວເສນ຺ໂຕ, ຍຖາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕລໍ ຉຸປຕິ, ເອວໍ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕ຺ຖຈິ ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອາກາສຄຕເມວ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກໍ, ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ໂຫຕິ ຉິນ຺ນສີສວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໗໓) ວິຍ. ມຊ຺ເຌເນວ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິຍາ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕ. ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ໂກເຈຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸປຣິຠາເຄນ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕປິ. ກິໍ ວິຍ? ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິ ວິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ອຖ ວາ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິໍ ວາ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ປເວເສນ຺ໂຕ ວິຍາຕິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຸປຣິຠາເຄນາຕິ ສງ຺ໂກຈິຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິໂກຏິຍາ.

ອິທານິ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ‘‘ອຸປຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຉຏ຺ຐສ຺ສ ຐານສ຺ສ ວເສນ ວິສຸໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ທສຏ຺ຐານເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖາຕິອາທິມາຫ. ເຫຏ຺ຐາ ປນ ອຄຫິຕຄ຺ຄຫຓວເສນ ຉ ຐານານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຸລາທຓ຺ຑສທິສໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ອສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ. ຈມ຺ມຂີລນ຺ຕິ ເອຬກາທີນໍ ຄີວາຍ ວິຍ ນິມິຕ຺ເຕ ຊາຕໍ ຈມ຺ມງ຺ກຸຣໍ, ‘‘ອຸຓ຺ຓິຄຓ຺ໂຑ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາທ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທນ຺ຕິ ວຈເນນ ອຸປາທິນ຺ນຠາເວ ສຕິ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ອຸປຫເຕປິ ກາຍປ຺ປສາເທ ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໗໓) ວິຍ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ນຏ຺ເຐປິ ອຸປາທິນ຺ນຠາເວ ສຕິ ມຕສຣີເຣ ວິຍ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕຕາ ນ ວິຊຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເມຖຸນສ຺ສາເທນາຕິ ອິທໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄ ສຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພີຊານີຕິ ອຓ຺ຑານິ.

ມຸຂໍ ອປິຘາຍາຕິ ປມາເທນ ສມຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ຫາສໍ ພີຊນິຍາ ປຏິຈ຺ຉາທນມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ນິສີທນໍ ອຄາຣວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອປິຘາຍາຕິ ປິທຫິຕ຺ວາ, ພີຊນິຍາ ມຸຂໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຫສມາເນນ ນ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທນ຺ຕວິທໍສກນ຺ຕິ ທນ຺ເຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ຄພ຺ຠິເຕນາຕິ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕກຖາ’’ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ, ນິຣວເສສາຘິປ຺ປາຍກຖເນ ສຎ຺ຊາຕຸສ຺ສາເຫນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕາຕິ ເຍສໍ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປເວໂສກາໂສ ໂຫຕິ, ເຕ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິເຠທາ ສພ຺ເພ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ອິຕເຣ. ອິຘ ປນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍາຕິ-ປາຬິປທານຸຣູປໂຕ ນ ສພ຺ພາຕິອາທິນາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄນສາຕິ ສປ຺ປວິເສສາ, ເຍສໍ ປິຏ຺ຐີສຸ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕານິ ມຓ຺ຑລານິ ໂຫນ຺ຕິ. ກຈ຺ຉປມຓ຺ຑູການໍ ຈຕຸປ຺ປທຕ຺ເຕປິ ໂອທກຕາສາມຎ຺ເຎນ ອປເທຫິ ສຫ ຄຫຓໍ. ມຸຂສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ໂອຏ຺ຐຈມ຺ມສຓ຺ຐານໍ. ວຓສງ຺ເຂປນ຺ຕິ ວຓສງ຺ຄຫໍ. ວເຓ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ‘‘ອມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖) ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມງ຺ຄຸສາຕິ ນກຸລາ. ເອຕເມວ ຫິ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂຍ ນໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຣາເຊຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານໍເຍວ ປາຣາຊິກາທິສທ຺ທານໍ ນິພ຺ພຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ອິມິສ຺ສາ ປຣິວາຣຄາຖາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຠຏ຺ໂຐຕິ ສາສນໂຕ ປຣິຫີໂນ. ນິຣງ຺ກໂຕຕິ ນິຣາກໂຕ. ເອຕນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຣູປໍ ປາຣາຊິກໍ. ຉິນ຺ໂນຕິ ອນ຺ຕຣາຂຓ຺ຑິໂຕ.

ປກຕຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປກຕຕ຺ຕາ ນາມ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ ຈ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປກຕຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອກໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປກຕຕ຺ຕຠູເຕຫິ ອລຊ຺ຊີຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖາທິສງ຺ຆກມ຺ມກຣເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ວຈເນນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອສິຊ຺ຌນໂຕ. ຍທິ ຫິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ປກຕຕ຺ເຕເຫວ ກຣີຍຕິ, ນ ອປກຕຕ຺ເຕຫີຕິ ເອວໍ ອປກຕຕ຺ເຕຫິ ສຫສໍວາສປຏິກ຺ເຂປປຣໍ ອິທໍ ວຈນໍ, ນ ປນ ປກຕຕ຺ເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ອລຊ຺ຊີອາທີຫິ ເອກໂຕ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ. ເອວໍ ສໍວາສວິຘານປຣໍ ປກຕຕ຺ເຕສຸປິ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ເນຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ອລຊ຺ຊີຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ກມ຺ມກຣຓສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ສເຈ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ສຠາຄາປຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ອກຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ). ‘‘ຍຕ຺ຖ ອາມິສປຣິໂຠໂຄ ວຏ຺ຏຕິ, ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄປິ ຕຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອລຊ຺ຊີຫິ ສຫ ປຣິໂຠໂຄ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອກໂຕ ກມ຺ມກຣຓສ຺ສາປິ ຘມ຺ມປຣິໂຠຄຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນກປຸຄ຺ຄລນິຍມຕ຺ຖໍ ຍ຺ວາຍໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ…ເປ… ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຈເນ ສພ຺ເພປິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ປາຣາຊິກາປຊ຺ຊນກປຸຄ຺ຄລາເຍວາຕິ ນິຍໂມ ນ ສິຊ຺ຌຕິ ປາຣາຊິການາປຊ຺ຊນການມ຺ປິ ເສກ຺ຂາທີນໍ ສມ຺ຠວາ, ອຖ ໂຂ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນສຸເຍວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນກາ ອລຊ຺ຊີ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊນາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ປນ ເອຫິຠິກ຺ຂຸອາທີສູຕິ ເອວໍ ນິຍໂມ ສິຊ຺ຌຕິ, ເອວມິຘາປິ ປກຕຕ຺ເຕສຸເຍວ ເອກໂຕ ກມ຺ມກຣຓາຣຫາ ອນາປຕ຺ຕິກາ ລຊ຺ຊີ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາ ສິກ຺ຂາກາມາ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ອປກຕຕ຺ເຕສູຕິ ເອວເມວ ນິຍໂມ ສິຊ຺ຌຕິ ອປກຕຕ຺ຕານໍ ຄຓປູຣຓຕ຺ຕາຠາເວນ ອສໍວາສິກຕ຺ຕນິຍມໂຕ. ອລຊ຺ຊິໂນ ປນ ຄຓປູຣກາ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມສ຺ສ ສາຘນໂຕ ອສໍວາສິເກສຸ ນ ຄຫິຕາ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ອກຕ຺ວາ ເຕຫິ ສຫ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິ ອລຊ຺ຊິຕາ ຈ ນ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອໂກ ອລຊ຺ຊີ ອລຊ຺ຊີສຕມ຺ປິ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ເພປິ ລຊ຺ຊິໂນ ເອເຕສຸ ກມ຺ມາທີສຸ ສຫ ວສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ຕຖາຕິ ສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນຫີຕິອາທິໍ ປຣາມສຕິ. ເອກໂຕ ວນ຺ທນຠຸຎ຺ຊນຄາມປ຺ປເວສນວຕ຺ຕາປຏິວຕ຺ຕກຣຓອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາສຊ຺ຌາຍກຣຓາທິສາມຄ຺ຄິກິຣິຍາວເສນ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສິກ຺ຂນໍ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມ, ຕຎ຺ຈ ລຊ຺ຊີເຫວ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ນ ອລຊ຺ຊີຫີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປນ…ເປ… ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນຕິກ຺ກມນວເສນ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທິວເສນ ຈ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ເອກໂຕ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ ສມສິກ຺ຂາຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕາສໍ ສມສິກ຺ຂນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ລຊ຺ຊີຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາໂວ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ເອກກມ຺ມາທີສຸ ອລຊ຺ຊີນໍ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ອໂນກ຺ກນ຺ເຕ ລຊ຺ຊີຫິ ສຫ ສໍວາໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ພຫິເຍວ ເຕ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາຫ ສພ຺ເພປິ ລຊ຺ຊິໂນຕິອາທິ.

໕໖. ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຕ຺ຖຸເມວ ນ ໂຫຕີຕິ ສຸວຓ຺ຓາທີຫິ ກຕອິຕ຺ຖິຣູປານໍ ອງ຺ຄຊາເຕສຸປິ ນິມິຕ຺ຕໂວຫາຣທສ຺ສນໂຕ ຕຕ຺ຖ ປາຣາຊິກາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ເລປຈິຕ຺ຕາທິວຕ຺ຖູສຸ ສຎ຺ຊາຕກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປາຣາຊິເກນ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ

໕໗. ອສ຺ສາຕິ ອາຂ຺ຍາຕປທນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ, ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນເສໂສ.

໕໘. ສາທິຍນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາທິຍນໍ ນາມ ເສເວຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິເສວນຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິສ຺ສາ’’ຕິ. ປຏິປກ຺ຂນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐໍ ອຫິຕໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານາ ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທໂຍປິ ອິເຘວ ປວິສນ຺ຕີຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາຕິ ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິການຸຣູເປນ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓຕິ ປເວສນກ຺ຂເຓ. ອຄ຺ຄໂຕ ຫິ ຍາວ ມູລາ ປເວສນກິຣິຍາຍ ວຕ຺ຕມານກາໂລ ປເວສນກ຺ຂໂຓ ນາມ. ປວິຏ຺ຐກາເລຕິ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ຍຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ປເວສນາຣຫໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ອນວເສສໂຕ ປວິຏ຺ຐກາເລ, ປເວສນກິຣິຍາຍ ນິຏ຺ຐິຕກ຺ຂເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓາຣມ຺ຠໂຕ ອນ຺ຕຣາ ຐິຕກາເລ ຐິຕໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ, ຕສ຺ສ ຐິຕິ ວາ ຐິຕໍ ນາມ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ປຕ຺ວາ ສພ຺ພຖາ ວາຍາມໂຕ ໂອຣມິຕ຺ວາ ຐິຕກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຐິຕເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຸທ຺ຘຣຓໍ ນາມ ຍາວ ອຄ຺ຄາ ນີຫຣຓກິຣິຍາຍ ວຕ຺ຕມານກາໂລຕິ ອາຫ ‘‘ນີຫຣຓກາເລ ປຏິເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ປເຣຫິ ອຸປກ຺ກມິຍມານສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕາທິກາຍຈລນສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ເສວນຈິຕ຺ເຕ ອຸປຏ຺ຐິຕມຕ຺ເຕ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈິຕ຺ຕຊຣູເປນ ສຎ຺ຊາຍມານໍ ອງ຺ຄຊາຕາທິຈລນໍ ອິມິນາ ເສວນຈິຕ຺ເຕນ ອຸປ຺ປາທິຕເມວ ໂຫຕິ. ອປິຈ ເສວນຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປເຣຫິ ອນຸປກ຺ກມິຍມານສ຺ສາປິ ອງ຺ຄຊາເຕ ຈລນໍ ໂຫເຕວ, ຕຎ຺ຈ ເຕນ ກຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ ໂສ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາ (ປາຈິ. ໖໕໗-໖໕໘) ວິຍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ‘‘ອຘກ຺ຂກໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ອາມສນໍ ວາ…ເປ… ປຏິປີຬນໍ ວາ ສາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໕໗) ສາທິຍນມຕ຺ເຕເຍວ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ປນ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໗໐) ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກມສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຜຸສິຍມານສ຺ສ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄ ຈ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຎ຺ຊນິຕກາຍຈລເນ ຈ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຍຄາຠາເວນ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຐມສງ຺ຆາທິເສສວິສເຍປິ ປເຣຫິ ພລກ຺ກາເຣນ ຫຕ຺ຖາທີຫິ ອຸປກ຺ກມິຍມານສ຺ສ ໂມຈນສ຺ສາໂທ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ຈ ອສຸຈິມ຺ຫິ ມຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອມຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເອວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອງ຺ຄາຣກາສຸນ຺ຕິ ອງ຺ຄາຣຣາສິໍ, ອງ຺ຄາຣປຸຓ຺ຓາວາຏໍ ວາ. ອິຕ຺ຖິຍາ ອຸປກ຺ກມິຍມາເນ ອສາທິຍນໍ ນາມ ນ ສພ຺ເພສໍ ວິສໂຍຕິ ອາຫ ອິມຎ຺ຫີຕິອາທິ. ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫີຕິ ຣາຄໂທສໂມຫຊາຕິຊຣາມຣຓໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສສງ຺ຂາເຕຫິ ເອກາທສຄ຺ຄີຫິ. ອສ຺ສາຕິ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ. ຈຕຸກ຺ກໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຐເປສີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກປຸຄ຺ຄລວິສຍຕາຍ ເອໂກປິ ອນາປຕ຺ຕິວາໂຣ ປເວສນປວິຏ຺ຐຐິຕອຸທ຺ຘຣຓສງ຺ຂອາຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປທານໍ ວເສນ ‘‘ຈຕຸກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຐມຈຕຸກ຺ກກຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວາຣານໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ປຎ຺ຈ ຈຕຸກ຺ກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ເອກມຄ຺ຄວິສຍຕາຍ ເຕສໍ ເອກຕ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປຐມຈຕຸກ຺ກຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ຕີຓິ ສຸທ຺ຘິກຈຕຸກ຺ການີຕິອາທິ.

ເອກູນສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໙-໖໐. ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຣາທີຫິ ມຕ຺ຕໍ. ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕາ ອິຘ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ອກ຺ຂາຍິຕສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຊາຄຣນ຺ຕິນ຺ຕິອາທິ ວິເສສນຣຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸທ຺ຘິກຈຕຸກ຺ການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມານາຈຣິຍກາເຖຣາຕິ ເອກາຈຣິຍສ຺ສ ອຸທ຺ເທສນ຺ເຕວາສິກາ. ຄງ຺ຄາຍ ອປຣຠາໂຄ ອປຣຄງ຺ຄໍ. ວຕເຣຕິ ຄຣຫຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເອວໍ ວິນຍຄຣຸການນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຸປຣິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ວຸຈ຺ຈມານວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ຄຣຸກຣຓີຍຕາຍ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ສພ຺ພໍ ປາຣາຊິກເຂຕ຺ຕໍ ອນວເສສໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ. ຍທິ ຫິ ສາວເສສໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ອລຊ຺ຊີນໍ ຕຕ຺ຖ ເລເສນ ອຊ຺ຌາຈາຣໂສໂຕ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສຫເສຍ຺ຍາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທສຸເຍວ (ປາຈິ. ໔໙-໕໑) ສາວເສສໍ ກຕ຺ວາປິ ປຎ຺ຎາປນໍ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ໂລກວຊ຺ເຊສູຕິ ອາຫ ອິທຎ຺ຫີຕິອາທິ. ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປເທ ຫິ (ປາຈິ. ໔໙ ອາທໂຍ) ກິຎ຺ຈາປິ ເຍຠຸຍ຺ຍຈ຺ຉນ຺ເນ ເຍຠຸຍ຺ຍປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ທສ຺ສິຕໍ, ອຸປຑ຺ຒຈ຺ຉນ຺ເນ ອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາປິ ສາວເສສຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເຍຠຸຍ຺ຍຈ຺ຉນ຺ນອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ນາທີສຸປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ທສ຺ສິຕໍ. ອິຘ ປນ ນິຣວເສສຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຠຄວຕາ ທສ຺ສິຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິເມວ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ.

ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອປິຈາຕິອາທິມາຫ. ນິມິຕ຺ເຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາປິ ມໍສຣາຊິ ສເຈ ອວສິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕເມວ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ສພ຺ພໂສ ຂາຍິເຕ ນິມິຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄາທິໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຕສຸ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຍາວ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ປຣິໂຍສານາ ຂາຍິຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕໍ ນາມ, ຕໂຕ ປຣໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຍາວ ຈຕຸຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ປຣິໂຍສານາ ຂາຍິຕໍ, ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸເຍວາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ມຕສຣີຣສ຺ມິໍເຍວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິປິ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ຊີວມານກສຣີຣເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ເສວ ອຘິກຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຊີວມານກສຣີຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ມຄ຺ເຄ ສເຈປິ ຕຈາທີນິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພໂສ ຉິນ຺ເນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໂສ ຂາຍິຕນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕມໍສໍ ສພ຺ພໍ ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ຉິນ຺ນມໍສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຍາວ ມຸຕ຺ຕວຕ຺ຖິໂກສາ ຉິທ຺ທາກາໂຣ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຉວິຈມ຺ມມຕ຺ໂຕ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕາກາໂຣ, ເຕນາຫ ‘‘ປເວສນໍ ຊາຍຕີ’’ຕິ. ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ປນ ອນວເສເສຕ຺ວາຕິ ປເວສນາຣຫຉິທ຺ທາກາເຣນ ຐິຕອພ຺ຠນ຺ຕຣມໍສາທິໍ ອນວເສເສຕ຺ວາ. ເອເຕນ ຍາວ ປເວໂສ ລພ຺ຠຕິ, ຕາວ ມຄ຺ໂຄເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນິມິຕ຺ຕໂຕ ປຕິຕາຍ ມໍສເປສິຍາຕິ ອິທໍ ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານວິຣຫິຕໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣມໍສຂຓ຺ຑໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ອໂກເປຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຏມໍສເປສິຍາ ປນ ມຕສຣີເຣ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ເຕ ວິຍ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ.

ເອວໍ ຊີວມານກມນຸສ຺ສສຣີເຣ ລພ຺ຠມານວິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ມຕສຣີເຣ ທສ຺ເສຕຸໍ ມຕສຣີເຣ ປນາຕິອາທິມາຫ. ວຕ຺ຖິໂກເສສູຕິ ປຸຣິສານໍ ອງ຺ຄຊາຕໂກສຈມ຺ເມສຸ. ‘‘ນວທ຺ວາໂຣ ມຫາວໂຓ’’ຕິອາທິ (ມິ. ປ. ໒.໖.໑) ວຈນໂຕ ມນຸສ຺ສານໍ ອກ຺ຂິນາສາທີນິ ວຓສງ຺ເຂເປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ຕານີຕິ ເຕສຸປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ມນຸສ຺ສານໍ ມຕສຣີເຣປິ, ເຕນາຫ ມເຕ ອລ຺ລສຣີເຣຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອລ຺ລສຣີເຣຕິ ອກຸຖິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕຕິ ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕາທິມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອກ຺ຂິນາສາທິຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິເຕສຸປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕາທີສຸ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພສມ຺ປີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຫຕ຺ຖິອາທີຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວເຓສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາປ຺ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ‘‘ອມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖) ຫິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ. ຍທິ ຫິ ມນຸສ຺ສານຎ຺ເຎວ ວເຓສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີນໍ ນາສວຕ຺ຖິໂກເສສຸປິ ປຏງ຺ຄມຸຂມຓ຺ຑູກສ຺ສ ມຸຂສຓ຺ຐາເນປິ ຈ ວຓສງ຺ເຂປໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ເອເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ມຕານໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານນ຺ຕິ ມຕເກນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເມຖຸນຣາເຄນ ວຕ຺ຖິໂກສໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຖິໂກສໍ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ເມຖຸນຣາໂຄ ຈ ນາມ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄໍ ໂມຈນສ຺ສາທຎ຺ຈ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິຍາ ຣາໂຄ, ໂສ ຈ ປຸຣິສາທີສຸປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ຈ ອປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ອິຕ຺ຖິສຣີເຣປິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອສຸຈິມ຺ຫິ ມຸຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນ ໂຫຕິ, ເຂຕ຺ຕານຸຣູປໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ປເວສນາຘິປ຺ປາເຍ ອສຕິປິ ເມຖຸນຣາເຄນ ພຫິ ຆຏ຺ຏນໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຖາ ປເວສນາຘິປ຺ປາເຍນ ພຫິ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ເມຖຸນສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຈ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຉຸເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໒) ອິມສ຺ສ ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ເກສຎ຺ຈິ ອຎ຺ຎຖາປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປສ຺ສ ພີຊໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນາຕິອາທິມາຫ. ມຸເຂເນວ ຉຸປນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ໂອຏ຺ຐຊິວ຺ຫາທິມຸຂາວຍເວນ ຉຸປນໍ ສນ຺ຘາຍ. ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາຕິ ອຊ຺ຌາຈາຣສ຺ສ ຖຸລ຺ລຕ຺ຕາ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕນ຺ຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສນ຺ຘາຍຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຸຏ຺ຐຸສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ປິຏ຺ຐິໍ ອຠິຣຸຫນ຺ຕານໍ ອງ຺ຄຊາຕມຸເຂເນວ ນິມິຕ຺ຕຉຸປນສ຺ສ ສມ຺ຠວໍ ເມຖຸນຣາຄີນຎ຺ຈ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຉຸປນສ຺ເສວ ອນຸຣູປຕຎ຺ຈ ສຸຕ຺ເຕ ຈ ‘‘ມຸເຂນາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ນຍໍ ຍຖາພລໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສ຺ສາວມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອິທໍ ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ນິທານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣມຄ຺ຄທ຺ວຍໍ ປນ ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ວຓສງ຺ເຂເປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ເມຖຸນຣາເຄເນວ. ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ປນ ວິນາ ເມຖຸນຣາເຄນ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ປກຕິມຸເຂນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ ປກຕິມຸເຂນ ປກຕິມຸຂຉຸປເນ ວິຍ, ອິຕຣຖາ ຕຕ຺ຖາປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຘກສຸຕ຺ເຕປິ ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ວາ ປກຕິມຸຂາທິໍ ອິຕຣກາເຍນ ວາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ພຫິນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມໂຕ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຍທິ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ໂຫຕີຕິ? ເກຈິ ຕາວ ‘‘ເມຖຸນຣາຄສ຺ສ ອຠາວາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ເສເສສຸ ວຕ຺ຖຸວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ປເວສນກ຺ຂເຓ ຜສ຺ສສ຺ສ ສາທິຍນສມ຺ຠວໂຕ ພລກ຺ກາເຣນ ອຸປກ຺ກມນກ຺ຂເຓ ວິຍ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອິທເມວ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ. ມຄ຺ຄຕ຺ຕຍໂຕ ຫິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປເທເສເຍວ ກາຍສໍສຄ຺ຄາທິຣາຄເຠທໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ລພ຺ຠຕິ, ນ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ຜສ຺ສສ຺ສ ສາທິຍນກ຺ຂເຓ ປາຣາຊິກເມວ, ເຕເນວ ປໂຣປກ຺ກເມນ ປເວສນາທີສຸ ຣາຄເຠທໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສາທິຍນມຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໑-໒. ປຏິປນ຺ນກສ຺ສາຕິ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ. ອຸປາທິນ຺ນກນ຺ຕິ ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາທິນ຺ນເກນ ຜຸສຕີຕິ ອຸປາທິນ຺ນກສຣີເຣນ ຜຸສີຍຕີຕິ ກມ຺ມສາຘເນນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ກິຎ຺ຈິ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ນ ຜຸສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເລສໍ ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ, ປຣິກປ຺ເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຖຕາທິເຠເທຫິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສນ຺ຖຕາທິວິເສສເນຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ. ສນ຺ຖຕາຍາຕິ ສມຸທາເຍ ເອກເທສໂວຫາໂຣ ທຑ຺ຒສ຺ສ ປຏສ຺ສ ຉິທ຺ທນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຍຖາ ຫິ ປຏສ຺ສ ເອກເທໂສວ ວຕ຺ຖໂຕ ທຑ຺ໂຒຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ເອກເທສໂວຫາຣໍ ສມຸທາເຍ ປເຏ ອຸປຈາຣໂຕ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ສມຸທາຍໍ ທຑ຺ຒປ຺ປເທສສງ຺ຂາຕຉິທ຺ທສມ຺ພນ຺ຘີຠາເວນ ‘‘ທຑ຺ຒສ຺ສ ປຏສ຺ສ ຉິທ຺ທ’’ນ຺ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ມຄ຺ຄປ຺ປເທສໂວຫາຣໍ ສມຸທາຍຠູຕາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ສນ຺ຖຕມຄ຺ຄສມ຺ພນ຺ຘິນິໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຕາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໖໑-໖໒) ປເນຕ຺ຖ ‘‘ເອກເທເສ ສມຸທາຍໂວຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອວຍວໂວຫາເຣນ ສມຸທາຍສ຺ເສວ ປຕີຍມານຕ຺ຕາ. ອິຕຣຖາ ຫິ ສນ຺ຖຕາຍ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນາຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຕາ ມຄ຺ຄສມ຺ພນ຺ຘິຕາ ຈ ນ ສິຍາ, ເອກເທເສ ສມຸທາໂຍປຈາຣສ຺ສ ປນ ເອກເທໂສວ ອຕ຺ໂຖ ສາຂາຍ ຉິຊ຺ຊມານາຍ ຣຸກ຺ໂຂ ຉິຊ຺ຊຕີຕິອາທີສຸ ວິຍ.

ວຕ຺ຖາທີນິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອປ຺ປເວເສຕ຺ວາ ພຫິເຍວ ເວຐນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປລິເວເຐຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຸທາເຍ ອວຍວູປຈາເຣເນວ ຠິກ຺ຂຸປິ ສນ຺ຖໂຕ ນາມາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຕເກ ປວິຏ຺ເຐຕິ ຕິລພີຊມຕ຺ເຕ ປວິຏ຺ເຐ. ອກ຺ຂິນາສາທີນໍ ສນ຺ຖຕຕ຺ເຕປິ ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວາຕິ ອາຫ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິອາທິ. ຂາຓຸໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຂາຓຸໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສມຕລໍ, ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ວາ ຐິຕໍ ຂາຓຸໍ ສເຈ ຆຏ຺ເຏຕິ, ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ປເວສາຠາວໂຕ. ສເຈ ປນ ອີສກໍ ອນ຺ໂຕ ອລ຺ໂລກາເສ ປເວເສຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອນຸປາທິນ຺ນເມວ ຂາຓຸສີສໍ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຉຸປຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ຕສ຺ສ ຕລນ຺ຕິ ເວຬຸນຬາທິກສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕລໍ. ພຫິທ຺ຘາ ຂາຓຸເກຕິ ອນ຺ໂຕ ປເວສິຕເວຬຸປພ຺ພາທິກສ຺ສ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕສີສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຈ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕຕິອາທີສຸ ຍຖາ ອິຕ຺ຖິຍາ ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄ ຂາຓຸໍ ກຕ຺ວາ ຆຏ຺ຏນາທິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄາທີສຸປິ ລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທິຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໕. ເກຣາຏິກາຕິ ວຎ຺ຈກາ. ປຐມໍ ອິຕ຺ຖິຘຸຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອິຕຣຘຸຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕ຺ຖິຘຸຕ຺ຕສຸຣາຘຸຕ຺ຕາທໂຍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

໖໖. ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ ເສເວຕຸກາມຕາ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ທູສິຕສ຺ສ ປນ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ເອວເມກໍ ອງ຺ຄໍ ສິທ຺ຘໍ, ເສເວຕຸກາມຕາສງ຺ຂາຕໍ ສາທິຍນໍ ອສິທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ ໂສ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສາທິຍິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປຏິຎ຺ຎາຍ ນາເສຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ເວສາລິຍໍ ມຫາວເນ ເອວ. ສພ຺ພງ຺ຄຄຕນ຺ຕິ ສພ຺ພກາຍຄຕໍ. ‘‘ໂລຫິຕໍ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກສາທີນໍ ວິນິມຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນິຈ຺ຈເມວ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ສ ປິຕ຺ຕໂກສໂຕ ປິຕ຺ຕໍ ຈລິຕ຺ວາ ສພ຺ພທາ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ປນ ປິຕ຺ຕໍ ຈລິຕ຺ວາ ປິຕ຺ຕໂກເສເຍວ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ປຸນ ນິກ຺ຂມຕິ, ໂສປິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕິ ເຠສຊ຺ເຊນ ຈ ປກຕິອາໂຣຄ຺ຍໍ ປຏິລຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ປກິຓ຺ຓກນ຺ຕິ ໂວມິສ຺ສກນຍໍ. ສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ກິຣິຍາຕິອາທິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ອກິຣິຍາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໂຕ. ເວທນາຍ ສຫ ກຸສລຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນາຕິ ສພ຺ເພສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ສງ຺ຄາຫກວເສນ ‘‘ກາໂຍ ວາຈາ ກາຍວາຈາ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ວາຈາຈິຕ຺ຕໍ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ຉ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານານິ. ສມຸຏ຺ຐານາທໂຍ ຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ນິຍຕອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ສມຸຏ຺ຐານາທີນໍ ກຖນໍ. ເອວຎ຺ຫິ ອາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອາປຕ຺ຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ສພ຺ພາປຕ຺ຕິສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ອິເມສຸ ປນ ຉສຸ ສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ອຈິຕ຺ຕການິ, ປຈ຺ຉິມານິ ສຈິຕ຺ຕການິ. ສມາສໂຕ ຕໍ ອິມໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ວິທິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຉ ສມຸຏ຺ຐານານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ອຕ຺ຖິ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິອາທິ ສມຸຏ຺ຐານສີສວເສນ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານເອກສມຸຏ຺ຐານານໍ ທສ຺ສນໍ. ເຕຣສ ຫິ ສມຸຏ຺ຐານສີສານິ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານໍ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ສມນຸຠາສນສມຸຏ຺ຐານໍ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານໍ ປທໂສຘມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ອທ຺ຘານສມຸຏ຺ຐານໍ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສມຸຏ຺ຐານໍ ຘມ຺ມເທສນາສມຸຏ຺ຐານໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານໍ ໂຈຣີວຸຏ຺ຐາປນສມຸຏ຺ຐານໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມອຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ ຉສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປຎ຺ຈສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ຈ ອທ຺ຘານສມຸຏ຺ຐານໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ປຐມຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ອທ຺ຘານສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປນ ທຸຕິຍຕຕິຍປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖິ ຕິສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິມິນາ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ສຈິຕ຺ຕເກຫິ ຕີຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປນ ອຈິຕ຺ຕເກຫິ ຕີຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖິ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ອວເສສສມອຸຏ຺ຐານສີສວເສນ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານໍ ເອກສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຍໍ ຕຕິຍຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ປຐມຈຕຸຕ຺ເຖຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ຉຏ຺ເຐເນວ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປສມຸຏ຺ຐານໍ, ‘‘ສມນຸຠາສນສມອຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິປິ ຕສ຺ເສວ ນາມໍ. ອິຕິ ສຣູເປນ ອຏ຺ຐ ອາປຕ຺ຕິສີສານິ ທສ຺ສິຕານິ. ອາທິສທ຺ເທນ ປເນຕ຺ຖ ອວເສສານິ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານປທໂສຘມ຺ມເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖຘມ຺ມເທສນາໂຈຣີວຸຏ຺ຐາປນສມຸຏ຺ຐານານິ ປຎ຺ຈປິ ສມຸຏ຺ຐານສີສານິ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ທຸຕິຍປຎ຺ຈເມຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ປທໂສຘມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປຎ຺ຈເມເນວ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ຘມ຺ມເທສນາສມອຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ໂຈຣີວຸຏ຺ຐາປນສມຸຏ຺ຐານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຉິເມສຸ ຕີສຸ ສຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ເອເກກສມຸຏ຺ຐານວເສນ ເອກສມຸຏ຺ຐານານິ ຕິວິຘານິ. ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານານິ ປນ ປຐມຈຕຸຕ຺ເຖຫິ ວາ ທຸຕິຍປຎ຺ຈເມຫິ ວາ ຕຕິຍຉຏ຺ເຐຫິ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ວາ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ວາ ສມຸຏ຺ຐານວເສນ ປຎ຺ຈວິຘານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ເອວໍ ສມຸຏ຺ຐານວເສນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ເຕຣສຘາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກິຣິຍາວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຣາປີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈີຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ. ກິຣິຍໂຕຕິ ປຖວີຂຓນາທິ (ປາຈິ. ໘໔-໘໕) ວິຍ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນິຕກມ຺ມໂຕ. ອກິຣິຍໂຕຕິ ປຐມກຖິນາທິ (ປາຣາ. ໔໕໙ ອາທໂຍ) ວິຍ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣເຓເນວ. ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕຕິ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ (ປາຣາ. ໕໐໘ ອາທໂຍ) ວິຍ. ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ, ສິຍາ ອກິຣິຍໂຕ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ (ປາຣາ. ໕໘໒ ອາທໂຍ) ວິຍ, ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ, ສິຍາ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ກຸຏິກາຣາທິ (ປາຣາ. ໓໔໒) ວິຍ. ວີຕິກ຺ກມສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ວິໂມກ຺ໂຂ ອສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມຊ຺ເຌປທໂລປີສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈິຕ຺ຕງ຺ຄໍ ລຠຕິ ສຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐາເນເຫວ ສມຸຏ຺ຐຫນໂຕ. ອິຕຣນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ, ອນາປຕ຺ຕິມຸເຂນ ເຈຕໍ ສຎ຺ຎາທຸກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາປຕ຺ຕິມຸເຂນ ສຈິຕ຺ຕກທຸກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວິເສໂສ, ອຕ຺ຖໂຕ ສມານາວ.

ກາຍວຈີທ຺ວາເຣຫິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພມ຺ປິ ກາຍກມ຺ເມ ວາ ວຈີກມ຺ເມ ວາ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ພາຫຸລ຺ລວຸຕ຺ຕິໂຕ ອທິນ຺ນາທານມຸສາວາທາທໂຍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ຖິ ສິກ຺ຂາປທໍ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິອາທິນາ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ທຸກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຠາຄໂຕ ປນ ກາຍວຈີກມ຺ເມນ ສທ຺ຘິໍ ຕິກເມວ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພາ ຈ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມຕທຸຠຍວເສນ ຕິວິຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໂຕເຍວ ອິຘາປິ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸ (ປາຣາ. ໘໙) ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ຕທຸຠຍວເສນ ທສ຺ສິຕໍ. ອຕ຺ຖິ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ກຸສລນ຺ຕິອາທິ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕວເສນ ກາຣິເຍ ກາຣໂຓປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກຸສລາທິປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມຕາວເສນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມຸຕິສຠາວຕ຺ຕາ. ກຸສລາກຸສລາທິປຣມຕ຺ຖຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ຫິ ຠຄວຕາ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ມຸຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໖ ປກຓ຺ຓກກຖາ). ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ອາຓາຍຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ກຸສລາທິປຣມຕ຺ຖສຠາວາ ໂຫຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ອາທິກມ຺ມິການຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ຕສ຺ສາ ເທສນາທີຫິ ວິສຸທ຺ຘິອຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈ. ນ ຫິ ກາຣຓພເລນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ກຸສລາທິສຠາວາ ອາປຕ຺ຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາທີສຸ ນິວຕ຺ຕຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຈ ຕສ຺ສາ ເກນຈິ ວິນາໂສ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ສຣສວິນາສໂຕ ເທສນາທິນາ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຈນມຕ຺ຖິ, ນ ປນ ເຕນ ອກຸສລາທິ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ປິຕຸຆາຕາທິກມ຺ເມນ ຫິ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸຠາວປຣິຈ຺ຈາເຄນ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລໍ ອານນ຺ຕຣິຍາທິຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ນິຄ຺ຄຫາທິທສອຕ຺ຖວເສ (ປາຣາ. ໓໙; ປຣິ. ໒) ປຏິຈ຺ຈ ຠຄວຕາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນ ກຸສລາກຸສລາທິນາມຣູປຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຕິເຍວ ອາປຕ຺ຕິ, ສາ ຈ ຍຖາວິຘິປຏິກມ຺ມກຣເຓນ ວິຄຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ທ຺ວຕ຺ຕິໍເສວ ຫິ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕານີຕິອາທິ. ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ເຕເນວ ເຫຕ຺ຖ ກຸສລາທີນໍ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ເຠໂທ ສິທ຺ໂຘ. ນ ຫິ ຕໍສມຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຕໂຕ ອເຠໂທ ຍຸຕ຺ໂຕ ສມຸຏ຺ຐານສມຸຏ຺ຐິຕເຠທພ຺ຍວຫາຣຸປຈ຺ເຉທປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໖໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ) ປນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຸສລຕ຺ຕເມວ ນ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ, ‘‘ອກຸສລຕ຺ຕໍ ປນ ອພ຺ຍາກຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານກ຺ຂເຓປິ ຣູປາພ຺ຍາກຕຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ກຸສລໍ, ອິຕເຣຫິ ອິຕຣນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາ) ອິມໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຍໍ ສິກ຺ຂາປທສີເສ ຄຫິຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ຕໍ ກຸສລນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ກຸສລຠາໂວ ປຣິຍາຍໂຕ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກໍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕໍ ອພ຺ຍາກຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອິມໍ ວຈນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ‘‘ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ຕໍ ກຸສລນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ກຸສລຠາໂວ ປຣິຍາຍໂຕ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອິຕເຣຫິ ອິຕຣນ຺ຕິ ວຈເນນ ‘‘ຍໍ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຫິ, ຕໍ ອກຸສລໍ, ຍໍ ອພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຕເຣຫີຕິ ວຈນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ‘‘ອິມິນາປິ ວຈເນນ ອິຕຣນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອກຸສລຠາໂວ ອພ຺ຍາກຕຠາໂວ ຈ ປຣິຍາຍໂຕ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ກຸສລປກ຺ເຂ ເອວ ກຖນສ຺ສ ກາຣຓໍ ນ ປສ຺ສາມ. ຍໍ ປນ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ອກາຣຓໍ ຍໍ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອກຸສລນ຺ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອກຸສລາທິຠາວສ຺ສ ປຣິຍາຍເທສິຕຕ຺ຕາ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ກຸສລໂວຫາຣສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາຍ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ອາປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ເຕປິ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາເວນ ສາວຊ຺ຊຘມ຺ມຕ຺ຕາ ກາຣຓູປຈາເຣນາປິ ອນວຊ຺ຊກຸສລໂວຫາໂຣ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຍຖາ ອາກາສາທິສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາທິໂວຫາໂຣ ວິຍ ຊາຕິຊຣາຠງ຺ຄານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕາທິໂວຫາໂຣ ອນວຏ຺ຐານາທິເທສໂຕ ອຍຸຕ຺ໂຕ, ເອວມິຘາປິ ກຸສລໂວຫາໂຣ ອຍຸຕ຺ໂຕ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອກຸສລາທິໂວຫາໂຣ ປນ ຍຸຕ຺ໂຕ, ກາຣຓູປຈາເຣນ ປນ ອກຸສລາທິສຠາວຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ສຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ຫິ ຍຖາ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມາທີຫິ ວິໂຣໂຘ ນ ໂຫຕິ, ຕເຖວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ…ເປ… ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕໍ ອພ຺ຍາກຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕເມວ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ຂຓິກຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາປິ ເທສນາທິປຏິກມ຺ມໍ ວິນາວ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຣູປປຣມ຺ປຣາ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ຕນ຺ນ, ປຏິກມ຺ເມນາປິ ອວິຄມປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ນ ຫິ ຣູປສນ຺ຕຕິເທສນາທີຫິ ວິຄຈ຺ຉຕິ ສກາຣຓາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອິຕິ ສພ຺ພຖາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣມຕ຺ຖຕາ ອຍຸຕ຺ຕາ, ເອເຕເນວ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍວເສນ ຕຖາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕຣູປຘມ຺ມສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິຠາວໂຕ’’ຕິອາທິ, ຕມ຺ປິ ປຏິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນານໍ ຣູປຘມ຺ມເມວ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ອຈິຕ຺ຕາ ອເວທນາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ສຈິຕ຺ຕາ ສເວທນາວ, ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຠາວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວ ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອກຸສລາທິສຠາວໍ ປຣປຣິກປ຺ປິຕໍ ນິເສເຘຕຸໍ ‘‘ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວຈນໂຕ…ເປ… ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໍຕໍກຸສລາທິຘມ຺ມສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ມຸຕິ ສມຸຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ຈ, ‘‘ຍາວ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກາຣຓາ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກາຣເຓຫິ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ ໂວຫຣີຍຕິ. ອາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສມ຺ມຸຕິສຠາວຕ຺ເຕປິ ຫິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ, ປຏິກິຣິຍໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາທເຣ ອກຸສລຣາສິ ເຈວ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄນ຺ຕຣາໂຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ລຊ຺ຊິໂນ ຍຖາວິຘິໍ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ, ອນຕິກ຺ກມນປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຈ ເຕສໍ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທາ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມາ ປຣິວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍເສວາຕິ ນິຍໂມ ອາປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕານໍ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ເອເຕເຫວ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ກໂຕ, ນ ປນ ສພ຺ພາປຕ຺ຕີນມ຺ປິ ເອເຕເຫວ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕານຎ຺ຫິ ຌານນິໂຣຘສມາປນ຺ນານຎ຺ຈ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນເກຫິ ວິປາກອປ຺ປນາຈິຕ຺ເຕຫິ ເຈວ ຣູປຘມ຺ເມຫິ ຈ ສຫເສຍ຺ຍາທິອາປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ.

ທສາຕິ ກິຣິຍາເຫຕຸກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸທ຺ວເຍນ ສຫ ອຏ຺ຐ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ຕານິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນາທີສຸ ອຠິຎ຺ຎານໍ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາປທໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕເມວ, ກິຎ຺ຈິ ກຸສລາພ຺ຍາກຕວເສນ ທ຺ວິຈິຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ຈິ ຕິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມວ ເຠໂທ ລພ຺ຠຕິ, ນາຎ຺ໂຎຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຣູປກ຺ກເມນ ຊາຍມານໍ ອງ຺ຄຊາຕາທິຈລນໍ ສາທິຍນຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ເສວນຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ສມຸປ຺ປາທິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຕຣຖາ ‘‘ສິຍາ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານໍ, ສິຍາ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ.

ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໖໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣູປກ຺ກເມ ສຕິ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຠາວໂຕ’’ຕິອາທິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ປຐມປາຣາຊິກສ຺ສ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາຍ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ມໂນທ຺ວາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ປຣູປກ຺ກເມນ ເມຖຸນໍ ສາທິຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕາທິກາຍຈລນໍ ນ ສາທິເຍຍ຺ຍ, ສາທິຍນຈິຕ຺ຕານຸຄຸຓເມວ ປນ ສກລສຣີເຣ ຈິຕ຺ຕຊຣູປສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປິ ສຸຂຸມາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ເອວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ກາຍທ຺ວາເຣເນວ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອງ຺ຄມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວ ກາຍກມ຺ມຠາເວ ກາຣຓໍ, ນ ຈິຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຍສງ຺ຂາຕາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາເຍວ ອງ຺ຄມຕ຺ຕໍ, ນ ກາຍກມ຺ມຠາວສ຺ສ, ອິຕຣຖາ ເມຖຸນສ຺ສ ‘‘ມໂນກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ນ ຕສ຺ສ ວເສນ ກມ຺ມຠາໂວ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ກມ຺ມຠາໂວຕິ ກາຍກມ຺ມຠາໂວ. ສພ຺ພຎ຺ເຈຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ສມຸຏ຺ຐານາທິກໍ. ສິກ຺ຂາປທສີເສນາຕິ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທນິຍຕອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ສິກ຺ຂາປທມຸເຂນ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

ອິທໍ ກິນ຺ຕິ ກເຖຕຸກາມຕາປຸຈ຺ຉາ. ອິມາຕິອາທິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ວິນີຕານິ ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາປນ຺ໂນຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໖໗) ຠຄວຕາ ວິນິຈ຺ຉິນິຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ. ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທານໂຕ ທສ຺ສນໂຕ ອຸທ຺ທານຠູຕາ ຄາຖາ ອຸທ຺ທານຄາຖາ, ສງ຺ຄຫຄາຖາ, ອຸທ຺ເທສຄາຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຖຸ ຄາຖາຕິ ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂູຕິອາທິກາ ວິນີຕວຕ຺ຖຸປາຬິເຍວ ເຕສໍ ເຕສໍ ວິນີຕວຕ຺ຖູນໍ ຄນ຺ຖນໂຕ ‘‘ວຕ຺ຖຸຄາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຉນ຺ໂທວິຈິຕິລກ຺ຂເຓນ. ອຸທ຺ທານຄາຖານໍ ວຕ຺ຖຸ ວຕ຺ຖຸຄາຖາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ. ທຸຕິຍາທີນນ຺ຕິ ທຸຕິຍປາຣາຊິກາທີນໍ. ຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕກາຣາທໂຍ ສິປ຺ປິກາ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມາທີນິ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກຣູປໍ, ປຏິມາຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໗. ປຸຣິມານິ ທ຺ເວຕິ ມກ຺ກຏີວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖູນິ ທ຺ເວ. ຕານິປິ ຠຄວຕາ ວິນີຕຠາເວນ ປຸນ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສີຕິອາທິ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ເຕສໍ ປຐມໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຠິກ຺ຂູຫິ ປນ ຠຄວຕາ ຈ ຄຣຫິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸນ຺ຕິອາທິ ຈ ຠິກ຺ຂູຫິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຈ ປຐມໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣຈິເຕ, ຠຄວຕາ ຈ ເຕສໍ ປາຣາຊິກຕ຺ເຕ ປກາສິເຕ ຠີຕາ ເຕ ສຍມ຺ປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຉາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ ເອວ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຠຄວຕາ ປຸຏ຺ຐາ ປນ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາ’’ຕິ ປຏິຊານນວເສນາປິ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ຠຄວາປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວນ຺ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ປາຣາຊິກຕ຺ຕໍ ວິນິຈ຺ຉິໂນຕິ ເອວ. ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາຍໍ ປນ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອວຕ຺ວາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຄຸຓເມວ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘາປິ ເຕສໍ ວຕ຺ຖູນໍ ຠຄວຕາ ວິນີຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ອິມໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອມນສິກຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎາເນເວຕານິ ວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຸເສຕິ ກຸສຕິຓານິ. ເກເສຫີຕິ ມນຸສ຺ສເກເສຫິ.

໖໘. ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂປກ຺ຂລໍ ນາມ ສມິທ຺ຘໍ ສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ‘‘ໂປກ຺ຂຣຕາ’’ຕິ ຣ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ສມິທ຺ຘຕາ ສຸນ຺ທຣຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຘໍເສສີຕິ ອຠິຠວິ. ນ ລິມ຺ປຕີຕິ ນ ອລ຺ລີຍຕິ.

໖໙. ເອວຣູປາ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາປິ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາສຸເຍວ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາຍ ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສມ຺ປທໂຕປິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ປາຬິຍໍ ‘‘ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕ຺ວາ ອນຸຊານາມີຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄນ຺ຕິ ຖນາທິກໍ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ປຸຣິສ…ເປ… ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ນານນ຺ຕຣິກໂຕ ປນ ‘‘ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍມ຺ປິ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ, ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫເຓເນວ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍາທິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕາຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ຕສ຺ສ ວຸຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐາເປຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ຕາ ສພ຺ພາປິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ. ເຕນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍປິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍປິ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິຍາ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕຈຣຓາທິກໍ ວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ໂອກ຺ກນ຺ຕິກວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ປສງ຺ຄານຸຄຸຓໍ ໂອຕຣຓກວິນິຈ຺ຉໂຍ. ພລວອກຸສເລນາຕິ ປຣທາຣິກກມ຺ມາທິນາ. ທຸພ຺ພລກຸສເລນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕພລວາກຸສໂລປຫຕສຕ຺ຕິນາ ຕໂຕ ເອວ ທຸພ຺ພລຠູເຕນ ກຸສເລນ. ທຸພ຺ພລອກຸສເລນາຕິ ປຸຣິສຠາວຸປ຺ປາທກພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາທິພລວກຸສໂລປຫຕສຕ຺ຕິນາ ຕໂຕ ເອວ ທຸພ຺ພລຠູເຕນ ປຣທາຣິກາທິອກຸສເລນ. ສຸຄຕິຍໍ ຠາວທ຺ວຍສ຺ສ ກຸສລກມ຺ມຊຕ຺ຕາ ອກຸສເລເນວ ວິນາໂສ ກຸສເລເນວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ອຸຠຍມ຺ປີຕິອາທິ. ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ປນ ອກຸສເລເນວ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ວິນາໂສ ຈ, ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລພລວຠາໂວວ ວິເສໂສ.

‘‘ເອຫິ ມຍໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສໍວິຘາຍ ເອກທ຺ຘານຄມເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍວິທຫນໍ ປຣິໂມເຈຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຕນ ເອກຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕປິ ພຫິຄາມໂຕ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ສໍວິຘາຍ ຄມນມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕິກຣເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິໂມຈນວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ມຍນ຺ຕິອາທິ. ພຫິຄາເມຕິ ຄາມນ຺ຕເຣ. ທຸຕິຍິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ ປກ຺ກນ຺ຕາ ວາ ໂຫຕີຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໖໙໓) ວຸຕ຺ຕອນາປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ອນຸໂລເມຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄາມນ຺ຕຣ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ໂກເປຕ຺ວາຕິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ. ລຊ຺ຊິນິໂຍ…ເປ… ລພ຺ຠຕີຕິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນທຸກ຺ຂປີຬິຕສ຺ສ ສງ຺ຄເຫປິ ອສຕິ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ‘‘ອາປທາສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕອນາປຕ຺ຕິອນຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາຍ ທຸຕິຍິກໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອລຊ຺ຊິນິໂຍ…ເປ… ລພ຺ຠຕີຕິ ອລຊ຺ຊິນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກກມ຺ມາທິສໍວາເສ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ຕາ ອສນ຺ຕປກ຺ຂໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາເປຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘‘ອລຊ຺ຊິນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍທິ ຫິ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ຕໂຕປິ ທຸຕິຍິກໍ ວິນາ ຄາມນ຺ຕຣຄມນາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ສິຍາ ສງ຺ຄາຫິກຕ຺ຕາ ຕາສໍ ສງ຺ຄາຫິກລຊ຺ຊິນິຄຓໂຕ ວິຍ. ຎາຕິກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນາຄຕຠາວໍ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ວິສ຺ສາສິກຎາຕິກຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ວິນາ ຠິກ຺ຂຸນິຠາເວ ອຣມນ຺ຕສ຺ສ ມານປກຕິກສ຺ສ ອາປທາຏ຺ຐານສມ຺ຠເວນ ຕໍ ວຈນໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕມ຺ປິ ຕທຎ຺ເຎສໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸຠາເວປີຕິ ຠິກ຺ຂຸກາເລປິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຕໍ ນິສ຺ສຍາຈຣິຍໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປຊ຺ຌາ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອຸປສມ຺ປທາຄຫຓຕ຺ຖໍ ອຸປຊ຺ຌາ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ວິນຍກມ຺ມນ຺ຕິ ວິກປ຺ປນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ນິຘິໍ ຠິກ຺ຂູຫິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິຘິໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ຈ ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໒໑) ວຈນໂຕ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສຕິ ອິທຎ຺ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ປຸນປິ ສຕ຺ຕາຫໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກຕຕ຺ໂຕຕິ ອປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ໂຄ. ຣກ຺ຂຕີຕິ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ອວິຠຕ຺ຕຕາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວານ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ສຫຕ຺ເຖນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວານ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ຊາເຕ ປຸນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ.

ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ‘ຄິຫີ ຠວິສ຺ສາມີ’ຕິ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຕເກນ ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ອວິຊຫນໂຕ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎໍ ປຫາຍ ຄິຫິລິງ຺ຄຠາວູປຄມນມ຺ປິ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ ຫິ ຕໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຍາວ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ, ຕາວ ຠິກ຺ຂຸ ເອວ ໂຫຕິ ຠິກ຺ຂູນເມວ ປາຣາຊິກສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ສໍວາສໍ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ, ສຫເສຍ຺ຍາທິອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ນ ຊເນຕິ, ອຕ຺ຕານໍ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຊເນຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ອສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ໂອມສວາທສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙).

ເອເກ ປນ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນານໍ ໂທສໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ເຕນາປິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ວິຊຫນໂຕ. ເຕເນວ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍາທີສຸ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວິພ຺ຠມິຕຸກາມຕາຍ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ອິຘ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນໍ ຕາສໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕາສໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນສ຺ສາປິ ສພ຺ພໂສ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ອປ຺ປຏິພາຫິຍເມວ. ຕສ຺ມາ ປາຣາຊິການໍ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ‘‘ອຸປ຺ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິພ຺ຠໂມຕິປິ ເອຕສ຺ເສວ ນາມໍ, ເຕເນວ ຕໍ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍໍ ‘‘ອຈ຺ເຉທວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຫວິພ຺ຠມາ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫເນ ວິພ຺ຠມນາເມນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອທຕ຺ວາວ ອນຕ຺ຖິກສ຺ເສວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖູນໍ ພຫິ ຉຑ຺ຑເນນ. ເກຈິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖູສຸ ສາເປກ຺ຂສ຺ສ ປຸເຣ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາວໂຕ ປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫມຕ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນມ຺ປິ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊນເມວ ຈີວຣາທິອຘິຏ຺ຐານປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ວິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ຕຖາວຈນາຠາວາ. ຍເຖວ ຫິ ຈີວຣາທີສຸ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ວຕ຺ວາປິ ວິສຸໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວມິຘາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຍຖາ ຈ ຈີວຣາທີສຸ ກາຍປຏິພທ຺ເຘສຸປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ນ ເອວມິຘ. ອິຘ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອນເປກ຺ຂສ຺ສາປິ ກາຍໂຕ ມຸຕ຺ເຕເຍວ ຕສ຺ມິໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຈຊຕຸ, ຍາວ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວາ’’ຕິ. ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອນເປກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອນເປກ຺ຂຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອິຘ ວິສຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ອຠາວາ. ນ ເຫຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣ ວິຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານມຕ຺ຖິ. ອປິຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ສຕິ ປຸເຣ ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕປິ ອາຫາໂຣ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກມ຺ຍຕາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ, ຕຖາ ຈ ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພາປິ ວິນິຈ຺ຉຍເຠທາ ນິຣຕ຺ຖກາ ເອວ ສິຍຸໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ຄຓ຺ຐິກປຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ຄຓ຺ຐິກນ຺ຕເຣ ສ຺ເນໂຫ ປວິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ…ເປ… ຕາທິເສ ປຕ຺ເຕປິ ປຸນທິວເສ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໓).

ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອນເປກ຺ຂຈິຕ຺ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕ຺ຖຈິ ອີທິເສສຸ ຈ ຄຓ຺ຐິກປຕ຺ຕາທີສຸ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອເປກ຺ຂາ ກສ຺ສຈິປິ ນຕ຺ເຖວ ຕປ຺ປຫານາຍ ວາຍາມໂຕ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖຄຕອາມິເສ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ກສ຺ມາ? ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຸນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມຕາເປກ຺ຂາຍ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕຄຕິເກ ອາຫາເຣປິ ຕສ຺ສາ ວຕ຺ຕນໂຕ. ນ ຫິ ປຕ຺ຕໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕຄ຺ຄຕິກໍ ອາຫາຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນາປິ ອາຫາຣໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕຄ຺ຄຕິກໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸໂນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນເມວ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ນ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ສນ຺ນິຘິສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ –

‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ນສ຺ສຕິ, ວິນສ຺ສຕິ, ຑຍ຺ຫຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ວິສ຺ສາສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈຕ຺ເຕນ ວນ຺ເຕນ ມຸຕ຺ເຕນ ອນເປກ຺ໂຂ ທຕ຺ວາ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ –

ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸວິສ຺ສຊ຺ຊນເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕີ’’ຕິ ພາຫິຣປຣິໂຠຄາຍ ອຘິຏ຺ຐານວຈນໂຕ ວຕ຺ຖຸໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາປິ ເກວລໍ ອນຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ນິຍມນມ຺ປິ ວິສຸໍ ເອກໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນກາຣຓເມວ, ອິທຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ສຸວຸຕ຺ຕເມວ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ‘‘ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ພາຫິຣປຣິໂຠຄາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍຎ຺ຫິ (ສາຣຕ຺ຖ. ທີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໖໙) ‘‘ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອທຕ຺ວາວ ອນຕ຺ຖິກຕາຍ ‘ນຕ຺ຖິ ອິມິນາ ກມ຺ມໍ ນ ທານິ ນໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ວຕ຺ຖູສຸ ວາ, ‘ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວາ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມສ຺ເສວ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕວິສ຺ສຊ຺ຊນມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸຣິມເມວ ປນ ພາຫິຣປຣິໂຠຄາຘິຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊນສງ຺ຂາເຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປາຬິປທຕ຺ເຖ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນສ຺ສຕິ, ວິນສ຺ສຕິ, ຑຍ຺ຫຕິ, ວິສ຺ສາສໍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອິມານິ ປນ ປທານິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນາຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ພລກ຺ກາຣາທິນາ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນານຎ຺ຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທນວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຠິກ຺ຂຸວິຫາເຣ. ອຸປໂຣປກາຕິ ເຕນ ໂຣປິຕາ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາ. ເຕຣສສຸ ສມ຺ມຸຕີສູຕິ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກເສນາສນປຎ຺ຎາປກຠຓ຺ຑາຄາຣິກຈີວຣປຏິຄ຺ຄາຫກຈີວຣຠາຊກຍາຄຸຠາຊກຜລຠາຊກຂຊ຺ຊຠາຊກອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊກສາທິຍຄາຫາປກປຕ຺ຕຄາຫາປກອາຣາມິກເປສກສາມເຓຣເປສກສມ຺ມຸຕິສງ຺ຂາຕາສຸ ເຕຣສສຸ ສມ຺ມຸຕີສຸ.

ປຈ຺ຉິມິກາຍ ເສນາສນຄ຺ຄາເຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ເຘປິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ເຘປິ ກຖິນຕ຺ຖາຣສ຺ສ, ຕມ຺ມູລການໍ ປຎ຺ຈານິສໍສານຎ຺ຈ ອຠາວສ຺ສ ສມານຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ເສນາສນຄ຺ຄາຫປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສງ຺ຄຫເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ສເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ອກຸສລວິປາເກ …ເປ… ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ອສມາທິນ຺ນປຣິວາສສ຺ສ ວາ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນສ຺ສ ປກ຺ຂມານຕ຺ເຕ ອສມາທິນ຺ເນ ເອວ ປຸນ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ປຣິວາສໍ ທຕ຺ວາ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາສສ຺ເສວ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ທາຕພ຺ພໍ. ປຣິວາສທານໍ ນຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໂຕ. ສເຈ ປນ ຠິກ຺ຂຸກາເລປິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ນາໂຣເຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໂຕ ປຣິວາໂສ ຈ ທາຕພ຺ໂພຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນານໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກຕ຺ຕສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອວິຊຫນໂຕ ປຸນ ອຸປສມ຺ປທາ ນ ທາຕພ຺ພາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ເຕສໍ ສີສຈ຺ຉິນ຺ນປຸຣິສາທໂຍ ນິທສ຺ສິຕາ.

໗໑. ຕເຖວາຕິ ມຸຈ຺ຈຕຸ ວາ ມາ ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ອີທິເສ ຐາເນ ອສາທິຍນໍ ທຸກ຺ກຣໍ ໂສຕາປນ຺ນາທິອຣິຍານໍ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາຠາວາ. ນ ຫິ ອຣິຍາ ປາຣາຊິກາທິໂລກວຊ຺ຊາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

໗໓. ສຸຜຸສິຕາຕິ ອຸປຣິມາຍ ທນ຺ຕປນ຺ຕິຍາ ເຫຏ຺ຐິມາ ທນ຺ຕປນ຺ຕິ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕາ, ອວິວຏາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕມຸເຂ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຸປ຺ປາຏິເຕ ປນ ໂອຏ຺ຐມໍເສ ທນ຺ເຕ ສຸເຍວ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ເຕນ ພຫິນິມິຕ຺ເຕ ຉຸປນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິນິກ຺ຂນ຺ຕທນ຺ຕຊິວ຺ຫາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກາ ນາມ ໂລມກູເປຫິ ສມຸຏ຺ຐິຕອຄ຺ຄິຊາລາຫິ ທຑ຺ຒສຣີຣຕາຍ ອຕິວິຍ ຕສິຕຣູປາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຂຸປ຺ປິປາສາສຸຣາ ອຏ຺ຐິຈມ຺ມາວສິຏ຺ຐາ ຠຍານກສຣີຣາ ເປຕິໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ. ວິສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ໂສ ກຕມ຺ປິ ອຸປກ຺ກມໍ ນ ຊານາຕິ, ເອວໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນ ຈ ວິສຎ຺ຎີ ອຫຸຕ຺ວາ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາໂທຕິ ວາຕປິຕ຺ຕາທິໂທເສຫິ ກາຍວິຎ຺ຎາຓານຸປ຺ປາທກຠາເວນ ທູສິຕກາຍປ຺ປສາໂທ, ນ ປນ ວິນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາໂທ. ສີເສ ປຕ຺ເຕຕິ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາທເນ ຊາເຕ. ອປ຺ປເວເສຕຸກາມຕາຍ ເອວ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕຉຸປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສເວຕຸກາມສ຺ສ ປນ ຕຕ຺ຖາປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂຏເມວ ສາມນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໗໔. ຊາຕິ-ສທ຺ເທນ ສຸມນປຸປ຺ຜປຣິຍາເຍນ ຕນ຺ນິສ຺ສໂຍ ຄຸມ຺ໂພ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິປຸປ຺ຜຄຸມ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ຊາຕິຍາ ອຸປລກ຺ຂິຕໍ ວນໍ ຊາຕິຍາວນນ຺ຕິ ອລຸຕ຺ຕສມາໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອກຣສນ຺ຕິ ວີຖິຈິຕ຺ເຕຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ.

໗໗. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ອິຕ຺ຖີຫິ ກຕອຊ຺ຌາຈາຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ຣຸກ຺ຂສູຈິກຓ຺ຏກທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣໍ, ເອວເມວ ວາ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຣຸກ຺ຂຖມ຺ເຠ ນິຂນິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ເຌ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຣຸກ຺ຂສູຈິໂຍ ປເວເສຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ນາມ. ປເວສນນິກ຺ຂມນກາເລ ປນ ອປເນຕ຺ວາ ຖກນກໂຍຄ຺ເຄນ ກຓ຺ຏກສາຂາປຏເລນ ຍຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣໍ ນາມ. ຄາມທ຺ວາຣສ຺ສ ປິຘານຕ຺ຖໍ ປທເຣນ ກຓ຺ຏກສາຂາທີຫິ ວາ ກຕສ຺ສ ກວາຏສ຺ສ ອຸທຸກ຺ຂລປາສຣຫິຕຕາຍ ເອເກນ ສໍວຣິຕຸໍ ວິວຣິຕຸຎ຺ຈ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ເອກໍ ຈກ຺ກໍ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ເຍນ ປຣິວຕ຺ຕມາເນນ ຕໍ ກວາຏໍ ສຸຂຖກນໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ກລກຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ. ຈກ຺ກເມວ ຫິ ລາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສໍວຣຓວິວຣຓຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກລກໍ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກວາຏໍ ຈກ຺ກລກໍ ນາມ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣໍ ຈກ຺ກລກຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣໍ. ມຫາທ຺ວາເຣສຸ ປນ ທ຺ເວ ຕີຓິປິ ຈກ຺ກລການິ ໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ອາຫ ຜລເກສູຕິອາທິ. ກິຏິກາສູຕິ ເວຬຸເປສິກາຫິ ກຓ຺ຏກສາຂາທີຫິ ຈ ກຕຖກນເກສຸ. ສໍສຣຓກິຏິກທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຈກ຺ກລກຍນ຺ເຕນ ສໍສຣຓກິຏິກາຍຸຕ຺ຕມຫາທ຺ວາຣໍ. ໂຄປ຺ເຜຕ຺ວາຕິ ອາວຸຓິຕ຺ວາ, ຣຊ຺ຊູຫິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ວາ. ເອກໍ ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິລຎ຺ຊສາຓິທ຺ວາຣມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຕຄ຺ຄຕິກຕ຺ຕາ. ອຖ ຠິກ຺ຂູ…ເປ… ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິປນ຺ເນປິ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ປນ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອສນ຺ຕປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ. ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊາຍ ວິຍ ທ຺ວາຣສໍວຣຓໍ ນາມ ມາຕຸຄາມານໍ ປເວສນນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອາຫ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ວາຕິອາທິ. ນິສ຺ເສຓິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ເຫຏ຺ຐິມຕລສ຺ສ ສທ຺ວາຣພນ຺ຘຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ກຸຏ຺ຏສ຺ສ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ‘‘ເອກກຸຏ຺ຏເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຉິມານໍ ຠາໂຣຕິ ປາຬິຍາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ປມາຓໍ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ.

ມຫາປຣິເວຓນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ອງ຺ຄຓໍ, ເຕນ ຈ ພຫຸຊນສຎ຺ຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ມຫາໂພຘີຕິອາທິ. ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕຠູຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ນິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຸນ ສຸປຕິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ວາ ອຎຕ຺ວາ ວາ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສຍິຕສນ຺ຕາເນນ ສຸປຕິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ທ຺ວາຣສໍວຣຓາທິໂນ ອກຕຕ຺ຕາ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ເຕ ກຕນິປຊ຺ຊນກິຣິຍາຍ ອນງ຺ຄຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອາປຕ຺ຕິ ອີທິເສ ຐາເນ ອກິຣິຍາ, ທິວາ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນກ຺ຂເຓ ກິຣິຍາ ຈ ອຈິຕ຺ຕກາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຸຣາຣຸຓາ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາປິ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ສຍນ຺ຕສ຺ສາປິ ປຸຣິມນເຍນ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີຕິ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກທາ ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ຕາວ ຣຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ທິວາ ອາປຊ຺ຊຕິ ໂນ ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໓໒໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏໍ ປນ ທິວາສຍນທຸກ຺ກຏເມວ ນ ໂຫຕິ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏຕ຺ຕາ. ເອວໍ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ປນ ອຈິຕ຺ຕກໍ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສ ສເຈ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິປຊ຺ຊຕິ, ທ຺ວາເຣ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາເລ ວິວເຏປິ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ທ຺ວາຣປິທຫນສ຺ສ ຣຕ຺ຕິທິວາຠາເຄສຸ ວິເສສາຠາວາ. ອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນສ຺ເສວ ກາລວິເສໂສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ນ ຕປ຺ປຣິຫາຣສ຺ສາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ‘‘ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ນິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໗) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິວາ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນສ຺ສ ເກນຈິ ວິວເຏປິ ທ຺ວາເຣ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ອຕ຺ຕນາປິ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາວ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ວິວເຏປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ຈ ນ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕເຍວ ອຸຏ຺ຐາຕິ. ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ມູລາປຕ຺ຕິໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນາທຣິຍອາປຕ຺ຕິ ປນ ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສາປິ ຕສ຺ສ ໂຫເຕວ ‘‘ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຈ ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມູລາປຕ຺ຕິຍາ ມຸຕ຺ໂຕປິ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນິທ຺ທາວເສນ ນິປຊ຺ຊຕີຕິ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາທານໍ ປນ ຠູມິໂຕ ອໂມຈິຕຕ຺ຕາ ອຍໍ ນິປນ຺ໂນ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ເຕເນວ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອປສ຺ສາຍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຏິຏ຺ຐິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏເກ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ປເທສໍ ຠູມິໍ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ຖມ຺ຠາທິໍ ອປສ຺ສາຍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ. ກຏິຏ຺ຐິໍ ປນ ຠູມິໍ ຜຸສາເປນ຺ຕສ຺ສ ສຍນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ປິຏ຺ຐິປສາຣຓລກ຺ຂຓາ ຫິ ເສຍ຺ຍາ. ທີຆວນ຺ທນາທີສຸປິ ຕິຣິຍໍ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏການໍ ປສາຣິຕຕ຺ຕາ ນິປຊ຺ຊນເມວາຕິ ອາປຕ຺ຕິ ປຣິຫຣິຕພ຺ພາວ ‘‘ວນ຺ທາມີຕິ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊີ’’ຕິອາທີສຸ ນິປຊ຺ຊນສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິ ປຕນກ຺ຂເຓ ອວິສຍຕ຺ຕາ, ວິສເຍ ຊາເຕ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ. ຍສ຺ສ ປນ ວິສຎ຺ຎິຕາຍ ປຈ຺ຉາປິ ອວິສໂຍ, ເອຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ປຕິຕກ຺ຂເຓ ວິຍ. ຕຕ຺ເຖວ ສຍຕິ ນ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອິມິນາ ວິສເຍປິ ອກຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ‘‘ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກຠງ຺ເຄນາຕິ ອຸໂຠ ປາເທ ຠູມິໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ເອກປສ຺ເສນ ສຣີຣໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເຕນ ‘‘ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ລິຂິຕມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣວາໂທ ອຍ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸປນ຺ຕສ຺ສາປິ ອວິສຍຕ຺ຕມຕ຺ຖີຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ອວິສຍຕ຺ຕາ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍາ ປນ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ວິສຎ຺ຎຕ຺ຕາຠາເວນ ວິສຍຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກຖຍນ຺ຕິ. ວິສຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ທ຺ເວ ປນ ຊນາຕິອາທິປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຈນໍ, ຕເທວ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປມາຓໍ. ຍກ຺ຂຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕປິ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ເອກຠງ຺ເຄນ ນິປນ຺ໂນ ປນ ອນິປນ຺ນຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໗໘. ອປເທຕິ ອາກາເສ. ປທນ຺ຕິ ປທວຬຎ຺ຊໍ, ເຕນາຫ ‘‘ອາກາເສ ປທ’’ນ຺ຕິ. ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອໂສ ອຄ຺ໂຄ. ຍທິທນ຺ຕິ ໂຍ ອຍໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໒. ທຸຕິຍປາຣາຊິກໍ

ອທຸຕິເຍນາຕິ ອສທິເສນ ຊິເນນ ຍໍ ທຸຕິຍໍ ປາຣາຊິກໍ ປກາສິຕໍ, ຕສ຺ສ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອສ຺ສ ທຸຕິຍສ຺ສ ອຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ຘນິຍວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໘໔. ຣາຊູຫິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມນ຺ຘາຕູ’’ຕິ. ຣາຊປຸໂຣຫິເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ຣາຊປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ມຫາໂຄວິນ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ນຄຣສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຣາຊຄຫ’’ນ຺ຕິ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ອຎ຺ເຎເປຕ຺ຖ ປກາເຣຕິ ສຸສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂຕ຺ຕາ ຣາຊູນໍ ຄຫໍ ເຄຫຠູຕນ຺ຕິ ຣາຊຄຫນ຺ຕິອາທິເກ ປກາເຣ. ວສນ຺ຕວນນ຺ຕິ ກີຬາວນໍ, ວສນ຺ຕກາເລ ກີຬາຍ ເຍຠຸຍ຺ຍຕ຺ຕາ ປນ ວສນ຺ຕວນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສທ຺ວາຣພນ຺ຘາຕິ ວສ຺ສູປຄມນໂຍຄ຺ຄຕາທສ຺ສນໍ. ນາລກປຏິປທນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ (ສຸ. ນິ. ໖໘໔ ອາທໂຍ) ນາລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເທສິຕໍ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຉທນານນ຺ຕິ ຕິຓປຓ຺ຓອິຏ຺ຐກສິລາສຸຘາສງ຺ຂາຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ. ໂນ ເຈ ລຠຕິ…ເປ… ສາມມ຺ປິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ນາວາສຕ຺ຖວເຊ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ອເສນາສນິໂກ ອຫ’’ນ຺ຕິ ອາລຍກຣຓມຕ຺ເຕນ ອຸປຄມນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເສນາສນໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໒໐໔) ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ນາລກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນນາປີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອວິເສເສນ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນາວາສຕ຺ຖວເຊສຸເຍວ ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນາວາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໒໐໓) ອສຕິປິ ເສນາສເນ ອາລຍກຣຓວເສນ ວສ຺ສູປຄມນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ນາຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຍມນຸຘມ຺ມຕາຕິ ສາມີຈິວຕ຺ຕໍ. ກຕິກວຕ຺ຕານີຕິ ຠສ຺ສາຣາມຕາທິໍ ວິຫາຍ ສພ຺ພທາ ອປ຺ປມຕ຺ເຕຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິກຕິກວຕ຺ຕານິ. ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກາທິຂນ຺ຘກວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ຈ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ.

ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາຕິ ປທສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ ປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາປວາຣຓາທິວເສ ປວາເຣຕ຺ວາ ວາ ອປ຺ປວາເຣຕ຺ວາ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍນິມິຕ຺ເຕ ສຕິ ເອວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ນາສຕິ, ອິຕຣຖາ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິມໍ ເຕມາສໍ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ຫິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ປຈ຺ຉິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ອວສິຕ຺ວາ ຈາຣິກາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໕) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເຘວ ຈ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ເຕມາສຈ຺ຈເຍນ…ເປ… ປກ຺ກມິໍສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວາຣຓາທິວໂສປິ ເຕມາສປຣິຍາປນ຺ໂນວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕີຫິ ຐາເນຫິ ປວາເຣຕຸນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໙) ປວາຣຓາກມ຺ມສ຺ສ ປຸພ຺ເພເຍວ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສຕາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາປວາຣຓາທິວເສ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍນິມິຕ຺ຕໍ ວິນາປິ ຍຖາສຸຂໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານຎ຺ຫິ ປວາຣຓານຸຊານນໍ ອນຸປຄຕຉິນ຺ນວສ຺ສາທີນໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ກຕໍ, ນ ປນ ປວາຣຓາທິວເສ ອວສິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອິຘ ປສງ຺ຄາຠາວາ, ປວາຣຓໍ ກາຕຸໍ ອນຸຈ຺ຉວິການໍ ປວາຣຓາ ອິຘ ວິຘີຍຕິ, ເຍ ຈ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວສ຺ສຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ອກຕ຺ວາ ຍາວ ປວາຣຓາທິວສາ ວສິໍສຸ, ເຕ ຕຕ຺ຕເກນ ປວາຣຓາກມ຺ມໍ ປຕິ ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອປ຺ປກໍ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຎາຍໂຕ, ນ ກຖິນກມ຺ມໍ ປຕິ ເຕມາສສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ຕສ຺ມິໍ ມຫາປວາຣຓາທິວເສປິ ກຖິນຕ຺ຖາຣປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໖) ອິທໍ ປນ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ປຈ຺ຉິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ອວສິຕ຺ວາ ຈາຣິກາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໘໕) ຈ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ມຫາປວາຣຓາຍ ອນນ຺ຕຣປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ປກ຺ກມນຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິວາເຣ ຈ ‘‘ກຖິນສ຺ສ ອຕ຺ຖາຣມາໂສ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໑໒) ວຕ຺ວາ ‘‘ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໑໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ຫິ ກຖິນຕ຺ຖາຣສ຺ສ ກາໂລ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ຈາຣິກາປກ຺ກມນສ຺ສາປິ ກາໂລ, ນ ຕໂຕ ປຸເຣ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍເຍວ ກຖິນຕ຺ຖາຣາຣຫຕ຺ຕາ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ປວາຣຓາທິວເສ ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ຠິກ຺ຂູປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ປວາຣຓາທິວສສ຺ສ ອວຸຕ຺ຖຕ຺ຕາ.

ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໘໔) ‘‘ເອກເທເສນ ອວຸຕ຺ຖມ຺ປິ ຕໍ ທິວສໍ ວຸຕ຺ຖຠາຄາເປກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຖເມວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໍທິວສປຣິໂຍສາເນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາເລ ວສນ຺ໂຕວ ຫິ ຕໍ ທິວສໍ ວຸຕ຺ໂຖ ນາມ ໂຫຕິ ປຣິວາສອຣຎ຺ຎວາສາທີສຸ ວິຍ, ອຍຎ຺ຈ ວິຈາຣຓາ ອຸປຣິ ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຕຕ຺ເຖວ ຕໍ ປາກຏໍ ກຣິສ຺ສາມ.

ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາຕິ ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນວສ຺ສຕາທສ຺ສນປຣໍ ເອຕໍ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາເຍນ ອປ຺ປວາຣິຕານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສຕ຺ຕາ. ນ ໂອວສ຺ສິຍຕີຕິ ອໂນວສ຺ສກນ຺ຕິ ກມ຺ມສາຘນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຍຖາ ນ ເຕມິຍຕິ, ຕຖາ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນວໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸສທ຺ໂທ ວິຈ຺ຉາຍໍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ອນຸ ອນຸ ອວໂຍຕິອາທິ. ອາຈຣິຍສ຺ສ ກມ຺ມໍ ອາຈຣິຍກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍກມ຺ເມ’’ຕິ. ກຏ຺ຐກມ຺ມໍ ຖມ຺ຠາທິ. ເຕລຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍາຕິ ເຕລມິສ຺ສາຍ ຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍ.

໘໕. ກຸຏິກາຍ ກຣຓຠາວນ຺ຕິ ກຸຏິຍາ ກຕຠາວໍ. ກິໍ-ສທ຺ທປ຺ປໂຍເຄ ອນາຄຕປ຺ປຈ຺ຈຍວິຘານໍ ສນ຺ຘາຍ ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເຖຣສ຺ສ ປາຓຆາຕາຘິປ຺ປາໂຍ ນຕ຺ຖິ, ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຣເຓນ ປນ ພຫູນໍ ປາຓານໍ ມຣຓຕ຺ຕາ ປາເຓ ພ຺ຍາພາເຘນ຺ຕສ຺ສາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຕພ຺ຍຠາວນ຺ຕິ ວິນາເສຕພ຺ພຕໍ. ປາຓາຕິປາຕໍ ກໂຣນ຺ຕານນ຺ຕິ ເຖເຣນ ອກເຕປິ ປາຓາຕິປາເຕ ປາຓການໍ ມຣຓມຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຉິມານໍ ເລເສນ ຄຫຓາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ຈ ‘‘ມມ ຕາທິສໍ ອກຸສລໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຈ຺ຉິມານໍ ວິປລ຺ລາສເລສຄ຺ຄຫຓນິມິຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐານຸຄຕິນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອນຸປຄມນໍ ອນຸກິຣິຍໍ, ທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ລທ຺ຘິຍາ ອນຸຄມນໍ ຄາຫໍ. ຆໍສິຕພ຺ເພຕິ ມທ຺ທິຕພ຺ເພ, ວິນາສິຕພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອິທໍ ຠຄວຕາ ກຸຏິຍາ ເຠທາປນວຈເນນ ສິທ຺ຘໍ, ສາປິ ຕິຓທພ຺ພສມ຺ຠາເຣຫິ ຕຸລາຖມ຺ຠາທີຫິ ອມິສ຺ສາ ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກາມຍາປິ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ຫິ ອິຏ຺ຐກາຫິເຍວ ຖມ຺ເຠ ຈິນິຕ຺ວາ ຕທຸປຣິ ອິຏ຺ຐກາຫິເຍວ ວິຕານາທິສຓ຺ຐາເນນ ຕຸລາທິທາຣຸສມ຺ຠາຣວິຣຫິຕໍ ຉທນມ຺ປິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐກາມຍເມວ ອາວສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຄິຎ຺ຊກາວສຖສງ຺ເຂເປນ ກຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄິຎ຺ຊກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກາ, ຕາຫິເຍວ ກໂຕ ອາວສໂຖ ຄິຎ຺ຊກາວສໂຖ. ວຍກມ຺ມມ຺ປີຕິ ມຕ຺ຕິກຸທ຺ຘາຣຓອິຏ຺ຐກທາຣຸຈ຺ເຉທນາທິກາຣການໍ ທິນ຺ນຠຕ຺ຕເວຕ຺ຕນາທິວຕ຺ຖຸພ຺ພເຍນ ນິປ຺ຜນ຺ນກມ຺ມມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ເອເຕນ ກຸຏິເຠທການໍ ຄີວາທິຠາວໍ ປຣິສງ຺ກຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍຘໂຊຕິ ຕິຕ຺ຖິຍານເມວ ສຎ຺ຎາຓຠູຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ຫິ ອີທິເສສຸ ຈາຏິອາທີສຸ ວສນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎານິປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕກາຣຓທ຺ວຍມ຺ປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິ ສີຕກາເລ ອຕິສີຕາ ອຸຓ຺ຫກາເລ ຈ ອຸຓ຺ຫາ ສຸກຣາ ຈ ໂຫຕິ ໂຈເຣຫິ ຠິນ຺ທິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຐປິຕປຕ຺ຕຈີວຣາທິກໍ ສີຕຸຓ຺ຫໂຈຣາທີຫິ ວິນສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ຉິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ ຠິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ ອນຸປວຊ຺ໂຊຕິ ອິທໍ ອຍໍ ກຸຏິ ວິຍ ສພ຺ພຖາ ອນຸປໂຍຄາຣຫໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓສຸຕ຺ເຕຫິ ວິນທ຺ຘຉຕ຺ຕາທິກໍ, ຕຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍຠາໂຄວ ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ນ ຕທວເສໂສ ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ, ຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຸປວຊ຺ໂຊວ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຆຏກມ຺ປິ ວາຬຣູປມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ

ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຄ຺ຄາຫກໍ ສລາກປຎ຺ຊຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ປຎ຺ຊຣສລາການໍ ມຊ຺ຌຏ຺ໂຐ ພຸນ຺ເທ ປຸຖຸໂລ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສທິໂສ ອຄ຺ເຄ ສຉິທ຺ໂທ ຍຕ຺ຖ ທຓ຺ຑນ຺ຕຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ໂຍ ວາ ສຍເມວ ທີຆຕາຍ ຄຫຓທຓ຺ໂຑ ໂຫຕິ, ອຍໍ ຉຕ຺ຕທຓ຺ໂຑ ນາມ, ຕສ຺ສ ອປຣິຄຬນຕ຺ຖາຍ ຉຕ຺ຕສລາການໍ ມູລປ຺ປເທສທຓ຺ຑສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ທຬ຺ຫປຎ຺ຊຣໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ເຕຫິ ວິນນ຺ຘນ຺ຕິ, ໂສ ປເທໂສ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຄາຫກສລາກປຎ຺ຊຣໍ ນາມ, ຕໍ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ຖິຣກຣຓຕ຺ຖເມວ ເອກວຓ຺ຓສຸຕ຺ເຕນ ວິນນ຺ຘິຍມານໍ ຍທິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ໂທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຣຄ຺ເຄນາຕິ ນິຂາທນມຸເຂນ. ທຓ຺ຑພຸນ຺ເທຕິ ທຓ຺ຑມູເລ ໂກຏິຍໍ. ຉຕ຺ຕມຓ຺ຑລິກນ຺ຕິ ຉຕ຺ຕປຎ຺ຊເຣ ມຓ຺ຑລາກາເຣນ ພທ຺ຘທຓ຺ຑວລຍໍ. ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາຕິ ນິນ຺ນໍ, ອຸນ຺ນຕໍ ວາ ກຕ຺ວາ.

