📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ວິນຍາລງ຺ກາຣ-ຏີກາ (ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ມຸຕ຺ຕຫາຣາທິນຍຄາຖາ

ໂຍ ໂລເກ ໂລກໂລໂກ ວຣຕຣປຣໂທ ຣາຊຣາຊຄ຺ຄຊຎ຺ໂຎ;

ອາກາສາກາຣກາໂຣ ປຣມຣຕິຣໂຕ ເທວເທວນ຺ຕວຊ຺ໂຊ.

ສໍສາຣາສາຣສາໂຣ ສຸນຣນມນໂຕ ມາຣຫາຣນ຺ຕຣຏ຺ໂຐ;

ໂລກາລງ຺ກາຣກາໂຣ ອຕິສຕິຄຕິມາ ຘີຣວີຣຕ຺ຕຣມ຺ໂມ.

ສີຫນິວຕ຺ຕນນຍຄາຖາ

ສໍສາຣຈກ຺ກວິທ຺ຘໍສໍ, ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ຕໍ ສຸມານສໍ;

ສໍນມາມິ ສຸຄຸເຓສໍ, ສໍເທສິຕສຸທຸທ຺ທສໍ.

ອໂນຕຕ຺ໂຕທກາວຕ຺ຕນຍຄາຖາ

ເຍນ ວິທ຺ຘໍສິຕາ ປາປາ, ເຍນ ນິພ຺ພາປິຕາ ທຣາ;

ເຍນ ໂລກາ ນິສ຺ສຣິສຸໍ, ເຍນ ຈາຫໍ ນມາມິ ຕໍ.

ຈຕຸທີປຈກ຺ກວຕ຺ຕນນຍຄາຖາ

ສງ຺ຆໍ ສສງ຺ຆໍ ນມາມິ, ວນ຺ຕນ຺ຕວຣຘມ຺ມຊໍ;

ມຄ຺ຄຄ຺ຄມນຜລຏ຺ຐໍ, ສຸສໍສໍ ສຸຠມານສໍ.

ອພ຺ຍເປຕຈຕຸປາທອາທິຍມກຄາຖາ

ວິນຍໍ ວິນຍໍ ສາຣໍ, ສງ຺ຄຫໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣໍ;

ຈຣິຍໍ ຈຣິຍໍ ວນ຺ເທ, ປຣມໍ ປຣມໍ ສຸຕໍ.

ພ຺ຍເປຕຈຕຸປາທອາທິອນ຺ຕຍມກຄາຖາ

ປກາເຣ ພຫຸປກາເຣ, ສາຄເຣ ຄຸຓສາຄເຣ;

ຄຣໂວ ມມ ຄຣໂວ, ວນ຺ທາມິ ອຠິວນ຺ທາມິ.

ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕເຍ ຄນ຺ຖກາເຣ, ຄຣູສຸ ສາທຣໍ ມຍາ;

ກເຕນ ນມກ຺ກາເຣນ, ຫິຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອຸປທ຺ທເວ.

ສິກ຺ຂາກາເມຫິ ຘີເຣຫິ, ຊິນສາສນກາຣິຠິ;

ຠິກ຺ຂູຫິ ວິນຍຎ຺ຎູຫິ, ສາທຣໍ ອຠິຍາຈິໂຕ.

ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມິ ວິນຍ-ສງ຺ຄຫໍ ປີຕິວຑ຺ຒນໍ;

ຠິກ຺ຂູນໍ ເວນຍິການໍ, ຍຖາສຕ຺ຕິພລໍ ອຫໍ.

ໂປຣາເຓຫິ ກຕາ ຏີກາ, ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຖິ ສາ ປນ;

ອຕິສງ຺ເຂປຠາເວນ, ນ ສາເຘຕິ ຍຖິຈ຺ຉິຕໍ.

ຕສ຺ມາ ຫິ ນານາສຕ຺ເຖຫິ, ສາຣມາທາຍ ສາຘຸກໍ;

ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣໍ, ກຣິສ຺ສໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

ວິນຍາລງ຺ກາຣໍ ນາມ, ເປສລານໍ ປໂມທນໍ;

ອິມໍ ປກຣຓໍ ສພ຺ເພ, ສມ຺ມາ ຘາເຣນ຺ຕຸ ສາຘໂວຕິ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

ວິວິຘວິເສສນຍສມນ຺ນາຄຕໍ ກາຍວາຈາວິນຍນກຣຓສມຕ຺ຖໍ ລຊ຺ຊິເປສລຠິກ຺ຂູນໍ ສໍສຍວິໂນທນກາຣກໍ ໂຍຄາວຈຣປຸຄ຺ຄລານໍ ສີລວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປກໍ ຊິນສາສນວຸຑ຺ຒິເຫຕຸຠູຕໍ ປກຣຓມິທມາຣຠິຕຸກາໂມ ອຍມາຈຣິຍາສໂຠ ປຐມໍ ຕາວ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມປຓາມາຣຫຠາວອຠິເຘຍ຺ຍກຣຓເຫຕຸ ກຣຓປ຺ປກາຣປກຣຓາຠິຘານນິມິຕ຺ຕປໂຍຊນານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາໂມ ວຸຕ຺ໂຕ ປຓາເມຕພ຺ພປຓາມອຕ຺ຖທສ຺ສນໂຕ. ສຣຓໍ ສພ຺ພປາຓິນນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຓາມາຣຫຠາໂວ ປຓາມເຫຕຸທສ຺ສນໂຕ. ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ອຠິເຘຍ຺ໂຍ ອິມສ຺ສ ປກຣຓສ຺ສ ອຕ຺ຖຠາວໂຕ. ວິປ຺ປກິຓ຺ຓມເນກຕ຺ຖາຕິ ກຣຓເຫຕຸ ເຕເນວກາຣເຓນ ປກຣຓສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ສມາຫຣິຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຖ, ທສ຺ສຍິສ຺ສມນາກຸລນ຺ຕິ ກຣຓປ຺ປກາໂຣ ເຕນາກາເຣນ ປກຣຓສ຺ສ ກຣຓໂຕ. ປກຣຓາຠິຘານໍ ປນ ສມາຫຣິຕສທ຺ທສ຺ສ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ທສ຺ສິຕໍ ສມາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສເນເນວ ອິມສ຺ສ ປກຣຓສ຺ສ ວິນຍສງ຺ຄຫອິຕິ ນາມສ຺ສ ລຠນໂຕ.

ນິມິຕ຺ຕໍ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣວເສນ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ນາມ ກຣຸຓາ, ຕໍ ທສ຺ສນກິຣິຍາຍ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ທສ຺ສິຕໍ ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ທສ຺ສນກິຣິຍາຍ ອຠາວໂຕ. ພາຫິຣໍ ນາມ ໂສຕຸຊນສມູໂຫ, ຕໍ ໂຍຄາວຈຣຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ກຣຸຓາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ. ປໂຍຊນໍ ປນ ທຸວິຘໍ ປຓາມປໂຍຊນປກຣຓປໂຍຊນວເສນ. ຕຕ຺ຖ ປຓາມປໂຍຊນໍ ນາມ ອນ຺ຕຣາຍວິໂສສນປສາທຊນນາທິກໍ, ຕໍ ສຣຓໍ ສພ຺ພປາຓິນນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ທສ຺ສິຕໍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ສຕິ ຜລສ຺ສ ອວິນາຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຠິຘມ຺ມຏີກາຈຣິເຍນ ‘‘ຄຸຓວິເສສວາ ຫິ ປຓາມາຣໂຫ ໂຫຕິ, ປຓາມາຣເຫ ຈ ກໂຕ ປຓາໂມ ວຸຕ຺ຕປ຺ປໂຍຊນສິທ຺ຘິກໂຣວ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໑). ປກຣຓປໂຍຊນມ຺ປິ ທຸວິຘໍ ມຸຂ຺ຍານຸສງ຺ຄິກວເສນ. ເຕສຸ ມຸຂ຺ຍປໂຍຊນໍ ນາມ ພ຺ຍຎ຺ຊນານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນໍ ປກາສນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ອຸທ຺ທິສນໍ ອຸທ຺ເທສາປນຎ຺ຈ, ຕໍ ວິນເຍ ປາຏວຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸສງ຺ຄິກປໂຍຊນໍ ນາມ ສີລາທິອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານນ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ສມາຫຣິຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຖ ທສ຺ສຍິສ຺ສນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ສາມຕ຺ຖິເຍນ ທສ຺ສິຕໍ ເອກຕ຺ຖ ສມາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສເນ ສຕິ ຕທຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທິນາ ກຕປໂຍຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ຕທຕ຺ຖສິຊ຺ຌນໂຕຕິ.

ກິມຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມາທໂຍ ອາຈຣິເຍນ ກຕາ, ນນຸ ອຘິປ຺ເປຕຄນ຺ຖາຣມ຺ໂຠວ ກາຕພ຺ໂພຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອຕ຺ຖ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ຕພ຺ພິຫຕນ຺ຕຣາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອນາຍາເສນ ຄນ຺ຖປຣິສມາປນຕ຺ຖໍ. ປຓາມາຣຫຠາວວຈນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາຣິຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ວິຎ຺ຎູນໍ ໂຕສາປນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປກຣຓສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ. ອຠິເຘຍ຺ຍກຖນໍ ວິທິຕາຠິເຘຍ຺ຍສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎູນໍ ອຸຄ຺ຄຫຘາຣຓາທິວເສນ ປຏິປຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ. ກຣຓເຫຕຸກຖນໍ ອກາຣເຓ ກຕສ຺ສ ວາຍາມສ຺ສ ນິປ຺ຜລຠາວໂຕ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປນຕ຺ຖໍ. ກຣຓປ຺ປກາຣກຖນໍ ວິທິຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ໂສຕູນໍ ອຸຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ຣຸຈິຊນນຕ຺ຖໍ. ອຠິຘານທສ຺ສນໍ ໂວຫາຣສຸຂຕ຺ຖໍ. ນິມິຕ຺ຕກຖນໍ ອາສນ຺ນກາຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ປໂຍຊນທສ຺ສນໍ ທຸວິຘປໂຍຊນກາມີນໍ ໂສຕູນໍ ສມຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖນ຺ຕິ.

ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມປໂຍຊນໍ ປນ ພຫູຫິ ປກາເຣຫິ ວິຕ຺ຖາຣຍນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ຄນ຺ຖຄຣຸຠາວໂມຈນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ອຘິປ຺ເປຕປໂຍຊນເມວ ກຖຍິມ຺ຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ –

‘‘ນິປຈ຺ຈກາຣສ຺ເສຕສ຺ສ;

ກຕສ຺ສ ຣຕນຕ຺ຕເຍ;

ອານຸຠາເວນ ໂສເສຕ຺ວາ;

ອນ຺ຕຣາເຍ ອເສສໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ ໗);

ອຍເມຕ຺ຖ ສມຸທາຍຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ປນ ອວຍວຕ຺ໂຖ – ອຫໍ ສພ຺ພປາຓີນໍ ສຣຓໍ ສຣຓີຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສາມິ, ນມສ຺ສິຕ຺ວາ ໂຍຄາວຈຣຠິກ຺ຂູນໍ ວິນເຍ ປາຏວຕ຺ຖາຍ ອເນກຕ຺ຖວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍໍ ເອກຕ຺ຖ ສມາຫຣິຕ຺ວາ ອນາກຸລໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສຍິສ຺ສໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມີຕິ ໂຍຊນາ.

ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຖຸ. ກິໍ ຕໍ? ພຸທ຺ຘາທິຣຕນໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ສຣຓຄຕາ ສປ຺ປຸຣິສາ ສຣຓຄມນສມງ຺ຄິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາທິຣຕນໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ວສນ຺ຕິ ອາວສນ຺ຕິ ນິວສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຫິ ອາຘາໂຣ, ອາຣມ຺ມຓິກໍ ອາເຘຍ຺ໂຍຕິ. ອິໂຕ ປຣານິປິ ວຕ຺ຖຸສທ຺ທສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖາທີນິ ອາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອິຘ ປນ ຄນ຺ຖວິຕ຺ຖາຣປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ສມູໂຫຕິ ຕຍໍ, ຕໂຍ ອໍສາ ອວຍວາ ອສ຺ສາຕິ ວາ ຕຍໍ. ກິໍ ຕໍ? ສມຸທາໂຍ. ວຕ຺ຖູນໍ ຕຍນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ. ກິໍ ຕໍ? ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຕ຺ຕຍໍ. ນມສ຺ສາມີຕິ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ, ອນມິນ຺ຕິ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ. ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາເລ ຕ຺ວາ-ປຈ຺ຈໂຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາລິໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຐໂມ ວິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ, ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍໍ ເອກຕ຺ຖ ທສ຺ສນກາເລ ອຕີຕກາລິໂກ, ຕສ຺ມາ ທຸຕິໂຍ ວິຄ຺ຄໂຫ. ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນ ອຕ຺ຖໂຍຊນາຍປິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາລອຕີຕກາລວເສນ ໂຍຊນາ ກຕາ.

ສຣຕິ ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓໍ. ກິໍ ຕໍ? ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຕ຺ຕຍໍ. ຕຎ຺ຫິ ສຣຓຄຕານໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ທຸກ຺ຂໍ ທຸຄ຺ຄຕິວິນິປາຕໍ ສໍກິເລສໍ ສຣຕິ ຫິໍສຕິ ວິນາເສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑),

‘‘ເອວໍ ພຸທ຺ຘໍ ສຣນ຺ຕານໍ;

ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂໂວ;

ຠຍໍ ວາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ວາ;

ໂລມຫໍໂສ ນ ເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙);

ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປທໍ ‘‘ນາຖ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ເວວຈນຠູຕໍ ກິຕສຸທ຺ຘນາມປທໍ ໂຫຕິ, ນ ກິຕມຕ຺ຕປທໍ, ຕສ຺ມາ ຘາຕ຺ວຕ຺ໂຖ ອນ຺ໂຕນີໂຕ. ‘‘ສຣ ຫິໍສາຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຫິໍສຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພປາຓີນໍ ສຣຓໍ ຫິໍສກໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຍມາເນ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ສພ຺ພປາຓີນໍ ສຣຓໍ ສຣຓີຠູຕໍ ນາຖຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ວິຎ຺ຎາຍມາເນເຍວ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນ ອຕ຺ຖໂຍຊນາຍມ຺ປິ ຕຖາ ໂຍຊນາ ກຕາ. ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ນິຣວເສສຕ຺ຖວາຈກໍ ສພ຺ພນາມປທໍ. ສຫ ອເວນ ໂຍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສພ຺ໂພຕິ ກເຕ ປນ ສກລ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ສມຸທາຍວາຈກໍ ສມາສນາມປທໍ ໂຫຕິ. ປາໂຓ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ປາຓິໂນ, ປາໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ສພ຺ເພ ປາຓິໂນ ສພ຺ພປາຓິໂນ, ເຕສໍ ສພ຺ພປາຓີນໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ສພ຺ພໂລກສຣຓຠາວໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ນມສ຺ສນາຣຫຠາວໍ, ນມສ຺ສນາຣເຫ ຈ ກຕາຍນມສ຺ສນກິຣິຍາຍ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິກຣຠາວໍ, ອຕ຺ຕໂນ ກິຣິຍາຍ ຈ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ສເຫຕຸກໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປກຣຓາຣມ຺ຠສ຺ສ ສນິມິຕ຺ຕໍ ມຸຂ຺ຍປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ວິນເຍ ປາຏວຕ຺ຖາຍ, ໂຍຄາວຈຣຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິນເຍ ປາຏວຕ຺ຖາຍາຕິ ມຸຂ຺ຍປໂຍຊນທສ຺ສນໍ, ຕໍທສ຺ສເນນ ຈ ອນຸສງ຺ຄິກປໂຍຊນມ຺ປິ ວິຠາວິຕເມວ ໂຫຕິ ກາຣເຓ ສິທ຺ເຘ ກາຣິຍສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ໂຍຄາວຈຣຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ພາຫິຣນິມິຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ຕສ຺ມິໍ ທສ຺ສິເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ທີປິຕເມວ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ຎາເຕ ອາຣມ຺ມຓິກສ຺ສ ຎາຕພ຺ພໂຕ. ຕຕ຺ຖ ວິວິຘາ ນຍາ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິນໂຍ, ທຸວິຘປາຕິໂມກ຺ຂທຸວິຘວິຠງ຺ຄປຎ຺ຈວິຘປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສປຎ຺ຈອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘສຕ຺ຕອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ວິວິຘາ ອເນກປ຺ປກາຣາ ນຍາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ວິເສສາ ນຍາ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິນໂຍ, ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປໂຍຊນາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິນຍາທໂຍ ວິເສສາ ນຍາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ວິເນຕີຕິ ວິນໂຍ. ກາໂຍ ວິເນຕິ ກາຍວາຈາໂຍ, ອິຕິ ກາຍວາຈານໍ ວິນຍນໂຕ ວິນໂຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາ;

ວິນຍນໂຕ ເຈວ ກາຍວາຈານໍ;

ວິນຍຕ຺ຖວິທູຫິ ອຍໍ;

ວິນໂຍ ‘ວິນໂຍ’ຕິ ອກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ);

ໂກ ໂສ? ວິນຍປິຏກໍ. ຕສ຺ມິໍ ວິນເຍ. ປຏຕິ ວິຍຕ຺ຕຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຏຸ. ໂກ ໂສ? ປຓ຺ຑິໂຕ. ປຏຸໂນ ຠາໂວ ປາຏວໍ. ກິໍ ຕໍ? ຎາຓໍ. ອສຕິ ກາຣຓານຸຣູປໍ ຠວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກ ໂສ? ປໂຍຊນໍ. ປາຏວເມວ ອຕ຺ໂຖ ປາຏວຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ປາຏວຕ຺ຖາຍ, ວິນຍປິຏເກ ໂກສລ຺ລຎາຓປໂຍຊນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຸຎ຺ຊນໍ ໂຍໂຄ, ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາໂຣ. ອວຈຣນ຺ຕີຕິ ອວຈຣາ, ໂຍເຄ ອວຈຣາ ໂຍຄາວຈຣາ, ກມ຺ມຏ຺ຐານິກາ ຠິກ຺ຂູ. ສໍສາເຣ ຠຍໍ ອິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຠິກ຺ຂູ, ໂຍຄາວຈຣາ ຈ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຈາຕິ ໂຍຄາວຈຣຠິກ຺ຂູ, ເຕສໍ ໂຍຄາວຈຣຠິກ຺ຂູນໍ. ເອເຕນ ວິນເຍ ປຏຸຠາໂວ ນາມ ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ນ ຄຫຏ຺ຐຕາປສປຣິພ຺ພາຊກາທີນໍ. ຠິກ຺ຂູສຸ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ນິຍຸຕ຺ຕານໍ ລຊ຺ຊິເປສລຠິກ຺ຂູນໍເຍວ, ນ ວິສ຺ສຏ຺ຐກມ຺ມຏ຺ຐານານໍ ອລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ປກຣຓາຣມ຺ຠສ຺ສ ສນິມິຕ຺ຕໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສເຫຕຸກໍ ອຠິເຘຍ຺ຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິປ຺ປກິຓ຺ຓມເນກຕ຺ຖ, ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ອເນກຕ຺ຖາຕິ ອິມິນາ ປກຣຓາຣມ຺ຠສ຺ສ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ ເຫຕຸມນ຺ຕວິເສສນຕ຺ຕາ, ອິມສ຺ສ ອເນກຕ຺ຖວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕ຺ຕາເຍວ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອາຣມ຺ໂຠ ໂຫຕິ, ນ ອວິປ຺ປກິຓ຺ເຓ ສຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ສມາຫຣິຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຖ ທສ຺ສຍິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ). ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ປກຣຓາຠິເຘຍ຺ຍໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຣຕິ ວິກ຺ຂິປຕີຕິ ກິຓ຺ໂຓ, ປກາເຣນ ກິຓ຺ໂຓ ປກິຓ຺ໂຓ, ວິວິເຘນ ປກິຓ຺ໂຓ ວິປ຺ປກິຓ຺ໂຓ. ໂກ ໂສ? ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ.

ອເນກຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຂ຺ຍາວາຈໂກ ສພ຺ພນາມິໂກ ເອກ-ສທ຺ໂທ, ນ ເອໂກ ອເນເກ. ພຫ຺ວຕ຺ຖວາຈໂກ ອເນກສທ຺ໂທ. ເອກນ຺ຕເອກວຈນນ຺ໂຕປິ ເອກ-ສທ຺ໂທ ນ-ອິຕິນິປາເຕນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນນ຺ໂຕ ຊາໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ອເນກຕ຺ຖ ພຫູສູຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປາຣາຊິກກຓ຺ຑຏ຺ຐກຖາທີສຸ ອເນເກສຸ ປກຣເຓສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂປຣາຓຏີກາຍໍ ປນ ອເນກຕ຺ຖາຕິ ອເນເກສຸ ສິກ຺ຂາປທປເທເສສູຕິ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອຸປຣິ ‘‘ສມາຫຣິຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຖາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ‘‘ອເນກຕ຺ຖວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ເອກຕ຺ຖ ສມາຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ສຫໂຍຄີຠູຕຕ຺ຕາ ອເນເກສຸ ສິກ຺ຂາປທປເທເສສຸ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ເອກສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທປເທເສ ສມາຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ, ໂສ ຈ ອຕ຺ໂຖ ອຍຸຕ຺ໂຕ. ກສ຺ມາ? ອເນເກສຸ ປກຣເຓສຸ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ເອກສ຺ມິໍ ປກຣເຓ ສມາຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ປນ ‘‘ເອກຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ເອກໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອເນເກສຸ ສິກ຺ຂາປທປເທເສສຸ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ເອກໂຕ ສມາຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ໂສ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ.

ປກຏ຺ຐານໍ ອາຬີຕິ ປາຬິ, ອຸຕ຺ຕມານໍ ວຈນານໍ ອນຸກ຺ກໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠທໍ ອຕ຺ຖໍ ປາເລຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ປາຬິ, ລຬານມວິເສໂສ. ກາ ສາ? ວິນຍຕນ຺ຕິ. ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ມຸຕ຺ໂຕ, ປາຬິໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ ປາຬິມຸຕ຺ໂຕ. ຉິນ຺ທິຍເຕ ອເນນາຕິ ຉໂຍ, ນີຫຣິຕ຺ວາ ຉໂຍ ນິຈ຺ຉໂຍ, ວິເສເສນ ນິຈ຺ຉໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຂິລມທ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ສທ຺ທນໂຍ ອຕ຺ຖນໂຍ ຈ. ປາຬິມຸຕ຺ໂຕ ຈ ໂສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈາຕິ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໍ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍໍ. ອິທຎ຺ຈ ‘‘ອານຄຣາ ຂທິຣວນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ເຍຠຸຍ຺ຍນຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຖຈິ ປາຬິວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສປິ ທິສ຺ສນໂຕ. ໂປຣາຓຏີກາຍໍ ປນ ປາຬິວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ເອວໍ ເອກເທສສຣູເປກເສສວເສນ ວາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ທຸຕິຍນໂຍປິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ປາຬິວິນິຈ຺ຉຍປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉເຍຫິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ອຠາວາ ກິເມເຕນ ຄນ຺ຖຄຣຸກເຣນ ປາຬິມຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ. ວິເສສນຎ຺ຫິ ສມ຺ຠວພ຺ຍຠິຈາເຣ ຈ ສຕິ ສາຕ຺ຖກໍ ສິຍາຕິ ປຐມນໂຍວ ອາຣາຘນີໂຍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ສເຫຕຸກໍ ອຠິເຘຍ຺ຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສມາຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ. ທຸວິໂຘ ເຫຕ຺ຖ ກຣຓປ຺ປກາໂຣ ເອກຕ຺ຖສມາຫຣຓອນາກຸລກຣຓວເສນ. ໂສ ທຸວິໂຘປິ ເຕນ ປກາເຣນ ປກຣຓສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ກຣຓປ຺ປກາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມາຫຣິສ຺ສາມີຕິ ສມາຫຣິຕ຺ວາ, ສໍ-ສທ຺ໂທ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຂິປິຍ ອາຫຣິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາຄຕກາລິກວເສນ ປຈ຺ຈມາເນນ ‘‘ທສ຺ສຍິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ສມານກາລຕ຺ຕາ ອນາຄຕກາລິໂກ ອິຘ ຕ຺ວາ-ປຈ຺ຈໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອກຕ຺ຖາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ອິຘ ວິນຍສງ຺ຄຫປ຺ປກຣເຓ. ເອກຕ຺ຖາຕິ ວາ ເອກໂຕ. ທສ຺ສຍິສ຺ສນ຺ຕິ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມິ, ຎາປຍິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກຸລຕິ ພ຺ຍາກຸລຕີຕິ ອາກຸໂລ, ນ ອາກຸໂລ ອນາກຸໂລ, ປຸພ຺ພາປຣພ຺ຍາກິຓ຺ຓວິຣຫິໂຕ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອນາກຸລນ຺ຕິ ປນ ຠາວນປຸໍສກໍ, ຕສ຺ມາ ກຣຘາຕຸມເຍນ ກຕ຺ວາສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສນກິຣິຍາຍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມາທິກໍ ປຸພ຺ພກຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຍ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉເຍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ, ເຕສໍ ອນຸກ຺ກມກຣຓຕ຺ຖໍ ມາຕິກໍ ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ມາຕິກາ’’ຕິອາທິມາຫ. ມາຕິກາຍ ຫິ ອສຕິ ທສ຺ສິຕວິນິຈ຺ຉຍາ ວິກິຣນ຺ຕິ ວິຘໍເສນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ສຸຕ຺ເຕນ ອສງ຺ຄຫິຕານິ ປຸປ຺ຜານິ. ສນ຺ຕິຍາ ປນ ມາຕິກາຍ ທສ຺ສິຕວິນິຈ຺ຉຍາ ນ ວິກິຣນ຺ຕິ ນ ວິຘໍເສນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕານິ ປຸປ຺ຜານິ. ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຊານິຕຸກາເມຫິ ມາຕິການຸສາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕວິນິຈ຺ຉຍໍ ປຕ຺ວາ ໂສ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ຊານິຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ມາຕິກາ ຐປິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉເຍ. ອຍນ຺ຕິ ອຍໍ ມຍາ ວກ຺ຂມານາ. ມາຕາ ວິຍາຕິ ມາຕິກາ. ຍຖາ ຫິ ປຸຕ຺ຕາ ມາຕິໂຕ ປຠວນ຺ຕິ, ເອວໍ ນິທ຺ເທສປທານິ ອຸທ຺ເທສໂຕ ປຠວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸທ຺ເທໂສ ມາຕິກາ ວິຍາຕິ ‘‘ມາຕິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ທິວາເສຍ຺ຍາຕິອາທີສຸ ທິວາເສຍ຺ຍາ ທິວາເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາ. ປຣິກ຺ຂາໂຣ ປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉຍກຖາ…ເປ… ປກິຓ຺ຓກໍ ປກິຓ຺ຓກວິນິຈ຺ຉຍກຖາຕິ ໂຍຊນາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ທິວາສຍນວິນິຈ຺ຉຍກຖາ ສມຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອິທມຕ຺ໂຖ ວາ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ວາ ປຣິສມາປນຕ຺ໂຖ ວາ. ເຕສຸ ອິທມຕ຺ເຖ ກາ ສາ? ທິວາເສຍ຺ຍາ…ເປ… ປກິຓ຺ຓກໍ ອິຕິ ອຍນ຺ຕິ. ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ກຖໍ ສາ? ທິວາເສຍ຺ຍາ…ເປ… ປກິຓ຺ຓກໍ ອິຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ. ປຣິສມາປນຕ຺ເຖ ສາ ກິຕ຺ຕເກນ ປຣິສມຕ຺ຕາ? ທິວາເສຍ຺ຍາ…ເປ… ປກິຓ຺ຓກໍ ອິຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ປຣິສມຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມສໍ ປນ ທິວາເສຍ຺ຍາທິປທານໍ ວາກ຺ຍວິຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ເຖ ອິຘ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອຕິປປຎ຺ໂຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສຕູນຎ຺ຈ ທຸສ຺ສລ຺ລກ຺ຂຓີໂຍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິເຍວ ຍຖານຸຣູປໍ ວກ຺ຂາມ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ທິວາເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໑. ເອວໍ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກຖານໍ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຖາຐປິຕມາຕິການຸກ຺ກເມນ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ທິວາເສຍ຺ຍາຕິ ທິວານິປຊ຺ຊນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ມາຕິກາປເທສຸ ສມຠິນິວິຏ຺ຐສ຺ສ ‘‘ທິວາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ທິວານິປຊ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ທິວາ-ສທ຺ໂທ ອຫວາຈໂກ ອາກາຣນ຺ໂຕ ນິປາໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍໍ ‘‘ອານຸກູລ຺ເຍຕຸ ສທ຺ຘຎ຺ຈ, ນຕ຺ຕໍ ໂທໂສ ທິວາ ຕ຺ວເຫ’’ຕິ. ສຍນໍ ເສຍ຺ຍາ, ກຣຊກາຍຄຕຣູປານໍ ອຸທ຺ຘໍ ອນຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ທີຆວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປວຕ຺ຕນສງ຺ຂາໂຕ ອິຣິຍາປຖວິເສໂສ. ທິວາກາລສ຺ມິໍ ເສຍ຺ຍາ ທິວາເສຍ຺ຍາ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນາ, ເອຕສ຺ມິໍ ກາເລ ສຍນອິຣິຍາປຖກຣຓນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທິວານິປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ທິວາສຍເນ ອຍໍ ວກ຺ຂມາໂນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ອນຸຊານາມິ…ເປ… ວຈນໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໗) ອຍໍ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ອາຄໂຕ ຠຄວຕາ ອາຫຈ຺ຈຠາສິໂຕ ຎາປກປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ທິວາ ປຏິສລ຺ລີຍນ຺ເຕນາຕິ ທິວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ເຕນ. ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸນ຺ຕິ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ. ‘‘ທິວາ…ເປ… ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຎາປ຺ຍໍ. ນນຸ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຍໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ອຖ ກຖເມຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ທິວານິປຊ຺ຊເນ. ຈ-ສທ຺ໂທ ວາກ຺ຍາຣມ຺ຠໂຊຕໂກ, ກິຎ຺ຈາປິ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕສມຸທາໂຍ, ຍທິປີຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ອຍໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ປນ ຕຖາປິ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໗) ທຸກ຺ກຏໍ ຍສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອສຕິ ຠຄວໂຕ ວຈເນ ກຖໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ວິວຣິຕ຺ວາ…ເປ… ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອເຕນ ຠຄວໂຕ ອນຸຊານນມ຺ປິ ຕໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ກຕອຊ຺ຌາຈາຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໗໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໗໗) ປນ ‘‘ເມຖຸນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂປຣາຓຏີກາຍມ຺ປິ ຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເມຖຸນວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ ເມຖຸນລກ຺ຂຓສ຺ສ ອຠາວາ. ນນຸ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ ນາມ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິອາທິ. ນ ເກວລໍ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣາທີຫິ ເອວ ອຏ຺ຐກຖາ ຐປິຕາ, ອຖ ໂຂ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ຠຄວຕາ ອພ຺ຍາກຕໍ ຕນ຺ຕິປທໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພສໍເຍວ ອຕ຺ໂຖ ກຖິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ພຸທ຺ເຘເນວ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນກ຺ກໂມປິ ຠາສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຫິ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕາ ປກິຓ຺ຓກເທສນາເຍວ ອຏ຺ຐກຖາຕິ.

ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ເອຕໍ ທິວາ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ສິທ຺ຘໍ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎນປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ເອຕໍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນໍ ນ ເກວລໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ສິທ຺ຘໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ທິວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໓໒໓) ອິມິນາ ປຣິວາຣປາເຐນປິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ກຕຣສ຺ມິໍ ປນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ເວສາລິຍໍ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ ທິວາ ວິຫາຣຄໂຕ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ວາຕຸປຕ຺ຖທ຺ຘານິ ອເຫສຸໍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຄນ຺ຘຎ຺ຈ ມາລຎ຺ຈ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ອາຄມິໍສຸ ວິຫາຣເປກ຺ຂິກາໂຍ. ອຖ ໂຂ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຠິນິສີທິຕ຺ວາ ຍາວທຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ‘ປຸຣິສຸສໂຠ ວຕາຍ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຘຎ຺ຈ ມາລຎ຺ຈ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ກິລິນ຺ນໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາກາເຣຫິ ອງ຺ຄຊາຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕິ ຣາເຄນ, ວຈ຺ເຈນ, ປສ຺ສາເວນ, ວາເຕນ, ອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກທຏ຺ເຐນ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ອງ຺ຄຊາຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣາເຄນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ອສ຺ສ, ອຣຫໍ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ, ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ທິວາ ປຏິສລ຺ລີຍນ຺ເຕນ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໗໗) ເອຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒. ອິທານິ ທ຺ວາຣວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກີທິສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຣິວຕ຺ຕກທ຺ວາຣເມວາຕິ ສໍວຣຓວິວຣຓວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິວຕ຺ຕນໂຍຄ຺ຄທ຺ວາຣເມວ. ຣຸກ຺ຂສູຈິກຓ຺ຏກທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣຎ຺ຈ. ‘‘ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣກຓ຺ຏກທ຺ວາຣ’’ມິຈ຺ເຈວ ວາ ປາໂຐ. ຍໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຖມ຺ເຠ ນິຂນິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຣຸກ຺ຂສູຈິໂຍ ປເວເສຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ນາມ. ປເວສນນິກ຺ຂມນກາເລ ອປເນຕ຺ວາ ຖກນໂຍຄ຺ຄໍ ເອກາຍ, ພຫູຫິ ວາ ກຓ຺ຏກສາຂາຫິ ກຕໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣໍ ນາມ. ຄາມທ຺ວາຣສ຺ສ ປິຘານຕ຺ຖໍ ປທເຣນ ວາ ກຓ຺ຏກສາຂາທີຫິ ວາ ກຕສ຺ສ ກວາຏສ຺ສ ອຸທຸກ຺ຂລປາສກຣຫິຕຕາຍ ເອເກນ ສໍວຣິຕຸໍ ວິວຣິຕຸຎ຺ຈ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ເອກໍ ຈກ຺ກໍ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ເຍນ ປຣິວຕ຺ຕມານກກວາຏໍ ສຸຂຖກນກໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ກລກຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ. ຈກ຺ກເມວ ຫິ ລາຕພ຺ພຕ຺ເຖນ ສໍວຣຓວິວຣຓຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ເຖນ ຈກ຺ກລກໍ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕກວາຏມ຺ປິ ຈກ຺ກລກໍ ນາມ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣໍ ຈກ຺ກລກຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣໍ.

ມຫາທ຺ວາເຣສຸ ປນ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈກ຺ກລການິ ໂຍເຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຜລເກສູ’’ຕິອາທິ. ກິຏິກາສູຕິ ເວຬຸເປສິກາທີຫິ ກຓ຺ຏກສາຂາທີຫິ ຈ ກຕຖກນເກສຸ. ສໍສຣຓກິຏິກທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຈກ຺ກລກຍນ຺ເຕນ ສໍສຣຓກິຏິກາຍຸຕ຺ຕມຫາທ຺ວາຣໍ. ໂຄປ຺ເຜຕ຺ວາຕິ ອາວຸຓິຕ຺ວາ, ຣຊ຺ຊູຫິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ວາ. ເອກໍ ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິລຎ຺ຊສາຓິທ຺ວາຣມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໗໖-໗໗) ປນ ‘‘ທຸສ຺ສທ຺ວາຣໍ ສາຓິທ຺ວາຣຎ຺ຈ ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣໍ. ທຸສ຺ສສາຓິ ກິລຎ຺ຊສາຓີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸສ຺ສສາຓິຍເມວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກສທິສຕ຺ຕາ ເອກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓. ເອວໍ ທ຺ວາຣວິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຕ຺ຕເກນ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຸຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ປມາຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິຕ຺ຕເກນ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສູຈີຕິ ມຊ຺ເຌ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ປເວສິຕາ. ຆຏິກາຕິ ອຸປຣິ ໂຍຊິຕາ. ອິທານິ ຍຕ຺ຖ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ພຫູນໍ ວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫູນໍ ອວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐາເນປິ ເອກໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ອຖ ຠິກ຺ຂູ…ເປ… ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເສສອິຣິຍາປຖສມງ຺ຄິຕານິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ມາ ນິປນ຺ເນປິ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ປນ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອສນ຺ຕປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊາຍ ວິຍ ທ຺ວາຣສໍວຣຓໍ ນາມ ມາຕຸຄາມານໍ ປເວສນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເກວລໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ວາ’’ຕິອາທິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖປິ ໂຍ ໂຍ ເຖຣວາໂທ ວາ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ໂສວ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ອຕິເຣກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວຈນໍ. ອິໂຕ ປຸພ຺ພາປຣວຈນໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນເມວ. ຕຕ຺ຖ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ…ເປ… ນ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ຍໍ ວຈນໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ…ເປ… ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖປິ ວິນິຈ຺ຉເຍ ໂຍ ໂຍ ເຖຣວາໂທ ວາ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ໂສວ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ປຸເຣ ວຸຕ຺ໂຕ ເຖຣວາໂທ ວາ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ປມາຓນ຺ຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທໍ ວຈນໍ ອຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ກຖໍ? ຍໍ ຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ອາປຸຈ຺ຉນອາໂຠຄກຣຓວິນິຈ຺ຉເຍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາວາທສ຺ສ ວາ ເຖຣວາທສ຺ສ ວາ ອຠາວາ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ນ ຫິ ປຸພ຺ພວາກ຺ເຍ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ເອວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ກຕໍ, ອຖ ໂຂ ອາສນ຺ນວເສນ ວາ ປຏ຺ຐານວເສນ ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ຈີວຣກມ຺ມໍ’’ອິຈ຺ຈາທິກໍເຍວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖປີ’’ຕ຺ຍາທິ, ຕມ຺ປິ ອໂນກາສໍ. ອິມສ຺ມິໍ ວິນິຈ຺ຉເຍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາວາທສ຺ສ ວາ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ວາ ອວຈນໂຕ ປຸເຣ ປຈ຺ຉາຠາໂວ ຈ ນ ທິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ‘‘ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ‘‘ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຠາໂວ ຈ.

ອຸປຣິ ປນ ‘‘ໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ, ໂກ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ມຫາປຈ຺ຈຣິວາໂທ ຈ ກຸຣຸນ຺ທິວາໂທ ຈ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ຈາຕິ ຕໂຍ ອຏ຺ຐກຖາວາທາ ອາຄຕາ, ເອໂກ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣວາໂທ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ເຖວ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕຠາໂວ ຈ ປມາຓາປມາຓຠາໂວ ຈ ຄເຫຕພ຺ພາຄເຫຕພ຺ພຠາໂວ ຈ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສມນ຺ນາຄເຕນ ປນ ອາຈຣິຍາສເຠນ ອວຕ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐກຖາວາທສໍສນ຺ທນາວສາເນ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ຕໍ ປຈ຺ຉາ ເລຂເກຫິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລິຂິຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິກກຓ຺ຑຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອິທໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຏີກາຍຎ຺ຈ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປຣິເຍວ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ໂຍ ຈ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ, ໂຍ ຈ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາວາທສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕາ ໂສເຍວ ປມາຓໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍ ໂຍ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ເຖຣວາໂທ ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ໂສເຍວ ປມາຓໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ອິທເມຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໔. ອິທານິ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣຓສ຺ສ ອນ຺ຕຣາເຍ ສຕິ ອສໍວຣິຕ຺ວາປິ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ທ຺ວາຣສ຺ສ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ນິສ຺ເສຓິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ອຸປຣິມຕລໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາເຕຕ຺ວາ, ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິທໍ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວປິ ທ຺ວາຣານິ ຊຄ຺ຄິຕພ຺ພານີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ເອກສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ກວາຏໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍວຣິຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ, ອິຕຣໍ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ທ຺ວາຣປາລສ຺ສາຕິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ມຫາທ຺ວາເຣ, ນິສ຺ເສຓິມູເລ ວາ ຐຕ຺ວາ ທ຺ວາຣຊຄ຺ຄນກສ຺ສ. ປຈ຺ຉິມານໍ ຠາໂຣຕິ ເອກາພທ຺ຘວເສນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສໍວຸຕທ຺ວາເຣ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ພຫິ ວາຕິ ຄພ຺ຠໂຕ ພຫິ. ນິປຊ຺ຊນກາເລປິ…ເປ… ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວາຣຊຄ຺ຄນກສ຺ສ ຕທຘີນຕ຺ຕາ ຕທາ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວໍ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາປິ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ປມາຓໍ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໑) ‘‘ຍຎ຺ຫິ ເສນາສນໍ ອຸປຣິ ປຎ຺ຈຫິ ຉທເນຫິ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ ສພ຺ພເມວ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ອຍໍ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນາ ນາມ ເສຍ຺ຍາ…ເປ… ຍໍ ປນ ເສນາສນໍ ຠູມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຉທນໍ ອາຫຈ຺ຈ ປາກາເຣນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ ອນ຺ຕມໂສ ວຕ຺ເຖນປິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ອຍໍ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉນ຺ນາ ນາມ ເສຍ຺ຍາ. ຉທນໍ ອນາຫຈ຺ຈ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຍາເຍນ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພເຘນ ປາກາຣາທິນາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາປິ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉນ຺ນາເຍວາຕິ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພໂຘ ວຑ຺ຒກິຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໕໑) ວິມຕິວິໂນທນິຍຎ຺ຈ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໕໐-໕໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຣິເວຓນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ອງ຺ຄຓໍ. ເຕນ ພຫຸຊນສຎ຺ຈຣຓຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາໂພຘີ’’ຕິອາທິ.

ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕຠູຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ນິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຸນ ສຸປຕິ, ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ວາ ອຎຕ຺ວາ ວາ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສຍິຕສນ຺ຕາເນນ ສຸປຕິ, ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ທ຺ວາຣສໍວຣຓາທິໂນ ອກຕຕ຺ຕາ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ເຕ ກຕນິປຊ຺ຊນກິຣິຍາຍ ອນງ຺ຄຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອາປຕ຺ຕິ ອີທິເສ ຐາເນ ອກິຣິຍາ, ທິວາ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນກ຺ຂເຓ ກິຣິຍາກິຣິຍາ ຈ ອຈິຕ຺ຕກາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຸຣາຣຸຓາ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາປິ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ສຍນ຺ຕສ຺ສປິ ປຸຣິມນເຍນ ອາປຕ຺ຕິເຍວ.

ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີຕິ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກທາ ອສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ຕາວ ຣຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ທິວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໓໒໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏໍ ປນ ທິວາສຍນທຸກ຺ກຏເມວ ນ ໂຫຕິ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏຕ຺ຕາ ເອວ. ‘‘ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ປນ ອຈິຕ຺ຕກໍ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໗໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍມ຺ປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໒.໗໗) ‘‘ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕເຍວ ອຸຏ຺ຐຫຕິ. ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕເນວ ນິປນ຺ນຕ຺ຕາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສປິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ທິວາປຏິສລ຺ລານມູລິກາ ອາປຕ຺ຕິ. ‘ເອວໍ ນິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ນິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕປິ ອນຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕປິ ນິປຊ຺ຊນກາເລເຍວ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ທິວາປຏິສລ຺ລານມູລິກໍ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ ອຣຸເຓເຍວ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ທຸກ຺ກຏານິ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີຕິ ນິປຊ຺ຊຕິ, ທ຺ວາເຣ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາເລ ວິວເຏປິ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ທ຺ວາຣປິທຫນສ຺ສ ຣຕ຺ຕິທິວາຠາເຄສຸ ວິເສສາຠາວາ. ອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນສ຺ເສວ ກາລວິເສໂສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ນ ຕປ຺ປຣິຫາຣສ຺ສາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ນິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໗) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິວາ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນສ຺ສ ເກນຈິ ວິວເຏປິ ທ຺ວາເຣ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ, ອຕ຺ຕນາປິ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາວ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ວິວເຏປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ອິທມ຺ປິ ວິມຕິວິໂນທນິຍເມວ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໗໗) ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕເຍວ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ມູລາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາທຣິຍອາປຕ຺ຕິ ປນ ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສປິ ຕສ຺ສ ໂຫເຕວ ‘‘ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຈ ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມູລາປຕ຺ຕິຍາ ມຸຕ຺ໂຕປິ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໕. ນິທ຺ທາວເສນ ນິປຊ຺ຊຕີຕິ ນິທ຺ທາຠິຠູຕຕາຍ ເອກປສ຺ເສນ ນິປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ນິທ຺ທາວເສນ ນິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາທານໍ ປນ ຠູມິໂຕ ອໂມຈິຕຕ຺ຕາ ອຍໍ ນິປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເຕເນວ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອປສ຺ສາຍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຏິຏ຺ຐິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏເກ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ປເທສໍ ຠູມິໍ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ. ກຏິຏ຺ຐິໍ ປນ ຠູມິໍ ຜຸສາເປນ຺ຕສ຺ສ ສຍນໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ປິຏ຺ຐິປສາຣຓລກ຺ຂຓາ ຫິ ເສຍ຺ຍາ ທີຆາ, ວນ຺ທນາທີສຸປິ ຕິຣິຍໍ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏການໍ ປສາຣິຕຕ຺ຕາ ນິປຊ຺ຊນເມວາຕິ ອາປຕ຺ຕິ ປຣິຫຣິຕພ຺ພາວ. ວນ຺ທນາປິ ຫິ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊຕີຕິອາທີສຸ ນິປຊ຺ຊນເມວ ວຸຕ຺ຕາ. ສຫສາ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ປກ຺ຂລິຕາ ປຕິໂຕ ວິຍ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ ປຕນກ຺ຂເຓ ອວິສຍຕ຺ຕາ, ວິສເຍ ຊາເຕ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ. ຍສ຺ສ ປນ ວິສຎ຺ຎິຕາຍ ປຈ຺ຉາປິ ອວິສໂຍ ເອວ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ປຕນກ຺ຂເຓ ວິຍ. ຕຕ຺ເຖວ ສຍຕິ, ນ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອິມິນາ ວິສເຍປິ ອກຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ອຏ຺ຐກຖາວາທສໍສນ຺ທນໍ ກາຕຸໍ ‘‘ໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ, ໂກ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍນ຺ຕິອາທີສຸ ປຈ຺ຈຣີຕິ ອຸຬຸມ຺ປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ຕເມວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທິວລ຺ລິວິຫາໂຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ກຕຕ຺ຕາ ກຸຣຸນ຺ທີຕິ ນາມໍ ຊາຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາ ນາມ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍມາຣຸຬ຺ຫາ ເຕປິຏກສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາ. ຍາ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ອາຠຕາ, ຕມ຺ພປຓ຺ຓິເຍຫິ ເຖເຣຫິ ປຈ຺ຉາ ສີຫຬຠາສາຍ ອຠິສງ຺ຂຕາ ຈ ໂຫຕິ. ເອກຠງ຺ເຄນາຕິ ເອກປສ຺ສຠຎ຺ຊເນນ ປາເທ ຠູມິໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາ ເອກປສ຺ເສນ ສຣີຣໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ລິຂິຕມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣວາເທ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ມຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຕິຕຕ຺ຕາ ອວິສຍຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍາ ປນ ຍຖາ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ ຈ ປຣວໂສ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອປຣວສຕ຺ຕາ ມຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຕິໂຕ ກຎ຺ຈິກາລໍ ຊານິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕີຕິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ວທນ຺ຕິ, ວິສຎ຺ຎິເຕ ປນ ສຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ.

ທ຺ເວ ຊນາຕິອາທິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຈນໍ, ຕເທວ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປມາຓໍ. ຍກ຺ຂຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ວິສຎ຺ຎິຠູໂຕປິ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ເອກຠງ຺ເຄນ ນິປນ຺ໂນ ປນ ອນິປນ຺ນຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍຎ຺ຈ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໗໗) ‘‘ໂຍ ຈ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ, ໂຍ ຈ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາວາທສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕາ ໂສເຍວ ປມາຓໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍ ໂຍ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ໂສເຍວ ປມາຓໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອິມສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາປາຐສ຺ສ ອານີຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ວິນຍສງ຺ຄຫປ຺ປກຣເຓປິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ໂສ ປາໂຐ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ໂນ ຂນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຸຏ຺ຐາຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ສໍສຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ອຣຸຓກຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຣິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ໂກ ເອສ ອຣຸໂຓ ນາມ;

ເກນ ໂສ ອຣຸໂຓ ຠເວ;

ກີທິໂສ ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓາ ຕຸ;

ສຓ຺ຐານໍ ກີທິສໍ ຠເວ.

‘‘ກິສ຺ມິໍ ກາເລ ຈ ເທເສ ຈ, ອຣຸໂຓ ສມຸຄຈ຺ຉຕິ;

ກິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ໂຘ ເອໂສ, ອຸທາຫຸ ອນຸມານໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂກ ເອສ ອຣຸໂຓ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອສ ອຣຸໂຓ ນາມ ສູຣິຍສ຺ສ ປຠາວິເສໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍໍ –

‘‘ສູຣສ຺ໂສທຍໂຕ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐິຕຣໍສິ ສິຍາຣຸໂຓ’’ຕິ;

ຕຏ຺ຏີກາຍຎ຺ຈ ‘‘ສູຣສ຺ສ ອຸທຍໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸຏ຺ຐິຕຣໍສິ ອຣຸໂຓ ນາມ ສິຍາ’’ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນີນາມິກາຍໍ ວິນຍຏີກາຍຎ຺ຈ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໓) ‘‘ອຣຸໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນສ຺ສ ປຸເຣຈໂຣ ວຑ຺ຒນຆນຣຕ຺ໂຕ ປຠາວິເສໂສຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສູຣິຍປ຺ປຠາເຍວ ອຣຸໂຓ ນາມ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກນ ໂສ ອຣຸໂຓ ຠເວຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣຸໂຓ ວຓ຺ໂຓ ອສ຺ສາຕິ ອຣຸໂຓ, ກິຎ຺ຈິຣຕ຺ຕວຓ຺ຓສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອຣຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຣຸໂຓ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຏີກາຍໍ ‘‘ອຣຸຓວຓ຺ຓຕາຍ ອຣຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຣຸໂຓ’’ຕິ. ກີທິໂສ ຕສ຺ສ ວຓ຺ໂຓຕິ ເອຕ຺ຖ ອພ຺ຍຕ຺ຕຣຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ ຕສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ຠເວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍໍ ‘‘ອຣຸໂຓ ກິຎ຺ຈິຣຕ຺ໂຕຖາ’’ຕິ. ຕຏ຺ຏີກາຍຎ຺ຈ ‘‘ກິຎ຺ຈິຣຕ຺ໂຕ ອພ຺ຍຕ຺ຕຣຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ ອຣຸໂຓ ນາມ ຍຖາ ມຈ຺ຉສ຺ສ ອກ຺ຂີ’’ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍຎ຺ຈ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໓) ‘‘ວຑ຺ຒນຆນຣຕ຺ໂຕ ປຠາວິເສໂສ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ສູຣິຍສ຺ສ ຣຕ຺ຕປ຺ປຠາເຍວ ອຣຸໂຓ ນາມ, ນ ເສຕປ຺ປຠາທໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໓໘໓) ‘‘ປາຬິຍໍ ປນ ນນ຺ທິມຸຂິຍາຕິ ໂອທາຕທິສາມຸຂຕາຍ ຕຸຏ຺ຐມຸຂິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ, ໂນ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄຕກາເລ ອຣຸໂຓຠາເສນ ໂອທາຕທິສາມຸຂຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ອຣຸໂຓຠາສສ຺ສ ໂອທາຕຠາໂວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໒໓) ‘‘ນນ຺ທິມຸຂິຍາຕິ ອຣຸຓສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ເອວ ອຣຸໂຓຠາຍ ສູຣິຍາໂລກູປຊີວິໂນ ສຕ຺ເຕ ນນ຺ທາປນມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ ຊາຕາຍ ວິຠາຍມານາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ –

‘‘ຊິຆຎ຺ຎຣຕ຺ຕິໍ ອຣຸຓສ຺ມິມຸຫເຕ;

ຍາ ທິສ຺ສຕິ ອຸຕ຺ຕມຣູປວຓ຺ຓິນີ;

ຕຖູປມາ ມໍ ປຏິຠາສິ ເທວເຕ;

ອາຈິກ຺ຂ ເມ ຕໍ ກຕມາສິ ອຈ຺ຉຣາ’’ຕິ. (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໕.໒໑.໒໕໔);

ອິມສ຺ສ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຊິຆຎ຺ຎຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມຣຕ຺ຕິໍ, ຣຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຫເຕຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ. ຍາຕິ ຍາ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓຕາຍ ອຸຕ຺ຕມຣູປຘຣາ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ອຣຸຓຸຄ຺ຄຕສມເຍ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຣຸຓສ຺ສ ອຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ຣຕ຺ຕຠາໂຄ ສູຣິຍາໂລກສ຺ສ ປຕ຺ຖຏຕ຺ຕາ ເສສທິສານໍ ໂອທາຕຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ສຓ຺ຐານໍ ກີທິສໍ ຠເວຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣຸຓສ຺ສ ປາເຏກ຺ກໍ ສຓ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ຣສ຺ມິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍຕ຺ຕກໍ ປເທສໍ ຜຣຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາສຓ຺ຐານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໕.໒໑.໒໕໕) ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓຕາຍ ອຸຕ຺ຕມຣູປຘຣາ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ກິສ຺ມິໍ ກາເລ ຈ ເທເສ ຈ, ອຣຸໂຓ ສມຸຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອສ ອຣຸໂຓ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນສ຺ສ ປຸເຣ ກາເລ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໒໓) ‘‘ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓຕິ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຣຸເຓ, ອຣຸໂຓ ນາມ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍໍ ສູຣິໂຍທຍໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ອຸຏ຺ຐິໂຕຠາໂສ’’ຕິ. ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍຎ຺ຈ ‘‘ສູຣສ຺ໂສທຍໂຕ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐິຕຣໍສີ’’ຕິ.

ກິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ໂຘ ເອໂສ, ອຸທາຫຸ ອນຸມານໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ອຣຸໂຓ ນາມ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ໂຘ ເອວ, ນ ອນຸມານສິທ຺ໂຘ. ກສ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໂຄຈຣວຓ຺ຓາຍຕນຠາວໂຕ. ອກ຺ຂສ຺ສ ປຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ, ຈກ຺ຂຸຣູປານໍ ອຠິມຸຂຠາເວນ ອາປາຖຄຕຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔, ໔໐໐; ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓, ໔໔, ໔໕, ສໍ. ນິ. ໔.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕, ໔໖໗), ຕສ຺ມາ ອຍໍ ອຣຸຓວຓ຺ໂຓ ຈກ຺ຂຸນາ ທິສ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພໂຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ໂຘເຍວ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ສຕິ ເອວໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອນຸມາເນນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈິນ຺ຕເນນ ສິທ຺ໂຘຕິ. ອິມໍ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ຣຕ຺ໂຕຠາໂສເຍວ ອຣຸໂຓຕິ ປຈ຺ເຈຕພ຺ໂພ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ໂພຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຣຸຓກຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ອິມິສ຺ສາ ອຣຸຓກຖາຍ ມຫາວິສຍຠາວໂຕ. ກຖໍ? ອຸໂປສຖິກາ ອຸປາສກາ ຈ ອຸປາສິກາໂຍ ຈ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ຕຖໂຕ ອຊານນ຺ຕາ ອນຸຄ຺ຄເຕເຍວ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄຕສຎ຺ຎາຍ ຂາທນີຍໍ ວາ ຂາທນ຺ຕິ, ໂຠຊນີຍໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ມາລາຄນ຺ຘາທີນິ ວາ ຘາເຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເຕສໍ ສີລໍ ຠິຊ຺ຊຕິ. ສາມເຓຣາ ຕເຖວ ວິກາລໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສີລວິນາສໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ນິສ຺ສຍປຏິປນ຺ນກາ ຠິກ຺ຂູ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ວິນາ ພຫິສີເມ ຈຣນ຺ຕາ ນິສ຺ສຍປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ຠິກ຺ຂູ ອຸປຈາຣສີມໂຕ ພຫິຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ, ເຕຈີວຣິກາ ຠິກ຺ຂູ ອພທ຺ຘສີມາຍໍ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສນ຺ຕາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຕຖາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍໍ, ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນກຏ຺ຐາເນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນມາຕຸຄາເມຫິ ສຫ ສຍນ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຕຖາ ຍາວກາລິກໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ, ປາຣິວາສິກາທໂຍ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໍ. ເອວມາທິອເນກາທີນວສມ຺ຠວໂຕ ລຊ຺ຊິເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕຖໂຕ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນສ຺ສ ຊານນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ເກຈິ ປນ ຠິກ຺ຂູ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕິສມເຍ ຆຏິສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕິກາລໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎທິວໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕິໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາທີນິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ພຸທ຺ຘສມຍໍ ອຊານນ຺ຕາ ເວທສມຍເມວ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຕໍກຣຓໍ ປມາຓໍ ນ ໂຫຕິ. ພຫໂວ ປນ ຠິກ຺ຂູ ອຣຸຓສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໍ ອຊານນ຺ຕາ ອນຸມານວເສນ ຈິນ຺ຕິຕຸຎ຺ຈ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອນຸສ຺ສວວເສເນວ ປຣວຈນໍ ສທ຺ທຫນ຺ຕາ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນເວລາຍໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນເວລາຍໍ ທ຺ວິສຫສ຺ສທຓ຺ຑປ຺ປມາຓໍ ຐານໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕິສຫສ຺ສທຓ຺ຑປ຺ປມາຓໍ ຐານໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ອິມມ຺ຫາ ວິຫາຣາ ອສຸກໍ ນາມ ວິຫາຣໍ ອສຸກໍ ນາມ ເຈຕິຍໍ ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິອາທີນິ ຈ ວທນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອນຸສ຺ສວວຈນໍ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ອປ຺ປມາຓໍ. ກສ຺ມາ? ອທ຺ຘານໍ ນາມ ພລວນ຺ຕສ຺ສ ຊວສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈ ຣສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ທຸພ຺ພລສ຺ສ ສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ທີຆໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ –

‘‘ທີຆາ ຊາຄຣໂຕ ຣຕ຺ຕິ, ທີຆໍ ສນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຊນໍ;

ທີໂຆ ພາລານ ສໍສາໂຣ, ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໖໐);

ຕສ຺ມາ ອທ຺ຘານໍ ນາມ ສພ຺ເພສໍ ເອກສທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ນ ຈ ເຕ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ປິຏກຕ຺ຕຍໂຕ ກິຎ຺ຈິ ສາຘກຠູຕໍ ວຈນໍ ອາຫຣນ຺ຕິ, ອສກ຺ຂິກໍ ອຑ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ຕິ ວິຍ ຍຖາຊ຺ຌາສຍເມວ ວທນ຺ຕີຕິ ປມາຓໍ ນ ໂຫຕິ.

ອຎ຺ເຎ ປນ –

‘‘ອຕີຕຣຕ຺ຕິຍາ ຍາໂມ;

ປຈ຺ຉິໂມຑ຺ຒມມຸສ຺ສ ວາ;

ຠາວິນິຍາທິປ຺ປຫາໂຣ;

ຕທຑ຺ຒໍ ວາຊ຺ຊເຕຫ຺ຍ ໂຫຕິ –

ກຈ຺ຈາຍນສາຣປ຺ປກຣຓາຄຕໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ອຕີຕຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິໂມ ຍາໂມ ອຊ຺ຊ ປຣິຍາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຉິມຍາມສ຺ສ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຣຸຓໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍໍ ວາໂທ ສກາຣຓສຎ຺ຎາປກຕ຺ຕາ ປຸຣິເມຫິ ພລວາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຍຸຕ຺ໂຕເຍວ. ກສ຺ມາ? ອຍຎ຺ຫິ ຄາຖາ ພາຫິຣສທ຺ທສຕ຺ເຖ ຊງ຺ຄທາສປ຺ປກຣເຓ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຊ຺ຊ ຠວາ ອຊ຺ຊຕນີຕິ ວຸຕ຺ຕອຊ຺ຊໂວຫາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕນກາລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປິຏກຕ຺ຕເຍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນສ຺ສ ກາລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎສາຘ຺ຍສ຺ສ ອຎ຺ຎສາຘເກນ ສາຘິຕຕ຺ຕາ ອຍຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ອປເຣ ປນ ‘‘ປຫາໂຣ ຍາມສຎ຺ຎິໂຕ’’ຕິ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຫາຣຍາມສທ຺ທານໍ ເອກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ຕິຍາມາ ສໍວຣີ ຠເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕິຍາມຠາວໂຕ ປາຬິຍຎ຺ຈ (ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໓) ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິໂມ ຍາໂມ, ອຸທ຺ຘສ຺ໂຕ ອຣຸໂຓ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ຣຕ຺ຕິຍາ ຈຕູສຸ ປຫາເຣສຸ ຕຕິຍປ຺ປຫາຣສ຺ສ ອວສາເນ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອວເສສເອກປ຺ປຫາຣມຕ຺ໂຕ ກາໂລ ທິວສຠາຄໍ ຠຊຕີຕິ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ອຍໍ ວາໂທ ຕຕິຍວາທໂຕປິ ພລວຕໂຣ. ກສ຺ມາ? ຎາປກຎາປ຺ຍານໍ ອນຸຣູປຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ປຫາໂຣ ຍາມສຎ຺ຎິໂຕ’’ຕິ ອຍໍ ຎາປໂກ ປຫາຣຍາມານໍ ເອກຕ຺ຖຠາວສ຺ສ ອນຸຣູໂປ, ‘‘ຕິຍາມາ ສໍວຣີຠເວ’’ຕິ ອຍໍ ຣຕ຺ຕິຍາ ຕິຍາມຠາວສ຺ສ, ‘‘ປາຬິຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ຕຕິຍປ຺ປຫາຣສ຺ສ ອວສາເນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນສ຺ສ, ຕຖາປິ ອຍຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອວເສສເອກປ຺ປຫາຣມຕ຺ໂຕ ກາໂລ ທິວສຠາຄໍ ຠຊຕີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ມຊ຺ຌິມເທເສ ຫິ ທສຆຏິກາປມາຓສ຺ສ ກາລສ຺ສ ເອກປ຺ປຫາຣຕ຺ຕາ ສພ຺ພາ ຣຕ຺ຕິ ຕິຍາມາວ ໂຫຕິ, ນ ຈຕຸຍາມາ, ອິທານິ ປນ ປຈ຺ຈນ຺ຕວິສເຍສຸ ສຕ຺ຕຏ຺ຐຆຏິກາມຕ຺ຕສ຺ສ ກາລສ຺ສ ເອກປ຺ປຫາຣກຕຕ຺ຕາ ຈຕຸປ຺ປຫາຣາ ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ມຊ຺ຌິມເທສໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍຎ຺ຈ ‘‘ຕິຍາມາ ສໍວຣີ ຠເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາຬິຍຎ຺ຈ (ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໓) ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິໂມ ຍາໂມ, ອຸທ຺ຘສ຺ໂຕ ອຣຸໂຓ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ຣຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນເຍວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໐໑) ‘‘ຕຖາ ປາຣິວາສິກາທີນມ຺ປິ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕານໍ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຸຄ຺ຄເຕ ອຣຸເຓ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປເທປິ (ປາຈິ. ໕໒-໕໔) ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ສຫ ນິວຸຕ຺ຖຠາວປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ປຸຣາຣຸຓາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຈີວຣວິປ຺ປວາສາທີສຸ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ອາຄມນວເສນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ນ ອຕີຕາຣຸຓວເສນາຕິ. ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໕.໒໑.໒໕໕) ‘‘ຣຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ນ ເກວລໍ ມຊ຺ຌິມເທເສສຸ ຣຕ຺ຕິຍາເຍວ ຕິປ຺ປຫາຣຠາໂວ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ທິວສສ຺ສປິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠິຘມ຺ມເທສນາປຣິໂຍສານຎ຺ຈ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຕ຺ຕປ຺ປກຣຓອຸຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ໂຫຕີ’’ຕິ, ມູລຏີກາຍຎ຺ຈ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ) ‘‘ເອກປ຺ປຫາເຣນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຫາໂຣຕິ ທິວສສ຺ສ ຕຕິຍຠາໂຄ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອໂກ ຣຕ຺ຕິທິໂວ ຉປ຺ປຫາໂຣ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວໍ ມຊ຺ຌິມເທສໂວຫາເຣນ ຕິຍາມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຕິປ຺ປຫາຣສ຺ສ ອວສາເນ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ອຣຸຓໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕເທສໂວຫາເຣນ ຕິປ຺ປຫາຣສ຺ສ ອວສາເນຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກປ຺ປຫາຣາວເສສກາເລ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຍມ຺ປິ ວາໂທ ອຍຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ພຫໂວ ປນ ປຓ຺ຑິຕາ ‘‘ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂານິສ຺ສເຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘ເສຕຣຸຓຎ຺ຈ ປຐມໍ, ທຸຕິຍໍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏໍ;

ຕຕິຍໍ ຕມ຺ພວຓ຺ຓຎ຺ຈ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຄທ຺ຣຠໍ ມຸຂ’ນ຺ຕິ. –

ອິມໍ ຄາຖໍ ນິສ຺ສາຍ ເອກຣຕ຺ຕິຍໍ ອຣຸໂຓ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ເສຕວຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ທຸຕິຍໍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຕຕິຍໍ ຕມ຺ພວຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຄທ຺ຣຠມຸຂວຓ຺ຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣຕ຺ໂຕຠາສໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ອຕີຕຣຕ຺ຕິກາເລເຍວ ວຕ຺ຕນິກ຺ຂິປນາທິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕສໍ ຕໍ ກຣຓໍ ອນິສມ຺ມກາຣິຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ຄາຖາ ເນວ ປາຬິຍໍ ທິສ຺ສຕິ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ນ ຏີກາສຸ, ເກວລໍ ນິສ຺ສເຍ ເອວ, ນິສ຺ສເຍສຸ ຈ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂານິສ຺ສເຍ ທິສ຺ສຕິ, ນ ອຎ຺ຎນິສ຺ສເຍສຸ, ຕຕ຺ຖາປິ ເນວ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ໂຘ ທິສ຺ສຕິ, ນ ເຫຕຸຜລາທິຠາໂວ, ນ ຈ ລິງ຺ຄນິຍໂມຕິ ນ ນິສ຺ສຍກາຣາຈຣິເຍນ ຐປິຕາ ຠເວຍ຺ຍ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ຉາ ອຎ຺ເຎຫິ ເລຂເກຫິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉານຸຣູປໍ ລິຂິຕາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ຄາຖາ ກຸໂຕ ອາຠຕາ ປາຬິໂຕ ວາ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ວາ ຏີກາໂຕ ວາ ວິນຍໂຕ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໂຕ ວາ ອຠິຘມ຺ມໂຕ ວາຕິ ປຠວໍ ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ນິສ຺ສເຍ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕເມວ ສາຣໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຬິຍຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອນິສາເມຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ອນິສມ຺ມກາຣິຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ສີຕາສຸ ເຫມນ຺ຕິກາສຸ ຣຕ຺ຕີສຸ ອນ຺ຕຣຏ຺ຐກາສຸ ຫິມປາຕສມເຍ ຣຕ຺ຕິໍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ເອກຈີວໂຣ ນິສີທິ, ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສີຕໍ ອໂຫສິ. ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຐເມ ຍາເມ ສີຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອໂຫສິ, ທຸຕິຍໍ ຠຄວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິ, ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສີຕໍ ອໂຫສິ. ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ມຊ຺ຌິເມ ຍາເມ ສີຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອໂຫສິ, ຕຕິຍໍ ຠຄວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິ, ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສີຕໍ ອໂຫສິ. ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຈ຺ຉິເມ ຍາເມ ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓ ນນ຺ທິມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ ສີຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອໂຫສິ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິ, ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສີຕໍ ອໂຫສີ’’ຕິ. ອຍໍ ມຫາວຄ຺ເຄ (ມຫາວ. ໓໔໖) ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘກາຄຕາ ວິນຍປາຬິ. ປາຬິຍໍ ນນ຺ທິມຸຂິຍາຕິ ຕຸຏ຺ຐິມຸຂິຍາ, ປສນ຺ນທິສາມຸຂາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍ ວິມຕິວິໂນທນີປາໂຐ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໔໖).

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ປຸພ຺ພາຣາເມ ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ຕທຫຸໂປສເຖ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຐເມ ຍາເມ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ ຣຕ຺ຕິ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ, ຈິຣນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ມຊ຺ຌິເມ ຍາເມ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິໂມ ຍາໂມ, ຈິຣນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຈ຺ຉິເມ ຍາເມ ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓ ນນ຺ທິມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິໂມ ຍາໂມ, ອຸທ຺ຘສ຺ຕໍ ອຣຸຓໍ, ນນ຺ທິມຸຂີ ຣຕ຺ຕິ, ຈິຣນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ອຸທ຺ທິສຕຸ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ. ອປຣິສຸທ຺ຘາ, ອານນ຺ທ, ປຣິສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໘໓). ອຍໍ ຈູຬວຄ຺ເຄ ປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນກ຺ຂນ຺ຘກາຄຕາ ອປຣາປິ ວິນຍປາຬິ.

ນນ຺ທິມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາຕິ ອຣຸຓຸຏ຺ຐິຕກາເລ ປີຕິມຸຂາ ວິຍ ຣຕ຺ຕິ ຂາຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນນ຺ທິມຸຂິຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໘໓) ອຍໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຠູຕສມນ຺ຕປາສາທິກຏ຺ຐກຖາປາໂຐ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ປຣິກ຺ຂີຓາ. ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓຕິ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຣຸຓສີເສ. ນນ຺ທິມຸຂິຍາຕິ ຕຸຏ຺ຐິມຸຂິຍາ. ອຍໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຠູຕສາຣຕ຺ຖທີປນີປາໂຐ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໓໘໓). ປາຬິຍໍ ນນ຺ທິມຸຂິຍາຕິ ໂອທາຕທິສາມຸຂິຕາຍ ຕຸຏ຺ຐມຸຂິຍາ. ອຍໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໒໘໓) ວິມຕິວິໂນທນີປາໂຐ.

‘‘ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍຣຕ຺ຕິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຈ຺ຉິເມ ຍາເມ ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓ ນນ຺ທິມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິໂມ ຍາໂມ, ອຸທ຺ຘສ຺ໂຕ ອຣຸໂຓ, ນນ຺ທິມຸຂີ ຣຕ຺ຕິ, ຈິຣນິສິນ຺ນາ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ, ປຏິສມ຺ໂມທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາຄນ຺ຕຸເກ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ອຍໍ ອຸທານາຄຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິ (ອຸທາ. ໔໕). ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓຕິ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຣຸເຓ. ອຣຸໂຓ ນາມ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍໍ ສູຣິໂຍທຍໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ອຸຏ຺ຐິໂຕຠາໂສ. ນນ຺ທິມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາຕິ ອຣຸຓສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ເອວ ອຣຸໂຓຠາຍ ສູຣິຍາໂລກູປຊີວິໂນ ສຕ຺ເຕ ນນ຺ທາປນມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ ຊາຕາຍ, ວິຠາຍມານາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຠູຕາ ອຸທານຏ຺ຐກຖາ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໒໓).

ອິຕິ ເອຕ຺ຕກາສຸ ວິນຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຄຕາສຸ ປາຬິຍຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິຐາເນ ອຣຸໂຓ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸຄ຺ຄໂຕຕິ ນຕ຺ຖິ, ເອກວາຣເມວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈຕຸພ຺ພິຘວຓ຺ຓສມນ຺ນາຄໂຕຕິປິ ນຕ຺ຖິ, ເອກວຓ຺ໂຓ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໕.໒໑.໒໕໕) ຣຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ເສຕວຓ຺ຓາທິໂກ. ນນ຺ທິມຸຂີຕິ ຈ ສຕ຺ເຕ ນນ຺ທາປນທິສາມຸຂີ ຣຕ຺ຕິ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອຣຸຓສ຺ສ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏປຸປ຺ຜສທິສວຓ຺ຓຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ເຕ ນນ຺ທາປນມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາປກຣຓວຈເນນ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປາຬິຍຏ຺ຐກຖາທີຫິ ອສໍສນ຺ທນໂຕ ທຸພ຺ພລສາຘກຕ຺ຕາ ຈ ອຍມ຺ປິ ວາໂທ ອຍຸຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຓໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕນ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂຸນາ ຍທິ ເກນຈິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວິວໂຏກາເສ ໂຫຕິ, ມຈ຺ຉກ຺ຂິສມານອພ຺ຍຕ຺ຕຣຕ຺ໂຕຠາສສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍມານກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຕ຺ຕນິກ຺ຂິປນາທິກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ.

ຍທິ ປນ ປພ຺ພຕາທິນາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຍຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ວິວຏຏ຺ຐາເນ ຣຕ຺ໂຕຠາໂສ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ສູຣິຍມຓ຺ຑລສ຺ສ ທິສ຺ສນກາລໂຕ ເອກຆຏິກາມຕ຺ເຕນ ວາ ທ຺ວິຆຏິກາມຕ຺ເຕນ ວາ ຕຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄໂຕ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ, ສໍສຍໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຕໂຕປິ ກຎ຺ຈິກາລໍ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ນິສ຺ສໍສຍກາເລ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ສາມີຈິ. ອຍໍ ປນ ວາໂທ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກຣຓວຈເນຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ສໍສນ຺ທຕິ ຍຖາ ຄງ຺ໂຄທເກນ ຍມຸໂນທກໍ, ຕສ຺ມາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຸພ຺ພາປຣໍ ອາໂລເຬນ຺ເຕນ ມນສິ ກາຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ອຣຸຓປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຐາເນສຸ ສໍສໂຍ ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ສໍສຍໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິສາຣເທນ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ສີລສ຺ສ, ຠິກ຺ຂູນໍ ປິຍສີລິນໍ;

ກຕາຣຸຓກຖາ ເອສາ, ນ ສາຣມ຺ຠາທິກາຣຓາ.

ຕສ຺ມາ ສຸຏ຺ຐູປຘາເຣຕ຺ວາ, ຍຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕຸ ສາຘໂວ;

ອຍຸຕ຺ຕຎ຺ເຈ ຉຑ຺ຑຍນ຺ຕຸ, ມາ ໂຫນ຺ຕຸ ທຸມ຺ມນາທໂຍຕິ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ທິວາເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ປຐໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໒. ປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໖. ເອວໍ ທິວາເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ສມຓປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທິວາເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາຍ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເຕສຸ ມາຕິກາປເທສຸ ສມຠິນິວິຏ຺ຐສ຺ສ ‘‘ປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ສມຓປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ, ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣປິ. ສມຓປຣິກ຺ຂາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຄິຫິປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິສມນ຺ຕໂຕ ກຣິຍເຕຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ, ຉຕ຺ຕາທິໂກ. ຕຕ຺ຣາຕິ ສມຓປຣິກ຺ຂາເຣ. ກປ຺ປຕີຕິ ກປ຺ປິໂຍ, ນ ກປ຺ປິໂຍ ອກປ຺ປິໂຍ, ກປ຺ປິໂຍ ຈ ອກປ຺ປິໂຍ ຈ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິໂຍ, ສມາຫາຣທ຺ວນ຺ເທປິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ. ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິໂຍ ຈ ໂສ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ເຈຕິ ຕຖາ, ຕສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ເກຈິ ຕາລປຓ຺ຓຈ຺ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຫິ ຉຕ຺ຕໍ ຕຖາກຣິຍມານໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວາຫ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໘໕) ‘‘ສພ຺ພປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທີເປນ຺ເຕນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ຖິຣກຣຓຕ຺ຖໍ ເອກວຓ຺ຓສຸຕ຺ເຕນ ວິນນ຺ຘິຍມານໍ ຍທິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ນ ໂທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຣຄ຺ເຄນາຕິ ນິຂາທນມຸເຂນ. ຍທິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕາທິສໍ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑໍ ລຠິຕ຺ວາ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຆຏກໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ສຸຕ຺ຕເກນ ວາ ທຓ຺ໂຑ ເວເຐຕພ຺ໂພຕິ ຍຖາ ເລຂາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາ ເວເຐຕພ຺ໂພ. ທຓ຺ຑພຸນ຺ເທຕິ ທຓ຺ຑມູເລ, ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉຕ຺ຕມຓ຺ຑລິກນ຺ຕິ ຉຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຂຸທ຺ທກມຓ຺ຑລໍ, ຉຕ຺ຕປຎ຺ຊເຣ ມຓ຺ຑລາກາເຣນ ພທ຺ຘທຓ຺ຑວລຍໍ ວາ. ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາຕິ ນິນ຺ນໍ, ອຸນ຺ນຕໍ ວາ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ສາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສາ ເລຂາ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ພນ຺ຘນ຺ຕຸ ວາ ມາ ວາ, ພນ຺ຘິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕມຫາເຖເຣນ –

‘‘ຉຕ຺ຕໍ ປຓ຺ຓມຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ພຫິ ອນ຺ໂຕ ຈ ສພ຺ພໂສ;

ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ, ສິພ຺ພິຕຸໍ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອຑ຺ຒຈນ຺ທໍ ວາ, ປຓ຺ເຓ ມກຣທນ຺ຕກໍ;

ຆຏກໍ ວາຬຣູປໍ ວາ, ເລຂາ ທຓ຺ເຑ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ສິພ຺ພິຕຸໍ ເອກວຓ຺ເຓນ, ຉຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ເຕນ ວຏ຺ຏຕິ;

ຖິຣຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓນ, ປຎ຺ຊຣໍ ວາ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ.

‘‘ຆຏກໍ ວາຬຣູປໍ ວາ, ເລຂາ ວາ ປນ ເກວລາ;

ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາປິ ຆໍສິຕ຺ວາ, ຘາເຣຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສຓ຺ຐານໍ, ທຓ຺ຑພຸນ຺ທມ຺ຫິ ວຏ຺ຏຕິ;

ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ກຕາ ເລຂາ, ພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາຍມ຺ປິ ຉຕ຺ຕໍ ປຓ຺ຓມຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ຕາລປຓ຺ຓາທິປຓ຺ຓຈ຺ຉທນໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຉຕ຺ຕໍ. ພຫີຕິ ອຸປຣິ. ອນ຺ໂຕຕິ ເຫຏ຺ຐາ. ສິພ຺ພິຕຸນ຺ຕິ ຣູປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສູຈິກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ. ປຓ຺ເຓຕິ ຉທນປຓ຺ເຓ. ອຑ຺ຒຈນ຺ທນ຺ຕິ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາຣໍ. ມກຣທນ຺ຕກນ຺ຕິ ມກຣທນ຺ຕາກາຣໍ, ຍໍ ‘‘ຄິຣິກູຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ນາເມຕ຺ວາ ພທ຺ຘປຓ຺ຓໂກຏິຍາ ວາ ມຕ຺ຖກມຓ຺ຑລໂກຏິຍາ ວາ ຄິຣິກູຏາທິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອິມິນາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ທຓ຺ເຑຕິ ຉຕ຺ຕທຓ຺ເຑ. ຆຏກນ຺ຕິ ຆຏາກາໂຣ. ວາຬຣູປໍ ວາຕິ ພ຺ຍຄ຺ຆາທິວາຬານໍ ຣູປກໍ ວາ. ເລຂາຕິ ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມວເສນ ວາ ກຕຣາຊິ. ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ນີລາທິເອກວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ ຖິຣຕ຺ຖໍ ຉຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ສິພ຺ພິຕຸໍ ວາ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຄ຺ຄາຫກສລາກປຎ຺ຊຣໍ ຖິຣຕ຺ຖໍ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ວາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານໍ ເອກວຓ຺ເຓນ ຖິຣຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິມິນາ ອເນກວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍ ສິພ຺ພິຕຸຎ຺ຈ ວິນນ຺ຘິຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓນາ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ເອກວຓ຺ເຓນ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓນ ວາ ສຸຕ຺ເຕນ ຖິຣຕ຺ຖໍ ສິພ຺ພິຕຸໍ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ວາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕນ ‘‘ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ ສິພ຺ພິຕຸໍ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປາເຐນ ຈ ‘‘ເກຈິ ຕາລປຓ຺ຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕ ວາ ພຫິ ວາ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອກວຓ຺ເຓ ປນ ນີເລນ ວາ ປີຕເກນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ສຸຕ຺ເຕນ ອນ຺ໂຕ ວາ ພຫິ ວາ ສິພ຺ພິຕຸໍ, ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຄ຺ຄາຫກໍ ສລາກປຎ຺ຊຣໍ ວາ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຖິຣກຣຓຕ຺ຖໍ, ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາປາເຐນ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ເລຂາ ວາ ປນ ເກວລາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ສກລາ ເລຂາ ວາ. ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ກຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຆໍສິຕ຺ວາຕິ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມາທິວເສນ ກຕໍ ຆໍສິຕ຺ວາ. ທຓ຺ຑພຸນ຺ທມ຺ຫີຕິ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑສ຺ສ ປຎ຺ຊເຣ ຄາຫຓຕ຺ຖາຍ ຜາລິຕພຸນ຺ທມ຺ຫິ, ມູເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍເມຕ຺ຖ ນິສ຺ສນ຺ເທເຫ ວຸຕ຺ຕນໂຍ. ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຉຕ຺ຕປິຓ຺ຑິຍາ ມູເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ຜຸລ຺ລອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກາກາຣໍ. ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທຓ຺ເຑ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນ ວລຍມິວ ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາຕິ ວລຍໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍາຕິ ວາເຕນ ຍຖາ ນ ຈລຕິ, ເອວໍ ຣຊ຺ຊູຫິ ທຓ຺ເຑ ປຎ຺ຊຣສ຺ສ ພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ. ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ກຕາ ເລຂາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຍຖາ ວາຕປ຺ປຫາເຣນ ອຈລນຕ຺ຖໍ ຉຕ຺ຕມຓ຺ຑລິກໍ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທຓ຺ເຑ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນ ວລຍມິວ ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ເລຂໍ ຐເປນ຺ຕິ, ສາ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ສເຈປິ ນ ພນ຺ຘຕິ, ພນ຺ຘນາຣຫຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ວລຍໍ ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ປກ຺ຂຣເຓສຸ ອາຄຕນເຍເນວ ຉຕ຺ເຕ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໗. ຈີວເຣ ປນ ນານາສຸຕ຺ຕເກຫີຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໘໕; ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໘໕) ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ. ອິທຎ຺ຈ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກວຓ຺ຓສຸຕ຺ຕເກນປິ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ‘‘ປກຕິສູຈິກມ຺ມເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏ຺ຏມຸເຂຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏ຺ຏານໍ ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍນ຺ເຕຕິ ຈີວຣປຣິຍນ຺ເຕ. ອນຸວາຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຓີຕິ ວຣກສີສາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ສງ຺ຂລິກນ຺ຕິ ທ຺ວິຄຸຓສງ຺ຂລິກາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ, ພິຬາລສງ຺ຂລິກາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ ວາ. ເວຓິໍ ວາ ສງ຺ຂລິກໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ກຣຓກິຣິຍາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຄ຺ຆິຍໍ ນາມ ເຈຕິຍສຓ຺ຐານໍ, ຍໍ ‘‘ອຄ຺ຆິຍຕ຺ຖມ຺ໂຠ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄຍາ ນາມ ມູເລ ຕນຸກໍ ອຄ຺ເຄ ມຫນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄທາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ມຸຄ຺ຄໂຣ ນາມ ມູເລ ຈ ອຄ຺ເຄ ຈ ເອກສທິສໍ ກຕ຺ວາ ມຸຄ຺ຄຣາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ກກ຺ກຏກ຺ຂີນິ ອຸກ຺ກິຣນ຺ຕີຕິ ຄຓ຺ຐິກປຏ຺ຏປາສກປຏ຺ຏານໍ ອນ຺ເຕ ປາຬິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ກກ຺ກຏການໍ ອກ຺ຂິສຓ຺ຐານໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ, ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາຕິ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກເຓຫິ ນີຫຏສຸຕ຺ຕານໍ ໂກຏິໂຍ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປນ ຕາ ປິຬກາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ກາຕພ຺ພາຕິ? ໂກເຓຫິ ນີຫຏສຸຕ຺ຕານໍ ອນ຺ເຕສຸ ເອກວາຣໍ ຄຓ຺ຐິກກຣເຓນ ວາ ປຸນ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສິພ຺ພເນນ ວາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໂກຏິໂຍ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ ກປ຺ປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ ‘‘ສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ ຕຕ຺ຖ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ ທີປິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ມເຕນ ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ ຈ ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໘໕) ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາຕິ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກເຓຫິ ພຫິ ນິຄ຺ຄຕສຸຕ຺ຕານໍ ປິຬກາກາເຣນ ຐປິຕໂກຏິໂຍຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ປິຬເກ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ກາຕພ຺ພາຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ ຈາຕິ ທ຺ເວເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກຓໂຕ ໂກຓໍ ນີຫຏສຸຕ຺ຕາ ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ນາມ. ສມນ຺ຕໂຕ ປນ ປຣິຍນ຺ເຕນ ຄຕາ ຈຕຸຣສ຺ສສຸຕ຺ຕາ ປິຬກາ ນາມ. ຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ເກຈິ ຈີວຣໂຕ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎານຕ຺ຖາຍ ວິກາຣຍຸຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ນິເສຘາຍ ‘‘ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສພ຺ພຖາ ອຈກ຺ຂຸໂຄຈຣຠາເວນ ສິພ຺ພນຕ຺ຖາຍ ຕຖາສິພ຺ພນສ຺ສ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ຍຖາ ປກຕິຈີວຣໂຕ ວິກາໂຣ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ສິພ຺ພິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣຊນກມ຺ມໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຎ຺ຎາຍມາໂນປິ ວິເສໂສ ຈີວເຣ ຣຕ຺ເຕ ເອກວຓ຺ຓໂຕ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈີວເຣ ຣຕ຺ເຕ’’ຕິ.

໘. ມຓິນາຕິ ນີລມຓິອາທິປາສາເຓນ, ອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນາທິກໍ ອຈີວຣຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາທີຫິ ຆໍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຈີວຣສ຺ສ ທີຆໂຕ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ສິພ຺ພິຕານໍ ຈຕູສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ໂກເຓສຸ ຈ ນິກ຺ຂນ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕສີສານເມຕໍ ນາມໍ, ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາວ ປາຣຸປິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຣຊິຕກາເລ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ເອກໍ ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປນ ນາເມນ ສທິສມ຺ປິ ອິໂຕ ອຎ຺ຎເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍາຕິ ຈີວຣຣຊ຺ຊຸຍໍ ຈີວຣພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໘໕) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໘໕) ປນ ‘‘ປາສກໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຣຊນກາເລ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ເສສກາເລ ໂມເຈຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນຍສງ຺ຄຫປ຺ປກຣຓສ຺ສ ໂປຣາຓຏີກາຍມ຺ປິ ອິທເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໔໔) ‘‘ມຊ຺ເຌນ ລຄ຺ເຄນ຺ຕິ, ອຸຠໂຕ ຄລຕິ, ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຓ຺ເຓ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ. ກຓ຺ໂຓ ຊີຣຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຈີວຣຣຊ຺ຊຸຍໍ ຣຊິຕ຺ວາ ປສາຣິຕຈີວຣສ຺ສ ໂອລມ຺ພກສຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຄຓ຺ຐິເກຕິ ຈີວຣປາຣຸປນກາເລ ປາສເກ ລຄ຺ຄາປນຕ຺ຖໍ ກເຕ ທນ຺ຕາທິມເຍ ຄຓ຺ຐິເກ. ປິຬກາຕິ ພິນ຺ທຸໍ ພິນ຺ທຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພປິຬກາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປກຣເຓ –

‘‘ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ, ມຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ຈີວຣໍ;

ສມໍ ສຕປທາທີນໍ, ສິພ຺ພິຕຸໍ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍນ຺ເຕ ວາ, ຕຖາ ປຕ຺ຕມຸເຂປິ ຈ;

ເວຓິໍ ສງ຺ຂລິກໍ ວາປິ, ກໂຣໂຕ ໂຫຕິ ທຸກ຺ກຏໍ.

‘‘ປຏ຺ຏມ຺ປິ ຄຓ຺ຐິປາສານໍ, ອຏ຺ຐໂກຓາທິກໍ ວິຘິໍ;

ຕຕ຺ຖຄ຺ຆິຍຄທາຣູປໍ, ມຸຄ຺ຄຣາທິໍ ກໂຣນ຺ຕິ ຈ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ກກ຺ກຏກກ຺ຂີນິ, ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ ນ ວຏ຺ຏຕິ;

ສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ ຕຕ຺ຖ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ ທີປິຕາ.

‘‘ຈຕຸໂກຓາວ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຄຓ຺ຐິປາສກປຏ຺ຏກາ;

ກຓ຺ຓໂກເຓສຸ ສຸຕ຺ຕານິ, ຣຕ຺ເຕ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ ຈີວເຣ.

‘‘ສູຈິກມ຺ມວິກາຣໍ ວາ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ປນ ກິຎ຺ຈິປິ;

ຈີວເຣ ຠິກ຺ຂຸນາ ກາຕຸໍ, ກາຣາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ໂຍ ຈ ປກ຺ຂິປຕິ ຠິກ຺ຂຸ ຈີວຣໍ,

ກຎ຺ຊິປິຏ຺ຐຂລິອລ຺ລິກາທິສຸ;

ວຓ຺ຓມຏ຺ຐມຠິປຕ຺ຖຍໍ ປຣໍ;

ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ປນ ມຸຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏາ.

‘‘ສູຈິຫຕ຺ຖມລາທີນໍ, ກຣເຓ ຈີວຣສ຺ສ ຈ;

ຕຖາ ກິລິຏ຺ຐກາເລ ຈ, ໂຘວນຕ຺ຖໍ ຕຸ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ຣຊເນ ປນ ຄນ຺ຘໍ ວາ, ເຕລໍ ວາ ລາຂເມວ ວາ;

ກິຎ຺ຈິ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ຕຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ສງ຺ເຂນ ມຓິນາ ວາປິ, ອຎ຺ເຎນປິ ຈ ເກນຈິ;

ຈີວຣໍ ນ ຈ ຆຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ຆໍສິຕພ຺ພໍ ນ ໂທຓິຍາ.

‘‘ຈີວຣໍ ໂທຓິຍໍ ກຕ຺ວາ, ນາຕິຆຏ຺ເຏຍ຺ຍ ມຸຏ຺ຐິນາ;

ຣຕ຺ຕໍ ປຫຣິຕຸໍ ກິຎ຺ຈິ, ຫຕ຺ເຖເຫວ ຈ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ຄຓ຺ຐິເກ ປນ ເລຂາ ວາ, ປິຬກາ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ;

ກປ຺ປພິນ຺ທຸວິກາໂຣ ວາ, ປາຬິກຓ຺ຓິກເຠທໂຕ’’ຕິ.

ວິນຍສາຣຕ຺ຖສນ຺ທີປນິຍມ຺ປິ ສມໍ ສຕປທາທີນນ຺ຕິ ສຕປທາທີຫິ ສທິສໍ. ຕຸລ຺ຍຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ສາມິວຈນໍ. ປຏ຺ຏສ຺ສ ປຣິຍນ຺ເຕ ວາຕິ ອນຸວາຕສ຺ສ ອຸຠຍປຣິຍນ຺ເຕ ວາ. ປຏ຺ຏມຸເຂປິ ວາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາຍາມວິຕ຺ຖາຣປຏ຺ຏານໍ ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ຐາເນ, ກຓ຺ເຓປິ ວາ ເອກສ຺ເສວ ວາ ປຏ຺ຏສ຺ສ ອູນປູຣຓຕ຺ຖໍ ຆຏິຕຏ຺ຐາເນປິ ວາ. ເວຓີຕິ ກຸທ຺ຣູສສີສາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ເກຈິ ‘‘ວຣກສີສາກາເຣນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຂລິກນ຺ຕິ ພິຬາລທາມສທິສສິພ຺ພນໍ. ເກຈິ ‘‘ສຕປທິສທິສ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປຏ຺ຏມ຺ປີຕິ ປຕ຺ຕມ຺ປິ. ອຏ຺ຐໂກຓາທິໂກ ວິຘິ ປກາໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐໂກຓາທິກວິຘິ, ຕໍ. ອຏ຺ຐໂກຓາທິກນ຺ຕິ ວາ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ນິຄ຺ຄຫິຕາຄໂມ. ‘‘ອຏ຺ຐໂກຓາທິກໍ ວິຘິ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ‘‘ປຏ຺ຏ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສມານາຘິກຣຓວິເສສນໍ, ກິຣິຍາວິເສສນໍ ວາ. ‘‘ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ປຏ຺ຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ປຏ຺ເຏຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອຏ຺ຐໂກຓາທິກນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ວິຘິນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນໍ. ອິຘ ວກ຺ຂມານຈຕຸໂກຓສຓ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອຏ຺ຐໂກຓາທິກໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຏ຺ຏທ຺ວເຍ. ອຄ຺ຆິຍຄທາຣູປນ຺ຕິ ອຄ຺ຆິຍສຓ຺ຐານຎ຺ເຈວ ຄທາສຓ຺ຐານຎ຺ຈ ສິພ຺ພນໍ. ມຸຄ຺ຄຣນ຺ຕິ ລຄຸຬສຓ຺ຐານສິພ຺ພນໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕິຍາທິສຓ຺ຐານານໍ ຄຫຓໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ປຏ຺ຏທ຺ວເຍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ. ກກ຺ກຏກກ຺ຂີນີຕິ ກຸຬີຣກຈ຺ຉິສທິສານິ ສິພ຺ພນວິກາຣານິ. ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕີຕິ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏເກ. ສຸຕ຺ຕາຕິ ໂກຓໂຕ ໂກຓໍ ສິພ຺ພິຕສຸຕ຺ຕາ ເຈວ ຈຕຸຣສ຺ເສ ສິພ຺ພິຕສຸຕ຺ຕາ ຈ. ປິຬກາຕິ ເຕສເມວ ສຸຕ຺ຕານໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕໂກຏິໂຍ ຈ. ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວາຕິ ຣຊນກາເລ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ອໂນຬາຣິກາ ທີປິຕາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາ ຈ ຈີວເຣ ຣຕ຺ເຕ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕).

ຄຓ຺ຐິກປຏ຺ຏິກາ ປາສປຏ຺ຏິກາຕິ ໂຍຊນາ. ກຓ຺ຓໂກເຓສຸ ສຸຕ຺ຕານີຕິ ຈີວຣກຓ຺ເຓ ສຸຕ຺ຕາ ເຈວ ປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກເຓສຸ ສຸຕ຺ຕານິ ຈ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈີວເຣ ອາຍາມໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ອນຸວາຕໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕສຸຕ຺ຕໍ ຈີວຣໍ ຣຊິຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂາປນກາເລ ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ຈີວຣວໍເສ ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພິຕຸໍ ອນຸວາເຕ ພນ຺ຘສຸຕ຺ຕານິ ຈ ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕານິ ນາມ. ຍຖາຫ ‘‘ຈີວຣສ຺ສ ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກໍ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ, ຣຊິຕກາເລ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ຍໍ ປນ ‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ອນຸວາເຕ ປາສກໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ຣຊນກາເລ ລຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕).

ສູຈິກມ຺ມວິກາຣໍ ວາຕິ ຈີວຣມຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ນານາສຸຕ຺ຕເກຫິ ສຕປທິສທິສໍ ສິພ຺ພນ຺ຕາ ອາຄນ຺ຕຸກປຏ຺ຏໍ ຐເປນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ສູຈິກມ຺ມວິກາຣໍ ວາ. ອຎ຺ຎໍ ວາ ປນ ກິຎ຺ຈິປີຕິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມາລາກມ຺ມມິຄປກ຺ຂິປທາທິກໍ ສິພ຺ພນວິກາຣໍ. ກາຕຸນ຺ຕິ ສຍໍ ກາຕຸໍ. ກາຣາເປຕຸນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎນ ວາ ກາຣາເປຕຸໍ.

ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຣໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐມຠິປຕ຺ຖຍນ຺ໂຕ ກຎ຺ຊິກປິຏ຺ຐຂລິອລ຺ລິກາທີສຸ ຈີວຣໍ ປກ຺ຂິປຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏາ ໂມກ຺ໂຂ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ. ກຎ຺ຊິກນ຺ຕິ ວາຍນຕນ຺ຕມກ຺ຂນໍ ກຎ຺ຊິກສທິສາ ສຸລາກຎ຺ຊິກໍ. ປິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸລປິຏ຺ຐໍ. ຕຓ຺ຑຸລປິຏ຺ເຐຫິ ປກ຺ກາ ຂລິ. ອລ຺ລິກາຕິ ນິຍ຺ຍາໂສ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ລາຂາທີນໍ ຄຫຓໍ. ຈີວຣສ຺ສ ກຣເຓ ກຣຓກາເລ ສມຸຏ຺ຐິຕານໍ ສູຈິຫຕ຺ຖມລາທີນໍ ກິລິຏ຺ຐກາເລ ໂຘວນຕ຺ຖຎ຺ຈ ກຎ຺ຊິກປິຏ຺ຐຂລິອລ຺ລິກາທີສຸ ປກ຺ຂິປຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເຍນ ກສາເວນ ຈີວຣໍ ຣຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຣຊເນ ຈີວຣສ຺ສ ສຸຄນ຺ຘຠາວຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຘໍ ວາ ອຸຊ຺ຊລຠາວຕ຺ຖາຍ ເຕລໍ ວາ ວຓ຺ຓຕ຺ຖາຍ ລາຂໍ ວາ. ກິຎ຺ຈີຕິ ເອວຣູປໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ. ມຓິນາຕິ ປາສາເຓນ. ອຎ຺ເຎນປິ ຈ ເກນຈີຕິ ເຍນ ອຸຊ຺ຊລໍ ໂຫຕິ, ເອວຣູເປນ ມຸຄ຺ຄຣາທິນາ ອຎ຺ເຎນປິ ເກນຈິ ວຕ຺ຖຸນາ. ໂທຓິຍາຕິ ຣຊນມ຺ພເຓ ນ ຆໍສິຕພ຺ພໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຣຕ຺ຕໍ ຈີວຣໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ກິຎ຺ຈິ ໂຖກໍ ປຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຍຕ຺ຖ ປກ຺ກຣຊນໍ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ສາ ຣຊນໂທຓີ. ຕຕ຺ຖ ອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນາທິໍ ຆຏ຺ເຏຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຓ຺ຐິເກຕິ ເວຬຸທນ຺ຕວິສາຓາທິມຍຄຓ຺ຐິເກ. ເລຂາ ວາຕິ ວຏ຺ຏາທິເຠທາ ເລຂາ ວາ. ປິຬກາຕິ ສາສປພີຊສທິສາ ຂຸທ຺ທກພຸພ຺ພຸຬາ. ປາຬິກຓ຺ຓິກເຠທໂຕຕິ ມຓິກາວຬິຣູປປຸປ຺ຜກຓ຺ຓິກຣູປເຠທໂຕ. ‘‘ກປ຺ປພິນ຺ທຸວິກາໂຣ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕເຖວ ຈີວເຣ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

໙. ປຕ຺ເຕ ວາ ຖາລເກ ວາຕິອາທີສຸ ຖາລເກຕິ ຕມ຺ພາທິມເຍ ປຸຄ຺ຄລິເກ ຕິວິເຘປິ ກປ຺ປິຍຖາລເກ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມຓິວຓ຺ຓກຣຓປໂຍໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕລວຓ຺ຓປໂຍໂຄ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕລວຓ຺ໂຓຕິ ສມຓສາຣຸປ຺ປວຓ຺ຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຓິວຓ຺ຓໍ ປນ ປຕ຺ຕໍ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລຕິ ຕິປຸສີສາທິມເຍ ປຕ຺ຕຏ຺ຐປນກມຓ຺ຑເລ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ວິຈິຕ຺ຣານິ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ຣູປກາກິຓ຺ຓານິ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມກຕານີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມກຣທນ຺ຕກໍ ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມກຣທນ຺ຕກໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຖາລກສ຺ສ ຈ ປຕ຺ຕສ຺ສ, ພຫິ ອນ຺ໂຕປິ ວາ ປນ;

ອາຣຄ຺ເຄນ ກຕາ ເລຂາ, ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ ກາຈິປິ.

‘‘ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຠມໍ ປຕ຺ຕໍ, ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຈ ປຈນ຺ຕິ ຈ;

‘ມຓິວຓ຺ຓໍ ກຣິສ຺ສາມ’, ອິຕິ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລເກ ກິຎ຺ຈິ;

ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ;

ນ ໂທໂສ ໂກຈິ ຕຕ຺ຖສ຺ສ;

ກາຕຸໍ ມກຣທນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ.

ວິນຍສາຣຕ຺ຖສນ຺ທີປນິຍມ຺ປິ ອາຣຄ຺ເຄນາຕິ ອາຣກຓ຺ຏກຄ຺ເຄນ, ສູຈິມຸເຂນ ວາ. ກາຈິປິ ເລຂາຕິ ວຏ຺ຏກໂຄມຸຕ຺ຕາທິສຓ຺ຐານາ ຍາ ກາຈິປິ ຣາຊິ. ຠມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ຠເມ ອລ຺ລີຍາເປຕ຺ວາ. ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລເກຕິ ປຕ຺ເຕ ຉວິຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ຕິປຸສີສາທີຫິ ກເຕ ປຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ອາຘາຣາທີນໍ ອຸປຣິ ກາຕພ຺ເພ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລເກ. ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ນານາກາຣຣູປກກມ຺ມວິຈິຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຈິຕ຺ຣານິ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ຣູປກາກິຓ຺ຓານິ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມກຕານີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລ. ອສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ. ມກຣທນ຺ຕກນ຺ຕິ ຄິຣິກູຏນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ປຕ຺ຕຖາລກາທີສຸ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ຘມກຣຓ…ເປ… ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຣຄ຺ເຄນ ທິນ຺ນເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຊາຕິຫິງ຺ຄຸລິກາທິວຓ຺ເຓຫິ ກຕເລຂາ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ຉຕ຺ຕມຸຂວຏ຺ຏິຍນ຺ຕິ ຘມກຣຓສ຺ສ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ກຕສ຺ສ ຉຕ຺ຕາກາຣສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ. ‘‘ປຣິສ຺ສາວນພນ຺ຘຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ເກຈິ. ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍປິ –

‘‘ນ ຘມ຺ມກຣຓຈ຺ຉຕ຺ເຕ, ເລຂາ ກາຈິປິ ວຏ຺ຏຕິ;

ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ, ເລຂໍ ຕຸ ມຸຂວຏ຺ຏິຍ’’ນ຺ຕິ. –

ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຏ຺ຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ຍາ ເລຂາ ປຣິສ຺ສາວນພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຕໍ ເລຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ຘມກຣຓຈ຺ຉຕ຺ເຕ ວາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວາ ກາຈິ ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຘມກຣເຓ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

໑໐. ກາຍພນ຺ຘເນ ປນ ກກ຺ກຏກ຺ຂີນີຕິ ກກ຺ກຏກສ຺ສ ອກ຺ຂິສທິສານິ. ມກຣມຸຂນ຺ຕິ ມກຣມຸຂສຓ຺ຐານໍ. ເທຑ຺ຑຸຠສີສນ຺ຕິ ອຸທກສປ຺ປສີສສທິສສຓ຺ຐານານິ. ອຈ຺ຉີນີຕິ ກຸຎ຺ຊຣຈ຺ຉິສຓ຺ຐານານິ. ເອກເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກຣຊ຺ຊຸກໍ ທ຺ວິຄຸຓຕິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອກເມວ ປນ ສຕວາຣມ຺ປິ ສຣີຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ພຫຸຣຊ຺ຊຸກນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍ ມຸຣຊສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຸຣຊຎ຺ຫິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ມຸຣຊວຏ຺ຏິສຓ຺ຐານໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ. ອິທໍ ປນ ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓສງ຺ຂາຕໍ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານຎ຺ຈ ທສາສຸ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ທສາ ຊີຣນ຺ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ວິເຘຕິ ທສາປຣິໂຍສາເນ ຖິຣຠາວາຍ ທນ຺ຕວິສາຓສຸຕ຺ຕາທີຫິ ກເຕ ວິເຘ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໘໕) ປນ ‘‘ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ປາສນ຺ເຕ ທສາມູເລ ຕສ຺ສ ຖິຣຠາວຕ຺ຖໍ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ທນ຺ຕວິສາຓາທິມເຍ ວິເຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐມງ຺ຄລານິ ນາມ ສງ຺ໂຂ, ຈກ຺ກໍ, ປຸຓ຺ຓກຸມ຺ໂຠ, ຄຍາ, ສິຣີວຈ຺ໂຉ, ອງ຺ກຸໂສ, ຘຊໍ, ໂສວຕ຺ຖິກນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉຍຸຄຬຉຕ຺ຕນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທິວເສນປິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທນ຺ຕາທີຫິ ກຕສ຺ສ ວິຘສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ໂກຏີສຸ ກາຕພ຺ພປຣິຈ຺ເຉທຣາຊິມຕ຺ຕໍ. ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປກຣເຓປິ –

‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ, ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕິ ຈ ຕຫິໍ ຕຫິໍ;

ກາຍພນ຺ຘນໂສຠຕ຺ຖໍ, ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ.

‘‘ທສາມຸເຂ ທຬ຺ຫຕ຺ຖາຍ, ທ຺ວີສຸ ອນ຺ເຕສຸ ວຏ຺ຏຕິ;

ມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມ-ຈິຕ຺ຕິກມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ອກ຺ຂີນິ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ເສຕ຺ວາ;

ໂກຏ຺ຏິເຕ ປນ ກາ ກຖາ.

ກກ຺ກຏກ຺ຂີນິ ວາ ຕຕ຺ຖ;

ອຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ຆຏໍ ເທຑ຺ຑຸຠສີສໍ ວາ, ມກຣສ຺ສ ມຸຂມ຺ປິ ວາ;

ວິກາຣຣູປໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ ທສາມຸເຂ.

‘‘ອຸຊຸກໍ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏໍ ວາ, ມຏ຺ຐໍ ວາ ປນ ປຏ຺ຏິກໍ;

ຂຊ຺ຊູຣິປຕ຺ຕກາກາຣໍ, ກຕ຺ວາ ວຏ຺ຏຕິ ໂກຏ຺ຏິຕໍ.

‘‘ປຏ຺ຏິກາ ສູກຣນ຺ຕນ຺ຕິ, ທຸວິຘໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ;

ຣຊ຺ຊຸກາ ທຸສ຺ສປຏ຺ຏາທິ, ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສານຸໂລມິກໍ.

‘‘ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓຎ຺ຈ, ເທຑ຺ຑຸຠຎ຺ຈ ກລາພຸກໍ;

ຣຊ຺ຊຸໂຍ ຈ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ປຸຣິມາ ທ຺ເວທສາ ສິຍຸໍ.

‘‘ທສາ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານາ, ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ກາຍພນ຺ຘເນ;

ເອກາ ທ຺ວິຕິຈຕສ຺ໂສ ວາ, ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ນ ຕໂຕ ປຣໍ.

‘‘ເອກຣຊ຺ຊຸມຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຸນິນາ ກາຍພນ຺ຘນໍ;

ຕຎ຺ຈ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ, ເອກມ຺ປິ ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ, ພຫູ ເອກາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ;

ນິຣນ຺ຕຣຎ຺ຫິ ເວເຐຕ຺ວາ, ກຕໍ ວຏ຺ຏຕິ ພນ຺ຘິຕຸໍ.

‘‘ທນ຺ຕກຏ຺ຐວິສາຓຏ຺ຐິ-ໂລຫເວຬຸນຬພ຺ຠວາ;

ຊຕຸສງ຺ຂມຍາ ສຸຕ຺ຕ-ຜລຊາ ວິຘກາ ມຕາ.

‘‘ກາຍພນ຺ຘນວິເຘປິ, ວິກາໂຣ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ;

ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ເຉທ-ເລຂາມຕ຺ຕໍ ຕຸ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິນຍສາຣຕ຺ຖສນ຺ທີປນິຍມ຺ປິ ຕຫິໍ ຕຫິນ຺ຕິ ປຏ຺ຏິກາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ. ຕນ຺ຕິ ຕຖາໂກຏ຺ຏິຕທິຄຸຓສຸຕ຺ຕກາຍພນ຺ຘນໍ. ອນ຺ເຕສຸ ທຬ຺ຫຕ຺ຖາຍ ທສາມຸເຂ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຈິຕ຺ຕກມ຺ປີຕິ ມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມຈິຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກາຍພນ຺ຘນໍ. ອກ຺ຂີນີຕິ ກຸຎ຺ຊຣກ຺ຂີນິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ກາຍພນ຺ຘເນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກາ ກຖາ. ອຸຏ຺ຐາເປຕຸນ຺ຕິ ອຸກ຺ກິຣິຕຸໍ.

ຆຏນ຺ຕິ ຆຏສຓ຺ຐານໍ. ເທຑ຺ຑຸຠສີສໍ ວາຕິ ອຸທກສປ຺ປສີສໍ ມຸຂສຓ຺ຐານໍ ວາ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວິກາຣຣູປໍ ທສາມຸເຂ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸຠຍປສ຺ເສສຸ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏກຍຸຕ຺ຕໍ ມຈ຺ຉສ຺ສ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກໍ ວິຍ ຍສ຺ສາ ປຏ຺ຏິກາຍ ວາຍນໍ ໂຫຕິ, ອິທໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏກໍ ນາມ. ຍສ຺ສ ຂຊ຺ຊູຣິປຕ຺ຕສຓ຺ຐານມິວ ວາຍນໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຂຊ຺ຊູຣິປຕ຺ຕກາກາຣໍ ນາມ.

ປກຕິວິກາຣາ ປຏ຺ຏິກາ ສູກຣນ຺ຕໍ ນາມ ກຸຎ຺ຈິກາໂກສສຓ຺ຐານໍ. ຕສ຺ສ ທຸວິຘສ຺ສ ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ຣຊ຺ຊຸກາ ສູກຣນ຺ຕານຸໂລມິກາ, ທຸສ຺ສປຏ຺ຏໍ ປຏ຺ຏິການຸໂລມິກໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຸທ຺ທິກກາຍພນ຺ຘນໍ ຄຫິຕໍ, ຕຎ຺ຈ ສູກຣນ຺ຕານຸໂລມິກໍ. ຍຖາຫ ‘‘ເອກຣຊ຺ຊຸກໍ ປນ ມຸທ຺ທິກກາຍພນ຺ຘນຎ຺ຈ ສູກຣນ຺ຕໍ ອນຸໂລເມຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໗໘). ຕຕ຺ຖ ຣຊ຺ຊຸກາ ນາມ ເອກາວຏ຺ຏາ, ພຫຸຣຊ຺ຊຸກສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຠາວໍ ວກ຺ຂຕິ. ມຸທ຺ທິກກາຍພນ຺ຘນໍ ນາມ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ອກຕ຺ວາ ສຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຸຣຊໍ ນາມ ມຸຣຊວຏ຺ຏິສຓ຺ຐານໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ. ເວເຐຕ຺ວາຕິ ນານາສຸຕ຺ເຕຫິ ເວເຐຕ຺ວາ. ສິກ຺ຂາຠາຊນວິນິຈ຺ຉເຍ ປນ ‘‘ພຫຸກາ ຣຊ຺ຊຸໂຍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອກາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ເວຐິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມທ຺ທວີຓໍ ນາມ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ. ເທຑ຺ຑຸຠກໍ ນາມ ອຸທກສປ຺ປສທິສໍ. ກລາພຸກໍ ນາມ ພຫຸຣຊ຺ຊຸກໍ. ຣຊ຺ຊຸໂຍຕິ ອຸຠຍໂກຏິຍໍ ເອກໂຕ ອພນ຺ຘາ ພຫຸຣຊ຺ຊຸໂຍ, ຕຖາພນ຺ຘາ ກລາພຸກໍ ນາມ ໂຫຕິ. ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ມຸຣຊາທີນິ ອິມານິ ສພ຺ພານິ ກາຍພນ຺ຘນານິ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ປຸຣິມາ ທ຺ເວຕິ ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓນາມຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ. ‘‘ທສາສຸ ສິຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ວຓ຺ຓໂລເປນ ‘‘ທສາ ສິຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ‘‘ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓນ຺ຕິ ອິທໍ ທສາສຸເຍວ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ.

ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານາຕິ ປາມງ຺ຄທາມໍ ວິຍ ຈຕຸຣສ຺ສສຓ຺ຐານາ. ເອກຣຊ຺ຊຸມຍນ຺ຕິ ນານາວຏ຺ເຏ ເອກໂຕ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕໍ ຣຊ຺ຊຸມຍໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ຣຊ຺ຊຸກາ ທຸສ຺ສປຏ຺ຏາທີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກວຏ຺ຏຣຊ຺ຊຸກາ ຄຫິຕາ. ອິຘ ປນ ນານາວຏ຺ເຏ ເອກໂຕ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕາ ເອກາວ ຣຊ຺ຊຸ ຄຫິຕາ. ຕຎ຺ຈາຕິ ຕໍ ວາ ນຍມ຺ປິ ເອກຣຊ຺ຊຸກກາຍພນ຺ຘນໍ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐາເນນ ຄນ຺ຖິຕໍ. ເອກມ຺ປິ ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເກວລມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ພຫູ ຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ວຏ຺ຏຕິ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ມຸຣຊໍ ກລາພຸກຎ຺ຈ ນ ໂຫຕິ, ຣຊ຺ຊຸກກາຍພນ຺ຘນເມວ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍໍ ປນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ‘‘ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ພຫຸຣຊ຺ຊຸກນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຄໂຕ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ສິກ຺ຂາຠາຊນວິນິຈ຺ຉເຍ ‘‘ພຫຸຣຊ຺ຊຸໂຍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອກາຍ ເວຐິຕໍ ມຸຣຊໍ ນາມາ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ທນ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ຫຕ຺ຖິທນ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຊຕູຕິ ລາຂາ. ສງ຺ຂມຍນ຺ຕິ ສງ຺ຂນາຠິມຍໍ. ວິຘກາ ມຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ເວຘິກາຕິປິ ປາໂຐ, ວິຘປຣິຍາໂຍ. ກາຍພນ຺ຘນວິເຘຕິ ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ທສາຍ ຖິຣຠາວຕ຺ຖໍ ກຏ຺ຐທນ຺ຕາທີຫິ ກເຕ ວິເຘ. ວິກາໂຣ ອຏ຺ຐມງ຺ຄລາທິໂກ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ. ຕຸ-ສທ຺ເທນ ຆຏາກາໂຣປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ນເຍນ ກາຍພນ຺ຘນວິຈາໂຣ ກາຕພ຺ໂພຕິ.

໑໑. ອຎ຺ຊນິຍໍ ‘‘ອຸຊຸກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣສ຺ສາທິສຓ຺ຐານາປິ ວງ຺ກຄຕິກາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສິປາຏິກາຍາຕິ ວາສິອາທິຠຓ຺ຑປກ຺ຂິປເນ. ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປກຣເຓ ປນ –

‘‘ມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມ-ນານາຣູປວິຈິຕ຺ຕິຕາ;

ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ, ອຎ຺ຊນີ ຊນຣຎ຺ຊນີ.

‘‘ຕາທິສໍ ປນ ຆໍສິຕ຺ວາ, ເວເຐຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕເກນ ວາ;

ວຬຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ນ ໂທໂສ ໂກຈິ ວິຊ຺ຊຕິ.

‘‘ວຏ຺ຏາ ວາ ຈຕຸຣສ຺ສາ ວາ, ອຏ຺ຐໍສາ ວາປິ ອຎ຺ຊນີ;

ວຏ຺ຏເຕວາຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ວຓ຺ຓມຏ຺ຐາ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ຕຖາຎ຺ຊນິສລາກາປິ, ອຎ຺ຊນິຖວິກາຍ ຈ;

ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ, ຈິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ເອກວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ, ສິປາຏິໍ ເຍນ ເກນຈິ;

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປນ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ, ວຬຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. –

ອາຄຕໍ.

ຕຏ຺ຏີກາຍມ຺ປິ ມາລາ…ເປ… ຈິຕ຺ຕິຕາຕິ ມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ເມຫິ ຈ ມິຄປກ຺ຂິຣູປາທິນານາຣູເປຫິ ຈ ວິຈິຕ຺ຕິຕາ. ຊນຣຎ຺ຊນີຕິ ພາລຊນປໂລຠິນີ. ອຏ຺ຐໍສາ ວາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປິ-ສທ຺ເທນ ໂສຬສໍສາທີນໍ ຄຫຓໍ. ວຓ຺ຓມຏ຺ຐາຕິ ມາລາກມ຺ມາທິວຓ຺ຓມຏ຺ຐາ. ອຎ຺ຊນີສລາກາປິ ຕຖາ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຎ຺ຊນີຖວິກາຍ ຈ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປາໂຐ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ‘‘ຖວິກາປິ ວາ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ປີຕາທິນາ ເຍນ ເກນຈິ ເອກວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ ປິໂລຕິກາທິມຍໍ ກິຎ຺ຈິປິ ສິປາຏິກໍ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ວຬຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ’’ຕິ ອາຄຕໍ.

໑໒. ອາຣກຓ຺ຏກາທີສຸ ອາຣກຓ຺ຏເກຕິ ໂປຕ຺ຖກາທິອຠິສງ຺ຂຣຓຕ຺ຖໍ ກເຕ ທີຆມຸຂສຕ຺ຖເກ. ຠມກາຣານໍ ທາຣຸອາທິລິຂນສຕ຺ຖກນ຺ຕິ ເກຈິ. ວຏ຺ຏມຓິກນ຺ຕິ ວຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພພຸພ຺ພຸຬກໍ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິມິນາ ປິຬກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປິປ຺ຜລິເກຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເຉທນເກ ຂຸທ຺ທກສຕ຺ເຖ. ມຓິກນ຺ຕິ ເອກວຏ຺ຏມຓິ. ປິຬກນ຺ຕິ ສາສປມຕ຺ຕິກາມຸຕ຺ຕຣາຊິສທິສາ ພຫຸວຏ຺ຏເລຂາ. ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເລຂນິຍໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ກຸຎ຺ຈິກາຍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ ສຸວຓ຺ຓຣູປິຍມຍາປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ. ‘ກຸຎ຺ຈິກາຍ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ວຈນໂຕ ອຎ຺ເຎ ກປ຺ປິຍໂລຫາທິມຍາວ ກຸຎ຺ຈິກາ ກປ຺ປນ຺ຕິ ປຣິຫຣຓີຍປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣກຓ຺ຏໂກ ໂປຕ຺ຖກາທິກຣຓສຕ຺ຖກຊາຕິ, ອາມຓ຺ຑສາຣໂກ ອາມລກຜລມໂຍຕິ ວທນ຺ຕິ.

ວລິຕກນ຺ຕິ ນຂຈ຺ເຉທນກາເລ ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວລິຍຸຕ຺ຕເມວ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວິກາຣໍ ທຬ຺ຫີກມ຺ມາທິອຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ, ເຕນ ຈ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑໂກຏິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ສທ຺ທນິຈ຺ຉຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕວລຍາທິກໍ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຍໂຕ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທຬ຺ຫີກມ຺ມາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຣິສ຺ສຍວິໂນທນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເຕນ ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິໂກຏິຍໍ ກຕວລຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ສທ຺ທນິຈ຺ຉຣຓໍ ທີຆຊາຕິກາທິປຣິສ຺ສຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ເຕນາຫ ອາຈຣິຍວໂຣ –

‘‘ມຓິກໍ ປິຬກໍ ວາປິ, ປິປ຺ຜເລ ອາຣກຓ຺ຏເກ;

ຐເປຕຸໍ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ.

‘‘ທຓ຺ຑເກປິ ປຣິຈ຺ເຉທ-ເລຂາມຕ຺ຕໍ ຕຸ ວຏ຺ຏຕິ;

ວລິຕ຺ວາ ຈ ນຂຈ຺ເຉທໍ, ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຫິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາຍມ຺ປິ ມຓິກນ຺ຕິ ຖູລພຸພ຺ພຸຬໍ. ປີຬກນ຺ຕິ ສຸຂຸມພຸພ຺ພຸຬໍ. ປິປ຺ຜເລຕິ ວຕ຺ຖຈ຺ເຉທນສຕ຺ເຖ. ອາຣກຓ຺ຏເກຕິ ປຕ຺ຕຘາຣວລຍານໍ ວິຊ຺ຌນກຓ຺ຏເກ. ຐເປຕຸນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ເສສວຓ຺ຓມຏ຺ຐມ຺ປິ ຈ. ທຓ຺ຑເກຕິ ປິປ຺ຜລິທຓ຺ຑເກ. ຍຖາຫ ‘‘ປິປ຺ຜລິເກປິ ມຓິກໍ ວາ ປິຬກໍ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ທຓ຺ຑເກ ປນ ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຓິພນ຺ຘນຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖໍ ເອກາວ ເລຂາ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ວລິຕ຺ວາຕິ ອຸຠຍໂກຏິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ວລິໂຍ ຄາເຫຕ຺ວາ ນຂຈ຺ເຉທໍ ຍສ຺ມາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາຕິ ອາຄຕາ.

ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິຍໍ ມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິຍາ ປເວສນຕ຺ຖໍ ອາວາຏມຓ຺ຑລໍ ໂຫຕິ. ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນວາສິຍໍ ອຸຊຸກເມວ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸຊຸກເມວາຕິ ອິມິນາ ວງ຺ກໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ອຎ຺ຊນິຍມ຺ປິ ຕຖາ ທສ຺ສິຕໍ. ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອກປສ຺ເສ ວາຕິ ວຈນເສໂສ, ວາສິທຓ຺ຑສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ທຓ຺ຑໂກຏີນໍ ອຈລນຕ຺ຖໍ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປິຍໂລເຫນ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວາ ອຏ຺ຐໍສໍ ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໑໓. ອາມຓ຺ຑສາຣເກຕິ ອາມລກຜລານິ ປິສິຕ຺ວາ ເຕນ ກກ຺ເກນ ກຕເຕລຠາຊເນ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເຕລໍ ສີຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຈຣິເຍນ –

‘‘ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິຍໍ ວາປິ, ຘນຸເກ ເປລ຺ລທຓ຺ຑເກ;

ມາລາກມ຺ມາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ສຓ຺ຑາເສ ທນ຺ຕກຏ຺ຐານໍ, ຕຖາ ເຉທນວາສິຍາ;

ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ໂລເຫນ, ພນ຺ຘິຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ຕຖາ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ເຑປິ, ຈິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ;

ວຏ຺ຏເລຂາວ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ເອກາ ວາ ທ຺ເວປິ ເຫຏ຺ຐໂຕ.

‘‘ວິສາເຓ ນາຬິຍໍ ວາປິ, ຕເຖວາມຓ຺ຑສາຣເກ;

ເຕລຠາຊນເກ ສພ຺ພໍ, ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ຕຸ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ຏີກາຍມ຺ປິ ອຣຓິສຫິເຕ ຠນ຺ຕກິຈ຺ຈກໂຣ ທຓ຺ໂຑ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓີ ນາມ. ວາປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອຘຣາຣຓິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸທຸກ຺ຂລທຓ຺ຑສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຎ຺ຉນກຍນ຺ຕຘນຸ ຘນຸກໍ ນາມ. ມຸສລມຕ຺ຖກປີຬນທຓ຺ຑໂກ ເປລ຺ລທຓ຺ຑໂກ ນາມ. ສຓ຺ຑາເສຕິ ອຄ຺ຄິສຓ຺ຑາເສ. ທນ຺ຕກຏ຺ຐານໍ ເຉທນວາສິຍາ ຕຖາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສູຕິ ວາສິຍາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ. ໂລເຫນາຕິ ກປ຺ປິຍໂລເຫນ. ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຸຊຸກເມວ ວາ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວາ ອຏ຺ຐໍສໍ ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສຓ຺ຑາເສຕິ ອຄ຺ຄິສຓ຺ຑາເສຕິ ນິສ຺ສນ຺ເທເຫ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສູຈິສຓ຺ຑາໂສ ທສ຺ສິໂຕ. ເຫຏ຺ຐາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ອໂຍປຏ຺ຏວລເຍ. ‘‘ອຸປຣິ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກມກຸຬມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສາເຓຕິ ເຕລາສິຎ຺ຈນກຄວຍມຫິໍສາທິສິງ຺ເຄ. ນາຬິຍໍ ວາປີຕິ ເວຬຸນາຬິກາທິນາຬິຍໍ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ອລາພຸໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາມຓ຺ຑສາຣເກຕິ ອາມລກຈຸຓ຺ຓມຍເຕລຆເຏ. ເຕລຠາຊນເກຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣເຍວ ເຕລຠາຊເນ. ສພ຺ພໍ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸມິຕ຺ຖິຣູປຣຫິຕໍ ມາລາກມ຺ມາທິ ສພ຺ພໍ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຄຕໍ.

ຠູມຕ຺ຖຣເຓຕິ ກຏສາຣາທິມເຍ ປຣິກມ຺ມກຕາຍ ຠູມິຍາ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພອຕ຺ຖຣເຓ. ປານີຍຆເຏຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພຠາຊເນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສພ຺ພໍ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ມຎ຺ຈາທີສຸ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຣູປມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕລຠາຊເນສຸເຍວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຣູປານໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕຕ຺ຕາ ເຕລຠາຊເນນ ສຫ ອຄເຓຕ຺ວາ ວິສຸໍ ມຎ຺ຈາທີນໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ ວທນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ວທນ຺ຕິ, ເອເຕສໍ ປນ ມຎ຺ຈາທີນໍ ຫຕ຺ເຖນ ອາມສິຕພ຺ພຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິຣູປເມຕ຺ຖ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໘໕) ປນ ‘‘ຕາລວຓ຺ຏພີຊນິອາທີສຸ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຕານິ ກຸຎ຺ຈິກາ ວິຍ ປຣິຫຣຓີຍານິ, ອຖ ໂຂ ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ນ ຘາເຣຕພ຺ພານີຕິ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕານິ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ວິຘູປນຎ຺ຈ ຕາລວຓ຺ຏຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ເຕລຠາຊເນສຸ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ ວຸຕ຺ຕເມວ –

‘‘ປານີຍສ຺ສ ອຸຬຸງ຺ເກປິ, ໂທຓິຍໍ ຣຊນສ຺ສປິ;

ຆເຏ ຜລກປີເຐປິ, ວລຍາຘາຣກາທິເກ.

‘‘ຕຖາ ປຕ຺ຕປິຘາເນ ຈ, ຕາລວຓ຺ເຏ ຈ ພີຊເນ;

ປາທປຸຎ຺ຉນິຍໍ ວາປິ, ສມ຺ມຸຎ຺ຊນິຍເມວ ຈ.

‘‘ມຎ຺ເຈ ຠູມຕ຺ຖເຣ ປີເຐ, ຠິສິພິມ຺ໂພຫເນສຸ ຈ;

ມາລາກມ຺ມາທິກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພເມວ ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

໑໔. ເອວໍ ສມຓປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ເສນາສເນ ກເຖຕຸໍ ‘‘ເສນາສເນ ປນາ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສໂຊຕໂກ. ເຕນ ສພ຺ພຣຕນມຍມ຺ປິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຎ຺ຎວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ໂຊເຕຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປຏິເສເຘຕພ຺ເພ ສນ຺ເຕປິ ຕຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເສນາສເນ ກິຎ຺ຈິ ປຏິເສເຘຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ –

‘‘ນານາມຓິມຍຕ຺ຖມ຺ຠ-ກວາຏທ຺ວາຣຠິຕ຺ຕິກໍ;

ເສນາສນມນຸຎ຺ຎາຕໍ, ກາ ກຖາ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐເກ.

‘‘ໂສວຓ຺ຓິຍໍ ທ຺ວາຣກວາຏພທ຺ຘໍ;

ສຸວຓ຺ຓນານາມຓິຠິຕ຺ຕິຠູມິໍ;

ນ ກິຎ຺ຈິ ເອກມ຺ປິ ນິເສຘນີຍໍ;

ເສນາສນໍ ວຏ຺ຏຕິ ສພ຺ພເມວາ’’ຕິ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍມ຺ປິ ປຐມສງ຺ຆາທິເສສວຓ຺ຓນາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໑) ‘‘ເສນາສນປຣິໂຠໂຄ ປນ ສພ຺ພກປ຺ປິໂຍ, ຕສ຺ມາ ຊາຕຣູປຣຊຕມຍາ ສພ຺ເພປິ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣາ ອາມາສາ. ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມວິນຍວຓ຺ຓນຏ຺ຐາເນ ຣຕນມຓ຺ຑເປ ກໂຣນ຺ຕິ ຜລິກຕ຺ຖມ຺ເຠ ຣຕນທາມປຏິມຓ຺ຑິເຕ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຸປກຣຓານິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ຕສ຺ສາ ວຓ຺ຓນາຍໍ ປນ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໒໘໑) ‘‘ສພ຺ພກປ຺ປິໂຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓາທິມຍານໍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣານໍ ອາມສນໂຄປນາທິວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ສພ຺ພຖາ ກປ຺ປິໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘ຕສ຺ມາ’ຕິອາທິ. ‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມວິນຍວຓ຺ຓນຏ຺ຐາເນ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆິກເມວ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ ເສນາສນໍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣາ ຈ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລິການີຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຓ຺ຓິຕໍ.

ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍມ຺ປິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໐) ‘ສພ຺ພໍ ປາສາທປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິວິຈິຕ຺ຣານິ ກວາຏານິ ມຎ຺ຈປີຐານິ ຕາລວຓ຺ຏານິ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຍປານີຍຆຏປານີຍສຣາວານິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕໍ, ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປາສາທສ຺ສ ທາສິທາສໍ ເຂຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ໂຄມຫິໍສໍ ເທມາຕິ ວທນ຺ຕິ, ປາເຏກ຺ກໍ ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ປາສາເທ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ໂຄນກາທີນິ ສງ຺ຆິກວິຫາເຣ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກວິຫາເຣ ວາ ມຎ຺ຈປີເຐສຸ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຘມ຺ມາສເນ ປນ ຄິຫິວິກຕນີຫາເຣນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ຕສ຺ສາ ວຓ຺ຓນາຍໍ ປນ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໓໒໐) ‘‘ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິວິຈິຕ຺ຣານີຕິ ສງ຺ຆິກເສນາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຄ຺ຄລິກໍ ປນ ສຸວຓ຺ຓາທິວິຈິຕ຺ຣໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘ນ ຕ຺ເວວາຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໙໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເຕເນເວຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ສງ຺ຆິກວິຫາເຣ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກວິຫາເຣ ວາ’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂຄນກາທິອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑວິສເຍວ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສປິ ເຕສໍ ຄຫເຓ ໂທສາຠາວາ’’ຕິ ວຓ຺ຓິຕໍ.

ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂນ຺ຘເກ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑) ‘‘ສເຈປິ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທໂຍ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ມຎ຺ຈສຕໍ ວາ ມຎ຺ຈສຫສ຺ສໍ ວາ ເທນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ກປ຺ປິຍມຎ຺ຈາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິຍາ ສງ຺ຆິກປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາຕິ ທາຕພ຺ພາ, ປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ນ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ຕສ຺ສາ ວຓ຺ຓນາຍໍເຍວ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ‘‘ກປ຺ປິຍມຎ຺ຈາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອິມິນາ ສຸວຓ຺ຓາທິວິຈິຕ຺ຕໍ ອກປ຺ປິຍມຎ຺ຈໍ ‘ສງ຺ຆສ຺ສາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ‘ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເຂຕ຺ຕາທິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຓ຺ຓິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ລຊ຺ຊິເປສລພຫຸສ຺ສຸຕສິກ຺ຂາກາມຠູເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ມນສິກາຕພ຺ພມິທໍ ຐານໍ.

ນນຸ ຈ ເສນາສເນ ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນໍ ນາມ ປຏິເສເຘຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ເສນາສເນ ກິຎ຺ຈິ ປຏິເສເຘຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນາ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນາ ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມາທິກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ເສນາສເນ ກິຎ຺ຈິ ປຏິເສເຘຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕທຠາໂວຕິ. ຍທິ ເອວໍ ຕໍ ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນໍ ອາຈຣິເຍນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ກຕມໍ ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນໍ ນາມາຕິ ປຸຈ຺ຉາຍມາຫ ‘‘ວິຣຸທ຺ຘ…ເປ… ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ສີມສ຺ສາມິການໍ. ຣາຊວລ຺ລເຠຫີຕິ ລຊ຺ຊິເປສລານໍ ອຸໂປສຖາທິອນ຺ຕຣາຍກຣາ ອລຊ຺ຊິໂນ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອຘິປ຺ເປຕາ ເຕຫິ ສຫ ອຸໂປສຖາທິກຣຓາໂຍຄໂຕ. ເຕນ ຈ ‘‘ສີມາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ລຊ຺ຊິປຣິສາຕິ ເຕສໍ ສີມສ຺ສາມິການໍ ອນຸພລໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ລຊ຺ຊິປຣິສາ. ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕນ຺ຕິ ຍໍ ອລຊ຺ຊີນໍ ເສນາສນເຠທນາທິກໍ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂູຫິ ກຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸກຕເມວ ອລຊ຺ຊິນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສິຍາ – ‘‘ອຎ຺ເຎສໍ ສີມາຍາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສີມາ ນາມ ພຫຸວິຘາ, ກຕຣສີມໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ? ພທ຺ຘສີມໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ມາ ອມ຺ຫາກໍ ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ອນ຺ຕຣາຍມກຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍມ຺ປິ (ສາຣຕ຺ຖ.ຏີ. ໒.໘໕) ‘‘ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣາ ອລຊ຺ຊິໂນ ຣາຊກຸລູປກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຸໂປສຖາທິວິນຍກມ຺ມເຂຕ຺ຕຠູຕາຍ ເອວ ສີມາຍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ຄາມສີມສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາໂຍປິ ຕໍເຂຕ຺ຕຠູຕາ ເອວ, ຕສ຺ມາ ຕາປິ ສນ຺ຘາຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕາສໍ ອພທ຺ຘສີມຕ຺ຕາ, ນ ເຕ ຕາສໍ ສາມິກາ, ພທ຺ຘສີມາເຍວ ຠິກ຺ຂູນໍ ກິຣິຍາຍ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕາສໍເຍວ ເຕ ສາມິກາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ປນ ສີມສ຺ສາມິເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫີ’’ຕິ. ຍໍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອຸປຈາຣສີມາປິ ຕໍເຂຕ຺ຕຠູຕາ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສາ ຕທກ຺ເຂຕ຺ຕຠາວໍ ອຸປຣິ ສີມາວິນິຈ຺ຉຍກຖາທີສຸ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໕໖ ອາທໂຍ) ກຖຍິສ຺ສາມ. ອປິຈ ຄາມສີມາຍ ອຎ຺ເຎສໍ ເສນາສນກຣຓສ຺ສ ປຏິເສຘິຕຸມຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຸທກຸກ຺ເຂປສີມານຎ຺ຈ ສພ຺ພທາ ອຕິຏ຺ຐນໂຕ ພທ຺ຘສີມາເຍວ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ.

ຉິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ ຠິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ, ອນຸປວຊ຺ໂຊຕິ ອິທໍ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍກຸຏີ ວິຍ ສພ຺ພຖາ ອນຸປໂຍຄາຣຫໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓສຸຕ຺ເຕຫິ ວິນທ຺ຘຉຕ຺ຕາທິກໍ, ຕຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍຠາໂຄວ ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ນ ຕທວເສໂສ, ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາຕິ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຸປວຊ຺ໂຊວ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຆຏກມ຺ປິ ວາຬຣູປມ຺ປິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ທຸຕິໂຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໓. ເຠສຊ຺ຊາທິກຣຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໑໕. ເອວໍ ປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ເຠສຊ຺ຊກຣຓປຣິຕ຺ຕປຏິສນ຺ຖາຣານໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ເຠສຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠິສກ຺ກສ຺ສ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ກິໍ ຕໍ? ຕິກິຈ຺ຉນໍ. ກຣິຍເຕ ກຣຓໍ, ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ກຣຓໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ, ເວຊ຺ຊກມ຺ມກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣິສມນ຺ຕໂຕ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ປຣິຕ຺ຕໍ, ອາຣກ຺ຂາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິສນ຺ຖຣຓໍ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ, ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອຎ຺ເຎສໍ ສມ຺ພນ຺ຘກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ມາຕິກາຍໍ ‘‘ເຠສຊ຺ຊກຣຓມ຺ປິ ຈ ປຣິຕ຺ຕໍ, ປຏິສນ຺ຖາໂຣ’’ຕິ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ມຍາ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ສມຠິນິວິຏ຺ເຐ ເຠສຊ຺ຊກຣຓວິນິຈ຺ຉເຍ. ສຫຘມ຺ໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຫຘມ຺ມິກາ, ເຕສໍ, ເອກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ສາສເນ ສຫສິກ຺ຂມານຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສຫຘມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ຕາ ສຫຘມ຺ມິກາ, ເຕສໍ, ສຫຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ສິກ຺ຂມານຠາເວນ ນິຍຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕສີລາທິຍຸຕ຺ຕຠາເວນ ສມຕ຺ຕາ ສມສີລສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ. ເອເຕນ ທຸສ຺ສີລານໍ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິການຎ຺ຈ ອກາຕຸມ຺ປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ເຕສໍ ວາ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ. ນ ກຣິຍິຕ຺ຖາຕິ ອກຕາ, ອຍຸຕ຺ຕວເສນ ອກຕປຸພ຺ພາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໑໘໖) ປນ ‘‘ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຕິ ນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ. ສາ ຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ກຕາປິ ອກຕາ ວິຍາຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘ວເທຍ຺ຍາຖ ຠນ຺ເຕ ເຍນຕ຺ໂຖ’ຕິ ເອວໍ ອກຕຏ຺ຐາເນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໘໕) ‘‘ຄິລານສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ກຕາປິ ອກຕາ ວິຍາຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘ວທ ຠນ຺ເຕ ປຈ຺ຈເຍນາ’ຕິ ເອວໍ ອກຕປວາຣຓຏ຺ຐາເນ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໖. ປຏິຍາທິຍຕີຕິ ສມ຺ປາເທຕິ. ອກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຍຸຕ຺ຕຕາວເສນ ປເນຕ຺ຖ ອກຣຓປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ອາປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພໍ ປຣິກມ຺ມໍ ອນາມສນ຺ເຕນາຕິ ມາຕຸຄາມສຣີຣາທີນໍ ອນາມາສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາວ ຎາຕກາ ນ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຍາວ ຕສ຺ສ ຎາຕກາ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍຠູຕານໍ ມາຕາປິຕູນໍ ສຫຕ຺ຖາ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໑໘໖) ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໗. ປິຕຸ ຠຄິນີ ປິຕຸຈ຺ຉາ. ມາຕຸ ຠາຕາ ມາຕຸໂລ. ນປ຺ປໂຫນ຺ຕີຕິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ຏີກາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຕສໍເຍວ ສນ຺ຕກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເກວລໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ປນ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕິ ຍາຈນ຺ຕິ ຈ, ເທຖ ໂນ ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຏິທສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ເຕສໍ ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ອປ຺ປໂຫນກຕ຺ຕາ ເຠສຊ຺ຊເມວ ຍາຈນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຘິປ຺ປາໂຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ໂພ. ນ ຍາຈນ຺ຕີຕິ ລຊ຺ຊາຍ ນ ຍາຈນ຺ຕິ, ຄາຣເວນ ວາ. ‘‘ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎຖາ ເທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໘) ປນ ‘‘ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາໂຠຄໍ ປນ ອກຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕີສຸ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂປຣາຓຏີກາຍມ຺ປິ ຕເທວ ຄເຫຕ຺ວາ ລິຂິຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໕) ປນ ຕໍ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ປນ ‘‘ອາໂຠຄໍ ອກຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓສ຺ສ, ປາຬິຍໍ ‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’ຕິ ເອວໍ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕເນວ ອາປຕ຺ຕິສິທ຺ຘາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘ເຕສຎ຺ເຎວ ສນ຺ຕກ’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ເອເຕ ທສ ຎາຕເກ ຐເປຕ຺ວາຕິ ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕາທໂຍປິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຎາຕກາ ເອວາຕິ ເຕປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ເຕນ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎາຕການໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອເຕສໍ ປຸຕ຺ຕປຣມ຺ປຣາຍາ’’ຕິອາທິ. ກຸລປຣິວຏ຺ຏາຕິ ກຸລານໍ ປຏິປາຏິ, ກຸລປຣມ຺ປຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ, ‘‘ຕາວກາລິກໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ອກຕ຺ວາ ເທນ຺ຕສ຺ສປິ ປນ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏໍ ວິນາ ມິຈ຺ຉາຊີວນໍ ວາ ກຸລທູສນໍ ວາ ນ ໂຫຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວາ ກຸລທູສກາປຕ຺ຕິ ວາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຎາຕການຎ຺ຫິ ສນ຺ຕກໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ກຸລທູສນາທິ ນ ສິຍາ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍມ຺ປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໘໕) ‘‘ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈາສາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ຍາຈິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພຏ຺ຐານຕາຍ ຎາຕເກສຸ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວາ ກຸລທູສກາປຕ຺ຕິ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໑໘໖) ປນ ‘‘ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວາ ກຸລທູສກາປຕ຺ຕິ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ວຈນໂຕ ຍາວ ສຕ຺ຕໂມ ກຸລປຣິວຏ຺ໂຏ, ຕາວ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພປເທສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ຈູຬມາຕຸຍາ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພປເທສຸ ຈູຬມາຕຸຍາ ສາມິໂກຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອາຫຣາມາຕິ ອິທໍ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ມມ ຎາຕການໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຫຣຖາຕິ ອາຓຕ຺ເຕຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ສາມເຓຣາທີນໍ ອປຈ຺ຈາສາຍປິ ປຣຊນສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຣິເຍສິຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ວາ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ຎາຕິສາມເຓເຣຫິ ວາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາຕິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໕) ອາຄນ຺ຕຸກໂຈຣາທີນໍ ກໂຣນ຺ເຕນປິ ມນຸສ຺ສາ ນາມ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຕຫິ ລາຠໍ ອປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ, ປຈ຺ຈາສາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ເວຊ຺ຊກມ຺ມກຸລທູສນາທິນາ ໂທໂສ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວຎ຺ຫິ ອຸປກາເຣ ກເຕ ສາສນສ຺ສ ຄຸຓໍ ຎຕ຺ວາ ປສີທນ຺ຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຣເຓ ປນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ອາຄນ຺ຕຸກາທີນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລານມ຺ປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານວິຠາຄສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຕ຺ຕປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ‘‘ສພ຺ເພສມ຺ປິ ທາຕຸໍ ກາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ອປຈ຺ຈາສີສນຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉາຊີວກຸລທູສນາທິໂທສນິເສຘນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ເຠສຊ຺ຊກຣຓສງ຺ຂາຕາຍ ອິມິສ຺ສາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິຍາ ມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖໍ ອາຄນ຺ຕຸກໂຈຣາທີນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕານໍ ທາເນເນວ ຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ມຸຈ຺ຈນໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໘. ເຕເນວ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນປິ ອກາຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘໍ ກຸລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປນ ກຖາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິຍາຍຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ກເຖນ຺ຕສ຺ສປິ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ອາຈຣິຍາ. ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ຐໂຣຄີນໍ ປຣິຍາເຍນປິ ວຕ຺ວາ ວິຈຣຓໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຈ຺ຉິຕສ຺ສປິ ປນ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍາຍກຖາປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສມຸລ຺ລເປສີຕິ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ເອວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ອາຈຣິຍຠາໂຄຕິ ວິນຍາຈາຣໍ ອໂກເປຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊາຈິກ຺ຂເຓນ ເວຊ຺ຊາຈຣິຍຠາໂຄ ອຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໕) ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໘໕) ປນ ‘‘ວິນຍລກ຺ຂຓໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອນາຈຣິຍສ຺ສ ຕທນຸຣູປໂວຫາຣາສມ຺ຠວໂຕ ອີທິສສ຺ສ ລາຠສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ‘ອາຈຣິຍຠາໂຄ ນາມ ອຍ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸນາ ອາຈຣິເຍນ ລຠິຕພ຺ພຠາໂຄ ອຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຸປ຺ຜປູຊນຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ເນປິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວິຘານສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ກປ຺ປິຍວເສນາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘ປຸປ຺ຜໍ ອາຫຣຖາ’ຕິອາທິນາ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໘໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໕) ປນ ‘‘ປຸປ຺ຜປູຊນຕ຺ຖາຍປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຍມານໍ ຣູປິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕຠຊເນນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວາຕິ ອາຫ ‘ກປ຺ປິຍວເສນ ຄາຫາເປຕ຺ວາ’ຕິ. ‘ອມ຺ຫາກໍ ຣູປິຍໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸປ຺ຜປູຊນຕ຺ຖໍ ປຸປ຺ຜໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິອາທິນາ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກປ຺ປິເຍນ ກມ຺ເມນ ຄາຫາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໑໘໖) ປນ ‘‘ກປ຺ປິຍວເສນາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ປຸປ຺ຜໍ ອາເນຖາຕິອາທິນາ. ‘ປູຊໍ ອກາສີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຍໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ເຠສຊ຺ຊກຣຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ.

໑໙. ເອວໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ປຣິຕ຺ຕກຣຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸມາຫ ‘‘ປຣິຕ຺ເຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ ວິຍ ຄິຫິກມ຺ມໍ ວິຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ‘‘ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສນຕ຺ຕາ ອນຊ຺ຌິຏ຺ເຐນປິ ຠຓິຕພ຺ໂພ ຘມ຺ໂມ, ປເຄວ ອຊ຺ຌິຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈາເລຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ກາຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ຈາເລຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ວາ ‘‘ປຣິຕ຺ຕາຓໍ ເອຕ຺ຖ ປເວເສມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ເອວໍ ກເຕ ປຣິຕ຺ຕາຓາ ເອຕ຺ຖ ປເວສິຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫາຣໂຕ…ເປ… ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິທໍ ອຎ຺ຎາຕເກ ຄຫຏ຺ເຐ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາເທສຸ ອຸທກໍ ອາກິຣິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ຕສ຺ມິໍ ເທເສ ຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປາຬິຍາ ນິສິນ຺ນານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທສຸ ໂຣຄວູປສມນາທິອຕ຺ຖາຍ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ກຣິຍມາເນ ຍທິ ປາເທ ອປເນນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ‘‘ອວມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ໂຣໂຄ ນ ວູປສເມສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ປາທາ ອປເນຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ມຕສຣີຣທສ຺ສເນ ວິຍ ເກວເລ ສຸສານທສ຺ສເນປິ ອິທໍ ຊາຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ວຍຄມນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ມຣຓສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສີວຖິກທສ຺ສເນ…ເປ… ມຣຓສ຺ສຕິໍ ປຏິລຠິສ຺ສາມາຕິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເລສກປ຺ປໍ ອກຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ນສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ປຣິວາຣຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ອສຸຠທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ເລສກປ຺ປໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ຄເຕ ມຕສ຺ສ ຎາຕກາ ປສີທິສ຺ສນ຺ຕິ, ທານໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍໍ ລາຠໍ ລຠິສ຺ສາມ, ອຸປຏ຺ຐາກໍ ລຠິສ຺ສາມາຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ ປນ ‘‘ມຣຓສ຺ສຕິໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິນາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປກ຺ໂກສິເຕປິ ອປກ຺ໂກສິເຕປິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ຕາລປຓ຺ຓສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕເລຂນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ປຣິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕກຣຓສຎ຺ຎາຓຕ຺ຕາ ຕານິ ທິສ຺ວາ ອມນຸສ຺ສາ ປຣິຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ອປກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕາລປຓ຺ຓໍ ປນ ປຣິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ວາ ຫຕ຺ເຖ ວາ ປາເທ ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ‘‘ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໕ ອາທໂຍ) ວາ ຠຓິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕໂກເຍວ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຠໂຕ ປາຬິມຸຕ຺ຕປຣິຕ຺ຕກຣຓວິນິຈ຺ຉໂຍ, ນ ປນ ຕໂຕ ປຣໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິໂກ ກຖາມຄ຺ໂຄ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕີສຸ ຏີກາສຸປິ ຕໍສໍວຓ຺ຓນານໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ໂສ ສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄໂຕວາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘ ປນ ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກມ຺ມໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ‘‘ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕໍ ວາ ຠຓິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈເນ. ປນາຕິ ວິເສສຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ທີຆນິກາເຍ ປາຖິກວຄ຺ເຄ ອາຄຕສ຺ສ ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກມ຺ມໍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຍທິ ປຐມເມວ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອວຎ຺ຫິ ລທ຺ຘາເສວນໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຕິໂອຊວນ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປິຏ຺ຐໍ ວາ ມໍສໍ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ມຈ຺ຉຂຓ຺ຑປູວຂຊ຺ຊກາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂອຕາຣໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ປິຍາຍິຕຂາທນີຍນິພທ຺ຘວສນຏ຺ຐານລາຠຕາຍ ອວຕາຣຓໍ ລຠນ຺ຕິ. ຫຣິຕູປລິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອລ຺ລໂຄມຍລິຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ໂປຣາຓກຈາຣິຕ຺ຕໍ ຠູມິວິສຸທ຺ຘກຣຓໍ. ປຣິສຸທ຺ຘໍ…ເປ… ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຣິຕ຺ຕກາຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາວເສນ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານອຸຠຍໂຕ ຣກ຺ຂາສໍວິຘາເນນ ສເມຕິ. ຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໓.໒໘໒) ປນ ‘‘ສຣີຣສຸທ຺ຘິປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ‘‘ກາຍສຸທ຺ຘິມຕ຺ເຕນ ອມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເມຕ຺ຕາວເສເນວ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ເມຕ຺ຕາຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ…ເປ… ເອກາທສານິສໍສາ ປາຏິກງ຺ຂາ. ກຕເມ ເອກາທສ? ສຸຂໍ ສຸປຕິ, ສຸຂໍ ປຏິພຸຊ຺ຌຕິ, ນ ປາປກໍ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕິ, ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ, ອມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໑.໑໕; ປຣິ. ໓໓໑; ມິ. ປ. ໔.໔.໖).

ປຣິຕ຺ຕກາຣໂກ…ເປ… ສມ຺ປຣິວາຣິເຕນາຕິ ອິທໍ ປຣິຕ຺ຕກຣໂຓ ພາຫິຣໂຕ ອາຣກ຺ຂາສໍວິຘານໍ, ‘‘ເມຕ຺ຕ…ເປ… ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ອາຣກ຺ຂາສໍວິຘານໍ, ເອວໍ ອຸຠຍໂຕ ຣກ຺ຂາສໍວິຘານໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ອມນຸສ຺ສາ ປຣິຕ຺ຕກາຣກສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກາຕຸໍ ນ ວິສຫນ຺ຕິ. ມງ຺ຄລກຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອມນຸສ຺ສານໍ ໂຕສນຕ຺ຖາຍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ກຕ຺ວາ ມຫາມງ຺ຄລກຖາ ກເຖຕພ຺ພາ. ເອວໍ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມາເນນ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ປຓ຺ຓາກາຣຕ຺ຖາຍ ມຫາມງ຺ຄລກຖາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈເນນ ສເມຕິ. ຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ປຸພ຺ພຸປຈາຣວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສນ຺ນິປາໂຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຕສ຺ມິໍ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິປາໂຕ ໂຆເສຕພ຺ໂພ ‘‘ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ສພ຺ເພຫິ ສນ຺ນິປຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອນາຄນ຺ຕຸໍນາມ ນ ລຠຕີຕິ ອມນຸສ຺ໂສ ພຸທ຺ຘາຓາຠເຍນ ຣາຊາຓາຠເຍນ ອນາຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊູນໍ ອາຓາຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ. ຄຫິຕກາປເທເສນ ອມນຸສ຺ໂສວ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອມນຸສ຺ສຄຫິຕໂກ ‘ຕ຺ວໍ ໂກ ນາໂມ’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາລາຄນ຺ຘາທີສູຕິ ມາລາຄນ຺ຘາທິປູຊາສຸ. ອາສນປູຊາຍາຕິ ເຈຕິເຍ ພຸທ຺ຘາສນປູຊາຍ. ປິຓ຺ຑປາເຕຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕທາເນ. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸປ຺ປເທເສນ ເຈຕນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ປຕ຺ຕິທານໍ ສມ຺ຠວຕິ.

ເທວຕານນ຺ຕິ ຍກ຺ຂເສນາປຕີນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໒໘໓, ໒໙໓) ‘‘ອິເມສໍ ຍກ຺ຂານໍ ມຫາຍກ຺ຂານໍ ເສນາປຕີນໍ ມຫາເສນາປຕີນໍ ອຸຊ຺ຌາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອາຏາຕິ ທພ຺ພິມຸຂສກຸຓາ. ເຕ ອາຏາ ນທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຏານາທໍ, ເທວນຄຣໍ, ອາຏານາເທ ກຕໍ ອາຏານາທິຍໍ, ສຸຕ຺ຕໍ. ຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໓.໒໘໒) ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ’ຕິ ຈ ‘ມງ຺ຄລກຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’ຕິ ຈ ‘ວິຫາຣສ຺ສ ອຸປວເນ’ຕິ ຈ ເອວມາທິ ສພ຺ພໍ ຄິຫີນໍ ປຣິຕ຺ຕກຣເຓ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໘໒) ‘‘ເອຕໍ ຕາວ ຄິຫີນໍ ປຣິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕເກນ ປນ-ສທ຺ເທນ ສຫ ວຸຈ຺ຈມານໍ ‘‘ອິທໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ອວິເສເສ ຫິ ສຕິ ເຠໂທ ກາຕພ຺ໂພ ນ ສິຍາ. ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕາວ ພາຫິຣາຣກ຺ຂາ ທຸກ຺ກຣາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄິຫີນໍ ປຣິຕ຺ຕກຣເຓ ວຸຕ຺ຕປຣິກມ຺ເມ ອສມ຺ປຊ຺ຊມາເນປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂນ ມຕິ.

ອິທໍ ປນ ອິຘ ອາຄຕໍ ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ຕປຣິກມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອມນຸສ຺ສານໍ ອມນາປໍ, ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອມນຸສ຺ສາ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ໂປຣາຓາ ຈຕູຫິ ມຫາຣາເຊຫິ ອາໂຣຈິຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕໍ ມູລຠູຕໍ ທີຆນິກາເຍ ອາຄຕໍ ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໕ ອາທໂຍ) ປຫາຍ ມູລສຸຕ຺ຕໂຕ ຄາຖາຉກ຺ກເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຄາຖາໂຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ, ຕມ຺ປິ ປຣິຕ຺ຕໍ ອມູລຠູຕຕ຺ຕາ ເອເກນາກາເຣນ ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ເກຈິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຘາເຣນ຺ຕິ, ເກຈິ ວິຕ຺ຖາເຣນ, ເກຈິ ເອກຈ຺ຈາ ຄາຖາໂຍ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ເກຈິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ເກຈິ ຠິກ຺ຂູ ຕໍມິສ຺ສກປຣິຕ຺ຕມ຺ປິ ມງ຺ຄລກຣຓກາລາທີສຸ ວຕ຺ຕຸມວິສຫນ຺ຕາ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສຸຕ຺ຕານິເຍວ ຠຓນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ? ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຫາຣາຊາໂນ ອິມໍ ອາຏານາຏິຍໍ ຣກ຺ຂໍ ສໍວິທຫມານາ ພຸທ຺ຘສາສເນ ອມນຸສ຺ສານໍ ປສາທາຍ, ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ອວິເຫຐນາຍ ເອວ ສໍວິທຫິໍສຸ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕິ ອຸຬາຣາ ຍກ຺ຂານິວາສິໂນ, ເຍ ອິມສ຺ມິໍ ຠຄວໂຕ ປາວຈເນ ອປ຺ປສນ຺ນາ, ເຕສໍ ປສາທາຍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ອາຏານາຏິຍໍ ຣກ຺ຂໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸປາສການໍ ອຸປາສິການໍ ຄຸຕ຺ຕິຍາ ຣກ຺ຂາຍ ອວິຫິໍສາຍ ຜາສຸວິຫາຣາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໖).

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນປິ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄມເນ ‘‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຖ ຠິກ຺ຂເວ ອາຏານາຏິຍໍ ຣກ຺ຂໍ, ປຣິຍາປຸຓາຖ ຠິກ຺ຂເວ ອາຏານາຏິຍໍ ຣກ຺ຂໍ, ຘາເຣຖ ຠິກ຺ຂເວ ອາຏານາຏິຍໍ ຣກ຺ຂໍ, ອຕ຺ຖສໍຫິຕາ ຠິກ຺ຂເວ ອາຏານາຏິຍາ ຣກ຺ຂາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸປາສການໍ ອຸປາສິການໍ ຄຸຕ຺ຕິຍາ ຣກ຺ຂາຍ ອວິຫິໍສາຍ ຜາສຸວິຫາຣາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໙໕) ຠິກ຺ຂູນໍ ຘາຣຓໍ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕໍ ອານິສໍສຎ຺ຈ ປກາສິຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ຈ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາສິເຕ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ເອກປທມ຺ປິ ອປເນຕພ຺ພໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຈຕູຫິ ມຫາຣາເຊຫິ ສໍວິທຫິຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕໍ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫໍ ປກຕິອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ຕເມວ ຘາເຣຕຸໍ ສຊ຺ຌາຍິຕຸຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ຠຄວຕາ ອຠາສິຕໍ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອນາຣຸຬ຺ຫໍ ມິສ຺ສກສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໘໒) ອາຄຕໍ ອິທໍ ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕປຣິກມ຺ມໍ ປນ ປກຕິສຊ຺ຌາຍນວາຈນາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ຄຫຏ຺ຐໍ ວາ ປພ຺ພຊິຕໍ ວາ ອມນຸສ຺ເສຫິ ຄຫິຕກາເລ ໂມຈາປນຕ຺ຖາຍ ໂລກິເຍຫິ ມນ຺ຕໍ ວິຍ ຠຓນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອມນຸສ຺ສຄຫິຕໂກ ຕ຺ວໍ ໂກ ນາໂມສີຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໘໒).

ອາຏານາຏິຍາ ຣກ຺ຂາ ຈ ນາມ ນ ສກລສຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຈ ນມຕ຺ຖູ’’ຕິ ປທໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊູນໍ ວເສນ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄຕໍ ‘‘ຊິນໍ ວນ຺ທາມ ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ເຕກເທໂສເຍວ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ອຖ ໂຂ ເວສ຺ສວໂຓ ມຫາຣາຊາ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ອິມໍ ອາຏານາຏິຍໍ ຣກ຺ຂໍ ອຠາສີ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ເຕກເທສສ຺ສ ອວສາເນ ‘‘ອຍໍ ໂຂ ມາຣິສາ ອາຏານາຏິຍາ ຣກ຺ຂາ’’ຕິ ນິຍ຺ຍາຕິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນາມ ພ຺ຍຄ຺ຆາທໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ຠກ຺ຂໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕານໍ ພລວທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕມນຸສ຺ສໍ ໂມຈາເປນ຺ຕານໍ ອມນຸສ຺ສາ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ຕຖາ ໂມຈາເປຕຸໍ ອາຣທ຺ຘກາເລ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິສ຺ສຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕປຣິກມ຺ມໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍໍ ປຣິຕ຺ຕກຣຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ.

໒໐. ອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາໂຕຕິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໕) ເອຕ຺ຖ ອມສິຍິຕ຺ຖາຕິ ອາມຏ຺ໂຐ, ນ ອາມຏ຺ໂຐ ອນາມຏ຺ໂຐ. ປິຓ຺ຑໍ ປິຓ຺ຑໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຕຕີຕິ ປິຓ຺ຑປາໂຕ. ອນາມຏ຺ໂຐ ຈ ໂສ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ຈາຕິ ຕຖາ, ອຄ຺ຄຫິຕອຄ຺ໂຄ, ອປຣິຠຸຕ຺ໂຕ ປິຓ຺ຑປາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈປິ ກຫາປຓຄ຺ຆນໂກ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ທາຍເກຫິ ພຫຸພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ທິນ຺ນຠາວໍ ທີເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ເອວໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສທ຺ຘາຍ ທິນ຺ນໍ ມຫຄ຺ຆໂຠຊນມ຺ປິ ມາຕາປິຕູນໍ ທຕ຺ວາ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ປເຄວ ອປ຺ປຄ຺ຆໂຠຊເນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມາຕາທິປຎ຺ຈກໍເຍວ ວຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊກຣເຓ ວິຍ ອປເຣສມ຺ປິ ທສນ຺ນໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ຎາຕການມ຺ປິ ເປເສຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ, ‘‘ວິຫາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ວາ’’ອິຈ຺ຈາທິວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ວິຫາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ຎາຕການມ຺ປິ ອາຄນ຺ຕຸກສາມຎ຺ເຎນ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຈ. ຖາລເກຕິ ສງ຺ຆິເກ ກໍສາທິມເຍ ຖາລເກ. ປຕ຺ໂຕປິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທາມຣິກໂຈຣສ຺ສາຕິ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສ ປາກຏໂຈຣສ຺ສ. ອທີຍມາເນປິ ‘‘ນ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອາມິສສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອລາເຠນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ສ ຉິທ຺ທສ຺ສ ວິວຣສ຺ສ ປຏິສນ຺ຖຣຓໍ ປິທຫນໍ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ. ໂສ ປນ ຘມ຺ມາມິສວເສນ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອາມິສປຏິສນ຺ຖາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກສ຺ສ ກາຕພ຺ໂພ, ກສ຺ສ ນ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ວາ…ເປ… ກາຕພ຺ໂພເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກໍ ຕາວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຂີຓປຣິພ຺ພຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຄຕິຠາວໍ ກຣຸຓາຏ຺ຐານຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຈ ຕພ຺ພິຘຸຣານໍ ສມິທ຺ຘານໍ ອາຄນ຺ຕຸກຕ຺ເຕປິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາສີສນປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສາ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນນຸຎ຺ຎາຕານໍ ປນ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນປິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈາສາຍ ປນ ສຕິ ກຸລທູສນມ຺ປິ ໂຫຕິ. ອຸພ຺ພາເສຕ຺ວາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຕິໂຍຊນໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ເຕ ມນຸສ຺ເສ ປລາເປຕ຺ວາ. ວຣໂປຕ຺ຖກຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິອຸຕ຺ຕມຣູປວິຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖຣຓໍ. ອຍໍ ປຏິສນ຺ຖາຣວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ເຠສຊ຺ຊາທິວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ຕຕິໂຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໔. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໒໑. ເອວໍ ເຠສຊ຺ຊາທິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຍາຈນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາປນາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ອິມິນາ ໂນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາປນາ, ຍາຈນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຍາຈນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ອຍໍ ມຍາ ວກ຺ຂມາໂນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍາຕິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໓໔໒) ປຣສນ຺ຕກຠາວໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ສນ຺ຕກກຣຓວເສນ. ເອວໍ ຍາຈໂຕ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏຎ຺ເຈວ ທາສປຏິຄ຺ຄຫທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕິ ‘‘ທາສິທາສປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ປນ ທາສໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ ສາທິຍນວເສເນວ ທຸກ຺ກຏໍ. ສກກມ຺ມນ຺ຕິ ປາຓວຘກມ຺ມໍ. ອິທຎ຺ຈ ປາຓາຕິປາຕໂທສປຣິຫາຣາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຣິຫາຣາຍ. ອນິຍເມຕ຺ວາປິ ນ ຍາຈິຕພ຺ພາຕິ ສາມີຈິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍທິຈ຺ຉກໍ ກາຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈາມິ, ເທຖາ’’ຕິອາທິນາ ອຍາຈິຕ຺ວາປິ ວຏ຺ຏຕິ, ສກິຈ຺ຈປສຸຕມ຺ປິ ເອວໍ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ເອວ, ສາມີຈິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພກປ຺ປິຍຠາວທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ກປ຺ປິຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ມູລໍ ເທຖາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ມູລໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ ‘‘ມູລ’’ນ຺ຕິ ວຈນສ຺ສ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸສາມຎ຺ຎວຈນຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍວຈນໍ ວາ ນິຏ຺ຐິຕຠຕິກິຈ຺ຈານໍ ທາປນໂຕ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸສາທິຍນໍ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ວາຕິ ອິທໍ ອິຘ ຖມ຺ຠາທີນໍ ທາສິທາສາທິຠາວາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ອສ຺ສາມິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໒. ນ ເກວລຎ຺ຈ…ເປ… ຈີວຣາທີນິ ກາຣາເປຕຸກາເມນາຕິອາທີສຸ ຈີວຣໍ ກາຣາເປຕຸກາມສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕຕນ຺ຕວາເຍຫິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມຍາຈນວເສນ ວາຍາປເນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏາຠາເວປິ ຈີວຣວາຍາປນສິກ຺ຂາປເທນ ຍຖາຣຫໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອກປ຺ປິຍກຫາປຓາທິ ນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍມຸເຂນ ລທ຺ຘມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖາຍ ອິມສ຺ສ ກຫາປຓໍ ເທຫີຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ທາປເນ ກິຎ຺ຈາປິ ໂທໂສ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ອສາຣຸປ຺ປເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຕກມ຺ມຕ຺ຖາຍປິ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ປຣິຍາຍໂຕ ຠຕິໍ ທາເປນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ, ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໓໔໒) ປນ ‘‘ອກປ຺ປິຍກຫາປຓາທິ ນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອກປ຺ປິຍກຫາປຓາທິໍ ອສາທິຍນ຺ເຕນ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣໂຕ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາປິ ສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕິ, ມນຸສ຺ສາ ຈ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖີຕິ ວິເຫເຐຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ອກປ຺ປິຍກຫາປຓາທິທານໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເຖວ ປາເຈຕ຺ວາຕິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມວເສເນວ ປາເຈຕ຺ວາ. ‘‘ກິໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກປິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຍທຕ຺ຖາຍ ປວິຏ຺ໂຐ, ຕໍ ກເຖຕຸໍ ລຠຕິ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫຕ຺ຕາ.

໒໓. ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕໍ, ອາປຕ຺ຕິ ປນ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ ສາຂາຍ ມກ຺ຂິກພີຊເນນ ປຓ຺ຓາທິເຉເທ ພີຊຄາມໂກປນສ຺ສ ເຈວ ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄຣຊາທິອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກສ຺ສ ຈ ປຣິຫາຣຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທຸຠຍາສງ຺ກາຍ ອສຕິ ຕຖາ ອກຣເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໓໔໒) ປນ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ ສາຂາຍ ລຄ຺ຄຣຊສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ປຕິເຕປິ ສາຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂາທິຕຸກາມຕາຍປິ ສຕິ ສຸຂປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນທິຍາທີສຸ ອຸທກສ຺ສ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາຫຣາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຄຫໂຕ…ເປ… ເນວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຸທກຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ນ ອາຫຏໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອາປນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາປິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄ ທຸກ຺ກຏເມວ, ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສຫຘມ຺ມິການໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ອລຊ຺ຊີຫິ ປນ ຠິກ຺ຂູຫິ ວາ ສາມເຓເຣຫິ ວາ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ນ ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກາເຣຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ປນ ອລຊ຺ຊີ ນິວາຣິຍມາໂນປິ ພີຊນາທິໍ ກໂຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ເຈຕິຍກມ຺ມາທີນິ ປນ ເຕຫິ ກາຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໓໔໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໔໒) ປນ ‘‘ອລຊ຺ຊີຫິ…ເປ… ນ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ຄາຘິກາຣຕ຺ຕາ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ພາຫິຣປຣິໂຠເຄສຸ ປນ ອລຊ຺ຊີຫິປິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອລຊ຺ຊີຫິ ສາມເຓເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໕໙) ອລຊ຺ຊິລກ຺ຂຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປລກ຺ຂຓໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍລກ຺ຂຓວິຣຫິຕານໍ ສາມເຓຣາທີນໍ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂຄຕ຺ຣຠຸປຣິໂຍສານານໍ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎານໍ ທຸສ຺ສີລານມ຺ປິ ສາຘາຣຓວເສນ ອລຊ຺ຊິລກ຺ຂຓໍ ຍຖາຐປິຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຕິຏ຺ຐນເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໒໔. ໂຄຓໍ ປນ…ເປ… ອາຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ, ປຏິລາຠກ຺ຂເຓ ໂຄຓານໍ ສາທິຍນປຈ຺ຈຍາ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂຄຓຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘມ຺ປິ ສາທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ຫຕ຺ຖິຄວາສ຺ສວຬວປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕປິ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ຍາຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏາຠາເວປິ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸຍາຈເນປິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຣກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ໂຈຣາທິອຸປທ຺ທວໂຕ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ. ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາຕິ ຕິຓອນ຺ນາທີຫິ ໂປເສຕ຺ວາ. ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ໂຄສາທິຍນສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໕. ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສກຏສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕາວກາລິກໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໓໔໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໔໒) ປນ ‘‘ສກຏໍ ເທຖາຕິ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ສກຏໍ ເທຖາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕາວກາລິກໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕາວກາລິກໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາສິອາທີນິ ປຸຄ຺ຄລິການິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອສ ນໂຍ ວາສີ’’ຕິອາທິ. ວລ຺ລິອາທີສຸ ຈ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ເອສ ນໂຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຄຣຸຠຓ຺ຑປ຺ປໂຫນເກສຸເຍວາຕິ ອິທໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອທິນ຺ນາທາເນ ປນ ຕິຓສລາກໍ ອຸປາທາຍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ເອວ, ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ວລ຺ລິອາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປາຬິອາຄຕານໍ ເວຬຸມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊຕິຓມຕ຺ຕິການໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ຫຣິຕາລຊາຕິຫິງ຺ຄຸລິກາທິ ອປ຺ປກມ຺ປິ ມຫຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕໍ ຕາລປກ຺ກປ຺ປມາຓໂຕ ອູນມ຺ປິ ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວ, ວິຎ຺ຎາເປຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໖. ສາຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ປຣິກຖາທີສຸ ‘‘ເສນາສນໍ ສມ຺ພາຘ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຣິຍາເຍນ ກຖນໍ ປຣິກຖາ ນາມ. ອຸຊຸກເມວ ອກເຖຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ກິໍ ປາສາໂທ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຖາ ວິຠູໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກຖນໍ ໂອຠາໂສ ນາມ. ເສນາສນາທິອຕ຺ຖໍ ຠູມິປຣິກມ຺ມາທິກຣຓວເສນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທາຍ ນິມິຕ຺ຕກຣຓໍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ. ຕີສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທໂຍ ທສ຺ສິຕາ, ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປນ ເຠສຊ຺ຊໍ ໂຣເຄ ວູປສນ຺ເຕ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ຕຕ຺ຖ ວິນຍຘຣາ ‘‘ຠຄວຕາ ໂຣຄສີເສນ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ທິນ຺ນໍ, ຕສ຺ມາ ອໂຣຄກາເລປິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາ ປນ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ອາຊີວໍ ປນ ໂກເປຕິ, ຕສ຺ມາ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສລ຺ເລຂໍ ໂກເປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ຈຕຸຕ຺ໂຖ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໕. ກຸລສງ຺ຄຫວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໒໗. ເອວໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ກຸລສງ຺ຄຫວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ກຸລສງ຺ຄໂຫ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສງ຺ຄໂຫ, ກຸລານໍ ສງ຺ຄໂຫ ກຸລສງ຺ຄໂຫ, ປຈ຺ຈຍທາຍກາທີນໍ ຄິຫີນໍ ອນຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ. ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໕.໖; ສຸ. ນິ. ໒໖໕).

໒໘. ຕຕ຺ຖ ໂກຏ຺ຏນນ຺ຕິ ສຍໍ ຉິນ຺ທນໍ. ໂກຏ຺ຏາປນນ຺ຕິ ‘‘ອິມໍ ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ເຉທາປນໍ. ອາຬິຍາ ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ຍຖາ ຄຈ຺ຉມູເລ ອຸທກໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຖາ ສມນ຺ຕໂຕ ພນ຺ຘນໍ. ອຸທກສ຺ສາຕິ ອກປ຺ປິຍອຸທກສ຺ສ ‘‘ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນ’’ນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ, ຕຎ຺ຈ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖໍ ໂຣປເນ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣສຸປິ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣສຸປິ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນາທິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ວິຠາຄໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນາທິ ວິສຸໍ ທສ຺ສິຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຕມໍ ອກປ຺ປິຍອຸທກໍ, ກຕມໍ ປນ ກປ຺ປິຍອຸທກນ຺ຕິ? ສປ຺ປາຓກໍ ອກປ຺ປິຍອຸທກໍ, ອປ຺ປາຓກໍ ກປ຺ປິຍອຸທກນ຺ຕິ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ, ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຊານໍ ສປ຺ປາຓກໍ ອຸທກໍ ຕິຓໍ ວາ ມຕ຺ຕິກໍ ວາ ສິຎ຺ເຈຍ຺ຍ ວາ ສິຎ຺ຈາເປຍ຺ຍ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ. ຍຖາ ໂກຏ຺ຏນຂຓນາທິກາຍິກກິຣິຍາປິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣ ສງ຺ຄຫິຕາ, ເອວໍ ມາຕິກາອຸຊຸກຣຓາທິກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣຓ’’ນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖປາທມຸຂໂຘວນນຫອາໂນທກສິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນເມວ ທສ຺ເສຕິ. ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣ ໂກຏ຺ຏນຂຓນາທິວເສນ ສຍໍ ກຣຓສ຺ສປິ ກຖໍ ສງ຺ຄໂຫຕິ? ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ໂວຫຣິຍຕີຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາໂຣຕິ ອກປ຺ປິຍຠູຕໍ ກຣຓກາຣາປນາທິ ສພ຺ພເມວ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ນ ປນ ອກປ຺ປິຍວຈນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣຓນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຸຣາຓປຓ຺ຓາທີນໍ ຫຣຓມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຸທາລາທີນິ ຠູມິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ຐານໂຕ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ຐານເມວ ປາກຏຕຣນ຺ຕິ ‘‘ໂອຠາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໙. ມຫາປຈ຺ຈຣິວາທໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸກາໂມ ປຈ຺ຉາ ວທຕິ. ວນຕ຺ຖາຍາຕິ ອິທໍ ເກຈິ ‘‘ວຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວຕິອຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍມ຺ປິ ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອາຣາມໂຣປາ ວນໂຣປາ, ເຍ ນຣາ ເສຕຸກາຣກາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໔໗) ວຈນໂຕ ປນ ຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປິ ເອກຈ຺ຈໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈ ເສສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມາຕິກນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂມາຕິກໍ ວາ ອສຸກ຺ຂມາຕິກໍ ວາ. ກປ຺ປິຍອຸທກໍ ສິຎ຺ຈິຕຸນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ກປ຺ປິຍອຸທກໍ ສິຎ຺ຈຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຍໍ ໂຣເປຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ‘‘ໂຣເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິປິ ສິທ຺ຘໍ.

໓໐. ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ເຈວ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈາຕິ ປຖວີຂຓນປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ກຸລສງ຺ຄຫປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນາຕິ ‘‘ອິທໍ ຂຓ, ອິທໍ ໂຣເປຫີ’’ຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ. ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ກຸລສງ຺ຄຫປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຸຠຍຕ຺ຣາຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍປຖວິຍໍ.

ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ກຸລສງ຺ຄຫປຣິໂຠຄອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ໂຣປິເຕ. ທຸກ຺ກຏມ຺ປີຕິ ນ ເກວລໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ກປ຺ປິເຍນາຕິ ກປ຺ປິຍອຸທເກນ. ເຕສໍເຍວ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ກຸລສງ຺ຄຫປຣິໂຠຄານໍ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ສິຎ຺ຈເນ, ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວາ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວາ ສິຎ຺ຈາປເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ສິຎ຺ຈເນ, ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ສິຎ຺ຈາປເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ປໂຍຄພຫຸລຕາຍາຕິ ສຍໍ ກຣເຓ, ກາຍປໂຍຄສ຺ສ ກາຣາປເນ ວຈີປໂຍຄສ຺ສ ພຫຸຕ຺ເຕນ. ອາປຕ຺ຕິພຫຸລຕາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຍໍ ສິຎ຺ຈເນ ຘາຣາປຈ຺ເຉທຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິຄຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສິຎ຺ຈາປເນ ປນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ອາປຕ຺ຕິ, ສກິໍ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ພຫຸສິຎ຺ຈເນ ເອກາວ.

ໂອຈິນເນ ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິຍານີຕິ ກຸລສງ຺ຄຫປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຖຸປູຊາທິອຕ຺ຖາຍ ໂອຈິນເນ. ສກິໍ ອາຓຕ຺ໂຕຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ອາຓຕ຺ໂຕ. ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ອາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປເທນ (ປາຈິ. ໙໐-໙໑) ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ກປ຺ປິຍວຈເນນ ປນ ວຕ຺ຖຸປູຊາທິອຕ຺ຖາຍ ໂອຈິນາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ.

໓໑. ຄນ຺ຖເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ທາມໍ ຄນ຺ຖິມໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ, ວຕ຺ຖຸປູຊາທິອຕ຺ຖາຍ ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຕ຺ຖຸປູຊາທິອຕ຺ຖາຍ ວຏ຺ຏຕິ, ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປນ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ຘມ຺ມາສນວິຕາເນ ພທ຺ຘກຓ຺ຏເກສຸ ປຸປ຺ຜານິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປຣູປຣິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕສທິສໍ ກຕ຺ວາ ອາວຸຓນໂຕ ‘‘ຉຕ຺ຕາຘິຉຕ຺ຕໍ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກທລິກ຺ຂນ຺ຘມ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕໍ ອຕິໂອຬາຣິກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ກຣເຓ, ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ກາຣາປເນ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸປ຺ຜວິຊ຺ຌນຕ຺ຖໍ ກຓ຺ຏກມ຺ປິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜທາໂມລມ຺ພກາທິອຕ຺ຖາຍ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນາທິປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ປຸປ຺ຜວິຊ຺ຌນຕ຺ຖໍ ກຓ຺ຏກນ຺ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ຕທຕ຺ຖໍ ກຓ຺ຏກເມວ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸປ຺ຜປຏິຈ຺ຉກໍ ນາມ ທນ຺ຕາທີຫິ ກຕໍ ປຸປ຺ຜາຘານໍ. ເອຕມ຺ປິ ນາຄທນ຺ຕກມ຺ປິ ສຉິທ຺ທເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອໂສກປິຓ຺ຑິຍາຕິ ອໂສກສາຂານໍ, ປຸປ຺ຜານໍ ວາ ສມູເຫ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໓໑) ປນ ‘‘ອໂສກປິຓ຺ຑິຍາຕິ ອໂສກປຸປ຺ຜມຎ຺ຊຣິກາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມຣຊ຺ຊຸ ນາມ ເຈຕິຍໍ ວາ ໂພຘິໍ ວາ ປຸປ຺ຜປ຺ປເວສນຕ຺ຖໍ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ພນ຺ຘຣຊ຺ຊຸ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໓໑) ປນ ‘‘ຘມ຺ມຣຊ຺ຊຸ ນາມ ເຈຕິຍາທີນິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຕສຎ຺ຈ ຣຊ຺ຊຸຍາ ຈ ອນ຺ຕຣາ ປຸປ຺ຜປ຺ປເວສນຕ຺ຖາຍ ພນ຺ຘຣຊ຺ຊຸ. ສິຖິລວຏ຺ຏິຕາຍ ວາ ວຏ຺ຏິຍາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຸປ຺ຜປ຺ປເວສນຕ຺ຖາຍ ເອວໍ ພນ຺ຘາຕິປິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຕ຺ຖກທາມນ຺ຕິ ຘມ຺ມາສນາທິມຕ຺ຖເກ ປລມ຺ພກທາມໍ. ເຕສໍເຍວາຕິ ອຸປ຺ປລາທີນໍ ເອວ. ວາເກນ ວາຕິ ປຸປ຺ຜນາຬໍ ຜາເລຕ຺ວາ ປຸປ຺ເຜນ ເອກາພທ຺ຘຏ຺ຐິຕວາເກນ ທຓ຺ເຑນ ຈ ເອກາພທ຺ເຘເນວ. ເອເຕນ ປຸປ຺ຜໍ ພີຊຄາມສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ປຎ຺ຈສຸ ພີເຊສຸ ອປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຓ຺ຓໍ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍ ອກາຣາເປຕ຺ວາປິ ວິໂກປເນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ຍຎ຺ຈ ຉິນ຺ນສ຺ສປິ ມກຸຬສ຺ສ ວິກສນໍ, ຕມ຺ປິ ອຕິຕຣຸຓສ຺ສ ອຠາວາ ວຸຑ຺ຒິລກ຺ຂຓໍ ນ ໂຫຕິ, ປຣິຓຕສ຺ສ ປນ ມກຸຬສ຺ສ ປຕ຺ຕານໍ ສິເນເຫ ປຣິຍາທານໍ ຄເຕ ວິສຸໍຠາໂວ ເອວ ວິກາໂສ, ເຕເນວ ຉິນ຺ນມກຸຬວິກາໂສ ອຉິນ຺ນມກຸຬວິກາສໂຕ ປຣິຫີໂນ, ມິລາຕນິຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ທິສ຺ສຕິ. ຍຎ຺ຈ ມິລາຕສ຺ສ ອຸທກສຎ຺ໂຎເຄ ອມິລານຕາປຊ຺ຊນໍ, ຕມ຺ປິ ຕມ຺ພຸລປຓ຺ຓາທີສຸ ສມານໍ ວຸຑ຺ຒິລກ຺ຂຓໍ ນ ໂຫຕິ. ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ນ ກຕ຺ຖຈິ ປຸປ຺ຜານໍ ກປ຺ປິຍກຣຓໍ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຸປ຺ຜໍ ສພ຺ພຖາ ອພີຊເມວາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

‘‘ປສິພ຺ພເກ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜໍ ປສິພ຺ພເກ ວາ ປສິພ຺ພກສທິສໍ ພນ຺ເຘ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈີວເຣ ວາ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໓໑) ປນ ‘‘ຂນ຺ເຘ ຐປິຕກາສາວສ຺ສາຕິ ຂນ຺ເຘ ຐປິຕສງ຺ຆາຏິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຕຖາພນ຺ຘິຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ. ອິມິນາ ຈ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕາທິສໍ ກາສາວໍ ວາ ວຕ຺ຖໍ ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜານິ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອໍສຠຓ຺ຑິກປສິພ຺ພເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສທິສຕ຺ຕາ ເວຐິມໍ ນາມ ນ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມາ ສິຖິລພນ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປກ຺ຂິປິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ທຓ຺ຑກໍ ປນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຣຊ຺ຊຸອາທີຫິ ພນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸປ຺ຜສ຺ເສວ ປນ ອຈ຺ຉິນ຺ນທຓ຺ຑເກຫິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ.

ປຸປ຺ຜປເຏ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜປຏໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທີຆໂຕ ປຸປ຺ຜທາມສ຺ສ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓວເສນ ປູຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕິຣິຍໂຕ ຫຣຓໍ ປນ ວາຍິມໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປຸຣິມໍ. ‘‘ປຸຣິມຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກາເມຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸຣິມໍ ປຸປ຺ຜໂກຏິໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ປຣິກ຺ຂິປນວເສນ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸປ຺ຜຣຫິຕາຍ ສຸຕ຺ຕວາກໂກຏິຍາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກວາຣໍ ຫຣິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເຈຕິຍາທິປຣິກ຺ເຂປໍ ປຸປ຺ຜປຏກຣຓຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຈຕິຍໍ ວາ ໂພຘິໍ ວາ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ເຕນ ເອກວາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸຣິມຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ, ເຕນປິ ເອກວາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕເຖວ ກາຕພ຺ພໍ. ປຸປ຺ຜປຏໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຈ ຫຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ, ເຕນປິ ຕເຖວ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈປິ ທ຺ເວເຍວ ຠິກ຺ຂູ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຐຕ຺ວາ ປຣິຍາເຍນ ຫຣນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປເຣຫິ ປູຣິຕນ຺ຕິ ທີຆໂຕ ປສາຣິຕໍ. ວາຍິຕຸນ຺ຕິ ຕິຣິຍໂຕ ຫຣິຕຸໍ, ຕໍ ປນ ເອກວາຣມ຺ປິ ນ ລຠຕິ. ປຸປ຺ຜານິ ຐເປນ຺ເຕນາຕິ ອຄນ຺ຖິຕານິ ປາກຕິກປຸປ຺ຜານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາປິ ຐເປນ຺ເຕນ. ປຸປ຺ຜທາມໍ ປນ ປູຊນຕ຺ຖາຍ ຠູມິຍໍ ຐເປນ຺ເຕນ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໓໒. ຆຏິກທາມໂອລມ຺ພໂກຕິ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ຆຏິກາກາຣຍຸຕ຺ໂຕ, ທາຣຸຆຏິກາກາໂຣ ວາ ໂອລມ຺ພໂກ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໓໑) ປນ ‘‘ຆຏິກທາມໂອລມ຺ພໂກຕິ ອນ຺ເຕ ຆຏິກາກາຣຍຸຕ຺ໂຕ ຍມກທາມໂອລມ຺ພໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໓໑) ປນ ‘‘ຆຏິກທາມໂອລມ຺ພໂກຕິ ຍມກທາມໂອລມ຺ພໂກຕິ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເກກໍ ປນ ທາມໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕສຸຕ຺ຕໂກຏິຍາວ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸປ຺ຜທາມທ຺ວຍໍ ສງ຺ຆຏິຕຸກາເມນປິ ນິກ຺ຂນ຺ຕສຸຕ຺ຕໂກຏິຍາວ ສຸຕ຺ຕໂກຏິໍ ສງ຺ຆຏິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາເຣນ ມາລາຄຸຓປຣິກ຺ເຂໂປຕິ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາເຣນ ມາລາຄຸຓສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓວເສນ ປູເຣຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂິປນໍ, ເຕເນວ ຕໍ ປຸຣິເມ ປວິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕມ຺ປິ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາຣໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓວເສນ ປູເຣຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກວາຣໍ ປນ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາຣກຣເຓ ມາລາຄຸຓໍ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸປ຺ຜທາມກຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ເອກໂຕ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕມຍໍ ເຄຓ຺ຑຸກໍ ນາມ, ເຄຓ຺ຑຸກຂຣປຕ຺ຕທາມານໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈລາທີຫິ ກຕທາມມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣສນ຺ຕກໍ ເທຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫນ ປຣສນ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ໂຫຕິ.

໓໓. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ມາຕາປິຕູນມ຺ປິ ປຸປ຺ຜໍ ເທນ຺ເຕນ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາເຍວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ມຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ປນ ສິວລິງ຺ຄາທິປູຊນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິມໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສຎາຕການໍ ຕາວກາລິກເມວ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ສຈິປີຕິ ຎາຕກສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎາຕກສ຺ສ ວາ ກສ຺ສຈິປິ. ຎາຕິສາມເຓເຣເຫວາຕິ ເຕສໍ ຄິຫິປຣິກມ຺ມໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣຕິ ອຎ຺ຎາຕກາ. ເຕຫິປິ ສາມເຓເຣຫິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວຕ຺ຕສີເສນ ຫຣິຕພ຺ພໍ. ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ສາມເຓຣານໍ ອຸປຑ຺ຒຠາຄໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສງ຺ຆິກສ຺ສ ລາຠສ຺ສ ອຸປຈາຣສີມຏ຺ຐສາມເຓຣານມ຺ປິ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ເຕສມ຺ປິ ອຸປຑ຺ຒຠາໂຄ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈູຬກນ຺ຕິ ອຸປຑ຺ຒຠາຄໂຕປິ ອຸປຑ຺ຒໍ. ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສາມເຓຣາ…ເປ… ຐເປນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ອຣກ຺ຂິຕອໂຄປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ປນ ‘‘ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ອຠາຊນີຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ມຄ຺ເຄ ວາ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ວາ.

໓໔. ສາມເຓເຣຫິ ທາເປຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສາມເຓເຣຫິ ຄິຫິກມ຺ມໍ ກາຣິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ປຸປ຺ຜທານໍ ໂຫຕີຕິ ສາມເຓຣານມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ສຍເມວາ’’ຕິອາທິ. ນ ຫິ ຕໍ ປຸປ຺ຜທານໍ ນາມ ສິຍາ. ຍທິ ຫິ ຕຖາ ອາຄຕານໍ ເຕສໍ ທານໍ ປຸປ຺ຜທານໍ ນາມ ຠເວຍ຺ຍ, ສາມເຓເຣຫິປິ ທາຕຸໍ ນ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ. ສຍເມວາຕິ ສາມເຓຣາ ສຍເມວ. ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ອາທາຍາຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທິສມ຺ປາທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໓໕. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ມາຕາປິຕູນໍ ຕາວ ຫຣິຕ຺ວາປິ ຫຣາເປຕ຺ວາປິ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາປິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສຎາຕການໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາວ. ມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ຫຣາເປນ຺ເຕນ ຎາຕິສາມເຓເຣເຫວ ຫຣາເປຕພ຺ພໍ. ອິຕເຣ ປນ ຍທິ ສຍເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມໍ ປຸປ຺ຜທາເນ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ຜລທາເນປິ ອຕິທິສຕິ, ຕສ຺ມາ ຜລມ຺ປິ ມາຕາປິຕູນໍ ຫຣຓຫຣາປນາທິນາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສຎາຕີນໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາວ. ອິທານິ ‘‘ໂຍ ຫຣິຕ຺ວາ ວາ ຫຣາເປຕ຺ວາ ວາ…ເປ… ອິສ຺ສຣວຕາຍ ທທໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໖-໔໓໗) ອິມໍ ປຸປ຺ຜທາເນ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ຜລທາເນ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຂີຓປຣິພ຺ພຍານນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜລປຣິຈ຺ເຉເທນາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ຜລານິ ທາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອວໍ ຜລປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ. ຣຸກ຺ຂປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາຕິ ‘‘ອິເມຫິ ຣຸກ຺ເຂຫິ ທາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອວໍ ຣຸກ຺ຂປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸປິ ປນ ຣຸກ຺ເຂສຸ ‘‘ອິຘ ຜລານິ ສຸນ຺ທຣານິ, ອິໂຕ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ກຸລສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉລ຺ລີຕິ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕໂຈ, ສາ ‘‘ຠາຊນີຍຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ປຸປ຺ຜຜລາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກຸລສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໓໖. ເຕສໍ ເຕສໍ ຄິຫີນໍ ຄາມນ຺ຕຣເທສນ຺ຕຣາທີສຸ ສາສນປຏິສາສນຫຣຓໍ ຊງ຺ຆເປສນິຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຄິຫີນໍ ທູເຕຍ຺ຍໍ ສາສນຫຣຓກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ທູຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ທູເຕຍ຺ຍໍ. ປຐມໍ ສາສນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ…ເປ… ປເທ ປເທ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຕສ຺ສ ສາສນໍ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປນ ສາສນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຍເມວ ກາຣຸຎ຺ເຎ ຐິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຣູປໍ ສາສນໍ ອາໂຣເຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ຄິຫີນຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍສາສນໍ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິເມຫິ ປນ ອຏ຺ຐຫິ ກຸລທູສກກມ຺ເມຫີຕິ ປຸປ຺ຜທານໍ ຜລທານໍ ຈຸຓ຺ຓທານໍ ມຕ຺ຕິກທານໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐທານໍ ເວຬຸທານໍ ປຓ຺ຓທານໍ ຊງ຺ຆເປສນິກນ຺ຕິ ອິເມຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ. ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມກໂຕຕິ ກຸລທູສນປຈ຺ຈຍາ ກຕປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ໂມ.

໓໗. ເສກ຺ຂຠູມິຍໍ ວາຕິ ອິມິນາ ຌານຠູມິມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ວິເວການນ຺ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວກຠູຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວິເວການໍ. ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓສ຺ສ ໂຠຊນປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາວ ໂຠຊນປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ. ຠຸຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສປິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຓິຘາຍ ຈີວຣສຓ຺ຐາປນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ກຸລສງ຺ຄຫວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ປຎ຺ຈໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໖. ມຈ຺ຉມໍສວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໓໘. ເອວໍ ກຸລສງ຺ຄຫວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ມຈ຺ຉມໍສວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ມຈ຺ຉມໍເສສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຖເລ ຐປິຕມຕ຺ເຕ ມຣຕິ, ເກວຏ຺ຏາທີຫິ ວາ ມາຣິຍຕີຕິ ມຈ຺ໂຉ. ມຈ຺ຉສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ມຈ຺ຉໍ, ມສິຍເຕ ອາມສິຍເຕຕິ ມໍສໍ, ມຈ຺ຉຎ຺ຈ ມໍສຎ຺ຈ ມຈ຺ຉມໍສານິ, ເຕສຸ. ມຈ຺ຉມໍເສສຸ ປນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫເຓນາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິທ຺ຘາຣຓໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ປນ-ສທ຺ໂທ ປກ຺ຂນ຺ຕຣຕ຺ໂຖ, ທິວາເສຍ຺ຍາທີສຸ ວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ອປໂຣ ມຈ຺ຉມໍເສສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຍ຺ຫເຕ ອເນນາຕິ ຄຫຓໍ. ກິໍ ຕໍ? ສທ຺ໂທ, ມຈ຺ຉອິຕິ ຄຫຓໍ ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫຓໍ, ເຕນ ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫເຓນ, ມຈ຺ຉສທ຺ເທນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມໍເສສຸ ປນ…ເປ… ອກປ຺ປິຍານີຕິ ເອຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສມໍສໍ ສມານຊາຕິມໍສໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສານໍ ມໍສານິ ຣາຊງ຺ຄໂຕ, ສຸນຂອຫີນໍ ເຊຄຸຈ຺ຉຠາວໂຕ, ເສສານໍ ວາຬມິຄຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິພນ຺ຘວິໂມຈນຕ຺ຖໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐສຸຕປຣິສງ຺ກິຕສງ຺ຂາຕາຫິ ຕີຫິ ໂກຏີຫິ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ຕີຫິ ກາຣເຓຫິ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອທິຏ຺ຐອສຸຕານິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໂສຕວິຎ຺ຎາຓານໍ ອນາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ ຊານິຕພ຺ພານິ. ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ປນ ກຖໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ປນາ’’ຕິອາທິ, ຕີຓິ ປຣິສງ຺ກິຕານິ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕານິ ຕີຓິ ປຣິສງ຺ກິຕານິ ຈ ເອວໍ ປຣິສງ຺ກິເຕ ສຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິຎ຺ຈ ເຕນ ວິຘິນາ ອປຣິສງ຺ກິເຕ ສຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພຠາວຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທິສ຺ວາ ປຣິສງ຺ກິຕໍ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ສຸຕ຺ວາ ປຣິສງ຺ກິຕໍ ສຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ອທິສ຺ວາ ອສຸຕ຺ວາ ຕກ຺ເກນ ອນຸມາເນນ ປຣິສງ຺ກິຕໍ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ຕໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ປຣິສງ຺ກິຕສາມຎ຺ເຎນ ເອກາ ໂກຏິ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ວິມຸຕ຺ຕໍ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ເອວໍ ອທິຏ຺ຐໍ ອສຸຕໍ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ມຈ຺ຉມໍສໍ ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.

ຊາລໍ ມຈ຺ຉພນ຺ຘນໍ. ວາຄຸຣາ ມິຄພນ຺ຘິນີ. ກປ຺ປຕີຕິ ຍທິ ເຕສໍ ວຈເນນ ສງ຺ກາ ນິວຕ຺ຕຕິ, ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຕໍ ວຈນໍ ເລສກປ຺ປໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. ປວຕ຺ຕມໍສນ຺ຕິ ອາປຓາທີສຸ ປວຕ຺ຕໍ ວິກ຺ກາຍິກໍ ວາ ມຕມໍສໍ ວາ. ມງ຺ຄລາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາຫຸນປາຫຸນາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ອກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ-ສທ຺ໂທ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອກຕເມວາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ມງ຺ຄລາທີນຎ຺ຈາຕິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕມ຺ປິ ນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍຖາຐິຕວເສນ ອວຘາຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ຍຕ຺ຖ ຈ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ໂຫຕີຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ກເຕປິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຣິສງ຺ກິຕາຠາວມາຫ.

໓໙. ຕເມວຕ຺ຖໍ ອາວິກາຕຸໍ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣສໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຊານນ຺ຕານໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຊານໂຕເວຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ. ເຕເຍວາຕິ ເຍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ, ເຕເຍວ. ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕມໍສປຣິໂຠຄໂຕ ອກປ຺ປິຍມໍສປຣິໂຠເຄ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສຈິຕ຺ຕກາປຕ຺ຕິ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ອຈິຕ຺ຕກາ. ເຕນາຫ ‘‘ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ອຊານິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ. ‘‘ປຣິໂຠຄກາເລ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໓໙) ວຈນໂຕ ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ອຊານິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິ ສິທ຺ຘາ. ອຊານິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ເສວ ຫິ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ມຈ຺ຉມໍສວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ຉຏ຺ໂຐ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໗. ອນາມາສວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໔໐. ເອວໍ ມຈ຺ຉມໍສວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ອນາມາສວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ອນາມາສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາມສິຍເຕຕິ ອາມາສໍ, ນ ອາມາສໍ ອນາມາສໍ, ອປຣາມສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຣິປນ຺ຖິກາຕິ ວິກຸປ຺ປນິກາ, ອນ຺ຕຣາຍິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນທີໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫມານໍ ມາຕຣນ຺ຕິ ເອຕໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎາສຸ ປນ ອິຕ຺ຖີສຸ ກາຣຸຎ຺ຎາຘິປ຺ປາເຍນ ມາຕຣິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ມາຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາສຸ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕາປິ ອຕ຺ຖິ. ເອຕ຺ຖ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ເຄຫສ຺ສິຕເປເມນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ຜຸສເນ ທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຣຸຎ຺ເຎນ ປນ ວຕ຺ຖາທິໍ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໍ ‘‘ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສປິ ອວສຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊນ຺ຕິໍ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ສຫສາ ອນາມາສນ຺ຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເກສາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາເຍນ ອາກຑ຺ຒໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ນ ຫິ ມີຍມານໍ ມາຕຣໍ ອຸເປກ຺ຂິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍ ມາຕຸຍາປິ ອາມາໂສ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມາຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ກາຕພ຺ພໍ ປນ ອຎ຺ຎາສມ຺ປິ ອິຕ຺ຖີນໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ອນາມາສຕ຺ເຕ ວິເສສາຠາວາ.

ຕິຓຓ຺ຑຸປກນ຺ຕິ ຫິຣິເວຣາທິມູເລຫິ ເກສາລງ຺ກາຣຕ຺ຖາຍ ກຕຈຸມ຺ພຏກໍ. ຕາລປຓ຺ຓມຸທ຺ທິກນ຺ຕິ ຕາລປຓ຺ເຓຫິ ກຕໍ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກໍ. ເຕນ ຕາລປຓ຺ຓາທິມຍໍ ກຏິສຸຕ຺ຕກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນາທິ ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາສນປາຣຸປນຠາວໂຕ ອປເນຕ຺ວາ, ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ປຣິຓາເມຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ປາທມູເລ ຐເປຕີຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓວິຕານາທິອຕ຺ຖມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ປູຊາທິອຕ຺ຖໍ ຕາວກາລິກມ຺ປິ ອາມສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສີສປສາຘນທນ຺ຕສູຈີຕິ ອິທໍ ສີສາລງ຺ກາຣຕ຺ຖາຍ ປຏປິໂລຕິກາຫິ ກຕສີສປສາຘນກຎ຺ເຈວ ທນ຺ຕສູຈິອາທິ ຈາຕິ ທ຺ເວ ຕໂຍ. ສີສປສາຘນໍ ສິປາຏິໂກປກຣຓຕ຺ຖາຍ ເຈວ ທນ຺ຕສູຈິໍ ສູຈິອຸປກຣຓຕ຺ຖາຍ ຈ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ເກສກລາປໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕິຣິຍໍ ປເວສນຕ຺ຖາຍ ກຕາ ສູຈິ ເອວ ສີສປສາຘນກທນ຺ຕສູຈີຕິ ເອກເມວ ກຕ຺ວາ ສິປາຏິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕພ຺ພສູຈິເຍວ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປກຣຓນ຺ຕິ ສິປາຏິກສູຈິອຸປກຣຓໍ, ເອວໍ ວາ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ໂປຕ຺ຖກຣູປນ຺ຕິ ສຸຘາທີຫິ ກຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕານໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນໍ ສຓ຺ຐາເນນ ກຕມ຺ປິ ອນາມາສເມວ. ອິຕ຺ຖິຣູປານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ວຕ຺ຖຸຠິຕ຺ຕິອາທິຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ວຬຎ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວຣູເປ ຫິ ອນາມາເສ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄ ອສຕິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ອາມສໂຕ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ເຖນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ເກນຈິ ທຓ຺ຑາທິນາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອນາມາສມ຺ປິ ທຓ຺ຑປາສາຓາທີຫິ ເຠທນສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປາຬິຍມ຺ປິ ອາປທາສຸ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອາມສເນປິ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ສປ຺ປິນິອາທິວາຬມິຄີຫິ ຄຫິຕປາຓການໍ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ຕໍ ຕໍ ສປ຺ປິນິອາທິວຕ຺ຖຸໍ ທຓ຺ຑາທີຫິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ, ມາຕຸອາທິໍ ອຸທເກ ມີຍມານໍ ວຕ຺ຖາທີຫິ ຄເຫຕຸໍ, ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໍ ເກສາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ອຸກ຺ຂິປິຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພວ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ນ ຕ຺ເວວ ອາມສິຕພ຺ພາ’ຕິ ອິທໍ ປນ ວຈນໍ ອມີຍມານໍ ວຕ຺ຖຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໒໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໑. ມຄ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ເທນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສາມີຈິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ປນ ‘‘ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາວ ນິສີທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຍເມວ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕການີຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠູຕຄາມຠາເວເນວ ຐິຕານິ. ‘‘ກີຬນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ຄິຫິສນ຺ຕກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕກໍ ປນ ປຣິໂຠຄາຣຫໍ ສພ຺ພຖາ ອາມສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ທຸຣູປຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ຕາລປນສາທີນີຕິ ເຈຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນາຬິເກຣລພຸຊຕິປຸສອລາພຸກຸມ຺ຠຓ຺ຑປຸສ຺ສຜລເອຬາລຸກຜລານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ຕຜລານໍເຍວ ເຈຕ຺ຖ ກີຬາຘິປ຺ປາເຍນ ອາມສນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາສາຓສກ຺ຂຣາທີນິ ກີຬາຘິປ຺ປາເຍນປິ ອາມສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ທສ຺ສາມີຕິ ອິທໍ ອປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນປິ ອຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ ອນາມາສຕ຺ຕາຠາວາ.

໔໒. ມຸຕ຺ຕາຕິ (ມ. ນິ. ຏີ. ໑.໒ ປຖວີວາຣວຓ຺ຓນາ; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໘໑) ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠຊາຕິກາ ອຏ຺ຐວິຘາ ມຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠໍ, ວຣາຫທາຐໍ, ຠຸຊຄສີສໍ, ວລາຫກໍ, ເວຬຸ, ມຈ຺ຉສິໂຣ, ສງ຺ໂຂ, ສິປ຺ປີຕິ ອຏ຺ຐ ມຸຕ຺ຕາໂຍນິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠຊາ ປີຕວຓ຺ຓາ ປຠາຫີນາ. ວຣາຫທາຐາ ວຣາຫທາຐາວຓ຺ຓາວ. ຠຸຊຄສີສຊາ ນີລາທິວຓ຺ຓາ ສຸວິສຸທ຺ຘາ ວຏ຺ຏລາ ຈ. ວລາຫກຊາ ຠາສຸຣາ ທຸພ຺ພິຠາຄາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘເມນ຺ຕິໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເທວູປໂຠຄາ ເອວ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເວຬຸຊາ ກຣກຜລສມານວຓ຺ຓາ ນ ຠາສຸຣາ, ເຕ ຈ ເວຬູ ອມນຸສ຺ສໂຄຈເຣເຍວ ປເທເສ ຊາຍນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉສິຣຊາ ປາຐີນປິຏ຺ຐິສມານວຓ຺ຓາ ວຏ຺ຏລາ ລຆໂວ ຈ ເຕຊວນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ປຠາວິຫີນາ ຈ, ເຕ ຈ ມຈ຺ຉາ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌເຍວ ຊາຍນ຺ຕິ. ສງ຺ຂຊາ ສງ຺ຂອຸທຣຈ຺ຉວິວຓ຺ຓາ ໂກລຜລປ຺ປມາຓາປິ ໂຫນ຺ຕິ ປຠາວິຫີນາວ. ສິປ຺ປິຊາ ປຠາວິເສສຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນານາສຓ຺ຐານາ. ເອວໍ ຊາຕິໂຕ ອຏ຺ຐວິຘາສຸ ມຸຕ຺ຕາສຸ ຍາ ມຈ຺ຉສງ຺ຂສິປ຺ປິຊາ, ຕາ ສາມຸທ຺ທິກາ. ຠຸຊຄຊາປິ ກາຈິ ສາມຸທ຺ທິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຕຣາ ອສາມຸທ຺ທິກາ. ຍສ຺ມາ ພຫຸລໍ ສາມຸທ຺ທິກາວ ມຸຕ຺ຕາ ໂລເກ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ສິປ຺ປິຊາວ, ອິຕຣາ ກທາຈິ ກາຈິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໗໓) ‘‘ມຸຕ຺ຕາຕິ ສາມຸທ຺ທິກາ ມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຓີຕິ ເວຬຸຣິຍາທິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ໂຊຕິຣສາທິເຠໂທ ສພ຺ໂພ ມຓິ. ເວຬຸຣິໂຍຕິ ອລ຺ລເວຬຸວຓ຺ໂຓ ມຓິ, ‘‘ມຊ຺ຊາຣກ຺ຂິມຓ຺ຑລວຓ຺ໂຓ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ໂຂຕິ ສາມຸທ຺ທິກສງ຺ໂຂ. ສິລາຕິ ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓາ ອຕິສິນິທ຺ຘາ ກາຬສິລາ. ມຓິໂວຫາຣໍ ອຄຕາ ຣຕ຺ຕເສຕາທິວຓ຺ຓາ ສຸມຏ຺ຐາປິ ສິລາ ອນາມາສາ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໘໑) ປນ ‘‘ສງ຺ໂຂຕິ ສາມຸທ຺ທິກສງ຺ໂຂ. ສິລາຕິ ກາຬສິລາປຓ຺ຑຸສິລາເສຕສິລາທິເຠທາ ສພ຺ພາປິ ສິລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວາຬໍ ສມຸທ຺ທໂຕ ຊາຕນາຕິຣຕ຺ຕມຓິ. ຣຊຕນ຺ຕິ ກຫາປຓມາສາທິເຠທໍ ຊຕຸມາສາທິໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສຣູປິຍໍ ຄຫິຕໍ. ຊາຕຣູປນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ. ໂລຫິຕງ຺ໂກຕິ ຣຕ຺ຕມຓິ. ມສາຣຄລ຺ລນ຺ຕິ ກພຣວຓ຺ໂຓ ມຓິ. ‘‘ມຣກຕ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖາຍາຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣາທິມູລຕ຺ຖາຍ. ກຸຏ຺ຐໂຣຄສ຺ສາຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ຕາຍ ວູປສເມຕພ຺ພສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ໂຣຄສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ‘‘ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖຎ຺ຈ ອວິທ຺ຘາເຍວ ມຸຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕາ. ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ປິສິຕ຺ວາ ໂຍຊິຕານໍ ມຸຕ຺ຕານໍ ຣຕນຠາວວິຊຫນໂຕ ຄຫຓກ຺ຂເຓປິ ຣຕນາກາເຣນ ອເປກ຺ຂາຠາວາ ‘‘ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາວ ປນ ຕາ ມຸຕ຺ຕາ ຣຕນຣູເປນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕາວ ອາມສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຣຕນປາສາຓໍ ປິສິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ເຊ ໂຍຊນຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ປນ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ໂຍຊນເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຄຫຏ຺ເຐຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທິນ຺ນມ຺ປິ ຍທິ ເຠສຊ຺ເຊ ສຸວຓ຺ຓາທິຣູເປນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວິໂຍເຊຕຸຎ຺ຈ ສກ຺ກາ, ຕາທິສໍ ເຠສຊ຺ຊມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕຄຕຎ຺ເຈ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຊາຕິຜລິກໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສູຣິຍກນ຺ຕຈນ຺ທກນ຺ຕາທິກໍ ຊາຕິປາສາຓໍ ມຓິມ຺ຫິ ເອວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາກຣມຸຕ຺ໂຕຕິ ອາກຣໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕ. ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາວ ອາມສິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຈິຕ຺ວາ ກໂຕຕິ ກາຈກາເຣຫິ ປຈິຕ຺ວາ ກໂຕ.

ຘມນສງ຺ໂຂ ຈ ໂຘຕວິທ຺ໂຘ ຈ ຣຕນມິສ຺ໂສ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິທ຺ໂຘຕິອາທິຠາເວນ ກຕຉິທ຺ໂທ. ຣຕນມິສ຺ໂສຕິ ກຎ຺ຈນລຕາທິວິຈິຕ຺ໂຕ ມຸຕ຺ຕາທິຣຕນຂຈິໂຕ ຈ. ເອເຕນ ຘມນສງ຺ຂໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຣຕນສມ຺ມິສ຺ໂສ ອນາມາໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສິລາຍມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປານີຍສງ຺ໂຂຕິ ອິມິນາ ຖາລກາທິອາກາເຣນ ກຕສງ຺ຂມຍຠາຊນານິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເສສນ຺ຕິ ຣຕນມິສ຺ສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ. ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓໍເຍວ ຣຕນສມ຺ມິສ຺ສໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓາວາ’’ຕິ, ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓາ ຣຕນສມ຺ມິສ຺ສາວ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສາຕິ ຣຕນສມ຺ມິສ຺ສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ສິລາ.

ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຘາຕຸປາສາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍນ຺ຕິ ຘາຕຸກຣຓ຺ຑກໍ. ປຏິກ຺ຂິປີຕິ ‘‘ຘາຕຸຏ຺ຐປນຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເປສິຕຕ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິປິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໒໘໑) ປນ ‘‘ປຏິກ຺ຂິປີຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍສ຺ສ ຘາຕຸກຣຓ຺ຑກສ຺ສ ພຸທ຺ຘາທິຣູປສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກກຣເຓ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸວຓ຺ຓພຸພ຺ພຸຬກນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓຕາຣກໍ. ‘‘ຣູປິຍຉຑ຺ຑກຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣູປິຍຉຑ຺ຑກສ຺ສ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ອາມສິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຬາປຍິຕຸນ຺ຕິ ອາມສິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈາເຣຕຸໍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຈວຣເມວ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຄປກາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ອຎ຺ເຎ ວາ, ຫຕ຺ເຖນປິ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ກຈວຣໍ ອປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ມລມ຺ປິ ປມຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໒໘໑) ປນ ‘‘ກຈວຣເມວ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຄປກາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ອຎ຺ເຎ ວາ, ຫຕ຺ເຖນປິ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ກຈວຣໍ ອປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ມລມ຺ປິ ມຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ ເກຬາຍນສທິສຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ນ ສເມຕິ? ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ເຈຕິຍຆຣໂຄປກາ ຣູປິຍຉຑ຺ຑກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຕິ ເຕສໍເຍວ ເກຬາຍນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຄປກາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ອຎ຺ເຎ ວາ’’ຕິ ວຈນໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ.

ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ສຸວຓ຺ຓເຈຕິເຍ ກຈວຣເມວ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕສ຺ມາ ສາວຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຫຕ຺ເຖນປິ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ມລມ຺ປິ ປມຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາ’’ຕິ ຈ ວຈນໍ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຈາເຣຕພ຺ພເມຕນ຺ຕິ. ອາຣກູຏໂລຫນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ກິຕ຺ຕິມໂລຫວິເສໂສ. ຕິວິຘຎ຺ຫິ ກິຕ຺ຕິມໂລຫໍ – ກໍສໂລຫໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ ອາຣກູຏໂລຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕິປຸຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ກໍສໂລຫໍ ນາມ, ສີສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ, ຣສຕຸຕ຺ເຖຫິ ຣຎ຺ຊິຕໍ ຕມ຺ພໍ ອາຣກູຏໂລຫໍ ນາມ. ‘‘ປກຕິຣສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ອາຣກູຏ’’ນ຺ຕິ ຈ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ‘‘ຊາຕຣູປຄຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຣູປິເຍສຸ ປນ ອຄຓິຕຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ອາມສເນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ໂພປິ ກປ຺ປິໂຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓາທິມຍານໍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣານໍ ອາມສນໂຄປນາທິວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ສພ຺ພຖາ ກປ຺ປິໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມວິນຍວຓ຺ຓນຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆິກເມວ ສຸວຓ຺ຓາທິມຍໍ ເສນາສນໍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣາ ຈ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລິການີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ເສນາສນປຏິພນ຺ຘໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໓. ສາມິການໍ ເປເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ສາມິການໍ ສາສນໍ ເປເສຕພ຺ພໍ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ປຐມເມວ ອນາມສິຕ຺ວາ ປາສາຓາທິນາ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ເຠທໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑຕ຺ຖາຍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ຕຎ຺ຈ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ ອາມສິຕພ຺ພໍ. ຜລກຊາລິກາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ສຣປຣິຕ຺ຕາຓາຍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກິຏິກາຜລກໍ ອກ຺ຂິຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ອຍໂລຫາທີຫິ ຊາລາກາເຣນ ກຕ຺ວາ ສີສາທີສຸ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕພ຺ພໍ ຊາລິກໍ ນາມ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກວຈາທິກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນາມາສານີຕິ ມຈ຺ຉຊາລາທິປຣູປໂຣຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຣປຣິຕ຺ຕາຓໍ ຕສ຺ສ ອາວຸຘຠຓ຺ຑຕ຺ຕາຠາວາ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຣູປໂຣຘນິວາຣຓຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໔໓). ອາສນສ຺ສາຕິ ເຈຕິຍສ຺ສສມນ຺ຕາ ກຕປຣິຠຓ຺ຑສ຺ສ. ພນ຺ຘິສ຺ສາມີຕິ ກາກາທີນໍ ອທູສນຕ຺ຖາຍ ພນ຺ຘິສ຺ສາມິ.

‘‘ເຠຣິສງ຺ຆາໂຏຕິ ສງ຺ຆຏິຕຈມ຺ມເຠຣີ. ວີຓາສງ຺ຆາໂຏຕິ ສງ຺ຆຏິຕຈມ຺ມວີຓາ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈມ຺ມວິນທ຺ຘາ ວີຓາເຠຣິອາທີນີ’’ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວຈນໂຕ ວິເສສາຠາວາ ‘‘ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ຕໂຕ ວິເສສສ຺ສ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ເຠຣິອາທີນໍ ວິນທ຺ໂຘປກຣຓສມູໂຫ ເຠຣິວີຓາສງ຺ຆາໂຏຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ສງ຺ຆຏິຕພ຺ໂພຕິ ສງ຺ຆາໂຏ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ຕຸຈ຺ຉໂປກ຺ຂຣນ຺ຕິ ອວິນທ຺ຘຈມ຺ມເຠຣິວີຓານໍ ໂປກ຺ຂຣໍ. ອາໂຣປິຕຈມ຺ມນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອາໂຣປິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຐປິຕມຸຂຈມ຺ມມຕ຺ຕໍ, ນ ເສໂສປກຣຓສຫິຕໍ, ຕໍ ປນ ສງ຺ຆາໂຕຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ໂອນຫິຕຸນ຺ຕິ ເຠຣິໂປກ຺ຂຣາທີນິ ຈມ຺ມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຈມ຺ມວທ຺ຘິອາທີຫິ ສພ຺ເພຫິ ອຸປກຣເຓຫິ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ. ໂອນຫາເປຕຸນ຺ຕິ ຕເຖວ ອຎ຺ເຎຫິ ວິນນ຺ຘາເປຕຸໍ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ອນາມາສວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ສຕ຺ຕໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໘. ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໔໔. ເອວໍ ອນາມາສວິນິຈ຺ຉຍກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປເນສຸ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐິຍເຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຄຫຓໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກປ຺ປິຍເຕ ວິກປ຺ປນາ, ສງ຺ກປ຺ປນໍ ຈິນ຺ຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ນ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕສ຺ມາ ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’ຕິອາທິນາ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ວິກປ຺ເປນ຺ເຕນ ປນ ‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິ’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ນາມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’ຕິ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ຕິຈີວຣໍ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎໍ ວາ, ຍທິ ຕໍ ຕໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕິ, ອວິກປ຺ປິຕໍ ໂຫຕິ, ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໙) ປນ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ສງ຺ຆາຏິອາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ນ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ອິມິນາ ນາເມນ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ, ເອເຕນ ວິກປ຺ປິຕຕິຈີວໂຣ ເຕຈີວຣິໂກ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອຘິຏ຺ຐິຕຕິຈີວເຣ ວິຍ ອວິປ຺ປວາສາທິນາ ກາຕພ຺ພວິຘິ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປນ ວິກປ຺ປເນ ໂທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໖໙) ປນ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຈີວຣໍ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ, ຍໍ ວາ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ອນຸຊານາມິ, ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານກາລປຣິຈ຺ເຉທາຠາວໂຕ ສພ຺ພກາລໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍເຍວ ອນຸຊານາມິ, ຕໍ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ນານຸຊານາມິ, ສຕິ ປນ ປຈ຺ຈເຍ ຍທາ ຕທາ ວາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘ອນາປຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ ວິກປ຺ເປຕີ’ຕິ ວຈນໂຕ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິເມສຸ ປນ ຕີສຸ ຏີກາວາເທສຸ ຕຕິຍວາໂທ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ? ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ສໍສນ຺ທນໂຕ. ກຖໍ? ປາຬິຍຎ຺ຫິ ກຕປຣິຈ຺ເຉທາສຸເຍວ ທ຺ວີສຸ ວສ຺ສິກສາຏິກກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທີສຸ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ອິຈ຺ເຈວ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ອສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ນິຈ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ ໂຫຕິ, ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ປາຬິຍາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທິສ຺ສຕິ, ອິຕຣາສຸ ປນ ທ຺ວີສຸ ອນຸຎ຺ຎາຕກາເລເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕິຈີວຣໍ ຕິຈີວຣສງ຺ເຂເປນ ປຣິຫຣໂຕ ອຘິຏ຺ຐາຕຸເມວ ອນຸຊານາມິ, ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ. ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ປນ ຈາຕຸມາສໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸເມວ, ນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ໂຍ ຕິຈີວເຣ ເອເກນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິປ຺ປວາສສຸຂຕ຺ຖໍ ວິກປ຺ປນາຍ ໂອກາໂສ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ.

ປຐມວາເທ ‘‘ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໂຕ ປຣໍ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ, ໂສ ຈ ອຕ຺ໂຖ ວິກປ຺ປນາຘິກາເຣນ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ນາມໍ ວຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວິເສສເນ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ສຕິ ‘‘ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ເຠທວຈນໍ ນ ສິຍາ, ສພ຺ເພສຸປິ ຈີວເຣສຸ ນາມໍ ອວຕ຺ວາວ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໂຕ, ທຸຕິຍວາເທ ຈ ‘‘ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນາເມນ ນ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອນຸຊານາມີຕິ ປາຐເສໂສ. ປຐເມ ຈ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎໍ ວາ, ຍທິ ຕໍ ຕໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕິ, ອວິກປ຺ປິຕໍ ໂຫຕິ, ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ທຸຕິເຍ ຈ ‘‘ນ ປນ ວິກປ຺ປເນ ໂທໂສ’’ຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຈາເຣຕພ຺ພເມຕໍ.

ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ຈາຕຸມາສໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ຕີສຸ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຍາວ ອາຄາມິສໍວຈ຺ຉເຣ ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ, ຕາວ ຐເປຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິຎ຺ຈ ຕໍ ຕໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕໂຕ ປຣໍ ວສ຺ສິກສາຏິກາທິນາມສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ, ກສ຺ມາ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປນ຺ເຕນປິ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕຖາວິກປ຺ປິຕໍ ອຎ຺ຎນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໙) ‘‘ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຈາຕຸມາສໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຍາວ ອາຄາມິວສ຺ສານໍ ຕາວ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘ວິກປ຺ປເນ ນ ໂທໂສ, ຕຖາ ວິກປ຺ປິຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໖໙) ປນ ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍເຍວ, ນາຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ວຕ຺ຖຎ຺ຫິ ກຕປຣິໂຍສິຕໍ ອນ຺ໂຕຈາຕຸມາເສ ວສ຺ສານທິວສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ອນຸຊານາມິ, ຈາຕຸມາສໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕຸກາເມນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາປິ ປຈ຺ຉິມວາໂທ ປສຕ຺ຖຕໂຣຕິ ທິສ຺ສຕິ, ກສ຺ມາ? ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ປຸຣິເມສຸ ປນ ອາຈຣິຍານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍເຍວ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ ນານາວາທສ຺ເສວ ກຖິຕຕ຺ຕາ. ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐິຍາ ອຸປລກ຺ຂິຕໍ ປຎ຺ຈກໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກໍ, ຈຕຸຫຕ຺ເຖ ມິນິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມໍ ຫຕ຺ຖມຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມິນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມຸຏ຺ຐິຫຕ຺ຖານໍ ປຎ຺ຈກໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກໍ. ປຎ຺ຈປິ ຫຕ຺ຖາ ມຸຏ຺ຐີ ກຕ຺ວາວ ມິນິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຸຏ຺ຐິຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທ຺ວິຫຕ຺ເຖນ ອນ຺ຕຣວາສເກນ ຕິມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອາຫ ‘‘ປາຣຸປເນນປີ’’ຕິອາທິ. ອຕິເຣກນ຺ຕິ ສຸຄຕຈີວຣໂຕ ອຕິເຣກໍ. ອູນກນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິໂຕ ອູນກໍ. ເຕນ ຈ ເຕສຸ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີຕິ ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິອຘິຏ຺ຐານໍ ອຸກ຺ຂິປາມິ, ປຣິຈ຺ຈຊາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ປນ ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີຕິ ຐເປມິ, ປຣິຈ຺ຈຊາມີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ຫຕ຺ເຖນ ຈີວຣໍ ປຣາມສນ຺ເຕນ, ຈາເລນ຺ເຕນ ວາ. ວາຈາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາເຍນປິ ຈາເລຕ຺ວາ ວາຈມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ກາຍວາຈາຫິ ອຘິຏ຺ຐານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ‘‘ກາເຍນ ອຜຸສິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຫຕ຺ຖປາສຫຕ຺ຖປາສວເສນ ທຸວິຘໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຫຕ຺ຖປາໂສ ນາມ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖ’ນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອິຘ ນ ສເມຕີ’’ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທານິ ສມ຺ມຸຂາປຣມ຺ມຸຂາເຠເທນ ທຸວິຘໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ຫຕ຺ຖປາເສຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ປນ ‘‘ຫຕ຺ຖປາເສຕິ ຈ ອິທໍ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕໍ ‘ອິມ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘ເອຕ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປເນຕ຺ຖ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘ຫຕ຺ຖປາໂສ’ຕິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ວິເສສວິກປ຺ປນາຍ ກາຣຓໍ ຄເວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປາຬິຍຏ຺ຐກຖາສຸປິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖເມວ ຫຕ຺ຖປາໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ຏີກາຈຣິເຍຫິ ຈ ຕເທວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕໍ ຈີວຣໍ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ, ຕໂຕ ພຫິຠູຕໍ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ.

‘‘ສາມນ຺ຕວິຫາເຣຕິ ອິທໍ ຐປິຕຏ຺ຐານສລ຺ລກ຺ຂຓໂຍຄ຺ເຄ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ. ຕຕ຺ຖາປິ ຈີວຣສ຺ສ ຐປິຕຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓເມວ ປມາຓໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ນິຈ຺ຈສ຺ສ ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ, ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐປິຕນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ປນ ‘ຕຖາປິ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ນ ໂທໂສ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ປນ ‘‘ສາມນ຺ຕວິຫາໂຣ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ກາ. ສາມນ຺ຕວິຫາເຣຕິ ອິທໍ ເທສນາສີສມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ຈ ອິທໍ ຐປິຕຏ຺ຐານສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈີວຣສລ຺ລກ຺ຂຓເມເວຕ຺ຖ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍຎ຺ຈ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໖໙) ‘‘ສງ຺ຆາຏິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ ອນ຺ຕຣວາສກນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕານຘິຏ຺ຐິຕານໍ ສມານເມວ ນາມໍ. ‘ອຍໍ ສງ຺ຆາຏີ’ຕິອາທີສຸ ອນຘິຏ຺ຐິຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍາ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐິຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ສາມນ຺ຕວິຫາເຣຕິ ໂຄຈຣຄາມໂຕ ວິຫາເຣຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ. ທູຣຕເຣປິ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ອາຈຣິຍາ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທປິ ‘ສາມນ຺ຕວິຫາເຣຕິ ເທສນາສີສມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມນ຺ຕວິຫາໂຣ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ ສກ຺ກາ. ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສໍ ຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ຕໂຕ ທູເຣ ຐິຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ກິຣ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເກຈິ ‘ຈີວຣວໍເສ ຐປິຕໍ ອຎ຺ໂຎ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນາຄທນ຺ເຕ ຐເປຕິ, ຕໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສປິ ຣຸຫຕິ ຈີວຣສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ’ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຈຣິຍານໍ ມຕເຠທໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ເຖຫີຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ເຖຫິ. ເຕເນວ ‘‘ອິມໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬສ຺ສ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ເອເຕນ ຈ ເຕຈີວຣິກຘຸຕງ຺ຄໍ ປຣິຫຣນ຺ເຕນ ປໍສຸກູລາທິວເສນ ລທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖໍ ທສາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕຸມສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬວເສນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາວ ທສາຫມຕິກ຺ກມາເປຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ‘‘ຣຊິຕກາລໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຘຸຕງ຺ຄໂຈໂຣ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານີຕິ ອິທຎ຺ຈ ສງ຺ຆາຏິອາທິຕິຈີວຣນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣສ຺ສ ປນ ປຸຣິມາຘິຏ຺ຐານເມວ ອລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ກປ຺ປພິນ຺ທຸປິ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ກປ຺ປພິນ຺ທຸທານກິຈ຺ຈມ຺ປິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ມຫນ຺ຕຕຣເມວາຕິອາທິ ສພ຺ພາຘິຏ຺ຐານສາຘາຣຓລກ຺ຂຓໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ສ ເອກເທສຠູຕຕ຺ຕາ ອນຘິຏ຺ຐິຕຎ຺ເຈ, ອຘິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອປ຺ປຠາເວນ ເອກເທສຠູຕໍ ອຘິຏ຺ຐິຕສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐິຕຎ຺ເຈ, ອນຘິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ເອກເທສຠູຕໍ ອນຘິຏ຺ຐິຕສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ລກ຺ຂຓໍ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ທຸຕິຍປຏ຺ຏເມວ, ອຖ ໂຂ ຕຕິຍປຏ຺ຏາທິກມ຺ປິ. ຍຖາຫ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ອຸຕຸທ຺ຘຏານໍ ທຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ…ເປ… ປໍສຸກູເລ ຍາວທຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໘).

ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິຕິຈີວຣປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ອວເສສາ ຠິກ຺ຂູຕິ ວກ຺ຂມານກາເລ ນິສິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ. ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍຖາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຈ ສງ຺ຂາປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຕສ຺ມາ ຕີຓິປິ ຈີວຣານິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອິມານິ ຈີວຣານິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬານິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຘານມຸຂເມຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬາຘິຏ຺ຐານໍ ນິຘານມຸຂໍ ຐປນມຸຂໍ, ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐປນກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ຎາຍຕີຕິ ເຈ, ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ ຕິຈີວຣໍ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ໂຫຕິ ປຣິສ຺ສາວເນຫິປິ ຖວິກາຫິປິ. ເອຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬກ’’ນ຺ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ເອກເມວ ປຣິສ຺ສາວນໍ, ຖວິກາ ວາ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາຕິ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ວິກປ຺ປນູປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓານິ, ອຕິເຣກປ຺ປມາຓານິ ວາ ປຣິສ຺ສາວນາທີນິ ປຣິກ຺ຂາຣານິ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ປຐມໍ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ປຸນ ປຣິຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ນ ຕ຺ເວວ ອາທິໂຕວ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພທ຺ຘສີມາຍ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມຸຕິສມ຺ຠວໂຕ ຈີວຣວິປ຺ປວາເສ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ທຸປ຺ປຣິຫາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ອພທ຺ຘສີມາຍ ທຸປ຺ປຣິຫາຣ’’ນ຺ຕິ.

໔໕. ອຕິຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓາຍ ເຉທນກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນຕິຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ວສ຺ສິກມາສໂຕ ປຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ, ອິມິນາ ຈຕຸນ຺ນໍ ວສ຺ສິກມາສານໍ ອຸປຣິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອສໂຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາໂຍຄາ, ຍຎ຺ຈ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມນາປິ ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິ ອາພາຘວູປສເມນາປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ນຕ຺ຖິ, ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ຄິມ຺ເຫ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປຈ຺ຉິເມ ປາຏິປທທິວເສ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ນິວາເສນ຺ໂຕ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ‘‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິວາສນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣປຈ຺ຈຍາ, ຕສ຺ມາ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນປິ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານາຕິກ຺ກເມປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫເນສຸ ຈ ວສ຺ສານມາສອາພາຘານໍ ວິຄເມ ວິຊຫນໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ, ຕສ຺ມາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ອາຄຕນເຍນ ຍາວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ນຫານຕ຺ຖາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ວຓ຺ຓເຠທມຕ຺ຕຣຕ຺ຕາປິ ເຈສາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຆາຏິອາທີສຸປິ ທຸຕິຍອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຣຸຫຕິ, ຕໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ຈີວຣວເສນ ປຣິໂຠຄກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ເສນາສນປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓ ວິຍ. ຍໍ ປນ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເສນາສນຕ຺ຖາເຍວາຕິ ນິຍມິຕໍ ນ ໂຫຕິ ນວສຸ ຈີວເຣສຸ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນິທຫິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ວິຍ ຍຖາ ຕຖາ ວິນິຍຸຊ຺ຊິຕເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ປາວາໂຣໂກຊໂວຕິ ອິເມສມ຺ປິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທິນາ ໂລເກປິ ໂວຫຣຓໂຕ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໂຕ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ກຕໍ. ສເຈ ອວສາເນ ອປຣາວສ຺ສິກສາຏິກາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂຫຕິ, ປຸຣິມວສ຺ສິກສາຏິກໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ນິສີທນມ຺ຫິ ປມາຓຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ທີຆໂຕ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ ທ຺ເວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທິຍຑ຺ຒໍ, ທສາ ວິທຕ຺ຖີ’’ຕິອິມິນາ ປມາເຓນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ມຊ຺ຌິມປຸຣິສຫຕ຺ຖສງ຺ຂາເຕນ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ທີຆໂຕ ຕິຫຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຉຬງ຺ຄຸລາຘິກທ຺ວິຫຕ຺ຖໍ, ທສາ ວິທຕ຺ຖາຘິກຫຕ຺ຖໍ, ອິທານິ ມນຸສ຺ສານໍ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ທີຆໂຕ ວິທຕ຺ຖາຘິກຈຕຸຫຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ນວງ຺ຄຸລາຘິກຕິຫຕ຺ຖໍ, ທສາ ຉຬງ຺ຄຸລາຘິກທ຺ວິຫຕ຺ຖາ, ຕໂຕ ອູນໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອຘິກໍ ‘‘ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ເຉທນກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໓໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິຍາ ປມາຓິກາຕິ ‘‘ທີຆໂຕ ຈຕສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ, ຕິຣິຍໍ ທ຺ເວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໓໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕາ, ສາ ປນ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ທີຆໂຕ ຉຫຕ຺ຖາ ໂຫຕິ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຕິຫຕ຺ຖາ, ອິທານິ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ປນ ທີຆໂຕ ນວຫຕ຺ຖາ ໂຫຕິ, ຕິຣິຍໂຕ ວິທຕ຺ຖາຘິກຈຕຸຫຕ຺ຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິກປ຺ປນູປຄປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາຓໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວິກປ຺ປນູປຄປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາຓໍ ນາມ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ທີຆໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ໂຫຕິ, ຕິຣິຍໂຕ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ, ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ທີຆໂຕ ເອກຫຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕິຣິຍໂຕ ວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ, ອິທານິ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ປນ ທີຆໂຕ ວິທຕ຺ຖາຘິກຫຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕິຣິຍໂຕ ຉຬງ຺ຄຸລາຘິກວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ປມາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍາຕິອາທີສຸ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາວໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນຘິຏ຺ຐິເຕປິ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອິທໍ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ, ອິທໍ ມາຕຸຍາ’’ຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສກສນ຺ຕກຠາວໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ຐເປນ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອິມິນາ ເຠສຊ຺ຊໍ ເຈຕາເປສ຺ສາມິ, ອິທໍ ມາຕຸຍາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຐເປນ຺ເຕນ ປນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິວາເສຕ຺ວາ ອປາຣຸປິຕ຺ວາ ເກວລໍ ມຎ຺ຈປີເຐສຸເຍວ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຍມານໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ອນຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ປນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕນ຺ເຕ ຐິຕໍເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຉາ ວີຕຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕິ, ປຸນ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວີຕໍ ໂຫຕິ, ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ວິກປ຺ປນູປຄປ຺ປມາຓມຕ຺ເຕ ວີເຕ ຕນ຺ເຕ ຐິຕໍເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໖. ‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄິຫິຠາວູປຄມເນນາ’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາເນ ວິຍ ຈີວເຣ ນິຣາລຍຠາເວເນວ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຄິຫິຠາວູປຄມເນເນວາຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸ ປນ ວິພ຺ຠມນ຺ໂຕປິ ຍາວ ສິກ຺ຂໍ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຕາວ ຠິກ຺ຂຸເຍວາຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາ’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫິ ຄິຫິຠາວູປຄມເນນ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ວິສຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສາ ວິພ຺ຠມເນເນວ ອສ຺ສມຓີຠາວໂຕ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນາຕິ ປນ ອິທໍ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ເຄ ຐິໂຕວ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຕສ຺ສ ກາຍລຄ຺ຄມ຺ປິ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໙) ປນ ‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ອິທໍ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາຍ ຐິຕສ຺ສ ເຈວ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຠາເວ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ຄິຫິລິງ຺ຄຕິຕ຺ຖິຍລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄິຫິຠາວູປຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕທາປິ ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈີວຣສ຺ສ ຈ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ວິຊຫນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ວຈນານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣຸທ຺ຘານິ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ.

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນ຺ເຕ ສຕິ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຕປິ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຕ ສຕິ ຫີນາຍ ອນາວຕ຺ຕນ຺ເຕປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ເກວລໍ ຄິຫິຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈາປິ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ຈີວຣສ຺ສ ຈ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ວິຊຫນໍ, ຕຖາປິ ‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄິຫິຠາວູປຄມເນເນວ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ສິຍາ ຍຖາ ຕໍ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນນ. ຄິຫິຠາວໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ເກວລໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈາປິ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ຄໍ ອຕ຺ຖິ, ຈີວຣສ຺ສ ຈ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ວິຊຫນໍ, ຕຖາປິ ‘‘ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນເນວ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ສິຍາ ຍຖາ ຕໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣເຓ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸ ວາ ໂຫຕຸ ຠິກ຺ຂຸນີ ວາ, ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ ປນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ເສວ ຈີວຣໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານາຠາວາຕິ ອຍມມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນກຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕການໍ ປນ ຈີວຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ເຕສຎ຺ຈ ຫີນາຍາວຕ຺ຕານໂວຫາຣາຠາວາ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ.

ກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິນຂວເສນາຕິ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂອຣໂຕ ປຣໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ໂອຣໂຕ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິນ຺ທຕິ, ປຣໂຕ ນ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ໂອຣປຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ? ຍຖາ ນທີປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ປເທເສ ມນຸສ຺ສານໍ ວສນທິສາຠາເຄ ຕີຣໍ ໂອຣິມໍ ນາມ ໂຫຕິ, ອິຕຣທິສາຠາເຄ ຕີຣໍ ປາຣິມໍ ນາມ, ຕຖາ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິວາສນປາຣຸປນຏ຺ຐານຠູຕໍ ຈີວຣສ຺ສ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິທຕ຺ຖິອາທິປ຺ປມາຓສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ໂອຣໍ ນາມ, ຈີວຣປຣິຍນ຺ຕຏ຺ຐານໍ ປຣໍ ນາມ, ອິຕິ ໂລກໂຕ ວາ ຍຖາ ຈ ໂອຣໂຕ ໂຠຄໍ ປຣໂຕ ອນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠິມຸຂຏ຺ຐານໍ ໂອຣໍ ນາມ, ອິຕຣຏ຺ຐານໍ ປຣໍ ນາມ, ເອວໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິວາສນປາຣຸປນຏ຺ຐານໍ ໂອຣໍ ນາມ, ອິຕຣໍ ປຣໍ ນາມ. ເອວໍ ສາສນໂຕ ວາ ໂອຣປຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕເນວ ໂຍ ປນ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐາເນ ປຐມໍ ອຄ຺ຄຬໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐານໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປເນຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ມຓ຺ຑລປຣິວຕ຺ຕເນປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ສກລສ຺ມິໍ ຈີວເຣ ອຘິຏ຺ຐານຠິຊ຺ຊນາຠິຊ຺ຊນຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໙) ‘‘ເອສ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ປມາຓຍຸຕ຺ເຕສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຉິທ຺ເທ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິອາທິອຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ.

ຂຸທ຺ທກໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິເຠທປ຺ປມາຓໂຕ ອນູນເມວ ຂຸທ຺ທກຈີວຣໍ. ມຫນ຺ຕໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ກໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ສມນ຺ຕໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ວາ ກໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕິມຫນ຺ຕໍ ຈີວຣໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ຉິນ຺ທເນນປິ ວິຈ຺ຉິນ຺ທນກາເລ ຉິຊ຺ຊມານຏ຺ຐານໍ ຉິທ຺ທສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕິ ເອວາຕິ ສິຊ຺ຌຕິ, ‘ຆເຏຕ຺ວາ ຉິນ຺ທຕິ ນ ຠິຊ຺ຊຕີ’ຕິ ວຈເນນ ຈ ສເມຕິ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ປນ ວິກປ຺ປນູປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໂຕ ອູນໍ ກຕ຺ວາ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ, ຕານິ ປຸນ ພທ຺ຘານິ ຆຏິຕານິ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວເຣ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ເນ ຍທິປິ ເອເກກໍ ຂຓ຺ຑໍ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂຓ຺ເຑ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ມິໍ, ທ຺ເວ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິສີທນກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ.

໔໗. ສມ຺ມຸເຂ ປວຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຂາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຕຎ຺ຈ ວິກປ຺ປນາວິເສສນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມ຺ມຸເຂ’’ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ກຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ອຠິມຸເຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມ຺ມຸເຂນ ອຕ຺ຕໂນ ວາຈາຍ ເອວ ວິກປ຺ປນາ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ. ປຣມ຺ມຸເຂນ ວິກປ຺ປນາ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖນປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຍເມວ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວນ຺ຕິ ອາສນ຺ນທູຣຠາວໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນິເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ວິກປ຺ປນາກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ຊເນຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສຍໍ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣຓປຣິຠຸຎ຺ຊເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຘິຏ຺ຐຫເນ ປເຣສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ຈ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ປຣິໂຠຄວິສ຺ສຊ຺ຊນອຘິຏ຺ຐານານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ນິເຘຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣປິ ກເຕ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸກາເມນ ວິກປ຺ປິຕຈີວຣເມວ ໂຫຕິ, ນ ອຕິເຣກຈີວຣໍ, ຕໍ ປນ ຕິຈີວຣາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸກາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕພ຺ພໍ, ອິຕເຣນ ວິກປ຺ປິຕຈີວຣເມວ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ຍໍ ວິກປ຺ປິຕຈີວຣໍ, ຕໍ ຍາວ ປຣິໂຠຄກາລາ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ນິທເຫຕພ຺ພໍ, ປຣິໂຠຄກາເລ ປນ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຍ຺ຍ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣເນວ ວິກປ຺ປນາຍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນາມ ໂຫຕິ, ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ປຕ຺ເຕວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພໍ, ຕເທວ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣ ຈ ກເຕ ອນ຺ໂຕທສາເຫເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ‘ຕໂຕ ປຣໍ ປຣິໂຠຄາທິ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕເມວ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ‘‘ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໖໙) ຈ ‘‘ສາມໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣຓໍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໓໗໓) ຈ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ໂສ ວາ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ວິສ຺ສາສນ຺ໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໗໖) ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ວາ ວິກປ຺ປນໍ ວາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕໍ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ປຣິໂຠຄາທິວເສນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຕໂຕ ປຠຸຕິ ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິນາປິ ວິສຸໍ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ນິຘານສ຺ສ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິກປ຺ປນານນ຺ຕຣເມວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເອວ ຈ ຕິຈີວຣຣຫິຕໍ ວິກປ຺ປນາຣຫໍ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸຎ຺ຈ ນິທຫິຕຸຎ຺ຈ ອິທໍ ປາເຏກ຺ກໍ ວິນຍກມ຺ມນ຺ຕິ ຂາຍຕິ. ອປິຈ ພຫູນໍ ປຕ຺ຕານໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘເຣຕຸຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣ ເຕສໍ ອຕິເຣກປຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ສິຊ຺ຌຕິ ເຕສຸ ເອກສ຺ເສວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ມິຕ຺ໂຕຕິ ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ. ສນ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທິຏ຺ຐມຕ຺ໂຕ, ນ ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກວິໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ວິກປ຺ປິເຕ ອນນ຺ຕຣເມວ ເອວໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິນຍກມ຺ມໍ ນ ຊານາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຊານາຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາປິ ເຈຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘‘ວິກປ຺ປນາສມນນ຺ຕຣເມວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ວິກປ຺ປິຕວິກປ຺ປນາ ນາເມສາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໘. ເອວໍ ຈີວເຣ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຕ຺ເຕ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຕ຺ເຕ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຕຕິ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຕ຺ໂຕ, ຊິນສາສນຠາໂວ ຠິກ຺ຂາຠາຊນວິເສໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ປກ຺ເຂ ທເລ ປຕ຺ໂຕ, ຠາຊເນ ໂສ ຄເຕ ຕິສູ’’ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ. ປນາຕິ ປກ຺ຂນ຺ຕຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ນໂຍຕິ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານໂຍ. ຈີວເຣ ວຸຕ຺ຕອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານຍໂຕ ອຎ຺ຎຠູໂຕ ອຍໍ ວກ຺ຂມາໂນ ປຕ຺ເຕ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ປຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ, ນ ອປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນ ປມາຓໂຕ ອູນາຘິເກ ປຕ຺ເຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຣຸຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາທິສໍ ປຕ຺ຕໍ ຠາຊນປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ເອເຕ ຠາຊນປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ, ນ ອຘິຏ຺ຐານູປຄາ ນ ວິກປ຺ປນູປຄາ’’ຕິ.

ທ຺ເວ ມຄຘນາຬິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄຘນາຬິ ນາມ ຍາ ມາຄຘິກາຍ ຕຸລາຍ ອຑ຺ຒເຕຣສປລປຣິມິຕໍ ອຸທກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສີຫຬທີເປ ປກຕິນາຬິໂຕ ຂຸທ຺ທກາ ໂຫຕິ, ທມິຬນາຬິໂຕ ປນ ມຫນ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໒) ‘‘ມຄຘນາຬິ ນາມ ອຑ຺ຒເຕຣສປລາ ໂຫຕີຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີຫຬທີເປ ປກຕິນາຬິ ມຫນ຺ຕາ, ທມິຬນາຬິ ຂຸທ຺ທກາ, ມຄຘນາຬິປມາຓຍຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ມຄຘນາຬິຍາ ທິຍຑ຺ຒນາຬິ ເອກາ ສີຫຬນາຬິ ໂຫຕີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ມຄຘນາຬິ ນາມ ຍາ ປຎ຺ຈ ກຸຑຸວານິ ເອກຎ຺ຈ ມຸຏ຺ຐິໍ ເອກາຍ ຈ ມຸຏ຺ຐິຍາ ຕຕິຍຠາຄໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໙໘-໖໐໒) ‘‘ມຄຘນາຬິ ນາມ ຉປສຕາ ນາຬີຕິ ເກຈິ. ‘ອຏ຺ຐປສຕາ’ຕິ ອປເຣ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມານໍ ມເຕນ ຕິປສຕາຍ ນາຬິຍາ ທ຺ເວ ນາຬິໂຍ ເອກາ ມຄຘນາຬິ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉິມານໍ ຈຕຸປສຕາຍ ນາຬິຍາ ທ຺ເວ ນາຬິໂຍ ເອກາ ມຄຘນາຬິ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ປກຕິຍາ ຈຕຸມຸຏ຺ຐິກໍ ກຸຑຸວໍ, ຈຕຸກຸຑຸວໍ ນາຬິກໍ, ຕາຍ ນາຬິຍາ ໂສຬສ ນາຬິໂຍ ໂທຓໍ, ຕໍ ປນ ມຄຘນາຬິຍາ ທ຺ວາທສ ນາຬິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ນເຍນ ມຄຘນາຬິ ນາມ ປຎ຺ຈ ກຸຑຸວານິ ເອກຎ຺ຈ ມຸຏ຺ຐິໍ ເອກາຍ ມຸຏ຺ຐິຍາ ຕຕິຍຠາຄຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຸຑຸໂວຕິ ປສໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍໍ –

‘‘ກຸຑຸໂວ ປສໂຕ ເອໂກ;

ປຕ຺ໂຖ ເຕ ຈຕຸໂຣ ສິຍຸໍ;

ອາຬ຺ຫໂກ ຈຕຸໂຣ ປຕ຺ຖາ;

ໂທຓໍ ວາ ຈຕຸຣາຬ຺ຫກ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ມຄຘນາຬິ ນາມ ຍາ ຈຕຸກຸຑຸວາຍ ນາຬິຍາ ຈຕສ຺ໂສ ນາຬິໂຍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໐໒) ‘‘ທມິຬນາຬີຕິ ປຸຣາຓກນາຬິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ຈ ຈຕຸມຸຏ຺ຐິເກຫິ ກຸຑຸເວຫິ ອຏ຺ຐກຸຑຸວາ, ຕາຍ ນາຬິຍາ ທ຺ເວ ນາຬິໂຍ ມຄຘນາຬິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຸຣາຓາ ປນ ສີຫຬນາຬິ ຕິສ຺ໂສ ນາຬິໂຍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ມຄຘນາຬິ ອິທານິ ວຕ຺ຕມານາຍ ຈຕຸກຸຑຸວາຍ ທມິຬນາຬິຍາ ຈຕຸນາຬິກາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ມຄຘນາຬິໂຕ ອຸປຑ຺ຒຎ຺ຈ ປຸຣາຓທມິຬນາຬິສງ຺ຂາຕໍ ປຕ຺ຖໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເອເຕນ ຈ ໂອມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ ປຕ຺ໂຖທນໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ປາຬິວຈນໍ ສເມຕິ. ໂລກິເຍຫິປິ –

‘ໂລກິຍໍ ມຄຘຎ຺ເຈຕິ, ປຕ຺ຖທ຺ວຍມຸທາຫຏໍ;

ໂລກິຍໍ ໂສຬສປລໍ, ມາຄຘໍ ທິຄຸຓໍ ມຕ’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໐໒) –

ເອວໍ ໂລເກ ນາຬິຍາ ມຄຘນາຬິ ທິຄຸຓາຕິ ທສ຺ສິຕາ. ເອວຎ຺ຈ ຄຍ຺ຫມາເນ ໂອມກປຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຍາປນມຕ຺ໂຕທນຄາຫິກາ ຈ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຏ຺ຐກຸຑຸວໂຕ ອູໂນທນຄາຫິນາ ປຕ຺ເຕນ ອຖູປີກຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຍາເປຕຸໍ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ປຕ຺ໂຖ ນາມ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອລໍ ຍາປນາຍາ’ຕິ’’. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໕.໒໑.໑໙໒) ‘‘ປຕ຺ໂຖທໂນ ນາລມຍໍ ທຸວິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ເອກສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປໂຫຕີ’’ຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອາໂລປສ຺ສ ອາໂລປສ຺ສ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ໂອທນສ຺ສ ຈຕຸຠາຄມຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໗) ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ມຕ຺ຕາ ນາມ ໂອທນຈຕຸຕ຺ຖຠາໂຄ’’ຕິ. ໂອທນຄຕິການີຕິ ໂອທນສ຺ສ ຄຕິ ຄຕິ ເຍສໍ ຕານິ ໂອທນຄຕິການິ. ຄຕີຕິ ຈ ໂອກາໂສ ໂອທນສ຺ສ ອນ຺ໂຕປວິສນສີລຕ຺ຕາ ໂອທນສ຺ສ ໂອກາໂສເຍວ ເຕສໍ ໂອກາໂສ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂອກາສໍ ຄເວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາຊນປຣິໂຠເຄນາຕິ ອຸທກາຫຣຓາທິນາ ຠາຊນປຣິໂຠເຄນ.

ເອວໍ ປມາຓໂຕ ອຘິຏ຺ຐານູປຄວິກປ຺ປນູປຄປຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປາກໂຕ ມູລໂຕ ຈ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປມາຓຍຸຕ຺ຕານມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍປຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ປາເກຫິ ປຕ຺ໂຕຕິ ກມ຺ມາຣປກ຺ກໍເຍວ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສມຓສາຣຸປ຺ປນີລວຓ຺ຓກຣຓຕ຺ຖາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນານາສມ຺ຠາເຣຫິ ປຈິຕພ຺ໂພ, ອໂຍປຕ຺ຕສ຺ສ ອຕິກກ຺ຂຬຕ຺ຕາ ກມ຺ມາຣປາເກນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈວາຣປກ຺ໂກເຍວ ສມຓສາຣຸປ຺ປນີລວຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ ທ຺ວີຫິ ປາເກຫິ ປກ຺ໂກຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ສ ປນ ມຸທຸກຕ຺ຕາ ກຸມ຺ຠກາຣກປາເກນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວິວາຣປກ຺ໂກປິ ສມຓສາຣຸປ຺ປນີລວຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ເອວໍ ກໂຕເຍວ ຫິ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຏ຺ຐານູປໂຄ ວິກປ຺ປນູປໂຄ ຈ ໂຫຕິ, ນາກໂຕ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປາເກ ຈ ມູເລ ຈ ສຸນິຏ຺ຐິເຕເຍວ ອຘິຏ຺ຐານູປໂຄ ໂຫຕິ. ໂຍ ອຘິຏ຺ຐານູປໂຄ, ສ຺ເວວ ວິກປ຺ປນູປໂຄ’’ຕິ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໔໘). ໂສ ຫຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕປິ ອນາຄໂຕປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ ວິກປ຺ເປຕພ຺ໂພຕິ ເອເຕນ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວິກປ຺ເປຕຸຎ຺ຈ ລຠຕິ, ຐປິຕຏ຺ຐານສລ຺ລກ຺ຂຓເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸມາຫ ‘‘ຍທິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ວິຕ຺ຖາຣໂຊຕໂກ. ຕຕ຺ຖ ປຈິຕ຺ວາ ຐເປສ຺ສາມີຕິ ກາຬວຓ຺ຓປາກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ປຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ. ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອິທມ຺ປິ ອຸປຈາຣມຕ຺ຕໍ, ປຕ຺ຕສລ຺ລກ຺ຂຓເມເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ.

ອິທານິ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ເຕ ວາ ຉິທ຺ທໍ ໂຫຕີຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ໂຕກາສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຉິທ຺ທໍ ໂຫຕິ.

ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘຎ຺ຎານນ຺ຕິ –

‘‘ສາລິ ວີຫິ ຈ ກຸທ຺ຣູໂສ;

ໂຄຘູໂມ ວຣໂກ ຍໂວ;

ກງ຺ຄູຕິ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ;

ນີວາຣາທີ ຕຸ ຕພ຺ຠິທາ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕວິຘານໍ ຘຎ຺ຎານໍ.

໔໙. ເອວໍ ປຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຕ຺ຕວິກປ຺ປນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິກປ຺ປເນ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ຈີວຣວິກປ຺ປເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໕໐. ເອວໍ ວິກປ຺ປນານຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຕ຺ເຕ ຠິນ຺ເນ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ’’ອິຈ຺ຈາທິ. ຕຕ຺ຖ ອປຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນມ຺ປິ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຈພນ຺ຘເນປິ ປຕ຺ເຕ ອປຣິປຸຓ຺ຓປາເກ ປຕ຺ເຕ ວິຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຣຸຫຕິ. ‘‘ຕິປຸປຏ຺ເຏນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕມ຺ພໂລຫາທິກປ຺ປິຍໂລເຫຫິ ອໂຍປຕ຺ຕສ຺ສ ຉິທ຺ທໍ ຉາເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ‘‘ໂລຫມຓ຺ຑລເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ເຘຫິ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ອຸຓ຺ຫໂຠຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕ ວິລີຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜາຓິຕໍ ຌາເປຕ຺ວາ ປາສາຓຈຸຓ຺ເຓນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປາສາຓຈຸຓ຺ເຓນ ສທ຺ຘິໍ ຜາຓິຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ຕຖາປກ຺ເກນ ປາສາຓຈຸຓ຺ເຓນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອປຣິໂຠເຄນາຕິ ອຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠເຄນ. ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ອາຘາຣກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອາຘາຣກໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຕໍ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອາຘາຣກຏ຺ຐປໂນກາສສ຺ສ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ອຏ຺ຐໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໙. ຈີວຣວິປ຺ປວາສວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໕໑. ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນວິນິຈ຺ຉຍກຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຈີວເຣນ ວິນາວາສວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈີວເຣນວິນາວາໂສ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈີຍຕີຕິ ຈີວຣໍ, ຈຍໍ ສຎ຺ຈຍໍ ກຣີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຣິຍທ຺ຘໂຊ ວຕ຺ຖວິເສໂສ. ອິຘ ປນ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຘາຣິຕໍ ຈີວຣຕ຺ຕຍເມວ. ວິນາຕິ ວຊ຺ຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ວສນໍ ວາໂສ, ວິນາ ວາໂສ ວິນາວາໂສ, ຈີວເຣນ ວິນາວາໂສ ຈີວຣວິນາວາໂສ, ‘‘ຈີວຣວິປ຺ປວາໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຕ຺ຕິຈ຺ຉາວເສນ, ຄາຖາປາທປູຣຓຕ຺ຖາຍ ວາ ອລຸຕ຺ຕສມາສໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ…ເປ… ວິປ຺ປວາໂສ’’ຕິ, ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມິ, ອິມໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐາມິ, ອິມໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ເອວໍ ນາເມນ ອຘິຏ຺ຐິຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ເອເກເກນ ວິປ຺ປວາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເກນປິ ວິນາ ວສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ວສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຫ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ຈີວຣໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວສນກິຣິຍາ ຈຕຸອິຣິຍາປຖສາຘາຣຓາ, ຕສ຺ມາ ກາຍລຄ຺ຄໍ ວາ ໂຫຕຸ ອລຄ຺ຄໍ ວາ, ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຣຕນສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ຈຣນ຺ໂຕປິ ນິສິນ຺ໂນປິ ນິປນ຺ໂນປິ ຫຕ຺ຖປາເສ ກຕ຺ວາ ວສນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອວິປ຺ປວາສລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຄາມາທິປນ຺ນຣໂສກາສວເສນ ວິເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຄາມິ’’ຈ຺ຈາທິ. ຕຕ຺ຖ ຄາມນິເວສນານິ ປາກຏາເນວ. ອຸໂທສິໂຕ ນາມ ຍານາທີນໍ ຠຓ຺ຑານໍ ສາລາ. ອຏ຺ໂຏ ນາມ ປຏິຣາຊາທິປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກໂຕ ພຫລຠິຕ຺ຕິໂກ ຈຕຸປຎ຺ຈຠູມິໂກ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ມາໂຬ ນາມ ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ປາສາໂທ ນາມ ທີຆປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍໍ ນາມ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ, ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທຕິ ຈ ຈນ຺ທິກງ຺ຄຓຍຸຕ຺ໂຕ ປາສາໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຕ຺ໂຖ ນາມ ຊງ຺ຆສຕ຺ໂຖ ວາ ສກຏສຕ຺ໂຖ ວາ. ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓານໍ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ. ຘຎ຺ຎກຣຓໍ ນາມ ຂລມຓ຺ຑລໍ. ອາຣາໂມ ນາມ ປຸປ຺ຜາຣາໂມ ຜລາຣາໂມ. ວິຫາຣາທໂຍ ປາກຏາ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ນິເວສນາທີນິ ຄາມໂຕ ພຫິ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐານິ ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ຐິຕານຎ຺ຫິ ຄາມຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຄາມປຣິຫາໂຣເຍວາຕິ. ຄາມຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ນິຄມນຄຣານິປິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ.

ປຣິຂາຍ ວາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ສມນ຺ຕາ ນທີຕຬາກາທິອຸທເກນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕປິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕໍ ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ຆຣສ຺ສ ອຸປຣິ ອາກາເສ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຣຕນປ຺ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ສຠາເຍ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຠາສທ຺ທສ຺ສ ປຣິຍາໂຍ ສຠາຍສທ຺ໂທ ນປຸໍສກລິງ຺ໂຄ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຠາສທ຺ໂທ ຫິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ໂຄ, ສຠາຍສທ຺ໂທ ນປຸໍສກລິງ຺ໂຄຕິ. ທ຺ວາຣມູເລ ວາຕິ ນຄຣສ຺ສ ທ຺ວາຣມູເລ ວາ. ເຕສນ຺ຕິ ສຠາຍນຄຣທ຺ວາຣມູລານໍ. ຕສ຺ສາ ວີຖິຍາ ສຠາຍທ຺ວາຣານໍ ຄຫເຓເນວ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພານິປິ ເຄຫານິ, ສາ ຈ ອນ຺ຕຣວີຖິ ຄຫິຕາເຍວ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທ຺ວາຣວີຖິຆເຣສຸ ວສນ຺ເຕນ ຄາມປ຺ປເວສນສຫເສຍ຺ຍາທິໂທສໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕາທິຍຸຕ຺ເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສຠາ ປນ ຍທິ ສພ຺ເພສໍ ວສນຕ຺ຖາຍ ປປາສທິສາ ກຕາ, ອນ຺ຕຣາຣາເມ ວິຍ ຍຖາສຸຂໍ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ຆເຣ ນິກ຺ຂິປຕີຕິ ວີຖິໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຐິເຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຆເຣ ນິກ຺ຂິປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວີຖິຫຕ຺ຖປາໂສ ນ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ຫຕ຺ຖປາເສຕິ ຆຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ເອວໍ ຄາມວເສນ ວິປ຺ປວາສາວິປ຺ປວາສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນິເວສນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ນິເວສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂອວຣໂກ ນາມ ຄພ຺ຠສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຎ຺ໂຎ ຄພ຺ໂຠຕິ ວທນ຺ຕິ, ຄພ຺ຠສ຺ສ ວາ ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ. ອິທານິ ອຸໂທສິຕາທິວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸໂທສິຕິ’’ຈ຺ຈາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ເອກກຸລສ຺ສ ສນ຺ຕໂກ ອຸໂທສິໂຕ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ນິເວສເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ເອວ-ສທ຺ໂທ ວິເສສນິວຕ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ເຍສຸ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ນາວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ, ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວາ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐນາຕິ ຄາມສ຺ສ, ນທິຍາ ວາ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐນ. ‘‘ສຕ຺ເຖນາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ນທີປຣິຫາໂຣ ລພ຺ຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວິສຸໍ ນທີປຣິຫາຣສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄາມາທີຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວິຍ ຈີວຣຫຕ຺ຖປາໂສເຍວ ນທີປຣິຫາໂຣ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ນທີປຣິຫາໂຣປິ ວິສຸໍ ສິທ຺ໂຘຕິ ນທີຫຕ຺ຖປາໂສ ນ ວິຊຫິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາ ປນ ອຊ຺ໂຌກາເສ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣວເສນ ອຣຎ຺ຎປຣິຫາໂຣ ລພ຺ຠຕິ, ເອວໍ ນທິຍໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປວເສນ ນທີປຣິຫາໂຣ ລພ຺ຠຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນທີປຣິຫາໂຣ ວິສຸໍ ອວຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຸທກຸກ຺ເຂປສີມານໍ ອຣຎ຺ຎນທີສຸ ອພທ຺ຘສີມາວເສນ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສເຣສຸປິ ປຣິຫາໂຣ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ນທິຍາ ສມານລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ, ນທີຫຕ຺ຖປາໂສ ນ ວິຊຫິຕພ຺ໂພຕິ ປນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ນທິຍາ ອຕິວິຕ຺ຖາຣຕ຺ຕາ ພຫຸສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ນທີຫຕ຺ຖປາເສ ຐິເຕນ ຈີວຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ. ເອສ ນໂຍ ສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສເຣສຸປິ. ອນ຺ໂຕອຸທກຸກ຺ເຂເປ ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ຐິເຕນ ປນ ສກ຺ກາຕິ ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິຫາຣສີມນ຺ຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຫາຣສ຺ສ ນານາກຸລສນ຺ຕກຠາເວປິ ອວິປ຺ປວາສສີມາປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈີວຣອວິປ຺ປວາສສມ຺ຠວໂຕ ປຘານຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖປຣິຫາໂຣ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຖສມີເປຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍສ຺ມາ ‘‘ນານາກຸລສ຺ສ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ເຂຕ຺ເຕ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕທ຺ວາຣມູເລ ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວາຣມູລໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ເຂຕ຺ເຕປິ ວສນ຺ເຕນ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາເສ ກຕ຺ວາເຍວ ວສິຕພ຺ພໍ.

ວິຫາໂຣ ນາມ ສປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວາ ສກໂລ ອາວາໂສຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເອກເຄຫເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໙໑-໔໙໔) ປນ ‘‘ວິຫາໂຣ ນາມ ອຸປຈາຣສີມາ. ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣຕິ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕປຣິເວຓາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກກຸລາທິສນ຺ຕກຕາ ເຈຕ຺ຖ ກາຣາປການໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍໍ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ສມນ຺ຕາ ຉາຍາ ຜຣຕີຕິ ຍທາ ມຫາວີຖິຍໍ ອຸຊຸກເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕທາ ຍໍ ໂອກາສໍ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ຉາຍາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສສ຺ສາຕິ ອຸຊຸກໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕເລຑ຺ຑຸປາຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຄມນປເຖຕິ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍເກ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ ເຍ ທີປກາ, ເຕສູຕິ ໂຍຊນາ. ອິຕຣສ຺ມິນ຺ຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍ ຈີວເຣ.

໕໒. ນທິໍ ໂອຕຣຕີຕິ ຫຕ຺ຖປາສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂອຕຣຕິ. ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ປຣິໂຠຄປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ນາປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອປຣິໂຠຄາຣຫຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຈີວຣໍ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເອກໍ ອໍສກູເຏ ຐເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ພຫູນໍ ສຎ຺ຈຣຓຏ຺ຐາເນ ເອວໍ ອກຕ຺ວາ ຄມນໍ ນ ສາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອາປຕ຺ຕິອງ຺ຄຕ຺ຕາ. ພຫິຄາເມ ຐເປຕ຺ວາປິ ອປາຣຸປິຕພ຺ພຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິນຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ວິຫາເຣ ສຠາຄໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສຕິ ອາສນສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອາສນສາລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ກິໍ ຕີຫິ ຈີວເຣຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນາ’’ຕິ ນຏ຺ຐຈີວຣສ຺ສ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣສາທິຍນໂຕ. ສງ຺ຆາຏິ ປນ ກິໍ ກາຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຆາຏິໍ ພຫິຄາເມ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄ ຈ ພຫິຄາເມ ຐປິຕສງ຺ຆາຏິຍຎ຺ຈ ປຐມໍ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວາສເກ ກາຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພຫິຄາເມ ຐປິຕສ຺ສປິ ວິນຍກມ຺ມວຈນໂຕ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ຐິຕໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ, ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ທາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທຫຣານໍ ຄມເນ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ‘‘ນິສ຺ສໂຍ ປນ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຫຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ເຕ ຄມນສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕສໍ ປນ ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສອຸສ຺ສາເຫນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອຣຸເຓ ອນ຺ຕຣາ ອຸຏ຺ຐິເຕປິ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ ‘‘ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ສຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ‘‘ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ…ເປ… ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິອາທິມ຺ຫິ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ຄມນກ຺ຂເຓ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຘນຸຠເຍນາຕິ ຕຣຸຓວຈ຺ຉຄາວີນໍ ອາຘາວິຕ຺ວາ ສິງ຺ເຄນ ປຫຣຓຠເຍນ. ນິສ຺ສໂຍ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຘນຸຠຍາທີຫິ ຐິຕານໍ ຍາວ ຠຍວູປສມາ ຐາຕພ຺ພໂຕ ‘‘ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຍເມຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ເອວໍ ນິຍເມຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕປິ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ຄາມໍ ປວິຏ຺ຐທຫຣານໍ ວິຍ.

ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ຄາມນ຺ຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມຸຕິໂຕ ປຈ຺ຉາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຄາມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພໂຕ. ປວິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິການໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຕານໍ ອວິປ຺ປວາສສີມຕ຺ຕາ ເນວ ຈີວຣານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ສອຸສ຺ສາຫຕາຍ ນ ນິສ຺ສໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄຕິ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ຈີວຣວິປ຺ປວາສວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ນວໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໑໐. ຠຓ຺ຑປຏິສາມນວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໕໓. ເອວໍ ຈີວຣວິປ຺ປວາສວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ຠຓ຺ຑປຏິສາມນວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ຠຓ຺ຑສ຺ສ ປຏິສາມນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠຑິຕພ຺ພໍ ຠາເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑໍ, ຠຑິຕພ຺ພໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ຠຓ຺ຑໍ, ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ປຣິຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ເອເຕນາຕິ ວາ ຠຓ຺ຑໍ, ມູລຘນໍ, ປຣິກ຺ຂາໂຣ ວາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍໍ –

‘‘ຠາຊນາທິປຣິກ຺ຂາເຣ, ຠຓ຺ຑໍ ມູລຘເນປິ ຈາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ, ປຏິສາມິຍເຕ ປຏິສາມນໍ, ຣກ຺ຂຓໍ ໂຄປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປເຣສໍ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ໂຄປນ’’ນ຺ຕິ. ມາຕຸ ກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນໍ ຕາລປຓ຺ຓມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ປເຄວ ອຎ຺ຎາຕການໍ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຄິຫິສນ຺ຕກນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການໍ ສນ຺ຕກໍ ປຏິສາເມຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນາຕິ ເອເຕນ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫາທິນາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິສາເມນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິສາເມຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຉນ຺ເທນປິ ຠເຍນປີຕິ ວຑ຺ຒກີອາທີສຸ ຉນ຺ເທນ, ຣາຊວລ຺ລຠາທີສຸ ຠເຍນ ພລກ຺ກາເຣນ ປາເຕຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ຈ ປຏິສາເມຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຏິສາມນປໂຍຄໍ ວິນາ ‘‘ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປໂຍເຄ ອກເຕ ຣຊ຺ຊສງ຺ໂຂຠາທິກາເລ ‘‘ນ ທານິ ຕສ຺ສ ທສ຺ສາມິ, ນ ມຍ຺ຫໍ ທານິ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸໂຠຫິປິ ສກສກຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ກເຕປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປາຣາຊິກເມວ ປຏິສາມນປໂຍຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ປຏິສາມນກາເລ ຫິສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ນ ທານິ ຕສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຈ ສາມິໂນ ຘຸຣນິກ຺ເຂປຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູໂຕ ກາຍວຈີປໂຍໂຄ ນຕ຺ຖິ, ເຍນ ໂສ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາ ອຍໍ ອາປຕ຺ຕີຕິ. ທາເນ ສອຸສ຺ສາໂຫ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວາຕິ ອວຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິອາທິນາ ມຸສາວາທກຣເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ໂຫຕິ, ນ ທຸກ຺ກຏໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາເວນ ສຫປໂຍຄສ຺ສປິ ອຠາວໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຍທິປິ ມຸເຂນ ທສ຺ສາມີຕິ ວທຕິ…ເປ… ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕຣປໂຍເຄນ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ຕາວ ປຐເມນ ຠຓ຺ຑປຏິສາມນປໂຍເຄນ ຕທາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຠາວາ, ນາປິ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຖນປໂຍເຄນ ຕທາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ປໂຍຄສ຺ສ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສາມິນາ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ພຫຸໂສ ຍາຈິຍມາໂນປິ ອທຕ຺ວາ ເຍນ ປໂຍເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ອທາຕຸກາມຕໍ ສາມິກສ຺ສ ຎາເປສິ, ເຍນ ຈ ໂສ ອທາຕຸກາໂມ ອຍໍ ວິກ຺ຂິປຕີຕິ ຎຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ເຕເນວ ປໂຍເຄນສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ເຑ ປຣິຍາເຍນ ມຸຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ອທາຕຸກາມຕາຍ ຫິ ‘‘ກທາ ເຕ ທິນ຺ນໍ, ກຕ຺ຖ ເຕ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິປຣິຍາຍວຈເນນປິ ສາມິກສ຺ສ ຘຸເຣນິກ຺ຂິປາປິເຕ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ຠຓຖ…ເປ… ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ປເຣຫິ ຄຓ຺ຫາປເນ ເອວ ຫິ ປຣິຍາຍໂຕ ມຸຕ຺ຕິ, ນ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ສາມິນາ ທິນ຺ນຕາຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ຐານາຈາວເນປິ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຄຫເຓ ທຸກ຺ກຏໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໕໔. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີສິກ຺ຂມານສາມເຓຣສາມເຓຣີນໍ. ເອເຕນ ນ ເກວລໍ ຄິຫີນໍ ເອວ, ອຖ ໂຂ ຕາປສປຣິພ຺ພາຊກາທີນມ຺ປິ ສນ຺ຕກໍ ປຏິສາເມຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນຏ຺ເຐປິ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ, ກສ຺ມາ? ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉາປິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິເຍ ເອເສວ ນໂຍຕິ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ, ກສ຺ມາ? ອຊານິຕຕ຺ຕາ. ຕຕິເຍ ຈ ເອເສວ ນໂຍຕິ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ, ກສ຺ມາ? ປຏິກ຺ຂິປິຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ວາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕິ.

ຕສ຺ເສວ ຄີວາ ໂຫຕິ, ນ ເສສຠິກ຺ຂູນໍ, ກສ຺ມາ? ຕສ຺ເສວ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ອິສ຺ສຣຠາວໂຕ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ ອລສຊາຕິກສ຺ເສວ ປມາເທນ ຫຣິຕຕ຺ຕາ. ທຸຕິເຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ອນາໂຣຈິຕຕ຺ຕາ. ນຏ຺ເຐ ຕສ຺ສ ຄີວາ ເຕນ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ເສວ ຄີວາ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ເຕນ ຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ຈ. ນຕ຺ຖິ ຄີວາ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິປິຕຕ຺ຕາ. ນຏ຺ຐໍ ສຸນຏ຺ຐເມວ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉາປນໂຕ. ນຏ຺ເຐ ຄີວາ ເຕນ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ຄີວາ ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ປມາເທນ ຫຣຓໂຕ. ຕຕ຺ເຖວ ອຸປຈາເຣ ວິຊ຺ຊມາເນຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ສມີເປເຍວ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວຏ຺ຐາເນ ວິຊ຺ຊມາເນ.

໕໕. ມຍິ ຈ ມເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ເສນາສເນ ວິນຏ຺ເຐຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເສນາສນໍ ມາ ວິນສ຺ສີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວິວຣິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຕໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕປິ ວິວຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ຄິລານປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ ອວິສໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ມຣຓໂຕ ຫິ ປຣໍ ເຄລຎ຺ຎໍ ອວິສຍຕ຺ຕຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ທ຺ວາຣໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕປິ ວິວຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ສຫາເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຕຫິປິ ຠິກ຺ຂາຈາຣາທີຫິ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ສາມີຈີຕິ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ວສນ຺ຕານໍ ອິທໍ ວຕ຺ຕໍ. ໂລລມຫາເຖໂຣຕິ ມນ຺ໂທ ໂມມູໂຫ ອາກິຓ຺ຓວິຫາຣີ ສທາ ກີຬາປສຸໂຕ ວາ ມຫາເຖໂຣ.

໕໖. ອິຕເຣຫີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຄພ຺ເຠ ວສນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ. ວິຫາຣຣກ຺ຂຓວາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫາຣວາຣິໂກ, ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ວາເຣ ວິຫາຣຣກ຺ຂຓໂກ. ນິວາປນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕເວຕນໍ. ໂຈຣານໍ ປຏິປຖໍ ຄເຕສູຕິ ໂຈຣານໍ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປຐມຕຣໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສທ຺ທໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂຈຣານໍ ອຠິມຸຂໍ ຄເຕສຸ. ‘‘ໂຈເຣຫິ ຫຏຠຓ຺ຑໍ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕສໍ ອນຸປຖໍ ຄເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ອສຸກກຸເລ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣວາຣິການໍເຍວາ’’ຕິ ເອວໍ ນິຍມນໍ ກຕ຺ວາ. ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຍາຄຸສລາກາ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ຈ ລຠມາໂນວາຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອູນໍ ວາ ໂຫຕຸ ອຘິກໍ ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສ ຈ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ລຠນເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນິສ຺ສິຕເກ ຊຄ຺ຄາເປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສິຕເກ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ໂປເສນ຺ຕາ ນິສ຺ສິຕເກຫິ ວິຫາຣໍ ຊຄ຺ຄາເປນ຺ຕິ. ອສຫາຍສ຺ສາຕິ ສຫາຍຣຫິຕສ຺ສ. ‘‘ອສຫາຍສ຺ສ ອທຸຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ໂຕ. ປຈ຺ຉິມໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອສຫາຍສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສ ວາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປາເຐ ເອເກນ ອານີຕໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສປິ ວາໂຣ ນິວາຣິໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ຍສ຺ສ ສຠາໂຄ ຠິກ຺ຂຸ ຠຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ທາຕາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ສເມຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໑໒) ປນ ‘‘ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສາຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສ. ອຕ຺ຕາສຣີຣເມວ ທຸຕິໂຍ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ ຫິ ອຕ຺ຕທຸຕິໂຍ, ຕທຸຠຍສ຺ສປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠາວນໍ ‘ຍສ຺ສາ’ຕິອາທິ. ເອເຕນ ສພ຺ເພນ ເອເກກສ຺ສ ວາໂຣ ນ ປາເປຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາກວຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາຕິ ນິຈ຺ຈໍ ປຈິຕພ຺ພຍາຄຸຠຕ຺ຕສງ຺ຂາຕວຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ. ຐເປນ຺ຕີຕິ ທາຍກາ ຐເປນ຺ຕິ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕໍ ອາຣາມິກາທີຫິ ທີຍມານໍ ຠາຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຸປຊີວນ຺ເຕນ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອພ຺ໂຠກາສິກຣຸກ຺ຂມູລິເກນປິ ປາກວຕ຺ຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຐາຕພ຺ພໍ. ນ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ອພ຺ໂຠກາສິກສ຺ສປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິກປຣິກ຺ຂາໂຣ ເຈ ຐປິໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຈີວຣາທິສງ຺ຆິກຠາເຄປິ ອາລໂຍ ອຕ຺ຖິ, ໂສປິ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ. ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ອຏ຺ຐກຖໍ ວາ. ທິຄຸຓນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ລພ຺ຠມານໂຕ ທ຺ວິຄຸຓໍ. ປກ຺ຂວາເຣນາຕິ ອຑ຺ຒມາສວາເຣນ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ຠຓ຺ຑປຏິສາມນວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ທສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໑໑. ກຍວິກ຺ກຍສມາປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໕໗. ເອວໍ ຠຓ຺ຑປຏິສາມນວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ກຍວິກ຺ກຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ກຍວິກ຺ກຍສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກຍນໍ ກໂຍ, ປຣຠຓ຺ຑສ຺ສ ຄຫຓໍ, ວິກ຺ກຍນໍ ວິກ຺ກໂຍ, ສກຠຓ຺ຑສ຺ສ ທານໍ, ກໂຍ ຈ ວິກ຺ກໂຍ ຈ ກຍວິກ຺ກຍໍ. ສມາປຊ຺ຊນໍ ສມາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ທຸວິຘສ຺ສ ກິຣິຍສ຺ສ ກຣຓໍ. ຕສ຺ສຣູປໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິມິນາ’’ຕິອາທິນາ.

ເສສຎາຕເກສຸ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕສມ຺ຠວໂຕ ຕທຠາວຏ຺ຐານມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມາຕຣໍ ວາ ປນ ປິຕຣໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນຎ຺ຈ ນ ໂຫຕິ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ, ກຍວິກ຺ກຍໍ ປນ ອາປຊ຺ຊຕິ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິມິນາ ຈ ອຸປຣິ ອຎ຺ຎາຕກນ຺ຕ຺ຍາທິນາ ຈ ເສສຎາຕກໍ ‘‘ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ປນ ທທໂຕ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ, ‘‘ອິມິນາ ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິ ກຍວິກ຺ກຍໍ ອາປຊ຺ຊໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ ມິຄປທວລຎ຺ຊນນ຺ຍາເຍນ. ຕສ຺ມາອິຈ຺ຈາທິເກປິ ‘‘ມາຕາປິຕູຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຍວິກ຺ກຍໍ, ເສສຎາຕເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ອຎ຺ຎາຕເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕິສ຺ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເຕເນວ ນ຺ຍາເຍນ ຎາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ກຕ຺ວາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອພ຺ຍາປິຕໂທໂສ ສິຍາ.

‘‘ອິທໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອິທໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ຘາຍ ກິຣິຍາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊ, ອິທໍ ນາມ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ອິທໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ໂຕສິ, ອິທໍ ນາມ ກໂຣຫິ, ອິທໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສິ, ອິທໍ ນາມ ກໂຣຫີ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ອສມ຺ພນ຺ຘາຍ ກິຣິຍາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຍວິກ຺ກໂຍ ນ ໂຫຕິ. ວິຆາສາທານໍ ຠຕ຺ຕທາເນ ຈ ອນເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ ນ ໂຫຕິ, ກາຣາປເນ ຫຕ຺ຖກມ຺ມມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ອສຕິປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຄ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ກຍວິກ຺ກໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ເທຫີ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຍວິກ຺ກໂຍ ນ ໂຫຕິ, ມູລສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປິ ນ ໂຫຕິ. ປຕ຺ໂຕ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ ປຣຠຓ຺ຑສ຺ສ ມຫຄ຺ຆຕາຍ. ເອວໍ ສຕິ ກຖໍ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ມມ ວຕ຺ຖຸ ອປ຺ປຄ຺ຆນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣສມ຺ຠວໂຕ, ອູນມາສກໍ ເຈ ອຄ຺ຆຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ມາສກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອູນປຎ຺ຈມາສກໍ ເຈ ອຄ຺ຆຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຎ຺ຈມາສກໍ ເຈ ອຄ຺ຆຕິ, ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອຘິກສ຺ສ. ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ປນ…ເປ… ວຏ຺ຏຕິ ອຸຠໂຕ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ. ເອກໂຕ ອຸຠໂຕ ວາ ເຈ ອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ມາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ກສ຺ມາ? ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ອເຉກຕ຺ຕາ.

ອຎ຺ເຎນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ອຕ຺ໂຖ, ກສ຺ມາ? ສຕ຺ຕາຫກາລິກຕ຺ຕາ ເຕລສ຺ສ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕເຕລໍ ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ເອວ ຐເປຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ປຣໍ ຐປິຕຸກາມສ຺ສ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕເຕເລນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ທູເສຍ຺ຍ, ອນິຍມິຕກາລໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕເຕລໍ ນາຬິຍໍ ອວສິຏ຺ຐປຏິຄ຺ຄຫິຕເຕລໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາລໍ ວຕ຺ຕາເປຍ຺ຍ.

໕໘. ອິທໍ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈໂມ ປນ ກປ຺ປິໂຍ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ສພ຺ພກປ຺ປິໂຍ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປຣິໂຠຄາຣໂຫ’’ຕິ. ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ມຫາອກປ຺ປິໂຍ ນາມ, ກສ຺ມາ? ຣູປິຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຍພີຊໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຕນ ໂລເຫນ ປຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣິຕຕ຺ຕາ, ເອວໍ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທູສິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຈ ຕຕິຍປາຣາຊິກວິສເຍ ຖາວຣປໂຍເຄສຸ ປາສສູລາທີສຸ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກາຣິເຕສຸ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ທຓ຺ຑມຕ຺ເຕ ວາ ວາກມຕ຺ເຕ ວາ ອວສິຏ຺ເຐ ສຕິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ສພ຺ພສ຺ມິໍ ນຏ຺ເຐເຍວ ມຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິຘາປິ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປຕ຺ເຕ ອວສິຏ຺ເຐປິ ກປ຺ປິໂຍ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສເຈປິ ຕໍ ວິນາເສຕ຺ວາ ຖາລກໍ ກາເຣຕິ, ຕມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ທຸຕິຍປຕ຺ເຕ ວິຍ ມູເລ ຈ ມູລສ຺ສາມິການໍ, ປຕ຺ເຕ ຈ ປຕ຺ຕສ຺ສາມິການໍ ທິນ຺ເນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ ນຸ ໂຂຕິ ອາສງ຺ກາຍມາຫ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ທຸຕິຍປຕ຺ຕໍ ຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄິຫີຫິ ປຣິນິຏ຺ຐາປິຕເມວ ກິຓາຕິ, ນ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທູເສຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸຕິຍປຕ຺ໂຕ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ, ອິຘ ປນ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທູສິຕຕ຺ຕາ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປຸນ ອຍປາສາຓພີຊໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕຣູປິຍສ຺ສ ຈ ວຬຎ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ປຸນ ສາມິການໍ ທາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸນ຺ຕິ.

ອິທານິ ຕໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕໍ ອຎ຺ເຎນ ປກາເຣນ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸໍ ‘‘ສເຈປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມິນາ ກິຎ຺ຈິປິ ອຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອວສິຏ຺ເຐ ສຕິ ອກປ຺ປິໂຍວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໙໑) ‘‘ຣູປິຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຸຕ຺ຕາທິທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ກາຣິຕມ຺ປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ‘ອິມໍ ກຫາປຓາທິໍ ກມ຺ມກາຣານໍ ທຕ຺ວາ ພີຊໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຫີ’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ວາ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ມຫາອກປ຺ປິໂຍຕິ ອຕ຺ຕນາວ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທູສິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ມູລສ຺ສາມິກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ໂຈເຣຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ໂນປິ ປຸນ ລທ຺ໂຘ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈີປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທິ ຫິ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ຕຬາກາທີສຸ ວິຍ ‘ອຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ອາຈຣິຍາ ວເທຍ຺ຍຸໍ. ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ໂຈຣາທິອຈ຺ຉິນ຺ທເນນປິ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອິທຎ຺ຈ ເຕນ ຣູເປນ ຐິຕໍ ຕມ຺ມູລເກນ ວຕ຺ຖມຸຕ຺ຕາທິຣູເປນ ຐິຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ຫິ ຕມ຺ມູລກກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸ ຈ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ເຕນ ຣູເປນ ກປ຺ປິຍໍ ກາຕຸໍ. ຍທິ ປນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕນ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ, ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ວາ ປຸນ ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຍ຺ຍ, ຕໍ ຣູປິຍໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ກປ຺ປິຍໍ ກາຕຸມ຺ປິ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ໂປຣາຓຏີກາຍໍ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຕິວິຕ຺ຖາຣິຕຎ຺ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສຕູນຎ຺ຈ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຕກເມວ ວທິມ຺ຫ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ເຕສຸ ເຕສຸ ປກຣເຓສຸ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ທຸຕິຍປຕ຺ເຕ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສຫຘມ຺ມິການໍ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ຣູປິຍສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ກຍວິກ຺ກຍສ຺ສ ຈ ກຕຕ຺ຕາ. ສກ຺ກາ ປນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸນ຺ຕິ ຄິຫີຫິ ປຣິນິຏ຺ຐາປິຕປຕ຺ຕສ຺ເສວ ກິຓິຕຕ຺ຕາ, ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອທູສິຕຕ຺ຕາ, ມູລມູລສ຺ສາມິການຎ຺ຈ ປຕ຺ຕປຕ຺ຕສ຺ສາມິການຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ຍຖາ ປນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມູເລ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕິຍປຕ຺ເຕ ສທິໂສເຍວາຕິ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສຫຘມ຺ມິການໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສກ຺ກາ ປນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ນຍໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ນນຸ ຕຕິຍປຕ຺ໂຕ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຄຫິໂຕ, ອຖ ກສ຺ມາ ອກປ຺ປິໂຍຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຄຫິໂຕປິ ທຸຕິຍປຕ຺ຕສທິໂສເຍວ, ມູລສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິໂຍ’’ຕິ. ທຸຕິຍໂຈທນໍ ປນ ສຍເມວ ວທຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ທຸຕິຍປຕ຺ຕສທິໂສເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມູເລ ຈ ມູລສ຺ສາມິການໍ, ປຕ຺ເຕ ຈ ປຕ຺ຕສ຺ສາມິການໍ ທິນ຺ເນ ກປ຺ປິໂຍ ໂຫຕິ, ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ທຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມູລສ຺ສ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ເຍນ ອຸຄ຺ຄຫິຕມູເລນ ປຕ຺ໂຕ ກີໂຕ, ຕສ຺ສ ມູລສ຺ສ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ຣູປິຍເມວ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ຕມ຺ມູລກໍ ອຣູປິຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ຫິ ເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕມູລໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ສິຍາ, ເຕນ ກປ຺ປິເຍນ ກມ຺ເມນ ອາຣາມິກາທີຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ທິນ຺ນປຕ຺ໂຕ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານໍ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ.

ຈຕຸຕ຺ຖປຕ຺ເຕ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອິເມ ກຫາປເຓ ທຕ຺ວາ ອິທໍ ເທຫີ’’ຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຄິຫິສນ຺ຕການໍ ກຫາປຓານໍ ທຸຏ຺ຐຸວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ວິຈາຣຓກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອວ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມູລສ຺ສ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ມູລສ຺ສ ຄິຫິສນ຺ຕກຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປິຍສໍໂວຫາເຣນ ອນຸປ຺ປນ຺ນຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ຈ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຍາຠາວໍ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍາຠາວໍ ທີເປຕິ, ເຕນ ຈ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕມຕ຺ເຕນ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕຠາວໍ ປກາເສຕິ. ນິສ຺ສຊ຺ຊີຕິ ອິທຎ຺ຈ ທານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວິນຍກມ຺ມວເສນ. ເຕເນວ ຈ ‘‘ສປ຺ປິສ຺ສ ປູຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຎ຺ຈມປຕ຺ເຕ ສພ຺ພກປ຺ປິໂຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ກປ຺ປິໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປຣິໂຠຄາຣໂຫ’’ຕິ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ກຍວິກ຺ກຍສມາປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ເອກາທສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໑໒. ຣູປິຍາທິປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໕໙. ເອວໍ ກຍວິກ຺ກຍສມາປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ຣູປິຍາທິປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ຣູປິຍາທິປຏິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາຓຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ຣູປໍ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປິຍໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂວຫາຣູປຄໍ ຘນໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໕໘໔) ‘‘ອິຘ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂວຫາຣຄມນີຍໍ ກຫາປຓາທິ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ປຐມໍ ອາທີຍຕີຕິອາທິ, ກິໍ ຕໍ? ຣູປິຍໍ, ຣູປິຍໍ ອາທິ ເຍສໍ ເຕຕິ ຣູປິຍາທໂຍ, ທາສິທາສເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸອາທໂຍ, ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປິຍາທີນໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ຣູປິຍາທິປຏິຄ຺ຄໂຫ. ຊາຕສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣູປເມວ ຣູປໍ ອສ຺ສ ຠວຕິ, ນ ວິກາຣມາປຊ຺ຊຕີຕິ ຊາຕຣູປໍ, ສຸວຓ຺ຓໍ. ຘວລສຠາວຕາຍ ສຕ຺ເຕຫິ ຣຎ຺ຊິຍເຕຕິ ຣຊຕໍ, ສຊ຺ຌຸ. ຊາຕຣູເປນ ກໂຕ ມາສໂກ ຊາຕຣູປມາສໂກ. ຣຊເຕນ ກໂຕ ມາສໂກ ຣຊຕມາສໂກຕິ ອິທໍ ຈຕຸພ຺ພິຘເມວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ນ ໂລຫມາສກາທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຕມ຺ພໂລຫາທີຫິ…ເປ… ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ຕມ຺ພໂລຫາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກໍສໂລຫວຏ຺ຏໂລຫຕິປຸສີສາທີຫິ ກໂຕປິ ໂລຫມາສໂກເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິໍ ອິທເມວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ມຸຕ຺ຕາທໂຍປີຕິ ອາຫ ‘‘ມຸຕ຺ຕາ…ເປ… ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູ’’ຕິ. ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ໂກ ວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ…ເປ… ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ເສສານໍ ອຕ຺ຖາຍ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ສພ຺ເພສໍ ອຕ຺ຖາຍ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ໂຍຊນາ.

ອິທານິ ເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ມາ? ‘‘ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ທຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ, ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ມາ? ສງ຺ຆສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອທຕ຺ວາ ວຑ຺ຒກີອາທີນໍ ຫຕ຺ເຖ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ຄິຫີນໍ ຫຕ຺ເຖ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ອນາມສິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ປຣິໂຠເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ສ຺ເວວ ສາປຕ຺ຕິໂກຕິ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນໍ ຈີວເຣເຍວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ, ກສ຺ມາ? ຍຖາ ທາຍກາ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເສນາສນປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອິຕຣປຈ຺ຈຍຕ຺ຕຍໂຕ ວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເສນາສນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມິນາ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍອເວຠງ຺ຄິຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອາປທາສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໖໐. ເອວໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖູສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ໂກຈິ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທຸກ຺ກຏເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຬາກສ຺ສປິ ເຂຕ຺ຕສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາຕິ ເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຕຬາກໍ ທມ຺ມີ’ຕິ ວາ ‘ຈຕຸປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ຕຬາກໍ ທມ຺ມີ’ຕິ ວາ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ‘ອິໂຕ ຕຬາກໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຈ຺ຈເຍ ທມ຺ມີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໓໗-໕໓໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໓໘-໕໓໙) ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ທີຍມານຎ຺ເຎວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປນ ເອວມ຺ປິ ທິນ຺ນໍ ຕຬາກເຂຕ຺ຕາທິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຸທກປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ກູປໂປກ຺ຂຣຓິອາທໂຍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ‘ສງ຺ຆສ຺ສ ຕຬາກໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ກຖ’ນ຺ຕິ ຫິ ອາທິນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ຆວເສເນວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ເຖ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ວເສ ຠວິສ຺ສຕິ.

ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຖາຕິ ວຸຕ຺ເຕຕິ ສາມີຈິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວຸຕ຺ເຕປິ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ນ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທກໍ ວາເຣຕຸໍ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປຣສນ຺ຕກໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນາເສຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ສສ຺ສກາເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສສ຺ສກາເລປິ ຕາເສຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອມຸຎ຺ຈໂຕ ປນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ຊນປທສ຺ສ ສາມິໂກຕິ ອິມິນາວ ໂຍ ຕໍ ຊນປທໍ ວິຈາເຣຕິ, ເຕນປິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸນ ເທຕີຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ເທຕິ, ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມິນາ ເຍນ ເກນຈິ ອິສ຺ສເຣນ ‘‘ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕມິທໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ອສ຺ສາມິກ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸທກວາຫກນ຺ຕິ ອຸທກມາຕິກໍ. ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວກ຺ຂາມີຕິ ປາຐເສໂສ. ອຸທກວເສນາຕິ ອຸທກປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຸທກປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມວ. ອິທໍ ສຫຕ຺ເຖນ ຈ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຈ ກໂຣນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສສ຺ສສມ຺ປາທນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ປນ ສຍໍ ອກຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ອາຓາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ສຫຕ຺ຖາທິນາ ກຕຕຬາກຕ຺ຕາ ອສ຺ສາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓນ ວາ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອລຊ຺ຊິນາ ກາຣາປິເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິ, ມຕ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓາທີສຸ ກາຣາປິເຕສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໖໑. ນວສສ຺ເສຕິ ອກຕປຸພ຺ເພ ເກທາເຣ. ກຫາປເຓຕິ ອິມິນາ ຘຎ຺ຎຸຏ຺ຐາປເນ ຕສ຺ເສວ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາເຄຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠູມິຠາເຄ ເອຕ຺ຕໂກ ຠາໂຄ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອວໍ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາເຄ. ຘຎ຺ຎຸຏ຺ຐາປເນ ກສຕິ, ປໂຍເຄປິ ທຸກ຺ກຏເມວ, ນ ກຫາປຓຸຏ຺ຐາປເນ ວິຍ. ‘‘ກສຖ ວປຖາ’’ຕິ ວຈເນນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອວຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕໂກ ນາມ ຠາໂຄຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕໂກ ກຫາປໂຓຕິ ອິທມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຖາວຸຕ຺ເຕປິ ຫິ ຕທາ ກຫາປຓານໍ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອຎ຺ເຎສໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ ຕໍ ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ສພ຺ພປໂຍເຄສຸ ປຣິໂຠເຄ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ເກຈິ ປນ ຘຎ຺ຎປຣິໂຠເຄ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ປຸພ຺ພຠາເຄຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເຍນ ມິນນຣກ຺ຂຓາທິນາ ປໂຍເຄນ ປຈ຺ຉາ ຘຎ຺ຎປຣິໂຠເຄ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ປໂຍຄສ຺ສ ກຣເຓ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຣິຍາຍກຖາຍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ເອຕ຺ຕເກຫິ ວີຫີຫິ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ນິຍມວຈເນ ອກປ຺ປິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຫາປຓວິຈາຣເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ວຕ຺ຖຸ ຈ ເອວຣູປໍ ນາມ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ທຓ຺ເຑນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປາເທຫິປິ ມິນິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຂເລ ວາ ຐຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເຖເນຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ມາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ນິວາເຣນ຺ໂຕ ຣກ຺ຂຕິ ນາມ, ສເຈ ປນ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ເກວລໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕວ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ສເຈປິ ຕສ຺ມິໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕ ໂຈຣິກາຍ ຫຣນ຺ຕິ, ‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣເຈສ຺ສາມາ’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນີຫຣາເປຕິ ປຏິສາເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສເຈ ປຣິຍາເຍນ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປຸພ຺ພສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ເສເວຕໍ ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ.

ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍໍ, ກສ຺ມາ? ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໓໗-໕໓໙) ເອວໍ ວິຈາຣຓາ ກຕາ – ນນຸ ຈ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕມຕ຺ເຕນ ຕສ຺ເສເວຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ, ນ ສພ຺ເພສໍ ຣູປິຍສໍໂວຫາເຣ ຈຕຸຕ຺ຖປຕ຺ໂຕ ວິຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໙) ‘‘ໂຍ ປນ ຣູປິຍໍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ກິຓິຕ຺ວາ ເທຫີ’ຕິ ປຫິຕກປ຺ປິຍກາຣເກນ ສທ຺ຘິໍ ກມ຺ມາຣກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘ອິເມ ກຫາປເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ເທຫີ’ຕິ ກຫາປເຓ ທາເປຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ, ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕຕ຺ຕາ, ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ ມູລສ຺ສ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ເຕ ອາຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍໍ. ກສ຺ມາ? ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ກຫາປເຓ ສາທິຍິຕ຺ວາ ວິຈາຣິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ສງ຺ຆິກຕ຺ຕາ ຈ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອສາທິຍິຕ຺ວາປິ ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣ ກໂຕ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆິກຕ຺ຕາ ຈ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ຕີສຸປິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖປຕ຺ໂຕ ຄິຫິສນ຺ຕການໍເຍວ ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ກປ຺ປຕິ, ອິຘ ປນ ສງ຺ຆິການໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາໂທ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ຍຸຕ຺ໂຕເຍວາຕິ.

໖໒. ຈຕຸສາລທ຺ວາເຣຕິ ໂຠຊນສາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໓. ‘‘ວນໍ ທມ຺ມິ, ອຣຎ຺ຎໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ນິວາສຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສປິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສີມໍ ເທມາຕິ ວິຫາຣສີມາທິສາຘາຣຓວຈເນນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍາເຍນ ກຖິຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສີມາ ຄຕາ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ກຖິຕຕ຺ຕາ. ປກຕິຠູມິກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ຄຫິຕໍ ປໍສຸ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາສໍ ທມ຺ມີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມນຸສ຺ສໍ ທມ຺ມີຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສປິ ທາສໍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ອາຣາມິກ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປິລິນ຺ທວຈ຺ເຉນ ຄຫິຕປຣິຠຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ, ນ ຄຫຏ຺ຐານໍ ທາສປຣິໂຠຄກ຺ກເມນ. ເຂຕ຺ຕາທໂຍ ປນ ສພ຺ເພ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ຄເຫຕຸໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຸກ຺ກຸຏສູກເຣ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸກ຺ກຸຏສູກເຣສຸ ທີຍມາເນສຸ ‘‘ອິເມຫິ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ສຸຂໍ ຊີວນ຺ຕຸ, ອຣຎ຺ເຎ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາຕິ ສງ຺ຆິກວິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ອາຄຕປຏິກ຺ເຂໂປ ຠຄວຕາ ອາປຕ຺ຕິຍາປິ ເຫຕຸຠາເວນ ກໂຕຕິ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຊານນ຺ເຕຫິ ສງ຺ຄີຕິກາຣກມຫາເຖເຣຫິ ເຂຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓາທິນິສ຺ສິໂຕ ອຍໍ ສພ຺ໂພປິ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໖໔. ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນນ຺ຕິ ຈີວຣມູລໍ. ປຫິເຓຍ຺ຍາຕິ ເປເສຍ຺ຍ. ເຈຕາເປຕ຺ວາຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ອຈ຺ຉາເທຫີຕິ ໂວຫາຣວຈນເມຕໍ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີຕິ ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອາຠຕນ຺ຕິ ອານີຕໍ.

ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໒໘-໕໓໑) ເອວໍ ວິຈາຣຓາ ກຕາ – ເອຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ອິມິນາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ເນນ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທຫີຕິ ອິທໍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ຫິ ‘ອິທໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’ຕິ ເປເສຍ຺ຍ, ອາຄມນສ຺ສ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ອາຣພ຺ຠ ຠິກ຺ຂຸນາ ກປ຺ປິຍກາຣໂກປິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອາຄມນສ຺ສ ສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ອສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິເສສປ຺ປໂຍຊນໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ສຕິປິ ຫິ ອາຄມນສ຺ສ ອສຸທ຺ຘຠາເວ ທູໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລຕາຍ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວທຕິ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພຕິ ອິທໍ ນຕ຺ຖິ, ນ ຈ ທູເຕນ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ທາຍເກນ ‘‘ອິທໍ ກຖໍ ເປສິຕ’’ນ຺ຕິ ອີທິສີ ວິຈາຣຓາ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ນ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸໍ. ຍທິ ປນ ອາຄມນສ຺ສ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ຈີວຣານໍ ອຕ຺ຖາຍ ທູຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ເປສິເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທາຍເກນ ກຖໍ ເປສິຕນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອສຕິປິ ອາຄມນສຸທ຺ຘິຍໍ ສເຈ ໂສ ທູໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລຕາຍ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ ວທຕິ, ທູຕສ຺ເສວ ວຈນໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ອາຄມນສຸທ຺ຘິເຍເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ, ມູລສ຺ສາມິເກນ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ ເປສິຕສ຺ສ ທູຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ ວທໂຕປິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທູຕວຈນເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ເນນາຕິອາທິນາ ປນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກປ຺ປິຍວເສນ ອາຠຕມ຺ປິ ຈີວຣມູລໍ ອີທິເສນ ທູຕວຈເນນ ອກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ໂສ ທູໂຕ ເອວມສ຺ສ ວຈນີໂຍຕິອາທີ’’ຕິ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໓໘-໕໓໙) ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ອິມິນາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ເນນ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທຫີຕິ ອິທໍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ຫິ ‘ອິທໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’ຕິ ເປເສຍ຺ຍ, ອາຄມນສ຺ສ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ອາຣພ຺ຠ ຠິກ຺ຂຸນາ ກປ຺ປິຍກາຣໂກປິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ, ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ອກປ຺ປິຍຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິຍາ ອສຕິ, ສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕນເຍນ ທູຕວຈເນ ຈ ອສຸທ຺ເຘ ສພ຺ພຖາ ປຏິກ຺ເຂໂປເຍວ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປນ ‘‘ຈີວຣຎ຺ຈ ໂຂ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕທນຸສາເຣນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຎ຺ຈ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ອາຄມນທູຕວຈນານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍນ ປນ ອາຄມນສຸທ຺ຘິຍາ ສຕິ ທູຕວຈເນ ອສຸທ຺ເຘປິ ສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕນເຍນ ສພ຺ພໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຈ ຍຖາ ທູຕວຈນາສຸທ຺ຘິຍມ຺ປິ ອາຄມເນ ສຸທ຺ເຘ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣໍ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ອາຄມນາສຸທ຺ຘິຍມ຺ປິ ທູຕວຈເນ ສຸທ຺ເຘ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ໂຘວ ໂຫຕິ. ອຸຠຍສຸທ຺ຘິຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຸຠຍາສຸທ຺ຘິປກ຺ຂເມວ ສນ຺ຘາຍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣໂກປິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໓໗-໕໓໙) ‘‘ອາຄມນສ຺ສ ສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ອສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິເສສປ຺ປໂຍຊນໍ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາຄມນສຸທ຺ຘິອາທິນາ ສປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ມູລສ຺ສາມິເກນ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ, ເປສິຕທູຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວທໂຕປິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ເອວ ນ ໂຫຕິ ອຠິມຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ສິກ຺ຂາປເທ ເອວ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕຸ ອາຍສ຺ມາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວທໂຕ ທູຕສ຺ສ ກປ຺ປິເຍນ ກມ຺ເມນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ວຸຕ຺ໂຕ ອາຄມນສ຺ສ ສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ອາຄມນສ຺ສປິ ອສຸທ຺ຘິຍໍ ປນ ກປ຺ປິເຍນປິ ກມ຺ເມນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພວາຕິ ອຕ຺ເຖວ ອາຄມນສ຺ສ ສຸທ຺ຘິອສຸທ຺ຘິຍາ ປໂຍຊນໍ. ກຖໍ ປນ ທູຕວຈເນນ ອາຄມນສຸທ຺ຘິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ນາຍໍ ຠາໂຣ. ທູເຕນ ຫິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ອາຄມນສຸທ຺ຘິ ຄເວສິຕພ຺ພາ, ນ ອິຕຣຕ຺ຖ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຕສ຺ສ ວຈນກ຺ກເມນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈ ຍຸຕ຺ຕິອາທີຫິ ຈ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ອິຘາປິ ຫິ ສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ອາຠຕ’’ນ຺ຕິ ທູຕວຈເນເນວ ຈີວຣໍ ກິຓິຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ເປສິຕຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ຫິ ສພ຺ພຖາ ອາຄມນສຸທ຺ຘິ ນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ປຏິກ຺ເຂໂປ ເອວ ກຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ.

ສຸວຓ຺ຓໍ ຣຊຕໍ ກຫາປໂຓ ມາສໂກຕິ ອິມານິ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖູນິ, ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂ ສິລາ ປວາຬໍ ໂລຫິຕງ຺ໂກ ມສາຣຄລ຺ລໍ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ ທາສິທາສໍ ເຂຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ປຸປ຺ຜາຣາມຜລາຣາມາທໂຍຕິ ອິມານິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ເຈຕິຍສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສາທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນ ໂຂ ມຍໍ ອາວຸໂສ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈີວຣຎ຺ຈ ໂຂ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິອາທິ ທູຕວຈນສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຕ຺ເຕປິ ອາຄມນສຸທ຺ຘິຍາ ປຏິປຊ຺ຊນວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາເລນ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາເລນ ຍທາ ໂນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕທາ ກປ຺ປິຍໍ ຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣຕິ ກິຈ຺ຈກໂຣ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນາຍສ຺ມໂຕ ໂກຈິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ ກປ຺ປິຍວຈເນນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ສເຈ ປນ ທູໂຕ ‘‘ໂກ ອິມໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ກສ຺ສ ວາ ເທມີ’’ຕິ ວທຕິ, ນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ. ອາຣາມິໂກ ວາ ອຸປາສໂກ ວາຕິ ອິທໍ ສາຣຸປ຺ປຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຐເປຕ຺ວາ ປນ ປຎ຺ຈ ສຫຘມ຺ມິເກ ໂຍ ໂກຈິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ວຏ຺ຏຕິ. ເອໂສ ໂຂ ອາວຸໂສ ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣຕິ ອິທໍ ທູເຕນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນາຍສ຺ມໂຕ ໂກຈິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກປ຺ປິຍວຈນທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວເມວ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ຕສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິອາທິ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຕສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໓໘-໕໓໙) ປນ ‘‘ເອໂສ ໂຂ…ເປ… ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຕສ຺ສ ເທຫີຕິອາທິ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸສາທິຍນປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຓຕ຺ໂຕ ໂສ ມຍາຕິ ຍຖາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈີວເຣນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຈີວຣໍ ທສ຺ສຕິ, ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິອາທິ ເອວໍ ທູເຕນ ປຸນ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ໂຈເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອິຕຣຖາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ໂສ ມຍາ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຸຣິມວາກ຺ເຍ ປນ ວິນຍສງ຺ຄຫປ຺ປກຣເຓ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໖໔) ‘‘ອາຓຕ຺ໂຕ ໂສ ມຍາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈເນນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ຈ ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ສຎ຺ຎາປິຕຠາເວ ທູເຕນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຸນ ອາໂຣຈິເຕ ເອວ ຠິກ຺ຂຸນາ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ໂຈເທຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ນ ອນາໂຣຈິເຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຕ຺ໂຖ ເມ ອາວຸໂສ ຈີວເຣນາຕິ ໂຈທນາລກ຺ຂຓນິທສ຺ສນເມຕໍ. ອິທໍ ວາ ຫິ ວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເທຫິ ເມ ຈີວຣນ຺ຕິອາທີນິ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ເອຕານິ ຫິ ວຈນານິ, ເອເຕສໍ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ‘‘ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂຈທນາ ປນ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໓໘-໕໓໙) ປນ ‘‘ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ເທຫິ ເມ ຈີວຣໍ…ເປ… ເຈຕາເປຫິ ເມ ຈີວຣ’ນ຺ຕິ ອິທໍ ທູເຕນາຠຕຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ອຕ຺ຕນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣກຕ຺ຕາວ ‘ເທຫິ ເມ ຈີວຣໍ…ເປ… ເຈຕາເປຫິ ເມ ຈີວຣ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຣູປິຍສ຺ສ ປກຕຕ຺ຕາ ເຕນ ຣູປິເຍນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘ເທຫິ ເຈຕາເປຫີ’ຕິ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ໂທສໍ ທູຣໂຕ ປຣິວຊ຺ເຊຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫເກນ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຏ຺ຐຣູປິເຍ ວິຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອິມໍ ວາ ອິມໍ ວາ ອາຫຣາ’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໕໘໔), ຕສ຺ມາ ນ ອິທໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂທເສ ປຣິວຊ຺ເຊຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘ອຕ຺ໂຖ ເມ ອາວຸໂສ ຈີວເຣນາ’ຕິປິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕາປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ເຕເນວ ທູຕນິທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສງ຺ກາຠາວໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຕ຺ວາປິ ອາຫຣາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ‘‘ທູເຕນ ຐປິຕຣູປິເຍນ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ອາຫຣາເປຫີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເກວລໍ ‘‘ຈີວຣໍ ອາຫຣາເປຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຫຣາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລນ຺ຕິ ເອວໍ ຍາວຕຕິຍໍ ໂຈເທນ຺ໂຕ ຕໍ ຈີວຣໍ ອຠິນິປ຺ຜາເທຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິລາຠວເສນ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ສຸນ຺ທຣໍ. ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຐານລກ຺ຂຓນິທສ຺ສນເມຕໍ. ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກວຈນເມຕໍ. ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມນ຺ຕິ ເອເຕນ ຈີວຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕເນວ ຐາຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ຐານລກ຺ຂຓໍ. ເຕເນວ ‘‘ນ ອາສເນຕິອາທີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ທສຕ຺ເຖ ປນ –

‘‘ກິຣິຍາວິເສສນໍ ສຕ຺ເຖ, ວຸຕ຺ຕໍ ຘາຕຸວິເສສນໍ;

ຠາວນປຸໍສກນ຺ຕ຺ເຍວ, ສາສເນ ສມຸທີຣິຕ’’ນ຺ຕິ. –

ວຈນໂຕ ກິຣິຍາວິເສສນເມວ ສາສນໂວຫາເຣນ ຠາວນປຸໍສກໍ ນາມ ຊາຕໍ;

‘‘ມຸທຸໍ ປຈຕິອິຈ຺ຈຕ຺ຣ, ປຈນໍ ຠວຕີຕິ ຈ;

ສຸຂໍ ສຍຕິອິຈ຺ຈຕ຺ຣ, ກໂຣຕິ ສຍນນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ. –

ວຈນໂຕ ກິຣິຍາວິເສສນປເທນ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຠູຕໍ ກິຣິຍາວິເສສ຺ຍປທໍ ອກມ຺ມກມ຺ປິ ສກມ຺ມກມ຺ປິ ຠູຘາຕຸກຣຘາຕູຫິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ຎາເຍນ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ຐານໍ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ຐານໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ເອວໍ ຐານໍ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ຕໂຕ ອຘິກໍ, ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ເອວ ຐານໍ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ອາສເນ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ອິຘ ຠນ຺ເຕ ນິສີທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ນ ອາມິສໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທິເຠທໍ ກິຎ຺ຈິ ອາມິສໍ ຄຓ຺ຫຖ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຍາຈິຍມາເນນປິ ນ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ. ນ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ມງ຺ຄລໍ ວາ ອນຸໂມທນໍ ວາ ຠາສຖາ’’ຕິ ຍາຈິຍມາເນນປິ ກິຎ຺ຈິ ນ ຠາສິຕພ຺ພໍ, ເກວລໍ ‘‘ກິໍກາຣຓາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາເນນ ‘‘ຊານາຫິ ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ຐານໍ ຠຎ຺ຊຕີຕິ ອາຄຕກາຣຓໍ ຠຎ຺ຊຕິ ໂກເປຕິ. ຐານນ຺ຕິ ຐິຕິຍາ ຈ ກາຣຓສ຺ສ ຈ ນາມໍ, ຕສ຺ມາ ອາສເນ ນິສີທເນນ ຐານໍ ກຸປ຺ປຕິ, ອາຄຕກາຣຓມ຺ປິ, ອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ປນ ອາຄຕກາຣຓເມວ ຠຎ຺ຊຕິ, ນ ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຄຕກາຣຓໍ ຠຎ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓາທິນາ ຐານມ຺ປິ ຠຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ, ຏີກາຍມ຺ປິ ນານາວາເທ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຐານຠຎ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ອສໍສນ຺ທນໂຕ ຄນ຺ຖຄຣຸຠເຍນ ນ ວທິມ຺ຫ. ອິທານິ ຍາ ຕິສ຺ໂສ ໂຈທນາ, ຉ ຈ ຐານານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຕ຺ຖ ວຸທ຺ຘິຫານິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍສ຺ມາ ຈ ເອກໂຈທນາວຸທ຺ຘິຍາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຐານານໍ ຫານິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ໂຈທນາ ທ຺ວິຄຸຓໍ ຐານນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາຕພ຺ພໍ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາຕພ຺ພໍ, ສກິໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິທໍ ໂຈທກສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປກ຺ກມ຺ມ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຐານໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກ ປນ ວາໂທ ນານາທິວເສສູຕິ ນານາທິວເສສຸ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ໂກ ປນ ວາໂທ, ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສາມໍ ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ທູໂຕ ວາ ປາເຫຕພ຺ໂພຕິ ອິທໍ ສຠາວໂຕ ໂຈເທຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕນປິ ກາຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນ ຕໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອນຸໂຠຕີຕິ ຕໍ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິຎ຺ຈິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ນ ນິປ຺ຜາເທຕິ. ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ສກນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຘນໍ ປາປຸຓນ຺ຕຸ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໓໘-໕໓໙) ປນ ‘‘ຍຕສ຺ສ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນນ຺ຕິອາທິ ເຍນ ອຕ຺ຕນາ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຈີວຣຎ຺ຈ ອນິປ຺ຜາທິຕໍ, ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພທສ຺ສນໍ. ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຕ຺ຖຸສາມິການໍ ວຸຕ຺ເຕ ໂຈເທຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ‘ສາມິກາ ໂຈເທຕ຺ວາ ເທນ຺ຕີ’ຕິ (ປາຣາ. ໕໔໑) ອນາປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ໂສ ສຍໍ ອໂຈເທຕ຺ວາ ອຸປາສກາທີຫິ ປຣິຍາເຍນ ວຕ຺ວາ ໂຈທາເປຕິ, ເຕສຸ ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ໂຈເທຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ທາເປນ຺ເຕສຸ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນາຓຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໕. ເກນຈິ ອນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂເນວ ພ຺ຍາວຏຠາວໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ມຸຂເວວຏິໂກ, ອວິຈາເຣຕຸກາມຕາຍາຕິ ອິມິນາ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ທາຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຣິຍາປິ ວຎ຺ຈນາຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາ ໂວຫາຣໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໓໗-໕໓໙) ປນ ‘‘ອວິຈາເຣຕຸກາມຕາຍາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ‘ນຕ຺ຖມ຺ຫາກໍ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ’ຕິ ອິທໍ ຕາທິສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ມຫາວ. ໒໙໙) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິວຈນເມວ ເມຓ຺ຑກສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເມຓ຺ຑເກນ ນາມ ເສຏ຺ຐິນາ ‘‘ສນ຺ຕິ ຫິ ຠນ຺ເຕ ມຄ຺ຄາ ກນ຺ຕາຣາ ອປ຺ໂປທກາ ອປ຺ປຠກ຺ຂາ ນ ສຸກຣາ ອປາເຖຍ຺ເຍນ ຄນ຺ຕຸໍ, ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເຖຍ຺ຍໍ ອນຸຊານາຕູ’’ຕິ ຍາຈິເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ປາເຖຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ. ຕຓ຺ຑຸໂລ ຕຓ຺ຑຸລຕ຺ຖິເກນ, ມຸຄ຺ໂຄ ມຸຄ຺ຄຕ຺ຖິເກນ, ມາໂສ ມາສຕ຺ຖິເກນ, ໂລຓໍ ໂລຓຕ຺ຖິເກນ, ຄຸໂຬ ຄຸຬຕ຺ຖິເກນ, ເຕລໍ ເຕລຕ຺ຖິເກນ, ສປ຺ປິ ສປ຺ປິຕ຺ຖິເກນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນຸສ຺ສາ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ, ເຕ ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ຫຕ຺ເຖ ຫິຣຎ຺ຎໍ ອຸປນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ‘ອິມິນາ ຍໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ກປ຺ປິຍໍ, ຕໍ ເທຖາ’ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ຕໂຕ ກປ຺ປິຍໍ, ຕໍ ສາທິຕຸໍ, ນ ຕ຺ເວວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຕພ຺ພໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິ. ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ຫຕ຺ເຖ ຫິຣຎ຺ຎໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອາໂຣຈນໍ ອຕ຺ຖິເຍວ, ອຎ຺ຎຖາ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣກປກ຺ຂໍ ຠຊຕີຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ອິທໍ ປນ ທູເຕນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ວາ ອນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ໂຈທນາຍ ປຣິມາຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ມູລໍ ສນ຺ຘາຍ ໂຈເທຕິ, ຕໍ ສາທິຕເມວ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ມູລໍ ອສາທິຍນ຺ເຕນາ’’ຕິ.

ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕສຸ ວິຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕນາ ໂຈທນາຏ຺ຐານຎ຺ຈ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ຈີວຣຕ຺ຖາເຍວ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ວຕ຺ຖຸສາມິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣເກສຸປິ ປິຓ຺ຑປາຕາທີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ເນ ຈ ຐານໂຈທນາທິສພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໖໖. ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍເນ ປນາຕິອາທີສຸ ‘‘ອິທໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມຸຂາ ວາ ‘‘ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ມມ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວາ ຐິຕສ຺ສ ເກວລໍ ວາຈາຍ ວາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍວາຈາຫິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ສາທິຍນໍ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍນໍ ນາມ. ສາທິຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອິທໍ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຍ຺ຍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ອິທໍ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຐານສ຺ສ ຄຸຕ຺ຕຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ, ນ ວຕ຺ຖຸໍ ປຣາມສຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີ’’ຕິ ປນ ວທນ຺ໂຕ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນິກ຺ຂິປາຫີຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ປຣາມສຕິ ນາມ, ຕສ຺ມາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຣໂຕ ອິທໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມາ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍປຣິໂຠໂຄ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ, ຍສ຺ມາ ປນ ທຸພ຺ພິຈາຣຓາຍ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍປຣິໂຠໂຄ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ອກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອິທໍ ຘນໍ ຍສ຺ມາ ‘‘ນຍິທໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ, ຍສ຺ມາ ປນ ສພ຺ພໂສ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ, ຕສ຺ມາ ອກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ. ອຖ ວາ ຕໍ ຘນໍ ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຉາ ສຸຏ຺ຐຸວິຈາຣຓາຍ ສຕິຍາ ກປ຺ປິຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ທຸພ຺ພິຈາຣຓາຍ ສຕິຍາ ອກປ຺ປິຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ເອໂກ ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາຕິອາທິ ຣູປິເຍ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ປວຕ຺ຕນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ນ ປນ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາປນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີ’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ…ເປ… ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມາ ອສາທິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ, ຍສ຺ມາ ປນ ທຸພ຺ພິຈາຣຓາຍ ສຕິ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ອກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໗. ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ຣູປິຍໍ ນາມ ອກປ຺ປິຍໍ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ນ ເຕນ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເຈຕາປິຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປາເຍນ ປຣິໂຠຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໘໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເຕນ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເຈຕາປິຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຈຕາປິຕຎ຺ເຈ, ນຕ຺ຖິ ປຣິໂຠຄູປາໂຍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຣູປິເຍນ ເຈຕາປິຕຕ຺ຕາ. ອີທິສຎ຺ຫິ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕ຺ວາວ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທສາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍສ຺ມາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ເຈຕາປິຕໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ສງ຺ເຆ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ກປ຺ປິຍກາຣເກຫິ ນິສ຺ສຏ຺ຐຣູປິເຍນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອານີຕກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑສທິສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິນາວ ອຸປາຍໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກາທິກຖາຍ ນ ສເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຣູປິເຍນ ປຣິວຕ຺ຕິຕປຕ຺ຕສ຺ສ ອປຣິໂຠໂຄວ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈາໂຣຕິ. ກປ຺ປິຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປພ຺ພຊິຕານໍ ສປ຺ປິ ວາ ເຕລໍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ ອຸປາສກາຕິ ເອວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ອາຣາມິການໍ ວາ ປຕ຺ຕຠາຄນ຺ຕິ ອິທໍ ຄິຫີນໍ ຫຕ຺ຖຄໂຕປິ ໂສເຍວ ຠາໂຄຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ເຕນ ອຎ຺ຎໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຣາມິກາ ເທນ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ປຕ຺ຕຠາຄໂຕ ຫຣິຕ຺ວາ. ກສິຓປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ອາໂລກກສິຓປຣິກມ຺ມໍ. ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໂຕ ຄຫິຕມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ເຈ ຄຫິຕໍ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຉາຍາປີຕິ ໂຠຊນສາລາທີນໍ ຉາຍາປິ. ປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ເຄຫປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ຉາຍາຍ ຄຕຄຕຏ຺ຐານໍ ເຄຫໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຄ຺ເຄນປີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ອຎ຺ໂຎ ມຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖິ, ມຄ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ກີຕາຍາຕິ ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ກີຕາຍ. ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕ຺ວາ ສງ຺ໂຆ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ສເຈ ອຸປາສໂກ ‘‘ອຕິພຫຸ ເອຕໍ ຫິຣຎ຺ຎໍ, ອິທໍ ຠນ຺ເຕ ອຊ຺ເຊວ ນ ວິນາເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ຐປາເປຕິ, ເອວໍ ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ສງ຺ໂຆ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໘໓-໕໘໔) ປນ ‘‘ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ກປ຺ປິຍກາຣເກຫິ ວຑ຺ຒິຍາ ປໂຍຊນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສເຈ ໂສ ຉຑ຺ເຑຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຂິປຕິ, ອຖາປິ ນ ຉຑ຺ເຑຕິ, ສຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ວາເຣຕພ຺ໂພ. ໂນ ເຈ ຉຑ຺ເຑຕີຕິ ອຖ ເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຉຑ຺ເຑຕິ, ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ພ຺ຍາປາເຣນາ’’ຕິ ເຍນກາມໍ ປກ຺ກມຕິ, ຕໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ຣູປິຍຉຑ຺ຑໂກ ສມນ຺ນິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ນ ຉນ຺ທາຄຕິນ຺ຕິອາທີສຸ ໂລຠວເສນ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ອຸກ຺ກໍເສນ຺ໂຕ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ນາມ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂທສວເສນ ‘‘ເນວາຍໍ ມາຕິກໍ ຊານາຕິ, ນ ວິນຍ’’ນ຺ຕິ ປຣໍ ອປສາເທນ຺ໂຕ ໂທສາຄຕິໍ ນາມ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂມຫວເສນ ປມຸຏ຺ໂຐ ປມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິຠາວໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ໂມຫາຄຕິໍ ນາມ ຄຈ຺ຉຕິ. ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ຠເຍນ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ຠຍາຄຕິໍ ນາມ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ນ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ໂທສາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ໂມຫາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຠຍາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໘. ປຕິໂຕກາສໍ ອສມນ຺ນາຣຫນ຺ເຕນ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ນິຣເປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນປຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ປຕິຕຏ຺ຐາເນ ຎາເຕປິ ຕສ຺ສ ຄູຖໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ນິຣເປກ຺ຂຠາໂວເຍເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສນ຺ຕສມ຺ຠາວນາຍາຕິ ອຕ຺ຕນິ ອວິຊ຺ຊມານອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາໂຣຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ ນາມ ອນຣຫສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ. ຠຄວຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສາສເນ ສີລວໂຕ ປຈ຺ຈຍາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ. ທາຍການມ຺ປິ ສີລວໂຕ ເອວ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣານໍ ມຫປ຺ຜລຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈາສີສນໂຕ. ອິຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ທາຍເກຫິ ຈ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ. ອິຓວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ອິຓປຣິໂຠໂຄ, ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິຍາ ອຠາວໂຕ ອິຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ‘‘ສີລວໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ກາຣຓຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຈີວຣໍ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ກາຍໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄ. ປຸເຣຠຕ຺ຕ…ເປ… ປຈ຺ຉິມຍາເມສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລວິເສສວເສນ ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສກິໍເຍວ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ສຈສ຺ສ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິຍ຺ໂຍ ຍໍ ມຍາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍາວເທວ ສີຕສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍ…ເປ… ຫິຣິໂກປິນປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ. ຫິຍ຺ໂຍ ໂຍ ມຍາ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ເນວ ທວາຍາຕິອາທິນາ ສເຈ ອຕີຕປຣິໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ເສນາສນມ຺ປິ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ປເວເສ ປເວເສ. ເອວໍ ປນ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປຸເຣຠຕ຺ຕາທີສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ອິຘ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປຈ຺ຈຍຕາຕິ ສຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຕິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ຍທິປິ ທ຺ວີສຸປິ ຐາເນສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຍຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ. ອປເຣ ປນາຫຸ ‘‘ສຕິປຈ຺ຈຍຕາຕິ ສຕິ ເຠສຊ຺ຊປຣິໂຠຄສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວ, ປຈ຺ຈເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິປີ’’ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ນ ປຈ຺ຈຍສພ຺ຠາວມຕ຺ເຕນ.

ນນຸ ຈ ‘‘ປຣິໂຠເຄ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລສ຺ສ ຈ ໂກ ວິເສໂສຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ປຸຣິເມສຸ ຕາວ ຕີສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ວິເສໂສ ປາກໂຏເຍວ, ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ປນ ຍຖາ ວຕິໍ ກຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ໂຄປິເຕ ຕສ຺ສ ຜລານິປິ ຣກ຺ຂິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີເລ ຣກ຺ຂິເຕ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລມ຺ປິ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຄິລານປຈ຺ຈຍໍ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສີລໍ ຠິຊ຺ຊມານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລເມວ ຠິຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ ປນ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕປຸຣິມຍາມາທີສຸ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ເສວ ຠິຊ຺ຊຕິ. ປຸເຣຠຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາປິ ຄິລານປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິທເມເຕສໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໘໕) ອາຄຕໍ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໘໕) ປນ ‘‘ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄຕິ ປຈ຺ຈຍສ຺ສາມິນາ ຠຄວຕາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຓປຣິໂຠໂຄຕິ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຈ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ ວິປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ກາຍໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄ. ປຈ຺ຉິມຍາເມສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ຫິຍ຺ໂຍ ຍໍ ມຍາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕ’ນ຺ຕິອາທິນາປິ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ອຸທກປຕນຏ຺ຐານໂຕ ອນ຺ໂຕປເວສເນສຸ ນິສີທນສຍເນສຸ ຈ. ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ປຣິໂຠເຄ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສຕິ ອວສ຺ສໍ ລທ຺ຘພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘ສຕິໍ ກຕ຺ວາ’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນ ‘ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ເຠສຊ຺ຊປຣິໂຠຄສ຺ສ ກາຣເຓ ສຕີ’ຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ປຈ຺ຈເຍ ສຕີຕິ ປຈ຺ຈຍສພ຺ຠາວສລ຺ລກ຺ຂເຓ ສຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ປຈ຺ຈຍສພ຺ຠາວມຕ຺ເຕນ ສີລສ຺ສ ອສຸຊ຺ຌນໂຕ. ປຣິໂຠເຄ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລສ຺ສ ເຠໂທ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ວິສຸຊ຺ຌນໂຕ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ເສສປຈ຺ຈເຍສຸ ຈ ອິຓປຣິໂຠຄາທິວຈເນນ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ເສວ ເຠໂທຕິ ເອວມິເມສໍ ນານາກຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ.

ເອເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ປກຣເຓສຸ ‘‘ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິຍ຺ໂຍ ຍໍ ມຍາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕນ຺ຕິ…ເປ… ວທນ຺ຕີຕິ ອາຄຕໍ. ອິມໍ ປນ ນຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອິທານິ ເອກຈ຺ເຈ ປຓ຺ຑິຕາ ‘‘ອຊ຺ຊປາໂຕ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ສາຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ອຊ຺ຊ ຍໍ ມຍາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິນາ ອຕີຕວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ປຣິຠຸຕ຺ຕເມວ ອຕີຕວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ກາຕພ຺ພາ, ນ ອຊ຺ຊ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມູລວຈເນ ເອວໍ ວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ອິທໍ ຫິຍ຺ໂຍຕ຺ຍາທິວຈນໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ວາ ອາຈຣິຍວາໂທ ວາ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ສຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສກເລ ວິນຍປິຏເກ ປາຬີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຈ ວຈນສ຺ສ ນ ປາຬິຠູຕຕ຺ຕາ. ນ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຈ ມຫາປເທສຠາວາຠາວໂຕ. ນ ຈ ອາຈຣິຍວາໂທ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ ນາມ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອຣຫນ຺ຕສເຕຫິ ຐປິຕາ ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕາ ໂອກ຺ກນ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອິມສ຺ສ ຈ ອຏ຺ຐກຖາປາຐຠາວາຠາວໂຕ. ນ ຈ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາເທ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອນຸມາເນນ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘິຍາ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ອຸປຏ຺ຐິຕາກາຣກຖນໍ, ອປິຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມວິນຍຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄໂຕ ສພ຺ໂພປິ ເຖຣວາໂທ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຈ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕຕ຺ເຖຣວາທຠາວາຠາວໂຕ.

ອິຕິ –

‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ວິນຍໍ, ມຫາເຖຣາ ມຫິທ຺ຘິກາ;

ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ, ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາ ປຸຣາ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) –

ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕຸພ຺ພິຘວິນເຍສຸ ອນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ອິທໍ ວຈນໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໘໕) ຏີກາຈຣິເຍນ ‘‘ຕໍ ວີມໍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ນຍຄ຺ຄາເຫນ ອຸປຏ຺ຐິຕາກາຣກຖນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ເຕສໍ ເຕສໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຸປຏ຺ຐິຕາກາຣວເສນ ກຖນໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສິຍາ, ເອວມ຺ປິ ວິຈາເຣຕພ຺ພເມວ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕິ ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ໂອຕຣຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈ, ຄເຫຕພ຺ພາ. ສເຈ ເນວ ໂອຕຣຕິ ນ ສເມຕິ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອຍຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມ ສພ຺ພທຸພ຺ພລາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) ວຈນໂຕ ອິມສ຺ສ ຈ ວຈນສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນ ອໂນຕຣຓໂຕ ອປ຺ປວິສນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຈສ຺ສ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ກິໍ ອິທໍ ວຈນໍ ປາຬິວຈນໍ ວາ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ວາ ຏີກາວຈນໍ ວາ ຄນ຺ຖນ຺ຕຣວຈນໍ ວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ປາຬິວຈນໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ, ນ ຄນ຺ຖນ຺ຕຣວຈນໍ, ອຖ ໂຂ ຏີກາວຈນນ຺ຕິ. ໂຫຕຸ ຏີກາວຈນໍ, ສກວຈນໍ ວາ ປຣວຈນໍ ວາ ອຘິປ຺ເປຕວຈນໍ ວາ ອນຘິປ຺ເປຕວຈນໍ ວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ນ ສກວຈນໍ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ປຣວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ນ ຏີກາຈຣິເຍນ ອຘິປ຺ເປຕວຈນໍ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອນຘິປ຺ເປຕວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ວີມໍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕຫິ ປນ ອາຈຣິເຍຫິ ອຕີຕປຣິໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ອິທໍ ອຕີຕປອໂຠຄວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ອຕີຕປຣິໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອຕີຕວາຈເກນ ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກຕໍ ຠເວຍ຺ຍ. ອຕີເຕ ປຣິໂຠໂຄ ອຕີຕປຣິໂຠໂຄ, ອຕີຕປຣິໂຠຄສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ອຕີຕປຣິໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ເອວໍ ປນ ກເຕ ອຕີຕປຣິໂຠຄສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສມີປຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວາຈເກນ ສທ຺ເທນ ກຖນໍ ໂຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ນຄຣໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ປຸຣິສໍ ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນຄຣໂຕ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວາຈກສທ຺ເທນ ກຖນໍ.

ວິນຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໘) ຈ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານວຈເນເນວ ປາໂຐ ໂຫຕິ, ນ ອຕີຕວຈເນນ, ອຕີຕປຣິໂຠໂຄຕິ ຈ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ທິວເສ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕາທິກາລໍ ອຸປາທາຍ ປຸເຣຠຕ຺ຕາທີສຸ ປຣິໂຠໂຄ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ນ ຫິຍ຺ໂຍ ປຣິໂຠໂຄ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໕) ‘‘ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອາໂລເປ ອາໂລເປ, ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປຸເຣຠຕ຺ຕປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕປຸຣິມຍາມປຈ຺ຉິມຍາເມສຸ. ສຈສ຺ສ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ເອເຕນ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາໂລເປ ອາໂລເປ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຠຊນກິຣິຍາຍ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ມຸຂ຺ຍໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ໂຫຕິ, ປຸເຣຠຕ຺ຕາທີສຸ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຠຊນກິຣິຍາຍ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສມີປຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕມານວຈເນນ ວິຘີຍຕິ. ຍທິ ຫິ ຫິຍ຺ໂຍ ປຣິຠຸຕ຺ຕານິ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພານິ ສິຍຸໍ, ອຕີຕທຸຕິຍທິວສຕຕິຍທິວສາທິມາສສໍວຈ຺ຉຣາທິປຣິຠຸຕ຺ຕານິປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພານິ ສິຍຸໍ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາວຈນເມວ ປມາຓໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ;

ໂຍ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຕເຖວ ຎາໂຕ;

ໂສ ເຍຫິ ເຕສໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາ;

ຍສ຺ມາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສຸ.

‘‘ຕສ຺ມາ ຫິ ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ;

ຕໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ ປມາທເລຂໍ;

ສພ຺ພມ຺ປິ ສິກ຺ຂາສຸ ສຄາຣວານໍ;

ຍສ຺ມາ ປມາຓໍ ອິຘ ປຓ຺ຑິຕານ’’ນ຺ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ);

ຍສ຺ມາ ຈ ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໓) ຠຄວຕາ ເທສິຕກາເລ ຠິກ຺ຂຸກຕ຺ຕຸກຕ຺ຕາ ນາມໂຍຄຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕມານປຐມປຸຣິສວເສນ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ ເທສິຕາ, ຕທນຸກຣເຓນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກາເລ ອຕ຺ຕກຕ຺ຕຸກຕ຺ຕາ ອມ຺ຫໂຍຄຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕມານອຸຕ຺ຕມປຸຣິສວເສນ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣໍ ປຏິເສວາມີ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ ໂຫຕິ, ‘‘ສີຕສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິອາທີນິ ຕທຕ຺ຖສມ຺ປທານປທານິ ຈ ‘‘ປຏິເສວຕິ, ປຏິເສວາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປຏິເສວນກິຣິຍາຍເມວ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ຈ ກິຣິຍາປທານິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສມີປອຕີຕວເສນ ວາ ວຕ຺ຕມານວິຠຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຣິຠຸຕ຺ຕານໍ ວາ ອຕີຕປຣິຠຸຕ຺ຕານໍ ວາ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກາເລ ‘‘ປຏິເສວາມີ’’ຕິ ວຈນໍ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ອນຸຄຕຕ຺ຕາ ອຸປປນ຺ນເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອນຸວຈເນປິ ເອວໍ ວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ – ‘‘ອຊ຺ຊ ປາໂຕ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ສາຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ອຊ຺ຊ ຍໍ ມຍາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິນາ ອຕີຕວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ເຍ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ – ກິໍ ຠວນ຺ໂຕ ຠຄວຕາ ອຕີຕປຣິຠຸຕ຺ເຕສຸ ອຕີຕວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ເທສິຕາຕິ? ນ ເທສິຕາ. ກຖໍ ເທສິຕາຕິ? ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕີ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສເນວ ເທສິຕາຕິ. ກິໍ ໂຠນ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຕີຕປຣິຠຸຕ຺ເຕສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ. ອຖ ກສ຺ມາ ຠຄວຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສເນວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ເທສິຕາຕິ? ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສມີປວເສນ ວາ ສາມຎ຺ຎວເສນ ວາ ເທສິຕາຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຠຄວໂຕ ອນຸກຣເຓນ ອິທານິປິ ອຕີຕປຣິຠຸຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ກາຕພ຺ພາຕິ. ເຍ ປນ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ປຣິຠຸຕ຺ຕານເມວ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ກາຕພ຺ພາ, ນ ອຊ຺ຊ ປຣິຠຸຕ຺ຕານໍ, ເຕສໍ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາເຍວາ’’ຕິ, ເຕ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ – ກິໍ ໂຠນ຺ໂຕ ຍຖາ ຕຸມ຺ເຫ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ປາຬິຍໍ ອຕ຺ຖີຕິ? ນຕ຺ຖິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຕ຺ຖີຕິ? ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສາຏ຺ຐກເຖສຸ ເຕປິຏເກສຸ ພຸທ຺ຘວຈເນສຸ ອສໍວິຊ຺ຊມານໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຈນໍ ກຖໍ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ? ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາວເສນ. ໂຫຕຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍລທ຺ຘິວເສນ ກຖນໍ, ກາໂລ ນາມ ຕິວິໂຘ ອຕີໂຕ ອນາຄໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິນິຏ຺ຐິຕກິຣິຍາ ອຕີໂຕ ນາມ, ອຠິມຸຂກິຣິຍາ ອນາຄໂຕ ນາມ, ອາຣທ຺ຘອນິຏ຺ຐິຕກິຣິຍາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ອາຣທ຺ຘານິຏ຺ຐິໂຕ ຠາໂວ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ສຸນິຏ຺ຐິໂຕ;

ອຕີຕານາຄຕຸປ຺ປາທ-ມປ຺ປຕ຺ຕາຠິມຸຂາ ກິຣິຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຊ ວາ ໂຫຕຸ ຫິຍ຺ໂຍ ວາ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາ, ປຣິຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠຸຎ຺ຊນກິຣິຍຕ຺ຕາ ອຕີໂຕ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ຫິຍ຺ໂຍ ວາ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຣິຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕອຣຸຓຸຄ຺ຄມນຕ຺ຕາ ນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຣໂຫ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິໂຕປິ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຈສ຺ສ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ອຊ຺ເຊວ ປນ ຈີວຣຎ຺ຈ ເສນາສນຎ຺ຈ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄ, ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາໂລເປ ອາໂລເປ, ເຠສຊ຺ຊໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປຣິໂຠເຄ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕຠຸຎ຺ຊນກິຣິຍຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຣິຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນາມ ໂຫຕິ. ປຸເຣ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠຸຎ຺ຊນກິຣິຍຕ຺ຕາ ອຕີຕປຣິຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນາມ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ເຂຕ຺ຕໍ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຈ຺ຉາ ວາ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສີລວໂຕ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ອິຓປຣິໂຠໂຄ ນາມ. ຕສ຺ມາ ຈີວຣໍ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄ…ເປ… ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ຫິຍ຺ໂຍ ປຣິຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິຓປຣິໂຠຄຕ຺ຕາ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ປຣິຠຸຕ຺ເຕສຸ ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ອນຸກຣເຓນ ວຕ຺ຕມານວິຠຕ຺ຕິຍຸຕ຺ເຕນ ‘‘ປຏິເສວາມີ’’ຕິ ກິຣິຍາປເທນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ສູປປນ຺ນາ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອີທິສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍາທີສຸ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໘໕) ‘‘ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ສ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ວິສຸຊ຺ຌນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ສ ສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕເນວ ປສງ຺ເຄນ ສພ຺ພາປິ ສຸທ຺ຘິໂຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘາ ຫິ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຊ຺ຌຕິ ເອຕາຍາຕິ ສຸທ຺ຘິ, ຍຖາຘມ຺ມໍ ເທສນາວ ສຸທ຺ຘິ ເທສນາສຸທ຺ຘິ. ວຸຏ຺ຐານສ຺ສປິ ເຈຕ຺ຖ ເທສນາຍ ເອວ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຉິນ຺ນມູລາປຕ຺ຕີນໍ ປນ ອຠິກ຺ຂຸຕາປຏິຎ຺ຎາເຍວ ເທສນາ. ອຘິຏ຺ຐານວິສິຏ຺ໂຐ ສໍວໂຣວ ສຸທ຺ຘິ ສໍວຣສຸທ຺ຘິ. ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຣິເຍຏ຺ຐິ ເອວ ສຸທ຺ຘິ ປຣິເຍຏ຺ຐິສຸທ຺ຘິ. ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວ ສຸທ຺ຘິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸທ຺ຘິ. ເອສ ຕາວ ສຸທ຺ຘີສຸ ສມາສນໂຍ. ສຸທ຺ຘິມນ຺ເຕສຸ ສີເລສຸ ປນ ເທສນາ ສຸທ຺ຘິ ເອຕສ຺ສາຕິ ເທສນາສຸທ຺ຘິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນ ປຸເນວໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ສໍວຣເຠທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປຫາຍາຕິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ສຸຊ຺ຌຕິ ເທສນາທີຫິ, ໂສຘີຍຕີຕິ ວາ ສຸທ຺ຘິ, ຈຕຸພ຺ພິຘສີລໍ. ເຕນາຫ ‘ເທສນາຍ ສຸຊ຺ຌນໂຕ’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ເທສນາຄ຺ຄຫເຓນ ວຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ຉິນ຺ນມູລານໍ ອຠິກ຺ຂຸຕາປຏິຎ຺ຎາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຉິນ຺ນມູລາປຕ຺ຕີນມ຺ປິ ຫິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐາເນນ ເຫຏ຺ຐາປຣິຣກ຺ຂິຕໍ ຠິກ຺ຂຸສີລໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ເຕສໍ ມຄ຺ຄປຏິລາໂຠປິ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ເທສີຍຕິ ອຸຈ຺ຈາຣີຍຕີຕິ ເທສນາ, ທິສີ ອຸຈ຺ຈາຣເຓຕິ ຘາຕຸ, ເທສີຍຕິ ຎາປີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ວາ ເທສນາ, ທິສ ເປກ຺ຂເນຕິ ຘາຕຸ. ອຸຠຍຖາປິ ວິຣຕິປຘານກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິໂຕ ເທສນາວຈີເຠທສທ຺ໂທ. ສໍວຣຓໍ ສໍວໂຣ, ສໍ-ປຸພ຺ພ ວຣ ສໍວຣເຓຕິ ຘາຕຸ, ສຕິປຘາໂນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ປຣິເຍສນາ ປຣິເຍຏ຺ຐິ, ປຣິ-ປຸພ຺ພ ອິສ ປຣິເຍສເນຕິ ຘາຕຸ, ວີຣິຍປຘາໂນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ປຏິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ອິກ຺ຂນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ປຏິ-ປຸພ຺ພ ອວ-ປຸພ຺ພ ອິກ຺ຂ ທສ຺ສນງ຺ເກສູຕິ ຘາຕຸ, ປຎ຺ຎາປຘາໂນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ເຕສຸ ເທສນາຍ ວຈີເຠທສທ຺ທຠາວໂຕ ວຈີເຠທໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ຈ ທຸຕິຍກໍ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເສສາ ປນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ຕຠາວໂຕ ວຈີເຠທໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສປິ ທຸຕິຍກໍ ອລຠນ຺ຕສ຺ສປິ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອວ, ຕສ຺ມາ ຄິລານາທິກາເລສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາປາຐໍ ປຐິຕຸມສກ຺ໂກນ຺ເຕນປິ ອຕ຺ຖໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕເນວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ກາຕພ຺ພາຕິ.

ທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ທາຍໍ, ຕໍ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ທາຍາທາ, ອນນຸຎ຺ຎາເຕສຸ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຣິໂຠຄາຠາວໂຕ ອນຸຎ຺ຎາເຕສຸເຍວ ຈ ປຣິໂຠຄສພ຺ຠາວຠາວໂຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພປຈ຺ຈຍາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກາ. ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ, ອຕ຺ຖິ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອນຸກມ຺ປາ, ກິນ຺ຕິ ເມ ສາວກາ ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ໂນ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສາຘກໍ. ອວີຕຣາຄານໍ ຕຓ຺ຫາວສີກຕາຍ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠເຄ ສາມິຠາໂວ ນຕ຺ຖິ, ຕທຠາເວນ ວີຕຣາຄານໍ ຕຕ຺ຖ ສາມິຠາໂວ ຍຖາຣຸຈິ ປຣິໂຠຄສພ຺ຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ປຏິກູລມ຺ປິ ອປ຺ປຏິກູລາກາເຣນ ອປ຺ປຏິກູລມ຺ປິ ປຏິກູລາກາເຣນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຓາກາເຣນ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ທາຍການຎ຺ຈ ມໂນຣຖໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕ ຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ທາສພ຺ຍໍ ອຕີຕຕ຺ຕາ ສາມິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂຍ ປນາຍໍ ສີລວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ, ໂສ ອິຓປຣິໂຠຄສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກຕ຺ຕາ ອານຓ຺ຍປຣິໂຠໂຄ ນາມ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນ ອິຓາຍິໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອິຈ຺ຉິຕໍ ເທສໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ເອວໍ ອິຓປຣິໂຠຄຍຸຕ຺ໂຕ ໂລກໂຕ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລວໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ອານຓ຺ຍປຣິໂຠໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຈຕຸປຣິໂຠຄວິນິມຸຕ຺ໂຕ ວິສຸໍເຍວາຍໍ ປຣິໂຠໂຄຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ໂສ ອິຘ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠເຄເຍວ ວາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ສີລວາປິ ຫິ ອິມາຍ ສິກ຺ຂາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເສກ຺ໂຂຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ອຣິຍານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານຎ຺ຈ. ກຖໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອິເມ ປຣິໂຠຄາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ? ອຸປຈາຣວເສນ. ໂຍ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສປິ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເຄຘໍ ປຫາຍ ຕຕ຺ຖ ອນຸປລິຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິໂຠໂຄ, ໂສ ສາມິປຣິໂຠໂຄ ວິຍ ໂຫຕິ. ສີລວໂຕ ປນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠໂຄ ວິຍ ໂຫຕິ ທາຍການໍ ມໂນຣຖສ຺ສາວິຣາຘນໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠເຄເຍວ ວາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິໂຠເຄ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ເສກ຺ຂສງ຺ຄຫໂຕ. ເສກ຺ຂສຸຕ຺ຕ ຎ຺ເຫຕສ຺ສ (ອ. ນິ. ໓.໘໖) ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໘໕) ປນ ‘‘ທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ທາຍໍ, ຕໍ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ທາຍາທາ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ ເຕສໍ ອານຓ຺ຍປຣິໂຠຄສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠເຄ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໙). ຕຕ຺ຖ ‘‘ມາ ເມ ອາມິສທາຍາທາຕິ ເອວໍ ເມ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສາຘກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເມ ມມ ອາມິສທາຍາທາ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠຸຎ຺ຊກາຕິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ພນ຺ຘຠູຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘີຠູຕາ ປຈ຺ຈຍາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ທາຍເກຫິ ທິນ຺ນາປິ ປຈ຺ຈຍາ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈຍາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕໍ ສາຘກໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠໂຄ ນາມ ລຊ຺ຊິສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ. ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ເຐສຸເຍວ ອາສງ຺ກາ ນ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູຕາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ. ເຕປິ ນິວາເຣຕພ຺ພາຕິ ໂຍ ປສ຺ສຕິ, ເຕນ ນິວາເຣຕພ຺ພາຕິ ປາໂຐ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ໂຍປິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູເຕນ ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠຄໍ ກໂຣຕິ, ໂສປິ ນິວາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸຠຍຖາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍປິ ອລຊ຺ຊິຠາວໂຕ ນິວາເຣຕພ຺ພາ. ອລຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີຫິ ເອກສມ຺ໂຠຄໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອຎ຺ເຎປິ ນິວາເຣຕພ຺ພາວ. ສເຈ ນ ໂອຣມຕິ, ອຍມ຺ປິ ອລຊ຺ຊີເຍວ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ນິວາຣິໂຕ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠຄໂຕ ໂອຣມຕິ ວິຣມຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ໂອຣມຕິ, ອຍມ຺ປິ ອລຊ຺ຊີເຍວ ໂຫຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂສປິ ອລຊ຺ຊີເຍວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ເອໂກ ອລຊ຺ຊີ ອລຊ຺ຊິສຕມ຺ປິ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ອຘມ຺ມິໂຍຕິ ອເນສນາທີຫິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ຘມ຺ມິໂຍຕິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາທີຫິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ສງ຺ຆສ຺ເສວ ເທຕີຕິ ຠຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘສລາກໍເຍວ ເທຕິ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠໂຄຕິ ຘມ຺ມາມິສວເສນ ມິສ຺ສີຠາໂວ. ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ເຐສຸ ອາສງ຺ກາ ນາມ ນ ກາຕພ຺ພາ, ທິຏ຺ຐສຸຕາທິກາຣເຓ ສຕິ ເອວ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູຕາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ. ສເຈ ນ ໂອຣມຕີຕິ ອຄຕິຄມນວເສນ ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠຄໂຕ ນ ໂອຣມຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ອລຊ຺ຊີນໍ ຘມ຺ເມນຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍໍ ຘມ຺ມກມ຺ມຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສມ຺ປິ ຫິ ກຸລທູສນາທິສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ວຄ຺ຄກມ຺ມາທີນິ ກໂຣນ຺ຕານຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ‘ຘມ຺ມິຍາຘມ຺ມິຍປຣິໂຠໂຄ ປຈ຺ຈຍວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ລຊ຺ຊິປຣິໂຠຄາລຊ຺ຊິປຣິໂຠຄາ ປຈ຺ຈຍວເສນ ເອກກມ຺ມາທິວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ໂຈທກຈຸທິຕກຠາເວ ຐິຕາ ທ຺ເວ ອລຊ຺ຊິໂນ ຘມ຺ມປຣິໂຠຄມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ‘ເອກສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠຄາ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຘມ຺ມາມິສາປຣິໂຠເຄ ວິໂຣຘາຠາວາ. ລຊ຺ຊີນເມວ ຫິ ອລຊ຺ຊິນາ ສຫ ຕທຸຠຍປຣິໂຠໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສເຈ ປນ ລຊ຺ຊີ ອລຊ຺ຊິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ…ເປ… ອນ຺ຕຣຘາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸກາມຕາຍ ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ສາສນສ຺ສ ໂສຕູນຎ຺ຈ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸຣິມນເຍນ ‘‘ໂສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸທ຺ເທສຄ຺ຄຫຓາທິນາ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ. ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວປິ ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ອລຊ຺ຊິຠາວໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປາໂປ ກິຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕິເກຕິ ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໘໕) ປນ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິນິຈ຺ຉິຕໍ. ກຖໍ? ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄຕິ ‘‘ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສໍວາໂສ ເຈວ ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓາທິໂກ ສພ຺ໂພ ນິຣາມິສປຣິໂຠໂຄ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ນ ໂສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລຊ຺ຊິໂນ ອລຊ຺ຊິປຄ຺ຄເຫ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕໂຣປີຕິ ລຊ຺ຊີປິ. ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕານໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອລຊ຺ຊິໂນ, ອິມິນາ ຈ ລຊ຺ຊິໂນ ວຓ຺ຓຠຓນາທິລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາມິສຄຣຸກຕາຍ ວາ ເຄຫສ຺ສິຕເປເມນ ວາ ຕໍ ອລຊ຺ຊິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ລຊ຺ຊີ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ຄຫຏ຺ຐາທີສຸ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ອລຊ຺ຊີ ພລໍ ລຠິຕ຺ວາ ເປສເລ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສາສນໍ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ກໂຣຕີຕິ.

ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄປິ ຕຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ອາມິສປຣິໂຠຄໂຕ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄວ ຄຣຸໂກ, ຕສ຺ມາ ອຕິວິຍ ອລຊ຺ຊີວິເວເກນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອລຊ຺ຊຸສ຺ສນ຺ນຕາຍສາສເນ ໂອສກ຺ກນ຺ເຕ, ລຊ຺ຊີສຸ ຈ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕສຸ ອລຊ຺ຊິໍ ປກຕຕ຺ຕໍ ຄຓປູຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາທິກຣເຓນ ເຈວ ເກຈິ ອລຊ຺ຊິໂນ ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠເຄນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເສສາລຊ຺ຊິຄຓສ຺ສ ນິຄ຺ຄເຫນ ຈ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ໂກຏິຍໍ ຐິໂຕ ຄນ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄນ຺ຖປຣິຍາປຸຓນເມວ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ, ນ ເອກກມ຺ມາທິ, ຕສ຺ມາ ອລຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖາທິກໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເອກກມ຺ມາທີສຸ ພຫູສຸ ຘມ຺ມປຣິໂຠເຄສຸ ອລຊ຺ຊິນາປິ ສທ຺ຘິໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາວຕ຺ຖາຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມປຣິໂຠຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຘ ນິທສ຺ສນວເສນ ຄນ຺ຖສ຺ເສວ ສມຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເອກກມ຺ມາທິໂກ ວິຘິ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ ນ ໂຫຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອນາມິສຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາມິເສສຸ ອປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ຈ ກສ຺ສຈິ ອຠາວາ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຖາຣກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໕໑) ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕພ຺ພໍ, ຘມ຺ໂມ ວາເຈຕພ຺ໂພ…ເປ… ອພ຺ຠານວຸຏ຺ຐານມານຕ຺ຕປຣິວາສາ ທາຕພ຺ພາ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຣໂຫ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ອຸປສມ຺ປທາຣໂຫ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ…ເປ… ອຍໍ ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຖາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ຆກມ຺ມາທິປິ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສ ທສ຺ສິຕໍ. ເຕສຸ ປນ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຍໍ ຄຓປູຣກາທິວເສນ ອລຊ຺ຊິໂນ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິ ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ ຘມ຺ມຸຄ຺ຄຫຓນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓາທິ ວາ ກຣີຍຕິ, ຕໍ ຘມ຺ໂມ ເຈວ ປຣິໂຠໂຄ ຈາຕິ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອຕໍ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈຍໍ ວິນາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອລຊ຺ຊິປຣິໂຠໂຄ ຈ ໂຫຕິ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ. ຍໍ ປນ ອລຊ຺ຊິສຕໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕຊ຺ຊນີຍາທິນິຄ຺ຄຫກມ຺ມໍ ວາ ປຣິວາສາທິອຸປກາຣກມ຺ມໍ ວາ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທານາທິ ວາ ກຣີຍຕິ, ຕໍ ຘມ຺ໂມ ເອວ, ໂນ ປຣິໂຠໂຄ, ເອຕໍ ອນຸຣູປານໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາມິສທາເນ ວິຍ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ນິສ຺ສຍທານມ຺ປິ ເຕຣສສມ຺ມຸຕິທານາທິ ຈ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິສາທິຍນາທິປຣິໂຠຄສ຺ສປິ ເຫຕຸຕ຺ຕາ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ໂຍ ປນ ມຫາອລຊ຺ຊີ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນໍ ອຸປສມ຺ປທາທິ ອຸປກາຣກມ຺ມມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທານາທິ ຈ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ໂຫຕິ, ນິຄ຺ຄຫກມ຺ມເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ອລຊ຺ຊິປຄ຺ຄໂຫປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠຄວິວຊ຺ຊເນນປິ ຫິ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄໂຫວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ໂສ ຈ ເປສລານໍ ຜາສຸວິຫາຣສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິວິນຍານຸຄ຺ຄຫາທິອຕ຺ຖາຍ ເອຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ຍໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠາຍ, ເປສລານໍ ອຜາສຸວິຫາຣາຍ, ສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານາທິອຕ຺ຖາຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຣິໂຠໂຄ ວາ ໂຫຕຸ ອປຣິໂຠໂຄ ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຘາເປນ຺ຕິ, ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠເຄສຸ ເຈຕ຺ຖ ອລຊ຺ຊີຫິ ເອກກມ຺ມາທິຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ ເອວ ເປສລານໍ ອຜາສຸວິຫາຣາຍ ສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານາທິອຕ຺ຖາຍ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ອາມິສປຣິໂຠໂຄ. ນ ຫິ ອລຊ຺ຊີນໍ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄມຕ຺ເຕນ ເປສລານໍ ອຜາສຸວິຫາຣາທິ ໂຫຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມປຣິໂຠເຄນ ປນ ໂຫຕິ. ຕປ຺ປຣິວຊ຺ຊເນນ ຈ ຜາສຸວິຫາຣາທໂຍ. ຕຖາ ຫິ ກຕສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາ ອລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄລາ ອຸໂປສຖາທີສຸ ປວິຏ຺ຐາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກາຍທ຺ວາເຣ ເຈວ ວຈີທ຺ວາເຣ ຈ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິອາທິນາ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ວິນຍຎ຺ຈ ອຕິຏ຺ຐນ຺ຕາ ສງ຺ຆໂຕ ພຫິກຣຓາທິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ເຕຫິ ສຫ ສໍວສນ຺ຕາປິ ອລຊ຺ຊິໂນວ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ເອໂກປິ ອລຊ຺ຊີ ອລຊ຺ຊິສຕມ຺ປິ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໕). ຍທິ ຫິ ເຕ ເອວໍ ອນິຄ຺ຄຫິຕາ ສິຍຸໍ, ສງ຺ເຆ ກລຫາທິໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິສາມຄ຺ຄິກມ຺ມປຏິພາຫນາທິນາ ເປສລານໍ ອຜາສຸໍ ກຕ຺ວາ ກເມນ ເຕ ເທວທຕ຺ຕວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາທໂຍ ວິຍ ປຣິສໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມໂຕ ວິນຍໂຕ ທີເປນ຺ຕາ ສງ຺ຆເຠທາທິມ຺ປິ ກຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ. ເຕສຸ ປນ ສງ຺ຆໂຕ ພຫິກຣຓາທິວເສນ ນິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ສພ຺ໂພປິ ອຍໍ ອຸປທ຺ທໂວ ນ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລ ນິສ຺ສາຍ ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາມຄ຺ຄີ ນ ໂຫຕິ…ເປ… ທຸສ຺ສີເລສຸ ປນ ນິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ສພ຺ໂພປິ ອຍໍ ອຸປທ຺ທໂວ ນ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ຜາສຸ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກກມ຺ມາທິຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄວ ອາມິສປຣິໂຠຄໂຕປິ ອຕິວິຍ ອລຊ຺ຊີວິເວເກນ ກາຕພ຺ໂພ, ອາປຕ຺ຕິກໂຣ ຈ ສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານິເຫຕຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ‘‘ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອລຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຆກມ຺ມາກຣຓສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປກາສິຕຕ຺ຕາປິ ເຈຕໍ ສິຊ຺ຌຕິ. ຕຖາ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິກຖາຍໍ ‘‘ອາຣາຘິກາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ສງ຺ຄາຫິກາ ລຊ຺ຊິນິໂຍ, ຕາ ໂກເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຄຈ຺ຉຕິ ເຈ, ຄາມນ຺ຕຣນທີປາຣຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍນາປຕ຺ຕີຫິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ…ເປ… ອລຊ຺ຊິນິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ສງ຺ຄຫໍ ປນ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາປິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອລຊ຺ຊິນີສຸ ທຸຕິຍິກາຄຫຓາທີສຸ ສໍວາສາປຕ຺ຕິປຣິຫາຣາຍ ນທີປາຣາຄມນາທິຄຣຸກາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານານໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕໂຕປິ ອລຊ຺ຊິສໍວາສາປຕ຺ຕິ ເອວ ສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານິຍາ ເຫຕຸຠູໂຕ ຄຣຸກຕຣາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ນ ຫິ ລຫຸກາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ອນາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານວີຕິກ຺ກມໍ ອາຈຣິຍາ ອນຸຊານນ຺ຕິ. ຕຖາ ອສໍວາສປທສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ສມສິກ຺ຂາຕາ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ລຊ຺ຊິໂນ ເອເຕສຸ ກມ຺ມາທີສຸ ສຫ ວສນ຺ຕິ, ນ ເອໂກປິ ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ສພ຺ພານິປິ ຄເຫຕ຺ວາ ເອໂສ ສໍວາໂສ ນາມາ’’ຕິ ເອວໍ ລຊ຺ຊີເຫວ ເອກກມ຺ມາທິສໍວາໂສ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປກາສິໂຕ.

ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ອສໍວາສິເກສຸ ອລຊ຺ຊີ ນ ຄຫິໂຕຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ, ເຍ ຄຓປູຣເກ ກຕ຺ວາ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ປາຣາຊິກາທິອປກຕຕ຺ຕານຎ຺ເຎວ ອສໍວາສິກຕ຺ເຕນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອລຊ຺ຊິໂນ ປນ ປກຕຕ຺ຕຠູຕາປິ ສນ຺ຕິ, ເຕ ເຈ ຄຓປູຣກາ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ເກວລໍ ກຕ຺ວາ ອຄຕິຄມເນນ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິກຣາ ໂຫນ຺ຕິ ສຠາຄາປຕ຺ຕິອາປນ຺ນາ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ. ຍສ຺ມາ ອລຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ ລຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓປຏິພທ຺ຘໍ, ນ ສພ຺ພກາລິກໍ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຫິ ວີຕິກ຺ກມຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອລຊ຺ຊິໂນ ‘‘ນ ປຸນ ອີທິສໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ລຊ຺ຊິໂນ ໂຫນ຺ຕິ.

ເຕສຸ ຈ ເຍ ເປສເລຫິ ໂອວທິຍມານາປິ ນ ໂອຣມນ຺ຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ເອວ ອສໍວສິຕພ຺ພາ, ນ ອິຕເຣ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ໂອກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາປິ ອລຊ຺ຊິໂນ ອສໍວາສິເກສຸ ອຄເຓຕ຺ວາ ຕປ຺ປຣິວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ໂສເຘຕ຺ວາວ ອຸໂປສຖາທິກຣຓໍ ອນຎ຺ຎາຕໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາໂຣເຈຖ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໓໔) ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ອຸໂປສຖກຣຓສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາ ປກາສິຕາ, ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ໂສ ອາວິກເຣຍ຺ຍ…ເປ… ຜາສຸ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໔) ເອວໍ ອລຊ຺ຊິມ຺ປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖກຣຓປ຺ປກາໂຣ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ກຈ຺ຈິຕ຺ຖ ປຣິສຸທ຺ຘາ…ເປ… ປຣິສຸທ຺ເຘຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໓) ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສເຖ ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໘) ຈ ເອວໍ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ປຣິສຸທ຺ຘຕາ ຈ ປກາສິຕາ, ວຈນມຕ຺ເຕນ ອໂນຣມນ຺ຕານຎ຺ຈ ອຸໂປສຖປວາຣຓຏ຺ຐປນວິຘິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ສພ຺ພຖາ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ອໂນກ຺ກມນ຺ເຕຫິ ສໍວາສສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາຍ ນິສ຺ສຍທານຄ຺ຄຫຓປຏິກ຺ເຂໂປ, ຕຊ຺ຊນີຍາທິນິຄ຺ຄຫກມ຺ມກຣຓອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຣເຓນ ສານຸວຕ຺ຕກປຣິສສ຺ສ ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ອສໍວາສິກຕ຺ຕປາປນວິຘິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍຫິ, ອຏ຺ຐກຖາວຈເນຫິ ຈ ປກຕຕ຺ເຕຫິປິ ອປກຕຕ຺ເຕຫິປິ ສພ຺ເພຫິ ອລຊ຺ຊີຫິ ເອກກມ຺ມາທິສໍວາໂສ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກໂຣນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາເຍວ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິຍໍ ປກຕຕ຺ຕາປິ ອລຊ຺ຊິໂນ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຍສຕ຺ເຖຣາທີຫິ ມຫນ຺ເຕນ ວາຍາເມນ ສງ຺ຆໂຕ ວິໂຍຊິຕາ. ນ ຫິ ເຕສຸ ປາຣາຊິກາທິອສໍວາສິກາປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ເຕຫິ ທີປິຕານໍ ທສນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ລຫຸກາປຕ຺ຕິວິສຍຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກຕິ ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ຣູປິຍາທິປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ທ຺ວາທສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໑໓. ທານລກ຺ຂຓາທິວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໖໙. ເອວໍ ຣູປິຍາທິປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ທານວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫລາຠປຣິຓາມນວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ທານວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທີຍເຕ ທານໍ, ຈີວຣາທິວຕ຺ຖຸໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອໂລຠປ຺ປຘາໂນ ກາມາວຈຣກຸສລກິຣິຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ສສນໍ ສາໂສ, ສສຸ ຫິໍສາຍນ຺ຕິ ຘາຕຸ, ຫິໍສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິຄໂຕ ສາໂສ ເອຕສ຺ມາ ຄາຫາຕິ ວິສ຺ສາໂສ. ຄຫຓໍ ຄາໂຫ, ວິສ຺ສາເສນ ຄາໂຫ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາໂຫ. ວິເສສເນ ເຈຕ຺ຖ ກຣຓວຈນໍ, ວິສ຺ສາສວເສນ ຄາໂຫ, ນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລຈ຺ຉເຕຕິ ລາໂຠ, ຈີວຣາທິວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ສ ລາຠສ຺ສ. ປຣິຓມິຍເຕ ປຣິຓາມນໍ, ອຎ຺ເຎສໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຓຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ປຣິຓາມນໍ, ທາປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທານວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫຫິ ລາຠສ຺ສ ປຣິຓາມນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທເສ ສມຠິນິວິຏ຺ຐສ຺ສ ‘‘ທານ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ ຕາວ ປຐມໍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກສ຺ສ ຈີວຣາທິປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ທານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີຕິ ສມ຺ປທານນິທ຺ເທໂສ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍທິທໍ ‘‘ທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣິທໍ ທານລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ເທມີ’’ຕິ ວທຕີຕິ ອິທໍ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນໍ ທານລກ຺ຂຓໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ຕຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫກນິທສ຺ສນໍ. ເທມີຕິ ທາຍກນິທສ຺ສນໍ. ທທາມີຕິອາທີນິ ປນ ປຣິຍາຍວຈນານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເທຍ຺ຍທາຍກປຏິຄ຺ຄາຫກາ ວິຍ ທານສ຺ສາ’’ຕິ, ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມຸຂີຠາວາ ກຸສລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ. ‘‘ວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ທານສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ເອກເທສລກ຺ຂຓກຖນເມວ, ກິໍ ເອວໍ ທີຍມານໍ ສມ຺ມຸຂາເຍວ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ປຣມ຺ມຸຂາປີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຂາປິ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ທິນ຺ນໍເຍວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຫີຕິອາທີສຸ ອຍມຕ຺ໂຖ – ‘‘ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເທມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ມຸຂ຺ຍໂຕ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສຸທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ‘‘ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ມຸຂ຺ຍໂຕ ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ປນ ປຏິຄ຺ຄາຫກປຏິພນ຺ຘຕາກຣເຓ ວຈນານິ. ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຫີຕິອາທີນິ ປນ ປຣິຍາຍໂຕ ທານຄ຺ຄຫຓານິ, ຕສ຺ມາ ທຸທິນ຺ນໍ ທຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ໂລເກ ຫິ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕຸກາມາປິ ປຸນ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມາປິ ‘‘ຕວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ກຸສຣຎ຺ໂຎ ມາຕຸ ຣຊ຺ຊນິຍ຺ຍາຕນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເນວ ທາຕາ ທາຕຸໍ ຊານາຕິ, ນ ອິຕໂຣ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສເຈ ປນາຕິອາທີສຸ ປນ ທາຍເກນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ອໂກວິທຕາຍ ປຣິຍາຍວຈເນ ວຸຕ຺ເຕປິ ປຏິຄ຺ຄາຫໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ໂກວິທຕາຍ ມຸຂ຺ຍວຈເນນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສເຈ ປນ ເອໂກຕິອາທີສຸ ປນ ທາຍໂກ ມຸຂ຺ຍວຈເນນ ເທຕິ, ປຏິຄ຺ຄາຫໂກປິ ມຸຂ຺ຍວຈເນນ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ຕສ຺ມາ ທາຍກສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອຘິຏ຺ຐິຕມ຺ປິ ຈີວຣໍ ທານວເສນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ອຕິເຣກຈີວຣມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທສາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ. ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສປິ ນ ປຏິກ຺ຂິປິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ສ ປນ ຣຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອິມສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອສ຺ສາມິກຕ຺ຕາ ປໍສຸກູລຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ປໍສຸກູລຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ ປນ ທາຍເກນ ປຸພ຺ພອຘິຏ຺ຐິຕມ຺ປິ ທານວເສນ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ວິຊຫິຕຕ຺ຕາ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ອິຕເຣນ ປຸພ຺ເພ ອນຘິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເທຫີຕິອາທີສຸ ປນ ອາຓຕ຺ຍຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຈມີວິຠຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຓຕ຺ເຕນ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ທິນ຺ນກາເລເຍວ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ, ປຸພ຺ເພ ປນ ອາຓາປກສ຺ເສວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຍ ປຫິຓຕິ, ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ທມ຺ມີຕິ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕາຍ ວຕ຺ຕມານວິຠຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ເສວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍສ຺ສ ປຫີຍຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ອິມິນາ ອາຍສ຺ມຕາ ເຣວຕຕ຺ເຖເຣນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈີວຣເປສນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຠຄວຕາ ເທສິເຕສຸ ອຘິຏ຺ຐາເນສຸ ອິຘ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕໍ, ສ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ຈ ນ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ສາມິເກ ຊີວນ຺ເຕ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫຈີວຣຠາເວນ ຈ ສາມິເກ ມເຕ ມຕກຈີວຣຠາເວນ ຈ ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ປນ ທສາເຫ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕເຍວ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬາຘິຏ຺ຐານໍ ວາ ວິກປ຺ປນໍ ວາ ກາຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປຫິຓຕີຕິ ທາຍກໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ຍສ຺ສ ປຫີຍຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫກໍ.

ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ…ເປ… ນ ລຠຕິ, ອາຫຣາເປນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕນາ…ເປ… ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຣສນ຺ຕກຠູຕຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍປສຍ຺ຫວເສນ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂປຣາຓຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ສກສຎ຺ຎາຍ ວິນາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກສຎ຺ຎາຍ ວິນາປິ ຕາວກາລິກປໍສຸກູລສຎ຺ຎາທິວເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປສຍ຺ຫາກາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ທໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕຸຏ຺ຐທານໍ ອາຫ, ອຖ ປນາຕິອາທິນາ ກຸປິຕທານໍ. ອຸຠຍຖາປິ ສຍໍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ, ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມມ ສນ຺ຕິເກ…ເປ… ເອວໍ ປນ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ທານສ຺ສ ເອວໍ ທທນ຺ໂຕ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ທານໍ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໂຕ ເອວ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິ. ອາຫຣາເປຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນ ເທມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸປຊ຺ຌາຍຄ຺ຄຫຓາທີນິ ອກໂຣນ຺ເຕ ອາຈຣິຍສ຺ເສວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກໂຣນ຺ເຕ ປນ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຠເວຍ຺ຍ ສພ຺ພໂສ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ສກສຎ຺ຎາຍ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ‘‘ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ຏີກາຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໓໕) ປນ ‘‘ເອວໍ ທິນ຺ນໍ ຠຕິສທິສຕ຺ຕາ ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຕິສທິເສ ສຕິປິ ກມ຺ເມ ກເຕ ຠຕິ ລທ຺ຘພ຺ພາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາໂຣເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໓໕) ປນ ‘‘ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກມ຺ເມ ອກເຕ ຠຕິສທິສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ກມ຺ເມ ກເຕ ອາຫຣາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີຕິ ສາມເຓຣສ຺ສ ທານໍ ທີເປຕິ, ເຕນ ຈ ສາມເຓຣກາເລ ທຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ອຈ຺ຉິນ຺ທໂຕປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ທີເປຕິ. ອຍໍ ຕາວ ທາເນ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອິມິນາ ທານວິນິຈ຺ຉຍາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວິນິຈ຺ຉຍານໍ ເອກປຣິຈ຺ເຉທກຕຠາວໍ ທີເປຕິ.

ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫລກ຺ຂຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໗໐. ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍາ ນາມ ຍາຍ ເສຍ຺ຍາຍ ສຍິໂຕ ຍາວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທທມາເນນ ຈ ມຕກຘນໍ ຕາວ ເຍ ຕສ຺ສ ຘເນ ອິສ຺ສຣາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ, ເຕສໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກ ຄຫຏ຺ຐາ ເກ ປພ຺ພຊິຕາ ເກນ ກາຣເຓນ ຕສ຺ສ ຘເນ ອິສ຺ສຣາຕິ? ຄຫຏ຺ຐາ ຕາວ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກຠູຕາ ເຕນ ກາຣເຓນ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກຠາຄຠູເຕ ຕສ຺ສ ຘເນ ອິສ຺ສຣາ, ເຍສຎ຺ຈ ວາຓິຊານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ກປ຺ປິຍກາຣເກນ ປຕ຺ຕາທິປຣິກ຺ຂາໂຣ ຄາຫາປິໂຕ, ເຕສໍ ຍໍ ທາຕພ຺ພມູລໍ, ເຕ ຈ ຕສ຺ສ ຘເນ ອິສ຺ສຣາ, ເຍສຎ຺ຈ ມາຕາປິຕູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖານິ ຐປິຕານິ, ເຕປິ ຕສ຺ສ ຘນສ຺ສ ອິສ຺ສຣາ. ເອວມາທິນາ ເຍນ ເຍນ ກາຣເຓນ ຍໍ ຍໍ ປຣິກ຺ຂາຣຘນໍ ເຍຫິ ເຍຫິ ຄຫຏ຺ເຐຫິ ລຠິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ເຕນ ກາຣເຓນ ເຕ ເຕ ຄຫຏ຺ຐາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘນສ຺ສ ອິສ຺ສຣາ.

ປພ຺ພຊິຕາ ປນ ພາຫິຣກາ ຕເຖວ ສຕິ ກາຣເຓ ອິສ຺ສຣາ. ປຎ຺ຈສຸ ປນ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ຠິກ຺ຂູ ສາມເຓຣາ ຈ ມຕານໍ ຠິກ຺ຂຸສາມເຓຣານໍ ຘນໍ ວິນາປິ ກາຣເຓນ ທາຍາທຠາເວນ ລຠນ຺ຕິ, ນ ອິຕຣາ. ຠິກ຺ຂຸນີສິກ຺ຂມານສາມເຓຣີນມ຺ປິ ຘນໍ ຕາເຍວ ລຠນ຺ຕິ, ນ ອິຕເຣ. ຕໍ ປນ ມຕກຘນຠາຊນໍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠາຊນວິນິຈ຺ຉເຍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ, ພຫູ ປນ ວິນຍຘຣຕ຺ເຖຣາ ‘‘ເຍ ຕສ຺ສ ຘນສ຺ສ ອິສ຺ສຣາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ’’ຕິ ປາຐໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ມຕຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຘນໍ ຄຫຏ຺ຐຠູຕາ ຎາຕກາ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ຕສ຺ສ ຈ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ຕຕ຺ເຖວ ວກ຺ຂາມ.

ອນຕ຺ຕມນສ຺ສ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ‘‘ທຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ ຕຍາ ມຍາ ອທິນ຺ນໍ ມມ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຈີເຠເທນ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ວາ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ. ໂຍ ປນ ປຐມໍເຍວ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ ຕຍາ ມມ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຈີເຠເທນ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ກຸປິໂຕ, ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂຍປິ ອທາຕຸກາໂມ, ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຘິວາເສຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຸ ໂປຣາຓຏີກາຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໓໑) ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຘິວາເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ອຘິວາສນກິຣິຍາຍ ກຣຓໍ ໂຫຕິ. ອທາຕຸກາໂມຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຕເມວ ກຣຓໍ ສິຍາ, ຕໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ອທາຕຸກາໂມ, ຈິຕ຺ເຕນ ອຘິວາເສຕີ’’ຕິວຈນໍ ໂອຈິຕ຺ຍສມ຺ໂປສກໍ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອທາຕຸກາໂມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາເຍນາຕິ ວາ ວາຈາຍາຕິ ວາ ອຎ຺ຎໍ ກຣຓມ຺ປິ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕທສມ຺ຠເວ ສຕິ ວິເສສຕ຺ຖວາຈໂກ ປນ-ສທ຺ໂທປິ ນິຣຕ຺ຖໂກ. ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຸ ວທນກິຣິຍາຍ ກຣຓໍ ‘‘ວາຈາຍາ’’ຕິ ປທໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ອຎ຺ຎໍ ອຘິວາສນກິຣິຍາຍ ກຣຓໍ, ອຎ຺ຎໍ ວທນກິຣິຍາຍ ກຣຓໍ, ອຎ຺ຎາ ອຘິວາສນກິຣິຍາ, ອຎ຺ຎາ ວທນກິຣິຍາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ອຣຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຍປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ປນ ຕຖາປິ ວາຈາຍ ອຘິວາເສຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີຕິ ໂຍຊນໍ ກຕ຺ວາ ປນ ‘‘ອຘິວາເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຕຸ ປນ-ສທ຺ໂທ ອຣຸຈິລກ຺ຂຓສູຈນຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ອທາຕຸກາມກິຣິຍາຍ ກຣຓໍ, ‘‘ວາຈາຍາ’’ຕິ ອຘິວາສນກິຣິຍາຍ ອວທນກິຣິຍາຍ ຈ ກຣຓໍ. ອຘິວາສນກິຣິຍາ ຈ ອວທນກິຣິຍາເຍວ. ‘‘ອຘິວາເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອວທນກິຣິຍາຍ ອປາກຏຠາວໂຕ ຕໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ຄຍ຺ຫມາເນ ປຸພ຺ພາປຣວຈນຕ຺ໂຖ ໂອຈິຕ຺ຍສມ຺ໂປສໂກ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຕກວິວເຣຫິ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ.

ລາຠປຣິຓາມນວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໗໑. ລາຠປຣິຓາມນວິນິຈ຺ຉເຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສປ຺ປິອາທີນິ ອາຠຕານີຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖາຍ ອາຠຕານິ ສປ຺ປິອາທີນິ. ປຣິຓຕຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາປິ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ເຕນ ເຕສໍ ສນ຺ຕກເມວ ວິຎ຺ຎາປິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເທຖາຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

‘‘ປຸປ຺ຜມ຺ປິ ອາໂຣເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ປຣິຓຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສເຈ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ເຈຕິເຍ ປູຊິຕໍ ປຸປ຺ຜໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ເຈຕິເຍ ປູເຊຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໖໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໖໐) ປນ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ເຈຕິຍສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ໂຣປິຕມາລາວຈ຺ຉໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ເກວລໍ ປຣິຓຕຠາໂວເຍວ ກຖິໂຕ, ອຖ ໂຂ ນິຍເມຕ຺ວາ ໂຣປິຕຠາໂວປິ. ປຸປ຺ຜມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ກຸໂຕ ມາລາວຈ຺ຉນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໖໐) ປນ ‘‘ໂຣປິຕມາລາວຈ຺ຉໂຕຕິ ເກນຈິ ນິຍເມຕ຺ວາ ໂຣປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອໂນຈິຕໍ ມິລາຍມານໍ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປູເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐິຕໍ ທິສ຺ວາຕິ ເສສກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ. ອິມສ຺ສ ສຸນຂສ຺ສ ມາ ເທຫິ, ເອຕສ຺ສ ເທຫີຕິ ອິທໍ ປຣິຓເຕເຍວ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ປນ ຕໍ ປລາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຠຸຎ຺ຊາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຕ຺ຖ ເທມາຕິອາທິນາ ເອເກນາກາເຣນ ອນາປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ. ເອວໍ ປນ ອປຸຈ຺ຉິເຕປິ ‘ອປຣິຓຕໍ ອິທ’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ທາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຖ, ຕຕ຺ຖ ເທຖາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຸຈິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ທາເປຕຸໍ ລຠຕິ.

ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໙) ປນ ນວ ອຘມ຺ມິການິ ທານານີຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕິ, ເຈຕິຍສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕິ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ນວ ປຏິຄ຺ຄຫາ ປຣິໂຠຄາ ຈາຕິ ເອເຕສໍເຍວ ທານານໍ ປຏິຄ຺ຄຫາ ຈ ປຣິໂຠຄາ ຈ. ຕີຓິ ຘມ຺ມິການິ ທານານີຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິນ຺ນໍ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ເທຕິ, ເຈຕິຍສ຺ສ ນິນ຺ນໍ ເຈຕິຍສ຺ເສວ ເທຕິ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນິນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ເທຕີຕິ ອິມານິ ຕີຓິ. ປຏິຄ຺ຄຫປຏິໂຠຄາປິ ເຕສໍເຍວ ປຏິຄ຺ຄຫາ ຈ ປຣິໂຠຄາ ຈາຕິ ອາຄຕໍ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ທານລກ຺ຂຓາທິວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ເຕຣສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໑໔. ປຖວີຂຓນວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໗໒. ເອວໍ ທານວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫລາຠປຣິຓາມນວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ປຖວີວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ປຖວີ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຖຣຕີຕິ ປຖວີ, ປ-ປຸພ຺ພ ຖຣ ສນ຺ຖຣເຓຕິ ຘາຕຸ, ຣ-ກາຣສ຺ສ ວ-ກາໂຣ, ສສມ຺ຠາຣປຖວີ. ຕປ຺ປເຠທມາຫ ‘‘ທ຺ເວ ປຖວີ, ຊາຕາ ຈ ປຖວີ ອຊາຕາ ຈ ປຖວີ’’ຕິ. ຕາສໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຊາຕາ ນາມ ປຖວີ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘປໍສຸກາ…ເປ… ເຍຠຸຍ຺ເຍນມຕ຺ຕິກາປຖວີ ຊາຕາ ນາມ ປຖວີ ໂຫຕິ. ນ ເກວລໍ ສາເຍວ, ອທຑ຺ຒາ ປຖວີປິ ‘‘ຊາຕາ ປຖວີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ເກວລໍ ອິມາ ທ຺ເວເຍວ, ໂຍປິ ປໍສຸປຸຎ຺ໂຊ ວາ…ເປ… ຈາຕຸມາສໍ ໂອວຏ຺ໂຐ, ໂສປິ ‘‘ຊາຕາ ປຖວີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອິຕຣຕ຺ຣປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘາ ປໍສຸກາເຍວ ເອຕ຺ຖ ປຖວິຍາ ອຕ຺ຖິ, ນ ປາສາຓາທໂຍຕິ ສຸທ຺ຘປໍສຸກາ. ຕຖາ ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກາ. ອປ຺ປາ ປາສາຓາ ເອຕ຺ຖາຕິ ອປ຺ປປາສາຓາ. ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປໍສຸກາ ເອຕ຺ຖາຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນປໍສຸກາ, ອລຸຕ຺ຕສມາໂສຍໍ, ຕຖາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນມຕ຺ຕິກາ. ຕຕ຺ຖ ມຸຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໂຕ ອຸປຣິ ປາສາຓາ. ມຸຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາ ສກ຺ຂຣາ. ກຖລາຕິ ກປາລຂຓ຺ຑາທິ. ມຣຸມ຺ປາຕິ ກຏສກ຺ຂຣາ. ວາລຸກາ ວາລຸກາເຍວ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນປໍສຸກາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ປໍສຸ, ເອໂກ ປາສາຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໂກຏ຺ຐາໂສ. ອທຑ຺ຒາປີຕິ ອຸທ຺ຘນປຕ຺ຕປຈນກຸມ຺ຠກາຣາຕປາທິວເສນ ຕຖາ ຕຖາ ອທຑ຺ຒາ, ສາ ປນ ວິສຸໍ ນຕ຺ຖິ, ສຸທ຺ຘປໍສຸອາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນສກ຺ຂຣາຕິ ພຫຸຕຣສກ຺ຂຣາ. ຫຕ຺ຖິກຸຈ຺ຉິຍໍ ກິຣ ເອກໍ ປຈ຺ຉິປູຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ໂທຓິຍໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຖວິຍາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນສກ຺ຂຣຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສຍໍ ຠິກ຺ຂູ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓິໍສູຕິ. ຍານິ ປນ ມຊ຺ເຌ ‘‘ອປ຺ປປໍສຸອປ຺ປມຕ຺ຕິກາ’’ຕິ ທ຺ເວ ປທານິ, ຕານິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນປາສາຓາທິປຎ຺ຈກເມວ ປວິສນ຺ຕິ. ເຕສຎ຺ເຎວ ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປເຠທວຈນເມຕໍ, ຍທິທໍ ສຸທ຺ຘປາສາຓາທິອາທິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນປໍສຸໍ ອປ຺ປປໍສຸຎ຺ຈ ປຖວິໍ ວຕ຺ວາ ອຸປຑ຺ຒປໍສຸກາປຖວີ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທສຸ ສາວເສສປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ສມ຺ຠວໂຕ ອຸປຑ຺ຒປໍສຸກາຍປິ ປຖວິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນາທີສຸ ອຸປຑ຺ຒຈ຺ຉນ຺ເນ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸກຎ຺ຈ ອນາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸກຎ຺ຈ ທຸວິຘໍ ປຖວິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກາຍ ຕຕິຍາຍ ປຖວິຍາ ອຠາວໂຕ. ທ຺ເວເຍວ ຫິ ປຖວິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ຊາຕາ ຈ ປຖວີ ອຊາຕາ ຈ ປຖວີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຍ ປຖວິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ຈ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຄຣຸກລຫຸເກສຸ ຄຣຸເກເຍວ ຐາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ເອຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕຸໍ. ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນາທີສຸ ປນ ອຸປຑ຺ເຒ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕາທິສສ຺ສ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໂນ ສມ຺ຠວໂຕ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໘໖) ‘‘ອປ຺ປປໍສຸມຕ຺ຕິກາຍ ປຖວິຍາ ອນາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຑ຺ຒປໍສຸມຕ຺ຕິກາຍປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ເຫຕໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ຊາຕາຊາຕວິນິມຸຕ຺ຕາຍ ຕຕິຍາຍ ປຖວິຍາ ອຠາວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຂຓນ຺ຕສ຺ສ ຂຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ອນ຺ຕມໂສ ປາທງ຺ຄຸຏ຺ຐເກນປິ ສມ຺ມຊ຺ຊນິສລາກາຍປິ ສຍໍ ວາ ຂຓນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ເຎນ ວາ ຂຓາເປນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓາ’’ຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂອກາເສ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອິມໍ ວລ຺ລິໍ ຂຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ປຖວິຂຓນໍ ສນ຺ຘາຍ ປວຕ຺ຕໂວຫາຣຕ຺ຕາ ອິມິນາວ ສິກ຺ຂາປເທນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ນ ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປເທນ, ອຸຠຍມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ທ຺ເວປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ.

໗໓. ກຸເຏຫີຕິ ຆເຏຫິ. ຕນຸກກທ຺ທໂມຕິ ອຸທກມິສ຺ສກກທ຺ທໂມ, ໂສ ຈ ອຸທກຄຕິກຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸທກປປ຺ປຏໂກຕິ ອຸທເກ ອນ຺ໂຕຠູມິຍໍ ປວິຏ຺ເຐ ຕສ຺ສ ອຸປຣິຠາຄໍ ຉາເທຕ຺ວາ ຕນຸກປໍສຸ ວາ ມຕ຺ຕິກາ ວາ ປຏລໍ ຫຸຕ຺ວາ ປລວມານາ ອຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸທເກ ສຸກ຺ເຂປິ ຕໍ ປຏລໍ ວາເຕນ ຈລມານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕໍ ອຸທກປປ຺ປຏໂກ ນາມ. ໂອມກຈາຕຸມາສນ຺ຕິ ອູນຈາຕຸມາສໍ. ໂອວຏ຺ຐນ຺ຕິ ເທເວນ ໂອວຏ຺ຐໍ. ອກຕປພ຺ຠາເຣຕິ ອວລຎ຺ຊນຏ຺ຐານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາທິເສ ຫິ ວມ຺ມິກສ຺ສ ສພ຺ຠາໂວຕິ. ມູສິກຸກ຺ກຸຣໍ ນາມ ມູສິກາຫິ ຂຓິຕ຺ວາ ພຫິ ກຕປໍສຸຣາສິ.

ເອເສວ ນໂຍຕິ ໂອມກຈາຕຸມາສໍ ໂອວຏ຺ໂຐເຍວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກທິວສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂອວຏ຺ຐຈາຕຸມາສໂຕ ເອກທິວສາຕິກ຺ກນ຺ໂຕປິ ວິໂກເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຫຏ຺ຐຠູມິສມ຺ພນ຺ເຘປິ ຈ ໂຄກຓ຺ຏເກ ຠູມິໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕໍ ມຕ຺ຖກໂຕ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ຄເຫຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສກຏ຺ຐາເນ ອຕິຏ຺ຐມານໍ ກຕ຺ວາ ປາເທຫິ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອາໂລຬິຕກທ຺ທມມ຺ປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຈ຺ຉທນນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຊຸກໍ ອາກາສໂຕ ປຕິຕວສ຺ໂສທເກນ ໂອວຏ຺ຐເມວ ຊາຕປຖວີ ໂຫຕິ, ນ ຉທນາທີສຸ ປຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປວຕ຺ຕອຸທເກນ ຕິນ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕຕິ ປຸຣາຓເສນາສນໂຕ. ອິຏ຺ຐກໍ ຄຓ຺ຫາມີຕິອາທິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸທເກນາຕິ ອຸຊຸກໍ ອາກາສໂຕເຍວ ປຕິຕອຸທເກນ. ສເຈ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຫຣິຕ຺ວາ ປຕິເຕນ ອຸທເກນ ເຕມິຕໍ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຓ຺ຑປຕ຺ຖມ຺ຠນ຺ຕິ ສາຂາມຓ຺ຑປຕ຺ຖມ຺ຠໍ.

໗໔. ອຸຈ຺ຈາເລຕ຺ວາຕິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ເຕນ ອປເທເສນາຕິ ເຕນ ເລເສນ. ອວິສຍຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈປິ ນິພ຺ພາເປຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ປຐມໍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ທຫຕູຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາປິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ມຫາມຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິເລປນໍ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ປຖວີຂຓນວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ຈຸທ຺ທສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໑໕. ຠູຕຄາມວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໗໕. ເອວໍ ປຖວິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ຠູຕຄາມວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ຠູຕຄາໂມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠວນ຺ຕິ ອຫຸວຸຎ຺ຈາຕິ ຠູຕາ, ຊາຍນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ ຊາຕາ ວຑ຺ຒິຕາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາໂມຕິ ຣາສິ, ຠູຕານໍ ຄາໂມຕິ ຠູຕຄາໂມ, ຠູຕາ ເອວ ວາ ຄາໂມ ຠູຕຄາໂມ, ປຕິຏ຺ຐິຕຫຣິຕຕິຓຣຸກ຺ຂາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ຊາຍນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ, ‘‘ອຫຸວຸ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ຊາຕາ ວຑ຺ຒິຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ຠູຕ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕີຕວິສໂຍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໙໐) ‘‘ຠວນ຺ຕີຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອຫຸວຸນ຺ຕິ ພຠຸວູ’’ຕິ. ອິທານິ ຕໍ ຠູຕຄາມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠູຕຄາໂມຕິ ປຎ຺ຈຫິ ພີເຊຫິ ຊາຕານໍ ຣຸກ຺ຂລຕາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ລຕາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂອສຘິຄຈ຺ຉາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ຕານິ ພີຊານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣິມານິ ປຎ຺ຈ ພີຊານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມູລເມວ ພີຊໍ ມູລພີຊໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ອຖ ວາ ມູລໍ ພີຊໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ມູລພີຊໍ, ມູລພີຊໂຕ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ມູລພີຊໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ວິຄ຺ຄເຫນ ພີຊຄາໂມ ເອວ ລພ຺ຠຕິ, ທຸຕິຍຕຕິເຍຫິ ຠູຕຄາໂມ. ອິທານິ ເຕ ຠູຕຄາເມ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ມູລພີຊໍ ນາມາ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ມູລພີຊາທີສຸ ຫລິທ຺ທິ…ເປ… ຠທ຺ທມຸຕ຺ຕກໍ ມູລພີຊໍ ນາມ. ນ ເກວລໍ ອິມານິເຍວ ມູລພີຊານິ, ອຖ ໂຂ ອິໂຕ ອຎ຺ຎານິປິ ຍານິ ວາ ປນ ຠູຕຄາມຊາຕານິ ອຕ຺ຖິ ສນ຺ຕິ, ມູເລ ຊາຍນ຺ຕິ, ມູເລ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ, ເອຕໍ ຠູຕຄາມຊາຕໍ ມູລພີຊໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໙໑) ‘‘ອິທານິ ຕໍ ຠູຕຄາມໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘ຠູຕຄາໂມ ນາມ ປຎ຺ຈ ພີຊຊາຕານີ’ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠູຕຄາໂມ ນາມາຕິ ຠູຕຄາມໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຍສ຺ມິໍ ສຕິ ຠູຕຄາໂມ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈ ພີຊຊາຕານີຕິ ອາຫາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ, ມູເລ ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີນິ ນ ສເມນ຺ຕິ. ນ ຫິ ມູລພີຊາທີນິ ມູລາທີສຸ ຊາຍນ຺ຕິ. ມູລາທີສຸ ຊາຍມານານິ ປນ ຕານິ ພີຊຊາຕານິ, ຕສ຺ມາ ເອວມຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ – ຠູຕຄາໂມ ນາມາຕິ ວິຠຊິຕພ຺ພປທໍ. ປຎ຺ຈາຕິ ຕສ຺ສ ວິຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ. ພີຊຊາຕານີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ, ຍໂຕ ພີເຊຫິ ຊາຕານິ ພີຊຊາຕານິ, ຣຸກ຺ຂາທີນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ຈ. ຍຖາ ‘‘ສາລີນໍ ເຈປິ ໂອທນໍ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໗໖) ສາລິຕຓ຺ຑຸລານໍ ໂອທໂນ ສາລິໂອທໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ພີຊໂຕ ສມ຺ຠູໂຕ ຠູຕຄາໂມ ‘‘ພີຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ຈ.

ຜຬຸພີຊນ຺ຕິ ປພ຺ພພີຊໍ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ສທິສຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສກາຣຓຠາວໂຕ ວິຣຸຫຓສມຕ຺ເຖ ສາຣຜເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ພີຊ-ສທ຺ໂທ ຕທຕ຺ຖສໍສິທ຺ຘິຍາ ມູລາທີສຸປິ ເກສຸຈິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ມູລາທິໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ເອເກນ ພີຊສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພີຊ’’ນ຺ຕິ ‘‘ຣູປຣູປໍ, ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຈ ຍຖາ. ນິທ຺ເທເສ ‘‘ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ, ມູເລ ຊາຍນ຺ຕິ ມູເລ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ພີຊໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ພີຊໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ, ອາລຸວກເສຣຸກມລນີລຸປ຺ປລປຸຓ຺ຑຣີກກຸວລຍກຸນ຺ທປາຏລິມູລາທິເຠເທ ມູເລ ຄຈ຺ຉວລ຺ລິຣຸກ຺ຂາທີນິ ຊາຍນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ, ຕານິ, ຍມ຺ຫິ ມູເລ ຊາຍນ຺ຕິ ເຈວ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ ຈ, ຕຎ຺ຈ ປາຬິຍໍ (ປາຈິ. ໙໑) ວຸຕ຺ຕຫລິທ຺ທາທິ ຈ, ສພ຺ພມ຺ປິ ເອຕໍ ມູລພີຊໍ ນາມ, ເອເຕນ ກາຣິໂຍປຈາເຣນ ກາຣຓໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ຂນ຺ຘພີຊາທີສຸ. ເຍວາປນກຂນ຺ຘພີເຊສຸ ປເນຕ຺ຖ ອມ຺ພາຏກອິນ຺ທສາລນຸຫິປາລິຠທ຺ທກກຓິກາຣາທີນິ ຂນ຺ຘພີຊານິ. ອມ຺ພິລາວລ຺ລິຈຕຸຣສ຺ສວລ຺ລິກຓເວຣາທີນິ ຜຬຸພີຊານິ. ມກຈິມລ຺ລິກາສຸມນຊຍສຸມນາທີນິ ອຄ຺ຄພີຊານິ. ອມ຺ພຊມ຺ພຸປນສຏ຺ຐິອາທີນິ ພີຊພີຊານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ຠູຕຄາເມ ຠູຕຄາມສຎ຺ຎີ ຉິນ຺ທຕິ ວາ ເຉທາເປຕິ ວາຕິ ສຕ຺ຖການິ ຄເຫຕ຺ວາ ສຍໍ ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ເຉທາເປຕິ. ຠິນ຺ທຕິ ວາ ເຠທາເປຕິ ວາຕິ ປາສາຓາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ສຍໍ ວາ ຠິນ຺ທຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ເຠທາເປຕິ. ປຈຕິ ວາ ປຈາເປຕິ ວາຕິ ອຄ຺ຄິໍ ອຸປສໍຫຣິຕ຺ວາ ສຍໍ ວາ ປຈຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ປຈາເປຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠູຕຄາມຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠູຕຄາມປຣິໂມຈິຕນ຺ຕິ ຠູຕຄາມໂຕ ວິໂຍຊິຕໍ.

໗໖. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຣີເຣ ລຄ຺ຄຠາວໍ ຎຕ຺ວາປິ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ‘‘ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ວຏ຺ຏຕິ. ອນນ຺ຕກຄ຺ຄຫເຓນ ສາສປມຕ຺ຕິກາ ຄຫິຕາ. ນາມຎ຺ເຫຕໍ ຕສ຺ສາ ເສວາລຊາຕິຍາ. ມູລປຓ຺ຓານໍ ອຠາເວນ ‘‘ອສມ຺ປຸຓ຺ຓຠູຕຄາໂມ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠູຕຄາມມູລຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠູຕຄາໂມ ມູລໍ ກາຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຠູຕຄາມມູໂລ, ຠູຕຄາມສ຺ສ ວາ ມູລໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ຠູຕຄາມມູລໍ. ພີຊຄາໂມ ຫິ ນາມ ຠູຕຄາມໂຕ ສມ຺ຠວຕິ, ຠູຕຄາມສ຺ສ ຈ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ຕາທິໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຠູຕຄາມມູລຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຕາລນາຬິເກຣາທີນໍ ຂາຓຸ ອຸທ຺ຘໍ ອວຑ຺ຒນໂຕ ຠູຕຄາມສ຺ສ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ຠູຕຄາມສງ຺ຂ຺ຍູປຄຕນິພ຺ພຕ຺ຕປຓ຺ຓມູລພີຊໂຕ ສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ ຠູຕຄາມໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ພີຊຄາເມນ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ພີຊຄາເມນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ອວຑ຺ຒມາເນປິ ຠູຕຄາມມູລຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອງ຺ກຸເຣ ຫຣິເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ນີລວຓ຺ເຓ ຊາເຕ’’ຕິ, ນີລປຓ຺ຓສ຺ສ ວຓ຺ຓສທິເສ ປຓ຺ເຓ ຊາເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ນີລວຓ຺ເຓ ຊາເຕ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອມູລກຠູຕຄາເມ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິທໍ ນາຬິເກຣສ຺ສ ອາເວຓິກໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ. ‘‘ປານີຍຆຏາທີນໍ ພຫິ ເສວາໂລ ອຸທເກ ອຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ພີຊຄາມານຸໂລມຕ຺ຕາ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຓ຺ຓກມ຺ປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກເມວາຕິ ນີລວຓ຺ຓມ຺ປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກເມວ.

໗໗. ເສເລຍ຺ຍກໍ ນາມ ສິລາຍ ສມ຺ຠູຕາ ເອກາ ຄນ຺ຘຊາຕິ. ປຸປ຺ຜິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວິກສິຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ. ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ວິກສິຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ມກຸຬໍ ປນ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕຈໍ ອໂກເປນ຺ເຕນປິ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕຈໍ ວິໂກເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣຸກ຺ເຂ ຊາຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກໍ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕຈໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກໍ ຍາວ ມກຸຬໍ ໂຫຕິ, ຕາວ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຣຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍທິປິ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ເຂ ອລ຺ລີນາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣຸກ຺ຂໂຕ ຄຍ຺ຫມານາ ປນ ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉວິໍ ນ ວິໂກເປຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອລ຺ລຣຸກ຺ຂໂຕ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕຈໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກໂຕ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນາຕິ ຫຕ຺ຖຈາປລ຺ເລນ. ປານີຍໍ ນ ວາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ນາມິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ນາມິເຕ ປນ ປຈ຺ຉາ ຕໂຕ ລຠິຕ຺ວາ ນ ວາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໙໒) ປນ ‘‘ປານີຍໍ ນ ວາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ປິວນປານີຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ ອນຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ອຕ຺ຕນາ ຂາທິຕຸກາເມນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຍສໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ສາຂາ ຣຸຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຍສໍ ສາຂາ ນ ຣຸຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍກຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ ‘‘ເຍສໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ສາຂາ ຣຸຫຕີຕິ ມູລໍ ອໂນຕາເຣຕ຺ວາ ປຓ຺ຓມຕ຺ຕນິຄ຺ຄມນມຕ຺ເຕນາປິ ວຑ຺ຒຕິ, ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍມ຺ປິ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຉິນ຺ນນາຬິເກຣເວຬຸທຓ຺ຑາທໂຍ ໂກເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈງ຺ກມິຕຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກວລໍ ຈງ຺ກມນາຘິປ຺ປາເຍນ ວາ ມຄ຺ຄຄມນາຘິປ຺ປາເຍນ ວາ ອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ, ຕິຓານໍ ອຸປຣິ ນິສີທນາຘິປ຺ປາເຍນ ນິສີທນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ.

໗໘. ສມຓກປ຺ເປຫີຕິ ສມຓານໍ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣຫິ. ກິຎ຺ຈາປິ ພີຊາທີນໍ ອຄ຺ຄິນາ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ເຕນ, ນຂາທີຫິ ວິລິຂນມຕ຺ເຕນ ຈ ອວິຣຸຬ຺ຫິຘມ຺ມຕາ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ເອວໍ ກເຕເຍວ ສມຓານໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕາທໂຍ ສມຓໂວຫາຣາ ນາມ ຊາຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ສມຓໂວຫາເຣຫິ ກຣຓຠູເຕຫິ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອພີຊນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊານິປິ ສມຓານໍ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠາວໂຕ ສມຓໂວຫາຣາອິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂໍ ຄຕານິ. ອຖ ວາ ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກປ຺ປິຍຠາວໂຕເຍວ ປຎ຺ຈຫິ ສມຓກປ຺ປິຍຠາວສງ຺ຂາເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ປຣິຈິຕ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ອພີຊໍ ນາມ ຕຣຸຓອມ຺ພຜລາທິ. ນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊໍ ນາມ ອມ຺ພປນສາທິ, ຍໍ ພີຊໍ ນິພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພຏ຺ເຏຕພ຺ພໍ ວິໂຍເຊຕພ຺ພໍ ພີຊໍ ຍສ຺ມິໍ, ຕໍ ປນສາທິ ນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊໍ ນາມ. ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍ ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຕິ, ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພປກາຣສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນາ ອວຸຕ຺ເຕປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸນ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ກາຣາປນສ຺ສ ປຐມເມວ ກຖິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕາທິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວຈນໍ ປນ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປຐມໍ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຄ຺ຄິອາທິນາ ຜຸສນາທິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຐມໍ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ນຂາທິນາ ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາວ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໙໒) ປນ ‘‘ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວເສນ ວຸຕ຺ເຕປິ ວຈນກ຺ຂເຓວ ອຄ຺ຄິສຕ຺ຖາທິນາ ພີຊຄາເມ ວຓໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປນ ປຸພ຺ເພ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຎ຺ຈ ທ຺ວິຘາ ອກຕ຺ວາ ເຉທນເຠທນເມວ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ກໂຣນ຺ເຕນ ຈ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫີ’ຕິ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ກາຕພ຺ພໍ. ພີຊຄາມປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ປຸນ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ກາຣາປນສ຺ສ ປຐມເມວ ອຘິກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກສ຺ມິໍ ພີເຊ ວາຕິອາທີສຸ ‘‘ເອກໍເຍວ ກາເຣມີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍ ສຕິປິ ເອກາພທ຺ຘຕ຺ຕາ ສພ຺ພໍ ກຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທາຣຸໍ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຊານິຕ຺ວາປິ ວິຊ຺ຌຕິ ວາ ວິຊ຺ຌາເປຕິ ວາ, ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠຕ຺ຕສິຕ຺ເຖ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ຕໍ ວິຊ຺ຌຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຣຊ຺ຊຸອາທີນໍ ຠາຊນຄຕິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຣີຈປກ຺ກາທີຫິ ຈ ມິສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ເອກາພທ຺ຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ຜລານໍເຍວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ຘວເສນ. ‘‘ກຏາເຫປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຏາຫໂຕ ນີຫຏາຍ ມິຎ຺ຊາຍ ວາ ພີເຊ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິຊ຺ຌິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ຠິນ຺ທາເປຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ພີຊໂຕ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຏາຫສ຺ສ ຠາຊນຄຕິກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ຠູຕຄາມວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ປນ຺ນຣສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໑໖. ສຫເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໗໙. ເອວໍ ຠູຕຄາມວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ສຫເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ທຸວິຘໍ ສຫເສຍ຺ຍກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ວິຘາ ປກາຣາ ຍສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍກສ຺ສ ຕໍ ທຸວິຘໍ, ສຫ ສຍນໍ, ສຫ ວາ ສຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຫເສຍ຺ຍາ, ສຫເສຍ຺ຍາ ເອວ ສຫເສຍ຺ຍກໍ ສກຕ຺ເຖ ກ-ປຈ຺ຈຍວເສນ. ຕໍ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນສຫເສຍ຺ຍາມາຕຸຄາເມນສຫເສຍ຺ຍາວເສນ ທຸວິຘໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸວິຘໍ ສຫເສຍ຺ຍກ’’ນ຺ຕິ. ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ເຕນ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕິຣຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສຫວາເສ ລພ຺ຠມາເນ ທິຣຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິສຸໍ ນ ປໂຍເຊຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠຄວາ ສາມເຓຣານໍ ສງ຺ຄຫກຣຓຕ຺ຖາຍ ຕິຣຕ຺ຕປຣິຫາຣໍ ອທາສີ’’ຕິ. ນິຣນ຺ຕຣໍ ຕິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວາ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ເກວລຎ຺ຫິ ‘‘ຕິຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາເສນ ອນ຺ຕຣິກມ຺ປິ ຕິຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ທິຣຕ຺ຕວິສິຏ຺ຐໍ ປນ ຕິຣຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ເຕນ ອນນ຺ຕຣິກເມວ ຕິຣຕ຺ຕໍ ທີເປຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໕໐-໕໑) ‘‘ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວຈນາລງ຺ກາຣຕ຺ຖໍ. ນິຣນ຺ຕຣໍ ຕິສ຺ໂສວ ຣຕ຺ຕິໂຍ ສຍິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖທິວສາທີສຸ ສຍນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ເອກນ຺ຕຣິກາທິວເສນ ສຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫເສຍ຺ຍໍ ເອກໂຕ ເສຍ຺ຍໍ. ເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ກາຍປ຺ປສາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ສຍນມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ສຍນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ, ຕສ຺ມາ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ເສນາສນສງ຺ຂາຕໍ ເສຍ຺ຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ກາຍປ຺ປສາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ ສມ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພເຘນາຕິ ເອຕ຺ຖ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ໂຖ ວຑ຺ຒກິຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຎ຺ຈຫິ ຉທເນຫີຕິ ອິຏ຺ຐກາສິລາສຸຘາຕິຓປຓ຺ຓສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຉທເນຫິ. ວາຈຸຄ຺ຄຕວເສນາຕິ ປຄຸຓວເສນ.

ເອກູປຈາໂຣຕິ ວຬຎ຺ຊນທ຺ວາຣສ຺ສ ເອກຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໕໐-໕໑) ປນ ‘‘ເອກູປຈາໂຣ ເອເກນ ມຄ຺ເຄນ ປວິສິຕ຺ວາ ອພ຺ໂຠກາສໍ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນຸປຣິຄມນໂຍຄ຺ໂຄ, ເອຕໍ ພຫຸທ຺ວາຣມ຺ປິ ເອກູປຈາໂຣວ. ຍຕ຺ຖ ປນ ກຸຏ຺ຏາທີຫິ ຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ທ຺ວາຣໍ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ນານູປຈາໂຣ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ຣຸນ຺ຘຕິ ເອວ, ວິສຸໍ ທ຺ວາຣໍ ນ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ເອຕມ຺ປິ ເອກູປຈາຣເມວ ມຕ຺ຕິກາທີຫິ ປິຫິຕທ຺ວາໂຣ ວິຍ ຄພ຺ໂຠຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຄພ຺ເຠ ປວິສິຕ຺ວາ ປມຸຂາທີສຸ ນິປນ຺ນານຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ສຫເສຍ຺ຍາປຣິມຸຕ຺ຕິຍາ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣໍ ມຕ຺ຕິກາທີຫິ ປິທຫາເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອຣຸເຓ ວິວຣາເປນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸສາລໍ ເອກູປຈາຣໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕສໍ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ອນຸຏ຺ຐຫເນນ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສ ກິຣິຍາຠາວາ. ອິທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ ສິຍາ ກິຣິຍາຍ, ສິຍາ ອກິຣິຍາຍ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ກິຣິຍາຍ ສມຸຏ຺ຐານຕາ ຈສ຺ສ ຕພ຺ພຫຸລວເສນ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຍຖາ ເຈຕໍ, ເອວໍ ທິວາສຍນມ຺ປິ. ອນຸຏ຺ຐຫເນນ, ຫິ ທ຺ວາຣາສໍວຣເຓນ ເຈຕໍ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໘໐. ອຸປຣິມຕເລນ ສທ຺ຘິໍ ອສມ຺ພທ຺ຘຠິຕ຺ຕິກສ຺ສາຕິ ອິທໍ ສມ຺ພທ຺ຘຠິຕ຺ຕິເກ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຣິມຕເລ ສຍິຕສ຺ສ ສງ຺ກາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນານູປຈາເຣຕິ ຍຕ຺ຖ ພຫິ ນິສ຺ເສຓິໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິມຕລໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຣິມຕເລປີ’’ຕິ. ອາກາສງ຺ຄເຓ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິອຠາວໂຕ ‘‘ຉທນພ຺ຠນ຺ຕເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠາສງ຺ເຂເປນາຕິ ສຠາກາເຣນ. ອຑ຺ຒກຸຏ຺ຏເກ ເສນາສເນຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຑ຺ຒກຸຏ຺ຏກໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ອຸປຑ຺ຒໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕີສຸ ປສ຺ເສສຸ ຠິຕ຺ຕິໂຍ ພທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຕ຺ຖ ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ຠິຕ຺ຕິໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ອຸປຑ຺ຒໍ ອຸປຑ຺ຒໍ ກຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໂຍ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອຑ຺ຒກຸຏ຺ຏເກຕິ ຉທນໍ ອຑ຺ເຒນ ອສມ຺ປຕ຺ຕກຸຏ຺ຏເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ໂນ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ສຠາສງ຺ເຂເປນາຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຑ຺ຒກຸຏ຺ຏເກຕິ ອິມິນາ ສຓ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຕ຺ຖ ຕີສຸ, ທ຺ວີສຸ ວາ ປສ຺ເສສຸ ຠິຕ຺ຕິໂຍ ພທ຺ຘາ, ຉທນໍ ວາ ອສມ຺ປຕ຺ຕາ ອຑ຺ຒຠິຕ຺ຕິ, ອິທໍ ອຑ຺ຒກຸຏ຺ຏກໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຬສງ຺ຆາໂຏ ນາມ ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຖມ຺ຠາທີນໍ ອຸປຣິ ວາຬຣູເປຫິ ກຕສງ຺ຆາໂຏ.

ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ພຫິ ຄເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ປຣິກ຺ເຂໂປ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫປເທສໂຕ ພຫິ ຄເຕ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໕໐-໕໑) ປນ ‘‘ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ພຫິ ຄເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ປຣິກ຺ເຂໂປ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ສເຈ ຠູມິໂຕ ວຕ຺ຖຸ ອຸຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ, ອຸຠໂຕ ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຠູມິຍໍ ນິພ຺ພໂກສພ຺ຠນ຺ຕເຣປິ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ ຕຕ຺ຖ ເສນາສນໂວຫາຣາຠາວໂຕ. ອຖ ວຕ຺ຖຸ ນີຈໍ ຠູມິສມເມວ ເສນາສນສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຣິກ຺ເຂປຣຫິຕທິສາຍ ນິພ຺ພໂກສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ປຣິຈ຺ເຉທາຠາວໂຕ ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ພຫິ ເອວ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຄພ຺ຠູປຈາເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ມຊ຺ເຌ ວິວຏງ຺ຄຓວນ຺ຕາສຸ ມຫາຈຕຸສາລາສຸ ຍຖາ ອາກາສງ຺ຄຓໍ ອໂນຕຣິຕ຺ວາ ປມຸເຂເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພຄພ຺ເຠ ປວິສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເອເກກຄພ຺ຠສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ກຸຏ຺ຏໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຄພ຺ຠູປຈາຣໍ ນາມ, ອິທໍ ປນ ຕາທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຄພ຺ຠູປຈາເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຄພ຺ເຠປິ ປວິສນ຺ຕີຕິ ຄພ຺ຠູປຈາຣສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອາກາສງ຺ຄຓໍ ອໂນຕຣິຕ຺ວາປິ ປມຸເຂເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ຄພ຺ຠໍ ປວິສນ຺ຕິ. ອຖ ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປເຍວ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄພ຺ຠປຣິກ຺ເຂໂປເຍວ ຫິສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ສມນ຺ຕາ ຄພ຺ຠຠິຕ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸສາລວເສນ ຫິ ສນ຺ນິວິຏ຺ເຐ ເສນາສເນ ຄພ຺ຠປມຸຂໍ ວິສຸໍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕມ຺ປິ ສມນ຺ຕາ ຐິຕໍ ຄພ຺ຠຠິຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ.

໘໑. ເອກທິສາຍ ອຸຊຸກເມວ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ນິເວສິໂຕ ປາສາໂທ ເອກສາລສນ຺ນິເວໂສ. ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ຈຕູສຸ ວາ ທິສາສຸ ສິງ຺ຆາຏກສຓ຺ຐານາທິວເສນ ກຕາ ທ຺ວິສາລາທິສນ຺ນິເວສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາລປ຺ປເຠທທີປນເມວ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມໂຕ ວິເສໂສຕິ. ອຏ຺ຐ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີຕິ ອຸປຑ຺ຒຈ຺ຉນ຺ນໍ ອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ນໍ ເສນາສນໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຘິກໍ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ນາທິກມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ເສວ ວຕ຺ຖຸຠາເວນ ທສ຺ສິຕໍ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊຕ຺ຕາ, ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພໂຕ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສຕ຺ຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕປາຈິຕ຺ຕິຍທ຺ວຍໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ (ປາຈິ. ໕໔) ‘‘ຕຕິຍາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຸຣາຣຸຓາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຸນ ສຍຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຉທເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສາປິ ປຸນ ທິວເສ ສຫເສຍ຺ເຍນ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ. ເອຕ຺ຖ ຈຕຸຠາໂຄ ຈູຬກໍ, ທ຺ເວຠາຄາ ອຸປຑ຺ຒໍ, ຕີສຸ ຠາເຄສຸ ທ຺ເວ ຠາຄາ ເຍຠຸຍ຺ຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຈູຬກຈ຺ຉນ຺ນປຣິຈ຺ຉນ຺ນາທີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອິທານິ ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປເທປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນຍໍ ອຕິທິສນ຺ໂຕ ‘‘ມາຕຸຄາເມນ…ເປ… ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຕິຕ຺ຖິຍາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕາຍປິ ອນຸປາທິນ຺ນປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊເນຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ສູຣິເຍ ມາຕຸຄາເມ ນິປນ຺ເນ ນິປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໗) ວຈນໂຕ ທິວາ ຕສ຺ສ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ສຫເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ໂສຬສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໑໗. ມຎ຺ຈປີຐາທິສງ຺ຆິກເສນາສເນສຸປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໘໒. ເອວໍ ສຫເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ສງ຺ຆິເກ ວິຫາເຣ ເສຍ຺ຍາສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ວິຫາເຣ ສງ຺ຆິເກ ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມຄ຺ຄໍ ກມ຺ມໍ ສມຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ສງ຺ໂຆ, ອຍເມວ ວຈນຕ຺ໂຖ ສພ຺ພສງ຺ຆສາຘາຣໂຓ. ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ໂນ ສງ຺ຆິໂກ, ວິຫຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຫາໂຣ, ຕສ຺ມິໍ. ສຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຍ຺ຍາ, ຕໍ. ອສນ຺ຖຣີຕິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວານ. ປກ຺ກມນໍ ປກ຺ກໂມ, ຄມນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວິຫາເຣ ສງ຺ຆິເກ ເສຍ຺ຍໍ, ສນ຺ຖຣິຕ຺ວານ ປກ຺ກໂມ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຸທ຺ເທສປາຐສ຺ສ ສງ຺ຆິເກ ວິຫາເຣ…ເປ… ປກ຺ກມນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປກ຺ກມເນ ອຍໍ ອີທິໂສ ມຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕໂມ ໂສ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຆິເກ…ເປ… ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ນາມ ເສນາສນໂຕ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາຕາ. ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ປຐມໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຕິຍາຕິກ຺ກເມ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິຈ຺ຈາຫ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ວຈນໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆິໂກ ວິຫາໂຣ ປາກໂຏ, ເສຍ຺ຍາ ອປາກຏາ, ສາ ກຕິວິຘາອິຈ຺ຈາຫ ‘‘ເສຍ຺ຍາ ນາມ…ເປ… ທສວິຘາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ກຕມາ ຠິສິ, ກຕມາ ຈິມິລິກາທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຠິສີຕິ…ເປ… ເອສ ນໂຍ ປຓ຺ຓສນ຺ຖາເຣ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຎ຺ເຈ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພາຕິ ມຎ຺ຈກຠິສິ, ເອວໍ ອິຕຣຕ຺ຣ, ວຓ຺ຓານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ກຕາຕິ ປຏຂຓ຺ຑາທີຫິ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕາ. ຠູມິຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພາຕິ ຈິມິລິກາຍ ສຕິ ຕສ຺ສາ ອຸປຣິ, ອສຕິ ສຸທ຺ຘຠູມິຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພາ. ສີຫຘມ຺ມາທີນໍ ປຣິຫຣເຓ ເອວ ປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອິມິນາ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຸນ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐປນາທິວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣຓເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຠູມຕ຺ຖຣຓາທິວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຫຣຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຂນ຺ຘເກ ຫິ ‘‘ອນ຺ໂຕປິ ມຎ຺ເຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ພຫິປິ ມຎ຺ເຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ມຎ຺ຈາທີສຸ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ປຣິຫຣຓວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາຈມ຺ມານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ສີຫຈມ຺ມໍ ພ຺ຍຄ຺ຆຈມ຺ມໍ ທີປິຈມ຺ມໍ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໕) ປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໑໑໒) ປນ ‘‘ຍທິ ເອວໍ ‘ປຣິຫຣເຓເຍວ ປຏິກ຺ເຂໂປ’ຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ກຕ຺ວາ ‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພໍ ປາສາທປຣິໂຠຄ’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໐) ວຈນໂຕ ປຸຄ຺ຄລິເກປິ ເສນາສເນ ເສນາສນປຣິໂຠຄວເສນ ນິຍມິຕໍ ສຸວຓ຺ຓຆຏາທິກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏມານມ຺ປິ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວມິທໍ ຠູມຕ຺ຖຣຓວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏມານມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ວິຫາຣໍ ຫຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຣິຫຣເຓເຍວ ປຏິກ຺ເຂໂປ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາວາໂຣ ໂກຊໂວຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາເຍວ ຐປິຕາ ອຸຄ຺ຄຕໂລມາ ອຕ຺ຖຣຓວິເສສາ. ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຕຖາວຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕາທິສໍ ມຎ຺ຈປີເຐສຸ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖຣຓເມວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປນ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ນາມ ປາວາໂຣ ໂກຊໂວ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ອິມິນາ ນ ສເມຕິ, ‘‘ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໑໑໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ວີມໍສິເຕ ປນ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ – ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາປິ ອຏ຺ຐກຖາເຍວ, ຕສ຺ມາ ມຫາອຏ຺ຐກຖາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ປາວາໂຣ ໂກຊໂວ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ນິຍມເນ ສຕິປິ ຍຖາ ‘‘ລທ຺ຘາຕປຕ຺ໂຕ ຣາຊກຸມາໂຣ’’ຕິ ອາຕປຕ຺ຕສ຺ສ ລທ຺ຘຠາເວເຍວ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ນິທສ຺ສນນຍວເສນ ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑສາມຎ຺ເຎນ ສມານາ ວາລພີຊນາທໂຍປິ ວຸຕ຺ຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ‘‘ປາວາໂຣ ໂກຊໂວ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ນິທສ຺ສນນຍວເສນ ເຕຫິ ມຎ຺ຈປີເຐສຸ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພຠາວສາມຎ຺ເຎນ ສມານາ ອຎ຺ເຎ ອຕ຺ຖຣຓາປິ ວຸຕ຺ຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ປຏິໂລມໍ ນ ໂຫຕິ, ອນຸໂລມເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ‘‘ເຍນ ວິຫາໂຣ ກາຣິໂຕ, ໂສ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ’’ຕິ ປາຐໍ ນິສ຺ສາຍ ເອກຈ຺ເຈ ວິນຍຘຣາ ‘‘ສງ຺ຆິກວິຫາຣສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກວິຫາຣສ຺ສ ວາ ວິຫາຣທາຍໂກເຍວ ສາມິໂກ, ໂສເຍວ ອິສ຺ສໂຣ, ຕສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ເອວ ວສິຕຸໍ ລຠຕິ, ນ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ຣຸຈິຍາ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ວີມໍສິຕພ຺ໂພ, ກຖໍ ອຍໍ ປາໂຐ ກິມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ ອິສ຺ສຣຕ຺ຖໍ ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຖໍ ວາຕິ? ເອວໍ ວີມໍສິເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຖເມວ ສາເຘຕິ, ນ ອິສ຺ສຣຕ຺ຖນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ອຖ ສິຍາ ‘‘ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ເຖ ສິທ຺ເຘ ອິສ຺ສຣຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘເຍວ ໂຫຕິ. ອິສ຺ສຣຠາວໂຕເຍວ ຫິ ໂສ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕຕ຺ເຖວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ – ‘‘ອາປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຈ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ສາມເຓໂຣ, ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ອາຣາມິໂກ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ມເຕນ ຠິກ຺ຂຸປິ ສາມເຓໂຣປິ ອາຣາມິໂກປິ ວິຫາຣກາຣໂກປິ ຕສ຺ສ ກຸເລ ໂຍ ໂກຈິ ປຸຄ຺ຄໂລປິ ອິສ຺ສໂຣຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຍມາເນປິ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວາ ສາມເຓເຣ ວາ ອາຣາມິເກ ວາ ສຕິ ເຕເຍວ ອິສ຺ສຣາ, ນ ວິຫາຣກາຣໂກ. ເຕສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ອສຕິເຍວ ວິຫາຣກາຣໂກ ອິສ຺ສໂຣ ສິຍາຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຘິກາເຣ ສງ຺ຆິກໍ ເສນາສນໍ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍເຍວ ວທຕິ, ນ ອິສ຺ສຣຠາວໂຕ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໖) ‘‘ອນາປຸຈ຺ຉໍ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ.

ອຖາປິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ນ ສກລສ຺ສ ວາກ຺ຍປາຐສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ‘ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປທຕ຺ຖໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ? ສໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສາມິໂກ, ວິຫາຣສ຺ສ ສາມິໂກ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ. ‘ໂກ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ ນາມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘ເຍນ ວິຫາໂຣ ກາຣິໂຕ, ໂສ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ ນາມາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ວິຫາຣກາຣໂກ ທາຍໂກ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ ນາມາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຍມາເນ ສຕິ ສາມິໂກ ນາມ ສສ຺ສ ຘນສ຺ສ ອິສ຺ສໂຣ, ຕສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ເອວ ອຎ຺ເຎ ລຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຫາຣສ຺ສາມິກຠູຕສ຺ສ ທາຍກສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ເອວ ຠິກ຺ຂູ ວສິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ, ນ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ຣຸຈິຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ – ມາ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ເອວໍ ອວຈຸຕ຺ຖ, ຍຖາ ນາມ ‘‘ຆຏິກາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອິທານິ ຆຏໍ ນ ກໂຣຕິ, ປຸຣິມຕ຺ຕຠາເວ ປນ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຆຏໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຈນຕ຺ເຖນ ‘‘ຆຏິກາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ລຠຕິ. ອິຕິ ປຸພ຺ເພ ລທ຺ຘນາມຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພໂວຫາຣວເສນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕປິ ‘‘ຆຏິກາໂຣ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ໂສ ວິຫາຣກາຣໂກ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ ນ ໂຫຕິ ວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ທານສ຺ສ, ປຸພ຺ເພ ປນ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕກາເລ ວິຫາຣສ຺ສ ກາຣກຕ຺ຕາ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ໂສ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ລທ຺ຘນາມຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພໂວຫາຣວເສນ ‘‘ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ອິສ຺ສຣຠາວໂຕ. ເຕເນວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ‘‘ວິຫາຣທາຍການໍ ຣຸຈິຍາ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕູ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເສນາສນປຎ຺ຎາປໂກ ອນຸຎ຺ຎາໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໙໕) ‘‘ເຕສໍ ເຄຫານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູນໍ ວາສຕ຺ຖາຍ ກຕມ຺ປິ ຍາວ ນ ເທນ຺ຕິ, ຕາວ ເຕສໍ ສນ຺ຕກໍເຍວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ເຕນ ທິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສໍ ສນ຺ຕການິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ປນ ກຖາ ປາຐສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠູຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ກຖິຕາ. ວິຫາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ ປນ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠາຊນວິນິຈ຺ຉເຍ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໔ ອາທໂຍ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ໂຍ ໂກຈີຕິ ຎາຕໂກ ວາ ອຎ຺ຎາຕໂກ ວາ ໂຍ ໂກຈິ. ເຍນ ມຎ຺ຈໍ ປີຐໍ ວາ ວິນນ຺ຕິ, ຕໍ ມຎ຺ຈປີຐກວານໍ.

໘໓. ສິລຸຈ຺ຈຍເລຓນ຺ຕິ ສິລຸຈ຺ຈເຍ ເລຓໍ, ປພ຺ພຕຄຸຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເສນາສນໍ ອຸປຈິກາຫິ ຂາຍິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸອນຸຣູປວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປຈິກາສງ຺ກາຍ ອຠາເວນ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໖໐ ອາທໂຍ) ຄມິກວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາເປນ຺ເຕນ ‘‘ເສນາສນໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກວລໍ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອາປຸຈ຺ຉນໍ ປນ ວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເຕເນວ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເສນາສນໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍໍ ປາສາຓປິຏ຺ຐິຍໍ ວາ ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ເຠສຸ ວາ ກຕເສນາສນໍ ຍຕ຺ຖ ອຸປຈິກາ ນາໂຣຫນ຺ຕິ, ຕໍ ອນາປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ຕາທິເສ ເສນາສເນ ອນາປຸຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຄມິກວຕ຺ເຕ ເສນາສນໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວຕ຺ຕເຠໂທ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ອາໂຠເຄນ ມຸຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄມນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທຸຕິຍປາທຸທ຺ຘາເຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ມຓ຺ຑເປ ວາຕິ ສາຂາມຓ຺ຑເປ ວາ ປທຣມຓ຺ຑເປ ວາ. ຣຸກ຺ຂມູເລຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ. ປລຸຊ຺ຊຕີຕິ ວິນສ຺ສຕິ.

໘໔. ມຊ຺ເຌ ສໍຂິຕ຺ຕໍ ປຓວສຓ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘນ຺ຕິ ເອຣກປຕ຺ຕາທີຫິ ເວຓິໍ ກຕ຺ວາ ຕາຍ ເວຓິຍາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ວິຕ຺ຖຕຏ຺ຐາເນ ພຫຸໍ ເວເຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໍ, ຕາວ ອນ຺ໂຕອາກຑ຺ຒນວເສນ ເວເຐຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ສໍຂິປິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕໍ. ຍຕ຺ຖ ກາກາ ວາ ກຸລລາ ວາ ນ ອູຫທນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ຘຸວນິວາເສນ ກຸລາວເກ ກຕ຺ວາ ວສມານາ ເອເຕ ກາກກຸລລາ, ອຎ຺ເຎ ວາ ສກຸຓາ ຕໍ ເສນາສນໍ ນ ອູຫທນ຺ຕິ, ຕາທິເສ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໕. ນວວາຍິໂມຕິ ອຘຸນາ ສຸຕ຺ເຕນ ວີຕກຈ຺ເຉນ ປລິເວຐິຕມຎ຺ໂຈ. ໂອນທ຺ໂຘຕິ ກປ຺ປິຍຈມ຺ເມນ ໂອນທ຺ໂຘ, ໂສວ ໂອນທ຺ຘໂກ ສກຕ຺ເຖ ກ-ປຈ຺ຈຍວເສນ. ເຕນ ຫິ ວສ຺ເສນ ສີຆໍ ນ ນສ຺ສຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐອພ຺ໂຠກາສິໂກຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ສຸຂປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐສ຺ສາປິ ປນ ຈີວຣກຸຏິ ວຏ຺ຏເຕວ. ກາຍານຸຄຕິກຕ຺ຕາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຕ຺ເຖວ ນິສິນ຺ນຠາວໍ ທີເປຕິ, ເຕນ ຈ ວສ຺ສຠເຍນ ສຍໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອພ຺ໂຠກາສິການໍ ອເຕມນຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທາຍເກຫິ ທິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພເມວ. ‘‘ຍສ຺ມາ ປນ ທາຍເກຫິ ທານກາເລເຍວ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກມ຺ປິ ກມ຺ພລໍ ‘ປາທປຸຎ຺ຉນິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’ຕິ ທິນ຺ນໍ ຕເຖວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ອິທມ຺ປິ ມຎ຺ຈປີຐາທິເສນາສນໍ ‘ອຊ຺ໂຌກາເສປິ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’ຕິ ທາຍເກຫິ ທິນ຺ນໍ ເຈ, ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ກາເລ ອຊ຺ໂຌກາເສ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໑໐໘-໑໑໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ເປເສຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວສຕິ, ຕສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເປເສຕພ຺ພໍ.

ວລາຫການໍ ອນຸຏ຺ຐິຕຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ຄິມ຺ຫາເນປິ ເມເຆ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣາຕິ ເຈຕິຍງ຺ຄຓາທິເກ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິຍເມຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ມຊ຺ຌໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂາຕິ ຍຕ຺ຖ ສມນ຺ຕໂຕ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຓມຊ຺ເຌ ສພ຺ພທາ ກຈວຣສ຺ສ ສງ຺ກຑ຺ຒເນນ ມຊ຺ເຌ ວາລິກາ ສຎ຺ຈິຕາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂໍ, ຠິຕ຺ຕິປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂໍ ວາ ວາລິກາ ຫຣິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ປນ ໂກເຓສຸ ວາລິກາ ສຎ຺ຈິຕາ, ຕຕ຺ຖ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປຣທິສາຠິມຸຂາ ຫຣິຕພ຺ພາ’’ຕິ ເກຈິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສມ຺ມຏ຺ຐຏ຺ຐານສ຺ສ ປທວລຎ຺ເຊນ ອວິໂກປນຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ອສມ຺ມຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາທາຠິມຸຂໍ ວາລິກາ ຫຣິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຊ຺ຌໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ປນ ‘‘ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂາຕິ ນິສີທນ຺ຕານໍ ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂນ຺ຕິ ເກຈິ, ສມ຺ມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂນ຺ຕິ ອປເຣ, ພຫິວາລິກາຍ ອຄມນນິມິຕ຺ຕໍ ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂາ ຫຣິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຈວຣໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາລິກາ ນ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພາຕິ ທີເປຕິ.

໘໖. ກປ຺ປໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈເນນ ກປ຺ປໍ ລຠິຕ຺ວາ. ເຖຣສ຺ສ ຫິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ນິສີທິຕ຺ວາ ສຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຕິ. ເລຑ຺ຑຸປາຕຸປຈາຣໂຕ ພຫິ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປາທຸທ຺ຘາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຐມປາທຸທ຺ຘາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຕິຍປາທຸທ຺ຘາເຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາກຕິກໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອປຏິສາເມຕ຺ວາ. ອນ຺ຕຣສນ຺ນິປາເຕຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສນ຺ນິປາເຕ.

໘໗. ອາວາສິການໍເຍວ ປລິໂພໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕຸເກສຸ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນສຸປິ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອາວາສິກາເຍວ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຄເຕສຸປິ ອາວາສິການເມວ ປລິໂພໂຘ. ມຫາປຈ຺ຈຣິວາເທ ປນ ‘‘ອິທໍ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາປິ ອວຕ຺ວາປິ ນິສິນ຺ນານເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາເທ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ສນ຺ຖຣາປເນ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸສ຺ສາຣໂກຕິ ສຣຠາຓໂກ. ໂສ ຫິ ອຸທ຺ຘໍອຸທ຺ຘໍ ປາຬິປາຐໍ ສາເຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ‘‘ອຸສ຺ສາຣໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອິທໍ ອຸສ຺ສາຣກສ຺ສ, ອິທໍ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສາ’’ຕິ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ປາຈິຕ຺ຕິເຍເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ຕສ຺ສ ປລິໂພໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຉາ ອາຄເຕຫິ ວຸຑ຺ຒຕເຣຫິ ອຸຏ຺ຐາປນີຍຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໘໘. ປາທປຸຎ຺ຉນີ ນາມ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ວາ ປິໂລຕິກາຍ ວາ ປາທປຸຎ຺ຉນຕ຺ຖໍ ກຕາ. ຜລກປີຐໍ ນາມ ຜລກມຍໍ ປີຐໍ. ອຖ ວາ ຜລກຎ຺ເຈວ ທາຣຸມຍປີຐຎ຺ຈ. ທາຣຸມຍປີຐນ຺ຕິ ຈ ຜລກມຍເມວ ປີຐໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາທກຐລິກນ຺ຕິ ອໂຘຕປາທຏ຺ຐາປນກໍ. ອຊ຺ໂຌກາເສ ຣຊນໍ ປຈິຕ຺ວາ …ເປ… ປຏິສາເມຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຖເວ ອສຕິ ຣຊນກມ຺ເມ ນິຏ຺ຐິເຕ ປຏິສາເມຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ວາ ສາມເຓໂຣ ວາ ອາຣາມິໂກ ວາ ລຊ຺ຊີ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອລຊ຺ຊິໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂອຕາເປນ຺ໂຕ…ເປ… ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ‘ເອຕ຺ຕກໍ ທູຣໍ ຄນ຺ຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ເລຑ຺ຑຸປາຕໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ນາຕິທູຣໍ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ມຎ຺ຈປີຐາທິສງ຺ຆິກເສນາສເນສຸປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ-

ວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ສຕ຺ຕຣສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໑໘. ກາລິກວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໘໙. ເອວໍ ສງ຺ຆິກເສນາສເນສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ຈຕຸກາລິກວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ກາລິການິປິ ຈຕ຺ຕາຣີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກຣຓໍ ກາໂຣ, ກິຣິຍາ. ກາໂຣ ເອວ ກາໂລ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາໂຣ ຍຖາ ‘‘ມຫາສາໂລ’’ຕິ. ກາໂລຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາທິກິຣິຍາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ອາຣທ຺ຘານິຏ຺ຐິໂຕ ຠາໂວ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ສຸນິຏ຺ຐິໂຕ;

ອຕີຕານາຄຕຸປ຺ປາທ-ມປ຺ປຕ຺ຕາຠິມຸຂາ ກິຣິຍາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກິຣິຍາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກາລສ຺ສ ປເຠທຠູໂຕ ປຸເຣຠຕ຺ຕເອກອໂຫຣຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫຊີວິກປຣິຍນ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ກາລວິເສໂສ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກາເລ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາລວິເສເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ກາລິການິ. ປິ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ກປ຺ປິຍາ ຈຕຸຠູມິໂຍຕິ ສມຸຈ຺ເຈຕິ. ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍານິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ກາລິການິ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕີຓິ ນ ປຎ຺ຈາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ອິທໍ ມາຕິກາປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທເສ ຍໍ ມາຕິກາຍໍ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ‘‘ກາລິການິປິ ຈຕ຺ຕາຣີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ມາຕິກາປເທ ຈຕ຺ຕາຣິ ກາລິການິ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ໂຍຊນາ. ກຕມານິ ຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ຍາວກາລິກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍາວກາລິກໍ…ເປ… ຍາວຊີວິກໍ ອິຕິ ອິມານິ ວຕ຺ຖູນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກາລິການິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ເຕສໍ ວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ວິເສສນຎ຺ຈ ນາມລາຠເຫຕຸຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຸເຣຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕສຸ ຈຕູສຸ ກາລິເກສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ຍາວກາລິກໍ, ອຏ຺ຐວິຘປານໍ ຍາມກາລິກໍ, ສປ຺ປິອາທິປຎ຺ຈວິຘເຠສຊ຺ຊໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາວຊີວິກໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕິພ຺ຍາປິຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ວິເສສນມາຫ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິ. ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພເມວ ຍາວກາລິກໍ, ນ ອຎ຺ຎໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍນ຺ຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ຍາວ…ເປ… ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕຕິ ນາມລາຠເຫຕຸໍ, ເອເຕນ ຍາວ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ຍາວກາລິກນ຺ຕິ ວຈນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐວິຘໍ ປານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອພ຺ຍາປິຕໍ ປຣິຫຣິຕຸມາຫ ‘‘ສທ຺ຘິໍ ອນຸໂລມປາເນຫີ’’ຕິ. ຍາວ…ເປ… ຕພ຺ພໂຕຕິ ນາມລາຠເຫຕຸໍ, ເອເຕນ ຍາໂມ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ຍາມກາລິກນ຺ຕິ ວຈນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຕ຺ຕາຫໍ ນິເຘຕພ຺ພໂຕຕິ ນາມລາຠເຫຕຸໍ, ເອເຕນ ສຕ຺ຕາໂຫ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກນ຺ຕິ ວຈນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕິພ຺ຍາປິຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຸທກ’’ນ຺ຕ຺ຍາຫ. ຍາວ…ເປ… ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕຕິ ນາມລາຠເຫຕຸໍ, ເຕນ ຍາວຊີວໍ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ຍາວຊີວິກນ຺ຕິ ວຈນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອທິນ຺ນໍ ມຸຂທ຺ວາຣໍ ອາຫາຣໍ ອາຫເຣຍ຺ຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຸທກທນ຺ຕໂປນາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒໖໕) ວຈນໂຕ ນນຸ ອຸທກໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕພ຺ພໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຸທກໍ ອວເສສໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ປຣິສຸທ຺ຘອຸທກໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕພ຺ພໍ, ກທ຺ທມາທິສຫິຕໍ ປນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຠາວໂຕ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຸທກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວມປິ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ສິທ຺ຘໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ອຸທກສ຺ສປິ ຄຫຓໂຕຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕຖາປິ ອຸທກຠາເວນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາວໂຕ ອຸທກມ຺ປິ ຍາວຊີວິກໍ ນາມາຕິ ຎາເຍຍ຺ຍ, ນ ປນ ອຸທກໍ ຍາວຊີວິກໍ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາເວ ສຕິປິ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຕໍ ອຸທກໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາວຊີວິກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

໙໐. ມູລກມູລາທີນິ ອຸປເທສໂຕເຍວ ເວທິຕພ຺ພານິ, ຕານິ ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຈ຺ຈມານານິປິ ນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ຫິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຕໍ ຕໍ ນາມໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ສມ຺ໂມໂຫເຍວ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ນ ກິຎ຺ຈິ ວກ຺ຂາມ. ຂາທນີເຍ ຂາທນີຍຕ຺ຖນ຺ຕິ ປູວາທິຂາທນີເຍ ວິຊ຺ຊມານໍ ຂາທນີຍກິຈ຺ຈໍ ຂາທນີເຍຫິ ກາຕພ຺ພໍ ຊິຆຈ຺ຉາຫຣຓສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປໂຍຊນໍ ເນວ ຜຣນ຺ຕິ ນ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ເທເສ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ວາ ອສາເຘນ຺ຕໍ ວາ ອປຣສ຺ມິໍ ເທເສ ອຸຏ຺ຐິຕຠູມິຣສາທິເຠເທນ ອາຫາຣຊິຆຈ຺ຉາຫຣຓກິຈ຺ຈໍ ອສາເຘນ຺ຕມ຺ປິ ວາ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສຸ ເຕສຸ ຊນປເທສູ’’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຊນປເທ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ເສສຊນປເທສຸປິ ວິກາເລ ນ ກປ຺ປຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປກຕິອາຫາຣວເສນາຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ຍາວກາລິເກຫິ ອໂຍຊິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຍາວ ອາຫາຣກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ. ສມ຺ໂມໂຫເຍວ ໂຫຕີຕິ ອເນກຕ຺ຖານໍ ນາມານໍ ອປ຺ປສິທ຺ຘານຎ຺ຈ ສມ຺ຠວໂຕ ສມ຺ໂມໂຫ ເອວ ສິຍາ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ມຍມ຺ປິ ມູລກມູລາທີນໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣທສ຺ສເນ ອາທຣໍ ນ ກຣິມ຺ຫ ອຸປເທສໂຕວ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ.

ຍນ຺ຕິ ວຏ຺ຏກນ຺ທໍ.

ມຸຬາລນ຺ຕິ ຖູລຕຣຸຓມູລເມວ.

ຣຸກ຺ຂວລ຺ລິອາທີນນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນ຺ໂຕປຖວີຄໂຕຕິ ສາລກລ຺ຍາຓິກ຺ຂນ຺ຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພກປ຺ປິຍານີຕິ ມູລຕຈປຕ຺ຕາທີນໍ ວເສນ ສພ຺ພໂສ ກປ຺ປິຍານິ, ເຕສມ຺ປິ ນາມວເສນ ນ ສກ຺ກາ ປຣິຍນ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອຈ຺ຉິວາທີນໍ ອປຣິປກ຺ກາເນວ ຜລານິ ຍາວຊີວິການີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປຣິປກ຺ການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຫຣີຕກາທີນໍ ອຏ຺ຐີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ມິຎ຺ຊໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຐິຕານິ ກປາລານິ ຍາວຊີວິການີຕິ ອາຈຣິຍາ. ມິຎ຺ຊມ຺ປິ ຍາວຊີວິກນ຺ຕິ ເອເກ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໔໘-໒໔໙) ປນ ‘‘ຫຣີຕກາທີນໍ ອຏ຺ຐີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ມິຎ຺ຊໍ ຍາວກາລິກ’ນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຫິງ຺ຄູຕິ ຫິງ຺ຄຸຣຸກ຺ຂໂຕ ປຄ຺ຆຣິຕນິຍ຺ຍາໂສ. ຫິງ຺ຄຸຊຕຸອາທໂຍປິ ຫິງ຺ຄຸວິກຕິໂຍ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ຫິງ຺ຄຸຊຕຸ ນາມ ຫິງ຺ຄຸຣຸກ຺ຂສ຺ສ ທຓ຺ຑປຕ຺ຕານິ ປຈິຕ຺ວາ ກຕນິຍ຺ຍາໂສ. ຫິງ຺ຄຸສິປາຏິກໍ ນາມ ຫິງ຺ຄຸປຕ຺ຕານິ ປຈິຕ຺ວາ ກຕນິຍ຺ຍາໂສ. ‘‘ອຎ຺ເຎນ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕກນ຺ຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ຕສິເລໂສ. ຕກປຕ຺ຕີຕິ ປຕ຺ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສິເລໂສ. ຕກປຓ຺ຓີຕິ ປລາເສ ຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກຕສິເລໂສ. ‘‘ທຓ຺ຑໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສິເລໂສ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

໙໑. ຍາມກາລິເກສຸ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍປເທຫິ ຍາວກາລິກເມວ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ນ ຍາມກາລິກໍ, ຕຖາປິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຍາມກາລິກໍ ຍາເມ ນິທຫິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິຘ ເຈວ ‘‘ຍາມກາລິເກນ ຠິກ຺ຂເວ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ…ເປ… ຍາວຊີວິກໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາເມ ກປ຺ປຕິ, ຍາມາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໓໐໕) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຍາມກາລິກ’’ນ຺ຕິວຈນສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຈ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຎູຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ຍາມກາລິກໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຐເປຕ຺ວາ ຘຎ຺ຎຜລຣສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕຓ຺ຑຸລໂຘວໂນທກມ຺ປິ ຘຎ຺ຎຜລຣໂສເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໙໒. ສຕ຺ຕາຫກາລິເກ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານີຕິ ເຠສຊ຺ຊກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕຸ ວາ ມາ ວາ, ເອວໍລທ຺ຘໂວຫາຣານິ ປຎ຺ຈ. ‘‘ໂຄສປ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ ໂລເກ ປາກຏໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ໂຣຫິຕມິຄາທີນໍ ສປ຺ປິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເຍສຎ຺ຫິ ຂີຣໍ ອຕ຺ຖິ, ສປ຺ປິມ຺ປິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖິເຍວ, ຕໍ ປນ ສຸລຠໍ ວາ ທຸລ຺ລຠໍ ວາ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ນວນີຕມ຺ປິ. ‘‘ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເຍສໍ ມໍສໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ສປ຺ປິອາທິ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ມນຸສ຺ສຂີຣາທີນິປິ ຫິ ໂນ ນ ກປ຺ປນ຺ຕິ.

໙໓. ຍາວ ກາໂລ ນາຕິກ຺ກມຕິ, ຕາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກາໂລຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂຠຊນກາໂລ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ໂສ ຈ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິໂກ. ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິໂກປິ ຫິ ກາລສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ຂາທິຕຸໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ, ສຫສາ ປິວິຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເກນ ປນ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກາລປຣິຈ຺ເຉທຊານນຕ຺ຖຎ຺ຈ ກາລຕ຺ຖມ຺ໂຠ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ກາລນ຺ຕເຣ ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓຕິ ຄຫຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ຫິ ຕໍ, ສນ຺ນິຫິຕໍ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕເນວ ‘‘ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປນ ‘‘ອຊ຺ໂຌຫຣິສ຺ສາມີຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຄຫເຓ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍນ຺ຕິ ຍໍ ປຕ຺ຕໍ. ສນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ຍາຄຸຍາ ອຸປຣິ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ. ເຕລວຓ຺ເຓ ປຕ຺ເຕ ສຕິປິ ນິສ຺ເນຫຠາເວ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຆໍສນ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓວເສເນວ ເລຂາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສາ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຍໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ ຫິ ທຸຕິຍທິວເສ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນິຣເປກ຺ຂທາເນນ ວາ ວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຸຠຍຖາປິ ອວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ປຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອທິນ຺ນມ຺ປິ ສເຈ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ນິຣເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ທຸຕິຍທິວເສ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຕ຺ໂຕ ທຸທ຺ໂຘໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ ກສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ສຍໍ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ຕຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ນ ສມ຺ມາ ໂຘວິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາປິເຕ ປຕ຺ເຕ ລຄ຺ຄມ຺ປິ ອວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓເມວ ໂຫຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສາມເຓຣານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມາ ນິຣາລຍຠາເວນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວິຊຫິເຕປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ສນ຺ນິຘິມ຺ປິ ນ ກໂຣຕິ ວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕສທິສຕ຺ຕາ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິທຫິເຕເຍວ ຈ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໕໒-໒໕໓) ປນ ‘‘ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວາຕິ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອທິນ຺ນໍ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຎ຺ຈ ຍາວກາລິກາທິວຕ຺ຖຸເມວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ນ ປນ ຕຄ຺ຄຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ. ນ ຫິ ວຕ຺ຖຸໍ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖຄຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນ ຈ ຕາທິສໍ ວຈນໍ ອຕ຺ຖິ, ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ, ‘ສເຈ ປຕ຺ໂຕ ທຸທ຺ໂຘໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ນ ຫິ ໂຘວເນນ ອາມິສໍ ອປເນຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອເປກ຺ຂາ ວຕ຺ຕຕິ. ເຍນ ປຸນທິວເສ ຠຸຎ຺ຊໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຊເນຍ຺ຍ, ປຕ຺ເຕ ປນ ວຕ຺ຕມານາ ອເປກ຺ຂາ ຕຄ຺ຄຕິເກ ອາມິເສປິ ວຕ຺ຕຕິ ເອວ ນາມາຕິ ອາມິເສ ອນເປກ຺ຂຕາ ເອຕ຺ຖ ນ ລພ຺ຠຕິ, ຕໂຕ ອາມິເສ ອວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ປຸນທິວເສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຊເນຕີຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ມຕໍ ‘ຍທຄ຺ເຄເນຕ຺ຖ ອາມິສານເປກ຺ຂຕາ ນ ລພ຺ຠຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ປຏິຄ຺ຄຫຓານເປກ຺ຂຕາປິ ນ ລພ຺ຠຕີ’ຕິ. ຕຖາ ສຕິ ຍຕ຺ຖ ອາມິສາເປກ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫຓາເປກ຺ຂາປິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ, ເອວຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ເຈຕມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນໍ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ອຠິມຕໍ ສິຍາ. ອິທໍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ກຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຈີວຣາເປກ຺ຂາຍ ວຕ຺ຕມານາຍປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣນ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ວິຍ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຸປາເຍ ສຕິ ຄຓ຺ຐິກາຫຕປຕ຺ເຕສຸ ອວຏ຺ຏນຕາ ນາມ ນ ສິຍາຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໒໕໒-໒໕໓) ‘ຍໍ ປຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອທິນ຺ນມ຺ປິ ສເຈ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ນິຣເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ທຸຕິຍທິວເສ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິອາທິ, ຕໍ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາຬິຍໍ (ປາຈິ. ໒໕໕) ‘‘ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກໍ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ສນ຺ນິຫິເຕສຸ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຍາວຊີວິເກສຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣເຓປິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍາມກາລິເກປິ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ວິສຸໍ ທຸກ຺ກເຏນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣໂຕ ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ປກຕິອາມິເສຕິ ໂອທນາທິກປ຺ປິຍາມິເສ. ທ຺ເວຕິ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາມກາລິກໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິເສນ ມຸເຂນ ຠຸຎ຺ຊໂຕ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ເອກໍ, ຍາວກາລິກສໍສຏ຺ຐຕາຍ ຍາວກາລິກຕ຺ຕຠຊເນນ ອນຕິຣິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ເອກນ຺ຕິ ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ວິກປ຺ປທ຺ວເຍຕິ ສາມິສນິຣາມິສປກ຺ຂທ຺ວເຍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ວຑ຺ຒຕີຕິ ມນຸສ຺ສມໍເສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເສສອກປ຺ປິຍມໍເສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຑ຺ຒຕິ.

ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ຕາວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ນິຫິຕຕ຺ຕາ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປນ ສນ຺ນິຫິຕມ຺ປິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ.

໙໔. ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໒໒) ‘‘ອຸຄ຺ຄຫິຕກນ຺ຕິ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຍໍ ກໂຣຕີຕິ ປຈິຕ຺ວາ ກໂຣຕິ. ປຸເຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕິ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສຍໍກຕນ຺ຕິ ນວນີຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ກຕໍ. ນິຣາມິສເມວາຕິ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໙໕. ອຊ຺ຊ ສຍໍກຕໍ ນິຣາມິສເມວ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ມາ ສາມໍປາໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນວນີຕໍ ຕາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເກຫີຕິ ຂີຣທຘີນິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຄ຺ຄຫິຕເກຫິ ກຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຊນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອຸຠເຍສມ຺ປີຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຂີຣທຘີຫິ ຈ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕເກຫິ ຈ ກຕານໍ. ເອສ ນໂຍຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກປ຺ປິຍມໍສສປ຺ປິມ຺ຫີຕິ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ສປ຺ປິມ຺ຫິ. ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ວຕ຺ວາຕິ ‘‘ສຊາຕິການໍ ສປ຺ປິຠາວໂຕ’’ຕິ ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ວຕ຺ວາ. ສປ຺ປິນເຍນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນິຣາມິສເມວ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ນວນີເຕ. ໂຘຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອໂຘຕຎ຺ເຈ, ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຘຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຖຣານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຫາສີວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ວຕ຺ຖຸໂນ ວິໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ທຘິຄຸຬິກາທີຫິ ຍຸຕ຺ຕຕາມຕ຺ເຕນ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕກ຺ກໂຕ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ຕເມວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂຘວິຕ຺ວາ, ປຈິຕ຺ວາ ວາ ນິຣາມິສເມວ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິໍສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ນ ປນ ທຘິຄຸຬິກາທີຫິ ສຫ ວິກາເລ ຠຸຎ຺ຊິໍສູຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ…ເປ… ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອໂຘຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ຕໍ ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ ທຘິອາທີນິ ອປເນຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕກ຺ກໂຕ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ຕເມວ ຂາທິໍສູ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ຕາ ‘‘ຕກ຺ກໂຕ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ຕໍ ອໂຘຕມ຺ປິ ທຘິຄຸຬິກາທິສຫິຕໍ ວິກາເລ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ທຘິຄຸຬິກາທິອາມິເສນ ສໍສຏ຺ຐຣສໍ ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນາຕິ ອໂຘວິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ. ທຘິ ເອວ ທຘິຄຕໍ ຍຖາ ‘‘ຄູຖຄຕໍ ມຸຕ຺ຕຄຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໑໙; ອ. ນິ. ໙.໑໑). ‘‘ຂຍໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກສປ຺ປິອາທິປິ ວິກາເລ ກປ຺ປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂຍໍ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ນິຣາມິສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິກາເລປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ນວນີເຕ ລຄ຺ຄມຕ຺ເຕນ ວິສຸໍ ທຘິອາທິໂວຫາຣໍ ອລທ຺ເຘນ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ທຘິອາທິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ວິສຸໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕທຘິອາທີຫິ ສຫ ປກ຺ກໍ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມິມ຺ປີຕິ ນິຣາມິສຠູເຕປິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈການໍ ປນ ອຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຕາວ ທຘິອາທີຫິ ອສມ຺ຠິນ຺ນຣສຕ຺ຕາ ຠຕ຺ເຕນ ສຫິຕຄຸຬປິຓ຺ຑາທິ ວິຍ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕໍ ປນ ປຈນ຺ເຕນ ໂຘວິຕ຺ວາວ ປຈິຕພ຺ພໍ. ອິຕຣຖາ ປຈນກ຺ຂເຓ ປຈ຺ຈມານທຘິຄຸຬິກາທີຫິ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສຕາຍ ສາມໍປກ຺ກໍ ຊາຕໍ, ເຕສຸ ຂີເຓສຸປິ ສາມໍປກ຺ກເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນິຣາມິສເມວ ປຈິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອາມິເສນ ສທ຺ຘິໍ ປກ຺ກຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຠາເວ ອາມິເສນ ສຫ ຠິກ຺ຂຸນາ ປກ຺ກສ຺ສ ສຍໍປາກໂທໂສ ວາ ປຣິສງ຺ກີຍຕິ, ຍາວກາລິກຕາ ວາ. ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ສຍໍປາກໂທໂສ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ທຘິອາທິ ອາມິສຄຕໍ, ຕໍ ປຣິກ຺ຂີຓນ຺ຕິ. ອຖ ປຏິຄ຺ຄຫິຕທຘິຄຸຬິກາທິນາ ສຫ ອຕ຺ຕນາ ປກ຺ກຕ຺ຕາ ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກໍ ວິຍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ປຣິສງ຺ກີຍຕິ, ຕທາ ‘‘ອາມິເສນ ສຫ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ‘‘ປກ຺ກຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕຖາ ຈ ອຸປຑ຺ຒຕ຺ເຖຣານໍ ມຕເມວ ອງ຺ຄີກຕໍ ສິຍາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສາມເຓຣາທີຫິ ປກ຺ກມ຺ປິ ຍາວກາລິກເມວ ສິຍາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຂີຣາທິໍ ປຈິຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ກຕສປ຺ປິອາທິ ວິຍ, ນ ຈ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂາຈາເຣນ ລທ຺ຘນວນີຕາທີນໍ ຕກ຺ກາທິອາມິສສໍສຏ຺ຐສມ຺ຠເວນ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ນ ຫິ ຄຫຏ຺ຐາ ໂຘວິຕ຺ວາ, ໂສເຘຕ຺ວາ ວາ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣນ຺ຕີຕິ ນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ.

ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປຕິຕຕຓ຺ຑຸລກຓາທໂຍ ນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ…ເປ… ປຸນ ປຈິຕ຺ວາ ເທຕິ, ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນເປຕໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈການໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕເມວ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ‘‘ລຊ຺ຊີ ສາມເຓໂຣ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຑຸລກຓາທໂຍ ນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ…ເປ… ເທຕີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສາປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຍທິ ຫິ ເອຕໍ ຍາວກາລິກສໍສຄ຺ຄປຣິຫາຣາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ອຕ຺ຕນາປິ ຕຖາ ກາຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຄຫຏ຺ເຐຫິ ທິນ຺ນສປ຺ປິອາທີສຸ ຈ ອາມິສສໍສຄ຺ຄສງ຺ກາ ນ ວິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ນ ຫິ ຄຫຏ຺ຐາ ເອວໍ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ກຓຕຓ຺ຑຸລາທິໍ ອປເນຕ຺ວາ ປຸນ ປຈນ຺ຕິ. ອປິຈ ເຠສຊ຺ເຊຫິ ສທ຺ຘິໍ ຂີຣາທິໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາ ຂີຣາທິ ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ປເຣຫິ ປກ຺ກເຠສຊ຺ຊເຕລາທິປິ ຍາວກາລິກເມວ ສິຍາ, ນ ຈ ຕມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕໍ ທຘິອາທິຂຍກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ປຸນ ປຈິຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ມຫາສີວຕ຺ເຖຣວາເທ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ອໂຘຕມ຺ປິ ນວນີຕໍ ຕທຫຸປິ ປຸນທິວສາທີສຸປິ ປຈິຕຸໍ, ຕຓ຺ຑຸລາທິມິສ຺ສໍ ສປ຺ປິອາທິໍ ອຕ຺ຕນາປິ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ ປຸນ ຕກ຺ກາທິຂຍຕ຺ຖໍ ປຈິຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສາປິ ປຈ຺ຈມານກ຺ຂເຓ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສສ຺ສ ຍາວກາລິກສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ເຕນ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕການມ຺ປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກໂຕຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ຫິ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຸໍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ປນ ຂີຣາທິນາ ອາມິເສນ ນວນີຕາທິໍ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນາ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ປກ຺ກເຕລາທິເຠສຊ຺ຊໍ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕິ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐຍາວກາລິກສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາຠາວາ. ຍໍ ປນ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕເຠສຊ຺ເຊຫິ ສທ຺ຘິໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຂີຣາທິໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກເຕລາທິກໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນເຫວ ປກ຺ກມ຺ປິ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ສນ຺ນິຘິປິ ນ ໂຫຕິ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຂີຣາທິມິສ຺ສາປິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສຕາຍ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາປຕ຺ຕິໂຕ, ສເຈ ປນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິເຕເຫວ, ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ປກ຺ກເຕລາທີສຸປິ ອາມິສຣໂສ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕໍ ຍາວກາລິກໍວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ກຖາມຄ຺ໂຄ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໒໒) ອາຄໂຕ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໒໒) ປນ ‘‘ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນປິ ຕຕ຺ຖ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສພ຺ຠາວມ຺ປິ ທີເປຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘ນິພ຺ພຏ຺ຏິຕສປ຺ປິ ວາ ນວນີຕໍ ວາ ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອາຄໂຕ.

ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ. ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕານິ ຂີຣທຘີນິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸລາທິວິຄມຕ຺ຖໍ ປຸນ ປຈິຕ຺ວາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈ ຐປິຕເຠສຊ຺ເຊຫີຕິ ອຕິເຣກສຕ຺ຕາຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕຫິ ຍາວຊີວິກເຠສຊ຺ເຊຫິ, ເອເຕນ ເຕຫິ ຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສປ຺ປິອາທິ ອຕິເຣກສຕ຺ຕາຫປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວທ຺ທລິສມເຍຕິ ວສ຺ສກາລສມເຍ, ອນາຕປກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຍຖາ ຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕຖາ ລຊ຺ຊີເຍວ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ເທຕີຕິ ລຊ຺ຊິສາມເຓຣຄ຺ຄຫຓໍ. ອປິຈ ອລຊ຺ຊິນາ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຠິສງ຺ຂຣາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາປິ ເອວມາຫ.

໙໖. ຕິເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຕເຕລນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຠຊ຺ຊາທີນິ ອກຕ຺ວາ ກຕເຕລໍ. ເຕເນວ ‘‘ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພຏ຺ຏີຕຕ຺ຕາຕິ ຍາວກາລິກໂຕ ວິເວຈິຕຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ເອລາອຠາວໂຕ ຍາວກາລິກຕ຺ຕາຠາວໍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ຍາວກາລິກຕ຺ຕຸປຄມນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ກຕໍ.

ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ກຕເຕລໍ ສເຈ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

ອຈ຺ຉວສນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໂນ ວສາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕໍສທິສານໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນໍເຍວ ອກປ຺ປິຍມໍສສຕ຺ຕານໍ ວສາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸ ມນຸສ຺ສານໍ ວສາຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສວສ’’ນ຺ຕິ. ສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສາວິຕໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານນ຺ຕິ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ຕີຓິ ທຸກ຺ກຏານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ວິກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈນປຣິສ຺ສາວນາທີສຸ ປຸພ຺ພປໂຍເຄສຸ ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ຠວິຕພ຺ພໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ກຣຓໂຕ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ວິກາເລ ຍາມກາລິກາທີນໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວິຍ. ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິກາເລ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນາປິ ນິປກ຺ກໍ ສໍສຏ຺ຐຎ຺ຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ເວປິ ທຸກ຺ກຏານິ ໂຫນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຍສ຺ມາ ຂີຣາທີນິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກເຠສຊ຺ຊເຕເລ ກສຏໍ ອາມິສຄຕິກໍ, ເຕນ ສຫ ເຕລໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ, ປຈິຕຸໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປກ຺ກເຕລກສເຏ ວິຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ວສາຍ ສຫ ປກ຺ກຕ຺ຕາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ຠນ຺ເຕ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ, ເຖໂຣ ອຕິກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກຕາຍ ‘‘ເອຕມ຺ປິ ອາວຸໂສ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ, ໂຣຄນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ເອວ ວສາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

໙໗. ‘‘ມຘຸກຣີຫິ ມຘຸມກ຺ຂິກາຫີຕິ ອິທໍ ຂຸທ຺ທກຠມຣານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອວ ວິເສສນ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ທຓ຺ຑເກສຸ ມຘຸກາຣິກາ ມຘຸກຣິມກ຺ຂິກາ ນາມ, ຕາຫິ ສຫ ຕິສ຺ໂສ ມຘຸມກ຺ຂິກຊາຕິໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠມຣມກ຺ຂິກາຕິ ມຫາປຏລກາຣິກາ. ສິເລສສທິສນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂຕາຍ ວາ ປກ຺ກຕາຍ ວາ ຆນີຠູຕໍ. ອິຕຣນ຺ຕິ ຕນຸກມຘຸ. ມຘຸປຏລນ຺ຕິ ມຘຸຣຫິຕໍ ເກວລໍ ມຘຸປຏລໍ. ‘‘ສເຈ ມຘຸສຫິຕໍ ປຏລໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ປຏລສ຺ສ ຠາຊນຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ມຘຸໂນ ວເສນ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ມຘຸມກ຺ຂິຕໍ ປນ ມຘຸຄຕິກເມວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕໍ ສເມຕິ.

໙໘. ‘‘ຜາຓິຕໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ (ປາຈິ. ໒໖໐) ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍ…ເປ… ອວຕ຺ຖຸກາ ອຸຈ຺ຉຸວິກຕິ ‘ຜາຓິຕ’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສປິ ນິກ຺ກສໂຏ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ມຘຸມ຺ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກາລິກາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫິ ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສມກ຺ຂິກຓ຺ຑໍ ເສລກໍ ມຘຸ ຍາວກາລິກໍ, ອເນລກໍ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນໍ ຍາມກາລິກໍ, ອສມ຺ຠິນ຺ນໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ມຘຸສິຕ຺ຖໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ຍາວຊີວິກໍ, ຕຖາ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ສກສໂຏ ຍາວກາລິໂກ, ນິກ຺ກສໂຏ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນ ຍາມກາລິໂກ, ອສມ຺ຠິນ຺ໂນ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກ, ສຸທ຺ຘກສຏໍ ຍາວຊີວິກ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ຈິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນໍ ມຘຸ ວາ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ວາ ສກສໂຏ ຍາວກາລິໂກ, ນິກ຺ກສໂຏ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນ ຍາມກາລິໂກ’’ຕິ ອິທໍ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ຍາວກາລິກໍ ສມານໍ ຄຣຸຕຣມ຺ປິ ມຸທ຺ທິກາຊາຕິຣສໍ ອຕ຺ຕນາ ສໍສຏ຺ຐໍ ລຫຸກໍ ຍາມກາລິກຠາວໍ ອຸປເນນ຺ຕໍ ອຸທກໍ ລຫຸຕຣໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ອຕ຺ຕນາ ສໍສຏ຺ຐໍ ຄຣຸຕຣໍ ຍາມກາລິກຠາວໍ ອຸປເນຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ໂສເຍວ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ເນນ ຄຣຸຕຣສ຺ສາປິ ລຫຸຠາໂວປຄມນໍເຍວ ທສ຺ສິຕໍ. ປາຬິຍມ຺ປິ (ມຫາວ. ໒໘໔) ຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານສ຺ສ ຄຸຬໍ, ອຄິລານສ຺ສ ຄຸໂຬທກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕນ ອຄິລາເນນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ໂຕປິ ຄຸໂຬ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນ ອຄິລານສ຺ສປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ.

ຍມ຺ປິ ຈ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸ ເຈ, ຍາວກາລິໂກ, ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ເຈ, ຍາມກາລິໂກ, ຜາຓິຕໍ ເຈ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ຕໂຈ ເຈ, ຍາວຊີວິໂກ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນ ຍາມກາລິໂກ’’ຕິ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ຕຖາວິຘສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ອຠາວໂຕ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນປິ ອສມ຺ຠິນ຺ໂນປິ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກເຍວາ’’ຕິ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຉຸຣສ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກ’’ຕິ. ສຍໍກຕໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປຣິສ຺ສາວິຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ກຣຓສມເຍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ, ກສຏໍ ອປເນຕ຺ວາ ຈ ອຕ຺ຕນາ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນີປາໂຐ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໒໓).

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໒໓) ປນ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍາຕິ ນິກ຺ກສຏຣສສ຺ສາປິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍໍ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸ ເຈ, ຍາວກາລິໂກ, ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ເຈ, ຍາມກາລິໂກ, ຜາຓິຕໍ ເຈ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ຕໂຈ ເຈ, ຍາວຊີວິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອມ຺ພຜລຣສາທິມິສ຺ສຕາຍ ຍາມກາລິກຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອວິນຍວຈນຕ຺ຕາ ຕໍ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ອປຣິສ຺ສາວິຕອຸຈ຺ຉຸຣເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐຍາວກາລິກສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ຄຸເຬ ກເຕ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກສຏໍ ປາເກນ ສຸກ຺ຂຕາຍ ຍາວຊີວິກຕ຺ຕໍ ຠຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຍາວກາລິກຕ຺ເຕ ຫິ ສາມໍປາເກນ ປຸເຣຠຕ຺ເຕປິ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ສິຍາຕິ. ‘‘ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸຈ຺ຉຸຣເສ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕກສຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຈ ‘‘ອປຣິສ຺ສາວິເຕນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ກຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຌາມອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ອຸຈ຺ຉຸໍ ຕາເປຕ຺ວາ ກຕໍ. ໂກຏ຺ຏິຕອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນິປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ປກ຺ກໍ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກສຏໍ ປກ຺ກກາເລ ຍາວກາລິກຕ຺ຕໍ ວິຊຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສີໂຕທເກນ ກຕນ຺ຕິ ມຘຸກປຸປ຺ຜານິ ສີໂຕທເກນ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ກຕໍ. ‘‘ອປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕໍ ມຘຸກຜາຓິຕໍ ຍາວກາລິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກເຕລໍ ກສ຺ມາ ວິກາເລ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ເຕເລ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຂີຣໍ ເຕລເມວ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕໍ ຂີຣຠາວໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ກາຣຓໍ. ຍທິ ເອວໍ ຂຓ຺ຑສກ຺ຂຣມ຺ປິ ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ກສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຂຓ຺ຑສກ຺ຂຣໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຂີຣຊລ຺ລິກນ຺ຕິ ຂີຣເຜຓໍ.

໙໙. ‘‘ມຘຸກປຸປ຺ຜໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ຍາວກາລິກຣູເປນ ຐິຕສ຺ສາປິ ອວຏ຺ຏນກໍ ເມຣຍພີຊວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕານິ ເອຕານິ ກສ຺ມາ ເອວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ໂຈທນາປຣິຫາຣາຍ ເຠສຊ຺ໂຊທິສ຺ສໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ສພ຺ພານິປິ ໂອທິສ຺ສການິ ເອກໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ຕວິຘຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓). ວິນຍສງ຺ຄຫປ຺ປກຣເຓ ປນ ຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເຠສຊ຺ຊານິ ທຸຕິຍທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານິ, ນ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທ຺ວາຣວາຕປານກວາເຏສູຕິ ມຫາທ຺ວາຣສ຺ສ ວາຕປານານຎ຺ຈ ກວາຏຜລເກສຸ. ກສາເວ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ຕານິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕີຕິ ‘‘ກສາເວ…ເປ… ມກ຺ເຂຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຆຸຓປາຓກາທິປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ມກ຺ເຂຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິຏ຺ເຐຕີຕິ ‘‘ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສປ຺ປິຎ຺ຈ ເຕລຎ຺ຈ ວສຎ຺ຈ ມຸທ຺ຘນິ ເຕລໍ ວາ ອພ຺ຠຎ຺ຊນໍ ວາ’’ຕິອາທິ, ເອວໍ ປຣິໂຠເຄ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ກາລິເກສຸ ອນຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ນິຍເມປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ວິສຸໍ ເອກໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສຍມ຺ປິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຍຖາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ເອເກນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ ປຣສນ຺ຕກຠາວໂຕ, ເອວມິທມ຺ປິ ອວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠຍສາຘາຣຓມ຺ປິ ວິນິພ຺ໂຠຄາຠາວໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສປ຺ປິອາທີນໍ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ສຕ຺ຕາເຫເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ‘‘ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອາວຸໂສ ອິມໍ ເຕລໍ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫເຍວ ປຣສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ປຐມໍ ຕາວ ອຸຠິນ຺ນໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອິທານິ ປນ ເອເກນ ອິຕຣສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐຠາວໂຕ ອຸຠຍສາຘາຣຓຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຠຕ຺ຕສທິສໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ເອກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ກິໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ຍສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ນິສ຺ສຏ຺ຐຠາວໂຕເຍວ ຈ ອິຘ ‘‘ອວິຠຕ຺ຕຠາວໂຕ’’ຕິ ກາຣຓໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເຍນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທຎ຺ຈ ວິສ຺ສຏ຺ຐາຠາວໂຕ ອຸຠຍສາຘາຣຓຕໍ ປຫາຍ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຣສນ຺ຕກປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວິຍ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ສຕິ ອວິຠຕ຺ເຕປິ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ອວິຠຕ຺ຕຠາວໂຕເຍວ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ສເຈ ປນ ອິຕໂຣ ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ເສວ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄມ຺ປິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕກຠາວມາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ‘‘ອິຕຣສ຺ສ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາເວປິ ອຎ຺ເຎຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສກສນ຺ຕເກ ວິຍ ເຕນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາວໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ, ອິມໍ ປນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ຄຓ຺ຐິປທກາຣາທີຫິ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ນ ຕໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນີວຈນໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໒໕).

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໒໕) ປນ – ສເຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປາໂຐ ຄຬິໂຕ, ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ປາໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ – ສເຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສນ຺ຕກໍ ເອເກນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອວິຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປນ ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄປິ ນ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ຄຓ຺ຐິປເທປິ ຈ ອຍເມວ ປາໂຐ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໒໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓) ວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທານມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນິຣເປກ຺ຂທິນ຺ນວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອວິຄຕຕ຺ເຕປິ ສກສນ຺ຕກຕາ ວິຄຕາວ ໂຫຕິ, ເຕນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕນາວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕໍ ສກສນ຺ຕກຕ຺ຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓເຫວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ນ ເອເກນ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນິຣເປກ຺ຂທາເນ ປນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວິຊຫຕິ, ປຣິໂຠໂຄເປຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ສາເປກ຺ຂທາເນ ທານລກ຺ຂຓາຠາວໂຕ. ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປາຬິປເທ ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ຉຑ຺ຑນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນເປກ຺ຂາ ທຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຫິ ວິຊຫິເຕ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ ສຍເມວ ວຏ຺ຏິສ຺ສຕິ, ຕພ຺ພິຊຫນຎ຺ຈ ວຕ຺ຖຸໂນ ສກສນ຺ຕກຕາປຣິຈ຺ຈາເຄນ ໂຫຕີຕິ. ເອເຕນ ຈ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຊ຺ໂຌຫຣຓາເປກ຺ຂາຍ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນາມ ວິສຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອນເປກ຺ໂຂວ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ‘‘ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ອຎ຺ເຎນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ປຸນ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ອເປກ຺ຂໍ ອກຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຈຕ຺ຕຕໍ ປຣາມສຕິ. ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມູລິກາຫິ ປາຈິຕ຺ຕິຍາທິອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິໂຠເຄ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຏິລາຠສ຺ສ ກາຍິກປຣິໂຠຄາທີສຸ ຍາ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໐໐. ເອວໍ ຈຕຸກາລິກປຈ຺ຈຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສຸ ວິເສສລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມສຸ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ສຫເສຍ຺ຍາປໂຫນເກ ເຄເຫ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆິກໍ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວາ ສນ຺ຕກໍ ຍາວກາລິກໍ ຍາມກາລິກຎ຺ຈ ເອກຣຕ຺ຕມ຺ປິ ຐປິຕໍ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປກ຺ກຎ຺ຈ ອນ຺ໂຕປກ຺ກໍ ນາມ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ປນ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຣຕ຺ຕໍ ວີຕິນາມິຕໍ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຍາວກາລິກໍ ວາ ຍາມກາລິກໍ ວາ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄຫເຓ ຕາວ ທຸກ຺ກຏໍ, ອຊ຺ໂຌຫຣໂຕ ປນ ເອກເມກສ຺ມິໍ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວິເສສລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາວກາລິກໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສານີຕິ ສໍສຏ຺ຐຣສານິ. ທີຆກາລານິ ວຕ຺ຖູນິ ຣສ຺ສກາເລນ ສໍສຏ຺ຐານິ ຣສ຺ສກາລເມວ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍາວກາລິກໍ ປນ…ເປ… ຕີຓິປິ ຍາມກາລິກາທີນີ’’ຕິ. ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາຕິອາທີສຸ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຕທຫຸປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ, ນ ຣຕ຺ຕິຍໍ, ນ ທຸຕິຍທິວສາທີສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ຍາວກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍາວກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນາ’’ຕິ ວິເສສນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕຍາວກາລິເກນ ສໍສຏ຺ເຐ ສຕິ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ສມ຺ຠິນ຺ນຣສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສເຈປິ ສໍສຏ຺ຐໍ, ອສມ຺ຠິນ຺ນຣສໍ ເສສກາລິກຕ຺ຕຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກາເລ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍາມກາລິເກນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນາ’’ຕິ ຕຕິຍນ຺ຕວິເສສນປທໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ, ປຸພ຺ພວາກ຺ຍໂຕ ວາ ອນຸວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ຜລໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ຍາມກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ປນ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ທິສ຺ສຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ຍຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ຕເມວ ສຸນ຺ທຣໍ, ກສ຺ມາ? ທຸຕິຍນ຺ຕຎ຺ຫິ ວິເສສນປທໍ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ວິເສເສຕິ. ຕໂຕ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈ ຍາມກາລິເກນ ສໍສຏ຺ເຐ ສຕິ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ, ໂສ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ກສ຺ມາ? ສຕ຺ຕາຫກາລິກຍາວຊີວິການໍ ອສນ຺ນິຘິຊນກຕ຺ຕາ, ‘‘ທີຆກາລິການິ ຣສ຺ສກາລິກໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ໂຫຕຸ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ຍາມກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ, ເອວຎ຺ຈ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມາເນນ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ປນ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ສມໍ ຠເວຍ຺ຍ.

ອປິຈ ‘‘ຍາມກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ປນ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ຕທຫຸ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸພ຺ພປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເລຂເກຫິ ອຎ຺ເຎສຸ ປາເຐສຸ ‘‘ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊມານໍ ທິສ຺ວາ, ອິຘ ຕທຫຸປທໂຕ ປຏິຄ຺ຄຫິຕປທໍ ຄຬິຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາເນຫິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ລິຂິຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ຕທຫູ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ‘‘ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ’’ຕິ ປທໍ ວິເສເສຕິ, ເຕນ ຍາວ ຕທຫຸອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ທຸຕິຍາຫາທິອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ອຸປຣິປາເຐປິ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ປນ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນາ’’ຕິ ຣສ຺ສກາລິກຕ຺ຖປເທນ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓໍ ວິເສສນປທໍ ຕເມວ ວິເສເສຕິ, ນ ທີຆກາລິກຕ຺ຖໍ ຍາວຊີວິກປທໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທ຺ວີຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນາຕິອາທີສຸປິ ‘‘ທ຺ວີຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ຉາຫໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕີຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ປຎ຺ຈາຫໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຈຕູຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ຈຕຸຣາຫໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຎ຺ຈາຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ຕີຫໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຉາຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ທ຺ວີຫໍ ວຏ຺ຏຕິ, ສຕ຺ຕາຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ຕທເຫວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກສ຺ເສວ ອຕີຕທິວສໍ ປຣິຫາເປຕ຺ວາ ເສສທິວສວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ນ ຍາວຊີວິກສ຺ສ. ນ ຫິ ຍາວຊີວິກສ຺ສ ຫາເປຕພ຺ໂພ ອຕີຕທິວໂສ ນາມ ອຕ຺ຖິ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ຍາວຊີວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກາລິກມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຏ຺ຐໍ ຍາວຊີວິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວຎ຺ເຎວ ອຸປເນຕີ’’ຕິ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ຍາມກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ປນ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ ປາຐໍ ນິສ຺ສາຍ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ປາເຐ ‘‘ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອິທເມວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ‘‘ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ເກສຸຈິ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນຍໍ ອມນສິກໂຣນ຺ຕາ ວິພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ກາລິເກສຸ ຍາວກາລິກໍ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກກາລາຕິກ຺ກເມ, ຍາມກາລິກໍ ປຈ຺ຉິມຍາມາຕິກ຺ກເມ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕຣສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາຍມາຫ ‘‘ກາລຍາມ’’ອິຈ຺ຈາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍາວກາລິກໍ ກາລາຕິກ຺ກເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ວິກາເລ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ຂາເທຍ຺ຍ ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ວາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວິກາເລໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທນ (ປາຈິ. ໒໔໘) ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ຍາມກາລິກໍ ຍາມາຕິກ຺ກເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ຂາເທຍ຺ຍ ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ວາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສນ຺ນິຘິສິກ຺ຂາປເທນ (ປາຈິ. ໒໕໓) ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ຍານິ ໂຂ ປນ ຕານິ ຄິລານານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິສາຍນີຍານິ ເຠສຊ຺ຊານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ສປ຺ປິ ນວນີຕໍ ເຕລໍ ມຘຸ ຜາຓິຕໍ, ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານິ, ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທນ (ປາຣາ. ໖໒໒) ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ.

ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກາລິການິ ເອກໂຕ ສໍສຏ຺ຐານິ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສານິ ປຸຣິມປຸຣິມກາລິກສ຺ສ ກາລວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ຠິນ຺ນຣສານິ ເຈ ໂຫນ຺ຕິ, ກຖໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍວ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ຈຕຸກາລິກວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ອຏ຺ຐາຣສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໑໙. ກປ຺ປິຍຠູມິວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໑໐໑. ເອວໍ ຈຕຸກາລິກວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ກປ຺ປິຍກຸຏິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ກປ຺ປິຍາ ຈຕຸຠູມິໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ກປ຺ປິຍາ, ກປ຺ປ ສາມຕ຺ຖິເຍຕິ ຘາຕຸ. ຠວນ຺ຕິ ເອຕາສຸ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖອນ຺ໂຕປກ຺ການີຕິ ຠູມິໂຍ, ຈຕສ຺ໂສ ຠູມິໂຍ ຈຕຸຠູມິໂຍ, ຈຕສ຺ໂສ ກປ຺ປິຍກຸຏິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕມາ ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກາ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິຈ຺ຈາຫ ‘‘ອນຸຊານາມິ…ເປ… ວຈນໂຕ’’ຕິ. ອິທໍ ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘກປາຬິໍ (ມຫາວ. ໒໙໕) ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘໍ ສາວນາ ອຸສ຺ສາວນາ, ອຸສ຺ສາວນາ ອນ຺ໂຕ ຍສ຺ສາ ກປ຺ປິຍຠູມິຍາຕິ ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກາ. ຄາໂວ ນິສີທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄນິສາທິກາ, ໂຄ-ສທ຺ທູປປທ ນິ-ປຸພ຺ພສທ ວິສຣຓຄຕ຺ຍາວສາເນສູຕິ ຘາຕຸ. ຄຫປຕີຫິ ທິນ຺ນາຕິ ຄຫປຕິ, ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປຕຕິຍາຕປ຺ປຸຣິໂສຍໍ. ກມ຺ມວາຈາຍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ມຸຕີຕິ ເອວມິມາສໍ ວິຄ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖາຕິ ກປ຺ປິຍກຸຏິວິນິຈ຺ຉເຍ. ຕໍ ປນ ອວຕ຺ວາປີຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ອວຕ຺ວາປິ. ປິ-ສທ຺ເທນ ຕຖາວຈນມ຺ປິ ອນຸຊານາຕິ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຸຕ຺ເຕຕິ ເສສອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏີ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ. ສາຘາຣຓລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖານໍ ສາຘາຣຓໍ ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກກຸຏິກຣຓລກ຺ຂຓໍ. ຈຍນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸໍ. ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຍໂຕ ອິຏ຺ຐກໂຕ ສິລໂຕ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑໂຕ ວາ ປຏ຺ຐາຍ. ປຐມິຏ຺ຐກາທີນໍ ເຫຏ຺ຐາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ປຐມິຏ຺ຐກາທີນໍ ເຫຏ຺ຐາຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາປິຍມານາ ອິຏ຺ຐກາທໂຍ ຠູມິຄຕິກຕ຺ຕາ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ຠູມິຍໍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຐປິຍມານາ ຖມ຺ຠາ ກສ຺ມາ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຖມ຺ຠາ ປນ…ເປ… ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ.

ສງ຺ຆສນ຺ຕກເມວາຕິ ວາສຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ສງ຺ຆິກເສນາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕກນ຺ຕິ ວາສຕ຺ຖາຍ ເອວ ກຕໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລິກເສນາສນໍ.

໑໐໒. ມຸຂສນ຺ນິຘີຕິ ອິມິນາ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖທຸກ຺ກຏເມວ ທີເປຕິ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໙໕) ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ຕໍ ປນ ອວຕ຺ວາປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ຕຖາວຈນມ຺ປິ ອນຸຊານາຕິ. ອຏ຺ຐກຖາສູຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາວິຣຫິຕາສຸ ເສສຏ຺ຐກຖາສຸ. ສາຘາຣຓລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍ ສຫ ສພ຺ພຏ຺ຐກຖານໍ ສມານໍ. ຈຍນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸໍ. ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຍໂຕ ອິຏ຺ຐກາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈຍໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸກາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຖມ຺ຠາ ປນ ອຸປຣິ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ອິຏ຺ຐກປາສາຓາ ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຏ຺ຐາປິຍມານາປິ ຍທິ ຈຍໂຕ, ຠູມິໂຕ ວາ ເອກງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.

ອາຣາໂມຕິ ອຸປຈາຣສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສກໂລ ວິຫາໂຣ. ເສນາສນານີຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຕິຓກຸຏິອາທິການິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິວາສເຄຫານິ. ວິຫາຣໂຄນິສາທິກາ ນາມາຕິ ເສນາສນໂຄນິສາທິກາ ນາມ. ເສນາສນານິ ຫິ ສຍໍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕານິປິ ອາຣາມປຣິກ຺ເຂປາຠາເວນ ‘‘ໂຄນິສາທິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ອຸປຑ຺ຒປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕປີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕໂຕ ອູນປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ນາມ, ຕສ຺ມາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸປຑ຺ຒາທິປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ. ກປ຺ປິຍກຸຏິ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຄນິສາທິກາຍ ອຠາເວນ ເສສກປ຺ປິຍກຸຏີສຸ ຕີສຸ ຍາ ກາຈິ ກປ຺ປິຍກຸຏິ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕສໍ ເຄຫານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູນໍ ວາສຕ຺ຖາຍ ກຕມ຺ປິ ຍາວ ນ ເທນ຺ຕິ, ຕາວ ເຕສໍ ສນ຺ຕກໍເຍວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິຫາຣໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ວາສຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ເຄຫໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຄຫນ຺ຕິ ນິວາສເຄຫໍ. ຕທຎ຺ຎໍ ປນ ອຸໂປສຖາຄາຣາທິ ສພ຺ພໍ ອນິວາສເຄຫໍ ຈຕຸກປ຺ປິຍຠູມິວິມຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈມີ ກປ຺ປິຍຠູມິ. ສງ຺ຆສນ຺ຕເກປິ ຫິ ເອຕາທິເສ ເຄເຫ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາຣາມຏ຺ເຐປິ ອພ຺ໂຠກາເສ ວິຍ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖາທິໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ເຍນ ເກນຈິ ຉນ຺ເນ ປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ຈ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ນິວາສເຄເຫ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖາທິໂທໂສ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສງ຺ຆິກໍ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ກິຎ຺ຈາປິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປນ ສງ຺ຆິກໍ ປຸຄ຺ຄລິກຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ, ຕາສໍ ສງ຺ຆິກໍ ປຸຄ຺ຄລິກຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄິຫິສນ຺ຕກຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມຸຂສນ຺ນິຘີຕິ ອນ຺ໂຕສນ຺ນິຫິຕໂທໂສ ຫິ ມຸຂປ຺ປເວສນນິມິຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ, ນາຎ຺ຎຖາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມຸຂສນ຺ນິຘີ’’ຕິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໙໕) ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຂຓ຺ຑາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຸປຑ຺ຒໂຕ ອຘິກໍ ຂຓ຺ຑາ ໂຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພສ຺ມິໍ ຉທເນ ວິນຏ຺ເຐຕິ ຕິຓປຓ຺ຓາທິວສ຺ສປຣິຕ຺ຕາຍເກ ຉທເນ ວິນຏ຺ເຐ. ໂຄປານສີນໍ ປນ ອຸປຣິ ວລ຺ລີຫິ ພທ຺ຘທຓ຺ເຑສຸ ຐິເຕສຸປິ ຊຫິຕວຕ຺ຖຸກາ ໂຫນ຺ຕິ ເອວ. ປກ຺ຂປາສກມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ຕິຓ຺ຓໍ ໂຄປານສີນໍ ອຸປຣິ ຐິຕຕິຓປຓ຺ຓາທິຉທນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໑໐໓. ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ວຸຕ຺ຖມ຺ປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທິນ຺ເນ ກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ສາເປກ຺ຂທານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນ຺ໂຕປກ຺ກສາມໍປກ຺ເກສຸ ປນ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕປກ຺ກໍ ສາມໍປກ຺ກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອນ຺ໂຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕປກ຺ກໍ ສາມໍປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ອນ຺ໂຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕປກ຺ກໍ ອຎ຺ເຎຫິ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ອນ຺ໂຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ພຫິປກ຺ກໍ ສາມໍປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ພຫິ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕປກ຺ກໍ ສາມໍປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ອນ຺ໂຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ພຫິປກ຺ກໍ ອຎ຺ເຎຫິ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ພຫິ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕປກ຺ກໍ ອຎ຺ເຎຫິ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ພຫິ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ພຫິປກ຺ກໍ ສາມໍປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ພຫິ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ພຫິປກ຺ກໍ ອຎ຺ເຎຫິ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໔) ວຈນໂຕ ເອກໍ ຕິຣາປຕ຺ຕິກໍ, ຕີຓິ ທຸຣາປຕ຺ຕິການິ, ຕີຓິ ເອກາປຕ຺ຕິການິ, ເອກໍ ອນາປຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ອຏ຺ຐ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ວຸຕ຺ຖໍ. ອນ຺ໂຕປກ຺ເກປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສາມໍປກ຺ກນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາມິສໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ກປ຺ປິຍຠູມິວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ເອກູນວີສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໒໐. ປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໑໐໔. ເອວໍ ກປ຺ປິຍຠູມິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ຂາທນີຍາທິປຏິຄ຺ຄາໂຫ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຂາທິຍເຕຕິ ຂາທນີຍໍ, ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ໂຠຊນານິ ສພ຺ພສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ໂຠຊນີຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ປຏິຄ຺ຄາໂຫ, ຂາທນີຍາທີນໍ ປຏິຄ຺ຄາໂຫ ຂາທນີຍາທິປຏິຄ຺ຄາໂຫ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຂາທນີຍສ຺ສ ວາ ໂຠຊນີຍສ຺ສ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈສຸ ອງ຺ເຄສຸ ອຸຈ຺ຈາຣຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸກ຺ຂິປນມຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕພ຺ພຠາຣສ຺ສ ປມາຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ຕາທິເສນ ປຸຣິເສນ ອນຸກ຺ຂິປນີຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ຫຕ຺ຖປາໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ອາສນ຺ນຠາວໍ. ເຕເນວ ຈ ທູເຣ ຐຕ຺ວາ ອຠິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທີເປຕິ. ອຠິຫາໂຣຕິ ປຣິຓາມິຕຠາໂວ, ເຕນ ຈ ຕຕ຺ຣຏ຺ຐກາທີສຸ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ເທໂວ ວາ’’ຕິອາທິນາ ທາຍກໂຕ ປໂຍຄຕ຺ຕຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຕຎ຺ເຈ’’ຕິອາທິນາ ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕ ປໂຍຄທ຺ວຍໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອງ຺ເຄສຸ ຫຕ຺ຖປາສສ຺ສ ທຸຣາຊານຕາຍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖິ’’ຈ຺ຈາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ໂຖ ຫຕ຺ຖປາໂສ ນາມາຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ຕສ຺ສ ໂອຣິມນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອາກາເສ ອຸຊຸໍ ຐຕ຺ວາ ປເຣນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອາສນ຺ນງ຺ຄຠູຕປາທຕລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ຖປາໂສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ນ ສີສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂອຣິມນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປວາຣຓສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ‘‘ສເຈ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອາສນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ຉິມນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິນາ ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ອາສນ຺ນງ຺ຄສ຺ສ ປາຣິມນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ອາກາເສ ຐິຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ອາສນ຺ນງ຺ຄຠູຕປາທຕລສ຺ສ ປາຣິມນ຺ຕຠູຕໂຕ ປຓ຺ຫິປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ທາຍກສ຺ສ ປນ ໂອຣິມນ຺ຕຠູຕໂຕ ປາທງ຺ຄຸລສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຍນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ຖປາໂສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ຠູມິຍໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸສ຺ສີສເກ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອາສນ຺ນສີສງ຺ຄສ຺ສ ປາຣິມນ຺ຕຠູຕໂຕ ຄີວນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ຫຕ຺ຖປາໂສ ມິນິຕພ຺ໂພ, ນ ປາທຕລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເອວໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທາເນປິ ຍຖານຸຣູປໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍໍ ອາສນ຺ນຕຣໍ ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກລ຺ລໂກຕິ ຄິລາໂນ ສຫຕ຺ຖາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຸເຂນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໖໕) ປນ ‘‘ອກລ຺ລໂກຕິ ຄິລາໂນ ຄເຫຕຸໍ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເຕນ ອກລ຺ລໂກຕິ ຄິລາໂນ ວາ ອຖ ວາ ຄເຫຕຸໍ ອກລ຺ລໂກ ອສມຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈປິ ນຕ຺ຖຸກຣຓິຍໍ ທີຍມານໍ ນາສາປຸເຏນ ອກລ຺ລໂກ ວາ ມຸເຂນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ.

໑໐໕. ເອກເທເສນາປີຕິ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ເຕນ.

ຕຎ຺ເຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສພ຺ພໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ເວຓຸໂກຏິຍໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ຠູມິຍໍ ຐິຕເມວ ຆຏໍ ທາຍເກນ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐຕ຺ວາ ‘‘ຆຏໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ເວຓຸໂກຏິຍາ ຄຫຓວເສນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸຠຍໂກຏິພທ຺ຘໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອປີເຬຕ຺ວາ ປກຕິຍາ ປີຬິຍມານໍ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຠິຫາໂຣ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ປີຬິຍມານໍ ອຸຈ຺ຉຸໂຕ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ ຣສໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂທຓິກາຍ ສຍໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ມຊ຺ເຌ ອາວຣິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕມ຺ປິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫຓສຎ຺ຎາຍາຕິ ‘‘ມຎ຺ຈາທິນາ ປຏິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປາທິຕສຎ຺ຎາຍ, ອິມິນາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວາຈາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ, ປເທເສສຸ ວາ. ອສໍຫາຣິເມ ຜລເກຕິ ຖາມມຊ຺ຌິເມນ ອສໍຫາຣິເຍ. ‘‘ຕິນ຺ຕິຓິກາທິປຓ຺ເຓສູຕິ ວຈນໂຕ ສາຂາສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ຣຸຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໒໖໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ໂປຣາຓຏີກາຍມ຺ປິ ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ‘‘ຠູມິຍໍ ອຕ຺ຖເຕສຸ ສຸຂຸເມສຸ ຕິນ຺ຕິຓິກາທິປຓ຺ເຓສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຕິນ຺ຕິຓິກາທິປຓ຺ຓານໍ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຐປິຕອາມິສສ຺ສ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ ຠູມິຍໍ ຐປິຕສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕິນ຺ຕິຓິກາທິສາຂາສຸ ຐປິເຕປິ ເອວເມວ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສາຂາສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ກິຣິຍາປທສ຺ສ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິ ເຫຕຸປຣິເຍສເນ ສຕິ ນ ອຎ຺ຎໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ, ‘‘ສຸຂຸເມສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິເສສນປທໍເຍວ ເຫຕຸມນ຺ຕວິເສສນໍ ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ຕິນ຺ຕິຓິກປຓ຺ຓາທີສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕິ, ກສ຺ມາ? ເຕສໍ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ. ອຎ຺ເຎສຸ ປນ ປທຸມິນີປຓ຺ຓາທີສຸ ຣຸຫຕິ, ກສ຺ມາ? ເຕສໍ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາຕິ ເຫຕຸຜລສມ຺ພນ຺ໂຘ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕເທຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ນ ຫິ ຕານິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ຖານີຕິ ມຫນ຺ເຕສຸ ປນ ປທຸມິນີປຓ຺ຓາທີສຸ ຣຸຫຕີ’’ຕິ.

໑໐໖. ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຸຎ຺ຉິເຕປິ ຣຊນຈຸຓ຺ຓາສງ຺ກາຍ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນາສຕິ. ຕໍ ປນາຕິ ປຕິຕຣຊໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຄຫິຕປິຓ຺ຑປາຕໍ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທຸຣູປຈິຓ຺ຓາທິໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ປຸພ຺ພາໂຠຄສ຺ສ ອນຸຣູປວເສນ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຕ຺ວາ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ປຣສນ຺ຕກໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອທຕ຺ວາປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິປິ ວິນຍທຸກ຺ກຏສ຺ສ ປຣິຫາຣາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ຄຫິເຕປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເທຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເທຕິ. ກຎ຺ຊິກນ຺ຕິ ຂີຣຣສາທິໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທ຺ຣວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຸນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖໂຕ ອໂມເຈນ຺ເຕເນວາ’’ຕິ. ອາລຸເຬນ຺ຕານນ຺ຕິ ອາໂລເຬນ຺ຕານໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ອາຫຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຐປິຕຕ຺ຕາ ອຠິຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ໂຕ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

໑໐໗. ປຐມຕຣໍ ອຸຬຸງ຺ກໂຕ ເຖວາ ປຕ຺ເຕ ປຕນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍຖາ ປຐມຕຣໍ ປຕິຕເຖເວ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ອາກິຣິຕ຺ວາ ອປເນນ຺ຕານໍ ປຈ຺ຉາ ປຕິຕເຖເວປິ ອຠິຫຏຕ຺ຕາ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈຣຸເກນາຕິ ຂຸທ຺ທກຠາຊເນນ. ‘‘ອຠິຫຏຕ຺ຕາຕິ ທີຍມານກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຕ຺ວາ ອປນຍນກາເລ ປນ ຉາຣິກາ ວາ ພິນ຺ທູນິ ວາ ປຕນ຺ຕິ, ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ອຠິຫາຣສ຺ສ ວິຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຖາ ນ ປຕຕິ, ຕຖາ ອປເນສ຺ສາມີຕິ ປຏິຫຣນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ປກຕິສຎ຺ຎາຍ ອປເນນ຺ເຕ ອຠິຫາໂຣ ນ ຉິຊ຺ຊຕິ, ສຸປຕິຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ຫິ ຕໍ ໂຫຕິ. ມຸຂວຏ຺ຏິຍາປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຠິຫຣິຍມານສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ອຸປຣິຠາເຄ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ຜຸສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປາເທນ ເປລ຺ເລຕ຺ວາຕິ ປາເທນ ‘‘ປຏິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ວຈນມຕ຺ຕເມວາຕິ ປຏິພທ຺ຘໍ ປຏິພທ຺ຘປຏິພທ຺ຘນ຺ຕິ ສທ຺ທມຕ຺ຕເມວ ນານໍ, ກາຍປຏິພທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວຈນໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອສ ນໂຍຕິ ‘‘ປຏິພທ຺ຘປຏິພທ຺ຘມ຺ປິ ກາຍປຏິພທ຺ຘເມວາ’’ຕິ ອຍໍ ນໂຍ. ຕຖາ ຈ ຕຕ຺ຖ ກາຍປຏິພທ຺ເຘ ຕປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຕນ ອາຫຣາເປຕຸນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິກໍ ຄຕໍ, ຕໍ ‘‘ອິຘ ນໍ ອາເນຫີ’’ຕິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ເຕນ ອາຫຣາເປຕຸໍ ອິຕຣສ຺ສ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ປຣິໂຠໂຄ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ຕສ຺ມາ. ຕໍ ທິວສໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫິຕກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນາມສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອທິນ຺ນມຸຂທ຺ວາຣາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຕທເຫວ ສາມໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທເຫວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປນ ປຸນທິວສາທີສຸ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໐໘. ຂີຍນ຺ຕີຕິ ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຈຸຓ຺ເຓຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓາປຕ຺ຕິໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຕ຺ຖເກນາຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສຕ຺ຖເກນ. ນວສມຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ເອເຕເນວ ອຸຈ຺ຉຸອາທີສຸ ອຠິນວລຄ຺ຄຕ຺ຕາ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ສນ຺ນິຘິໂທສາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄຫິຕປຈ຺ຈຍາ, ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ວາ ໂທໂສ ນ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ຕໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິມິນາ ຈ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ທິນ຺ນໍ ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ປຕ຺ຕສມ຺ມກ຺ຂນາທິອຕ຺ຖໍ ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕເຕລາທິໍ ສເຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ປນ ສາມໍ ຄຫິຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອທິນ຺ນມຸຂທ຺ວາຣາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ທິນ຺ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ສິງ຺ຄີໂລຓກປ຺ໂປ ວິຍ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣຓມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ຣຸຫຓໂຕ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖມ຺ປິ ສເຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ທິນ຺ນໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ອິຘ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ທິນ຺ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ. ‘‘ນ ຫິ ຕໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ຄຫິຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍທິ ເອວໍ ປຎ຺ຈສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓງ຺ເຄສຸ ‘‘ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວິເສສນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຏິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຫິ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວິສຸໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຕຎ຺ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຍນ ວາ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສຕິປິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ‘ນ ຫິ ຕໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣນ຺ຕີ’ຕິ ອິຘ ອປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣເຓ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓງ຺ເຄສຸ ປຎ຺ຈສຸ ສມິທ຺ເຘສຸ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ຄຫິຕເມວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ເພສຸເຍວ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕເຕລາທິໍ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸທຸກ຺ຂລມຸສລາທີນິ ຂີຍນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທຸກ຺ຂລມຸສລານໍ ຂເຍນ ປິສິຕໂກຏ຺ຏິຕເຠສຊ຺ເຊສຸ ສເຈ ອາຄນ຺ຕຸກວຓ຺ໂຓ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສຸທ຺ຘໍ ອຸທກໍ ໂຫຕີຕິ ຣຸກ຺ຂສາຂາທີຫິ ຄຬິຕ຺ວາ ປຕນອຸທກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໐໙. ປຕ຺ໂຕ ວາສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປຕ຺ຕຄຕໍ ຉຸປິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ລຄ຺ເຄນ ອາມິເສນ ໂທສາຠາວຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມວ ປຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ສາມເຓຣສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕຕິ…ເປ… ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານກຣຓໂຕ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕິ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ປນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຄຫຓສມເຍເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ. ເກສຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖາຍ ຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ປກ຺ຂິປນ຺ເຕປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີຕິ ສຍເມວ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐປນໂຕ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນເນວ ຐປິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຠາວໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາມເຓຣ…ເປ… ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເກສຎ຺ຈີຕິອາທີສຸ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຕ຺ຖຈິ ຐປິຍມານມ຺ປິ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ເອວ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕິ, ອຖ ໂຂ ຠາຊເນ ປຕິຕເມວ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ. ຠາຊນຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຸນທິວສຕ຺ຖາຍ ອເປກ຺ຂິຕເມວາຕິ ຕຄ຺ຄຕມ຺ປິ ອາມິສໍ ທຸທ຺ໂຘຕປຕ຺ຕຄຕໍ ວິຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕີຕິ ສງ຺ກາຍ ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອີທິເສສຸ ຫິ ຍຸຕ຺ຕິ ນ ຄເວສິຕພ຺ພາ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

໑໑໐. ປຕ຺ຕຄຕາ ຍາຄູຕິ ອິມິນາ ປຕ຺ຕມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ຜຸຏ຺ເຐປິ ກຸເຏ ຍາຄຸ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາ, ອຸຄ຺ຄຫິຕາ ວາ ນ ໂຫຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນິຈ຺ຉາຍ ຜຸຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາໂຣເປຕີຕິ ຫຕ຺ຖໍ ຜຸສາເປຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫຓູປຄໍ ຠາຣໍ ນາມ ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອຸກ຺ເຂປາຣຫໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ອຎ຺ເຎນ ຫຕ຺ເຖນ ປິທຫນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ນ ປິທຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໖໕) ປນ ‘‘ນ ປິທຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປນ ອິຕເຣນ ຫຕ຺ເຖນ ປິທຫໂຕ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມ຺ປິ ວາ ອຜຸສິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປິຘານໍ ປາເຕນ຺ຕສ຺ສ ນ ໂທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໑. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຉາຍຕ຺ຖາຍ ອຸປຣິ ຘາຣິຍມານາ ມຫາສາຂາ ເຍນ ເກນຈິ ຉິຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄຣຊໍ ມຸເຂ ປາເຕຍ຺ຍ ວາຕິ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ມຈ຺ຉິກວາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສເຈປິ ສາຂາຍ ລຄ຺ຄຣຊໍ ປຕ຺ເຕ ປຕຕິ, ສຸເຂນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ສາຂາຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມວິຘ ປຏິຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ມູລປຏິຄ຺ຄຫຓເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ມຈ຺ຉິກວາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຈນມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຸຓ຺ຑເກຕິ ມຫາຆເຏ. ຕສ຺ມິມ຺ປີຕິ ຈາຏິຆເຏປິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາຕິ ຕເມວ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ຠຓ຺ຑໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ຄາຫາເປຕ຺ວາ.

ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ທຸຕິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສາຕິ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຖາ’’ຕິ ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈ຺ຈຊາເປຕ຺ວາ ທຸຕິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເທຕິ. ຕຸຍ຺ຫໍ ຍາຄຸໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນປິ ປຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ເທຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ສາມເຓໂຣ’’ຕິອາທິປຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕນກຖາຍໍ. ກາຣຓໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ມາຕຸອາທີນໍ ເຕລາທີນິ ຫຣນ຺ໂຕ ຕຖາຣູເປ ກິຈ຺ເຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ອປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລຠຕິ, ເອວມິຘ ປຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕນໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກສ຺ມາ ນ ລຠຕີຕິ ກາຣຓໍ ວີມໍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ສາມເຓເຣຫິ ຄຫິຕຕຓ຺ຑຸເລສຸ ປຣິກ຺ຂີເຓສຸ ອວສ຺ສໍ ອມ຺ຫາກໍ ສາມເຓຣາ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ມາຕາປິຕູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ປນ ຉາຍຕ຺ຖາຍ ວາ ຄຫເຓ ປຣິໂຠຄາສາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ມາຕາປິຕູນມຕ຺ຖາຍ, ເຕລາທິໍ ຫຣໂຕປິ ຈ;

ສາຂໍ ຉາຍາທິອຕ຺ຖາຍ, ອິມສ຺ສ ນ ວິເສສຕາ.

‘‘ຕສ຺ມາ ຫິສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ, ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ ຕຸ ກາຣຓໍ;

ຕສ຺ສ ສາລຍຠາວໍ ຕຸ, ວິເສສໍ ຕກ຺ກຍາມຫ’’ນ຺ຕິ.

ອິທເມເວຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ອວສ຺ສໍ ຕຖາວິຘວິຕກ຺ກຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ເອຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸນ຺ຕິ. ມາຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຫຣເຓ ປນ ນາວສ຺ສໍ ຕຖາວິຘວິຕກ຺ກຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສກ຺ກາ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸໍ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕຕ຺ຖ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສເຈ ປນ ສກ຺ໂກຕິ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸໍ, ຕໂຕ ລທ຺ຘໍ ຂາທິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໖໕) ປນ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ປຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕເນ. ກາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ສາມເຓຣາ ອິໂຕ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ເທນ຺ຕີຕິ ວິຕກ຺ໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ປນ ຕາທິໂສ ວິຕກ຺ໂກ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ອປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາປິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໒. ນິຈ຺ຈາເລຕຸນ຺ຕິ ຈາເລຕ຺ວາ ປາສາຓສກ຺ຂຣາທິອປນຍນໍ ກາຕຸໍ. ອຸທ຺ຘນໍ ອາໂຣເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນຄ຺ຄິກໍ ອຸທ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘເນ ປຈ຺ຈມານສ຺ສ ອາລຸຬເນ ອຸປຣິ ອປກ຺ກຕຓ຺ຑຸລາ ເຫຏ຺ຐາ ປວິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາມໍປາກຎ຺ເຈວ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໑໑໓. ອາຘາຣເກ ປຕ຺ໂຕ ຐປິໂຕຕິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕາມິໂສ ປຕ຺ໂຕ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ຐປິໂຕ. ຈາເລຕີຕິ ວິນາ ກາຣຓໍ ຈາເລຕິ, ສຕິປິ ກາຣເຓ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິໂຠຄາຣຫໍ ຈາເລຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອມນຸສ຺ສິກາພາເຘ ອາມກມໍສໍ ອາມກໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໔) ຕາທິເສ ອາພາເຘ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອາມກມໍສປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ‘‘ອາມກມໍສປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຕໂນ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສີຫວິຆາສາທິໍ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກ຺ໂກຕິ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸນ຺ຕິ ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເທຕີ’’ຕິ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ມຍາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ສເຈ ປນ ມູເລປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຄເຫຕ຺ວາ ຄເຕ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ທເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສເຈ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໑໔. ໂກຏ຺ຐາເສ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ສາມເຓຣາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິຕໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ສພ຺ເພສໍ ສມເກ ໂກຏ຺ຐາເສ ກໂຣຕິ. ຄຫິຕາວເສສນ຺ຕິ ສາມເຓເຣຫິ ຄຫິຕໂກຏ຺ຐາສໂຕ ອວເສສໍ. ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອິທໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ. ອິຘ ຄຫິຕາວເສສໍ ນາມ ເຕນ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຸນ ຐປິຕໍ.

ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕທຫຸ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ເຕເນວ ‘‘ຍາວກາລິເກນ ຍາວຊີວິກສໍສຄ຺ເຄ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ປຸຣິມທິວເສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕາ ໂຫຕິ, ສາມິເສນ ມຸເຂນ ຕສ຺ສາ ວຏ຺ຏິຍາ ຘູມໍ ປິວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສມຸທ຺ໂທທເກນາຕິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕສມຸທ຺ໂທທເກນ.

ຫິມກຣກາ ນາມ ກທາຈິ ວສ຺ໂສທເກນ ສຫ ປຕນກາ ປາສາຓເລຂາ ວິຍ ຆນີຠູຕາ ອຸທກວິເສສາ, ເຕສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທກຄຕິກາ ເອວາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ກຕກຏ຺ຐິ ອຸທກໍ ປສາເທຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອພ຺ໂພຫາຣິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕາປຕ຺ຕີຫິ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ, ວິກາລໂຠຊນາປຕ຺ຕີຫິປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ລຄ຺ຄຕີຕິ ສຸກ຺ເຂ ມຸເຂ ຈ ຫຕ຺ເຖ ຈ ມຕ຺ຕິກາວຓ຺ຓໍ ທສ຺ເສນ຺ຕໍ ລຄ຺ຄຕິ. ພຫລນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖມຸເຂສຸ ອລຄ຺ຄນກມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ວາສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຣຓຸຂີຣາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ປານີຍໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕ຺ວາ. ສເຈ ປນ ປີຕາວເສສກໍ ຕຕ຺ເຖວ ອາກິຣິສ຺ສາມີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຸນ ປຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ອາກິຣຕິ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜຣສສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ວິຍູຫິຕ຺ວາ, ອປເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑໕. ມຫາຠູເຕສູຕິ ປາຓສຣີຣສນ຺ນິສ຺ສິເຕສຸ ປຖວີອາທິມຫາຠູເຕສຸ. ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ສຣີຣສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອກປ຺ປິຍມໍສານຸໂລມຕາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິໍ ນ ຊເນຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຕຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໂຕ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕຕິ. ‘‘ຣຸກ຺ຂໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຕ຺ຕິກຕ຺ຖາຍ ປຖວິໍ ຂຓິຕຸໍ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມູລປຓ຺ຓາທິວິສເຠສຊ຺ຊໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຉາຣິກໍ ອກຕ຺ວາປິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ວີສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໒໑. ປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໑໑໖. ເອວໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ປຏິກ຺ເຂປປວາຣຓາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຏິກ຺ຂິປນໍ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປວາຣິຍເຕ ປວາຣຓາ, ປຏິເສຘນນ຺ຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ປຏິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕາ ປວາຣຓາ ປຏິກ຺ເຂປປວາຣຓາ. ອຖ ວາ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ປວາຣຓາ ປຏິກ຺ເຂປປວາຣຓາ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ໂຠຊເນ ອຠິຫເຏ ປຏິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕາ ປວາຣຓາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໑໗. ຍໍ ອສ຺ນາຕີຕິ ຍໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ອມ຺ພິລປາຍາສາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຂີຣປາຍາສາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອມ຺ພິລປາຍາສຄ຺ຄຫເຓນ ຕກ຺ກາທິອມ຺ພິລສໍຍຸຕ຺ຕາ ຆນຍາຄຸ ວຸຕ຺ຕາ. ຂີຣປາຍາສຄ຺ຄຫເຓນ ຂີຣສໍຍຸຕ຺ຕາ ຍາຄຸ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ປວາຣຓໍ ຊເນຕີຕິ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນາປຕ຺ຕິນິພນ຺ຘນໍ ປຏິກ຺ເຂປໍ ສາເຘຕິ. ກໂຕປິ ປຏິກ຺ເຂໂປ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນາປຕ຺ຕິນິພນ຺ຘໂນ ນ ໂຫຕິ, ອກຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປວາຣຓໍ ນ ຊເນຕີ’’ຕິ.

‘‘ຍາຄຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ປວາຣຓຊນກຍາຄຸຍາປິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ປວາຣຓໍ ຊເນຕິເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປຣໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ນ ສເມຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ – ເຫຏ຺ຐາ ອຍາຄຸເກ ນິມນ຺ຕເນ ອຸທກກຎ຺ຊິກຂີຣາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ມທ຺ທິຕໍ ຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ. ‘‘ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວິສຸໍ ຍາຄຸຍາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕີຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຂີຣາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ມທ຺ທິຕໍ ຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍາຄຸຍາວ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ປຣໂຕ ‘‘ເຍນາປຸຈ຺ຉິໂຕ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນປິ ສໍສນ຺ທຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ຄຓ຺ຐິປເທສຸເຍວ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ນ ສເມຕີຕິ. ສເຈ…ເປ… ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓສ຺ສ ມຈ຺ຉມໍສຂຓ຺ຑສ຺ສ ນຫາຣຸໂນ ວາ ສພ຺ຠາວມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕາຫີຕິ ປຸຖຸກາຫິ.

ສາລິວີຫິຍເວຫິ ກຕສຕ຺ຕູຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ ປນ ຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກໂຕປິ ສຕ຺ຕຸເຍວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກງ຺ຄຸວຣກ…ເປ… ສຕ຺ຕຸສງ຺ຄຫເມວ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຕຸໂມທໂກຕິ ສຕ຺ຕຸໂຍ ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ກໂຕ ອປກ຺ໂກ ສຕ຺ຕຸຄຸໂຬ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໓໘-໒໓໙) ປນ ‘‘ສຕ຺ຕຸໂມທໂກຕິ ສຕ຺ຕຸໍ ເຕເມຕ຺ວາ ກໂຕ ອປກ຺ໂກ, ສຕ຺ຕຸໍ ປນ ປິສິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ປູວໍ ກຕ຺ວາ ປຈນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ປວາເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ວິປ຺ປກຕໂຠຊນຠາວສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ມຸເຂ ສາສປມຕ຺ຕມ຺ປິ…ເປ… ນ ປວາເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສເຈ ສງ຺ຆິກໍ ລາຠໍ ອຕ຺ຕໂນ ອປາປຸຓນ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ວາ ອຊານິຕ຺ວາ ວາ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພສ຺ເສວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອລຊ຺ຊິສນ຺ຕກໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕປິ ນ ປວາເຣຕິ. ອວຕ຺ຖຸຕາຍາຕິ ອນຕິຣິຕ຺ຕາປຕ຺ຕິສາຘິກາຍ ປວາຣຓາຍ ອວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ. ເອເຕນ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພສ຺ເສວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວໍ ທີເປຕິ. ຍຎ຺ຫິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ປວາຣຓາຍ ອວຕ຺ຖູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໑໑໘. ອາສນ຺ນຕຣໍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ໂອນມິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ ອາສນ຺ນຕຣໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ໂອຣິມນ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ.

ອຸປນາເມຕີຕິ ອິມິນາ ກາຍາຠິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປນາເມຕ຺ວາຕິ ອຠິມຸຂໍ ຫຣິຕ຺ວາ. ອິທໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ວທຕີຕິ ກິຎ຺ຈິ ອປນາເມຕ຺ວາ ວທຕິ. ເກວລໍ ວາຈາຠິຫາຣສ຺ສ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຄຓ຺ຫຖາຕິ ຄເຫຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິ ຐິຕສ຺ສ ສຕິປິ ທາຕຸກາມຕາຠິຫາເຣ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ທູຣຠາເວເນວ ປວາຣຓາຍ ອຠາວໂຕ ເຖຣສ຺ສປິ ທູຣຠາວມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວາຣຓາຍ ອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ທູຣຠາວໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ, ນ ປນ ເຖຣສ຺ສ ອຠິຫາຣສມ຺ຠວໂຕ. ສເຈປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ກິຎ຺ຈິ ປນ ອວຕ຺ວາ ອາຘາຣຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ອຠິຫາໂຣ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ທູຕສ຺ສ ຈ ອນຠິຫຣຓໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄເຕນ ‘ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຠິຫາໂຣ ນາມ ໂຫຕີຕິ ‘ສເຈ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ປວາຣຓາ ໂຫຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈິປິ ອຸປນາເມຕ຺ວາ ‘ອິມໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ ວາຈາຠິຫາຣສ຺ສ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ປຣິເວສນາຍາຕິ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ. ອຠິຫຏາວ ໂຫຕີຕິ ປຣິເວສເກເນວ ອຠິຫຏາ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ທາຕຸກາມຕາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕິເຍວ. ກສ຺ມາ? ທາຕຸກາມຕາຍ ອຠິຫຏຕ຺ຕາ, ‘‘ຕສ຺ມາ ສາ ອຠິຫຏາວ ໂຫຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ‘‘ທາຕຸກາມາຠິຫາເຣ ສຕິ ເກວລໍ ‘ທສ຺ສາມີ’ຕິ ຄຫຓເມວ ອຠິຫາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ‘ທສ຺ສາມີ’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕປິ ອຄຓ຺ຫນ຺ເຕປິ ທາຕຸກາມຕາຠິຫາໂຣວ ອຠິຫາໂຣ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄຫຓສມເຍ ວາ ອຄ຺ຄຫຓສມເຍ ວາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ອສຕິ ທາຕຸກາມຕາຠິຫາເຣ ຄຫຓສມເຍປິ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຏຈ຺ຉຸນາ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ເອວ ອຠິຫຏຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຠິຫຏາວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ເຕຕິ ຠາຊນໂຕ ວິໂຍຊິຕມຕ຺ເຕ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມຠາເຣປີຕິ ປຣິເວສກສ຺ສ ຈ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ຠຕ຺ຕປຈ຺ຉິຠາຣຄ຺ຄຫເຓ ສມ຺ຠູເຕປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑໙. ຣສໍ ຄຓ຺ຫຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລໍ ມໍສຣສສ຺ສ ອປວາຣຓາຊນກສ຺ສ ນາເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕິ. ມຈ຺ຉຣສນ຺ຕິອາທີສຸ ມຈ຺ໂຉ ຈ ຣສຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ, ວຕ຺ຖຸໂນປິ ຕາທິສຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ. ‘‘ອິທໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິປິ ອວຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ອຠິຫຏໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕປິ ໂຫຕິ ເອວ.

ກຣມ຺ພໂກຕິ ມິສ຺ສກາຘິວຈນເມຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ພຫູຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ‘‘ກຣມ຺ພໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ສເຈປິ ມໍເສນ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕ ໂຫຕິ, ‘‘ກຣມ຺ພກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອປວາຣຓາຣຫສ຺ສ ນາເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ມໍສກຣມ຺ພກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ມໍສມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປວາຣຓາວ ໂຫຕິ.

໑໒໐. ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຕ຺ຖຸໂນ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎາຍ ປຏິກ຺ເຂປໂຕປິ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປວາຣຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ອຍາຄຸເກ ນິມນ຺ຕເນ ອຸທກກຎ຺ຊິກຂີຣາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ມທ຺ທິຕໍ ຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ, ‘ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວິສຸໍ ຍາຄຸຍາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ‘‘ເຍນາປຸຈ຺ຉິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ກາຣຓໍ ປເນຕ຺ຖ ທຸທ຺ທສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອເກ ຕາວ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ຍາຄຸມິສ຺ສກໍ ນາມ ຠຕ຺ຕເມວ ນ ໂຫຕິ, ຂີຣາທິກມ຺ປິ ໂຫຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ກຣມ຺ພເກ ວິຍ ປວາຣຓາຍ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘ຍາຄຸ ພຫຸຕຣາ ວາ ໂຫຕິ ສມສມາ ວາ, ນ ປວາເຣຕິ, ຍາຄຸ ມນ຺ທາ, ຠຕ຺ຕໍ ພຫຸຕຣໍ, ປວາເຣຕີ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສ’’ນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍາຄຸມິສ຺ສກໍ ນາມ ຠຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາຍ ເອວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘ອິຘ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສ’’ນ຺ຕິ.

ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສໍ, ເອວໍ ປຣໂຕ ‘‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປວາຣຓປ຺ປໂຫນກສ຺ສ ອປ຺ປພຫຸຠາໂວ ປວາຣຓາຍ ຠາວາຠາວນິມິຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ຈຣຫິ ປວາຣຓາຊນກສ຺ສ ນາມ ຄຫຓເມເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ກຣມ຺ພເກນ ນ ສມາເນຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍມ຺ປິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕນ ສໍສນ຺ທິຍມານໍ ນ ສເມຕິ. ຍທິ ຫິ ມິສ຺ສກນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກເຍວ ຣຸຬ຺ຫໍ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ຍຖາ ‘‘ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ພຫຸຕຣໍ ວາ ສມໍ ວາ ອປ຺ປຕຣໍ ວາ ໂຫຕິ, ປວາເຣຕິເຍວ, ເອວໍ ‘‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອປ຺ປຕເຣປິ ຠຕ຺ເຕ ປວາຣຓາຍ ຠວິຕພ຺ພໍ ‘‘ມິສ຺ສກ’’ນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກເຍວ ຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ມິສ຺ສກນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກເຍວ ຣຸຬ຺ຫໂວຫາຣຕ຺ຕາ ອິທໍ ປນ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ມິສ຺ສກນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກ ຣຸຬ຺ຫໍ ນ ໂຫຕິ, ມິສ຺ສກຠຕ຺ຕໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ຍຖາ ອຍາຄຸເກ ນິມນ຺ຕເນ ຂີຣາທີຫິ ສມ຺ມທ຺ທິຕໍ ຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ມິສ຺ສກຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ອປ຺ປໍ ວາ ໂຫຕຸ, ພຫຸ ວາ, ປວາຣຓາ ເອວ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ມິສ຺ສກນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກ ຣຸຬ຺ຫໍ ວາ ໂຫຕຸ, ມິສ຺ສກໍ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ ວາ, ອຸຠຍຖາປິ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ນ ສເມຕີຕິ ກິເມຕ຺ຖ ກາຣຓຈິນ຺ຕາຍ. ອີທິເສສຸ ປນ ຐາເນສຸ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓເນວ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໓໘-໒໓໙) ປນ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸໂນ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ‘ປວາຣິໂຕວ ໂຫຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ເຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕເມວ ໂຫຕິ, ປຏິກ຺ເຂໂປ ນຕ຺ຖິ. ອຍເມຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ‘ເຍນາປຸຈ຺ຉິໂຕ’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ກາຣຓໍ ປເນຕ຺ຖ ທຸທ຺ທສນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ພຫຸຕຣຠາເວ ປວາຣຓາຍ ສມ຺ຠວກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສໍ, ອຎ຺ຎຖາ ກຣມ຺ພເກປິ ມຈ຺ຉາທິພຫຸຠາເວ ປວາຣຓາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສໍ, ເອວໍ ປຣໂຕ ‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຈ ‘ອິທໍ ປນ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກເມວາ’ຕິອາທິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ‘ອປ຺ປຕຣໍ ນ ປວາເຣຕີ’ຕິ ວຈເນນ ນ ສເມຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ຐິຕໍ ຣສາທິໍ ວິສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຫິຈິ ປນ ‘‘ຍຖາ ຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖໍ ນ ປຕຕິ, ຕຖາ ຄາຬ຺ຫໍ ຫຕ຺ເຖນ ປີເຬຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ຫິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍາຄຸມິສ຺ສກໍ ຠຕ຺ຕມ຺ປິ ເທນ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ພຫຸຂີຣຣສາທີສຸ ຠຕ຺ເຕສຸ ‘‘ຂີຣໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ທິນ຺ນານິ ຂີຣາທີນິ ວາ ເທຕຸ ຂີຣາທິມິສ຺ສກໍ ຠຕ຺ຕໍ ວາ, ອຸຠຍຖາປິ ປວາຣຓາຍ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ເຕນາກາເຣນ ເທນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ທີຍມານໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ປນ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ທີຍມາເນ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ອຏ຺ຐກຖາເຍເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ກາຣຓນ຺ຕຣໍ ຄເວສິຕພ຺ພໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໓໘-໒໓໙) ປນ ‘‘ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີຕິ ‘ຣສໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິອາທິນາ ວາຈາຍ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ກາເຍນ ຣສາທິໍ ວິໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ຕຖາ ອວິໂຍຊິເຕປິ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ ອປວາຣຓາປໂຫນກສ຺ສ ນາເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານາທີສຸ ວິຍ, ອຎ຺ຎຖາ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ປຸພ຺ພາປຣໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນາວາ ວາ ເສຕຸ ວາຕິອາທິມ຺ຫິ ນາວາທິອຠິຣຸຫນາທິກ຺ຂເຓ ກິຎ຺ຈິ ຐຕ຺ວາປິ ອຠິຣຸຫນາທິກາຕພ຺ພຕ຺ເຕປິ ຄມນຕປ຺ປຣຕາຍ ຐານໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຊນສມ຺ມທ຺ເທນ ປນ ອໂນກາສາທິຠາເວນ ຐາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຈາເລຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປີຐປ຺ປເທເສ ວາ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອເປລ຺ເລຕ຺ວາ, ຕສ຺ມິໍ ເອວ ປນ ຐາເນ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ລຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນ ປສ຺ເສນາ’’ຕິອາທິ. ສເຈ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສິນ຺ໂນ ປາເທ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາປິ ຠູມິຍໍ ນິສີທຕິ, ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຸກ຺ກຸຏິກາສນໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ສຸເຂນ ນິສີທິຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ ປນ ເຫຏ຺ຐາ…ເປ… ນິສີທນກໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາສນໍ ອຈາເລຕ຺ວາຕິ ປີເຐ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໂຕ ອານິສທມໍສໍ ອໂມເຈຕ຺ວາ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອທິນ຺ນາທາເນ ວິຍ ຐານາຈາວນໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໒໑. ອກປ຺ປິຍກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍກຕສ຺ເສວ ອນຕິຣິຕ຺ຕຠາວໂຕ ກປ຺ປິຍໍ ອກາຣາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ມູລຜລາທິເຍວ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ອກປ຺ປິຍໂຠຊນໍ ວາ ກຸລທູສນາທິນາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ເສສໍ ປນ ປຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ ອຕິຣິຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ປນ ມູລຜລາທິໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາເມນ ຕໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ຐເປຕ຺ວາ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

໑໒໒. ໂສ ປຸນ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຠາຊເນ ກຣິຍມານໍ ປຐມໍ ກເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ປຸນ ໂສເຍວ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ອຎ຺ໂຎ ລຠຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປນ ຠາຊເນ ເຕນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນ ອກຕໍ, ເຕນ ກາຕພ຺ພໍ, ຍຎ຺ຈ ອກຕໍ, ຕໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ນ ເກວລໍ ອຎ຺ເຎເນວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ເອວໍ ກຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ກຕໍ.

