📜
ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ
ວິນຍປິຏເກ
ວິນຍາລງ຺ກາຣ-ຏີກາ (ປຐໂມ ຠາໂຄ)
ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ
ມຸຕ຺ຕຫາຣາທິນຍຄາຖາ
ໂຍ ¶ ¶ ໂລເກ ໂລກໂລໂກ ວຣຕຣປຣໂທ ຣາຊຣາຊຄ຺ຄຊຎ຺ໂຎ;
ອາກາສາກາຣກາໂຣ ປຣມຣຕິຣໂຕ ເທວເທວນ຺ຕວຊ຺ໂຊ.
ສໍສາຣາສາຣສາໂຣ ສຸນຣນມນໂຕ ມາຣຫາຣນ຺ຕຣຏ຺ໂຐ;
ໂລກາລງ຺ກາຣກາໂຣ ອຕິສຕິຄຕິມາ ຘີຣວີຣຕ຺ຕຣມ຺ໂມ.
ສີຫນິວຕ຺ຕນນຍຄາຖາ
ສໍສາຣຈກ຺ກວິທ຺ຘໍສໍ, ¶ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ຕໍ ສຸມານສໍ;
ສໍນມາມິ ສຸຄຸເຓສໍ, ສໍເທສິຕສຸທຸທ຺ທສໍ.
ອໂນຕຕ຺ໂຕທກາວຕ຺ຕນຍຄາຖາ
ເຍນ ¶ ວິທ຺ຘໍສິຕາ ປາປາ, ເຍນ ນິພ຺ພາປິຕາ ທຣາ;
ເຍນ ໂລກາ ນິສ຺ສຣິສຸໍ, ເຍນ ຈາຫໍ ນມາມິ ຕໍ.
ຈຕຸທີປຈກ຺ກວຕ຺ຕນນຍຄາຖາ
ສງ຺ຆໍ ສສງ຺ຆໍ ນມາມິ, ວນ຺ຕນ຺ຕວຣຘມ຺ມຊໍ;
ມຄ຺ຄຄ຺ຄມນຜລຏ຺ຐໍ, ສຸສໍສໍ ສຸຠມານສໍ.
ອພ຺ຍເປຕຈຕຸປາທອາທິຍມກຄາຖາ
ວິນຍໍ ວິນຍໍ ສາຣໍ, ສງ຺ຄຫໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣໍ;
ຈຣິຍໍ ຈຣິຍໍ ວນ຺ເທ, ປຣມໍ ປຣມໍ ສຸຕໍ.
ພ຺ຍເປຕຈຕຸປາທອາທິອນ຺ຕຍມກຄາຖາ
ປກາເຣ ພຫຸປກາເຣ, ສາຄເຣ ຄຸຓສາຄເຣ;
ຄຣໂວ ມມ ຄຣໂວ, ວນ຺ທາມິ ອຠິວນ຺ທາມິ.
ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕເຍ ຄນ຺ຖກາເຣ, ຄຣູສຸ ສາທຣໍ ມຍາ;
ກເຕນ ນມກ຺ກາເຣນ, ຫິຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອຸປທ຺ທເວ.
ສິກ຺ຂາກາເມຫິ ¶ ຘີເຣຫິ, ຊິນສາສນກາຣິຠິ;
ຠິກ຺ຂູຫິ ວິນຍຎ຺ຎູຫິ, ສາທຣໍ ອຠິຍາຈິໂຕ.
ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມິ ວິນຍ-ສງ຺ຄຫໍ ປີຕິວຑ຺ຒນໍ;
ຠິກ຺ຂູນໍ ເວນຍິການໍ, ຍຖາສຕ຺ຕິພລໍ ອຫໍ.
ໂປຣາເຓຫິ ກຕາ ຏີກາ, ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຖິ ສາ ປນ;
ອຕິສງ຺ເຂປຠາເວນ, ນ ສາເຘຕິ ຍຖິຈ຺ຉິຕໍ.
ຕສ຺ມາ ຫິ ນານາສຕ຺ເຖຫິ, ສາຣມາທາຍ ສາຘຸກໍ;
ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣໍ, ກຣິສ຺ສໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.
ວິນຍາລງ຺ກາຣໍ ນາມ, ເປສລານໍ ປໂມທນໍ;
ອິມໍ ປກຣຓໍ ສພ຺ເພ, ສມ຺ມາ ຘາເຣນ຺ຕຸ ສາຘໂວຕິ.
ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ
ວິວິຘວິເສສນຍສມນ຺ນາຄຕໍ ¶ ກາຍວາຈາວິນຍນກຣຓສມຕ຺ຖໍ ລຊ຺ຊິເປສລຠິກ຺ຂູນໍ ສໍສຍວິໂນທນກາຣກໍ ໂຍຄາວຈຣປຸຄ຺ຄລານໍ ສີລວິສຸທ຺ຘິສມ຺ປາປກໍ ຊິນສາສນວຸຑ຺ຒິເຫຕຸຠູຕໍ ປກຣຓມິທມາຣຠິຕຸກາໂມ ອຍມາຈຣິຍາສໂຠ ປຐມໍ ຕາວ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມປຓາມາຣຫຠາວອຠິເຘຍ຺ຍກຣຓເຫຕຸ ກຣຓປ຺ປກາຣປກຣຓາຠິຘານນິມິຕ຺ຕປໂຍຊນານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາໂມ ວຸຕ຺ໂຕ ປຓາເມຕພ຺ພປຓາມອຕ຺ຖທສ຺ສນໂຕ. ສຣຓໍ ສພ຺ພປາຓິນນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຓາມາຣຫຠາໂວ ປຓາມເຫຕຸທສ຺ສນໂຕ. ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ອຠິເຘຍ຺ໂຍ ອິມສ຺ສ ປກຣຓສ຺ສ ອຕ຺ຖຠາວໂຕ. ວິປ຺ປກິຓ຺ຓມເນກຕ຺ຖາຕິ ກຣຓເຫຕຸ ເຕເນວກາຣເຓນ ປກຣຓສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ສມາຫຣິຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຖ, ທສ຺ສຍິສ຺ສມນາກຸລນ຺ຕິ ກຣຓປ຺ປກາໂຣ ເຕນາກາເຣນ ປກຣຓສ຺ສ ກຣຓໂຕ. ປກຣຓາຠິຘານໍ ປນ ສມາຫຣິຕສທ຺ທສ຺ສ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ທສ຺ສິຕໍ ສມາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສເນເນວ ອິມສ຺ສ ປກຣຓສ຺ສ ວິນຍສງ຺ຄຫອິຕິ ນາມສ຺ສ ລຠນໂຕ.