ນານາສຸຕ຺ຕເກຫີຕິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ. ອິທຎ຺ຈ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກວຓ຺ຓສຸຕ຺ຕເກນາປິ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ‘‘ປກຕິສູຈິກມ຺ມເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏ຺ຏມຸເຂຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏ຺ຏານໍ ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍນ຺ເຕຕິ ຈີວຣປຣິຍນ຺ເຕ, ອນຸວາຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຓິນ຺ຕິ ວຣກສີສາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ສງ຺ຂລິກນ຺ຕິ ທິຄຸຓສງ຺ຂລິກາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ, ເວຓິໍ ວາ ສງ຺ຂລິກໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປກເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຄ຺ຆິຍໍ ນາມ ເຈຕິຍສຓ຺ຐານໍ, ຍໍ ອຄ຺ຆິຍຕ຺ຖມ຺ໂຠຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸກ຺ກິຣນ຺ຕີຕິ ອຸຏ຺ຐເປນ຺ຕິ. ຈຕຸໂກຓເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາຕິ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກເຓຫິ ພຫິ ນິຄ຺ຄຕສຸຕ຺ຕານໍ ປິຬກາກາເຣນ ຐປິຕໂກຏິໂຍຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ປິຬເກ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ກາຕພ຺ພາຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາຕິ ທ຺ເວເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກຓໂຕ ໂກເຓຫິ ນີຫຕສຸຕ຺ຕາ ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ນາມ. ສມນ຺ຕໂຕ ປນ ປຣິຍນ຺ເຕນ ກຕາ ຈຕຸຣສ຺ສສຸຕ຺ຕາ ປິຬກາ ນາມ. ຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ເກຈິ ຈີວຣໂຕ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎາຍນຕ຺ຖາຍ ວິກາຣຍຸຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ນິເສຘາຍ ‘‘ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສພ຺ພຖາ ອຈກ຺ຂຸໂຄຈຣຠາເວນ ສິພ຺ພນຕ຺ຖາຍ ຕຖາສິພ຺ພນສ຺ສ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ຍຖາ ປກຕິຈີວຣໂຕ ວິກາໂຣ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ສິພ຺ພິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣຊນກມ຺ມໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຎ຺ຎາຍມາໂນປິ ວິເສໂສ ຈີວເຣ ຣຕ຺ເຕ ເອກວຓ຺ຓຕາຍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈີວເຣ ຣຕ຺ເຕ’’ຕິ. ມຓິນາຕິ ນີລມຓິອາທິມຏ຺ຐປາສາເຓນ, ອໍສວທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນາທິກໍ ປນ ອຈີວຣຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາທີຫິ ຆໍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຈີວຣສ຺ສ ທີຆໂຕ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ສິພ຺ພິຕານໍ ຈຕູສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ໂກເຓສຸ ຈ ນິກ຺ຂນ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕສີສານເມຕໍ ນາມໍ, ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາວ ປາຣຸປິຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ‘‘ຣຊິຕກາເລ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ເອກໍ ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປນ ນາເມນ ສທິສມ຺ປິ ອິໂຕ ອຎ຺ຎເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍໍ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍາຕິ ຈີວຣຣຊ຺ຊຸຍໍ ຈີວຣພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ. ຄຓ຺ຐິເກຕິ ທນ຺ຕາທິມເຍ. ປີຬກາຕິ ພິນ຺ທຸໍ ພິນ຺ທຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພປີຬກາ.

ຖາລເກ ວາຕິ ຕມ຺ພາທິມເຍ ປຸຄ຺ຄລິເກ ຕິວິເຘປິ ກປ຺ປິຍຖາລເກ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມຓິວຓ຺ຓກຣຓປ຺ປໂຍໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕລວຓ຺ຓກຣຓຕ຺ຖໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລຕິ ຕິປຸສີສາທິມເຍ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕານິ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ຣູປກາກິຓ຺ຓານິ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມກຕານີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມກຣທນ຺ຕກໍ ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມກຣທນ຺ຕກໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປນ ປາຬິຍາ ລທ຺ຘມ຺ປິ ອິຘ ປາຬິຍາ ມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຬິມຸຕ຺ຕກນເຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມຎ຺ຎມ຺ປິ ອີທິສໍ.

ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຣຄ຺ເຄນ ທິນ຺ນເລຂາວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຊາຕິຫິງ຺ຄຸລິກາທິວຓ຺ເຓຫິ ກຕເລຂາ ວຏ຺ຏຕິ. ຉຕ຺ຕມຸຂວຏ຺ຏິຍນ຺ຕິ ຘມກຣຓສ຺ສ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫຓຉຕ຺ຕາກາຣສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ, ‘‘ປຣິສ຺ສາວນໂຈຬພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ເກຈິ.

ເທຑ຺ຑຸຠສີສນ຺ຕິ ອຸທກສປ຺ປສີສໍ. ອຈ຺ຉີນີຕິ ກຸຎ຺ຊຣຈ຺ຉິສຓ຺ຐານານິ. ເອກເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກຣຊ຺ຊຸກໍ ທິຄຸຓໍ ຕິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາປິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອກເມວ ປນ ສຕວາຣມ຺ປິ ສຣີຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ‘‘ພຫຸຣຊ຺ຊຸກ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕໍ ມຸຣຊສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຸຣຊຎ຺ຫິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ມຸຣຊວຏ຺ຏິສຓ຺ຐານໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ, ອິທໍ ປນ ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓສງ຺ຂາຕໍ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານຎ຺ຈ ທສາສຸ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ທສາ ຊີຣນ຺ຕິ; ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ວິເຘຕິ ທສາປຣິໂຍສາເນ ຖິຣຠາວາຍ ທນ຺ຕວິສາຓສຸຕ຺ຕາທີຫິ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ວິເຘ. ອຏ຺ຐ ມງ຺ຄລານິ ນາມ ສງ຺ໂຂ ຈກ຺ກໍ ປຸຓ຺ຓກຸມ຺ໂຠ ຄຍາ ສິຣີວຈ຺ໂຉ ອງ຺ກຸໂສ ຘຊໍ ໂສວຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉຍຸຄຬຉຕ຺ຕນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທິວເສນປິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທນ຺ຕາທີຫິ ກຕວິຘສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ໂກຏີສຸ ກຕປຣິຈ຺ເຉທຣາຊິມຕ຺ຕໍ.

‘‘ອຸຊຸກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣສ຺ສາທິສຓ຺ຐານາປິ ອຎ຺ຊນີ ວງ຺ກຄຕິກາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສິປາຏິກາຍາຕິ ວາສິອາທິຠຓ຺ຑນິກ຺ຂິປນປສິພ຺ພເກ. ອາຣກຓ຺ຏກໍ ນາມ ໂປຕ຺ຖກາທິອອສງ຺ຂາຣຓຕ຺ຖໍ ກຕທີຆມຸຂສຕ຺ຖກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຠມກາຣານໍ ທາຣຸອາທິລິຂນສຕ຺ຖກ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ວຏ຺ຏມຓິກນ຺ຕິ ວຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐເປຕພ຺ພໍ ປຸປ຺ຜຸຬກໍ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິມິນາ ປິຬກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປິປ຺ຜລິເກຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເຉທນເກ ຂຸທ຺ທກສຕ຺ເຖ. ວລິຕກນ຺ຕິ ນຂຈ຺ເຉທນກາເລ ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວລີຫິ ຍຸຕ຺ຕເມວ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ຍໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວິກາຣໍ ທຬ຺ຫີກມ຺ມາທິອຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ, ເຕນ ຈ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑໂກຏິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ ຆຏ຺ຏເນນ ສທ຺ທນິຈ຺ຉຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ອໂຍວລຍາທິກໍ ສໍຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກປ຺ປິຍໂຕ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິຍາ ປເວສນຕ຺ຖໍ ອາວາຏມຓ຺ຑລໍ ໂຫຕິ. ອຸຊຸກເມວ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ອຸໂຠສຸ ວາ ປສ຺ເສສຸ ເອກປສ຺ເສ ວາຕິ ວຈນເສໂສ. ວາສິທຓ຺ຑສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ທຓ຺ຑໂກຏີນໍ ອຈລນຕ຺ຖໍ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາມຓ຺ຑສາຣເກຕິ ອາມລກຜລານິ ປິສິຕ຺ວາ ເຕນ ກກ຺ເກນ ກຕເຕລຠາຊເນ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເຕລໍ ສີຕລໍ ໂຫຕິ. ຠູມຕ຺ຖຣເຓຕິ ກຏສາຣາທິມເຍ ປຣິກມ຺ມກຕາຍ ຠູມິຍາ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພອຕ຺ຖຣເຓ. ປານີຍຆເຏຕິ ສພ຺ພໍ ຠາຊນວິກຕິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສພ຺ພໍ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ມຎ຺ຈາທີສຸ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຣູປມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເຕລຠາຊເນສຸເຍວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຣູປານໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເຕລຠາຊເນນ ສຫ ອຄເຓຕ຺ວາ ວິສຸໍ ມຎ຺ຈາທີນໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ ວທນ຺ຕິ, ກິຎ຺ຈາປິ ວທນ຺ຕິ, ເອເຕສໍ ປນ ມຎ຺ຈາທີນໍ ຫຕ຺ເຖນ ອາມສິຕພ຺ພຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິຣູປເມເວຕ຺ຖ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ສີມສາມິການໍ. ຣາຊວລ຺ລເຠຫີຕິ ລຊ຺ຊີເປສລາທີນໍ ອຸໂປສຖາທິອນ຺ຕຣາຍກຣາ ອລຊ຺ຊິໂນ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອຘິປ຺ເປຕາ ເຕຫິ ສຫ ອຸໂປສຖາທິກຣຓາໂຍຄາ, ເຕເນວ ‘‘ສີມາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ລຊ຺ຊີປຣິສາຕິ ເຕສໍ ສີມາສາມິການໍ ອນຸພລໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ລຊ຺ຊີປຣິສາ. ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕນ຺ຕິ ຍໍ ອລຊ຺ຊີນໍ ເສນາສນເຠທນາທິກໍ ລຊ຺ຊີຠິກ຺ຂູຫິ ກຕໍ, ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ສຸກຕເມວ ອລຊ຺ຊີນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພໂຕ.

໘໘. ອວຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ນີຈໂຕ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ. ອຸຊ຺ຌາຍນຕ຺ໂຖຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຖຍ຺ຍກມ຺ມນິນ຺ທນຕ຺ໂຖ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ນ ປນ ທາຣຸ-ສທ຺ທວິເສສນຕ຺ໂຖ ຕສ຺ສ ພຫຸວຈນຕ຺ຕາ. ວຈນເຠເທຕິ ເອກວຈນພຫຸວຈນານໍ ເຠເທ. ສພ຺ພາວນ຺ຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີອາທິສພ຺ພາວຍວວນ຺ຕໍ. ພິມ຺ພິສາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ນາມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພິມ຺ພີຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ. ຕສ຺ມາ ສາຣສຸວຓ຺ຓສທິສວຓ຺ຓຕາຍ ‘‘ພິມ຺ພິສາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂປຣາຓສຕ຺ຖານຸຣູປໍ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ວີສຕິມາສປ຺ປມາຓອຸຕ຺ຕມສຸວຓ຺ຓຄ຺ຆນໂກ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ໂນ ນີລກຫາປໂຓຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຣຸທ຺ຣທາເມນ ນາມ ເກນຈິ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ຣຸທ຺ຣທາມໂກ. ໂສ ກິຣ ນີລກຫາປຓສ຺ສ ຕິຠາຄໍ ອຄ຺ຆຕິ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ເທເສ ນີລກຫາປຓາ ນ ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ກາຬກວິຣຫິຕສ຺ສ ນິທ຺ຘນ຺ຕສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ປຎ຺ຈມາສຄ຺ຆນເກນ ຠຓ຺ເຑນ ປາທປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ເຕນາຕິ ນີລກຫາປຓສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄຠູເຕນ. ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວາຕິອາທິ ປາຣາຊິການໍ ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຆາທິເສສາທີສຸ ປນ ອິຕຣາປຕ຺ຕີສຸປິ ຕພ຺ພຕ຺ຖູສຸ ຈ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ເຖວ, ເກວລໍ ເກຈິ ສພ຺ພາກາເຣນ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ເກຈິ ເອກເທເສນາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວິເສໂສ. ນ ຫິ ກທາຈິປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຍຖາປຣາຘໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອູນມຘິກໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໙໒. ປຸນປິ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ພຖາ ມນຸສ຺ເສຫິ ອນິວຸຕ຺ຖປຸພ຺ເພ ອຠິນວມາປິເຕ, ‘‘ປຸນ ນ ປວິສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິຣາລເຍຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕ ຈ ຄາເມ ຄາມໂວຫາຣາຠາວາ ຄາມປ຺ປເວສນາປຸຈ຺ຉນາທິກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຄາມຄາມູປຈາເຣສຸ ທສ຺ສິເຕສຸ ຕທຎ຺ຎໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉໂທ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຍໍ ປນ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄາມູປຈາໂຣປິ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິນ຺ທຂີເລຕິ ອຸມ຺ມາເຣ. ອຣຎ຺ຎສງ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຕຖາ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອສຕິປິ ອິນ຺ທຂີເລ ອິນ຺ທຂີລຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ‘‘ເວມຊ຺ຌເມວ ອິນ຺ທຂີໂລຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ທ຺ວາຣພາຫາປິ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ປາກາຣເວມຊ຺ຌເມວ ອິນ຺ທຂີໂລຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ລຸຐິຕ຺ວາຕິ ປວຏ຺ຏິຕ຺ວາ.

ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ສຸປ຺ປປາໂຕ ວາຕິອາທິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ກາກຸຏ຺ຐາປນວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ພລທສ຺ສນວເສນ ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ຠາຊນໂຘວນອຸທກໍ ຉຑ຺ເຑຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໒) ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ, ເຕເນວ ‘‘ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ສຸປ຺ປປາໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍຎ຺ຈ ຆຣູປຈາໂຣວ ຄາໂມຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ຄາມູປຈາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕປຣິກ຺ເຂໂປຕິ ອິມິນາ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ພຫິ ອຸປຈາໂຣ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸປ຺ປມຸສລປາໂຕປິ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕເຄຫສ຺ເສວ, ໂສ ຈ ຍໂຕ ປໂຫຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອປ຺ປໂຫນຏ຺ຐາເນ ປນ ວິຊ຺ຊມານຏ຺ຐານເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ປນ ຆຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ປາກາຣາທີຫິ ປຣິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂສວ ປຣິກ຺ເຂໂປ ຆຣູປຈາໂຣຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຄາເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ສງ຺ກຣີຍຕີຕິ ມິສ຺ສີຍຕິ. ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສເນ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໑໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄາມຄາມູປຈາຣານໍ ອສງ຺ກຣຕາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ອສງ຺ກຣໂຕ ຈາຕິອາທິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິທໍ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ເອກເລຑ຺ຑຸປາຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ອຸປຈາຣໍ. ຕສ຺ມາ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ຄາມໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ອຸປຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ‘‘ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຄາໂມ ນາມ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໒) ອິເຘວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ອທິນ຺ນາທາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໑໒) ອຍເມວ ນໂຍ ອຕິທິສິໂຕ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ຍ຺ວາຍໍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ສ ວເສນ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕສງ຺ຂາຕໍ ຄາມູປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ມາຕິກາຍຎ຺ຈ ວິກາເລ ຄາມໍ ປວິເສຍ຺ຍາຕິ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄາມູປຈາໂຣປິ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຆຣຆຣູປຈາຣາທີສຸ ຐິຕານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນລາຠຠາຊນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາຕິ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຍໍ ຐານໍ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອາຈຣິຍຘນຸ ນາມ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ນວວິທຕ຺ຖິປມາຓໍ, ຊິຍາຍ ປນ ອາໂຣປິຕາຍ ສຕ຺ຕຏ຺ຐວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອນຸຣູປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ອກປ຺ປິຍສ຺ສາປິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ປຣິໂຠເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍຕ຺ຕາ. ປຣິຈ຺ຈາຄາທິມ຺ຫິ ອກເຕ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸສາມິນາ ອວິທິຕມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ພາລຸມ຺ມຕ຺ຕາທີນໍ ສນ຺ຕກໍ ວິຍ, ຕາທິສໍ ອວຫຣນ຺ໂຕປິ ຎາຕກາທີຫິ ປຈ຺ຉາ ຎຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸສາມິນາ ຈ ອນຸພນ຺ຘິຕພ຺ພໂຕ ປາຣາຊິໂກວ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ວເສນ ປຸຣິໂສ ເຖໂນ ໂຫຕິ, ຕໍ ເຖຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອວຫຣຓຈິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕາ ປປຎ຺ຈໂກຏ຺ຐາສາ. ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ຐານາຈາວນປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປໂກ ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິໂຍຄວເສນາຕິ ອຏ຺ຏກຣຓວເສນ. ສວິຎ຺ຎາຓເກເນວາຕິ ອິທໍ ສວິຎ຺ຎາຓການຎ຺ເຎວ ອາເວຓິກວິນິຈ຺ຉຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາໂຓ ອປທນ຺ຕິອາທີສຸ ຫິ ‘‘ປທສາ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຐມໍ ປາທໍ ສງ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໑໑໑), ຠິກ຺ຂຸ ທາສໍ ທິສ຺ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ປລາຍິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ຊີວາ’’ຕິ ວທຕິ, ໂສ ເຈ ປລາຍຕິ, ທຸຕິຍປທວາເຣ ປາຣາຊິກນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໔) ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ໂຍ ສວິຎ຺ຎາຓການຎ຺ເຎວ ອາເວຓິໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອາຣາມາທິອວິຎ຺ຎາຓເກສຸ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ຕາທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສວິຎ຺ຎາຓເກເນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອາຣາມາທິອວິຎ຺ຎາຓເກສຸ ລພ຺ຠຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ສວິຎ຺ຎາຓເກສຸ ອລພ຺ຠນໂກ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກມິສ຺ສເກນາ’’ຕິ. ສວິຎ຺ຎາຓເກນ ຈ ອວິຎ຺ຎາຓເກນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ອວິຎ຺ຎາຓເກເນວ ອາທິຍນາທີນິ ຉປິ ປທານິ ນ ສກ຺ກາ ໂຍເຊຕຸໍ ອິຣິຍາປຖວິໂກປນສ຺ສ ສວິຎ຺ຎາຓກວເສເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອວິຎ຺ຎາຓເກເນວາ’’ຕິ ຕຕິຍໍ ປກາຣໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອາຣາມນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ທາສາທິສວິຎ຺ຎາຓກສ຺ສາປິ ອິຘ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພໂຕ, ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ເຫຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ທສ຺ສິຍຕິ. ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຣິກປ຺ປິໂຕກາສໍ. ສຸງ຺ກຆາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຖິເກຫິ ອຕ຺ຕນາ ນີຍມານຠຓ຺ຑໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ທາຕພ຺ພຠາໂຄ ສຸງ຺ໂກ ນາມ, ໂສ ເອຕ຺ຖ ຫຎ຺ຎຕິ ອທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ອວຫຣີຍຕິ, ຕໍ ວາ ຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຣາຊປຸຣິສາ ອທທນ຺ຕານໍ ສນ຺ຕກໍ ພລກ຺ກາເຣນາຕິ ສຸງ຺ກຆາໂຕ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ປວິຏ຺ເຐຫິ ສຸງ຺ໂກ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຣຸກ຺ຂປພ຺ພຕາທິສຎ຺ຎາເຓນ ນິຍມິຕປ຺ປເທສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ປຎ຺ຈວີສຕິອວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ກຕ຺ຖຈີຕິ ເອກິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ເອກໍ ປຎ຺ຈກໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ‘‘ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎີ ຈ, ຄຣຸໂກ ຈ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຐານາ ຈາເວຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໒໒) ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈອວຫາຣງ຺ຄານິ ເອກໍ ປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ. ທ຺ເວ ປຎ຺ຈການິ ທສ຺ສິຕານີຕິ ‘‘ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ນ ຈ ສກສຎ຺ຎີ, ນ ຈ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫີ, ນ ຈ ຕາວກາລິກໍ, ຄຣຸໂກ ຈ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໒໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ປເທສຸ ເອກໍ ອປເນຕ຺ວາ ເສສານິ ປຎ຺ຈ ປທານິ ເອກໍ ປຎ຺ຈກໍ ກຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ເວ ປຎ຺ຈການິ ທສ຺ສິຕານິ. ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫີຕິອາທີສຸ. ສພ຺ເພຫິປິ ປເທຫີຕິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິອາທີຫິ ສພ຺ເພຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ.

ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອວຫາຣານໍ ສມູໂຫ ປຎ຺ຈກໍ. ສໂກ ຫຕ຺ໂຖ ສຫຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ວາ ສມ຺ພນ຺ຘີຕິ ສາຫຕ຺ຖິໂກ, ອວຫາໂຣ. ສາຫຕ຺ຖິກາທິ ປຎ຺ຈກໍ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກນ຺ຕິອາທິປທວເສນ ນາມລາໂຠ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຕຕິຍປຎ຺ຈເມສຸ ປຎ຺ຈເກສູຕິ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈເກສຸ. ລພ຺ຠມານປທວເສນາຕິ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈເກ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາວຫາຣປທສ຺ສ ວເສນ, ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈເກ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣປທສ຺ສ ຈ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ນາມ…ເປ… ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ພຫິສຸງ຺ກຆາຕປາຕນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປໂຍໂຄຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຫຕ຺ເຖ ຠາຣໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໐໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕປຣຠຓ຺ຑສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຸມ຺ພາທິປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຂິປນມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປໂຍເຄ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຣິຍາສິທ຺ຘິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕີຕິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຕມານກ຺ຂເຓ ອວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກິຣິຍາສິທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອວສ຺ສໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ສາເຘຕີຕິປິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ. ອສຸກໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສີຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ປຣສ຺ສ ເຕລກຸມ຺ຠິຍາ ອຸປາຫນາທີນໍ ນິກ຺ເຂປປໂຍຄສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສາຘກຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ອຕ຺ຖສາຘໂກ ນາມ ‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກຕິ, ຕທາ ຕໍ ອວຫຣາ’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ປໂຣ ອນນ຺ຕຣາຍິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ປຣສ຺ສ ວາ ປນ ເຕລກຸມ຺ຠິຍາ ປາທຄ຺ຆນກເຕລໍ ອວສ຺ສໍ ປິວນການິ ອຸປາຫນາທີນິ ປກ຺ຂິປຕິ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ).

ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສາຘກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຈ ໂກ ວິເສໂສຕິ? ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຄຫເຓ ນິຍຸຎ຺ຊນໍ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍໂຄ, ກາລນ຺ຕເຣນ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ນິໂຍໂຄ ອຕ຺ຖສາຘໂກຕິ ອຍໍ ເນສໍ ວິເສໂສ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສີ’’ຕິອາທິ. ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ປນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ອາຣາມາຠິຍຸຎ຺ຊນາທີສຸປິ ຕາວກາລິກຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍານໍ ອທາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓປ຺ປໂຍຄໂຕ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອາຓຕ຺ຕິວເສນ ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ປໂຍເຄນ ສຫ ວຕ຺ຕມາໂນ ອວຫາໂຣ ສຫປໂຍໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ຐານາຈາວນວເສນາ’’ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ຂີລສງ຺ກມນາທີສຸປິ ອສຕິ ຐານາຈາວເນ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຐານາຈາວນວເສນ ຂີລາທີນິ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຈ ສຫປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ).

ຕຸລຍິຕ຺ວາຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ສາມີຈີຕິ ວຕ຺ຕໍ. ສກສຎ຺ຎາຍ ອເທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສມ຺ມທ຺ໂທຕິ ນິວິທ຺ຘຕາສງ຺ໂຂໂຠ. ຠຏ຺ເຐ ຊນກາເຍຕິ ອປຄເຕ ຊນສມູເຫ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ເອຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີຕິ ອິທໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຫາຣກສ຺ສ ຫິ ‘‘ມຍາ ສຫຕ຺ເຖນ ນ ທິນ຺ນໍ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອິຕຣສ຺ສ ຈ ‘‘ມຍາ ປຐມໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອທິນ຺ນໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

ສມຄ຺ຆນ຺ຕິ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ. ທາຣຸອຕ຺ຖໍ ຜຣຕີຕິ ທາຣູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ. ເອກທິວສໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນາທິນາ ຍາ ອຍໍ ອຄ຺ຆຫານິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ສພ຺ພາ ຠຓ຺ຑສາມິນາ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຫິຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ສພ຺ພໍ ປເນຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາສາຓຎ຺ຈ ສກ຺ຂຣຎ຺ຈ ປາສາຓສກ຺ຂຣໍ.

ອກ຺ຂທສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອກ຺ຂ-ສທ຺ເທນ ກິຣ ວິນິຈ຺ຉຍສາລາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ນິຣູປຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ອກ຺ຂທສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຘມ຺ມວິນິຈ຺ຉນກາ. ຫນນໍ ນາມ ຫຕ຺ຖປາທາທີຫິ ໂປຖນຎ຺ເຈວ ຫຕ຺ຖນາສາທິຈ຺ເຉທນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂປເຖຍ຺ຍຸຎ຺ເຈວ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸຎ຺ຈາ’’ຕິ.

ປທຠາຊນີຍຎ຺ຈ ‘‘ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ກສາຍ ວາ ເວຕ຺ເຕນ ວາ ອຑ຺ຒທຓ຺ຑເກນ ວາ ຉຊ຺ຊາຍ ວາ ຫເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຑ຺ຒທຓ຺ຑເກນາຕິ ທ຺ວິຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓນ ຣສ຺ສມຸຄ຺ຄເຣນ, ເວຬຸເປສິກາຍ ວາ. ເຉຊ຺ຊາຍ ວາຕິ ຫຕ຺ຖາທີນໍ ເຉທເນນ. ຉິນ຺ທນ຺ຕິ ເອຕາຍ ຫຕ຺ຖປາທາທີນີຕິ ເຉຊ຺ຊາ, ສຕ຺ຖໍ, ເຕນ ສຕ຺ເຖນາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ນີຫເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຣຏ຺ຐໂຕ ນີຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ‘‘ໂຈໂຣສິ…ເປ… ເຖໂນສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຠາເສຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ປທໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ໂຈໂຣສິ…ເປ… ປຣິຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໙໓. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຐິຕນ຺ຕິ ຠູມິຍາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຐິຕໍ. ຍຖາ ຍຖາ ອາທານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນ ຄຫຓໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໔. ວາຈາຍ ວາຈາຍາຕິ ເອເກກຕ຺ຖທີປິກາຍ ວາຈາຍ ວາຈາຍ. ອຸປລທ຺ໂຘຕິ ຎາໂຕ. ປາຬິຍໍ ເສສອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ກຸທາລໍ ວາ ປິຏກໍ ວາຕິ ອິທເມວ ທ຺ວຍໍ ວຕ຺ວາ ວາສິຜຣສູນໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສມ຺ປິ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາທີສຸ ອາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ທຸກ຺ກເຏຫິ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຏ຺ຐວິຘໍ ເຫຕນ຺ຕິອາທີສຸ ເອຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ນາມ ເຖເຣຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ອຏ຺ຐວິຘນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏານໍ ອິເມສຸເຍວ ອຏ຺ຐສຸ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາວໂຕ ປນ ອິຕເຣຫິ ສຕ຺ຕຫິ ທຸກ຺ກເຏຫິ ວິນິມຸຕ຺ຕໍ ວິນຍທຸກ຺ກເຏເຍວ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ທສວິຘໍ ຣຕນນ຺ຕິ ‘‘ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂ ສິລາ ປວາຬໍ ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ ໂລຫິຕໂກ ມສາຣຄລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ເອວມາຄຕໍ ທສວິຘໍ ຣຕນໍ.

‘‘ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ຈ ສງ຺ໂຂ,

ສິລາ ປວາຬໍ ຣຊຕຎ຺ຈ ເຫມໍ;

ໂລຫິຕກຎ຺ຈ ມສາຣຄລ຺ລໍ,

ທເສເຕ ຘີໂຣ ຣຕນານິ ຊຎ຺ຎາ’’ຕິ. –

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎນ຺ຕິ ສາລິ ວີຫິ ຍໂວ ກງ຺ຄຸ ກຸທ຺ຣູສໍ ວຣໂກ ໂຄຘຸໂມຕິ ອິມໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎໍ. ອາວຸຘຠຓ຺ຑາທິນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕຸຣິຍຠຓ຺ຑອິຕ຺ຖິຣູປາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນາມສິຕພ຺ເພ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທຸກ຺ກຏໍ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ. ທຸຣູປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ອກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາຣິຕສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐຸ ອຸປຈິຓ຺ຓໍ ຈຣິຕນ຺ຕິ ທຸຣູປຈິຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ທຸກ຺ກຏໍ ທຸຣູປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏໍ. ວິນເຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອວເສສໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ. ເອກາທສ ສມນຸຠາສນາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຍາວຕຕິຍກາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ເຂ ເອກໍ ຍາວຕຕິຍກປາຣາຊິກໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສງ຺ຆາທິເສສາ ຈຓ຺ຑກາຬີສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ຉ.

ສຫປໂຍຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມປຸຣິມາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ອຖ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາຕິອາທິ. ‘‘ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ຂຓນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິມາປຕ຺ຕິໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເຉທນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕີນໍ ເທເສຕພ຺ພຕາຍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຫປໂຍເຄ ປຕ຺ເຕ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປຣທ຺ຘໍ ວິຣທ຺ຘໍ ຂລິຕນ຺ຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ຍໍ ມນຸສ຺ໂສ ກເຣຕິອາທິ ປເນຕ຺ຖ ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ສໍໂຍຄຠາໂວຕິ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຣສ຺ສຕ຺ຕສ຺ສາປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກສ຺ສ ມູເລຕິ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ອາມສເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອາມສນຜນ຺ທາປນປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ເອກປໂຍເຄນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກເມວ, ນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານີຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອກປໂຍເຄນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອາມສນຜນ຺ທາປນານມ຺ປິ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອນາມສິຕ຺ວາ ອຜນ຺ທາເປຕ຺ວາ ຈ ກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕຸໍ. ‘‘ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ປໍສຸຂຓນາທິສມານປໂຍເຄປິ ປຸຣິມາ ອາປຕ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣມຸຕ຺ຕຣໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ຂຓນປໂຍຄເຠເທຫິ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ອາປນ຺ນາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອຸຕ຺ຕຣມຸຕ຺ຕຣໍ ປຕ຺ວາ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສທິສຕ຺ຕາ ວິຍູຫນໍ ປຕ຺ວາ ຕາ ສພ຺ພາປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ ວິສທິສປໂຍຄຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິຘານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ຫິ ອວຫາຣກສ຺ສ ອາສນ຺ນໍ ໂອຣິມນ຺ຕໍ ປຣາມສຕິ.

ຕຕ຺ເຖວາຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິຍເມວ. ພຸນ຺ເທນາຕິ ກຸມ຺ຠິຍາ ເຫຏ຺ຐິມຕເລນ. ເອກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ຐານາ ຈາວນໍ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອກຏ຺ຐາເນຕິ ຈ ສງ຺ຂລິກພທ຺ຘຠາເວນ ເອກສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂາຓຸກໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ຂາຓຸກໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ອາກາເຣຫິ ຐານາ ຈາເວຕິ. ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອວສ຺ສໍ ເຈ ປຕຕິ, ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ປຎ຺ຈມາສກາທິຄຣຸຠາວປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອປພ຺ຍູຫນ຺ໂຕຕິ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປນຍນວເສນ ວິຍູຫນ຺ໂຕ ຣາສິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ເອວໍ ກຕ຺ວາຕິ ຠາຊນມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ກຸມ຺ຠິຄເຕນ ຠາຊນຄຕສ຺ສ ເອກາພທ຺ຘຠາວໍ ວິໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຑ຺ຒກຸມ຺ຠີຍນ຺ຕິ ອຸປຑ຺ຒປຸຓ຺ຓາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ. ວິນຍຘມ຺ມຕາຕິ ອຘິກກາຣຓາລາເຠ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍຘມ຺ມຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຄຣຸກຕາວ, ສຸຕ຺ຕານຸຄມນມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອປິຈາຕິອາທິມາຫ. ກຓ຺ເຐນ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລຕິ ມຸຂຄຕໍ ອຊ຺ໂຌຫຏກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ໂຌຫຣຓເມວ ເຫຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ນ ກຓ຺ຐປິທຫນໍ. ຈິກ຺ກນນ຺ຕິ ຖທ຺ຘໍ, ພຫລໍ ຆນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຍປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠິຍາ ປາທຄ຺ຆນກໍ ສປ຺ປິໍ ວາ ເຕລໍ ວາ ອວສ຺ສໍ ປິວນກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທຸກູລສາຏກໍ ວາ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປກ຺ຂິປຕິ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວຫາໂຣ ວີມໍສິຕພ຺ໂພ. ຍທິ ຈ ທຸກູລາທີສຸ ສປ຺ປິເຕລານໍ ປວິສນໍ ສນ຺ຘາຍ ປາຣາຊິກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐເຕລາທິໂນ ກຸມ຺ຠິຄເຕນ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ນ ຕາວ ອວຫາໂຣ ຠາຊນນ຺ຕຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຄຫຓກາເລ ວິຍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠາຊນໍ ປນ ນິມຸຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ເອກາພທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕາວ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິ. ອຖ ເຕລາທິວິນາເສນ ປາຣາຊິກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕທາປິ ຕິຓຊ຺ຌາປນາທີສຸ ວິຍ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຈ ປາທຄ຺ຆນກໍ ເຕລາທິໍ ປີຕໍ ທຸກູລາທິໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກໍ ນ ສິຍາ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ເຕລາທິໂນ ວິນຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ຄຫຓກ຺ຂເຓ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ, ວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຕນ ຈ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕຕິ. ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ທຸກູລາທີນໍ ປກ຺ຂິປເນ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ສກ຺ກາ. ອຏ຺ຐກຖາປ຺ປມາເຓນ ປເນຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຍຸຕ຺ຕິ ປເນຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຸພ຺ພາປຣໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ.

ປລິພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີຕິ ນິວາເຣສ຺ສຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ເນວ ອວຫາໂຣ, ນ ຄີວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເອວໍ ວິຈາຣິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພຫິຄຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕລສ຺ສ ອຏ຺ຐານໂຕ ອໂຘມຸຂຠາວໂຕ ຈ ພຫິຄຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉິທ຺ເທ ກຣິຍມາເນ ເຕລສ຺ສ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄຕຄຕຏ຺ຐານໍ ຠາຊນສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ປາທຄ຺ຆນເກ ຄຬິເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ຕຖາ ວາ ກຕສ຺ສາຕິ ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ຕໂຕ ວາ ປຏ຺ຐາຍ ກຕສ຺ສ. ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາ ກຕຉິທ຺ເທຕິ ມຊ຺ເຌ ໂຖກໍ ກປາລໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ເຕນ ກຕຉິທ຺ເທ.

ປຕ຺ຖີນສ຺ສ ຂາທນໍ ອິຕຣສ຺ສ ປານຎ຺ຈ ສປ຺ປິອາທີນໍ ປຣິໂຠໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ອຂາທິຕພ຺ພໍ ວາ ອປາຕພ຺ພໍ ວາ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຐານາຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ປຸຣິມທ຺ວຍນ຺ຕິ ເຠທນໍ ຉຑ຺ຑນຎ຺ຈ. ກຸມ຺ຠິຊຊ຺ຊຣກຣເຓນາຕິ ປຸຓ຺ຓກຸມ຺ຠິຍາ ຊຊ຺ຊຣກຣເຓນ. ມາຕິກາອຸຊຸກຣເຓນາຕິ ອຸທກປຸຓ຺ຓາຍ ມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣເຓນ. ເອກລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເຠທນໍ ກຸມ຺ຠິຍາ ຊຊ຺ຊຣກຣເຓນ, ຉຑ຺ຑນໍ ມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣເຓນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ເອກສຠາວໍ. ປຈ຺ຉິມໍ ປນ ທ຺ວຍນ຺ຕິ ຌາປນໍ ອປຣິໂຠຄກຣຓຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວທນ຺ຕີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ເຖ ເອເກ ອາຈຣິຍາ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວທນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິມປທທ຺ວເຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມປທທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຐານາຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣສ຺ສ ວາ ກາຕຸກາມຕາວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ. ວິນາເສຕຸກາມຕາຍາຕິ ຫຕ຺ຖປາທາທີນິ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ເກວລໍ ວິນາເສຕຸກາມຕາຍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ມຸຄ຺ຄເຣນ ໂປເຖຕ຺ວາ ຠິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຸທກໍ ວາ ວາລິກໍ ວາ ອາກິຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈຕິ ປາຬິຍໍ ປຸຣິມທ຺ວເຍປິ ທຸກ຺ກຏສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຣິມທ຺ວເຍ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍທິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາຕິ ອຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ.

ເອວເມເກ ວທນ຺ຕີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນຍສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ອນຠິມຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຍໍ ອຎ຺ຎຖາປິ ປາຬິໍ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣຕິອາທິມາຫ. ອຈາເວຕຸກາໂມວາຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຐານາ ອຈາເວຕຸກາໂມວ. ອຉຑ຺ເຑຕຸກາໂມເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຫິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕປກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ນາເສຕຸກາມຕາປກ຺ຂສ຺ສ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ນາເສຕຸກາມຕາປກ຺ເຂ ປນາຕິອາທິ. ອິຕຣຖາປິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາວາ ຐານາ ຈາເວຕຸກາມສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອາກາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໖. ອາກາສຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອນ຺ໂຕ. ອນ຺ໂຕຄາເມຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອນ຺ໂຕ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປນ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຄາເມ ວາ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ. ອຏວິມຸຂໍ ກໂຣຕິ…ເປ… ຣກ຺ຂຕີຕິ ເຕນ ປໂຍເຄນ ຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂຕິ. ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຄາມໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ກປິຎ຺ຊໂຣ ນາມ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຍຸຊ຺ຌາປນຕ຺ຖາຍ ພາລຊເນຫິ ໂປສາວນິຍປກ຺ຂິຊາຕິ.

ເວຫາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໗. ເວຫາສຏ຺ຐກຖາຍໍ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕຕິ ຍຖາ ຉິນ຺ນໍ ມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປກຕິຏ຺ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຖາ ເຉທນໍ ໂມຈນຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸທກຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໘. ອຸທກຏ຺ຐກຖາຍໍ ສນ຺ທມານອຸທເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສນ຺ທນເກ ອຸທເກ’’ຕິ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຫຕ຺ຖວາຣປທວາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຑ຺ຒຕີຕິ ເຫຏ຺ຐໂຕ ໂອສາເຣຕິ. ສກລມຸທກນ຺ຕິ ທຓ຺ເຑນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສຄຕໍ ສກລມຸທກໍ. ນ ອຸທກໍ ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ປທຸມິນິຍນ຺ຕິ ປທຸມຄຈ຺ເຉ. ກລາປພນ຺ຘນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖກວເສນ ຂຸທ຺ທກໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘໍ ກລາປພທ຺ຘໍ. ຠາຣພທ຺ຘໍ ນາມ ສີສຠາຣາທິວເສນ ພທ຺ຘໍ. ມຸຬາລນ຺ຕິ ກນ຺ທໍ. ປຕ຺ຕໍ ວາ ປຸປ຺ຜໍ ວາຕິ ອິທໍ ກທ຺ທມສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພນ຺ຕິ ວາປິຍາ ອຸທກສ຺ສ ນິກ຺ຂມນນາຬໍ. ອຸທກວາຫກນ຺ຕິ ມຫາມາຕິກໍ. ອວຫາເຣນ ໂສ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປເນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ທີເປຕິ. ມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ຂຸທ຺ທກມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ມຣິຕ຺ວາ…ເປ… ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຕມຈ຺ຉານໍເຍວ ເຕສໍ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ອມເຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ.

ນາວຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໙. ນາວຏ຺ຐກຖາຍໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມ຺ປິ ປາຣາຊິກມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມໍ ຐານາ ອຈາເວຕ຺ວາ ມຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ປຐມໍ ປນ ຐານາ ຈາເວຕ຺ວາ ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາເສ ພທ຺ຘສູກໂຣ ວິຍາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາເອວາ’’ຕິ. ວິປນ຺ນຏ຺ຐນາວາຕິ ວິສມວາເຕຫິ ເທສນ຺ຕຣໍ ປລາຕາ, ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ວິນາສໍ ປຕ຺ວາ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ຠູມິຕລໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ສາມິເກຫິ ຈ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາລຍາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພລວາ ຈ ວາໂຕ ອາຄມ຺ມາຕິ ອິມິນາ ອສຕິ ວາເຕ ອຍໍ ປໂຍໂຄ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣຕິ ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍໍ ອຸຊຸກຣຓນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາເທນ ອນກ຺ກມິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຈ ອນຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທຓ຺ຑາທີສຸ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປາເທນ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຈ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ປນ ພລວວາເຕນ ຉຕ຺ຕຈີວຣາທີສຸ ປຫເຏສຸ ປກຕິໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ທຬ຺ຫຕຣໍ ອກ຺ກມນຄຫຓາທິປໂຍໂຄ ອຠິນໂວ ກາຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ອິຕຣຖາ ຉຕ຺ຕຈີວຣາທີນິ ວາ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອວຫາຣໂກ ວາ ສຍໍ ປຕິສ຺ສຕິ, ນາວາ ຈ ຕທາ ນ ຄມິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ອີທິເສ ອຠິນວປ຺ປໂຍເຄ ສຕິ ອວຫາເຣນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍໍ ອຸຊຸກຕາຍ ອຸທກາຄມນກາເລ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຕໍ ອິຘ ນິທສ຺ສນໍ ນ ໂຫຕິ. ທາສໍ ປນ ປກຕິຍາ ປລາຍນ຺ຕໍ ‘‘ສີຆໍ ຍາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກຕິຄມນໂຕ ຕຸຣິຕຄມນຸປ຺ປາທນາທິນາ ອິຘ ນິທສ຺ສເນນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວາເຕ ອາຄເຕປິ ຍຕ຺ຖ ອຕິລຫຸກຕ຺ຕາ ນາວາຍ ກຎ຺ຈິ ປໂຍຄໍ ອກຕ຺ວາ ປກຕິຍາ ອວຫາຣໂກ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຖິທໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຍານຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໐. ຍານຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສູຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຖມ຺ຠານໍ ອຸປຣິ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ທາຣຸສງ຺ຆາຏໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວາມທກ຺ຂິຓປສ຺ເສສຸ ອຸໂຠສຸ ວາຕາຕປາທິປຣິສ຺ສຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ຄຣຸຬປກ຺ຂິໂນ ອຸໂຠ ປກ຺ຂາ ວິຍ ກຕາ ສນ຺ທມານິກາ. ທຸກຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ທ຺ວີຫິ ໂຄເຓຫິ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ. ອຍຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ໂຄເຓຫິ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປກຕາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສິຂານໍ ສນ຺ຘິຏ຺ຐາເນ ໂຄສິງ຺ຄານິ ວິຍ ທ຺ເວ ໂກຏິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນີ ກປ຺ປກຕາ ນາມ, ສາ ທ຺ວີຫິປິ ໂກຏີຫິ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຉ ຐານານີ’’ຕິ. ຕີຓິ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ຐານານີຕິ ອກປ຺ປກຕາຍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນິຍາ ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈກ຺ການຎ຺ຈ ວເສນ ຕີຓິ ຐານານິ, ກປ຺ປກຕາຍ ວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຐານານິ, ຕຖາ ປຖວິຍໍ ຐປິຕສ຺ສ ຕີຓິ ຐານານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອກ຺ຂສີເສຫີຕິ ອກ຺ຂທາຣຸໂນ ທ຺ວີຫິ ໂກຏີຫິ. ອກ຺ຂຸທ຺ຘີຫີຕິ ອກ຺ຂທາຣຸນາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉກາ ເຫຏ຺ຐິມຠາເຄ ກປ຺ປກຕາ ທ຺ເວ ທາຣຸຂຓ຺ຑາ ອກ຺ຂຸທ຺ຘິໂຍ ນາມ, ຕາສໍ ກປ຺ປກຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກປ຺ປສີສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອິຘ ‘‘ອກ຺ຂຸທ຺ຘິໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຈຕູຫິ ຈ ອກ຺ຂຸທ຺ຘີຫີ’’ຕິ. ຕາຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕາຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຘຸເຣນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ເອກນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸທ຺ຘິໂຍວ ‘‘ອຸທ຺ຘິຂາຓຸກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຸທ຺ຘິຂາຓຸການໍ ອຠາເວ ອກ຺ຂສີສານໍ ປຕິຏ຺ຐາໂນກາສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ສມເມວ ພາຫໍ ກຕ຺ວາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສມເມວາຕິ ອຸທ຺ຘິໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ອໂນລມ຺ເພຕ຺ວາ ພາຫຸໂນ ເຫຏ຺ຐິມຠາຄໍ ສມໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພາຫຸທາຣູນໍ ມຊ຺ເຌ ອກ຺ຂສີສປ຺ປມາເຓນ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອກ຺ຂສີສານິ ປເວສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ພາຫານໍ ເຫຏ຺ຐາຠາຄໍ ສພ຺ພໍ ຠູມິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພໍ ປຖວິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ເສສໍ ນາວາຍໍ ວຸຕ຺ຕສທິສນ຺ຕິ ອິມິນາ ຍທິ ປນ ຕໍ ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປກຕິຄມນໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ທິສາຠາຄໍ ເນຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສຍເມວ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຐານາ ອຈາເລນ຺ໂຕວ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເນວຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ອິມໍ ນຍໍ ອຕິທິສຕິ.

ຠາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໑. ຠາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ຠາຣຏ຺ຐນ຺ຕິ ມາຕິກາປທສ຺ສ ຠາໂຣ ນາມາຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖທສ຺ສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠາໂຣເຍວ ຠາຣຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ. ປຸຣິມຄເລຕິ ຄລສ຺ສ ປຸຣິມຠາເຄ. ຄລວາຏໂກຕິ ຄີວາຍ ອຸປຣິມຄລວາຏໂກ. ອຸຣປຣິຈ຺ເຉທມຊ຺ເຌຕິ ອຸຣປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ. ສາມິເກຫິ ອນາຓຕ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ຍທິ ສາມິເກຫິ ‘‘ອິມໍ ຠາຣໍ ເນຕ຺ວາ ອສຸກຏ຺ຐາເນ ເທຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ຕທາ ເຕນ ຄຫິຕຠຓ຺ຑໍ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ຕຎ຺ຈ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ສີສາທິໂຕ ໂອໂຣເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ອວຫາໂຣ ນ ສິຍາ, ສາມິການໍ ປນ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ເອວ ສິຍາຕິ ຕໂຕ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑຠາວໂຕ ວິໂຍເຊຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເຕຫິ ປນ ອນາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ຆໍສນ຺ໂຕຕິ ສີສໂຕ ອນຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ, ຍທິ ອຸກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ, ເຕນາຫ ສີສໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປີຕິອາທິ. ໂຍ ຈາຍນ຺ຕິ ໂຍ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອາຣາມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໒. ອາຣາມຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຣາມໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ອຠິໂຍຄກຣຓໍ ປເຣສໍ ຠູມຏ຺ຐຠຓ຺ຑາທີສຸປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ອາຣາມາທິຖາວເຣສຸ ປນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຠິໂຍຄວເສເນວ ຄຫຓສມ຺ຠວໂຕ ເອຕ຺ເຖວ ປາຬິຍໍ ອຠິໂຍໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາຕິ ສຫປໂຍຄມາຫ. ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິເຍວ ກຕປໂຍຄຕ຺ຕາ ສຫປໂຍຄວເສນ ເຫຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ສຍມ຺ປີຕິ ອຠິຍຸຎ຺ຊໂກປິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ເອວໍ ກິງ຺ກາຣເມວ ປຏິສ຺ສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ຈຣຕີຕິ ກິງ຺ກາຣປຏິສ຺ສາວີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກິງ຺ກາຣປຏິສ຺ສາວິຠາໂວ, ຕສ຺ມິໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວສວຕ຺ຕິຠາເວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸກ຺ໂກຈນ຺ຕິ ລຎ຺ຊໍ. ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ກູຏວິນິຈ຺ຉຍິກາທີນໍ. ອຍໍ ວຕ຺ຖຸສາມີຕິອາທິກສ຺ສ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປກຣຓເຫຕຸໂນ ປໂຍຄສ຺ສ ກຣຓກ຺ຂເຓວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິ ຈ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ຈ ກເມນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ປາຣາຊິກເມວ ໂຫຕິ, ນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຍທິ ວິມຕິເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖານຸຣູປໍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຘຸຣນິກ຺ເຂປວເສເນວ ປຣາຊໂຍຕິ ສາມິໂກ ‘‘ອຫໍ ນ ມຸຈ຺ຈາມີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ອນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອຏ຺ໂຏ ປຣາຊິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໓. ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຫາຣນ຺ຕິ ອຸປຈາຣສີມາສງ຺ຂາຕໍ ສກລໍ ວິຫາຣໍ. ປຣິເວຓນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປາກາຣາທິປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐານໍ. ອາວາສນ຺ຕິ ເອກໍ ອາວສຖມຕ຺ຕໍ. ຄຓສນ຺ຕເກ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສາມິກຕ຺ຕາ ສກ຺ກາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປາເປຕຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທີຆຠາຓກາທິເຠທສ຺ສ ປນ ຄຓສ຺ສາ’’ຕິ. ອິຘາປິ ສເຈ ເອໂກປິ ຘຸຣໍ ນ ນິກ຺ຂິປຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວ. ເອສ ນໂຍ ພຫູນໍ ສນ຺ຕເກ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໔. ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ວາຕິອາທີສຸ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ຖ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ນາມ ວີຫິສີສໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍຖາຐິຕເມວ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ພີຊມຕ຺ຕສ຺ເສວ ຄຫຓໍ. ເອກເມກນ຺ຕິ ເອກໍ ວີຫິສີສໍ. ຍສ຺ມິໍ ພີເຊ ວາຕິອາທິ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ຄຫຓາທີສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນາ ໂມຈິຕມຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕສ຺ມິໍ ພີຊາທິມ຺ຫິ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ເຕ ສຕິ ຕໂຕ ອນປນີເຕປິ ຐານນ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວາ ປາຣາຊິກເມວ. ຍສ຺ສ ປນ ສີສາທິກສ຺ສ ສນ຺ຕຣາທິນາ ສຫ ສໍສິພ຺ພນໍ ວາ ເອກາພທ຺ຘຕາ ວາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ພນ຺ຘນາ ໂມຈິເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອິຕຣຏ຺ຐານໂຕ ໂມຈິເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ວີຫິນາຬນ຺ຕິອາທິ. ສຠຸສນ຺ຕິ ປລາລສຫິຕໍ. ຂີເລນາຕິ ຂາຓຸເກນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂີລສງ຺ກມນາທີສຸ ສຫປໂຍໂຄ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ຈາຕິ ອຸຠຍໍ ສມ຺ຠວຕິ. ຂີລສງ຺ກມນາທິ ເອຕ຺ຖ ສຫປໂຍໂຄ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກເຕ ຍທິ ສາມິກາ ຘຸຣໍ ນ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ປຸນ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມາວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕາວ ອວຫາໂຣ, ‘‘ຂີລໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕາທິໍ ອສຸໂກ ຣາຊວລ຺ລໂຠ ຠິກ຺ຂຸ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ພລໍ ກກ຺ຂຬາທິຠາວຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຂີລສງ຺ກມນາທິກິຣິຍານິຏ຺ຐານໂຕ ປຐມເມວ ສາມິກາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ນ ອວຫາໂຣ ເອຕສ຺ສ ປໂຍຄນິຏ຺ຐານໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຘຸຣສ຺ສ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທາ ປນ ຂີລສງ຺ກມນາທິປໂຍເຄເນວ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ຕທາເຍວ ອວຫາໂຣ, ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂີລາທີນໍ ສງ຺ກມິຕຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ ສາມິການໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນມ຺ເປຕ຺ຖ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຣຊ຺ຊຸສງ຺ກມນາທີສຸປິ ອຕິທິສຕິ. ຍຏ຺ຐິນ຺ຕິ ມານທຓ຺ຑໍ. ເອກສ຺ມິໍ ອນາຄເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ສເຈ ທາຣູນິ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຕເກເນວ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອວສາເນ ທາຣຸມ຺ຫິ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຏກສາຂາທີຫິ ປາທານໍ ອນ຺ຕຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ອປ຺ປເວສາຣຫໍ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອວສານສາຂາຍ ປາຣາຊິກໍ, ເຕນາຫ ‘‘ສາຂາປຣິວາເຣເນວ ອຕ຺ຕໂນ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ, ທາຣູນິ ຈ ນິຂຓິຕ຺ວາ ສາຂາປຣິວາຣຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຂຕ຺ຕມຣິຍາທນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເກທາຣປາຬິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ຂີລສງ຺ກມນາທິນາ ຄຫຓໍ ອາຣາມາທີສຸປິ ລພ຺ຠເຕວ.

ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໕. ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປາກາຣານນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກສິລາທາຣູນໍ ວເສນ ຕິຓ຺ຓໍ ປາກາຣານໍ.

໑໐໖. ຄາມຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຄາໂມ ນາມາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ຄາມລກ຺ຂຓສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໗. ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ອຸຊຸກເມວ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ລກ຺ຂຓຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕຫິ ກຕອກ຺ຂຣາທິສຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ຉລ຺ລິຍາ ປຣິໂຍນທ຺ຘນ຺ຕິ ອິມິນາ ສາມິການໍ ນິຣາເປກ຺ຂຕາຍ ຈິຣຉຑ຺ຑິຕຠາວໍ ທີເປຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍທິ ສາມິການໍ ສາເປກ຺ຂຕາ ອຕ຺ຖິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕານິ ກຕານິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖານິ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕານິ ເຄຫາທີນິ ກຕານິ ປຣິນິຏ຺ຐິຕານິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຈ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ທາຣູນີຕິ ເຄຫາທີນໍ ກຕຕ຺ຕາ ອວສິຏ຺ຐທາຣູນິ. ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສາມິການໍ ອນາລຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕ ຈ ຍທິ ຄຫຓກາເລ ທິສ຺ວາ ສາລຍາ ຫຸຕ຺ວາ ວາເຣນ຺ຕິ, ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທາຕພ຺ພເມວາຕິ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕ ອທຕ຺ວາ ຄມເນ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ປຈ຺ຉາປິ ເຕຫິ ໂຈທິເຕ ທາຕພ຺ພເມວ.

ອທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານມ຺ປິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນີຕານມ຺ປິ ທາຣູນໍ ອຣຎ຺ຎສາມິການຎ຺ເຎວ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ປຸນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ…ເປ… ອສ຺ສຕິຍາ ອຕິກ຺ກມຕີ’’ຕິ, ສຫສາ ຕໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມຕີຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໗) ຈ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານາຕິກ຺ກເມເຍວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ, ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານາຕິກ຺ກມເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິທໍ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉໂຕປິ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຈ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນີຕານມ຺ປິ ທາຣູນໍ ອຣຎ຺ຎສາມິການຎ຺ເຎວ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໂຕ ພຫິ ປາຣາຊິກາປຊ຺ຊນສ຺ສ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຠາວສ຺ເສວ ກາຣຓຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ສນ຺ຕກຕ຺ເຕເນວ ຫິ ພຫິ ກຕສ຺ສາປິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ຊາຕໍ, ອິຕຣຖາ ຈ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ສິຍາ ສຸງ຺ກຆາຕາຕິກ຺ກເມ ວິຍ. ອທ຺ຘິເກຫິ ທິນ຺ນເມວ ສຸງ຺ກິການໍ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ນາທິນ຺ນໍ, ເຕນ ຕໍ ຐານໍ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ. ອິຘ ປນ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ ໂຫຕິ, ເຕເນເວຕໍ ອຣຎ຺ເຎ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ສຸງ຺ກຆາຕໂຕປິ ຄຣຸຕຣໍ ຊາຕໍ. ຍທິ ຫິ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໂຕ ພຫິປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ອວຫາໂຣ ຠເວຍ຺ຍ, ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິອາທິນາ ຐານນິຍໂມ ນິຣຕ຺ຖໂກ ສິຍາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຕສ຺ມາ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໂຕ ພຫິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນ ຠວຕິ ເອວາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ເຕສໍ ອຣຎ຺ຎໍ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ປເທສໍ ອາກາເສນາປິ ອຕິກ຺ກມນວເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸທກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໘. ອຸທກກຖາຍໍ ມຫາກຸຈ຺ຉິກາ ອຸທກຈາຏິ ອຸທກມຓິໂກ, ‘‘ສເມຂລາ ຈາຏິ ອຸທກມຓິໂກ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຠາຊເນສຸ. ຠູຕຄາເມນ ສທ຺ຘິມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອກປ຺ປິຍປຖວິມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຬາກຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍາຕິ ‘‘ມໂຫທກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຬາກມຣິຍາທໍ ມາ ຉິນ຺ທີ’’ຕິ ຕຬາກຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ນິພ຺ພຫນອຸທກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຬາກສ຺ສ ເອເກນ ອຸນ຺ນເຕນ ປສ຺ເສນ ອຘິກຊລໍ ນິພ຺ພຫຕິ ນິຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ‘‘ນິພ຺ພຫນ’’ນ຺ຕິ ອຘິກຊລນິກ຺ຂມນມາຕິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉມານໍ ອຸທກໍ ນິພ຺ພຫນອຸທກໍ ນາມ. ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພນ຺ຕິ ສສ຺ສາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອິຏ຺ຐກາທີຫິ ກຕໍ ອຸທກນິກ຺ຂມນປນາຬິ. ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລໍ ອກຕ຺ວາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປໂຍເຄ ກເຕ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕອຸທກຄ຺ຆານຸຣູເປນ ອວຫາເຣນ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ຍຕ຺ຕກໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ພີຊກສິກມ຺ມາທິພ຺ພຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ຍໍ ອຘິກລາຠໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເຕຫິ ກາຕພ຺ພໍ ວຍກຣຓມ຺ປິ ເອຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຈ ຕຣຸຓສສ຺ເສ ຊາເຕ ອຸທກໍ ວິນາເສນ຺ຕສ຺ສ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ສສ຺ເສ ປນ ສພ຺ພຖາ ອກເຕເຍວ ອຸທກໍ ວິນາເສນ຺ເຕນ ຈ ອຸທກຄ຺ຆເມວ ທາຕພ຺ພໍ, ນ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສກລໍ ສສ຺ສໍ ເຕນ ວິນາສິຕຠຓ຺ຑສ຺ເສວ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ວາຓິຊ຺ຊາທິອຕ຺ຖາຍ ປເຣຫິ ຐປິຕຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑຄ຺ຆໍ ກາຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕຎ຺ຈ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ຕຬາເກ ເຂຕ຺ເຕ ຈ ຊາເຕ ຕສ຺ເສວ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ປາຣາຊິກໍ, ຍທິ ປນ ຕໍ ຕຬາກໍ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ, ເຂຕ຺ຕານິ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິການິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ອວຫາໂຣ, ອຖ ເຂຕ຺ຕານິປິ ສພ຺ພສາຘາຣຓານິ, ສພ຺ເພສໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປເຍວ ປາຣາຊິກໍ, ນາສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອນິຄ຺ຄເຕຕິ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ, ຕຬາເກເຍວ ຐິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປເຣສໍ ມາຕິກາມຸຂນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາມຸຂໍ. ອສມ຺ປຕ຺ເຕວາຕິ ຕຬາກໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຫາມາຕິກາຍໍ ເອວ ຐິເຕ. ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາຕິ ຕຬາກໂຕ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອຸທກສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປນ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາຍໍ ອປ຺ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອວຫາໂຣ ນ ຊາໂຕ, ‘‘ຕຬາກໂຕ ອນິຄ຺ຄເຕ ປເຣສໍ ມາຕິກາມຸຂໍ ອສມ຺ປຕ຺ເຕວາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິກປ຺ປທ຺ວຍສ຺ສ ‘‘ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາ, ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ຍຖາກ຺ກເມນ ໂຍຊນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖຸໍ…ເປ… ນ ສເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຬາກຄຕອຸທກສ຺ສ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ປຣສນ຺ຕກວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທນ຺ຕໂປນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໙. ທນ຺ຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຍຖາສຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ ອຠາເຊຕ຺ວາວ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ຄຫຓຕ຺ຖເມວ ຐປິຕຕ຺ຕາ ອຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ອຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆິກໍ ວິຍ ນ ໂຫຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ. ຂາທນ຺ຕຸ, ປຸນ ສາມເຓຣາ ອາຫຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເກຈິ ເຖຣາ ວເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ວນປ຺ປຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໐. ວນປ຺ປຕິກຖາຍໍ ສນ຺ຘາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ຉິນ຺ນສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຕິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຘາຣຓມຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ມຣິຈວລ຺ລິອາທີຫິ ປຸພ຺ເພ ເວເຐຕ຺ວາ ຐິຕຠາເວນ. ຕາທິເສ ຫິ ຉິນ຺ເນປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາຍໍ ເວຐິຕວລ຺ລິຍໍ ວິຍ. ອຸຊຸກເມວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພໂສ ຉິນ຺ທນເມວ ວລ຺ລິອາທີຫິ ອສມ຺ພທ຺ຘສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຐານາຈາວນໍ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ອາກາສາທີສຸ ຜຸຏ຺ຐສກລປເທສໂຕ ໂມຈນນ຺ຕິ ອາເວຓິກມິຘ ຐານາຈາວນໍ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຣຸກ຺ຂຠາເຣນ ກິຎ຺ຈິເທວ ຠສ຺ສິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ໂຫຕິເຍວ ຐານາຈາວນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕນ຺ນ, ຣຸກ຺ເຂນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ສກລສ຺ສ ອາກາສປເທສສ຺ສ ປຎ຺ຈຫິ ຉຫິ ວາ ອາກາເຣຫິ ອນຕິກ຺ກມິຕຕ຺ຕາ. ວາຕມຸຂໍ ໂສເຘຕີຕິ ຍຖາ ວາໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ປາເຕຕິ, ເອວໍ ວາຕສ຺ສ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕານິ ສາຂາຄຸມ຺ພາທີນິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປເນນ຺ໂຕ ໂສເຘຕິ. ມຓ຺ຑູກກຓ຺ຏກໍ ວາຕິ ມຓ຺ຑູການໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ອຄ຺ຄໂກຏິຍໍ ຐິຕກຓ຺ຏກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອເກ ‘‘ວິສມຈ຺ຉກຓ຺ຏກ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ຫຣຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໑. ຫຣຓກກຖາຍໍ ຫຣຓກນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸສາມິນາ ຫຣິຍມານໍ. ໂສ ຈ ປາທໍ ອຄ຺ຆຕິ, ປາຣາຊິກເມວາຕິ ‘‘ອນ຺ຕໍ ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອສລ຺ລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ຂິຕສ຺ເສວ ປຏສ຺ສ ເອກເທສຕາຍ ຕມ຺ປິ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມວາຕິ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠຓ຺ຑຫາຣກນ຺ຕິ ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກໍ, ສກາຣາເທສສ຺ສ ວິກປ຺ປຕ຺ຕາ ສຫ ສທ຺ໂທວ ຐິໂຕ, ຠຓ຺ຑຫາຣເກນ ສຫ ຕໍ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາສງ຺ໂກຕິ ‘‘ຍທິ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ອາວຸເຘນ ມໍ ປຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠເຍນ ສຎ຺ຊາຕາສງ຺ໂກ. ເອກມນ຺ຕໍ ປຏິກ຺ກມ຺ມາຕິ ຠເຍເນວ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໂຕ ສຍໍ ປຏິກ຺ກມ຺ມ. ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ຜຣຸສວາຈາຍ ເຈວ ອາວຸຘປຣິວຕ຺ຕນາທິກາຍວິກາເຣນ ຈ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກໍ. ອາລເຍນ ອນຘິມຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຠຓ຺ຑໍ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ອິມິນາ ປຐມໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາລຍານມ຺ປິ ຍທິ ປຈ຺ຉາປິ ສກສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕສຎ຺ເຎວ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ, ພລກ຺ກາເຣນາປິ ສກສຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສ ຄຫເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອທທນ຺ຕສ຺ເສວ ອວຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ປນ ສາມິໂນ ‘‘ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ມຍາ ປຐມໍ, ອິທານິ ມມ ສນ຺ຕກໍ ວາ ເອຕໍ, ໂນ’’ຕິ ອາສງ຺ກາ ໂຫຕິ, ພລກ຺ກາເຣນ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ສກສຎ຺ຎາພເລເນວ ປຸນ ຄເຫຕພ຺ພຠາວສ຺ສ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ‘‘ອເທນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ໂຈຣສ຺ສ ສກສຎ຺ຎາຍ ວິຊ຺ຊມານາຍປິ ສາມິເກສຸ ສາລເຍສຸ ອທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ເຎສູຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ. ວິຈາຣຓາເຍວ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ຕຕ຺ຖາປິ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຸປນິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໒. ອຸປນິຘິກຖາຍໍ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຏິສາມນປ຺ປໂຍຄໍ ວິນາ ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປໂຍເຄ ອກເຕ ຣຊ຺ຊສງ຺ໂຂຠາທິກາເລ ‘‘ນ ທານິ ຕສ຺ສ ທສ຺ສາມິ, ນ ມຍ຺ຫໍ ທານິ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸໂຠຫິປິ ສກສກຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ກເຕປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປາຣາຊິກເມວ ປຏິສາມນປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ປຏິສາມນກາເລ ຫິສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ນ ທານິ ຕສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ປນ ສາມິໂນ ຘຸຣນິກ຺ເຂປຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູໂຕ ກາຍວຈີປໂຍໂຄ ນຕ຺ຖິ, ເຍນ ໂສ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາຍໍ ອາປຕ຺ຕີຕິ. ທາເນ ສອຸສ຺ສາໂຫ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວາຕິ ອວຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີຕິອາທິນາ ມຸສາວາທກຣເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ໂຫຕິ, ນ ທຸກ຺ກຏໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາເວນ ສຫປໂຍຄສ຺ສາປິ ອຠາວໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິປິ ມຸເຂນ ທສ຺ສາມີຕິ ວທຕິ…ເປ… ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕຣປໂຍເຄນ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ຕາວ ປຐເມນ ຠຓ຺ຑປຏິສາມນປ຺ປໂຍເຄນ ຕທາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາວາ, ນາປິ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຖນປ຺ປໂຍເຄນ ຕທາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ປໂຍຄສ຺ສ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສາມິນາ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ພຫຸໂສ ຍາຈິຍມາໂນປິ ອທຕ຺ວາ ເຍນ ປໂຍເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ອທາຕຸກາມຕໍ ສາມິກສ຺ສ ຎາເປຕິ, ເຍນ ຈ ໂສ ‘‘ອທາຕຸກາໂມ ອຍໍ ວິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ເຕເນວ ປໂຍເຄນສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ເຑ ປຣິຍາເຍນ ມຸຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ອທາຕຸກາມຕາຍ ຫິ ກທາ ເຕ ທິນ຺ນໍ, ກຕ຺ຖ ເຕ ທິນ຺ນນ຺ຕິອາທິປຣິຍາຍວຈເນນາປິ ສາມິກສ຺ສ ຘຸເຣ ນິກ຺ຂິປາປິເຕ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ຠຓຖ…ເປ… ເອວໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໑). ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ປເຣຫິ ຄຓ຺ຫາປເນ ເອວ ປຣິຍາຍໂຕ ມຸຕ຺ຕິ, ນ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ສາມິນາ ທິນ຺ນຕາຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ຐານາຈາວເນປິ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຄຫເຓ ທຸກ຺ກຏໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ໂຈຣສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ, ກສ຺ມາ? ອຎ຺ເຎຫິ ສາຘາຣຓສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ສຎ຺ຎາຓໂຕ ໂອກາສໂຕ ຈ ເຕນ ສທິສເມວ ອຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ໂຈເຣນ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປ຺ປເທສໂຕ ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ເກຫິຈິ ຕຕ຺ຖ ຕາທິເສ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ຐປິເຕ ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕເຍວ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນ ໂຈເຣນ ທິວາ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອປເນຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎ ຕາທິເສ ປຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຐປິເຕປິ ໂຈຣສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ທິວາ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປ຺ປເທເສ ຐປິຕໍ ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສໍ ປຕ຺ຕເມວ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ປທວາເຣນາຕິ ເຖເຣນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ ໂຈຣສ຺ສ ປທວາເຣນ. ອຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຕາທິສສ຺ສ ເຖເຣນ ຄຫຓກ຺ຂເຓ ອວຫາຣາຠາວໂຕ ປຈ຺ຉາ ຫຕ຺ຖປຕ຺ຕໍ ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວາ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ອິທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ຄມເນ ປທວາເຣເນວ ອວຫາໂຣ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖີຕິ ປທວາເຣປິ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ ອຸປນິຘິຠຓ຺ເຑ ວິຍາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຄາມທ຺ວາຣນ຺ຕິ ພຫິຄາເມ ວິຫາຣສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຄາມປ຺ປເວສສ຺ສ ອາຣມ຺ຠປ຺ປເທສທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນ຺ໂຕຄາມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ອຠຓ຺ຑາຄາຣິກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ໂສ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ສິຍາ, ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ເຑ ຈ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ນ ຕາວ ເຖຣສ຺ສ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ, ໂຈຣສ຺ເສວ ອວຫາໂຣ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາຍ ໂຈຣສ຺ສ ສາມິເກນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອວຫາໂຣ ນ ຊາໂຕ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ເອວໍ ເຖເຣນ ກຕອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອຏວິໍ ປວິສຕິ, ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫ, ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຖເຣນ ວິຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄາມມຄ຺ເຄປິ ສກເລປິ ຄາເມ ວິຈຣຓສ຺ສ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ປທວາເຣນ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວິຫາຣສ຺ສ ຫິ ປຣຠາເຄ ອຸປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣໂຕ ອຸປຈາໂຣ, ຕາວ ສພ຺ພໍ ທຫຣສ຺ສ ເຖຣາຓຕ຺ຕິຍາ ສຎ຺ຈຣຓູປຈາໂຣວ ໂຫຕິ, ນ ປນ ຕໂຕ ປຣໍ. ເຕເນວ ‘‘ອຸປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ. ຄາມູປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິນິວຕ຺ຕເນ ຈີວຣໂຘວນາທິອຕ຺ຖາຍ ເປສເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນິສີທິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສີສາທີສຸ ຠາຣໍ ຠູມິຍໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ວາ ນິສີທນ຺ໂຕ ວາ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ວູປສນ຺ເຕ ປຸນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ເຈ, ປາທຸທ຺ຘາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຍໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ຕາວຕາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຄາມ’’ນ຺ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ໂຕຄາມໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ເຕ ວິຫາຣສາມນ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ ສພ຺ເພ ໂຄຈຣຄາມາປິ ເຂຕ຺ຕເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສສນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຸກ຺ກມນວິຫາຣາຠິມຸຂຄມນາທິ ສພ຺ພໍ. ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິເຕປິ ສາມິກສ຺ສ ກເຖຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວິຫາຣູປຈາຣາທິ ສພ຺ພໍ ເຂຕ຺ຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໒) ວຸຕ຺ຕໍ ນຍໍ ອຕິທິສຕິ.

ນິມິຕ຺ເຕ ວາ ກເຕຕິ ຈີວຣໍ ເມ ກິລິຏ຺ຐໍ, ໂກ ນຸ ໂຂ ຣຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສຕີຕິອາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕ ກເຕ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອນາຓຕ຺ຕສ຺ສ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ເອກປສ຺ເສຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຕານໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຊີຣາເປຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຐານາຈາວນໍ ອກຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖປາຣຸຕນີຫາເຣເນວ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຊີຣາເປຕິ, ຐານາ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປາຣາຊິກເມວ ສີເສ ຠາຣໍ ຂນ຺ເຘ ກຣຓາທີສຸ ວິຍ (ປາຣາ. ໑໐໑). ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ນສ຺ສຕີຕິ ອຄ຺ຄິອາທິນາ ນສ຺ສຕິ, ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈີຕິ ອິມິນາ ເຍນ ຐປິຕໍ, ໂສປິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິຕຣສ຺ສາຕິ ໂຈຣສ຺ສ. ອິຕຣໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປວິສິຕ຺ວາ ຕວ ສາຏກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອິມິນາວ ອຸປນິຘິຠາວໂຕ ໂມຈິຕຕ຺ຕາ, ສາມິກສ຺ສ ອິຕຣໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສາຏເກ ອາລຍສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ‘‘ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມິໂກ ເຈ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ອິທໍ ວາ ໂຫຕຸ, ອຎ຺ຎໍ ວາ, ກິໍ ເຕນ, ອລໍ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ’’ຕິ ເອວໍ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຣາລໂຍ ໂຫຕິ, ໂຈຣສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອສຸຓນ຺ຕາ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ຊານິຕ຺ວາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອເສວ ນໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ເຕນ ປຏິກ຺ເຂໂປປິ ສງ຺ຄຫິໂຕວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸປຈາເຣ ວິຊ຺ຊມາເນຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣສ຺ສ ສມີເປ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວຏ຺ຐາເນ ວິຊ຺ຊມາເນ. ມຍິ ຈ ມເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ເສນາສເນ ວິນຏ຺ເຐຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕໍ ມາເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕປິ ວິວຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຄິລານປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ ອວິສໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ມຣຓໂຕ ຫິ ປຣໍ ເຄລຎ຺ຎໍ ອວິສຍຕ຺ຕຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ທ຺ວາຣໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕປິ ວິວຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ສຫາເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຕຫິປິ ຠິກ຺ຂາຈາຣາທີຫິ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ສາມີຈີຕິ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ວສນ຺ຕານໍ ອິທໍ ວຕ຺ຕໍ.

ໂລລມຫາເຖໂຣຕິ ມນ຺ໂທ ໂມມູໂຫ ອາກິຓ຺ຓວິຫາຣີ. ອິຕເຣຫີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຄພ຺ເຠ ວສນ຺ເຕຫິ ອິຕຣຠິກ຺ຂູຫິ. ວິຫາຣຣກ຺ຂຓວາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫາຣວາຣິໂກ, ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ວາເຣ ວິຫາຣຣກ຺ຂຓໂກ. ນິວາປນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕເວຕນໍ. ໂຈຣານໍ ປຏິປຖໍ ຄເຕສູຕິ ໂຈຣານໍ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປຐມຕຣຎ຺ເຎວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສທ຺ທໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂຈຣານໍ ອຠິມຸຂໍ ຄເຕສຸ, ‘‘ໂຈເຣຫິ ຫຏຠຓ຺ຑໍ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕທນຸປຖໍ ຄເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ອສຸກກຸເລ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣວາຣິການຎ຺ເຎວາ’’ຕິ ເອວໍ ນິຍມນໍ ກຕ຺ວາ. ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຍາຄຸສລາກາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ຈ ລຠມາໂນວາຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອູນໍ ວາ ໂຫຕຸ ອຘິກໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສ ຈ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ລຠນເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນິສ຺ສິຕເກ ຊຄ຺ເຄນ຺ຕີຕິ ເຕຫິ ວິຫາຣໍ ຊຄ຺ຄາເປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຫາຍກສ຺ສາຕິ ສຫາຍຣຫິຕສ຺ສ. ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສາຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ສຣີຣເມວ ທຸຕິໂຍ ອສ຺ສ ນາຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ຕທຸຕິໂຍ. ຕທຸຠຍສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠາວນໍ ຍສ຺ສາຕິອາທິ, ເອເຕນ ສພ຺ເພນ ເອເກກສ຺ສ ວາໂຣ ນ ປາເປຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາກວຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາຕິ ນິຈ຺ຈໍ ປຈິຕພ຺ພຍາຄຸຠຕ຺ຕສງ຺ຂາຕວຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ. ຐເປນ຺ຕີຕິ ທາຍກາ ຐເປນ຺ຕິ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕໍ ອາຣາມິກາທີຫິ ທິຍ຺ຍມານໍ ຠາຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ນ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ອພ຺ໂຠກາສິກສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິກປຣິກ຺ຂາໂຣ ວາ ຐປິໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຈີວຣາທິສງ຺ຆິກຠາເຄປິ ອາລໂຍ ວາ ອຕ຺ຖິ, ໂສປິ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພວ. ທິຄຸຓນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ລພ຺ຠມານໂຕ ທິຄຸຓໍ. ປກ຺ຂວາເຣນາຕິ ອຑ຺ຒມາສວາເຣນ.

ສຸງ຺ກຆາຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໓. ສຸງ຺ກຆາຕກຖາຍໍ ສຸງ຺ກໍ ຍຕ຺ຖ ຣາຊປຸຣິສາ ຫນນ຺ຕິ ອທທນ຺ຕານໍ ສນ຺ຕກໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕໍ ຐານໍ ສຸງ຺ກຆາຕນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ຕຎ຺ຫີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມປາທໍ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ທຸຕິຍປາເທ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ພຫິ ອຏ຺ຐປິເຕປິ ພຫິ ຐິໂຕ ເອວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປທວາເຣສຸປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມໍ ພຫິ ຐເປຕິ, ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອິທໍ ສຍໍ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ປຐມໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ສມກໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິ ຐຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ຫິ ສພ຺ພໍ ພຫິຄຕເມວ ໂຫຕີຕິ. ສເຈ ປນ ໂສ ພຫິ ຐຕ຺ວາປິ ພາຫິຣປຸຏກໍ ປຐມໍ ອນ຺ໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພຫິ ຐເປຕິ, ຕທາປິ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ອວິຊຫິຕຕ຺ຕາ ອວຫາໂຣ ນ ທິສ຺ສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຠູມິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕນ຺ຕໍ ປຸນ ອນ຺ໂຕ ປວິສຕິ, ປາຣາຊິກເມວາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພາຫິຣປຸຏເກ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐປິ ພຫິຄຕຠາວໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນ຺ໂຕຄຕໍ ປນ ປຸຏກໍ ປຐມໍ, ປຈ຺ຉາ ເອວ ວາ ພຫິ ຐປິຕມຕ຺ເຕ ວາ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ພຫິ ຠູມິຍໍ ປາຕິຕສ຺ສ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ອຠາເວນ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐປິ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປນ ເອກາພທ຺ຘຕ຺ຕາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນ ສເມຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ອນ຺ໂຕຠູມິຄເຕນ ເອກາພທ຺ຘຕາ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸຠຍສ຺ສາປິ ພຫິຄຕຠາເວ ສາຘິເຕເຍວ ອວຫາໂຣຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຍ ປນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ເຕຫິ ປນ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມໍ ພຫິ ຐເປຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຄຫິໂຕ ໂຫຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ກາເຍວ ນຕ຺ຖິ. ເອກາພທ຺ຘນ຺ຕິ ກາຊໂກຏິຍໍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ພນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກາຊໂກຏິຍໍ ຐປິຕມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ພຫິ ຄຫິຕກາຊໂກຏິຍໍ ຐປິຕໍ ຍທິ ປາທໍ ອຄ຺ຆຕິ, ປາຣາຊິກເມວ, ອນ຺ໂຕຐປິເຕນ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ອຠາວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຍາເນ ວາ…ເປ… ຐເປຕີຕິ ສຸງ຺ກຆາຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອປ຺ປວິສິຕ຺ວາ ວາ ຐເປຕິ. ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ພຫິ ຐິຕນ຺ຕິ ຍານາທີຫິ ນີຫຏຕ຺ຕາ ພຫິ ຐິຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ພຫິ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານໂຕ ປຸພ຺ເພວ ພຫິ ຐປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ; ສຸງ຺ກຏ຺ຐາເນ ປວິສິຕ຺ວາ ຍາເນ ຐປິເຕປິ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄເຕ ວິຍ ໂທສາຠາວໂຕ. ໂຍ ປນ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ອນ຺ໂຕວ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ສຸງ຺ກຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອາຄຕມຄ຺ເຄນ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສາປິ ຍທິ ເຕນ ທິສາຠາເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານມ຺ປິ ຫຕ຺ຖໂຕ ສຸງ຺ກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ຍານາທີຫິ ນີຫຣເຓ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໕໗໑ ອາທໂຍ).

ປາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໔. ປາຓກຖາຍໍ ອາຐປິໂຕຕິ ມາຕາປິຕູຫິ ອິຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕຫິ ‘‘ຍາວ ອິຓທານາ ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕູ’’ຕິ ອິຓທາຍການໍ ນິຍ຺ຍາຕິໂຕ. ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ມາຕາປິຕູຫິ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ອສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ຘນໍ ປນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ວຑ຺ຒຕີຕິ ອິມິນາ ອາຐເປຕ຺ວາ ຄຫິຕຘນໍ ວຑ຺ຒິຍາ ສຫ ອາຐປິຕປຸຕ຺ຕຫາຣກສ຺ສ ຄີວາຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທາສສ຺ສ ຊາໂຕຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາສິກຸຈ຺ຉິຍໍ ປນ ອທາສສ຺ສ ຊາໂຕປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ປຣເທສໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາຕິ ປຣເທສວິລຸມ຺ປເກຫິ ຣາຊໂຈຣາທີຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ. ສຸຂໍ ຊີວາຕິ ວທຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ສາມິການໍ ສນ຺ຕິກໂຕ ປລາເປຕຸກາມຕາຍ ວທຕິ, ຕຖາ ປນ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ‘‘ສຸຂໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຊີວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ, ຄີວາ ປນ ໂຫຕິ. ທຸຕິຍປທວາເຣຕິ ຍທິ ທຸຕິຍປທໍ ອວສ຺ສໍ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສຕິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ‘‘ປລາຍິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ຊີວາ’’ຕິ ວຈນກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ອນາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ເວຄວຑ຺ຒເນ ອກເຕປິ ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໘໙, ໙໑) ອາທານສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕປຣິຍາເຍນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ຈຕຸປ຺ປທກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໗. ຈຕຸປ຺ປທກຖາຍໍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາວເສສາຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄເຕຫິ ຫຕ຺ຖິ ອາທີຫິ ອຎ຺ເຎ ປສຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ. ຠິງ຺ກຈ຺ຉາປນ຺ຕິ ‘‘ຠິງ຺ກາ ຠິງ຺ກາ’’ຕິ ສທ຺ທາຍນໂຕ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມໍ ຫຕ຺ຖິໂປຕກໍ. ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ. ພຫິນຄເຣ ຐິຕສ຺ສາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕນຄຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕນຄເຣ ປນ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ຐິຕສ຺ສາປິ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ. ຂຓ຺ຑທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຂຓ຺ຑິຕທ຺ວາຣໍ. ເອໂກ ນິປນ຺ໂນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ພນ຺ໂຘຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ເຕນາຫ ‘‘ນິປນ຺ນສ຺ສ ທ຺ເວ’’ຕິ. ຆາເຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ວິນາເສນ຺ຕສ຺ສ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ໂອຈຣກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໘. ໂອຈຣກກຖາຍໍ ປຣິຍາເຍນ ຫິ ອທິນ຺ນາທານໂຕ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິທໍ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຍເມວ ປນ ອຠິຍຸຎ຺ຊນາທີສຸ ປຣິຍາເຍນປິ ໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖິ.

ໂອຓິຣກ຺ຂກຖາວຓ຺ຓນາ

ໂອຓິຣກ຺ຂກຖາຍໍ ໂອຓິນ຺ຕິ ໂອຓີຕໍ, ອານີຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອຓິຣກ຺ຂສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐປິຕຠຓ຺ຑໍ ອຸປນິຘິ (ປາຣາ. ໑໑໒) ວິຍ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາຐປິຕຏ຺ຐາເນ ເອວ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ໂອໂລກນຕ຺ຖາຍ ຐປິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ຐານາຈາວນມຕ຺ເຕນ ໂອຓິຣກ຺ຂກສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ.

ສໍວິທາວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ສໍວິທາວຫາຣກຖາຍໍ ສໍວິຘາຍາຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ. ເຕນ ເນສໍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ອາຓຕ຺ຕິວເສນ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠເວ ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ເຕນ ອາຓຕ຺ຕາ ຍຖາຓຕ຺ຕິວເສນ ຫຣນ຺ຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປາຬິຍໍ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ເອໂກ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໘) ເອຕ຺ຖາປິ ອາຓາປການໍ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຕ຺ຕິ, ອວຫາຣກສ຺ສ ອຸທ຺ຘາເຣຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ເອກໍ ອາຓາເປນ຺ຕິ ‘ຄຈ຺ເຉຕໍ ອາຫຣາ’ຕິ, ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສາຫຕ຺ຖິກໍ ວາ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກໍ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຠິນ຺ນກາລິກຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຫຕ຺ຖາ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຐານາຈາວນກ຺ຂເຓ ອາປຕ຺ຕິ, ອາຓຕ຺ຕິຍາ ປນ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ຠິນ຺ນກາລິກຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ.

ສງ຺ເກຕກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໙. ສງ຺ເກຕກມ຺ມກຖາຍໍ ໂອຈຣເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອວສ຺ສໍ ຫາຣິເຍ ຠຓ຺ເຑຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໘) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ປາຬິຍໍ ‘‘ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສງ຺ເກຕສ຺ສ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໐. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມກຖາຍໍ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທິນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ປນ ລຫຸກໍ ອິຕ຺ຕຣກາລໍ, ຕສ຺ມາ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມານນ຺ຕຣເມວ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ເຕເນວ ນິມິຕ຺ເຕນ ອວຫຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິ ເອວໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕປ຺ປໂຍໂຄວ ເອໂສຕິ ວາໂທ ປມາຓຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ (ປາຣາ. ໑໑໙) ວິຍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ກາລປຣິຈ຺ເຉທຍຸຕ຺ຕໍ. ກາລວເສນ ຫິ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຣິຍາວເສນ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ ອຍເມວ ເຕສໍ ວິເສໂສ. ‘‘ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ນິມິຕ຺ຕກຣຓໂຕ ປຸເຣ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ເຈວ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ເມ ຈ ກເຕປິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອນາຣຠິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຍເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຈ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຓຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໑. ອາຓຕ຺ຕິກຖາຍໍ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ສງ຺ເກຕກມ຺ມນິມິຕ຺ຕກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ນ ເກວລໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕາທິກາລສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທິນິມິຕ຺ຕກມ຺ມເມວ ວາ ກໂຣຕິ, ອຖ ໂຂ ເອວໍວຓ຺ຓສຓ຺ຐານຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຠຓ຺ຑນິຍມມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ຕ຺ວໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປາວທ, ໂສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປາວທຕູຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລປຏິປາຏິຍາ ຈ ອາຓາເປຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິກາລວເສນ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທິກິຣິຍາວເສນ ຠຓ຺ຑປຸຄ຺ຄລປຏິປາຏິວເສນ ຈ ອາຓຕ຺ເຕ ເອເຕສຸ ສງ຺ເກຕກມ຺ມນິມິຕ຺ຕກມ຺ເມສຸ ວິສງ຺ເກຕາ ວິສງ຺ເກຕຠາເວ ສມ຺ໂມໂຫ ຊາຍຕິ, ຕທປຄເມນ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ. ຍໍ ອາຓາປເກນ ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທີສຸ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທີສຸ ວາ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອາຓາເປນ຺ເຕນ ອີທິສວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິຍຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ເອວໍ ຄຫຓສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠູຕສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ຍໍ ຠຓ຺ຑໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມາເນສຸ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຓຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ເຄສຸ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກາທີນໍ ຠາວສງ຺ຂາຕາ ວິນຍຍຸຕ຺ຕິ, ສາ ຈ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ກິຣິຍານິຏ຺ຐາປນກ຺ຂເຓ ອາຓາປກສ຺ສ ປໂຍເຄ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຠາວາ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອກາ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕນ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕປິ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕານໍ ທຸກ຺ກຏເມວ, ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາຊໂນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ມຫາຊໂນຕິ ຈ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ອິທຎ຺ຈ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ປຸນ ທຸກ຺ກຏສມ຺ຠວໍ ສນ຺ຘາຍ. ນ ຫິ ໂສ ເອກປໂຍເຄນ ທຸກ຺ກຏທ຺ວຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ປາຬິຍໍ ‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສາ’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທໍ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ກິຎ຺ຈາປິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ, ປາຬິໂຕ ປນ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓປ຺ປໂຍເຄ ອນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ. ອິມິນາວ ເຫຏ຺ຐາ ອາຄຕວາເຣສຸປິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ທຸກ຺ກຏໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຓ຺ເຓ ວາ ສິລາທີສຸ ວາ ‘ໂຈຣິຍໍ ກາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ລິຂິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ເຄເຫ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ລິຂິເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ອນິຍເມຕ຺ວາ ລິຂິເຕຕິ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລສທິສາຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ມຄ຺ຄານນ຺ຕເຣ ຜເລ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປຣິໂຍສານໍ ຠາວນາກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວເມຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອາຓຕ຺ຕິກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜນ຺ນເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ອຍໍ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ, ອາຓຕ຺ຕິວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປກເຈຕນາກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຓຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ອາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ

໑໒໒. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຠູມຏ຺ຐຖລຏ຺ຐາທີສຸ. ປາຬິຍໍ ມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາມສຕິ ຜນ຺ທາເປຕິ ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ອິເມຫິ ຕີຫິ ປເທຫິ ປຸພ຺ພປໂຍຄສຫິຕໍ ປຎ຺ຈມໍ ອວຫາຣງ຺ຄໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ຈ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ. ອາຓຕ຺ຕິກາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ປໂຍຄາ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ຈ ອິຘ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພາວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໒໕. ຐານາຈາວນນ຺ຕິ ອິທໍ ປາຬິອນຸສາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປສ຺ສາປິ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ເອສ ນໂຍ ອຸປຣິປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນ ຈ ສກສຎ຺ຎີຕິ ອິມິນາ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຈ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫີ ນ ຈ ຕາວກາລິກນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິຕາ, ຕີຫິ ວາ ເອເຕຫິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ‘‘ມເມທ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກໍ ອຣຎ຺ເຎ ທາຣຸຕິຓປຓ຺ຓາທິ. ຉຑ຺ຑິຕນ຺ຕິ ປຐມໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອນຕ຺ຖິກຕາຍ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ. ຉິນ຺ນມູລກນ຺ຕິ ນຏ຺ຐໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອາລຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມູລສ຺ສ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຉິນ຺ນມູລກໍ. ອສ຺ສາມິກນ຺ຕິ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກາທີຫິ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ທສ຺ສິຕໍ ອສ຺ສາມິກວຕ຺ຖຸ. ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ອສ຺ສາມິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຎ຺ຈ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ

໑໓໑. ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຕສຣີເຣ ເປຕຕ຺ຕຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ລຄ຺ຄິຕສາຏເກ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ມນຸສ຺ເສຫິ ອໂຄປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສເຈ ປເນຕໍ ເທວາລຍເຈຕິຍຣຸກ຺ຂາທີສຸ ນິຍຸຕ຺ເຕຫິ ປຸຣິເສຫິ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕໍ ໂຫຕິ, ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ໂຖເກ ຂາຍິເຕ…ເປ… ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ອທິນ຺ນາທານາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊິຆຈ຺ຉິຕປາຓິນາ ຂາທິຍມານມໍສສ຺ສ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂາທນໍ ນາມ ກາຣຸຎ຺ຎຫານິໂຕ ໂລລຠາວໂຕ ຈ ອສາຣຸປ຺ປເມວ. ເຕເນວ ຫິ ອຣິຍວໍສິກາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ຂາທນ຺ຕມ຺ປິ ສຸນຂາທິໍ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນ ວາເຣນ຺ຕິ, ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ອາມິສທາເນ ກຸສລໍ ວິຍ ເຕສໍ ອາມິສສ຺ສ ອຈ຺ຉິນ຺ທເນປິ ອກຸສລເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍ ຈ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໐).

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ພຫຸ ເອກໂຕ ທາຣຸອາທິຠາຣິຍສ຺ສ ເອກສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຸກ຺ຂິປນກາເລ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ອຸກ຺ຂິປຖາ’’ຕິ ວຈີປໂຍເຄນ ສທ຺ຘິໍ ກາຍປໂຍຄສພ຺ຠາວຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຄຓ຺ຫ, ອຫໍ ອຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ເຕ ປນ ອວຫາເຣ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕໍ ສາຫຕ຺ຖິກເມວ, ປເຣນ ຄາຫາປິຕໍ ອາຓຕ຺ຕິກເມວ, ເຕເນວ ຕທຸຠຍຄ຺ເຆນ ປຎ຺ຈມາເສປິ ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕິ, ເອເກກຠຓ຺ຑຄ຺ຆວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິເມວ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ສາຫຕ຺ຖິກໍ ວາ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຎ຺ຈ ອທາຕຸກາມຕາຍ ‘‘ເທມິ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ວິເຫເຐນ຺ໂຕປິ ເຕນ ເຕນ ກາຍວິກາຣາທິກິຣິຍາຍ ປຣສ຺ສ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປາເປສີຕິ ‘‘ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໓໕. ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ນິຣຸຕ຺ຕິເຍວ ຕໍຕໍອຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຸປາຍຕາຍ ປໂຖຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິປໂຖ, ເຕເນວາຫ ‘‘ໂວຫາຣວຈນມຕ຺ເຕ’’ຕິ. ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕຕິ ຕໂຕ ເປຕຕ຺ຕຠາວໂຕ ມຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອພ຺ຠຸຓ຺ເຫຕິ ອາສນ຺ນມຣຓຕາຍ ສຣີຣສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສມງ຺ຄິຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວາຫ ‘‘ອລ຺ລສຣີເຣ’’ຕິ. ກຸຓປຠາວໍ ອຸປຄຕມ຺ປິ ຠິນ຺ນເມວ ອລ຺ລຠາວໂຕ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ວິສຠາຄສຣີເຣຕິ ອິຕ຺ຖິສຣີເຣ. ສີເສ ວາຕິອາທິ ອຘກ຺ຂເກ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑເລ ປເທເສ ຈິຕ຺ຕວິກາຣປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອນາມສນ຺ເຕນ ກຕໍ ສຸກຕເມວ. ມຕສຣີຣມ຺ປິ ຫິ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ອນາມາສທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ນ ຫິ ອປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸເກປິ ຈິຕ຺ຕາທິອິຕ຺ຖິຣູເປ ຠວນ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູເຕ ມຕິຕ຺ຖິສຣີເຣ ນິວຕ຺ຕຕິ.

ກຸສສງ຺ກາມນວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໘. ພລສາຕິ ພເລນ. ສາຏໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ປສິພ຺ພກຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ສມຸປ຺ປນ຺ນປຣິກປ຺ປທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຫຓກ຺ຂເຓ ປນ ‘‘ສາຏໂກ ເຈ, ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ປສິພ຺ພກໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ພຫິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສາຏກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຄເຫສ຺ສາມີຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ອິຕຣຖາ ‘‘ອິທານິ ນ ຄຓ຺ຫາມິ, ປຈ຺ຉາ ອນ຺ຘກາເຣ ຊາເຕ ວິຊານນກາເລ ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ອິທານິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ຄຫຓກ຺ຂເຓ ອວຫາໂຣ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຈ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕທາ ຄຫເຓ ສນ຺ນິຏ຺ຐານາຠາວາ. ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ເອວ ຫິ ປາຓາຕິປາຕາທິອກຸສລໍ ວິຍ. ນ ຫິ ‘‘ປຈ຺ຉາ ວຘິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຕເທວ ຕສ຺ມິໍ ມເຕປິ ປາຓາຕິປາໂຕ ໂຫຕິ ວຘກເຈຕນາຍ ປໂຍຄສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ, ເອວມິຘາປິ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ສູຣິເຍ ອວຫຣິສ຺ສາມີຕິອາທິນາ ກາລປຣິກປ຺ປນວເສນ ຐານາ ຈາວິເຕປິ ຕທາປິ ອວຫາໂຣ ນ ໂຫຕິ ໂອກາສປຣິກປ຺ເປ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໓໘) ວິຍ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ຍຖາປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐາເນ ກາເລ ອາຄເຕ ຠຓ຺ຑໍ ຠູມິຍໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຈ຺ຉໂຕ ປທວາເຣນ ອວຫາໂຣຕິ ຂາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ໂປ ໂອກາສປຣິກປ຺ໂປ ກາລປຣິກປ຺ໂປຕິ ຕິວິໂຘປິ ປຣິກປ຺ໂປ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ໂອກາສປຣິກປ຺ເປ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ກາລປຣິກປ຺ໂປ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ຠູມິຍໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວີມໍສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ອນຸພທ຺ໂຘ.

ປຣິກປ຺ໂປ ທິສ຺ສຕີຕິ ຄຫຓກ຺ຂເຓ ປຣິກປ຺ໂປ ທິສ຺ສຕິ, ນ ຕທາ ເຕສໍ ມເຕນ ອວຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທິສ຺ວາ ຫຏຕ຺ຕາ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ປຈ຺ຉາ ປນ ພຫິ ວີມໍສິຕ຺ວາ ສາຏກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຫຏຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ກຕສ຺ສ ປຣິກປ຺ປສ຺ສ ອວຫາຣານງ຺ຄຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຫຣເຓ ວິຍ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ ເອວ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ນ ທິສ຺ສຕິ. ສາຏໂກ ເຈ ຠວິສ຺ສຕີຕິອາທິກສ຺ສ ປຣິກປ຺ປສ຺ສ ຕທາ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ເກວລໍ ອວຫາໂຣ ເອວ, ນ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນ ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ປາວຫາຣສ຺ສ ‘‘ສາຏໂກ ເຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຠຓ຺ຑສນ຺ນິຏ຺ຐານາຠາວກ຺ຂເຓເຍວ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ປຣິກປ຺ປິຕໍ, ຕໍ ອທິຏ຺ຐໍ ປຣິກປ຺ປິຕຠາເວ ຐິຕໍເຍວ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ໂອກາສປອປ຺ປາວຫາໂຣ ຠຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ສິຍາຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ອຠຓ຺ຑວິສຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຣິກປ຺ປສ຺ສ, ປຸພ຺ເພວ ທິສ຺ວາ ຎາຕຠຓ຺ຑສ຺ເສວ ຫິ ໂອກາສປຣິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕໍ ອວຫຣີຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຕຎ຺ເຎເວຕ’’ນ຺ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ‘‘ຕຎ຺ເຈ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ປຣິກປ຺ເປປິ ‘‘ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຫເຓ ນິຍມສພ຺ຠາວາ ອວຫາຣຕ຺ຖສາຘກໍ ໂຫຕີຕິ ອຸທ຺ຘຏໍ, ເຕເນວ ‘‘ສເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເກຈີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ເອກຈ຺ເຈ ອາຈຣິຍາ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນາຕິອາທິນາປິ ເກຈິວາໂທ ຄາຣຍ຺ໂຫ, ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາໂທວ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກາທິ. ກຸສໍ ປາເຕຕ຺ວາຕິ ວິລີວມຍໍ ວາ ຕາລປຓ຺ຓາທິມຍໍ ວາ ກຕສຎ຺ຎາຓໍ ປາເຕຕ຺ວາ. ປຣໂກຏ຺ຐາສໂຕ ກຸເສ ອຸທ຺ຘເຏປິ ນ ຕາວ ກຸສສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ຊາຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທ຺ຘາເຣ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອິມິນາ ຐານາຈາວນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປຎ຺ຈ ວິນາ ກຸສສງ຺ກາມນໍ ນາມ ວິສຸໍ ເອໂກຍໍ ອວຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ອວຫາຣາ ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກາຘິປ຺ປາຍໂຍເຄຫິ ນິປ຺ຜາທິຍມານາ ອຕ຺ຖໂຕ ຐານາຈາວນຘຸຣນິກ຺ເຂປກຸສສງ຺ກາມເນສຸ ຕີສຸ ສໂມສຣນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິຕໂຣ ຕສ຺ສ ຠາຄໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ອາລຍສ຺ສ ອວິຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາລເຍ ປນ ສພ຺ພຖາ ອສຕິ ອວຫາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ວິຈິນິຕາວເສສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ເຖວາ’’ຕິ.

ນາຍໍ ມມາຕິ ຊານນ຺ໂຕປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ ຕຕ຺ຖ ເວມຕິໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ສິເວຍ຺ຍກນ຺ຕິ ສິວິຣຏ຺ເຐ ຊາຕໍ.

໑໔໐-໑. ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາຕິ ປຈາເປຕ຺ວາ. ຕສ຺ມິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອທິນ຺ນາທານຠາເວນ ສຫປໂຍຄສ຺ສາປິ ອຠາວາ ທຸກ຺ກຏໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຓຕ຺ເຕຫີຕິ ສມ຺ມເຕນ ອາຓຕ຺ເຕຫິ. ອາຓຕ຺ເຕນາຕິ ສາມິເກຫິ ອາຓຕ຺ເຕນ. ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ສມ຺ມຕາທີຫິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ປຣາຊິກໍ ຊາຕໍ, ອສນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎນ ທິຍ຺ຍມານນ຺ຕິ ສມ຺ມຕາທີຫິ ຈຕູຫິ ອຎ຺ເຎນ ທິຍ຺ຍມານໍ. ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອປຣສ຺ສ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ອປຣສ຺ສາຕິ ອສນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ປນ ‘‘ອປຣໍ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ຄິຫິສນ຺ຕເກ ສາມິນາ ຈ ‘‘ອິມສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຓຕ຺ເຕນ ຈ ທິນ຺ເນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆສນ຺ຕເກ ປນ ໂຫຕີຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອສມ຺ມເຕນ ວາ ອນາຓຕ຺ເຕນ ວາຕິອາທິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣຫິ ທິຍ຺ຍມານນ຺ຕິ ສມ຺ມເຕນ ອາຓຕ຺ເຕນ ວາ ທິຍ຺ຍມານໍ. ເອວໍ ຄຓ຺ຫໂຕຕິ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ. ສາມິເກນ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂກ, ເຕນ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ສາມິເກນ ສຍໍ ເທນ຺ເຕ ວາ ທາເປນ຺ເຕ ວາ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸທິນ຺ນນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຫຏ຺ຐາ ປນ ສາມິເກນ ເຕນ ອາຓຕ຺ເຕນ ວາ ທິຍ຺ຍມານໍ ຄິຫິສນ຺ຕກໍ ‘‘ອປຣສ຺ສ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ອປຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສາມິສນ຺ຕກເມວ ໂຫຕີຕິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ຊາຕໍ, ອິຘ ປນ ເຕຫິເຍວ ທິຍ຺ຍມານໍ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ສຸທິນ຺ນເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາມິເກນ ປນ ອາຓຕ຺ເຕນ ທິນ຺ນໍ ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ເກ ວິຍ ອວຫາຣຕາເວຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕາ, ສງ຺ຆສນ຺ຕເກ ປນ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສາມິກສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວາ ສມ຺ມເຕນ ທິນ຺ເນປິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໔໖-໙. ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອນຕ຺ຕມນສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຄຫິຕມ຺ປິ ປຸນ ທາຕພ຺ພເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສມ຺ມຸຂີຠູເຕຫິ ຠາເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຠາຊນີຍຠຓ຺ຑໍ ອຸປຈາຣສີມຏ຺ຐານເມວ ປາປຸຓາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິຕສ຺ເສວ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ສາລຍຠາເວປິ ໂຈຣສ຺ສ ອທຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ເສວ ທາຕພ຺ພໍ ໂຈເຣນາປິ ສາມິກສ຺ເສວ ທາຕພ຺ພໂຕ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຄຫິເຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕສູຕິ ຄາມໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ເຕສຸ. ອວິເສເສນາຕິ ສອຸສ຺ສາຫຕາທິວິເສສໍ ອປຣາມສິຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ. ສອຸສ຺ສາຫມຕ຺ຕເມວ ອາປຕ຺ຕິຠາວສ຺ສ ປມາຓໍ ສາມິການໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາວໂຕ. ຕໂຕຕິ ຄຓສນ຺ຕກາທິໂຕ. ກຸລສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ເທຕີຕິ ປໍສຸກູລວິສ຺ສາສິກາທິສຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕທາ ກຸລສງ຺ຄຫປຈ຺ຈຍາ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຎ຺ຈ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ປາຣາຊິກເມວ. ອູນປຎ຺ຈມາສກາທີສຸ ກຸລທູສກທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏານິ. ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍມິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ທທໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນມ຺ປິ ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ກຸລສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ວາ ຎາຕກາທີນໍ ວາ ທທໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຎ຺ຈ ໂຫເຕວ. ອິສ຺ສຣວຕາຍາຕິ ‘‘ມຍິ ເທນ຺ເຕ ໂກ ນິວາເຣສ຺ສຕິ, ອຫເມເວຕ຺ຖ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣິຍຠາເວນ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ວາ ອຎ຺ຎຖາ ວາ ກາຣເຓນ ທທໂຕ ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍມິຕສ຺ສ ຄຣຸຠຓ຺ຑຕາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຎ຺ຈ. ຄີວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍມິເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນ ສທ຺ຘິໍ ຄີວາ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຸຂາທິຕເມວາຕິ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐຕ຺ວາ ຠາເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ຂາທິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຆິກຎ຺ຫິ ວິຫາຣປຏິພທ຺ຘໍ ເວຠງ຺ຄິຍໍ ພຫິອຸປຈາຣສີມຏ຺ຐໍ ຠຓ຺ຑໍ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣຏ຺ເຐຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອວ ຠາເຊຕພ຺ພໍ, ນ ພຫິ ຐິເຕຫິ ອຸປຈາຣສີມາຍ ຠາເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໑໕໐. ‘‘ວຸຕ຺ໂຕ ວຊ຺ເຊມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ‘‘ວຸຕ຺ໂຕ ວຊ຺ເຊຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປາຣາຊິກາທິໂທສາໂຣປນໂຕ, ຄຫຏ຺ຐານໍ ວາ ‘‘ຠທນ຺ຕາ ອປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ໂທສາໂຣປນໂຕ.

໑໕໓-໕. ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕນ ຉາເຕນ ຊິຆຈ຺ຉາຍ ອຸທຣຄ຺ຄິນາ ຌຕ຺ຕໍ, ທຑ຺ຒໍ ປີຬິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘນຸກນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກຘນຸສຓ຺ຐານໍ ລຄ຺ຄນກທຓ຺ຑໍ. ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກສູກຣຄ຺ຆນກຠຓ຺ຑໍ ທາຕພ຺ພໍ ເອກສ຺ມິໍ ພນ຺ເຘ ອຎ຺ເຎສໍ ຕຕ຺ຖ ອພຊ຺ຌນໂຕ. ອທູຫລນ຺ຕິ ຍນ຺ຕປາສາໂຓ, ເຍນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຕ຺ຕາ ມິຄາ ປລາຍິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຕນ ກຕປໂຍເຄນ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸປິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ຣກ຺ຂໍ ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ຣາຊປຸຣິສານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸທ຺ທິສ຺ສ ຣກ຺ຂໍ ຍາຈິຕ຺ວາ. ກຸມີນມຸຂນ຺ຕິ ກຸມີນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ມຈ຺ຉານໍ ປວິສນມຸຂໍ.

໑໕໖. ເຖຣານນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸກຕ຺ເຖຣານໍ. ເຕສມ຺ປີຕິ ອາວາສິກຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ. ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍາຕິ ສງ຺ຆິເກ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ຄຫເຓຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາວາເສ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ອາຄນ຺ຕຸການໍ. ເຕສຸປິ ອາຄນ຺ຕຸກາ ອນິສ຺ສຣາຕິ ເສນາສເນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວສນ຺ຕານໍ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ທາຍເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວາ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທິຕຸໍ ອນິສ຺ສຣາ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິປິ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສ຺ສານາທີສຸ ປວິສິຕ຺ວາ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ກຕິກາຍ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພານິ ຜລາຜລານິ ອຠາເຊຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕເກສຸ ຣຸກ຺ເຂສຸ ຜລານິ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມ, ອຎ຺ເຎສຸ ຜລາຜເລຫິ ເສນາສນານິ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ, ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕາທິປຈ຺ຈຍໍ ສມ຺ປາເທສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ, ‘‘ກິຎ຺ຈິປິ ອຠາເຊຕ຺ວາ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາເຍວ ອຸປເນມາ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ສມ຺ມາ ອຸປເນນ຺ຕານໍ ອາວາສິການໍ ກຕິກາຍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ຐາຕພ຺ພໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນິສ຺ສຣາ’’ຕິ ວຈເນນ ທີປິໂຕ ເອວ ອຕ຺ໂຖ, ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິອາທິນາ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕ. ປຣິໂຠຄວເສເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ປຣິໂຠຄວເສນ ຕເມວ ຠາເຊຕ຺ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ, ຣຏ຺ເຐ ວາ.

ເສນາສນປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເສນາສນຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ຐປິຕຎ຺ຈ. ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວຣເສນາສນານິ ຐເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຸນ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມູລວຕ຺ຖຸຈ຺ເຉທໍ ປນ ກຕ຺ວາ ນ ອຸປເນຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສນາສນສງ຺ຂາຕວຕ຺ຖຸໂນ ມູລຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພານິ ເສນາສນານິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວຣເສນາສນານິ ຐເປຕ຺ວາ ລາມກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕຫິປິ ເສນາສນຠູມິໂຍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕເມວ ອິມສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວສ຺ສໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອິຕຣຖາ ເກຈິ ສຫ ວຕ຺ຖຸນາປິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸໍ.

ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຣຸກ຺ເຂ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາຕິ ສງ຺ເກຕໍ ກຕ຺ວາ. ທາຣກາຕິ ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕາທໂຍ ເຍ ເກຈິ ໂຄເປນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ອິຘ ‘‘ທາຣກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕທາຣຸສມ຺ຠາຣໂຕ. ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ກາຣກສງ຺ຆໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາປິ ຕາວກາລິກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ. ອຍເມວ ຠິກ຺ຂຸ ອິສ຺ສໂຣຕິອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກຫິ ທາຣຸສມ຺ຠາຣາທີຫິ ຈ ກາຣາປິຕຕ຺ຕາ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຕ຺ຕາ ຈ ສງ຺ຆິກເສນາສເນ ຠາຄິຕາຍ ຈ ອຍເມວ ອິສ຺ສໂຣ, ນ ຈ ໂສ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸທກປູຊນ຺ຕິ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ສິຎ຺ຈນາທິປູຊໍ. ວຕ຺ຕສີເສນາຕິ ເກວລໍ ສທ຺ຘາຍ, ນ ເວຕນາທິອຕ຺ຖາຍ. ສວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ສຫ ຠູມິຍາ. ກຸຏ຺ຏນ຺ຕິ ເຄຫຠິຕ຺ຕິໍ. ປາກາຣນ຺ຕິ ປຣິກ຺ເຂປປາກາຣໍ. ຕໂຕຕິ ຉຑ຺ຑິຕວິຫາຣໂຕ. ຕໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ສາມນ຺ຕຄາມວາສີຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຉຑ຺ຑິຕວິຫາຣໂຕ ທາຣຸສມ຺ຠາຣາທິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ.

໑໕໗. ‘‘ປຸຄ຺ຄລິກປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍເຍວ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ອາຄຕາຄຕານໍ ວຸຑ຺ຒຕຣານໍ ນ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຠາຄອຸທກສມ຺ຠິນ຺ເນຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຠາເຄນ ສມ຺ຠິນ຺ເນ. ປາຬິຍໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໗) ສາມິເກຫິ ຖຸລ຺ລນນ຺ທໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ເອຕິສ຺ສາ ຫຕ຺ເຖ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ, ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຕ຺ເຕປິ ຈສ຺ສາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ. ໂອທນຠາຊນີຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ‘‘ອປຣສ຺ສ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ອາຄຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໑໔໑).

໑໕໙. ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ປສາທານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍາຕິອາທິນາ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ນາກາສີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍາວ ທາຣກາ ປາສາທໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ຕາວ ປາສາໂທ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຍຖາກາລປຣິຈ຺ເຉທເມວ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ປາສາໂທ ສຍເມວ ຍຖາຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາຄມນຎ຺ຈ ອິທ຺ຘິວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ສຎ຺ຊາຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຖໂຣ ອິທ຺ຘິໍ ປຏິສໍຫຣີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ເອວໍ ອິທ຺ຘິວິຘຎາເຓນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຍວຈີປໂຍຄາ ນ ສນ຺ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ ປາສາທສ຺ເສວ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເຖໂຣ ເອວມກາສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ທາຣເກສຸ ອນຸກມ຺ປາຍ ອານຍນຕ຺ຖເມວ ປາສາເທ ອຸປນີເຕ ປາເສ ພທ຺ຘສູກຣາທີນໍ ອາມິສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຐານາຈາວນໍ ວິຍ ກຣມຣານີເຕສຸ ທາຣເກສຸ ປາສາທໍ ອາຣຸຬ຺ເຫສຸປິ ປຸນ ປຏິສໍຫຣເຓ ຈ ອິຘ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ ກາຣຸຎ຺ຎາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ ກາຍວຈີປໂຍຄາຠາວາ. ກາຍວຈີປໂຍເຄ ສຕິເຍວ ຫິ ອາປຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ວາ ໂຫຕິ, ເຕເນວ ຠຄວາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິສເຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໙) ເອຕ຺ຕກເມວ ອໂວຈ. ອິທ຺ຘິວິສເຍຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຣຠຓ຺ຑາທາຍກກາຍວຈີປໂຍຄາສມຸຏ຺ຐາປກສ຺ສ ເກວລໍ ມໂນທ຺ວາຣິກສ຺ສ ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິສເຍ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກິໍ ປນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອີທິສາຍ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິສເຍ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາເຍວ ສຸຕ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາໂວ ສິຊ຺ຌຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ຫຕ຺ຖິອາທິທສ຺ສນໍ, ‘‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໘, ໒໓໙; ມ. ນິ. ໑.໑໔໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໐໒) ອາຄຕຎ຺ຈ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິ ນາມ, ‘‘ໂສ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ, ນາຄວຓ຺ຓໍ…ເປ… ວິວິຘມ຺ປິ ເສນາພ຺ຍູຫໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໓) ເອວໍ ອາຄຕາ ອິທ຺ຘິ ປກຕິວຓ຺ຓວິຊຫນວິກາຣວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນາມ. ອຕ຺ຕໂນ ປນ ປກຕິຣູປໍ ຍຖາສຠາເວນ ຐເປຕ຺ວາວ ພຫິ ຫຕ຺ຖິອາທິທສ຺ສນໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຣູປເມວ ຫຕ຺ຖິອາທິຣູເປນ ນິມ຺ມານໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຣາຊິຕກິເລເສນາຕິ ວິຊິຕກິເລເສນ, ນິກ຺ກິເລເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ, ເຕນ ທຸຕິຍປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປເທນ ສມໍ ອຎ຺ຎໍ ອເນກນຍໂວກິຓ຺ຓໍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາປທໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ປາຬິອຕ຺ໂຖ, ວິນິຈ຺ຉໂຍ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ, ເຕ ຄມ຺ຠີຣາ ຍສ຺ມິໍ, ຕໍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ. ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂອຕິຓ຺ເຓຕິ ໂຈທນາວເສນ ວາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ວີຕິກ຺ກມາໂຣຈນວເສນ ວາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອທິນ຺ນາທານວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ. ເອຕ຺ຖາຕິ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ. ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິນິຍມນໍ. ກປ຺ປິເຍປິ ຈ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ເຕ ມາຕາປິຕາທີນໍ ສນ຺ຕເກປິ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໓. ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ

ຕີຫີຕິ ກາຍວຈີມໂນທ຺ວາເຣຫິ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທານວຓ຺ຓນາ

໑໖໒. ຍາ ອຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ຕໍ ປເນຕໍ ພຸທ຺ຘກາເລ ຈ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລ ຈ ນຄຣໍ ໂຫຕີຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໔) ຣາຊຄຫສ຺ສ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ເອຕ຺ຖາປິ ສມານາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທມ຺ປິ ຈ ນຄຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຈ ນ ເກວລໍ ຣາຊຄຫາທໂຍ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາວນໍ ນາມາຕິອາທິ ມຊ຺ຌິມຠາຓກສໍຍຸຕ຺ຕຠາຓການໍ ມເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ທີຆຠາຓກາ ປນ ‘‘ຫິມວນ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ ມຫາວນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉທເນນາຕິ ຫໍສວຏ຺ຏກປຏິຈ຺ຉນ຺ເນນ, ຫໍສມຓ຺ຑລາກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍວິຈ຺ຉນ຺ທນິຍກຖນ຺ຕິ ກຣຊກາເຍ ວິຣາຄຸປ຺ປາທນກຖໍ. ຉນ຺ໂທຕິ ທຸພ຺ພລຣາໂຄ. ຣາໂຄຕິ ພລວຣາໂຄ. ‘‘ເກສໂລມາທິ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ເຍປິ ຫີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈປຎ຺ຈປ຺ປເຠເທນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ປເຠທາ ເອຕສ຺ສ ປຣິຍາຍສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈປ຺ປເຠໂທ, ເຕນ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈປ຺ປເຠເທນາຕິ ເອວໍ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາສວເສນ ປຣິຍາຍວິເສສນຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອສຸຠາຍາຕິ ອສຸຠມາຕິກາຍ. ວຓ຺ເຓຕພ຺ພມາຕິກຎ຺ຫິ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄ ສາມິວຈນໍ, ເຕນາຫ ມາຕິກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິອາທິ. ຕໍ ວິຠຊນ຺ໂຕຕິ ມາຕິກໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ. ຜາຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິກຣຓໍ. ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປຎ຺ຈນີວຣຓງ຺ຄວິຄເມນ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນຕາ, ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕວິຕກ຺ກາທິຊ຺ຌານງ຺ຄານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕິວິຘກລ຺ຍາຓໍ ທສລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຌານສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານໍ ວເສນ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓຕາ, ເຕສໍເຍວ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານໍ ລກ຺ຂຓວເສນ ທສລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ທສລກ຺ຂຓວິຠາວເນເນວ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຠູຕາ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓຕາປິ ຌານສ຺ສ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ຕຕ຺ຣິມານີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬີຕິ ຕສ຺ມິໍ ທສລກ຺ຂຓວິຠາວນວິສເຍ ອຍໍ ປາຬິ. ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸປຣິໂຍສານາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ຌານສ຺ສ ນີວຣຓາທິປຣິພນ຺ຘໂຕ ວິສຸທ຺ຘິ, ສາຍໍ ຍສ຺ມາ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາທີນມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕນ ປຘານາ ປຸຣິມກາຣຓສິທ຺ຘາ ຈ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ອາທີ’’ຕິ. ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາຕິ ວິໂສເຘຕພ຺ພຕາທີນໍ ອຠາວໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອນຸພ຺ຣູຫນາ, ສາ ປນ ປຣິພນ຺ຘວິສຸທ຺ຘິສມກາລວິຠາວິນີປິ ຕພ຺ພິສຸທ຺ຘິຍາວ ນິປ຺ຜນ຺ນາຕິ ທີປນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ມຊ຺ເຌ’’ຕິ. ສມ຺ປຫໍສນາຕິ ວຕ຺ຖຸຘມ຺ມາທີນໍ ອນຕິວຕ຺ຕນາທິສາຘກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ປຣິໂຍທປນາ, ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ສພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາວ ສິທ຺ຘາ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ປຫໍສນາ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ. ຕີຓິປິ ເຈຕານິ ກລ຺ຍາຓານິ ເອກກ຺ຂເຓ ລພ຺ຠມານານິປິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຕາທິວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ປນ ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາທິກ຺ຂຓຕ຺ຕເຍ ຍຖາກ຺ກມໍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຊ຺ຌິມໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິອາທີສຸ ມຊ຺ຌິມໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ສມປ຺ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປນາສມາຘິເຍວ. ໂສ ຫິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈສງ຺ຂາຕານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອນ຺ຕານໍ ອນຸປຄມເນນ ມຊ຺ຌິໂມ, ສວິເສສໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ຐປນໂຕ ສມາຘິເຍວ ອຸປຣິວິເສສານໍ ກາຣຓຠາວໂຕ ‘‘ສມາຘິນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ປຏິລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ມຊ຺ຌິເມນ ສມາຘິນິມິຕ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ອປ຺ປນາໂຄຈເຣ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘສ຺ສ ປນ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ວິໂສເຘຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວິໂສຘເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິສຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ສມຖຠາວູປຄມເນນ ສມຖປຏິປນ຺ນສ຺ສ ປຸນ ສມາຘາເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ສມຖປຏິປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ, ສມຖປຏິປນ຺ນຠາວໂຕ ເອວມສ຺ສ ກິເລສສໍສຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ເອກຕ຺ເຕນ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປຸນ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐາເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ຊາຕານນ຺ຕິອາທີສຸ ເຍ ປນ ເຕ ເອວໍ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫິເຕ ຕສ຺ມິໍ ຌານຈິຕ຺ເຕ ຊາຕາ ສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຍຸຄນທ຺ຘຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິວຕ຺ຕນສຠາເວນ ສມ຺ປຫໍສນາ ວິໂສຘນາ ປຣິໂຍທປນາ ຈ, ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ເອກຣສຕາຍ ສມ຺ປຫໍສນາ ຈ, ຍຎ຺ເຈຕໍ ຕທຸປຄໍ ເຕສໍ ອນຕິວຕ຺ຕນເອກຣສຠາວານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ວີຣິຍໍ, ຕສ຺ສ ຕທຸປຄວີຣິຍສ຺ສ ວາຫນຏ຺ເຐນ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ສມ຺ປຫໍສນາ ຈ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອາເສວນຏ຺ເຐນ ສມ຺ປຫໍສນາ ຈ, ປຣິໂຍທປນາ ຈ ປຣິໂຍທປນກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສເນວ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຕິວິຘຕ຺ຕຄຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີນິ ຕສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຖມນວຈນານິ. ວິຕກ຺ກສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກງ຺ເຄນ ສຸນ຺ທຣຠາວມຸປຄຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ສມາຘິນາ ສມ຺ປນ຺ນໍ, ອິທໍ ຌານງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາຘິສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຏິກຸຏຕີຕິ ສງ຺ກຸຈຕິ. ປຏິວຏ຺ຏຕີຕິ ປຏິນິວຏ຺ຏຕິ. ນ຺ຫາຣຸທທ຺ທຸລນ຺ຕິ ນ຺ຫາຣຸຂຓ຺ຑໍ. ປຍຸຕ຺ຕວາຈນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິເຍສເນ ນິຍຸຕ຺ຕວາຈໍ. ທຓ຺ຑວາຄຸຣາຫີຕິ ທຓ຺ຑປຏິພທ຺ຘາຫິ ທີຆຊາລສງ຺ຂາຕາຫິ ວາຄຸຣາຫິ.

ສມຓກຸຕ຺ຕໂກຕິ ກາສາຍນິວາສນາທິສມຓກິຈ຺ຈໂກ. ວຄ຺ຄຸມຸທາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຄ຺ຄຸມຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ໂລກິກາ ‘‘ມຸທາ’’ຕິ ໂວຫຣິໍສູຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວຄ຺ຄຸມຕາ’’ຕິ. ‘‘ວຄ຺ຄູ’’ຕິ ມຕາ, ສຸທ຺ຘສມ຺ມຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ’’ຕິ. ສຕ຺ຕານໍ ປາປຸນເນນ ໂສຘເນນ ສາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ.

໑໖໓. ມາຣສ຺ສ ເຘຍ຺ຍໍ ຐານໍ, ວຕ຺ຖຸ ວາ ນິວາໂສ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ເອວ, ອິຘ ປນ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕໍ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ. ‘‘ອຍໍ ສມຓກຸຕ຺ຕໂກ ຍຖາສມຸປ຺ປນ຺ນສໍເວຄມູລເກນ ສມຓຠາວູປຄມເນນ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອໂວຈ, ນ ປນ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕີສຸ ຠເວສຸ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕາຍ ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຣເຓເນວ ສຕ຺ຕານໍ ສໍສາຣໂມຈນລທ຺ຘິກຕ຺ຕາ ເທວຕາຍ. ນ ຫິ ມຕານໍ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິສນ຺ຘິ ຄຈ຺ຉຕິ. ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ເອວເມວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ປເຣສໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນຕ຺ເຖນ ເອວເມວ ສໍສາຣໂມຈນສຠາເວເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຕ຺ຕນາປິ ອຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພານິປິ ຕານິ ປຎ຺ຈຠິກ຺ຂຸສຕານິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສີຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ເຍ ອຕ຺ຕນາປິ ອຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສຸໍ, ເຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂູ ຐເປຕ຺ວາ ຕທວເສເສ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂູ, ສພ຺ເພ ຈ ອຣິເຍ ອຍໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໖໔. ເອກີຠາວໂຕຕິ ປວິເວກໂຕ. ອຸທ຺ເທສໍ ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຄເຫຕ຺ວາ ຈ ອາຈຣິເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ຕທາ ປນ ອຸທ຺ເທສາທິທາຍກາ ຕນຸຠູເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຄຕາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວາ ປຸຈ຺ຉຕິ.

ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໕. ທສານຸສ຺ສຕີສຸ ອນ຺ໂຕຄຘາປິ ອານາປານສ຺ສຕິ ຕທາ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫູນໍ ສປ຺ປາຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ຄຫິຕາ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ຠຄວາ ເຕສໍ ເທເສສິ. ອາຫາເຣ ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎາ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານສທິສາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປນ ອາຣຸປ຺ປາ ອາທິກມ຺ມິການໍ ອນນຸຣູປາຕິ ເຕສໍ ອິຘ ອຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ. ອຕ຺ຖໂຍຊນາກ຺ກມນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ໂຍຊນາກ຺ກມຎ຺ຈ. ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ອສ຺ສາສໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕີຕິ ອປ຺ປມຸສ຺ສນຕາຍ ຕເມວ ອສ຺ສາສໍ ປສ຺ສາສຎ຺ຈ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ, ຕຖາ ຕິຏ຺ຐນກຘມ຺ໂມ ສຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ສຕິວເສເນວ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາເມນ ໂຍ ອສ຺ສສຕີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສ ສຕິ ອສ຺ສາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູເຕຕິ ອວິຊ຺ຊາສມ຺ຠູເຕ. ຂເຓເນວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເນວ. ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປາທກຠູໂຕ ອຍໍ ສມາຘິ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວໍ ອຸປຄໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປມາວ ໂອປມ຺ມໍ, ຕສ຺ສ ນິທສ຺ສນໍ.

ພາຫິຣກາ ອານາປານສ຺ສຕິໍ ຊານນ຺ຕາ ອາທິໂຕ ຈຕຸປ຺ປກາຣເມວ ຊານນ຺ຕິ, ນ ສພ຺ພໍ ໂສຬສປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ອາຫ ສພ຺ພປ຺ປກາຣອິຈ຺ຈາທິ. ເອວມສ຺ເສຕໍ ເສນາສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຠາວນາສຕິຍາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິພນ຺ຘເນ ສຕິເຍວ, ນາສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິສ຺ສ ອຣຎ຺ຎວາໂສ ນິຣຕ຺ຖໂກ ອນນຸຣູໂປຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອວເສສສຕ຺ຕວິຘເສນາສນນ຺ຕິ ‘‘ປພ຺ພຕໍ ກນ຺ທຣໍ ຄິຣິຄຸຫໍ ສຸສານໍ ວນປຕ຺ຖໍ ອພ຺ໂຠກາສໍ ປລາລປຸຎ຺ຊ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໐໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຕຸຕ຺ຕຍານຸກູລໍ ຘາຕຸຈຣິຍານຸກູລນ຺ຕິ ຄິມ຺ຫານາທິອຸຕຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ເສມ຺ຫາທິຘາຕຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ໂມຫາທິຈຣິຍຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ອນຸກູລໍ. ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາວໍ ປລ຺ລງ຺ກາຠຸຊເນນ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ປວຕ຺ຕນສຸຂຕໍ ອຸປຣິມກາຍສ຺ສ ອຸຊຸກໍ ຐປເນນ, ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫູປາຍໍ ປຣິມຸຂໍ ສຕິຍາ ຐປເນນ ອຸປທິສນ຺ໂຕ. ນ ປຓມນ຺ຕີຕິ ນ ໂອຓມນ຺ຕິ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານໍ ສຕິນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາ ຄຫິຕໍ ສມ຺ໂມສປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຄ຺ຄມນສງ຺ຂາຕໍ ສຕິໍ ກຕ຺ວາ, ປຣມໍ ສຕິເນປກ຺ກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສໂຕວາຕິ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເອວ. ພາຕ຺ຕິໍສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ ຈຕູສຸ ຈຕຸກ຺ເກສຸ ອາຄຕານິ ທີຆຣສ຺ສາທີນິ ໂສຬສ ປທານິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນ ທ຺ວິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣຫິ. ທີຆໍອສ຺ສາສວເສນາຕິ ທີຆອສ຺ສາສວເສນ, ວິຠຕ຺ຕິອໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ, ທີຆນ຺ຕິ ວາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສວເສນ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂປປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ‘‘ອວິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຠາວໍ ປຊານໂຕ. ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ຫຸຕ຺ວາ ອສ຺ສາສວເສນ, ‘‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິອສ຺ສາສນວເສນາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິໂນ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາ ປຐມໍ ພຫິມຸຂໍ ສສນໍ ອສ຺ສາໂສ, ຕໂຕ ອນ຺ໂຕມຸຂໍ ປຏິສສນໍ ປສ຺ສາໂສຕິ ອາຫ ອສ຺ສາໂສຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນວາໂຕຕິອາທິ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ອາກຑ຺ຒນວເສນ ອນ຺ໂຕ ສສນໍ ອສ຺ສາໂສ, ພຫິ ປຏິສສນໍ ປສ຺ສາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນອນ຺ໂຕປວິສນວາເຕສຸ, ຕສ຺ສ ຈ ປຐມໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣວາໂຕ ນິກ຺ຂມຕີຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການນ຺ຕິອາທິນາ ທາຣການໍ ປວຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ອສ຺ສາໂສ ພຫິນິກ຺ຂມນວາໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີເປຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປຄເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ອິຎ຺ຊິຕາ ຈ ຜນ຺ທິຕາ ຈ ປສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປຄເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ອິຎ຺ຊິຕາ ຈ ຜນ຺ທິຕາ ຈາ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສເມຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອທ຺ຘານວເສນາຕິ ກາລທ຺ຘານວເສນ. ອຍຎ຺ຫິ ອທ຺ຘານ-ສທ຺ໂທ ກາລສ຺ສ ເທສສ຺ສ ຈ ວາຈໂກ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຫີຕິອາທິນາ ເທສທ຺ຘານໍ ອຸປມາວເສນ ທສ຺ສິຕໍ. ອິທານິ ຕພ຺ພິສິຏ຺ຐກາລທ຺ຘານວເສນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ທີຆຣສ຺ສຕໍ ອຸປເມຍ຺ຍວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ ເອວນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາ ອເນກກລາປຠາເວນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຫຕ຺ຖິອາທິສຣີເຣ ສຸນຂາທິສຣີເຣ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ເທສທ຺ຘານວິສິຏ຺ຐກາລທ຺ຘານວເສເນວ ທີຆຣສ຺ສຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ທີຆໍ ອທ຺ຘານໍ ສຓິກໍ ປູເຣຕ຺ວາຕິອາທິວຈນໂຕ. ເຕສນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ. ເຕຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ. ອິຕ຺ຕຣມທ຺ຘານນ຺ຕິ ອປ຺ປກໍ ກາລໍ. ນວຫາກາເຣຫີຕິ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອລທ຺ຘວິເສສສ຺ສ ເກວລໍ ອທ຺ຘານວເສນ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ ອາກາຣາ, ເຕ ຈ ກສ຺ສຈິ ອສ຺ສາໂສວ, ກສ຺ສຈິ ປສ຺ສາໂສວ, ກສ຺ສຈິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ຉນ຺ທວເສນ ຕໂຍ, ຕຖາ ປາໂມຊ຺ຊວເສນາຕິ ອິເມຫິ ນວຫິ ອາກາເຣຫິ. ເອເກນາກາເຣນາຕິ ທີຆໍ ອສ຺ສາສາທີສຸ ເອເກນາກາເຣນ.

ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕຕິ ທີເຆ ໂອກາສທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ຕຠາເວ ກາລທ຺ຘາເນປິ ວາ, ເອວໍ ອຸປຣິ ອິຕ຺ຕຣສງ຺ຂາເຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຠາວນາຍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສໍ ອາວຫນ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘສ຺ສາທຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສໂຍ ກຕ຺ຕຸກາມຕາລກ຺ຂໂຓ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຉນ຺ທວເສນາຕິ ຕຖາປວຕ຺ຕຉນ຺ທສ຺ສ ວເສນ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສຸຂຸມຕຣຠາເວ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕຕຣຕາຍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ວີຖິປຏິປນ຺ນຕາຍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສຫຄໂຕ ປໂມໂທ ຂຸທ຺ທກາທິເຠທາ ຕຣຸຓາ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຕ຺ຕຕີຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປກຕິອສ຺ສາສປສ຺ສາສໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ຕຕິ. ອຸເປກ຺ຂາ ສຓ຺ຐາຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທ ສມາຘິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຸນ ຌານນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາປາຣາຠາວໂຕ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ໂຫຕິ, ສາ ປນາຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນຸປສ຺ສນາຎາຓນ຺ຕິ ສມຖວເສນ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາ, ວິປສ຺ສນາວເສນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສມຸເຂນ ຕນ຺ນິສ຺ສຍນາມຣູປສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາ ຈ ຎາຓໍ. ກາໂຍ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສງ຺ຂາໂຕ ກາໂຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕີຕິ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ໂນ ສຕິ, ສຕິ ປນ ສຣສໂຕ ອຸປຕິຏ຺ຐນຏ຺ເຐນ ສຣຓຏ຺ເຐນ ຈ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ເຈວ ສຕິ ຈ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິອາທີສຸ ຍາ ອຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາເຍ, ຕນ຺ນິສ຺ສຍຠູເຕ ກຣຊກາເຍ ຈ ກາຍສ຺ເສວ ອນຸປສ຺ສນາ ນິຈ຺ຈາທິຠາວໍ ວາ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສຕ຺ຕຊີວາທິຠາວໍ ວາ ອນນຸປສ຺ສິຕ຺ວາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອນິຈ຺ຈາທິຠາວສ຺ສ ຈ ອນຸປສ຺ສນາ, ຕາຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາຍ ສຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຏ຺ຐານສ຺ສ ຠາວນາ ວຑ຺ຒນາ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຕິ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ.

ອິຕ຺ຕຣວເສນາຕິ ປຣິຕ຺ຕກາລວເສນ. ຕາທິໂສຕິ ທີໂຆ ຣສ຺ໂສ ຈ. ວຓ຺ຓາຕິ ທີຆາທິອາກາຣາ. ນາສິກຄ຺ເຄວ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ນາສິກຄ຺ເຄ ວາ, ວາ-ສທ຺ເທນ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ເຐ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ສພ຺ພໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕອາໂຠຄວເສນ ປຈ຺ຉາ ຕຖາ ສມຸປ຺ປນ຺ເນນ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍໍ ເອວໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອສ຺ສສຕິ ເຈວ ປສ຺ສສຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ເອວໍຠູໂຕ ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ ນາມ, ນ ປນ ‘‘ອນາຄເຕ ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕນມຕ຺ເຕນ ໂສ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຖາຠູຕສ຺ສາຕິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ສໍວໂຣຕິ ສຕິ ວີຣິຍມ຺ປິ ວາ. ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ສພ຺ພກາຍໍ ວິທິຕໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິອາທິກໍ ປຸພ຺ພາໂຠຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຎາຓຸປ຺ປາທນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກາຍສງ຺ຂາຣປສ຺ສມ຺ຠນປີຕິປຏິສໍເວທນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໍ. ໂສ ຫິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນປິ ສມາໂນ ກຣຊກາຍປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ເຕນ ສງ຺ຂຣີຍຕີຕິ ກາຍສງ຺ຂາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອນາຣທ຺ຘກາເລ, ຕທາຣມ຺ຠຕ຺ຖາຍ ກາຍຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສີທຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍາຕິ ຫິ ອິມິນາ ກາຍປຣິຄ຺ຄໂຫ, ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ຈິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຘິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ພລວໍ ໂອຬາຣິກໍ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ຫິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຘິມຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກິຣິຍາວິເສສນໍ ວາ ເອຕໍ. ສພ຺ເພສໍເຍວາຕິ ອຸຠເຍສມ຺ປິ.

ມຫາຠູຕປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມຕິ ຈຕຸຘາຕຸມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍາຕິ ກລາປສມ຺ມສນມາຫ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພລວວິປສ຺ສນາ, ຕໂຕ ໂອຣໍ ທຸພ຺ພລວິປສ຺ສນາ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລຕິອາທິນາ ສມຖນເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ໂຈທນາໂສຘນາຫີຕິ ອນຸໂຍຄປຣິຫາເຣຫິ. ກຖນ຺ຕິອາທິ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິ, ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ສິກ຺ຂຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕິ ກິຣາຕິອາທິ ໂຈທກວຈນໍ. ອິຕິ ກິຣາຕິ ເອວຎ຺ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາໂສ ສພ຺ພຖາ ອຠາວໍ ອຸປເນຕິ ເຈຕິ ໂຈທກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວາຕູປລທ຺ຘິຍາຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວາຕສ຺ສ ອຠາເວນ ຕພ຺ພິສຍາຍ ອຸປລທ຺ຘິຍາ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ວຑ຺ຒິ ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຈ ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ປຸນ ອິຕິ ກິຣາຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ໂຈທນາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ, ຕຕ຺ຖ ອິຕິ ກິຣ ສິກ຺ຂຕີຕິ ມຍາ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ຍທິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຠາວນາ ໂຫຕີຕິ ຍທິປິ ໂອຬາຣິກາ ກາຍສງ຺ຂາຣາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ, ສຸຂຸມາ ປນ ອຕ຺ເຖວາຕິ ຠາວນາຍປິ ວຑ຺ຒິ ໂຫເຕວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກໍເສຕິ ກໍສຠາຊເນ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ, ເຕສໍ ສທ຺ທານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂຸມກາ ສທ຺ທາຕິ ອນຸຣເວ ອາຫ. ສຸຂຸມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາປີຕິ ສຸຂຸໂມ ສທ຺ໂທວ ນິມິຕ຺ຕໍ ຕທາຣມ຺ມຓຕາຍປິ.

ອາຠິສມາຈາຣິກສີລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສມາຈາໂຣຕິ ອຸຕ຺ຕມສມາຈາໂຣ, ຕເທວ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ ສີລໍ, ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ສີລສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຫໍ ສີລໍ ຣກ຺ຂາມີຕິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນໍ ສີລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາວາໂສຕິ ອາວາສປລິໂພໂຘ. ກຸລນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ນວກມ຺ມໍ. ອິທ຺ຘີຕິ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາ ອິທ຺ຘິ, ສາ ວິປສ຺ສນາຍ ປລິໂພໂຘ. ໂສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໑) ວຸຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປລິໂພຘສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທປ຺ປກາເຣນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ໂຍຄານຸໂຍໂຄຕິ ໂຍຄສ຺ສ ຠາວນາຍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໍ. ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສູຕິ ອາໂລກາກາສກສິຓທ຺ວຍໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ກສິຓານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຕ຺ຕາຣີສຎ຺ເຎວ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນາຕິ ໂຍຄານຸໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ອິມິນາວ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນນາຕິ ອິມິນາ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ. ມຫາຫຕ຺ຖິປຖໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານວີຖິໍ ມຫາຫຕ຺ຖິມຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍ.

ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣມາຈຣິຍນ຺ຕິ ‘‘ອິມິນາວ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອາຈຣິຍໍ. ‘‘ປິໂຍ ຄຣຸ ຠາວນີໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໗.໓໗; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໓; ມິ. ປ. ໖.໑.໑໐) ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໒) ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣມາຈຣິຍນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈສນ຺ຘິກນ຺ຕິ ປຎ຺ຈປພ຺ພໍ, ປຎ຺ຈຠາຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄນ຺ຖສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ. ຕທຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ປຣິປຸຈ຺ຉາ, ຕຕ຺ຖ ສໍສຍປຣິປຸຈ຺ຉາ ວາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອວໍ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ເອວມິຘ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຸປຘາຣຓໍ. ຕຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານປ຺ປນາ ເອວໍ ຌານມປ຺ເປຕີຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຄຓນານຸພນ຺ຘນາຜຸສນານໍ ວເສນ ຠາວນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຐປນາວເສນ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕິ ອິຘ ຠາວນາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສຠາວສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ, ເຕນາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສຠາວູປຘາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອຏ຺ຐາຣສເສນາສນໂທສວິວຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ມຫຕ຺ຕໍ ນວຕ຺ຕໍ ຊິຓ຺ຓຕ຺ຕໍ ປນ຺ຖນິສ຺ສິຕຕ຺ຕໍ ໂສຓ຺ຑິປຓ຺ຓປຸປ຺ຜຜລຍຸຕ຺ຕຕາ ປຕ຺ຖນີຍຕາ ນຄຣທາຣຸເຂຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາ ວິສຠາຄານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຕ຺ຖິຕາ ປຏ຺ຏນສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາ ປຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາ ຣຊ຺ຊສີມສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາ ອສປ຺ປາຍຕາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕານໍ ອລາໂຠຕິ ອິເມຫິ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ເສນາສນໂທເສຫິ ວິວຊ຺ຊິຕໍ. ປຎ຺ຈເສນາສນງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ –

‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນໍ ນາຕິທູຣໍ ໂຫຕິ ນາຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນໍ ທິວາ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓໍ ຣຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປສທ຺ທໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສໍ ອປ຺ປຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປສມ຺ຜສ຺ສໍ, ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປກສິເຣນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣາ, ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ …ເປ… ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໑) –

ເອວໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ເສນາສນງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ, ເອຕ຺ຖ ຈ ນາຕິທູຣຕາທິ ເອກໍ, ທິວາ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓຕາທິ ເອກໍ, ອປ຺ປຑໍສາທິຕາ ເອກໍ, ຈີວຣາທິລາໂຠ ເອກໍ, ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິວາໂສ ເອກນ຺ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຂຸທ຺ທກປລິໂພເຘນາຕິ ທີຆານໍ ເກສາທີນໍ ຫຣເຓນ ປຕ຺ຕຈີວຣາທີນໍ ປຈນຕຸນ຺ນກຣຓຣຊນາທິກຣເຓຫິ ຈ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ ຂຸທ຺ທກາ ປລິໂພຘາ ເຍນ, ເຕນ. ຠຕ຺ຕສມ຺ມທນ຺ຕິ ໂຠຊນນິມິຕ຺ຕໍ ປຣິສ຺ສມໍ. ອາຈຣິຍໂຕ ອຸຄ຺ຄໂຫ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄໂຫ, ສພ຺ໂພປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິຘິ, ນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕອຸຄ຺ຄຫມຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ. ເອກປທມ຺ປີຕິ ເອກໂກຏ຺ຐາສມ຺ປິ.

ອນຸວຫນາຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອນຸຄມນວເສນ ສຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນຸປ຺ປວຕ຺ຕນາ. ຍສ຺ມາ ປນ ຄຓນາທິວເສນ ວິຍ ຜຸສນາວເສນ ວິສຸໍ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ເອວ ຄຓນາທິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຘ ຜຸສນາຄຫຓນ຺ຕິ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ຜຸສນາຕິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຐປນາຕິ ສມາຘານໍ, ສມາຘິປ຺ປຘານາ ປນ ອປ຺ປນາຕິ ອາຫ ‘‘ຐປນາຕິ ອປ຺ປນາ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈຕາທີນໍ ລກ຺ຂຓໂຕ ສລ຺ລກ຺ຂຓາ ວິປສ຺ສນາ. ປວຕ຺ຕໂຕ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ຈ ວິນິວຏ຺ຏນໂຕ ວິນິວຏ຺ຏນາ ມຄ຺ໂຄ. ກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠາວໂຕ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ຜລໍ. ເຕສນ຺ຕິ ວິນິວຏ຺ຏນາປາຣິສຸທ຺ຘີນໍ. ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ‘‘ເອກໍ ຕີຓິ ປຎ຺ຈາ’’ຕິ ເອກນ຺ຕຣິກາທິຠາເວນ ຄຓນາຍ ຂຓ຺ຑນໍ. ອຖ ວາ ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຕິປຍກາລໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ປຸນ ຄຓນວເສນ ອນ຺ຕຣາ ໂອຘິປຣິຈ຺ເຉໂທ ນ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຂຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານນິນ຺ນໍ ປວຕ຺ຕຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ, ໂນ’’ຕິ ວີມໍສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ ເມຕິອາທິ, ອິທຎ຺ຈ ເອວໍ ຂຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈິຣຕຣໍ ຄຓນາຍ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ຕຖາ ລທ຺ຘໍ ອວິກ຺ເຂປມຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ເອວໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ. ໂຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ຍສ຺ສ ເອໂກວ ປຐມໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ສ ປນ ອຸໂຠປິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເຕນ ອຸຠຍມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຓິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອິມິນາວ ທ຺ວີສຸ ນາສາປຸຏວາເຕສຸ ໂຍ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ໂສ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຐມໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕປິ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຄຓນ຺ຕສ຺ເສວ ກເມນ ອຸໂຠປິ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ສີຆໍ ສີຆໍ ຄເຓຕພ຺ພເມວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສີຆຄຓນາຣມ຺ຠສ຺ສ ໂອກາສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິມສ຺ສາປິ ປຸຣິມນເຍນ ຄຓຍໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມນເຍນາຕິ ທນ຺ຘຄຓນາຍ, ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ທນ຺ຘຄຓນາຍ ອາຣທ຺ຘກາເລ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອວິສທຕາຍ ສຸຂຸມສ຺ສາສາທີນໍ ອປາກຏຕໍ, ປຈ຺ຉາ ວິສທກາເລ ປາກຏຕຎ຺ຈ ເຕສຸ ຈ ປາກເຏສຸ ທນ຺ຘຄຓນໍ ປຫາຍ ສີຆຄຓນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສີຆຄຓນາຍ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ອປ຺ປນາວີຖິຍເມວ, ນ ກາມາວຈເຣ ຠວງ຺ຄນ຺ຕຣິກຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວິຍາ’’ຕິ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ສີຆຄຓນາຍ. ອນ຺ໂຕ ປວິສນ຺ຕໍ ວາຕໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປເວເສຕິ ນາມ.

ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສຊາຕໍ. ອນຸຄມນນ຺ຕິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ມນສິກຣຓເມວ, ນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອນຸວຕ຺ຕນໍ, ເຕນາຫ – ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານຸຄມນວເສນາ’’ຕິ. ຜຸສນາຐປນາວເສນ ວິສຸໍ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ຄຓນາຍ ຜຸສນາຍ ຈ ມນສິກໂຣຕິ, ເອວໍ ອນຸພນ຺ຘນໍ ວິນາ ເກວລໍ ຐປນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ມນສິກາໂຣປິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຄຓນໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ຍາວ ອປ຺ປນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ມນສິກໂຣຕິ, ອປ຺ປນາຍ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຐປນາຍ ຈ ມນສິກໂຣຕິ ນາມາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອນຸພນ຺ຘນາຍ ວິນາ ຐປນາຍ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ຐປນາຍ ຈ ມນສິກໂຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍາ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຍ ນ ມິໂນຕິ ນ ວິນິຈ຺ຉນຕິ, ສາ ມານສ຺ສ ສມີເປຕິ ອຸປມານໍ ສິທ຺ຘສາທິເສນ ສາຘ຺ຍສາຘນໍ ຍຖາ ໂຄ ວິຍ ຄວໂຍຕິ. ປງ຺ຄຸໂຬຕິ ປີຐສປ຺ປີ. ໂທລາຕິ ເປງ຺ໂຂໂລ. ກີຬຕນ຺ຕິ ກີຬນ຺ຕານໍ. ອຸປນິພນ຺ຘນຕ຺ຖມ຺ຠມູເລຕິ ນາສິກຄ຺ຄໍ ມຸຂນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິໂຕ ປຠຸຕີຕິ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖທສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນນິມິຕ຺ຕໍ ນາສິກຄ຺ຄໍ, ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວາ. ອນາຣມ຺ມຓເມກຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ເອກກ຺ຂເຓ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ເອກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕໂຍປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ນິມິຕ຺ເຕນ ສຫ ອສ຺ສາໂສ ປສ຺ສາໂສ ວາຕິ ທ຺ເວເຍວ ເອກກ຺ຂເຓ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊານໂຕ ຈ ຕໂຍ ຘມ຺ເມຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາໂສ ປສ຺ສາໂສຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ເມ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອວິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ, ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣໂກ, ເຕນ ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອຍໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠາວນາຕິ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນາ.

ກຖໍ ອິເມ…ເປ… ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິທໍ ປຣິຫາຣຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ກກໂຈປມາຍ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໒ ອາທໂຍ) ວິວຣິຕຸໍ ປຸຈ຺ຉາຐປນໍ. ຕຕ຺ຖ ກຖໍ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ກຖມິເມ ອວິທິຕາ…ເປ… ກຖໍ ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ປຘານນ຺ຕິ ຠາວນານິປ຺ຜາທກໍ ວີຣິຍໍ. ປໂຍຄນ຺ຕິ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠກໍ ຠາວນານຸໂຍຄໍ. ວິເສສນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕປຣິໂຍສານວິເສສໍ. ປຘານນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຉທນວີຣິຍໍ. ປໂຍຄນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເຉທນກກິຣິຍໍ. ກິຎ຺ຈາເປຕ຺ຖ ‘‘ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອຸປມາຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ໂຍເຊຕພ຺ພເມວ. ຍຖາ ຣຸກ຺ໂຂຕິອາທິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ນາສິກຄ຺ເຄ ວາ ມຸຂນິມິຕ຺ເຕ ວາຕິ ທີຆນາສິໂກ ນາສິກຄ຺ເຄ, ອິຕໂຣ ມຸຂໍ ນິມິຍຕິ ຉາທິຍຕິ ເອເຕນາຕິ ມຸຂນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ເຐ.

ອິທໍ ປຘານນ຺ຕິ ເຍນ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ຠາວນາກມ຺ມສ຺ສ ອຣຫໍ ອິຘ ປຘານນ຺ຕິ ຜເລນ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ນີວຣຓາ. ວິຕກ຺ກາຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທິມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາ, ນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ວາ ປຐມຊ຺ຌານາຘິຄມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິຕກ຺ກູປສມາປເທເສນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນມຘິຄມມາຫ. ອຍໍ ປໂຍໂຄຕິ ອຍໍ ຌານາຘິຄມສ຺ສ ເຫຕຸຠູໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄສງ຺ຂາໂຕ ປໂຍໂຄ. ສໍໂຍຊນາ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ທສປິ ສໍໂຍຊນານິ ມຄ຺ຄປອປາຏິຍາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ພ຺ຍນ຺ຕີ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕຖາ ສຕ຺ຕປິ ອນຸສຍາ ຠງ຺ຄມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອນວເສສໂຕ ວິຄຕນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍໍ ວິເສໂສຕິ ອິມໍ ສມາຘິໍ ນິສ຺ສາຍ ອນຸກ຺ກເມນ ລພ຺ຠມາໂນ ອຍໍ ສໍໂຍຊນປ຺ປຫານາທິໂກ ອິມສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ວິເສໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາຕິອາທິ ນິຄມນວຈນໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓາຕິ ໂສຬສນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ປາຣິປູຣິຍາ ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓາ. ອນຸປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ. ປຣິຈິຕາຕິ ປຣິຈິຓ຺ຓາ. ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ ປຎ຺ຎາປຠາເສນ ປຠາເສຕິ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ. ອສ຺ສາຕິ ອຸປມາຠູຕສ຺ສ ກກຈສ຺ສ. ອານຍເນ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ. ອວເສສຌານງ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕາຕິ ວິຕກ຺ກາທິອວເສສຌານງ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິຈາຣາທີຫີຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອປ຺ປນາຠາວໂຕ. ໂສ ຫິ ‘‘ອປ຺ປນາ ພ຺ຍປ຺ປນາ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອວເສສ-ສທ຺ໂທ ອຸປປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ວິຕກ຺ກສມ຺ປໂຍຄໂຕ ວາ ຌານງ຺ເຄສຸ ປຘານຠູໂຕ ສມາຘິ ອປ຺ປນາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອວເສສຌານງ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປນາສງ຺ຂາຕາ ຐປນາ ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ສຈິ ປນ ຄຓນາວເສເນວ ມນສິກາຣກາລໂຕ ປຠຸຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນຸກ຺ກມໂຕ…ເປ… ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມາໂນ ຄນ຺ໂຖ ປຸຣາຓໂປຕ຺ຖເກສຸ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ປາໂຐ ເອຕ຺ຖາປິ ລິຂິຕພ຺ໂພ, ເລຂການໍ ປນ ໂທເສນ ຄຬິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂອຬາຣິເກ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິຣຸທ຺ເຘຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍມ຺ປິ ວິເຈຕພ຺ພາກາຣປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວິຈຍນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອານີຕໍ. ເທສໂຕຕິ ປຸພ຺ເພ ຜຸສນວເສນ ຄຫິຕຏ຺ຐານໂຕ. ນິມິຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕາກາຣນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ ສຎ຺ຎາ ຜຸສນຏ຺ຐາເນ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖວສນ຺ຕິ ອິມໍ ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານວິຘິສງ຺ຂາຕໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ. ອິໂຕຕິ ອານາປານກມ຺ມຏ຺ຐານໂຕ. ຄຣຸກຕາ ຈ ຠາວນາທຸກ຺ກຣຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຄຣຸກຠາວນ’’ນ຺ຕິ. ຈຣິຕ຺ວາຕິ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ, ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ວາ. ອຸຠຍມ຺ປິ ຫິ ອິຘ ເອກຊ຺ຌໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕູລປິຈຸອາທິອຸປມຕ຺ຕຍໍ ອຸຄ຺ຄເຫ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເສສໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ.

ຕາຣກຣູປໍ ວິຍາຕິ ຕາຣກາຍ ສຣູປໍ ວິຍ. ສຎ຺ຎານານຕາຍາຕິ ນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໂຕ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ນານຕາຍ. ສຎ຺ຎຊນ຺ຕິ ຠາວນາສຎ຺ຎາຍ ປຣິກປ຺ປິຕໍ, ນ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ນານໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ສຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ນິມິຕ຺ເຕ ເອວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐປເນ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິໂຕ ປຠຸຕີຕິ ອິໂຕ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ນິມິຕ຺ເຕຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ. ຐປຍນ຺ຕິ ຐປນາວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ຐປນ຺ໂຕ. ນານາກາຣນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ນານາກາຣໍ. ວິຠາວຍນ຺ຕິ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣຘາເປນ຺ໂຕ. ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ເຕ ອາກາຣາ ອມນສິກໂຣໂຕ ອນ຺ຕຣຫິຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສຕິ ອສ຺ສາເສ ປສ຺ສາເສ ຈ ໂຍ ນານາກາໂຣ, ຕໍ ວິຠາວຍໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສມ຺ຠູເຕ ວາ ນິມິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ຐປຍໍ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພນ຺ຘຕິ ນາມາຕິ ໂຍຊນາ. ເກຈິ ປນ ວິຠາວຍນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນານາກາຣໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ປຊານນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ລທ຺ຘໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພນ຺ຘຕິ ອປ຺ເປຕີຕິ.

ກິເລສາຕິ ອວເສສກິເລສາ. ສນ຺ນິສິນ຺ນາເຍວາຕິ ອລທ຺ຘນີວຣຓສຫາຍາ ໂອລີນາເຍວ. ອຸປຈາຣຠູມິຍນ຺ຕິ ອຸປຈາຣາວຕ຺ຖາຍໍ. ລກ຺ຂຓໂຕຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນາທິສຠາວໂຕ ວາ ອນິຈ຺ຈາທິສຠາວໂຕ ວາ. ໂຄຈໂຣຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣຄາໂມ. ຍຕ຺ຖ ທຸລ຺ລຠາ ສປ຺ປາຍຠິກ຺ຂາ, ໂສ ອສປ຺ປາໂຍ, ອິຕໂຣ ສປ຺ປາໂຍ. ຠສ຺ສນ຺ຕິ ທສກຖາວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕໍ ຠສ຺ສໍ, ຕໍ ສປ຺ປາຍໍ, ອິຕຣມສປ຺ປາຍໍ. ເສເສສຸ ອາວາສາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ, ຕໍ ຕໍ ສປ຺ປາຍໍ, ອິຕຣມສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ປນ ເອວໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອສປ຺ປາຍໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍເມວ ເສວນ຺ຕສ຺ສປິ ອປ຺ປນາ ນ ໂຫຕິ, ເຕນ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ ທສວິຘໍ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ ນາມ ເກສນຂຈ຺ເຉທນາທີຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສ ສຣີຣວຕ຺ຖຸສ຺ສ, ຈີວຣເສນາສນາທິໂຘວນປຣິກມ຺ມາທີຫິ ພາຫິຣວຕ຺ຖຸສ຺ສ ຈ ວິສທຠາວກຣຓໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຎາຓມ຺ປິ ວິສທກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິກຣໍ ໂຫຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນຕາ ນາມ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສມຠາວກຣຓໍ. ນິມິຕ຺ຕກຸສລຕາ ນາມ ຠາວນາຍ ລທ຺ຘນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຣກ຺ຂຓໂກສລ຺ລໍ. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິອາທີສຸ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘຕາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ອຸທ຺ຘຕຕາຍ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕທາ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ຕໂຍ ອຠາເວຕ຺ວາ ປສ຺ສທ຺ຘາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຠາວເນນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນາ ໂຫຕິ. ຍທາສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕິສິຖິລວີຣິຍຕາທີຫິ ລີນຕາຍ ປຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕທາ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ຕໂຍ ອຠາເວຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິຈຍາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຠາວເນນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ໂຫຕິ. ຍທາສ຺ສ ປຎ຺ຎາປໂຍຄມນ຺ທຕາທີຫິ ນິຣສ຺ສາທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐສໍເວຄວຕ຺ຖຸປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິນາ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໔໑໘) ສມ຺ປຫໍສນສງ຺ຂາຕາ ສໍເວຊນາ ໂຫຕິ. ຍທາ ປນສ຺ສ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ ອລີນໍ ອນຸທ຺ຘຕໍ ອນິຣສ຺ສາທໍ ອາຣມ຺ມເຓ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສມຖວີຖິປຏິປນ຺ນຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ອພ຺ຍາປາຣຕາສມາປຊ຺ຊເນນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ ໂຫຕິ.

ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ ນາມ ສມາຘິອຘິມຸຕ຺ຕຕາ, ສມາຘິນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕິສ຺ສໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາຍໍ.

ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕຸກາໂມຕິ ຜລໍ ອຘິຄນ຺ຕຸກາໂມ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາໂມ ຈ. ຕຕ຺ຖ ສລ຺ລກ຺ຂຓາວິວຏ຺ຏນາວເສນ ປຐມໍ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລໍ ອຘິຄນ຺ຕຸກາໂມ. ຕໂຕ ປຣໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາໂມປີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອາວຊ຺ຊນສມາປຊ຺ຊນ…ເປ… ວສິປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ວິຕກ຺ກາທີສຸ ຌານງ຺ເຄສຸ ເອເກກໍ ອາວຊ຺ຊຍໂຕ ຠວງ຺ຄໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣໍ ວິຕກ຺ກາທີສຸ ຍຖາວຊ຺ຊິຕຌານງ຺ຄາຣມ຺ມຓານິ ກາມາວຈຣຊວນານິ ຠວງ຺ຄນ຺ຕຣິຕານິ ຍທາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຖສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນວສີ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ຕໍ ປນ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕານນ຺ຕຣໍ ສີຆໍ ສມາປຊ຺ຊນສມຕ຺ຖຕາ ສມາປຊ຺ຊນວສີ ນາມ. ອຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕໍ ວາ ທສຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕໍ ວາ ຂຓໍ ຌານໍ ຐເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ອຘິຏ຺ຐານວສີ ນາມ. ຕເຖວ ລຫຸໍ ຂຓໍ ຌານສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານໂຕ ຠວງ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ວຸຏ຺ຐານວສີ ນາມ. ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວ ຂຓໍ ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວ ຂຓໍ ຌານສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ ປວຕ຺ຕປຸພ຺ພປຣິກມ຺ມເຠເທເນຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐານວຸຏ຺ຐານວສິໂຍ ຠິນ຺ນາ, ນ ສຣູປເຠເທນ, ຍາ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິກຸສລຕາ, ວຸຏ຺ຐານກຸສລຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີ ປນ ອາວຊ຺ຊນວສິຍາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວີຖິຍຎ຺ຫິ ສີຆໍ ອາວຊ຺ຊນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາວຊ຺ຊນວສີ ຕທນນ຺ຕຣານໍ ຊວນານໍ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີຕິ ອາວຊ຺ຊນວສີສິທ຺ຘິຍາວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີ ສິທ຺ຘາ ເອວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຌານງ຺ຄານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຌານຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຌານງ຺ຄານິ ລກ຺ຂຓາທິວເສນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ເຕສຎ຺ຈ ນິສ຺ສຍນ຺ຕິ ເຕສໍ ວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຍານໍ ຠູຕານໍ ນິສ຺ສຍໍ. ອິທຎ຺ຈ ກຣຊກາຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸທສກສ຺ສ ຠູຕນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຏ຺ຐານນເຍນ. ນ ຫິ ກລາປນ຺ຕຣຄຕານິ ຠູຕານິ ກລາປນ຺ຕຣຄຕານໍ ຠູຕານໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປຏ຺ຐາເນ ຫິ ອສງ຺ຄຫິຕາ ສພ຺ເພ ປຈ຺ຈຍາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກນເຍນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍນິສ຺ສິຕຣູປານີຕິ ອຸປາທາຣູປານິ. ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕເກສາທິຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຕນ຺ນິສ຺ສຍກຣຊກາຍປອຄ຺ຄຫມຸເຂນ ອຸປຏ຺ຐິຕຈກ຺ຂາທິທ຺ວາຣຎ຺ຈ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມວິຎ຺ຎາຓໍ ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກມ຺ມາຣຄຄ຺ຄຣີຕິ ກມ຺ມາຣານໍ ອຄ຺ຄິຘມນຠສ຺ຕາ. ຕຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕທນຸຣູປໍ. ຕສ຺ສາຕິ ນາມຣູປສ຺ສ. ຕໍ ທິສ຺ວາຕິ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາທິປຈ຺ຈຍໍ ທິສ຺ວາ. ກງ຺ຂໍ ວິຕຣຕີຕິ ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ໂສຬສວຕ຺ຖຸກໍ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ອຕິກ຺ກມຕິ. ກລາປສມ຺ມສນວເສນາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໓໖໑; ໓.໘໖, ໘໙; ອ. ນິ. ໔.໑໘໑) ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອຕີຕາທິໂກຏ຺ຐາສໍ ເອເກກກລາປໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ສມ຺ມສນໍ ກລາປສມ຺ມສນໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ. ປຸພ຺ພຠາເຄຕິ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິປຣິຍາປນ຺ນາຍ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ. ໂອຠາສາທໂຍຕິ ໂອຠາໂສ ຎາຓໍ ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂໍ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ປຄ຺ຄໂຫ ອຸເປກ຺ຂາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນິກນ຺ຕິ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຘິໂມກ຺ໂຂຕິ ສທ຺ຘາ. ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສຕິ. ອຸເປກ຺ຂາຕິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂອຠາສາທໂຍ ນວ ນິກນ຺ຕິສງ຺ຂາຕຕຓ຺ຫຸປກ຺ກິເລສວຕ຺ຖຸຕາຍ ອຸປກ຺ກິເລສາ ວຸຕ຺ຕາ, ນິກນ຺ຕິ ປນ ອຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ຕພ຺ພຕ຺ຖຸຕາຍ ຈ. ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານຸໂລມຎາຓານໍ ຈິຓ຺ຓປຣິຍນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ. ຜລກ຺ຂເຓ ຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕຕິ. ເອກູນວີສຕິເຠທສ຺ສາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄວີຖີນໍ ອນນ຺ຕຣໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຫີນາວສິຏ຺ຐກິເລສານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພານໍ ວເສນ ເອກູນວີສຕິເຠທສ຺ສ. ອຣຫໂຕ ຫິ ອວສິຏ຺ຐກິເລສາຠາເວນ ເອກູນວີສຕິຕາ. ອສ຺ສາຕິ ອານາປານກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ.

ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນຕິ ປີຕິສຫຄຕານິ ຈຕຸກ຺ກນເຍ ທ຺ເວ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌານານິ. ຕສ຺ສາຕິ ເຕນ ໂຍຄິນາ. ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓຕິ ສມາປນ຺ນກ຺ຂເຓ. ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ປຏິຠາຄາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ, ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສໍວິທິຕຕ຺ຕາ. ອາຣມ຺ມເຓ ຫິ ວິທິເຕ ຕພ຺ພິສຍາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ສຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິສໍວິທິຕາ ນາມ ໂຫຕິ ສລກ຺ຂຓໂຕ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ປຈ຺ຉາ ຄຫເຓ ສນ຺ເທຫາຠາວໂຕ. ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ວິສຍໂຕ ທສ຺ສນກ຺ຂເຓ. ເອວໍ ປີຕິໍ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຫຓເມວ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິປຏິສໍເວທນໍ ນາມ.

ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ທີຆສ຺ສ ອສ຺ສາສສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕສ຺ສ ວເສນ, ປຊານໂຕ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປໍ ປຊານໂຕຕິ ຌານປຣິຍາປນ຺ນໍ ອວິກ຺ເຂປາປນ຺ນໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຊານໂຕ. ຍເຖວ ຫິ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ປຏິສໍວິທິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕີຕິ ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ຕທາຣມ຺ມຓຊ຺ຌາເນປິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ທີຆໍ ປສ຺ສາສວເສນາຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ທສ຺ສິຕໍ ປີຕິປຏິສໍເວທນໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາວຊ຺ຊໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊໂຕຕິ ຌານໍ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ. ສາ ປີຕີຕິ ສາ ຌານປຣິຍາປນ຺ນາ ປີຕິ. ຊານໂຕຕິ ສມາປນ຺ນກ຺ຂເຓ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ຊານໂຕ, ຕສ຺ສ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປສ຺ສໂຕຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາເຓນ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕຕິ ຌານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫໂຕຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເວລໍ ຌານສມງ຺ຄີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຌານຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວສິຠາວານໍ ວເສນ ຌານສ຺ສ ປຊານນມຸເຂນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປີຕິຍາ ປຏິສໍເວທນາ ທສ຺ສິຕາ. ອຘິມຸຈ຺ຈໂຕຕິ ສທ຺ທຫນ຺ຕສ຺ສ, ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວີຣິຍໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕພ຺ພໍ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ອຠິຊານໂຕຕິອາທິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິອາທີສຸປິ ປຣິຊານໂຕຕິອາທິນາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ອວເສສປທານີຕິ ສຸຂປຏິສໍເວທີ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທີຕິ ປທານິ.

ເວທນາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຎ຺ຎາ ຄຫິຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ເວ ຂນ຺ຘາ’’ຕິ. ວິປສ຺ສນາຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ກາຍິກສຸຂາທິສີເສນ ປກິຓ຺ຓກສງ຺ຂາຣທສ຺ສນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ສມເຖ ກາຍິກສຸຂາຠາວໂຕ. ໂສຕິ ປສ຺ສມ຺ຠນປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ ນິໂຣໂຘ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອິມສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸພ຺ເພ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕) ກາຍສງ຺ຂາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ປີຕິສີເສນ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ປີຕິອປເທເສນ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ສຸຂຄ຺ຄຫຓໂຕ ເວທນານຸປສ຺ສນາປສງ຺ຄໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທ຺ວີສຸ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປເທສູຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ສຎ຺ຎາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາຕິ ເວທນານຸປສ຺ສນາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕປຏິສໍເວທິຕາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ. ອາໂມເທຕີຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປີຕິຍາ ຌານວິສຍາຍ ໂມເທຕິ. ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນກ຺ຂເຓ.

ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໑໖໗. ຍທິປິ ອຣິຍາ ເນວ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ, ນາປິ ປເຣຫິ ສມາທເປນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ມຕານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອນ຺ຕເຣ ມິຄລຓ຺ຑິເກນ ມາຣິຕານໍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານມ຺ປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ‘‘ອຣິຍປຸຄ຺ຄລມິສ຺ສກຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາເລ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ມຣຓສມເຍ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ມຕານມ຺ປິ ສພ຺ຠາວໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໗໒. ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາຕິ ຊານິຕ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາຕິອາທິນາ ພ຺ຍຎ຺ຊນານຸຣູປໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາໂຓຕິ ຊານນ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ມນຸສ຺ໂສຕິ ອຊານິຕ຺ວາປິ ເກວລໍ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ເອວ ປາຣາຊິກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຘກເຈຕນາວເສນ ເຈເຕຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ວຘກເຈຕນາຍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ. ປກປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ວຘາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ອຠິວິຕຣິຕ຺ວາຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ, ເຕນາຫ ‘‘ນິຣາສງ຺ກຈິຕ຺ຕໍ ເປເສຕ຺ວາ’’ຕິ. ສິຂາປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ວີຕິກ຺ກມຠູຕສ຺ສ ອປຣກາລກິຣິຍາຍຸຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຕິອຸຓ຺ຓາ ນາມ ຕທຫຸຊາຕເອຬກສ຺ສ ໂລມໍ. ເອວໍ ວຓ຺ຓປ຺ປຏິຠາຄນ຺ຕິ ເອວໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໍ. ຕໂຕ ວາ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ທຸຕິຍສຕ຺ຕາຫາທີສຸ ອພ຺ພຸທາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຫີນເວຄສ຺ສ ສນ຺ຕານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ສຫກາຣີປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ຊນໂກ. ກມ຺ມເມວ ຫິ ຂເຓ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ກມ຺ມຊຣູປານໍ ຊນກປຈ຺ຈໂຍ, ຕຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິຍໍ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອນຸປຫຕໍ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປໍ ສຫກາຣີປຈ຺ຈຍໍ ລຠິຕ຺ວາວ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ, ເຍນ ເກນຈິ ວິໂຣຘິປຈ຺ຈເຍນ ນິຣຸທ຺ຘຈກ຺ຂາທິປ຺ປສາທານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ຈກ຺ຂາທິກໍ ຊເນຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ.

ອຕິປາເຕນ຺ໂຕຕິ ອຕິປາເຕນ຺ໂຕ ວິນາເສນ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕປກາຣເມວາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຕິປາຕນວິຘານໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວ. ສຣເສເນວ ປຕນສຠາວສ຺ສ ສຓິກໍ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອຕີວ ປາຕນໍ ສີຆປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ປາຓສ຺ສ ອຕິປາໂຕ ປາຓາຕິປາໂຕ. ອາຖພ຺ພຓິກາຕິ ອຖພ຺ພຓເວທິໂນ. ອຖພ຺ພຓນ຺ຕິ ອຖພ຺ພຓເວທວິຫິຕໍ. ມນ຺ຕໍ ປໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ອໂລຓໂຠຊນທພ຺ພສຍນສຸສານຄມນາທີຫິ ປໂຍເຄຫິ ມນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕນ ຍຖິຈ຺ຉິຕປາຓວຘາທິຜລໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ກາຍວຈີກມ຺ເມສຸ ປວິຏ຺ຐໍ. ອີຕິນ຺ຕິ ປີຬໍ. ອຸປທ຺ທວນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຘິກຕຣໍ ປີຬໍ. ປຊ຺ຊຣກນ຺ຕິ ວິສມຊ຺ຊຣໍ. ສູຈິກນ຺ຕິ ສູຈີຫິ ວິຍ ວິຊ຺ຌມານໍ ສູລໍ. ວິສູຈິກນ຺ຕິ ສສູລໍ ອາມາຕິສາຣໍ. ປກ຺ຂນ຺ທິຍນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕາຕິສາຣໍ. ວິຊ຺ຊໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ຄນ຺ຘາຣວິຊ຺ຊາທິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊໍ ກຕູປຈາຣໍ ມນ຺ຕປຐນກ຺ກເມນ ປຣິຊປ຺ປິຕ຺ວາ. ເຕຫີຕິ ເຕຫິ ວຕ຺ຖູຫິ. ປໂຍຊນນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນໍ. ອໂຫ ວຕາຍນ຺ຕິ ອຍໍ ຕໍ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ. ຄພ຺ຠນ຺ຕິ ອິທໍ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ຄພ຺ຠໍ. ກຸລຸມ຺ພສ຺ສາຕິ ຄພ຺ຠສ຺ສ, ກຸລສ຺ເສວ ວາ, ກຸຏຸມ຺ພສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠາວນາມຍິທ຺ຘິຍາຕິ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ເຕສໍ ອິຈ຺ຉາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖໂຕ ນ ສເມຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖພ຺ພຓິທ຺ຘິວເສເນວ ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຠາວນາມຍິທ຺ຘິວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິຕຣຖາຕິ ປຣິເຍເສຍ຺ຍາຕິ ປທສ຺ສ ຄເວສນມຕ຺ຕເມວ ຍຖາຣຸຕວເສນ ອຕ຺ໂຖ ສິຍາ, ຕທາ ປຣິຍິຏ຺ຐມຕ຺ເຕນ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາທີນໍ ລທ຺ຘມຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສສນ຺ຕິ ຫິໍສນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສຕ຺ຖນ຺ຕິ ວໂຘປກຣຓສ຺ສ ປາສາຓຣຊ຺ຊຸອາທິໂນ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ນາມນ຺ຕິ ອາຫ ລຄຸຬາຕິອາທິ. ລຄຸຬນ຺ຕິ ມຸຄ຺ຄຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສຕ຺ຖສງ຺ຄໂຫຕິ ມາຕິກາຍໍ ສຕ຺ຖຫາຣກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ຖສງ຺ຄໂຫ. ປຣໂຕ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາຕິ ປຣໂຕ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸຕິຍປທສ຺ສ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ. ຈິຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຈິຕ຺ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິຈິຕ຺ຕາທິອເນກຕ຺ຖວິສຍຕ຺ຕາ ອິຕເຣຫິ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຓຕ຺ຖໍ ນິຍເມຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໗໔. ກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕີຕິ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ກມ຺ມມສ຺ສ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠຍຖາປີຕິ ອຸທ຺ທິສການຸທ຺ທິສກວເສນ. ປຈ຺ຉາ ວາ ເຕນ ໂຣເຄນາຕິ ເອເຕນ ອນາຄຕມ຺ປິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຎ຺ຈ ‘‘ຍທາ ສກ຺ໂກຕິ, ຕທາ ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຈິເຣນ ສມິທ຺ຘິຍມ຺ປິ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຓາຕິປາໂຕ. ໂອປາຕຂຓນາທິຖາວຣປໂຍເຄສຸ ປໂຍຄກຣຓໂຕ ປຈ຺ຉາ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສາປິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ມຣເຓ ປາຓາຕິປາໂຕ ຈ ອນາຄຕາຣມ຺ມໂຓ ອຸປປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ‘‘ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຓາຕິປາຕາທິໂຕ ວິຣຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປາຓາຕິປາຕາທິນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອມາເຣຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕນ. ທຸຕິຍປ຺ປຫາເຣນ ມຣຕີຕິ ປຐມປ຺ປຫາຣໍ ວິນາ ທຸຕິເຍເນວ ມຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມປ຺ປຫາເຣເນວາຕິ ປຐມປ຺ປຫາຣສມຸຏ຺ຐາປກເຈຕນາກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມປ຺ປຫາໂຣ ສຍເມວ ນ ສກ຺ໂກຕິ ມາເຣຕຸໍ, ທຸຕິຍໍ ປນ ລຠິຕ຺ວາ ສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຊີວິຕວິນາສເຫຕຸ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຐມປ຺ປຫາຣໍ ວິນາ ມຣຓສ຺ສ ອສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ປໂຍໂຄ ເຕນ ຈ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສໍສນ຺ທນໂຕ ປຐມປ຺ປຫາເຣເນວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ທຸຕິເຍນ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຈິຕ຺ເຕນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຎ຺ເຎນ ປຸຄ຺ຄເລນ ທຸຕິຍປ຺ປຫາຣທານາທີສຸ ວິຍ. ຍທິ ປນ ທຸຕິຍປ຺ປຫາຣທາຍກສ຺ສາປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວຘກເຈຕນາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຍເຄນາປິ ມຕຕ຺ຕາ ປໂຍຄກ຺ຂເຓ ປາຓາຕິປາໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກມ຺ມາປຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕິຠາວຕ຺ຖນ຺ຕິ ອານນ຺ຕຣິຍາທິກມ຺ມວິຠາຄສ຺ສ ປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕິວິຠາຄສ຺ສ ຈ ປາກຏຠາວຕ຺ຖໍ. ‘‘ເອຬກໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ວິປຣີຕຄ຺ຄຫເຓປິ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ ຍຖານິປນ຺ນສ຺ເສວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຍຖາວຕ຺ຖຸກໍ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ໂຫຕິເຍວາຕິ ອາຫ ອິມໍ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິອາທິ. ຆາຕໂກ ຈ ໂຫຕີຕິ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ເມນ ພທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຕາທິຄຸຓມຫນ຺ເຕ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕວຘກເຈຕນາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ປນ ເຈຕນາ ທາຣຸຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ໂລຫິຕກນ຺ຕິ ໂລຫິຕມກ຺ຂິຕໍ. ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຕິ ຍຸທ຺ຘກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕ. ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຄເຕຕິ ໂຍຘໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປິຕຣິ ວິທ຺ເຘ, ໂຍຘໍ ປນ ອວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເກວລໍ ປິຕຣິ ວິທ຺ເຘປິ ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖິເຍວ ປິຕຣິປິ ວຘກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ, ເກວລໍ ໂຍເຘ ວິທ຺ເຘປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອານນ຺ຕຣິຍໍ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ປິຕຸວິສຍໍ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ວິຊ຺ຌາຕິ ເອວໍ ປາເທຫິ ຠູມິຍໍ ຐຕ຺ວາ ເອວໍ ຘນຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາຕິອາທິນາ ວິຊ຺ຌນປ຺ປກາຣສິກ຺ຂາປນມຸເຂນ ອາຓາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປຫຣາຕິ ທຬ຺ຫໍ ອສິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວໍ ປຫຣ. ເອວໍ ຆາເຕຫີຕິ ເອວໍ ກມ຺ມກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ມາເຣຫິ. ຕຕ຺ຕກາ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຓາຕິປາຕາຕິ ອນຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ອຸໂຠຫິ ປໂຍຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ຫິ ອາຓາປໂກ ‘‘ເອວໍ ວິທ຺ເຘ ອສຸໂກ ເອວໍ ມຣຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ເອວໍ ວິຊ຺ຌາ’’ຕິ ອາຓາເປຕິ, ນິຍມິຕສ຺ເສວ ມຣເຓ ອາຓາປກສ຺ສ ກມ຺ມພທ຺ໂຘຕິ ວທນ຺ຕິ. ສເຈ ອາຓຕ຺ໂຕ ‘‘ອສຸກ’’ນ຺ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສຣໍ ຂິປຕິ, ອາຓາປໂກ ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາຓາເປຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ມຣເຓປິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ, ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ນິຍມິຕມຣເຓເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຊ຺ເຌຕິ ຫຕ຺ຖິໂນ ປິຏ຺ຐິໂນ ມຊ຺ເຌ. ເອເຕນາຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຓາເປຕີຕິອາທິປາຬິວຈເນນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍເຄ.

ກິຎ຺ຈາປິ ກິຣິຍາວິເສໂສ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນາຄໂຕ, ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ເອວໍ ວິຊ຺ຌ, ເອວໍ ປຫຣ, ເອວໍ ຆາເຕຫີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໔) ກິຣິຍາວິເສສສ຺ສ ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ອາຄຕໍ ກິຣິຍາວິເສສມ຺ປິ ປາຬິສໍສນ຺ທນໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອປໂຣ ນໂຍຕິອາທິມາຫ. ວິຊ຺ຌນນ຺ຕິ ອຸສຸສຕ຺ຕິອາທີຫິ ວິຊ຺ຌນໍ. ເຉທນນ຺ຕິ ອສິອາທີຫິ ຫຕ຺ຖປາທາທິຈ຺ເຉທນໍ. ເຠທນນ຺ຕິ ມຸຄ຺ຄຣາທີຫິ ສີສາທິເຠທນໍ ທ຺ວິຘາກຣຓໍ. ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑກນ຺ຕິ ສີສກຏາເຫ ຈມ຺ມໍ ສຫ ເກເສຫິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຖູລສກ຺ຂຣາຫິ ສີສກຏາຫໍ ຆໍສິຕ຺ວາ ສງ຺ຂວຓ຺ຓກຣຓວເສນ ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑກມ຺ມກຣຓໍ. ເອວມາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພິຬງ຺ຄຖາລິກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸເຣ ປຫຣິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິຍໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຄີວາຍໍ ປຫຣິຕ຺ວາຕິອາທິນາ ສຣີຣາວຍວປ຺ປເທເສສຸ ປຫຣຓວິຊ຺ຌນາທິນິຍໂມປິ ກິຣິຍາວິເສເສເຍວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑກາທິສຣີຣປ຺ປເທສວິສຍາຍປິ ຆາຕນາຍ ຕຕ຺ຖ ປເວສິຕຕ຺ຕາ, ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໑໗໔ ປໂຍຄກຖາວຓ຺ຓນາ) ປຸຣໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣຫີຕິອາທິກສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາປາຐສ຺ສ ‘‘ປຸຣິມປສ຺ສາທີນມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸສຠາຄໂຕ ວຕ຺ຖຸຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ປຸຣໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາຕິອາທີ’’ຕິ ເອວມຘິປ຺ປາຍກຖນໍ, ຕໍ ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑກາທິກສ຺ສ ສຣີຣປ຺ປເທເສ ກມ຺ມກາຣຓາກຣຓສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍ ກິຣິຍາວິເສສວິສເຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຓຕ຺ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣມາຣຓເມວ ຫິ ວຕ຺ຖຸວິສໍວາໂທ, ນ ປຫຣິຕຸໍ ອາຓຕ຺ຕໍ ສຣີຣປ຺ປເທສວິສໍວາທນໍ, ເຕນາຫ ‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ວິສໍ ວາເທຕ຺ວາ…ເປ… ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣຕິ. ປຸຣໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣຫີຕິ ວາ…ເປ… ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ’’ຕິ, ອິທໍ ປນ ຍຖາຓຕ຺ຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ກິຣິຍາວິເສສວິສງ຺ເກເຕນ ກມ຺ມພທ຺ຘາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕນ ‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ມາເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາຓຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ກິຣິຍາວິເສສນິຍໂມປິ ທສ຺ສິໂຕ, ອິຕຣຖາ ຍຖາຓຕ຺ຕິຍາຕິ ວຈນສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຕາປຕ຺ຕິໂຕ. ວຕ຺ຖຸນິທ຺ເທເສ ຈ ‘‘ວຕ຺ຖູຕິ ມາເຣຕພ຺ໂພ ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໔) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ຍຖາຓຕ຺ຕສ຺ສ ປຫຣິຕພ຺ພສຣີຣປ຺ປເທໂສປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ປຸຣໂຕ ປຫຣຓາທິປິ ກິຣິຍາວິເສເສ ເອວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວຕ຺ຖຸວິເສເສນາຕິ ມາຕຸອາທິມຕສຕ຺ຕວິເສເສນ. ກມ຺ມວິເສໂສຕິ ອານນ຺ຕຣິຍາທິກມ຺ມວິເສໂສ. ອາປຕ຺ຕິວິເສໂສຕິ ປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕິວິເສໂສ.

ຍທາ ກທາຈິ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫຕິ ອາຓຕ຺ຕທິວສໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທິວສສ຺ສ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ. ເອຕໍ ຄາເມ ຐິຕນ຺ຕິ ຄາໂມ ປຸຄ຺ຄລນິຍມນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ໂອກາສນິຍມນຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ມາເຣຕິ, ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເຕນ ກາໂລກາສອາວຸຘອິອຍາປຖກິຣິຍາວິເສສານໍ ນິຍມິຈ຺ຉາຍ ອສຕິ ເຍນ ເກນຈິ ປກາເຣນ ມຣຓເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອາຓາປກສ຺ສ ມຸຂາຣຸຬ຺ຫວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ເທສກາລາທິນິຍມສ຺ສ ວິສງ຺ເກເຕປິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘເຍວາຕິ ຎາປິຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ຈິຕ຺ເຕນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຍທາ ກທາຈິ ເຍນ ເກນຈິ ປກາເຣນ ມຣຓເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ກາລາທິວິສງ຺ເກເຕນ ອກຸສລໂຕ ໂຈທນໂຕ ວາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ ເລເສນ ກາລາທິນິຍມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫປາຣາຊິກໂຕ ປຣິຍາເຍນ ອມຸຈ຺ຈນໂຕ ກາລາທິວິສງ຺ເກເຕປິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘວາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈາຣຓໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເກຈິ ປເນຕໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ຕຸຓ຺ເຑນາຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິຍາ. ຖຣຸນາຕິ ຂຄ຺ຄມຸຏ຺ຐິນາ. ເອຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕນ຺ຕິ ຄມເນນ ປຸຄ຺ຄໂລວ ນິຍມິໂຕ, ນ ອິຣິຍາປໂຖ, ເຕນາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກຕ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ທີຆໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ທີຆສຓ຺ຐານານໍ ພຫຸຠາວໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ເອວຣູປຎ຺ຈ ທີຆ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ອສາຘາຣຓລກ຺ຂເຓນ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາຓາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວາຫ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕາທິສໍ ມາເຣມີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈິຕ຺ເຕນ ພຫູສຸ ທີຆສຓ຺ຐາເນສຸ ເອກໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ວາຈາຍ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຕາທິເສ ມາຣິເຕ ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕານໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຣປາຓິມ຺ຫິ ປາຓສຎ຺ຎິຕາລກ຺ຂຓສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເນວຕ຺ຖິ ປາຓາຕິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອາຓາປໂກ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ‘‘ອສຸກຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ໂອກາສນິຍເມ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣພ຺ຠ ວຘກຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເນວ ວຘໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ ນ ອາຓາປໂກ’’ຕິ. ໂອກາສຎ຺ຫິ ນິຍເມຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ນິສິນ຺ນໍ ມາເຣຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ສຍໍ ປນ ຕທາ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ໂອກາເສນ ສຫ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນສ຺ເສວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ນ ອຕ຺ຕໂນຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ສຍໍ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານເມວ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ມາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອຎ຺ໂຎ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ມາຣິຍຕິ, ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕໂນປິ ຊີວິຕໍ ອາຣພ຺ຠ ວຘກເຈຕນາ ປວຕ຺ຕຕິ, ປຣສ຺ມິໍ ຕຕ຺ຖ ມາຣິເຕ ອາຓາປກສ຺ສ ກມ຺ມພທ຺ໂຘຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວຣູເປ ຐາເນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິນິຍໂມ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ນ ອນາທຣິຍໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕາວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສເຈ ອາຓຕ຺ຕິໂກ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ປນ ໂສ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍໍ ປຣໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຕເທວ ໂຫຕິ. ອຖ ໂສ ອວສ຺ສໍ ຆາເຕຕິ, ຍໍ ປຣໂຕ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອິມສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ, ນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕາທີນມ຺ປິ ອາໂຣຈນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ອິທຎ຺ຈ ຍຖາຓຕ຺ຕິວເສນ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປເນ ອສຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ໂວໂຣປເນ ສຕິ ເຕສມ຺ປິ ອາໂຣຈນກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕຕິ ອິທໍ ອວສ຺ສໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓສຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕກ຺ຂເຓເຍວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ສເຈ ຫິ ໂສ ອວສ຺ສໍ ປຏິຄ຺ຄເຫສ຺ສຕິ, ກມ຺ມໍ ປນ ນ ນິປ຺ຜາເທສ຺ສຕິ, ຕທາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິທໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນຍທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ນ ປເນຕໍ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ເຕນາຫ ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິອາທິ, ເອວໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ນ ສິຍາຕິ ວຘກສ຺ສ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ມຣຓປຏິຄ຺ຄຫເຓ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ເນວ ສິຍາ, ເອວໍ ອໂນຬາຣິກວິສເຍປິ ຕາວ ທຸກ຺ກຏໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມຣຓປຏິຄ຺ຄຫເຓຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ ນິທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ອໂຫ ວຕ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຫໂຕ ອສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ມຣຓາຠິນນ຺ທນທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓາທິຠິນນ຺ທເນ ທຸກ຺ກເຏ ສຕິ ປເຄວ ‘‘ອຫໍ ຕໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຣຓປຏິຄ຺ຄຫເຓຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສເວຕໍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອວຘາຣເຓນ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ນຕ຺ເຖວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ປຐມໍ ອາຓຕ຺ຕທຸກ຺ກຏເມວສ຺ສ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ເອເກນ ປໂຍເຄນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານໍ ອສມ຺ຠວາ. ປຸຣິມນເຍຕິ ສມນນ຺ຕຣາຕີເຕ ອວິສກ຺ກິຍທູຕນິທ຺ເທເສ. ເອຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂອກາສາຠາເວນາຕິ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ໂອກາສາຠາເວນ, ນ ປນ ອາປຕ຺ຕິອຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໗໕. ສຍໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປຏ຺ຐານກາເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ມມ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມໍ ມາເຣຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອວຕ຺ວາ ເກວລໍ ມຣຓາຠິນນ຺ທນວເສເນວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຈຣາປິ ນາມ ຕໍ ນ ຫນນ຺ຕີຕິອາທິວາຈາຍປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ທ຺ເວ ອຸທ຺ທິສ຺ສ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ມຣຓໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ. ອຸໂຠ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ມຣຓໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ຕສ຺ສ ປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາຍ ເຈຕນາຍ ເອກຕ຺ເຕປິ ‘‘ທ຺ເວ ປາຓາຕິປາຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາສງ຺ຂາຕໍ ພລວຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິປວຕ຺ຕີສຸ ມຫາວິປາກຕ຺ຕາ ‘‘ອກຸສລຣາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ພຫູ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ມຣຓສໍວຓ຺ຓເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຕກາ ປາຓາຕິປາຕາຕິ ຍຕ຺ຕກາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສຸຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕການມ຺ປິ ວຕ຺ຕມານໍ ອນາຄຕຎ຺ຈ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສພ຺ພໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາວ ເຈຕນາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຕຕ຺ຕກາ ປາຓາຕິປາຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກາຫິ ເຈຕນາຫິ ທາຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິວິປາກໍ ເອກາວ ສາ ເຈຕນາ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຏິສນ຺ຘິວິປາກໍ ປນ ສຍຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາປຣເຈຕນາ ຈ ເອເກກເມວ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໗໖. ເຍສໍ ຫຕ຺ຖໂຕຕິ ເຍສໍ ຎາຕກປວາຣິຕາທີນໍ ຫຕ຺ຖໂຕ, ອິທຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣູປິຍມູລສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕໂນວ ຘນຎ຺ເຈ, ສຍເມວ ມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈຕິ, ມູລໍ ປນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ໂປຕ຺ຖກສ຺ສ ໂປຕ຺ຖກສາມິໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາປາທນເມເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເລຂາທສ຺ສນໂກຕູຫລກາຕິ ສຸນ຺ທຣກ຺ຂຣໍ ທິສ຺ວາ ວາ ‘‘ກີທິສໍ ນຸ ໂຂ ໂປຕ຺ຖກ’’ນ຺ຕິ ວາ ໂອໂລເກຕຸກາມາ.

ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາຕິ ສຣີຣໂຕ ປາຓວິໂຍຊນສ຺ສ ນິຏ຺ຐາປກປໂຍຄຕ຺ຕາ. ໂອປາຕຂຓນຕ຺ຖໍ ປນ ກຸທາລາທິອຕ຺ຖາຍ ອໂຍພີຊສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ອກປ຺ປິຍປຖວິໍ ວາ ກຸທາລທຓ຺ຑາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຠູຕຄາມໍ ວິໂກເປນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ປາຓາຕິປາຕປໂຍຄຕ຺ຕາຠາວາ ອທິນ຺ນາທານປຸພ຺ພປຍໂອເຄ ວິຍ ທຸຕິຍປຣິເຍສນາທີສຸປິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ມຸສາວາທາທິປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປມາເຓຕິ ອຕ຺ຕນາ ສລ຺ລກ຺ຂິເຕ ປມາເຓ. ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາຕິ ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທສໍ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ. ປໍສຸປຈ຺ຉິນ຺ຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິມໍ ປໍສຸປຈ຺ຉິໍ. ເອຕ຺ຕກໍ ອລນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐາເປຕຸກາມຕາຍ ສພ຺ພນ຺ຕິມປຍໂອຄສາຘິກາ ເຈຕນາ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ, ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ອວູປສນ຺ເຕເນວ ປໂຍເຄນ ຂຓິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເປນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ສພ຺ພນ຺ຕິມາ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຕຣາສຸ ປນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປຕິຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕູ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ກິຎ຺ຈິ ຂຓິຕ຺ວາ ອປຣສ຺ມິມ຺ປິ ທິວເສ ຕໂຕ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ຂຓິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເປນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣໂຘ ຎາຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ, ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ວາ. ອຣຫນ຺ຕາປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ປາຕິຍມານານໍ ອມຣິຕຸກາມານມ຺ປິ ອຣຫນ຺ຕານໍ ມຣຓໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມນເຍຕິ ‘‘ມຣິຕຸກາມາ ອິຘ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍ. ວິສງ຺ເກໂຕຕິ ມຣິຕຸກາມານໍ ມາເຣຕຸກາມານຎ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຂຕຕ຺ຕາ ອມຣິຕຸກາມານໍ ມຣເຓ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖ ປຕິຕໍ ພຫິ ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ປຕນປຈ຺ຈຍາ ມຣຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາວາເຏ ປຕິຕ຺ວາ ໂຖກໍ ຈິຣາຍິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມາຣິເຕ ຕຕ຺ຖ ປຕິຕໂຣເຄນ ປີຬິຕສ຺ສ ຄຈ຺ຉໂຕ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ປາສາຓາທີສຸ ປຕເນນາປິ ມຣເຓປິ ໂອປາຕຂຓໂກ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອມຣິຕຸກາມາ ວາຕິ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ໂອປປາຕິເກ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ມເຕປິ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຕນໍ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ເຈ? ຕຕ຺ຖສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິເຍວ ປຕນນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ວິໂຣໂຘ. ຍສ຺ມາ ມາຕຸຍາ ປຕິຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕິຕລິງ຺ຄາຍ ມຕາຍ ໂສ ມາຕຸຆາຕໂກ ໂຫຕິ, ນ ເກວລໍ ມນຸສ຺ສປຸຣິສຆາຕໂກ, ຕສ຺ມາ ປຕິຕສ຺ເສວ ວເສນ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ປຕນຣູປໍ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປນ ອກາຣຓໍ ‘‘ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕປິ ເອກສນ຺ຕານຕ຺ຕສ຺ສ ອວິຄຕຕ຺ຕາ. ມນຸສ຺ສຠູຕໍ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ ອປິ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ອານນ຺ຕຣິຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ປນ ສຠາເວນ ສຕ຺ຕາ ຊາຍນ຺ຕິ, ເຕເນວ ມຣນ຺ຕິ, ໂສວ ເຕສໍ ຣູປນ຺ຕຣຄ຺ຄຫເຓປິ ສຠາໂວຕິ ‘‘ມຣຓຣູປເມວ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຈ຺ຉິໂມ ວາໂທ ປມາຓໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປາຬິຍໍ ‘‘ຍກ຺ໂຂ ວາ ເປໂຕ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ວາ ຕສ຺ມິໍ ປຕຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ປຕິເຕ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ມຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ‘‘ຍກ຺ໂຂ ວາ ເປໂຕ ວາ’’ຕິ ຫິ ປຐມໍ ສກຣູປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຣູປນ຺ຕຣໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ຐິເຕເຍວ ຍກ຺ຂເປເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕວິຄ຺ຄໂຫ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ວາ ຍກ຺ໂຂ ວາ ເປໂຕ ວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫນ ຐິຕຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອາເວຓິກໍ ກຕ຺ວາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕິຣຈ຺ຉາໂນ ວາ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍກ຺ຂເປຕຣູເປນ ມເຕປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ມຣຓຣູປສ຺ເສວ ປມາຓຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອຕິທິສຕິ.

ມຸຘາຕິ ອມູເລນ. ໂສ ນິທ຺ໂທໂສຕິ ເຕນ ຕຕ຺ຖ ກຕປໂຍຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ຍທິ ປນ ໂສປິ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ກໂຣຕິ, ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວໍ ປຕິຕາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ມຍາ ກເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອທສ຺ສນໍ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸອຸທ຺ຘຣາ ວາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຄມ຺ຠີຣສ຺ສ ໂອປາຕສ຺ສ ປູຣເຓ ປໂຍຊນທສ຺ສນໍ. ອຸຕ຺ຕາເນ ກເຕ ໂອປາເຕ ສີຆໍ ອມ຺ເຫຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ມາເຣຕຸໍ ສຸອຸທ຺ຘຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ມູລຏ຺ຐໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ປນ ປຈ຺ຉິໂມປິ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ປຸນ ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຊາຕປຖວີ ຊາຕາຕິ ອີທິເສ ປຸນ ອຎ຺ເຎນ ໂອປາເຕ ຂເຕ ຕທາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຊາຕປຖວີສທິສໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສຸຏ຺ຐຸ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ທຬ຺ຫຕຣໍ ປູຣິເຕປິ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຖທ຺ຘຕຣນ຺ຕິ ຖິຣກຣຓຕ຺ຖໍ ອປຣາປຣາຍ ປາສຍຏ຺ຐິຍາ ສທ຺ຘິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ຕເມວ ວາ ສິຖິລຠູຕປາສໍ ຖທ຺ຘຕຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ຂາຓຸກນ຺ຕິ ປາສຍຏ຺ຐິພນ຺ຘນຂາຓຸກໍ. ຕຕ຺ຖຊາຕກຍຏ຺ຐິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິທໍ ອຣຎ຺ເຎ ຍຖາຐິຕເມວ ທຓ຺ຑໍ ມູເລ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາສພນ຺ຘນໂຍຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ໂຎປິ ໂກຈິ ປາສໍ ພນ຺ເຘຍ຺ຍ, ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປນ ມູເລປິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຊ຺ຊຸເກຕິ ວາເກຫິ ເອກວາຣໍ ວຏ຺ຏິຕຣຊ຺ຊຸເກ. ສຍໍ ວຏ຺ຏິຕນ຺ຕິ ຕນຸກວຏ຺ຏິຕໍ ທິຄຸຓຕິຄຸຓຕາປາທເນນ ອຕ຺ຕນາ ວຏ຺ຏິຕໍ. ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ປາກຕິກໍ ກຕ຺ວາ. ໂຄເປນ຺ໂຕປີຕິ ຫີຣໍ ຫີຣໍ ກຕ຺ວາ ໂຄເປນ຺ໂຕປິ.

໑໗໗. ອາລມ຺ພນຣຸກ຺ໂຂ ວາຕິ ຕຕ຺ຖຊາຕກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຕ຺ຖເມວ ກຕ຺ວາຕິ ມາຣຓຕ຺ຖເມວ ອໂຍພີຊສມຸຏ຺ຐາປນາທິນາ ວາສິອາທິໍ ສຕ຺ຖໍ ກາເຣຕ຺ວາ. ປາກຕິກນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ກຕໍ ປກຕິສຕ຺ຖເມວ ລຠິຕ຺ວາ ມູລຏ຺ເຐນ ຐປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ມູລຏ຺ໂຐ ມຸຈ຺ຈຕິ. ວິສມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ອາລິຕ຺ຕໍ ວິສມຓ຺ຑລໍ.

ວຕ຺ວາ ອສິໍ ອຸປນິກ຺ຂິປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຸເຂນ ອວຕ຺ວາ ມນສາວ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປນິກ຺ຂິປເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸຣິມນເຍນາຕິ ເຍສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມູລໍ ຄຫິຕນ຺ຕິອາທິນາ. ວິສຠາຄໂຣໂຄ ນາມ ກຸຏ຺ຐາທິວິຣູປຠາວໂຕ, ຄຓ຺ຑປີຬກາທິ ວາ ຊີວິຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈນີກຕ຺ຕາ.

໑໗໘. ມນາປິເຍປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ເອເຕນ ມນາປິຍໍ ຣູປໍ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວາ ມນາປຣູປໍ, ຕສ຺ສ ສມີເປ ຐເປຕິ, ອຕ຺ຕນາ ວາ ມນາປິເຍນ ຣູເປນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຕິຏ຺ຐຕີຕິອາທິ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ‘‘ອລາຠເກນ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ມຣຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຸປສໍຫຣຕິ, ເຕເນວ ‘‘ສເຈ ອຸຕ຺ຕສິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອລາຠເກນ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ມຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຣາຊິໂກຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມຫາກຈ຺ຉຸ ນາມ ວລ຺ລິຜລວິເສໂສ, ຍສ຺ສ ມຊ຺ຊາຣປາທສ຺ເສວ ສຓ຺ຐານໍ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ສານິ ສຸຂຸມໂລມານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຫໍສປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ຫໍສາທີນໍ ປກ຺ຂໂລມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມຣຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ປາຣາຊິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈນໂຕ.

໑໗໙. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ອິທໍ ມຣຓສໍວຕ຺ຕນິກອຸປກ຺ກມສ຺ສ ອສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ອິມິນາ ອຸປກ຺ກເມນາຕິອາທິ. ອຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິທໍ ປນ ມຣຓສໍວຕ຺ຕນິກວິສາທິອຸປກ຺ກມກຣຓສ຺ສ ອຊານນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ອິມິນາ ອຍໍ ມຣິສ຺ສຕີຕິອາທິ. ນ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ອິທໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທກໍ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ ຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ມຣຓໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາຕິອາທິ. ອນຸປ຺ປພນ຺ຘາຠາວາຕິ ໂທມນສ຺ສວີຖີນໍ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິອຠາວາ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໘໐. ໂວຫາຣວເສນາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄໂວຫາຣວເສນ, ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາກ຺ຂເຓ ກຣຸຓາຍ ອຠາວໂຕ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ປາເສ ພທ຺ຘສູກຣໂມຈນໍ (ປາຣາ. ໑໕໓) ວິຍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຍຖາຍຸນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ’’ຕິ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວິຊ຺ຊມາເນ ສາຏກໍ ວລິໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ວລິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ປຏິເວກ຺ຂຓຎ຺ເຈຕໍ ຄິຫີນໍ ສນ຺ຕເກ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ມຸສເລ ອຸສ຺ສິເຕຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ມຸສເລສຸ ຠິຕ຺ຕິໍ ອປສ຺ສາຍ ຐປິເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທຸກ຺ຂລຠຓ຺ຑິກນ຺ຕິ ອຸທຸກ຺ຂລຕ຺ຖາຍ ອານີຕໍ ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ. ປຣິພນ຺ຘນ຺ຕິ ໂຠຊນປຣິພນ຺ຘໍ, ໂຠຊນນ຺ຕຣາຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໘໑. ອຄ຺ຄກາຣິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣິກ-ສທ຺ທສ຺ສ ຠາວວຈນຕ຺ຕາ ‘‘ອຄ຺ຄກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາປິ ຍສ຺ມາ ກິຣິຍໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ທານສງ຺ຂາຕາຍ ອຄ຺ຄກິຣິຍາຍ ຍຸຕ຺ຕປິຓ຺ຑປາຕເມວ ອິຘ ອຸປຈາຣຍຸຕ຺ຕິຍາ ອຄ຺ຄກິຣິຍາຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ປຐມໍ ລທ຺ຘປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິອາທິ.

໑໘໒-໓. ທຓ຺ຑມຸຄ຺ຄຣນິຂາທນເວມາທີນໍ ວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຓ຺ໂຑ ນາມ ທີຆທຓ຺ໂຑ. ມຸຄ຺ຄໂຣ ນາມ ຣສ຺ໂສ. ເວມໍ ນາມ ຕນ຺ຕວາຍານໍ ວຕ຺ຖວາຍນອຸປກຣຓໍ, ເຍນ ວີຕໍ ຕນ຺ຕໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕິ. ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕເຍນາຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາເມນ. ວິເສສາຘິຄໂມຕິ ສມາຘິ ວິປສ຺ສນາ ຈ. ວິເສສາຘິຄມນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມປຏິລາຠໍ. ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ອິທຎ຺ຈ ວິເສສສ຺ສ ອຘິຄຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຄຕວິເສສາ ຫິ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ລຊ຺ຊີຠິກ຺ຂູນໍ ອວສ຺ສໍ ອຘິຄມໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕິ, ອຘິຄຕວິເສເສນ ປນ ອພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາປິ ອາຫາຣໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຘິຄມນ຺ຕຣາຍວິໂນທນຕ຺ຖເມວ ອາຫາຣູປຈ຺ເຉທສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕທຘິຄເມ ໂສ ນ ກາຕພ຺ໂພວ. ກິໍ ປນາຘິຄມໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ສຠາຄານນ຺ຕິອາທິ. ຠຓ຺ຑກໍ ວາ ໂຘວນ຺ຕາຕິ ຈີວຣໍ ວາ ໂຘວນ຺ຕາ. ໂຘວນທຓ຺ຑກນ຺ຕິ ຈີວຣໂຘວນທຓ຺ຑໍ.

໑໘໕. ມທ຺ທາເປຕ຺ວາ ປາເຕຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕຕິ ຍຖາຓຕ຺ຕິຍາ ອກຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍທິ ປນ ອາຓາປໂກ ມທ຺ທນມ຺ປິ ມທ຺ທາປນມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ໂວຫາຣວເສນ ‘‘ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປາເຕຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ມຣຓວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ປຣິຍາໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ປຣິຍາເຍນ ອາປຕ຺ຕິໂມກ຺ໂຂ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອວິຊາຍນຕ຺ຖາຍ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ເຠສຊ຺ຊໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄພ຺ໂຠ ວິນສ຺ສຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ທິນ຺ເນ ຕຖາມຣນ຺ຕານໍ ວເສນ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ, ກຸຈ຺ຉິຍໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ທິນ຺ເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຣຕຸ ວາ ມາ ວາ, ເນວຕ຺ຖິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ.

ສຫຘມ຺ມິການນ຺ຕິ ເອກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ສຫສິກ຺ຂມານຘມ຺ມານໍ, ສຫຘມ຺ເມ ວາ ສິກ຺ຂາປເທ ສິກ຺ຂນຠາເວນ ນິຍຸຕ຺ຕານໍ. ສມສີລສທ຺ຘານນ຺ຕິອາທິນາ ທຸສ຺ສີລານໍ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິການຎ຺ຈ ອກາຕຸມ຺ປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຕສໍ ວາ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ. ອຣິເຍຫິ ອກຕາ ອຍຸຕ຺ຕວເສນ ອກຕປຸພ຺ພາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

ປຏິຍາທິຍຕີຕິ ສມ຺ປາທິຍຕິ. ອກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ ວທນ຺ຕິ, ອຍຸຕ຺ຕຕາວເສເນວ ປເນຕ຺ຖ ອກຣຓປຏິກ຺ເຂໂປ ຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ອາປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍາວ ຎາຕກາ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຍາວ ຕສ຺ສ ຎາຕກາ ປສ຺ສນ຺ຕິ.

ປິຕຸຠຄິນີ ປິຕຸຈ຺ຉາ. ມາຕຸຠາຕາ ມາຕຸໂລ. ນປ຺ປໂຫນ຺ຕີຕິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ນ ຍາຈນ຺ຕີຕິ ລຊ຺ຊາຍ ນ ຍາຈນ຺ຕິ. ‘‘ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎຖາ ເທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາໂຠຄໍ ອກຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓສ຺ສ ປາຬິຍໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໘໗) ເອວໍ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕເນວ ອາປຕ຺ຕິ ສິທ຺ຘາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ເຕສຎ຺ເຎວ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອສາໂລຫິຕານໍ, ເຕນາຫ ເອເຕສໍ ປຸຕ຺ຕປຣມ຺ປຣາຍາຕິອາທິ. ກຸລປຣິວຏ຺ໂຏຕິ ກຸລສ຺ມິໍ ຎາຕິປຣມ຺ປຣາ. ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ, ‘‘ຕາວກາລິກໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ອກຕ຺ວາ ເທນ຺ຕສ຺ສາປິ ປນ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ວິນາ ມິຈ຺ຉາຊີວໍ ວາ ກຸລທູສນໍ ວາ ນ ໂຫຕິເຍວ, ເຕນາຫ – ‘‘ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວາ ກຸລທູສກາປຕ຺ຕິ ວາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຎາຕການຎ຺ຫິ ສນ຺ຕກໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ກຸລທູສນາທິ ນ ສິຍາ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ‘‘ຈູຬມາຕຸຍາ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພປເທສຸ.

ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອາຫຣາມາຕິ ອິທໍ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ‘‘ມມ ຎາຕການໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ອາຓຕ຺ເຕຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ຈ ສາມເຓຣາທີນໍ ອປຈ຺ຈາສາຍປິ ປຣຊນສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິເຍສິຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ວາ’’ຕິ ອິມິນາ, ‘‘ຎາຕິສາມເຓເຣຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາຕິ ອາຄນ຺ຕຸກໂຈຣາທີນໍ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ‘‘ມນຸສ຺ສາ ນາມ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຕຫິ ລາຠໍ ອປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ. ປຈ຺ຈາສາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ເວຊ຺ຊກມ຺ມກຸລທູສນາທິໂທໂສ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ເອວໍ ອຸປກາເຣ ກເຕ ສາສນຄຸຓໍ ຎຕ຺ວາ ປສີທນ຺ຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ກຣເຓ ປນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ອາຄນ຺ຕຸກາທີນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລາທີນມ຺ປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານວິຠາຄສ຺ສນິຣຕ຺ຖກຕ຺ຕປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ‘‘ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ສພ຺ເພສໍ ທາຕຸໍ ກາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ອປຈ຺ຈາສີສນຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉາຊີວກຸລທູສນາທິໂທສນິເສຘນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓສງ຺ຂຕາຍ ອິມິສ຺ສາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິຍາ ມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖໍ ອາຄນ຺ຕຸກໂຈຣາທີນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕານໍ ທາເນເນວ ຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ມຸຈ຺ຈນໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາປິ ອກາຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສທ຺ຘໍ ກຸລນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ຐໂຣຄີນໍ ປຣິຍາເຍນາປິ ວຕ຺ວາ ວິຈຣຓໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຈ຺ຉິຕສ຺ສາປິ ປນ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍາຍກຖາປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສມຸລ຺ລເປສີຕິ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ອາຈຣິຍຠາໂຄຕິ ວິນຍາຈາຣໍ ອໂກເປຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊາຈິກ຺ຂເຓນ ເວຊ຺ຊາຈຣິຍຠາໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸປ຺ຜປູຊນຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຍມານໍ ຣູປິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕຠຊເນນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ກປ຺ປິຍວເສນ ຄາຫາເປຕ຺ວາ’’ຕິ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣູປິຍໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸປ຺ຜປູຊນຕ຺ຖໍ ປຸປ຺ຜໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກປ຺ປິເຍນ ກມ຺ເມນ ຄາຫາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍທິ ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ ວິຍ ຄິຫິກມ຺ມໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສນຕ຺ຕາ ອນຊ຺ຌິຏ຺ເຐນປິ ຠຓິຕພ຺ໂພ ຘມ຺ໂມ, ປເຄວ ອຊ຺ຌິຏ຺ເຐນາປີຕິ ‘‘ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈາເລຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ‘‘ປຣິຕ຺ຕາຓໍ ເອຕ຺ຖ ປເວເສມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ເອວໍ ກເຕ ປຣິຕ຺ຕາຓາ ຕຕ຺ຖ ປເວສິຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫາຣໂຕ…ເປ… ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິທໍ ອຎ຺ຎາຕກຄຫຏ຺ເຐ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາເທສຸ ອຸທກໍ ອາກິຣິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ຕສ຺ມິໍ ເທເສ ຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປາຬິຍາ ນິສິນ຺ນານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທສຸ ໂຣຄວູປສມນາທິອຕ຺ຖາຍ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ‘ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ກຣິຍມາເນ ຍທິ ປາເທ ອປເນນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ອວມງ຺ຄລນ຺ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ໂຣໂຄ ວາ ນ ວູປສມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ປາທາ ອປເນຕພ຺ພາ’’ຕິ. ມຕສຣີຣທສ຺ສເນ ວິຍ ເກວລໍ ສຸສານທສ຺ສເນປິ ‘‘ອິທໍ ຊາຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຂຍຄມນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ມຣຓສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສີວຖິກທສ຺ສເນ…ເປ… ‘ມຣຓສ຺ສຕິໍ ປຏິລຠິສ຺ສາມາ’ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເລສກປ຺ປໍ ອກຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ນສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ປຣິວາຣຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາໂຕຕິ ອຄ຺ຄຫິຕອຄ຺ໂຄ, ອປຣິຠຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຫາປຓຄ຺ຆນໂກ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ທາຍເກຫິ ພຫຸພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ທິນ຺ນຠາວໍ ທີເປຕິ. ຖາລເກຕິ ສງ຺ຆິເກ ກໍສາທິມເຍ ຖາລເກ, ປຕ຺ໂຕປິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທາມຣິກໂຈຣສ຺ສາຕິ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສ ປາກຏໂຈຣສ຺ສ. ອທີຍມາເນປິ ‘‘ນ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາມິສສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອລາເຠນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ສ ຉິທ຺ທສ຺ສ ຈ ວິວຣສ຺ສ ປຏິສນ຺ຖຣຓໍ ປິທຫນໍ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ, ໂສ ປນ ຘມ຺ມາມິສວເສນ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອາມິສປຏິສນ຺ຖາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກສ຺ສ ກາຕພ຺ໂພ, ກສ຺ສ ນ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ວາ…ເປ… ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ເຍວາ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ອາຄນ຺ຕຸກໍ ຕາວາຕິອາທິມາຫ. ຂີຓປຣິພ຺ພຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຄຕິຠາວໍ ກາຣຸຎ຺ຎຠາຊນຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ຈ ຕພ຺ພິຘຸຣານໍ ສມິທ຺ຘານໍ ທາຍກາທີນໍ ອາຄນ຺ຕຸກຕ຺ເຕປິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຕຓ຺ຑຸລາທິມ຺ຫິ ທາຕພ຺ເພ ສຕິ ‘‘ອເວລາຍໍ…ເປ… ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາສີສນປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ມນຸສ຺ສາ ນາມາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນນຸຎ຺ຎາຕານໍ ປນ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາປິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈາສີສາຍ ປນ ສຕິ ກຸລທູສນມ຺ປິ ໂຫຕິ.

ອຸພ຺ພາເສຕ຺ວາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຕິໂຍຊນໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ເຕ ມນຸສ຺ເສ ປລາເປຕ຺ວາ. ວຣໂປຕ຺ຖກຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ອເນກປ຺ປກາຣອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິອຸຕ຺ຕມຣູປວິຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖຣຓໍ.

໑໘໗. ສຕ຺ຕຣສວຄ຺ຄິເຍສຸ ປຸພ຺ເພ ເອກສ຺ສ ອງ຺ຄຸລິປໂຕທເກນ ມາຣິຕຕ຺ຕາ ເສເສສຸ ໂສຬສຊເນສຸ ອຸທຣໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນເມກໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ເສສາປິ ປນ຺ນຣສ ຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທູຫລປາສາຓາ ວິຍາຕິ ອທູຫເລ ອາໂຣປິຕປາສາຓາ ວິຍ. ກມ຺ມາຘິປ຺ປາຍາຕິ ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມກຣຓາຘິປ຺ປາຍາ.

ອາວາເຫຕ຺ວາຕິ ອາວິສາເປຕ຺ວາ. ຣູປໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາທາທີນິ ຉິນ຺ທນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປິຏ຺ຐາທິມເຍ ຣູເປ ອມນຸສ຺ສໍ ອາວາເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາທາທີນິ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ. ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ມາເຣຍ຺ຍາຕິ ອິທໍ ສມ຺ຠາວນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕາທິສາ ມຫານຸຠາວາ ຍກ຺ຂາ ສຕ຺ຖຆາຕາຣຫາ ໂຫນ຺ຕິ ເທວາສຸຣຍຸທ຺ເຘປິ ເຕສໍ ສຕ຺ຖປ຺ປຫາເຣນ ມຣຓາຠາວາ.

໑໘໘. ປຫາໂຣ ນ ທາຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອມນຸສ຺ສໍ ໂກຘຈິຕ຺ເຕນ ປຫຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຈິກິຈ຺ຉາຘິປ຺ປາເຍນ ປຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາຈາໂຣຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕາລປຓ຺ຓໍ…ເປ… ພນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອມນຸສ຺ສາ ຕາລປຓ຺ຓພນ຺ຘເນນ ປລາຍນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທຎ຺ຈ ຄິຫີນໍ ເວຊ຺ຊກມ຺ມວເສນ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໑໘໙. ໂຍ ຣຸກ຺ເຂນ ໂອຕ຺ຖໂຕປິ ນ ມຣຕີຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ, ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໙໐. ທພ຺ພູປກຣຓານີຕິ ເກຫິຈິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐປິຕານິ ສປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຐານາຈາວນາຠາເວນ ວິນາສາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂິຑ຺ຑາຘິປ຺ປາເຍນາປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂຕິຓາທີສຸ ອຄ຺ຄິກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອລ຺ເລສຸ ປນ ກີຬາຘິປ຺ປາເຍນປິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ, ປຏິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາ ອຄ຺ຄິ ປຏຄ຺ຄິ, ຕສ຺ສ ອລ຺ລຕິຓາທີສຸປິ ທານໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ເທນ຺ເຕນ ທູຣໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທາວຄ຺ຄິໍ ທິສ຺ວາ ວິຫາຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ເອກກ຺ຂເຓ ອທຕ຺ວາ ເອກເທສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຫາຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ສຓິກໍ ຌາເປຕ຺ວາ ຍຖາ ມຫນ຺ໂຕປິ ອຄ຺ຄິ ວິຫາຣໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວໍ ວິຫາຣສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ອພ຺ໂຠກາສໍ ກຕ຺ວາ ປຏຄ຺ຄິ ທາຕພ຺ໂພ, ໂສ ທາວຄ຺ຄິໂນ ປຏິປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເຕນ ສຫ ນິພ຺ພາຕິ. ປຣິຕ຺ຕກຣຓນ຺ຕິ ສມນ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂຕິຓາທິຈ຺ເຉທນປຣິຂາຂຓນາທິອາຣກ຺ຂກຣຓໍ, ເຕນາຫ ຕິຓກຸຏິການໍ ສມນ຺ຕາ ຠູມິຕຈ຺ຉນນ຺ຕິອາທິ.

໑໙໑. ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸ ເອກສ຺ສາປິ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ‘‘ທ຺ວີຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເຂຕ຺ເຕ ເອກສ຺ສາປິ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ, ‘‘ທ຺ວີຫິ ເອວ ມາເຣຫິ ນ ເອເກນາ’’ຕິ ນິຍມິເຕ ປນ ເອເກເນວ ມາຣິເຕ ນຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ທ຺ເວ ເອວ ປຸຣິສາຕິອາທີສຸປິ. ປຸພ຺ເພ ກຕສີສຈ຺ເຉທປໂຍຄໂຕ ອຎ຺ໂຎ ປໂຍໂຄ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທໂກ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ປຐເມນ ປໂຍເຄນສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ສີສຈ຺ເຉທກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອກາຣຓໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສນ຺ນິສ຺ສິຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິໍ ວິນາ ອຸກ຺ຂິປນສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌນາທິວສປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຄມນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ວາຍຸເວເຄນ ປຓ຺ຓປຏາທໂຍ ວິຍ ກາໂຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຈ ອຸກ຺ຂິປເນ ປວຕ຺ຕາວ ຈິຕ຺ຕຊວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທໂຍວ ນິກ຺ຂິປນາທິໂນປິ ເຫຕຸຠູຕາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ປຸພ຺ເພ ອນາຫິຕເວຄາປິ ຫິ ກາຈິ ສຣີສປຊາຕິ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ນາ ເຉທນມຕ຺ຕາ ທ຺ວີຫິ ວິຠາເຄຫິ ກຕິປຍກ຺ຂຓໍ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມິໍ ຠາເຄ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຣຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນຈິຕ຺ຕໍ ທ຺ວີສຸປິ ຠາເຄສຸ ກາຍປ຺ປສາເທ ຆຏ຺ຏິຕໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ຕທາຣມ຺ມຓເມວ ຍຖາຣຫເມກສ຺ມິໍ ຠາເຄ ເອກທາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຎ຺ຎທາຕິ ເອວໍ ປຣິຍາເຍນ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ຫທຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນາທິວີຖິຈິຕ຺ຕານິ ຠວງ຺ຄນ຺ຕຣິຕານິ ມໂນທ຺ວາຣວີຖິວິຎ຺ຎາຓານິ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນການິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຍ ຫິ ອຸຠຍຠາຄາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ວາ ຈລນ຺ຕິ ວາ ຜນ຺ທນ຺ຕິ ວາ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຍາ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸຠຍຠາຄາປິ ຈລນ຺ຕາ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ກຸກ຺ກຸຬາທິນຣເກສຸ ນິມຸຄ຺ຄສກລສຣີຣສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ສກລສຣີເຣປິ ກາຍວິຎ຺ຎາຓທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕໂຕ ປນ ຍສ຺ມິໍ ຠາເຄ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສເສສກມ຺ມຊຣູປໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຕ຺ຖ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ຫທຍວຕ຺ຖຸສຫິຕຠາເຄເຍວ ຍາວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍນິໂຣຘາ ປວຕ຺ຕຕິ.

ນນຸ ນຣກາທີສຸ ເອກາພທ຺ເຘ ສຣີເຣ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຣິຍາເຍນ ກາຍວິຎ຺ຎາຓສມຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຕຸ, ທ຺ວິຘາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈ຺ຉິນ຺ເນ ປນ ຠາຄທ຺ວເຍ ກຖນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ສຣີເຣ ຫິ ເອກາພທ຺ຘຕາ ນາມ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມພ຺ຍຕິຣິຕ຺ຕາ ກາຈິ ນຕ຺ຖິ ປຣວາທີນໍ ອວຍວີອາທິ ວິຍ, ກມ຺ມາທິເອກກາຣຓປຸຎ຺ຊາຍຕ຺ຕຕາຍ ພຫູນໍ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ເອກາພທ຺ຘຕາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສຕ຺ຖປ຺ປຫາຣາທິວິຣຸທ຺ຘປຈ຺ຈໂຍປນິປາເຕນ ວິຠິນ຺ນານມ຺ປິ ກມ຺ມາທິເອກກາຣຓານໍ ປຸຎ຺ຊາຍຕ຺ຕຕາ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຍາວ ສາ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນາວ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິ. ວິຠິນ຺ນານໍ ປນ ກມ຺ມຊຣູປານໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ເສສຕິສນ຺ຕຕິຣູປານຎ຺ຈ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຠາເວນ ຈິຣໍ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຍາວ ຈ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ວິຎ຺ຎາເຓນ ຈ ເຕສໍ ຈລນຄມນາທິເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ກພນ຺ຘສ຺ສປິ ຘາວກ຺ຂເຓ ສວິຎ຺ຎາຓຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຕ຺ເຖວ, ຕຎ຺ຈ ສີສຈ຺ເຉທກປ຺ປໂຍເຄເນວ ສີຆໍ ປຕຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ສຣີເຣ ວິເສສຸປ຺ປາທນໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ປຐເມເນວ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ ສີສຈ຺ເຉທກສ຺ເສວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວຣູປານີຕິ ກພນ຺ຘວຕ຺ຖຸສທິສານິ. ອິມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສາຕິ ອາຆາຕນວຕ຺ຖຸສ຺ສ. ອຕ຺ຖທີປເນຕິ ເອເກນ ປຸຣິເສນ ປໂຍເຄນ ວາ ມາຣິຕຕາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປເນ.

໑໙໒. ປານປຣິໂຠເຄນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂລຓໂສວີຣກໍ ຍາມກາລິກ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ເກຈິ ປນ ‘‘ຄິລານານໍ ປາກຕິກເມວ, ອຄິລານານໍ ປນ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຄຸຬໍ ວິຍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ຕຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກໍ

ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໙໓. ອຘິຏ຺ເຐມາຕິ ສໍວິທຫາມ. ອິຣິຍາປຖໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ປຘານານຸຣູປໍ ກຕ຺ວາ. ອນາຄຕສມ຺ພນ຺ເຘ ປນ ອສຕີຕິ ຠາສິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ປາຐເສສໍ ກຕ຺ວາ ອນາຄຕສມ຺ພນ຺ເຘ ອສຕິ. ຠາສິໂຕຕິ ອຕີຕວຈນໍ ກຖໍ ອນາຄຕວຈເນນ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ລກ຺ຂຓໍ ປນາຕິອາທິ. ອີທິເສ ຫິ ຐາເນ ຘາຕຸສມ຺ພນ຺ເຘ ປຈ຺ຈຍາຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ອຍຖາກາລວິຫິຕາປິ ປຈ຺ຈຍາ ສາຘໂວ ຠວນ຺ຕີຕິ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ວທນ຺ຕິ.

໑໙໔. ວຓ຺ຓວາຕິ ອິມິນາ ອຠິນວຸປ຺ປນ຺ນວຓ຺ຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ປສນ຺ນມຸຂວຓ຺ຓາຕິ ອິມິນາ ມຸຂວຓ຺ຓສ຺ສ ອຕິປຓີຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ວິປ຺ປສນ຺ນຈ຺ຉວິວຓ຺ຓາຕິ ອິມິນາ ປກຕິສຣີຣວຓ຺ຓສ຺ເສວ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິປ຺ປສນ຺ນຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຸປາທາຣູປຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຍວເສເນວ ປີຓນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິນິວິຏ຺ໂຐກາສສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ’’ຕິ. ປຎ຺ຈປ຺ປສາທານໍ ວິຍ ຫທຍຣູປສ຺ສາປິ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານ’’ນ຺ຕິ. ອຸທ຺ເທສໍ ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ອິມໍ ສຣີຣໂສຠໍ ເນວ ປາປຸຓິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຈກ຺ກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອິຣິຍາປໂຖວ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໙໕. ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຎາຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈນ຺ໂຕຕິ ປີເຬນ຺ໂຕ, ເຄຫາທີນິ ວາ ສຍໍ ຑຫນ຺ໂຕ, ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ປາເຈນ຺ໂຕ. ອຸທ຺ຘເຕຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກຕິເກ. ອຸນ຺ນເຬຕິ ອຸຄ຺ຄຕນຬສທິເສນ ອຸຄ຺ຄຕຕຸຈ຺ຉມາເນນ ສຫິເຕ. ຈປເລຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣມຓ຺ຑນາທິນາ ຈາປລ຺ເລນ ຍຸຕ຺ເຕ. ມຸຂເຣຕິ ຂຣວຈເນ. ປາກຕິນ຺ທ຺ຣິເຍຕິ ອສໍວຸຕຕ຺ຕາ ຄິຫິກາເລ ວິຍ ປກຕິຍໍ ຐິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ. ອິຣິຍາປຖສຓ຺ຐປນາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສາມນ຺ຕຊປ຺ປານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣມສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕີຫິ ມຫາອຣິຍວໍເສຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ນິວຸຕ຺ຖເສນາສນານິ ໂລກສມ຺ມຕເສນາສນານິ ນາມ. ປຣິປາເຈຕຸນ຺ຕິ ວິມ຺ຫາປນວເສນ ປຣິຓາເມຕຸໍ. ຠິກ຺ຂາຈາເຣ ອສມ຺ປຊ຺ຊມາເນຕິ ອິທໍ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ປາຬິໍ ວາເຈນ຺ໂຕຕິອາທີຫິ, ຕານິ ປນ ປທານິ ອຕ຺ຕໂນ ນິຣນ຺ຕຣວາສຏ຺ຐາເນປິ ຊນປເທສຸປິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິ ຈ ເຕ ວຕ຺ຕສີເສນ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ລາຠນິມິຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ຕນ຺ຕີຕິອາທິ. ກິຈ຺ເຉນາຕິ ອິມສ຺ເສວ ເວວຈນໍ ກສິເຣນາຕິ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປາຣມີປູຣຓວາຍາມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຘາຣຓປຣິກ຺ຂາຣຠາເວນາຕິ ສງ຺ຆິກປຣິກ຺ຂາຣຠາເວນ. ຕຖາຠາວໂຕ ເຖເນຕ຺ວາຕິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍອເວຠງ຺ຄິຍຠາວໂຕ ເຖເນຕ຺ວາ, ນ ຐານາຈາວນວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນາຫ ‘‘ກຸລທູສກທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຠູຕນ຺ຕິ ອິທໍ ກາຣຓວຈນໍ, ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຕວສ຺ເສວາຕິ ກິຕວສ຺ສ ສກຸຓຄຫຓມິວ. ເກຣາຏິກສ຺ສາຕິ ສຐສ຺ສ. ສມໂຓຕິ ໂຄຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ອນຸໂຠນ຺ຕິ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ, ນາມມຕ຺ຕສມຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຊ຺ຊານປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ອນນ຺ຕທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍາວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຎາຕຸໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນາປິ ທຸກ຺ກຣໍ, ນ ປນ ສຣູປວເສນ ຎາຕຸໍ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ອວິສຍຠາວາ.

ອຘິມານວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໙໖. ອຣຫຕ຺ເຕຕິ ອຄ຺ຄຜເລ. ຎາຓຈກ຺ຂຸນາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ຈກ຺ຂຸນາ, ອຖ ວາ ຜລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕເນວ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ. ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນາປິ ຫິ ຎາເຓນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ສຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕສ຺ມິໍ ອທິຏ຺ເຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ປຫາຍກວເສນ ອາຊານາຕິ, ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ເພນ ວາ ປກາເຣນ ຊານາຕີຕິ ‘‘ອຎ຺ຎາ’’ຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕທຸປຈາເຣນ ປນ ຕປ຺ຜລມ຺ປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກຣິໍສູຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກຣິໍສູ’’ຕິ. ອນ຺ຕຣາ ຐເປຕີຕິ ເສຂຠູມິຍໍ ອຘິມາໂນ ຐເປຕິ. ກິເລສສມຸທາຈາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ປຸຣິມມຄ຺ຄຕ຺ຕຍວຊ຺ຌານໍເຍວ ກິເລສານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຠວຣາຄາທີນໍ.

ສວິຠງ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໙໗. ປກຕິມນຸສ຺ເສຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣານໍ ພຸທ຺ຘາທິອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານໍ ອຘິຄມຘມ຺ໂມ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມຕິ ອາຫ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສານນ຺ຕິອາທິ. ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໑໙໘) ‘‘ອຕ຺ຖິ ຈ ເມ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ມຍີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເມຕິ ອິທໍ ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ. ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຘິຄມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຌານາທິໂນ ປຸຈ຺ຉາ ອຘິຄມປຸຈ຺ຉາ, ສາ ຈ ຌານາທີສຸ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປວຕ຺ຕາຕິ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວາ ທຸຕິຍາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ຕຕ຺ຖາປິ ກສິຓາທິອາຣມ຺ມເຓສຸ ກຕຣມາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕເຣສຸ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ວາ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ຕຕ຺ຖາປິ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂໍ ວາ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາຕິ ເອວໍ ປຈ຺ເຈກໍ ເຠທນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ປຸຈ຺ຉນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໑໙໘) ‘‘ປຸນ ກຕເມສໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມານໍ ລາຠີ’’ຕິ ອຍໍ ປຸຈ຺ຉາ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ເຕນາຫ ປຐມມຄ຺ຄາທີສູຕິອາທິ. ຍາຍ ອນຸກ຺ກມປຏິປຕ຺ຕິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ອຘິຄໂມ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ສາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິ ອາຄມນປຏິປທາ. ນ ສຸຊ຺ຌຕີຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກມໍ ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ກເຖຕິ. ອປເນຕພ຺ໂພຕິ ຕຍາ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມນາຍໍ ນ ສກ຺ກາ ອຘິຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ອຘິຄຕມານໂຕ ອປເນຕພ຺ໂພ. ສນ຺ນິຫິເຕສຸ ກປ຺ປິເຍສຸປິ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອລຄ຺ຄຕ຺ຕາ ‘‘ອາກາເສ ປາຓິສເມນ ເຈຕສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຂີຓາສວປຏິປຕ຺ຕິສທິສາ ປຏິປທາ ໂຫຕິ ສຸວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສຕ຺ຕາ. ອິທຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຏິຊານນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາຫ ຂີຓາສວສ຺ສ ນາມາຕິອາທິ. ເອວໍ ສຸວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສສ຺ສ ວຕ຺ຕນເສກ຺ຂຘມ຺ມປຏິຊານນໍ ອິມິນາ ຠຍຸປ຺ປາທເນນ, ອມ຺ພິລາທິທສ຺ສເນ ເຂຬຸປ຺ປາທາທິນາ ຈ ນ ສກ຺ກາ ວີມໍສິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ວຈເນເນວ ຕໍ ສທ຺ຘາຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ປນ຺ນພ຺ຍາກຣໂຓຕິ ອິທໍ ນ ເກວລໍ ອຠາຍນກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ສູຣຊາຕິກສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາປິ ອຠາຍນໂຕ, ຣຊ຺ຊນີຍາຣມ຺ມຓານໍ ພທຣສາຬວາທິອມ຺ພິລມທ຺ທນາທີນໍ ອຸປນຍເນປິ ເຂຬຸປ຺ປາທາທິຕຓ຺ຫາປວຕ຺ຕຣຫິຕໍ ສພ຺ພຖາ ສຸໂສຘິຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນລກ຺ຂຓາ ປາປິຈ຺ຉາຕິ ອາຫ ຍາ ສາ ອິເຘກຈ຺ໂຈຕິອາທິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອສ຺ສທ຺ໂຘຕິອາທິປາຐໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສາມຎ຺ຎໍ ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ສມຓຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ສາມຎ຺ຎໍ ຂຓ຺ຑສີລາທິຕາຍ ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ຐໍ ທຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕໍ ນິຣຍາຍ ນິຣຍທຸກ຺ຂາຍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຕຕ຺ຖ ນິຣເຍ ອຸປກຑ຺ຒຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິຖິໂລຕິ ໂອລີຍິຕ຺ວາ ກຣເຓນ ສິຖິລຄາເຫນ ກໂຕ, ສເຖນ ວາ ສາເຐຍ຺ເຍນ ອາທິຓ຺ໂຓ ສິຖິໂລ. ປຣິພ຺ພໂຊຕິ ສມຓຠາໂວ. ຠິຍ຺ໂຍຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຊ຺ຊມານານໍ ຣາຄຣຊາທີນໍ ອຸປຣິ ອປຣມ຺ປິ ຣຊໍ ອາກິຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸຠາໂວຕິ ອຘມ຺ມິກປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ. ອຊານເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ ອຊານນ຺ໂຕ ເອວາຕິ, ‘‘ອຊານເມວ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖ ປນ ເອວໍ ຊານາມິ ເອວໍ ປສ຺ສາມີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໙໙. ເອວນ຺ຕິ ຈ ປຐມຊ຺ຌານາທິປຣາມສນໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ຊານາມິ ທຸຕິຍາທິຌານນ຺ຕິ. ອສຸຠຊ຺ຌານາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກາຍຄຕາສຕິຊ຺ຌານໍ ກສິຓຊ຺ຌານໍ ກສິຓມູລການິ ອາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານານິ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ສຄຸຓໂຕ ສຸຎ຺ຎຕາທິນາມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ໂສ ປນາຍນ຺ຕິອາທິ. ມຄ຺ໂຄ ຫິ ນາມ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ນາມໍ ລຠຕິ ສຣເສນ ວາ ປຈ຺ຈນີເກນ ວາ ສຄຸເຓນ ວາ ອາຣມ຺ມເຓນ ວາ ອາຄມເນນ ວາ. ສເຈ ຫິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ມຄ຺ໂຄ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ທຸກ຺ຂໂຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ອິທໍ ສຣສໂຕ ນາມໍ ນາມ. ຍສ຺ມາ ປເນສ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອນິມິຕ຺ໂຕ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ສຸຂສຎ຺ຎໍ ປຓິຘິໍ ປຕ຺ຖນໍ ປຫາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ປຫາຍ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາທສ຺ສນວເສນ ສຸຎ຺ຎຕາ ໂຫຕິ, ອິທໍ ປຈ຺ຈນີກໂຕ ນາມໍ ນາມ. ຣາຄາທີຫິ ປເນສ ສຸຎ຺ຎຕຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎໂຕ, ຣູປນິມິຕ຺ຕາທີນໍ, ຣາຄນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ເອວ ວາ ອຠາເວນ ອນິມິຕ຺ໂຕ, ຣາຄປຓິຘິອາທີນໍ ອຠາວໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິທໍ ອສ຺ສ ສຄຸຓໂຕ ນາມໍ. ຣາຄາທິສຸຎ຺ຎໍ ອນິມິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຓິຫິຕຎ຺ຈ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນິມິຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິທມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນາມໍ. ອາຄມນໍ ປນ ທຸວິຘໍ ວິປສ຺ສນາຄມນໍ ມຄ຺ຄາຄມນຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ເຄ ວິປສ຺ສນາຄມນເມວ, ຜເລ ປນ ມຄ຺ຄານນ຺ຕເຣ ມຄ຺ຄາຄມນໍ, ຜລສມາປຕ຺ຕິຍໍ ວິປສ຺ສນາຄມນມ຺ປິ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວເສນ ມຄ຺ໂຄ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຫິ ອນິມິຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕຕິ ເອວໍ ວິປສ຺ສນາ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ເທຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຜລສ຺ສາຕິ ອິທໍ ອາຄມນໂຕ ນາມໍ.

ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຣາຄາທໂຍວ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ປຓິຘີຕິ ອາຫ ‘‘ຣາຄໂທສໂມຫປຓິຘີນ’’ນ຺ຕິ. ອິມິສ຺ສາ ວິຊ຺ຊາຍາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວິຊ຺ຊາຍາຕິອາທິນາ ເອເກກວິຊ຺ຊໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອກິສ຺ສາປິ ນາມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ຕາ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິຊ຺ຊານໍ ລາຠິມ຺ຫີ’’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາທີນິ ປນ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ໂຕ ນ ໂຫຕິ. ເອເກກໂກຏ຺ຐາສວເສນາຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂລກຸຕ຺ຕຣວິເສສໍ ອກຕ຺ວາ ເກວລໍ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານານໍ ລາຠີ’’ຕິ ເອເກກໂກຏ຺ຐາສວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ. ກິເລສານໍ ປຫານໍ ນາມ ອຠາວມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ຕໍ ປນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຄາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓຕາຕິ ຣາຄໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິນີວຣຓຕາ, ຕໂຕ ຣາຄໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ວີຕຣາຄນີວຣຓຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍາ ຈ ປຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນ ອາຄຕາຕິ ອິຘ ປທຠາຊເນ ‘‘ຎາຓນ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສສາ ປຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊາ ນ ອາຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາຕິ ໂລກິຍຘມ຺ມສາຘາຣຓສງ຺ຂຕສ຺ສາປິ ອຠາວາ ໂລກິເຍຫິ ສພ຺ພຖາ ອສມ຺ມິສ຺ສໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາທິໍ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໒໐໐. ປຸນ ອາເນຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ນ ໂຍຊິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຐມຊ຺ຌາເນນາຕິ ປາໂຐ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຠາວາ. ປຐມຊ຺ຌານມູລກຎ຺ຫິ ເອກເມວ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກໍ. ກຕ຺ຕຸສາຘໂນປິ ຠຓິຕ-ສທ຺ໂທ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ອຖ ວາຕິອາທິ. ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ມຸສາ ຠຓຕິ, ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ນ ສກ຺ກາ ‘‘ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ ຊານິຕຸໍ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປນ ອຎ຺ຎາຫິ ມໂນທ຺ວາຣວີຖີຫິ ‘‘ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ ຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ຕີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ມຸສາວາໂທຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ທວາຕິ ສຫສາ. ຣວາຕິ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຂລິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຠຓນໍ. ຕໍ ຊານາຕີຕິ ຕໍຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕໍຎາຓຕາ, ຎາຓສ຺ສ ວິສຍວິສຍີຠາເວນ ອຕ຺ຕສໍເວທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓສໂມຘານນ຺ຕິ ພຫູນໍ ຎາຓານໍ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ສໂມຘານໍ, ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ຊານາຕີຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພຠາຄເຈຕນຎ຺ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐານເຈຕນຎ຺ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຸພ຺ພຠາຄເຈຕນາຠູເຕນ ສນ຺ນິຏ຺ຐານເຈຕນາຠູເຕນ ຈ ວິສໍວາທິຕພ຺ພສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣ ຊານາຕິ, ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ມຸສາ ຠຓິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ…ເປ… ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພາຕິ ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ເອວໍ ອຫໍ ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠຓິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ຕເທວ ມຸສາວາທຈິຕ຺ຕມາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸ ຊານາຕີຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພາປຣສນ຺ນິຏ຺ຐານເຈຕນາກ຺ຂເຓສຸ ຕີສຸ ເອເກເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ຎາຓວິສຍຎ຺ຈ ຎາຓຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ເອກກ຺ຂເຓ ປຸຄ຺ຄໂລ ຊານາຕີຕິ ອຍໍ ຕໍຎາຓຕາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພາ ວິສຍສ຺ເສວ ຕທາ ປກາສນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນາຫ ນ ຫີຕິອາທິ. ຍທິ ຎາຓສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສຣູປໍ ນ ຎາຍຕິ, ກຖໍ ປຈ຺ຉິມໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາຕີຕິ ອາຫ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຠຓິສ຺ສາມີຕິອາທິນາ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຸຣິມປຸຣິມຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ວິສຍໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕຖາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ຕີສຸ ຂເຓສຸ ຈິຕ຺ຕານິ ຕທຎ຺ເຎເຫວ ຈິຕ຺ເຕຫິ ຊານິຕພ຺ພານິ, ຕານິ ຈ ປຸຣິມປຸຣິມຈິຕ຺ເຕເນວ ອວສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕນ ກາຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ສຕີຕິ ຠຓິສ຺ສາມີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສຕິ. ເສສທ຺ວຍນ຺ຕິ ຠຓາມິ, ຠຓິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ນ ເຫສ຺ສຕີຕິ ເອຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ ໂຫຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກໍ ວິຍ ປກາສຕີຕິ ຠິນ຺ນກ຺ຂຓານມ຺ປິ ນິຣນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ຕເທເວທ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ພລວຘມ຺ມວິນິຘານວເສນາຕິ ພລວຄາຫສ຺ສ ວິນິຘານວເສນ. ທຸພ຺ພລທຸພ຺ພລານນ຺ຕິ ທຸພ຺ພລທຸພ຺ພລານໍ ຄາຫານໍ. ສກຠາວປຣິຈ຺ຈຊນວເສນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາວສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ.