ເປເສຕ຺ວາຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ເປເສຕ຺ວາ. ອິມສ຺ສ ວິນຍກມ຺ມຠາວໂຕ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐິຕໍ ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສເຈ ປນ ອາມິສສໍສຏ຺ຐານີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ມຸຂຄເຕນາປິ ອນຕິຣິຕ຺ເຕນ ອາມິເສນ ສໍສຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ປວາຣິເຕນ ໂຠຊນໍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນປິ ຍຖາ ອກເຕນ ມິສ຺ສໍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ມຸຂຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອປວາຣິຕສ຺ສ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຍາມກາລິກາທີນິ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ປວາຣິຕສ຺ສ ປນ ປວາຣຓມູລກໍ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ‘‘ຍາມກາລິກໍ…ເປ… ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ (ປາຈິ. ໒໔໐) ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ປຏິກ຺ເຂປປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ເອກວີສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໒໒. ປພ຺ພຊ຺ຊາວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໑໒໓. ເອວໍ ປຏິກ຺ເຂປປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ປພ຺ພຊ຺ຊາວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນາ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ວຊິຕພ຺ພາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ອຸປສມ຺ປທາໂຕ ປຐມໍ ອຸປຄຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປ-ປຸພ຺ພ ວຊ ຄຕິມ຺ຫີຕິ ຘາຕຸ. ກຸລປຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຍ ປຸຄ຺ຄລາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ເຕ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປພ຺ພຊ຺ຊາໂທສວິຣຫິໂຕຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອນ຺ຕຣາຍກເຣຫິ ປຎ຺ຈາພາຘາທິໂທເສຫິ ວິຣຫິໂຕ. ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິນຂປິຏ຺ຐິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ‘‘ຕຎ຺ເຈ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓມ຺ປິ ວຑ຺ຒນປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ສຣີຣາວຍເວສຸ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໍ ວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ເຈ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓມ຺ປິ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ເຈ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ, ຕຎ຺ຈ ນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ປເທສວິເສເສເຍວ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘ສເຈ ປນາ’ຕິອາທິມາຫ. ສເຈ ຫິ ອວິເສເສນ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໍ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ‘ນິວາສນປາຣຸປເນຫິ ປກຕິປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ’ຕິ ປເທສນິຍມໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ນິວາສນປາຣຸປເນຫິ ປກຕິປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໍ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໂຕ ຂຸທ຺ທກຕຣໍ ປນ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ວາ ວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ວາ ຐິຕໍ ໂຫຕຸ, ວຏ຺ຏຕິ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໂຕ ຂຸທ຺ທກຕຣສ຺ສ ວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ວາ ຐິຕສ຺ສ ມຸຂາທີສຸເຍວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໘໘) ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໘໘-໘໙) ປນ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໍ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຕາທິສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນປິ ຈ ວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ປາກຏຏ຺ຐາເນປິ ປນ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໂຕ ອູນຕຣໍ ອວຑ຺ຒນກໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ຕໍ ຄຫຓໍ ປຏິເສເຘຕຸໍ ‘ມຸເຂ ປນາ’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄຘາ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ຕາທິໂສປິ ໂຣໂຄ ກຸຏ຺ເຐເຍວ ອນ຺ໂຕຄໂຘຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຄຓ຺ເຑປິ ອິມິນາ ນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປນ ມຸຂາທີສຸ ໂກລຏ຺ຐິມຕ຺ຕໂຕ ຂຸທ຺ທກຕໂຣປິ ຄຓ຺ໂຑ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິສຸໍ ນ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິເຕປິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ກຸຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຸຂາທີສຸ ໂກລຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໂຕ ຂຸທ຺ທກຕໂຣປິ ຄຓ຺ໂຑ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິເຕປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ໂກລຏ຺ຐິມຕ຺ຕໂຕ ຂຸທ຺ທກຕໂຣປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕເຍວາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ປກຕິວຓ຺ເຓ ຊາເຕຕິ ໂຣຄເຫຕຸກສ຺ສ ວິກາຣວຓ຺ຓສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂກລຏ຺ຐິມຕ຺ຕໂກຕິ ພທຣຏ຺ຐິປ຺ປມາໂຓ. ‘‘ສຎ຺ຊາຕຉວິໍ ກາເຣຕ຺ວາ’’ຕິ ປາໂຐ, ວິຊ຺ຊມານຉວິໍ ກາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໘໘-໘໙) ປນ ‘‘ສຈ຺ຉວິໍ ກາເຣຕ຺ວາຕິ ວິຊ຺ຊມານຉວິໍ ກາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສຎ຺ຉວິນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ສຎ຺ຊາຕຉອນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຓ຺ຑາທີສຸ ວູປສນ຺ເຕສຸປິ ຕໍ ຐານໍ ວິວຓ຺ຓມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກປຕ຺ຕວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕປທຸມເສຕປທຸມປຸປ຺ຜທລວຓ຺ຓໍ. ກຸຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ອວຑ຺ຒນກໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສສພ຺ຍາຘີຕິ ຂຍໂຣໂຄ. ຍກ຺ຂຸມ຺ມາໂທຕິ ກທາຈິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖມຸຂາທິກໍ ອວຍວໍ ຠູມິຍໍ ຆໍສນໂກ ຍກ຺ໂຂວ ໂຣໂຄ.

໑໒໔. ມຫາມຕ຺ໂຕຕິ ມຫຕິຍາ ອິສ຺ສຣິຍມຕ຺ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ‘‘ນ ທານາຫໍ ເທວສ຺ສ ຠໂຏ’’ຕິ ອາປຸຈ຺ຉຕີຕິ ຣຎ຺ຎາ ເອວ ທິນ຺ນໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ຣາຊກມ຺ມິເກຫິ ອມຈ຺ຈາທີຫິ ຐປິໂຕ, ອມຈ຺ຈາທີນໍ ເອວ ວາ ຠໂຏ ໂຫຕິ, ເຕນ ຕໍ ຕໍ ອມຈ຺ຈາທິມ຺ປິ ອາປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

໑໒໕. ‘‘ຘຊພນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປາກຏໂຈໂຣ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເຍ ປນ ອມ຺ພລພຸຊາທິໂຈຣກາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ‘‘ສີລວາ ຊາໂຕ’’ຕິ ຊານນ຺ຕິ.

໑໒໖. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ທຸພນ຺ຘນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສງ຺ຂລິກພນ຺ຘນໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ. ວິວຣິຕ຺ວາຕິ ຄາມພນ຺ຘນາທີສຸ ຄາມທ຺ວາຣາທີນິ ວິວຣິຕ຺ວາ. ອປສ຺ສມານານໍ ວາ ປລາຍຕີຕິ ປຸຣິສຄຸຕ຺ຕິຍໍ ປຸຣິສານໍ ໂຄປການໍ ອປສ຺ສມານານໍ ປລາຍຕິ.

໑໒໙. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ກສາຫໂຕ ກຕທຓ຺ຑກມ຺ໂມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ.

໑໓໐. ປລາໂຕປີຕິ ອິຓສ຺ສາມິການໍ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ຠເຍນ ປລາໂຕປິ ອິຓາຍິໂກ. ຄີວາ ໂຫຕິ ອິຓາຍິກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອນາທເຣນ ອິຓມຸຕ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ປເວສິຕຕ຺ຕາ.

ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ຒນ຺ຕິ ໂຖກໍ ໂຖກໍ. ທາຕພ຺ພເມວາຕິ ອິຓາຍິເກນ ຘນໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ທາເນ ສອຸສ຺ສາເຫເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ມາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຫາຍເກຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ຫິສ຺ສ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ພຕາ ສິຍາຕິ.

໑໓໑. ທາສຈາຣິຕ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ກີໂຕຕິ ອິມິນາ ທາສຠາວປຣິໂມຈນຕ຺ຖາຍ ກີຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຕາທິໂສ ຫິ ຘນກ຺ກີໂຕປິ ອທາໂສ ເອວ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໙໗) ປນ ‘‘ເທສຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາວນປຓ຺ຓາໂຣປນາທິກໍ ຕໍ ຕໍ ເທສຈາຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈາຣິຕ຺ຕວເສນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຊນປເທ ທາສປຓ຺ຓຊ຺ຌາປນາທິນາ ອທາສກຣຓນິຍາເມນ. ອຠິເສກາທີສຸ ສພ຺ພພນ຺ຘນານິ ໂມຈາເປນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສພ຺ພສາຘາຣເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສເຈ ສຍເມວ ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປນ຺ຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕາ ຠຸຊິສ຺ສິຕ຺ຖິໂຍ ‘‘ມຍມ຺ປິ ວຓ຺ຓທາສິໂຍ ໂຫມາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ສຍເມວ ຣາຊູນໍ ທາສິປຓ຺ເຓ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ລິຂາເປນ຺ຕິ, ຕາສໍ ປຸຕ຺ຕາປິ ຣາຊທາສາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕຫິ ອທິນ຺ນາ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພາຕິ ຍຕ຺ຕກາ ເຕສໍ ສາມິໂນ, ເຕສຸ ເອເກນ ອທິນ຺ເນປິ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພາ. ຠຸຊິສ຺ເສ ກຕ຺ວາ ປນ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ເຕ ອາຣາມິກາ ທິນ຺ນາ, ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສງ຺ຆໍ ຎາເປຕ຺ວາ ຜາຕິກມ຺ເມນ ຘນາທິໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຊິສ຺ເສ ກຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໙໗) ປນ ‘‘ເທວທາສິປຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕີຕິ ລິຂິຕໍ. ‘ອາຣາມິກຎ຺ເຈ ປພ຺ພາເຊຕຸກາໂມ, ອຎ຺ຎເມກໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິວາທສ຺ສ ອຍມິຘ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາຣາມິເກ ເທມາ’ຕິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ເຕ ເຕສໍ ທາສາ, ‘ອາຣາມິໂກ ຈ ເນວ ທາໂສ ນ ຠຸຊິສ຺ໂສ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ນ ທາໂສຕິ ລິຂິຕໍ. ຕກ຺ກາສິຎ຺ຈນໍ ສີຫຬທີເປ ຈາຣິຕ຺ຕໍ, ເຕ ຈ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພາ ສງ຺ຆສ຺ສາຣາມິກຕ຺ຕາ. ນິສ຺ສາມິກໍ ທາສໍ ອຕ຺ຕນາປິ ຠຸຊິສ຺ສໍ ກາຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໙໗) ປນ ‘‘ຕກ຺ກໍ ສີເສ ອາສິຕ຺ຕກສທິສາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ອທາເສ ກໂຣນ຺ຕາ ຕກ຺ເກນ ສີສໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອທາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ອາຣາມິກວຈເນນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອທາສາວ ເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘ຕກ຺ກາສິຎ຺ຈນໍ ປນ ສີຫຬທີເປ ຈາຣິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເນວ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍວຈເນນ ທິນ຺ເນປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຣາມິກທາສຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໙໗) ‘‘ຕກ຺ກໍ ສີເສ ອາສິຕ຺ຕກສທິສາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເກສຸຈິ ຊນປເທສຸ ອທາເສ ກໂຣນ຺ຕາ ຕກ຺ກໍ ສີເສ ອາສິຎ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕນ ກິຣ ເຕ ອທາສາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວມິທມ຺ປິ ອາຣາມິກວຈເນນ ທິນ຺ນມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຖາ ທິນ຺ເນປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຣາມິກທາໂສ ເອວາຕິ ‘ເນວ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ຕາວກາລິໂກ ນາມ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ປຈ຺ຉາປິ ຄເຫຕຸກາມຕາຍ ວາ ທິນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ຕາວກາລິກເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນິສ຺ສາມິກທາໂສ ນາມ ຍສ຺ສ ສາມິກຸລໍ ອຎ຺ຎາຕິກໍ ມຣເຓນ ປຣິກ຺ຂີຓໍ, ນ ໂກຈິ ຕສ຺ສ ທາຍາໂທ, ໂສ ປນ ສມານຊາຕິເກຫິ ວາ ນິວາສຄາມວາສີຫິ ວາ ອິສ຺ສເຣຫິ ວາ ຠຸຊິສ຺ໂສ ກໂຕວ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ເທວທາສາປິ ທາສາ ເອວ. ເຕ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ເທເສ ຣາຊທາສາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ວິຫາຣທາສາ ວາ, ຕສ຺ມາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໙໗) ປນ ‘‘ນິສ຺ສາມິກທາໂສ ນາມ ຍສ຺ສ ສາມິກາ ສປຸຕ຺ຕທາຣາ ມຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ໂກຈິ ຕສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄາຫໂກ, ໂສປິ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ປນ ອຕ຺ຕນາປິ ຠຸຊິສ຺ສໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຍ ວາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຣຏ຺ເຐ ສາມິໂນ, ເຕຫິປິ ກາຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ‘ເທວທາສິປຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ທາສສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິເກ ທິສ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ທາສມ຺ປິ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ສາມິເກ ທິສ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ອປເນນ຺ໂຕ ປທວາເຣນ ອທິນ຺ນາທານາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ທາສສ຺ສ ປນ ປລາຍໂຕ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໓໒. ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນກາທິວຕ຺ຖູສຸ ກຓ຺ຓມູເລຕິ ສກລສ຺ສ ກຓ຺ຓສ຺ສ ເຉທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ກຓ຺ຓສກ຺ຂລິກາຍາຕິ ກຓ຺ຓຈູຬິກາຍ. ຍສ຺ສ ປນ ກຓ຺ຓາວຏ຺ເຏຕິ ເຫຏ຺ຐາ ກຸຓ຺ຑລາທິຐປນຉິທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕຎ຺ຫິ ສງ຺ຆຏ຺ຏນກ຺ຂມໍ. ອຊປທເກຕິ ອຊປທນາສິກຏ຺ຐິໂກຏິຍໍ. ຕໂຕ ຫິ ອຸທ຺ຘໍ ນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ. ສນ຺ເຘຕຸນ຺ຕິ ອວິຣູປສຓ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຣູປໍ ປນ ປຣິສທູສກໍ ອາປາເທຕິ.

ຂຸຊ຺ຊສຣີໂຣຕິ ວງ຺ກສຣີໂຣ. ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວິຍ ອຸຊຸກໍ ຄຕ຺ຕໍ ສຣີຣໍ ຍສ຺ສ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຸຊຸຄຕ຺ໂຕ, ຠຄວາ. ອວເສໂສ ສຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຣຫິຕສຕ຺ໂຕ. ເອເຕນ ຐເປຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິສໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອິຕເຣ ສຕ຺ຕາ ຂຸຊ຺ຊປກ຺ຂິກາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ຂນ຺ເຘ ກຏິຍໍ ຊາຓູສູຕິ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ນມນ຺ຕິ, ເຕ ກຏິຍໍ ນມນ຺ຕາ ປຈ຺ຉໂຕ ນມນ຺ຕິ, ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ນມນ຺ຕາ ປຸຣໂຕ ນມນ຺ຕິ, ທີຆສຣີຣາ ປນ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ວງ຺ກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກ ມຸຂໍ ອຸນ຺ນາເມຕ຺ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ ຄຓຍນ຺ຕາ ວິຍ ຈຣນ຺ຕິ, ເອເກ ອປ຺ປມໍສໂລຫິຕາ ສູລສທິສາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກ ປຸຣໂຕ ປພ຺ຠາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ປເວຘມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຣິວຏຸໂມຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ວຏ຺ຏກາໂຍ. ເອເຕນ ເອວຣູປາ ເອວ ວາມນກາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໓໓. ອຏ຺ຐິສິຣາຈມ຺ມສຣີໂຣຕິ ອຏ຺ຐິສິຣາຈມ຺ມມຕ຺ຕສຣີໂຣ. ກູຏກູຏສີໂສຕິ ອເນເກສຸ ຐາເນສຸ ປິຓ຺ຑິຕມໍສຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາເມຑິຕໍ ກຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕາລຜລປິຓ຺ຑິສທິເສນາ’’ຕິ. ຕາລຜລານໍ ມຎ຺ຊຣີ ປິຓ຺ຑິ ນາມ. ອນຸປຸພ຺ພຕນຸເກນ ສີເສນາຕິ ເຈຕິຍຖູປິກາ ວິຍ ກເມນ ກິເສນ ສີເສນ. ມຫາເວຬຸປພ຺ພໍ ວິຍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ອວິສມຖູເລນ ສີເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາຬິສີໂສ ນາມ. ກປ຺ປສີໂສຕິ ຄຊມຕ຺ຖກໍ ວິຍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ນສີໂສ. ‘‘ກຓ຺ຓິກເກໂສ ວາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ປາຓເກຫີ’’ຕິອາທິ. ມກ຺ກຏສ຺ເສວ ນລາເຏປິ ເກສານໍ ອຸຏ຺ຐິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສີສໂລເມຫີ’’ຕິອາທິ.

ມກ຺ກຏຠມຸໂກຕິ ນລາຏໂລເມຫິ ອວິຠຕ຺ຕໂລມຠມຸໂກ. ອກ຺ຂິຈກ຺ເກຫີຕິ ອກ຺ຂິມຓ຺ຑເລຫິ. ເກກໂຣຕິ ຕິຣິຍໍ ປສ຺ສນໂກ. ອຸທກຕາຣກາຕິ ໂອໂລເກນ຺ຕານໍ ອຸທເກ ປຏິພິມ຺ພິກຈ຺ຉາຍາ. ອຸທກພຸພ຺ພຸຬນ຺ຕິ ເກຈິ. ອກ຺ຂິຕາຣກາຕິ ອຠິມຸເຂ ຐິຕານໍ ຉາຍາ. ອກ຺ຂິຠຓ຺ຑກາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຕິປິງ຺ຄລກ຺ຂິ ມຊ຺ຊາຣກ຺ຂິ. ມຘຸປິງ຺ຄລນ຺ຕິ ມຘຸວຓ຺ຓປິງ຺ຄລໍ. ນິປ຺ປຂຸມກ຺ຂີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຂຸມ-ສທ຺ໂທ ອກ຺ຂິທລໂລເມສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ຕທຠາວາ ນິປ຺ປຂຸມກ຺ຂິ. ອກ຺ຂິປາເກນາຕິ ອກ຺ຂິທລປຣິຍນ຺ເຕສຸ ປູຕິຕາປຊ຺ຊນໂຣເຄນ.

ຈິປິຏນາສິໂກຕິ ອນຸນ຺ນຕນາສິໂກ. ປຏງ຺ຄມຓ຺ຑູໂກ ນາມ ມຫາມຸຂມຓ຺ຑູໂກ. ຠິນ຺ນມຸໂຂຕິ ອຸປກ຺ກມຸຂປຣິໂຍສາໂນ, ສພ຺ພທາ ວິວຏມຸໂຂ ວາ. ວງ຺ກມຸໂຂຕິ ເອກປສ຺ເສ ອປກ຺ກມ຺ມ ຐິຕເຫຏ຺ຐິມຫນຸກຏ຺ຐິໂກ. ໂອຏ຺ຐຈ຺ຉິນ຺ນໂກຕິ ອຸໂຠສຸ ໂອຏ຺ເຐສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຊາຕິຍາ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ສຕ຺ຖາທິນາ ອປນີຕມໍເສນ ໂອຏ຺ເຐນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເອຬມຸໂຂຕິ ນິຈ຺ຈປຄ຺ຆຣິຕລາລາມຸໂຂ.

ຠິນ຺ນຄໂລຕິ ອວນຕຄໂລ. ຠິນ຺ນອຸໂຣຕິ ອຕິນິນ຺ນອຸຣມຊ຺ໂຌ. ເອວໍ ຠິນ຺ນປິຏ຺ຐີຕິ. ສພ຺ພຎ຺ເຈຕນ຺ຕິ ‘‘ກຈ຺ຉຸຄຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກຸຏ຺ຐາທີສຸ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິອາທິ.

ວາຕຓ຺ຑິໂກຕິ ອຓ຺ຑເກສຸ ວຸທ຺ຘິໂຣເຄນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຓ຺ຑວາຕໂຣເຄນ ອຸທ຺ຘຸຕພີຊຓ຺ຑໂກເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ວາ. ຍສ຺ສ ນິວາສເນນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມ຺ປິ ອຸຓ຺ຓຕໍ ປກາສຕິ, ໂສວ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ວິກໂຏຕິ ຕິຣິຍໍ ຄມນປາເທຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຍສ຺ສ ຈງ຺ກມໂຕ ຊາຓຸກາ ພຫິ ນິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສງ຺ຆຏ຺ໂຏຕິ ຄຈ຺ຉໂຕ ປຣິວຕ຺ຕນປາເທຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຍສ຺ສ ຈງ຺ກມໂຕ ຊາຓຸກາ ອນ຺ໂຕ ປວິສນ຺ຕິ. ມຫາຊງ຺ໂຆຕິ ຖູລຊງ຺ໂຆ. ມຫາປາໂທຕິ ມຫນ຺ເຕນ ປາທຕເລນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ປາທເວມຊ຺ເຌຕິ ປິຏ຺ຐິປາທເວມຊ຺ເຌ. ເອເຕນ ອຄ຺ຄປາໂທ ຈ ປຓ຺ຫິ ຈ ສທິສາວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໓໔. ມຊ຺ເຌ ສໍກຸຏິຕປາທຕ຺ຕາຕິ ກຸຓ຺ຐປາທຕາຍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ອຄ຺ເຄ ສໍກຸຏິຕປາທຕ຺ຕາຕິ ກຸຓ຺ຐປາທຕາຍ. ກຸຓ຺ຐປາທສ຺ເສວ ຈງ຺ກມນວິຠາວນໍ ‘‘ປິຏ຺ຐິປາທຄ຺ເຄນ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ປາທສ຺ສ ພາຫິຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ປາທຕລສ຺ສ ອຸໂຠຫິ ປຣິຍນ຺ເຕຫິ ຈງ຺ກມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມມ຺ມນນ຺ຕິ ຂລິຕວຈນໍ, ໂຍ ເອກເມວກ຺ຂຣໍ ຈຕຸປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວທຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຐານກຣຓວິສຸທ຺ຘິຍາ ອຠາເວນ ອຜຸຏ຺ຐກ຺ຂຣວຈນໍ. ວຈນານຸກຣເຓນ ຫິ ໂສ ‘‘ມມ຺ມໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂຍ ຈ ກຣຓສມ຺ປນ຺ໂນປິ ເອກເມວກ຺ຂຣໍ ຫິກ຺ກາຣພຫຸໂສ ວທຕິ, ໂສປິ ອິເຘວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ໂຍ ວາ ປນ ຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ອນາເມຑິຕກ຺ຂຣເມວ ສິຖິລໍ ສິລິຏ຺ຐວຈນໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ໂສ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ອາປຕ຺ຕິໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ຎຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕາວ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍາທິອາປທາສຸ ອຣຸຈິຍາ ກາຍສາມຄ຺ຄິໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

໑໓໕. ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລກຖາສຸ ‘‘ໂຍ ກາຬປກ຺ເຂ ອິຕ຺ຖີ ໂຫຕິ, ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ປຸຣິໂສ, ອຍໍ ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ກາຬປກ຺ເຂ ປຓ຺ຑໂກ ໂຫຕິ, ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ປນສ຺ສ ປຣິຬາໂຫ ວູປສມ຺ມຕີ’’ຕິ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ປຣິຬາຫວູປສມສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ອຸສ຺ສນ຺ນປຣິຬາຫຕາ ປຓ຺ຑກຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຕ຺ຖິຠາໂວ ປຸມ຺ຠາໂວ ວາ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠາວໂກ. ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວສ຺ສ ປກ຺ເຂ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາຣິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ປພ຺ພຊິໂຕ ສເຈ ກິເລສກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓາຕິ, ນ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ຑກສ຺ສ ຫິ ກິເລສກ຺ຂຍາສມ຺ຠວໂຕ, ຂີຓກິເລສສ຺ສ ຈ ປຓ຺ຑກຠາວານາປຕ຺ຕິໂຕ. ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກຖາຍຎ຺ຫິ ອວິເສເສນ ປຓ຺ຑກສ຺ສ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ອາສິຕ຺ຕອຸສູຍປກ຺ຂປຓ຺ຑການຎ຺ຈ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ປຓ຺ຑກຠາໂວ, ນ ປວຕ຺ຕິຍໍເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ຊຈ຺ຈນ຺ຘພຘິຣາທໂຍ ວິຍ ປຓ຺ຑໂກ ຊາຕິສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກສໍວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໓) ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ປຓ຺ຑກຕິຣຈ຺ຉານຄຕອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ຕໂຍ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນາ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາ, ເຕສໍ ສຄ຺ໂຄ ອວາຣິໂຕ, ມຄ຺ໂຄ ປນ ວາຣິໂຕຕິ ອວິເສສໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໐໙) ອາຄຕໍ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໐໙) ປນ ປຓ຺ຑກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອາສິຕ຺ຕອຸສູຍປກ຺ຂປຓ຺ຑກາ ຕໂຍປິ ປຸຣິສຠາວລິງ຺ຄາທິຍຸຕ຺ຕາ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາ, ເຕ ຈ ກິເລສປຣິຍຸຏ຺ຐານສ຺ສ ພລວຕາຍ ນປຸໍສກປຓ຺ຑກສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ປຓ຺ຑກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ອາສິຕ຺ຕອຸສູຍປຓ຺ຑການໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກິເລສປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທີຫິ ວີຕິກ຺ກມໂຕ ນິວາເຣຕຸມ຺ປິ ສກ຺ກາ, ເຕນ ເຕ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປກ຺ຂປຓ຺ຑກສ຺ສ ປນ ກາຬປກ຺ເຂ ອຸມ຺ມາໂທ ວິຍ ກິເລສປຣິຬາໂຫ ອວຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ວີຕິກ຺ກມໍ ປຕ຺ວາ ເອວ ຈ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ໂສ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເທຕໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ປເຣສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາສິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ມຸເຂ ອາສິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນປິ ອສຸຈິມຸຈ຺ຈເນນ ປຣິຬາໂຫ ວູປສມ຺ມຕິ. ອຸສູຍາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍາຕິ ອຸສູຍາຍ ວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ເສເວຕຸກາມຕາຣາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອສຸຈິມຸຕ຺ຕິຍາ ປຣິຬາໂຫ ວູປສມ຺ມຕິ.

‘‘ພີຊານິ ອປນີຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພີເຊສຸ ຐິເຕສຸ ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ອປນີເຕ ປຓ຺ຑໂກ ນ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸໂນປິ ອນາພາຘປຈ຺ຈຍາ ຕທປນຍເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ, ນ ປຓ຺ຑກຕ຺ຕໍ. ພີເຊສຸ ປນ ອປນີເຕສຸ ອງ຺ຄຊາຕມ຺ປິ ຣາເຄນ ກມ຺ມນິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ປຸມຠາໂວ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ມສ຺ສຸອາທິປຸຣິສລິງ຺ຄມ຺ປິ ອຸປສມ຺ປທາປິ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ກິເລສປຣິຬາໂຫປິ ທຸນ຺ນິວາຣວີຕິກ຺ກໂມ ໂຫຕິ ນປຸໍສກປຓ຺ຑກສ຺ສ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ອີທິໂສ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນປິ ນາເສຕພ຺ໂພຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ພີຊຸທ຺ຘຣເຓ ປາຣາຊິກໍ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖ ຕາວ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕເມເວຕໍ ຠຄວຕາ ‘ປຓ຺ຑໂກ ຠິກ຺ຂເວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍສ຺ມາ ພີຊຸທ຺ຘຣຓກ຺ຂເຓ ປຓ຺ຑໂກ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປາຣາຊິກໍ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ອຸທ຺ຘຏພີໂຊ ຠິກ຺ຂຸ ອປເຣນ ສມເຍນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຓ຺ຑກຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຠາວໂກ ໂຫຕິ, ອຸປສມ຺ປທາຍ ອວຕ຺ຖຸ, ຕໂຕ ເອວ ຈສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ເອສ ປຓ຺ຑກຕ຺ຕຸປຄມນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊາຕິຍາ ນປຸໍສກປຓ຺ຑເກນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’ຕິ ອຠພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ. ອຍຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ສເຫຕຸໂກ, ຠາວກ຺ຂເຍນ ປນສ຺ສ ອເຫຕຸກສທິສຕາຍ ມຄ຺ໂຄປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸປກ຺ກເມນ ປຓ຺ຑກຠາວມາປນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຉາ ອຸປກ຺ກເມນ ອຸປສມ຺ປທາປິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸປກ຺ກເມນ ອຠພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ປຈ຺ຉາປິ ໂຫຕີຕິ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາທິ ຠາໂວ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠາວໂກ. ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ວາຣິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓເນວ ອຸປສມ຺ປທາປິ ຄຫິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາຣິຕາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມິໍ ເຍວສ຺ສ ປກ຺ເຂ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາຣິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ຕເມວ ລຠຕິ, ອຸປສມ຺ປທາ ປນ ຕທາປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ປນ ອາຄໂຕ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ນາເສຕພ຺ໂພຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໓໖. ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກຕິ ອິມິນາ ອສມານາຘິກຣຓວິສໂຍ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສຍໍ, ປຸຣິມປເທ ຈ ວິຠຕ຺ຕິອໂລໂປຕິ ທສ຺ເສຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຖ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ເອກເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ທ຺ເວຕິ? ເອກເມວ ໂຫຕິ, ນ ທ຺ເວ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ຍສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ, ໂນ. ຍສ຺ສ ວາ ປນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ, ໂນ’’ຕິ (ຍມ. ໓.ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກ.໑໘໘) ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠູຕຠາວທ຺ວຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠິຘມ຺ເມ ປຏິເສຘິຕຕ຺ຕາ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ທຸຕິຍພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ອຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ຕສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ທຸຕິຍພ຺ຍຎ຺ຊນກາຣຓໍ. ກສ຺ມາ? ສທາ ອຠາວໂຕ. ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ຫິ ຍທາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣາຄຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ປຸຣິສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ອິຕ຺ຖິພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ຄຸຬ຺ຫໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອິຕຣສ຺ສ ອິຕຣໍ. ຍທິ ຈ ເຕສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ທຸຕິຍພ຺ຍຎ຺ຊນກາຣຓໍ ຠເວຍ຺ຍ, ສທາປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນທ຺ວຍໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ນ ປນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ນ ຕສ຺ສ ຕໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນກາຣຓໍ, ກມ຺ມສຫາຍໍ ປນ ຣາຄຈິຕ຺ຕເມເວຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສ ເອກເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ສຍມ຺ປິ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຣມ຺ປິ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ປຣໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ, ສຍໍ ປນ ນ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໑໖) ອາຄຕໍ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໑໖) ປນ – ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກຕິ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍຍຸຕ຺ໂຕ, ອິຕໂຣ ປນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຍຸຕ຺ໂຕ. ເອກສ຺ສ ຫິ ຠາວທ຺ວຍໍ ສຫ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຍມເກ (ຍມ. ໓.ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກ.໑໘໘) ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປນ ກມ຺ມສຫາເຍນ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ຠາວຣຫິຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປກຕິຕ຺ຖິປຸຣິສານມ຺ປິ ກມ຺ມເມວ ພ຺ຍຎ຺ຊນລິງ຺ຄານໍ ກາຣຓໍ, ນ ຠາໂວ ຕສ຺ສ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕສ຺ສ ປຏ຺ຐາເນ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເກວລໍ ຠາວສຫິຕານໍເຍວ ພ຺ຍຎ຺ຊນລິງ຺ຄານໍ ປວຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໖໓໒-໖໓໓) ‘‘ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີນີ’’ຕິອາທິນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນກາຣຓຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ອກຸສລພເລນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິນາປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ເຈ ເຕສໍ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນການໍ. ຍທາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ປຸຣິສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ອິຕຣໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ. ຍທາ ປຸຣິເສ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ອິຕ຺ຖິພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ອິຕຣໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ອາຄຕໍ.

໑໓໗. ເຖຍ຺ຍາຍ ສໍວາໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ. ໂສ ຈ ນ ສໍວາສມຕ຺ຕສ຺ເສວ ເຖນໂກ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ອຖ ໂຂ ລິງ຺ຄສ຺ສ ຕທຸຠຍສ຺ສ ຈ ເຖນໂກປີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຍ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກາ’’ຕິອາທິ. ນ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍຕີຕິ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວາ ສາມເຓຣານໍ ວາ ວນ຺ທນໍ ນ ສາທິຍຕິ. ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ມຸສາວາທໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕວສ຺ສານຸຣູປໍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍຕິ. ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສຄຓນາທິໂກຕິ ອິມິນາ ນ ເອກກມ຺ມາທິໂກວ ອິຘ ສໍວາໂສ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໓໘. ຣາຊ…ເປ… ຠເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຍ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ຣາຊຠເຍນ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂຠເຍນາ’’ຕິອາທິນາ. ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຍາວ ໂສ ສຸທ຺ຘມານໂສຕິ ຣາຊຠຍາທີຫິ ຄຫິຕລິງ຺ຄຕາຍ ໂສ ສຸທ຺ຘມານໂສ ຍາວ ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຫິ ຣາຊຠຍາທິໍ ວິນາ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂູ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວສິຕຸກາມຕາຍ ລິງ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຍ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ຕາທິເສນ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂູ ວຎ຺ເຈຕຸກາມຕາຍ ອຠາວໂຕ ຍາວ ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຕາວ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ‘‘ຣາຊຠຍາທີຫິ ຄຫິຕລິງ຺ຄານໍ ‘ຄິຫີ ມໍ ສມໂຓຕິ ຊານນ຺ຕູ’ຕິ ວຎ຺ຈນຈິຕ຺ເຕ ສຕິປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຎ຺ເຈຕຸກາມຕາຍ ອຠາວາ ໂທໂສ ນ ຊາໂຕ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວູປສນ຺ຕຠຍຕາ ອິຘ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ໂສ ວູປສນ຺ຕຠໂຍ ຍາວ ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຕາວ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖ ວິຎ຺ຎາຍມາເນ ອວູປສນ຺ຕຠຍສ຺ສ ສໍວາສສາທິຍເນປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວູປສນ຺ຕຠຍສ຺ສ ສໍວາສສາທິຍເນປິ ອເຖຍ຺ຍສໍວາສກຕາ ທສ຺ສິຕາ. ສພ຺ພປາສຓ຺ຑິຍຠຕ຺ຕານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ຈ ອິມິນາ ອວູປສນ຺ຕຠເຍນປິ ສໍວາສໍ ອສາທິຍນ຺ເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ເຕເນວ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຆິກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສໍວາສໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ຕສ຺ມາ ‘ສພ຺ພປາສຓ຺ຑິຍຠຕ຺ຕານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຣາຊຠຍາທີຫິ ຄຫິຕລິງ຺ຄຕາເຍເວຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສພ຺ພປາສຓ຺ຑິຍຠຕ຺ຕານີຕິ ສພ຺ພສາມຍິການໍ ສາຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວີຖິຈຕຸກ຺ກາທີສຸ ຐເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕານິ. ກາຍປຣິຫາຣິຍານີຕິ ກາເຍນ ປຣິຫຣິຕພ຺ພານິ. ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຠິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ກມ຺ມນ຺ຕານຸຏ຺ຐາເນນາຕິ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິກມ຺ມາກຣເຓນ. ຕເທວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຈີວຣານິ ນິວາສນປາຣຸປນວເສນ ອາທາຍ, ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ອໍສກູເຏ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ນາປິ ສຍໍ ຊານາຕີຕິ ‘‘ໂຍ ເອວໍ ປພ຺ພຊຕິ, ໂສ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມໂຓ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ນ ຊານາຕິ. ໂຍ ເອວໍ ປພ຺ພຊຕິ, ໂສ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ປນ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລເຍວາຕິ ອິມິນາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ສຸຕ຺ວາ ສເຈປິ ນາໂຣເຈຕິ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ.

ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ…ເປ… ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ທິນ຺ນລິງ຺ຄສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ໂຫຕິ, ລິງ຺ຄານຸຣູປສ຺ສ ສໍວາສສ຺ສ ສາທິຕຕ຺ຕາ ນາປິ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ກາສາເຍ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ໂອທາຕໍ ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິທເມວ ກາຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣໂຕ ‘‘ສາມເຓໂຣ ສລິງ຺ເຄ ຐິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສາມເຓຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕວິຘາເນສຸປິ ອເຖຍ຺ຍສໍວາສປກ຺ເຂ ອຍເມວ ນໂຍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ‘‘ສາປິ ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມານາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠາເວຕິ.

ສເຈ ໂກຈິ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕຕິ ສາມເຓຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາເປຬາທີສູຕິ ເອເຕນ ຄິຫິສນ຺ຕກໍ ທສ຺ສິຕໍ. ສາມເຓຣປຏິປາຏິຍາ…ເປ… ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ, ປາຣາຊິກໍ ປນ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໑໐) ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໑໐) ປນ – ເຖຍ຺ຍາຍ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ອິຘ ສໍວາໂສ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຍ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກາ’’ຕິ. ນ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສາມເຓຣານໍ ວາ ວນ຺ທນໍ ນ ສາທິຍຕິ. ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ມຸສາວາເທນ ທສ຺ສິຕວສ຺ສກ຺ກເມນ ຠິກ຺ຂູນໍ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍຕິ. ທຫຣສາມເຓໂຣ ປນ ວຸຑ຺ຒສາມເຓຣານໍ, ທຫຣຠິກ຺ຂູ ຈ ວຸຑ຺ຒານໍ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ສໍວາສຕ຺ເຖນກຕ຺ເຖ. ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສານີຕິ ອິທໍ ສໍວາສຕ຺ເຖນເກ ວຸຕ຺ຕປາຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຍເມວ ປນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສາມເຓຣວສ຺ສານິ ຄເຓນ຺ໂຕປິ ອຸຠຍຕ຺ເຖນໂກ ເອວ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ປຸຣິໂສວ, ອິຕ຺ຖີປິ ຠິກ຺ຂູນີສຸ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສິກາວ. ອາທິກມ຺ມິກາປິ ເຈຕ຺ຖ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ເນສຸ ເອວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາທິກມ຺ມິກາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕເນເວຕ຺ຖ ອາທິກມ຺ມິໂກປິ ນ ມຸຕ຺ໂຕ.

ຣາຊ…ເປ… ຠເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຍ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍາວ ໂສ ສຸທ຺ຘມານໂສຕິ ‘‘ອິມິນາ ລິງ຺ເຄນ ຠິກ຺ຂູ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ເຕຫິ ສໍວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕາຠາເວນ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ. ເຕນ ຫິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ລິງ຺ເຄ ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສຫ ສໍວສຕຸ ວາ ມາ ວາ, ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉາ ສໍວສນ຺ໂຕປິ ອຠພ຺ໂພ ຫຸຕ຺ວາ ສໍວສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຕ຺ເຖນໂກປິ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນເກ ເອວ ປວິສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ຣາຊາທິຠເຍນ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕວ ລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ຊີວສ຺ສາມີ’’ຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ໂສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕລິງ຺ຄຕ຺ຕາ. ສເຈ ປນ ໂສ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາມເຓຣວສ຺ສຄຓນາທິໍ ກໂຣຕິ, ຕທາ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ, ອຸຠຍຕ຺ເຖນໂກ ວາ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ປຣໂຕ ‘‘ສຫ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ອຍມ຺ປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ສງ຺ຄມ຺ມ ສໍວາສາຘິວາສນວເສນ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຍາວາ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ຕາວ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຈຣາທິຠຍໍ ວິນາປິ ກີຬາຘິປ຺ປາເຍນ ລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕາລຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວນ຺ທນາທິໍ ອສາທິຍນ຺ໂຕປິ ‘‘ໂສຠຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ປພ຺ພຊິຕລິງ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສພ຺ພປາສຓ຺ຑິຍຠຕ຺ຕານີຕິ ສພ຺ພສາມຍິການໍ ສາຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ຠຕ຺ຕານິ. ອິທຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ເຎວ ນິຍມິຕຠຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓ ສໍວາໂສປິ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓຠຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍວາສໍ ປນ ອສາທິຍິຕ຺ວາ ອຠິກ຺ຂຸກວິຫາຣາທີສຸ ວິຫາຣຠຕ຺ຕາທີນິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ ເອວ. ກມ຺ມນ຺ຕານຸຏ຺ຐາເນນາຕິ ກສິອາທິກມ຺ມາກຣເຓນ. ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍາຕິ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ຄວເສນ ສຣີເຣນ ຘາເຣຕ຺ວາ.

ໂຍ ເອວໍ ປພ຺ພຊຕິ, ໂສ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ’’ຕິ ປນ ນາມໍ ອຊານນ຺ໂຕປິ ‘‘ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ກໂຣນ຺ໂຕ ສມໂຓ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຍທິ ອາໂຣເຈສ຺ສາມິ, ຉຑ຺ຑຍິສ຺ສນ຺ຕິ ມ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ເມ ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ປຐມໍ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ເອວໍ ເມ ຄຫິຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎີ ເກວລໍ ອນ຺ຕຣາ ອຕ຺ຕໂນ ເສຕວຕ຺ຖນິວາສນາທິວິປ຺ປກາຣໍ ປກາເສຕຸໍ ລຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນ ກເຖຕິ, ໂສ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອວຘາຣເຓນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກລກ຺ຂຓໍ ຎຕ຺ວາ ວຎ຺ຈນາຍປິ ນາໂຣເຈຕິ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ. ໂສ ຫິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕລິງ຺ຄຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ນ ໂຫຕິ, ລທ຺ຘູປສມ຺ປທຕ຺ຕາ ຕທນຸຄຸຓສ຺ເສວ ສໍວາສສ຺ສ ສາທິຕຕ຺ຕາ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກປິ ນ ໂຫຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປນ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ໂຫຕິ, ສໍວາສາຣຫສ຺ສ ລິງ຺ຄສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສໍວາສສາທິຍນມຕ຺ເຕນ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ ໂຫຕິ.

ສລິງ຺ເຄ ຐິໂຕຕິ ສລິງ຺ຄຠາເວ ຐິໂຕ. ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ທິນ຺ນລິງ຺ຄສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ນ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາຍ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ ນ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ‘‘ລິງ຺ຄານຸຣູປສ຺ສ ສໍວາສສ຺ສ ສາທິຕຕ຺ຕາ ນາປິ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ອິທເມວ ກາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ສາມເຓຣສ຺ສາປິ ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສຄຓນາທີສຸ ລິງ຺ຄານຸຣູປສໍວາໂສ ເອວ ສາທິໂຕຕິ ສໍວາສຕ຺ເຖນກຕາ ນ ສິຍາ ຠິກ຺ຂູຫິ ທິນ຺ນລິງ຺ຄສ຺ສ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ, ເອວໍ ສາມເຓໂຣປິ ປາຣາຊິກໍ ສມາປນ຺ໂນ ສາມເຓຣປຏິຎ຺ຎາຍ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສຠຕີຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ກາສາວຘາຣເຓ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄິຫິຠາວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ.

ສເຈ ໂກຈິ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕຕິ ສາມເຓຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາເປຬາທີສູຕິ ວິລີວາທິມເຍສຸ ຆຣທ຺ວາເຣສຸ ຐປິເຕສຸ ຠຕ຺ຕຠາຊນວິເສເສສຸ. ເອເຕນ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສ຺ສຄຓນາທີນໍ ອກຣຓໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໓໙. ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກກຖາຍໍ ເຕສໍ ລິງ຺ເຄ ອາທິນ຺ນມຕ຺ເຕ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຕິຕ຺ຖິໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຕສ຺ສ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຕສໍ ລທ຺ຘິປິ ຄຫິຕາເຍວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ເຕສໍ ລິງ຺ເຄ ອາທິນ຺ນມຕ຺ເຕ ລທ຺ຘິຍາ ຄຫິຕາຍປິ ອຄ຺ຄຫິຕາຍປິ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ‘‘ຕິຕ຺ຖິໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຕສ຺ສ ລິງ຺ຄສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ລທ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ລິງ຺ຄສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນເນວ ຫິ ໂສ ຄຫິຕລທ຺ຘິໂກ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ‘‘ວີມໍສນຕ຺ຖໍ ກຸສຈີຣາທີນິ…ເປ… ຍາວ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ຕໍ ລທ຺ຘິ ຣກ຺ຂຕິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕມຕ຺ເຕ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຄ຺ໂຄວ ອາຊີວການໍ ອຸປສ຺ສຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປທວາເຣ ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ອາຊີວໂກ ຠວິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄມນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຄ຺ເຄນ ຫຸຕ຺ວາ ຄມນປຈ຺ຈຍາປິ ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວາຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໑໐) ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໑໐) ປນ – ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກາທິກຖາສຸ ເຕສໍ ລິງ຺ເຄ ອາທິນ຺ນມຕ຺ເຕຕິ ວີມໍສາທິອຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາ ‘‘ຕິຕ຺ຖິໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານວເສນ ລິງ຺ເຄ ກາເຍນ ຘາຣິຕມຕ຺ເຕ. ສຍເມວາຕິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ສຍເມວ ສງ຺ຆາຣາເມປິ ກຸສຈີຣາທີນິ ນິວາເສຕິ. ອາຊີວໂກ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ…ເປ… ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຊີວການໍ ສນ຺ຕິເກ ເຕສໍ ປພ຺ພຊນວິຘິນາ ‘‘ອາຊີວໂກ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕິຕ຺ຖິຍຠາວູປຄມນໍ ປຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາເນ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ‘‘ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປິຕຕ຺ຕາ ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ປາຬິຍາ ອວຸຕ຺ເຕປິ ເມຖຸນາທີສຸ ວຸຕ຺ຕປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏານຸໂລມໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐານວເສນ ລິງ຺ເຄ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ປາຣາຊິກໍ, ຕໂຕ ປຸຣິມປໂຍເຄ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ຂເຓ ນິວຕ຺ຕນ຺ໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ສງ຺ຆເຠເທປິ ໂລຫິຕຸປ຺ປາເທປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄາທີສຸ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິກາຫິ ມຸຈ຺ຈນສີມາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາສນວິຣຸທ຺ຘຕາເຍຕ຺ຖ ອາທິກມ຺ມິການມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ປພ຺ພຊ຺ຊາຍປິ ອຠພ຺ພຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປເນເຕ ອຎ຺ເຎ ຈ ປາຣາຊິກກຓ຺ເຑ ວິສຸໍ ສິກ຺ຂາປເທນ ປາຣາຊິກາທິໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຘ ອຠພ຺ເພສຸ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕໍ ລທ຺ຘີຕິ ຕິຕ຺ຖິຍເວເສ ເສຏ຺ຐຠາວຄ຺ຄຫຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສສ຺ສຕາທິຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ລິງ຺ເຄ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ລທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ‘‘ເອເຕສໍ ວຕຈຣິຍາ ສຸນ຺ທຣາ’’ຕິ ລິງ຺ຄໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕິ ເອວ. ລທ຺ຘິຍາ ອຠາເວນາຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ສາລຍຕາຍ ຕິຕ຺ຖິຍຠາວູປຄມນລທ຺ຘິຍາ ອຠາເວນ. ເອເຕນ ຈ ອາປທາສຸ ກຸສຈີຣາທິໍ ປາຣຸປນ຺ຕສ຺ສປິ ນຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠິກ຺ຂຸນາ ກຖິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆເຠທໂກປິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠິກ຺ຂຸນາວ ກຖິໂຕ, ມາຕຸຆາຕກາທໂຍ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນາຕິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອາຄຕໍ.

໑໔໐. ຕິຣຈ຺ຉານກຖາຍໍ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ອມນຸສ຺ສຊາຕິໂຍ, ສພ຺ໂພວ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອເຕນ ເອໂສ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂຍ ເອວ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ວາ ລຠຕິ, ນ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎຕິ ທີເປຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ໂຂຕ຺ຖ ນາຄາ ອວິຣຸຬ຺ຫິຘມ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໑໑).

໑໔໑. ອານນ຺ຕຣິຍກຖາຍໍ ຕິຣຈ຺ຉານາທິອມນຸສ຺ສຊາຕິໂຕ ມນຸສ຺ສຊາຕິການຎ຺ເຎວ ປຸຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາທໂຍປິ ຕິກ຺ຂວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓາ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຠູຕາ ຊນິກາ ມາຕາ’’ຕິ. ຍຖາ ມນຸສ຺ສານຎ຺ເຎວ ກຸສລປວຕ຺ຕິ ຕິກ຺ຂວິສທາ, ເອວໍ ອກຸສລປວຕ຺ຕິປີຕິ ອາຫ ‘‘ສຍມ຺ປິ ມນຸສ຺ສຊາຕິເກເນວາ’’ຕິອາທິ. ອຖ ວາ ຍຖາ ສມານຊາຕິຍສ຺ສ ວິໂກປເນ ກມ຺ມໍ ຄຣຸຕຣໍ, ນ ຕຖາ ວິຊາຕິຍສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຠູຕາ’’ຕິ. ປຸຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ເຘນ ມາຕຸປິຕຸສມຎ຺ຎາ, ທຕ຺ຕກິຕ຺ຕິມາທິວເສນປິ ປຸຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ໂລເກ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ຈ ໂຂ ປຣິຍາຍໂຕຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍສິທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊນິກາ ມາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕສ຺ເສວ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ຕິກ຺ຂວິສທສູຣຠາວາປຕ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ໂພຘິຕ຺ຕຍນິພ຺ພຕ຺ຕິຍໍ, ເອວໍ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕສ຺ເສວ ອກຸສລຘມ຺ມານມ຺ປິ ຕິກ຺ຂວິສທສູຣຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຍມ຺ປິ ມນຸສ຺ສຊາຕິເກເນວາ’’ຕິ. ອານນ຺ຕຣິເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ນິຣເຍ ປຏິສນ຺ຘິຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອນນ຺ຕເຣ ຊນກຕ຺ເຕນ ນິຍຸຕ຺ຕໍ ອານນ຺ຕຣິຍໍ, ເຕນ. ອຖ ວາ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອນນ຺ຕເຣ ນິຍຸຕ຺ຕໍ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ອນນ຺ຕຣກຣຓສີລໍ, ອນນ຺ຕຣປ຺ປໂຍຊນໍ ວາ ອານນ຺ຕຣິຍໍ, ເຕນ ອານນ຺ຕຣິເຍນ ມາຕຸຆາຕກກມ຺ເມນ. ປິຕຸຆາຕເກປິ ‘‘ເຍນ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຊນໂກ ປິຕາ ສຍມ຺ປິ ມນຸສ຺ສຊາຕິເກເນວ ສຕາ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປິໂຕ, ອຍໍ ອານນ຺ຕຣິເຍນ ປິຕຸຆາຕກກມ຺ເມນ ປິຕຸຆາຕໂກ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ພໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປິຕຸຆາຕເກປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ.

ປຣິວຕ຺ຕິຕລິງ຺ຄມ຺ປິ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕສ຺ສ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມໍ ໂຫຕິເຍວ. ສຕິປິ ຫິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ໂສ ເອວ ເອກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຠວງ຺ຄປ຺ປພນ຺ໂຘ ຊີວິຕປ຺ປພນ຺ໂຘ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ. ໂຍ ປນ ສຍໍ ມນຸສ຺ໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕໍ ປິຕຣໍ ວາ ມາຕຣໍ ວາ, ສຍໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຠູໂຕ ມນຸສ຺ສຠູຕໍ, ຕິຣຈ຺ຉາໂນເຍວ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ຠາຣິຍໍ ປນ ໂຫຕິ, ອານນ຺ຕຣິຍໍ ອາຫຈ຺ເຈວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອຬກຈຕຸກ຺ກໍ ສງ຺ຄາມຈຕຸກ຺ກໍ ໂຈຣຈຕຸກ຺ກຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກເຖຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອຬກໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ອຠິສນ຺ຘິນາປິ ຫິ ເອຬກຏ຺ຐາເນ ຐິຕໍ ມນຸສ຺ໂສ ມນຸສ຺ສຠູຕໍ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ ມາເຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ຜຸສຕິ ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍເນວ ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖຸໂນ ວິໂກປິຕຕ຺ຕາ. ເອຬກາຠິສນ຺ຘິນາ, ປນ ມາຕາປິຕິອຠິສນ຺ຘິນາ ວາ ເອຬກໍ ມາເຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນ ຜຸສຕິ ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖຸໂນ ອຠາວໂຕ. ມາຕາປິຕິອຠິສນ຺ຘິນາ ມາຕາປິຕໂຣ ມາເຣນ຺ໂຕ ຜຸສ຺ສເຕວ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ຈຕຸກ຺ກທ຺ວເຍ. ຍຖາ ຈ ມາຕາປິຕູສຸ, ເອວໍ ອຣຫນ຺ເຕສຸ ເອຕານິ ຈຕຸກ຺ການິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຫິ ປຸຣິມໍ ອຠິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ວຘກຈິຕ຺ຕໍ, ປນ ຕທາຣມ຺ມຓຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ປມາຓໍ. ກຕານນ຺ຕຣິຍກມ຺ໂມ ຈ ‘‘ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ມຫາເຈຕິຍປ຺ປມາເຓຫິ ກຎ຺ຈນຖູເປຫິ ປູເຣຕ຺ວາປິ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ປູເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ຓໍ ອມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ວິຈຣິຕ຺ວາປິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ນິຣຍເມວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ນ ລຠຕິ. ປິຕຸຆາຕເກ ເວສິຍາ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ກຸລິຕ຺ຖິຍາ ອຕິຈາຣິນິຍາ ປຸຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຣໍ ອຊານິຕ຺ວາ ຆານ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ປິຕຸຆາຕໂກວ ໂຫຕິ.

ອຣຫນ຺ຕຆາຕກກມ຺ເມ ອວເສສນ຺ຕິ ອນາຄາມິອາທິກໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ຕຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

‘‘ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ວຘກຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ. ວຘກເຈຕນາຍ ຫິ ທູສິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອິຘ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕໍ ນາມ. ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອເຠຊ຺ຊກາຍຕາຍ ປຣູປກ຺ກເມນ ຈມ຺ມຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ໂລຫິຕປຄ຺ຆຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສຣີຣສ຺ສ ປນ ອນ຺ໂຕເຍວ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ໂລຫິຕໍ ສໂມສຣຕິ, ອາຆາເຕນ ປກຸປ຺ປມານໍ ສຎ຺ຈິຕໍ ໂຫຕິ. ເທວທຕ຺ເຕນ ປວິທ຺ຘສິລໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຕາ ສກ຺ຂລິກາປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາທນ຺ຕໍ ປຫຣິ, ຜຣສຸນາ ປຫໂຏ ວິຍ ປາໂທ ອນ຺ໂຕໂລຫິໂຕເຍວ ອໂຫສິ. ຊີວໂກ ປນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ສຕ຺ຖເກນ ຈມ຺ມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕມ຺ຫາ ຐານາ ທຸຏ຺ຐໂລຫິຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຜາສຸມກາສິ, ເຕນສ຺ສ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມເມວ ອໂຫສິ. ເຕນາຫ ‘‘ຊີວໂກ ວິຍາ’’ຕິອາທິ.

ອຖ ເຍ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຖາຄເຕ ເຈຕິຍໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ໂພຘິໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ຘາຕຸມ຺ຫິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ, ເຕສໍ ກິໍ ໂຫຕີຕິ? ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ໂຫຕິ ອານນ຺ຕຣິຍສທິສໍ. ສຘາຕຸກໍ ປນ ຖູປໍ ວາ ປຏິມໍ ວາ ພາຘມານໍ ໂພຘິສາຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈປິ ຕຕ຺ຖ ນິລີນາ ສກຸຓາ ເຈຕິເຍ ວຈ຺ຈໍ ປາເຕນ຺ຕິ, ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ປຣິໂຠຄເຈຕິຍໂຕ ຫິ ສຣີຣເຈຕິຍໍ ຄຣຸຕຣໍ. ເຈຕິຍວຕ຺ຖຸໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ໂພຘິມູເລປິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍາ ປນ ໂພຘິສາຂາ ໂພຘິຆຣໍ ພາຘຕິ, ຕໍ ເຄຫຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂພຘິອຕ຺ຖາຍ ຫິ ເຄຫໍ, ນ ເຄຫຕ຺ຖາຍ ໂພຘິ. ອາສນຆເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ອາສນຆເຣ ຘາຕຸ ນິຫິຕາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ຕໍ ສາຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂພຘິຊຄ຺ຄນຕ຺ຖໍ ໂອໂຊຫຣຓສາຂໍ ວາ ປູຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ສຕ຺ຖຸ ຣູປກາຍປຏິຊຄ຺ຄເນ ວິຍ ປຸຎ຺ຎມ຺ປິ ໂຫຕິ.

ສງ຺ຆເຠເທ ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມານນ຺ຕິ ອປໂລກນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ. ອຍໍ ສງ຺ຆເຠທໂກຕິ ປກຕຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ເອວ ປາຣາຊິກໍ ສມາປນ຺ໂນ ວາ ວຕ຺ຖາທິໂທເສນ ວິປນ຺ນຸປສມ຺ປໂທ ວາ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕປິ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນ ຜຸສຕິ, ສງ຺ໂຆ ປນ ຠິນ຺ໂນວ ໂຫຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈສ຺ສ ນ ວາຣິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຠິກ຺ຂຸນີທູສເນ ອິຈ຺ຉມານນ຺ຕິ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສນໍ ອິຈ຺ຉມານໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຄິຫິຠາເວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕມຕ຺ເຕເຍວາ’’ຕິ. ເນວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ. ໂຍ ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອຠພ຺ເພ ຈ ປຸຄ຺ຄເລ ຎຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕິ, ອຸປສມ຺ປາເທຕິ ວາ, ທຸກ຺ກຏໍ. ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໔໒. ຄພ຺ຠມາເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ອສ຺ສາຕິ ຄພ຺ຠວີໂສ. ຫາຍນວຑ຺ຒນນ຺ຕິ ຄພ຺ຠມາເສສຸ ອຘິເກສຸ ອຸຕ຺ຕຣິ ຫາຍນໍ, ອູເນສຸ ວຑ຺ຒນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກູນວີສຕິວສ຺ສນ຺ຕິ ທ຺ວາທສ ມາເສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ວສິຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ຊາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກູນວີສຕິວສ຺ສໍ. ປາຏິປທທິວເສຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສູປຄມນທິວເສ. ‘‘ຕິໍສຣຕ຺ຕິທິໂວ ມາໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໗໑; ໘.໔໓; ວິຠ. ໑໐໒໓) ວຈນໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວສ຺ສໍ ອຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ວສ຺ສໍ ອຸທ຺ຘໍ ກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕຕິຍສໍວຈ຺ຉເຣ ເອກມາສສ຺ສ ອຘິກຕ຺ຕາ ມາສປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ວສ຺ສໍ ອຸທ຺ຘໍ ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຕຕິໂຍ ສໍວຈ຺ຉໂຣ ເຕຣສມາສິໂກ ໂຫຕິ. ສໍວຈ຺ຉຣສ຺ສ ປນ ທ຺ວາທສມາສິກຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ວສ຺ເສສຸ ອຘິກມາເສ ວິສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຉ ມາສາ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕຕິ ຉມາສໂຕ. ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຘິກມາເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສຕ຺ຕາ ນິພ຺ເພມຕິກາ ຫຸຕ຺ວາ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍເຍວ ວສ຺ສານໍ ອຘິກມາເສ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຓິຕຕ຺ຕາ ເສສວສ຺ສທ຺ວຍສ຺ສປິ ອຘິກທິວສານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ອຘິກທິວສານິ ສນ຺ຘາຍ ‘ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ທ຺ວີສຸ ວສ຺ເສສຸ ອຘິກທິວສານິ ນາມ ວິສຸໍ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ ຕຕິເຍ ວສ຺ເສ ວສ຺ສຸກ຺ກຑ຺ຒນວເສນ ອຘິກມາເສ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕເຍວ ອຕິເຣກມາສສມ຺ຠວໂຕ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວີສຸ ວສ຺ເສສຸ ອຕິເຣກທິວສານິ ວິສຸໍ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ.

‘‘ເຕ ທ຺ເວ ມາເສ ຄເຫຕ຺ວາ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກູນວີສຕິວສ຺ສມ຺ຫິ ຈ ປຸນ ອປຣສ຺ມິໍ ວສ຺ເສ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປນ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນິປາຕານໍ ປນ-ສທ຺ໂທ ຫິສທ຺ທຕ຺ໂຖ, ເອຕ຺ຖ ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສມຕ຺ຖນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ອິມໍ ທີເປຕິ – ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກູນວີສຕິວສ຺ສໍ ສາມເຓຣໍ ນິກ຺ຂມນີຍປຸຓ຺ຓມາສິໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປາຏິປທທິວເສ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄພ຺ຠມາເສປິ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ມາເສຫິ ອປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກູນວີສຕິວສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຘິກມາເສສຸ ທ຺ວີສຸ ຄຫິເຕສຸ ເອວ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຄພ຺ຠມາສາປິ ຄຓນູປຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ. ເອກວີສຕິວສ຺ໂສ ໂຫຕີຕິ ຊາຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວີສຕິວສ຺ໂສ ສມາໂນ ຄພ຺ຠມາເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກວີສຕິວສ຺ໂສ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ກມ຺ມວາຈາຈຣິໂຍ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕີຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໔໐໖) ອາຄຕໍ.

ຄພ຺ເຠ ສຍິຕກາເລນ ສທ຺ຘິໍ ວີສຕິມໍ ວສ຺ສໍ ປຣິປຸຓ຺ຓມສ຺ສາຕິ ຄພ຺ຠວີໂສ. ນິກ຺ຂມນີຍປຸຓ຺ຓມາສີຕິ ສາວຓມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມິຍາ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມິຍາ ອນນ຺ຕຣປຸຓ຺ຓມີ. ປາຏິປທທິວເສຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ, ທ຺ວາທສ ມາເສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ວສິຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ຊາຕໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕິໍສຣຕ຺ຕິທິໂວ ມາໂສ, ທ຺ວາທສມາສິໂກ ສໍວຈ຺ຉໂຣ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວສ຺ສໍ ອຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ວສ຺ສໍ ອຸທ຺ຘໍ ກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ‘‘ເອກມາສໍ ອຘິກມາໂສ’’ຕິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຕຕິໂຍ ຕຕິໂຍ ສໍວຈ຺ຉໂຣ ເຕຣສມາສິໂກ ໂຫຕິ. ເຕ ທ຺ເວ ມາເສ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ນິກ຺ຂມນີຍປຸຓ຺ຓມາສໂຕ ຍາວ ຊາຕທິວສຠູຕາ ມຫາປວາຣຓາ, ຕາວ ເຍ ທ຺ເວ ມາສາ ອນາຄຕາ, ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຘິກມາສໂຕ ລທ຺ເຘ ທ຺ເວ ມາເສ ຄເຫຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ປວາເຣຕ຺ວາ ວີສຕິວສ຺ໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ເອວ ອຘິກມາເສ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ວີສຕິຍາ ວສ຺ເສສຸປິ ຈາຕຸທ຺ທສີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ປຣິຫາປເນນ ສພ຺ພຖາ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປວາເຣຕ຺ວາ ວີສຕິວສ຺ໂສ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ມຫາປວາຣຓາທິວເສ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຄພ຺ຠວສ຺ເສນ ສຫ ວີສຕິວສ຺ໂສ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຄພ຺ຠມາສາປິ ຄຓນູປຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ. ເອກວີສຕິວສ຺ໂສຕິ ຊາຕິຍາ ວີສຕິວສ຺ສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ອາຈຣິໂຍ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ. ໂສປີຕິ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ໂຕປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໔໐໖) ອາຄຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ສິຍາ – ອຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສສຸ ວສ຺ເສສຸ ຉ ມາສາ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທານິ ປນ ‘‘ເອກູນວີສຕິຍາ ວສ຺ເສສຸ ສຕ຺ຕ ມາສາ ອຘິກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ກຖເມຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ສາສນໂວຫາເຣນ ໂລກິຍຄຕິໍ ອນຸປຄມ຺ມ ຕີສຸ ຕີສຸ ສໍວຈ຺ຉເຣສຸ ມາສຉຑ຺ຑນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສສຸ ວສ຺ເສສຸ ຉ ມາສາ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທານິ ປນ ເວທໂວຫາເຣນ ຈນ຺ທສູຣິຍຄຕິສງ຺ຂາຕໍ ຕິຖິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄເຓນ຺ໂຕ ‘‘ເອກູນວີສຕິຍາ ວສ຺ເສສຸ ສຕ຺ຕ ມາສາ ອຘິກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ, ຕໍ ວສ຺ສູປນາຍິກກຖາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

໑໔໓. ມາຕາ ວາ ມຕາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂສເຍວາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ໂຂ ເອວ.

໑໔໔. ‘‘ເອກສີມາຍຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎປິ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ເອກສີມາຍໍ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ອສຕິ ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຂຓ຺ຑສີມາຍ ວາ ຐຕ຺ວາ ນທີສມຸທ຺ທາທີນິ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ເອເຕນ ສພ຺ເພ ສີມຏ຺ຐກຠິກ຺ຂູ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ອນາປຸຈ຺ຉາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ.

໑໔໕. ອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຫິຕອຄ຺ຄໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ. ສາມເຓຣຠາຄສມໂກ ອາມິສຠາໂຄຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ສາມເຓຣານໍ ອາມິສຠາຄສ຺ສ ສມກເມວ ທີຍມານຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ສາມເຓຣຠາໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຫຏ຺ຐາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປນ ຠຕ຺ຕໍ ກທາຈິ ມນ຺ທໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອຸປຣິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສາມເຓຣປາຬິຍາວ ຄເຫຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິຍຕປພ຺ພຊ຺ຊສ຺ເສວ ຈາຍໍ ຠາໂຄ ທີຍຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອປກ຺ກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎ ວາ ຠິກ຺ຂູ ທາຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໔໖. ສຍໍ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ເກສຈ຺ເຉທນາທີນິ ສຍໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ເກສຈ຺ເຉທນໍ ກາສາຍຈ຺ຉາທນໍ ສຣຓທານນ຺ຕິ ຫິ ອິມານິ ຕີຓິ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ປພ຺ພາເຊຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕສຸ ເອກໍ ທ຺ເວ ວາປິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຖາ ໂວຫຣີຍຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ປພ຺ພາເຊຫີຕິ ເກສຈ຺ເຉທນໍ ກາສາຍຈ຺ຉາທນຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພາເຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຂຓ຺ຑສີມໍ ເນຕ຺ວາຕິ ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາໂຣຈນປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ສຠິກ຺ຂຸເກ ວິຫາເຣ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ‘‘ເອຕສ຺ສ ເກເສ ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາຕິ ເກສຈ຺ເຉທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຠິກ຺ຂຸໂຕ ອຎ຺ໂຎ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ສຣຓທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສາມເຓໂຣ ປນາ’’ຕິອາທີຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໔) ອາຄຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໔) ປນ – ສຍໍ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ເກສຈ຺ເຉທນກາສາຍຈ຺ຉາທນສຣຓທານານິ ປພ຺ພຊນໍ ນາມ, ເຕສຸ ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອວ ກາຕພ຺ພໍ, ກາເຣຕພ຺ພໍ ວາ. ປພ຺ພາເຊຫີຕິ ອິທໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຓ຺ຑສີມໍ ເນຕ຺ວາຕິ ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາໂຣຈນປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ. ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຫິ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ເອກສີມາຍ ‘‘ເອຕສ຺ສ ເກເສ ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາຕິ ເກສາທິຈ຺ເຉທນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາສາຍານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ’’ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ສຣຓທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ຠິກ຺ຂຸອາຓຕ຺ຕິຍາ ທິນ຺ນມ຺ປິ ສຣຓໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍມ຺ປິ (ວຊິຣ ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໔) – ຂຓ຺ຑສີມໍ ເນຕ຺ວາຕິ ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາໂຣຈນປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ສຠິກ຺ຂຸເກ ວິຫາເຣ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ‘‘ເອຕສ຺ສ ເກເສ ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍປກາສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກາສາຍານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເຈ ເກສມສ຺ສຸໂອໂຣປນາທີນິ ອກຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊຕ຺ຖໍ ສຣຓານິ ເທຕິ, ນ ຣຸຫຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ. ກມ຺ມວາຈາຍ ສາເວຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ, ຣຸຫຕິ ອຸປສມ຺ປທາ. ອປຕ຺ຕຈີວຣານໍ ອຸປສມ຺ປທາສິທ຺ຘິທສ຺ສນໂຕ, ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ເຈຕໍ ຍຸຊ຺ຊເຕວາຕິ ເອເກ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ສລິງ຺ຄສ຺ເສວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ວິລິງ຺ຄສ຺ສາປິ ເຈຕຣາ;

ອເປຕປຸພ຺ພເວສສ຺ສ, ຕໍທ຺ວຍາ ອິຕິ ຈາປເຣ’’ຕິ.

ຠິກ຺ຂຸນາ ຫິ ສຫຕ຺ເຖນ ວາ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ວາ ທິນ຺ນເມວ ກາສາວໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອທິນ຺ນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປນ ສນ຺ເຕສ຺ເວວ ກາສາເວສຸ, ນາສນ຺ເຕສຸ ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອາຄໂຕ.

ຠພ຺ພຣູໂປຕິ ຠພ຺ພສຠາໂວ. ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວິຠາເວຕິ ‘‘ສເຫຕຸໂກ’’ຕິ. ຎາໂຕຕິ ປາກໂຏ. ຍສສ຺ສີຕິ ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ.

ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານຄນ຺ຘາສໂຍກາສວເສນ ອສຸຈິເຊຄຸຈ຺ຉປຏິກູລຠາວໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ເກສາ ນາເມເຕ ວຓ຺ຓໂຕປິ ປຏິກູລາ, ສຓ຺ຐານໂຕປິ ຄນ຺ຘໂຕປິ ອາສຍໂຕປິ ໂອກາສໂຕປິ ປຏິກູລາ. ມນຸຎ຺ເຎປິ ຫິ ຍາຄຸປຕ຺ເຕ ວາ ຠຕ຺ຕປຕ຺ເຕ ວາ ເກສວຓ຺ຓໍ ກິຎ຺ຈິ ທິສ຺ວາ ‘‘ເກສມິສ຺ສກມິທໍ, ຫຣຖ ນ’’ນ຺ຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ເກສາ ວຓ຺ຓໂຕ ປຏິກູລາ. ຣຕ຺ຕິໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາປິ ເກສສຓ຺ຐານໍ ອກ຺ກວາກໍ ວາ ມກຈິວາກໍ ວາ ຉຸປິຕ຺ວາ ຕເຖວ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຓ຺ຐານໂຕປິ ປຏິກູລາ. ເຕລມກ຺ຂນປຸປ຺ຜຘູມາທິສງ຺ຂາຣວິຣຫິຕານຎ຺ຈ ເກສານໍ ຄນ຺ໂຘ ປຣມເຊຄຸຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ເຊຄຸຈ຺ຉຕໂຣ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານໍ. ເກສາ ຫິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ອປ຺ປຏິກູລາປິ ສິຍຸໍ, ຄນ຺ເຘນ ປນ ປຏິກູລາເຍວ. ຍຖາ ຫິ ທຫຣສ຺ສ ກຸມາຣກສ຺ສ ວຈ຺ຈໍ ວຓ຺ຓໂຕ ຫລິທ຺ທິວຓ຺ຓໍ, ສຓ຺ຐານໂຕ ຫລິທ຺ທິປິຓ຺ຑິສຓ຺ຐານໍ. ສງ຺ກຣຏ຺ຐາເນ ຉຑ຺ຑິຕຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘຸມາຕກກາຬສຸນຂສຣີຣໍ ວຓ຺ຓໂຕ ຕາລປກ຺ກວຓ຺ຓໍ, ສຓ຺ຐານໂຕ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ, ທາຐາປິສ຺ສ ສຸມນມກຸຬສທິສາ, ຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ສິຍາ ອປ຺ປຏິກູລໍ, ຄນ຺ເຘນ ປນ ປຏິກູລເມວ, ເອວໍ ເກສາປິ ສິຍຸໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ອປ຺ປຏິກູລາ, ຄນ຺ເຘນ ປນ ປຏິກູລາເຍວາຕິ.

ຍຖາ ປນ ອສຸຈິຏ຺ຐາເນ ຄາມນິສ຺ສນ຺ເທນ ຊາຕານິ ສູເປຍ຺ຍປຓ຺ຓານິ ນາຄຣິກມນຸສ຺ສານໍ ເຊຄຸຈ຺ຉານິ ໂຫນ຺ຕິ ອປຣິໂຠຄານິ, ເອວໍ ເກສາປິ ປຸພ຺ພໂລຫິຕມຸຕ຺ຕກຣີສປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທິນິສ຺ສນ຺ເທນ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉາຕິ. ເອວໍ ອາສຍໂຕປິ ປຏິກູລາ. ອິເມ ຈ ເກສາ ນາມ ຄູຖຣາສິມ຺ຫິ ອຸຏ຺ຐິຕກຓ຺ຓກາ ວິຍ ເອກຕິໍສໂກຏ຺ຐາສຣາສິມ຺ຫິ ຊາຕາ, ເຕ ສຸສານສງ຺ກາຣຏ຺ຐານາທີສຸ ຊາຕສາກໍ ວິຍ, ປຣິຂາທີສຸ ຊາຕກມລກຸວລຍາທິປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ຈ ອສຸຈິຏ຺ຐາເນ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉາຕິ ເອວໍ ໂອກາສໂຕ ປຏິກູລາຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕຈປຎ຺ຈກສ຺ສ ວຓ຺ຓາທິວເສນ ປຏິກູລຠາວໍ ປກາເສນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິຊ຺ຊີວນິສ຺ສຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ອິເມ ເກສາ ນາມ ສີສກຏາຫປລິເວຐນຈມ຺ເມ ຊາຕາ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ຊາເຕສຸ ກຸຓ຺ຐຕິເຓສຸ ນ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖໂກ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ກຸຓ຺ຐຕິຓານິ ຊາຕານີ’’ຕິ, ນາປິ ກຸຓ຺ຐຕິຓານິ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ຊາຕານີ’’ຕິ. ເອວເມວ ນ ສີສກຏາຫປລິເວຐນຈມ຺ມໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ເກສາ ຊາຕາ’’ຕິ, ນາປິ ເກສາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ສີສກຏາຫປລິເວຐນຈມ຺ເມ ຊາຕາ’’ຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຣຫິຕາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ. ອິຕິ ‘‘ເກສາ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອເຈຕໂນ ອພ຺ຍາກໂຕ ສຸຎ຺ໂຎ ນິສ຺ສຕ຺ໂຕ ຖທ຺ໂຘ ປຖວີຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນິຊ຺ຊີວນິສ຺ສຕ຺ຕຠາວໍ ປກາເສນ຺ເຕນ. ປຸພ຺ເພຕິ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ. ມທ຺ທິຕສງ຺ຂາໂຣຕິ ນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນ ເຈວ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ຈ ຎາເຓນ ປຣິມທ຺ທິຕສງ຺ຂາໂຣ. ຠາວິຕຠາວໂນຕິ ກລາປສມ຺ມສນາທິນາ ສພ຺ພໂສ ກຸສລຠາວນາຍ ປູຣເຓນ ຠາວິຕຠາວໂນ. ອທິນ຺ນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ຣຸຫຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໔) ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໔) ປນ – ຍສສ຺ສີຕິ ປຣິວາຣສມ຺ປນ຺ໂນ. ນິຊ຺ຊີວນິສ຺ສຕ຺ຕຠາວນ຺ຕິ ‘‘ເກສາ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອເຈຕໂນ ອພ຺ຍາກໂຕ ສຸຎ຺ໂຎ ນິສ຺ສຕ຺ໂຕ ຖທ຺ໂຘ ປຖວີຘາຕູ’’ຕິອາທິນຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສພ຺ພໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໑໑) ອາຄຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸພ຺ເພຕິ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທສຸ. ມທ຺ທິຕສງ຺ຂາໂຣຕິ ວິປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠາວິຕຠາວໂນຕິ ສມຖວເສນປິ.

ກາສາຍານິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ…ເປ… ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ພທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາຍ ອິມໍ ກາສາວໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕໍ ກາສາວໍ ທຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພາເຊຖ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ຍາຈນປຸພ຺ພກໍ ຈີວຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕິ. ອຖາປີຕິອາທິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິຄ຺ຄາຫາປນໂຕ ປຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສນໍ, ອຖາປີຕິ ຕໂຕ ປຣມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຈີວຣໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພາຊນປ຺ປກາຣເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘ອຖາປີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖາປີຕິ ອຖ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອທິນ຺ນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໔໗. ປາເທ ວນ຺ທາເປຕ຺ວາຕິ ປາທາຠິມຸຂໍ ນມາເປຕ຺ວາ. ທູເຣ ວນ຺ທນ຺ໂຕປິ ຫິ ປາເທ ວນ຺ທຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ. ຍໍ ອາຠິສມາຈາຣິເກສຸ ວິນຍນຕ຺ຖາຍ ອາຈຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ຕິ, ອຍໍ ອາຈຣິໂຍ. ສເຈ ປນ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ສຍເມວ ສພ຺ພໍ ສິກ຺ຂາເປຕິ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ນ ນິຍ຺ຍາເຕຕິ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍວສ຺ສ ອາຈຣິໂຍປິ ໂຫຕິ. ຍຖາ ອຸປສມ຺ປທາກາເລ ສຍເມວ ກມ຺ມວາຈໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍວ ກມ຺ມວາຈາຈຣິໂຍປິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາຕິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມນ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ. ຐານກຣຓສມ຺ປທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຣອາທີນິ ຐານານິ, ສໍວຸຕາທີນິ ກຣຓານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອນຸນາສິກນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທານກາເລ ອນ຺ຕຣາວິຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກສມ຺ພນ຺ຘານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ມ-ກາຣນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທານສມເຍ ວິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ.

໑໔໘. ສພ຺ພມສ຺ສ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສສິກ຺ຂາປທວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປຣາມາສາປຣາມາສາທິເຠທໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ອາຠິສມາຈາຣິເກສຸ ວິເນຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ‘‘ເສຂິຍອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທິອາຠິສມາຈາຣິກສີລມເນນ ປູເຣຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣເຓ, ອກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ກຣເຓ ທຓ຺ຑກມ຺ມາຣໂຫ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕີຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸນາສິກນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທານກາເລ ອນ຺ຕຣາວິຈ຺ເຉໂທ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ເອກສມ຺ພນ຺ຘານີ’’ຕິ. ອາຠິສມາຈາຣິເກສຸ ວິເນຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ເສຂິຍວຕ຺ຕາກ຺ຂນ຺ຘກວຕ຺ເຕສຸ, ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິອາທິໂລກວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທສຸ ຈ ສາມເຓເຣຫິ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ຖ ອວຕ຺ຕມາໂນ ອລຊ຺ຊີ ທຓ຺ຑກມ຺ມາຣໂຫ ຈ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕີຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໔).

ອຸຣາທີນິ ຐານານິ ນາມ, ສໍວຸຕາທີນິ ກຣຓານິ ນາມ. ອນຸນາສິກນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເອກສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ທານກາເລ ອນ຺ຕຣາ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທານກາເລປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເອວ ວິຈ຺ເຉໂທ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ລິຂິຕໍ, ອນຸນາສິກນ຺ເຕ ທີຍມາເນ ຂລິຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ມ-ກາເຣນ ມິສ຺ສີຠູເຕ ເຂຕ຺ເຕ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ. ມິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ວຈນກາເລ ປນ ອນຸນາສິກຏ຺ຐາເນ ວິຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ. ‘‘ເອວໍ ກມ຺ມວາຈາຍມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠໂຕສຸທ຺ຘິຍາວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາເຖໂຣ ປຕິຕທນ຺ຕາທິກາຣຓຕາຍ ອຈຕຸຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ, ພ຺ຍຕ຺ຕສາມເຓໂຣ ສມີເປ ຐິໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ຂໍ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ວທາເປຕິ, ມຫາເຖເຣນ ອວຸຕ຺ຕໍ ວທາເປຕີຕິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກມ຺ມວາຈາຍ ອິຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ເຈ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ. ສງ຺ໂຆ ຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ນ, ນານາສີມປວຕ຺ຕກມ຺ມວາຈາສາມຎ຺ຎນເຍນ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຖ ເຖເຣນ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ຂໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ສາມເຓໂຣ ສຍໍ ວຕ຺ວາ ວທາເປຕິ, ອຸຠໂຕສຸທ຺ຘິ ເອວ ໂຫຕິ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອສາຘາຣເຓ ພຸທ຺ຘຄຸຓໍ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນິພ຺ພານໍ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເສກ຺ຂຘມ຺ມໍ ອເສກ຺ຂຘມ຺ມຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫຓວເສນ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອຎ຺ຎຖາ ສຣຓຕ຺ຕຍສງ຺ກຣໂທໂສ. ສພ຺ພມສ຺ສ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ທສສິກ຺ຂາປທວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປຣາມາສາປຣາມາສາທິເຠທໍ. ‘‘ອາຠິສມາຈາຣິເກສຸ ວິເນຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເສຂິຍອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທິອາຠິສມາຈາຣິກສີລມເນນ ປູເຣຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຈາຣິຕ຺ຕສ຺ສ ອກຣເຓ, ວາຣິຕ຺ຕສ຺ສ ກຣເຓ ທຓ຺ຑກມ຺ມາຣໂຫ ໂຫຕີ’’ຕິ ທີເປຕີຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໔) ອາຄໂຕ.

ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ສາມເຓຣານໍ ທສ ສິກ຺ຂາປທານີຕິອາທີສຸ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພານິ ປທານິ ສິກ຺ຂາປທານິ, ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິກ຺ຂາຍ ວາ ປທານິ ສິກ຺ຂາປທານິ, ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂານໍ ອຘິຄມຸປາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ກາມາວຈຣກຸສລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິຣຕິໂຍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄເຫຕພ຺ພາ. ປາໂຓຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຕສ຺ສ ອຕິປາຕນໍ ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາທີຫິ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປາຕນໍ ປາຓາຕິປາໂຕ, ປາຓວໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ປາເຓ ປາຓສຎ຺ຎິໂນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ ວຘກເຈຕນາວ, ຕສ຺ມາ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິ, ເວຣເຫຕຸຕາຍ ເວຣສງ຺ຂາຕໍ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປຘມ຺ມໍ ມຓຕິ ນີຫຣຕີຕິ ວິຣຕິ ‘‘ເວຣມຓີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຣມຕິ ເອຕາຍາຕິ ວາ ‘‘ວິຣມຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ‘‘ເວຣມຓີ’’ຕິ ສມາທານວິຣຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ອທິນ຺ນສ຺ສ ອາທານໍ ອທິນ຺ນາທານໍ, ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ. ອພ຺ຣມ຺ຫຈຣິຍນ຺ຕິ ອເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ, ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເມຖຸນເຈຕນາ. ມຸສາຕິ ອຠູຕວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ສ ວາໂທ ອຠູຕໍ ຎຕ຺ວາວ ຠູຕໂຕ ວິຎ຺ຎາປນເຈຕນາ ມຸສາວາໂທ. ປິຏ຺ຐປູວາທິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສຸຣາ ເຈວ ປຸປ຺ຜາສວາທິເຠທໍ ເມຣຍຎ຺ຈ ສຸຣາເມຣຍໍ. ຕເທວ ມທນີຍຏ຺ເຐນ ມຊ຺ຊຎ຺ເຈວ ປມາທກາຣຓຏ຺ເຐນ ປມາທຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ຕໍ ຍາຍ ເຈຕນາຍ ປິວຕິ, ຕສ຺ສາ ເອວໍ ອຘິວຈນໍ.

ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກາ, ອຍໍ ອຣິຍານໍ ໂຠຊນສ຺ສ ກາໂລ ນາມ, ຕທຎ຺ໂຎ ວິກາໂລ. ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ໂຠຊນນ຺ຕິ ອິຘ ສພ຺ພໍ ຍາວກາລິກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓໍ ອິຘ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ໂຠຊນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ວິກາເລ ໂຠຊນໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓໍ ວິກາລໂຠຊນໍ, ວິກາເລ ວາຍາວກາລິກສ຺ສ ໂຠຊນໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓໍ ວິກາລໂຠຊນນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວິກາເລ ຍາວກາລິກອຊ຺ໂຌຫຣຓເຈຕນາວ.

ສາສນສ຺ສ ອນນຸໂລມຕ຺ຕາ ວິສູກໍ ປຏາຓີຠູຕໍ ທສ຺ສນໍ ‘‘ວິສູກທສ຺ສນໍ, ນຈ຺ຈຄີຕາທິທສ຺ສນສວນານຎ຺ເຈວ ວຏ຺ຏກຍຸທ຺ຘຊູຕກີຬາທິສພ຺ພກີຬານຎ຺ຈ ນາມໍ. ທສ຺ສນນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ຍຖາສກໍ ວິສຍສ຺ສ ອາໂລຈນສຠາວຕາຍ ທສ຺ສນສທ຺ເທນ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສວນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕສທ຺ເທຫິ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ນຈ຺ຈນຄາຍນາທີນິປິ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ມາລາຕິ ພທ຺ຘມພທ຺ຘໍ ວາ ປຸປ຺ຜໍ, ອນ຺ຕມໂສ ສຸຕ຺ຕາທິມຍມ຺ປິ ອລງ຺ກາຣຕ຺ຖາຍ ປິຬນ຺ຘິຍມານໍ ມາລາຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄນ຺ຘນ຺ຕິ ວາສຈຸຓ຺ຓາທິວິເລປນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄນ຺ຘຊາຕໍ. ວິເລປນນ຺ຕິ ປິສິຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ ຉວິຣາຄກຣຓຎ຺ເຈວ ຄນ຺ຘຊາຕຎ຺ຈ. ຘາຣຓໍ ນາມ ປິຬນ຺ຘນໍ. ມຓ຺ຑນໍ ນາມ ອູນຏ຺ຐານປູຣຓໍ. ຄນ຺ຘວເສນ, ຉວິຣາຄວເສນ ວາ ສາທິຍນໍ ວິຠູສນໍ ນາມ, ມາລາທີສຸ ວາ ຘາຣຓາທີນິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ເຕສໍ ຘາຣຓາທີນໍ ຐານໍ ກາຣຓໍ ວີຕິກ຺ກມເຈຕນາ.

ອຸຈ຺ຈາຕິ ອຸຈ຺ຈ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖ ນິປາໂຕ. ອຸຈ຺ຈາສຍນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອາສນ຺ທາທິ. ມຫາສຍນໍ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຖຣເຓຫິ ອຕ຺ຖຕໍ ສໂລຫິຕວິຕານຎ຺ຈ. ເອເຕສຸ ຫິ ອາສນໍ ສຍນຎ຺ຈ ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນສທ຺ເທຫິ ຄຫິຕານິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ຊາຕຣູປຣຊຕປຏິຄ຺ຄຫຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ຣຊຕສທ຺ເທນ ທາຣຸມາສກາທິ ສພ຺ພໍ ຣູປິຍໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ມຸຕ຺ຕາມຓິອາທໂຍເປຕ຺ຖ ຘຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທໂຍ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຏິຄ຺ຄຫຓ-ສທ຺ເທນ ປນ ປຏິຄ຺ຄາຫາປນສາທິຍນານິປິ ສງ຺ຄຫິຕານິ.

໑໔໙. ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນານມ຺ປິ ປາຣາຊິກສມາປຕ຺ຕິຍາ ສຣຓຄມນາທິສາມເຓຣຠາວສ຺ສປິ ວິນສ຺ສນໂຕ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ສງ຺ຆລາຠມ຺ປິ ເຕ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸຣິມິກາຍ ປຸນ ສຣຓານິ ຄຫິຕານີຕິ ສຣຓຄຫເຓນ ສຫ ຕທເຫວສ຺ສ ວສ຺ສູປຄມນມ຺ປິ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສາວາສິກນ຺ຕິ ວສ຺ສາວາສິກລາຠຄ຺ຄຫຓທສ຺ສນມຕ຺ຕເມເວຕໍ, ຕໂຕ ປຸເຣປິ ວາ ປຈ຺ຉາປິ ວາ ວສ຺ສາວາສິກຎ຺ຈ ຈີວຣມາເສສຸ ສງ຺ເຆ ອຸປ຺ປນ຺ນກາລຈີວຣຎ຺ຈ ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອວິປນ຺ນສີໂລ ສາມເຓໂຣ ລຠຕິ ເອວ. ສເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ຄຫິຕານີຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສູປຄມນຎ຺ຈ ຉິນ຺ນວສ຺ສຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ກາລຈີວຣລາໂຠ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອປໂລເກຕ຺ວາ ລາໂຠ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວສ຺ສາວາສິກລາໂຠ ປນ ຍທິ ເສນາສນສ຺ສາມິກາ ທາຍກາ ເສນາສນຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເສນາສເນ ວສນ຺ຕສ຺ສປິ ວສ຺ສາວາສິກໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອນປໂລເກຕ຺ວາປິ ທາຕພ຺ໂພວ. ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໐໘) ‘‘ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ລຈ຺ຉຕີຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ປຸນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ ລຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ວສ຺ສາວາສິເກ ທາຍການໍ ອິມໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈ, ສຸນ຺ທຣໍ, ສງ຺ຆິກໍ, ກາລຈີວຣມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈ, ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນ ອຊານິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສຸຣາ’’ຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວໂຕ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິອາທິສພ຺ພສີລເຠທໍ ສຣຓເຠທຎ຺ຈ ນ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອກຸສລໍ ປນ ສຸຣາປານາເວຣມຓິສີລເຠໂທ ຈ ໂຫຕິ ມາລາທິຘາຣຓາທີສຸ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິຕຣານີຕິ ວິກາລໂຠຊນາເວຣມຓິອາທີນິ. ຕານິປິ ຫິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ຠິຊ຺ຊຕິ ເອວ, ອິຕຣີຕເຣສໍ ປນ ອຠິຊ຺ຊເນນ ນາສນງ຺ຄານິ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ເອເຕສຸ ຠິນ຺ເນສູ’’ຕິ ເຠທວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຈ຺ຈຍໍ ເທສາເປຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ອຈ຺ຈໂຍ ມໍ ຠນ຺ເຕ ອຈ຺ຈາຄມາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ເທສາເປຕ຺ວາ ສຣຓສີລໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ປາຣາຊິກຕ຺ຕາ ເຕສໍ. ເຕນາຫ ‘‘ລິງ຺ຄນາສນາຍ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອຍເມວ ຫິ ນາສນາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ລິງ຺ຄນາສນາກາຣເຓຫິ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ອວຓ຺ຓຠາສນາທີນໍ ສຫ ປຕິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈ ກຓ຺ຏກສາມເຓໂຣປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ເອວ, ຕສ຺ສ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ທຓ຺ຑກມ຺ມນາສນາວ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ລິງ຺ຄນາສນາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂກ ອິເມສໍ ເຠໂທຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ນິຘາຍາຫ ‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທານຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎຕຣທິຏ຺ຐິໂກ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ໂຍ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຕາ ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິ ວາ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ’’ຕິອາທິນາ ວາ ‘‘ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ວາ ຕິຕ຺ຖິຍປຣິກປ຺ປິຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂວຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ສາ ປາຣາຊິກຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ນາເສຕພ຺ໂພ. ໂຍ ປນ ອີທິສໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສາສນິໂກວ ຫຸຕ຺ວາ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘວຈນາຘິປ຺ປາຍໍ ວິປຣີຕໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ໂອວທິຍມາໂນປິ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂວຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ສາ ທິຏ຺ຐິ ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ປນ ກຓ຺ຏກນາສນາຍ ເອວ ນາເສຕພ຺ໂພຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ທສສິກ຺ຂາປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຓ຺ຓນາ ອາຄຕາ, ສາ ໂປຣາຓຏີກາຍໍ ສພ຺ພໂສ ໂປຕ຺ຖກໍ ອາຣຸຬ຺ຫາ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ.

໑໕໐. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຣິເວຓນ຺ຕິ ອິທໍ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຄຓ຺ຐິປທກາຣານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕເສນາສນນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆິກເສນາສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຣິເວຓນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ຕສ຺ເສວ ປຸຄ຺ຄລິກເສນາສນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ – ຍຕ຺ຖ ວາ ວສຕີຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຆິກໍ ວາ ໂຫຕຸ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ວາ, ຕສ຺ສ ນິພທ຺ຘວສນກເສນາສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ວາ ປຏິກ຺ກມຕີຕິ ອິມິນາ ປນ ຍໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ອຸປຏ຺ຐານາທິນິມິຕ຺ຕໍ ນິພທ຺ຘໍ ປວິສຕິ, ຕໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ປວິສນຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸຠເຍນປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິເວຓຎ຺ຈ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕເສນາສນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິເວຓນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ນິວາສນຏ຺ຐານໍ ທສ຺ສິຕໍ, ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕເສນາສນນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ສງ຺ຆິກໍ ວາ ໂຫຕຸ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ວາ, ອາວຣຓໍ ກາຕພ຺ພເມວາຕິ. ມຸຂທ຺ວາຣິກນ຺ຕິ ມຸຂທ຺ວາເຣນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ທຓ຺ເຑນ຺ຕິ ວິເນນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ທຓ຺ໂຑ, ໂສເຍວ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກມ຺ມນ຺ຕິ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ, ອາວຣຓາທິ. ທຓ຺ຑກມ຺ມມສ຺ສ ກໂຣຖາຕິ ອສ຺ສ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ໂຍເຊຖ ອາຓາເປຖ. ທຓ຺ຑກມ຺ມນ຺ຕິ ວາ ນິຄ຺ຄຫກມ຺ມໍ, ຕສ຺ມາ ນິຄ຺ຄຫມສ຺ສ ກໂຣຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ.

ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ. ສເຈ ອາກິຓ຺ຓໂທໂສວ ໂຫຕິ, ອາຍຕິໍ ສໍວເຣ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ຍາວຕຕິຍໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ນ ໂອຣມຕິ, ສງ຺ຆໍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ນາເສຕພ຺ໂພ, ປຸນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈມາໂນປິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ລຈ຺ຉຕີຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ປຸນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ ລຈ຺ຉຕິ. ອປໂລເກຕ຺ວາ ລາໂຠ ທາຕພ຺ໂພຕິ ຉິນ຺ນວສ຺ສຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣານິ ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານີຕິ ວິກາລໂຠຊນາທີນິ ປຎ຺ຈ. ອຈ຺ຈຍໍ ເທສາເປຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ອຈ຺ຈໂຍ ມໍ ຠນ຺ເຕ ອຈ຺ຈາຄມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເທສາເປຕພ຺ໂພຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໐໘) ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ປພ຺ພຊ຺ຊາວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ທ຺ວາວີສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

ອຸປສມ຺ປທາວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

ເອວໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປສມ຺ປທາວິນິຈ຺ຉໂຍ ກເຖຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປສມ຺ປທາວິນິຈ຺ຉຍກຖາ ປາຬິວຓ຺ຓນາວເສເນວ ອາຄຕາ, ໂນ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉຍວເສນ, ອິມສ຺ສ ປນ ປກຣຓສ຺ສ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉຍກຖາຠູຕຕ຺ຕາ ຕມກເຖຕ຺ວາ ນິສ຺ສຍວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອວ ອາຈຣິເຍນ ກຖິໂຕ, ມຍໍ ປນ ອຸປສມ຺ປທາວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ອຕິສຸຂຸມຕ຺ຕາ ອຕິຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ສຸທຸລ຺ລຠຕ຺ຕາ ສາສນານຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ອາຈຣິເຍນ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສມນ຺ຕປາສາທິກໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວິມຕິວິໂນທນີອາທິປ຺ປກຣເຓສຸ ອາຄຕວິນິຈ຺ຉເຍນ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກຖຍິສ຺ສາມ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາຕິ ເຍນ ສມເຍນ ຠຄວຕາ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອນຸປຊ຺ຌາຍໂກ’’ຕິອາທິສິກ຺ຂາປທໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ສມເຍນ. ອນຸປຊ຺ຌາຍກນ຺ຕິ ອຸປຊ຺ຌໍ ອຄາຫາເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວິຣຫິຕໍ, ເອວໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ເນວ ຘມ຺ມໂຕ ນ ອາມິສໂຕ ສງ຺ຄຫໍ ລຠນ຺ຕິ, ເຕ ປຣິຫາຍນ຺ຕິເຍວ, ນ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ນ ຠິກ຺ຂເວ ອນຸປຊ຺ຌາຍໂກຕິ ອຸປຊ຺ຌໍ ອຄາຫາເປຕ຺ວາ ນິຣຸປຊ຺ຌາຍໂກ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ໂຍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ກມ຺ມໍ ປນ ນ ກຸປ຺ປຕິ. ເກຈິ ‘‘ກຸປ຺ປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ສງ຺ເຆນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນາ’’ຕິອາທີສຸປິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກຸປຊ຺ຌາຍປຣິໂຍສາເນສຸ ເອເສວ ນໂຍ.

ອປຕ຺ຕກາ ຫຕ຺ເຖສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕີຕິ ໂຍ ຫຕ຺ເຖສຸ ປິຓ຺ໂຑ ລພ຺ຠຕິ, ຕທຕ຺ຖາຍ ຈຣນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ຕິຕ຺ຖິຍາຕິ ຍຖາ ອາຊີວກນາມກາ ຕິຕ຺ຖິຍາ. ສູປພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖສຸ ຐປິຕປິຓ຺ຑເມວ ຫິ ເຕ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອວໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ກມ຺ມໍ ປນ ນ ກຸປ຺ປຕິ, ອຈີວຣກາທິວຕ຺ຖູສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຍາຈິຕເກນາຕິ ‘‘ຍາວ ອຸປສມ຺ປທໍ ກໂຣມ, ຕາວ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ຄຫິເຕນ, ຕາວກາລິເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອີທິເສນ ຫິ ປຕ຺ເຕນ ວາ ຈີວເຣນ ວາ ປຕ຺ຕຈີວເຣນ ວາ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ກມ຺ມໍ ປນ ນ ກຸປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ປຣິປຸຓ຺ຓປຕ຺ຕຈີວໂຣວ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ສເຈ ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ຈສ຺ສ ທາຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ວາ ຠິກ຺ຂູ, ນິຣເປກ຺ເຂຫິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐານູປຄໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທາຕພ຺ພໍ.

ໂຄຕ຺ເຕນປິ ອນຸສ຺ສາເວຕຸນ຺ຕິ ‘‘ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ໂຄຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສາເວຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ເອການຸສ຺ສາວເນຕິ ທ຺ເວ ເອກໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນ, ເອເກນ ເອກສ຺ສ, ອຎ຺ເຎນ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ເອວໍ ທ຺ວີຫິ ວາ ອາຈຣິເຍຫິ ເອເກນ ວາ ເອກກ຺ຂເຓ ກມ຺ມວາຈໍ ອນຸສ຺ສາເວນ຺ເຕຫິ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ຕໂຍ ເອການຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອເກນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນາຕິ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ຊເນ ປຸຣິມນເຍເນວ ເອກໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸໍ ອນຸຊານາມິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອນຸສ຺ສາວນກິຣິຍໍ ເອເກນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ເອເກນ ອາຈຣິເຍນ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ອນຸສ຺ສາເວຕພ຺ພາ. ທ຺ວີຫິ ວາ ຕີຫິ ວາ ອາຈຣິເຍຫິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ເອເກນ ເອກສ຺ສາຕິ ເອວໍ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ວາ ກມ຺ມວາຈາ ກາຕພ຺ພາ. ສເຈ ປນ ນານາຈຣິຍາ ນານຸປຊ຺ຌາຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ສຸມນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ, ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອນຸສ຺ສາເວຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ຄຓປູຣກາ ໂຫນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ນານຸປຊ຺ຌາຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອໂກ ອາຈຣິໂຍ ໂຫຕິ, ‘‘ນ ຕ຺ເວວ ນານຸປຊ຺ຌາເຍນາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ຫິ ເອສ ປຏິກ຺ເຂໂປ.

ປຐມໍ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາ, ຕໍ ອຸປຊ຺ຌໍ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ໂຫຫີ’’ຕິ ເອວໍ ວທາເປຕ຺ວາ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ. ວິຕ຺ຖາຍນ຺ຕີຕິ ວິຕ຺ຖທ຺ຘຄຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍໍ ຊາຕນ຺ຕິ ຍໍ ຕວ ສຣີເຣ ຊາຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ວິຊ຺ຊມານໍ, ຕໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ປຸຈ຺ຉນ຺ເຕ ສນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ. ອຸລ຺ລຸມ຺ປຕຸ ມນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຣຕຸ ມໍ.

ຕາວເທວາຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສມນນ຺ຕຣເມວ. ຉາຍາ ເມຕພ຺ພາຕິ ເອກໂປຣິສາ ວາ ທ຺ວິໂປຣິສາ ວາຕິ ຉາຍາ ເມຕພ຺ພາ. ອຸຕຸປ຺ປມາຓໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ວສ຺ສາໂນ ເຫມນ຺ໂຕ ຄິມ຺ໂຫ’’ຕິ ອຸຕຸປ຺ປມາຓໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸຕຸເຍວ ອຸຕຸປ຺ປມາຓໍ. ສເຈ ວສ຺ສານາທໂຍ ອປຣິປຸຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຕ຺ຕເກຫິ ທິວເສຫິ ຍສ຺ສ ໂຍ ອຸຕຸ ອປຣິປຸຓ຺ໂຓ, ເຕ ທິວເສ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂສ ທິວສຠາໂຄ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ‘‘ອຍໍ ນາມ ອຸຕຸ, ໂສ ຈ ໂຂ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ອປຣິປຸຓ຺ໂຓ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ອຸຕຸປ຺ປມາຓໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ໂຫ ວາ ສາຍນ຺ໂຫ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ທິວສຠາໂຄ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ສງ຺ຄີຕີຕິ ອິທເມວ ສພ຺ພໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ກິໍ ລຠສິ, ກາ ເຕ ຉາຍາ, ກິໍ ອຸຕຸປ຺ປມາຓໍ, ໂກ ທິວສຠາໂຄ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອິທໍ ນາມ ລຠາມິ ວສ຺ສໍ ວາ ເຫມນ຺ຕໍ ວາ ຄິມ຺ຫໍ ວາ, ອຍໍ ເມ ຉາຍາ, ອິທໍ ອຸຕຸປ຺ປມາຓໍ, ອຍໍ ທິວສຠາໂຄຕິ ວເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ໂອຫາຍາຕິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ. ທຸຕິຍໍ ທາຕຸນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປທມາຬກໂຕ ປຣິເວຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸຕິຍກໍ ທາຕຸໍ ອນຸຊານາມິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ອກຣຓີຍານິ ອາຈິກ຺ຂິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຓ຺ຑຸປລາໂສຕິ ປຓ຺ຑຸວຓ຺ໂຓ ປຕ຺ໂຕ. ພນ຺ຘນາ ປວຸຕ຺ໂຕຕິ ວຓ຺ຏໂຕ ປຕິໂຕ. ອຠພ຺ໂພ ຫຣິຕຕ຺ຖາຍາຕິ ປຸນ ຫຣິໂຕ ຠວິຕຸໍ ອຠພ຺ໂພ. ປຸຖຸສິລາຕິ ມຫາສິລາ. ອຍໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອາຠໂຕ ອຸປສມ຺ປທາວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອນຸປຊ຺ຌາຍາທິວຕ຺ຖູສຸ ສິກ຺ຂາປທໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ນ ອນຸປຊ຺ຌາຍໂກ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໑໗) ອິເຘວ ປຎ຺ຎາປິຍມານໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມໍ ປນ ນ ກຸປ຺ປຕີຕິ ອິທໍ ອຸປຊ຺ຌາຍາຠາເວປິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນາ’’ຕິ ມຕສ຺ສ ວາ ວິພ຺ຠນ຺ຕສ຺ສ ວາ ປຸຣາຓອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສປິ ນາເມນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາຍກິຕ຺ຕນສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ອຸປຊ຺ຌາຍກິຕ຺ຕນໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ, ‘‘ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ປຣາມສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມວິປຕ຺ຕິ ເອວ ສິຍາ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໑໑໗) ‘‘ອນຸປຊ຺ຌາຍກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໗) ອສ຺ສ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອຄາຫາເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວິຣຫິຕໍ’’ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ປາຬິຍໍ ສງ຺ເຆນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນາຕິ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ສງ຺ຆໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈຕິ ສງ຺ເຆນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນາ’’ຕິ ເອວໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ສງ຺ຆເມວ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຄເຓນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຄຓສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ກມ຺ມໍ ນ ກຸປ຺ປຕິ ເອວ ທຸກ຺ກຏສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ເຕນາຫ ‘‘ສງ຺ເຆນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑກາທິອຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ກຣິຍມາເນສຸ ກມ຺ເມສຸ ປຓ຺ຑກາທິເກ ວິນາວ ຍທິ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄາທິຄໂຓ ປູຣຕິ, ກມ຺ມໍ ນ ກຸປ຺ປຕິ, ອິຕຣຖາ ກຸປ຺ປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປຕ຺ຕຈີວຣວຕ຺ຖູສຸປິ ປຕ຺ຕຈີວຣານໍ ອຠາເວປິ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ກມ຺ມວາຈາຍ ສາວິຕຕ຺ຕາ ກມ຺ມໂກປໍ ອວຕ຺ວາ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ສາວນາຍ ຫາປນໂຕ ກມ຺ມໂກໂປ ເອວ ສິຍາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຐມໍ ອນຸຎ຺ຎາຕກມ຺ມວາຈາຍໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ວິຍ ອິທານິປິ ‘ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣ’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາປິ ສູປສມ຺ປນ຺ນາ ເອວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຎ຺ຎາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ອປຣາມສນໍ ສາວນາຍ ຫາປນວິປຕ຺ຕິ ເອວ ໂຫຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ສງ຺ຆໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ຫາປເນ ວິຍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ປຈ຺ຉາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ‘‘ສງ຺ຆໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈາມີ’’ຕິອາທິວາກ຺ເຍນ ອຍາເຈຕ຺ວາ ຕມ຺ປິ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ສງ຺ຆໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາວ ຍທິ ກມ຺ມວາຈໍ ກໂຣຕິ, ກມ຺ມໍ ສຸກຕເມວ ໂຫຕິ. ໂນ ເຈ, ວິປນ຺ນໍ. ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕກມ຺ມວາຈໂຕ ກິຎ຺ຈິປິ ປຣິຫາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສາວນາຍ ຫາປນເມວ ໂຫຕິ, ອຎ຺ເຎ ວາ ຠິກ຺ຂູ ທາຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ອຍເມຕ຺ຖ ວິມຕິວິໂນທນິຍາ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໑໗) ອາຠໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນີວິນິຈ຺ຉໂຍ ປນ ອິເຘວ ອນ຺ໂຕຄຘາ ໂຫຕິ ອປ຺ປຕຣຕ຺ຕາ ອວິເສສຕ຺ຕາ ຈ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໑໑໗) ປນ ‘‘ເກຈິ ກຸປ຺ປຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີຍຎ຺ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມໍ, ຠິກ຺ຂຸນິປຎ຺ຈໂມ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອກມ຺ມໍ ນ ຈ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໙໐) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑການໍ ຄຓປູຣຓຠາເວ ເອວ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ, ນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ສຸວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຖາ ‘‘ປຓ຺ຑກຸປຊ຺ຌາເຍນ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອກມ຺ມໍ ນ ຈ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ປາຬິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຍຖາ ອປຣິປຸຓ຺ຓປຕ຺ຕຈີວຣສ຺ສ ອຸປສມ຺ປາທນກາເລ ກມ຺ມວາຈາຍໍ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອສນ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາຍ ກຕາຍ ຕສ຺ມິໍ ອສນ຺ເຕປິ ອຸປສມ຺ປທາ ຣຸຫຕິ, ເອວໍ ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ອວຕ຺ຖຸໍ ປຓ຺ຑກຸປຊ຺ຌາຍາທິໍ, ອສນ຺ຕໍ ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກຕາຍປິ ຄຓປູຣການມຕ຺ຖິຕາຍ ອຸປສມ຺ປທາ ຣຸຫເຕວ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑກຸປຊ຺ຌາເຍນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ໂຍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິວຈນສ຺ສ ອຠາວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘວ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ວຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ ນ ວທນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຊານໍ ອູນວີສຕິວສ຺ສໍ …ເປ… ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໔໐໓). ຕຖາ ‘‘ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗໑) ວຈນໂຕ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກາທິອາຈຣິເຍຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ກຕາຍ ອຸປສມ຺ປທາ ນ ຣຸຫຕິ ເຕສໍ ອຠິກ຺ຂຸຕ຺ຕາຕິ ວຈນມ຺ປິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ‘‘ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ວິປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໔໘໒) ນເຍນ ກມ຺ມານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິຍາ ກຖິຍມານາຍ ‘‘ສຕ຺ຕຫິ ອາກາເຣຫິ ກມ຺ມານິ ວິປຊ຺ຊນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸໂຕ ວາ ຎຕ຺ຕິໂຕ ວາ ອນຸສ຺ສາວນໂຕ ວາ ສີມໂຕ ວາ ປຣິສໂຕ ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍໂຕ ວາ ອາຈຣິຍໂຕ ວາ’’ຕິ ອກຖິຕຕ຺ຕາ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຣິສໂຕ ວາ’’ຕິ ວຈເນນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວາ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ທ຺ວາທສຫິ ອາກາເຣຫິ ປຣິສໂຕ ກມ຺ມານິ ວິປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ເຕສມນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ອຍມຕ຺ໂຖ ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຣູເປນ ວຸຕ຺ຕປາຬິວເສເນວ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ນຍມຸຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສໍຂິຕ຺ໂຕຕິ ອຍມສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕິຄເວສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ – ອນຸປຊ຺ຌາຍກໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ຕຍິໍສຸ, ອຸທາຫຸ ມຸສາວາທຠຍາ ຕາເນວ ປທານິ ນ ສາເວສຸນ຺ຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ອຸປຊ຺ຌາຍາຠາວໂຕ ນ ສາເວສຸໍ, ‘‘ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ປຣາມສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວິປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ອຖ ສາເວສຸໍ, ມຸສາວາໂທ ເນສໍ ຠວຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສາເວສຸໍເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄຠຍາ, ‘‘ກມ຺ມໍ ປນ ນ ກຸປ຺ປຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ນ, ມຸສາວາທສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ, ມຸສາວາເທນປິ ກມ຺ມສມ຺ຠວໂຕ ຈ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ມຸສາວາເທນ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ກາຕຸນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸປຊ຺ຌາຍກໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ຈ ອຸຠຍໂທສວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ.

ອຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ – ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປສມ຺ປທຸປຊ຺ຌາເຍສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ອຸປຊ຺ຌາຍຄ຺ຄຫຓກ຺ກເມນ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ອນຸປຊ຺ຌາຍກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອິຘາປິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ ສໂຕ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອນຸປຊ຺ຌາຍກໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມວາຈາຈຣິເຍນ ປນ ‘‘ຄຫິໂຕ ເຕນ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕພ຺ພໍ. ເກນຈິ ວາ ກາຣເຓນ ກາຍສາມຄ຺ຄິໍ ອເທນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ຉນ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕິ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ຕສ຺ມິໍ ຕາທິເສ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສມນຸຍຸຎ຺ຊິຍມາໂນ ວາ ອສມນຸຍຸຎ຺ຊິຍມາໂນ ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍທານໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວ ສາມເຓໂຣ ປຏິຊານາຕິ, ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ວາ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນໂກ ວາ ປຏິຊານາຕິ, ຉນ຺ທຫາຣກາທໂຍ ວິຍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ອຎ຺ຎສີມາຄໂຕ ໂຫຕິ. ກມ຺ມວາຈາ ຣຸຫຕີຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ວິນຍຘຣປຎ຺ຈເມນ ຄເຓນ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເກຈິ ‘‘ວິນຍຘຣປຎ຺ຈເມນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ສນ຺ນິຫິເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຈ ປາໂຐ ອປ຺ປມາໂຓ ມຊ຺ຌິເມສຸ ຊນປເທສຸ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສາຠາວໂຕ. ອສນ຺ນິຫິເຕປິ ອຸປຊ຺ຌາເຍ ກມ຺ມວາຈາ ຣຸຫຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ. ກສ຺ມາ? ກມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ປຸຄ຺ຄລໍ ປຣາມສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປາໂຐວ ໂນ ປມາຓໍ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອສນ຺ນິຫິໂຕ ອຸປຊ຺ຌາຍສງ຺ຂາໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣາມສນໍ ອຣຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆປຣາມສນໍ ວິຍ ປຸຄ຺ຄລປຣາມສນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສງ຺ເຆນ ຄເຓນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕາ, ປຓ຺ຑກາທິອຸປຊ຺ຌາເຍນ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປາທນກາເລ ອວິທິຕຕ຺ຕາຕິ ໂປຣາຓາ.

ອປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ກມ຺ມວາຈາຈຣິໂຍ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ, ເກວລໍ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສນ຺ຕປທນີຫາເຣນ ວາ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕິ. ຍຖາ ເອຕຣຫິ ມຕວິປ຺ປວຸຕ຺ຕມາຕາປິຕິໂກປິ ‘‘ອນຸຎ຺ຎາໂຕສິ ມາຕາປິຕູຫີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອາມ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວທຕິ, ກິໍ ພຫຸນາ? ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣ – ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ວິປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ນ ຕາວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸປຊ຺ຌາຍກາທິໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ. ວຊ຺ຊນີຍປຸຄ຺ຄລານໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑກຸປຊ຺ຌາຍາທິໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ເຕຣສນ຺ຕຣາຍປຸຈ຺ຉາຍ ອທສ຺ສນຕ຺ຕາ ອປຕ຺ຕຈີວຣກໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໙) ເອວໍ ສພ຺ພປຐມໍ ອນຸຎ຺ຎາຕາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອວຈນເມຕ຺ຖ ສາຘກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ວຈນໍ ອນຸກ຺ກເມນານຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ.

ອິທໍ ຕາວ ສພ຺ພຖາ ໂຫຕຸ, ‘‘ມູຄໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິ ພຘິຣໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ກຖໍ ສມ຺ຠວິຕຸມຣຫຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ອິເມຫິ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ, ເອວໍ ວເທຫີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ວເທຫີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ມິຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມູຄໍ ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ‘‘ເອວໍ ວເທຫີ’’ຕິ ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ຂໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ຕຕິຍມ຺ປິ ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ, ໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ຂາ ຕຖາ ອາຓຕ຺ໂຕ ອຸປຊ຺ຌາຍວຈນສ຺ສ ອນຸ ອນຸ ວທຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ‘‘ກາເຍນ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ວາຈາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ກາເຍນ ວາຈາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ. ທິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ຉນ຺ໂທ, ທິນ຺ນາ ໂຫຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘິ, ທິນ຺ນາ ໂຫຕິ ປວາຣຓາ’’ຕິ ວທຕິ. ຕທນຸມາເນນ ວາ ກາເຍນ ເຕນ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ເຂນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ສຣຓຄມນນ຺ຕິ ວາ ໂລເກປິ ກາເຍນ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ເອວໍ ວທຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປຣິຍາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມູຄໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ມູຄໍ ກຖໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕີຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກາຍປສາທສມ຺ຠວໂຕ ກາເຍນ ປຫາຣໍ ທຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ພຫຸນາ?

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣ – ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ປພ຺ພຊ຺ຊາຘິກາເຣ ວຕ຺ຕມາເນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິລາປໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປຓ຺ຑໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໐໙) ນເຍນ ອຸປສມ຺ປທວເສເນວ ອຠິລາໂປ ກໂຕ. ເຖຍ຺ຍສໍວາສກປເທ ອສມ຺ຠວໂຕ ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ນ ກໂຕ, ປພ຺ພຊ຺ຊາວ ຕຕ຺ຖ ກຕາ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປນ ອຸປສມ຺ປທາຠິລາເປນ ອຘິປ຺ເປຕາ ຕທນຸຠາວໂຕ ອຸປສມ຺ປທາຍ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວາຣິຕາຍ ອຸປສມ຺ປທາ ວາຣິຕາ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ, ຕຖາ ອິຘ ອຸປສມ຺ປທາຘິກາເຣ ວຕ຺ຕມາເນ ອຸປສມ຺ປທາຠິລາປໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທເມວ ສນ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິລາໂປ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາມໍ ໂສ ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ, ມູຄປເທ ອສມ຺ຠວໂຕ ຕສ຺ສ ວເສນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປສມ຺ປທາຠິລາໂປວ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ຕສ຺ເສວ ມູຄປທສ຺ສ ວເສນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິລາໂປວ ກໂຕ ມິຈ຺ຉາຄຫຓນິວາຣຓຕ຺ຖໍ. ກຖໍ? ‘‘ມູໂຄ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປຕ຺ໂຕ ໂອສາຣຓໍ, ຕຎ຺ເຈ ສງ຺ໂຆ ໂອສາເຣຕິ, ໂສສາຣິໂຕ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໙໖) ວຈນໂຕ ຫິ ມູໂຄ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ, ໂສ ເກວລໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ ໂຫຕິ, ນ ປນ ປພ຺ພຊິໂຕ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຣິວຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ໂຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ໂສ ປພ຺ພຊິໂຕວ ໂຫຕິ. ປພ຺ພຊິໂຕ ປນ ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອິມໍ ສມ຺ມາຄາຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ຠຄວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ເຕສໍ ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທີນໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ສຸປພ຺ພຊິຕຠາວທີປນຕ຺ຖໍ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຠາວສງ຺ການິວາຣຓຕ຺ຖຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິລາໂປ ກໂຕ. ກຖໍ? ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ໂນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໑໙) ປຏິກ຺ເຂເປນ, ‘‘ປພ຺ພຊິຕາ ສຸປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານາຠາເວນ ຈ ເຕສໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠາວສງ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ, ຍຖາ ປສງ຺ກາ ຠເວ, ຕຖາ ປສງ຺ກໍ ຐເປຍ຺ຍ. ຂນ຺ຘເກ ອຸປສມ຺ປທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປຕ຺ໂຕ ໂອສາຣຓໍ, ຕຎ຺ເຈ ສງ຺ໂຆ ໂອສາເຣຕິ, ໂສສາຣິໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໙໖) ນເຍນ ຠຄວາ ນິວາເຣຕິ. ເຕເນວ ນເຍນ ປພ຺ພຊິຕາ ປເນເຕ ສພ຺ເພປິ ສຸປພ຺ພຊິຕາ ເອວາຕິ ທີເປຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ເພເປເຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປພ຺ພຊິຕາຕິ ອຍມນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ? ‘‘ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ປພ຺ພຊິໂຕ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ໂນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ໂສ ຈ ອປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໑໙) ວາ ຕນ຺ຕິຍາ ຐປິຕາຍ ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ໂສສາຣິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກວລໍ ‘‘ອິເມ ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທໂຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ນາປິ ເຈ ປພ຺ພຊິຕາ, ນາເສຕພ຺ພາ’’ຕິ ວາ ອນິຏ຺ຐໂກຏ຺ຐາໂສ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ – ‘‘ໂສ ຈ ອປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ ມູຄສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາສິທ຺ຘິປສງ຺ຄໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາປິ ເອກໂຕສຸທ຺ຘິຍາ ໂຫຕີຕິ ອຍມນິຏ຺ຐໂກຏ຺ຐາໂສ ກຖໍ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ? ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິລາເປນ ອຸປສມ຺ປທາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ສມ຺ມາຄາເຫນ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ຍຖາພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຕ຺ເຖ ຄຫິເຕ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕທຸກ຺ກຏາຠາວສງ຺ຂາໂຕ ອປໂຣ ອນິຏ຺ຐໂກຏ຺ຐາໂສ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ? ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມູໂຄ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາປຣິໂຍສາເນ ໂຫຕິ, ນ ຕສ຺ສາວິປ຺ປກຕາຍ. ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏເມວ ຫິ ປຐມໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ມູຄສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາປຣິໂຍສານສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ອິມສ຺ສ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ໂອກາໂສ ຈ ນ ສພ຺ພກາລໍ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ອຸປສມ຺ປທາວເສນ ປນ ອຕ຺ເຖ ຄຫິເຕ ສມ຺ຠວຕິ ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑໂກ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ໂຍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ອປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏເມວ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ, ເນຕຣໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສິທ຺ຘເມຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິລາເປນ ອຸປສມ຺ປທາວ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຕິ. ເອຕ຺ຖາຫ ສາມເຓຣປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ກາຍປໂຍຄໂຕ ໂຫຕີຕິ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ກາເຍນ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິອາທິຕ຺ຕິກາ ທສ຺ສນໂຕຕິ ອາຄໂຕ.

‘‘ໂຄຕ຺ເຕນປິ ອນຸສ຺ສາເວຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໒) ວຈນໂຕ ເຍນ ໂວຫາເຣນ ໂວຫຣຕິ, ເຕນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂກ ນາໂມ ເຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’’ຕິ ປຸຏ຺ເຐນປິ ໂຄຕ຺ຕເມວ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸພ຺ພິເຘສຸ ນາເມສຸ ເຍນ ເກນຈິ ນາເມນ ອນຸສ຺ສາວນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອກສ຺ສ ພຫູນິ ນາມານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ນາມໍ ຎຕ຺ຕິຍາ, ເອກໍ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ອຠິນ຺ນາຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ປທໍ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕໍ, ກມ຺ມວາຈາປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສາ’’ຕິ ປຐມໍ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສາ’’ຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສາ’’ຕິ ກມ຺ມວາຈາປາຬິຍໍ ປໂຍໂຄ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ນ ເມ ທິຏ຺ໂຐ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອິຈ຺ຈາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖກຸສໂລ’’ຕິ ຈ ປຐມໍ ‘‘ອາຍສ຺ມາ’’ຕິ ປໂຍຄສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ເກວລໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສາ’’ຕິ ສາເວຕິ, ສາວນໍ ຫາເປຕີຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ ນາມສ຺ສ ອຫາປິຕຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ສເຈ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ສາເວຕິ, ປາຐານຸຣູປຕ຺ຕາ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓນ຺ຕິປິ ເອເກ. ພ຺ຍຎ຺ຊນເຠທປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ອນຸສ຺ສາວນານໍ ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນປິ ເອເກເນວ ປກາເຣນ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ.

ເອການຸສ຺ສາວເນຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກໂຕ ອນຸສ຺ສາວນໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອການຸສ຺ສາວນາຕິ ອສມານາຘິກຣຓວິສໂຍ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທ຺ເວ ເອກໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກໂຕຕິ ເອກກ຺ຂເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິຠຕ຺ຕິອໂລເປນ ຈາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ປຸຣິມນເຍເນວ ເອກໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸນ຺ຕິ ‘‘ເອເກນ ເອກສ຺ສ, ອຎ຺ເຎນ ອິຕຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທ຺ວີຫິ ວາ ຕີຫິ ວາ ອາຈຣິເຍຫິ ເອເກນ ວາ ເອກໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸໍ. ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາຕິ ອິມິນາ ອຸປຊ຺ຌາຍສທ຺ທສມານຕ຺ໂຖ ອຸປຊ຺ຌາສທ຺ໂທປີຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໒໓).

ໂຄຕ຺ເຕນາປີຕິ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ປິປ຺ປລິສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ນາມໍ ອວຕ຺ວາ ໂຄຕ຺ຕນາເມນປີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ໂກ ນາໂມ ເຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’’ຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ໂຄຕ຺ຕນາເມນ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ກສ຺ສໂປ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕສ຺ສ ນາມໍ ປສິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ຂເຓ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ນາມໍ ປຎ຺ຎາປິຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ອນຸສ຺ສາວນາ ກາຕພ຺ພາ. ຍຖາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ, ເອວໍ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສາປິ ໂຄຕ຺ຕາທິນາເມນ ຕງ຺ຂຓິກນາເມນ ຈ ອນຸສ຺ສາວນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຂເຓ ‘‘ອຍໍ ຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ນາໂຄ’’ຕິ ວາ ນາມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ອນຸສາສກສມ຺ມຸຕິໂຕ ປຐມເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອກຕ຺ວາປິ ອນ຺ຕຣາຍິກຘມ຺ມານຸສາສນປຸຈ຺ຉນກາເລສຸ ‘‘ກິນ຺ນາໂມສິ, ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ນາໂຄ ນາມ, ໂກ ນາໂມ ເຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເມ ຠນ຺ເຕ ຕິສ຺ໂສ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ເຕນ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຈິຕ຺ເຕ ‘‘ມເມຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ ຍຖາ ສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປກຕິນາເມນ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ນາມາ’’ຕິ ອປຸພ຺ພນາເມນ ອນຸສ຺ສາເວຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ເສວ ນາມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຍນ ເກນຈິ ນາເມນ ‘‘ຕິສ຺ສສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິນາປິ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣາມຏ຺ເຐ ກມ຺ມໍ ສຸກຕເມວ ໂຫຕິ ອນຸປຊ຺ຌາຍກາທີນໍ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ວິຍ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອຠາເວປິ ອຠພ຺ພຕ຺ເຕປິ ກມ຺ມວາຈາຍ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣາມຏ຺ເຐ ກມ຺ມສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສ ປນ ຍຖາສກໍ ນາມໍ ວິນາ ອຎ຺ເຎນ ນາເມນ ອນຸສ຺ສາວິເຕ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ, ໂສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ວິຍ ຄຫິຕນາມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຠາວາ, ເອຕສ຺ສ ຈ ນາມສ຺ສ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສ ປກຕິນາມໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອປຸພ຺ເພນ ນາຄາທິນາເມນ ອນຸສ຺ສາວິຕຸກາເມນ ປຏິກຈ຺ເຈວ ‘‘ຕ຺ວໍ ນາໂຄ’’ຕິອາທິນາ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອນຸສາສນອນ຺ຕຣາຍິກຘມ຺ມາປຸຈ຺ຉນກ຺ຂເຓສຸປິ ຕສ຺ສ ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຍຖາ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປກາເສຕ຺ວາວ ນາຄາທິນາເມນ ອນຸສ຺ສາເວຕພ຺ພໍ. ເອກສ຺ສ ພຫູນິ ນາມານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ເອກໍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຍໍ ປນ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂອຸປຊ຺ຌາຍານໍ ເອກຕ຺ຖ ຄຫິຕໍ ນາມໍ ຕເທວ ຎຕ຺ຕິຍາ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສາວນາສຸ ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຄຫິຕໂຕ ຫິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຄຫິເຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຠິນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ກມ຺ມໍ ວິປຊ຺ຊຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ອຠິນ຺ນາ ເອວ ຎຕ຺ຕິ ອນຸສ຺ສາວນາ ຈ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ອຸປຊ຺ຌາຍນາມສ຺ສ ປນ ປຸຣໂຕ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ຕິສ຺ສສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕປທໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕ຺ວາປິ ອນຸສ຺ສາເວຕິ. ຕຖາ ອໂຍຊິເຕປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ.

ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໑໒໖) ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ປຈ຺ຉໂຕ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖກຸສໂລ’’ຕິອາທິນາ ນາມສ຺ສ ປຸຣໂຕ ‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕປທ’ໂຍຄສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ ປຸຣໂຕວ ປໂຍໂຄ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ, ຕຎ຺ຈ ເອກຕ຺ຖ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອໂຍຊິເຕປິ ເອກຕ຺ຖ ປຸຣໂຕ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຈ຺ຉໂຕ ໂຍຊເນປິ ສາວນາຍ ຫາປນໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ ນາມສ຺ສ ອຫາປິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ປາຬິຍມ຺ປິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ເອກຕ຺ຖ ໂຍເຊຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນາ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ນ ໂຍຊິຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເອວໍ, ຕຖາປິ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນປິ ເອເກເນວ ປກາເຣນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອວ ວາ ອໂຍເຊຕ຺ວາ ວາ ອນຸສ຺ສາວນໍ ປສຕ຺ຖຕຣນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເອກໂຕ ສເຫວ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ອນຸສ຺ສາວນໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອການຸສ຺ສາວນາ, ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂາ, ເອເຕ ເອການຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກໂຕອນຸສາວເນ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ເອກໍ ປທໍ ວິຠຕ຺ຕິອໂລເປນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອເກນ ວາຕິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ເອກາຍ ເອວ ກມ຺ມວາຈາຍ ອນຸສ຺ສາວເນ ເອເກນ ອາຈຣິເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ອຍໍ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ອາຍສ຺ມໂຕ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເອເກນ ອາຈຣິເຍນ ທ຺ວິນ຺ນເມກສ຺ມິໍ ຂເຓ ອນຸສ຺ສາວນນໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອິມິນາວ ນເຍນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ເອເກນ ອາຈຣິເຍນ ເອກກ຺ຂເຓ ອນຸສ຺ສາວນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຸຣິມນເຍເນວ ເອກໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸນ຺ຕິ ‘‘ເອເກນ ເອກສ຺ສ, ອຎ຺ເຎນ ອິຕຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວີຫິ ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ຕີຫິ ວາ ອາຈຣິເຍຫິ, ເອເກນ ວາ ອາຈຣິເຍນ ຕໂຍປິ ເອກໂຕອນຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອເກນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ, ນ ຕ຺ເວວ ນານຸປຊ຺ຌາເຍນາ’’ຕິ ອິທໍ ເອເກນ ອາຈຣິເຍນ ທ຺ວີຫິ ວາ ຕີຫິ ວາ ອຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ເຂ ເອກກ຺ຂເຓ ເອກາຍ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ເອການຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຏິກ຺ເຂປປທໍ, ນ ປນ ນານາຈຣິເຍຫິ ນານຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ຕໂຍ ເອການຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ປນ ນານາຈຣິຍາ ນານຸປຊ຺ຌາຍາ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ສຸມນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ, ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ອນຸສ຺ສາວນກຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ສເຈ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ສຸມນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ, ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ ນນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອນຸສ຺ສາເວຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ຄຓປູຣກາ ໂຫນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ສເຈ ປນ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອນຸສ຺ສາເວຕິ, ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ກມ຺ມໍ ສຸກຕເມວ ໂຫຕິ, ອນຸປຊ຺ຌາຍກສ຺ສປິ ເຍນ ເກນຈິ ອນຸສ຺ສາວິເຕ ອຸປສມ຺ປທາ ໂຫຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ສອຸປຊ຺ຌາຍກສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາເຍເນວ ອນຸສ຺ສາວເນຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ນວຏ຺ຏນປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຸປຊ຺ຌາຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍສທ຺ທສມານຕ຺ໂຖ ອາກາຣນ຺ໂຕ ອຸປຊ຺ຌາສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປຊ຺ຌາຍ-ສທ຺ໂທ ເອວ ວາ ອຸປຊ຺ຌາ, ອຸປໂຍຄປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈເນສຸ ຍ-ກາຣ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ກຣຓວຈນາທີສຸ ອຸປຊ຺ຌາສທ຺ທສ຺ສ ປໂຍຄາຠາວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາວ ກຕ຺ຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ອຕ຺ຕານເມວ ກມ຺ມຠູຕໍ ປຕິ ສມ຺ມນ຺ນນກິຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອຕ຺ເຖວ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣາປິ ເຕຣສສມ຺ມຸຕິອາທີສຸ ອິມິນາວ ລກ຺ຂເຓນ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ໂພວ. ອປິຈ ສຍໍ ກມ຺ມາຣຫຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິໂກ ຄໂຓ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ.

ສຈ຺ຈກາໂລຕິ ‘‘ນິຄູຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຎ຺ຈນໍ ປຫາຍ ສຈ຺ຈສ຺ເສວ ເຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພກາໂລ. ຠູຕກາໂລຕິ ວຎ຺ຈນາຍ ອຠາເວປິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕາທິວຕ຺ຖຸໂນ ຠູຕຕາຍ ອວສ຺ສໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພກາໂລ, ອິຕຣຖາ ກມ຺ມໂກປາທິອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມງ຺ກູຕິ ອໂຘມຸໂຂ. ອຸທ຺ຘຣຕູຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວໂຕ ອຸປສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐເປຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ພກມ຺ມວາຈາສຸ ອຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມວາຈາຍ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ສຸຓາຕູຕິ ສວນາຓຕ຺ຕິຍໍ ປຐມປຸຣິເສກວຈນໍ. ຕຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ໂຍ ໂສ ສງ຺ໂຆ ສວນກິຣິຍາຍໍ ນິໂຍຊີຍຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຓາຫີ’’ຕິ ມຊ຺ຌິມປຸຣິສວຈເນນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ສງ຺ຆສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນ ປຐມປຸຣິສປ຺ປໂຍໂຄວ ສທ຺ທວິທູຫິ ສມາຈິຓ຺ໂຓ ຠວນ຺ຕຠຄວນ຺ຕອາຍສ຺ມາທິສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນສຸ ວິຍ ‘‘ອຘິວາເສຕຸ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ (ປາຣາ. ໒໒), ເອຕສ຺ສ ສຸຄຕ ກາໂລ, ຍໍ ຠຄວາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ (ປາຣາ. ໒໑), ປກ຺ກມຕາຍສ຺ມາ (ປາຣາ. ໔໓໖), ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໑໖໘). ຕສ຺ມາ ອິຘ ປຐມປຸຣິສປ຺ປໂຍໂຄ ກໂຕ. ອຖ ວາ ຄາຣວວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຣຸຏ຺ຐານິເຍສຸ ຫິ ຄາຣວວເສນ ມຊ຺ຌິມປຸຣິສປໂຍຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ປຐມປຸຣິສປ຺ປໂຍຄໍ ປຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ‘‘ເທເສຕຸ ສຸຄໂຕ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໖໖; ມ. ນິ. ໒.໓໓໘; ມຫາວ. ໘) ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຠນ຺ເຕ ອາວຸໂສຕິ ປເທ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອິຘ ປຐມປຸຣິສປ຺ປໂຍໂຄ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ‘‘ອາຈຣິໂຍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ໂຫຫິ (ມຫາວ. ໗໗), ອິງ຺ຆາວຸໂສ ອຸປາລິ, ອິມໍ ປພ຺ພຊິຕໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊາຫີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໕໑໗) ຕປ຺ປໂຍເຄປິ ມຊ຺ຌິມປຸຣິສປ຺ປໂຍຄສ຺ເສວ ທສ຺ສນໂຕ.

ເມຕິ ໂຍ ສາເວຕິ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນິທ຺ເທເສ ສາມິວຈນໍ. ຠນ຺ເຕຕິ ອາລປນຕ຺ເຖ ວຸຑ຺ເຒສຸ ສຄາຣວວຈນໍ, ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ປທໍ ປນ ນວເກສຸ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ນິປາໂຕ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຠນ຺ເຕ ຕຸມ຺ເຫ ອາວຸໂສ’’ຕິ ພຫູສຸປິ ສມານຣູປຕ຺ຕາ. ສງ຺ໂຆຕິ ອວິເສສໂຕ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິເກ ປກຕຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລສມູເຫ ວຕ຺ຕຕິ. ອິຘ ປນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ມຊ຺ຌິເມສຸ ຊນປເທສຸ ທສວຄ຺ຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສງ຺ໂຆຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ ມມ ວຈນໍ ສຸຓາຕູຕິ. ອິທຎ຺ຈ ນວກຕເຣນ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ. ສເຈ ປນ ອນຸສ຺ສາວໂກ ສພ຺ເພຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕິ, ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ໂສປິ ເຈ ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ນວກຕໂຣ ວາ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ, ກມ຺ມໂກໂປ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອກຕ຺ຖ ‘ອາວຸໂສ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘ຠນ຺ເຕ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ ອຸຠເຍນປິ ອາລປນສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິທານິ ຍມຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ‘‘ສຸຓາຕູ’’ຕິ ສງ຺ຆໍ ສວເນ ນິໂຍເຊຕິ, ຕໍ ຎາເປນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຍນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ສນ຺ນິຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ, ເຕນ ຈ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕສ຺ເສວ ອຸປສມ຺ປທາ ຣຸຫຕີຕິ ສິຊ຺ຌຕິ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິ ຐິຕສ຺ສ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ເຕເນວ ອນຸສາສກສມ຺ມຸຕິຍໍ ໂສ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐເປຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມຕິ ອຍໍ-ສທ຺ໂທ ຈ ອວສ຺ສໍ ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ, ໂສ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ປຐມນາມປໂຍເຄ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ’’ຕິ ອິທໍ ອນິຍມໂຕ ຕສ຺ສ ນາມທສ຺ສນໍ, ອຸຠເຍນປິ ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕຕິອາທິນາມໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓວິສເຍ ພຫຸພ຺ພີຫິສມາໂສ, ອຸປສມ຺ປທໍ ເມ ສງ຺ໂຆ ອເປກ຺ຂມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຈ ອຸປຊ຺ຌາຍຕໍ ສມງ຺ຄິຠາເວນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກຠູໂຕ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ນາມໂຍຊນາຍ ສຫ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ປທໍ ອວຕ຺ວາປິ ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ປທໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາໂຍປິ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ ວິຍ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິໂຕ ເອວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິມສ຺ສ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ນາມປຣາມສເນປິ ອິທໍ-ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ນ ກໂຕຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອຠາເວປິ ກມ຺ມໂກປາຠາວໂຕ. ເກວລຎ຺ຫິ ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສນ຺ຕປທວເສນ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສປິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ນາມກິຕ຺ຕນໍ ອນຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາທີສຸປິ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອສນ຺ນິຫິຕາຍປິ ຕປ຺ປຣາມສນມຕ຺ເຕເນວ ກມ຺ມສິທ຺ຘິໂຕ ‘‘ອິມສ຺ສາ’’ຕິ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອນ຺ຕຣາຍິເກຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາທິເກຫິ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອວຕ຺ຖຸກເຣຫິ ເຈວ ປຎ຺ຈາພາຘຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທີຫິ ອາປຕ຺ຕິກເຣຫິ ຈ ອນ຺ຕຣາຍິກສຠາເວຫິ ປຣິມຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ອາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕກເຣຫິ ປຎ຺ຈາພາຘາທີຫິ ອປຣິມຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ອຸປສມ຺ປທາ ຣຸຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາ. ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣນ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓມສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ອປຕ຺ຕຈີວຣສ຺ສປິ ອຸປສມ຺ປທາ ຣຸຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາ. ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈຕີຕິ ‘‘ສງ຺ຆໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈາມີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໒໖) ຍາຈາປິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເຕນ ສງ຺ເຆ ອຍາຈິເຕປິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ສງ຺ຆໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ກມ຺ມໍ ອວິປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາ. ອຸປຊ຺ຌາເຍນາຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ກຣຓຠູເຕນ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມຠູຕໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ທາຕຸໍ ນິປ຺ຜາເທຕຸໍ ກຕ຺ຕຸຠູຕໍ ສງ຺ຆໍ ຍາຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາຈຘາຕຸໂນ ປນ ທ຺ວິກມ຺ມກຕ຺ຕາ ‘‘ສງ຺ຆໍ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ ທ຺ເວ ກມ຺ມປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຕ຺ໂຕ ກາໂລ ອິມສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ປຕ຺ຕກາລໍ, ອປໂລກນາທິຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສງ຺ຆຄຓກມ຺ມໍ, ຕເທວ ສກຕ຺ເຖ ຍ-ປຈ຺ຈເຍນ ‘‘ປຕ຺ຕກລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕໍ ກາຕຸໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ຊາຕໍ. ຍທີຕິ ອນຸມຕິຄຫຓວເສນ ກມ຺ມສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລຕໍ ຎາເປຕິ, ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ຕຕ຺ຖ ອປຕ຺ຕກລ຺ລຕໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສຕິ, ໂສ ວກ຺ຂຕິ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ອນຸສ຺ສາວນາສຸ ‘‘ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ…ເປ… ໂສ ຠາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທຕໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ວຕ຺ຖຸສມ຺ປທາ, ອນ຺ຕຣາຍິເກຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຕາ, ສີມາສມ຺ປທາ, ປຣິສາສມ຺ປທາ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸສມ຺ປທາ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ເອກາທສອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລຫິ ເຈວ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ເນຫິ ຈ ອຎ຺ໂຎ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ໂສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຠູໂຕ ມນຸສ຺ສປຸຣິໂສ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ປຸຄ຺ຄເລ ສຕິ ເອວ ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນາສຕິ, ກຕຎ຺ຈ ກຸປ຺ປເມວ ໂຫຕິ.

ອນ຺ຕຣາຍິເກຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຕາ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປສມ຺ປທາວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເຍ ອິເມ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈາພາຘຜຸຏ຺ຐຕາທໂຍ ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕາປອໂຍສານາ ເຈວ ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທໂຍ ຈ ໂທສຘມ຺ມາ ກາຣກສງ຺ຆສ຺ສ ອາປຕ຺ຕາທິອນ຺ຕຣາຍເຫຕຸຕາຍ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕຫິ ອນ຺ຕຣາຍິເກຫິ ໂທສຘມ຺ເມຫິ ປຣິມຸຕ຺ຕຕາ, ອິມິສ຺ສາ ຈ ສຕິ ເອວ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນາສຕິ, ກຕໍ ປນ ກມ຺ມໍ ສຸກຕເມວ ໂຫຕິ ຐເປຕ຺ວາ ອູນວີສຕິວສ຺ສໍ ປຸຄ຺ຄລໍ.

ສີມາສມ຺ປທາ ປນ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໑໓໘ ອາທໂຍ) ວກ຺ຂມານນເຍນ ສພ຺ພໂທສຣຫິຕາຍ ພທ຺ຘາພທ຺ຘວເສເນວ ທຸວິຘາຍ ສີມາຍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕາທິສາຍ ຫິ ສີມາຍ ສຕິ ເອວ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນາສຕິ, ກຕຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ວິປຊ຺ຊຕິ.

ປຣິສາສມ຺ປທາ ປນ ເຍ ອິເມ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ ທສຫິ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ວາ ອນູນາປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ ຈ ສມານສໍວາສກາ ຠິກ຺ຂູ, ເຕສໍ ເອກສີມາຍ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຐານໍ, ຉນ຺ທາຣຫານຎ຺ຈ ຉນ຺ທສ຺ສ ອານຍນໍ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕານຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິໂກສນໍ, ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂຣຫິຕານໍ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານໍ ຄຫຏ຺ຐາທິອນຸປສມ຺ປນ຺ນານຎ຺ເຈວ ປາຣາຊິກຸກ຺ຂິຕ຺ຕກນານາສໍວາສກຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ວຊ຺ຊນີຍປຸຄ຺ຄລານໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ອຠາໂວ ຈາຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ເອວຣູປາຍ ຈ ປຣິສາສມ຺ປທາຍ ສຕິ ເອວ ອິທໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນາສຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສປິ ອຠາເວ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ວິປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ.

ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນິຏ຺ຐານໍ ນາມ ຍານິມານິ ‘‘ປຐມໍ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໑໒໖) ວຸຕ຺ຕານິ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຄາຫາປນໍ, ປຕ຺ຕຈີວຣາຈິກ຺ຂຓໍ, ຕໂຕ ຕໍ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິ ເປເສຕ຺ວາ ອນຸສາສກສມ຺ມຸຕິກມ຺ມກຣຓໍ, ສມ຺ມເຕນ ຈ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸສາສນໍ, ເຕນ ຈ ປຐມຕຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຎຕ຺ຕິໍ ຎາເປຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂໍ ‘ອາຄຈ຺ຉາຫີ’ຕິ ຫຕ຺ຖປາເສ ເອວ ອພ຺ຠານໍ, ເຕນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທາເປຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາຍາຈາປນໍ, ຕໂຕ ອນ຺ຕຣາຍິກຘມ຺ມປຸຈ຺ຉກສມ຺ມຸຕິກມ຺ມກຣຓໍ, ສມ຺ມເຕນ ຈ ປຸຈ຺ຉນ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈານິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ຍາຖາວໂຕ ກຣເຓນ ນິຏ຺ຐານໍ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນິຏ຺ຐາປເນ ສຕິ ເອວ ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນາສຕິ. ເອເຕສຸ ປນ ປຸພ຺ພກມ຺ເມສຸ ອກເຕສຸປິ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິອາທີສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອກຸປ຺ປເມວ ໂຫຕິ. ຕເທວເມຕ຺ຖ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ, ວກ຺ຂມາເນສຸ ຈ ສພ຺ເພສຸ ກມ຺ເມສຸ ປຕ຺ຕກລ຺ລຕາ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຎາຕພ຺ພາ.

ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ອຸປສມ຺ປທານິປ຺ຜາທເນນ ຕໍສມງ຺ຄິໍ ກເຣຍ຺ຍ ກໂຣຕູຕິ ປຕ຺ຖນາຍໍ, ວິຘິມ຺ຫິ ວາ ອິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ເທວທຕ຺ຕໍ ສຸຂາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຸຂມສ຺ສ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ຕໍ ສຸຂສມງ຺ຄິນໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ອຸປສມ຺ປທມສ຺ສ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປສມ຺ປທາສມງ຺ຄິນໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປໂຍຊກພ຺ຍາປາເຣ ເຈຕໍ. ຍຖາ ສຸຂຍນ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕາຣໍ ໂກຈິ ເຫຕຸກຕ຺ຕາ ສຸຂເຫຕຸນິປ຺ຜາທເນນ ສຸຂາເປຍ຺ຍາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິຘາປິ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕໍ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕາຣໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸຠູໂຕ ສງ຺ໂຆ ອຸປສມ຺ປທາເຫຕຸນິປ຺ຜາທເນນ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອເຕນ ຈ ສຸຂໍ ວິຍ ສຸຂທາຍເກນ ສງ຺ເຆນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທີຍມານາ ຕຖາປວຕ຺ຕປຣມຕ຺ຖຘມ຺ເມ ອຸປາທາຍ ອຣິຍຊນປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອຸປສມ຺ປທາ ນາມ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ສງ຺ຆໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິວາສາທີສຸ ວິຍ ຍາຈນານຸຄຸຓໍ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທໍ ທເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທໍ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ທາເນ ອສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກມ຺ມລກ຺ຂເຓ ເອວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ສງ຺ເຆນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມານກາລອຕີຕກາລວເສນ, ອິຘ ປນ ອນາມຏ຺ຐກາລວເສນາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວິເສໂສ.

ເອສາ ຎຕ຺ຕີຕິ ‘‘ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຎາປນາ ເອສາ. ອິທຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສາວນານມ຺ປິ ສພ຺ຠາວສູຈນຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອວສ຺ສຎ຺ເຈຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ຎຕ຺ຕິກມ຺ເມ ເອວ ຕໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຍ຺ຍ-ກາເຣ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ເອວ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຂມຕີຕິ ຣຸຈ຺ຈຕິ. ອຸປສມ຺ປທາຕິ ສງ຺ເຆນ ທີຍມານາ ນິປ຺ຜາທິຍມານາ ອຸປສມ຺ປທາ, ຍສ຺ສ ຂມຕິ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຸຓ຺ຫີຕິ ຈ ອກຖນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ອກຖນໂກ ອສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາຕິ ປກເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອາສີ’’ຕິ ເສໂສ. ຍສ຺ມາ ‘‘ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ສງ຺ໂຆ ຕຸຓ຺ຫີ ນິຣໂວ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ປກາເຣນ. ຕຸຓ຺ຫີຠາເວເນເວຕໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ຣຸຈ຺ຈນຠາວໍ ຘາຣຍາມິ, ພຸຊ຺ຌາມິ ຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປຣິສມາປນຕ຺ເຖ ກໂຕ, ໂສ ຈ ກມ຺ມວາຈາຍ ອນງ຺ຄໍ, ຕສ຺ມາ ອນຸສ຺ສາວເກນ ‘‘ຘາຣຍາມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ມິ-ກາຣປຣິໂຍສານເມວ ວຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐເປຕພ຺ພໍ, ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນ ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ໂພຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພກມ຺ມວາຈານມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອກໂປຣິສາ ວາຕິອາທິ ສຕ຺ຕານໍ ສຣີຣຉາຍໍ ປາເທຫິ ມິນິຕ຺ວາ ຊານນປ຺ປກາຣທສ຺ສນໍ. ຉສຕ຺ຕປທປຣິມິຕາ ຫິ ຉາຍາ ‘‘ໂປຣິສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິທຎ຺ຈ ອຸຕຸປ຺ປມາຓາຈິກ຺ຂຓາທິ ຈ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒນວຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ວນ຺ທນວນ຺ທາປນາທິກຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຄຈ຺ຉຕິ ຈາຕິ ອຸຕຸ, ໂສວ ປມີຍເຕ ອເນນ ສໍວຈ຺ຉຣນ຺ຕິ ປມາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕຸເຍວ ອຸຕຸປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ. ອປຣິປຸຓ຺ຓາຕິ ອຸປສມ຺ປທາທິວເສນ ອປຣິປຸຓ຺ຓາ. ຍທິ ອຸຕຸເວມຊ຺ເຌ ອຸປສມ຺ປາທິໂຕ, ຕທາ ຕສ຺ມິໍ ອຸຕຸມ຺ຫິ ອວສິຏ຺ຐທິວສາຈິກ຺ຂຓໍ ທິວສຠາຄາຈິກ຺ຂຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຕເກຫິ ທິວເສຫິ ຍສ຺ສ ໂຍ ອຸຕຸ ອປຣິປຸຓ຺ໂຓ, ເຕ ທິວເສ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ຕງ຺ຂຓໍ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘີ ໂຍ ອຸຕຸ ຍຕ຺ຕເກຫິ ທິວເສຫິ ອປຣິປຸຓ຺ໂຓ, ເຕ ທິວເສຕິ ໂຍຊນາ.

ຉາຍາທິກເມວ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍິຕພ຺ພໂຕ ກເຖຕພ຺ພໂຕ ສງ຺ຄີຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິທເມວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕ຺ວໍ ກິໍ ລຠສີຕິ ຕ຺ວໍ ອຸປສມ຺ປາທນກາເລ ກຕຣວສ຺ສໍ, ກຕຣອຸຕຸຎ຺ຈ ລຠສິ, ກຕຣສ຺ມິໍ ເຕ ອຸປສມ຺ປທາ ລທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວສ຺ສນ຺ຕິ ວສ຺ສານອຸຕຸ, ອິທຎ຺ຈ ສໍວຈ຺ຉຣາຈິກ຺ຂຓໍ ວິນາ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອິມິນາ ອຸຕຸອາຈິກ຺ຂເຓເນວ ສາສນວສ຺ເສສຸ ວາ ກລິຍຸຄວສ຺ສາທີສຸ ວາ ສຫສ຺ສິເມ ວາ ສຕິເມ ວາ ອສຸກອຸຕຸໍ ລຠາມີຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຉາຍາຕິ ອິທໍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕປຏິປາຏິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໂຕ ປນ ກລິຍຸຄວສ຺ສາທີສຸ ສພ຺ພເທສປສິທ຺ເຘສຸ ອສຸກວສ຺ເສ ອສຸກອຸຕຸມ຺ຫິ ອສຸກມາເສ ອສຸກກຓ຺ເຫ ວາ ສຸກ຺ເກ ວາ ປກ຺ເຂ ອສຸເກ ຕິຖິວາຣວິເສສຍຸຕ຺ເຕ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິທິວສຠາເຄ ເອຕ຺ຕເກ ຉາຍາປມາເຓ, ນາຑິກາປມາເຓ ວາ ມຍາ ອຸປສມ຺ປທາ ລທ຺ຘາຕິ ວເທຍ຺ຍາສີຕິ ເອວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິໍ ຎຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊາຫີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອິຕິ ເອຕ຺ຕໂກ ກຖາມຄ຺ໂຄ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ອາຄໂຕ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີການໂຍ ປນ ເອກຈ຺ໂຈ ອິເຘວ ສງ຺ຄຫໍ ຄໂຕ, ເອກຈ຺ໂຈ ອສນ຺ນິຏ຺ຐານວິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຕາ ສໍສຍເຫຕຸໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນ ຄຫິໂຕຕິ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ອຸປສມ຺ປທາວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ.

໒໓. ນິສ຺ສຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໑໕໑. ເອວໍ ອຸປສມ຺ປທາວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ນິສ຺ສຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ນິສ຺ສໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍນໍ ນິສ຺ສໂຍ, ເສວນໍ ຠຊນນ຺ຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ນິປຸພ຺ພສິ ເສວາຍນ຺ຕິ ຘາຕຸ ຠາວສາຘໂນ, ນ ‘‘ນິສ຺ສາຍ ນໍ ວສຕີຕິ ນິສ຺ສໂຍ’’ຕິ ອິຘ ວິຍ ອວຸຕ຺ຕກມ຺ມສາຘໂນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເສວິຕພ຺ໂພ ປຸຄ຺ຄໂລ ລພ຺ຠຕິ, ອິຘ ປນ ເສວນກິຣິຍາຕິ. ອິທານິ ຕໍ ນິສ຺ສຍໍ ປຸຈ຺ຉາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາຍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຐເປຕຸໍ ‘‘ເກນ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເກນ ທາຕພ຺ໂພ, ເກນ ນ ທາຕພ຺ໂພຕິ ນິສ຺ສຍທາຍກໍ ກຕ຺ຕາຣໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ກສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ, ກສ຺ສ ນ ທາຕພ຺ໂພຕິ ນິສ຺ສຍປຏິຄ຺ຄາຫກໍ ສມ຺ປທານໍ, ກຖໍ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ, ກຖໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ກາຣຓໍ, ນິສ຺ສາຍ ເກນ ວສິຕພ຺ພໍ, ເກນ ນ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນິສ຺ສຍປຏິປນ຺ນກໍ. ຕໂຕ ປຸຈ຺ຉານຸກ຺ກເມນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ນ ເກວລໍ ເອຕ຺ເຖວ, ອຖ ໂຂ ນິສ຺ສຍມຸຈ຺ຈນງ຺ເຄປິ ‘‘ພ຺ຍຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ອາຄໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖ ຈ ໂກ ວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ພ຺ຍຕ຺ໂຕ’ຕິ ອິມິນາ ປຣິສຸປຏ຺ຐາປໂກ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອິທານິ ປຣິສຸປຏ຺ຐາປກລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິສຸປຏ຺ຐາປເກນ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຠິວິນເຍຕິ ສກເລ ວິນຍປິຏເກ. ວິເນຕຸນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາເປຕຸໍ. ທ຺ເວ ວິຠງ຺ຄາ ປຄຸຓາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອິທໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາວເສນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອກສ຺ສ ປມຸຏ຺ຐໍ, ອິຕເຣສໍ ປຄຸຓໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຕີຫິ ຊເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິວຕ຺ຕນກ຺ຂມາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ອຠິຘມ຺ເມຕິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉເທ. ເຫຏ຺ຐິມາ ວາ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາຕິ ມຫາວຄ຺ຄໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ສຄາຖາວຄ຺ໂຄ ນິທານວຄ຺ໂຄ ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄຕິ ອິເມ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ. ‘‘ຘມ຺ມປທມ຺ປິ ສຫ ວຕ຺ຖຸນາ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຊາຕກຠາຓເກນ ສາຏ຺ຐກຖໍ ຊາຕກໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ຘມ຺ມປທໍ ສຫ ວຕ຺ຖຸນາ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພເມວ.

ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂເວ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນາຕິອາທີສຸ ນ ສາມເຓໂຣ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ຫຸຕ຺ວາ ສາມເຓໂຣ ນ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ. ອເສກ຺ເຂນ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນາຕິ ອເສກ຺ຂສ຺ສ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘປິ ອເສກ຺ໂຂ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ນາມ. ອເສກ຺ຂສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ຫິ ອເສກ຺ໂຂ, ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສປິ ວເສນ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຍໍ ກຖາ. ອເສກ຺ຂສີລນ຺ຕິ ຈ ນ ອຄ຺ຄຜລສີລເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອເສກ຺ຂສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕສີລໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກສ຺ສ ສີລສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸປິ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘປຣິໂຍສາເນສຸ ອຍເມວ ນໂຍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ໂລກິຍມິສ຺ສກາ ກຖິຕາ, ເອວໍ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ໂຘປີຕິ ຕທງ຺ຄວິມຸຕ຺ຕິອາທໂຍປິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິ ເອວ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ປນ ໂລກິຍເມວ. ເຕເນວ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສໍ.ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໓໕) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣິເມຫິ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ກຖິຕາ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກິຍເມວາ’’ຕິ.

ອສ຺ສທ຺ໂຘຕິອາທີສຸ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ສທ຺ຘາ ເອຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອສ຺ສທ຺ໂຘ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ຫິຣີຕິ ອຫິຣິໂກ, ອກຸສລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຊິຄຸຈ຺ຉມານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ນ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປີ, ອກຸສລສມາປຕ຺ຕິຍາ ນ ຠາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ສີທຕີຕິ ກຸສີໂຕ, ຫີນວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອາຣທ຺ຘໍ ວີຣິຍໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ, ສມ຺ມປ຺ປຘານຍຸຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ມຸຏ຺ຐາ ສຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີ, ນຏ຺ຐສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕີ, ນິຈ຺ຈໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂປວຕ຺ຕສຕິສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ອຘິສີເລ ສີລວິປນ຺ໂນ ຈ ອຊ຺ຌາຈາເຣ ອາຈາຣວິປນ຺ໂນ ຈ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອວຸຏ຺ຐິໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຄາຫຍຕີຕິ ວາ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ປທານີຕິ ‘‘ນ ປຏິພໂລ ໂຫຕິ ອນ຺ເຕວາສິໍ ວາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໍ ວາ ຄິລານໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ວາ ອຸປຏ຺ຐາເປຕຸໍ ວາ, ອນຠິຣຕໍ ວູປກາເສຕຸໍ ວາ ວູປກາສາເປຕຸໍ ວາ’’ຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ປທານິ.

ອຠິ ວິສິຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕໂມ ສມາຈາໂຣ ອຠິສມາຈາໂຣ, ອຠິສມາຈາໂຣວ ອາຠິສມາຈາຣິໂກຕິ ຈ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສິກ຺ຂາຕິ ຈ ອາຠິສມາຈາຣິກສິກ຺ຂາ. ອຠິສມາຈາຣໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາ ອາຠິສມາຈາຣິກສິກ຺ຂາ, ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນສິກ຺ຂາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອາທິຠູຕາຕິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກາ, ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນສິກ຺ຂາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕເນວ ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນໍ ວາ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກໍ, ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ ອາຠິສມາຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໑) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເສກ຺ຂປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ເສກ຺ຂາ, ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ, ສພ຺ພາປິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາ ສິກ຺ຂາປທປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ‘‘ເສກ຺ຂປຓ຺ຓຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ຄຓ຺ຐິປເທປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສກ຺ຂປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ປາຣາຊິກມາທິໍ ກຕ຺ວາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໘໔).

ອຸປຊ຺ຌາຍາຈຣິຍກຖາຍໍ ນ ສາມເຓໂຣ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ຫຸຕ຺ວາ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ອເສກ຺ຂສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ອເສກ຺ໂຂ, ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ. ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາຍາຕິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທໂກຏ຺ຐາສຄ຺ຄາຫິກາຍ. ປຈ຺ຉິມານິ ທ຺ເວຕິ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕິ, ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ໂຫຕີຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ. ປຈ຺ຉິມານິ ຕີຓີຕິ ນ ປຏິພໂລ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມໂຕ ວິໂນເທຕຸໍ, ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊານາຕິ, ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ ນ ຊານາຕີຕິ ອິມານິ ຕີຓິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ປາຬິອຏ຺ຐກຖານຍສງ຺ຂາຕຘມ຺ມໂຕ ວິໂນເທຕຸໍ ອປ຺ປຏິພລຕາ ນາມ ອພ຺ຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ໂຫຕີຕິ ສາປິ ອາປຕ຺ຕິອງ຺ຄເມວ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຠິ ວິສິຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕໂມ ສມາຈາໂຣ ອຠິສມາຈາໂຣ, ວຕ຺ຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິສີລໍ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘກສິກ຺ຂາປທສງ຺ຂາຕາ ສິກ຺ຂາ ອາຠິສມາຈາຣິກາ. ສິກ຺ຂາປທມ຺ປິ ຫິ ຕທຕ຺ຖປຣິປູຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ອຸຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສິກ຺ຂາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອາທິຠູຕາ ກາຣຓຠູຕາ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກາ, ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນສິກ຺ຂາປທໍ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄປິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໑) ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກໍ, ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ ອາຠິສມາຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເສກ຺ຂປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ເສກ຺ຂາ, ຠຄວຕາວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສພ຺ພາປິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາ ສິກ຺ຂາປທປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ‘‘ເສກ຺ຂປຓ຺ຓຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉເທຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສລຕ຺ຕິກາທີຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຊາຕິຠູມິປຸຄ຺ຄລສມ຺ປໂຍຄວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓກມ຺ມທ຺ວາຣລກ຺ຂຓຣສາທິເຠເທຫິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທິຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສນິພ຺ພານໍ ນາມໍ, ຠູໂຕປາທາຍເຠທໍ ຣູປຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຊານນປຎ຺ຎາ, ຕປ຺ປກາສໂກ ຈ ຄນ຺ໂຖ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ. ອິມິນາ ອຠິຘມ຺ມຕ຺ຖກຸສເລນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສິກ຺ຂາເປຕຸນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕຸນ຺ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໘໔) ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໕໓. ອາຍສ຺ມໂຕ ນິສ຺ສາຍ ວຈ຺ຉາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຍສ຺ມໂຕຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວສິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໗໖) ‘‘ພ຺ຍຕ຺ໂຕ…ເປ… ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓເຍວາ’’ຕິ, ຕໍ ປຣິສູປຏ຺ຐາກພຫຸສ຺ສຸຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປພ຺ພຊ຺ຊາອຸປສມ຺ປທຘມ຺ມນ຺ເຕວາສິເກຫິ ປນ…ເປ… ຕາວ ວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິຍອຸປສມ຺ປທາຈຣິຍຘມ຺ມາຈຣິຍານໍ ເອເຕຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ສິກ຺ຂາປທານິ ທິນ຺ນານິ, ອຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິໂຍ. ເຍນ ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມວາຈາ ວຸຕ຺ຕາ, ອຍໍ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິໂຍ. ໂຍ ອຸທ຺ເທສໍ ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ວາ ເທຕິ, ອຍໍ ຘມ຺ມາຈຣິໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໑໕໔. ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກຖາຍໍ ທິສໍ ຄໂຕຕິ ປຸນ ອາຄນ຺ຕຸກາໂມ, ອນາຄນ຺ຕຸກາໂມ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ວາສຕ຺ຖາຍ ກຎ຺ຈິ ທິສໍ ຄໂຕ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສຠາຄຕນ຺ຕິ ເປສລຠາວໍ. ໂອໂລເກຕ຺ວາຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ວິພ຺ຠນ຺ເຕ…ເປ… ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສເຈ ເກນຈິ ກຣຓີເຍນ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘ກຕິປາເຫນ ຄມິສ຺ສາມີ’ຕິ ຄມເນ ສອຸສ຺ສາໂຫ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມາ ອິຘ ປຏິກ຺ກມີຕິ ມາ ອິຘ ປວິສິ. ຕຕ຺ເຣວ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ນິສ຺ສຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພໍ. ຕໍເຍວ ວິຫາຣໍ…ເປ… ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຊ຺ຌາຍສໂມຘານປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຸປຊ຺ຌາຍສໂມຘານຄຕສ຺ສປິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຄຫິຕນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ.

ອາຈຣິຍມ຺ຫາ ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘີສຸ ອາຈຣິໂຍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ທິສໍ ຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ປກ຺ກມເນ ໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອິຘາປິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ໂກຈິ ອາຈຣິໂຍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ໂຎເຍວ ນໂຍ ອາຣທ຺ໂຘ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ອຸປຊ຺ຌາຍປກ຺ກມເນປິ ເວທິຕພ຺ໂພເຍວ. ອີທິເສສຸ ຫິ ຐາເນສຸ ເອກຕ຺ຖວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສເຈ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕຕິ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕາວຕາ ທິສາປກ຺ກນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸເຣປິ ນິສ຺ສໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ຕີຕິ ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍໍ ອນ຺ເຕວາສິກສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ວສນ຺ຕິ, ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ປນ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາປິ ວສໂຕ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ‘‘ສເຈປິ ອາຈຣິໂຍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກາໂມວ ຫຸຕ຺ວາ ນິສ຺ສຍປຓາມນາຍ ປຓາເມຕີ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໘໓) ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໕໓. ສາຫູຕິ ສາຘຸ ສຸນ຺ທຣໍ. ລຫູຕິ ອຄຣຸ, ສຸຠຣຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອປາຍິກນ຺ຕິ ອຸປາຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊນໍ ນິຕ຺ຖຣຓຸປາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິຣູປນ຺ຕິ ສາມີຈິກມ຺ມມິທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາສາທິເກນາຕິ ປສາທາວເຫນ, ກາຍວຈີປໂຍເຄນ ສມ຺ປາເທຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາເຍນາຕິ ເອຕທຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປກໍ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກາເຍນ ວິຎ຺ຎາເປຕິ. ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ‘‘ສາຫູ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກາເຍນ ວິຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາຍາຈນທານມຕ຺ເຕນາຕິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ປຐມໍ ອາຍາຈນມຕ຺ເຕນ, ຕໂຕ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ຈ ‘‘ສາຫູ’’ຕິອາທິນາ ວຈນມຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫເຓ ອາຍສ຺ມໂຕ ນິສ຺ສາຍ ວຈ຺ຉາມີຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວສິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໕໔. ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກຖາຍໍ ໂຍ ວາ ເອກສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠໂຄ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ລຊ຺ຊີສຸ ເອວ ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓໍ ນິໂຍເຊຕິ ອລຊ຺ຊີສຸ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຣິໂຠຄສທ຺ເທນ ເອກກມ຺ມາທິໂກ ສໍວາໂສ ຄຫິໂຕ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສ຺ສ ສມ຺ໂຠຄສທ຺ເທນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ຈ ສມ຺ໂຠຄສໍວາສານໍ ອລຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ອາປຕ຺ຕິປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ຕາທິໂສຕິ ຍຕ຺ຖ ນິສ຺ສໂຍ ຄຫິຕປຸພ຺ໂພ, ໂຍ ຈ ເອກສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠໂຄ, ຕາທິໂສ. ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ລຫຸໍ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ທິວສານີຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອກາຫທ຺ວີເຫນ ສຠາຄຕາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຎາຕທິວເສ ຄເຫຕພ຺ໂພວ. ອຖາປິ ຈຕຸປຎ຺ຈາເຫນປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຍຕ຺ຕເກຫິ ທິວເສຫິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຕ຺ຕການິ ອຕິກ຺ກາເມຕພ຺ພານິ. ສຠາຄຕໍ ໂອໂລເກມີຕິ ປນ ເລໂສ ນ ກາຕພ຺ໂພ. ທຫຣາ ສຸຓນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອສຸຕ຺ວາປິ ‘‘ອາຄມິສ຺ສຕິ, ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາເຍນ ຈິຣາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສຕິປິ ລພ຺ຠເຕວ ປຣິຫາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ອິເຘວາຫໍ ວສິສ຺ສາມີຕິ ປຫິຓຕິ, ປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເອກທິວສມ຺ປິ ປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ຄມເນ ນິຣຸສ຺ສາຫໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສອຸສ຺ສາຫສ຺ສ ປນ ເສນາສນປຏິສາມນາທິວເສນ ກຕິປາເຫ ຄເຕປິ ນ ໂທໂສ.

ຕຕ຺ເຣວ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຕ຺ຣ ສຠາຄຏ຺ຐາເນ ເອວ ນິສ຺ສຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພໍ. ຕໍເຍວ ວິຫາຣໍ…ເປ… ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ອຸປຊ຺ຌາເຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕເຍວ ຕໍສໂມຘາເນ ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ໂກເຘນ ວາ ຄຓນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ວາ ອສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ອຎ຺ເຎສຸ ຄຫິໂຕ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອາຈຣິຍມ຺ຫາ ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ໂກຈິ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິອາທິໂກ ນໂຍ ອຸປຊ຺ຌາຍປກ຺ກມນາທີສຸປິ ເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ອິຘາປິ ເນຕ຺ວາ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ຕີຕິ ອຸປຈາຣສີມໂຕ ພຫິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອນ຺ເຕວາສິກາທີນໍ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວສນ຺ຕິ. ເຕນ ພຫິອຸປຈາເຣປິ ອນ຺ເຕວາສິກາທີນໍ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ອາສນ຺ເນ ປເທເສ ວສຕິ, ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ປນ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວສໂຕ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠເຕວາຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໘໓) ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ນິສ຺ສຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ເຕວີສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໒໔. ສີມາວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໑໕໖. ເອວໍ ນິສ຺ສຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ສີມາວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ສີມາຕິ ເອຕ຺ຖ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສີມາຕິ ສິນີຍເຕ ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມວາຈາຍ ພນ຺ຘີຍເຕຕິ ສີມາ. ສິ ພນ຺ຘເນຕິ ຘາຕຸ, ມ-ປຈ຺ຈໂຍ, ກິຍາທິຄໂຓຍໍ. ວິຠາຄວນ຺ຕານໍ ສຠາວວິຠາວນໍ ວິຠາເຄນ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສີມາ ນາເມສາ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ພທ຺ຘສີມໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເອກາທສ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ.

ວີສຕິວຄ຺ຄກຣຓີຍປຣມຕ຺ຕາ ສງ຺ຆກມ຺ມສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ຍຕ຺ຖ ກມ຺ມາຣເຫນ ສທ຺ຘິໍ ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ ນິສີທິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕເກ ປເທເສ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຕໂຕ ໂອຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິຂຸທ຺ທກາ ນາມ ຍຕ຺ຖ ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ ນິສີທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’’ຕິ. ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍາຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສໍ ປນ ທິສາຍໍ ນິມິຕ຺ເຕ ອສຕິ ຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຐມໍ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ອນຸທິສາຍ, ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍາ’’ຕິອາທິນາ ສມນ຺ຕາ ວິຊ຺ຊມານຏ຺ຐາເນສຸ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ອນຸທິສາຍາ’’ຕິ ປຐມກິຕ຺ຕິຕໍ ປຏິກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຕີຫິ ນິມິຕ຺ເຕຫິ ສິງ຺ຆາຏກສຓ຺ຐານາຍປິ ສີມາຍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພໂຕ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສີມມຓ຺ຑລໍ ສມ຺ພນ຺ຘນ຺ເຕນາຕິ ວິນຍຘເຣນ ສຍໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ເກວລໍ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນວຈເນເນວ ສີມມຓ຺ຑລໍ ສມນ຺ຕາ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍຕໍນິມິຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຫິ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕິໂຍຊນປຣມາຍປິ ສີມາຍ ສມນ຺ຕໂຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອນຸປຣິຄມນສ຺ສ ເອກທິວເສນ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ວິນຍຘເຣນ ສຍໍ ອທິຏ຺ຐມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍຖາວວຕ຺ຖິຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ປາສາໂຓ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ ປາສາໂຓ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກິຕ຺ເຕຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ.

ສໍສຏ຺ຐວິຏປາຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອາສນ຺ນຕໍ ທີເປຕິ. ພທ຺ຘາ ໂຫຕີຕິ ປຈ຺ຉິມທິສາຠາເຄ ສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກຣຕນມຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕຣາ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ຫຕ຺ຖມຕ຺ຕາ ສີມນ຺ຕຣິກາ ຐເປຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເອກງ຺ຄຸລິມຕ຺ຕາປິ ສີມນ຺ຕຣິກາ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຕຕ຺ຕເກນປິ ຫິ ສີມາ ອສມ຺ຠິນ຺ນາວ ໂຫຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສີມໂຕ ພາຫິຣຕ຺ຕາ ສີມສມ຺ເຠໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີມສງ຺ກຣໍ ກໂຣຕີຕິ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສີມປ຺ປເທສໍ ປວິຏ຺ເຐ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານໍ ຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ, ປນ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ສີມາ ຕຕ຺ຕເກນ ອສີມາ ໂຫຕິ, ທ຺ເວ ປນ ສີມາ ປຈ຺ຉາ ວຑ຺ຒິຕຣຸກ຺ເຂນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຕ຺ຕາ ເອກາພທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ອິຕຣໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສາ ປເທສນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕາທິສໍ ປເທສໍ, ຍຕ຺ຖ ປນ ຐິເຕຫິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕາທິສໍ ປເທສໍ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ພນ຺ຘນ຺ຕາ ສີມາຍ ສີມໍ ສໍຠິນ຺ທນ຺ຕິ ນາມ. ນ ກມ຺ມວາຈໍ ວຄ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ກມ຺ມວາຈໍ ນ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໕໘. ສຸທ຺ຘປໍສຸປພ຺ພໂຕຕິ ນ ເກນຈິ ກໂຕ ສຍໍຊາໂຕວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ເສສາປິ. ອິຕໂຣປີຕິ ສຸທ຺ຘປໍສຸປພ຺ພຕາທິໂກ ປພ຺ພໂຕປິ. ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາໂຓຕິ ເອຕ຺ຖ ຠູມິໂຕ ອຸຄ຺ຄຕປເທເສນ ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໓໘) ປນ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍຎ຺ຈ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໑໓໘) ‘‘ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາໂຓ ນາມ ປພ຺ພໂຕ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ອຑ຺ຒຏ຺ຐມຣຕນຸພ຺ເພໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕູຫິ ວາ ຕີຫິ ວາຕິ ສີມຠູມິຍໍ ຈຕູສຸ, ຕີສຸ ວາ ທິສາສຸ ຐິເຕຫິ, ເອກິສ຺ສາ ເອວ ປນ ທິສາຍ ຐິເຕຫິ ຕໂຕ ພຫູຫິປິ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ທ຺ວີຫິ ປນ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ຐິເຕຫິປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອເກນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ. ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ກຕ຺ວາຕິ ກິຕ຺ຕິຕນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອສີມຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ກຣຓໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ.

ທ຺ວຕ຺ຕິໍສປລຄຸຬປິຓ຺ຑປ຺ປມາຓຕາ ສຓ຺ຐານໂຕ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ຕຸລຄຓນາວເສນ, ຠາຣໂຕ ປລປຣິມາຓຎ຺ຈ ມຄຘຕຸລາຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ສາ ຈ ໂລກິຍຕຸລາຍ ທ຺ວິຄຸຓາຕິ ວທນ຺ຕິ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໓໘) ປນ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສປລຄຸຬປິຓ຺ຑປ຺ປມາຓຕາ ຕຸລຕາຍ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ຕຸລຄຓນາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິມຫນ຺ໂຕປີຕິ ຠູມິໂຕ ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາຠູມິຍໍ ໂອຕິຓ຺ຓຆນໂຕ ອເນກໂຍຊນປ຺ປມາໂຓປິ. ສເຈ ຫິ ຕໂຕ ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ ກູຏໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ປພ຺ພຕສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໑໓໘) – ສເຈ ເອກາພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຈຕຸນ຺ນໍ ປພ຺ພຕກູຏານໍ ເຫຏ຺ຐາ ປິຏ຺ຐິປາສາຓສທິເສ ປາສາເຓ ຐິຕຕ຺ຕາ ເອກາພທ຺ຘຠາເວ ສຕິປິ ປຖວິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ເຕສໍ ສມ຺ພນ຺ເຘ ອສຕິ ເຫຏ຺ຐາ ປຖວີຄຕສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ເຕ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ‘‘ປິຏ຺ຐິປາສາໂຓ ອຕິມຫນ຺ໂຕປິ ປາສາຓສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຖວິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາເວ ຄຍ຺ຫມາເນ ປພ຺ພຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິນິຕ຺ວາ ກຕປໍສຸປຸຎ຺ເຊ ຕິຓຄຸມ຺ພຣຸກ຺ຂາ ເຈ ຊາຍນ຺ຕິ, ປພ຺ພໂຕ ໂຫຕີຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ, ເນວາຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາສາໂຓຕິ ສຸຘາມຍປາສາໂຓປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ ອິຏ຺ຐກາຍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂສປີຕິ ຂາຓຸໂກ ວິຍ ອຸຏ຺ຐິຕປາສາໂຓປິ. ຈຕຸປຎ຺ຈຣຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ເອກຈ຺ເຈສຸ ນິມິຕ຺ຕສທ຺ໂທ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນ຺ໂຕສາຣານນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕຣຸຓຕາຍ ສາເຣ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ປຣິຓາເມນ ຠວິສ຺ສມານສາເຣປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາທິສານຎ຺ຫິ ສູຈິທຓ຺ຑກປ຺ປມາຓປຣິຓາຫານໍ ຈຕຸປຎ຺ຈມຕ຺ຕານມ຺ປິ ວນໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ໂຕສາຣມິສ຺ສການນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕສາເຣຫິ ຣຸກ຺ເຂຫິ ສມ຺ມິສ຺ສານໍ. ເອເຕນ ຕຈສາຣຣຸກ຺ຂມິສ຺ສການມ຺ປິ ວນໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຈຕຸປຎ຺ຈຣຸກ຺ຂມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ສາຣຣຸກ຺ເຂ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໑໓໘) ປນ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຕໂຍ ເຈ ສາຣຣຸກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ອສາຣາ, ສາຣຣຸກ຺ຂານໍ ພຫຸຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ສຸສານມ຺ປິ ອິຘ ວນເມວາຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ ສຍໍຊາຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘ຈຕູສຸ ທ຺ເວ ອນ຺ໂຕສາຣາ ເຈ, ວຏ຺ຏຕິ, ອນ຺ໂຕສາຣາ ອຘິກາ, ສມາ ວາ, ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ພຫູສຸປິ ທ຺ເວ ເຈ ອນ຺ໂຕສາຣາ ອຕ຺ຖິ, ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວນມຊ຺ເຌ ວິຫາຣໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຣຸກ຺ຂຆຏາຍ ອນ຺ຕເຣ ຣຸກ຺ເຂ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕິອາທີຫິ ວິຫາຣປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາວ ອນ຺ໂຕຣຸກ຺ຂນ຺ຕເຣສຸ ເອວ ປຣິເວຓປຓ຺ຓສາລາທີນໍ ກຣຓວເສນ ຍຖາ ອນ຺ໂຕວິຫາຣມ຺ປິ ວນເມວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວິຫາຣໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ຫິ ສພ຺ພໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ວິຫາຣສ຺ສ ອວນຕ຺ຕາ ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕວນໍ ເອກຕ຺ຖ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ອິຘ ປນ ອນ຺ໂຕປິ ວນຕ຺ຕາ ‘‘ວນໍ ນ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ຫິ ຕໍ ກິຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ‘‘ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ວິຫາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອນນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕໂທໂສ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເອກເທສນ຺ຕິ ວເນກເທສໍ, ຣຸກ຺ຂວິຣຫິຕຏ຺ຐາເນ ກຕວິຫາຣສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ ຐິຕວນສ຺ສ ເອກເທສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສູຈິທຓ຺ຑກປ຺ປມາໂຓຕິ ວໍສທຓ຺ຑປ຺ປມາໂຓ. ‘‘ເລຂນິທຓ຺ຑປ຺ປມາໂຓ’’ຕິ ເກຈິ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸພ຺ພລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປນ ອເວຠງ຺ຄິຍວິນິຈ຺ຉເຍ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລສູຈິທຓ຺ຑມຕ຺ໂຕປິ ເວຬຸ…ເປ… ຄຣຸຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕນຸຕໂຣ ເວຬຸທຓ຺ໂຑຕິ ຈ ສູຈິທຓ຺ໂຑຕິ ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວໍສນຬກສຣາວາທີສູຕິ ເວຬຸປພ຺ເພ ວາ ນຬປພ຺ເພ ວາ ກປລ຺ລກາທິມຕ຺ຕິກຠາຊເນສຸ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕງ຺ຂຓມ຺ປີຕິ ຕຣຸຓໂປຕເກ ອມິລາຍິຕ຺ວາ ວິຣຸຫນຊາຕິເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ປນ ປຣິຓຕາ ສມູລໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ໂຣປິຕາປິ ຉິນ຺ນສາຂາ ວິຍ ມິລາຍິຕ຺ວາ ຈິເຣນ ນວມູລງ຺ກຸຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຊີວນ຺ຕິ, ມິຍນ຺ຕິເຍວ ວາ, ຕາທິເສ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ນວມູລສາຂານິຄ຺ຄມນໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໓໘) ປນ ‘‘ສູຈິທຓ຺ຑກປ຺ປມາໂຓຕິ ສີຫຬທີເປ ເລຂນິທຓ຺ຑປ຺ປມາໂຓຕິ ວທນ຺ຕິ, ໂສ ຈ ກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິປຣິມາໂຓຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຊ຺ເຌຕິ ສີມາຍ ມຫາທິສານໍ ອນ຺ໂຕ. ໂກຓນ຺ຕິ ສີມາຍ ຈຕູສຸ ໂກເຓສຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ສມ຺ພນ຺ຘຏ຺ຐານໍ. ປຣຠາເຄ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂກຓານໍ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ ອຏ຺ຐສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ເອກິສ຺ສາ ທິສາຍ ເອກໍ, ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ທິສາຍ ຈາປຣນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ປນ ກິຕ຺ຕິຕມຕ຺ເຕນ ກຖໍ ເອກາພທ຺ຘຕາ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ປຣໂຕ ຄຕຏ຺ຐາເນປິ ເອເຕ ເອວ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວິຈິນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໓໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຈິນນ຺ໂຕ ປນ ເອວໍ ກາຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ – ປຸພ຺ພວາກ຺ເຍປິ ‘‘ວິຫາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ’’ຕິ, ປຣວາກ຺ເຍປິ ‘‘ວິຫາຣມຊ຺ເຌນ ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຕມຄ຺ໂຄປີ’’ຕິ ວິຫາຣເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອິຘາປິ ‘‘ໂກຓໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຕໍ ປນາ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອເຕ ມຄ຺ຄາ ວິຫາຣສ຺ສ ໂກຓເມວ ນິພ຺ພິຊ຺ຌິໍສຸ, ນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມິສ຺ສິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ເອກາພທ຺ຘຠາວາຠາວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ປນ ‘‘ປຣຠາເຄ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ ອຏ຺ຐສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ເອກິສ຺ສາ ທິສາຍ ເອກໍ, ອປຣາຍ ເອກນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໑໓໘) ປນ ‘‘ປຣຠາເຄຕິ ເອຕ຺ຖ ເອເຕຫິ ພທ຺ຘຏ຺ຐານໂຕ ຄຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ທີຆມຄ຺ເຄປິ ຄຫິຕຏ຺ຐານໂຕ ຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ເອກາພທ຺ຘນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ.

ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາຕິ ອິທຎ຺ຈ ປາຬິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ນທີປາຣຄມເນ ນທີລກ຺ຂຓສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕຣວາສກເຕມນມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍມ຺ປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໓໘) ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເອວ ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ຠິກ຺ຂຸນີວເສນ ນທີລກ຺ຂຓສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເຕເນວ ນເຍນ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ. ສີມໍ ພນ຺ຘນ຺ຕານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ນທີ ສມຸທ຺ທໍ ວາ ປວິສຕຸ ຕຬາກໍ ວາ, ປຠວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໑໓໘) ປນ ‘‘ອນ຺ຕຣວາສໂກ ເຕມິຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຕກປ຺ປມາຓອຸທເກເຍວ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເກຈິ. ‘ເຕມິຍຕີ’ຕິ ອິມິນາ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ນທີລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວຣູປາຍ ນທິຍາ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ອຸທກໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອປ຺ໂປທເກປິ ຐຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນທີຈຕຸກ຺ເກປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ເອກຕ຺ຖ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຣໂຕ ຄຕຏ຺ຐາເນປິ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ຈ ‘‘ອສມ຺ມິສ຺ສາ ນທິໂຍ ປນ ຈຕສ຺ໂສປິ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອສມ຺ມິສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອາວຣຓໍ ປວຕ຺ຕຕິເຍວາຕິ ອາວຣຓໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສນ຺ທຕິເຍວ. ອປວຕ຺ຕມານາຕິ ອສນ຺ທມານຸທກາ. ອາວຣຓຎ຺ຫິ ປຕ຺ວາ ນທິຍາ ຍຕ຺ຕເກ ປເທເສ ອຸທກໍ ອສນ຺ທມານໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຖ ນທີນິມິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຸປຣິ ສນ຺ທມານຏ຺ຐາເນເຍວ ວຏ຺ຏຕິ. ອສນ຺ທມານຏ຺ຐາເນ ປນ ອຸທກນິມິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຐິຕເມວ ຫິ ອຸທກໍ ອຸທກນິມິຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ສນ຺ທມານໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐາເນ ນທີນິມິຕ຺ຕໍ, ອປວຕ຺ຕນຏ຺ຐາເນ ອຸທກນິມິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐາເນ ນທີນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສຕຸໂຕ ປຣໂຕ ຕຕ຺ຕກໍ ອຸທກໍ ຍທິ ປວຕ຺ຕຕິ, ນທີ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຊາຕສ຺ສຣາທີສຸ ຐິໂຕທກໍ ຊາຕສ຺ສຣາທິປເທເສນ ອນ຺ຕຣິກມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ນທີປາຣສີມາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ວິຍ. ສເຈ ໂສ ປເທໂສ ກາລນ຺ຕເຣນ ຄາມເຂຕ຺ຕຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໑໓໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ມູເລຕິ ອາທິກາເລ. ນທິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ອຸທກໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ກສ຺ສເກຫິ ມໂຫເຆ ນິວຏ຺ເຏຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ກູລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ນທິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ວາ ມາຕິກາມຸຂທ຺ວາເຣນ ນທີກູລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ.

ອຸກ຺ເຂປິມນ຺ຕິ ທີຆຣຊ຺ຊຸນາ ກູເຏຫິ ອຸສ຺ສິຎ຺ຈນີຍໍ. ອຸກ຺ເຂປິມນ຺ຕິ ວາ ກູປໂຕ ວິຍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຸກ຺ເຂປິມນ຺ຕິ ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພກໍ.

ອສມ຺ມິສ຺ເສຫີຕິ ສພ຺ພທິສາສຸ ຐິຕປພ຺ພເຕຫິ ເອວ ວາ ປາສາຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕເຣຫິ ວາ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕຣາພ຺ຍວຫິເຕຫິ. ສມ຺ມິສ຺ເສຫີຕິ ເອກຕ຺ຖ ປພ຺ພໂຕ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປາສາໂຓຕິ ເອວໍ ຐິເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ. ນິມິຕ຺ຕານໍ ສເຕນາປີຕິ ອິມິນາ ເອກິສ຺ສາເຍວ ທິສາຍ ພຫູນິປິ ນິມິຕ຺ຕານິ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ປພ຺ພໂຕ, ຠນ຺ເຕ. ປຸນ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ປາສາໂຓ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສິງ຺ຆາຏກສຓ຺ຐານາຕິ ຕິໂກຓາ. ສິງ຺ຆາຏກສຓ຺ຐານາຕິ ວາ ຕິໂກຓຣຈ຺ຉາສຓ຺ຐານາ. ຈຕຸຣສ຺ສາຕິ ສມຈຕຸຣສ຺ສາ. ມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐານາ ປນ ອາຍຕຈຕຸຣສ຺ສາ, ເອກໂກຏິຍໍ ສງ຺ໂກຈິຕາ, ຕທຎ຺ຎາຍ ວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາ ວາ ໂຫຕິ. ມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐານາຕິ ວາ ມຸທິງ຺ຄເຠຣີ ວິຍ ມຊ຺ເຌ ວິຕ຺ຖຕາ ອຸໂຠສຸ ໂກຏີສຸ ສງ຺ໂກຈິຕາ ໂຫຕິ.

໑໕໙. ເອວໍ ພທ຺ຘສີມາຍ ນິມິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນາຕິ ສພ຺ພເຫຏ຺ຐິເມນ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉເທນ, ອປ຺ປຕໂຣ ເຈ ຄໂຓ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມສ຺ສ ປນ ສີມາສມ຺ມຸຕິກມ຺ມສ຺ສ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີຍຕ຺ຕາ ‘‘ຈຕູຫິ ຠິກ຺ຂູຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ນິປຕິຕາຕິ ສມຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ສນ຺ນິປຕິຕາ. ອິມິນາ ‘‘ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີເຍ ກມ຺ເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ ປກຕຕ຺ຕາ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕ ອາຄຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຐມສມ຺ປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍາວຕິກາ ຕສ຺ມິໍ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕຕິ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸກາມາ, ຕສ຺ມິໍ ເອກສ຺ສ ຄາມໂຠຊກສ຺ສ ອາຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູເຕ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຐິຕາ ຠິກ຺ຂູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ພທ຺ຘສີມໍ ວາ ນທີສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສເຣ ວາ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ເອຕາ ພທ຺ຘສີມາທໂຍ ຄາມສີມໂຕ ສີມນ຺ຕຣຠູຕາ, ນ ຕາສຸ ຐິຕາ ຄາມສີມາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ວຄ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ເຕສໍ ຉນ຺ໂທ ອາຫຣິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕ ສພ຺ເພ ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ກຕ຺ວາຕິ ວຄ຺ຄກມ຺ມປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປຕິຕຸໍ ສມຕ຺ເຖ ເຕ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕຏ຺ເຐ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ສງ຺ຆສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉນ຺ທໍ ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ສນ຺ນິປຕິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖານໍ ຉນ຺ທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ. ຕສ຺ມິໍ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຍທິປິ ສຫສ຺ສຠິກ຺ຂູ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣເຍວ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ອວເສສາ ຉນ຺ທາຣຫາ, ຕສ຺ມາ ອນາຄຕານໍ ຉນ຺ໂທ ອາຫຣິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິມິນາ ‘‘ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ໂທ ອາຫໂຏ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ທຸຕິຍສມ຺ປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓມາຫ. ‘‘ສມ຺ມຸຂີຠູຕາ ນ ປຏິກ຺ໂກສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຕິຍສມ຺ປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ປນ ອິເມສໍ ສາມຕ຺ຖິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໖໐. ເອວໍ ພທ຺ຘສີມາຍ ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກມ຺ມວາຈາສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກມ຺ມວາຈາສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ’’ຕິອາທີນໍ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມວາຈາວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕວ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍາຕິ ເອວໍ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໑໓໘-໑໓໙) ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາຍ. ປຣິສຸທ຺ຘາຍາຕິ ຎຕ຺ຕິໂທສອນອຸສ຺ສາວນໂທເສຫິ ປຣິສມນ຺ຕໂຕ ສຸທ຺ຘາຍ. ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍາຕິ ເອກາຍ ຎຕ຺ຕິຍາ ເອກາຍ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ກຣິຍມານຕ຺ຕາ ຎຕ຺ຕິ ເອວ ທຸຕິຍາ ອິມິສ຺ສາ ກມ຺ມວາຈາຍາຕິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາ, ຕາຍ. ນິມິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕ ສີມາ ໂຫຕິ, ນິມິຕ຺ຕານິ ສີມໂຕ ພຫິ ໂຫນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕານິ ພຫິ ກຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ປຖວີສນ຺ຘາຣອຸທກໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສີມາຍ ຄຕຕ຺ຕາ.

໑໖໑. ເອວໍ ສມານສໍວາສກສີມາສມ຺ມຸຕິຍາ ກມ຺ມວາຈາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຘິຏ຺ຐິຕເຕຈີວຣິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈີວເຣ ສຸຂປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມຸຕິກມ຺ມວາຈາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ພທ຺ຘາຍ ຈ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕິຈີວເຣນ ອວິປ຺ປວາສໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍາຕິ ຍຖາ ອຘິຏ຺ຐິຕເຕຈີວຣິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສນ຺ໂຕປິ ອວິປ຺ປວາໂສເຍວ ໂຫຕິ, ທຸຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປເທນ (ປາຣາ. ໔໗໑ ອາທໂຍ) ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕໍ ສມານສໍວາສກສີມໍ ຕິຈີວເຣນ ອວິປ຺ປວາສໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາຕິ ຍທິ ຕິສ຺ສາ ສມານສໍວາສກສີມາຍ ອນ຺ໂຕ ຄາໂມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ສມານສໍວາສກສີມໍ ຕິຈີວເຣນ ອວິປ຺ປວາສໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສີມສງ຺ຂ຺ຍໍເຍວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມສງ຺ຂ຺ຍໍເຍວ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອກມ຺ປິ ກຸລໍ ປວິຏ຺ຐໍ ວາຕິ ອຠິນວກຕເຄເຫສຸ ສພ຺ພປຐມໍ ເອກມ຺ປິ ກຸລໍ ປວິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖິ. ອຄຕໍ ວາຕິ ໂປຣາຓກຄາເມ ອຎ຺ເຎສຸ ກຸເລສຸ ເຄຫານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄເຕສຸປິ ເອກມ຺ປິ ກຸລໍ ອຄຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖໒. ເອວໍ ສງ຺ເຂເປນ ສີມາສມ຺ມຸຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ວິຕ຺ຖາເຣນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ອຍໍ ປນ ວິຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ສີມາຍ ອຸປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອາຍຕິໍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາຍ ສີມາຍ ເນສໍ ວິຫາຣານໍ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ສີມນ຺ຕຣິກປ຺ປໂຫນກໍ ອຸປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ. ພທ຺ຘາ ສີມາເຍສຸ ວິຫາເຣສຸ, ເຕ ພທ຺ຘສີມາ. ປາຏິເຍກ຺ກນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ. ພທ຺ຘສີມາສທິສານີຕິ ຍຖາ ພທ຺ຘສີມາສຸ ຐິຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຉນ຺ທາທິໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ, ເອວໍ ຄາມສີມາສຸ ຐິຕາປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນ຺ໂຕນິມິຕ຺ຕຄເຕຫິ ປນາຕິ ເອກສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ສພ຺ເພສໍ ອາຄມເນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ສາມີຈິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນາຍໍ ນິຍໂມ ‘‘ອາຄນ຺ຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາຄມນມ຺ປິ ອນາຄມນມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອພທ຺ຘາຍ ຫິ ສີມາຍ ນານາຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕານໍ ນານາສີມສຠາວຕ຺ຕາ ເຕສໍ ອນາຄມເນປິ ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອນາຄມນມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ພທ຺ຘາຍ ປນ ສີມາຍ ເອກສີມຠາວໂຕ ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ກຣິຍມາເນ ອນ຺ໂຕສີມຄເຕຫິ ອາຄນ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອວິປ຺ປວາສສີມາ…ເປ… ອາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນກາເລ ອໂສຘິຕາຍປິ ສີມາຍ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນສ຺ສ ອປໂລກນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຠາວໂຕ.

ເຠຣິສຎ຺ຎໍ ວາຕິ ສມ຺ມນ຺ນນປຣິໂຍສານໍ ກໂຣມາຕິ ວຕ຺ວາຕິ ລິຂິຕໍ. ເຕນ ຕາທິເສ ກາເລ ຕໍ ກປ຺ປຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ເຠຣິສຎ຺ຎໍ ວາ ສງ຺ຂສຎ຺ຎໍ ວາຕິ ປນ ເຕສໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ອິທານິ ສງ຺ໂຆ ສີມໍ ພນ຺ຘຕີຕິ ຎຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂູນໍ ຕໍ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອປ຺ປເວສນຕ຺ຖໍ, ອາຣາມິກາທີນຎ຺ຈ ເຕສໍ ນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ກມ຺ມວາຈາຣທ຺ຘກາເລເຍວ ສຎ຺ຎາ ກຣີຍຕິ, ເອວໍ ສຕິ ຕໍ ກຣຓໍ ສປ຺ປໂຍຊນໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ‘‘ເຠຣິສງ຺ຂສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເຠຣິສງ຺ຂສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ‘‘ສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ກມ຺ມວາຈາຍ ສີມາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອປຣກາລກິຣິຍໍ ວທຕິ, ປຣິໂຍສານກາເລ ປນ ສພ຺ພຕູຣິຍາຕາລິກສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອນຸໂມທນໍ ກາເຣຕພ຺ພໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໖໓. ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາປຸຈ຺ຉນໍ ສນ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຄ຺ຄຫຓໍ. ສຸຂກຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ສນ຺ນິປາຕນປຣິສ຺ສມໍ ປຫາຍ ອປ຺ປຕເຣຫິ ສຸຂກຣຓຕ຺ຖໍ. ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວີສຕິວຄ຺ຄກຣຓີຍປຣມຕ຺ຕາ ສງ຺ຆກມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມາຣເຫນ ສທ຺ຘິໍ ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິທຎ຺ຈ ນິສິນ຺ນານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ຫິ ຍຕ຺ຖ ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ ນິສີທິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕເກ ປເທເສ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິທຎ຺ຈ ກມ຺ມາຣເຫນ ສຫ ອພ຺ຠານກາຣການມ຺ປິ ປໂຫນກຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕຸປຄາ ປາສາຓາ ຐເປຕພ຺ພາຕິ ອິທໍ ຍຖາຣຸຈິຕຏ຺ຐາເນ ຣຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ທຸລ຺ລຠຕາຍ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ພທ຺ຘສີມານໍ ສງ຺ກຣກຣຓໂຕ ຈ ປາສາຓນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຕທຠາວໂຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອາເນຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ສຸກຣຕາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓາ ຐເປຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓາປີຕິ ຍຖາ ຂຓ຺ຑສີມປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ນິມິຕ຺ຕປາສາຓໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ສມນ຺ຕາ ນິຄຈ຺ຉຕິ, ອວເສສໍ ຐານໍ ອນ຺ໂຕຂຓ຺ຑສີມາຍໍ ໂຫຕິເຍວ, ເອວໍ ເຕສຸ ຐປິເຕສຸ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາ ສີມນ຺ຕຣິກາ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓາຕິ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ຐປິຕນິມິຕ຺ຕປາສາຓາ. ເຕ ປນ ກິຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ທກ຺ຂິຓໂຕ ອນຸປຣິຍາຍນ຺ເຕເນວ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ຂຓ຺ຑສີມໂຕ ຫິ ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ປຸຣຕ຺ຖິມາຠິມຸເຂນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພານິ ນິມິຕ຺ຕານິ ອນຸກ຺ກເມນ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ຕຖາ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ທກ຺ຂິຓາຠິມຸເຂນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ຕຖາ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ປຈ຺ຉິມາຠິມຸເຂນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ຕຖາ ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸເຂນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພານິ ນິມິຕ຺ຕານິ ອນຸກ຺ກເມນ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ປຸຣຕ຺ຖິມາຠິມຸເຂນ ຐຕ຺ວາ ປຸຣິມກິຕ຺ຕິຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຸນ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ພຫູນມ຺ປິ ຂຓ຺ຑສີມານໍ ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓາ ປຈ຺ເຈກໍ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ. ຕໂຕຕິ ປຈ຺ຉາ. ອວເສສນິມິຕ຺ຕານີຕິ ມຫາສີມາຍ ພາຫິຣນ຺ຕເຣສຸ ອວເສສນິມິຕ຺ຕານິ. ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ພທ຺ຘຠາວໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ສມານສໍວາສກສີມເມວ ສມູຫນິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາຍມນ຺ຕາ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ພທ຺ຘາຍ ຫິ ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ຕໍ ສມູຫນິຕ຺ວາ ‘‘ສມານສໍວາສກສີມໍ ສມູຫນິສ຺ສາມາ’’ຕິ ກຕາຍປິ ກມ຺ມວາຈາຍ ອສມູຫຕາວ ໂຫຕິ ສີມາ. ປຐມຎ຺ຫິ ອວິປ຺ປວາສໍ ສມູຫນິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສີມາ ສມູຫນິຕພ຺ພາ. ຂຓ຺ຑສີມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພນ຺ຘນໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ອາຈິຓ຺ຓກຣເຓເນວ ຈ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຂຓ຺ຑສີມໂຕວ ປຏ຺ຐາຍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ນ ໂກເປນ຺ຕີຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປນ຺ຕິ. ເອວໍ ພທ຺ຘາສຸ ປນ…ເປ… ສີມນ຺ຕຣິກາ ຫິ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ຠຊຕີຕິ ນ ອາວາສວເສນ ສາມຄ຺ຄິປຣິຈ຺ເຉໂທ, ກິນ຺ຕຸ ສີມາວເສເນວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກຸຏິເຄເຫຕິ ຠູມິຍໍ ກຕຕິຓກຸຏິຍໍ. ອຸທຸກ຺ຂລນ຺ຕິ ອຸທຸກ຺ຂລາວາຏສທິສຂຸທ຺ທກາວາຏໍ. ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຣາຊິ ວາ ອຸທຸກ຺ຂລໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອຏ຺ຐສຸ ນິມິຕ຺ເຕສຸ ອນາຄຕຕ຺ເຕນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘມ຺ປິ ‘‘ອວິນສ຺ສກສຎ຺ຎາຓມິທ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ໂກຈິ ໂມເຫນ ນິມິຕ຺ຕໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ທູຣໂຕ ວິປຕ຺ຕິປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕຸປຄປາສາເຓ ຐເປຕ຺ວາຕິ ສຎ຺ຈາຣິມນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ປນຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອຸປຣິ ‘‘ຠິຕ຺ຕິໍ ອກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸປິ ສິທ຺ຘເມວຕ຺ຖໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຖເນ ກາຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສີມາວິປຕ຺ຕິ ຫິ ອຸປສມ຺ປທາທິສພ຺ພກມ຺ມວິປຕ຺ຕິມູລນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ສພ຺ພຖາປິ ປິທຫນວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພໍ ວຕ຺ວາວ ອິຘ ອາຈຣິຍາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖສຸນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຠິຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກທາຣຸມຕ຺ຕິກາມຍໍ. ສິລາມຍາຍ ປນ ຠິຕ຺ຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕຸປຄໍ ເອກໍ ປາສາຓໍ ຕໍຕໍທິສາຍ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອເນກສິລາຫິ ຈິນິຕໍ ສກລໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ເອໂສ ປາສາໂຓ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອກວຈເນນ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ອນ຺ໂຕກຸຏ຺ຏເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕກຸຏ຺ເຏປິ ນິມິຕ຺ຕານໍ ຐິໂຕກາສໂຕ ອນ຺ໂຕ ເອວ ສີມາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປມຸເຂ ນິມິຕ຺ຕປາສາເຓ ຐເປຕ຺ວາຕິ ຄພ຺ຠາຠິມຸເຂປິ ພຫິປມຸເຂ ຄພ຺ຠວິຕ຺ຖາຣປ຺ປມາເຓ ຐາເນ ປາສາເຓ ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ຄພ຺ຠປມຸຂານໍ ອນ຺ຕເຣ ຐິຕກຸຏ຺ຏມ຺ປິ ອຸປາທາຍ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຈຕຸຣສ຺ສສຓ຺ຐານາວ ສີມາ ໂຫຕິ. ພຫີຕິ ສກລສ຺ສ ກຸຏິເລຓສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ພຫິ.

ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ສີມາ ໂຫຕີຕິ ມຊ຺ເຌ ຐິຕຠິຕ຺ຕິຍາ ສຫ ຈຕຸຣສ຺ສສີມາ ໂຫຕິ. ອຸປຣິປາສາເທເຍວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ຈ ປມຸຂສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕຣາ ຐິຕຠິຕ຺ຕິຍາ ເອກຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຈ ເອກວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອກາສາຠາເວນ ເຫຏ຺ຐາ ນ ໂອຕຣຕິ, ອຸປຣິຠິຕ຺ຕິ ປນ ສີມຏ຺ຐາວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ນ ໂອຕຣຕີຕິ ຠິຕ຺ຕິໂຕ ໂອຣໍ ນິມິຕ຺ຕານິ ຐເປຕ຺ວາ ກິຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ອາກາສປ຺ປເທສໍ ນ ໂອຕຣຕິ, ອຸປຣິ ກເຕ ປາສາເທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ກຸຏ຺ໂຏຕິ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຐິຕກຸຏ຺ໂຏ. ສເຈ ຫິ ທ຺ວີສຸ, ຕີສຸ ເອວ ວາ ທິສາສຸ ກຸຏ຺ໂຏ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ເຫຏ຺ຐາ ນ ໂອຕຣຕິ. ເຫຏ຺ຐາປິ ໂອຕຣຕີຕິ ສເຈ ເຫຏ຺ຐາ ອນ຺ໂຕຠິຕ຺ຕິຍໍ ເອກວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອກາໂສ ໂຫຕິ, ໂອຕຣຕິ. ໂອຕຣມານາ ຈ ນ ອຸປຣິສີມປ຺ປມາເຓນ ໂອຕຣຕິ, ສມນ຺ຕາ ຠິຕ຺ຕິປ຺ປມາເຓນ ໂອຕຣຕິ. ຈຕຸນ຺ນໍ ປນ ຠິຕ຺ຕີນໍ ພາຫິຣນ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທນ ເຫຏ຺ຐາຠູມິຠາເຄ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ໂອຕຣຕິ, ນ ປນ ຠິຕ຺ຕີນໍ ພຫິ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານໍ. ປາສາທຠິຕ຺ຕິໂຕຕິ ອຸປຣິມຕເລ ຠິຕ຺ຕິໂຕ. ໂອຕຣຓາໂນຕຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສເຈ ເຫຏ຺ຐາ ເອກວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອກາໂສ ໂຫຕິ, ໂອຕຣຕິ, ໂນ ເຈ, ນ ໂອຕຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໓໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໓໘) ປນ ‘‘ອຸປຣິສີມປ຺ປມາຓສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄຘານໍ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ກຸຏ຺ຏານໍ ຕຸລາຣຸກ຺ເຂຫິ ເອກສມ຺ພນ຺ຘຕໍ, ຕທນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິມສີມປ຺ປມາຓຕາທິຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາເປຕ຺ຖ ນິຍ຺ຍູຫກາທໂຍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ຐິໂຕກາສຕາຍ ພຊ຺ຌມານກ຺ຂເຓ ສີມາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ພທ຺ຘາຍ ປນ ສີມາຍ ສີມຏ຺ຐາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ປຣິຍນ຺ຕຖມ຺ຠານນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕຄຕປາສາຓຕ຺ຖມ຺ເຠ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຣິມຕເລນ ສມ຺ພທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ກຸຏ຺ຏານໍ ອນ຺ຕຣາ ສີມຏ຺ຐານໍ ຖມ຺ຠານໍ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ກຸຏ຺ເຏ ອຸປຣິມຕເລນ ອສມ຺ພນ຺ເຘປິ ສີມຏ຺ຐຖມ຺ຠານໍ ອຸປຣິ ຐິໂຕ ປາສາໂທ ສີມຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ພຫູນໍ ຖມ຺ຠປນ຺ຕີນໍ ອຸປຣິ ກຕປາສາທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາປຖວິຍໍ ສພ຺ພພາຫິຣາຍ ຖມ຺ຠປນ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕ ນິມິຕ຺ຕປາສາເຓ ຐເປຕ຺ວາ ສີມາ ພທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຍໍ ຕາວ ສີມຏ຺ຐຖມ຺ເຠເຫວ ຘາຣິຍມານານໍ ຕຸລານໍ ອຸປຣິມຕລໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ສີມຏ຺ຐເມວ, ເອຕ຺ຖ ວິວາໂທ ນຕ຺ຖິ, ຍໍ ປນ ສີມຏ຺ຐຖມ຺ຠປນ຺ຕິຍາ, ອສີມຏ຺ຐາຍ ພາຫິຣຖມ຺ຠປນ຺ຕິຍາ ຈ ສມຘຸຣໍ ຘາຣຍມານານໍ ຕຸລານໍ ອຸປຣິມຕລໍ, ຕຕ຺ຖ ອຸປຑ຺ຒໍ ສີມາ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ສກລມ຺ປິ ຄາມສີມາ’’ຕິ ອປເຣ. ‘‘ພທ຺ຘສີມາ ເອວາ’’ຕິ ອຎ຺ເຎ. ຕສ຺ມາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ຄຣູຫິ ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຕໍ ອາສງ຺ກຏ຺ຐານໍ ໂສເຘຕ຺ວາວ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ, ສນ຺ນິຏ຺ຐານກາຣຓໍ ວາ ຄເວສິຕ຺ວາ ຕທນຸຄຸຓໍ ກາຕພ຺ພໍ.

ຕາລມູລກປພ຺ພເຕຕິ ຕາລກ຺ຂນ຺ຘມູລສທິເສ ເຫຏ຺ຐາ ຖູໂລ ຫຸຕ຺ວາ ກເມນ ກິໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄໂຕ ຫິນ຺ຕາລມູລສທິໂສ ນາມ ໂຫຕິ. ວິຕານສຓ຺ຐາໂນຕິ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສຓ຺ຐາໂນ. ປຓວສຓ຺ຐາໂນຕິ ມຊ຺ເຌ ຕນຸໂກ, ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ວິຕ຺ຖິຓ຺ໂຓ. ເຫຏ຺ຐາ ວາ ມຊ຺ເຌ ວາຕິ ມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐານສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ, ປຓວສຓ຺ຐານສ຺ສ ມຊ຺ເຌ. ສປ຺ປຜຓສທິໂສ ປພ຺ພໂຕຕິ ສປ຺ປຜໂຓ ວິຍ ຂຸຊ຺ໂຊ, ມູລຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອວນຕສີໂສ. ອາກາສປພ຺ຠາຣນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິຍາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕປພ຺ຠາຣໍ. ສີມປ຺ປມາໂຓຕິ ອນ຺ໂຕ ອາກາເສນ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຉິມສີມປ຺ປມາໂຓ. ໂສ ຈ ປາສາໂຓ ສີມຏ຺ໂຐຕິ ອິມິນາ ອີທິເສຫິ ສຸສິຣປາສາຓເລຓກຸຏ຺ຏາທີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ຠູມິຠາເຄ ເອວ ສີມາ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ນ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ. ເຕ ປນ ສີມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສີມາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສຣູເປນ ສີມຏ຺ຐມຎ຺ຈາທິ ວິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສເຈ ປນ ໂສ ສຸສິຣປາສາໂຓ ຠູມິໍ ອນາຫຈ຺ຈ ອາກາສຄໂຕ ໂອລມ຺ພຕິ, ສີມາ ນ ໂອຕຣຕິ. ສຸສິຣປາສາໂຓ ປນ ສຍໍ ສີມາປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ສີມາ ໂຫຕິ, ກຖໍ ປນ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓຣຫິເຕຫິ ເອເຕຫິ ສຸສິຣປາສາຓາທີຫິ ສີມາ ນ ໂອຕຣຕີຕິ ອິທໍ ສທ຺ຘາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ອຏ຺ຐກຖາປມາຓໂຕ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ສຸສິຣປາສາຓຠິຕ຺ຕິອນຸສາເຣນ ມູສິກາທີນໍ ວິຍ ສີມາຍ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ໂອຕຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ເຫຏ຺ຐາ ປນ ປຈ຺ຉິມສີມປ຺ປມາເຓ ອາກາເສ ທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕພຫເລຫິ ປາສາຓຠິຕ຺ຕິອາທີຫິປິ ອຸປຣິມຕລໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິເຕຫິ ສພ຺ພໂສ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ສຕິ ອຸປຣິ ພຊ຺ຌມານາ ສີມາ ເຕຫິ ປາສາຓາທີຫິ ອນ຺ຕຣິຕາຍ ຕປ຺ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ເຫຏ຺ຐາຠູມິຍາປິ ອຸປຣິມຕເລນ ສທ຺ຘິໍ ເອກກ຺ຂເຓ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ນທີປາຣສີມາ ວິຍ ນທີອນ຺ຕຣິເຕສຸ ອຸໂຠສຸ ຕີເຣສຸ ເລຓາທີສຸ ອປນີເຕສຸປິ ເຫຏ຺ຐາ ໂອຕິຓ຺ຓສີມາ ຍາວ ສາສນນ຺ຕຣຘານາ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ປຐມໍ ປນ ອຸປຣິ ສີມາຍ ພທ຺ຘາຍ ປຈ຺ຉາ ເລຓາທິກເຕສຸປິ ເຫຏ຺ຐາຠູມິຍໍ ສີມາ ໂອຕຣຕິ ເອວ, ເກຈິ ຕໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ຈ ສາ ສີມາ ເອກາວ ໂຫຕິ ໂຄຕ຺ຕາທິຊາຕິ ວິຍ ພ຺ຍຕ຺ຕິເຠເທສູຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພາ ເອວ ຫິ ພທ຺ຘສີມາ ອພທ຺ຘສີມາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິນິສ຺ສຍເກ ຄາມາຣຎ຺ຎາທິເກ ເຂຕ຺ເຕ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສາກລ຺ເຍນ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ພ຺ຍາປິນີ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ເຕ ເຕ ນິສ຺ສຍຠູເຕ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ເມ, ຕໍ ຕໍ ກິຣິຍາວິເສສມ຺ປິ ວາ ອຸປາທາຍ ໂລກິເຍຫິ ສາສນິເກຫິ ຈ ຍຖາຣຫໍ ເອກຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສນິສ຺ສເຍກຣູປາ ເອວ. ຕຖາ ຫິ ເອໂກ ຄາໂມ ອຣຎ຺ຎໍ ນທີ ຊາຕສ຺ສໂຣ ສມຸທ຺ໂທຕິ ເອວໍ ໂລເກ, ‘‘ສມ຺ມຕາ ສາ ສີມາ ສງ຺ເຆນ, ອຄາມເກ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣຎ຺ເຎ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖາ’’ຕິອາທິນາ ສາສເນ ຈ ເອກໂວຫາໂຣ ທິສ຺ສຕິ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ. ເອກສ຺ສ ອເນກຘມ຺ເມສຸ ພ຺ຍາປນມຕ຺ຖິ ກສິເຓກເທສາທິວິກປ຺ປາສມານຕາຍ ເອກຕ຺ຕຫານິໂຕຕິ ອຍໍ ໂນ ມຕິ.

ອສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຕິ ສປ຺ປຜຓປພ຺ພຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ອາກາສປພ຺ຠາເຣ. ເລຓສ຺ສາຕິ ເລຓໍ ເຈ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ເລຓສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເມວ ປຸນ ເລຓໍ ປຎ຺ຈຫິ ປກາເຣຫິ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ໂອຕຣຓາໂນຕຣຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫ ‘‘ສເຈ ປນ ເຫຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ເລຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຫຏ຺ຐາ ເລຓຎ຺ຈ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕ’’ຕິ, ປພ຺ພຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ປພ຺ພຕມູເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເມວ ອນ຺ໂຕສທ຺ທໍ ສີມາປຣິຈ຺ເຉເທນ ວິເສເສຕຸໍ ‘‘ອຸປຣິມສ຺ສ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ປາຣໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປພ຺ພຕປາທໍ ປນ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ໂອຣໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ສີມານິສ຺ສຍໍ ປພ຺ພຕຄ຺ຄໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປາຣໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ‘‘ພຫິ ເລຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພຫິສທ຺ທໍ ວິເສເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປຣິມສ຺ສ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ໂອຣໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ພຫິສີມາ ນ ໂອຕຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ພຫີຕິ ປພ຺ພຕປາເທ ເລຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເລຓສ຺ສ ຈ ພຫິຠູເຕ ອຸປຣິສີມາປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ສີມາ ນ ໂອຕຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ໂຕ ສີມາຕິ ເລຓສ຺ສ ຈ ປພ຺ພຕປາທສ຺ສ ຈ ອນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ໂອຕຣຓາຣຫຏ຺ຐາເນ ນ ໂອຕຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ພຫິ ສີມາ ນ ໂອຕຣຕິ, ອນ຺ໂຕ ສີມາ ນ ໂອຕຣຕີ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ໂອຕຣຓາຣຫຏ຺ຐາເນ ເລຓາຠາເວນ ສີມາຍ ສພ຺ພຖາ ອໂນຕຣຓເມວ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອໂນຕຣນ຺ຕີ ອຸປຣິ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໓໘) ອາຄໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໓໘) ປນ ‘‘ອນ຺ໂຕເລຓໍ ໂຫຕີຕິ ປພ຺ພຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕເລຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອາຄໂຕ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໑໓໘) ນ ‘‘ອນ຺ໂຕເລຓນ຺ຕິ ປພ຺ພຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕເລຓໍ. ທ຺ວາຣໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ‘ປາຣໂຕ ໂອຣໂຕ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພຖາປິ ສີມໂຕ ພຫິເລເຓນ ໂອຕຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ອາຄໂຕ. ອຍໍ ປນ ອນ຺ໂຕເລຓພຫິເລຓວິນິຈ຺ຉໂຍ ຄມ຺ຠີໂຣ ທຸທ຺ທໂສ ທຸຣນຸໂພໂຘຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໓໘) ອາຄຕໍ ນຍໍ ນິສ຺ສາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິນິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ວິຎ຺ຎູຫີຕິ. ພຫິ ປຕິຕໍ ອສີມາຕິອາທິນາ ອຸປຣິປາສາທາທີສຸ ອຖິຣນິສ຺ສເຍສຸ ຐິຕາ ສີມາປິ ເຕສໍ ວິນາເສນ ວິນສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓນ຺ຕິ, ສີມາເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ເຫຏ຺ຐາ ອຸມງ຺ຄນທີ ສີມປ຺ປມາຓໂຕ ອນູນາ ປຐມເມວ ປວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ສີມາ ຈ ປຈ຺ຉາ ພທ຺ຘາ ນທິໂຕ ອຸປຣິ ເອວ ໂຫຕິ, ນທິໍ ອາຫຈ຺ຈ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຈ ຂຕາຍ ສີມາ ວິນສ຺ສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຫຏ຺ຐາປຖວີຕເລຕິ ອນນ຺ຕຣາ ຠູມິວິວເຣ.

ສີມມາຬເກຕິ ຂຓ຺ຑສີມງ຺ຄເຓ. ວຏຣຸກ຺ໂຂຕິ ອິທໍ ປາໂຣໂຫປຕ຺ຖມ຺ເຠນ ອຕິທູຣມ຺ປິ ຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖສາຂາສມງ຺ຄິຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຣຸກ຺ຂລຕາທີນມ຺ປິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ເຕເນວ ນາວາຣຊ຺ຊຸເສຕຸສມ຺ພນ຺ໂຘປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ຕໂຕຕິ ຕໂຕ ສາຂໂຕ. ມຫາສີມາຍ ປຖວີຕລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາສນ຺ນຕຣມ຺ປິ ຄາມສີມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ພທ຺ຘສີມາຍ ເອວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຄາມສີມພທ຺ຘສີມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘປິ ສມ຺ເຠທໂທໂສ ນຕ຺ຖິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສຍນິສ຺ສິຕຠາເວນ ປວຕ຺ຕິໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ຕາສມ຺ປິ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ຠເວຍ຺ຍ, ກຖໍ ຄາມສີມາຍ ພທ຺ຘສີມາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ ຠເວຍ຺ຍ? ຍສ຺ສາ ຫິ ສີມາຍ ຍາຍ ສີມາຍ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ພນ຺ເຘ ໂທໂສ ຠເວຍ຺ຍ, ສາ ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘິຕຸເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ ພທ຺ຘສີມອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາສຸ ພທ຺ຘສີມາ ວິຍ, ອຕ຺ຕໂນ ອນິສ຺ສຍຠູຕຄາມສີມາທີສຸ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາ ວິຍ ຈ, ເຕເນວ ‘‘ສເຈ ປນ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາຂາ ວາຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕປາໂຣໂຫ ວາ ພຫິນທີຕີເຣ ວິຫາຣສີມາຍ ວາ ຄາມສີມາຍ ວາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອນິສ຺ສຍຠູຕຄາມສີມາທີຫິ ເອວ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ນທີສີມາຍ, ເອວມິຘາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ປາກໂຏ ຠວິສ຺ສຕິ. ອາຫຈ຺ຈາຕິ ຜຸສິຕ຺ວາ.

ມຫາສີມໍ ວາ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ມຫາສີມຄຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຫຕ຺ຖປາສານຍນຉນ຺ທາຫຣຓາທິວເສນ ສກລໍ ມຫາສີມໍ ໂສເຘຕ຺ວາ. ເອເຕນ ສພ຺ພວິປຕ຺ຕິໂຍ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ສຸຏ຺ຐຸ ພທ຺ຘານມ຺ປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພທ຺ຘສີມານໍ ປຈ຺ຉາ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອີທິໂສ ປາຬິມຸຕ຺ຕໂກ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ໂສ ຈ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີມາຍ ສີມາ ສມ຺ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ພທ຺ຘສີມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນນ຺ເຕນ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໘) ອຸຠິນ຺ນໍ ພທ຺ຘສີມານໍ ອນ຺ຕຣາ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ອນຸຊານເນນ ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣເຓ ວິຍ ຕາສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນວເສນ ພນ຺ຘນມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ພທ຺ຘານມ຺ປິ ຕາສໍ ປຈ຺ຉາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເອກຣຸກ຺ຂາທີຫິ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐານມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຎູຫິ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ນິທ຺ຘາຣິໂຕ ພນ຺ຘນກາເລ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘໂທສສ຺ສ ອນຸໂລເມນ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມຕ຺ຕາ. ອຍໍ ປນ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ປຸພ຺ເພ ສຸຏ຺ຐຸ ພທ຺ຘານໍ ປຈ຺ຉາ ສຎ຺ຊາຕຕ຺ຕາ ພຊ຺ຌມານກ຺ຂເຓ ວິຍ ອສີມຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘ ອປນີຕມຕ຺ເຕ ຕາ ສີມາ ປາກຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈາຍໍ ປຈ຺ຉາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ພຊ຺ຌມານກ຺ຂເຓປິ ຕາສໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ຕາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເກຈິ ປນ ມຫາສີມໍ ວາ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຫາສີມຄຕາ ຠິກ຺ຂູ ຍຖາ ຕໍ ສາຂໍ ວາ ປາໂຣຫໍ ວາ ກາຍກາຍປຏິພທ຺ເຘຫິ ນ ຜຸສນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂສຘນເມວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ສກລສີມາໂສຘນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ມຫາສີມາຍ ປຖວີຕລໍ ວາ ຕຕ຺ຖຊາຕກຣຸກ຺ຂາທີນິ ວາ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສາຂາປາໂຣຫານໍ ມຫາສີມໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐານເມວ ສມ຺ພນ຺ຘໂທເສ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ຐິຕຠິກ຺ຂູຫິ ສາຂາທີນໍ ຜຸສນໍ. ຍທິ ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສາຂາທິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐານເມວ ກາຣຓໍ ສິຍາ, ‘‘ຕສ຺ສ ສາຂໍ ວາ ຕໂຕ ນິຄ຺ຄຕປາໂຣຫໍ ວາ ມຫາສີມາຍ ປວິຏ຺ຐໍ ຕຕ຺ຣຏ຺ໂຐ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸຜຸສນເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ມຫາສີມາໂສຘເນ ກາຣຓໍ, ຕເທວ ຕສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ ປຘານໂຕ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອາຫຈ຺ຈຏ຺ຐິຕເມວ ສາຂາທິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ໂສເຘຕພ຺ໂພ ອາກາສຏ຺ຐສາຂາທິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕຠິກ຺ຂຸສ຺ສປິ ໂສເຘຕພ຺ພໂຕ, ກິໍ ນິຣຕ຺ຖເກນ ອາຫຈ຺ຈຏ຺ຐານວຈເນນ, ອາກາສຏ຺ຐສາຂາສຸ ຈ ຠິກ຺ຂຸຜຸສນເມວ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂສຘນຎ຺ຈ ຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສານຍນາທິວເສນ ໂສຘນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ‘‘ມຫາສີມໍ ໂສເຘຕ຺ວາ’’ຕິ ສກລສີມາສາຘາຣຓວຈເນນ ໂສຘນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປິ ຈ ສາຂາທິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕຠິກ຺ຂຸມຕ຺ຕໂສຘເນ ອຠິມເຕ ‘‘ມຫາສີມາຍ ປຖວີຕລ’’ນ຺ຕິ ວິເສສສີໂມປາທານໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອນ຺ຕມໂສ ອາກາເສປິ ຐຕ຺ວາ ສາຂາທິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ໂສເຘຕພ຺ພໂຕ.

ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ພຫິຏ຺ຐກາ ກາຕພ຺ພາຕິ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວວິໂຍຊນວຈນໂຕ ຈ ວິສຠາຄສີມານໍ ຜຸສເນເນວ ສກລສີມາໂສຘນເຫຕຸໂກ ອຏ຺ຐກຖາສິທ຺ໂຘຍໍ ເອໂກ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ອຕ຺ເຖວາຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເຕເນວ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາກຖາຍມ຺ປິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗) ‘‘ວິຫາຣສີມາຍ ວາ ຄາມສີມາຍ ວາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ນທີຕີເຣ ປນ ຂາຓຸກໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ພທ຺ຘນາວາຍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ສເຈ ປນ ເສຕຸ ວາ ເສຕຸປາທາ ວາ ພຫິຕີເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ວິສຠາຄາສຸ ຄາມສີມາສຸ ສາຂາທີນໍ ຜຸສນເມວ ສງ຺ກຣໂທສກາຣຓຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຠິກ຺ຂຸຜຸສນໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ຊາຕຣຸກ຺ເຂ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ນທິຍໍ ນາວາພນ຺ຘນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປນິສ຺ສຍຕ຺ເຕນ ນທີສີມາຍ ສຠາຄຕ຺ຕາ. ຍທິ ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜຸສນເມວ ປຏິຈ຺ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ວຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ນທິຍມ຺ປິ ພນ຺ຘນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸຜຸສນໍ ກມ຺ມໂກປກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຠາຄສີມາສຸ ປວິສິຕ຺ວາ ຠູມິອາທິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ, ອຜຸສິຕ຺ວາ ວາ ສາຂາທິມ຺ຫິ ຐິເຕ ຕໍ ສາຂາທິໍ ຜຸສນ຺ໂຕວ ຠິກ຺ຂຸ ໂສເຘຕພ຺ໂພ. ວິສຠາຄສີມາສຸ ປນ ສາຂາທິມ຺ຫິ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິເຕ ຕໍ ສາຂາທິໍ ອຜຸສນ຺ຕາປິ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ໂສເຘຕພ຺ພາ, ອຜຸສິຕ຺ວາ ຐິເຕ ປນ ຕໍ ສາຂາທິໍ ຜຸສນ຺ຕາວ ຠິກ຺ຂູ ໂສເຘຕພ຺ພາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ພທ຺ຘສີມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຍ ພທ຺ຘສີມຄາມສີມານມ຺ປິ ຕທຎ຺ຎາສມ຺ປິ ສພ຺ພາສໍ ສມານສໍວາສກສີມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ເອກສີມໍ ວິຍ ໂສເຘຕ຺ວາ ເອກຕ຺ເຖວ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ວິປຊ຺ຊຕິ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ສຠາຄວິສຠາຄເຠໂທ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ສຠາຄສີມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ພນ຺ຘໂທສາຠາວສ຺ສ ວິສຠາຄສີມານເມວ ຕພ຺ຠາວສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມາທິວິນຍນເຍຫິ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໘) ຄາມສີມາຍເມວ ພທ຺ຘສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕາສໍ ນິສ຺ສຍນິສ຺ສິຕຠາເວນ ສຠາຄຕາ, ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໂທສາຠາໂວ ຈ ສຸຕ຺ຕໂຕວ ສິທ຺ໂຘ. ພນ຺ຘນກາເລ ປນ ອນຸຎ຺ຎາຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ອນຸໂລມໂຕ ປຈ຺ຉາ ສຎ຺ຊາຕຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ໂຘປິ ຕາສໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ, ອກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕໍ ໂວ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ຕາວ ຄາມພທ຺ຘສີມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຠາຄຕາ, ສມ຺ເຠທາທິໂທສາຠາໂວ ຈ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ສິທ຺ໂຘ, ອິມິນາ ເອວ ນເຍນ ອຣຎ຺ຎສີມສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມານໍ ນທີອາທິສີມອຸທກຸກ຺ເຂປສີມານຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຠາຄຕາ, ສມ຺ເຠທາທິໂທສາຠາໂວ ຈ ສິທ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ພທ຺ຘສີມາຍ ປນ ອຎ຺ຎາຍ ພທ຺ຘສີມາຍ ນທີອາທິສີມາສຸ ຈ ພນ຺ຘິຕຸໍ ປຏິກ຺ເຂປສິທ຺ຘິໂຕ ເຈວ ອຸທກຸກ຺ເຂປສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມານໍ ນທີອາທີສຸ ເອວ ກາຕຸໍ ນິຍມນສຸຕ຺ຕສາມຕ຺ຖິເຍນ ພທ຺ຘສີມຄາມສີມາສຸ ກຣຓປຏິກ຺ເຂປສິທ຺ໂຘ ຈ ຕາສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຠາຄຕາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ປຈ຺ຉາ ຈ ຣຸກ຺ຂາທີຫິ ສມ຺ເຠທາທິໂທສສມ຺ຠໂວ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕວ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິສຠາຄສີມານເມວ ວຏຣຸກ຺ຂາທິວຈເນຫິ ສມ຺ພນ຺ຘໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຠາຄານໍ ພທ຺ຘສີມຄາມສີມາທີນໍ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ນ ທສ຺ສິໂຕ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ນ ທສ຺ສິໂຕ, ອຖ ໂຂ ຕາສໍ ສຠາຄສີມານໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘປິ ໂທສາຠາໂວປິ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ຎາປິໂຕ ເອວ. ຕຖາ ຫິ ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໑໓໘) ‘‘ປພ຺ພຕນິມິຕ຺ຕໍ ປາສາຓນິມິຕ຺ຕໍ ວນນິມິຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຑ຺ຒນກນິມິຕ຺ຕານິ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ, ເຕນ ເນສໍ ຣຸກ຺ຂາທິນິມິຕ຺ຕານໍ ວຑ຺ຒເນ ພທ຺ຘສີມຄາມສີມານໍ ສງ຺ກຣໂທສາຠາໂວ ຎາປິໂຕວ ໂຫຕິ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ປນ ພທ຺ຘສີມານໍ ອີທິໂສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເອກຣຸກ຺ໂຂປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂສ ປນ ວຑ຺ຒນ຺ໂຕ ສີມສງ຺ກຣໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິໂຍຊນປຣມໍ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໐) ວຈນໂຕປິ ຈາຍໍ ຎາປິໂຕ. ຕິໂຍຊນປຣມາຍ ຫິ ສີມາຍ ສມນ຺ຕາ ປຣິຍນ຺ເຕສຸ ຣຸກ຺ຂລຕາຄຸມ຺ພາທີຫິ ພທ຺ຘຄາມສີມານໍ ນິຍເມນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ອີທິສໍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວິນາເສຕ຺ວາວ ສີມາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍທິ ເຈຕ຺ຖ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘນ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິ ຠເວຍ຺ຍ, ອວສ຺ສເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ວິປຕ຺ຕິປຣິຫາຣຕ຺ຖຎ຺ຫິ ອາຈຣິຍາ ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນສຸປິ ‘‘ຠິຕ຺ຕິໍ ອກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ສິທ຺ຘເມວຕ຺ຖໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອໂວຈຸໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ວນມຊ຺ເຌ ວິຫາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ວນໍ ນ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຣຸກ຺ຂລຕາທີຫິ ນິຣນ຺ຕເຣ ວນມຊ຺ເຌປິ ສີມາພນ຺ຘນມໂວຈຸໍ. ຕຖາ ຖມ຺ຠານໍ ອຸປຣິ ກຕປາສາທາທີສຸ ເຫຏ຺ຐາ ຖມ຺ຠາທີຫິ ເອກາພທ຺ເຘສຸ ອຸປຣິມຕລາທີສຸ ສີມາພນ຺ຘນໍ ພຫຸຘາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ພທ຺ຘສີມຄາມສີມານໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ໂຘ ເຕຫິ ມຸຂໂຕວ ວິຫິໂຕ, ອປິຈ ຄາມສີມານມ຺ປິ ປາເຏກ຺ກໍ ພທ຺ຘສີມາສທິສຕາຍ ເອກາຍ ຄາມສີມາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ທພ຺ພຕິຓມຕ຺ເຕນປິ ສມ຺ພນ຺ຘາ ຄາມນ຺ຕຣປຣມ຺ປຣາ ອຣຎ຺ຎນທີສມຸທ຺ທາ ຈ ໂສເຘຕພ຺ພາຕິ ສກລໍ ທີປໍ ໂສເຘຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ເອວໍ ປນ ອໂສເຘຕ຺ວາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາລໂຕ ປຠຸຕິ ກຕານໍ ອຸປສມ຺ປທາທິກມ຺ມານໍ ສີມາສມ຺ມຸຕີນຎ຺ຈ ວິປຊ຺ຊນໂຕ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສງ຺ກາປສງ຺ໂຄ ຈ ທຸນ຺ນິວາໂຣ ໂຫຕິ, ນ ເຈຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິສຠາຄສີມານເມວ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ, ນ ພທ຺ຘສີມຄາມສີມາທີນໍ ສຠາຄສີມານນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ມຫາສີມາໂສຘນສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຕາຍ ຂຓ຺ຑສີມາຍເມວ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສງ຺ຆກມ຺ມກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີມມາຬເກ’’ຕິອາທິ. ມຫາສງ຺ຆສນ຺ນິປາເຕສຸ ປນ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ອປ຺ປໂຫນກຕາຍ ມຫາສີມາຍ ກມ຺ເມ ກຣິຍມາເນປິ ອຍໍ ນໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພວ. ອຸກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ສີມໍ ຜຸສນ຺ໂຕປິ ສີມຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຣິມນເຍປີຕິ ຂຓ຺ຑສີມໂຕ ມຫາສີມໍ ປວິຏ຺ຐສາຂານເຍປິ. ສີມຏ຺ຐຣຸກ຺ຂສາຂາຍ ນິສິນ຺ໂນ ສີມຏ຺ໂຐວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘ຫຕ຺ຖປາສເມວ ອາເນຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຣຸກ຺ຂສາຂາທີຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ຘາສຸ ເອຕາສຸ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ຕໂຍ ຠິກ຺ຂູ, ມຫາສີມາຍ ທ຺ເວຕິ ເອວໍ ທ຺ວີສຸ ສີມາສຸ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ອຜຸສິຕ຺ວາ, ຫຕ຺ຖປາສຎ຺ຈ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຸປສມ຺ປທາທິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນານາສີມາຍໍ ຐິຕຈຕຸຕ຺ໂຖ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອກມ຺ມໍ ນ ຈ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມຫາວ. ໓໘໙). ເຕເນເວຕ຺ຖາປິ ມຫາສີມໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ມາຬກສີມາຍເມວ ກມ຺ມກຣຓໍ ວິຫິຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຠິນ຺ນສີມຏ຺ຐຕາຍ ຕຕ຺ຣຏ຺ຐສ຺ສ ຄຓປູຣກຕ຺ຕາຠາວາ ກມ຺ມໂກໂປວ ໂຫຕີຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິອາຫຣຓວເສນ ມຫາສີມາໂສຘນນ຺ຕິ? ຕມ຺ປິ ວິນຍຎ຺ຎູ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖປາສານຍນພຫິສີມກຣຓວເສນ ປເນຕ຺ຖ ໂສຘນໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທິນ຺ນສ຺ສປິ ຉນ຺ທສ຺ສ ອນາຄມເນນ ມຫາສີມຏ຺ໂຐ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີຕິ. ຍທິ ຈສ຺ສ ຉນ຺ທາທິ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ກຖໍ ໂສ ກມ຺ມໍ ໂກເປສ຺ສຕີຕິ? ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິສຠາຄສີມານໍ ສມ຺ພນ຺ຘໂທສໂຕ, ໂສ ຈ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ອຏ຺ຐກຖາວຈນປ຺ປມາຓໂຕ. ນ ຫິ ວິນເຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ສກ຺ກາ ຎາຕຸໍ ພຸທ຺ຘໂຄຈຣຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສເຈ ທ຺ເວປິ ສີມາໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຐິເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ເອກາຍ ເອວ ສີມາຍ ຄໂຓ ຈ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ ຈ ອນຸສ຺ສາວໂກ ຈ ເອກໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ກມ຺ມໍ ສຸກຕເມວ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ກມ຺ມາຣໂຫ ວາ ອນຸສ຺ສາວໂກ ວາ ສີມນ຺ຕຣຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ກມ຺ມໍ ວິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ພທ຺ຘສີມຄາມສີມາທິສຠາຄສີມາສຸ ເອວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍາສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘສຸປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຍາສຸ ປນ ອຕ຺ຖິ, ນ ຕາສຸ, ວິສຠາຄສີມາສຸ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ເອກຕ຺ຖ ຐິໂຕ ອິຕຣຏ຺ຐານໍ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ ເອວ ອຏ຺ຐກຖາຍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ໂສຘນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໓໘) ‘‘ອຸກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ອນ຺ໂຕ ຐິຕຕ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ຫຕ຺ຖປາສເມວ ອາເນຕພ຺ໂພຕິ ອຸກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໑໓໘) ປນ ‘‘ອຸກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ມາ? ອນ຺ໂຕ ຐິຕຕ຺ຕາ. ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ປຖວີຄຕໍ ມູລໍ ຂຓ຺ຑສີມາເຍວ ໂຫຕິ. ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ວາຕິ ອປເຣ. ‘ມຊ຺ເຌ ປນ ຉິນ຺ເນ ມຫາສີມາຍ ຐິຕໍ ມູລໍ ມຫາສີມເມວ ຠຊຕິ, ຂຓ຺ຑສີມາຍ ຐິຕໍ ຂຓ຺ຑສີມເມວ ຠຊຕິ ຕທາຍຕ຺ຕປຖວີອາທີຫິ ອນຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ສີມາຍ ປຈ຺ຉາ ອຸຏ຺ຐິຕຣຸກ຺ເຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ປຈ຺ຉາ ສີມາຍໍ ກຕເຄເຫ ວິຍາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘ພນ຺ຘນກາເລ ຐິເຕ ຣຸກ຺ເຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອຸປຣິສີມາຍ ອຄມນໂຕ’ຕິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ພນ຺ຘນກາເລ ປຸນ ອາໂຣຫຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ພນ຺ຘິຕກາເລ ເອວ ອາໂຣຫຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ ປຈ຺ຉາ ອຸຏ຺ຐິຕຣຸກ຺ໂຂ ປນ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ສີມາສງ຺ຂເມວ ຄໂຕ. ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ອຸຏ຺ຐິຕຣຸກ຺ໂຂປີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕິຓາທິປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ມຫາເຖຣາປິ ຕິຓໍ ໂສເຘຕ຺ວາວ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນ ໂອຕຣຕີຕິ ປຓວສຓ຺ຐານປພ຺ພຕາທີສຸ ເຫຏ຺ຐາ ປມາຓຣຫິຕໍ ຐານໍ ນ ໂອຕຣຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ປເນຕ຺ຖ ພຊ຺ຌມານກ຺ຂເຓ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ປມາຓຣຫິຕປພ຺ພຕາທິ ນາໂຣຫຕິ, ຕຖາປິ ຕໍ ປຈ຺ຉາ ສີມຏ຺ຐຕາຍ ສີມາ ໂຫຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ປຓວສຓ຺ຐານາທິ ປນ ອຸປຣິ ພທ຺ຘາຍປິ ສີມາຍ ສີມສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ເສວ ວເສນ ‘‘ນ ໂອຕຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຖາ ໂອໂຣຫຓາໂຣຫຓານໍ ສາຘາຣຓວເສນ ‘‘ນ ໂອຕຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຊາຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ນິຏ຺ຐິຕສີມາຍ ອຸປຣິ ຊາຕໍ ວິຊ຺ຊມານໍ ປຸພ຺ເພ ຐິຕໍ ປຈ຺ຉາ ສຎ຺ຊາຕໍ ປວິຏ຺ຐຎ຺ຈ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຫິ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘາທິສວິຎ຺ຎາຓເກສຸ ນິສິນ຺ໂນປິ ຠິກ຺ຂຸ ສີມຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ພທ຺ຘາຍ ສີມາຍາຕິ ອິທຎ຺ຈ ປກຣຓວເສນ ອຸປລກ຺ຂຓໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອພທ຺ຘສີມາສຸປິ ສພ຺ພາສຸ ຐິຕໍ ຕໍ ສີມາສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອກສມ຺ພນ຺ເຘນ ຄຕນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂລຕາທິຕຕ຺ຣຊາຕເມວສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ‘‘ອິໂຕ ຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ.

ຍໍ ປນ ‘‘ອິໂຕ ຄຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ຕໂຕ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ອຸໂຠສຸ ພທ຺ຘສີມຄາມສີມາສຸ ອຸທກຸກ຺ເຂປນທີອາທີສຸ ຈ ຕິຣິຍໍ ປຕິຕຣຊ຺ຊຸທຓ຺ຑາທິ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ພທ຺ຘສີມາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາໂຄ ພທ຺ຘສີມາ, ຄາມສີມາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາໂຄ ຄາມສີມາ ຕທຸຠຍສີມຏ຺ຐປພ຺ພຕາທິ ວິຍ, ພທ຺ຘສີມໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕວຏຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປາໂຣເຫ, ຄາມສີມາຍ ຄາມສີມໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕວຏຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປາໂຣເຫ ຈ ພທ຺ຘສີມາຍ ປຕິຏ຺ຐິເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມູເລ ປຕິຏ຺ຐິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ‘ອິໂຕ ຄຕໍ, ຕໂຕ ອາຄຕ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໂຕ ໂສ ຠາໂຄ ຍຖາປວິຏ຺ຐສີມຏ຺ຐສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕສໍ ຣຸກ຺ຂປາໂຣຫານໍ ອນ຺ຕຣາ ປນ ອາກາສຏ຺ຐສາຂາ ຠູມິຍໍ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທປ຺ປມາເຓນ ຕທຸຠຍສີມາ ໂຫຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສາ ສາຂາຍ ປາໂຣໂຫ ປວິຏ຺ຐສີມາຍ ປຖວິຍໍ ມູເລຫິ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ຍາວ ສາຂໍ ວິນາ ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕາວ ມູລສີມຏ຺ຐຕໍ ນ ວິຊຫຕິ. ຍທາ ປນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕທາປິ ປາໂຣຫມຕ຺ຕເມວ ປວິຏ຺ຐສີມຕໍ ສມຸເປຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ໂພປິ ອາກາສຏ຺ຐສາຂາຠາໂຄ ປຸຣິມສີມຏ຺ຐຕໍ ນ ວິຊຫຕິ ຕໂຕ ອາຄຕຠາຄສ຺ສ ອວິຊຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ອຸທກຸກ຺ເຂປນທີອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ວິສຠາຄສີມາຍ ເອວ ປວິຏ຺ເຐ ສກລສີມາໂສຘນໍ, ສຠາຄາຍ ປວິຏ຺ເຐ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕມຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸໂສຘນຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໑໖໔. ເອຕ຺ຖ ຈ ນທີປາຣສີມາກຖາຍ ປາຣຍຕີຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ. ນທິຍາ ອຸໂຠສຸ ຕີເຣສຸ ປຕິຏ຺ຐຫມານາ ສີມາ ນທີອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນທິໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣມານ’’ນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕນທິຍຎ຺ຫິ ສີມາ ນ ໂອຕຣຕິ. ນທີລກ຺ຂເຓ ປນ ອສຕິ ໂອຕຣຕິ. ສາ ຈ ຕທາ ນທີປາຣສີມາ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນທິຍາ ລກ຺ຂຓໍ ນທີນິມິຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ອວສ຺ສໍ ລພ຺ຠເນຍ຺ຍາ ປນ ຘຸວນາວາວ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນ ນາວາຍາຕິ ອິມິນາ ນາວໍ ວິນາປິ ສີມາ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາ ເອວ ໂຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິປຣິຫາຣຕ຺ຖາ ນາວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຣຸກ຺ຂສງ຺ຆາຏມໂຍຕິ ອເນກຣຸກ຺ເຂ ເອກໂຕ ຆເຏຕ຺ວາ ກຕເສຕຸ. ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກໂຕຕິ ປາຐເສໂສ. ‘‘ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕ ຐິຕຠິກ຺ຂູ ຫຕ຺ຖປາເສ ກຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ຕີຣານໍ ເອກຄາມເຂຕ຺ຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປພ຺ພຕສຓ຺ຐານາຕິ ເອກໂຕ ອຸຄ຺ຄຕທີປສິຂຣຕ຺ຕາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໖໕. ສີມາສມູຫນກຖາຍໍ ໂສຕິ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ. ທ຺ເວປີຕິ ທ຺ເວ ສມານສໍວາສອວິປ຺ປວາສສີມາໂຍ. ອວິປ຺ປວາສສີມາຕິ ມຫາສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອວິປ຺ປວາສາຕິ. ອວິປ຺ປວາສໍ ອຊານນ຺ຕາປີຕິ ອິທໍ ມຫາສີມາຍ ວິຊ຺ຊມານາວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສາ ພາຫິຣປຣິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ອຊານນ຺ຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອຊານນ຺ເຕຫິປິ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຐຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ກຕາຍ ສາ ສີມາ ສມູຫຕາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມູຫນິຕຸຎ຺ເຈວ ພນ຺ຘິຕຸຎ຺ຈ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນຕິ ຂຓ຺ຑສີມາຣຫິຕຏ຺ຐາເນ. ອິທຎ຺ຈ ມຫາສີມາຍ ວິຊ຺ຊມານາຍປິ ກມ຺ມກຣຓສຸຂຕ຺ຖໍ ຂຓ຺ຑສີມາ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ຕໍ ເຈຕິຍງ຺ຄຓາທິພຫຸສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐາເນ ນ ພນ຺ຘຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ສາ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາ ເອວ ມຫາສີມາ ວິຍ. ປຏິພນ຺ຘິຕຸໍ ປນ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ເຕວາຕິ ອິທໍ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ອສມູຫຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສາ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕສ຺ສ ອຊານນໂຕ ຈ ມຫາສີມາພນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຓ຺ຑສີມາ ປນ ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ເຕວ. ສີມາສມ຺ເຠທໍ ກຕ຺ວາຕິ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ວິຊ຺ຊມານປກ຺ເຂ ສີມາຍ ສີມໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓສມ຺ເຠທໍ ກຕ຺ວາ ອວິຊ຺ຊມານປກ຺ເຂປິ ສມ຺ເຠທສງ຺ກາຍ ອນິວຕ຺ຕເນນ ສມ຺ເຠທສງ຺ກໍ ກຕ຺ວາ. ອວິຫາຣໍ ກເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສງ຺ຆກມ຺ມານາຣຫໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ. ປຸພ຺ເພ ຫິ ເຈຕິຍງ຺ຄຓາທິນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ, ອິທານິ ຕມ຺ປິ ວິນາສິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ສມູຫນິຕພ຺ພາຕິ ຂຓ຺ຑສີມໍ ອຊານນ຺ເຕຫິ ນ ສມູຫນິຕພ຺ພາ. ອຸໂຠປິ ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ປເທສນິຍມໍ ວາ ຕາສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວາ ອຎ຺ຎຕຣາຍ ວາ ວິຊ຺ຊມານຕໍ ວາ ອວິຊ຺ຊມານຕໍ ວາ ນ ຊານນ຺ຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ກາ ເອວ ໂຫຕິ. ເນວ ສມູຫນິຕຸໍ, ນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ສມູຫນິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕາປິ ມຫາສີມໍ ປຏິພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຈ ສກ຺ກາ…ເປ… ກມ຺ມວາຈາ ກາຕຸນ຺ຕິ ອິທໍ ສີມາພນ຺ຘນກມ຺ມວາຈໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ນ ສມູຫນິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ອີທິເສສຸປິ ວິຫາເຣສຸ ຉປຎ຺ຈມຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຫາຣປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ສມນ຺ຕາ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓ ໂອກາເສ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຐຕ຺ວາ ປຐມໍ ອວິປ຺ປວາສສີມໍ, ຕໂຕ ສມານສໍວາສກສີມຎ຺ຈ ສມູຫນນວເສນ ສີມາຍ ສມຸຄ຺ຆາເຕ ກເຕ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຂຓ຺ຑສີມາຍ, ມຫາສີມາຍ ວາ ຐິຕວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຕ ສຕິ ອວສ຺ສໍ ເອກສ຺ມິໍ ມຎ຺ຈຏ຺ຐາເນ ຕາສໍ ມຊ຺ຌຄຕາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕາ ສມູຫເນຍ຺ຍຸໍ, ຕໂຕ ຄາມສີມາ ເອວ ອວສິສ຺ເສຍ຺ຍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ສີມາຍ, ຕປ຺ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ວາ ຊານນໍ ອງ຺ຄໍ. ສີມາຍ ປນ ອນ຺ໂຕຐານໍ ‘ສມູຫນິສ຺ສາມາ’ຕິ ກມ຺ມວາຈາກຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອງ຺ຄໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ຂຓ຺ຑສີມໍ ປນ ຊານນ຺ຕາ ອວິປ຺ປວາສໍ ອຊານນ຺ຕາປິ ສມູຫນິຕຸຎ຺ເຈວ ພນ຺ຘິຕຸຎ຺ຈ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ ເອວໍ ມຫາສີມາຍ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອຊານເນປິ ສມູຫນນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄາມສີມາຍ ເອວ ຈ ອວສິຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣຸຈິ ທຸວິຘມ຺ປິ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸຎ຺ເຈວ ອຸປສມ຺ປທາທິກມ຺ມໍ ກາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໔໔) ອາຄໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໔໔) ປນ ‘‘ອວິປ຺ປວາສສີມາ ນ ສມູຫນ຺ຕພ຺ພາຕິ ມຫາສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນສຸ ຐຕ຺ວາຕິ ເຈຕິຍງ຺ຄຓາທີນໍ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ອໂນກາສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຓ຺ຑສີມຎ຺ຫິ ພນ຺ຘນ຺ຕາ ຕາທິສໍ ຐານໍ ປຫາຍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິວິຕ຺ເຕ ໂອກາເສ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ອປ຺ເປວ ນາມ ສມູຫນິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມໍເຍວ ສມູຫນິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ຂຓ຺ຑສີມໍ. ປຏິພນ຺ຘິຕຸໍ ປນ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ເຕວາຕິ ຂຓ຺ຑສີມາຍໍ ອຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ນ ສມູຫນິຕພ຺ພາຕິ ຂຓ຺ຑສີມໍ ອຊານນ຺ເຕຫິ ນ ສມູຫນິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໖໖. ເອວໍ ພທ຺ຘສີມາວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ອພທ຺ຘສີມາວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອພທ຺ຘສີມາ ປນາ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ກຕິວິຘາຕິ ອາຫ ‘‘ຄາມສີມາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຕິ ຕິວິຘາ’’ຕິ. ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໑໔໗) ‘‘ອສມ຺ມຕາຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີມາຍາ’’ຕິອາທິນາ ຄາມສີມາ ເອວ ພທ຺ຘສີມາຍ ເຂຕ຺ຕໍ ອຣຎ຺ຎນທີອາທໂຍ ວິຍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຸທກຸກ຺ເຂປາທີນໍ, ສາ ຈ ຄາມສີມາ ພທ຺ຘສີມາຍ ຣຫິຕຏ຺ຐາເນ ສຍເມວ ສມານສໍວາສາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍາ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຄາມສີມາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາມປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸອຣຎ຺ຎປພ຺ພຕາທິກໍ ສພ຺ພໍ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຄາມສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອນ຺ຕຣຆຣເມວ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ສກລສ຺ສ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍາ ຄາມສີມາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຫິ ໂສ ອນ຺ຕຣຆຣເຂຕ຺ຕາທີສຸ ອເນເກສຸ ຠູມິຠາເຄສຸ ‘‘ຄາໂມ’’ຕິ ເອກຕ຺ເຕນ ໂລກຊເນຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຄາມໂວຫາໂຣ, ໂສວ ອິຘ ‘‘ຄາມສີມາ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄາໂມ ເອວ ຫິ ຄາມສີມາ. ອິມິນາວ ນເຍນ ອຸປຣິ ອຣຎ຺ຎໍ ນທີ ສມຸທ຺ໂທ ຊາຕສ຺ສໂຣຕິ, ເອວໍ ເຕສຸ ເຕສຸ ຠູມິປ຺ປເທເສສຸ ເອກຕ຺ເຕນ ໂລກຊນປຎ຺ຎຕ຺ຕານເມວ ອຣຎ຺ຎາທີນໍ ອຣຎ຺ຎສີມາທິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ໂລເກ ປນ ຄາມສີມາທິໂວຫາໂຣ ຄາມາທີນໍ ມຣິຍາທາຍເມວ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ສາສເນ ປນ ເຕ ຄາມາທໂຍ ອິຕຣນິວຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ມຣິຍາທາຕິ ກຕ຺ວາ ຄາໂມ ເອວ ຄາມສີມາ, ອຣຎ຺ຎເມວ ອຣຎ຺ຎສີມາ, ສມຸທ຺ໂທ ເອວ ສມຸທ຺ທສີມາຕິ ສີມາໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປາຬິຍໍ ນິຄມສ຺ສ ວາຕິ ອິທໍ ຄາມສີມປ຺ປເຠທໍ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນຄຣມ຺ປິ ຄຫິຕເມວາ’’ຕິ.

ພລິໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຍໍ ຄາໂມ ເອຕ຺ຕໂກ ກຣີສຠາໂຄ’’ຕິອາທິນາ ປນ ຣາຊປຓ຺ເຓສຸ ອາໂຣປິເຕສຸ ຠູມິຠາເຄສຸ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ຕຬາກມາຕິກາສຸສານປພ຺ພຕາທິເກ ປເທເສ ພລິໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ໂສປິ ຄາມສີມາ ເອວ. ຣາຊາທີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠູມິຠາໂຄ ຫິ ສພ຺ໂພວ ຐເປຕ຺ວາ ນທີໂລຓິຊາຕສ຺ສເຣ ຄາມສີມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣາຊາ ກສ຺ສຈິ ເທຕີ’’ຕິ. ສເຈ ປນ ຕຕ຺ຖ ຣາຊາ ກຎ຺ຈິ ປເທສໍ ຄາມນ຺ຕເຣນ ໂຍເຊຕິ, ໂສ ປວິຏ຺ຐຄາມສີມຕໍ ເອວ ຠຊຕິ. ນທີຊາຕສ຺ສເຣ ວິນາເສຕ຺ວາ ຕຬາກາທິຠາວໍ ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕາທິຠາວໍ ວາ ປາປິເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເຍ ປນ ຄາມາ ຣາຊໂຈຣາທິຠຍປີຬິເຕຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຉຑ຺ຑິຕາ ຈິຣມ຺ປິ ນິມ຺ມນຸສ຺ສາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ສມນ຺ຕາ ປນ ຄາມາ ສນ຺ຕິ, ເຕປິ ປາເຏກ຺ກໍ ຄາມສີມາວ. ເຕສຸ ຫິ ຣາຊາໂນ ສມນ຺ຕຄາມວາສີຫິ ກສາເປຕ຺ວາ ວາ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ກສິຕຏ຺ຐານໍ ລິຂິຕ຺ວາ ວາ ພລິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ຄາເມນ ເອກີຠາວໍ ອຸປເນນ຺ຕິ, ເຍ ປນ ຄາມາ ຣາຊູຫິປິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ຄາມເຂຕ຺ຕານນ຺ຕຣິກາ ມຫາອຣຎ຺ເຎນ ເອກີຠູຕາ, ເຕ ອຄາມກາຣຎ຺ຎສີມຕໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ປຸຣິມາ ຄາມສີມາ ວິນສ຺ສຕິ, ຣາຊາໂນ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ຎາທິປເທເສ ມຫນ຺ຕໍ ຄາມໍ ກຕ຺ວາ ອເນກສຫສ຺ສານິ ກຸລານິ ວາສາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວາສີນໍ ໂຠຄຄາມາຕິ ສມນ຺ຕາ ຠູຕຄາເມ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ປຸຣາຓນາມໍ ປນ ປຣິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ນ ວິນາເສນ຺ຕິ, ເຕປິ ປຈ຺ເຈກໍ ຄາມສີມາ ເອວ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຸຣິມຄາມສີມຕໍ ນ ວິຊຫນ຺ຕິ. ສາ ຈ ອິຕຣາ ຈາຕິອາທິ ‘‘ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖາ’’ຕິ ປາຬິປທສ຺ສ (ມຫາວ. ໑໔໓) ອຘິປ຺ປາຍວິວຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສາ ຈ ຣາຊິຈ຺ຉາວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ອຠິນວາ, ອິຕຣາ ຈ ອປຣິວຕ຺ຕາ ປກຕິຄາມສີມາ ຍຖາ ພທ຺ຘສີມາຍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວເມຕາປິ ສພ຺ພກມ຺ມາຣຫຕາສທິເສນ ພທ຺ຘສີມາສທິສາ ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ພທ຺ຘສີມາສທິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕິຈີວຣາວິປ຺ປວາສສີມໍ ພທ຺ຘສີມໍ ເອວ ມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ຕໍສທິສຕານິວຕ຺ຕນມຸເຂນ ອຸປຣິສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ຕໍສທິສຕາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນນຍສ຺ສ ອິເຘວ ປສງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິຎ຺ຌາຏວິສທິເສ ອຣຎ຺ເຎຕິ ຍຕ຺ຖ ‘‘ອສຸກຄາມສ຺ສ ອິທໍ ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄາມໂວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ຈ ເນວ ກສນ຺ຕິ ນ ວປນ຺ຕິ, ຕາທິເສ ອຣຎ຺ເຎ. ມຈ຺ຉພນ຺ຘານໍ ອຄມນປຖາ ນິມ຺ມນຸສ຺ສາວາສາ ສມຸທ຺ທນ຺ຕຣທີປກາປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຍໍ ຍຎ຺ຫິ ອຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕຠູຕໍ ນທີສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣວິຣຫິຕປເທສໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຣຎ຺ຎສີມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສາ ຈ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມໍ ວິນາ ສຍເມວ ສມານສໍວາສາ ພທ຺ຘສີມາສທິສາ, ນທີອາທິສີມາສຸ ວິຍ ສພ຺ພເມຕ຺ຖ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນທີສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣານໍ ຕາວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ພທ຺ຘສີມາສທິສາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສີມຕາ ສິທ຺ຘາ. ອຣຎ຺ຎສ຺ສ ປນ ສີມຕາ ກຖນ຺ຕິ? ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມານຸຊານນສຸຕ຺ຕາທິສາມຕ຺ຖິຍໂຕ. ຍຖາ ຫິ ຄາມສີມາຍ ວຄ຺ຄກມ຺ມປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ພຫູ ພທ຺ຘສີມາໂຍ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຕາສຎ຺ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອນ຺ຕຣາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສມ຺ເຠທຕ຺ຖໍ ສີມນ຺ຕຣິກາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ເອວມິຘ ອຣຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາ. ຕາສຎ຺ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອນ຺ຕຣາປິ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ວິຘານສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຣຎ຺ຎສ຺ສປິ ສຠາເວເນວ ນທີອາທີນໍ ວິຍ ສີມຠາໂວ ຕຕ຺ຖ ວຄ຺ຄກມ຺ມປຣິຫາຣຕ຺ຖເມວ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາວ ສິທ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ສີມາຍເມວ ຫິ ຐິຕາ ສີມຏ຺ຐານໍ ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ອສີມາຍໍ ອາກາເສ ຐິຕາ ວິຍ ອາກາສຏ຺ຐານໍ. ເອວເມວ ຫິ ສາມຕ຺ຖິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພາ, ຠິກ຺ຂເວ, ນທີ ອສີມາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໔໗) ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕພທ຺ຘສີມານມ຺ປິ ນທີສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ສີມຠາໂວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗) ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອຖສ຺ສ ຐິໂຕກາສໂຕຕິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຐິໂຕກາສໂຕ. ສເຈປິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ຐິໂຕກາສສ຺ສ ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຄ຺ຄກມ຺ມປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ສີມາເປກ຺ຂາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຕາຍ ສຫ ສຍເມວ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາ ສມານສໍວາສກາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ຂຸທ຺ທເກ ອຣຎ຺ເຎ ມຫນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ວຄ຺ຄກມ຺ມສງ຺ກາຠາເວນ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາເປກ຺ຂາ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເກວລາຣຎ຺ຎສີມາຍເມວ, ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ນທີອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ສເຈ ນທີ ນາຕິທີຆາ ໂຫຕິ, ປຠວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຸຂທ຺ວາຣາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ໂຆ ນິສີທຕິ, ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໗), ອິມິນາ ເອວ ຈ ວຈເນນ ວຄ຺ຄກມ຺ມປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ສີມາເປກ຺ຂາຍ ສຕິ ເອວ ອຸທກຸກ຺ເຂປສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນາສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ສມນ຺ຕາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ມິນິຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ເຉທກຣເຓເນວ ສີມາ ສຎ຺ຊາຍຕິ, ນ ສຍເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉທກຣຓປ຺ປກາເຣນ ສີມາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອພທ຺ຘສີມາວ ນ ສິຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ກິຣິຍາປກາຣສິທ຺ຘິໂຕ. ອປິຈ ວຑ຺ຒກິຫຕ຺ຖານໍ ປກຕິຫຕ຺ຖານຎ຺ຈ ໂລເກ ອເນກວິຘຕ຺ຕາ, ວິນເຍ ‘‘ອີທິສໍ ຫຕ຺ຖປມາຓ’’ນ຺ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ມິນິເຕ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາເຕນ ນຸ ໂຂ ຫຕ຺ເຖນ ມິນິຕໍ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ສີມາຍ ວິປຕ຺ຕິສງ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ, ມິນນ຺ເຕຫິ ຈ ອນຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ອູນມຘິກມກຕ຺ວາ ມິນິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ວິປຕ຺ຕິ ເອວ ສິຍາ, ປຣິສວເສນ ຈາຍໍ ວຑ຺ຒມານາ ເຕສໍ ມິນເນນ ວຑ຺ຒຕິ, ຫາຍຕິ ວາ. ສງ຺ເຆ ຈ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຄເຕ ອຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປໂຍເຄນ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ສີມາ ເຕສໍ ປໂຍເຄນ ວິຄຈ຺ຉຕິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ ຈ, ກຖໍ ພທ຺ຘສີມາ ວິຍ ຍາວ ສາສນນ຺ຕຣຘານາ ນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ຐິຕິຍາ ຈ ປຸຣາຓວິຫາເຣສຸ ວິຍ ສກເລປິ ວິສຸໍ ອຣຎ຺ເຎ ກຕສີມາ ສມ຺ເຠທສງ຺ກາ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ສີມາເປກ຺ຂາຍ ເອວ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕພ຺ພິຄເມນ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍມ຺ປິ ນທີອາທີສຸປິ.

ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ມຊ຺ຌິມປຸຣິໂສ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາ ສພ຺ພຖາເມນ ຂິປນໍ, ອຸຠຍຕ຺ຖປິ ຈ ຍສ຺ສໍ ທິສາຍໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສ຺ສ, ອຸທກຸກ຺ເຂປສ຺ສ ວາ ໂອກາໂສ ນປ຺ປໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ມິນນໍ, ຂິປນໍ ວາ ຠເວຍ຺ຍ, ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕາທີສຸ ປວິສນໂຕ ອເຂຕ຺ເຕ ສີມາ ປວິຏ຺ຐາ ກິນ຺ນາມ ສີມາ ນ ວິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອເປກ຺ຂາຍ ສີມຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປນ ຍໂຕ ປໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາ ສຍເມວ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ຊາຍນ຺ຕິ. ຍໂຕ ປນ ນປ຺ປໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ເຂຕ຺ຕປ຺ປມາເຓເນວ ຊາຍນ຺ຕິ, ນ ພຫິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕຣມິນນປ຺ປມາຓສ຺ສ ວາລຸກາທິຂິປນກມ຺ມສ຺ສ ຈ ທສ຺ສນໍ, ຕໍ ສຍໍຊາຕສີມານໍ ຐິຕຏ຺ຐານສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ກຕໍ ຄາມູປຈາຣຆຣູປຈາຣຊານນຕ຺ຖໍ ເລຑ຺ຑຸສຸປ຺ປາທິຂິປນວິຘານທສ຺ສນໍ ວິຍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອູນວີສຕິວສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ສີມໍ ວາ ສມ຺ມນ຺ນຕິ, ອຸທກຸກ຺ເຂປໍ ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ກເຕປິ ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ຍາຖາວໂຕ ຎາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ເຕນ ປຸຖຸລໂຕ ຎຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕຫິ ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນ ຐາຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎໍ ພຫິ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ອຕິທູເຣ ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນ ເປເສຕພ຺ພໍ.

ອປເຣ ປນ ‘‘ສີມາເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ມຄ຺ຄຄມນນຫານາທິອຕ຺ເຖຫິ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ມິມ຺ປິ ອຣຎ຺ເຎ ວາ ນທີອາທີສຸ ວາ ປວິຏ຺ເຐ ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາ ສຍເມວ ປຠາ ວິຍ ປທີປສ຺ສ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕາທີສຸ ຕສ຺ມິໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສງ຺ຆານໍ ວິສຸໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ສີມາທ຺ວຍສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປຎ຺ຈ ຐເປຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ສີມາປຣິຍນ຺ເຕ ຫິ ເກນຈິ ກມ຺ເມນ ເປສິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສມນ຺ຕາ ສຎ຺ຊາຕາ ສີມາ ອິຕເຣສໍ ສີມາຍ ຜຸສິຕ຺ວາ ສີມາສມ຺ເຠທໍ ກເຣຍ຺ຍ, ໂສ ມາ ໂຫຕູຕິ ວາ, ອິຕຣຖາ ຫຕ຺ຖຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາຍເປຕ຺ຖ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ອນຸຊານິຕພ຺ພໂຕ. ອປິຈ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ຐິຕສ຺ສ ອຸຠຍຕ຺ຖ ກມ຺ມໂກປວຈນໂຕປິ ເຈຕໍ ສິຊ຺ຌຕິ ຕມ຺ປິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຍເມວ ສຎ຺ຊາຕາຍ ສີມາຍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສີມານໍ, ເອກາຍ ເອວ ວາ ສງ຺ກຣໂຕ. ອິຕຣຖາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມໂກປວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘ປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ອຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຕກໍເຍວ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີ’ຕິ. ກິຎ຺ຈ ອຄາມກາຣຎ຺ເຎ ຐິຕສ຺ສ ກມ຺ມກຣຓິຈ຺ຉາວິຣຫິຕສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ອພ຺ໂຠກາເສ ຈີວຣວິປ຺ປວາໂສ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ໂສ ຈ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ສີມາ, ເອວໍ ອເປກ຺ຂໍ ວິນາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘ອຍໍ ສີມາ ຈີວຣວິປ຺ປວາສປຣິຫາຣມ຺ປິ ລຠຕີ’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມກຣຓິຈ຺ຉໍ ວິນາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປທີປປຠາ ວິຍ ສພ຺ພປຸຄ຺ຄລານມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກໍ ສີມາສມ຺ຠເວນ ສງ຺ເຆ, ຄເຓ ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຐິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມນ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກໍ ສມຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອເນກສີມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ກຣໂທສປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ປຣິສວເສນ ຈສ຺ສາ ວຑ຺ຒິ ຫານິ ຈ ສມ຺ຠວຕິ, ປຈ຺ຉາ ອາຄຕານໍ ອຠິນວສີມນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ, ຄຕານໍ ສມນ຺ຕາ ຐິຕສີມາວິນາໂສ ຈ ຠເວຍ຺ຍ.

ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໑໔໗) ປນ ‘‘ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ສມານສໍວາສາ’’ຕິອາທິນາ ເອກາ ເອວ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ ອຸທກຸກ຺ເຂປາ ຈ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ນ ເຈສາ ສີມາ ສຠາເວນ, ກາຣຓສາມຕ຺ຖິເຍນ ວາ ປຠາ ວິຍ ປທີປສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກິນ຺ຕຸ ຠຄວໂຕ ອນຸຊານເນເນວ. ຠຄວາ ຈ ອິມາ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຄ຺ຄກມ຺ມປຣິຫາເຣນ ກມ຺ມກຣຓສຸຂຕ຺ຖເມວ ອນຸຎ຺ຎາສີຕິ ກຖໍ ນຫານາທິກິຈ຺ເຈນ ປວິຏ຺ຐານມ຺ປິ ສມນ຺ຕາ ຕາສໍ ສີມານໍ ສມຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປໂຍຊນາຠາວາ, ປໂຍຊເນ ຈ ເອກໍ ເອວ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ກຖໍ ປຈ຺ເຈກໍ ຠິກ຺ຂຸຄຓນາຍ ອເນກສີມາສມຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ‘‘ເອກສີມາຍ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານໍ ອນ຺ຕຣາ ຕຕ຺ຕກປຣິຈ຺ເຉເທເນວ ສີມນ຺ຕຣິກາຐປນວຈນໍ, ຕຕ຺ຖ ຐິຕານໍ ກມ຺ມໂກປວຈນຎ຺ຈ, ຕມ຺ປິ ອິມາສໍ ສີມານໍ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ທຸພ຺ໂພຘຕາຍ ສີມາຍ ສມ຺ເຠທສງ຺ກໍ ກມ຺ມໂກປສງ຺ກຎ຺ຈ ທູຣໂຕ ປຣິຫຣິຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຍ ຈ ຈີວຣວິປ຺ປວາສຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ອພ຺ໂຠກາເສ ທສ຺ສິໂຕ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉໂທ, ໂສ ສີມາ ເອວ ນ ໂຫຕິ, ເຂຕ຺ຕຕຬາກາທິປຣິຈ຺ເຉໂທ ວິຍ ອຍເມຕ຺ຖ ເອໂກ ປຣິຈ຺ເຉໂທວ. ຕຕ຺ຖ ຈ ພຫູສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກໂຕ ຐິເຕສຸ ເຕສໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອວ ຈີວຣໍ ຐເປຕພ຺ພໍ, ນ ປຣິສປຣິຍນ຺ຕໂຕ. ປຣິສປຣິຍນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຄຍ຺ຫມາເນ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຍສາເນ ຐປິຕຈີວຣໍ ມຊ຺ເຌ ຐິຕສ຺ສ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ພຫິ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາ. ສີມາ ປນ ປຣິສປຣິຍນ຺ຕໂຕວ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຈີວຣວິປ຺ປວາສປຣິຫາໂຣເປຕ຺ຖ ອຊ຺ໂຌກາສປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ຍາວ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທໍ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ມຫາສີມາຍ ອວິປ຺ປວາສສີມາໂວຫາໂຣ ວິຍ. ມຫາສີມາຍມ຺ປິ ຫິ ຄາມຄາມູປຈາເຣສຸ ຈີວຣໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ອິຘາປິ ມຊ຺ເຌ ຐິຕສ຺ສ ສີມາປຣິຍນ຺ເຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສີມາເປກ຺ຂາວເສເນວ ຕາສໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຸທກຸກ຺ເຂປສີມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕພ຺ພິຄເມນ ວິນາໂສ ຈ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ໂຎ ວາ ປກາໂຣ ອິໂຕ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ຄເວສິຕພ຺ໂພ.

ອິຘ ປນ ‘‘ອຣຎ຺ເຎ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ’’ຕິ ເອວໍ ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໑໔໗), ‘‘ວິຎ຺ຌາຏວິສທິເສ ອຣຎ຺ເຎ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗) ຣຸກ຺ຂາທິນິຣນ຺ຕເຣປິ ອຣຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ວິຫິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍຠູຕາຍ ອຣຎ຺ຎສີມາຍ ສຫ ເອຕິສ຺ສາ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘ ໂທສາຠາໂວ, ປເຄວ ອຄາມເກ ຣຸກ຺ເຂຕິ ນິສ຺ສິເຕປິ ປເທເສ ຈີວຣວິປ຺ປວາສສ຺ສ ຣຸກ຺ຂປຣິຫາຣໍ ວິນາວ ອຊ຺ໂຌກາສປຣິຫາໂຣ ຈ ອນຸມໂຕຕິ ສິທ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຸປຈາຣຕ຺ຖາຍາຕິ ສີມນ຺ຕຣິກຕ຺ຖາຍ. ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ອຘິກໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອູນກໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ທຸພ຺ພິຊານຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆໍ ວິນາ ເອເກນປິ ຠິກ຺ຂຸນາ ພຫິ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕນ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ທູເຣ ເອວ ຐາຕພ຺ພໍ. ອິຕຣຖາ ກມ຺ມໂກປສງ຺ກຣໂຕ. ອຸທກຸກ຺ເຂເປປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອູນກໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ວິ. ສງ຺ຄ.ອຏ຺ຐ. ໑໖໗). ອິທຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສີມນ຺ຕຣິກາວິຘານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພທ຺ຘສີມານໍ ສີມນ຺ຕຣິການຸຊານນສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຠຄວຕາ ນິທານວເສນ ເອກຄາມນິສ຺ສິຕານໍ ເອກສຠາຄານຎ຺ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພທ຺ຘສີມານເມວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ເຠທອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໂທສປຣິຫາຣາຍ ສີມນ຺ຕຣິກາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຕຖາປິ ຕທນຸໂລມໂຕ ເອກໍ ອຣຎ຺ຎສີມໍ ນທີອາທິສີມຎ຺ຈ ນິສ຺ສິຕານໍ ເອກສຠາຄານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມານມ຺ປິ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມານມ຺ປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ, ສີມນ຺ຕຣິກໍ ວິນາ ອພ຺ຍວຘາເນນ ຐານຎ຺ຈ ຠຄວຕາ ອນຠິມຕເມວາຕິ ຎຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ອິຘາປິ ສີມນ຺ຕຣິກາວິຘານມກໍສຸ. ວິສຠາຄສີມານມ຺ປິ ຫິ ເອກສີມານິສ຺ສິຕຕ຺ຕໍ ເອກສຠາຄຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວີຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເມ ສຕິ ເອວ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ວິນາ ຐານໍ ສມ຺ເຠທາຍ ໂຫຕິ, ນາສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສີມນ຺ຕຣິກວິຘານສາມຕ຺ຖິເຍເນວ ເຈຕາສໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ໂຘປິ ພທ຺ຘສີມາ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ນຍໂຕ ທສ຺ສິໂຕວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໖໗. ສຠາເວເນວາຕິ ອິມິນາ ຄາມສີມາ ວິຍ ອພທ຺ຘສີມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພເມຕ຺ຖ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຍນ ເກນຈີຕິ ອນ຺ຕມໂສ ສູກຣາທິນາ ສຕ຺ເຕນ. ມໂຫເຆນ ປນ ອຸຓ຺ຓຕຏ຺ຐານໂຕ ນິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ປຕນ຺ເຕນ ຂໂຕ ຂຸທ຺ທໂກ ວາ ມຫນ຺ໂຕ ວາ ລກ຺ຂຓຍຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຊາຕສ຺ສໂຣ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖປິ ຂຸທ຺ທເກ ອຸທກຸກ຺ເຂປກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ສມຸທ຺ເທ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍເມວ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ ໂສເຘຕຸໍ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ. ປຸນ ຕຕ຺ຖາຕິ ໂລກໂວຫາຣສິທ຺ຘີສຸ ເອວ ຕາສຸ ນທີອາທີສຸ ຕີສຸ ອພທ຺ຘສີມາສຸ ປຸນ ວຄ຺ຄກມ຺ມປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ສາສນໂວຫາຣສິທ຺ຘາຍ ອພທ຺ຘສີມາຍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໑໔໗) ‘‘ຍໍ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ອຸທກໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຂິປີຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸທກຸກ຺ເຂໂປ, ອຸທກສ຺ສ ປຕໂນກາໂສ, ຕສ຺ມາ ອຸທກຸກ຺ເຂປາ, ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປທສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ອຕ຺ໂຖ – ປຣິສປຣິຍນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມນ຺ຕາ ຍາວ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອຸທກຸກ຺ເຂໂປ ອຸທກສ຺ສ ປຕນຏ຺ຐານໍ, ຕາວ ຍໍ ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐານໍ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ນທີອາທີສຸ ອປຣາ ສມານສໍວາສາ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຕິ.

ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ຐານສ຺ສ ອນ຺ໂຕ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕສ຺ເສວ ອນ຺ໂຕ, ຕໂຕ ພຫິປິ, ‘‘ເອກສ຺ສ ອຸທກຸກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຐາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ທຸພ຺ພິຊານໂຕ ກມ຺ມໂກປສງ຺ກາ ໂຫຕີຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ອຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຕກໍເຍວ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ, ອິທໍ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໔໗) ‘‘ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີຕິ ອິມິນາ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິໂຕ ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາວຈນມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ເນວ ປາຬິຍໍ ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິ ພຫຸ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ອິຘ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ນຍໂຕ ສໍສນ຺ທນໂຕ ສງ຺ຆຏນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປປອຈ຺ເຉທານມນ຺ຕຣາ ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ອຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ອຸທກຸກ຺ເຂໂປ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ຐເປຕພ຺ໂພ, ‘‘ຕໂຕ ອຘິກໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ, ອູນກໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອິເຘວ ວຸຕ຺ເຕນ ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ສີມນ຺ຕຣິໂກປຈາເຣ ອຸທກຸກ຺ເຂປໂຕ ອູນເກ ຐປິເຕ ສີມາຍ ສີມາສມ຺ເຠທໂຕ ກມ຺ມໂກໂປປິ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ຍທຄ຺ເຄນ ຈ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕທຄ຺ເຄນ ຈ ຕຕ຺ຖ ເອກຠິກ຺ຂຸໂນ ປເວເສປິ ສຕິ ຕສ຺ສ ສີມຏ຺ຐຠາວໂຕ ກມ຺ມໂກໂປ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອູນກໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກຖນຎ຺ເຈຕໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ທຸພ຺ພິຊານນ຺ເຕນປິ ສີມາສມ຺ເຠທສງ຺ກາປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມານມນ຺ຕຣາ ຕຕ຺ຕກປຣິຈ຺ເຉເທເນວ ສີມນ຺ຕຣິກວິຘານວຈນໂຕປິ ເອຕາສໍ ທຸພ຺ພິຊານປຣິຈ຺ເຉທຕາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຐິຕານໍ ກມ຺ມໂກປສງ຺ກາ ສິຊ຺ຌຕິ. ກມ຺ມໂກປສງ຺ກຏ຺ຐານມ຺ປິ ອາຈຣິຍາ ທູຣໂຕ ປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ‘‘ກມ຺ມໂກປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວ ຐເປສຸນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໔໗) ປນ – ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຍາຕິ ພທ຺ຘສີມາວເສນ ອກຕປຣິຈ຺ເຉທາຍ. ເຍນ ເກນຈິ ຂຓິຕ຺ວາ ອກໂຕຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉາເນນປິ ຂຓິຕ຺ວາ ອກໂຕ. ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີຕິ ອິມິນາ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິໂຕ ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປຕີຕິ ທີເປຕິ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ອຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຕກໍເຍວ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ, ອິທໍ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຕກໍເຍວ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີຕິ ອິທໍ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຍທິ ເຈຕໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສງ຺ຆານໍ ວິສຸໍ ອຸໂປສຖາທິກມ຺ມກຣຓາຘິກາເຣ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸທກຸກ຺ເຂປໂຕ ພຫິ ອຎ຺ຎໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິກຣຓຕ຺ຖໍ ຐິໂຕ ສງ຺ໂຆ ສີມາສມ຺ເຠທສມ຺ຠວໂຕ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ເອວມ຺ປິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ຏີ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຕກໍເຍວ ປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ທຸຕິຍໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ໂຕປິ ໂກເປຕິ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຕໂນ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ປເຣສໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຕ຺ຕາ ສີມາສມ຺ເຠໂທ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂກເປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິມິນາວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ສພ຺ພາສຸປິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ສີມາສມ຺ເຠທສ຺ສ ອນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ອຎ຺ໂຎ ອຸທກຸກ຺ເຂໂປ ສີມນ຺ຕຣິກຕ຺ຖາຍ ຐເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎ ປເນຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຖາປິ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ໂຆ ນິສີທຕີຕິ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ນິສີທຕິ. ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຍສ຺ມາ ສພ຺ໂພປິ ນທີປເທໂສ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ, ຕສ຺ມາ ສມນ຺ຕໂຕ ນທິຍາ ອຠາວາ ອຸທກຸກ຺ເຂປປ຺ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ. ອຸທກຸກ຺ເຂປປ຺ປມາຓາ ສີມນ຺ຕຣິກາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕຣາ ໂຫຕິ, ສີມາສມ຺ເຠທສງ຺ກາ ຈ ນ ສິຍາຕິ ສາມີຈິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ອຸທກຸກ຺ເຂໂປ ສີມນ຺ຕຣິກຕ຺ຖາຍ ຐເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຕເກນ ປນ ສີມາສມ຺ເຠໂທ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ເຕເນວາຫຸ ໂປຣາຓາ ‘‘ຍຕ຺ຕເກນ ສີມາສມ຺ເຠໂທ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕກມ຺ປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອູນກໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ປຣິສວເສນ ວຑ຺ຒນໂຕ ສີມາສມ຺ເຠທສງ຺ກາ ສິຍາຕິ ຕນ຺ນິວາຣຓຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍມ຺ປິ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໑໔໗) – ຍໍ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ອຸທກຸກ຺ເຂປາຕິ ປນ ເອຕິສ຺ສາ ນທິຍາ ຈຕຸວຄ຺ຄາທີນໍ ສງ຺ຆານໍ ວິສຸໍ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີຍາທິກມ຺ມກຣຓກາເລ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວາສາວິປ຺ປວາສປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນໍ ວິຍາຕິ ອາຈຣິຍາ, ຕສ຺ມາ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉທາຠາເວປິ ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຕຕ຺ຖ ນາວາຄໂຕ ເຈ, ນາວາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ, ສຕ຺ຖຄໂຕ ເຈ, ສຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ໂສ ເຈ ອຕິເຣກຈາຕຸມາສນິວຸຕ຺ໂຖ ເຈ, ຄາເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕິຈີວຣາວິປ຺ປວາໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖາປິ ອຍໍ ວິເສໂສ – ສເຈ ສຕ຺ໂຖ ອຸທກຸກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາ ປມາຓນ຺ຕິ ເອເກ. ສຕ຺ໂຖວ ປມາຓນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ສເຈ ປເນຕ຺ຖ ພຫູ ຠິກ຺ຂູຕິອາທິມ຺ຫິ ເກຈິ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສຖໍ, ເກຈິ ຄຓຸໂປສຖໍ, ເກຈິ ສງ຺ຆຸໂປສຖນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ‘‘ພຫູ ສງ຺ຆາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອູນກໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສີມາສມ຺ເຠທສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ. ຐເປນ຺ເຕ ຫິ ອູນກໍ ນ ຐເປຕພ຺ພໍ, ‘‘ອຏ຺ຐເປຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕນ຺ຕິ ສີມໍ. ສີຆເມວ ອຕິກ຺ກມຕີຕິ ອິມິນາ ຕໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ເອວ ປຣິວຕ຺ຕມານາຍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕທຕ຺ຖເມວ ຫິ ວາລິກາທີຫິ ສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ອິຕຣຖາ ພຫິ ປຣິວຕ຺ຕາ ນຸ ໂຂ, ໂນ ວາຕິ ກມ຺ມໂກປສງ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ອນຸສ຺ສາວນາຕິ ເກວລາຍ ນທີສີມາຍ ອນຸສ຺ສາວນາ. ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ຊາຕຣຸກ຺ເຂ ວາຕິ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ພຫິ ຐິເຕ ຣຸກ຺ເຂ ວາ. ພຫິນທີຕີຣເມວ ຫິ ວິສຠາຄສີມຕ຺ຕາ ອພນ຺ຘິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ, ນ ອນ຺ໂຕນທີ ນິສ຺ສຍຕ຺ເຕນ ສຠາຄຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ‘‘ພຫິນທີຕີເຣ ວິຫາຣສີມາຍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ຕີຣເມວ ອພນ຺ຘິຕພ຺ພຏ຺ຐານຕ຺ເຕນ ທສ຺ສິຕໍ, ນ ປນ ນທີ. ຊາຕຣຸກ຺ເຂປິ ຐິເຕຫີຕິ ອິທໍ ອນ຺ໂຕອຸທກຸກ຺ເຂປຏ຺ຐໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ພຫິອຸທກຸກ຺ເຂເປ ຠິກ຺ຂູນໍ ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຣຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ຕສ຺ເສວ ອນ຺ໂຕອຸທກຸກ຺ເຂປຏ຺ຐສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ. ສີມໍ ວາ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວິຫາເຣ ພທ຺ຘສີມໍ ຄາມສີມຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ຐິຕຠິກ຺ຂູນໍ ຫຕ຺ຖປາສານຍນພຫິສີມກຣຓວເສເນວ ໂສເຘຕ຺ວາ. ຍຖາ ຈ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ, ເອວໍ ພທ຺ຘສີມາຍໍ ວາ ຄາມສີມາຍໍ ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິປິ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມຏ຺ເຐ ໂສເຘຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພໍ. ເອເຕເນວ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຣຎ຺ຎສີມາຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ, ອິມາຍ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຕາສໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສປິ ນຍໂຕ ທສ຺ສິໂຕວ ໂຫຕິ. ອິມິນາວ ນເຍນ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ພທ຺ຘສີມຄາມສີມາຫິປິ ສທ຺ຘິໍ, ເອຕາສຎ຺ຈ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສ ຎາຕພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປເນຕໍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນຍໂຕວ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາສນ຺ນານເມເວຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕໍ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ນຍຄ຺ຄຫຓມຸຂໍ – ຍຖາ ຫິ ພທ຺ຘສີມາຍໍ ສມ຺ມຕາ ພທ຺ຘສີມາ ວິປຕ຺ຕິສີມາ ໂຫຕີຕິ ຕາສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ນທີອາທີສຸ ສມ຺ມຕາປິ ພທ຺ຘສີມາ ວິປຕ຺ຕິສີມາວ ໂຫຕີຕິ ຕາຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ຕສ຺ສາ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ຄາມນທີອາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ, ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ຈ ອຣຎ຺ຎາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສນວຏ຺ຏນກຠາໂວ ຎາຕພ຺ໂພ, ເອວເມຕາ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ພທ຺ຘສີມສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ເຈວ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍວິຣຫິຕາຫິ ອິຕຣີຕຣາສໍ ນິສ຺ສຍສີມາຫິ ຈ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ສມ຺ເຠທໂທສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນໂຍ ຎາຕພ຺ໂພວ.

ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປນ ນິສ຺ສຍຠູຕຄາມາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ພທ຺ຘສີມາທີນໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕສ຺ສ ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓສ຺ສ ອນຸໂລມນໂຕ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ໂຘປິ ອນຸຎ຺ຎາໂຕວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປພທ຺ຘສີມາທີນໍ ອນ຺ຕຣາ ກສ຺ມາ ສີມນ຺ຕຣິກາ ນ ວິຫິຕາຕິ? ນິສ຺ສຍເຠທສຠາວເຠເທຫິ ສຍເມວ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເອກນິສ຺ສຍເອກສຠາວານເມວ ຫິ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ວິນາສໍ ກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ເອເຕເນວ ນທີນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘາຍ ສີມາຍ ສງ຺ເຆ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕ ນທິຍມ຺ປິ ຍາວ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕາຍ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ອຎ຺ເຎສໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຍາ ປເນຕາ ໂລກໂວຫາຣສິທ຺ຘາ ຄາມາຣຎ຺ຎນທີສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣສີມາ ປຎ຺ຈ, ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ເຘປິ ສມ຺ເຠທໂທສໍ ນາປຊ຺ຊຕິ ຕຖາ ໂລກໂວຫາຣາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ຄາມາທໂຍ ຄາມນ຺ຕຣາທີຫິ ນທີອາທີຫິ ຈ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ເຕນ ສມ຺ຠິນ຺ນາຕິ ໂລເກ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ໂລກໂວຫາຣສິທ຺ຘານຎ຺ຈ ໂລກໂວຫາຣໂຕວ ສມ຺ເຠໂທ ວາ ອສມ຺ເຠໂທ ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕາສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຕ຺ຖຈິປິ ສມ຺ເຠທນໂຍ ນ ທສ຺ສິໂຕ, ສາສນໂວຫາຣສິທ຺ໂຘ ເອວ ທສ຺ສິໂຕຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ພທ຺ຘສີມາຍ ຕາວ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ປຖວີສນ຺ຘາຣກໍ ອຸທກໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສີມາ ຄຕາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອໂຘຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສພ຺ພຖາ ທສ຺ສິໂຕ, ຄາມສີມາທີນໍ ປນ ນ ທສ຺ສິໂຕ. ກຖມຍໍ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ? ເກຈິ ຕາເວຕ຺ຖ ‘‘ຄາມສີມາທໂຍປິ ພທ຺ຘສີມາ ວິຍ ປຖວີສນ຺ຘາຣກໍ ອຸທກໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເກຈິ ປນ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ນທີສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣສີມາ, ຕາວ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາ ຈ ປຖວິຍາ ອຸປຣິຕເລ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸທເກນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓປ຺ປເທເສ ເອວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທກສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓາຠາວາ. ສເຈ ປນ ອຸທໂກຆາທິນາ ໂຍຊນປ຺ປມາຓມ຺ປິ ນິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ນທີສີມາທໂຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ. ຕສ຺ມາ ນທີອາທີນໍ ເຫຏ຺ຐາ ພຫິຕີຣມຸເຂນ ອຸມງ຺ເຄນ, ອິທ຺ຘິຍາ ວາ ປວິຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂຸ ນທິຍໍ ຐິຕານໍ ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປຕິ, ໂສ ປນ ອາສນ຺ນຄາເມ ຠິກ຺ຂູນໍ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ. ສເຈ ປນ ໂສ ອຸຠິນ຺ນໍ ຕີຣຄາມານໍ ມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອຸຠຍຄາມຏ຺ຐານໍ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ. ສເຈ ປນ ຕີຣໍ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ອຄາມກາຣຎ຺ຎເມວ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຕີຣທ຺ວເຍປິ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມໍ ວິນາ ເກວລາຍ ຂຸທ຺ທກາຣຎ຺ຎສີມາຍເມວ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ. ສເຈ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕທາ ຍທິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເອຕສ຺ສ ນິສິນ຺ໂນກາສສ຺ສ ປຣໂຕ ເອກໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ນ ກມ຺ມໂກໂປ. ໂນ ເຈ, ກມ຺ມໂກໂປ. ຄາມສີມາຍໍ ປນ ອນ຺ໂຕອຸມງ຺ເຄ ວາ ພິເລ ວາ ຂຓິຕ຺ວາ ວາ ຍຕ຺ຖ ປວິສິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຍຕ຺ຖ ວາ ສຸວຓ຺ຓມຓິອາທິໍ ຂຓິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ວາ ສມ຺ຠາວນາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ເຫຏ຺ຐາປິ ຄາມສີມາ, ຕຕ຺ຖ ອິທ຺ຘິຍາ ອນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນປິ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ປກຕິມນຸສ຺ສານໍ ປເວສສມ຺ຠາວນາປິ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຍາວ ປຖວີສນ຺ຘາຣກອຸທກາ ອຣຎ຺ຎສີມາວ, ນ ຄາມສີມາ. ອຣຎ຺ຎສີມາຍມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖປິ ຫິ ຍຕ຺ຕເກ ປເທເສ ປເວສສມ຺ຠາວນາ, ຕຕ຺ຕກເມວ ອຸປຣິຕເລ ອຣຎ຺ຎສີມາ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕໂຕ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ນ ອຣຎ຺ຎສີມາ ຕຕ຺ຖ ອຸປຣິຕເລນ ສຫ ເອກາຣຎ຺ຎໂວຫາຣາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐໍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິຏ຺ໂຐຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຣຏ຺ໂຐ ອຸປຣິ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐານໍ ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປຕິ ອຸມງ຺ຄນທິຍໍ ຐິໂຕ ວິຍ ອຸປຣິນທິຍໍ ຐິຕານໍ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ຈກ຺ກວາເຬ ຄາມນທີສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສເຣ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕທວເສສໍ ອມນຸສ຺ສາວາສໍ ເທວພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ພໍ ອຣຎ຺ຎເມວ. ‘ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫິ ນທີສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣາທິປິ ອຣຎ຺ຎເມວ. ອິຘ ປນ ນທີອາທີນໍ ວິສຸໍ ສີມາຠາເວນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕທວເສສເມວ ອຣຎ຺ຎໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຍຕ຺ຕເກ ປເທເສ ເອກໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ອຍເມກາ ອຣຎ຺ຎສີມາ. ອິນ຺ທປຸຣຎ຺ຫິ ສພ຺ພໍ ເອກາຣຎ຺ຎສີມາ, ຕຖາ ອສຸຣຍກ຺ຂປຸຣາທິ. ອາກາສຏ຺ຐເທວພ຺ຣຫ຺ມວິມານານິ ປນ ສມນ຺ຕາ ອາກາສປຣິຈ຺ຉິນ຺ນານິ ປຈ຺ເຈກໍ ອຣຎ຺ຎສີມາ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ ປພ຺ພຕທີປກາ ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍໍ, ອຣຎ຺ຎສີມາຍເມວ ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘາປິ ອຸປຣິອຣຎ຺ຎຕເລນ ສທ຺ຘິໍ ເຫຏ຺ຐາປຖວິຍາ ເອກາຣຎ຺ຎໂວຫາຣາຠາວາ ວິສຸໍ ອຣຎ຺ຎສີມາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ຄາມນທີອາທິສີມາກຖາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ‘ອິທ຺ຘິມາ ຠິກ຺ຂຸ ເຫຏ຺ຐາປຖວິຕເລ ຐິໂຕ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີ’ຕິ ພທ຺ຘສີມາຍໍ ທສ຺ສິຕນໂຍ ນ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິທຎ຺ເຈຕາສໍ ຄາມສີມາທີນໍ ເຫຏ຺ຐາປມາຓທສ຺ສນໍ ສຸຕ຺ຕາທິວິໂຣຘາຠາວາ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຄຫເຓ ຈ ຄາມສີມາຍໍ ສມ຺ມຕາ ພທ຺ຘສີມາ ອຸປຣິຄາມສີມໍ, ເຫຏ຺ຐາ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ອຣຎ຺ຎສີມຎ຺ຈ ອວຕ຺ຖຣຕີຕິ ຕສ຺ສາ ອຣຎ຺ຎສີມາປິ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ຠຄວຕາ ຈ ‘‘ສພ຺ພາ, ຠິກ຺ຂເວ, ນທີ ອສີມາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໔໗) ນທີສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣາ ພທ຺ຘສີມາຍ ອເຂຕ຺ຕຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ອຣຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ມາ ອຣຎ຺ຎມ຺ປິ ພທ຺ຘສີມາຍ ເຂຕ຺ຕເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ສາ ນ ພຊ຺ຌຕີຕິ? ປໂຍຊນາຠາວາ. ສີມາເປກ຺ຂານນ຺ຕຣເມວ ຫິ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ສມ຺ຠວໂຕ, ຕສ຺ສາ ຈ ອຸປຣິ ສມ຺ມຕາຍ ພທ຺ຘສີມາຍ ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓານຸໂລມໂຕ ວິປຕ຺ຕິສີມາ ເອວ ສິຍາ. ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ປນ ຐຕ຺ວາ ອຄາມກາຣຎ຺ເຎກເທສມ຺ປິ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາ ກິຎ຺ຈາປິ ສຸສມ຺ມຕາ ອຄາມກາຣຎ຺ເຎ ຠຄວຕາ ວິຫິຕາຍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍປິ ອນິວຕ຺ຕນໂຕ, ຕຕ຺ຖ ປນ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ປວິຏ຺ຐານມ຺ປິ ຕໂຕ ພຫິ ເກວລາຣຎ຺ເຎ ກໂຣນ຺ຕານມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາ ຕີຓິ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣານິ ຐເປຕພ຺ພານິ. ອຎ຺ຎຖາ ວິປຕ຺ຕິ ເອວ ສິຍາຕິ ສພ຺ພຖາ ນິຣຕ຺ຖກເມວ ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ພທ຺ຘສີມາກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ປວິຏ຺ຐສາຂາຍາຕິ ນທິຍາ ປຖວີຕລໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕາຍ ສາຂາຍປິ, ປເຄວ ອນາຫຈ຺ຈ ຐິຕາຍ. ປາໂຣເຫປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອເຕນ ສຠາຄນທີສີມໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິເຕນ ວິສຠາຄສີມາສມ຺ພນ຺ຘສາຂາທິນາ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕເນວ ມຫາສີມໍ ຄາມສີມຎ຺ຈ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິເຕນ ສາຂາທິນາ ມາຬກສີມາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຎາປິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນ຺ໂຕນທິຍໍເຍວາຕິ ເສຕຸປາທານໍ ຕີຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ເຕນ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິນທິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ເຕປິ ສມ຺ເຠທາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ພຫິຕີເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ຫິ ອຸທກຸກ຺ເຂປໂຕ ພຫິ ອນ຺ໂຕນທິຍມ຺ປິ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ເຕ ສມ຺ເຠໂທ ຠເວຍ຺ຍ, ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ ກມ຺ມໂກປສ຺ສ ສມານຕ຺ຕາ, ນ ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍສີມາຍ ສມ຺ເຠທໂທໂສ ນຕ຺ເຖວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອາວຣເຓນ ວາຕິ ທາຣຸອາທີນິ ຂຓິຕ຺ວາ ອຸທກນິວາຣເຓນ. ໂກຏ຺ຏກພນ຺ຘເນນ ວາຕິ ມຕ຺ຕິກາທີຫິ ປູເຣຕ຺ວາ ກຕເສຕຸພນ຺ຘເນນ ວາ, ອຸຠເຍນາປິ ອາວຣຓເມວ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ນທິໍ ວິນາເສຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ປາຬິ ພທ຺ຘາ’’ຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ນທິໍ ອາວຣິຕ຺ວາ ປາຬິ ພທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉຑ຺ຑິໂຕທກນ຺ຕິ ອຕິຣິຕ຺ໂຕທກໍ. ນທິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ສນ຺ທນຏ຺ຐານໂຕຕິ ອິມິນາ ຕຬາກນທີນໍ ອນ຺ຕຣາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐາເນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາຕິ ຕີຣາທິຠິນ຺ທນວເສນ ວິປຸລາ ຫຸຕ຺ວາ. ວິຫາຣສີມນ຺ຕິ ພທ຺ຘສີມໍ.

ອຄມນປເຖຕິ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ເຍ. ອຣຎ຺ຎສີມາສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂລກໂວຫາຣສິທ຺ຘໍ ອຄາມກາຣຎ຺ຎສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປກຕິຍາ ມຈ຺ຉພນ຺ຘານໍ ຄມນປເຖສຸ ທີປເກສຸ.

ຕໍ ຐານນ຺ຕິ ເຕສໍ ອາວາຏາທີນໍ ກຕຏ຺ຐານເມວ, ນ ອກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລຓີຕິ ສມຸທ຺ໂທທກສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເວຄນິນ຺ໂນ ມາຕິກາກາເຣນ ປວຕ຺ຕນໂກ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໔໗) ປນ – ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ປນ ນາວາຍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທກຸກ຺ເຂປມນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕມານາຍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສີມໍ ວາ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສີມາໂສຘນໍ ນາມ ຄາມສີມາທີສຸ ຐິຕານໍ ຫຕ຺ຖປາສານຍນາທິ. ‘‘ນທິໍ ວິນາເສຕ຺ວາ ຕຬາກໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ປາຬິ ພທ຺ຘາ’’ຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ນທິໍ ອາວຣິຕ຺ວາ ປາຬິ ພທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉຑ຺ຑິໂຕທກນ຺ຕິ ຕຬາກຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ເອກມນ຺ເຕນ ຉຑ຺ຑິຕມຸທກໍ. ເທເວ ອວສ຺ສນ຺ເຕຕິ ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາເລ ວສ຺ສາເນປິ ເທເວ ອວສ຺ສນ຺ເຕ. ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ. ຄາມນິຄມສີມໍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ວສ຺ສກາເລ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນາ ປວຕ຺ຕຕິ. ວິຫາຣສີມນ຺ຕິ ພທ຺ຘສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ອຄມນປເຖຕິ ຍຕ຺ຖ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕາທິເສ ປເທເສ. ອຣຎ຺ຎສີມາສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ມຈ຺ຉພນ຺ຘານໍ. ຄມນປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ໂອຣໂຕຕິ ຄມນປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ໂອຣິມຠາເຄ ທີປກໍ ປພ຺ພຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສມຸທ຺ທປ຺ປເທສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ຈຕູຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ນິສີທິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕຕ຺ຖ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຍ ກໂຣນ຺ຕາ ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປໂຫນກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສກລມ຺ປິ ອນ຺ໂຕກໂຣນ຺ຕາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສໍສຏ຺ຐວິຏປາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕມຫາສາຂມູລາ, ເອເຕນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຕິອາສນ຺ນຕໍ ທີເປຕິ. ສາຂາຍ ສາຂໍ ຜຸສນ຺ຕາປິ ຫິ ທູຣຏ຺ຐາປິ ສິຍຸໍ, ຕໂຕ ເອກໍສໂຕ ສມ຺ເຠທລກ຺ຂຓໍ ນ ທສ຺ສິຕໍ ສິຍາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິຏປຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິສີທິຕຸໍ ອປ຺ປໂຫນກຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຍ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ຐໍ ກຣິຕ຺ວາ ປຸຣາຓວິຫາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສີມາຍ ສີມໍ ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ຕິ ນາມ, ນ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕິ. ພທ຺ຘາ ໂຫຕີຕິ ໂປຣາຓກວິຫາຣສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອມ຺ພນ຺ຕິ ອປເຣນ ສມເຍນ ປຸຣາຓວິຫາຣປຣິກ຺ເຂປາທີນໍ ວິນຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຊານນ຺ຕານໍ ຕໍ ປຸຣາຓວິຫາຣສີມາຍ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ອມ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຍ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ຐໍ ກຣິຕ຺ວາ ປຸຣາຓວິຫາຣສີມຏ຺ຐໍ ຊມ຺ພຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອມ຺ພຊມ຺ພູນໍ ອນ຺ຕເຣ ຍໍ ຐານໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຍ ປເວເສຕ຺ວາ ພທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣາຓສີມາຍ ນິມິຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຄາມຏ຺ຐສ຺ສ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ຐາຍ ຊມ຺ພຸຍາ ສຫ ສໍສຏ຺ຐວິຏປຕ຺ເຕປິ ສີມາຍ ພນ຺ຘນກາເລ ວິປຕ຺ຕິ ວາ ປຈ຺ຉາ ຄາມສີມາຍ ສຫ ສມ຺ເຠໂທ ວາ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິ ວາ ນາໂຫສີຕິ ມຸຂໂຕວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປເທສນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສີທນປ຺ປໂຫນກໍ ປເທສໍ. ສີມນ຺ຕຣິກໍ ຐເປຕ຺ວາຕິອາທິນາ ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘສີມາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ອພ຺ຍວຘາເນນ ພທ຺ຘສີມາປິ ອສີມາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາປິ ສີມນ຺ຕຣິກາ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ສາ ປນ ທຸພ຺ໂພຘາຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາທິກາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພທ຺ຘສີມານໍ. ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສີມໂຕ ພາຫິຣຕ຺ຕາ ພນ຺ຘນກາເລ ຕາວ ສມ຺ເຠທໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ນິມິຕ຺ຕກໂຕ ເອວ ສງ຺ກຣໍ ກໂຣຕິ, ອຖ ໂຂ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ຐິໂຕ ອຎ຺ໂຎປິ ຣຸກ຺ໂຂ ກໂຣຕິ ເອວ, ຕສ຺ມາ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາຍ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ວຑ຺ຒນກຣຸກ຺ຂາທໂຍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ເອວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປຣິ ທິສ຺ສມານຂນ຺ຘສາຂາທິປເວເສສຸ ເອວ ສງ຺ກຣໂທສສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອທິສ຺ສມານານໍ ມູລານໍ ປເວເສປິ ຠູມິຄຕິກຕ຺ຕາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ສເຈ ປນ ມູລານິປິ ທິສ຺ສມານານິ ເນວ ປວິສນ຺ຕິ, ສງ຺ກໂຣວ, ປພ຺ພຕປາສາຓາ ປນ ທິສ຺ສມານາປິ ຠູມິຄຕິກາເຍວ. ຍທິ ປນ ພນ຺ຘນກາເລ ເອວ ເອໂກ ຖູລຣຸກ຺ໂຂ ອຸຠຍມ຺ປິ ສີມໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຈ຺ຉາ ພທ຺ຘາ ອສີມາ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສີມສງ຺ກຣນ຺ຕິ ສີມສມ຺ເຠທໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໔໘) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສີມສງ຺ກຣໍ ກໂຣຕີຕິ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສີມປ຺ປເທສໍ ປວິຏ຺ເຐ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານໍ ຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຄາມສີມາຍປິ ສຫ ສງ຺ກຣໍ ກໂຣຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ນິມິຕ຺ເຕ ວຑ຺ຒິເຕ ຄາມສີມພທ຺ຘສີມານໍ ຄຕຏ຺ຐານໍ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປນ ອວຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພທ຺ຘສີມານເມວ ສງ຺ກຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘໂທໂສວ ສງ຺ກຣສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໑໔໘) ປນ ນິທານວເສນ ‘‘ເຍສໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີມາ ປຈ຺ຉາ ສມ຺ມຕາ, ເຕສໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອຘມ຺ມິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຉາ ສມ຺ມຕາຍ ອສີມຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕປິ ທ຺ວີສຸ ຄາມສີມາສຸ ຐຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ສງ຺ເຆຫິ ສມ຺ເຠທໍ ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ ວາ ກຕ຺ວາ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວາ ຣຸກ຺ຂປາໂຣຫາທິສມ຺ພນ຺ຘໍ ອວິໂຍເຊຕ຺ວາ ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ກມ຺ມວາຈານິຏ຺ຐາປນວເສນ ເອກໂຕ ສມ຺ມຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສີມານໍ ອສີມຕາ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໔໘) ‘‘ສໍສຏ຺ຐວິຏປາຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອາສນ຺ນຕໍ ທີເປຕິ. ພທ຺ຘາ ໂຫຕີຕິ ປຈ຺ຉິມທິສາຠາເຄ ສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາ ປເທສນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕາທິສໍ ປເທສໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ຐິເຕຫິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕາທິສໍ ປເທສໍ ອນ຺ໂຕ ກຣິຕ຺ວາ ພນ຺ຘນ຺ຕາ ສີມາຍ ສີມໍ ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ຕິ ນາມ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສີມໂຕ ພາຫິຣຕ຺ຕາ ສີມສມ຺ເຠໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີມສງ຺ກຣໍ ກໂຣຕີຕິ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສີມປ຺ປເທສໍ ປວິຏ຺ເຐ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານໍ ຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ປນ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ສີມາ ຕຕ຺ຕເກນ ອສີມາ ໂຫຕິ, ທ຺ເວ ປນ ສີມາ ປຈ຺ຉາ ວຑ຺ຒິເຕນ ຣຸກ຺ເຂນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏາ ເອກາພທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ອິຕຣໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ສີມາວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ຈຕຸວີສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

ສີມາພນ຺ຘນວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

ເອວໍ ສີມາວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ສີມກຖາຍ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘກປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘການນ຺ຕຣຎ຺ຈ ປວາຣຓກ຺ຂນ຺ຘກສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕທນຸກ຺ກເມນ ສີມາວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ອຸໂປສຖປວາຣຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸມາຣທ຺ເຘປິ ສາສນວຸທ຺ຘິກຣຓຕ຺ຖໍ ອຸປສມ຺ປທາທິວິນຍກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານຠູຕໍ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸກາມານໍ ລຊ຺ຊິເປສລພຫຸສ຺ສຸຕສິກ຺ຂາກາມຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຎາສຕິວີຣິຍຊນນຕ຺ຖໍ ສີມາພນ຺ຘນກຖາ ອມ຺ເຫຫິ ອາຣຠີຍເຕ. ຕຕ຺ຖ ອປໂລກນາທິຈຕຸພ຺ພິຘກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານຠູຕາ ສີມາ ນາມ ພທ຺ຘອພທ຺ຘວເສນ ທຸວິຘາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ພທ຺ຘສີມາ ຂຓ຺ຑສີມາ, ສມານສໍວາສກສີມາ, ອວິປ຺ປວາສສີມາຕິ ຕິພ຺ພິຘາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອພທ຺ຘສີມາປິ ຄາມສີມາ, ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາ, ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ –

‘‘ຂຓ຺ຑສມານສໍວາສາ-ວິປ຺ປວາສາຕິ ເຠທໂຕ;

ອິຕິ ພທ຺ຘາ ຕິຘາ ວຸຕ຺ຕາ, ອພທ຺ຘາປິ ຕິຘາ ມຕາ.

‘‘ຄາມໂຕ ອຸທກຸກ຺ເຂປາ, ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕປິ ຈ;

ຕຕ຺ຖ ຄາມປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຄາມສີມາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພທ຺ຘສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸກາເມນ ອຕິຂຸທ຺ທິກາ, ອຕິມຫຕີ, ຂຓ຺ຑນິມິຕ຺ຕາ, ຉາຍານິມິຕ຺ຕາ, ອນິມິຕ຺ຕາ, ພຫິສີເມ ຐິຕສມ຺ມຕາ, ນທິຍາ ສມ຺ມຕາ, ສມຸທ຺ເທ ສມ຺ມຕາ, ຊາຕສ຺ສເຣ ສມ຺ມຕາ, ສີມາຍ ສີມໍ ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ເຕນ ສມ຺ມຕາ, ສີມາຍ ສີມໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ເຕນ ສມ຺ມຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອິມາ ເອກາທສ ວິປຕ຺ຕິສີມາໂຍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິ, ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິ, ກມ຺ມວາຈາສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ຕິວິຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຐມໍ ກິຕ຺ຕິຕນິມິຕ຺ເຕນ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມກິຕ຺ຕິຕນິມິຕ຺ຕໍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຕຕ຺ຖ ເອກາທສ ວິປຕ຺ຕິສີມາໂຍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕິວິຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາ ສີມາ ພທ຺ຘສີມາ ນາມາ’’ຕິ. ເອເຕນ ເອເຕສຸ ເອກາທສສຸ ວິປຕ຺ຕີສຸ ເອກາຍປິ ຍຸຕ຺ຕາຍ, ຕິວິຘສມ຺ປຕ຺ຕີສຸ ເອກາຍປິ ອຍຸຕ຺ຕາຍ, ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ອສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາຍ ຈ ສຕິ ສີມາ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸກາເມນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສພ຺ພລກ຺ຂຓປຣິປູຣຕ຺ຖໍ ມຫນ຺ໂຕ ອຸສ຺ສາໂຫ ກຣຓີໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສີມາພນ຺ຘນກາເລ ຕີສຸ ສມ຺ປຕ຺ຕີສຸ ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິຍາ ປຐມໍ ຕາວ ຄາມສີມາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖາຫ ‘‘ນນຸ ພທ຺ຘສີມາ ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ, ອຖ ກສ຺ມາ ຄາມສີມາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພາ’’ຕິ? ຄາມສີມາຍໍ ຐຕ຺ວາ ພທ຺ຘສີມາຍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ອສມ຺ມຕາຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີມາຍ ອຏ຺ຐປິຕາຍ ຍໍ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ, ຍາ ຕສ຺ສ ວາ ຄາມສ຺ສ ຄາມສີມາ, ນິຄມສ຺ສ ວາ ນິຄມສີມາ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໗). ອິຘ ປາຬິຍໍ ສຣູເປນ ອນາຄຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗) ‘‘ຄາມຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ນຄຣມ຺ປິ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນຄຣສີມາປິ ຄຫິຕາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ອພທ຺ຘສີມວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ຍໍ ຄາມໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ຄາມສີມາ ນາມ. ຍໍ ນິຄມໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ນິຄມສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນິຄມສີມາ ນາມ. ຍໍ ນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຄຣສີມາ ນາມ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ຄາມສີມາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖພທ຺ຘສີມາ ວິຍ ເອກໂຕ ອຸໂປສຖາທິສງ຺ຆກມ຺ມກຣຓາຣຫາ ໂຫນ຺ຕິ, ອີທິເສເຍວ ຈ ປເທເສ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸມຣຫຕິ, ນ ອຸໂປສຖາທິສງ຺ຆກມ຺ມານຣເຫ ປເທເສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍຕ຺ຕເກ ປເທເສ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຄາມໂຠຊກາ ພລິໍ ລຠນ຺ຕິ, ໂສ ປເທໂສ ອປ຺ໂປ ວາ ໂຫຕຸ ມຫນ຺ໂຕ ວາ, ຄາມສີມາຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຈນໂຕ ຄາມາທິໂຠຊການໍ ພລິລຠນຏ຺ຐານໍ ຄາມສີມາ ໂຫຕິ, ອິທຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ພລິໍ ອລຠນ຺ໂຕປິ ຣາຊປຓ຺ເຓ ອາໂຣປິຕປເທເສ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຄາມສີມາເຍວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໔໗) ‘‘ພລິໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ອຍໍ ຄາໂມ ເອຕ຺ຕໂກ ກຣີສຠາໂຄ’ຕິອາທິນາ ປນ ຣາຊປຓ຺ເຓສຸ ອາໂຣປິເຕສຸ ຠູມິຠາເຄສຸ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ຕຬາກມາຕິກາສຸສານປພ຺ພຕາທິເກ ປເທເສ ພລິໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ໂສປິ ຄາມສີມາ ເອວ. ຣາຊາທີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠູມິຠາໂຄ ຫິ ສພ຺ໂພວ ຐເປຕ຺ວາ ນທີໂລຓິຊາຕສ຺ສເຣ ຄາມສີມາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອຍໍ ປກຕິຄາມສີມາ ນາມ. ‘‘ຍມ຺ປິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ເອກໍ ປເທສໍ, ‘ອຍໍ ວິສຸໍຄາໂມ ໂຫຕູ’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣາຊາ ກສ຺ສຈິ ເທຕິ, ໂສປິ ວິສຸໍຄາມສີມາ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗) ວຈນໂຕ ຣາຊາ ‘‘ປກຕິຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕເຍວ ປກຕິຄາມໂຕ ວິສຸໍ ປກຕິຄາເມນ ອສມ຺ມິສ຺ໂສ ຄາໂມ ໂຫຕູ’’ຕິ ຍໍ ປເທສໍ ເທຕິ, ໂສ ປເທໂສ ວິສຸໍຄາມສີມາ ນາມ. ອິຕິ ປກຕິຄາມສີມາ ຈ ຣາຊູນໍ ອິຈ຺ຉາວເສນ ປວຕ຺ຕາ ວິສຸໍຄາມສີມາ ຈ ພທ຺ຘສີມາ ວິຍ ສພ຺ພກມ຺ມາຣຫາ, ຕສ຺ມາ ອຠິນວພທ຺ຘສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸກາເມຫິ ປກຕິຄາມສີມໍ ວາ ວິສຸໍຄາມສີມໍ ວາ ໂສເຘຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕສ຺ມາ ສາ ຈ ອິຕຣາ ຈ ປກຕິຄາມນຄຣນິຄມສີມາ ພທ຺ຘສີມາສທິສາເຍວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍຎ຺ຈ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໔໗) ‘‘ຕຕ຺ຖ ຫິ ສາ ຈ ຣາຊິຈ຺ຉາວເສນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ອຠິນວາ ຈ ອິຕຣາ ຈ ອປຣິວຕ຺ຕາ ປກຕິຄາມສີມາ, ຍຖາ ພທ຺ຘສີມາຍໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວເມຕາປິ ສພ຺ພກມ຺ມາຣຫຕາສທິເສນ ພທ຺ຘສີມາສທິສາ, ສາ ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເກຈິ ປນ ອາຈຣິຍາ ‘‘ມຍໍ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸກາມາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຕໂກ ຠູມິປຣິຈ຺ເຉໂທ ວິສຸໍ ເຂຕ຺ຕໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ຣາຊານໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ໂອກາເສ ກເຕ ‘‘ອິທໍ ຐານໍ ວິສຸໍຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ມນສິ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຣຏ຺ເຐເຍວ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຫຕ຺ຖປາສານຍນາທິນາ ໂສເຘຕ຺ວາ ສີມາສມູຫນສີມາພນ຺ຘນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ກຣຓໍ ‘‘ອຍໍ ວິສຸໍຄາໂມ ໂຫຕູຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣາຊາ ກສ຺ສຈິ ເທຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ, ‘‘ສາ ຈ ຣາຊິຈ຺ຉາວເສນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ ອຠິນວາ ຈາ’’ຕິ ອາຄເຕນ ວິມຕິວິໂນທນີຏີກາວຈເນນ ຈ ສເມນ຺ຕໍ ວິຍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ກຖໍ? ອຏ຺ຐກຖາວຈເນ ຕາວ ‘‘ອຍໍ ວິສຸໍຄາໂມ ໂຫຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ເກວລໍ ປຸຣິມຄາໂມເຍວ ຄາໂມ ໂຫຕຸ, ອຖ ໂຂ ອິທານິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນປເທໂສປິ ວິສຸໍເຍວ ຄາໂມ ໂຫຕູຕິ ເອກໍເຍວ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ທ຺ເວ ຄາເມ ກໂຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຣາຊາ ກສ຺ສຈິ ເທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຄາມໂຠຊກສ຺ສ ທິນ຺ນຠາວໍ ປກາເສຕິ, ອິຘ ປນ ເນວ ທ຺ເວ ຄາເມ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ຄາມໂຠຊກສ຺ສ ເທຕິ, ເກວລໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸມຕິຍາ ຍາວກາລິກວເສເນວ ໂອກາສໍ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນປິ ສເມນ຺ຕໍ ວິຍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ວິມຕິວິໂນທນີຏີກາວຈເນນປິ ‘‘ຣາຊິຈ຺ຉາວເສນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຄາມຠູຕໍ ເຂຕ຺ຕໍ ຣາຊິຈ຺ຉາວເສນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄາໂມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຠິນວາ ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸຣາຓຄາມສີມາ ຈ ອຠິນວຄາມສີມາ ຈາຕິ ປຸຣິມຄາເມນ ອມິສ຺ສໍ ວິສຸໍຄາມລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິຘ ປນ ຣາຊິຈ຺ຉາວເສນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕສ຺ສ ວິສຸໍຄາມຠູຕຠາໂວ ຈ ອຠິນວຠາເວນ ວິສຸໍຄາມລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ນ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ຏີກາວຈເນນປິ ສເມນ຺ຕໍ ວິຍ ນ ທິສ຺ສຕິ.

ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍຏີກາຍຎ຺ຈ ‘‘ຄາມປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ສພ຺ພທິສາສຸ ສມ຺ມາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘ອິມສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ເອຕ຺ຕໂກ ກໂຣ’ຕິ ເອວໍ ກເຣນ ນິຍມິໂຕ ຄາມປ຺ປເທໂສ’’ຕິ ເອວໍ ອາຍວເສເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອນຸມຕິກຣຓມຕ຺ເຕນ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍຄາມລກ຺ຂຓໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ປກຕິຄາເມນ ສງ຺ກໂຣ ໂຫຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ອຸໂປສຖາທິສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸມຣຫຕິ, ອຸໂປສຖາທິສງ຺ຆກມ຺ມກຣຓາຣຫປເທເສເຍວ ສີມາສມູຫນນສີມາພນ຺ຘນກມ຺ມມ຺ປິ ກຣຓາຣຫໍ ໂຫຕິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມຕ຺ຕາ ເຕສໍ ກມ຺ມານໍ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອາຈຣິຍານໍ ຕໍ ກຣຓໍ ອຎ຺ເຎ ອາຈຣິຍາ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ອາຈຣິຍາ ‘‘ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນປ຺ປເທສໍ ‘ວິສຸໍຄາໂມ ໂຫຕູ’ຕິ ຣາຊາ ກສ຺ສຈິ ເທຕິ, ຄາມໂຠຊໂກ ຈ ຕໂຕ ພລິໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕທາ ວິສຸໍຄາໂມ ໂຫຕິ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ຕໍ ວຈນໍ ‘‘ເອວໍ ກເຣນ ນິຍມິໂຕ ປເທໂສ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉຍຏີກາວຈນຎ຺ຈ ‘‘ຄາມາທີນໍ ກຣຄ຺ຄາຫປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສມນ຺ຕໂຕ ປເທໂສ ຄາມສີມາ’’ຕິ ສີມາລງ຺ກາຣຄຓ຺ຐິວຈນຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ເຕສຸ ປນ ‘‘ອິມສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ເອຕ຺ຕໂກ ກໂຣ’’ຕິ ເອວໍ ກຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຄາມໂຠຊກສ຺ສ ພລິຄ຺ຄຫຓໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ຣາຊາ ກສ຺ສຈິ ເທຕີ’’ຕິ ທານເມວ ວທຕິ, ນ ‘‘ຄາມໂຠຊໂກ ຈ ພລິໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ວຈນໍ ອຎ຺ເຎ ປຓ຺ຑິຕາ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຖວິສ຺ສໂຣ ຣາຊາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ເອຕ຺ຕກກຣີສມຕ຺ໂຕ ປເທໂສ ປຸຣິມຄາມໂຕ ວິສຸໍຄາໂມ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເທຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂສ ປເທໂສ ພລິໍ ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕ ວາ ໂຫຕຸ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕ ວາ, ວິສຸໍຄາໂມ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອວໍ ປກຕິຄາມລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ວິສຸໍຄາມລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ຕຖໂຕ ຎຕ຺ວາ ພທ຺ຘສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸກາໂມ ຍທິ ປກຕິຄາມສີມາ ນາຕິວິຕ຺ຖາຣາ ໂຫຕິ ສຸຂຣກ຺ຂິຕາ, ຕເມວ ປກຕິຄາມສີມໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຣກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ໂສເຘຕ຺ວາ ສີມາສມູຫນນສີມາສມ຺ມຸຕິກມ຺ມານິ ກາຕພ຺ພານິ. ຍທິ ປນ ປກຕິຄາມສີມາ ອຕິວິຕ຺ຖາຣາ ໂຫຕິ, ນິຄມສີມາ, ນຄຣສີມາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ພຫູນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານສຎ຺ຈຣຓຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ໂສເຘຕຸໍ ວາ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ປຖວິສ຺ສຣຣາຊູຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ວິສຸໍຄາມສີມາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ໂສເຘຕ຺ວາ ສຸຣກ຺ຂິຕໍ ກຕ຺ວາ ສີມາສມູຫນນສີມາສມ຺ມຸຕິກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ກຖໍ ປນ ສຸຏ຺ຐຸ ໂສຘນຎ຺ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ຣກ຺ຂຓຎ຺ຈ ກາຕພ຺ພໍ? ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸກາເມນ ຫິ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣສຸ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ພທ຺ຘສີມວິຫາຣານໍ ສີມາຍ ສີມນ຺ຕຣິກໍ, ອພທ຺ຘສີມວິຫາຣານໍ ສີມາຍ ອຸປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ທິສາຈາຣິກຠິກ຺ຂູນໍ ນິສ຺ສຎ຺ຈາຣສມເຍ ສເຈ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸກາມາ, ເຍ ຕຕ຺ຖ ພທ຺ຘສີມວິຫາຣາ, ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ‘‘ມຍໍ ອຊ຺ຊ ສີມໍ ພນ຺ຘິສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ສກສກສີມາຍ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ມາ ນິກ຺ຂມຖາ’’ຕິ ເປເສຕພ຺ພໍ. ເຍ ອພທ຺ຘສີມວິຫາຣາ, ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູ ເອກຊ຺ຌໍ ສນ຺ນິປາເຕຕພ຺ພາ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ໂທ ອາຫຣາເປຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ປນ ຠິກ຺ຂູສຸ ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ເທ ອາຫເຏ ເຕສຸ ເຕສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຈ ນທີຕິຕ຺ຖຄາມທ຺ວາຣາທີສຸ ຈ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂູນໍ ສີຆໍ ສີຆໍ ຫຕ຺ຖປາສານຍນຕ຺ຖຎ຺ຈ ພຫິສີມກຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ອາຣາມິເກ ເຈວ ສມຓຸທ຺ເທເສ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ເຠຣິສຎ຺ຎໍ ວາ ສງ຺ຂສຎ຺ຎໍ ວາ ກຕ຺ວາ ສີມາ ສມູຫນິຕພ຺ພາຕິ.

ນນຸ ຈ ອິທໍ ໂສຘນໍ ຣກ຺ຂຓຎ຺ຈ ສີມາສມ຺ມຸຕິກາເລເຍວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ອິຘ ສີມາສມູຫນເນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອິມສ຺ສປິ ສີມາສມູຫນນກມ຺ມສ຺ສ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມຕ຺ຕາ ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິຊນນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອິທໍ ສີມາສມູຫນນກມ຺ມໍ ນາມ ຍທິ ໂປຣາຓາ ພທ຺ຘສີມາ ອຕ຺ຖິ, ຕທຏ຺ຐກສງ຺ເຆ ຫຕ຺ຖປາສຄເຕ ອຎ຺ເຎສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ຄາມສີມໍ ປວິຏ຺ເຐສຸປິ ກມ຺ມເຠໂທ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ໂປຣາຓາ ພທ຺ຘສີມາ ນຕ຺ຖິ, ເອວມ຺ປິ ສຕິ ເກວລໍ ຄາມສີມາຠູຕຕ຺ຕາ ສີມາສມູຫນນກມ຺ເມ ອສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ກສ຺ມາ ໂສຘນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕຖາປິ ສມູຫນິຕພ຺ພາ ໂປຣາຓສີມາປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ສເຈ ຫິ ມຫຕິຍາ ໂປຣາຓພທ຺ຘສີມາຍ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ສີມໍ ສມູຫນິສ຺ສາມາຕິ ສງ຺ເຆ ສນ຺ນິປຕິເຕ ຕສ຺ສາເຍວ ສີມາຍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປເທເສ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ປວິຏ຺ເຐ ອຊານນ຺ຕສ຺ສປິ ກມ຺ມໍ ວິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ມຫຸສ຺ສາເຫນ ໂສເຘຕພ຺ພາວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ຄາມສີມໂສຘນໍ ‘‘ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຍຸຕ຺ຕາ ນາມ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕູຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຍາວຕິກາ ຕສ຺ມິໍ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ພທ຺ຘສີມໍ ວາ ນທີສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສເຣ ວາ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕາ ຠິກ຺ຂູ, ເຕ ສພ຺ເພ ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ກຕ຺ວາ ຉນ຺ທໍ ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາ’’ຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ອາຄຕຕ຺ຕາ ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕໂຕ ‘‘ສີມາຍ ສີມໍ ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ເຕນ ສມ຺ມຕາ, ສີມາຍ ສີມໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ເຕນ ສມ຺ມຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ວິປຕ຺ຕິໂທເສຫິ ມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖໍ ສີມສມູຫນນກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ.

ສີມາຍ ອສມູຫຕາຍ ສຕິ ກຖໍ ວິປຕ຺ຕິທ຺ວຍໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ, ຕຖາ ໂສຘິຕາຍປິ ຄາມສີມາຍ. ຍທິ ໂປຣາຓພທ຺ຘສີມາ ວິຊ຺ຊມານາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ສາ ວິຊ຺ຊມານຠາວໍ ອຊານນ຺ຕາ ນວໍ ພທ຺ຘສີມໍ ພນ຺ເຘຍ຺ຍຸໍ. ໂປຣາຓສີມາຍ ຫິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສມີເປ ໂປຣາຓສີມາຍ ອນ຺ໂຕ ຐິຕໍ ອຎ຺ຎໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ນວໍ ພທ຺ຘສີມໍ ພນ຺ເຘຍ຺ຍຸໍ, ສີມາຍ ສີມໍ ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ເຕນ ສມ຺ມຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ສີມາຍ ສີມໍ ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ເຕນ ສມ຺ມຕາ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຍ ປເຣສໍ ສີມໍ ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ເຕນ ສມ຺ມຕາ. ສເຈ ຫິ ໂປຣາຓກສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ອມ຺ໂພ ເຈວ ຊມ຺ພູ ຈາຕິ ທ຺ເວ ຣຸກ຺ຂາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສຏ຺ຐວິຏປາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ອມ຺ພສ຺ສ ປຈ຺ຉິມທິສາຠາເຄ ຊມ຺ພູ. ວິຫາຣສີມາ ຈ ຊມ຺ພຸໍ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ອມ຺ພໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ພທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ອຖ ປຈ຺ຉາ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍໍ ວິຫາເຣ ກເຕ ສີມໍ ພນ຺ຘນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ອມ຺ພໍ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ຊມ຺ພຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ສີມາຍ ສີມາ ສມ຺ຠິນ຺ນາ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂປຣາຓສີມາຍ ຈ ເອກເທສໍ ວາ ສກລໂປຣາຓສີມໍ ວາ ອນ຺ໂຕ ກຣິຕ຺ວາ ນວໍ ສີມໍ ພນ຺ເຘຍ຺ຍຸໍ, ສີມາຍ ສີມໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ເຕນ ສມ຺ມຕາ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ສີມາຍ ສີມໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ເຕນ ສມ຺ມຕາ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຍ ປເຣສໍ ສີມໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ເຕນ ສມ຺ມຕາ. ສເຈ ຫິ ປເຣສໍ ພທ຺ຘສີມໍ ສກລໍ ວາ ຕສ຺ສາ ປເທສໍ ວາ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນນ຺ຕິ, ສີມາຍ ສີມໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕາ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ ນິສີທິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຎ຺ເຎສໍ ໂປຣາຓພທ຺ຘສີມປ຺ປເທສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຍ ອນ຺ໂຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ສີມາຍ ສີມໍ ສມ຺ຠິນ຺ທຕິ ນາມ. ຈຕຸນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິສີທິຕຸໍ ປໂຫນກຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສກລມ຺ປິ ອຎ຺ເຎສໍ ໂປຣາຓພທ຺ຘສີມາປເທສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຍ ອນ຺ໂຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ສີມາຍ ສີມໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍາ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຠິ. ຏີ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຕສ຺ສາ ປເທສນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ເອກເທສໍ, ຍຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕາທິສໍ ເອກເທສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ຐິເຕຫິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕາທິສໍ ປເທສໍ ອນ຺ໂຕ ກຣິຕ຺ວາ ສີມາຍ ສີມໍ ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ຕິ ນາມ, ນ ຕຸ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ຕິ ນາມາຕິ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໔໘) ‘‘ຍຕ຺ຖ ຈຕູຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ນິສີທິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕຕ຺ຕກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຍ ກໂຣນ຺ຕາ ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປໂຫນກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສກລມ຺ປິ ອນ຺ໂຕ ກໂຣນ຺ຕາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ໂຫຕຸ, ຕສ຺ມິໍ ຄາມສີມປຣິຈ຺ເຉເທ ໂປຣາຓກສີມາຍ ວິຊ຺ຊມານາຍ ວິປຕ຺ຕິທ຺ວຍໂມຈນຕ຺ຖໍ ສີມາສມູຫນນກມ຺ມໍ ສາຕ຺ຖກໍ, ອວິຊ຺ຊມານາຍ ກຖໍ ສາຕ຺ຖກໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ສີມາສມູຫນນກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ອຠິນວສີມາຍ ພຊ຺ຌມານາຍ ສງ຺ກາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ຄຓນປຖໍ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ອຸປສມ຺ປທາທິກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ສີມໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ສາ ສີມາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສີມາພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນ ໂປຣາຓກສີມາ ຠເວຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ສງ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວໍ ສຕິ ສາ ອຠິນວສີມາ ຈ ອາສງ຺ກນີຍາ ໂຫຕີຕິ ສີມາຍໍ ກຕໍ ອຸປສມ຺ປທາທິກມ຺ມມ຺ປິ ອາສງ຺ກນີຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອຠິນວສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸກາເມຫິ ຍຕິປຸງ຺ຄເວຫິ ອວສ຺ສໍ ສີມາສມູຫນນກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ສມູຫນນ຺ເຕຫິ ປນ ‘‘ສີມໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມູຫນນ຺ເຕນ ປຐມໍ ຕິຈີວເຣນ ອວິປ຺ປວາໂສ ສມູຫນ຺ຕພ຺ໂພ, ປຈ຺ຉາ ສີມາ ສມູຫນ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໔) ວຈນໂຕ ປຐມໍ ອວິປ຺ປວາສສີມາ ສມູຫນິຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ສມານສໍວາສກສີມາ ສມູຫນິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມິໍ ສມູຫນນກາເລ ຈ ‘‘ຂຓ຺ຑສີມາຍໍ ຐຕ຺ວາ ອວິປ຺ປວາສສີມາ ນ ສມູຫນ຺ຕພ຺ພາ, ຕຖາ ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ຐຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑສີມາປິ. ຂຓ຺ຑສີມາຍ ປນ ຐິເຕນ ຂຓ຺ຑສີມາວ ສມູຫນິຕພ຺ພາ, ຕຖາ ອິຕຣາຍ ຐິເຕນ ອິຕຣາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໔) ວຈນໂຕ ຂຓ຺ຑສີມາຍໍ ຐຕ຺ວາວ ຂຓ຺ຑສີມາ ສມູຫນິຕພ຺ພາ, ມຫາສີມາຍເມວ ຐຕ຺ວາ ມຫາສີມາ ສມູຫນິຕພ຺ພາ, ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ສີມາຍ ຐຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາ ສີມາ ນ ສມູຫນິຕພ຺ພາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວິປ຺ປວາສສີມາຕິ ມຫາສີມໍ ວທຕິ ຕຕ຺ເຖວ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສນໂຕ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ສເຈ ຂຓ຺ຑສີມຎ຺ຈ ອວິປ຺ປວາສສີມຎ຺ຈ ຊານນ຺ຕິ, ສມູຫນິຕຸຎ຺ເຈວ ພນ຺ຘິຕຸຎ຺ຈ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ຂຓ຺ຑສີມໍ ປນ ຊານນ຺ຕາ ອວິປ຺ປວາສໍ ອຊານນ຺ຕາປິ ສມູຫນິຕຸຎ຺ເຈວ ພນ຺ຘິຕຸຎ຺ຈ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ຂຓ຺ຑສີມໍ ປນ ອຊານນ຺ຕາ ອວິປ຺ປວາສໍເຍວ ຊານນ຺ຕາ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄຓອຸໂປສຖາຄາຣາທີສຸ ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນສຸ ຐຕ຺ວາ ອປ຺ເປວ ນາມ ສມູຫນິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ປຏິພນ຺ຘິຕຸໍ ປນ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ເຕວ. ສເຈ ພນ຺ເຘຍ຺ຍຸໍ, ສີມາສມ຺ເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອວິຫາຣໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ມາ ນ ສມູຫນິຕພ຺ພາ. ເຍ ປນ ອຸໂຠປິ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເຕເນວ ສມູຫນິຕຸໍ ນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ສີມາ ນາມ ກມ຺ມວາຈາຍ ວາ ອສີມາ ໂຫຕິ ສາສນນ຺ຕຣຘາເນນ ວາ, ນ ຈ ສກ຺ກາ ສີມໍ ອຊານນ຺ເຕຫິ ກມ຺ມວາຈາ ກາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ນ ສມູຫນິຕພ຺ພາ, ສາຘຸກໍ ປນ ຎຕ຺ວາເຍວ ສມູຫນິຕພ຺ພາ ຈ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ ຈາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໔) ວຈນໂຕ ‘‘ອິທານິ ສີມໍ ສມູຫນິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ຄາມສີມາຍ ອນ຺ໂຕ ຂຓ຺ຑສີມມຫາສີມານໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ວາ ຕາສໍ ສີມານໍ ປຣິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຊານນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ຕາ ໂປຣາຓສີມາໂຍ ສມູຫນິຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຸໍ, ໂປຣາຓສີມໍ ສມູຫນິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຈ ກຖໍ ອຠິນວສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸໍ ສກ຺ກຸຓິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຣມ຺ປເຣຫິ ອາຈຣິເຍຫິ ສມ຺ມາ ວິນິຈ຺ຉິຕໍ ອນຸໂລມນຍໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫນ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກຣິຕ຺ວາ ອງ຺ຄໍ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາ ສມ຺ມາ ວິຫິຕນເຍນ ໂປຣາຓສີມໍ ສມູຫນິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ.

ກຖໍ? ຕສ຺ມິໍ ສີມາສມູຫນນກາເລ ຍທິ ປກຕິຄາມສີມາຍໍ ອາຣທ຺ຘໍ, ຕໍ ປກຕິຄາມປຣິຈ຺ເຉທໍ, ຍທິ ວິສຸໍຄາມສີມາຍໍ ອາຣທ຺ຘໍ, ຕໍ ວິສຸໍຄາມປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອປ຺ປວິສນຕ຺ຖາຍ ສມນ຺ຕໂຕ ສຸສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕຸໍ ສມຕ຺ເຖນ ພ຺ຍຕ຺ຕິພລສມ຺ປນ຺ເນນ ວິນຍຘເຣນ ສຫ ສມານສໍວາສເກ ລຊ຺ຊິເປສເລ ອິມສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີຍຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ປກຕຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວາ ຕໂຕ ອຘິກປ຺ປມາເຓ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ອິທານິ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາຍ ສີມາຍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ວິຫາຣປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ຈ ອນ຺ໂຕ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ພຫິ ຈ ສມນ຺ຕາ ເລຑ຺ຑຸປາຕມຕ຺ເຕ ປເທເສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓ ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓ ຐາເນ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕາ, ນິສີທນ຺ຕາ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ປຐມໍ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມູຫນນກມ຺ມວາຈໍ, ຕໂຕ ສມານສໍວາສກສີມາສມູຫນນກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕ຺ວາ ສີມາຍ ສມຸຄ຺ຆາເຕ ກເຕ ໂປຣາຓສີມາສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸປິ ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕນ ເອກວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິສີທນາຣຫຕ຺ຕາ ສີມາຍ ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓ ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓ ຐາເນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ອວສ຺ສໍ ຕາສຸ ສີມາສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ມາ ສີມຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ສີມາສມູຫນນກມ຺ມວາຈໍ ວຕ຺ວາ ຕາ ສີມາ ສມູຫເນຍ຺ຍຸໍ. ຕໂຕ ໂປຣາຓພທ຺ຘສີມານໍ ສມູຫຕຕ຺ຕາ ຄາມສີມາເຍວ ອວສິຏ຺ຐາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໔໔) ‘‘ເກຈິ ປນ ອີທິເສສຸ ວິຫາເຣສຸ ຉປຎ຺ຈມຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຫາຣປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ສມນ຺ຕາ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓ ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓ ໂອກາເສ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຐຕ຺ວາ ປຐມໍ ອວິປ຺ປວາສສີມໍ, ຕໂຕ ສມານສໍວາສກສີມຎ຺ຈ ສມູຫນນວເສນ ສີມາຍ ສມຸຄ຺ຆາເຕ ກເຕ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ມຫາສີມາຍ ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຕ ສຕິປິ ອວສ຺ສໍ ເອກສ຺ມິໍ ມຎ຺ຈຏ຺ຐາເນ ຕາສໍ ມຊ຺ຌຄຕາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕາ ສມູຫເນຍ຺ຍຸໍ, ຕໂຕ ຄາມສີມາ ເອວ ອວສິສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ.

‘‘ສາຘຸກໍ ປນ ຎຕ຺ວາເຍວ ສມູຫນິຕພ຺ພາ ເຈວ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ ຈາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໔) ວຈນໂຕ ສີມໍ ຊານນ຺ຕາເຍວ ສມູຫນິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ກຖໍ ອຊານນ຺ຕາຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ສີມາສມູຫນນາຘິກາເຣ ສີມໍ ວາ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທໍ ວາ ຊານນຠາໂວ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ, ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ຐິຕຠາໂວ, ‘‘ສີມໍ ສມູຫນິສ຺ສາມາ’’ຕິ ກມ຺ມວາຈາກຣຓນ຺ຕິ ອິທເມວ ທ຺ວຍໍ ອງ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ອງ຺ຄທ຺ວເຍນ ສມ຺ປນ຺ເນ ສຕິ ອິມໍ ອຊານນ຺ຕາປິ ສມູຫນິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ. ອິມິນາ ອງ຺ຄທ຺ວເຍນ ສມ຺ປນ຺ເນ ສຕິ ສີມໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ສມູຫນິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາໂວ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພຕິ? ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຂຓ຺ຑສີມໍ ປນ ຊານນ຺ຕາ ອວິປ຺ປວາສໍ ອຊານນ຺ຕາປິ ສມູຫນິຕຸຎ຺ເຈວ ພນ຺ຘິຕຸຎ຺ຈ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ມຫາສີມາຍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຊານນຏ຺ຐາເນປິ ສມູຫນນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໔໔) ‘‘ນ ເຫຕ຺ຖ ສີມາຍ, ຕປ຺ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ວາ ຊານນໍ ອງ຺ຄໍ, ສີມາຍ ປນ ອນ຺ໂຕຐານໍ, ‘ສມູຫນິສ຺ສາມາ’ຕິ ກມ຺ມວາຈາກຣຓຎ຺ຈ ອງ຺ຄໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໔) ‘ຂຓ຺ຑສີມໍ ປນ ຊານນ຺ຕາ ອວິປ຺ປວາສໍ ອຊານນ຺ຕາປິ ສມູຫນິຕຸຎ຺ເຈວ ພນ຺ຘິຕຸຎ຺ຈ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ ເອວໍ ມຫາສີມາຍ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອຊານເນປິ ສມູຫນນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ໂປຣາຓພທ຺ຘສີມານໍ ສມູຫຕຕ຺ຕາ ຄາມສີມາເຍວ ອວສິຏ຺ຐາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອວສິຏ຺ຐາຍ ຕໂຕ ປຣໍ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຄາມສີມາຍ ອວສິຏ຺ຐາຍ ສຕິ ຕໍ ຄາມສີມໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂສຘນໍ ຣກ຺ຂຓຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕິສ຺ສໍ ຄາມສີມາຍໍ ຂຓ຺ຑສີມໍ ມຫາສີມຎ຺ຈ ຍຖາຣຸຈິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ລຠຕິ, ສີມໍ ອພນ຺ຘິຕ຺ວາວ ເກວລາຍ ຄາມສີມາຍ ອຸປສມ຺ປທາທິສງ຺ຆກມ຺ມຎ຺ຈ ກາຕຸມ຺ປິ ລຠຕິ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໔໔) – ‘‘ຄາມສີມາຍ ເອວ ຈ ອວສິຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣຸຈິ ທຸວິຘມ຺ປິ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸຎ຺ເຈວ ອຸປສມ຺ປທາທິກມ຺ມໍ ກາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍທິ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖາຍາມໍ ຈຕ຺ຕາລີສຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣໍ ຂຓ຺ຑສີມເມວ ກຕ຺ຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕເກ ປເທເສ ມຎ຺ຈຏ຺ຐານໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປມາຓຍຸຕ຺ຕໂກ ມຎ຺ໂຈຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕ ມຎ຺ໂຈ. ໂສ ຫິ ປກຕິວິທຕ຺ຖິຍາ ນວວິທຕ຺ຖິໂກ, ອຏ຺ຐວິທຕ຺ຖິໂກ ວາ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ຂຸທ຺ທໂກ ມຎ຺ໂຈ ສີສຸປຘານໍ ຐເປຕ຺ວາ ປາທໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມມຎ຺ຈສ຺ສ ອາຍາມປ຺ປມາຓສ຺ສ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຘິກາຍາໂມປິ ໂຫຕິເຍວ. ມຎ຺ຈສ຺ສ ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ອາຍາມສ຺ສ ອຸປຑ຺ໂຒ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ມຎ຺ຈປ຺ປມາຓຏ຺ຐານໍ ອາຍາມໂຕ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖໍ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປຎ຺ຈວິທຕ຺ຖິກນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ປມາເຓນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖາຍາມໍ ສີມຏ຺ຐານໍ ຈຕຸວີສຕິມຎ຺ຈກໍ ໂຫຕິ, ຈຕ຺ຕາລີສຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣໍ ອຏ຺ຐມຎ຺ຈກໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓຸຕ຺ຕຣາຍາໂມ ມຎ຺ໂຈ ໂຫຕິ, ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖາຍາມໍ ສີມຏ຺ຐານໍ ທ຺ວາທສມຎ຺ຈກໍ ໂຫຕິ, ຈຕ຺ຕາລີສຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣໍ ໂສຬສມຎ຺ຈກໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປາຈີນປຈ຺ຉິມາຍາໂມ ມຎ຺ໂຈ ໂຫຕິ. ທຸວິເຘປິ ອາຍາມໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຄຸຓິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສກລໍ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ຐານໍ ທ຺ວານຫຸຕ຺ຕຣສຕມຎ຺ຈກໍ ໂຫຕິ, ພຫິສີມຏ຺ຐານມ຺ປິ ສມນ຺ຕໂຕ ເອກມຎ຺ຈກໍ ວາ ທ຺ວິຕິມຎ຺ຈກໍ ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕນ ສຫ ຄຓນໍ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໔໔) ປນ ‘‘ສມນ຺ຕາ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ມຫາສີມາພນ຺ຘນກາເລ ວິຫາຣປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ພຫິອຸປຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ຂຓ຺ຑສີມາຍປິ ທູຣໂຕ ສມູຫນເນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ປນ ກາຣການໍ ປມາຓໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ກລ຺ຍາຓິຍໍ ນາມ ສີມາຍໍ ປນ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໍ ຐານໍ ເອກໂກຏ຺ຐາສໍ ກຕ຺ວາ ສມູຫນຕິ. ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຉິມມຎ຺ຈປ຺ປມາຓໂຕ ອຘິກເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ກຕໍ. ອິທານິ ອມ຺ເຫຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ປນ ປກຣຓນເຍນ ສໍສນ຺ທນຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕຕຣນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສມູຫນນາກາໂຣ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ອິທານິ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາຍ ສີມາຍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມູຫນິຕພ຺ພສີມຏ຺ຐານໍ ອາທາສຕລໍ ວິຍ ສມໍ ສຸທ຺ຘໍ ວິມລໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຎ຺ຈປ຺ປມາຓໍ ມຎ຺ຈປ຺ປມາຓໍ ຐານໍ ອຏ຺ຐປທກເລຂໍ ວິຍ ຣຊ຺ຊຸນາ ວາ ທຓ຺ເຑນ ວາ ເລຂໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ເລຂານຸສາເຣນ ຕມ຺ພມຕ຺ຕິກຈຸຓ຺ເຓນ ວາ ເສຕມຕ຺ຕິກຈຸຓ຺ເຓນ ວາ ວຓ຺ຓວິເສສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປນ຺ຕິ ປນ຺ຕິ ໂກຏ຺ຐາສໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາຣກ຺ຂໍ ໂສຘນຎ຺ຈ ກາຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ສີມໍ ສມູຫນິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ວາ ສມານສໍວາສກຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ປຐມປນ຺ຕິຍໍ ປຐມໂກຏ຺ຐາເສ ມຎ຺ຈຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ປຐມໍ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມູຫນນກມ຺ມວາຈໍ, ຕໂຕ ສມານສໍວາສກສີມາສມູຫນນກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສເຍວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ສມູຫນິຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຐມປນ຺ຕິຍໍເຍວ ທຸຕິຍໂກຏ຺ຐາເສ ຐຕ຺ວາ ຕເຖວ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຐມປນ຺ຕິຍໍເຍວ ອນຸໂລມນເຍນ ຍາວ ອນ຺ຕິມໂກຏ຺ຐາສາ ເອເກກສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ຕເຖວ ກຕ຺ວາ ປຐມປນ຺ຕິຍາ ປຣິກ຺ຂີຓາຍ ທຸຕິຍປນ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕິມໂກຏ຺ຐາເສ ຐຕ຺ວາ ຕເຖວ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທຸຕິຍປນ຺ຕິຍໍເຍວ ປຏິໂລມນເຍນ ຍາວ ອາທິໂກຏ຺ຐາສາ ຕເຖວ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ຕຕິຍປນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອກທາ ອນຸໂລມໂຕ ເອກທາ ປຏິໂລມໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພາສຸ ປນ຺ຕີສຸ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ປຣິກ຺ຂີເຓ ອິທໍ ສີມາສມູຫນນກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ອິມສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໔໔) ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປກຕຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ລຊ຺ຊີເປສລຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ທຸລ຺ລຠຕ຺ຕາ ‘‘ຉປຎ຺ຈມຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກລ຺ຍາຓີສີມາຍໍ ປນ ສີຫຬທີປໂຕ ອຠິນວສິກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນ຺ເຕຫິ ຄຣຫວິວາທມຕ຺ຕມ຺ປິ ອລຠນ຺ເຕຫິ ຘມ຺ມເຈຕິຍຣຎ຺ຎາ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຄຫິເຕຫິ ຈຸທ຺ທສຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕນ຺ຕິ ປາສາຓເລຂາຍໍ ອາຄຕໍ. ຣຕນປູຣນຄເຣ ປນ ສິຣີສຸຘມ຺ມຣາຊາຘິປຕິນາມກສ຺ສ ຈູຬອຄ຺ຄຣາຊິໂນ ກາເລ ມຫາສີຫຬປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ ສິຣີສທ຺ຘມ຺ມກິຕ຺ຕິນາມໂກ ມຫາເຖຣວໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານສ຺ສ ອວິທູເຣ ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ ສີມໍ ພນ຺ຘນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສິຕເກ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ອຠິຣຸຈິເຕ ລຊ຺ຊິເປສລພຫຸສ຺ສຸຕສິກ຺ຂາກາມຠູເຕ ອຎ຺ເຎ ມຫາເຖເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຈຕຸຕ຺ໂຖວ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ອິມສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີຍຕ຺ຕາ ເຕສຎ຺ຈ ເຖຣານໍ ປກຕຕ຺ຕຠາເວ ນິຣາສງ຺ກຕ຺ຕາ ກຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປກຕຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີຍກມ຺ມສ຺ສ ອຕິເຣກຈຕຸວຄ຺ເຄນ ກຣເຓ ໂທສາຠາວໂຕ ອຕິເຣກຠິກ຺ຂູຫິ ກຕຠາໂວ ປສຕ຺ຖຕໂຣ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນ ວິມຕິວິໂນທນີນາມິກາຍໍ ວິນຍຏີກາຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໔໔) ‘‘ຉປຎ຺ຈມຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກລ຺ຍາຓີສີມາຍຎ຺ຈ ຈຸທ຺ທສຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ນິຏ຺ຐິເຕປິ ປນ ສີມາສມູຫນນກມ຺ເມ ນານາວາທານໍ ນານາຈຣິຍານໍ ນານານິກາຍານໍ ນານາເທສວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິຕ຺ຕາຣາຘນຕ຺ຖໍ ຄຣຫວິວາທໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເຕຫິປິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕເຖວ ກາຣາເປຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໒-໔໘໓; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໑) ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ປນ ກາຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ກຸປ຺ປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອກຸປ຺ປສ຺ສ ຖິຣກມ຺ມຠາວາຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນ ຫໍສາວຕີນຄເຣ ອເນກປຓ຺ຑຣຫຕ຺ຖິສາມິມຫາຘມ຺ມຣາຊາ ສຫປຸຎ຺ຎກມ຺ມຠູຕໂຕ ມຫາເຈຕິຍໂຕ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ສີມາສມູຫນນກາເລ ຣາມຎ຺ຎເທສວາສີຫິ ມຫາເຖເຣຫິ ຈ ມຣມ຺ມເທສວາສີຫິ ມຫາເຖເຣຫິ ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກາຣາເປສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍທິ ປນ ມຫາສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕທາ ອຸສຠມຕ຺ຕໍ ວາ ທ຺ວິອຸສຠມຕ຺ຕໍ ວາ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ວາ ປເທສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຐາເນ ວິຫາຣໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຣິກ຺ເຂປໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິຫາຣປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ພຫິ ຈ ສມນ຺ຕາ ເລຑ຺ຑຸປາຕຏ຺ຐາເນ ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓ ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓ ໂອກາເສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປນ຺ຕິໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຐຕ຺ວາ ປຐມໍ ອວິປ຺ປວາສສີມາ ຕໂຕ ສມານສໍວາສກສີມາ ຈ ສມູຫນິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສີມາຍ ສມຸຄ຺ຆາເຕ ກເຕ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ມຫາສີມາຍ ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຕ ສຕິ ອວສ຺ສໍ ເອກສ຺ມິໍ ມຎ຺ຈຏ຺ຐາເນ ຕາສໍ ມຊ຺ຌຄຕາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕາ ສມູຫເນຍ຺ຍຸໍ, ຕໂຕ ຄາມສີມາ ເອວ ອວສິສ຺ເສຍ຺ຍ, ຕສ຺ສໍ ຄາມສີມາຍໍ ຂຓ຺ຑສີມາມຫາສີມາວເສນ ທຸວິຘາ ສີມາ ຍຖາຣຸຈິ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ. ພນ຺ຘນາກາຣໍ ປນ ອຸປຣິ ວກ຺ຂາມ.

ກສ຺ມາ ປນ ນິມິຕ຺ຕານໍ ພຫິປິ ສີມາສມູຫນນໍ ກຕໍ, ນນຸ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕເຍວ ອຠິນວສີມາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ຕຕ຺ເຖວ ສມ຺ເຠທຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓວິໂມຈນຕ຺ຖໍ ໂປຣາຓກສີມາຍ ສມູຫນນໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ປນ ເອວໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ຫິ ໂປຣາຓກສີມາຍ ວິຊ຺ຊມານາວິຊ຺ຊມານຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ຍທິ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕເຍວ ສີມາສມູຫນນໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕໂຕ ພຫິ ໂປຣາຓກສີມາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ຕໂຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ອນ຺ໂຕ ປວິເສຍ຺ຍ, ຕໍ ຐານໍ ກມ຺ມວາຈາປາຐເກນ ສຫ ສີມາສມູຫນນກາຣກສງ຺ຆສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐຫນປ຺ປໂຫນກໍ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສາ ໂປຣາຓກສີມາ ອສມູຫຕາວ ຠເວຍ຺ຍ. ຕໍ ສມູຫຕສຎ຺ຎາຍ ສີມາສມ຺ມນ຺ນນກາເລ ອນ຺ໂຕນິມິຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍຸໍ, ຕໍ ອສມູຫຕໂປຣາຓສີມາໂກຏິປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສີມາຍ ສີມໍ ສມ຺ເຠທໂທໂສ, ຍທິ ປນ ຕໍ ຐານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ນິສິນ຺ນປ຺ປໂຫນກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ສີມາຍ ສີມໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໂທໂສ, ຍທິປິ ອນ຺ໂຕ ນ ປວິສຕິ, ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວມ຺ປິ ສີມາສງ຺ກຣໂທໂສຕິ ອິມສ຺ມາ ໂທສຕ຺ຕຍາ ວິໂມຈນຕ຺ຖໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ພຫິປິ ສີມາສມູຫນນໍ ກຕໍ. ເຕເນວ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໔໔) ‘‘ພຫິ ຈ ສມນ຺ຕາ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເກຈິ ປນ ອາຈຣິຍາ ສມນ຺ຕາ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕ ຣຊ຺ຊຸປສາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸຍາ ເຫຏ຺ຐາ ປາເທ ປເວເສຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸໂຕ ພຫິ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສີມາສມູຫນນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕເທຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ປາທຄ຺ຄຏ຺ຐປນມຕ຺ເຕນ ໂປຣາຓສີມາສມຸຄ຺ຆາໂຕ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ກມ຺ມວາຈາປາຐເກນ ສຫ ກມ຺ມປຕ຺ຕສງ຺ຆສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາເນນ ກມ຺ມວາຈາຍ ປາຐເນນ ຈ ສມຸຄ຺ຆາໂຕ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ວິມຕິວິໂນທນິປ຺ປກຣເຓ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໔໔) ‘‘ສີມາຍ ປນ ອນ຺ໂຕຐານໍ, ‘ສມູຫນິສ຺ສາມາ’ຕິ ກມ຺ມວາຈາຍ ກຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກເທເສນ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ຐາຍ ຈ ເອກສມ຺ພນ຺ເຘນ ຐິຕາຍ ໂປຣາຓກພທ຺ຘສີມາຍ ສມຸຄ຺ຆາເຕ ອກເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂທສຕ຺ຕຍໂຕ ນ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ພຫິປິ ຐຕ຺ວາ ສມູຫນນກຣຓຠາໂວວ ປາສໍສຕໂຣ ໂຫຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ອາຈຣິຍາ ກມ຺ມກາຣກຠິກ຺ຂູນໍ ປທວລຎ຺ຊສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ສມູຫນນ຺ຕິ, ຕໍ ຄຣຸກຣຓວເສນ ກຕນ຺ຕິ ຄຍ຺ຫມາເນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ເອກຈ຺ເຈ ປນ ເຖຣາ ‘‘ກາຣກສງ຺ຆສ຺ສ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐາເນເຍວ ສີມາ ສມູຫຕາ, ນ ອນກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐາເນຕິ ສຎ຺ຎາຍ ປຐມຕຣໍ ສາລໍ ກຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສີມາຍ ສມູຫຕາຍ ຖມ຺ຠຏ຺ຐາເນ ອກ຺ກມິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ ອສມູຫຕາ ສີມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປຸພ຺ເພປິ ສິຣີເຂຕ຺ຕນຄເຣ ມຫາສຕ຺ຕຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ກາເລ ເຕນ ຣຎ຺ຎາ ກຕສ຺ສ ນນ຺ທນວິຫາຣສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ສີມາຍ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາຍ ປຐມໍ ເຊຕວນສາລໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສີມໍ ສມູຫນິໍສຸ, ຕທາ ຕສ຺ມິໍ ນຄເຣ ມຫາຣຸກ຺ຂມູລິໂກ ນາມ ເອໂກ ຄຓປາໂມກ຺ຂຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ສເຈ ຖມ຺ຠໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປາເທ ຐເປຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຫໍ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນາຄຈ຺ຉຕິ. ສພ຺ເພ ເຖຣາ ‘‘ນ ຖມ຺ຠມຕ຺ເຕນ ໂປຣາຓສີມາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຖມ຺ຠສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ຐຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ກຕາຍ ສີມາ ສມູຫຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສມູຫນິໍສຸ ເຈວ ພນ຺ຘິໍສຸ ຈ. ຫໍສາວຕີນຄເຣ ຘມ຺ມເຈຕິຍຣຎ຺ໂຎ ກລ຺ຍາຓິຍສີມາພນ຺ຘນກາເລປິ ປຐມໍ ສາລໍ ກຣິຕ຺ວາວ ປຈ຺ຉາ ສມູຫນິໍສຸ, ນ ຈ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາຏີກາທີສຸ ‘‘ປທວລຎ຺ຊສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ສີມາ ສມູຫນິຕພ຺ພາ’’ຕິ ປາໂຐ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓ ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓ ຐາເນ’’ຕິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໔໔) ປນ ອຕ຺ຖິ. ໂປຣາຓສີມາຍ ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສີມາສມູຫນນກມ຺ມວາຈາຍ ກຕາຍ ສກລາປິ ສີມາ ສມູຫຕາວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປທວລຎ຺ຊສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ສມູຫນິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ປຓ຺ຑິຕາ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອີທິສໍ ປນ ວຈນໍ ຄຣຸກຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຍ຺ຫມາເນ ກິຎ຺ຈາປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ສິສ຺ສານຸສິສ຺ສານໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນກາຣຓໍ ໂຫຕິ. ເຕ ຫິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍາ ເອວໍ ກເຖນ຺ຕິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ທຬ຺ຫີກມ຺ມວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາ ອກເຕ ສີມາ ສມູຫຕາ ນ ໂຫຕີຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປກຣຓາຄຕນຍວເສເນວ ກຣຓໍ ວຣໍ ປສຕ຺ຖໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອປຣມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ສີມາສມູຫນນາຘິກາເຣ ຘມ຺ມຄາຣເວຫິ ວິນຍຘເຣຫິ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ທຸທ຺ທສໍ ຐານໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ກຕມນ຺ຕິ ເຈ? ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິໂຍຊນປຣມໍ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໐) ວຈນໂຕ ນານາຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕານິ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາ ຕິໂຍຊນິກາທິກາໂຍ ມຫາສີມາໂຍ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ເອກໍ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ສີມາຍ ສມູຫຕາຍ ຍທິ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຕິ, ນ ຄາມສີມາ ພທ຺ຘສີມໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ວຄ຺ຄໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ເອວໍ ສຕິ ສີມາ ສມູຫຕາ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ຕາຍ ອສມູຫຕາຍ ສຕິ ອຠິນວສີມາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ອິຕິ ອິທໍ ຐານໍ ທຸຊ຺ຊານໍ ທຸທ຺ທສໍ, ຕສ຺ມາ ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ລຊ຺ຊິເປສລພຫຸສ຺ສຸຕສິກ຺ຂາກາມຠູເຕຫິ ວິນຍວິທູຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຄເວສນ຺ໂຕ ວິຈິນນ຺ໂຕ ອິທໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ສຕິ – ຕິໂຍຊນິກາທິມຫາສີມາໂຍ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘຣມານກາເລ ສນ຺ນິປຕິຕຸໍ ວາ ວິໂສເຘຕຸໍ ວາ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາວໂຕ ຕມາຣພ຺ຠ ຠຄວຕາ ອນຸຊານິຕາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ສພ຺ພສ຺ມິໍ ກາເລ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ປເທເສ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ຕາທິສໍ ມຫາສີມໍ ໂສເຘຕຸໍ ວາ ສນ຺ນິປຕິຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ, ນ ຈ ຠຄວາ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍໍ ກາຣຓໍ ວເທຍ຺ຍ. ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລ ຣາຊຄຫນຄເຣ ອຏ຺ຐາຣສ ມຫາວິຫາຣາ ເອກສີມາວ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ສມ຺ມຕາຕິ. ສີຫຬທີເປ ມຫາວິຫາຣສີມາ ອນຸຣາຘປຸຣໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ສມ຺ມຕາຕິ ຈ ປກຣເຓສຸ ທິສ຺ສຕິ, ນ ຕຖາ ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ເທເສ ທ຺ວິໂຍຊນິກາ ວາ ຕິໂຍຊນິກາ ວາ ສີມາ ອສຸເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສມ຺ມຕາຕິ ທິສ຺ສຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ມຣມ຺ມເທເສ ຕາທິສານໍ ສີມານໍ ນຕ຺ຖິຠາໂວ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຊານິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ອເນກສຕອເນກສຫສ຺ສວສ຺ສກາລໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ພທ຺ຘສີມາ ປາສາຓຖມ຺ຠນິມິຕ຺ເຕນ ສຫ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຣິມທ຺ທນປຸເຣ ຈ ອນຸຣຸທ຺ຘມຫາຣາເຊນ ສມ຺ມນ຺ນາປິຕາ ທ຺ວາສຏ຺ຐຍາຘິກສຕຫຕ຺ຖາຍາມາ ສຕ຺ຕຈຕ຺ຕາລີສາຘິກສຕຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣາ ມຫາສີມາ ນິມິຕ຺ເຕນ ສຫ ທິສ຺ສຕິ. ຣຕນປູຣນຄເຣ ຈ ນຣປຕິເຊຍ຺ຍສູຣມຫາຣາຊກາເລ ອຏ຺ຐສຕ຺ຕຕາຘິກຈຕຸສຕກລິຍຸເຄ ສມ຺ມນ຺ນິຕາ ສີມາ ປາສາຓເລຂາຍ ສທ຺ຘິໍ ທິສ຺ສຕິ. ຍທິ ຕິໂຍຊນປຣມາທິມຫາສີມາໂຍ ອຕ຺ຖິ, ໂປຣາຓາຈຣິຍາ ນວໍ ນວໍ ພທ຺ຘສີມໍ ນ ພນ຺ເຘຍ຺ຍຸໍ, ອຖ ຈ ປນ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຕາສຸ ຈ ນວສີມາສຸ ອຸປສມ຺ປທາທິສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ຄຓນປຖມຕິກ຺ກນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປຣມ຺ປຣໂຕ ວຑ຺ເຒນ຺ຕາ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ຕິ. ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນ ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ ຕິໂຍຊນາ ສີມາໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ອຖ ວາ ‘‘ວິຫາຣປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ສມນ຺ຕາ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ’’ຕິ ວິຫາຣປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ວິຫາຣູປຈາຣຠູເຕ ພຫິ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ຈ ຐາເນເຍວ ສີມາສມູຫນນສ຺ສ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໔໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາປິ ຕາທິສາ ມຫາສີມາໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ອຕ຺ຖິ, ສີມາສມູຫນນໍ ປກຣຓາຈຣິຍາ ນ ກເຖຍ຺ຍຸໍ. ກເຖນ຺ຕາປິ ສມນ຺ຕາ ຕິໂຍຊນໍ ຐານໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ສີມາສມູຫນນໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ຕຖາ ປນ ອກເຖຕ຺ວາ ວິຫາຣວິຫາຣູປຈາເຣສຸເຍວ ສີມາສມູຫນນສ຺ສ ກຖິຕຕ຺ຕາ ຕິໂຍຊນິກາທໂຍ ມຫາສີມາໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ອຖ ວາ ‘‘ຂຓ຺ຑສີມໍ ປນ ຊານນ຺ຕາ ອວິປ຺ປວາສໍ ອຊານນ຺ຕາປິ ສມູຫນິຕຸຎ຺ເຈວ ພນ຺ຘິຕຸຎ຺ຈ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໔) ວຈນໂຕປິ ເຕສຸ ເຕສຸ ຊນປເທສຸ ຕິໂຍຊນິກາທິກາໂຍ ມຫາສີມາໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ກຖໍ? ຍທິ ຕາທິສາ ສີມາໂຍ ອຕ຺ຖິ, ສກລມ຺ປິ ຕໍ ສີມໍ ອໂສເຘຕ຺ວາ ສີມາສມູຫນນໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ນ ກເຖຍ຺ຍຸໍ, ອຖ ຈ ປນ ຂຓ຺ຑສີມໍ ຊານນ຺ຕາ ອວິປ຺ປວາສໍ ອຊານນ຺ຕາປິ ສີມໍ ສມູຫນິຕຸໍ ພນ຺ຘິຕຸຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖຠາວໍ ກເຖນ຺ຕິ, ສາ ກຖາ ຂນ຺ຘສີມາຍ ສີມນ຺ຕຣິກນ຺ຕຣິຕມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ອວິປ຺ປວາສສີມາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ສມູຫນິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາເວນ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ກຖີຍຕິ, ນ ນານາຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕານິ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາຍ ຕິໂຍຊນິກາທິເຠທາຍ ສີມາຍ ອຎ຺ເຎສຸ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕສຸ ອຎ຺ເຎສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ສນ຺ເຕສຸປິ ສມູຫນິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາເວນ, ເຕນ ຎາຍຕິ ‘‘ນ ສພ຺ເພສຸ ຐາເນສຸ ຕິໂຍຊນິກາທິເຠທາໂຍ ມຫາສີມາໂຍ ນ ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອີທິສານິ ກາຣຓານິ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ວິນຍຕ຺ຖວິທູຫິ ວິນຍຘເຣຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພານິ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎານິປິ ກາຣຓານິ ຄເວສິຕພ຺ພານີຕິ.

ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ‘‘ສເຈ ອຎ຺ຎານິປິ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕານິ ອນ຺ໂຕກາຕຸກາມາ, ເຕສຸ ຄາເມສຸ ເຍ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ, ເຕຫິປິ ອາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ສີມໍ ນ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎານິປິ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕານິ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາປິ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອິທານິ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາຍ ສີມາຍ ນິສ຺ສຍຠູຕໍ ປກຕິຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວາ ວິສຸໍຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວາ ໂສຘິຕນ຺ຕິ ມນສິ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ກງ຺ຂຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ສີມາສມູຫນນກມ຺ມວາຈາຠຓນສມເຍ ເຕນ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕນ ສມ຺ພນ຺ເຘສຸ ອຎ຺ເຎສຸ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕສຸ ວສນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູປິ ຍາຈິຕ຺ວາ ຕໂຕ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕໂຕ ພຫິ ທູເຣ ວາສາເປຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ກໂຣນ຺ເຕ ອຎ຺ຎານິ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕານິ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ໂປຣາຓສີມາຍ ວິຊ຺ຊມານາຍປິ ເຕ ວຄ຺ຄໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຕໂຕ ສີມາສມູຫນນກມ຺ມວາຈາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວຣູໂປ ສຸຂຸໂມ ນິປຸໂຓ ອຕ຺ໂຖ ວິນຍຘເຣຫິ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ສີມາສມູຫນນວິຘາເນນ ສີມາຍ ສີມໍ ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ເຕນ ສມ຺ມຕາ, ສີມາຍ ສີມໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ເຕນ ສມ຺ມຕາຕິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ວິປຕ຺ຕິໂທເສຫິ ມຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ.

ຕໂຕ ‘‘ອຕິຂຸທ຺ທິກາ ອຕິມຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໘໖) ວຸຕ຺ເຕຫິ ວິປຕ຺ຕິໂທເສຫິ ວິມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖໍ ສີມາຍ ປມາຓໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ສີມາ ນາມ ເອກວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິສີທິຕຸໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ສຕິ ອຕິຂຸທ຺ທິກາ ນາມ ໂຫຕິ, ສມ຺ມຕາປິ ສີມາ ນ ໂຫຕິ. ຕິໂຍຊນໂຕ ປຣໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານໍ ອນ຺ໂຕ ກໂຣນ຺ເຕ ສຕິ ອຕິມຫຕີ ນາມ ໂຫຕິ, ສມ຺ມຕາປິ ສີມາ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິສີທນປ຺ປໂຫນກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕິໂຍຊນໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ຍໍ ປມາຓໍ ສງ຺ໂຆ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕໍ ປມາຓໍ ກຕ຺ວາ ສີມາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ຕຕ຺ຖ ອຕິຂຸທ຺ທິກາ ນາມ ຍຕ຺ຖ ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ ນິສີທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອຕິມຫນ຺ຕີ ນາມ ອນ຺ຕມໂສ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ເຕນປິ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາ’’ຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວໍ ສີມາຍ ປມາຓຄ຺ຄຫເຓນ ‘‘ອຕິຂຸທ຺ທິກາ ອຕິມຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ໂທເສຫິ ມຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ.

ຕໂຕ ‘‘ຂຓ຺ຑນິມິຕ຺ຕາ ຉາຍານິມິຕ຺ຕາ ອນິມິຕ຺ຕາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໘໖) ວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ວິປຕ຺ຕິໂທເສຫິ ວິມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖໍ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ພນ຺ຘກິຕ຺ຕເນນ ນິມິຕ຺ຕາ ສີມາ ຂຓ຺ຑນິມິຕ຺ຕາ ນາມ. ກຖໍ? ສີມາຍ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຐປິຕນິມິຕ຺ເຕສຸ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມອຸຕ຺ຕຣທິສາສຸ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ກເຕ ອຂຓ຺ຑນິມິຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ຍທິ ປນ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມອຸຕ຺ຕຣທິສາສຸ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ປຸນ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ກິຕ຺ເຕຕິ, ເອວໍ ຂຓ຺ຑນິມິຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ອປຣາປິ ຂຓ຺ຑນິມິຕ຺ຕາ ນາມ ຍາ ອນິມິຕ຺ຕຸປຄປາສາຓໍ ວາ ພຫິສາຣຣຸກ຺ຂໍ ວາ ຂາຓຸກໍ ວາ ປໍສຸປຸຎ຺ຊໍ ວາ ອນ຺ຕຣາ ເອກໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາ. ປພ຺ພຕຈ຺ຉາຍາທີສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຉາຍໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາ ຉາຍານິມິຕ຺ຕາ ນາມ. ສພ຺ພໂສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາ ອນິມິຕ຺ຕາ ນາມ. ອິເມຫິ ຕີຫິ ໂທເສຫິ ວິມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖາຍ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນໍ ກາຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ? ກມ຺ມວາຈາຍ ໂປຣາຓສີມາສມູຫນນໍ ກຕ຺ວາ ປຣິສຸທ຺ຘາຍ ເກວລາຍ ຄາມສີມາຍ ສງ຺ເຆນ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ຄຫິຕປ຺ປມາຓສ຺ສ ສີມມຓ຺ຑລສ຺ສ ຈຕູສຸ ວາ ທິສາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ວາ ທິສາສຸ ນິມິຕ຺ຕຸປເຄ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສປລຄຸຬປິຓ຺ຑປ຺ປມາເຓ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໂຕ ອູນປ຺ປມາເຓ ປາສາເຓ ຐເປຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕ ຐິເຕນ ກມ຺ມວາຈາປາຐເກນ ວິນຍຘເຣນ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ເຎນ ‘‘ປາສາໂຓ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຸນ ວິນຍຘເຣນ ‘‘ເອໂສ ປາສາໂຓ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ສີມມຓ຺ຑລໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ອນຸທິສາຍ, ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ, ທກ຺ຂິຓາຍ ອນຸທິສາຍ, ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ, ປຈ຺ຉິມາຍ ອນຸທິສາຍ, ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ, ອຸຕ຺ຕຣາຍ ອນຸທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕໍ? ປາສາໂຓ, ຠນ຺ເຕ. ເອໂສ ປາສາໂຓ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕໍ? ປາສາໂຓ, ຠນ຺ເຕ. ເອໂສ ປາສາໂຓ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐເປຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຂຓ຺ຑນິມິຕ຺ຕາ ນາມ ອຆຏິຕນິມິຕ຺ຕາ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕເນນ ‘‘ຂຓ຺ຑນິມິຕ຺ຕາ ຉາຍານິມິຕ຺ຕາ ອນິມິຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ວິປຕ຺ຕິໂທເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ພຫິສີເມ ຐິຕສມ຺ມຕາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໘໖) ວຸຕ຺ຕວິປຕ຺ຕິໂທສໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖໍ ສີມາສມ຺ມຸຕິກມ຺ມວາຈາປາຐກາເລ ສງ຺ຆສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ຍທິ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສງ຺ໂຆ ນິມິຕ຺ຕານໍ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນຕິ, ພຫິສີເມ ຐິຕສມ຺ມຕາ ນາມ ໂຫຕິ, ສີມາ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສງ຺ເຆນ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ສີມາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ ‘‘ພຫິສີເມ ຐິຕສມ຺ມຕາ ນາມ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕານໍ ພຫິ ຐິເຕນ ສມ຺ມຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ສີມາສມ຺ມນ຺ນນຏ຺ຐານນິຍເມນ ‘‘ພຫິສີເມ ຐິຕສມ຺ມຕາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໘໖) ວຸຕ຺ຕວິປຕ຺ຕິໂທສໂຕ ມຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ນທິຍໍ ສມ຺ມຕາ, ສມຸທ຺ເທ ສມ຺ມຕາ, ຊາຕສ຺ສເຣ ສມ຺ມຕາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໘໖) ວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ວິປຕ຺ຕິໂທເສຫິ ຈ ວິມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ – ‘‘ສພ຺ພາ, ຠິກ຺ຂເວ, ນທີ ອສີມາ, ສພ຺ໂພ ສມຸທ຺ໂທ ອສີໂມ, ສພ຺ໂພ ຊາຕສ຺ສໂຣ ອສີໂມ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໗) ຠຄວຕາ ວຈນໂຕ ນທີສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສເຣສຸ ສມ຺ມຕາ ສີມາ ນ ໂຫຕິ, ໂປຣາຓສີມວິຄຕາຍ ສຸທ຺ຘາຍ ຄາມສີມາຍ ສມ຺ມຕາ ເອວ ສີມາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄາມສີມາຍເມວ ພທ຺ຘສີມາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ, ນ ນທີອາທີສູຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ນທິຍາ ສມຸທ຺ເທ ຊາຕສ຺ສເຣ ສມ຺ມຕາ ນາມ ເອເຕສຸ ນທີອາທີສຸ ສມ຺ມຕາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ອຍໍ ສີມາ ອຕິຂຸທ຺ທິກາ, ອຕິມຫນ຺ຕີ, ຂຓ຺ຑນິມິຕ຺ຕາ, ຉາຍານິມິຕ຺ຕາ, ອນິມິຕ຺ຕາ, ພຫິສີເມ ຐິຕສມ຺ມຕາ, ນທິຍໍ ສມ຺ມຕາ, ສມຸທ຺ເທ ສມ຺ມຕາ, ຊາຕສ຺ສເຣ ສມ຺ມຕາ, ສີມາຍ ສີມໍ ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ເຕນ ສມ຺ມຕາ, ສີມາຍ ສີມໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ເຕນ ສມ຺ມຕາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໘໖) ວຸຕ຺ເຕຫິ ເອກາທສຫິ ໂທເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອພ຺ຠາ ມຫິກາ ຘູໂມ ຣໂຊ ຣາຫູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ມຸຕ຺ຕໍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ວິຍ, ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ຈ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ.

ຕິວິຘສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ນິມິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິກມ຺ມວາຈາສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ຕາສຸ ‘‘ປພ຺ພຕນິມິຕ຺ຕໍ ປາສາຓນິມິຕ຺ຕໍ ວນນິມິຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄນິມິຕ຺ຕໍ ວມ຺ມິກນິມິຕ຺ຕໍ ນທີນິມິຕ຺ຕໍ ອຸທກນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໘) ວຸຕ຺ເຕສຸ ອຏ຺ຐສຸ ນິມິຕ຺ເຕສຸ ຕສ຺ສໍ ຕສ຺ສໍ ທິສາຍໍ ຍຖາລທ຺ຘານິ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ກິໍນິມິຕ຺ຕໍ? ປາສາໂຓ, ຠນ຺ເຕ. ເອໂສ ປາສາໂຓ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາ’’ຕິ. ເຕສຸ ຈ ອຏ຺ຐສຸ ນິມິຕ຺ເຕສຸ ຣຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ຍຖາຊ຺ຌາສຍຏ຺ຐາເນສຸ ທຸລ຺ລຠຠາວໂຕ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພທ຺ຘສີມານໍ ສງ຺ກຣກຣຓໂຕ ຈ ປາສາຓນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ຕຖາ ສງ຺ກຣກຣຓາຠາວໂຕ ຍຖິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ສຸກຣຠາວໂຕ ຈ ສີມໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສີມມຓ຺ຑລສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ນິມິຕ຺ຕູປຄາ ປາສາຓາ ຐເປຕພ຺ພາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫາວຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ‘‘ຕໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕຫິ ສມນ຺ຕາ ນິມິຕ຺ຕູປຄາ ປາສາຓາ ຐເປຕພ຺ພາ’’ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍຎ຺ຈ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໓໘) ‘‘ນິມິຕ຺ຕູປຄາ ປາສາຓາ ຐເປຕພ຺ພາຕິ ອິທໍ ຍຖາຣຸຈິຕຏ຺ຐາເນ ຣຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ທຸລ຺ລຠຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນິມິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ປຐມງ຺ຄໍ ສູປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ.

ຕໂຕ ສີມາສມ຺ມຸຕິກຣຓຕ຺ຖໍ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຍາວຕາ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ພທ຺ຘສີມໍ ວາ ນທີສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສເຣ ວາ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕາ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ເຕ ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ກຕ຺ວາ ຉນ຺ທໍ ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຍາ ສີມາ ສມ຺ມຕາ, ສາ ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ ນາມ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕູຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອຖ ຕໍ ສີມໍ ພນ຺ຘນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣສຸ ວສນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຍ ພທ຺ຘສີມວິຫາຣາ, ເຕສໍ ສີມາຍ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ຐເປຕ຺ວາ, ເຍ ອພທ຺ຘສີມວິຫາຣາ, ເຕສໍ ສີມາຍ ອຸປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ທິສາຈາຣິກຠິກ຺ຂູນໍ ນິສ຺ສຎ຺ຈາຣສມເຍ ຍທິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸກາມາ, ຕສ຺ມິໍ ເຍ ຠິກ຺ຂູ ພທ຺ຘສີມວິຫາຣາ, ເຕສໍ ເປເສຕພ຺ພໍ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍໍ ສີມໍ ພນ຺ຘິສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ສກສກສີມາປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ມາ ນິກ຺ຂມຖາ’’ຕິ. ເຍ ອພທ຺ຘສີມວິຫາຣາ, ເຕ ສພ຺ເພ ເອກຊ຺ຌໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕພ຺ພາ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ໂທ ອາຫຣິຕພ຺ໂພ.

ຍທິ ອຎ຺ຎໍ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕມ຺ປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ຕຸກາມາ, ຕຕ຺ຖ ນິວາສິໂນ ຠິກ຺ຂູ ສມານສໍວາສກສີມາສມ຺ມນ຺ນນກາເລ ອາຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ອນາຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມນ຺ນນກາເລ ປນ ອນ຺ໂຕນິມິຕ຺ຕຄເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ອນາຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຉນ຺ໂທ ອາຫຣິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ‘‘ຕໍ ພນ຺ຘິຕຸກາເມຫິ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣສຸ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ຠິກ຺ຂູສຸ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ເທ ອາຫເຏ ເຕສຸ ເຕສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ນທີຕິຕ຺ຖຄາມທ຺ວາຣາທີສຸ ຈ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂູນໍ ສີຆໍ ສີຆໍ ຫຕ຺ຖປາສານຍນຕ຺ຖຎ຺ຈ ພຫິສີມກຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ອາຣາມິກສາມເຓເຣ ຐເປຕ຺ວາ ເຠຣິສຎ຺ຎໍ ວາ ສງ຺ຂສຎ຺ຎໍ ວາ ກາຣາເປຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນານນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິກາຍ (ມຫາວ. ໑໓໙) ກມ຺ມວາຈາຍ ສີມາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ‘‘ເອວໍ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ປນ ຠິກ຺ຂູສູ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ທຸຕິຍງ຺ຄໍ ສູປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ກມ຺ມວາຈາປາຐສມເຍ ‘‘ສີມໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມນ຺ນນ຺ເຕນ ປຐມໍ ສມານສໍວາສກສີມາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ, ປຈ຺ຉາ ຕິຈີວເຣນ ອວິປ຺ປວາໂສ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໔) ວຈນໂຕ ປຐມໍ ສມານສໍວາສກສີມາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ, ປຈ຺ຉາ ອວິປ຺ປວາສສີມາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ, ສມານສໍວາສກກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສາເນເຍວ ນິມິຕ຺ຕານິ ພຫິ ກຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕປມາເຓເນວ ສມານສໍວາສກສີມາ ຈຕຸນຫຸຕາຘິກທ຺ວິລກ຺ຂໂຍຊນປຸຖຸລໍ ມຫາປຖວິໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຖວີສນ຺ຘາຣກອຸທກໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສາເນເຍວ…ເປ… ຄຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອວິປ຺ປວາສກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສາເນ ອວິປ຺ປວາສສີມາ ຍທິ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຄາໂມ ອຕ຺ຖິ, ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສມານສໍວາສກສີມາຍ ຄຕປຣິຈ຺ເຉເທເນວ ຄຕາ. ອິຕິ ຕິຈີວເຣນ ອວິປ຺ປວາສສີມາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ນ ອວຕ຺ຖຣຕິ, ສມານສໍວາສກສີມາວ ອວຕ຺ຖຣຕິ, ສມານສໍວາສກສີມາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອວິປ຺ປວາສສີມາ ປນ ຍຕ຺ຖ ສມານສໍວາສກສີມາ, ຕຕ຺ເຖວ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ອິຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອວິປ຺ປວາສສີມາ…ເປ… ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ, ຍາວຕາ ສມນ຺ຕາ ນິມິຕ຺ຕາ ກິຕ຺ຕິຕາ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ເອເຕຫິ ນິມິຕ຺ເຕຫິ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍ ສມານສໍວາສໍ ເອກູໂປສຖໍ, ເອສາ ຎຕ຺ຕິ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ, ຍາວຕາ ສມນ຺ຕາ ນິມິຕ຺ຕາ ກິຕ຺ຕິຕາ, ສງ຺ໂຆ ເອເຕຫິ ນິມິຕ຺ເຕຫິ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນຕິ ສມານສໍວາສໍ ເອກູໂປສຖໍ. ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ ເອເຕຫິ ນິມິຕ຺ເຕຫິ ສີມາຍ ສມ຺ມຸຕິ ສມານສໍວາສາຍ ເອກູໂປສຖາຍ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍ. ສມ຺ມຕາ ສາ ສີມາ ສງ຺ເຆນ ເອເຕຫິ ນິມິຕ຺ເຕຫິ ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖາ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ. ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໙).

ເອສາ ສມານສໍວາສກກມ຺ມວາຈາ,

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ, ຍາ ສາ ສງ຺ເຆນ ສີມາ ສມ຺ມຕາ ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖາ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ຕໍ ສີມໍ ຕິຈີວເຣນ ອວິປ຺ປວາສໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍ ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ, ເອສາ ຎຕ຺ຕິ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ, ຍາ ສາ ສງ຺ເຆນ ສີມາ ສມ຺ມຕາ ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖາ. ສງ຺ໂຆ ຕໍ ສີມໍ ຕິຈີວເຣນ ອວິປ຺ປວາສໍ ສມ຺ມນ຺ນຕິ ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ. ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ ເອຕິສ຺ສາ ສີມາຍ ຕິຈີວເຣນ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິ ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍ. ສມ຺ມຕາ ສາ ສີມາ ສງ຺ເຆນ ຕິຈີວເຣນ ອວິປ຺ປວາສາ ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ. ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໔).

ເອສາ ອວິປ຺ປວາສກມ຺ມວາຈາ ຎຕ຺ຕິໂທສອນຸສ຺ສາວນາໂທເສ ອນຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ຠຓິຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ກມ຺ມວາຈາສມ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ຕຕິຍງ຺ຄໍ ສູປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ.

ເອວມຍໍ ສີມາ ອນ຺ໂຕ ມຓິວິມານໍ ພຫິ ຣຊຕປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວິມານສາມິກເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ອິເມຫິ ຕີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມ຺ປນ຺ນໍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ວິຍ, ອນ຺ໂຕ ກນກວິມານໍ ພຫິ ຜລິກປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວິມານສາມິກເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ອິເມຫິ ຕີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມ຺ປນ຺ນໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ຈ ນິມິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິກມ຺ມວາຈາສມ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມ຺ປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕິວິຍ ໂສຠຕິ ວິໂຣຈຕິ, ຊິນສາສນສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາຣຓຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘກປາຬິຍໍ ‘‘ສີມໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມນ຺ນນ຺ເຕນ ປຐມໍ ສມານສໍວາສກສີມາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ.

‘‘ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣານຸທິສໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ກິຕ຺ຕິຕໍ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຸນ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສມ຺ມຕາ ອຍໍ ສີມາ ເອກາທສຫິ ວິປຕ຺ຕີຫິ ມຸຕ຺ຕາ, ຕີຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ນາ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓກາລໍ ອປຣິມາຓໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອປໂລກນາທິຈຕຸພ຺ພິຘກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານຠູຕາ ພທ຺ຘສີມາ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ຍທິ ປນ ສຂຓ຺ຑສີມໍ ມຫາສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸກາມາ, ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸຏ຺ຐຸ ໂສເຘຕ຺ວາ ສມູຫນິຕໂປຣາຓສີມາຍ ເກວລາຍ ປກຕິຄາມສີມາຍ ວາ ວິສຸໍຄາມສີມາຍ ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ, ຕາສຸ ຈ ທ຺ວີສຸ ສີມາສຸປພ຺ພຊ຺ຊຸປສມ຺ປທາທີນໍ ສງ຺ຆກມ຺ມານໍ ສຸຂກຣຓຕ຺ຖໍ ສີມາ ປຐມໍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ, ຕໍ ປນ ພນ຺ຘນ຺ເຕຫິ ວຕ຺ຕໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຫິ ໂພຘິເຈຕິຍຠຕ຺ຕສາລາທີນິ ສພ຺ພວຕ຺ຖູນິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຕວິຫາເຣ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ພຫູນໍ ສໂມສຣຓຏ຺ຐາເນ ອພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ວິວິຕ຺ໂຕກາເສ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ. ອກຕວິຫາເຣ ພນ຺ຘນ຺ເຕຫິ ໂພຘິເຈຕິຍາທີນໍ ສພ຺ພວຕ຺ຖູນໍ ປຕິຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຍຖາ ປຕິຏ຺ຐິເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ວິວິຕ຺ໂຕກາເສ ໂຫຕິ, ເອວໍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ‘‘ອິມໍ ປນ ສມານສໍວາສກສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນນ຺ເຕຫີ’’ຕິອາທິ.

ກິຕ຺ຕກປ຺ປມາຓາ ປນ ຂຓ຺ຑສີມາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາຕິ? ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ສເຈ ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວຏ຺ຏຕິ, ຕໂຕ ໂອຣໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຣໍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີປິ ວຏ຺ຏຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ໑໓໘) ‘‘ສາ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນາ’’ຕິອາທິ. ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ຈ ນິສິນ຺ເນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທຎ຺ຈ ອພ຺ຠານກຣຓກາເລ ກມ຺ມາຣຫຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ວີສຕິຄຓສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສີທນປ຺ປໂຫນກຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໓໘) ‘‘ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ. ຕໍ ຂຓ຺ຑສີມໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສີມມາຬກສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ນິມິຕ຺ຕູປຄາ ປາສາຓາ ຐເປຕພ຺ພາ. ອນ຺ໂຕຂຓ຺ຑສີມາຍເມວ ຐຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑສີມາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ. ‘‘ເອໂສ ປາສາໂຓ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ສີມາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ, ຕສ຺ສາເຍວ ສີມາຍ ທຬ຺ຫີກມ຺ມຕ຺ຖໍ ອວິປ຺ປວາສກມ຺ມວາຈາ ກາຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ‘‘ຕໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕຫີ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ຂຓ຺ຑສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ພຫິ ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓາ ຐເປຕພ຺ພາ. ສີມນ຺ຕຣິກາ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ເອກຣຕນປ຺ປມາຓາ ວຏ຺ຏຕິ, ວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓາປິ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓາປິ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ວິຫາໂຣ ມຫາ ໂຫຕິ, ທ຺ເວປິ ຕິສ຺ໂສປິ ຕຕຸຕ຺ຕຣິປິ ຂຓ຺ຑສີມາໂຍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ເອວໍ ຂຓ຺ຑສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ມຫາສີມາສມ຺ມຸຕິກາເລ ຂຓ຺ຑສີມໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຫາສີມາຍ ຐຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ອນຸປຣິຍາຍນ຺ເຕຫິ ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓາ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ອວເສສນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫນ຺ເຕຫິ ກມ຺ມວາຈາຍ ສມານສໍວາສກສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ທຬ຺ຫີກມ຺ມຕ຺ຖໍ ອວິປ຺ປວາສກມ຺ມວາຈາປິ ກາຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ‘‘ເອວໍ ຂຓ຺ຑສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

‘‘ສມນ຺ຕາ ອນຸປຣິຍາຍນ຺ເຕຫິ ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓາ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາຕິ? ທກ຺ຂິຓໂຕ ອນຸປຣິຍາຍນ຺ເຕເນວ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ຂຓ຺ຑສີມໂຕ ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸເຂນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພານິ ນິມິຕ຺ຕານິ ອນຸກ຺ກເມນ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ທກ຺ຂິຓາຠິມຸເຂນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ປຈ຺ຉິມາຠິມຸເຂນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຖາ ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸເຂນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພານິ ນິມິຕ຺ຕານິ ອນຸກ຺ກເມນ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸເຂນ ຐຕ຺ວາ ປຸຣິມໍ ກິຕ຺ຕິຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຸນ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ພຫູນມ຺ປິ ຂຓ຺ຑສີມານໍ ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓາ ປຈ຺ເຈກໍ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ ອວເສສນິມິຕ຺ຕານີຕິ ມຫາສີມາຍ ພາຫິຣພນ຺ຘເນສຸ ນິມິຕ຺ຕານິ. ເອວໍ ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓາ ມຫາສີມາຍ ອນ຺ໂຕ ນິມິຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານໍ ສງ຺ກຣໂທສາປຄມນຕ຺ຖໍ ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓານໍ ຐເປຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສມນ຺ຕາ ອນຸປຣິຍາຍນ຺ເຕນ ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓາ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ. ຕຖາຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໓໘) ‘‘ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓາຕິ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ຐປິຕນິມິຕ຺ຕປາສາຓາ, ເຕ ປນ ກິຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ປທກ຺ຂິຓໂຕ ອນຸປຣິຍາຍນ຺ເຕເນວ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ.

ກິໍ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມເນວ ສີມາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎນປິ ອນຸກ຺ກເມນ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາຕິ? ສເຈ ປນ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໂຕ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫາສີມາຍ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຍໍ ສີມໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ປຐມໍ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ຂຓ຺ຑສີມໂຕວ ປຏ຺ຐາຍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ‘‘ສເຈ ປນ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ນິມິຕ຺ຕານີ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ຂຓ຺ຑສີມມຫາສີມພນ຺ຘເນນ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂກ ຄຸໂຓຕິ ເຈ? ເອວໍ ພທ຺ຘາສຸ ປນ ສີມາສຸ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ຐິຕາ ຠິກ຺ຂູ ມຫາສີມາຍໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປນ຺ຕິ, ມຫາສີມາຍ ວາ ຐິຕາ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ, ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ປນ ຐິຕາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ນ ໂກເປນ຺ຕິ. ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ປນ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ຐິຕາ ໂກເປນ຺ຕິ. ສີມນ຺ຕຣິກາ ຫິ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ຠຊຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອວໍ ພທ຺ຘາສຸ ປນ ສີມາສູ’’ຕິອາທິ, ເອວໍ ພທ຺ຘສີມວິຫາເຣສຸ ວສນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐິເຕຫິ ຕິຈີວເຣຫິ ວິນາ ຍຖາຣຸຈິ ວສິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ຄາໂມ ອຕ຺ຖິ, ຄາມຄາມູປຈາເຣສຸ ນ ລຠຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ສີມາພນ຺ຘນວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ.

໒໕. ອຸໂປສຖປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໑໖໘. ເອວໍ ສີມາວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ອຸໂປສຖປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ອຸໂປສຖປວາຣຓາຕິ ເອຕ຺ຖ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸໂປສຖສທ຺ໂທ ຕາວ –

‘‘ອຸທ຺ເທເສ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍມຸໂປສໂຖ;

ອຸປວາເສ ຈ ອຏ຺ຐງ຺ເຄ, ອຸໂປສຖທິເນ ສິຍາ’’ຕິ. –

ວຈນໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍໍ ອຸປວາເສ ອຏ຺ຐງ຺ຄສີເລ ອຸໂປສຖທິເນ ຈ ວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ອາຍາມາວຸໂສ ກປ຺ປິນ ອຸໂປສຖໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໕໐; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໘໕) ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ອາຄໂຕ, ‘‘ອຸໂປສໂຖ ນາມ ນາຄຣາຊາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໖) ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ສຸທ຺ຘສ຺ສ ເວ ສທາ ເຜຄ຺ຄຸ, ສຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸໂປສໂຖ ສທາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໗໙) ອຸປວາເສ, ‘‘ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຂ, ວິສາເຂ, ອຸໂປສໂຖ ອຸປວຸຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໔໓) ອຏ຺ຐງ຺ຄສີເລ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸໂປສເຖ ສຠິກ຺ຂຸກາອາວາສາ ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໑໐໔໘) ອຸໂປສຖທິເນ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສໂຖ’’ຕິອາທີສຸ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຘິຏ຺ຐາເນສຸປິ ວຕ຺ຕຕິ. ເຕ ປນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ກຕ຺ວາ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ອຸໂປສຖທິເນ ຈ ວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ອຸປວສນໍ ອຸໂປສໂຖ, ສີເລນ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວສນນ຺ຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ອຸໂປສຖທິເນ ອຸປວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສໂຖ, ເອຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ສີເລນ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວສນ຺ຕີຕ຺ຍຕ຺ໂຖ.

ປວາຣຓາ-ສທ຺ໂທ ປນ ‘‘ປວາຣຓາ ປຏິກ຺ເຂເປ, ກຖິຕາຊ຺ເຌສນາຍ ຈາ’’ຕິ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍໍ ວຈນໂຕ ປຏິກ຺ເຂເປ ອຊ຺ເຌສເນ ຈ ວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠຸຕ຺ຕາວີ ປວາຣິໂຕ ອນຕິຣິຕ຺ຕໍ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ຂາເທຍ຺ຍ ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ວາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໒໓໘) ປຏິກ຺ເຂເປ, ‘‘ສງ຺ໂຆ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໒໑໐) ອຊ຺ເຌສເນ, ‘‘ອຊ຺ຊປວາຣຓາ ຈາຕຸທ຺ທສີ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໑໒) ປວາຣຓາທິວເສ. ໂສ ປນ ອຊ຺ເຌສນທິວໂສເຍວາຕິ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ ປນ ອຊ຺ເຌສເນ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ປວາຣີຍເຕ ປວາຣຓາ, ປກາເຣນ ອິຈ຺ຉີຍເຕຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ປ-ປຸພ຺ພ ວຣຘາຕຸ ຈຸຣາທິຄຓິກາຍໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘການນ຺ຕຣໍ ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘໂກ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ປວາຣຓກ຺ຂນ຺ຘໂກ ສງ຺ຄີໂຕ, ຕຖາປິ ອຸໂປສຖປວາຣຓກມ຺ມານໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສມານຕ຺ຕາ ຍມກມິວ ຠູຕຕ຺ຕາ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ ສລ຺ລຫຸກຄນ຺ໂຖ ຈາຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ຂນ຺ຘກທ຺ວຍສງ຺ຄຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ເອເກເນວ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ທສ຺ເສຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຈາຕຸທ຺ທສິໂກ ປນ຺ນຣສິໂກ ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສໂຖຕິ ທິວສວເສນ ຕໂຍ ອຸໂປສຖາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈຕຸທ຺ທສິຍໍ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຈາຕຸທ຺ທສິໂກ, ເອວໍ ປນ຺ນຣສິໂກ. ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສໂຖ ນາມ ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິກທິວເສ ກາຕພ຺ພອຸໂປສໂຖ. ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ຫວສ຺ສານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫມນ຺ຕອຸຕຸ ນາມ ອປຣກຕ຺ຕິກກາຬປກ຺ຂສ຺ສ ປາຏິປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຜຄ຺ຄຸນປຸຓ຺ຓມປຣິໂຍສານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ. ຄິມ຺ຫອຸຕຸ ນາມ ຜຄ຺ຄຸນສ຺ສ ກາຬປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມປຣິໂຍສານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ. ວສ຺ສານອຸຕຸ ນາມ ອາສາຬ຺ຫສ຺ສ ກາຬປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປຣກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມປຣິໂຍສານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ. ຕຕິຍສຕ຺ຕມປກ຺ເຂສຸ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ກຕ຺ວາ ຉ ຈາຕຸທ຺ທສິກາຕິ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ອຸຕຸໂນ ຕຕິເຍ ຈ ສຕ຺ຕເມ ຈ ປກ຺ເຂ ທ຺ເວ ຈາຕຸທ຺ທສິກາ, ມິຄສິຣມາສສ຺ສ ກາຬປກ຺ເຂ, ມາຆມາສສ຺ສ ກາຬປກ຺ເຂ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຄິມ຺ຫສ຺ສ ອຸຕຸໂນ ຕຕິເຍ ຈິຕ຺ຕມາສສ຺ສ ກາຬປກ຺ເຂ ສຕ຺ຕເມ ເຊຏ຺ຐມາສສ຺ສ ກາຬປກ຺ເຂ ຈ, ວສ຺ສານສ຺ສ ອຸຕຸໂນ ຕຕິເຍ ສາວຓສ຺ສ ກາຬປກ຺ເຂ ຈ ສຕ຺ຕເມ ອສ຺ສຍຸຊມາສສ຺ສ ກາຬປກ຺ເຂ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສາ ປນ຺ນຣສິກາຕິ ເສສາ ອຏ຺ຐາຣສ ປນ຺ນຣສິກາ.

ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ກຕ຺ຕິກສ຺ສ ຈ ກາຬມ຺ຫາ;

ຍາວ ຜຄ຺ຄຸນປຸຓ຺ຓມາ;

ເຫມນ຺ຕກາໂລຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ;

ອຏ຺ຐ ໂຫນ຺ຕິ ອຸໂປສຖາ.

‘‘ຜຄ຺ຄຸນສ຺ສ ຈ ກາຬມ຺ຫາ;

ຍາວ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາ;

ຄິມ຺ຫກາໂລຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ;

ອຏ຺ຐ ໂຫນ຺ຕິ ອຸໂປສຖາ.

‘‘ອາສາຬ຺ຫສ຺ສ ຈ ກາຬມ຺ຫາ;

ຍາວ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ;

ວສ຺ສກາໂລຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ;

ອຏ຺ຐ ໂຫນ຺ຕິ ອຸໂປສຖາ.

‘‘ອຸຕູນໍ ປນ ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ, ປກ຺ເຂ ຕຕິຍສຕ຺ຕເມ;

ຈຕຸທ຺ທໂສຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ ນຍຎ຺ຎຸໂນ’’ຕິ. (ກງ຺ຂາ. ອຠິ. ຏີ. ນິທານວຓ຺ຓນາ);

ເອວໍ ເອກສໍວຈ຺ຉເຣ ຈຕຸວີສຕິ ອຸໂປສຖາຕິ ເອວໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເຫມນ຺ຕາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ອຸຕຸມ຺ຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ອຏ຺ຐອຏ຺ຐອຸໂປສຖຕ຺ຕາ ອຸຕຸຕ຺ຕຍສໂມຘານຠູເຕ ເອກສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຈຕຸວີສຕິ ອຸໂປສຖາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ຕາວ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ເອກສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຉຈາຕຸທ຺ທສິກອຏ຺ຐາຣສປນ຺ນຣສິກອຸໂປສຖກຣຓໍ ຕາວ ປຐມໍ ປກຕິຍາ ສຠາເວນ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ນ ພຫຸຕຣາວາສິກາທິນາ ກາຣເຓນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຖາຣູປປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຈາຕຸທ຺ທເສ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ສກິໍ ປກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທເສ ວາ ປນ຺ນຣເສ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໖) ວຈນໂຕ ‘‘ໂຍ ປນ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອາວາສິການໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມຫາວ. ໑໗໘) ຈ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຈາຕຸທ຺ທເສ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສກິນ຺ຕິ ເອກວາຣໍ. ອາວາສິການໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາວາສິເກຫິ ‘‘ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ຈາຕຸທ຺ທໂສ’’ຕິ ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ ກຣິຍມາເນ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ນ ປຏິກ຺ໂກສິຕພ຺ພໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອາວາສິເກຫິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ອຸໂປສເຖ ຈາຕຸທ຺ທສິເກ ກາຕຸໍ, ກຖໍ ມຍໍ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຐມຕຣໍ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໐) ວຈນຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອເກກສ຺ສ ອຸຕຸໂນ ຕຕິຍສຕ຺ຕມປກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທເສ ວາ ອວເສສສ຺ສ ປນ຺ນຣເສ ວາ ສກິໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນປິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸເກຫີ’’ຕິອາທີນິ ສຸຕ຺ຕານິ ທສ຺ສິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາຣູປປຈ຺ຈເຍ ສຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຈາຕຸທ຺ທເສ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ອນຸຣູເປ ອາວາສິກາ ພຫຸຕຣາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວມາທິເກ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຈາຕຸທ຺ທເສຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ຕຕິຍສຕ຺ຕມປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈາຕຸທ຺ທເສ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິ (ມຫາວ. ໑໗໘) –

‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈາຕຸທ຺ທໂສ ໂຫຕິ, ອາຄນ຺ຕຸການໍ ປນ຺ນຣໂສ. ສເຈ ອາວາສິກາ ພຫຸຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອາວາສິການໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສມສມາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອາວາສິການໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອາຄນ຺ຕຸກາ ພຫຸຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາວາສິເກຫິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປນ຺ນຣໂສ ໂຫຕິ, ອາຄນ຺ຕຸການໍ ຈາຕຸທ຺ທໂສ. ສເຈ ອາວາສິກາ ພຫຸຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອາວາສິການໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສມສມາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອາວາສິການໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອາຄນ຺ຕຸກາ ພຫຸຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາວາສິເກຫິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຏິປໂທ ໂຫຕິ, ອາຄນ຺ຕຸການໍ ປນ຺ນຣໂສ. ສເຈ ອາວາສິກາ ພຫຸຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາວາສິເກຫິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ນາກາມາ ທາຕພ຺ພາ ສາມຄ຺ຄີ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ນິສ຺ສີມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ສມສມາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາວາສິເກຫິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ນາກາມາ ທາຕພ຺ພາ ສາມຄ຺ຄີ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ນິສ຺ສີມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ອາຄນ຺ຕຸກາ ພຫຸຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາວາສິເກຫິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ສາມຄ຺ຄີ ວາ ທາຕພ຺ພາ, ນິສ຺ສີມໍ ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປນ຺ນຣໂສ ໂຫຕິ, ອາຄນ຺ຕຸການໍ ປາຏິປໂທ. ສເຈ ອາວາສິກາ ພຫຸຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອາວາສິການໍ ສາມຄ຺ຄີ ວາ ທາຕພ຺ພາ, ນິສ຺ສີມໍ ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສມສມາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອາວາສິການໍ ສາມຄ຺ຄີ ວາ ທາຕພ຺ພາ, ນິສ຺ສີມໍ ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອາຄນ຺ຕຸກາ ພຫຸຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອາວາສິການໍ ນາກາມາ ທາຕພ຺ພາ ສາມຄ຺ຄີ, ອາວາສິເກຫິ ນິສ຺ສີມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຏ຺ຐກຖາ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໗໘) –

ອາວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈາຕຸທ຺ທໂສ ໂຫຕິ, ອາຄນ຺ຕຸການໍ ປນ຺ນຣໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍສໍ ປນ຺ນຣໂສ, ເຕ ຕິໂຣຣຏ຺ຐໂຕ ວາ ອາຄຕາ, ອຕີຕໍ ວາ ອຸໂປສຖໍ ຈາຕຸທ຺ທສິກໍ ອກໍສູຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາວາສິການໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາວາສິເກຫິ ‘‘ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ຈາຕຸທ຺ທໂສ’’ຕິ ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ ກຣິຍມາເນ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ນ ປຏິກ຺ໂກສິຕພ຺ພໍ. ນາກາມາ ທາຕພ຺ພາຕິ ນ ອນິຈ຺ຉາຍ ທາຕພ຺ພາຕິ.

‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ອຍໍ ປວາຣຓກ຺ຂນ຺ຘກາຄຕາ ປາຬິ (ມຫາວ. ໒໔໐) – ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ພຫຸລາ ສນ຺ທິຏ຺ຐາ ສມ຺ຠຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອາວາເສ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສາມນ຺ຕາ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ຠຓ຺ຑນກາຣກາ ກລຫກາຣກາ ວິວາທກາຣກາ ຠສ຺ສກາຣກາ ສງ຺ເຆ ອຘິກຣຓກາຣກາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ປວາຣຓາຍ ປວາຣຓໍ ຐເປສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ອຸໂປສເຖ ຈາຕຸທ຺ທສິເກ ກາຕຸໍ, ກຖໍ ມຍໍ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຐມຕຣໍ ປວາເຣຍ຺ຍາມາຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຏ຺ຐກຖາ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໐) – ທ຺ເວ ຕໂຍ ອຸໂປສເຖ ຈາຕຸທ຺ທສິເກ ກາຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມາ ທ຺ເວ, ຕຕິໂຍ ປນ ປກຕິຍາປິ ຈາຕຸທ຺ທສິໂກເຍວາຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖາ ວາ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມາ ວາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຈາຕຸທ຺ທສິກາ ກາຕພ຺ພາ. ອຖ ຈຕຸຕ຺ເຖ ກເຕ ສຸຓນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈໂມ ຈາຕຸທ຺ທສິໂກ ກາຕພ຺ໂພ, ເອວມ຺ປິ ທ຺ເວ ຈາຕຸທ຺ທສິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຠຓ຺ຑນກາຣການໍ ເຕຣເສ ວາ ຈາຕຸທ຺ທເສ ວາ ອິເມ ປນ຺ນຣສີປວາຣຓໍ ປວາເຣສ຺ສນ຺ຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຍໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນີປາໂຐ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໔໐) – ຈຕຸຕ຺ເຖ ກເຕ ສຸຓນ຺ຕີຕິ ຈຕຸຕ຺ເຖ ປນ຺ນຣສິກຸໂປສເຖ ກເຕ ອມ຺ຫາກໍ ປວາຣຓໍ ຐເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ສຸຓນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ທ຺ເວ ຈາຕຸທ຺ທສິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ຈາຕຸທ຺ທສິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິມຕິວິໂນທນີປາໂຐ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໔໐) – ທ຺ເວ ຈາຕຸທ຺ທສິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕຕິຍປກ຺ເຂ ຈາຕຸທ຺ທສິຍາ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ຈາຕຸທ຺ທສິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ຠຓ຺ຑນກາຣການໍ ເຕຣເສ ວາ ຈາຕຸທ຺ທເສ ວາ ອິເມ ປນ຺ນຣສີປວາຣຓໍ ປວາເຣສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ຍຖາສກໍ ອຸໂປສຖກຣຓທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈາຕຸທ຺ທສີປນ຺ນຣສີໂວຫາໂຣ, ນ ຈນ຺ທຄຕິສິທ຺ຘິຍາ ຕິຖິຍາ ວເສນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອວໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊູນໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໖) ວຈນໂຕ ປເນຕ຺ຖ ໂລກິຍານໍ ຕິຖິໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ເຕຫິປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸໂປສຖກ຺ກເມນ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ປນ຺ນຣສິໍ ວາ ປນ຺ນຣສິໍ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ວາ ກໂຣນ຺ເຕເຫວ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ໂສຬສມທິວສໍ ວາ ເຕຣສມທິວສໍ ວາ ອຸໂປສຖທິວສໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ. ເຕເນວ ປາຬິຍມ຺ປິ (ມຫາວ. ໒໔໐) ‘‘ທ຺ເວ ຕໂຍ ອຸໂປສເຖ ຈາຕຸທ຺ທສິເກ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ທ຺ວາທສິຍໍ, ເຕຣສິຍໍ ວາ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ‘‘ສກິໍ ປກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທເສ ວາ ປນ຺ນຣເສ ວາ’’ຕິອາທິວຈນມ຺ປິ (ມຫາວ. ໑໓໖) ອຸປວຸຕ຺ຕກ຺ກເມເນວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕິຖິກ຺ກເມນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ນ ເກວລໍ ອຸໂປສຖທິວສາເຍວ ຕໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ປວາຣຓາທິວສາປີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ມາອິຕິ ຈນ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕສ຺ສ ຄຕິຍາ ທິວສສ຺ສ ມິນິຕພ຺ພໂຕ, ໂສ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພກລາປປາຣິປູຣິຍາ ປຸຓ຺ໂຓຕິ ປຸຓ຺ຓມາ. ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກາຍ ປຸຓ຺ຓມາ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ, ອສ຺ສຍຸຊປຸຓ຺ຓມາ. ສາ ຫິ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສໍເຍວາຕິ ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍເຍວ. ຠຓ຺ຑນກາຣເກຫີຕິ ກລຫກາຣເກຫິ. ປຈ຺ຈຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ອຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຠຓ຺ຑນກາຣເກ ອນຸວາທວເສນ ອສ຺ສຍຸຊປຸຓ຺ຓມາທິໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕາ ປວາຣຓໍ ກາຬປກ຺ຂໍ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍ ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ, ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາວາສິກາ, ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິທານິ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາມ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາມ, ອາຄເມ ກາເຬ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ, ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ, ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາວາສິກາ, ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິທານິ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາມ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາມ, ອາຄເມ ຊຸຓ຺ເຫ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໐) ຈ ເອວໍ ຎຕ຺ຕິຍາ ປວາຣຓໍ ອຸທ຺ຘໍ ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖາຕິ ອນນ຺ຕຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຈຕຸທ຺ທສນ຺ນໍ ປູຣໂຓ ຈາຕຸທ຺ທໂສ, ທິວໂສ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາຄເມ ກາເຬ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ຎຕ຺ຕິໍ ຐປຍິໍສຸ. ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ວາຕິ ໂກມຸທິຈາຕຸມາສິນິປຸຓ຺ຓມທິວໂສ ວາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາຄເມ ຊຸຓ຺ເຫ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ຎຕ຺ຕິໍ ຐປຍິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ອາຄເມ ຊຸຓ຺ເຫ ໂກມຸທິຍາ ຈາຕຸມາສິນິຍາ ອວສ຺ສໍ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວາເຣຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ເຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ຠຓ຺ຑນກາຣກາ ກລຫກາຣກາ ວິວາທກາຣກາ ຠສ຺ສກາຣກາ ສງ຺ເຆ ອຘິກຣຓກາຣກາ ຕມ຺ປິ ຊຸຓ຺ຫໍ ອນຸວເສຍ຺ຍຸໍ. ເຕຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູຫິ ສພ຺ເພເຫວ ອາຄເມ ຊຸຓ຺ເຫ ໂກມຸທິຍາ ຈາຕຸມາສິນິຍາ ອກາມາ ປວາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໐). ເຕເນວາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ເອວ ວາ’’ຕິ. ຍທິ ຫິ ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວາເຣຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໓໓). ວິສຸທ຺ຘິປວາຣຓາໂຍຄໂຕ ປວາຣຓາທິວສາ. ປິ-ສທ຺ເທນ ນ ເກວລໍ ປວາຣຓາທິວສາວ, ອຖ ໂຂ ຕທຎ຺ເຎ ອຸໂປສຖທິວສາປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທມ຺ປີຕິ ປວາຣຓຕ຺ຕຍມ຺ປິ. ຕຖາຣູປປຈ຺ຈເຍຕິ ພຫຸຕຣາວາສິກາທິປຈ຺ຈເຍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມານນ຺ຕິ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກສງ຺ຂາຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອສ຺ສຍຸຊໂກມຸທິປຸຓ຺ຓມານໍ.

ອິທານິ ໂຍ ໂສ ສາມຄ຺ຄິອຸໂປສຖທິວໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຎ຺ຈ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ສາມຄ຺ຄິປວາຣຓາທິວສຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍທາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂອສາຣິເຕ ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ໂອສາຣິເຕ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສີມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ກມ຺ມປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ປເວສິເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ. ຕທາ ຐເປຕ຺ວາ ຈຸທ຺ທສປນ຺ນຣເສ ອຎ຺ໂຎ ໂຍ ໂກຈິ ທິວໂສ ອຸໂປສຖທິວໂສ ນາມ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ຕາວເທວ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ‘ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕາວເທວາຕິ ຕໍ ທິວສເມວ. ວຈນໂຕຕິ ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໔໗໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍຕ຺ຣ ປນ ປຕ຺ຕຈີວຣາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ກາຣເຓນ ວິວທນ຺ຕາ ອຸໂປສຖໍ ວາ ປວາຣຓໍ ວາ ຐເປນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ອຘິກຣເຓ ວິນິຈ຺ຉິເຕ ‘‘ສມຄ຺ຄາ ຊາຕມ຺ຫາ’’ຕິ ອນ຺ຕຣາ ສາມຄ຺ຄິອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ກໂຣນ຺ເຕຫິ ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສໂຖ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕິ.

ກຕ຺ຕິກມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕ຺ຕິກມາໂສ ນາມ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ກາຬປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອປຣກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ, ຕາວ ເອກູນຕິໍສຣຕ຺ຕິທິວາ, ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ຕໂຕ ປຸເຣ ວາ ປນ ປຈ຺ຉາ ວາ ວຏ຺ຏຕິ. ອຍເມວາຕິ ໂຍ ໂກຈິ ທິວໂສເຍວ. ອິຘາປິ ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘເກ ສາມຄ຺ຄິຍາ ສທິສາວ ສາມຄ຺ຄີ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍ ປນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກ ປວາຣຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ສມຄ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕຫິ ປວາຣຓາຍເມວ ປວາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ, ຕາວເທວ ນ ກາຕພ຺ພາ, ກໂຣນ຺ເຕຫິ ອປວາຣຓາຍ ປວາຣຓາ ກຕາ ນາມ ໂຫຕິ, ‘‘ນ ກາຕພ຺ພາເຍວາ’’ຕິ ນິຍເມນ ຍທິ ກໂຣຕິ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຸໂປສຖກຣເຓ ທຸກ຺ກຏໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໓).

໑໖໙. ສງ຺ເຆ ອຸໂປສໂຖ ນາມ ເອກສີມາຍໍ ສນ຺ນິປຕິເຕນ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິສງ຺ເຆນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ອຸໂປສໂຖ, ໂສ ຈ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສເຍວ. ຄເຓ ອຸໂປສໂຖ ນາມ ເອກສີມາຍໍ ສນ຺ນິປຕິເຕຫິ ທ຺ວີຫິ, ຕີຫິ ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ອຸໂປສໂຖ, ໂສ ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖເຍວ. ປຸຄ຺ຄເລ ອຸໂປສໂຖ ນາມ ເອກສີມາຍໍ ນິສິນ຺ເນນ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ອຸໂປສໂຖ, ໂສ ຈ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສໂຖເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຣກວເສນ ອປເຣປິ ຕໂຍ ອຸໂປສຖາ’’ຕິ. ກຕ຺ຕພ຺ພາກາຣວເສນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຕີສຸ ອຸໂປສເຖສຸ ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທໂສ ນາມ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ໂສ ທຸວິໂຘ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ຈ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ຈ. ຕຕ຺ຣ ໂອວາໂທວ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທໂສ ສຣູເປນ ກຖນໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວີຕິກ຺ກເມ ອຍໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິວເສນ ອາຓາປນໍ ປຎ຺ຎາປນໍ ອາຓາ. ເສສໍ ອນນ຺ຕຣສທິສເມວ.

ຕຕ຺ຖ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ນາມ –

‘‘ຂນ຺ຕິ ປຣມໍ ຕໂປ ຕິຕິກ຺ຂາ;

ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ວທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ;

ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ ປຣູປຆາຕີ;

ນ ສມໂຓ ໂຫຕິ ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ.

‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ;

ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນໍ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນໍ.

‘‘ອນຸປວາໂທ ອນຸປຆາໂຕ, ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈ ສໍວໂຣ;

ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ຈ ຠຕ຺ຕສ຺ມິໍ, ປນ຺ຕຎ຺ຈ ສຍນາສນໍ;

ອຘິຈິຕ຺ເຕ ຈ ອາໂຍໂຄ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓-໑໘໕) –

ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາ.

ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຕິ ປຣມໍ ຕໂປຕິ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ ນາມ ປຣມໍ ຕໂປ. ຕິຕິກ຺ຂາຕິ ຂນ຺ຕິຍາ ເອວ ເວວຈນໍ, ຕິຕິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ ຕໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ວທນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ນິພ຺ພານໍ ປຣມນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ. ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ ປຣູປຆາຕີຕິ ໂຍ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ປຣໍ ອຸປຆາເຕຕິ ພາຘຕິ ວິຫິໍສຕິ, ໂສ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖປາໂທ ປນ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ‘‘ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ຫິ ນ ສມໂຓ ໂຫຕີຕິ ເວວຈນໍ. ‘‘ປຣູປຆາຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕຕິ ເວວຈນໍ. ອຖ ວາ ປຣູປຆາຕີຕິ ສີລູປຆາຕີ. ສີລຎ຺ຫິ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ປຣນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ຈ ສມໂຓ ປຣໍ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ ປຣູປຆາຕີ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລວິນາສໂກ, ໂສ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ໂຍ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິຍາ ອຠາວາ ປຣູປຆາຕີ ໂຫຕິ, ປຣໍ ອນ຺ຕມໂສ ຑໍສມກສມ຺ປິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ໂສ ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ. ກິໍ ກາຣຓາ? ມລສ຺ສ ອປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ປພ຺ພາຊຍມຕ຺ຕໂນ ມລໍ, ຕສ຺ມາ ‘ປພ຺ພຊິໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໘໘) ອິທຎ຺ຫິ ປພ຺ພຊິຕລກ຺ຂຓໍ. ໂຍປິ ນ ເຫວ ໂຂ ອຸປຆາເຕຕິ ນ ມາເຣຕິ, ອປິຈ ທຓ຺ຑາທີຫິ ວິເຫເຐຕິ, ໂສປິ ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ ນ ສມໂຓ ໂຫຕິ. ກິໍກາຣຓາ? ວິເຫສາຍ ອສມິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສມິຕຕ຺ຕາ ຫິ ປາປານໍ, ສມໂຓຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໖໕) ອິທຎ຺ຫິ ສມຓລກ຺ຂຓໍ.

ທຸຕິຍຄາຖາຍ ສພ຺ພປາປສ຺ສາຕິ ສພ຺ພາກຸສລສ຺ສ. ອກຣຓນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປາທນໍ. ກຸສລສ຺ສາຕິ ຈຕຸຠູມກກຸສລສ຺ສ. ອຸປສມ຺ປທາຕິ ອຸປສມ຺ປາທນໍ ປຏິລາໂຠ. ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວທາປນໍ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິໂສຘນໍ, ຕໍ ປນ ອຣຫຕ຺ເຕນ ໂຫຕິ, ອິຕິ ສີລສໍວເຣນ ສພ຺ພປາປໍ ປຫາຍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຫິ ສມຖວິປສ຺ສນາຫິ ກຸສລໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂຍທເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນໍ ໂອວາໂທ ອນຸສິຏ຺ຐິ.

ຕຕິຍຄາຖາຍ ອນຸປວາໂທຕິ ວາຈາຍ ກສ຺ສຈິ ອນຸປວທນໍ. ອນຸປຆາໂຕຕິ ກາເຍນ ກສ຺ສຈິ ອຸປຆາຕາກຣຓໍ. ປາຕິໂມກ຺ເຂຕິ ຍໍ ຕໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປອຕິໂມກ຺ຂໍ ອຕິປໂມກ຺ຂໍ ອຸຕ຺ຕມສີລໍ. ປາຕິ ວາ ອຄຕິວິເສເສຫິ ໂມກ຺ເຂຕິ ທຸຄ຺ຄຕິຠເຍຫິ, ໂຍ ວາ ນໍ ປາຕິ, ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈ. ສໍວໂຣຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອວີຕິກ຺ກມລກ຺ຂໂຓ ສໍວໂຣ. ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄວເສນ ປມາຓຎ຺ຎຸຕາ. ປນ຺ຕຎ຺ຈ ສຍນາສນນ຺ຕິ ຊນສງ຺ຆຏ຺ຏນວິຣຫິຕໍ ນິຊ຺ຊນສມ຺ພາຘໍ ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທ຺ວີຫິເຍວ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ ທີປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ ປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສສາມຎ຺ເຎນ ອິຕຣທ຺ວຍສ຺ສປິ ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ. ອຘິຈິຕ຺ເຕ ຈ ອາໂຍໂຄຕິ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ຕໂຕປິ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕເມວ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ອາໂຍໂຄ ຈ ອນຸໂຍໂຄ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຣສ຺ສ ອນຸປວທນໍ, ອນຸປຆາຕນໍ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ, ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠເຄສຸ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິວສິຠາວາຍ ວິວິຕ຺ຕເສນາສນເສວນຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ໂອວາໂທ ອນຸສິຏ຺ຐີຕິ. ອິມາ ປນ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາໂຍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສຄາຖາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕໍ ພຸທ຺ຘາ ເອວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ສາວກາ. ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໓໔) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນາມ, ຕໍ ສາວກາ ເອວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ພຸທ຺ຘາ. ອິທເມວ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ອນຸປຄໂຕ ນາມ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ອສຕິຍາ ປຸຣິມິກາຍ ອນຸປຄໂຕ ວາ. ຈາຕຸມາສິນິຍນ຺ຕິ ຈຕຸມາສິຍໍ. ສາ ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ປາຣິປູຣິຠູຕາຕິ ຈາຕຸມາສີ, ສາ ເອວ ‘‘ຈາຕຸມາສິນີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສໍ ຈາຕຸມາສິນິຍໍ, ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາສິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍສາມຄ຺ຄິນ຺ຕິ ກາເຍນ ສມຄ຺ຄຠາວໍ, ຫຕ຺ຖປາສູປຄມນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ສເຈ ປຸຣິມິກາຍ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕາ ປຈ຺ຉິມິກາຍປິ ປຎ຺ຈ, ປຸຣິເມຫິ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປວາຣິເຕ ປຈ຺ຉິເມຫິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ, ນ ເອກສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ທ຺ເວ ຎຕ຺ຕິໂຍ ຐເປຕພ຺ພາ. ສເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕໂຍ ທ຺ເວ ເອໂກ ວາ ໂຫຕິ, ເອເສວ ນໂຍ. ອຖ ປຸຣິມິກາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ປຈ຺ຉິມິກາຍປິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕໂຍ ທ຺ເວ ເອໂກ ວາ, ເອເສວ ນໂຍ. ອຖ ປຸຣິມິກາຍ ຕໂຍ, ປຈ຺ຉິມິກາຍ ຕໂຍ ທ຺ເວ ເອໂກ ວາ, ເອເສວ ນໂຍ. ອິທຎ຺ເຫຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ – ສເຈ ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄເຕຫິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ໂຖກຕຣາ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ສມສມາ ຈ, ສງ຺ຆປວາຣຓາຍ ຈ ຄຓໍ ປູເຣນ຺ຕິ, ສງ຺ຆປວາຣຓາວເສນ ຎຕ຺ຕິ ຐເປຕພ຺ພາ. ສເຈ ປນ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ເອໂກ ໂຫຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ສງ຺ຆຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປວາເຣຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຄຓຎຕ຺ຕິຍາ ປນ ໂສ ຄຓປູຣໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄຓວເສນ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຸຣິເມຫິ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ອິຕເຣນ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປຸຣິມິກາຍ ທ຺ເວ, ປຈ຺ຉິມິກາຍ ທ຺ເວ ວາ ເອໂກ ວາ, ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປຸຣິມິກາຍປິ ເອໂກ, ປຈ຺ຉິມິກາຍປິ ເອໂກ, ເອເກນ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປວາເຣຕພ຺ພໍ, ເອເກນ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປຸຣິເມຫິ ວສ຺ສູປຄເຕຫິ ປຈ຺ຉາ ວສ຺ສູປຄຕາ ເອເກນປິ ອຘິກຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຐມໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ໂຖກຕເຣຫິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ກຕ຺ຕິກຈາຕຸມາສິນິປວາຣຓາຍ ປນ ສເຈ ປຐມວສ຺ສູປຄເຕຫິ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິເຕຫິ ປຈ຺ຉາ ອຸປຄຕາ ອຘິກຕຣາ ວາ ສມສມາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ປວາຣຓາຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປວາເຣຕພ຺ພໍ, ເຕຫິ ປວາຣິເຕ ປຈ຺ຉາ ອິຕເຣຫິ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ອຖ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ ພຫູ ໂຫນ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາ ວສ຺ສູປຄຕາ ໂຖກາ ວາ ເອໂກ ວາ, ປາຕິໂມກ຺ເຂ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ປຈ຺ຉາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ເຕນ ປວາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຐເປຕ຺ວາ ປນ ປວາຣຓາທິວສໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖທິວເສ. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ປາຕິໂມກ຺ເຂຕິ ‘‘ປຣິໂຍສິຕມຕ຺ເຕ ອຸທ຺ທິສ຺ສມາເນ’’ຕິ ອປຣິໂຍສິເຕ ອາຄເຕ ສຕິ ອວເສສສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ໂສຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອວຸຏ຺ຐິຕາຍາຕິອາທີນິປິ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕກາລເມວ ປຣິສາຍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວທຕິ. ສມສມາ ວາຕິ ປຸຣິເມຫິ ສມປຣິມາຓາ. ໂຖກຕຣາ ວາຕິ ປຸຣິເມຫິ ໂຖກຕຣປຣິມາຓາ. ເອເຕນ ພຫຸຕເຣສຸ ອາຄເຕສຸ ປຸນ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ, ນ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ອໍເສ ສາຘຸກໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໕) ປນ ‘‘ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປຸນ ສຓ຺ຐາປເນນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໍສນ຺ຕິ ຈ ວາມໍສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຍໂຕ ຍຖາ ວາມໍສໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອວມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລໍ ອຎ຺ຊລິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ສເຈ ປນ ຕຕ຺ຖ ປາຣິວາສິໂກປິ ອຕ຺ຖິ, ສງ຺ຆນວກຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິສິນ຺ເນນ ອຕ຺ຕໂນ ປາຬິຍາ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ປາຕິໂມກ຺ເຂ ປນ ອຸທ຺ທິສິຍມາເນ ປາຬິຍາ ອນິສີທິຕ຺ວາ ປາຬິໍ ວິຫາຍ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອມຸຎ຺ຈນ຺ເຕນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ປວາຣຓາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ພກຣຓີຍນ຺ຕິ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທິນວວິຘໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ. ອິມິນາ ພຫູນໍ ວສນຏ຺ຐາເນເຍວ ອຸໂປສຖທິວເສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ເອກສ຺ສ ວສນຏ຺ຐາເນປິ ກາຕພ຺ພໍເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຈ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ…ເປ… ປຏິກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໗໑) ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ລຠຕິ, ເອວເມຕ຺ຖາປິ ຕີຫິ ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ, ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ສຠາຄໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນາ, ຍທາ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສຸທ຺ຘໍ ອນາປຕ຺ຕິກໍ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຄຓຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ, ທ຺ວີຫິປິ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ສຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປຏິກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອເກນປິ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຕທຫູຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຫຸ, ຕສ຺ມິໍ ທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານາສໍວາສເກຫີຕິ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສເກຫິ. ອນາວາໂສ ນາມ ນວກມ຺ມສາລາທິໂກ ໂຍ ໂກຈິ ປເທໂສ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ເຆນາຕິ ສງ຺ຆປ຺ປໂຫນເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວິນາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນ຺ຕຣາຍາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ທສວິຘມນ຺ຕຣາຍໍ ວິນາ. ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຕ຺ຕຈຕຸຕ຺ເຖ ວາ ອນ຺ຕຣາເຍ ວາ ສຕິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍຖາ ຈ ອາວາສາທໂຍ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພາ, ເອວໍ ສເຈ ວິຫາເຣ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຸໂປສຖາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຖໍ ສີມາປິ ນທີປິ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພາ. ສເຈ ປເນຕ຺ຖ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ວິສ຺ສຏ຺ຐອຸໂປສຖາປິ ອາວາສາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ຄໂຕ ອຘິຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ລຠຕິ. ອາຣຎ຺ຎເກນປິ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸໂປສຖທິວເສ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາຣເມວ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອຎ຺ຎໍ ວິຫາຣໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາວ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ອກຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຍໍ ຊຎ຺ຎາ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ເອວຣູໂປ ປນ ອາວາໂສ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ເຕນປິ ຫິ ອິມິນາ ເນວ ອຸໂປສຖນ຺ຕຣາໂຍ ກໂຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ.

໑໗໐. ພຫິ ອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາ ອາຄເຕນາຕິ ນທິຍາ ວາ ສີມາຍ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາ ອາຄເຕນ ຉນ຺ໂທ ທາຕພ຺ໂພ, ‘‘ກໂຕ ມຍາ ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ ອຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິຈ຺ຈປສຸໂຕ ວາຕິ ຄິລານຸປຏ຺ຐານາທິກິຈ຺ຈປສຸໂຕ ວາ. ສງ຺ໂຆ ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອນ຺ຕຣາ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ຐາຕຸໍ ນປ຺ປໂຫຕິ.

‘‘ອຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກສີມາຍ ຈຕູສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສວ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ຕີສຸ ທ຺ວີສຸ ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖວ, ອິຘ ປນ ຕຖາ ອກຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຘມ຺ເມນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ສງ຺ເຆ ເອວ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຄເຓ ນ ປຸຄ຺ຄເລ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ທ຺ເວ ສງ຺ຆາ ເອກສີມາຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຉນ຺ທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ວິສຸໍ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ? ເກຈິ ປນ ‘‘ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ວຄ຺ຄກມ຺ມຕ຺ຕາ. ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານຎ຺ຫິ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ຕຖາ ວຈນາຠາວາ, ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖເມວ ສີມາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິຫາຣສີມາຍ ປນ ສງ຺ເຆ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ຕີສຸ, ທ຺ວີສຸ ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ກມ຺ມໍ ຘມ຺ເມນ ສມຄ຺ຄເມວ ຠິນ຺ນສີມຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທຫຸໂປສເຖ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ເຕນ ຉນ຺ທມ຺ປິ ທາຕຸໍ, ສນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ‘‘ຉນ຺ທໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຉນ຺ທຫາຣໂກ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິນ຺ເນ ຉນ຺ເທ ຕຕ຺ເຖວ ປກ຺ກມຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ ຉນ຺ໂທ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມຫາວ. ໑໖໕) ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ຉນ຺ທທານປຣິສ຺ສມວິໂນທນຕ຺ຖໍ ‘‘ຉນ຺ທໍ ເມ ຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຉນ຺ທຫາຣໂກ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິນ຺ເນ ຉນ຺ເທ ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ນາໂຣເຈຕິ, ອາຫໂຏ ໂຫຕິ ຉນ຺ໂທ, ຉນ຺ທຫາຣກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໂຕ ຕໍ ໂມເຈຕຸໍ ‘‘ຉນ຺ທໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ອຸຠເຍນ ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພຕິ ມນສາວ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກາຍປ຺ປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ເຍນ ເກນຈິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄນ ວາ, ວາຈໍ ປນ ນິຈ຺ຉາເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ຕເຖວ ວາຈາຍ ວາ, ອຸຠຍຖາປິ ສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ກາຍວາຈາຫິ ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ, ຊານາເປຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຍມຕ຺ໂຖ’’ຕິວຈນໂຕ ປນ ຍາຍ ກາຍຈິປິ ຠາສາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ປາຣິສຸທ຺ຘິທາເນປິ ຉນ຺ທທາເນ ວຸຕ຺ຕສທິໂສວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໍ ປນ ເທນ຺ເຕນ ປຐມໍ ສນ຺ຕີ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ສາປຕ຺ຕິໂກ ສມາໂນ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ທມ຺ມິ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ຫຣ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ. ‘‘ສນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຣຓີຍານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ‘‘ສນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ໂທ ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ຈ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ຈ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ, ຕໍ ເທຕີຕິ ສຣູເປກເສເສນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຕຣາຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ. ພິຬາລສງ຺ຂລິກາ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘີຕິ ເອຕ຺ຖ ພິຬາລສງ຺ຂລິກາ ນາມ ພິຬາລພນ຺ຘນໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສງ຺ຂລິກາຍ ປຐມວລຍໍ ທຸຕິຍວລຍໍເຍວ ປາປຸຓາຕິ, ນ ຕຕິຍໍ, ເອວມຍມ຺ປິ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ທາຍເກນ ຍສ຺ສ ທິນ຺ນາ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ພິຬາລສງ຺ຂລິກສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ພິຬາລສງ຺ຂລິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ພິຬາລສງ຺ຂລິກາຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍາສໍ ກາສຎ຺ຈິ ສງ຺ຂລິການໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໗໓. ປວາຣຓາທາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຕຕ຺ຖ ‘‘ຉນ຺ທໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ, ອິຘ ປນ ‘‘ມມຕ຺ຖາຍ ປວາເຣຫີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທຫາຣເກ ສງ຺ຆສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ອຸປຄຕມຕ຺ເຕເຍວ ອາຄຕາ ໂຫຕິ. ອິຘ ປນ ເອວໍ ທິນ຺ນາຍ ປວາຣຓາຍ ປວາຣຓາຫາຣເກນ ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ປວາເຣຕພ຺ພໍ ‘‘ຕິສ຺ໂສ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ‘‘ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມິ, ສຸຕາ ໂຂ ປນາຍສ຺ມນ຺ເຕຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ນິທານໍ, ສຸຕາ ໂຂ ປນາຍສ຺ມນ຺ເຕຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ເອວເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸເຕນາຕິ ສຸຕປເທນ.

໑໗໔. ນິທານຸທ຺ເທເສ ອນິຏ຺ຐິເຕ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຕິຍາທີສຸ ອຸທ຺ເທເສສູ’’ຕິອາທິ.

໑໗໕. ຕີຫິປິ ວິຘີຫີຕິ ໂອສາຣຓກຖນສຣຠຎ຺ເຎຫິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຖໍ ຠຓິຕຸກາມຕາຍ ວາ ຠຓາເປຕຸກາມຕາຍ ວາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂອຕາຣຓໍ ໂອສາຣຓໍ ນາມ. ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ກຖນໍ ນາມ. ເກວລໍ ປາຐສ຺ເສວ ສເຣນ ຠຓນໍ ສຣຠຎ຺ຎໍ ນາມ. ສຊ຺ຌາຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ໂອສາເຣຕ຺ວາ ປນ ກເຖນ຺ເຕນາຕິ ສຍເມວ ປາຐໍ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໍ ກເຖນ຺ເຕນ. ນວວິຘນ຺ຕິ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄເລສຸ ຕໂຍ, ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທສປາຣິສຸທ຺ຘິອຘິຏ຺ຐານວເສນ ຕໂຍ, ຈາຕຸທ຺ທສີປນ຺ນຣສີສາມຄ຺ຄິວເສນ ຕໂຍຕິ ນວວິຘໍ. ຈຕຸພ຺ພິຘນ຺ຕິ ອຘມ຺ເມນວຄ຺ຄາທິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ທຸວິຘນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂວເສນ ທຸວິຘໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ນວວິຘນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ນວວິຘໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ. ກຕິມີຕິ ກຕິສທ຺ທາເປກ຺ຂໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຸຕຸວສ຺ເສເຍວາຕິ ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ເຫສຸເຍວ. ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມນສາ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກາຍວິກາຣກຣຓເມວ ວິຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ພາ ປາຣິສຸທ຺ຘີຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘິທາຍເກນ ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິເກ ທາຕພ຺ພາ. ‘‘ຠູຕໍ ເອວ ສາມເຓຣຠາວໍ ອາໂຣເຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອູນວີສຕິວສ຺ສກາເລ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ, ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕກາທີນໍ ວາ ຍາວ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາ ວຏ຺ຏຕິ, ຕາວ ເຕຫິ ອາຫຏາປິ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຍທາ ປນ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ສາມເຓຣາທິຠາວໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນາຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປາຬິຍມ຺ປິ (ມຫາວ. ໑໖໔) ຫິ ‘‘ທິນ຺ນາຍ ປາຣິສຸທ຺ຘິຍາ ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິພ຺ຠມຕິ…ເປ… ປຓ຺ຑໂກ ປຏິຊານາຕິ, ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ປຏິຊານາຕິ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ປຏິຊານາຕິ, ອາຫຏາ ໂຫຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑກາທີນໍ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາຍ ວຕ຺ຕມານກາເລສຸ ປນ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິຍາວ ອາຄມນໍ ສິທ຺ຘເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນາຏ຺ຏານໍ ປນ ປກຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທິຠາເວ ປຏິຎ຺ຎາເຕປິ ເຕສໍ ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ຕມຕ຺ເຕເນວ ຉນ຺ທາທິ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຠິກ຺ຂູນໍ ຫຕ຺ຖປາສນ຺ຕິ ອິມິນາ ຄຓປຸຄ຺ຄເລສຸ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິຍາ ອນາຄມນໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຫິ ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໑໖໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຆສນ຺ນິປາຕໂຕ ປຐມໍ ກາຕພ຺ພໍ ປຸພ຺ພກຣຓໍ ສງ຺ຆສນ຺ນິປາເຕ ກາຕພ຺ພໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ‘‘ໂນ ເຈ ອຘິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສ຺ສຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ, ຍຕ຺ຖ ປນ ອຈິຕ຺ຕກາປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ວກ຺ຂາມ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ນ ສາປຕ຺ຕິເກນ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພຕິ ວິສຸໍ ປຏິກ຺ເຂປາຠາເວປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິມິນາ ເອວ ນເຍນ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິສຸຕ຺ຕນຍໂຕວ (ອ. ນິ. ໘.໒໐; ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໖) ອລຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖກຣຓມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ອລຊ຺ຊີນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປາຣິສຸທ຺ຘິທານປຎ຺ຎາປເນນາຕິ ອິມິນາ ສາປຕ຺ຕິເກນ ປາຣິສຸທ຺ຘິປິ ນ ທາຕພ຺ພາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

໑໗໖. ອຸໂຠປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຠາຄາປຕ຺ຕິຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ ເກວລໍ ອາປຕ຺ຕິນາເມເນວ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຈິຕ຺ຕກເມວ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາ ສງ຺ໂຆ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນຕິ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ລຠຕິ, ເອວໍ ຕໂຍປິ ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ, ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ສຠາຄໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣເນວ ຄຓຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອເກນ ປນ ສາປຕ຺ຕິເກນ ທູຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ປຏິກາຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ອສມ຺ປາປຸຓນ຺ເຕນ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ລຠິຕ຺ວາ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ, ປຏິກຣິຕ຺ວາ ຈ ປຸນ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ເກນຈິ ກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິຠູຕໍ ຄາມໍ ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕເນວ ອຸໂປສຖຎຕ຺ຕິຍາ ຐປນກາເລ ສມຄ຺ຄາ ເອວ ເຕ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປສຸນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໑໗໒) ‘‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສຸອຸທ຺ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພປນ຺ນຣສເກສຸປິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສເຈ ປນ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕີຕິ ປວາຣຓທາຍໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕນ ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ປວາຣິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ເຕນ ອປ຺ປວາຣິເຕປິ ຕສ຺ສ ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ຕມຕ຺ເຕນ ສງ຺ຆສ຺ສ ປວາຣຓາກມ຺ມໍ ສມຄ຺ຄກມ຺ມເມວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນ ຈ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ປວາຣຓທາຍເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ. ພຫູປິ ສມານວສ຺ສິກາ ເອກໂຕ ປວາເຣຕຸໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ເອກສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ລທ຺ຘຸປສມ຺ປທຕາຍ ສມານຸປສມ຺ປທວສ຺ສາ ສພ຺ເພ ເອກໂຕ ປວາເຣຕຸໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ອິທານິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກາເລ –

‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນີ ປທີໂປ ຈ, ອຸທກໍ ອາສເນນ ຈ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິອຸຕຸກ຺ຂານໍ, ຠິກ຺ຂຸຄຓນາ ຈ ໂອວາໂທ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ອຸໂປສໂຖ ຍາວຕິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ;

ສຠາຄາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ;

ວຊ຺ຊນີຍາ ຈ ປຸຄ຺ຄລາ ຕສ຺ມິໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ;

ປຕ຺ຕກລ຺ລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໘) –

ອິມາ ຄາຖາໂຍ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສເກນ ປາຐໍເຍວ ຠຓາເປຕ຺ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໂກ ອຕ຺ຖໍ ກເຖຕິ. ຕໂຕ ປຸພ຺ພກຣຓປຸພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ສມ຺ມາ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘‘ເທສິຕາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ສມຄ຺ຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸມຕິຍາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ອາຣາຘນໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ອິມໍ ວາກ຺ຍໍ ປາຐເມວ ອຊ຺ເຌສເກນ ຠຓາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ອວຕ຺ວາວ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສຕິ. ປວາຣຓາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ປວາຣຓາຍ ເອຕານີ’’ຕິ ຈ ‘‘ປວາຣຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິມານິ ປທານິເຍວ ວິສິຏ຺ຐານິ.

ກິໍ ອິມານິ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສກສ຺ສ ວຈນານິ, ອຸທາຫຸ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກສ຺ສາຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສກສ຺ສ ວຈນານິ, ເອວໍ ສຕິ ຄາຖາຕ຺ຕຍໍ ວຕ຺ວາ ຕາສໍ ອຕ຺ຖມ຺ປິ ໂສ ເອວ ກເຖຕ຺ວາ ເອຕານິ ປຸພ຺ພກຣຓານິ ຈ ເອຕານິ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ຈ ສງ຺ເຆນ ກຕານິ, ອິທຎ຺ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ສມານີຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ເຕເນວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ອຖ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກສ຺ສ ວຈນານິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘‘ສງ຺ໂຆ, ຠນ຺ເຕ, ເຖຣໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອຊ຺ເຌສຕິ, ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສເກນ ຍາວຕຕິຍໍ ອຊ຺ໂຌສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນີ…ເປ… ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ອິຕິ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕານິ ເອຕານິ ປຸພ຺ພກຣຓານິ ກຕານີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສເກນ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ …ເປ… ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ອິຕິ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕານິ ເອຕານິ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກຕານີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຸໂປສໂຖ…ເປ… ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ອິຕິ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອິທໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ສມານີຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຸພ຺ພກຣຓປຸພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ສມ຺ມາ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຕ຺ຕກລ຺ເລ ສມານີເຕ ສມຄ຺ຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸມຕິຍາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ອາຣາຘນໍ ມຍໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ອຊ຺ເຌສກອຊ຺ເຌສິຕພ຺ພານໍ ວຈນໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ຊານິຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຄາຖາຕ຺ຕຍສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕຠາໂວ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ອາຄໂຕ. ປຈ຺ຉິມວາກ຺ຍໍ ປນ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ນ ຏີກາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາປກຣເຓປິ –

‘‘ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ ຈ ກຣເຓ;

ປຕ຺ຕກລ຺ເລ ສມານິເຕ;

ສຸຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສຕິ ສງ຺ໂຆ;

ປຎ຺ຈຘາ ໂສ ວິຠາວິໂຕ’’ຕິ ຈ.

‘‘ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ ຈ ກຣເຓ;

ປຕ຺ຕກລ຺ເລ ສມານິເຕ;

ຎຕ຺ຕິໍ ວຕ຺ວານ ສງ຺ເຆນ;

ກຕ຺ຕພ຺ເພວໍ ປວາຣຓາ’’ຕິ ຈ. –

ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຖາ. ມູລສິກ຺ຂາປກຣເຓເຍວ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາຈຣິຍານໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ຠເວຍ຺ຍ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ພກຣຓປຸພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ສມ຺ມາ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸຣິມຄາຖາທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖເມວ ກເຖຕ຺ວາ ຕຕິຍຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ ນ ກຖິໂຕ. ‘‘ເທສິຕາປຕ຺ຕິກສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເທສິຕຠາໂວເຍວ ກຖິໂຕ, ນ ສພ຺ພໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ. ອາປຕ຺ຕິຍາ ເທສິຕຠາເວ ຈ ສຠາຄາປຕ຺ຕິຍາ ເທສິຕຠາໂວເຍວ ປຕ຺ຕກລ຺ລສ຺ມິໍ ອນ຺ໂຕຄໂຘ, ນ ອິຕໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ເອຕາສຸ ຫິ ສຠາຄາປຕ຺ຕີສຸ ອວິຊ຺ຊມານາສຸ, ວິສຠາຄາປຕ຺ຕີສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸປິ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ. ‘‘ປຸພ຺ພກຣຓປຸພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ສມ຺ມາ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເທສິຕາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ສມຄ຺ຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸມຕິຍາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ອາຣາຘນໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກເຍວ ວຸຕ຺ເຕ ອວເສສານິ ຕີຓິ ປຕ຺ຕກລ຺ລງ຺ຄານິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອຸໂປສໂຖ, ຍາວຕິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ວຊ຺ຊນີຍາ ຈ ປຸຄ຺ຄລາ ຕສ຺ມິໍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໘). ເຕສຸ ອສນ຺ເຕສຸປິ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປນ ກາຕພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ, ໂຍ ກເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໓) ຈ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໘) ຈ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຄຫຏ຺ຐາຍ ປຣິສາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໕໔) ຈ, ຕສ຺ມາ ອຸໂປສຖທິວເສສຸ ສງ຺ເຆ ສນ຺ນິປຕິເຕ ສເຈ ປຸພ຺ເພວ ສມ຺ມໂຕ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສໂກ ອຕ຺ຖິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ, ເອກໍ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ປຏິພລໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສງ຺ເຆນ ສມ຺ມນ຺ນາເປຕ຺ວາ ເຕນ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສເກນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມສ຺ສ ວຈນີໂຍ – ສງ຺ໂຆ, ຠນ຺ເຕ, ເຖຣໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອຊ຺ເຌສຕິ, ອຸທ຺ທິສຕຸ ເຖໂຣ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ທຸຕິຍມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ…ເປ… ອຸທ຺ທິສຕຸ ເຖໂຣ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍາຈາເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ –

‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນີ ປທີໂປ ຈ, ອຸທກໍ ອາສເນນ ຈ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໘; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) –

ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸພ຺ພກຣຓານິ, ກິໍ ຕານິ ກຕານີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສເກນ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ –

‘‘ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິອຸຕຸກ຺ຂານໍ, ຠິກ຺ຂຸຄຓນາ ຈ ໂອວາໂທ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໘; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) –

ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຈ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈານິ, ກິໍ ຕານິ ກຕານີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສເກນ ‘‘ອາມ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ –

‘‘ອຸໂປສໂຖ ຍາວຕິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ;

ສຠາຄາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ;

ວຊ຺ຊນີຍາ ຈ ປຸຄ຺ຄລາ ຕສ຺ມິໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ;

ປຕ຺ຕກລ຺ລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໘; ກງ຺ຂາ ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) –

ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຕ຺ຕກລ຺ລງ຺ຄານິ, ກິໍ ຕານິ ສມານີຕານີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສເກນ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໂກ ‘‘ປຸພ຺ພກຣຓປຸພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ສມ຺ມາ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຕ຺ຕກລ຺ລງ຺ເຄ ສມານີເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸມຕິຍາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໂກ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສຕີຕິ ອຍມມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຘມ຺ມຊ຺ເຌສເກນ…ເປ… ເອວມສ຺ສ ວຈນີໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂສ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສເກນ ວຈນີຍຠາໂວ ກຖໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ? ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອນຊ຺ຌິຏ຺ເຐນ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໔) ວຈນໂຕຕິ. ‘‘ສງ຺ເຆນ ສມ຺ມນ຺ນາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖນ຺ຕິ? ‘‘ອຊ຺ເຌສນາ ເຈຕ຺ຖ ສງ຺ເຆນ ສມ຺ມຕຘມ຺ມຊ຺ເຌສກາຍຕ຺ຕາ ວາ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣາຍຕ຺ຕາ ວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສງ຺ໂຆ, ຠນ຺ເຕ, ເຖຣໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອຊ຺ເຌສຕິ, ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ອຊ຺ເຌສນາກາໂຣ ກຸໂຕ ລພ຺ຠຕີຕິ? ປາຬິໂຕ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ (ມຫາວ. ໑໕໕) ‘‘ເຕ ເຖຣໍ ອຊ຺ເຌສນ຺ຕິ, ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ອາຄໂຕ.

ສເຈ ປນ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສໂກ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໂກ ນວໂກ, ‘‘ສງ຺ໂຆ, ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອຊ຺ເຌສຕິ, ອຸທ຺ທິສຕຸ ອາຍສ຺ມາ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕໍ ກຸໂຕ ລພ຺ຠຕິ? ປາຬິໂຕເຍວ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ (ມຫາວ. ໑໕໕) ‘‘ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ຍາວ ສງ຺ຆນວກໍ ອຊ຺ເຌສນ຺ຕິ ອຸທ຺ທິສຕຸ ອາຍສ຺ມາ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ອາຄໂຕ. ຕໂຕ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ສມ຺ມຊ຺ຊນີ…ເປ… ປຸຈ຺ຉິເຕ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສເກນ ‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ອິທໍ ກຸໂຕ ລພ຺ຠຕີຕິ? ປາຬິໂຕ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ. ນິທານປາຬິຍມ຺ປິ ຫິ ‘‘ກິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ກິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ…ເປ… ເອວໍ ທ຺ວີຫິ ນາເມຫິ ນວວິຘໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ທສ຺ສິຕໍ, ກິໍ ຕໍ ກຕນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຄຕນ຺ຕິ.

ນນຸ ເຈຕໍ ອນ຺ໂຕນິທາເນເຍວ ອາຄຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕຖາປິ ຕທນຸໂລມໂຕ ຊານິຕພ຺ພໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ອິມາ ຄາຖາໂຍ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທີນໍ ປຸພ຺ພກຣຓາທິຠາວຎາປກຠາເວເນວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປາຕິໂມກ຺ຂາຣມ຺ຠກາເລ ຠຓິຕພ຺ພຠາເວນ. ອຖ ຈ ປນ ອິທານິ ຠຓນ຺ຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກິມຕ຺ຖໍ ຠຓນ຺ຕີຕິ ຈິນ຺ຕາຍໍ ອນ຺ໂຕນິທາເນ ‘‘ກິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປຸຈ຺ຉານຸໂລເມນ ປຸພ຺ພກຣຓາທີນໍ ນິຏ຺ຐຠາວປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ຠຓນ຺ຕີຕິ ຊານິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ປຸພ຺ພກຣຓໍ ກຕ຺ວາວ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໗໗), ຕສ຺ມາ ປາຬິອຏ຺ຐກຖານຸໂລມໂຕ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ກເຕ ສຕິ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສໂກ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ສ ອຊ຺ເຌສນາກາໂຣ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໂກ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກຣຓາທີນໍ ນິຏ຺ຐຠາວປຸຈ຺ຉນໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຘມ຺ມຊ຺ເຌສກສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕານິ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ປຏິຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ອິເມສໍ ຄາຖາວາກ຺ຍານໍ ວຈເນ ປໂຍຊນໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ວິນຍຎ຺ຎູຫິ ຈິຣປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ອຍໍ ກຖາມຄ຺ໂຄ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ໂພຕິ. ປວາຣຓາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ປາຬິຍຏ຺ຐກຖາທີນຎ຺ຫິ, ອນຸຣູປໍ ອິມໍ ນຍໍ;

ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈິນ຺ຕຍນ຺ຕຸ, ປຓ຺ຑິຕາ ວິນຍຎ຺ຎຸໂນ.

ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວາ, ຍຸຕ຺ຕໍ ເຈ ຘາຣຍນ຺ຕຸ ຕໍ;

ໂນ ເຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ຉຑ຺ຑຍນ຺ຕຸ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາວກາຕິ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ອຸໂປສຖປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ປຎ຺ຈວີສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໒໖. ວສ຺ສູປນາຍິກວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໑໗໙. ເອວໍ ອຸໂປສຖປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ວສ຺ສູປນາຍິກວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ວສ຺ສູປນາຍິກາຕິ ເອຕ຺ຖ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວສນໍ ວສ຺ສໍ. ກິໍ ຕໍ? ວສນກິຣິຍາ ຠາວຕ຺ເຖ ຓ຺ຍ-ປຈ຺ຈຍວເສນ. ອຸປນຍນໍ ອຸປນໂຍ. ໂກ ໂສ? ອຸປຄມນກິຣິຍາ, ວສ຺ສສ຺ສ ອຸປນໂຍ ວສ຺ສູປນໂຍ, ໂສ ເອຕິສ຺ສາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ວສ຺ສູປນາຍິກາ. ກາ ສາ? ວສ຺ສູປນາຍິກປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອຸປນຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຸປນາຍິກາ ມຊ຺ເຌ ທີຆວເສນ. ວສ຺ສສ຺ສ ອຸປນາຍິກາ ວສ຺ສູປນາຍິກາ, ສາ ເອວ ປຸເຣ ຠວາ ປຸຣິມາ ຠວຕ຺ເຖ ອິມ-ປຈ຺ຈຍວເສນ, ສາ ເອວ ປຸຣິມິກາ ສກຕ຺ເຖ ກ-ປຈ຺ຈຍວເສນ, ຕສ຺ມິໍ ປເຣ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ເຄ ອ-ກາຣສ຺ສ ອິ-ກາຣາເທໂສ. ປຈ຺ຉາ ຠວາ ປຈ຺ຉິມາ, ສາວ ປຈ຺ຉິມິກາ.

ອສ຺ສຕິຍາ ປນ ວສ຺ສໍ ນ ອຸເປຕີຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອິມໍ ເຕມາສໍ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ນ ອຸເປຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ໂຍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໔) ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວສ຺ສູປຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ນ ອາລຍກຣຓວເສນ ອຸປຄມນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ທຸຕິຍປາຣາຊິກສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໔) ‘‘ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຫິ ນາລກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນນປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຉທນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຉນ຺ເນເຍວ ສທ຺ວາຣພນ຺ເຘ ເສນາສເນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ວສ຺ສກາເລ ສເຈ ເສນາສນໍ ລຠຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ລຠຕິ, ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາປິ ກາຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ອລຠນ຺ເຕນ ສາມມ຺ປິ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ຕ຺ເວວ ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໔) ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອເສນາສນິກສ຺ສ ນາວາທິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອາລຍມຕ຺ເຕນ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ນາວາສຕ຺ຖວເຊສຸເຍວ ຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນາວາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໒໐໓) ສຕິ, ອສຕິ ວາ ເສນາສເນ ວສ຺ສູປຄມນສ຺ສ ວິສຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໔) ອຍໍ ປຏິກ຺ເຂໂປ. ຕຕ຺ຖ ນ ລຠຕີຕິ ອສຕິ ເສນາສເນ ອາລຍວເສນປິ ນາວາທີສຸ ອຸປຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕູສຸ ຫິ ເສນາສເນສຸ ວິຫາຣເສນາສນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອິຕຣຕ຺ຕຍໍ.

ຏງ຺ກິຕມຎ຺ຈາທິເຠທາ ກຸຏີຕິ ເອຕ຺ຖ ຏງ຺ກິຕມຎ຺ໂຈ ນາມ ທີເຆ ມຎ຺ຈປາເທ ມຊ຺ເຌ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຏນິໂຍ ປເວເສຕ຺ວາ ກໂຕ ມຎ຺ໂຈ, ຕສ຺ສ ອິທໍ ອຸປຣິ, ອິທໍ ເຫຏ຺ຐາຕິ ນຕ຺ຖິ. ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຕປິ ຕາທິໂສວ ໂຫຕິ, ຕໍ ສຸສາເນ ເທວຏ຺ຐາເນ ຈ ຐເປນ຺ຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປາສາຓານໍ ອຸປຣິ ປາສາຓໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກຕໍ ເຄຫມ຺ປິ ‘‘ຏງ຺ກິຕມຎ຺ໂຈ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສຕ຺ຖສ຺ສ ອວິຫາຣຕ຺ຕາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ເຖ ປນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກຸຏິກາທີນໍ ອຠາເວນ ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອາລຍກຣຓມຕ຺ເຕເນວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິປ຺ປກິຣຕີຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕີສຸ ຐາເນສຸ ນຕ຺ຖິ ວສ຺ສຈ຺ເຉເທ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕິ, ເຕຫິ ວິຍຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄມເນ ປນ ອາປຕ຺ຕິເຍວ, ປວາເຣຕຸຎ຺ຈ ນ ລຠຕິ.

ປວິສນທ຺ວາຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ສກວາຏພທ຺ຘເມວ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ປຸຣິມິກາຍ…ເປ… ນ ປກ຺ກມິຕພ຺ພາຕິ ອິມິນາ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມາຍ ອນນ຺ຕເຣ ປາຏິປທທິວເສ ປຸຣິມວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວສ຺ສານອຸຕຸໂນ ຈຕູສຸ ມາເສສຸ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມມາສໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຸຣິມໍ ເຕມາສໍ ວສິຕພ຺ພໍ. ສາວຓປຸຓ຺ຓມິຍາ ອນນ຺ຕເຣ ປາຏິປທທິວເສ ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພປຐມມາສໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມໍ ເຕມາສໍ ວສິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອວສິຕ຺ວາ ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ມຫາປວາຣຓາຍ ອນ຺ໂຕ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄເຕນ ຈາຕຸມາສິນິປວາຣຓາຍ ອນ຺ໂຕ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກເມຍ຺ຍ, ອຸປຈາຣສີມາຕິກ຺ກເມເຍວ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິມມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ວຈນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕິ ກຣຓີເຍ ປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຖາປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ສິຍາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕທເຫວ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ເສວ ອນາປຕ຺ຕິ ສິຍາ, ນ ທ຺ວີຫຕີຫໍ ວສິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ໂກ ປນ ວາໂທ’’ຕິອາທິ.

໑໘໐. ອິທານິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍລກ຺ຂຓໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ປຫິເຕ ຄນ຺ຕຸໍ, ນ ຕ຺ເວວ ອປ຺ປຫິເຕ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສິກ຺ຂມານາຍ ສາມເຓຣສ຺ສ ສາມເຓຣິຍາ ອຸປາສກສ຺ສ ອຸປາສິກາຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໗) ເອກໍ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ອປ຺ປຫິເຕປິ ຄນ຺ຕຸໍ, ປເຄວ ປຫິເຕ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສິກ຺ຂມານາຍ ສາມເຓຣສ຺ສ ສາມເຓຣິຍາ ມາຕຸຍາ ຈ ປິຕຸສ຺ສ ຈາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໙໘) ເອກໍ, ‘‘ສເຈ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠາຕາ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ຎາຕໂກ ຄິລາໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸຠຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ສເຈ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ…ເປ… ອນຠິຣຕິ ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວາ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຄຣຸຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປຣິວາສາຣໂຫ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາປິ ມານຕ຺ຕາຣຫາຍາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ສາມເຓໂຣ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕຸກາໂມ…ເປ… ສິກ຺ຂມານາ ວາ…ເປ… ສາມເຓຣີ ວາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວາ ສງ຺ໂຆ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ຕຊ຺ຊນີຍໍ ວາ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ສເຈປິ ກຕໍເຍວ ໂຫຕິ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອກໍ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຆກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໙໙) ເອກນ຺ຕິ ເອກາທສ ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖວເສນ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ປຫິເຕ ເອວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ໂນ ອປ຺ປຫິເຕ. ເສເສສຸ ອຏ຺ຐສຸ ອປ຺ປຫິເຕປິ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ປເຄວ ປຫິເຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໙໙) ‘‘ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສງ຺ຆກຣຓີເຍນ ອປ຺ປຫິເຕປິ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອນຸປາສເກຫິປິ ສາສນຠາວໍ ຎາຕຸກາເມຫິ ປຫິເຕ ເຕສໍ ປສາທວຑ຺ຒິສມ຺ປຕ຺ເຕຫິປິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸຠຕ຺ຕິໂກຕິ ຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕໂກ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສນ຺ໂຕ’’ຕິ.

໑໘໑. ອປິເຈຕ຺ຖາຕິ ອປິຈ ເອຕ຺ຖາຕິ ເຉໂທ, ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍວິນິຈ຺ຉເຍ ອປິຈ ອປໂຣ ອຍໍ ອີທິໂສ ປາຬິມຸຕ຺ຕກນໂຍ ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘກປາຬິໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ ນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໙) ປນ ‘‘ປາຬິມຸຕ຺ຕກຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໙໙) ‘‘ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍມ຺ປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໙໙) ‘‘ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນໍ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ. ອນິມນ຺ຕິເຕນ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິມນ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສປິ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ເຈວ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທກາຣຓໍ ວິນາ ຕິໂຣວິຫາເຣ ວສິຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສາມີຕິ ຄຈ຺ຉໂຕ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ ວທນ຺ຕິ. ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິເຕເນວ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍນິມິຕ຺ຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອິມິນາ ນິມິຕ຺ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸຣິມກ຺ຂເຓ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄມນກ຺ຂເຓ ວິສຣິຕ຺ວາ ຄເຕປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ສກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຖາ ອາໂຠຄໍ ອກຕ຺ວາ ຄຕສ຺ສ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍນິມິຕ຺ຕາຠາເວປິ ‘‘ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ, ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ສນ຺ນິວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຠຓ຺ຑກນ຺ຕິ ຈີວຣຠຓ຺ຑໍ. ປຫິຓນ຺ຕີຕິ ຈີວຣໂຘວນາທິກມ຺ເມນ ປຫິຓນ຺ຕິ. ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາມນ຺ຕວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສເຈ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ໂຫຕິ, ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທປິ ນ ໂຫຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທເຫວ ອາຄມເນ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ ອາປຕ຺ຕິ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາຈຣິຍໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີຕິ ປນ ຄນ຺ຕຸໍ ລຠຕີຕິ ‘‘ອຄິລານມ຺ປິ ອາຈຣິຍໍ, ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ວາ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕຸໍ ລຠຕິ, ນິສ຺ສຍາຈຣິຍໍ ຘມ຺ມາຈຣິຍຎ຺ຈ, ປເຄວ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິຍອຸປຊ຺ຌາເຍ. ສເຈ ນໍ ອາຈຣິໂຍ ‘‘ອຊ຺ຊ ມາ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ອາຄຕານໍ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫເຍວ ປຸນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສເຈ ອາຈຣິໂຍ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມາ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ປນ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ພຫິທ຺ຘາ ວີຕິນາມິຕຕ຺ຕາ.

ສເຈ ທູຣໍ ຄໂຕ ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ວສ຺ສຈ຺ເຉທກາຣເຓ ສຕິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ເອຕ຺ຖ ຉ ທິວສານິ ພຫິທ຺ຘາ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ປຸຣາຣຸຓາ ເອວ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ສຕ຺ຕາຫໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕທເຫວ ທິວສຠາເຄປິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ‘‘ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຕຕ຺ຖ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໑໙໙) ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ສນ຺ນິວຕ຺ໂຕ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ອນ຺ໂຕ ອປ຺ປວິສິຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາວ ສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ຈ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ເອວ ຠວິສ຺ສຕິ ອຣຸຓສ຺ສ ພຫິ ເອວ ອຸຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ. ອິຕຣຖາ ‘‘ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ‘‘ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ປວິສິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ຐາເນສຸ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໔) ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ໂຕ ອິຕຣສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອຣຸຓເມວ ອຸຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ.

ອຖາປິ ຍໍ ເຕ ວເທຍ຺ຍຸໍ ‘‘ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຍທາ ກທາຈິ ປວິຏ຺ເຐນ ຕໍທິວສນິສ຺ສິໂຕ ອຕີຕາຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາປິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ສທ຺ທຄຕິຍາປິ ນ ສເມຕິ. ນ ຫິ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອຣຸເຓ ປຈ຺ຉາ ປວິຏ຺ໂຐ ຕສ຺ສ ປໂຍຊໂກ ອຸຏ຺ຐາປໂກ ຠວິຕຸມຣຫຕິ. ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕທເຫວ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ປີຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໗) ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ເຕນປິ ຕໍທິວສນິສ຺ສິຕສ຺ສ ອຣຸຓສ຺ສ ອຸຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ ອາຣຎ຺ຎກສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ອງ຺ຄຍຸຕ຺ຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕທາ ເອວ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາປິໂຕ ຘຸຕງ຺ຄຎ຺ຈ ວິໂສຘິຕໍ ສິຍາ, ນ ເຈຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາເລ ເອວ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ກາລສ຺ເສວ ປນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຍຸຕ຺ເຕ ຐາເນ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອຣຸຓຸຏ຺ຐານເວລາຍໍ ເຕສໍ ອາພາໂຘ ວຑ຺ຒຕິ, ເຕສໍ ເອວ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ຘຸຕງ຺ຄວິສຸທ຺ຘິເກນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໑). ຕຖາ ປາຣິວາສິກາທີນມ຺ປິ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕານໍ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອຸຄ຺ຄເຕ ອຣຸເຓ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໙໗) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປເທປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ສຫ ນິວຸຕ຺ຖຠາວປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຸຣາຣຸຓາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໕໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຈີວຣວິປ຺ປວາສາທີສຸ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ອາຄາມິອຣຸຓວເສເນວ ອຣຸຓຸຏ຺ຐານໍ ທສ຺ສິຕໍ, ນ ອຕີຕາຣຸຓວເສນ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຖາ ວສ຺ສຈ຺ເຉທຕ຺ຕາ.

ຍໍ ປນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕສ຺ສ ຕທເຫວ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສກຣຓີຍສ຺ສ ປກ຺ກມນວຈນໍ, ຕໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍທາ ກທາຈິ ນິມິຕ຺ເຕ ສຕິ ຄມນສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ຄຕສ຺ສ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕທເຫວຄມນໍ ‘‘ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ວາ ‘‘ສຕ຺ຕາຫານາຄຕາຍ ປວາຣຓາຍ ສກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕິ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ວາ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ອາວາສໍ ນ ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໒໐໗) ປຈ຺ຉິມສຕ຺ຕາເຫ ອນາຄມເນ ອນຸຎ຺ຎາເຕປິ ອຎ຺ຎສຕ຺ຕາເຫສຸ ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ປຐມສຕ຺ຕາເຫ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຄມເນ ອນຸຎ຺ຎາເຕປິ ຕໂຕ ປເຣສຸ ສຕ຺ຕາເຫສຸ ອາຄຕສ຺ສ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຄມນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ປວາຣິຕກາເລ ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທນ຺ຕີຕິອາທິນາ ວສ຺ສາວາສິກຈີວຣມ຺ປິ ກຖິນຈີວຣໍ ວິຍ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖວິຫາຣປຏິພທ຺ຘນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ຍທິ ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາປຍິໍສຸ, ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອາຄຕາ ລຠນ຺ຕິ. ກຖິນານິສໍສຈີວຣໍ ປນ ສງ຺ຆໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ເຕ ນ ລຠນ຺ຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄຕາປິ ຠາຊນີຍຠຓ຺ຑໍ ລຠນ຺ຕູຕິ ວາ ເອວຣູປໍ ອຘມ຺ມິກວຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໒). ອິຘ ອາຫຏນ຺ຕິ ວິຫາຣໂຕ ພຫິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ອານີຕໍ.

ວາເຬຫິ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ, ຄຓ຺ຫນ຺ຕິປິ ປຣິປາເຕນ຺ຕິປີຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ. ປຣິປາເຕນ຺ຕີຕິ ປລາເປນ຺ຕິ, ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມສຸ ‘‘ຄາເຬຫິ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ສງ຺ຆເຠທປຣິຍນ຺ເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ເກວລໍ ອນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ປວາເຣຕຸໍ ປນ ນ ລຠຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສເຈ ປນາຕິອາທີສຸ ຍສ຺ມາ ນານາສີມາຍໍ ທ຺ວີສຸ ອາວາເສສຸ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ທຸຕິເຍ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປຈາຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປຐໂມ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໒໐໗) ‘‘ຕສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸຣິມິກາ ຈ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ປຐມໍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍເສນາສນຄ຺ຄາເຫ ປນ ປຸຣິມິກາ ປຎ຺ຎາຍເຕວ, ຕຕ຺ເຖວ ເຕມາສໍ ວສນ຺ໂຕ ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ໂຖ ເອວ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ວາ ປນ ທຸຕິຍທິວສາທີສຸ ‘‘ປຐມເສນາສເນ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປຸຣິມິກາປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຏິສ຺ສວສ຺ສ ວິສໍວາທນປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏໍ ສຕິເຍວ ປຏິສ຺ສເວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຏິສ຺ສວສ຺ສ ວິສໍວາເທ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ…ເປ… ວິສໍວາທນປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໒໐໗) ‘‘ໂສ ສຕ຺ຕາຫານາຄຕາຍ ປວາຣຓາຍ ສກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປວາຣຓາທິວເສປິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍໍ ວິນາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ‘‘ນວມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ກຈ຺ຈິ ອຸໂປສຖທິວສໂຕ ອຸປນິຘາຍ ນວມີ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ອຸທາຫຸ ໂລກິຍຕິຖິວເສນາຕິ ອາສງ຺ກນ຺ຕິ. ຕຕ຺ເຣວໍ ວິນິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ – ປຸຣິມຠທ຺ທປທມາສກາຬປກ຺ຂອຸໂປສຖທິວສໍ ອຸປນິຘາຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ນ ໂລກິຍຕິຖິວເສນ. ຠທ຺ທປທມາສສ຺ສ ຫິ ກາຬປກ຺ຂອຸໂປສຖທິວສໍ ມຣິຍາທໍ ກຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຓິຍມາເນ ສຕິ ໂຍ ທິວໂສ ນວໂມ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕິຖິເປກ຺ຂາຍ ປນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໂວຫາໂຣ, ຕໂຕ ນວມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນາຄຕສຕ຺ຕາເຫ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ.

ສຕ຺ຕາຫໍ ອນາຄຕາຍ ອສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕາຫານາຄຕາ. ກາ ສາ? ປວາຣຓາ. ອສ຺ສຍຸຊມາສສ຺ສ ສຸກ຺ກປກ຺ຂນວມິຍໍ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ໂຕວສ຺ສສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕາວສິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕມອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄຕມຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ໂຫຕິ, ທສມິຍໍ ຉາຫມຕ຺ຕໍ, ເອກາທສມິຍໍ ປຎ຺ຈາຫມຕ຺ຕໍ, ທ຺ວາທສິຍໍ ຈຕຸຣາຫມຕ຺ຕໍ, ເຕຣສິຍໍ ຕີຫມຕ຺ຕໍ, ຈຸທ຺ທສິຍໍ ທ຺ວີຫມຕ຺ຕໍ, ປນ຺ນຣສິຍໍ ເອກາຫມຕ຺ຕໍ ອວສິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປວາຣຓາທິວສສ຺ສ ປຣິໂຍສານຠູຕອຣຸຓສ຺ມິໍ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ‘‘ໂສ ສຕ຺ຕາຫານາຄຕາຍ ປວາຣຓາຍ ສກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕິ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ວາ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ອາວາສໍ ນ ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸຣິມິກາ ຈ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປຏິສ຺ສເວ ຈ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໗) ອາຫ. ສຕ຺ຕາຫານາຄຕາຍ ໂກມຸທິຍາ ຈາຕຸມາສິນິຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ໂກມຸທິຍາ ຈາຕຸມາສິນິຍາຕິ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ. ສາ ຫິ ກຸມຸທານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ໂກມຸທີ, ຈຕຸນ຺ນໍ ວສ຺ສິກມາສານໍ ປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ຈາຕຸມາສິນີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕທາ ຫິ ກຸມຸທານິ ສຸປຸປ຺ຜິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກຸມຸທາ ເອຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜນ຺ຕີຕິ ໂກມຸທີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກຸມຸທວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໘໒. ອນ຺ໂຕວສ຺ສວຕ຺ຕກຖາຍໍ ນິພທ຺ຘວຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ສຊ຺ຌາຍມນສິກາຣາທີສຸ ນິຣນ຺ຕຣກຣຓີເຍສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ກສາວປຣິຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ກສາເວຫິ ຠູມິປຣິກມ຺ມໍ. ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕິກວຕ຺ຕໍ.

ເອວຣູປໍ ອຘມ຺ມິກວຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ນານາເວຣຊ຺ຊກາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ທຸພ຺ພລາ ອປ຺ປຖາມາ ເອວຣູປໍ ວຕ຺ຕໍ ອນຸປາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ອາຄຕຎ຺ຈ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໒໗) ອາຄຕໍ ອາວາສໍ ວາ ມຓ຺ຑປໍ ວາ ສີມໍ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຐານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ອິມມ຺ຫາ ອາວາສາ ປຐມໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕິ, ຕໍ ‘ອຣຫາ’ຕິ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ກຕາຍ ກຕິກາຍ ໂຍ ‘‘ມໍ ‘ອຣຫາ’ຕິ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ ຕມ຺ຫາ ຐານາ ປຐມໍ ປກ຺ກມຕິ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວາ ກິຈ຺ເຈນ ມາຕາປິຕູນໍ ວາ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ຕໍ ວາ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ເຎນ ວາ ຕາທິເສນ ກຣຓີເຍນ ຕໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈປິສ຺ສ ເອວໍ ຄຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ອິຈ຺ຉາຈາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ‘‘ນ ທານາຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ມໍ ອຣຫາຕິ ສມ຺ຠາເວສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ, ອນາປຕ຺ຕິເຍວ.

ໂຍປິ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍມນສິກາຣາທິວເສນ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ໂຈຣາທີຫິ ວາ ອນຸພທ຺ໂຘ ເມຆໍ ວາ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ອໂນວສ຺ສກໍ ປວິສິຕຸກາໂມ ຕໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ, ຍາເນນ ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິກໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ປທຄມເນເນວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕມ຺ປິ ເຍຫິ ສຫ ກຕິກາ ກຕາ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຫິ ສພ຺ເພປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ສເຈປິ ມຓ຺ຑປຣຸກ຺ຂມູລາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ຐານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ເອຕ຺ຖ ນິສີທຕິ ວາ ຈງ຺ກມຕິ ວາ, ຕໍ ‘ອຣຫາ’ຕິ ຊານິສ຺ສາມ’’, ປຸປ຺ຜານິ ວາ ຐເປຕ຺ວາ, ‘‘ໂຍ ອິມານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປູຊໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ຕໍ ‘ອຣຫາ’ຕິ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ກຕິກາ ກຕາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ອິຈ຺ຉາຈາຣວເສນ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ. ສເຈປິ ອຸປາສເກນ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວິຫາໂຣ ວາ ກໂຕ ໂຫຕິ, ຈີວຣາທີນິ ວາ ຐປິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ເຍ ອຣຫນ຺ໂຕ, ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ຕຸ, ຈີວຣາທີນິ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ອິຈ຺ຉາຈາຣວເສນ ວສນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຕານິ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ, ເອຕໍ ປນ ອຘມ຺ມິກກຕິກວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ກາຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ເອວຣູປໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສພ຺ເພວ ອາຣຎ຺ຎກາ ໂຫນ຺ຕຸ ປິຓ຺ຑປາຕິກຘຸຕງ຺ຄາທິອວເສສຘຸຕງ຺ຄຘຣາ ວາ, ອຖ ວາ ສພ຺ເພວ ຂີຓາສວາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເອວມາທິ. ນານາເວຣຊ຺ຊກາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ທຸພ຺ພລາ ອປ຺ປຖາມາ ເອວຣູປໍ ວຕ຺ຕໍ ອນຸປາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວຣູປມ຺ປິ ວຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິມໍ ເຕມາສໍ ສພ຺ເພເຫວ ນ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ, ນ ປຣິປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພໍ, ມູຄພ຺ພຕໍ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ, ພຫິສີມຏ຺ຐສ຺ສປິ ສງ຺ຆລາໂຠ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອວມາທິກມ຺ປິ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວ.

ຕິວິຘມ຺ປີຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘວເສນ ຕິວິຘມ຺ປິ. ໂສເຘຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຖາຕິ ຠພ຺ເພ ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ເຕ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຖ. ຠສ຺ເສ ມຕ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາຕິ ວຈເນ ປມາຓໍ ຎຕ຺ວາ. ທສກຖາວຕ຺ຖຸ ນາມ ອປ຺ປິຈ຺ຉາກຖາ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິກຖາ ປວິເວກກຖາ ອສໍສຄ຺ຄກຖາ ວີຣິຍາຣມ຺ຠກຖາ ສີລກຖາ ສມາຘິກຖາ ປຎ຺ຎາກຖາ ວິມຸຕ຺ຕິກຖາ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກຖາຕິ.

ວິຄ຺ຄຫສໍວຕ຺ຕນິກໍ ວຈນໍ ວິຄ຺ຄາຫິກໍ. ຈຕຸຣາຣກ຺ຂໍ ອຫາເປນ຺ຕາຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ເມຕ຺ຕາ ອສຸຠໍ ມຣຓານຸສ຺ສຕີຕິ ອິມໍ ຈຕຸຣາຣກ຺ຂໍ ອຫາເປນ຺ຕາ. ທນ຺ຕກຏ຺ຐຂາທນວຕ຺ຕໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຂາທນວຕ຺ຕໍ – ໂຍ ເທວສິກໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອສຣຕິ, ເຕນ ສາມເຓຣາທີຫິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍຖາສຸຂໍ ຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐມາຬເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐສຸ ທິວເສ ທິວເສ ເອກເມວ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ເທວສິກໍ ນ ໂອສຣຕິ, ປຘານຆເຣ ວສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ວາ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ວາ ທິສ຺ສຕິ, ເຕນ ປມາຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ທນ຺ຕກຏ຺ຐານິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພານິ. ເຕສຸ ຂີເຓສຸ ສເຈ ປຸນປິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐມາຬເກ ພຫູນິ ໂຫນ຺ຕິເຍວ, ປຸນປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພານິ. ຍທິ ປນ ປມາຓໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອາຫຣຕິ, ເຕສຸ ອຂີເຓສຸເຍວ ມາຬເກ ຂີຍຕິ, ຕໂຕ ເກຈິ ເຖຣາ ‘‘ເຍຫິ ຄຫິຕານິ, ເຕ ປຏິຫຣນ຺ຕູ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ເກຈິ ‘‘ຂາທນ຺ຕຸ, ປຸນ ສາມເຓຣາ ອາຫຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິວາທປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ປມາຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ, ຄຫເຓ ປນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນປິ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕິກວຕ຺ເຕ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ.

ອນ຺ໂຕຄາເມ…ເປ… ນ ກເຖຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ຈີວເຣ ຈ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ ນິມິຕ຺ໂຕຠາສປຣິກຖາປິ. ເສນາສເນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສານິ ຕີຓິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອາຊີວໍ ໂສເຘນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ. ອິມິນາ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ທສ຺ສິຕໍ. ຣກ຺ຂິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີລໍ. ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕຎ຺ຈ ເສຂິຍວຕ຺ຕຎ຺ຈ ປູເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ. ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ ປນ ຕີຫິປິ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ທສ຺ສິຕໍ. ອິຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ເອວຣູປາ ນິຍ຺ຍານິກກຖາ ພຫຸກາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິມສ຺ມິໍ ວສ຺ສູປນາຍິກວິສເຍ ເຕສຸ ເຕສຸ ນຄເຣສຸ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຣາຊກາເລ ອປຣິຍນ຺ຕາ ວິວາທກຖາ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໑໘໖) ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣາຊາ ມາຄໂຘ ເສນິໂຍ ພິມ຺ພິສາໂຣ ວສ຺ສໍ ອຸກ຺ກຑ຺ຒິຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ທູຕໍ ປາເຫສິ ‘ຍທິ ປນາຍ຺ຍາ ອາຄເມ ຊຸຓ຺ເຫ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸ’ນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ, ‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊູນໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕຸ’’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ຠຄວຕາ ອຘິມາສໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ເວທສມເຍນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫມານາ ອເນກວິຫິຕໍ ວິວາທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເວທສມເຍ ກິຣ ທ຺ເວ ອຘິມາສານິ ຍາຈາຘິມາສຎ຺ຈ ປຕ຺ຕາຘິມາສຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ກລິຍຸຄຄຓເນ ເອກູນວີສຕິຄຓເນນ ຠາຊິເຕ ທ຺ເວປຎ຺ຈຏ຺ຐທສເຕຣສໂສຬສຏ຺ຐາຣສວເສນ ສຕ຺ຕຘາ ເສໂສ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ຈມ຺ມາຘິມາສ ປຎ຺ຈາຘິມາສ ປສ຺ວາຘິມາສ ທສາຘິມາສ ເຕຣສາຘິມາສ ໂສຬສາຘິມາສ ອຏ຺ຐາຣສາຘິມາສາຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐາຣສາຘິມາສໍ ປນ ອວສານາຘິມາສນ຺ຕິປິ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ເຕສຸ ປສຸໂສຬສານິ ອປຕ຺ເຕເຍວ ອຘິມາສປຕນກລິຍຸເຄ ສໍວຈ຺ຉຣມາສາທິວິສມຠເຍນ ຍາຈິຕ຺ວາ ມາສສ຺ສ ອາກຑ຺ຒິຕພ຺ພໂຕ ຍາຈາຘິມາສນ຺ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ເສສານິ ປນ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕເຍວ ອຘິມາສປຕນກລິຍຸເຄ ມາສສ຺ສ ອາກຑ຺ຒິຕພ຺ພໂຕ ປຕ຺ຕາຘິມາສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ເຣຕໍ ຍາຈາຘິມາສລກ຺ຂຓໍ – ຕຖໂຕ ອຊານນ຺ຕາ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ຎາ ຠຄວໂຕ ຍາຈິຕາຘິມາສຕ຺ຕາ ຍາຈາຘິມາສໍ ນາມ ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວີສຸ ເອວ ຍາຈາຘິມາເສສຸ ທິວເສນ ສຫ ມາໂສ ອາກຑ຺ຒິຕພ຺ໂພ, ນ ອິຕເຣສູຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ປນ ປຎ຺ຈສຸ ປຕ຺ຕາຘິມາເສສຸ ເອວ ສຫ ທິວເສນ ມາໂສ ອາກຑ຺ຒິຕພ຺ໂພ, ນ ຍາຈາຘິມາເສສູຕິ.

ອປເຣ ປນ – ‘‘ທ຺ເວມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສູປນາຍິກາ ປຸຣິມິກາ ປຈ຺ຉິມິກາຕິ, ອປຣຊ຺ຊຸຄຕາຍ ອາສາຬ຺ຫິຍາ ປຸຣິມິກາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາ, ມາສຄຕາຍ ອາສາຬ຺ຫິຍາ ປຈ຺ຉິມິກາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໑໘໔) ອາຄຕາຍ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ອໂຍນິໂສ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຖິນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍເຄ ເອວ ວສ຺ສູປຄມນໍ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍ ອນນ຺ຕຣຠູໂຕ ປາຏິປທທິວໂສ ປຸຓ຺ຓາຕິຖິຍາ ຈ ຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕຸ, ປຸພ຺ພາສາຬ຺ຫອຸຕ຺ຕຣາສາຬ຺ຫສງ຺ຂາເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ນກ຺ຂຕ຺ເຕສຸ ເອເກເກນ ຍຸຕ຺ໂຕ ຈ, ເອວໍຠູໂຕ ກາໂລ ຍທິ ວິນາ ທິວເສນ ມາສກຑ຺ຒເນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ມາສມຕ຺ຕາກຑ຺ຒນເມວ ກາຕພ຺ພໍ, ຍທິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຫ ທິວເສນ ມາສາກຑ຺ຒນໍ, ອຍໍ ປິຏເກນ ຈ ເວເທນ ຈ ອນຸໂລໂມ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາປ຺ເຍເກ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ມາ ອິຕິ ຈນ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕສ຺ສ ຄຕິຍາ ທິວສສ຺ສ ມິນິຕພ຺ພໂຕ, ໂສ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພກລາປາຣິປູຣິຍາ ປຸຓ຺ໂຓຕິ ປຸຓ຺ຓມາ’’ຕິອາທິນາ ວິນຍຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາທີສຸ (ກງ຺ຂາ. ອຠິ. ຏີ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ອາຄມນໂຕ ປຸຓ຺ຓາຕິຖິໂຍໂຄປິ ປຸຓ຺ຓມິຍາ ເອວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ນ ປາຏິປເທ, ຕຖາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍໂຄປິ ອາສາຬ຺ຫິສຸກ຺ກປກ຺ຂສ຺ສ ປນ຺ນຣເສ ອຸໂປສເຖ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣາສາຬ຺ຫນກ຺ຂຕ຺ເຕ, ເອວໍ ຘາຕຸ ປຕິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ມຫາວໍເສ ວຈນໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມາ ວທນ຺ຕິ – ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຸໂປສຖທິວເສເຍວ ຈນ຺ທຄ຺ຄາໂຫ ຈ ສູຣິຍຄ຺ຄາໂຫ ຈ ຠເວຍ຺ຍ, ອິທານິ ປນ ກາຬປກ຺ຂປາຏິປທາທີສຸເຍວ ຈນ຺ທຄ຺ຄາໂຫ, ສຸກ຺ກປກ຺ຂປາຏິປທາທີສຸເຍວ ສູຣິຍຄ຺ຄາໂຫ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຏິປເທເຍວ ຕິຖິນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍໂຄ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ. ປຈ຺ຉິມາປິ ວທນ຺ຕິ – ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ວາທີນໍ ວຈເນນ ປຸພ຺ເພ ອາກຑ຺ຒິຕພ຺ພທິວສານໍ ອນາກຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ທິວສປຸຎ຺ຊຠາເວນ ເອວໍ ໂຫຕິ, ສຈ຺ຈໂຕ ປນ ອຸໂປສຖທິວເສເຍວ ຈນ຺ທຄ຺ຄາໂຫ ສູຣິຍຄ຺ຄາໂຫ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ. ໂຫຕຸ, ຍຖາ ອິຈ຺ຉຖ, ຕຖາ ວທຖ, ເອວໍ ຠູຕປຸພ຺ໂພ ສາຏ຺ຐກເຖ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ອຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ. ຄນ຺ຘາຣຊາຕເກ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໓.໗.໗໕ ຄນ຺ຘາຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ) ຫິ ອຸໂປສຖທິວເສ ຈນ຺ທຄ຺ຄາໂຫ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄໂຕ. ຕຎ຺ຫິ ຊາຕກໍ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ, ປຎ຺ຈສຸ ນິກາເຍສຸ ຂຸທ຺ທກນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນໍ, ນວສຸ ສາສນງ຺ເຄສຸ ຊາຕກປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ປຸຣິມກາ ປຏິວຈນໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຸນ຺ຕິ.

ອເຖກຈ຺ເຈ ‘‘ປິຏກຕ຺ຕເຍ ອຘິກມາສາເຍວ ສນ຺ຕິ, ນ ອຘິກທິວສາ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໔໐໔) ‘ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍເຍວ ວສ຺ສານໍ ອຘິກມາເສ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຓິຕຕ຺ຕາ ເສສວສ຺ສທ຺ວຍສ຺ສປິ ອຘິການິ ທິວສານິ ໂຫນ຺ເຕວ, ຕານິ ອຘິກທິວສານິ ສນ຺ຘາຍ ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ທ຺ວີສຸ ວສ຺ເສສຸ ອຘິກທິວສາ ນາມ ວິສຸໍ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ ຕຕິເຍ ວສ຺ເສ ວສ຺ສຸກ຺ກຑ຺ຒນວເສນ ອຘິກມາເສ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕເຍວ ອຘິກມາສສມ຺ຠວໂຕ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວີສຸ ວສ຺ເສສຸ ອຕິເຣກທິວສາ ນາມ ວິສຸໍ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’ຕິ ວຈນໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຖຎ຺ເຎ ວທນ຺ຕິ – ປິຏກຕ຺ຕເຍ ອຘິກທິວສາຕິ ອາຄຕາ ອຕ຺ຖິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໔໐໔) ‘‘ອວເສສານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຘິກທິວສານິ ໂຫນ຺ເຕວ, ຕສ຺ມາ ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕຕິ. ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ວິວິເຘນ ອາກາເຣນ ກເຖນ຺ຕິ. ສຸທ຺ຘເວທິກາປິ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ, ວິນຍຘຣາ ຠິກ຺ຂູ ວິນຍສມຍວເສນ ວທນ຺ຕິ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ເວທສມເຍ ຫຕ຺ຖຄຕຄຓນວເສເນວ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອລມຕິປປຎ຺ເຈນ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ຕິວສ຺ສາຘິກສຫສ຺ສກລິຍຸເຄ ຘມ຺ມຣາເຊນ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ກຕໍ ອຘິມາສປກຣຓໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພໍ.

ອິຘ ປນ ອຘິປ຺ເປຕວິນິຈ຺ຉຍເມວ ກຖຍາມ. ປຐມທຸຕິຍວາເທສຸ ນ ພິມ຺ພິສາຣຣາຊາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຘິມາສປຎ຺ຎາປນໍ ຍາຈຕິ, ນ ຈ ຠຄວາ ປຎ຺ຎເປຕິ, ນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ວສ຺ເສ ອິທໍ ນາມ ອຘິມາສໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມາສມຕ຺ຕໍ ວາ ສຫທິວສໍ ວາ ອາກຑ຺ຒິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ຈ ອຕ຺ຖິ, ຣາຊາ ປນ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ເວທສມເຍ ວສ຺ສຸກ຺ກຑ຺ຒນສມ຺ຠວໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຐມອາສາຬ຺ຫມາເສ ວສ຺ສໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ທຸຕິຍອາສາຬ຺ຫມາເສ ອຸປຄມນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍທິ ປນາຍ຺ຍາ ອາຄເມ ຊຸຓ຺ເຫ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ທູຕໍ ປາເຫສິ. ຍທິ ປນ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ສາຘຸ ວຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂູ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ປຫິຕສາສນໍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຠຄວາ ປນ ວສ຺ສຸກ຺ກຑ຺ຒເນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄຸຓປຣິຫານິຍາ ອຠາວໂຕ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊູນໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໖) ອໂວຈ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໕) ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ຣາຊູນໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວສ຺ສຸກ຺ກຑ຺ຒນຠິກ຺ຂູນໍ ກາຈິ ປຣິຫານິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິອນຸວຕ຺ຕິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍຎ຺ຈ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໘໕) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຫານີຕິ ຄຸຓປຣິຫານີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍາຈາຘິມາໂສ ວາ ໂຫຕຸ ປຕ຺ຕາຘິມາໂສ ວາ, ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ອນຸວຕ຺ຕເນນ ຠິກ຺ຂູນໍ ສີລາທິຄຸຓມ຺ປິ ປຣິຫານິ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ ປນ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ກຖໍ ນ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ? ຍທິ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ເຕ ປຸພ຺ເພ ອຸປວຸຕ຺ຖທິວສໂຕ ອິທານິ ອຸປວສິຕພ຺ພອຸໂປສຖທິວໂສ ຈາຕຸທ຺ທໂສ ວາ ປນ຺ນຣໂສ ວາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ສຕິ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ປນ ເຕຣສໂມ ວາ ໂສຬສໂມ ວາ ໂຫຕິ, ນ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ. ອນຸວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ຫິ ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສຖກໂຕ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ, ໂຍ ກເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໓) ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ສີລຄຸຓປຣິຫານິສມ຺ຠວໂຕ ນ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໔໐) ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຊູນໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕຸນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປເນຕ຺ຖ ໂລກິຍານໍ ຕິຖິໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ເຕຫິປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸໂປສຖກ຺ກເມນ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ປນ຺ນຣສິໍ ວາ, ປນ຺ນຣສິໍ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ວາ ກໂຣນ຺ເຕເຫວ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ໂສຬສມທິວສໍ ວາ ເຕຣສມທິວສໍ ວາ ອຸໂປສຖທິວສໍ ກໂຣນ຺ເຕຫີ’’ຕິ.

ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖວາເທປິ ‘‘ກຕິ ວສ຺ສູປນາຍິກາ’’ຕິ ສໍສຍນ຺ຕານໍ ສໍສຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ‘‘ທ຺ເວມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສູປນາຍິກາ ປຸຣິມິກາ ປຈ຺ຉິມິກາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໔) ຠຄວາ ອໂວຈ. ຕໂຕ ຕາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສູປນາຍິການໍ ອຸປຄມນກາລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປຣຊ຺ຊຸຄຕາຍ ອາສາຬ຺ຫິຍາ ປຸຣິມິກາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາ, ມາສຄຕາຍ ອາສາຬ຺ຫິຍາ ປຈ຺ຉິມິກາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມິຍາ ອນນ຺ຕເຣ ປາຏິປທທິວເສ ປຸຣິມິກາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາ, ສາວຓປຸຓ຺ຓມິຍາ ອນນ຺ຕເຣ ປາຏິປທທິວເສ ປຈ຺ຉິມິກາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໔) ‘‘ຕສ຺ມາ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍ ອນນ຺ຕເຣ ປາຏິປທທິວເສ, ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມິໂຕ ວາ ອປຣາຍ ປຸຓ຺ຓມາຍ ອນນ຺ຕເຣ ປາຏິປທທິວເສເຍວ ວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເຈຕິຍວນ຺ທນາທິສາມີຈິກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອິມໍ ເຕມາສໍ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’ຕິ ສກິໍ ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍມ຺ປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໘໔) ‘‘ອປຣຊ຺ຊູຕິ ອາສາຬ຺ຫິໂຕ ອປຣໍ ທິນໍ, ປາຏິປທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໘໔) ‘‘ອປຣສ຺ມິໍ ທິວເສຕິ ທຸຕິເຍ ປາຏິປທທິວເສ’’ຕິ ເອວໍ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ປາຏິປທທິວເສເຍວ ວສ຺ສູປຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອມຸກຕິຖິໂຍເຄ’’ຕິ ວາ ‘‘ອມຸກນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍເຄ’’ຕິ ວາ, ຕສ຺ມາ ປາຏິປທທິວເສ ປາໂຕ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສກລທິວສໍ ສກລຣຕ຺ຕິ ຍາວ ທຸຕິຍອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ຍຖາຣຸຈິເຕ ກາເລ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໂຕ ເອວ ວສ຺ສູປນາຍິກກາເລ ປຸຓ຺ຓາຕິຖິຍາ ໂຍໂຄ, ອຸຕ຺ຕຣາສາຬ຺ຫນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ໂຍໂຄ ໂຫຕູຕິ ວທນ຺ຕານໍ ວຈນໍ ວິນຍວິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຓ຺ຓາຕິຖິໂຍຄໍ ອຸຕ຺ຕຣາສາຬ຺ຫນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍຄຎ຺ຈ ອາຄເມຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຕຖາຄເຕນ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປຕິ ນາມາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ຈ ປຸຓ຺ຓາຕິຖິໂຍເຄ ເອວ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ເອກາຍ ຕິຖິຍາ ຍຸຕ຺ເຕຕິ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສາຬ຺ຫນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍເຄເຍວ, ນ ສາວຓນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍເຄຕິ ວາ ອນາຄຕເມວ ຉາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂິຕ຺ວາ ເກຫິຈິ ຐປິຕຕ຺ຕາ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ເວທສາມຍິກາ ຕໍ ວຈນໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ວສ຺ສູປຄມນກາເລ ປຸຓ຺ຓາຕິຖິອຸຕ຺ຕຣາສາຬ຺ຫໂຍຄເມວ ຄເວສນ຺ຕາ ມາສທິວເສນ ສຫ ອາກຑ຺ຒິຕພ຺ພກາເລປິ ມາສມຕ຺ຕເມວ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ມາສມຕ຺ຕເມວ ອາກຑ຺ຒິຕພ຺ພກາເລປິ ສຫ ທິວເສນ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍວາທິໂນ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຕຖາຄເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຕຖາຄເຕນາຕິ ທີເປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວຕິ ຄາຣວສຫິຕາ ລຊ຺ຊິໂນ ປຓ຺ຑິຕາ ເອວໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ. ຕິຖິນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍໂຄ ປນ ອຸໂປສຖທິວເສເຍວ ພຫຸຘາ ປິຏກຕ຺ຕເຍ ອາຄໂຕ, ໂປຣາຓເວທຄນ຺ເຖສຸ ຈ ປສໍສິໂຕ, ກທາຈິ ປນ ໂວຫາຣກາໂລ ຕິຖິຍາ ນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ຈ ວິສໂມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສເມຕຸໍ ອຘິມາສປຕນກາເລ ມາສມ຺ປິ ທິວສມ຺ປິ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ ວິສເມປິ ອາກຑ຺ຒນກາເລ ສມາເປຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສຕິ ມາສອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣານໍ ສມຠາໂວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຎ຺ຈມຉຏ຺ຐວາເທສຸ ອຘິມາໂສຕິ ອຏ຺ຐາຣສວສ຺ສໂຕ ອຘິກມາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຘິໂກ ມາໂສ ອຘິມາໂສ’’ຕິ ກມ຺ມຘາຣຍສມາສຕ຺ຕາ ປຸລ຺ລິງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸພ຺ເພ ປນ ມາສປຸຎ຺ຊໂຕ ອຘິກຆຏິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມາສໂຕ ອຘິກໍ ອຘິມາສ’’ນ຺ຕິ ອພ຺ຍຍີຠາວສມາສຕ຺ຕາ ນປຸໍສກລິງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ‘‘ໂປຣາຓກຕ຺ເຖຣາ ເອກູນວີສຕິວສ຺ສໍ ສາມເຓຣໍ ນິກ຺ຂມນີຍປຸຓ຺ຓມາສິໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປາຏິປທທິວເສ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ຕໍ ກສ຺ມາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອກສ຺ມິໍ ວສ຺ເສ ຉ ຈາຕຸທ຺ທສິກອຸໂປສຖທິວສາ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຕິ ວີສຕິຍາ ວສ຺ເສສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ຣາຊາໂນ ຕຕິເຍ ຕຕິເຍ ວສ຺ເສ ວສ຺ສໍ ອຸປກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອິຕິ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ວສ຺ເສສຸ ຉ ມາສາ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອຸໂປສຖວເສນ ປຣິຫີເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອປເນຕ຺ວາ ທ຺ເວ ມາສາ ອວເສສາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ທ຺ເວ ມາເສ ຄເຫຕ຺ວາ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນີຍປຸຓ຺ຓມາສິໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປາຏິປເທ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໔໐໔) ‘‘ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຘິກມາເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສຕ຺ຕາ ນິພ຺ເພມຕິກາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໔໐໔) ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຣ ນນຸ ຈ ‘‘ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ຕໍ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກສ຺ມາ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຫິ ຍສ຺ມາ ນ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕິເຍ’’ຕິອາທິ. ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕເຍວ ສມ຺ຠວໂຕ, ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕ ອສມ຺ຠວໂຕ ນ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ເຫຕຸຜລໂຍຊນາ. ຕສ຺ມາຕິອາທິ ລທ຺ຘຄຸຓໍ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ ປນ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວທຕິ. ເອຕານິ ວຈນານິ ສາມເຓຣານໍ ວີສຕິວສ຺ສປຣິປຸຓ຺ຓຠາວສາຘການິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຘິມາສປຕນວາເຣສຸ ສທິວສມາສາກຑ຺ຒນຠາວສາຘການິ, ຕສ຺ມາ ອິມານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ປນ ພຫູນໍ ສນ຺ນິປາເຕ ກິຎ຺ຈິ ປາຐໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂສຠຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອີທິສໍ ປາຐໍ ອາຫຣນ຺ຕິ. ສຸຕສນ຺ນິຈຍປຓ຺ຑິຕາ ປນ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສ຺ສ ອສາຘກຕ຺ຕາ ເອວຣູປໍ ນ ອາຫຣນ຺ຕິ. ສຸທ຺ຘເວທິການມ຺ປິ ວຈເນ ວິນຍຘຣາ ວິນຍເມວ ຊານນ຺ຕິ, ນ ພາຫິຣສມຍໍ. ອຍໍ ປນ ກຖາ ພາຫິຣສມເຍ ປວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ວິນຍຘຣານໍ ອວິສໂຍຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕາ ວທນ຺ຕິ.

ວິນຍຘຣາ ປນ ເອກຈ຺ເຈ ວິນຍເມວ ຊານນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ສກລໍ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ ຊານນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ສພາຫິຣສມຍໍ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ ຊານນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາໂວເຍວ ປມາຓໍ. ເວທິການມ຺ປິ ວຈນໍ ເວທປ຺ປກຣຓາຄຕເມວ ປມາຓໍ. ນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຫຕ຺ຖຄຕຄຓນມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍທາ ປຖວິສ຺ສໂຣ ຣາຊາ ສທິວສໍ ມາສໍ ອາກຑ຺ຒິຕຸກາໂມ ‘‘ເຊຏ຺ຐມາສກາຬປກ຺ຂອຸໂປສຖໍ ປນ຺ນຣສິຍໍ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ ຍາຈິສ຺ສຕິ, ຕທາ ‘‘ສກິໍ ປກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທເສ ວາ ປນ຺ນຣເສ ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປນ຺ນຣສິຍໍ ອຸໂປສຖກຣເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຍທາ ສຸທ຺ຘມາສເມວ ອາກຑ຺ຒິຕຸກາໂມ ‘‘ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ ຍາຈິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສຕິ ປກຕິຍາປິ ເຊຏ຺ຐມາສກາຬປກ຺ຂຸໂປສໂຖ ຈາຕຸທ຺ທໂສເຍວາຕິ ກຕ຺ວາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອຸຠຍຖາປິ ອຸໂປສໂຖ ສຸກໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ໂພ. ຕໂຕ ປຣໍ ປຐມາສາຬ຺ຫມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂປິ ກາຬປກ຺ເຂປິ ທຸຕິຍາສາຬ຺ຫມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂປິ ປນ຺ນຣສີອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາ ປາຏິປທທິວເສ ຕິຖິໂຍຄໍ ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຍຄໍ ວາ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ປາໂຕ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນານນ຺ຕຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຸນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ສກລທິວສຣຕ຺ຕິຍໍ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສູປຄໂຕວ ໂຫຕິ, ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ໂທໂສຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠວຕ຺ເວວໍ, ປາໂຕວ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໑໘) ‘‘ສເຈ ປາໂຕວ ຄາຫິເຕ ເສນາສເນ ອຎ຺ໂຎ ວິຕກ຺ກຈາຣິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ຍາຈຕິ, ‘ຄຫິຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ເສນາສນໍ, ວສ຺ສູປຄໂຕ ສງ຺ໂຆ, ຣມຓີໂຍ ວິຫາໂຣ, ຣຸກ຺ຂມູລາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຖ, ຕຕ຺ຖ ວສຖາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ວສ຺ສູປນາຍິກວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ຉພ຺ພີສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

ປຐໂມ ຠາໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍາລງ຺ກາຣ-ຏີກາ (ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ)

໒໗. ອຸປຊ຺ຌາຍາທິວຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕກຖາວຓນາ

໑໘໓. ເອວໍ ວສ຺ສູປນາຍິກວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທິວຕ຺ຕກຖໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຕ຺ຕໍ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີຫິ ອຸປຊ຺ຌາຍາທີສຸ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ອາຠິສມາຈາຣິກສີລໍ. ຕໍ ກຕິວິຘນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ…ເປ… ພຫຸວິຘ’’ນ຺ຕິ. ວຈ຺ຈກຸຏິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທ຺ຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຕອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕອນຸໂມທນວຕ຺ຕານິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ຈຸທ຺ທສ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໕໖) ຈ ປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວ, ຕຕ຺ຖ ປນ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄຕໍ, ອິຘ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໂຕ. ອິໂຕ ອຎ຺ຎານິປິ ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ເສຂິຍວຕ຺ຕານິ ທ຺ເວອສີຕິ ມຫາວຕ຺ຕານິ ຈ ວຕ຺ຕເມວ. ເຕສຸ ປນ ເສຂິຍວຕ຺ຕານິ ມຫາວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕານິ, ມຫາວຕ຺ຕານິ ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘກປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘເກສຸ (ຈູຬວ. ໗໕ ອາທໂຍ), ຕສ຺ມາ ອິຘ ຈຸທ຺ທສ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິເຍວ ທສ຺ສິຕານິ. ເຕສຸ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ ຕາວ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ໂກ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ເກນຏ຺ເຐນ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ກຖໍ ຄຫິໂຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ເກນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ, ກຕມໍ ຕໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕຕ຺ຖ ໂກ ອຸປຊ຺ຌາໂຍຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ທສວສ຺ເສນ ວາ ອຕິເຣກທສວສ຺ເສນ ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມຫາວ. ໗໖) ພ຺ຍຕ຺ຕິພລສມ຺ປນ຺ໂນ ອຸປສມ຺ປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສວສ຺ໂສ ວາ ອຕິເຣກທສວສ຺ໂສ ວາ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ. ເກນຏ຺ເຐນ ອຸປຊ຺ຌາໂຍຕິ ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ຂຸທ຺ທກໍ ວຊ຺ຊໍ ວາ ມຫນ຺ຕໍ ວຊ຺ຊໍ ວາ ຠຸໂສ ຈິນ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍຕິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກນ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ໂຫຫີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ເຕ ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ‘‘ສາຫູ’’ຕິ ວາ ‘‘ລຫູ’’ຕິ ວາ ‘‘ໂອປາຍິກ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ປຕິຣູປ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ປາສາທິເກນ ສມ຺ປາເທຫີ’’ຕິ ວາ ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ປເທສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປທສ຺ສ ວເສນ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ກາຍວາຈາຫິ ວາ ‘‘ຄຫິໂຕ ຕຍາ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’’ຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍຄ຺ຄຫຓໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສາຫູຕິ ສາຘຸ. ລຫູຕິ ອຄຣຸ, ສຸຠຣຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອປາຍິກນ຺ຕິ ອຸປາຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊນໍ ນິຕ຺ຖຣຓຸປາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິຣູປນ຺ຕິ ສາມີຈິກມ຺ມມິທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາສາທິເກນາຕິ ປສາທາວເຫນ ກາຍວຈີປໂຍເຄນ ສມ຺ປາເທຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເກນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຫິຕອຸປຊ຺ຌາເຍນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ. ກຕມໍ ຕໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອາຄຕເມວ, ຕຕ຺ຖ ກາລສ຺ເສວ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຸປາຫນາ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ສຈສ຺ສ ປຈ຺ຈູສກາເລ ຈງ຺ກມນຕ຺ຖາຍ ວາ ໂຘຕປາທປຣິຫຣຓຕ຺ຖາຍ ວາ ປຏິມຸກ຺ກາ ອຸປາຫນາ ປາທຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາ ກາລສ຺ເສວ ອຸຏ຺ຐາຍ ອປເນຕ຺ວາ. ຕາທິສເມວ ມຸຂໂຘວໂນທກໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸຕຸມ຺ປິ ສຣີຣສຠາເວ ຈ ເອກາກາເຣ ຕາທິສເມວ ທາຕພ຺ພໍ.

ສຄຸຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ສງ຺ຆາຏິຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ຈີວຣານິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ຕາ ທ຺ເວປິ ສງ຺ຆາຏິໂຍ ທາຕພ຺ພາ. ສພ຺ພຎ຺ຫິ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆຏິຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆາຏີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຆາຏິໂຍ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ປທວີຕິຫາເຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປທໍ ວີຕິຫຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປທວີຕິຫາໂຣ, ປທວີຕິຫາຣຏ຺ຐານໍ. ທຸຕວິລມ຺ພິຕໍ ອກຕ຺ວາ ສມຄມເນນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ອນ຺ຕເຣ ມຸຏ຺ຐິຣຕນມຕ຺ຕໍ. ປທານໍ ວາ ວີຕິຫຣຓໍ ອຠິມຸຂໍ ຫຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ເຂໂປ ປທວີຕິຫາໂຣຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ຠຓມານສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖາ ໂອປາເຕຕພ຺ພາຕິ ອນ຺ຕຣຆເຣ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວາ ຠຓມານສ຺ສ ອນິຏ຺ຐິເຕ ຕສ຺ສ ວຈເນ ອຎ຺ຎາ ກຖາ ນ ສມຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພາ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ‘‘ນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ຠຓມານສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ-ກາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເຕນ ນາຕິທູເຣຕິອາທີສຸ ນ-ກາຣປຏິສິທ຺ເຘສຸ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕີຕິ ອາປທາອຸມ຺ມຕ຺ຕຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນາຏ຺ຏຕາທີຫິ ວິນາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານິຕ຺ວາປິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ຄິລານສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວ. ອາປທາສຸ ຫິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ກຖາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວມຎ຺ເຎສຸ ນ-ກາຣປຏິສິທ຺ເຘສຸ ອີທິເສສຸ, ອິຕເຣສຸ ປນ ຄິລາໂນປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ‘‘ອີທິເສສຸ ຄິລາໂນປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ ອນາທຣິເຍນ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຄິລານສ຺ສ ວຕ຺ຕເຠເທ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏເມວ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຄິລາເນນ ຫິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກນ ສຏ຺ຐິວສ຺ເສນປິ ສພ຺ພໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອນາທຣິເຍນ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏໍ. ນ-ກາຣປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ປນ ປເທສຸ ຄິລານສ຺ສປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕກິຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ. ອາປຕ຺ຕິສາມນ຺ຕາ ຠຓມາໂນຕິ ປທໂສຘມ຺ມ(ປາຈິ. ໔໔ ອາທໂຍ)-ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທິວເສນ (ປາຣາ. ໒໘໓) ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາສນ຺ນວາຈໍ ຠຓມາໂນ. ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາສນ຺ນວາຈນ຺ຕິ ຈ ອາປຕ຺ຕິຊນກເມວ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຍາຍ ຫິ ວາຈາຍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ສາ ວາຈາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາສນ຺ນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຈີວເຣນ ປຕ຺ຕໍ ເວເຐຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສ຺ສ ເອເກນ ກຓ຺ເຓນ ເວເຐຕ຺ວາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາປີຐໍ ວາ ປຣາມສິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ຐປິຕປຕ຺ຕາທິນາ ອສງ຺ຆຏ຺ຏນຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກຕ຺ວາປິ ອຎ຺ເຎສໍ ອຠາວໍ ຎຕ຺ວາປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ ກຓ຺ຓໍ ອຸສ຺ສາເຣຕ຺ວາຕິ ກຓ຺ຓໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓໍ ອຕິເຣກໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆຣິຕພ຺ພໍ. ໂອໂຠເຄ ກາຍພນ຺ຘນໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ກາຍພນ຺ຘນໍ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ຈີວຣໂຠເຄ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ຄາເມເຍວ ວາ ອນ຺ຕຣຆເຣ ວາ ປຏິກ຺ກມເນ ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ປິຓ຺ຑໍ ວາ ນ ລຠຕິ, ຕສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ນ ໂຫຕິ, ຄາເມ ອຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ລທ຺ຘຠິກ຺ຂສ຺ສ ວາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສເຈ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຄາເມຕິ ຄາມປຣິຍາປນ຺ເນ ຕາທິເສ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປເທເສ. ອນ຺ຕຣຆເຣຕິ ອນ຺ໂຕເຄເຫ. ປຏິກ຺ກມເນຕິ ອາສນສາລາຍໍ. ສເຈປິ ຕສ຺ສ ນ ໂຫຕິ, ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາໂມ ຈ ໂຫຕິ, ອຸທກໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໂຕປິ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອຸປເນຕພ຺ໂພ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປານີເຍນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ອາທິມ຺ຫິ ມຊ຺ເຌ ອນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປກຏ຺ໂຐຕິ ອາສນ຺ໂນ. ໂຘຕວາລິກາຍາຕິ ອຸທເກນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ນິຣຊາຍ ປຣິສຸທ຺ຘວາລິກາຍ.

ນິທ຺ຘູເມຕິ ຊນ຺ຕາຆເຣ ຊລມານອຄ຺ຄິຘູມຣຫິເຕ. ຊນ຺ຕາຆຣຎ຺ຫິ ນາມ ຫິມປາຕພຫຸເກສຸ ເທເສສຸ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍໂຣຄປີຬາທິນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ສຣີຣເສທຕາປນຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ອນ຺ຘກາຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕາຍ ພຫູປິ ເອກໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິຕາປປຣິຫາຣາຍ ມຕ຺ຕິກາຍ ມຸຂໍ ລິມ຺ປິຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ເສເທຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓາທີຫິ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນຫາຍນ຺ຕິ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໖໖) ‘‘ຈຸຓ຺ຓໍ ສນ຺ເນຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ອຸສ຺ສຫຕີຕິ ສເຈ ປໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ເກນຈິ ເຄລຎ຺ເຎນ ອນຠິຠູໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອປຏິຆໍສນ຺ເຕນາຕິ ຠູມິຍໍ ອປຏິຆໍສນ຺ເຕນ. ກວາຏປີຐນ຺ຕິ ກວາຏປີຐຎ຺ຈ ປິຏ຺ຐສງ຺ຆາຕຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຸປນ຺ເຕນ. ສນ຺ຕານກນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກີຏກຸລາວກມກ຺ກຏກສຸຕ຺ຕາທິ. ອຸລ຺ໂລກາ ປຐມໍ ໂອຫາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸລ຺ໂລກໂຕ ປຐມໍ ອຸລ຺ໂລກໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອວຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸລ຺ໂລກນ຺ຕິ ຈ ອຸທ຺ຘໍ ໂອໂລກນຏ຺ຐານໍ, ອຸປຣິຠາຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາໂລກສນ຺ຘິກຓ຺ຓຠາຄາຕິ ອາໂລກສນ຺ຘິຠາຄາ ຈ ກຓ຺ຓຠາຄາ ຈ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣພາຫິຣວາຕປານກວາຏການິ ຈ ຄພ຺ຠສ຺ສ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂກຓາ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ເນຕພ຺ໂພຕິ ຍຕ຺ຖ ວິຫາຣໂຕ ສາສເນ ອນຠິຣຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເນຕພ຺ໂພ. ນ ຈ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ເຖເວ ປກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຣຊິຕຈີວຣໂຕ ຍາວ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ຣຊນໍ ຄຬຕິ, ນ ຕາວ ປກ຺ກມິຕພ຺ພໍ. ນ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ປຕ຺ໂຕ ທາຕພ຺ໂພຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ ກຖິຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ລຊ຺ຊິໂນ ວາ ອລຊ຺ຊິໂນ ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອວຑ຺ຒິກາເມ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອລຊ຺ຊີ ໂອວາທມ຺ປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ລຊ຺ຊິໂນ ຈ ເອຕສ຺ສ ວິສຠາຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ວິຫາຍ ລຊ຺ຊີເຫວ ສທ຺ຘິໍ ອາມິສາທິປຣິໂຠໂຄ ກາຕພ຺ໂພ. ອຸປຊ຺ຌາຍາທິຠາໂວ ເຫຕ຺ຖ ນປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ສຸສານນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ. ອຸປຈາຣສີມໂຕ ພຫິ ຄນ຺ຕຸກາເມນ ອນາປຸຈ຺ຉາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ວຸຏ຺ຐານມສ຺ສ ອາຄເມຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຄລຎ຺ຎໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ອສ຺ສ ອາຄເມຕພ຺ພໍ.

ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຈຣິຍວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໔. ອາຈຣິຍວຕ຺ຕກຖາຍໍ ໂກ ອາຈຣິໂຍ, ເກນຏ຺ເຐນ ອາຈຣິໂຍ, ກຕິວິໂຘ ອາຈຣິໂຍ, ກຖໍ ຄຫິໂຕ ອາຈຣິໂຍ, ເກນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ, ກຕມໍ ຕໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕຕ຺ຖ ໂກ ອາຈຣິໂຍຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສວສ຺ສໍ ນິສ຺ສາຍ ວຕ຺ຖຸໍ ທສວສ຺ເສນ ນິສ຺ສຍໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມຫາວ. ໗໗) ພ຺ຍຕ຺ຕິພລສມ຺ປນ຺ໂນ ທສວສ຺ໂສ ວາ ອຕິເຣກທສວສ຺ໂສ ວາ ຠິກ຺ຂຸ ອາຈຣິໂຍ. ເກນຏ຺ເຐນ ອາຈຣິໂຍຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກນ ອາຠຸໂສ ຈຣິຕພ຺ໂພຕິ ອາຈຣິໂຍ, ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕິວິໂຘ ອາຈຣິໂຍຕິ ນິສ຺ສຍາຈຣິຍປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິຍອຸປສມ຺ປທາຈຣິຍຘມ຺ມາຈຣິຍວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວຕ຺ຖພ຺ໂພ ນິສ຺ສຍາຈຣິໂຍ. ປພ຺ພຊິຕກາເລ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພສິກ຺ຂາປໂກ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິໂຍ. ອຸປສມ຺ປທກາເລ ກມ຺ມວາຈານຸສ຺ສາວໂກ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິໂຍ. ພຸທ຺ຘວຈນສິກ຺ຂາປໂກ ຘມ຺ມາຈຣິໂຍ ນາມ. ກຖໍ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ອາຈຣິໂຍຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກນ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອາຈຣິໂຍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ໂຫຫິ, ອາຍສ຺ມໂຕ ນິສ຺ສາຍ ວຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ເຕ ອາຈຣິໂຍ ‘‘ສາຫູ’’ຕິ ວາ ‘‘ລຫູ’’ຕິ ວາ ‘‘ໂອປາຍິກ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ປຕິຣູປ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ປາສາທິເກນ ສມ຺ປາເທຫີ’’ຕິ ວາ ກາເຍນ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ວາຈາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ກາຍວາຈາຫິ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ເກນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ນິສ຺ສາຍ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ອພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຍາວຊີວໍ. ເອຕ຺ຖ ສຈາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຑ຺ຒຕຣໍ ອາຈຣິຍໍ ນ ລຠຕິ, ອຸປສມ຺ປທາຍ ສຏ຺ຐິວສ຺ໂສ ວາ ສຕ຺ຕຕິວສ຺ໂສ ວາ ໂຫຕິ, ນວກຕຣສ຺ສປິ ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອາຈຣິໂຍ ເມ, ອາວຸໂສ, ໂຫຫິ, ອາຍສ຺ມໂຕ ນິສ຺ສາຍ ວຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຄາມປ຺ປເວສນໍ ອາປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນປິ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຄາມປ຺ປເວສນໍ ອາປຸຈ຺ຉາມິ ອາຈຣິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພອາປຸຈ຺ຉເນສຸ. ກຕມໍ ຕໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ອິທເມວ ຈ…ເປ… ອາຈຣິຍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ນນຸ ອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍາ ຠິນ຺ນປທຕ຺ຖາ, ອຖ ກສ຺ມາ ອິທເມວ ‘‘ອາຈຣິຍວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍຖາ ເອໂກປິ ຠິກ຺ຂຸ ມາຕຸຠາຕາຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ມາຕຸໂລ’’ຕິ ຈ ຘມ຺ເມ ສິກ຺ຂາປກຕ຺ຕາ ‘‘ອາຈຣິໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ເອກເມວ ວຕ຺ຕໍ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອາຈຣິຍສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອາຈຣິຍວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ນາເມ ຠິນ຺ເນ ອຕ຺ໂຖ ຠິນ຺ໂນ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ນາມມຕ຺ຕເມວ ເຫຕ຺ຖ ນານ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ‘‘ອິນ຺ໂທ ສກ຺ໂກ’’ຕິອາທີສຸ ນາມມຕ຺ຕເມວ ຠິນ຺ນໍ, ນ ອຕ຺ໂຖ, ເອວເມຕ຺ຖາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ.

ອິທານິ ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ເຕ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິການໍ ວເສນ ລພ຺ຠມານໍ ກຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍາວ ຈີວຣຣຊນ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕໂຕ ອຸປຊ຺ຌາຍາຈຣິຍານໍ ວເສນ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາເຍ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ເຕສຸ ວຕ຺ຕໍ ສາທິຍນ຺ເຕສຸ ອາປຕ຺ຕິ, ອສາທິຍນ຺ເຕສຸ ອນາປຕ຺ຕິ, ເຕສຸ ອຊານນ຺ເຕສຸ, ເອກສ຺ສ ຠາຣກຣເຓປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ອນ຺ເຕວາສິກວິເສສວເສນ ລພ຺ຠມານວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ.

ອາຈຣິຍວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

ສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ເຕ ໂກ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ, ເກນຏ຺ເຐນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ, ເກນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຕໍ, ກຕມໍ ຕໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕຕ຺ຖ ໂກ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ວາ ໂຫຕຸ ສາມເຓໂຣ ວາ, ໂຍ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ນາມ. ເກນຏ຺ເຐນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ສທ຺ຘິໍ ວິຫາໂຣ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກຕິ ອຕ຺ເຖນ. ເກນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໗໘) ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກສຸ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມິ, ຍຖາ ອຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກສຸ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ກຕມໍ ຕໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທານິ ປກຣຓາຄຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປກຣເຓ ສງ຺ເຂປຣຸຈິຕ຺ຕາ, ອາຈຣິຍສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕານຎ຺ຈ ສມານຕ຺ຕາ ທ຺ເວປິ ເອກໂຕ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ວິສຸໍເຍວ ກຖຍາມ.

ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຸທ຺ເທສາທີຫິສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ຈ ອນຸຄ຺ຄໂຫ ຈ ກາຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທໂສຕິ ປາຬິວຈນໍ. ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ. ໂອວາໂທຕິ ອໂນຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອິທໍ ກໂຣຫິ, ອິທໍ ມາ ກຣິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຈນໍ. ອນຸສາສນີຕິ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ອປິຈ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວາ ອໂນຕິຓ຺ເຓ ວາ ປຐມໍ ວຈນໍ ໂອວາໂທ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຈນໍ ອນຸສາສນີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ສເຈ ອຕິເຣກປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ອຎ຺ໂຎປິ ສມຓປຣິກ຺ຂາໂຣ. ອິຘ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ນາມ ຘມ຺ມິເຍນ ນເຍນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານອຸປາຍປຣິເຍສນໍ. ອິໂຕ ປຣໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐທານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອາຈມນກຸມ຺ຠິຍາ ອຸທກສິຎ຺ຈນປຣິໂຍສານໍ ວຕ຺ຕໍ ຄິລານສ຺ເສວ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ກາຕພ຺ພໍ. ອນຠິຣຕິວູປກາສນາທິ ປນ ອຄິລານສ຺ສປິ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ຈີວຣໍ ຣຊນ຺ເຕນາຕິ ‘‘ເອວໍ ຣເຊຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍໂຕ ອຸປາຍໍ ສຸຕ຺ວາ ຣຊນ຺ເຕນ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິອາທີສຸ ອນາທຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຘມ຺ມາມິເສຫິ ອສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວຕ຺ຕເຠທຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ປຣິວາເຣປິ (ປຣິ. ໓໒໒) ‘‘ນ ເທນ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

ອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ເຕ ໂກ ອນ຺ເຕວາສິໂກ, ເກນຏ຺ເຐນ ອນ຺ເຕວາສິໂກ, ກຕິວິຘາ ອນ຺ເຕວາສິກາ, ເກນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕໍ, ກຕມໍ ຕໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕຕ຺ຖ ໂກ ອນ຺ເຕວາສິໂກຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ວາ ໂຫຕຸ ສາມເຓໂຣ ວາ, ໂຍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສຍໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂຍ ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ໂອວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປພ຺ພຊຕິ, ໂຍ ວາ ເຕນານຸສ຺ສາວິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂຍ ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ໂສ ສພ຺ໂພ ອນ຺ເຕວາສິໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິໂກ ນາມ, ທຸຕິໂຍ ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ເຕວາສິໂກ ນາມ, ຕຕິໂຍ ອຸປສມ຺ປທນ຺ເຕວາສິໂກ ນາມ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມນ຺ເຕວາສິໂກ ນາມ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ສິປ຺ປນ຺ເຕວາສິໂກປິ ອາຄໂຕ, ໂສ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປໂຕ. ເກນຏ຺ເຐນ ອນ຺ເຕວາສິໂກຕິ ອນ຺ເຕ ວສຕີຕິ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ອລຸຕ຺ຕສມາສວເສນ. ກຕິວິຘາ ອນ຺ເຕວາສິກາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ອນ຺ເຕວາສິກາ.

ເກນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິເຘຫິ ອາຈຣິເຍຫິ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໘໒) ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຈຣິຍານໍ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມິ, ຍຖາ ອາຈຣິເຍຫິ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ກຕມໍ ຕໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ຠຄວຕາ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ຈ ສງ຺ເຂເປນ ທສ຺ສິຕໍ, ຕໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ອຕ຺ໂຖ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ເອເຕສຸ ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ເຕວາສິໂກ ຈ ອຸປສມ຺ປທນ຺ເຕວາສິໂກ ຈ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຍາວຊີວໍ ຠາໂຣ, ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິໂກ ຈ ຘມ຺ມນ຺ເຕວາສິໂກ ຈ ຍາວ ສມີເປ ວສນ຺ຕິ, ຕາວເທວ, ຕສ຺ມາ ອາຈຣິເຍຫິປິ ເຕສຸ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ. ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິເກສຸ ຫິ ໂຍ ໂຍ ນ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໕. ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ເຕ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຄນ຺ຕຸໂກ, ເຕນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທານິ ອາຣາມໍ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປຈາຣສີມາສມີປໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປຈາຣສີມາສມີປໍ ປຕ຺ວາ ອຸປາຫນາໂອມຸຎ຺ຈນາທິ ສພ຺ພໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຸປາຫນທຓ຺ຑເກນ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຸປາຫນປຸຎ຺ຉນໂຈຬກໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຸປາຫນາ ປຸຎ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ‘‘ກຕຣສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຸປາຫນປຸຎ຺ຉນໂຈຬກ’’ນ຺ຕິ ອາວາສິເກ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ປຕ຺ຖຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂາປນຕ຺ຖາຍ ອາຕເປ ປຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນວໂກ ໂຫຕິ, ອຠິວາທາເປຕພ຺ໂພຕິ ຕສ຺ສ ວສ຺ເສ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຍທິ ທຫໂຣ ໂຫຕິ, ສຍເມວ ວນ຺ທິສ຺ສຕິ, ຕທາ ອິມິນາ ວນ຺ທາປິໂຕ ໂຫຕິ. ນິລ຺ໂລເກຕພ຺ໂພຕິ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ. ພຫິ ຐິເຕນາຕິ ພຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ອຫິໂນ ວາ ອມນຸສ຺ສສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄໍ ຐຕ຺ວາ ຐິເຕນ ນິລ຺ໂລເກຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາວາສິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໖. ອາວາສິກວຕ຺ເຕ ອາວສຕີຕິ ອາວາສິໂກ, ເຕນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາວາສິກວຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອາຄນ຺ຕຸກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວຸຑ຺ຒຕຣໍ ທິສ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ ປາຬິຍໍ (ຈູຬວ. ໓໕໙) ອາຄຕຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕຎ຺ຈ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໙) ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາກຏເມວ, ອຸປາຫນປຸຎ຺ຉນໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິວເສນ ກາຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ເຫຕ຺ຖ ‘‘ສເຈ ອຸສ຺ສຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປາຫນາ ອປຸຎ຺ຉນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກຕ຺ຖ ມຍ຺ຫໍ ເສນາສນໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພໍ, ‘‘ເອຕໍ ເສນາສນໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ປຕ຺ຖຣິຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ເອເຕນ ມຎ຺ຈປີຐາທິໍ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ທຕ຺ວາ ທານມ຺ປິ ເສນາສນປຎ຺ຎາປນເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາອາວາເສປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ ອກາຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ອາວາສິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຄມິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໗. ຄມິກວຕ຺ເຕ ຄນ຺ຕຸໍ ຠພ຺ໂພຕິ ຄມິໂກ, ເຕນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຄມິກວຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ທາຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໒໒) ວຸຕ຺ຕໍ ມຎ຺ຈປີຐາທິ. ມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑມ຺ປິ ຣຊນຠາຊນາທິ ສພ຺ພໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທເມວ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຄ຺ຄິສາລາຍໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວາ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ອໂນວສ຺ສເກ ປພ຺ຠາເຣປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເສນາສນໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ປາສາຓປິຏ຺ຐິຍໍ ວາ ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ເຠສຸ ວາ ກຕເສນາສນໍ, ຍຕ຺ຖ ອຸປຈິກາ ນາໂຣຫນ຺ຕິ, ຕໍ ອນາປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ຈຕູສຸ ປາສາເຓສູຕິອາທິ ອຸປຈິການໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ປຓ຺ຓສາລາທິເສນາສເນ ກຕ຺ຕພ຺ພາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ເປວ ນາມ ອງ຺ຄານິປິ ເສເສຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຍໍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ຐປິຕມ຺ຫິ ອານິສໍໂສ. ໂອວສ຺ສກເຄເຫ ປນ ຕິເຓສຸ ຈ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ເຑສຸ ຈ ອຸປຣິ ປຕນ຺ເຕສຸ ມຎ຺ຈປີຐານໍ ອງ຺ຄານິປິ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ.

ຄມິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠຕ຺ຕຄ຺ຄວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໘. ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອນຸໂມທນວຕ຺ຕໍ ອາຄຕໍ, ຕໂຕ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄວຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍຎ຺ຈ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໓໗໓-໓໗໔) ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໕໖) ອາຄຕານິ ອາຄນ຺ຕຸກາວາສິກຄມິຍານຸໂມທນຠຕ຺ຕຄ຺ຄປິຓ຺ຑຈາຣິກາຣຎ຺ຎິກເສນາສນຊນ຺ຕາຆຣວຈ຺ຈກຸຏິອຸປຊ຺ຌາຍາຈຣິຍສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕານິ ຈຸທ຺ທສ ມຫາວຕ຺ຕານິ ນາມາ’’ຕິ ອນຸກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ປນ ວິນຍສງ຺ຄຫປ຺ປກຣເຓ ຄມິກວຕ຺ຕໂຕ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄວຕ຺ຕໍ ອາຄຕໍ, ອນຸໂມທນວຕ຺ຕໍ ປນ ວິສຸໍ ອວຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄວຕ຺ເຕເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຕ຺ເຕ ຠຸຕ຺ເຕເຍວ ອນຸໂມທນາກຣຓໂຕ, ປາຬິຍຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎສຸ ວຕ຺ເຕສຸ ວິຍ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ອນຸໂມທນວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິສຸໍ ວຕ຺ຕຠາເວນ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄວຕ຺ເຕເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘນ຺ຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ. ອິມສ຺ສ ຈ ວິນຍາລງ຺ກາຣປກຣຓສ຺ສ ຕສ຺ສາ ວຓ຺ຓນາຠູຕຕ຺ຕາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພກ຺ກເມເນວ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຖຍິສ຺ສາມ.

ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕໍ. ອຊຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຄ຺ຄໍ. ‘‘ອາທິໂກຏ຺ຐາສໂກຏີສຸ, ປຸຣໂຕຄ຺ຄໍ ວເຣ ຕີສູ’’ຕິ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍໍ ອາຄເຕປິ ‘‘ຣາຊຄ຺ຄນ຺ຕິ ຣາຊາຣຫໍ, ສລາກຄ຺ຄນ຺ຕິ ສລາກຄ຺ຄຫຓຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອຎ຺ຎຕ຺ເຖສຸປິ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄໍ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄໍ, ຠຕ຺ຕປຣິວິສນຏ຺ຐານໍ, ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຕໍ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ຕຕ຺ຖ ອາຣາເມ ກາໂລ ອາໂຣຈິໂຕ ໂຫຕີຕິ ‘‘ກາໂລ ຠນ຺ເຕ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາໂຣຈິໂຕ ໂຫຕິ. ຕິມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ເຕນາຕິ ທ຺ເວ ຊາຓຸມຓ຺ຑລານິ ນາຠິມຓ຺ຑລຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ເຕນ. ປຣິມຓ຺ຑລໍ ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ມຓ຺ຑລໍ ນິວາເສຕ຺ວາ. ອຸທ຺ຘໍ ນາຠິມຓ຺ຑລໍ, ອໂຘ ຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ເຕນ ຊາຓຸມຓ຺ຑລສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຊງ຺ຆຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ນິວາສນໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ນິວາເສຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ໂອຕາເຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖານິສິນ຺ນສ຺ສ ຊາຓຸມຓ຺ຑລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ສ ນິວາສນສ຺ສ ອຸປຣິ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອກາຍພນ຺ຘເນນ ຄາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປວິເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສຄຸຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ຄຓ຺ຐິກໍ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ປາສເກ ຄຓ຺ຐິກໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາໂມ ວາ ໂຫຕຸ ວິຫາໂຣ ວາ, ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິວິສນຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄມນເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິວິສນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣປິ ມນຸສ຺ສາ ສປຸຕ຺ຕທາຣາ ອາວສິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ເນຕ຺ວາ ໂຠເຊນ຺ຕິ.

ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນນາຕິ ນ ສສີສໍ ປາຣຸເຕນ, ອຖ ໂຂ ຄຓ຺ຐິກໍ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອນຸວາຕນ຺ເຕນ ຄີວໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຸໂຠ ກຓ຺ເຓ ສມໍ ກຕ຺ວາ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ຍາວ ມຓິພນ຺ຘາ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ເຕນ. ສຸສໍວຸເຕນາຕິ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ປາທໍ ວາ ອກີຬາເປນ຺ເຕນ, ສຸວິນີເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸນາຕິ ເຫຏ຺ຐາຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ. ໂຍ ອນາທຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕຫໍ ຕຫໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ ຕໍ ຕໍ ທິສາຠາຄໍ ປາສາທໍ ກູຏາຄາຣໍ ວີຖິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ເອກສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິປຣິສ຺ສຍາຠາວໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອປ຺ປສທ຺ເທນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຕ຺ຕາວຕາ ອປ຺ປສທ຺ໂທ ໂຫຕິ? ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ເຄເຫ ອາທິມ຺ຫິ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ມຊ຺ເຌ ທຸຕິຍຕ຺ເຖໂຣ ອນ຺ເຕ ຕຕິຍຕ຺ເຖໂຣຕິ ເອວໍ ນິສິນ຺ເນສຸ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ທຸຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕິ, ທຸຕິຍຕ຺ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ສທ຺ທຎ຺ເຈວ ສຸຓາຕິ, ກຖຎ຺ຈ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ຕຕິຍຕ຺ເຖໂຣ ປນ ສທ຺ທເມວ ສຸຓາຕິ, ກຖໍ ນ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ອປ຺ປສທ຺ໂທ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ຕຕິຍຕ຺ເຖໂຣ ກຖໍ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ມຫາສທ຺ໂທ ນາມ ໂຫຕິ.

ນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກາຍາຕິ ນ ອຸກ຺ເຂເປນ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ, ເອກໂຕ ວາ ອຸຠໂຕ ວາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຈີວໂຣ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ໂຕອິນ຺ທຂີລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ເອວໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ນິສິນ຺ນກາເລ ປນ ຘມກຣຓໍ ນີຫຣນ຺ເຕນປິ ຈີວຣໍ ອນຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ນີຫຣິຕພ຺ພໍ. ນ ອຸຊ຺ຊຄ຺ຆິກາຍາຕິ ນ ມຫາຫສິຕໍ ຫສນ຺ໂຕ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ກຣຓວຈນໍ. ນ ກາຍປ຺ປຈາລກນ຺ຕິ ກາຍໍ ອຈາເລຕ຺ວາ ກາຍໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈລໍ ກຕ຺ວາ ອຸຊຸເກນ ກາເຍນ ສເມນ ອິຣິຍາປເຖນ. ນ ພາຫຸປ຺ປຈາລກນ຺ຕິ ພາຫຸໍ ອຈາເລຕ຺ວາ ພາຫຸໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈລໍ ກຕ຺ວາ. ນ ສີສປ຺ປຈາລກນ຺ຕິ ສີສໍ ອຈາເລຕ຺ວາ ສີສໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈລໍ ອຸຊຸໍ ຐເປຕ຺ວາ. ນ ຂມ຺ຠກໂຕຕິ ຂມ຺ຠກໂຕ ນາມ ກຏິຍໍ ຫຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ກຕຂມ຺ໂຠ. ນ ອຸກ຺ກຸຏິກາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຸຏິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຓ຺ຫິໂຍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄປາເທຫິ ວາ ອຄ຺ຄປາເທ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຓ຺ເຫຫິເຍວ ວາ ຠູມິໍ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ຄມນໍ. ກຣຓວຈນໍ ປເນຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓເມວ. ນ ໂອຄຸຓ຺ຐິເຕນາຕິ ສສີສໍ ປາຣຸເຕນ. ນ ປລ຺ລຕ຺ຖິກາຍາຕິ ນ ທຸສ຺ສປລ຺ລຕ຺ຖິກາຍ. ເອຕ຺ຖ ອາໂຍຄປລ຺ລຕ຺ຖິກາປິ ທຸສ຺ສປລ຺ລຕ຺ຖິກາ ເອວ. ນ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ອນຸປຂຊ຺ຊາຕິ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ອຕິອລ຺ລີຍິຕ຺ວາ ນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ນ ສງ຺ຆາຏິໍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ນ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິສີທິຕພ຺ພໍ.

ສກ຺ກຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ປຕ຺ຕສຎ຺ຎີຕິ ປຕ຺ເຕ ສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ. ສມສູປໂກ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາໂຓ ສູໂປ ໂຫຕິ. ສມຕິຕ຺ຖິກນ຺ຕິ ສມປຸຓ຺ຓໍ ສມຠຣິຕໍ. ຖູປີກຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຖູປີກໂຕ ນາມ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕມຸຂວຏ຺ຏິເລຂໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ກໂຕ, ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຠຣິໂຕ ປູຣິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ກຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕມຸຂວຏ຺ຏິເລຂາສມປ຺ປມາໂຓ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ຍໍ ກຎ຺ຈິ ຍາຄຸໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ຜລາຜລໍ ວາ ອາມິສຊາຕິກໍ ສມຕິຕ຺ຖິກເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຘິຏ຺ຐານຸປເຄນ ປຕ຺ເຕນ, ອິຕເຣນ ປນ ຖູປີກຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຍາມກາລິກສຕ຺ຕາຫກາລິກຍາວຊີວິການິ ປນ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄປຕ຺ເຕ ຖູປີກຕານິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ທ຺ວີສຸ ປຕ຺ເຕສຸ ຠຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ເປເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຍມານໍ ປູວອຸຈ຺ຉຸຂຓ຺ຑຜລາຜລາທິ ເຫຏ຺ຐາ ໂອໂຣຫຕິ, ຕໍ ຖູປີກຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ປູວວຏໍສກໍ ຐເປຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ເທນ຺ຕິ, ຖູປີກຕເມວ ໂຫຕິ. ປຸປ຺ຜວຏໍສກຕກ຺ໂກລກຏຸກຜລາທິວຏໍສເກ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ຖູປີກຕໍ ນ ໂຫຕິ. ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ຖາລກໍ ວາ ປຕ຺ຕໍ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຖູປີກຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ກຸຣຸນ຺ທິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຖາລເກ ວາ ປຕ຺ເຕ ວາ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ປຕ຺ຕມຕ຺ຖເກ ຐເປຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ປາເຏກ຺ກຠາຊນໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິຘ ອນາປຕ຺ຕິຍໍ ຄິລາໂນ ນ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຄິລານສ຺ສປິ ຖູປີກຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

‘‘ສກ຺ກຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ປຕ຺ຕສຎ຺ຎີ’’ຕິ ຈ ອຸຠຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ສປທານນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂອຘິໍ ອກຕ຺ວາ ອນຸປຏິປາຏິຍາ. ສມສູປເກ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຖູປກໂຕຕິ ມຕ຺ຖກໂຕ, ເວມຊ຺ຌໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ສູປໍ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວາຕິອາທິ ປາກຏເມວ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎີສິກ຺ຂາປເທປິ ຄິລາໂນ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ. ນາຕິມຫນ຺ໂຕ ກພໂຬຕິ ມຍູຣຓ຺ຑໍ ອຕິມຫນ຺ຕໍ, ກຸກ຺ກຸຏຓ຺ຑໍ ອຕິຂຸທ຺ທກໍ, ເຕສໍ ເວມຊ຺ຌປ຺ປມາໂຓ. ປຣິມຓ຺ຑລໍ ອາໂລໂປຕິ ນາຕິທີໂຆ ອາໂລໂປ. ອນາຫເຏຕິ ອນາຫຣິເຕ, ມຸຂທ຺ວາຣໍ ອສມ຺ປາປິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ໂພ ຫຕ຺ໂຖຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖສທ຺ໂທ ຕເທກເທເສສຸ ອງ຺ຄຸລີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຫຕ຺ຖມຸທ຺ໂທ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ສມຸທາເຍ ປວຕ຺ຕໂວຫາຣສ຺ສ ອວຍເວ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເອກງ຺ຄຸລິມ຺ປິ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ສກພເຬນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຫຣີຕກໍ ວາ ລຏ຺ຐິມຘຸກໍ ວາ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ຍຕ຺ຕເກນ ວຈນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕເກ ມຸຂມ຺ຫິ ສນ຺ເຕ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ປິຓ຺ຑຸກ຺ເຂປກນ຺ຕິ ປິຓ຺ຑໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ກພຬາວຈ຺ເຉທກນ຺ຕິ ກພຬໍ ອວຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອວຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ອວຄຓ຺ຑກາຣກນ຺ຕິ ມກ຺ກໂຏ ວິຍ ຄຓ຺ເຑ ກຕ຺ວາ ກຕ຺ວາ. ຫຕ຺ຖນິທ຺ຘຸນກນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ນິທ຺ຘຸນິຕ຺ວາ ນິທ຺ຘຸນິຕ຺ວາ. ສິຕ຺ຖາວກາຣກນ຺ຕິ ສິຕ຺ຖານິ ອວກິຣິຕ຺ວາ ອວກິຣິຕ຺ວາ. ຊິວ຺ຫານິຈ຺ຉາຣກນ຺ຕິ ຊິວ຺ຫໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ. ຈປຸຈປຸກາຣກນ຺ຕິ ‘‘ຈປຸຈປູ’’ຕິ ເອວໍ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ກຕ຺ວາ. ສຸຣຸສຸຣຸກາຣກນ຺ຕິ ‘‘ສຸຣຸສຸຣູ’’ຕິ ເອວໍ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ກຕ຺ວາ. ຫຕ຺ຖນິລ຺ເລຫກນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ນິລ຺ເລຫິຕ຺ວາ ນິລ຺ເລຫິຕ຺ວາ. ຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ ຫິ ອງ຺ຄຸລິມຕ຺ຕມ຺ປິ ນິລ຺ເລຫິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຆນຍາຄຸຜາຓິຕປາຍາສາທິເກ ປນ ອງ຺ຄຸລີຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ມຸເຂ ປເວເສຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຕ຺ຕນິລ຺ເລຫກໂອຏ຺ຐນິລ຺ເລຫເກສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ, ຕສ຺ມາ ອງ຺ຄຸລິຍາປິ ປຕ຺ໂຕ ນ ນິລ຺ເລຫິຕພ຺ໂພ, ເອກໂອຏ຺ໂຐປິ ຊິວ຺ຫາຍ ນ ນິລ຺ເລຫິຕພ຺ໂພ, ໂອຏ຺ຐມໍເສຫິ ເອວ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ປເວເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ນ ສາມິເສນ ຫຕ຺ເຖນ ປານີຍຖາລໂກຕິ ເອຕໍ ປຏິກູລວເສນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆິກມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລິກມ຺ປິ ຄິຫິສນ຺ຕກມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ສງ຺ຂມ຺ປິ ສຣາວມ຺ປິ ອາມິສມກ຺ຂິຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພເມວ, ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ປນ ຫຕ຺ຖສ຺ສ ເອກເທໂສ ອາມິສມກ຺ຂິໂຕ ນ ໂຫຕິ, ເຕນ ປເທເສນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ສສິຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕໂຘວນໍ ອນ຺ຕຣຆເຣ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວາຕິ ສິຕ຺ຖານິ ເອກໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ອຸທກໍ ຉຑ຺ເຑຕິ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ອຸທກຄຕິການິ ກຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕິ, ປຏິຄ຺ຄເຫນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫ ຉຑ຺ເຑຕິ, ພຫິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວາ ຉຑ຺ເຑຕິ, ເອວໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ນ ຕາວ ເຖເຣນ ອຸທກນ຺ຕິ ອິທໍ ຫຕ຺ຖໂຘວນອຸທກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣາ ປິປາສິເຕນ, ປນ ຄເລ ວິລຄ຺ຄາມິເສນ ວາ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ນ ໂຘວິຕພ຺ພາຕິ.

ຠຕ຺ຕຄ຺ຄວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນຸໂມທນວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

ອນຸໂມທນວຕ຺ເຕ ອນຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂມທິຍເຕ ປໂມທິຍເຕຕິ ອນຸໂມທນາ. ກາ ສາ? ຘມ຺ມກຖາ. ອນຸໂມທນາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຕໍ ອນຸໂມທນວຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈເມ ນິສິນ຺ເນຕິ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ນິສິນ຺ເນ. ອຸປນິສິນ຺ນກຖາ ນາມ ພຫູສຸ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ປຣິກຖາກຖນໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອນຸໂມທນວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປິຓ຺ຑຈາຣິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໙. ປິຓ຺ຑຈາຣິກວຕ຺ເຕ ປິຓ຺ຑິຕພ຺ໂພ ສງ຺ຆຣິຕພ຺ໂພຕິ ປິຓ຺ໂຑ, ປິຓ຺ຑປາໂຕ. ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓໍ ສີລມສ຺ສາຕິ ປິຓ຺ຑຈາຣີ, ໂສ ເອວ ປິຓ຺ຑຈາຣິໂກ ສກຕ຺ເຖ ກປຈ຺ຈຍວເສນ. ປິຓ຺ຑຈາຣິເກນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑຈາຣິກວຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍມນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ນິເວສນໍ ນາມ ອິຕ຺ຖິກຸມາຣິກາທີນໍ ວສນຏ຺ຐານໍ. ຍສ຺ມາ ປວິສນນິກ຺ຂມນທ຺ວາຣໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສຫສາ ປວິສນ຺ໂຕ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓໍ ວາ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ປຣິສ຺ສໂຍ ວາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິເວສນໍ…ເປ… ປວິສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິທູເຣ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ວາ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ເຄເຫ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ວາ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ. ອຈ຺ຈາສນ຺ເນ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ອປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ວາ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ອສຸຓິຕພ຺ພໍ ວາ ສຸເຓຍ຺ຍ, ເຕນ ມນຸສ຺ສານໍ ອຄາຣໂວ ວາ ອປ຺ປສາໂທ ວາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນາຕິທູເຣ ນາຈ຺ຈາສນ຺ເນ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິຈິຣໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ອທາຕຸກາມານໍ ມໂນປໂທໂສ ຠເວຍ຺ຍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂາ ຈ ປຣິກ຺ຂເຍຍ຺ຍ, ອຕິລຫຸກໍ ນິວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ທາຕຸກາມານໍ ປຸຎ຺ຎຫານິ ຈ ຠເວຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈ ຠິກ຺ຂາຍ ອສມ຺ປຊ຺ຊນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນາຕິຈິຣໍ ຐາຕພ຺ພໍ, ນາຕິລຫຸກໍ ນິວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ຐິເຕນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສລ຺ລກ຺ຂຓາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສເຈ ກມ຺ມໍ ວາ ນິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ວາ ນິກ຺ຂິປຕີຕິ ກປ຺ປາສໍ ວາ ສຸປ຺ປໍ ວາ ມຸສລໍ ວາ ຍຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຐິຕາ ວາ ນິສິນ຺ນາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ນິກ຺ຂິປຕິ. ປຣາມສຕີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຐເປຕິ ວາຕິ ‘‘ຕິຏ຺ຐຖ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕີ ຐເປຕິ ນາມ. ອວກ຺ກາຣປາຕີຕິ ອຕິເຣກປິຓ຺ຑປາຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ຐປນຕ຺ຖາຍ ເອກາ ສມຸຄ຺ຄປາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມຸຄ຺ຄປາຕິ ນາມ ສມຸຄ຺ຄປຸຏສທິສາ ປາຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ປິຓ຺ຑຈາຣິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຣຎ຺ຎິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໙໐. ອາຣຎ຺ຎິກວຕ຺ເຕ ນ ຣມນ຺ຕິ ຊນາ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຣຎ຺ຎໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ຣມຓີຍານິ ອຣຎ຺ຎານິ, ຍຕ຺ຖ ນ ຣມຕີ ຊໂນ;

ວີຕຣາຄາ ຣມິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ເຕ ກາມຄເວສິໂນ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໙໙);

ອຣຎ຺ເຎ ວສຕີຕິ ອາຣຎ຺ຎິໂກ, ເຕນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຕໍ ອາຣຎ຺ຎິກວຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິເສສປທານມຕ຺ໂຖ – ກາລສ຺ເສວ ອຸຏ຺ຐາຍາຕິ ອຣຎ຺ຎເສນາສນສ຺ສ ຄາມໂຕ ທູຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ກາຣເຓນ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຣິສ຺ສໂມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຕໍ ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອໍເສ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ຂນ຺ເຘ ກຣິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎມຄ຺ໂຄ ນ ທຸສ຺ໂສຘໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ກຓ຺ຏກສຣີສປາທິປຣິສ຺ສຍວິໂມຈນຕ຺ຖໍ ອຸປາຫນາ ອາໂຣຫິຕ຺ວາ. ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ ຍສ຺ມາ ໂຈຣາທີນໍ ວິຈຣຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ ມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ທ຺ວາຣວາຕປານໍ ຖເກຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ນິກ຺ຂມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິໂຕ ປຣານິ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄວຕ຺ຕປິຓ຺ຑຈາຣິກວຕ຺ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕສທິສາເນວ. ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສເຈ ພຫິຄາເມ ອຸທກໍ ນຕ຺ຖິ, ອນ຺ໂຕຄາເມເຍວ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ, ອຖ ພຫິຄາເມ ອຕ຺ຖິ, ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ໂວທກໍ ກຕ຺ວາ ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ອໍເສ ກຣິຕ຺ວາ ອຸປາຫນາ ອາໂຣຫິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ຠາຊນໍ ອລຠນ຺ເຕນາຕິອາທິ ອຣຎ຺ຎເສນາສນສ຺ສ ທຸລ຺ລຠທພ຺ພສມ຺ຠາຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຄ຺ຄິ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພຕິອາທິ ວາຬມິຄສຣີສປາທິພາຫິຣປຣິສ຺ສຍກາເລ ຈ ວາຕປິຕ຺ຕາທິອຊ຺ຌຕ຺ຕປອສ຺ສຍກາເລ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ພຫູນໍ ປນ ວສນຏ຺ຐາເນ ຕາທິສານິ ສຸລຠານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຓວາສິໂນ ປນ ເຕນ ວິນາປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ກຕ຺ຕຣທຓ຺ໂຑ ນາມ ປຣິສ຺ສຍວິໂນທໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ເຕນ ອວສ຺ສໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຕ຺ຕຣທຓ຺ໂຑ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ນກ຺ຂຕ຺ຕາເນວ ນກ຺ຂຕ຺ຕປທານິ. ໂຈຣາທີສຸ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ, ຠນ຺ເຕ, ເກນ ນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ຈນ຺ໂທ ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕສຸ ‘‘ນ ຊານາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕປທານິ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ ສກລານິ ວາ ເອກເທສານິ ວາ’’ຕິ, ຕຖາ ທິສາມູຬ຺ເຫສຸ ‘‘ກຕມາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ທິສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕສຸ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທິສາກຸສເລນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ອາຣຎ຺ຎິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເສນາສນວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໙໑. ເສນາສນວຕ຺ເຕ ສຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສນໍ, ສຍນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາສນໍ. ເສນຎ຺ຈ ອາສນຎ຺ຈ ເສນາສນໍ. ເສນາສເນສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຕໍ ເສນາສນວຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕກຖາຍໍ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໓ ) ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕຕ຺ຖ ປນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ວຸຕ຺ຖວິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ປນ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຖວິຫາໂຣຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ນ ວຸຑ຺ຒໍ ອນາປຸຈ຺ຉາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ໂອວຣເກ ຕທຸປຈາເຣ ຈ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂຠຊນສາລາທີສຸປິ ເອວເມວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຠຊນສາລາທີສຸປິ ອຸທ຺ເທສທານາທິ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເສນາສນວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຊນ຺ຕາຆຣວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໙໒. ຊນ຺ຕາຆຣວຕ຺ເຕ ຊາຍຕີຕິ ຊໍ, ກິໍ ຕໍ? ສຣີຣໍ. ຊໍ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ຊນ຺ຕາ, ກາ ສາ? ຕິກິຈ຺ຉາ. ຄຍ຺ຫເຕຕິ ຆຣໍ, ກິໍ ຕໍ? ນິເວສນໍ, ຊນ຺ຕາຍ ສຣີຣຕິກິຈ຺ຉາຍ ກຕໍ ຆຣໍ ຊນ຺ຕາຆຣໍ, ຊນ຺ຕາຆເຣ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຕໍ ຊນ຺ຕາຆຣວຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ພຫິຊຄຕິ. ເສສໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຊນ຺ຕາຆຣວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຈ຺ຈກຸຏິວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໙໓. ວຈ຺ຈກຸຏິວຕ຺ເຕ ວຈ຺ຈຍເຕ ອູຫທຍເຕຕິ ວຈ຺ຈໍ, ກຣີສໍ. ກຸຏີຍຕິ ຉິນ຺ທີຍຕິ ອາຕໂປ ເອຕາຍາຕິ ກຸຏິ, ວຈ຺ຈຕ຺ຖາຍ ກຕາ ກຸຏິ ວຈ຺ຈກຸຏິ, ວຈ຺ຈກຸຏິຍາ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຕໍ ວຈ຺ຈກຸຏິວຕ຺ຕໍ, ອິຘ ຈ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາຈມນວຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ອາຄຕໍ, ປຈ຺ຉາ ວຈ຺ຈກຸຏິວຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປກຣເຓ ປຐມໍ ວຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອາຈມຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຈ຺ຈກຸຏິວຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕທນຸກ຺ກເມນ ກຖຍິສ຺ສາມ. ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຂາທນ຺ເຕນາຕິ ອຍໍ ວຈ຺ຈກຸຏິຍາປິ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ປຏິກ຺ເຂໂປ. ນິພທ຺ຘຄມນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ຕນາ ນິພທ຺ຘຄມນຕ຺ຖາຍ. ປຸຄ຺ຄລິກຏ຺ຐານໍ ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ວຈ຺ຈກຸຏິວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທິວຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ສຕ຺ຕວີສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໒໘. ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠາຊນີຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

ຈີວຣຠາຊນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໙໔. ເອວໍ ອຸປຊ຺ຌາຍາທິວຕ຺ຕສງ຺ຂາຕານິ ຈຸທ຺ທສ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ຠາຊນໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠາຊນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈຕູຕິ ສງ຺ຂ຺ຍາສພ຺ພນາມປທໍ. ປຏິຈ຺ຈ ເອຕິ ສີຕປຏິຆາຕາທິກໍ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາຕິ ປຈ຺ຈໂຍ, ຈີວຣາທິ, ປຈ຺ຈໂຍ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ຈ ປຈ຺ຈຍາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ຈຕຸປຈ຺ຈຍໍ, ຠາຊີຍເຕ ວິຠາຊີຍເຕ ຠາຊນໍ. ຈຕຸປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຠາຊນໍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠາຊນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈີວຣາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ຠາຊນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠາຊເນ ສມຠິນິວິຏ຺ເຐ ຈີວຣຠາຊເນ ຕາວ ປຐມໍ ຈີວຣປຏິຄ຺ຄາຫໂກ…ເປ… ເວທິຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ສງ຺ຆິກຈີວຣສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາຊນຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອາຄຕາຄຕໍ ຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕເມວສ຺ສ ຠາໂຣຕິ ຈີວຣປຏິຄ຺ຄາຫໂກ. ຈີວຣປຏິຄ຺ຄາຫເກນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຈີວຣໍ ນິທຫຕິ, ນິທຫນມຕ຺ຕເມວສ຺ສ ຠາໂຣຕິ ຈີວຣນິທຫໂກ. ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ. ຈີວຣາທິກສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ຐປນຏ຺ຐານຠູຕໍ ອຄາຣໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣໍ. ຈີວຣໍ ຠາເຊຕິ ຠາຄໍ ກໂຣຕີຕິ ຈີວຣຠາຊໂກ. ຈີວຣສ຺ສ ຠາຊນໍ ວິຠາຄກຣຓໍ ຈີວຣຠາຊນໍ, ວິຠຊນກິຣິຍາ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ຈີວຣປຏິຄ຺ຄາຫໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ກຸໂຕ ລພ຺ຠເຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ…ເປ… ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸຊານາມິ…ເປ… ວຈນໂຕ’’ຕິ. ຉນ຺ທນໍ ຉນ຺ໂທ, ອິຈ຺ຉນໍ ປິຫນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄມນໍ ກຣຓໍ ຄຕິ, ກິຣິຍາ. ຄາເຣຍ຺ຫາ ຄຕິ ອຄຕິ, ຉນ຺ເທນ ອຄຕິ ຉນ຺ທາຄຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກຖໍ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉາ ອາຄຕານມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ເອວມິຕເຣສຸປິ. ປຎ຺ຈມງ຺ຄໍ ປນ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຍຸຕ຺ຕາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຸກ຺ກປກ຺ເຂປິ ອິໂຕ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

ອິມາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ວາ ອປໂລກເນນ ວາຕິ ອິທໍ ອິມສ຺ສ ສມ຺ມຸຕິກມ຺ມສ຺ສ ລຫຸກກມ຺ມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໒) ‘‘ອວເສສາ ເຕຣສ ສມ຺ມຸຕິໂຍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫມຕກຈີວຣທານາທິສມ຺ມຸຕິໂຍ ຈາຕິ ເອຕານິ ລຫຸກກມ຺ມານິ ອປໂລເກຕ຺ວາປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ. ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ສພ຺ພສງ຺ຆມຊ຺ເຌປິ ຂຓ຺ຑສີມາຍມ຺ປິ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣຕິ ພທ຺ຘສີມວິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອພທ຺ຘສີມວິຫາເຣ ອປໂລກນາທິຈຕຸພ຺ພິຘກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ທຸພ຺ພິໂສຘນຕ຺ຕາ. ຘຸຣວິຫາຣຏ຺ຐາເນຕິ ວິຫາຣທ຺ວາຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ.

໑໙໗. ຠຓ຺ຑາຄາຣສມ຺ມຸຕິຍໍ ວິຫາຣມຊ຺ເຌເຍວາຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມາສງ຺ຂາຕມຫາສີມາ ວິຫາຣສ຺ສ ມຊ຺ເຌເຍວ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ອິມໍ ປນ ຠຓ຺ຑາຄາຣໍ ຂຓ຺ຑສີມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑສີມາຍໍ ນິສິນ຺ເນຫິ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ວິຫາຣມຊ຺ເຌເຍວ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ວິຫາຣໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ‘‘ກມ຺ມວາຈາຍ ວາ ອປໂລກເນນ ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ກຖິນທານກມ຺ມມ຺ປິ ອພທ຺ຘສີມາຠູເຕ ວິຫາເຣ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມມ຺ປິ ຕເຖວ ຄເຫຕ຺ວາ ອພທ຺ຘສີມວິຫາເຣ ອຸປຈາຣສີມາມຕ຺ເຕເຍວ ອຸໂປສຖປວາຣຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ, ກາຣຓໍ ປເນຕ຺ຖ ກຖິນວິນິຈ຺ຉຍກຖາຍໍ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

໑໙໘. ຕຸລາຠູໂຕຕິ ຕຸລາສທິໂສ. ອິທນ຺ຕິ ສາມເຓຣານໍ ອຸປຑ຺ຒປຏິວີສທານໍ. ອິມໍ ກິຣ ປາຐໍ ອມນສິກໂຣນ຺ຕາ ອິທານິ ກາລຈີວຣມ຺ປິ ສາມເຓຣານໍ ອຸປຑ຺ຒປຏິວີສໍ ເທນ຺ຕິ. ຜາຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ປໂຫນກກມ຺ມໍ, ຍຕ຺ຕເກນ ວິນຍາຄເຕນ ສມ຺ມຸຎ຺ຊນີພນ຺ຘນາທິຫຕ຺ຖກມ຺ເມນ ວິຫາຣສ຺ສ ອູນຕາ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທວສ຺ສາວາສິກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສາມເຓຣານຎ຺ຈ. ຠຓ຺ຑາຄາຣຈີວເຣປີຕິ ອກາລຈີວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ມຫາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອຕນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິຍາ ກຕາຍ ສມຠາຄທານໍ. ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພກາເລສຸ ອກຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິຕກ຺ຂເຓ ກໂຣນ຺ຕິ. ສມປຏິວີໂສ ທາຕພ຺ໂພຕິ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ຍາຈນ຺ຕານໍ ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນປິ ສມໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ທາຕພ຺ໂພ.

ອຕິເຣກຠາເຄນາຕິ ທສ ຠິກ຺ຂູ ໂຫນ຺ຕິ, ສາຏກາປິ ທເສວ, ເຕສຸ ເອໂກ ທ຺ວາທສ ອຄ຺ຆຕິ, ເສສາ ທສຄ຺ຆນກາ. ສພ຺ເພສຸ ທສຄ຺ຆນກວເສນ ກຸເສ ປາຕິເຕ ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທ຺ວາທສຄ຺ຆນໂກ ກຸໂສ ປາຕິໂຕ, ໂສ ‘‘ເອຕ຺ຕເກນ ມມ ຈີວຣໍ ປໂຫຕີ’’ຕິ ເຕນ ອຕິເຣກຠາເຄນ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອຕ຺ຕເກນ ມມ ຈີວຣໍ ປໂຫຕີຕິ ທ຺ວາທສຄ຺ຆນເກນ ມມ ຈີວຣໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ນ ຕໂຕ ອູເນນາຕິ ສພ຺ພໍ ຄເຫຕຸກາໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຕິເຣກໍ ອາວຸໂສ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ‘‘ສງ຺ຆິເກ ຈ ຄຓສນ຺ຕເກ ຈ ອປ຺ປກໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສໍຍໂມ ກາຕພ຺ໂພ, ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸກ຺ເຂເປ ທິນ຺ເນ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸກ຺ເຂໂປ ນາມ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນຸກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ອນຸປ຺ປທາຕພ຺ພໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ, ຍຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ປຏິວີເສ ອຘິກໍ, ຕຕ຺ຕເກ ອຄ຺ຆນເກ ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑ ທິນ຺ເນຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສງ຺ເຂເປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ທສ ຠິກ຺ຂູ ໂຫນ຺ຕິ’’ຕ຺ຍາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິກລເກ ໂຕເສຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈີວຣວິກລກໍ ປຸຄ຺ຄລວິກລກນ຺ຕິ ທ຺ເວ ວິກລກາ. ຕຕ຺ຖ ຈີວຣວິກລກໍ ນາມ ສພ຺ເພສໍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖານິ ປຕ຺ຕານິ, ເສສານິປິ ອຕ຺ຖິ, ເອເກກໍ ປນ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພານິ. ຉິນ຺ທນ຺ເຕຫິ ຈ ອຑ຺ຒມຓ຺ຑລາທີນໍ ວາ ອຸປາຫນຖວິກາທີນໍ ວາ ປໂຫນການິ ຂຓ຺ຑານິ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພານິ, ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລວິຕ຺ຖາຣມ຺ປິ ອນຸວາຕປ຺ປໂຫນກາຍາມໍ ຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອປຣິໂຠຄໍ ປນ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ຈີວຣສ຺ສ ອປ຺ປໂຫນກຠາໂວ ຈີວຣວິກລກໍ. ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ປເນຕໍ ໂຕສິຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ກຸສປາໂຕ ກາຕພ຺ໂພ, ສເຈປິ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວຕ຺ຖານິ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ສາມຓກໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ໂຍ ເຕນ ຕຸສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຠາຄໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກຸສປາໂຕ ກາຕພ຺ໂພ. ອິທມ຺ປິ ຈີວຣວິກລກນ຺ຕິ ອນ຺ຘຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸຄ຺ຄລວິກລກໍ ນາມ ທສ ທສ ຠິກ຺ຂູ ຄເຓຕ຺ວາ ວຄ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ເອໂກ ວຄ຺ໂຄ ນ ປູຣຕິ, ອຏ຺ຐ ວາ ນວ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຏ຺ຐ ວາ ນວ ວາ ໂກຏ຺ຐາສາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອິເມ ຄເຫຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຠາເຊຖາ’’ຕິ ທາຕພ຺ພາ. ເອວມຍໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອປ຺ປໂຫນກຠາໂວ ປຸຄ຺ຄລວິກລກໍ ນາມ. ວິສຸໍ ທິນ຺ເນ ປນ ຕໍ ໂຕສິຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ໂຕເສຕ຺ວາ ກຸສປາໂຕ ກາຕພ຺ໂພຕິ. ອຖ ວາ ວິກລເກ ໂຕເສຕ຺ວາຕິ ໂຍ ຈີວຣວິຠາໂຄ ອູນໂກ, ຕໍ ອຎ຺ເຎນ ປຣິກ຺ຂາເຣນ ສມໍ ກຕ຺ວາ ກຸສປາໂຕ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສເຈ ສພ຺ເພສໍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖານີ’’ຕິອາທິນາ.

໑໙໙. ອິໂຕ ປຣໍ ເຕສຸ ເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອາຄຕວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ວິນິຈ຺ຉເຍສຸ ສນ຺ເຕສຸປິ ເຕສໍ ວິນິຈ຺ຉຍານໍ ອຏ຺ຐມາຕິກາວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ອວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐມາຕິກາວິນິຈ຺ຉເຍສ຺ເວວ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທານິ ອຏ຺ຐິມາ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍາ ຕາ ອຏ຺ຐ ມາຕິກາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາສໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ມາຕິການໍ ວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອິທານິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐາເນນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ອິມິນາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ຘຸວສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານາທິໂຕ ປຐມເລຑ຺ຑຸປາຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຸປຈາຣສີມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕປິ ອຸປຈາຣສີມາເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຘຸວສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານມ຺ປິ ປຣິຍນ຺ຕຄຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕິໂຍຊເນ ຐິຕາ ລາຠໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ອິເມ ລາຠຄ຺ຄຫຓາທໂຍ ອຸປຈາຣສີມາວເສເນວ ໂຫຕິ, ນ ອວິປ຺ປວາສສີມາວເສນາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ຈ ອິມານິ ລາຠຄ຺ຄຫຓາທີນິເຍວ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ກຕ຺ຕພ຺ພານິ, ນ ອປໂລກນກມ຺ມາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ, ຕານິ ປນ ອວິປ຺ປວາສສີມາທີສຸເຍວ ກຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ປກາເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໗໙) ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາຣາມປ຺ປເວສນເສນາສນປຸຈ຺ຉນາທິ ປຣິວາສມານຕ຺ຕາໂຣຈນວສ຺ສຈ຺ເຉທນິສ຺ສຍເສນາສນຄ຺ຄາຫາທິ ວິຘານນ຺ຕິ ອິທໍ ສພ຺ພໍ ອິມິສ຺ສາເຍວ ອຸປຈາຣສີມາຍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ລາຠຕ຺ຖາຍ ຐປິຕາ ສີມາ ລາຠສີມາ. ໂລເກ ຄາມສີມາທໂຍ ວິຍ ລາຠສີມາ ນາມ ວິສຸໍ ປສິທ຺ຘາ ນຕ຺ຖິ, ເກນາຍໍ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິ. ເອເຕນ ນາຍໍ ສາສນໂວຫາຣສິທ຺ຘາ, ໂລກໂວຫາຣສິທ຺ຘາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຊນປທປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ອິທໍ ໂລກປສິທ຺ຘສີມາສທ຺ທຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕຣມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຊນປທສີມາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຊນປໂທ ເອວ ຊນປທສີມາ, ເອວໍ ຣຏ຺ຐສີມາທີສຸປິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຖວີເວມຊ຺ຌຄຕສ຺ສາຕິ ຍາວ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕາ ຂຓ຺ຑສີມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຈາຣສີມາທີສຸ ປນ ອພທ຺ຘສີມາສຸ ເຫຏ຺ຐາປຖວິຍໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຐິຕານໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ກູປາທິປເວສາຣຫຏ຺ຐາເນ ຐິຕານຎ຺ເຎວ ປາປຸຓາຕີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ສີມກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຕໍຕໍສີມຏ຺ຐຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈກ຺ກວາຬສີມາຍ ທິນ຺ນໍ ປຖວີສນ຺ຘາຣກອຸທກຏ຺ຐາເນປິ ຐິຕານໍ ປາປຸຓາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈກ຺ກວາຬໂວຫາຣຕ຺ຕາຕິ. ສມານສໍວາສອວິປ຺ປວາສສີມາສຸ ທິນ຺ນສ຺ສ ອິທໍ ນານຕ຺ຕໍ – ‘‘ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ຄາມຏ຺ຐານໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສມານສໍວາສກສີມາຍທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ປນ ຄາເມ ຐິຕານມ຺ປິ ປາປຸຓາຕີຕິ.

໒໐໐-໑. ພຸທ຺ຘາຘິວຸຕ຺ໂຖຕິ ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ອຘິວຸຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ມິນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ. ປາກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິພທ຺ຘທານໍ. ວຕ຺ຕຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຍສໍ ສມ຺ມຸເຂ ເອສ ເທຕິ, ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໒໐໒. ທຸຕິຍຠາເຄ ປນ ເຖຣາສນໍ ອາຣຸຬ຺ເຫຕິ ຍາວ ສງ຺ຆນວກໍ ເອກວາຣໍ ສພ຺ເພສໍ ຠາຄໍ ທຕ຺ວາ ຈີວເຣ ອປຣິກ຺ຂີເຓ ປຸນ ສພ຺ເພສໍ ທາຕຸໍ ທຸຕິຍຠາເຄ ເຖຣສ຺ສ ທິນ຺ເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ຕຸຍ຺ເຫວ ຠິກ຺ຂຸ ຕານິ ຈີວຣານີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໓) ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ປໍສຸກູລິການມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ເທມາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ, ‘ຠິກ຺ຂູນໍ ເທມ, ເຖຣານໍ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປໍສຸກູລິການມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໗໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໗໙) ປນ ປໍສຸກູລິການມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ເທມາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ເທມ, ເຖຣານໍ ເທມ, ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເຠໂທ ນ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພເມຕ຺ຖ ກາຣຓນ຺ຕິ. ປາຣຸປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປໍສຸກູລິການໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສາມິເກຫິ ວິຈາຣິຕເມວາຕິ ອຸປາຫນຕ຺ຖວິກາທີນມຕ຺ຖາຍ ວິຈາຣິຕເມວ.

໒໐໓. ອຸປຑ຺ຒໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍໍ ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈປິ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ເອກາ ວາ ຠິກ຺ຂຸນີ, ອນ຺ຕມໂສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສປິ ອຸປຑ຺ຒເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ນ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນິປກ຺ເຂ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຈ຺ເຈກໍ ອປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຄຓນາຍ ຠາໂຄ ທາຕພ຺ໂພຕິ ທາຍກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ທານຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູປິ ຄເຓຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ເອວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ‘‘ກິຕ຺ຕກໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທາຕພ຺ພໍ, ກິຕ຺ຕກໍ ຠິກ຺ຂຸນີນ’’ນ຺ຕິ ນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນມ຺ປິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນສທິສເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ຄເຓຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ…ເປ… ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິສຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ເຫຕ຺ຖ ວິເສສກາຣຓໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສາມຎ຺ຎວິເສສວຈເນຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິສຸໍ ລຠຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎວິເສສວຈນສພ຺ຠາວໂຕ ຠວິຕພ຺ພເມວ ວິສຸໍ ປຸຄ຺ຄລປຏິວີເສນາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາວຈນເມເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ປາປຸຓນຏ຺ຐານໂຕ ເອກເມວ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ເອກເມວ ໂກຏ຺ຐາສໍ ລຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ກສ຺ມາ? ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຄ຺ຄຫເຓເນວ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສປິ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໗໙) ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໗໙) ປນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສທ຺ເທນ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ເຎວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປນ ‘‘ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈາ’’ຕິ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈ ຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ‘‘ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານສທິສຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸຄ຺ຄລປ຺ປຘາໂນ ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ຆ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ປາຐໍ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ລາຠຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓວຈນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ວິສຸໍ ສງ຺ຆຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິສຸໍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສປິ ຠາຄຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ, ເອວໍ ອຸປຣິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈາ’’ຕິອາທີສຸປິ ວິສຸໍ ສງ຺ຆາທິສທ຺ເທຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ຄຫຓໍ ສິຍາ, ສງ຺ຆໂຕປິ ວິສຸມ຺ປີຕິ ຠາຄທ຺ວຍໍ ລເຠຍ຺ຍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປູເຊຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ ຄິຫິກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຫຣາຕິ ອິທໍ ປິຓ຺ຑປາຕຫຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອີທິສໍ ຄິຫິເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໐໔. ອນ຺ໂຕເຫມນ຺ເຕຕິ ອິມິນາ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ວສ຺ສານໍ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ທິນ຺ນໍ ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານຎ຺ເຎວ ປາປຸຓາຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ເຫມນ຺ເຕ ທິນ຺ນໍ ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສຕ຺ຕາ ປາປຸຓາຕິ, ເຫມນ຺ຕໂຕ ປນ ປຣໍ ປິຏ຺ຐິສມເຍ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ອນນ຺ຕເຣ ວສ຺ເສ ວາ ຕໂຕ ປເຣສຸ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕິ. ເຍ ປນ ສພ຺ພຖາ ອວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ, ເຕສໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ລກ຺ຂຓຎ຺ຎູ ວທນ຺ຕີຕິ ວິນຍລກ຺ຂຓຎ຺ຎຸໂນ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ລກ຺ຂຓຎ຺ຎູ ວທນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານວຈນໍ, ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍໍ…ເປ… ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂ. ອຏ຺ຐ. ອກາລຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ສເຈ ປນ ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິໂຕ ‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’ຕິ ວທຕິ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ສພ຺ເພສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ‘‘ວສ຺ສາວາສສ຺ສ ອນນຸຣູເປ ປເທເສ ຐຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານຎ຺ຈ ອວຸຕ຺ຖານຎ຺ຈ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ປາປຸຓາຕິ. ສພ຺ເພສມ຺ປີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສມ຺ມຸຂີຠູຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ວທຕີຕິ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີຕິ ວທຕິ. ອຕີຕວສ຺ສນ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣາຕີຕວສ຺ສໍ.

໒໐໕. ອິທານິ ‘‘ອາທິສ຺ສ ເທຕີ’’ຕິ ປທໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ອາທິສ຺ສ ເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍາຄຸຍາ ວາ…ເປ… ເຠສຊ຺ເຊ ວາ ອາທິສິຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເທນ຺ໂຕ ທາຍໂກ ອາທິສ຺ສ ເທຕິ ນາມາຕິ ໂຍຊນາ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

໒໐໖. ອິທານິ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທຕີ’’ຕິ ປທໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທຕິ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຆໂຕ ຈ ຄຓໂຕ ຈ ວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປກາທິປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທນ຺ໂຕ ທາຍໂກ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທຕິ ນາມ. ຕໍ ປນ ປຸຄ຺ຄລິກທານໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວາ ໂຫຕິ ສມ຺ມຸຂາ ວາ. ຕຕ຺ຖ ປຣມ຺ມຸຂາ ເທນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ນາມໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເທຕິ, ສມ຺ມຸຂາ ເທນ຺ໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາທມູເລ ຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕທຸຠຍຖາປິ ເທນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເກວລໍ ເອກສ຺ເສວ ເທນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທຕິ ນາມ, ອຖ ໂຂ ອນ຺ເຕວາສິກາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເທນ຺ໂຕປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທຕິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທສໍ ຄເຫຕຸໍ ອາຄໂຕຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸທ຺ເທສໍ ອຄ຺ຄຫິຕປຸພ຺ພສ຺ສປິ ອຸທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ອາຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ເຕວາສິກຠາວູປຄມນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ປຣິນິຏ຺ຐິຕອຸທ຺ເທໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕານນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຸທ຺ເທສນ຺ເຕວາສິການ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ເສວ ວິເສສນໍ. ເຕນ ອຸທ຺ເທສກາເລ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນິວສນ຺ເຕ ອນິພທ຺ຘຈາຣິເກ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

ເອວໍ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໗໙) ອາຄຕອຏ຺ຐມາຕິກາວເສນ ຈີວຣວິຠຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ ມຊ຺ເຌ ອາຄເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອາຄຕນຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ຕສ຺ເສວ ຕານິ ຈີວຣານີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ, ເສສານິ ຎາປກາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ປຎ຺ຈ ມາເສຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ວຑ຺ຒິໍ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ຐປິຕອຸປນິກ຺ເຂປໂຕຕິ ວສ຺ສາວາສິກຕ຺ຖາຍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກເຣຫິ ວຑ຺ຒິໍ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ຐປິຕອຸປນິກ຺ເຂປໂຕ. ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທໂຕຕິ ນາຬິເກຣາຣາມາທິຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອິທໍ ອິຘ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາຕິ ວາ ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທມາຕິ ວາ ວຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ຕໍ ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສປິ ປຎ຺ຈ ມາເສ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວສ຺ສາວາສິກລາຠວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ລພ຺ຠມານວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ອຠິລາປມຕ຺ຕເມເວຕໍ, ອິຘ-ສທ຺ທໍ ວິນາ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ໂສ ເອວ ນໂຍ. ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສປິ ປຎ຺ຈ ມາເສ ປາປຸຓາຕີຕິ ວສ຺ສາວາສິກລາຠວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສສ຺ສ ປຎ຺ຈ ມາເສ ປາປຸຓາຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນວສ຺ສາວາສິກໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ‘‘ກິໍ ອຕີຕວສ຺ເສ ອິທໍ ວສ຺ສາວາສິກໍ, ອຸທາຫຸ ອນາຄຕວສ຺ເສ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ປຎ຺ຈມາສໂຕ ປຣໍ, ຄິມ຺ຫານສ຺ສ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຐິຕິກາ ປນ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐິຕາຍ ຐິຕິກາຍ ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈີວເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສເຈ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ມຊ຺ເຌ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິປິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຐິຕາຍ ປນ ຐິຕິກາຍ ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈີວເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສເຈ ນວກຕໂຣ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຐິຕິກາ ເຫຏ຺ຐາ ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຐິຕິກາ ອຸທ຺ຘໍ ອາໂຣຫຕິ. ອຖ ອຎ຺ໂຎ ນຕ຺ຖິ, ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ທຸຄ຺ຄຫິຕານີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕານິ, ສງ຺ຆິກາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປາຕິເຕ ກຸເສ’’ຕິ ເອກໂກຏ຺ຐາເສ ກຸສທຓ຺ຑເກ ປາຕິຕມຕ຺ເຕ ສເຈປິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ຄຫິຕເມວ ນາມ ຈີວຣໍ. ‘‘ນາກາມາ ຠາໂຄ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໓), ຕຕ຺ຖ ຄຫິຕເມວ ນາມາຕິ ‘‘ອິມສ຺ສ ອິທໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວິທິຕໍ, ເຕ ປນ ຠາຄາ ອຕ຺ຖໂຕ ເຕສໍ ປຕ຺ຕາເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອຣຸຓເມວ ອຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອິທໍ ນານາສີມວິຫາເຣສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພນເຍນ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ວິຫາເຣ ທ຺ວີສຸ ເສນາສເນສຸ ນິວຸຕ຺ຖຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປເນເນວ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ນ ປນ ວສ຺ສຈ຺ເຉທປຣິຫາຣາຍ. ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍ ຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕເສນາສນໍ ອປ຺ປວິຏ຺ໂຐປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ເອວ ໂຫຕິ. ຄຫິຕເສນາສເນ ປນ ນິວຸຕ຺ໂຖ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປເນ ສຕິ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິມສ຺ມິໍ ພຫຸຕຣໍ ນິວສຕິ ນາມາ’’ຕິ. ເອເຕນ ຈ ອິຕຣສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕາຫວາເຣນປິ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປເນ ສຕິ ເອວ ອປ຺ປຕຣໍ ນິວສຕິ ນາມ ໂຫຕິ, ນາສຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ອິທນ຺ຕິ ເອກາຘິປ຺ປາຍທານໍ. ນານາລາເຠຫີຕິອາທີສຸ ນານາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ລາໂຠ ເອເຕສູຕິ ນານາລາຠາ, ທ຺ເວ ວິຫາຣາ, ເຕຫິ ນານາລາເຠຫິ. ນານາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປາກາຣາທີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອຸປຈາໂຣ ເອເຕສນ຺ຕິ ນານູປຈາຣາ, ເຕຫິ ນານູປຈາເຣຫິ. ເອກສີມວິຫາເຣຫີຕິ ເອກສີມາຍໍ ທ຺ວີຫິ ວິຫາເຣຫີຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໖໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ນານາລາເຠຫີຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ນິພທ຺ຘວສ຺ສາວາສິກລາເຠຫິ. ນານູປຈາເຣຫີຕິ ນານາປຣິກ຺ເຂປນານາທ຺ວາເຣຫິ. ເອກສີມວິຫາເຣຫີຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິຫາຣານໍ ເອເກນ ປາກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກາຍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ອນ຺ໂຕຄເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ວິຫາເຣຫີຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໖໔). ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ປຐມໍ ຄຫິໂຕ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຍຕ຺ຖ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ.

໒໐໗. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກາລກເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ກາລກຕ-ສທ຺ໂທ ຠາວສາຘໂນຕິ ອາຫ ‘‘ກາລກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ປາຬິຍໍ ຄິລານຸປຏ຺ຐາການໍ ຈີວຣທາເນ ສາມເຓຣານໍ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານາຠາວາ ‘‘ຈີວຣຎ຺ຈ ປຕ຺ຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໐໘. ສເຈປິ ສຫສ຺ສໍ ອຄ຺ຆຕິ, ຄິລານຸປຏ຺ຐາການຎ຺ເຎວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ຕິຈີວຣປຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ. ອປ຺ປຄ຺ຆນ຺ຕິ ອຕິຊິຓ຺ຓາທິຠາເວນ ນິຫີນໍ. ຕໂຕຕິ ອວເສສປຣິກ຺ຂາຣໂຕ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໍ ຈີວຣຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສ຺ເສວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສງ຺ຆສ຺ເສວ. ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາລກຕຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິຘາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຈ຺ຉາວຈນຕ຺ຕາ ຈ ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ປາຬິຍໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິກໍ ອເວຠງ຺ຄິກນ຺ຕິ ອາຄຕານາຄຕສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ສນ຺ຕກໍ ຫຸຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິກໍ ອເວຠງ຺ຄິກຎ຺ຈ ຠວິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສນ຺ເຕ ປຕິຣູເປ ຄາຫເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄາຫເກ ອສຕິ ອທຕ຺ວາ ຠາຊິເຕປິ ສຸຠາຊິຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ປມາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໗໖) ຕາວ ‘‘ຍຕ຺ຖ ປນ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ປມາຓນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູ ຍສ຺ມິໍ ຣຏ຺ເຐ ທກ຺ຂິໂຓທກປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕນປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ສາມິໂນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໗໖) ປນ ‘‘ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ປມາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕການິ ຈີວຣານິ ທສ຺ສາມີຕິ ປຐມໍ ອຸທກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຍຫິ ຄຫິຕໍ, ເຕ ຠາຄິໂນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣສມຸທ຺ເທຕິ ຊມ຺ພຸທີເປ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປຎ຺ຫິ ອຸປາທາເຍສ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

‘‘ມຕກຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ກາລກິຣິຍໍ ສຸຕ຺ວາ ອວິຫາຣຏ຺ຐາເນ ເຈ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຈີວຣໍ ມຍ຺ຫໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ສ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕໍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ພຫຸຠຓ຺ໂຑ ພຫຸປຣິກ຺ຂາໂຣ ກາລກໂຕ ໂຫຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາລກເຕ ສງ຺ໂຆ ສາມີ ປຕ຺ຕຈີວເຣ. ອປິຈ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກາ ພຫຸປກາຣາ, ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄິລານຸປຏ຺ຐາການໍ ທາຕຸໍ. ຍໍ ຕຕ຺ຖ ລຫຸຠຓ຺ຑໍ ລຫຸປຣິກ຺ຂາຣໍ, ຕໍ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕນ ສງ຺ເຆນ ຠາເຊຕຸໍ. ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ຄຣຸປຣິກ຺ຂາຣໍ, ຕໍ ອາຄຕານາຄຕສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິກໍ ອເວຠງ຺ຄິກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໙) ອິມິນາ ປາເຐນ ຠຄວາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາມິສທາຍຊ຺ຊໍ ວິຈາເຣສິ.

ຕຕ຺ຖ ຕິຈີວຣປຕ຺ຕອວເສສລຫຸຠຓ຺ຑຄຣຸຠຓ຺ຑວເສນ ອາມິສທາຍຊ຺ຊໍ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ເຕສຸ ຕິຈີວຣປຕ຺ຕໍ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ຠາໂຄ ໂຫຕິ, ອວເສສລຫຸຠຓ຺ຑໍ ສມ຺ມຸຂີຠູຕສງ຺ຆສ຺ສ, ປຎ຺ຈວີສຕິວິຘ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ຈາຕຸທ຺ທິສສງ຺ຆສ຺ສ. ອິມິນາ ອິໂຕ ຕິວິຘຠຓ຺ຑໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸຠຓ຺ຑໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອິເມຫິ ຕິວິເຘຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ອຎ຺ໂຎ ທາຍາໂທ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ປນ ວິນຍຘຣາ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ຄິຫິຠູຕາ ຎາຕກາ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ‘‘ເຍ ຕສ຺ສ ຘເນ ອິສ຺ສຣາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ, ເຕສໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາຕິ. ສຈ຺ຈໍ ອາຄໂຕ, ໂສ ປນ ປາໂຐ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫວິສເຍ ອາຄໂຕ, ນ ທາຍຊ຺ຊຄຫຓຏ຺ຐາເນ. ‘‘ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ’’ອິຈ຺ເຈວ ອາຄໂຕ, ນ ‘‘ຎາຕກາ ອຎ຺ຎາຕກາ ວາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ຎາຕກາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ອຎ຺ຎາຕກາ ວາ, ເຍ ຕໍ ຄິລານໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເຕ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກຠາຄຠູຕສ຺ສ ຘນສ຺ສ ອິສ຺ສຣາ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕາ, ອນ຺ຕມໂສ ມາຕຸຄາມາປິ. ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຕສໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເຍ ຄິລານໍ ນຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໙) ‘‘ຄິລານຸປຏ຺ຐາໂກ ນາມ ຄິຫີ ວາ ໂຫຕຸ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ, ອນ຺ຕມໂສ ມາຕຸຄາໂມປິ, ສພ຺ເພ ຠາຄໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອຖ ວາ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວມານກາເລເຍວ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ຎາຕກສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎາຕກສ຺ສ ວາ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ອທາສິ, ໂກຈິ ຈ ຎາຕໂກ ວາ ອຎ຺ຎາຕໂກ ວາ ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ວິສ຺ສາສໍ ອຄ຺ຄເຫສິ, ຕາທິເສ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຍ ຕສ຺ສ ຘນສ຺ສ ອິສ຺ສຣາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ, ເຕສໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຕາທິເສ ຎາຕເກ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໙) ‘‘ສເຈ ປນ ໂສ ຊີວມາໂນເຍວ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ອທາສິ, ໂກຈິ ວາ ວິສ຺ສາສໍ ອຄ຺ຄເຫສິ, ຍສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ເຍນ ຈ ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ເອວ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກາ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ໂຫຕຸ, ກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ຕມ຺ປິ ‘‘ຄິຫິຎາຕການໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວາ ຏີກາສຸ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວິຈາເຣຕພ຺ພເມຕໍ.

ຈີວຣຠາຊນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປິຓ຺ຑປາຕຠາຊນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໙. ອິທານິ ປິຓ຺ຑປາຕຠາຊນວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕຠາຊເນ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ເສນາສນຠາຊເນເຍວ ປຐມໍ ອາຄເຕປິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠາຊນວິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍານຸກ຺ກເມນ ປິຓ຺ຑປາຕຠາຊນໍ ປຐມໍ ທສ຺ເສຕິ. ປິຓ຺ຑປາຕຠາຊເນ ປນ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕາທີສຸ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖໍ ເອຕານິ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕາທີນິ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸຊານາມິ…ເປ… ອນຸຎ຺ຎາເຕສູ’’ຕິ. ສງ຺ຆສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອາຠຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ອາຠຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສງ຺ຆໂຕ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ. ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕໍ. ສລາກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຄາເຫຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ສລາກຠຕ຺ຕໍ. ປກ຺ເຂ ປກ຺ຂທິວເສ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂຠຕ຺ຕໍ. ອຸໂປສເຖ ອຸໂປສຖທິວເສ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖຠຕ຺ຕໍ. ປາຏິປເທ ອຸໂປສຖທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ປາຏິປທຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ຐິຕິກາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ຄາຫຓໍ ຐິຕິກາ ນາມ.

ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາຣທ຺ວາເຣຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກສມີປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຠຊນສາລາຍາຕິ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສຏ຺ຐານຠູຕາຍ ໂຠຊນສາລາຍໍ. ວສ຺ສຄ຺ເຄນາຕິ ວສ຺ສໂກຏ຺ຐາເສນ. ທິນ຺ນໍ ປນາຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາ ໂສ ທາຍໂກ ວທຕິ, ຕໍ ວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ຆໂຕ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ອນ຺ຕຣຆເຣຕິ ອນ຺ໂຕເຄເຫ. ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣຄຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາມທ຺ວາຣວີຖິຈຕຸກ຺ເກສຸ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອຸປຈາໂຣ ນາມ.

ອນ຺ຕຣຆຣສ຺ສ ອຸປຈາເຣ ປນ ລພ຺ຠມານວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຆຣູປຈາໂຣ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອກວຬຎ຺ຊນ຺ຕິ ເອເກນ ທ຺ວາເຣນ ວຬຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ນານານິເວສເນສູຕິ ນານາກຸລສ຺ສ ນານູປຈາເຣສຸ ນິເວສເນສຸ. ລຊ຺ຊີ ເປສໂລ ອຄຕິຄມນໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເມຘາວີ ຈ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເປສໂລ ລຊ຺ຊີ ເມຘາວີ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ນິສິນ຺ນສ຺ສປິ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສປີຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ, ວຸຑ຺ຒຕເຣ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ນວກສ຺ສ ຄາຫິຕໍ ສຸຄ຺ຄາຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຈີວຣປຣິວາຣໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸທກມຕ຺ຕລາຠີ ວິຍ ອຎ຺ໂຎປິ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ອລຠິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖາທິອເນກປ຺ປກາຣກໍ ລຠຕິ ເຈ, ຕສ຺ເສວ ຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິວເສນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ວາ ອາຫຣິຕຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ວິສ຺ສຏ຺ຐທູໂຕ ນາມ. ຍໍ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ເທຖາ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ. ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນາຕິ ປຸຈ຺ຉາສທິເສນ.

‘‘ເອກາ ກູຏຏ຺ຐິຕິກາ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ຐິຕິກໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ວາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຎ຺ເຎຫິ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕາທີຫິ ອມິສ຺ເສຕ຺ວາ ວິສຸໍເຍວ ຐິຕິກາຍ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ເອກຈາຣິກຠຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍາຍ ຫຣນ຺ຕີຕິ ປຕ຺ຕຫາຣກາ ຫຣນ຺ຕິ. ຄີວາ ໂຫຕີຕິ ອາຓາປກສ຺ສ ຄີວາ ໂຫຕິ. ສພ຺ພໍ ປຕ຺ຕສ຺ສາມິກສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ຈີວຣາທິກມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ປຕ຺ຕສ຺ສາມິກສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ‘‘ມຍາ ຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈີວຣາທິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນຸສ຺ສານໍ ວຈນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ວຈນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຸຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອກຕຠາໂຄ ນາມາຕິ ອາຄນ຺ຕຸກຠາໂຄ ນາມ, ອທິນ຺ນປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ປຣິຠູຎ຺ຊຕູຕິ ວຸຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຐມເມວ ‘ສພ຺ພສງ຺ຆິກຠຕ຺ຕໍ ເທຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູ’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ອາຫຣີຍຕີຕິ ອວຕ຺ວາຕິ ‘‘ກຕຣຠຕ຺ຕໍ ຕຍາ ອາຫຣີຍຕີ’’ຕິ ທາຍກໍ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ປກຕິຐິຕິກາຍາຕິ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕຐິຕິກາຍ.

ປິຓ຺ຑປາຕຠາຊນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໐. ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂູ ສງ຺ຆໂຕ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິອາທີນິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ສງ຺ຆິກໍ ນິມນ຺ຕນໍ ນາມ. ປິຓ຺ຑປາຕິການມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຠິກ຺ຂາປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏິປາຏິຍາຕິ ລທ຺ຘປຏິປາຏິຍາ. ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ປທໍ ອວຕ຺ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອວທນ຺ເຕນາ’’ຕິ. ອາໂລປສງ຺ເຂເປນາຕິ ເອເກກປິຓ຺ຑວເສນ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ນິມນ຺ຕເນເຍວ, ນ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ເຕ. ຕສ຺ສ ຫິ ເອກສ຺ສ ປໂຫນກປ຺ປມາຓໍເຍວ ຠາເຊຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ເຕ ອາໂລປຏ຺ຐິຕິກາ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ອາຣຸຬ຺ຫາເຍວ ມາຕິກໍ. ສງ຺ຆໂຕ ອຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍ ມາຕິກໍ ອາຣຸຬ຺ຫາ, ເຕ ອຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕາທິສງ຺ຆິກຠຕ຺ຕມາຕິກາສຸ ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕມາຕິກາຍ ຐິຕິກາວເສນ ອາຣຸຬ຺ເຫ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສເກນ ວາ ສຍໍ ວາ ສງ຺ຆໂຕ ອຸທ຺ທິສາເປຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ອຕ຺ຕນາ ຣຸຈິເຕ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ສງ຺ຆໂຕ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມາຕິກາເຠທໍ ທາຍກສ຺ສ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອກວາຣນ຺ຕິ ຍາວ ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ ວສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູ, ສພ຺ເພ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ເອກວາຣນ຺ຕິ ນ ເອກທິວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຕ຺ຕກາ ປນ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ ວສນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພ. ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ຄຫິຕຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎທາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວ ເອກວາຣໍ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ໂຠຊິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຊານາຕິ ເຈ, ເຍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ປຏິພທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຕຕ຺ເຖວ ວາສສ຺ສ ນິພທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ.

ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສລາກຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໑. ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ລິຂິຕ຺ວາ. ຄາມວເສນປີຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສມລາຠຄາມວເສນປິ. ພຫູນິ ສລາກຠຕ຺ຕານີຕິ ຕິໍສໍ ວາ ຈຕ຺ຕາຣີສໍ ວາ ຠຕ຺ຕານິ. ສເຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ຕານິ ຠຕ຺ຕານິ ປມາຓວເສນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ. ນິຄ຺ຄເຫນ ທຕ຺ວາຕິ ທູຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄເຫນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ. ປຸນ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫາຣໍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວິຫາເຣ ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກເຄຫວເສນາຕິ ວີຖິຍມ຺ປິ ເອກປສ຺ເສ ຆຣປາຬິຍາ ວເສນ. ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາປີຕິ ‘‘ອສຸກກຸເລ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ.

໒໑໒. ວາຣຄາເມຕິ ອຕິທູຣຕ຺ຕາ ວາເຣນ ຄນ຺ຕພ຺ພຄາເມ. ສຏ຺ຐິໂຕ ວາ ປຓ຺ຓາສໂຕ ວາຕິ ທຓ຺ຑກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ອຸທກຆຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫາຣວາໂຣຕິ ສພ຺ພຠິກ຺ຂູສຸ ຠິກ຺ຂາຍ ຄເຕສຸ ວິຫາຣຣກ຺ຂຓວາໂຣ. ເນສນ຺ຕິ ວິຫາຣວາຣິການໍ. ຜາຕິກມ຺ມເມວາຕິ ວິຫາຣຣກ຺ຂຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ປໂຫນກປຏິປາທນເມວ. ທູຣຕ຺ຕາ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ວາເຣນ ຄເຫຕພ຺ໂພ ຄາໂມ ວາຣຄາໂມ. ວິຫາຣວາເຣ ນິຍຸຕ຺ຕາ ວິຫາຣວາຣິກາ, ວາເຣນ ວິຫາຣຣກ຺ຂຓກາ. ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ປສາທຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ. ຜາຕິກມ຺ມເມວ ຠວນ຺ຕີຕິ ວິຫາຣຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ສງ຺ເຆນ ທາຕພ຺ພາ ອຕິເຣກລາຠາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກສ຺ເສວ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ທິວເສ ທິວເສ ເອເກກສ຺ເສວ ປາປິຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆນວເກນ ລທ຺ຘກາເລຕິ ທິວເສ ທິວເສ ເອເກກສ຺ສ ປາປິຕານິ ທ຺ເວ ຕີຓິ ເອກຈາຣິກຠຕ຺ຕານິ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ອຕ຺ຕໂນ ປາປຸຓນຏ຺ຐາເນ ສງ຺ຆນວເກນ ລທ຺ຘກາເລ.

ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສມ຺ມຸຂີຠູຕສ຺ສ ປາເປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເຈ ຠິກ຺ຂູ ພຫິສີມຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປາເປຕພ຺ພໍ ສຠາຄຕ຺ຕາ ເອເກນ ລທ຺ຘໍ ສພ຺ເພສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ອສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣສສລາກນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉຸຣສສລາກໍ. ສລາກວເສນ ປນ ຄາຫິຕຕ຺ຕາ ນ ສາທິຕພ຺ພາຕິ ອິທໍ ອສາຣຸປ຺ປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຘຸຕງ຺ຄເຠທວເສນ. ‘‘ສງ຺ຆໂຕ ນິຣາມິສສລາກາ…ເປ… ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ຫິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍມ຺ປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໓໒໕) – ສງ຺ຆໂຕ ນິຣາມິສສລາກາປິ ວິຫາເຣ ປກ຺ກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ສາຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ເອວໍ ຄາຫິເຕ ສາທິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ນ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ເຠສຊ຺ຊາທິສລາກາໂຍ ເຈຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປິຓ຺ຑປາຕິການມ຺ປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ສລາກວເສນ ປນ ຄາຫິຕຕ຺ຕາ ນ ສາທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວີມໍສິຕພ຺ໂພ. ຍທິ ຫິ ເຠສຊ຺ຊາທິສລາກາ ສລາກວເສນ ຄາຫິຕາ ນ ສາທິຕພ຺ພາ ສິຍາ, ‘‘ສງ຺ຆໂຕ ນິຣາມິສສລາກາ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ນ ວເທຍ຺ຍ, ‘‘ອຕິເຣກລາໂຠ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມຫາວ. ໑໒໘) ຈ ‘‘ອຕິເຣກລາຠໍ ປຏິກ຺ຂິປາມີ’’ຕິ ສລາກວເສນ ຄາເຫຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕເມວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ນ ເຠສຊ຺ຊໍ. ສງ຺ຆຠຕ຺ຕາທີນິ ຫິ ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕານິເຍວ ເຕນ ນ ສາທິຕພ຺ພານີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຂນ຺ຘກຠາຓການໍ ວາ ມເຕນ ອິຘ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຄ຺ຄໂຕ ທາຕພ຺ພາ ຠິກ຺ຂາ ອຄ຺ຄຠິກ຺ຂາ. ອຄ຺ຄຠິກ຺ຂາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອກກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາມຕ຺ຕໍ. ລທ຺ຘາ ວາ ອລທ຺ຘາ ວາ ສ຺ເວປິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສີຕິ ລທ຺ເຘປິ ອປ຺ປມຕ຺ຕຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາວທຕ຺ຖໍ ລຠຕິ…ເປ… ອລຠິຕ຺ວາ ສ຺ເວ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອຄ຺ຄຠິກ຺ຂມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ພຫຸຠາວໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

ສລາກຠຕ຺ຕໍ ນາມ ວິຫາເຣເຍວ ອຸທ຺ທິສີຍຕິ ວິຫາຣເມວ ສນ຺ຘາຍ ທີຍມານຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຫາເຣ ອປາປິຕໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຣ ອາສນສາລາຍາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ອາສນສາລາຍ. ວິຫາຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ຄາເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ທິນ຺ນຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣເມວ ອາເນຕ຺ວາ ຐິຕິກາຍ ຄາເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ທິສາຠາເຄ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕໍ ວາຣຄາມສລາກໍ ອຕ຺ຕນາ ຄເຫຕ຺ວາ. ເຕນາຕິ ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕວາຣຄາເມ ສລາກໍ ທິສາຄມິກສ຺ສ ອທາສິ, ເຕນ. ອນຕິກ຺ກມນ຺ເຕເຍວ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ສ ສລາກາ ຄາເຫຕພ຺ພາຕິ ຍສ຺ມາ ອຸປຈາຣສີມຏ຺ຐສ຺ເສວ ສລາກາ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ທິສໍຄມິເກ ອຸປຈາຣສີມໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕເຍວ ຕສ຺ສ ທິສໍຄມິກສ຺ສ ປຕ຺ຕສລາກາ ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕ຺ວາ ຄາເຫຕພ຺ພາ.

ເທວສິກໍ ປາເປຕພ຺ພາຕິ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິຕສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປາເປຕພ຺ພາ. ເອວໍ ເອເຕສຸ ອນາຄເຕສຸ ອາສນ຺ນວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິຕຣຖາ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕິ. ອນາຄຕທິວເສຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄຕານາຄຕຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄຕາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ອາສນສາລາຍ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອາຄຕານາຄຕຠາໂວ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ອມ຺ຫາກໍ ໂຄຈຣຄາເມຕິ ສລາກຠຕ຺ຕທາຍການໍ ຄາເມ. ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ‘‘ມຫາເຖໂຣ ເອກໂກວ ວິຫາເຣ ໂອຫີໂນ ອວສ຺ສໍ ສພ຺ພສລາກາ ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ສລາກຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໓. ອຠິລກ຺ຂິເຕສຸ ຈຕູສຸ ປກ຺ຂທິວເສສຸ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກໍ. ອຠິລກ຺ຂິເຕສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠີຕິ ອຸປສາຣມຕ຺ຕໍ, ລກ຺ຂຓິເຍສຸອິຈ຺ເຈວຕ຺ໂຖ, ອຸໂປສຖສມາທານຘມ຺ມສ຺ສວນປູຊາສກ຺ກາຣາທິກຣຓຕ຺ຖໍ ລກ຺ຂິຕພ຺ເພສຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ເພສຸ ອຸປລກ຺ເຂຕພ຺ເພສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສ຺ເວ ປກ຺ໂຂຕິ ອຊ຺ຊປກ຺ຂິກໍ ນ ຄາເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຏ຺ຐມິຍາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ສຕ຺ຕມິຍາ ຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ນ ຄາເຫຕພ຺ພໍ, ທາຍເກຫິ ນິຍມິຕທິວເສເນວ ຄາເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສ຺ເວ ລູຂນ຺ຕິ ອຊ຺ຊ ອາວາຫມງ຺ຄລາທິກຣຓໂຕ ອຕິປຓີຕໍ ໂຠຊນໍ ກຣີຍຕິ, ສ຺ເວ ຕຖາ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຊ຺ເຊວ ຠິກ຺ຂູ ໂຠເຊສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໓໒໕) ປນ ອຎ຺ຎຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕໂຕ ອຸໂປສຖິກຠຕ຺ຕສ຺ສ ເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອຸໂປສເຖ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖິກໍ.

ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໔. ນິພນ຺ຘາປິຕນ຺ຕິ ‘‘ອສຸກວິຫາເຣ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕູ’’ຕິ ນິຍມິຕໍ. ຄມິໂກ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ຄາມນ຺ຕຣໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອວູປສນ຺ເຕນ ຄມິກຈິຕ຺ເຕນ ວສິຕ຺ວາ ປຸນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາວາສິກສ຺ສ ປນ ຄນ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຄມິກຠຕ຺ຕເມວ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເລສາຠາເວນ ຍາວ ຄມນປຣິພນ຺ໂຘ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຎາປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຘຸຣຠຕ຺ຕາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໕. ຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ເປເສນ຺ຕິ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຠິຫຏຠິກ຺ຂຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໑໖. ຕຖາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ຠິກ຺ຂານາເມນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຖເກຕ຺ວາ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ‘‘ຄຸຬກຠຕ຺ຕໍ ເທມາ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປິຓ຺ຑປາຕຠາຊນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຄິລານປຈ຺ຈຍຠາຊນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໗. ອິໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈຍານຸກ຺ກເມນ ເສນາສນຠາຊນກຖາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພາຍປິ ຕສ຺ສາ ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ, ຄິລານປຈ຺ຈຍຠາຊນີຍກຖາຍ ປນ ອປ຺ປວິສຍຕ຺ຕາ, ປິຓ຺ຑປາຕຠາຊນີຍກຖາຍ ອນຸໂລມຕ຺ຕາ ຈ ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຄິລານປຈ຺ຈຍຠາຊນີຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາຕິ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕເມເວຕໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາລຄຫປຕິມຫາສາລາທໂຍປິ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ. ຆຓ຺ຏິໍ ປຫຣິຕ຺ວາຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ຈ ປາກຏຕ຺ຕາ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອຸປຈາຣສີມໍ…ເປ… ຠາເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸມ຺ຠໍ ປນ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ກຸມ຺ຠໍ ທິສາມຸຂໍ ກຕ຺ວາ. ສເຈ ຖິນໍ ສປ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ກກ຺ຂຬໍ ສປ຺ປິ ໂຫຕິ. ໂຖກໍ ໂຖກມ຺ປິ ປາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອວໍ ກເຕ ຐິຕິກາປິ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສິງ຺ຄິເວຣມຣິຈາທິເຠສຊ຺ຊມ຺ປິ ອວເສສປຕ຺ຕຖາລກາທິສມຓປຣິກ຺ຂາໂຣປີຕິ ອິມິນາ ນ ເກວລໍ ເຠສຊ຺ຊເມວ ຄິລານປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອວເສສປຣິກ຺ຂາໂຣປິ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ອນ຺ໂຕຄໂຘເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຄິລານປຈ຺ຈຍຠາຊນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເສນາສນຄ຺ຄາຫກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໘. ເສນາສນຠາຊນກຖາຍໍ ເສນາສນຄ຺ຄາເຫ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ເສນາສນຠາຊນເມວາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸຕຸກາເລ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ຈ ວສ຺ສາວາເສ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ຈາຕິ ກາລວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ນາມ ທຸວິໂຘ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ອຸຕຸກາເລຕິ ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ຫານອຸຕຸກາເລ. ວສ຺ສາວາເສຕິ ວສ຺ສານກາເລ. ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ທາຕພ຺ພໍ, ອກາໂລ ນາມ ນຕ຺ຖິ ທາຍເກຫິ ‘‘ອາຄຕານາຄຕສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນສງ຺ຆິກເສນາສນຕ຺ຕາ. ເອເກກໍ ປຣິເວຓນ຺ຕິ ເອເກກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເອເກກໍ ປຣິເວຓໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ລທ຺ຘປຣິເວເຓ. ທີຆສາລາຕິ ຈງ຺ກມນສາລາ. ມຓ຺ຑລມາໂຬຕິ ອຸປຏ຺ຐານສາລາ. ອນຸທຫຕີຕິ ປີເຬຕິ. ອທາຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ອິມິນາ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອເທນ຺ຕສ຺ສ ປຏິພາຫເນ ປວິສນໂຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ຊມ຺ພຸທີເປ ປນາຕິ ອຣິຍເທເສ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ກິຣ ຕຖາ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕິ.

໒໑໙. ນ ໂຄຈຣຄາໂມ ຆຏ຺ເຏຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ນ ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ. ວິຕກ຺ກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ນິວາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເຍ ທສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວຣູປໍ ວິຕກ຺ກໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ເຕສຸ ເຈ ເອໂກຕິ ເຕສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ເອໂກ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ. ຠຓ຺ຑປຏິຈ຺ຉາທນນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉາທນຠຓ຺ຑໍ, ສຣີຣປຏິຈ຺ຉາທນໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາວ ອນວຊ຺ຊນ຺ຕິ ອິທໍ ປຸຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ກາຣຓາຈິກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສປິ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ໂທສາຠາວາ. ເອວໍ ປນ ຄເຕ ມໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພານີຕິ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລາຠິສງ຺ຂຣຓສມ຺ມຊ຺ຊນາທີຫິ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພານິ. ມຸຓ຺ຑເວທິກາຍາຕິ ເຈຕິຍສ຺ສ ຫມ຺ມິຍເວທິກາຍ ຆຏາກາຣສ຺ສ ອຸປຣິ ຈຕຸຣສ຺ສເວທິກາຍ. ກຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ຍໂຕ ປກຕິຍາ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ. ກສ຺ມາ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ ຍໂຕ ປກຕິຍາ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຸຈ຺ຉນສ຺ສ ກາຣຓສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິກ຺ກມ຺ມາຕິ ວິຫາຣໂຕ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ. ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນນ຺ຕເຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຸປນິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ເຂຕ຺ຕໍ ວາ ນາຬິເກຣາທິອາຣາມໍ ວາ ກຫາປຓາທີນິ ວາ ອາຣາມິການໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວຑ຺ຒິ ວສ຺ສາວາສິກຕ຺ຖາຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ. ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ກຕ຺ຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ອິຕິ ສທ຺ຘາເທຍ຺ເຍຕິ ເອວໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສທ຺ຘາຍ ທາຕພ຺ເພ ວສ຺ສາວາສິກລາຠວິສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຕ຺ຖຸ ປນາຕິ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາເທ ອຸປ຺ປນ຺ນຣູປິຍໍ, ຕຎ຺ຈ ‘‘ຕໂຕ ຈຕຸປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ທິນ຺ນເຂຕ຺ຕາທິໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ຫຕ຺ເຖ ‘‘ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ທາຍເກຫິ ທິນ຺ນວຕ຺ຖຸສທິສໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣການຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ຫິຕາຍ. ປຸຄ຺ຄລວເສເນວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຣໂຕ ວກ຺ຂມານນເຍນ ຠິກ຺ຂູ ຈີວເຣນ ກິລມນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຕຓ຺ຑຸລຠາຄໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈີວຣໍ ກາຕຸໍ ຣຸຈ຺ຈຕີຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລປຣາມາສວເສເນວ ກາຕພ຺ພໍ, ‘‘ສງ຺ໂຆ ຈີວເຣນ ກິລມຕີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ສງ຺ຆປຣາມາສວເສນ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑວເສນາຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຈີວຣຕຓ຺ຑຸລາທິວເສເນວ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈ-ກາໂຣ ເຈຕ຺ຖ ປນສທ຺ທຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕຕິ, ນ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸຄ຺ຄລວເສເນວ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑວເສນ ຈ ອປໂລກນປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ປນ ເອວໍ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈີວຣປຈ຺ຈຍໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທວເສນ ຕສ຺ມິໍ ວສ຺ສາວາເສ ລພ຺ຠມານຈີວຣສງ຺ຂາຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ເສນາສນສ຺ສາຕິ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປຓສ຺ສ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ, ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກສ຺ສ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓໍ ອສາຣຸປ຺ປໍ, ຕສ຺ມາ ອຸໂຠ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຄາເຫສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສມ຺ມຕເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ເຎນ ຄຫິໂຕປິ ຄາໂຫ ຣຸຫຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐປິ ໂສຬສປິ ຊເນ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຸທາຫຸ ເອກໂຕຕິ? ເອກໂຕປິ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກກມ຺ມວາຈາຍ ສພ຺ເພປິ ເອກໂຕ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນິຄ຺ຄຫກມ຺ມເມວ ຫິ ສງ຺ໂຆ ສງ຺ຆສ຺ສ ນ ກໂຣຕິ. ສມ຺ມຸຕິທານໍ ປນ ພຫູນມ຺ປິ ເອກໂຕ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ອຸພ຺ພາຫິກສມ຺ມຸຕິຍໍ ອຏ຺ຐປິ ຊນາ ເອກໂຕ ສມ຺ມຕາຕິ. ອາສນຆຣນ຺ຕິ ປຏິມາຆຣໍ. ມຄ຺ໂຄຕິ ອຸປຈາຣສີມພ຺ຠນ຺ຕຣຄເຕ ຄາມາຠິມຸຂມຄ຺ເຄ ກຕສາລາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ໂປກ຺ຂຣຓິຣຸກ຺ຂມູລາທີສຸປິ. ຣຸກ຺ຂມູລາທໂຍ ຉນ຺ນາ ກວາຏພທ຺ຘາວ ເສນາສນໍ. ອິໂຕ ປຣານິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ.

໒໒໐. ມຫາລາຠປຣິເວຓກຖາຍໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ຣ ວາສິໂນ ຠິກ຺ຂູ ລຠນ຺ຕິ. ວິຊເຏຕ຺ວາຕິ ເອເກກສ຺ສ ປໂຫນກປ຺ປມາເຓນ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ. ອາວາເສສູຕິ ເສນາສເນສຸ. ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປນໍ ນາມ ເຕສຸ ວສນ຺ຕານໍ ອິໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນວສ຺ສາວາສິກທານໍ. ປວິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕສ຺ມິໍ ມຫາລາເຠ ປຣິເວເຓ ວສິຕ຺ວາ ເຈຕິເຍ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາວ ລາໂຠ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໒໑. ປຈ຺ຈຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ຈີວຣປຈ຺ຈຍໍ ນາຘິວາເສຕິ. ອຍມ຺ປີຕິ ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕປຈ຺ຈໂຍປິ. ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ສາຏກໍ ເທນ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈຍທາຍກາ ເທນ຺ຕິ. ເອເຕນ ຄຫຏ຺ເຐຫິ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນມ຺ປິ ປໍສຸກູລິການມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທມາຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປໍສຸກູລິການໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວສ຺ສໍ ວຸຕ຺ຖຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ປໍສຸກູລິກໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ. ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄາເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ມຓ຺ຑເປ ວາ ວສິຕ຺ວາ ເຈຕິເຍ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄາເຫຕພ຺ພໍ.

ປາຏິປທອຣຸຓໂຕຕິອາທິ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕກໍ ປນ ປາຏິປທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາປິ ຄາເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ວສິສ຺ສາມິ, ກຕ຺ຖ ວສນ຺ຕສ຺ສ ຜາສຸ ຠວິສ຺ສຕິ, ກຕ຺ຖ ວາ ປຈ຺ຈເຍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ວິຕກ຺ເກນ ຈຣຕີຕິ ວິຕກ຺ກຈາຣິໂກ. ອິທານິ ຍໍ ທາຍກາ ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຏິປຊ຺ຊນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຈ຺ຉິມວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອາຄນ຺ຕຸໂກ ເຈ ຠິກ຺ຂູຕິ ຈີວເຣ ຄາຫິເຕ ປຈ຺ຉາ ອາຄໂຕ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ. ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຕິ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂຸໂນ ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ. ປຐມວສ຺ສູປຄຕາຕິ ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ອາຄມນໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ວສ຺ສູປຄຕາ. ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ທາຍການໍ ສນ຺ຕິກາ ອາຄຕາຄຕສາຏກໍ.

ສາທິຍນ຺ຕາປິ ຫິ ເຕເນວ ວສ຺ສາວາສິກສ຺ສ ສາມິໂນຕິ ຉິນ຺ນວສ຺ສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມເມວ ກຕິກາຍ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ເນວ ອທາຕຸໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ທາຕພ຺ພໍ ວາເຣນ຺ຕານໍ ຄີວາ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕສເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວສ຺ສູປຄເຕສຸ ອລທ຺ຘວສ຺ສາວາສິການໍ ເອກຈ຺ຈານເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ຠຕິນິວິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ວິຍ ນິວິຏ຺ຐໍ ປຣິຍິຏ຺ຐໍ. ຠຕິນິວິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວາ ປານີຍຸປຏ຺ຐານາທິຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘໍ. ສງ຺ຆິກໍ ປນາຕິອາທິ ເກສຎ຺ຈິ ວາທທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆິກໍ ປນ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຄາຫິຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຄາຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ຉິນ຺ນວສ຺ສາວາສິກຎ຺ຈ ອິທານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວສ຺ສາວາສິກຎ຺ຈ ອິເມສໍ ທາຕຸໍ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອນນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອປໂລກນໍ ກຕ຺ວາ ຄາຫິຕໍ ສງ຺ເຆນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ວິພ຺ຠນ຺ໂຕປິ ລຠເຕວ, ປເຄວ ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ. ປຈ຺ຈຍວເສນ ຄາຫິຕໍ ປນ ເຕມາສໍ ວສິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ອຕ຺ຕນາ ທາຍເກຫິ ຈ ອນຸມຕຕ຺ຕາ ຠຕິນິວິຏ຺ຐມ຺ປິ ຉິນ຺ນວສ຺ໂສປິ ວິພ຺ຠນ຺ໂຕປິ ນ ລຠຕີຕິ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປມາຓໍ, ເຕເນວ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ເອວໍ ທາຍເກຫິ ທິນ຺ນໍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ຄຫິຕຠິກ຺ຂຸໂນ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ວາໂສວ ເຫຏ຺ຐາ ວິຫິໂຕ, ນ ປານີຍຸປຏ຺ຐານາທິຠຕິກຣຓມຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ຕໍ ຠຕິນິວິຏ຺ຐເມວ ສິຍາ, ຠຕິກຣຓເມວ ວິຘາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ຄາຫິຕໍ ຉິນ຺ນວສ຺ສາທໂຍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍວຸຕ຺ໂຖ ຠິກ຺ຂຸ ວິພ຺ຠມຕິ, ສງ຺ຆສ຺ເສວ ຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໗໔-໓໗໕) ວຈນໂຕ ‘‘ວຕຏ຺ຐາເນ…ເປ… ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕີຕິ ເອເຕນ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານມ຺ປິ ວສ຺ສາວາສິກຠາໂຄ ສງ຺ຆິກໂຕ ອໂມຈິໂຕ ເຕສໍ ວິພ຺ຠເມນ ສງ຺ຆິໂກ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມນຸສ຺ເສຕິ ທາຍກມນຸສ຺ເສ. ລຠຕີຕິ ‘‘ມມ ປຕ຺ຕຠາວໍ ເອຕສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ທາຍເກ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປນ຺ເຕເນວ ສງ຺ຆິກໂຕ ວິໂຍຊິຕໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຣຠາຄໍ ສາມເຓຣສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ປຐມຄາຫຕ຺ຕາ, ເຖເຣນ ປຸພ຺ເພ ປຐມຠາຄສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ອິທານິ ຄຍ຺ຫມານສ຺ສ ທຸຕິຍຠາຄຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໒໒. ອິທານິ ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕເສນາສນຄ຺ຄາຫໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍມປໂຣປີ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອປໂຣປີຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເສນາສນຄ຺ຄາຫທ຺ວຍໂຕ ອຎ຺ໂຎປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ‘‘ອຍໍ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ນາມ ທຸວິໂຘ ໂຫຕິ ອຸຕຸກາເລ ຈ ວສ຺ສາວາເສ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອຍມປໂຣປີ’’ຕ຺ຍາທິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ທິວສວເສນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອປຣຊ຺ຊຸຄຕາຍ ອາສາຬ຺ຫິຍາຕິ ປຐມວສ຺ສູປນາຍິກທິວສຠູຕໍ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມິຍາ ປາຏິປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມາສຄຕາຍ ອາສາຬ຺ຫິຍາຕິ ທຸຕິຍວສ຺ສູປນາຍິກທິວສຠູຕສາວຓປຸຓ຺ຓມິຍາ ປາຏິປທໍ. ອປຣຊ຺ຊຸຄຕາຍ ປວາຣຓາຕິ ອສ຺ສຍຸຊປຸຓ຺ຓມິຍາ ປາຏິປທໍ.

໒໒໓. ອຸຕຸກາເລ ປຏິພາຫິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ເຫສຸ ອຎ຺ເຎ ສມ຺ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂູ ປຏິພາຫິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ນວກມ຺ມນ຺ຕິ ນວກມ຺ມສມ຺ມຸຕິ. ອກຕນ຺ຕິ ອປຣິສງ຺ຂຕໍ. ວິປ຺ປກຕນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐິຕໍ. ເອກໍ ມຎ຺ຈຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາຕິ ເອກໍ ມຎ຺ຈຏ຺ຐານໍ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ທຕ຺ວາ. ຕິຠາຄນ຺ຕິ ຕຕິຍຠາຄໍ. ເອວໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນມ຺ປິ ຖາວເຣນ ຖາວຣໍ ປຣິວຕ຺ຕນຏ຺ຐາເນເຍວ ປວິສຕິ, ນ ອິຕຣຖາ ສພ຺ພເສນາສນວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ. ສເຈ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນໍ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕີຕິ ສເຈ ໂສ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠຓ຺ຑຐປນຏ຺ຐານໍ ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ວາ ທາຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນຎ຺ເຎວ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ປຸຄ຺ຄລິກເມວ ກຕ຺ວາ ຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ ນ ສພ຺ພໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອວຎ຺ຫີຕິອາທິມ຺ຫິ ຈຍານຸຣູປໍ ຕຕິຍຠາເຄ ວາ ອຸປຑ຺ຒຠາເຄ ວາ ຄຫິເຕ ຕໍ ຠາຄໍ ທາຕຸໍ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນາຕິ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເຍນ. ໂສ ສາມີຕິ ຕສ຺ສາ ຠູມິຍາ ວິຫາຣກຣເຓ ໂສວ ສາມີ, ຕໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ອິຕເຣນ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໒໔. ອກຕຏ຺ຐາເນຕິ ເສນາສນໂຕ ພຫິ ຈຍາທີນໍ ອກຕຏ຺ຐາເນ. ຈຍໍ ວາ ປມຸຂໍ ວາຕິ ສງ຺ຆິກເສນາສນໍ ນິສ຺ສາຍ ຕໂຕ ພຫິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອກໍ ເສນາສນໍ ວາ. ພຫິກຸຏ຺ເຏຕິ ກຸຏ຺ຏໂຕ ພຫິ, ອຕ຺ຕໂນ ກຕຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເສນາສນຄ຺ຄາຫກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸປຈ຺ຈຍສາຘາຣຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒໕. ຈຕຸປຈ຺ຈຍສາຘາຣຓກຖາຍໍ ສມ຺ມເຕນ ອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊເກນາຕິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ວາ ອປໂລກນກມ຺ເມນ ວາ ສມ຺ມເຕນ ອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊກສມ຺ມຸຕິລທ຺ເຘນ. ອວິຠຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆິກຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຠຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆິກຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນໍ, ເອວໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ສງ຺ຆິກຠຓ຺ຑສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖາເຍວ ສມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸມຕິຍາ ກຕສມ຺ມຸຕິກມ຺ມຕ຺ຕາ. ຄຸຬປິຓ຺ເຑ…ເປ… ທາຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຸຬປິຓ຺ຑໍ ຕາລປກ຺ກປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສປີຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ ພຫິສີມຄຕສ຺ສປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂອທນປຏິວີໂສຕິ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕາທິສງ຺ຆິກໂອທນປຏິວີໂສ. ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິຕສ຺ສາຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ, ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິຕສ຺ເສວ ຄາເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ພຫິອຸປຈາຣສີມໍ ປຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໕) ‘‘ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍ ຐິຕານໍ ຄາເຫຖາຕິ ວທນ຺ຕິ, ນ ຄາເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕຄາມຏ຺ຐານມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ອນ຺ໂຕຄາມຏ຺ຐານມ຺ປິ ພຫິຄາມຏ຺ຐານມ຺ປິ ຄາເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ ວາ, ເຕນ ອນ຺ໂຕຄາມຏ຺ຐານມ຺ປິ ຄາເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປເຄວ ພຫິຄາມຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

ຈຕຸປຈ຺ຈຍສາຘາຣຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠາຊນີຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ອຏ຺ຐວີສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

ວິຫາຣວິນິຈ຺ຉຍກຖາວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວິຫາຣສ຺ສ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠາຊນກຖານນ຺ຕຣໍ ວິຫາຣວິນິຈ຺ຉຍກຖາ ອາຣຠີຍເຕ. ຕຕ຺ຣິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ໂກ ວິຫາໂຣ ເກນຏ຺ເຐນ;

ວິຫາໂຣ ໂສ ກຕິວິໂຘ;

ເກນ ໂສ ກສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ;

ກຖໍ ໂກ ຕສ຺ສ ອິສ຺ສໂຣ.

‘‘ເກນ ໂສ ຄາຫິໂຕ ກສ຺ສ;

ອນຸຏ຺ຐາປນິຍາ ກຕິ;

ກຕິຫງ຺ເຄຫິ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ;

ຘຸວວາສາຍ ທີຍເຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂກ ວິຫາໂຣຕິ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ເສນາສນສງ຺ຂາໂຕ ຈຕູສຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫາຣເສນາສນສງ຺ຂາໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິວາສຠູໂຕ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ເກນຏ຺ເຐນ ວິຫາໂຣຕິ ວິຫຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຫາໂຣ, ອິຣິຍາປຖທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍສງ຺ຂາເຕຫິ ຈຕູຫິ ວິຫາເຣຫິ ອຣິຍາ ເອຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ຕີຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ໂສ ກຕິວິໂຘຕິ ສງ຺ຆິກວິຫາຣຄຓສນ຺ຕກວິຫາຣປຸຄ຺ຄລິກວິຫາຣວເສນ ຕິພ຺ພິໂຘ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ຈາຕຸທ຺ທິສໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຠິກ຺ຂູນໍ ທິນ຺ນໍ ວິຫາຣໍ ວາ ປຣິເວຓໍ ວາ ອາວາສໍ ວາ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ຂຸທ຺ທກມ຺ປິ ອຠິຍຸຎ຺ຊໂຕ ອຠິໂຍໂຄ ນ ຣຸຫຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ກສ຺ມາ? ສພ຺ເພສໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ. ນ ເຫຕ຺ຖ ສພ຺ເພ ຈາຕຸທ຺ທິສາ ຠິກ຺ຂູ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ທີຆຠາຓກາທິເຠທສ຺ສ ປນ ຄຓສ຺ສ, ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕກໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສກ຺ໂກຕິ ເຕ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປາເປຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອາຣາເມ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອິມິນາ ທາຍກສນ຺ຕໂກ ວິຫາໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ.

ເກນ ໂສ ທາຕພ຺ໂພຕິ ຂຕ຺ຕິເຍນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ໂສ ວິຫາໂຣ ທາຕພ຺ໂພ. ກສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ທາຕພ຺ໂພ. ກຖໍ ທາຕພ຺ໂພຕິ ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທຕິ, ‘‘ອິມໍ ວິຫາຣໍ ອາຄຕານາຄຕສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ, ຍທິ ຄຓສ຺ສ, ‘‘ອິມໍ ວິຫາຣໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ, ຍທິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ‘‘ອິມໍ ວິຫາຣໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທາຕພ຺ໂພ. ໂກ ຕສ຺ສ ອິສ຺ສໂຣຕິ ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທຕິ, ສງ຺ໂຆ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ອິສ຺ສໂຣ. ຍທິ ຄຓສ຺ສ ເທຕິ, ຄໂຓ ຕສ຺ສ ອິສ຺ສໂຣ. ຍທິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ ຕສ຺ສ ອິສ຺ສໂຣຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ທີຆຠາຓກາທິກສ຺ສ ປນ ຄຓສ຺ສ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ.

ເກນ ໂສ ຄາຫິໂຕຕິ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປເກນ ໂສ ວິຫາໂຣ ຄາຫິໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ, ໂຍ ນ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ນ ໂທສາຄຕິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ນ ໂມຫາຄຕິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເອວຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ໂພ, ປຐມໍ ຠິກ຺ຂຸ ຍາຈິຕພ຺ໂພ, ຍາຈິຕ຺ວາ ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍ, ເອສາ ຎຕ຺ຕິ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກໍ ສມ຺ມນ຺ນຕິ. ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກສ຺ສ ສມ຺ມຸຕິ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍ.

‘‘ສມ຺ມໂຕ ສງ຺ເຆນ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປໂກ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໗).

ກສ຺ສ ໂສ ຄາຫິໂຕຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂສ ວິຫາໂຣ ຄາຫິໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຐມໍ ຠິກ຺ຂູ ຄເຓຕຸໍ, ຠິກ຺ຂູ ຄເຓຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍາ ຄເຓຕຸໍ, ເສຍ຺ຍາ ຄເຓຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍຄ຺ເຄນ ຄາເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໘). ອນຸຏ຺ຐາປນິຍາ ກຕີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ຄິລາໂນ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ສງ຺ຆໂຕ ລທ຺ຘເສນາສໂນຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງຂາ. ອຏ຺ຐ. ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ວຸຑ຺ໂຒ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວຸຑ຺ຒຕາຍ ອນຸຏ຺ຐາປນີໂຍ, ຄິລາໂນ ຄິລານຕາຍ, ສງ຺ໂຆ ປນ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມກຖິກວິນຍຘຣຄຓວາຈກາຈຣິຍານໍ ວາ ພຫູປກາຣຕໍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ສງ຺ເຆນ ທິນ຺ໂນ, ໂສປິ ອນຸຏ຺ຐາປນີໂຍ’’ຕິ.

ກຕິຫງ຺ເຄຫິ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘຸວວາສາຍ ທີຍເຕຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ທ຺ວີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ວິຫາໂຣ ທີຍເຕ. ກຕເມຫິ ທ຺ວີຫິ? ພຫູປກາຣຕາຍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາຍ ເຈຕິ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ພຫູປກາຣຕນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຕາທິພຫຸອຸປກາຣຠາວໍ, ນ ເກວລໍ ອິທເມວາຕິ ອາຫ ‘ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈາ’ຕິ. ເຕນ ພຫູປກາຣຕ຺ເຕປິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາຠາເວ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕ຺ເຕປິ ພຫູປກາຣຕ຺ຕາຠາເວ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວິນຍຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ (ກງຂາ. ອຠິ. ຏີ. ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຈນໂຕ. ໂອມກປຣິຈ຺ເຉເທນ ເອເກນ ອງ຺ເຄນ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສປິ. ກຕເມນ ເອເກນ ອງ຺ເຄນ? ພຫູປກາຣຕາຍ ວາ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາຍ ວາ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ພຫູປກາຣຕໍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ, ຘມ຺ມກຖິກາທີນໍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໑໑໙-໑໒໑) ວຈນໂຕ.

ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປນ ທຸວິໂຘ ອຸຕຸກາເລ ຈ ວສ຺ສາວາເສ ຈາຕິ ກາລວເສນ. ອຖ ວາ ຕໂຍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາ ປຸຣິມໂກ ປຈ຺ຉິມໂກ ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕໂກຕິ. ເຕສໍ ວິເສໂສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕວ. ‘‘ອຸຕຸກາເລ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕໂກ ຈ ຕງ຺ຂຓປຏິສລ຺ລາໂນ ຈາຕິ ທຸພ຺ພິໂຘ. ວສ຺ສາວາເສ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປຸຣິມໂກ ຈ ປຈ຺ຉິມໂກ ຈາຕິ ທຸພ຺ພິໂຘຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາ’’ຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ວຈນໍ ປາຬິຍມ຺ປິ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ນ ອາຄຕໍ. ປາຬິຍໍ (ຈູຬວ. ໓໑໘) ປນ ‘‘ຕໂຍເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນຄ຺ຄາຫາ ປຸຣິມໂກ ປຈ຺ຉິມໂກ ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕໂກ’’ອິຈ຺ເຈວ ອາຄໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໑໘) ‘‘ຕີສຸ ເສນາສນຄ຺ຄາເຫສຸ ປຸຣິມໂກ ຈ ປຈ຺ຉິມໂກ ຈາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ຄາຫາ ຖາວຣາ, ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕເກ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ອາຄໂຕ.

ອິທານິ ປນ ເອກຈ຺ເຈ ອາຈຣິຍາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ສພ຺ເພ ວິຫາຣາ ສງ຺ຆິກາວ, ປຸຄ຺ຄລິກວິຫາໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ວິຫາຣທາຍການໍ ວິຫາຣທານກາເລ ກຸລູປກາ ‘ອິມໍ ວິຫາຣໍ ອາຄຕານາຄຕສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’ຕິ ວຈີເຠທໍ ກາຣາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນວວິຫາຣາປິ ສງ຺ຆິກາ ເອວ. ເອກຈ຺ເຈສຸ ວິຫາເຣສຸ ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ເທນ຺ເຕສຸປິ ‘ຕສ຺ມິໍ ຊີວນ຺ເຕ ປຸຄ຺ຄລິໂກ ໂຫຕິ, ມເຕ ສງ຺ຆິໂກເຍວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂປຣາຓກວິຫາຣາປິ ສງ຺ຆິກາວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ເຣວໍ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ – ວຈີເຠທໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນວິຫາເຣສຸປິ ທາຍກາ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກໂຣນ຺ຕາ ນາມ ອປ຺ປກາ, ‘‘ອິມໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸໍ ອິມໍ ນາມ ເຖຣໍ ວສາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາທີຫິ ສມ຺ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ, ປຕິຏ຺ຐານກາເລ ອວທນ຺ຕາປິ ທານກາເລ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວທນ຺ຕິ. ອຖ ປນ ກຸລູປກາ ທານກາເລ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ວທາເປນ຺ຕິ, ເອວໍ ວທນ຺ຕາປິ ທາຍກາ ອປ຺ປກາ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ເທນ຺ຕິ, ພຫຸຕຣາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປກເມວ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ເທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກຸລູປການໍ ວຈນໍ ນວສຸ ອຘມ຺ມິກທາເນສຸ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓາເມຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖໐; ປາຈິ. ໔໙໒) ວຸຕ຺ຕໍ ເອກໍ ອຘມ຺ມິກທານໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຊີວນ຺ເຕ ປຸຄ຺ຄລິໂກ, ມເຕ ສງ຺ຆິໂກ’’ຕິ ອຍໍ ປາໂຐ ມູລປຸຄ຺ຄລິກວິສເຍ ນ ອາຄໂຕ, ມູລສງ຺ຆິກວິຫາຣໍ ຊຄ຺ຄາເປຕຸໍ ປຸຄ຺ຄລິກກາຣາປນຏ຺ຐາເນ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ນວວິຫາຣາປິ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນາ ສນ຺ຕິເຍວ. ໂປຣາຓກວິຫາຣາປິ ມູເລ ປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ທິນ຺ນາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນໍ ປຸຄ຺ຄລິກວເສເນວ ທີຍມານາປິ ຕສ຺ມິໍ ຊີວນ຺ເຕເຍວ ວິສ຺ສາສວເສນ ຄຍ຺ຫມານາປິ ປຸຄ຺ຄລິກາ ໂຫນ຺ຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພໂສ ປຸຄ຺ຄລິກວິຫາຣສ຺ສ ອຠາວວາໂທ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພວ.

ອຎ຺ເຎ ປນ ອາຈຣິຍາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ສງ຺ຆິກວິຫາຣາ ນາມ ນ ສນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ປຸຄ຺ຄລິກາວ. ກສ຺ມາ? ນວວິຫາຣາປິ ປຕິຏ຺ຐາປນກາເລ ທານກາເລ ຈ ກຸລູປກຠິກ຺ຂຸໍເຍວ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລິກາວ, ໂປຣາຓກວິຫາຣາປິ ສິສ຺ສານຸສິສ຺ເສຫິ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ເອວ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ນ ກທາຈິ ສງ຺ເຆນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລິກາວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສງ຺ຆິກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາປ຺ເຍວໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ – ນວວິຫາເຣປິ ປຕິຏ຺ຐານກາເລປິ ທານກາເລປິ ເອກຈ຺ເຈ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ປຸຄ຺ຄລໍ. ປຸພ຺ເພວ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກເຕປິ ອຕ຺ຖກາມານໍ ປຓ຺ຑິຕານໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລິກທານໂຕ ສງ຺ຆິກທານເມວ ມຫປ຺ຜລຕຣນ຺ຕິ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ສງ຺ຆິເກ ກໂຣນ຺ຕາປິ ທາຍກາ ສນ຺ຕິ, ປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕ ໂປຣາຓກວິຫາເຣປິ ເກຈິ ຠິກ຺ຂູ ມຣຓກາເລ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ຕິ. ເກຈິ ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕິ, ຕທາ ໂສ ວິຫາໂຣ ສງ຺ຆິໂກ ໂຫຕິ. ສວຕ຺ຖຸກມຫາວິຫາເຣ ປນ ກໂຣນ຺ຕາ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທໂຍ ‘‘ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓໍ ສາສນໍ ຍາວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕາວ ມມ ວິຫາເຣ ວສິຕ຺ວາ ສງ຺ໂຆ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ ປຓິຘາຍ ຈິຣກາລໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທກຣໍ ຄາມເຂຕ຺ຕາທິກໍ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ເທນ຺ຕິ, ວິຫາຣສ຺ສາຕິ ຈ ວິຫາເຣ ວສນກສງ຺ຆສ຺ສ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ເທນ຺ຕິ, ນ ກຸລູປກຠູຕສ຺ສ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເອວ, ຕສ຺ມາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສງ຺ຆິກາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ປາສາເຓສຸ ອກ຺ຂຣໍ ລິຂິຕ຺ວາປິ ຐເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພໂສ ສງ຺ຆິກວິຫາຣາຠາວວາໂທປິ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພວ.

ອປເຣ ປນ ອາຈຣິຍາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ວິຫາຣທາຍກສນ຺ຕກາວ, ຕສ຺ມາ ທາຍກາເຍວ ວິຈາເຣຕຸໍ ອິສ຺ສຣາ, ນ ສງ຺ໂຆ, ນ ປຸຄ຺ຄໂລ. ວິຫາຣທາຍເກ ອສນ຺ເຕປິ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຘີຕຸນຕ຺ຕປນຕ຺ຕາທໂຍ ຍາວ ກຸລປຣມ຺ປຣາ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ອິສ຺ສຣາວ ໂຫນ຺ຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ‘ເຍນ ວິຫາໂຣ ກາຣິໂຕ, ໂສ ວິຫາຣສາມິໂກ’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໖) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ‘ຕສ຺ສ ວາ ກຸເລ ໂຍ ໂກຈິ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໖) ຈ ວຈນໂຕ ວິຫາຣສ຺ສາມິຠູໂຕ ທາຍໂກ ວາ ຕສ຺ສ ວໍເສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ວິຈາເຣຕຸໍ ອິສ຺ສໂຣ. ‘ປຈ຺ຉິນ຺ເນ ກຸລວໍເສ ໂຍ ຕສ຺ສ ຊນປທສ຺ສ ສາມິໂກ, ໂສ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ເທຕິ ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພເຕ ຠິກ຺ຂຸນາ ນີຫຏໍ ອຸທກວາຫກໍ ອຬນາຄຣາຊມເຫສີ ວິຍ, ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙) ວຈນໂຕ ວິຫາຣທາຍກສ຺ສ ກຸລວໍເສ ປຈ຺ຉິນ຺ເນປິ ຕສ຺ສ ຊນປທສ຺ສ ອິສ຺ສໂຣ ຣາຊາ ວາ ຣາຊມຫາມຕ຺ໂຕ ວາ ໂຍ ໂກຈິ ອິສ຺ສໂຣ ວາ ວິຫາຣໍ ວິຈາເຣຕຸໍ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ອຎ຺ເຎ ປຓ຺ຑິຕາ ນານຸຊານນ຺ຕິ.

ກຖໍ? ‘‘ເຍນ ວິຫາໂຣ ກາຣິໂຕ, ໂສ ວິຫາຣສາມິໂກ’’ຕິ ວຈນໍ ປຸພ຺ພໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອິທານິ ອິສ຺ສຣວເສນ ຍຖາ ເຊຕວນໍ, ປຕ຺ຕສ຺ສາມິໂກຕ຺ຍາທິ. ຍຖາ ຫິ ເຊຕສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ວນໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ເຊຕວນນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄເຫ ກເຕ ຍທິປິ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ກິຓິຕ຺ວາ ວິຫາຣປຕິຏ຺ຐາປນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣາຊກຸມາໂຣ ຕສ຺ສ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ອິສ຺ສໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ກິຓິຕກາລໂຕ ປຸພ຺ເພ ອິສ຺ສຣຠູຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພໂວຫາຣວເສນ ສພ຺ພທາປິ ເຊຕວນນ຺ຕ຺ເວວ ໂວຫຣີຍຕິ. ຍຖາ ຈ ປຕ຺ຕສ຺ສ ສາມິໂກ ປຕ຺ຕສ຺ສາມິໂກຕິ ວິຄ຺ຄເຫ ກເຕ ຍທິປິ ທາຍເກຫິ ກິຓິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກມ຺ມາໂຣ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອິສ຺ສໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ທາຍເກນ ກິຓິຕກາລໂຕ ປຸພ຺ເພ ອິສ຺ສຣຠູຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພໂວຫາຣວເສນ ປຕ຺ຕສ຺ສາມິໂກຕ຺ເວວ ໂວຫຣີຍຕິ, ເອວໍ ຍທິປິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທາຍໂກ ວິຫາຣສ຺ສ ອິສ຺ສໂຣ ນ ໂຫຕິ ວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ທານສ຺ສ, ຕຖາປິ ທານກາລໂຕ ປຸພ຺ເພ ອິສ຺ສຣຠູຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພໂວຫາຣວເສນ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກຕ຺ເວວ ໂວຫຣີຍຕິ, ນ ມຸຂ຺ຍໂຕ ອິສ຺ສຣຠາວໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ທິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສງ຺ຆາທໂຍ ປຏິຄ຺ຄາຫກາ ເອວ ວິຈາເຣຕຸໍ ອິສ຺ສຣາ, ນ ທາຍໂກ.

ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ສນ຺ເຕສຸປິ ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທີສຸ ວິຫາຣທາຍເກສຸ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໓໑໗) ສງ຺ເຆນ ສມ຺ມຕໍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກໍ ອນຸຊານິຕ຺ວາ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ເສຍ຺ຍຄ຺ເຄນ ຄາເຫຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໓໑໘) ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກສ຺ເສວ ວິຈາເຣຕຸໍ ອິສ຺ສຣຠາວສ຺ສ ວຈນໂຕ ຈ ‘‘ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ສງ຺ຆິກໍ ຠູມິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂສເຘຕ຺ວາ ສງ຺ຆິກໍ ເສນາສນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຍນ ສາ ຠູມິ ປຐມໍ ຄຫິຕາ, ໂສ ສາມີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຸໂຠປິ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສເຍວ ສາມີ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂຍ ປນ ສງ຺ຆິກໍ ວລ຺ລິມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫຣິເມນ ອຸປກຣເຓນ ສງ຺ຆິກາຍ ຠູມິຍາ ປຸຄ຺ຄລິກວິຫາຣໍ ກາເຣຕິ, ອຸປຑ຺ຒໍ ສງ຺ຆິກໍ ອຸປຑ຺ຒໍ ປຸຄ຺ຄລິກ’’ນ຺ຕິ ຈ ສງ຺ຆປຸຄ຺ຄລານໍເຍວ ສາມິຠາວສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

‘‘ຕສ຺ສ ວາ ກຸເລ ໂຍ ໂກຈິ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນມ຺ປິ ເຕສໍ ວິຫາຣສ຺ສ ອິສ຺ສຣຠາວທີປກໍ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ຄມິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ທິສໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ວິຫາເຣ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຠິກ຺ຂຸສາມເຓຣອາຣາມິເກສຸ ອສນ຺ເຕສຸ ເຕ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພຠາວເມວ ທີເປຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອິມໍ ປນ ທສວິຘມ຺ປິ ເສຍ຺ຍໍ ສງ຺ຆິເກ ວິຫາເຣ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວາ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ວາ ປກ຺ກມນ຺ເຕນ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ອາປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຈ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ…ເປ… ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ອາຣາມິໂກ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ອສຕິ ເຍນ ວິຫາໂຣ ກາຣິໂຕ, ໂສ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ, ຕສ຺ສ ວາ ກຸເລ ໂຍ ໂກຈິ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອວໍ ອາຣາມິກສ຺ສປິ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໂຕ ໂອໂລກນຕ຺ຖາຍ ວຕ຺ຕສີເສເນວ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ນ ເຕສໍ ສງ຺ຆິກເສນາສນສ຺ສ ອິສ຺ສຣຠາວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

‘‘ປຈ຺ຉິນ຺ເນ ກຸລວໍເສ’’ຕ຺ຍາທິວຈນຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍວເສນ ກຕານໍ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕານໍ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸຕຬາກາທີນໍ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕານໍ ກປ຺ປິຍກຣຓຕ຺ຖາຍ ຣາຊາທີຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ເຕສໍເຍວ ຠິກ຺ຂູນໍ ທານເມວ ທີເປຕິ, ນ ເຕສໍ ຣາຊາທີນໍ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລເຈຕິຍານໍ ທານໍ. ຍທິ ທເທຍ຺ຍຸໍ, ອຘມ຺ມິກທານອຘມ຺ມິກປອຄ຺ຄຫອຘມ຺ມິກປຣິໂຠຄາ ສິຍຸໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໙) ‘‘ນວ ອຘມ຺ມິການິ ທານານິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕິ, ເຈຕິຍສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕິ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕີ’’ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໙) ‘‘ນວ ອຘມ຺ມິການິ ທານານີຕິ…ເປ… ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ນວ ປຏິຄ຺ຄຫປຣິໂຠຄາຕິ ເອເຕສໍເຍວ ທານານໍ ປຏິຄ຺ຄຫາ ຈ ປຣິໂຠຄາ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຍທິ ຣາຊາທໂຍ ອິສ຺ສຣາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເທຍ຺ຍຸໍ, ຕມ຺ປິ ທານໍ ອຘມ຺ມິກທານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທານໍ ປຏິຄ຺ຄຫາ ຈ ອຘມ຺ມິກປຏິຄ຺ຄຫາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ທານໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ຈ ອຘມ຺ມິກປຣິໂຠຄາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖາປິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ ‘‘ວິຫາຣທານໍ ສງ຺ຆສ຺ສ, ອຄ຺ຄໍ ພຸທ຺ເຘນ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໒໙໕, ໓໑໕) ‘ສງ຺ຆສ຺ສາ’ຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘ທານ’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສາມິສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ສມ຺ປທານເມວ, ‘ທາຍກສ຺ສາ’ຕິ ປນ ສາມິສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ສາມິຠູໂຕ ທາຍໂກວ ອິສ຺ສໂຣ, ນ ສມ຺ປທານຠູໂຕ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ. ເຕ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ – ‘‘ວິຫາຣທານໍ ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ທານສມເຍ ປວຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ທິນ຺ນສມເຍ ປວຕ຺ຕວເສນ. ທານກາເລ ຫິ ທາຍໂກ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ວິຫາຣໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ທາຍໂກ ສາມີ ໂຫຕິ, ສງ຺ໂຆ ສມ຺ປທານໍ, ທິນ຺ນກາເລ ປນ ສງ຺ໂຆວ ສາມີ ໂຫຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ນ ທາຍໂກ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ໂຆ ວິຈາເຣຕຸໍ ອິສ຺ສໂຣ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທາຍເກຫີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໓). ອິທໍ ປນ ສທ຺ທລກ຺ຂຓຄຣຸກາ ສທ຺ທຫິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຈີວຣາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ທານກາເລເຍວ ທາຍກສນ຺ຕກຠາໂວ ທິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິຄ຺ຄາຫກສນ຺ຕກຠາໂວ ສພ຺ເພສໍ ປາກໂຏ, ຕສ຺ມາ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ທາຍກສນ຺ຕກຠາວສາຘກໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ໂຫຕຸ, ຕຖາປິ ‘‘ສເຈ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສາມິໂກ ວາ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈິ ວໍເສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ປຸນ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຫາຣສ຺ສາມິກຠູຕທາຍກສ຺ສ ວາ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຘີຕາທີນໍ ວໍເສ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ວາ ທາຕຸໍ ອິສ຺ສຣຠາໂວ ສິທ຺ໂຘເຍວາຕິ. ນ ສິທ຺ໂຘ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ນນຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ ກປ຺ປິຍກຣຓຕ຺ຖາຍ ທາຍກາທີຫິ ປຸນ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ຍຖາ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູຫິ ອປຣິຠຸຕ຺ຕເມວ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕກໍເຍວ ອາປຕ຺ຕິໂມຈນຕ຺ຖໍ ທາຍກາທໂຍ ປຏິຄ຺ຄຫາເປຕິ, ນ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ຈ ພີຊຄາມປຣິຍາປນ຺ນໍເຍວ ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕກໍ ພີຊຄາມຠູຕຄາມຠາວໂຕ ປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ກປ຺ປິຍກາຣກາທໂຍ ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ອປຣິຍາປນ຺ນໍ, ເອວໍ ອກປ຺ປິຍໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍເຍວ ຕຬາກາທິກໍ ກປ຺ປິຍກຣຓຕ຺ຖໍ ທາຍກາທໂຍ ປຸນ ເທນ຺ຕິ, ນ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ກປ຺ປິຍກຣຓຕ຺ຕໍເຍວ ສາເຘຕິ, ນ ອິສ຺ສຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ຕຖາປິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ ‘‘ຊາຕິຠູມິຍໍ ຊາຕິຠູມິກາ ອຸປາສກາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຘມ຺ມິກຕ຺ເຖຣໍ ສຕ຺ຕຫິ ຊາຕິຠູມິກວິຫາເຣຫິ ປພ຺ພາຊຍິໍສູຕິ ວຈນໂຕ ທາຍໂກ ວິຫາຣສ຺ສ ອິສ຺ສໂຣຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອິສ຺ສຣຕ຺ຕາເຍວ ຫິ ເຕ ເຖຣໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ສກ຺ກາ, ໂນ ອນິສ຺ສຣາ’’ຕິ, ນ ໂຂ ປເນວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ‘‘ຊາຕິຠູມິກາ ອຸປາສກາ’’ອິຈ຺ເຈວ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ວິຫາຣທາຍກາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ເທເສ ວສນ຺ຕາ ພຫໂວ ອຸປາສກາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຘມ຺ມິກຕ຺ເຖຣໍ ອຍຸຕ຺ຕຈາຣິຕ຺ຕາ ສກລສຕ຺ຕວິຫາຣໂຕ ປພ຺ພາຊຍິໍສຸ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາຣທາຍກຠາເວນ ອິສ຺ສຣຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອິທມ຺ປິ ອຸທາຫຣຓໍ ນ ອິສ຺ສຣຠາວທີປກໍ, ອຖ ໂຂ ອປຣາຘານຸຣູປກຣຓຠາວທີປກນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ຍທາ ທາຍໂກ ວິຫາຣໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ມຸຎ຺ຈເຈຕນໍ ປຕ຺ວາ ທິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂສ ວາ ຕສ຺ສ ວໍເສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວາ ຊນປທສ຺ສາມິກຣາຊາທໂຍ ວາ ອິສ຺ສຣາ ຠວິຕຸໍ ວາ ວິຈາເຣຕຸໍ ວາ ນ ລຠນ຺ຕິ, ປຏິຄ຺ຄາຫກຠູໂຕ ສງ຺ໂຆ ວາ ຄໂຓ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ໂສເຍວ ອິສ຺ສໂຣ ຠວິຕຸໍ ວາ ວິຈາເຣຕຸໍ ວາ ລຠຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ທາຍກາທີນໍ ອິສ຺ສໂຣ ຠວິຕຸໍ ອລຠນຠາໂວ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ທານສ຺ສ, ປຖວາທິວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຈ ປຸນ ຄຫຓສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ວຈນໂຕ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ທີຍມານໍ ປຕຕິ, ຕໍ ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທາຍເກຫີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໓) ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທາຍເກຫີຕິ ວຈເນນ ປເນຕ຺ຖ ປຣສນ຺ຕກາຠາໂວ ທີປິໂຕ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສງ຺ຆາທີນໍ ອິສ຺ສໂຣ ຠວິຕຸໍ ລຠນຠາໂວ ກຖໍ ຎາຕພ຺ໂພຕິ ເຈ? ສງ຺ຆິໂກ ນາມ ວິຫາໂຣ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ, ‘‘ປຸຄ຺ຄລິເກ ປຸຄ຺ຄລິກສຎ຺ຎີ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລິເກ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ອຕ຺ຕໂນ ປຸຄ຺ຄລິເກ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍປາຬິຍໍ (ປາຈິ. ໑໑໗, ໑໒໗) ອາຄມນໂຕ ຈ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປາທກໍ ຄາມທາຣເກຫິ ປໍສ຺ວາຄາຣເກສຸ ກີຬນ຺ເຕຫິ ກຕມ຺ປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑) ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວຈນໂຕ ຈ ‘‘ອຠິໂຍເຄປິ ເຈຕ຺ຖ ຈາຕຸທ຺ທິສໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຠິກ຺ຂູນໍ ທິນ຺ນໍ ວິຫາຣໍ ວາ ປຣິເວຓໍ ວາ ອາວາສໍ ວາ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ຂຸທ຺ທກມ຺ປິ ອຠິຍຸຎ຺ຊໂຕ ອຠິໂຍໂຄ ນ ຣຸຫຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ກສ຺ມາ? ສພ຺ເພສໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ. ນ ເຫຕ຺ຖ ສພ຺ເພ ຈາຕຸທ຺ທິສາ ຠິກ຺ຂູ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ທີຆຠາຓກາທິເຠທສ຺ສ ປນ ຄຓສ຺ສ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕກໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສກ຺ໂກຕິ ເຕ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໒) ວຈນໂຕ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ກຖໍ ທາຍກາທີນໍ ວິຈາເຣຕຸໍ ອລຠນຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ສນ຺ເຕສຸປິ ເວຬຸວນວິຫາຣາທິທາຍເກສຸ ເຕສໍ ວິຈາຣຓໍ ອນນຸຊານິຕ຺ວາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ເສວ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກສມ຺ມຸຕິອນຸຊານໂຕ ຈ ຠຓ຺ຑນກາຣເກສຸ ໂກສມ຺ພກຠິກ຺ຂູສຸ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄເຕສຸ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ຈ ວິສາຂາຍ ມຫາອຸປາສິກາຍ ຈ ‘‘ກຖາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ປຏິປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໔໖໘) ເອວໍ ເຊຕວນວິຫາຣທາຍກປຸພ຺ພາຣາມວິຫາຣທາຍກຠູເຕສຸ ອາໂຣຈິເຕສຸປິ ເຕສໍ ເສນາສນວິຈາຣຓໍ ອວຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເສນາສເນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາໂຣຈິເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ວິວິຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ວິວິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາປິ ທາຕພ຺ພໍ, ນ ຕ຺ເວວາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເສນາສນໍ ປຏິພາຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ, ໂຍ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໔໗໓) ເຖຣສ຺ເສວ ເສນາສນສ຺ສ ວິຈາຣຓສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ກຖໍ ປນ ສງ຺ຆາທີນໍ ເສນາສນໍ ວິຈາເຣຕຸໍ ລຠນຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ‘‘ເອວຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ໂພ – ປຐມໍ ຠິກ຺ຂຸ ຍາຈິຕພ຺ໂພ, ຍາຈິຕ຺ວາ ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ –

ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ…ເປ… ສມ຺ມໂຕ ສງ຺ເຆນ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປໂກ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໗).

ເອວໍ ສງ຺ເຆນ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກໍ ສມ຺ມນ຺ນາເປຕ຺ວາ ປຸນ ເຕນ ສງ຺ຆສມ຺ມເຕນ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປເກນ ເສນາສນຄ຺ຄາຫກວິຘານໍ ອນຸຊານິຕຸໍ ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຐມໍ ຠິກ຺ຂູ ຄເຓຕຸໍ, ຠິກ຺ຂູ ຄເຓຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍາ ຄເຓຕຸໍ, ເສຍ຺ຍາ ຄເຓຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍຄ຺ເຄນ ຄາເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ສງ຺ຆິກເສນາສນສ຺ສ ສງ຺ເຆນ ວິຈາເຣຕຸໍ ລຠນຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

‘‘ທີຆຠາຓກາທິເຠທສ຺ສ ປນ ຄຓສ຺ສ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ທິນ຺ນວິຫາຣາທິໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຘຸຣນິກ຺ເຂປສມ຺ຠວາ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໒) ອາຄມນໂຕ ຈ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຸຄ຺ຄລິເກ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ (ປາຈິ. ໑໑໗) ອາຄມນໂຕ ຈ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ປນ ວິສ຺ສາໂສ ຣຸຫຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຄ຺ຄລິກມິວ ໂຫຕີຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໒) ວຈນໂຕ ຈ ຄຓສ຺ສ ທິນ຺ໂນ ຄຓສນ຺ຕກວິຫາໂຣ ຄເຓເນວ ວິຈາຣີຍເຕ, ໂນ ທາຍກາທີຫິ. ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄລິກວິຫາໂຣປິ ປຏິຄ຺ຄາຫກປຸຄ຺ຄເລເນວ ວິຈາຣີຍເຕ, ໂນ ທາຍກາທີຫີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວໍ ວິນຍປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ຈ ວິຫາຣສ຺ສ ສງ຺ຆິກຄຓສນ຺ຕກປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ຕິວິຘສ຺ເສວ ວຈນໂຕ ຈ ເຕສໍເຍວ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ວິຫາຣວິຈາຣຓສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຈ ທາຍກສນ຺ຕກສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ວິສຸໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ທາຍການໍ ວິຫາຣວິຈາຣຓສ຺ສ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຈ ສງ຺ຆາທໂຍ ເອວ ວິຫາຣສ຺ສ ອິສ຺ສຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕເຍວ ຈ ວິຈາເຣຕຸໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ໂຫຕຸ, ເຕສຸ ປຏິຄ຺ຄາຫກຠູເຕສຸ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄເລສຸ ໂສ ວິຫາໂຣ ກສ຺ສ ສນ຺ຕໂກ ໂຫຕິ, ເກນ ຈ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສງ຺ຆິກວິຫາເຣ ຕາວ ‘‘ອາຄຕານາຄຕສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄາຫເກສຸ ກາລກເຕສຸປິ ຕທຎ຺ໂຎ ຈາຕຸທ຺ທິສສງ຺ໂຆ ຈ ອນາຄຕສງ຺ໂຆ ຈ ອິສ຺ສໂຣ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕໂກ, ເຕນ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ. ຄຓສນ຺ຕເກ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຄເຓ ຍາວ ເອໂກປິ ອຕ຺ຖິ, ຕາວ ຄຓສນ຺ຕໂກວ, ເຕນ ອວສິຏ຺ເຐນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ. ສພ຺ເພສຸ ກາລກເຕສຸ ຍທິ ສກລຄໂຓ ວາ ຕໍຄຓປຣິຍາປນ຺ນອວສິຏ຺ຐປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ຊີວມານກາເລເຍວ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທິນ຺ໂນ, ເຍນ ຈ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫວເສນ ຄຫິໂຕ, ໂສ ອິສ຺ສໂຣ. ສເຈປິ ສກລຄໂຓ ຊີວມານກາເລເຍວ ອຎ຺ຎຄຓສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ເທຕິ, ເຕ ອຎ຺ຎຄຓສງ຺ຆປຸຄ຺ຄລາ ອິສ຺ສຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸຄ຺ຄລິກວິຫາເຣ ປນ ໂສ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວມານກາເລເຍວ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ເທຕິ, ເຕ ອິສ຺ສຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂຍ ວາ ປນ ຕສ຺ສ ຊີວມານສ຺ເສວ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫວເສນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສວ ອິສ຺ສໂຣ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ສງ຺ຆິເກ ວິຫາຣສ຺ສ ຄຣຸຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍໍ ອເວຠງ຺ຄິກໍ ໂຫຕິ, ນ ກສ຺ສຈິ ທາຕພ຺ພໍ. ຄຓສນ຺ຕກປຸຄ຺ຄລິເກສຸ ປນ ເຕສໍ ສາມິກຕ຺ຕາ ທານວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫາ ຣຸຫນ຺ຕິ, ‘‘ຕສ຺ມາ ໂສ ຊີວມາໂນເຍວ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ອທາສິ, ໂກຈິ ວາ ວິສ຺ສາສໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຍສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ເຍນ ຈ ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ເສວ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ເອກສ຺ມິໍ ກາລກເຕ ອິຕໂຣ ສາມີ, ພຫູນມ຺ປິ ສນ຺ຕເກ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໙) ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ເອວໍ ປນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອທິນ຺ນໍ ‘‘ມມຈ຺ຈເຍນ ອສຸກສ຺ສ ໂຫຕູ’’ຕິ ທານໍ ອຈ຺ຈຍທານຕ຺ຕາ ນ ຣຸຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໔໑໙) ‘‘ສເຈ ຫິ ປຎ຺ຈສຸ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ໂຍ ໂກຈິ ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘ມມຈ຺ຈເຍນ ມຍ຺ຫໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ໂຫຕຸ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ໂຫຕຸ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ໂຫຕຸ, ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ໂຫຕຸ, ມາຕຸ ໂຫຕຸ, ປິຕຸ ໂຫຕຸ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ກສ຺ສຈິ ໂຫຕູ’ຕິ ວທຕິ, ເຕສໍ ນ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆສ຺ເສວ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການໍ ອຈ຺ຈຍທານໍ ຣຸຫຕິ, ຄິຫີນໍ ປນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກຈ຺ເຈ ປນ ວິນຍຘຣາ ‘‘ຄິຫີນນ຺ຕິ ປທໍ ສມ຺ປທານນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕກໍ ອຈ຺ຈຍທານວເສນ ຄິຫີນໍ ທທນ຺ເຕ ຣຸຫຕິ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປນ ສຫຘມ຺ມິການໍ ເທນ຺ໂຕ ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ມາຕາປິຕູນໍ ທທນ຺ໂຕປິ ຣຸເຫຍ຺ຍ ເຕສໍ ຄິຫິຠູຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຖ ຈ ປນ ‘ມາຕຸ ໂຫຕຸ, ປິຕຸ ໂຫຕຸ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ກສ຺ສຈິ ໂຫຕູ’ຕິ ວທຕິ, ເຕສໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ນ ຣຸຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຄິຫີນໍ ປນາ’’ຕິ ອິທໍ ນ ສມ຺ປທານວຈນໍ, ອຖ ໂຂ ສາມິວຈນເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນ ຄິຫີນໍ ປນ ສນ຺ຕກໍ ອຈ຺ຈຍທານໍ ຣຸຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ.

ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ‘‘ສເຈ ຫິ ປຎ຺ຈສຸ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ໂຍ ໂກຈິ ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມມຈ຺ຈເຍນ ມຍ຺ຫໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ນ ຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການໍ ອຈ຺ຈຍທານໍ ຣຸຫຕິ, ຄິຫີນໍ ປນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາມ຺ຍຕ຺ເຖ ຉຏ຺ຐີພຫຸວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ຠວຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຄິຫີນ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອສມ຺ປທານຕ຺ເຕ ສຕິ ກຕມໍ ສມ຺ປທານໍ ໂຫຕີຕິ? ‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີ’’ຕິ ປທໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໔໑໙) ‘‘ມາຕຸ ໂຫຕຸ, ປິຕຸ ໂຫຕຸ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ກສ຺ສຈິ ໂຫຕູ’’ຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ອຊ຺ຊຸກວຕ຺ຖຸນາ (ປາຣາ. ໑໕໘) ທີເປຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ຊີວມານກາເລເຍວ ທຕ຺ວາ ມເຕສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອມ຺ເຫຫິ ຎາໂຕ, ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ ມເຕສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກຖໍ ຎາຕພ຺ໂພຕິ? ຕຕ຺ຖາປິ ສງ຺ຆິເກ ຕາວ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ໂຆວ ອິສ຺ສໂຣ, ຄຓສນ຺ຕເກ ປນ ເອກຈ຺ເຈສຸ ອວເສສາ ອິສ຺ສຣາ, ສພ຺ເພສຸ ມເຕສຸ ສງ຺ໂຆວ ອິສ຺ສໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໙) ‘‘ສພ຺ເພສຸ ມເຕສຸ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຸຄ຺ຄລິເກ ປນ ວິຫາຣສ຺ສ ຄຣຸຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍໍ ອເວຠງ຺ຄິກໍ ສງ຺ຆິກເມວ ໂຫຕິ.

ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາລກເຕ ສງ຺ໂຆ ສາມີ ປຕ຺ຕຈີວເຣ, ອປິຈ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກາ ພຫູປກາຣາ, ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ເຆນ ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄິລານຸປຏ຺ຐາການໍ ທາຕຸໍ. ຍໍ ຕຕ຺ຖ ລຫຸຠຓ຺ຑໍ ລຫຸປຣິກ຺ຂາຣໍ, ຕໍ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕນ ສງ຺ເຆນ ຠາເຊຕຸໍ. ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ຄຣຸປຣິກ຺ຂາຣໍ, ຕໍ ອາຄຕານາຄຕສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍໍ ອເວຠງ຺ຄິກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໙) ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວມ຺ປິ ‘‘ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ຄຣຸປຣິກ຺ຂາຣໍ’’ອິຈ຺ເຈວ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ວິຫາຣ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກຖໍ ວິຫາຣສ຺ສ ຄຣຸຠຓ຺ຑຠາໂວຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ‘‘ວິຫາໂຣ ວິຫາຣວຕ຺ຖຸ, ອິທໍ ທຸຕິຍໍ ອເວຠງ຺ຄິກ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ,

‘‘ທ຺ວິສງ຺ຄຫານິ ທ຺ເວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕິຍໍ ຈຕຸສງ຺ຄຫໍ;

ຈຕຸຕ຺ຖໍ ນວໂກຏ຺ຐາສໍ, ປຎ຺ຈມໍ ອຏ຺ຐເຠທນໍ.

‘‘ອິຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຣາສີຫິ, ປຎ຺ຈນິມ຺ມລໂລຈໂນ;

ປຎ຺ຈວີສວິຘໍ ນາໂຖ, ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ປກາສຍີ’’ຕິ. (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑) –

ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ອິຕິ ທາຍໂກ ວິຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ກຸລູປກຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ມຸຎ຺ຈເຈຕນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ພກາເລ ທາຍໂກ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ ໂຫຕິ, ທາຕຸໍ ວາ ວິຈາເຣຕຸໍ ວາ ອິສ຺ສໂຣ, ມຸຎ຺ຈເຈຕນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິຄ຺ຄາຫກຠິກ຺ຂຸ ສາມິໂກ ໂຫຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ທາຕຸໍ ວາ ອິສ຺ສໂຣ. ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວມານກ຺ຂເຓເຍວ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕທາ ເຕ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ ສາມິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ທາຕຸໍ ອິສ຺ສຣາ. ຍທິ ປນ ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາວ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ຕທາ ສງ຺ໂຆວ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ສາມິໂກ ໂຫຕິ, ນ ທາຍໂກ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ, ສງ຺ຆານຸມຕິຍາ ເອວ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລຠຕິ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣວຕາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອວໍ ມູລໂຕເຍວ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສງ຺ຆິກຠູຕວິຫາໂຣ ວາ ມູເລ ຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ຄຓສນ຺ຕກປຸຄ຺ຄລິກຠູໂຕປິ ເຕສໍ ຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ອທຕ຺ວາ ກາລກຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉາ ສງ຺ຆິກຠາວໍ ປຕ຺ຕວິຫາໂຣ ວາ ສງ຺ເຆນ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ສງ຺ເຆນປິ ຠຄວໂຕ ອນຸມຕິຍາ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໑໗) ‘‘ອຖ ໂຂ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ ‘ເກນ ນຸ ໂຂ ເສນາສນໍ ຄາເຫຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸ’ນ຺ຕິ’’ອາທິ.

ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ‘‘ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ນາມ ວສ຺ສກາລວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ, ອຸຕຸກາລວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ, ຘຸວວາສວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫຕິ ຕິວິໂຘ ໂຫຕິ. ເຕສຸ ວສ຺ສກາລວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປຸຣິມວສ຺ສວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ, ປຈ຺ຉິມວສ຺ສວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫຕິ ທຸວິໂຘ. ອຸຕຸກາລວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫປິ ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕກວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ, ຕງ຺ຂຓປຏິສລ຺ລານວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫຕິ ທຸວິໂຘ’’ຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ, ເອຕໍ ປາຬິຍາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ອສເມນ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ (ຈູຬວ. ໓໑໘) ‘‘ອຖ ໂຂ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ ‘ກຕິ ນຸ ໂຂ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ’ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ຕໂຍເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນຄ຺ຄາຫາ ປຸຣິມໂກ ປຈ຺ຉິມໂກ ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕໂກ. ອປຣຊ຺ຊຸຄຕາຍ ອາສາຬ຺ຫິຍາ ປຸຣິມໂກ ຄາເຫຕພ຺ໂພ, ມາສຄຕາຍ ອາສາຬ຺ຫິຍາ ປຈ຺ຉິມໂກ ຄາເຫຕພ຺ໂພ, ອປຣຊ຺ຊຸຄຕາຍ ປວາຣຓາຍ ອາຍຕິໍ ວສ຺ສາວາສຕ຺ຖາຍ ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕໂກ ຄາເຫຕພ຺ໂພ. ອິເມ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໂຍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາ’’ຕິ ເອວໍ ອາຄໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໑໘) ‘‘ຕີສຸ ເສນາສນຄ຺ຄາເຫສຸ ປຸຣິມໂກ ຈ ປຈ຺ຉິມໂກ ຈາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ຄາຫາ ຖາວຣາ. ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕເກ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ…ເປ… ອຍໍ ຕາວ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ວສ຺ສູປນາຍິກາທິວເສນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕເສນາສນຄ຺ຄາຫກຖາ, ອຍໍ ປນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ນາມ ທຸວິໂຘ ໂຫຕິ ອຸຕຸກາເລ ຈ ວສ຺ສາວາເສ ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ເຆນ ສມ຺ມຕເສນາສນຄ຺ຄາຫາປເກນ ວິຈາເຣຕພ຺ພາ.

ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ນາມ ອຸຕຸກາເລ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ, ວສ຺ສາວາເສ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫຕິ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອຸຕຸກາໂລ ນາມ ເຫມນ຺ຕອຸຕຸຄິມ຺ຫອຸຕຸວເສນ ອຏ຺ຐ ມາສາ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຠິກ຺ຂູ ອນິຍຕາວາສາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຍ ຍທາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕທາ ຠິກ຺ຂູ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ທາຕພ຺ພໍ, ອກາໂລ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຍໍ ອຸຕຸກາເລ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ນາມ. ວສ຺ສາວາເສ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປນ ‘‘ປຸຣິມໂກ ປຈ຺ຉິມໂກ ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕໂກ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍນ ຕິວິໂຘ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕໂກປິ ຫິ ອາຍຕິໍ ວສ຺ສາວາສຕ຺ຖາຍ ຄາຫິຕຕ຺ຕາ ວສ຺ສາວາເສ ເສນາສນຄ຺ຄາຫເມວ ປວິສຕິ, ນ ອຸຕຸກາເລ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ອປຣຊ຺ຊຸຄຕາຍ ປວາຣຓາຍ ອາຍຕິໍ ວສ຺ສາວາສຕ຺ຖາຍ ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕໂກ ຄາເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕງ຺ຂຓປຏິສລ຺ລານວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫຕິ ຈ ເນວ ປາຬິຍໍ ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິສຸໍ ອາຄໂຕ, ອຸຕຸກາເລ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫເຍວ ຕທງ຺ຄເສນາສນຄ຺ຄາໂຫຕິປິ ຕງ຺ຂຓປຏິສລ຺ລານວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຕຸກາລວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫປິ ‘‘ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕກວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ຕງ຺ຂຓປຏິສລ຺ລານວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫຕິ ທຸພ຺ພິໂຘ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ອຖາປິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ເສນາສນຄ຺ຄາເຫສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກສມ຺ມຸຕິລທ຺ເຘນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມຏ຺ເຐນ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ຐານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍຖາວິນຍໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ວິຈາຣຓາ ຍາວຊ຺ຊກາລາ ຖາວຣາ ຫຸຕ຺ວາ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຘຸວວາສວເສນ ວິຈາຣຓເມວ ຍາວຊ຺ຊກາລາ ຖາວຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ຕຖາ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ກສ຺ມາ? ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກເຠເທ ‘‘ຘຸວວາສວເສນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ. ຘຸວວາສວເສນ ວິຈາຣຓຎ຺ຈ ສມ຺ມຸຕິລທ຺ເຘນ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປເກນ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ອປໂລກນກມ຺ມວເສນ ທຸວງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍໍ ກຕ຺ວາ ທານເມວ, ຕສ຺ມາ ສມຄ຺ໂຄ ສງ຺ໂຆ ພຫູປກາຣຕາຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອປໂລກນກມ຺ມວເສນ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຜາສຸກໍ ອາວາສໍ ຘຸວວາສວເສນ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕໍ ຍາວຊ຺ຊກາລາ ຖາວຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ສມຄ຺ໂຄ ສງ຺ໂຆວ ຘຸວວາສວເສນ ເທຕິ, ນ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປໂກຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ກຖໍ ຎາຕພ຺ໂພຕິ ເຈ? ‘‘ສງ຺ໂຆ ປນ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມກຖິກວິນຍຘຣາທີນໍ ວາ ຄຓວາຈກອາຈຣິຍສ຺ສ ວາ ພຫູປກາຣຕໍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໐; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ສງ຺ໂຆ ປນ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີຫິ ພຫູປກາຣສ຺ສ ຠາຣນິຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຜາສຸກໍ ອາວາສໍ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ສງ຺ໂຆ ປນ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມກຖິກວິນຍຘຣຄຓວາຈກາຈຣິຍານໍ ວາ ພຫູປກາຣຕໍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ສງ຺ຆຠາຣນິຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍເສນາສນມ຺ປີ’’ຕິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໕-໔໙໖) ຈ ‘‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ນາມ ສີມຏ຺ຐກໍ ສງ຺ຆໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸມຕິຍາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສາເວຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໒) ວຈນໂຕ ສາຘຸກໍ ນິສ຺ສໍສເຍນ ຎາຕພ຺ໂພຕິ.

ກຖໍ ປນ ອປໂລກນກມ຺ເມນ ທາຕພ຺ພຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ‘‘ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ສງ຺ຆຠາຣນິຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍເສນາສນມ຺ປິ ສງ຺ຆກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ກປ຺ປິຍກາຣກາທີນໍ ຠຕ຺ຕເວຕນມ຺ປິ ອປໂລກນກມ຺ເມນ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໕-໔໙໖) ກມ຺ມວຄ຺ເຄ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ກຖໍ ປນ ທຸວງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນເຍວ ທາຕພ຺ພຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ‘‘ພຫູປກາຣຕນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຕາທິພຫຸອຸປກາຣຠາວໍ. ນ ເກວລໍ ອິທເມວາຕິ ອາຫ ‘ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈາ’ຕິອາທິ. ເຕນ ພຫູປກາຣຕ຺ເຕປິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາຠາເວ, ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕ຺ເຕປິ ພຫູປກາຣຕ຺ຕາຠາເວ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວິນຍຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຏີ. ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປເກນ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ຍາວຊ຺ຊກາລາ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ? ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸລ຺ລຠຕ຺ຕາ, ນານາເທສວາສີນໍ ນານາຈຣິຍກຸລສມ຺ຠວານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອກສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠຄສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ຈ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ, ໂຍ ນ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ນ ໂທສາຄຕິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ນ ໂມຫາຄຕິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ນ ຠຍາຄຕິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຄຫິຕາຄຫິຕຎ຺ຈ ຊາເນຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໗). ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໒) ‘‘ເອວຣູເປນ ຫິ ສຠາຄປຸຄ຺ຄເລນ ເອກວິຫາເຣ ວາ ເອກປຣິເວເຓ ວາ ວສນ຺ເຕນ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປນ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ທານວິຈາໂຣ ຍາວຊ຺ຊກາລາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ? ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕາຠາເວປິ ສີມຏ຺ຐກສ຺ສ ສມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸມຕິຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ນາມ ສີມຏ຺ຐກໍ ສງ຺ຆໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸມຕິຍາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສາເວຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໒).

ອຸຕຸກາເລ ສງ຺ຆິກເສນາສເນ ວສນ຺ເຕນ ອາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ນ ປຏິພາເຫຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສານໍ ເຕມາສໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ, ອຸຕຸກາລໍ ປນ ນ ປຏິພາຫິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໘). ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຕເມ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍາຕິ? ຈຕ຺ຕາໂຣ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຄິລາໂນ, ສງ຺ຆໂຕ ລທ຺ຘເສນາສໂນ ຈ. ຕຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ຐກຠິກ຺ຂູສຸ ອຕ຺ຕນາ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວາ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ເກນຈິ ອນຸຏ຺ຐາປນີໂຍ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ສງ຺ເຆນ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑາຄາຣສ຺ສ ທິນ຺ນຕາຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຄເປນ຺ໂຕ ວສຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ເກນຈິ ອນຸຏ຺ຐາປນີໂຍ. ຄິລາໂນ ເຄລຎ຺ຎາຠິຠູໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘເສນາສເນ ວສນ຺ໂຕ ເກນຈິ ອນຸຏ຺ຐາປນີໂຍ. ສງ຺ຆໂຕ ລທ຺ຘເສນາສໂນ ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ທິນ຺ນເສນາສນຕ຺ຕາ ເກນຈິ ອນຸຏ຺ຐາປນີໂຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໓) ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ນ ວຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຄິລາໂນ, ສງ຺ຆໂຕ ລທ຺ຘເສນາສໂນຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ວຸຑ຺ຒຕາຍ ນວກຕເຣນ ນ ວຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ສງ຺ເຆນ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑາຄາຣສ຺ສ ທິນ຺ນຕາຍ, ຄິລາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຄິລານຕາຍ, ສງ຺ໂຆ ປນ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີຫິ ພຫູປກາຣສ຺ສ ຠາຣນິຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຜາສຸກໍ ອາວາສໍ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອຸປກາຣກຕາຍ ຈ ສງ຺ຆໂຕ ລທ຺ຘຕາຍ ຈ ນ ວຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອວເສສາ ວຸຏ຺ຐາປນີຍາວ ໂຫນ຺ຕິ.

ອປຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ອາຄເຕ ວຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ທາເປຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໑໘) ‘‘ອຸຕຸກາເລ ຕາວ ເກຈິ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເກຈິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຐມຍາມໍ ວາ ມຊ຺ຌິມຍາມໍ ວາ ປຈ຺ຉິມຍາມໍ ວາ, ເຍ ຍທາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕທາວ ຠິກ຺ຂູ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ທາຕພ຺ພໍ, ອກາໂລ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເອຕຣຫິ ປນ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ ມນຸສ຺ສາ ວິຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ປຓ຺ຑິຕານໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ເຆ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຈາຕຸທ຺ທິສໍ ສງ຺ຆໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອິມໍ ວິຫາຣໍ ອາຄຕານາຄຕສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອຕ຺ຕນາ ປສນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ວິຫາຣໍ ກຕ຺ວາປິ ທານກາເລ ເຕນ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຈາຕຸທ຺ທິສໍ ສງ຺ຆໍ ອາຣພ຺ຠ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເທນ຺ຕິ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ກຣຓກາເລປິ ທານກາເລປິ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປກຠິກ຺ຂຸເມວ ອາຣພ຺ຠ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ທກ຺ຂິໂຓທກປາຕນກາເລ ເຕນ ສິກ຺ຂາປິຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຐໍ ວຈີເຠທໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ກຸລູປກສ຺ເສວ ເທນ຺ຕິ, ນ ສພ຺ພສງ຺ຆສາຘາຣຓຕ຺ຖໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ອິເມສຸ ຕີສຸ ທາເນສຸ ປຐມໍ ປຸພ຺ພກາເລປິ ທານກາເລປິ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕິ. ທຸຕິຍໍ ປຸພ຺ພກາເລ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕມານມ຺ປິ ທານກາເລ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆິກເມວ. ຕຕິຍໍ ປນ ປຸພ຺ພກາເລປິ ທານກາເລປິ ກຸລູປກປຸຄ຺ຄລເມວ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ສງ຺ຆໍ, ເກວລໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣເນວ ວຈີເຠທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ອຍໍ ວິຫາໂຣ ຈິຕ຺ຕວເສນ ປຸຄ຺ຄລິໂກ ໂຫຕິ, ວຈີເຠທວເສນ ສງ຺ຆິໂກ’’ຕິ ຈິນ຺ຕາຍໍ ເອກຈ຺ເຈ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ –

‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ;

ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ;

ຕໂຕ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕິ, ຉາຍາວ ອນປາຍິນີຕິ. (ຘ. ປ. ໒) –

ວຈນໂຕ ຈິຕ຺ຕວເສນ ປຸຄ຺ຄລິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎ ‘‘ຍຖາ ທາຍກາ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໕) ວຈນໂຕ ວຈີເຠທວເສນ ສງ຺ຆິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ອິທໍ ທານໍ ປຸພ຺ເພ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ປຈ຺ຉາ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓາມິຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສງ຺ຆິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນວສຸ ອຘມ຺ມິກທາເນສຸ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓາເມຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖໐) ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐມໍ ອຘມ຺ມິກທານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ທານສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫາປິ ປຣິໂຠຄາປິ ອຘມ຺ມິກປຏິຄ຺ຄຫາ ອຘມ຺ມິກປຣິໂຠຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ປຸຄ຺ຄລິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕີສຸ ຘມ຺ມິກທາເນສຸ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຕິຍຘມ຺ມິກທານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫາປິ ປຣິໂຠຄາປິ ຘມ຺ມິກປຏິຄ຺ຄຫາ ຘມ຺ມິກປຣິໂຠຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຄ຺ຄລິກປກ຺ຂໍ ຠຊຕິ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາທິຄເຓ ປສີທິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຄຓສ຺ສ ເທນ຺ຕິ ‘‘ອິມໍ ວິຫາຣໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ປຸຄ຺ຄເລ ປສີທິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທນ຺ຕິ ‘‘ອິມໍ ວິຫາຣໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ເອເຕ ປນ ຄຓສນ຺ຕກປຸຄ຺ຄລິກາ ວິຫາຣາ ທານກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິຄ຺ຄາຫກສນ຺ຕກາວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ທາຍກສນ຺ຕກາ. ເຕສຸ ຄຓສນ຺ຕໂກ ຕາວ ເອກຈ຺ເຈສຸ ມເຕສຸ ອວເສສານໍ ສນ຺ຕໂກ, ເຕສຸ ຘຣມາເນສຸເຍວ ກສ຺ສຈິ ເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕໂກ. ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ ສພ຺ເພສຸ ມເຕສຸ ສງ຺ຆິໂກ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໙) ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ ອວິຠຕ຺ຕໍ, ເອກສ຺ມິໍ ກາລກເຕ ອິຕໂຣ ສາມີ, ພຫູນໍ ສນ຺ຕເກປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສພ຺ເພສຸ ມເຕສຸ ສງ຺ຆິກໍວ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ປຸຄ຺ຄລິກວິຫາໂຣປິ ຍທິ ໂສ ປຏິຄ຺ຄາຫກປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວມານກາເລເຍວ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນໍ ເທຕິ, ໂກຈິ ວາ ຕສ຺ສ ວິສ຺ສາເສນ ຕໍ ວິຫາຣໍ ອຄ຺ຄເຫສິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕໂກ ໂຫຕິ. ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ ກາລກເຕ ສງ຺ຆິໂກ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂສ ຊີວມາໂນເຍວ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ອທາສິ, ໂກຈິ ວາ ວິສ຺ສາສໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຍສ຺ສ ທິນ຺ໂນ, ເຍນ ຈ ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ເສວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປາຬິຍຎ຺ຈ (ມຫາວ. ໓໖໙) ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາລກເຕ ສງ຺ໂຆ ສາມີ ປຕ຺ຕຈີວເຣ, ອປິຈ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກາ ພຫູປກາຣາ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ເຆນ ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄິລານຸປຏ຺ຐາການໍ ທາຕຸໍ, ຍໍ ຕຕ຺ຖ ລຫຸຠຓ຺ຑໍ ລຫຸປຣິກ຺ຂາຣໍ, ຕໍ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕນ ສງ຺ເຆນ ຠາເຊຕຸໍ, ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ຄຣຸປຣິກ຺ຂາຣໍ, ຕໍ ອາຄຕານາຄຕສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍໍ ອເວຠງ຺ຄິກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກາຕພ຺ໂພ.

ສງ຺ຆິເກ ປນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານໍ ‘‘ປຸຣິມໂກ ປຈ຺ຉິມໂກ ອນ຺ຕຣາມຸຕ຺ຕໂກ ຈາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໘) ວຸຕ຺ຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໑໘) ອາຄຕານໍ ‘‘ອຸຕຸກາເລ ຈ ວສ຺ສາວາເສ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫານຎ຺ຈ ເອຕຣຫິ ອສມ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍປາຬິຍໍ ອາຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍສ຺ສ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ສງ຺ເຆນ ທິນ຺ນຕາຍ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍສ຺ສ ວເສເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ໂຫຕິ. ວຸຑ຺ຒຕຣຄິລານາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໓) ‘‘ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ວຸຑ຺ຒຕາຍ ນວກຕເຣນ ນ ວຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ, ຄິລາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຄິລານຕາຍາ’’ຕິ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຘມ຺ມກຖິກາທໂຍ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ສງ຺ເຆນ ທິນ຺ນຕາຍ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ສງ຺ໂຆ ປນ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມກຖິກວິນຍຘຣາທີນໍ ວາ…ເປ… ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ສງ຺ເຆນ ທິນ຺ໂນ, ໂສປິ ອນຸຏ຺ຐາປນີໂຍ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໐; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ). ໂສ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ເອຕຣຫິ ສງ຺ຆິກວິຫາເຣສຸ ສງ຺ຆຕ຺ເຖເຣສຸ ຍຖາກມ຺ມງ຺ຄເຕສຸ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ, ໂສປິ ‘‘ອຍໍ ວິຫາໂຣ ມຍາ ວສິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທຕິ. ໂຍ ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ປຏິພໂລ, ໂສປິ ຕເຖວ ວທຕິ. ເຍນ ໂສ ວິຫາໂຣ ກາຣິໂຕ, ໂສປິ ‘‘ມຍາ ປສີທິຕປຸຄ຺ຄໂລ ອາໂຣເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທຕິ. ສງ຺ໂຆປິ ‘‘ມຍເມວ ອິສ຺ສຣາ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ເຫຫິ ອິຈ຺ຉິຕປຸຄ຺ຄໂລ ອາໂຣເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທຕິ. ເອວໍທ຺ວິຘາ ວາ ຕິຘາ ວາ ຈຕຸຘາ ວາ ຠິນ຺ເນສຸ ມຫນ຺ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ໂຫຕິ.

ເຕສຸ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ‘‘ນ ຕ຺ເວວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ອາສນໍ ປຏິພາຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມິ, ໂຍ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ປາຬິປາຐຎ຺ຈ (ມຫາວ. ໔໗໓; ຈູຬວ. ໓໑໖), ‘‘ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ວຸຑ຺ຒຕາຍ ນວກຕເຣນ ນ ວຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ຈ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໙ ອາທໂຍ; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫເມວ ເອຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ, ມຍາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອຎ຺ໂຎ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຫເມວ ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສິຕຸມນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ພ຺ຍຕ຺ໂຕປິ ‘‘ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ສງ຺ຆຠາຣນິຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍເສນາສນມ຺ປີ’’ຕິ ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ຈ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໕-໔໙໖), ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ທສວສ຺ເສນ ວາ ອຕິເຣກທສວສ຺ເສນ ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸໍ, ນິສ຺ສຍໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິວຈນຎ຺ຈ (ມຫາວ. ໗໖, ໘໒) ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫເມວ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ປຏິພໂລ, ນ ມຍາ ອຎ຺ໂຎ ພ຺ຍຕ຺ຕຕໂຣ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຫເມວ ອິມສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ສຎ຺ຎີ. ວິຫາຣກາຣໂກປິ ‘‘ເຍນ ວິຫາໂຣ ກາຣິໂຕ, ໂສ ວິຫາຣສາມິໂກຕິ ວິນຍປາໂຐ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໖) ອຕ຺ຖິ, ມຍາ ຈ ພຫຸໍ ຘນໍ ຈຊິຕ຺ວາ ອຍໍ ວິຫາໂຣ ກາຣິໂຕ, ຕສ຺ມາ ມຍາ ປສນ຺ນປຸຄ຺ຄໂລ ອາໂຣເປຕພ຺ໂພ, ນ ອຎ຺ໂຎ’’ຕິ ສຎ຺ຎີ. ສງ຺ໂຆປິ ‘‘ສງ຺ຆິໂກ ນາມ ວິຫາໂຣ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິປາຬິວຈນຎ຺ຈ (ປາຈິ. ໑໑໖, ໑໒໑, ໑໒໖, ໑໓໑), ອນ຺ຕມໂສ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປາທກໍ ຄາມທາຣເກຫິ ປໍສ຺ວາຄາຣເກສຸ ກີຬນ຺ເຕຫິ ກຕມ຺ປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ຈ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑) ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ວິຫາໂຣ ສງ຺ຆິໂກ ສງ຺ຆສນ຺ຕໂກ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ເຫຫິ ອຠິຣຸຈິຕປຸຄ຺ຄໂລວ ອາໂຣເປຕພ຺ໂພ, ນ ອຎ຺ໂຎ’’ຕິ ສຎ຺ຎີ.

ຕຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ວຈເນປິ ‘‘ນ ຕ຺ເວວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕ຺ຍາທິວຈນໍ (ຈູຬວ. ໓໑໖) ເຕສຸ ເຕສຸ ອາສນສາລາທີສຸ ອຄ຺ຄາສນສ຺ສ ວຸຑ຺ຒຕຣາຣຫຕ຺ຕາ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນປິ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຑ຺ຒຕເຣ ອາຄເຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອາສນໍ ທາຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຘຸວວາສໍ ສນ຺ຘາຍ. ‘‘ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ວຸຑ຺ຒຕາຍ’’ຕ຺ຍາທິວຈນຎ຺ຈ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໐; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ເສນາສເນ ທີຍມາເນ ວຸຑ຺ຒຕເຣ ອາຄເຕ ນວກຕໂຣ ວຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ, ວຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ເສນາສນໍ ທາຕພ຺ພໍ, ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ປນ ນວກຕເຣນ ນ ວຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວຸຑ຺ຒຕຣຕາຍາ’’ຕິ ອຸຕຸກາເລ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ເສນາສນທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ທານໍ ສນ຺ຘາຍ, ຕສ຺ມາ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ນ ສີຆໍ ອນຸຊານິຕພ຺ພໍ.

ພ຺ຍຕ຺ຕວຈເນປິ ‘‘ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ສງ຺ຆຠາຣນິຕ຺ຖາຣກສ຺ສ’’ຕ຺ຍາທິວຈນຎ຺ຈ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໔໕-໔໙໖) ນ ພຫຸສ຺ສຸຕມຕ຺ເຕນ ສງ຺ຆິກວິຫາຣສ຺ສ ອິສ຺ສຣຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສງ຺ເຆນ ຜາສຸກໍ ອາວາສໍ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເກນຈິ ຕມ຺ຫາ ວິຫາຣາ ອນຸຏ຺ຐາປນີໂຍ ໂຫຕິ, ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕ຺ຍາທິວຈນຎ຺ຈ (ມຫາວ. ໘໒) ນິສ຺ສຍາຈຣິຍານໍ ລກ຺ຂຓໍ ປກາເສຕຸໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສງ຺ຆິກວິຫາຣສ຺ສ ອິສ຺ສຣຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ນ ສີຆໍ ອນຸຊານິຕພ຺ພໍ.

ທາຍກວຈນໍ ປນ ນານຸຊານິຕພ຺ພໍ ປຏິພາຫິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ‘‘ເຍນ ວິຫາໂຣ ກາຣິໂຕ’’ຕ຺ຍາທິປາຐສ຺ສ ອມຸຂ຺ຍໂວຫາຣຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາເລ ຣູປາທີສຸ ສຎ຺ຊນສ຺ສ ຠູຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ຠູຕປຸພ຺ພຄຕິຍາ ອຣຫາປິ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ເອວໍ ທານກາລໂຕ ປຸພ຺ເພ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ສາມິຠູຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ທາຍໂກ ‘‘ວິຫາຣສາມິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອິສ຺ສຣຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ສກເລ ວິນຍປິຏເກ ອຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ຈ ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທິນ຺ນສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ທາຍໂກ ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິ ວາ ‘‘ທາຍເກນ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວາ ‘‘ທາຍກສນ຺ຕກວິຫາໂຣ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ສງ຺ຆິໂກ, ຄຓສນ຺ຕໂກ, ປຸຄ຺ຄລິໂກ’’ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ນານຸຊານິຕພ຺ພໍ.

ສງ຺ຆສ຺ສ ວຈເນປິ ‘‘ສງ຺ຆິໂກ ນາມ ວິຫາໂຣ’’ຕ຺ຍາທິວຈນໍ (ປາຈິ. ໑໑໖, ໑໒໑, ໑໒໖, ໑໓໑) ສງ຺ຆສນ຺ຕກຠາວໍ ສງ຺ເຆນ ວິຈາເຣຕພ຺ພຠາວໍ ທີເປຕິ, ສງ຺ໂຆ ປນ ວິຈາເຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ເຕນ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວິຈາເຣຕພ຺ໂພ ວາ ໂຫຕິ, ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ທຸວງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປໂລກນກມ຺ເມນ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ທາຕພ຺ໂພ ວາ. ເຕສຸ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸລ຺ລຠຕ຺ຕາ ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກສມ຺ມຸຕິຍາ ອຠາເວ ສຕິ ທຸວງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ປນ ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຕາທິພຫອູປກາຣຕາຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕຕາທິຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາວິຣຫສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາມິສຄຣຸກຕາທິວເສນ ສງ຺ເຆນ ວິຫາໂຣ ທາຕພ຺ໂພ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆວຈນມ຺ປິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ນ ຕາວ ອນຸຊານິຕພ຺ພໍ.

ອຖ ຕີຓິປິ ວຈນານິ ສໍສນ຺ເທຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສ຺ສ ອິສ຺ສຣຕ຺ຕາ ສງ຺ໂຆ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຠິຣຸຈິໂຕ’’ຕິ, ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກສ຺ມາ ອຠິຣຸຈິໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອມ຺ເຫ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈເຍຫິ ອນຸຄ຺ຄເຫຕາ, ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕິສາໂລຫິໂຕ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ອາຈຣິໂຍ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ, ອນ຺ເຕວາສິໂກ, ສມານຸປຊ຺ຌາຍໂກ, ສມານາຈຣິຍໂກ, ປິຍສຫາໂຍ, ລາຠີ, ຍສສ຺ສີ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ເຫຫິ ອຠິຣຸຈິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ເອຕ຺ຕາວຕາ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ວິຫາໂຣ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ໂພ. ອຖ ‘‘ເອໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ເພຫິ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອຄ຺ຄາສນໍ ອຄ຺ໂຄທກໍ ອຄ຺ຄປິຓ຺ຑໍ ອຣຫຕິ, ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ວິຫາໂຣ ປນ ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ໂພ. ອຖ ‘‘ຘມ຺ມກຖິໂກ, ວິນຍຘໂຣ, ຄຓວາຈກອາຈຣິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເອໂສ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນວິຫາຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ເອຕສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອນຸໂມທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ສງ຺ໂຆ ປນ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມກຖິກວິນຍຘຣາທີນໍ ວາ ຄຓວາຈກອາຈຣິຍສ຺ສ ວາ ພຫູປກາຣຕໍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ).

ອິຘ ປນ ສາຘກປາເຐ ‘‘ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ວາ’’ຕິ ວິຊ຺ຊມາເນ ກສ຺ມາ ສາຘ຺ຍວຈເນ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ເອຕຣຫິ ຠຓ຺ຑາຄາຣສ຺ສ ອຠາວາ. ຍທິ ເກສຸຈິ ວິຫາເຣສຸ ຠຓ຺ຑາຄາຣໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍ, ໂສ ຠຓ຺ຑາຄາຣວິຫາເຣ ນິສິນ຺ໂນ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣຣກ຺ຂຓາທິກໍ ອຸປກາຣໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ສງ຺ໂຆ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຜາສຸກໍ ອາວາສໍ ເອຕຣຫິປິ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ທເທຍ຺ຍ, ໂສ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ຘຸວວາສວິຫາໂຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ສາຘກປາເຐ ‘‘ຘມ຺ມກຖິກວິນຍຘຣາທີນໍ ວາ’’ຕິອາທິສທ຺ເທນ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ອາຄຕາຄໂມ ຘມ຺ມຘໂຣ ວິນຍຘໂຣ ມາຕິກາຘໂຣ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ເມຘາວີ ລຊ຺ຊີ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ ສິກ຺ຂາກາໂມຕິ ວຸຕ຺ຕຄຸຓວນ຺ເຕ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຖາປິ ‘‘ເອໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫູປກາໂຣ ສງ຺ຆຠາຣນິຕ຺ຖາຣໂກ’’ຕິ ວທຕິ, ‘‘ສາຘຸ ເອໂສປິ ຜາສຸກາວາສສ຺ສ ອຣໂຫ, ອນຸຏ຺ຐາປນີຍໍ ກຕ຺ວາ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ວິຫາໂຣ ເອຕສ຺ສປິ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ສງ຺ໂຆ ປນ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີຫິ ພຫູປກາຣສ຺ສ ຠາຣນິຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຜາສຸກໍ ອາວາສໍ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໓) ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ອຖາປິ ‘‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຘມ຺ມກຖິໂກ ວິນຍຘໂຣ ຄຓວາຈກາຈຣິໂຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ພຫູປກາໂຣ ວິສິຏ຺ຐຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທຕິ, ‘‘ສາຘຸ ເອຕສ຺ສປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາວ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ສງ຺ໂຆ ປນ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມກຖິກວິນຍຘຣາທີນໍ ວາ ຄຓວາຈກາຈຣິຍສ຺ສ ວາ ພຫູປກາຣຕໍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໐; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ອຖາປິ ‘‘ເອໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ສງ຺ຆຠາຣນິຕ຺ຖາຣໂກ’’ຕິ ວທຕິ, ‘‘ສາຘຸ ເອຕສ຺ສປິ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍໍ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ສງ຺ຆຠາຣນິຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍເສນາສນມ຺ປີ’’ຕິ ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໕-໔໙໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕໂຕ ‘‘ເອວໍ ທຸວງ຺ຄສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ໂຐ ວາ ພຫິສີມຏ຺ໂຐ ວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ‘‘ພຫິສີມຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິສ຺ສີເມ ຐິຕສ຺ສ ເສນາສນໍ ຄາເຫຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຄາເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໘) ວຈນໂຕຕິ.

ອຖ ‘‘ທຸວງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ເຐ ອສຕິ ເອກງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ເອຕສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ພຫູປກາຣຕໍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ຘມ຺ມກຖິກາທີນໍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໑໑໙-໑໒໑) ເອເກກງ຺ຄວເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ໂຐ ເອກງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕປິ ນຕ຺ຖິ, ພຫິສີມຏ຺ໂຐວ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສີເມ ຐິຕສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ‘‘ອສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ອຸປຈາຣສີມໍ ປວິຏ຺ຐານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາທີສຸ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕສຸ ທາຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ສເຈ ປນ ເອກງ຺ຄຍຸຕ຺ຕຠາເວນ ວາ ທຸວງ຺ຄຍຸຕ຺ຕຠາເວນ ວາ ສມານາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຠິກ຺ຂູ ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ວິຊ຺ຊມານາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ກສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພຕິ? ວຑ຺ຒຕຣສ຺ສາຕິ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຆິກໍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ປຏິພາຫິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໑) ວຈນໂຕຕິ. ສເຈ ປນ ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ເອກງ຺ຄຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ທຸວງ຺ຄຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ຠິກ຺ຂຸ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພວ ອາວາສິກາ ພາລາ ອພ຺ຍຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສຕິ ກສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພຕິ? ໂຍ ຕໍ ວິຫາຣໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ, ໂສ ເຈ ລຊ຺ຊີ ໂຫຕິ ເປສໂລ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ສິກ຺ຂາກາໂມ, ໂສ ເຕຫິ ອາວາສິເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຄມນຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ໂສ ອາວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ.

ອຍມຕ຺ໂຖ ກຖໍ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ເຈ? ‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອາວາເສ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ ພາລາ ອພ຺ຍຕ຺ຕາ, ເຕ ນ ຊານນ຺ຕິ ອຸໂປສຖໍ ວາ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ວາ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄຈ຺ຉຕິ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ອາຄຕາຄໂມ ຘມ຺ມຘໂຣ ວິນຍຘໂຣ ມາຕິກາຘໂຣ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ເມຘາວີ ລຊ຺ຊີ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ ສິກ຺ຂາກາໂມ, ເຕຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູຫິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ ອຸປລາເປຕພ຺ໂພ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ ຈຸຓ຺ເຓນ ມຕ຺ຕິກາຍ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐນ ມຸໂຂທເກນ. ໂນ ເຈ ສງ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ ອຸປລາເປຍ຺ຍຸໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຍ຺ຍຸໍ ຈຸຓ຺ເຓນ ມຕ຺ຕິກາຍ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐນ ມຸໂຂທເກນ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໓) ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໓) ‘‘ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄຕຕ຺ຖ, ອິຘ ຠິກ຺ຂາ ສຸລຠາ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຕ຺ຖິ, ວສຖ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐມານາ’ຕິ ເອວໍ ປິຍວຈເນນ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕຖາກຣຓວເສນ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ, ‘ອາມ ວສິສ຺ສາມີ’ຕິ ປຏິວຈນທາປເນນ ອຸປລາເປຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ ເຈວ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ ຈ, ປິຍວຈເນນ ອຸປລາເປຕພ຺ໂພ, ກຓ຺ຓສຸຂໍ ອາລປິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຈຸຓ຺ຓາທີຫິ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ. ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ສເຈ ສກໂລປິ ສງ຺ໂຆ ນ ກໂຣຕິ, ສພ຺ເພສໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ອິຘ ເນວ ເຖຣາ, ນ ທຫຣາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ສພ຺ເພຫິ ວາເຣນ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ, ອຕ຺ຕໂນ ວາເຣ ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ເຕນ ປນ ມຫາເຖຣານໍ ປຣິເວຓສມ຺ມຊ຺ຊນທນ຺ຕກຏ຺ຐທານາທີນິ ນ ສາທິຕພ຺ພານິ. ເອວມ຺ປິ ສຕິ ມຫາເຖເຣຫິ ສາຍໍປາຕໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນ ປນ ເຕສໍ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ປຐມຕຣໍ ມຫາເຖຣານໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສຈສ຺ສ ສທ຺ຘິໍຈຣາ ຠິກ຺ຂູ ອຸປຏ຺ຐາກາ ອຕ຺ຖິ, ‘ມຍ຺ຫໍ ອຸປຏ຺ຐາກາ ອຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ເຫ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ວິຫຣຖາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຖາປິສ຺ສ ສທ຺ຘິໍ ຈຣາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ປນ ວິຫາເຣ ເອໂກ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນາ ວທນ຺ຕິ ‘ມຍ຺ຫໍ ເຖຣສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຣິສ຺ສາມ, ອວເສສາ ຜາສຸ ວິຫຣນ຺ຕູ’ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ຕາທິສໍ ພຫິສີມໂຕ ອນ຺ໂຕສີມມາຄຕໍ ລຊ຺ຊີເປສລພຫຸສ຺ສຸຕສິກ຺ຂາກາມຠູຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຘຸວນິວາສຕ຺ຖາຍ ຜາສຸກໍ ອາວາສໍ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍໍ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ນນຸ ຈ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິສ຺ສີເມ ຐິຕສ຺ສ ເສນາສນໍ ຄາເຫຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຄາເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໘) ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ນິສ຺ສີມໂຕ ອາຄຕສ຺ສ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ວິຫາໂຣ ທາຕພ຺ໂພຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ‘‘ນິສ຺ສີເມ ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ນິສ຺ສີເມ ຐິຕໍເຍວ ເສນາສນໍ ນ ຄາເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ນິສ຺ສີເມ ຐິຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອນ຺ໂຕສີມໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສປິ ເສນາສນໍ ນ ຄາເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ພຫິສີມາຍໍ ຐິເຕປິ ອິທານິ ອນ຺ໂຕສີມໍ ປວິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠາໂຄ ລພ຺ຠຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ‘‘ອສຸກວິຫາເຣ ກິຣ ພຫຸໍ ຈີວຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາ ໂຍຊນນ຺ຕຣິກວິຫາຣໂຕປິ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສມ຺ປຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ເຐສຸ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕສຸ ຍຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໂກ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ອາວາໂສ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ອນ຺ໂຕວສ຺ເສປິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ວິນາ ວສ຺ສໍ ວສິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ຍຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໂກ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ພຫິສີມໂຕ ອາຄໂຕປິ ລຊ຺ຊີເປສລພຫຸສ຺ສຸຕສິກ຺ຂາກາມຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອາວາເສ ຕທຫຸໂປສເຖ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ ພາລາ ອພ຺ຍຕ຺ຕາ, ເຕ ນ ຊານນ຺ຕິ ອຸໂປສຖໍ ວາ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ວາ. ເຕຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູຫິ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສາມນ຺ຕາ ອາວາສາ ສຊ຺ຊຸກໍ ປາເຫຕພ຺ໂພ ‘ຄຈ຺ຉາວຸໂສ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາ’ຕິ. ເອວຎ຺ເຈຕໍ ລເຠຖ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ລເຠຖ, ເຕຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູຫິ ສພ຺ເພເຫວ ຍຕ຺ຖ ຊານນ຺ຕິ ອຸໂປສຖໍ ວາ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ວາ, ໂສ ອາວາໂສ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ. ໂນ ເຈ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອາວາເສ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕິ ພາລາ ອພ຺ຍຕ຺ຕາ, ເຕ ນ ຊານນ຺ຕິ ອຸໂປສຖໍ ວາ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ວາ. ເຕຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູຫິ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສາມນ຺ຕາ ອາວາສາ ສຊ຺ຊຸກໍ ປາເຫຕພ຺ໂພ ‘ຄຈ຺ຉາວຸໂສ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາ’ຕິ. ເອວຎ຺ເຈຕໍ ລເຠຖ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ລເຠຖ, ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ປາເຫຕພ຺ໂພ ‘ຄຈ຺ຉາວຸໂສ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາ’ຕິ. ເອວຎ຺ເຈຕໍ ລເຠຖ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ລເຠຖ, ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພໍ, ວເສຍ຺ຍຸໍ ເຈ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ’’ (ມຫາວ. ໑໖໓).

ເອວໍ ພຫິສີມໂຕ ອາຄຕສ຺ສປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປກາຣໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຄຸຓຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຄໂຓ ນ ໂຫຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ວໍໂສ ປເວຓີ ນ ໂຫຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ນ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ໂພ. ຄຓາທິຠາໂວ ຫິ ອປ຺ປມາຓໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕພຫູປກາຣຕາທິຠາໂວເຍວ ປມາຓໍ. ສາມຄ຺ຄິກຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ສມານຄໂຓ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕການໍ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສການມ຺ປິ ລທ຺ຘິວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ຕິວິຘອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຕານໍ ກມ຺ມນານາສໍວາສການມ຺ປິ ໂອສາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ສາມຄ຺ຄິກຣເຓນ ສໍວາໂສ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ. ອລຊ຺ຊິໍ ປນ ພຫຸສ຺ສຸຕມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ໂສ ຫິ ອລຊ຺ຊີປຣິສໍ ວຑ຺ຒາເປຕິ, ລຊ຺ຊີປຣິສໍ ຫາເປຕິ. ຠຓ຺ຑນກາຣກໍ ປນ ວິຫາຣໂຕປິ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຠຓ຺ຑນກາຣກກລຫກາຣກເມວ ສກລສງ຺ຆາຣາມໂຕ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕຸໍ ລຠຕິ. ໂສ ຫິ ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ ສງ຺ຆມ຺ປິ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ. ອລຊ຺ຊີອາທໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໂຕເຍວ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕພ຺ພາ, ສກລສງ຺ຆາຣາມໂຕ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໘) ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຸຑ຺ຒາປຈາຍນາທິສາມຄ຺ຄິຣສຣຫິຕໍ ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເອວຣູເປນ ຫິ ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄເລນ ເອກວິຫາເຣ ວາ ເອກປຣິເວເຓ ວາ ວສນ຺ເຕນ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ເຖວສ຺ສ ນິວາໂສ ວາຣິໂຕ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໒), ຕສ຺ມາ ອາວາສິໂກ ວາ ໂຫຕຸ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ວາ, ສຄໂຓ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎຄໂຓ ວາ, ພຫຸສ຺ສຸຕສີລວນ຺ຕຠູໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ –

‘‘ພຫຸສ຺ສຸຕໍ ຘມ຺ມຘຣໍ, ສປ຺ປຎ຺ຎໍ ພຸທ຺ຘສາວກໍ;

ເນກ຺ຂໍ ຊມ຺ໂພນທສ຺ເສວ, ໂກ ຕໍ ນນ຺ທິຕຸມຣຫຕິ;

ເທວາປິ ນໍ ປສໍສນ຺ຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຸນາປິ ປສໍສິໂຕ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໖) –

ອຍໍ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ເຐນ ສງ຺ເຆນ ພຫູປກາຣຕາຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ຄຸເຓຫິ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆຠາຣນິຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຜາສຸກໍ ອາວາສໍ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍໍ ກຕ຺ວາ ທາເນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຍທາ ປນ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ຊຣາທຸພ຺ພລຕາຍ ວາ ໂຣຄປີຬິຕຕາຍ ວາ ວິເວກຊ຺ຌາສຍຕາຍ ວາ ຄຓໍ ອປຣິຫຣິຕຸກາໂມ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕຸກາໂມ, ອຕ຺ຕໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ວາ ກລຫວິວາທາຠາວມິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕທາ ນ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ທາຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ວິຫາໂຣ ສງ຺ຆິໂກ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ພຫູປກາຣຕາຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄໂລ ວິຈິນາເປຕພ຺ໂພ. ຕໂຕ ສງ຺ໂຆ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຄຕິຄມນານິ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ລຊ຺ຊີເປສລພຫຸສ຺ສຸຕສິກ຺ຂາກາມຠູຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວິຈິນິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອິມສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ອາໂຣເຈຕິ. ມຫາເຖຣສ຺ສປິ ຕເມວ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣອງ຺ຄວິຍຸຕ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ ຉນ຺ທາທິອຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ອນຸມຕິຍາ ວິຫາໂຣ ທາຕພ຺ໂພ.

ສເຈ ປນ ສງ຺ໂຆ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ອາມິສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓວິຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປນ ຠຄວໂຕ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣອງ຺ຄຍຸຕ຺ຕຠູຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທາຕຸກາໂມ, ຕທາ ປຸຄ຺ຄໂລປິ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ໂນເຍວາຕິ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມກມ຺ມກາຣກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ອນຸມຕິຍາ ວິຫາໂຣ ທາຕພ຺ໂພ, ນ ສງ຺ຆານຸມຕິຍາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙) ‘‘ສເຈ ສງ຺ໂຆ ກິຎ຺ຈິ ລຠິຕ຺ວາ ອາມິສຄຣຸກຕາຍ ນ ນິວາເຣຕິ, ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ນິວາເຣຕິ, ໂສວ ຠິກ຺ຂຸ ອິສ຺ສໂຣ. ສງ຺ຆິເກສຸ ຫິ ກມ຺ເມສຸ ໂຍ ຘມ຺ມກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ໂສວ ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ຉນ຺ທາ ໂທສາ ຠຍາ ໂມຫາ;

ໂຍ ຘມ຺ມໍ ອຕິວຕ຺ຕຕິ;

ນິຫີຍຕິ ຕສ຺ສ ຍໂສ;

ກາຬປກ຺ເຂວ ຈນ຺ທິມາ.

‘‘ຉນ຺ທາ ໂທສາ ຠຍາ ໂມຫາ;

ໂຍ ຘມ຺ມໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ;

ອາປູຣຕິ ຕສ຺ສ ຍໂສ;

ສຸກ຺ກປກ຺ເຂວ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໓.໒໔໖; ອ. ນິ. ໔.໑໗-໑໘; ປາຣິ. ໓໘໒, ໓໘໖);

ຍທາ ປນ ເຖໂຣປິ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ຍຖາກມ຺ມງ຺ຄໂຕ, ສງ຺ໂຆປິ ນ ກສ຺ສຈິ ວິຈາເຣຕິ, ເອວໍ ສງ຺ຆິກວິຫາເຣ ອຠິກ຺ຂຸເກ ສຸຎ຺ເຎ ວຕ຺ຕມາເນ ຕສ຺ມິໍ ເທເສ ເຍນ ເກນຈິ ສາສນສ຺ສ ວຸທ຺ຘິມິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ອາຈຣິເຍນ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ຐກາ ຠິກ຺ຂູ ເອວໍ ສມຸສ຺ສາເຫຕພ຺ພາ ‘‘ມາ ຕຸມ຺ເຫ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ເອວໍ ອກຕ຺ຖ, ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ຐເກສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ພຫູປກາຣຕາທິຍຸຕ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວິຈິນຖ, ວິຈິນິຕ຺ວາ ລຠນ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍໍ ກຕ຺ວາ ເທຖ, ໂນ ເຈ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ຐເກສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ອລຕ຺ຖ, ອຖ ພຫິສີມຏ຺ຐເກສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ວິຈິນຖ. ພຫິສີມຏ຺ຐເກສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕອງ຺ຄຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄເລ ລພ຺ຠມາເນ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອນ຺ໂຕສີມໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ຐກສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸມຕິຍາ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍໍ ກຕ຺ວາ ເທຖ. ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຫິ ຕຸມ຺ເຫ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາ-ສນ຺ໂຕສກຖາ-ສລ຺ເລຂກຖາ-ປວິວິຕ຺ຕກຖາວີຣິຍາຣມ຺ຠກຖາ-ສີລກຖາ-ສມາຘິກຖາ-ປຎ຺ຎາກຖາ-ວິມຸຕ຺ຕິກຖາ-ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກຖາສງ຺ຂາຕທສກຖາວຕ຺ຖຸສມ຺ປນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສຖ, ສຸຕປຸພ຺ພໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິໂຍທາປິສ຺ສຖ, ກງ຺ຂໍ ວິໂນທິສ຺ສຖ, ທິຏ຺ຐິໍ ອຸຊຸໍ ກຣິສ຺ສຖ, ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທສ຺ສຖ. ຍສ຺ສ ລຊ຺ຊິໂນ ເປສລສ຺ສ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາກາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂໍ ອນຸສິກ຺ຂມານາ ສທ຺ຘາຍ ວຑ຺ຒິສ຺ສນ຺ຕິ, ສີເລນ ວຑ຺ຒິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຸເຕນ ວຑ຺ຒິສ຺ສນ຺ຕິ, ຈາເຄນ ວຑ຺ຒິສ຺ສນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ວຑ຺ຒິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔) ‘‘ກຕໂມ ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈໂຣ ທສກຖາວຕ຺ຖຸຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ, ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອສ຺ສຸຕໍ ສຸຓາຕິ, ສຸຕໍ ປຣິໂຍທເປຕິ, ກງ຺ຂໍ ວິຕຣຕິ, ທິຏ຺ຐິໍ ອຸຊຸໍ ກໂຣຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕິ. ຍສ຺ສ ວາ ອນຸສິກ຺ຂມາໂນ ສທ຺ຘາຍ ວຑ຺ຒຕິ, ສີເລນ ວຑ຺ຒຕິ, ສຸເຕນ ວຑ຺ຒຕິ, ຈາເຄນ ວຑ຺ຒຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ວຑ຺ຒຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈໂຣ’’ຕິ. ເອວໍ ສມຸສ຺ສາເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ຐກສງ຺ເຆເນວ ຘຸວວາສວິຫາໂຣ ທາເປຕພ຺ໂພຕິ.

ເອວໍ ຊິນສາສນສ຺ສ, ວຑ຺ຒິກາໂມ ສຸເປສໂລ;

ອກາສິ ປຎ຺ຎວາ ຠິກ຺ຂຸ, ສຸຏ຺ຐຸ ອາວາສນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ວິຫາຣວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ.

໒໙. ກຖິນຕ຺ຖາຣວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໒໒໖. ເອວໍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠາຊນວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ກຖິນວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸມາຫ ‘‘ກຖິນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກຖິນນ຺ຕິ ກຕມໍ ກຖິນໍ? ສມູຫປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ນ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຖິນໍ ນາມ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖິ, ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູ, ອນູນປຎ຺ຈວຄ຺ຄສງ຺ໂຆ, ຈີວຣມາໂສ, ຘມ຺ເມນ ສເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣນ຺ຕິອາທີສຸ ເຍສຸ ນາມຣູເປສຸ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນສຸ ເຕສໍ ນາມຣູປຘມ຺ມານໍ ສມູຫສມວາຍສງ຺ຂາຕໍ ສມູຫປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ກຖິນໍ. ອຍມຕ຺ໂຖ ກຖໍ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ? ‘‘ເຕສຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຄໂຫ ສມວາໂຍ ນາມໍ ນາມກມ຺ມໍ ນາມເຘຍ຺ຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຠິລາໂປ, ຍທິທໍ ກຖິນ’’ນ຺ຕິ ປຣິວາຣປາຬິຍໍ (ປຣິ. ໔໑໒) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຈ, ‘‘ເຕສຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເຍສຸ ຣູປາທິຘມ຺ເມສຸ ສຕິ ກຖິນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ສໂມຘານໍ ມິສ຺ສີຠາໂວ. ນາມໍ ນາມກມ຺ມນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ‘ກຖິນ’ນ຺ຕິ ອິທໍ ພຫູສຸ ຘມ຺ເມສຸ ນາມມຕ຺ຕໍ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໑໒) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຈ, ‘‘ເຍສຸ ຣູປາທິຘມ຺ເມສູຕິ ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂູ, ປຎ຺ຈຫິ ອນູໂນ ສງ຺ໂຆ, ຈີວຣມາໂສ, ຘມ຺ເມນ ສເມນ ສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ເຍສຸ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມສຸ. ສຕີຕິ ສນ຺ເຕສຸ. ມິສ຺ສີຠາໂວຕິ ສໍສຄ຺ຄຕາ ສມູຫປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປຣິວາຣ ໒.໔໑໒) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ.

ເກນຏ຺ເຐນ ກຖິນນ຺ຕິ? ຖິຣຏ຺ເຐນ. ກສ຺ມາ ຖິຣນ຺ຕິ? ອນາມນ຺ຕຈາຣອສມາທານຈາຣຄຓໂຠຊນຍາວທຕ຺ຖຈີວຣໂຍຈຕຕ຺ຖຈີວຣຸປ຺ປາທສງ຺ຂາເຕ ປຎ຺ຈານິສໍເສ ອນ຺ໂຕກຣຓສມຕ຺ຖຕາຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໐໖) ‘‘ປຎ຺ຈານິສໍເສ ອນ຺ໂຕກຣຓສມຕ຺ຖຕາຍ ຖິຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ຕຖາ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໐໖) ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍຎ຺ຈ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໖). ອຖ ວາ ເກນຏ຺ເຐນ ກຖິນນ຺ຕິ? ສງ຺ຄຓ຺ຫນຏ຺ເຐນ. ກຖໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ? ປຎ຺ຈານິສໍເສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ວິນຍຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຠິ. ຏີ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ປຎ຺ຈານິສໍເສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຏ຺ເຐນ ກຖິນ’’ນ຺ຕິ.

ກຖິນ-ສທ຺ໂທ ກາຍ ຘາຕຸຍາ ເກນ ປຈ຺ຈເຍນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ? ຏີກາຈຣິຍາ ຘາຕຸປຈ຺ຈເຍ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອນິປ຺ຜນ຺ນປາຏິປທິກວເສເນວ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ຣຸຬ຺ຫີສຸທ຺ຘນາມຠູໂຕ ອນິປ຺ຜນ຺ນປາຏິປທິກສທ຺ໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ຕີສຸປິ ວິນຍຏີກາສຸ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໐໖; ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໐໖; ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໖; ກງ຺ຂາ. ອຠິ. ຏີ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຖິຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຓ຺ຓິຕຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຈານິສໍເສ ອນ຺ໂຕກຣຓສມຕ຺ຖຕາຍາຕິ ປນ ຖິຣຕາ ຈສ຺ສ ເຫຕຸປທເມວ. ອຖ ວາ ກຖິນ-ສທ຺ໂທ ກຖຘາຕຸຍາ ອິນປຈ຺ຈເຍນ ສິຊ຺ຌຕິ. ກຖໍ? ກຖ ສງ຺ຄຫເຓຕິມສ຺ສ ລທ຺ຘຘາຕຸສຎ຺ຎາທິສ຺ສ ປຎ຺ຈານິສໍເສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຕ຺ເຖ ‘‘ອິນ ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິ ໂຍຄວິຠາເຄນ ວາ ‘‘ສຸປໂຕ ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ວາ ອິນປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ ປຣກ຺ຂຣໍ ເນຕ຺ວາ ກຖິນສທ຺ທໂຕ ສ຺ຍຸປ຺ປຕ຺ຕາທິມ຺ຫິ ກເຕ ຣູປໍ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ສງ຺ຄຓ຺ຫນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓີຏີກາປາຐໍ ນິສ຺ສາຍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຖ ວາ ກຐ ກິຈ຺ຉຊີວເນຕິ ຘາຕຸໂຕ ອິນປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ ສິຊ຺ຌຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ກຐ ກິຈ຺ຉຊີວເນ, ມຸທ຺ຘຊທຸຕິຍນ຺ໂຕ ຘາຕຸ, ອິໂນ’’ຕິ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ພຫູ ປນ ປຓ຺ຑິຕາ ອິມໍ ປາຐໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກຖິນ-ສທ຺ໂທ ມຸທ຺ຘຊທຸຕິຍນ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ນ ທນ຺ຕໂຊ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ເຈວ ລິຂນ຺ຕິ ຈ, ນ ປເນວໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຏີກາຍໍ ກກ຺ຂຬປຣິຍາຍໍ ຄຸຓສທ຺ທຠູຕໍ ກຐິນສທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສາສນໂວຫາຣໂຕ ນາມສທ຺ທຠູຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຎ຺ຈກໍ ກກ຺ຂເຬ’’ຕິ. ອເນເກສຸ ປນ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາທິໂປຕ຺ຖເກສຸ ຊິນສາສນໂວຫາຣໂຕ ນາມສທ຺ທຠູໂຕ ກຖິນ-ສທ຺ໂທ ທນ຺ຕໂຊເຍວ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຏີກາຍມ຺ປິ ວຓ຺ຓວິປຣິຍາເຍ ກຖິນນ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ກຕ຺ຖ ສິລາຆາຍນ຺ຕິ ຘາຕຸໂຕ ອິນປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ ສສໍໂຍຄຕ຺ຖກາຣໍ ນິສໍໂຍຄໍ ກຕ຺ວາ ສິຊ຺ຌຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ສິລາຆາທິສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ສິລາຆ ກຕ຺ຖເນ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ສທ຺ທນີຕິຍຎ຺ຈ ‘‘ກຕ຺ຖນໍ ປສໍສນ’’ນ຺ຕິ ວຓ຺ຓິຕຕ຺ຕາ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອິທຎ຺ຈ ວຈນໍ ‘‘ອິທຎ຺ຫິ ກຖິນວຕ຺ຕໍ ນາມ ພຸທ຺ຘປ຺ປສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ສເມຕິ. ອາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ກຐຘາຕຸ ອິນປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ກຐ ສມຕ຺ຖເນ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຏີກາສຸ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໐໖; ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໐໖; ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໖; ກງ຺ຂາ. ອຠິ. ຏີ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຖິຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຈນໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈານິສໍເສ ອນ຺ໂຕກຣຓສມຕ຺ຖຕາຍາ’’ຕິ ເຫຕຸເມວ ອຕ຺ຖຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ຕໍ ປນ ຖິຣຠາວສ຺ສ ເຫຕຸເຍວ.

ກຖໍ ວິຄ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ? ອຍໍ ກຖິນ-ສທ຺ໂທ ຈຕູສຸ ປເທສຸ ນາມປທໍ, ປຎ຺ຈສຸ ນາເມສຸ ສຸທ຺ຘນາມໍ, ຈຕູສຸ ສຸທ຺ຘນາເມສຸ ຣຸຬ຺ຫີສຸທ຺ຘນາມໍ, ທ຺ວີສຸ ປາຏິປທິກສທ຺ເທສຸ ອນິປ຺ຜນ຺ນປາຏິປທິກສທ຺ໂທ, ຕສ຺ມາ ວິຄ຺ຄໂຫ ນ ກາຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ຣຸຬ຺ຫີຂ຺ຍາຕໍ ນິປາຕຎ຺ຈຸ-ປສຄ຺ຄາລປນໍ ຕຖາ;

ສພ຺ພນາມິກເມເຕສຸ, ນ ກໂຕ ວິຄ຺ຄໂຫ ຉສູ’’ຕິ.

ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ກຖິນນ຺ຕິ…ເປ… ຖິຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຏີກາສຸ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໐໖; ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໐໖; ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໖; ກງ຺ຂາ. ອຠິ. ຏີ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຖ ວາ ປຎ຺ຈານິສໍເສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ກຖຕິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ກຖິນໍ, ອຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິນຍຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາປາຐວເສນ (ກງ຺ຂາ. ອຠິ. ຏີ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຖ ວາ ກຐຕິ ກິຈ຺ເຉນ ຊີວຕີຕິ ກຖິໂນ, ຣຸກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສ ເອໂສຕິ ກຖິໂນ, ຖິຣຠາໂວ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກຖິນໍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຊາຕໍ ຐ-ກາຣສ຺ສ ຖ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ກຖິນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ນໂຍ ‘‘ກຐ ກິຈ຺ຉຊີວເນ’’ຕິ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຍ ຈ ‘‘ປຎ຺ຈານິສໍເສ ອນ຺ໂຕກຣຓສມຕ຺ຖຕາຍ ຖິຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຏີກາວຈເນນ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໐໖; ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໐໖; ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໖; ກງ຺ຂາ. ອຠິ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ຈ ສເມຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ກຖີຍເຕ ສິລາຆເຕ ປສໍສີຍເຕ ພຸທ຺ຘາທີຫີຕິ ກຖິນໍ, ອຍໍ ນໂຍ ‘‘ກຕ຺ຖ ສິລາຆາຍ’’ນ຺ຕິ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຍ ຈ ‘‘ອິທຎ຺ຫິ ກຖິນວຕ຺ຕໍ ນາມ ພຸທ຺ຘປ຺ປສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ຈ ສເມຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ສງ຺ເຂປຣຸຈິຕ຺ຕາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສທ຺ທລກ຺ຂຓໍ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຖເມວ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ‘‘ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ເກ ລຠນ຺ຕິ, ເກ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເກ ລຠນ຺ຕີຕິ ເກ ສາເຘນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈ ຊນາ ລຠນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຈ ຊນາ ສາເຘນ຺ຕິ. ກຖິນທຸສ຺ສສ຺ສ ຫິ ທາຍກາ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ, ເອໂກ ປຏິຄ຺ຄາຫໂກຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍ຺ວາຍໍ ຈຕຸວຄ຺ໂຄ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຐເປຕ຺ວາ ຕີຓິ ກມ຺ມານິ ອຸປສມ຺ປທໍ ປວາຣຓໍ ອພ຺ຠານ’’ນ຺ຕິ ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໘໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີຍນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຐມປ຺ປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາຕິ ອິທໍ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖຠາວສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອນ຺ຕຣາເຍນ ອປວາຣິຕານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ກຖິນຕ຺ຖາຣສມ຺ຠວໂຕ. ເຕເນວ ‘‘ອປ຺ປວາຣິຕາ ວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຉິນ຺ນວສ຺ສາ ວາ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ວາ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາປິ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ນານາສີມາຍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພຕິ ຉິນ຺ນວສ຺ສາທໂຍ, ອນຸປຄຕາປິ ຕຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ອານິສໍສນ຺ຕິ ກຖິນານິສໍສຈີວຣໍ. ເອກໍ ອຕ຺ຖຕຈີວຣໍເຍວ ຫິ ກຖິນຈີວຣໍ ນາມ ໂຫຕິ, ອວເສສານິ ຈີວຣານິ ວາ ສາຏກາ ວາ ກຖິນານິສໍສາເຍວ ນາມ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ອວເສສກຖິນານິສໍເສ ພລວວຕ຺ຖານິ ວສ຺ສາວາສິກຐິຕິກາຍ ທາຕພ຺ພານີ’’ຕິ. (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖) ອິຕເຣສນ຺ຕິ ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄຕານໍ.

ໂສ ເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຄຓປູຣໂກ ເຈວ ໂຫຕິ, ອານິສໍສຎ຺ຈ ລຠຕີຕິ ອິມິນາ ສາມເຓຣານໍ ວສ຺ສູປຄມນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຫິ ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສູປຄຕຕ຺ຕາ ອານິສໍສໍ ລຠຕິ, ປຈ຺ຉິມິກາຍ ປນ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ຄຓປູຣໂກ ໂຫຕີຕິ. ສເຈ ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ກຖິນຕ຺ຖາຣກຸສລາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິອາທິນາ ‘‘ອຏ຺ຐຘມ຺ມໂກວິໂທ ຠິກ຺ຂຸ, ກຖິນຕ຺ຖາຣມຣຫຕີ’’ຕິ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ (ວິ. ວິ. ໒໗໐໔) ອາຄຕຕ຺ຕາ ສຍໍ ເຈ ອຏ຺ຐຘມ຺ມກຸສໂລ, ສຍເມວ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ, ອຎ຺ເຎ ອຏ຺ຐຘມ຺ມກຸສເລ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ເນຕພ຺ພາ, ເອວໍ ອກຕ຺ວາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາເປຕ຺ວາຕິ ສກາຣິຕວຈເນນ ເຕຫິ ພາຫິຣໂຕ ອາຄຕຕ຺ເຖເຣຫິ ສຍໍ ກຖິນໍ ນ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ, ສພ຺ພປຸພ຺ພກິຈ຺ຈາທິກໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ເຕ ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສູປຄຕາ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ຐຠິກ຺ຂູເຍວ ອຕ຺ຖຣາເປຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ອຎ຺ໂຎ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣຕິ, ອຎ຺ໂຎ ອານິສໍສໍ ລຠຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປເນວໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ອານິສໍໂສ ປນ ອິຕເຣສໍເຍວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ທານຎ຺ຈ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍຠູຕໍ ອນ຺ນປານາທິທານໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ. ນ ຫິ ເຕ ວຕ຺ຖຸທານໍ ລຠນ຺ຕິ.

ກຖິນຈີວຣໍ ເທມາຕິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ກຖິນຈີວຣໍ ເທມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໗) ກມ຺ມວາຈາຍ ສເມຕິ. ອຖ ຈ ປນ ປຸພ຺ເພ ກຕປຣິຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ສມ຺ປທານໍ ປາກຏນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາຕິ. ເອຕ຺ເຖເກ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ກາເລ ທິນ຺ນໍ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕຕ຺ເຣວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ນ ກາເລ ທິນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ຍຎ຺ຈ ກາເລປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອິທໍ ອກາລຈີວຣນ຺ຕິ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີຕິອາທິນາ ນເຍນ ທິນ຺ນໍ, ເອຕໍ ອກາລຈີວຣໍ ນາມາ’’ຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອກາລຈິວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ອາຄຕຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລິກມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂາປິ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລິກເມວ ໂຫຕິ, ນ ສງ຺ຆິກໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທຕີຕິ ‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ທມ຺ມີ’ຕິ ເອວໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວາ, ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ‘ອິມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທມ຺ມີ’ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມຸຂາ ວາ ເທຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລິເກ ສຕິ ຕໍ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠາເຊຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ ວາ ນ ໂຫຕິ ວາຕິ? ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິກຠູຕສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສຫຘມ຺ມິກສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຠາເຊຕຸກາໂມ ຠາເຊຍ຺ຍ, ອຠາເຊຕຸກາໂມ ‘‘ຠາເຊຕູ’’ຕິ ນ ເກນຈິ ວຈນີໂຍ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ນ ຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ເກນຈິ ຠາຊນີຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຏີກາສຸ ອາຄມນໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອເຖເກ ອາຈຣິຍາ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ກຖິນສ຺ສ ເອກໍ ມູລໍ ສງ຺ໂຆຕິ (ປຣິ. ໔໐໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ເນປິ ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ກິໍ ‘ສີມາຍ ທມ຺ມິ, ເສນາສນສ຺ສ ທມ຺ມີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕໍ ທານໍ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕິ, ຍຖາ ຈ ‘ກຖິນຈີວຣໍ ທມ຺ມີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ເຣວໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ – ‘‘ກຖິນສ຺ສ ເອກໍ ມູລໍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວຈນໍ (ປຣິ. ໔໐໘) ກຖິນສ຺ສ ມູລໍ ກຖິນສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຫິ ມູເລ ວິຊ຺ຊມາເນ ຣຸກ຺ໂຂ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອວິຊ຺ຊມາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ມູລໍ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ປຕິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສງ຺ເຆ ວິຊ຺ຊມາເນ ກຖິນໍ ໂຫຕິ, ໂນ ອວິຊ຺ຊມາເນ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ໂຆ ກຖິນສ຺ສ ມູລໍ ກຖິນສ຺ສ ກາຣຓໍ ນາມ ໂຫຕິ. ກຖໍ ສງ຺ເຆ ວິຊ຺ຊມາເນ ກຖິນໍ ໂຫຕິ? ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕຸວຄ຺ຄຠູເຕນ ສງ຺ເຆນ ອຕ຺ຖາຣາຣຫສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ກຖິນຈີວເຣ ທິນ຺ເນເຍວ ເຕນ ຈີວເຣນ ອຕ຺ຖຕໍ ກຖິນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ໂນ ອທິນ຺ເນ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸວຄ຺ຄສງ຺ເຆ ອລພ຺ຠມາເນ ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ກຖິນໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ກຖິນໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປຈາຣສີມາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ວິຫາເຣ ເອໂກ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກຖິນຈີວເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຎ຺ຎໂຕ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຈຕຸວຄ຺ຄສງ຺ໂຆ ເອໂກ ປຏິຄ຺ຄາຫໂກຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປູຣເຓ ສຕິ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ລຠຕິ, ນາສຕິ, ເອວໍ ສງ຺ເຆ ວິຊ຺ຊມາເນເຍວ ກຖິນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ໂນ ອວິຊ຺ຊມາເນ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຖິນສ຺ສ ມູລຠູຕຕໍ ກາຣຓຠູຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກຖິນສ຺ສ ເອກໍ ມູລໍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກຖິນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆິກໍເຍວ ໂຫຕິ, ໂນ ປຸຄ຺ຄລິກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເອຕສ຺ມິໍ ປາເຐ ນ ລພ຺ຠຕິ. ຍຖາ ກິໍ ‘‘ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓສ຺ສ ເອກໍ ມູລໍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໑໙) ເອຕ຺ຖ ອປໂລກນກມ຺ມຎຕ຺ຕິກມ຺ມຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິເກ ສງ຺ເຆ ວິຊ຺ຊມາເນເຍວ ໂຫຕິ, ໂນ ອວິຊ຺ຊມາເນ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓສ຺ສ ມູລຠູຕຕໍ ກາຣຓຠູຕຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓສ຺ສ ເອກໍ ມູລໍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍທິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຖາ ‘ສີມາຍ ທມ຺ມິ, ເສນາສນສ຺ສ ທມ຺ມີ’ຕິອາທີສຸ ຕໍ ທານໍ ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ‘ກຖິນ ທມ຺ມີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ເນປິ ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕເມວ ສງ຺ຆິກເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕຖາປິ ເອວໍ ວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ – ‘‘ສີມາຍ ທມ຺ມິ, ເສນາສນສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິອາທີສຸ ສີມາ ຈ ເສນາສນຎ຺ຈ ທານປຏິຄ຺ຄາຫກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສີມຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ເສນາສນຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຍຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປນ ທານປຏິຄ຺ຄາຫໂກວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິມໍ ກຖິນຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທມ຺ມີ’’ຕິ ປຣມ຺ມຸຂາ ວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂາ ວາ ທິນ຺ນໍ ກຖໍ ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອປຣິຓຕໍ ປຸຄ຺ຄລິກຈີວຣໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓາເມຍ຺ຍ, ນວສຸ ອຘມ຺ມິກທາເນສຸ ເອກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄໂຫປິ ນວສຸ ອຘມ຺ມິກປຏິຄ຺ຄເຫສຸ ເອໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄປິ ນວສຸ ອຘມ຺ມິກປຣິໂຠເຄສຸ ເອໂກ ຠເວຍ຺ຍ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ນວ ອຘມ຺ມິການິ ທານານີຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕິ, ເຈຕິຍສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕິ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕິ, ‘‘ນວ ອຘມ຺ມິກາ ປຣິໂຠຄາ’’ຕິ ອາຄຕໍ ປຣິວາຣປາຬິຎ຺ຈ (ປຣິ. ໓໒໙) ‘‘ນວ ປຏິຄ຺ຄຫປຣິໂຠຄາຕິ ເອເຕສໍເຍວ ທານານໍ ປຏິຄ຺ຄຫາ ຈ ປຣິໂຠຄາ ຈາ’’ຕິ ອາຄຕໍ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໙) ໂອໂລເກຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ.

ອຖາປິ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ທາຍໂກ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວາ ຄນ຺ຖຘຸຕງ຺ຄວເສນ ອຠິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ວາ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກສ຺ສ ວາ ປຫິຓຕິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ອຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ, ສເຈປິ ຎາຕິອຸປຏ຺ຐາເກຫິ ເປສິຕໍ ໂຫຕິ, ອິເມ ຕໂຍ ຊນາ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ອາຣຸຬ຺ຫາເຍວ ມາຕິກໍ, ສງ຺ຆໂຕ ອຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູ ອຸທ຺ທິສາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນວເມຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຫິ ເອເຕ ຠິກ຺ຂູ ນິສ຺ສາຍ ລາໂຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ຄນ຺ຖຘຸຕງ຺ຄາທີຫິ ປນ ອນຠິຎ຺ຎາໂຕ ອາວາສິກຠິກ຺ຂຸ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ‘‘ກິໍ ສງ຺ຆໂຕ ຄຓ຺ຫາມິ, ອຸທາຫຸ ເຍ ຊານາມິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຍຖາ ທາຍກາ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໕), ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ລາໂຠ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ອຸປນິຘາຍ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ລາໂຠ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຕ຺ຕລາໂຠ ສງ຺ຆໍ ອາມສິຕ຺ວາ ເທນ຺ໂຕ ສງ຺ຆາຍຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ.

ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ວຈເນ ເອວໍ ວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ – ຕສ຺ມິໍ ຕຸ ນິມນ຺ຕເນ ນ ປຸຄ຺ຄລໍເຍວ ນິມນ຺ເຕຕິ, ອຖ ໂຂ ສສງ຺ຆໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິມນ຺ເຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຸ ‘‘ສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ກິໍ ສງ຺ຆໂຕ ຄຓ຺ຫາມິ, ອຸທາຫຸ ເຍ ຊານາມິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອນຠິຎ຺ຎາໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ລຠຕິ. ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ສງ຺ຆໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ວສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ຄຫຓກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຄນ຺ຖຘຸຕງ຺ຄວເສນ ອຠິຎ຺ຎາຕປຸຄ຺ຄໂລປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸຎ຺ຎນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆໂຕເຍວ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກສ຺ສປິ ເທວສິກໍ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ຠຕ຺ຕວິຈາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ອຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ຄຫຓກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ‘‘ອຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ສຫ ສງ຺ເຆນ ນິມນ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິເມ ຕໂຍ ຊນາ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ຕ຺ວໍ ອາຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ນິມນ຺ຕເນ ສຕິປິ ສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໂຕຕິ. ເອວໍ ‘‘ອຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ສສງ຺ຆສ຺ເສວ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນິມນ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ສງ຺ໂຆ ຄເຫຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ນ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ນິມນ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ລາໂຠ ສງ຺ຆາຍຕ຺ໂຕ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ອຏ຺ຐກຖາທີສຸ ປກຣເຓສຸປິ ‘‘ປຸຄ຺ຄລໍ ນິສ຺ສາຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ລາໂຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ລາໂຠ ສງ຺ຆາຍຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຈີວຣລາຠເຂຕ຺ຕຠູຕາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ມາຕິກາສຸ ຈ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ເທຕີ’’ຕິ ຈ ວິສຸໍ, ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທຕີ’’ຕິ ຈ ວິສຸໍ ອາຄຕໍ. ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທຕີຕິ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ເອວໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວາ, ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຠນ຺ເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມຸຂາ ວາ ເທຕີຕິ.

ອິທານິ ປນ ຈີວຣໍ ທາຕຸກາມາ ອຸປາສກາ ວາ ອຸປາສິກາໂຍ ວາ ສຍໍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາສາທໂຍ ອາຓາເປນ຺ຕາປິ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ທາເປນ຺ຕິ, ສາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທທນ຺ຕາປິ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ວາ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ທທນ຺ຕິ ‘‘ອິມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ຕຸມ຺ເຫ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ເອຕ຺ຕກໍ ຘນໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ກຕໍ, ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປາທິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ນິວາສຖ ປາຣຸປຖ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິໂຠຄກຣຓເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ. ເກຈິ ອຕຸຏ຺ຐກຖມ຺ປິ ກເຖນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລເມວ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ສງ຺ເຆນ ອາຍຕ຺ຕກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ສເຈ ປນ ‘ອິທໍ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ເຕວາສິການຎ຺ຈ ທມ຺ມີ’ຕິ ເອວໍ ວທຕິ, ເຖຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ເຕວາສິການຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ອາຄມນໂຕ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ເທນ຺ເຕ ປນ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິການໍ ປາປຸຓາຕິ, ອນນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ປນ ນ ປາປຸຓາຕິ. ‘‘ອຸທ຺ເທສໍ ຄເຫຕຸໍ ອາຄໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສປິ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ອາຄມນໂຕ ພຫິສີມຏ຺ຐສ຺ສ ຘມ຺ມນ຺ເຕວາສິກສ຺ສປິ ປາປຸຓາຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິພທ຺ຘຈາຣິກຠິກ຺ຂູນໍ ທມ຺ມີຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸທ຺ເທສນ຺ເຕວາສິການໍ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ອາຄມນໂຕ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ເທນ຺ເຕ ຘມ຺ມນ຺ເຕວາສິການໍ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິກາຣການຎ຺ຈ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ປາປຸຓາຕິ. ເອວໍ ທາຍການໍ ວຈນານຸຣູປເມວ ທານສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ຍຖາ ທາຍກາ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໕) ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ.

ເອວໍ ອິທານິ ທາຍກາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ເທນ຺ຕິ, ສເຕສຸ ສຫສ຺ເສສຸ ເອໂກເຍວ ປຓ຺ຑິໂຕ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ທາຍໂກ ສງ຺ຆສ຺ສ ທເທຍ຺ຍ, ປຸຄ຺ຄລິກຈີວຣຎ຺ຈ ສງ຺ຆິກຠວນຕ຺ຖາຍ ອກຣິຍມານໍ ນ ຎຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມວາຈາຍ ຈ ອຣຫໍ ໂຫຕິ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ຎຕ຺ຕິກມ຺ມວາຈາວິໂຣຘໂຕ. ກຖໍ ວິໂຣໂຘຕິ ເຈ? ຎຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມວາຈາຍ ຈ ‘‘ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ກຖິນຈີວຣສ຺ສ ສງ຺ຆິກຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິທານິ ປນ ຕໍ ຈີວຣໍ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລິກ’’ນ຺ຕິ ວຈນຕ຺ຖານຸຣູປໂຕ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ໂຫຕິ, ເອວມ຺ປິ ວິໂຣໂຘ. ‘‘ສງ຺ໂຆ ອິມໍ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທເທຍ຺ຍ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ໂຆຕິ ຘາຕຸຍາ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ສມ຺ປທານໍ, ອິຘ ປນ ສງ຺ຆສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ກຖິນຈີວເຣ ອນິສ຺ສຣຠາວໂຕ ສງ຺ໂຆ ກຕ຺ຕາ ນ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ປຏິຄ຺ຄາຫລກ຺ຂຓາຠາວໂຕ ສມ຺ປທານໍ ນ ໂຫຕິ, ເອວມ຺ປິ ວິໂຣໂຘ. ທາຍເກນ ປນ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆິກຠູຕໍ ກຖິນຈີວຣໍ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ສງ຺ໂຆ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຕິ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈໍ ອິທານິ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ຈີວຣໍ ‘‘ຎຕ຺ຕິລທ຺ຘຈີວຣ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ຈີວຣທາຍກຎ຺ຈ ‘‘ຎຕ຺ຕິລທ຺ຘທາຍໂກ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆິກຈີວຣເມວ ຎຕ຺ຕິລທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ໂນ ປຸຄ຺ຄລິກຈີວຣໍ. ຎຕ຺ຕິລທ຺ຘກາລໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ຈີວຣໍ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖາຣກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈີວຣຠາວໂຕຕິ.

ອຖາປິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ທິນ຺ນນ຺ຕິ ປາຐຎ຺ຈ ‘ສາເຘນ຺ຕີ’ຕິ ປາຐຎ຺ຈ ‘ອານິສໍສໍ ລຠນ຺ຕີ’ຕິ ປາຐຎ຺ຈ ອຸປນິຘາຍ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖາຍມາຈຣິຍານມຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ທິນ຺ນໍ ອິທໍ ສງ຺ເຆນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ທາ-ຘາຕຸຍາ ສງ຺ເຆນາຕິ ກຕ຺ຕາ, ອິທນ຺ຕິ ກມ຺ມໍ, ອິມສ຺ສ ກຖິນຈີວຣສ຺ສ ສງ຺ຆິກຕ຺ຕາ ສງ຺ເຆນ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ກຖິນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ເກ ລຠນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເກ ລຠນ຺ຕີຕິ ເກ ສາເຘນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈ ຊນາ ສາເຘນ຺ຕີ’’ຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ຊນາຕິ ສງ຺ໂຆ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິມິນາປິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ກຖິນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອານິສໍສໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ຆິກຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ສີມຏ຺ຐກຠິກ຺ຂູ ອານິສໍສໍ ລຠນ຺ຕິ, ອິມິນາປິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ກຖິນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາປ຺ເຍວໍ ວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ – ປຸພ຺ເພທາຍກາ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຈ຺ຈເຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠາຊນກຖາ ອຕິວິຕ຺ຖາຣາ ໂຫຕິ. ອປ຺ປກໂຕ ປນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ກຖິນຈີວຣໍ ສງ຺ເຆນ ອຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາເຘນ຺ຕີຕິ ຈ ກຖິນທຸສ຺ສສ຺ສ ທາຍກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ປຏິຄ຺ຄາຫໂກ ເອໂກຕິ ປຎ຺ຈ ຊນາ ກຖິນທານກມ຺ມໍ ສາເຘນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອານິສໍສໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອິທຎ຺ຈ ອຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຈ ອນຸໂມທນານຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ອານິສໍສລາຠເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເອເຕຫິ ປາເຐຫິ ‘‘ກຖິນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ໂພ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ສງ຺ເຆນ ອຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ທິນ຺ນຠາໂວ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ‘‘ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ສງ຺ໂຆ ອິມໍ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຕິ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິປາຐຎ຺ຈ (ມຫາວ. ໓໐໗) ‘‘ສງ຺ໂຆ ອຊ຺ຊ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ເທຕິ, ອຍໍ ນິຈຍສນ຺ນິຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາປາຐຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ. ສງ຺ຆສນ຺ຕກຠູຕໍ ຈີວຣເມວ ທານກິຣິຍາຍ ກມ຺ມໍ, ສງ຺ໂຆ ກຕ຺ຕາ, ປຸຄ຺ຄໂລ ສມ຺ປທານໍ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຠາໂວ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຬິປາຐເມວ ອຸປນິຘາຍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລິກຈີວຣໍ ສງ຺ຆິກໍ ກາຕຸໍ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ສເຈ ໂສ ປຏິຄ຺ຄາຫກປຸຄ຺ຄໂລ ທາຍການໍ ເອວໍ ວທຕິ ‘‘ອຸປາສກ ທານໍ ນາມ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິນ຺ນໂຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທຫິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ທຕ຺ວາ ປຸນ ສງ຺ເຆນ ອຕ຺ຖາຣາຣຫສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກມ຺ມວາຈາຍ ທຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຄ຺ຄເລນ ຍຖາວິນຍໍ ອຕ຺ຖເຕເຍວ ກຖິນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄເລນ ສາມໍເຍວ ອຕ຺ຖເຕ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ທາປິເຕປິ ຕໍ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕິ ກຖິນຕ຺ຖາຣາຣຫໍ. ຍທິ ປນ ທາຍໂກ ອປ຺ປສ຺ສຸຕຕາຍ ‘‘ນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ກິຎ຺ຈິ ຊານາມິ, ອິມໍ ຈີວຣໍ ຕຸມ຺ຫາກເມວ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ເອວໍ ສຕິ ປຸຄ຺ຄລິກວເສເນວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຄ຺ຄເລນ ຕໍ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນມ຺ປິ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ສມເຓເນວ ສມຓສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ກຖໍ ກຖິນຕ຺ຖາຣາຣຫໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ? ໂນ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ‘‘ກຖິນໍ ເກນ ທິນ຺ນໍ ວຏ຺ຏຕິ? ເຍນ ເກນຈິ ເທເວນ ວາ ມນຸສ຺ເສນ ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວາ ສຫຘມ຺ມິການໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ທິນ຺ນໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ ປຣມ຺ປຣຠູເຕຫິ ອາຈຣິເຍຫິ ຎຕ຺ຕິລທ຺ຘຈີວຣໂຕ ອວເສສານິ ຈີວຣານິ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠາເຊຕ຺ວາ ເອວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕານີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຄຕອນອຸສາເຣເນວ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເກຈິ ພຫູນໍ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິວເສນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ພຫຸສ຺ສຸຕາປິ ເກຈິ ເຖຣາ ອຣຸຈ຺ຈນ຺ຕາປິ ປເວຓິເຠທຠເຍນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອປເຣ ຣຸຈິວເສນ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຈ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ປກຣຓເມວານຸຄຕຠິກ຺ຂູ ປນ ຍຖາປກຣຓາຄຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ຆິກຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລິກຎ຺ຈ ອມິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ, ກາລຈີວຣຎ຺ຈ ອກາລຈີວຣຎ຺ຈ ອມິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ເຄ (ປາຈິ. ໗໓໘) ‘‘ຖູລນນ຺ທາ ຠິກ຺ຂຸນີ ອກາລຈີວຣໍ ‘ກາລຈີວຣ’ນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຠາຊາເປສ຺ສຕິ, ອຖ ຠຄວາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ລຊ຺ຊີເປສລພຫຸສ຺ສຸຕສິກ຺ຂາກາມຠູເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອເນກ-ປາຬິອຏ຺ຐກຖາທໂຍ ປກຣເຓ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປກຣຓເມວານຸຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ກິຣິຍໍ ສທ຺ທຫິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ອນຸຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ຘຣມານກາເລ ວາ ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ ວາ ປຸພ຺ເພ ທາຍກາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆິກເສນາສນສ຺ສ ສງ຺ຆິກຈີວຣສ຺ສ ຈ ພາຫຸລ຺ລໂຕ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠາເຊຕ຺ວາ ເອວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສຸ.

ອິທານິ ປນ ທາຍກາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເສນາສນມ຺ປິ ອຠິນວຠູຕໍ ປຸຄ຺ຄລິກເມວ ພຫຸລໍ ໂຫຕິ, ຈີວຣມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລິກເມວ ພຫຸລໍ. ທລິທ຺ທາປິ ສຸຕ຺ຕກນ຺ຕນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ກຖິນກາເລ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຈ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ຈ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ມຫທ຺ຘນາ ຈ ສາຏກສ຺ສ ກີຓິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕເຖວ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກເຖຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ທານກາເລ ຈ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕທາສາທໂຍ ວາ ເປເສນ຺ຕິ, ສາມໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປາທມູເລ ວາ ຫຕ຺ເຖ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາ ເທນ຺ຕິ, ສເຕສຸ ວາ ສຫສ຺ເສສຸ ວາ ເອໂກ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິນ຺ນທານໂຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ກຖິນຈີວຣໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ສາ ທກ຺ຂິຓາ ສງ຺ຆຄຕາ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ທາຍໂກ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປນ ຕສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຠາວມິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓາ-ວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕາທິຘມ຺ມເທສນາຍ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໖ ອາທໂຍ) ປຸຄ຺ຄລິກທານໂຕ ສງ຺ຆິກທານສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຠາວໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຕວ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ, ທາຍໂກປິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ກຖິນຈີວຣໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາ ເທຕິ, ເອວມ຺ປິ ສາ ທກ຺ຂິຓາ ສງ຺ຆຄຕາ ໂຫຕິ.

ຍທິ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸຍ຺ໂຍຊິໂຕປິ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ ທາຍໂກ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ສາ ທກ຺ຂິຓາ ປຸຄ຺ຄລຄຕາ ໂຫຕິ. ອຖ ປນ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຍໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ເອວມ຺ປິ ຕໍ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສງ຺ຆິກວເສນ ຠາເຊຕພ຺ພໍ. ຍທິ ປນ ທາຍໂກປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ເທຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕໍ ຈີວຣໍ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ໂຫຕິ, ນ ກຖິນກາລມຕ຺ເຕນ ວາ ກຖິນວຈນມຕ຺ເຕນ ວາ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕິ. ອິທານິ ປນ ອິມິນາ ນເຍນ ປຸຄ຺ຄລິກຈີວຣໍເຍວ ພຫຸລໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ປເວຓິໍ ອຠິນ຺ທິຕຸກາມາ ສງ຺ຆິກໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ຍທິ ມຸຂ຺ຍໂຕ ສງ຺ຆິກໍ ສິຍາ, ສງ຺ເຆນ ທິນ຺ນໂຕ ປຣໍ ເອກສູຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຘິກໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ລເຠຍ຺ຍ.

ເອກຈ຺ເຈ ເຖຣາ ສງ຺ຆິກນ຺ຕິ ປນ ວທນ຺ຕິ, ຠາຊນກາເລ ປນ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ຍຖາຣຸຈິ ວິຈາເຣນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ມຸຂ຺ຍສງ຺ຆິກນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອຠາເຊຕຸກາມມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຠາຊາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ມາຕາ ປິຕາ ຎາຕກາ ອຸປາສກາທໂຍ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເທມ, ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕກຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເທມ, ອມ຺ຫາກໍ ກຸລູປກສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ, ອຎ຺ເຎປິ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ ທາຍກາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂາປິ ປາທມູເລ ວາ ຫຕ຺ເຖ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ຈີວຣໍ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆໍ ອາມສິຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ກຖິນໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ກຖິນໍ ທາຕຸໍ ຄໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ກຖິນຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວາ ປຸພ຺ພາປຣກາເລສຸ ວຈນໍ ປນ ມຸຂ຺ຍກຖິນຠູຕສ຺ສ ສງ຺ຆິກຈີວຣສ຺ສ ກາເລ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ຕທຸປຈາຣໂຕ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ‘‘ອຸໂປສຖິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ຈຸທ຺ທສສຸ ສງ຺ຆິກຠຕ຺ເຕສຸ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ມຸຂ຺ຍສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕິ, ສມາທິນ຺ນອຸໂປສຖາ ທາຍກາ ສາຍໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຠຕ຺ຕຠາຄໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທນ຺ຕິ, ຕໍ ສງ຺ໂຆ ສລາກຠຕ຺ຕໍ ວິຍ ຐິຕິກໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອິຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕິ. ອິທານິ ປນ ທາຍກາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລູປກສ຺ສ ວາ ຎາຕິຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ອຸໂປສຖທິວເສສຸ ຠຕ຺ຕໍ ເທນ຺ຕິ, ຕໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສງ຺ຆິກໍ ນ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຸໂປສຖທິວເສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ມຸຂ຺ຍວເສນ ປວຕ຺ຕອຸໂປສຖຠຕ຺ຕໍ ວິຍ ຕທຸປຈາເຣນ ‘‘ອຸໂປສຖຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລິກຠູຕໍ ຈີວຣໍ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມວາຈາຣຫໍ ນ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆິກເມວ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມວາຈາຣຫໍ ໂຫຕິ, ຕເທວ ຈ ປຎ຺ຈານິສໍສກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຓ຺ຑິເຕນ ປຸຄ຺ຄເລນ ‘‘ອຸປາສກາ ສງ຺ເຆ ເທຖ, ສງ຺ເຆ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ທາເປຕພ຺ພໍ, ສຍໍ ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆິກຠູຕໍ ຈີວຣໍ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມວາຈາຣຫຎ຺ຈ ໂຫຕິ ປຎ຺ຈານິສໍສນິປ຺ຜາທກຎ຺ຈ. ເອວໍ ນິໂຍຊນຎ຺ຈ ‘‘ສງ຺ເຆ ໂຄຕມິ ເທຫິ, ສງ຺ເຆ ເຕ ທິນ຺ເນ ອຫຎ຺ເຈວ ປູຊິໂຕ ຠວິສ຺ສາມິ ສງ຺ໂຆ ຈາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໖) ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອນຸຄຕໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປຸຈ຺ຉິເຕ ປນ ເອວໍ ກເຖຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຂລິມກ຺ຂິຕສາຏໂກຕິ ອຫຕວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຏ຺ຐຸ ໂຘວິຕ຺ວາຕິອາທິນາ ສປຸພ຺ພກຣຓໍ ອຕ຺ຖາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂຘວນສິພ຺ພນຣຊນກປ຺ປກຣເຓນ ຫິ ວິຈາຣຓເຉທນພນ຺ຘນານິປິ ທສ຺ສິຕານິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖາຣທສ຺ສເນນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣອຘິຏ຺ຐານານິປິ ທສ຺ເສຕິ. ສູຈິອາທີນິ ຈີວຣກມ຺ມຸປກຣຓານິ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພຫູຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ສິພ຺ພນສ຺ສ ອຸປກຣຓນິທສ຺ສນໍ. ຕທເຫວາຕິ ອິທໍ ປນ ກຣຓສນ຺ນິຘິໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາຍກສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ສາຏກໍ ລທ຺ຘທິວເສເຍວ ສງ຺ເຆນ ອຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທາຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ອເທນ຺ເຕ ນິຈຍສນ຺ນິຘິ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖາຣເກນປິ ສງ຺ຆໂຕ ລທ຺ຘທິວເສເຍວ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ອກໂຣນ຺ເຕ ກຣຓສນ຺ນິຘິ ໂຫຕິ.

ອຎ຺ຎານິ ຈ ພຫູນິ ອານິສໍສວຕ຺ຖານິ ເທຕີຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພສາຏໂກເຍວ ກຖິນສາຏໂກ ນາມ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎ ສາຏກາ ພຫໂວປິ ກຖິນານິສໍສາເຍວ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕນ ຈ ‘‘ກຖິນານິສໍໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຖານິເຍວ ວຸຕ຺ຕານິ ນ ອຄ຺ໂຆຕິ ທີເປຕິ. ຍທິ ອຄ຺ໂຆ ວຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ພຫ຺ວານິສໍສານິ ກຖິນວຕ຺ຖານິ ເທຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ປນ ອວຕ຺ວາ ‘‘ພຫູນິ ກຖິນານິສໍສວຕ຺ຖານິ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຎາຍຕິ ‘‘ນ ອຄ຺ໂຆ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ພຫ຺ວານິສໍສຠາໂວ ອຄ຺ຆວເສນ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອຖ ໂຂ ວຕ຺ຖວເສເນວ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ. ອິຕໂຣຕິ ອຎ຺ໂຎ ທາຍໂກ. ຕຖາ ຕຖາ ໂອວທິຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ອຸປາສກ ທານໍ ນາມ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສໍ, ອຕ຺ຖາໂຣ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປກາຣຕ຺ຖາຍ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ຕສ຺ມາ ຎຕ຺ຕິລທ຺ຘມ຺ປິ ອລທ຺ຘມ຺ປິ ມຫປ຺ຜລເມວາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຸປາສກ ອຍມ຺ປິ ທາຍໂກ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ເທຕິ, ຕ຺ວມ຺ປິ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ເທສິ, ຠຄວຕາ ຈ –

‘ໂຍ ສີລວາ ສີລວນ຺ເຕສຸ ທທາຕິ ທານໍ;

ຘມ຺ເມນ ລທ຺ຘໍ ສຸປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ;

ອຠິສທ຺ທຫໍ ກມ຺ມຜລໍ ອຸຬາຣໍ;

ຕໍ ເວ ທານໍ ວິປຸລຜລນ຺ຕິ ພ຺ຣູມີ’ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໓໘໒) –

ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫປ຺ຜລເມວາ’’ຕິ ວາ ອິຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ.

ຍສ຺ສ ສງ຺ໂຆ ກຖິນຈີວຣໍ ເທຕິ, ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ໂຍ ຊິຓ຺ຓຈີວໂຣ ໂຫຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອິທານິ ຠິກ຺ຂູ –

‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ສປ຺ປາຍໍ, ຎຕ຺ຕິ ຈ ອນຸສາວນໍ;

ກປ຺ປພິນ຺ທຸ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ, ອຘິຏ຺ຐານຕ຺ຖຣານິ ຈ;

ນິໂຍຊນານຸໂມທາ ຈ, ອິຈ຺ຈຍໍ ກຖິເນ ວິຘີ’’ຕິ. –

ອິມໍ ຄາຖໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກຖິນທານກມ຺ມວາຈາຍ ປຐມໍ ກຖິນຈີວຣສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ສປ຺ປາຍປຸຈ຺ຉນຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ‘‘ອຏ຺ຐຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຠພ຺ໂພ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ…ເປ… ປຸພ຺ພກຣຓໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣໍ ຊານາຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ຊານາຕິ, ອຕ຺ຖາຣໍ ຊານາຕິ, ມາຕິກໍ ຊານາຕິ, ປລິໂພຘໍ ຊານາຕິ, ອຸທ຺ຘາຣໍ ຊານາຕິ, ອານິສໍສໍ ຊານາຕີ’’ຕິ ປຣິວາຣປາຬິຍຎ຺ຈ (ປຣິ. ໔໐໙),

‘‘ອຏ຺ຐຘມ຺ມວິໂທ ຠິກ຺ຂຸ, ກຖິນຕ຺ຖາຣມຣຫຕິ;

ປຸພ຺ພປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣາຘິຏ຺ຐາ-ນຕ຺ຖາໂຣ ມາຕິກາຕິ ຈ;

ປລິໂພໂຘ ຈ ອຸທ຺ຘາໂຣ, ອານິສໍສາ ປນຏ຺ຐິເມ’’ຕິ. (ວິ. ວິ. ໒໗໐໔, ໒໗໐໖) –

ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປກຣເຓ ຈ ອາຄເຕສຸ ອຏ຺ຐສຸ ອງ຺ເຄສຸ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ປຸພ຺ພກຣຓໍ ສຕ຺ຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຘວເນນ ວິຈາຣເຓນ ເຉທເນນ ພນ຺ຘເນນ ສິພ຺ພເນນ ຣຊເນນ ກປ຺ປກຣເຓນາ’’ຕິ ປຣິວາຣປາຬິຍຎ຺ຈ (ປຣິ. ໔໐໘),

‘‘ໂຘວນຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ຈ, ເຉທນໍ ພນ຺ຘນມ຺ປິ ຈ;

ສິພ຺ພນໍ ຣຊນໍ ກປ຺ປໍ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ວິ. ວິ. ໒໗໐໗) –

ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປກຣເຓ ຈ ວຸຕ຺ເຕສຸ ສຕ຺ຕສຸ ປຸພ຺ພກຣເຓສຸ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ຈ.

ນ ເກວລຎ຺ຈ ປກຣເຓສຸ ອນາຄຕເມວ, ອຖ ໂຂ ຍຸຕ຺ຕິປິ ນ ທິສ຺ສຕິ. ກຖໍ? ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອທິນ຺ນໍ ມຸຂທ຺ວາຣໍ ອາຫາຣໍ ອາຫາເຣຍ຺ຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຸທກທນ຺ຕໂປນາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒໖໕) ຍາວກາລິກາທີສຸ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ເພສຸ ຈຕູສຸ ກາລິກວຕ຺ຖູສຸ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈີວເຣ, ຕໍ ປນ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນມ຺ປິ ປຣມ຺ມຸຂາ ທິນ຺ນມ຺ປິ ລພ຺ຠເຕວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ທມ຺ມີຕິ ເອວໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວາ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ‘ອິມໍ ຕຸມ຺ຫາກ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມຸຂາ ວາ ເທຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ທາຍເກນ ຈີວເຣ ທິນ຺ເນ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນມຕ຺ຕເມວ ປມາຓໍ ໂຫຕິ.

ສປ຺ປາຍປຸຈ຺ຉນຎ຺ຈ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ – ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ໂຠນ຺ໂຕ ສງ຺ຆາ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຖິເນ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສປ຺ປາຍາຣຫໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ສປ຺ປາຍາຣຫໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທຕິ, ສປ຺ປາຍອິຕິ ຈ ນິວາສນປາຣຸປນຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ວຈເນ ສທ຺ທໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ຈ ຍຸຕ຺ຕິ ຄເວສິຕພ຺ພາ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ສທ຺ທໂຕ ວຄ຺ຄເຠເທ ສຕິເຍວ ພຫຸວຈນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ອເຠເທ, ເອວໍ ສທ຺ທໂຕ. ສປ຺ປາຍອິຕິວຈນຎ຺ຈ ອນຸຣູປຕ຺ເຖເຍວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ນິວາສນປາຣຸປນຕ຺ເຖ, ເອວໍ ອຕ຺ຖໂຕ. ອິທຎ຺ຈ ຈີວຣໍ ສງ຺ໂຆ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທຕິ, ນ ນິວາສນປາຣຸປນຕ຺ຖໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໓໐໗) ‘‘ສງ຺ໂຆ ອິມໍ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຕິ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຸຕ຺ຕິ ຄເວສິຕພ຺ພາ ໂຫຕິ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ສປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິອາທິຄາຖາປິ ກຕ຺ຖຈິ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຏີກາທີສຸ ຈ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ພຫູ ຊິຓ຺ຓຈີວຣາ, ວຸຑ຺ຒສ຺ສ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ກຖິນຈີວຣສ຺ສ ສງ຺ຆິກຕ຺ຕາ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຆິກໍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ປຏິພາຫິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຬິນເຍນ (ຈູຬວ. ໓໑໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ສພ຺ເພສຸ ພລວຈີວເຣສຸ ສນ຺ເຕສຸປິ ວຸຑ຺ຒສ຺ເສວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ວຸຑ຺ເຒສຸ…ເປ… ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຣຓສນ຺ນິຘິໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສເຈ ວຸຑ຺ໂຒ’’ຕ຺ຍາທິ. ນວກຕເຣນປິ ຫິ ກຣຓສນ຺ນິຘິໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ກຖິເນ ອຕ຺ຖເຕ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຎ຺ຈານິສໍສລາໂຠ ໂຫຕີຕິ. ອປິຈາຕິອາທິນາ ສງ຺ເຆນ ກຕ຺ຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ວຈນກ຺ກໂມ ປນ ເອວໍ ກາຕພ຺ໂພ – ກຖິນທຸສ຺ສໍ ລຠິຕ຺ວາ ສງ຺ເຆ ສີມາຍ ສນ຺ນິປຕິເຕ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆສ຺ສ ອິທໍ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ສງ຺ໂຆ ອິມໍ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ກຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທເທຍ຺ຍ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ເຎນ ‘‘ໂຍ ຊິຓ຺ຓຈີວໂຣ, ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ປຸຣິເມນ ‘‘ພຫູ ຊິຓ຺ຓຈີວຣາ’’ຕິ ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິຘ ຊິຓ຺ຓຈີວຣາ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ອປເຣນ ‘‘ເຕນ ຫິ ວຸຑ຺ຒສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ປຸນ ປຸຣິເມນ ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖ ວຸຑ຺ໂຒ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອິຕເຣນ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ປຸນ ປຸຣິເມນ ‘‘ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕທເຫວ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອິຕເຣນ ‘‘ໂສ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ສງ຺ໂຆ ມຫາເຖຣສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ປຸນ ປຸຣິເມນ ‘‘ໂສ ມຫາເຖໂຣ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອິຕເຣນ ‘‘ອາມ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ສງ຺ໂຆ ຎາຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິມໍ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທເທຍ຺ຍ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມາຍ ຎຕ຺ຕິປາຬິຍາ ສເມຕິ. ‘‘ໂຍ ຊິຓ຺ຓຈີວໂຣ, ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ກສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຊິຓ຺ຓຈີວໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ສເມຕິ. ‘‘ໂສ ມຫາເຖໂຣ ອຏ຺ຐຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິອາທິ ‘‘ອຏ຺ຐຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຠພ຺ໂພ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ປຣິວາຣປາຬິຍາ (ປຣິ. ໔໐໙) ສເມຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ປນ ທີຍຕິ, ຕສ຺ສ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມິນາ ອິມສ຺ສ ກຖິນທານກມ຺ມສ຺ສ ຄຣຸກຕ຺ຕາ ນ ອປໂລກນມຕ຺ເຕນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕິ. ຄຣຸກລຫຸການໍ ເຠໂທ ກມ຺ມາກມ຺ມວິນິຈ຺ຉຍກຖາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ເອວໍ ທິນ຺ເນ ປນ ກຖິເນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສເຈ ຕໍ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ນິຏ຺ຐິຕປຣິກມ຺ມເມວ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ນາມ ນ ເກວລໍ ປກຕິສາຏກເມວ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສຕ຺ຕວິຘປຸພ຺ພກິຈ຺ຈຈີວຣມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ທິນ຺ເນ ສຕ຺ຕວິຘປຸພ຺ພກິຈ຺ຈກຣເຓນ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓາທີນິເຍວ ກາຕພ຺ພານິ. ສເຈ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ອນ຺ຕມໂສ ກປ຺ປພິນ຺ທຸມຕ຺ຕມ຺ປິ, ຕໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາເຍວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓາທີນິ ກາຕພ຺ພານິ. ຄຓ຺ຐິກປຏ຺ຏປາສກປຏ຺ຏານິ ປນ ສິພ຺ພນນ຺ໂຕຄຘານິ, ຕານິປິ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາເຍວ ກາຕພ຺ພານິ. ອນິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ອນິຏ຺ຐິຕສິພ຺ພນກິຈ຺ຈເມວ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໒-໔໖໓) ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕນ຺ຕິ ສູຈິກມ຺ມປຣິໂຍສາເນນ ກຕໍ, ສູຈິກມ຺ມປຣິໂຍສານໍ ນາມ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສູຈິຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປາສກປຏ຺ຏຄຓ຺ຐິກປຏ຺ຏປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ ສູຈິຍາ ປຏິສາມນ’’ນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ກຖິນວຕ຺ຕໍ ນາມ ພຸທ຺ຘປ຺ປສຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ ປຎ຺ຈ ກປ຺ປິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ປສຕ຺ຖໍ.

ກຕປຣິໂຍສິຕໍ ປນ ກຖິນໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ –

‘‘ໂຘວນຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ຈ, ເຉທນໍ ພນ຺ຘນມ຺ປິ ຈ;

ສິພ຺ພນໍ ຣຊນໍ ກປ຺ປໍ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ວິ. ວິ. ໒໗໐໗) –

ວຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕວິຘປຸພ຺ພກຣຓານິ ກຕ຺ວາ ປຣິໂຍສາປິຕໍ ກຖິນຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຕ຺ຖາຣເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ເພ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ໂປຣາຓິກໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ນວໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ອຕ຺ຖຣຓກາເລ ຕເມວ ອຘິຏ຺ຐິຕສງ຺ຆາຏິໍ ‘‘ອິມາຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາມີ’’ຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸ. ເອເຕນ ກຖິນຕ຺ຖາຣຓໍ ນາມ ວຈີເຠທກຣຓເມວ ໂຫຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ກາຍວິກາຣກຣຓນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິນຍຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຠິ. ຏີ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຕຖາວຈີເຠທກຣຓເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ຕິວິໂຘ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ສງ຺ຆາຏິຍາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ, ‘‘ອິມໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສ຺ສ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ, ‘‘ອິມໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ອນ຺ຕຣວາສກສ຺ສ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໔໐໘) ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕ ສງ຺ຆາຏິຍາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ອນ຺ຕຣວາສເກນາ’’ຕິ. ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕິວິຘໍ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ສງ຺ຆາຏິຍາ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ‘‘ອິມໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ‘‘ອິມໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ອນ຺ຕຣວາສກສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໔໐໘) ‘‘ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ອນ຺ຕຣວາສເກນາ’’ຕິ.

ອຖ ວາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ທຸວິຘໍ ກາເຍນ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ວາຈາຍ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂປຣາຓິກໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນວໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ກາຍວິກາຣກຣເຓນ ກາເຍນ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວາຈາຍ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ທ຺ເວ ຈີວຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານານິ ກາເຍນ ວາ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວາຈາຍ ວາ ອຘິຏ຺ເຐຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ…ເປ… ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ທຸວິຘໍ ສມ຺ມຸຂາຘິຏ຺ຐານປຣມ຺ມຸຂາຘິຏ຺ຐານວເສນ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ຈີວຣໍ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ອຖ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວາ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ ວາ ໂຫຕິ, ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຕຕ຺ຣ ທຸວິຘໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ສເຈ ຫຕ຺ຖປາເສ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ, ວິນຍຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍຎ຺ຈ (ກງ຺ຂາ. ອຠິ. ຏີ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ທຸວິຘນ຺ຕິ ສມ຺ມຸຂາປຣມ຺ມຸຂາເຠເທນ ທຸວິຘ’’ນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຖາໂຣ ກຕິວິໂຘ? ອຕ຺ຖາໂຣ ເອກວິໂຘ. ວຈີເຠທກຣເຓເນວ ຫິ ອຕ຺ຖາໂຣ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ກາຍວິກາຣກຣເຓນ. ອຍມຕ຺ໂຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕ-ປຣິວາຣປາຬິຍາ ຈ ‘‘ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຕຖາວຈີເຠທກຣຓເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິນຍຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາວຈເນນ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຖາໂຣ ຕິວິໂຘ ວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠເທນ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ໂປຣາຓິກາ ສງ຺ຆາຏິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ, ນວາ ສງ຺ຆາຏິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ‘‘ອິມາຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາມີ’’ຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ອຖ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ໂປຣາຓໂກ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ໂພ, ນໂວ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ, ‘‘ອິມິນາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາມີ’’ຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ອຖ ອນ຺ຕຣວາສເກນ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ໂປຣາຓໂກ ອນ຺ຕຣວາສໂກ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ໂພ, ນໂວ ອນ຺ຕຣວາສໂກ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ, ‘‘ອິມິນາ ອນ຺ຕຣວາສເກນ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາມີ’’ຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໔໑໓) ‘‘ສເຈ ສງ຺ຆາຏິຍາ’’ຕິອາທິ.

ເອຕ຺ຖ ສິຍາ – ກິໍ ປນ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ວິເສສໍ ກຕ຺ວາວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ, ອຸທາຫຸ ‘‘ອິມໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາຕິ? ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ຈີວຣໍ ‘‘ອິມໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ, ນ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ວິເສສໂຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ປຸພ຺ເພ ອລທ຺ຘນາມຕ຺ຕາ. ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ປນ ຈີວຣໍ ວິເສສໂຕເຍວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ, ນ ສາມຎ຺ຎໂຕ. ກສ຺ມາ? ປຏິລທ຺ຘວິເສສນາມຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ກຖິນາຘິກາເຣ ປຸພ຺ເພວ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ວິເສສໂຕເຍວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໔໐໘) ກຖິນາຘິກາເຣ ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕ ສງ຺ຆາຏິຍາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ອນ຺ຕຣວາສເກນາ’’ຕິ. ກິໍ ປນ ນິຈ຺ຈເຕຈີວຣິໂກເຍວ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ລຠຕິ, ອຸທາຫຸ ອວຕ຺ຖາເຕຈີວຣິໂກປີຕິ? ເຕຈີວຣິໂກ ທຸວິໂຘ ຘຸຕງ຺ຄເຕຈີວຣິກວິນຍເຕຈີວຣິກວເສນ. ຕຕ຺ຖ ຘຸຕງ຺ຄເຕຈີວຣິໂກ ‘‘ອຕິເຣກຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິປາມິ, ເຕຈີວຣິກງ຺ຄໍ ສມາທິຍາມີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຘາຣຓໂຕ ສພ຺ພກາລເມວ ຘາເຣຕິ. ວິນຍເຕຈີວຣິໂກ ປນ ຍທາ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຘາເຣຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຘາເຣຕິ. ຍທາ ປນ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຘາເຣຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຘາເຣຕິ, ຕສ຺ມາ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ທຸປ຺ປຣິຫາຣຕ຺ຕາ ສພ຺ພທາ ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬວເສນ ຘາເຣນ຺ໂຕປິ ຕໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອາສນ຺ເນ ກາເລ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕປິ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ລຠຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຠ ກຖິນທານກມ຺ມວາຈາຠຓນສີມາຍເມວ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎສີມາຍາຕິ? ຍທິ ກຖິນທານກມ຺ມວາຈາຠຓນພທ຺ຘສີມາ ວສ຺ສູປນາຍິກເຂຕ຺ຕຠູຕອຸປຈາຣສີມາຍ ອນ຺ໂຕ ຐິຕາ, ເອວໍ ສຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສີມມຓ຺ຑເລ ອຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕພ຺ພໍ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ປຣິນິຏ຺ຐິຕປຸພ຺ພກຣຓເມວ ເຈ ທາຍໂກ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທຕິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ທາຕພ຺ພໍ. ເຕນ ຈ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສີມມຓ຺ຑເລ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສງ຺ໂຆ ອນຸໂມທາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໘) ອາຄຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວ ສີມມຓ຺ຑເລ’’ອິຈ຺ເຈວ ຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ສີມມຓ຺ຑເລ ກມ຺ມວາຈໍ ຠຓິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສີມມຓ຺ຑເລ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ‘‘ກຖິນທານກມ຺ມວາຈາຠຓນພທ຺ຘສີມາ ວສ຺ສູປນາຍິກເຂຕ຺ຕຠູຕອຸປຈາຣສີມາຍ ອນ຺ໂຕ ຐິຕາ’’ຕິ ວິເສສໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກມ຺ມວາຈາຠຓນສີມາ ຫິ ພທ຺ຘສີມາຠູຕາ, ກຖິນຕ຺ຖາຣສີມາ ປນ ອຸປຈາຣສີມາຠູຕາ, ອຸປຈາຣສີມາ ຈ ນາມ ພທ຺ຘສີມໍ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາປິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ສີມາ ພທ຺ຘສີມາ ຈ ໂຫຕິ ອຸປຈາຣສີມາ ຈາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສີມມຓ຺ຑເລ ກຖິນທານກມ຺ມວາຈໍ ຠຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ສີມມຓ຺ຑເລ ກມ຺ມວາຈໍ ຠຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຕ຺ຖຣຓໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວມ຺ປິ ‘‘ອຸປຈາຣສີມາຍ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ‘‘ວສ຺ສູປນາຍິກເຂຕ຺ຕຠູຕອຸປຈາຣສີມາຍາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວສ຺ສູປນາຍິກເຂຕ຺ຕຠູຕາຍ ເອວ ອຸປຈາຣສີມາຍ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ກາຕຸໍ ລຠຕິ, ນ ອຎ຺ຎອຸປຈາຣສີມາຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາປິ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ຍຖິຈ຺ຉສິ, ຕຖາ ຠວຕຸ, ອປິ ຕຸ ຂລຸ ‘‘ກມ຺ມວາຈາຠຓນສີມາ ພທ຺ຘສີມາຠູຕາ, ກຖິນຕ຺ຖາຣສີມາ ອຸປຈາຣສີມາຠູຕາ’’ຕິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາຠູຕຠາໂວ ກຖໍ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ກຖິນຕ຺ຖາຣສີມາຍໍ ຕາວ ອຸປຈາຣສີມາຠູຕຠາໂວ ‘‘ສເຈ ປນ ເອກສີມາຍ ພຫູ ວິຫາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຖ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ‘‘ເອກສີມາຍາຕິ ເອກອຸປຈາຣສີມາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໖) ອາຄຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ກມ຺ມວາຈາຠຓນສີມາຍ ພທ຺ຘສີມາຠູຕຠາໂວ ປນ ‘‘ເຕ ຈ ໂຂ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ເອກສີມາຍໍ ຐິຕາ. ສີມາ ຈ ນາເມສາ ພທ຺ຘສີມາ ອພທ຺ຘສີມາຕິ ທຸວິຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ສີມາ ຈ ນາເມສາ ກຕມາ, ຍຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕາ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ສີມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຠາຄວນ຺ຕານໍ ສຠາວວິຠາວນໍ ວິຠາຄທສ຺ສນມຸເຂເນວ ໂຫຕີຕິ ‘ສີມາ ຈ ນາເມສາ’ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ ວິນຍຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຠິ. ຏີ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຕິວິຘາ ພທ຺ຘສີມາ, ກຕິວິຘາ ອພທ຺ຘສີມາຕິ? ຕິວິຘາ ພທ຺ຘສີມາ ຂຓ຺ຑສີມາສມານສໍວາສສີມາອວິປ຺ປວາສສີມາວເສນ. ຕິວິຘາ ອພທ຺ຘສີມາ ຄາມສີມາອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ເອວໍ ເອກາທສ ວິປຕ຺ຕິສີມາໂຍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕິວິຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາ ສີມາ ພທ຺ຘສີມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຂຓ຺ຑສີມາ ສມານສໍວາສສີມາ ອວິປ຺ປວາສສີມາຕິ ຕສ຺ສາເຍວ ເຠໂທ. ອພທ຺ຘສີມາ ປນ ຄາມສີມາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຕິ ຕິວິຘາ’’ຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ອາຄຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວໍ ຕີສຸ ພທ຺ຘສີມາສຸ, ຕີສຸ ອພທ຺ຘສີມາສູຕິ ຉສຸເຍວ ສີມາສຸ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີຍາທິກມ຺ມສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຠາວວຈນໂຕ ສຸທ຺ຘາຍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອຠຓິຕພ຺ພຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍ ພທ຺ຘສີມາຍ ສຕິ ຕໍ ພທ຺ຘສີມໍ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາປິ ອຸປຈາຣສີມາຍ ຄມນໂຕ ສາ ພທ຺ຘສີມາ ກມ຺ມວາຈາຠຓນາຣຫາ ຈ ໂຫຕິ ກຖິນຕ຺ຖາຣາຣຫາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນນຸ ຈ ປນ຺ນຣສວິຘາ ສີມາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອກາລຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ອາຄຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ຉເຬວ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕາສຸ ປນ ປນ຺ນຣສສຸ ສີມາສຸ ອຸປຈາຣສີມາ ສງ຺ຆລາຠວິຠຊນາທິຏ຺ຐານເມວ ໂຫຕິ, ລາຠສີມາ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທຄຫຓຏ຺ຐານເມວ ໂຫຕີຕິ ອິມາ ທ຺ເວ ສີມາໂຍ ສງ຺ຆກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ນິຄມສີມາ ນຄຣສີມາ ຊນປທສີມາ ຣຏ຺ຐສີມາ ຣຊ຺ຊສີມາ ທີປສີມາ ຈກ຺ກວາຬສີມາຕິ ອິມາ ປນ ສີມາໂຍ ຄາມສີມາຍ ສມານຄຕິກາ ຄາມສີມາຍເມວ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ນ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປຈາຣສີມາຍ ພທ຺ຘສີມໍ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຕຠາໂວ ກຖໍ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ? ‘‘ອຸປຈາຣສີມາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂເປນ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐາເນນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິກ຺ເຂປປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານານໍ ອນ຺ໂຕ ພທ຺ຘສີມາຍ ວິຊ຺ຊມານາຍ ຕໍ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸປຈາຣສີມາ ຄຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ອຸປຈາຣສີມາຍ ‘ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’ຕິ ທິນ຺ນໍ ປນ ຂຓ຺ຑສີມສີມນ຺ຕຣິກາສຸ ຐິຕານມ຺ປິ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຎາຍຕິ ‘‘ອຸປຈາຣສີມາຍ ອນ຺ໂຕ ຐິຕາ ພທ຺ຘສີມາ ອຸປຈາຣສີມາປິ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂຫຕຸ, ເອວໍ ສຕິ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ພທ຺ຘສີມາຍ ສຕິ ຕຕ຺ເຖວ ກຖິນທານກມ຺ມວາຈໍ ວາຈາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ພທ຺ຘສີມາຍ ອວິຊ຺ຊມານາຍ ກຖໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ? ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ພທ຺ຘສີມາຍ ອວິຊ຺ຊມານາຍ ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍໍ ວິຊ຺ຊມານພທ຺ຘສີມໍ ວາ ອຸທກຸກ຺ເຂປລຠນຏ຺ຐານໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈໍ ວາຈາເປຕ຺ວາ ປຸນ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວສ຺ສູປນາຍິກເຂຕ຺ຕຠູຕາຍ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐຕ຺ວາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນນຸ ຈ ໂຠ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ສີມາຍ ຎຕ຺ຕິ, ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ອຕ຺ຖາໂຣ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ປຣິນິຏ຺ຐິຕປຸພ຺ພກຣຓເມວ ເຈ ທາຍໂກ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທຕິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ທາຕພ຺ພໍ. ເຕນ ຈ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສີມມຓ຺ຑເລ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສງ຺ໂຆ ອນຸໂມທາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕນ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາວຈເນນ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໘) ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ? ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ກມ຺ມວາຈາຠຓນສີມາ ພທ຺ຘສີມາຠູຕາ, ກຖິນຕ຺ຖາຣສີມາ ອຸປຈາຣສີມາຠູຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາວຈເນນ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ພທ຺ຘສີມວິຫາຣຕ຺ຕາ ສມຄ຺ຄໍ ສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈໍ ວາຈາເປຕ຺ວາ ອຸປຈາຣສີມພທ຺ຘສີມຠູເຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ວິຫາເຣ ອຕ຺ຖຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພທ຺ຘສີມວິຫາເຣ ອໂຫນ຺ເຕປິ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ພທ຺ຘສີມາຍ ວິຊ຺ຊມານາຍ ຕຕ຺ເຖວ ສີມມຓ຺ຑເລ ກມ຺ມວາຈໍ ວາຈາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພຠາໂວ ອມ຺ເຫຫິປິ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ຍທິ ປນ ນ ເຈວ ພທ຺ຘສີມວິຫາໂຣ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ພທ຺ຘສີມາ ອຕ຺ຖິ, ເອວຣູເປ ວິຫາເຣ ກມ຺ມວາຈໍ ວາຈາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ອຎ຺ຎໍ ພທ຺ຘສີມໍ ວາ ອຸທກຸກ຺ເຂປໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈໍ ວາຈາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວສ຺ສູປນາຍິກເຂຕ຺ຕຠູຕາຍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ຐຕ຺ວາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ. ເອວເມວ ປຣມ຺ປຣຠູຕາ ພຫໂວ ອາຈຣິຍວຣາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອປເຣ ປນ ອາຈຣິຍາ ‘‘ພທ຺ຘສີມວິຣຫາຍ ສຸທ຺ຘອຸປຈາຣສີມາຍ ສຕິ ຕສ຺ສໍເຍວ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມວາຈາປິ ວາເຈຕພ຺ພາ, ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ສີມາຍ ຎຕ຺ຕິ, ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ອຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ເນສມຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ກຖິນຕ຺ຖຕສີມາຍນ຺ຕິ ອຸປຈາຣສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໖) ກຖິນຕ຺ຖາຣຏ຺ຐານຠູຕາຍ ສີມາຍ ອຸປຈາຣສີມາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສໍເຍວ ຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໘) ປຸພ຺ເພ ນິທ຺ທິຏ຺ຐປາເຐ ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວ ສີມມຓ຺ຑເລ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສງ຺ໂຆ ອນຸໂມທາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ກມ຺ມວາຈາຠຓນສີມາຍເມວ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພຠາໂວ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ສີມາຍ ຎຕ຺ຕິ, ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ອຕ຺ຖຣຓໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສໍເຍວ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຖາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ, ອຸປຈາຣສີມໂຕ ພຫິ ຐິຕໍ ພທ຺ຘສີມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ.

ຕຕ຺ເຣວໍ ວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ – ອິທໍ ຠາສນ຺ຕເຣສຸ ‘‘ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ກຖິຕໍ ກຖິນທານກມ຺ມໍ ຈຕູສຸ ສງ຺ຆກມ຺ເມສຸ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມສ຺ສ ນວສຸ ຐາເນສຸ ກຖິນທານໍ, ຄຣຸກລຫຸເກສຸ ຄຣຸກໍ, ຍທິ ‘‘ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ກາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ປກຣເຓສຸ ອາຄຕໍ ອຠວິສ຺ສາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເຕສໍ ອາຈຣິຍານໍ ວຈນານຸຣູປໂຕ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ກຖິນທານຎຕ຺ຕິກມ຺ມວາຈໍ ວາເຈຕພ຺ພໍ ອຠວິສ຺ສາ, ນ ປນ ປກຣເຓສຸ ‘‘ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ກາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ອາຄຕໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ສງ຺ຆລາຠວິຠຊນໍ, ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອາຣາມປ຺ປວິສນໍ, ຄມິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເສນາສນອາປຸຈ຺ຉນໍ, ນິສ຺ສຍປອປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໍ, ປາຣິວາສິກມານຕ຺ຕຈາຣິກຠິກ຺ຂູນໍ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນໍ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາຣາມປ຺ປວິສນອາປຸຈ຺ຉນໍ ອິຈ຺ເຈວມາທີນິ ເອວ ອຸປຈາຣສີມາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພານີ’’ຕິ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ກຖິນທານຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາ ເກວລາຍໍ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ນ ວາເຈຕພ຺ພາຕິ ສິທ຺ຘາ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ອວິປ຺ປວາສສີມາ ນາມ ຕິໂຍຊນາປິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕິໂຍຊເນ ຐິຕາ ລາຠໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕິໂຍຊເນ ຐຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຣາມໍ ປວິສິຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄມິໂກ ຕິໂຍຊນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ອາປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ນິສ຺ສຍປຏິປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠິສ຺ສຕິ, ປາຣິວາສິເກນ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐເປຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຕິໂຍຊເນ ຐຕ຺ວາ ອາຣາມປ຺ປວິສນໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ປຣິຈ຺ເຉທວເສເນວ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປຈາຣສີມາຍເມວ ຠາເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິອຏ຺ຐກຖາປາຐໂຕ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ.

ອເຖວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ‘‘ອຸປຈາຣສີມາ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ຐານໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ຈ ປນ ກຕປຸພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ຈີວຣປຏິຄ຺ຄາຫກສມ຺ມຸຕິຈີວຣນິທຫກສມ຺ມຸຕິຈີວຣຠາຊກສມ຺ມຸຕີນໍ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ…ເປ… ຘາຣຍາມີຕິ ອິມາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ວາ ອປໂລກເນນ ວາ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ສພ຺ພສງ຺ຆມຊ຺ເຌປິ ຂຓ຺ຑສີມາຍປິ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພຠາໂວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໔) ອາຄໂຕ. ຠຓ຺ຑາຄາຣສ຺ສ ປນ ‘‘ອິມໍ ປນ ຠຓ຺ຑາຄາຣໍ ຂຓ຺ຑສີມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ນິສິນ຺ເນຫິ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ວິຫາຣມຊ຺ເຌເຍວ ‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ວິຫາຣໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍາ’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ກມ຺ມວາຈາຍ ວາ ອປໂລກເນນ ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໗) ອຸປຈາຣສີມາຍເມວ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພຠາໂວ ອາຄໂຕຕິ.

ເຕ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ – ສເຈປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕໍ ‘‘ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ’’ຕິ ປາໂຐ ‘‘ວິຫາຣມຊ຺ເຌ’’ຕິ ປາໂຐ ຈ ອຸປຈາຣສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ມຎ຺ຎມານາ ຕຸມ຺ເຫ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ເອວໍ ອວຈຸຕ຺ຖ, ເຕ ປນ ປາຐາ ອຸປຈາຣສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ອວິປ຺ປວາສສີມາສງ຺ຂາຕໍ ມຫາສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ຂຓ຺ຑສີມາຍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ຂຓ຺ຑສີມາຍ ຫິ ມຫາສີມາ ເອວ ປຏິໂຍຄີ ໂຫຕິ. ອຸປຈາຣສີມາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ກຖໍ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ເຈ? ‘‘ອິມໍ ປນ ສມານສໍວາສກສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນນ຺ເຕຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊູປສມ຺ປທາທີນໍ ສງ຺ຆກມ຺ມານໍ ສຸຂກຣຓຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ຂຓ຺ຑສີມາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ…ເປ… ເອວໍ ພທ຺ຘາສຸ ປນ ສີມາສຸ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ຐິຕາ ຠິກ຺ຂູ ມຫາສີມາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ນ ໂກເປນ຺ຕິ, ມຫາສີມາຍ ວາ ຐິຕາ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ. ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ປນ ຐິຕາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ນ ໂກເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕອຏ຺ຐກຖາປາຐວເສນ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ຊານິຕພ຺ໂພຕິ. ອຖ ວາ ເຕຫິ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕຫິ ອາຠຕຠຓ຺ຑາຄາຣສມ຺ມຸຕິປາຐວເສນປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ກຖໍ? ຈີວຣປຏິຄ຺ຄາຫກາທິປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຕິໂຍ ປນ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ສພ຺ພສງ຺ຆມຊ຺ເຌປິ ຂຓ຺ຑສີມາຍມ຺ປິ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣສງ຺ຂາຕວິຫາຣສມ຺ມຸຕິ ປນ ວິຫາຣມຊ຺ເຌເຍວາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ວິເສສກາຣຓໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ເຣວໍ ວິເສສກາຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ – ‘‘ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ສີມາຍ ວຕ຺ຖຸ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ກມ຺ມວາຈາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂທສປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຕິໂຍ ຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ຍທິ ມຫາສີມຠູເຕ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ກຕ຺ຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ສພ຺ພສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ຕໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຫຕ຺ຖປາເສ ກຕ຺ວາ ກເຣຍ຺ຍຸໍ. ຍທິ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ກຕ຺ຕຸກາມາ, ຕໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຂຓ຺ຑສີມໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕສງ຺ຆສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ກຕ຺ວາ ກເຣຍ຺ຍຸໍ. ອຸຠຍຖາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣສມ຺ມຸຕິ ປນ ຠຓ຺ຑາຄາຣສ຺ສ ວິຫາຣຕ຺ຕາ ຂຓ຺ຑສີມໍ ອາເນຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ຍທິ ຕໍ ສມ຺ມຸຕິໍ ຂຓ຺ຑສີມາຍໍ ຐຕ຺ວາ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ວຕ຺ຖຸ ມຫາສີມາຍໍ ໂຫຕິ, ກມ຺ມວາຈາ ຂຓ຺ຑສີມາຍນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ໂທເສ ສຕິ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນຕ຺ຕາ ກມ຺ມໍ ວິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ມຫາສີມຠູຕວິຫາຣມຊ຺ເຌເຍວ ສາ ສມ຺ມຸຕິ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ ມຕິ, ນ ອຸປຈາຣສີມາຍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອຖາປິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ ‘‘ວິຫາຣສທ຺ເທນ ອວິປ຺ປວາສສີມຠູຕາ ມຫາສີມາວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອຸປຈາຣສີມາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ກຖໍ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ? ອິມິນາເຍວ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ. ຍທິ ຫິ ອຸປຈາຣສີມາ ວຸຕ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍ, ອຸປຈາຣສີມາ ນາມ ພທ຺ຘສີມໍ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາປິ ປວຕ຺ຕາ ອາວາເສສຸ ວາ ຠິກ຺ຂູສຸ ວາ ວຑ຺ຒນ຺ເຕສຸ ອນິຍມວເສນ ວຑ຺ຒຕິ, ຕສ຺ມາ ຂຓ຺ຑສີມໍ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ ວິຫາເຣນ ສຫ ຂຓ຺ຑສີມາ ເອກສີມາເຍວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຕິ ວິຫາເຣ ຐິຕໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣໍ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ຐຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ປນ ສກ຺ກາ ‘‘ຂຓ຺ຑສີມາຍ ນິສິນ຺ເນຫິ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໓) ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເຕນ ຎາຍຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວິຫາຣສທ຺ເທນ ອວິປ຺ປວາສສີມຠູຕາ ມຫາສີມາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອຸປຈາຣສີມາ’’ຕິ. ອຸປຈາຣສີມາຍ ອນິຍມວເສນ ວຑ຺ຒນຠາໂວ ກຖໍ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ? ‘‘ອຸປຈາຣສີມາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂເປນ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐາເນນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ. ອປິຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘຸວສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໂຕ ວາ ປຣິຍນ຺ເຕ ຐິຕໂຠຊນສາລໂຕ ວາ ນິພທ຺ຘວສນກອາວາສໂຕ ວາ ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍ ອນ຺ໂຕ ອຸປຈາຣສີມາ ເວທິຕພ຺ພາ, ສາ ປນ ອາວາເສສຸ ວຑ຺ຒນ຺ເຕສຸ ວຑ຺ຒຕິ, ປຣິຫາຍນ຺ເຕສຸ ປຣິຫາຍຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘ຠິກ຺ຂູສຸປິ ວຑ຺ຒນ຺ເຕສຸ ວຑ຺ຒຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສເຈ ວິຫາເຣ ສນ຺ນິປຕິຕຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ໂຍຊນສຕມ຺ປິ ປູເຣຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕິ, ໂຍຊນສຕມ຺ປິ ອຸປຈາຣສີມາວ ໂຫຕິ, ສພ຺ເພສໍ ລາໂຠ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ວຈນໂຕຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ກຖິນຕ຺ຖຕຠາໂວ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ກຖິນຕ຺ຖຣຓໍ ນາມ ນ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ, ປຸຄ຺ຄລກມ຺ມເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວສ຺ສູປນາຍິກເຂຕ຺ຕຠູຕາຍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ກາຕພ຺ພາ ໂຫຕິ. ຎຕ຺ຕິກມ຺ມວາຈາ ປນ ສງ຺ຆກມ຺ມຠູຕາ, ຕສ຺ມາ ອຸປຈາຣສີມາຍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສຸວິໂສຘິຕປຣິສາຍ ພທ຺ຘາພທ຺ຘສີມາຍເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນນຸ ຈ ໂຠ ‘‘ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ເກ ລຠນ຺ຕິ, ເກ ນ ລຠນ຺ຕິ? ຄຓນວເສນ ຕາວ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ປຎ຺ຈ ຊນາ ລຠນ຺ຕິ, ອຸທ຺ຘໍ ສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເຫຏ຺ຐາ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ກຖິນຕ຺ຖຣຓໍ ນາມ ນ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ, ປຸຄ຺ຄລກມ຺ມເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ‘‘ນ ສງ຺ໂຆ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣຕິ, ນ ຄໂຓ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣຕີ’’ຕິ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໔໑໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອປໂລກນກມ຺ມາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສງ຺ຆກມ຺ມານໍ ຐາເນສຸ ອປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຈ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ກຖິນຕ຺ຖາຣສ຺ສ ອຸປຈາຣຠູຕໍ ກຖິນທານກມ຺ມວາຈາຠຓນກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ ກຖິນທາຍກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ປຏິຄ຺ຄາຫໂກ ເອໂກຕິ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ປຎ຺ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ນ ລຠຕີຕິ. ຎຕ຺ຕິກມ຺ມວາຈາຍ ສງ຺ຆກມ຺ມຠາໂວ ກຖໍ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ? ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ສງ຺ຆກມ຺ມານໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມສ຺ສ ນວສຸ ຐາເນສຸ ກຖິນທານ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ, ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ.