ນິມິຕ຺ຕໍ ¶ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣວເສນ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ນາມ ກຣຸຓາ, ຕໍ ທສ຺ສນກິຣິຍາຍ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ທສ຺ສິຕໍ ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ທສ຺ສນກິຣິຍາຍ ອຠາວໂຕ. ພາຫິຣໍ ນາມ ໂສຕຸຊນສມູໂຫ, ຕໍ ໂຍຄາວຈຣຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ກຣຸຓາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ. ປໂຍຊນໍ ປນ ທຸວິຘໍ ປຓາມປໂຍຊນປກຣຓປໂຍຊນວເສນ. ຕຕ຺ຖ ປຓາມປໂຍຊນໍ ນາມ ອນ຺ຕຣາຍວິໂສສນປສາທຊນນາທິກໍ, ຕໍ ສຣຓໍ ສພ຺ພປາຓິນນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ທສ຺ສິຕໍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ສຕິ ຜລສ຺ສ ອວິນາຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຠິຘມ຺ມຏີກາຈຣິເຍນ ‘‘ຄຸຓວິເສສວາ ຫິ ປຓາມາຣໂຫ ¶ ໂຫຕິ, ປຓາມາຣເຫ ຈ ກໂຕ ປຓາໂມ ວຸຕ຺ຕປ຺ປໂຍຊນສິທ຺ຘິກໂຣວ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ໑). ປກຣຓປໂຍຊນມ຺ປິ ທຸວິຘໍ ມຸຂ຺ຍານຸສງ຺ຄິກວເສນ. ເຕສຸ ມຸຂ຺ຍປໂຍຊນໍ ນາມ ພ຺ຍຎ຺ຊນານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນໍ ປກາສນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ອຸທ຺ທິສນໍ ອຸທ຺ເທສາປນຎ຺ຈ, ຕໍ ວິນເຍ ປາຏວຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸສງ຺ຄິກປໂຍຊນໍ ນາມ ສີລາທິອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານນ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ສມາຫຣິຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຖ ທສ຺ສຍິສ຺ສນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ສາມຕ຺ຖິເຍນ ທສ຺ສິຕໍ ເອກຕ຺ຖ ສມາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສເນ ສຕິ ຕທຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທິນາ ກຕປໂຍຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ຕທຕ຺ຖສິຊ຺ຌນໂຕຕິ.
ກິມຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມາທໂຍ ອາຈຣິເຍນ ກຕາ, ນນຸ ອຘິປ຺ເປຕຄນ຺ຖາຣມ຺ໂຠວ ກາຕພ຺ໂພຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອຕ຺ຖ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ຕພ຺ພິຫຕນ຺ຕຣາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອນາຍາເສນ ຄນ຺ຖປຣິສມາປນຕ຺ຖໍ. ປຓາມາຣຫຠາວວຈນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາຣິຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ວິຎ຺ຎູນໍ ໂຕສາປນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປກຣຓສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ. ອຠິເຘຍ຺ຍກຖນໍ ວິທິຕາຠິເຘຍ຺ຍສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎູນໍ ອຸຄ຺ຄຫຘາຣຓາທິວເສນ ປຏິປຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ. ກຣຓເຫຕຸກຖນໍ ອກາຣເຓ ກຕສ຺ສ ວາຍາມສ຺ສ ນິປ຺ຜລຠາວໂຕ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປນຕ຺ຖໍ. ກຣຓປ຺ປກາຣກຖນໍ ວິທິຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ໂສຕູນໍ ອຸຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ຣຸຈິຊນນຕ຺ຖໍ. ອຠິຘານທສ຺ສນໍ ໂວຫາຣສຸຂຕ຺ຖໍ. ນິມິຕ຺ຕກຖນໍ ອາສນ຺ນກາຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ປໂຍຊນທສ຺ສນໍ ທຸວິຘປໂຍຊນກາມີນໍ ໂສຕູນໍ ສມຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖນ຺ຕິ.
ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມປໂຍຊນໍ ປນ ພຫູຫິ ປກາເຣຫິ ວິຕ຺ຖາຣຍນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ຄນ຺ຖຄຣຸຠາວໂມຈນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ອຘິປ຺ເປຕປໂຍຊນເມວ ກຖຍິມ຺ຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ –
ກຕສ຺ສ ຣຕນຕ຺ຕເຍ;
ອານຸຠາເວນ ໂສເສຕ຺ວາ;
ອນ຺ຕຣາເຍ ອເສສໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ ໗);
ອຍເມຕ຺ຖ ສມຸທາຍຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ປນ ອວຍວຕ຺ໂຖ – ອຫໍ ສພ຺ພປາຓີນໍ ສຣຓໍ ສຣຓີຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສາມິ, ນມສ຺ສິຕ຺ວາ ໂຍຄາວຈຣຠິກ຺ຂູນໍ ວິນເຍ ປາຏວຕ຺ຖາຍ ອເນກຕ຺ຖວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍໍ ເອກຕ຺ຖ ສມາຫຣິຕ຺ວາ ອນາກຸລໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສຍິສ຺ສໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມີຕິ ໂຍຊນາ.
ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຖຸ. ກິໍ ຕໍ? ພຸທ຺ຘາທິຣຕນໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ສຣຓຄຕາ ສປ຺ປຸຣິສາ ສຣຓຄມນສມງ຺ຄິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາທິຣຕນໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ວສນ຺ຕິ ອາວສນ຺ຕິ ນິວສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຫິ ອາຘາໂຣ, ອາຣມ຺ມຓິກໍ ອາເຘຍ຺ໂຍຕິ. ອິໂຕ ປຣານິປິ ວຕ຺ຖຸສທ຺ທສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖາທີນິ ອາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອິຘ ປນ ຄນ຺ຖວິຕ຺ຖາຣປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ສມູໂຫຕິ ຕຍໍ, ຕໂຍ ອໍສາ ອວຍວາ ອສ຺ສາຕິ ວາ ຕຍໍ. ກິໍ ຕໍ? ສມຸທາໂຍ. ວຕ຺ຖູນໍ ຕຍນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ. ກິໍ ຕໍ? ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຕ຺ຕຍໍ. ນມສ຺ສາມີຕິ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ, ອນມິນ຺ຕິ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ. ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກາເລ ຕ຺ວາ-ປຈ຺ຈໂຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາລິໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຐໂມ ວິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ, ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍໍ ເອກຕ຺ຖ ທສ຺ສນກາເລ ອຕີຕກາລິໂກ, ຕສ຺ມາ ທຸຕິໂຍ ວິຄ຺ຄໂຫ. ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນ ອຕ຺ຖໂຍຊນາຍປິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາລອຕີຕກາລວເສນ ໂຍຊນາ ກຕາ.
ສຣຕິ ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓໍ. ກິໍ ຕໍ? ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຕ຺ຕຍໍ. ຕຎ຺ຫິ ສຣຓຄຕານໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ທຸກ຺ຂໍ ທຸຄ຺ຄຕິວິນິປາຕໍ ¶ ສໍກິເລສໍ ສຣຕິ ຫິໍສຕິ ວິນາເສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ –
‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑),
‘‘ເອວໍ ¶ ພຸທ຺ຘໍ ສຣນ຺ຕານໍ;
ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂໂວ;
ຠຍໍ ວາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ວາ;
ໂລມຫໍໂສ ນ ເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙);
ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປທໍ ‘‘ນາຖ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ເວວຈນຠູຕໍ ກິຕສຸທ຺ຘນາມປທໍ ໂຫຕິ, ນ ກິຕມຕ຺ຕປທໍ, ຕສ຺ມາ ຘາຕ຺ວຕ຺ໂຖ ອນ຺ໂຕນີໂຕ. ‘‘ສຣ ຫິໍສາຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຫິໍສຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພປາຓີນໍ ສຣຓໍ ຫິໍສກໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຍມາເນ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ສພ຺ພປາຓີນໍ ສຣຓໍ ສຣຓີຠູຕໍ ນາຖຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ວິຎ຺ຎາຍມາເນເຍວ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເຕເນວ ຈ ກາຣເຓນ ອຕ຺ຖໂຍຊນາຍມ຺ປິ ຕຖາ ໂຍຊນາ ກຕາ. ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ນິຣວເສສຕ຺ຖວາຈກໍ ສພ຺ພນາມປທໍ. ສຫ ອເວນ ໂຍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສພ຺ໂພຕິ ກເຕ ປນ ສກລ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ສມຸທາຍວາຈກໍ ສມາສນາມປທໍ ໂຫຕິ. ປາໂຓ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ປາຓິໂນ, ປາໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ສພ຺ເພ ປາຓິໂນ ສພ຺ພປາຓິໂນ, ເຕສໍ ສພ຺ພປາຓີນໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ສພ຺ພໂລກສຣຓຠາວໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ນມສ຺ສນາຣຫຠາວໍ, ນມສ຺ສນາຣເຫ ຈ ກຕາຍນມສ຺ສນກິຣິຍາຍ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິກຣຠາວໍ, ອຕ຺ຕໂນ ກິຣິຍາຍ ຈ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.
ເອວໍ ສເຫຕຸກໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປກຣຓາຣມ຺ຠສ຺ສ ສນິມິຕ຺ຕໍ ມຸຂ຺ຍປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ວິນເຍ ¶ ປາຏວຕ຺ຖາຍ, ໂຍຄາວຈຣຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິນເຍ ປາຏວຕ຺ຖາຍາຕິ ມຸຂ຺ຍປໂຍຊນທສ຺ສນໍ, ຕໍທສ຺ສເນນ ຈ ອນຸສງ຺ຄິກປໂຍຊນມ຺ປິ ວິຠາວິຕເມວ ໂຫຕິ ກາຣເຓ ສິທ຺ເຘ ກາຣິຍສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ໂຍຄາວຈຣຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ພາຫິຣນິມິຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ຕສ຺ມິໍ ທສ຺ສິເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ທີປິຕເມວ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ຎາເຕ ອາຣມ຺ມຓິກສ຺ສ ຎາຕພ຺ພໂຕ. ຕຕ຺ຖ ວິວິຘາ ນຍາ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິນໂຍ, ທຸວິຘປາຕິໂມກ຺ຂທຸວິຘວິຠງ຺ຄປຎ຺ຈວິຘປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສປຎ຺ຈອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘສຕ຺ຕອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ວິວິຘາ ອເນກປ຺ປກາຣາ ນຍາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ວິເສສາ ນຍາ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິນໂຍ, ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປໂຍຊນາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິນຍາທໂຍ ວິເສສາ ນຍາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ວິເນຕີຕິ ວິນໂຍ. ກາໂຍ ວິເນຕິ ກາຍວາຈາໂຍ, ອິຕິ ກາຍວາຈານໍ ວິນຍນໂຕ ວິນໂຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ –
‘‘ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາ ¶ ;
ວິນຍນໂຕ ເຈວ ກາຍວາຈານໍ;
ວິນຍຕ຺ຖວິທູຫິ ອຍໍ;
ວິນໂຍ ‘ວິນໂຍ’ຕິ ອກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ);
ໂກ ໂສ? ວິນຍປິຏກໍ. ຕສ຺ມິໍ ວິນເຍ. ປຏຕິ ວິຍຕ຺ຕຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຏຸ. ໂກ ໂສ? ປຓ຺ຑິໂຕ. ປຏຸໂນ ຠາໂວ ປາຏວໍ. ກິໍ ຕໍ? ຎາຓໍ. ອສຕິ ກາຣຓານຸຣູປໍ ຠວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກ ໂສ? ປໂຍຊນໍ. ປາຏວເມວ ອຕ຺ໂຖ ປາຏວຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ປາຏວຕ຺ຖາຍ, ວິນຍປິຏເກ ໂກສລ຺ລຎາຓປໂຍຊນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຸຎ຺ຊນໍ ໂຍໂຄ, ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາໂຣ. ອວຈຣນ຺ຕີຕິ ອວຈຣາ, ໂຍເຄ ອວຈຣາ ໂຍຄາວຈຣາ, ກມ຺ມຏ຺ຐານິກາ ຠິກ຺ຂູ. ສໍສາເຣ ຠຍໍ ອິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຠິກ຺ຂູ, ໂຍຄາວຈຣາ ຈ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຈາຕິ ໂຍຄາວຈຣຠິກ຺ຂູ, ເຕສໍ ໂຍຄາວຈຣຠິກ຺ຂູນໍ. ເອເຕນ ¶ ວິນເຍ ປຏຸຠາໂວ ນາມ ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ນ ຄຫຏ຺ຐຕາປສປຣິພ຺ພາຊກາທີນໍ. ຠິກ຺ຂູສຸ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ນິຍຸຕ຺ຕານໍ ລຊ຺ຊິເປສລຠິກ຺ຂູນໍເຍວ, ນ ວິສ຺ສຏ຺ຐກມ຺ມຏ຺ຐານານໍ ອລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.