໒໐໗. ອຸຕ຺ຕາສິຕຕ຺ຕາຕິ ຠຍໍ ຊເນຕ຺ວາ ວິຍ ປລາປິຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ປລາປິໂຕ ນ ປຸນ ຕໍ ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນ ອນລ຺ລີຍນຠາວທສ຺ສນວເສນາ’’ຕິ. ເຂຏ-ສທ຺ທໍ ສທ຺ທຕ຺ຖວິທູ ອຸຕ຺ຕາສຕ຺ເຖ ປຐນ຺ຕີຕິ ອາຫ ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖຕິອາທິ. ອຓຸ ເອວ ອຓຸສຫຄຕໍ, ອຓຸຕ຺ເຕນ ວາ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຕ຺ຕຸກາມວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໕. ເກວລຎ຺ຫິຍນ຺ຕິ ເກວລຎ຺ຫິ ອຍໍ ວາໂຣຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຊານາຕີຕິ ປກຕິຍາ ວຈນານນ຺ຕຣໍ ວິຊານນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປນ ວຈີເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ອິມມ຺ຫາ ອາວາສາ ປຐມໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕິ, ນໍ ມຍໍ ‘ອຣຫາ’ຕິ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວໍ ກຕສງ຺ເກຕາ ວິຫາຣາ ປຐມໍ ປກ຺ກມເນນ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອວີຕິວຕ຺ເຕປິ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ມໍ ‘ອຣຫາ’ຕິ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ ຕມ຺ຫາ ອາວາສາ ປຐມໍ ປກ຺ກາມີຕິ ອາຄຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ປາຣາ. ໒໒໗) ວິຍ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖຕິ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ຄຫຓໂຍຄ຺ເຄ ປເທເສ, ເຕນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ໂກຈິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ກາຍວິກາຣໍ ທິສ຺ວາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວຈີເຠທຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ຊານາຕິ, ນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ປາຬິຍໍ ‘‘ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໑໕) ອິມສ຺ມິໍ ປຏິວິຊານນວາເຣ ຍສ຺ມິໍ ອກ຺ຂເຣ ວາ ອຸຈ຺ຈາຣິເຕ ກາຍປ຺ປໂຍເຄ ວາ ກເຕເຍວ ອຍໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ສມາປນ຺ໂນຕິອາທິອຕ຺ຖໍ ປໂຣ ວິຊານາຕິ, ຕໂຕ ປຸຣິເມສຸ ອກ຺ຂຣຸຈ຺ຈາຣຓາທິປ຺ປໂຍເຄສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິເມວ ປຏິວິຊານນປໂຍຄກ຺ຂເຓ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ເສເວຕ຺ຖ ສາມນ຺ຕຕ຺ຕາ, ເຕເນວ ພຸທ຺ຘທຕ຺ຕາຈຣິເຍນ –

‘‘ທຸກ຺ກຏໍ ປຐມສ຺ເສວ, ສາມນ຺ຕມິຕິ ວຓ຺ຓິຕໍ;

ເສສານໍ ປນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມຸທີຣິຕ’’ນ຺ຕິ –

ວຸຕ຺ຕໍ, ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ‘‘ນ ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທິວເສນາຕິອາທິນາ ຌານສມາຘິອາທິສທ຺ທານມຕ຺ເຖສຸ ປຸພ຺ເພ ອກຕປຣິຈຍຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖໍ ອີທິສ’’ນ຺ຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ເກວລໍ ‘‘ວິສິຏ຺ໂຐ ໂກຈິ ສມຓຄຸໂຓ ອເນນ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປເຣນ ຎາເຕປິ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒໐. ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ມຍາ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ອມນສິກຕ຺ວາ ‘‘ນາຫໍ, ອາວຸໂສ, ມຈ຺ຈຸໂນ ຠາຍາມີ’’ຕິອາທິກໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຈ ໂວຫາຣໂຕ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ຠາຍນ຺ໂຕຕິ ‘‘ຎຕ຺ວາ ຄຣຫນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ຠາຍນ຺ໂຕ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໒໓. ເສກ຺ຂຠູມິຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ຌານຠູມິມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ວິເວການນ຺ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວການໍ. ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓສ຺ສ ໂຠຊນປຣິໂຍສານຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາວ ໂຠຊນປອໂຍສານ’’ນ຺ຕິ. ອນ຺ຕຣຆເຣ ຠຸຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉາຍ ຈີວຣສຓ຺ຐາປນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ, ປາຬິຍໍ ປນ ທຸກ຺ກຣາທິວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນາປິ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາປິ ຫິ ‘‘ນາວຸໂສ, ທຸກ຺ກຣໍ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ ອຕ຺ຕຸປນາຍິກຕ຺ຕາຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໒໗. ນ ທານາຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມີຕິ ປຸນ ຕຕ຺ຖ ວສິຕຏ຺ຐາເນ ນ ຄມິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ສຕິ ປຐມໍ ຄໂຕ ອຍໍ ປຸນ ຈ ນາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຣຫາຕິ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໍ ຐານນ຺ຕິ ອາວາສໍ ວາຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐານໍ. ປທສາ ຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ກຕິກາຍ ກຕຕ຺ຕາ ຍາເນນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຊ຺ຊາມຍິທ຺ຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິທ຺ຘິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາເຍ ສຕິປິ ເອກສ຺ສາປິ ປຐມຄມນາຠາວາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນສຸ ເອກໍ ທ຺ເວ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາເຍນ ເອກໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຄຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກເມວ. ເຕສຸ ຍສ຺ສ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ກຕິກວຕ຺ຕໍ. ນານາເວຣຊ຺ຊກາຕິ ນານາຊນປທວາສິໂນ. ສງ຺ຆລາໂຠຕິ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ປາປຸຓນກໂກຏ຺ຐາໂສ. ອຍຎ຺ຈ ປຏິກ຺ເຂໂປ ອວິເສເສຕ຺ວາ ກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ກໂຕ, ວິເສເສຕ຺ວາ ປນ ‘‘ເອຕ຺ຕໂກ ອສຸກສ຺ສາ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໒໘. ຘມ຺ມຘາຕູຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຘມ຺ມານໍ ສຠາໂວ ວາ. ອຸປປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ທຸສ຺ສທ຺ຘາປຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖຣາທິເກ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລ. ວິຕຸເຑນ຺ຕີຕິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຑນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຜາສຸຬນ຺ຕຣິກາໂຍ ຉິທ຺ທາວຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຕາຫິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວເສນ ອຕ຺ໂຖ. ວິຕຸເທນ຺ຕີຕິ ປາເຐ ຜາສຸຬນ຺ຕຣິກາຫີຕິ ອາຘາຣຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ໂລຫຕຸຓ຺ເຑຫີຕິ ກາຬໂລຫມເຍຫິ ຕຸຓ຺ເຑຫິ. ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕາຕິ ຄຣຫິຕພ຺ພຕາຍ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປໍ. ຈກ຺ຂຸຠູຕາຕິ ໂລກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ຠູຕາ ສຎ຺ຊາຕາ, ຈກ຺ຂຸສທິສາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ເຍນ ໂຄຆາຕກກມ຺ເມເນວ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ເສວາຕິ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ເອກາຍ ເຈຕນາຍ ພຫຸປຏິສນ຺ຘິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ເຈຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ເອກສ຺ສ ອມ຺ພາທິພີຊສ຺ສ ອເນກງ຺ກຸຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍາຕິ ຕໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ອາຫ ຕສ຺ສ ນານາເຈຕນາຫິ ອາຍູຫິຕສ຺ສາຕິອາທິ, ເຕນ ໂຄຆາຕກກມ຺ມກ຺ຂເຓ ປຸພ຺ພເຈຕນາ ອປຣເຈຕນາ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຕິ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ປາຓາຕິປາເຕ ພຫູ ເຈຕນາ ໂຫນ຺ຕິ, ນານາປາຓາຕິປາເຕສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ເອກາຍ ເຈຕນາຍ ນຣເກ ປຈິຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎເຈຕນາສຸ ເອກາຍ ອປຣາປຣິຍເຈຕນາຍ ອິມສ຺ມິໍ ເປຕຕ຺ຕຠາເວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອວເສສກມ຺ມໍ ວາ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂວິປາກຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ກມ຺ມກມ຺ມນິມິຕ຺ຕານເມວ ຄຫຓໍ ກຕໍ, ນ ຄຕິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ, ເຕນາຫ ‘‘ອຏ຺ຐິຣາສິເຍວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອໂຫສີ’’ຕິ. ປາຬິຍໍ ວິຕຈ຺ເຉນ຺ຕີຕິ ຕຸຓ຺ເຑຫິ ຕຈ຺ເຉນ຺ໂຕ ວິຍ ລຸຎ຺ຈນ຺ຕິ. ວິຣາເຊນ຺ຕີຕິ ວິລິຂນ຺ຕິ.

໒໒໙. ວລ຺ລູຣວິກ຺ກເຍນາຕິ ສຸກ຺ຂາປິຕມໍສວິກ຺ກເຍນ. ນິປ຺ປກ຺ຂຈມ຺ເມຕິ ວິຄຕປກ຺ຂໂລມຈມ຺ເມ. ເອກໍ ມິຄນ຺ຕິ ທີປກມິຄໍ. ກາຣຓາຫີຕິ ຆາຕນາຫິ. ຎຕ຺ວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຎຕ຺ວາ.

໒໓໐. ມງ຺ຄນວເສນ ອຸລຕີຕິ ມງ຺ຄຸລິ, ວິຣູປພີຠຈ຺ຉຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕເກຬິນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍໍ ອນາຈາຣກີຬໍ.

໒໓໑. ນິສ຺ເສວາລປຓກກທ຺ທໂມຕິ ຕິລພີຊກາທິເສວາເລນ ນີລມຓ຺ຑູກປິຏ຺ຐິວຓ຺ເຓນ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ອຸທກໍ ນີລວຓ຺ຓໍ ກຸຣຸມາເນນ ປຓເກນ ກທ຺ທເມນ ຈ ວິຣຫິໂຕ. ອຸຓ຺ຫຠາເວນ ຕປນໂຕ ຕປໍ ອຸທກໍ ອສ຺ສາຕິ ຕໂປທກາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ກ-ກາຣໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕໂປທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເປຕໂລໂກຕິ ປກຏ຺ເຐນ ອກຸສລກມ຺ເມນ ສຸຄຕິໂຕ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ອິຕານໍ ຄຕານໍ ໂລໂກ ສມູໂຫ, ນິວາສຏ຺ຐານໍ ວາ. ກຕຫຕ຺ຖາຕິ ຘນຸສິປ຺ເປ ສຸຏ຺ຐຸ ສິກ຺ຂິຕຫຕ຺ຖາ, ອວິຣຊ຺ຌນລກ຺ຂເວຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິປ຺ປທສ຺ສນວເສນ ຣາຊກຸລາທີສຸ ຣາຊສມູຫໍ ອຸເປຈ຺ຈ ກຕໍ ອສນໍ ສຣກ຺ເຂໂປ ເອເຕສນ຺ຕິ ກຕຸປາສນາ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕສິປ຺ປາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຠຄ຺ໂຄຕິ ປຠຎ຺ຊິໂຕ, ປຣາຊິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໓໒. ອາເນຎ຺ຊສມາຘິນ຺ຕິ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິຍໍ ນິຣຸທ຺ເຘ ສຕິປິ ສທ຺ທກຓ຺ຏເກນ ອຸຏ຺ຐານາຣໂຫ ຣູປາວຈຣສມາຘິເຍວ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ອເນຊໍ ອຈລນ຺ຕິອາທິ. ສມາຘິປຣິປນ຺ຖເກຕິ ວິຕກ຺ກາທິເກ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ອິທໍ ປນ ປຐມໂພຘິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸໍ ອນາຈາຣມຕ຺ຕວເສນ ຠິກ຺ຂູຫິ ໂຈທິເຕປິ ຠຄວຕາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໒໘) ເອວໍ ອາຍຕິໍ ອຕ຺ຕນາ ປຎ຺ຎປິຍມານປາຣາຊິການຸຄຸຓໍ ຕທາ ເອວ ວິນີຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ປຈ຺ຉາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວິນີຕວຕ຺ຖຸຠາເວນ ສງ຺ຄຫມາໂຣປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສາວການໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອນຸສ຺ສຣຓາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຣໍ ກຕນ຺ຕິ ອນນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈກປ຺ປສຕິເກ ກາເລ ວິຎ຺ຎາຓສນ຺ຕຕິໍ ອທິສ຺ວາປິ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ຕຕິຍຕ຺ຕຠາເວ ທິຏ຺ຐຈຸຕິຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ວຕ຺ຕມານຠວປຏິສນ຺ຘິຍາ ອນຸມາເນນາປິ ກາຣິຍກາຣຓາຠາວຄຫຓໍ ນາມ ສາວການໍ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ປຏິວິທ຺ຘສທິສາ. ຍຖາ ນາມ ສຕ຺ຕຘາ ຜາລິຕສ຺ສ ຈາມຣວາລໂລມສ຺ສ ເອກາຍ ອຄ຺ຄໂກຏິຍາ ອປຣສ຺ສ ວາລໂລມໍສຸໂນ ໂກຏິໍ ທູເຣ ຐຕ຺ວາ ວິຊ຺ເຌຍ຺ຍ ອາວຸນນ຺ໂຕ ວິຍ ປຏິປາເທຍ຺ຍ, ເອວເມວ ອິມິນາປິ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອໂສ ອຄ຺ໂຄ. ຍທິທນ຺ຕິ ໂຍ ອຍໍ.

ນິຄມນວຓ຺ຓນາ

໒໓໓. ອິຘາຕິ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐປາຣາຊິກປຣິທີປນນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສວເສນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐປາຣາຊິກປຣິທີປນໍ, ນ ປນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ປາຣາຊິກວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕອາປຕ຺ຕິປຣິທີປນໍ ຕຕ຺ຖ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທີນມ຺ປິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເຕເນວ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕວິຠງ຺ຄສ຺ສ ນິທ຺ເທສຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອສາຘາຣຓານິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາ (ປາຈິ. ໖໕໘) ວຊ຺ຊປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ (ປາຈິ. ໖໖໕) ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາ (ປາຈິ. ໖໖໙) ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາຕິ (ປາຈິ. ໖໗໕) ອິມານິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອສາຘາຣຓານິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ເອວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ປາຣາຊິການີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປສມ຺ປທານໍ ວຕ຺ຖຸຠາໂວ ວຕ຺ຖຸ ນາມ, ເຕນ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕນ ວິປນ຺ນາ, ວິປນ຺ນວຕ຺ຖຸກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາຕິ ມຄ຺ຄານຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓມາຫ. ກິຎ຺ຈາປິ ທຸເຫຕຸການມ຺ປິ ມຄ຺ໂຄ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປສມ຺ປທາສຸ ຐຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ມຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອເຫຕຸກາ ປນ ປຣິສຸທ຺ເຘ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ ຐຕ຺ວາ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຕມ຺ປິ ປຏິຈ຺ຈ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນາວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປາຣາຊິກາຕິ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓເຍວ ປຣາຊຍໍ ອາປນ຺ນາ. ເຖຍ຺ຍສໍວາສກາທີນໍ ຄິຫິຠາເວ ຐຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ວາຍມນ຺ຕານມ຺ປິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິອຠາວໂຕ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ປນ ວາຣິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆຕາຍ ລມ຺ພມານໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ລມ຺ພໍ ນາມ, ຕໍ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ໂສ ລມ຺ພີ. ໂສ ເອຕ຺ຕາວຕາ ນ ປາຣາຊິໂກ, ຕໍ ປນ ທີຆໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂ ວາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ວາ ເສວນາຘິປ຺ປາເຍນ ປເວເສນ຺ໂຕວ ປາຣາຊິໂກ, ອິຘ ປນ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ປເວເສນ຺ໂຕວ ອຘິປ຺ເປໂຕ ມຸທຸປິຏ຺ຐິເກເນວ ມຸເຂ ປເວສນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂສປິ ຫິ ກຕປຣິກມ຺ມຕາຍ ມຸທຸຠູຕາຍ ປິຏ຺ຐິຍາ ໂອນມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕວ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ, ນ ເກວໂລ. ໂຍ ປນ ມຸເຂນ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ວາ ປເຣສໍ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄມຸຂໍ ວາ ອິຕ຺ຖີນໍ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕນ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ຈ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປຏິປາທເນປິ ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕິ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕນ ຕທິຕຣມຄ຺ຄສມ຺ປຏິປາທເນເນວ ເມຖຸນຘມ຺ມໂວຫາຣໂຕ. ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຠິນິສີທຕີຕິ ປຣສ຺ສ ອຸຕ຺ຕານໍ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມນິເຍ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ປເວເສນ຺ໂຕ ຕສ຺ສູປຣິ ນິສີທຕິ, ອິທຎ຺ຈ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ປເຣສໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ປເວເສນ຺ໂຕ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິໂກວ, ພລກ຺ກາເຣນ ປນ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ວາ ມຸເຂ ວາ ປເຣນ ປເວສິຍມາໂນ ຍທິ ນ ສາທິຍຕິ, ອນາປຕ຺ຕິໂກວ. ເອຕ຺ຖ ອສາທິຍນໍ ນາມ ທຸກ຺ກຣໍ ວິຣຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຠາເວ ຐຕ຺ວາ ມາຕຸປິຕຸອຣຫນ຺ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຆາເຕນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ທູເສນ຺ໂຕ ຈ ສາມເຓຣປພ຺ພຊ຺ຊມ຺ປິ ນ ລຠຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ມາຕຸຆາຕກາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຕຕິຍປຐມປາຣາຊິເກສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ເອຕ຺ຖ, ເອວໍ ຄິຫິຠາເວ ຐຕ຺ວາ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອເຕນ ປຣິຍາເຍນາຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕນ ປຣິຍາເຍນ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ກຈ຺ຈິ ອຕ຺ຖາຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຈ ປາຣາຊິກກຓ຺ຑວຓ຺ຓນານໂຍ.

໒. ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ໂຑ

໑. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໓໔. ເຕຣສກສ຺ສາຕິ ເຕຣສ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຣິມາຓານິ ອສ຺ສາຕິ ເຕຣສໂກ, ກຓ຺ໂຑ, ຕສ຺ສ. ສມເຖ ວິປສ຺ສນາຍ ວາ ອຠິຣຕິຣຫິໂຕ ອິຘ ອນຠິຣໂຕ, ນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາຍ ກາຣຓມາຫ ກາມຣາຄາອິຈ຺ຈາທິ.

໒໓໕. ອພ຺ໂພຫາຣິກາຕິ ສີລວິປຕ຺ຕິໂວຫາຣໍ ນາຣຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກຸສລຠາເວ ປນສ຺ສາ ອພ຺ໂພຫາຣຕາ ນຕ຺ຖິ.

໒໓໖-໗. ເຈຕນາ-ສທ຺ທໂຕ ວິສຸໍ ສໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖາຠາວໍ ອິກ-ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖວນ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສຎ຺ເຈຕນາ ວາຕິອາທິ ທຸຕິຍວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ສິຂາປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາສຍເຠທໂຕຕິ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫປຸພ຺ພໂລຫິຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາສຍານໍ ເຠເທນ. ຘາຕຸນານຕ຺ຕໂຕຕິ ຣສຣຸຫິຣາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ, ປຖວາທີນໍ ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ນານຕ຺ເຕນ. ວຕ຺ຖິສີສນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕວຕ຺ຖິໂຕ ມຕ຺ຖກປສ຺ສໍ. ຫຕ຺ຖິມທຈລນໍ ນາມຎ຺ຈ ສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ຠໂວ ນິກ຺ຂມຕີ’’ຕິ. ສມ຺ຠວເວຄນ຺ຕິ ສມ຺ຠວສ຺ສ ຐານໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ທກໂສຕາຠິມຸຂໍ ໂອຕຣເຓນ ສຎ຺ຊາຕສຣີຣກ຺ໂຂຠເວຄໍ. ພາຫຸສີສນ຺ຕິ ຂນ຺ຘປ຺ປເທສໍ. ທສ຺ເສສີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຍສ຺ມາ ກຓ຺ຓຈູຬິກາຫິ ສມ຺ຠໂວ ນິກ຺ຂມຕິ…ເປ… ສມ຺ຠວຎ຺ຈ ທສ຺ເສສິ, ຕສ຺ມາ ຕຕິຍສ຺ສ ຠາສິຕໍ ສຸຠາສິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ທກໂສຕນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖິໂຕ ນິກ຺ຂມນມຄ຺ຄໍ, ອງ຺ຄຊາຕປ຺ປເທສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸກ຺ກຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ຣສຣຸຫິຣາທິສຕ຺ຕເທຫຘາຕູສຸ ມຊ຺ຌິມຘາຕຸຈຕຸຊໍ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊາທິ ວິຍ ປຖວີຘາຕຸສງ຺ຄຫິຕໍ ອາຫາຣູປຊີວີນໍ ສກລກາຍຄຕໍ ອຕິທຫຣທາຣການມ຺ປິ ອຕ຺ເຖວ, ຕໍ ປນ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕານໍ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນກກາມຣາເຄເຫວ ຐານໂຕ ຈລຕິ, ຈລິຕຎ຺ຈ ອາໂປຘາຕຸຠາເວນ ຈິຕ຺ຕຊເມວ ຫຸຕ຺ວາ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣຕິ, ທກໂສຕໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ຈິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍອຸຕຸຊໍ ໂຫຕິ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໂຕ ຈລິຕສິງ຺ຆາຓິກາ ວິຍ. ເຍສໍ ປນ ສມຸຈ຺ເຉທນວິກ຺ຂມ຺ຠນາທີຫິ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ນ ສິຍາ. ອິຕິ ຍຖາຐານໂຕ ສຸກ຺ກສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐິເຍວ ຣາຄຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ, ນ ປກຕິຣູປໍ, ເຕເນວ ກຖາວຕ຺ຖຸອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໗) ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ນາມ ຣາຄສມຸຏ຺ຐານາ ໂຫຕີ’’ຕິ ສຸກ຺ກສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐິ ເອວ ຣາຄສມຸຏ຺ຐານາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປກຕິຣູປໍ. ຉນ຺ນໍ ປນ ກາມາວຈຣເທວານໍ ວິຊ຺ຊມານາປິ ສຸກ຺ກຘາຕຸ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິວເສນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຣາເຄນາປິ ຐານໂຕ ນ ຄຬຕິ, ຍຖາຐາເນ ເອວ ຐຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊມານາ ຕງ຺ຂຓິກປຣິຬາຫວູປສມາວຫາ ເມຖຸນກິຈ຺ຈນິຏ຺ຐາປິຕາ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກາຍສມ຺ຜສ຺ສສຸຂເມວ ເຕສໍ ກາມກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຂີຓາສວານໍ ປນ ອນາຄາມີນຎ຺ຈ ສພ຺ພໂສ ກາມຣາຄາຠາເວນ ສຸກ຺ກຘາຕຸວິກາຣມ຺ປິ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມານໍ ປນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກາມຣາເຄນ ຊນິຕຕ຺ຕາ ອນາຫາຣູປຊີວິຕຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ພຖາ ສຸກ຺ກຘາຕຸປິ ນຕ຺ເຖວ. ຕເຖວາຕິ ໂມຈນສ຺ສາເທນ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມໂຕຕິອາທິໍ ອຕິທິສຕິ. ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ຐີຕິ ຐານາຈາວນາ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ປທຠາຊເນ (ປາຣາ. ໒໓໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທກໂສຕໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ທກໂສໂຕໂຣຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖາຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຕີສຸປິ ວາເທສຸ. ອຘິວາເສຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸນ ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂມຈນສ຺ສາທໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ. ອນ຺ຕຣາ ນິວາເຣຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ເຕ ກຕູປກ຺ກເມນ ຐານາ ຈຸຕໍ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ນິວາເຣຕຸໍ. ໂມຈນສ຺ສາເທນ ຫຕ຺ຖປຣິກມ຺ມາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ທຸກ຺ກຏເມວ, ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມາຠາວໂຕ ປນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ທກໂສໂຕໂຣຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຍໍ ສພ຺ພາຈຣິຍສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຂຠກຣຓປຈ຺ຈໂຍ ນາມ ວິສຠາຄເຠສຊ຺ຊເສນາສນາຫາຣາທິປຈ຺ຈໂຍ. ນານາວິຘໍ ສຸປິນນ຺ຕິ ຂຸຠິຕວາຕາທິຘາຕູນໍ ອນຸຄຸຓໍ. ອນຸຠູຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ຠູຕປຸພ຺ພໍ ມນສາ ປຣິກປ຺ປິຕປຸພ຺ພຎ຺ຈ. ສຄ຺ຄນຣກເທສນ຺ຕຣາທີນມ຺ປິ ຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖກາມຕາຍ ວາ ອນຕ຺ຖກາມຕາຍ ວາຕິ ອິທໍ ເທວຕານໍ ຫິຕາຫິຕາຘິປ຺ປາຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖາຍ ວາ ອນຕ຺ຖາຍ ວາຕິ ສຠາວໂຕ ຠວິຕພ຺ພໍ ຫິຕາຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ເທວຕາຫິ ອຸປສໍຫຣິຍມານານິ ອາຣມ຺ມຓານິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຕ຺ຖິ, ກຖໍ ຕານິ ປຸຣິໂສ ປສ຺ສຕິ, ເທວຕາ ວາ ຕານິ ອວິຊ຺ຊມານານິ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕີຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ໂສ ຕາສນ຺ຕິອາທິ. ເຕນ ‘‘ເອວເມໂສ ປຣິກປ຺ປຕູ’’ຕິ ເທວຕາຫິ ຈິນ຺ຕິຕມຕ຺ເຕນ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ຄສນ຺ຕຕິໂຕ ນິປຕິຕ຺ວາ ເທວຕາຫິ ຈິນ຺ຕິຕນິຍາເມເນວ ປຣິກປ຺ປມານໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ເຕນ ປຣິກປ຺ປມານານິ ອາຣມ຺ມຓານິ ເທວຕາຫິ ອຸປສໍຫຏານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ຈ ໂສ ເທວຕານຸຠາເວນ ປສ຺ສຕິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ວິຍ ປຸຕ຺ຕປຏິລາຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີສຸ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິທິວເສ ມຫາມາຍາເທວິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສນ ເອກສ຺ສ ເສຕວຣວາຣຓສ຺ສ ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິປວິຏ຺ຐຠາວທສ຺ສນໍ ປຸຕ຺ຕປຏິລາຠນິມິຕ຺ຕໍ ສຸປິນໍ ນາມ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ສ຺ເວ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ປກ຺ຂສ຺ສ ຣຕ຺ຕິວິຠາຍນກາເລ ຫິມວນ຺ຕໍ ພິພ຺ໂພຫນໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມປຈ຺ຉິມສມຸທ຺ເທສຸ ວາມທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ທກ຺ຂິຓສມຸທ຺ເທ ປາເທ ຈ ໂອທຫິຕ຺ວາ ມຫາປຖວິຍາ ສຍນໍ ເອໂກ, ທພ຺ພຕິຓສງ຺ຂາຕາຍ ຕິຣິຍາ ນາມ ຕິຓຊາຕິຍາ ນງ຺ຄລມຕ຺ຕຣຕ຺ຕທຓ຺ຑາຍ ນາຠິໂຕ ອຸຄ຺ຄຕາຍ ຂເຓນ ອເນກໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ນຠໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐານໍ ເອໂກ, ເສຕານໍ ກຓ຺ຫສີສານໍ ກິມີນໍ ປາເທຫິ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ຍາວ ຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐານໍ ເອໂກ, ນານາວຓ຺ຓານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສກຸຓານໍ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປາທມູເລ ເສຕວຓ຺ຓຕາປຊ຺ຊນໍ ເອໂກ, ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມຫໂຕ ມີຬ຺ຫປພ຺ພຕສ຺ສ ອຸປຣິ ອລິມ຺ປມານສ຺ສ ຈງ຺ກມນໍ ເອໂກຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ມຫາສຸປິນາ ນາມ, ອິເມ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ສມ຺ໂພຘິຍາ, ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ອຣິຍມຄ຺ຄປ຺ປກາສນສ຺ສ, ຄິຫີນຎ຺ຈ ສຣຓູປຄມນສ຺ສ, ຂຕ຺ຕິຍາທິຈຕຸວຓ຺ຓານໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປຏິລາຠສ຺ສ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ລາເຠ ອລິຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ຈ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສຬສ ສຸປິນາ ປາກຏາ ເອວ. ເອກນ຺ຕສຈ຺ຈເມວາຕິ ຜລນິຍມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສ຺ສນໍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິປລ຺ລຕ຺ຖເມວ. ຘາຕຸກ຺ໂຂຠາທີສຸ ຈຕູສຸ ມູລກາຣເຓສຸ ທ຺ວີຫິ ຕີຫິປິ ກາຣເຓຫິ ກທາຈິ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສໍສຄ຺ຄເຠທໂຕ’’ຕິ. ສຸປິນເຠໂທຕິ ສຈ຺ຈາສຈ຺ຈຕ຺ຖຕາເຠໂທ.

ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕຄຕິນິມິຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎຣູປເມວ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອາທິ ເຍສໍ ສຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ຕານິ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທີນິ ອາຣມ຺ມຓານິ ຍສ຺ສ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓໍ. ອີທິສານີຕິ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓານິ ຣາຄາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຈ. ສພ຺ໂພຫາຣິກຈິຕ຺ເຕນາຕິ ປຏິພຸທ຺ຘສ຺ສ ປກຕິວີຖິຈິຕ຺ເຕນ. ໂກ ນາມ ປສ຺ສຕີຕິ ສຸຕ຺ຕປຏິພຸທ຺ຘຠາວວິຍຸຕ຺ຕາຍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ນາມ ນ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນາຫ ‘‘ສຸປິນສ຺ສ ອຠາໂວວ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕຕິ ອິມິນາ ນິທ຺ທາວເສນ ປວຕ຺ຕມານຠວງ຺ຄສນ຺ຕຕິພ຺ຍວຫິຕາຍ ກຸສລາກຸສລາຍ ມໂນທ຺ວາຣວີຖິຍາ ຈ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ຍາ ນິທ຺ທາຕິອາທິ. ທ຺ວີຫິ ອນ຺ເຕຫິ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ກຸສລາກຸສລສງ຺ຂາເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ອນ຺ເຕຫິ ມຸຕ຺ໂຕ. ອາວຊ຺ຊນຕທາຣມ຺ມຓກ຺ຂເຓຕິ ສຸປິເນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣວີຖິຍາ ອຠາວໂຕ ມໂນທ຺ວາເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸປິນນ຺ເຕປິ ຕທາຣມ຺ມຓວຈນໂຕ ອນຸຠູເຕສຸ ສຸຕປຸພ຺ເພສຸ ວາ ຣູປາທີສຸ ປຸຣາປຕ຺ຕິຠາເວນ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິປລ຺ລາສໂຕ ປວຕ຺ຕມານາປິ ກາມາວຈຣວິປາກຘມ຺ມາ ປຣິຕ຺ຕຘມ຺ເມ ນິສ຺ສາຍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ສຣູປໂຕ ປຣິຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິອາກາຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຣາຄາທິສວິປາກຘມ຺ມານມ຺ປິ ເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປຏິສນ຺ຘາທິວິປາການມ຺ປິ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາ ຈ ອຸປປນ຺ນາ ເອວ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຖຸຘມ຺ມວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປນ ສມ຺ມຸຕິຠູຕໍ ກສິຓາທິປຏິຠາຄາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປຈາຣປ຺ປນາທິວສປ຺ປວຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຘມ຺ມາ ເອວ ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຕິເກ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໒) ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓາຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ສ຺ວາຍນ຺ຕິ ສຸປິໂນ. ວິປລ຺ລາເສນ ປຣິກປ຺ປິຕປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ‘‘ທຸພ຺ພລວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວິຊ຺ຊມານາຣມ຺ມເຓ ອວສວຕ຺ຕິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕນາຫ ອວິສເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິອາທິ.

ອາປຕ຺ຕິນິກາຍສ຺ສາຕິ ອິທໍ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄ-ສທ຺ທສ຺ສ ອນຸຣູປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິນິກາຍສ຺ສ, ວຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນາຫ ກິໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ. ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ເທນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຸທາເຍ ນິປ຺ຜນ຺ນສ຺ສາປິ ສທ຺ທສ຺ສ ຕເທກເທເສປິ ປສິທ຺ຘິ ອິຘ ຣຸຬ຺ຫີ ນາມ, ຕາຍ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ຍຸຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ໂທ, ເຕນ. ຣຸຬ຺ຫິຍາ ກາຣຓມາຫ ອວຍເວອິຈ຺ຈາທິນາ.

ກາລຎ຺ຈາຕິ ‘‘ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິຕກາລຎ຺ຈ, ‘‘ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ຊາເຕ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ໂມເຈຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ກາໂລ ຄມ຺ມຕິ. ນວມສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ວີມໍສາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ. ວຕ຺ຖູຕິ ວິສຍໍ.

໒໓໘. ໂລມາ ເອເຕສໍ ສນ຺ຕີຕິ ໂລມສາ, ພຫຸໂລມປາຓກາ.

໒໓໙. ໂມຈເນນາຕິ ໂມຈນປ຺ປໂຍເຄນ. ໂມຈນສ຺ສາທສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂມຈນິຈ຺ຉາວ ໂມຈນສ຺ສາໂທ, ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເຈຕນາ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປນ ໂມຈເນ ອສ຺ສາທໍ ສຸຂໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິຍາ ເຈຕນາຍາຕິ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອິຕຣຖາ ສຸຂຕ຺ຖາຍ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ອາໂຣຄ຺ຍາທິອຕ຺ຖາຍາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ອາໂຣຄ຺ຍາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ໂມຈນິຈ຺ຉາຍ ເຈຕນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖວ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໒໔໐. ວາຍມໂຕຕິ ອງ຺ຄຊາເຕ ກາເຍນ ອຸປກ຺ກມໂຕ. ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິສຫສ຺ສານີຕິ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກາທີນິ ອນາມສິຕ຺ວາວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ປນ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກາທິເຠເທນາປິ ຄຓນາ ກາຕພ຺ພາ. ເອເກນ ປເທນາຕິ ເຄຫສິຕເປມປເທນ. ຕເຖວາຕິ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຍ ເອວ ຄາຬ຺ຫໍ ປີຬນາທິປ຺ປໂຍຄໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ສຸປເນນ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ໂມຈນສ຺ສາທສ຺ສ ນິມິຕ຺ເຕ ອູຣຸອາທີຫິ ກຕອຸປກ຺ກມສ຺ສ ວິຊຫນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ອສຸຠມນສິກາຣາຠາເວປິ ປໂຍຄາຠາເວເນວ ໂມຈເນປິ ອນາປຕ຺ຕິ ທີປິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຕນ ອຸປກ຺ກເມນ ມຸຕ຺ເຕຕິ ມຸຈ຺ຈມານໍ ວິນາ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ສຸກ຺ເກ ຐານໂຕ ມຸຕ຺ເຕ. ຍທິ ປນ ອຸປກ຺ກເມ ກເຕປິ ມຸຈ຺ຈມານເມວ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ ປໂຍເຄນ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາ. ຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍາຕິ ຈີວຣາທີສຸ ລິມ຺ປນປຣິຫາຣາຍ ຫຕ຺ເຖນ ອງ຺ຄຊາຕຄ຺ຄຫຓໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕປ຺ປໂຍໂຄ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອໂນກາສນ຺ຕິ ອງ຺ຄຊາຕປ຺ປເທສໍ.

໒໖໒. ສຸປິນນ຺ເຕນ ກາຣເຓນາຕິ ສຸປິນນ຺ເຕ ປວຕ຺ຕອຸປກ຺ກມເຫຕຸນາ. ອາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນເຍວ ຫິ ອຍໍ ອນາປຕ຺ຕິ ອວິສຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຈສ຺ສ ວິສໂຍ ໂຫຕິ ນິຈ຺ຈເລນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໒໖໓. ວິນີຕວຕ຺ຖຸປາຬິຍໍ ອຓ຺ຑກຓ຺ຑຸວນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂມຈນາຘິປ຺ປາເຍນ ອຓ຺ຑຈລເນນ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສາປິ ຈລນໂຕ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກໂມ ໂຫຕີຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ປນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ນ ຈລຕິ, ເອວໍ ອຓ຺ຑເມວ ກຓ຺ຑຸວເນນ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ ອຓ຺ຑສ຺ສ ອນງ຺ຄຊາຕຕ຺ຕາ.

໒໖໔. ວຕ຺ຖິນ຺ຕິ ອງ຺ຄຊາຕສີສຈ຺ຉາທກຈມ຺ມໍ. ອຸທຣໍ ຕາເປນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຸທຣຕາປເນນ ອງ຺ຄຊາເຕປິ ຕຕ຺ເຕ ຕາວຕ຺ຕເກນ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກໂມ ກໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໖໕. ເອຫິ ເມ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ສາມເຓຣາຕິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕຸ, ເຕນ ກຣິຍມານສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕຈລນສ຺ສ ໂມຈນສ຺ສາເທນ ສາທິຍນໂຕ ຕໍ ຈລນໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສາທິຍນຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕຈລນສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕາ ອສ຺ສາທເຈຕນາວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ນ ອາຓາປນວາຈາ ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ ອສິຊ຺ຌນໂຕ. ເອວໍ ອາຓາເປຕ຺ວາປິ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ໂມຈນສ຺ສາທໍ ປຏິວິໂນເທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິອສມ຺ຠວໂຕ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອນາຓຕ຺ຕິກໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຊາຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອາຓາປນວາຈາຍ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ປນ ປເຣນ ອນາຓຕ຺ເຕນ ພລກ຺ກາເຣນາປິ ກຣິຍມານປ຺ປໂຍຄໍ ໂມຈນສ຺ສາເທນ ສາທິຍຕິ, ຕສ຺ສາປິ ມຸຕ຺ເຕ ປຐມປາຣາຊິເກ ວິຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ, ອມຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ໂມຈນສ຺ສາເທ ເຈຕນາຍ ປນ ອສຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາປິ ມຸຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕເມວ.

໒໖໖. ກາຍຕ຺ຖມ຺ຠນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຈລນວເສນ ຍຖາ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຸປກ຺ກໂມ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາ ວິຊມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຸປນິຊ຺ຌາຍນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອງ຺ຄຊາຕນ຺ຕິ ຊີວມານອິຕ຺ຖີນໍ ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ເນຕໂຣ.

໒໖໗. ປຸປ຺ຜາວລີຕິ ກີຬາວິເສໂສ. ຕໍ ກິຣ ກີຬນ຺ຕາ ນທີອາທີສຸ ຉິນ຺ນຕຏໍ ອຸທເກນ ຈິກ຺ຂລ຺ລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸໂຠ ປາເທ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ປຕນ຺ຕິ, ‘‘ປຸປ຺ຜາວລິຍ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປໂຍຊກຕ຺ເຕນ ທ຺ວິກມ຺ມິກຕ຺ຕາ ‘‘ວາລິກໍ ອງ຺ຄຊາຕ’’ນ຺ຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ເຈຕນາ, ອຸປກ຺ກໂມ, ມຸຈ຺ຈນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໖໙. ທຸຕິເຍ ເກສຸຈິ ວາຕປາເນສຸ ວິວເຏສຸ ພຫິປິ ອນ຺ຘກາຣຕ຺ຕາ ອາໂລໂກ ນ ປວິສຕິ, ວິວຏກວາເຏນ ອຎ຺ຎໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອາໂລກສ຺ສ ນິວາຣຓໂຕ ກວາຏສ຺ສ ປິຏ຺ຐິປສ຺ເສ ຆນນ຺ຘກາໂຣວ ໂຫຕິ, ຕາທິສານິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຍສຸ ວິວເຏສຸ ອນ຺ຘກາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄມງ຺ຄານໍ ປຣາມສນກ຺ຂເຓ ອນາຈາຣານຸກູລາ ຫຸຕ຺ວາ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຓ຺ຓຠຓນກ຺ຂເຓ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ມຎ຺ເຎຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ’’ຕິ, ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ວິຍາຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸລິຕ຺ຖີນໍ ເອວໍ ປເຣຫິ ອຠິຠວນໍ ນາມ ອຈ຺ຈນ຺ຕາວມາໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວິປ຺ປກາຣ’’ນ຺ຕິ.

໒໗໐. ໂອຕິຓ຺ຓສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນປກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍກ຺ຂາທີຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຕ຺ຕຸສາຘນປກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກູປາທີນີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິສຣີຣສງ຺ຂາເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ.

໒໗໑. ອສ຺ສາຕິ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທິກສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ.

໒໗໓. ເອເຕສໍ ປທານນ຺ຕິ ອາມສນາທິປທານໍ. ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີຕິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ. ນໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ກາຍວິເສສນຠາເວນ ເອຕໍ ກາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອມສນ຺ໂຕ…ເປ… ເອກາວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອນິວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນິວຕ຺ຖໍ. ສນິວຕ຺ຖາຍ ປນ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣນ຺ຕສ຺ສ ນິວຕ຺ຖສາຏໂກປຣິ ຫຕ຺ເຖ ອາຣຸຬ຺ເຫ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ສາຏກໂຕ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາຣາເປຕ຺ວາ ຊງ຺ຆໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐນິທ຺ເທເສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຍສໍສຄ຺ຄນິທ຺ເທເສ. ເຕນາຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ວຕ຺ຖຸສຎ຺ຎາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ກາຣເຓນ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕໍ ຄຣຸກໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກເຣຍ຺ຍ ປກາເສຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ.

ສຎ຺ຎາຍ ວິຣາຄິຕມ຺ຫີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ວິຣທ຺ຘາຍ. ອິທໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕໍ, ອນາຄຕຎ຺ຈ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກໍ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄເນວ ສາຣຕ຺ຕໍ. ວິຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄຣຫິຕໍ ມາຕຸອາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ມາຕຸເປມາທິວເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຣຕ຺ຕມ຺ປິ ອິຕ຺ຖິໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ເອວ. ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສເມຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖໍ ສເມຕີຕິ ເຈ? ຍທິ ຫິ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາ ວິຣາຄິຕາ ຠເວຍ຺ຍ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘຄ຺ຄຫເຓປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນາປິ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາຍ ເອວ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໒໗໖) ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ກາຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາ ວິຣາຄິຕາ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ກາຍໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາຍ ເຈວ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄສ຺ສ ຈ ກາຍຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ຈ ສມ຺ຠວາ ຍຖາວຕ຺ຖຸກໍ ສງ຺ຆາທິເສສເມວ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ມຫາສຸມຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕວາໂທວ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ພາຫາຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ປຣິກ຺ຂິປໂຕ ມຊ຺ຌຄຕານໍ ວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ‘‘ມຊ຺ຌຄຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍປິ ສເມຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນີເລນ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໂຕ ກາຬິຕ຺ຖີ ວຸຕ຺ຕາ.

໒໗໙. ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ຜສ຺ສສຸຂເສວນາຘິປ຺ປາໂຍ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາມສນວາເຣ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘວເສນ ຜສ຺ສປຏິວິຊານນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕ ອາປຕ຺ຕິຍາຠາວໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອິທໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄມຕ຺ເຕນ ກາຍຈລນສ຺ສ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອິຕ຺ຖິຍາ ກຣິຍມານກາຍຈລນໍ ສາທິຍໂຕປິ ປໂຍຄາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມປາຣາຊິເກ ປນ ປເຣຫິ ອຸປກ຺ກມິຍມານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເສວນາຘິປ຺ປາເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເຕນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອງ຺ຄຊາຕກ຺ໂຂໂຠ ສຍເມວ ອວສ຺ສໍ ສຎ຺ຊາຍຕິ, ໂສ ຈ ເຕນ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ນເຍນ ປຐມສງ຺ຆາທິເສເສປິ ປເຣນ ກຣິຍມານປໂຍຄສາທິຍມາເນປິ ອງ຺ຄຊາຕກ຺ໂຂຠສມ຺ຠເວນ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈຕຸຕ຺ເຖຕິ ‘‘ນ ຈ ກາເຍນ ວາຍມຕິ, ນ ຈ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣ. ຜສ຺ສປຏິວິຊານນມ຺ປີຕິ ອປິ-ສທ຺ເທນ ຕຕິຍວາເຣ ວິຍ ວາຍາໂມປິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາມສເນ ວິຍາຕິ ອິທໍ ປນ ຜສ຺ສປຏິວິຊານນາຠາວມຕ຺ຕສ຺ເສວ ນິທສ຺ສນໍ, ນ ປໂຍຄາຠາວສ຺ສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄ ສມຸປ຺ປນ຺ເນປິ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ, ວິຈ຺ຉິນ຺ເນ ປນ ຕສ຺ມິໍ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນານໂຍ.

໒໘໑. ເອຕ຺ຖ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ເຄຫສິຕເປເມນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ຜຸສເນ ທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກາຣຸຎ຺ເຎນ ປນ ວຕ຺ຖາທິໍ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໍ ‘‘ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ອວສສຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊນ຺ຕິໍ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ສຫສາ ອນາມາສນ຺ຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເກສາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາເຍນ ອາກຑ຺ຒໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ນ ຫິ ມີຍມານໍ ມາຕຣໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍ ມາຕຸຍາປິ ອາມາໂສ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມາຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາ ກາຕພ຺ພໍ ປນ ອຎ຺ຎາສມ຺ປິ ອິຕ຺ຖີນໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ອນາມາສຕ຺ເຕ ວິເສສາຠາວາ.

ຕິຓຓ຺ຑຸປກນ຺ຕິ ຫິຣິເວຣາທິມູເລຫິ ເກສາລງ຺ກາຣຕ຺ຖາຍ ກຕຈຸມ຺ພຏກໍ. ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາສນາທິຠາວໂຕ ອປເນຕ຺ວາ. ປູຊາທິອຕ຺ຖໍ ປນ ຕາວກາລິກມ຺ປິ ອາມສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສີສປສາຘນກທນ຺ຕສູຈິອາທີຕິ ອິທໍ ສີສາລງ຺ກາຣຕ຺ຖາຍ ປຏປິໂລຕິກາທີຫິ ກຕໍ ສີສປສາຘນກຎ຺ເຈວ ທນ຺ຕສູຈິອາທິ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສີສປສາຘນໍ ສິປາຏິໂກປກຣຓຕ຺ຖາຍ ເຈວ ທນ຺ຕສູຈິອຸປກຣຓຕ຺ຖາຍ ຈ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ເກສກລາປໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕິຣິຍໍ ປເວສນຕ຺ຖາຍ ກຕາ ທນ຺ຕສູຈິ ເອວ ສີສປສາຘນກທນ຺ຕສູຈີຕິ ເອກເມວ ກຕ຺ວາ ສິປາຏິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕພ຺ພສູຈິເຍວ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປກຣຓນ຺ຕິ ສິປາຏິກາສູຈິອຸປກຣຓນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ໂປຕ຺ຖກຣູປນ຺ຕິ ສຸຘາທີຫິ ກຕໍ, ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕານໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນໍ ສຓ຺ຐາເນນ ກຕມ຺ປິ ອນາມາສເມວ. ອິຕ຺ຖິຣູປາທີນິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ, ວຕ຺ຖຠິຕ຺ຕິອາທິຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ວຬຎ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວຣູເປຫິ ອນາມາເສ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄ ອສຕິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ອາມສໂຕ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນາມາສມ຺ປິ ທຓ຺ຑປາສາຓາທີຫິ ເຠທນສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປາຬິຍມ຺ປິ ອາປທາສຸ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອາມສເນປິ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ສປ຺ປິນີອາທີຫິ ວາຬມິຄີຫິ ຈ ຄຫິຕປາຓການໍ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ຕໍ ສປ຺ປິນີອາທິໍ ວຕ຺ຖທຓ຺ຑາທີຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ, ມາຕຸອາທິໍ ອຸທເກ ມີຍມານໍ ວຕ຺ຖາທີຫິ ຄເຫຕຸໍ, ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໍ ເກສາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພວ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ນ ຕ຺ເວວ ອາມສິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ວຈນໍ ອມີຍມານວຕ຺ຖຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ.

ມຄ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ເທນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສາມີຈິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ປນ ອາສນໍ ອປຎ຺ຎເປຕ຺ວາວ ນິສີທຖາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຍເມວ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖຊາຕການີຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠູຕຄາມຠາເວເນວ ຐິຕານິ. ກີຬນ຺ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕກໍ ປນ ປຣິໂຠຄາຣຫໍ ສພ຺ພຖາ ອາມສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ທສ຺ສາມີຕິ ອິທໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນປິ ອຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ ອນາມາສຕ຺ຕາຠາວາ.

ມຓີຕິ ເວຬຸຣິຍາທິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ໂຊຕິຣສາທິເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ມຓິ. ເວຬຸຣິໂຍຕິ ອລ຺ລເວຬຸວຓ຺ໂຓມຓິ, ‘‘ມຊ຺ຊາຣກ຺ຂິ ມຓ຺ຑລວຓ຺ໂຓ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສິລາຕິ ມຸຄ຺ຄມາສວຓ຺ຓາ ອຕິສິນິທ຺ຘາ ກາຬສິລາ, ມຓິໂວຫາຣໍ ອາຄຕາ ຣຕ຺ຕເສຕາທິວຓ຺ຓາ ສຸມຏ຺ຐາປິ ສິລາ ອນາມາສາ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຣຊຕນ຺ຕິ ກຫາປຓມາສາທິເຠທໍ ຊຕຸມາສາທິໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ຣູປິຍໍ ຄຫິຕໍ. ໂລຫິຕງ຺ໂກຕິ ຣຕ຺ຕມຓິ. ມສາຣຄລ຺ລນ຺ຕິ ກພຣວຓ຺ໂຓ ມຓິ, ‘‘ມຣກຕ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ປິສິຕ຺ວາ ໂຍຊິຕານໍ ມຸຕ຺ຕານໍ ຣຕນຠາວວິຣຫໂຕ ຄຫຓກ຺ຂເຓປິ ຣຕນາກາເຣນ ອເປກ຺ຂິຕາຠາວາ ‘‘ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາວ ປນ ຕາ ມຸຕ຺ຕາ ຣຕນຣູເປນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕາວ ອາມສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ເອວໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຣຕນປາສາຓໍ ປິສິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ເຊ ໂຍຊນຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ, ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ປນ ປິສິຕ຺ວາ ໂຍຊນເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຄຫຏ຺ເຐຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທິນ຺ນມ຺ປິ ຍທິ ເຠສຊ຺ເຊ ສຸວຓ຺ຓາທິຣູເປນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວິໂຍເຊຕຸຎ຺ຈ ສກ຺ກາ, ຕາທິສໍ ເຠສຊ຺ຊມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕໍ ຄຕໍ ເຈ, ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຊາຕິຜລິກໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສູຣິຍກນ຺ຕຈນ຺ທກນ຺ຕາທິກໍ ຊາຕິປາສາຓໍ ມຓິມ຺ຫິ ເອວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຘມນສງ຺ໂຂ ຈ ໂຘຕວິທ຺ໂຘ ຈ ຣຕນມິສ຺ໂສ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິທ຺ໂຘຕິ ມຓິອາທິຠາເວນ ກຕຉິທ຺ໂທ.

ຣຕນມິສ຺ໂສຕິ ກຎ຺ຈນລຕາທິວິຈິຕ຺ໂຕ, ມຸຕ຺ຕາທິຣຕນຂຈິໂຕ ຈ, ເອເຕນ ຘມນສງ຺ຂໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຣຕນມິສ຺ໂສວ ອນາມາໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສິລາຍມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປານີຍສງ຺ໂຂຕິ ອິມິນາວ ຖາລກາທິອາກາເຣນ ກຕສງ຺ຂມຍຠາຊນານິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເສສາຕິ ຣຕນສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ.

ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຘາຕຸປາສາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ປຏິກ຺ຂິປີຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍຘາຕຸກຣຓ຺ຑກສ຺ສ, ພຸທ຺ຘຣູປາທິສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກກຣເຓ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຣູປິຍຉຑ຺ຑກຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣູປິຍຉຑ຺ຑກສ຺ສ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ອາມສິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເກຬາປຍິຕຸນ຺ຕິ ອາມສິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈາເຣຕຸໍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຈວຣເມວ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຄປກາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ອຎ຺ເຎ ວາ, ຫຕ຺ເຖນ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ກຈວຣໍ ອປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ມລມ຺ປິ ປມຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ ເກຬາຍນສທິສຕ຺ຕາ. ອາຣກູຏໂລຫນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ກິຕ຺ຕິມໂລຫວິເສໂສ. ຕິວິຘຎ຺ຫິ ກິຕ຺ຕິມໂລຫໍ ກໍສໂລຫໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ ຫາຣກູຏໂລຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕິປຸຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ກໍສໂລຫໍ ນາມ. ສີສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ. ຣສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ຫາຣກູຏໂລຫໍ ນາມ. ຕໍ ປນ ‘‘ຊາຕຣູປຄຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ຣູປິເຍສຸ ປນ ອຄຓິຕຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ອາມສເນ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພກປ຺ປິໂຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓາທິມຍານໍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣານໍ ອາມສນໂຄປນາທິວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ສພ຺ພຖາ ກປ຺ປິໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມວິນຍວຓ຺ຓນຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆິກເມວ ສຸວຓ຺ຓາທິມຍໍ ເສນາສນໍ, ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣາ ຈ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລິການີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ປຐມເມວ ອນາມສິຕ຺ວາ ປາສາຓາທິນາ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ເຠທໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑຕ຺ຖາຍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ກິຎ຺ຈິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ, ວິໂຍເຊຕ຺ວາ ວາ ອາມສິຕພ຺ພ.

ຜລກຊາລິກາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ສຣປຣິຕ຺ຕາຓາຍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ກິຏິກາຜລກໍ ອກ຺ຂິຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ອຍໂລຫາທີຫິ ຊາລາກາເຣນ ກຕ຺ວາ ສີສາທີສຸ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕພ຺ພໍ ຊາລິກໍ ນາມ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກວຈາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນາມາສານີຕິ ມຈ຺ຉຊາລາທິປຣູປໂຣຘກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຣປຣິຕ຺ຕາຓໍ ຕສ຺ສ ອາວຸຘຠຓ຺ຑຕ຺ຕາຠາວາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຣູປໂຣຘນິວາຣຓໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອາສນສ຺ສາຕິ ເຈຕິຍສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ກຕປຣິຠຓ຺ຑສ຺ສ. ພນ຺ຘິສ຺ສາມີຕິ ກາກາທີຫິ ອທູສນຕ຺ຖາຍ ພນ຺ຘິສ຺ສາມິ.

‘‘ເຠຣິສງ຺ຆາໂຏຕິ ສງ຺ຆຏິຕຈມ຺ມເຠຣີ. ວີຓາສງ຺ຆາໂຏຕິ ສງ຺ຆຏິຕຈມ຺ມວີຓາ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈມ຺ມວິນທ຺ຘານິ ວີຓາເຠຣິອາທີນີ’’ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວຈນໂຕ ວິເສສາຠາວາ, ‘‘ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ຕໂຕ ວິເສສສ຺ສ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ເຠຣິອາທີນໍ ວິນທ຺ຘໂນປກຣຓສມູໂຫ ເຠຣິວີຓາສງ຺ຆາໂຏຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ສງ຺ຆຏິຕພ຺ໂພຕິ ສງ຺ຆາໂຏຕິ ກຕ຺ວາ. ຕຸຈ຺ຉໂປກ຺ຂຣນ຺ຕິ ອວິນທ຺ຘຈມ຺ມເຠຣິວີຓານໍ ໂປກ຺ຂຣໍ. ອາໂຣປິຕຈມ຺ມນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອາໂຣປິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຐປິຕມຸຂຈມ຺ມມຕ຺ຕໍ, ນ ເສໂສປກຣຓສຫິຕໍ. ສຫິຕໍ ປນ ສງ຺ຆາໂຏຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ໂອນຫິຕຸນ຺ຕິ ເຠຣິໂປກ຺ຂຣາທີນິ ຈມ຺ມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຈມ຺ມວຏ຺ຏິອາທີຫິ ສພ຺ເພຫິ ອຸປກຣເຓຫິ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ.

ປາຬິຍໍ ປຓ຺ຑກສ຺ສາຕິ ປຓ຺ຑເກນ. ປາຣາຊິກປ຺ປໂຫນກກາເລຕິ ອກຸຖິຕກາເລ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄາທິຠາເວ ສພ຺ພາວຕ຺ຖາຍປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຓ຺ຐາເນ ປຎ຺ຎາຍມາເນ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ ນ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສງ຺ກມາທີນໍ ຐານາຈາວນວເສນ ອຈາເລຕພ຺ພຕາຍ ນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໂວຫາໂຣຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໘໒. ເອກປທິກສງ຺ກໂມຕິ ຕນຸກເສຕຸ. ‘‘ອາວິຎ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈາເລຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຍ ເອວ ຣຊ຺ຊຸຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ນ ອິຕຣາຍ ຠິຕ຺ຕິຖມ຺ຠາທິຄຕິກຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຍາ ມຫາຣຊ຺ຊຸ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ຈາເລຕຸໍ ຍຸຕ຺ເຕ ຕນຸກຣຊ຺ຊຸທຓ຺ຑເກ ອຈາເລຕ຺ວາ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສາປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວາຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພາຕິ ຉາທນາທິວເສນ ຄູຫິຕພ຺ພາ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິຕາ, ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາໂຄ, ວາຍາໂມ, ເຕນ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຜຸສນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໘໕. ຕຕິເຍ ອສທ຺ຘມ຺ມປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ. ພາລາຕິ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕໍ ອຊານນ຺ຕີ, ສຸຣາມທມຕ຺ຕຕາຍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທິຠາເວນ ຈ ອຊານນ຺ຕີປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ນ ຕາວ ສີສໍ ເອຕີຕິ ສງ຺ຆາທິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາຣິປູຣິ ນ ໂຫຕິ, ມຄ຺ຄເມຖຸເນຫິ ອຆຏິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ໂຫຕິ ເອວ.

ອປສາເທຕີຕິ ອປສາທກຣວຈນໍ ກໂຣຕິ. ໂທສໍ ເທຕີຕິ ໂທສໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຕີຫີຕິ ອນິມິຕ຺ຕາສີຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຠາເວນາປິ ອຕ຺ຖໂຍຊນາຣຫຕ຺ຕາ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄາທິປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕຕານິຍໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ປນ ອຏ຺ຐຫິ ປເທຫິ ປຣິພ຺ພາຊິກາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໒໘໙) ວິຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຸຎ຺ຈິກປນາຬິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸຎ຺ຈິກາຉິທ຺ທມຕ຺ຕໍ. ສຸກ຺ຂໂສຕາຕິ ທກໂສຕສ຺ສ ສຸກ຺ຂຕາຍ ໂລຫິຕວຓ຺ຓວິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸທ຺ຘານີຕິ ເມຖຸນາທິປເທຫິ ອໂຍຊິຕານິປິ. ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ຆຏິຕາເນວາຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ເຄຫິປິ ອນິມິຕ຺ເຕ ‘‘ຕວ ວຈ຺ຈມຄ຺ໂຄ, ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄ ວາ ອີທິໂສ’’ຕິອາທິນາ ຆຏິເຕປິ ອາປຕ຺ຕິກຣາເນວ.

໒໘໖. ຄຣຸກາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາຍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

໒໘໗. ຫສນ຺ໂຕ ຫສນ຺ໂຕຕິ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ອຫສນ຺ໂຕປິ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ວິປຣິຓຕຈິຕ຺ຕຕໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ປກາເສນ຺ໂຕ ວທຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ.

ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕຕິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ໂອຠາເສນ຺ຕສ຺ສ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ.

໒໘໘. ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິວິຊານນໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິວິຊານເນ ປນ ສຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ ປຣິພ຺ພາຊິກາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໒໘໙) ວິຍ ອເຂຕ຺ຕປທຕ຺ຕາ. ເຂຕ຺ຕປເທ ຫິ ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ສິຍາ ເມຖຸນຘມ຺ມຍາຈນວຕ຺ຖຸທ຺ວເຍ (ປາຣາ. ໒໘໙) ວິຍ, ຕໍ ປນ ວຕ຺ຖຸທ຺ວຍໍ ເມຖຸນຍາຈນໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖສງ຺ຆາທິເສເສ ວຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທມຕ຺ເຕນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ເຂຕ຺ຕປເທນ ວທນ຺ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິຍາ ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ກິໍ ໂຫຕີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ອຍໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕີຕິ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍເນເວຕ຺ຖ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ອເຂຕ຺ຕປເທ ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຂຕ຺ຕປເທ ປນ ປຏິວິຊານເນ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອປ຺ປຏິວິຊານເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ທຸກ຺ກຏໍ, ອເຂຕ຺ຕປທໂຕ ວິເສສາຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປເທປິ ອເຂຕ຺ຕປເທ ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ເຂຕ຺ຕປເທ ປນ ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ນວາວຸຕນ຺ຕິ ນວວີຕໍ.

໒໘໘. ອສທ຺ຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເມຖຸນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຸຕ຺ຕສມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ພີຊນິກ຺ເຂປໂຕ ວປ຺ປປຣິຍາຍໍ ລຠຕີຕິ.

ສໍສີທຕີຕິ ວຫຕິ, ສໍສຣີຍຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ຕຖາສຎ຺ຎິຕາ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທຣາໂຄ, ເຕນ ໂອຠາສນໍ, ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໙໐. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປເຣຫິ ປຕ຺ເຕ ປາຕິຍມານານໍ ຠິກ຺ຂາປິຓ຺ຑານໍ ປາໂຕ ສນ຺ນິປາໂຕຕິ ປິຓ຺ຑປາໂຕຕິ ຠິກ຺ຂາຫາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍສທິສຕາຍ ອຎ຺ໂຎປິ ໂຍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ວິນາ ຠິກ຺ຂູຫິ ລທ຺ໂຘ ປິຓ຺ຑປາໂຕຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຕິ ເອຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປຕິກຣຓຏ຺ເຐນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ໂຣຄທຸກ຺ຂານໍ ວາ ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ອຍຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຈ຺ຈໂຍ. ສປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ຫິຕສ຺ສ. ນຄຣປຣິກ຺ຂາເຣຫີຕິ ນຄຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຓເກຫິ. ຣາຊູນໍ ເຄຫປຣິກ຺ເຂໂປ ປຣິຂາ ອຸທ຺ທາໂປ ປາກາໂຣ ເອສິກາ ປລິໂຆ ອຏ຺ໂຏຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕ ນຄຣປຣິກ຺ຂາຣາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສຕປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ວິສຸທ຺ຘິສີລາລງ຺ກາໂຣ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ອິຘ ‘‘ຣໂຖ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ສມ຺ມາວາຈາທໂຍ ອລງ຺ກາຣຏ຺ເຐນ ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຈກ຺ກວີຣິໂຍຕິ ວີຣິຍຈກ຺ໂກ. ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣາຕິ ຊີວິຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິກາຣຓານິ. ສມຸທາເນຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ມາ ອຸທ຺ຘໍ ອາເນຕພ຺ພາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ.

໒໙໑. ອຸປຈາເຣຕິ ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕາທິເສ ຐາເນ. ກາໂມ ເຈວ ເຫຕຸ ຈ ປາຣິຈຣິຍາ ຈ ອຕ຺ໂຖຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ, ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕຸໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໙໒) ວຸຕ຺ເຕສຸ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ປເທສຸ ກາໂມ, ເຫຕຸ, ປາຣິຈຣິຍາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ເຕ ປຐເມ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ວິຄ຺ຄຫວາກ຺ຍາຘິປ຺ປາຍສູຈນໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ເສສນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາຍປທເມກໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ຕໍ, ປຐມວິກປ຺ປານຸປໂຍຄິຕາຍ ວຈນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ປທຠາຊເນນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກາເມນ ປາຣິຈຣິຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ອິເມຫິ ຕີຫິ ປເທຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກາເມນ ປາຣິຈຣິຍາ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຕິ ອິມໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ວິຎ຺ຎູ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ອຘິປ຺ປາຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ກາມິຕ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖຠາວໂຕ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕກາມິຕຏ຺ເຐນ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິກປ຺ປໍ ວິຎ຺ຎູ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ.

ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອສາ ອຄ຺ຄາ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປເທປິ (ປາຣາ. ໒໘໕) ກາມໍ ‘‘ຍາຈຕິປິ ອາຍາຈຕິປີ’’ຕິ ເອວໍ ເມຖຸນຍາຈນໍ ອາຄຕໍ, ຕໍ ປນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທຣາຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ເມຖຸນສ຺ສາທຣາຄວເສນາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ອຄ຺ຄທານໍ ເທຫີ’’ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປເທ ປນ ປຣຕ຺ຖາຍປິ ວຸຕ຺ເຕ ສີສໍ ເອຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຸຠຄາຕິ ອິສ຺ສຣິຍາທີຫິ ສຸນ຺ທເຣຫິ ຠເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ຕຖາສຎ຺ຎິຕາ, ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ຣາໂຄ, ເຕນ ກາມປາຣິຈຣິຍຍາຈນໍ, ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໙໖. ປຎ຺ຈເມ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນາຕິ ສຠາວຎາເຓນ. ຄຕິມນ຺ຕາຕິ ສຠາວຎາຓຄຕິຍຸຕ຺ຕາ. ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນາຕິ ອິຕ຺ຖິກຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ສິກ຺ຂິຕຎາເຓນ. ເມຘາຍາຕິ ອສິກ຺ຂິເຕສຸປິ ຕໍອິຕ຺ຖິກຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎາຍ. ເຉກາຕິ ກາເຍນ ປຈນາທິກຸສລາ.

ອາວຫນໍ ອາວາໂຫ, ທາຣິກາຍ ຄຫຓໍ. ວິຘິນາ ປຣກຸເລ ວຫນໍ ເປສນໍ ວິວາໂຫ, ທາຣິກາຍ ທານໍ.

໒໙໗. ຣນ຺ຘາປນໍ ຠຕ຺ຕປຈາປນໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສມ຺ປາທນໍ ປຈາປນໍ. ນ ອຸປາຫຏນ຺ຕິ ນ ທິນ຺ນໍ. ກໂຍ ນາມ ຄຫຓໍ. ວິກ຺ກໂຍ ນາມ ທານໍ. ຕທຸຠຍໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ໂວຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໐໐. ‘‘ອພ຺ຠຸຕໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ປຣາຊິເຕນ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອເທນ຺ໂຕ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອຈິຣກາເລ ອຘິກາໂຣ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຈິຣກາລາຘິກາຣິກໍ, ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຈິຣກາລາຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ. ອຈິຣກາເລ ອາຈາໂຣ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ.

໓໐໑. ກິຎ຺ຈາປິ ເອຫິຠິກ຺ຂຸອາທິກາປິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປນ ອສພ຺ພກາລິກຕ຺ຕາ, ອປ຺ປກຕ຺ຕາ ຈ ອິຘາປິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິອາທິປທຠາຊນມາຫ. ສຎ຺ຈຣຓໍ ສຎ຺ຈໂຣ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຈຣີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຎ຺ຈຣຓຠາວ’’ນ຺ຕິ. ສຎ຺ຈຣຕີຕິ ສຎ຺ຈຣໂຓ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຎ຺ຈຣຓຠາໂວ, ຕໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ອນ຺ຕເຣ ສຎ຺ຈຣຓຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຊາຍາຠາເວຕິ ຠຣິຍຠາວາຍ. ຊາຣຠາເວຕິ ສາມິຠາວາຍ, ຕໍນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຫິ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຊາຣຕ຺ຕເນ’’ຕິ ປທສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ຊາຣີ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໒) ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ປນ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຫິໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຸຣິເສນ ວາ ປຫິໂຕ ອິຕ຺ຖິຍາ ສນ຺ຕິເກ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸຣິສສ຺ສາປິ ສນ຺ຕິເກ ວຕ຺ຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊາຣຕ຺ຕເນ’’ຕິ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ມຕິໍ ປຸຣິສສ຺ສ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ຊາຣຕ຺ຕເນ ອາໂຣເຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ປຸຣິສສ຺ສ ມຕິໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ອາໂຣຈນວເສເນວ ປທທ຺ວເຍປິ ໂຍຊນາ ກຕາ, ຕທນຸສາເຣນ ອິຕ຺ຖິຍາ ມຕິໍ ປຸຣິສສ຺ສ ອາໂຣຈນາກາໂຣປິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ.

ອິທານິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນາປິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ປຕິ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ອິທໍ ຊາຍາສທ຺ທສ຺ສ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄນິຍມໂຕ ປຸຣິສປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິພທ຺ຘສາມິໂກ ຠວິສ຺ສສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາໂຣ ຠວິສ຺ສສີຕິ ມິຈ຺ຉາຈາຣຠາເວນ ອຸປຄຈ຺ຉນໂກ ຠວິສ຺ສສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໐໓. ເສຣິວິຫາຣນ຺ຕິ ສຈ຺ຉນ຺ທຈາຣໍ. ອຕ຺ຕໂນ ວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຓໍ. ໂຄຕ຺ຕວນ຺ເຕສຸ ໂຄຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ, ຘມ຺ມຈາຣີສຸ ຈ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສໂຄຕ຺ເຕຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສໂຄຕ຺ເຕຫີຕິ ສມານໂຄຕ຺ເຕຫິ. ສຫຘມ຺ມິເກຫີຕິ ເອກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ສຫຈຣິຕພ຺ພຘມ຺ເມຫິ, ສມານກຸລຘມ຺ເມຫິ ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອກໍ ສຕ຺ຖາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອກຄຓປຣິຍາປນ຺ເນຫີຕິ ມາລາກາຣາທິເອກຄຓປຣິຍາປນ຺ເນຫິ.

ສສ຺ສາມິກາ ສາຣກ຺ຂາ. ຍສ຺ສາ ຄມເນ ຣຎ຺ຎາ ທຓ຺ໂຑ ຐປິໂຕ, ສາ ສປຣິທຓ຺ຑາ. ປຈ຺ຉິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ສາຣກ຺ຂສປຣິທຓ຺ຑານໍ. ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ໂຫຕີຕິ ຕາສຸ ຄຕປຸຣິສານໍ ວິຍ ຕາສມ຺ປິ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ໂຫຕິ ສສ຺ສາມິກຠາວໂຕ. ນ ອິຕຣາສນ຺ຕິ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ນຕ຺ຖິ ອສ຺ສາມິກຕ຺ຕາ, ຕາສຸ ຄຕານໍ ປຸຣິສານເມວ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ໂຫຕິ ມາຕາທີຫິ ຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ. ປຸຣິສາ ຫິ ປເຣຫິ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ໂຄປິຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖິໂຍ ປນ ເກນຈິ ປຸຣິເສນ ຠຣິຍາຠາເວນ ຄຫິຕາວ ປຸຣິສນ຺ຕຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ນ ອິຕຣາ ອຕ຺ຕໂນ ຜສ຺ສສ຺ສ ສຍໍ ສາມິກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ມາຕາທໂຍ ສຍໍ ຕາສໍ ຜສ຺ສານຸຠວນຕ຺ຖໍ ຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ເກວລໍ ປຸຣິສຄມນເມວ ຕາສໍ ວາເຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເກນຈິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕຜສ຺ສຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ຜສ຺ສຕ຺ຕາ ຈ ອິຕ຺ຖີນໍ ນ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ, ປຸຣິສານໍ ປນ ປເຣຫິ ວາຣິເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອສນ຺ຕກຏ຺ຐາເນ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂຠເຄນາຕິ ໂຠຄເຫຕຸ. ອຸທປຕ຺ຕໍ ອາມສິຕ຺ວາ ຄຫິຕາ ໂອທປຕ຺ຕກິນີ. ຘຊ-ສທ຺ເທນ ເສນາ ເອວ ອຸປລກ຺ຂິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸສ຺ສິຕທ຺ຘຊາຍາ’’ຕິອາທິ.

໓໐໕. ພຫິທ຺ຘາ ວິມຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອາໂຣຈິຕໍ. ຕໍ ກິຣິຍໍ ສມ຺ປາເທສ຺ສຕີຕິ ຕສ຺ສາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ສມ຺ປາເທຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕໍ ກິຣິຍໍ ສມ຺ປາທເນ ສາມຕ຺ຖິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາຣກໍ, ທາຣິກຎ຺ຈ ອຊານາເປຕ຺ວາ ມາຕາປິຕຸອາທີຫິ ມາຕາປິຕຸອາທີນຎ຺ເຎວ ສນ຺ຕິກໍ ສາສເນ ເປສິເຕປິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນວີມໍສນປຈ຺ຈາຫຣຓສງ຺ຂາຕາຍ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສາສນໍ ເປສິຕໍ, ຕໍ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ຕສ຺ສາ ມາຕຸອາທີນໍ ອາໂຣຈິເຕປິ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິ ອຸທາຫຏໍ, ອິທຎ຺ຈ ວຈນພ຺ຍຕ຺ຕຍເຫຕຸພ຺ຍຕ຺ຕຍານໍ ເຠເທປິ ພ຺ຍຕ຺ຕຍສາມຎ຺ຎໂຕ ອຸທາຫຏນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕມ຺ປິ ອຸທາຫຣຓໂທສໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ສເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ສຍໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ອນ຺ເຕວາສິກາທີນໍ ວຕ຺ວາ ວີມໍສາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຫຣນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ, ເອວໍ ຕສ຺ສາ ສຍໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ອາໂຣຈນຕ຺ຖໍ ມາຕຸອາທີນໍ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ມາຕຸອາທໂຍ ຕໍ ກິຣິຍໍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕຸ ວາ ມາ ວາ. ຍທິ ຫິ ເຕສໍ ມາຕຸອາທີນໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕຠາວມ຺ປິ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ.

ຆຣກິຈ຺ຈໍ ເນຕີຕິ ຆຣຓີ. ອຎ຺ຎຕຣໍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ວິສງ຺ເກຕໍ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸ ອາຓຕ຺ຕິຍໍ ວຕ຺ຖຸສງ຺ເກໂຕ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມູລຏ຺ຐານຎ຺ຈ ວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິສສ຺ສ ມາຕຸອາທໂຍ ສາສນເປສເນ ມູລຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ມູລຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໓໒໒. ປາຬິຍໍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາຍ ມາຕາ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຘີຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ໂຫຕູ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕິ, ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ຕສ຺ສ ຎາຕການໍ ວາ ສນ຺ຕິກໍ ‘‘ມມ ຘີຕາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຫິຓຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາຕິ ປຐມສງ຺ຆາທິເສເສ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ.

໓໓໘. ອນ຺ເຕ ເອເກນາຕິ ເອເກນ ປເທນ. ເອຕ຺ໂຕວ ປກ຺ກມຕີຕິ ອປຈ຺ຈາຫຣິຕ຺ວາ ຕໂຕວ ປກ຺ກມຕິ. ‘‘ອນຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊມານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ອຠິນນ຺ທເນ ສາສນໍ ອນາໂຣເຈນ຺ໂຕ ປນ ນ ວີມໍສຕິ ນາມ. ຕຕິຍປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ໂສ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອນຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ປາຬິຍໍ ອນ຺ເຕວາສິໍ ວີມໍສາເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຍໍ ເຕສໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອນ຺ເຕວາສິນາ ວີມໍສາເປຕ຺ວາ. ສເຈ ປນ ໂສ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ຕໍ ວຈນໍ ອາທິຍິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາປິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈາຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ມາຕຸອາທີສຸ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕສຸ ເຕສໍ ຕຸຓ຺ຫິຠາວໍ ປຈ຺ຈາຫຣນ຺ຕສ຺ສ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປາຬິຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ອສຕິປິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສມ຺ປາເທຕິ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິສໍວາເທຕິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນເມວາຕິກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸຕ຺ເຖ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

໓໔໐. ກາຣຸການນ຺ຕິ ວຑ຺ຒກີອາທີນໍ ຕຈ຺ຉກອໂຍກາຣຕນ຺ຕວາຍຣຊກນ຺ຫາປິຕກາ ປຎ຺ຈ ກາຣໂວ ‘‘ກາຣຸກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວຣູເປນ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຕາທິສໍ ຄິຫິເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈມ຺ປິ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ວາ ອລໍວຈນີຍຠາວໍ ວາ ຕທຸຠຍໍ ວາ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ກາຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣທ຺ວເຍປິ. ອລໍວຈນີຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ອຸໂຠປິ ວາ ຊາຍາຠາເວ, ສາມິກຠາເວ ຈ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຉນ຺ທຕາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມາຄມຕ຺ຖໍ ‘‘ມາ ເອວໍ ອກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ວຈນີຍຕາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ອລໍ ອຣຫາຕິ ອລໍວຈນີຍາ, ອລໍ ວາ ກຕ຺ຕຸໍ ອຣຫໍ ສນ຺ຘານວຈນເມເຕສຸ ອິຕ຺ຖິປຸຣິເສສູຕິ ອລໍວຈນີຍາ, ສນ຺ຘານກາຣສ຺ສ ວຈນໍ ວິນາ ອສງ຺ຄຈ຺ຉນກາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ປນ ຊານິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອລໍວຈນີຍຠາວໍ ວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ຕທຸຠຍໍ ປນ ຊານິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂຸໍ ອຊານາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ປຓ຺ເຓ ລິຂິຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ປຓ຺ຓໍ ອສຸກສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິອລໍວຈນີຍຠາວອຊານນວເສເນວ ຫິ ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຈິຕ຺ຕກໍ, ນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ສຎ຺ຈຣຓຠາວມ຺ປິ ອຊານນວເສນ, ປາຬິຍຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອາໂຣຈນເມວ ທສ຺ສິຕໍ. ຕສ຺ມາ ສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ ປຓ຺ຓສນ຺ທສ຺ສນວເສນາປິ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໓໔໑. ຍຖາ ຍຖາ ເຍສຸ ເຍສຸ ຊນປເທສູຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຠາວປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຓ຺ຓທານຎາຕິຊນິສ຺ສຣາທິຊານາປນາທິຕໍຕໍເທສນິຍຕໍ ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ອິທຎ຺ຈ ນິພທ຺ຘຠຣິຍາຠາເວນ ຄຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ສງ຺ຄຕານໍ ປນ ອິຕ຺ຖີນໍ, ມຸຫຸຕ຺ຕິກາຍ ຈ ປຸຣິເສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຣຊ຺ຊນເມວ ອລໍວຈນີຍຠາເວ ກາຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທີສຸປີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຕ຺ຕກາມສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອຕ຺ຖ ປນ ປາຬິຍໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ນາມ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ນ ຍກ຺ຂີ’’ຕິອາທິນາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ນ ທສ຺ສິຕາ, ຕຖາປິ ‘‘ທສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາ’’ຕິອາທິນາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີນຎ຺ເຎວ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ປຸຣິສານມ຺ປິ ຕທນຸຄຸຓານເມວ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ມນຸສ຺ສຊາຕິກາວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ມາ ເຍສຸ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ເຕສໍ ມນຸສ຺ສຊາຕິກຕາ, ນ ນາລໍວຈນີຍຕາ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ, ວີມໍສນ, ປຈ຺ຈາຫຣຓານີຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໔໒. ຉຏ຺ເຐ ເອຕ຺ຕເກນາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ທາຣຸອາທິນາ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນປ຺ປມາຓາໂຍຕິ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນທາຣຸອາທິປມາຓາໂຍ. ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍາຕິ ປຣສນ຺ຕກຠາວໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ສນ຺ຕກກຣຓວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຍາຈໂຕ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏຎ຺ເຈວ ທາສປຏິຄ຺ຄຫຓທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕິ ‘‘ທາສິທາສປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສກກມ຺ມນ຺ຕິ ປາຓວຘກມ຺ມໍ. ອິທຎ຺ຈ ປາຓາຕິປາຕໂທສປຣິຫາຣາຍ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຣິຫາຣາຍ. ອນິຍເມຕ຺ວາປິ ນ ຍາຈິຕພ຺ພາຕິ ສາມີຈິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍທິຈ຺ຉກໍ ກາຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈາມິ, ເທຖາ’’ຕິອາທິນາ ອຍາຈິຕ຺ວາປິ ວຏ຺ຏຕິ. ສກິຈ຺ຈປສຸຕມ຺ປິ ເອວໍ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ເອວ, ສາມີຈິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພກປ຺ປິຍຠາວທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ກປ຺ປິຍຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ມູລໍ ເທຖາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ມູລໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ ມູລນ຺ຕິ ວຈນສ຺ສ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸສາມຎ຺ຎວຈນຕ຺ເຕປິ ນິຏ຺ຐິຕຠຕິກິຈ຺ຈານໍ ທາປນໂຕ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸສາທິຍນໍ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ.

ມຎ຺ຈ…ເປ… ຈີວຣາທີນິ ກາຣາເປຕຸກາເມນາປີຕິອາທີສຸ ຈີວຣໍ ກາຣາເປຕຸກາມສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕຕນ຺ຕວາເຍຫິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມຍາຈນວເສນ ວາຍາປເນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏາຠາເວປິ ຈີວຣວາຍາປນສິກ຺ຂາປເທນ ຍຖາຣຫໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອກປ຺ປິຍກຫາປຓາທິ ນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍມຸເຂນ ລທ຺ຘມ຺ປິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖາຍ ອິມສ຺ສ ກຫາປຓໍ ເທຫີຕິ ວຕ຺ວາ ທານໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ທາປເນ ກິຎ຺ຈາປິ ໂທໂສ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ອສາຣຸປ຺ປເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຕກມ຺ມຕ຺ຖາຍປິ ກາຕພ຺ພກມ຺ມຕ຺ຖາຍປິ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ປຣິຍາຍໂຕ ຠຕິໍ ທາເປນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ. ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕໍ, ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ ສາຂາຍ ມກ຺ຂິກພີຊເນນ ປຓ຺ຓາທິຈ຺ເຉເທ ພີຊຄາມໂກປນສ຺ສ ເຈວ ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄຣຊາທິອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຈ ປຣິຫາຣຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຸຠຍາສງ຺ກາຍ ອສຕິ ຕຖາ ອກຣເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ນທີຍາທີສຸ ອຸທກສ຺ສ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາຍ ‘‘ອາຫຣາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ອາຫຏໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອາປນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາປິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ປຣິໂຠເຄ ທຸກ຺ກຏເມວ, ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສຫຘມ຺ມິການໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອລຊ຺ຊີຫິ ປນ ຠິກ຺ຂູຫິ ວາ ສາມເຓເຣຫິ ວາ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ນ ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກາເຣຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ປນ ອລຊ຺ຊີ ນິວາຣິຍມາໂນປິ ພີຊນາທິໍ ກໂຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ເຈຕິຍກມ຺ມາທີນິ ປນ ເຕຫິ ກາຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອລຊ຺ຊີຫິ ສາມເຓເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ປຣິ. ໓໕໙) ອລຊ຺ຊີລກ຺ຂຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປລກ຺ຂຓໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍລກ຺ຂຓວິຣຫິຕານໍ ສາມເຓຣາທີນໍ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນກໂຄຕ຺ຣຠຸປຣິໂຍສານານໍ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎານໍ ທຸສ຺ສີລານມ຺ປິ ສາຘາຣຓວເສນ ອລຊ຺ຊິຕາລກ຺ຂຓໍ ຍຖາວິຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອຕິຏ຺ຐນເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອາຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ, ປຏິລາຠກ຺ຂເຓ ໂຄຓານໍ ສາທິຍນປຈ຺ຈຍາ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂຄຓຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘມ຺ປິ ສາທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ຫຕ຺ຖິຄວສ຺ສວຬວປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຎາຕິປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕປິ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ຍາຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏາຠາເວປິ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸຍາຈເນປິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຣກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ໂຈຣາທິອຸປທ຺ທວໂຕ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ. ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາຕິ ຕິຓທານາທີຫິ ໂປເສຕ຺ວາ.

ຎາຕິປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສກຏສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕາວກາລິກໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາສິອາທີນິ ປຸຄ຺ຄລິການິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອສ ນໂຍ ວາສີ’’ຕິອາທິ. ວລ຺ລິອາທີສຸ ຈ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ຈ ເອເສວ ນໂຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ຄຣຸຠຓ຺ຑປ຺ປໂຫນເກສຸເຍວາ’’ຕິ ອິທໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທິນ຺ນາທາເນ ປນ ຕິຓສລາກໍ ອຸປາທາຍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ເອວ, ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ວລ຺ລິອາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປາຬິອາຄຕານໍ (ປາຣາ. ໓໔໙) ເວຬຸອາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ຫຣິຕາລຊາຕິຫິງ຺ຄຸລາທິ ອປ຺ປກມ຺ປິ ມຫຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕໍ ຕາລປກ຺ກປມາຓໂຕ ອູນມ຺ປິ ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວ, ວິຎ຺ຎາເປຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ສາຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ປຣິກຖາທີສຸ ‘‘ເສນາສນໍ ສມ຺ພາຘ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໙) ປຣິຍາເຍນ ກຖນໍ ປຣິກຖາ ນາມ. ອຸຊຸກເມວ ອກເຖຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ກິໍ ປາສາໂທ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໙) ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຖາວິຠູໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຠາສນໍ ໂອຠາໂສ ນາມ. ເສນາສນາທິອຕ຺ຖໍ ຠູມິປຣິກມ຺ມາທິກຣຓວເສນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທາຍ ນິມິຕ຺ຕກຣຓໍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ. ອຸກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

໓໔໔. ມຓິ ກຓ຺ເຐ ອສ຺ສາຕິ ມຓິກຓ຺ໂຐ. ເທວວຓ຺ຓນ຺ຕິ ເທວຕ຺ຕຠາວໍ.

໓໔໕. ປາຬິຍໍ ປຕ຺ເຕນ ເມ ອຕ຺ໂຖຕິ (ປາຣາ. ໓໔໕) ອນຕ຺ຖິກມ຺ປິ ປຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອວໍ ວທາເປນ຺ໂຕ ຠຄວາ ໂສຕ຺ຖິຍາ ມນ຺ຕປທວເສນ ວທາເປສິ. ໂສປິ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວຕາ ອາຓຕ຺ຕວຈນໍ ວເທມີຕິ ອໂວຈ, ເຕນສ຺ສ ມຸສາ ນ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ປຕ຺ເຕນ ເມ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ທທນ຺ຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ມຓິນາ ເມ ອຕ຺ໂຖຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ, ກຖາເປນ຺ຕສ຺ສ ຈ ວຈນໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໓໔໙. ອຸທ຺ຘໍມຸຂໍ ລິຕ຺ຕາ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາ, ຉທນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ລິມ຺ປນ຺ຕາ ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຸທ຺ຘໍມຸຂາ ລິມ຺ປນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕລິຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອໂຘມຸຂໍ ລິຕ຺ຕາ ອວລິຕ຺ຕາ. ພຫິ ລິມ຺ປນ຺ຕາ ຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອໂຘມຸຂາ ລິມ຺ປນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ພຫິລິຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວິໂລມິຕໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ກາຣຍມາເນນາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸວຈນສ຺ສ ‘‘ກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຸວຈນໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກໂຣນ຺ເຕນ ວາ ກາຣາເປນ຺ເຕນ ວາ’’ຕິ ກາຣຍມາເນນາຕິ ພຫຸອຸທ຺ເທສປທານຸຄຸຓໍ ກຣຓວຈເນເນວ ປທຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທເສ ກເຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕຖາ ປນ ປທຕ຺ຖວເສນ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ສິທ຺ຘເມວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວເສນ ‘‘ກໂຣນ຺ໂຕ ວາ ກາຣາເປນ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິອາທິ. ປທຕ຺ຖໂຕ, ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຈ ລພ຺ຠມານໍ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຎ຺ຫິ ກາຣຍມາເນນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພເມວາຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ສາມຕ຺ຖິຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຸທ຺ເທໂສຕິ ສາມິຠາເວນ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ. ເສຕກມ຺ມນ຺ຕິ ເສຕວຓ຺ຓກຣຓຕ຺ຖໍ ເສຕວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາຍ ວາ ສຸຘາຍ ວາ ກຕຕນຸກເລໂປ, ເຕນ ປນ ສຫ ມິນິຍມາເນ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ສງ຺ການິວາຣຓຕ຺ຖໍ ອາຫ ‘‘ອພ຺ໂພຫາຣິກ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໂວຫາຣໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ກຸຏິຍາ ອນງ຺ຄຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອາຍາມໂຕ ວາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວາ’’ຕິ ວິກປ຺ປຕ຺ຖສ຺ສ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກໂຕຠາເຄ ວຑ຺ຒິເຕປິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕິຫຕ຺ຖາຕິ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ຕິຫຕ຺ຖາ, ‘‘ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນາ’’ຕິປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໔໘-໓໔໙) ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ…ເປ… ອຍໍ ກຸຏີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ຕິຫຕ຺ຖາຍປິ ກຸຏິຍາ ປມາຓຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈສ຺ສ ສຸເຂນ ປຣິວຕ຺ຕນໂຕ. ‘‘ອູນກຈຕຸຫຕ຺ຖາ ວາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈສ຺ສ ອປຣິວຕ຺ຕນາຣຫໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ຈຕຸຫຕ຺ຖາຍປິ ກຸຏິຍາ ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕ ມຎ຺ໂຈ ນ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ສາ ອກຸຏີເຍວ, ຕສ຺ມາ ມຎ຺ຈປຣິວຕ຺ຕນມຕ຺ເຕເນວ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕ ມຎ຺ໂຈຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕ ມຎ຺ໂຈ. ໂສ ຫິ ປກຕິວິທຕ຺ຖິຍາ ນວວິທຕ຺ຖິໂກ, ອຏ຺ຐວິທຕ຺ຖິໂກ ວາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ຂຸທ຺ທໂກ ມຎ຺ໂຈ ສີສູປຘານໍ ຐເປຕ຺ວາ ປາທໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ປໂຫຕິ. ປມາຓໂຕ ອູນຕຣມ຺ປີຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປ຺ປມາຓໂຕ ອູນຕຣມ຺ປິ, ອິທຎ຺ຈ ເຫຏ຺ຐິມປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕາຍປິ ວຕ຺ຖຸເທສນາ ກາຕພ຺ພາ, ນ ວາຕິ ສນ຺ເທຫນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກລລເລໂປຕິ ເກນຈິ ສິເລເສນ ກຕເລໂປ, ເສຕຣຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓກຣຓຕ຺ຖໍ ກຕຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາທິກລລເລໂປ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອເລໂປ ເອວາ’’ຕິ. ເຕນ ຕຬາກາທີສຸ ຆເນນ ກລເລນ ກຕພຫລເລໂປ ມຕ຺ຕິກາເລປເນ ເອວ ປວິສຕິ ເລປໂວຫາຣຄມນໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປິຏ຺ຐສງ຺ຆາໂຏ ນາມ ທ຺ວາຣພາຫສງ຺ຂາໂຕ ຈຕຸຣສ຺ສທາຣຸສງ຺ຆາໂຏ, ຍຕ຺ຖ ສອຸຕ຺ຕຣປາສໍ ກວາຏໍ ອປສ຺ສາຍ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕິ.

ໂອໂລເກຕ຺ວາປີຕິ ອປໂລເກຕ຺ວາປິ, ອປໂລກນກມ຺ມວເສນາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອປສທ຺ທສ຺ສາປິ ໂອອາເທໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໓໕໓. ນິພທ຺ຘໂຄຈຣຏ຺ຐານມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຄຈຣາຍ ປກ຺ກມນ຺ຕານໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ນິພທ຺ຘຄມນມຄ຺ໂຄປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ເອເຕສນ຺ຕິ ສີຫາທີນໍ. ໂຄຈຣຠູມີຕິ ອາມິສຄ຺ຄຫຓຏ຺ຐານໍ. ນ ຄຫິຕາຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພຠາເວນ ນ ຄຫິຕາ, ນ ວາຣິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີຫາທີນຎ຺ຫິ ໂຄຈຣຄ຺ຄຫຓຏ຺ຐານໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ວິຍ ນິພທ຺ຘໍ ນ ໂຫຕິ, ຍຕ຺ຖ ປນ ໂຄມຫິໍສາທິປາຓກາ ສນ຺ຕິ, ທູຣມ຺ປິ ຕໍ ຐານໍ ສີຆໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄຈຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຕໍ ນ ວາຣິຕໍ, ນິພທ຺ຘຄມນມຄ຺ໂຄວ ວາຣິໂຕ ອາສຍໂຕ ຄມນມຄ຺ຄສ຺ສ ນິພທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ວາຬານນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎມຫິໍສາທີນໍ. ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍາຕິ ນິຣຸປທ຺ທວາຍ. ເສສານີຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓນິສ຺ສິຕາທີນິ ໂສຬສ. ຕານິ ຈ ຊນສມ຺ມທ຺ທມຫາສມ຺ມທ຺ທກຸຏິວິໂລປສຣີຣປີຬາທິອຸປທ຺ທເວຫິ ສອຸປທ຺ທວານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຠິຫນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອພ຺ຠາຆາຕໍ. ‘‘ເວຣິຆຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ໂຈຣານໍ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຘມ຺ມຄນ຺ຘິກາຕິ ຘມ຺ເມນ ທຓ຺ຑນີຕິຍາ ຫຕ຺ຖປາທາທິຈ຺ຉິນ຺ທນຄນ຺ຘິກາ. ຄນ຺ຘິກາຕິ ຈ ຍສ຺ສ ອຸປຣິ ຫຕ຺ຖາທິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ທາຣຸຂຓ຺ຑຜລກາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ຈ ອຸປລກ຺ຂິຕໍ ຐານໍ. ປາຬິຍໍ ຣຈ຺ຉານິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຣຖິການິສ຺ສິຕໍ. ຈຈ຺ຈຣນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຣຖິການໍ ສນ຺ຘິນິສ຺ສິຕໍ. ສກເຏນາຕິ ອິຏ຺ຐກສຸຘາທິຠຓ຺ຑາຫຣຓສກເຏນ.

ປາຈິນນ຺ຕິ ເສນາສນສ຺ສ ຠູມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຕລາວສານໍ ຈິນິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸກໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຍສ຺ສ ອຸປຣິ ຠິຕ຺ຕິຖມ຺ຠາທີນິ ຈ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈາປິ ອິຘ ປຸພ຺ພປໂຍຄສຫປໂຍຄານໍ ອທິນ຺ນາທາເນ ວິຍ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ເຕສໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ສນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ປຸນ ກາຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸຏິຍາ ເຠເທນ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ. ຕທຕ຺ຖາຍາຕິ ຕຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ. ເອວໍ ກຕນ຺ຕິ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ວາ ກຕໍ. ປຓ຺ຓສາລນ຺ຕິ ປຓ຺ຓກຸຏິຍາ ຕິຓປຓ຺ຓຈຸຓ຺ຓສ຺ສ ອປຣິປຕນຕ຺ຖາຍ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ລິມ຺ປນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຓ຺ຓສາລໍ ລິມ຺ປຕີ’’ຕິ.

ອນ຺ໂຕເລເປເນວ ນິຏ຺ຐາເປຕຸກາມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນ຺ໂຕເລເປ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິເລເປ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ທ຺ວາຣພນ຺ເຘ ວາ ວາຕປາເນ ວາ ຐປິເຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ໂສກາສນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ທ຺ວາຣພນ຺ຘາທິສ຺ສ ໂອກາສຠູຕໍ ຉິທ຺ທໍ. ປຸນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ຐປິໂຕກາສໍ ຂຸທ຺ທກໍ ເຈ, ຕໍ ທ຺ວາຣວາຕປານຈ຺ຉິທ຺ທເຠທເນນ ປຸນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ຐປິເຕຕິ ທ຺ວາຣພນ຺ເຘ ວາ ຄວກ຺ຂສງ຺ຆາເຏ ວາ ອາເນຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວຑ຺ຒິເຕ ວາ ອວຑ຺ຒິເຕ ວາ ຉິທ຺ເທ ປຕິຏ຺ຐາປິເຕ. ເລໂປ ນ ຆຏີຍຕີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ທິນ຺ໂນ ເລໂປ ຕຖາ ຐປິເຕນ ທ຺ວາຣພນ຺ຘເນນ ວາ ວາຕປາເນນ ວາ ສທ຺ຘິໍ ນ ຆຏີຍຕິ, ເອກາພທ຺ຘໍ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕນ຺ຕິ ທ຺ວາຣພນ຺ຘໍ ວາ ວາຕປານໍ ວາ. ປຐມເມວ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ເຕສໍ ສມນ຺ຕໂຕ ປຸພ຺ເພວ ເລປສ຺ສ ຆເຏຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣພນ຺ຘວາຕປານານໍ ຐປນໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ເລປຆຏເນເນວາຕິ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກຕວາຕປານາທີນິ ວິນາ ສມນ຺ຕາ ເລປຆຏເນເນວ ອາປຕ຺ຕິ ວາຕປານາທີນໍ ອເລໂປກາສຕ຺ຕາ, ອິຏ຺ຐກາຫິ ກຕຕ຺ຕາ ວາ, ວາຕປານາທີສຸປິ ເລປສ຺ສ ຠິຕ຺ຕິເລເປນ ສທ຺ຘິໍ ຆຏເນເນວາຕິປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປຓ຺ຓສາລາຍໍ. ອາໂລກຕ຺ຖາຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ລິມ຺ປຕີຕິ ທາຣຸກຸຏ຺ຏສ຺ສ ທາຣູນມນ຺ຕຣາ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ວິວຣໍ ຍາວ ລິມ຺ປຕິ, ຕາວ ອາໂລກຕ຺ຖາຍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສກຸຏ຺ຏຈ຺ຉທນໍ ລິມ຺ປຕິ, ປຈ຺ຉາ ເອຕໍ ວິວຣໍ ລິມ຺ປິສ຺ສາມີຕິ ເອວໍ ຐປເນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສເຈ ປນ ເອວໍ ອກຕ຺ວາ ສພ຺ພທາປິ ອາໂລກຕ຺ຖາຍ ວາຕປານວເສນ ຐເປຕິ, ວາຕປານທ຺ວາຣສງ຺ຆາເຏ ຆຏິເຕ ເລໂປ ຈ ຆຏີຍຕິ, ປຐມເມວ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ. ມຕ຺ຕິກາກຸຏ຺ຏເມວ ມຕ຺ຕິກາເລປສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ມຕ຺ຕິກາຍ ກຸຏ຺ຏໍ ກໂຣຕິ, ຉທນເລເປນ ສທ຺ຘິໍ ຆຏເນ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ເລປສ຺ສ ອຆຏິຕຕ຺ຕາ ທຸຕິຍສ຺ສ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ.

໓໕໔. ອາປຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ສາຣມ຺ເຠ ຈ ອປຣິກ຺ກມເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກຕາຍ, ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຕາຍ ຈ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

໓໖໑. ອນິຏ຺ຐິເຕ ກຸຏິກມ຺ເມຕິ ເລປປຣິໂຍສາເນ ກຸຏິກມ຺ເມ ເອກປິຓ຺ຑມຕ຺ເຕນປິ ອນິຏ຺ຐິເຕ. ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ປນ ລທ຺ຘໍ, ຕສ຺ສາປິ ຕໍ ນິຏ຺ຐາເປນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ປເຣຫິ ວິປ຺ປກຕໍ ອຕ຺ຕນາ ປຣິໂຍສາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຣາ. ໓໖໓) ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມມ຺ປິ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາເຍວ ກຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕນາປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ສາມເຓຣາທີນໍ ວາ ທຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເກຈິ ປນ ‘‘ປຣໂຕ ລທ຺ຘາຍ ກຸຏິຍາ ນິຏ຺ຐາປເນ ອນາປຕ຺ຕິອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປຈິນິຕພ຺ພາຕິ ຍາວ ປາຈິນາ ວິທ຺ຘໍເສຕພ຺ພາ. ຠູມິສມໍ ກຕ຺ວາຕິ ປາຈິນຕລາວສານໍ ກຕ຺ວາ.

໓໖໔. ເລຓນ຺ຕິ ປພ຺ພຕເລຓໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ເລໂປ ຆຏີຍຕີຕິ ຉທນເລປສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິສຸໍ ເອວ ວາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ເລຓສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຸປຣິຠາເຄ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມາທິກຣຓຕ຺ຖໍ ເລປໍ ເທນ຺ຕິ, ອຸລ຺ລິຕ຺ຕກຸຏິສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອິຏ຺ຐກາທີຫິ ກຕໍ ຈຕຸຣສ຺ສກູຏາຄາຣສຓ຺ຐານໍ ເອກກຓ຺ຓິກາພທ຺ຘໍ ນາຕິອຸຈ຺ຈໍ ປຏິສ຺ສຍວິເສສໍ ‘‘ຄຸຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ຠູມິຄຸຫນ຺ຕິ ອຸມງ຺ຄຄຸຫໍ.

ອຏ຺ຐກຖາສູຕິ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉິກເຄຫນ຺ຕິອາທີສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຕິຓກຸຏິກາ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉິກເຄຫນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ວິວຣນ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ຉທນໍ ທຓ຺ຑເກຫິ…ເປ… ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ທຓ຺ຑເກຫິ ຊາລພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ທີຆໂຕ, ຕິຣິຍໂຕ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ວລ຺ລິຍາທີຫິ ພທ຺ຘທຓ຺ຑເກຫິ ຊາລໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ. ໂສ ຈາຕິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທິຠາໂວ. ຉທນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຉທນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ລິມ຺ປນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ມຕ຺ຕິກາກຸຏ຺ເຏ ຠິຕ຺ຕິເລປໍ ວິນາປິ ຠິຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຉທນເລປສ຺ສ ຆຏນມຕ຺ເຕນາປິ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ຉທນເລໂປວ ປຘານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອວໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອຸປຈິກາໂມຈນຕ຺ຖເມວ ເຫຏ຺ຐາ ປາສາຓກຸຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ອລິມ຺ປິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ລິມ຺ປຕິ, ເລໂປ ນ ຆຏີຍຕິ ນາມ, ອນາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ປນ ຉທນເລປຆຏນຕ຺ຖໍ ສກລາຍປິ ຠິຕ຺ຕິຍາ ເລໂປ ອວສ຺ສໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພວ ຕສ຺ສາ ເອກເທສສ຺ສ ອເລເປປິ ຉທນເລປສ຺ສ ອຆຏນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເລໂປ ນ ຆຏີຍຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຕິຓກຸຏິກາຍໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕິຓກຸຏິກາຍໍ ເອວ, ເລຓຄຸຫາທີສຸປິ ສາຣມ຺ຠາປຣິກ຺ກມນປຈ຺ຈຍາປິ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ, ອິມິນາ ປນ ນເຍນ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຸຏິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ສາຣມ຺ຠາທິປຈ຺ຈຍາປິ ອນາປຕ຺ຕິຠາໂວ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສິໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປາຬິວິໂຣຘໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາຍາທິໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສາຣມ຺ຠາທິປຈ຺ຈຍາປິ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ, ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິກາຣຸການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ, ຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ, ນ ສາຣມ຺ຠາທິປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ຈຣຫິ ຍຖາສມາທິຏ຺ຐາຍ ກຸຏິຍາ ອກຣຓປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາສມາທິຏ຺ຐາຍາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ສມາທິສິຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ, ‘ກຸຏິໍ ເມ ກໂຣຖາ’ຕິ ສມາທິສຕິ ຈ, ເທສິຕວຕ຺ຖຸກາ ຈ ໂຫຕຸ ອນາຣມ຺ຠາ ຈ ສປຣິກ຺ກມນາ ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ກາຣາປເກນ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ກມໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ກຣຓປຈ຺ຈຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ໂປຕ຺ຖເກ ‘‘ກຸຏິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ກຸຏິໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ…ເປ… ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປາຐສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ‘‘ຍໍ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ກາຣຸການ’’ນ຺ຕິອາທິປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສວ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ປາກໂຏ ໂຫຕິ.

ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຕ຺ວາຕິ ວາສາຄາຣຕ຺ຖາຍ ເອວ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຕ຺ວາ. ອເທສາເປຕ຺ວາ ກໂຣໂຕຕິ ປມາຓຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກໂຣໂຕ. ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິອຊານນຈິຕ຺ເຕນ ອຈິຕ຺ຕກໍ. ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣຕາ, ເຫຏ຺ຐິມປ຺ປມາຓສມ຺ຠໂວ, ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກຕາ, ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຕາ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ວາສາຄາຣຕາ, ເລປຆຏນາຕິ ສຕ຺ຕ ວາ ປມາຓຍຸຕ຺ຕງ຺ຄາທີສຸ ຉ ວາ ອງ຺ຄານິ.

ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໖໕. ສຕ຺ຕເມ ປູຊາວຈນປ຺ປໂຍເຄ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນສ຺ສປິ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຄາມສ຺ສ ວາ ປູຊິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ວິຊ຺ຊມານໍ ສນ຺ຘາຍ ເອກິນ຺ທ຺ຣິຍຕາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍມ຺ປິ ຠູຕຄາມານໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

໓໖໖. ກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐານາຠາໂວຕິ ວຕ຺ຖຸໂນ ອເທສນາສງ຺ຂາຕໍ ອກິຣິຍໍ ວິນາ ນ ເກວລໍ ກິຣິຍາຍ ສມຸຏ຺ຐານຠາໂວ. ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ຫິ ອິທໍ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຠິກ຺ຂູ ວາ ອນຠິເນຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ມຫລ຺ລກຎ຺ຈ ວິຫາຣໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ອນຠິເນຍ຺ຍາ’’ຕິ ກິຣິຍຎ຺ຈ ອກິຣິຍຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ.

ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປຐມທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໘໐. ອຏ຺ຐເມ ປາກາເຣນ ຈ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຄປຸຣຏ຺ຏາລກຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາກາເຣສຸ ຍຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ກໂຕ ວງ຺ກສຓ຺ຐາໂນ ສຣກ຺ເຂປຉິທ຺ທສຫິໂຕ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ ອຏ຺ຏາລໂກ ນາມ.

ໂສຬສວິຘສ຺ສາຕິ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂສຬສວິຘສ຺ສ. ເຕ ຄາຣເວນາຕິ ເຕ ກິລນ຺ຕຣູປາ ຠິກ຺ຂູ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກຏ຺ຐາເນ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຣໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກິລນ຺ຕສຣີຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສາປເນ ຄາຣເວນ, ລຊ຺ຊາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕຣສປີຕິ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກເສນາສນຄາຫາປກຠຓ຺ຑາຄາຣິກຈີວຣປຏິຄ຺ຄາຫກຈີວຣຠາຊກຍາຄຸຠາຊກຜລຠາຊກຂຊ຺ຊຠາຊກອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊກສາຏິຍຄາຫາປກປຕ຺ຕຄາຫາປກອາຣາມິກເປສກສາມເຓຣເປສກສມ຺ມຸຕີນໍ ວເສນ ເຕຣສປິ.

ປາຬິຍໍ ‘‘ອປິສູ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ນິປາໂຕ. ເອວໍ ສພ຺ພປເທສູຕິ ປີຐາທີສຸ ເສນາສນສາຘາຣເຓສຸ, ກຕິກສຓ຺ຐານປເວສນິກ຺ຂມນກາລາທີສຸ ປນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ກຖາເປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ນິມ຺ມິຕານໍ ຘມ຺ມຕາຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ນິມ຺ມິຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິຍເມຕ຺ວາ ປນ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກເຖນ຺ຕຸ, ເອຕ຺ຕກາ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວນ຺ຕຸ, ນານາປ຺ປກາຣໍ ອິຣິຍາປຖໍ, ກິຣິຍຎ຺ຈ ກປ຺ເປນ຺ຕຸ, ນານາວຓ຺ຓສຓ຺ຐານວໂຍນິຍມາ ຈ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕປ຺ປກາຣາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ ວິສທິສາວ ໂຫນ຺ຕິ. ອວຕ຺ຖຸກວຈນນ຺ຕິ ນິຣຕ຺ຖກວຈນໍ.

໓໘໓. ເອກຈາຣິກຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕິມນາປຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ວິສຸໍ ຐິຕິກາຍ ປາເປຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ. ຕທ຺ຘິຕໂວຫາເຣນາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປມາຓມສ຺ສ ຈຕຸກ຺ກນ຺ຕິ ເອວໍ ຕທ຺ຘິຕໂວຫາເຣນ. ຠໂວຕິ ຠວິຕພ຺ໂພ. ອຕີຕໍ ທິວສຠາຄນ຺ຕິ ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ທິວເສ ສລາກທານກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫິຍ຺ໂຍຕິ ອິມສ຺ສ ອຊ຺ຊ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫໍສຸ ‘‘ສ຺ເວ ອມ຺ເຫ’’ຕິອາທິ. ປຘູປາຍນ຺ຕາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂກຘວເສນ ປຘູປາຍນ຺ຕາ. ປາຬິຍໍ ກິສ຺ສ ມນ຺ຕິ ເກນ ກາຣເຓນ ມຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໘໔. ‘‘ສຣສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ເອກໍ ວາກ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ກຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ກຕ຺ຕຣິ ຣິຕຸປຈ຺ຈຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ອສີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫາຣປເທນ ສຫ ເອກວາກ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ, ‘‘ເອວຣູປ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ, ‘‘ຍຖາຍໍ ຠິກ຺ຂຸນີ ອາຫາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ທ຺ວີສຸ ວາກ຺ເຍສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຸຊຸກເມວາຕິ ຕ຺ວາ-ປຈ຺ຈຍນ຺ຕວເສນ ປຐມໍ ອຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ອຸຊຸກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທຸຕິໂຍ ທພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ປຓ຺ຑິຕາທິວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ນ ໂຂ ທພ຺ພ ທພ຺ພາ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ. ນິພ຺ເພເຐນ຺ຕີຕິ ໂທສໂຕ ໂມເຈນ຺ຕິ. ວິນຍລກ຺ຂເຓ ຕນ຺ຕິນ຺ຕິ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍລກ຺ຂຓວິສເຍ ອາຄມໍ ຐເປນ຺ໂຕ. ປາຬິຍໍ ຍໂຕ ອຫນ຺ຕິອາທີສຸ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ອຫໍ ຊາໂຕ, ຕໂຕ ປຠຸຕິ ສຸປິນນ຺ເຕນປິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ນາຠິຊານາມິ, ນ ຈ ຕສ຺ສ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິເສວິຕາ ອໂຫສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸປິນນ຺ເຕນປີ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ເອກວາກ຺ຍວເສນ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຆຏຕີຕິ ຍສ຺ມາ ຂີຓາສວສ຺ສ ວຈເນນ ເອຕິສ຺ສາ ວຈນໍ ນ ສເມຕິ, ຕຎ຺ຈ ນ ຆຏນໍ ຍສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູສຸ ປສິທ຺ຘາຍ ເອວ ອຈ຺ຈນ຺ຕທຸສ຺ສີລຕາຍ ເອວ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຈຣ ປິເຣຕິ ຈຣ ຄຈ຺ຉ ປິເຣ ປຣ ອມາມກ ຕ຺ວໍ. ວິນສ຺ສາຕິ ອທສ຺ສນໍ ຄຈ຺ຉ. ອກາຣິກາຕິ ອມູລເກນ ໂຈທນາຍ ນ ກາຣິກາ. ກາຣໂກ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຍ຺ເຍນມ຺ຫິ ທູສິຕາ’’ຕິ ອິມາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຍທິ ນາສິຕາ, ຕທາ ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂຸນີທູສກຕ຺ຕສິທ຺ຘິໂຕ ຕສ຺ສ ໂທສສ຺ສ ກາຣໂກ ໂຫຕິ. ອກາຣໂກ ໂຫຕີຕິ ຕາຍ ກຕປຏິຎ຺ຎໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາ’’ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອກາຣໂກ ໂຫຕິ. ຍທິ ຫິ ເຖໂຣ ກາຣໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ອວສ຺ສໍ ຕເມວ ໂທສໍ ອປທິສິຕ຺ວາ ອິມິນາ ນາມ ກາຣເຓນ ‘‘ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ທພ຺ພຎ຺ຈ ອນຸຍຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອນຸຍຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ເມຕ຺ຕິຍາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຎ຺ເຎນ ໂທເສນ ນາສນາຣຫຕາ, ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ຈ ອມູລກຠາໂວ, ເຖຣສ຺ສ ອກາຣກຠາໂວ ຈ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ປກ຺ເຂປວຈເນນ ສຫິຕໍ ກູຏສຸຕ຺ຕໍ. ເຖໂຣ ກາຣໂກ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາ’’ຕິ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ຕສ຺ສາ ນາສນາ ວິຫິຕາຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາເທ ເຖໂຣ ກາຣໂກ ໂຫຕິ, ‘‘ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພເຍວ ສິທ຺ຘສ຺ສ ປາຣາຊິກສ຺ສ ສຸຈິກາຍ ອສ຺ສາ ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ນາເສຖາຕິ ສິຊ຺ຌນໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ວາເທ ເຖໂຣ ອກາຣໂກ ໂຫຕີຕິ. ມຫາວິຫາຣວາສີນມ຺ປິ ປນ ‘‘ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ຕສ຺ສາ ນາສນາ ວິຫິຕາ ໂຫຕິ, ນ ສາມຎ຺ຎໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ວາເທສຸ, ສຸຕ຺ເຕສຸ ວາ. ຍໍ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາວິຫາຣວາສີຫິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຈາຣິຕໍ ເຫຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕໍ ວິຈາຣິຕໍ, ‘‘ຕຕ຺ຣ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ…ເປ… ອສຸທ຺ຘຕາເຍວ ນາເສສີ’’ຕິ ວກ຺ຂມານນເຍນ ວິນິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອນຸທ຺ຘໍເສຕິ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ທສ຺ສິໂຕ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິເຍສຸ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕມຫາອຏ຺ຐກຖາວາທສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ກຸຣຸນ຺ທິວາທສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຈ຺ຉິມນເຍປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຈນປ຺ປມາຓໂຕຕິ ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາເຍ ສມາເນປິ ອນຸທ຺ຘໍສນາທິວິເສເສ ສງ຺ຆາທິເສສາທິໂນ ວິຘາຍກວຈນພເລນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ເອວໍ ທ຺ວີສຸປິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນສຸ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ ອິທານິ ປຈ຺ຉິເມ ປາຈິຕ຺ຕິຍວາເທ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸຣິມທຸກ຺ກຏວາທເມວ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວິສຸນ຺ຕິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍໂຕ (ປາຈິ. ໑) ວິສຸໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ອນນ຺ໂຕຄຘຠາວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອມູລການຸທ຺ຘໍສເນ ວິສຸຎ຺ເຎວ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິມນໂຍຕິ ທຸກ຺ກຏວາໂທ. ເອວໍ ອນ຺ຕຣາ ປວິຏ຺ຐໍ ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິຍວາທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປາກຏເມວ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາຕິ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໍ, ຠິກ຺ຂຸນິຎ຺ຈ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສສທຸກ຺ກຏານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕຫິ ນາສນາ ນຕ຺ຖີຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸກ຺ກເຏນ ອິມິສ຺ສາ ປນ ນາສນາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທຸສ຺ສີລາຕິ ປາຣາຊິກາ.

໓໘໖. ອາກາຣນານຕ຺ເຕນາຕິ ທູສິຕາກາຣສ຺ສ, ທູສກາກາຣສ຺ສ ຈ ນານຕ຺ເຕນ. ອນຠິຣທ຺ໂຘຕິ ອຕຸຏ຺ໂຐ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ສຸຂິໂຕ’’ຕິ. ນ ປສາທິໂຕຕິ ອນຸປ຺ປາທິຕປ຺ປສາໂທ. ຂີລ-ສທ຺ໂທ ຖທ຺ຘຠາວວຈໂນ, ກຈວຣປຣິຍາໂຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕ…ເປ… ຂີລ’’ນ຺ຕິ. ນປ຺ປຕີໂຕຕິ ປີຕິສຸຂາທີຫິ ນ ອຠິຄໂຕ ນ ອຸປຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ອຠິສໂຏ’’ຕິ.

ເຍນ ທຸຏ຺ໂຐຕິ ຈ ກຸປິໂຕຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນ ທຸຏ຺ໂຐຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ເຍນ ກຸປິໂຕຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ມາຕິກາຍຎ຺ຈ ປທຠາຊເນ (ປາຣາ. ໓໘໖) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸຠຍມ຺ເປຕນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ທ຺ວີຫີຕິ ‘‘ເຕນ ຈ ໂກເປນ, ເຕນ ຈ ໂທເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໂກປໂທສປເທຫິ ທ຺ວີຫິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ທ຺ວີຫິປິ ໂທໂສວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘເມວ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຍາຍາຕິ ອນຕ຺ຕມນຕາຍ.

ນ ຈຸທິຕກວເສນາຕິ ຍທິ ຈຸທິຕກວເສນາປິ ອມູລກໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ ສິຍາ, ອມູລກໍ ນາມ ອນຊ຺ຌາປນ຺ນນ຺ຕິ ປທຠາຊນໍ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູເປສຸ ເອກູນວີສຕິຍາ ປາຣາຊິເກສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ. ປທຠາຊເນ (ປາຣາ. ໓໘໖) ປນ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕາເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕໍ ອິຘ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເອຕໍ ອາປນ຺ນານາປນ຺ນຕໍ ອິຘານຸທ຺ຘໍສເນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນງ຺ຄໍ, ອາປຕ຺ຕິໍ ປນ ອາປນ຺ເນ ວາ ອນາປນ຺ເນ ວາ ປຸຄ຺ຄເລ ‘‘ອນາປນ຺ໂນ ເອໂສ ສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ສຸທ຺ຘສຎ຺ຎາຍ ວາ ວິມຕິຍາ ວາ ຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍວ ອິຘ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຕເຖວາຕິ ປສາທໂສເຕນ, ທິພ຺ພໂສເຕນ ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ທິຏ຺ຐານຸສາເຣເນວ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ປຣິສງ຺ກາວ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ‘‘ອທິສ຺ວາ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ທິສ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິເຍວ. ອິເມສນ຺ຕິ ອິເມຫິ. ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາກາຣທສ຺ສນໍ, ປຈ຺ຉາ ປນ ເອຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ກຕໍ ວາຕິ ສງ຺ກາຍ ໂຈເທຕິ. ນ ຫິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ໂຈທນາ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ອຣິຏ຺ຐໍ ປີຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ມຸເຂ ສຸຣາຄນ຺ຘວາຍນນິມິຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ອຣິຏ຺ຐຎ຺ຫິ ສຸຣາສທິສວຓ຺ຓຄນ຺ຘໍ ກປ຺ປິຍເຠສຊ຺ຊໍ.

ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖິ ສມູລກນ຺ຕິອາທີສຸ ອຊ຺ຌາຈາຣສ຺ສ ສມ຺ຠວາສມ຺ຠວານໍ ມູລາມູລຠາວທສ຺ສນໍ. ອຕ຺ຖິ ສຎ຺ຎາສມູລກນ຺ຕິອາທິ ປນ ທິຏ຺ຐສຎ຺ຎາຍ ສມ຺ຠວາສມ຺ຠວານໍ ມູລາມູລຠາວທສ຺ສນໍ. ທິສ຺ວາວ ທິຏ຺ຐສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ໂຈເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ໂຈເທຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕໍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນກາສໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕໍ ວາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂສ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ໂຈເທນ຺ໂຕປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ສຸຕາທີສຸປິ. ສມູລເກນ ວາ ສຎ຺ຎາສມູລເກນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຣາຊິກມາປນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐາທິມູລເກນ ຈ ‘‘ອຍໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ອສຸທ຺ຘສຎ຺ຎາຍ ໂຈເທນ຺ໂຕ ສມູລເກນ ໂຈເທຕິ ນາມ. ສຎ຺ຎາສມູລກຕ຺ເຕ ເອວ ອນາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ອາປນ຺ເນ ວາ ອນາປນ຺ເນ ວາ ປຸຄ຺ຄເລ ອາປນ຺ນສຎ຺ຎີ ທິຏ຺ຐາທີສຸ, ອທິຏ຺ຐາທີສຸ ວາ ມູເລສຸ ທິຏ຺ຐສຸຕາທິສຎ຺ຎີ ເຕນ ທິຏ຺ຐາທິມູລເກນ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ໂຈເທນ຺ໂຕ ສຎ຺ຎາສມູລເກນ ໂຈເທຕິ ນາມ. ອິເມສໍ ອນາປຕ຺ຕິ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອາປຕ຺ຕິວາເຣ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສມີເປ ຐຕ຺ວາຕິ ຫຕ຺ຖວິກາຣວຈີໂຆສານໍ ໂຈທນາວເສນ ປວຕ຺ຕິຍມານານໍ ທສ຺ສນສວນູປຈາເຣ ຐຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ປຣໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ທູຕໍ ວາ ປຓ຺ຓໍ ວາ ສາສນໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ ນ ເອຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຈາຍ ວາຈາຍາຕິ ສກິໍ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ສກລມ຺ປິ ທິວສໍ ວທໂຕ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ໂຈທາປກສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ. ໂສປີຕິ ອາຓຕ຺ໂຕປິ. ຕສ຺ສ ຈ ‘‘ມຍາປິ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ອວຕ຺ວາປິ ‘‘ອມູລກ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຈາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຕ຺ວໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ອິທເມວ ວາຈໍ ປຣສ຺ສ ວຈນໍ ວິຍ ອກຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ເອວ. ສຕິປິ ປນ ອນຸທ຺ຘໍສນາຘິປ຺ປາເຍ ‘‘ອສຸເກນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປເຣນ ວຸຕ຺ຕເມວ ວທນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ສເຈ ປນ ປເຣນ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ເອວ.

ສມ຺ພຫຸລາ ສມ຺ພຫຸເລ ສມ຺ພຫຸເລຫິ ວຕ຺ຖູຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ພຫຸເລຕິ ຈຸທິຕກພຫຸຕ຺ຕນິທ຺ເທເສນ ປຸຣິເມສຸ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ຈຸທິຕກພຫຸຕ຺ເຕນາປິ ວາຣເຠທສພ຺ຠາວໍ ຎາເປຕິ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ຈຸທິຕກວຕ຺ຖຸໂຈທກເຠເທນ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຸທິຕກພຫຸຕ຺ເຕນາປິ ຈຕຸກ຺ກນ຺ຕຣໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຏ຺ຐກໍ ໂຫຕິ ເອວ.

ອມູລກໂຈທນາປສງ຺ເຄນ ສມູລກໂຈທນາລກ຺ຂຓາທິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຈເທຕຸໍ ປນ ໂກ ລຠຕີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ໂຈເທຕີຕິອາທິ ສຸຕ຺ຕໍ ຍສ຺ມາ ເຍ ໂຈທກສ຺ສ ອຎ຺ເຎສໍ ວິປຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ຕິ, ເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂຈທກຠາເວ ຐຕ຺ວາວ ປກາເສນ຺ຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕໂຣປິ ຍສ຺ມາ ໂຈເທຕຸຎ຺ຈ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ເຕຫິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວກປຣິໂຍສາເນຫິ ປຐມໂຈທເກຫິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕຸຎ຺ຈ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ສາວກຠາເວນ ອຸທ຺ຘຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທູຕໍ ວາຕິອາທີສຸ ‘‘ຕ຺ວໍ ເອວໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຈເທຫີ’’ຕິ ທູຕໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ ໂຍ ໂຈເທຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓໍ, ມູລສາສນໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ. ສມເຍນາຕິ ປກຕິຍາ ຊານນກ຺ຂເຓ.

ຄຣຸການໍ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສານໍ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ນາມ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໕; ໒.໙໔, ໙໕, ໒໒໕; ໓.໙໑, ໑໑໖, ໑໓໖; ສໍ. ນິ. ໓.໒໑໐) ທສວຕ຺ຖຸກາ ທິຏ຺ຐິ, ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາປກທິຏ຺ຐິ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ ນາມ. ອາຊີວເຫຕຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ນນ຺ຕິ ອາຊີວເຫຕຸປິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພານໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມປາຣາຊິກໍ (ປາຣາ. ໑໙໕), ສຎ຺ຈຣິຕ຺ເຕ (ປາຣາ. ໓໐໑, ໓໐໒) ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ໂສ ອຣຫາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໒໐) ປຣິຍາເຍນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຓີຕໂຠຊນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ (ປາຈິ. ໒໕໗), ຠິກ຺ຂຸນິຍາປຓີຕໂຠຊນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປາຏິເທສນີຍໍ (ປາຈິ. ໑໒໓໖), ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ (ປາຈິ. ໖໑໒-໖໑໓) ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິເມສໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໒໘໗) ວຸຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ນໍ. ນ ເຫຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາຊີວເຫຕຸ ເອວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາທີນໍ ອຎ຺ຎຖາປິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ອາຊີວເຫຕຸປິ ເອຕາສໍ ອາປຊ຺ຊນໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຊີວເຫຕຸປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອຕາ ເອວ, ອຎ຺ຎາປິ ອທິນ຺ນາທານກຸລທູສນປາຓວຘເວຊ຺ຊກມ຺ມາທິວເສນ ອາຊີວເຫຕຸ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປິ ສນ຺ຕິ, ຕາ ປນ ອາປຕ຺ຕິສຠອາຄຕາຍ ປາຣາຊິກາທີສຸ ຉສຸ ເອວ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ປນ ສີສໍ ນ ເອຕີຕິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂຈທນາ ປນ ກຕາ ເອວ ໂຫຕິ. ຕິໍສານີຕິ ຕິໍສໍ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ຕິໍສານິ, ຕິໍສາຘິການີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນວຸຕານີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອຕ຺ຕາທານໍ ອາທາຕຸກາເມນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ອາທາຕພ຺ພໂຕ ທິຏ຺ຐາທິມູລເກຫິ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ປຣສ຺ສ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ອຕ຺ຕາທານນ຺ຕິ ໂຈທນາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອາທາຕຸກາເມນ, ໂຈທນໍ ກຕ຺ຕຸກາເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸພ຺ພາຫິກາຍາຕິ ອຸພ຺ພຫນ຺ຕິ ວິໂຍເຊນ຺ຕິ ເອຕາຍ ອລຊ຺ຊີນໍ ຕຊ຺ຊນິໍ ວາ ກລຫໍ ວາຕິ ອຸພ຺ພາຫິກາ, ສງ຺ຆສມ຺ມຸຕິ, ຕາຍ. ວິນິຈ຺ຉິນນໍ ນາມ ຕາຍ ສມ຺ມຕຠິກ຺ຂູຫິ ວິນິຈ຺ຉນນເມວ. ອລຊ຺ຊຸສ຺ສນ຺ນາຍ ຫິ ປຣິສາຍ ສມຖກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໒໒໗) ອາຄເຕຫິ ທສງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕາຍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ, ເຕຫິ ຈ ສມ຺ມເຕຫິ ວິສຸໍ ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ, ຕສ຺ສາ ເອວ ວາ ປຣິສາຍ ‘‘ອຎ຺ເຎຫິ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາເວຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ.

ກິມ຺ຫີຕິ ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ກຕຣວິປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກິມ຺ຫິ ນໍ ນາມາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ກຕຣາຍ ວິປຕ຺ຕິຍາ ເອຕໍ ໂຈເທສີ’’ຕິ ຍາຍ ກາຍຈິ ວິຎ຺ຎາຍມານາຍ ຠາສາຍ ວຸຕ຺ເຕປິ ໂຈທກສ຺ສ ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸຕາຍ ‘‘ສີລາຈາຣທິຏ຺ຐິອາຊີວວິປຕ຺ຕີສຸ ກຕຣາຍາຕິ ມໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຎາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ, ນ ປນ ກິມ຺ຫີຕິອາທິປທຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ. ນ ຫິ ອນຸວິຊ຺ຊໂກ ໂຈທກໍ ພາລໍ ອປຣິຈິຕຠາສາຍ ‘‘ກິມ຺ຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ‘‘ກິມ຺ຫິ ນມ຺ປິ ນ ຊານາສີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຈນມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ກຕຣວິປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອສຸກາຍ ວິປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ນ ຊານາສີຕິ ວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ພາລສ຺ສ ລຊ຺ຊິສ຺ສ ນໂຍ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈ ‘‘ກິມ຺ຫິ ນໍ ໂຈເທສີຕິ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິ ອຘິປ຺ປາຍປ຺ປກາສນເມວ ນຍທານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ກິມ຺ຫິ-ນໍ-ປທານໍ ປຣິຍາຍມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ນ ຫິ ພາໂລ ‘‘ກຕຣວິປຕ຺ຕິຍໍ ນໍ ໂຈເທສີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ຎາເຕປິ ວິປຕ຺ຕິປ຺ປເຠທນໍ, ອຕ຺ຕນາ ໂຈທິຍມານໍ ວິປຕ຺ຕິສຣູປຎ຺ຈ ຊານິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕເນວ ອຊານເນນ ອລຊ຺ຊີ ອປສາເທຕພ຺ໂພ. ‘‘ກິມ຺ຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ອວິຎ຺ຎຸຕໍ ປກາເສຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພວ.

‘‘ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຣາ. ໓໙; ປຣິ. ໒) ‘‘ອລຊ຺ຊີນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ…ເປ… ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຫິຕີຕິ ຫິ-ກາໂຣ ເອຕ຺ຖ ອາຄໂມ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐສນ຺ຕາເນນາຕິ ທິຏ຺ຐນິຍາເມນ. ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎາຍ ເອວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຈນປຏິວຈນກ຺ກເມເນວ ໂທເສ ອາວິຠູເຕປິ ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘຫ’’ນ຺ຕິ ໂທສສມ຺ປຏິຈ຺ຉນປອຎ຺ຎາຍ ເອວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ເອຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ສຸທ຺ຘປຏິຎ຺ຎາຍ ເອວ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອນຸວິຊ຺ຊກສ຺ເສວ ນິຣຕ຺ຖກຕ຺ຕາປຕ຺ຕິໂຕ ໂຈທເກເນວ ອລຊ຺ຊິປຏິຎ຺ຎາຍ ຐາຕພ຺ພໂຕ. ໂທສາປຄມປຏິຎ຺ຎາ ເອວ ຫິ ອິຘ ປຏິຎ຺ຎາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເອຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖີຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕີ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕-໓໘໖).

ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ໂທເສ ອາວິຠູເຕປິ ຕສ຺ສ ໂທສາປຄມປຏິຎ຺ຎາຍ ເອວ ກາຕພ຺ພຕາທີປນຕ຺ຖໍ. ວິວາທວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ອຕ຺ຖປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາຕິ ເນສໍ ກຖາປຈ຺ເຉທຕ຺ຖໍ, ອຠິມຸຂກຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ. ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ອນນຸຈ຺ຉວິໂກຕິ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ໂຈທກປກ຺ເຂ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອນຸວິຊ຺ຊກຠາວໂຕ ພຫິຠູຕຕ຺ຕາ ອນຸວິຊ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ເທເຫ ເອວ ຫິ ສຕິ ອນຸວິຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິຍາ ປນ ສຕິ ຈຸທິຕເກນ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ອສຈ຺ຈໂຕປິ ປຏິຠາຕິ, ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ອນຸວິຊ຺ຊນາ ສິຍາຕິ.

‘‘ຕຖາ ນາສິຕໂກວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ອທຕ຺ວາ ສງ຺ຆໂຕ ວິໂຍຊນໍ ນາມ ລິງ຺ຄນາສນາ ວິຍ ອຍມ຺ປິ ເອໂກ ນາສນປ຺ປກາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວິຣທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ສຫສາ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ‘‘ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ປກ຺ຂານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອລຊ຺ຊິລກ຺ຂຓສມ຺ຠວສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ປຏິຈ຺ຉາທິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ເອວ, ປຸຣິໂມ ລຊ຺ຊິຠາໂວ ນ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕີຕິ ສເຈ ມຍາ ກຕໂທສໍ ວກ຺ຂາມິ, ມຍ຺ຫໍ ອນຸວຕ຺ຕກາ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕິ. ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ລຊ຺ຊິຏ຺ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ກາຍວາຈາສຸ ວີຕິກ຺ກໂມ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິນິຈ຺ຉໂຍ ນ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ, ປຸພ຺ເພ ປກ຺ຂິການໍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ວູປສມິຕສ຺ສາປິ ອຘິກຣຓສ຺ສ ທຸວູປສນ຺ຕຕາຍ ອຍມ຺ປິ ຕຖາ ນາສິຕໂກວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຈຸທິຕກໂຈທເກສຸ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອມ຺ຫາກໍ ວິນິຈ຺ຉເຍນ ຕຸຏ຺ຐາ ຠວິສ຺ສຖາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຸທິຕກໂຈທເກສຸ ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພກມ຺ມໍ ຎຕ຺ວາ. ວິນິຈ຺ຉໂຍ ມຊ຺ເຌຕິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ວາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍປຣິໂຍສານອນຸວິຊ຺ຊນານໍ ມຊ຺ຌໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອມູລກມ຺ປິ ສມູລກໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ມູລານີ’’ຕິ. ກາເລນ ວກ຺ຂາມີຕິອາທີສຸ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວທນ຺ໂຕ ກາເລນ ວທຕິ ນາມ. ສລາກຄ຺ຄຍາຄຸອຄ຺ຄຠິກ຺ຂາຈາຣຏ຺ຐານາທີສຸ ໂຈເທນ຺ໂຕ ອກາເລນ ວທຕິ ນາມ. ໂທສໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປຕຸກາມຕາຍ ວທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖສໍຫິເຕນ ວທຕິ ນາມ. ໂທສນ຺ຕໂຣຕິ ໂທສຈິຕ຺ໂຕ. ປນ຺ນຣສສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມອາຈາຣຕາ, ຕຖາ ວຈີສມາຈາຣຕາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ, ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂານໍ ສ຺ວາຄຕາທິຕາ, ກາເລນ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໓໖໒) ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈຘມ຺ມາ ຈ ກາຣຸຎ຺ຎຕາ, ຫິເຕສິຕາ, ອນຸກມ຺ປຕາ, ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານຕາ, ວິນຍປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຕິ (ຈູຬວ. ໔໐໑) ອິເມສຸ ປນ຺ນຣສສຸ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາຣຸຎ຺ຎຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ກຣຸຓາ ທສ຺ສິຕາ. ຫິເຕສິຕາຕິ ຫິຕຄເວສນຕາ. ອນຸກມ຺ປຕາຕິ ເຕນ ຫິເຕນ ສໍໂຍຊນຕາ, ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິປິ ເມຕ຺ຕາ ທສ຺ສິຕາ. ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານຕາຕິ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາປນຕາ. ວຕ຺ຖຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຍ ກມ຺ມກຣຓໍ ວິນຍປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ ນາມ.

ອຘິກຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິກາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ, ສມເຖຫິ ວູປສເມຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ນານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ຕໍ ນານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເສສານິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕-໓໘໖). ຍໍ ອຘິກິຈ຺ຈາຕິອາທິນາ ອຘິກຣຓສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຄາຫນ຺ຕິ ‘‘ອສຸກໍ ໂຈເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ມນສາ ໂຈທນາກາຣສ຺ສ ຄຫຓໍ. ເຈຕນນ຺ຕິ ‘‘ໂຈເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕພ຺ຍາປາຣສງ຺ຂາຕໍ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມໍ. ອກ຺ຂນ຺ຕິນ຺ຕິ ຈຸທິຕກສ຺ສ ວິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂກຘໍ ອສຫນໍ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕໍ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຣາສິໍ. ໂວຫາຣນ຺ຕິ ໂຈທນາວສປ຺ປວຕ຺ຕວຈນໍ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິນ຺ຕິ ໂຈທນາວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ມນສາ ປຣິກປ຺ປິຕໍ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ. ອຕ຺ຕາທານໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ໂຈທນໍ ມນສາ ຄເຫຕ຺ວາ. ຕໍ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ຕໍ ຄາຫລກ຺ຂຓໍ ອຘິກຣຓໍ. ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ເຈຕນາຍ ຂຓິກຕ຺ຕາ, ສາ ຈ ສມຖປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອຸປຣິປິ ‘‘ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ໂວຫາຣວຈນສ຺ສ ນິໂຣຘໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ສມຖປ຺ປຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສາປິ ເອກຈ຺ເຈຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕມ຺ປິ ປຏິເສເຘຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອຘິກຣຓຕໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ຕໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕໍ ປເນຕນ຺ຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ເອຕໍ ຄຫຓໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕິ ເອກນ຺ຕອກຸສລສຠາວາ ວາ ອພ຺ຍາກຕສຠາວາ ວາ ໂຫຕີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິອຘິກຣຓວາເທນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫິ ເຕ…ເປ… ອຈ຺ຈນ຺ຕອກຸສລຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ.

ອມູລກຎ຺ເຈວ ຕໍ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອມູລກປາຣາຊິກເມວ ອຘິກຣຓ-ສທ຺ເທນ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນາຕິອາທິ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຍ ອມູລກປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍາຍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາຕິ ສຠາວໂຕ ປຣິສຸທ຺ເຘປິ ປຸຄ຺ຄເລ ‘‘ປາຣາຊິໂກ’’ຕິອາທິນາ ໂຈທເກນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ກຖິໂຕ. ອຘິກຣເຓ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ມນສາ ອາໂຣປິຕມຕ຺ເຕ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣເຓ ວາຈກຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຖປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນາປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ວາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວາຕິ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານາກາເຣນ ມນສາ ອາໂຣປິຕອຕ຺ຖປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອິເຘວາຕິ ຕຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຍາເຍນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓຕ຺ຕໍ ອິເຘວ ອິມສ຺ມິໍ ເອວ ສິກ຺ຂາປເທ. ເອເກຕິ ເກຈິ. ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ເອກຈ຺ເຈຫິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘິກຣຓສ຺ສ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠາວໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ກຸສລາທິປຣມຕ຺ຖຠາວໍ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ຕໍ ປເນຕໍ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ປປຎ຺ຈໂຕ ທສ຺ສິໂຕ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ, ເຕນ ຈ ຕສ຺ມິໍ ວາເທ ຍທິ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ອກຸສລາ ວາ ອພ຺ຍາກຕາ ວາ ຠເວຍ຺ຍ, ກຖໍ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ຠເວຍ຺ຍ? ຕສ຺ສາປິ ອກຸສລາທີນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອາປຕ຺ຕີຕິປິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ເມຖຸນາທີສຸ ອກຸສລາທີນໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ, ຄິລານາທີນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ອນາປຕ຺ຕິອຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ ຈ ສິຍາ. ອຖ ມຕໍ ‘‘ນ ເກວລໍ ອກຸສລາທິ ເອວ, ອຖ ໂຂ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ເອວ ອກຸສລາທໂຍ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ອສາຣໍ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຊານິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ເມຖຸນາທີສຸ ອນາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ອກຸສລາທິສຠາວາຍ ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເອກປໂຍຄາທີສຸ ເອກຕ຺ຕາທິປິ ນ ສິຍາ. ນ ຫິ ສກລມ຺ປິ ທິວສໍ ອິຕ຺ຖິໍ ກາຍໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ເອກເມວາກຸສລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ພຫູ ວາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຜຸສິຕ຺ວາ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ພຫູນິ, ເຍນາປຕ຺ຕິຍາ ເອກຕ຺ຕໍ, ພຫຸຕ຺ຕໍ ວາ ສິຍາຕິ ເອວມາທິກໍ ອຍຸຕ຺ຕິໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸຎ຺ຈາຕິ ວີຕິກ຺ກໂມ. ຕຎ຺ຫິ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ມຸຕິປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ໂອກາສຏ຺ເຐນ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຄຕ຺ຕນ຺ຕິ ອທິນ຺ນາທານາທິໂຕ ພຸທ຺ຘິສທ຺ທນິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ປຣິກປ຺ປິຕສາມຎ຺ຎາກາໂຣ ໂຄຕ຺ຕໍ. ນາມນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊມານນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ນາມສ຺ສ ອຕ຺ຖຠູຕາ ອາປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ‘‘ວິວາທາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິ (ຈູຬວ. ໒໒໐; ປຣິ. ໓໐໓), ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິ (ຈູຬວ. ໒໒໒) ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ເຕຫິ ສມຸທ຺ຘຏໍ, ຕມ຺ປິ ນ ວິວາທາທີນໍ ກຸສລາທິຠາວສ຺ສ ປຣິຍາຍເທສິຕຕ຺ຕາຕິ ຍໍ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານາທິວຓ຺ຓນາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວິຣທ຺ຘຏ຺ຐານໂສຘນຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ສາຣຕ຺ຖທີປນີກາຣກສ຺ສ ອກຸສລາທິຣູປາວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ລທ຺ຘິ, ເຕເນວ ໂສ ອິຘາປິ ‘‘ຕສ຺ມາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິອຘິກຣຓນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕມ຺ປິ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘ຕໍ ປເນຕ’ນ຺ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍສ຺ສປິ ລທ຺ຘິໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຖວິໂຣຘມ຺ປິ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘໂຆສາຈຣິໂຍ ອຏ຺ຐກຖາວາທໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຣຠິ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສຍເມວ ອຸປຣິ ກຖນໂຕ, ອຖ ໂຂ ທຸລ຺ລທ຺ຘິການໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ຕຕ຺ຖ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ປຏິເສເຘຕຸກາໂມ ອາຣຠິ, ເຕເນວ ອນ຺ເຕ ‘‘ເອເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິວາທາທີນໍ ກຸສລາທິກຕ຺ເຕ ຕໍສມຖານມ຺ປິ ຕພ຺ຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ ປຣມຕ຺ເຖສຸ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ສມຖາໂຍຄາຕິ ອາຫ ‘‘ກຸສລາທິສມເຖຫີ’’ຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສຠາວານເມວ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຘິກຣຓານໍ ສມເຖຫິ ອຘິກຣຓີຍຕາ, ນ ປນ ກຸສລາທິປຣມຕ຺ຖຣູປານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ຂຓິກຕາຍ ສຍເມວ ສມຖປ຺ປຕ຺ຕິໂຕຕິ ເຫຏ຺ຐາ ສມຕ຺ຖິຕມຕ຺ຖໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ອິຕິ ອິມິນາ ອຘິກຣຓຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມເຖຫິ ອຘິກຣຓີຍຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ’’ຕິ ອິມິນາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ວິວາທໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

ອນຸວາໂທຕິ ວິປຕ຺ຕີຫິ ອຸປວທນາ ເຈວ ໂຈທນາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຸປວທນາ ນາມ ຄຣຫາ, ອກ຺ໂກໂສ ຈ. ປຎ຺ຈປີຕິ ມາຕິກາປຣິຍາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຈ຺ຈຍຕາຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາ. ສປທານຸກ຺ກມນິທ຺ເທສສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປທານຸກ຺ກມນິທ຺ເທໂສຕິ ປທຠາຊນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ສຫິຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໘໗. ອສ຺ສາຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອເຕນ ໂຈທເກນາ’’ຕິອາທິ. ທິຏ຺ຐມູລເກ ປນາຕິ ‘‘ທິຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕິ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໓໘໗) ປາຬິວາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາທິທສ຺ສນມຕ຺ຕວເສນ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ, ນ ປນ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາທນາທິທສ຺ສນວເສນ. ຍທິ ຫິ ເຕນ ໂສ ຕຖາ ທິຏ຺ໂຐ ຠເວຍ຺ຍ, ອສຸທ຺ຘສຎ຺ຎີ ເອວາຍໍ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ສິຍາ, ອສຸທ຺ຘສຎ຺ຎາຍ ຈ ສຸທ຺ຘໍ ວາ ອສຸທ຺ຘໍ ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນ ສິຍາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ສຸທ຺ເຘ ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິສ຺ສ, ອສຸທ຺ເຘ ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິສ຺ສາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຣາ. ໓໙໐). ຕສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາທິມຕ຺ຕເມວ ທິສ຺ວາປິ ‘‘ສທ຺ໂຘ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ, ນາຍໍ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຸທ຺ຘສຎ຺ຎິສ຺ສ ວາ ເວມຕິກສ຺ສ ວາ ‘‘ສຸໂຕ ມຍາ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນິຍເມຕ຺ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ເສວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ນ ອສຸທ຺ຘສຎ຺ຎິສ຺ສ, ຕສ຺ສ ປນ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕນ຺ຕິ ມຸສາວາທາທິປຈ຺ຈຍາ ລຫຸກາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ປນ ໂສ ຕສ຺ມິໍ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍປິ ທິຏ຺ຐໍ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາທິມຕ຺ຕເມວ ວທຕິ, ອທິຏ຺ຐໍ ປນ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາທນາທິປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸໍ ວາ ‘‘ອສ຺ສມໂຓສີ’’ຕິອາທິກໍ ວາ ນ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຘິກໍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ‘‘ອທິຏ຺ຐໍ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໖-໓໘໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂຍ ປນ ທິຏ຺ເຐນ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາທິນາ ປຐມປາຣາຊິເກນ ອສຸທ຺ຘສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍ ອທິນ຺ນາທານໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວາ ‘‘ສຸໂຕ’’ຕິ ວາ ອາທິໍ ວທຕິ, ຕສ຺ສາປິ ນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ອສຸທ຺ເຘ ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິຕາຍາຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ເຍນ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕິ, ເຕນ ສຸທ຺ຘສຎ຺ຎາຠາວາ ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອິທໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ເຍນ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕິ, ຕໍ ‘ອຍໍ ອນຊ຺ຌາປນ຺ໂນ’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຈາວນາຘິປ຺ປາເຍນ…ເປ… ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສຸຕາທິມູລເກສຸປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອາຄເຕສູຕິ ໂອມສວາທາທີສຸ ອາຄເຕສຸ. ອວສ຺ສຸໂຕຕິ ຕີຫິປິ ທ຺ວາເຣຫິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕທຸຈ຺ຈຣິຕານຸວສ຺ສເນນ ຕິນ຺ໂຕ. ກສມ຺ພຸຊາໂຕຕິ ກຈວຣຠູໂຕ, ນິສ຺ສາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂກຓ຺ໂຐຕິ ໂຈໂຣ, ທຸສ຺ສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຊຏ຺ຐພ຺ພຕິໂກຕິ ກາຬກຓ຺ຓິເທວີວເຕ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຕິຕ຺ຖິໂຍຕິ ວທຕິ, ສາ ກິຣ ກາຬກຓ຺ຓິສິຣິເທວິຍາ ເຊຏ຺ຐາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍທຄ຺ເຄນາຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ, ຍຕ຺ຕເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທຄ຺ເຄນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂນ ກປ຺ເປຕີຕິອາທິ ເວມຕິກຠາວທີປນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໘໙. ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຈທນາຍໍ. ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ ກມ຺ມາຘິປ຺ປາໂຍ ນາມ. ປຣິວາສທານາທິກ຺ກເມນ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວຸຏ຺ຐານາຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸໂປສຖໍ, ປວາຣຓໍ ວາ ສງ຺ເຆ ກາຕຸໍ ອທານຕ຺ຖາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທຍໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ ອຸໂປສຖປວາຣຓຏ຺ຐປນາຘິປ຺ປາໂຍ. ອສມ຺ມຸຂາ…ເປ… ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສປິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສປິ ທຸກ຺ກຏໍ.

ສພ຺ພຕ຺ເຖວາຕິ ສພ຺ພາສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ. ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມຠາວໂຕ ຎຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຕມານາຍ ເອວ ອຸໂປສຖປວາຣຓຏ຺ຐປນໍ ໂຫຕິ, ນ ນິຏ຺ຐິຕາຍ, ສາ ຈ ຍ຺ຍ-ກາເຣ ປຕ຺ເຕ ນິຏ຺ຐິຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍ຺ຍ-ກາເຣ ປຕ຺ເຕ ນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ.

ອນຸປາສໂກຕິ ອຸປາສໂກປິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ນ ໂຫຕິ ສຣຓຄມນສ຺ສາປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອໂນທິສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ໂອທິສ຺ສ ກເຖນ຺ເຕນ ໂອກາສໍ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາປຕ຺ຕິໍ ເທເສຕ຺ວາຕິ ໂອກາສາກາຣາປນາປຕ຺ຕິໍ ເທເສຕ຺ວາ. ຍໍ ໂຈເທຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສງ຺ຂ຺ຍຸປຄມນໍ, ຕສ຺ມິໍ ສຸທ຺ຘສຎ຺ຎິຕາ ເວມຕິກຕາ ວາ, ເຍນ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕິ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐາທິວເສນ ອມູລກຕາ, ຈາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຕ຺ວໍ ປາຣາຊິໂກ’’ຕິອາທິນາ ນິຍເມຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂາ ໂຈທນາ ໂຈທາປນາ, ຕສ຺ສ ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ປຐມທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຕິຍທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໙໑. ນວເມ ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິນ຺ຕິ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ນາສິຕາຍປິ ຕສ຺ສາ ຠູຕປຸພ຺ພໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຠາຄສ຺ສາຕິ ເຖຣສ຺ສ ມນຸສ຺ສຊາຕິຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິຉຄລກຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ. ອິທນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ນປຸໍສກລິງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຍໍ ຉຄລໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຠາໂຄຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິຉຄລກຠາວສງ຺ຂາໂຕ ອຎ຺ໂຎ ໂກຏ຺ຐາໂສ, ອຎ຺ຎຠາຄສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຠາຄິຍນ຺ຕິ ປຐມວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ອຎ຺ຎຠາຄມຕ຺ຖີຕິ ທຸຕິຍວິຄ຺ຄຫສ຺ສ, ທ຺ວີຫິປິ ຉຄລໂກວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິທານິ ທ຺ວີຫິປິ ວິຄ຺ຄເຫຫິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຫິ ໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຫິ ໂສ ຉຄລໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠາຄສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ຈ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສງ຺ຂ຺ຍໍ ລຠຕີຕິ ຈ ໂຍຊນາ. ທຸຕິຍວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂຍ ຫິ ໂສ ‘‘ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ນາມາ’’ຕິ ຉຄລໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍາຕິ ‘‘ທພ຺ໂພ’’ຕິ ນາມກຣຓສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ຉຄລກໍ ສນ຺ຘາຍ. ເຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ເຕ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ. ອາປຕ຺ຕິຍາປິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຄ຺ຄລານໍເຍວ ເລສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໙໓. ຍາ ຈ ສາ ອວສາເນ…ເປ… ໂຈທນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ ສງ຺ຆາທິເສເສ ສງ຺ຆາທິເສສທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ເຈ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕີ’’ຕິອາທິໍ (ປາຣາ. ໔໐໗) ໂຈທນາເຠທໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສຕ຺ຕນ຺ນມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕີນໍ ປຈ຺ເຈກໍ ປາຣາຊິກຕ຺ຕາທິສາມຎ຺ເຎປິ ເມຖຸນາທິນ຺ນາທານາທິວຕ຺ຖຸໂຕ, ຣາຄໂທສຕ຺ຕາທິສຠາວໂຕ ຈ ວິສຠາຄຕາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນ…ເປ… ນ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ສຠາຄວິສຠາຄວຕ຺ຖຸໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໙໓) ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ, ຕໍມນສິກາໂຣ ຈ ອວິປນ຺ນກມ຺ມສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ຜລູປຈາເຣນ ກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ. ປຣິວາສາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ມານຕ຺ຕາທີນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ‘‘ປຸຣິມໍ ປຸຣິມ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໙໕. ສວຕ຺ຖຸກໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ. ທີຆາທິໂນຕິ ທີຆຣສ຺ສາທິລິງ຺ຄສ຺ສ. ທິຏ຺ຐາທິໂນຕິ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາທິໂນ.

໔໐໘. ເອວໍ ຕຖາສຎ຺ຎີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເມຖຸນາທິກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂສ’’ຕິ ເອວໍ ຕຖາສຎ຺ຎີ. ອງ຺ຄານິ ປຐມທຸຏ຺ຐໂທເສ ວຸຕ຺ຕສທິສານິ, ອິຘ ປນ ກິຎ຺ຈິເທສໍ ເລສມຕ຺ຕໍ ອຸປາທິຍນາ ອຘິກາ.

ທຸຕິຍທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຐມສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໑໐. ທສເມ ພຫູນນ຺ຕິ ທຸພ຺ພລຕາຍ ອຣຎ຺ຎາທິເສວາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕານໍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກິຣິຍາຍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ພຸທ຺ຘວຈນຄ຺ຄຫຓຘາຣຓາທິສງ຺ຂາຕໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທເມວ ປຣມໍ ອສ຺ສ, ນ ມຄ຺ຄລາໂຠຕິ ປທປຣໂມ. ອຠິສມ຺ຠຸຓິຕ຺ວາຕິ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ. ຘມ຺ມໂຕ ອເປຕໍ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໔) ວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມວ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ປາຬິຍມ຺ປິ ‘‘ອຏ຺ຐ ມາເສ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໐໙) ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕີຫິ ໂກຏີຫີຕິ ອສຸທ຺ຘມູເລຫິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈຕູສຸ ກຸເລສຸ ປກ຺ກປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນນິສ຺ສິຕຕາຍ, ມຈ຺ຉມໍສໂຠຊນວິຣຫິຕສ຺ສ ຈ ກຸລສ຺ສ ທຸລ຺ລຠຕາຍ ຕຕ຺ຖ ລທ຺ເຘສຸ ຠຕ຺ຕພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ມຈ຺ຉມໍສສໍສຄ຺ຄສງ຺ກາຍ, ທຸນ຺ນິວາຣຓຕາຍ ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຣີຣຍາປນມ຺ປິ ນ ສິຍາຕິ ຠຄວຕາ ມຈ຺ຉມໍສໍ ສພ຺ພຖາ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕີຫິ ໂກຏີຫິ ອປຣິສຸທ຺ຘເມວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ຕໍ ຠຄວາ ສພ຺ພຖາ ປຏິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂູ ມຣມານາປິ ມຈ຺ຉາທິສໍສຄ຺ຄສງ຺ກິຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຕໂຕ ຕຓ຺ຑຸລຘຎ຺ຎາທິໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິທຫິຕ຺ວາ ສຍໍ ປຈິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຕທຸປກຣຓຠູຕໍ ທາສິທາສໍ, ອຸທຸກ຺ຂລມຸສລາທິກຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຕາທິ ວິຍ ອວສ຺ສໍ ຄເຫຕຸໍ ອນຸຊານິຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ວິຍ ຄຫຏ຺ຐາວາໂສ ເອວ ສິຍາ, ນ ຠິກ຺ຂຸອາວາໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຊາລໍ ມຈ຺ຉພນ຺ຘນໍ. ວາຄຸຣາ ມິຄພນ຺ຘນີ. ກປ຺ປຕີຕິ ຍທິ ເຕສໍ ວຈເນນ ສງ຺ກາ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຕໍ ວຈນໍ ເລສກປ຺ປໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ.

ປວຕ຺ຕມໍສນ຺ຕິ ອາປຓາທີສຸ ປວຕ຺ຕໍ ວິກ຺ກາຍິກໍ ມຕມໍສໍ. ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ອກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ-ສທ຺ໂທ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອກຕເມວາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ມງ຺ຄລາທີນຎ຺ຈາຕິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ຍຖາຐິຕວເສນ ອວຘາຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ‘‘ວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ກປ຺ປນ຺ຕິ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍກປ຺ປໍ, ‘‘ອາຍຸກປ຺ປ’’ນ຺ຕິປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໑໐) ເກຈິ. ມຫາກປ຺ປສ຺ສ ຫິ ຈຕຸຕ຺ຖຠາໂຄ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍກປ຺ໂປ, ຕໂຕ ວີສຕິໂມ ຠາໂຄ ສງ຺ຆເຠທກສ຺ສ ອາຍຸກປ຺ປນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ກປ຺ປຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ ‘‘ກປ຺ປວິນາເສ ເອວ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໐໙) ວຈນໂຕ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ ປຸຎ຺ຎໍ. ກປ຺ປໍ ສຄ຺ຄມ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິປຣມ຺ປຣາຍ ກປ຺ປຏ຺ຐຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໑໑. ລທ຺ຘິນານາສໍວາສເກນາຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕກຠາເວນ ຠາວປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ນິທ຺ເທສສ຺ສ. ກມ຺ມນານາສໍວາສເກນາຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຠາເວນ. ‘‘ເຠທາຍ ປຣກ຺ກເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຠທນສໍວຕ຺ຕນິກສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ ສມາທາຍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ປກ຺ຂປຣິເຍສນາທິວເສນ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ສມນຸຠາສນກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍປິ ຈາຍໍ ສງ຺ຆເຠໂທ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ກມ຺ເມນາຕິ ອປໂລກນາທິນາ. ອຸທ຺ເທເສນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສນ. ໂວຫາເຣນາຕິ ຕາຫິ ຕາຫິ ອຸປປຕ຺ຕີຫິ ‘‘ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໓.໑໐-໓໙, ໔໒; ຈູຬວ. ໓໕໒) ໂວຫາເຣນ, ປເຣສໍ ປຎ຺ຎາປເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸສາວນາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິຍາ ຄຫຓຕ຺ຖເມວ ອນຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຓ຺ຓມູເລ ມນ຺ຕສາວນາຍ, ກຖເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສລາກຄ຺ຄາເຫນາຕິ ເອວໍ ອນຸສາວນາຍ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປກ຺ເຂ ປວິຏ຺ຐຠາວສ຺ສ ສຎ຺ຎາຓຕ຺ຖໍ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ອິມໍ ສລາກ’’ນ຺ຕິ ສລາກຄ຺ຄາເຫນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມເມວ, ອຸທ຺ເທໂສ ວາ ສງ຺ຆເຠເທ ປຘານໍ ກາຣຓໍ, ໂວຫາຣາທໂຍ ປນ ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອພ຺ຠຸສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕໍ. ອຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ວິຫເຣຍ຺ຍ.

‘‘ລຊ຺ຊີ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໒; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) ວຈນໂຕ ອາປຕ຺ຕິຠເຍນ ອາໂຣຈນໍ ລຊ຺ຊີນໍ ເອວ ຠາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ລຊ຺ຊີຫິ ຠິກ຺ຂູຫີ’’ຕິ, ອລຊ຺ຊິສ຺ສປິ ອນາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊໂຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວທນ຺ຕານໍ ຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ປໂຫນ຺ເຕນາຕິ ຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ເຖນ, ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາປຕ຺ຕິ ປນ ອຑ຺ຒໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣເນວ ອຄິລານສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໑໖. ຎຕ຺ຕິຍາທີຫິ ທຸກ຺ກຏາທິສພ຺ຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ. ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ສມນຸຠາສນກມ຺ມສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ‘‘ນ ຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ເຕເນວ ຫິ ສມນຸຠາສນກມ຺ມໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໂຕຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຣມນ຺ຖກສ຺ສ ໂຣມນ຺ຖນ’’ນ຺ຕິອາທິໍ (ຈູຬວ. ໒໗໓) ອຸທ຺ທິສ຺ສານຸຎ຺ຎາຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອນາປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ. ອາປຕ຺ຕິໍ ໂຣເປຕພ຺ໂພຕິ ສມນຸຠາສນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍອາປຕ຺ຕິໍ ໂຣເປຕພ຺ໂພ. ອາປຕ຺ຕິເຍວ ນ ຊາຕາຕິ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິ ນ ຊາຕາ ເອວ.

‘‘ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ. ສຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ‘‘ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກໍ. ໂຍ ວິສຎ຺ຎີ ວາ ຠີໂຕ ວາ ວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວາ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິປິ, ‘‘ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ນ ຊານາຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນໍ, ຘມ຺ມກມ຺ເມນ ສມນຸຠາສນໍ, ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສານໍ, ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊາມີຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ປຐມສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ທຸຕິຍສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໑໘. ເອກາທສເມ ຍສ຺ມາ ອຸພ຺ພາຫິກາທິສມ຺ມຸຕິກມ຺ມໍ ພຫູນມ຺ປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ຫິ ສງ຺ໂຆ ສງ຺ຆສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນິຄ຺ຄຫວເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອງ຺ຄານິ ປເນຕ຺ຖ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນໍ ປຫາຍ ອນຸວຕ຺ຕນໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສທິສາເນວ ຄເຫຕພ຺ພານິ.

ທຸຕິຍສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ທຸພ຺ພຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໒໔. ທ຺ວາທສເມ ວມ຺ຠນວຈນນ຺ຕິ ຄຣຫວຈນໍ. ສຏ-ສທ຺ໂທ ປຕິຕສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ຈ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຕິຕໍ ຕິຓກຏ຺ຐປຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ເກນາປີຕິ ວາຕາທິສທິເສນ ອຸປຊ຺ຌາຍາທິນາ.

໔໒໖. ຈິຕ຺ຕປຣິໂຍນາໂຫ ທຬ຺ຫໂກໂຘວ ອຸປນາໂຫ. ຕໂຕປິ ພລວຕໂຣ ທຸມ຺ໂມຈນີໂຍ ໂກຘາຠິສງ຺ໂຄ. ໂຈທກໍ ປຏິປ຺ຜຣຓຕາຕິ ໂຈທກສ຺ສ ປຏິວິຣຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອວຏ຺ຐານໍ. ໂຈທກໍ ອປສາທນາຕິ ວາຈາຍ ຆຏ຺ຏນາ. ປຈ຺ຈາໂຣປນາຕິ ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ສາປຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ ໂຈທກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິອາໂຣປນາ. ປຏິຈຣຓຕາຕິ ປຏິຈ຺ຉາທນຕາ. ອປທາເນນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈຣິຍາຍ. ນ ສມ຺ປາຍນຕາຕິ ‘‘ຍໍ ຕ຺ວໍ ໂຈທໂກ ວເທສິ ‘ມຍາ ເອສ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ທິຏ຺ໂຐ’ຕິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກິໍ ກໂຣສິ, ອຍໍ ກິໍ ກໂຣຕິ, ກຕ຺ຖ ຈ ຕ຺ວໍ ອໂຫສິ, ກຕ຺ຖ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຈຣິຍໍ ປຸຏ຺ເຐນ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອກຖນໍ.

‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໔) ອິມິນາ ນິທານວຈເນນ ສພ຺ພາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ’’ຕິອາທິ. ອງ຺ຄານິ ເຈຕ຺ຖ ປຐມສງ຺ຆເຠທສທິສານິ, ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນໍ, ອິຘ ອວຈນີຍກຣຓຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ທຸພ຺ພຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ກຸລທູສກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໓໑. ເຕຣສເມ ກີຏາຄິຣີຕິ ຕສ຺ສ ນິຄມສ຺ສ ນາມໍ. ຕຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ປຣໂຕ ‘‘ນ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ກີຏາຄິຣິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຄາມນິຄມໂຕ ຈ ປພ຺ພາຊນໍ, ນ ຊນປທໂຕ. ເຕນ ປນ ໂຍຄໂຕ ຊນປໂທປິ ‘‘ກີຏາຄິຣິ’’ອິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍນາມເກ ຊນປເທ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ສາວຕ຺ຖິຍໍ. ຘຸຣຏ຺ຐາເນຕິ ອຠິມຸຂຏ຺ຐາເນ, ເຊຕວນທ຺ວາຣສມີເປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວີຫິ ເມເຆຫີຕິ ວສ຺ສິເກນ, ເຫມນ຺ຕິເກນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ເມເຆຫິ. ຄຓາຈຣິເຍຫິ ຉຫິ ອຘິກຕາຍ ‘‘ສມຘິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸທກສ຺ສາຕິ ອກປ຺ປິຍອຸທກສ຺ສ ‘‘ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນ’’ນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ, ຕຎ຺ຈ ‘‘ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂໂຣປເນ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣສຸປິ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນາທິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ວິຠາຄໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນາທິ ວິສຸໍ ທສ຺ສິຕໍ. ຍຖາ ໂກຏ຺ຏນຂຓນາທິກາຍິກກິຣິຍາປິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣ ສງ຺ຄຫິຕາ, ເອວໍ ມາຕິກາອຸຊຸກຣຓາທິກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣຓ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ປຸຣາຓປຓ຺ຓາທິຫຣຓມ຺ປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍວາໂທວ ປມາຓຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕ. ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປິ ເອກຈ຺ຈໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈ ເສສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຍໍກິຎ຺ຈິ ມາຕິກນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂໍ ວາ ອສຸກ຺ຂໍ ວາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂໂຣປເນ. ຕຖາຕິ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣປຣິຍາຍາທີຫິ ຄນ຺ຖາປນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຖາປນາທິປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ຄນ຺ຖນໍ ກສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຈເທນ຺ໂຕ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖໍ ກປ຺ປິຍປຖວິຍໍ ສຍໍ ໂຣເປຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ຄນ຺ຖນມ຺ປິ ກສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຈທກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ປຣິຫາໂຣ. ອຖ ‘‘ນ ປນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວທຕິ? ມຫາປຈ຺ຈຣິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ປມາຓເມວາຕິ ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ, ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຍໍ ໂຣປນສ຺ສ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ເຕນ ອຸທກສິຎ຺ຈເນນ ສຫ ສໍສນ຺ທນນຍທສ຺ສນມຸເຂນ ປມາຓເມວາຕິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ປທໍ ‘‘ຕໍ ກຖ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ກິຎ຺ຈາປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສຍໍ ໂຣປນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ກປ຺ປິຍອຸທກສ຺ສ ສຍໍ ອາສິຎ຺ຈນໍ ວຸຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ກປ຺ປິຍອຸທກໍ ສຍໍ ສິຎ຺ຈິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຖນມ຺ປິ ກສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ຕມ຺ປິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ຍເທຕໍ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍປິ ຄນ຺ຖນາທິໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ໂຣປນສິຎ຺ຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນໂຕ ປຸພ຺ພາປຣໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ.