ອປເຣ ປນ ອາຈຣິຍາ ‘‘ຠາສນ຺ຕເຣສຸ ຎຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ ກຖິນທານກມ຺ມວາຈາ ອຕ຺ຖາຣກິຣິຍາຍ ປວິສຕິ, ອຕ຺ຖາຣກິຣິຍາ ຈ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ກາຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ກຖິນທານກມ຺ມວາຈາປິ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ກາຕພ຺ພາເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ມຫາວຄ຺ຄປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໓໐໖) ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ…ເປ… ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນ’’ນ຺ຕິ ກຖິນທານຎຕ຺ຕິກມ຺ມວາຈາໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອນຸໂມທນາ ປາໂຐ ອາຄໂຕ, ປຣິວາຣປາຬິຍຎ຺ຈ (ປຣິ. ໔໑໒) ‘‘ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ສເຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ສງ຺ເຆນ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ອຕ຺ຖາຣເກນ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ອນຸໂມທເກນ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ເຆນ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ກຖິນຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທາຕພ຺ພໍ…ເປ… ອນຸໂມທາມາ’’ຕິ ຎຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອນຸໂມທນາ ປາໂຐ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຎຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອນຸໂມທນາ ສພ຺ໂພ ວິຘິ ກຖິນຕ຺ຖາຣກິຣິຍາຍໍ ປວິສຕິ, ຕໂຕ ກຖິນຕ຺ຖາຣກິຣິຍາຍ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາຍ ສຕິ ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕກຖິນທານກມ຺ມວາຈາປິ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາເຍວາຕິ.

ຕຕ຺ເຣວໍ ວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ – ອຕ຺ຖາຣກິຣິຍາຍ ວິສຸໍ ອນາຄຕາຍ ສຕິ ‘‘ສພ຺ໂພ ວິຘິ ອຕ຺ຖາຣກິຣິຍາຍໍ ປວິສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ອຖ ຈ ປນ ມຫາວຄ຺ຄປາຬິຍຎ຺ຈ ປຣິວາຣປາຬິຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖາຣກິຣິຍາ ວິສຸໍ ອາຄຕາເຍວ, ຕສ຺ມາ ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາ ກຖິນທານກມ຺ມວາຈາ ອຕ຺ຖາຣກິຣິຍາຍໍ ນ ປວິສຕິ, ເກວລໍ ອຕ຺ຖາຣກິຣິຍາຍ ອຸປຈາຣຠູຕຕ຺ຕາ ປນ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸກ຺ກເມນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸ’’ນ຺ຕິ ສີມາສມ຺ມຸຕິໍ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ’’ຕິ ສີມາສມ຺ມຸຕິວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມໍ ນິມິຕ຺ຕາ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ…ເປ… ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕເນນ ສຫ ສີມາສມ຺ມຸຕິກມ຺ມວາຈາ ເທສິຕາ, ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນໍ ສີມາສມ຺ມຸຕິກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕິ, ກມ຺ມວາຈາເຍວ ສີມາສມ຺ມຸຕິກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ສີມາສມ຺ມຸຕິກມ຺ມວາຈາຍ ອຸປຈາຣຠາວໂຕ ສຫ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕເນນ ສີມາສມ຺ມຸຕິກມ຺ມວາຈາ ເທສິຕາ. ຍຖາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມວິຘິໍ ເທເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມໍ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ…ເປ… ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍຄາຫາປນາທິນາ ສຫ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ເທສິຕໍ, ຕຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາຍຄາຫາປນາທິ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕິ, ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມວາຈາເຍວ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ສມີເປ ຠູຕຕ຺ຕາ ອຸປຊ຺ຌາຍຄາຫາປນາທິນາ ສຫ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມວາຈາ ເທສິຕາ, ເອວເມຕ຺ຖ ກຖິນທານກມ຺ມວາຈາ ອຕ຺ຖາຣກິຣິຍາ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຖາຣກິຣິຍາຍ ອຸປຈາຣຠູຕຕ຺ຕາ ກຖິນທານຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ສຫ ກຖິນຕ຺ຖາຣກິຣິຍາ ເທສິຕາ, ຕສ຺ມາ ກຖິນທານກມ຺ມວາຈາ ອຕ຺ຖາຣກິຣິຍາຍໍ ນ ປວິສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາ ຈ ອຕ຺ຖາໂຣ ຈາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ອຕຸລ຺ຍກິຣິຍາ ອຕຸລ຺ຍກຕ຺ຕາໂຣ ອຕຸລ຺ຍກມ຺ມາ ອຕຸລ຺ຍກາລາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ຠາສນ຺ຕເຣສຸ ຎຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາ ອຕ຺ຖາຣກິຣິຍາຍໍ ນ ປວິສຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ອຕຸລ຺ຍກິຣິຍາ ໂຫນ຺ຕິ? ກມ຺ມວາຈາ ທານກິຣິຍາ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຖາໂຣ ປນ຺ນຣສຘມ຺ມານໍ ກາຣຓຠູຕາ ອຕ຺ຖາຣກິຣິຍາ, ເອວໍ ອຕຸລ຺ຍກິຣິຍາ. ກຖໍ ອຕຸລ຺ຍກຕ຺ຕາໂຣຕິ? ກມ຺ມວາຈາຍ ກຕ຺ຕາ ສງ຺ໂຆ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຖາຣສ຺ສ ກຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄໂລ, ເອວໍ ອຕຸລ຺ຍກຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ ອຕຸລ຺ຍກມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ? ກມ຺ມວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຖາຣສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກຖິນສງ຺ຂາຕາ ສມູຫປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕຸລ຺ຍກມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ ອຕຸລ຺ຍກາລາ ໂຫນ຺ຕິ? ກຖິນທານກມ຺ມວາຈາ ປຸພ຺ພກຣຓປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣອຘິຏ຺ຐານານໍ ປຸພ຺ເພ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຖາໂຣ ເຕສໍ ປຈ຺ຉາ, ເອວໍ ອຕຸລ຺ຍກາລາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຖາໂຣ ‘‘ອິມາຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຈີເຠທສງ຺ຂາເຕນ ເອເກນ ຘມ຺ເມນ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ນ ຎຕ຺ຕິອນຸສ຺ສາວນາທິນາ ອເນເກຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໔໐໘) ‘‘ອຕ຺ຖາໂຣ ເອເກນ ຘມ຺ເມນ ສງ຺ຄຫິໂຕ ວຈີເຠເທນາ’’ຕິ. ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ຊານິຕພ຺ພໍ ‘‘ນ ຎຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖາເຣ ປວິຏ຺ຐາ’’ຕິ.

ອຎ຺ເຎ ປນ ອາຈຣິຍາ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ເກ ລຠນ຺ຕິ, ເກ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ? ຄຓນວເສນ ຕາວ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ປຎ຺ຈ ຊນາ ລຠນ຺ຕິ, ອຸທ຺ຘໍ ສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເຫຏ຺ຐາ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ລຠນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອປ຺ປກຕຣາ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຖິນທຸສ຺ສສ຺ສ ທາຍກາ, ເອໂກ ປຏິຄ຺ຄາຫໂກຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓີຏີກາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຠິ. ຏີ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕາ ‘‘ໂສ ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖາໂຣຕິ ອິມິນາ ‘‘ອິມາຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖຣຓກິຣິຍາ ນ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຈຕູຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຎຕ຺ຕິຍາ ທານໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ເກ ລຠນ຺ຕິ…ເປ… ອຸທ຺ຘໍ ສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຖິນທຸສ຺ສທານກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ປາເຐ ຎຕ຺ຕິຍາ ທິນ຺ນໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຎ຺ຈ ຊນາ ອຕ຺ຖາຣໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອິມາຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາມີ’’ຕິອາທິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຕ຺ຖຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຏີກາຈຣິຍສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓີຏີກາ-ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍຏີກາກາຣເກຫິ ອາຈຣິເຍຫິ ‘‘ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ກຖິນທານຎຕ຺ຕິກມ຺ມວາຈາກຣຓໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ເຣວໍ ວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ – ‘‘ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍເຍວ ອຕ຺ຖາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ຏີກາຈຣິຍາ ນ ວເທຍ຺ຍຸໍ. ວເທຍ຺ຍຸໍ ເຈ, ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸທ຺ໂຘ ສິຍາ. ກຖໍ ວິຣຸທ຺ໂຘຕິ ເຈ? ‘‘ຉິນ຺ນວສ຺ສາ ວາ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ວາ ນ ລຠນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາປິ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ເຕ ຉິນ຺ນວສ຺ສາທໂຍ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖາໂຣ ນາມ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ເມປິ ຄຓປູຣກຠາເວນ ອປ຺ປວິຏ຺ຐາ ສິຍຸໍ. ອຖ ຈ ປນ ‘‘ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄຕານໍ ປນ ສພ຺ເພ ຄຓປູຣກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ເມ ປວິຏ຺ຐາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິໂຍ ປຎ຺ຈານິສໍສເຫຕຸຠູຕໍ ‘‘ອິມາຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາມີ’’ຕິອາທິກໍ ວຈີເຠທໍເຍວ ‘‘ອຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ວທຕິ, ນ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຉິນ຺ນວສ຺ສາທໂຍ ປຎ຺ຈານິສໍສເຫຕຸຠູຕໍ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ເມ ປນ ຈຕຸວຄ຺ຄສງ຺ຆປູຣກຠາວໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ປຸນປິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສເຈ ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ຕໂຍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ເອໂກ ວາ, ອິຕເຣ ຄຓປູຣເກ ກຕ຺ວາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ອລພ຺ຠມານກຖິນຕ຺ຖາເຣເຍວ ຉິນ຺ນວສ຺ສາທໂຍ ຄຓປູຣເກ ກຕ຺ວາ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ທາເປຕ຺ວາ ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄເຕຫິ ກຖິນສ຺ສ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ ‘‘ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍເຍວ ອຕ຺ຖາໂຣ ນາມາຕິ ຏີກາຈຣິຍາ ນ ວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອວຈິມ຺ຫາຕິ.

ນນຸ ຈ ໂຠ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນ ‘‘ອິຕເຣ ຄຓປູຣເກ ກຕ຺ວາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ຈຕຸວຄ຺ຄສງ຺ເຆນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍເຍວ ‘‘ອຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນ, ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘໂຕ. ປຸພ຺ເພ ຫິ ຉິນ຺ນວສ຺ສາທີນໍ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ອລພ຺ຠມານຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ‘‘ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສມ຺ປິ ລພ຺ຠມານຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘໍ ກເຖຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຕ຺ວາ’’ຕິ ປທໍ ‘‘ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ສມ຺ພຊ຺ຌນ຺ເຕນ ສມານກາລວິເສສນໍ ອກຕ຺ວາ ປຸພ຺ພກາລວິເສສນເມວ ກຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ສຕິ ປຸພ຺ພວຈເນນາປຣວຈນໍ ຄງ຺ໂຄທເກນ ຍມຸໂນທກໍ ວິຍ ສໍສນ຺ທຕິ, ປຈ຺ຉາປິ ຈ ‘‘ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕ຺ວາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ທານຎ຺ຈ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວິສຸໍ ກມ຺ມວາຈາສາວນໍ ວິສຸໍ ກຖິນຕ຺ຖຣຓໍ ປຸພ຺ພາປຣານຸກ຺ກມໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖາໂຣ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ເກວລໍ ອຕ຺ຖາຣສ຺ສ ກາຣຓເມວ ອຸປຈາຣເມວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ‘‘ນ ສງ຺ໂຆ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣຕິ, ນ ຄໂຓ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣຕີ’’ຕິ ປຣິວາຣວຈເນນ (ປຣິ. ໔໑໔) ອຍມຕ຺ໂຖ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓີຏີກາ-ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍຏີກາສຸ ອາຄຕປາຐານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ກຖໍ ຠາສິຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ. ນນຸ ກງ຺ຂາວິຕຣຓີຏີກາຍໍ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕາ ‘‘ໂສ ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍຏີກາຍຎ຺ຈ ‘‘ກຖິນທຸສ຺ສທານກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ‘‘ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ກິຣິຍາຍ ກມ຺ມໍ, ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ…ເປ… ອິທໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກິຣິຍາຍ ກມ຺ມໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຏີກາສຸ ນີຕຕ຺ຖໂຕ ອາຄຕປາເຐສຸ ສນ຺ເຕສຸ ‘‘ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍເຍວ ອຕ຺ຖາໂຣ ນາມາຕິ ຏີກາຈຣິຍາ ນ ວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ເຍນາກາເຣນ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ຏີກາວຈນຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາປຣອຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ຈ ອວິຣຸທ຺ຘໍ ຠເວຍ຺ຍ, ເຕນາກາເຣນ ຏີກາປາຐານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ກງ຺ຂາວິຕຣຓີອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ໂສ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນ ໂຈທເກນ ໂຈເທຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຖິນທຸສ຺ສສ຺ສ ທາຍກາ, ເອໂກ ປຏິຄ຺ຄາຫໂກຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປາໂຐ ຏີກາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ, ກຖໍ ໂຈເທຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີຕິ? ໂຠ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍ ‘‘ໂສ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ສຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກຖິນຕ຺ຖາຣການໍ ເອວ ໂສ ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ເອກທ຺ວິຕິຈຕຸປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ນ ສງ຺ໂຆ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣຕິ, ນ ຄໂຓ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣຕີ’’ຕິ ອາຄຕປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ອາຄມວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ໂຈທນໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຖິນທຸສ຺ສສ຺ສ ທາຍກາ, ເອໂກ ປຏິຄ຺ຄາຫໂກຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປາໂຐ ຏີກາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ໂຠ ໂຈທກາຈຣິຍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ ກຖິນຕ຺ຖາຣກາເລ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຕ຺ຖາຣການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວເສນ ‘‘ໂສ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປາໂຐ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ ສງ຺ເຆນ ອຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ກຖິນທຸສ຺ສທານກາເລ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຖິນທຸສ຺ສສ຺ສ ທາຍກາ, ເອໂກ ປຏິຄ຺ຄາຫໂກຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ທາຍກປຏິຄ຺ຄາຫກປຸຄ຺ຄລານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ໂສ ປຈ຺ຉາ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ອຕ຺ຖາໂຣ ວຏ຺ຏຕິ, ກາຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຜລສມ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນ ອາຄມວິໂຣໂຘ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ.

ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍຏີກາຍມ຺ປິ ‘‘ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ເກ ລຠນ຺ຕິ, ເກ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ? ຄຓນວເສນ ຕາວ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ປຎ຺ຈ ຊນາ ລຠນ຺ຕິ, ອຸທ຺ຘໍ ສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເຫຏ຺ຐາ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນ ປເຣຫິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຕໍ ປຸຈ຺ຉໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ອຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຖິນທຸສ຺ສທານກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ ຏີກາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ. ກຖໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ໂຠ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ກິໍ ປຎ຺ຈານິສໍສສ຺ສ ກາຣຓຠູຕໍ ‘‘ອິມາຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາມີ’’ຕິອາທິອຕ຺ຖາຣກິຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸທາຫຸ ອຕ຺ຖາຣສ຺ສ ກາຣຓຠູຕໍ ກຖິນທຸສ຺ສທານກມ຺ມນ຺ຕິ. ກຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາຕິ? ໂຠ ຠທ຺ຣມຸຂ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຈານິສໍສສ຺ສ ກາຣຓຠູຕໍ ‘‘ອິມາຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາມີ’’ຕິອາທິກໍ ອຕ຺ຖາຣກິຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຖາຣສ຺ສ ກາຣຓຠູຕໍ ກຖິນທານກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ສງ຺ເຆນ ອຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ທິນ຺ນທຸສ຺ເສນ ເອວ ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ຐິຕິກາຍ ລທ຺ຘຈີວເຣນ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກຈີວເຣນ ວາ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຎ຺ຈ ກຖິນທຸສ຺ສທານກມ຺ມໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຖິນທຸສ຺ສທາຍກາ, ເອໂກ ປຏິຄ຺ຄາຫໂກຕິ ປຎ຺ຈສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸເຍວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕໂຕ ອູເນສູຕິ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກາຣຓສິທ຺ຘິຍາ ຜລສິທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນ ‘‘ກຖິນທຸສ຺ສທານກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ມຸຂ຺ຍວເສນ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປຈາຣວເສນາຫ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ອຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘ ນຕ຺ຖິ, ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ຈ ຏີກາວຈນໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ‘‘ອປໂລກນາທິສງ຺ຆກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖໍ ພທ຺ຘສີມາ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິນຍລກ຺ຂເຓນ ຈ ສເມຕິ.

‘‘ອິມາຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາມີ’’ຕິອາທິກາ ປນ ອຕ຺ຖາຣກິຣິຍາ ອປໂລກນາທີສຸ ຈຕູສຸ ສງ຺ຆກມ຺ເມສຸ ອປ຺ປວິຏ຺ຐາ, ອຘິຏ຺ຐານາທໂຍ ວິຍ ປຎ຺ຈານິສໍສລາຠກາຣຓຠູຕາ ປຸຄ຺ຄລກິຣິຍາວ ໂຫຕີຕິ ວສ຺ສູປນາຍິກເຂຕ຺ຕຠູຕາຍ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍ ກາຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ພທ຺ຘສີມາຍ ອວິຊ຺ຊມານາຍ ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍໍ ພທ຺ຘສີມໍ ວາ ອຸທກຸກ຺ເຂປສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣລຠມານຏ຺ຐານໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ເມນ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ທາເປຕ຺ວາ ປຸນ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍເມວ ກຖິນຕ຺ຖຣຓໍ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ກຕໍ, ຕໍ ສຸກຕເມວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘອຸປຈາຣສີມາຍເມວ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຄຍ຺ຫມາເນ ສຕິ ເຕສໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊມານາ ສິສ຺ສານຸສິສ຺ສາ ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣທານາທິອປໂລກນກມ຺ມໍ ວາ ອຸໂປສຖປວາຣຓາທິຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ວາ ສີມາສມ຺ມນ຺ນນາທິຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ວາ ອຸປສມ຺ປທາທິຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມໍ ວາ ອຸປຈາຣສີມາຍເມວ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ມຫນ຺ຕໍ ຊຏໍ ມຫນ຺ຕໍ ຄຸມ຺ພໍ ມຫນ຺ຕໍ ວິສມໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕມກຣຓຕ຺ຖໍ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຈ ອາຄມໂຕ ຈ ອເນການິ ກາຣຓານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກຖຍິມ຺ຫາຕິ.

ສາສເນ ຄາຣວໍ ກຕ຺ວາ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສານຸໂລມໂຕ;

ມຍາ ກຕໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ, ສມ຺ມາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕຸ ສາຘໂວ.

ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ, ຍຸຕ຺ຕໍ ເຈ ໂຫຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕຸ;

ໂນ ເຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ມາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕຸ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາວກາຕິ.

ອິໂຕ ປຣານິປິ ກາຣຓສາຘການິ ອາຫຣນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ, ເຕສໍ ປຏິວຈເນນ ອຕິວິຕ຺ຖາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຸປຈາຣສີມາຍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສງ຺ຆກມ຺ມານໍ ກຕຏ຺ຐານຠາໂວ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕວ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຈນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສໍສຍໍ ອກຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ໂພຕິ.

‘‘ອິມາຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາມີ’’ຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ ກິໍ ເອຕ຺ຕເກນ ວຈີເຠເທນ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ກາຍວິກາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ? ນ ກາຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຕເກເນວ ຫິ ວຈີເຠເທນ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ, ກຖິນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໔໐໘) ‘‘ອຕ຺ຖາໂຣ ເອເກນ ຘມ຺ເມນ ສງ຺ຄຫິໂຕ ວຈີເຠເທນາ’’ຕິ.

ເອວໍ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນຸໂມທາປນອນຸໂມທເນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕນ ກຖິນຕ຺ຖາຣເກນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ອິມາຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຈີເຠເທນ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຕໍ, ເຕນ ‘‘ກຖິນສ຺ສ ອຕ຺ຖາຣາ ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໔໐໓) ອາຄຕຕ຺ຕາ ກຖິນຕ຺ຖາເຣນ ສເຫວ ປຎ຺ຈ ອານິສໍສາ ອາຄຕາ, ອຖ ກສ຺ມາ ສງ຺ຆໍ ອນຸໂມທາເປຕີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຎ຺ຈ ອານິສໍສາ ອາຄຕາ, ສງ຺ຆສ຺ສ ປນ ອນາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອາຄມນຕ຺ຖໍ ສງ຺ຆໍ ອນຸໂມທາເປຕິ, ສງ຺ໂຆ ຈ ອນຸໂມທນໍ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ກເຕ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອານິສໍສາ ອາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໔໐໓) ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຈ ອນຸໂມທກສ຺ສ ຈາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຖິນຕ຺ຖາຣກຠິກ຺ຂຸໂຕ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ເຆ ອຕ຺ຖິ, ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຖາຣເກນ ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອນຸໂມທເກນ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ. ຍທິ ປນ ກຖິນຕ຺ຖາຣໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ເພສໍ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕິ, ເຕນ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິຕເຣຫິ ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິ, ເອວໍ ເສສນຍທ຺ວເຍປິ. ເອວໍ ສພ຺ເພສໍ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນນ຺ຕິ. ອິເມສຸ ປນ ສງ຺ຆປຸຄ຺ຄເລສຸ ເຍ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປຐມປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ, ເຕເຍວ ອນຸໂມທິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ, ຉິນ຺ນວສ຺ສາ ວາ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ວາ ນ ລຠນ຺ຕິ, ອນນຸໂມທນ຺ຕາປິ ອານິສໍສໍ ນ ລຠນ຺ຕິ.

ເອວໍ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຈີວຣວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ອຕ຺ຖເຕ ປນ ກຖິເນ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ກຖິນຈີວເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອາຠຕໍ ອານິສໍສນ຺ຕິ ອິມິນາ ເອກໍ ອຕ຺ຖຕຈີວຣເມວ ກຖິນຈີວຣໍ ນາມ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຠຕໍ ສພ຺ພໍ ຈີວຣໍ ກຖິນານິສໍສຈີວຣໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ອວເສສກຖິນານິສໍເສ ພລວວຕ຺ຖານີ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ຎາຍຕິ ‘‘ວຕ຺ຖເມວ ອິຘ ອານິສໍໂສ ນາມ, ນ ອຄ຺ໂຆ, ກຖິນສາຏເກນ ສທ຺ຘິໍ ອາຠຕານໍ ອຎ຺ຎສາຏການໍ ພຫຸລວເສນ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ, ນ ກຖິນສາຏກສ຺ສ ມຫຄ຺ຆວເສນາ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອນິສ຺ສໂຣ, ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ຠິກ຺ຂຸເຍວ ອິສ຺ສໂຣ. ກສ຺ມາ? ທາຍເກຫິ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອິສ຺ສໂຣ, ກສ຺ມາ? ທາຍເກຫິ ອວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ, ມູລກຖິນສ຺ສ ຈ ສງ຺ເຆ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ອວເສສກຖິນານິສໍເສຕິ ຕສ຺ສ ທິນ຺ນວຕ຺ເຖຫິ ອວເສສກຖິນານິສໍສວຕ຺ເຖ. ພລວວຕ຺ຖານີຕິ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພກຖິນສາຏກໍເຍວ ອຫຕໍ ວາ ອຫຕກປ຺ປໍ ວາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອານິສໍສຈີວຣໍ ປນ ຍຖາສຕ຺ຕິ ຍຖາພລໍ ປຸຣາຓໍ ວາ ອຠິນວໍ ວາ ທຸພ຺ພລໍ ວາ ພລວໍ ວາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ທຸພ຺ພລວຕ຺ເຖ ຐິຕິກາຍ ທິນ຺ເນ ລທ຺ຘຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອຸປກາຣກໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປກາຣຓໂຍຄ຺ຄານິ ພລວວຕ຺ຖານິ ທາຕພ຺ພານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວສ຺ສາວາສິກຐິຕິກາຍ ທາຕພ຺ພານີຕິ ຍຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ວສ຺ສາວາສິກຈີວຣໍ ລຠິໍສຸ, ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ເຫຏ຺ຐໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຖາກ຺ກມໍ ທາຕພ຺ພານິ. ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຍຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ຕິສ຺ສໍ ກຖິນຕ຺ຖຕສີມາຍໍ ສນ຺ຕິ, ເຕສຸ ເຊຏ຺ຐກຠິກ຺ຂຸໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທາຕພ຺ພານິ. ອາສນຄ຺ຄຫຓໍ ປນ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ນິສິນ຺ເນ ສນ຺ຘາຍ ກຕໍ. ເອເຕນ ວສ຺ສາວາສິກກຖິນານິສໍສານໍ ສມານຄຕິກຕໍ ທີເປຕິ. ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ນ ຠາເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຖິນສາຏເກນ ສທ຺ຘິໍ ອາຠເຕສຸ ມຎ຺ຈປີຐາທິກໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ນ ຠາເຊຕພ຺ພໍ, ສງ຺ຆິກວເສເນວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຄຣຸຠຓ຺ຑວິນິຈ຺ຉໂຍ ອນນ຺ຕຣກຖາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ. ກຖໍ? ອິທານິ ຠິກ຺ຂູ ກຖິນານິສໍສຈີວຣໍ ກຸສປາຕໍ ກຕ຺ວາ ວິຠຊນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ‘‘ອວເສສກຖິນານິສໍເສ ພລວວຕ຺ຖານິ ວສ຺ສາວາສິກຐິຕິກາຍ ທາຕພ຺ພານິ, ຐິຕິກາຍ ອຠາເວ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວຈນໂຕຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກຕ຺ຖ ກຸສປາໂຕ ກາຕພ຺ໂພຕິ? ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ຐປິຕຈີວເຣຕິ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ອຸສ຺ສນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ ພຫຸ ຣາສິກຕໍ ໂຫຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສມ຺ມຸຂີຠູເຕນາຕິ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິເຕນ. ຠາເຊຕຸນ຺ຕິ ກາລໍ ໂຆສາເປຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ຠາເຊຕຸໍ…ເປ… ເອວໍ ຐປິເຕສຸ ຈີວຣປຏິວີເສສຸ ກຸໂສ ປາເຕຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອິມິສ຺ສໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຠາເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ.

ເອກຈ຺ເຈ ປນ ຠິກ຺ຂູ ເອເກກສ຺ສ ເອເກກສ຺ມິໍ ຈີວເຣ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ຈີວຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠາເຊນ຺ຕິ, ຕໍ ອຕິໂອຬາຣິກເມວ. ອຎ຺ເຎປິ ເອກຈ຺ຈານໍ ຈີວຣານໍ ມຫຄ຺ຆຕາຍ ເອກຈ຺ຈານໍ ອປ຺ປຄ຺ຆຕາຍ ສມຄ຺ຆໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ຕເຖວ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ໂອຬາຣິກເມວ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ປຣິວຕ຺ຕເນປິ ຕສ຺ສ ວິຈາຣເຓປິ ຠາຄຄ຺ຄຫເຓປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ໂຫຕິ. ເອເກ ‘‘ກຖິນໍ ນາມ ທຸພ຺ພິຈາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣຓໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ປຸຄ຺ຄລິກວເສເນວ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ວິຈາເຣນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ຍທິ ທາຍເກຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ທິນ຺ນໍ, ປຸຄ຺ຄເລນ ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຍທິ ປນ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ທິນ຺ນໍ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິນ຺ເນປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສງ຺ຆຄຓານໍ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ອຍຸຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ. ອປເຣ ປນ ກຖິນວເສນ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕ ວິຈາເຣຕຸໍ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ‘‘ນ ມຍໍ ກຖິນວເສນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມ, ວສ຺ສາວາສິກຠາເວເນວ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິ ວິຈາເຣນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ວສ຺ສາວາສິກມ຺ປິ ຫິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕິເຍວ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລິກໍ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ສເຈ ປນ ເຕສໍ ເສນາສເນ ປໍສຸກູລິໂກ ວສຕິ, ອາຄຕຎ຺ຈ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທມາ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕນ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຕານິ ກຸລານິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທາຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ‘ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ເທມາ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ສຠາໂຄ ຠິກ຺ຂຸ ‘ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ປໍສຸກູລິກສ຺ສ ປເນຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໑໘; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໒໑໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ວສ຺ສາວາສິກໍ ທຸວິຘໍ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທວເສນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໑໘) ‘‘ອິຕິ ສທ຺ຘາເທຍ຺ເຍ ທາຍກມນຸສ຺ສາ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາເທ ປນ ກປ຺ປິຍກາຣກາ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວສ຺ສາວາສິກມ຺ປິ ສວິຫາຣາວິຫາຣວເສນ ທຸວິຘໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໑໘) ‘‘ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ ນ ເອວໍ ກາຕພ຺ພໍ. ມນຸສ຺ສາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອາວາສປຏິຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍ ປຈ຺ຈຍໍ ເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕຕ຺ຖ ປວິສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ເຍສໍ ປນ ເສນາສນໍ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ປຈ຺ຈຍເມວ ເທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍໍ ອວສ຺ສາວາສິເກ ເສນາສເນ ຄາເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ. ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທວສ຺ສາວາສິກໍ ນາມ ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ຫຕ຺ເຖ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸປອຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນວຕ຺ຖຸໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໑໘) ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣການຎ຺ຫິ ຫຕ຺ເຖ ‘ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’ຕິ ທິນ຺ນວຕ຺ຖຸໂຕ ຍໍ ຍໍ ກປ຺ປິຍໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວສ຺ສາວາສິກຈີວຣມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຖິນຈີວຣໍ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກຖິນຈີວຣຠາເວນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ‘‘ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວສ຺ສາວາສິກຈີວຣຠາເວເນວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ‘‘ຍຖາ ທາຍກາ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໕) ວຈນໂຕ.

ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ວາ ປາທມູເລ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ຄເຕ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ຕຕ຺ຖ ສເຈ ‘‘ອິທໍ ວຕ຺ຖຸ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ປຣປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຓຕ’’ນ຺ຕິ ຊາເນຍ຺ຍ, ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຖ ‘‘ມມຕ຺ຖາຍ ປຣິຓຕ’’ນ຺ຕິ ຊາເນຍ຺ຍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໓໒໙) ‘‘ນວ ອຘມ຺ມິກທານານີ’’ຕິອາທິ. ອຖ ນ ກິຎ຺ຈິ ຊາເນຍ຺ຍ, ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ວາ ປາທມູເລ ວາ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ຕສ຺ເສວ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ເຈຕິຍາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຓຕໍ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ວາ ປາທມູເລ ວາ ຐເປຕີຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເທຕີຕິ ‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ທມ຺ມີ’ຕິ ເອວໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວາ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ‘ອິມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທມ຺ມີ’ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມຸຂາ ວາ ເທຕີ’’ຕິອາທິ.

‘‘ອິມິສ຺ສໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຠາເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຖໍ ຠາເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ? ‘‘ອວເສສກຖິນານິສໍເສ ພລວວຕ຺ຖານິ ວສ຺ສາວາສິກຐິຕິກາຍ ທາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຍ ຠິກ຺ຂູ ອິມສ຺ມິໍ ວສ຺ເສ ວສ຺ສາວາສິກໍ ນ ລຠິໍສຸ, ເຕສໍ ເຫຏ຺ຐໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອເກກໍ ຈີວຣໍ ວາ ສາຏກໍ ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ອຖ ຈີວຣານໍ ວາ ສາຏການໍ ວາ ອວສິຏ຺ເຐສຸ ສນ຺ເຕສຸ ປຸນ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທຸຕິຍຠາໂຄ ທາຕພ຺ໂພ. ຕໂຕ ຈີວເຣສຸ ວາ ສາຏເກສຸ ວາ ຂີເຓສຸ ເຍ ລຠນ຺ຕິ, ເຕສຸ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ວສ຺ສາທີນິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພານິ. ນ ເກວລໍ ຕສ຺ມິໍ ກຖິນຕ຺ຖຕທິວເສ ທິນ຺ນທຸສ຺ສານິ ເອວ ກຖິນານິສໍສານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ຍາວ ກຖິນສ຺ສ ອຸພ຺ຠາຣາ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນຈີວຣານິປິ ສງ຺ຆິເກນ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາເທນ ອາຣາມິເກຫິ ອາຠຕຈີວຣານິປິ ກຖິນານິສໍສານິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕາທິເສສຸ ຈີວເຣສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕສລ຺ລກ຺ຂິຕວສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຫຏ຺ຐໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄາເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ຐິຕິກາຍ ອຠາເວ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທາຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ວຈນໂຕ ຕສ຺ມິໍ ວສ຺ເສ ວສ຺ສາວາສິກຈີວຣານໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນສຸປິ ຐິຕິກາຍ ອຄາຫາປນໂຕ ວາ ວສ຺ສາວາສິກຐິຕິກາຍ ອຠາເວ ສຕິ ລທ຺ຘພ຺ພກຖິນານິສໍເສ ຕສ຺ສໍ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ປຏິປາຏິຍາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຐິຕິກໍ ກຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອເກກໍ ຈີວຣໍ ວາ ສາຏກໍ ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຆນວກສ຺ສ ທານກາເລປິ ມຫາເຖຣາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ວີສຕິວສ຺ສານໍ ທີຍຕິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຐິຕິກາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ຐິຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຐິຕິກາຍ ທາຕພ຺ພໍ. ທຸຕິຍຠາເຄ ປນ ເຖຣາສນໍ ອາຣຸຬ຺ເຫ ປຈ຺ຉາ ອາຄຕານໍ ປຐມຠາໂຄ ນ ປາປຸຓາຕິ, ທຸຕິຍຠາຄໂຕ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ທາຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ຐິຕິກາວິຈາໂຣ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠາຊນກຖາໂຕ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໒) ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ.

ນນຸ ຈ ໂຠ ເອກຈ຺ຈານິ ກຖິນານິສໍສຈີວຣານິ ມຫຄ຺ຆານິ, ເອກຈ຺ຈານິ ອປ຺ປຄ຺ຆານິ ໂຫນ຺ຕິ, ກຖໍ ເອເກກສ຺ສ ເອເກກສ຺ມິໍ ທິນ຺ເນ ອຄ຺ຆສມຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຠຓ຺ຑາຄາຣຈີວຣຠາຊເນ ອຄ຺ຆສມຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໔໓) ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ຈີວຣໍ ອຸສ຺ສນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມຸຂີຠູເຕນ ສງ຺ເຆນ ຠາເຊຕຸໍ…ເປ… ອຖ ໂຂ ຈີວຣຠາຊການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ ‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ຈີວຣໍ ຠາເຊຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຐມໍ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຄເຓຕ຺ວາ ວຄ຺ຄໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈີວຣປຏິວີສໍ ຐເປຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໓) ‘‘ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາຕິ ‘ອິທໍ ຖູລໍ, ອິທໍ ສຓ຺ຫໍ, ອິທໍ ຆນໍ, ອິທໍ ຕນຸກໍ, ອິທໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ທີຆໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ, ປຸຖຸລໂຕ ເອຕ຺ຕກ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຖານິ ວິຈິນິຕ຺ວາ. ຕຸລຍິຕ຺ວາຕິ ‘ອິທໍ ເອຕ຺ຕກໍ ອຄ຺ຆຕິ, ອິທໍ ເອຕ຺ຕກ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຄ຺ຆປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ. ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ສເຈ ສພ຺ເພສໍ ເອເກກເມວ ທສທສອຄ຺ຆນກໍ ປາປຸຓາຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ປາປຸຓາຕິ, ຍໍ ນວ ວາ ອຏ຺ຐ ວາ ອຄ຺ຆຕິ, ຕໍ ອຎ຺ເຎນ ເອກອຄ຺ຆນເກນ ຈ ທ຺ວິອຄ຺ຆນເກນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອເຕນ ອຸປາເຍນ ສເມ ປຏິວີເສ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂູ ຄເຓຕ຺ວາ ວຄ຺ຄໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ສເຈ ເອເກກສ຺ສ ທີຍມາເນ ທິວໂສ ນ ປໂຫຕິ, ທສ ທສ ຠິກ຺ຂູ ຄເຓຕ຺ວາ ທສ ທສ ຈີວຣປຏິວີເສ ເອກວຄ຺ຄໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອກໍ ຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ຈີວຣປຏິວີສໍ ຐເປຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຐປິເຕສຸ ຈີວຣປຏິວີເສສຸ ກຸໂສ ປາເຕຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຎາຍຕິ ‘‘ຠຓ຺ຑາຄາຣຈີວຣຠາຊເນ ອຄ຺ຆສມຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ກຸສປາໂຕ ຈ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ປນ ກຖິນານິສໍສຈີວຣຠາຊເນ ອຄ຺ຆສມຕ຺ຕໍ ນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ກຸສປາໂຕ ຈ ນ ກາຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ‘‘ເອວໍ ອຕ຺ຖເຕ ປນ ກຖິເນ ສເຈ ກຖິນຈີວເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອາຠຕໍ ອານິສໍສໍ ທາຍກາ ‘ເຍນ ອມ຺ຫາກໍ ກຖິນໍ ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ເສວ ເທມາ’ຕິ ເທນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອນິສ຺ສໂຣ. ອຖ ອວິຈາເຣຕ຺ວາວ ທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອິສ຺ສໂຣ, ຕສ຺ມາ ສເຈ ກຖິນຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ເສສຈີວຣານິປິ ທຸພ຺ພລານິ ໂຫນ຺ຕິ, ສງ຺ເຆນ ອປໂລເກຕ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ວຕ຺ຖານິ ທາຕພ຺ພານິ, ກມ຺ມວາຈາ ປນ ເອກາເຍວ ວຏ຺ຏຕິ. ອວເສສກຖິນານິສໍເສ ພລວວຕ຺ຖານິ ວສ຺ສາວາສິກຐິຕິກາຍ ທາຕພ຺ພານິ. ຐິຕິກາຍ ອຠາເວ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທາຕພ຺ພານິ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຄ຺ຆປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ‘‘ກຸສປາໂຕ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວາ. ເຕນ ຎາຍຕິ ‘‘ກຖິນານິສໍສຈີວຣານິ ວສ຺ສາວາສິກຐິຕິກາຍ ວາ ວຸຑ຺ຒຕຣໂຕ ວາ ປຏ຺ຐາເຍວ ທາຕພ຺ພານິ, ເນວ ອຄ຺ຆສມຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ກຸໂສ ປາເຕຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ອິທານິ ປນ ວສ຺ສາວາສິກຠາເວນ ອທິນ຺ນຕ຺ຕາ ວສ຺ສາວາສິກຐິຕິກາຍ ອກຕຕ຺ຕາ ຈ ກຖິນຕ຺ຖຕຈີວຣໂຕ ຈ ກຖິນຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ອວເສສຈີວຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນວຕ຺ຖໂຕ ຈ ອວເສສກຖິນານິສໍເສ ພລວວຕ຺ຖານິ ວຸຑ຺ຒຕຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເອກໍ ວຕ຺ຖໍ ທາຕພ຺ພໍ, ເຕສຸ ປນ ວຣໍ ວຣໍ ວຸຑ຺ຒສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ປຈ຺ຉິມວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ປນ ສເຈ ກາລໍ ໂຆເສຕ຺ວາ ສນ຺ນິປຕິເຕ ສງ຺ເຆ ໂກຈິ ທສຫຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຖໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທຕິ, ອາຄນ຺ຕຸໂກ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ. ນວໂກ ເຈ ໂຫຕິ, ສມ຺ມເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ອິຈ຺ຉຖ, ປຐມຠາຄໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອິທໍ ວຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ. ອມຸຎ຺ຈນ຺ຕສ຺ສ ນ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ປຸພ຺ເພ ຄາຫິຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທາຕພ຺ພໍ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ທຸຕິຍຕ຺ເຖຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປຐມວສ຺ສູປຄຕາ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ວາ ວຕ຺ຖານິ ອລຕ຺ຖຸໍ, ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘໍ ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຍາວ ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ສມກໍ ໂຫຕິ, ຕາວ ທາຕພ຺ພໍ. ເຕນ ປນ ສມເກ ລທ຺ເຘ ອວສິຏ຺ໂຐ ອນຸຠາໂຄ ເຖຣາສເນ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໑໘) ວຈນໂຕ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຠູຕາຍໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍຎ຺ຈ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໓໑໘) ‘‘ອາຄນ຺ຕຸໂກ ສເຈ ຠິກ຺ຂູຕິ ຈີວເຣ ຄາຫິເຕ ປຈ຺ຉາ ອາຄໂຕ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ. ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຕິ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ. ປຐມວສ຺ສູປຄຕາຕິ ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ອາຄມນໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ວສ຺ສູປຄຕາ. ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ທາຍການໍ ສນ຺ຕິກາ ອາຄຕາຄຕສາຏກ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ, ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍຎ຺ຈ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓໑໘) ‘‘ປຐມຠາຄໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ເຈ ປຐມຄາຫິຕວຕ຺ຖຸໂຕ ມຫຄ຺ຆໍ ໂຫຕີຕິ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຈ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຏີກາສຸ ຈ ວສ຺ສາວາສິກທາເນ ປຈ຺ຉາ ອາຠຕໍ ມຫຄ຺ຆວຕ຺ຖໍ ມຫາເຖຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕຫິ ອນິຈ຺ຉິຕໍເຍວ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ອາຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທາຕພ຺ພຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຣໍ ວຣໍ ວຸຑ຺ຒສ຺ສ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

‘‘ສເຈ ປຐມວສ຺ສູປຄຕາ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ວາ ວຕ຺ຖານິ ອລຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຄຓນາຍ ເອວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຄ຺ຆຄຓນາຍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ກຖິນານິສໍສວຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ວສ຺ສາວາສິກຄຕິກຠາວສ຺ສ ວຈນໂຕ ກຖິນານິສໍສວຕ຺ຖານິ ວຕ຺ຖຄຓນາວເສເນວ ຠາເຊຕພ຺ພານິ, ນ ອຄ຺ຆສມຠາເວນາຕິ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ, ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນ ‘‘ໂຍ ພຫູນິ ກຖິນານິສໍສວຕ຺ຖານິ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕເກເນວ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫູນິ ຫິ ກຖິນານິສໍສວຕ຺ຖານິ ວິຠຊນກາເລ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປກາຣການິ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ປາຬິອຏ຺ຐກຖາທີຫິ, ເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ;

ກຖິເນ ຈີວເຣ ມຍ຺ຫໍ, ຈິນ຺ຕຍນ຺ຕຸ ວິຈກ຺ຂຓາ.

ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ, ຍຸຕ຺ຕໍ ເຈ ຘາຣຍນ຺ຕຸ ຕໍ;

ອຍຸຕ຺ຕຎ຺ເຈ ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ, ປຣິເຍສນ຺ຕຸ ກາຣຓນ຺ຕິ.

‘‘ໂຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ຈີວຣຸປ຺ປາໂທ, ໂສ ເນສໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈີວຣສ຺ເສວ ອຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕກຠາວສ຺ສ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈີວຣໂຕ ອຎ຺ຎານິ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນານິ ປິຓ຺ຑປາຕາທີນິ ວຕ຺ຖູນິ ອຸປຈາຣສີມໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອາຄຕາຄຕສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ‘‘ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ທານຎ຺ຈ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ອານິສໍໂສ ປນ ອິຕເຣສໍເຍວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາມເຓຣານໍ ອຸປຑ຺ຒປຏິວີສໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໓) ປາຐໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ກຖິນານິສໍສຈີວຣມ຺ປິ ສາມເຓຣານໍ ອຸປຑ຺ຒປຏິວີສໍເຍວ ເທນ຺ຕິ, ນ ປເນວໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ຐປິຕຎ຺ຫິ ອກາລຈີວຣເມວ ສາມເຓຣານໍ ອຸປຑ຺ຒປຏິວີສໍ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ວສ຺ສາວາສິກກຖິນານິສໍສາທິກາລຈີວຣໍ ປນ ສມກເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໓) ‘‘ສາມເຓຣານໍ ອຸປຑ຺ຒປຏິວີສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍ ສາມເຓຣາ ອຕ຺ຕິສ຺ສຣາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາສຸ ຍຸຕ຺ຕາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍເຍວ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎສໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອເຕສໍເຍວ ອຸປຑ຺ຒຠາໂຄ ທາຕພ຺ໂພ. ເຍ ປນ ປຸເຣຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ເສວ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສມໂກ ທາຕພ຺ໂພ. ອິທຎ຺ຈ ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ຐປິເຕນ ອກາລຈີວເຣເນວ ກຖິຕໍ, ກາລຈີວຣໍ ປນ ສມກເມວ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຂ ສາມເຓຣາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕາ, ເຍນ ອານິສໍສໍ ລເຠຍ຺ຍຸນ຺ຕິ? ອາມ ອຸປຄຕາຕິ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ‘‘ອຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອຸປຄຕາ, ເອໂກ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ໂສ ສາມເຓໂຣ, ໂສ ເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຄຓປູຣໂກ ເຈວ ໂຫຕິ, ອານິສໍສຎ຺ຈ ລຠຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ວຈນໂຕ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍຎ຺ຈ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໖) ‘‘ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປຐມປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕຸມ຺ປິ ລຠຕິ, ວສ຺ສິໂກ ຈ ໂຫຕິ, ອານິສໍສຎ຺ຈ ລຠຕີຕິ ສາມເຓຣານໍ ວສ຺ສູປຄມນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ. ສາມເຓຣາ ກຖິນານິສໍສໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕຕິ.

ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາເທສຸ ກຖິນານິສໍເສສຸ ຍທິ ອາຣາມິກາ ຕຓ຺ຑຸລາທີຫິ ວຕ຺ຖານິ ເຈຕາເປນ຺ຕິ, ວຕ຺ເຖຫິປິ ຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ເຈຕາເປນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ວິຠຊນກາເລ ວິຊ຺ຊມານວຕ຺ຖຸວເສນ ກາຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໖) ‘‘ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາເທນ ຕຓ຺ຑຸລາທິນາ ວຕ຺ຖູສຸ ເຈຕາປິເຕສຸ ອຕ຺ຖຕກຖິນານເມວ ຕານິ ວຕ຺ຖານິ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ວຕ຺ເຖຫິ ປນ ຕຓ຺ຑຸລາທີສຸ ເຈຕາປິເຕສຸ ສພ຺ເພສໍ ຕານິ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ ປນ ເອກສີມາຍໍ ພຫູ ວິຫາຣາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕຣສີມາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ? ອຸປຈາຣສີມາ. ອຸປຈາຣສີມາຍໍເຍວ ຫິ ສງ຺ຆລາຠວິຠຊນາທິກໍ ສິຊ຺ຌຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໖) ‘‘ກຖິນຕ຺ຖຕສີມາຍນ຺ຕິ ອຸປຈາຣສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປຈາຣສີມຏ຺ຐສ຺ສ ມຕກຈີວຣາທິຠາຄິຍຕາຍ ພທ຺ຘສີມາຍ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທາຠາວໂຕ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມຕໍ ‘ອຸປຈາຣສີມາວ ອຘິປ຺ເປຕາ’ຕິ’’.

ເອວໍ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສງ຺ເຆ ຣຸຈິຕາຍ ມາຕິກາປລິໂພຘອຸພ຺ຠາເຣ ອທສ຺ເສຕ຺ວາວ ອນ຺ເຕ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐວິຘາ ມາຕິກາ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກາ, ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິກາ, ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິກາ, ນາສນນ຺ຕິກາ, ສວນນ຺ຕິກາ, ອາສາວຈ຺ເຉທິກາ, ສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິກາ, ສຫຸພ຺ຠາຣາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ຠິກ຺ຂຸ ກຕປຣິໂຍສິຕໍ ຈີວຣໍ ອາທາຍ ‘‘ອິມໍ ວິຫາຣໍ ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ປກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປຈາຣສີມາຕິກ຺ກເມເນວ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ຠວຕິ, ປຎ຺ຈານິສໍສານິ ອລຠເນຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ປກ຺ກມນເມວສ຺ສ ອນ຺ຕຠູຕຕ຺ຕາ ປກ຺ກມນນ຺ຕິໂກ ນາມ ໂຫຕິ.

ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ຠິກ຺ຂຸ ອນິຏ຺ຐິຕເມວ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄຠູຕໍ ຈີວຣໍ ອາທາຍ ອຎ຺ຎໍ ວິຫາຣໍ ຄໂຕ, ຕສ຺ສ ພຫິອຸປຈາຣສີມຄຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ວິຫາເຣ ອິມໍ ຈີວຣໍ ກາເຣສ຺ສາມິ, ນ ປຸຣາຓວິຫາຣໍ ປຈ຺ເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ, ໂສ ພຫິສີມາຍເມວ ຕໍ ຈີວຣໍ ກາເຣຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕສ຺ມິໍ ຈີວເຣ ນິຏ຺ຐິເຕ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ໂຫຕິ. ອຍໍ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ຈີວຣນິຏ຺ຐານເມວສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕິ ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ ນາມ.

ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ອກຕຈີວຣມາທາຍ ປກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ສ ພຫິອຸປຈາຣສີມຄຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ເນວ ກາເຣສ຺ສາມິ, ໂປຣາຓວິຫາຣຎ຺ຈ ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຕນ ສນ຺ນິຏ຺ຐາເນນ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ໂຫຕິ. ອຍໍ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ສນ຺ນິຏ຺ຐານເມວສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ ນາມ.

ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ຠິກ຺ຂຸ ອກຕເມວ ຈີວຣໍ ອາທາຍ ປກ຺ກມຕິ, ພຫິສີມຄຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ອິເຘວິມໍ ຈີວຣໍ ກາເຣສ຺ສາມິ, ນ ຈ ໂປຣາຓວິຫາຣໍ ປຈ຺ເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ຈີວຣໍ ກຸຣຸມານໍ ໂຈຣາທີຫິ ນສ຺ສຕິ, ອຄ຺ຍາທີຫິ ວິນສ຺ສຕິ, ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ໂຫຕິ. ອຍໍ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ນາສນເມວສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕິ ນາສນນ຺ຕິໂກ ນາມ.

ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ຠິກ຺ຂຸ ອກຕຈີວຣມາທາຍ ‘‘ອິມໍ ວິຫາຣໍ ປຈ຺ເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ສ ພຫິສີມຄຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ອິເຘວິມໍ ຈີວຣໍ ກາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ, ໂສ ກຕຈີວໂຣ ສຸຓາຕິ ‘‘ວິຫາເຣ ກິຣ ສງ຺ເຆນ ກຖິນໍ ອຸພ຺ຠຕ’’ນ຺ຕິ, ເຕນ ສວນມຕ຺ເຕນສ຺ສ ກຖິນໍ ອຸພ຺ຠຕໍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ກຖິນພ຺ຠາໂຣ ສວນເມວສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕິ ສວນນ຺ຕິໂກ ນາມ.

ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣກາຣຓາ ປກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ສ ພຫິສີມຄຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ອິຘ ພຫິສີມາຍເມວ ຈີວຣປຈ຺ຈາສໍ ປຍິຣຸປາສາມິ, ນ ວິຫາຣໍ ປຈ຺ເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ, ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ຕໍ ຈີວຣປຈ຺ຈາສໍ ປຍິຣຸປາສຕິ, ໂສ ຕໍ ຈີວຣປຈ຺ຈາສໍ ອລຠມາໂນ ຈີວຣາສາ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ເຕເນວ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ຠວຕິ. ອຍໍ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ອາສາວຈ຺ເຉທສຫິຕຕ຺ຕາ ອາສາວຈ຺ເຉທິໂກ ນາມ.

ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ຠິກ຺ຂຸ ອກຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ‘‘ອິມໍ ວິຫາຣໍ ປຈ຺ເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ, ໂສ ພຫິສີມຄໂຕ ຕໍ ຈີວຣໍ ກາເຣຕິ, ໂສ ກຕຈີວໂຣ ‘‘ວິຫາຣໍ ປຈ຺ເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍເມວ ກຖິນຸພ຺ຠາຣກາລໍ ວີຕິນາເມຕິ, ຕສ຺ສ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ຠວຕິ. ອຍໍ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ຈີວຣກາລສ຺ສ ອນ຺ຕິມທິວສສງ຺ຂາຕາຍ ສີມາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິໂກ ນາມ.

ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ຠິກ຺ຂຸ ຈີວຣໍ ອາທາຍ ‘‘ອິມໍ ວິຫາຣໍ ປຈ຺ເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ, ໂສ ກຕຈີວໂຣ ‘‘ວິຫາຣໍ ປຈ຺ເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ກຖິນຸພ຺ຠາຣໍ ປປ຺ໂປຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູຫິ ສຫ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ຠວຕິ. ອຍໍ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູຫິ ສຫ ກຕຕ຺ຕາ ສຫຸພ຺ຠາໂຣ ນາມ. ອຍໍ ອຏ຺ຐວິໂຘ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ອຏ຺ຐ ມາຕິກາ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘກປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໓໑໐) ‘‘ອຏ຺ຐິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕິກາ ກຖິນສ຺ສ ອຸພ຺ຠາຣາຍ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກາ ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິກາ ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິກາ ນາສນນ຺ຕິກາ ສວນນ຺ຕິກາ ອາສາວຈ຺ເຉທິກາ ສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິກາ ສຫຸພ຺ຠາຣາຕິ. ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ກຕຈີວຣມາທາຍ ປກ຺ກມຕິ ‘ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປກ຺ກມນນ຺ຕິໂກ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ’’ຕິອາທິ, ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປກຣເຓ ຈ –

‘‘ປກ຺ກມນຎ຺ຈ ນິຏ຺ຐານໍ, ສນ຺ນິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ນາສນໍ;

ສວນມາສາ ຈ ສີມາ ຈ, ສຫຸພ຺ຠາໂຣຕິ ອຏ຺ຐິມາ’’ຕິ. (ວິ. ວິ. ໒໗໐໙);

ປລິໂພໂຘ ທຸວິໂຘ ອາວາສປລິໂພໂຘ, ຈີວຣປລິໂພໂຘຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ‘‘ປຸນ ຕໍ ວິຫາຣໍ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາເປກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ອຍໍ ອາວາສປລິໂພໂຘ ນາມ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈີວຣໍ ອກຕໍ ວາ ໂຫຕິ ອປຣິໂຍສິຕໍ ວາ, ‘‘ອຎ຺ຎໂຕ ຈີວຣໍ ລຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາສາ ວາ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ. ອຍໍ ຈີວຣປລິໂພໂຘ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໒໕) ‘‘ກຕເມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ກຖິນສ຺ສ ປລິໂພຘາ? ອາວາສປລິໂພໂຘ ຈ ຈີວຣປລິໂພໂຘ ຈ. ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາວາສປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວສຕິ ວາ ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ, ສາເປກ຺ໂຂ ວາ ປກ຺ກມຕິ ‘ປຈ຺ເຈສ຺ສ’ນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາວາສປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ. ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈີວຣປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈີວຣໍ ອກຕໍ ວາ ໂຫຕິ ວິປ຺ປກຕໍ ວາ, ຈີວຣາສາ ວາ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ, ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈີວຣປລິໂພໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອຸພ຺ຠາໂຣ ທຸວິໂຘ ອຏ຺ຐມາຕິກາອຸພ຺ຠາຣອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣວເສນ. ຕຕ຺ຖ ພຫິອຸປຈາຣສີມຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ກຖິນຸພ຺ຠາຣາ ຈ ພຫິອຸປຈາຣສີມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກຖິນຕ຺ຖຕວິຫາເຣ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣໍ ປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສຫ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ສຫຸພ຺ຠາຣສງ຺ຂາໂຕ ເອໂກ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ຈາຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ກຖິນຸພ຺ຠາຣາ ອຏ຺ຐມາຕິກາຍ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐມາຕິກາອຸພ຺ຠາໂຣ ນາມ. ພຫິສີມໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ວິຫາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຖິນຸພ຺ຠາຣໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ອຏ຺ຐມາຕິກາຍ ອປ຺ປວິຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາເຍວ ກຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາໂຣ ນາມ.

ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣສຫຸພ຺ຠາຣາ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາເຍວ ກຕາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ໂກ ເຕສໍ ວິເສໂສຕິ? ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາໂຣ ພຫິສີມໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສີມາຍເມວ ຐິເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ກໂຕ. ສຫຸພ຺ຠາໂຣ ພຫິສີມໍ ຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣໍ ປຕ຺ວາ ເຕຫິ ອນ຺ໂຕສີມຏ຺ເຐຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສຫ ກໂຕຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ປກ຺ກມນນ຺ຕິກາທໂຍ ສຕ຺ຕ ກຖິນຸພ຺ຠາຣາ ນ ກມ຺ມວາຈາຍ ກຕາ, ເກວລໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປລິໂພຘານໍ ອຸປຈ຺ເຉເທນ ປຎ຺ຈຫິ ອານິສໍເສຫິ ວິຄຕຕ຺ຕາ ກຖິນຸພ຺ຠາຣາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ –

‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ມາຕິການໍ ວາ, ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣໂຕປິ ວາ;

ອຸພ຺ຠາຣາປິ ທຸເວ ວຸຕ຺ຕາ, ກຖິນສ຺ສ ມເຫສິນາ’’ຕິ.

ຕຏ຺ຏີກາຍມ຺ປິ ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ມາຕິການນ຺ຕິ ພຫິສີມຄຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ປກ຺ກມນນ຺ຕິກາທໂຍ ສຕ຺ຕ ມາຕິກາ ພຫິສີມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ສຫຸພ຺ຠາໂຣ ອິມາສໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ມາຕິການໍ ວເສນ ຈ. ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣໂຕປິ ວາຕິ ພຫິສີມໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ກຖິນຸພ຺ຠາຣກມ຺ເມນ ອຸພ຺ຠຕກຖິນານໍ ວເສນ ລພ຺ຠນໂຕ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາໂຣຕິ ມເຫສິນາ ກຖິນສ຺ສ ອຸພ຺ຠາຣາ ທຸເວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ. ພຫິສີມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄຕສ຺ສ ວເສນ ສອຸພ຺ຠາໂຣ, ພຫິສີມໍ ອຄຕານໍ ວເສນ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາໂຣຕິ ເອໂກເຍວ ອຸພ຺ຠາໂຣ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກສ຺ມາ ປນ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣວເສນ ກມ຺ມວາຈາຍ ກຖິນໍ ອຸພ຺ຠຕນ຺ຕິ? ມຫາທານໍ ທາຕຸກາເມຫິ ອຸປາສເກຫິ ອາຄຕສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອກາລຈີວຣໍ ທາຕຸກາເມຫິ ຍາຈິຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ (ປາຈິ. ໙໒໕) ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອຸປາສເກນ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວິຫາໂຣ ກາຣາປິໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ມເຫ ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສ ອກາລຈີວຣໍ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ໂສ ອຸປາສໂກ ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກຖິນຸທ຺ຘາຣໍ ຍາຈີ’’ຕິອາທິ. ກຖໍ ປນ ກມ຺ມວາຈາ ກາຕພ຺ພາຕິ? ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ກຖິນໍ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ, ເອສາ ຎຕ຺ຕິ. ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ສງ຺ໂຆ ກຖິນໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ. ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ ກຖິນສ຺ສ ອຸທ຺ຘາໂຣ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍ. ອຸພ຺ຠຕໍ ສງ຺ເຆນ ກຖິນໍ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ ເອວໍ ກາຕພ຺ພາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຖິນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ, ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຖິນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ – ສຸຓາຕຸ ເມ…ເປ… ຘາຣຍາມີ’’ຕິ.

ເອເຕນ ຈ ກຖິນຸພ຺ຠາເຣນ ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ກຖິນທຸສ຺ສທານຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈໍ ອຸພ຺ຠຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ນ ປນ ກຖິນທຸສ຺ສທານຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ອຸພ຺ຠຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຖາຣກມ຺ມເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ກຖິນທຸສ຺ສທານຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ອຸພ຺ຠຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ກຖິນທຸສ຺ສທານສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ ອິມາຍ ກຖິນຸພ຺ຠາຣກມ຺ມວາຈາຍ ຕໍ ປຸພ຺ເພ ທິນ຺ນທຸສ຺ສໍ ປຸນ ອາຫຣາເປຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ປຎ຺ຈານິສໍສວິຄມນໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອິມາຍ ກຖິນຸພ຺ຠາຣກມ຺ມວາຈາຍ ປຎ຺ຈານິສໍສວິຄມນເມວ ໂຫຕິ, ນ ປຸພ຺ເພ ທິນ຺ນກຖິນທຸສ຺ສສ຺ສ ປຸນ ອາຫຣາປນໍ. ເຕນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ປຎ຺ຈານິສໍສລາຠກາຣຓໍ ອຕ຺ຖຣຓກມ຺ມເມວ ອິມາຍ ກຖິນພ຺ຠາຣກມ຺ມວາຈາຍ ອຸທ຺ຘຣີຍຕິ, ນ ກຖິນທຸສ຺ສທານຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຕິ, ຕສ຺ມາ ກຖິນຸພ຺ຠາຣກມ຺ມວາຈາກຣຓໂຕ ປຈ຺ຉາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ອກາລຈີວຣໍ ໂຫຕິ, ສງ຺ໂຆ ປຎ຺ຈານິສໍເສ ນ ລຠຕິ, ຈີວຣໍ ສພ຺ພສງ຺ຆິກໍ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄຕາຄຕສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠາຊນີຍໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍມຕ຺ໂຖ ກຖິນທຸສ຺ສທານຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ຈ ກຖິນຸພ຺ຠາຣກມ຺ມວາຈາຍ ຈ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ປຸພ຺ພາປຣໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈຕພ຺ໂພຕິ.

ເອຕ຺ຖ ສິຍາ – ກຖິນຸພ຺ຠາຣໍ ຍາຈນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ທາຕພ຺ໂພ, ອຸທາຫຸ ເອກຈ຺ຈານນ຺ຕິ, ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ສພ຺ເພສໍ ທາຕພ຺ໂພ, ກຖິນຸພ຺ຠາຣກມ຺ເມນ ປຎ຺ຈານິສໍສວິຄມນໂຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ລາຠນ຺ຕຣາໂຍ ຠເວຍ຺ຍ, ອຖ ເອກຈ຺ຈານໍ ມຸໂຂໂລກນໍ ວິຍ ສິຍາຕິ? ຍທິ ກຖິນຕ຺ຖາຣມູລກລາຠໂຕ ກຖິນຸພ຺ຠາຣມູລກລາໂຠ ມຫນ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ເຕສໍ ຍາຈນ຺ຕານໍ ກຖິນຸພ຺ຠາໂຣ ທາຕພ຺ໂພ. ຍທິ ອປ຺ປໂກ, ນ ທາຕພ຺ໂພ. ຍທິ ສໂມ, ກຸລປ຺ປສາທຕ຺ຖາຍ ທາຕພ຺ໂພຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໙໒໗) ‘‘ກີທິໂສ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ ທາຕພ຺ໂພ, ກີທິໂສ ນ ທາຕພ຺ໂພຕິ? ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖາຣມູລໂກ ອານິສໍໂສ ມຫາ, ອຸພ຺ຠາຣມູລໂກ ອປ຺ໂປ, ເອວຣູໂປ ນ ທາຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຖາຣມູລໂກ ອານິສໍໂສ ອປ຺ໂປ, ອຸພ຺ຠາຣມູລໂກ ມຫາ, ເອວຣູໂປ ທາຕພ຺ໂພ. ສມານິສໍໂສປິ ສທ຺ຘາປຣິປາລນຕ຺ຖໍ ທາຕພ຺ໂພວາ’’ຕິ. ອິມິນາປິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ປຎ຺ຈານິສໍສານໍ ກາຣຓຠູຕໍ ອຕ຺ຖາຣກມ຺ມເມວ ອຸທ຺ຘຣີຍຕິ, ນ ກຖິນທຸສ຺ສທານຠູຕໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ.

ອານິສໍສກຖາຍໍ ປຎ຺ຈາຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາ ອນາມນ຺ຕຈາຣາທໂຍ ປຎ຺ຈ ກິຣິຍາ. ກປ຺ປິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ກປ຺ປາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອນາປຕ຺ຕິກາຣຓາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາມນ຺ຕຈາໂຣຕິ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຈຣຓໍ. ໂຍ ຫິ ທາຍເກຫິ ຠຕ຺ເຕນ ນິມນ຺ຕິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສຠຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ວິຫາເຣ ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ກຸເລສຸ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທນ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ສາ ອາປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຈາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ນິມນ຺ຕິໂຕ ສຠຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວາ ກຸເລສຸ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສມໂຍ ຈີວຣທານສມໂຍ ຈີວຣກາຣສມໂຍ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ສມໂຍ’’ຕິ ອເຈລກວຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈມສິກ຺ຂາປທໍ (ປາຈິ. ໒໙໙-໓໐໐). ຈີວຣວິປ຺ປວາໂສຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ວາ ສພ຺ເພນ ວາ ວິນາ ຫຕ຺ຖປາເສ ອກຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນໍ, ເອວໍ ກໂຣໂຕປິ ທຸຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ທຸຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ເອກຣຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍສຸ ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປທໍ (ປາຣາ. ໔໗໒).

ຄຓໂຠຊນນ຺ຕິ ເອເຕນ ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຄຓໂຠຊນໍ ນາມ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຠຕ຺ຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ທາຍການໍ ນິມນ຺ຕເນນ ວາ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ອຕິເຣກາ ວາ ຠິກ຺ຂູ ເອກໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອກໂຕ ຠຸຎ຺ຊນໍ. ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ ‘‘ຄຓໂຠຊເນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສມໂຍ ຄິລານສມໂຍ ຈີວຣທານສມໂຍ ຈີວຣກາຣສມໂຍ ອທ຺ຘານຄມນສມໂຍ ນາວາຠິຣຸຫນສມໂຍ ມຫາສມໂຍ ສມຓຠຕ຺ຕສມໂຍ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ສມໂຍ’’ຕິ ອາຄຕໍ ໂຠຊນວຄ຺ເຄ ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປທໍ (ປາຈິ. ໒໑໕). ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ອວິກປ຺ປິຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍສຸ ປຐມສິກ຺ຂາປທໍ (ປາຣາ. ໔໗໒). ກຖິນຕ຺ຖຕສີມາຍາຕິ ອຸປຈາຣສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຕກຈີວຣນ຺ຕິ ມຕສ຺ສ ຈີວຣໍ. ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາເທນາຕິ ສງ຺ຆສນ຺ຕເກນ ອາຣາມຸຍ຺ຍານເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸອາທິນາ. ຍໍ ສງ຺ຆິກໍ ຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິມິນາ ຈີວຣເມວ ກຖິນຕ຺ຖາຣການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປິຓ຺ຑປາຕເຠສຊ຺ຊາທິກໍ ອາຄຕາຄຕສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມ຺ປນ຺ໂນ, ລຊ຺ຊີ ຠິກ຺ຂຸ ສຸເປສໂລ;

ກເຣຍ຺ຍ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ, ອຸພ຺ຠາຣຎ຺ຈາປິ ສາຘຸກນ຺ຕິ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ກຖິນຕ຺ຖາຣວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ເອກູນຕິໍສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໓໐. ຄຣຸຠຓ຺ຑວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໒໒໗. ເອວໍ ກຖິນວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ຄຣຸຠຓ຺ຑາທິວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄຣຸຠຓ຺ຑານີຕິ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄຣູຕິ –

‘‘ປຸເມ ອາຈຣິຍາທິມ຺ຫິ, ຄຣຸ ມາຕາປິຕູສຸປິ;

ຄຣຸ ຕີສຸ ມຫນ຺ເຕ ຈ, ທຸຊ຺ຊຣາລຫຸເກສຸ ຈາ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ເຕສຸ ອເນກຕ຺ເຖສຸ ອລຫຸກວາຈໂກ. ຠຓ຺ຑ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຠາຊນາທິປຣິກ຺ຂາເຣ, ຠຓ຺ຑໍ ມູລຘເນປິ ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠາຊນາທິປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ວຈນຕ຺ໂຖ ປນ ຄຣນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຕາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຄຣູນິ, ຠຑິຕພ຺ພານິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພານີຕິ ຠຓ຺ຑານິ, ຄຣູນິ ຈ ຕານິ ຠຓ຺ຑານິ ຈາຕິ ຄຣຸຠຓ຺ຑານິ, ອາຣາມາທີນິ ວຕ຺ຖູນິ. ອິຕິ ອາທິນາ ນເຍນ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ຠຄວຕາ ທສ຺ສິຕານິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ຄຣຸຠຓ຺ຑານິ ນາມາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ມຎ຺ເຈສຸ ມສາຣໂກຕິ ມຎ຺ຈປາເທ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຏນິໂຍ ປເວເສຕ຺ວາ ກໂຕ. ພຸນ຺ທິກາພທ຺ໂຘຕິ ອຏນີຫິ ມຎ຺ຈປາເທ ຑໍສາເປຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ກສງ຺ເຂເປນ ກໂຕ. ກຸຬີຣປາທໂກຕິ ອສ຺ສເມຓ຺ຑກາທີນໍ ປາທສທິເສຫິ ປາເທຫິ ກໂຕ. ໂຍ ວາ ປນ ໂກຈິ ວງ຺ກປາທໂກ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ກຸຬີຣປາທໂກ’’ຕິ. ອາຫຈ຺ຈປາທໂກຕິ ອຍໍ ປນ ‘‘ອາຫຈ຺ຈປາທໂກ ນາມ ມຎ຺ໂຈ ອງ຺ເຄ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຣໂຕ ປາຬິຍໍເຍວ (ປາຈິ. ໑໓໑) ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຏນິໂຍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປາທສິຂໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອາຓິໍ ທຕ຺ວາ ກຕມຎ຺ໂຈ ອາຫຈ຺ຈປາທໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປີເຐປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອຸຓ຺ຓຠິສິອາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕຣາຕິ ອຸຓ຺ຓຠິສິ ໂຈຬຠິສິ ວາກຠິສິ ຕິຓຠິສິ ປຓ຺ຓຠິສີຕິ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິສີນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ. ປຎ຺ຈ ຠິສິໂຍຕິ ປຎ຺ຈຫິ ອຸຓ຺ຓາທີຫິ ປູຣິຕຠິສິໂຍ. ຕູລຄຓນາຍ ຫິ ເອຕາສໍ ຄຓນາ. ຕຕ຺ຖ ອຸຓ຺ຓຄ຺ຄຫເຓນ ນ ເກວລໍ ເອຬກໂລມເມວ ຄຫິຕໍ, ຐເປຕ຺ວາ ປນ ມນຸສ຺ສໂລມໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍມໍສຊາຕີນໍ ປກ຺ຂິຈຕຸປ຺ປທານໍ ໂລມໍ, ສພ຺ພໍ ອິຘ ອຸຓ຺ຓຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ, ຉນ຺ນໍ ອນຸໂລມຈີວຣານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຠິສິຈ຺ຉວິໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠິສິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຬກໂລມານິ ປນ ອປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກມ຺ພລເມວ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ວາ ປຎ຺ຈຄຸຓໍ ວາ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕາປິ ອຸຓ຺ຓຠິສິສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂຈຬຠິສິອາທີສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ນວໂຈຬໍ ວາ ປຸຣາຓໂຈຬໍ ວາ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ວາ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ກຕາ ໂຈຬຠິສິ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວາກໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕາ ວາກຠິສິ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕິຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕາ ຕິຓຠິສິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸທ຺ຘຕມາລປຕ຺ຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຓ຺ຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕາ ປຓ຺ຓຠິສີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕມາລປຕ຺ຕໍ ປນ ອຎ຺ເຎນ ມິສ຺ສເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ສຸທ຺ຘໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຠິສິຍາ ປມາຓນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ, ມຎ຺ຈຠິສິ ປີຐຠິສິ ຠູມຕ຺ຖຣຓຠິສິ ຈງ຺ກມນຠິສິ ປາທປຸຎ຺ຉນຠິສີຕິ ເອຕາສໍ ອນຸຣູປໂຕ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິວເສນ ປມາຓໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປເນຕໍ ອຸຓ຺ຓາທິປຎ຺ຈວິຘຕູລມ຺ປິ ຠິສິຍໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ມສູຣເກປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມສູຣເກຕິ ຈມ຺ມມຍຠິສິຍໍ. ເອເຕນ ມສູຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.

ພິມ຺ໂພຫເນ ຕີຓິ ຕູລານິ ຣຸກ຺ຂຕູລໍ ລຕາຕູລໍ ໂປຏກີຕູລນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣຸກ຺ຂຕູລນ຺ຕິ ສິມ຺ພລິຣຸກ຺ຂາທີນໍ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ຣຸກ຺ຂານໍ ຕູລໍ. ລຕາຕູລນ຺ຕິ ຂີຣວລ຺ລິອາທີນໍ ຍາສໍ ກາສຎ຺ຈິ ລຕານໍ ຕູລໍ. ໂປຏກີຕູລນ຺ຕິ ໂປຏກີຕິຓາທີນໍ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ຕິຓຊາຕິການໍ ອນ຺ຕມໂສ ອຸຈ຺ຉຸນຬາທີນມ຺ປິ ຕູລໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໒໙໗) ປນ ‘‘ໂປຏກີຕູລນ຺ຕິ ເອຣກຕິຓຕູລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເຕຫິ ຕີຫິ ສພ຺ພຠູຕຄາມາ ສງ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣຸກ຺ຂວລ຺ລິຕິຓຊາຕິໂຍ ຫິ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ຠູຕຄາໂມ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຠູຕຄາມສ຺ສ ຕູລໍ ພິມ຺ໂພຫເນ ວຏ຺ຏຕິ, ຠິສິໍ ປນ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ‘‘ອກປ຺ປິຍຕູລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ນ ເກວລຎ຺ຈ ພິມ຺ໂພຫເນ ເອຕໍ ຕູລເມວ, ຫໍສໂມຣາທີນໍ ສພ຺ພສກຸຓານໍ, ສີຫາທີນໍ ສພ຺ພຈຕຸປ຺ປທານຎ຺ຈ ໂລມມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ປິຍງ຺ຄຸປຸປ຺ຜພກຸຬປຸປ຺ຜາທິ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸປ຺ຜໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕມາລປຕ຺ຕໍ ສຸທ຺ຘເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ມິສ຺ສກໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ, ຠິສີນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຎ຺ຈວິຘໍ ອຸຓ຺ຓາທິຕູລມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອທ຺ຘກາຍິການິ ປນ ພິມ຺ໂພຫນານິ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ອທ຺ຘກາຍິການີຕິ ອຸປຑ຺ຒກາຍປ຺ປມາຓານິ, ເຍສຸ ກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສີສໍ ອຸປທຫນ຺ຕິ ຐເປນ຺ຕິ. ສີສປ຺ປມາຓໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ, ສີສປ຺ປມາຓໍ ນາມ ຍສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຕີສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຓ຺ຓານໍ ອນ຺ຕຣໍ ມິນິຍມານໍ ວິທຕ຺ຖິ ເຈວ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໍ ມຸຏ຺ຐິຣຕນໍ ໂຫຕິ, ທີຆໂຕ ປນ ທິຍຑ຺ຒຣຕນໍ ວາ ທ຺ວິຣຕນໍ ວາຕິ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຍໍ ສີສປ຺ປມາຓສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ, ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໙໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕີສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຓ຺ຓານ’’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ອຸປນິຘາຍ ພິມ຺ໂພຫນສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສຸ ຐເປຕພ຺ພໂຈຬກໍ ຕິໂກຓເມວ ກໂຣນ຺ຕິ ເອກຈ຺ເຈ. ‘‘ອິທຎ຺ຈ ຐານໍ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໒໙໗) ປນ ‘‘ສີສປ຺ປມາຓໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຄີວາຍ ສຫ ສກລໍ ສີສໍ ຐເປຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ສ ຈ ມຸຏ຺ຐິຣຕນໍ ວິຕ຺ຖາຣປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘ວິຕ຺ຖາຣໂຕ’ຕິອາທິມາຫ. ອິທຎ຺ຈ ພິມ຺ໂພຫນສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສຸ ຐເປຕພ຺ພໂຈຬປ຺ປມາຓທສ຺ສນໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ ພິມ຺ໂພຫນສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣປ຺ປມາຓໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏໍ ວາ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວາ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕໍ ຍຖາ ໂກຏິໂຕ ໂກຏິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປຸຖຸລຏ຺ຐານໍ ມຸຏ຺ຐິຣຕນປ຺ປມາຓໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສິພ຺ພິຕພ຺ພໍ, ອິໂຕ ອຘິກໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໍ ປນ ອນ຺ເຕສຸ ຐປິຕໂຈຬໍ ໂກຏິຍາ ໂກຏິໍ ອາຫຈ຺ຈ ທິຄຸຓໍ ກຕໍ ຕິກຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ເຕສຸ ຕີສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຓ຺ຓານໍ ອນ຺ຕຣໍ ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ ໂຫຕິ, ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໍ ໂກຏິໂຕ ໂກຏິໍ ອາຫຈ຺ຈ ມຸຏ຺ຐິຣຕນໍ ໂຫຕິ, ອິທມສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພິມ຺ໂພຫນສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສຸ ຐເປຕພ຺ພໂຈຬກໍ ປກຕິຍາເຍວ ຕິກຓ຺ຓໍ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ໂກຏິຍາ ໂກຏິໍ ອາຫຈ຺ຈ ທິຄຸຓກຕກາເລເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ໂຈຬກໍ ວຏ຺ຏໍ ວາ ໂຫຕຸ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວາ, ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ມິນິຍມານໍ ຕິກຓ຺ຓເມວ ໂຫຕິ, ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຈ ກຓ຺ຓານໍ ອນ຺ຕຣໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາຘິກວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ໂຈຬກສ຺ສ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໍ ມຸຏ຺ຐິຣຕນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ເສວ ໂຈຬກສ຺ສ ປມາເຓນ ພິມ຺ໂພຫນສ຺ສ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານມ຺ປິ ມຸຏ຺ຐິຣຕນໍ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ.

‘‘ກມ຺ພລເມວ…ເປ… ອຸຓ຺ຓຠິສິສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຄນກາທິອກປ຺ປິຍມ຺ປິ ອຸຓ຺ຓມຍຕ຺ຖຣຓໍ ຠິສິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຍິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມສູຣເກຕິ ຈມ຺ມມຍຠິສິຍໍ, ຈມ຺ມມຍໍ ປນ ພິມ຺ໂພຫນໍ ຕູລປຸຓ຺ຓມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໒໙໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໒໙໗) ປນ ‘‘ສີສປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ຄລວາຏກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພສີສໍ ອຸປທຫນ຺ຕິ, ຕໍ ສີສປ຺ປມາຓໍ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຕິຣິຍໍ ມຸຏ຺ຐິຣຕນໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘ຍຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຕີສຸ ກຓ຺ເຓສູ’ຕິອາທິມາຫ. ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໍ ມຸຏ຺ຐິຣຕນໍ ໂຫຕີຕິ ພິມ຺ໂພຫນສ຺ສ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໍ ຕິຣິຍໂຕ ມຸຏ຺ຐິຣຕນປ຺ປມາຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຎ຺ຊໂຣຕິ ພຫຸອຸທກຄຓ຺ຫນກາ ມຫາຈາຏິ. ຊລໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອລນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຊໂຣ, ວຏ຺ຏຈາຏິ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ໂຖກໍ ທີຆມຸໂຂ ມຊ຺ເຌ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາຫາຣສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ທ຺ວິສງ຺ຄຫານິ ທ຺ເວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທ຺ເວ ປຐມທຸຕິຍອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍານິ ‘‘ອາຣາໂມ ອາຣາມວຕ຺ຖູ’’ຕິ ຈ ‘‘ວິຫາໂຣ ວິຫາຣວຕ຺ຖູ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕທ຺ເວທ຺ເວວຕ຺ຖຸສງ຺ຄຫານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕິຍໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍໍ ‘‘ມຎ຺ໂຈ ປີຐໍ ຠິສິ ພິມ຺ໂພຫນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຈຕຸວຕ຺ຖຸສງ຺ຄຫໍ ໂຫຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍໍ ‘‘ໂລຫກຸມ຺ຠີ ໂລຫຠາຓກໍ ໂລຫວາຣໂກ ໂລຫກຏາຫໍ ວາສິ ຜຣສຸ ກຸຐາຣີ ກຸທາໂລ ນິຂາທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນວໂກຏ຺ຐາສວນ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຈມໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍໍ ‘‘ວລ຺ລິ ເວຬຸ ມຸຎ຺ຊໍ ປພ຺ພຊໍ ຕິຓໍ ມຕ຺ຕິກາ ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ ມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕອຏ຺ຐເຠທນໍ ອຏ຺ຐປເຠທວນ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ປຎ຺ຈນິມ຺ມລໂລຈໂນຕິ ມໍສຈກ຺ຂຸທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຘມ຺ມຈກ຺ຂຸພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸສມນ຺ຕຈກ຺ຂູນໍ ວເສນ ນິມ຺ມລປຎ຺ຈໂລຈໂນ.

ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍໍ ກີຏາຄິຣິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອເວຠງ຺ຄິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ຄາມກາວາສວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍໍ ກີຏາຄິຣິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອເວຠງ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວຕ຺ຖູນໍ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກຕິ ອຍໍ ສາມຎ຺ຎາຘາໂຣ. ຄາມກາວາສວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກີຏາຄິຣິວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ວິເສສາຘາໂຣ. ອຍມຕ຺ໂຖ ປາຬິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈຕພ຺ໂພ. ເຕເນວ ຫິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑) ‘‘ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘາຕິ ອິມິນາ ຄາມກາວາສວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕິ, ກີຏາຄິຣິວຕ຺ຖຸ ປນ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕເມວ. ສາມຎ຺ຎາຘາໂຣ ປນ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຠາວໂຕ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

໒໒໘. ຖາວເຣນ ຈ ຖາວຣໍ, ຄຣຸຠຓ຺ເຑນ ຈ ຄຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຸຣິມທ຺ວຍໍ ຖາວຣໍ, ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕຍໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມກເມວ ເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອູນກໍ ເທນ຺ຕມ຺ປິ ວິຫາຣວຕ຺ຖຸສາມນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທູຣຕຣໍ ທຸກ຺ຂໂຄປໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນຎ຺ເຈ ມຫຄ຺ຆຕຣໍ…ເປ… ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຊານາເປຕ຺ວາຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຊານາເປຕ຺ວາ, ອປໂລເກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ພຫຸຕຣໍ ຣຸກ຺ຂາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ສາມິເກສຸ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ມຫຄ຺ຆຕໍ ອຊານິຕ຺ວາ ເທນ຺ເຕສຸ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫາເຣນ ວິຫາໂຣ ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພຕິ ສວຕ຺ຖຸເກນ ອຎ຺ເຎສໍ ຠູມິຍໍ ກຕປາສາທາທິນາ, ອວຕ຺ຖຸເກນ ວາ ສວຕ຺ຖຸກໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ, ອວຕ຺ຖຸກໍ ປນ ອວຕ຺ຖຸເກເນວ ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ເກວລໍ ປາສາທສ຺ສ ຠູມິໂຕ ອຖາວຣຕ຺ຕາ. ເອວໍ ຖາວເຣສຸປິ ຖາວຣວິຠາຄໍ ຎຕ຺ວາວ ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ.

‘‘ກປ຺ປິຍມຎ຺ຈາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອິມິນາ ສຸວຓ຺ຓາທິວິຈິຕ຺ຕໍ ອກປ຺ປິຍມຎ຺ຈໍ ‘ສງ຺ຆສ຺ສາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເຂຕ຺ຕາທິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໓໒໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬ຺ວຄ຺ຄ ໓.໓໒໑) ປນ ‘‘ກປ຺ປິຍມຎ຺ຈາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ‘ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’ຕິ ທິນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ‘ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຍາທິອກປ຺ປິຍມຎ຺ເຈປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເກວລໍ…ເປ… ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອຖາວເຣນ ຖາວຣມ຺ປິ ອຖາວຣມ຺ປິ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຖາວເຣນ ອຖາວຣເມວ ຫິ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອກປ຺ປິຍໍ ວາ ມຫຄ຺ຆໍ ກປ຺ປິຍໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ສຸວຓ຺ຓມຍມຎ຺ຈາທິ ອກປ຺ປິຍຠິສິພິມ຺ໂພຫນານິ ຈ. ມຫຄ຺ຆໍ ກປ຺ປິຍໍ ນາມ ທນ຺ຕມຍມຎ຺ຈາທິ, ປາວາຣາທິກປ຺ປິຍອຕ຺ຖຣຓາທີນິ ຈາ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ອກປ຺ປິຍໍ ວາຕິ ອາສນ຺ທິອາທິ, ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ພິມ຺ໂພຫນາທິ ຈ. ມຫຄ຺ຆໍ ກປ຺ປິຍໍ ວາຕິ ສຸວຓ຺ຓາທິວິຈິຕ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໒໙. ‘‘ກາຬໂລຫ …ເປ… ຠາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏກໍສໂລຫມຍມ຺ປິ ຠາຊນໍ ປຸຄ຺ຄລິກມ຺ປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸມ຺ປິ ປຣິຫຣິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ປຸຄ຺ຄລານໍ ປຣິຫຣິຕພ຺ພສ຺ເສວ ຠາເຊຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຸປຣິ ‘‘ກໍສໂລຫວຏ຺ຏໂລຫຠາຊນວິກຕິ ສງ຺ຆິກປຣິໂຠເຄນ ວາ ຄິຫິວິກຏາ ວາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິເກນ ມຫາປຈ຺ຈຣິວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອິມສ຺ສ ຫິ ‘‘ວຏ຺ຏໂລຫກໍສໂລຫານໍ ເຍນ ເກນຈິ ກໂຕ ສີຫຬທີເປ ປາທຄ຺ຄຓ຺ຫນໂກ ຠາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປາຍ ຕໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິວຈນໍ ປຈ຺ຉາ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏໂລຫກໍສໂລຫມຍໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປາທຄ຺ຄຓ຺ຫນກວາຣກມ຺ປິ ອຸປາທາຍ ອຠາຊນີຍເມວ, ຄິຫີຫິ ທີຍມານມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປາຣິຫາຣິຍໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຕ຺ຕາທິປຣິກ຺ຂາຣໍ ວິຍ ສຍເມວ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຄິຫິສນ຺ຕກໍ ວິຍ ອາຣາມິກາທໂຍ ເຈ ສຍເມວ ໂຄເປຕ຺ວາ ວິນິໂຍຄກາເລ ອາເນຕ຺ວາ ປຏິເທນ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

ປຓ຺ຓສູຈິ ນາມ ເລຂນີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘານິປີຕິອາທິນາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄວ ອາປຕ຺ຕິກໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸປຣິ ຠາຊນີຍວາສິອາທີສຸ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກສຸປິ.

ອນາມາສມ຺ປີຕິ ສຸວຓ຺ຓາທິມຍມ຺ປິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ອາມສິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຸປກ຺ຂເຣຕິ ອຸປກຣເຓ. ສິຂຣໍ ນາມ ເຍນ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕາ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ. ປຕ຺ຕພນ຺ຘໂກ ນາມ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຄຓ຺ຐິອາທິກາຣໂກ. ‘‘ປຏິມານໍ ສຸວຓ຺ຓາທິປຕ຺ຕກາຣໂກ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ອຑ຺ຒພາຫູຕິ ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອໍສກູຏ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຑ຺ຒພາຫຸ ນາມ ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໓໒໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍມ຺ປິ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓໒໑) ‘‘ອຑ຺ຒພາຫູຕິ ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອໍສກູຏນ຺ຕິ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໓໒໑) ປນ ‘‘ອຑ຺ຒພາຫຸປ຺ປມາຓາ ນາມ ອຑ຺ຒພາຫຸມຕ຺ຕາ, ອຑ຺ຒພ຺ຍາມມຕ຺ຕາຕິປິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍຕ຺ຕານີຕິ ຈມ຺ມຣຊ຺ຊຸກາ. ຕຕ຺ຖຊາຕກາຕິ ສງ຺ຆິກຠູມິຍໍ ຊາຕາ.

‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລສູຈິທຓ຺ຑມຕ຺ໂຕຕິ ທີຆໂສ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ໂຕ ປຣິຓາຫໂຕ ປຓ຺ຓສູຈິທຓ຺ຑມຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ.. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໓໒໑) ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໓໒໑) ‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລສູຈິທຓ຺ຑມຕ຺ໂຕຕິ ສຣທຓ຺ຑາທິສູຈິອາກາຣຕນຸທຓ຺ຑກມຕ຺ໂຕປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປ຺ປມາໂຓຕິ ທີຆໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປ຺ປມາໂຓ. ຣິຕ຺ຕໂປຕ຺ຖໂກປີຕິ ອລິຂິຕໂປຕ຺ຖໂກປິ, ອິທຎ຺ຈ ປຓ຺ຓປ຺ປສງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາສນ຺ທິໂກຕິ ຈຕຸຣສ຺ສປີຐໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອຸຈ຺ຈກມ຺ປິ ອາສນ຺ທິກ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໗) ວຈນໂຕ. ເອກໂຕຠາເຄນ ທີຆປີຐເມວ ຫິ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປາທກໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຈຕຸຣສ຺ສາສນ຺ທິໂກ ປນ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ໂຕປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຕ຺ຕງ຺ໂຄ ນາມ ຕີສຸ ທິສາສຸ ອປສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ ກຕມຎ຺ໂຈ, ອຍມ຺ປິ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ໂຕປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຠທ຺ທປີຐນ຺ຕິ ເວຕ຺ຕມຍໍ ປີຐໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປີຐິກາຕິ ປິໂລຕິກພນ຺ຘໍ ປີຐເມວ. ເອຬກປາທປີຐໍ ນາມ ທາຣຸປຏິກາຍ ອຸປຣິປາເທ ຐເປຕ຺ວາ ໂຠຊນຜລກໍ ວິຍ ກຕປີຐໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາມຓ຺ຑກວຓ຺ຏກປີຐໍ ນາມ ອາມລກາກາເຣນ ໂຍຊິຕພຫອຸປາທປີຐໍ. ອິມານິ ຕາວ ປາຬິຍໍ ອາຄຕປີຐານິ. ທາຣຸມຍໍ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ປີຐໍ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ຆຏ຺ຏນຜລກໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ຣຊິຕຈີວຣໍ ຫຕ຺ເຖນ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕິ. ຆຏ຺ຏນມຸຄ຺ຄໂຣ ນາມ ອນຸວາຕາທິຆຏ຺ຏນຕ຺ຖໍ ກໂຕຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໓໒໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໓໒໑) ‘‘ຆຏ຺ຏນຜລກໍ ຆຏ຺ຏນມຸຄ຺ຄໂຣຕິ ອິທໍ ຣຊິຕຈີວຣໍ ເອກສ຺ມິໍ ມຏ຺ເຐ ທຓ຺ຑມຸຄ຺ຄເຣ ເວເຐຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ມຏ຺ຐຜລກສ຺ສ ອຸປຣິ ຐເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອປເຣນ ມຏ຺ຐຜລເກນ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອໂກ ອຸປຣິ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ທ຺ເວ ຊນາ ອຸປຣິຜລກໍ ທ຺ວີສຸ ໂກຏີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣາປຣໍ ອາກຑ຺ຒນວິກຑ຺ຒນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ເຖ ຐປາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ປຫຣຓໍ ປນ ນິຏ຺ຐິຕຣຊນສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອລ຺ລກາເລ ກາຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ປນ ຜລກມຸຄ຺ຄເຣຫິ ຆຏ຺ຏນໍ ສຸກ຺ຂກາເລ ຖທ຺ຘຠາວວິໂມຈນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອມ຺ພຓນ຺ຕິ ຜລເກຫິ ໂປກ຺ຂຣຓີສທິສກຕປານີຍຠາຊນໍ. ຣຊນໂທຓີຕິ ຍຕ຺ຖ ປກ຺ກຣຊນໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ອມ຺ພຓນ຺ຕິ ເອກໂທຓິກນາວາຜລເກຫິ ໂປກ຺ຂຣຓີສທິສໍ ກຕໍ. ປານີຍຠາຊນນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຣຊນໂທຓີຕິ ເອກທາຣຸນາວ ກຕໍ ຣຊນຠາຊນໍ. ອຸທກໂທຓີຕິ ເອກທາຣຸນາວ ກຕໍ ອຸທກຠາຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອກປ຺ປິຍຈມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຄຕິກນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຎ຺ຈປີເຐປິ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ປາວາຣາທິປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓມ຺ປິ ຄຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເອເກ. ໂນຕິ ອປເຣ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໓໒໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓໒໑) ປນ ‘‘ທຓ຺ຑມຸຄ຺ຄໂຣ ນາມ ‘ເຍນ ຣຊິຕຈີວຣໍ ໂປເຖນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຄຕິກ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອປິ-ສທ຺ເທນ ປາວາຣາທິປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ສພ຺ພໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອເຕເນວ ສຸຕ຺ເຕນ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ປາວາຣາທິປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ນ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ, ຠາຊນີຍເມວ, ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓເມວ ຄຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໓໒໑) ປນ ‘‘ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອກປ຺ປິຍຈມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຠູມຕ຺ຖຣຓສງ຺ເຂເປນ ສຍິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຄຕິກນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຎ຺ຈາທີສຸ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ ມຫາຈມ຺ມໍ ເອຬກຈມ຺ມໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉຕ຺ຕມຸຏ຺ຐິປຓ຺ຓນ຺ຕິ ຕາລປຓ຺ຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຕກຏາຫນ຺ຕິ ປຕ຺ຕປຈນກຏາຫໍ. ຄຓ຺ຐິກາຕິ ຈີວຣຄຓ຺ຐິກາ. ວິໂຘຕິ ກາຍພນ຺ຘນວິໂຘ.

ອິທານິ ວິນຍຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຠິ. ຏີ. ທຸພ຺ພລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ອາຄຕນໂຍ ວຸຈ຺ຈເຕ – ອາຣາໂມ ນາມ ປຸປ຺ຜາຣາໂມ ວາ ຜລາຣາໂມ ວາ. ອາຣາມວຕ຺ຖຸ ນາມ ເຕສໍເຍວ ອາຣາມານໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐປິໂຕກາໂສ. ເຕສຸ ວາ ອາຣາເມສຸ ວິນຏ຺ເຐສຸ ເຕສໍ ໂປຣາຓກຠູມິຠາໂຄ. ວິຫາໂຣ ນາມ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປາສາທາທິເສນາສນໍ. ວິຫາຣວຕ຺ຖຸ ນາມ ຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາໂນກາໂສ. ມຎ຺ໂຈ ນາມ ມສາຣໂກ ພຸນ຺ທິກາພທ຺ໂຘ ກຸຬີຣປາທໂກ ອາຫຈ຺ຈປາທໂກຕິ ອິເມສໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຎ຺ຈານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ປີຐໍ ນາມ ມສາຣກາທີນໍເຍວ ຈຕຸນ຺ນໍ ປີຐານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ. ຠິສິ ນາມ ອຸຓ຺ຓຠິສິອາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິສີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ. ພິມ຺ໂພຫນໍ ນາມ ຣຸກ຺ຂຕູລລຕາຕູລໂປຏກີຕູລານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ປຸຓ຺ຓໍ. ໂລຫກຸມ຺ຠີ ນາມ ກາຬໂລເຫນ ວາ ຕມ຺ພໂລເຫນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ກຕກຸມ຺ຠີ. ໂລຫຠາຓກາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຠາຓກນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຊໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວາຣໂກຕິ ຆໂຏ. ກຏາຫໍ ກຏາຫເມວ. ວາສິອາທີສຸ ວລ຺ລິອາທີສຸ ຈ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ…ເປ….

ຕຕ຺ຖ ຖາວເຣນ ຖາວຣນ຺ຕິ ວິຫາຣວິຫາຣວຕ຺ຖຸນາ ອາຣາມອາຣາມວຕ຺ຖຸໍ ວິຫາຣວິຫາຣວຕ຺ຖຸໍ. ອິຕເຣນາຕິ ອຖາວເຣນ, ປຈ຺ຉິມຣາສິຕ຺ຕເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອກປ຺ປິເຍນາຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍມຎ຺ຈາທິນາ ເຈວ ອກປ຺ປິຍຠິສິພິມ຺ໂພຫເນຫິ ຈ. ມຫຄ຺ຆກປ຺ປິເຍນາຕິ ທນ຺ຕມຍມຎ຺ຈາທິນາ ເຈວ ປາວາຣາທິນາ ຈ. ອິຕຣນ຺ຕິ ອຖາວຣໍ. ກປ຺ປິຍປຣິວຕ຺ຕເນນ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸນ຺ຕິ ຍຖາ ອກປ຺ປິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ…ເປ… ເອວໍ ຕາວ ຖາວເຣນ ຖາວຣປຣິວຕ຺ຕນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕເຣນ ອິຕຣປຣິວຕ຺ຕເນ ປນ ມຎ຺ຈປີຐໍ ມຫນ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕຸ, ຂຸທ຺ທກໍ ວາ, ອນ຺ຕມໂສ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປາທກໍ ຄາມທາຣເກຫິ ປໍສ຺ວາຄາຣເກສຸ ກີຬນ຺ເຕຫິ ກຕມ຺ປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ…ເປ… ສຕຄ຺ຆນເກນ ວາ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນເກນ ວາ ມຎ຺ເຈນ ອຎ຺ຎໍ ມຎ຺ຈສຕມ຺ປິ ລຠຕິ, ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ເກວລໍ ມຎ຺ເຈນ ມຎ຺ໂຈເຍວ, ອາຣາມອາຣາມວຕ຺ຖຸວິຫາຣວິຫາຣວຕ຺ຖຸປີຐຠິສິພິມ຺ໂພຫນານິປິ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ປີຐຠິສິພິມ຺ໂພຫເນສຸປິ.

ກາຬໂລຫຕມ຺ພໂລຫກໍສໂລຫວຏ຺ຏໂລຫານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກໍສໂລຫໍ ວຏ຺ຏໂລຫຎ຺ຈ ກິຕ຺ຕິມໂລຫໍ. ຕີຓິ ຫິ ກິຕ຺ຕິມໂລຫານິ ກໍສໂລຫໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ ຫາຣກູຏນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕິປຸຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ກໍສໂລຫໍ. ສີສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ. ຣສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ຫາຣກູຏໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກໍສໂລຫໍ ວຏ຺ຏໂລຫຎ຺ຈ ກິຕ຺ຕິມໂລຫ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຕິເຣກນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຕິເຣກຄຓ຺ຫນໂກ. ສາຣໂກຕິ ມຊ຺ເຌ ມກຸຬໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມຸຂວຏ຺ຏິວິຕ຺ຖຕໍ ກຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໂຕ ນາເມຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ ເອກໍ ຠາຊນໍ. ສຣາວນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກຎ຺ຈນກາທີນໍ ຄິຫິອຸປກຣຓານໍ ຄຫຓໍ. ຕານິ ຫິ ຂຸທ຺ທການິປິ ຄຣຸຠຓ຺ຑາເນວ ຄິຫິອຸປກຣຓຕ຺ຕາ. ປິ-ສທ຺ເທນ ປເຄວ ມຫນ຺ຕານີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ອິມານິ ປນ ຠາຊນີຍານິ ຠິກ຺ຂຸປກຣຓຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ຈ ເອຕານິ, ເອວໍ ກຸຓ຺ຑິກາປິ ຠາຊນີຍາ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ຍຖາ ຈ ມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ເຑ, ເອວໍ ໂລຫຠຓ຺ເຑປິ ກຸຓ຺ຑິກາ ຠາຊນີຍໂກຏ຺ຐາສເມວ ຠຊຕີ’’ຕິ. ສງ຺ຆິກປຣິໂຠເຄນາຕິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ວຸຑ຺ຒຕຣານໍ ທຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄນ. ຄິຫິວິກຏາຕິ ຄິຫີຫິ ວິກຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ສນ຺ຕກກຣເຓນ ວິຣູປໍ ກຕາ. ປຸຄ຺ຄລິກປຣິໂຠເຄນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ອທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ວິຍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປິປ຺ຜລິໂກຕິ ກຕ຺ຕຣິ. ອາຣກຓ຺ຏກໍ ສູຈິເວຘກໍ. ຕາຬໍ ຍນ຺ຕໍ. ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິເວຘໂກ ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິວລຍໍ. ຍຖາ ຕຖາ ຆນກຕໍ ໂລຫນ຺ຕິ ໂລຫວຏ຺ຏິ ໂລຫຄຸໂຬ ໂລຫປິຓ຺ຑິ ໂລຫຈກ຺ກລິກນ຺ຕິ ເອວໍ ຆນກຕໍ ໂລຫໍ. ຂີຣປາສາຓມຍານີຕິ ມຸທຸກຂີຣວຓ຺ຓປາສາຓມຍານິ.

ຄິຫິວິກຏານິປິ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ອນາມາສຕ຺ຕາ. ປິ-ສທ຺ເທນ ປເຄວ ສງ຺ຆິກປຣິໂຠເຄນ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກປຣິໂຠເຄນ ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເສນາສນປຣິໂຠໂຄ ປນ ສພ຺ພກປ຺ປິໂຍ, ຕສ຺ມາ ຊາຕຣູປາທິມຍາ ສພ຺ພາປິ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣາ ອາມາສາ. ເຕນາຫ ‘‘ເສນາສນປຣິໂຠເຄ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ເສສາຕິ ຕໂຕ ມຫຕ຺ຕຣີ ວາສິ. ຍາ ປນາຕິ ຍາ ກຸຐາຣີ ປນ. ກຸທາໂລ ອນ຺ຕມໂສ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ໂຕປິ ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວ. ນິຂາທນໍ ຈຕຸຣສ຺ສມຸຂໍ ວາ ໂຫຕຸ ໂທຓິມຸຂໍ ວາ ວງ຺ກໍ ວາ ອຸຊຸກໍ ວາ, ອນ຺ຕມໂສ ສມ຺ມຸຎ຺ຊນີທຓ຺ຑເວຘນມ຺ປິ, ທຓ຺ຑພນ຺ຘຎ຺ເຈ, ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸທາໂລ ທຓ຺ຑພນ຺ຘນິຂາທນໍ ວາ ອຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ສິປາຏິກາ ນາມ ຂຸຣໂກໂສ, ສິຂຣໍ ປນ ທຓ຺ຑພນ຺ຘນິຂາທນໍ ອນຸໂລເມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສິຂຣມ຺ປິ ນິຂາທເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ວາສິ ອທຓ຺ຑກໍ ຜລມຕ຺ຕໍ, ຠາຊນີຍໍ. ອຸປກ຺ຂເຣຕິ ວາສິອາທິຠຓ຺ເຑ.

ປຕ຺ຕພນ຺ຘໂກ ນາມ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຄຓ຺ຐິກາທິກາຣໂກ. ‘‘ປຏິມານໍ ສຸວຓ຺ຓາທິປຕ຺ຕກາຣໂກ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕິປຸຈ຺ເຉທນກສຕ຺ຖໍ ສຸວຓ຺ຓຈ຺ເຉທນກສຕ຺ຖໍ ກຕປຣິກມ຺ມຈມ຺ມຈ຺ຉິນ຺ທນກຂຸທ຺ທກສຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິມານິ ເຈຕ຺ຖ ຕີຓິ ປິປ຺ຜລິກໍ ອນຸໂລມນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ’’ຕິອາທິ. ອິຕຣານີຕິ ມຫາກຕ຺ຕຣິອາທີນິ.

ອຑ຺ຒພາຫຸປ຺ປມາຓາຕິ ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອໍສກູຏປ຺ປມາຓາ, ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖຊາຕກາຕິ ສງ຺ຆິກຠູມິຍໍ ຊາຕາ, ອາຣກ຺ຂສໍວິຘາເນນ ຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂິຕາ ຈ ສາ ມຎ຺ຊູສາທີສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວິຍ ຍຖາ ຕໍ ນ ນສ຺ສຕິ, ເອວໍ ໂຄປນໂຕ ໂຄປິຕາ ຈາຕິ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕາ. ຕຕ຺ຖຊາຕກາປິ ປນ ອຣກ຺ຂິຕາ ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວ ນ ໂຫຕິ. ສງ຺ຆກມ຺ເມ ຈ ເຈຕິຍກມ຺ເມ ຈ ກເຕຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຆສນ຺ຕເກນ ເຈຕິຍສນ຺ຕກໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ສຸຕ຺ຕໍ ປນາຕິ ວຏ຺ຏິຕຎ຺ເຈວ ອວຏ຺ຏິຕຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ.

ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລສູຈິທຓ຺ຑມຕ຺ໂຕຕິ ອນ຺ຕມໂສ ທີຆໂສ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ໂຕ ປຣິຓາຫໂຕ ສີຫຬ-ປຓ຺ຓສູຈິທຓ຺ຑມຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເວຬຸຠຓ຺ເຑ. ທຑ຺ຒໍ ເຄຫໍ ເຍສໍ ເຕຕິ ທຑ຺ຒເຄຫາ. ນ ວາເຣຕພ຺ພາຕິ ‘‘ມາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ນ ນິເສເຘຕພ຺ພາ. ເທສນ຺ຕຣຄເຕນ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຫາເຣ ສງ຺ຆິກາວາເສ ຐເປຕພ຺ພາ.

ອວເສສຎ຺ຈ ຉທນຕິຓນ຺ຕິ ມຸຎ຺ຊປພ຺ພເຊຫິ ອວເສສໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຉທນຕິຓໍ. ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປ຺ປມາໂຓປີຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປ຺ປມາໂຓ. ລິຂິຕໂປຕ຺ຖໂກ ປນ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ນ ໂຫຕິ. ກປ຺ປິຍຈມ຺ມານີຕິ ມິຄາທີນໍ ຈມ຺ມານິ. ສພ຺ພໍ ຈກ຺ກຍຸຕ຺ຕຍານນ຺ຕິ ຣຖສກຏາທິກໍ ສພ຺ພໍ ຈກ຺ກຍຸຕ຺ຕຍານໍ. ວິສງ຺ຂຕຈກ຺ກໍ ປນ ຍານໍ ຠາຊນີຍໍ. ອນຸຎ຺ຎາຕວາສິ ນາມ ຍາ ສິປາຏິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ມຸຏ຺ຐິປຓ຺ຓໍ ຕາລປຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ມຸຏ຺ຐິນາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຫຣນ຺ຕີຕິ ‘‘ມຸຏ຺ຐິປຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ມຸຏ຺ຐິປຓ຺ຓນ຺ຕິ ຉຕ຺ຕຈ຺ຉທປຓ຺ຓເມວາ’’ຕິ ເກຈິ. ອຣຓີສຫິຕນ຺ຕິ ອຣຓີຍຸຄຬໍ, ອຸຕ຺ຕຣາຣຓີ ອຘຣາຣຓີຕິ ອຣຓີທ຺ວຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜາຕິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຕໍອຄ຺ຆນກວາລິກາຍປິ ຖາວຣໍ ວຑ຺ຒິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ. ກຸຓ຺ຑິກາຕິ ອຍກຸຓ຺ຑິກາ ເຈວ ຕມ຺ພໂລຫກຸຓ຺ຑິກາ ຈ. ຠາຊນີຍໂກຏ຺ຐາສເມວ ຠຊຕີຕິ ຠາຊນີຍປກ຺ຂເມວ ເສວຕິ, ນ ຕຸ ຄຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຎ຺ຈນໂກ ປນ ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ຄຣຸຠຓ຺ຑວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ຕິໍສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໓໑. ໂຈທນາທິວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໒໓໐. ເອວໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ໂຈທນາທິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ໂຈທນາທິວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂຈທີຍເຕ ໂຈທນາ, ໂທສາໂຣປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສາຣຓາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໔, ໕) ‘‘ໂຈເທຕ຺ວາ ກຕໍ ໂຫຕິ, ສາເຣຕ຺ວາ ກຕໍ ໂຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ໂຣເປຕ຺ວາ ກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ໂຈເທຕຸໍ ປນ ໂກ ລຠຕິ, ໂກ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອນຸທ຺ຘໍສນາຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາປິ ໂຈທນາລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອິທໍ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ວຈນໍ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຈເທຕຸໍ ອນິສ຺ສຣຕ຺ຕາ ‘ຠິກ຺ຂຸນິເມວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຠິກ຺ຂູສຸ ອນິສ຺ສຣຠາເວ ຕາຫິ ກຕໂຈທນາປິ ໂຈທນາຣຫຕ຺ຕາ ໂຈທນາເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ປຎ຺ຈປິ ສຫຘມ຺ມິກາ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ໂຈເທຕີຕິອາທິນາ ໂຈທໂກ ເຍສໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຈເທຕິ, ເຕສມ຺ປິ ວຈນໍ ປມາຓເມວາຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ໂຈທນາປິ ຣຸຫເຕວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຖໂຣ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສສີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໓໘໖) ປນ ‘‘ອມູລກໂຈທນາປສງ຺ເຄນ ສມູລກໂຈທນາລກ຺ຂຓາທິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘ໂຈເທຕຸໍ ປນ ໂກ ລຠຕິ, ໂກ ນ ລຠຕີ’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ໂຈເທຕີ’ຕິອາທິສຸຕ຺ຕໍ ຍສ຺ມາ ເຍ ໂຈທກສ຺ສ ອຎ຺ເຎສໍ ວິປຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ຕິ, ເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂຈທກຠາເວ ຐຕ຺ວາວ ປກາເສນ຺ຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕໂຣປິ ຍສ຺ມາ ໂຈເທຕຸຎ຺ຈ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ເຕຫິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວກປຣິໂຍສາເນຫິ ປຐມໂຈທເກຫິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕຸຎ຺ຈ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ສາຘກຠາເວນ ອຸທ຺ຘຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຣຸການໍ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສານໍ. ອວເສສານນ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ນາມ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ທສວຕ຺ຖຸກາ ທິຏ຺ຐິ. ‘‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’’ຕິອາທິກາ ອນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາປກທິຏ຺ຐິ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ ນາມ. ອາຊີວເຫຕຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ນນ຺ຕິ ອາຊີວເຫຕຸປິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພານໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ປາຣາຊິກໍ, ສຎ຺ຈຣິຕ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ໂສ ອຣຫາ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຓີຕໂຠຊນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປຓີຕໂຠຊນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປາຏິເທສນີຍໍ, ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິເມສໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໒໘໗) ວຸຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ນໍ. ນ ເຫຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາຊີວເຫຕຸ ເອວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາທີນໍ ອຎ຺ຎຖາປິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ອາຊີວເຫຕຸປິ ເອຕາສໍ ອາປຊ຺ຊນໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຊີວເຫຕຸປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິອາຊີວວິປຕ຺ຕີຫິ ໂຈເທນ຺ໂຕປິ ຕມ຺ມູລິກາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ໂຈເທຕິ.

‘‘ກສ຺ມາ ມໍ ນ ວນ຺ທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘‘ອສ຺ສມໂຓສິ, ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍສີ’’ຕິ ອວນ຺ທນກາຣຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ ນ ວນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂຈເທຕຸກາມຕາຍ ເອວ ອວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວນ຺ທິຍຠາເວ ຕໍ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສ ອວນ຺ທິເຍສຸ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ຣຸຫນໂຕ ຕເທວ ຍຸຕ຺ຕຕຣນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຍາວ ໂສ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ປຏິຊານາຕິ, ຕາວ ວນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ຍທາ ປນ ‘‘ອສ຺ສມໂຓມ຺ຫີ’’ຕິ ປຏິຊານາຕິ, ຕທາ ນ ວນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ປຏິຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ. ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ໂຕ ຫິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນປກ຺ຂໍ ຠຊຕິ. ຍສ຺ມາ ອາມິສໍ ເທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ເທຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິປາຏິຍາ ນິສິນ຺ນານໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ເທນ຺ເຕນ ເອກສ຺ສ ໂຈເທຕຸກາມຕາຍ ອທິນ຺ເນປິ ໂຈທນາ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຕາວ ຕາ ໂຈທນາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໒໓໑. ໂຈເທຕພ຺ໂພຕິ ຈຸທິໂຕ, ຈຸທິໂຕ ເອວ ຈຸທິຕໂກ, ອປຣາຘວນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ. ໂຈເທຕີຕິ ໂຈທໂກ, ອປຣາຘປກາສໂກ. ຈຸທິຕໂກ ຈ ໂຈທໂກ ຈ ຈຸທິຕກໂຈທກາ. ອຸພ຺ພາຫິກາຍາຕິ ອຸພ຺ພຫນ຺ຕິ ວິໂຍເຊນ຺ຕິ ເອຕາຍ ອລຊ຺ຊີນໍ ຕຊ຺ຊນິໍ ວາ ກລຫໍ ວາຕິ ອຸພ຺ພາຫິກາ, ສງ຺ຆສມ຺ມຸຕິ, ຕາຍ. ວິນິຈ຺ຉິນນໍ ນາມ ຕາຍ ສມ຺ມຕຠິກ຺ຂູຫິ ວິນິຈ຺ຉິນນເມວ. ອລຊ຺ຊຸສ຺ສນ຺ນາຍ ຫິ ປຣິສາຍ ສມຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາຄເຕຫິ ທສຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕາຍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສມຖກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໒໓໑-໒໓໒) –

‘‘ເຕຫິ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູຫິ ຕສ຺ມິໍ ອຘິກຣເຓ ວິນິຈ຺ຉິຍມາເນ ອນນ຺ຕານິ ເຈວ ຠສ຺ສານິ ຊາຍນ຺ຕິ, ນ ເຈກສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອວຣູປໍ ອຘິກຣຓໍ ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ວູປສເມຕຸໍ. ທສຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ໂພ, ສີລວາ ໂຫຕິ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕິ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ ອຓຸມຕ຺ເຕສຸ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສາວີ ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕິ ສຸຕຘໂຣ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ, ເຍ ເຕ ຘມ຺ມາ ອາທິກລ຺ຍາຓາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຠິວທນ຺ຕິ, ຕຖາຣູປສ຺ສ ຘມ຺ມາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຘາຕາ ວຈສາ ປຣິຈິຕາ ມນສານຸເປກ຺ຂິຕາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ, ອຸຠຍານິ ໂຂ ປນສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂານິ ວິຕ຺ຖາເຣນ ສ຺ວາຄຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ສຸວິຠຕ຺ຕານິ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕີນິ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕານິ ສຸຕ຺ຕໂສ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ, ວິນເຍ ໂຂ ປນ ເຉໂກ ໂຫຕິ ອສໍຫີໂຣ, ປຏິພໂລ ໂຫຕິ ອຸໂຠ ອຕ຺ຖປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ອສ຺ສາເສຕຸໍ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນິຊ຺ຌາເປຕຸໍ ເປກ຺ເຂຕຸໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ປສາເທຕຸໍ, ອຘິກຣຓສມຸປ຺ປາທວູປສມກຸສໂລ ໂຫຕິ, ອຘິກຣຓໍ ຊານາຕິ, ອຘິກຣຓສມຸທຍໍ ຊານາຕິ, ອຘິກຣຓນິໂຣຘໍ ຊານາຕິ, ອຘິກຣຓນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທໍ ຊານາຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມຫິ ທສຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ.

‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ໂພ. ປຐມໍ ຠິກ຺ຂຸ ຍາຈິຕພ຺ໂພ, ຍາຈິຕ຺ວາ ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອມ຺ຫາກໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກຣເຓ ວິນິຈ຺ຉິຍມາເນ ອນນ຺ຕານິ ເຈວ ຠສ຺ສານິ ຊາຍນ຺ຕິ, ນ ເຈກສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍ ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ອິມໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕຸໍ, ເອສາ ຎຕ຺ຕິ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອມ຺ຫາກໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກຣເຓ ວິນິຈ຺ຉິຍມາເນ ອນນ຺ຕານິ ເຈວ ຠສ຺ສານິ ຊາຍນ຺ຕິ, ນ ເຈກສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸໍ ສມ຺ມນ຺ນຕິ ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ອິມໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕຸໍ. ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຈ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສມ຺ມຸຕິ ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ອິມໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕຸໍ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍ.

‘‘ສມ຺ມໂຕ ສງ຺ເຆນ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຈ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ອິມໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕຸໍ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ.

ເຕຫິ ຈ ສມ຺ມເຕຫິ ວິສຸໍ ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ເອວ ວາ ປຣິສາຍ ‘‘ອຎ຺ເຎຫິ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາເວຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ຕຸມ຺ຫາກນ຺ຕິ ຈຸທິຕກໂຈທເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ກິມ຺ຫີຕິ ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ກິມ຺ຫິ ນມ຺ປິ ນ ຊານາສີຕິ ກິມ຺ຫິ ນນ຺ຕິ ວຈນມ຺ປິ ນ ຊານາສິ. ນາສ຺ສ ອນຸໂຍໂຄ ທາຕພ຺ໂພຕິ ນາສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ ປຏິປຸຈ຺ຉາ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ວຸຕ຺ຕໍ, ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໓໘໖) ປນ – ກິມ຺ຫີຕິ ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ກຕຣວິປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິມ຺ຫິ ນໍ ນາມາຕິ ອິທໍ ‘‘ກຕຣາຍ ວິປຕ຺ຕິຍາ ເອຕໍ ໂຈເທສີ’’ຕິ ຍາຍ ກາຍຈິ ວິຎ຺ຎາຍມານາຍ ຠາສາຍ ວຸຕ຺ເຕປິ ໂຈທກສ຺ສ ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸຕາຍ ‘‘ສີລາຈາຣທິຏ຺ຐິອາຊີວວິປຕ຺ຕີສຸ ກຕຣາຍາຕິ ມໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ, ນ ປນ ‘‘ກິມ຺ຫີ’’ຕິອາທິປທຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ. ນ ຫິ ອນຸວິຊ຺ຊໂກ ໂຈທກໍ ພາລໍ ອປຣິຈິຕຠາສາຍ ‘‘ກິມ຺ຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ກິມ຺ຫິ ນມ຺ປິ ນ ຊານາສີຕິ ອິທມ຺ປິ ວຈນມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ກຕຣວິປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອສຸກາຍ ວິປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ‘‘ນ ຊານາສີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ນາສ຺ສ ອນຸໂຍໂຄ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

‘‘ຕສ຺ສ ນໂຍ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຕສ຺ສາຕິ ພາລສ຺ສ ລຊ຺ຊິສ຺ສ. ‘‘ຕສ຺ສ ນໂຍ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈ ‘‘ກິມ຺ຫິ ນໍ ໂຈເທສີຕິ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິ ອຘິປ຺ປາຍປ຺ປກາສນເມວ ນຍທານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ກິມ຺ຫິ-ນໍ-ປທານໍປຣິຍາຍມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ນ ຫິ ພາໂລ ‘‘ກຕຣວິປຕ຺ຕິຍໍ ນໍ ໂຈເທສີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ຎາເຕປິ ວິປຕ຺ຕິປ຺ປເຠທໍ, ອຕ຺ຕນາ ໂຈທິຍມານໍ ວິປຕ຺ຕິສຣູປຎ຺ຈ ຊານິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕເນວ ອຊານເນນ ອລຊ຺ຊີ ອປສາເທຕພ຺ໂພ. ກິມ຺ຫິ ນນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ອວິຎ຺ຎຸຕໍ ປກາເສຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພວ. ‘‘ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ‘‘ອລຊ຺ຊີນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ…ເປ… ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຫິຕີຕິ ເອຕິ, ຫິ-ກາໂຣ ເອຕ຺ຖ ອາຄໂມ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐສນ຺ຕາເນນາຕິ ທິຏ຺ຐນິຍາເມນ. ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎາຍ ເອວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຈນປຏິວຈນກ຺ກເມເນວ ໂທເສ ອາວິຠູເຕປິ ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ ອຫ’’ນ຺ຕິ ໂທສສມ຺ປຏິຈ຺ຉນປຏິຎ຺ຎາຍ ເອວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ເອຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ສຸທ຺ຘປຏິຎ຺ຎາຍ ເອວ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອນຸວິຊ຺ຊກສ຺ເສວ ນິຣຕ຺ຖກຕ຺ຕາປຕ຺ຕິໂຕ, ໂຈທເກເນວ ອລຊ຺ຊິປຏິຎ຺ຎາຍ ຐາຕພ຺ພໂຕ. ໂທໂສປຄມປຏິຎ຺ຎາ ເອວ ຫິ ອິຘ ປຏິຎ຺ຎາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເອຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ເອຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖີຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕີ’’ຕິອາທິ.

ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ໂທເສ ອາວິຠູເຕປິ ຕສ຺ສ ໂທໂສປຄມປຏິຎ຺ຎາຍ ເອວ ກາຕພ຺ພຕາທີປນຕ຺ຖໍ. ວິວາທວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ອຕ຺ຖປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາຕິ ເຕສໍ ກຖາປຈ຺ເຉທຕ຺ຖໍ ອຠິມຸຂກຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ. ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ອນນຸຈ຺ຉວິໂກຕິ ອສຸທ຺ໂຘຕິ ສຎ຺ຎາຍ ໂຈທກປກ຺ເຂ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອນຸວິຊ຺ຊກຠາວໂຕ ພຫິຠູຕຕ຺ຕາ ອນຸວິຊ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ເທເຫ ເອວ ຫິ ສຕິ ອນຸວິຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ອສຸທ຺ຘລທ຺ຘິຍາ ປນ ສຕິ ຈຸທິຕເກນ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ອສຈ຺ຈໂຕປິ ປຏິຠາຕິ, ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ອນຸວິຊ຺ຊນາ ສິຍາຕິ.

ຕຖາ ນາສິຕໂກວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິມິນາ ວິນິຈ຺ຉຍມ຺ປິ ອທຕ຺ວາ ສງ຺ຆໂຕ ວິໂຍຊນໍ ນາມ ລິງ຺ຄນາສນາ ວິຍ ອຍມ຺ປິ ເອໂກ ນາສນປ຺ປກາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອກສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠຄາຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກາ ເຕສໍ ວິໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ໂຠເຄ ໂຍຊນຕ຺ຖໍ.

ວິຣທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ‘‘ປກ຺ຂານໍ ອນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອລຊ຺ຊີລກ຺ຂຓສມ຺ຠວສ຺ສ ກຣຓວຈນໍ. ປຏິຈ຺ຉາທິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ເອວ, ປຸຣິໂມ ລຊ຺ຊິຠາໂວ ນ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕີຕິ ‘‘ສເຈ ມຍາ ກຕໂທສໍ ວກ຺ຂາມິ, ມຍ຺ຫໍ ອນຸວຕ຺ຕກາ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕິ. ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ລຊ຺ຊິຏ຺ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ກາຍວາຈາສຸ ວີຕິກ຺ກໂມ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິນິຈ຺ຉໂຍ ນ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ, ປຸພ຺ເພ ປກ຺ຂິການໍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ວູປສມິຕສ຺ສປິ ອຘິກຣຓສ຺ສ ທຸວູປສນ຺ຕຕາຍ ອຍມ຺ປິ ຕຖາ ນາສິຕໂກວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໓໒. ອທິນ຺ນາທານວຕ຺ຖຸໍ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ເຕນ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ ສາຘຸກໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ ນາມ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈການິ, ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈການິ ນາມ ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ ເອກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈກນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ‘‘ເຕ ປນ ອວຫາຣາ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈການິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ສາຘຸກໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກເອກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈການິ ປທຠາຊເນ (ປາຣາ. ໙໒) ວຸຕ຺ຕານໍ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍ, ຫເຣຍ຺ຍ, ອວຫເຣຍ຺ຍ, ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປຍ຺ຍ, ຐານາ ຈາເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ວເສນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂປຣາເຓຫິ –

‘‘ອາທິຍນ຺ໂຕ ຫຣນ຺ໂຕວ;

ຫຣນ຺ໂຕ ອິຣິຍາປຖໍ;

ວິໂກເປນ຺ໂຕ ຕຖາ ຐານາ;

ຈາເວນ຺ໂຕປິ ປຣາຊິໂກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ ສວິຎ຺ຎາຓກອວິຎ຺ຎາຓກວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ສວິຎ຺ຎາຓກວເສເນວ. ກຖໍ? ອາທິເຍຍ຺ຍາຕິ ອາຣາມໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ສາມິໂກ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣນ຺ໂຕ ສີເສ ຠາຣໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຂນ຺ຘໍ ໂອໂຣເປຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອວຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ‘‘ເທຫິ ເມ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຠຓຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ສາມິໂກ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປຍ຺ຍາຕິ ‘‘ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຐມໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຐານາ ຈາເວຍ຺ຍາຕິ ຖລຏ຺ຐໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຐານາ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ເອວໍ ຕາວ ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສສ຺ສາມິກສ຺ສ ປນ ທາສສ຺ສ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຠິໂຍຄາທິນາ ນເຍນ ອາທິຍນຫຣຓ ອວຫຣຓ ອິຣິຍາປຖວິໂກປນ ຐານາຈາວນວເສນ ເອກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ນາເນກຠຓ຺ຑານໍ, ປຎ຺ຈການໍ ວສາ ປນ;

ອາທິຍນາທິປຎ຺ຈກາ, ທຸວິຘາຕິ ອຸທີຣິຕາ’’ຕິ.

ກຕມໍ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກໍ? ສາຫຕ຺ຖິໂກ ອາຓຕ຺ຕິໂກ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ອຕ຺ຖສາຘໂກ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສາຫຕ຺ຖາຓຕ຺ຕິໂກ ເຈວ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍຕ຺ຖສາຘໂກ;

ຘຸຣນິກ຺ເຂປໂກ ຈາຕິ, ອິທໍ ສາຫຕ຺ຖປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ນາມ ປຣສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ສຫຕ຺ຖາ ອວຫຣຕິ. ອາຓຕ຺ຕິໂກ ນາມ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕິ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ນາມ ສຸງ຺ກຆາຕປຣິກປ຺ປິໂຕກາສານໍ ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ພຫິ ປາຕນໍ. ອຕ຺ຖສາຘໂກ ນາມ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ຕໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ອາຓາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ປໂຣ ອນນ຺ຕຣາຍິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ປຣສ຺ສ ວາ ປນ ເຕລກຸມ຺ຠິຍາ ປາທຄ຺ຆນກໍ ເຕລໍ ອວສ຺ສໍ ປິວນການິ ອຸປາຫນາທີນິ ປກ຺ຂິປຕິ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ປນ ອາຣາມາຠິໂຍຄອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕາວກາລິກຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍານິ ອເທນ຺ຕສ຺ສປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິທໍ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກໍ.

ກຕມໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ? ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ ສຫປໂຍໂຄ ສໍວິທາວຫາໂຣ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ປຸພ຺ພສຫປໂຍໂຄ ຈ, ສໍວິທາຫຣຓໍ ຕຖາ;

ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ສາຫຕ຺ຖປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອາຓຕ຺ຕິວເສນ ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຐານາຈາວນວເສນ, ຂິລາທີນິ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຈ ສຫປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສໍວິທາວຫາໂຣ ນາມ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ. ເອວໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ຫິ ເອເກນປິ ຕສ຺ມິໍ ຠຓ຺ເຑ ຐານາ ຈາວິເຕ ສພ຺ເພສໍ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ນາມ ສຎ຺ຊານນກມ຺ມໍ. ສເຈ ຫິ ປຸເຣຠຕ຺ຕາທີສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາລໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ກາເລ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ສງ຺ເກຕໂຕ ອປຈ຺ຉາ ອປຸເຣ ຕໍ ອວຫຣຕິ, ສງ຺ເກຕກາຣກສ຺ສ ສງ຺ເກຕກຣຓກ຺ຂເຓເຍວ ອວຫາໂຣ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທິນິມິຕ຺ຕກຣຓໍ. ສເຈ ຫິ ເອວໍ ກຕນິມິຕ຺ຕໂຕ ອປຈ຺ຉາ ອປຸເຣ ‘‘ຍໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ອວຫຣຕິ, ນິມິຕ຺ຕກາຣກສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ອວຫາໂຣຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ.

ກຕມໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈກໍ? ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ ກຸສາວຫາໂຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເຖຍ຺ຍາ ປສຍ຺ຫາ ປຣິກປ຺ປາ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ກຸສາ ຕຖາ;

ອວຫາຣາ ອິເມ ປຎ຺ຈ, ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທາທີນິ ກຕ຺ວາ ອທິສ຺ສມາໂນ ອວຫຣຕິ, ກູຏຕຸລາກູຏມານກູຏກຫາປຓາທີຫິ ວາ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ປນ ປສຍ຺ຫ ພລກ຺ກາເຣນ ປເຣສໍ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຄາມຆາຕກາທໂຍ ວິຍ, ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕພລິໂຕ ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຘິກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຣາຊຠຏາທໂຍ ວິຍ, ຕສ຺ເສວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ປນ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ນາມ.

ໂສ ຠຓ຺ໂຑກາສສ຺ສ ວເສນ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ໂປ – ສາຏກຕ຺ຖິໂກ ອນ຺ໂຕຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ສາຏໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ. ສເຈ ສຸຕ຺ຕໍ, ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອນ຺ຘກາເຣ ປສິພ຺ພກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຣ ເຈ ສາຏໂກ ໂຫຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ພຫິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວ. ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາປິ ຍໍ ລທ຺ຘໍ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຠູມິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ໂຈໂຣ ໂຈໂຣ’’ຕິ ອນຸພນ຺ໂຘ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ສາມິກາ ທິສ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວ. ອຎ຺ໂຎ ເຈ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ສາມິເກສຸ ນິວຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ສຍໍ ທິສ຺ວາ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ‘‘ປເຄເວຕໍ ມຍາ ຄຫິຕໍ, ມມ ທານິ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສປິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ຕຕ຺ຖ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ສເຈ ສາຏໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ໂຕ ປຣິກປ຺ໂປ, ອຍໍ ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ໂປ ນາມ. ໂອກາສປຣິກປ຺ໂປ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ປຣປຣິເວຓາທີນິ ປວິຏ຺ໂຐ ກິຎ຺ຈິ ໂລຠເນຍ຺ຍຠຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣປມຸຂເຫຏ຺ຐາ ປາສາທທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຣຸກ຺ຂມູລາທິວເສນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ມໍ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ທຏ຺ຐຸກາມຕາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ວິຍ ທສ຺ສາມິ. ໂນ ເຈ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອາທາຍ ປຣິກປ຺ປິຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ອິຕິ ຍ຺ວາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປວຕ຺ໂຕ ປຣິກປ຺ໂປ, ອຍໍ ໂອກາສປຣິກປ຺ໂປ ນາມ. ເອວມິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຣິກປ຺ປານໍ ວເສນ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປນ ອວຫຣຓໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ. ໂສ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸຍ຺ຍານາທີສຸ ປເຣສໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກາທິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຉາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປໍສຸນາ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕສ຺ສ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຸທ຺ຘາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ຕາວ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ຍທາ ປນ ສາມິກາ ວິຈິນນ຺ຕາ ອປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສາລຍາວ ຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖສ຺ສ ຕໍ ອຸທ຺ຘຣໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣ ອວຫາໂຣ. ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກາເລເຍວ ເອຕໍ ມມ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ສກສຎ຺ຎາຍ ວາ ‘‘ຄຕາທານິ ເຕ, ຉຑ຺ຑິຕຠຓ຺ຑໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ເຕສຸ ທຸຕິຍຕຕິຍທິວເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຈິນິຕ຺ວາ ອທິສ຺ວາ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ຄເຕສຸປິ ຄຫິຕໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ປຈ຺ຉາ ຎຕ຺ວາ ໂຈທິຍມານສ຺ສ ອທທໂຕ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປໂຍເຄນ ເຕຫິ ນ ທິຏ຺ຐໍ. ໂຍ ປນ ຕຖາຣູປໍ ຠຓ຺ຑໍ ຍຖາຐາເນ ຐິຕໍເຍວ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ປາເທນ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ກທ຺ທເມ ວາ ວາລິກາຍ ວາ ປເວເສຕິ, ຕສ຺ສ ປເວສິຕມຕ຺ເຕເຍວ ອວຫາໂຣ.

ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ປນ ອວຫຣຓໍ ກຸສາວຫາໂຣ ນາມ. ໂສປິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ວິລີວມຍໍ ວາ ຕາລປຓ຺ຓມຍໍ ວາ ກຕສຎ຺ຎາຓໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກຸສໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຈີວເຣ ຠາຊິຍມາເນ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ສມີເປ ຐິຕໍ ສມຄ຺ຆຕຣໍ ວາ ມຫຄ຺ຆຕຣໍ ວາ ສມສມໍ ວາ ອຄ຺ເຆນ ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຫຣິຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ປຕິຕໍ ກຸສໍ ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາເສ ປາເຕຕຸກາມຕາຍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາເສ ປາຕິເຕ ຣກ຺ຂເຕວ. ຍທາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ປຕິເຕ ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ປຣສ຺ສ ກຸສໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ເຕ ອວຫາໂຣ. ສເຈ ປຐມຕຣໍ ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ກຸສໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ປາເຕຕຸກາມຕາຍ ອຸທ຺ຘາເຣ ຣກ຺ຂຕິ, ປາຕເນປິ ຣກ຺ຂຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສໍ ອຸທ຺ຘຣໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຣໂກຏ຺ຐາເສ ປາເຕນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ, ອຍໍ ກຸສາວຫາໂຣ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກໂຕ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໒) ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຕຸລຍິຕ຺ວາຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ.

ສາມີຈີຕິ ວຕ຺ຕໍ, ອາປຕ຺ຕິ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຫາຊນສມ຺ມທ຺ໂທຕິ ມຫາຊນສງ຺ໂຂໂຠ. ຠຏ຺ເຐ ຊນກາເຍຕິ ອປຄເຕ ຊນກາເຍ. ‘‘ອິທຎ຺ຈ ກາສາວໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ເອຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’’ຕິ ກິໍ ກາຣຓາ ເອວມາຫ? ຈີວຣສ຺ສາມິເກນ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອທິນ຺ນໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອວຫາຣໂກປິ ວິປ຺ປຏິສາຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈີວຣສ຺ສາມິກໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຈີວຣສ຺ສາມິເກນ ຈ ‘‘ມເມຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອເຕນປິ ອວຫາຣເກນ ອາລໂຍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ຍທິ ເອວໍ ຈີວຣສ຺ສາມິໂກເຍວ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ອຸຠິນ຺ນໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນຕ຺ຖໍ. ກຖໍ? ອວຫາຣກສ຺ສ ‘‘ມຍາ ສຫຕ຺ເຖນ ນ ທິນ຺ນໍ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມຕ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອິຕຣສ຺ສ ‘‘ມຍາ ປຐມໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອທິນ຺ນໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

ສມຄ຺ຆນ຺ຕິ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ.

ທາຣຸອຕ຺ຖໍ ຜຣຕີຕິ ທາຣູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ. ມຍິ ສນ຺ເຕຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ຣຎ຺ຎາ ປສາເທນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຖເຣນ ປນ ‘‘ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ນ ມຎ຺ຎິຕພ຺ພໍ.

ເອກທິວສໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນາທິນາ ຍາ ອຍໍ ອຄ຺ຆຫານິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ຠຓ຺ຑສ຺ສາມິນາ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຫິຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ສພ຺ພໍ ປເນຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປາສາຓຎ຺ຈ ສກ຺ຂຣຎ຺ຈ ປາສາຓສກ຺ຂຣໍ.

‘‘ຘາເຣຍ຺ຍ ອຕ຺ຖໍ ວິຈກ຺ຂໂຓ’’ຕິ ອິມສ຺ເສວ ວິວຣຓໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ວາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ສິກ຺ຂາປທໍ ສມໍ ເຕນາ’’ຕິ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອກາ ຄາຖາ –

‘‘ທຸຕິຍໍ ອທຸຕິເຍນ, ຍໍ ຊິເນນ ປກາສິຕໍ;

ປຣາຊິຕກິເລເສນ, ປາຣາຊິກປທໍ ອິຘາ’’ຕິ.

ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ອທຸຕິເຍນ ປຣາຊິຕກິເລເສນ ຊິເນນ ທຸຕິຍໍ ຍໍ ອິທໍ ປາຣາຊິກປທໍ ປກາສິຕໍ, ອິຘ ເຕນ ສມໍ ອເນກນຍໂວກິຓ຺ຓໍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາປທໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ປຣາຊິຕກິເລເສນາຕິ ສນ຺ຕາເນ ປຸນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນ ຈຕູຫິ ມຄ຺ຄຎາເຓຫິ ສຫ ວາສນາຍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພກິເລເສນ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໕໙) ປນ ‘‘ປຣາຊິຕກິເລເສນາຕິ ວິຊິຕກິເລເສນ, ນິກິເລເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ.

ເຕນາຕິ ເຕນ ທຸຕິຍປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປເທນ. ອຕ຺ໂຖ ນາມ ປາຬິອຕ຺ໂຖ. ວິນິຈ຺ຉໂຍ ນາມ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອຕ຺ໂຖ ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍາ, ເຕ ຄມ຺ຠີຣາ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ . ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂອຕິຓ຺ເຓຕິ ໂຈທນາວເສນ ວາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ວີຕິກ຺ກມາໂຣຈນວເສນ ວາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອທິນ຺ນາທານວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ. ເອຕ຺ຖາຕິ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິນິຍມນໍ. ອວຕ຺ວາວາຕິ ‘‘ຕ຺ວໍ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ອວຕ຺ວາວ. ກປ຺ປິເຍປິ ຈ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຄເຫຕຸໍ ກປ຺ປິເຍ ມາຕຸປິຕຸອາທິສນ຺ຕເກປິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ລຫຸວຕ຺ຕິໂນຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ. ອາສີວິສນ຺ຕິ ສີຆເມວ ສກລສຣີເຣ ຜຣຓສມຕ຺ຖວິສໍ.

໒໓໓. ປກຕິມນຸສ຺ເສຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣານໍ ພຸທ຺ຘາທິອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານໍ ອຘິຄມຘມ຺ໂມຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ສ ປເຣສໍ ອາໂຣຈນໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາໂຣຈນໍ. ຕໍ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ເຕນ ຉ ຐານານິ ໂສເຘຕພ຺ພານີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ກິໍ ເຕ ອຘິຄຕນ຺ຕິ ອຘິຄມປຸຈ຺ຉາ. ກິນ຺ຕິ ເຕ ອຘິຄຕນ຺ຕິ ອຸປາຍປຸຈ຺ຉາ. ກທາ ເຕ ອຘິຄຕນ຺ຕິ ກາລປຸຈ຺ຉາ. ກຕ຺ຖ ເຕ ອຘິຄຕນ຺ຕິ ໂອກາສປຸຈ຺ຉາ. ກຕເມ ເຕ ກິເລສາ ປຫີນາຕິ ປຫີນກິເລສປຸຈ຺ຉາ. ກຕເມສໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມານໍ ລາຠີຕິ ປຏິລທ຺ຘຘມ຺ມປຸຈ຺ຉາ. ອິທານິ ຕເມວ ຉຏ຺ຐານວິໂສຘນໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸມາຫ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ພ຺ຍາກຣຓວຈນມຕ຺ເຕນ ນ ສກ຺ກາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ. ພ຺ຍາກຣຓຎ຺ຫິ ເອກສ຺ສ ອຍາຖາວໂຕປິ ໂຫຕີຕິ. ອິເມສຸ ຉສຸ ຐາເນສຸ ໂສຘນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ຍຖາ ນາມ ຊາຕຣູປປຕິຣູປກມ຺ປິ ຊາຕຣູປໍ ວິຍ ຂາຍຕີຕິ ຊາຕຣູປໍ ນິຆໍສນຕາປນເຉທເນຫິ ໂສເຘຕພ຺ພໍ, ເອວເມວ ອິທາເນວ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ຐາເນສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂສຘນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ວິໂມກ຺ຂາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມາປຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນມຄ຺ຄຠາວນາຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປາກໂຏ ໂຫຕິ ອຘິຄຕວິເສສສ຺ສ ສຕິສມ຺ໂມສາຠາວໂຕ. ເສສປຸຈ຺ຉາສຸປິ ‘‘ປາກໂຏ ໂຫຕີ’’ຕິ ປເທ ເອເສວ ນໂຍ.

ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕມຄ຺ເຄນ ປຫີນາ ກິເລສາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ສຈິ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລເສສຸ ສນ຺ເທໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິເຍວ ມຫານາມສ຺ສ ສກ຺ກສ຺ສ ວິຍ. ໂສ ຫິ ສກທາຄາມີ ສມາໂນປິ ‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ໂຫຕິ – ໂກ ສຸ ນາມ ເມ ຘມ຺ໂມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫີໂນ, ເຍນ ເມ ເອກທາ ໂລຠຘມ຺ມາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ໂທສຘມ຺ມາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ໂມຫຘມ຺ມາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໕) ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຍໍ ກິຣ ຣາຊາ ສກທາຄາມິມຄ຺ເຄນ ໂລຠໂທສໂມຫາ ນິຣວເສສາ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ສຎ຺ຎີ ອໂຫສີຕິ.

ຍາຍ ປຏິປທາຍ ຍສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ສາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິ ອາຄມນປຏິປທາ. ໂສເຘຕພ຺ພາຕິ ສຸທ຺ຘາ, ອຸທາຫຸ ນ ສຸທ຺ຘາຕິ ວິຈາຣຓວເສນ ໂສເຘຕພ຺ພາ. ‘‘ນ ສຸຊ຺ຌຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປມາທປຏິປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ. ອປເນຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຎ຺ຎາຍ ອປເນຕພ຺ໂພ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໙໗-໑໙໘). ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໙໗) ປນ ‘‘ນ ສຸຊ຺ຌຕີຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກມໍ ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ກເຖສິ. ອປເນຕພ຺ໂພຕິ ຕຍາ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ນ ສກ຺ກາ ອຘິຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ອຘິຄຕມານໂຕ ອປເນຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຸຊ຺ຌນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທີຆຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຍທີ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ຍທິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕາຍ ປຏິປທາຍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອລຄ຺ຄຕ຺ຕາ ‘‘ອາກາເສ ປາຓິສເມນ ເຈຕສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສທິສນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ພ຺ຍາກຣຓໍ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕນ ສທິສໍ, ສມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂີຓາສວສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິສທິສາ ປຏິປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສຸວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສຕ຺ຕາ, ອິທຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຏິຊານນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ສ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ຂີຓາສວສ຺ສ ນາມ…ເປ… ນ ໂຫຕີຕິ ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາ, ຊີວິຕນິກນ຺ຕິຍາ ຈ ອຠາວໂຕ ນ ໂຫຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປນ ອປ຺ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາ ຊີວິຕນິກນ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນປິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສຸວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສສ຺ສ ວຕ຺ຕນເສກ຺ຂຘມ຺ມປຏິຊານນໍ ອິມິນາ ຠຍຸປ຺ປາທເນນ, ອມ຺ພິລາທິທສ຺ສເນ ເຂຬຸປ຺ປາທາທິນາ ຈ ນ ສກ຺ກາ ວີມໍສິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ວຈເນເນວ ຕໍ ສທ຺ຘາຕພ຺ພໍ.

ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ປນ຺ນເວຍ຺ຍາກຣໂຓຕິ ອິທໍ ນ ເກວລໍ ອຠາຍນກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ສູຣຊາຕິກສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສປິ ອຠາຍນໂຕ, ຣຊ຺ຊນີຍາຣມ຺ມຓານໍ ພທຣສາຬວາທິອມ຺ພິລມທ຺ທນາທີນໍ ອຸປໂຍຊເນປິ ເຂຬຸປ຺ປາທາທິຕຓ຺ຫຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫິຕໍ ສພ຺ພຖາ ສຸວິໂສຘິຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໓໔. ‘‘ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ສາສນໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໕) ວຸຕ຺ຕໍ, ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໕) ປນ ‘‘ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ປາຬິໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ປຎ຺ຈຫຸປາລິ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນານຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ສຸຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິປາຬິໂຕ (ປຣິ. ໔໔໒) ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຎ຺ຈ ນີຫຣິໍສຸ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ຠຓຕີ’’ຕິ ເອວມາທິໂຕ ອາຈຣິຍວາທໍ, ‘‘ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ເອວມາຫ ‘ອນາປຕ຺ຕິ ອາວຸໂສ ສຸປິນນ຺ເຕນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໘) ເອວມາທິໂຕ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ນີຫຣິໍສຸ. ສາ ຈ ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕໍ ຊາຕໍ, ເອວມຎ຺ຎາປິ ສຸຕ຺ຕາທີຫິ ສງ຺ຄຫິຕາວ ຄເຫຕພ຺ພາ, ເນຕຣາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ, ສາຏ຺ຐກຖໍ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຈຕູສຸ ປເທເສສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຕຸຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິນຍໍ ປກາເສສຸໍ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍມ຺ປິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໕) ‘‘ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາສນໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ…ເປ… ຕາຍ ຫິ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍາ ເຖໂຣ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐປນໍ ລຠຕິ. ອປິຈ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວາ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ…ເປ… ອນາທຣິຍໍ ກໂຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ ສຸຕ຺ຕໍ, ເສສຕ຺ຕຍໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ. ເຕນາຍໍ ‘ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ວິນຍໍ, ມຫາເຖຣາ’ຕິ ຄາຖາ ສຸວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມິລິນ຺ທປຎ຺ເຫ ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຊ຺ຊເຕ ອເນນ ອຕ຺ໂຖຕິ ປທໍ, ຠຄວຕາ ກຓ຺ຐາທິວຓ຺ຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ອາຫຈ຺ຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ຠາສິຕໍ ປທໍ ອາຫຈ຺ຈປທໍ, ຠຄວໂຕເຍວ ວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຫຈ຺ຈປທນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໕) ປນ ‘‘ກຓ຺ຐາທິວຓ຺ຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານກຣຓາທີຫິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາວ ຠາສິຕໍ ວຈນໍ ອາຫຈ຺ຈປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໕) ປນ ‘‘ອຏ຺ຐ ວຓ຺ຓຏ຺ຐານານິ ອາຫຈ຺ຈ ວຸຕ຺ເຕນ ປທນິກາເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຸທາຫເຏນ ກຓ຺ໂຐກ຺ກນ຺ເຕນ ປທສມູເຫນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທໍ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ມຍາ ‘ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ເຈ ອກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ, ກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໐໕) ວຸຕ຺ຕສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ອິຘ ຣໂສຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣໂສຕິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມ’’ນ຺ຕິ. ຣໂສຕິ ສາໂຣ ‘‘ປຕ຺ຕຣໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໖໒໘-໖໓໐) ວິຍ, ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸຎ຺ຎາຕສຸຕ຺ຕສາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣໂສຕິ ວາ ລກ຺ຂຓໍ ປຏິວຕ຺ຖຸກໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຣເສນາຕິ ຕສ຺ສ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕສ຺ສ ຣເສນ, ຕໂຕ ອຸທ຺ຘເຏນ ວິນິຈ຺ຉເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕຉາຍາ ວິຍ ຫິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ. ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກປຠຸຕິອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໂຕ ອານີຕາ ອຏ຺ຐກຖາຕນ຺ຕິ ອິຘ ‘‘ອາຈຣິຍວໍໂສ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍວໍໂສຕິ ອາຈຣິຍວາໂທ’’ຕິ, ອາຈຣິຍວາໂທ ‘‘ອາຈຣິຍວໍໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ອາຈຣິຍານໍ ປຣມ຺ປຣາຍ ອາຠໂຕວ ປມາຓນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ກາຣໂຓປປຕ຺ຕິສິທ຺ໂຘ ອຸຫາໂປຫນຍປວຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂາທິປມາຓປຕິຣູປໂກ. ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕີ’’ຕິ ເກຈິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ.

ວິນຍປິຏເກ ປາຬີຕິ ອິຘ ອຘິກາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສສປິຏເກສຸປິ ສຸຕ຺ຕາທິຈຕຸນຍາ ຍຖານຸຣູປໍ ລພ຺ຠນ຺ເຕວ.

‘‘ມຫາປເທສາຕິ ມຫາໂອກາສາ. ມຫນ຺ຕານິ ວິນຍສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປນຏ຺ຐານານິ, ເຍສຸ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕ ວິນໂຍ ວິນິຈ຺ຉິນີຍຕິ ອສນ຺ເທຫໂຕ, ມຫນ຺ຕານິ ວາ ກາຣຓານິ ມຫາປເທສາ, ມຫນ຺ຕານິ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍກາຣຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ‘ຍໍ ຠິກ຺ຂເວ’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາສາຘິປ຺ປາຍາ ປາຬິເຍວ ມຫາປເທສາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘ເຍ ຠຄວຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ’ຕິອາທິ. ອິເມ ຈ ມຫາປເທສາ ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ ຕຕ຺ເຖວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິຘ ນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໕) ປນ ‘‘ມຫາປເທສາຕິ ມຫາໂອກາສາ ມຫາວິສຍາ, ເຕ ອຕ຺ຖໂຕ ‘ຍໍ ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິປາຬິວເສນ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມໂຕ ກປ຺ປິຍານຸໂລມໂຕ ຈ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ນຍໂຕ ຕຖາ ຕຖາ ຄຍ຺ຫມານາ ອຕ຺ຖນຍາ ເອວ. ເຕ ຫິ ຠຄວຕາ ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ເຕສຸປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານຸໂລເມສຸ ອນຸຎ຺ຎາຕານຸໂລເມສຸ ຈ ເສເສສຸ ກິຈ຺ເຈສຸ ນິວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ມຫາໂຄຈຣາຕິ ‘ມຫາປເທສາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ‘ຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ມຍາ ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ ສາຘິປ຺ປາຍາ ປາຬິເຍວ ຕສ຺ສາ ສຸຕ຺ເຕ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ…ເປ… ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເຫສາ ສາຘິປ຺ປາຍາ ປາຬິ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ ວາ ໂຫຕິ. ເຍນາຍໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ອິມໍ ປາຬິອຘິປ຺ປາຍໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ຄຫິຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖາວ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ, ຕໍປກາສກຕ຺ຕາ ປນ ອຍໍ ປາຬິປິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘ເຍ ຠຄວຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ’ຕິອາທິ. ‘ຍໍ ຠິກ຺ຂເວ’ຕິອາທິປາຬິນເຍນ ຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ຄຫິຕພ຺ພາ ເຍ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມາທໂຍ ອຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ມຫາປເທສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍມ຺ປິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໕) ‘‘ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ອິຘ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ມຫາປເທສນຍສິທ຺ຘໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອນຸຎ຺ຎາຕານນຸຎ຺ຎາຕໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ‘ຐານໍ ໂອກາໂສ ປເທໂສຕິ ກາຣຓເວວຈນານິ ‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ອານນ຺ທ, ອນວກາໂສ’ຕິອາທິ ສາສນໂຕ, ‘ນິຄ຺ຄຫຏ຺ຐານ’ນ຺ຕິ ຈ ‘ອສນ຺ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານ’ນ຺ຕິ ຈ ‘ອສນ຺ທິຏ຺ຐິ ຈ ປນ ປເທໂສ’ຕິ ຈ ໂລກໂຕ, ຕສ຺ມາ ມຫາປເທສາຕິ ມຫາກາຣຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຣຓໍ ນາມ ຎາປໂກ ເຫຕຸ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ມຫນ຺ຕຠາໂວ ປນ ເຕສໍ ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ມຫາຠູຕານໍ ວິຍ. ເຕ ທຸວິຘາ ວິນຍມຫາປເທສາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກມຫາປເທສາ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິນຍມຫາປເທສາ ວິນເຍ ໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ, ເຕເນວ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໔໔໒) ອນຸໂຍຄວຕ຺ເຕ ‘ຘມ຺ມໍ ນ ຊານາຕິ, ຘມ຺ມານຸໂລມໍ ນ ຊານາຕີ’ຕິ’’ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຐເປຕ຺ວາ ວິນຍປິຏກໍ ອວເສສໍ ປິຏກທ຺ວຍໍ, ຘມ຺ມານຸໂລມນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທເສຕິອາທິ.

ຍທິ ສາປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕາ ປກິຓ຺ຓກເທສນາວ ອຏ຺ຐກຖາ, ສາ ປນ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ປຐມໍ ຕີຓິ ປິຏການິ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານຸຣູເປເນວ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ຕິ ປາຬິໍ ເອເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ ນາມ…ເປ… ອຏ຺ຐກຖາຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕິສ຺ໂສ ຫິ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ໂຫເຍວ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຠູໂຕ ກຖາມຄ຺ໂຄ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ອາຠໂຕ, ປຈ຺ຉາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິເຍຫິ ມຫາເຖເຣຫິ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິໂຕ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ. ຠຄວໂຕ ປກິຓ຺ຓກເທສນາຠູຕາ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຠູຕາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາ ຍສ຺ມາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ປາຬິວຓ຺ຓນາກ຺ກເມນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອາຈຣິຍວາໂທຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ຈ ອຏ຺ຐກຖາ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລເມສຸ ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ເອສາ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິປິ ປມາຓຠູຕາ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ວຈນານຸໂລມຎ຺ຈ ອນິສ຺ສາຍ ອຄ຺ຄສາວກາທໂຍປິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓພເລນ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມວິນເຍສຸ ກິຎ຺ຈິ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖຠູຕໍ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ເຕ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ວິສຸໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາທີນໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕທວເສສໍ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕຸຘາ ວິນໂຍ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສຸຕ຺ຕາທີຫິ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາວ ປຣິກປ຺ປີຍຕິ, ຕຖາປິ ສາ ນ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ວິເສສໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາເທ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອນຸພຸທ຺ຘິຍາຕິ ສຸຕ຺ຕາທີນິເຍວ ອນຸຄຕພຸທ຺ຘິຍາ. ນຍຄ຺ຄາເຫນາຕິ ສຸຕ຺ຕາທິໂຕ ລພ຺ຠມານນຍຄ຺ຄຫເຓນ. ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຐມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມວິນຍຏ຺ຐກຖາສູ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປິຏກຕ຺ຕຍສ຺ສປິ ສາຘາຣຓາ ເອສາ ກຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຖຣວາໂທຕິ ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣາທີນໍ ຄາໂຫ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ນຍໂຕ ຄຫິເຕນ ອຕ຺ເຖນ. ປາຬິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄາຫສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູຕໍ ສາຏ຺ຐກຖໍ ປາຬິໍ. ປາຬິຍາຕິ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປຕ຺ຖໍ ປເຣນາຠຕາຍ ສາຏ຺ຐກຖາຍ ປາຬິຍາ, ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ນິສ຺ສາຍ, ປາຬິຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຈຣິຍວາເທຕິ ອຕ຺ຕນາ ປເຣນ ຈ ສມຸທ຺ຘຏອຏ຺ຐກຖາຍ. ໂອຕາເຣຕພ຺ພາຕິ ຎາເຓນ ອນຸປ຺ປເວເສຕພ຺ພາ. ໂອຕຣຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸທ຺ຘເຏຫິ ສໍສນ຺ທນວເສນ ໂອຕຣຕິ, ປເຣນ ອຸທ຺ຘເຏນ ສເມຕິ. ສພ຺ພທຸພ຺ພລາຕິ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂທສວາສນາຍ ຍາຖາວໂຕ ອຕ຺ຖສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປມາທປາຐວເສນ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມນ ອສໍສນ຺ທນາປິ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕໂຣ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຍ ສຸຕ຺ເຕນ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ, ເອວຣູປາວ ອຕ຺ຖາ ມຫາປເທສໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ ຕຖາ ຕຖາ ອຸທ຺ຘຏອຕ຺ຖານໍເຍວ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຫິ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕກເທສຕ຺ເຕປິ ສຸຕ຺ເຕ ວິຍ ‘‘ອິທໍ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕໍ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕາ…ເປ… ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ. ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິພາຫິຍໍ. ກາຣກສງ຺ຆສທິສນ຺ຕິ ປມາຓຕ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕິກາຣກສງ຺ຆສທິສໍ. ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ຐິຕກາລສທິສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ກຖິຕຘມ຺ມຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ຘຣມານພຸທ຺ຘສທິສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ຫິ ປຏິພາຫິເຕ ພຸທ຺ໂຘວ ປຏິພາຫິໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕີຕິ ສກວາທີ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂວຫຣຕິ. ປຣວາທີ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ອຎ຺ຎນິກາຍວາທີ ອຕ຺ຕໂນ ນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໕) ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໕) ປນ ‘‘ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕີຕິອາທີສຸ ໂຍ ຍຖາຠູຕມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຖນສີໂລ, ໂສ ສກວາທີ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ຫໍ ປາຬິວຈນໍ. ປຣວາທີຕິ ມຫາວິຫາຣວາສີ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎນິກາຍວາສີ ວາ, ໂຍ ວິປຣີຕໂຕ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຖນສີໂລ, ໂສວ ອິຘ ‘ປຣວາທີ’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ຫໍ ວາ ອນາຣຸຬ຺ຫໍ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວິປລ຺ລາສໂຕ ວາ ວຎ຺ຈນາຍ ວາ ‘ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຄຕມິທ’ນ຺ຕິ ທສ຺ສິຍມານໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ເກຈິ ‘ອຎ຺ຎນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ສກວາທີປຣວາທີນໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ຫສຸຕ຺ຕາທີນເມວ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫໍ ປາຬິອາຄຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຄເຫຕພ຺ພ’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕). ນ ຫິ ສກວາທີ ອຎ຺ຎນິກາຍສຸຕ຺ຕາທິໍ ປມາຓໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຍນ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ທສ຺ສິເຕສຸ ຕຕ຺ຖ ຐາຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ວກ຺ຂຕິ ຈ ‘ປໂຣ ຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຠາວສາຘກໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ…ເປ… ສາຘູຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອກປ຺ປິເຍເຍວ ຐາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕), ຕສ຺ມາ ປຣວາທິນາປິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕເຍ ອນາຣຸຬ຺ຫມ຺ປິ ອນາຣຸຬ຺ຫມິຈ຺ເຈວ ທສ຺ສີຍຕິ, ເກວລໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕາທິໂນ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕເຍ ອນາຄຕສ຺ສ ກູຏຕາ, ອາຄຕສ຺ສ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍາຍ ອຎ຺ຎຖາ ອຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາ ຈ ວິເສສາ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ກູຏໍ, ຕໍ ອປນີຍຕິ. ຍໍ ອຎ຺ຎຖາ ໂຍຊິຕໍ, ຕໍ ຕສ຺ສ ວິປຣີຕຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທຎ຺ເຎນ ສຸຕ຺ຕາທິນາ ສໍສນ຺ທນາ ກຣີຍຕິ. ໂຍ ປນ ປຣວາທິນາ ຄຫິໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາທິນາ ສໍສນ຺ທຕິ, ໂສ ສກວາທິນາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄາຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຄຕເມວ ສຸຕ຺ຕໍ ປມາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ກຖາວຕ຺ຖຸປກຣເຓ ‘ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ປຣວາເທ ປຎ຺ຈາ’ຕິ, ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ອຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫຓນານຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຄຕເມວ ຄຫິຕໍ, ນ ນິກາຍນ຺ຕເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໕) ປນ ‘‘ປຣວາທີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ສມຍວິຊານນໂກ ອຎ຺ຎນິກາຍິໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣວາທີ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ກຖໍ? ‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຸທກທນ຺ຕໂປນາ’ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ສກວາທິສ຺ສ, ຕທນຸໂລມໂຕ ນາຬິເກຣຜລສ຺ສ ອຸທກມ຺ປິ ອຸທກເມວ ໂຫຕີຕິ ປຣວາທີ ຈ.

‘ນາຬິເກຣສ຺ສ ຍໍ ໂຕຍໍ, ປຸຣາຓໍ ປິຕ຺ຕວຑ຺ຒນໍ;

ຕເມວ ຕຣຸຓໍ ໂຕຍໍ, ປິຕ຺ຕຆໍ ພລວຑ຺ຒນ’ນ຺ຕິ. –

ເອວໍ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ຘຎ຺ຎຜລສ຺ສ ຄຕິກຕ຺ຕາ, ອາຫາຣຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຜຣຓໂຕ ‘ຍາວກາລິກເມວ ຕ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປຏິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ. ເຂປໍ ວາ ຄຣຫໍ ວາ ອກຕ຺ວາຕິ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ’’ຕິ ເຂປໍ ປຏິກ຺ເຂປໍ ຉຑ຺ຑນໍ ວາ ‘‘ກິເມສ ພາໂລ ວທຕິ, ກິເມສ ພາໂລ ຊານາຕີ’’ຕິ ຄຣຫໍ ນິນ຺ທໍ ວາ ອກຕ຺ວາ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອວຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ‘‘ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ສກວາທິນາ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໕). ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໕) ປນ ‘‘ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂລມນໂຕ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອກາສິ, ຕສ຺ມິໍ, ຕທນຸຣູເປ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສໍສນ຺ທນວເສນ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ສໍສນ຺ທຕີ’ຕິ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ເຕເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຍນ຺ຕິ ສກວາທີ. ປໂຣຕິ ປຣວາທີ. ອາຈຣິຍວາໂທ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພຕິ ຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ອຍໍ ອາຈຣິຍວາໂທ ປວຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ, ຕາທິເສ ຈ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ປຸພ຺ພາປຣອຕ຺ຖສໍສນ຺ທນວເສນ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ຄາຣຍ຺ຫາຈຣິຍວາໂທຕິ ປມາທລິຂິໂຕ, ຠິນ຺ນລທ຺ຘິເກຫິ ຈ ຐປິໂຕ, ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໕) ປນ – ປໂຣ ອາຈຣິຍວາທນ຺ຕິ ‘‘ສຸງ຺ກໍ ປຣິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິຫຣຕິ, ອວຫາໂຣ ເອວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ‘‘ຕຖາ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາຣາຊິກມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ສຸງ຺ກໍ ປຣິຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ອາຄຕມຫາອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ສທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິເສເຘຕິ. ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ. ປໂຣ ອຕ຺ຕໂນມຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຣສນ຺ຕກໍ ອວຫຣາຕິ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ຫຣິສ຺ສາມີຕິ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປຸເຣຠຕ຺ຕປໂຍໂຄວ ໂສ, ຕສ຺ມາ ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຖຣວາທຕ຺ຕາ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

ປໂຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອນິຍຕເຫຕຸຘມ຺ໂມ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍຕເຫຕຸຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐາເນ ລິຂິຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ນ ນິພ຺ພານເມວາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕິກາທິສຸຕ຺ຕານຸໂລເມນ ໂອຕຣຕີຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕຣນ຺ຕໍເຍວ ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ, ເນຕຣໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຬິອາຄຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກນປິ ສິທ຺ເຘ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫໍ ປາຬິອາຄຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິອາທິ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ປມາທເລຂນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທໍ, ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໒໑) ວຈນໂຕ ທິນ຺ນໂຠຊເນ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສຍານິ ປຣິວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕິໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນິຈ຺ໂຈ ໂຫຕີຕິ. ເອວຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອາຣຸຬ຺ຫມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂນ ເຈ ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ສິທ຺ເຘປິ ‘‘ໂນ ເຈ ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ໂອຕຣຕິ ນ ສເມຕີຕິ. ພາຫິຣກສຸຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ເຖນ ອສເມນ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປໂຣ ອາຈຣິຍວາທນ຺ຕິອາທີສຸ ທ຺ວີສຸ ນເຍສຸ ປມາທເລຂວເສນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ເຖຣວາເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ອາຈຣິຍວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣວາທິນາ ‘‘ມູລພີຊໍ ນາມ ຫລິທ຺ທິ ສິງ຺ຄິເວຣໍ ວຈາ…ເປ… ພີເຊ ພີຊສຎ຺ຎີ ຉິນ຺ທຕິ ວາ ເຉທາເປຕິ ວາ ຠິນ຺ທຕິ ວາ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໙໑) ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາຐຕ຺ຕາ ‘‘ຫລິທ຺ທິຄຓ຺ຐິໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິ ອຕ຺ຖິ ມູເລ ຊາຍນ຺ຕິ, ມູເລ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາສງ຺ຂາເຕນ ອາຈຣິຍວາເທນ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນ ຫິ ຄຓ຺ຐິມ຺ຫິ ຄຓ຺ຐິ ຊາຍຕີຕິ. ປໂຣ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ປຣວາທິນາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວຈນສ຺ສານຸໂລມໂຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ໂປຣາຓຠິກ຺ຂູ ເອກປາສາເທ ຄພ຺ຠໍ ຖເກຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຍິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕຸມ຺ເຫສຸ ເອວ ເອກຈ຺ເຈສຸ ວທນ຺ເຕສຸ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຎ຺ຈ ອຸຄ຺ຄຫິຕການໍເຍວ ອາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ ປມາຓ’’ນ຺ຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິເສເຘຕິ. ປໂຣ ອຕ຺ຕໂນມຕິນ຺ຕິ ‘‘ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອນາປຸຈ຺ຉາ ສຍິເຕສຸ ເກ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ທ຺ເວປິ ຊນາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ – ໂຍ ຈ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ, ໂຍ ຈ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຖຣວາທຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎ ສພ຺ເພປິ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ນິປນ຺ນາທໂຍປິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ປຏິເສເຘຕິ.

ອຖ ປນາຍໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ທິວາ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ມຎ຺ເຈ ນິສິນ຺ໂນ ປາເທ ຠູມິໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ນິທ຺ທາວເສນ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອກຠງ຺ເຄນ ນິປນ຺ນາທໂຍປິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ປຏິເສເຘຕິ.

ອຖາຍໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ‘‘ໂທມນສ຺ສມ຺ປາຫໍ ເທວານມິນ຺ທ ທຸວິເຘນ ວທາມິ ເສວິຕພ຺ພມ຺ປິ ອເສວິຕພ຺ພມ຺ປີຕິອາທິວຈເນຫິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໖໐) ສໍສນ຺ທນໂຕ ສທາຣໂປເສ ໂທໂສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໕.໖; ສຸ. ນິ. ໒໖໕) ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ສກວາທີ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ຣາຄສຫິເຕເນວ ອກຸສເລນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເສເສສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຎ຺ຎຖາປິ ອນຸຣູປໂຕ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ສພ຺ພໍ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣາທໂຍ ອາຫຸ. ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎນິກາຍິໂກ, ໂສ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕາທີນິເຍວ ອາຫຣຕິ, ຕານິ ສກວາທີ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕາທິມ຺ຫິ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ສເຈ ສເມຕິ, ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂນ ເຈ, ປຏິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ ວທຕີຕິ ອາຄຕໍ.

ນນຸ ຈ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ, ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຫິ ສກມເຕເຍວ ສຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສກມຕິປຣິຍາປນ຺ນເມວ ສຸຕ຺ຕາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສພ຺ພທຸພ຺ພລາ, ອຕ຺ຕໂນມຕິໂຕ ອາຈຣິຍວາໂທ ພລວຕໂຣ, ອາຈຣິຍວາທໂຕ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ພລວຕຣໍ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ປຣວາທິນາ ອານີຕໍ ອຎ຺ຎນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ສຸຕ຺ຕໍ ໂອຕາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຣວາທິນາ ອານີຕໍ ສຸຕ຺ຕາທິ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາທອຕ຺ຕໂນມຕີສຸ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ສເມນ຺ຕໍເຍວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ນໂຍ ອິຘ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ນ ໂກຈິ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘຕິ ອຍໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍາຄໂຕ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໕) ນໂຍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໕) ປນ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກູຏສຸຕ຺ຕໍ ພາຫິຣກສຸຕ຺ຕາທິວຈນໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ພາຫິຣກສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອນາຣຸຬ຺ຫຄຸຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣາທີນິ ຈ ມຫາສງ຺ຆິກນິກາຍວາສີນໍ ສຸຕ຺ຕານິ. ເວທລ຺ລາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຸຬ຺ຫອຸມ຺ມຄ຺ຄາທິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕຣໍ ຄາຣຍ຺ຫສຸຕ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕິຍເມວ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎນິກາຍໂຕ ອານີຕສຸຕ຺ຕໂຕປິ ສກນິກາເຍ ອຕ຺ຕໂນມຕິເຍວ ພລວຕຣາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປຣວາທີ ສຸຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ສມານຊາຕິການໍ ວເສນ ວາໂຣ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕເຍວ ໂອຕາຣຓໍ ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈ ສກ຺ກາ ໂຍເຊຕຸນ຺ຕິ.

ອິທານິ ສກວາທີປຣວາທີນໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍາທິຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວິວາເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຕ຺ຖ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຖ ປນາຍໍ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕີ’’ຕິອາທິ. ອຖ ວາ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມາທິມຸເຂນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວິວາທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິເສສໂຕ ວິວາທວຕ຺ຖຸໍ ຕພ຺ພິນິຈ຺ຉຍມຸເຂນ ສຸຕ຺ຕາທິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ປນາຍໍ ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ໂອຕາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ສກວາທິນາ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ປໂຣ ກາຣຓໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ປຣວາທີ ກາຣຓໍ ນ ລຠຕິ. ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕີຕິ ປຣວາທີ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ສາຘູຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອກປ຺ປິເຍເຍວ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ອລຠນ຺ເຕນ ສກວາທິນາ ປຣວາທີວຈເນເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ກາໂຣ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອາຈຣິຍວາທາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕາທິນຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍາ ອຸທ຺ຘຏໍ ເຫຕຸໍ. ວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉຍໍ.

ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕີຕິ ສກວາທີປຣວາທີນໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍຠາວສາຘກໍ ກາຣຓປຕິຣູປກຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາຕິ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄາຫສ຺ສ, ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄາຫສ຺ສ ຈ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕນ ກິຈ຺ເຉນ ປຏິປາທນີຍໍ ອວິຠູຕກາຣຓໍ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ, ກາຣຓປຕິຣູປກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ກສ຺ມາ ອກປ຺ປິເຍເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິນຍຎ຺ຫິ ປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ວິນຍໍ ປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິຈາຣຓໍ ອາຄມ຺ມາ’’ຕິ. ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິອາທີສຸ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉເຍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍຠາເວ ສຕິ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄຫຓໍ ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄຫຓໍ ຄາຬ຺ຫໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອປຣາປຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍຄ຺ຄຫຓໍ ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ຄຣຸກຠາວສງ຺ຂເຕ ອກປ຺ປິເຍເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎາຍ ວີຕິກ຺ກມກາຣຓໍ ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ຕໍນິວາຣຓຈິຕ຺ຕໍ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກາຕພ຺ພໍ. ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ວີຕິກ຺ກມປ຺ປວຕ຺ຕິ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ຄຣຸກຠາເວຕິ ອກປ຺ປິຍຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ພຫູຫິ ສຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກາຣເຓຫີຕິ ພຫູຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ເຈວ ຕໂຕ ອານີຕວິນິຈ຺ຉຍກາຣເຓຫິ ຈ. ອຖ ວາ ສຸຕ຺ເຕນ ອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉເຍນ ຈ ລທ຺ຘກາຣເຓຫິ. ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ສກວາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄຫຓໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂຍຕິ ສກວາທີປຣວາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສກວາທີສຸເຍວ ໂຍ ໂກຈິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ອຖ ປນາຍໍ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕີ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸໂຠປິ ສກວາທິໂນເຍວ ສິຍຸໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ນິຄມນວເສນ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕິເຣກກາຣຓໍ ລຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ອຕິເຣກກາຣຓໍ ນາມ, ໂຍ ວາ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຈຕູສຸ ພຫຸຕຣໍ ກາຣຓໍ ລຠຕິ, ໂສ ອຕິເຣກກາຣຓໍ ລຠຕິ ນາມ.

ສຸຏ຺ຐຸ ປວຕ຺ຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ, ສຸຏ຺ຐຸ ປວຕ຺ຕຕິ ສີເລນາຕິ ວາ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ວາຈາຍ ອຸຄ຺ຄຕໍ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ, ວຈສາ ສຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ວາຈຸຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ວາຈາຍ ອຸຄ຺ຄຕໍ, ຕຕ຺ຖ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕໂຕຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ປາຬິໂຕ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສກລໍ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ສຸຕ຺ຕໂຕຕິ ຕທຕ຺ຖປຏິປາທກໍ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປາຬິວຈນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ປຣິປຸຈ຺ຉໂຕ ຈ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈາ’’ຕິ. ປາຬິໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປກາສນໂຕ ‘‘ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ຫິ ປຣິປຸຈ຺ຉາ ອຏ຺ຐກຖາ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຣິປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ເຖຣວາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖສວນໍ. ອຏ຺ຐກຖາຕິ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປາຬິໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ‘‘ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິນເຍຕິ ວິນຍາຈາເຣ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ວິນຍໍ ອຊຫນ຺ໂຕ ອໂວກ຺ກມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐານໍ ນາມ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຊ຺ຊນາທິນາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ລຊ຺ຊິຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ, ເຕນ ລຊ຺ຊີ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິນຍຘຣສ຺ສ ລກ຺ຂເຓ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ກິໍ ອິມິນາ ລຊ຺ຊິຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ອລຊ຺ຊີ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ພຫຸສ຺ສຸໂຕປີຕິ ອິມິນາ ປຐມລກ຺ຂຓສມນ຺ນາຄມໍ ທສ຺ເສຕິ. ລາຠຄຣຸກຕາຍາຕິ ອິມິນາ ວິນເຍ ຐິຕຕາຍ ອຠາເວ ປຐມລກ຺ຂຓໂຍຄາ ກິຈ຺ຈກໂຣ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອກິຈ຺ຈກໂຣ ອນຕ຺ຖກໂຣ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປວຕ຺ຕກລຫສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ສງ຺ຆຣາຊີຕິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກຕິ ອຓຸມຕ຺ເຕສຸປິ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສນວເສນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ. ຕນ຺ຕິໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາຕິ ປາຬິໍ ອຎ຺ຎຖາ ອກຕ຺ວາ. ອໂວກ຺ກມນ຺ໂຕຕິ ອນຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ.

ວິຕ຺ຖຸນຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ ນິຕ຺ຖຸນຕິ, ວິຕ຺ຖມ຺ຠຕິ ວາ. ວິປ຺ຜນ຺ທຕີຕິ ກມ຺ປຕິ. ສນ຺ຕິຏ຺ຐິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ຍໍ ປເຣນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຕໍ ອນຸຊານາຕີ’’ຕິ. ສກວາທໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຣວາທໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫິ ກສຏໍ ຍາວຊີວິກໍ, ຣໂສ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກ, ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ໂຕ ຈ ອຸຈ຺ຉຸ ນາມ ວິສຸໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຸຈ຺ຉຸປິ ວິກາເລ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ຕມ຺ປິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອເກກໂລມນ຺ຕິ ປລິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍມ຺ຫີຕິ ຍສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ. ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິຍາທານນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຕິ ອາຈຣິຍານໍ ວິນິຈ຺ຉຍປຣມ຺ປຣາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ປຫາຍ…ເປ… ຍຖາ ອາຈຣິໂຍ ຈ ອາຈຣິຍາຈຣິໂຍ ຈ ປາຬິຎ຺ຈ ປຣິປຸຈ຺ຉຎ຺ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ອາຈຣິຍານໍ ນາມມຕ຺ຕໂຕ ປຣມ຺ປຣຊານເນ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ. ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິໂຕຕິ ປຸພ຺ພວຈນສ຺ສ ອປຣວຈເນນ ສຫ ອຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘຊານນໂຕ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ສທ຺ທຕ຺ຖປິຓ຺ຑຕ຺ຖອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖາທິໂຕ. ກາຣຓໂຕຕິ ຕທຕ຺ຖຸປປຕ຺ຕິໂຕ. ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣນ຺ຕິ ອິມສ຺ເສວ ເວວຈນໍ ‘‘ເຖຣວາທງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ, ເຖຣປຏິປາຏິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ຕໂຍ ປຣິວຏ຺ຏາຕິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ປຣມ຺ປຣາ.

ອິເມຫິ ຈ ປນ ຕີຫິ ລກ຺ຂເຓຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐເມນ ລກ຺ຂເຓນ ວິນຍສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸຕິເຍນ ຕຕ຺ຖ ລຊ຺ຊິຠາເວນ ເຈວ ອຈລຕາຍ ຈ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕາ, ຕຕິເຍນ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ສຣູເປນ ອນາຄຕານມ຺ປິ ຕທນຸໂລມໂຕ ອາຈຣິເຍຫິ ທິນ຺ນນຍໂຕ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ. ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ໂຈທນາວເສນ ວີຕິກ຺ກມວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອຕິຓ຺ເຓ. ໂຈທເກນ ຈ ຈຸທິຕເກນ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ເພຕິ ເອວໍ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ໂຈທເກນ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ, ຈຸທິຕເກນ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸ ໂອໂລເກຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ…ເປ… ໂຍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຫິທໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທສ຺ສ (ປາຣາ. ໕໑໗) ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ.

ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸພ຺ຠາສິຕາປຕ຺ຕີນໍ ມາຕິກາຍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິກທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ ອຸຊ຺ຌາຍຕິ ຂີຍຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໑໐໖) ອາຄຕໍ ຕິກທຸກ຺ກຏໍ. ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ‘‘ກາເລ ວິກາລສຎ຺ຎີ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ກາເລ ເວມຕິໂກ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິກໍ (ປາຈິ. ໒໕໐) ທຸກທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມໍ ວິນາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກເມ ນິທານໂຕ ປຠຸຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖຸປຣິໂຍສານາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ໂອໂລເກຕີ’’ຕິ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕທວເສສາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ຄຫິຕາ. ປຏິລາຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ວິສິພ຺ພນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໓໕໐) ອາຄຕໍ, ຕຕ຺ຖ ຑຍ຺ຫມານໍ ອລາຕໍ ອຄ຺ຄິກປາລາທິໂຕ ພຫິ ປຕິຕໍ ອວິຊ຺ຌາຕເມວ ປຏິອຸກ຺ຂິປຕິ, ປຸນ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ຌາຕໍ ປນ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ.

ອນາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິປິ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິສເຍ’’ຕິອາທິ ວິຍ ສາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສູຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖຸໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣ.

ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອາປນ຺ນປຸຄ຺ຄເລນ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ຐຕ຺ວາ ຍຖາຠູຕໍ ອາວິກຣເຓປິ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍໍ ອທິນ຺ນາທານາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ເມຖຸນາທີສຸ ວິຊານນໍ, ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມວີຕິກ຺ກໂມ ຫີ’’ຕິອາທິ. ໂຍ ປນ ອລຊ຺ຊິຕາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ອທຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ໂອຬາຣິກາປິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ. ຍາວ ໂສ ຍຖາຠູຕໍ ນາວິກໂຣຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອາປຕ຺ຕິສນ຺ເທໂຫ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ນາສິຕໂກວ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຸຂຸມາຕິ ອຕ຺ຕໂນປິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສີຆປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂຸມາຕິ ວາ ຈິຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕິຍາ ສຸຂຸມຕາຍ ສຸຂຸມາ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕລຫຸກາ’’ຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ລຫຸກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ລຫຸ ສີຆປຣິວຕ຺ຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕລຫຸກາ. ເຕຕິ ເຕ ວີຕິກ຺ກເມ. ຕໍວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ເຕ ອທິນ຺ນາທານມນອຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫວີຕິກ຺ກມາ ວຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກາຣຓເມຕສ຺ສາຕິ ຕໍວຕ຺ຖຸກໍ.

ຍໍ ອາຈຣິໂຍ ຠຓຕິ, ຕໍ ກໂຣຫີຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ລຊ຺ຊີເປສລໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ຍາຖາວໂຕ ປກາເສຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘິເມວ ຄເວສຕິ, ເຕນປິ. ປາຣາຊິໂກສີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອນາປຕ຺ຕິໂກຏິຍາປິ ສງ຺ກິຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ‘‘ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ຍໍວຕ຺ຖຸກໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ ອວເສສສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໕) ວຸຕ຺ຕໍ, ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໕) ປນ ‘‘ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວີຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກາສງ຺ກາ ວຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຖ ປາຣາຊິກາຠາວປກ຺ຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທສນາວຸຏ຺ຐານຄາມິນີນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ໂສຘນວເສນ ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາ’’ຕິ. ປາກຏຠາວໂຕ ສຸຂວລຎ຺ຊຕາຍ ຈ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ຕາວ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ວາ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ກຕປຣິຈເຍນ ຕເມວ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວາ ອຠິຣຸຈິຕໍ ມນສິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏເຕວ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຆຏຍຕີຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຂຓ຺ຑໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ຈິຣກາລໍ ຆຏຍຕິ. ສງ຺ຂາຣາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ ເຈ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ.

ສເຈ ກຕປາຣາຊິກວີຕິກ຺ກໂມ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ສຕິປິ ອສຣິຕຸກາມຕາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣວຕ຺ຖຸວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫຕີຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕໍ ນ ວິນ຺ທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ຆຏຍຕີ’’ຕິອາທິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ຆຏຍຕີຕິ ຈິຕ຺ຕກ຺ໂຂຠາທິພຫຸລສ຺ສ ສຸທ຺ຘສີລສ຺ສປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສມາຘິຍຕິ, ຕໍ ອິຘ ປາຣາຊິກມູລນ຺ຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກຕປາປມູລເກນ ວິປ຺ປຏິສາເຣເນເວຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສມາຘິຍນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ຆຏຍຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປ຺ປຏິສາຣຄ຺ຄິນາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕນາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ປຸຄ຺ຄໂລ ກຕ຺ຕາ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ວາ ກຣຓວຈນໍ, ອຕ຺ຕາ ສຍໍ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎາ ຈ ເທວຕາ ຊານນ຺ຕີຕິ ອາຣກ຺ຂເທວຕາຫິ ອຎ຺ຎາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸນິໂຍ ເທວຕາ ຊານນ຺ຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ. ກຖໍ? ອິທານິ ເອກຈ຺ເຈ ວິນຍຘຣາ ປຐມປາຣາຊິກວິສເຍ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂອຕິຓ຺ເຓ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິເສນ ວາ ຄຫຏ຺ເຐນ ວາ ປພ຺ພຊິເຕນ ວາ ໂຈທິຍມາເນ ຈຸທິຕກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎາຍ ອທີຍມານາຍ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສຸສາເນ ເອກກເມວ ສຍາເປນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຍາປິຍມາໂນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສເຈ ຠຍສນ຺ຕາສວິຣຫິໂຕ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸສາເນ ສຍິຕຸໍ ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ສກ຺ໂກຕິ, ຕໍ ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ເອໂສ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ຠຍສນ຺ຕາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສຍິຕຸໍ ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕໍ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ຕິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸທ຺ໂຘຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທຸຕິຍຕຕິຍປາຣາຊິກວິສເຍ ເອວ ຕຖາຣູໂປ ວິຈາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປຐມຈຕອຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວິສເຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມວີຕິກ຺ກໂມ ຫິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວີຕິກ຺ກໂມ ຈ ໂອຬາຣິໂກ, ອທິນ຺ນາທານມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫວີຕິກ຺ກມາ ປນ ສຸຂຸມາ ຈິຕ຺ຕລຫຸກາ, ເຕ ສຸຂຸເມເນວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ສຸຂຸເມນ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ວິເສເສນ ຕໍວຕ຺ຖຸກໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ’’ຕິ. ຏີກາຍຎ຺ຈ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໕) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ເຕ ອທິນ຺ນາທານມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫວີຕິກ຺ກມາ ວຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກາຣຓເມຕສ຺ສາຕິ ຕໍວຕ຺ຖຸກ’’ນ຺ຕິ, ອິທມ຺ປິ ເອກໍ ກາຣຓໍ.

ຕຕ຺ຖາປິ ອຎ຺ເຎ ປຓ຺ຑິເຕປິ ວິນິຈ຺ຉິນາເປຕ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາທິສ຺ສເນເຍວ ຕຖາ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກາຕພ຺ໂພ, ນ ສຸທ຺ຘຠາວທິສ຺ສເນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕີຕິ ອວຕ຺ວາ ‘ສຈສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ຘຣຕິ…ເປ… ອຖ ທຫຣສ຺ສປິ ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາວ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ເຕນປິ ‘ປາຣາຊິໂກສີ’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ທຸລ຺ລໂຠ ຫິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ, ຕໂຕ ທຸລ຺ລຠຕຣາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ, ເອວໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ອິທເມກໍ. ນິສີທາປິຍມາໂນປິ ວິວິຕ຺ໂຕກາເສເຍວ ນິສີທາເປຕພ຺ໂພ, ນ ສຸສາເນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ວິວິຕ຺ຕໍ ໂອກາສໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ, ອິທເມກໍ. ວິວິຕ຺ໂຕກາເສ ນິສີທາປິຍມາໂນປິ ທິວາເຍວ ນິສີທາເປຕພ຺ໂພ, ນ ຣຕ຺ຕິໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິວສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານາຕິ, ໂສ ທິວສາຕິກ຺ກເມ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄໂຕ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ, ອິທເມກໍ.

ອີທິສໍ ວິຘານໍ ສຍໍ ອາໂຣຈິເຕ ເອວ ວິຘາຕພ຺ພໍ, ນ ປເຣຫິ ໂຈທິຍມາເນ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ກຕວີຕິກ຺ກເມນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສຍເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣຈິເຕ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ ອິທານິ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ? ຄິຫີນໍ ອສກ຺ຂິກອຏ຺ຏກຣເຓ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊາປນໍ ວິຍ ມຎ຺ຎມານາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕມ຺ປິ ມາຍາກຸສລາ ມນຸສ຺ສາ ວິວິເຘຫິ ອຸປາເຍຫິ ວິຕຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຈ຺ຈມ຺ປິ ໂຫຕິ, ອສຈ຺ຈມ຺ປິ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນ ມໂຫສຘປຓ຺ຑິຕາທໂຍ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ອສກ຺ຂິກມ຺ປິ ອຏ຺ຏໍ ອຸທກນິມຸຊ຺ຊາປນາທິນາ ນ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ຕິ, ອຸຠິນ຺ນໍ ວຈນໍ ປຣິສໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ວຈນຎ຺ຈ ກິຣິຍຎ຺ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ວິຕຖຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາວ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ຕິ. ສາສເນ ປນ ຠິກ຺ຂູ ສູຣຊາຕິກາປິ ສນ຺ຕິ, ຠີຣຸກຊາຕິກາປິ ສນ຺ຕິ. ສຸສານຎ຺ຈ ນາມ ປກຕິມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ຠຍສນ຺ຕາສກຣໍ ໂຫຕິ, ຣຕ຺ຕິກາເລ ປນ ອຕິວິຍ ຠຍານກໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ເອວໍຠູເຕ ສຸສາເນ ຣຕ຺ຕິຍໍ ເອໂກ ອສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິຍມາໂນ ຠີຣຸກຊາຕິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລປິ ສມາໂນ ກິໍ ນ ຠາເຍຍ຺ຍ, ກຖໍ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສຍິຕຸໍ ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ, ຕຖາຣູປໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ອປຣິສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ກຖໍ ກິຈ຺ຈກໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ.

ອລຊ຺ຊີ ປນ ສູຣຊາຕິໂກ ອຕ຺ຕໂນ ວຊ຺ຊໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸກາໂມ ຠາຍນ຺ໂຕປິ ອຠາຍນ຺ໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ວິກາຣໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມິ, ອນຕ຺ຖໍ ເມ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອນຕ຺ຖຠເຍນ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ສຍິຕຸໍ ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ, ເອວຣູປໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ກຖໍ ສຸວິນິຈ຺ຉິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ອິທມ຺ປິ ເອກໍ ກາຣຓໍ.

ອຖາປິ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ຍຖາ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊາປິຕມນຸສ຺ສານໍ ອສຈ຺ຈວາທີນໍ ເທວຕານຸຠາເວນ ກຸມ຺ຠີລາທໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອສຈ຺ຈວາທິໂນ ສີຆໍ ປ຺ລວນ຺ຕິ, ສຈ຺ຈວາທີນໍ ປນ ນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ສຸເຂນ ນິສີທິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເອວໍ ເຕສມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອປຣິສຸທ຺ຘສີລານໍ ເທວຕານຸຠາເວນ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທໂຍ ອາຄຕາ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ສຍິຕຸໍ ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ປຣິສຸທ຺ຘສີລານໍ ປນ ຕຖາ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ເທວຕາຫິ ຣກ຺ຂິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຠຍສນ຺ຕາສຣຫິຕາ ສຸສາເນ ສຍິຕຸໍ ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເອວໍ ເທວຕາ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕເມວ ໂຫຕີຕິ, ຕມ຺ປິ ຕຖາ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ກສ຺ມາ? ອຏ຺ຐກຖາຏີກາທີສຸ ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ‘‘ວິວິຕ຺ຕໍ ໂອກາສໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາ ‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ຕາວ ມນສິກໂຣຫີ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສເຈ ຕສ຺ສ ອໂຣຄໍ ສີລໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຆຏຍຕິ, ສງ຺ຂາຣາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ອຸປຈາຣປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ທິວສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານາຕິ…ເປ… ຍສ຺ສ ປນ ສີລໍ ຠິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ຆຏຍຕິ, ປໂຕທາຠິຕຸນ຺ນໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ ກມ຺ປຕິ, ວິປ຺ປຏິສາຣຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫຕິ, ຕຕ຺ຕປາສາເຓ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຏີກາຍມ຺ປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໕) ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຆຏຍຕີຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຂຓ຺ຑໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ຈິຣກາລໍ ຆຏຍຕິ. ສງ຺ຂາຣາ ປາກຏາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ ເຈ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ສເຈ ກຕປາຣາຊິກວີຕິກ຺ກໂມ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ສຕິປິ ອສຣິຕຸກາມຕາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣວຕ຺ຖຸວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫຕີຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕໍ ນ ວິນ຺ທຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໕) ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຆຏຍຕີຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣມູລເກນ ວິກ຺ເຂເປນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຂຓ຺ຑໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ປພນ຺ຘວເສນ ຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຆຏຍຕິ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ຫິ ປຄຸຓມ຺ປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ປເຄວ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ຕສ຺ສ ຫິ ວິປ຺ປຏິສາຣນິນ຺ນຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ເອກສ຺ສ ປນ ວິຕກ຺ກວິກ຺ເຂປາທິພຫຸລສ຺ສ ສຸທ຺ຘສີລສ຺ສປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສມາຘິຍຕິ, ຕໍ ອິຘ ປາຣາຊິກມູລນ຺ຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກຕປາປມູລເກນ ວິປ຺ປຏິສາເຣເນເວຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສມາຘິຍນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ຆຏຍຕີ’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເທວຕານຸຠາເວນາ’’ຕິອາທິ, ຕສ຺ມາ ຍທິ ພຸທ຺ຘສາສເນ ສຄາຣໂວ ສິກ຺ຂາກາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ທຸຕິຍຕຕິຍປາຣາຊິກວິສເຍ ອຕ຺ຕໂນ ກຎ຺ຈິ ວີຕິກ຺ກມໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ ນຸ ໂຂ ອຫໍ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ສໍສຍປກ຺ຂນ຺ໂທ ວິນຍຘຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕໍ ວີຕິກ຺ກມໍ ຍຖາຠູຕໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕໂຕ ວິນຍຘເຣນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ‘‘ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ພວິຘານໍ ກຕ຺ວາ ວິວິຕ຺ຕໍ ໂອກາສໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ຕາວ ມນສິກໂຣຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ສຸສາເນ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຫີ’’ຕິອາທິ. ອາຄຕກາເລປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍເນວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍເນວສ຺ສ ສຸທ຺ຘາສຸທ຺ຘຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ໂຫຕຸ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອິທານິ ປຐມປາຣາຊິກວິສເຍ ໂຈເທນ຺ຕານໍ ກຖໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກາຕພ຺ໂພຕິ? ໂຈທເກນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອາໂຣຈິເຕ ຈຸທິຕໂກ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ສນ຺ຕເມຕໍ, ໂນ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠູເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ ອນຸສ຺ສາວນສມ຺ປທາຍ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕພ຺ພໍ. ເອວມ຺ປິ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ‘‘ເອຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ເອຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ທເທຍ຺ຍ, ອຖ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ເອວມ຺ປິ ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎາຍ ເອວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ພໍ ຍຖາ ຕໍ ຕິປິຏກຈູຬາຠຍຕ຺ເຖເຣນາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ‘‘ເອວໍ ລຊ຺ຊິນາ ໂຈທິຍມາໂນ ອລຊ຺ຊີ ພຫູສຸປິ ວຕ຺ຖູສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕິ, ໂສ ‘ເນວ ສຸທ຺ໂຘ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ນ ‘ອສຸທ຺ໂຘ’ຕິ, ຊີວມຕໂກ ນາມ ອາມກປູຕິໂກ ນາມ ເຈສ. ສເຈ ປນສ຺ສ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕາທິສໍ ວຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ວິນິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ນາສິຕໂກວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ.

໒໓໕. ເອວໍ ວິນຍຘຣລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ຉຏ຺ຐານໂອໂລກນຎ຺ຈ ວິທິຕ຺ວາ ອິທານິ…ເປ… ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍາ ສາ…ເປ… ຊານນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຍາ ສາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທາ ໂຈທນາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສາເຍວ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິຊານນຕ຺ຖໍ ອາທິມຊ຺ຌປອໂຍສານາທີນໍ ວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ອວຸຕ຺ຕໂຈທນາປເຠທຊານນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ໂສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກຕໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຈທນາຍ ກຕິ ມູລານິ, ກຕິ ວຕ຺ຖູນິ, ກຕິ ຠູມິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກຕິຫາກາເຣຫີ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໓໖໒) ໂຈທນາກຓ຺ເຑ ‘‘ໂຈທນາຍ ກຕິ ມູລານິ, ກຕິ ວຕ຺ຖູນິ, ກຕິ ຠູມິໂຍ, ກຕິຫາກາເຣຫິ ໂຈເທຕີ’’ຕິ. ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວກ຺ຂາມິ, ໂນ ໂທສນ຺ຕໂຣຕິ ເອຕສ຺ສປິ ປຣໂຕ ‘‘ໂຈທນາຍ ອິມາ ປຎ຺ຈ ຠູມິໂຍ. ກຕເມຫິ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ໂຈເທຕິ, ກາເຍນ ວາ ໂຈເທຕິ, ວາຈາຍ ວາ ໂຈເທຕິ, ອິເມຫິ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ໂຈເທຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ໂຈທນາກຓ຺ເຑ (ປຣິ. ໓໖໒) ຕຖາ ວິຊ຺ຊມານໂຕຕິ. ປນ຺ນຣສສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣຕາ, ປຣິສຸທ຺ຘວຈີສມາຈາຣຕາ, ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕຕາ, ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ອຸຠຍປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ວາຄຕຕາ, ກາເລນ ວຈນຕາ, ຠູເຕນ ວຈນຕາ, ສຓ຺ເຫນ ວຈນຕາ, ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິເຕນ ວຈນຕາ, ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວຈນຕາ, ກາຣຸຎ຺ຎຕາ, ຫິເຕສິຕາ, ອນຸກມ຺ປຕາ, ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານຕາ, ວິນຍປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຸປາລິປຎ຺ຈເກ (ປຣິ. ໔໓໖) ‘‘ໂຈທເກນຸປາລິ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຣໍ ໂຈເທຕຸກາເມນ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາໂຣ ນຸ ໂຂມ຺ຫິ…ເປ… ປຣິສຸທ຺ຘວຈີສມາຈາໂຣ ນຸ ໂຂມ຺ຫິ…ເປ… ເມຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ…ເປ… ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ນຸ ໂຂມ຺ຫິ ສຸຕຘໂຣ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ…ເປ… ອຸຠຍານິ ໂຂ ເມ ປາຕິໂມກ຺ຂານິ ວິຕ຺ຖາເຣນ ສ຺ວາຄຕານິ…ເປ… ກາເລນ ວກ຺ຂາມິ, ໂນ ອກາເລນ, ຠູເຕນ ວກ຺ຂາມິ, ໂນ ອຠູເຕນ, ສຓ຺ເຫນ ວກ຺ຂາມິ, ໂນ ຜຣຸເສນ, ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິເຕນ ວກ຺ຂາມິ, ໂນ ອນຕ຺ຖສຎ຺ຫິເຕນ, ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວກ຺ຂາມິ, ໂນ ໂທສນ຺ຕໂຣ…ເປ… ກາຣຸຎ຺ຎຕາ, ຫິເຕສິຕາ, ອນຸກມ຺ປຕາ, ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານຕາ, ວິນຍປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກາຣຸຎ຺ຎຕາຕິ ກາຣຸຓິກຠາໂວ. ອິມິນາ ກຣຸຓາ ຈ ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາໂຄ ຈ ທສ຺ສິໂຕ. ຫິເຕສິຕາຕິ ຫິຕຄເວສນຕາ. ອນຸກມ຺ປຕາຕິ ເຕນ ຫິເຕນ ສໍໂຍຊນຕາ. ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານຕາຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາປນຕາ. ວຕ຺ຖຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຍ ກມ຺ມກຣຓໍ ວິນຍປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ ນາມ. ອມູລກມ຺ປິ ສມູລກມ຺ປິ ‘‘ມູລ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ວທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ມູລານີ’’ຕິ. ກາເລນ ວກ຺ຂາມີຕິອາທີສຸ ເອໂກ ເອກໍ ໂອກາສໍ ກາເຣຕ຺ວາ ໂຈເທນ຺ໂຕ ກາເລນ ວທຕິ ນາມ. ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ຄຓມຊ຺ເຌ ສລາກຄ຺ຄຍາຄຸອຄ຺ຄວິຕກ຺ກມາຬກຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ຄອາສນສາລາທີສຸ, ອຸປຏ຺ຐາເກຫິ ປຣິວາຣິຕກ຺ຂເຓ ວາ ໂຈເທນ຺ໂຕ ອກາເລນ ວທຕິ ນາມ. ຕຈ຺ເຉນ ວຕ຺ຖຸນາ ໂຈເທນ຺ໂຕ ຠູເຕນ ວທຕິ ນາມ. ຕຸຈ຺ເຉນ ໂຈເທນ຺ໂຕ ອຠູເຕນ ວທຕິ ນາມ. ‘‘ອມ຺ໂຠ ມຫລ຺ລກ ປຣິສາວຈຣ ປໍສຸກູລິກ ຘມ຺ມກຖິກ ປຕິຣູປໍ ຕວ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຜຣຸເສນ ວທຕິ ນາມ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຫລ຺ລກາ ປຣິສາວຈຣາ ປໍສຸກູລິກາ ຘມ຺ມກຖິກາ ປຕິຣູປໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ສຓ຺ເຫນ ວທຕິ ນາມ. ກາຣຓນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິເຕນ ວທຕິ ນາມ. ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວກ຺ຂາມິ, ໂນ ໂທສນ຺ຕໂຣຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວກ຺ຂາມິ, ນ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ສຈ຺ເຈ ຈ ອກຸປ຺ເປ ຈາຕິ ວຈີສຈ຺ເຈ ຈ ອກຸປ຺ປຕາຍ ຈ. ຈຸທິຕເກນ ຫິ ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ໂກໂປ ຈ ນ ກາຕພ຺ໂພ, ອຕ຺ຕນາ ຈ ນ ກຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ປໂຣ ຈ ນ ຆຏ຺ເຏຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ‘‘ສງ຺ເຆນ ໂອຕິຓ຺ຓາໂນຕິຓ຺ຓໍ ຊານິຕພ຺ພໍ – ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ເຍນ ຘມ຺ເມນ ເຍນ ວິນເຍນ ເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສມ຺ມຕິ, ຕຖາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ໂຈທນາກຓ຺ເຑ (ປຣິ. ໓໖໓) ‘‘ໂຈທເກນ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ? ຈຸທິຕເກນ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ? ສງ຺ເຆນ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ? ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ? ໂຈທເກນ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ໂຈທເກນ ປຎ຺ຈສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ປໂຣ ໂຈເທຕພ຺ໂພ. ກາເລນ ວກ຺ຂາມິ ໂນ ອກາເລນ, ຠູເຕນ ວກ຺ຂາມິ ໂນ ອຠູເຕນ, ສຓ຺ເຫນ ວກ຺ຂາມິ ໂນ ຜຣຸເສນ, ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິເຕນ ວກ຺ຂາມິ ໂນ ອນຕ຺ຖສຎ຺ຫິເຕນ, ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວກ຺ຂາມິ ໂນ ໂທສນ຺ຕໂຣຕິ. ໂຈທເກນ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຈຸທິຕເກນ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ຈຸທິຕເກນ ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ເຈ ຈ ອກຸປ຺ເປ ຈ. ຈຸທິຕເກນ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສງ຺ເຆນ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ສງ຺ເຆນ ໂອຕິຓ຺ຓາໂນຕິຓ຺ຓໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ສງ຺ເຆນ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ເຍນ ຘມ຺ເມນ ເຍນ ວິນເຍນ ເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສມ຺ມຕິ, ຕຖາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕພ຺ພໍ. ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໒-໓໖໓) ‘‘ໂຈທນາຍ ໂກ ອາທີຕິອາທິປຸຈ຺ຉານໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ສຈ຺ເຈ ອກຸປ຺ເປ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຈ຺ເຈ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ອກຸປ຺ເປ ຈ, ຍໍ ກຕໍ ວາ ອກຕໍ ວາ, ຕເທວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ໂຈທເກ ວາ ອນຸວິຊ຺ຊເກ ວາ ສງ຺ເຆ ວາ ໂກໂປ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ໂອຕິຓ຺ຓາໂນຕິຓ຺ຓໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂອຕິຓ຺ຓຎ຺ຈ ອໂນຕິຓ຺ຓຎ຺ຈ ວຈນໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ຊານນວິຘິ – ເອຕ຺ຕກາ ໂຈທກສ຺ສ ປຸພ຺ພກຖາ, ເອຕ຺ຕກາ ປຈ຺ຉິມກຖາ, ເອຕ຺ຕກາ ຈຸທິຕກສ຺ສ ປຸພ຺ພກຖາ, ເອຕ຺ຕກາ ປຈ຺ຉິມກຖາຕິ ຊານິຕພ຺ພາ. ໂຈທກສ຺ສ ປມາຓໍ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ, ຈຸທິຕກສ຺ສ ປມາຓໍ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ, ອນຸວິຊ຺ຊກສ຺ສ ປມາຓໍ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ. ອນຸວິຊ຺ຊໂກ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ອຫາເປນ຺ໂຕ ‘ອາວຸໂສ, ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກຕ຺ວາ ອາຫຣາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ສງ຺ເຆນ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເຍນ ຘມ຺ເມນ ເຍນ ວິນເຍນ ເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສມ຺ມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸ. ວິນໂຍຕິ ໂຈທນາ ເຈວ ສາຣຓາ ຈ. ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາ ເຈວ ອນຸສ຺ສາວນສມ຺ປທາ ຈ. ເອເຕນ ຫິ ຘມ຺ເມນ ຈ ວິນເຍນ ຈ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ຈ ອຘິກຣຓໍ ວູປສມ຺ມຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ຠູເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ໂຈເທຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ສາເຣຕ຺ວາ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ ເຈວ ອນຸສ຺ສາວນສມ຺ປທາຍ ຈ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕພ຺ພໍ, ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຕພ຺ພເມຕ຺ຕກໍ ທ຺ວຍນ຺ຕິ.

ເອວໍ ເອກເທເສນ ໂຈທນາກຓ຺ຑນຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເອກເທເສເນວ ມຫາສງ຺ຄາມນຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ໂຈທໂກ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຈເທສິ, ກິມ຺ຫິ ນໍ ໂຈເທສີຕິ ໂຈທນາສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາຬິຍໍ (ມຫາວ. ໒໓໗) ປນ ປວາຣຓຏ຺ຐປນວເສນ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍໍ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປວາຣຓໍ ຐເປສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເອວໍ ເອກເທເສນ ມຫາສງ຺ຄາມນຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເອກເທເສເນວ ຈູຬສງ຺ຄາມນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ຄາມາວຈເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄາມາວຈເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ສງ຺ຄາໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຘິກຣຓວິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຖາຍ ສງ຺ຆສນ຺ນິປາໂຕ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ເຈວ ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຈ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ທີເປນ຺ຕາ ສໂມສຣນ຺ຕິ ເວສາລິກາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ວິຍ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ລທ຺ຘິໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ສກວາທທີປນຕ຺ຖາຍ ຕຕ຺ຖ ອວຈຣຕິ, ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ປວຕ຺ເຕຕິ, ໂສ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ ນາມ ຍສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ, ເຕນ ສງ຺ຄາມາວຈເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ເຕນ ນີຈຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ໂຆ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ. ນີຈຈິຕ຺ເຕນາຕິ ມານທ຺ຘຊໍ ນິປາເຕຕ຺ວາ ນິຫຕມານຈິຕ຺ເຕນ. ຣໂຊຫຣຓສເມນາຕິ ປາທປຸຎ຺ຉນສເມນ, ຍຖາ ຣໂຊຫຣຓສ຺ສ ສໍກິລິຏ຺ເຐ ວາ ອສໍກິລິຏ຺ເຐ ວາ ປາເທ ປຸຎ຺ຉິຍມາເນ ເນວ ຣາໂຄ ນ ໂທໂສ, ເອວໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ອຣຊ຺ຊນ຺ເຕນ ອທຸສ຺ສນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາປຕິຣູເປ ອາສເນຕິ ຍຖາປຕິຣູປໍ ອາສນໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາປຸຓນຏ຺ຐາເນ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປິຏ຺ຐິໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິສີທິຕພ຺ພໍ.

ອນານາກຖິເກນາຕິ ນານາວິຘໍ ຕໍ ຕໍ ອນຕ຺ຖກຖໍ ອກເຖນ຺ເຕນ. ອຕິຣຈ຺ຉານກຖິເກນາຕິ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕມ຺ປິ ຣາຊກຖາທິກໍ ຕິຣຈ຺ຉານກຖໍ ອກເຖນ຺ເຕນ. ສາມໍ ວາ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕພ຺ໂພຕິ ສງ຺ຆສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐາເນ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ວາ ຣູປາຣູປປຣິຈ຺ເຉທສມຖຈາຣວິປສ຺ສນາຈາຣຏ຺ຐານນິສຊ຺ຊວຕ຺ຕາທິນິສ຺ສິຕາ ວາ ກຖາ ຘມ຺ໂມ ນາມ. ເອວຣູໂປ ຘມ຺ໂມ ສຍໍ ວາ ຠາສິຕພ຺ໂພ, ປໂຣ ວາ ອຊ຺ເຌສິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຣູປິໍ ກຖໍ ກເຖຕຸໍ ປໂຫຕິ, ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ອາວຸໂສ, ສງ຺ຆມຊ຺ຌມ຺ຫິ ປຎ຺ເຫ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕ຺ວໍ ກເຖຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ອຣິໂຍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ນາຕິມຎ຺ຎິຕພ຺ໂພຕິ ອຣິຍາ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕາ ນ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວິຍ ນິສີທນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ນິສີທນ຺ຕິ. ອິຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣວເສນ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ອຣິໂຍ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ນາມ, ໂສ ນາຕິມຎ຺ຎິຕພ຺ໂພ, ‘‘ກິໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍເຄນາ’’ຕິ ນາວຊານິຕພ຺ໂພ, ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຣູປໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ໂກ ນາມ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’’ຕິ ນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ນ ຊາຕີຕິ ‘‘ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິໂຍ ຕ຺ວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ຊາຕິ ນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ນ ອາຄໂມຕິ ‘‘ທີຆຠາຓໂກ ຕ຺ວໍ ມຊ຺ຌິມຠາຓໂກ’’ຕິ ເອວໍ ອາຄໂມ ນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ກຸລປເທໂສປິ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາທິວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຣສ຺ສ ເປມໍ ວາ ໂທໂສ ວາຕິ ຕຕ຺ຣ ປຸຄ຺ຄເລ ເອເຕສໍ ກາຣຓານໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ເປມໍ ວາ ຠເວຍ຺ຍ ໂທໂສ ວາ.

ໂນ ປຣິສກປ຺ປິເກນາຕິ ປຣິສກປ຺ປເກນ ປຣິສານຸວິຘາຍເກນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຍໍ ປຣິສາຍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕເທວ ເຈເຕຕ຺ວາ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ນ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາຕິ ກເຖຕພ຺ເພ ຈ ອກເຖຕພ຺ເພ ຈ ສຎ຺ຎາຊນນຕ຺ຖໍ ຫຕ຺ຖວິກາໂຣ ນ ກາຕພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖໍ ອນຸວິຘິຍນ຺ເຕນາຕິ ວິນິຈ຺ຉຍປຏິເວຘເມວ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນ, ‘‘ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ວິນິຈ຺ຉເຍ ອິທໍ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຕຸລຍນ຺ເຕນ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຈ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐາຍ ສນ຺ນິປາຕມຓ຺ຑເລ ວິຈຣິຕພ຺ພໍ. ວິນຍຘເຣ ຫິ ອຸຏ຺ຐິເຕ ສພ຺ພາ ປຣິສາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ວຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ນ ວີຕິຫາຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຫາເປຕພ຺ໂພ. ນ ກຸມ຺ມຄ຺ໂຄ ເສວິຕພ຺ໂພຕິ ນ ອາປຕ຺ຕິ ທີເປຕພ຺ພາ. ອສາຫສິເກນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ສຫສາ ກາຣິນາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ສຫສາ ທຸຣຸຕ຺ຕວຈນໍ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຈນກ຺ຂເມນາຕິ ທຸຣຸຕ຺ຕວາຈໍ ຂມນສີເລນ. ຫິຕປຣິສກ຺ກິນາຕິ ຫິເຕສິນາ ຫິຕຄເວສິນາ ກຣຸຓາ ຈ ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາໂຄ ຈ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ປທທ຺ວເຍປິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນສຸຣຸຕ຺ເຕນາຕິ ນ ອສຸຣຸຕ຺ເຕນ, ອສຸຣຸຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຄ຺ຄາຫິກກຖາສງ຺ຂາຕໍ ອສຸນ຺ທຣວຈນໍ, ຕໍ ນ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ວູປສເມຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ, ໂນ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປໂຣ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ລຊ຺ຊິຍາ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ປຣິສາ ສກ຺ກາ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ ເອວໍ ປໂຣ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂຈທໂກ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ຘມ຺ມໂຈທໂກ ນຸ ໂຂ, ໂນ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຈຸທິຕໂກ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ຘມ຺ມຈຸທິຕໂກ ນຸ ໂຂ, ໂນ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຘມ຺ມໂຈທໂກ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ຕສ຺ສ ປມາຓໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ວຸຕ຺ຕໍ ອຫາເປນ຺ເຕນາຕິ ໂຈທກຈຸທິຕເກຫິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອຫາເປນ຺ເຕນ. ອວຸຕ຺ຕໍ ອປກາເສນ຺ເຕນາຕິ ອໂນສຏໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອປກາເສນ຺ເຕນ. ມນ຺ໂທ ຫາເສຕພ຺ໂພຕິ ມນ຺ໂທ ໂມມູຬ຺ໂຫ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕພ຺ໂພ, ‘‘ນນຸ ຕ຺ວໍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ອນຸໂຍຄວຕ຺ຕໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນຸໂຍໂຄ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ໂພ. ຠີຣຸ ອສ຺ສາເສຕພ຺ໂພຕິ ຍສ຺ສ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ວາ ຄຓມຊ຺ຌໍ ວາ ອໂນສຏປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ສາຣຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາທິໂສ ‘‘ມາ ຠາຍິ, ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ກຖຍາຫິ, ມຍໍ ເຕ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ອນຸໂຍຄວຕ຺ຕໍ ກຖາເປຕພ຺ໂພ. ຈຓ຺ໂຑ ນິເສເຘຕພ຺ໂພຕິ ອປສາເຣຕພ຺ໂພ ຕຊ຺ເຊຕພ຺ໂພ. ອສຸຈິ ວິຠາເວຕພ຺ໂພຕິ ອລຊ຺ຊິໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ເທສາເປຕພ຺ໂພ. ອຸຊຸມທ຺ທເວນາຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸຊຸ ສີລວາ ກາຍວງ຺ກາທິຣຫິໂຕ, ໂສ ມທ຺ທເວເນວ ອຸປຈຣິຕພ຺ໂພ. ຘມ຺ເມສຸ ຈ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ຘມ຺ມຄຣຸໂກ ໂຫຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລຄຣຸໂກ, ອຍເມວ ຘມ຺ເມສຸ ຈ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຈ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ໂຈທນາທິວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ເອກຕິໍສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໓໒. ຄຣຸກາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາສກຖາ

໒໓໖. ເອວໍ ໂຈທນາທິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ຄຣຸກາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄຣຸ ອລຫຸກໍ ປຏິກຣຓໍ ເອຕິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາຕິ ຄຣຸກາ, ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຕິ ອາປຕ຺ຕິ, ຄຣຸກາ ຈ ສາ ອາປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິ, ວຸຏ຺ຐຫເຕ ວຸຏ຺ຐານໍ, ຄຣຸກາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານໍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິ ວຸຏ຺ຐານໍ. ກິໍ ຕໍ? ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣິວາສມານຕ຺ຕາທີຫິ ວິນຍກມ຺ເມຫິ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ປຣິວາໂສ, ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາໂສ ປນ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕິວິໂຘ ປຣິວາໂສ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໗໕) ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ປຣິວາໂສ – ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາໂສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາໂສ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ ສໂມຘານປຣິວາໂສຕິ. ເຕສຸ ‘ໂຍ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ໂຎປິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອາກງ຺ຂຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອາກງ຺ຂຕິ ອຸປສມ຺ປທໍ, ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ’ຕິ ເອວໍ ມຫາຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໘໖) ວຸຕ຺ໂຕ ຕິຕ຺ຖິຍປຣິວາໂສ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາໂສ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຍໍ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ. ອິໂຕ ປຣໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ຕສ຺ມາ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຏ຺ຐາເນເຍວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

໒໓໗. ເອວໍ ໂຍ ໂຍ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາ ກາຕພ຺ພາຕິ ເອເຕນ ປາຬິຍໍ ສພ຺ພສາຘາຣຓວເສນ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ ຈ ອາຄເຕປິ ກມ຺ມວາຈາຠຓນກາເລ ຕຖາ ອຠຓິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈ ‘‘ອິມສ຺ສ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ສກສກນາມໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາວ ກມ຺ມວາຈາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ມາຬກສີມາຍເມວ ວຕ຺ຕໍ ສມາທາຕພ຺ພໍ, ນ ຕໂຕ ພຫິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກມ຺ມວາຈາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ສມາທານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂທສປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ອສມາທິນ຺ນວຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂຣຈນາສມ຺ຠວໂຕ, ມາຬກສີມາຍ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອກສ຺ສປິ ອນາໂຣຈເນ ສຕິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທສມ຺ຠວໂຕ ຈ. ປຣິວາສໍ ສມາທິຍາມິ, ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍາມີຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ປເທສຸ ເອເກເກນ ວາ ອຸໂຠຫິ ປເທຫິ ວາ ສມາທາຕພ຺ພໍ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ເອກປເທນປິ ເຈຕ຺ຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ປຣິວາໂສ, ທ຺ວີຫິ ປນ ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕເຍວ, ສມາທາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ນ ຕຕ຺ຖ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍ ປຸນ ສນ຺ນິປາເຕຕຸໍ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ, ເອກສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປເນ ສຕິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທກຣຕ຺ຕາ.

ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ເອວໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ…ເປ… ສງ຺ໂຆ ຘາເຣຕູ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ວາ ຍາຈເນ ວິຍ ‘‘ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປີ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈາຍິກກຣເຓ ສຕິ ເອກວາຣໍ ອາໂຣຈິເຕປິ ອຸປປນ຺ນເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເວທິຍາມຫໍ ຠນ຺ເຕ, ເວທິຍຕີຕິ ມໍ ສງ຺ໂຆ ຘາເຣຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເວທິຍາມີຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ອນຸຠວາມິ, ນ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຫໍ ທຸກ຺ຂິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໙໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຂໍ ເວເທມິ ເວທນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ປິ-ສທ຺ໂທ ອນຸຠວນຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໙໗) ປນ ‘‘ເວທິຍາມີຕິ ຊາເນມິ, ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ອນຸຠວາມິ, ນ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຫໍ ທຸກ຺ຂິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ທີປງ຺ກໂຣ ໂລກວິທູ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຎາຓຕ຺ໂຖ ອນຸຠວນຕ຺ໂຖ ຈ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໙໗) ປນ ‘‘ເວທິຍາມຫນ຺ຕິ ຊານາເປມຫໍ, ອາໂຣເຈມີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອນຸຠວາມີຕິປິສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ປຸຣິມໍ ປນ ປສໍສນ຺ຕິ ອາໂຣຈນວຈນຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຕຸ –

‘‘ສມ຺ປນ຺ນໍ ສາລິເກທາຣໍ, ສຸວາ ຂາທນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ;

ປຏິເວເທມິ ເຕ ພ຺ຣຫ຺ເມ, ນ ນໍ ວາເຣຕຸມຸສ຺ສເຫ’’ຕິ. –

ອາທີສຸ ວິຍ ອາໂຣຈນຕ຺ໂຖຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອາໂຣເຈຕ຺ວາ…ເປ… ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕທເຫວ ປຸນ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸກາມສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທປຣິຫາຣຕ຺ຖມ຺ປີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ມາຬເກ ນາໂຣຈິຕໍ, ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ອາໂຣຈິຕໍ, ຕສ຺ສ ປຸນ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພເມວ. ‘‘ສຠາຄາ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິສຠາຄານໍ ວສນຏ຺ຐາເນ ວຕ຺ຕໍ ອສມາທິຍິຕ຺ວາ ພຫິ ເອວ ກາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຊ຺ຌາຍາທິສທ຺ທສວນູປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຫາມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມາຕິ ອິທໍ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສວນູປຈາຣາຕິກ຺ກມນຕ຺ຖໍ, ຄຸມ຺ເພນ ວາຕິອາທິ ທສ຺ສນູປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖໍ. ໂສປິ ເກນຈິ ກມ຺ເມນ ປຸເຣອຣຸເຓ ເອວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິມິນາ ອາໂຣຈນາຍ ກຕາຍ ສພ຺ເພສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ພຫິວິຫາຣໍ ຄເຕສຸປິ ອູເນຄເຓຈຣຓໂທໂສ ວາ ວິປ຺ປວາສໂທໂສ ວາ ນ ໂຫຕິ ອາໂຣຈນຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສຫວາສສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕນ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣຄຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອາໂຣເຈຕພ຺ພາ. ‘‘ອຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເຖຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣຄຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ທິຏ຺ຐຣູປານໍ ສຸຕສທ຺ທານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ອທິຏ຺ຐອສຸຕານມ຺ປິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຄຕານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ. ເຖຣສ຺ສາຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣສ຺ສ.

໒໓໘. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນຕ຺ຖາຍາຕິ ອິເມສຸ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນທິວສປ຺ປມາເຓນ ປຣິວສິຕທິວເສສຸ ‘‘ສິຍຸໍ ນຸ ໂຂ ຕິວິຘຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທກາຣຓຍຸຕ຺ຕານິ ການິຈິ ທິວສານິ, ເອວໍ ສຕິ ອປຣິປຸຓ຺ຓປຣິວາສທິວສຕ຺ຕາ ນ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ຠເວຍ຺ຍ, ອສຕິ ຈ ມານຕ຺ຕາຣຫຠາເວ ມານຕ຺ຕໍ ທິນ຺ນມ຺ປິ ອທິນ຺ນໍເຍວ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິນຍກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ວິໂນທນຕ຺ຖາຍ. ເອເກນ ວາ ທ຺ວີຫິ ວາ ຕີຫິ ວາ ທິວເສຫິ ອຘິກຕຣານິ ທິວສານິ ປຣິວສິຕ຺ວາ ນນຸ ຈາຍໍ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາໂສ, ຕສ຺ມາເນນ ມານຕ຺ຕເມວ ຍາຈິຕພ຺ພໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ມານຕ຺ຕໍ ຍາຈິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ວຕ຺ເຕ ສມາທິນ຺ເນ’’ຕິອາທິ. ຫິ ຍສ຺ມາ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ເຕ ສມາທິນ຺ເນ ເອວ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ໂຫຕິ, ນ ອສມາທິນ຺ເນ, ອິຕິ ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ມານຕ຺ຕໍ ຍາຈິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນນຸ ຈ ກມ຺ມວາຈາຍໍ ‘‘ໂສ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາໂສ ສງ຺ຆໍ ມານຕ຺ຕໍ ຍາຈຕິ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມາທິນ຺ນວຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ວຕ຺ເຕ ສມາທິນ຺ເນ ເອວ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕນ ປຣິວຸຕ຺ຖຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິວຸຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ໂນ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕນ, ຕສ຺ມາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິວຸຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ເຕ ສມາທິນ຺ເນ ເອວ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ໂຫຕິ, ໂນ ອສມາທິນ຺ເນຕິ ໂຍຊນາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ປຸນ ສມາທານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນທິວສາຕິກ຺ກເມເນວ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ມານຕ຺ຕໍ ທາຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ.

ຈຕູຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອູເນຄເຓຈຣຓໂທສາ ວິມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖໍ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໂຕຕິອາທິ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ ວຈເນນ ຕຖາ ເອວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຖິຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ອຸປຈາເຣ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕານໍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ອາຄຕຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສຫວາສາທິກໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ນິກ຺ຂິປນ຺ເຕນ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖີ’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໙໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏາ ມຸຈ຺ຈນປໂຍຊນໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໓໙. ອພ຺ຠານໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກຕມ຺ປິ ອກຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຕນາປິ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ອພ຺ຠານໍ ຍາຈິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠານຍາຈນຕ຺ຖໍ ມານຕ຺ຕສ຺ສ ສມາທິຍນກາເລປິ ອາໂຣເຈຕພ຺ພເມວ. ປຸພ຺ເພ ມານຕ຺ຕຈາຣິຕກາເລ ອາໂຣຈິຕເມວາຕິ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ອພ຺ຠານໍ ນ ຍາຈິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວໍ ມານຕ຺ຕຍາຈນກາເລປິ ປຣິວາສໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໒໔໐. ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພຕິ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອພ຺ຠານາຣຫສ຺ສ ຈ ນິນ຺ນານາກຣຓຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອພ຺ຠານາຣໂຫ ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ສຠາຄຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສຕິ ຕສ຺ສ ອນາໂຣຈາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ.

‘‘ອນນ຺ຕຣາຍິກສ຺ສ ປນ ອນ຺ຕຣາຍິກສຎ຺ຎາຍ ຉາທຍໂຕ ອຈ຺ຉນ຺ນາວາ’’ຕິ ປາໂຐ. ອເວຣິຠາເວນ ສຠາໂຄ ອເວຣິສຠາໂຄ. ‘‘ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕິເກ ອາວິ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປສງ຺ຄໂຕ ອິເຘວ ປກາສິຕໍ. ລຫຸເກສຸ ປຏິກ຺ເຂໂປ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ຎຕ຺ຕິຍາ ອາວິ ກຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ລຫຸກສຠາຄໍ ອາວິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ປນ ຎຕ຺ຕິຍາ ອາໂຣຈນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກິຣ. ‘‘ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິກຣິສ຺ສຕີຕິ (ມຫາວ. ໑໗໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລຫຸກສ຺ເສວາຍໍ ສມນຸຎ຺ຎາຕາ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ ປຏິກຣຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ລຫຸເກສຸປິ ສຠາຄໍ ອາວິ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວ ຫິ ຎຕ຺ຕິຍາ ອາວິກຣຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ອິຕຣຖາ ຕໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາໂຣຈນສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໂຕ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປນຕ຺ຖເມວ ຎຕ຺ຕິຍາ ອາວິກຣຓມນຸຎ຺ຎາຕໍ, ເຕເນວ ອິຘ ‘‘ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຕ ທ຺ເວ ນິຣາປຕ຺ຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ເສເສຫິ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໂຍ ເທເສຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຈເນນ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ປກາສິໂຕວ. ສງ຺ຆາທິເສສໍ ປນ ຎຕ຺ຕິຍາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ສາ ຎຕ຺ຕິຍາ ອຍມຕ຺ໂຖ – ຍທາ ສຸທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາໂຣຈນວເສນ ປຏິກຣິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ປຏິກເຕ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາປຕ຺ຕິເກນ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ໂສຕພ຺ພໍ, ໂຍ ສຸເຓຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໘໖) ວຸຕ຺ຕາປຕ຺ຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຄຣຸກໍ ວາ ໂຫຕຸ ລຫຸກໍ ວາ, ຎຕ຺ຕິຍາ ອາວິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸໂຠສຸ ນເຍສຸ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ນາມຎ຺ເຈວ ອາປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ເຕນ ເຕນ ວີຕິກ຺ກເມນາປນ຺ນາປຕ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິ. ນາມນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ນາມ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາໂຣຈນໍ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏປຣິຫຣຓປ຺ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສຕິເຍວ ອນ຺ຕຣາເຍ ອນ຺ຕຣາຍິກສຎ຺ຎີ ຉາເທຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕຣາຍິກສ຺ສ ປນ ອນ຺ຕຣາຍິກສຎ຺ຎາຍ ວາ ອນນ຺ຕຣາຍິກສຎ຺ຎາຍ ວາ ຉາທຍໂຕ ອຈ຺ຉນ຺ນາວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ອເວຣີຕິ ຫິຕກາໂມ. ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓຕິ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອຣຸເຓ. ສຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກຕິ ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ອນາປນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ອສຸຈິໂມຈນາທິວີຕິກ຺ກມໍ. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐີຕິ ວຕ຺ຖຸ ເຈວ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐີ’’ຕິ ອິທໍ ອສຸຈິໂມຈນລກ຺ຂຓສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ປກາສນໂຕ ວຕ຺ຖຸ ເຈວ ໂຫຕິ, ສຊາຕິຍສາຘາຣຓວິຊາຕິຍວິນິວຕ຺ຕສຠາວາຍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ເອວ ປກາສນໂຕ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄໍ ຕາຍຕີຕິ ຫິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ນາມຎ຺ເຈວ ອາປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ເຕນ ເຕນ ວີຕິກ຺ກເມນ ອາປນ຺ນສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິນິກາຍສ຺ສ ນາມປກາສນໂຕ ນາມຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິສຠາວໂຕ ອາປຕ຺ຕິ ຈ.

ສຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ອນາປນ຺ນສ຺ສ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ວາ. ອຎ຺ຎສ຺ມິນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາສວເສນ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐາເນ. ປຏິຈ຺ຉາທິຍິຕ຺ຖາຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ. ກາ ສາ? ອາປຕ຺ຕິ. ທິວສາທີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວສນໍ ປຣິວາໂສ. ໂກ ໂສ? ວິນຍກມ຺ມກຣຓໍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາໂສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາໂສ.

ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາສກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາສກຖາ

໒໔໒. ສຸຊ຺ຌນໍ ສຸທ຺ໂຘ, ໂກ ໂສ? ອາປຕ຺ຕິວິຄໂມ. ອມຕິ ໂອສານຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນ຺ໂຕ, ສຸທ຺ໂຘ ອນ຺ໂຕ ຍສ຺ສ ປຣິວາສສ຺ສາຕິ ສຸທ຺ຘນ຺ໂຕ, ສຸທ຺ຘນ຺ໂຕ ຈ ໂສ ປຣິວາໂສ ຈາຕິ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ, ສຸທ຺ຘກາລໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອສຸທ຺ຘກາລປ຺ປມາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕປຣິວາໂສ.

ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາສກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂອຘານສໂມຘານປຣິວາສກຖາ

໒໔໓. ສໂມຘີຍເຕ ສໂມຘານໍ, ນານາກາລິກາ ນານາວຕ຺ຖຸກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອຄ຺ຆາທິວເສນ ສໂມຘານໍ ເອກີກຣຓໍ, ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ກໂຕ ປຣິວາໂສ ສໂມຘານປຣິວາໂສຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ກມ຺ມວາຈາຍໍ ‘‘ປຏິກສ຺ສິໂຕ ສງ຺ເຆນ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ຕຣາ ສມ຺ພຫຸລານໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນານໍ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຕ຺ຍຕ຺ຖຘາຕຸຍາ ກມ຺ມນິ ຈ ນຍນຕ຺ຖຘາຕຸຍາ ກມ຺ມນິ ຈ ຕທຕ຺ຖສມ຺ປທາເນ ຈ ວິຠຕ຺ຕິປຣິຓາເມ ຈາຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ອາຍາເທສສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປຏິປຸພ຺ພກສຘາຕຸຍາ ຈ ນຍນຕ຺ຖຕ຺ຕາ ‘‘ມູລາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ປຏິກສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຏິກສ຺ສິໂຕ…ເປ… ມູລາຍ’’ ອິຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ‘‘ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາ’’ຕິ ເອວໍ ມຎ຺ຎມານາ ສທ຺ທວິທຸໂນ ‘‘ປຏິກສ຺ສນາ’’ຕິ ອິທໍ ອຘິກນ຺ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍຸໍ ມກ຺ເຂຍ຺ຍຸໍ ວາ, ນ ປເນຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນວປາເຐສຸເຍວ ອຍໍ ປາໂຐ ສທ຺ທລກ຺ຂຓຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຍຸຕ຺ໂຕ ວາຕິ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ປາຬິຍຏ຺ຐກຖາທິໂຕ ອາຄເຕສຸ ໂປຣາຓປາເຐສຸ. ເຕສຸ ປນ ກຖໍ ໂຍຊິຍມາໂນ ອຍໍ ປາໂຐ ສທ຺ທຍຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາກາໂຣເຍວ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຈ ປາໂຐ ໂປຣາຓປາຬິປາໂຐວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາ’’ຕິ ອິທໍ ກຣຓວເສນ ວິປຣິຓາເມຕ຺ວາ ‘‘ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຍ ປຏິກສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ ປເນຕສ຺ສ ໂປຣາຓປາຐຠາໂວ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ? ປກຣເຓ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໑໐໒) ‘‘ປາຬິຍໍ ປຏິກສ຺ສິໂຕ ສງ຺ເຆນ ອຸທາຍິ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ຕຣາ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ…ເປ… ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຕິ ອິທໍ ກຣຓວເສນ ວິປຣິຓາເມຕ຺ວາ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຍ ປຏິກສ຺ສິໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສນາ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາ’’ຕິ ອລຸຕ຺ຕສມາສວເສນ ອຸຕ຺ຕຣປເທນ ສມາສໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ເຆນ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ຕຣາ ສມ຺ພຫຸລານໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນານໍ ເຫຕຸ ປຏິກສ຺ສິໂຕ. ສາ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາ ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໑໐໒) ‘‘ອຖ ວາ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາ ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ອຸຕ຺ຕຣປເທນ ສຫ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວເສເນວ ໂຍເຊຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ຕໍ ເທນ຺ເຕນ ປຐມໍ ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍ ໂອຘານສໂມຘານປຣິວາສໍ ເທນ຺ເຕນ ປຐມໍ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສິຕ຺ວາ ມູລທິວເສ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິຍາ ສໂມຘານປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ກິໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໑໐໒) ‘‘ອຸທາຍິໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນ຺ຕຣາ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ…ເປ… ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູຕາຍ ອຸທາຍິໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສິຕ຺ວາ ມູລທິວເສ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິຍາ ສໂມຘານປຣິວາສໍ ເທຕູຕິ ໂຍຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣວາເທ ອາວິກາຣາເປຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພຕິ ຕສ຺ສ ອເຕກິຈ຺ຉຠາວໍ ເຕເນວ ສງ຺ຆສ຺ສ ປາກຏໍ ກາເຣຕ຺ວາ ລຊ຺ຊີຄຓໂຕ ວິໂຍຊນວເສນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂອຘານສໂມຘານປຣິວາສກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຄ຺ຆສໂມຘານປຣິວາສກຖາ

໒໔໔. ອຄ຺ເຆນ ອຄ຺ຆວເສນ ອຣຫວເສນ ສໂມຘານໍ ອຄ຺ຆສໂມຘານໍ, ອາປນ຺ນາສຸ ສມ຺ພຫຸລາສຸ ອາປຕ຺ຕີສຸ ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຈິຣຕຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ, ຕາສໍ ອຄ຺ເຆນ ສໂມຘາຍ ຕາສໍ ຣຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ອວເສສານໍ ອູນຕຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນານໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ປຣິວາໂສ ທີຍຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຄ຺ຆສໂມຘາໂນ . ສຕໍ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄາທິວເສນ ເອກທິວເສ ອາປນ຺ນາ ສຕໍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ. ທສສຕນ຺ຕິ ສຫສ຺ສອາປຕ຺ຕິໂຍ. ຣຕ຺ຕິສຕໍ ຉາທຍິຕ຺ວານາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຄ຺ຆສໂມຘາໂນ ນາມ ສຠາຄວຕ຺ຖຸກາໂຍ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ພຫຸຣຕ຺ຕິໍ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາປຕ຺ຕິຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພ, ອິຕໂຣ ນານາວຕ຺ຖຸການໍ ວເສນາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ’’ຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໑໐໒) ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຄ຺ຆສໂມຘານປຣິວາສກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໔໖. ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນກກຖາຍໍ ຍທິ ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸ ຠເວຍ຺ຍ, ກິໍ ເຕນ ປຸນ ອຸປຊ຺ຌາ ຄເຫຕພ຺ພາ, ປຸນ ອຸປສມ຺ປທາ ກາຕພ຺ພາ, ກິໍ ຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສຄຓນາ ກາຕພ຺ພາ, ອຸທາຫຸ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ສຕິ ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸມາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຊ຺ເຌເຍວ ວສິຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອປ຺ປຕິຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸຠູຕກາເລ ອາປຊ຺ຊິຕາປຕ຺ຕິໂຍ ກຖໍ ກາຕພ຺ພາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຍາ ເທສນາຄາມິນິໂຍ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສາຘາຣຓາຕິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາທໂຍ. ອສາຘາຣຓາຕິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິອາທໂຍ. ໂຫຕຸ ຠຄວໂຕ ອນຸຎ຺ຎາຕວເສນ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕ ອສາຘາຣຓາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐິຕຠາໂວ, ປຸນ ປກຕິລິງ຺ເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຸນ ອາປຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອາສງ຺ກໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ປຸນ ປກຕິລິງ຺ເຄ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາຍ ຏີກາສຸ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໙; ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໖໙) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອິຘ ປນ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານກຖາຠູຕຕ຺ຕາ ສາເຍວ ກຖາ ວຸຈ຺ຈເຕ.

໒໔໗. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສາຘາຣຓາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາຕິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາທິອາປຕ຺ຕິຍາ, ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ. ປກ຺ຂມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ, ນ ປຸນ ປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ ຠິກ຺ຂຸນິຠາເວ ອປຣິວາສາຣຫຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອນາທເຣເຍວ ສາມິວຈນໍ, ຉາຣຕ຺ຕມານຕ຺ເຕ ອາຈິຓ຺ເຓເຍວ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ປຸນ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສເຈ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອກຸສລວິປາເກ ປຣິກ຺ຂີເຓຕິ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອນ຺ຕຣຘານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍປຕິຏ຺ຐານໍ ປນ ກຸສລວິປາກເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຸຠຍມ຺ປິ ອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ກຸສເລນ ປຏິລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ, ນ ປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ, ນ ວາ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ທາຕພ຺ພໍ.

‘‘ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ. ປຣິວາສທານໍ ນຕ຺ຖິ, ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ຠິກ຺ຂຸນິກາເລ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂຸກາເລ ຉນ຺ນາເຍວ ຫິ ອາປຕ຺ຕິ ປຣິວາສາຣຫາ ໂຫຕິ, ໂນ ຠິກ຺ຂຸນິກາເລຕິ ອຍເມຕາສໍ ວິເສໂສ. ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕິຍາຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ, ປກ຺ຂມານຕ຺ເຕ ອາຈິຓ຺ເຓເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ປຣິວາສວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

ອິທານິ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ສາວເສສຄຣຸກາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ສເຕກິຈ຺ຉາ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນາມ ໂຣຄາຕຸໂຣ ປຸຄ຺ຄໂລ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕສຸຂກາຣຓໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕເມນໍ ກາຣຸຓິໂກ ຕິກິຈ຺ຉໂກ ກຣຸຓາສຎ຺ໂຈທິໂຕ ຕິກິຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ເຄລຎ຺ຎໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຫິຕສຸຂໍ ຊເນຕິ, ເອວໍ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິສມງ຺ຄີ ປຸຄ຺ຄໂລ ອາຓາວີຕິກ຺ກມນ຺ຕຣາຍິກຠາວໂຕ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ໂສເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕເມນໍ ມຫາກາຣຸຓິໂກ ຠຄວາ ມຫາກຣຸຓາຍ ສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ອເນເກຫິ ນເຍຫິ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂສຸເຂ ປຕິຏ຺ຐເປຕິ, ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຎຸໂນ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາປິ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘກາມານໍ ນຍໍ ເທນ຺ຕິ, ຕຖາ ຏີກາຈຣິຍາທໂຍປິ. ເອວໍ ທິນ຺ເນ ປນ ນເຍ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕາ ປຓ຺ຑິຕາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສິສ຺ສາທໂຍປິ ຕເຖວ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ວຈນຎ຺ຈ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຏີກາທິວຈນຎ຺ຈ ສມ຺ມາ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ຕຖໂຕ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕຫິ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫນຕ຺ຖໍ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ.

ຕສ຺ມາ ຍທາ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ວິນຍຘຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ‘‘ຄຣຸກາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ, ຕທາ ວິນຍຘເຣນ ‘‘ຕ຺ວໍ ກຕຣາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ‘‘ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກຕຣສງ຺ຆາທິເສສ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍໍ ໂມເຈຕຸກາມເຈຕນາ, ອຸປກ຺ກໂມ, ມຸຈ຺ຈນນ຺ຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ. ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິຕາ, ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາໂຄ, ເຕນ ຣາເຄນ ວາຍາໂມ, ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທິສມາປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຍໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິຕາ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທຣາໂຄ, ເຕນ ຣາເຄນ ໂອຠາສນໍ, ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ອຕ຺ຕກາເມ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິຕາ, ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ຣາໂຄ, ເຕນ ຣາເຄນ ວຓ຺ຓຠຓນໍ, ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ເຕ ເຍສຸ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ເຕສໍ ມນຸສ຺ສຊາຕິກຕາ, ນາລໍວຈນີຍຕາ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນວີມໍສນປຈ຺ຈາຫຣຓານີຕິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ກຸຏິກາເຣ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣຕາ, ເຫຏ຺ຐິມປມາຓສມ຺ຠໂວ, ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກຕາ, ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຕາ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ວາສາຄາຣຕາ, ເລປຆຏນາຕິ ສຕ຺ຕ ປມາຓຍຸຕ຺ຕາທີສຸ ຉຘາ ອງ຺ຄານິ. ວິຫາຣກາເຣ ຕານິເຍວ ຉ ອງ຺ຄານິ. ທຸຏ຺ຐໂທເສ ຍໍ ໂຈເທຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສງ຺ຂ຺ຍຸປຄມນໍ, ຕສ຺ມິໍ ສຸທ຺ຘສຎ຺ຎິຕາ, ເຍນ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕິ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐາທິວເສນ ອມູລກຕາ, ຈາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ສມ຺ມຸຂາໂຈທນາ, ຕສ຺ສ ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ອຎ຺ຎຠາຄິເຍ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ ກຎ຺ຈິເທສໍ ເລສມຕ຺ຕໍ ອຸປາທິຍນຕາ, ປຸຣິມານິ ປຎ຺ຈາຕິ ຉ ອງ຺ຄານິ. ສງ຺ຆເຠເທ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນໍ, ຘມ຺ມກມ຺ເມນ ສມນຸຠາສນໍ, ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສານໍ, ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ. ເຠທານຸວຕ຺ຕເກ ອງ຺ເຄສຸ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປຣກ຺ກມນໍ, ເອວໍ ອິຘ ອນຸວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ. ທຸພ຺ພເຈ ອງ຺ເຄສຸ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປຣກ຺ກມນໍ, ເອວໍ ອິຘ ອວຈນີຍກຣຓຕາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ. ກຸລທູສເກ ອງ຺ເຄສຸ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປຣກ຺ກມນໍ, ເອວໍ ອິຘ ຉນ຺ທາທີຫິ ປາປນນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ. ອິຕິ ອິມານິ ອງ຺ຄານິ ໂສເຘຕ຺ວາ ສເຈ ອງ຺ຄປາຣິປູຣີ ໂຫຕິ, ‘‘ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ໂນ ເຈ, ‘‘ນາຍໍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ, ເທສນາຄາມິນີ ອຍໍ ອາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຕິຣູປສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເທເສຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເທສາເປຕພ຺ໂພ.

ອຖ ປນ ອນາປຕ຺ຕິຈ຺ຉາຍາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ສເຈ ປນ ສງ຺ຆາທິເສສຈ຺ຉາຍາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ‘‘ຕ຺ວໍ ອິມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຉາເທສິ, ນ ຉາເທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນ ຉາເທມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ ນ ປຣິວາສາຣໂຫ, ມານຕ຺ຕາຣໂຫວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ‘‘ຉາເທມີ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທສສຸ ອາກາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣກາຣເຓນ ຉາເທສິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎກາຣເຓນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ທສສຸ ອຎ຺ຎຕຣກາຣເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເອວມ຺ປິ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ໂຫຕິ, ນ ປຣິວາສາຣໂຫ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຖ ‘‘ອຎ຺ຎກາຣເຓນາ’’ຕິ ວທຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ຕ຺ວໍ ອາປຕ຺ຕິອາປນ຺ນຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕ ປຏິຈ຺ຉາເທສິ, ອຸທາຫຸ ອຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຊານນ຺ໂຕ ປຏິຈ຺ຉາເທມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈ ‘‘ອາປຕ຺ຕິອາປນ຺ນຠາວໍ ສຣນ຺ໂຕ ປຏິຈ຺ຉາເທສິ, ອຸທາຫຸ ວິສຣິຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ວິສຣິຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈ ‘‘ອາປຕ຺ຕິອາປນ຺ນຠາເວ ເວມຕິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທສິ, ອຸທາຫຸ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເວມຕິໂກ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈ ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ປຣິວາສາຣໂຫ, ມານຕ຺ຕາຣໂຫວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ອຖ ‘‘ຊານນ຺ໂຕ ປຏິຈ຺ຉາເທມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈ ‘‘ສຣນ຺ໂຕ ປຏິຈ຺ຉາເທມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈ ‘‘ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈ ‘‘ຕ຺ວໍ ປຣິວາສາຣໂຫ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໑໔໔) ‘‘ໂສ ເອວໍ ວທຕິ ‘ຍາຍໍ, ອາວຸໂສ, ອາປຕ຺ຕິ ຊານປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ຘມ຺ມິກໍ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາສທານໍ, ຘມ຺ມຕ຺ຕາ ຣຸຫຕິ. ຍາ ຈ ຂ຺ວາຍໍ, ອາວຸໂສ, ອາປຕ຺ຕິ ອຊານປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ອຘມ຺ມິກໍ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາສທານໍ, ອຘມ຺ມຕ຺ຕາ ນ ຣຸຫຕິ. ເອກິສ຺ສາ, ອາວຸໂສ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ’’’ຕິ ຈ, ‘‘ໂສ ເອວໍ ວທຕິ ‘ຍາຍໍ ອາປຕ຺ຕິ ສຣມານປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ຘມ຺ມິກໍ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາສທານໍ, ຘມ຺ມຕ຺ຕາ ຣຸຫຕິ. ຍາ ຈ ຂ຺ວາຍໍ ອາປຕ຺ຕິ ອສຣມານປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ອຘມ຺ມິກໍ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາສທານໍ, ອຘມ຺ມຕ຺ຕາ ນ ຣຸຫຕິ. ເອກິສ຺ສາ, ອາວຸໂສ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ’’’ຕິ ຈ, ‘‘ໂສ ເອວໍ ວທຕິ ‘ຍາຍໍ, ອາວຸໂສ, ອາປຕ຺ຕິ ນິພ຺ເພມຕິກປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ຘມ຺ມິກໍ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາສທານໍ, ຘມ຺ມຕ຺ຕາ ຣຸຫຕິ. ຍາ ຈ ຂ຺ວາຍໍ, ອາວຸໂສ, ອາປຕ຺ຕິ ເວມຕິກປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ອຘມ຺ມິກໍ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາສທານໍ, ອຘມ຺ມຕ຺ຕາ ນ ຣຸຫຕິ. ເອກິສ຺ສາ, ອາວຸໂສ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸມານຕ຺ຕາຣໂຫ’’’ຕິ ຈ.

ເອວໍ ປຣິວາສາຣຫຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິວາສາຣໂຫ, ຕີສຸ ປຣິວາເສສຸ ກຕຣປຣິວາສາຣໂຫ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ຕ຺ວໍ ກຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຉາເທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ທ຺ເວ ຕີຓິ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ວາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຉາເທມີ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກຕີຫໍ ຕ຺ວໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເອກາຫເມວາຫໍ ປຏິຈ຺ຉາເທມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ທ຺ວີຫໍ ຕີຫໍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທມີ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຍາວຕີຫໍ ປຏິຈ຺ຉາເທສິ, ຕາວຕີຫໍ ຕ຺ວໍ ປຏິວສິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ຍາວຕີຫໍ ຊານໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕາວຕີຫໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອກາມາ ປຣິວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາສາຣໂຫ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔໒) ຎຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປາ ກມ຺ມວາຈາ ກາຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕປຸຈ຺ຉນໍ ກມ຺ມວາຈາກຣຓຕ຺ຖເມວ ໂຫຕິ, ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕປຸຈ຺ຉນໍ ປນ ຕທຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາສສ຺ສ ອນນຸຣູປຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈຸຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ‘‘ໂສ ທຸວິໂຘ ຈູຬສຸທ຺ຘນ຺ໂຕ ມຫາສຸທ຺ຘນ຺ໂຕຕິ, ທຸວິໂຘປິ ເຈສ ຣຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉທໍ ສກລໍ ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ວາ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອສຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ຖ ເວມຕິກສ຺ສ ຈ ທາຕພ຺ໂພ. ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ປນ ‘ອຫໍ ເອຕ຺ຕກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປນ຺ໂນ’ຕິ ຊານາຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ອກາຣຓເມຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິສີທນຏ຺ຐານໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ນິສີທນຏ຺ຐານໍ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕນ ນິສີທິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕນ ນິສີທິຕພ຺ພຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຠິກ຺ຂຸເກ ວິຫາເຣ ສຠາຄຠິກ຺ຂູນໍ ວສນຏ຺ຐາເນ ອຸປຈາຣສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອນ຺ໂຕວິຫາໂຣ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕນ ນິສີທິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ອຸປຈາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ມຫາມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມ ຄຸມ຺ພວຕິປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐານໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕນ ນິສີທິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ‘‘ສເຈ ອປ຺ປຠິກ຺ຂຸໂກ ວິຫາໂຣ ໂຫຕິ, ສຠາຄາ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ, ວຕ຺ຕໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິຫາເຣເຍວ ຣຕ຺ຕິປຣິຄ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພ. ອຖ ນ ສກ຺ກາ ໂສເຘຕຸໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ມານຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸປຈາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຫາມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຣິວາໂສ ອາໂຣເຈຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ‘‘ມານຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ສເຈ ອປ຺ປຠິກ຺ຂຸໂກ ວິຫາໂຣ ໂຫຕິ, ສຠາຄາ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ, ວຕ຺ຕໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຄເຓຕພ຺ພາ. ອຖ ນ ສກ຺ກາ ໂສເຘຕຸໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ຈຕູຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຫາມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມ ຄຸມ຺ເພນ ວາ ວຕິຍາ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘) ອິທໍ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຠິກ຺ຂຸໂກ ວິຫາໂຣ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ພຫຸຠິກ຺ຂຸເກ ວິຫາເຣ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວຕ຺ຕເຠທກາຣຓານິ ໂສເຘຕຸໍ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ອຖ ນ ສກ຺ກາ ໂສເຘຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສຠາຄາ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ວິສຠາຄານໍ ເວຣີຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ວຕ຺ຕໍ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ປກາເສຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໖) ‘‘ຕສ຺ມາ ອເວຣິສຠາຄສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາໂຣເຈຕພ຺ພາ. ໂຍ ປນ ວິສຠາໂຄ ໂຫຕິ ສຸຕ຺ວາ ປກາເສຕຸກາໂມ, ເອວຣູປສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສປິ ສນ຺ຕິເກ ນາໂຣເຈຕພ຺ພາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິສຠາຄານໍ ວສນຏ຺ຐາເນ ວຕ຺ຕໍ ອສມາທິຍິຕ຺ວາ ພຫິເຍວ ກາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິຫາເຣເຍວາຕິ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍເມວ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ອຖ ນ ສກ຺ກາ…ເປ… ອຸປຈາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຣຕ຺ຕິປຣິຄ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ ຣຕ຺ຕິຄຓນາ ກາຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມານຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ຣຕ຺ຕິໂຍ ຄເຓຕພ຺ພາ’’ຕິ. ອຖ ນ ສກ຺ກາ ໂສເຘຕຸນ຺ຕິ ພຫຸຠິກ຺ຂຸກຕ຺ຕາ ວາ ວິຫາຣສ຺ສ ວິສຠາຄານໍ ວສນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ວາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວຕ຺ຕາເຠທກາຣຓານິປິ ໂສເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ປຣິວາສວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ປຈ຺ຈູສສມເຍຕິ ປຈ຺ຉິມຍາມກາເລ ອຣຸໂຓທຍໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຣິວາໂສ ອາໂຣເຈຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ວິປ຺ປວາສຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວິມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖໍ ວິນາ ປກຕຕ຺ເຕນ ສຠິກ຺ຂຸກອາວາສອຠິກ຺ຂຸກອນາວາສຄມນສງ຺ຂາຕວຕ຺ຕເຠທວິມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສຠິກ຺ຂຸກາ ອາວາສາ ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອນາວາໂສ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປກຕຕ຺ເຕນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນ຺ຕຣາຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໗໖).

ມານຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ຍທິ ເອວໍ ວິສມມິທໍ ນຍທສ຺ສນໍ, ປຣິກ຺ເຂປປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐາເນ ເອວ ຫິ ອຸປຈາຣສີມາ ໂຫຕິ, ກສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອຸປຈາຣສີມໂຕ ທ຺ເວເລຑ຺ຑຸປາຕາຕິກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ປນ ອຸປຈາຣສີມາຕິກ຺ກໂມ ເອວາຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕຖາປິ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຊ຺ຌາຍາທິສທ຺ທສວນສພ຺ຠາວໂຕ ສຸວິທູຣາຕິກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ປນ ອຸປຈາຣສີມໂຕ ອຕິກ຺ກມມຕ຺ໂຕປິ ອຕິກ຺ກໂມເຍວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ພຸທ຺ຘມຕຎ຺ຎຸໂນ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໙໗) ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໂຕຕິອາທິ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ ວຈເນນ ຕຖາ ເອວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ມານຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ຈຕູຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອູເນຄເຓຈຣຓຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວິມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິອາທິ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສວນູປຈາຣທສ຺ສນູປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ຏີກາຈຣິໂຍ ‘‘ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຊ຺ຌາຍາທິສທ຺ທສວນູປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘ມຫາມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມາຕິ ອິທໍ ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ນານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສວນູປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖໍ, ຄຸມ຺ເພນ ວາຕິອາທິ ທສ຺ສນູປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ທຸວິຘໍ ຐານໍ ປຣິວສນ຺ຕມານຕ຺ຕຈາຣິກຠິກ຺ຂູຫິ ນິສີທິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ເຕສຸ ຈ ຍທິ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິວສຕິ, ອຸປຈາຣສີມຄຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ອຖ ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍໍ, ທິຏ຺ຐຣູປານໍ ສຸຕສທ຺ທານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ອທິຏ຺ຐອສຸຕານມ຺ປິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຄຕານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ ‘‘ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣສີມຄຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ທິຏ຺ຐຣູປານໍ ສຸຕສທ຺ທານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ອທິຏ຺ຐອສ຺ສຸຕານມ຺ປິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຄຕານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວສນ຺ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ວຕ຺ຕໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ຣຕ຺ຕິປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ຈ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕສມາທານສ຺ສ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຈາໂຣ ປນ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຐິຕານໍ ສກລອຸປຈາຣສີມາ ໂຫຕິ, ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍ ຐິຕານໍ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຫິ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕາທິສງ຺ຆລາໂຠ ຍທິ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສີມຏ຺ຐກສງ຺ຆສ຺ສ ໂຫຕິ. ຍທິ ພຫິສີມາຍໍ, ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂູນໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປຈາຣວເສນປິ ເອສ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໙໗) ‘‘ອຕ຺ຖິຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ອຸປຈາເຣ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕານໍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ອາຄຕຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສຫວາສາທິກໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິວສນ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ວສນສ຺ສ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕານໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິວສນ຺ຕານໍ ວິຫາຣໂຕ ພຫິ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວສນສ຺ສ ຈ ອຏ຺ຐກຖາທີສຸ ປກຣເຓສຸ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕຖາຄຕນໂຍ ປກຣຓາຄຕນໂຍ ໂຫຕິ. ອິທານິ ປນ ອາຈຣິຍາ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວຕ຺ຕເຠທໂທເສ ປຣິຫຣິຕຸໍ ອຕິທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ເທວສິກໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ພຫິສີມຄມນສ຺ສ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ, ວາຬສຣີສປາທິປຣິສຍສ຺ສ ຈ ອາສງ຺ກິຕພ຺ພຠາວໂຕ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວຕ຺ຕເຠທປຣິຫຣຓວເສນ ລກ຺ຂຓປາຣິປູຣິເມວ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕາປິ ສມານາ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ປຣິວາສວສນຎ຺ຈ ມານຕ຺ຕຈຣຓຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ.

ເອກຈ຺ເຈ ອາຈຣິຍາ ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍໍ ປຕິຣູປຏ຺ຐາເນ ປກຕຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວສນສາລໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປາຣິວາສິກຠິກ຺ຂູນໍ ນິປຊ຺ຊນມຎ຺ຈໍ ສພ຺ພໂຕ ຉນ຺ນປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ສທ຺ວາຣພນ຺ຘນໍ ສຸຄຸຕ຺ຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຕໍ ປເທສໍ ວຕິຍາ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາກສາມເຓຣາທໂຍ ນິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ ປຸຣິມຍາເມ ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ສທ຺ທຉິຊ຺ຊນກາເລ ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂູ ສາລາຍໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ປາຣິວາສິກຠິກ຺ຂູ ວຕ຺ຕໍ ສມາທາເປຕ຺ວາ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ມຎ຺ຈເກສຸ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາມກາເລ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປາເປນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ປກຣເຓສຸ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ອາຈຣິຍານໍ ມເຕນ ກຕຕ຺ຕາ ອາຈຣິຍນໂຍ ນາມ. ເອສ ນໂຍປິ ຍຖາຣຸຕໂຕ ປກຣເຓສຸ ອນາຄໂຕປິ ປກຣຓານຸໂລມວເສນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວຕ຺ຕເຠທໂທເສ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ລຊ຺ຊິເປສເລຫິ ພຫຸສ຺ສຸເຕຫິ ສິກ຺ຂາກາເມຫິ ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎູຫິ ວິຈາຣິໂຕ ສມາໂນ ສຸນ຺ທໂຣ ປສຕ຺ໂຖວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸໂລມນໂຍ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ນນຸ ຈ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕານໍເຍວ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ວສນໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕາປິ ສມານາ ວສນ຺ຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕຕ຺ຖ ປນ ອປ຺ປຠິກ຺ຂຸກຕ຺ຕາ ສຠາຄຠິກ຺ຂູນໍ ວສນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ຈ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວຕ຺ຕເຠທໂທເສ ຈ ປຣິຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາວໂຕ ສກລຣຕ຺ຕິນ຺ທິວມ຺ປິ ວຕ຺ຕໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ຕຖາ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາວໂຕ ທິວາ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຍໍ ສມາທິຍນ຺ໂຕ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ອນາຄມນກາລຠາວໂຕ, ສທ຺ທຉິຊ຺ຊນກາລຠາວໂຕ ຈ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາທິໂທເສ ປຣິຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຕທນຸໂລໂມເຍວ ໂຫຕີຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ອາຈຣິຍາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ໂຫຕຸ, ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍ ວສນ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິສີທນເມວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປກຕຕ຺ຕສາລາກຣຓມຎ຺ຈກຣຓາທີນິ, ອຖ ກສ຺ມາ ເອຕານິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕຖາປິ ປກຕຕ຺ຕສາລາກຣຓໍ ປາຣິວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປກຕຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວິປ຺ປວາສຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວຕ຺ຕເຠທໂທສປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ, ຕໍ ‘‘ຕໂຍ ໂຂ, ອຸປາລິ, ປາຣິວາສິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາ ສຫວາໂສ, ວິປ຺ປວາໂສ, ອນາໂຣຈນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປາຐໍ (ຈູຬວ. ໘໓) ອນຸໂລເມຕິ. ມຎ຺ຈກຣຓໍ ສຫວາສຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວຕ຺ຕເຠທໂທສປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ, ຕໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປກຕຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ນ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອນາວາເສ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ນ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວາ ອນາວາເສ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປາຐຎ຺ຈ (ຈູຬວ. ໘໑) ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຐຎ຺ຈ ອນຸໂລເມຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຄມນາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕສຸ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ຄມເນ ເອວ ວຸຕ຺ເຕປິ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຄມນໍ ຣຕ຺ຕິຄມນສ຺ສ ພຫຸປຣິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ປຣິສ຺ສຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍໂຕ ປຣິມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາປາຐໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໗໖) ອນຸໂລເມຕິ. ອຸປຏ຺ຐາກສາມເຓຣາທີນໍ ນິວຕ຺ຕາປນໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຫເສຍ຺ຍສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາປາຐໍ (ປາຈິ. ໔໙) ອນຸໂລເມຕິ. ປຸຣິມຍາເມ ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ສທ຺ທຉິຊ຺ຊນກາເລ ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂູ ສາລາຍໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ປາຣິວາສິກຠິກ຺ຂູນໍ ວຕ຺ຕສມາທາປນໍ ອຎ຺ຎຠິກ຺ຂູນໍ ສທ຺ທສວນວິວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ອນາໂຣຈນຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໂທສປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ, ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທປາຐໍ ອນຸໂລເມຕິ.

ນນຸ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ວຕ຺ຕສມາທາປນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ປຸຣິມຍາມມຊ຺ຌິມຍາເມສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ, ຫິຍ຺ໂຍອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຍາວ ອຊ຺ຊອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ເອໂກ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິໂວ ອຊ຺ຊອຣຸຓສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນາມ, ອຊ຺ຊອຣຸຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຉາກາໂລ ອຣຸຓສ຺ສ ພຫິ ນາມ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິມມຊ຺ຌິມຍາເມສຸ ກຕວຕ຺ຕສມາທານມ຺ປິ ອຣຸໂຓທຍໂຕ ປຸເຣ ກຕຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕອຣຸເຓ ກຕໍເຍວ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຕໍ ອສມາທິຍິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊເນ ຈ ສຕິ ນິທ຺ທາວເສນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາລໍ ອຊານິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕສມາທານໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ປຸເຣຕຣເມວ ສມາທານໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນໍ ຎາຍາຄຕໍ ໂຫຕິ, ‘‘ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕອຏ຺ຐກຖາປາຐຎ຺ຈ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ອນຸໂລເມຕິ.