ເອວໍ ປກຣຓາຣມ຺ຠສ຺ສ ສນິມິຕ຺ຕໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສເຫຕຸກໍ ອຠິເຘຍ຺ຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິປ຺ປກິຓ຺ຓມເນກຕ຺ຖ, ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ອເນກຕ຺ຖາຕິ ອິມິນາ ປກຣຓາຣມ຺ຠສ຺ສ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ ເຫຕຸມນ຺ຕວິເສສນຕ຺ຕາ, ອິມສ຺ສ ອເນກຕ຺ຖວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕ຺ຕາເຍວ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອາຣມ຺ໂຠ ໂຫຕິ, ນ ອວິປ຺ປກິຓ຺ເຓ ສຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ສມາຫຣິຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຖ ທສ຺ສຍິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ). ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ປກຣຓາຠິເຘຍ຺ຍໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຣຕິ ວິກ຺ຂິປຕີຕິ ກິຓ຺ໂຓ, ປກາເຣນ ກິຓ຺ໂຓ ປກິຓ຺ໂຓ, ວິວິເຘນ ປກິຓ຺ໂຓ ວິປ຺ປກິຓ຺ໂຓ. ໂກ ໂສ? ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ.
ອເນກຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຂ຺ຍາວາຈໂກ ສພ຺ພນາມິໂກ ເອກ-ສທ຺ໂທ, ນ ເອໂກ ອເນເກ. ພຫ຺ວຕ຺ຖວາຈໂກ ອເນກສທ຺ໂທ. ເອກນ຺ຕເອກວຈນນ຺ໂຕປິ ເອກ-ສທ຺ໂທ ນ-ອິຕິນິປາເຕນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນນ຺ໂຕ ຊາໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ອເນກຕ຺ຖ ພຫູສູຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປາຣາຊິກກຓ຺ຑຏ຺ຐກຖາທີສຸ ອເນເກສຸ ປກຣເຓສູຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂປຣາຓຏີກາຍໍ ປນ ອເນກຕ຺ຖາຕິ ອເນເກສຸ ສິກ຺ຂາປທປເທເສສູຕິ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອຸປຣິ ‘‘ສມາຫຣິຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຖາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ‘‘ອເນກຕ຺ຖວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ເອກຕ຺ຖ ສມາຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ສຫໂຍຄີຠູຕຕ຺ຕາ ອເນເກສຸ ສິກ຺ຂາປທປເທເສສຸ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ເອກສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທປເທເສ ສມາຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ, ໂສ ຈ ອຕ຺ໂຖ ອຍຸຕ຺ໂຕ. ກສ຺ມາ? ອເນເກສຸ ປກຣເຓສຸ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ເອກສ຺ມິໍ ປກຣເຓ ສມາຫຣິຕ຺ວາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ປນ ‘‘ເອກຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ເອກໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອເນເກສຸ ສິກ຺ຂາປທປເທເສສຸ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓໍ ເອກໂຕ ສມາຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ໂສ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ.
ປກຏ຺ຐານໍ ອາຬີຕິ ປາຬິ, ອຸຕ຺ຕມານໍ ວຈນານໍ ອນຸກ຺ກໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠທໍ ອຕ຺ຖໍ ປາເລຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ປາຬິ, ລຬານມວິເສໂສ. ກາ ສາ? ວິນຍຕນ຺ຕິ. ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ມຸຕ຺ໂຕ, ປາຬິໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ ປາຬິມຸຕ຺ໂຕ. ຉິນ຺ທິຍເຕ ອເນນາຕິ ຉໂຍ, ນີຫຣິຕ຺ວາ ຉໂຍ ນິຈ຺ຉໂຍ, ວິເສເສນ ນິຈ຺ຉໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຂິລມທ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ສທ຺ທນໂຍ ອຕ຺ຖນໂຍ ຈ. ປາຬິມຸຕ຺ໂຕ ຈ ໂສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈາຕິ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໍ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍໍ. ອິທຎ຺ຈ ‘‘ອານຄຣາ ຂທິຣວນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ເຍຠຸຍ຺ຍນຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຖຈິ ປາຬິວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສປິ ທິສ຺ສນໂຕ. ໂປຣາຓຏີກາຍໍ ປນ ປາຬິວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ເອວໍ ເອກເທສສຣູເປກເສສວເສນ ວາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ທຸຕິຍນໂຍປິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ປາຬິວິນິຈ຺ຉຍປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉເຍຫິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ອຠາວາ ກິເມເຕນ ຄນ຺ຖຄຣຸກເຣນ ປາຬິມຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ. ວິເສສນຎ຺ຫິ ສມ຺ຠວພ຺ຍຠິຈາເຣ ຈ ສຕິ ສາຕ຺ຖກໍ ສິຍາຕິ ປຐມນໂຍວ ອາຣາຘນີໂຍ ໂຫຕິ.