ຕໍ ກຖໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ໂຣປນສິຎ຺ຈນວິສເຍ. ປຸປ຺ຜາທີຫິ ກຸລສງ຺ຄຫປ຺ປສງ຺ເຄ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖເມວ ໂຣປນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉໍ ໂຣເປນ຺ຕິປິ ໂຣປາເປນ຺ຕິປິ, ສິຎ຺ຈນ຺ຕິປິ ສິຎ຺ຈາເປນ຺ຕິປີ’’ຕິ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນາຕິ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ມາລາວຈ຺ຉາທີນໍ ໂຣປເນ ປນ. ປຣິຍາໂຍຕິ ສຍໍກຣຓກາຣາປນສງ຺ຂາໂຕ ປຣິຍາໂຍ ໂວຫາໂຣ ອຕ຺ຖວິເສໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖຕ຺ຕາຠາວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວເມຕ຺ຖ ປຣິຍາຍສທ຺ທສ຺ສ ກຣຓກາຣາປນວເສນ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ‘‘ຄນ຺ເຖນ຺ຕິປິ ຄນ຺ຖາເປນ຺ຕິປີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຄນ຺ຖນຄນ຺ຖາປນໍ ຐເປຕ຺ວາ ຍໍ ປຣໂຕ ‘‘ເອວໍ ຊານ, ເອວໍ ກເຕ ໂສເຠຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິກປ຺ປິຍວຈເນຫິ ຄນ຺ຖາປນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ໂທສາຠາໂວ ສມຕ຺ຖິໂຕ ໂຫຕິ, ‘‘ຄນ຺ເຖຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ກາຣາປນສ຺ເສວ ຄນ຺ຖາປນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາຍໍ ອິຘ ຈ ປຣິຍາຍາຠາວໍ ຎຕ຺ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉໍ ໂຣເປນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖຕາສູຈນກສ຺ສ ວິເສສນສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ ກຣຓກາຣາປນສງ຺ຂາຕປຣິຍາຍສພ຺ຠາວໍ. ອິຘ ‘‘ຄນ຺ເຖນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ຕຖາວິຘວິເສສວຈນາຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ປຣິຍາຍສ຺ສ ອຠາວຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ. ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕນເຍເນວ ໂຣປນາທິ, ຄນ຺ຖາປນາທິ ຈ ສພ຺ພໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ສນ຺ເທໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ ນິຄເມຕິ.

ຫຣຓາທີສູຕິ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ຫຣຓາທີສຸ. ກຸລິຕ຺ຖິອາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຫຣຓໂຕຕິ ກຸລິຕ຺ຖິອາທີນໍ ຫຣຓສ຺ເສວ ວິເສເສຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຣຓາຘິກາເຣ ຫີ’’ຕິອາທິ. ມຎ຺ຊຣີຕິ ປຸປ຺ຜໂຄຈ຺ຉໍ. ວຏໍສໂກຕິ ກຓ຺ຓສ຺ສ ອຸປຣິ ປິຬນ຺ຘນຕ຺ຖໍ ກຕປຸປ຺ຜວິກຕິ, ໂສ ຈ ‘‘ວຏໍໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຓ຺ຓິກາຕິ ພຫູນໍ ປຸປ຺ຜານໍ ວາ ມາລານໍ ວາ ເອກໂຕ ພນ຺ຘິຕສ຺ສ ນາມໍ, ‘‘ກຓ຺ຓາຠຣຓ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຫາຣສທິສນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕາຫາຣສທິສໍ.

ກປ຺ປິເຍນາຕິ ກປ຺ປິຍອຸທເກນ. ເຕສໍເຍວ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ກຸລທູສນປຣິໂຠຄານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ສິຎ຺ຈເນ, ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວາ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວາ ສິຎ຺ຈາປເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປນ ສຍໍ ສິຎ຺ຈເນ, ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ສິຎ຺ຈາປເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ປໂຍຄພຫຸລຕາຍາຕິ ສຍໍ ກຣເຓ, ກາຍປໂຍຄສ຺ສ ກາຣາປເນ ຈ ວຈີປໂຍຄສ຺ສ ຈ ພຫຸຕ຺ເຕນ.

ຄນ຺ເຖນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ທາມໍ ຄນ຺ຖິມໍ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ວຏ຺ຏຕິ, ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປນ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ນີປປຸປ຺ຜໍ ນາມ ກທມ຺ພປຸປ຺ຜໍ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ກທລິກ຺ຂນ຺ຘມ຺ຫີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕໍ ອຕິໂອຬາຣິກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ກຣເຓ, ອກປ຺ປິຍວຈເນນ ກາຣາປເນ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຸປ຺ຜວິຊ຺ຌນຕ຺ຖໍ ກຓ຺ຏກໍ ພນ຺ຘິຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜທາໂມລມ຺ພນາທິອຕ຺ຖາຍ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນາທິປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ປຸປ຺ຜວິຊ຺ຌນຕ຺ຖໍ ກຓ຺ຏກນ຺ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ຕທຕ຺ຖໍ ກຓ຺ຏກເມວ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸປ຺ຜປຏິຈ຺ຉກໍ ນາມ ທຓ຺ຑາທີຫິ ກຕໍ ປຸປ຺ຜາຘານໍ, ເອຕມ຺ປິ ນາຄທນ຺ຕກມ຺ປິ ສຉິທ຺ທກເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອໂສກປິຓ຺ຑິຍາຕິ ອໂສກສາຂານໍ, ປຸປ຺ຜານໍ ວາ ສມູເຫ. ຘມ຺ມຣຊ຺ຊຸ ນາມ ເຈຕິຍາທີນິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຕສຎ຺ຈ ຣຊ຺ຊຸຍາ ຈ ອນ຺ຕຣາ ປຸປ຺ຜປ຺ປເວສນຕ຺ຖາຍ ພນ຺ຘຣຊ຺ຊຸ. ‘‘ສິຖິລວຏ຺ຏິຕາ ວາ ຣຊ຺ຊຸວຏ຺ຏິອນ຺ຕເຣ ປຸປ຺ຜປ຺ປເວສນຕ຺ຖາຍ ເອວໍ ພນ຺ຘາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ມຕ຺ຖກທາມນ຺ຕິ ຘມ຺ມາສນາທິມຕ຺ຖກລມ຺ພກທາມໍ. ເຕສໍເຍວາຕິ ອຸປ຺ປລາທີນໍ ເອວ. ວາເກນ ວາ ທຓ຺ຑເກນ ວາຕິ ປຸປ຺ຜນາຬໍ ຜາເລຕ຺ວາ ປຸປ຺ເຜນ ເອກາພທ຺ຘໍ ຐິຕວາເກນ, ທຓ຺ຑເກນ ຈ ເອກພນ຺ຘເນເນວ, ເອເຕນ ປຸປ຺ຜໍ ພີຊຄາເມ ສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ປຎ຺ຈສຸ ພີເຊສຸ ອປ຺ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຓ຺ຓໍ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍ ອກາຣາເປຕ຺ວາປິ ໂກປເນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ຍຎ຺ຈ ຉິນ຺ນສ຺ສາປິ ມກຸຬສ຺ສ ວິກສນໍ, ຕມ຺ປິ ອຕິຕຣຸຓສ຺ສ ອຠາວາ ວຸຑ຺ຒິລກ຺ຂຓໍ ນ ໂຫຕິ, ປຣິຓຕສ຺ສ ປນ ມກຸຬສ຺ສ ປຕ຺ຕານໍ ສິເນເຫ ປຣິຍາທານໍ ຄເຕ ວິສຸໍຠາໂວ ເອວ ວິກາໂສ, ເຕເນວ ຉິນ຺ນມກຸຬວິກາໂສ ອຈ຺ຉິນ຺ນມກຸຬວິກາສໂຕ ປຣິຫີໂນ, ມິລາຕຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ທິສ຺ສຕິ. ຍຎ຺ຈ ມິລາຕສ຺ສ ອຸທກສຎ຺ໂຎເຄ ອມິລານຕາປຊ຺ຊນໍ, ຕມ຺ປິ ຕມ຺ພຸລປຓ຺ຓາທີສຸ ສມານນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒິລກ຺ຂຓໍ ນ ໂຫຕິ, ປາຬິອຏ຺ຐກຖາທີສຸ ຈ ນ ກຕ຺ຖຈິ ປຸປ຺ຜານໍ ກປ຺ປິຍກຣຓໍ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຸປ຺ຜໍ ສພ຺ພຖາ ອພີຊເມວາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ປສິພ຺ພເກ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜປສິພ຺ພເກ ວາ ປສິພ຺ພກສທິສພນ຺ເຘ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈີວເຣ ວາ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຣຊ຺ຊຸອາທີຫິ ພນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸປ຺ຜສ຺ເສວ ປນ ອຈ຺ຉິນ຺ນທຓ຺ຑວາເກຫິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ.

ປຸປ຺ຜປເຏ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜປຏໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທີຆໂຕ ປຸປ຺ຜທາມສ຺ສ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓວເສນ ປູຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕິຣິຍໂຕ ຫຣຓໍ ປນ ວາຍິມໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປູຣິມໍ. ‘‘ປຸຣິມຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກາເມຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸຣິມໍ ປຸປ຺ຜໂກຏິໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ປຣິກ຺ຂິປນວເສນ ປນ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸປ຺ຜຣຫິຕາຍ ສຸຕ຺ຕວາກໂກຏິຍາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ເອກວາຣໍ ຫຣິຕ຺ວາ ວາ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເຈຕິຍາທິປຣິກ຺ເຂປໍ, ປຸປ຺ຜປຏກຣຓຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປເຣຫິ ປູຣິຕນ຺ຕິ ທີຆໂຕ ປສາຣິຕໍ. ວາຍິຕຸນ຺ຕິ ຕິຣິຍໂຕ ຫຣິຕຸໍ, ຕໍ ປນ ເອກວາຣມ຺ປິ ນ ລພ຺ຠຕິ. ປຸປ຺ຜານິ ຐເປນ຺ເຕນາຕິ ອຄນ຺ຖິຕປຸປ຺ຜານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາປິ ຐເປນ຺ເຕນ. ຆຏິກທາມໂອລມ຺ພໂກຕິ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ຆຏິກາກາຣຍຸຕ຺ໂຕ, ທາຣຸຆຏິກາກາໂຣ ວາ ໂອລມ຺ພໂກ. ສຸຕ຺ຕມຍໍ ເຄຓ຺ຑຸກໍ ນາມ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຄນ຺ຖິມາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ເຣຈກນ຺ຕິ ອຠິນຍໍ, ‘‘ເອວໍ ນຈ຺ຈາຫີ’’ຕິ ນຏນາກາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ຈກ຺ກໍ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ຠມາປນ’’ນ຺ຕິປິ ເກຈິ. ອາກາເສເຍວ ກີຬນ຺ຕີຕິ ‘‘ອຍໍ ສາຣີ ອສຸກປທໍ ມຍາ ນີຕາ’’ຕິ ເອວໍ ມຸເຂເນວ ອຸໂຠປິ ວທນ຺ຕາ ກີຬນ຺ຕິ. ຊູຕຜລເກຕິ ຊູຕມຓ຺ຑເລ. ປາສກກີຬາຍາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິວງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓານໍ ທາຣຸທນ຺ຕາທິມຍານໍ ປາສການໍ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອກກາທິວເສນ ພິນ຺ທູນິ ກຕ຺ວາ ຜລເກ ຂິປິຕ຺ວາ ອຸປຣິຠາເຄ ທິຏ຺ຐພິນ຺ທູນໍ ວເສນ ສາຣິໂຍ ອປເນຕ຺ວາ ກີຬນກຊູຕກີຬາຍ.

ມຎ຺ຊຏ຺ຐິ ນາມ ມຎ຺ຊຏ຺ຐຣຸກ຺ຂສາຣກສາວໍ. ສລາກຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ນາຬິເກຣຫີຣາທີນໍ ກລາປສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ປາຬິຍໍ ຖຣຸສ຺ມິນ຺ຕິ ຂຄ຺ເຄ. ອຸສ຺ເສເຬນ຺ຕີຕິ ມຸເຂນ ອຸສ຺ເສຬນສທ຺ທໍ ປມຸຎ຺ຈນ຺ຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ອພ຺ຍຕ຺ຕສທ຺ທໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ໂຜເຏນ຺ຕີຕິ ທ຺ວິຄຸຓິຕວາມຫຕ຺ເຖ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖນ ຕາເຬຕ຺ວາ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ມຸຂຑິຓ຺ຑິມນ຺ຕິ ມຸຂເຠຣີ.

໔໓໒. ເຕສນ຺ຕິ ສມາເສ ຄຸຓີຠູຕານິ ປພ຺ພານິປິ ປຣາມສຕິ. ໂພນ຺ໂທຕິ ໂລໂລ, ມນ຺ທຘາຕຸໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠກຸຏິໍ ກຕ຺ວາຕິ ຠມຸກເຠທໍ ກຕ຺ວາ. ເນລາຕິ ນິທ຺ໂທສາ.

໔໓໓. ປາຬິຍໍ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ເອກເສສນເຍນ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອາລປນໍ, ເຕເນວ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ.

໔໓໕. ອຏ຺ຐາຣສ ວຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂູຫິ ສມ຺ປໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຣິໂຍສານານິ ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໗) ອາຄຕານິ ອຏ຺ຐາຣສ ວຕ຺ຕານິ. ນ ປນ຺ນໂລມາຕິ ນ ປຕິຕມານໂລມາ, ອນນຸກູລວຕ຺ຕິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໓໗. ປຣສນ຺ຕກໍ ເທຕິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວິສ຺ສາສຄາເຫນ ທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ໂຫຕິ ເອວ.

ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ມາຕາປິຕູນມ຺ປິ ປຸປ຺ຜໍ ເທນ຺ເຕນ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາເຍວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ປນ ສິວລິງ຺ຄາທິປູຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິມໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສຎາຕີນໍ ປນ ຕາວກາລິກເມວ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຎາຕິສາມເຓເຣເຫວາຕິ ເຕສໍ ຄິຫິກມ຺ມປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣຕິ ອຎ຺ຎາຕກາ, ເຕຫິປິ ສາມເຓເຣຫິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວຕ຺ຕສີເສນ ຫຣິຕພ຺ພໍ. ຈູຬກນ຺ຕິ ອຸປຑ຺ຒຠາຄໂຕປິ ອຸປຑ຺ຒໍ.

ສາມເຓຣາ…ເປ… ຐເປນ຺ຕີຕິ ອຣກ຺ຂິຕາໂຄປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ມຄ຺ເຄ ວາ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ວາ. ‘‘ສາມເຓເຣຫິ ທາເປຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສາມເຓເຣຫິ ຄິຫີນໍ ກມ຺ມໍ ກາຣິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ປຸປ຺ຜທານໍ ໂຫຕີຕິ ສາມເຓຣານມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ສຍເມວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຂີຓປຣິພ຺ພຍານນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸປິ ຣຸກ຺ເຂສຸ ‘‘ອິຘ ຜລານິ ສຸນ຺ທຣານີ’’ຕິອາທິໍ ວທນ຺ເຕນ ກຸລສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉລ຺ລີຕິ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕໂຈ. ອຠາຊນີຍຕ຺ຕາ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ປຓ຺ຓທານມ຺ປິ ປຸປ຺ຜຜລາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກຸລສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ວນ຺ທຖາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສິກ຺ຂາປເທ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປກ຺ກມຕາຍສ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ‘‘ປກ຺ກມຕາຍສ຺ມາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມກຕສ຺ສ ວຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກຫິ ອາຈຣິເຍສຸ ອເນກວິເຘສຸ ອນາຈາເຣສຸ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ຕາ ອິຘ ອປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ກຸລທູສການໍ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມວເສນ ນິຄ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ຕຕ຺ເຖວ ສມ຺ມາ ອວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ກາຣກສງ຺ຆໍ ຉນ຺ທຄາມິຕາທີຫິ ປາເປນ຺ຕານໍ ສມນຸຠາສນາຍ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາໂຣປິຕຎ຺ຈ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຐມສງ຺ຆເຠທສທິສາເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອງ຺ເຄສຸປິ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປຣກ຺ກມນໍ, ເອວມິຘ ຉນ຺ທາທີຫິ ປາປນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສສໍ ຕາທິສເມວາຕິ.

ກຸລທູສກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຄມນວຓ຺ຓນາ

໔໔໒. ອິຕເຣ ປນ ຍາວຕຕິຍກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ຫິ ຊໂຣ ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຄໂຕ ອນນ຺ຕເຣສຸ ທ຺ວີສຸ ທິວເສສຸ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຕິເຍ ທິວເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕຕິຍໂກ. ໂຍ ປນ ຕຕິເຍປິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ເຖ ເອວ ທິວເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຈຕຸຕ຺ຖໂກ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍຖາ ຕຕິເຍ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອກາເມນ ອວເສນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປຏິກມ຺ມກຣຓໍ ນາມ ຍສ຺ມາ ອລຊ຺ຊິລກ຺ຂຓໍ, ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂາວຣຓຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ອາປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ປຈ຺ຉາ ປຣິວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ສງ຺ເຆນ ຈ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປາຬິຍໍ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ໂຕ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພຕິ ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸສທ຺ທທ຺ວຍສ຺ສ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ຈ ຠິກ຺ຂູ ຄາຣຍ຺ຫາຕິ ອູນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອພ຺ເຠນ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຏາປຊ຺ຊເນນ ຄຣຫິຕພ຺ພາ. ສາມີຈີຕິ ວຕ຺ຕໍ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ເຕຣສກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໓. ອນິຍຕກຓ຺ໂຑ

໑. ປຐມອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໔໓. ປຸຕ຺ຕສທ຺ເທນ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທສໂຕ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ປຸຕ຺ຕີປິ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ພຫູ ຘີຕໂຣ ຈາ’’ຕິ. ຕທນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂຠຊນານນ຺ຕຣໍ.

໔໔໔-໕. ຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຕໍ ເມຖຸນາທິອຊ຺ຌາຈາຣກມ຺ມໍ. ປາຬິຍໍ ‘‘ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ’’ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປຣິ ສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ນ ເຫວ ໂຂ ປນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໕໔) ເອຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວິສຍໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອລຎ຺ຈ ໂຂ ໂຫຕິ ມາຕຸຄາມໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາຫິ ວາຈາຫິ ໂອຠາສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວິສຍນ຺ຕຣຠູຕໂສຕຣຫສ຺ສ ວິສຸໍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ຈກ຺ຂຸຣໂຫວ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ອາສເນ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ, ‘‘ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາປຕ຺ຕິຍາ ວວຕ຺ຖານໍ.

ອິທານິ ຈກ຺ຂຸຣເຫເນວ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈປິ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ປິຫິຕກວາຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໂຕ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອປິຫິຕກວາຏສ຺ສ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ກວາຏປິທຫເນນ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ ເອວ ປນ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖປີ’’ຕິ ອິທໍ ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕໂສຕສ຺ສ ຣເຫນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຖາ ອນາປຕ຺ຕິຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໂຕ ພຫິ ນິສິນ຺ໂນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ໂສຕສ຺ສ ຣຫສພ຺ຠາວໂຕ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕິ, ຕຖາ ຈ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ‘‘ເມຖຸນກາຍສໍສຄ຺ຄາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ຕຖາ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ສພ຺ພຖາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸເມວ ‘‘ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ຈກ຺ຂຸສ຺ເສວ ຣຫຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທຍ຺ຍ, ‘‘ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ’’ຕິ ນ ວເທຍ຺ຍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ຕໂຕ ທູເຣ ນິສິນ຺ເນປິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣຫາສມ຺ຠວໂຕ. ຍສ຺ມາ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ ກິຎ຺ຈິ ກາລໍ ຈກ຺ຂູນິ ອຸມ຺ມີເລຕິ, ກິຎ຺ຈິ ກາລໍ ນິມ຺ມີເລຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຏິລທ຺ຘໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາຕິ ອນ຺ຕິມປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສຊ຺ຊໍ ປຏິຊານມາໂນຕິ ເມຖຸນກາຍສໍສຄ຺ຄາທິວເສນ ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊໍ ປຏິຊານມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປາຣາຊິເກນ ວາ’’ຕິອາທິ. ນ ອປ຺ປຏິຊານມາໂນຕິ ອລຊ຺ຊີປິ ອປ຺ປຏິຊານມາໂນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພວ. ໂສ ຫິ ຍາວ ໂທສໍ ນ ປຏິຊານາຕິ, ຕາວ ‘‘ເນວ ສຸທ຺ໂຘ, ນາສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ວຕ຺ຕານຸສນ຺ຘິນາ ປນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຏິຎ຺ຎາ ລຊ຺ຊີສຸ ກຕາ, ອລຊ຺ຊີສຸ ເອວໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ພຫຸມ຺ປິ ອລຊ຺ຊີ ຠາເສຍ຺ຍ, ວຕ຺ຕານຸສນ຺ຘິເຕນ ກາຣເຍ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໕໙);

ນິສຊ຺ຊາທີສຸ…ເປ… ປຏິຊານມາໂນວ ເຕນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິຊານມາໂນຕິ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕມ຺ປິ ອຘິກາຣໂຕ ອາຄຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວທາເປຖາຕິ ຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິຍາ ວິຄຕາສງ຺ໂກປິ ຕໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ອາຫ, ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອເທເສ ນິສິນ຺ນາ ‘‘ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາສເນ ເຖໂຣ ຣໂຫ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ເອວໍ ມາທິເສຫິປິ ຕຸມ຺ເຫ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອວຓ຺ຓໍ ວທາເປຖ ກຖາປຍິຕ຺ຖ, ມາ ປຸນ ເອວໍ ກຣິຕ຺ຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວມກາສິນ຺ຕິ ນິຄູຫິຕພ຺ພມ຺ປິ ອິມໍ ວິເສສາຘິຄມໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ຕໍ ສທ຺ຘາເປຕຸເມວ ເອວມກາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣກ຺ເຂຍ຺ຍາສິມນ຺ຕິ ອິມໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອຎ຺ເຎສໍ ມາ ປກາສຍິ.

໔໕໑. ນິສຊ຺ຊາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາເທ ວຕ຺ຕມາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສເຈ ປນ ໂສ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາທໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣາທິນາ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ, ນິທ຺ທູປຄໂຕ ວາ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ອສ຺ສາເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນ’’ຕິ. ‘‘ນິສິນ຺ນາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ນິສີທນກ຺ຂເຓ ອສ຺ສາທາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ຫິ ນິສີທນກ຺ຂເຓ ອສ຺ສາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເຕນ ອຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ອິຕຣຖາ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ອິຕ຺ຖິຍາ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິສີທເນ ວິຍ, ຕຕ຺ຖາປິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອຸຏ຺ຐຫໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ, ເຕນ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາປຕ຺ຕິ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາປິ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິທໍ ປນ ອນິຍຕສິກ຺ຂາປທໍ, ອນນ຺ຕຣຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວປິ ວິສຸໍ ອາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປນວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ນ ໂຫນ຺ຕິ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕີຫິ ປນ ເກນຈິ ໂຈທິຕສ຺ສ ອນຸວິຊ຺ຊເກຫິ ວິນິຈ຺ຉຍກາຣຓນຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ທ຺ວິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ, ອິມາເນວ ຈ ຍສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ວິນິຈ຺ຉຍນຍຄ຺ຄຫຓາຍ ອລໍ, ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຊານາຕິ, ຕສ຺ສ ວເສເນຕ຺ຖ ອງ຺ຄເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕເນວ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ອນິຍໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຘ ອນິຍຕວເສນ ວຸຕ຺ຕານໍ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສປາຈິຕ຺ຕິຍານໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສທິສສມຸຏ຺ຐານາທິຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມປາຣາຊິກສທິສາເນວາ’’ຕິ.

ປຐມອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໒. ‘‘ນ ລຠຕິ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ເອໂກ ເອກາຍ…ເປ… ນິສຊ຺ຊໍ ກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ມາຕຸຄາເມນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອໂກ’’ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປທໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕປເທນ ນ ສເມຕິ, ‘‘ເອກສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ສາເຘນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິຕຣຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ.

໔໕໓. ປຣິເວຓງ຺ຄຓາທີຕິ ປຣິເວຓສ຺ສ ມາຬກໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປາກາຣາທິປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເຈຕິຍມາຬກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນ຺ໂຕຄຘນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ເອວ ປຣິຍາປນ຺ນໍ. ອິຘ ອິຕ຺ຖີປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກສ຺ມາ ປນ ອິຕ຺ຖີ ອິເຘວ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ, ນ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທຕິ? ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ເມຖຸນໍ ວິນາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຍ ວເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ເມຖຸນເມວ ຫິ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ ມຫາວເນ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິທ຺ທູປຄຕມ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວິຍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ປນ ນ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ, ເຕເນວ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ຍາ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫິຣິມນາ, ຕາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາເປສຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຕ຺ຖີປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ.

ກາເຍນາປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລຠາສສມ຺ຠວໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ, ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ຈ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອນນ຺ໂຘ ອພຘິໂຣ’’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ນາລໍ ກມ຺ມນິຍນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕຸ’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໕໔) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ວາ ‘ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸ’ນ຺ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນປິ ຐາເນ ຣໂຫ ອຎ຺ເຎສໍ ອຠາວໍ ທິສ຺ວາ ເອກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄປິ ສກ຺ກາ ອາປຊ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ສວນູປຈາເຣ ຐິໂຕ ອພຘິໂຣປິ ອນ຺ໂຘ ກາຍສໍສຄ຺ຄສ຺ສາປິ ສພ຺ຠາວາຠາວໍ ນ ຊານາຕີຕິ ກາເຍນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລຠາສນສພ຺ຠາວໍ ອມນສິກຕ຺ວາປິ ກາຍສໍສຄ຺ຄາປຕ຺ຕິຍາປິ ປຣິຫາຣາຍ ອນນ຺ໂຘ ອພຘິໂຣຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄວເສນ ອນນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໕໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ກາເຍນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລຠາສນສມ຺ຠວໍ ອມນສິກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ກາຍສໍສຄ຺ຄວເສນາປີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ເອວ ອຘິປ຺ເປໂຕ…ເປ… ເກນຈິ ປນ ‘ທ຺ເວປິ ຣຫາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣຫາຠາວສາຘນຕ຺ຖໍ ‘‘ນ ຫິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ໂອກາເສ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຕິທູຣຕເຣ ຐິຕສ຺ສ ກາເຍນ ໂອຠາສນມ຺ປິ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທີນິປິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອນນ຺ໂຘ ພຘິໂຣຕິ ຈ ອນ຺ໂຘ ວາ ອພຘິໂຣປິ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ທ຺ເວປິ ຣຫາ ອິຘ ຄເຫຕພ຺ພາ. ‘‘ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ’’ຕິອິມິນາ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ອິທໍ ທສ຺ເສຕິ. ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ ປນ ຍຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ກາຍວິກາຣາທໂຍ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ພຘິໂຣ ປນ ຈກ຺ຂຸມາປີຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສງ຺ຆາທິເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຘິກວເສນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາປຕ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄສ຺ສາປິ ອິຘ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ເຕເນວ ‘‘ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ປຣິຫາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຖາ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ.

ຕິສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິອາທິ ປນ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ອາຄເຕຫິ ອຘິກສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄາທີນມ຺ປິ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ເອວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ອນິຍຕວຓ຺ຓນານໂຍ.

໔. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຓ຺ໂຑ

໑. ຈີວຣວຄ຺ໂຄ

໑. ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໙. ສມິຕາວິນາຕິ ສມິຕປາເປນ. ໂຄຕມກເຈຕິຍໍ ນາມ ໂຄຕມຍກ຺ຂສ຺ສ ເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ກຕວິຫາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໔໖໑. ນວມໍ ວາ ທສມໍ ວາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ສເຈ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ສເຈ ກສ຺ສຈິ ກງ຺ຂາ ຠເວຍ຺ຍ. ວຸຕ຺ຕສທິສນ຺ຕິ ທສມໍ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ປຣິຈ຺ເຉທສທິສໍ, ‘‘ວຸຕ຺ຕສທິສເມວາ’’ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ. ຘາເຣຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຫາຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໔໖໓. ສູຈິຍາ ປຏິສາມນນ຺ຕິ ສູຈິຆເຣ ສໍໂຄປນໍ, ອິທຎ຺ຈ ສູຈິກມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕນ຺ຕິ ນຏ຺ຐຈີວຣໍ. ເອເຕສມ຺ປີຕິ ນຏ຺ຐຈີວຣາທີນິ ປຣາມສຕິ, ເຕນ ຈີວຣປລິໂພຘາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ທຸຕິຍສ຺ສ ປລິໂພຘສ຺ສາຕິ ອາວາສປລິໂພຘສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ, ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນຕິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປລິໂພຘານໍ ອຠາວທສ຺ສເນນ ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ປຎ຺ຈມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຍາວ ຈີວຣປລິໂພຘອາວາສປລິໂພເຘສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ປກ຺ກມນໍ ອນ຺ໂຕ ອສ຺ສາຕິ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກາ, ເອວໍ ເສສາປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ທສາຫປຣມໍ ກາລນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄວຈນໍ. ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ…ເປ… ທສາຫປຣມຠາໂວຕິ ອິທໍ ທສາຫປຣມຕາປທສ຺ສ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ທສາຫປຣມຠາໂວຕິ ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍມຕ຺ໂຖຕິອາທິ ທສາຫປຣມປທສ຺ເສວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕໂກ ກາໂລຕິ ‘‘ທສາຫປຣມຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຍ ກາໂລ, ໂສ ເອຕ຺ຕໂກ ກາໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຂມນ຺ຕິ ໂຂມສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕໍ ໂຂມປຏຈີວຣໍ, ຕໍ ວາກມຍນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກປ຺ປາສສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕໍ ກປ຺ປາສິກໍ, ເອວໍ ເສສານິປິ. ກມ຺ພລນ຺ຕິ ເອຬກາທີນໍ ໂລມມຍສຸຕ຺ເຕນ ວາຍິຕປຏໍ. ຠງ຺ຄນ຺ຕິ ໂຂມສຸຕ຺ຕາທີນິ ສພ຺ພານິ, ເອກຈ຺ຈານິ ວາ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ວາຍິຕໍ ຈີວຣໍ. ຠງ຺ຄມ຺ປິ ວາກມຍເມວາຕິ ເກຈິ. ທຸກູລໍ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓໍ ໂສມາຣປຏໍ ຈີນປຏໍ ອິທ຺ຘິຊໍ ເທວທິນ຺ນນ຺ຕິ ອິມານິ ປນ ຉ ຈີວຣານິ ເອເຕສຎ຺ເຎວ ອນຸໂລມານີຕິ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕານິ. ທຸກູລຎ຺ຫິ ສາຓສ຺ສ ອນຸໂລມໍ ວາກມຍຕ຺ຕາ. ‘‘ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓໍ ໂກເສຍ຺ຍວິເສໂສ’’ຕິ ອຠິຘານໂກເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສມາຣເທເສ, ຈີນເທເສ ຈ ຊາຕວຕ຺ຖານິ ໂສມາຣຈີນປຏານິ. ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓາທີນິ ຕີຓິ ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສ ອນຸໂລມານິ ປາຓເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕມຍຕ຺ຕາ. ອິທ຺ຘິຊນ຺ຕິ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈີວຣໍ. ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ເທວທິນ຺ນຎ຺ຈ ໂຂມາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ອນຸໂລມານິ. ມນຸສ຺ສານໍ ປກຕິວິທຕ຺ຖິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທ຺ເວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ທີຆໂຕ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒປ຺ປມາຓໍ ວິກປ຺ປນຸປຄນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິ ນາມ ອິທານິ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕິສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ, ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ທິຍຑ຺ໂຒ ຫຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໘-໓໔໙) ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ທ຺ວາທສງ຺ຄຸລາ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ທິຍຑ຺ໂຒ ຫຕ຺ໂຖຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນຫິ ຈ ສເມຕິ.

ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ຈີວຣໍ, ກາລໍ ວາ ປຣາມສຕິ. ຕສ຺ສ ໂຍ ອຣຸໂຓຕິ ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວສສ຺ສ ໂຍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ອຣຸໂຓ. ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວເສນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວສສ຺ສ ອາທິຠູເຕນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕອຣຸເຓນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິທຎ຺ຈ ຠຄວຕາ ‘‘ທສາຫປຣມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ເອກາທເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພາປຣສໍສນ຺ທນຕ຺ຖໍ ສທ຺ທໂຕ ຄມ຺ມມານມ຺ປິ ‘‘ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວເສນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທສເມ ອຣຸເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ຫິ ທສາຫປຣເມນ ສທ຺ຘິໍ ສເມຕິ. ທິວສປຣິໂຍສານສ຺ສ ອວຘິຠູຕອນາຄຕາຣຸຓວເສນ ຫິ ທິວສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປນ ທິວສສ຺ສ ອາທິຠູຕາຣຸຓວເສນ ປຣິວາສາທີສຸ ຕຖາ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ, ອິຘ ປນ ຠຄວຕາ ທິວສສ຺ສ ອາທິອນ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນວເສນ ‘‘ເອກາທເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທິວສສ຺ສ ອາທິຠູຕໍ ຕໍທິວສນິສ຺ສິຕມ຺ປິ ອຣຸຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອກາທເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຸໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນສ຺ສ ປຸເຣຈໂຣ ວຑ຺ຒນຆນຣຕ຺ໂຕ ປຠາວິເສໂສຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວຈນີໂຍຕິ ສງ຺ຆາເປກ຺ໂຂ. ວຈນເຠໂທຕິ ‘‘ຎຕ຺ຕິຍໍ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໖໘. ‘‘ນ ອິຘ ສຎ຺ຎາ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອິທໍ ເວມຕິກຎ຺ຈ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍປິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ຕສ຺ສປີຕິ ໂຍ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎີ, ເວມຕິໂກ ວາ, ຕສ຺ສປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຏ຺ຐໂຕ ອວິລຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິເສສມາຫ ‘‘ປສຍ຺ຫາວຫາຣວເສນາ’’ຕິ. ເຖຍ຺ຍາວຫາຣວເສນ ຄຫິຕມ຺ປິ ອິຘ ນຏ຺ຐໍ.

ອນາປຕ຺ຕິ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິອາທິ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ຫິ ປຸຣາຓສນ຺ຖຕສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ນວໍ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມ຺ປິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິກຣນ຺ຕິ ສິຊ຺ຌນໂຕ ອຍມຕ຺ໂຖ ສພ຺ພນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍສຸປິ ສິຊ຺ຌຕິ.

໔໖໙. ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ສງ຺ຆາຏິອາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ‘‘ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນາເມນ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ, ເອເຕນ ວິກປ຺ປິຕຕິຈີວໂຣ ເຕຈີວຣິໂກ ນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອຘິຏ຺ຐິຕຕິຈີວເຣ ວິຍ ອວິປ຺ປວາສາທິນາ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປນ ວິກປ຺ປເນ ໂທໂສຕິ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຈຕຸມາສໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຍາວ ອາຄາມິວສ຺ສານໍ, ຕາວ ຐເປຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອປເຣ ປນ ‘‘ວິກປ຺ປເນ ນ ໂທໂສ, ຕຖາ ວິກປ຺ປິຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐິຍາ ອຸປລກ຺ຂິຕໍ ປຎ຺ຈກໍ, ຈຕຸຫຕ຺ເຖ ມິນິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມໍ ຫຕ຺ຖໍ ມຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມິນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມຸຏ຺ຐິຫຕ຺ຖານໍ ປຎ຺ຈກໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກໍ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈປິ ຫຕ຺ເຖ ມຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາວ ມິນິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຸຏ຺ຐິຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທ຺ວິຫຕ຺ເຖນ ອນ຺ຕຣວາສເກນ ຕິມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອາຫ ‘‘ປາຣຸປເນນາ’’ຕິອາທິ. ອຕິເຣກນ຺ຕິ ສຸຄຕຈີວຣປ຺ປມາຓໂຕ ອຘິກໍ. ອູນກນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິໂຕ ອູນກໍ, ເຕນ ຈ ເຕສຸ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີຕິ ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິອຘິຏ຺ຐານໍ ອຸກ຺ຂິປາມິ ປຣິຈ຺ຈຊາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ຫຕ຺ເຖນ ຈີວຣໍ ປຣາມສນ຺ເຕນ, ຈາເລນ຺ເຕນ ວາ. ວາຈາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາເຍນປິ ຈາເລຕ຺ວາ ວາຈມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ກາຍວາຈາຫິ ອຘິຏ຺ຐານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘‘ກາເຍນ ອຜຸສິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທຸວິຘນ຺ຕິ ອຫຕ຺ຖປາສຫຕ຺ຖປາສວເສນ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖປາໂສ ນາມ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອິຘ ນ ສເມຕິ. ‘‘ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ’’ຕິ ອິທໍ ຐປິຕຏ຺ຐານສລ຺ລກ຺ຂຓໂຍຄ຺ເຄ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ. ຕຕ຺ຖປິ ຈີວຣສ຺ສ ຐປິຕຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓເມວ ປມາຓໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ສພ຺ພຖາ ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ. ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐປິຕນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕຖາປິ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ນ ໂທໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ເຖຫີຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ເຖຫິ, ເຕເນວ ‘‘ອິມໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬສ຺ສ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕນ ຈ ເຕຈີວຣຘຸຕງ຺ຄໍ ປຣິຫຣນ຺ເຕນ ປໍສຸກູລາທິວເສນ ລທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖໍ ທສາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬວເສນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາວ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກເມຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ‘‘ຣຊິຕກາລໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຘຸຕງ຺ຄໂຈໂຣ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໕) ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ສງ຺ຆາຏິອາທິຕິຈີວຣນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣສ຺ສ ປນ ປຸຣິມາຘິຏ຺ຐານເມວ ອລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ກປ຺ປພິນ຺ທຸປິ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ພທ຺ຘສີມາຍໍ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມຸຕິສມ຺ຠວໂຕ ນ ຕຕ຺ຖ ທຸປ຺ປຣິຫາຣຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອພທ຺ຘສີມາຍໍ ທຸປ຺ປຣິຫາຣ’’ນ຺ຕິ.

ອຕິຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓາຍ ເຉທນກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນຕິຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ວສ຺ສິກມາສໂຕ ປຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ, ອິມິນາ ຈຕຸນ຺ນໍ ວສ຺ສິກມາສານໍ ອຸປຣິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຕໂຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາໂຍຄາ. ຍຎ຺ຈ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມນາປິ, ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິ ອາພາຘວູປສເມນາປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ນຕ຺ຖິ. ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ຄິມ຺ເຫ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປຈ຺ຉິເມ ປາຏິປທທິວເສ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ນິວາເສນ຺ໂຕ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕິ, ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕໍ, ‘ຈຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໓). ຕຕ຺ຖ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິວາສນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣປຈ຺ຈຍາ, ຕສ຺ມາ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນາປິ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫເນສຸ ຈ ວສ຺ສານມາສອາພາຘານໍ ວິຄເມນ ວິຊຫນໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ, ຕສ຺ມາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ອາຄຕນເຍນ ຍາວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນຫານຕ຺ຖາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ວຓ຺ຓເຠທມຕ຺ຕຣຕ຺ຕາປິ ເຈສາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທ຺ເວ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຆາຏິອາທີສຸ ວິຍ ທຸຕິເຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຣຸຫຕິ, ອຕິເຣກຈີວຣໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ຈີວຣວເສນ ປຣິໂຠຄກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓ ວິຍ. ຍໍ ປນ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເສນາສນຕ຺ຖາເຍວາຕິ ນິຍມິຕໍ ນ ໂຫຕິ ນວສຸ ຈີວເຣສຸ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນິທຫິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ວິຍ ຍຖາ ຕຖາ ວິນິຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ພເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປາວາໂຣ ໂກຊໂວຕິ ອິເມສມ຺ປິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທີນໍ ໂລເກປິ ໂວຫຣຓໂຕ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໂຕ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ກຕໍ.

‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາ’’ຕິ ອິທໍ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາຍ ຐິຕສ຺ສ ເຈວ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຠາເວ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ຄິຫິລິງ຺ຄຕິຕ຺ຖິຍລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄິຫິຠາວູປຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕທາປິສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ, ຈີວຣສ຺ສ ຈ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາວິຊຫນໂຕ. ປມາຓຈີວຣສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວ ຈີວຣານິ ປາຣຸປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຄາມປ຺ປເວເສ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິໂຍ ປາຣຸປນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອສ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ປມາຓຍຸຕ຺ເຕສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິອາທິອຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ຕເມວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ສເມຕິ, ສງ຺ຆາຏິອາທີນໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິເຫຏ຺ຐິມປ຺ປມາຓສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕ ອນາຄຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຫນ຺ຕໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ກໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕິມຫນ຺ຕໍ ຈີວຣໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ຉິນ຺ທເນນາປິ ວິຈ຺ຉິນ຺ທນກາເລ ຉິຊ຺ຊມານຏ຺ຐານໍ ຉິທ຺ທສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕິ ເອວາຕິ ສິຊ຺ຌຕິ, ‘‘ຆເຏຕ຺ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ນ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ຈ ສເມຕິ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ປນ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໂຕ ອູນໍ ກຕ຺ວາ ຉິນ຺ນໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ. ຕານິ ປຸນ ພທ຺ຘານິ ຆຏິຕານິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວເຣ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ເນ ຍທິປິ ເອເກກໍ ຂຓ຺ຑໍ ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ປໂຫຕິ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂຓ຺ເຑ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ອິຕເຣ, ‘‘ທ຺ເວ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນິສີທນກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສມ຺ມຸເຂ ປວຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຂາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຕຎ຺ຈ ວິກປ຺ປນວິເສສນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມ຺ມຸເຂ’’ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ກຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ອຠິມຸເຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມ຺ມຸເຂນ ອຕ຺ຕໂນ ວາຈາຍ ເອວ ວິກປ຺ປນາ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ. ປຣມ຺ມຸເຂນ ວິກປ຺ປນາ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖນາປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອຍເມວ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວນ຺ຕິ ອາສນ຺ນທູຣຠາວໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນິເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ວິກປ຺ປນາກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ, ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ຊເນຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສຍໍ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຘິຏ຺ຐາເນ ປເຣສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ປຣິໂຠຄວິສ຺ສຊ຺ຊນອຘິຏ຺ຐານານິປິ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ນິເຘຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ຈ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣປິ ກເຕ ຈີວຣມ຺ປິ ວິກປ຺ປິຕຈີວຣເມວ ໂຫຕິ, ນ ອຕິເຣກຈີວຣໍ. ຕໍ ປນ ຕິຈີວຣາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸກາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕພ຺ພໍ, ອິຕເຣນ ວິກປ຺ປິຕຈີວຣເມວ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍໍ ວິກປ຺ປິຕຈີວຣໍ, ຕໍ ຍາວ ອປຣິໂຠຄກາລາ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາວ ນິທຫິຕພ຺ພໍ, ປຣິໂຠຄກາເລ ປນ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ຕໂຕ ປຸເຣປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຍ຺ຍ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣເນວ ວິກປ຺ປນາຍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນາມ ໂຫຕິ, ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາວ ຐເປຕພ຺ພໍ, ຕເທວ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣ ຈ ກເຕ ອນ຺ໂຕທສາເຫເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ຕໂຕ ປຠຸຕິ ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕເມວ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ‘‘ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໖໙) ຈ ‘‘ສາມໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣຓໍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໓໗໓) ຈ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ໂສ ວາ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ວິສ຺ສາສນ຺ໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໗໔) ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ວາ ວິກປ຺ປນໍ ວາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕໍ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ປຣິໂຠຄາທິວເສເນວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຕໂຕ ປຠຸຕິ ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິນາປິ ວິສຸໍ ປຣິໂຠຄສ຺ສ, ນິທຫນສ຺ສ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິກປ຺ປນານນ຺ຕຣເມວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເອວ ຕິຈີວຣວິຣຫິຕໍ ວິກປ຺ປນາຣຫໍ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ນິທຫິຕຸຎ຺ຈ ອິທໍ ປາເຏກ຺ກໍ ວິນຍກມ຺ມນ຺ຕິ ຂາຍຕິ. ອປິຈ ພຫູນໍ ປຕ຺ຕານໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣຕຸຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣນ ເຕສໍ ອຕິເຣກປຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ສິຊ຺ຌຕິ ເຕສຸ ເອກສ຺ເສວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກວິໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ວິກປ຺ປິເຕ ‘‘ອນນ຺ຕຣເມວ ເອວໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິນຍກມ຺ມໍ ນ ຊານາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຊານາຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ, ອິມິນາປິ ເຈຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘‘ວິກປ຺ປນານນ຺ຕຣເມວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ຕິຈີວຣາທີນໍ ສາຘາຣຓວຈເນນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິໂຣຘາສງ຺ກໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ‘‘ຕິຈີວຣສງ຺ເຂເປນ…ເປ… ວິກປ຺ປນາຍ ໂອກາໂສ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ອຘິຏ຺ເຐຕິ ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕິຈີວຣມ຺ປິ ວິກປ຺ເປຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ນ ສິຊ຺ຌຕິ, ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍໍ ປນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ຍໍ ຕິຈີວຣວິຣຫິຕໍ, ຕໍ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວິກປ຺ເປຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ສິຊ຺ຌຕີຕິ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘ ນ ທິສ຺ສຕິ ສາມຎ຺ຎວຈນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາວເສເສເຍວ ອວຕິຏ຺ຐນໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຕິຈີວຣສ຺ສາປິ ວິກປ຺ປນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ຕິຈີວຣສງ຺ເຂເປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕິຈີວຣສງ຺ເຂເປນ ປຣິຫຣິຍມາເນສຸ ເອກມ຺ປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕິຈີວຣໂຕ ປນ ເອກໍ ວາ ສກລເມວ ວາ ອປເນຕ຺ວາ ອປຣໍ ຕິຈີວຣໍ ຕິຈີວຣສງ຺ເຂເປນ ປຣິຫຣິຕຸກາມສ຺ສ ວາ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬວເສເນວ ສພ຺ພຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ວາ ປຸຣິມໍ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອວມຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຕິຈີວເຣ ເອເກນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສິຕຸກາໂມ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ປາຬິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສເມຕິ. ອຖ ປຸນປິ ຕເທວ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ວິປ຺ປວາສສຸຂຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ຕໍ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ອິມິນາ ວຈເນນ ນ ສເມຕິ. ຍທິ ຫິ ເສສຈີວຣານິ ວິຍ ຕິຈີວຣມ຺ປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນເມວ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ ເສສຈີວເຣຫິ ຕິຈີວຣສ຺ສ ວິເສສາຠາວາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຕິຈີວຣວິຣຫິຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຈີວຣໍ ປນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເຕເນວ ທຸຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຖາ ປາຬິຍາ ສທ຺ຘິໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຕຸຍ຺ຫໍ ເທມີຕິອາທີສຸ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມນສາ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເຕປິ ສມ຺ປທານຠູຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ໂສ ອິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ຄເຫຕຸໍ ລຠຕິ. ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສາຕິ ປຣມ຺ມຸເຂ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ຣຸຈ຺ຈຕີຕິອາທິ ອຸໂຠຫິປິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕາຍ ອສ຺ສາມິກຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ເອວ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ອນາປຕ຺ຕິວາຣສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ, ອິຘ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຈີວຣສ຺ສ ກປ຺ປິຍຠາວກຣຓຕ຺ຖໍ ເລເສນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ເກຈິ ປນ ‘‘ປເຣຫິ ສຠາເຄນ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ, ວິສ຺ສາສຄ຺ຄຫິເຕ ຈ ປຸນ ລທ຺ເຘ ໂທໂສ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນຘິຏ຺ຐາເນນາຕິ ກາຍວາຈາຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣເຓນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈີວຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາ, ຊາຕິປມາຓຍຸຕ຺ຕຕາ, ຉິນ຺ນປລິໂພຘຠາໂວ, ອຕິເຣກຈີວຣຕາ, ທສາຫາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໗໓. ທຸຕິເຍ ອວິປ຺ປວາເສຕິ ອວິປ຺ປວາເສ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ, ວິປ຺ປວາສໂທສາຠາເວ ສາເຘຕພ຺ເພ ກຕ຺ຕພ຺ພາ ສມ຺ມຸຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໗໕. ປຏິສິທ຺ຘປຣິຍາປນ຺ເນນາຕິ ວິປ຺ປວສິຕຸໍ ປຏິສິທ຺ເຘສຸ ຕີສຸ ຈີວເຣສຸ ອນ຺ໂຕຄເຘນ, ເອເກນ ຈ ອວຍເວ ສມຸທາໂຍປຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ.

໔໗໘-໙. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ. ‘‘ສຠາເຍຕິ ລິງ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ສຠາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ສຍມ຺ປິ ‘‘ສຠາເຍ’’ຕິ ອິມິນາ ໂວຫຣນ຺ໂຕ ສຠາ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຣິຍາໂຍ ສຠາຍ-ສທ຺ໂທ ນປຸໍສກລິງ຺ຄຍຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສຠາຍນ຺ຕິ ລິງ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ສຠາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ລິງ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ສຠາຕິ ຈ ລິງ຺ຄນ຺ຕຣຍຸຕ຺ໂຕ ສຠາສທ຺ທປຣິຍາໂຍ ສຠາຍສທ຺ໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຠາຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຠໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວສິຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຈີວຣຫຕ຺ຖປາເສເຍວ ວສິຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາຕິ ວີຖິຍາ. ສຠາຍສ຺ສ ຈ ທ຺ວາຣສ຺ສ ຈ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຠາຍທ຺ວາຣານມນ຺ຕເຣ ວີຖິ ເຄຫາປິ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ ອາທິປຣິໂຍສານານໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທ຺ວາຣວີຖິຆເຣສຸ ວສນ຺ເຕນ ຄາມປ຺ປເວສນສຫເສຍ຺ຍາທິໂທສໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ສຸປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕາທິຍຸຕ຺ເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສຠາ ປນ ຍທິ ສພ຺ເພສໍ ວສນຕ຺ຖາຍ ສາລາສທິສາ ກຕາ, ອນ຺ຕຣາຣາເມ ວິຍ ຍຖາສຸຂໍ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ເອກູປຈາຣຕໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາຍ ນານູປຈາຣຕຎ຺ຈ ນິເວສນາທີສຸປິ ອຕິທິສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອເຕເນວູປາເຍນາ’’ຕິອາທິ. ນິເວສນາທີນິ ພຫິຄາມໂຕ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐານິ ຄຫິຕານິ ອນ຺ໂຕຄາເມ ຐິຕານໍ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຄາມນິຄມນິເວສນາທີສຸ ປນ຺ນຣສສຸ. ປຣິກ຺ເຂປາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປຣິກ຺ເຂປສ຺ເສວ ຄຫຓໍ, ນ ເອກກຸລາທີນມ຺ປິ ເຕສໍ ເອກູປຈາຣຕານານູປຈາຣຕານິມິຕ຺ຕຕາຠາວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຕ຺ຖສ຺ສ ກຕິປາຫໍ ກຕ຺ຖຈິ ນິວິຏ຺ຐສ຺ເສວ ປຣິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ.

໔໘໒-໗. ຄາມໂຕ ພຫິ ອິສ຺ສຣານໍ ສມຸທ຺ທຕີຣາທີສຸ ກຕຠຓ຺ຑສາລາ ອຸໂທສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍານາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທຕິ ນາຕິອຸຈ຺ໂຈ ຈນ຺ທິກງ຺ຄຓຍຸຕ຺ໂຕ ສິຂຣກູຏມາລາທິວິຣຫິໂຕ ປາສາໂທ.

໔໘໙. ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ. ນທີປຣິຫາໂຣຕິ ວິສຸໍຄາມາທີນໍ ວິຍ ນທີປຣິຫາຣສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈີວຣຫຕ຺ຖປາໂສ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ນທີປຣິຫາໂຣປິ ວິສຸໍ ສິທ຺ໂຘ, ນທິຍາ ຫຕ຺ຖປາໂສ ນ ວິຊຫິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິຫາຣສີມນ຺ຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຫາຣສ຺ສ ນານາກຸລສນ຺ຕກຠາເວປິ ອວິປ຺ປວາສສີມາປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈີວຣອວິປ຺ປວາສສມ຺ຠວໂຕ ຕສ຺ສາ ປຘານຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖປຣິຫາໂຣ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຕ຺ຖສມີເປ’’ຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ນານາກຸລສ຺ສ ສຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ສຕ຺ເຖ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຖຫຕ຺ຖປາໂສ ຄຫິໂຕ.

໔໙໐. ເອກກຸລສ຺ສ ເຂຕ຺ເຕຕິ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

໔໙໑-໔. ວິຫາໂຣ ນາມ ອຸປຈາຣສີມາ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣຕິ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕປຣິເວຓາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກກຸລາທິສນ຺ຕກຕາ ເຈຕ຺ຖ ກາຣາປການໍ ວເສນ. ຉາຍາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສສ຺ສາຕິ ອຸຊຸກໍ ອວກ຺ຂິຕ຺ຕເລຑ຺ຑຸປາຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ອຄມນປເຖຕິ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍເກ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ ເຍ ທີປກາ, ເຕສູຕິ ໂຍຊນາ. ອິຕຣສ຺ມິນ຺ຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍ ຈີວເຣ. ‘‘ອຸໂປສຖກາເລ…ເປ… ວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຈີວຣວິປ຺ປວາສສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ສມານສໍວາສາຍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິສທິສຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ພຫູສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉເທສຸ ຍຖາສກໍ ຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຣິຫຣນ຺ເຕສຸ ເອເກກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິສິນ຺ໂນກາສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ເຈກໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສທິໂສ ອເນກວິໂຘ ໂຫຕິ, ນ ເອໂກ ປຣິສປຣິຍນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນິມິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ຕຕ຺ຖ ປຣິສວເສນ ວຸຑ຺ຒິ, ຫານິ ວາ ນ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ. ສາ ຫິ ໂຍຊນິກາຍປິ ປຣິສປຣິຍນ຺ຕໂຕວ ປຏ຺ຐາຍ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣປອຈ຺ຉິນ຺ນາ ເອກາວ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ສາ ປຣິສວເສນ ວຑ຺ຒຕິ, ຫາຍຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎາວ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຈີວຣວິປ຺ປວາສປຣິຫາໂຣ ອພ຺ໂຠກາໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຂນ຺ຘເກ ສີມາກຖາຍເມວ (ມຫາວ. ໑໔໓) ວກ຺ຂາມ.

໔໙໕. ນທິໍ ໂອຕຣຕີຕິ ຫຕ຺ຖປາສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂອຕຣຕິ. ພຫິຄາເມ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອປາຣຸປິຕພ຺ພຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄ ຈ ພຫິຄາເມ ຐປິຕສງ຺ຆາຏິຍຎ຺ຈ ປຐມໍ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວາສເກ ກາຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພຫິຄາເມ ຐປິຕສ຺ສາປິ ວິນຍກມ຺ມວຈນໂຕ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ຐິຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ, ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ທາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທຫຣານໍ ຄມເນ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ‘‘ນິສ຺ສໂຍ ປນ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຫຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ເຕ ຄມນສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ປນ ປຸຣາຣຸຓາວ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສອຸສ຺ສາເຫນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອຣຸເຓ ອນ຺ຕຣາ ອຸຏ຺ຐິເຕປິ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ ‘‘ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ສຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ‘‘ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ…ເປ… ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິອາທິມ຺ຫິ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ຄມນກ຺ຂເຓ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຘນຸຠເຍນາຕິ ຕຣຸຓວຈ຺ຉຄາວີນໍ ອຠິຘາວິຕ຺ວາ ສິງ຺ເຄນ ປຫຣຓຠເຍນ. ນິສ຺ສໂຍ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຘນຸຠຍາທີຫິ ຐິຕານໍ ຍາວ ຠຍວູປສມາ ຐາຕພ຺ພໂຕ ‘‘ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຍເມຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ເອວໍ ນິຍເມຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕປິ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ຄາມປ຺ປວິຏ຺ຐທຫຣານໍ ວິຍ. ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ຄາມນ຺ຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມຸຕິໂຕ ປຈ຺ຉາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຄາມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພໂຕ. ປວິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິການໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຕານໍ ອວິປ຺ປວາສສີມຕ຺ຕາ ເນວ ຈີວຣານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ສອຸສ຺ສາຫຕາຍ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄຕິ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ.

‘‘ອິຘ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານິ ວິຍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓມ຺ປິ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກາຍວາຈາຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣຓໂຕຕິ ອິທໍ ກາຍວາຈາສມຸຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຏ຺ຐິຕຕິຈີວຣຕາ, ອນຕ຺ຖຕກຖິນຕາ, ອລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິຕາ, ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາໂສຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໙໗. ຕຕິເຍ ປາຬິຍໍ ຈີວຣປຈ຺ຈາສາ ນິກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ຈີວຣປຈ຺ຈາສາຍ ສຕິຍາ ນິກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸຕິຍກຖິເນ ວິຍ ສາມິວເສເນວ ກຣຓວຈນສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໙໙-໕໐໐. ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີຕິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອກາລຈີວຣໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ເອວໍ ທິນ຺ນໍ, ເອຕມ຺ປິ ກາເລ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ, ປາຬິຍໍ ‘‘ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຈ ‘‘ອກາລຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ ລພ຺ຠມານໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຐມອນິຍເຕ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ວິຍ. ສງ຺ຆສ຺ສ ຫິ ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ອກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ວິຍ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕຫິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ເສຫິ, ອວຸຕ຺ຖວສ຺ເສຫິ ຈ ສພ຺ເພຫິປິ ຠາເຊຕພ຺ພຕາສາມຎ຺ເຎນ ອກາລຈີວຣໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ປາຬິຍໍ ‘‘ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ຕໂຕ ຠາເຊຕ຺ວາ ລທ຺ຘຈີວຣມ຺ປິ ອກາເລ ລທ຺ຘຈີວຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ເອກມາສປຣິຫາຣໍ, ປຎ຺ຈມາສປຣິຫາຣໍ ວາ ນ ລຠຕິ, ປຈ຺ຈາສາຈີວເຣ ອສຕິ ທສາຫປຣິຫາຣເມວ ລຠຕີ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ ລພ຺ຠມານໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີຕິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕຖາລທ຺ຘໍ ວາ ອກາເລ ລທ຺ຘໍ ວາ ອນຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ທສາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ອິຕຣຖາ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາຫິ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປເທ ອກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ‘‘ຍາວຈີວຣກາລສມຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໘) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ປວາຣຓມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຎ຺ຈມິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສ຺ສ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິກາ ປຎ຺ຈ ມາສາ ຈ ປຣິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເມວ ປຣິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣມ຺ປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣມ຺ປິ ເອຕໍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິເຍວາ’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໔໖-໖໔໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ກາເລປິ ອກາເລປິ ຈ ຍຖາຕຖາ ລທ຺ຘໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ເອກມາສໍ, ປຎ຺ຈມາສໍ ວາ ຍຖາຣຫໍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ປນ ອວຕ຺ວາ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ມາສປຣມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ປຣາມສຕິ. ປທຠາຊນິຍໍ ເອວມຕ຺ຖໍ ອວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕາວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ‘‘ມູລຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິກໍ ກໂຣຕີຕິ ອນນ຺ຕຣາ ທຸຕິຍທິວສາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ມາສປຣມໍ ມູລຈີວຣໍ ຐເປຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທສາຫປຣມຕາຍ ເອວ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິກໍ ກໂຣຕີຕິ. ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ມູລຈີວຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ມູລຈີວຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຕຎ຺ຫິ ວີສຕິມທິວສໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ທ຺ວາວີສຕິມທິວສາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ຆຏິຕໍ ທສາຫປຣມໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ນວາຫປຣມຕາທິວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິກໍ ກໂຣຕິ, ເອກໂຕ ອສິພ຺ເພຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຐປິຕໍ ປນ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ທສາຫປຣມເມວ.

ປາຬິຍໍ ທສາຫາຕິ ທສາເຫນ. ເອກາທເສ ອຸປ຺ປນ຺ເນຕິອາທີສຸ ເອກາທສາເຫ ອຸປ຺ປນ຺ເນຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອກວີເສ ອຸປ຺ປນ຺ເນ…ເປ… ນວາຫາ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນທິວສໍ ຐເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ‘‘ຕິໍເສ…ເປ… ຕທເຫວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ…ເປ… ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕິຍາ ເອວ ປຈ຺ຈາສາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈີວຣໍ ນ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຈ຺ຈາສາຍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ປຈ຺ຈາສໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ມູລຈີວຣໍ ນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ສພ຺ພຖາ ປຈ຺ຈາສາຍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ມູລຈີວຣໍ ຕທເຫວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈາສາຈີວຣມ຺ປິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຐມຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິສຠາຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອຎ຺ຎໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ອງ຺ຄໍ ປເນຕ຺ຖ ປຐມກຖິເນ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ທສາຫາຕິກ຺ກໂມ, ອິຘ ມາສາຕິກ຺ກໂມຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

ຕຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐໓-໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປາຬິຍໍ ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທເຣ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ປເວສນໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂຠຊນປຣິໂຍສາເນນ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ໂສ ນາມ ຕ຺ວໍ, ຕາຍ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ປິຕໂຣ, ປິຕູນໍ ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ປິຕາມຫາ, ເຕ ເອວ ຍຸຄຬຏ຺ເຐນ ຍຸໂຄ, ຕສ຺ມາ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ປິຕາມຫາວຏ຺ຏາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ປິຕາມຫຄ຺ຄຫເຓນ ມາຕາມໂຫ ຈ ປິຕາມຫີ ມາຕາມຫີ ຈ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕມຍຸຄໂຕ ປຣໍ ‘‘ອຎ຺ຎາຕກາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍາຕິ ຠິກ຺ຂຸນີ. ປິຕຸ ມາຕາ ປິຕາມຫີ, ມາຕຸ ປິຕາ ມາຕາມໂຫ.

ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ໂຘວາ’’ຕິ ອາຓາປນວາຈາຍ ເອກາຍ ເອວ ຕທນຸຄຸຓສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ປໂຍຄສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໐໖. ຕທວິນາຠາວໂຕ ໂຘວນສ຺ສ ‘‘ກາຍວິກາຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາເຍນ ໂຘວາເປຕຸກາມຕໍ ອປ຺ປກາເສຕ຺ວາ ທານຂິປນເປສນາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ກາຍວາຈາຫິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຂິປນເປສນາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ.

ເອເກນ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ປຐມກເຕນ. ປຎ຺ຈສຕານິ ປມາຓໍ ເອຕາສນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສຕາ. ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄາປິ ຠິກ຺ຂຸນີ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ.

໕໐໗. ຕາວກາລິກໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕິປາຫໍ ປາຣຸປນາທິອຕ຺ຖາຍ ຕາວກາລິກໍ ຍາຈິຕ຺ວາ. ປຸຣາຓຈີວຣຕາ, ອຸປຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອາຓາປນໍ, ຕສ຺ສາ ໂຘວາປນາທີນິ ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐໘. ປຎ຺ຈເມ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໖໙໑-໖໙໒) ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ. ໂກຏ຺ຐາສສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເກສາທິປຎ຺ຈໂກຏ຺ຐາສານໍ ກລ຺ຍາຓຕາ. ຫຕ຺ຖຕເລເຍວ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ຫຕ຺ຖຕລໂຕ ເສສກາຍສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ທີເປຕິ.

໕໑໐. ວິຫຕ຺ຖຕາຍາຕິ ວິຫຕຕາຍ, ອມິສ຺ສິຕຕາຍ ອປຏິສຣຓຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສມຠິຕຸນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ, ພ຺ຍຘິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ປຣິວຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ປາຣິວຕ຺ຕກໍ, ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ວິຍ ອິຘ ທ຺ວາທສຫຕ຺ໂຖ ອຸປຈາຣນິຍໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຣິວຕ຺ຕກາຕິ ຍໍ ອນ຺ຕມໂສ ຫຣີຏກຂຓ຺ຑມ຺ປິ ທຕ຺ວາ ວາ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ວາ ປຣິວຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ. ‘‘ຕໍ ອຈິຕ຺ຕກຠາເວນ ນ ສເມຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຎາຕິຠາວາຊານນາທີສຸ ວິຍ ຠິກ຺ຂຸນີຠາວາຊານນາທິວເສນາປິ ອຈິຕ຺ຕກຕໍ ປກາເສຕິ.

໕໑໓-໔. ຕິກຎ຺ຈ ຕໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈາຕິ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍຕິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທີຕິ ອນຘິຏ຺ຐານຸປຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ໂກ ປນ ວາໂທ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທີສູຕິ ມຫຕິຍາປິ ຕາວ ຠິສິຈ຺ຉວິຍາ ອນຘິຏ຺ຐານຸປຄຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ, ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓວິຣຫິຕຕາຍ ອນຘິຏ຺ຐາຕພ຺ເພສຸ ກິເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທີນິ ປນ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມານິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ກິຣິຍາ, ອປຣິວຕ຺ຕນໍ ອກິຣິຍາ. ວິກປ຺ປນຸປຄຈີວຣຕາ, ປາຣິວຕ຺ຕກາຠາໂວ, ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຄຫຓນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໑໕. ຉຏ຺ເຐ ປຏຸ ເອວ ປຏ຺ໂຏ. ປາຬິຍໍ ຘມ຺ມນິມນ຺ຕນາຕິ ສມເຓສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພາຈາຣຘມ຺ມມຕ຺ຕວເສນ ນິມນ຺ຕນາ, ທາຕຸກາມຕາຍ ກຕນິມນ຺ຕນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ‘‘ວິຎ຺ຎາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕໂຕ ຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ ໂຫຕິ.

໕໑໗. ‘‘ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຠູຕຄາມວິໂກປນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ປຐມໍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ລທ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ນິວາເສຕ຺ວາປິ ລທ຺ຘິ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ຍໍ ອາວາສໍ ປຐມໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວິຫາຣຈີວຣາທິອຕ຺ຖາຍ ປວິສນ຺ເຕນປິ ຕິຓາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຕ຺ເວວ ນຄ຺ເຄນ ອາຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຈິມິລິກາຫີຕິ ປຏປິໂລຕິກາຫິ. ປຣິໂຠເຄເນວາຕິ ອຎ຺ຎໍ ຈີວຣໍ ອລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊເນນ. ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຍມານໍ ໂອຠຄ຺ຄວິຠຄ຺ຄຕາຍ ອສາຣຸປ຺ປໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຊິຓ຺ຓໍ.

໕໒໑. ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອນຸວຕ຺ຕຕິ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕກປວາຣິເຕ’’ຕິອາທິ. ອິຘ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຈ຺ຉິນ຺ນນຏ຺ຐຈີວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອິຕຣຖາ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວິເສໂສ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ເຕເນວ ອນນ຺ຕຣສິກ຺ຂາປເທ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ຎາຕກປຣິວາຕຏ຺ຐາເນ…ເປ… ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໖) ຈ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໖) ຈ. ວິກປ຺ປນຸປຄຈີວຣຕາ, ສມຍາຠາໂວ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໒-໕໒໔. ສຕ຺ຕເມ ປາຬິຍໍ ປຄ຺ຄາຫິກສາລນ຺ຕິ ທຸສ຺ສາປຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ວາຓິຊເກຫິ ທຸສ຺ສານິ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສນຏ຺ຐານຕາຍ ‘‘ປຄ຺ຄາຫິກສາລາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສາຕິ ສາທິຕພ຺ພຈີວຣສ຺ສ. ‘‘ຕິຈີວຣິເກນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຈ຺ຉິນ຺ນຕິຈີວຣໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິຫາຣາທີສຸ ນິຫິຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ, ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ. ຕາວກາລິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣໍ ຄາເຫຕພ຺ພໍ, ຕາວກາລິກມ຺ປິ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ຠູຕຄາມວິໂກປນໍ ກຕ຺ວາ ຕິຓປຓ຺ເຓຫິ ຉທນໍ ວິຍ ວິຎ຺ຎາປນມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອຎ຺ເຎນາຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນອສພ຺ພຈີວເຣນ. ທ຺ເວ ນຏ຺ຐານີຕິ ອຘິກາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານີ’’ຕິ.

໕໒໖. ປາຬິຍາ ນ ສເມຕີຕິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕິ ຕຕຸຕ຺ຕຣິວິຎ຺ຎາປນອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ເຄ ເອວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ວິຎ຺ຎາປເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ຕຎ຺ຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເຍສໍ ອຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ເຕສໍ ວາ ສິຍາ, ວິຎ຺ຎາປກສ຺ເສວ ວາ, ນ ຕາວ ເຕສໍ ເຕຫິ ອວິຎ຺ຎາປິຕຕ຺ຕາ, ນາປິ ວິຎ຺ຎາປກສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອວິຎ຺ຎາປິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສາທິຍນປຏິພທ຺ຘຕາວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕຸຕ຺ຕຣິຈີວຣຕາ, ອຈ຺ຉິນ຺ນາທິກາຣຓຕາ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປຐມອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໘-໕໓໑. ອຏ຺ຐເມ ໂຍ ກຕ຺ຕາຕິ ທາຍກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປໂຏ ເອວ ປຏໂກ. ‘‘ອປ຺ປຄ຺ຆໍ ເຈຕາເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ປນ ທຸກ຺ກຏເມວ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕ’’ຕິ ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ຈີວເຣ ຠິຍ຺ໂຍກມ຺ຍຕາ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທ) ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຕາ ປກາສິຕາ, ເກຈິ ປນ ‘‘ທາຍເກນ ທາຕຸກາໂມມ຺ຫີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ອວຸຕ຺ເຕປິ ຍທຄ຺ຆນກໍ ໂສ ທາຕຸກາໂມ, ຕທຄ຺ຆນກໍ ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຣາຊສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍປິ ນ ສເມຕິ, ທູເຕນ ວາ ທາຍເກນ ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ອາຠຕ’’ນ຺ຕິ ອາໂຣຈິເຕປິ ມຸຂເວວຏິຍກປ຺ປິຍກາຣກາທີນໍ ສນ຺ຕິກາ ອາຫຣາປນສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິເມ ທ຺ເວ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣກາ ນາມ, ເອເຕສຸ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕສຸ ວິຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ…ເປ… ນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ເທສນາມຕ຺ຕເມວ ເຈຕໍ ‘ທູເຕນ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ປຫິເຓຍ຺ຍາ’ຕິ ສຍໍ ອາຫຣິຕ຺ວາປິ ປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ທທນ຺ເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ມຸຂເວວຏິຍກປ຺ປິຍກາຣກາທໂຍ ຫິ ທາຍເກນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕປິ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕາທິໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເອວ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ມຸຂເວວຏິຍາທີນໍ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອິຘາປິ ທາຍເກນ ວາ ທູເຕນ ວາ ‘‘ຍໍ ອິຈ຺ຉຖ, ຕໍ ວທຖາ’’ຕິ ອປ຺ປວາຣິຕສ຺ສ ວທໂຕ ທຸກ຺ກຏເມວ. ອຄ຺ຆວຑ຺ຒນກນ຺ຕິ ຈີວເຣ ອຄ຺ຆວຑ຺ຒນກໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕໍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ, ນ ປິຓ຺ຑປາຕາທີສຸ ເຕສຸ ອຄ຺ຆວຑ຺ຒນສ຺ສ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປຓີຕປິຓ຺ຑປາເຕ ສຸທ຺ຘິກປາຈິຕ຺ຕິຍຕ຺ຕາ ຈາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ‘‘ຈີວເຣ ຠິຍ຺ໂຍກມ຺ຍຕາ’’ຕິ ອງ຺ຄໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຐມອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໓໓. ນວເມ ປາຬິຍໍ ປຈ຺ເຈກຈີວຣເຈຕາປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນາ, ເອເກເກນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ນິຍມິຕາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸໂຠວ ສນ຺ຕາ ເອເກນາຕິ ອຸໂຠ ເອກໂຕວ ສນ຺ຕາ, ອຸໂຠ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໓໗. ທສເມ ‘‘ອຊ຺ຊຓ຺ໂຫ’’ຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຫ-ກາຣາຄມໍ, ນ-ກາຣສ຺ສ ຈ ຓ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ຊ ເອກທິວສໍ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ.

໕໓໘-໙. ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ອິມິນາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ເນນ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທຫີຕິ ອິທໍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສເຈ ຫິ ‘ອິທໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’ຕິ ເປເສຍ຺ຍ, ອາຄມນສ຺ສ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ອາຣພ຺ຠ ຠິກ຺ຂຸນາ ກປ຺ປິຍກາຣໂກປິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ, ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ອກປ຺ປິຍຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິຍາ ອສຕິ, ສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕນເຍນ ທູຕວຈເນ ຈ ອສຸທ຺ເຘ ສພ຺ພຖາ ປຏິກ຺ເຂໂປ ເອວ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປນ ‘‘ຈີວຣຎ຺ຈ ໂຂ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕທນຸສາເຣນ ນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຎ຺ຈ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ອາຄມນທູຕວຈນານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍນ ປນ ອາຄມນສຸທ຺ຘິຍາ ສຕິ ທູຕວຈເນ ອສຸທ຺ເຘປິ ສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕນເຍນ ສພ຺ພໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຈ ຍຖາ ທູຕວຈນາສຸທ຺ຘິຍມ຺ປິ ອາຄມເນ ສຸທ຺ເຘ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣມ຺ປິ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ອາຄມນາສຸທ຺ຘິຍມ຺ປິ ທູຕວຈເນ ສຸທ຺ເຘ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ໂຘວ ໂຫຕິ, ອຸຠຍສຸທ຺ຘິຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຸຠຍາສຸທ຺ຘິປກ຺ຂເມວ ສນ຺ຘາຍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣໂກປິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໓໗-໕໓໙) ‘‘ອາຄມນສ຺ສ ສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ອສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິເສສປ຺ປໂຍຊນໍ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາຄມນສຸທ຺ຘິອາທິນາ ສປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ມູລສາມິເກນ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ, ເປສິຕສ຺ສ ທູຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ ຈ ວທໂຕປິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ເອວ ນ ໂຫຕິ ອຠິມຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ສິກ຺ຂາປເທ ເອວ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ອາຍສ຺ມາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວທໂຕ ທູຕສ຺ສ ກປ຺ປິເຍນ ກມ຺ເມນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ວຸຕ຺ໂຕ ອາຄມນສ຺ສ ສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ອາຄມນສ຺ສາປິ ອສຸທ຺ຘິຍໍ ປນ ກປ຺ປິເຍນາປິ ກມ຺ເມນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ເຖວ ອາຄມນສ຺ສ ສຸທ຺ຘິອສຸທ຺ຘີສຸ ປໂຍຊນໍ. ກຖໍ ປນ ທູຕວຈເນນ ອາຄມນສຸທ຺ຘິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ນາຍໍ ຠາໂຣ. ທູເຕນ ຫິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣເນວ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ອາຄມນສຸທ຺ຘິ ຄເວສິຕພ຺ພາ, ນ ອິຕຣຖາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຕສ຺ສ ວຈນກ຺ກເມນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈ ຍຸຕ຺ຕິອາທີຫິ ຈ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ອິຘາປິ ຫິ ສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ອາຠຕ’’ນ຺ຕິ ທູຕວຈເນເນວ ຈີວຣໍ ກິຓິຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ເປສິຕຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ຫິ ສພ຺ພຖາ ອາຄມນສຸທ຺ຘິ ນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ປຏິກ຺ເຂໂປ ເອວ ກຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ.

ປາຬິຍຎ຺ຈ ‘‘ຈີວຣຎ຺ຈ ໂຂ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິອາທິ ທູຕວຈນສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຕ຺ເຕປິ ອາຄມນສຸທ຺ຘິຍາ ສຕິ ປຏິປຊ຺ຊນວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອໂສ ໂຂ…ເປ… ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ຕສ຺ສ ເທຫີ’’’ຕິອາທິ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸສາທິຍນປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ‘‘ເອວໍ ທູເຕນ ປຸນ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ໂຈເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອິຕຣຖາ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ເທຫິ ເມ ຈີວຣໍ…ເປ… ເຈຕາເປຫິ ເມ ຈີວຣ’’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ທູເຕນາຠຕຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ອຕ຺ຕນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣກຕ຺ຕາວ ‘‘ເທຫິ ເມ ຈີວຣໍ…ເປ… ເຈຕາເປຫິ ເມ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຣູປິຍສ຺ສ ປກຕຕ຺ຕາ ເຕນ ຣູປິເຍນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເທຫິ ເຈຕາເປຫີ’’ຕິ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ໂທສໍ ທູຣໂຕ ປຣິວຊ຺ເຊຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຏ຺ຐຣູປິເຍ ວິຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອິມໍ ວາ ອິມໍ ວາ ອາຫຣາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ນ ອິທໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂທສໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ‘‘ອຕ຺ໂຖ ເມ, ອາວຸໂສ, ຈີວເຣນາ’’ຕິປິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕາປສງ຺ຄໂຕ, ເຕເນວ ທູຕນິທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສງ຺ກາຠາວໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຕ຺ວາປິ ອາຫຣາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ‘‘ທູເຕນ ຐປິຕຣູປິເຍນ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ອາຫຣາເປຫີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເກວລໍ ‘‘ຈີວຣໍ ອາຫຣາເປຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຫຣາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຐານໍ ຠຎ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຐານນ຺ຕິ ຐິຕິຍາ ຈ ກາຣຓສ຺ສ ຈ ນາມໍ, ຕສ຺ມາ ອາສເນ ນິສີທເນນ ຐານມ຺ປິ ກຸປ຺ປຕິ, ອາຄຕກາຣຓມ຺ປິ ເຕສໍ ນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຐິຕໍ ປນ ອໂກເປຕ຺ວາ ອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ອາຄຕກາຣຓເມວ ຠຎ຺ຊຕິ, ນ ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຄຕກາຣຓໍ ຠຎ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓາທິນາ ຐານມ຺ປິ ຠຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ.

ຍຕສ຺ສ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນນ຺ຕິອາທິ ເຍນ ອຕ຺ຕນາ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຈີວຣຎ຺ຈ ອນິປ຺ຜາທິຕໍ, ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສນໍ. ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຕ຺ຖຸສາມິການໍ ວຸຕ຺ເຕ ເຕ ໂຈເທຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ສາມິກາ ໂຈເທຕ຺ວາ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ອນາປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕນ ຈ ໂຍ ສຍໍ ອໂຈເທຕ຺ວາ ອຸປາສກາທີຫິ ປຣິຍາເຍນ ວຕ຺ວາ ໂຈທາເປຕິ, ເຕສຸ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ໂຈເທຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ທາເປນ຺ເຕສຸ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນາຓຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ.

ເກນຈິ ອນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂເນວ ພ຺ຍາວຏຠາວໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ມຸຂເວວຏິໂກ. ‘‘ອວິຈາເຣຕຸກາມຕາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ທາຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຣິຍາປິ ວຎ຺ຈນາຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາ ໂວຫາຣໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ມຫາວ. ໒໙໙) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິວຈນເມວ (ມຫາວ. ໒໙໙) ເມຓ຺ຑກສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ຫຕ຺ເຖຕິ ທູເຕນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ, ອນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ວາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຈທນາຍ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ.

ສຍໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທທນ຺ເຕສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈີວຣຕ຺ຖາເຍວ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ວຕ຺ຖຸສາມິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣກເຠເທສຸປິ ປິຓ຺ຑປາຕາທີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ເນ ຈ ຐານໂຈທນາທິ ສພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ສງ຺ຆໍ ວາ…ເປ… ອນາມສິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ເທມາ’’ຕິອາທິນາ ອາມສິຕ຺ວາ ວທນ຺ເຕສຸ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພເມວ. ‘‘ສງ຺ໂຆ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຄຓາທີສຸປິ ສງ຺ຆສ຺ສຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເຕສຸປິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໓໗-໕໓໙) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆເຈຕິຍາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂຈເທຕີຕິ ຕສ຺ສ ໂທສາຠາວໍ ຎຕ຺ວາປິ ໂກເຘນ ວາ ໂລເຠນ ວາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຈເທຕິ. ໂສ ເອວ ຫິ ມຸສາວາທາທິປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏາທິອາປຕ຺ຕີຫິ ສາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ, ຄີວາຕິສຎ຺ຎາຍ ປນ ວຕ຺ວາ ນິທ຺ໂທສຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕິ.

ຕຬາກໍ ເຂຕ຺ເຕ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ສງ຺ໂຆ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູຕິ ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕຸປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ຕຬາກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຕຬາກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິໂຕ ຕຬາກໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທຎ຺ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ທິຍ຺ຍມານຎ຺ເຎວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປນ ເອວມ຺ປິ ທິນ຺ນໍ ຕຬາກເຂຕ຺ຕາທິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຸທກປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ກູປໂປກ຺ຂຣຓີອາທໂຍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ຕຬາກໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ກຖ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອາທິນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ຆວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ເຖຕິ ວເສ.