ເອວໍ ໂຫຕຸ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ກສ຺ມາ ‘‘ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ມາຬກສີມາຍໍ ສມາທິນ຺ນກາເລເຍວ ວຕ຺ຕມາໂຣຈິຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອາໂຣຈິຕໍ, ອຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ທິວາ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ, ອິທານິ ສມາທິນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ມາຬກສີມາຍ ອາໂຣຈິຕມ຺ປິ ປຸນ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ອິທມ຺ປິ ‘‘ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຣິວາໂສ ອາໂຣເຈຕພ຺ໂພ’’ຕິ ປາຐໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ອນຸໂລເມຕິ. ອຖ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ມຎ຺ຈເກສຸ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ມຎ຺ເຈສຸ ນິປຊ຺ຊມານາປິ ປກຕຕ຺ຕສາລໂຕ ນິພ຺ໂພທກປຕນຏ຺ຐານໂຕ ພຫິ ນິປຊ຺ຊມານາ ສຫວາສຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໂທສໂຕ ມຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ? ນ ປເນວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປາຣິວາສິໂກ ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂູເຫວ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ນິປນ຺ໂນ ສຫວາສຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ ໂຫຕິເຍວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໘໑) ‘‘ສເຈ ຫິ ທ຺ເວ ປາຣິວາສິກາ ເອກໂຕ ວເສຍ຺ຍຸໍ, ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ອຄາຣວາ ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ປາປິຏ຺ຐຕຣໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ວິພ຺ຠເມຍ຺ຍຸໍ ວາ, ຕສ຺ມາ ເນສໍ ສຫເສຍ຺ຍາ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ປຈ຺ຉິມຍາມກາເລ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປາເປນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣຸເຓ ອນຸຏ຺ຐິເຕເຍວ ວຕ຺ຕນິກ຺ຂິປເນ ກຣິຍມາເນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ, ສາ ຣຕ຺ຕິ ຄຓນູປຄາ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຐມປຣິຈ຺ເຉເທ ວຸຕ຺ຕໍ ອຣຸຓກຖາວິນິຈ຺ຉຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນຠາໂວ ສຸຏ຺ຐຸ ຊານິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ອາໂຣຈາເປຕິ, ນນຸ ສມາທິນ຺ນກາເລເຍວ ອາໂຣຈິຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕຖາປິ ປາຣິວາສິກວຕ຺ຕສມາທານກາເລ ອາໂຣຈິເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກຈ຺ເຈ ນິກ຺ຂິປນກາເລ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຣິສສງ຺ກມນມ຺ປິ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ອຠິນວາຄຕານໍ ສພ຺ຠາວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ອສຕິ ປນ ອຠິນວາຄຕຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອາໂຣຈເນ ໂທສາຠາວໂຕ ປຸນ ອາໂຣຈນໍ ຎາຍາຄຕໍ ໂຫຕິ, ມານຕ຺ຕຈຣຓກາເລ ປນ ສມາທາເນ ອາໂຣຈິເຕປິ ນິກ຺ຂິປເນ ອວສ຺ສໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພເມວ. ກສ຺ມາ? ທິວສນ຺ຕຣຠາວໂຕ. ‘‘ເທວສິກໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໙໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສາຍໍ ສມາທານກາເລ ອາໂຣເຈສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ນິກ຺ຂິປເນ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເຈ? ນ, ສາຍໍ ສມາທານກາເລ ເອເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິປິ, ນ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິປິ, ອນາຄຕານໍ ກຖໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ອນາໂຣຈເນ ຈ ສຕິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐິເຕ ວຕ຺ຕນິກ຺ຂິປນໂຕ ປຸເຣເຍວ ອາໂຣເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂນ ມຕິ, ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປກຣຓາຄຕນເຍນ ວາ ປກຣຓານຸໂລມອາຈຣິຍນເຍນ ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຓໍ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ເຕນ ວິນຍໂກວິເທນ ພຫຸສ຺ສຸເຕນ ລຊ຺ຊີເປສລຠູເຕນ ວິນຍຘເຣນ ວິສຸທ຺ຘິກາມານໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສີລວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປຣິວາສວຕ຺ຕາມານຕ຺ຕຈຣຓວຕ຺ຕານິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພານີຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ລຊ຺ຊີຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິວາສາທິກຖາຍ ກຸສລຕ຺ຖໍ ນານາວາທນໂຍ ວຸຈ຺ຈເຕ – ເກຈິ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ປກຕຕ຺ຕສາລໍ ກຸຣຸມາເນນ ຕສ຺ສາ ສາລາຍ ມຊ຺ເຌ ຖມ຺ຠໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປເທສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຍຖາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ປາຣິວາສິການໍ ມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຄີວາ ຕສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ອຸປຣິ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ກເຕ ສຸກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ກໂຣນ຺ຕິ ຈ. ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກຏິ ຕສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ອຸປຣິ ໂຫຕິ, ຍຖາ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ກເຕ ສຸກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ກໂຣນ຺ຕິ ຈ, ຕໍ ວຈນໍ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຏີກາທີສຸ ວິຊ຺ຊຕິ, ເກວລໍ ເຕສໍ ປຣິກປ຺ປເມວ. ອຍໍ ປນ ເນສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ‘‘ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ປນ ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວຈນຎ຺ຈ ‘‘ອຖ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ ເອວ, ວຕ຺ຕເຠໂທ ປນ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ຈ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໙໗) ‘‘ອທິຏ຺ຐອສ຺ສຸຕານມ຺ປິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຄຕານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຏີກາວຈນຎ຺ຈ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໙໗) ‘‘ອທິຏ຺ຐອສ຺ສຸຕານມ຺ປິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຄຕານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ‘ອິທໍ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວສນ຺ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາວຈນຎ຺ຈ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໙໗) ‘‘ອຕ຺ຖິຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ອຸປຈາເຣ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕານໍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ອາຄຕຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສຫວາສາທິກໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາວຈນຎ຺ຈ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອໂຍນິໂສ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖເມວ ປມາຓໍ, ຕໂຕ ອູນມ຺ປິ ອຘິກມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຊ຺ເຌ ຖມ຺ຠໂຕ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ປເທເສ ນິປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຄີວາ ວາ ກຏິ ວາ ໂຫຕຸ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖປ຺ປເທເສ ປາຣິວາສິກຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ສຫວາສໂຕ ວາ ວິປ຺ປວາສໂຕ ວາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວຕ຺ຕເຠທໂທສາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ຕຕ຺ເຣວໍ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປາເຐສຸ ປຐມປາຐສ຺ສ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ຉມາຍ ນິສິນ຺ເນ ຍທິ ປາຣິວາສິກຠິກ຺ຂຸ ອາສເນ ນິສີທິຕຸກາໂມ, ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາວ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣຕິ. ເອເຕນ ທ຺ວີສຸປິ ຉມາຍ ນິສິນ຺ເນສຸ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣປິ ວຏ຺ຏຕິ, ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖປ຺ປເທສໂຕ ພຫິ ນິສີທນ຺ໂຕ ອາສເນປິ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຉມາຍ ນິສິນ຺ເນຕິ ປກຕຕ຺ເຕ ຠູມິຍໍ ນິສິນ຺ເນ ອິຕເຣນ ອນ຺ຕມໂສ ຕິຓສນ຺ຖເຣປິ ອຸຈ຺ຈຕເຣ ວາລິກຕເລປິ ວາ ນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ປນ ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໘໑). ອິຕິ ປກຕຕ຺ເຕ ຉມາຍ ນິສິນ຺ເນ ປາຣິວາສິເກນ ນິສີທິຕພ຺ພຏ຺ຐານທີປໂກ ອຍໍ ປາໂຐ, ນ ມຎ຺ຈປຎ຺ຎາປນຏ຺ຐານສຍນຏ຺ຐານທີປໂກ, ຕໍ ປຸພ຺ພາປຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສກລໍ ປາຐໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ເອກເທສມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປຣິກປ຺ປວເສນ ອໂຍນິໂສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ.

ທຸຕິຍປາຐສ຺ສ ປນ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ພຫິ ອຸປຈາຣສີມາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ຕສ຺ສ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ອຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ປາຣິວາສິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ, ວຕ຺ຕເຠໂທ ປນ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ? ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕຕ຺ຕາ. ກສ຺ມາ ນ ວຕ຺ຕເຠໂທ? ອຊານນ຺ຕຕ຺ຕາຕິ. ເອເຕນ ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍ ອຸປຈາໂຣ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖປ຺ປມາໂຓ ໂຫຕິ ອາໂຣຈນກ຺ເຂຕ຺ຕຠູໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຸມ຺ເພນ ວາ ວຕິຍາ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຕໍ ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ສເຈ ເອສ ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ສທ຺ທໍ ວາສ຺ສ ສຸຓາຕິ, ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ອນາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ເຈວ ວຕ຺ຕເຠໂທ ຈ. ອຖ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ ເອວ, ວຕ຺ຕເຠໂທ ປນ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໙໗). ອິຕິ ອຍມ຺ປິ ປາໂຐ ອາໂຣຈນກ຺ເຂຕ຺ຕທີປໂກ ໂຫຕິ, ນ ມຎ຺ຈປຎ຺ຎາປນາທິທີປໂກຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຕິຍປາຐສ຺ສ ປນ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ກິໍ ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍ ວຕ຺ຕສມາທານຏ຺ຐານໍ ອາຄຕຠິກ຺ຂູນໍ ທິຏ຺ຐຣູປານໍ ສຸຕສທ຺ທານໍເຍວ ອາໂຣເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ສຕິ ອທິຏ຺ຐອສ຺ສຸຕານມ຺ປິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຄຕານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເອເຕນ ອທິຏ຺ຐອສ຺ສຸຕານໍ ປນ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຄຕານໍເຍວ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ນ ພຫິທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຄຕານໍ, ທິຏ຺ຐສຸຕານໍ ປນ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຄຕານມ຺ປິ ພຫິທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຄຕານມ຺ປິ ອາກາສາທິຄຕານມ຺ປິ ອາໂຣເຈຕພ຺ພເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເຖຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣຄຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ທິຏ຺ຐຣູປານໍ ສຸຕສທ຺ທານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ອທິຏ຺ຐອສ຺ສຸຕານມ຺ປິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຄຕານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໙໗). ອິຕິ ອຍມ຺ປິ ປາໂຐ ອາໂຣເຈຕພ຺ພລກ຺ຂຓທີປໂກ ໂຫຕິ, ນ ມຎ຺ຈປຎ຺ຎາປນາທິທີປໂກຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖປາຐສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍປິ ຕຕິຍປາຐສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍສທິໂສວ.

ປຎ຺ຈມປາຐສ຺ສ ປນ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ອຕ຺ຖິຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຕໂນ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ອຸປຈາເຣ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕານໍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄຕຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສຫວາສາທິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວິປ຺ປວາສອນາໂຣຈນອູເນຄເຓຈຣຓານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍຎ຺ຈ ຍສ຺ມາ ຄຓສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວສິ, ຕສ຺ມາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕານໍ ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ອຸປຈາເຣ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸປຈາຣສີມາຍ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄຕຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສຫວາສວິປ຺ປວາສອນາໂຣຈນອູເນຄເຓຈຣຓສງ຺ຂາຕານິ ວຕ຺ຕຈ຺ເຉທກາຣຓານິ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໙໗) ‘‘ອຍຎ຺ຈ ຍສ຺ມາ ຄຓສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາວ ວສິ, ເຕນສ຺ສ ອູເນຄເຓຈຣຓໂທໂສ ວາ ວິປ຺ປວາໂສ ວາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອິຕິ ອຍຎ຺ຈ ປາໂຐ ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂູສຸ ຄເຕສຸປິ ວຕ຺ຕໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວສິຕຕ຺ຕາ ໂທສາຠາວເມວ ທີເປຕິ, ນ ມຎ຺ຈປຎ຺ຎາປນາທີນິ. ອິຕິ ອິເມສໍ ປາຐານໍ ອໂຍນິໂສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖເມວ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ວິຈາຣິໍສຸ, ເຕສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊມານາ ສິສ຺ສານຸສິສ຺ສາທໂຍປິ ຕເຖວ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕເທຕໍ ອປ຺ປມາຓໍ.

ກຖໍ? ຍໍ ຕຕ຺ຖ ປກຕຕ຺ຕສາລາຍ ມຊ຺ເຌ ຖມ຺ຠໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ມິນິໍສຸ, ຕທປ຺ປມາຓໍ. ນ ຫິ ຖມ຺ເຠນ ວາ ສາລາຍ ວາ ສຫວາໂສ ວາ ວິປ຺ປວາໂສ ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸນາວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໘໓) ‘‘ຕຕ຺ຖ ສຫວາໂສຕິ ຍ຺ວາຍໍ ປກຕຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ ເອກໂຕ ວາໂສ. ວິປ຺ປວາໂສຕິ ເອກກສ຺ເສວ ວາໂສ’’ຕິ. ຍຎ຺ຫິ ຕໂຕ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖມຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຄີວາຏ຺ຐປນໍ ວາ ກຏິຏ຺ຐປນໍ ວາ ວທນ຺ຕິ, ຕທປິ ອປ຺ປມາຓໍ. ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍ ຫິ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສກລສຣີຣໍ ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ອຸປຈາເຣ ຐເປຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ນ ເອກເທສມຕ຺ຕໍ.

ເຕສໍ ປນ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖປ຺ປເທສໂຕ ສກລສຣີຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕກຣເຓ ສຕິ ສຫວາໂສ ຠເວຍ຺ຍ, ພຫິກຣເຓ ສຕິ ວິປ຺ປວາໂສ, ເຕນ ອຸປຑ຺ຒໍ ອນ຺ໂຕ ອຸປຑ຺ຒໍ ພຫິ ໂຫຕູຕິ, ຕໍ ມິຈ຺ຉາຎາຓວເສນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ສຫວາສໂທໂສ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖນ ກຖິໂຕ, ອຖ ໂຂ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ສຍເນນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໘໑) ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປກຕຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ນ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອນາວາເສ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ນ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວາ ອນາວາເສ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ’’ຕິອາທີສຸ ອາວາໂສ ນາມ ວສນຕ຺ຖາຍ ກຕເສນາສນໍ. ອນາວາໂສ ນາມ ເຈຕິຍຆຣໍ ໂພຘິຆຣໍ ສມ຺ມຸຎ຺ຊນິອຏ຺ຏໂກ ທາຣຸອຏ຺ຏໂກ ປານີຍມາໂຬ ວຈ຺ຈກຸຏິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐໂກຕິ ເອວມາທິ. ຕຕິຍປເທນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຄຫິຕໍ, ‘ເອເຕສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ຉທນໂຕ ອຸທກປຕນຏ຺ຐານປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ໂອກາເສ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ວສິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ປາຣິວາສິໂກ ປນ ອນ຺ໂຕອາວາເສເຍວ ນ ລຠຕີ’ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘ອວິເສເສນ ອຸທກປາເຕນ ວາຣິຕ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ‘ເອເຕສຸ ເອຕ຺ຕເກສຸ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓຉທນພທ຺ຘຏ຺ຐາເນສຸ ປາຣິວາສິກສ຺ສ ຈ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກສ຺ສ ຈ ປກຕຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸທກປາເຕນ ວາຣິຕ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນານູປຈາເຣປິ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປເນຕ຺ຖ ຕທຫຸປສມ຺ປນ຺ເນປິ ປກຕຕ຺ເຕ ປຐມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປນ຺ເນ ສຏ຺ຐິວສ຺ໂສປິ ປາຣິວາສິໂກ ປຈ຺ຉາ ປວິສິຕ຺ວາ ຊານນ຺ໂຕ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ເຈວ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ, ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທວ, ນ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ປນ ຕສ຺ມິໍ ປຐມໍ ນິປນ຺ເນ ປຈ຺ຉາ ປກຕຕ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ, ປາຣິວາສິໂກ ຈ ຊານາຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ເຈວ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ. ໂນ ເຈ ຊານາຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທວ, ນ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສາລາຍປິ ວິຫາເຣປິ ຉທນໂຕ ອຸທກປຕນຏ຺ຐານໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ສຫວາສໂທໂສ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອກຈ຺ເຈ ປນ ມຊ຺ຌິມຕ຺ຖມ຺ຠໂຕ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖາຍາເມນ ທຓ຺ຑເກນ ຈກ຺ກໍ ຠມິຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ພາຫິເຣ ເລຂໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ກເຕ ສາ ພາຫິຣເລຂາ ອາວຏ຺ຏໂຕ ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິຫຕ຺ຖມຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ຕໍ ປເທສໍ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖນ ທຓ຺ຑເກນ ມິນິຕ຺ວາ ຠາຊິຍມານໍ ຉຠາຄເມວ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເຕສໍ ຉຠາຄານໍ ສີມາຍ ເອເກກສ຺ມິໍ ມຎ຺ເຈ ປຎ຺ຎປິຍມາເນ ຉເຬວ ມຎ຺ຈຏ຺ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກສ຺ມິໍ ວຏ຺ຏມຓ຺ຑເລ ຉ ຠິກ຺ຂູເຍວ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ວສິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ? ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ກິຣ ເນສມຘິປ຺ປາໂຍ – ປາຣິວາສິໂກ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສຍມາໂນ ສຫວາໂສ ສິຍາ, ພາຫິເຣ ສຍມາໂນ ວິປ຺ປວາໂສ, ຕຖາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສປີຕິ. ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ປນ ເນສໍ ສກອຘິປ຺ປາໂຍປິ ນ ສິຊ຺ຌຕິ, ກຸໂຕ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກຖໍ? ປາຣິວາສິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ປເທເສ ໂຫຕູຕິ ເນສມຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ປນ ມຊ຺ຌິມຕ຺ຖມ຺ຠໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມິນິຍມານາ ສມນ຺ຕໂຕ ພາຫິຣເລຂາ ຖມ຺ຠໂຕເຍວ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖມຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ນ ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂູຫິ. ເຕ ຫິ ຖມ຺ຠໂຕ ພຫິ ເອກຣຕນທ຺ວິຕິຣຕນາທິຏ຺ຐາເນ ຐິຕາ, ພາຫິຣໂຕປິ ເລຂາເຍວ ຖມ຺ຠໂຕ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖມຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ນ ຕສ຺ສູປຣິ ນິປນ຺ນຠິກ຺ຂຸ. ໂສ ຫິ ທ຺ວິຣຕນມຕ຺ເຕນປິ ຕິຣຕນມຕ຺ເຕນປິ ເລຂາຍ ອນ຺ໂຕປິ ໂຫຕິ ພຫິປິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສປິ ຉຠາຄສີມາເຍວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖມຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ນ ຕສ຺ສູປຣິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕມຎ຺ໂຈ ວາ ຕຕ຺ຖ ນິປນ຺ນຠິກ຺ຂຸ ວາ. ມຎ຺ໂຈ ຫິ ເອກຣຕນມຕ຺ເຕນ ວາ ທ຺ວິຣຕນມຕ຺ເຕນ ວາ ສີມໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ຠິກ຺ຂູປິ ສຍມານາ ນ ສີມາຍ ອຸປຣິເຍວ ສຍນ຺ຕິ, ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ເຕນ ວາ ຣຕນມຕ຺ເຕນ ວາ ສີມໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວາ ອປ຺ປຕ຺ວາ ວາ ສຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ປາຣິວາສິກາ ຠິກ຺ຂູ ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສປິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖມຕ຺ຕຏ຺ຐາຍິໂນ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອູນາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສກອຘິປ຺ປາໂຍປິ ນ ສິຊ຺ຌຕິ.

ຠຄວໂຕ ປນ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທິ ອປ຺ປຠິກ຺ຂຸກາທິອງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ວິຫາຣສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ປຣິວສຕິ, ເອວໍ ສຕິ ປກຕຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວສິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຕາທິສອາວາເສ ວາ ອນາວາເສ ວາ ຉທນໂຕ ອຸທກປຕນຏ຺ຐານສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ສເຍຍ຺ຍ, ສຫວາໂສ ນາມ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕ-ປາຬິຍາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ປກາເສຕພ຺ໂພ. ນ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ທ຺ວີຫິ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ຍທິ ວເສຍ຺ຍ, ວຸຑ຺ຒສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທເຍວ, ນວກສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ເຈວ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ສມວສ຺ສາ ເຈ, ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທເຍວ, ຊານນ຺ຕສ຺ສ ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ຕໂຍ ໂຂ, ອຸປາລິ, ປາຣິວາສິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາ ສຫວາໂສ ວິປ຺ປວາໂສ ອນາໂຣຈນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປາຣິວາສິເກນ ວຸຑ຺ຒຕເຣນ ສທ຺ຘິໍ ນ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໘໒) ຈ ‘‘ວຸຑ຺ຒຕເຣນາຕິ ເອຕ຺ຖ…ເປ… ສເຈ ຫິ ທ຺ເວ ປາຣິວາສິກາ ເອກໂຕ ວເສຍ຺ຍຸໍ, ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ອຄາຣວາ ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ປາປິຏ຺ຐຕຣໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ວິພ຺ຠເມຍ຺ຍຸໍ ວາ, ຕສ຺ມາ ເນສໍ ສຫເສຍ຺ຍາ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໘໑) ຈ ອິເມຫິ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາປາເຐຫິ ປກາເສຕພ຺ໂພ. ວິປ຺ປວາເສປິ ປາຣິວາສິເກນ ອຠິກ຺ຂຸເກ ອາວາເສ ນ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ປກຕຕ຺ເຕນ ວິນາ ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ ນ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ, ພຫິສີມາຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓສ຺ສ ອຸປຈາຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສຠິກ຺ຂຸກາ ອາວາສາ ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປກຕຕ຺ເຕນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນ຺ຕຣາຍາ’’ຕິອາທິ (ຈູຬວ. ໗໖) ຈ ‘‘ຕໂຍ ໂຂ, ອຸປາລິ…ເປ… ອນາໂຣຈນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຂ, ອຸປາລິ, ມານຕ຺ຕຈາຣິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາ ສຫວາໂສ, ວິປ຺ປວາໂສ, ອນາໂຣຈນາ, ອູເນຄເຓຈຣຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໙໒) ຈ ‘‘ວິປ຺ປວາໂສຕິ ເອກກສ຺ເສວ ວາໂສ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ຍສ຺ມາ ຄຓສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາວ ວສິ, ເຕນສ຺ສ ອູເນຄເຓຈຣຓໂທໂສ ວາ ວິປ຺ປວາໂສ ວາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຕ຺ຖິຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ອຸປຈາເຣ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕານໍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ອາຄຕຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສຫວາສາທິກໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ອາຄເຕຫິ ປາຬິຍຏ຺ຐກຖາ-ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາປາເຐຫິ ປກາເສຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ວິຫາເຣ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣສີມາຍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ວິປ຺ປວາໂສ, ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍໍ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິສິນ຺ນປຣິຍນ຺ຕໂຕ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນຕ຺ຖິ ວິປ຺ປວາໂສຕິ, ຕຎ຺ຈ ປຣິວາສກາເລ ‘‘ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ເອກສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ມານຕ຺ຕຈຣຓກາເລ ‘‘ຈຕູຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ວຈນໂຕ ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຫຕ຺ຖປາສຠູເຕ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣປິ ວສິຕຸໍ ລຠຕິ, ນຕ຺ຖິ ວິປ຺ປວາໂສຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣຈິຕກາລໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ເກນຈິ ກຣຓີເຍນ ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ຄເຕສຸປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຏ຺ຐກຖາປາຐນເຍນ ວິປ຺ປວາໂສ ນ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໙໗) ‘‘ໂສປິ ເກນຈິ ກມ຺ເມນ ປຸເຣອຣຸເຓ ເອວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິມິນາ ອາໂຣຈນາຍ ກຕາຍ ສພ຺ເພສຸປິ ຠິກ຺ຂູສຸ ພຫິວິຫາຣໍ ຄເຕສຸ ອູເນຄເຓຈຣຓໂທໂສ ວາ ວິປ຺ປວາສໂທໂສ ວາ ນ ໂຫຕິ ອາໂຣຈິຕຕ຺ຕາ ສຫວາສສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘ອຍຎ຺ຈາ’ຕິອາທີ’’ຕິ. ອປເຣ ປນ ອາຈຣິຍາ ‘‘ພຫິສີມາຍ ວຕ຺ຕສມາທານຏ຺ຐາເນ ວຕິປຣິກ຺ເຂໂປປິ ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂູເຫວ ກາຕພ຺ໂພ, ນ ກມ຺ມາຣຫຠິກ຺ຂູຫິ. ຍຖາ ໂລເກ ພນ຺ຘນາຄາຣາທິ ທຓ຺ຑກາຣເກຫິ ເອວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ທຓ຺ຑາຣເຫຫິ, ເອວມິຘາປີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐກຖາທີສຸ ນ ທິສ຺ສຕິ. ນ ຫິ ວຕິປຣິກ຺ເຂໂປ ທຓ຺ຑກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ກາຣິໂຕ, ອຖ ໂຂ ທສ຺ສນູປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖເມວ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໙໗) ‘‘ຄຸມ຺ເພນ ວາ ວຕິຍາ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນຕິ ທສ຺ສນູປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໙໗) ‘‘ຄຸມ຺ເພນ ວາຕິອາທິ ທສ຺ສນູປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອິໂຕ ປຣໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຣິວາສທານຎ຺ຈ ມານຕ຺ຕທານຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ສໍສຍິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ສໍສຍວິໂນທນຕ຺ຖາຍ ກເຖຕພ຺ພໍ ກຖຍາມ.

ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ປາຣິວາສິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຑ຺ຒຕໂຣປິ ສມາໂນ ວຕ຺ເຕ ສມາທິນ຺ເນ ນວກຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ປນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຣິວິສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ສາມເຓຣານໍ ເຊຏ຺ຐເກນ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ຆນວເກນ ຫຸຕ຺ວາ ນິສີທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໗໕) ຕສ຺ມາ ອາໂຣຈິຕກາລາທີສຸ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ‘‘ອຫໍ ອາວຸໂສ’’ຕິ. ຕຕ຺ເຣວໍ ວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ – ປາຣິວາສິກາທໂຍ ຠິກ຺ຂູ ເສຍ຺ຍາປຣິຍນ຺ຕອາສນປຣິຍນ຺ຕຠາຄິຕາຍ ນວກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາ, ນ ເອກນ຺ເຕນ ນວກຠູຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຈ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອຸໂປສຖໍ ປວາຣຓໍ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ໂອໂຓຊນໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໗໕). ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໘໑) ‘‘ປກຕຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ປກຕຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອາສເນນ ນິມນ຺ເຕຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອຕິສ຺ສາ ປາຬິຍາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ‘‘ວຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ນິມນ຺ເຕຕພ຺ໂພຕິ ຕທຫຸປສມ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ທິສ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ, ວຸຏ຺ຐາຍ ຈ ‘ອຫໍ ອິມິນາ ສຸຂນິສິນ຺ໂນ ວຸຏ຺ຐາປິໂຕ’ຕິ ປຣມ຺ມຸເຂນ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ‘ອິທໍ ອາຈຣິຍ ອາສນໍ, ເອຕ຺ຖ ນິສີທຖາ’ຕິ ເອວໍ ນິມນ຺ເຕຕພ຺ໂພເຍວາ’’ຕິ ເອຕ຺ເຖວ ‘‘ອາຈຣິຍາ’’ຕິ ອາລປນວິເສໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ. ຍທິ ວຸຑ຺ຒຕເຣນປິ ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ອິຘາປິ ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາສນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ເຕສໍ ຕໍ ວຈນໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ວິນຍສງ຺ຄຫປ຺ປກຣເຓ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໗) ‘‘ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ສເຈ ນວກຕໂຣ ໂຫຕິ, ‘ອາວຸໂສ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ, ‘ຠນ຺ເຕ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທຎ຺ຈ ‘‘ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກຠູຕໍ ປກຕຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ພຫໂວ ປນ ຠິກ຺ຂູ ປາຣິວາສິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ຍາຈາເປຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສາເນ ສມາທາເປຕ຺ວາ ອາໂຣຈນມກາເຣຕ຺ວາ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໂຕ ນິກ຺ຂມາເປຕ຺ວາ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນນ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປາເປນ຺ຕິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕານຎ຺ຈ ເນສໍ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ເຕ ອສມາທິນ຺ເນ ວຸຑ຺ຒຏ຺ຐານິໂຍປິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍາຈນກາເລ ຈ ກມ຺ມວາຈາສວນກາເລ ຈ ວຕ຺ຕສມາທານກາເລ ຈ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສີທນາຣໂຫ ໂຫຕິ, ວຕ຺ເຕ ປນ ສມາທິນ຺ເນ ນວກຏ຺ຐານິໂຍ, ຕສ຺ມາ ນ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສີທນາຣໂຫ, ອາສນປຣິຍນ຺ຕຠາຄິຕາຍ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕເຍວ ນິສີທນາຣໂຫຕິ, ຕເທຕໍ ເອວໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ – ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສີທມາໂນ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ນິສິນ຺ໂນ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ກມ຺ມາຣຫຠາເວນ ອາສນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກເມວ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ກມ຺ມາຣໂຫ ຈ ນາມ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌເຍວ ຐເປຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ໂນ ພຫິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສີທນາຣໂຫ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ, ນິກ຺ຂມາປິເຕ ຈ ວຕ຺ຕາໂຣຈນວຕ຺ຕນິກ຺ຂິປນານໍ ອນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາຫຈ຺ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ນິສິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິຫຣິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ຈີວຣກຓ຺ຓປາທປິຏ຺ຐິອາທີຫິ ພາຘິຕຕ຺ຕາ ອຄາຣວກິຣິຍາ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ອາໂຣຈນກິຣິຍຎ຺ຈ ວຕ຺ຕນິກ຺ຂິປນຎ຺ຈ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌເຍວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐກຖາວິໂຣໂຘ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໙໗) ‘‘ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ…ເປ… ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສເຈ ນິກ຺ຂິປິຕຸກາໂມ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ສມາທານຏ຺ຐາເນເຍວ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐິຕສພ຺ພກິຈ຺ຈເມວ ນິກ຺ຂມາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສເນ ນິສີທາເປນ຺ໂຕ ຎາຍາຄໂຕຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ.

ຕຖາ ສາຍໍ ວຕ຺ຕາໂຣຈນກາເລ ພຫູສຸ ປາຣິວາສິເກສຸ ວຸຑ຺ຒຕຣໍ ປຐມໍ ສມາທາເປຕ຺ວາ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ນວກຕຣໍ ສມາທາເປນ຺ຕິ ອາໂຣຈາເປນ຺ຕິ, ປາໂຕ ນິກ຺ຂິປນກາເລ ປນ ນວກຕຣໍ ປຐມໍ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປາເປນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ວຸຑ຺ຒຕຣໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປາເປນ຺ຕິ. ເຕສໍ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ຍທາ ທສ ຠິກ຺ຂູ ປກຕຕ຺ຕາ ທສ ຠິກ຺ຂູ ປາຣິວາສິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ວຸຑ຺ຒຕເຣນ ປຐມໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອາໂຣຈິເຕ ຕສ຺ສ ອາໂຣຈນໍ ອວເສສາ ເອກູນວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ ສຸຓນ຺ຕິ, ທຸຕິຍສ຺ສ ອຏ຺ຐາຣສ, ຕຕິຍສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສາຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ຫາຍິຕ຺ວາ ສພ຺ພນວກສ຺ສ ອາໂຣຈນໍ ທສ ປກຕຕ຺ຕາ ສຸຓນ຺ຕິ ເສສານໍ ອປກຕຕ຺ຕຠາວໂຕ. ຕໂຕ ນິກ຺ຂິປນກາເລ ສພ຺ພນວໂກ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ອາໂຣຈິຕານໍ ທສນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປຕິ, ຕໂຕ ປຏິໂລເມນ ທຸຕິໂຍ ເອກາທສນ຺ນໍ, ຕຕິໂຍ ທ຺ວາທສນ຺ນນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສພ຺ພເຊຏ຺ຐໂກ ອຕ຺ຕນາ ປຸພ຺ເພ ອາໂຣຈິຕານໍ ເອກູນວີສຕິຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປຕິ, ເອວໍ ຍຖານຸກ຺ກເມນ ນິກ຺ຂິປນໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພເຊຏ຺ຐເກ ປນ ປຐມໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ສຕິ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ອາໂຣຈິຕານໍ ນວນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕທາ ອປກຕຕ຺ຕຠາວໂຕ ອາໂຣຈິຕານໍ ສນ຺ຕິເກ ນິກ຺ຂິປນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ເສສານໍ. ເຕສໍ ປນ ເອກຈ຺ຈານໍ ອູນໍ ໂຫຕິ, ເອກຈ຺ຈານໍ ອຘິກໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສພ຺ພນວກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸກ຺ກເມນ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ເອວໍວາທີນໍ ປນ ເຕສມາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ວາເທ ປກຕຕ຺ຕາເຍວ ຠິກ຺ຂູ ອາໂຣເຈຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂນ ອປກຕຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ເພ ອາໂຣຈິຕານໍເຍວ ສນ຺ຕິເກ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ໂນ ອນາໂຣຈິຕານໍ. ເອວໍ ປນ ປກຕຕ຺ຕາເຍວ ຠິກ຺ຂູ ອາໂຣເຈຕພ຺ພາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ອປກຕຕ຺ຕາປິ ‘‘ສເຈ ທ຺ເວ ປາຣິວາສິກາ ຄຕຏ຺ຐາເນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອຸໂຠຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ເພ ອາໂຣຈິຕານມ຺ປິ ອນາໂຣຈິຕານມ຺ປິ ສນ຺ຕິເກ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພເມວ ‘‘ສເຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຍໍ ອຎ຺ຎໍ ສພ຺ພປຐມໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ອກໂຣນ຺ເຕປິ ສພ຺ເພສໍ ອາໂຣຈິຕຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ປກຕຕ຺ຕສ຺ເສວາຍໍ ອາໂຣຈນາ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ສາຍໍ ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິຍາ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຍນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣຊຄ຺ຄນສຍນໂສຘນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ອາໂຣຈິຕໍ ນ ສຸຓນ຺ຕິ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ປາໂຕ ສຍໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ອາໂຣຈນໍ ວາ ນິກ຺ຂິປນໍ ວາ ອນາຄເມຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ອາໂຣຈນໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ອສຸຕຠາວສມ຺ຠວໂຕ ສາສງ຺ໂກ ໂຫຕິ ປາຣິວາສິການໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາໂຣຈນສ຺ສ ປກຣເຓສຸ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ນ ເກວລໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍເຍວ, ອຖ ໂຂ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍມ຺ປິ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໗໖) ‘‘ສເຈ ທ຺ເວ ປາຣິວາສິກາ ຄຕຏ຺ຐາເນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອຸໂຠຫິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ອວິເສເສນ ‘ອາຄນ຺ຕຸເກນ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຖາ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ປກຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ປາຣິວາສິເກສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ສາຍໍ ວຕ຺ຕສມາທານຕ຺ຖໍ ປກຕຕ຺ຕສາລໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສຍນສມີປໍ ຄເຕສຸ ອຕ຺ຕໂນ ສຍນປຎ຺ຎາປນປອກ຺ຂາຣຐປນອຎ຺ຎມຎ຺ຎອາລາປສລ຺ລາປກຣຓາທິວເສນ ອາໂຬເລນ຺ຕາ ປາຣິວາສິການໍ ວຕ຺ຕາໂຣຈນໍ ນ ສຸຓນ຺ຕິ, ນ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕິ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ປາໂຕ ວຕ຺ຕນິກ຺ຂິປນກາເລ ປາຣິວາສິກຠິກ຺ຂູສຸ ວຕ຺ຕາໂຣຈນວຕ຺ຕນິກ຺ຂິປນານິ ກໂຣນ຺ເຕສຸປິ ນິທ຺ທາປສຸຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນ ສຸຓນ຺ຕິ. ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ອສ຺ສຸຕສມ຺ຠວໂຕ ວຕ຺ຕາໂຣຈນໍ ສາສງ຺ກໍ ໂຫຕີຕິ. ໂຫຕຸ ສາສງ຺ກໍ, ສຸຓນ຺ຕານໍ ອສ຺ສຸຕສມ຺ຠເວປິ ອາໂຣຈການໍ ສມ຺ມາອາໂຣຈເນນ ວຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ໂກ ໂທໂສຕິ ເຈ? ອາໂຣຈການໍ ສມ຺ມາ ອາໂຣຈິຕຕ຺ຕາ ວຕ຺ເຕ ປຣິປຸຓ຺ເຓປິ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏໂຕວ ວິມຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໗໖) ‘‘ສເຈ ວາຍມນ຺ໂຕປິ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ວາ ສາເວຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທວ ໂຫຕິ, ນ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ.

ອຖຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ນິປນ຺ນາ ນິທ຺ທາຠາເວນ ມນຸສ຺ສສທ຺ທມ຺ປິ ສຸຓນ຺ຕິ, ເຠຣິອາທິສທ຺ທມ຺ປິ ສຸຓນ຺ຕິ, ສກຏນາວາທິຍານສທ຺ທມ຺ປິ ສຸຓນ຺ຕິ, ເຕ ເຕນ ສທ຺ເທນ ອາສງ຺ກນ຺ຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ນຸ ໂຂ ອຍ’’ນ຺ຕິ, ເຕ ເຕນ ກາຣເຓນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອຍຎ຺ຈ ເນສໍ ຉຕ຺ຕສທ຺ທໍ ວາ ອຸກ຺ກາສິຕສທ຺ທໍ ວາ ຂິປິຕສທ຺ທໍ ວາ ສຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກຠາວໍ ຊານາຕິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ຄຕກາເລ ຊານນ຺ເຕນປິ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພເມວ. ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທວ ໂຫຕິ, ນ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໗໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ. ເຕ ເອວໍ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ພາ – ມາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ເອວໍ ມຎ຺ຎິຕ຺ຖ, ນາຍໍ ປາໂຐ ພຫິສີມຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ ອຸປຈາຣສີມຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ເຍປິ ອນ຺ໂຕວິຫາຣໍ ອປ຺ປວິສິຕ຺ວາ ອຸປຈາຣສີມໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖປິ ອາຄນ຺ຕຸກຠາວສ຺ສ ຊານິຕຕ຺ຕາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທູເຣສທ຺ທສວນມຕ຺ເຕນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສທ຺ໂທ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ວາທິຕເຠຣິຆຓ຺ຏາທິສທ຺ໂທ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ປາຊິຕສກຏນາວາທິສທ຺ໂທ’’ຕິ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ຊານນ຺ໂຕເຍວ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທກໂຣ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ກຣວີກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ‘ສມໂຓ ອຍ’ນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖານເມວ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ.

ທິວາ ທູເຣ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຊນກາຍໍ ທິສ຺ວາປິ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປນ຺ຕາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ອກາຣຓໍ. ກສ຺ມາ? ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວວຕ຺ຖານສ຺ສ ອຠາວາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ນທີອາທີສຸ ນາວາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕມ຺ປິ ປຣຕີເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອາກາເສ ຄຈ຺ຉນ຺ຕມ຺ປິ ປພ຺ພຕຖລອຣຎ຺ຎາທີສຸ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ສເຈ ‘ຠິກ຺ຂູ’ຕິ ວວຕ຺ຖານໍ ອຕ຺ຖິ, ນາວາທີຫິ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອິຕິ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາປິ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວວຕ຺ຖານເມວ ປມາຓໍ. ອຠິກ຺ຂຸໍ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວວຕ຺ຖາເນ ສນ຺ເຕປິ ວາ ອສນ຺ເຕປິ ວາ ກິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ພຫໂວ ປນ ຠິກ຺ຂູ ອິທໍ ຣູປທສ຺ສນໍ ສທ຺ທສວນຎ຺ຈ ອາສງ຺ກນ຺ຕາ ‘‘ປຠາເຕ ສຕິ ຕໍ ທ຺ວຍໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ມນຸສ຺ສານໍ ຄມນກາລສທ຺ທກຣຓກາລໂຕ ປຸພ຺ເພເຍວ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອນຸຄ຺ຄເຕເຍວ ອຣຸເຓ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທຕ຺ຕາຕິ.

ອຖ ປນ ວິນຍຘເຣນ ‘‘ກິຕ຺ຕກາ ເຕ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ຉາເທສິ, ກີວຕີຫໍ ປຏິຈ຺ຉາເທສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນ ຊານາມິ, ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນ ຊານາມິ, ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນສ຺ສຣາມິ, ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນສ຺ສຣາມິ, ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ເຕ ເວມຕິໂກ, ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ເຕ ເວມຕິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາສາຣໂຫ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສປິ ທຸວິຘຕ຺ຕາ ຈູຬສຸທ຺ຘນ຺ຕມຫາສຸທ຺ຘນ຺ຕວເສນ ‘‘ເຕສຸ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອິມສ຺ສ ອຣໂຫ’’ຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ອຸປສມ຺ປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸໂລມກ຺ກເມນ ວາ ອາໂຣຈິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິໂລມກ຺ກເມນ ວາ ‘‘ກິຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕ຺ວໍ ອາໂຣຈນອາວິກຣຓາທິວເສນ ສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ ຠນ຺ເຕ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອຫໍ ສຸທ຺ໂຘມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ເອກຈ຺ຈໍ ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ຈູຬສຸທ຺ຘນ຺ຕາຣໂຫ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຸທ຺ຘກາລໍ ອປເນຕ຺ວາ ອສຸທ຺ຘກາລວເສນ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຈູຬສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ອາໂຣຫຕິ, ອໂຘປິ ໂອໂຣຫຕິ. ໂຍ ປນ ອນຸໂລມວເສນ ວາ ປຏິໂລມວເສນ ວາ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ‘‘ສກລມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ອຫໍ ນ ຊານາມິ ນສ຺ສຣາມິ, ເວມຕິໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສກລມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ມຫາສຸທ຺ຘນ຺ຕາຣໂຫ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ວຕ຺ຕສມາທານາ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ. ອຸທ຺ຘໍອາໂຣຫນອໂຘໂອໂຣຫນຠາໂວ ປເນສໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ວິຘານໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍເນວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິທານິ ປນ ພຫໂວ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຍໍ ຈູຬສຸທ຺ຘນ຺ຕາຣໂຫ, ອຍໍ ມຫາສຸທ຺ຘນ຺ຕາຣໂຫ’’ຕິ ອວິຈິນນ຺ຕາ ອນ຺ໂຕກມ຺ມວາຈາຍໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນສ຺ສຣຕິ, ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນສ຺ສຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ເຕ ເວມຕິໂກ, ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ເຕ ເວມຕິໂກ’’ຕິ ອວິເສສວຈນເມວ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕາ ‘‘ອິມາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ທິນ຺ນໍ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຈາຫມຕ຺ຕໍ ວາ ທສາຫມຕ຺ຕໍ ວາ ປຣິວສິຕ຺ວາ ອປຣິຍນ຺ຕຣຕ຺ຕິປຏິຈ຺ຉາທິຕາຫິ ອປຣິຍນ຺ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ໂມກ຺ໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕາ ປຎ຺ຈາຫມຕ຺ຕໍ ວາ ທສາຫມຕ຺ຕໍ ວາ ປຣິວສິຕ຺ວາ ມານຕ຺ຕໍ ຍາຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣິວສນ຺ຕາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ນ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ປາຬິຍາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໔໔໒) ‘‘ຍາວຕີຫໍ ຊານໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕາວຕີຫໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອກາມາ ປຣິວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາເສນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸຕ຺ຕຣິ ຉາຣຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸມານຕ຺ຕາຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຍຕ຺ຖ ສິຍາ ວີສຕິຄໂຓ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ຕຕ຺ຖ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນທິວສມຕ຺ຕໍ ອປຣິວສິຕ຺ວາ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ອມານຕ຺ຕາຣຫສ຺ສ ມານຕ຺ຕທານໍ ນ ຣຸຫຕິ, ອຈິຓ຺ຓມານຕ຺ໂຕ ອພ຺ຠານາຣໂຫ ນ ໂຫຕິ, ອນພ຺ຠານາຣຫສ຺ສ ອພ຺ຠານໍ ນ ຣຸຫຕິ, ອນພ຺ຠິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິມຸຕ຺ໂຕ ປກຕຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ປນ ຈູຬສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ‘‘ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິວສນ຺ເຕນ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຸທ຺ຘິໍ ຊານາຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ອປເນຕ຺ວາ ອວເສສໍ ມາສໍ ວາ ທ຺ວິມາສໍ ວາ ປຣິວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ມຫາສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ‘‘ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫິຕທິວສໂຕ ຍາວ ອຸປສມ຺ປທທິວໂສ, ຕາວ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຄເຓຕ຺ວາ ປຣິວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຣຕ຺ຕິປ຺ປມາຓໍ ປຣິວສນ຺ໂຕເຍວ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ໂຫຕິ, ນ ປຎ຺ຈາຫທສາຫຣຕ຺ຕິປ຺ປມາຓມຕ຺ຕໍ ປຣິວສນ຺ໂຕຕິ ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນ ເທສນາອາໂຣຈນາທີຫິ ສພ຺ພກາລໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ວສນ຺ຕານໍ ລຊ຺ຊີເປສລານໍ ສິກ຺ຂາກາມານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາສໍ ທາຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຣູໂປ, ເທສນາອາໂຣຈນາທີຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອໂສເຘຕ຺ວາ ປມາທວເສນ ຈິຣກາລໍ ວສນ຺ຕານໍ ຊນປທວາສິກາທີນໍ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູໂປຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ອວເສສວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຖ ປນ ວິນຍຘເຣນ ‘‘ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ກຕຣອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກຕິ ຣຕ຺ຕິໂຍ ເຕ ຉາທິຕາ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປກ຺ຂມຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາ, ເຕນາຫໍ ສງ຺ຆໍ ປກ຺ຂປຣິວາສໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສງ຺ເຆນ ທິນ຺ເນ ປກ຺ຂປຣິວາເສ ປຣິວສິຕ຺ວາ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ໂຕວ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈາຫມຕ຺ຕໍ ຉາທິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສໂມຘານປຣິວາສາຣໂຫ, ຕີສຸ ຈ ສໂມຘານປຣິວາເສສຸ ໂອຘານສໂມຘານາຣໂຫ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ຕ຺ວໍ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣໂຫ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສິຕ຺ວາ ປຣິວຸຕ຺ຖທິວເສ ອທິວເສ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ປຎ຺ຈ ທິວເສ ມູລາປຕ຺ຕິຍາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນສຸ ທິວເສສຸ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ໂອຘານສໂມຘາໂນ ທາຕພ຺ໂພ. ອິໂຕ ປຣານິ ໂອຘານສໂມຘາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນານິ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ອຖ ປນ ວິນຍຘເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ພຫຸລາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ, ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ…ເປ… ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ທສາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຄ຺ຆສໂມຘານາຣໂຫ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕາສໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຈິຣຕຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ, ຕາສໍ ອຄ຺ເຆນ ສໂມຘານປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ເຣວໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຈິຣຕຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ, ຕາສໍ ອຄ຺ເຆນ ສໂມຘານປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປກ຺ຂປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມາສປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາທີສຸ ກຖນ຺ຕິ? ເຕສຸປິ ‘‘ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປກ຺ຂປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ, ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ມາສປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ. ຍທິ ເອວໍ ປາຬິວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ທສາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິໂຍສານາ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ນ ປກ຺ຂປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມາສປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາທໂຍຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ປາຬິຍໍ ຕຖາທສ຺ສນໍ ປນ ນຍທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ‘‘ປຎ຺ຈທສ ທິວສານິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ‘ປກ຺ຂປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ…ເປ… ເອວໍ ຍາວ ສຏ຺ຐິສໍວຈ຺ຉຣໍ, ອຕິເຣກສຏ຺ຐິສໍວຈ຺ຉຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ວາ ຕໂຕ ວາ ຠິຍ຺ໂຍປິ ວຕ຺ວາ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘໂກ ນາມ ພຸທ຺ຘານໍ ຐິຕກາລສທິໂສ, ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ວາ ໂຫຕຸ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ວາ ສມກອູນຕຣອຕິເຣກປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ວາ, ວິນຍຘຣສ຺ສ ກມ຺ມວາຈໍ ໂຍເຊຕຸໍ ສມຕ຺ຖຠາໂວເຍເວຕ຺ຖ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປກ຺ຂປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາທີນໍ ກມ຺ມວາຈາກຣເຓ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ໂຫຕຸ, ເອວມ຺ປິ ປກ຺ຂປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກຕາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ກຖໍ ຊາເນຍ຺ຍາຕິ? ອິທານິ ສິກ຺ຂາກາມາ ຠິກ຺ຂູ ເທວສິກມ຺ປິ ເທສນາໂຣຈນາວິກຣຓານິ ກໂຣນ຺ຕິ ເອກາຫິກທ຺ວີຫິກາທິວເສນປິ, ກິຈ຺ຈປສຸຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາປິ ອຸໂປສຖທິວສໍ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ, ຄິລານາທິວເສນ ຕທຕິກ຺ກນ຺ຕາປິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຠາວໍ ຊານນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທຕິກ຺ກນ຺ຕຠາເວ ສຕິ ອຕິເຣກປກ຺ຂປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມາສປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາທິວເສນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕທຕິກ຺ກນ຺ຕຠາເວ ປນ ອສຕິ ປກ຺ຂປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິຍນ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປກ຺ຂປຣິຍນ຺ຕກມ຺ມວາຈາກຣຓໍ ຎາຍາຄຕໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ໂຫຕຸ, ຕຖາປິ ຍເທຕໍ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ…ເປ… ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປກ຺ຂປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ອິມິນາເຍວ ອນຸກ຺ກເມນ ມຍາ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຖໍ ຊາເນຍ຺ຍ, ອຊານເນ ຈ ສຕິ ‘‘ຍາ ຈ ຂ຺ວາຍໍ, ອາວຸໂສ, ອາປຕ຺ຕິ ອຊານປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ອຘມ຺ມິກໍ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາສທານໍ, ອຘມ຺ມຕ຺ຕາ ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາປນ຺ນຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕິ ອາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎີ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕອາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎິຕາຠາວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາສທານໍ ອຘມ຺ມິກໍ ໂຫຕິ. ອິຘ ປນ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ມຍາ ຉາທິຕາ’’ຕິ ຉນ຺ນກາລເມວ ນ ຊານາຕິ, ຕທຊານຠາເວ ສຕິປິ ປຣິວາສທານໍ ຣຸຫຕິ. ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາເສ (ຈູຬວ. ໑໕໖-໑໕໗) ‘‘ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນສ຺ສຣຕິ, ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນສ຺ສຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ເຕ ເວມຕິໂກ, ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ເຕ ເວມຕິໂກ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ອຊານນອສຣຓເວມຕິກຠາເວ ສຕິປິ ປຣິວາສທານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຉາທິຕກາລໍ ຕຖໂຕ ອຊານນ຺ໂຕປິ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ…ເປ… ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປກ຺ຂປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖາປິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ…ເປ… ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປກ຺ຂປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສຸ ທິວເສສຸ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອຕ຺ຖິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍປິ, ອຕ຺ຖິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍປິ, ອຕ຺ຖິ ຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍປິ, ອຕ຺ຖິ ອຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍປິ, ອຕ຺ຖິ ເອກາປິ, ອຕ຺ຖິ ສມ຺ພຫຸລາປິ, ສພ຺ພາ ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເອເຕເນວ ປເທນ ສງ຺ຄຫິຕາ ສິຍຸນ຺ຕິ? ສງ຺ຄຫິຕາ ເອວ. ນ ເຫຕ຺ຖ ສໍສໂຍ ກາຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປນ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐາເນ ອິທໍ ລກ຺ຂຓໍ – ໂຍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ’ຕິ ວິນຍກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ໂຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ‘ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ’ຕິ ວິນຍກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ອຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ‘ຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ’ຕິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ‘ອຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ’ຕິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘ສມ຺ພຫຸລາ’ຕິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ວຸຏ຺ຐາຕິ ເອກໍ ວິນາ ສມ຺ພຫຸລານໍ ອຠາວໂຕ. ສມ຺ພຫຸລາ ປນ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘ເອກໍ ອາປຊ຺ຊິ’ນ຺ຕິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເຕຫິ ປເທຫິ ສພ຺ພາສໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາປຕ຺ຕີນໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖ ປນ ວິນຍຘເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ພຫຸລາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ ເອກໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ, ເອກໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ, ເອກໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈໍ, ເອກໍ ອຕ຺ຕກາມໍ, ເອກໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ, ເອກໍ ກຸຏິກາຣໍ, ເອກໍ ວິຫາຣກາຣໍ, ເອກໍ ທຸຏ຺ຐໂທສໍ, ເອກໍ ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ, ເອກໍ ສງ຺ຆເຠທໍ, ເອກໍ ເຠທານຸວຕ຺ຕກໍ, ເອກໍ ທຸພ຺ພຈໍ, ເອກໍ ກຸລທູສກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ມິສ຺ສກສໂມຘານປຣິວາສາຣໂຫ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ອາຄຕນເຍນ ປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຫ – ອຄ຺ຆສໂມຘານມິສ຺ສກສໂມຘານານໍ ໂກ ວິເສໂສ, ກິໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຄ຺ຆສໂມຘານປຣິວາໂສ ອຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍໍ ອາປຕ຺ຕິຍໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອຄ຺ຆວເສນ ທີຍຕິ, ມິສ຺ສກສໂມຘານປຣິວາໂສ ນານາວຕ຺ຖຸກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ຕາສໍ ມິສ຺ສກວເສນ ທີຍຕິ, ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ອຖ ວາ ອຄ຺ຆສໂມຘາໂນ ສຠາຄວຕ຺ຖູນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ສໂມຘານວເສນ ໂຫຕິ, ອິຕໂຣ ວິສຠາຄວຕ຺ຖູນນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ເຕເນວາຫ ອາຈຣິຍວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖໂຣ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໑໐໒) ‘‘ອຄ຺ຆສໂມຘາໂນ ນາມ ສຠາຄວຕ຺ຖຸກາໂຍ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ພຫຸຣຕ຺ຕິໍ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາປຕ຺ຕິຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພ, ອິຕໂຣ ນານາວຕ຺ຖຸການໍ ວເສນາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ’’ຕິ.

ອຖ ສິຍາ ‘‘ເອວໍ ຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ ຈ ອຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ ຈ ນານາວຕ຺ຖຸກາໂຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ໂກ ປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ ອຄ຺ຆສໂມຘາໂນ ວາ ມິສ຺ສກສໂມຘາໂນ ວາ, ອຖ ຕທຸຠຍາ ວາ’’ຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ອຄ຺ຆສໂມຘານໍ ທເທຍ຺ຍ, ຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຫິ ຈ ອຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຫິ ຈ ສຠາຄວຕ຺ຖຸກາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຫິ ຈ ອຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຫິ ຈ ໂນ ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸກາຫິ. ຍທິ ຈ ມິສ຺ສກສໂມຘານໍ ທເທຍ຺ຍ, ສມານກາລປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຫິ ວິສຠາຄວຕ຺ຖູຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ໂນ ອສມານກອາລປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຫິ ສຠາຄວຕ຺ຖຸກາຫິ ຈ, ອຖ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ທເທຍ຺ຍ, ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ທ຺ເວ ປຣິວາສາ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອິທຎ຺ຫິ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຣິວາສາທິກໍ ວິນຍກມ຺ມໍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວາ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ວາ ນາມວເສນ ວາ ອາປຕ຺ຕິວເສນ ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ.

ຕຕ຺ຖ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐີຕິ ວຕ຺ຖຸ ເຈວ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈ. ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ນາມຎ຺ເຈວ ອາປຕ຺ຕິ ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທິວຈເນນາປິ ‘‘ນານາວຕ຺ຖຸກາໂຍ’’ຕິ ວຈເນນປິ ວຕ຺ຖຸ ເຈວ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ‘‘ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ວຈເນນປິ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຈເນນປິ ນາມຎ຺ເຈວ ອາປຕ຺ຕິ ຈ ຄຫິຕາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຄ຺ຆສໂມຘານວເສນ ປຣິວາເສ ທິນ຺ເນ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ພຫຸລາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິອາທິວຈເນເນວ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ຈ ໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ນາມສ຺ສ ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຫິ ອຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຫິ ຈ ສຠາຄວຕ຺ຖຸກາຫິ ຈ ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸກາຫິ ຈ ສພ຺ພາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ ນານາວຕ຺ຖຸກາໂຍ’ຕິປິ ‘ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິ’ນ຺ຕິປິ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຖຸວເສນປິ ໂຄຕ຺ຕວເສນປິ ນາມວເສນປິ ອາປຕ຺ຕິວເສນປິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ອຍໍ ມິສ຺ສກສໂມຘາໂນ’’ຕິ, ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ວິນຍສງ຺ຄຫປ຺ປກຣເຓ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໕) ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມາ ນ ອິຘ ວິສຸໍ ກມ຺ມວາຈໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ, ປຸພ຺ເພ ສພ຺ພາປຕ຺ຕິສາຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາຍ ເອວ ກມ຺ມວາຈາຍ ນານາວຕ຺ຖຸກາຫິປິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐານສມ຺ຠວໂຕ ສາເຍເວຕ຺ຖ ກມ຺ມວາຈາ ອລ’’ນ຺ຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ອາຈຣິຍວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖເຣນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິເສໂສ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ອຖ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ຕີສຸ ສໂມຘານປຣິວາເສສຸ ໂອຘານສໂມຘາໂນ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຍ ໂອຘູນິຕກາເລເຍວ ທາຕພ຺ໂພ, ອຄ຺ຆສໂມຘານມິສ຺ສກສໂມຘານປຣິວາສາ ປນ ວິສຸໍເຍວ ທາຕພ຺ພາ. ‘‘ເອວໍ ທິນ຺ເນ ເອເຕສໍ ໂກ ວິເສໂສ’’ຕິ ຈິນ຺ຕາຍໍ ວິເສສສມ຺ຠວມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປຣິວາສາທິກມ຺ມສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸວເສນ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕສ຺ມາ ລກ຺ຂຓວເສເນວ ສຠາຄວຕ຺ຖຸກາຫິປິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ສມ຺ຠວຕິ. ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິນາມິກາຍໍ ວິນຍຏີກາຍຎ຺ຈ ວິມຕິວິໂນທນິນາມິກາຍໍ ວິນຍຏີກາຍຎ຺ຈ ນ ໂກຈິ ວິເສໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຍທິ ເອວໍ ມິສ຺ສກສໂມຘານກມ຺ມວາຈາຍປິ ຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຫິ ອຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຫິປິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ. ຕຕ຺ຖປິ ຫິ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ພຫຸລາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ ນານາວຕ຺ຖຸກາໂຍ’’ຕິປິ ‘‘ເອກາ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ…ເປ… ເອກາ ກຸລທູສກາ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ’’ຕິປິ ‘‘ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິປິ ວຕ຺ຖຸໂຄຕ຺ຕນາມາປຕ຺ຕີຫິ ກິຕ຺ຕນສມ຺ຠວໂຕ ຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຫິປິ ອຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຫິປິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ? ນ ປເນວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຕ຺ຖາທິກິຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ສພ຺ພາປຕ຺ຕີນໍ ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕປິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກາລສ຺ສ ອກຖິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ກາລໍ ປຣິວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອປຎ຺ຎາຍມາເນ ເຕນ ປມາເຓນ ປຣິວາໂສ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ມິສ຺ສກສໂມຘານກມ຺ມວາຈາຍ ຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຫິປິ ອຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຫິປິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຣິວາສວິນິຈ຺ຉຍກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມານຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

ມານຕ຺ຕກຖາຍມ຺ປິ ມານຕ຺ຕໍ ນາມ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມານຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມານຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ສໂມຘານມານຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສເມວ ອາໂຣເຈຕິ, ເອກຣຕ຺ຕິມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕສ຺ສ ປຣິວາສໍ ອທຕ຺ວາວ ທິນ຺ນໍ ມານຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມານຕ຺ຕໍ ນາມ. ໂຍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທສຫິ ອາກາເຣຫິ ວິນາ ຕໍ ທິວສໍ ນາໂຣເຈຕິ, ເອກຣຕ຺ຕາທິວເສນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາປຏິຈ຺ຉນ຺ນທິວສໍ ປຣິວາສໍ ທຕ຺ວາ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາສສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ມານຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມານຕ຺ຕໍ ນາມ. ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ວາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປກ຺ຂມຕ຺ຕເມວ ທິນ຺ນໍ ມານຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ນາມ. ຠິກ຺ຂຸ ປນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວສິຕ຺ວາ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕກາເລເຍວ ປຸນ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕສ຺ສ ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສິຕ຺ວາ ປຣິວຸຕ຺ຖທິວເສ ອທິວເສ ກຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິຕຕ຺ຕາ ສໂມຘານປຣິວາສໍ ອທຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ມານຕ຺ຕໍ ສໂມຘານມານຕ຺ຕໍ ນາມ. ມານຕ຺ຕາຣຫກາເລປິ ມານຕ຺ຕຈຣຓກາເລປິ ອພ຺ຠານາຣຫກາເລປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕສຸ ຕີຓິ ມານຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕານິ. ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ຍານິ ປນ ປຣິວາສມານຕ຺ຕານິ ອນວຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ຄິຫິອາທິວເສນ ປຣິວຕ຺ຕເນ ສຕິ ປຸນ ທາຕພ຺ພາທາຕພ຺ພຠາເວ ສງ຺ກິຕພ຺ພານິ, ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ອເນເກຫິ ປກາເຣຫິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສໍສຍວິໂນທນຕ຺ຖາຍ ເອກເທສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ໂກຈີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິພ຺ຠມຕີຕິ ວິຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ຠມຕິ, ຫີນາຍາວຕ຺ຕຕິ ຄິຫີ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາມເຓໂຣ ໂຫຕີຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວໍ ຊຫິຕ຺ວາ ສາມເຓຣຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ປາຣາຊິກປ຺ປຕ຺ຕຠາເວນ ວາ ‘‘ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິອາທິນາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ ວາ ຄິຫີ ໂຫຕິ. ເຕສຸ ປຐເມນ ປຸນ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ ປຸນ ປຣິວາໂສ ນ ຣຸຫຕິເຍວ, ທຸຕິເຍນ ປນ ປຸນ ອຸປສມ຺ປທາຍ ຠພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ໂສ ເຈ ປຸນ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕໂຣ ປນ ປາຣາຊິກປ຺ປຕ຺ຕຠາເວນ ສາມເຓໂຣ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ສຣຓຄມນາທີນໍ ວິນສ຺ສນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໐໘) ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ນານມ຺ປິ ປາຣາຊິກສມອາປຕ຺ຕິຍາ ສຣຓຄມນາທິສາມເຓຣຠາວສ຺ສປິ ວິນສ຺ສນໂຕ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ສງ຺ຆລາຠມ຺ປິ ເຕນ ລຠນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ຄິຫີ ປນ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ສາມເຓຣຠາວມຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສາມເຓໂຣຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ ກເຕ ສິຍາ ສາມເຓຣຠາໂວ, ຕໂຕປິ ປຸນ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ສິຍາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາໂວ. ‘‘ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິອາທິນາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ກຕ຺ວາ ຄິຫິຠາວໍ ອຸປຄເຕປິ ປຸນ ສາມເຓຣປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສາມເຓໂຣ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ປຸນ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ລທ຺ຘພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ປຸນ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕສໍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ປຣິວາເສ ອນິຏ຺ຐິເຕປິ ຄິຫິສາມເຓຣຠາວໍ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິວາໂສ ນ ຣຸຫຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານເມວ ປຣິວາສສ຺ສ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຸນ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກິໍ ປຣິວາໂສ ປຸນ ທາຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ເຈ ປຸນ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂສ ວິພ຺ຠນ຺ຕໂກ ໂສ ວາ ສາມເຓໂຣ ປຸນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ປຸຣິມໍ ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂຸຠູຕກາເລ ທິນ຺ນໍ ປຣິວາສທານໍ ເອວ ອິທານິ ປຣິວາສທານໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ປຣິວາໂສ ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂຸຠູຕກາເລ ທິນ຺ໂນ, ໂສ ປຣິວາໂສ ສຸທິນ຺ໂນ, ທຸທິນ຺ໂນ ນ ໂຫຕິ. ໂຍ ຍຕ຺ຕໂກ ກາໂລ ປຣິວຸຕ຺ໂຖ, ໂສ ຕຕ຺ຕໂກ ກາໂລ ສຸປຣິວຸຕ຺ໂຖເຍວ ໂຫຕິ, ນ ທຸປຣິວຸຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ອວເສໂສ ກາໂລ ປຣິວສິຕພ຺ໂພຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ປກ຺ຂປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສທິວສມຕ຺ຕໍ ປຣິວສິຕ຺ວາ ອນິຏ຺ຐິເຕເຍວ ປຣິວາເສ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ສາມເຓໂຣ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ອວເສສປຎ຺ຈທິວເສ ປຣິວສິຕ຺ວາ ປຣິວາໂສ ນິຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພຕິ. ມານຕ຺ຕາຣຫາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີສຸປິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຊານນ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຣິວາໂສ ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕການໍ ກມ຺ມນານາສໍວາສກຕ຺ຕາ ເຕຫິ ສຫສໍວາໂສເຍວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕການໍ ປຣິວາໂສ ນ ຣຸຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສເຈ ປຸນ ໂອສາຣີຍຕີຕິ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວເສນ ສມານສໍວາສກຠາວໍ ປເວສີຍຕິ. ‘‘ສເຈ ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠວຕີ’’ຕິອາທີສຸ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຕຕ຺ເຣວໍ ຊານິຕພ຺ພໍ – ປກ຺ຂມານຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ທາຕພ຺ພມານຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍປິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຄຣຸຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ຈຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໑໔໙; ຈູຬວ. ໔໐໓; ອ. ນິ. ໘.໕໑). ຕໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສີມໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ວິຫາຣສີມາຍ ວາ ວິຫາຣສີມໍ ໂສເຘຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີຫິ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ວາ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕຸວຄ຺ຄຄຓໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ເອກາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ເອກິສ຺ສາ ວເສນ, ສເຈ ທ຺ເວ ວາ ຕິສ຺ໂສ ວາ ສມ຺ພຫຸລາ ວາ ເອກວຕ຺ຖຸກາ ວາ ນານາວຕ຺ຖຸກາ ວາ, ຕາສໍ ຕາສໍ ວເສນ ວຕ຺ຖຸໂຄຕ຺ຕນາມອາປຕ຺ຕີສຸ ຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຕໍ ອາທາຍ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ເອກາປຕ຺ຕິວເສນ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ – ຕາຍ ອາປນ຺ນາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒານໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມສ຺ສ ວຈນີໂຍ ‘‘ອຫໍ, ອຍ຺ເຍ, ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ ຄາມນ຺ຕຣໍ, ສາຫໍ, ອຍ຺ຍ,ເອ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຄາມນ຺ຕຣາຍ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ຍາຈາມີ’’ຕິ. ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍາຈາເປຕ຺ວາ ພ຺ຍຕ຺ຕາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປຏິພລາຍ ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອຍ຺ເຍ, ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ຠິກ຺ຂຸນີ ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິ ຄາມນ຺ຕຣໍ, ສາ ສງ຺ຆໍ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຄາມນ຺ຕຣາຍ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ຍາຈຕິ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຄາມນ຺ຕຣາຍ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ທເທຍ຺ຍ, ເອສາ ຎຕ຺ຕິ. ສຸຓາຕຸ ເມ, ອຍ຺ເຍ, ສງ຺ໂຆ…ເປ… ທຸຕິຍມ຺ປິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວທາມິ. ສຸຓາຕຸ ເມ, ອຍ຺ເຍ, ສງ຺ໂຆ…ເປ… ຠາເສຍ຺ຍ. ທິນ຺ນໍ ສງ຺ເຆນ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຄາມນ຺ຕຣາຍ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ.

ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສາເນ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸມານຕ຺ຕກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕໍ ວສິຕຸກາມາຍ ຕເຖວ ສງ຺ຆສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ວາ ປກ຺ກນ຺ຕາສຸ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ເອກຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວາ ທຸຕິຍິກາຍ ວາ ສນ຺ຕິເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ປນ ອາຄນ຺ຕຸກາຍ ສນ຺ຕິເກ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປກຕຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ປຸນ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐເປນ຺ຕິຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍເຍວ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ຈຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອສ຺ສາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາຫິ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຄາຫກປກ຺ເຂ ຐິໂຕ ເອໂກ ມຫາເຖໂຣ ວາ ຘມ຺ມກຖິໂກ ວາ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ເອກິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພມຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຣ ໂນ ອຍ຺ຍາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ ເປເສຖາ’’ຕິ. ສງ຺ຄຫໍ ອກາຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ‘‘ເປເສສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຈຕູຫິ ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸນີຫິ ມານຕ຺ຕຈາຣິນິໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄາມູປຈາຣໂຕ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ຄຸມ຺ພວຕິອາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ຐາເນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ວິຫາຣູປຈາຣໂຕປິ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາຕາ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພາ. ຈຕູຫິ ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂູຫິປິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ນ ເອກຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ຐາເນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ກຸຣຸນ຺ທິມຫາປຈ຺ຈຣີສຸ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ອຸປາສິກາໂຍ ຠິກ຺ຂູຫິປິ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ອຸປາສເກ ອຕ຺ຕຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍເຍວ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍສ຺ສ ຈ ວິຫາຣສ຺ສ ຈ ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຄາມສ຺ສາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ນິສິນ຺ເນສຸ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ຈ ຠິກ຺ຂູສຸ ຈ ຕາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ‘‘ມານຕ຺ຕໍ ສມາທິຍາມິ, ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ຕາວ ເອວໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ‘‘ອຫໍ, ອຍ຺ເຍ, ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ ຄາມນ຺ຕຣໍ, ສາຫໍ ສງ຺ຆໍ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຄາມນ຺ຕຣາຍ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ຍາຈິໍ, ຕສ຺ສາ ເມ ສງ຺ໂຆ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຄາມນ຺ຕຣາຍ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ອທາສິ, ສາຫໍ ມານຕ຺ຕໍ ຈຣາມິ, ເວທິຍາມຫໍ ອຍ຺ເຍ, ເວທິຍຕີຕິ ມໍ ສງ຺ໂຆ ຘາເຣຕູ’’ຕິ.

ຕໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ‘‘ອຫໍ, ອຍ຺ຍາ, ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ…ເປ… ເວທິຍາມຫໍ ອຍ຺ຍາ, ເວທິຍຕີຕິ ມໍ ສງ຺ໂຆ ຘາເຣຕູ’’ຕິ. ອິຘາປິ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ອາໂຣຈິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ສາສງ຺ກາ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຕຕ຺ເຖວ ຐານໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ, ຐາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ ວາ ຠິກ຺ຂຸນີ ວາ ຕໍ ຐານໍ ເອຕິ, ປສ຺ສນ຺ຕິຍາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ອາໂຣເຈຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ເຈວ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ. ສເຈ ອຊານນ຺ຕິຍາ ເອວ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທວ ໂຫຕິ, ນ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອຸປຊ຺ຌາຍາທີນໍ ວຕ຺ຕກຣຓຕ຺ຖໍ ປເຄວ ຄນ຺ຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສຄຓໂອຫີຍນຄາມນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕາຍ ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐິເຕ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິເກ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ເອເຕນຸປາເຍນ ອຂຓ຺ຑາ ປຎ຺ຈທສ ຣຕ຺ຕິໂຍ ມານຕ຺ຕໍ ຈຣິຕພ຺ພໍ.

ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕາຍ ປນ ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຕ຺ຕກາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວາ ຕໍ ຄາມໍ ຠິກ຺ຂູ ວາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ອນາໂຣເຈນ຺ຕິຍາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ເຈວ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ. ສເຈປິ ຣຕ຺ຕິໍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ຄາມູປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິເຍວ, ອຊານນປຈ຺ຈຍາ ປນ ວຕ຺ຕເຠທໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິ. ກຸຣຸນ຺ທີອາທີສຸ ປນ ‘‘ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕຠິກ຺ຂູນໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກເຖຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຣິວາສິກວຕ຺ຕາທີນໍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ທິສ຺ສຕິ. ອຸໂປສເຖ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ປວາຣຓາຍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ເທວສິກໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ຠິກ຺ຂາຈາໂຣ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຈຣິຕ຺ວາປິ ຕຕ຺ຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ພຫິຄາເມ ວາ ສງ຺ເກຕຏ຺ຐານໍ ກາຕພ຺ພໍ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ອມ຺ເຫ ປສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕາຍ ສງ຺ເກຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ສງ຺ເກຕຏ຺ຐາເນ ອທິສ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ວິຫາເຣ ສພ຺ພຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສພ຺ເພສໍ ສກ຺ກາ ນ ໂຫຕິ ອາໂຣເຈຕຸໍ, ພຫິ ອຸປຈາຣສີມາຍ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ເປເສຕພ຺ພາ, ຕາຫິ ອານີຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ສເຈ ວິຫາໂຣ ທູໂຣ ໂຫຕິ ສາສງ຺ໂກ, ອຸປາສເກ ຈ ອຸປາສິກາໂຍ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ອຍໍ ເອກາ ວສຕິ, ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສາ ເອກາ ປກຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພາ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ວສນຕ຺ຖາຍ.

ເອວໍ ອຂຓ຺ຑໍ ມານຕ຺ຕໍ ຈຣິຕ຺ວາ ວີສຕິຄເຓ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອພ຺ຠານໍ ກາຕພ຺ພໍ. ‘‘ສເຈ ມານຕ຺ຕໍ ຈຣມານາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ມານຕ຺ຕໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ນາມ. ອິທໍ ປນ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນຍວິນິຈ຺ຉຍຠາເວນ ອາຄຕມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ວິນຍສງ຺ຄຫປ຺ປກຣເຓ ອາຈຣິເຍນ ອນຸທ຺ຘຏໍ. ອຍໍ ປນາຈຣິຍສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ອິທໍ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວຕາ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂູຫິ ອສາຘາຣຓໍ, ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຄນ຺ຖສ຺ສ ລຫຸຠາວຕ຺ຖໍ ອິທມ຺ປິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອີທິສໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອມ຺ເຫຫິ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສມາທາຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ ຊານິສ຺ສຕິ. ‘ທຸພ຺ພລຊາຕິກາ ຫິ ຠີຣຸກຊາຕິກາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ຕິໂຍ ເອວຣູປໍ ທຸກ຺ກຣໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວໍ ວຕ຺ຕໍ ສມາທຍິໍສຸ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມຍ’ນ຺ຕິ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ຕາ ປຣິວາສາທິວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍນ ອນຸທ຺ຘຏມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ວິນຍາລງ຺ກາຣປ຺ປກຣເຓ ອຸທ຺ຘຏໍ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ສຎ຺ຊາຕສທ຺ຘາເປມຄາຣວາທິຍຸຕ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຖຸສາສນກເຣຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສມ຺ມາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ອິໂຕ ປຣານິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ມານຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໔໘. ປາຣິວາສິກວຕ຺ຕກຖາຍໍ ນວກຕຣໍ ປາຣິວາສິກນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ນວກຕຣໍ ປາຣິວາສິກໍ. ປາຣິວາສິກສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ນວກຕຣໍ ປາຣິວາສິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣຫ ມານຕ຺ຕາຣຫ ມານຕ຺ຕຈາຣິກ ອພ຺ຠານາຣຫາປິ ປກຕຕ຺ຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣຫາທີນມ຺ປີ’’ຕິ. ອນ຺ຕມໂສ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣຫາທີນມ຺ປີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມານຕ຺ຕາຣຫມານຕ຺ຕຈາຣິກອພ຺ຠານາຣເຫ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕ ຫິ ປາຣິວາສິການໍ, ປາຣິວາສິກາ ຈ ເຕສໍ ປກຕຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເອວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ອໂຘຕປາທຏ຺ຐປນກນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ທາຣຸຜລກຂຓ຺ຑາທິໍ. ປາທຆໍສນນ຺ຕິ ສກ຺ຂຣກຖລາທິໍ. ປາເທ ຆໍສນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ປາທຆໍສນໍ, ສກ຺ຂຣກຖລາທິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິສ຺ໂສ ປາທຆໍສນິໂຍ ສກ຺ຂຣໍ ກຖລໍ ສມຸທ຺ທເຜຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໙). ສທ຺ຘິວິຫາຣິການມ຺ປິ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິການມ຺ປິ ອຠິວາທນາທິໍ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ. ວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີຫິປິ ອຠິວາທນາທິໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ມາ ມໍ ຄາມປ຺ປເວສນໍ ອາປຸຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນາປຸຈ຺ຉາປິ ຄາມໍ ປວິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ໂຍ ໂຍ ວຸຑ຺ໂຒຕິ ປາຣິວາສິເກສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ໂຍ ໂຍ ວຸຑ຺ໂຒ. ນວກຕຣສ຺ສ ສາທິຕຸນ຺ຕິ ປາຣິວາສິກນວກຕຣສ຺ສ ອຠິວາທນາທິໍ ສາທິຕຸໍ. ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສເຖ ກຣິຍມາເນ’’ຕິ ອິທໍ ປວາຣຓທິວເສສຸ ສງ຺ເຆ ປວາເຣນ຺ເຕ ອນຸປຄຕຉິນ຺ນວສ຺ສາທີຫິ ກຣິຍມານໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ສງ຺ຆນວກຏ຺ຐາເນເຍວ. ອຕ຺ຕໂນ ປາຬິຍາ ປວາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕປາຬິຍາ ປວາເຣຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ສພ຺ເພສຸ ປວາຣິເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂອໂຓຊນໍ ນາມ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ຕໍ ປນ ປາຣິວາສິເກນ ປາປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕສ຺ເສວ ປຸນທິວສາທິອຕ຺ຖາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຈ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ນ ລຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ປນ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ຍທິ ປຸຣິມທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຄເຫຕ຺ວາ ຈ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ.

ຈຕຸສ຺ສາລຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຠຊນສາລາຍ ປຏິປາຏິຍາ ທີຍມານໍ ຠຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິເຕນາຕິ ທາຍກສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິເຕນ, ປຏິຄ຺ຄຫຓຣຸຫນຏ຺ຐາເນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຫາເປຬຠຕ຺ເຕປີຕິ ມຫນ຺ເຕສຸ ຠຕ຺ຕປຈ຺ຉິອາທິຠາຊເນສຸ ຐເປຕ຺ວາ ທີຍມານຠຕ຺ເຕສຸປິ. ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ປາຣິວາສິກວຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ (ຈູຬວ. ໗໕) ອາຄຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຏ຺ຐາເນເຍວ ກຖຍິສ຺ສາມ.

‘‘ນ ສາມເຓໂຣ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸພ຺ພິຘໍ ສາມເຓຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິເກນ ອາຓຕ຺ໂຕປິ ຄຣຸຘມ຺ເມຫິ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ໂອວທິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິພລສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອາຄຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສວຈນີຍນ຺ຕິ ສໂທສໍ. ເຊຏ຺ຐກຏ຺ຐານໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຘານຏ຺ຐານໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ກິໍ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນາ’’ຕິອາທິ.

ຣເຊຫິ ຫຕາ ອຸປຫຕາ ຠູມິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ຣໂຊຫຕຠູມິ, ຣໂຊກິຓ຺ຓຠູມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ວສ຺ສາວາສິກລາຠໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກປສ຺ເສ ຐຕ຺ວາຕິ ປາຬິໍ ວິຫາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຉໂຕ ຐຕ຺ວາ. ເສນາສນໍ ນ ລຠຕີຕິ ເສຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕຠາຄິຕາຍ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ‘‘ອາຄນ຺ຕຸເກນ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສເຈ ທ຺ເວ ປາຣິວາສິກາ ຄຕຏ຺ຐາເນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອຸໂຠຫິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ພຫິ ທິສ຺ວາ ອາໂຣຈິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຫາຣໍ ອາຄເຕນ ປຸນ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອຎ຺ຎວິຫາຣໍ ຄເຕນປິ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ອາໂຣຈິຕສ຺ສ ປຸນ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອວິເສເສນາຕິ ປາຣິວາສິກສ຺ສ ຈ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກສ຺ສ ຈ ອວິເສເສນ.

ໂອພທ຺ຘນ຺ຕິ ປລິພຸທ຺ຘໍ. ສຫວາໂສຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ຉນ຺ເນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ສຍນເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ເສສອິຣິຍາປຖກປ຺ປນໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປາປິຏ຺ຐຕຣາຕິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີຕິ ອຸກ຺ກໍສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໂຕ ປນ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐາທິກາ ໂລກວຊ຺ຊາວ. ຕຕ຺ຖປິ ສງ຺ຆເຠທາທິກາ ປາປິຏ຺ຐຕຣາ ເອວ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ປາຣິວາສິກກມ຺ມວາຈາຕິ ເອເຕນ ‘‘ກມ຺ມຠູຕາ ວາຈາ ກມ຺ມວາຈາ’’ຕິ ກມ຺ມວາຈາສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖປິ ສິທ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສວຈນີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສນ຺ຕິ’’ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ວຈເນນ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕນກມ຺ມນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ‘‘ມາ ປກ຺ກມາຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຫິ ວິນຍຘຣານໍ ສມ຺ມຸຂີຠາວ’’ນ຺ຕິ ວາ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຓາຍ ປວຕ຺ຕນກກມ຺ມໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວຎ຺ຫິ ເກນຈິ ສວຈນີເຍ ກເຕ ອນາທເຣນ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຓາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ຣໂຊຫຕຠູມີຕິ ປຓ຺ຓສາລາວິເສສນໍ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ວສ຺ສາວາສິກຈີວຣໍ. ເສນາສນໍ ນ ລຠຕີຕິ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ນ ລຠຕິ. ອປຓ຺ຓກປຏິປທາຕິ ອວິຣທ຺ຘປຏິປທາ. ສເຈ ວາຍມນ຺ໂຕປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິສຍຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອວາຍມນ຺ໂຕປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ອວິເສເສນາຕິ ປາຣິວາສິກຸກ຺ຂິຕ຺ຕການໍ ສາມຎ຺ເຎນ. ປຎ຺ຈວຓ຺ຓຉທນພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນສູຕິ ປຎ຺ຈປ຺ປກາຣຉທເນຫິ ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນສຸ. ໂອພທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐານາທິພ຺ຍາປາຣປຏິພທ຺ຘໍ, ປີຬິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຎ຺ເຈ ວາ ປີເຐ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຕຏ຺ຏິກາຈມ຺ມຂຓ຺ຑາທີສຸ ທີຆາສເນສຸປິ ນິສີທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ນ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ຊານນ຺ຕສ຺ສປິ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາຕິ ອິທມ຺ປິ ປຣິວາສາທິເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເສສກມ຺ມານິ.

‘‘ເສນາສນໍ ນ ລຠຕິ ເສຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕຠາຄິຕາຍ. ອຸທ຺ເທສາທີນິ ທາຕຸມ຺ປິ ນ ລຠຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘ຕທຫຸປສມ຺ປນ຺ເນປິ ປກຕຕ຺ເຕ’ຕິ ວຈນໂຕ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສມວສ຺ສາຕິ ເອເຕນ ອປຈ຺ຉາ ອປຸຣິມໍ ນິປຊ຺ຊເນ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວຕ຺ຕເຠທາປຕ຺ຕິຠາວໍ ທີເປຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ນວກຕຣນ຺ຕິ ປາຣິວາສິກາທິນວກຕຣໍ. ປຐມໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ປຣິວາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕນ ປຸນ ເອກສ຺ສປິ ສນ຺ຕິເກ ສມາທິຍິຕຸໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ, ມານຕ຺ເຕ ປນ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອູເນຄເຓຈຣຓໂທສຕ຺ຕາ ນ ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ເອເກ. ປຐມໍ ອາທິນ຺ນວຕ຺ຕໍ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຍຖາ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ສມາທິຍິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໗໖) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອິທໍ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸນວຸຕິປາຣິວາສິກວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘກປາຬິຍໍ (ຈູຬວ. ໗໕) ອາຄຕໍ, ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍມ຺ປິ ເອຕ຺ຕກາຍ ປາຬິຍາ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໗໕-໘໔) ວຓ຺ຓນໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ປາຣິວາສິກວຕ຺ຕກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອິມສ຺ມິໍ ວິນຍສງ຺ຄຫປກຣເຓ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໘) ປນ ‘‘ນ ຉມາຍໍ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ‘‘ປາຣິວາສິກຈຕຸຕ຺ໂຖ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທີນິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ປຐມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕປທານິ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ປທານໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ປາຣິວາສິກວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຖາ ອນຸກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ປາຬິຍາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ນ ສເມຕິ. ອາຈຣິຍສ຺ສ ປນ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ – ‘‘ປາຣິວາສິກຈຕຸຕ຺ໂຖ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທີນິ ປາຣິວາສິກຠິກ຺ຂູນໍ ສມາທິຍິຕພ຺ພານິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ກມ຺ມກາຣການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມທສ຺ສນເມຕໍ, ຕສ຺ມາ ປາຣິວາສິກວຕ຺ເຕ ນ ປເວເສຕພ຺ພໍ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ປນ ປາຣິວາສິກຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ມາວຕ຺ຕິຕພ຺ພວຕ຺ຕານິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມານິເຍວ ປາຣິວາສິກວຕ຺ເຕ ປເວເສຕພ຺ພານີຕິ. ອມ຺ເຫຫິ ປນ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ອາຄຕານຸກ຺ກເມນ ປຐມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ຄຣຸກາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ທ຺ວຕ຺ຕິໍສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໓໓. ກມ຺ມາກມ຺ມວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

໒໔໙. ເອວໍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານວິນິຈ຺ຉຍກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ກມ຺ມາກມ຺ມວິນິຈ຺ຉຍກຖໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ກມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ກຣີຍເຕ ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມໍ, ອປໂລກນາທິຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍກມ຺ມໍ. ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອ-ກາໂຣ ວຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖ, ນ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ອກມ຺ມໍ. ກມ຺ມຎ຺ຈ ອກມ຺ມຎ຺ຈ ກມ຺ມາກມ຺ມໍ ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ວິຍ, ຜລາຜລໍ ວິຍ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອປໂລກນກມ຺ມຎຕ຺ຕິກມ຺ມທ຺ວຍໍ. ອກມ຺ມນ຺ຕິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມຎຕ຺ຕິຈຕອຸຕ຺ຖກມ຺ມທ຺ວຍໍ. ອຖ ວາ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຈຕູສຸປິ ເອເຕສຸ ລຫຸກກມ຺ມໍ. ອກມ຺ມນ຺ຕິ ຄຣຸກກມ຺ມໍ. ກມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ປນາຕິ ປກ຺ຂນ຺ຕຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຄຣຸກາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານວິນິຈ຺ຉຍກຖາປກ຺ຂໂຕ ອຎ຺ໂຎ ກມ຺ມາກມ຺ມວິນິຈ຺ຉຍກຖາປກ຺ໂຂ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ວາ ມຍາ ວຸຈ຺ຈເຕຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ປຣິຈ຺ເຉທນິທສ຺ສນໍ. ເຕນ ວິນຍກມ຺ມານິ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອິໂຕ ອູນາຘິການີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກມ຺ມານີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ອປໂລກນກມ຺ມນ຺ຕິອາທີນິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກມ຺ມານໍ ອຸທ຺ເທສກຖນໍ. ຕຕ຺ຖ ອປໂລກີຍເຕ ອາຍາຈີຍເຕ ອປໂລກນໍ, ອປປຸພ຺ພໂລກຘາຕຸ ອາຍາຈນຕ຺ເຖ, ຍຸປຈ຺ຈໂຍ ຠາວຕ຺ຖວາຈໂກ. ອປໂລກນວເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ອປໂລກນກມ຺ມໍ, ສີມຏ຺ຐກສງ຺ຆໍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ສງ຺ຆານຸມຕິຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ. ຎາປນາ ຎຕ຺ຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຊານາປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎຕ຺ຕິຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ, ອນຸສ຺ສາວນໍ ອກຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘຎຕ຺ຕິຍາເຍວ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ປູຣຓີ ທຸຕິຍາ, ຎຕ຺ຕິ ທຸຕິຍາ ເອຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍໍ, ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍຎ຺ຈ ຕໍ ກມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ, ເອກາຍ ຎຕ຺ຕິຍາ ເອກາຍ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ. ຈຕຸນ຺ນໍ ປູຣຓີ ຈຕຸຕ຺ຖີ, ຎຕ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖີ ເອຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖໍ, ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕໍ ກມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມໍ, ເອກາຍ ຎຕ຺ຕິຍາ ຕີຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ນາມ ສີມຏ຺ຐກສງ຺ຆໍ ໂສເຘຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໔໘໒ ອາທໂຍ) ກມ຺ມວຄ຺ເຄ ອາຄຕນເຍເນວ ເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ວິປຕ຺ຕິກາຣຓານິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ‘‘ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ກຕິຫາກາເຣຫິ ວິປຊ຺ຊນ຺ຕິ? ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ວິປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸໂຕຕິ ວິນຍກມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓຠູຕວຕ຺ຖຸໂຕ. ຎຕ຺ຕິໂຕ ອນຸສ຺ສາວນໂຕຕິ ທ຺ເວປິ ກມ຺ມວາຈາຍເມວ. ສີມໂຕຕິ ກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານຠູຕພທ຺ຘສີມໂຕ. ປຣິສໂຕຕິ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕຉນ຺ທາຣຫຠູຕກາຣກສງ຺ຆໂຕ. ຕານິເຍວ ຫິ ປຎ຺ຈ ສພ຺ເພສໍ ວິນຍກມ຺ມານໍ ວິປຕ຺ຕິກາຣຓານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕໂຕ ຕໍ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິກາຣຓຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປາຬິນເຍນ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມຸຂາກຣຓີຍໍ ກມ຺ມໍ ອສມ຺ມຸຂາ ກໂຣຕິ, ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນໍ ອຘມ຺ມກມ຺ມ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາກຣຓີຍໍ ປຏິປຸຈ຺ຉາກຣຓີຍໍ ປຏິຎ຺ຎາຍກຣຓີຍນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອຕຖາກຣເຓນ, ສຕິວິນໂຍ ອມູຬ຺ຫວິນໂຍ ຕສ຺ສປາປິຍສິກາ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ນິຍສກມ຺ມໍ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ປຏິສາຣຓີຍກມ຺ມໍ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມໍ ປຣິວາໂສ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາ ມານຕ຺ຕໍ ອພ຺ຠານໍ ອຸປສມ຺ປທນ຺ຕິ ອິເມສໍ ເຕຣສກມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎກມ຺ມາຣຫສ຺ສ ອຎ຺ຎກມ຺ມກຣເຓນ, ອຸໂປສໂຖ ປວາຣຓາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອທິວເສ ກຣເຓນ, ປຓ຺ຑໂກ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ມາຕຸຆາຕໂກ ປິຕຸຆາຕໂກ ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກ ສງ຺ຆເຠທໂກ ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ອູນວີສຕິວສ຺ໂສ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນປຸພ຺ໂພຕິ ອິເມສໍ ເຕຣສນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມກຣເຓນ ອິຕິ ອິມານິ ເອກຕິໍສ ກມ຺ມານິ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນໍ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ໂຫຕິ. ຎຕ຺ຕິໂຕ ປຎ຺ຈ, ອນຸສ຺ສາວນໂຕ ປຎ຺ຈາຕິ ອິມານິ ທສ ກາຣຓານິ ອນ຺ໂຕກມ຺ມວາຈາຍເມວ ລຠນ຺ຕິ, ສີມໂຕ ເອກາທສ ກາຣຓານິ ສີມາສມ຺ມຸຕິວເສນ ລຠນ຺ຕິ, ປຣິສໂຕ ທ຺ວາທສ ກາຣຓານິ ຈຕຸວຄ຺ຄປຎ຺ຈວຄ຺ຄທສວຄ຺ຄວີສຕິວຄ຺ຄສງ຺ຂາເຕສຸ ຈຕູສຸ ສງ຺ເຆສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ກມ຺ມປຕ຺ຕຉນ຺ທາຣຫສມ຺ມຸຂີຠູຕສງ຺ຂາຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຆານໍ ວເສນ ລຠນ຺ຕີຕິ.

ເອວໍ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິກາຣຓານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຈຕຸວຄ຺ຄສງ຺ຆາທີສຸ ສນ຺ນິສິນ຺ນານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິເສສນາມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸວຄ຺ຄກຣເຓ ກມ຺ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໒໕໐. ຕໂຕ ປຣໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ຐານໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກຕິ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕມ຺ປິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໒໕໑. ຕໂຕ ຕານິເຍວ ກມ຺ມານິ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ປວຕ຺ຕານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປກາເສຕຸກາໂມ ‘‘ອຍໍ ຕາວ ປາຬິນໂຍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສໍ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາຍໍ ຈຕູສຸ ກມ຺ເມສຸ ກຕມໍ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ນາມາຕິ ປຸຈ຺ຉາຍໍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສີມຏ຺ຐກສງ຺ຆໍ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ອວິປ຺ປວາສສງ຺ຂາຕມຫາສີມຏ຺ຐກໍ ສງ຺ຆໍ ໂສເຘຕ຺ວາ. ນ ຫິ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ສນ຺ນິປຕິເຕ ສງ຺ເຆ ໂສເຘຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ອວິປ຺ປວາສສີມາສງ຺ຂາຕາຍ ມຫາສີມາຍ ປນ ວິຕ຺ຖາຣຕ຺ຕາ ພຫູນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວສນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ສມຄ຺ຄຠາວຕ຺ຖໍ ໂສເຘຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ຕິສ຺ສໍ ສີມາຍໍ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິຄຓໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອນາຄຕານໍ ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂູນໍ ຉນ຺ທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຈຕຸວຄ຺ຄກຣເຓ ກມ຺ເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ ປກຕຕ຺ຕາ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ອວເສສາ ປກຕຕ຺ຕາ ຉນ຺ທາຣຫາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໙໗). ສມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸມຕິຍາຕິ ຉນ຺ທສ຺ສ ອາຫຣິຕຕ຺ຕາ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອາຄຕາປິ ອນາຄຕາປິ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ສມຄ຺ຄາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸມຕິຍາ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສາເວຕ຺ວາຕິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິນາ ກມ຺ມວາຈໍ ອຠຓິຕ຺ວາ ‘‘ຣຸຈ຺ຈຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ. ທຸຕິຍມ຺ປິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ຣຸຈ຺ຈຕິ ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສາເວຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ນາມາຕິ ໂຍຊນາ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອປໂລກນກມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ອິມິນາ ‘‘ສີມຏ຺ຐກສງ຺ຆໍ ໂສເຘຕ຺ວາ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ອຕິທິສຕິ. ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ເຕສຸ ຈຕູສຸ ກມ຺ເມສຸ ກິໍ ອຎ຺ຎກມ຺ມໍ ອິຕຣກມ຺ມວເສນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣ’’ອິຈ຺ຈາທິ. ເອວໍ ໂຫຕຸ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອວິເສເສນ ສພ຺ພມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ອຎ຺ຎວເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂກ, ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ເມ ປນ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິໂຕ ປຣານິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາເນວ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ອຏ຺ຐກຖາຍນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາຫາຣສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍທິ ເອວໍ ອກ຺ຂຣປຣິຫີນາທີສຸ ສນ຺ເຕສຸ ກມ຺ມໂກໂປ ສິຍາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອກ຺ຂຣປຣິຫີນນ຺ຕິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ’’ຕິອາທີສຸ ສຸ-ກາຣ ຓາ-ກາຣ ຕຸ-ກາຣາທີນໍ ຠສ຺ສນໍ. ປທປຣິຫີນນ຺ຕິ ສຸຓາຕູຕິອາທີນໍ ວິຠຕ຺ຍນ຺ຕປທານໍ ຠສ຺ສນໍ. ທຸຣຸຕ຺ຕປທໍ ປນ ອຸປຣິ ວກ຺ຂຕິ.

ອິທານິ ປຸນປ຺ປຸນວຈເນ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ອກຸປ຺ປກມ຺ເມ ທຬ຺ຫິກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ກຸປ຺ປກມ຺ເມ ກມ຺ມໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ອິທໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມໍ. ອກຸປ຺ປກມ຺ເມຕິ ອກຸປ຺ເປ ຐານາຣເຫ ປຸເຣກຕກມ຺ເມ. ທຬ຺ຫິກມ຺ມໍ ໂຫຕີຕິ ຖິຣຕຣກມ຺ມໍ ໂຫຕິ ເອກາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພຠາເຣ ທຸຕິຍຕຕິຍາທິຣຊ຺ຊູຫິ ພນ຺ຘນໍ ວິຍ. ກຸປ຺ປກມ຺ເມຕິ ອກ຺ຂຣປຣິຫີນາທິວເສນ ກຸປ຺ເປ ອຏ຺ຐານາຣເຫ ປຸເຣກຕກມ຺ເມ. ກມ຺ມໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຕ຺ເຕ ສຕິ ເຕສໍ ອກ຺ຂຣປຣິຫີນາທີນໍ ໂສຘິຕຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘກມ຺ມໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອກຸປ຺ປກມ຺ເມ ກຸປ຺ປກມ຺ເມຕິ ວາ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ປຸເຣຕຣໍ ກຕກມ຺ມສ຺ມິໍ ອກຸປ຺ປກມ຺ເມ ສຕິ ປຈ຺ຉາ ອິທໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມໍ ທຬ຺ຫິກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ປຸເຣກຕກມ຺ມສ຺ມິໍ ກຸປ຺ປກມ຺ເມ ສຕິ ອິທໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມໍ ອກຸປ຺ປໍ ຐານາຣຫໍ ປຣິສຸທ຺ຘກມ຺ມໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ອິມໍ ປາຐໍ ນິສ຺ສາຍ ອາຈຣິຍວຣາ ເອກປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ລຊ຺ຊີເປສລພຫຸສ຺ສຸຕສິກ຺ຂາກາມຠູຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ສິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ? ນ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິກາ ລທ຺ຘສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ອຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ຕາຍ ເອວ ສທ຺ຘິໍ ທິຄຸຓຕິຄຸຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປຸຣິມສິກ຺ຂາຍ ອສທ຺ທຫນ຺ຕາເຍວ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ໂນ ສທ຺ທຫນ຺ຕາຕິ? ໂນ ອສທ຺ທຫນ຺ຕາ, ສທ຺ທຫນ຺ຕາປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ປຸນປ຺ປຸນກຣເຓ ຍຸຕ຺ຕິໂຕປິ ອາຄມໂຕປິ ອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ອານິສໍສເມວ ປສ຺ສນ຺ຕາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ.

ກຖໍ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ? ຍຖາ ຫິ ໂລເກ ອຠິສິຕ຺ຕມ຺ປິ ຣາຊານໍ ປຸນປ຺ປຸນາຠິສິຎ຺ຈເນ ອາທີນວໍ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ອຠິເສການຸຠາເວນ ຣາຊິທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕຕາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ອານິສໍສເມວ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຍຖາ ຈ ສາສເນ ເຈຕິຍໍ ວາ ປຏິມໍ ວາ ນິຏ຺ຐິຕສພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ຠຄວໂຕ ວຈເນຫິ ອຠິເສກມງ຺ຄລໍ ກໂຣນ຺ຕາປິ ປຸນປ຺ປຸນກຣເຓ ອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ອຕິເຣກຕຣໍ ມຫິທ຺ຘິກຕາມຫານຸຠາວຕາທິອານິສໍສເມວ ປສ຺ສນ຺ຕາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ, ເອວເມວ ກຕອຸປສມ຺ປທກມ຺ມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຸນເທວ ກມ຺ມວາຈາຠຓເນ ອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸອາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອງ຺ເຄສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ອງ຺ເຄ ອປຣິປຸຓ຺ເຓ ສຕິ ກມ຺ມໂກປສມ຺ຠວໂຕ ອິທານິ ກຕກມ຺ເມນ ປຣິປຸຓ຺ຓອງ຺ເຄ ສຕິ ກມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວຎ຺ຈ ປຸພ຺ເພວ ກມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠເວປິ ທຬ຺ຫິກມ຺ມຖິຣຕຣສມ຺ຠວຎ຺ຈ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ກໂຣນ຺ຕິ. ກຖໍ ອາຄມໂຕ ອານິສໍສໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ? ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາປາຐວິນຍສງ຺ຄຫປາເຐສຸ ທຸຣຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ໂສຘນຕ຺ຖໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຠາວສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓນເຍນ ວຈນໂຕ. ເສສຎຕ຺ຕິໂທສອນຸສ຺ສາວນໂທສານຎ຺ຈ ວຕ຺ຖຸວິປຕ຺ຕິສີມວິປຕ຺ຕິປຣິສວິປຕ຺ຕິໂທສານຎ຺ຈ ໂສຘນໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນ ອຍມ຺ປິ ປຈ຺ຉິມປາໂຐ ອາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕວ. ອິຕິ ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ໂກປສມ຺ຠເວປິ ອິທານິ ກຕກມ຺ເມນ ສມ຺ປຊ຺ຊນສງ຺ຂາຕໍ ອານິສໍສໍ ອາຄມໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເກຈິ ປນ ອາຈຣິຍາ ອິມໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປາຐໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປຐມກມ຺ມກຣຓກາເລ ທຸຣຸຕ຺ຕໂສຘນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈິຣກາເລ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕເທຕໍ ວຈນໍ ເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕໍ, ນ ຏີກາທີສຸ ວິນິຈ຺ຉິຕໍ, ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຈນໂຕປິ ອປຣຠາເຄ ວຈນໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠຓເນ ຎຕ຺ຕິໂທສອນຸສ຺ສາວນໂທສານິ ປຈ຺ຉິມຠຓເນ ສຸຏ຺ຐຸ ຠຓນ຺ໂຕ ໂສເຘຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ, ນ ວຕ຺ຖຸວິປຕ຺ຕິສີມວິປຕ຺ຕິປຣິສວິປຕ຺ຕິໂທສານິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຂເຓ ຕເມວ ວຕ຺ຖຸ, ສາ ເອວ ສີມາ, ສາ ເອວ ປຣິສາ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ປຸນປ຺ປຸນວຈເນນ ໂສເຘຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອປຣຠາເຄ ກໂຣນ຺ໂຕ ປນ ປຸພ຺ເພ ອປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສຠາເວນ ວຕ຺ຖຸວິປຕ຺ຕິຠູເຕປິ ອິທານິ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ປຸພ຺ເພ ສີມສງ຺ກຣາທິຠາເວນ ສີມວິປຕ຺ຕິສມ຺ຠເວປິ ອິທານິ ຕທຠາວຕ຺ຖາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ໂສຘິຕຕ຺ຕາ ສີມສມ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ປຸພ຺ເພ ວຄ຺ຄກມ຺ມາທິວເສນ ປຣິສວິປຕ຺ຕິສມ຺ຠເວປິ ອິທານິ ຕທຠາວຕ຺ຖາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ໂສຘິຕຕ຺ຕາ ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຎ຺ຈ ວິປຕ຺ຕິໂຍ ໂສເຘຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໂຕ ປຐມກາເລ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠຓນໂຕປິ ອປຣຠາເຄ ຠຓນໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍທິ ເອວໍ ອຸປສມ຺ປທສິກ຺ຂາຍ ທຫໂຣ ຠເວຍ຺ຍາຕິ? ນ ຠເວຍ຺ຍ. ກສ຺ມາ? ໂປຣາຓສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕາຍ ເອວ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປຸເຣກຕກມ຺ມສ຺ສ ສມ຺ປຊ຺ຊນຠາເວນ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕ ສຕິ ຕາຍ ຐິຕຕ຺ຕາ ອທຫໂຣ ສິຍາ. ປຸຣິມກມ຺ມສ຺ສ ອສມ຺ປຊ຺ຊນຠາເວນ ອິທານິ ກຕກມ຺ເມເຍວ ອຸປສມ຺ປທຠາເວນ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕ ສຕິ ກສ຺ມາ ທຫໂຣ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ? ເອວໍ ສນ຺ເຕ ທຫໂຣ ຠເວຍ຺ຍ. ເອວໍ ທຫໂຣ ສມາໂນ ປຸຣິມສິກ຺ຂາຍ ວສ຺ສໍ ຄເຓຕ຺ວາ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນາທີນິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ ຠເວຍ຺ຍາຕິ? ເອວໍ ປຸຣິມສິກ຺ຂາຍ ອຏ຺ຐິຕຠາວໍ ປຈ຺ຉິມສິກ຺ຂາຍ ເອວ ລທ຺ຘຸປສມ຺ປທຠາວໍ ຕຖໂຕ ຊານນ຺ໂຕ ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສາວຊ຺ໂຊ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປນ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຣິມສິກ຺ຂາຍເມວ ຐິໂຕ’’ຕິ ມຎ຺ຎິຕ຺ວາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນວຊ຺ໂຊຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອູນວີສຕິວສ຺ສໍ ປຣິປຸຓ຺ຓສຎ຺ຎີຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ໂສ ທສວສ຺ສຈ຺ຈເຍນ ອຎ຺ຎໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ, ຕໍ ເຈ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຄໂຓ ປູຣຕິ, ສູປສມ຺ປນ຺ໂນ. ໂສປິ ຈ ຍາວ ນ ຊານາຕິ, ຕາວສ຺ສ ເນວ ສຄ຺ຄນ຺ຕຣາໂຍ, ນ ໂມກ຺ຂນ຺ຕຣາໂຍ. ຎຕ຺ວາ ປນ ປຸນ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໔໐໖) ອາຄຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນຕ຺ຕາ ກມ຺ມໂກປໂຕ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກາເລ ປຸນ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊເນນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠູຕຠາວສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອິມິນາ ນເຍນ ສີມວິປນ຺ນປອສວິປນ຺ນຎຕ຺ຕິວິປນ຺ນອນຸສ຺ສາວນວິປນ຺ນຠູຕຕ຺ຕາ ກມ຺ມໂກປໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຠູຕໍ ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ອປຣຠາເຄ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ຕິກາເລປິ ປຎ຺ຈ ວິປຕ຺ຕິໂທສານິ ໂສເຘຕ຺ວາ ປຸນ ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມວາຈາກຣເຓນ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂສປິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຸພ຺ພກມ຺ມກາເລ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາປິ ອປຣກມ຺ມກາເລ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອກຈ຺ເຈ ປນ ຠິກ຺ຂູ ໂປຣາຓສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ນວສິກ຺ຂເມວ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ເຕ ປນ ຠິກ຺ຂູ ນວສິກ຺ຂາວເສນ ທຫຣາວ ຠວນ຺ຕິ, ເອວໍ ກຣຓຎ຺ຈ ອຕິວິຍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຕໂນ ນວກຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ປຍິຣຸປາສິຕຸກາໂມ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຕ຺ຕນາ ວຸຑ຺ຒຕຣໍ ກາຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕານໍ ທຫຣໍ ກາຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມຄາຣເວນ ກໂຣນ຺ໂຕ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ. ອຖ ປນ ສິກ຺ຂາສມ຺ປນ຺ນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ເອວໍ ກເຣຍ຺ຍ, ສິກ຺ຂາ ນາມ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕ ສຕິ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສີລວິສຸທ຺ຘິເຍວ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍທິ ປຸຣິມສິກ຺ຂາ ອຏ຺ຐິຕາ ຠເວຍ຺ຍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ສຍເມວ ປຕິຕາ ໂຫຕິ. ປຸຣິມສິກ຺ຂາຍ ຐິຕາຍ ສຕິ ວິພ຺ຠມິຕຸກາໂມເຍວ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ກເຣຍ຺ຍ, ນ ຠິກ຺ຂຸຠວິຕຸກາໂມ, ໂສ ປນ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລເມວ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ໂປຣາຓສິກ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ໂປຣາຓສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ນວສິກ຺ຂາຄຫຓໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຣຓໍເຍວ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ທິສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ? ໂປຣາຓສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ນວສິກ຺ຂາຄຫເຓ ປຸຣິມກມ຺ມໍ ອສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມກມ຺ມສມ຺ປຊ຺ຊເນ ສຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ປຸຣິມສິກ຺ຂາ ນຕ຺ຖິ, ຍາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕພ຺ພາ, ຕຖາປິ ນວສິກ຺ຂາຍ ສມ຺ປຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ທຫຣຠາວໍ ປຕ຺ໂຕປິ ຍຸຕ຺ຕຣູໂປເຍວ.

ຍທິ ປຸຣິມກມ຺ມມ຺ປິ ປຈ຺ຉິມກມ຺ມມ຺ປິ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິເຍວ, ເອວໍ ສຕິ ປຸຣິມສິກ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ. ປຈ຺ຉິມສິກ຺ຂາຍ ຐິໂຕປິ ທຫຣຠາວໍ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຍຸຕ຺ຕຣູໂປ. ຍທິ ປນ ປຸຣິມກມ຺ມເມວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຈ຺ຉິມກມ຺ມໍ, ເອວໍ ສຕິ ປຸພ຺ເພ ຐິຕໂປຣາຓສິກ຺ຂາປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ ປຕິຕາ. ປຈ຺ຉິມສິກ຺ຂາປິ ປຈ຺ຉິມກມ຺ມສ຺ສ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິປຕ຺ຕີນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ໂຍຄໂຕ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິມສິກ຺ຂາຍ ຈ ປຕິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉິມສິກ຺ຂາຍ ຈ ອລທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຸຠໂຕ ຠຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຍຸຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ. ໂປຣາຓສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ນວສິກ຺ຂາຄຫເຓ ປນ ສຕິ ປຸຣິມກມ຺ມໍ ສມ຺ປນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມກມ຺ມໍ ອສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ປຸຣິມສິກ຺ຂາຍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕເຍວ, ປຸຣິມໍ ອສມ຺ປນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມໍ ສມ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ປຈ຺ຉິມສິກ຺ຂາຍ ຐິໂຕ ເອວ. ປຸຣິມປຈ຺ຉິມກມ຺ມທ຺ວຍມ຺ປິ ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ ສມ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ທຬ຺ຫິກມ຺ມຖິຣຕຣຠູຕາຍ ປຸຣິມສິກ຺ຂາຍ ຐິໂຕເຍວ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິມສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ນວສິກ຺ຂາຄຫຓໂຕ ປຸຣິມສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນວສິກ຺ຂາຄຫຓໍ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິມໍ ປນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອາຈຣິຍານໍ ວາທໍ ອມນສິກໂຣນ຺ຕາ ອຎ຺ເຎ ອາຈຣິຍາ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ອນິຈ຺ຉິຕກຖໍ ກເຖນ຺ຕິ. ກຖໍ? ເອກຈ຺ເຈ ເຖຣາ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ກິໍ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕາ ປາຣາຊິກປ຺ປຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຸນ ສິກ຺ຂາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສ຺ສາມາຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕ ເຖຣາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກມ຺ມວາຈໍ ຠຓນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອວມາຫໍສຸ. ເອກຈ຺ເຈ ປນ ເຖຣາ ‘‘ກສ຺ມາ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຍຖາ ນາມ ອສນິ ເອກວາຣເມວ ປຕນ຺ຕີ ສຕ຺ເຕ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕິ, ເອວເມວ ຠຄວໂຕ ອາຓາຠູຕາ ກມ຺ມວາຈາ ເອກວາຣໍ ຠຓມານາ ກມ຺ມໍ ສິຊ຺ຌາເປຕິ, ນ ອເນກວາຣ’’ນ຺ຕິ, ເຕປິ ‘‘ກມ຺ມສິຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠຓນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອວມາຫໍສຸ. ພຫໂວ ປນ ຠິກ຺ຂູ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ທິນ຺ນສິກ຺ຂໍ ອສທ຺ທຫນ຺ຕາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍຄຸຓາປຣາຘກາ ເອເຕ ສມຓາ’’ຕິ. ເຕ ‘‘ປຸພ຺ພສິກ຺ຂໍ ອສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕາ ເອວມາຫໍສຸ.

ອປເຣ ປນ ເຖຣາ ‘‘ປຐມໍ ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມວາຈາຠຓນກາເລເຍວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ອປຣຠາເຄ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອຎ຺ເຎ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍເມວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມ, ອຖ ຈ ປນິເມ ຠິກ຺ຂູ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມຠູຕາຍ ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມວາຈາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕີ’’ຕິ, ຕໍ ນີຕຕ຺ຖເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວທິໍສຸ. ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໂຕ ປນ ອິມິນາ ນເຍນ ຈຕູສຸປິ ກມ຺ເມສຸ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກມ຺ມສງ຺ກຣເມວ ຫິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ເມ ວິເສສໂຕ ວທຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຠາໂວ ປນ ສພ຺ເພສູຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວ ຫິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມວາຈາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນເຍວ ປຸພ຺ເພ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພຠາໂວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ປຏິປຸຈ຺ຉາກຣຓີຍາທີສຸປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ປຏິໍຎ຺ຎາຍ ກຣຓີຍາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິປຸຈ຺ຉາຍ ກຣຓີຍໍ ອປ຺ປຏິປຸຈ຺ຉາ ກໂຣຕີຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອໂຈເທຕ຺ວາ ອສາເຣຕ຺ວາ ກໂຣຕິ. ປຏິຎ຺ຎາຍ ກຣຓີຍໍ ອປ຺ປຏິຎ຺ຎາຍ ກໂຣຕີຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຍຖາທິນ຺ນາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ກາຕພ຺ພໍ ອປຏິຎ຺ຎາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວິລປນ຺ຕສ຺ສ ພລກ຺ກາເຣນ ກໂຣຕິ. ສຕິວິນຍາຣຫສ຺ສາຕິ ທພ຺ພມລ຺ລປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສທິສສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ. ອມູຬ຺ຫວິນຍາຣຫສ຺ສາຕິ ຄຄ຺ຄຠິກ຺ຂຸສທິສສ຺ສ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ. ຕສ຺ສປາປິຍສິກກມ຺ມາຣຫສ຺ສາຕິ ອຸປວາຬຠິກ຺ຂຸສທິສສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນປາປສ຺ສ. ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາຣຫສ຺ສາຕິ ປຓ຺ຑກໂລຫິຕກຠິກ຺ຂຸສທິສສ຺ສ ຠຓ຺ຑນກາຣກສ຺ສ. ນິຍສກມ຺ມາຣຫສ຺ສາຕິ ເສຍ຺ຍສກຠິກ຺ຂຸສທິສສ຺ສ ອຠິຓ຺ຫາປຕ຺ຕິກສ຺ສ. ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມາຣຫສ຺ສາຕິ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກຠິກ຺ຂຸສທິສສ຺ສ ກຸລທູສກສ຺ສ. ປຏິສາຣຓີຍກມ຺ມາຣຫສ຺ສາຕິ ສຸຘມ຺ມຠິກ຺ຂຸສອສສ຺ສ ອຸປາສເກ ຊາຕິອາທີຫິ ທູເສນ຺ຕສ຺ສ. ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມາຣຫສ຺ສາຕິ ຉນ຺ນຠິກ຺ຂຸສທິສສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໍ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໍ ອເທເສນ຺ຕສ຺ສ ອຣິຏ຺ຐຠິກ຺ຂຸສທິສສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ. ປຣິວາສາຣຫສ຺ສາຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິກສ຺ສ. ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣຫສ຺ສາຕິ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ. ມານຕ຺ຕາຣຫນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິກໍ. ອພ຺ຠານາຣຫນ຺ຕິ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ. ອຸປສມ຺ປາເທຕີຕິ ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ.

ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣຕີຕິ ອນຸໂປສຖທິວເສ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣຕິ. ອຸໂປສຖທິວໂສ ນາມ ຐເປຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກມາສໍ ອວເສເສສຸ ເອກາທສສຸ ມາເສສຸ ຠິນ຺ນສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ສາມຄ຺ຄິທິວໂສ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຈາຕຸທ຺ທສປນ຺ນຣສາ ຈ, ເອຕໍ ຕິປ຺ປກາຣມ຺ປິ ອຸໂປສຖທິວສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທິວເສ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣຕິ ນາມ. ຍຕ຺ຣ ຫິ ປຕ຺ຕຈີວຣາທິອຕ຺ຖາຍ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ກາຣເຓນ ວິວທນ຺ຕາ ອຸໂປສຖໍ ວາ ປວາຣຓໍ ວາ ຐເປນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ອຘິກຣເຓ ວິນິຈ຺ຉິເຕ ‘‘ສມຄ຺ຄາ ຊາຕມ຺ຫາ’’ຕິ ອນ຺ຕຣາ ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ກໂຣນ຺ເຕຫິ ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສໂຖ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕິ.

ອປ຺ປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕີຕິ ອປ຺ປວາຣຓທິວເສ ປວາເຣຕິ. ປວາຣຓທິວໂສ ນາມ ເອກສ຺ມິໍ ກຕ຺ຕິກມາເສ ຠິນ຺ນສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ສາມຄ຺ຄິທິວໂສ ຈ ປຈ຺ຈຸກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຐປິຕທິວໂສ ຈ ທ຺ເວ ຈ ປຸຓ຺ຓມາສິໂຍ, ເອຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ປວາຣຓທິວສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທິວເສ ປວາເຣນ຺ໂຕ ອປ຺ປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕິ ນາມ. ອິຘາປິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ວິວາທສ຺ສ ວູປສເມ ສາມຄ຺ຄີປວາຣຓໍ ກາຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ກໂຣນ຺ເຕຫິ ອປ຺ປວາຣຓາຍ ປວາຣຓາ ກຕາ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາປາໂຐ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໓).

‘‘ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສມ຺ມຸຕິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕເກນ ຍາຈິຕ຺ວາ ກເຕ ອສມ຺ມຸຂາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນປິ ນ ກຸປ຺ປຕິ ນິຍມາຠາວໂຕ. ອສມ຺ມຸຂາ ກເຕ ປນ ໂທສາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘ອສມ຺ມຸຂາ ກຕໍ ສຸກຕໍ ໂຫຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທູເຕນ ອຸປສມ຺ປທາ ປນ ສມ຺ມຸຂາ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ກມ຺ມວາຈານານຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ. ປຕ຺ຕນິກ຺ກຸຊ຺ຊນາທໂຍ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ອປນີຕມຕ຺ເຕປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາຕິອາທີສຸ ຍາວຕິກາ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕ ອາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ໂທ ອາຫໂຕ ໂຫຕິ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕາ ນ ປຏິກ຺ໂກສນ຺ຕິ, ອຍໍ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາ. ເຍນ ຘມ຺ເມນ ເຍນ ວິນເຍນ ເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ສງ຺ໂຆ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ຘມ຺ມສມ຺ມຸຂຕາ ວິນຍສມ຺ມຸຂຕາ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸ. ວິນໂຍຕິ ໂຈທນາ ເຈວ ສາຣຓາ ຈ. ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ນາມ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາ ເຈວ ອນຸສ຺ສາວນສມ຺ປທາ ຈ. ຍສ຺ສ ສງ຺ໂຆ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາຠາໂວ ປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຂຕາ. ກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ປວາຣຓມາສຕ຺ຕາ ‘ຐເປຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກມາສ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຸກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຐປິຕທິວໂສ ຈາຕິ ກາຬປກ຺ເຂ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ປນ຺ນຣສິໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວ ປຸຓ຺ຓມາສິໂຍຕິ ປຐມປຈ຺ຉິມວສ຺ສູປຄຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຣິວາຣ ໓.໔໘໓) ອາຄຕໍ.

‘‘ຐປິຕອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ກຕ຺ຕິກມາເສ ສາມຄ຺ຄິຍາ ກຕາຍ ສາມຄ຺ຄີປວາຣຓໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘ຐເປຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກມາສ’ນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ເຕສໍ ນານາສີມາສຸ ມຫາປວາຣຓາຍ ວິສຸໍ ປວາຣິຕານໍ ກຕ຺ຕິກມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສາມຄ຺ຄີ ໂຫຕິ, ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສໂຖ ເອວ ເຕຫິ ກາຕພ຺ໂພ, ນ ປວາຣຓາ ເອກສ຺ມິໍ ວສ຺ເສ ກຕປວາຣຓານໍ ປຸນ ປວາຣຓາຍ ອວິຫິຕຕ຺ຕາ. ສາມຄ຺ຄີທິວໂສ ໂຫຕີຕິ ອນຸໂປສຖທິວເສ ສາມຄ຺ຄີກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ປນ຺ນຣສິຍໍ ວາ ສງ຺ໂຆ ສາມຄ຺ຄິໍ ກໂຣຕິ, ຕທາ ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສຖທິວໂສ ນ ໂຫຕິ, ຈາຕຸທ຺ທສີປນ຺ນຣສີອຸໂປສໂຖວ ໂຫຕິ. ອຸປຣິ ປວາຣຓາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຈ຺ຈຸກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຐປິຕທິວໂສ ຈາຕິ ຠຓ຺ຑນກາຣເກຫິ ອຸປທ຺ທຸຕາ ວາ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ປວາຣຓສງ຺ຄຫໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີທິວໂສ ຈ. ທ຺ເວ ຈ ປຸຓ຺ຓມາສິໂຍຕິ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ຈາຕິ ທ຺ເວ ປຸຓ຺ຓມາສິໂຍ. ເອຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘນ຺ຕິ ປຸຓ຺ຓມາສິທ຺ວເຍນ ສທ຺ຘິໍ ສາມຄ຺ຄີປວາຣຓໍ ຈາຕຸທ຺ທສີປວາຣຓຎ຺ຈ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ, ອິທຎ຺ຈ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຣູປປຈ຺ຈເຍ ປນ ສຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ປຸຓ຺ຓມາສີນໍ ປຸຣິມາ ທ຺ເວ ຈາຕຸທ຺ທສິໂຍ, ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສິຍາ ອນນ຺ຕຣາ ປນ຺ນຣສີປີຕິ ອິເມປິ ຕໂຍ ທິວສາ ປວາຣຓາທິວສາ ເອວາຕິ ອິມໍ ສຕ຺ຕວິຘມ຺ປິ ປວາຣຓາທິວສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທິວເສ ປວາເຣຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປຣິວາຣ ໒.໔໘໓) ອາຄຕໍ.

ເອວໍ ວຕ຺ຖຸວິປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຎຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍໍ ອນຸສ຺ສາວນວິປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຎຕ຺ຕິໂຕ ວິປຕ຺ຕິຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈມຎຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ປຈ຺ຉາ ວາ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ອນຸສ຺ສາວນກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຐມໍ ອນຸສ຺ສາວນໍ ສາເວຕ຺ວາ ‘‘ເອສາ ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ອນຸສ຺ສາວນານນ຺ຕຣເມວ ສກລໍ ຎຕ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ, ປຣິໂຍສາເນ ‘‘ເອສາ ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໕໒. ຈຕຸຕ຺ຖອນຸສ຺ສາວນວິປຕ຺ຕິສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ຍ຺ວາຍນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປ຺ປເຠໂທ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ທສຘາ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ປເຠໂທຕິ ເອຕ຺ຖ ທສຘາ ທສວິເຘນ ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ປເຠໂທຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເກນາຍໍ ປເຠໂທຕິ ອາຫ ‘ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ’ຕິ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນສງ຺ຂາຕານໍ ອກ຺ຂຣານໍ ຊນິກາ ພຸທ຺ຘິ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິ, ຕາຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ, ອກ຺ຂຣສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕເຠເທເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ວາ ສໍໂຍຄປຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິທມ຺ປິ ຄຣຸກນ຺ຕິ ໂຍຊນາ’’ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຣິວາຣ ໓.໔໘໕) ປນ ‘‘ຐານກຣຓານິ ສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພມກ຺ຂຣໍ ສິຖິລໍ, ຕານິເຍວ ຘນິຕານິ ອສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພມກ຺ຂຣໍ ຘນິຕໍ. ທ຺ວິມຕ຺ຕກາລໍ ທີຆໍ, ເອກມຕ຺ຕກາລໍ ຣສ຺ສໍ. ທສຘາ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ປເຠໂທຕິ ເອວໍ ສິຖິລາທິວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ອກ຺ຂຣຸປ຺ປາທກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທສປ຺ປກາເຣນ ປເຠໂທ. ສພ຺ພານິ ຫິ ອກ຺ຂຣານິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຈ. ສໍໂຍໂຄ ປໂຣ ເອຕສ຺ມາຕິ ສໍໂຍຄປໂຣ. ນ ສໍໂຍຄປໂຣ ອສໍໂຍຄປໂຣ ‘ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕເຖຣສ຺ສ ຍສ຺ສ ນ ຂມຕີ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕ-ກາຣ ນ-ກາຣສຫິຕາໂຣ ອສໍໂຍຄປໂຣ. ກຣຓານີຕິ ກຓ຺ຐາທີນິ’’ ອິຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸນ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປຣິວາຣ ໒.໔໘໕) ‘‘ຕຕ຺ຖ ອາຍສ຺ມໂຕຕິອາທີສຸ ສຣານນ຺ຕຣິຕານິ ສ-ກາຣ ມ-ກາຣາທິພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ‘ສໍໂຍໂຄ’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ໂຍ ສໍໂຍໂຄ ປໂຣ ຍສ຺ສ ອ-ກາຣາທິໂນ, ໂສ ສໍໂຍຄປໂຣ ນາມ. ຣສ຺ສນ຺ຕິ ອ-ກາຣາທິພ຺ຍຎ຺ຊນຣຫິຕໍ ປທໍ. ອສໍໂຍຄປຣນ຺ຕິ ‘ຍສ຺ສ ນ ຂມຕີ’ຕິອາທີສຸ ສ-ກາຣ ນ-ກາຣາທິພ຺ຍຎ຺ຊນສຫິຕໍ ປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕ-ກາຣສ຺ສ ຖ-ກາຣໍ ອກຕ຺ວາ ‘ສຸຓາຕຸ ເມ’ຕິອາທິໍ ອວຕ຺ວາ ວຄ຺ຄນ຺ຕເຣ ສິຖິລເມວ ກຕ຺ວາ ‘ສຸຓາຏຸ ເມ’ຕິອາທິໍ ວທນ຺ໂຕປິ ທຸຣຸຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິເຍວ ຐເປຕ຺ວາ ອນຸຣູປໍ ອາເທສໍ. ຍຎ຺ຫິ ‘ສຈ຺ຈິກຕ຺ຖປຣມຕ຺ເຖນາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘ສຈ຺ຈິກຏ຺ຐປຣມຏ຺ເຐນາ’ຕິ ຈ ‘ອຕ຺ຖກຖາ’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘ອຏ຺ຐກຖາ’ຕິ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕາທິສໍ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາທີສຸ ທິຏ຺ຐປໂຍຄໍ ຕທນຸຣູປຎ຺ຈ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘ອນຸກ຺ກມາຄຕໍ ປເວຓິໍ ອວິນາເສນ຺ເຕນາ’ຕິອາທິ. ‘ທີເຆ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຣສ຺ສ’ນ຺ຕິອາທີສຸ ‘ຠິກ຺ຂູນ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘ຠິກ຺ຂຸນ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ພຫູສູ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘ພຫຸສູ’ຕິ ວາ ‘ນກ຺ຂມຕີ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘ນ ຂມຕີ’ຕິ ວາ ‘ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘ອຸປສມ຺ປທາເປໂຂ’ຕິ ວາ ເອວໍ ອນຸຣູປຏ຺ຐາເນສຸ ເອວ ທີຆຣສ຺ສາທິຣສ຺ສທີຆາທິວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປນ ‘ນາໂຄ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘ນໂຄ’ຕິ ວາ ‘ສງ຺ໂຆ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘ສໂຆ’ຕິ ວາ ‘ຕິສ຺ໂສ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘ຕິໂສ’ຕິ ວາ ‘ຍາຈຕີ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘ຍາຈນ຺ຕີ’ຕິ ວາ ເອວໍ ອນນຸຣູປຏ຺ຐາເນສຸ ວຕ຺ຕຸໍ. ສມ຺ພນ຺ຘໍ ປນ ວວຕ຺ຖານຎ຺ຈ ສພ຺ພຖາປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ. ເສສານິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພານິ.

໒໕໓. ສີມວິປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉໂຍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ສີມກຖາຍໍ ສພ຺ເພນ ກຖິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ປຣິສວິປຕ຺ຕິກຖາຍ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣເຓຕິ ຈຕຸວຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ກຕ຺ຕພ຺ເພ. ອນິສ຺ສາຣິຕາຕິ ອຸໂປສຖຏ຺ຐປນາທິນາ ວາ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສກຠາເວນ ວາ ນ ພຫິກຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ‘‘ອປກຕຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກສ຺ສ ວາ ຍສ຺ສ ວາ ອຸໂປສຖປວາຣຓາ ຐປິຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໒໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຐປິຕອຸໂປສຖປວາຣໂຓ ຠິກ຺ຂຸ ອປກຕຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຣິສຸທ຺ຘສີລາຕິ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ປຣິວາສາທິກມ຺ເມສຸ ປນ ຄຣຸກຏ຺ຐາປິ ອປກຕຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອວເສສາ…ເປ… ຉນ຺ທາຣຫາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕາ ປນ ຉນ຺ທາຣຫາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕປິ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິໂຕ ອຘິກາ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາວ ຉນ຺ທາຣຫາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆໂຕ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິເຕເນວ ຉນ຺ໂທ ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ວາ ທາຕພ຺ພາ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຣິວາຣ ໓.໔໘໘) ປນ ‘‘ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ ຈ ປກຕຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘ປກຕຕ຺ຕາ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອນິສ຺ສາຣິຕາຕິ ປຸຣິມປທສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ປຣິສຸທ຺ຘສີລາຕິ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ. ນ ເຕສໍ ຉນ຺ໂທ ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ວາ ເອຕີຕິ ຕີສຸ ທ຺ວີສຸ ວາ ນິສິນ຺ເນສຸ ເອກສ຺ສ ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ອາຫຏາປິ ອນາຫຏາວ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ອາຄໂຕ. ເອວໍ ປາຬິຍຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ວິປຕ຺ຕິ ຈ ອາຄຕາ, ຏີກາຈຣິເຍຫິ ຈ ວິນິຈ຺ຉິຕາ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ກຕ຺ຕພ຺ພານິ, ນ ອວຸຕ຺ຕນເຍນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ; ໒.໔໓໑) –

‘‘ພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ;

ໂຍ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຕເຖວ ຎາໂຕ;

ໂສ ເຍຫິ ເຕສໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາ;

ຍສ຺ມາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສຸ.

‘‘ຕສ຺ມາ ຫິ ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ;

ຕໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ ປມາທເລຂໍ;

ສພ຺ພມ຺ປິ ສິກ຺ຂາສຸ ສຄາຣວານໍ;

ຍສ຺ມາ ປມາຓໍ ອິຘ ປຓ຺ຑິຕານ’’ນ຺ຕິ.

ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ກມ຺ມວຄ຺ເຄ ອປໂລກນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ກຣຓຏ຺ຐານໍ ເອກາທສວິປຕ຺ຕິສີມວິມຸຕ຺ຕໍ ພທ຺ຘສີມຠູຕໍເຍວ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ເອກາທສຫິ ອາກາເຣຫິ ສີມໂຕ ກມ຺ມານິ ວິປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໘໖) ວຈນໂຕ ນ ອພທ຺ຘອຸປຈາຣສີມຠູຕໍ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ເອກາທສວິປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໒) ‘‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ນາມ ສີມຏ຺ຐກສງ຺ຆໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸມຕິຍາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສາເວຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອປໂລກນກມ຺ມສ຺ສາປິ ພທ຺ຘສີມາຍເມວ ກຕ຺ຕພ຺ພຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ສີມຏ຺ຐກສງ຺ຆໂສຘນຎ຺ຈ ຉນ຺ທາຣຫານຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິ, ອນ຺ໂຕສີມໍ ປວິຏ຺ຐປວິຏ຺ຐານໍ ສງ຺ຆລາໂຠ ທາຕພ຺ໂພເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຎຕ຺ຕິກມ຺ມຠູຕໍ ອຸໂປສຖປວາຣຓາກມ຺ມໍ ອພທ຺ຘສີມວິຫາເຣປິ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອາຈຣິຍານໍ ວາໂທປິ ‘‘ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມຠູຕໍ ກຖິນທານກມ຺ມໍ ອຸປຈາຣສີມາຍເມວ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອາຈຣິຍານໍ ວາໂທປິ ປາຬິວິໂຣໂຘ ອຏ຺ຐກຖາວິໂຣໂຘ ຈ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຸໂປສຖປວາຣຓກຖາວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ ກຖິນກຖາວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ຕຕ຺ຖ ສຸຏ຺ຐຸ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສໍສໂຍ ວິໂນເທຕພ຺ໂພ.

ອິທານິ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ເລຂກາເຣຫິ ປຣິຈຍວເສນ ສພ຺ພຄນ຺ຖານໍ ອາທິມ຺ຫິ ລິຂິຕໍ ມຫານມກ຺ກາຣປາຐໍ ສຣຓຄມນສ຺ສ, ກມ຺ມວາຈາຍ ຈ ອາຣມ຺ຠກາເລ ມຫຕາ ອຸສ຺ສາເຫນ ຠຓນ຺ຕິ, ໂສ ປນ ປາໂຐ ເນວ ສຣຓຄມນປຣິຍາປນ຺ໂນ, ນ ກມ຺ມວາຈາປຣິຍາປນ຺ໂນ, ນາປິ ກມ຺ມວາຈາຍ ປຸພ຺ພກຣຓປຣິຍາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍ ອຠຓິເຕປິ ນ ສຣຓຄມນສ຺ສ ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ວາ ຫານິ ອຕ຺ຖິ, ນ ຠຓິເຕ ວຑ຺ຒິ, ຕສ຺ມາ ປກຣຓາຈຣິຍາ ສຣຓຄມນາຣມ຺ເຠປິ ກມ຺ມວາຈາຣມ຺ເຠປິ ຕສ຺ສ ມຫານມກ຺ກາຣປາຐສ຺ສ ວຓ຺ຓນໍ ນ ວທນ຺ຕິ, ວທນ຺ໂຕ ປນ ‘‘ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ’’ ອິຕິ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສມນ຺ຕປາສາທິກາສາຣຕ຺ຖທີປນີອາທິປ຺ປກຣເຓສຸ ‘‘ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ ອິຕິປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ວິຍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຠຄວໂຕ ຍຖາຠູຕຄຸຓທີປນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ອາຈຣິຍາ ສພ຺ເພສຸ ຄນ຺ຖາຣມ຺ເຠສຸ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ມງ຺ຄລຕ຺ຖໍ ຠຓນ຺ຕິ. ຠຓນ຺ເຕຫິ ຈ ປນ ນ-ກາຣ ໂມ-ກາຣາທີນໍ ຐານກຣຓາທິສມ຺ປທໍ ອຫາເປນ຺ເຕນ ສິຖິລຘນິຕທີຆຣສ຺ສາທິວິເສສໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ເຕນ ສມຓສາຣຸປ຺ເປນ ປຣິມຓ຺ຑເລນ ປທພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຠຓິຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ນ ອຕິອາຍຕເກນ ຄີຕສທ຺ທສທິເສນ ສທ຺ເທນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຍຕເກນ ຄີຕສ຺ສເຣນ ຘມ຺ໂມ ຄາຍິຕພ຺ໂພ, ໂຍ ຄາເຍຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໔໙).

‘‘ເອກມຕ຺ໂຕ ຠເວ ຣສ຺ໂສ, ທ຺ວິມຕ຺ໂຕ ທີຆມຸຈ຺ຈເຕ;

ຕິມຕ຺ໂຕ ຕຸ ປ຺ລຸໂຕ ເຎຍ຺ໂຍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈຑ຺ຒມຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ. –

ສທ຺ທປ຺ປກຣຓາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ສທ຺ທລກ຺ຂຓໍ ນິສ຺ສາຍ ນ-ກາຣາທີສຸ ຣສ຺ສຠູເຕ ອສເຣ ເອກມຕ຺ຕໍ, ນ-ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອຑ຺ຒມຕ຺ຕໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທິຍຑ຺ຒມຕ຺ຕກາລໍ ປມາຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາຣີຍເຕ. ໂມ-ກາຣາທີສຸ ທີຆຠູເຕ ໂອ-ກາຣາທິສເຣ ທ຺ວິມຕ຺ຕໍ, ມ-ກາຣາທິພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອຑ຺ຒມຕ຺ຕໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍມຕ຺ຕາກາລໍ ປມາຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາຣີຍເຕ, ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ. ນນຸ ‘‘ປ຺ລຸໂຕ ຕິມຕ຺ໂຕ ເຎຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ສາ ປນ ທູຣໂຕ ອວ຺ຫາຍນາທີສຸເຍວ ລພ຺ຠຕິ, ນາຎ຺ຎຕ຺ຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ກາຣິກາຍໍ –

‘‘ທູຣໂຕ ອວ຺ຫາເນ ຄີເຕ, ຕເຖວ ໂຣທເນປິ ຈ;

ປ຺ລຸຕາ ຕິມຕ຺ຕິກາ ວຸຕ຺ຕາ, ສພ຺ເພເຕ ເນຕ຺ຖ ຄຍ຺ຫເຣ’’ຕິ. –

ກິຕ຺ຕເກນ ປນ ກາເລນ ເອກມຕ຺ຕາ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ? ອກ຺ຂິນິມິສອຸມ຺ມິສມຕ຺ຕກາເລນາຕິ ອາຈຣິຍາ. ເອເກ ປນ ອາຈຣິຍາ ‘‘ອງ຺ຄຸລິໂຜຏນກາລປ຺ປມາເຓນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖເຣນ –

‘‘ປມາຓໍ ເອກມຕ຺ຕສ຺ສ, ນິມິສຸມ຺ມິສໂຕພ຺ຣວຸໍ;

ອງ຺ຄຸລິໂຜຏກາລສ຺ສ, ປມາເຓນາປິ ອພ຺ຣວຸ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖາຈຣິເຍຫິ ວຈນໂຕ ສຸທ຺ຘຣສ຺ສສຣຏ຺ຐາເນ ເອກມຕ຺ຕາປມາຓໍ, ສພ຺ຍຎ຺ຊນຣສ຺ສສຣຏ຺ຐາເນ ທິຍຑ຺ຒມຕ຺ຕາປມາຓໍ, ສຸທ຺ຘທີຆສຣຏ຺ຐາເນ ທ຺ວິມຕ຺ຕາປມາຓໍ, ສພ຺ຍຎ຺ຊນທີຆສຣຏ຺ຐາເນ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍມຕ຺ຕາປມາຓໍ ກາລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາຣີຍເຕ.

ອິທານິ ປນ ຠິກ຺ຂູ ມຫານມກ຺ກາຣຠຓເນ ພລວອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ ຠຓນ຺ຕາ ຣສ຺ສຏ຺ຐາເນສຸ ທ຺ວິຕິມຕ຺ຕາກາລໍ ທີຆຏ຺ຐາເນສຸ ຈຕຸປຎ຺ຈມຕ຺ຕາກາລໍ ສຣໍ ປຐເປຕ຺ວາ ຠຓນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ອປເຣ ປຐມວາເຣ ຠຓິຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ປຣິໂຍສານປທໍ ປຕ຺ວາປິ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ນໂມ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຠຓິຕ຺ວາ ສ-ກາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ໂຖກໍ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ທຸຕິຍວາເຣ ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ປຣິໂຍສານໍ ຠຓິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ. ຕຕິຍວາເຣ ປນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິໂຍສາເນ ຐເປນ຺ຕິ. ເອວໍ ຠຓນ຺ຕຎ຺ຈ ພຫູ ປສໍສນ຺ຕິ, ເອວໍ ປນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ຍຖາ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມ ກຣິຍມາເນ ຕີຓິ ອນຸສ຺ສາວນານິ ສທ຺ທໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອຠິນ຺ນານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ກຣວິຣຫິຕານິ ກຕ຺ວາ ຠຓິຕພ຺ພານິ, ເອວໍ ມຫານມກ຺ກາຣປາເຐ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຎ຺ຎມາເນ ຕໂຍ ວາຣາ ສທ຺ທໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອຠິນ຺ເນ ກຕ຺ວາ ສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ກຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຣິໂຍສາເນ ຐເປຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍເມເກເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ຍຖາ ນາມ ຊເວນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຐາຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາປິ ສຫສາ ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອກປາທມຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ອາທິໂຕ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ພລວອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ປຣິໂຍສາເນ ປຕ຺ເຕປິ ຐເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ‘‘ນໂມ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ທ຺ວິປທມຕ຺ຕໍ ຠຓິຕ຺ວາ ສກ຺ໂກຕີຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ທຸຕິຍຕຕິຍວາເຣສຸ ກສ຺ມາ ສກ຺ໂກຕີຕິ? ຕທາ ປນ ທຸຕິຍວາເຣ ໂຖກໍ ວິສ຺ສມິຕຕ຺ຕາ ລທ຺ຘສ຺ສາໂສ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ໂກຕີຕິ. ເອວໍ ເຕ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ສຍເມວ ອຕ຺ຕານໍ ວິຆາຕໍ ປາເປນ຺ຕິ. ນ ຫິ ‘‘ມຫານມກ຺ກາຣໍ ຠຓນ຺ເຕນ ປຐມວາເຣ ພລວອຸສ຺ສາເຫນ ຠຓິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ວາ ຐປິໂຕ ອຕ຺ຖິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຍຖາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ເຕນ ຍຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ສຸຓນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສວນປ຺ປມາເຓນ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣປ຺ປມາຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ກມ຺ມວາຈໍ ຠຓນ຺ເຕນປິ ສີມມຓ຺ຑເລ ນິສິນ຺ນຠິກ຺ຂູນໍ ສວນປ຺ປມາເຓນ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ອຕ຺ຕໂນ ສຣປ຺ປມາຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຓິຕພ຺ພາຕິ.

ອປເຣ ປນ ອາຈຣິຍາ ໂມ-ກາຣາທີສຸ ໂອ-ກາຣນ຺ຕປເທສຸ ອຎ຺ເຎສໍ ປທານໍ ອຕິເຣເກນ ສເຣນ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອນຸກຣຓສທ຺ທໍ ອນຸພນ຺ຘາປຍມານາ ຠຓນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອາຈຣິຍານໍ ຕາທິສໍ ຠຓນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຣິຈຍປ຺ປຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ວາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ອາຈຣິຍານໍ ກມ຺ມວາຈໍ ນ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອຸປສມ຺ປທາ ອລຠິຕພ຺ພາ ວິຍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ປນ ຠຓນໍ ເຕສໍ ອາຈຣິຍານໍ ສິສ຺ສານຸສິສ຺ສາ ເອວ ຕຖາ ຠຓນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ເຎ ອາຈຣິຍາ. ເຕ ປນ ໂປຣາຓາຈຣິຍານໍ ສຣສມ຺ປນ຺ນານໍ ອນຸກຣຓສທ຺ທຣຫິຕມ຺ປິ ສຫິຕໍ ວິຍ ຂາຍມານໍ ສຸຓນ຺ຕານໍ ອຕິມໂນຣຖໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎ. ນ ຫິ ວິນເຍ ວາ ສທ຺ທສຕ຺ເຖສຸ ວາ ຕຖາ ຠຓິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວິຈາເຣຕພ຺ພເມຕນ຺ຕິ.

ພຫູ ປນ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສິຖິລໍ ຘນິຕຎ຺ຈ ທີຆຣສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິນເຍ ກຖິຕວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈສຸ ວຄ຺ເຄສູ’’ຕິອາທິນາ ສທ຺ທສຕ຺ເຖສຸ ກຕວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ອຊານນ຺ຕາ ປິຏກຕ຺ຕຍໂກວິທານໍ ວິນຍຘຣພຫຸສ຺ສຸຕຕ຺ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິກາ ອລທ຺ໂຘປເທສາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຈນເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ເຫຍ຺ໂຍປາເທຍ຺ຍໍ ອຊານນ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ປຣເທສໂຕ ອາຄຕານໍ ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ສຣສມ຺ປນ຺ນານໍ ມຫາເຖຣານໍ ອໂນສເຣນ ຠຓມານານໍ ສຣໍ ສຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ເຖຣວຣານໍ ມຕິໍ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ຍຖາທິຏ຺ຐໍ ຍຖາສຸຕໍ ລິຂິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕາ ອນຸກ຺ກເມນ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ຫສິຕພ຺ພໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ກຖໍ ທີເປນ຺ຕາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ພ຺ຍຄ຺ຆິຍາ ສທ຺ທສທິສໍ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສກຸຓິຍາ ສທ຺ທສທິສໍ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຕມ຺ພຸລກສຏປາຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ທກ຺ຂິຓໂຕ ນມນ຺ຕາ ຠຓນ຺ຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວາມໂຕ ນມນ຺ຕາ ຠຓນ຺ຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວິລາສໍ ກຸຣຸມານາ ຠຓນ຺ຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ຕເທວ ສທ຺ທຫນ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂມູລອຸມງ຺ຄເລຓາທີສຸ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕເມວ ວຈນໍ ອນຸສິກ຺ຂນ຺ຕາ ຕທນຸຣູປໍ ກມ຺ມວາຈໍ ຠຓນ຺ຕາ ‘‘ອຫໍ ກມ຺ມວາຈາກຸສໂລ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພາລຊເນ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ເຕສໍ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂານໍ ກມ຺ມວາຈໍ ຠຓນ຺ຕິ, ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິ, ສາສນໍ ໂອສກ຺ກາເປນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອຖາປເຣປິ ຠິກ຺ຂູ ຄາມກາວາສາທີສຸ ວສນ຺ຕາ ປຓ຺ຑິຕານໍ ສນ຺ຕິເກ ອປຍິຣຸປາສມານາ ວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸວິປຕ຺ຕິມ຺ປິ ຎຕ຺ຕິອນຸສ຺ສາວນສີມປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິມ຺ປິ ວິປຕ຺ຕິມ຺ປິ ຕຖໂຕ ອຊານນ຺ຕາ ພຫໂວ ສິສ຺ເສ ຐເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕາ ປຣິສໍ ວຑ຺ຒາເປນ຺ຕິ, ເຕປິ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ໂອສກ຺ກາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ລຊ຺ຊີເປສເລຫິ ພຫຸສ຺ສຸເຕຫິ ສິກ຺ຂາກາເມຫິ ສປ຺ປຸຣິສຠິກ຺ຂູຫິ ເອວຣູປານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຫາຍເກຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠເກຫິ ເອກສມ຺ໂຠຄສໍວາສກເຣຫິ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອິທານິ ຠິກ຺ຂູ –

‘‘ຈ-ກາຣນ຺ຕໍ ສ-ກາຣນ຺ຕໍ, ຕ-ກາຣນ຺ຕສມໍ ວເທ;

ຎ-ກາຣນ຺ຕໍ ລ-ກາຣນ຺ຕໍ, ນ-ກາຣນ຺ຕສມໍ ວເທ’’ຕິ. –

ອິມໍ ສິໂລກໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສຣຓຄມເນປິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປາຐໍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ. ກມ຺ມວາຈາຍມ຺ປິ ‘‘ປຐມໍ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິປາຐໍ ‘‘ປຐມໍ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ປຐນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິໂຕປິ ອາຄມໂຕປິ ກາຣຓໍ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ຍຸຕ຺ຕິຈິນ຺ຕາ – ‘‘ຈ-ກາຣນ຺ຕໍ ສ-ກາຣນ຺ຕໍ, ຕ-ກາຣນ຺ຕສມໍ ວເທ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ກາໂຣ ຕາລຸໂຊ, ຕ-ກາໂຣ ທນ຺ຕໂຊ, ເອວເມເຕ ອກ຺ຂຣາ ຐານໂຕປິ ອສມານາ. ຈ-ກາໂຣ ຊິວ຺ຫາມຊ຺ຌກຣໂຓ, ຕ-ກາໂຣ ຊິວ຺ຫຄ຺ຄກຣໂຓ, ເອວໍ ກຣຓໂຕປິ ອສມານາ. ຈ-ກາໂຣ ທຸຕິຍວຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ໂນ, ຕ-ກາໂຣ ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ໂນ, ເອວໍ ວຄ຺ຄໂຕປິ ອສມານາ. ສໍໂຍຄກ຺ຂຣວເສນ ນ ປຸພ຺ພກ຺ຂຣາ ສຸຕິໍ ລຠນ຺ຕາ ສຣວິເສສໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ເຕເນວ ຈ-ກາເຣນ ສທ຺ທສຕ຺ຖກາຣາຈຣິຍາ ‘‘ສໍໂຍເຄ ປເຣ ຣສ຺ສຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ສໍໂຍຄປຸພ຺ພາ ເອ-ກາໂຣ-ກາຣາ ຣສ຺ສາອິວ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກຖໍ ອສມານຏ຺ຐານິເກນ ອສມານກຣເຓນ ອສມານວຄ຺ເຄນ ສໍໂຍຄກ຺ຂເຣນ ລທ຺ຘສຸຕິກາ ອກ຺ຂຣາ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ອສມານຏ຺ຐານິເກນ ອສມານກຣເຓນ ອສມານວຄ຺ເຄນ ສໍໂຍຄກ຺ຂເຣນ ລທ຺ຘສມານສຸຕິກາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອເຕ ອກ຺ຂຣາ ອສມານຏ຺ຐານິກາ ອສມານກຣຓາ ອສມານວຄ຺ຄາວ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ອນາສນ຺ນຏ຺ຐານິກາ ອນາສນ຺ນກຣຓາ ອນາສນ຺ນວຄ຺ຄາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ວີຓໍ ວາເທນ຺ຕານໍ ທູເຣ ຕນ຺ຕິສ຺ສເຣນ ຕໂຕ ທູເຣ ຕນ຺ຕິສ຺ສໂຣ ອສມາໂນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ທູຣຏ຺ຐານິເກນ ອກ຺ຂເຣນ ທູຣກຣເຓນ ຕໂຕ ທູຣຏ຺ຐານິໂກ ທູຣກຣໂຓ ສມານສຸຕິໂກ ກຖໍ ຠເວຍ຺ຍ, ວຄ຺ຄກ຺ຂຣານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣວເສນ ອສມານສຸຕິວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ວຄ຺ຄນ຺ຕໍ ວາ ວຄ຺ເຄ’’ຕິ ສຸຕ຺ເຕ ນິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ວຄ຺ຄນ຺ຕກຣເຓ ສຕິ ອຎ຺ຎວຄ຺ຄສ຺ມິໍ ປເຣ ອຎ຺ຎວຄ຺ຄນ຺ຕໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ‘‘ວຄ຺ເຄ ໂຆສາໂຆສານໍ ຕຕິຍປຐມາ’’ຕິ ສຸຕ຺ເຕນ ຈ ອສທິສທ຺ເວຠາວກຣເຓ ອຎ຺ຎວຄ຺ເຄ ອຎ຺ຎວຄ຺ຄທ຺ເວຠາໂວ ນ ໂຫຕິ.

ຍທິ ຈ ຈ-ກາຣນ຺ຕກ຺ຂໂຣ ຕ-ກາຣນ຺ຕກ຺ຂເຣນ ສມານສຸຕິໂກ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ກິໍ ຈ-ກາຣນ຺ຕກ຺ຂຣເລຂເນນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕ-ກາຣນ຺ຕເມວ ລິເຂຍ຺ຍ, ຕຖາ ປນ ອລິຂິຕ຺ວາ ປໂຍຄານຸຣູປໍ ປຐມກ຺ຂຣສ຺ສ ສທິສທ຺ເວຠາວຏ຺ຐາເນ ‘‘ກຈ຺ໂຈ ກຈ຺ຈາຍໂນ’’ຕິ, ອສທິສທ຺ເວຠາວຏ຺ຐາເນ ‘‘ວຈ຺ໂຉ ວຈ຺ຉາຍໂນ’’ຕິ ຕຕິຍກ຺ຂຣສ຺ສ ສທິສທ຺ເວຠາວຏ຺ຐາເນ ‘‘ມຊ຺ຊໍ ສມ຺ມຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ, ອສທິສທ຺ເວຠາວຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’’ຕິ ສມານຏ຺ຐານສມານກຣຓສມານວຄ຺ຄກ຺ຂຣານເມວ ທ຺ເວຠາໂວ ລິຂີຍຕິ, ໂນ ອິຕເຣສໍ, ຕສ຺ມາ ປໂຍຄານຸຣູປໍ ຈ-ກາຣນ຺ຕ ຊ-ກາຣນ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ ສກວຄ຺ຄສຸຕິວເສເນວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ຎວຄ຺ຄສຸຕິວເສນ. ສ-ກາຣນ຺ເຕ ປນ ສ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາເຣນ ສມານຏ຺ຐານິກຕ຺ຕາ ສມານກຣຓຕ຺ຕາ ຈ ວຄ຺ຄອວຄ຺ຄວເສນ ຠິນ຺ເນປິ ອວຄ຺ຄກ຺ຂຣານໍ ວຄ຺ຄກ຺ຂເຣຫິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ອວຄ຺ຄກ຺ຂຣານໍ ວຄ຺ຄກ຺ຂຣານໍ ວິຍ ວິສຸໍ ສຸຕິຍາ ອຠາວໂຕ ຈ ສ-ກາຣນ຺ຕສ຺ສ ຕ-ກາຣນ຺ຕຠຓນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ສ-ກາໂຣປິ ຫິ ທນ຺ຕໂຊ, ຕ-ກາໂຣປິ, ສ-ກາໂຣປິ ຊິວ຺ຫຄ຺ຄກຣໂຓ, ຕ-ກາໂຣປິ, ຕສ຺ມາ ສມານຏ຺ຐານິການໍ ສມານກຣຓານໍ ອກ຺ຂຣານໍ ສມານສຸຕິຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ. ຎ-ກາຣນ຺ຕ ລ-ກາຣນ຺ຕານໍ ນ-ກາຣນ຺ຕຠຓເນປິ ອິມິນາ ນເຍນ ຎ-ກາຣນ຺ຕ ນ-ກາຣນ຺ຕານໍ ອສມານສຸຕິຠາໂວ ລ-ກາຣນ຺ຕ ນ-ກາຣນ຺ຕານໍ ສມານສຸຕິຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິຈິນ຺ຕາ.

ອາຄມຈິນ຺ຕາ ປນ ເອວໍ ກາຕພ຺ພາ –

‘‘ຈ-ກາຣນ຺ຕໍ ສ-ກາຣນ຺ຕໍ, ຕ-ກາຣນ຺ຕສມໍ ວເທ;

ຎ-ກາຣນ຺ຕໍ ລ-ກາຣນ຺ຕໍ, ນ-ກາຣນ຺ຕສມໍ ວເທ’’ຕິ. –

ອຍໍ ສິໂລໂກ ກຸໂຕ ປຠໂວ, ກຕ຺ຖ ອາຄໂຕ, ເກນ ກາຣິໂຕຕິ? ຕຕ຺ຖ ກຸໂຕ ປຠໂວຕິ ຠຄວນ຺ຕສ຺ມາ ວາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ວາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວາ ປຠໂວ. ກຕ຺ຖ ອາຄໂຕຕິ ວິນເຍ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວາ ອຠິຘມ຺ເມ ວາ ປາຬິຍໍ ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວາ ຏີກາທີສຸ ວາ ອາຄໂຕ. ເກນ ກາຣິໂຕຕິ ເນຕ຺ຕິນິຣຸຕ຺ຕິເປຏໂກປເທສກຈ຺ຈາຍນປ຺ປກຣຓກາຣເກນ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖເຣນ ວາ ມຸຂມຕ຺ຕທີປນິກາຣເກນ ວຊິຣພຸທ຺ຘາຈຣິເຍນ ວາ ປທຣູປສິທ຺ຘິກາຣເກນ ພຸທ຺ຘປິຍາຈຣິເຍນ ວາ ສທ຺ທນີຕິປ຺ປກຣຓກາຣເກນ ອຄ຺ຄວໍສາຈຣິເຍນ ວາ ຕທຎ຺ຎສຕ຺ຖກາຣເກຫິ ມຫາເຖເຣຫິ ວາ ກາຣິໂຕຕິ ເອວໍ ອາຄມຈິນ຺ຕາຍໍ ສຕິ ອຍໍ ສິໂລໂກ ຠຄວນ຺ຕສ຺ມາ ປຠໂວ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ວາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວາຕິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ວິນເຍ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວາ ອຠິຘມ຺ເມ ວາ ປາຬິຍໍ ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວາ ຏີກາສຸ ວາ ອາຄໂຕ’’ຕິ ຫິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ກຈ຺ຈາຍນາຈຣິຍາທີຫິ ສທ຺ທສຕ຺ຖກາຣເກຫິ ອາຈຣິເຍຫິ ກໂຕຕິປິ ນ ທິສ຺ສຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອປ຺ປາຏິຫີຣກຕໍ ອິທໍ ວຈນໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ເອວໍ ປນ ມຍໍ ຈິນ຺ຕຍິມ຺ຫາ – ຣາມຎ຺ຎເທເສ ກິຣ ສກຠາສາຍໍ ຈ-ກາຣນ຺ຕ ຎ-ກາຣນ຺ຕາ ນ ສນ຺ຕິ, ເຕເນວ ຣາມຎ຺ຎເທສິຍາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ອິຕິ ອິມໍ ປາຐໍ ວທນ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ຈ’’ອິຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ປຎ຺ຈງ຺ຄ’’ອິຕິ ປາຐໍ ວທນ຺ຕາ ‘‘ປນ຺ຈງ຺ຄ’’ອິຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ອວິຊ຺ຊມານໍ ຈ-ກາຣນ຺ຕ ຎ-ກາຣນ຺ຕໍ ຍຖາປາຐໍ ວຕ຺ຕຸມສກ຺ໂກນ຺ເຕຫິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສກຠາສານຸຣູປໂຕ ອຍໍ ສິໂລໂກ ກາຣິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ມຣມ຺ມຠາສາຍ ຈ-ກາຣນ຺ຕ ຎ-ກາຣນ຺ຕປທານໍ ສຸຕິວິເສສວເສນ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎາຍນໂຕ ມຣມ຺ມເທສິຍາ ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ສິໂລກໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຐມໍ ອຸປຕ຺ຌໍ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວາ ‘‘ເຫຕຸປຕ຺ຈໂຍ ອາຣມ຺ມຓປຕ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ອຣຫນ຺ຕິ. ຣາມຎ຺ຎເທສິຍາປິ ສກຠາສາຍ ວິສຸໍ ອວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຈ-ກາຣນ຺ຕ ຎ-ກາຣນ຺ຕປທໍ ສກຠາສາກຖນກາເລເຍວ ຠາສານຸຣູປໍ ຕ-ກາຣນ຺ຕ ນ-ກາຣນ຺ຕຠາເວນ ກເຖຕພ຺ພໍ, ມາຄຘຠາສາກຖນກາເລ ປນ ມາຄຘຠາສາຍ ຈ-ກາຣນ຺ຕ ຎ-ກາຣນ຺ຕປທານໍ ວິສຸໍ ປໂຍຄທສ຺ສນໂຕ ມາຄຘຠາສານຸຣູປໍ ຈ-ກາຣນ຺ຕ ຎ-ກາຣນ຺ຕປທານໍ ວິສຸໍ ສຸຕິວເສນ ຍຖາປາຐເມວ ກເຖຕພ຺ພານີຕິ ໂນ ມຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອາຄມຈິນ຺ຕາ.

ຊິນສາສນມາຣພ຺ຠ, ກຖາຍໍ ກຖິຕາ ມຍາ;

ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕໍ ຈິນ຺ຕຍນ຺ຕຸ, ປຓ຺ຑິຕາ ຊິນສາວກາ.

ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕໍ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ວາ, ຍຸຕ຺ຕຎ຺ເຈ ຘາຣຍນ຺ຕຸ ຕໍ;

ອຍຸຕ຺ຕຎ຺ເຈ ປຊຫນ຺ຕຸ, ມານໂທສວິວຊ຺ຊິຕາຕິ.

໒໕໔. ເອວໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ກມ຺ມານໍ ຐານປ຺ປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກຕມານິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນຸຕ຺ຕານປທຕ຺ຖເມວ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ. ‘‘ເອຕຣຫິ ສເຈປິ ສາມເຓໂຣ’’ຕິອາທີສຸ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອວຓ຺ຓຠາສນມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍາທິໍ ກປ຺ປິຍາທິຠາເວນ ທີປນມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິຍໍເຍວ ປວິສຕິ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕໍ ລທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກຕິ ພຸທ຺ຘວຈນາຘິປ຺ປາຍໍ ວິປຣີຕໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ, ໂສ ເອວ ‘‘ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທານໍ ອຎ຺ຎຕຣທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຄາຫສ຺ສ ສາມເຓຣານໍ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ເຫຏ຺ຐາ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ຈ ທຓ຺ຑກມ຺ມນາສນາຍ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ກາຍສມ຺ໂຠຄສາມຄ຺ຄີຕິ ສຫເສຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ. ໂສຣໂຕຕິ ສຸເຠ ຣໂຕ, ສຸຏ຺ຐຸ ໂອຣໂຕຕິ ວາ ໂສຣໂຕ. ນິວາຕວຸຕ຺ຕີຕິ ນີຈວຸຕ຺ຕິ.

ຕສ຺ສາປິ ທາຕພ຺ໂພຕິ ວິຊ຺ຊມານໍ ມຸຂຣາທິຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ອປ຺ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາປິ ປຏິຎ຺ຎໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາປິ ເທສິຕາຍປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຂຸໍສນາທິໂຕ ອໂນຣມນ຺ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພວ. ໂອຣມນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຂມາເປນ຺ຕສ຺ສ ນ ທາຕພ຺ໂພ. ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ຑສ຺ສ ທານນ຺ຕິ ຂຣທຓ຺ຑສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐທຓ຺ຑສ຺ສ ທານໍ. ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ເມ ຫິ ກເຕ ໂອວາທານຸສາສນິປ຺ປທານປຏິກ຺ເຂໂປ ນຕ຺ຖິ, ທິນ຺ນພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ເຑ ປນ ຕສ຺ມິໍ ສທ຺ຘິໍ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາທິກເຕຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕມ຺ປິ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ເນວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ອາລາປສລ຺ລາປມຕ຺ຕສ຺ສປິ ນ-ກາເຣນ ປຏິກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຫິ ທິສ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຄີວໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ໂອໂລກນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ວິວຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ ນິມ຺ມທນກຣຓຕ຺ຖເມວ ຕສ຺ສ ທຓ຺ຑສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ຉນ຺ນຕ຺ເຖໂຣປິ ອຸກ຺ເຂປນີຍາທິກມ຺ມກໂຕປິ ອຠາຍິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ເຑ ທິນ຺ເນ ‘‘ສງ຺ເຆນາຫໍ ສພ຺ພຖາ ວິວຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ ມຸຈ຺ຉິໂຕ ປປຕິ. ໂຍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ຑກເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຎຕ຺ວາ ສໍສຏ຺ໂຐ ອວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ຑວິຘານສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຕາປສງ຺ຄໂຕ. ເຕນາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ຑກເຕນ. ຍຖາ ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມກເຕຫິ, ເອວເມວ ຕໂຕ ອຘິກມ຺ປິ ສງ຺ຆໍ ອາຣາເຘນ຺ເຕນ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ‘‘ໂສຣໂຕ ນິວາຕວຸຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຂມາເປນ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ໂຑ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ປຏິສງ຺ຂາຕິ ປຏິສງ຺ຂາຍ, ຎາເຓນ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ.

ຍໍ ຕໍ ຠຄວຕາ ອວນ຺ທິຍກມ຺ມໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອນຸຎ຺ຎາຕປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ວິເສສໂຕ ອນຸຎ຺ຎາຕປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ຕິອາທິ ປາຬິອຸທ຺ຘຏາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມສ຺ສ ອປໂລກນກມ຺ມສ຺ສ ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ອປໂລກນກມ຺ມສາມຎ຺ຎສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ວິເສສພ຺ຍຕິເຣເກນ ອວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຕທຎ຺ຎຕ຺ຖ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິເສສນິສ຺ສິຕໍ ວິຍ ໂວຫຣີຍຕິ. ‘‘ກມ຺ມຎ຺ເຎວ ລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ໂອສາຣຓາທິວເສນ ຄຫິຕາວເສສານໍ ສພ຺ເພສໍ ອປໂລກນກມ຺ມສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວເສນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ກມ຺ມຎ຺ເຎວ ລກ຺ຂຓມສ຺ສາຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕິ, ອິທຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕາວເສສານໍ ກມ຺ມານໍ ນິຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມາຍຕນາທີນິ ວິຍ ວຸຕ຺ຕາວເສສຂນ຺ຘາຍຕນານນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປາຬິມຸຕ຺ຕໂກປິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸປຣິ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມາທີສຸປິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຣິວາຣ ໓.໔໙໕-໔໙໖) ປນ ‘‘ກມ຺ມເມວ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ. ໂອສາຣຓນິສ຺ສາຣຓຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາທໂຍ ວິຍ ກມ຺ມຎ຺ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ນາມໍ ນ ລຠຕິ, ກມ຺ມເມວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປລກ຺ຂີຍຕີຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປຣິວາຣ ໔໙໕-໔໙໖) ປນ ‘‘ອິມສ຺ສ ອປໂລກນກມ຺ມສ຺ສ ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ເອວມ຺ປິ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມຎ຺ເຎວ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ. ໂອສາຣຓນິສ຺ສາຣຓຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາທໂຍ ວິຍ ກມ຺ມຎ຺ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ນາມໍ ນ ລຠຕິ, ກມ຺ມເມວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປລກ຺ຂີຍຕີຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ວິຍ. ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາທິລກ຺ຂຓວິມຸຕ຺ໂຕ ຫິ ສພ຺ໂພ ປຈ຺ຈຍວິເສໂສ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ກຣຓນ຺ຕິ ອວນ຺ທິຍກມ຺ມສ຺ສ ກຣຓວິຘານໍ. ນ ວນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ, ອິມິນາ ວນ຺ທນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສງ຺ເຆນ ກຕໍ ກຕິກໍ ຎຕ຺ວາ ມທ຺ທນໍ ວິຍ ຫິ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຕິໍ ອນາທເຣນ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ໂຫຕິ.

໒໕໕. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສປິ ປເນຕໍ ລພ຺ຠຕິເຍວາຕິ ອວນ຺ທິຍກມ຺ມສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ເຕນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສປິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ລພ຺ຠຕິ ເອວ. ສລາກທານຏ຺ຐານໍ ສລາກຄ຺ຄໍ ນາມ, ຍາຄຸຠຕ຺ຕານໍ ຠາຊນຏ຺ຐານານິ ຍາຄຄ຺ຄຠຕ຺ຕຄ຺ຄານິ ນາມ. ເອເຕສຸປິ ຫິ ຐາເນສຸ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ອຸໂປສເຖ ວິຍ ສນ຺ນິປຕິໂຕ, ກມ຺ມຎ຺ຈ ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ມຍເມຕໍ ນ ຊານິມ຺ຫາ’’ຕິ ປຈ຺ຉາ ຂີຍນ຺ຕາປິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຂຓ຺ຑສີມາຍ ປນ ກເຕ ຂີຍນ຺ຕິ. ສງ຺ຆິກປຈ຺ຈຍຎ຺ຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣາທີນໍ ທາຕຸໍ ອປໂລເກນ຺ເຕຫິ ອຸປຈາຣສີມຏ຺ຐານໍ ສພ຺ເພສໍ ອນຸມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄໂລ ຘມ຺ມິກໍ ອປໂລກນໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕໍ ອຸປາເຍນ ພຫິອຸປຈາຣສີມຄຕໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑສີມໍ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທສ຺ເສຕິ, ຕໍ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣໍ’’ອິຈ຺ຈາທິ. ຍທິ ອປໂລເກຕ຺ວາວ ຈີວຣໍ ທາຕພ຺ພໍ, ກິໍ ປນ ອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊກສມ຺ມຸຕິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊເກນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ນາຬິ ວາ ອຸປຑ຺ຒນາຬິ ວາຕິ ທິວເສ ທິວເສ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພສ຺ສ ປມາຓທສ຺ສນໍ. ເຕນ ຍາປນມຕ຺ຕເມວ ອປໂລເກຕພ຺ພໍ, ນ ອຘິກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອກທິວສໍເຍວ ວາຕິອາທິ ທສວີສຕິທິວສານໍ ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສເຍວ ທາຕພ຺ພປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນໍ. ເຕນ ‘‘ຍາວຊີວ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ຍາວໂຣຄາ ວຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ອປໂລເກຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິຓປລິໂພຘນ຺ຕິ ອິຓວຕ຺ຖຸໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຎ຺ຈ ອິຓາຍິເກຫິ ປລິພຸທ຺ຘສ຺ສ ລຊ຺ຊີເປສລສ຺ສ ສາສນຸປກາຣກສ຺ສ ປມາຓຍຸຕ຺ຕເມວ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ສຫສ຺ສໍ ວາ ສຕສຫສ຺ສໍ ວາ ມຫາອິຓໍ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍວຕ຺ເຕນ ສພ຺ເພຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕາທິສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ.

‘‘ຉຕ຺ຕໍ ວາ ເວທິກໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເວທິກາຕິ ເຈຕິຍສ຺ສ ອຸປຣິ ຈຕຸຣສ຺ສຈໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ວລຍານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕ ອຄ຺ຄຈໂຍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຣິວາຣ ໓.໔໙໕-໔໙໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ເຈຕິຍສ຺ສ ອຸປນິກ຺ເຂປໂຕຕິ ເຈຕິຍສ຺ສ ປຏິຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍ ວຑ຺ຒິຍາ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍກາຣເກຫິ ຐປິຕວຕ຺ຖຸໂຕ. ສງ຺ຆິເກນປີຕິ ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທໂຕ ປຈ຺ຈຍທາຍເກຫິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນວຕ຺ຖຸນາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມຫາທານໍ ທທນ຺ເຕຫິປິ ກຣິຍມານໍ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ວິຍ ກາເຣຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຍຖາສຸຂໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄປໂຫນກໍ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອຘິກໍ ປນ ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠຕິ.

ອຸໂປສຖທິວເສຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ທິວເສປິ ກຕໍ ສຸກຕເມວ ໂຫຕິ. ກໂຣນ຺ເຕນ ‘‘ຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ…ເປ… ຍຖາສຸຂໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ມຍ຺ຫໍ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອວໍ ກຕິກາ ກາຕພ຺ພາ. ຕຖາ ທ຺ວີຫິ ຕີຫິປິ ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຈນເມວ ເຫຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ເຕສມ຺ປີຕິ ຣຸກ຺ຂານໍ. ສາ ເອວ ກຕິກາຕິ ວິສຸໍ ກຕິກາ ນ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕສນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂານໍ, ສງ຺ໂຆ ສາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຣິມວິຫາເຣຕິ ປຸຣິເມ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ກຕກຕິເກ ວິຫາເຣ. ປຣິເວຓານິ ກຕ຺ວາ ຊຄ຺ຄນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ອຣກ຺ຂິຍມາເນ ຜລາຜລານິ ຣຸກ຺ຂາ ຈ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຕິກາ ນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຍຫິ ປນ ຣຸກ຺ຂພີຊານິ ໂຣເປຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕາ, ເຕປິ ທສມຠາຄໍ ທຕ຺ວາ ໂຣປເກເຫວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານິ. ເຕຫີຕິ ຊຄ຺ຄິເຕຫິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ. ມູເລຕິອາທິກາເລ, ປຸພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທີຆາ ກຕິກາຕິ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລາ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ກຕິກາ. ນິກ຺ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນາຕິ ‘‘ອຠາຊິຕມິທ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂີຍນມຕ຺ຕເມວ ຕນ຺ຕິ ເຕນ ຂີຍເນນ ພຫຸໍ ຂາທນ຺ຕານໍ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄປ຺ປມາຓສ຺ເສວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຂີຍນ຺ເຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຫນກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຄຓ຺ຫຖາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ເຕ ເຕເນວ ຠິກ຺ຂຸນາ ທິນ຺ນໍ ວິຍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸໍ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມິຈ຺ຉາຊີວສມ຺ຠໂວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸວິຈຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອຸປຑ຺ຒຠາໂຄຕິ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຏິວີສໂຕ ອຸປຑ຺ຒຠາໂຄ, ເທນ຺ເຕນ ຈ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທາຕຸໍ ສງ຺ໂຆ ອນຸຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈຕ຺ວາ ຍຖາ ເຕ ສງ຺ເຆ ເອວ ປສີທນ຺ຕິ, ເອວໍ ວຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາຕິ ຄິລານຄມິກິສ຺ສຣາທີນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕປຸຄ຺ຄລານມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ເທນ຺ເຕນ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕເນວ ທາຕພ຺ພໍ. ອນນຸຎ຺ຎາຕປຸຄ຺ຄລານໍ ປນ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນປິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ສງ຺ຆິກເມວ ຍຖາກຕິກາຍ ທາເປຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍທາຍກາທໂຍ ສຍເມວ ວິສ຺ສາເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ວາເຣຕພ຺ພາ, ‘‘ລທ຺ຘກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິຕພ຺ພໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ‘‘ກຸທ຺ໂຘ ຫິ ໂສ ຣຸກ຺ເຂປິ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວ ກາຣຓໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ, ເຕຫິ ກຕອນຕ຺ຖາຠາເວປິ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທິ ປນ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ຄຣຸຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ…ເປ… ນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຊີວຣຸກ຺ຂານໍ ອາຣາມຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ທາຣູນຎ຺ຈ ເຄຫສມ຺ຠາຣານຸປຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພໍ ຕ຺ວເມວ ຄຓ຺ຫາຕິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກຕາວາສໍ ວາ ກຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ອວິຊ຺ຊມານໍ ເສນາສນໍ ກຕ຺ວາ. ຊຄ຺ຄິຕກາເລຕິ ຜລວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ. ຊຄ຺ຄນກາເລຕິ ຊຄ຺ຄິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘກາເລ.

໒໕໖. ຎຕ຺ຕິກມ຺ມຏ຺ຐານເຠເທຕິ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມສ຺ສ ຐານເຠເທ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ກມ຺ມາກມ຺ມວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ເຕຕ຺ຕິໍສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

໓໔. ປກິຓ຺ຓກວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

ເອວໍ ກມ຺ມາກມ຺ມວິນິຈ຺ຉຍກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ປກິຓ຺ຓກວິນິຈ຺ຉຍກຖໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ອິທານິ ປກິຓ຺ຓກກຖາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປກາເຣນ ກິຓ຺ຓາຕິ ປກິຓ຺ຓາ, ທິວາເສຍ຺ຍາຕິ ກຖາ ວິຍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ປຣິຈ຺ເຉເທ ກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຄຓໂຠຊນກຖາທໂຍ. ປກິຓ຺ຓກາ ສກຕ຺ເຖ ກ-ປຈ຺ຈຍວເສນ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປກິຓ຺ຓກມາຕິກາ –

ຄຓໂຠຊນກຖາ ຈ, ປຣມ຺ປຣາ ຈ ໂຠຊນາ;

ອນາປຸຈ຺ຉາ ປໍສຸກູລໍ, ຕໂຕ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣໍ.

ປຏິຠານຈິຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປ-ກຕໂຠຊນເມວ ຈ;

ອຸທ຺ທິສນ຺ຕຸທ຺ທິສາເປນ຺ຕາ, ຕິວສ຺ສນ຺ຕຣິກາ ຕຖາ.

ທີຆາສນໍ ຄິລານຸປ-ຏ຺ຐານໍ ມຣຓວຓ຺ຓກໍ;

ອຕ຺ຕປາຕນມປ຺ປຈ຺ຈ-ເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ຕຖາ.

ທວາຍ ສິລາວິຊ຺ຌນໍ, ທາຍາຬິມ຺ປນກໍ ຕຖາ;

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກຸລາຠຕໍ, ໂຄປກທານເມວ ຈ.

ຘມ຺ມິກາຍາຈນາ ເຈວ, ອຸຈ຺ຈາຣາທີນ ຉຑ຺ຑນໍ;

ນ຺ຫາເນ ຣຸກ຺ຂຆໍສນານິ, ວລິກາທີນ ຘາຣຓໍ.

ທີຆເກສາ ອາທາສາທິ, ນຈ຺ຈາທ຺ຍງ຺ຄຈ຺ເຉທາທິ ຈ;

ປຕ຺ໂຕ ສພ຺ພປໍສຸກູລໍ, ປຣິສ຺ສວນ ນຄ຺ຄິຍໍ.

ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜໍ ອາສິຕ຺ຕກໍ, ມໂຬຣິເກກຠາຊນໍ;

ເຈລປຕິ ປາທຆໍສີ, ພີຊນີ ຉຕ຺ຕເມວ ຈ.

ນຂາໂລມາ ກາຍພນ຺ຘາ, ນິວາສນປາຣຸປນາ;

ກາຊ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ເຈວ, ຣຸກ຺ຂາໂຣຫນກມ຺ປິ ຈ.

ຉນ຺ທາໂຣປາ ໂລກາຍຕາ, ຂິປິຕໍ ລສຸຓໍ ຕຖາ;

ນ ອກ຺ກມິຕພ຺ພາທີນິ, ອວນ຺ທິຍາ ຈ ວນ຺ທິຍາ.

ວນ຺ທນາກາຣກຖາ ຈ, ອາສນ຺ທາທິກຖາປິ ຈ;

ອຸຈ຺ຈາສນມຫາສນໍ, ປາສາທປຣິໂຠຄກໍ.

ອຸປາຫນໍ ຍານຎ຺ເຈວ, ຈີວຣໍ ຉິນ຺ນຈີວຣໍ;

ອກປ຺ປິຍຈີວຣຎ຺ຈ, ຈີວຣສ຺ສ ວິຈາຣຓາ.

ທຓ຺ຑກຖິນກຎ຺ເຈວ, ຄຫປຕິຈີວຣໍ ຕຖາ;

ຉຈີວຣໍ ຣຊນາທິ, ອຕິເຣກຎ຺ຈ ຈີວຣໍ.

ອຏ຺ຐວຣໍ ນິສີທນໍ, ອຘມ຺ມກມ຺ມເມວ ຈ;

ໂອກາໂສ ສທ຺ຘາເທຍ຺ໂຍ ຈ, ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣໂກປິ ຈ.

ຈີວຣນິກ຺ເຂໂປ ເຈວ, ສຕ຺ຖວຕ຺ຖິກມ຺ມໍ ຕຖາ;

ນຫາປິໂຕ ທສຠາໂຄ, ປາເຖຍ຺ຍໍ ປເທໂສປິ ຈ.

ສໍສຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຈເຠສຊ຺ຊໍ, ທຸຕິຍໍ ວສາ ມູລກໍ;

ປິຏ຺ຐໍ ກສາວ ປຓ຺ຓຎ຺ຈ, ຜລຎ຺ຈ ຊຕຸ ໂລຓກໍ.

ຈຸຓ຺ຓໍ ອມນຸສ຺ສາພາຘໍ, ອຎ຺ຊນໍ ນຕ຺ຖຸເມວ ຈ;

ຘູມເນຕ຺ຕໍ ເຕລປາກໍ, ເສທໍ ໂລຫິຕໂມຈນໍ.

ປາທພ຺ຠຎ຺ຊໍ ຄຓ຺ຑາພາໂຘ, ວິສຎ຺ຈ ຆຣທິນ຺ນໂກ;

ທຸຏ຺ຐຄຫຓິໂກ ປຓ຺ຑຸ-ໂຣໂຄ ຉວິໂທໂສປິ ຈ.

ອຠິສນ຺ນໂທສກາໂຍ, ໂລຓສຸວີຣໂກ ຕຖາ;

ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖາທິກຖາ ຈ, ອຸຄ຺ຄຫິຕປຏິຄ຺ຄໂຫ.

ຕໂຕ ນິຫຕກຖາ ຈ, ປຸເຣຠຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄໂຫ;

ວນຏ຺ຐໍ ໂປກ຺ຂຣຏ຺ຐຎ຺ຈ, ຕຖາ ອກຕກປ຺ປຕໍ.

ຍາຄຸກຖາ ຄຸຬກຖາ, ມຫາປເທສເມວ ຈ;

ອານິສໍສກຖາ ເຈຕິ, ປກິຓ຺ຓກມ຺ຫິ ອາຄຕາ.

ຄຓໂຠຊນກຖາ

໑. ຕຕ຺ຖ ຄຓິຕພ຺ໂພ ສງ຺ຂ຺ຍາຕພ຺ໂພຕິ ຄໂຓ, ໂຍ ໂກຈິ ສມູໂຫ, ອິຘ ປນ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິຄໂຓ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຠຸຎ຺ຊເຕ ໂຠຊນໍ, ພ຺ຍວຫຣຓຠາວສງ຺ຂາຕາ ໂຠຊນກິຣິຍາ, ຄຓສ຺ສ ໂຠຊນໍ ຄຓໂຠຊນໍ, ຕສ຺ມິໍ. ຄຓໂຠຊເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຊນກເຫຕຸມ຺ຫິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາຕິ ຄິລານາທິສຕ຺ຕວິຘໍ ສມຍໍ ຐເປຕ຺ວາ. ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ຄຓໂຠຊນໍ ວຕ຺ຖຸວເສເນວ ປາກຏນ຺ຕິ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຄຓໂຠຊນໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ…ເປ… ນິມນ຺ຕິຕາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ນິມນ຺ຕນວເສເນວສ຺ສ ປທຠາຊເນ ຄຓໂຠຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈິ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ວຕ຺ຖຸອນຸຣູປມ຺ປິ ສິຍາຕິ ‘‘ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄຓໂຠຊນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເກສຎ຺ຈິ ອາສງ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ຄຓໂຠຊນໍ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ປສວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຐິຕາ ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນາມາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຠຕ຺ຕໍ ເທຫີ’ຕິ ວາ ວິຎ຺ຎາເປຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ, ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ຕ຺ວໍ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠຕ຺ຕໍ ເທຫິ, ຕ຺ວໍ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ເຎນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ຄຓໂຠຊນໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປສວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ຄຓນ຺ຕສ຺ສ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຄຫເຓ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ, ວິສຸໍ ຄຫເຓ ປຓີຕໂຠຊນສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຠຊນໍ ຄຓ຺ຫຖາຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຄຓໂຠຊນໍ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ອທ຺ຘານຄມນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ນາວາຠິຣຸຫນວຕ຺ຖຸສ຺ມິຎ຺ຈ ‘ອິເຘວ, ຠນ຺ເຕ, ຠຸຎ຺ຊຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຍສ຺ມາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕາ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ‘ຠຸຎ຺ຊຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຄຓໂຠຊນໍ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ‘‘ໂອທນໍ ຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວາ ໂຠຊນນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ວຸຕ຺ເຕ ຄຓໂຠຊນໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ‘‘ອິເຘວ, ຠນ຺ເຕ, ຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ໂອທນ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຕ຺ວາວ ເຕ ເອວໍ ນິມນ຺ເຕສຸນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຄຓວເສນ ວາ ນິມນ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອປກຕຎ຺ຎຸຕາຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕາ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສູຕິ ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໑໗-໒໑໘) ປນ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ເວວຈເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ໂຠຊນໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິອາທິສາມຎ຺ຎນາເມນປິ ຄຓໂຠຊນໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ອທ຺ຘານຄມນາທິວຕ຺ຖູສຸ ‘ອິເຘວ ຠຸຎ຺ຊຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນໍ, ຕມ຺ປິ ໂອທນາທິນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກຸຣຸນ຺ທີວຈເນ ວິຈາເຣຕີຕິ ປຎ຺ຈຂຓ຺ຑາທິວເສນ ສໍວິທຫຕິ. ຆຏ຺ເຏຕີຕິ ອນຸວາຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ, ທຓ຺ຑເກນ ວາ ຆຏ຺ເຏຕິ. ສຸຕ຺ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ວຏ຺ເຏຕິ. ວເລຕີຕິ ທຓ຺ຑເກ ວາ ຫຕ຺ເຖ ວາ ອາວຏ຺ເຏຕິ. ‘‘ອຠິນວສ຺ເສວ ຈີວຣສ຺ສ ກຣຓໍ ອິຘ ຈີວຣກມ຺ມໍ ນາມ, ປຸຣາຓຈີວເຣ ສູຈິກມ຺ມໍ ຈີວຣກມ຺ມໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໑໗-໒໑໘) ປນ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກປຏ຺ຏນ຺ຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ວາຘິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ກຣຓຈີວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐເປຕີຕິ ເອກໍ ອນ຺ຕໍ ຈີວເຣ ພນ຺ຘນວເສນ ຐເປຕິ. ປຈ຺ຈາຄຕໍ ສິພ຺ພຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ທຸຕິຍອນ຺ຕໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອາຫຕໍ ສິພ຺ພຕິ. ອາຄນ຺ຕຸກປຏ຺ຏໍ ພນ຺ຘຕີຕິ ຈີວເຣນ ລຄ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕນ ພນ຺ຘຕິ. ຆຏ຺ເຏຕີຕິ ປມາເຓນ ຄເຫຕ຺ວາ ທຓ຺ຑາທີຫິ ຆຏ຺ເຏຕິ. ສຸຕ຺ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ຕິຄຸຓາທິຠາເວນ ວຏ຺ເຏຕິ. ວເລຕີຕິ ອເນກຄຸຓສຸຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ຈກ຺ກທຓ຺ເຑນ ວາ ວຏ຺ເຏຕິ ເອກຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ປຣິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕີຕິ ປຣິວຕ຺ຕນທຓ຺ຑຍນ຺ຕກໍ ກໂຣຕິ. ຍສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕຄຸຬໍ ປເວເສຕ຺ວາ ເວຬຸນາຬິກາທີສຸ ຐເປຕ຺ວາ ປຣິພ຺ຠມາເປຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒໐໙-໒໑໘) ນ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກປຏ຺ຏໍ ໂມຆສຸຕ຺ເຕນ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນຸວາເຕ ຍຖາ ເອກຕລໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຫຕ຺ເຖຫິ ຆຏ຺ເຏຕິ. ວເລຕີຕິ ອາວຏ຺ເຏຕິ. ປຣິວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕິ, ປຏ຺ຏໍ ສິພ຺ພນ຺ຕານໍ ສຸຂສິພ຺ພນຕ຺ຖໍ ປຏ຺ຏປຣິວຕ຺ຕນຎ຺ຈ, ນວຈີວຣກາຣໂກ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ອິຕໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນິມນ຺ຕິຕຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ອນິມນ຺ຕິໂຕ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸຈຕຸກ຺ກສ຺ສ, ຕໍ ອນິມນ຺ຕິຕຈຕຸຕ຺ຖໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ຈຕຸຕ຺ເຖ ອາຄເຕ ນ ຍາເປນ຺ຕີຕິ ວຈນໂຕ ສເຈ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຈຕ຺ຕາໂຣເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນາ ຍາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄຓໂຠຊນາປຕ຺ຕິຊນກນິມນ຺ຕນຠາວໂຕ ‘‘ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ປເວເສຕ຺ວາຕິ ນິສີທາເປຕ຺ວາ. ຄໂຓ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ຄໂຓ ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໒໐) ປນ ‘‘ສມ຺ປເວເສຕ຺ວາຕິ ເຕຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ຄໂຓ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ນິມນ຺ຕິຕສງ຺ໂຆ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ຍຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ…ເປ… ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນໂຕ ‘‘ອິຕເຣສໍ ປນ ຄຓປູຣໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິເສເສນາຕິ ‘‘ຄິລາໂນ ວາ ຈີວຣກາຣໂກ ວາ’’ຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພສາຘາຣຓວຈເນນ. ຕສ຺ມາຕິ ອວິເສສິຕຕ຺ຕາ.

ອຘິວາເສຕ຺ວາ ຄເຕສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນາຘິວາສນກ຺ຂເຓ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປສວເນ ປນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອິຕຣສິກ຺ຂາປເທຫິ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຠຸຕ຺ວາ ຄເຕສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຄເຕສຸປິ ໂຠຊນກິຈ຺ເຈ ນິຏ຺ຐິເຕ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕານິ ຈ ເຕຫິ ເອກໂຕ ນ ຄຫິຕານີຕິ ເຍຫິ ໂຠຊເນຫິ ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຕານິ ໂຠຊນານິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອກໂຕ ນ ຄຫິຕານິ ເອເກນ ປຈ຺ຉາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ມຫາເຖເຣຕິ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມນ຺ຕນໍ ສາທິຍຖາຕິ ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຖ. ຍານີຕິ ກຸມ຺ມາສາທີນິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອເກນ ປຈ຺ຉາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເອກໂຕ ນ ຄຫິຕານິ. ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສເກນ ປຓ຺ຑິເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ…ເປ… ໂມເຈຕພ຺ພາຕິ ເອເຕນ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສເກນ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕເນ ສາທິເຕ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສາທິຕໍ ໂຫຕິ, ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຄຓໂຠຊນາປຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທູຕສ຺ສ ທ຺ວາເຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຈນຠເຍນ ‘‘ຄາມທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອນ຺ຕຣວີຖິອາທີສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຐິຕານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຆຣທ຺ວາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ທີຍມາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນິວຕ຺ຕຖາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ນິວຕ຺ຕຖາ’’ຕິ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ.

ປຣມ຺ປຣໂຠຊນກຖາ

໒. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນກຖາຍໍ ປນ ປຣສ຺ສ ປຣສ຺ສ ໂຠຊນໍ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ. ກິໍ ຕໍ? ປຐມໍ ນິມນ຺ຕິຕຠຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂຠຊນກິຣິຍາ. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ ຄຓໂຠຊນໍ ວິຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ຈ ນິມນ຺ຕນໂຕ ຈ ນ ປສວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂກ. ວິກປ຺ປນາວເສເນວ ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ອສນ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ວິກປ຺ປນໍ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທເມວ ຐປິຕໍ. ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໘໖) ປນ ວິກປ຺ປນາຍໍ ອນຸຊານນມ຺ປິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທິສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ປຈ຺ຉາ ວທນ຺ໂຕ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນໂຕ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນເມວ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ຐເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເຖໂຣ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນໍ ນາກາສິ, ຠຄວຕາ ຈ ວິສຸໍ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈສຸ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ‘ມຍ຺ຫໍ ຠຕ຺ຕປຈ຺ຈາສໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີ’ຕິ ວາ ‘ວິກປ຺ເປມີ’ຕິ ວາ ເອວໍ ສມ຺ມຸຂາ ວາ ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ທມ຺ມີ’ຕິ ວາ ‘ວິກປ຺ເປມີ’ຕິ ວາ ເອວໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວາ ປຐມນິມນ຺ຕນໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ນິມນ຺ຕິຕກຸເລ ລທ຺ຘຠິກ຺ຂໂຕ ເອກສິຕ຺ຖມ຺ປິ ອຊ຺ໂຌຫຣຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຎ຺ຈຫິ ໂຠຊເນຫິ ນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ ເຍນ ເຍນ ປຐມໍ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ໂຠຊນໂຕ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວາ ປຣສ຺ສ ປຣສ຺ສ ໂຠຊນໍ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ປນ ມູລນິມນ຺ຕນໍ ເຫຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຸປຣິ, ຕໍ ອຸປຣິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຫຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕ ປເວເສຕ຺ວາ ສພ຺ພເຫຏ຺ຐິມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ຐິຕມ຺ປິ ອນ຺ໂຕຫຕ຺ຖຄຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖໍ ປນ…ເປ… ຍຖາ ຍຖາ ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຂີຣສ຺ສ ຣສສ຺ສ ຈ ຠຕ຺ເຕນ ອມິສ຺ສໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຂີຣໍ ວາ ຣສໍ ວາ ປິວໂຕ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ມຫາອຸປາສໂກຕິ ເຄຫສ຺ສາມິໂກ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ອາປຕ຺ຕີ’ຕິ ວຈເນນ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ‘ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວິຠາວິໂຕ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ເພ ນິມນ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນວເສນ ນິມນ຺ເຕນ຺ຕິ. ‘‘ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ ນາມ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ໂຠຊເນນ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ເອຕໍ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕິປິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ປຐມໍ ລທ຺ຘຠາເວ ‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ລທ຺ຘໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໒໙) ປນ ‘‘ຂີຣໍ ວາ ຣສໍ ວາຕິ ປຎ຺ຈໂຠຊນາມິສ຺ສໍ ຠຕ຺ຕໂຕ ອຸປຣິ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ອໂຠຊນຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ປິວໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘ຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນາ’ຕິອາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒໒໙) ປນ ‘‘ເອຕ຺ຖ ‘ມຫາອຸປາສໂກ ຠິກ຺ຂູ ນິມນ຺ເຕຕິ…ເປ… ປຈ຺ຉາ ລທ຺ຘໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕີ’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຈນໂຕ, ‘ກາລສ຺ເສວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫາ’ຕິ ປາຬິໂຕ, ຂນ຺ຘເກ ‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ນິມນ຺ຕເນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ, ໂຍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຍຖາຘມ຺ໂມ ກາເຣຕພ຺ໂພ’ຕິ ວຈນໂຕ ຈ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາ ປເວເທຕຸ ອນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາ, ປຐມຄຫິຕນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຐມນິມນ຺ຕນໂຠຊນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣສນ຺ຕກໍ ໂຠຊນໍ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ, ສງ຺ຆຄຓໂຕ ລທ຺ຘໍ ວາ ອຄຫຏ຺ຐສນ຺ຕກໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນິມນ຺ຕນໂຕ ປຐມໍ ນິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາທິປຣສນ຺ຕກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນາປຸຈ຺ຉາກຖາ

໓. ອນາປຸຈ຺ຉາກຖາຍໍ ‘‘ປກຕິວຈເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິເຕນ ໂສຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕໍ ປກຕິວຈນໍ ນາມ. ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ‘ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຆຣໍ ຄຈ຺ຉາມີ’ຕິ ວາ ‘ຈາຣິຕ຺ຕກໍ ອາປຊ຺ຊາມີ’ຕິ ວາ ອີທິເສນ ວຈເນນ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ນິມນ຺ຕນສາທິຍນໍ, ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ, ຠຕ຺ຕິຍຆຣໂຕ ອຎ຺ຎຆຣປ຺ປເວສນໍ, ມຊ຺ຌນ຺ຫິການຕິກ຺ກໂມ, ສມຍສ຺ສ ວາ ອາປທານໍ ວາ ອຠາໂວຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໒໙໘) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໙໘) ປນ ‘‘ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຍ ອປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ສເຈປິ ປກຕິວຈນສ຺ສ ສວນູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຐິໂຕ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘ອປິຈ…ເປ… ຍໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’ຕິອາທິ. ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາຣາມາທີນຎ຺ເຎວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຫາຣໂຕ ຄາມວີຖິໍ ອນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓໍ ວິນາ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາປິ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ນ ປນ ຆຣູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ເສວ. ຍໍ ປນ ປາຬິຍໍ ‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ຆຣູປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ປຐມປາທໍ ອຸມ຺ມາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມຕີ’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຄາເມ ປວິຏ຺ຐໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຆຣູປຈາຣໍ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາ ວີຖິມຊ຺ເຌເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຆຣທ຺ວາຣາຠິມຸເຂ ຐຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ‘ວີຖິຍໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຆຣູປຈາຣຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘ຍານິ ກຸລານິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄໂຕ, ເຕສໍ ຄຓນາຍາ’ຕິ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ນິມນ຺ຕນສາທິຍນໍ, ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉນາ, ຠຕ຺ຕິຍຆຣໂຕ ອຎ຺ຎຆຣູປສງ຺ກມນໍ, ມຊ຺ຌນ຺ຫິການຕິກ຺ກໂມ, ສມຍາປທານໍ ອຠາໂວຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານີ’’ຕິ. ວິກາລຄາມປ຺ປເວສເນປິ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ອທິນ຺ນາທາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ອິຘ ອຸປຈາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉນາ, ອນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາຠາໂວ, ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປໍສຸກູລກຖາ

໔. ປໍສຸກູລກຖາຍໍ ອຠິນ຺ເນ ສຣີເຣຕິ ອພ຺ຠຸຓ຺ເຫ ອລ຺ລສຣີເຣ. ‘‘ອພ຺ຠຸຓ຺ເຫ’’ຕິ ອິມິນາປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ປຣິຍາຍເຠທມນ຺ຕເຣນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອລ຺ລສຣີເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິສຠາຄສຣີເຣຕິ ອິຕ຺ຖິສຣີເຣ. ວິສຠາຄສຣີຣຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈາສນ຺ເນນ ນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີເສ ວາ’’ຕິອາທິ. ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິສຠາຄສຣີເຣປິ ອຕ຺ຕນາວ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ກາຕຸໍ ສາຏກຎ຺ຈ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ປນ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕຕິ ຕໂຕ ເປຕຕ຺ຕຠາວໂຕ ມຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອພ຺ຠຸຓ຺ເຫຕິ ອາສນ຺ນມຣຓຕາຍ ສຣີຣສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສມງ຺ຄິຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວາຫ ‘ອລ຺ລສຣີເຣ’ຕິ. ກຸຓປສຠາວໍ ອຸປຄຕມ຺ປິ ຠິນ຺ນເມວ ອລ຺ລຠາວໂຕ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ວິສຠາຄສຣີເຣຕິ ອິຕ຺ຖິສຣີເຣ. ‘ສີເສ ວາ’ຕິອາທິ ອຘກ຺ຂເກ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑເລ ປເທເສ ຈິຕ຺ຕວິກາຣປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອນາມສນ຺ເຕນ ກຕໍ ສຸກຕເມວ. ມຕສຣີຣມ຺ປິ ຫິ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ອນາມາສທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ນ ຫິ ອປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸເກປິ ຈິຕ຺ຕາທິອິຕ຺ຖິຣູເປ ຠວນ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູເຕ ມຕິຕ຺ຖິສຣີເຣ ນິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໓໕) ວຸຕ຺ຕ.

ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອາຈຣິເຍນ ອວຸຕ຺ຕາປິ ປໍສຸກູລກຖາ ປໍສຸກູລສາມຎ຺ເຎນ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ຫິ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໔໐) ເອວໍ ອາຄຕາ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ສາທິຍນ຺ຕິ, ເຕ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕາ ປໍສຸກູລໍ ນ ສາທິຍນ຺ຕິ ‘ເອກໍເຍວ ຠຄວຕາ ຈີວຣໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ນ ທ຺ເວ’ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄຫປຕິຈີວຣໍ ສາທິຍນ຺ເຕນ ປໍສຸກູລມ຺ປິ ສາທິຍິຕຸໍ, ຕທຸຠເຍນປາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິໍ ວຓ຺ເຓມີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອກໍເຍວ ຠຄວຕາ ຈີວຣໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ນ ທ຺ເວຕິ ເຕ ‘ກິຣ ອິຕຣີຕເຣນ ຈີວເຣນາ’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘ຄຫປຕິເກນ ວາ ປໍສຸກູເລນ ວາ’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຖໍ ສລ຺ລກ຺ຂິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ປນ ອິຕຣີຕເຣນປີຕິ ອປ຺ປຄ຺ເຆນປິ ມຫຄ຺ເຆນປິ ເຍນ ເກນຈີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຘຸຕງ຺ຄໍ ອສມາທິຍິຕ຺ວາ ວິນຍປໍສຸກູລມຕ຺ຕສາທິຍເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຄຫປຕິຈີວຣມ຺ປິ ສາທິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ປໍສຸກູລຘຸຕງ຺ຄຘຣສ຺ສ ປນ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ຄຫປຕິຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິປາມິ, ປໍສຸກູລິກງ຺ຄໍ ສມາທິຍາມີ’’ຕິ ສມາທານໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ໂກສເລສຸ ຊນປເທສຸ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ສຸສານໍ ໂອກ຺ກມິໍສຸ ປໍສຸກູລາຍ, ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ນາຄເມສຸໍ. ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຸສານໍ ໂອກ຺ກມິໍສຸ ປໍສຸກູລາຍ, ເຕ ປໍສຸກູລານິ ລຠິໍສຸ. ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ນາຄເມສຸໍ, ເຕ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ຠາຄໍ ເທຖາ’’ຕິ. ເຕ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ນ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຄໍ ທສ຺ສາມ, ກິສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫ ນາຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນາຄເມນ຺ຕານໍ ນາກາມາ ຠາຄໍ ທາຕຸນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນາຄເມສຸນ຺ຕິ ຍາວ ເຕ ສຸສານໂຕ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາວ ເຕ ນ ອຈ຺ຉິໍສຸ, ປກ຺ກມິໍສຸເຍວ. ນາກາມາ ຠາຄໍ ທາຕຸນ຺ຕິ ນ ອນິຈ຺ຉາຍ ທາຕຸໍ. ຍທິ ປນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທາຕພ຺ໂພ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ໂກສເລສຸ ຊນປເທສຸ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ສຸສານໍ ໂອກ຺ກມິໍສຸ ປໍສຸກູລາຍ, ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ອາຄເມສຸໍ. ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຸສານໍ ໂອກ຺ກມິໍສຸ ປໍສຸກູລາຍ, ເຕ ປໍສຸກູລານິ ລຠິໍສຸ. ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຄເມສຸໍ, ເຕ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ, ອາວຸສາ,ເອ ຠາຄໍ ເທຖາ’’ຕິ. ເຕ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ນ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຄໍ ທສ຺ສາມ, ກິສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫ ນ ໂອກ຺ກມິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຄເມນ຺ຕານໍ ອກາມາ ຠາຄໍ ທາຕຸນ຺ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ໂກສເລສຸ ຊນປເທສຸ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ປຐມໍ ສຸສານໍ ໂອກ຺ກມິໍສຸ ປໍສຸກູລາຍ, ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ປຈ຺ຉາ ໂອກ຺ກມິໍສຸ. ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ປຐມໍ ສຸສານໍ ໂອກ຺ກມິໍສຸ ປໍສຸກູລາຍ, ເຕ ປໍສຸກູລານິ ລຠິໍສຸ. ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ປຈ຺ຉາ ໂອກ຺ກມິໍສຸ, ເຕ ນ ລຠິໍສຸ. ເຕ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ຠາຄໍ ເທຖາ’’ຕິ. ເຕ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ນ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຄໍ ທສ຺ສາມ, ກິສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫ ປຈ຺ຉາ ໂອກ຺ກມິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຈ຺ຉາ ໂອກ຺ກນ຺ຕານໍ ນາກາມາ ຠາຄໍ ທາຕຸນ຺ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ໂກສເລສຸ ຊນປເທສຸ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ສທິສາ ສຸສານໍ ໂອກ຺ກມິໍສຸ ປໍສຸກູລາຍ. ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ປໍສຸກູລານິ ລຠິໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ນ ລຠິໍສຸ. ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ນ ລຠິໍສຸ, ເຕ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ຠາຄໍ ເທຖາ’’ຕິ. ເຕ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ນ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຄໍ ທສ຺ສາມ, ກິສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫ ນ ລຠິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສທິສານໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕານໍ ອກາມາ ຠາຄໍ ທາຕຸນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອາຄເມສຸນ຺ຕິ ອຸປຈາເຣ ອຈ຺ຉິໍສຸ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຄເມນ຺ຕານໍ ອກາມາ ຠາຄໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຸປຈາເຣຕິ ສຸສານສ຺ສ ອາສນ຺ນປ຺ປເທເສ. ຍທິ ປນ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ອິຘາຄຕາ ເອວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເທນ຺ຕິ, ສຎ຺ຎາຓໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ. ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປາປຸຓາຕິ. ສເຈ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຕາ, ເຍນ ຄຫິຕໍ, ໂສ ເອວ ສາມີ. ສທິສາ ສຸສານໍ ໂອກ຺ກມິໍສູຕິ ສພ຺ເພ ສມໍ ໂອກ຺ກມິໍສຸ, ເອກທິສາຍ ວາ ໂອກ຺ກມິໍສູຕິປິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ໂກສເລສຸ ຊນປເທສຸ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ສຸສານໍ ໂອກ຺ກມິໍສຸ ປໍສຸກູລາຍ. ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ປໍສຸກູລານິ ລຠິໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ນ ລຠິໍສຸ. ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ນ ລຠິໍສຸ, ເຕ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ຠາຄໍ ເທຖາ’’ຕິ. ເຕ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ນ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຄໍ ທສ຺ສາມ, ກິສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫ ນ ລຠິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ໂອກ຺ກນ຺ຕານໍ ອກາມາ ຠາຄໍ ທາຕຸນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຕ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ລທ຺ຘໍ ປໍສຸກູລໍ ສພ຺ເພ ຠາເຊຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ພຫິເມວ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ. ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຕາຕິ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາເຍວ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຕາ. ເອເຕນ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ຉຑ຺ຑິເຕ ເອວ ອກາມາ ຠາຄທານໍ ວິຫິຕໍ, ເກວລໍ ຉຑ຺ຑິເຕ ປນ ກຕິກາຍ ອສຕິ ເອກໂຕ ພຫູສຸ ປວິຏ຺ເຐສຸ ເຍນ ຄຫິຕໍ, ເຕນ ອກາມາ ຠາໂຄ ນ ທາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມານາ ທິສາ ປຸຣຕ຺ຖິມາທິເຠທາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສທິສາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກທິສາຍ ວາ ໂອກ຺ກມິໍສູ’’ຕິ.

ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣກຖາ

໕. ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣກຖາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພກຖາຕິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ. ເສສປຣິກ຺ຂາຣານໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກຫິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນິວາສນປາຣຸປນເມວ ອວສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິວາສນປາຣຸປນມຕ຺ຕໍເຍວ ຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ຕາວ ອາຄມນສ຺ສ ວາ ອນາຄມນສ຺ສ ວາ ອຊານນຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຖເຣຫິ ເນວ ຕາວ…ເປ… ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ປເຣສມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣໍ ທທມານາ ສຍໍ ສາຂາຠງ຺ເຄນ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍປິ ຠຎ຺ຊິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ. ‘‘ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອີທິເສສຸ ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາປິ ອນຸຎ຺ຎາຕາເຍວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນ ເຕສໍ ຘາຣເຓ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເຕສໍ ຕິຕ຺ຖິຍຘຊານໍ ຘາຣເຓປິ ທຸກ຺ກຏໍ ນຕ຺ຖິ.

ຍານິ ຈ ເນສໍ ວຕ຺ຖານິ ເທນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຖຣານໍ ສຍເມວ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍທິ ລທ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ໂນ ເຈ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາຣຈີວຣໍ ວາ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປວິຏ຺ຐວິຫາຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິຕຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ຈ ‘‘ຍໍ ອາວາສໍ ປຐມໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຐິຕວິຫາຣມ຺ປິ ສເຈ ນຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ອໂນກາສຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ວາ…ເປ… ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ສງ຺ຆິກມ຺ປິ ຈີວຣໍ ນິວາເສຕຸໍ ປາຣຸປິຕຸຎ຺ຈ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ອາວາສໍ ປຐມໍ…ເປ… ຄເຫຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອໂນກາສຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິຫາຣຈີວຣນ຺ຕິ ເສນາສນຈີວຣໍ. ຈິມິລິກາຫີຕິ ປຏປິໂລຕິກາຫິ. ຕສ຺ສ ອຸປຣີຕິ ຠູມຕ຺ຖຣຓສ຺ສ ອຸປຣິ. ວິເທສຄເຕນາຕິ ອຎ຺ຎໍ ຈີວຣໍ ອລຠິຕ຺ວາ ວິເທສຄເຕນ. ເອກສ຺ມິໍ…ເປ… ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເສເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຐເປນ຺ເຕນ ຈ ສງ຺ຆິກປຣິໂຠຄວເສເນວ ຐປິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ນິຍມິຕມ຺ປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິໂຠເຄເນວາຕິ ອຎ຺ຎໍ ຈີວຣໍ ອລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊເນນ.

ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຍຖາ ເຕນ ຈີວເຣນ ສຣີຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ຊິຓ຺ຓໍ. ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນາຕິ ກຍວິກ຺ກຍາປຕ຺ຕິໂຕ ໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມສ຺ເສວ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນ ຫິ ວິຎ຺ຎາປນໍ ນາມ ປຣິວຕ຺ຕນເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສງ຺ຆວເສນ ປວາຣິຕານໍ ວິຎ຺ຎາປເນ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ສງ຺ຆວເສນ ຫິ ປວາຣິເຕ ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອຘິກໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ຍໍ ປວາເຣຕີຕິ ຍໍ ຍໍ ຈີວຣາທິໍ ທສ຺ສາມີຕິ ປວາເຣຕິ. ວິຎ຺ຎາປນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວິນາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ທີຍມານຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຖປິ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອນຸວຕ຺ຕຕິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕກປວາຣິເຕ’’ຕິອາທິ. ວິກປ຺ປນຸປຄຈີວຣຕາ, ສມຍາຠາໂວ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໑໕) ປນ ປາຬິຍໍ ຘມ຺ມນິມນ຺ຕນາຕິ ສມເຓສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພາຈາຣຘມ຺ມມຕ຺ຕວເສນ ນິມນ຺ຕນາ, ທາຕຸກາມຕາຍ ກຕນິມນ຺ຕນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ‘‘ວິຎ຺ຎາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕໂຕ ຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ ໂຫຕິ.

‘‘ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຠູຕຄາມວິໂກປນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເນວຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ປຐມໍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ລທ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ນິວາເສຕ຺ວາປິ ລທ຺ຘິ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ຍໍ ອາວາສໍ ປຐມໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖປິ ວິຫາຣຈີວຣາທິອຕ຺ຖາຍ ປວິສນ຺ເຕນປິ ຕິຓາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ນ ຕ຺ເວວ ນຄ຺ເຄນ ອາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຈິມິລິກາຫີຕິ ປຏປິໂລຕິກາຫິ. ປຣິໂຠເຄເນວາຕິ ອຎ຺ຎໍ ຈີວຣໍ ອລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊເນນ. ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຍມານໍ ໂອຠຄ຺ຄວິຠຄ຺ຄຕາຍ ອສາຣຸປ຺ປໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຊິຓ຺ຓໍ.

ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຖປິ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອນຸວຕ຺ຕເຕວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕກປວາຣິເຕ’’ຕິອາທິ. ອິຘ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຈ຺ຉິນ຺ນນຏ຺ຐຈີວຣສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອິຕຣຖາ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວິເສໂສ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ເຕເນວ ອນນ຺ຕຣສິກ຺ຂາປເທ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໖) ປນ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ…ເປ… ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ. ວິກປ຺ປນຸປຄຈີວຣຕາ, ສມຍາຠາໂວ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

‘‘ຕຎ຺ເຈ ອຎ຺ຎາຕໂກ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕານີ ວາ ພຫູຫິ ຈີວເຣຫິ ອຠິຫຏ຺ຐຸໍ ປວາເຣຍ຺ຍ, ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕໂຕ ຈີວຣໍ ສາທິຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ສາທິເຍຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຕທຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໕໒໓) ອຠິຫຏ຺ຐຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠີຕິ ອຸປສຄ຺ໂຄ, ຫຣິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຄຓ຺ຫິຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປວາເຣຍ຺ຍາຕິ ອິຈ຺ຉາເປຍ຺ຍ, ອິຈ຺ຉໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ ວເທຍ຺ຍ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຫຏ຺ຐຸໍ ປວາເຣນ຺ເຕນ ປນ ຍຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕໍ ອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາວຕ຺ຕກໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕາວຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ເອວມສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຍຖາ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ທຏ຺ຐຸ ເຂມໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ທິສ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວມິຘປິ ອຠິຫຏ຺ຐຸໍ ປວາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ປວາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກາຍາຠິຫາໂຣ ວາຈາຠິຫາໂຣຕິ ທຸວິໂຘ ອຠິຫາໂຣ. ກາເຍນ ວາ ຫິ ວຕ຺ຖາທີນິ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຍຕ຺ຕກໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປວາເຣຍ຺ຍ, ວາຈາຍ ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ທຸສ຺ສໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ຍຕ຺ຕກໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປວາເຣຍ຺ຍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຠິຫຏ຺ຐຸໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມນ຺ຕິ ສອນ຺ຕຣໍ ອຸຕ຺ຕຣໍ ປຣມໍ ອສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສາຕິ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ, ນິວາສເນນ ສທ຺ຘິໍ ປາຣຸປນໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ ອສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ຈີວຣໍ ສາທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຠິຫຏຈີວຣໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ ຈີວຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ອິໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພຈີວເຣນ ເຕຈີວຣິເກເນວ ຠິກ຺ຂຸນາ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ເຎນ ອຎ຺ຎຖາປິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ຕີຓິ ນຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ຍສ຺ສ ຕີຓິ ນຏ຺ຐານິ, ເຕນ ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານິ, ເອກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ສຠາຄຏ຺ຐານໂຕ ປຣິເຍສິສ຺ສຕິ. ຍສ຺ສ ທ຺ເວ ນຏ຺ຐານິ, ເຕນ ເອກໍ ສາທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປກຕິຍາວ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຈຣຕິ, ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານິ, ເອວໍ ເອກໍ ສາທິຍນ຺ເຕເນວ ສໂມ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍສ຺ສ ຕີສຸ ເອກໍ ນຏ຺ຐໍ, ນ ສາທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ປນ ທ຺ວີສຸ ເອກໍ ນຏ຺ຐໍ, ເອກໍ ສາທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ເອກໍເຍວ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ນຏ຺ຐໍ, ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານິ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປນ ປຎ຺ຈສຸປິ ນຏ຺ເຐສຸ ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານິ, ຈຕູສຸ ນຏ຺ເຐສຸ ເອກໍ ສາທິຕພ຺ພໍ, ຕີສຸ ນຏ຺ເຐສຸ ກິຎ຺ຈິ ນ ສາທິຕພ຺ພໍ, ໂກ ປນ ວາໂທ ທ຺ວີສຸ ວາ ເອກສ຺ມິໍ ວາ. ເຍນ ເກນຈິ ຫິ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມຕາຍ ຐາຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ.

ເສສກໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີຕິ ທ຺ເວ ຈີວຣານິ ກຕ຺ວາ ເສສໍ ປຸນ ອາຫຣິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ອຈ຺ຉິນ຺ນກາຣຓາຕິ ພາຫຸສຈ຺ຈາທິຄຸຓວເສນ ເທນ຺ຕິ. ຎາຕການນ຺ຕິອາທີສຸ ຎາຕການໍ ເທນ຺ຕານໍ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ, ປວາຣິຕານໍ ເທນ຺ຕານໍ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ, ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ‘‘ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ປກຕິຍາ ພຫຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ນກາຣຓາ ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕິ. ຍສ຺ມາ ປນິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອິທມ຺ປິ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ສຕ຺ຕເມ ປາຬິຍໍ ປຄ຺ຄາຫິກສາລນ຺ຕິ ທຸສ຺ສວາຓິຊການໍ ອາປຓໍ, ‘‘ປຄ຺ຄາຫິຕສາລ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ອຠີຕິ ອຸປສຄ຺ໂຄຕິ ຕສ຺ສ ວິເສສຕ຺ຖາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຣິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ວຣສທ຺ທສ຺ສ ອິຈ຺ຉາຍໍ ວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອິຈ຺ຉາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ. ທຏ຺ຐຸ ເຂມໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ອນຸນາສິກໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສອນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣວາສກສຫິຕໍ. ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ. ອສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສາຕິ ສາທິຕພ຺ພຈີວຣສ຺ສ. ອຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພຈີວເຣນາຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນານິ ສພ຺ພານິ ຕີຓິ ຈີວຣານິ ອສ຺ສາຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພຈີວໂຣ, ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສ ຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທນສມເຍ ຕີຓິ ຈີວຣານິ ສນ຺ນິຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ສພ຺ພານິ ອຈ຺ຉິນ຺ນານີຕິ ໂສ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພຈີວໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພຈີວເຣນ ເຕຈີວຣິເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕຈີວຣິເກນາຕິ ຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທນສມເຍ ຕິຈີວຣສ຺ສ ສນ຺ນິຫິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ວິນເຍ ເຕຈີວຣິກາຠາວໍ, ຘຸຕງ຺ຄເຕຈີວຣິກຠາວໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ. ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕໂຕ ຈີວຣໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ເຎນາຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນອສພ຺ພຈີວເຣນ. ຍສ຺ສ ຕີສຸ ຈີວເຣສຸ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຈີວຣານິ ອຈ຺ຉິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຖາປີຕິ ‘‘ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວິຘານໂຕ ອຎ຺ຎຖາປິ. ຍສ຺ສ ຫິ ຕີສຸ ທ຺ເວ ຈີວຣານິ ອຈ຺ຉິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອກໍ ສາທິຕພ຺ພໍ, ເອກສ຺ມິໍ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ນ ສາທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມສາທິຍນໍ ສມ຺ຠວຕິ. ອຍເມວ ຈ ອຕ຺ໂຖ ປທຠາຊເນນ ວິຠາວິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ເຕຈີວຣິເກນາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬວເສນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ຕສ຺ມິໍ ນຏ຺ເຐ ພຫູນິປິ ຄເຫຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປທຠາຊນສ຺ສ ຫິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພຈີວເຣນ…ເປ… ຕໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປທຠາຊເນ ຈ ນ ຕາທິໂສ ອຕ຺ໂຖ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພເມວ. ຍມ຺ປິ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐິຕຕິຈີວຣສ຺ສ ຕີຓິ ນຏ຺ຐານີ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖປິ ອຘິຏ຺ຐິຕຄ຺ຄຫຓໍ ສຣູປກຖນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ເສວາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ຕຖາ ອຕ຺ຖສ຺ສາສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ເສວ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທນ ຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປມາຓໍ ອຊານິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາປນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປມາຓໂຕ ສາທິຍນໍ ອນຸຊານນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬິກສ຺ສ ພຫຸມ຺ປິ ສາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເນວ ປາຬິຍາ ສເມຕິ, ນ ຈ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອນຸໂລເມຕິ.

ຍສ຺ສ ຕີຓິ ນຏ຺ຐານິ, ເຕນ ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ຕິຈີວຣໂຕ ອຘິກມ຺ປິ ຈີວຣໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຐິຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອລພ຺ຠນີຍຠາວໂຕ ເຕນປິ ສາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປກຕິຍາວ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຈຣຕີຕິ ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວເສນ ວາ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິວເສນ ວາ ຕຕິຍສ຺ສ ອລາເຠນ ວາ ຈຣຕິ. ‘‘ທ຺ເວ ນຏ຺ຐານີ’’ຕິ ອຘິກາຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານີ’’ຕິ. ເອກໍ ສາທິຍນ຺ເຕເນວ ສໂມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ທ຺ວີສຸ ນຏ຺ເຐສຸ ເອກໍ ສາທິຍນ຺ເຕນ ສໂມ ຠວິສ຺ສຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມຕາຍ ອວຏ຺ຐານໂຕ. ຍສ຺ສ ເອກໍເຍວ ໂຫຕີຕິ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ວິນຏ຺ຐເສສຈີວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ເສສກໍ ຕຸມ຺ເຫວ ໂຫຕູຕິ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມ, ເສສກໍ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນສມເຍປິ ‘‘ເສສກມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ໂຫຕູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ລທ຺ຘກປ຺ປິຍເມວ. ປວາຣິຕານນ຺ຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນກາລໂຕ ປຸພ຺ເພເຍວ ປວາຣິຕານໍ. ປາຬິຍາ ນ ສເມຕີຕິ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ສາທິຍເນ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສເມຕິ. ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ໂຄເຍວ ນຕ຺ຖິ, ສຕິ ຈ ສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ເຄ ອນາປຕ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕາ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ສລ຺ເລຂທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນິທໍ…ເປ… ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອຎ຺ເຎສໍ ອຕ຺ຖາຍ ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາປິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸນາ ສໍສນ຺ທິຍມານໍ ນ ສເມຕິ. ນ ຫິ ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ອນາປຕ຺ຕິວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ຕີສຸປິ ‘‘ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສາທິຍນປຏິພທ຺ຘຕາວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ໂອກາໂສເຍວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກຖິຕໍ. ອິຘ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ອຕ຺ຖາຍ ຎາຕກປວາຣິເຕສຸ ອຘິກໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທເນວ ອນາປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິໂຕ. ຕຕຸຕ຺ຕຣິຕາ, ອຈ຺ຉິນ຺ນາທິກາຣຓຕາ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໒໒-໕໒໔) ປນ ‘‘ປາຬິຍໍ ປຄ຺ຄາຫິກສາລນ຺ຕິ ທຸສ຺ສາປຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ວາຓິຊເກຫິ ທຸສ຺ສານິ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສນຏ຺ຐານຕາຍ ‘ປຄ຺ຄາຫິກສາລາ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສາຕິ ສາທິຕພ຺ພຈີວຣສ຺ສ. ເຕຈີວຣິເກນາຕິ ອິມິນາ ອຈ຺ຉິນ຺ນຕິຈີວຣໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິຫາຣາທີສຸ ນິຫິຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ, ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ຕາວກາລິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕາວກາລິກມ຺ປິ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ຠູຕຄາມວິໂກປນໍ ກຕ຺ວາ ຕິຓປຓ຺ເຓຫິ ຉທນໍ ວິຍ ວິຎ຺ຎາປນມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອຎ຺ເຎນາຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນອສພ຺ພຈີວເຣນ. ‘ທ຺ເວ ນຏ຺ຐານີ’ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານີ’ຕິ. ປາຬິຍາ ນ ສເມຕີຕິ ‘ອນາປຕ຺ຕິ ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໖) ອິມາຍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕິ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ວິຎ຺ຎາປນອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ເຄ ເອວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ວິຎ຺ຎາປເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ຕຎ຺ຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເຍສໍ ອຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ເຕສໍ ວາ ສິຍາ ວິຎ຺ຎາປກສ຺ເສວ ວາ, ນ ຕາວ ເຕສໍ, ເຕຫິ ອວິຎ຺ຎາປິຕຕ຺ຕາ, ນາປິ ວິຎ຺ຎາປກສ຺ສ, ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສາທິຍນປຏິພທ຺ຘຕາວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’ຕິ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕຸຕ຺ຕຣິຈີວຣຕາ, ອຈ຺ຉິນ຺ນາທິກາຣຓຕາ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານີ’’ຕິ.

ອິທໍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວິນິຈ຺ຉຍໍ ອາຈຣິເຍນ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣາຘິກາເຣເຍວ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອມ຺ເຫຫິ ຄຫິຕໍ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ສມເຍສຸ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣກາເລ ອຎ຺ຎາຕການໍ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພຠາໂວ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕຫິ ທິນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ມຕ຺ຕໂສ ຄຫິຕຠາໂວ ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປເທນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣອຘິກາໂຣເຍວ ໂຫຕີຕິ.

ຈີວຣອຈ຺ຉິນ຺ທນວິນິຈ຺ຉຍກຖາ

ອິໂຕ ປຣໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທນສາມຎ຺ເຎນ ຈີວຣອຈ຺ຉິນ຺ທນວິນິຈ຺ຉຍໍ ວກ຺ຂາມ – ຕຕ຺ຖ ຍມ຺ປິ ຕ຺ຍາຫນ຺ຕິ ຍມ຺ປິ ເຕ ອຫໍ. ໂສ ກິຣ ‘‘ມມ ປຕ຺ຕຈີວຣອຸປາຫນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ວຫນ຺ໂຕ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອທາສິ. ເຕເນວມາຫ ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຈ຺ຉິນ຺ທີຕິ ພລກ຺ກາເຣນ ອຄ຺ຄເຫສິ, ສກສຎ຺ຎາຍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປນສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ກິລເມຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ.

ສຍໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເອກໍ ຈີວຣໍ ເອກາພທ຺ຘານິ ຈ ພຫູນິ ອຈ຺ຉິນ຺ທໂຕ ເອກາ ອາປຕ຺ຕິ, ເອກໂຕ ອພທ຺ຘານິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຐິຕານິ ພຫູນິ ອຈ຺ຉິນ຺ທໂຕ, ‘‘ສງ຺ຆາຏິໍ ອາຫຣ, ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ເອວໍ ອາຫຣາປຍໂຕ ຈ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ. ‘‘ມຍາ ທິນ຺ນານິ ສພ຺ພານິ ອາຫຣາ’’ຕິ ວທໂຕປິ ເອກວຈເນເນວ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ.

ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ‘‘ຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຓາເປຕິ, ເອກໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ອາຓຕ຺ໂຕ ພຫູນິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ສງ຺ຆາຏິໍ ຄຓ຺ຫ, ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທໂຕ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ມຍາ ທິນ຺ນານິ ສພ຺ພານິ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທໂຕ ເອກວາຈາຍ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ.

ອຎ຺ຎໍ ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມໍ ຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນ຺ຕມໂສ ສູຈິມ຺ປິ. ເວເຐຕ຺ວາ ຐປິຕສູຈີສຸປິ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏານິ. ສິຖິລເວຐິຕາສຸ ເອວໍ. ຄາຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘາສຸ ປນ ເອກເມວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສູຈິຆເຣ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສິຖິລພທ຺ຘຄາຬ຺ຫພທ຺ເຘສຸ ຕິກຏຸກາທີສຸ ເຠສຊ຺ເຊສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂສ ວາ ເທຕີຕິ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ອິທໍ ສາຣຸປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ເທຕິ. ອຖ ວາ ປນ ‘‘ອາວຸໂສ, ມຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ‘ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິສ຺ສຕີ’ຕິ ຈີວຣໍ ອທມ຺ຫາ, ໂສທານິ ຕ຺ວໍ ນ ວຕ຺ຕໍ ກໂຣສິ, ນ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫາສິ, ນ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓາສີ’’ຕິ ເອວມາທີຫິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ມຎ຺ເຎ ຠຓຖ, ອິທໍ ໂວ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ເທຕິ, ເອວມ຺ປິ ໂສ ວາ ເທຕິ. ທິສາປກ຺ກນ຺ຕໍ ວາ ປນ ທຫຣໍ ‘‘ນິວຕ຺ເຕຖ ນ’’ນ຺ຕິ ຠຓຕິ, ໂສ ນ ນິວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຸນ຺ຘຖາ’’ຕິ ເອວໍ ເຈ ນິວຕ຺ຕຕິ, ສາຘຸ. ສເຈ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣຕ຺ຖາຍ ມຎ຺ເຎ ຕຸມ຺ເຫ ຠຓຖ, ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ເທຕິ, ເອວມ຺ປິ ໂສເຍວ ເທຕິ. ວິພ຺ຠນ຺ຕໍ ວາ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ‘ວຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອທມ຺ຫາ, ໂສທານິ ຕ຺ວໍ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ຈຣສີ’’ຕິ ວທຕິ, ອິຕໂຣ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ເທຕິ, ເອວມ຺ປິ ໂສ ວາ ເທຕິ. ‘‘ມມ ສນ຺ຕິເກ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສວ ເຕ ເທມິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນ ເທມິ. ວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ເທມິ, ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນ ເທມິ. ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕສ຺ເສວ ເທມິ, ອປຣິຍາປຸຓນ຺ຕສ຺ສ ນ ເທມິ. ອວິພ຺ຠມນ຺ຕສ຺ເສວ ເທມິ, ວິພ຺ຠມນ຺ຕສ຺ສ ນ ເທມີ’’ຕິ ເອວໍ ປນ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ທທໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ, ອາຫຣາເປຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຍໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກໂຕ ອຸທ຺ຘຏວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຍມ຺ປິ ຕ຺ຍາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ກາຣຓວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ – ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ຍໍ ກາຣຓໍ ນິສ຺ສາຍ ອຫໍ ເຕ, ອາວຸໂສ, ຈີວຣໍ ອທາສິໍ, ຕໍ ນ ກໂຣສີ’’ຕິ ກຸປິໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ ອຈ຺ຉິນ຺ທີຕິ. ຍນ຺ຕິ ວາ ຈີວຣໍ ປຣາມສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ຍມ຺ປິ ເຕ ອຫໍ ຈີວຣໍ ອທາສິໍ, ຕໍ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຸປິໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ ອຈ຺ຉິນ຺ທີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ອາຓຕ຺ໂຕ ພຫູນິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ‘‘ຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ເອກຈີວຣວິສຍຕ຺ຕາ ເອກເມວ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ເອກວາຈາຍ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ອິທໍ ອຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຓຕ຺ຕິຍາ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ ເອກເມວ.

ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏານີ’’ຕິ ອິທໍ ປຣາມສຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ສິຖິລໍ ຄາຬ຺ຫຎ຺ຈ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາສຸ ອາປຕ຺ຕິຍາ ພຫຸຕ຺ຕໍ ເອກຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຕິທິສຕິ.

ອາວຸໂສ ມຍນ຺ຕິອາທີສຸ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ເຕເນວ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີຕິ ອິທໍ ສາມເຓຣສ຺ສປິ ທານໍ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສາມໍ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ທຕ຺ວາປິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຈ຺ຉິນ຺ທນສມເຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາໂວເຍວ ເຫຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ເທຕີຕິ ຕຸຏ຺ໂຐ ວາ ກຸປິໂຕ ວາ ເທຕິ. ຣຸທ຺ຘຖາຕິ ນິວາເຣຖ. ເອວໍ ປນ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ທິນ຺ນໍ ນ ຕາວ ‘‘ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຫຣາເປຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອວໍ ທິນ຺ນໍ ຠຕິສທິສຕ຺ຕາ ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອທຕ຺ວາ ອນເປກ຺ເຂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ທິນ຺ນໍ. ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ສກສຎ຺ຎາຍ ວິນາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມຈີວຣຕາ, ສາມໍ ທິນ຺ນຕາ, ສກສຎ຺ຎິຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ໂກຘວເສນ ອຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ທາປນໍ ວາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ອຍໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນີປາໂຐ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໓໕).

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໓໑) ປນ ‘‘ຍມ຺ປິ…ເປ… ອຈ຺ຉິນ຺ທີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ເຕ ອຫໍ ຈີວຣໍ ອທາສິໍ, ຕໍ ‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີ’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອທາສິໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ກຸປິໂຕ ອຈ຺ຉິນ຺ທີຕິ ເອວໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອກໍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ຍທິ ອາຓຕ຺ໂຕ ອວສ຺ສໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອວ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຍທິ ນ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ຕທາ ເອວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກວາຈາຍ ສມ຺ພຫຸລາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ຍທິ ອາຓຕ຺ໂຕ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິໂຍ ປໂຍຄກຣຓກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ, ຈີວຣໍ ປນ ອຈ຺ຉິນ຺ເນເຍວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ໂສ ນ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອກເມວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຖປິ ອີທິເສສຸ ນໂຍ ຎາຕພ຺ໂພ. ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີຕິ ສາມເຓຣສ຺ສ ທານໍ ທີເປຕິ, ເຕນ ຈ ສາມເຓຣກາເລ ທຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ອຈ຺ຉິນ຺ທໂຕປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ທີເປຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສາມໍ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຫຣາເປຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກມ຺ເມ ອກເຕ ຠຕິສທິສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມຈີວຣຕາ, ສາມໍ ທິນ຺ນຕາ, ສກສຎ຺ຎິຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ໂກຘວເສນ ອຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ທາປນໍ ວາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຏິຠານຈິຕ຺ຕກຖາ

໖. ປຏິຠານຈິຕ຺ຕກຖາຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໒໙໙) ປນ ‘‘ກໂຣຫີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ເອວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣປາລໍ ‘ກິໍ ນ ກໂຣສີ’ຕິອາທິນາ ປຣິຍາເຍນ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຊາຕກປກຣຓນ຺ຕິ ຊາຕກປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ‘ປເຣຫິ ກາຣາເປຕຸ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘຣູປມ຺ປິ ສຍໍ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິປ຺ປກຕໂຠຊນກຖາ

໗. ວິປ຺ປກຕໂຠຊນກຖາຍມ຺ປິ ສາຣຕ຺ຖທີປນີ ວິມຕິວິໂນທນີ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາສຸ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມໍ ກຕໍ ປກຕໍ, ວິ ອນິຏ຺ຐິຕໍ ປກຕໍ ວິປ຺ປກຕໍ, ວິປ຺ປກຕໍ ໂຠຊນໍ ເຍນ ໂສ ວິປ຺ປກຕໂຠຊໂນ, ປຐມໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນິຏ຺ຐິຕໂຠຊນກິຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ. ວຸຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປວິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣິຕ຺ຕຫຕ຺ຖມ຺ປິ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ວິປ຺ປກຕໂຠຊໂນເຍວ ຫິ ໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທີສຸປິ ປີເຕສຸ ຂາທິເຕສຸປິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຠຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນິຏ຺ຐິຕໂຠຊນກິຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ. ປວາຣິໂຕ ໂຫຕິ, ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ປວາຣິເຕນ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐິເຕນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອລຠມານຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ອຸທເກ ອສນ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຸທ຺ທິສນ຺ຕອຸທ຺ທິສາປນກຖາ

໘. ອຸທ຺ທິສນ຺ຕອຸທ຺ທິສາປນກຖາຍໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ເຕນາຕິ ອຸທ຺ເທສໍ ເທນ຺ເຕນ, ປາຬິໍ ວາເຈນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທ຺ທິສາເປນ຺ເຕນາຕິ ອຸທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ, ປາຬິໍ ວາຈາເປນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຈ຺ຈຕເຣປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ສມານາສນໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ນີຈຕເຣປີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕິວສ຺ສນ຺ຕຣິກກຖາ

໙. ຕິວສ຺ສນ຺ຕຣິກກຖາຍໍ ຕີຓິ ວສ຺ສານິ ຕິວສ຺ສໍ, ຕີຓິ ວາ ວສ຺ສານິ ຕິວສ຺ສານິ, ຕິວສ຺ສານໍ ອນ຺ຕຣໍ ຕິວສ຺ສນ຺ຕຣໍ, ຕິວສ຺ສນ຺ຕເຣ ຐິໂຕຕິ ຕິວສ຺ສນ຺ຕໂຣ, ເຕນ ຕິວສ຺ສນ຺ຕເຣນ, ອນ຺ຕຣ-ສທ຺ໂທ ມຊ຺ຌຕ຺ຖວາຈໂກ, ຓ-ປຈ຺ຈໂຍ ຐິຕຕ຺ເຖ. ເຕນາຫ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓໒໐) ‘‘ຕິວສ຺ສນ຺ຕເຣນາຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ວສ຺ສານໍ ອນ຺ໂຕ ຐິເຕນາ’’ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໐) ປນ ສຣູປເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕິວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິເມ ສພ຺ເພຕິ ສພ຺ເພ ຕິວິຘາ ອິເມ ສມານາສນິກາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ທີຆາສນກຖາ

໑໐. ທີຆາສນກຖາຍໍ ສໍຫາຣິມໍ ວາຕິ ສໍຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ກຏສາຣກາທິ. ອສໍຫາຣິມໍ ວາຕິ ສໍຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ປາສາຓາທິ ອາສນໍ. ເຕນາຫ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໓໒໐) ‘‘ທີຆາສນໍ ນາມ ມຎ຺ຈປີຐວິນິມຸຕ຺ຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ ເອກໂຕ ສຸຂໍ ນິສີທິຕຸໍ ປໂຫຕີ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ‘‘ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ ປໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປໂຫນກາສນມ຺ປິ ທີຆເມວາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອນຸຊານາມິ…ເປ… ເອຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຉິມໍ ທີຆາສນນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ປໂຫນເກ ຫິ ອທີຆາສເນ ສມານາສນິເກເຫວ ສຫ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ ປໂຫນກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຫິເຕ ທີຆາສເນ ປນ ອສມານາສນິເກຫິປິ ສຫ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທິ ເອວໍ ປຓ຺ຑກາທີຫິປິ ສຫ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐເປຕ຺ວາ ປຓ຺ຑກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍວ.

ຄິລານຸປຏ຺ຐານກຖາ

໑໑. ຄິລານຸປຏ຺ຐານກຖາຍໍ ປລິປນ຺ໂນຕິ ນິມຸຄ຺ໂຄ, ມກ຺ຂິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຈ຺ຈາເຣຕ຺ວາຕິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ສມານາຈຣິຍໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສເຈປິ ເອກສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ເອໂກ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ໂຫຕິ, ເອໂກ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ, ເອເຕປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມານາຈຣິຍກາ ເອວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຠສຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ເວຊ຺ເຊນ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມິນາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຖາ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນີຫາຕຸນ຺ຕິ ນີຫຣິຕຸໍ, ຉຑ຺ເຑຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໖໕-໓໖໖) ປນ ‘‘ຠູມິຍໍ ປຣິຠຓ຺ຑໍ ອກາສີຕິ ຄິລາເນນ ນິປນ຺ນຠູມິຍໍ ກິລິຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຫຣິຕູປລິຕ຺ຕໍ ກາເຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຠສຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖຕິ ປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕວິຘິມ຺ປິ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຣຓວຓ຺ຓກຖາ

໑໒. ມຣຓວຓ຺ຓກຖາຍໍ ມຣຓຕ຺ຖິກາວ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ເຠເທນ ສຄ຺ຄປາປນາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ມຣຓຕ຺ຖິກາວ ຫຸຕ຺ວາ. ມຣຓຕ຺ຖິກຠາວໍ ອຊານນ຺ຕາຕິ ‘‘ເອວໍ ອຘິປ຺ປາຍິໂນ ມຣຓຕ຺ຖິກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓຕ຺ຖິກຠາວໍ ອຊານນ຺ຕາ. ນ ຫິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ໂວຫາຣວເສນາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄໂວຫາຣວເສນ, ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາກ຺ຂເຓ ກຣຸຓາຍ ອຠາວໂຕ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ປາເສ ພທ຺ຘສູກຣໂມຈນໍ ວິຍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຍຖາຍຸນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາຕິ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ ຍຖາຍຸປຣິຈ຺ເຉເທນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາຕິ ຍຖານຸປ຺ປພນ຺ເຘນ, ຍາວ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ສນ຺ຕານສ຺ສ ອນຸປ຺ປພນ຺ໂຘ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນປວຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕາວ ຐຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໐) ‘‘ໂວຫາຣວເສນາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄໂວຫາຣວເສນ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາກ຺ຂເຓ ກຣຸຓາຍ ອຠາວໂຕ, ກາຣຸຎ຺ເຎນ ປາເສ ພທ຺ຘສູກຣໂມຈນໍ ວິຍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘ຍຖາຍຸນາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາຕິ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໑໘໐) ປນ ‘‘ມຣຓຕ຺ຖິກາວ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ເຠເທນ ສຄ຺ຄປາປນາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ມຣຓຕ຺ຖິກາວ ຫຸຕ຺ວາ. ‘‘ເອວໍອຘິປ຺ປາຍິໂນ ມຣຓຕ຺ຖິກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓຕ຺ຖິກຠາວໍ ອຊານນ຺ຕາ ອາປນ຺ນາ ປາຣາຊິກໍ. ນ ຫິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ໂວຫາຣວເສນາຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂວຫາຣວເສນ, ສນ຺ນິຏ຺ຐາເນ ປເນຕໍ ນຕ຺ຖິ, ປາເສ ພທ຺ຘສູກຣໂມຈເນ ວິຍ ນ ໂຫຕິ. ຍຖານຸສນ຺ຘິນາຕິ ອນ຺ຕຣາ ອມຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕ຺ຕປາຕນກຖາ

໑໓. ອຕ຺ຕປາຕນກຖາຍໍ ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕເຍນາຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາເມນ. ວິເສສາຘິຄໂມຕິ ສມາຘິ ວິປສ຺ສນາ ຈ. ອຕິວິຍ ປາກຏຕ຺ຕາ ‘‘ຫຕ຺ຖປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ວິກ຺ເຂໂປ ມາ ໂຫຕູຕິ ອາຫາຣໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ວິເສສາຘິຄມນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມປຏິລາຠໍ. ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ. ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍສ຺ມາ ສຠາຄານໍ ລຊ຺ຊີຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕວິເສສໍ ຕາທິເສ ກາຣເຓ ສຕິ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ, ເຕ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອປ຺ປຕິຣູປາຍ ອເນສນາຍ ປຈ຺ຈຍໍ ນ ປຣິເຍສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ປຣິເຍສິຕປຈ຺ຈເຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຠາຄານຎ຺ຫິ ພ຺ຍາກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ເຕ ຫິ ກປ຺ປິຍເຂຕ຺ຕໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ສຠາຄານຎ຺ຫິ ລຊ຺ຊີຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ‘ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ອິມສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ວິເສສາຘິຄມໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ວິເສສສ຺ສ ອຘິຄຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘິຄມນ຺ຕຣາຍໍ ອາສງ຺ກນ຺ເຕເນວ ຈ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ອຘິຄເຕນ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິເສສາຘິຄມໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ປນ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕວິເສສໍ ອຎ຺ເຎສໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕີຕິ ອິມິສ຺ສາ ໂຈທນາຍ ‘‘ສຠາຄານຎ຺ຫິ ລຊ຺ຊີຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຍເມຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ຄຓ຺ຐິປເທປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕເຍວາຕິ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໒-໑໘໓) ‘‘ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕເຍນາຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາເມນ. ວິເສສາຘິຄໂມຕິ ສມາຘິ ວິປສ຺ສນາ ຈ. ວິເສສາຘິຄມນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມປຏິລາຠໍ. ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ອິທຎ຺ຈ ວິເສສສ຺ສ ອຘິຄຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຄຕວິເສສາ ຫິ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ລຊ຺ຊີຠິກ຺ຂູນໍ ອວສ຺ສໍ ອຘິຄມໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕິ, ອຘິຄຕວິເສເສນ ປນ ອພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາປິ ອາຫາຣໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຘິຄມນ຺ຕຣາຍວິໂນທນຕ຺ຖເມວ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉທສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕທຘິຄເມ ໂສ ນ ກາຕພ຺ໂພວ. ກິໍ ປນາຘິຄມໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ສຠາຄານຎ຺ຫີຕິອາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໑໘໑-໑໘໓) ‘‘ຫຕ຺ຖປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ‘ຕສ຺ສ ວິກ຺ເຂໂປ ມາ ໂຫຕູ’ຕິ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ວິເສສາຘິຄມໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຕປ຺ປຠວໍ ສກ຺ກາຣໍ ລຊ຺ຊາຍນ຺ໂຕ ອາຫາຣໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ສຠາຄານໍ ພ຺ຍາກຕຕ຺ຕາ. ເຕ ຫິ ກປ຺ປິຍເຂຕ຺ຕໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວານິສິນ຺ນກຖາ

໑໔. ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນກຖາຍໍ ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຉາ ອາຄຕານໍ ໂອກາສທານຕ຺ຖໍ ນິສິນ຺ນປາຬິຍາ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຏິເວກ຺ຂຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ປຈ຺ຉາ ອາຄເຕຫິ ອຸປປຣິກ຺ຂຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ເຫຏ຺ຐາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວິຊ຺ຊມາເນ ສາຏກໍ ວລິໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ວລິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ປຏິເວກ຺ຂຓຎ຺ເຈຕໍ ຄິຫີນໍ ສນ຺ຕເກເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໐) ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວິຊ຺ຊມາເນ ສາຏກໍ ວລິໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອາຫ ‘ຍສ຺ມິໍ ວລິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’ຕິ. ປຏິເວກ຺ຂຓຎ຺ເຈຕໍ ຄິຫີນໍ ສນ຺ຕເກ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍມ຺ປິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໑໘໐) ‘‘ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ. ເຫຏ຺ຐິມຠາເຄ ຫິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວິຊ຺ຊມາເນ ວລິ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ.

ທວາຍສິລາວິຊ຺ຌນກຖາ

໑໕. ທວາຍສິລາວິຊ຺ຌນກຖາຍໍ ທວາສທ຺ໂທ ຫສາຘິປ຺ປາຍວາຈໂກ. ປຏິປຸພ຺ພວິຘ-ຘາຕຸ ປວຏ຺ຏນຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຫສາຘິປ຺ປາເຍນ ປາສາໂຓ ນ ປວຏ຺ເຏຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ສິລາສທ຺ທສ຺ສ ປາສາຓວາຈກຕ຺ຕາ ໂສ ເອວ ນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ນ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເຈຕິຍາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ. ໂຘວນທຓ຺ຑກນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑໂຘວນທຓ຺ຑໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໒-໑໘໓) ປນ ‘‘ຠຓ຺ຑກໍ ວາ ໂຘວນ຺ຕາຕິ ຈີວຣໍ ວາ ໂຘວນ຺ຕາ. ໂຘວນທຓ຺ຑກນ຺ຕິ ຈີວຣໂຘວນທຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທາຍາລິມ຺ປນກຖາ

໑໖. ທາຍາລິມ຺ປນກຖາຍໍ ອລ຺ລ…ເປ… ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂຏ຺ຐາເນປິ ອຄ຺ຄິໍ ປາເຕຕ຺ວາ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອາລິມ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂຏ຺ຐາເນ ວາ ສຸກ຺ຂໍ ‘‘ອສຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ອວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ວາ ອຄ຺ຄິໍ ປາເຕນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ກີຬາຘິປ຺ປາເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ, ກີຬາຘິປ຺ປາໂຍ ຈ ປຏປຏາຍມານສທ຺ທສ຺ສາທວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອຄ຺ຄິ ປຏຄ຺ຄິ. ປຣິຕ຺ຕກຣຓນ຺ຕິ ອາຣກ຺ຂກຣຓໍ. ສຍໍ ວາ ອຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ວາເຕຣິຕານໍ ເວຬຸອາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ນິຣຸປາທາໂນຕິ ອິນ຺ຘນຣຫິໂຕ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໙໐) ປນ ‘‘ຂິຑ຺ຑາຘິປ຺ປາເຍນປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂຕິຓາທີສຸ ອຄ຺ຄິກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອລ຺ເລສຸ ປນ ກີຬາຘິປ຺ປາເຍນປິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ, ປຏິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາ ອຄ຺ຄິ ປຏຄ຺ຄິ, ຕສ຺ສ ອລ຺ລຕິຓາທີສຸປິ ທານໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ຕໍ ເທນ຺ເຕນ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທາວຄ຺ຄິໍ ທິສ຺ວາ ວິຫາຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ເອກກ຺ຂເຓ ອກຕ຺ວາ ເອກເທສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຫາຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ສຓິກໍ ຌາເປຕ຺ວາ ຍຖາ ມຫນ຺ໂຕປິ ອຄ຺ຄິ ວິຫາຣໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວໍ ວິຫາຣສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ອພ຺ໂຠກາສໍ ກຕ຺ວາ ປຏຄ຺ຄິ ທາຕພ຺ໂພ. ໂສ ຑາວຄ຺ຄິໂນ ປຏິປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເຕນ ສຫ ນິພ຺ພາຕິ. ປຣິຕ຺ຕກຣຓນ຺ຕິ ສມນ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂຕິຓາທິຈ຺ເຉທນປຣິຂາຂຓນາທິອາຣກ຺ຂກຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘ຕິຓກຸຏິການໍ ສມນ຺ຕາ ຠູມິຕຈ຺ຉນ’ນ຺ຕິອາທີ’’ຕິ, ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໑໙໐) ປນ ‘‘ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣກ຺ຂຓໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘ສມນ຺ຕາ ຠູມິຕຈ຺ຉນ’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກຸລາຠຕກຖາ

໑໗. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກຸລາຠຕກຖາຍໍ ນຕ຺ຖິ ສທ຺ຘາ ເອເຕສູຕິ ອສ຺ສທ຺ຘາ, ມຈ຺ຉຣິໂນ, ເຕສຸ ອສ຺ສທ຺ເຘສຸ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ຍຸຕ຺ຕານິ ກຸລານິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກຸລານິ, ມຊ຺ເຌໂລປຕຕິຍາຕປ຺ປຸຣິສສມາໂສ, ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ທສວຕ຺ຖຸກາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ຍຸຕ຺ຕກຸລານິ, ເຕສຸ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກຸເລສຸ ລຠິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສກ຺ກຈ຺ຈກາຣີນໍ ເຕສໍ ສກ຺ກຈ຺ຈກຣເຓນ, ອປ຺ປຓີຕທາຍີນໍ ເຕສໍ ປຓີຕທາເນນ ຠວິຕພ຺ພເມຕ຺ຖ ກາຣເຓນາຕິ ກາຣຓໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາວ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ເນວ ອຕ຺ຕນາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ປເຣສໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຍນ ກາຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິສມິສ຺ສມ຺ປິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເກວລໍ ປິຓ຺ຑປາຕເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຍມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອປິຫິຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ທສ຺ເສຕິ ຄນ຺ຘຫລິທ຺ທາທິມກ຺ຂິໂຕຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖປິ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ສຣີເຣ ໂຣຄຏ຺ຐານານີ’’ຕິອາທິ.

ໂຄປກທານກຖາ

໑໘. ໂຄປກທານກຖາຍໍ ປເຣສໍ ສນ຺ຕກໍ ໂຄເປຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ໂຄປໂກ, ຕສ຺ສ ທານໍ ໂຄປກທານໍ, ອຸຍ຺ຍານປາລກາທີຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ທາຕພ຺ພທານໍ. ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕເກເຫວ ຣຸກ຺ເຂຫິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ, ລິຂິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາຕິ ສງ຺ເກຕໍ ກຕ຺ວາ. ທາຣກາຕິ ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕາທໂຍ ທາຣກາ. ອຎ຺ເຎປິ ເຍ ເກຈິ ໂຄປກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ວຸຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖປິ ຄິຫີນໍ ໂຄປກທາເນ ຍຕ຺ຕກໍ ໂຄປກາ ເທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຆິເກ ປນ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໕໖) ‘‘ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ‘ເອຕ຺ຕເກ ຣຸກ຺ເຂ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາຕິ ສງ຺ເກຕໍ ກຕ຺ວາ. ທາຣກາຕິ ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕາທໂຍ ເຍ ເກຈິ ໂຄເປນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ອິຘ ‘ທາຣກາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ, ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໑໕໖) ປນ ‘‘ອາຣາມຣກ຺ຂກາຕິ ວິສ຺ສຕ຺ຖວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ທານໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ, ຠາຄໍ ວາ ສາມິກາ ນ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ ນ ທຓ຺ເຑນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ທານໍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິຘ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ, ຕມ຺ປິ ‘ນ ວຏ຺ຏຕິ ສງ຺ຆິເກ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາວາເສ. ອຎ຺ເຎສໍ ອຠາວນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂູນໍ ອຠາວໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕາທິເສ ອາວາເສ. ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕີຕິ ອາຄນ຺ຕຸການມ຺ປິ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ສມ຺ມາ ອຸປເນນ຺ຕີຕິ ອມ຺ພຜລາທີນິ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຈີວຣາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ສມ຺ມາ ອຸປເນນ຺ຕິ. ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນາຕິ ‘‘ອິເມສໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ຜລານິ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຈີວເຣສຸເຍວ ອຸປເນຕພ຺ພານິ, ນ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອວໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນາ. ເຕສຸປິ ອາຄນ຺ຕຸກາ ອນິສ຺ສຣາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທິຕຸໍ ອນິສ຺ສຣາ. ນ ເຕສຸ…ເປ… ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕສໍ ກຕິກາຍ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຠາເຊຕ຺ວາ ນ ຂາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕເກສຸ ຣຸກ຺ເຂສຸ ຜລານິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ຜລານິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕການໍ ທິວສານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ກຕາຍ ອາວາສິການໍ ກຕິກາຍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ຐາຕພ຺ພໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນິສ຺ສຣາ’’ຕິ ວຈເນນ ທີປິໂຕເຍວ ອຕ຺ໂຖ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕ. ປຣິໂຠຄວເສເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ປຣິໂຠຄວເສນ ຕເມວ ຠາເຊຕ຺ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ, ຣຏ຺ເຐວາ.

ເສນາສນປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເສນາສນຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ຐປິຕຎ຺ຈ. ລາມກໂກຏິຍາຕິ ລາມກໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ, ລາມກເສນາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສນາສເນປິ ຕິຓາທີນິ ລາມກໂກຏິຍາວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພານິ, ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣາປິ ລາມກໂກຏິຍາວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພາ. ມູລວຕ຺ຖຸຈ຺ເຉທໍ ປນ ກຕ຺ວາ ນ ອຸປເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ຕາວ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພານິ ເສນາສນານິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ລາມກໂກຏິຍາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ເຕຫິປິ ເສນາສນຠູມິໂຍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ໂນ ຂນ຺ຕິ. ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຘມ຺ມສນ຺ຕເກນ ພຸທ຺ຘປູຊໍ ກາຕຸໍ, ພຸທ຺ຘສນ຺ຕເກນ ວາ ຘມ຺ມປູຊໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂຂ ເອຕໍ, ວາເສຏ຺ຐ, ອຘິວຈນໍ ຘມ຺ມກາໂຍ ອິຕິປີ’’ຕິ ຈ ‘‘ໂຍ ໂຂ, ວກ຺ກລິ, ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໗) ຈ ວຈນໂຕ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມໍ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ໂສ ຄິລານໍ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາ’ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໕) ວຈນໂຕ ພຸທ຺ຘສນ຺ຕເກນ ຄິລານສ຺ສປິ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອກາຣຓໍ. ນ ຫິ ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມໍ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ໂສ ຄິລານໍ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໕) ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຄິລານສ຺ສ ຈ ເອກສທິສຕາ, ຕທຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ວາ ສມຜລຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ‘‘ໂຍ ມໍ ໂອວາທານຸສາສນີກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ໂສ ຄິລານໍ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ມມ ໂອວາທກາຣເກນ ຄິລາໂນ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໕). ຠຄວໂຕ ຈ ຄິລານສ຺ສ ຈ ອຸປຏ຺ຐານໍ ເອກສທິສນ຺ຕິ ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖) ວຈນໂຕ ‘‘ອຫຎ຺ຈ ໂຂ ປນິທານິ ເອກໂກວ ໂອວທາມິ ອນຸສາສາມິ, ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ພຸທ຺ຘສຫສ຺ສານິ ຕຸມ຺ເຫ ໂອວທິສ຺ສນ຺ຕິ ອນຸສາສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ພຫຸສ຺ສຸຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສໍສນ຺ເຕນ ຈ ‘‘ໂຍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ນ ໂສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາວໂກ ນາມ, ພຸທ຺ໂຘ ນາມ ເອສ ຈຸນ຺ທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຄຣຸກຕ຺ຕາ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຸພ຺ພນໂຍ ເອວ ປສຕ຺ຖຕໂຣຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ ‘‘ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາວາເສ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ອາຄນ຺ຕຸການໍ. ເຕສຸປິ ອາຄນ຺ຕຸກາ ອນິສ຺ສຣາຕິ ເສນາສເນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວສນ຺ຕານໍ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ທາຍເກຫິ, ຠິກ຺ຂູຫິ ວາ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທິຕຸໍ ອນິສ຺ສຣາ. ອາຄນ຺ຕຸເກຫິປິ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສ຺ສານາທີສຸ ປວິສິຕ຺ວາ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ກຕິກາຍ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພານິ ຜລາຜລານິ ອຠາເຊຕ຺ວາ ‘ເອຕ຺ຕເກສຸ ຣຸກ຺ເຂສຸ ຜລານິ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມ, ອຎ຺ເຎສຸ ຜລາຜເລຫິ ເສນາສນານິ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມາ’ຕິ ວາ ‘ປິຓ຺ຑປາຕາທິປຈ຺ຈຍໍ ສມ຺ປາເທສ຺ສາມາ’ຕິ ວາ ‘ກິຎ຺ຈິປິ ອຠາເຊຕ຺ວາ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາເຍວ ອຸປເນມາ’ຕິ ວາ ເອວໍ ສມ຺ມາ ອຸປເນນ຺ຕານໍ ອາວາສິການໍ ກຕິກາຍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ຐາຕພ຺ພໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ອນິສ຺ສຣາ’ຕິ ວຈເນນ ທີປິໂຕ ເອວ ອຕ຺ໂຖ, ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ‘ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານ’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕ. ປຣິໂຠຄວເສເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ປຣິໂຠຄວເສນ ຕເມວ ຠາເຊຕ຺ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ, ຣຏ຺ເຐ ວາ. ເສນາສນປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເສນາສນຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ຐປິຕຎ຺ຈ. ‘ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວຣເສນາສນານິ ຐເປຕ຺ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຸນ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘ມູລວຕ຺ຖຸຈ຺ເຉທໍ ປນ ກຕ຺ວາ ນ ອຸປເນຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສນາສນສງ຺ຂາຕວຕ຺ຖຸໂນ ມູລຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພານິ ເສນາສນານິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວຣເສນາສນານິ ຐເປຕ຺ວາ ລາມກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ເຕຫິປິ ເສນາສນຠູມິໂຍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕເມວ ອິມສ຺ສປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວສ຺ສໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອິຕຣຖາ ເກຈິ ສຫ ວຕ຺ຖຸນາປິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໑໕໓) ‘‘ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ປຣຈກ຺ກາທິຠຍໍ ອາຄຕໍ. ມູລວຕ຺ຖຸຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ‘ສພ຺ພເສນາສນານໍ ເອເຕ ອິສ຺ສຣາ’ຕິ ວຈນໂຕ ອິຕເຣ ອນິສ຺ສຣາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ອຍເມວ ຠິກ຺ຂຸ ອິສ຺ສໂຣຕິ ຍຕ຺ຖ ໂສ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຎາຕເຫຕຸໍ ລຠຕີຕິ ກິຣ ອຕ຺ໂຖ, ອປິ ຈ ‘ທຫໂຣ’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ສຫ ຠູມິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຘມ຺ມິກາຣກ຺ຂຍາຈນກຖາ

໑໙. ຘມ຺ມິກາຣກ຺ຂຍາຈນກຖາຍໍ ‘‘ຄີວາເຍວາຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ເຕສໍ ອນຕ຺ຖກາມຕາຍາຕິ ‘ໂຈໂຣ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ມມ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເກຈິ ທຓ຺ຑິສ຺ສນ຺ຕິ, ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎາຍ. ເອເຕນ ເກວລໍ ຠເຍນ ວາ ປຣິກ຺ຂາຣຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວາ ສຫສາ ‘ໂຈໂຣ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທຓ຺ຑິເຕປິ ນ ໂທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຣາຊປຸຣິສານຎ຺ຫິ ‘ໂຈໂຣ ອຍ’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຖເນ ເອວ ຄີວາ. ຠິກ຺ຂູນໍ, ປນ ອາຣາມິກາທີນໍ ວາ ສມ຺ມຸຂາ ‘ອສຸໂກ ໂຈໂຣ ເອວມກາສີ’ຕິ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ອາຣາມິກາທີສຸ ຣາຊປຸຣິສານໍ ວຕ຺ວາ ທຓ຺ຑາເປນ຺ເຕສຸປິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ນ ຄີວາ ຣາຊປຸຣິສານໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເຍສຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ສຍໍ ໂຈຣສ຺ສ ອທຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘ຕ຺ວໍ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທາ’ຕິ ອາຓຕ຺ໂຕປິ ຫິ ສເຈ ອຎ຺ເຎນ ອຈ຺ຉິນ຺ທາເປຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ວຈນກຣນ຺ຕິ ອິທໍ ສາມີຈິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຈນໍ ອກໂຣນ຺ຕານໍ ຣາຊປຸຣິສານມ຺ປິ ‘ອິມິນາ ຄຫິຕປຣິກ຺ຂາຣໍ ອາຫຣາເປຫິ, ມາ ຈສ຺ສ ທຓ຺ຑໍ ກໂຣຫີ’ຕິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວທນ຺ຕສ຺ສປິ ທຓ຺ເຑ ຄຫິເຕປິ ນ ຄີວາ ເອວ ທຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ອສຸກຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’ຕິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຸນ ປຏິກ຺ຂິປເນ (ປາຣາ. ໑໒໑) ວິຍ. ທາສາທີນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ວິຍ ຕທຕ຺ຖາຍ ອຑ຺ຑກຣເຓ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອາຫ ‘ກປ຺ປິຍອຑ຺ໂຑ ນາມ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ. ເກນຈິ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເຂຕ຺ຕາທິອຕ຺ຖາຍ ໂວຫາຣິການໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຑ຺ເຑ ກເຕປິ ຕໍ ເຂຕ຺ຕາທິສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ວິຍ ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍໍ ນ ໂຫຕິ ປຸພ຺ເພ ເອວ ສງ຺ຆສນ຺ຕກຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ເສວ ປນ ປໂຍຄວເສນ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ທາສາທີນມ຺ປິ ປນ ອຕ຺ຖາຍ ຣກ຺ຂໍ ຍາຈິຕຸໍ ໂວຫາຣິເກນ ປຸຏ຺ເຐນ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກປ຺ປິຍກ຺ກມໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອາຣາມິກາທີຫິ ຈ ອຑ຺ຑໍ ກາຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ວິຫາຣວຕ຺ຖາທິກປ຺ປິຍອຑ຺ຑໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສຍມ຺ປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໖໗໙) ອາຄໂຕ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໖໘໑) ‘‘ຄີວາຕິ ເກວລໍ ຄີວາ ເອວ ໂຫຕິ, ນ ປາຣາຊິກໍ. ກາຣາເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ອາວຸຘຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຘາຣາ ນ ກາຣາເປຕພ຺ພາ, ອຎ຺ເຎນ ປນ ອາກາເຣນ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸຈ຺ຈາຣາທິຉຑ຺ຑນກຖາ

໒໐. ອຸຈ຺ຈາຣາທິຉຑ຺ຑນກຖາຍໍ ອຏ຺ຐເມ ອຸຈ຺ຈາຣາທິຉຑ຺ຑເນ ‘‘ອຸຈ຺ຈາຣາທິຠາໂວ, ອນປໂລກນໍ, ວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐານໍ, ຕິໂຣກຸຏ຺ຏປາກາຣຕາ, ຉຑ຺ຑນໍ ວາ ຉຑ຺ຑາປນໍ ວາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ, ນວເມ ຫຣິຕູປຣິ ຉຑ຺ຑເນ ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ. ອິຘ ເຂຕ຺ຕປາລກາ ອາຣາມາທິໂຄປກາ ຈ ສາມິກາ ເອວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໘໓໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໘໓໐) ປນ ‘‘ອຏ຺ຐເມ ວຬຎ຺ຊິຍມານຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຕາ, ອນປໂລເກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາຣາທີນໍ ຉຑ຺ຑນາທີຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ. ນວເມ ‘ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນນາຬິເກຣມ຺ປີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫຣິຕູປຣິ ຉຑ຺ຑນເມວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕພີເຊສູ’ຕິອາທິ. ຍຕ຺ຖ ຈ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຕ຺ຖ ຫຣິເຕ ວຈ຺ຈາທິໍ ກາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໘໓໒) ປນ ‘‘ສາມິເກ ອປໂລເກຕ຺ວາວ ຉຑ຺ເຑຕີຕິ ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ນຕ຺ຖິ, ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຖິຠາໂວວ ເສຍ຺ໂຍ ກິຣິຍາກິຣິຍຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ອິຘ ເຂຕ຺ຕປາລກາ ອາຣາມາທິໂຄປກາ ຈ ສາມິກາ ເອວ. ‘ສງ຺ຆສ຺ສ ເຂຕ຺ເຕ ອາຣາເມ ຈ ຕຕ຺ຖ ກຈວຣໍ ນ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຕິກາ ເຈ ນຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ, ນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ. ຕາສມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສນ຺ຕເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສາຣຸປ຺ປວເສເນວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ ປນ ເສຂິຍວຓ຺ຓນາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໖໕໑) ‘‘ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ສຫສາ ອຸຈ຺ຈາໂຣ ວາ ປສ຺ສາໂວ ວາ ນິກ຺ຂມຕິ, ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈກໂຕ ນາມ, ອນາປຕ຺ຕິ. ນ ຫຣິເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍມ຺ປິ ຊີວຣຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລໍ ປຖວິຍໍ ທິສ຺ສມານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ສາຂາ ວາ ຠູມິລຄ຺ຄາ ຄຈ຺ຉຕິ, ສພ຺ພໍ ຫຣິຕສງ຺ຂາຕເມວ, ຂນ຺ເຘ ນິສີທິຕ຺ວາ ອປ຺ປຫຣິຕຏ຺ຐາເນ ປາເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອປ຺ປຫຣິຕຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ເສວ ສຫສາ ນິກ຺ຂມຕິ, ຄິລານຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອປ຺ປຫຣິເຕ ກໂຕຕິ ອປ຺ປຫຣິຕໍ ອລຠນ຺ເຕນ ຕິຓຓ຺ຑຸປກໍ ວາ ປລາລຓ຺ຑຸປກໍ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ກໂຕປິ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕໍ ໂອຕ຺ຖຣຕິ, ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ‘ເຂເຬນ ເຈຕ຺ຖ ສິງ຺ຆາຓິກາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ’ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ອຸທເກຕິ ເອຕໍ ປຣິໂຠຄອຸທກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຈ຺ຈກຸຏິສມອຸທ຺ທາທິອຸທເກສຸ ປນ ອປຣິໂຠເຄສຸ ອນາປຕ຺ຕິ. ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ສມນ຺ຕໂຕ ອຸທໂກໂຆ ໂຫຕິ, ອນຸທກຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ເສວ ນິກ຺ຂມຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເອຕາທິເສ ກາເລ ອນຸທກຏ຺ຐານໍ ອລຠນ຺ເຕນ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສໍ ວຓ຺ຓນາຍໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍຎ຺ຈ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໖໕໒) ‘‘ເຂເຬນ ເຈຕ຺ຖ ສິງ຺ຆາຓິກາປິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທກຄຓ຺ຑຸສກໍ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຉຸກຈວຣາທິຎ຺ຈ ມຸເຂເນວ ຫຣິຕຸໍ ອຸທເກສຸ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ – ‘‘ວຈ຺ຈກຸຏິສມຸທ຺ທາທິອຸທເກສຸ ປນ ອປຣິໂຠເຄສຸ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ນທີຊາຕສ຺ສຣາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິ ວາ ອນາປຕ຺ຕິ ວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມຸທ຺ທາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນທີຊາຕສ຺ສຣາປິ ສງ຺ຄຫິຕາວ, ຕສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ ເຈວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ສມຸທ຺ທາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນທີຊາຕສ຺ສຣາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ, ເອວໍ ສຕິ ຏີກາຈຣິຍາ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ນ ປນ ວທນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ວຈ຺ຈກຸຏິສມຸທ຺ທາທິອຸທເກສູ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວເທຍ຺ຍ, ຕຖາ ປນ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິໂຠເຄສູ’’ຕິ ເຫຕຸມນ຺ຕວິເສສນປທມ຺ປິ ຄຫິຕໍ. ເຕນ ຎາຍຕິ ‘‘ອາທິສທ຺ເທນ ອປຣິໂຠຄານິ ຈນ຺ທນິກາທິອຸທການິ ເອວ ຄຫິຕານິ, ນ ປຣິໂຠຄານິ ນທີຊາຕສ຺ສຣາທິອຸທການີ’’ຕິ. ເຕນ ຈ ວຈ຺ຈກຸຏິສມຸທ຺ທາທິອຸທການິ ອປຣິໂຠຄຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິກຣານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນທີຊາຕສ຺ສຣາທິອຸທການິ ປນ ປຣິໂຠຄຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິກຣານີຕິ. ກຖໍ ປນ ‘‘ອປຣິໂຠເຄສູ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ເຫຕຸມນ຺ຕປທຠາໂວ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ? ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ອາຄມໂຕ ຈ. ກຖໍ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ? ‘‘ວຈ຺ຈກຸຏິສມຸທ຺ທາທິອຸທການິ ປຣິໂຠຄານິປິ ສນ຺ຕິ, ອປຣິໂຠຄານິປີ’’ຕິ ອພ຺ຍຠິຈາຣິຍຠາວໂຕ. ພ຺ຍຠິຈາເຣ ຫິ ສມ຺ຠເວ ເອວ ສຕິ ວິເສສນໍ ສາຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ກຖໍ ອາຄມໂຕ? ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ (ວິ. ວິ. ໑໙໕໔) ‘‘ເຕສໍ ອປຣິໂຠຄຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປຣິໂຠຄານິເຍວ ອຸທການິ ຄຫິຕານິ, ນ ປຣິໂຠຄານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍຏີກາຍໍ ‘‘ວຈ຺ຈກຸຏິສມຸທ຺ທາທິອຸທເກສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສພ຺ພໍ ອປຣິໂຠຄຊລໍ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ, ເຕເນວ ເຕສໍ ອປຣິໂຠຄຕ຺ຕເມວ ກາຣຓມາຫາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິໂຠເຄສຸ ນທີຊາຕສ຺ສຣຕຬາກໂປກ຺ຂຣຓິຍາທິອຸທເກສຸ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວາທິກຣຓໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຊານິຕພ຺ພເມຕໍ. ‘‘ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ສມນ຺ຕໂຕ ອຸທໂກໂຆ ໂຫຕິ, ອນຸທກຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ເສວ ນິກ຺ຂມຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເອຕາທິເສ ກາເລ ອນຸທກຏ຺ຐານໍ ອລຠນ຺ເຕນ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ມຫນ຺ເຕສຸ ນທີຊາຕສ຺ສຣາທີສຸ ນາວາທີຫິ ຄຕກາເລ ຕາທິເສ ກາຣເຓ ສຕິ ‘‘ຕີຣໍ ອຸປເນຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸປເນຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຏ຺ຐາເນ ອຸທເກປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖານຸໂລມໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ນຫາເນຣຸກ຺ຂາທິຆໍສນກຖາ

໒໑. ນຫາເນ ຣຸກ຺ຂາທິຆໍສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐປທາກາເຣນາຕິ ອຏ຺ຐປທຜລກາກາເຣນ, ຊູຕຜລກສທິສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມລ຺ລກມູລກສຓ຺ຐາເນນາຕິ ເຂຬມລ຺ລກມູລສຓ຺ຐາເນນ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໒໔໓) ປນ ‘‘ອຏ຺ຐປທາກາເຣນາຕິ ຊູຕຜລເກ ອຏ຺ຐຄພ຺ຠຣາຊິອາກາເຣນ. ມລ຺ລກມູລສຓ຺ຐາເນນາຕິ ເຂຬມລ຺ລກມູລສຓ຺ຐາເນນ. ອິທຎ຺ຈ ວຏ຺ຏາຘາຣກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຓ຺ຏເກ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຕວຏ຺ຏກປາລສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຸຖຸປາຓິກນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐິໍ ອກຕ຺ວາ ວິກສິຕຫຕ຺ຖຕເລຫິ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ຫຕ຺ຖປຣິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒໔໔) ປນ ‘‘ປຸຖຸປາຓິນາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ປຸຖຸປາຓິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ປາຬິອນຸສາເຣເນວ ນຫາເນ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນຫານຕິຕ຺ເຖ ນຫາຍນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນຫານວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ນຫານວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອປ຺ປສາທາວຫນໂຕ, ຄິຫິປຸຣິສານໍ ກມ຺ມໍ ວິຍາຕິ ຄຣຫິຕພ຺ພຠາວໂຕ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ…ເປ… ນ ໂອຕຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎສຸ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕສຸ ອນຸທກສາຏເກນ ນຫາຍິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພທິສາ ປນ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ວິວິຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມ຺ປິ ຂາຓຸຄຸມ຺ພລຕາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາປິ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຂາຓຸ…ເປ… ອຸກ຺ກາສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸທ຺ຘໍມຸເຂນ ຈີວຣາປນຍນໍ ຫຣາຍິຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວກຸຊ຺ຊ…ເປ… ອປເນຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕໂຕ ກາຍພນ຺ຘນຏ຺ຐປນວຕ຺ຕມາຫ ‘‘ກາຍພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິນາ. ຕໂຕ ອຸທກສາຏິກາຍ ສຕິ ຕໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕາຍ ອສຕິຍາ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ‘‘ຐິຕເກເນວ ນ ໂອຕຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຫິຣິກາກາຣສ຺ສ ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອິຘ ຫິຣິມນ຺ຕາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ ອຸທກນ຺ເຕ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິວາສນໍ ໂມເຈຕ຺ວາຕິ. ອຸຓ຺ຓຏ຺ຐາເນ, ສມຏ຺ຐາເນ ວາ ປສາຣິເຕ ສຕິ ວາ ເຕນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ນິນ຺ນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ໂອຕຣນ຺ເຕນ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂອຕຣນ຺ເຕນ ສຓິກ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ‘‘ເວເຄນ ນ ໂອຕຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຏິສິທ຺ຘານຸຣູປມາຫ ‘‘ສຓິກ’’ນ຺ຕິ. ອຕິຄມ຺ຠີຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຸທໂກຆຕຣງ຺ຄວາຕາທີຫິ ປຫຣນ຺ໂຕ ຈລິຕກາໂຍ ສິຍາ, ອຕິອຸຕ຺ຕາເນ ນິສີທນ຺ໂຕ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກາໂຍ ສິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນາຠິປ຺ປມາຓມຕ຺ຕໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖວິກາຣາທີຫິ ວີຈິໍ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ, ສທ຺ທຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘຏຈປລຠາໂວ ສິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວີຈິໍ ອນຸຏ຺ຐເປນ຺ເຕນ ສທ຺ທໍ ອກໂຣນ຺ເຕນ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ’’ຕິ. ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ອາຄຕທິສາຠິມຸເຂນ ນິມຸຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ອຠິມຸເຂນ ຫຸຕ຺ວາຕິ ປາຐເສໂສ. ອິທານິ ຕປ຺ຜລໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕໂຕ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ເຕນ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍມາຫ ‘‘ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ເຕນປີ’’ຕິອາທິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາວ ຐາຕພ຺ພໍ, ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ນ ຕາວ ກາຍໂຕ ອຸທກໍ ໂອຕຣຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຖກໍ ກາລໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ຈີວຣໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ອນ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ຐາຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ກາຍສ຺ສ ສຸກ຺ຂຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ວລິກາທິກຖາ

໒໒. ວລິກາທິກຖາຍໍ ‘‘ມຸຕ຺ໂຕລມ຺ພກາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກຸຓ຺ຑລາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປລມ຺ພກສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຎ຺ໂຎປຈິຕາກາເຣນ ໂອລມ຺ພກສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໒໔໕). ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໒໔໕) ປນ ‘‘ມຸຕ຺ໂຕລມ຺ພກາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກຸຓ຺ຑລາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປລມ຺ພກສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຍຎ຺ໂຎປຈິຕສຸຕ຺ຕາທິອາກາຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວລຍນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປາທວລຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒໔໕) ປນ ‘‘ກຓ຺ຓໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຸຕ຺ໂຕລມ຺ພກາທີນໍ ກຸຓ຺ຑລາທີນນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘ກາຍູຣ’ນ຺ຕິ ປາຬິປາໂຐ. ‘ເກຍູຣາທີນີ’ຕິ ອາຈຣິເຍນຸທ຺ຘຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທີຆເກສກຖາ

໒໓. ທີຆເກສກຖາຍໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໒໔໖) ປນ ‘‘ທ຺ວງ຺ຄຸເລຕິ ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນໍ, ທ຺ວງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກາເມຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທຸມາສສ຺ສ ວາ ທ຺ວງ຺ຄຸລສ຺ສ ວາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຠາວໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສປິ ເກສມສ຺ສຸຄຓນາຍ ອຈິຕ຺ຕກາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂກຈ຺ເຉນາຕິ ອຸສີຣຫີຣາທີນິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສມກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫິຕໂກຈ຺ເຉນ. ຈິກ຺ກເລນາຕິ ສິເລສຍຸຕ຺ຕເຕເລນ. ອຸຓ຺ຫາຠິຕຕ຺ຕຣຊສິຣານມ຺ປີຕິ ອຸຓ຺ຫາຠິຕຕ຺ຕານໍ ຣໂຊກິຓ຺ຓສິຣານໍ. ອທ຺ທຫຕ຺ເຖນາຕິ ອລ຺ລຫຕ຺ເຖນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸປຣິ ປນ ປາຬິຍໍ (ຈູຬວ. ໒໗໕) ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ມສ຺ສຸໍ ກປ຺ປາເປນ຺ຕິ. ມສ຺ສຸໍ ວຑ຺ຒາເປນ຺ຕິ. ໂຄໂລມິກໍ ກາຣາເປນ຺ຕິ. ຈຕຸຣສ຺ສກໍ ກາຣາເປນ຺ຕິ. ປຣິມຸຂໍ ກາຣາເປນ຺ຕິ. ອຑ຺ຒທຸກໍ ກາຣາເປນ຺ຕິ. ທາຐິກໍ ຐເປນ຺ຕິ. ສມ຺ພາເຘ ໂລມໍ ສໍຫຣາເປນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ຂີຍນ຺ຕິ ວິປາເຈນ຺ຕິ ‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ຄິຫີ ກາມໂຠຄິໂນ’ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມສ຺ສຸ ກປ຺ປາເປຕພ຺ພໍ. ນ ມສ຺ສຸ ວຑ຺ຒາເປຕພ຺ພໍ. ນ ໂຄໂລມິກໍ ກາຣາເປຕພ຺ພໍ. ນ ຈຕຸຣສ຺ສກໍ ກາຣາເປຕພ຺ພໍ. ນ ປຣິມຸຂໍ ກາຣາເປຕພ຺ພໍ. ນ ອຑ຺ຒທຸກໍ ກາຣາເປຕພ຺ພໍ. ນ ທາຐິກາ ຐເປຕພ຺ພາ. ນ ສມ຺ພາເຘ ໂລມໍ ສໍຫຣາເປຕພ຺ພໍ, ໂຍ ສໍຫຣາເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໗໕) ‘‘ມສ຺ສຸໍ ກປ຺ປາເປນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ຕຣິຍາ ມສ຺ສຸໍ ເຉທາເປນ຺ຕິ. ມສ຺ສຸໍ ວຑ຺ຒາເປນ຺ຕີຕິ ມສ຺ສຸໍ ທີຆໍ ກາເຣນ຺ຕິ. ໂຄໂລມິກນ຺ຕິ ຫນຸກມ຺ຫິ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ເອຬກມສ຺ສຸ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈຕຸຣສ຺ສກນ຺ຕິ ຈຕຸໂກຓໍ. ປຣິມຸຂນ຺ຕິ ອຸທເຣ ໂລມສໍຫຣຓໍ. ອຑ຺ຒທຸກນ຺ຕິ ອຸທເຣ ໂລມຣາຊິຏ຺ຐປນໍ. ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ມສ຺ສຸກປ຺ປາປນາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸນ ປາຬິຍໍ (ຈູຬວ. ໒໗໕) ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ສກ຺ຂຣິກາຍປິ ມຘຸສິຕ຺ຖເກນປິ ນາສິກາໂລມໍ ຄາຫາເປນ຺ຕິ, ນາສິກາ ທຸກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຓ຺ຑາສນ຺ຕິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ປລິຕໍ ຄາຫາເປນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ຂີຍນ຺ຕິ ວິປາເຈນ຺ຕິ ‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ຄິຫີ ກາມໂຠຄິໂນ’ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປລິຕໍ ຄາຫາເປຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຄາຫາເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ‘‘ສກ຺ຂຣາທີຫິ ນາສິກາໂລມຄ຺ຄາຫາປເນ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ອນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ປນ ສຓ຺ຑາໂສ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປລິຕໍ ຄາຫາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠມຸກາຍ ວາ ນລາເຏ ວາ ທາຐິກາຍ ວາ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ພີຠຈ຺ຉໍ ຐິຕໍ, ຕາທິສໍ ໂລມໍ ປລິຕໍ ວາ ອປລິຕໍ ວາ ຄາຫາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາທາສາທິກຖາ

໒໔. ອາທາສາທິກຖາຍໍ ອາທາໂສ ນາມ ມຓ຺ຑນປກຕິການໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂຈ຺ຉາຍາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກໍສໂລຫາທີຫິ ກໂຕ ຠຓ຺ຑວິເສໂສ. ອຸທກປຕ຺ໂຕ ນາມ ອຸທກຏ຺ຐປນໂກ ປາຕິສຣາວາທິໂກ ຠາຊນວິເສໂສ. ກໍສປຕ຺ຕາທີນີຕິ ອາທາສຠາເວນ ອກຕານິ ປຣິສຸທ຺ຘຠາເວນ ອາໂລກກຣານິ ວຕ຺ຖູນິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕຊາຕິຜລິກາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ກຎ຺ຊິຍາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທ຺ຣວຊາຕິການິ ເຕລມຘຸຂີຣາທີນິ. ອາພາຘປຈ຺ຈຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂ ອຸປ຺ປນ຺ນວຓປຈ຺ຈຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຎ຺ຉວິ ນຸ ໂຂ ເມ ວໂຓ’’ຕິອາທິ. ອາຍຸໍ ສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣ. ໂກ ໂສ? ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕໍ ອາຍຸສງ຺ຂາຣໍ, ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເກນາກາເຣນ ໂອໂລເກຍ຺ຍາຕິ ປຸຈ຺ຉາຍມາຫ ‘‘ຊິຓ຺ໂຓ ນຸ ໂຂມ຺ຫິ ໂນຕິ ເອວ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ມມ ອຕ຺ຕຠາໂວ ຊິຓ຺ໂຓ ນຸ ໂຂ ວາ, ໂນ ຊິຓ຺ໂຓ ນຸ ໂຂ ວາຕິ ເອວໍ ອິມິນາ ມນສິກາເຣນ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ ໂອໂລເກຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ໂສຠຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ໂນ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕສິເນຫວເສນ ໂອໂລເກຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

ນ ມຸຂໍ ອາລິມ຺ປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິປ຺ປສນ຺ນຉວິວຓ຺ຓກເຣຫິ ມຸຂເລປເນຫິ ນ ລິມ຺ປິຕພ຺ພໍ. ນ ອຸມ຺ມທ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນານາອຸມ຺ມທ຺ທເນຫິ ນ ອຸມ຺ມທ຺ທິຕພ຺ພໍ. ນ ຈຸຓ຺ເຓຕພ຺ພນ຺ຕິ ມຸຂຈຸຓ຺ຓເກນ ນ ມກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ນ ມໂນສິລິກາຍ ມຸຂໍ ລຎ຺ເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ມໂນສິລາຍ ຕິລກາທິລຎ຺ຊນານິ ນ ກາຕພ຺ພານິ. ນ ເກວລໍ ມໂນສິລາຍເມວ, ຫຣິຕາລາທີຫິປິ ຕານິ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິເຍວ. ອງ຺ຄຣາຄາທໂຍ ປາກຏາເຍວ.