ເອວໍ ສເຫຕຸກໍ ອຠິເຘຍ຺ຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສມາຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ. ທຸວິໂຘ ເຫຕ຺ຖ ກຣຓປ຺ປກາໂຣ ເອກຕ຺ຖສມາຫຣຓອນາກຸລກຣຓວເສນ. ໂສ ທຸວິໂຘປິ ເຕນ ປກາເຣນ ປກຣຓສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ກຣຓປ຺ປກາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມາຫຣິສ຺ສາມີຕິ ສມາຫຣິຕ຺ວາ, ສໍ-ສທ຺ໂທ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຂິປິຍ ອາຫຣິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາຄຕກາລິກວເສນ ປຈ຺ຈມາເນນ ‘‘ທສ຺ສຍິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ¶ ປເທນ ສມານກາລຕ຺ຕາ ອນາຄຕກາລິໂກ ອິຘ ຕ຺ວາ-ປຈ຺ຈໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອກຕ຺ຖາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ອິຘ ວິນຍສງ຺ຄຫປ຺ປກຣເຓ. ເອກຕ຺ຖາຕິ ວາ ເອກໂຕ. ທສ຺ສຍິສ຺ສນ຺ຕິ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມິ, ຎາປຍິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກຸລຕິ ພ຺ຍາກຸລຕີຕິ ອາກຸໂລ, ນ ອາກຸໂລ ¶ ອນາກຸໂລ, ປຸພ຺ພາປຣພ຺ຍາກິຓ຺ຓວິຣຫິໂຕ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອນາກຸລນ຺ຕິ ປນ ຠາວນປຸໍສກໍ, ຕສ຺ມາ ກຣຘາຕຸມເຍນ ກຕ຺ວາສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສນກິຣິຍາຍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.
ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມາທິກໍ ປຸພ຺ພກຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຍ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉເຍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ, ເຕສໍ ອນຸກ຺ກມກຣຓຕ຺ຖໍ ມາຕິກໍ ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ມາຕິກາ’’ຕິອາທິມາຫ. ມາຕິກາຍ ຫິ ອສຕິ ທສ຺ສິຕວິນິຈ຺ຉຍາ ວິກິຣນ຺ຕິ ວິຘໍເສນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ສຸຕ຺ເຕນ ອສງ຺ຄຫິຕານິ ປຸປ຺ຜານິ. ສນ຺ຕິຍາ ປນ ມາຕິກາຍ ທສ຺ສິຕວິນິຈ຺ຉຍາ ນ ວິກິຣນ຺ຕິ ນ ວິຘໍເສນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕານິ ປຸປ຺ຜານິ. ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຊານິຕຸກາເມຫິ ມາຕິການຸສາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕວິນິຈ຺ຉຍໍ ປຕ຺ວາ ໂສ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ຊານິຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ມາຕິກາ ຐປິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉເຍ. ອຍນ຺ຕິ ອຍໍ ມຍາ ວກ຺ຂມານາ. ມາຕາ ວິຍາຕິ ມາຕິກາ. ຍຖາ ຫິ ປຸຕ຺ຕາ ມາຕິໂຕ ປຠວນ຺ຕິ, ເອວໍ ນິທ຺ເທສປທານິ ອຸທ຺ເທສໂຕ ປຠວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸທ຺ເທໂສ ມາຕິກາ ວິຍາຕິ ‘‘ມາຕິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.
ທິວາເສຍ຺ຍາຕິອາທີສຸ ທິວາເສຍ຺ຍາ ທິວາເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາ. ປຣິກ຺ຂາໂຣ ປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉຍກຖາ…ເປ… ປກິຓ຺ຓກໍ ປກິຓ຺ຓກວິນິຈ຺ຉຍກຖາຕິ ໂຍຊນາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ທິວາສຍນວິນິຈ຺ຉຍກຖາ ສມຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອິທມຕ຺ໂຖ ວາ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ວາ ປຣິສມາປນຕ຺ໂຖ ວາ. ເຕສຸ ອິທມຕ຺ເຖ ກາ ສາ? ທິວາເສຍ຺ຍາ…ເປ… ປກິຓ຺ຓກໍ ອິຕິ ອຍນ຺ຕິ. ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ¶ ກຖໍ ສາ? ທິວາເສຍ຺ຍາ…ເປ… ປກິຓ຺ຓກໍ ອິຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ. ປຣິສມາປນຕ຺ເຖ ສາ ກິຕ຺ຕເກນ ປຣິສມຕ຺ຕາ? ທິວາເສຍ຺ຍາ…ເປ… ປກິຓ຺ຓກໍ ອິຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ປຣິສມຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມສໍ ປນ ທິວາເສຍ຺ຍາທິປທານໍ ວາກ຺ຍວິຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ເຖ ອິຘ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອຕິປປຎ຺ໂຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສຕູນຎ຺ຈ ທຸສ຺ສລ຺ລກ຺ຂຓີໂຍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິເຍວ ຍຖານຸຣູປໍ ວກ຺ຂາມ.
ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑. ທິວາເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໑. ເອວໍ ¶ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກຖານໍ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຖາຐປິຕມາຕິການຸກ຺ກເມນ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ທິວາເສຍ຺ຍາຕິ ທິວານິປຊ຺ຊນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ມາຕິກາປເທສຸ ສມຠິນິວິຏ຺ຐສ຺ສ ‘‘ທິວາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ທິວານິປຊ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ທິວາ-ສທ຺ໂທ ອຫວາຈໂກ ອາກາຣນ຺ໂຕ ນິປາໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍໍ ‘‘ອານຸກູລ຺ເຍຕຸ ສທ຺ຘຎ຺ຈ, ນຕ຺ຕໍ ໂທໂສ ທິວາ ຕ຺ວເຫ’’ຕິ. ສຍນໍ ເສຍ຺ຍາ, ກຣຊກາຍຄຕຣູປານໍ ອຸທ຺ຘໍ ອນຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ທີຆວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປວຕ຺ຕນສງ຺ຂາໂຕ ອິຣິຍາປຖວິເສໂສ. ທິວາກາລສ຺ມິໍ ເສຍ຺ຍາ ທິວາເສຍ຺ຍາ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນາ, ເອຕສ຺ມິໍ ກາເລ ສຍນອິຣິຍາປຖກຣຓນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທິວານິປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.
ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ທິວາສຍເນ ອຍໍ ວກ຺ຂມາໂນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ອນຸຊານາມິ…ເປ… ວຈນໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໗) ອຍໍ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ອາຄໂຕ ຠຄວຕາ ¶ ອາຫຈ຺ຈຠາສິໂຕ ຎາປກປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ທິວາ ປຏິສລ຺ລີຍນ຺ເຕນາຕິ ທິວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ເຕນ. ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸນ຺ຕິ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ. ‘‘ທິວາ…ເປ… ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຎາປ຺ຍໍ. ນນຸ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຍໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ອຖ ກຖເມຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ທິວານິປຊ຺ຊເນ. ຈ-ສທ຺ໂທ ວາກ຺ຍາຣມ຺ຠໂຊຕໂກ, ກິຎ຺ຈາປິ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕສມຸທາໂຍ, ຍທິປີຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ອຍໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ປນ ຕຖາປິ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໗) ທຸກ຺ກຏໍ ຍສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອສຕິ ຠຄວໂຕ ວຈເນ ກຖໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ວິວຣິຕ຺ວາ…ເປ… ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອເຕນ ຠຄວໂຕ ອນຸຊານນມ຺ປິ ຕໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ກຕອຊ຺ຌາຈາຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໗໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໗໗) ປນ ‘‘ເມຖຸນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂປຣາຓຏີກາຍມ຺ປິ ຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເມຖຸນວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ ເມຖຸນລກ຺ຂຓສ຺ສ ອຠາວາ. ນນຸ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ ນາມ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ, ອຖ ກສ຺ມາ ¶ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິອາທິ. ນ ເກວລໍ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣາທີຫິ ເອວ ອຏ຺ຐກຖາ ຐປິຕາ, ອຖ ໂຂ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ຠຄວຕາ ອພ຺ຍາກຕໍ ຕນ຺ຕິປທໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພສໍເຍວ ອຕ຺ໂຖ ກຖິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ພຸທ຺ເຘເນວ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນກ຺ກໂມປິ ຠາສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຫິ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕາ ປກິຓ຺ຓກເທສນາເຍວ ອຏ຺ຐກຖາຕິ.
ກິໍ ¶ ປເນຕ຺ຖ ເອຕໍ ທິວາ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ສິທ຺ຘໍ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎນປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ເອຕໍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນໍ ນ ເກວລໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ສິທ຺ຘໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ທິວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໓໒໓) ອິມິນາ ປຣິວາຣປາເຐນປິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ກຕຣສ຺ມິໍ ປນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ເວສາລິຍໍ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ ທິວາ ວິຫາຣຄໂຕ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ວາຕຸປຕ຺ຖທ຺ຘານິ ອເຫສຸໍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຄນ຺ຘຎ຺ຈ ມາລຎ຺ຈ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ອາຄມິໍສຸ ວິຫາຣເປກ຺ຂິກາໂຍ. ອຖ ໂຂ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຠິນິສີທິຕ຺ວາ ຍາວທຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ‘ປຸຣິສຸສໂຠ ວຕາຍ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຘຎ຺ຈ ມາລຎ຺ຈ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ກິລິນ຺ນໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາກາເຣຫິ ອງ຺ຄຊາຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕິ ຣາເຄນ, ວຈ຺ເຈນ, ປສ຺ສາເວນ, ວາເຕນ, ອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກທຏ຺ເຐນ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ອງ຺ຄຊາຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣາເຄນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ອສ຺ສ, ອຣຫໍ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ, ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ທິວາ ປຏິສລ຺ລີຍນ຺ເຕນ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໗໗) ເອຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
໒. ອິທານິ ທ຺ວາຣວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກີທິສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຣິວຕ຺ຕກທ຺ວາຣເມວາຕິ ສໍວຣຓວິວຣຓວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິວຕ຺ຕນໂຍຄ຺ຄທ຺ວາຣເມວ. ຣຸກ຺ຂສູຈິກຓ຺ຏກທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣຎ຺ຈ. ‘‘ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣກຓ຺ຏກທ຺ວາຣ’’ມິຈ຺ເຈວ ວາ ¶ ປາໂຐ. ຍໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຖມ຺ເຠ ນິຂນິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຣຸກ຺ຂສູຈິໂຍ ປເວເສຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ນາມ. ປເວສນນິກ຺ຂມນກາເລ ອປເນຕ຺ວາ ຖກນໂຍຄ຺ຄໍ ເອກາຍ, ພຫູຫິ ¶ ວາ ກຓ຺ຏກສາຂາຫິ ກຕໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣໍ ນາມ. ຄາມທ຺ວາຣສ຺ສ ປິຘານຕ຺ຖໍ ປທເຣນ ວາ ກຓ຺ຏກສາຂາທີຫິ ວາ ກຕສ຺ສ ກວາຏສ຺ສ ອຸທຸກ຺ຂລປາສກຣຫິຕຕາຍ ເອເກນ ສໍວຣິຕຸໍ ວິວຣິຕຸຎ຺ຈ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ເອກໍ ຈກ຺ກໍ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ເຍນ ປຣິວຕ຺ຕມານກກວາຏໍ ສຸຂຖກນກໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈກ຺ກລກຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ. ຈກ຺ກເມວ ຫິ ລາຕພ຺ພຕ຺ເຖນ ສໍວຣຓວິວຣຓຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ເຖນ ຈກ຺ກລກໍ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕກວາຏມ຺ປິ ຈກ຺ກລກໍ ນາມ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣໍ ຈກ຺ກລກຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣໍ.