‘‘ຐເປຖາຕິ ວຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ອິທໍ ສາມີຈິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວຸຕ຺ເຕປິ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທກໍ ວາເຣຕຸໍ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ສສ຺ສກາເລປິ ຕາເສຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອມຸຎ຺ຈໂຕ ປນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ປຸນ ເທຕີຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ເທຕິ, ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມິນາ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ອິສ຺ສເຣນ ‘ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕມິທໍ ຠິກ຺ຂູຫິ, ອສ຺ສາມິກ’ນ຺ຕິສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕນາ ຄເຫຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວກ຺ຂາມາຕິ ປາຐເສໂສ.

ອຸທກວເສນາຕິ ອຸທກປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ. ‘‘ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສຫຕ຺ເຖນ ຈ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຈ ກໂຣນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສສ຺ສສມ຺ປາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອວໍ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ປນ ສຍໍ ອກຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ອາຓາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສຫຕ຺ຖາທິນາ ກຕຕຬາກຕ຺ຕາ ‘‘ອສາຣຸປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຐເປນ຺ຕສ຺ສ, ປນ ຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສປິ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓນ ວາ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂຸນາຕິ ລຊ຺ຊິນາປິ, ປເຄວ ອລຊ຺ຊິນາ ມຕ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓາທີສຸ ກາຣາປິເຕສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນວສສ຺ເສຕິ ອກຕປຸພ຺ເພ ເກທາເຣ. ‘‘ກຫາປເຓ’’ຕິ ອິມິນາ ຘຎ຺ຎຸຏ຺ຐາປເນ ຕສ຺ເສວ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຘຎ຺ຎຸຏ຺ຐາປເນ ຈສ຺ສ ປໂຍເຄປິ ທຸກ຺ກຏເມວ, ນ ກຫາປຓຸຏ຺ຐາປເນ ວິຍ.

‘‘ກສຖ ວປຖາ’’ຕິ ວຈເນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອວຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕໂກ ນາມ ຠາໂຄຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕໂກ ກຫາປໂຓຕິ ອິທມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຖາ ວຸຕ຺ເຕປິ ຫິ ຕທາ ກຫາປຓານໍ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຎ຺ເຎສໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ ຕໍ ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ສພ຺ພປໂຍເຄສຸ, ປຣິໂຠເຄສຸປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຘຎ຺ຎປຣິໂຠເຄ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເຍນ ມິນນຣກ຺ຂຓາທິປໂຍເຄນ ປຈ຺ຉາ ຘຎ຺ຎປຣິໂຠເຄ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປໂຍຄສ຺ສ ກຣເຓ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຣິຍາຍກຖາຍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ເອຕ຺ຕເກຫິ ວີຫີຫິ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ນິຍມວຈເນ ອກປ຺ປິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຫາປຓວິຈາຣເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຕ຺ຖຸ ຈ ເອວຣູປໍ ນາມ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ.

ວນໍ ທມ຺ມິ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ນິວາສຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາປິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສີມໍ ເທມາຕິ ວິຫາຣສີມາທິສາຘາຣຓວຈເນນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສປິ ທາສໍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຣາມິກ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໑໙; ມຫາວ. ໒໗໐) ວິເສເສຕ຺ວາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປິລິນ຺ທວຈ຺ເຉນ ຄຫິຕປຣິຠຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ, ນ ຄຫຏ຺ຐານໍ ທາສປຣິໂຠຄກ຺ກເມນ. ເຂຕ຺ຕາທໂຍ ປນ ສພ຺ເພ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ຄເຫຕຸໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາຕິ ສງ຺ຆິກວິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ອາຄຕປຏິກ຺ເຂໂປ ຠຄວຕາ ອາປຕ຺ຕິຍາປິ ເຫຕຸຠາເວນ ກໂຕຕິ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຊານນ຺ເຕຫິ ສງ຺ຄີຕິມຫາເຖເຣຫິ ເຂຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓາທິນິສ຺ສິໂຕ ອຍໍ ສພ຺ໂພປິ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຠາໂວ, ທູເຕນ ອປ຺ປິຕຕາ, ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ວາຍາໂມ, ເຕນ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຈີວຣວຄ຺ໂຄ ປຐໂມ.

໒. ໂກສິຍວຄ຺ໂຄ

໑. ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໔໒. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐເມ ປາຬິຍໍ ໂກສິຍກາຣເກຕິ ໂກສກາຣກປາຓານໍ ໂກສໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂກສິເຍນ ສຸຕ຺ເຕນ ວຕ຺ຖາທິໍ ກໂຣນ຺ເຕ. ສງ຺ຆາຕນ຺ຕິ ວິນາສໍ.

໕໔໔. ‘‘ອວາຍິມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາຍິຕ຺ວາ ກຣເຓ ອນາປຕ຺ຕິ. ມິສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ເອຬກໂລເມຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ. ປຏິລາເຠນາຕິ ປຣິນິຏ຺ຐາເນນ ‘‘ປຣິໂຍສາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໔໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ໂກສິຍມິສ຺ສກຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ສນ຺ຖຕສ຺ສ ກຣຓກາຣາປນໍ, ປຏິລາໂຠ ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໔໗-໕໕໒. ທຸຕິຍຎ຺ຈ ຕຕິຍຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຕຕ຺ຖ ປນ ໂອທາຕາທິມິສ຺ສກສຎ຺ຎາຍ ສຸທ຺ຘກາຬການຎ຺ເຎວ ສນ຺ຖຕສ຺ສ ກຣຓວເສນ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ເວຠາຄໂຕ ອຘິເກສຸ ສຸທ຺ຘກາຬເກສຸ ອນຘິກສຎ຺ຎາຍ ສນ຺ຖຕສ຺ສ ກຣຓວເສນ ຈ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔. ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໕໗. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຫທ ກຣີສຸສ຺ສຄ຺ເຄ, ມິຫ ເສຈເນຕິ ຘາຕຸອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວຈ຺ຈມ຺ປິ ປສ຺ສາວມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອູນກຉພ຺ພສ຺ເສສຸ ອຕິເຣກຉພ຺ພສ຺ສສງ຺ກິຕາທິວເສເນຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ນິສີທນສນ຺ຖຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໖໕. ປຎ຺ຈເມ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິສ຺ສິສ຺ສຕີຕິ ສກາຍ ກຕິກາຍ ອຍຸຕ຺ຕກາຣິຕາວເສນ ວິຎ຺ຎູຫິ ສນ຺ທິສ຺ສິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣຎ຺ຎກງ຺ຄາທີນິ ຕີຓິ ປາຬິຍໍ ເສນາສນາທິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕຍສ຺ສ ອາທິອງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ເສສານິປິ ເຕ ສມາທິຍິໍສຸ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໕໖໖. ປິຫຍນ຺ຕາຕິ ປຕ຺ຖຍນ຺ຕາ. ສນ຺ຖຕສ຺ສ ອວາຍິມຕ຺ຕາ, ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ ຈ ຈີວຣຕາ, ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພຕາ ຈ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຈີວຣສຎ຺ຎິຕາຍາ’’ຕິ, ວິປລ຺ລາສສຎ຺ຎາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອິທໍ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ນາມ ນວສຸ ຈີວເຣສຸ ນິສີທນຈີວຣເມວ, ນາຎ຺ຎໍ. ນິສີທນສິກ຺ຂາປເທປິ (ປາຈິ. ໕໓໑ ອາທໂຍ) ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ວິຍ ‘ນິສີທນໍ ນາມ ສທສໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈສ຺ສ ‘ສນ຺ຖຕສທິສໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ເຕ ປເທເສ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ຜາເລຕ຺ວາ ຕິສ຺ໂສ ທສາ ກຣີຍນ຺ຕິ, ຕາຫິ ທສາຫິ ສທສໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕີ’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໓໑) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອິຘ ປມາຓນິຍມສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສນ຺ຖຕສ຺ສ ຈ ອວາຍິມຈີວຣຕ຺ຕາ, ອຘິຏ຺ຐານຸປຄຕ຺ຕາຠາວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ນິສີທນຈີວຣໍ ປນ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ຂຓ຺ຑປິໂລຕິການິ ປມາຓຍຸຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສນ຺ຖຕໍ ວິຍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ສນ຺ຖຕສທິສ’’ນ຺ຕິ ສທິສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕເທວ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄຎ຺ຈ, ນ ອິທນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໕໖໗. ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິກໍ ອນາທາຍ ອາທິຍນ຺ຕິສຎ຺ຎາຍ, ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິອູເນ ອນູນນ຺ຕິສຎ຺ຎາຍ ຈ ວເສເນຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຕານາທີນຎ຺ເຎວ ອຕ຺ຖາຍ ກຣເຓ ອນາປຕ຺ຕິວຈນໂຕ ນິປຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ກໂຣໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂກສິເຍສຸ ສຸທ຺ຘກາຬການຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນໍ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໔໕, ໕໕໐) ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕເຣສຸ ປນ ທ຺ວີສຸ ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ເຖ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກຣເຓປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ປຎ຺ຈເມ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິສ຺ສຏ຺ຐທານວຈນໂຕ ປນ ຄຫເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊເນ ຈ ວິຊເຏຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍວເສນ ກເຕ ນ ໂທໂສ.

ນິສີທນສນ຺ຖຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໗໒. ຉຏ຺ເຐ ປາຬິຍໍ ‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິວາສຏ຺ຐາເນ ລທ຺ຘານິປິ ຕິໂຍຊນໂຕ ປຣໍ ຫຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອສນ຺ເຕ ຫາຣເກຕິ ອນຸຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ເຕປິ ຫາຣເກ ຫຣໂຕ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ. ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອນາຓຕ຺ເຕນ ຫຏຕ຺ຕາ. ປກ຺ຂທ຺ວຍສ຺ສປິ ກາຣຓມາຫ ‘‘ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ’’ຕິ, ອນຸປຣຕຄມນິຈ຺ຉຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕປກ຺ຂສ຺ເສວ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນ ສເມຕີຕິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກສ຺ເສວ ປຣິຫຣເຓ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຄຈ຺ຉນ຺ເຕຕິ ຐິເຕ. ເຫຏ຺ຐາຕິ ຠູມິຍາ.

໕໗໕. ຕໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຐມໍ ປຏິລາຠຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕິໂຍຊນໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ໂຈເຣຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ທິນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ຕິໂຍຊນໍ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ອງ຺ເຄສຸ ‘ປຐມປ຺ປຏິລາໂຠ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸຕິຍປຏິລາຠຏ຺ຐານໂຕ ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ທຸຕິຍປຏິລາຠສ຺ສາປິ ປຏິລາຠຏ຺ຐາເນ ປວິສນໂຕ ວາສຕ຺ຖາຍ ຄມນຏ຺ຐານໂຕ ປຸນ ຄມເນ ວິຍ. ກາຍພນ຺ຘນາທີນນ຺ຕິ ທ຺ວິປຏລກາຍພນ຺ຘນາທີນໍ ອນ຺ຕເຣ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປສິພ຺ພເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສທິສໍ, ນ ກຕຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ນິຘານມຸຂນ຺ຕິ. ອກຕຠຓ຺ຑຕາ, ປຐມປ຺ປຏິລາໂຠ, ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກມນໍ, ອາຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓໍ, ອວາສາຘິປ຺ປາຍຕາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ເອຬກໂລມໂຘວາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໘໑. ສຕ຺ຕເມ ປາຬິຍໍ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ກຕຠຓ຺ຑໍ ໂຘວາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ພລາທິກຕຠຓ຺ຑສ຺ສ ໂຘວາປນໍ ປຸຣາຓຈີວຣໂຘວາປນສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິກຣນ຺ຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ກຕຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ເອຬກໂລມໂຘວາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຣູປິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໘໓-໔. ອຏ຺ຐເມ ສຸວຓ຺ຓມຍກຫາປເຓນ ກຫາປໂຓປິ ຣຊເຕ ເອວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສວຓ຺ຓມໂຍ ວາ’’ຕິ. ຣູປິຍມໂຍ ວາຕິ ຣຊເຕນ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ກຕກຫາປໂຓ. ປາກຕິໂກ ນາມ ເອຕຣຫິ ປກຕິກຫາປໂຓ.

ອິຈ຺ເຈຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ສິກ຺ຂາປເທນ, ວິຠງ຺ເຄນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ນິທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖູຕິ ອິມິນາວ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ນ ປນ ອນນ຺ຕເຣນ ‘‘ຣຊຕ’’ນ຺ຕິ ປເທນ. ອິທານິ ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣຊຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ເຫຏ຺ຐາ ຣຊຕມາສໂກວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ເກວລໍ ຣຊຕໍ, ຕຖາປິ ສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ຊາຕຣູປຣຊຕ’’ນ຺ຕິ ປເທເນວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣຊຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປທຠາຊເນ ປນ ມາຕິກາປເທເນວ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ເຕນ ສຫ ສງ຺ຄຍ຺ຫມານເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣຊຕໍ ນາມ ກຫາປໂຓ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຊາຕຣູປມາສໂກຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍກຫາປໂຓ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠໂທຕິ ‘‘ຣູປິຍມໂຍ ວາ ປາກຕິໂກ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠໂທ. ປໂຏວ ປຏໂກ, ວຕ຺ຖໍ. ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ເສວ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຣິໂຠເຄ ປນ ປຎ຺ຈສຫຘມ຺ມິເກຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕານໍ ຘຎ຺ຎວິຣຫິຕມຸຕ຺ຕາທີນໍ ກາຣຓາ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຘຎ຺ຎມ຺ປິ ປຎ຺ຈສຫຘມ຺ມິເກຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ມຸຕ຺ຕາທິເຂຕ຺ຕາທິ ວິຍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເກວລໍ ສງ຺ຆິກຠູມິຍໍ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ວິຈາຣຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘ຕສ຺ເສເວຕໍ ອກປ຺ປິຍ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເອໂກ ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາຕິອາທິ ຣູປິເຍ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ປວຕ຺ຕນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ. ‘‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາປນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ…ເປ… ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມາ ອສາທິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ທຸພ຺ພິຈາຣຓາຍ ສຕິ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ອກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ນ ເຕນ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເຈຕາປິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຈຕາປິຕໍ ເຈ, ນຕ຺ຖິ ປຣິໂຠຄູປາໂຍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຣູປິເຍນ ເຈຕາປິຕຕ຺ຕາ. ອີທິສຎ຺ຫິ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕ຺ວາວ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍສ຺ມາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ເຈຕາປິຕໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ສງ຺ເຆ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ກປ຺ປິຍກາຣເກຫິ ນິສ຺ສຏ຺ຐຣູປິຍໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອານີຕກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑສທິສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິນາວ ອຸປາຍໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກາທິກຖາຍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໙) ນ ສເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣູປິເຍນ ປຣິວຕ຺ຕິຕປຕ຺ຕສ຺ສ ອປຣິໂຠໂຄວ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານນ຺ຕິ. ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ກປ຺ປິຍກາຣເກຫິ ວຑ຺ຒິຍາ ປໂຍຊນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໘໕. ‘‘ປຕິໂຕກາສໍ ອສມນ຺ນາຫຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ນິຣເປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນປຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສນ຺ຕສມ຺ຠາວນາຍາຕິ ປຣິຍາຍາທິນາ ອຠູຕາໂຣຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄຕິ ປຈ຺ຈຍສາມິນາ ຠຄວຕາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຓປຣິໂຠໂຄຕິ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຈ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ ວິປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ກາຍໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄ. ປຈ຺ຉິມຍາເມສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ຍໍ ມຍາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາປິ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ອຸທກປຕນຏ຺ຐານໂຕ ອນ຺ໂຕປເວສເນສຸ, ນິສີທນສຍເນສຸ ຈ. ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ປຣິໂຠເຄ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສຕິ ອວສ຺ສໍ ລທ຺ຘພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ເຠສຊ຺ຊປຣິໂຠຄສ຺ສ ກາຣເຓ ສຕີ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ປຈ຺ຈເຍ ສຕີຕິ ປຈ຺ຈຍສພ຺ຠາວສລ຺ລກ຺ຂເຓ ສຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ປຈ຺ຈຍສພ຺ຠາວມຕ຺ເຕນ ສີລສ຺ສ ອສຸຊ຺ຌນໂຕ. ‘‘ປຣິໂຠເຄ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລສ຺ສ ເຠໂທ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສ຺ສິສີລສ຺ສ, ຕສ຺ສ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ວິສຸຊ຺ຌນໂຕ. ເອຕສ຺ມິໍ, ປນ ເສສປຈ຺ຈເຍສຸ ຈ ອິຓປຣິໂຠຄາທິວຈເນນ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ເສວ ເຠໂທຕິ ເອວມິເມສໍ ນານາກຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕເນວ ປສງ຺ເຄນ ສພ຺ພາປິ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘາ ຫິ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຊ຺ຌຕິ ເທສນາທີຫິ, ໂສຘີຍຕີຕິ ວາ ສຸທ຺ຘິ, ຈຕຸພ຺ພິຘສີລໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເທສນາຍ ສຸຊ຺ຌນໂຕ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ເທສນາຄ຺ຄຫເຓນ ວຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ຉິນ຺ນມູລານໍ ອຠິກ຺ຂຸຕາປຏິຎ຺ຎາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຉິນ຺ນມູລານມ຺ປິ ຫິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐາເນນ ເຫຏ຺ຐາ ປຣິຣກ຺ຂິຕໍ ຠິກ຺ຂຸສີລໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນ ເຕສໍ ມຄ຺ຄປຏິລາໂຠປິ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ທາຍໍ, ຕໍ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ທາຍາທາ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ ເຕສໍ ອາຓຓ຺ຍປຣິໂຠຄສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠເຄ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ປວຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມາ ເມ ອາມິສທາຍາທາຕິ ເອວໍ ເມ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສາຘກໍ ໂຫຕິ.

ລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠໂຄຕິ ຘມ຺ມາມິສວເສນ ມິສ຺ສຠາໂວ. ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ເຐສຸ ອາສງ຺ກາ ນາມ ນ ກາຕພ຺ພາ, ທິຏ຺ຐສຸຕາທິກາຣເຓ ສຕິ ເອວ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູຕາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ. ສເຈ ນ ໂອຣມຕີຕິ ອຄຕິຄມເນນ ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠຄໂຕ ນ ໂອຣມຕິ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິທໍ ອລຊ຺ຊີນໍ ຘມ຺ເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍໍ, ຘມ຺ມກມ຺ມຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສມ຺ປິ ຫິ ກຸລທູສນາທິສມຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ, ວຄ຺ຄກມ຺ມາທິໍ ກໂຣນ຺ຕານຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ.

‘‘ຘມ຺ມິຍາຘມ຺ມິຍປຣິໂຠໂຄ ປຈ຺ຈຍວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ລຊ຺ຊິປຣິໂຠໂຄ ປຈ຺ຈຍວເສນ ຈ ເອກກມ຺ມາທິວເສນ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ໂຈທກຈຸທິຕກຠາເວ ຐິຕາ ທ຺ເວ ອລຊ຺ຊິໂນ ຘມ຺ມປຣິໂຠຄມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠຄາ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວຖາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ວຸຕ຺ຕາ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠເຄ ວິໂຣຘາຠາວາ. ລຊ຺ຊີນເມວ ຫິ ອລຊ຺ຊິນາ ສຫ ຕທຸຠຍປຣິໂຠຄາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ.

ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄຕິ ‘‘ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໕, ໙໒, ໑໗໒) ວຸຕ຺ຕສໍວາໂສ ເຈວ ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓທານາທິໂກ ສພ຺ໂພ ນິຣາມິສປຣິໂຠໂຄ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ນ ໂສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລຊ຺ຊິໂນ ອລຊ຺ຊິປຄ຺ຄເຫ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕໂຣປີຕິ ລຊ຺ຊີປິ. ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕານໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອລຊ຺ຊິໂນ, ອິມິນາ ຈ ລຊ຺ຊິໂນ ວຓ຺ຓຠຓນາທິລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາມິສຄຣຸກຕາຍ ວາ ເຄຫສິຕເປເມນ ວາ ຕໍ ອລຊ຺ຊິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ລຊ຺ຊີ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ຄຫຏ຺ຐາທີສຸ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ອລຊ຺ຊີ ພລໍ ລຠິຕ຺ວາ ເປສເລ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ສາສນໍ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ກໂຣຕີຕິ.

‘‘ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄປິ ຕຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອາມິສປຣິໂຠຄໂຕ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄວ ຄຣຸໂກ, ຕສ຺ມາ ອຕິວິຍ ອລຊ຺ຊິວິເວເກນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອລຊ຺ຊຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ສາສເນ ໂອສກ຺ກນ຺ເຕ, ລຊ຺ຊີສຸ ຈ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕສຸ ອລຊ຺ຊິມ຺ປິ ປກຕຕ຺ຕໍ ຄຓປູຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາທິກຣເຓນ ເຈວ ເກຈິ ອລຊ຺ຊິໂນ ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠເຄນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເສສາລຊ຺ຊິຄຓສ຺ສ ນິຄ຺ຄເຫນ ຈ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ໂກຏິຍໍ ຐິໂຕ ຄນ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄນ຺ຖປຣິຍາປຸຓນເມວ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ, ນ ເອກກມ຺ມາທິ. ຕສ຺ມາ ອລຊ຺ຊີຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖາທິກໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເອກກມ຺ມາທີສຸ ພຫູສຸ ຘມ຺ມປຣິໂຠເຄສຸ ອລຊ຺ຊິນາປິ ສທ຺ຘິໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາວຕ຺ຖາຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມປຣິໂຠຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຘ ນິທສ຺ສນວເສນ ຄນ຺ຖສ຺ເສວ ສມຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເອກກມ຺ມາທິໂກ ວິຘິ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ ນ ໂຫຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອນາມິສຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາມິເສສຸ ອປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວາ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຘາຣກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໕໑)‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕພ຺ພໍ, ຘມ຺ໂມ ວາເຈຕພ຺ໂພ…ເປ… ອພ຺ຠານວຸຏ຺ຐານມານຕ຺ຕປຣິວາສາ ທາຕພ຺ພາ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຣໂຫ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ອຸປສມ຺ປທາຣໂຫ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ…ເປ… ອຍໍ ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຘາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ຆກມ຺ມາທິປິ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສ ທສ຺ສິຕໍ. ເຕສຸ ປນ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຍໍ ຄຓປູຣຓາທິວເສນ ອລຊ຺ຊິໂນ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິ ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ ຘມ຺ມຸຄ຺ຄຫຓນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓາທິ ວາ ກຣີຍຕິ, ຕໍ ຘມ຺ໂມ ເຈວ ປຣິໂຠໂຄ ຈາຕິ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອຕໍ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈຍໍ ວິນາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອລຊ຺ຊິປຣິໂຠໂຄ ຈ ໂຫຕິ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ. ຍໍ ປນ ອລຊ຺ຊິສຕໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕຊ຺ຊນີຍາທິນິຄ຺ຄຫກມ຺ມໍ ວາ ປຣິວາສາທິອຸປກາຣກມ຺ມໍ ວາ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທານາທິ ວາ ກຣີຍຕິ, ຕໍ ຘມ຺ໂມ ເອວ, ໂນ ປຣິໂຠໂຄ. ເອຕໍ ອນຸຣູປານໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາມິສທານໍ ວິຍ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ນິສ຺ສຍທານມ຺ປິ ເຕຣສສມ຺ມຸຕິທານາທິ ຈ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕສາທິຍນາທິປຣິໂຠຄສ຺ສາປິ ເຫຕຸຕ຺ຕາ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ໂຍ ປນ ມຫາອລຊ຺ຊີ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນໍ ອຸປສມ຺ປທາທິອຸປກາຣກມ຺ມມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທານາທິ ຈ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ໂຫຕິ, ນິຄ຺ຄຫກມ຺ມເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ອລຊ຺ຊິປຄ຺ຄໂຫປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠຄວິວຊ຺ຊເນນາປິ ຫິ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄໂຫ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ໂສ ຈ ເປສລານໍ ຜາສຸວິຫາຣສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິວິນຍານຸຄ຺ຄຫາທິອຕ຺ຖາຍ ເອຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ຍໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠາຍ ເປສລານໍ ອຜາສຸວິຫາຣາຍ ສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານາທິອຕ຺ຖາຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຣິໂຠໂຄ ວາ ໂຫຕຸ ອປຣິໂຠໂຄ ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຘາເປນ຺ຕິ, ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠເຄສຸ ເຈຕ຺ຖ ອລຊ຺ຊີຫິ ເອກກມ຺ມາທິຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ ເອວ ເປສລານໍ ອຜາສຸວິຫາຣສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານາທິອຕ຺ຖາຍ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ອາມິສປຣິໂຠໂຄ. ນ ຫິ ອລຊ຺ຊີນໍ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄມຕ຺ເຕນ ເປສລານໍ ອຜາສຸວິຫາຣາທິ ໂຫຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມປຣິໂຠເຄນ ປນ ໂຫຕິ, ຕປ຺ປຣິວຊ຺ຊເນນ ຈ ຜາສຸວິຫາຣາທໂຍ. ຕຖາ ຫິ ກຕສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາ ອລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄລາ ອຸໂປສຖາທີສຸ ປວິຏ຺ຐາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກາຍທ຺ວາເຣ, ວຈີທ຺ວາເຣ ຈ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິອາທິນາ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຖາ ວິນຍຎ຺ຈ ອຕິຏ຺ຐນ຺ຕາ ສງ຺ຆໂຕ ພຫິກຣຓາທິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ເຕຫິ ສຫ ສໍວສນ຺ຕາປິ ອລຊ຺ຊິໂນວ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ເອໂກປິ ອລຊ຺ຊີ ອລຊ຺ຊິສຕມ຺ປິ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໕). ຍທິ ຫິ ເຕ ເອວໍ ນ ນິຄ຺ຄຫິຕາ ສິຍຸໍ, ສງ຺ເຆ ກລຫາທິໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິສາມຄ຺ຄີກມ຺ມປຏິພາຫນາທິນາ ເປສລານໍ ອຜາສຸໍ ກຕ຺ວາ ກເມນ ເຕ ເທວທຕ຺ຕວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາທໂຍ ວິຍ ປຣິສໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມໂຕ ວິນຍໂຕ ທີເປນ຺ຕາ ສງ຺ຆເຠທາທິມ຺ປິ ກຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ເຕສຸ ປນ ສງ຺ຆໂຕ ພຫິກຣຓາທິວເສນ ນິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ສພ຺ໂພປາຍໍ ອຸປທ຺ທໂວ ນ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລ ນິສ຺ສາຍ ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາມຄ຺ຄີ ນ ໂຫຕິ…ເປ… ທຸສ຺ສີເລສຸ ປນ ນິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ສພ຺ໂພປິ ອຍໍ ອຸປທ຺ທໂວ ນ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ຜາສຸ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໙).

ຕສ຺ມາ ເອກກມ຺ມາທິຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄວ ອາມິສປຣິໂຠຄໂຕປິ ອຕິວິຍ ອລຊ຺ຊິວິເວເກນ ກາຕພ຺ໂພ, ອາປຕ຺ຕິກໂຣ ຈ ສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານິເຫຕຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອລຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຆກມ຺ມາກຣຓສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປກາສິຕຕ຺ຕາປິ ເຈຕໍ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິກຖາຍໍ ‘‘ອາຣາຘິກາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ສງ຺ຄາຫິກາ ລຊ຺ຊິນິໂຍ, ຕາ ໂກເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຄຈ຺ຉຕິ ເຈ, ຄາມນ຺ຕຣນທີປາຣຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສຄຓໂອຫີຍນາປຕ຺ຕີຫິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ…ເປ… ອລຊ຺ຊິນິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ສງ຺ຄຫໍ ປນ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາປິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອລຊ຺ຊິນີສຸ ທຸຕິຍິກາຄຫຓາທີສຸ ສໍວາສາປຕ຺ຕິປຣິຫາຣາຍ ນທີປາຣຄມນາທິຄຣຸກາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານານໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕໂຕປິ ອລຊ຺ຊິສໍວາສາປຕ຺ຕິ ເອວ ສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານິເຫຕຸໂຕ ຄຣຸກຕຣາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ນ ຫິ ລຫຸກາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ, ອນາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານວີຕິກ຺ກມໍ ອາຈຣິຍາ ອນຸຊານນ຺ຕິ, ຕຖາ ອສໍວາສປທສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ສມສິກ຺ຂາຕາ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ລຊ຺ຊິໂນ ເອເຕສຸ ກມ຺ມາທີສຸ ສຫ ວສນ຺ຕິ, ນ ເອໂກປິ ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ສພ຺ພານິປິ ຄເຫຕ຺ວາ ເອໂສ ສໍວາໂສ ນາມາ’’ຕິ ເອວໍ ລຊ຺ຊີເຫວ ເອກກມ຺ມາທິສໍວາໂສ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປກາສິໂຕ.

ຍທິ ເອວໍ, ກສ຺ມາ ອສໍວາສິເກສຸ ອລຊ຺ຊີ ນ ຄຓິໂຕຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ, ເຍ ຄຓປູຣເກ ກຕ຺ວາ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ປາຣາຊິກາທິອປກຕຕ຺ຕານຎ຺ເຎວ ອສໍວາສິກຕ຺ເຕ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອລຊ຺ຊິໂນ ປນ ປກຕຕ຺ຕຠູຕາປິ ສນ຺ຕິ, ເຕ ເຈ ຄຓປູຣຓາ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ເກວລໍ ກຕ຺ວາ ອຄຕິຄມເນນ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິກຣາ ໂຫນ຺ຕິ ສຠາຄາປຕ຺ຕິອາປນ຺ນາ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ. ຍສ຺ມາ ອລຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ ລຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓປຏິພທ຺ຘໍ, ນ ສພ຺ພກາລິກໍ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຫິ ວີຕິກ຺ກມຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອລຊ຺ຊິໂນ ‘‘ນ ປຸນ ອີທິສໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ລຊ຺ຊິໂນ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ຈ ເຍ ເປສເລຫິ ໂອວທິຍມານາປິ ນ ໂອຣມນ຺ຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕິ, ເຕ ເອວ ອສໍວສິຕພ຺ພາ, ນ ອິຕເຣ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ໂອກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາປິ ອລຊ຺ຊິໂນ ອສໍວາສິເກສຸ ອຄເຓຕ຺ວາ ຕປ຺ປຣິວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ໂສເຘຕ຺ວາວ ອຸໂປສຖາທິກຣຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາໂຣເຈຖ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໓໔) ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ອຸໂປສຖກຣຓສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາ ປກາສິຕາ, ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ໂສ ອາວິກເຣຍ຺ຍ…ເປ… ຜາສຸ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໔) ເອວໍ ອລຊ຺ຊິມ຺ປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖກຣຓປ຺ປກາໂຣ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ກຈ຺ຈິຕ຺ຖ ປຣິສຸທ຺ຘາ…ເປ… ປຣິສຸທ຺ເຘຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔໒, ໔໕໘, ໖໖໒; ປາຈິ. ໕໕໑, ໕໗໕, ໖໕໕) ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສເຖ ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫໍ ຠນ຺ເຕ, ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໘) ຈ ເອວໍ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ປຣິສຸທ຺ຘຕາ ຈ ປກາສິຕາ, ວຈນມຕ຺ເຕນ ອໂນຣມນ຺ຕານຎ຺ຈ ອຸໂປສຖປວອາຣຓຏ຺ຐປນວິຘິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ສພ຺ພຖາ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ອໂນກ຺ກມນ຺ເຕຫິ ສໍວາສສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາຍ ນິສ຺ສຍທານຄ຺ຄຫຓປຏິກ຺ເຂໂປ, ຕຊ຺ຊນີຍາທິນິຄ຺ຄຫກມ຺ມກຣຓຎ຺ຈ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຣເຓນ ສານຸວຕ຺ຕກປຣິສສ຺ສ ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ອສໍວາສິກຕ຺ຕປາປນວິຘິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ສຸຕ຺ຕນເຍຫິ, ອຏ຺ຐກຖາວຈເນຫິ ຈ ປກຕຕ຺ເຕຫິປິ ອປກຕຕ຺ເຕຫິປິ ສພ຺ເພຫິ ອລຊ຺ຊີຫິ ເອກກມ຺ມາທິສໍວາໂສ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກໂຣນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາເຍວ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິຍໍ ປກຕຕ຺ຕາປິ ອລຊ຺ຊິໂນ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຍສຕ຺ເຖຣາທີຫິ ມຫນ຺ເຕນ ວາຍາເມນ ສງ຺ຆໂຕ ວິໂຍຊິຕາ. ນ ຫິ ເຕສຸ ປາຣາຊິກາທິອສໍວາສິກາ ອຕ຺ຖິ ເຕຫິ ທີປິຕານໍ ທສນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ (ຈູຬວ. ໔໕໒) ລຫຸກາປຕ຺ຕິວິສຍຕ຺ຕາ.

ຕສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕິເກຕິ ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ຂຣປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຂຣສງ຺ຂາຕໍ ສຸວຓ຺ຓປຕິຣູປກໍ ວຕ຺ຖຸ. ທາຍເກຫິ ອສຕິຍາ ທິນ຺ນໍ ຣູປິຍໍ ເຕຫິ ປຸນ ສກສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ອທາຕຸໍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ ທາຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕວ ໂຈຬກໍ ປສ຺ສາຫີ’’ຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ວາປິ ປນ ນຏ຺ຐວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພາຠາເວປິ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາວ. ອສຕິຍາປິ ຫິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວຕ຺ຖາທິນາ ສຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເທມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ, ຕທາ ປຣິຈ຺ຈາຄສພ຺ຠາວໂຕ ທານເມວ ໂຫຕິ ‘‘ອປ຺ປຄ຺ຆໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫຄ຺ຆສ຺ສ ທາເນ ວິຍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອສຕິຍາ ທິຍ຺ຍມານຕ຺ເຕ ຎາເຕປິ ອທິນ຺ນາທານໍ ນ ໂຫຕິ ທາຍເກຫິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຣູປິຍໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອີທິສໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ເຕເນວ ເຈຕ຺ຖ ‘ຕວ ໂຈຬກໍ ປສ຺ສາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ໂນ ນກ຺ຂມຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

໕໘໖. ເອກປຣິຈ຺ເຉທານີຕິ ສິຍາ ກິຣິຍຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ອກິຣິຍຕ຺ຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊາຕຣູປຣຊຕຠາໂວ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ຄຫຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣຠາໂວຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຣູປິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໘໗. ນວເມ ຊາຕຣູປາທິຈຕຸພ຺ພິຘນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ອິຘ ຣູປິຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕຣູປຣຊຕປຣິວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕປຣິວຕ຺ຕເນຕິ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ, ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຣູປິຍສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕເນ.

໕໘໙. ປາຬິຍໍ ຆນກຕນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກາທິ. ຣູປິຍໍ ນາມ ສຕ຺ຖຸວຓ຺ໂຓຕິອາທີສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ເກວລໍ ຣຊຕໍ ນ ຄຫິຕໍ, ຕຖາປິ ຣູປິຍປເທເນວ ຕໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຸທ຺ໂຘ ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີຕິອາທິມ຺ຫິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວກ຺ຂາມາຕິ ປາຐເສໂສ.

໕໙໑. ປາຬິຍໍ ຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີຕິ ອຕ຺ຕນາ ທິຍ຺ຍມານໍ ສກສນ຺ຕກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕີຕິ ປຣສນ຺ຕກໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ອຣູປິຍ-ສທ຺ເທນ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຈ຺ຉິເມ ປນ ຕິເກ ‘‘ອຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີ ອຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ຕິເກ ອຣູປິຍ-ສທ຺ເທນ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸເຍວ ຄຫິຕໍ, ນ ມຸຕ຺ຕາທິທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ອນ຺ເຕ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ນ ຄຫິຕໍ, ຕຖາປິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໍ, ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ປຣິວຕ຺ຕຍໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ, ນຍໂຕ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕຖສຎ຺ຎາຍ ວາ ອຕຖສຎ຺ຎາຍ ວາ ວິມຕິຍາ ວາ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສປິ ໂຫຕິເຍວ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫາຕິ ປຎ຺ຈຫິ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ສຫ.

ອິທານິ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປາຬິຍໍ ສຣູເປນ ອນາຄຕຕ຺ເຕປິ ນຍໂຕ ລພ຺ຠມານຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫິ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ຣູປິເຍນ ປຣິວຕ຺ຕິຕໍ ອຣູປິຍໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐມ຺ປິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ ນ ໂຫຕິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພສ຺ເສວ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ, ເກວລໍ ປນ ອິທໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ປຣິວຕ຺ຕເກນ ເທເສຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີ ອຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ຕິໂກ ຠຄວຕາ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕີສຸປິ ປເທສຸ ປຣິວຕ຺ຕິຍມານສ຺ສ ອຣູປິຍຕ຺ເຕນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຈນາໂຍຄາ ຣູປິຍສ຺ເສວ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ຣູປິຍສ຺ເສວ ຫິ ນິສ຺ສຏ຺ຐສ຺ສ ອາຣາມິກາທີຫິ ປຏິປຊ຺ຊນວິຘິ ປາຬິຍໍ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ອຣູປິຍສ຺ສ. ຕສ຺ມາ ປາຈິຕ຺ຕິຍມຕ຺ຕສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອວຸຕ຺ໂຕປິ ອຍໍ…ເປ… ຕິໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕເນວ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ເກ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ກປ຺ປິຍໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຫີຕິອາທິ ທຸຕິຍຕິການຸໂລເມເນວ ຕຕິຍຕ຺ຕິກສ຺ສ ສິຊ຺ຌນປ຺ປກາຣໍ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍສ຺ມາ ຫິ ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ອຣູປິເຍນ ປຣສ຺ສ ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ຣູປິຍສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣ ກໂຕ ເອວ ໂຫຕີ’’ຕິ ທຸຕິຍຕ຺ຕິໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປິເຍນ ປຣສ຺ສ ອຣູປິຍໍ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ໂຫຕີຕິ ຕຕິໂຍ ຕິໂກ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ, ໂສ ປນ ທຸຕິຍຕ຺ຕິເກເນວ ເອກໂຕ ຣູປິຍປກ຺ຂສາມຎ຺ເຎນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ປາຬິຍໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກນ຺ເຕນ ຣູປິຍປກ຺ເຂຕິ ເອເກນ ອນ຺ເຕນ ຣູປິຍປກ຺ເຂ, ‘‘ເອກໂຕ ຣູປິຍປກ຺ເຂ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ.

ອິທານິ ທຸຕິຍຕ຺ຕິເກ ອຣູປິຍປທສ຺ສ ອຕ຺ຖຠູເຕສຸ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກປ຺ປິຍວຕ຺ຖູສຸ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ຣູປິຍາທິປຣິວຕ຺ຕເນ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນ຺ຕິອາທິ ປນ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ປຣິວຕ຺ຕນປ຺ປສງ຺ເຄ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນຍໂຕ ລພ຺ຠມານຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິມິນາຕິ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປເທນ, ເຕນ ຈ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກຕມ຺ປິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຫຘມ຺ມິເກຫີຕິ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາປິ ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕຕໍ ເອວ ສາເຘຕິ. ອິມໍ…ເປ… ຣູປິຍເຈຕາປນຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປກເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ. ຕຕ຺ຖາຕິ ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໕໙໓).

ເອວໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ຣູປິຍາທິປຣິວຕ຺ຕເນ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເຕເນວາຕິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ເອວ. ‘‘ຣູປິຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຕ຺ຕາທິທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກາຣິຕມ຺ປິ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ‘‘ອິມໍ ກຫາປຓາທິໍ ກມ຺ມກາຣານໍ ທຕ຺ວາ ພີຊໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ວາ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ມຫາອກປ຺ປິໂຍຕິ ອຕ຺ຕນາວ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທູສິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ມູລສາມິກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ໂຈເຣຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ໂນປິ ປຸນ ລທ຺ໂຘ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທິ ຫິ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ຕຬາກາທີສຸ ວິຍ ອຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຈຣິຍາ ວເທຍ຺ຍຸໍ. ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນາຕິ ສງ຺ເຆ ນິສ຺ສຊ຺ຊເນນ, ໂຈຣາທິອຈ຺ຉິນ຺ທນາທິນາ ຈ ກປ຺ປິຍໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອິທຎ຺ຈ ເຕນ ຣູເປນ ຐິຕໍ, ຕມ຺ມູລິເກນ ວຕ຺ຖຸມຸຕ຺ຕາທິຣູເປນ ຐິຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ຫິ ຕມ຺ມູລິກກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ເຕນ ຣູເປນ ກປ຺ປິຍໍ ກາຕຸໍ. ຍທິ ປນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕນ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ປຸນ ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຍ຺ຍ, ຕໍ ຣູປິຍໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ກປ຺ປິຍໍ ກາຕຸມ຺ປິ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຕ຺ຕໍ ກິຓາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິມິນາ ກຫາປຓາທິນາ ກມ຺ມາຣກຸລໂຕ ປຕ຺ຕໍ ກິຓິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ອາຣາມິກາທີຫິ ກິຓາປນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ຣາຊສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອຕ຺ຕເກຫິ ກຫາປເຓຫິ ສາຏເກ ອາຫຣ, ເອຕ຺ຕເກຫິ ຍາຄຸອາທີນິ ສມ຺ປາເທຫີຕິ ວທຕິ, ຍໍ ເຕ ອາຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍໍ. ກສ຺ມາ? ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ຍໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທໍ ‘‘ອນາຓຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ສເມຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອິມິນາ, ປາຬິຍາປິ ຕໍ ນ ສເມຕິ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ນິສ຺ສຏ຺ຐຣູປິເຍນ ອາຣາມິກາທີຫິ ສປ຺ປິຍາທິໍ ປຣິວຕ຺ຕາເປຕຸໍ ‘‘ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ຊານາຫີ’ຕິ. ສເຈ ໂສ ຠຓຕິ ‘ອິມິນາ ກິໍ ອາຫຣີຍຕູ’ຕິ, ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ອິມໍ ວາ ອິມໍ ວາ ອາຫຣາ’ຕິ. ກປ຺ປິຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ສປ຺ປິ ວາ’’’ຕິອາທິນາ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ປຣິໂມເຈຕ຺ວາວ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິມິນາ ຣູປິເຍນ ກິໍ ອາຫຣີຍຕູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ອິມໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອຘິກາຣໂຕ ‘‘ອິມິນາ ຣູປິເຍນ ອິມໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາຓຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕຸໍ ‘‘ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ອິມໍ ວາ ອິມໍ ວາ ອາຫຣາ’’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ, ອນາປຕ຺ຕິວາເຣປິ ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໕໙໕) ປນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ສາຓຕ຺ຕິກໍ ກຍວິກ຺ກຍເມວ ອນາຓຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ມູລສ຺ສ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ເຍນ ອຸຄ຺ຄຫິຕມູເລນ ປຕ຺ໂຕ ກີໂຕ, ຕສ຺ສ ມູລສ຺ສ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ຣູປິຍເມວ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ຕມ຺ມູລິກໍ ອຣູປິຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ຫິ ເຕນ ຣູປິເຍນ ອຎ຺ຎໍ ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຍ຺ຍ, ຕໍ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕນເຍເນວ ນິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ເສເສຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ‘‘ມູລສ຺ສ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ມູລສ຺ສ ຄິຫິສນ຺ຕກຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣານຸປ຺ປນ຺ນຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຈສຫຘມ຺ມິກສນ຺ຕເກເນວ ຫິ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໂທໂສ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອິຕຣຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ.

ນິສ຺ສຊ຺ຊີຕິ ທານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວິນຍກມ຺ມວເສນ. ເຕເນວ ‘‘ສປ຺ປິສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ຘນສ຺ສ ຣູປິຍຠາໂວ, ປຣິວຕ຺ຕນປຣິວຕ຺ຕາປເນສຸ ອຎ຺ຎຕຣຠາໂວ ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໙໓-໕. ທສເມ ປາຬິຍໍ ຊານາຫີຕິ ອິທາເນວ ອຸປຘາເຣຫິ, ອິທໍ ປຈ຺ຉາ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມິນາຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ທິຍ຺ຍມານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມນ຺ຕິ ປເຣນ ປຏິທິຍ຺ຍມານໍ. ເສສຎາຕເກສຸ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕສມ຺ຠວໂຕ ຕທຠາວຏ຺ຐານມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມາຕຣໍ ປນ ປິຕຣໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ສກ຺ກາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ຣູປິຍໍ ຠຕການໍ ທຕ຺ວາ ອສ຺ສາມິກຠູມິຍໍ ອໂຍພີຊສມຸຏ຺ຐາປເນ ຠຕິຍາ ຂຓນ຺ຕານໍ ສນ຺ຕິກາ ຄຫິຕຠຓ຺ຑກຠາເວປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ອສ຺ສາມິກຠູມິໍ ຂຓິຕ຺ວາ ສມຸຏ຺ຐາປິຕໍ ອໂຍພີຊໍ, ຕໍ ຠຕການໍ ສນ຺ຕກໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ເຕສໍ ຣູປິຍໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣວ ໂຫຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຣຊນຈ຺ຉລ຺ລິອາທີນໍ ອາຫຣາປເນ ກຍວິກ຺ກໂຍ ວິຍ, ຕາທິສມ຺ປິ ປຣຠຓ຺ຑໍ ອິຘ ວຕ຺ຖໂຘວນາທີສຸ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓເນເວຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໕໙໗. ປຸຎ຺ຎໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອປ຺ປຄ຺ຆຕໍ ຎຕ຺ວາປິ ອກເຖຕ຺ວາ ‘‘ອິທາເນວ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫ, ມາ ປຈ຺ຉາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ໂຫຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ອິຕໂຣ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ທິຍ຺ຍມານສ຺ສ ມຫຄ຺ຆຕໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ອູນໍ ວາ ອຘິກໍ ວາ ຕຸມ຺ຫາກເມວາ’’ຕິ ທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ອຸປນນ຺ທສ຺ສ ວິຍ ປຣິພ຺ພາຊກວຕ຺ຖຸຄ຺ຄຫເຓ. ວິປ຺ປຏິສາຣິສ຺ສ ປຸນ ສກສຎ຺ຎາຍ ອາຄຕສ຺ສ ຍໍ ອຘິກໍ ຄຫິຕໍ, ຕໍ ທາຕພ຺ພໍ. ເຍນ ຍໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ, ເຕສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸຕາ, ອສຫຘມ຺ມິກຕາ, ກຍວິກ຺ກຍາປຊ຺ຊນຎ຺ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ໂກສິຍວຄ຺ໂຄ ທຸຕິໂຍ.

໓. ປຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ

໑. ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໐໒. ຕຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ອຑ຺ຒເຕຣສປລາຕິ ມາຄຘິກາຍ ມານຕຸລາຍ ອຑ຺ຒເຕຣສປລປຣິມິຕໍ ອຸທກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ປຣິມິຕໍ ຍວມາສາທິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເກຈິ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ປກຕິຈຕຸມຸຏ຺ຐິກໍ ກຸຑຸວໍ, ຈຕຸກຸຑຸວໍ ນາຬິ, ຕາຍ ນາຬິຍາ ໂສຬສ ນາຬິໂຍ ໂທຓໍ, ຕໍ ປນ ມຄຘນາຬິຍາ ທ຺ວາທສ ນາຬິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທມິຬນາຬີຕິ ປຸຣາຓນາຬິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ຈ ຈຕຸມຸຏ຺ຐິເກຫິ ກຸຑຸເວຫິ ອຏ຺ຐ ກຸຑຸວາ, ຕາຍ ນາຬິຍາ ທ຺ເວ ນາຬິໂຍ ມຄຘນາຬິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຸຣາຓາ ປນ ‘‘ສີຫຬນາຬິ ຕິສ຺ໂສ ນາຬິໂຍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ມຄຘນາຬິ ອິທານິ ປວຕ຺ຕມານາຍ ຈຕຸກຸຑຸວາຍ ທມິຬນາຬິຍາ ຈຕຸນາຬິກາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ມຄຘນາຬິໂຕ ອຸປຑ຺ຒຎ຺ຈ ປຸຣາຓທມິຬນາຬິສງ຺ຂາຕໍ ປຕ຺ຖໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເອເຕນ ຈ ‘‘ໂອມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ ປຕ຺ໂຖທນໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ປາຬິວຈນຎ຺ຈ ສເມຕິ, ໂລກິເຍຫິປິ –

‘‘ໂລກິຍໍ ມຄຘຎ຺ເຈຕິ, ປຕ຺ຖທ຺ວຍມຸທາຫຏໍ;

ໂລກິຍໍ ໂສຬສປລໍ, ມາຄຘໍ ທິຄຸຓໍ ມຕ’’ນ຺ຕິ. –

ເອວໍ ໂລເກ ນາຬິຍາ ມຄຘນາຬິ ທິຄຸຓາຕິ ທສ຺ສິຕາ, ເອວຎ຺ຈ ຄຍ຺ຫມາເນ ໂອມກປຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຍາປນມຕ຺ໂຕທນຄາຫິກາ ຈ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຏ຺ຐກຸຑຸວໂຕ ອູໂນທນຄາຫິນາ ປຕ຺ເຕນ ອຖູປີກຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຍາເປຕຸໍ. ເຕເນວ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຕ຺ໂຖ ນາມ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ເອກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອລໍ ຍາປນາຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ ‘ປຕ຺ໂຖທໂນ ນາລມຍໍ ທຸວິນ຺ນ’’’ນ຺ຕິ (ຊາ. ໒.໒໑.໑໙໒) ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ເອເກກສ຺ສ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ອາຄຫໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອາໂລປສ຺ສ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ມຕ຺ຕາ ນາມ ໂອທນໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖຠາໂຄ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໗) ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາໂລປສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄເມວ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂອທນຄຕິກາເນວາຕິ ໂອທນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ເອວ ປວິສນສີລານິ ສິຍຸໍ, ອຕ຺ຕໂນ ໂອກາສໍ ນ ຄເວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາມມຕ຺ເຕຕິ ‘‘ມຊ຺ຌິໂມ ປຕ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິໂມມໂກ’’ຕິອາທິນາມມຕ຺ເຕ.

໖໐໗-໘. ເອວໍ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄຕິ ປຣິໂຍສານາໂລປຊ຺ໂຌຫຣຓປໂຍເຄ ປໂຍເຄ, ອາໂລເປ ອາໂລເປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕ຺ວາຕິ ປາກປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ. ປຈິຕ຺ວາ ຐເປສ຺ສາມີຕິ ກາຬວຓ຺ຓປາກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉິທ຺ທນ຺ຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ທ຺ວງ຺ຄຸລສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຉິທ຺ທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ປຐມກຖິເນ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໐໙-໖໑໓. ທຸຕິເຍ ປາຬິຍໍ ອຫໍ ປຕ຺ເຕນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຕເປສ຺ສາມີຕິ ເສໂສ. ‘‘ອປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນມ຺ປິ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຈພນ຺ຘເນປິ ປຕ຺ເຕ ອປຣິປຸຓ຺ຓປາເກ ປຕ຺ເຕ ວິຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຣຸຫຕິ. ‘‘ຕິປຸປຏ຺ຏເກນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕມ຺ພໂລຫາທີຫິ ກປ຺ປິຍໂລເຫຫິ ອໂຍປຕ຺ຕສ຺ສ ຉິທ຺ທໍ ຉາເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ‘‘ໂລຫມຓ຺ຑລເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອກາຬວຓ຺ຓມ຺ປິ ກປ຺ປິຍປຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຘິຏ຺ຐານຸປຄປຕ຺ຕສ຺ສ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນຕາ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໑໘-໖໒໑. ຕຕິເຍ ປາຬິຍໍ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຠຄວຕາ ອາຣາມິໂກ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິ ປຐມໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຣາມິກ’’ນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລານມ຺ປິ ອາຣາມິກນາເມນ ທາສຄ຺ຄຫເຓ ອນຸຎ຺ຎາເຕ ເອວ ອາຣາມິການໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທີນິ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນປິ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ເອກສ຺ເສວ ປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ຄຫເຓ ອນຸຎ຺ຎາເຕ ອິຕຣີຕຣານໍ ຕຖາ ນ ຄເຫຕພ຺ພຕາ ສິທ຺ຘາວ ໂຫຕິ. ຍຎ຺ຈ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖເຣນ ທາຍກກຸລສ຺ສ ທາຣິກາຍ ສຸວຓ຺ຓມາລາວເສນ ຕິຓຓ຺ຑຸປກສ຺ສ ນິມ຺ມານໍ, ຕໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິສເຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໙) ວຈນໂຕ ກຸລສງ຺ຄຫາທິ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເກຈິ ປນ ‘‘ຂີຓາສວານໍ ລາຠິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ ກຸລສງ຺ຄເຫປິ ອາຊີວໂກໂປ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຂີຓາສວານມ຺ປິ ອາຊີວວິປຕ຺ຕິເຫຕູນໍ ປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ‘‘ເນວ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍມາຊີວໍ, ຈຊມາໂນປິ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ (ມິ. ປ. ໖.໑.໕). ຠຄວຕາ ຈ ‘‘ຄາຖາຠິຄີຕໍ ເມ ອໂຠຊນີຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ (ສຸ. ນິ. ໘໑, ໔໘໔; ມິ. ປ. ໔.໕.໙; ສໍ. ນິ. ໑.໑໙໗).

໖໒໒. ອຸຄ຺ຄຫິຕກນ຺ຕິ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ຄຫິຕໍ. ສຍໍ ກໂຣຕີຕິ ປຈິຕ຺ວາ ກໂຣຕິ. ປຸເຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕິ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສຍໍກຕນ຺ຕິ ຂີຣນວນີຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ກຕໍ. ນິຣາມິສເມວາຕິ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຊ຺ຊ ສຍໍກຕໍ ນິຣາມິສເມວ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ມາ ສາມປາໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນວນີຕໍ ຕາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ປຏິຄ຺ຄຫິເຕຫີຕິ ຂີຣທຘີນິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຄ຺ຄຫິຕເກຫິ ກຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຊນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກປ຺ປິຍມໍສສປ຺ປິມ຺ຫີຕິ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ສປ຺ປິມ຺ຫິ.

ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ນວນີເຕ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຘຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຘຕເມວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອິຕຣຖາ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເຖຣານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຫາສິວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ວຕ຺ຖຸໂນ ວິໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ທຘິຄຸຬິກາທີຫິ ຍຸຕ຺ຕຕາມຕ຺ເຕນ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕກ຺ກໂຕ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ຕເມວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂຘວິຕ຺ວາ, ປຈິຕ຺ວາ ວາ ນິຣາມິສເມວ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ນ ປນ ທຘິຄຸຬິກາທີຫິ ສຫ ວິກາເລ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ…ເປ… ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອໂຘຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ຕໍ ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ ທຘິອາທີນິ ອປເນຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຍໍ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ນິຣາມິສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິກາເລປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ນວນີເຕ ລຄ຺ຄມຕ຺ເຕນ ວິສຸໍ ທຘິອາທິໂວຫາຣໍ ອລທ຺ເຘນ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ທຘິອາທິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ວິສຸໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕທຘິອາທີຫິ ສຫ ປກ຺ກໍ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມິມ຺ປີຕິ ນິຣາມິສຠູເຕປິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈການໍ ປນ ອຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຕາວ ທຘິອາທີຫິ ອສມ຺ຠິນ຺ນຣສຕ຺ຕາ ຠຕ຺ເຕນ ສຫິເຕນ ຄຸຬປິຓ຺ຑາທິ ວິຍ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ປນ ປຈນ຺ເຕນ ໂຘວິຕ຺ວາວ ປຈິຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ປຈນກ຺ຂເຓ ປຈ຺ຈມານທຘິຄຸຬິກາທີຫິ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສຕາຍ ສາມໍປກ຺ກໍ ຊາຕໍ, ເຕສຸ ຂີເຓສຸ ສາມໍປກ຺ກເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນິຣາມິສເມວ ປຈິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອາມິເສນ ສຫ ປກ຺ກຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຠາເວ ອາມິເສນ ສຫ ຠິກ຺ຂຸນາ ປກ຺ກສ຺ສ ສຍໍປາກໂທໂສ ວາ ປຣິສງ຺ກີຍຕິ ຍາວກາລິກຕາ ວາ, ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ສຍໍປາກໂທໂສ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ທຘິອາທິ ອາມິສຄຕໍ, ຕໍ ປຣິກ຺ຂີຓນ຺ຕິ. ອຖ ປຏິຄ຺ຄຫິຕທຘິຄຸຬິກາທິນາ ສຫ ອຕ຺ຕນາ ປກ຺ກຕ຺ຕາ ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກໍ ວິຍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ປຣິສງ຺ກີຍຕິ, ຕທາ ອາມິເສນ ສຫ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ປກ຺ກຕ຺ຕາຕິ. ຕຖາ ຈ ອຸປຑ຺ຒຕ຺ເຖຣານໍ ມຕເມວ ອງ຺ຄີ ກຕໍ ສິຍາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສາມເຓຣາທີຫິ ປກ຺ກມ຺ປິ ຍາວກາລິກເມວ ສິຍາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຂີຣາທິໍ ປຈິຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ກຕສປ຺ປິອາທິ ວິຍ ຈ, ນ ຈ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂາຈາເຣນ ລທ຺ຘນວນີຕາທີນໍ ຕກ຺ກາທິອາມິສສໍສຄ຺ຄສມ຺ຠເວນ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຕາປສງ຺ຄໂຕ. ນ ຫິ ຄຫຏ຺ຐາ ໂຘວິຕ຺ວາ, ໂສເຘຕ຺ວາ ວາ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣນ຺ຕີຕິ ນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປຕິຕຕຓ຺ຑຸລກຓາທໂຍ ນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ…ເປ… ປຸນ ປຈິຕ຺ວາ ເທຕິ, ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນເປຕໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈການໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕເມວ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ‘‘ລຊ຺ຊີ ສາມເຓໂຣ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປຕິຕຕຓ຺ຑຸລກຓາທໂຍ ນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ສາມິສປາກໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສາປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຍທິ ຫິ ເອຕໍ ຍາວກາລິກສໍສຄ຺ຄປຣິຫາຣາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ອຕ຺ຕນາປິ ຕຖາ ກາຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຄຫຏ຺ເຐຫິ ທິນ຺ນສປ຺ປິອາທີສຸ ຈ ອາມິສສໍສຄ຺ຄສງ຺ກາ ນ ວິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ນ ຫິ ຄຫຏ຺ຐາ ເອວໍ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ ປນ ຕຓ຺ຑຸລາທິໍ ອປເນຕ຺ວາ ປຸນ ປຈນ຺ຕິ, ອປິຈ ເຠສຊ຺ເຊຫິ ສທ຺ຘິໍ ຂີຣາທິໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາ ຂີຣາທິ ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ປເຣຫິ ປກ຺ກເຠສຊ຺ຊເຕລາທິປິ ຍາວກາລິກເມວ ສິຍາ, ນ ຈ ຕມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕໍ ທຘິອາທິຂຍກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ປຸນ ປຈິຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ມຫາສິວຕ຺ເຖຣວາເທ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ອໂຘຕມ຺ປິ ນວນີຕໍ ຕທຫຸປິ ປຸນທິວສາທີສຸປິ ປຈິຕຸໍ, ຕຓ຺ຑຸລາທິມິສ຺ສໍ ສປ຺ປິອາທິໍ ອຕ຺ຕນາປິ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປຸນ ຕກ຺ກາທິຂຍຕ຺ຖໍ ປຈິຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສປິ ປຈ຺ຈມານກ຺ຂເຓ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສສ຺ສ ຍາວກາລິກສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ເຕນ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕານມ຺ປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກໂຕຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຸໍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ປນ ຂີຣາທິອາມິເສນ ນວນີຕາທິໍ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນາ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ປກ຺ກເຕລາທິເຠສຊ຺ຊໍ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐຍາວກາລິກສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາຠາວາ. ຍໍ ປນ ປຸເຣປຣິຄ຺ຄຫິຕເຠສຊ຺ເຊຫິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຂີຣາທິໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກເຕລາທິກໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນເຫວ ປກ຺ກມ຺ປິ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ສນ຺ນິຘິປິ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຂີຣາທິກສ຺ສປິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສຕາຍ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາປຕ຺ຕິໂຕ. ສເຈ ປນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິເຕເຫວ, ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ປກ຺ກເຕລາທີສຸປິ ສເຈ ອາມິສຣໂສ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕໍ ຍາວກາລິກເມວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ.

ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸລາທິວິຄມຕ຺ຖໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ, ຕກ຺ກາທິວິຄມຕ຺ຖໍ ປຸນ ປຈິຕ຺ວາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕເຠສຊ຺ເຊຫີຕິ ອຕິເຣກສຕ຺ຕາຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕຫິ, ເອເຕນ ເຕຫິ ຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສປ຺ປິອາທິ ອຕິເຣກສຕ຺ຕາຫປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວທ຺ທລິສມເຍຕິ ວສ຺ສກາລສມເຍ, ອນາຕປກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິພ຺ພຏ຺ຏິຕຕ຺ຕາຕິ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖຸໂຕ ວິເວຈິຕຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ເຕເລ ສຠາວໂຕ ຍາວກາລິກຕ຺ຕາຠາວໍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ຍາວກາລິກຕ຺ຕຸປຄມນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ອຕ຺ຕນາ, ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ກຕໍ.

໖໒໓. ອຈ຺ຉວສນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນຎ຺ເຎວ ອຸປລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສວສ’’ນ຺ຕິ. ສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສາວິຕໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານນ຺ຕິ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ຕີຓິ ທຸກ຺ກຏານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ວິກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈນປຣິສ຺ສາວນາທີສຸ ປຸພ຺ພປໂຍເຄສຸ ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ຠວິຕພ຺ພໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ກຣຓໂຕ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ວິກາເລ ຍາມກາລິກາທີນໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວິຍ. ຍສ຺ມາ ຂີຣາທິໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກເຠສຊ຺ຊເຕເລ ກສຏໍ ອາມິສຄຕິກໍ, ເຕນ ສຫ ເຕລໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ, ປຈິຕຸໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປກ຺ກເຕລກສເຏ ວິຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕີ’’ຕິ. ສເຈ ວສາຍ ສຫ ປກ຺ກຕ຺ຕາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ກສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ຠນ຺ເຕ …ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຖໂຣ ອຕິກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຕາຍ ຈ ‘‘ເອຕມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂຣຄນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ເອວ ວສາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

‘‘ມຘຸກຣີຫິ ນາມ ມຘຸມກ຺ຂິກາຫີ’’ຕິ ອິທໍ ຂຸທ຺ທກຠມຣານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອວ ວິເສສນນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ທຓ຺ຑເກສຸ ມຘຸກາຣິກາ ມຘຸກຣີມກ຺ຂິກາ ນາມ, ຕາຫິ ສຫ ຕິສ຺ໂສ ມຘຸມກ຺ຂິກາຊາຕິໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠມຣມກ຺ຂິກາຕິ ມຫາປຏລກາຣິກາ. ສິເລສສທິສນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂຕາຍ ວາ ປກ຺ກຕາຍ ວາ ຆນີຠູຕໍ. ອິຕຣນ຺ຕິ ຕນຸກມຘຸ.

ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍາຕິ ນິກ຺ກສຏຣສສ຺ສປິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍໍ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸ ເຈ, ຍາວກາລິໂກ. ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ເຈ, ຍາມກາລິໂກ. ຜາຓິຕໍ ເຈ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ. ຕໂຈ ເຈ, ຍາວຊີວໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອມ຺ພຜລຣສາທິມິສ຺ສຕາຍ ຍາມກາລິກຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອວິນຍວຈນຕ຺ຕາ ຕໍ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ອປຣິສ຺ສາວິຕອຸຈ຺ຉຸຣເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐຍາວກາລິກສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ຄຸເຬ ກເຕ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກສຏໍ ປາເກນ ສຸກ຺ຂຕາຍ ຍາວຊີວິກຕ຺ຕໍ ຠຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຍາວກາລິກຕ຺ເຕ ຫິ ສາມໍປາເກນ ປຸເຣຠຕ຺ເຕປິ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ສິຍາຕິ. ‘‘ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸຈ຺ຉຸຣເສ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕກສຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຈ ອປຣິສ຺ສາວິເຕນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ກຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຌາມອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ອຸຈ຺ຉຸໍ ຕາເປຕ຺ວາ ກຕໍ. ໂກຏ຺ຏິຕອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນິປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ປກ຺ກໍ.

ຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກສຏໍ ປກ຺ກກາເລ ຍາວກາລິກຕ຺ຕໍ ວິຊຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສີໂຕທເກນ ກຕນ຺ຕິ ມຘຸກປຸປ຺ຜານິ ສີໂຕທເກນ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ກຕໍ, ອມທ຺ທິຕ຺ວາ ກຕນ຺ຕິ ເກຈິ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຂີຣຊລ຺ລິກນ຺ຕິ ຂີຣເຜຓໍ. ມຘຸກປຸປ຺ຜໍ ປນາຕິອາທິ ຍາວກາລິກຣູເປນ ຐິຕສ຺ສປິ ອວຏ຺ຏນກເມຣຍພີຊວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ.

ສພ຺ພານິປີຕິ ສປ຺ປິອາທີນິ ປຎ຺ຈປິ. ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕານິ ເອຕານິ ກສ຺ມາ ເອວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ໂຈທນາປຣິຫາຣາຍ ເຠສຊ຺ໂຊທິສ຺ສໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ສພ຺ພານິປິ ໂອທິສ຺ສການິ ເອກໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ຕວິຘໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປກຕິເຠສຊ຺ຊຕ຺ຕາ ວິກຏານິ ວິຣູປານິ ວິສຫຣຓໂຕ ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ມຫນ຺ຕານິ ຈາຕິ ມຫາວິກຏານິ. ອຸປສມ຺ປທາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຓງ຺ຄຓູປາຫນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອຘິຏ຺ເຐຕີຕິ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ເອວໍ ປຣິໂຠເຄ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ກາລິເກສຸ ອນຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ນິຍເມປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ວິສຸໍ ເອກໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນກາຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໖໒໕. ສເຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປາໂຐ ຄຬິໂຕ, ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ປາໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ສເຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສນ຺ຕກໍ ເອເກນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອວິຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄປິ ນ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ຄຓ຺ຐິປເທປິ ຈ ອຍເມວ ປາໂຐ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໒໕) ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທານມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນິຣເປກ຺ຂທິນ຺ນວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອວິຄຕຕ຺ເຕປິ ສກສນ຺ຕກຕາ ວິຄຕາວ ໂຫຕິ, ເຕນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕນາວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕໍ, ສກສນ຺ຕກຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ນ ເອເກນ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນິຣເປກ຺ຂທາເນ ປນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວິຊຫຕິ, ປຣິໂຠໂຄເປຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ສາເປກ຺ຂທາເນ ທານລກ຺ຂຓາຠາວໂຕ. ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປາຬິປເທ ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ຉຑ຺ຑນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນເປກ຺ໂຂ ທຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຫິ ວິຊຫິເຕ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ ສຍເມວ ວຏ຺ຏິສ຺ສຕິ, ຕພ຺ພິຊຫນຎ຺ຈ ວຕ຺ຖຸໂນ ສກສນ຺ຕກຕາປຣິຈ຺ຈາເຄນ ໂຫຕີຕິ, ເອເຕນ ຈ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຊ຺ໂຌຫຣຓາເປກ຺ຂາຍ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນາມ ວິສຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອນເປກ຺ໂຂວ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ‘‘ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ອຎ຺ເຎນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວນ຺ຕິ ‘‘ປຸນ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ອເປກ຺ຂໍ ອກຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕໍ ປຣາມສຕິ. ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມູລິກາຫິ ປາຈິຕ຺ຕິຍາທິອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິໂຠເຄ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຏິລທ຺ຘສ຺ສ ກາຍິກປຣິໂຠຄາທີສຸ ຍາ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສປ຺ປິອາທີນໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໒໘. ຈຕຸຕ຺ເຖ ເຊຏ຺ຐມູລປຸຓ຺ຓມາສິຍາ…ເປ… ກຣຓກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ປຐມທ຺ຘມາສມ຺ປິ ກຣຓກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ‘‘ກຕ຺ວາ ນິວາເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ປຸຣິມທ຺ຘມາເສ ວາ ປຈ຺ຉິມທ຺ຘມາເສ ວາ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມມາເສວ ນິວາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ນິວາສເນເຍວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ. ຍໍ ປນ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉິໂມ ອທ຺ຘມາໂສ ກຣຓນິວາສນກ຺ເຂຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອທ຺ຘມາເສ ກຕ຺ວາ ນິວາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ເຖ ຄຫິເຕ ວິໂຣໂຘ ນຕ຺ຖິ.

‘‘ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວສ຺ສິກສາຏິກອທິນ຺ນປຸພ຺ເພ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍ ມນຸສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ປກຕິຍາ ວສ຺ສິກສາຏິກທາຍກາ ນາມ ສງ຺ຆໍ ວາ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ອປ຺ປວາເຣຕ຺ວາວ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ທາຍກາ.

໖໓໐. ‘‘ຉ ມາເສ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສປິ ຍາວ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິມທິວສາ ອກຕາ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ເອກມາສນ຺ຕິ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຸໂປສເຖນ ສຫ ຄເຓຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖທິວເສ ເອວ ຫິ ຕໍ ມູລຈີວຣໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ຫິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໂຕ. ເອກາຫທ຺ວີຫາທິວເສນ…ເປ… ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ທ຺ວີຫານາຄຕາຍ…ເປ… ທສາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ, ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ວາ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອາສຬ຺ຫີມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຸຓ຺ຓມິຍໍ ລທ຺ຘາ, ຕທເຫວ ຣຊນກປ຺ປປຣິໂຍສາເນຫິ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ‘‘ເອກາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂສ຺ສ ຉຏ຺ຐິຍໍ ລທ຺ຘາ, ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ‘‘ທສາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍາວ ປຐມກຕ຺ຕິກເຕມາສິປຸຓ຺ຓມາ, ຕາວ ລທ຺ຘາ, ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ‘‘ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຐມກຕ຺ຕິກເຕມາສິປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປຣໍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ຍາວ ຈີວຣກາໂລ ນາຕິກ຺ກມຕິ, ຕາວ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ເຕປິ ວສ຺ສານໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອກາຫທ຺ວີຫາທິວເສນ ອນາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ລທ຺ຘາ ເຕຫິ ທິວເສຫິ ທສາຫໍ ອນຕິກ຺ກມນ຺ເຕນ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐານກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ ເອວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ປນ ປຸພ຺ເພ ທສາຫາຕິກ຺ກເມນ ນິຏ຺ຐິຕາປິ ນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອເຂຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕາທິສາ ປນ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ເອວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ອນຘິຏ຺ຐຫໂຕ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ທສາຫານາຄຕາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ກິໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເຈ? ວສ຺ສານໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວ ທສາເຫ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ນິຏ຺ຐິຕາ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ເອວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ນິຏ຺ຐິຕາ ຕທເຫວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ທສາເຫ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກເມຕພ຺ພາຕິ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທສາເຫ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ນວາຫານາຄຕາຍ ກຕ຺ຕິກເຕມາສິປຸຓ຺ຓມາຍ ສຕ຺ຕມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ລທ຺ຘາ, ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກເມຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ມາໂສ ເສໂສ ຄິມ຺ຫານນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຕາຍປິ ອກຕາຍປິ ມາສມຕ຺ຕໍ ອນຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພຕາ ສິທ຺ຘາ. ຍສ຺ມາ ຈ ອກຕາ ວສ຺ສິກສາຏິກສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອກຣຓຎ຺ຈ ເກນຈິ ເວກລ຺ເລນ, ນ ອນາທເຣນ, ຕສ຺ມາ ຈາຕຸມາສໍ ອກຕຕ຺ຕາ ເອວ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ກຕາ ປນ ອຘິຏ຺ຐານກ຺ເຂຕ຺ເຕ, ອກຕາ ຈ ຈີວຣກາເລ ທສາຫປຣມສິກ຺ຂາປເທເນວ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ກສ຺ມາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິຍາ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ. ຕສ຺ມາຕິ ວສ຺ສາເນເຍວ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພຕາວຈນໂຕ. ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ເສສຈີວຣານໍ ເອວໍ ກາລນິຍມາຠາວໍ ສາເຘຕຸໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ນ ຫິ ເຕເນຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ.

ກທາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິອາທິກຸຣຸນ຺ທິວຈເນນາປິ ‘‘ຍທາ ວາ ຕທາ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອວ ກຕາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ປາຬິຍໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສາຕິອາທີສຸ ອຈ຺ຉິນ຺ນເສສຈີວຣສ຺ສ ນຏ຺ຐເສສຈີວຣສ຺ສ. ເອເຕສຎ຺ຫິ ອສມເຍ ປຣິເຍສນນິວາສນາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ວາ ນຏ຺ຐຈີວຣສ຺ສ ວາ ອນິວຕ຺ຖໍ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອາປທາສຸ ວາ ນິວາສຍໂຕ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນຎ຺ຈ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ອຍໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ອນາປຕ຺ຕິ ປາຬິໂຕ ສຍເມວ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອິມໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ອສິຊ຺ຌມານໍ ນຄ຺ຄສ຺ສ ນ຺ຫາຍໂຕ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເອສາ ອນາປຕ຺ຕິ ອວຸຕ຺ເຕ ສິຊ຺ຌຕີຕິ. ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ອສມເຍ ປຣິເຍສນຕາ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມານິ ຕາວ ປຣິເຍສນາປຕ຺ຕິຍາ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ. ນິວາສນາປຕ຺ຕິຍາ ປນ ສຈີວຣຕາ, ອາປທາຠາໂວ, ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ສກຠາໂວ, ອສມເຍ ນິວາສນນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈີວຣອຈ຺ຉິນ຺ທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໓໑. ປຎ຺ຈເມ ຍມ຺ປິ…ເປ… ອຈ຺ຉິນ຺ທີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ເຕ ອຫໍ ຈີວຣໍ ອທາສິໍ, ຕໍ ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອທາສິໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ກຸປິໂຕ ອຈ຺ຉິນ຺ທີຕິ ເອວໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໖໓໓. ເອກໍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ຍທິ ອາຓຕ຺ໂຕ ອວສ຺ສໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ຍທິ ນ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ຕທາ ເອວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກວາຈາຍ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ຍທິ ອາຓຕ຺ໂຕ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍອາປຕ຺ຕິໂຍ ປໂຍຄກຣຓກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ, ຈີວຣໍ ປນ ອຈ຺ຉິນ຺ເນເຍວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ໂສ ນ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອກເມວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ອີທິເສສຸ ນໂຍ ຎາຕພ຺ໂພ.

໖໓໕. ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີຕິ ສາມເຓຣສ຺ສ ທານໍ ທີເປຕິ, ເຕນ ຈ ສາມເຓຣກາເລ ທຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ອຈ຺ຉິນ຺ທໂຕປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ທີເປຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສາມໍ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຫຣາເປຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກມ຺ເມ ອກເຕ ຠຕິສທິສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມຈີວຣຕາ, ສາມໍ ທິນ຺ນຕາ, ສກສຎ຺ຎິຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ໂກຘວເສນ ອຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ທາປນໍ ວາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ຈີວຣອຈ຺ຉິນ຺ທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໓໖. ຉຏ຺ເຐ ວີຕວີຕຏ຺ຐານໍ ຍສ຺ມິໍ ຈຕຸຣສ຺ສທາຣຸມ຺ຫິ ປລິເວເຐນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຕຸຣີຕິ ນາມໍ. ວາຍນ຺ຕາ ຕິຣິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ເຍນ ອາໂກເຏນ຺ຕາ ວຕ຺ເຖ ຆນຠາວໍ ອາປາເທນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ເວມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ອິຕຣສ຺ມິໍ ຕເຖວ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທນິຏ຺ຐິເຕເຍວ ທຸກ຺ກຏມ຺ປິ ໂຫຕິ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາຍນປໂຍເຄສູຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕນ຺ເຕ ຐິຕໍເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກວາຣໍ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ປຈ຺ຉາ ວີຕໍ ອຘິຏ຺ຐິຕຄຕິກເມວ ໂຫຕິ, ປຸນ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ທສາ ຐເປຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສປຣິຈ຺ເຉທໍ ວີຕໍ ໂຫຕິ, ປຈ຺ເຈກໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕນາປິ ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ‘‘ສຸຕ຺ຕມຕ຺ຖິ, ວາຍນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິປຣິຍາຍມຸເຂນ ວາຍາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ວາຍາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ຈີວຣໍ ເມ, ອາວຸໂສ, ວາຍຖາຕິ ອກປ຺ປິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາຍາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ວາຍາເປຕິ ນາມ, ນາຎ຺ຎຖາ.

໖໔໐. ອນາປຕ຺ຕິ ຈີວຣໍ ສິພ຺ເພຕຸນ຺ຕິອາທີສຸ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທເນວ ອນາປຕ຺ຕິ, ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ປນ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕຕາ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ອກປ຺ປິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາຍາປນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ມຫາເປສກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໔໒. ສຕ຺ຕເມ ‘‘ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ອນຸປທຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປໂຍຄເຠທທສ຺ສນໍ, ທານໍ ປເນຕ຺ຖ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຕສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຘມ຺ມມ຺ປິ ຠຓຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕານໍ ຕນ຺ຕວາເຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວິກປ຺ປມາປຊ຺ຊນຕາ, ຈີວຣສ຺ສ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ຕສ຺ສ ວຈເນນ ສຸຕ຺ຕວຑ຺ຒນໍ, ຈີວຣປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ມຫາເປສກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໔໖. ອຏ຺ຐເມ ຉຏ຺ຐິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ເອກາທສມາຣຸໂຓ ຈີວຣກາເລ ອຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ, ເຕນ ຈ ‘‘ທສາຫານາຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປຸພ຺ເພ ທສສຸ ອຣຸເຓສຸ ອຸຏ຺ຐິເຕສຸປິ ຈີວຣໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ. ປຸຓ຺ຓມິຍາ ສຫ ເອກາທສ ທິວສາ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ລທ຺ຘໍ, ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສພ຺ພຈີວຣໍ ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປທວເສເນວ ຍາວ ຈີວຣກາລໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໖໕໐. ອິທານິ ປຐມກຖິນາທິສິກ຺ຂາປເທຫິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ລພ຺ຠມານໍ ປຣິຫາຣໍ ອິເຘວ ເອກໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕິເຣກຈີວຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິກາ ປຎ຺ຈ ມາສາ’’ຕິ ອຍເມວ ປາໂຐ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ, ທສທິວສາຘິກາ ປຎ຺ຈ ມາສາຕິ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ນວາຫານາຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ກາມຎ຺ເຈສ ‘ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ສິທ຺ໂຘ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ວິຍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ປມາທລິຂິຕໍ ‘‘ປວາຣຓມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ນິຘານກາໂລ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິມເມວ ຈ ປມາທລິຂິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘທຕ຺ຕາຈຣິເຍນ ຈ ‘‘ປຣິຫາເຣກມາໂສວ, ທສາຫປຣໂມ ມໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອຈ຺ເຈກຈີວຣສທິເສ ອຎ຺ຎສ຺ມິນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນກາລາກາຣາທິ ສາທິເສນ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສທິເສ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈີວເຣ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສຎ຺ຎາຍ ຈີວຣກາລໍ ອຕິກ຺ກເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ, ອນາປຕ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຕຣຖາ ຕີສຸປິ ປເທສຸ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ເສວ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ອນຈ຺ເຈກຈີວຣມ຺ປິ ຫິ ຈີວຣກາລໍ ອຕິກ຺ກມຍໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ອຈ຺ເຈກຈີວຣຕ຺ຕິເກ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓສ຺ສ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາ, ທສາຫານາຄຕາຍ ກຕ຺ຕິກເຕມາສິປຸຓ຺ຓມາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ, ອນຘິຏ຺ຐິຕອວິກປ຺ປິຕຕາ, ຈີວຣກາລາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໕໒-໓. ນວເມ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຆຣເມຕ຺ຖາຕິ ອນ຺ຕຣຆຣນ຺ຕິ ຄາໂມ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕຄາເມ’’ຕິ. ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໖໒໔) ອິມສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ສານຸສາຣໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍາ’’ຕິ. ຕສ຺ສາປີຕິ ‘‘ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ວິຠງ຺ຄປທສ຺ສປິ. ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານນ຺ຕິ ຈ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ, ເອເຕນ ຈ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ອນຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ກຖິນມາເສປິ ອສມາທານຈາໂຣ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ອິຕຣຖາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ເສວ ນິຣຕ຺ຖກຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາມປຣິຍນ຺ເຕ ຐິຕຆຣູປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອໂກ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ນາມ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄປິ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມເລຑ຺ຑຸປາຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ປຐມເສນາສນາທິໍ. ມຊ຺ຌິມນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວິຫາຣສ຺ສປິ ຄາມສ຺ເສວ ອຸປຈາຣໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍ ອນ຺ຕຣາ ມິນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ໂກສມ຺ພິຍໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຄິລາໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂກສມ຺ພກສມ຺ມຸຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຍຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມທິສໍ ຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອນ຺ຕຣຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ຕສ຺ສ ສກລມ຺ປິ ຈີວຣມາສໍ ວິປ຺ປວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມນກິຈ຺ເຈ ສຕິ ວິຫາຣໂຕ ພຫິ ຉາຣຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປວາໂສ ອນຸຎ຺ຎາໂຕຕິ ທີເປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເສນາສນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມໍ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວສິຕ຺ວາຕິ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ຄຕຏ຺ຐາເນ. ອງ຺ຄານິ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕານິ.

ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໖໐. ທສເມ ໂຣປິຕມາລວຈ຺ຉໂຕຕິ ເກນຈິ ນິຍເມຕ຺ວາ ໂຣປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂນຈິຕໍ ມິລາຍມານໍ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປູເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຐິຕໍ ທິສ຺ວາຕິ ເສສກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ. ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຖ, ຕຕ຺ຖ ເທຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຸຈິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສງ຺ເຆ ປຣິຓຕຠາໂວ, ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນໍ, ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ປຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ ຕຕິໂຍ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ

ຕິໍສກວຓ຺ຓນານໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ປຐໂມ ຠາໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.