ນຈ຺ຈາທິກຖາ

໒໕. ນຈ຺ຈາທິກຖາຍໍ ‘‘ສາຘຸຄີຕນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຄີຕໍ. ຈຕຸຣສ຺ເສນ ວຕ຺ເຕນາຕິ ປຣິປຸຓ຺ເຓນ ອຸຈ຺ຈາຣຓວຕ຺ເຕນ. ຕຣງ຺ຄວຕ຺ຕາທີນໍ ອຸຈ຺ຈາຣຓວິຘານານິ ນຏ຺ຐປ຺ປໂຍຄານີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໒໔໘-໒໔໙) ວຸຕ຺ຕໍ, ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໒໔໘-໒໔໙) ‘‘ສາຘຸຄີຕນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕໍ ຄີຕໍ. ຈຕຸຣສ຺ເສນ ວຕ຺ເຕນາຕິ ປຣິປຸຓ຺ເຓນ ອຸຈ຺ຈາຣຓວຕ຺ເຕນ. ຕຣງ຺ຄວຕ຺ຕາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘ສພ຺ເພສໍ…ເປ… ລກ຺ຂຓ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຕກາຫິ ມຕ຺ຕາຫິ ອກ຺ຂຣໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕປິ ອຘິກມຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກຖນໍ ວິກາຣກຖນໍ ນາມ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ກຖນເມວ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒໔໘-໒໔໙) ປນ ‘‘ສາຘຸຄີຕໍ ນາມ ປຣິນິພ຺ພຸຕຏ຺ຐາເນ ຄີຕນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ທນ຺ຕຄີຕໍ ຄາຍິຕຸກາມານໍ ວາກ຺ກຣຓີຍໍ. ທນ຺ຕຄີຕສ຺ສ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ ‘ຍໍ ຄາຍິສ຺ສາມາ’ຕິອາທິມາຫ. ຈຕຸຣສ຺ສວຕ຺ຕໍ ນາມ ຈຕຸປາທຄາຖາວຕ຺ຕໍ. ‘ຕຣງ຺ຄວຕ຺ຕາທີນິ ອຸຈ຺ຈາຣຓວິຘານານິ ນຏ຺ຐປ຺ປໂຍຄານີ’ຕິ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອງ຺ຄຈ຺ເຉທາທິກຖາ

໒໖. ອງ຺ຄຈ຺ເຉທາທິກຖາຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ເສວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ອາພາຘປຈ຺ຈຍາ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໒໕໑) ປນ ‘‘ອງ຺ຄຊາຕນ຺ຕິ ພີຊວິຣຫິຕໍ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ. ພີເຊ ຫິ ຉິນ຺ເນ ໂອປກ຺ກມິກປຓ຺ຑໂກ ນາມ ອຠພ຺ໂພ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອເກ ປນ ‘ພີຊສ຺ສປິ ເຉທນກ຺ຂເຓ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ເອວ, ກເມນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍາທິເກ ອນ຺ຕຣຫິເຕ ປຓ຺ຑໂກ ນາມ ອຠພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕທາ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ນາເສຕພ຺ໂພ’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕາທິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ມຸຏ຺ຐິປ຺ປຫາຣາທີຫິ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຕ຺ຕກຖາ

໒໘. ປຕ຺ຕກຖາຍໍ ‘‘ຠູມິອາຘາຣເກຕິ ວລຍາຘາຣເກ. ທາຣຸອາຘາຣກທຓ຺ຑາຘາຣເກສູຕິ ເອກທາຣຸນາ ກຕອາຘາຣເກ, ພຫູຫິ ທຓ຺ຑເກຫິ ກຕອາຘາຣເກ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕີຫິ ທຓ຺ເຑຫິ ກໂຕ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຠູມິຍໍ ປນ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກເມວ ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ທ຺ເວ ຐເປນ຺ເຕນ ອຸປຣິ ຐປິຕປຕ຺ຕໍ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ຠູມິຍໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາລິນ຺ທກມິຑ຺ຒິກາທີນນ຺ຕິ ປມຸຂມິຑ຺ຒິກາທີນໍ. ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ຕຕ຺ເຖວ ມິຑ຺ຒິຍາ ປຕິຏ຺ຐາຕີ’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຠຓ຺ຑນ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຠຓ຺ຑໍ ນາມ ເຄຫສ຺ສ ພຫິກຸຏ຺ຏປາທສ຺ສ ຖິຣຠາວຕ຺ຖໍ ກຕາ ຕນຸກມິຑ຺ຒິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕນຸກມິຑ຺ຒິກາຍາຕິ ຂຸທ຺ທກມິຑ຺ຒິກາຍ. ມິຑ຺ຒນ຺ເຕປິ ອາຘາຣເກ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຘາຣກ’ນ຺ຕິ ຫິ ວຈນໂຕ ມິຑ຺ຒາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອາຘາຣກໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຕໍ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອາຘາຣເກ ຐປໂນກາສສ຺ສ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘ປຕ຺ຕມາໂຬ ນາມ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຕ຺ຕານໍ ອຄມນຕ຺ຖໍ ວຏ຺ຏໍ ວາ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວາ ອິຏ຺ຐກາທີຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກໂຕ’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຆຏິກນ຺ຕິ ອຸປຣິ ໂຍຊິຕໍ ອຄ຺ຄຬໍ. ຕາວກາລິກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສກິເທວ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ອາມິສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຆຏິກຏາເຫຕິ ຠາຊນກປາເລ. ປາຬິຍໍ ອຠຸໍ ເມຕິ ເອຕ຺ຖ ຠວຕີຕິ ຠູ, ວຑ຺ຒິ. ນ ຠູຕິ ອຠູ, ອວຑ຺ຒິ. ຠຍວເສນ ປນ ສາ ອິຕ຺ຖີ ‘ອຠຸ’ນ຺ຕິ ອາຫ, ວິນາໂສ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉວສີສສ຺ສ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຉວສີສມຍໍ ປຕ຺ຕໍ. ປກຕິວິກາຣສມ຺ພນ຺ເຘ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ອເຠເທປິ ວາ ຕທຸປຈາຣວເສເນວາຍໍ ໂວຫາໂຣ ‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣ’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຈພ຺ເພຕ຺ວາຕິ ຂາທິຕ຺ວາ. ເອກໍ ອຸທກຄຓ຺ຑຸສໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ວາມຫຕ຺ເຖເນວ ປຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຑຸສໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຫຕ຺ເຖນາຕິ ສາມິເສນ ຫຕ຺ເຖນ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອກຄຓ຺ຑຸສໍ ຄຫຓມຕ຺ເຕນ. ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ຕໂຕ ມໍສໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ເອເຕສຸ ສພ຺ເພສຸ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ຊານາຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໒໕໓-໒໕໕) ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໒໕໒) ປນ ‘‘ຄິຫິວິກຏານີຕິ ຄິຫິສນ຺ຕການິ. ປາຬິຍໍ ນ ອຈ຺ຉຸປິຍນ຺ຕີຕິ ນ ຜຸສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຣູປກາກິຓ຺ຓານິ ອິຕ຺ຖິຣູປາທິອາກິຓ຺ຓານິ. ຠູມິອາຘາຣເກຕິ ທນ຺ຕາທີຫິ ກເຕ ວລຍາຘາຣເກ. ເອຕສ຺ສ ວລຍາຘາຣກສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິຕາຍ ຐປິຕາ ປຕ຺ຕາ ນ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ‘ຕໂຍ ປຕ຺ເຕ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຈ຺ຈຕຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອຍໍ ‘ຠູມິອາຘາຣໂກ’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ທາຣຸອາຘາຣກທຓ຺ຑາຘາຣເກສູຕິ ເອກທາຣຸນາ ກຕອາຘາຣເກ ຈ ພຫູຫິ ທຓ຺ຑເກຫິ ກຕອາຘາຣເກ ຈ, ເອເຕ ຈ ອຸຈ຺ຈຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ ປຕ຺ເຕຫິ ສຫ ປຕນສຠາວາ, ເຕນ ‘ສຸສຊ຺ຊິເຕສູ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠມໂກຏິສທິເສນາຕິ ຍຕ຺ຖ ຘມກຣຓາທິໍ ປເວເສຕ຺ວາ ລິຂນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຠມກສ຺ສ ໂກຏິຍາ ສທິໂສ. ຕາທິສສ຺ສ ທາຣຸອາຘາຣກສ຺ສ ອວິຕ຺ຖິຓ຺ຓຕາຍ ຐປິໂຕປິ ປຕ຺ໂຕ ປຕຕີຕິ ‘ອໂນກາໂສ’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາລິນ຺ທກມິຑ຺ຒິກາທີນນ຺ຕິ ປມຸຂມິຑ຺ຒິກາທີນໍ, ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸການນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພາຫິຣປສ຺ເສຕິ ປາສາທາທີນໍ ພຫິກຸຏ຺ເຏ. ຕນຸກມິຑ຺ຒິກາຍາຕິ ເວທິກາຍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ປນ ຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາຘາຣເກ ປນ ຕໂຕ ພຫິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ເຎນ ປນ ຠຓ຺ຑເກນາຕິ ອຎ຺ເຎນ ຠາຣຠຓ຺ເຑນ ຠຓ຺ຑເກນ. ‘ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພິຕຸ’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາຍ ອໍສພທ຺ຘໂກ ຍຖາ ລຄ຺ຄິຕຏ຺ຐານໂຕ ນ ປຣິຄຬຕິ, ຕຖາ ສພ຺ພຖາປິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ພນ຺ຘິຕ຺ວາປິ ອຸປຣິ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘ອຸປຣິ ນິສີທນ຺ຕາ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຠິນ຺ທນ຺ຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນິສີທນສງ຺ກາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາຕິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕຉຕ຺ເຕ ວາ. ໂຍ ໂກຈີຕິ ຠຕ຺ຕປູໂຣປິ ຕຸຈ຺ຉປຕ຺ໂຕປິ. ປຣິຫຣິຕຸນ຺ຕິ ທິວເສ ທິວເສ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓຕ຺ຖາຍ ຐເປຕຸໍ. ປຕ຺ຕໍ ອລຠນ຺ເຕນ ປນ ເອກທິວສໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຓ຺ຓປຸຏາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຉວສີສສ຺ສ ປຕ຺ໂຕຕິ ຉວສີສມໂຍ ປຕ຺ໂຕ, ປກຕິວິກາຣສມ຺ພນ຺ເຘ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ຈພ຺ເພຕ຺ວາຕິ ນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາ. ‘ປຏິຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຫຕ຺ເຖນ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ປຣິປ຺ໂຜສິຕ຺ວາ ໂຘວນຆໍສນວເສນ ຫຕ຺ຖໍ ໂຘວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຕ຺ຕເກນ ຫິ ປຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ໂຖ ໂຘວິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ເອກໍ ອຸທກຄຓ຺ຑຸສໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຕ຺ຕໍ ອຜຸສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸທກເມວ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຫຕ຺ເຖນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຑຸສໍ ກຕ຺ວາ, ວາມຫຕ຺ເຖເນວ ວາ ປຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຑຸສໍ ຄເຫຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ພຫິ ອຸທເກນ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາຕິ ທ຺ວີສຸ ອງ຺ຄຸລີສຸ ອາມິສມຕ຺ຕໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ພຫິ ຄເຫຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏິຂາທິຕຸກາໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ສຍໍ ນ ຂາທິຕຸກາໂມປິ ອຎ຺ເຎສໍ ຂາທນາຣຫໍ ຐເປຕຸໍ ລຠຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ກຕ຺ວາຕິ ປຕ຺ເຕເຍວ ຍຖາຐປິຕຏ຺ຐານໂຕ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ຕໂຕ ມໍສເມວ ນິຣວເສສໍ ອຸປ຺ປຏ຺ເຏຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒໕໔) ປນ ‘‘ອາລິນ຺ທກມິຑ຺ຒິກາທີນນ຺ຕິ ປມຸຂມິຑ຺ຒິກາທີນໍ. ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ຕຕ຺ເຖວ ມິຑ຺ຒິກາຍ ປຕິຏ຺ຐາຕີ’ຕິ ລິຂິຕໍ. ປຣິຠຓ຺ຑໍ ນາມ ເຄຫສ຺ສ ພຫິກຸຏ຺ຏປາທສ຺ສ ຖິຣຠາວຕ຺ຖໍ ກຕາ ຕນຸກມິຑ຺ຒິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອຕ຺ຖ ‘ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຕ຺ໂຕ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິກຣຓເຠທາສງ຺ກາຣອຠາເວ ຐາເນ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ລິຂິຕໍ. ປຕ຺ຕມາໂຬ ວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຕ຺ຕານໍ ອປຕນຕ຺ຖໍ ວຏ຺ຏໍ ວາ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວາ ອິຏ຺ຐກາທີຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມາຬກຈ຺ຉນ຺ເນນ ກໂຕ. ‘ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລິກາ ປຕ຺ຕປຈ຺ຉິກາ ກາລປຓ຺ຓາທີຫິ ກຕາ’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ມິຑ຺ຒນ຺ເຕ ອາຘາຣເກ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ປຕ຺ຕສນ຺ຘາຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ມຎ຺ເຈ ອາຘາຣເກປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ ນິສີທນປຈ຺ຈຍາ ວາຣິຕຕ຺ຕາ. ອາສນ຺ນຠູມິກຕ຺ຕາ ໂອລມ຺ເພຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘ອໍສກູເຏ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໔) ວຈນໂຕ ອຄ຺ຄຫຕ຺ເຖ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ອງ຺ເກ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ນ ເກວລໍ ຍສ຺ສ ປຕ຺ໂຕຕິອາທິ ຍທິ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫິຕປຕ຺ເຕ ເຠທສຎ຺ຎາ, ປເຄວ ອຎ຺ເຎນ ສຣີຣາວຍເວນາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ປຈຸຣໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຆຏິກປາລມຍໍ ຆຏິກຏາຫໍ. ຉວສີສສ຺ສ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣໍ, ຂີຣສ຺ສ ຘາຣາ’ຕິອາທິໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຎ຺ເຈ ນິສີທິຕຸໍ ອາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິສາຈິລ຺ລິກາຕິ ປິສາຈທາຣກາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ທິນ຺ນກເມວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ. ຈພ຺ເພຕ຺ວາຕິ ຂາທິຕ຺ວາ. ອຏ຺ຐີນິ ຈ ກຓ຺ຏການິ ຈ ອຏ຺ຐິກຓ຺ຏການິ. ເອເຕສຸ ສພ຺ເພສຸ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ຊານາຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພປໍສຸກູລາທິກຖາ

໒໙. ສພ຺ພປໍສຸກູລາທິກຖາຍໍ ປໍສຸ ວິຍ ກຸຈ຺ຉິຕຠາເວນ ອຸລຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປໍສຸກູລໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສພ຺ພປໍສຸກູລິໂກ, ປຕ຺ຕຈີວຣາທິກໍ ສພ຺ພໍ ສມຓປຣິກ຺ຂາຣໍ ປໍສຸກູລໍເຍວ ກຕ຺ວາ ຘາຣຓສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຓປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ກຕມໍ ປໍສຸກູລໍ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປນ ຈີວຣຎ຺ຈ ມຎ຺ຈປີຐຎ຺ຈ ປໍສຸກູລໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຈີວຣໍ ວິນຍວເສນ ຈ ຘຸຕງ຺ຄສມາທານວເສນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ, ມຎ຺ຈປີຐໍ ວິນຍວເສເນວ. ກຕມໍ ປໍສຸກູລໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ປນ ທິນ຺ນເມວ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ນ ອທິນ຺ນໍ, ຕສ຺ມາ ປໍສຸກູລໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ປິຓ຺ຑປາຕຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປອກ຺ຂາຣວເສນ ອຸໂຠປິ ປຈ຺ຈເຍ ທສ຺ເສຕິ.

ປຣິສ຺ສາວນກຖາ

໓໐. ປຣິສ຺ສາວນກຖາຍໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ໂຄ ນາມ ສພ຺ພນ຺ຕິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຑ຺ຒໂຍຊນປ຺ປມາໂຓ, ຕຕ຺ຕກໍ ມຄ຺ຄໍ ປຣິສ຺ສາວນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ອຎ຺ເຎນ ອປຣິສ຺ສາວນເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຍາຈິຍມາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອເທນ຺ໂຕປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິສ຺ສາວນ’’ນ຺ຕິ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ‘‘ໂຈຬກໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຏຈ຺ຉຸປຣິສ຺ສາວນ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປກຕິປຣິສ຺ສາວນໂຕ ກຏຈ຺ຉຸປຣິສ຺ສາວນໍ ຂຸທ຺ທກນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ປກຕິປຣິສ຺ສາວນສ຺ສ ວິຘານໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຏຈ຺ຉຸປຣິສ຺ສາວນສ຺ສ ປນ ວິຘານໍ ‘‘ກຏຈ຺ຉຸປຣິສ຺ສາວນໍ ນາມ ຕີສຸ ທຓ຺ຑເກສຸ ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ກຏຈ຺ຉຸປຣິສ຺ສາວນໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ໂຈຬກໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມກຣຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຏຈ຺ຉຸປຣິສ຺ສາວນໂຕປິ ຘມກຣໂຓ ຂຸທ຺ທກຕໂຣຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຘມກຣຓສ຺ສ ວິຘານໍ ເຫຏ຺ຐາ ປຣິກ຺ຂາຣກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ຠິກ຺ຂູ ນວກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ປຣິສ຺ສາວນໍ ນ ສມ຺ມຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຓ຺ຑປຣິສ຺ສາວນ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ ໒໕໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປກຕິປຣິສ຺ສາວນໂຕປິ ທຓ຺ຑປຣິສ຺ສາວນໍ ມຫນ຺ຕຕຣນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ທຓ຺ຑປຣິສ຺ສາວນໍ ນ ສມ຺ມຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອຕ຺ຖຣກ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໙) ວຈນໂຕ ທຓ຺ຑປຣິສ຺ສາວນໂຕປິ ໂອຕ຺ຖຣກໍ ມຫນ຺ຕຕຣນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕສໍ ປນ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ປຣິສ຺ສາວນານໍ ວິຘານໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໙) ອາຄຕເມວ.

ນຄ຺ຄກຖາ

໓໑. ນຄ຺ຄກຖາຍໍ ນ ນຄ຺ເຄນ ນຄ຺ໂຄ ອຠິວາເທຕພ຺ໂພຕິ ນຄ຺ເຄນ ນວກຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນຄ຺ໂຄ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ນ ອຠິວາເທຕພ຺ໂພ ນ ວນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ນຄ຺ເຄນ ນຄ຺ໂຄ ອຠິວາເທຕພ຺ໂພ, ໂຍ ອຠິວາເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໑) ຠຄວຕາ ວຈນໂຕ ນ ອຠິວາເທຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ວທິ ອຠິວາທນຖຸຕີສູຕິ ຘາຕຸສ຺ສ ຈຸຣາທິຄຓຕ຺ຕາ ເຓ-ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ເຫຕ຺ວຕ຺ຖຕ຺ຕາ.

‘‘ອກມ຺ມເກຫິ ຘາຕູຫິ, ຠາເວ ກິຈ຺ຈາ ຠວນ຺ຕິ ເຕ;

ສກມ຺ມເກຫິ ກມ຺ມຕ຺ເຖ, ອຣຫສກ຺ກຕ຺ຖທີປກາ’’ຕິ. –

ວຈນໂຕ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ຕພ຺ພ-ປຈ຺ຈໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ນຄ຺ເຄນ ອຠິວາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຸ ນຄ຺ເຄນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນ ອຠິວາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ໂຍຊນາ. ນນຸ ຈ ໂຠ –

‘‘ກິຈ຺ຈາ ຘາຕຸຫ຺ຍກມ຺ເມຫິ, ຠາເວເຍວ ນປຸໍສເກ;

ຕທນ຺ຕາ ປາຍໂຕ ກມ຺ເມ, ສກມ຺ເມຫິ ຕິລິງ຺ຄິກາ’’ຕິ. –

ວຈນໂຕ, ອິມິສ຺ສາ ຈ ຘາຕຸຍາ ສກມ຺ມຕ຺ຕາ ກມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ, ກມ຺ມານຸຣູປຎ຺ຈ ລິງ຺ຄໍ ຐເປຕພ຺ພໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ເອຕ຺ຕກເມວ ໂຍຊນາ ກຕາຕິ? ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ກມ຺ມສ຺ສາວຈນິຈ຺ຉາຍໍ, ສກມ຺ມາຂ຺ຍາຕປຈ຺ຈຍາ;

ຠາເວປິ ຕໍ ຍຖາ ເຄເຫ, ເທວທຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຈເຕ’’ຕິ.

ຍຖາ ອາຂ຺ຍາຕປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາຕາ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ ສກມ຺ມກຘາຕຸໂຕ ຠວນ຺ຕາປິ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອສຕິ ກມ຺ມໍ ອວຕ຺ວາ ຠາວຕ຺ຖເມວ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ກິຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາປິ ສກມ຺ມກຘາຕຸໂຕ ຠວນ຺ຕາປິ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍາຠາວໂຕ ກມ຺ມໍ ອວຕ຺ວາ ຠາວຕ຺ຖເມວ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມຎ຺ຈ ອນຊ຺ຌາຫຣິຕໍ, ກມ຺ມານຸຣູປຎ຺ຈ ລິງ຺ຄໍ ນ ຐປິຕໍ, ຠາວຕ຺ຖານຸຣູປເມວ ຐປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອຍໍ ນາມ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຠິວາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ກຕ຺ຕາຣເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນ ນຄ຺ເຄນ ນຄ຺ໂຄ ອຠິວາທາເປຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນຄ຺ເຄນ ວຸຑ຺ຒຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນຄ຺ໂຄ ນວກຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ນ ອຠິວາທາເປຕພ຺ໂພ, ນ ວນ຺ທາເປຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ສກາຣິຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈປຈ຺ຈຍສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ຘາຕຸຍາ ຈ ສກມ຺ມກຕ຺ຕາ ນວກຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຘາຕຸກຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຘາຕຸກມ຺ມໍ, ປຸນ ກາຣິຕສມ຺ພນ຺ເຘ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ກາຣິຕກຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ນວກຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ກາຣິຕກມ຺ມໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ເຫຕຸກ຺ຣິຍາຍ ສມ຺ພນ຺ຘີ-ຠາວາ ກມ຺ມນ຺ຕິ ມນ຺ຍເຕ;

ເຫຕຸກ຺ຣິຍາປຘານຕ຺ຕາ, ອຎ຺ຎຖານຸປປຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ.

ນ ນຄ຺ເຄນ ອຠິວາທາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຸ ນຄ຺ເຄນ ວຸຑ຺ຒຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນ ອຠິວາທາເປຕພ຺ພໍ, ນ ວນ຺ທາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ, ເອຕ຺ຖາປິ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠາເວເຍວ ກິຈ຺ຈປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນນຸ ວນ຺ທາປເກ ສຕິ ວນ຺ທາເປຕພ຺ໂພ ລພ຺ຠຕິເຍວ, ອຖ ‘‘ກສ຺ມາ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍາຠາວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ‘‘ວຕ຺ຕິຈ຺ຉານຸປຸພ຺ພິກາ ສທ຺ທປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວຕ຺ຕິຈ຺ຉາຠາວໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ –

‘‘ວຕ຺ຕິຈ຺ຉາ ນ ຠເວ ສນ຺ຕ-ມປ຺ຍສນ຺ຕມ຺ປິ ສາ ຠເວ;

ຕໍ ຍຖານຸທຣາ ກຎ຺ຎາ, ສມຸທ຺ໂທ ກຸຓ຺ຑິກາຕິ ຈາ’’ຕິ.

ອິຕເຣສຸປິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ເອຕາຫີຕິ ປຏິຈ຺ຉາທິໂຍ.

ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜກຖາ

໓໒. ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜກຖາຍໍ ‘‘ຄນ຺ຘຄນ຺ຘໍ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ກວາເຏ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸລິໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຄນ຺ເຘ ທິນ຺ເນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ໂນ ລິມ຺ປິຕຸນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອິທານິ ປນ ມນຸສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໂຘວນາວສາເນ ຫຕ຺ຖວາສຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຘວິເລປນໍ ເທນ຺ຕິ, ຕໍ ຠິກ຺ຂູ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈ ຫຕ຺ຖເມວ ລິມ຺ເປນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ກາຍມ຺ປິ ມຸຂມ຺ປິ ອາລິມ຺ເປນ຺ຕິ, ‘‘ສຸຄນ຺ໂຘ ວຕາ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ‘‘ກວາເຏ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸລິກໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວິຫາເຣ ກວາຏຘູປນມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາຍຘູປນສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນຘາຣຓມຓ຺ຑນວິຠູສນຏ຺ຐານາ ເວຣມຓີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສານຸໂລມໂຕ ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຸປ຺ຜໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ເອກມນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປຸປ຺ເຜ ທິນ຺ເນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປິຬນ຺ຘນາທີນິ ກາຕຸນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອິທານິ ປນ ຠິກ຺ຂູສຸ ຄນ຺ຘປຸປ຺ເຜສຸ ລທ຺ເຘສຸ ‘‘ສຸຣຠິຄນ຺ຘໍ ວຕິທໍ ປຸປ຺ຜ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ປຫຏ຺ຐາກາຣໍ ກຕ຺ວາ ສິງ຺ຆນ຺ຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ຕມ຺ປິ ວິຫາເຣເຍວ ເອກມນ຺ຕໍ ຐປນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສິງ຺ຆິຕພ຺ພາທິຠາວສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ມາລາຄນ຺ຘາທິປາຐສ຺ສ ອນຸໂລມໂຕ ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນສ຺ສ ປນ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ເຈຕິຍປຏິມາປູຊນາທີນິ ຈ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ອາສິຕ຺ຕກູປຘານກຖາ

໓໓. ອາສິຕ຺ຕກູປຘານກຖາຍໍ ມນຸສ຺ສານໍ ຠຣຓສີລຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕມ຺ພໂລເຫນ ວາ ຣຊເຕນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິກປ຺ປນຕ຺ເຖນ ປນ ວາ-ສທ຺ເທນ ຫິຣຎ຺ເຎນ ວາ ສຸວຓ຺ເຓນ ວາຕິອາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນາຕິ ຠຄວຕາ ປນ ອາສິຕ຺ຕກູປຘານສ຺ສ ສາມຎ຺ຎວເສນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ເກວລໍ ຣຕນເປຬາ ເອວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຖ ໂຂ ທາຣຸມຍາປີຕິ. ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ຕໍ ນ ວິລີວມຍຕາລປຓ຺ຓມຍເວຕ຺ຕມຍາທິກໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ.

ມໂຬຣິກກຖາ

໓໔. ມໂຬຣິກກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມໂຬຣິກ’’ນ຺ຕິ ຄິລາໂນ ຠິກ຺ຂຸ ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ນ ສກ຺ໂກຕິ ຫຕ຺ເຖນ ປຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ປຸພ຺ເພ ປຕ຺ຕສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖໍ ອາຘາຣໂກ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ອິທານິ ຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ. ທຓ຺ຑາຘາຣໂກ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທຓ຺ຑາຘາຣໂກ ປຘານໂຕ ມໂຬຣິໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຏ຺ຐິ…ເປ… ປີຐາທີນິປິ ອາຘາຣກສາມຎ຺ເຎນ ເອຕ຺ເຖວ ປວິຏ຺ຐານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາຘາຣກໍ ນາມ ຉິທ຺ທໍ ວິທ຺ຘມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ອວິທ຺ຘມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ເຕສຸ ກຕມໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາຘາຣສງ຺ເຂປຄມນໂຕ ຫິ…ເປ… ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ.

ເອກຠາຊນາທິກຖາ

໓໕. ເອກຠາຊນາທິກຖາຍໍ ເອກໂຕຠຸຎ຺ຊນໍ ນາມ ເອກຠາຊນສ຺ມິໍ ເອກກ຺ຂເຓເຍວ ສຫຠຸຎ຺ຊນໍ, ນ ນານາຠາຊເນ. ເອກຠາຊນສ຺ມິມ຺ປິ ນ ນານາກ຺ຂເຓຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມິໍ ອປຄເຕ ຕສ຺ສ ອປຄຕຕ຺ຕາ ອິຕຣສ຺ສ ເສສກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິມິນາ ເອກກ຺ຂເຓ ອຠຸຎ຺ຊນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິຕຣສ຺ສປີຕິອາທີສຸ ອິຕຣສ຺ສປີຕິ ອິຕຣີຕຣກຖນໍ, ເສສຠຸຎ຺ຊກອິຕຣໂຕ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ປຐມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕຠິກ຺ຂຸເມວາຫ. ຕສ຺ມິໍ ຂີເຓ ຕສ຺ສ ຂຓຕ຺ຕາ ປຐມໍ ຄຫິຕວຕ຺ຖຸສ຺ສ ຂີຓຕ຺ຕາ ປຸນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິມິນາ ສຫອຠຸຎ຺ຊນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ນ ເອກມຎ຺ເຈ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສຕິປິ ນານາອຕ຺ຖຣເຓ ‘‘ນ ເອກມຎ຺ເຈ ຕຸວຏ຺ຏິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຕຸວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໔) ວຈນໂຕ. ນ ເອກຕ຺ຖຣເຓ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສຕິປິ ນານາມຎ຺ເຈ ‘‘ນ ເອກຕ຺ຖຣຓາ ຕຸວຏ຺ຏິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໔) ວຈນໂຕ, ປເຄວ ອຸຠິນ຺ນໍ ເອກຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ເອວໍ ນານາມຎ຺ຈນານາອຕ຺ຖຣເຓສຸ ອສນ຺ເຕສຸ ກຖໍ ອນາປຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ຈິນ຺ຕາຍມາຫ ‘‘ວວຕ຺ຖານໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເອກຕ຺ຖຣຓປາວຸຣເຓຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຍໍ ເອກຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓສທ຺ໂທ ນ ຈຕ຺ຖສມາໂສ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ເອກໍ ອຕ຺ຖຣຓຎ຺ເຈວ ປາວຸຣຓຎ຺ຈ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາ’’ຕິ, ຕິປທຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສຍໍ. ເກສເມຕມຘິວຈນນ຺ຕ຺ຍາຫ ‘‘ເອກໍ ອນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕານເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ, ເອວໍ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕໍ ເອກຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓປທໍ ອຘິວຈນໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກສໍ ປນ ອນ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສໍຫາຣິມານ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ເຈລປຏິກກຖາ

໓໖. ເຈລປຏິກກຖາຍໍ ເຈລປຏິກນ຺ຕິ ເຈລສນ຺ຖຣໍ. ກິໍ ປນ ຠຄວໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປເນ ກາຣຓນ຺ຕິ? ‘‘ໂພຘິຣາຊກຸມາໂຣ ກິຣ ‘ສເຈ ອຫໍ ປຸຕ຺ຕໍ ລຈ຺ຉາມິ, ອກ຺ກມິສ຺ສຕິ ເມ ຠຄວາ ເຈລປຏິກ’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຊ຺ຌາສເຍນ ສນ຺ຖຣິ, ອຠພ຺ໂພ ເຈສ ປຸຕ຺ຕລາຠາຍ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ນ ອກ຺ກມິ. ຍທິ ອກ຺ກເມຍ຺ຍ, ປຈ຺ຉາ ປຸຕ຺ຕໍ ອລຠນ຺ໂຕ ‘ນາຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎູ’ຕິ ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອິທໍ ຕາວ ຠຄວໂຕ ອນກ຺ກມເນ ກາຣຓໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠິກ຺ຂູປິ ເຍ ອຊານນ຺ຕາ ອກ຺ກເມຍ຺ຍຸໍ, ເຕ ຄິຫີນໍ ປຣິຠູຕາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູ ປຣິຠວໂຕ ໂມເຈຕຸໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສິ, ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປເນ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໘) ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໒໖໘) ປນ ‘‘ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ ‘ກິສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຕ຺ຖາຍ ຣາຊກຸມາເຣນ ອຍໍ ມຫາສກ຺ກາໂຣ ກໂຕ’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປຸຕ຺ຕປຕ຺ຖນາຍ ກຕຠາວໍ ອຎ຺ຎາສິ. ໂສ ຫິ ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ອປຸຕ຺ຕໂກ, ສຸຕຎ຺ຈາເນນ ອໂຫສິ ‘ພຸທ຺ຘານໍ ກິຣ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ມນສາ ອິຈ຺ຉິຕໍ ລຠນ຺ຕີ’ຕິ, ໂສ ‘ສຈາຫໍ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອິມໍ ເຈລປຏິກໍ ອກ຺ກມິສ຺ສຕິ. ໂນ ເຈ ລຠິສ຺ສາມິ, ນ ອກ຺ກມິສ຺ສຕີ’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຣາເປສິ. ອຖ ຠຄວາ ‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເອຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’ຕິ ອທ຺ທສ. ປຸພ຺ເພ ກິຣ ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ທີເປ ວສມາໂນ ຠຣິຍາຍ ສມານຈ຺ຉນ຺ໂທ ອເນກສກຸຓໂປຕເກ ຂາທິ. ‘ສຈສ຺ສ ມາຕຸຄາໂມ ປຸຎ຺ຎວາ ຠເວຍ຺ຍ, ປຸຕ຺ຕໍ ລເຠຍ຺ຍ, ອຸໂຠຫິ ປນ ສມານຈ຺ຉນ຺ເທຫິ ຫຸຕ຺ວາ ປາປກມ຺ມໍ ກຕໍ, ເຕນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕີຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ທຸສ຺ເສ ປນ ອກ຺ກນ຺ເຕ ‘ພຸທ຺ຘານໍ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຖິຕໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ໂລເກ ອນຸສ຺ສໂວ, ມຍາ ຈ ມຫາອຘິກາໂຣ ກໂຕ, ນ ຈ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠາມິ, ຕຸຈ຺ຉໍ ອິທໍ ວຈນ’ນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ຕິຕ຺ຖິຍາປິ ‘ນຕ຺ຖິ ສມຓານໍ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນາມ, ເຈລປຏິກມ຺ປິ ມທ຺ທນ຺ຕາ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕີ’ຕິ ອຸຊ຺ຌາເຍຍ຺ຍຸໍ, ເອຕຣຫິ ຈ ອກ຺ກມນ຺ເຕສຸ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸໂນ, ເຕ ຠພ຺ພຕ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ອກ຺ກມິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຠພ຺ພຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ນ ອກ຺ກມິສ຺ສນ຺ຕິ. ອນາຄເຕ ປນ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ມນ຺ໂທ ຠວິສ຺ສຕິ, ອນາຄຕໍ ນ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕສຸ ອກ຺ກມນ຺ເຕສຸ ສເຈ ປຕ຺ຖິຕໍ ສມິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ‘ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕໍ ລຠນ຺ຕິ, ອິທານິ ນ ລຠນ຺ຕິ, ເຕເຍວ ມຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ປຏິປຕ຺ຕິປູຣກາ ອເຫສຸໍ, ອິເມ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’ຕິ ມນຸສ຺ສາ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິເມຫິ ຕີຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ອກ຺ກມິຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ປຈ຺ຉິມໍ ຊນຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອນຸກມ຺ປຕີຕິ ອິທໍ ປນ ເຖໂຣ ວຸຕ຺ເຕສຸ ກາຣເຓສຸ ຕຕິຍກາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາຬິຍໍ (ຈູຬວ. ໒໖໘) ‘‘ຍາຈິຍມາເນນ ເຈລປຏິກໍ ອກ຺ກມິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຍາຈິຍມາເນນ ເອວ ອກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ໂນ ອຍາຈິຍມາເນນາຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕຕ຺ຖປິ ‘‘ມງ຺ຄລຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໘) ວຈນໂຕ ມງ຺ຄລຕ຺ຖາຍ ຍາຈິຍມາເນນ ອກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ນ ສິຣິໂສຠຄ຺ຄາທິອຕ຺ຖາຍ ຍາຈິຍມາເນນາຕິ ຈ, ຕຕ຺ຖປິ ‘‘ຄິຫີນ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໘) ວຈນໂຕ ຄິຫີນໍ ເອວ ເຈລສນ຺ຖຣໍ ອກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ນ ປພ຺ພຊິຕານນ຺ຕິ ຈ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໘) ‘‘ຍາ ກາຈິ ອິຕ຺ຖີ ອປຄຕຄພ຺ຠາ ວາ ໂຫຕຸ, ຄຣຸຄພ຺ຠາ ວາ’’ຕິ ອນິຍມວາຈເກນ ວາ-ສທ຺ເທນ ວຈນໂຕ ນ ເກວລໍ ອິມາ ທ຺ເວເຍວ ຄເຫຕພ຺ພາ, ອຖ ໂຂ ‘‘ປຕິຏ຺ຐິຕຄພ຺ຠາ ວາ ວິຊາຕິປຸຕ຺ຕາ ວາ’’ຕິອາທິນາ ຍາ ກາຈິ ມງ຺ຄລິກາໂຍ ອິຕ຺ຖິໂຍປິ ປຸຣິສາປິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ‘‘ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ເກວລໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸເຍວ, ອຖ ໂຂ ຕໍສທິເສສຸ ເຍສຸ ເກສຸຈິ ມງ຺ຄລຏ຺ຐາເນສຸ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ຄິຫີນໍ ມງ຺ຄລຕ຺ຖາຍ ຍາຈິຍມານານໍ ເຈລສນ຺ຖຣໍ ອກ຺ກມິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິຊ຺ຌຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ (ຈູຬວ. ໒໖໘) ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຘຕປາທກໍ ອກ຺ກມິຕຸ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວເສນ ວຈນໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໘) ‘‘ຕໍ ອກ຺ກມິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຘຕປາທກໍ ອຍາຈິຍມາເນນປິ ຠິກ຺ຂຸນາ ອກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ‘‘ໂຘເຕຫິ ປາເທຫິ ອກ຺ກມນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອໂຘເຕຫິ ອກ຺ກມິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຈ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ປາທຆໍສນີຍກຖາ

໓໗. ປາທຆໍສນີຍກຖາຍໍ ປຐມໍ ຕາວ ອກປ຺ປິຍປາທຆໍສນິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕກໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ. ກຕກໍ ນາມ ກີທິສນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຕກໍ ນາມ ປທຸມກຓ຺ຓິກາກາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກສ຺ມາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພາຫຸລິການຸໂຍຄຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕໂຕ ກປ຺ປິຍປາທຆໍສນິໂຍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິສ຺ໂສ ປາທຆໍສນິໂຍ’’ຕິອາທິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ພີຊນີກຖາ

໓໘. ພີຊນີກຖາຍໍ ປຐມໍ ຕາວ ອກປ຺ປິຍພີຊນິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈມຣີວາເລຫິ ກຕພີຊນີ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ກປ຺ປິຍຉພີຊນິໂຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມກສພີຊນີອາທິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍຉພີຊນິໂຍ ນາມ ມກສພີຊນີ, ວາກມຍພີຊນີ, ອຸສີຣມຍພີຊນີ, ໂມຣປິຎ຺ຉມຍພີຊນີ, ວິຘູປນໍ, ຕາລວຓ຺ຏຎ຺ຈາຕິ. ຕາສໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິຘູປນນ຺ຕິ ພີຊນີ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຸສີຣມຍໍ ໂມຣປິຎ຺ຉມຍຎ຺ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ພີຊນິນ຺ຕິ ຈຕຸຣສ຺ສພີຊນິໍ. ຕາລວຓ຺ຏນ຺ຕິ ຕາລປຕ຺ຕາທີຫິ ກຕໍ ມຓ຺ຑລິກພີຊນິ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໒໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ.

ຉຕ຺ຕກຖາ

໓໙. ຉຕ຺ຕກຖາຍໍ ຉຕ຺ຕໍ ນາມ ຕີຓິ ຉຕ຺ຕານິ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ, ກິລຎ຺ຊຈ຺ຉຕ຺ຕໍ, ປຓ຺ຓຈ຺ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຖປລິຄຸຓ຺ຐິຕໍ ປຓ຺ຑຣຈ຺ຉຕ຺ຕໍ. ກິລຎ຺ຊຈ຺ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິລີວຈ຺ຉຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ຓຈ຺ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕາລປຓ຺ຓາທີຫິ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ກຕໍ. ມຓ຺ຑລພທ຺ຘໍ ສລາກພທ຺ຘນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຉຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຊຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕານິ ຫິ ມຓ຺ຑລພທ຺ຘານິ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ສລາກພທ຺ຘານິ ຈ. ຍມ຺ປິ ຕຕ຺ຖຊາຕກທຓ຺ເຑນ ກຕໍ ເອກປຓ຺ຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ຉຕ຺ຕເມວ. ‘‘ວິລີວຈ຺ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວຓຸວິລີເວຫິ ກຕໍ ຉຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖຊາຕກທຓ຺ຑເກນ ກຕນ຺ຕິ ຕາລປຓ຺ຓໍ ສຫ ທຓ຺ຑເກນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕເມວ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ຕິ ໂຄປາລກາທໂຍ ວິຍ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໖໓໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໖໓໔) ປນ ‘‘ວິລີວຈ຺ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວຓຸເປສິກາຫິ ກຕໍ. ມຓ຺ຑລພທ຺ຘານີຕິ ທີຆສລາກາສຸ ຕິຣິຍໍ ວລຍາກາເຣນ ສລາກໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຸຕ຺ເຕຫິ ພທ຺ຘານິ ທີຆຎ຺ຈ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ອຸຊຸກເມວ ສລາກາໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ທຬ຺ຫພທ຺ຘານິ ເຈວ ຕິຣິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ທີຆທຓ຺ຑເກເຫວ ສງ຺ໂກຈາຣຫໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ເຕເຫວ ຕິຣິຍໍ ພທ຺ຘານິ. ຕຕ຺ຖຊາຕກທຓ຺ຑເກນ ກຕນ຺ຕິ ສຫ ທຓ຺ຑເກນ ຉິນ຺ນຕາລປຓ຺ຓາທີຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ຉຕ຺ຕຘາຣກປຸຄ຺ຄລວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຄິລານສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ນຂກຖາ

໔໐. ນຂກຖາຍໍ ທີຆນຂຘາຣຓປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ທີຆາ ນຂາ ຘາເຣຕພ຺ພາ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໔) ວຈນໂຕ ຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ‘‘ນເຂນປິ ນຂໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ມຸເຂນປິ ນຂໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ກຸຏ຺ເຏປິ ຆໍສນ຺ຕິ, ອງ຺ຄຸລິໂຍ ທຸກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນຂຈ຺ເຉທນ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໔) ວຈນໂຕ ນຂຈ຺ເຉທນສຕ຺ຖກໍ ຘາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ຈ ‘‘ນຂຈ຺ເຉທນໍ ວລິຕກໍເຍວ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວລິຕກນ຺ຕິ ນຂຈ຺ເຉທນກາເລ ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວລີຫິ ຍຸຕ຺ຕເມວ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໘໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ມໍສປ຺ປມາເຓນາຕິ ອງ຺ຄຸລຄ຺ຄມໍສປ຺ປມາເຓນ. ວີສຕິມຏ຺ຐນ຺ຕິ ວີສຕິປິ ຫຕ຺ຖປາທນເຂ ລິຂິຕມຏ຺ເຐ ກໂຣນ຺ຕິ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ໂລມກຖາ

ໂລມກຖາຍໍ ‘‘ສມ຺ພາເຘໂລມໍ ສໍຫຣາເປນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ຂີຍນ຺ຕິ ວິປາເຈນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ຄິຫີ ກາມໂຠຄິໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໕) ວຈນໂຕ ສໍຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສມ຺ພາເຘ ວໂຓ ໂຫຕິ, ເຠສຊ຺ຊໍ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາພາຘປຈ຺ຈຍາ ສມ຺ພາເຘ ໂລມໍ ສໍຫຣາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໕) ວຈນໂຕ ອາພາຘປຈ຺ຈຍາ ເຠສຊ຺ຊປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖາຍ ສມ຺ພາເຘ ໂລມໍ ຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ປິສາຈິລ຺ລິກາ’’ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸຊ຺ຌາຍນປຈ຺ຈຍາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ທີຆໍ ນາສິກາໂລມໍ ຘາເຣຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໕) ວຈນໂຕ ຘາຣຓປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຓ຺ຑາສ’’ນ຺ຕິ ອນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ສຓ຺ຑາໂສ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ຕສ຺ມາ ນາສິກາໂລມໍ ສຓ຺ຑາເສນ ຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປລິຕນ຺ຕິ ປຓ຺ຑຣເກສໍ. ຄາເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ມາ ເມ ຊຣາຠາໂວ ໂຫຕູ’’ຕິ ມນສິ ກຕຕ຺ຕາ. ພີຠຈ຺ຉໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວິຣູປໍ ຫຸຕ຺ວາ. ປລິຕໍ ວາ ອປລິຕໍ ວາຕິ ປຓ຺ຑຣໍ ວາ ອປຓ຺ຑຣໍ ວາ. ຄາຫາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອປ຺ປສາທາວຫຕ຺ຕາຕິ.

ກາຍພນ຺ຘນກຖາ

໔໑. ກາຍພນ຺ຘນກຖາຍໍ ອກາຍພນ຺ຘເນນາຕິ ອພນ຺ຘິຕກາຍພນ຺ຘເນນ. ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ເສໂສ. ອຖ ວາ ອກາຍພນ຺ຘເນນາຕິ ອພນ຺ຘິຕກາຍພນ຺ຘໂນ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ຠິນ຺ເນນ ສີເສນ ປຄ຺ຆຣນ຺ເຕນ ໂລຫິເຕນ ປຏິວິສເກ ອຸຊ຺ຌາເປສີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕນ ຍຕ຺ຖ ສຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ກາຍພນ຺ຘນໍ ນາມ ຉ ກາຍພນ຺ຘນານິ ກລາພຸກໍ, ເທຑ຺ຑຸຠກໍ, ມຸຣຊໍ, ມທ຺ທວີຓໍ, ປຏ຺ຏິກໍ, ສູກຣນ຺ຕກນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກລາພຸກໍ ນາມ ພຫຸຣຊ຺ຊຸກໍ. ເທຑ຺ຑຸຠກໍ ນາມ ອຸທກສປ຺ປສີສສທິສໍ. ມຸຣຊໍ ນາມ ມຸຣຊວຏ຺ຏິສຓ຺ຐານໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ. ມທ຺ທວີຓໍ ນາມ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ. ອີທິສຎ຺ຫິ ເອກມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປເຄວ ພຫູນິ. ຕສ຺ມາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ອກປ຺ປິຍກາຍພນ຺ຘນານິ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ໂຫນ຺ຕິ, ປຏ຺ຏິກໍ, ສູກຣນ຺ຕກນ຺ຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ກາຍພນ຺ຘນານິ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ ກປ຺ປິຍກາຍພນ຺ຘນານິ ນາມ, ຕສ຺ສ ປກຕິວີຕາ ວາ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏກວາຍິມາ ວາ ປຏ຺ຏິກາ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສາ ກຸຎ຺ຊຣຈ຺ຉິກາທິເຠທາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສູກຣນ຺ຕກໍ ນາມ ກຸຎ຺ຈິກໂກສກສຓ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ເອກຣຊ຺ຊຸກໍ, ປນ ມຸທ຺ທິກກາຍພນ຺ຘນຎ຺ຈ ສູກຣນ຺ຕກໍ ອນຸໂລເມຕິ. ອິເມຫິ ປນ ທ຺ວີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐ ກາຍພນ຺ຘນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ທສາສຸເຍວ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ປາມງ຺ຄທສາ ເຈຕ຺ຖ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຸປຣິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ໂສຠກໍ ນາມ ເວເຐຕ຺ວາ ມຸຂວຏ຺ຏິສິພ຺ພນໍ. ຄຸຓກໍ ນາມ ມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐາເນນ ສິພ຺ພນໍ. ເອວໍ ສິພ຺ພິຕາ ຫິ ອນ຺ໂຕ ຖິຣາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປວນນ຺ໂຕຕິ ປາສນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒໗໗-໒໗໘) ປນ ‘‘ມຸທ຺ທິກກາຍພນ຺ຘນໍ ນາມ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ອກຕ຺ວາ ສຊ຺ຊິຕໍ. ປາມງ຺ຄທສາ ຈຕຸຣສ຺ສາ. ມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐາເນນາຕິ ສງ຺ຆາຏິຍາ ມຸທິງ຺ຄສິພ຺ພນາກາເຣນ ວຣກສີສາກາເຣນ. ປວນນ຺ໂຕຕິ ປາສນ຺ໂຕ, ‘ທສາມູລ’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ອກາຍພນ຺ຘເນນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວາ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວາ ຄາມປ຺ປເວສເນ ອາປຕ຺ຕິ. ສຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປວິສິຕພ຺ພໍ, ນິວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ວາຕິ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນິວາສນປາຣຸປນກຖາ

໔໒. ນິວາສນປາຣຸປນກຖາຍໍ ຫຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑາທິວເສນ ຄິຫິນິວຕ຺ຖໍ ນ ນິວາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑກໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໘໐; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຣິມຓ຺ຑລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ນາມ ນາຠິມູລໂຕ ຫຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑສຓ຺ຐານໍ ໂອລມ຺ພກໍ ກຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖໍ ໂຈຬິກອິຕ຺ຖີນໍ ນິວາສນໍ ວິຍ. ມຈ຺ຉວາຬກໍ ນາມ ເອກໂຕ ທສນ຺ຕໍ ເອກໂຕ ປາສນ຺ຕໍ ໂອລມ຺ພິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖໍ. ຈຕຸກຓ຺ຓກໍ ນາມ ອຸປຣິໂຕ ທ຺ເວ, ເຫຏ຺ຐໂຕ ທ຺ເວຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຓ຺ເຓ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖໍ. ຕາລວຓ຺ຏກໍ ນາມ ຕາລວຓ຺ຏາກາເຣນ ສາຏກໍ ໂອລມ຺ພິຕ຺ວາ ນິວາສນໍ. ສຕວລິກໍ ນາມ ທີຆສາຏກໍ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂອຠຸຊິຕ຺ວາ ໂອວຏ຺ຏິກໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ນິວຕ຺ຖໍ, ວາມທກ຺ຂິຓປສ຺ເສສຸ ວາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວລິໂຍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖໍ. ສເຈ ປນ ຊາຓຸໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວລິໂຍ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ສໍເວລ຺ລິຍໍ ນິວາເສນ຺ຕີຕິ ມລ຺ລກມ຺ມກາຣາທໂຍ ວິຍ ກຈ຺ຉໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິວາເສນ຺ຕິ, ເອວໍ ນິວາເສຕຸໍ ຄິລານສ຺ສປິ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເສຕປຏປາຣຸຕາທິວເສນ ນ ຄິຫິປາຣຸຕໍ ປາຣຸປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເສຕປຏປາຣຸຕໍ ປຣິພ຺ພາຊກປາຣຸຕໍ ເອກສາຏກປາຣຸຕໍ ໂສຓ຺ຑປາຣຸຕໍ ອນ຺ເຕປຸຣິກປາຣຸຕໍ ມຫາເຊຏ຺ຐກປາຣຸຕໍ ກຸຏິປເວສກປາຣຸຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປາຣຸຕໍ ປາຬິກາຣກປາຣຸຕນ຺ຕິ ເອວມາທິ ປຣິມຓ຺ຑລລກ຺ຂຓໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ປາຣຸຕໍ ສພ຺ພເມຕໍ ຄິຫິປາຣຸຕໍ ນາມ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ເສຕປຏາ ອຑ຺ຒປາລກນິຄຓ຺ຐາ ປາຣຸປນ຺ຕິ, ຍຖາ ຈ ເອກຈ຺ເຈ ປຣິພ຺ພາຊກາ ອຸຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ອໍສກູເຏສຸ ປາວຸຣຓໍ ຐເປນ຺ຕິ, ຍຖາ ຈ ເອກສາຏກາ ມນຸສ຺ສາ ນິວຕ຺ຖສາຏກສ຺ສ ເອເກນ ອນ຺ເຕນ ປິຏ຺ຐິໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອຸໂຠ ກຓ຺ເຓ ອຸໂຠສຸ ອໍສກູເຏສຸ ຐເປນ຺ຕິ, ຍຖາ ຈ ສຸຣາໂສຓ຺ຑາທໂຍ ສາຏເກນ ຄີວໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອຸເຣ ວາ ໂອລມ຺ເພນ຺ຕິ, ປິຏ຺ຐິຍໍ ວາ ຂິເປນ຺ຕິ, ຍຖາ ຈ ອນ຺ເຕປຸຣິກາໂຍ ອກ຺ຂິຕາຣກມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂອຄຸຓ຺ຐິກໍ ປາຣຸປນ຺ຕິ, ຍຖາ ຈ ມຫາເຊຏ຺ຐາ ທີຆສາຏກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ເອເກນ ອນ຺ເຕນ ສກລສຣີຣໍ ປາຣຸປນ຺ຕິ, ຍຖາ ຈ ກສ຺ສກາ ເຂຕ຺ຕກຸຏິໍ ປວິສນ຺ຕາ ສາຏກໍ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ອຸປກຈ຺ຉເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ເອເກນ ອນ຺ເຕນ ສຣີຣໍ ປາຣຸປນ຺ຕິ, ຍຖາ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຸຠິນ຺ນໍ ອຸປກຈ຺ຉການໍ ອນ຺ຕເຣ ສາຏກໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອໍສກູເຏສຸ ປາຣຸປນ຺ຕິ, ຍຖາ ຈ ປາຬິກາຣໂກ ຠິກ຺ຂຸ ເອກໍສປາຣຸປເນນ ປາຣຸຕໍ ວາມພາຫຸໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ອໍສກູເຏ ອາໂຣເປຕິ. ເອວໍ ອປາຣຸປິຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເອເຕ ອຎ຺ເຎ ຈ ເອວຣູເປ ປາຣຸປນໂທເສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິພ຺ພິກາຣໍ ປຣິມຓ຺ຑລໍ ປາຣຸປິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ອປາຣຸປິຕ຺ວາ ອາຣາເມ ວາ ອນ຺ຕຣຆເຣ ວາ ອນາທເຣນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ກາຊກຖາ

໔໓. ກາຊກຖາຍໍ ມຸຓ຺ຑເວຐີຕິ ຍຖາ ຣຎ຺ໂຎ ກຸຫິຎ຺ຈິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຣິກ຺ຂາຣຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓມນຸສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸຠໂຕກາຊນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ກາເຊ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ອຸໂຠສຸ ຠາເຄສຸ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ວຫິຕພ຺ພຠາຣໍ. ເອກໂຕກາຊນ຺ຕິ ເອກໂຕ ປຈ຺ຉໂຕເຍວ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ວຫິຕພ຺ພຠາຣໍ. ອນ຺ຕຣາກາຊນ຺ຕິ ມຊ຺ເຌ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ວຫິຕພ຺ພຠາຣໍ. ສີສຠາຣາທໂຍ ສີສາທີຫິ ວຫິຕພ຺ພຠາຣາທໂຍ ເອວ. ໂອລມ຺ພກນ຺ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ໂອລມ຺ພິຕ຺ວາ ວຫິຕພ຺ພຠາຣໍ. ເອເຕສຸ ອຸຠໂຕກາຊເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

ທນ຺ຕກຏ຺ຐກຖາ

໔໔. ທນ຺ຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐສ຺ສ ອຂາທເນ ປຎ຺ຈ ໂທເສ, ຂາທເນ ປຎ຺ຈານິສໍເສ ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ໂທສາ ນາມ ອຈກ຺ຂຸສ຺ສໍ, ມຸຂໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ, ຣສຫຣຓິໂຍ ນ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ປິຕ຺ຕໍ ເສມ຺ຫໍ ຠຕ຺ຕໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘຕິ, ຠຕ຺ຕມສ຺ສ ນຈ຺ຉາເທຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຈກ຺ຂຸສ຺ສນ຺ຕິ ຈກ຺ຂູນໍ ຫິຕໍ ນ ໂຫຕິ, ປຣິຫານິໍ ຊເນຕິ. ນຈ຺ຉາເທຕີຕິ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ. ປຎ຺ຈານິສໍສາ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕໂຕ ທີຆທນ຺ຕກຏ຺ຐຂາທເນ ຈ ອຕິມທາຫກທນ຺ຕກຏ຺ຐຂາທເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປຣມໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປຈ຺ຉິມໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ປຣມໍ ເອຕສ຺ສ ທນ຺ຕກຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປຣມໍ. ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ ປຈ຺ຉິມໍ ປມາຓໍ ເອຕສ຺ສ ທນ຺ຕກຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປຈ຺ຉິມໍ. ອຕິມທາຫກນ຺ຕິ ອຕິຂຸທ຺ທກໍ. ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ມຫາທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ນາມ, ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ ຂຸທ຺ທກທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ນາມ, ປຎ຺ຈຉສຕ຺ຕງ຺ຄຸລໍ ມຊ຺ຌິມທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ນາມ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸວິເຘນ ອຸທເກນ ຕິວິເຘນ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐນາ’’ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປຣມນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ປມາຓງ຺ຄຸເລນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປຣມ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໘໒) ມາຫ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປມາຓງ຺ຄຸເລນາຕິ ອິທໍ ປກຕິອງ຺ຄຸເລນາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ປກຕິອງ຺ຄຸເລນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໂຕ ອຘິກປ຺ປມາຓໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຕກເມວ ຈ ກຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ປມາຓງ຺ຄຸເລນ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ປກຕິອງ຺ຄຸເລນາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຑ຺ຒກິຫຕ຺ຖໂຕ ອງ຺ຄຸລໍ ປມາຓໍ ກຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ເຄຫາທີນິ ມິນນ຺ຕິ, ເຕນ ມນຸສ຺ສານໍ ປມາຓງ຺ຄຸລຠູເຕນ ວຑ຺ຒກິອງ຺ຄຸເລນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປຣມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໒໘໐-໒໘໒) ‘‘ປມາຓງ຺ຄຸເລນາຕິ ວຑ຺ຒກິອງ຺ຄຸລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍຎ຺ຈ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໒໘໒) ‘‘ປມາຓງ຺ຄຸເລນາຕິ ວຑ຺ຒກິອງ຺ຄຸເລນ, ເກຈິ ປນ ‘ປກຕິອງ຺ຄຸເລນາ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປຈ຺ຉິມວຈເນນ ສເມຕິ. ນ ຫິ ປກຕິອງ຺ຄຸເລນ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ກຓ຺ເຐ ອວິລຄ຺ຄໍ ຂາທິຕຸໍ ສກ຺ກາ’’ຕິ.

ຣຸກ຺ຂໂຣຫນກຖາ

໔໕. ຣຸກ຺ຂາໂຣຫນກຖາຍໍ ປຸຣິໂສ ປມາໂຓ ຍສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ໂປຣິໂສ, ອຸທ຺ຘໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຫຕ຺ເຖນ ສທ຺ຘິໍ ມນຸສ຺ສກາຍປ຺ປມາໂຓ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖມຕ຺ຕອຸຈ຺ໂຈ ຣຸກ຺ຂປເທໂສ, ຕໍ ໂປຣິສໍ ຣຸກ຺ຂໍ, ອວຍເວ ສມຸທາຍໂວຫາໂຣ ຍຖາ ‘‘ສມຸທ຺ໂທ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ, ອາຠຸໂສ ປທນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາປທາ, ປຣິສ຺ສຍາ. ຍາວ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂຕິ ຍາວທຕ຺ໂຖ, ຣຸກ຺ໂຂ, ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ປໂຍຊນວາຈໂກ. ຍາວ ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕາວ ອຠິຣຸຫິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຉນ຺ທາໂຣປນກຖາ

໔໖. ຉນ຺ທາໂຣປນກຖາຍໍ ຉນ຺ທໂສຕິ ສກ຺ກຏຠາສາຍ. ນ ອາໂຣເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ນ ອາໂຣເປຕພ຺ພໍ. ສກາຍ ນິຣຸຕ຺ຕິຍາຕິ ມາຄຘຠາສາຍ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ເຕຫິ ກຕາຕິ ສກ຺ກຏາ, ອຏ຺ຐກວາມກາທີຫິ ສມິຕປາເປຫິ ອິສີຫິ ກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສກ຺ກຣິຕພ຺ພາ ປູຊິຕພ຺ພາຕິ ສກ຺ກຏາ ມນຸສ຺ສານໍ ຫິຕສຸຂາວຫນໂຕ, ຕທຕ຺ຖິເກຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ປູຊິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາສີຍເຕຕິ ຠາສາ, ສກ຺ກຏາ ຈ ສາ ຠາສາ ຈາຕິ ສກ຺ກຏຠາສາ. ເວທຕ຺ຕຍຄຕາ ນິຣຸຕ຺ຕິ, ສສ຺ສ ເອສາຕິ ສກາ, ຠຄວໂຕ ວຈນນ຺ຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ມຄເຘ ຊາຕາ ມາຄຘິກາ, ອາທິກປ຺ປກາເລ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ຊາຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຈ຺ຈເຕຕິ ອຸຕ຺ຕິ, ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິ, ປິຏກຕ຺ຕຍໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກຖີຍເຕຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ໂປຣາເຓຫິ –

‘‘ສາ ມາຄຘີ ມູລຠາສາ;

ນຣາ ຍາຍາທິກປ຺ປິກາ;

ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຈາສ຺ສຸຕາລາປາ;

ສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຈາປິ ຠາສເຣ’’ຕິ.

ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ໂລກາຍຕກຖາ

໔໗. ໂລກາຍຕກຖາຍໍ ໂລກິຍນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎານິ ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ໂລໂກ, ສຕ຺ຕໂລໂກ. ອາຠຸໂສ ຍຕນ຺ຕິ ວີຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຍຕໍ, ໂລກສ຺ສ ອາຍຕໍ ໂລກາຍຕໍ, ສຕ຺ຕານໍ ຠຸໂສ ວີຣິຍກຣຓຏ຺ຐານນ຺ຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ກິໍ ຕໍ? ຕິຕ຺ຖິຍສຕ຺ຖໍ. ສພ຺ພໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐໍ, ກສ຺ມາ? ສກຸຓາທີຫິ ປຣິຠຸຕ຺ຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ. ສພ຺ພໍ ອນຸຈ຺ຉິຏ຺ຐໍ ອິມສ຺ສ ອວເສສໂຠຊນສ຺ສ ເກນຈິ ອປຣິຠຸຕ຺ຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ. ເສໂຕ ກາໂກ ອຏ຺ຐິສ຺ສ ເສຕຕ຺ຕາ, ກາໂຬ ພໂກ ປາທສ຺ສ ກາຬຕ຺ຕາຕິ. ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ໂຖ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິຣຕ຺ຖກໍ, ນິຣຕ຺ຖກເມວ ກາຣຓໍ ນິຣຕ຺ຖກກາຣຓໍ. ເຕນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ນິຣຕ຺ຖກກາຣຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ. ຕຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຕິຕ຺ຖໍ, ປຏ຺ຏນໍ. ຕິຕ຺ຖໍ ວິຍາຕິ ຕິຕ຺ຖໍ, ລທ຺ຘິ, ຕໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ວິປຣີຕທສ຺ສນາ. ສາສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສາວເກ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຕ຺ຖໍ, ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສຕ຺ຖໍ ຕິຕ຺ຖິຍສຕ຺ຖໍ. ນ ຕິຣຈ຺ຉານວິຊ຺ຊາ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຣຈ຺ຉານວິຊ຺ຊາ ນາມ ຍາ ກາຈິ ພາຫິຣກາ ອນຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕາ. ນ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ຕນາ ນ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພາ. ນ ວາເຈຕພ຺ພາຕິ ປເຣສໍ ນ ວາເຈຕພ຺ພາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຂິປິຕກຖາ

໔໘. ຂິປິຕກຖາຍໍ ຂິປີຍິຕ຺ຖາຕິ ຂິປິໂຕ. ຂິປິ ອພ຺ຍຕ຺ຕສທ຺ເທຕິ ຘາຕຸ. ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຂິປິເຕຕິ ວິຠຕ຺ຍນ຺ຕໍ. ‘‘ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປຸຄ຺ຄເລ’’ຕິ ລກ຺ຂຓວນ຺ຕກຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ໂພ. ຊີວາຕິ ຊີວ ປາຓຘາຣເຓຕິ ຘາຕຸ, ວິຠຕ຺ຕິໂລໂປ. ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປຸຄ຺ຄເລ ຂິປິເຕ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ຊີວາ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ຂິປິເຕ ຄິຫິນາ ‘‘ຊີວຖ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ສຕິ ‘‘ຈິຣໍ ຊີວາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ວຸຈ຺ຈມາເນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ກມ຺ມວາຈກຕ຺ຕາ ເຕນ ສມານາຘິກຣຓໍ ກມ຺ມຠູຕໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓວນ຺ຕກມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ ຍຖາ ກິໍ ‘‘ໂຄສຸ ທຸຍ຺ຫມານາສຸ ປຸຣິໂສ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ອປເຣ ປນ ອາຈຣິຍາ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ‘‘ສນ຺ເຕສູ’’ຕິ ປທໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ອິທເມວ ລກ຺ຂຓປທໍ, ‘‘ໂຄສຸ ທຸຍ຺ຫມານາສູ’’ຕິ ປທທ຺ວຍໍ ປນ ‘‘ສນ຺ເຕສູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປກຕິວິກຕິວເສນ ກຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ລສຸຓກຖາ

໔໙. ລສຸຓກຖາຍໍ ‘‘ລສຸຓໍ ນາມ ມາຄຘກ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໗໙໕) ປາຬິຍໍ ອາຄຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໗໙໕) ປນ ‘‘ມາຄຘກນ຺ຕິ ມຄເຘສຸ ຊາຕໍ. ມຄຘຣຏ຺ເຐ ຊາຕລສຸຓເມວ ຫິ ອິຘ ລສຸຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕມ຺ປິ ຠຓ຺ຑິກລສຸຓເມວ, ນ ເອກທ຺ວິຕິມິຎ຺ຊກໍ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ‘ຊາຕິເທສໍ ອວຕ຺ວາ ‘ມາຄຘກໍ ນາມ ຠຓ຺ຑິກລສຸຓ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຠຓ຺ຑິເກ ເອກໂຕເຍວ ສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຫຣຕິ, ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອເກກໍ ມິຎ຺ຊໍ ຂາທນ຺ຕິຍາ ປນ ປໂຍຄຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ, ອິທໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວເສນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ.

ປລຓ຺ຑຸກາທີນໍ ວຓ຺ເຓນ ວາ ມິຎ຺ຊາຍ ວາ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຓ຺ເຓນ ຕາວ ປລຓ຺ຑຸໂກ ນາມ ປຓ຺ຑຸວຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ຠຎ຺ຊນໂກ ໂລຫິຕວຓ຺ໂຓ, ຫຣິຕໂກ ຫຣິຕວຓ຺ໂຓ, ມິຎ຺ຊາຍ ປນ ປລຓ຺ຑຸກສ຺ສ ເອກາ ມິຎ຺ຊາ ໂຫຕິ, ຠຎ຺ຊນກສ຺ສ ທ຺ເວ, ຫຣິຕກສ຺ສ ຕິສ຺ໂສ, ຈາປລສຸໂຓ ອມິຎ຺ຊໂກ. ອງ຺ກຸຣມຕ຺ຕເມວ ຫິ ຕສ຺ສ ໂຫຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ປນ ‘‘ປລຓ຺ຑຸກສ຺ສ ຕີຓິ ມິຎ຺ຊານິ, ຠຎ຺ຊນກສ຺ສ ທ຺ເວ, ຫຣິຕກສ຺ສ ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕ ປລຓ຺ຑຸກາທໂຍ ສຠາເວເນວ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ສູປສມ຺ປາກາທີສຸ ປນ ມາຄຘກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈມາເນສຸ ມຸຄ຺ຄສູປາທີສຸ ວາ ມຈ຺ຉມໍສວິກຕິຍາ ວາ ເຕລາທີສຸ ວາ ພທຣສາຬວາທີສຸ ວາ ອມ຺ພິລປາກາທີສຸ ວາ ອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ເຄ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອນ຺ຕມໂສ ຍາຄຸປຕ຺ເຕປິ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຠາເວເນວາຕິ ສູປສມ຺ປາກາທິໍ ວິນາວ. ພທຣສາຬວໍ ນາມ ພທຣຜລານິ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ເຓຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພາ ຂາທນີຍວິກຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໗໙໓-໗໙໗) ວຸຕ຺ຕໍ.

ນອກ຺ກມິຕພ຺ພາທິກຖາ

໕໐. ນອກ຺ກມິຕພ຺ພາທິກຖາຍໍ ‘‘ປຣິຠຓ຺ຑກຕຠູມິ ນາມ ສຓ຺ຫມຕ຺ຕິກາຫິ ກຕາ ກາຬວຓ຺ຓາທິຠູມິ. ເສນາສນໍ ມຎ຺ຈປີຐາທິກາເຍວ. ຕເຖວ ວຬຎ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອາວາສິເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຠຸຕ຺ຕນີຫາເຣນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘ເນວາສິກາ ປກຕິຍາ ອນຕ຺ຖຕາຍ ຠູມິຍາ ຐເປນ຺ຕິ ເຈ, ເຕສມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາ’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ທ຺ວາຣມ຺ປີ’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕທ຺ວາຣວາຕປານາທໂຍ ອປຣິກມ຺ມກຕາປິ ນ ອປສ຺ສຍິຕພ຺ພາ. ໂລເມສູຕິ ໂລເມສຸ ຜຸສນ຺ເຕສູ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໓໒໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໓໒໔) ‘‘ປຣິຠຓ຺ຑກຕຠູມິ ວາຕິ ກາຬວຓ຺ຓາທິກຕສຓ຺ຫຠູມິ ວາ. ເສນາສນໍ ວາຕິ ມຎ຺ຈປີຐາທິ ວາ. ຕເຖວ ວຬຎ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ເນວາສິເກຫິ ໂຘຕປາທາທີຫິ ວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອໂຘຕປາທາທີຫິ ວຬຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ‘ທ຺ວາຣມ຺ປີ’ຕິອາທິນາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣວາຕປານາທໂຍ ອປຣິກມ຺ມກຕາປິ ນ ອປສ຺ສຍິຕພ຺ພາ. ອຊານິຕ຺ວາ ອປສ຺ສຍນ຺ຕສ຺ສປິ ອິຘ ໂລມຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓໒໓-໓໒໔) ‘‘ເນວາສິກາ ປກຕິຍາ ອນຕ຺ຖຕາຍ ຠູມິຍາ ຐເປນ຺ຕິ ເຈ, ເຕສມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ລິຂິຕໍ, ທ຺ວາຣວາຕປານາທໂຍ ອປຣິກມ຺ມກຕາປິ ນ ອປສ຺ສຍິຕພ຺ພາຕິ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອວນ຺ທິຍວນ຺ທິຍກຖາ

໕໑. ອວນ຺ທິຍວນ຺ທິຍກຖາຍໍ ອິຘ ປກຣຓາຈຣິເຍນ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກປາຬິວເສນ ທສ ອວນ຺ທິຍາ, ຕໂຍ ວນ຺ທິຍາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ຈ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ອາຄຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຣິວາຣປາຬິຍໍ (ປຣິ. ໔໖໗ ອາທໂຍ) ປນ ອຸປາລິປຎ຺ຈເກ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈກວເສນ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວນ຺ທິຍາ, ປຎ຺ຈ ວນ຺ທິຍາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ກຖໍ? ‘‘ກຕິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອວນ຺ທິຍາຕິ? ປຎ຺ຈິເມ, ອຸປາລິ, ອວນ຺ທິຍາ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ອວນ຺ທິໂຍ, ຣຈ຺ຉຄໂຕ ອວນ຺ທິໂຍ, ໂອຕມສິໂກ ອວນ຺ທິໂຍ, ອສມນ຺ນາຫຣນ຺ໂຕ ອວນ຺ທິໂຍ, ສຸຕ຺ໂຕ ອວນ຺ທິໂຍ. ອິເມ ໂຂ, ອຸປາລິ, ປຎ຺ຈ ອວນ຺ທິຍາ. ອປເຣປິ, ອຸປາລິ, ປຎ຺ຈ ອວນ຺ທິຍາ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ຍາຄຸປາເນ ອວນ຺ທິໂຍ, ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອວນ຺ທິໂຍ, ເອກາວຕ຺ໂຕ ອວນ຺ທິໂຍ, ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ອວນ຺ທິໂຍ, ນຄ຺ໂຄ ອວນ຺ທິໂຍ. ອິເມ ໂຂ, ອຸປາລິ, ປຎ຺ຈ ອວນ຺ທິຍາ. ອປເຣປິ, ອຸປາລິ, ປຎ຺ຈ ອວນ຺ທິຍາ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ຂາທນ຺ໂຕ ອວນ຺ທິໂຍ, ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ອວນ຺ທິໂຍ, ອຸຈ຺ຈາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອວນ຺ທິໂຍ, ປສ຺ສາວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອວນ຺ທິໂຍ, ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ອວນ຺ທິໂຍ. ອິເມ ໂຂ, ອຸປາລິ, ປຎ຺ຈ ອວນ຺ທິຍາ. ອປເຣປິ, ອຸປາລິ, ປຎ຺ຈ ອວນ຺ທິຍາ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ປຸເຣອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ປຈ຺ຉາອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອວນ຺ທິໂຍ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອວນ຺ທິໂຍ, ນານາສໍວາສໂກ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອຘມ຺ມວາທີ ອວນ຺ທິໂຍ, ມາຕຸຄາໂມ ອວນ຺ທິໂຍ, ປຓ຺ຑໂກ ອວນ຺ທິໂຍ. ອິເມ ໂຂ, ອຸປາລິ, ປຎ຺ຈ ອວນ຺ທິຍາ. ອປເຣປິ, ອຸປາລິ, ປຎ຺ຈ ອວນ຺ທິຍາ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ປາຣິວາສິໂກ ອວນ຺ທິໂຍ, ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣໂຫ ອວນ຺ທິໂຍ, ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ອວນ຺ທິໂຍ, ມານຕ຺ຕຈາຣິໂກ ອວນ຺ທິໂຍ, ອພ຺ຠານາຣໂຫ ອວນ຺ທິໂຍ. ອິເມ ໂຂ, ອຸປາລິ, ປຎ຺ຈ ອວນ຺ທິຍາ’’ຕິ.

‘‘ກຕິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ວນ຺ທິຍາຕິ? ປຎ຺ຈິເມ, ອຸປາລິ, ວນ຺ທິຍາ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ປຈ຺ຉາອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ປຸເຣອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ວນ຺ທິໂຍ, ນານາສໍວາສໂກ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ຘມ຺ມວາທີ ວນ຺ທິໂຍ, ອາຈຣິໂຍ ວນ຺ທິໂຍ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວນ຺ທິໂຍ, ສເທວເກ ໂລເກ ສມາຣເກ ສພ຺ຣຫ຺ມເກ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຊາຍ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວນ຺ທິໂຍ. ອິເມ ໂຂ, ອຸປາລິ, ປຎ຺ຈ ວນ຺ທິຍາ’’ຕິ.

ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໖໗) ‘‘ໂອຕມສິໂຕຕິ ອນ຺ຘກາຣຄໂຕ. ຕຎ຺ຫິ ວນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈປາທາທີສຸປິ ນລາຏໍ ປຏິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍ. ອສມນ຺ນາຫຣນ຺ໂຕຕິ ກິຈ຺ຈປ຺ປສຸຕຕ຺ຕາ ວນ຺ທນໍ ອສມນ຺ນາຫຣນ຺ໂຕ. ສຸຕ຺ໂຕຕິ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ. ເອກາວຕ຺ໂຕຕິ ເອກໂຕ ອາວຕ຺ໂຕ ສປຕ຺ຕປກ຺ເຂ ຐິໂຕ ເວຣີ ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄໂລ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຍໍ ອວນ຺ທິໂຍ. ອຍຎ຺ຫິ ວນ຺ທິຍມາໂນ ປາເທນປິ ປຫເຣຍ຺ຍ. ອຎ຺ຎວິຫິໂຕຕິ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ຕຍມາໂນ. ຂາທນ຺ໂຕຕິ ປິຏ຺ຐຂຊ຺ຊກາທີນິ ຂາທນ຺ໂຕ. ອຸຈ຺ຈາຣຎ຺ຈ ປສ຺ສາວຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ໂຕ ອໂນກາສຄຕຕ຺ຕາ ອວນ຺ທິໂຍ. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກຕິ ຕິວິເຘນປິ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ເມນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ອວນ຺ທິໂຍ, ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມກຕາ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ, ອຸໂປສຖປວາຣຓາປິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອວນ຺ທິເຍສຸ ນຄ຺ຄຎ຺ຈ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກຎ຺ຈ ວນ຺ທນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ ອາປຕ຺ຕິ, ອິຕເຣສໍ ປນ ອສາຣຸປ຺ປຏ຺ເຐນ ຈ ອນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ຈ ວນ຺ທນາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ອິໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຉາອຸປສມ຺ປນ຺ນາທໂຍ ທສປິ ອາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸຠາເວເນວ ອວນ຺ທິຍາ. ເຕ ວນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ນິຍເມເນວ ອາປຕ຺ຕິ. ອິຕິ ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ປຎ຺ຈເກສຸ ເຕຣສ ຊເນ ວນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ວນ຺ທນາຍ ອາປຕ຺ຕິ. ອາຈຣິໂຍ ວນ຺ທິໂຍຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິໂຍ ນິສ຺ສຍາຈຣິໂຍ ອຸທ຺ເທສາຈຣິໂຍ ໂອວາທາຈຣິໂຍຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ອາຈຣິໂຍ ວນ຺ທິໂຍ’’ຕິ ອາຄໂຕ.

‘‘ອນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນາຕິ ຕຎ຺ຫິ ວນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈປາທາທີສຸ ນລາຏໍ ປຏິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນາ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປຣິວາຣ ໓.໔໖໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏິ. ປຣິວາຣ ໒.໔໖໗) ປນ ‘‘ມຎ຺ຈປາທາທີສຸປິ ນລາຏໍ ປຏິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ອນ຺ຘກາເຣ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕຸໍ ໂອນມນ຺ຕສ຺ສ ນລາຏໍ ວາ ອກ຺ຂິ ວາ ມຎ຺ຈາທີສຸ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ. ເອເຕນ ວນ຺ທໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິອຠາວໍ ວຕ຺ວາ ວນ຺ທນາຍ ສພ຺ພຖາ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວຎ຺ຈ ທີເປຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣຫິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ. ນຄ຺ຄາທີສຸ ປນ ວນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ເອກໂຕ ອາວຕ຺ໂຕຕິ ເອກສ຺ມິໍ ໂທສາຄຕິປກ຺ເຂ ປຣິວຕ຺ໂຕ, ປວິຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘ສປຕ຺ຕປກ຺ເຂ ຐິໂຕ’ຕິ. ວນ຺ທິຍມາໂນຕິ ໂອນມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຍມາໂນ. ວນ຺ທິຕພ຺ເພສຸ ອຸທ຺ເທສາຈຣິໂຍ ນິສ຺ສຍາຈຣິໂຍ ຈ ຍສ຺ມາ ນວກາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘ເຕ ວຸຑ຺ຒາ ເອວ ວນ຺ທິຍາ’ຕິ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປຣິວາຣ ໔໖໗) ‘‘ເອກາວຕ຺ໂຕຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ກຸທ຺ໂຘ ໂກຘາຠິຠູໂຕຕິ ກິຣ ອຕ຺ໂຖ. ເອກວຕ຺ໂຖຕິປິ ເກຈິ, ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ອປເນຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ກິຣ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸທ຺ຘຏປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເອກາວຕ຺ໂຕຕິ ຫິ ອຸທ຺ຘຏໍ, ຕສ຺ມາ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນາຕິ ກິຈ຺ຈປ຺ປສຸຕຕ຺ຕາ ອສມນ຺ນາຫຣນ຺ໂຕ ‘ນລາຏໍ ປຏິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’ຕິອາທິວຸຕ຺ຕກາຣເຓນາ’’ຕິ ອາຄຕໍ.

ທຸຕິຍຄາຖາສງ຺ຄຓິກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໗໗) ‘‘ທສ ປຸຄ຺ຄລາ ນາຠິວາເທຕພ຺ພາຕິ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕາ ທສ ຊນາ. ອຎ຺ຊລິສາມີເຈນ ຈາຕິ ສາມີຈິກມ຺ເມນ ສທ຺ຘິໍ ອຎ຺ຊລິ ຈ ເຕສໍ ນ ກາຕພ຺ໂພ. ເນວ ປານີຍປຸຈ຺ຉນຕາລວຓ຺ຏຄ຺ຄຫຓາທິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕໍ ເຕສໍ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ຊລິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທສນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເຕສໍເຍວ ທສນ຺ນໍ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມມຕ຺ຕມ຺ປິ ເນສໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

‘‘ນວກຕເຣນ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸນາ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາເທ ວນ຺ທນ຺ເຕນ ກຕິ ຘມ຺ເມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາທາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ? ນວກຕເຣນຸປາລິ, ຠິກ຺ຂຸນາ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາເທ ວນ຺ທນ຺ເຕນ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາທາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ. ກຕເມ ປຎ຺ຈ? ນວກຕເຣນຸປາລິ, ຠິກ຺ຂຸນາ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາເທ ວນ຺ທນ຺ເຕນ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ປາຓິຕເລຫິ ປາທານິ ປຣິສມ຺ພາຫນ຺ເຕນ ເປມຎ຺ຈ ຄາຣວຎ຺ຈ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາທາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ. ນວກຕເຣນຸປາລິ, ຠິກ຺ຂຸນາ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາເທ ວນ຺ທນ຺ເຕນ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາທາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໖໙) ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸປາລິສ຺ສ ວນ຺ທນານໂຍວ ອາຈິກ຺ຂິໂຕ.

ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈສຣູປຎ຺ຈ ກຖິຕໍ. ກຖໍ? ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທນ຺ເຕນ ອຸໂຠ ອໍເສ ວິວຣິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ, ນ ຈ ອຸໂຠ ອໍເສ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ, ອຖ ໂຂ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ. ເອເຕນ ສງ຺ຆາຏິ ປນ ເອກໍສໍ ກຕາປິ ອກຕາປິ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລໍ ກຣປຸຏສງ຺ຂາຕໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ, ນ ຫຕ຺ຖຕລປກາສນມຕ຺ເຕນ ວາ ນ ຫຕ຺ຖມຸຏ຺ຐິປກາສນາທິນາ ວາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ຈ ‘‘ນ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ຈີວຣກຓ຺ຓຉຸປນາທິມຕ຺ເຕນ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ, ອຖ ໂຂ ອຸໂຠຫິ ປາຓິຕເລຫິ ປາທານິ ປຣິສມ຺ພາຫນ຺ເຕນ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ຈ ‘‘ເອວໍ ວນ຺ທນ຺ເຕຫິ ນ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນາທຣຎ຺ຈ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ, ອຖ ໂຂ ເປມຎ຺ຈ ຄາຣວຎ຺ຈ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາທາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ວນ຺ທນານໂຍ ອາຈິກ຺ຂິໂຕ ໂຫຕິ.

ກຖໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິຕສຣູປໍ ກຖິຕໍ? ອິຘ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ເອກໍ, ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອກໍ, ອຸໂຠຫິ ປາຓິຕເລຫິ ປາທານິ ປຣິສມ຺ພາຫນ຺ເຕນາຕິ ເອກໍ, ເປມຎ຺ຈ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ເອກໍ, ຄາຣວຎ຺ຈ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ເອກໍ, ເອວໍ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິຕສຣູປໍ ກຖິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາທາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເອວໍ ສກລໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂກາຣເກນ ຘມ຺ມສ຺ສາມິນາ ກາຍປຓາມມໂນປຓາມວເສນ ມຫໂຕ ຫິຕສຸຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິເຕນ ວນ຺ທນານເຍນ ວນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອິທານິ ປນ ອາຈຣິຍາ ອຠິນວອາຄຕານໍ ທຫຣານຎ຺ຈ ສາມເຓຣານຎ຺ຈ ວນ຺ທນານຍໍ ສິກ຺ຂນ຺ຕາ ນ ອິມໍ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕໍ ປາຬິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ປເວຓີອາຄຕນຍໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ. ກຖໍ? ຍທິ ຐຕ຺ວາ ວນ຺ທຖ, ທ຺ເວ ປາທຕລານິ ສມໍ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖຕລານິ ສມໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ນລາເຏ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາຠິມຸຂໍ ໂອນມິຕ຺ວາ ວນ຺ທຖາຕິ, ອຍໍ ນໂຍ ‘‘ເອວໍ ມຫາສຕ຺ໂຕ ສຸວຓ຺ຓກທລິ ວິຍ ພາຣາຓສິນຄຣາຠິມຸຂໍ ໂອນມິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມໍ ຊາຕກຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ຈ ‘‘ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສິຣສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ຈ ອນຸໂລເມຕິ. ອິຘ ປນ ທ຺ເວ ປາທຕລານິ, ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖຕລານິ, ນລາຏຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕານີຕິ ສຣູປໍ ວທນ຺ຕິ. ຍທິ ນິສີທິຕ຺ວາ ວນ຺ທຖ, ປຐມໍ ທ຺ເວ ປາທຕລານິ ຠູມິຍໍ ສມໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຊາຓຸມຓ຺ຑລານິ ສມໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ກປ຺ປຣານິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຊາຓູນໍ ອຸປຣິ ສມໍ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖຕລານິ ສມໍ ຜຸສິຕານິ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິສງ຺ຂາຕໍ ກຣປຸຏໍ ສິຣສງ຺ຂາເຕ ນລາເຏ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວນ຺ທຖ. ຕໂຕ ໂອນມິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຊາຓຸມຓ຺ຑລານິ ຈ ທ຺ເວ ກປ຺ປຣານິ ຈ ຠູມິຍໍ ສມໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖຕລານິ ປສາເຣຕ຺ວາ ສມໍ ຠູມິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ສີສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖປິຏ຺ຐີນໍ ອຸປຣິ ກຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວນ຺ທຖາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຕຸ ທ຺ເວ ປາທຕລານິ ເອກໍ ກຕ຺ວາ, ຕຖາ ທ຺ເວ ຊາຓຸມຓ຺ຑລານິ ເອກໍ, ທ຺ເວ ກປ຺ປຣານິ ເອກໍ, ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖຕລານິ ເອກໍ, ສີສໍ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິຕສຣູປໍ ກເຖນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ນ ທິຏ຺ໂຐ.

ສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາທານໍ ວນ຺ທນກາເລ ປນ ເອກຈ຺ເຈ ປຐມໍ ອຕ຺ຕໂນ ສີສໍ ຫຕ຺ເຖນ ປຣາມສິຕ຺ວາ ເຕນ ຫຕ຺ຖທ຺ວເຍນ ເຖຣານໍ ຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ຈີວຣສ຺ສ ອຸປຣິເຍວ ສມ຺ພາຫນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ປຐມໍ ເຖຣານໍ ຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ສຈີວຣໍເຍວ ປຣາມສິຕ຺ວາ ເຕເນວ ຫຕ຺ຖທ຺ວເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ສີສໍ ປຣາມສນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ຉຸປນມຕ຺ຕເມວ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອສປິ ນໂຍ ນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ທິຏ຺ໂຐ. ຣາມຎ຺ຎເທສິຍາ ປນ ຠິກ຺ຂູ ເອວໍ ສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທນກາເລ ເຖຣານໍ ປາທຄ຺ຄໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາປິ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຈີວຣໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປາທຄ຺ຄເມວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຫຕ຺ເຖນ ສມ຺ພາຫິຕ຺ວາ ສີເສນ ປວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຈຸມ຺ພິຕ຺ວາ ເລຫິຕ຺ວາ ຈິຣປ຺ປວາສາຄຕປິຍມນາປອຸປຊ຺ຌາຍໍ ວາ ອາຈຣິຍໍ ວາ ປສ຺ສນ຺ຕາ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວນ຺ທນ຺ຕິ. ຕໍ ກິຣິຍໍ ປຣິວາຣປາຬິຍໍ ‘‘ອຸໂຠຫິ ປາຓິຕເລຫິ ປາທານິ ປຣິສມ຺ພາຫນ຺ເຕນ ເປມຎ຺ຈ ຄາຣວຎ຺ຈ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປາທາ ວນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຄຕປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທຕິ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ເຕປິ ນ ສພ຺ເພ ປາຬິໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ປເວຓີວເສເນວ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ຫິຕຕ຺ຖໍ ປາຬິນໂຍ ອມ຺ເຫຫິ ອຸທ຺ຘໂຏ. ປເວຓີອາຄຕນຍໂຕ ຫິ ປາຬິນໂຍ ພລວຕໂຣ, ຕສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ສປ຺ປຸຣິເສຫິ ປາຬິນໂຍ ສມາເສວິຕພ຺ໂພຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອາສນ຺ທາທິກຖາ

໕໕. ອາສນ຺ທາທິກຖາຍໍ ຈຕຸຣສ຺ສປີຐນ຺ຕິ ສມຈຕຸຣສ຺ສໍ. ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປາທໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປາທກເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ໂຕປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມຈຕຸຣສ຺ສເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຍຕຈຕຸຣສ຺ສາ ປນ ສຕ຺ຕງ຺ຄປຎ຺ຈງ຺ຄາປິ ອຸຈ຺ຈປາທາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເວຕ຺ເຕເຫວ ຈຕຸຣສ຺ສາທິອາກາເຣນ ກຕໍ ຠທ຺ທປີຐນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເວຕ຺ຕມຍປີຐ’’ນ຺ຕິ. ທາຣຸປຏ຺ຏິກາຍ ອຸປຣີຕິ ອຏນິອາກາເຣນ ຐິຕທາຣຸປຏລສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ. ອຸທ຺ຘໍ ປາທໍ ກຕ຺ວາ ປເວສນກາລຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຬກສ຺ສ ປຈ຺ຉິມປາທທ຺ວຍໍ ວິຍ ວງ຺ກາກາເຣນ ຐິຕຕ຺ຕາ ປເນຕໍ ‘‘ເອຬກປາທປີຐ’’ນ຺ຕິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໒໙໗) ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນກຖາ

໕໖. ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນກຖາຍໍ ‘‘ວາຬຣູປານີຕິ ອາຫຣິມານິ ວາຬຣູປານິ, ‘ອກປ຺ປິຍຣູປາກຸໂລ ອກປ຺ປິຍມຎ຺ໂຈ ປລ຺ລງ຺ໂກ’ຕິ ສາຣສມາເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆໂລມໂກ ມຫາໂກຊໂວຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາຘິກໂລໂມ ກາຬໂກຊໂວ. ‘ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາຘິການິ ກິຣ ຕສ຺ສ ໂລມານີ’ຕິ ວຈນໂຕ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ວານຈິຕ຺ໂຣ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣໂຓຕິ ຠິຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາທິວເສນ ວິຈິຕ຺ໂຣ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣໂຓ. ຆນປຸປ຺ຜໂກ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣໂຓຕິ ອຸຓ຺ຓາມຍໂລຫິຕຕ຺ຖຣໂຓ. ປກຕິຕູລິກາຕິ ຣຸກ຺ຂຕູລລຕາຕູລໂປຏກີຕູລສງ຺ຂາຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຕູລານໍ ອຎ຺ຎຕຣປຸຓ຺ຓາ ຕູລິກາ. ‘ອຸທ຺ທໂລມີຕິ ອຸຠໂຕທສໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓໍ. ເອກນ຺ຕໂລມີຕິ ເອກໂຕທສໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓ’ນ຺ຕິ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣສມາເສ ປນ ‘ອຸທ຺ທໂລມີຕິ ເອກໂຕອຸຄ຺ຄຕປຸປ຺ຜໍ. ເອກນ຺ຕໂລມີຕິ ອຸຠໂຕອຸຄ຺ຄຕປຸປ຺ຜ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ໂກເສຍ຺ຍກຏ຺ຏິສ຺ສມຍນ຺ຕິ ໂກເສຍ຺ຍກສຏມຍ’ນ຺ຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ຘໂກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພນຣຫິຕໍ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປເນຕ຺ຖ ‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກໍ ສພ຺ພາເນວ ໂຄນກາທີນິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກ’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຣຕນປຣິສິພ຺ພນຣຫິຕາປິ ຕູລິກາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’ຕິ ອິມິນາ ປນ ຍານິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ, ຕານິ ຠູມຕ຺ຖຣຓວເສນ ຍຖານຸຣູປໍ ມຎ຺ຈາທີສຸ ຈ ອຸປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິນຍປຣິຍາຍໍ ປຕ຺ວາ ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກເທສນາຍ ປນ ຄຫຏ຺ຐານມ຺ປິ ວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກໍ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປເຣ.

ອຊິນຈມ຺ເມຫີຕິ ອຊິນມິຄຈມ຺ເມຫິ. ຕານິ ກິຣ ຈມ຺ມານິ ສຸຂຸມຕຣານິ, ຕສ຺ມາ ທຸປຏ຺ຏຕິປຏ຺ຏານິ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ອຊິນປ຺ປເວຓີ’ຕິ. ອຸຕ຺ຕຣໍ ອຸປຣິຠາຄໍ ຉາເທຕີຕິ ອຸຕ຺ຕຣຈ຺ຉໂທ, ວິຕານໍ, ຕຎ຺ຈ ໂລຫິຕວິຕານໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘ອຸປຣິພທ຺ເຘນ ຣຕ຺ຕວິຕາເນນາ’ຕິ, ‘ຣຕ຺ຕວິຕາເນສຸ ຈ ກາສາວໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກຸສຸມ຺ຠາທິຣຕ຺ຕເມວ ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາອຸປຘານນ຺ຕິ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອຸປຘານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ອໂລຫິຕການິ ທ຺ເວປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິເຍວ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ທາຕພ຺ພານິ. ທາຕຸມສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຎ຺ເຈ ຕິຣິຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ທຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ລຠຕີ’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໙໗) ປນ ‘ອຄິລານສ຺ສ ສີສູປຘານຎ຺ຈ ປາທູປຘານຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວຍເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ຄິລານສ຺ສ ພິມ຺ໂພຫນານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ທຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄິລາໂນເຍວ ມຎ຺ເຈ ຕິຣິຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຠິນິສ຺ສາຍ ນິສີທິຕຸນ຺ຕິ ອປສ຺ສາຍ ນິສີທິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ອາຄໂຕ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໕໔) – ປນ ວາຬຣູປານີຕິ ອາຫຣິມານິ ວາຬຣູປານິ. ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາຘິການີຕິ ອຸທ຺ທໂລມີເອກນ຺ຕໂລມີຫິ ວິເສສທສ຺ສນໍ. ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໂຕ ຫິ ອູນານິ ກິຣ ອຸທ຺ທໂລມີອາທີສຸ ປວິສນ຺ຕິ. ວານຈິຕ຺ໂຣ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣໂຓຕິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ອຸຓ຺ຓາມຍສຸຕ຺ເຕຫິ ຠິຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາທິວເສນ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣໂຓ. ຆນປຸປ຺ຜໂກຕິ ພຫລຣາໂຄ. ປກຕິຕູລິກາຕິ ຕູລປຸຓ຺ຓາ ຠິສິ. ວິກຕິກາຕິ ສີຫຣູປາທິວເສນ ວານຈິຕ຺ຣາວ ຄຍ຺ຫຕິ. ‘‘ອຸທ຺ທໂລມີຕິ ອຸຠໂຕທສໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓໍ. ເອກນ຺ຕໂລມີຕິ ເອກນ຺ຕທສໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓ’’ນ຺ຕິ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກເສຍ຺ຍກຏ຺ຏິສ຺ສມຍນ຺ຕິ ໂກສິຍສຸຕ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣາ ສຸວຓ຺ຓມຍສຸຕ຺ຕານິ ປເວເສຕ຺ວາ ວີຕໍ, ສຸວຓ຺ຓສຸຕ຺ຕໍ ກິຣ ກຏ຺ຏິສ຺ສໍ ກສຏນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວ ‘‘ໂກເສຍ຺ຍກສຏມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓລິຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ຘໂກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພນຣຫິຕໍ.

ອຊິນມິຄຈມ຺ມານໍ ອຕິສຸຂຸມຕ຺ຕາ ທຸປຏ຺ຏຕິປຏ຺ຏານິ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊິນປ຺ປເວຓີ’’ຕິ. ຣຕ຺ຕວິຕາເນນາຕິ ສພ຺ພຣຕ຺ເຕນ ວິຕາເນນ. ຍໍ ປນ ນານາວຓ຺ຓໍ ວານຈິຕ຺ຕໍ ວາ ເລປຈິຕ຺ຕໍ ວາ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຠໂຕໂລຫິຕກູປຘາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈິຕ຺ຣໍ ວາຕິ ອິທໍ ປນ ສພ຺ພຖາ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຸຠໂຕອຸປຘາເນສຸ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ໂລຫິຕກສທ຺ໂທ ຈິຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏລິຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈິຕ຺ຕກສ຺ສປິ ອຕ຺ຖຣຓສ຺ສ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ກາສາວໍ ປນ ໂລຫິຕງ຺ຄໂວຫາຣໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຕາເນປິ ອຸຠໂຕອຸປຘາເນປິ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປມາຓຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ພິມ຺ໂພຫນສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕໍ ປນ ອຸປຘານໍ ອຸໂປສຖິການໍ ຄຫຏ຺ຐານໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນເມວ ຫິ ຕທາ ເຕສໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາທີສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກໍ ສພ຺ພາເນວ ໂຄນກາທີນິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິນຍຏ຺ຐກຖາ ເອວ ປນ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍຠາເວ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຠິນິສ຺ສາຍາຕິ ອປສ຺ສາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາສາທປຣິໂຠຄກຖາ

ປາສາທປຣິໂຠຄກຖາຍໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍຎ຺ຈ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໓໒໐) ປນ ‘‘ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິວິຈິຕ຺ຣານີຕິ ສງ຺ຆິກເສນາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຄ຺ຄລິກໍ ປນ ສຸວຓ຺ຓາທິວິຈິຕ຺ຣໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘ນ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໙໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໐) ‘ສງ຺ຆິກວິຫາເຣ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກວິຫາເຣ ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄນກາທິອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑວິສເຍ ເອວ ວຸຕ຺ຕໍ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສປິ ເຕສໍ ຄຫເຓ ໂທສາຠາວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸປາຫນກຖາ

ອຸປາຫນກຖາຍໍ ‘‘ອທ຺ທາຣິຏ຺ຐກວຓ຺ຓາຕິ ອຠິນວາຣິຏ຺ຐຜລວຓ຺ຓາ, ອຸທເກນ ຕິນ຺ຕກາກປຕ຺ຕວຓ຺ຓາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຓ຺ຓາຫິ ກຕປາທຸກາຕິ ອຸຓ຺ຓາໂລມມຍກມ຺ພເລຫິ, ອຸຓ຺ຓາໂລເມຫິ ເອວ ວາ ກຕປາທຸກາ. ກາຬສີໂຫຕິ ກາຬມຸຂວານຣຊາຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາຬິໂຕ ຈ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໔໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໔໖) ປນ ‘‘ອທ຺ທາຣິຏ຺ຐກວຓ຺ຓາຕິ ອລ຺ລາຣິຏ຺ຐຜລວຓ຺ຓາ, ຕິນ຺ຕກາກປກ຺ຂວຓ຺ຓາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຣຊນນ຺ຕິ ອຸປຣິລິຕ຺ຕນີລາທິວຓ຺ຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘ໂຈຬເກນ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ’ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຕຖາ ປຸຎ຺ຉິເຕ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ຍໍ ປນ ຈມ຺ມສ຺ສ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘາປນຍນຕ຺ຖໍ ກາຬຣຕ຺ຕາທິຣຊເນຫິ ຣຎ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ກາຬຣຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂຈຬາທີຫິ ອປເນຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ຈມ຺ມຄຕິກເມວ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຂລ຺ລກນ຺ຕິ ສພ຺ພປຓ຺ຫິປິຘານຈມ຺ມໍ ອປຣິຄຬນຕ຺ຖໍ ປຓ຺ຫິຍາ ອຸປຣິຠາເຄ ອປິຘາຍ ອາໂຣປນພນ຺ຘນມຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວິຈິຕ຺ຣາຕິ ສຓ຺ຐານໂຕ ວິຈິຕ຺ຣປຏ຺ຏາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ວຓ຺ຓໂຕ ສພ຺ພໂສ ອປເນຕພ຺ເພສຸ ຂລ຺ລກາທີສຸ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ພິຬາລສທິສມຸຂຕ຺ຕາ ມຫາອຸລູກາ ປກ຺ຂິພິຬາລາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຈມ຺ມໍ ນາມ ປກ຺ຂໂລມເມວ. ອຸຓ຺ຓາຫິ ກຕປາທຸກາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຓ຺ຓາມຍກມ຺ພເລຫິ ກຕປາທຸກາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ກາຬສີໂຫຕິ ກາຬມຸຂວານຣຊາຕິ. ຈມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນິສີທນຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຠູມຕ຺ຖຣຓາທິວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ວຏ຺ຏເຕວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒໕໙) ປນ ‘‘ມິຄມາຕຸໂກຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ, ວາຕມິໂຄຕິ ຈ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ‘ກາຬສີໂຫ ກາຬມຸໂຂ ກປີ’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຈມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຍນ ປຣິຍາເຍນ ຈມ຺ມໍ ວຏ຺ຏິສ຺ສຕິ, ໂສ ປຣໂຕ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ‘ອຕ຺ຕໂນ ປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ປຈ຺ຈາຫາໂຣ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ກິຎ຺ຈິ ຈມ຺ມໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສິທ຺ເຘ ‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຄຈມ຺ມ’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປຣໂຕ ‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ຈມ຺ມານິ ອຕ຺ຖຣຓານີ’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ເອຕ຺ຖ ອນຸມຕິປ຺ປສງ຺ຄຠຍາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍານກຖາ

ຍານກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສຍຸຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖວຏ຺ຏກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໓) ເອຕ຺ຖ ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສຍຸຕ຺ຕໍ, ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫຕ຺ຖວຏ຺ຏກນ຺ຕິ ເອວໍ ປຈ຺ເຈກໍ ວາກ຺ຍປຣິສມາປນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິສຍຸຕ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິສາຣຖິ ວາ…ເປ… ປຸຣິສາ ວາ, ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ. ‘‘ປີຐກສິວິກນ຺ຕິ ປີຐກຍານໍ. ປາຏງ຺ກິນ຺ຕິ ອນ຺ໂທລິກາເຍຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໕໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປີຐກສິວິກນ຺ຕິ ຜລກາທິນາ ກຕໍ ປີຐກຍານໍ. ປຏໂປຕລິກໍ ອນ຺ໂທລິກາ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຍານໍ ອຸປາຫເນນປິ ຄນ຺ຕຸໍ ອສມຕ຺ຖສ຺ສ ຄິລານສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໕໓).

ຈີວຣກຖາ

໕໗. ຈີວຣກຖາຍໍ ‘‘ອຫຕກປ຺ປານນ຺ຕິ ເອກວາຣໂຘຕານໍ. ອຸຕຸທ຺ຘຏານນ຺ຕິ ອຸຕຸໂຕ ທີຆກາລໂຕ ອຸທ຺ຘຏານໍ ຫຕວຕ຺ຖການໍ, ປິໂລຕິການນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາປຓິເກຕິ ອນ຺ຕຣາປຓໂຕ ປຕິຕປິໂລຕິກຈີວເຣ. ອຸສ຺ສາໂຫ ກຣຓີໂຍຕິ ປຣິເຍສນາ ກາຕພ຺ພາ. ປຣິຈ຺ເຉໂທ ປເນຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ປຏ຺ຏສຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ສພ຺ພມິທໍ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຄ຺ຄຬໍ ຕຸນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອລ຺ລີຍາປນຂຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຄຬໍ, ສຸຕ຺ເຕນ ສໍສິພ຺ພິຕໍ ຕຸນ຺ນໍ, ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຣຓໍ ໂອວຏ຺ຏິກໍ. ກຓ຺ຑຸປກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຸທ຺ທິກາ. ທຬີກມ຺ມນ຺ຕິ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາວ ອຸປສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ ອລ຺ລີຍາປນກໍ ວຕ຺ຖຂຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໔໘) ປນ ‘‘ອຈ຺ຉຸເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐເປຍ຺ຍໍ. ຫຕວຕ຺ຖການນ຺ຕິ ກາລາຕີຕວຕ຺ຖານໍ. ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອລ຺ລີຍາປນຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐານໍ ອປເນຕ຺ວາ ອລ຺ລີຍາປນວຕ຺ຖຂຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິນ຺ຕິ ທຸປຏ຺ຏໍ ສງ຺ຆາຏິໍ. ເອກຈ຺ຈິຍນ຺ຕິ ເອກປຏ຺ຏໍ ອຄ຺ຄປຏ຺ຏໍ. ອຄ຺ຄຬໍ ອຊ຺ຌາເປສ຺ສນ຺ຕິ ຊິຓ຺ຓຏ຺ຐາເນ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ລຄ຺ຄາເປຍ຺ຍໍ.

ຉິນ຺ນຈີວຣກຖາ

ຉິນ຺ນຈີວຣກຖາຍໍ ຕີສຸ ປນ ຈີວເຣສຸ ທ຺ເວ ວາ ເອກໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉິນ຺ນກໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ຉິນ຺ນກໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ຉິນ຺ນກໍ ອນ຺ຕຣວາສກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໕) ວຈນໂຕ ປຎ຺ຈຂຓ຺ຑສຕ຺ຕຂຓ຺ຑາທິວເສນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ນປ຺ປໂຫຕິ, ອາຄນ຺ຕຸກປຏ຺ຏໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກເຕ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຈີວຣານໍ ອຕ຺ຖາຍ ສາຏໂກ ນປ຺ປໂຫຕິ, ທ຺ເວ ຈີວຣານິ ຉິນ຺ນການິ ກາຕພ຺ພານິ, ເອກໍ ຈີວຣໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນກໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ທ຺ວີສຸ ຈີວເຣສຸ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກເຕສຸ ສາຏໂກ ນປ຺ປໂຫຕິ, ທ຺ເວ ຈີວຣານິ ອຈ຺ຉິນ຺ນການິ, ເອກໍ ຈີວຣໍ ຉິນ຺ນກໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ຈີວເຣ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກເຕ ສາຏໂກ ນປ຺ປໂຫຕິ, ເອວໍ ສຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກປຏ຺ຏໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ວາຘິກມ຺ປິ ອາໂຣເປຕຸນ຺ຕິ ເອວໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ສຕິ ອາຄນ຺ຕຸກປຏ຺ຏມ຺ປິ ອາໂຣເປຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອກປ຺ປິຍຈີວຣກຖາ

ອກປ຺ປິຍຈີວຣກຖາຍໍ ‘‘ນຄ຺ຄິຍໍ ກຸສຈີຣໍ ຜລກຈີຣໍ ເກສກມ຺ພລໍ ວາຬກມ຺ພລໍ ອຸລູກປກ຺ຂິກໍ ອຊິນກ຺ຂິປ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ຕິຕ຺ຖິຍສມາທານຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖູນີຕິ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ນຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ນຄ຺ຄຠາໂວ ອເຈລກຠາໂວ. ກຸສຈີຣນ຺ຕິ ກຸເສນ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ວາກຈີຣນ຺ຕິ ຕາປສານໍ ວກ຺ກລໍ. ຜລກຈີຣນ຺ຕິ ຜລກສຓ຺ຐານານິ ຜລການິ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ເກສກມ຺ພລນ຺ຕິ ເກເສຫິ ຕນ຺ເຕ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕກມ຺ພລໍ. ວາລກມ຺ພລນ຺ຕິ ຈາມຣີວາເລຫິ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕກມ຺ພລໍ. ອຸລູກປກ຺ຂິກນ຺ຕິ ອຸລູກສກຸຓສ຺ສ ປກ຺ເຂຫິ ກຕນິວາສນໍ. ອຊິນກ຺ຂິປນ຺ຕິ ສໂລມໍ ສຂຸຣໍ ອຊິນມິຄຈມ຺ມໍ. ຕານິ ຕິຕ຺ຖິຍທ຺ຘຊຠູຕານິ ອຈີວຣຠາເວນ ປາກຏານີຕິ ອາຈຣິເຍນ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕານິ. ໂປຕ຺ຖໂກ ປນ ອປາກໂຏຕິ ຕໍ ວຕ຺ວາ ສພ຺ພນີລກາທີນິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸການິ ວຸຕ຺ຕານິ. ‘‘ຕິປຏ຺ຏຈີວຣສ຺ສ ວາ ມຊ຺ເຌ ທາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິປຏ຺ຏຈີວຣໍ ຘາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕິປຏ຺ຏາທີນຎ຺ຈ ພຫຸປຏ຺ຏຈີວຣານໍ ອນ຺ຕເຣ ອີທິສານິ ອສາຣຸປ຺ປວຓ຺ຓານິ ປຏປິໂລຕິການິ ກາຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຎ຺ຈຸກໍ ນາມ ສີສໂຕ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ກາຍາຣຸຬ຺ຫວຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຜາເລຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເວຐນນ຺ຕິ ສີສເວຐນໍ. ຕິຣີຏນ຺ຕິ ມກຸຏໍ. ຕສ຺ສ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິຣີຏກໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຈີວຣວິຈາຣຓກຖາ

ຈີວຣວິຈາຣຓກຖາຍໍ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ອານນ຺ໂທ, ມຫາປຎ຺ໂຎ, ຠິກ຺ຂເວ, ອານນ຺ໂທ. ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ມຍາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ອາຊານິສ຺ສຕິ, ກຸສິມ຺ປິ ນາມ ກຣິສ຺ສຕິ, ອຑ຺ຒກຸສິມ຺ປິ ນາມ ກຣິສ຺ສຕິ, ມຓ຺ຑລມ຺ປິ ນາມ ກຣິສ຺ສຕິ, ອຑ຺ຒມຓ຺ຑລມ຺ປິ ນາມ ກຣິສ຺ສຕິ, ວິວຏ຺ຏມ຺ປິ ນາມ ກຣິສ຺ສຕິ, ອນຸວິວຏ຺ຏມ຺ປິ ນາມ ກຣິສ຺ສຕິ, ຄີເວຍ຺ຍກມ຺ປິ ນາມ ກຣິສ຺ສຕິ, ຊງ຺ເຆຍ຺ຍກມ຺ປິ ນາມ ກຣິສ຺ສຕິ, ພາຫນ຺ຕມ຺ປິ ນາມ ກຣິສ຺ສຕິ, ຉິນ຺ນກໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຖລູຂໍ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິການຎ຺ຈ ອນຠິຈ຺ຉິຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໕) ວຈນໂຕ ‘‘ປສ຺ສສິ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ມຄຘເຂຕ຺ຕໍ ອຈ຺ຉິພທ຺ຘໍ ປາຬິພທ຺ຘໍ ມຣິຍາທພທ຺ຘໍ ສິງ຺ຆາຏກພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ສມ຺ພຫຸລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈີວຣໍ ສໍວິທຫິ. ຕຖາ ອິທານິປິ ເອວຣູປໍ ຈີວຣໍ ສໍວິທຫິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຈ຺ຉິພທ຺ຘນ຺ຕິ ຈຕຸຣສ຺ສເກທາຣພທ຺ຘໍ. ປາຬິພທ຺ຘນ຺ຕິ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ທີຆມຣິຍາທພທ຺ຘໍ. ມຣິຍາທພທ຺ຘນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຣສ຺ສມຣິຍາທພທ຺ຘໍ. ສິງ຺ຆາຏກພທ຺ຘນ຺ຕິ ມຣິຍາທາຍ ມຣິຍາທໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຕຏ຺ຐາເນ ສິງ຺ຆາຏກພທ຺ຘໍ, ຈຕຸກ຺ກສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມາຕິ ໂຍ ນາມ. ກຸສິມ຺ປິ ນາມາຕິອາທີສຸ ກຸສີຕິ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ອນຸວາຕາທີນໍ ທີຆປຏ຺ຏານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຑ຺ຒກຸສີຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາຣສ຺ສປຏ຺ຏານໍ ນາມໍ. ມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຂຓ຺ຑິກສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂຓ຺ເຑ ມຫາມຓ຺ຑລໍ. ອຑ຺ຒມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກມຓ຺ຑລໍ. ວິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ມຓ຺ຑລຎ຺ຈ ອຑ຺ຒມຓ຺ຑລຎ຺ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕໍ ມຊ຺ຌິມຂຓ຺ຑໍ. ອນຸວິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ທ຺ເວ ຂຓ຺ຑານິ. ຄີເວຍ຺ຍກນ຺ຕິ ຄີວາເວຐນຏ຺ຐາເນ ທຬ຺ຫີກຣຓຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎສຸຕ຺ຕສໍສິພ຺ພິຕໍ ອາຄນ຺ຕຸກປຏ຺ຏໍ. ຊງ຺ເຆຍ຺ຍກນ຺ຕິ ຊງ຺ຆປາປຸຓນຏ຺ຐາເນ ຕເຖວ ສໍສິພ຺ພິຕໍ ປຏ຺ຏໍ. ຄີວາຏ຺ຐາເນ ຈ ຊງ຺ຆຏ຺ຐາເນ ຈ ປຏ຺ຏານເມຕໍ ນາມນ຺ຕິ. ພາຫນ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸວິວຏ຺ຏານໍ ພຫິ ເອເກກໍ ຂຓ຺ຑໍ. ອິຕິ ປຎ຺ຈຂຓ຺ຑິກຈີວເຣເນຕໍ ວິຈາຣິຕນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອນຸວິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏສ຺ສ ເອກປສ຺ສໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອກປສ຺ສໂຕ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຂຓ຺ຑານເມຕໍ ນາມໍ. ພາຫນ຺ຕນ຺ຕິ ສຸປ຺ປມາຓໍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ເຕນ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ພາຫາຍ ອຸປຣິ ຐປິຕາ ອຸໂຠ ອນ຺ຕາ ພຫິມຸຂາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເອຕໍ ນາມໍ. ອຍເມວ ຫິ ນໂຍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໕) ອາຄໂຕ.

ຈີວຣສິພ຺ພນກຖາ

ທຓ຺ຑກຖິເນນຈີວຣສິພ຺ພນກຖາຍໍ – ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຂີລໍ ນິກ຺ຂນິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ສິພ຺ເພນ຺ຕິ, ຈີວຣໍ ວິກຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຖິນໍ ກຖິນຣຊ຺ຊຸໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂອພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ສິພ຺ເພຕຸນ຺ຕິ. ວິສເມ ກຖິນໍ ປຕ຺ຖຣນ຺ຕິ, ກຖິນໍ ປຣິຠິຊ຺ຊຕິ…ເປ… ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິສເມ ກຖິນໍ ປຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ປຕ຺ຖເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ.

ຉມາຍ ກຖິນໍ ປຕ຺ຖຣນ຺ຕິ, ກຖິນໍ ປໍສຸກິຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຓສນ຺ຖາຣກນ຺ຕິ. ກຖິນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຊີຣຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸວາຕໍ ປຣິຠຓ຺ຑໍ ອາໂຣເປຕຸນ຺ຕິ. ກຖິນໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຓ຺ຑກຖິນໍ ພິທລກໍ ສລາກໍ ວິນນ຺ຘນຣຊ຺ຊຸໍ ວິນນ຺ຘນສຸຕ຺ຕກໍ ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ສິພ຺ເພຕຸນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣິກາໂຍ ວິສມາ ໂຫນ຺ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຬິມ຺ຠກນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕາ ວງ຺ກາ ໂຫນ຺ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂມຆສຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ອໂຘເຕຫິ ປາເທຫິ ກຖິນໍ ອກ຺ກມນ຺ຕິ, ກຖິນໍ ທຸສ຺ສຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອໂຘເຕຫິ ປາເທຫິ ກຖິນໍ ອກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ອກ຺ກເມຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ອລ຺ເລຫິ ປາເທຫິ ກຖິນໍ ອກ຺ກມນ຺ຕິ, ກຖິນໍ ທຸສ຺ສຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອລ຺ເລຫິ ປາເທຫິ ກຖິນໍ ອກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ອກ຺ກເມຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ສອຸປາຫນາ ກຖິນໍ ອກ຺ກມນ຺ຕິ, ກຖິນໍ ທຸສ຺ສຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສອຸປາຫເນນ ກຖິນໍ ອກ຺ກມິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ອກ຺ກເມຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ຈີວຣໍ ສິພ຺ພນ຺ຕາ ອງ຺ຄຸລິຍາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອງ຺ຄຸລິໂຍ ທຸກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈາວເຈ ປຏິຄ຺ຄເຫ ຘາເຣນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ ຣູປິຍມຍໍ. ມນຸສ຺ສາ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ຂີຍນ຺ຕິ ວິປາເຈນ຺ຕິ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ຄິຫີ ກາມໂຠຄິໂນ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈາວຈາ ປຏິຄ຺ຄຫາ ຘາເຣຕພ຺ພາ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຏ຺ຐິມຍໍ…ເປ… ສງ຺ຂນາຠິມຍນ຺ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສູຈິໂຍປິ ສຕ຺ຖກາປິ ປຏິຄ຺ຄຫາປິ ນສ຺ສນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາເວສນວິຕ຺ຖກນ຺ຕິ. ອາເວສນວິຕ຺ຖເກ ສມາກຸລາ ໂຫນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຄ຺ຄຫຖວິກນ຺ຕິ. ອໍສພທ຺ຘໂກ ນ ໂຫຕິ…ເປ… ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອໍສພທ຺ຘກໍ ພນ຺ຘນສຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ອພ຺ໂຠກາເສ ຈີວຣໍ ສິພ຺ພນ຺ຕາ ສີເຕນປິ ອຸຓ຺ເຫນປິ ກິລມນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຖິນສາລໍ ກຖິນມຓ຺ຑປນ຺ຕິ. ກຖິນສາລາ ນີຈວຕ຺ຖຸກາ ໂຫຕິ, ອຸທເກນ ໂອຕ຺ຖຣີຍຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸກໍ ກາຕຸນ຺ຕິ. ຈໂຍ ປຣິປຕຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິນິຕຸໍ ຕໂຍ ຈເຍ ອິຏ຺ຐກຈຍໍ, ສິລາຈຍໍ, ທາຣຸຈຍນ຺ຕິ. ອາໂຣຫນ຺ຕາ ວິຫຎ຺ຎນ຺ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໂຍ ໂສປາເນ ອິຏ຺ຐກໂສປານໍ, ສິລາໂສປານໍ, ທາຣຸໂສປານນ຺ຕິ. ອາໂຣຫນ຺ຕາ ປຣິປຕນ຺ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາລມ຺ພນພາຫນ຺ຕິ. ກຖິນສາລາຍ ຕິຓຈຸຓ຺ຓໍ ປຣິປຕຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອຄຸມ຺ເຜຕ຺ວາ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ເສຕວຓ຺ຓໍ ກາຬວຓ຺ຓໍ ເຄຣຸກປຣິກມ຺ມໍ ມາລາກມ຺ມໍ ລຕາກມ຺ມໍ ມກຣທນ຺ຕກໍ ປຎ຺ຈປຏິກໍ ຈີວຣຣຊ຺ຊຸນ຺ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ຈີວຣໍ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ຕເຖວ ກຖິນໍ ອຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ, ອຸນ຺ທູເຣຫິປິ ອຸປຈິກາຫິປິ ຂຊ຺ຊຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຖິນໍ ສງ຺ຆຣິຕຸນ຺ຕິ. ກຖິນໍ ປຣິຠິຊ຺ຊຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຄຆໍສິກາຍ ກຖິນໍ ສງ຺ຆຣິຕຸນ຺ຕິ. ກຖິນໍ ວິນິເວຐິຍຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ພນ຺ຘນຣຊ຺ຊຸນ຺ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ກຸຏ຺ເຏປິ ຖມ຺ເຠປິ ກຖິນໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ, ປຣິປຕິຕ຺ວາ ກຖິນໍ ຠິຊ຺ຊຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິຕ຺ຕິຂີເລ ວາ ນາຄທນ຺ເຕ ວາ ລຄ຺ເຄຕຸນ຺ຕິ. ອຍໍ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸຂນ຺ຘເກ ອາຄໂຕ ປາຬິປາໂຐ.

‘‘ກຖິນນ຺ຕິ ນິສ຺ເສຓິມ຺ປິ, ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພກຏສາຣກກິລຎ຺ຊານໍ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປິ. ກຖິນຣຊ຺ຊຸນ຺ຕິ ຍາຍ ທຸປຏ຺ຏຈີວຣໍ ສິພ຺ພນ຺ຕາ ກຖິເນ ຈີວຣໍ ວິພນ຺ຘນ຺ຕິ. ກຖິນໍ ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ທີຆສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປມາເຓນ ກຕໍ ກຖິນໍ ອິຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈີວຣໍ ປຕ຺ຖຣິຍມານໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ອນ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ທຓ຺ຑເກ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຓ຺ຑກຖິນນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ອິຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປມາເຓນ ອຎ຺ຎໍ ນິສ຺ເສຓິໍ ພນ຺ຘິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພິທລກນ຺ຕິ ທຓ຺ຑກຖິນປ຺ປມາເຓນ ກຏສາຣກສ຺ສ ປຣິຍນ຺ເຕ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ທຸຄຸຓກຣຓໍ. ສລາກນ຺ຕິ ທຸປຏ຺ຏຈີວຣສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ປເວສນສລາກໍ. ວິນນ຺ຘນຣຊ຺ຊຸນ຺ຕິ ມຫານິສ຺ເສຓິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຂຸທ຺ທກນິສ຺ເສຓິໍ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ຣຊ຺ຊຸໍ. ວິນນ຺ຘນສຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກນິສ຺ເສຓິຍາ ຈີວຣໍ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ສຸຕ຺ຕກໍ. ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ສິພ຺ພິຕຸນ຺ຕິ ເຕນ ສຸຕ຺ຕເກນ ຕຕ຺ຖ ຈີວຣໍ ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ສິພ຺ເພຕຸໍ. ວິສມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກາຈິ ຂຸທ຺ທກາ ໂຫນ຺ຕິ, ກາຈິ ມຫນ຺ຕາ. ກຬິມ຺ຠກນ຺ຕິ ປມາຓສຎ຺ຎາກຣຓໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕາລປຓ຺ຓາທິໍ. ໂມຆສຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ວຑ຺ຒກີນໍ ທາຣູສຸ ກາຬສຸຕ຺ເຕນ ວິຍ ຫລິທ຺ທິສຸຕ຺ເຕນ ສຎ຺ຎາກຣຓໍ. ອງ຺ຄຸລິຍາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ສູຈິມຸຂໍ ອງ຺ຄຸລິຍາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸລິໂກສກໍ. ອາເວສນວິຕ຺ຖກໍ ນາມ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປາຕິຈງ຺ໂກຏກາທິ. ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ປໍສຸໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸກໍ ກາຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອຄຸມ຺ເຜຕ຺ວາ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ຉທນໍ ໂອຘຸນິຕ຺ວາ ຆນທຓ຺ຑກໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ເຈວ ພຫິ ຈ ມຕ຺ຕິກາຍ ລິມ຺ປິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຄຆໍສິກາຍາຕິ ເວຬຸໍ ວາ ຣຸກ຺ຂທຓ຺ຑກໍ ວາ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສໍຫຣິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພນ຺ຘນຣຊ຺ຊຸນ຺ຕິ ຕຖາ ສໍຫຣິຕສ຺ສ ພນ຺ຘນຣຊ຺ຊຸ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ອຏ຺ຐກຖາປາໂຐ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໖).

‘‘ອນຸວາຕໍ ປຣິຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ກິລຎ຺ຊາທີສຸ ກໂຣຕີຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ພິທລກນ຺ຕິ ທຸຄຸຓກຣຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກິຣິຍາວິເສສສ຺ສ ອຘິວຈນໍ. ກສ຺ສ ທຸຄຸຓກຣຓໍ? ເຍນ ກິລຎ຺ຊາທິນາ ມຫນ຺ຕໍ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຕໍ, ຕສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ທຓ຺ຑກຖິນປ຺ປມາເຓນ ປຣິຍນ຺ເຕ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ທຸຄຸຓໍ ກາຕພ຺ພໍ. ປຏິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸລິກຎ຺ຈຸກໍ. ປາຕິ ນາມ ປຏິຄ຺ຄຫສຓ຺ຐາເນນ ກໂຕ ຠາຊນວິເສໂສ. ນ ສມ຺ມຕີຕິ ນປ຺ປໂຫຕິ. ນີຈວຕ຺ຖຸກໍ ຈິນິຕຸນ຺ຕິ ພຫິກຸຏ຺ຏສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ນີຈວຕ຺ຖຸກໍ ກຕ຺ວາ ຈິນິຕຸ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໒໖໐-໒໖໒).

‘‘ນິສ຺ເສຓິມ຺ປີຕິ ຈຕູຫິ ທຓ຺ເຑຫິ ຈີວຣປ຺ປມາເຓນ ອາຍຕຈຕຸຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘປຏລມ຺ປິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຈີວຣໂກຏິໂຍ ສມກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ຍຖາສຸຂໍ ສິພ຺ພນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ນິສ຺ເສຓິຍາ ອຸປຣິ ຈີວຣສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ. ກຖິນສງ຺ຂາຕາຍ ນິສ຺ເສຓິຍາ ຈີວຣສ຺ສ ພນ຺ຘນກຣຊ຺ຊຸ ກຖິນຣຊ຺ຊູຕິ ມຊ຺ຌິມປທໂລປີ ສມາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຍາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏລານໍ ເອກສ຺ມິໍ ອຘິເກ ຊາເຕ ຕຕ຺ຖ ວລິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸປຏ຺ຏຈີວຣສ຺ສ ປຏລທ຺ວຍມ຺ປິ ສມກໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘນກຣຊ຺ຊຸ ກຖິນຣຊ຺ຊູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ (ຈູຬວ. ໒໕໖) ກຖິນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຊີຣຕີຕິ ກຖິເນ ພທ຺ຘສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ປຣິຍນ຺ໂຕ ຊີຣຕີ’’ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ພິທລກໍ ນາມ ທິຄຸຓກຣຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກິຣິຍາວິເສສສ຺ສ ອຘິວຈນໍ. ກສ຺ສ ທິຄຸຓກຣຓໍ? ເຍນ ກິລຎ຺ຊາທິນາ ມຫນ຺ຕໍ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຕໍ, ຕສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ທຓ຺ຑກຖິນປ຺ປມາເຓນ ປຣິຍນ຺ເຕ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ທິຄຸຓໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຂຸທ຺ທກຈີວຣສ຺ສ ອນຸວາຕປຣິຠຓ຺ຑາທິວິຘານກຣເຓ ຫຕ຺ຖສ຺ສ ໂອກາໂສ ນ ໂຫຕິ. ສລາກາຍ ສຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຎຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕາສິພ຺ພິຕໍ ສຸຂໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ທຓ຺ຑກຖິເນ ກເຕ ນ ພຫູຫິ ສຫາເຍຫິ ປໂຍຊນໍ. ‘ອສໍກຸຏິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ສມໍ ໂຫຕິ, ໂກຓາປິ ສມາ ໂຫນ຺ຕີ’ຕິ ລິຂິຕໍ, ‘ຫລິທ຺ທິສຸຕ຺ເຕນ ສຎ຺ຎາກຣຓ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ຫລິທ຺ທິສຸຕ຺ເຕນ ຈີວຣໍ ສິພ຺ເພຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເກຈິ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິໂນ. ປຏິຄ຺ຄໂຫ ນາມ ອງ຺ຄຸລິໂກໂສ. ປາຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄຫສຓ຺ຐານໍ. ປຏິຄ຺ຄຫຖວິກນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸລິໂກສຖວິກ’’ນ຺ຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒໕໖) ອາຄຕໍ.

ຄຫປຕິຈີວຣາທິກຖາ

ຄຫປຕິຈີວຣາທິກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄຫປຕິຈີວຣໍ, ໂຍ ອິຈ຺ຉຕິ, ປໍສຸກູລິໂກ ໂຫຕຸ, ໂຍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຄຫປຕິຈີວຣໍ ສາທິຍຕຸ, ອິຕຣີຕເຣນປາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິໍ ວຓ຺ເຓມີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໓໗) ວຈນໂຕ ອສມາທິນ຺ນຘຸຕງ຺ໂຄ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປໍສຸກູລໍ ຘາເຣຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ປໍສຸກູລິເກນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ຄິຫີຫິ ທິນ຺ນໍ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ສາທິຍິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ຄຫປຕິຈີວຣສາທິຍເກນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສມາທິນ຺ນຘຸຕງ຺ໂຄ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ຄຫປຕິຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິປາມິ, ປໍສຸກູລິກງ຺ຄໍ ສມາທິຍາມີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫນໂຕ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ສາທິຍິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຄຫປຕິຈີວຣນ຺ຕິ ຄຫປຕີຫິ ທິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ. ອິຕຣີຕເຣນປີຕິ ອປ຺ປຄ຺ເຆນປິ ມຫຄ຺ເຆນປິ ເຍນ ເກນຈີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອິຕຣີຕເຣນາຕິ ອິຕເຣນ ອິຕເຣນ. ອິຕຣ-ສທ຺ໂທ ປນ ອນິຍມວຈໂນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຍໍກິຎ຺ຈິ-ສທ຺ເທຫິ ສມານຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຄ຺ເຆນປິ ມຫຄ຺ເຆນປິ ເຍນ ເກນຈີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໓໗), ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາວາຣໍ, ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກເສຍ຺ຍປາວາຣໍ, ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຊວ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໓໗) ວຈນໂຕ ປາວາຣາທີນິປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ປາວາໂຣຕິ ສໂລມໂກ ກປ຺ປາສາທິເຠໂທ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຊວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປກຕິໂກຊວເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ມຫາປິຏ຺ຐິຍໂກຊວໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ໂກຊວນ຺ຕິ ອຸຓ຺ຓາມໂຍ ປາວາຣສທິໂສ. ‘‘ມຫາປິຏ຺ຐິ ໂກຊວນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐີສຸ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພຕາຍ ‘ມຫາປິຏ຺ຐິຍ’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘສມຎ຺ຎໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປຸປ຺ຜໍ ໂກຊວ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໓໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໓໗) ‘‘ມຫາປິຏ຺ຐິຍໂກຊວນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐິຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພຕາຍ ‘ມຫາປິຏ຺ຐິຍ’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘສມຎ຺ຎໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໓໗) ປນ ‘‘ມຫາປິຏ຺ຐິຍໂກຊວໍ ນາມ ອຕິເຣກຈຕຸຣງ຺ຄຸລປຸປ຺ຜໍ ກິຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ພລ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໓໘) ວຈນໂຕ ອຑ຺ຒກາສິຍາທີນິ ມຫຄ຺ຆານິປິ ກມ຺ພລານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ອຑ຺ຒກາສິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາສີຕິ ສຫສ຺ສໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍອຄ຺ຆນໂກ ກາສິໂຍ. ອຍໍ ປນ ປຎ຺ຈ ສຕານິ ອຄ຺ຆຕິ, ຕສ຺ມາ ອຑ຺ຒກາສິໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຉຈີວຣກຖາ

ຉຈີວຣກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉ ຈີວຣານິ ໂຂມໍ ກປ຺ປາສິກໍ ໂກເສຍ຺ຍໍ ກມ຺ພລໍ ສາຓໍ ຠງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໓໙) ວຈນໂຕ ໂຂມາທີນິ ຉ ຈີວຣານິ ທຸກູລາທີນິ ຉ ອນຸໂລມຈີວຣານິ ຈ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂຂມນ຺ຕິ ໂຂມສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕໍ ໂຂມປຏ຺ຏຈີວຣໍ. ກປ຺ປາສິກນ຺ຕິ ກປ຺ປາສໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕໍ. ໂກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂກສກາຣກປາຓເກຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕໍ. ກມ຺ພລນ຺ຕິ ອຸຓ຺ຓາມຍຈີວຣໍ. ສາຓນ຺ຕິ ສາຓສຸຕ຺ເຕຫິ ກຕຈີວຣໍ. ຠງ຺ຄນ຺ຕິ ໂຂມສຸຕ຺ຕາທີນິ ສພ຺ພານິ, ເອກຈ຺ຈານິ ວາ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ຠງ຺ຄມ຺ປິ ວາກມຍເມວາຕິ ເກຈິ. ທຸກູລໍ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໍ ໂສມາຣປຏໍ ຈີນປຏໍ ອິທ຺ຘິຊໍ ເທວທິນ຺ນນ຺ຕິ ອິມານິ ປນ ຉ ຈີວຣານິ ເອເຕສໍເຍວ ອນຸໂລມານີຕິ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕານິ. ທຸກູລຎ຺ຫິ ສາຓສ຺ສ ອນຸໂລມໍ ວາກມຍຕ຺ຕາ. ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓເທເສ ສຎ຺ຊາຕວຕ຺ຖໍ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໍ. ‘ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໂກເສຍ຺ຍວິເສໂສ’ຕິ ຫິ ອຠິຘານໂກເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສມາຣເທເສ ຈີນເທເສ ຈ ຊາຕວຕ຺ຖານິ ໂສມາຣຈີນປຏານິ. ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓາທີນິ ຕີຓິ ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສ ອນຸໂລມານິ ປາຓເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕມຍຕ຺ຕາ. ອິທ຺ຘິຊໍ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈີວຣໍ, ຕໍ ໂຂມາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ເອວ ອນຸໂລມໍ. ເທວຕາຫິ ທິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ເທວທິນ຺ນໍ. ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຊາລິນິຍາ ເທວກຎ຺ຎາຍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ທິນ຺ນວຕ຺ຖສທິສໍ, ຕມ຺ປິ ໂຂມາທີນໍເຍວ ອນຸໂລມໍ ໂຫຕິ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣຠາວໂຕ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໒-໔໖໓) ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໓) ປນ ‘‘ໂຂມນ຺ຕິ ໂຂມສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕໍ ໂຂມປຏຈີວຣໍ, ຕໍ ວາກມຍນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກປ຺ປາສສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕໍ ກປ຺ປາສິກໍ. ເອວໍ ເສສານິປິ. ກມ຺ພລນ຺ຕິ ເອຬກາທີນໍ ໂລມມຍສຸຕ຺ເຕນ ວາຍິຕໍ ປຏໍ. ຠງ຺ຄນ຺ຕິ ໂຂມສຸຕ຺ຕາທີນິ ສພ຺ພານິ, ເອກຈ຺ຈານິ ວາ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ວາຍິຕໍ ຈີວຣໍ, ຠງ຺ຄມ຺ປິ ວາກມຍເມວາຕິ ເກຈິ. ທຸກູລໍ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໍ ໂສມາຣປຏໍ ຈີນປຏໍ ອິທ຺ຘິຊໍ ເທວທິນ຺ນນ຺ຕິ ອິມານິ ຉ ຈີວຣານິ ເອເຕສຎ຺ເຎວ ອນຸໂລມານີຕິ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕານິ. ທຸກູລຎ຺ຫິ ສາຓສ຺ສ ອນຸໂລມໍ ວາກມຍຕ຺ຕາ. ‘ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໍ ໂກເສຍ຺ຍວິເສໂສ’ຕິ ອຠິຘານໂກເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສມາຣເທເສ ຈີນເທເສ ຈ ຊາຕວຕ຺ຖານິ ໂສມາຣຈີນປຏານິ. ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓາທີນິ ຕີຓິ ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສ ອນຸໂລມານິ ປາຓເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕມຍຕ຺ຕາ. ອິທ຺ຘິຊນ຺ຕິ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈີວຣໍ, ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ເທວທິນ຺ນຎ຺ຈ ໂຂມາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ອນຸໂລມານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣຊນາທິກຖາ

ຣຊນາທິກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉ ຣຊນານິ ມູລຣຊນໍ ຂນ຺ຘຣຊນໍ ຕຈຣຊນໍ ປຕ຺ຕຣຊນໍ ປຸປ຺ຜຣຊນໍ ຜລຣຊນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອິເມສຸ ຉສຸ ຣຊເນສຸ ເອກເກນ ຈີວຣໍ ຣຊິຕພ຺ພໍ, ນ ຉກເຓນ ວາ ປຓ຺ຑຸມຕ຺ຕິກາຍ ວາ ຣຊິຕພ຺ພໍ. ຕາຍ ຣຊິຕຈີວຣໍ ທຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ. ຉຣຊນານໍ ສຣູປໍ ເຫຏ຺ຐາ ປຣິກ຺ຂາຣກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕຕ຺ຖ ຉກເຓນາຕິ ໂຄມເຍນ. ປຓ຺ຑຸມຕ຺ຕິກາຍາຕິ ຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຊນໍ ປຈິຕຸໍ ຈຸລ຺ລໍ ຣຊນກຸມ຺ຠິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ວຈນໂຕ ສີຕຸທກາຍ ຈີວຣໍ ນ ຣຊິຕພ຺ພໍ. ຕາຍ ຫິ ຣຊິຕຈີວຣໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສີຕຸທກາຕິ ອປກ຺ກຣຊນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຕ຺ຕຣາຬຸມ຺ປໍ ພນ຺ຘິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອຸຕ຺ຕຣາຬຸມ຺ປໍ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕຣາຬຸມ຺ປນ຺ຕິ ວຏ຺ຏາຘາຣກໍ, ຣຊນກຸມ຺ຠິຍາ ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ອາຘາຣກໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຣຊນໍ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ກເຕ ຣຊນໍ ນ ອຸຕ຺ຕຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຣຊນກຸມ຺ຠິຍາ ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອນ຺ໂຕຣຊນກຸມ຺ຠິຍາ ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາ. ເອວໍ ວຏ຺ຏາຘາຣເກ ອນ຺ໂຕຣຊນກຸມ຺ຠິຍາ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕ ມຊ຺ເຌ ອຸທກໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວຏ຺ຏາຘາຣກໂຕ ພຫິ ສມນ຺ຕາ ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິຍໍ ຣຊນຈ຺ຉລ຺ລິ. ປກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ຣຊນຈ຺ຉລ຺ລິໍ ປກ຺ຂິປິຕຸ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໔໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໔໔) ປນ ‘‘ເອວຎ຺ຫິ ກເຕຕິ ວຏ຺ຏາຘາຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຣຊໂນທກໍ, ພຫິ ຉລ຺ລິກຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິໂຍຊເນ ກເຕ. ນ ອຸຕ຺ຕຣຕີຕິ ເກວລໍ ອຸທກໂຕ ເຜຓຸຏ຺ຐານາຠາວາ ນ ອຸຕ຺ຕຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໔໔) ປນ ‘‘ໂຄມເຍ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ວິຣູປຕ຺ຕາ ວາຣິຕໍ. ກຸງ຺ກຸມປຸປ຺ຜໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸທເກ ວາ ນຂປິຏ຺ຐິກາຍ ວາ ເຖວກໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ວຈນໂຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຣຊນສ຺ສ ປກ຺ກາປກ຺ກຠາໂວ ຊານິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອຸທເກ ວາ ນຂປິຏ຺ຐິກາຍ ວາຕິ ສເຈ ປຣິປກ຺ກໍ ໂຫຕິ, ອຸທກປາຕິຍາ ທິນ຺ໂນ ເຖໂວ ສຫສາ ນ ວິສຣຕິ, ນຂປິຏ຺ຐິຍມ຺ປິ ອວິສຣນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຊນຸຬຸງ຺ກໍ ທຓ຺ຑກຖາລກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ວຈນໂຕ ຣຊນສ຺ສ ໂອໂລກນກາເລ ກຸມ຺ຠິຍາ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອຸຬຸງ຺ກທຓ຺ຑກຖາລິການິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ຣຊນຸຬຸງ຺ກນ຺ຕິ ຣຊນອຸຬຸງ຺ກໍ. ທຓ຺ຑກຖາລກນ຺ຕິ ທຓ຺ຑເມວ ທຓ຺ຑກໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຊນໂກລມ຺ພໍ ຣຊນຆຏ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ວຈນໂຕ ຕານິປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ຣຊນໂກລມ຺ພນ຺ຕິ ຣຊນກຸຓ຺ຑໍ. ຕຕ຺ຖ ຣຊນກຸຓ຺ຑນ຺ຕິ ປກ຺ກຣຊນຏ຺ຐປນກໍ ມຫາຆຏໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຊນໂທຓິກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ວຈນໂຕ ປາຕິຍມ຺ປິ ປຕ຺ເຕ ຈີວເຣ ມທ຺ທນ຺ເຕ ຈີວຣສ຺ສ ປຣິຠິຊ຺ຊນໂຕ ຈີວຣຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຣຊນໂທຓິກາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຓສນ຺ຖຣກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ວຈນໂຕ ຉມາຍ ຈີວເຣ ປຕ຺ຖຣິຍມາເນ ຈີວຣສ຺ສ ປໍສຸກິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຕິຓສນ຺ຖຣໍ ກາຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈີວຣວໍສໍ ຈີວຣຣຊ຺ຊຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ວຈນໂຕ ຕິຓສນ຺ຖາຣເກ ອຸປຈິກາທີຫິ ຂຊ຺ຊມາເນ ຈີວຣວໍເສ ວາ ຈີວຣຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ຈີວຣໍ ປຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ ມຊ຺ເຌນ ຈີວເຣ ລຄ຺ຄິເຕ ຣຊນສ຺ສ ອຸຠໂຕ ຄຬິຕຕ຺ຕາ.

‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຓ຺ເຓ ພນ຺ຘິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ວຈນໂຕ ກຓ຺ເຓ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ຈີວຣສ຺ສ ກຓ຺ເຓ ພນ຺ຘິຍມາເນ ກຓ຺ຓສ຺ສ ຊິຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ວຈນໂຕ ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕເກນ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ເອວໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕ ຣຊນສ຺ສ ເອກໂຕ ຄຬິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກໍ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກໍ ຣເຊຕຸໍ, ນ ຈ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ເຖເວ ປກ຺ກມິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ວຈນໂຕ ຕຖາ ຣຊິຕພ຺ພໍ. ຍາວ ຣຊນພິນ຺ທຸ ຄຬິຕໍ ນ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸທເກ ໂອສາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ວຈນໂຕ ປຕ຺ຖິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ອຸທເກ ໂອສາເຣຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຖິນ຺ນນ຺ຕິ ອຕິຣຊິຕຕ຺ຕາ ຖທ຺ຘໍ. ອຸທເກ ໂອສາເຣຕຸນ຺ຕິ ອຸທເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ. ຣຊເນ ປນ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ຕໍ ອຸທກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ມທ຺ທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຓິນາ ອາໂກເຏຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ວຈນໂຕ ຜຣຸສໍ ຈີວຣໍ ປາຓິນາ ອາໂກເຏຕພ຺ພໍ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈ຺ຉິນ຺ນການິ ຈີວຣານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ວຈນໂຕ ອຈ຺ຉິນ຺ນການິ ຈີວຣານິ ທນ຺ຕກາສາວານິ ນ ຘາເຣຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ທນ຺ຕກາສາວານີຕິ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວາເຣ ຣຊິຕ຺ວາ ທນ຺ຕວຓ຺ຓານິ ຘາເຣນ຺ຕິ.

ອຕິເຣກຈີວຣກຖາ

ອຕິເຣກຈີວຣກຖາຍໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ຍຖາຘມ຺ໂມ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໗) ວຈນໂຕ ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ທສາຫໂຕ ປຣໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໗) ວຈນໂຕ ອຸພ຺ຠເຕປິ ກຖິເນ ທສາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ອນຸພ຺ຠເຕປິ ກຖິເນ ປຎ຺ຈມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ທສາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອນຕ຺ຖຕກຖິນານມ຺ປິ ທສາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕິເຣກຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໗) ວຈນໂຕ ທສາຫໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກິຕ຺ຕກໍ ປນ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພນ຺ຕິ? ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຍາເມນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລວິຕ຺ຖຕໍ ປຈ຺ຉິມໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ວຈນໂຕ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລາຍາມໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລວິຕ຺ຖາຣໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຄຕງ຺ຄຸລໍ ນາມ ມຊ຺ຌິມປຸຣິສງ຺ຄຸລສງ຺ຂາເຕນ ວຑ຺ຒກີອງ຺ຄຸເລນ ຕິວງ຺ຄຸລໍ ໂຫຕິ, ມນຸສ຺ສານໍ ປກຕິອງ຺ຄຸເລນ ອຑ຺ຒປຎ຺ຈກງ຺ຄຸລໍ, ຕສ຺ມາ ທີຆໂຕ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ເອກຫຕ຺ຖໍ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ຉຬງ຺ຄຸລາຘິກວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ ປຈ຺ຉິມໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໂຕ ອູນປ຺ປມາຓໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຘິກປ຺ປມາຓໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຏ຺ຐວຣກຖາ

ອຏ຺ຐວຣກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕໍ ຄມິກຠຕ຺ຕໍ ຄິລານຠຕ຺ຕໍ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກຠຕ຺ຕໍ ຄິລານເຠສຊ຺ຊໍ ຘຸວຍາຄຸໍ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ອຸທກສາຏິກ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ທານານິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຈີວຣາ ຫຸຕ຺ວາ ກາຍໍ ໂອວສ຺ສນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນຄ຺ຄິຍໍ ອສຸຈິ ເຊຄຸຈ຺ຉໍ ປຏິກູລໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ອາຄນ຺ຕຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ນ ວີຖິກຸສໂລ ໂຫຕິ, ນ ໂຄຈຣກຸສໂລ, ກິລນ຺ໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຄມິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ຠຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສມາໂນ ສຕ຺ຖາ ວາ ວິຫາຍິສ຺ສຕິ, ຍຕ຺ຖ ວາ ວາສໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ວິກາເລນ ອຸປຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ກິລນ຺ໂຕ ອທ຺ຘານໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຄມິກຠຕ຺ຕໍ. ຄິລານສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສປ຺ປາຍານິ ໂຠຊນານິ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ອາພາໂຘ ວາ ອຠິວຑ຺ຒິສ຺ສຕິ, ກາລກິຣິຍາ ວາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຄິລານຠຕ຺ຕໍ. ຄິລານຸປຏ຺ຐາໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ຠຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສມາໂນ ຄິລານສ຺ສ ອຸສ຺ສູເຣ ຠຕ຺ຕໍ ນີຫຣິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກຠຕ຺ຕໍ. ຄິລານສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສປ຺ປາຍານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ອາພາໂຘ ວາ ອຠິວຑ຺ຒິສ຺ສຕິ, ກາລກິຣິຍາ ວາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຄິລານເຠສຊ຺ຊໍ. ຍສ຺ມາ ຠຄວຕາ ອນ຺ຘກວິນ຺ເທ ທສານິສໍເສ ສມ຺ປສ຺ສມາເນນ ຍາຄຸ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຕສ຺ມາ ຘຸວຍາຄຸ. ຍສ຺ມາ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ນຄ຺ຄິຍໍ ອສຸຈິ ເຊຄຸຈ຺ຉໍ ປຏິກູລໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ອຸທກສາຏິກາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ.

ນິສີທນາທິກຖາ

ນິສີທນາທິກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຍຄຸຕ຺ຕິຍາ ຈີວຣຄຸຕ຺ຕິຍາ ເສນາສນຄຸຕ຺ຕິຍາ ນິສີທນ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໓) ວຈນໂຕ ກາຍາທີນໍ ອສຸຈິມຸຈ຺ຈນາທິໂຕ ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ນິສີທນໍ ຘາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ສ ວິຘານໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວມຫນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ອາກງ຺ຂຕິ, ຕາວມຫນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອຕິຂຸທ຺ທເກນ ນິສີທເນນ ເສນາສນສ຺ສ ອໂຄປນຕ຺ຕາ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍສ຺ສ ກຓ຺ຑຸ ວາ ປີຬກາ ວາ ອສ຺ສາໂວ ວາ ຖຸລ຺ລກຈ຺ຉຸ ວາ ອາພາໂຘ, ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອີທິເສສຸ ອາພາເຘສຸ ສນ຺ເຕສຸ ຈີວຣາທິຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ປມາຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຂປຸຎ຺ຉນໂຈຬ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໕) ວຈນໂຕ ມຸຂໂສຘນຕ຺ຖາຍ ມຸຂປຸຎ຺ຉນໂຈຬໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕມ຺ປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬກ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຕິຈີວເຣ ປຣິປຸຓ຺ເຓ ປຣິສ຺ສາວນຖວິກາທີຫິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ, ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ, ນິສີທນໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ, ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິໍ ຍາວ ອາພາຘາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ, ມຸຂປຸຎ຺ຉນໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ, ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ວິກປ຺ປນາ ຈ ກາຕພ຺ພາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕວ.

ອຘມ຺ມກມ຺ມກຖາ

໕໘. ອຘມ຺ມກມ຺ມກຖາຍໍ ນ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ອິທໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ, ໂຍ ກເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໔) ອິມໍ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕປາຐໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຊານາມິ…ເປ… ປຏິກ຺ໂກສິຕຸນ຺ຕິ ຕເຖວ ອາຄຕໍ ‘‘ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຘມ຺ມກມ຺ເມ ກຍິຣມາເນ ປຏິກ຺ໂກສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ. ຕຕ຺ຖ ກໂຣນ຺ຕິເຍວາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນຸຊານາມິ…ເປ… ປຏິກ຺ໂກສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຘມ຺ມກມ຺ເມ ກຍິຣມາເນ ສຕິ ‘‘ເປສເລຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕໍ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ອກຕໍ, ກມ຺ມໍ ທຸກ຺ກຏໍ ກມ຺ມໍ ປຸນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຏິກ຺ໂກສິຕພ຺ພໍ, ນ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ຂມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິ ວຈນໂຕຕິ ອິທໍ ປນ ປຸພ຺ພປາຐໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕິ ວຈນໂຕ. ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອປຣປາຐໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕິ ວຈນໂຕ ກຍິຣມານຎ຺ຈ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ນິວາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ນິວາເຣນ຺ເຕຫິ ຈາຕິອາທິ ປນ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ຉພ຺ພຄ຺ຄິເຍຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຘມ຺ມກມ຺ເມ ກຍິຣມາເນ ປຏິກ຺ໂກສນ຺ຕິ, ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ລຠນ຺ຕິ ອາຆາຕໍ, ລຠນ຺ຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈຍໍ, ວເຘນ ຕຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິຏ຺ຐິມ຺ປິ ອາວິກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໔) ປາຐຎ຺ຈ ‘‘ເຕສໍເຍວ ສນ຺ຕິເກ ທິຏ຺ຐິໍ ອາວິກໂຣນ຺ຕິ, ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ລຠນ຺ຕິ ອາຆາຕໍ, ລຠນ຺ຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈຍໍ, ວເຘນ ຕຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕູຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຏິກ຺ໂກສິຕຸໍ, ທ຺ວີຫິ ຕີຫິ ທິຏ຺ຐິໍ ອາວິກາຕຸໍ, ເອເກນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ເມຕໍ ຂມຕີ’’ຕິ ອິເມ ປາເຐ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຈນໂຕຕິ ອິທໍ ປນ ປາຬິຍໍ ຕີຓິ ສມ຺ປທານານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕີຫິ ກິຣິຍາປເທຫິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ອນຸປທ຺ທວຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອາປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ກຖໍ ອນຸປທ຺ທວສມ຺ຠໂວຕິ? ນິຄ຺ຄຫກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາວໂຕ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປທ຺ທວສ຺ສ ຈ ນິວາຣຓໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໑໕໔) ‘‘ເຕສໍ ອນຸປທ຺ທວຕ຺ຖາຍາຕິ ສງ຺ໂຆ ສງ຺ຆສ຺ສ ກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ໂຎປິ ອຸປທ຺ທໂວ ພຫູນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ໂອກາສກຕກຖາ

໕໙. ໂອກາສກຕກຖາຍໍ ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອໂນກາສກໂຕຕິອາທິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ອໂນກາສກຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ – ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອໂນກາສກໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທຕພ຺ໂພ, ໂຍ ໂຈເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທຕຸໍ, ກໂຣຕຸ ອາຍສ຺ມາ ໂອກາສໍ, ອຫໍ ຕໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໓) ອິທໍ ປາຐໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິປ຺ປາເຍສຸ ຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍຕິ, ສາສນໂຕ ຈາເວຕຸກາໂມ. ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ປຣໍ ອກ຺ໂກສິຕຸກາໂມ ປຣິຠາສິຕຸກາໂມ. ກມ຺ມາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ. ວຸຏ຺ຐານາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປຕຸກາໂມ. ອຸໂປສຖປ຺ປວາຣຓຏ຺ຐປນາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອຸໂປສຖໍ, ປວາຣຓໍ ວາ ຐເປຕຸກາໂມ. ອນຸວິຊ຺ຊນາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕຸກາໂມ. ຘມ຺ມກຖາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸກາໂມ. ອິຕິ ປຣໍ ໂຈເທນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຘິປ຺ປາຍເຠໂທ ອເນກວິໂຘ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິເມສຸ ຈຕູສຸ ອຘິປ຺ປາເຍສູຕິ ຈາວນາຘິປ຺ປາຍອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາຍກມ຺ມາຘິປ຺ປາຍວຸຏ຺ຐານາຘິປ຺ປາເຍສຸ ໂອກາສໍ ອກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ກາຣາເປຕ຺ວາປິ ສມ຺ມຸຂາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ຍຖານຸຣູປໍ ສງ຺ຆາທິເສສປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏານິ, ອສມ຺ມຸຂາ ປນ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

‘‘ຐປນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ປນ ຊານິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ອນຸວິຊ຺ຊກສ຺ສ ອນຸວິຊ຺ຊນາຘິປ຺ປາເຍນ ວທນ຺ຕສ຺ສ ໂອກາສກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ. ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ອໂນທິສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ໂອກາສກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນ ໂອທິສ຺ສ ກເຖຕິ, ອາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນກຖາ

໖໐. ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນກຖາຍໍ ‘‘ມາຕາປິຕໂຣຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ວທມາເນ ກິໍ ວເທຍ຺ຍາມ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕາປິຕູນໍ ທາຕຸໍ, ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ ວິນິປາເຕຕພ຺ພໍ, ໂຍ ວິນິປາເຕຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໑) ວຈນໂຕ ທາຍເກຫິ ສທ຺ຘາຍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ວິນິປາເຕຕ຺ວາ ຄິຫີນໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເສສຎາຕີນໍ ເທນ຺ໂຕ ວິນິປາເຕຕິເຍວ. ມາຕາປິຕໂຣ ປນ ສເຈ ຣຊ຺ເຊ ຐິຕາປິ ປຕ຺ຖຍນ຺ຕິ, ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠາຕຸຠຄິນີອາທີນໍ ຎາຕການມ຺ປິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖເຣນ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍໍ –

‘‘ນ ລພ຺ຠໍ ວິນິປາເຕຕຸໍ, ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍຎ຺ຈ ຈີວຣໍ;

ລພ຺ຠໍ ປິຕູນໍ ເສສານໍ, ຎາຕີນມ຺ປິ ນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ.

ກຍວິກ຺ກຍສມາປຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາຍມ຺ປິ ‘‘ມາຕຣໍ ປນ ປິຕຣໍ ວາ ‘ອິມໍ ເທຫີ’ຕິ ວທໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’ຕິ ວທໂຕ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ ນ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎາຕກໍ ‘ອິມໍ ເທຫີ’ຕິ ວທໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’ຕິ ວທໂຕ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ ໂຫຕິ. ‘ອິມິນາ ອິມໍ ເທຫີ’ຕິ ກຍວິກ຺ກຍໍ ອາປຊ຺ຊໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໙໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເສສຎາຕເກສຸ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕສມ຺ຠວໂຕ ຕທຠາວຏ຺ຐານມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘ມາຕຣໍ ປນ ປິຕຣໍ ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໙໓-໕໙໕) ວຸຕ຺ຕໍ.

ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣກຖາ

໖໑. ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣກຖາຍໍ ອນ຺ຕຣ-ສທ຺ໂທ ມຊ຺ຌວາຈໂກ. ວສຕິ ສີເລນາຕິ ວາສໂກ, ‘‘ອນ຺ຕເຣ ວາສໂກ ອນ຺ຕຣວາສໂກ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຣູປຠໂວ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປີສມາສວເສນ ‘‘ອນ຺ຕໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸຕ຺ຕຣສທ຺ໂທ ອຸປຣິວາຈໂກ, ອາຠຸໂສ ສຊ຺ຊຕີຕິ ອາສງ຺ໂຄ, ‘‘ອຸຕ຺ຕເຣ ອາສງ຺ໂຄ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ອຸຕ຺ຕໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ອນ຺ຕໂຣ ຈ ອຸຕ຺ຕໂຣ ຈ ອນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣາ, ສຫ ອນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣຫິ ໂຍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕໂຣ, ສຫປຸພ຺ພປທຠິນ຺ນາຘິກຣຓທ຺ວິປທພຫຸພ຺ພີຫິສມາໂສ. ອຖ ວາ ສຫ ອນ຺ຕເຣນ ຈ ອຸຕ຺ຕເຣນ ຈ ໂຍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕໂຣ, ຕິປທພຫຸພ຺ພີຫິສມາໂສ. ສງ຺ຆາຏິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວາສກອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄມຕ຺ຕຘໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຄາໂມ ນ ປວິສິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຣິພ຺ພາຊກມທກ຺ຂິ ຕິທຓ຺ຑເກນາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ຕິມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ເຕນ ປຣິມຓ຺ຑລໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄຎ຺ຈ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຄາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພ.

ຈີວຣນິກ຺ເຂປກຖາ

໖໒. ຈີວຣນິກ຺ເຂປກຖາຍໍ ສໍຫຣີຍເຕຕິ ສງ຺ຆາຏິ, ຕສ຺ສາ ສງ຺ຆາຏິຍາ, ຠາວໂຍເຄ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ຉຏ຺ຐີ. ນິກ຺ເຂປາຍາຕິ ຐປນາຍ, ສງ຺ຆາຏິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ຄມນາຍ ປຎ຺ຈ ກາຣຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄິລາໂນ ວາ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖ ຄິລາໂນ ວາ ໂຫຕິ. ວສ຺ສິກສງ຺ເກຕໍ ວາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ວສ຺ສິກກາໂລ ອຍ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ເກຕໍ ວາ ກຕໍ ໂຫຕິ. ນທີປາຣຄຕໍ ວາ ໂຫຕີຕິ ນທິຍາ ປາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ອຄ຺ຄຬຄຸຕ຺ຕິວິຫາໂຣ ວາ ໂຫຕີຕິ ອຄ຺ຄຬໍ ທຕ຺ວາປິ ທາຕພ຺ໂພ ສຸຄຸຕ຺ຕວິຫາໂຣ ວາ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖຕກຖິນໍ ວາ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຕໍ ວາ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ອສມາທານຈາຣສມ຺ຠວໂຕ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອາຣຎ຺ຎິກສ຺ສ ປນ ວິຫາໂຣ ນ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອປ຺ປຠິກ຺ຂຸກຕ຺ຕາ ໂຈຣາທີນໍ ຄມນຏ຺ຐານໂຕ ຈ. ຠຓ຺ຑຸກ຺ຂລິກາຍາຕິ ຈີວຣາທິຏ຺ຐປນຠຓ຺ຑຸກ຺ຂລິກາຍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ.

ສຕ຺ຖກມ຺ມວຕ຺ຖິກມ຺ມກຖາ

໖໓. ສຕ຺ຖກມ຺ມວຕ຺ຖິກມ຺ມກຖາຍໍ ສຕ຺ຖກມ຺ມໍ ວາ ວຕ຺ຖິກມ຺ມໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນ ເກນຈິ ສຕ຺ຖາທິນາ ຉິນ຺ທນາທິ ສຕ຺ຖກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເຍນ ເກນຈິ ຈມ຺ມາທິນາ ວຕ຺ຖິປີຬນໍ ວຕ຺ຖິກມ຺ມໍ ນາມ. ‘‘ສມ຺ພາເຘ ທຫນກມ຺ມໍ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໗໙). ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໗໙) ປນ ‘‘ວຕ຺ຖິປີຬນນ຺ຕິ ຍຖາ ວຕ຺ຖິຄຕເຕລາທິ ອນ຺ໂຕສຣີເຣ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຫຕ຺ເຖນ ວຕ຺ຖິມທ຺ທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒໗໙) ປນ ‘‘ສມ຺ພາເຘຕິ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄປິ ອນຸໂລມໂຕ ທຫນໍ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວາ ວຏ຺ຏຕິ. ສຕ຺ຖວຕ຺ຖິກມ຺ມານຸໂລມໂຕ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ນ, ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕປຏິກ຺ເຂປາ, ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພສ຺ສ ຕປ຺ປຣມຕາທີປນໂຕ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ປຸພ຺ເພ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕມ຺ປິ ສຕ຺ຖກມ຺ມໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’ຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສຕ຺ຖກມ຺ມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ. ເຕນ ສມ຺ພາຘສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ທ຺ວງ຺ຄຸລໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ນາມ ສຕ຺ຖວຕ຺ຖິກມ຺ມໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ປຸພ຺ເພ ສມ຺ພາເຘເຍວ ສຕ຺ຖກມ຺ມໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉາ ສມ຺ພາຘສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ທ຺ວງ຺ຄຸລມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ເສວ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ເນຕຣສ຺ສາຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອຕ຺ຖ ‘ສຕ຺ຖໍ ນາມ ສຕ຺ຖຫາຣກໍ ວາສ຺ສ ປຣິເຍເສຍ຺ຍາ’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໖໗) ວິຍ ເຍນ ຉິນ຺ທຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ກຓ຺ຏເກນ ວາ’ຕິອາທິ. ຂາຣຸທານໍ ປເນຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ປສາເຂ ປມຸເຂ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ເອເກ ປນ ‘ສຕ຺ຖກມ຺ມໍ ວາ’ຕິ ປາຐໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຖິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ວຕ຺ຖີຕິ ກິໍ? ອຄ຺ຆິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕາຍ ຉິນ຺ທນໍ ວຕ຺ຖິກມ຺ມໍ ນາມາຕິ ຈ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ, ເຕ ‘ສຕ຺ຖຫາຣກໍ ວາສ຺ສ ປຣິເຍເສຍ຺ຍາ’ຕິ ອິມສ຺ສ ປທຠາຊນີຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພາ. ອຓ຺ຑວຸທ຺ຘີຕິ ວາຕຓ຺ຑກາ, ອາທານວຕ຺ຕີຕິ ອນາຫວຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນຫາປິຕປຸພ຺ພກຖາ

໖໔. ນຫາປິຕປຸພ຺ພກຖາຍໍ ນຫາປິໂຕ ປຸພ຺ເພຕິ ນຫາປິຕປຸພ຺ໂພ, ປຸພ຺ເພ ນຫາປິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອິທານິ ຠິກ຺ຂຸຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ນຫາປິຕປຸພ຺ເພນ ຠິກ຺ຂຸນາ. ຂຸຣຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ຂຸຣາທິນຫາປິຕຠຓ຺ຑໍ, ‘‘ລທ຺ຘາຕປຕ຺ໂຕ ຣາຊກຸມາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຸປລກ຺ຂຓນໂຍຍໍ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພຊິເຕນ ອກປ຺ປິຍໍ ສມາທເປຕພ຺ພໍ, ໂຍ ສມາທເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ນຫາປິຕປຸພ຺ເພນ ຂຸຣຠຓ຺ຑໍ ປຣິຫຣິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ປຣິຫເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໓) ຈ ທ຺ວິຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນຫາປິຕປຸພ຺ເພນ ວາ ອນຫາປິຕປຸພ຺ເພນ ວາ ປພ຺ພຊິເຕນ ນາມ ອກປ຺ປິຍສມາທປນໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ນຫາປິຕປຸພ຺ເພນ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຂຸເຣນ ອຠິລກ຺ຂິຕໍ ຂຸຣຠຓ຺ຑໍ, ຂຸຣຠຓ຺ຑຂຸຣໂກສນິສິຕປາສາຓຂຸຣຖວິກາທໂຍ ນ ປຣິຫຣິຕພ຺ພາ ເອວ. ເສສໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໐) ປນ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພຊິເຕນ ອກປ຺ປິເຍ ສມາທເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສປິ ນ ເກວລໍ ທສສຸ ເອວ ສິກ຺ຂາປເທສຸ, ອຖ ໂຂ ຍໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທສຠາຄກຖາ

໖໕. ທສຠາຄກຖາຍໍ ສງ຺ຆິການີຕິ ສງ຺ຆສນ຺ຕການິ ພີຊານິ. ປຸຄ຺ຄລິກາຍາຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ຕກາຍ ຠູມິຍາ. ຠາຄໍ ທຕ຺ວາຕິ ມູລຠາຄສງ຺ຂາຕໍ ທສມຠາຄໍ ຠູມິສາມິການໍ ທຕ຺ວາ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ເຕສໍ ພີຊານໍ ຜລານິ ໂຣປເກຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອິທໍ ກິຣ ຊມ຺ພຸທີເປ ໂປຣາຓກຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາທິກປ຺ປກາເລ ປຐມກປ຺ປິກາ ມນຸສ຺ສາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ມຫາສມ຺ມຕໍ ນາມ ຣາຊານໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຕຓ຺ຑຸລຜລສາລິເຂຕ຺ຕໂຕ ປວຕ຺ຕຕຓ຺ຑຸລຜລານິ ທສ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຠູມິສາມິກຠູຕສ຺ສ ມຫາສມ຺ມຕຣາຊິໂນ ທຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊມ຺ພຸທີປິການໍ ມນຸສ຺ສານໍ ຈາຣິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ສາຣຕ຺ຖທີປນີນາມິກາຍມ຺ປິ ວິນຍຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໔) ‘‘ທສຠາຄໍ ທຕ຺ວາຕິ ທສມຠາຄໍ ທຕ຺ວາ. ເຕເນວາຫ ‘ທສ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ເອໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ຠູມິສາມິການໍ ທາຕພ຺ໂພ’ຕິ’’ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາເຖຍ຺ຍກຖາ

໖໖. ປາເຖຍ຺ຍກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ອມິຕປຣິໂຠຄຠູເຕນ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິນາ ອຠິຍາຈິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ອິຘ ປນ ປຐມໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈ ໂຄຣເສ ຂີຣໍ ທຘິໍ ຕກ຺ກໍ ນວນີຕໍ ສປ຺ປິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໙໙) ປຎ຺ຈ ໂຄຣສາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ຕໂຕ ປຣໍ ເສຏ຺ຐິໂນ ອຠິຍາຈນານຸຣູປໍ ວຕ຺ວາ ອນຸຊານິຕຸໍ ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຄ຺ຄາ ກນ຺ຕາຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເສສໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ອລຠນ຺ເຕນ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອເຕນ ເອວຣູເປສຸ ກາເລສຸ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອກທິວເສນ ຄມນີເຍ ມຄ຺ເຄ ເອກຠຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ຕໂຕ ອຸປຣິ ຍາຈນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ທີເຆ ອທ຺ຘາເນ’’ຕິອາທິນາ ສເຈ ມາສຄມນີເຍ ມຄ຺ເຄ ສຕ຺ຕາຫຄມນີໂຍ ເອວ ກນ຺ຕາໂຣ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຫຍາປນີຍມຕ຺ຕເມວ ປາເຖຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ປິຓ຺ຑຈາຣິກາທິວເສນ ສຸຠິກ຺ຂສຸລຠປິຓ຺ຑມຄ຺ຄຕ຺ຕາ ນ ປຣິເຍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ມຫາປເທສກຖາ

໖໗. ມຫາປເທສກຖາຍໍ ມຫາປເທສາ ນາມ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ທ຺ເວ, ອນນຸຎ຺ຎາຕາ ທ຺ເວຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕສຸ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕປິ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມກປ຺ປິຍານຸໂລມວເສນ ທ຺ເວ, ຕຖາ ອນນຸຎ຺ຎາເຕປີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຣິມທ຺ທນ຺ຕາຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕາ. ປຏ຺ຏຓ຺ຓຸເທເສ ສຎ຺ຊາຕວຕ຺ຖໍ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໍ. ‘ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໍ ໂກເສຍ຺ຍວິເສໂສ’ຕິ ຫິ ອຠິຘານໂກເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈີນເທເສ ໂສມາຣເທເສ ຈ ສຎ຺ຊາຕວຕ຺ຖານິ ຈີນໂສມາຣປຏານິ. ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓາທີນິ ຕີຓິ ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສ ອນຸໂລມານິ ປາຓເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕມຍຕ຺ຕາ. ອິທ຺ຘິມຍໍ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈີວຣໍ, ຕໍ ໂຂມາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍເຍວ ອນຸໂລມໍ. ເທວຕາຫິ ທິນ຺ນຈີວຣໍ ເທວທຕ຺ຕິຍໍ, ຕໍ ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຊາລິນິຍາ ເທວກຎ຺ຎາຍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ທິນ຺ນວຕ຺ຖສທິສໍ, ຕມ຺ປິ ໂຂມາທີນໍເຍວ ອນຸໂລມໍ ໂຫຕິ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣຠາວໂຕ. ທ຺ເວ ປຏານິ ເທສນາເມນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເຕສໍ ສຣູປທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ, ນາຎ຺ຎນິວຕ຺ຕນປທໍ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓປຏ຺ຏສ຺ສປິ ເທສນາເມເນວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຸມ຺ພາຕິ ຕີຓິ ຠາຊນານິ. ຜລກຕຸມ຺ໂພ ລາພຸອາທິ. ອຸທກຕຸມ຺ໂພ ອຸທກຸກ຺ຂິປນກຸຏໂກ. ກິລຎ຺ຊຈ຺ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວຬຸວິລີເວຫິ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕຉຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໐໕) ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ຍາວກາລິກປກ຺ການນ຺ຕິ ປກ຺ເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາມານິ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ສີຕຸທເກ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ທິນ຺ນປານໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕມ຺ປິ ກປ຺ປຕິ ເອວ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນາ’ຕິອາທິ. ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ນິກສໂຏຕິ ອິທໍ ປາຕພ຺ພຕາສາມຎ຺ເຎນ ຍາມກາລິກກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ສຕ຺ຕາຫກາລິກເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຣສາຕິ ຜລປຕ຺ຕປຸປ຺ຜອຸຈ຺ຉຸຣສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໐໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທ຺ເວ ປຏາ ເທສນາເມເນວາຕິ ຈີນປຏໂສມາຣປຏານິ. ຕີຓີຕິ ປຏ຺ຏຸຓ຺ເຓນ ສຫ ຕີຓິ. ອິທ຺ຘິມຍໍ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ເທວທຕ຺ຕິຍໍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖເຣນ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໐໕).

ສໍສຏ຺ຐກຖາ

ສໍສຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ກປ຺ປຕີຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ຫິ ຉລ຺ລິມ຺ປິ ອປເນຕ຺ວາ ສກເລເນວ ນາຬິເກຣຜເລນ ສທ຺ຘິໍ ປານກໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ນາຬິເກຣໍ ອປເນຕ຺ວາ ຕໍ ວິກາເລປິ ກປ຺ປຕິ. ອຸປຣິ ສປ຺ປິປິຓ຺ຑໍ ຐເປຕ຺ວາ ສີຕລປາຍາສໍ ເທນ຺ຕິ, ຍໍ ປາຍາເສນ ອສໍສຏ຺ຐໍ ສປ຺ປິ, ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ພທ຺ຘມຘຸຜາຓິຕາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕກ຺ໂກລຊາຕິຜລາທີຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ເທນ຺ຕິ, ຕານິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ໂຘວິຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານິ, ຍາຄຸຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທິນ຺ນສິງ຺ຄິເວຣາທີສຸປິ, ເຕລາທີສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທິນ຺ນລຏ຺ຐິມຘຸກາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ຍໍ ຍໍ ອສມ຺ຠິນ຺ນຣສໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕໍ ເອກໂຕ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ຍຖາ ສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ໂຘວິຕ຺ວາ ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກາລສ຺ສ ວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ສເຈ ປນ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສໍ ໂຫຕິ ສໍສຏ຺ຐໍ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍາວກາລິກຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສານິ ຕີຓິປິ ຍາມກາລິກາທີນິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ອຸປເນຕິ. ຍາມກາລິກໍ ທ຺ເວປິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກາທີນິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ອຸປເນຕິ. ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຏ຺ຐໍ ຍາວຊີວິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວຎ຺ເຎວ ອຸປເນຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ກປ຺ປຕິ, ທ຺ວີຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ຉາຫໍ…ເປ… ສຕ຺ຕາຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ຕທເຫວ ກປ຺ປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາເຍວ ຫິ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວຊີວິກໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາລຍາມສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມສຸ ເຈຕ຺ຖ ວິກາລໂຠຊນສນ຺ນິຘິເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທານໍ ວເສນ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິເມສຸ ຈ ປນ ຈຕູສຸ ກາລິເກສຸ ຍາວກາລິກໍ ຍາມກາລິກນ຺ຕິ ອິທເມວ ທ຺ວຍໍ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖກຎ຺ເຈວ ສນ຺ນິຘິກາຣກຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກຎ຺ຈ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ສນ຺ນິຘິມ຺ປິ ນ ຊເນຕີຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ປຎ຺ຈເຠສຊ຺ຊກຖາ

ປຎ຺ຈເຠສຊ຺ຊກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕານິ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານິ ກາເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກາເລ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໑) ວຈນໂຕ ສາຣທິເກນ ອາພາເຘນ ຜຸຏ຺ຐານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍາຄຸປິ ປີຕາ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຕ຺ຕມ຺ປິ ຠຸຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ເຕ ເຕນ ກິສາ ໂຫນ຺ຕິ ລູຂາ ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຊາຕາ ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ຍໍ ເຠສຊ຺ຊຎ຺ເຈວ ອສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊສມ຺ມຕຎ຺ຈ, ໂລກສ຺ສ ອາຫາຣຕ຺ຖຎ຺ຈ ຜເຣຍ຺ຍ, ນ ຈ ໂອຬາຣິໂກ ອາຫາໂຣ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ. ຕຕ຺ຣິມານິ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສປ຺ປິ ນວນີຕໍ ເຕລໍ ມຘຸ ຜາຓິຕໍ, ຕານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ກາເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກາເລ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສາຣທິເກນ ອາພາເຘນາຕິ ສຣທກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ປິຕ຺ຕາພາເຘນ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ ວສ຺ໂສທເກນປິ ເຕເມນ຺ຕິ, ກທ຺ທມມ຺ປິ ມທ຺ທນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອາພາໂຘປິ ຂໂຣ ໂຫຕິ, ເຕນ ເຕສໍ ປິຕ຺ຕໍ ໂກຏ຺ຐພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕໍ ໂຫຕິ. ອາຫາຣຕ຺ຖຎ຺ຈ ຜເຣຍ຺ຍາຕິ ອາຫາຣຕ຺ຖໍ ສາເຘຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໖໐) ‘‘ປິຕ຺ຕໍ ໂກຏ຺ຐພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕໍ ໂຫຕີຕິ ພຫິສຣີເຣ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ໂກຏ຺ຐພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ປິຕ຺ຕໍ ກຸປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒໖໐) ‘‘ຍໍ ເຠສຊ຺ຊຎ຺ເຈວ ອສ຺ສາຕິ ປຣໂຕ ‘ຕທຸຠເຍນ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ກິສາ ໂຫນ຺ຕີ’ຕິອາທິນາ ວິໂຣຘທສ຺ສນໂຕ ນິທານານເປກ຺ຂໍ ຍຖາລາຠວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖານິທານໍ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຕທຎ຺ຎາເປກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍໂຕ. ສພ຺ພພຸທ຺ຘກາເລປິ ຫິ ສປ຺ປິອາທີນໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຠາວາເປກ຺ໂຂຕິ. ຕຖາ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວ ‘ອາຫາຣຕ຺ຖຎ຺ຈ ຜເຣຍ຺ຍ, ນ ຈ ໂອຬາຣິໂກ ອາຫາໂຣ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ກາເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກາເລ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ ນ ກໂຕ, ກຸໂຕເຍວ ປນ ລພ຺ຠາ ຕທຎ຺ຎາເປກ຺ຂາຘິປ຺ປາໂຍ ຠຄວຕາ ມູລເຠສຊ຺ຊາທີນິ ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຊີວນ຺ຕິ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຍໍ ປນ ‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ກາເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກາເລ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໐) ວຈນໍ, ຕໍ ‘ສນ຺ນິຘິໍ ກຕ຺ວາ ອປຣາປຣສ຺ມິໍ ທິວເສ ກາເລ ເອວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຊານາມີ’ຕິ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ອຕິສຍຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ‘ຍໍ ເຠສຊ຺ຊຎ຺ເຈວ ອສ຺ສາ’ຕິອາທິວິຕກ຺ກຸປ຺ປາໂທ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ປຓີຕໂຠຊນານຸມຕິຍາ ປສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອາພາຘານຸຣູປສປ຺ປາຍາເປກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເຈ? ຕຎ຺ຈ ນ, ‘ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍາ’ຕິ ກິສາທິຠາວາປຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ. ຍຖາ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍ ຜາຓິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ນວນີຕໍ ອຸປາທາຍ ສປ຺ປີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ນວນີຕໍ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ ວິເສສທສ຺ສນາຘິປ຺ປາຍໂຕ. ຍຖາ ຜາຓິຕຄ຺ຄຫເຓນ ສິທ຺ເຘປິ ປຣໂຕ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ວິສຸໍ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ອຸຈ຺ຉຸສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຸໂຬທກຏ຺ຐາເນ ຐປນາຘິປ຺ປາຍໂຕ, ຕຖາ ນວນີເຕ ວິເສສວິຘິທສ຺ສນາຘິປ຺ປາຍໂຕ ນວນີຕໍ ວິສຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິເສສວິຘິ ປນສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາວເສນ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໑໙-໖໒໑) ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘ປຈິຕ຺ວາ ສປ຺ປິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາເມນ ອໂຘຕມ຺ປິ ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປິ ປກ຺ກາວ ໂຫຕິ, ນາປກ຺ກາ, ຕຖາ ຜາຓິຕມ຺ປິ. ນວນີຕໍ ອປກ຺ກເມວາ’’ຕິອາທິ.

ທຸຕິຍເຠສຊ຺ຊກຖາ

ທຸຕິຍເຠສຊ຺ຊກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕານິ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກາເລປິ ວິກາເລປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໑) ວຈນໂຕ ‘‘ຕານິ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານິ ກາເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກາເລ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍານິປິ ຕານິ ປາກຕິການິ ລູຂານິ ໂຠຊນານິ, ຕານິ ນຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ, ປເຄວ ເສເນສິຕານິ. ເຕ ເຕນ ເຈວ ສາຣທິເກນ ອາພາເຘນ ຜຸຏ຺ຐາ ອິມິນາ ຈ ຠຕ຺ຕາຈ຺ຉາທເກນ ຕທຸຠເຍນ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ກິສາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກາເລປິ ວິກາເລປີຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວິກາເລປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນຈ຺ຉາເທນ຺ຕີຕິ ນ ຊີຣນ຺ຕິ, ນ ວາຕໂຣຄໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ເສເນສິຕານີຕິ ສິນິທ຺ຘານິ. ຠຕ຺ຕາຈ຺ຉາທເກນາຕິ ຠຕ຺ຕໍ ອໂຣຈິເກນາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໑) ວຸຕ຺ຕໍ, ຏີກາສຸ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໖໑; ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໖໑-໒໖໒) ປນ ‘‘ນຈ຺ຉາເທນ຺ຕີຕິ ຣຸຈິໍ ນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຫາວິຠງ຺ເຄ (ປາຣາ. ໖໒໒) ປນ ‘‘ຍານິ ໂຂ ປນ ຕານິ ຄິລານານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິສາຍນີຍານິ ເຠສຊ຺ຊານິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສປ຺ປິ ນວນີຕໍ ເຕລໍ ມຘຸ ຜາຓິຕໍ, ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານິ, ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈເຠສຊ຺ຊານໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອິຘ ປນ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ວສາເຠສຊ຺ຊກຖາ

ວສາເຠສຊ຺ຊກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຈ຺ຉວສໍ ມຈ຺ຉວສໍ ສຸສຸກາວສໍ ສູກຣວສໍ ຄທ຺ຣຠວສໍ ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ ເຕລປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ. ວິກາເລ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ວິກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ກາເລ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ວິກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ກາເລ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ວິກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ກາເລ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒). ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິອາທີສຸ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ອວີຕິວຕ຺ເຕ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕລປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກເຕລປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໒) ວຸຕ຺ຕໍ, ຏີກາສຸ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໖໒; ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໖໑-໒໖໒) ປນ ‘‘ສຸສຸກາຕິ ສມຸທ຺ເທ ຠວາ ເອກາ ມຈ຺ຉຊາຕິ, ກຸມ຺ຠິລາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສາວິຕໍ. ເຕລປຣິໂຠເຄນາຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກປຣິໂຠຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕຸກາລິກກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ມູລເຠສຊ຺ຊກຖາ

ມູລເຠສຊ຺ຊກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມູລານິ ເຠສຊ຺ຊານິ, ຫລິທ຺ທິໍ ສິງ຺ຄິເວຣໍ ວຈໍ ວຈຕ຺ຕໍ ອຕິວິສໍ ກຏຸກໂຣຫິຓິໍ ອຸສີຣໍ ຠທ຺ທມຸຕ຺ຕກໍ, ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ ມູລານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ເນວ ຂາທນີເຍ ຂາທນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ນ ໂຠຊນີເຍ ໂຠຊນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ, ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ. ອສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຈຕ຺ຕນ຺ຕິ ເສຕວຈໍ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ປິຏ຺ຐເຠສຊ຺ຊກຖາ

ປິຏ຺ຐເຠສຊ຺ຊກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິສທໍ ນິສທໂປຕກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໓) ວຈນໂຕ ປິສິເຕຫິ ຈຸຓ຺ຓກເຕຫິ ມູລເຠສຊ຺ເຊຫິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ນິສທຎ຺ຈ ນິສທໂປຕກຎ຺ຈ ປຣິຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິສທໍ ນິສທໂປຕກນ຺ຕິ ປິສນສິລາ ຈ ປິສນໂປໂຕ ຈ. ນິສທນ຺ຕິ ປິສນ຺ຕິ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມູລເຠສຊ຺ຊາທໂຍ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິສທໍ, ປິສນສິລາ. ນິສທນ຺ຕິ ປິສນ຺ຕິ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ ມູລເຠສຊ຺ຊາທໂຍ ເອເຕນາຕິ ນິສທໍ, ໂປເສຕພ຺ໂພຕິ ໂປໂຕ, ທາຣໂກ. ຂຸທ຺ທກປ຺ປມາຓຕາຍ ໂປໂຕ ວິຍາຕິ ໂປໂຕ, ນິສທຎ຺ຈ ຕໍ ໂປໂຕ ຈາຕິ ນິສທໂປໂຕ, ຕໍ ນິສທໂປຕກໍ. ນິປຸພ຺ພສທ ຈຸຓ຺ຓກຣເຓຕິ ຘາຕຸ.

ກສາວເຠສຊ຺ຊກຖາ

ກສາວເຠສຊ຺ຊກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກສາວານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ນິມ຺ພກສາວໍ ກຸຏຊກສາວໍ ປໂຏລກສາວໍ ຜຄ຺ຄວກສາວໍ ນຕ຺ຕມາລກສາວໍ, ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ ກສາວານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ເນວ ຂາທນີເຍ ຂາທນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ນ ໂຠຊນີເຍ ໂຠຊນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ, ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ອສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໓) ວຈນໂຕ ຕານິປິ ກສາວເຠສຊ຺ຊານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ຜຄ຺ຄວນ຺ຕິ ລຕາຊາຕິ. ນຕ຺ຕມາລນ຺ຕິ ກຣຎ຺ຊໍ. ‘‘ກສາເວຫີຕິ ຕຈາທີນິ ອຸທເກ ຕາເປຕ຺ວາ ຄຫິຕອູສເຣຫີ’’ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໖໓) ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຓ຺ຓເຠສຊ຺ຊກຖາ

ປຓ຺ຓເຠສຊ຺ຊກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຓານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ນິມ຺ພປຓ຺ຓໍ ກຸຏຊປຓ຺ຓໍ ປໂຏລປຓ຺ຓໍ ນຕ຺ຕມາລປຓ຺ຓໍ ຜຄ຺ຄວປຓ຺ຓໍ ສຸລສິປຓ຺ຓໍ ກປ຺ປາສປຓ຺ຓໍ, ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ ປຓ຺ຓານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ເນວ ຂາທນີເຍ ຂາທນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ນ ໂຠຊນີເຍ ໂຠຊນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ, ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ອສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໓) ວຈນໂຕ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍຕ຺ຖໍ ອຜຣນ຺ຕານິ ຕານິປິ ປຓ຺ຓານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ, ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຈ຺ຉວສນ຺ຕິອາທີສຸ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຓ຺ຓນາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມູລເຠສຊ຺ຊາທິວິນິຈ຺ຉໂຍປິ ຂຸທ຺ທກວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ຍໍ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ອວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕເທວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ຜລເຠສຊ຺ຊກຖາ

ຜລເຠສຊ຺ຊກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຜລານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ພິຬງ຺ຄໍ ປິປ຺ປລິໍ ມຣິຈໍ ຫຣີຕກໍ ວິຠີຕກໍ ອາມລກໍ ໂຄຏ຺ຐຜລໍ, ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ ຜລານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ເນວ ຂາທນີເຍ ຂາທນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ນ ໂຠຊນີເຍ ໂຠຊນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ, ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ອສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໓) ວຈນໂຕ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍຕ຺ຖໍ ອຜຣນ຺ຕານິ ຕານິ ຜລານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ, ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ຊຕຸເຠສຊ຺ຊກຖາ

ຊຕຸເຠສຊ຺ຊກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊຕູນິ ເຠສຊ຺ຊານິ ຫິງ຺ຄຸໍ ຫິງ຺ຄຸຊຕຸໍ ຫິງ຺ຄຸສິປາຏິກໍ ຕກໍ ຕກປຕ຺ຕິໍ ຕກປຓ຺ຓິໍ ສຊ຺ຊຸລສໍ, ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ ຊຕູນິ ເຠສຊ຺ຊານິ ເນວ ຂາທນີເຍ ຂາທນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ນ ໂຠຊນີເຍ ໂຠຊນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ, ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ອສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໓) ວຈນໂຕ ຕານິ ຊຕູນິ ເຠສຊ຺ຊານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ, ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິງ຺ຄຸຫິງ຺ຄຸຊຕຸຫິງ຺ຄຸສິປາຏິກາ ຫິງ຺ຄຸຊາຕິໂຍເຍວ. ຕກຕກປຕ຺ຕິຕກປຓ຺ຓໂຍ ລາຂາຊາຕິໂຍ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒໖໓) ປນ ‘‘ຫິງ຺ຄຸຊຕຸ ນາມ ຫິງ຺ຄຸຣຸກ຺ຂສ຺ສ ທຓ຺ຑປລ຺ລວປວາຬປາກນິປ຺ຜນ຺ນາ. ຫິງ຺ຄຸສິປາຏິກາ ນາມ ຕສ຺ສ ມູລສາຂປາກນິປ຺ຜນ຺ນາ. ຕກໍ ນາມ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຕຈປາໂກທກໍ. ຕກປຕ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕປາໂກທກໍ. ຕກປຓ຺ຓີຕິ ຕສ຺ສ ຜລປາໂກທກໍ. ອຖ ວາ ‘ຕກໍ ນາມ ລາຂາ. ຕກປຕ຺ຕີຕິ ກິຕ຺ຕິມໂລຫສາຂາ. ຕກປຓ຺ຓີຕິ ປກ຺ກລາຂາ’ຕິ ລິຂິຕໍ. ສຕິ ປຈ຺ຈເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ຄິລານາຄິລານວເສນ ທ຺ວິຘາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິກາລໂຠຊນສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ຫິ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ຍາມກາລິກາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອວິເສເສນ ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອິມສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘເກ ‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານສ຺ສ ຄຸຬໍ ອຄິລານສ຺ສ ຄຸໂຬທກໍ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານສ຺ສ ໂລຓໂສວີຣກໍ, ອຄິລານສ຺ສ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນ’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສິທ຺ຘໍ ‘ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ຄິລານາຄິລານວເສນ ທຸວິຘາ’ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ອສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ຄຸໂຬທກາທິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ຈ ປາຬິວິໂຣໂຘ. ອາຫາຣຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫາຣປໂຍຊນໍ, ອາຫາຣກິຈ຺ຈຍາປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ຈ. ເຕລປຣິໂຠເຄນາຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກປຣິໂຠເຄນ. ປິຏ຺ເຐຫີຕິ ປິສິຕເຕເລຫິ. ໂກຏ຺ຐຜລນ຺ຕິ ໂກຏ຺ຐຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຜລໍ, ມທນຜລໍ ວາຕິ ຈ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂລຓເຠສຊ຺ຊກຖາ

ໂລຓເຠສຊ຺ຊກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລຓານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ສາມຸທ຺ທິກໍ ກາຬໂລຓໍ ສິນ຺ຘວໍ ອຸພ຺ຠິທໍ ພິລໍ, ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ ໂລຓານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ເນວ ຂາທນີເຍ ຂາທນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ນ ໂຠຊນີເຍ ໂຠຊນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ, ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ອສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໓) ວຈນໂຕ ຕານິ ໂລຓານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ, ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ສາມຸທ຺ທນ຺ຕິ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ວາລຸກໍ ວິຍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ. ກາຬໂລຓນ຺ຕິ ປກຕິໂລຓໍ. ສິນ຺ຘວນ຺ຕິ ເສຕວຓ຺ຓໍ ປພ຺ພເຕ ອຸຏ຺ຐຫຕິ. ອຸພ຺ຠິທນ຺ຕິ ຠູມິໂຕ ອງ຺ກຸຣໍ ວິຍ ອຸຏ຺ຐຫຕິ. ພິລນ຺ຕິ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຈິຕໍ, ຕໍ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໖໓) ປນ ‘‘ອຸພ຺ຠິທໍ ນາມ ອູສຣປໍສຸມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໖໓) ປນ ‘‘ອຸພ຺ຠິທນ຺ຕິ ອູສຣປໍສຸມຍໍ ໂລຓໍ. ພິລນ຺ຕິ ໂລຓວິເສໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍມ຺ປິ ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈຸຓ຺ຓກຖາ

ຈຸຓ຺ຓກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍສ຺ສ ກຓ຺ຑຸ ວາ ປີຬກາ ວາ ອສ຺ສາໂວ ວາ ຖຸລ຺ລກຈ຺ຉຸ ວາ ອາພາໂຘ ກາໂຍ ວາ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ຈຸຓ຺ຓານິ ເຠສຊ຺ຊານິ, ອຄິລານສ຺ສ ຉກຓໍ ມຕ຺ຕິກໍ ຣຊນນິປ຺ປກ຺ກໍ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸທຸກ຺ຂລໍ ມຸສລ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໔). ‘‘ກາໂຍ ວາ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘຕິ ກສ຺ສຈິ ອສ຺ສາທີນໍ ວິຍ ກາຍຄນ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສປິ ສິຣີສໂກສຸມ຺ພາທິຈຸຓ຺ຓານິ ວາ ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ຓານິ ວາ ສພ຺ພານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຉກຓນ຺ຕິ ໂຄມຍໍ. ຣຊນນິປ຺ປກ຺ກນ຺ຕິ ຣຊນກສຏໍ, ປາກຕິກຈຸຓ຺ຓມ຺ປິ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຸທເກນ ເຕເມຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອຕມ຺ປິ ຣຊນນິປ຺ປກ຺ກສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໖໔) ປນ ‘‘ຉກຓນ຺ຕິ ໂຄມຍໍ. ປາກຕິກຈຸຓ຺ຓໍ ນາມ ອປກ຺ກກສາວຈຸຓ຺ຓໍ. ເຕນ ຐເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ຓໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໖໔-໒໖໕) ‘‘ຉກຓນ຺ຕິ ໂຄມຍໍ. ປາກຕິກຈຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອປກ຺ກກສາວຈຸຓ຺ຓໍ, ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ຓໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍມ຺ປິ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒໖໔) ‘‘ຉກຓນ຺ຕິ ໂຄມຍໍ. ປາກຕິກຈຸຓ຺ຓໍ ນາມ ອປກ຺ກກສາວຈຸຓ຺ຓໍ. ເຕນ ຐເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ຓໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຸຓ຺ຓຈາລິນິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໔) ວຈນໂຕ ຄິລານານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈຸຓ຺ເຓຫິ ເຠສຊ຺ເຊຫິ ຈາລິເຕຫິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຈຸຓ຺ຓຈາລິນີ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸສ຺ສຈາລິນິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໔) ວຈນໂຕ ສຓ຺ເຫຫິ ຈຸຓ຺ເຓຫິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ທຸສ຺ສຈາລິນີ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຈຸຓ຺ຓຈາລິນິນ຺ຕິ ອຸທຸກ຺ຂເລ ໂກຏ຺ຏິຕຈຸຓ຺ຓປຣິສ຺ສາວນິ’’ນ຺ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໖໔-໒໖໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍມ຺ປິ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒໖໔) ‘‘ຈາລິເຕຫີຕິ ປຣິສ຺ສາວິເຕຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອມນຸສ຺ສິກາພາຘກຖາ

ອມນຸສ຺ສິກາພາຘກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອມນຸສ຺ສິກາພາເຘ ອາມກມໍສໍ ອາມກມໍສໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໔) ວຈນໂຕ ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາມກມໍສໍ ຂາທິຕສ຺ສ ອາມກໂລຫິຕໍ ປິວິຕສ຺ສ ໂສ ອມນຸສ຺ສາພາໂຘ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາມກມໍສຎ຺ຈ ຂາທິ, ອາມກໂລຫິຕຎ຺ຈ ປິວີຕິ ນ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸ ຂາທິ, ນ ປິວິ, ອມນຸສ຺ໂສ ຂາທິຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈ ປກ຺ກນ຺ໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ສ ໂສ ອມນຸສ຺ສິກາພາໂຘ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠີ’’ຕິ.

ອຎ຺ຊນກຖາ

ອຎ຺ຊນກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຊນໍ ກາຬຎ຺ຊນໍ ຣສຎ຺ຊນໍ ໂສຕຎ຺ຊນໍ ເຄຣຸກໍ ກປລ຺ລ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໕) ວຈນໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈກ຺ຂຸໂຣເຄ ສຕິ ອຎ຺ຊນາທີນິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຎ຺ຊນນ຺ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວຈນເມຕໍ. ກາຬຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເອກາ ອຎ຺ຊນຊາຕິ. ຣສຎ຺ຊນນ຺ຕິ ນານາສມ຺ຠາເຣຫິ ກຕໍ. ໂສຕຎ຺ຊນນ຺ຕິ ນທີໂສຕາທີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອຎ຺ຊນໍ. ເຄຣຸໂກ ນາມ ສຸວຓ຺ຓເຄຣຸໂກ. ກປລ຺ລນ຺ຕິ ທີປສິຂໂຕ ຄຫິຕມສີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໖໕) ‘‘ສຸວຓ຺ຓເຄຣຸໂກຕິ ສຸວຓ຺ຓຕຸຕ຺ຖາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໖໔-໒໖໕) ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈນ຺ທນໍ ຕຄຣໍ ກາຬານຸສາຣິຍໍ ຕາລີສໍ ຠທ຺ທມຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໕) ວຈນໂຕ ອຎ຺ຊນູປປິສເນຫິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ອິມານິ ຈນ຺ທນາທີນິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຈນ຺ທນນ຺ຕິ ໂລຫິຕຈນ຺ທນາທິກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈນ຺ທນໍ. ຕຄຣາທີນິ ປາກຏານິ. ອຎ຺ຎານິປິ ນີລຸປ຺ປລາທີນິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິເຍວ. ອຎ຺ຊນູປປິສເນຫີຕິ ອຎ຺ຊເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ປິສິຕພ຺ເພຫິ. ນ ຫິ ກິຎ຺ຈິ ອຎ຺ຊນູປປິສນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໔) ຏີກາຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໖໕) ປນ ‘‘ອຎ຺ຊນູປປິສນນ຺ຕິ ອຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ອຸປປິສິຕພ຺ພໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈຸຓ຺ຓຊາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໖໔-໒໖໕) ປນ ‘‘ປາຬິຍໍ ອຎ຺ຊນູປປິສນນ຺ຕິ ອຎ຺ຊເນ ອຸປເນຕຸໍ ປິສິຕພ຺ພເຠສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຊນິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໕) ວຈນໂຕ ອຎ຺ຊນຐປນຏ຺ຐານໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈາວຈາ ອຎ຺ຊນີ ຘາເຣຕພ຺ພາ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຏ຺ຐິມຍໍ ທນ຺ຕມຍໍ ວິສາຓມຍໍ ນຬມຍໍ ເວຬຸມຍໍ ກຏ຺ຐມຍໍ ຊຕຸມຍໍ ໂລຫມຍໍ ສງ຺ຂນາຠິມຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໕) ວຈນໂຕ ເອຕານິ ກປ຺ປິຍານິ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐິມຍນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສຏ຺ຐິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສອຏ຺ຐິມຍໍ. ທນ຺ຕມຍນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິທນ຺ຕາທິສພ຺ພທນ຺ຕມຍໍ. ວິສາຓມເຍປິ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ນຬມຍາທໂຍ ເອກນ຺ຕກປ຺ປິຍາເຍວ.

‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປິຘານ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໕) ວຈນໂຕ ອຎ຺ຊນີອປິຘານມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຕ຺ຕເກນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊນິຍາ ພນ຺ຘິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໕) ວຈນໂຕ ອປິຘານໍ ສຸຕ຺ຕເກນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊນິຍາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸຕ຺ຕເກນ ສິພ຺ເພຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໕) ວຈນໂຕ ອປຕນຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ຊນີສຸຕ຺ຕເກນ ສິພ຺ເພຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຊນິສລາກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໕) ວຈນໂຕ ອຎ຺ຊນິສລາກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈາວຈາ ອຎ຺ຊນິສລາກາ ຘາເຣຕພ຺ພາ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຏ຺ຐິມຍໍ…ເປ… ສງ຺ຂນາຠິມຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໕) ວຈນໂຕ ເອຕາເຍວ ອຎ຺ຊນິສລາກາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສລາກຏ຺ຐານິຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໕) ວຈນໂຕ ອຎ຺ຊນິສລາກຏ຺ຐານິຍມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ສລາກຏ຺ຐານິຍນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ສລາກໍ ໂອທຫນ຺ຕິ, ຕໍ ສຸສິຣທຓ຺ຑກໍ ວາ ຖວິກໍ ວາ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຊນິຕ຺ຖວິກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໕) ວຈນໂຕ ຖວິກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອໍສພທ຺ຘກໍ ພນ຺ຘນສຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໕) ວຈນໂຕ ອຎ຺ຊນິຕ຺ຖວິກາຍ ອໍເສ ລຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍ ອໍສພທ຺ຘກມ຺ປິ ພນ຺ຘນສຸຕ຺ຕກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ນຕ຺ຖຸກຖາ

ນຕ຺ຖຸກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸທ຺ຘນິ ເຕລກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໖) ວຈນໂຕ ສີສາຠິຕາປສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ມຸທ຺ຘນິ ເຕລໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນຕ຺ຖຸກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໖) ວຈນໂຕ ນກ຺ຂມນີເຍ ສຕິ ນຕ຺ຖຸກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນຕ຺ຖຸກຣຓິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໖) ວຈນໂຕ ນຕ຺ຖຸຍາ ອຄຬນຕ຺ຖໍ ນຕ຺ຖຸກຣຓີ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈາວຈາ ນຕ຺ຖຸກຣຓີ ຘາເຣຕພ຺ພາ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຏ຺ຐິມຍໍ…ເປ… ສງ຺ຂນາຠິມຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໖) ວຈນໂຕ ເອຕາເຍວ ນຕ຺ຖຸກຣຓິໂຍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍມກນຕ຺ຖຸກຣຓິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໖) ວຈນໂຕ ນຕ຺ຖຸ ວິສມໍ ອາສິຎ຺ຈຍນ຺ຕິ ເຈ, ຍມກນຕ຺ຖຸກຣຓິໍ ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍມກນຕ຺ຖຸກຣຓິນ຺ຕິ ສມໂສ ຕາຫິ ທ຺ວີຫິ ປນາຬິກາຫິ ເອກໍ ນຕ຺ຖຸກຣຓິໍ.

ຘູມເນຕ຺ຕກຖາ

ຘູມເນຕ຺ຕກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘູມໍ ປາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໖) ວຈນໂຕ ຍມກນຕ຺ຖຸກຣຓິຍາ ນກ຺ຂມນີເຍ ສຕິ ຘູມໍ ປາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘູມເນຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໖) ວຈນໂຕ ຕເມວ ວຏ຺ຏິໍ ອາລິມ຺ເພຕ຺ວາ ປິວນປຈ຺ຈຍາ ກຓ຺ເຐ ທຫນ຺ເຕນ ຘູມເນຕ຺ຕຘູໂມ ປິວິຕພ຺ໂພ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ຘູມເນຕ຺ຕານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຏ຺ຐິມຍໍ…ເປ… ສງ຺ຂນາຠິມຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໖) ວຈນໂຕ ເອຕານິ ເອວ ຘູມເນຕ຺ຕານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປິຘານ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໖) ວຈນໂຕ ປາຓກາທິອປ຺ປວິສນຕ຺ຖໍ ຘູມເນຕ຺ຕຕ຺ຖວິກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍມກຕ຺ຖວິກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໖) ວຈນໂຕ ເອກໂຕ ຆໍສິຍມາເນ ສຕິ ຍມກຕ຺ຖວິກໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອໍສພທ຺ຘກໍ ພນ຺ຘນສຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໖) ວຈນໂຕ ຘູມເນຕ຺ຕຕ຺ຖວິກສ຺ສ ອໍສພທ຺ຘພນ຺ຘນສຸຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ເຕລປາກກຖາ

ເຕລປາກກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຕລປາກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ວາຕາພາເຘ ສຕິ ເຕລປາໂກ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຕລປາກນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເຠສຊ຺ຊປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ອນຸຎ຺ຎາຕເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕິປກ຺ຂິຕ຺ຕມຊ຺ຊໍ ເຕລໍ ປາຕພ຺ພໍ, ໂຍ ປິເວຍ຺ຍ, ຍຖາຘມ຺ໂມ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍສ຺ມິໍ ເຕລປາເກ ມຊ຺ຊສ຺ສ ນ ວຓ຺ໂຓ ນ ຄນ຺ໂຘ ນ ຣໂສ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວຣູປໍ ມຊ຺ຊປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເຕລໍ ປາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ຍສ຺ມິໍ ເຕລປາເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ຊສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ວາ ຄນ຺ໂຘ ວາ ຣໂສ ວາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕາທິສໍ ເຕລໍ ປິວິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕິປກ຺ຂິຕ຺ຕມຊ຺ຊານີຕິ ອຕິວິຍ ຂິຕ຺ຕມຊ຺ຊານິ, ພຫຸໍ ມຊ຺ຊໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂຍຊິຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອພ຺ຠຎ຺ຊນໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ອຕິປກ຺ຂິຕ຺ຕມຊ຺ຊຕ຺ຕາ ອປິວິຕພ຺ເພ ເຕເລ ສຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຊນໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕີຓິ ຕຸມ຺ພານິ ໂລຫຕຸມ຺ພໍ ກຏ຺ຐຕຸມ຺ພໍ ຜລຕຸມ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ເຕລປກ຺ກຠາຊນານິ ອິມານິ ຕີຓິ ຕຸມ຺ພານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

ເສທກມ຺ມກຖາ

ເສທກມ຺ມກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສທກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ອງ຺ຄວາເຕ ສຕິ ເສທກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄວາໂຕຕິ ຫຕ຺ຖປາເທ ວາໂຕ. ນກ຺ຂມນີໂຍ ໂຫຕິ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ຠາຣເສທ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ເສທກມ຺ເມນ ນກ຺ຂມນີເຍ ສຕິ ສມ຺ຠາຣເສທໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ຠາຣເສທນ຺ຕິ ນານາວິຘປຓ຺ຓສມ຺ຠາຣເສທໍ. ນກ຺ຂມນີໂຍ ໂຫຕິ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາເສທ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ສມ຺ຠາຣເສທນກ຺ຂມນີເຍ ສຕິ ມຫາເສທໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາເສທນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ເສທໍ, ໂປຣິສປ຺ປມາຓໍ ອາວາຏໍ ອງ຺ຄາຣານໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປໍສຸວາລິກາທີຫິ ປິທຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນານາວິຘານິ ວາຕຫຣຓປຓ຺ຓານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເຕລມກ຺ຂິເຕນ ຄຕ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນ຺ເຕນ ສຣີຣໍ ເສເທຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນກ຺ຂມນີໂຍ ໂຫຕິ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠງ຺ໂຄທກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ມຫາເສເທນ ນກ຺ຂມນີເຍ ສຕິ ຠງ຺ໂຄທກໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠງ຺ໂຄທກນ຺ຕິ ນານາປຓ຺ຓຠງ຺ຄກຸຖິຕໍ ອຸທກໍ, ເຕຫິ ປຓ຺ເຓຫິ ຈ ອຸທເກນ ຈ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເສເທຕພ຺ໂພ. ນກ຺ຂມນີໂຍ ໂຫຕິ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸທກໂກຏ຺ຐກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ຠງ຺ໂຄທເກນ ນກ຺ຂມນີເຍ ສຕິ ອຸທກໂກຏ຺ຐກໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸທກໂກຏ຺ຐກນ຺ຕິ ອຸທກໂກຏ຺ເຐ ຈາຏິໍ ວາ ໂທຓິໍ ວາ ອຸຓ຺ໂຫທກສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປວິສິຕ຺ວາ ເສທກມ຺ມກຣຓໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂລຫິຕໂມຈນກຖາ

ໂລຫິຕໂມຈນກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລຫິຕໍ ໂມເຈຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ປພ຺ພວາເຕ ສຕິ ໂລຫິຕໍ ໂມເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພວາໂຕ ໂຫຕີຕິ ປພ຺ເພ ປພ຺ເພ ວາໂຕ ວິຊ຺ຌຕິ. ໂລຫິຕໍ ໂມເຈຕຸນ຺ຕິ ສຕ຺ຖເກນ ໂລຫິຕໍ ໂມເຈຕຸໍ. ນກ຺ຂມນີໂຍ ໂຫຕິ, ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລຫິຕໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ວິສາເຓນ ຄາເຫຕຸນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗).

ປາທພ຺ຠຎ຺ຊນກຖາ

ປາທພ຺ຠຎ຺ຊນກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາທພ຺ຠຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ປາເທສຸ ຜລິເຕສຸ ປາທພ຺ຠຎ຺ຊນໍ ປຈິຕພ຺ພໍ. ນກ຺ຂມນີໂຍ ໂຫຕິ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຊ຺ຊໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ປາທພ຺ຠຎ຺ຊນເຕເລນ ນກ຺ຂມນີເຍ ສຕິ ປຊ຺ຊໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຊ຺ຊໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕຸນ຺ຕິ ເຍນ ຜລິຕປາທາ ປາກຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ນາຬິເກຣາທີສຸ ນານາເຠສຊ຺ຊານິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຊ຺ຊໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕຸໍ, ປາທານໍ ສປ຺ປາຍເຠສຊ຺ຊໍ ປຈິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄຓ຺ຑາພາຘກຖາ

ຄຓ຺ຑາພາຘກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຖກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ຄຓ຺ຑາພາເຘ ສຕິ ສຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກສາໂວທກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ກສາໂວທເກນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ກສາໂວທກໍ ທາຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິລກກ຺ກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ຕິລກກ຺ເກນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຕິລກກ຺ກໍ ທາຕພ຺ພໍ. ຕິລກກ຺ເກນ ອຕ຺ໂຖຕິ ປິຏ຺ເຐຫິ ຕິເລຫິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ກພຬິກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ກພຬິກາຍ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ກພຬິກາ ທາຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ກພຬິກນ຺ຕິ ວຓມຸເຂ ສຕ຺ຕຸປິຓ຺ຑໍ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຓພນ຺ຘນໂຈຬ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ວຓພນ຺ຘນໂຈເຬນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ວຓພນ຺ຘນໂຈຬໍ ທາຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາສປກຸຏ຺ເຏນ ໂຜສິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ສເຈ ວໂຓ ກຸຓ຺ຑວຕີ, ສາສປກຸຏ຺ເຏນ ໂຜສິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ສາສປກຸຏ຺ເຏນາຕິ ສາສປປິຏ຺ເຐນ.

‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘູມໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ຍທິ ວໂຓ ກິລິຊ຺ຊິຕ຺ຖ, ຘູມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລຓສກ຺ຂຣິກາຍ ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ຍທິ ວຑ຺ຒມໍສໍ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ວຑ຺ຒມໍສນ຺ຕິ ອຘິກມໍສໍ ອາຓີ ວິຍ ອຸຏ຺ຐຫຕິ. ໂລຓສກ຺ຂຣິກາຍ ຉິນ຺ທິຕຸນ຺ຕິ ຂາເຣນ ຉິນ຺ທິຕຸໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຓເຕລ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ຍທິ ວໂຓ ນ ຣຸຫຕິ, ວຓຣຸຫນເຕລໍ ປຈິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິກາສິກໍ ສພ຺ພໍ ວຓປຏິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໗) ວຈນໂຕ ຍທິ ເຕລໍ ຄຬຕິ, ວິກາສິກໍ ທາຕພ຺ພໍ, ສພ຺ພໍ ວຓປຏິກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ວິກາສິກນ຺ຕິ ເຕລຣຸນ຺ຘນປິໂລຕິກໍ. ສພ຺ພໍ ວຓປຏິກມ຺ມນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຓປຏິກມ຺ມໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາວິກຏກຖາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາວ.

ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ນ ເກວລໍ ສປ຺ປທຏ຺ຐສ຺ເສວ, ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ທຏ຺ຐວິເສ ສຕິ ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ເຎສຸ ປນ ກາຣເຓສຸ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ວຏ຺ຏຕິ.

ວິສປີຕກຖາ

ວິສປີຕກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄູຖໍ ປາເຍຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໘) ວຈນໂຕ ປີຕວິສໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຄູຖໍ ປາເຍຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສ຺ເວວ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ, ນ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໘) ວຈນໂຕ ຕເທວ ວຏ຺ຏຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໘) ປນ ນ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ສເຈ ຠູມິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ປຏິຄ຺ຄຫາເປຕພ຺ໂພ, ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ປນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຆຣທິນ຺ນກາພາຘກຖາ

ຆຣທິນ຺ນກາພາຘກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີຕາໂລຬິໍ ປາເຍຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໙) ວຈນໂຕ ຆຣທິນ຺ນກາພາຘສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສີຕາໂລຬິໍ ປາເຍຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ຆຣທິນ຺ນກາພາໂຘຕິ ວສີກຣຓປາຓກສມຸຏ຺ຐິຕໂຣໂຄ. ຏີກາຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໖໙) ປນ ‘‘ຆຣທິນ຺ນກາພາໂຘ ນາມ ວສີກຣຓຕ຺ຖາຍ ຆຣຓິຍາ ທິນ຺ນເຠສຊ຺ຊສມຸຏ຺ຐິໂຕ ອາພາໂຘ. ເຕນາຫ ‘ວສີກຣຓປາຓກສມຸຏ຺ຐິຕໂຣໂຄ’ຕິ. ຆຣ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອເຠເທນ ຆຣຓິຍາ ວຕ຺ຕມາໂນ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໖໗-໒໖໙) ‘‘ຆຣທິນ຺ນກາພາໂຘ ນາມ ຆຣຓິຍາ ທິນ຺ນວສີກຣຓເຠສຊ຺ຊສມຸຏ຺ຐິໂຕ ອາພາໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີຕາໂລຬິນ຺ຕິ ນງ຺ຄເລນ ກສນ຺ຕສ຺ສ ຜາເລ ລຄ຺ຄມຕ຺ຕິກໍ ອຸທເກນ ອາໂລເຬຕ຺ວາ ປາເຍຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຏ຺ຐຄຫຓິກກຖາ

ທຸຏ຺ຐຄຫຓິກກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາມິສຂາຣໍ ປາເຍຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໙) ວຈນໂຕ ທຸຏ຺ຐຄຫຓິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາມິສຂາຣໍ ປາເຍຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ທຸຏ຺ຐຄຫຓິໂກຕິ ວິປນ຺ນຄຫຓິໂກ, ກິຈ຺ເຉນ ອຸຈ຺ຈາໂຣ ນິກ຺ຂມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາມິສຂາຣນ຺ຕິ ສຸກ຺ໂຂທນໍ ຌາເປຕ຺ວາ ຕາຍ ຉາຣິກາຍ ປຄ຺ຆຣິຕໍ ຂາໂຣທກໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໖໗-໒໖໙) ປນ ‘‘ຕາຍ ຉາຣິກາຍ ປຄ຺ຆຣິຕໍ ຂາໂຣທກນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສາວເນ ຕໍ ຉາຣິກໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທເກ ອຠິສິຎ຺ຈິເຕ ຕໂຕ ຉາຣິກໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ປຄ຺ຆຣິຕໍ ຂາໂຣທກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຓ຺ຑຸໂຣຄາພາຘກຖາ

ປຓ຺ຑຸໂຣຄາພາຘກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ ປາເຍຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໙) ວຈນໂຕ ປຓ຺ຑຸໂຣຄາພາຘສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ ປາເຍຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກນ຺ຕິ ໂຄມຸຕ຺ຕປຣິຠາວິຕໍ ຫຣີຕກໍ.

ຉວິໂທສາພາຘກຖາ

ຉວິໂທສາພາຘກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄນ຺ຘາເລປໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໙) ວຈນໂຕ ຉວິໂທສາພາຘສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄນ຺ຘາເລປໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຠິສນ຺ນກາຍກຖາ

ອຠິສນ຺ນກາຍກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິເຣຈນໍ ປາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໙) ວຈນໂຕ ອຠິສນ຺ນກາຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິເຣຈນໍ ປາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຠິສນ຺ນກາໂຍຕິ ອຸສ຺ສນ຺ນໂທສກາໂຍ. ອຈ຺ຉກຎ຺ຊິຍາ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈ຺ຉກຎ຺ຊິຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໙) ວຈນໂຕ ອຈ຺ຉກຎ຺ຊິຍໍ ປາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຉກຎ຺ຊິຍນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸໂລທກມຓ຺ໂຑ. ອກຏຍູເສນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອກຏຍູສ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໙) ວຈນໂຕ ອກຏຍູສໍ ປາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ອກຏຍູສນ຺ຕິ ອສິນິທ຺ໂຘ ມຸຄ຺ຄປຈິຕປານີໂຍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໖໙) ປນ ວິມຕິວິໂນທນິຍຎ຺ຈ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໖໗-໒໖໙) ‘‘ອກຏຍູເສນາຕິ ອນຠິສງ຺ຂເຕນ ມຸຄ຺ຄຍູເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຏາກເຏນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຏາກຏ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໙) ວຈນໂຕ ກຏາກຏໍ ປາເຍຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຏາກຏນ຺ຕິ ໂສວ ໂຘຕສິນິທ຺ໂຘ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໒໖໙) ວິມຕິວິໂນທນິຍຎ຺ຈ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໖໗-໒໖໙) ‘‘ກຏາກເຏນາຕິ ມຸຄ຺ເຄ ປຈິຕ຺ວາ ອຈາເລຕ຺ວາວ ປຣິສ຺ສາວິເຕນ ມຸຄ຺ຄຍູເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຈ຺ຉາທນີເຍນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຈ຺ຉາທນີຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໙) ວຈນໂຕ ປຏິຈ຺ຉາທນີຍໍ ປາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິຈ຺ຉາທນີເຍນາຕິ ມໍສຣເສນ.

ໂລຓໂສວີຣກກຖາ

ໂລຓໂສວີຣກກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານສ຺ສ ໂລຓໂສວີຣກໍ, ອຄິລານສ຺ສ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນໍ ປານປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໓) ວຈນໂຕ ຄິລາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ໂລຓໂສວີຣກໍ ປາຕພ຺ພໍ, ອຄິລາເນນ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ‘‘ປານປຣິໂຠເຄນາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວິກາເລປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂລຓໂສວີຣກໍ ນາມ ສພ຺ພຣສາຠິສງ຺ຂຕໍ ເອກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ, ຕໍ ກິຣ ກໂຣນ຺ໂຕ ຫຣີຕກາມລກວິຠີຕກກສາເວ ສພ຺ພຘຎ຺ຎານິ ສພ຺ພອປຣຓ຺ຓານິ ສຕ຺ຕນ຺ນມ຺ປິ ຘຎ຺ຎານໍ ໂອທນໍ ກທລິຜລາທີນິ ສພ຺ພຜລານິ ເວຕ຺ຕເກຕກຂຊ຺ຊູຣິກຬີຣາທໂຍ ສພ຺ພກຬີເຣ ມຈ຺ຉມໍສຂຓ຺ຑານິ ອເນການິ ຈ ມຘຸຜາຓິຕສິນ຺ຘວໂລຓຕິກຏຸກາທີນິ ເຠສຊ຺ຊານິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິມຸຂໍ ລິມ຺ປິຕ຺ວາ ເອກໍ ທ຺ເວ ຕີຓິ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ຐເປນ຺ຕິ, ຕໍ ປຣິປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຊມ຺ພຸຣສວຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ວາຕກາສກຸຏ຺ຐປຓ຺ຑຸຠຄຓ຺ຑລາທີນໍ ສິນິທ຺ຘໂຠຊນຠຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣປານໍ ຠຕ຺ຕຊີຣຓກເຠສຊ຺ຊໍ ຕາທິສໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ປເນຕໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຄິລານານໍ ປາກຕິກເມວ. ອຄິລານານໍ ປນ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນໍ ປານປຣິໂຠເຄນາຕິ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໙໑-໑໙໒) ປນ ‘‘ປານປຣິໂຠເຄນາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລຓໂສວີຣກໍ ຍາມກາລິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໙໒) ປນ ‘‘ປານປຣິໂຠເຄນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລຓໂສວີຣກໍ ຍາມກາລິກນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ເກຈິ ປນ ‘ຄິລານານໍ ປາກຕິກເມວ, ອຄິລານານໍ ປນ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄຸຬໍ ວິຍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒໖໓) ປນ ‘‘ອວິເສເສນ ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອິມສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘເກ ‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານສ຺ສ ຄຸຬໍ, ອຄິລານສ຺ສ ຄຸໂຬທກໍ, ຄິລານສ຺ສ ໂລຓໂສວີຣກໍ, ອຄິລານສ຺ສ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນ’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໘໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສິທ຺ຘໍ ‘ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ຄິລານາຄິລານວເສນ ທຸວິຘາ’ຕິ’’ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖາທິກຖາ

ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖາທິກຖາຍໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວໂຕ ອຸທຣວາຕາພາໂຘ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ‘ປຸພ຺ເພປິ ຠຄວໂຕ ອຸທຣວາຕາພາໂຘ ເຕກຏຸລຍາຄຸຍາ ຜາສຸ ໂຫຕີ’ຕິ ສາມໍ ຕິລມ຺ປິ ຕຓ຺ຑຸລມ຺ປິ ມຸຄ຺ຄມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ວາເສຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ສາມໍ ປຈິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຸປນາເມສິ ‘ປິວຕຸ ຠຄວາ ເຕກຏຸລຍາຄຸ’ນ຺ຕິ. ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຊານນ຺ຕາປິ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕໍ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂນ ອນຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕໍ, ອນຕ຺ຖສຎ຺ຫິເຕ ເສຕຸຆາໂຕ ຕຖາຄຕານໍ. ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ປຏິປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘ຘມ຺ມໍ ວາ ເທເສສ຺ສາມ, ສາວການໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມາ’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ ‘ກຸຕາຍໍ, ອານນ຺ທ, ຍາຄູ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ວິຄຣຫິ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ, ອານນ຺ທ, ອນນຸໂລມິກໍ ອປ຺ປຕິຣູປໍ ອສ຺ສມຓກໍ ອກປ຺ປິຍໍ ອກຣຓີຍໍ, ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ເອວຣູປາຍ ພາຫຸລ຺ລາຍ ເຈເຕສ຺ສສິ, ຍທປິ, ອານນ຺ທ, ອນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຖໍ, ຕທປິ ອກປ຺ປິຍໍ. ຍທປິ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ກໍ, ຕທປິ ອກປ຺ປິຍໍ. ຍທປິ ສາມໍ ປກ຺ກໍ, ຕທປິ ອກປ຺ປິຍໍ. ເນຕໍ, ອານນ຺ທ, ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ວາ ປສາທາຍ…ເປ… ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ກໍ ສາມໍ ປກ຺ກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອນ຺ໂຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ກໍ ສາມໍ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ອນ຺ໂຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ກໍ ອຎ຺ເຎຫິ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ອນ຺ໂຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ພຫິ ປກ຺ກໍ ສາມໍ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ພຫິ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ກໍ ສາມໍ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ອນ຺ໂຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ພຫິ ປກ຺ກໍ ອຎ຺ເຎຫິ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ພຫິ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ກໍ ອຎ຺ເຎຫິ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ພຫິ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ພຫິ ປກ຺ກໍ ສາມໍ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ພຫິ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ພຫິ ປກ຺ກໍ ອຎ຺ເຎຫິ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໔) ວຈນໂຕ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ຐາເນ ວຸຕ຺ຖຕາ, ຕຕ຺ຖ ປກ຺ກຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສາມໍ ປກ຺ກຕາຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອງ຺ຄານໍ ສມ຺ຠເວ ສຕິ ຕິສ຺ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມ຺ຠເວ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ເອກສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ສມ຺ຠເວ ເອກາ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ວຸຕ຺ຖໍ. ສາມໍ ປກ຺ກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາມິສໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈປິສ຺ສ ອຸຓ຺ຫຍາຄຸຍາ ສຸລສິປຓ຺ຓານິ ວາ ສິງ຺ຄິເວຣໍ ວາ ໂລຓໍ ວາ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ຈາເລຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຍາຄຸໍ ນິພ຺ພາເປມີ’’ຕິ ປນ ຈາເລຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸຠຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາປິ ປິທຫິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ມນຸສ຺ສາ ປິທຫິຕ຺ວາວ ເທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ວາ ມາ ນິພ຺ພາຍຕູ’’ຕິ ປິທຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸນ ປາກໍ ປຈິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໔) ວຈນໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ປກ຺ກໍ ປຸນ ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໗໔) ‘‘ຂີຣຕກ຺ກາທີສຸ ປນ ສກິໍ ກຸຖິເຕສຸ ອຄ຺ຄິໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ປຸນປາກສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ໂຕ ວາເສຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໔) ວຈນໂຕ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂສມເຍ ຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ອນ຺ໂຕ ວາເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ໂຕ ປຈິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໔) ວຈນໂຕ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂສມເຍ ອນ຺ໂຕ ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາມໍ ປຈິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໔) ວຈນໂຕ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂສມເຍ ສາມມ຺ປິ ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ກໍ ສາມໍ ປກ຺ກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໔) ວຈນໂຕ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂສມເຍ ຕີຓິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

ອຸຄ຺ຄຫິຕປຏິຄ຺ຄຫິຕກຖາ

ອຸຄ຺ຄຫິຕປຏິຄ຺ຄຫິຕກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍຕ຺ຖ ຜລຂາທນີຍໍ ປສ຺ສຕິ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ຈ ນ ໂຫຕິ, ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຫຣິຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍກາຣເກ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຫາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໕) ວຈນໂຕ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ.

ຕໂຕນີຫຏກຖາ

ຕໂຕ ນີຫຏກຖາຍໍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິຠຸຎ຺ຊຖ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໂຕ ນີຫຏໍ ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ປວາຣິເຕນ ອນຕິຣິຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໖) ວຈນໂຕ ຍສ຺ມິໍ ທາເນ ນິມນ຺ຕິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໂຕ ທານໂຕ ນີຫຏໍ ໂຠຊນໍ ປວາຣິເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ປວາຣິຕສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໗໖) ‘‘ຕໂຕ ນີຫຏນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ນິມນ຺ຕິຕາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໂຕ ນີຫຏ’’ນ຺ຕິ.

ປຸເຣຠຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫິຕກຖາ

ປຸເຣຠຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫິຕກຖາຍໍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິຠຸຎ຺ຊຖ, ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ປວາຣິເຕນ ອນຕິຣິຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໗) ວຈນໂຕ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕໍ ປວາຣິເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ອກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປວາຣິຕສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ.

ວນຏ຺ຐໂປກ຺ຂຣຏ຺ຐກຖາ

ວນຏ຺ຐໂປກ຺ຂຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍຑາຫາພາໂຘ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ເຍນາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ ‘ປຸພ຺ເພ ເຕ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ກາຍຑາຫາພາໂຘ ເກນ ຜາສຸ ໂຫຕີ’ຕິ. ຠິເສຫິ ຈ ເມ, ອາວຸໂສ, ມຸຬາລິກາຫິ ຈາຕິ…ເປ… ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠິເສ ຈ ມຸຬາລິກາໂຍ ຈ ປຣິຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍຑາຫາພາໂຘ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠິ…ເປ… ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິຠຸຎ຺ຊຖ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວນຏ຺ຐໍ ໂປກ຺ຂຣຏ຺ຐໍ ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ປວາຣິເຕນ ອນຕິຣິຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໘) ວຈນໂຕ ວນຏ຺ຐໍ ໂປກ຺ຂຣຏ຺ຐໍ ປວາຣິເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປວາຣິຕສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ວນຏ຺ຐໍ ໂປກ຺ຂຣຏ຺ຐນ຺ຕິ ວເນ ເຈວ ປທຸມິນິຄຈ຺ເຉ ຈ ຊາຕໍ.

ອກຕກປ຺ປກຖາ

ອກຕກປ຺ປກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອພີຊໍ ນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊໍ ອກຕກປ຺ປໍ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໘) ວຈນໂຕ ອພີຊຎ຺ຈ ນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊຎ຺ຈ ຜລໍ ອຄ຺ຄິສຕ຺ຖນເຂຫິ ສມຓກປ຺ປໍ ອກຕ຺ວາປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ອພີຊນ຺ຕິ ຕຣຸຓຜລໍ, ຍສ຺ສ ພີຊໍ ອງ຺ກຸຣໍ ນ ຊເນຕິ. ນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊນ຺ຕິ ພີຊໍ ນິພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອປເນຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພກໍ ອມ຺ພປນສາທິ, ຕານິ ຜລານິ ກປ຺ປິຍກາຣເກ ອສຕິ ກປ຺ປໍ ອກຕ຺ວາປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຍາຄຸກຖາ

ຍາຄຸກຖາຍໍ ‘‘ທສຍິເມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອານິສໍສາ ຍາຄຸຍາ. ກຕເມ ທສ, ຍາຄຸໍ ເທນ຺ໂຕ ອາຍຸໍ ເທຕິ, ວຓ຺ຓໍ ເທຕິ, ສຸຂໍ ເທຕິ, ພລໍ ເທຕິ, ປຏິຠານໍ ເທຕິ, ຍາຄຸປີຕາ ຂຸທໍ ປຏິຫນຕິ, ປິປາສໍ ວິເນຕິ, ວາຕໍ ອນຸໂລເມຕິ, ວຕ຺ຖິໍ ໂສເຘຕິ, ອາມາວເສສໍ ປາເຈຕິ. ອິເມ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ທສານິສໍສາ ຍາຄຸຍາຕິ.

‘ໂຍ ສຎ຺ຎຕານໍ ປຣທຕ຺ຕໂຠຊິນໍ;

ກາເລນ ສກ຺ກຈ຺ຈ ທທາຕິ ຍາຄຸໍ;

ທສສ຺ສ ຐານານິ ອນຸປ຺ປເວຈ຺ຉຕິ;

ອາຍຸຎ຺ຈ ວຓ຺ຓຎ຺ຈ ສຸຂໍ ພລຎ຺ຈ.

‘ປຏິຠານມສ຺ສ ອຸປຊາຍເຕ ຕໂຕ;

ຂຸທ຺ທໍ ປິປາສຎ຺ຈ ພ຺ຍປເນຕິ ວາຕໍ;

ໂສເຘຕິ ວຕ຺ຖິໍ ປຣິຓາເມຕິ ຠຕ຺ຕໍ;

ເຠສຊ຺ຊເມຕໍ ສຸຄເຕນ ວຓ຺ຓິຕໍ.

‘ຕສ຺ມາ ຫິ ຍາຄຸໍ ອລເມວ ທາຕຸໍ;

ນິຈ຺ຈໍ ມນຸສ຺ເສນ ສຸຂຕ຺ຖິເກນ;

ທິພ຺ພານິ ວາ ປຕ຺ຖຍຕາ ສຸຂານິ;

ມານຸສ຺ສໂສຠຄ຺ຍຕມິຈ຺ຉຕາ ວາ’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອິມາຫິ ຄາຖາຫິ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕສ຺ມິໍ ນິທາເນ ເອຕສ຺ມິໍ ປກຣເຓ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາຄຸຎ຺ຈ ມຘຸໂຄຬກຎ຺ຈາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໘໒) ວຈນໂຕ ຍາຄຸຎ຺ຈ ມຘຸໂຄຬກຎ຺ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນຸໂມທນາຄາຖາຍ ‘‘ປຕ຺ຖຍຕໍ ອິຈ຺ຉຕ’’ນ຺ຕິ ປທານໍ ‘‘ອລເມວ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສເຈ ປນ ‘‘ປຕ຺ຖຍຕາ ອິຈ຺ຉຕາ’’ຕິ ປາໂຐ ອຕ຺ຖິ, ໂສເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ນິມນ຺ຕິເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ, ໂຍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຍຖາຘມ຺ໂມ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໘໓) ວຈນໂຕ ຕຖາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ໂຠຊ຺ຊຍາຄູຕິ ຍາ ປວາຣຓໍ ຊເນຕິ. ຍຖາຘມ຺ໂມ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ປຣມ຺ປຣໂຠຊເນນ ກາເຣຕພ຺ໂພ.

ຄຸຬກຖາ

ຄຸຬກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານສ຺ສ ຄຸຬໍ, ອຄິລານສ຺ສ ຄຸໂຬທກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໘໔) ວຈນໂຕ ຄິລາໂນ ຠິກ຺ຂຸ ຄຸຬປິຓ຺ຑໍ ວິກາເລປິ ຂາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຄິລາໂນ ປນ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ຄຸໂຬທກປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຄິລານສ຺ສ ຄຸຬນ຺ຕິ ຕຖາຣູເປນ ພ຺ຍາຘິນາ ຄິລານສ຺ສ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຄຸຬໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໘໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕຖາຣູເປນ ພ຺ຍາຘິນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາຣູເປນ ພ຺ຍາຘິນາ ຄິລານສ຺ສ ຄຸໂຬ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕຖາຣູເປນ ເອວ ພ຺ຍາຘິນາ ຄິລານສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຕກາສຸ ກຖາສຸ ຍາ ຍາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພປ຺ປກຣເຓ ນ ທິສ຺ສຕິ, ສາ ສາ ອມ຺ເຫຫິ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ປາຬິໂຕ ຈ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຏີກາຈຣິຍານໍ ວຈເນຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຐປິຕາ, ຕສ຺ມາ ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິຕາ ອຸປຘາເຣນ຺ຕຸ.

ຈຕຸມຫາປເທສກຖາ

໖໗. ຍໍ ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິ ມຫາປເທສກຖາ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ມຫນ຺ເຕ ອຕ຺ເຖ ອຸປທິສ຺ສຕິ ເອເຕຫີຕິ ມຫາປເທສາ, ມຫນ຺ຕາ ວາ ອຕ຺ຖາ ປທິສ຺ສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ມຫາປເທສາ, ມຫນ຺ຕານໍ ວາ ອຕ຺ຖານໍ ປເທໂສ ປວຕ຺ຕິເທໂສຕິ ມຫາປເທສາ. ເກ ເຕ? ອິເມເຍວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຐາ, ອຕ຺ຖາ ວາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທເສ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖຣາຕິ ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ. ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຘຎ຺ຎຜລຣສ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ. ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານີຕິ –

‘‘ສາລິ ວີຫິ ຈ ກຸທ຺ຣູໂສ, ໂຄຘຸໂມ ວຣໂກ ຍໂວ;

ກງ຺ຄູຕິ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ, ນີວາຣາທີ ຕຸ ຕພ຺ຠິທາ’’ຕິ –.

ວຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ. ສພ຺ພໍ ອປຣຓ຺ຓນ຺ຕິ ມຸຄ຺ຄມາສາທໂຍ. ອຏ຺ຐ ປານານີຕິ ອມ຺ພປານໍ ຊມ຺ພຸປານໍ ໂຈຈປານໍ ໂມຈປານໍ ສາລຸກປານໍ ມຸທ຺ທິກປານໍ ມຘຸກປານໍ ຜາຣຸສກປານຎ຺ຈ.

ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນເຍນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ’’ຕິ. ປາຬິຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ປາຬິຍໍ ນີຕຕ຺ຖໂຕ ອາຄຕເມວ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎານິປີຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎານິປິ. ເອເຕນ ມຫາປເທສາ ນາມ ນ ເກວລໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ເອວ, ອຖ ໂຂ ອເນການິ ນານປ຺ປກາຣານິ ວິນຍຘຣສ຺ສ ຎາຓານຸຠາວປ຺ປກາສິຕານີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອານິສໍສກຖາ

໖໘. ອານິສໍສກຖາຍໍ ວິນຍໍ ຘາເຣຕີຕິ ວິນຍຘໂຣ, ສິກ຺ຂນວາຈນມນສິກາຣວິນິຈ຺ຉຍນຕທນຸໂລມກຣຓາທິນາ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິກຸສໂລ ຠິກ຺ຂຸ. ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິມູລໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິມູລກາ. ເກ ເຕ? ປຎ຺ຈານິສໍສາ. ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິເຍວ ມູລໍ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ລຠິຕພ຺ພອານິສໍສາ, ນ ອຎ຺ຎປຣິຍຕ຺ຕິໍ ວາ ປຏິປຕ຺ຕິອາທໂຍ ວາ ມູລໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ປຣິຍາປຸຓນໍ ປຣິຍຕ຺ຕິ, ວິນຍສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິ, ສາ ມູລໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິມູລກາ, ວິນຍປຣິຍາປຸຓນເຫຕຸຠວາ ອານິສໍສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກຕເມ’’ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ປຎ຺ຈານິສໍສາທີນໍ ສຣູປໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິອາທິນາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕໍ ວຈນໍ ປາຬິຍາ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ເອວໍ ປຎ຺ຈານິສໍສານໍ ສຣູປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕເຍວ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖມສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ’’ຕິອາທິນາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘສຸຄຸຕ຺ຕຠາໂວ ນາມ ອາປຕ຺ຕິອນາປຊ຺ຊນຠາເວເນວ ໂຫຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທຠາເວນ ອນາປຊ຺ຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຉຫາກາເຣຫິ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ –

‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ;

ອາປຕ຺ຕິໍ ປຣິຄູຫຕິ;

ອຄຕິຄມນຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕິ;

ເອທິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ອລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໕໙) –

ວຸຕ຺ເຕນ ອລຊ຺ຊີລກ຺ຂເຓນ ນ ລຊ຺ຊຕິ ນ ຫິຣີຍຕີຕິ ອລຊ຺ຊີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອລຊ຺ຊິຕາ. ນຕ຺ຖິ ຎາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຎ຺ຎາຓຕາ. ກຸກຕສ຺ສ ຠາໂວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ເຕນ ປກໂຕ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕຕາ. ກປ຺ປຕີຕິ ກປ຺ປິຍໍ, ນ ກປ຺ປິຍໍ ອກປ຺ປິຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ອກປ຺ປິເຍ, ກປ຺ປິຍໍ ອິຕິ ສຎ຺ຎາ ຍສ຺ສ ໂສ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາ. ອິຕຣໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ກາຕພ຺ພໍ, ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ປເທສຸ ຍກາຣໂລໂປ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອລຊ຺ຊິຕາຍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ສຣຕີຕິ ສຕິ, ສມຸສ຺ສນໍ ສມ຺ໂມໂສ. ສຕິຍາ ສມ຺ໂມໂສ ສຕິສມ຺ໂມໂສ, ຕສ຺ມາ ສຕິສມ຺ໂມສາ. ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ອິທານິ ຕານິ ກາຣຓານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕໍ ນຍານຸໂຍເຄນ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຣິຏ຺ໂຐ ອິຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອຣິຏ຺ຐຠິກ຺ຂຸ, ກຓ຺ຏໂກ ອິຕິ ສາມເຓໂຣ ກຓ຺ຏກສາມເຓໂຣ, ເວສາລິຍາ ຊາຕາ ເວສາລິກາ, ວຊ຺ຊີນໍ ປຸຕ຺ຕາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕາ, ເວສາລິກາ ຈ ເຕ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕາ ຈາຕິ ເວສາລິກວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕາ, ອຣິຏ຺ຐຠິກ຺ຂຸ ຈ ກຓ຺ຏກສາມເຓໂຣ ຈ ເວສາລິກວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕາ ຈ ອຣິຏ຺ຐຠິກ຺ຂຸກຓ຺ຏກສາມເຓຣເວສາລິກວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ. ປຣູປຫາໂຣ ຈ ອຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ກງ຺ຂາວິຕຣຓຎ຺ຈ ປຣູປຫາຣອຎ຺ຎາຓກງ຺ຂາວິຕຣຓາ. ເກ ເຕ? ວາທາ. ເຕ ອາທິ ເຍສໍ ເຕຕິ ປຣູປຫາຣອຎ຺ຎາຓກງ຺ຂາວິຕຣຓາທໂຍ. ວທນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ວາທາ, ປຣູປຫາຣອຎ຺ຎາຓກງ຺ຂາວິຕຣຓາທໂຍ ວາທາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຣູ…ເປ… ວາທາ. ເກ ເຕ? ມິຈ຺ຉາວາທິໂນ. ອຣິຏ຺ຐ…ເປ… ປຸຕ຺ຕາ ຈ ປຣູປຫາຣ…ເປ… ວາທາ ຈ ມຫາສງ຺ຆິກາທໂຍ ຈ ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ນາມາຕິ ສມຸຈ຺ຈຍທ຺ວນ຺ທວເສນ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອານິສໍສກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ

ປກິຓ຺ຓກວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ

ຈຕຸຕ຺ຕິໍສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

ນິຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

ນິຄມຄາຖາສຸ ປຐມຄາຖາຍໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິກາເມນ ສາສນຸຊ຺ໂຊຕກາຣິນາ ປຣກ຺ກມພາຫຸນາ ນຣິນ຺ເທນ ອຊ຺ເຌສິໂຕ ໂສ ອຫໍ ວິນຍສງ຺ຄຫໍ ອກາສິນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ທຸຕິຍຕຕິຍຄາຖາຍໍ ເຕເນວ ປຣກ຺ກມພາຫຸນຣິນ຺ເທເນວ ກາຣິເຕ ຣມ຺ເມ ຣມຓີເຍ ປາສາທສຕມຓ຺ຑິເຕ ປາສາທານໍ ສເຕນ ປຏິມຓ຺ຑິເຕ ນານາທຸມຄຓາກິຓ຺ເຓ ຠາວນາຠິຣຕາລເຍ ຠາວນາຍ ອຠິຣຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາລຍຠູເຕ ສີຕລູທກສມ຺ປນ຺ເນ ເຊຕວເນ ເຊຕວນນາມເກ ວິຫາເຣ ວສໍ ວສນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ອຖ ວາ ວສໍ ວສນ຺ໂຕ ໂສຫໍ ໂສ ອຫໍ ໂຍຄີນໍ ຫິຕໍ ຫິຕຠູຕໍ ສາຣໍ ສາຣວນ຺ຕໍ ອິມໍ ອີທິສໍ ວິນຍສງ຺ຄຫໍ ອກາສິນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ເສສຄາຖາສຸ ອິມິນາ ຄນ຺ຖກຣເຓນ ຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ມຍ຺ຫໍ ສິທ຺ຘໍ, ອຎ຺ຎໍ ອິໂຕ ຄນ຺ຖກຣຓໂຕ ອຎ຺ຎຠູຕໍ ຍໍ ປຸຎ຺ຎໍ ມຍາ ປສຸຕໍ ໂຫຕິ, ເອເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຕສມ຺ຠເວ ຕາວຕິໍເສ ປໂມເທນ຺ໂຕ ສີລາຈາຣຄຸເຓ ຣໂຕ ປຎ຺ຈກາເມສຸ ອລຄ຺ໂຄ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຐມໍ ປຐມຠູຕໍ ຜລໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວານ ອນ຺ຕິເມ ອຕ຺ຕຠາວມ຺ຫິ ໂລກຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລໍ ນາຖໍ ນາຖຠູຕໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕຫິເຕ ຣຕໍ ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍໍ ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍນາມກໍ ມຸນິປຸງ຺ຄວໍ ມຸນິເສຏ຺ຐໍ ທິສ຺ວານ ຕສ຺ສ ຘີຣສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຄ຺ຄໍ ຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ລຠິຕ຺ວາ ຊິນສາສນໍ ໂສເຠຍ຺ຍໍ ໂສຠາເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຍໍ ປາກຏໂຍຊນາ.

ເອຕິສ຺ສາຍ ປນ ໂຍຊນາຍ ສຕິ ອາຈຣິຍວຣສ຺ສ ວຈນໍ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ. ກຖໍ? ເອຕ຺ຖ ຫິ ອິໂຕ ທຸຕິຍຠເວ ຕາວຕິໍສຠວເນ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອນ຺ຕິມຠເວ ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ລເຠຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ, ສາ ອຍຸຕ຺ຕຣູປາ ໂຫຕິ. ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ຫິ ສຕ຺ຕຠວໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປຏິສນ຺ຘິ ນຕ຺ຖິ, ຕາວຕິໍສານຎ຺ຈ ເທວານໍ ຠວສເຕນປິ ຠວສຫສ຺ເສນປິ ຠວສຕສຫສ຺ເສນປິ ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາໂລ ອປ຺ປຕ຺ຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ອຖາປິ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ມນຸສ຺ໂສ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ, ເອວມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄຕານໍ ອຣິຍານໍ ປຸນ ກາມຠວູປປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຠິຘມ຺ເມ ຍມກປ຺ປກຣເຓ (ຍມ. ໒.ອນຸສຍຍມກ. ໓໑໒) ‘‘ຣູປຘາຕຸຍາ ຈຸຕສ຺ສ ກາມຘາຕຸໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ເຕວ ອນຸສຍາ ອນຸເສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖາປິ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກເຍວ ຐຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜລໍ ລເຠຍ຺ຍາ’’ຕິ, ຕຖາ ຈ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວຈເນ ນ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ໂສເຠຍ຺ຍໍ ຊິນສາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸຠູຕຕ຺ຕເມວ ທິສ຺ສຕິ. ນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸຠູໂຕ ສາສນໍ ໂສຠາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ອຠິຘມ຺ມຕ຺ຖວິຠາວນິຍຎ຺ຈ –

‘‘ໂຊຕຍນ຺ຕໍ ຕທາ ຕສ຺ສ, ສາສນໍ ສຸທ຺ຘມານສໍ;

ປສ຺ເສຍ຺ຍໍ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍຎ຺ຈ, ຄຣຸໍ ເມ ສາຣິສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ. –

ຠິກ຺ຂຸຠູຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖາປິ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ທີຆາຍຸໂກ ຠຸມ຺ມເທໂວ ຫຸຕ຺ວາ ຕທາ ມນຸສ຺ໂສ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ, ເອວມ຺ປິ ເອກສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວກຠູໂຕ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວໂກ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ, ອາຈຣິໂຍ ປນ ສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິຘໂຣ ອເນກຄນ຺ຖກາຣໂກ ອເນເກສໍ ຄນ຺ຖກາຣການໍ ເຖຣານໍ ອາຈຣິຍປາຈຣິຍຠູໂຕ, ເຕນ ນ ເກວລໍ ອິເຘວ ອິມາ ຄາຖາໂຍ ຐປິຕາ, ອຖ ໂຂ ສາຣຕ຺ຖທີປນີນາມິກາຍ ວິນຍຏີກາຍ ອວສາເນ ຈ ຐປິຕາ, ຕສ຺ມາ ຠວິຕພ຺ພເມຕ຺ຖ ກາຣເຓນາຕິ ວີມໍສິຕພ຺ພເມຕໍ.

ອຖ ວາ ອິມິນາ…ເປ… ເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຐມໍ ຕາວ ຜລໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຕາວຕິໍເສ ປໂມທນສີລາຈາຣຄຸເຓ ຣຕໍ ປຎ຺ຈກາເມສຸ ອລຄ຺ຄຠາວສງ຺ຂາຕໍ ອານິສໍສໍ ປຕ຺ວານ ອນ຺ຕິເມ ອຕ຺ຕຠາວມ຺ຫິ…ເປ… ໂສເຠຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອຖ ວາ ອິມິນາ…ເປ… ປຎ຺ຈກາເມສຸ ອລຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ຕິເມ ອຕ຺ຕຠາວມ຺ຫິ…ເປ… ສທ຺ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຐມໍ ຜລໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ອຄ຺ຄຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຊິນສາສນໍ ໂສເຠຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຍຖາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຊິນສາສນໍ ໂສເຠສິ, ເອວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິໂຕ ອຎ຺ຎານິປິ ນຍານິ ຍຖາ ເຖຣສ຺ສ ວຈນານຸກູລານິ, ຕານິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ.

ນິຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຄມນກຖາ

໑.

ຊມ຺ພຸທີປຕເລ ຣມ຺ເມ, ມຣມ຺ມວິສເຍ ສຸເຕ;

ຕມ຺ພທີປຣຏ຺ເຐ ຐິຕໍ, ປຸຣໍ ຣຕນນາມກໍ.

໒.

ຊິນສາສນປຊ຺ໂຊຕໍ, ອເນກຣຕນາກຣໍ;

ສາຘຸຊ຺ຊນານມາວາສໍ, ໂສຓ຺ຓປາສາທລງ຺ກຕໍ.

໓.

ຕສ຺ມິໍ ຣຕນປຸຣມ຺ຫິ, ຣາຊາເນກຣຏ຺ຐິສ຺ສໂຣ;

ສິຣີສຸຘມ຺ມຣາຊາຕິ, ມຫາອຘິປຕີຕິ ຈ.

໔.

ເອວໍນາໂມ ມຫາເຕໂຊ, ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ ຘມ຺ມໂຕ;

ກາຣາເປສິ ຣາຊາ ມຓິ-ຈູຬໍ ມຫນ຺ຕເຈຕິຍໍ.

໕.

ຕສ຺ສ ກາເລ ພ຺ຣຫາຣຎ຺ເຎ, ຕິຣິໂຍ ນາມ ປພ຺ພໂຕ;

ປຸພ຺ພກາຣຎ຺ຎວາສີນໍ, ນິວາໂສ ຠາວນາຣໂຫ.

໖.

ອຏ຺ຐາຣສຫິ ໂທເສຫິ, ມຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸປາຄໂຕ;

ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ປຕ຺ໂຕ, ພທ຺ຘສີມາຍລງ຺ກໂຕ.

໗.

ຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ວສນ຺ໂຕ, ມຫາເຖໂຣ ສຸປາກໂຏ;

ຕິເປຏກາລງ຺ກາໂຣຕິ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ລທ຺ຘລຎ຺ຉໂນ.

໘.

ເຕຠາຕຸກນຣິນ຺ທານໍ, ຄຣຸຠູໂຕ ສຸເປສໂລ;

ກຸສໂລ ປຣິຍຕ຺ຕິມ຺ຫິ, ປຏິປຕ຺ຕິມ຺ຫິ ກາຣໂກ.

໙.

ໂສຫໍ ລຊ຺ຊີເປສເລຫິ, ຠິກ຺ຂູຫິ ອຠິຍາຈິໂຕ;

ສາສນສ຺ໂສປກາຣາຍ, ອກາສິໍ ສີລວຑ຺ຒນໍ.

໑໐.

ວິນຍາລງ຺ກາຣໍ ນາມ, ລຊ຺ຊີນໍ ອຸປກາຣກໍ;

ສຸຏ຺ຐຸ ວິນຍສງ຺ຄຫ-ວຓ຺ຓນໍ ສາຘຸເສວິຕໍ.

໑໑.

ຣູປຉິທ຺ທນາສກຓ຺ເຓ, ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຊິນສາສເນ;

ຉິທ຺ທສຸຎ຺ຎສຸຎ຺ຎຣູເປ, ກລິຍຸຄມ຺ຫິ ອາຄເຕ.

໑໒.

ນິຏ຺ຐາປິຕາ ອຍໍ ຏີກາ, ມຍາ ສາສນກາຣຓາ;

ທ຺ວີສຸ ໂສຓ຺ຓວິຫາເຣສຸ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ລທ຺ຘເກຕຸນາ.

໑໓.

ອິມິນາ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ, ອຎ຺ເຎນ ກຸສເລນ ຈ;

ອິໂຕ ຈຸຕາຫໍ ທຸຕິເຍ, ອຕ຺ຕຠາວມ຺ຫິ ອາຄເຕ.

໑໔.

ຫິມວນ຺ຕປເທສມ຺ຫິ, ປພ຺ພເຕ ຄນ຺ຘມາທເນ;

ອາສນ຺ເນ ມຓິຄຸຫາຍ, ມຎ຺ຊູສກທຸມສ຺ສ ຈ.

໑໕.

ຕສ຺ມິໍ ເຫສ຺ສໍ ຠຸມ຺ມເທໂວ, ອຕິທີຆາຍຸໂກ ວໂຣ;

ປຎ຺ຎາວີຣິຍສມ຺ປນ຺ໂນ, ພຸທ຺ຘສາສນມາມໂກ.

໑໖.

ຍາວ ຕິຏ຺ຐຕິ ສາສນໍ, ຕາວ ເຈຕິຍວນ຺ທນໍ;

ໂພຘິປູຊໍ ສງ຺ຆປູຊໍ, ກເຣຍ຺ຍໍ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ.

໑໗.

ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິປນ຺ນານໍ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກເຣຍ຺ຍຫໍ;

ປຣິຍຕ຺ຕາຠິຍຸຕ຺ຕານໍ, ກງ຺ຂາວິໂນທເຍຍ຺ຍຫໍ.

໑໘.

ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ, ຣາຊູນໍ ສຫາໂຍ ອສ຺ສໍ;

ສາສນໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ, ວາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອສ຺ສໍ.

໑໙.

ສາສນນ຺ຕຣຘາເນ ຕຸ, ມຎ຺ຊູສໍ ຣຸກ຺ຂມຸຕ຺ຕມໍ;

ນນ຺ທມູລຎ຺ຈ ປພ຺ຠາຣໍ, ນິຈ຺ຈໍ ປູຊໍ ກເຣຍ຺ຍຫໍ.

໒໐.

ຍທາ ຕຸ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ມຫາຍສາ;

ຕທາ ເຕສໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ, ອຸປຏ຺ຐານໍ ກເຣຍ຺ຍຫໍ.

໒໑.

ເຕເນວ ອຕ຺ຕຠາເວນ, ຍາວ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ ອຫໍ;

ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທມ຺ຫິ, ມນຸສ຺ເສສຸ ຠວາມຫໍ.

໒໒.

ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ປພ຺ພຊິຕ຺ວານ ສາສເນ;

ໂຕສຍິຕ຺ວານ ຊິນໍ ຕໍ, ລເຠ ພ຺ຍາກຣຓຸຕ຺ຕມໍ.

໒໓.

ພ຺ຍາກຣຓໍ ລຠິຕ຺ວານ, ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພປາຣມີ;

ອນາຄຕມ຺ຫິ ອທ຺ຘາເນ, ພຸທ຺ໂຘ ເຫສ຺ສໍ ສເທວເກຕິ.

ວິນຍາລງ຺ກາຣຏີກາ ສມຕ຺ຕາ.