ມຫາທ຺ວາເຣສຸ ປນ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈກ຺ກລການິ ໂຍເຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຜລເກສູ’’ຕິອາທິ. ກິຏິກາສູຕິ ເວຬຸເປສິກາທີຫິ ກຓ຺ຏກສາຂາທີຫິ ຈ ກຕຖກນເກສຸ. ສໍສຣຓກິຏິກທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຈກ຺ກລກຍນ຺ເຕນ ສໍສຣຓກິຏິກາຍຸຕ຺ຕມຫາທ຺ວາຣໍ. ໂຄປ຺ເຜຕ຺ວາຕິ ອາວຸຓິຕ຺ວາ, ຣຊ຺ຊູຫິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ວາ. ເອກໍ ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິລຎ຺ຊສາຓິທ຺ວາຣມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໗໖-໗໗) ປນ ‘‘ທຸສ຺ສທ຺ວາຣໍ ສາຓິທ຺ວາຣຎ຺ຈ ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣໍ. ທຸສ຺ສສາຓິ ກິລຎ຺ຊສາຓີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸສ຺ສສາຓິຍເມວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກສທິສຕ຺ຕາ ເອກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
໓. ເອວໍ ທ຺ວາຣວິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຕ຺ຕເກນ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຸຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ປມາຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິຕ຺ຕເກນ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສູຈີຕິ ມຊ຺ເຌ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ປເວສິຕາ. ຆຏິກາຕິ ອຸປຣິ ໂຍຊິຕາ. ອິທານິ ຍຕ຺ຖ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ¶ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ພຫູນໍ ວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫູນໍ ອວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐາເນປິ ເອກໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ອຖ ຠິກ຺ຂູ…ເປ… ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິຫິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເສສອິຣິຍາປຖສມງ຺ຄິຕານິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ມາ ນິປນ຺ເນປິ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ປນ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອສນ຺ຕປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊາຍ ວິຍ ທ຺ວາຣສໍວຣຓໍ ນາມ ມາຕຸຄາມານໍ ປເວສນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເກວລໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ວາ’’ຕິອາທິ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖປິ ໂຍ ໂຍ ເຖຣວາໂທ ວາ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ໂສວ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ອຕິເຣກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວຈນໍ. ອິໂຕ ປຸພ຺ພາປຣວຈນໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນເມວ. ຕຕ຺ຖ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ…ເປ… ນ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ¶ ຍໍ ວຈນໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ…ເປ… ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖປິ ວິນິຈ຺ຉເຍ ໂຍ ໂຍ ເຖຣວາໂທ ວາ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ໂສວ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ປຸເຣ ວຸຕ຺ໂຕ ເຖຣວາໂທ ວາ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ປມາຓນ຺ຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທໍ ວຈນໍ ອຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ກຖໍ? ຍໍ ຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ອາປຸຈ຺ຉນອາໂຠຄກຣຓວິນິຈ຺ຉເຍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາວາທສ຺ສ ວາ ເຖຣວາທສ຺ສ ວາ ອຠາວາ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ນ ຫິ ປຸພ຺ພວາກ຺ເຍ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ເອວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ກຕໍ, ອຖ ໂຂ ອາສນ຺ນວເສນ ວາ ປຏ຺ຐານວເສນ ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ຈີວຣກມ຺ມໍ’’ອິຈ຺ຈາທິກໍເຍວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖປີ’’ຕ຺ຍາທິ, ຕມ຺ປິ ອໂນກາສໍ. ອິມສ຺ມິໍ ວິນິຈ຺ຉເຍ ¶ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາວາທສ຺ສ ວາ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ວາ ອວຈນໂຕ ປຸເຣ ປຈ຺ຉາຠາໂວ ຈ ນ ທິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ‘‘ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ‘‘ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຠາໂວ ຈ.
ອຸປຣິ ປນ ‘‘ໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ, ໂກ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ມຫາປຈ຺ຈຣິວາໂທ ຈ ກຸຣຸນ຺ທິວາໂທ ຈ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ຈາຕິ ຕໂຍ ອຏ຺ຐກຖາວາທາ ອາຄຕາ, ເອໂກ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣວາໂທ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ເຖວ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕຠາໂວ ຈ ປມາຓາປມາຓຠາໂວ ຈ ຄເຫຕພ຺ພາຄເຫຕພ຺ພຠາໂວ ຈ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ສຸວິມລວິປຸລປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສມນ຺ນາຄເຕນ ປນ ອາຈຣິຍາສເຠນ ອວຕ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐກຖາວາທສໍສນ຺ທນາວສາເນ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ຕໍ ປຈ຺ຉາ ເລຂເກຫິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລິຂິຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິກກຓ຺ຑຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອິທໍ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຏີກາຍຎ຺ຈ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປຣິເຍວ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ໂຍ ຈ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ, ໂຍ ຈ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາວາທສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕາ ໂສເຍວ ປມາຓໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍ ໂຍ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ເຖຣວາໂທ ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ໂສເຍວ ປມາຓໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ອິທເມຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.
໔. ອິທານິ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣຓສ຺ສ ອນ຺ຕຣາເຍ ສຕິ ອສໍວຣິຕ຺ວາປິ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ທ຺ວາຣສ຺ສ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ນິສ຺ເສຓິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ອຸປຣິມຕລໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາເຕຕ຺ວາ, ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິທໍ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວປິ ທ຺ວາຣານິ ຊຄ຺ຄິຕພ຺ພານີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ເອກສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ກວາຏໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍວຣິຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ ¶ , ອິຕຣໍ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ¶ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ທ຺ວາຣປາລສ຺ສາຕິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ມຫາທ຺ວາເຣ, ນິສ຺ເສຓິມູເລ ວາ ຐຕ຺ວາ ທ຺ວາຣຊຄ຺ຄນກສ຺ສ. ປຈ຺ຉິມານໍ ຠາໂຣຕິ ເອກາພທ຺ຘວເສນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສໍວຸຕທ຺ວາເຣ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ພຫິ ວາຕິ ຄພ຺ຠໂຕ ພຫິ. ນິປຊ຺ຊນກາເລປິ…ເປ… ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວາຣຊຄ຺ຄນກສ຺ສ ຕທຘີນຕ຺ຕາ ຕທາ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວໍ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາປິ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ.
ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ປມາຓໍ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໑) ‘‘ຍຎ຺ຫິ ເສນາສນໍ ອຸປຣິ ປຎ຺ຈຫິ ຉທເນຫິ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ ສພ຺ພເມວ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ອຍໍ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນາ ນາມ ເສຍ຺ຍາ…ເປ… ຍໍ ປນ ເສນາສນໍ ຠູມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຉທນໍ ອາຫຈ຺ຈ ປາກາເຣນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ ອນ຺ຕມໂສ ວຕ຺ເຖນປິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ອຍໍ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉນ຺ນາ ນາມ ເສຍ຺ຍາ. ຉທນໍ ອນາຫຈ຺ຈ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຍາເຍນ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພເຘນ ປາກາຣາທິນາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາປິ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉນ຺ນາເຍວາຕິ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພໂຘ ວຑ຺ຒກິຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໕໑) ວິມຕິວິໂນທນິຍຎ຺ຈ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໕໐-໕໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຣິເວຓນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ອງ຺ຄຓໍ. ເຕນ ພຫຸຊນສຎ຺ຈຣຓຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫາໂພຘີ’’ຕິອາທິ.
ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕຠູຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ນິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຸນ ສຸປຕິ, ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ວາ ອຎຕ຺ວາ ວາ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສຍິຕສນ຺ຕາເນນ ສຸປຕິ, ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ¶ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ທ຺ວາຣສໍວຣຓາທິໂນ ອກຕຕ຺ຕາ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ເຕ ກຕນິປຊ຺ຊນກິຣິຍາຍ ອນງ຺ຄຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອາປຕ຺ຕິ ອີທິເສ ຐາເນ ອກິຣິຍາ, ທິວາ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນກ຺ຂເຓ ກິຣິຍາກິຣິຍາ ຈ ອຈິຕ຺ຕກາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຸຣາຣຸຓາ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາປິ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ສຍນ຺ຕສ຺ສປິ ປຸຣິມນເຍນ ອາປຕ຺ຕິເຍວ.
ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີຕິ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກທາ ອສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ຕາວ ຣຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ທິວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໓໒໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏໍ ປນ ທິວາສຍນທຸກ຺ກຏເມວ ນ ໂຫຕິ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏຕ຺ຕາ ¶ ເອວ. ‘‘ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ປນ ອຈິຕ຺ຕກໍ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໗໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍມ຺ປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໒.໗໗) ‘‘ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕເຍວ ອຸຏ຺ຐຫຕິ. ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕເນວ ນິປນ຺ນຕ຺ຕາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສປິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ທິວາປຏິສລ຺ລານມູລິກາ ອາປຕ຺ຕິ. ‘ເອວໍ ນິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ນິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕປິ ອນຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕປິ ນິປຊ຺ຊນກາເລເຍວ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ທິວາປຏິສລ຺ລານມູລິກໍ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ ອຣຸເຓເຍວ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ທຸກ຺ກຏານິ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ສເຈ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີຕິ ນິປຊ຺ຊຕິ, ທ຺ວາເຣ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກາເລ ວິວເຏປິ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ທ຺ວາຣປິທຫນສ຺ສ ຣຕ຺ຕິທິວາຠາເຄສຸ ວິເສສາຠາວາ. ອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນສ຺ເສວ ກາລວິເສໂສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ນ ຕປ຺ປຣິຫາຣສ຺ສາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ¶ ນິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໗) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິວາ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນສ຺ສ ເກນຈິ ວິວເຏປິ ທ຺ວາເຣ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ, ອຕ຺ຕນາປິ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາວ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ວິວເຏປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ອິທມ຺ປິ ວິມຕິວິໂນທນິຍເມວ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໗໗) ວຸຕ຺ຕໍ.
ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕເຍວ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ມູລາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາທຣິຍອາປຕ຺ຕິ ປນ ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສປິ ຕສ຺ສ ໂຫເຕວ ‘‘ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຈ ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມູລາປຕ຺ຕິຍາ ມຸຕ຺ໂຕປິ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.
໕. ນິທ຺ທາວເສນ ນິປຊ຺ຊຕີຕິ ນິທ຺ທາຠິຠູຕຕາຍ ເອກປສ຺ເສນ ນິປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ນິທ຺ທາວເສນ ນິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາທານໍ ປນ ຠູມິໂຕ ອໂມຈິຕຕ຺ຕາ ອຍໍ ນິປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເຕເນວ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອປສ຺ສາຍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຏິຏ຺ຐິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏເກ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ປເທສໍ ຠູມິໍ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ. ກຏິຏ຺ຐິໍ ປນ ຠູມິໍ ຜຸສາເປນ຺ຕສ຺ສ ສຍນໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ປິຏ຺ຐິປສາຣຓລກ຺ຂຓາ ຫິ ເສຍ຺ຍາ ທີຆາ, ວນ຺ທນາທີສຸປິ ຕິຣິຍໍ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏການໍ ¶ ປສາຣິຕຕ຺ຕາ ນິປຊ຺ຊນເມວາຕິ ອາປຕ຺ຕິ ປຣິຫຣິຕພ຺ພາວ. ວນ຺ທນາປິ ຫິ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊຕີຕິອາທີສຸ ນິປຊ຺ຊນເມວ ວຸຕ຺ຕາ. ສຫສາ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ປກ຺ຂລິຕາ ປຕິໂຕ ວິຍ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ ປຕນກ຺ຂເຓ ອວິສຍຕ຺ຕາ, ວິສເຍ ຊາເຕ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ. ຍສ຺ສ ປນ ວິສຎ຺ຎິຕາຍ ປຈ຺ຉາປິ ອວິສໂຍ ເອວ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ປຕນກ຺ຂເຓ ວິຍ. ຕຕ຺ເຖວ ສຍຕິ, ນ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອິມິນາ ວິສເຍປິ ອກຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອິທານິ ¶ ອຏ຺ຐກຖາວາທສໍສນ຺ທນໍ ກາຕຸໍ ‘‘ໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ, ໂກ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍນ຺ຕິອາທີສຸ ປຈ຺ຈຣີຕິ ອຸຬຸມ຺ປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ຕເມວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທິວລ຺ລິວິຫາໂຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ກຕຕ຺ຕາ ກຸຣຸນ຺ທີຕິ ນາມໍ ຊາຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາ ນາມ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍມາຣຸຬ຺ຫາ ເຕປິຏກສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາ. ຍາ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ອາຠຕາ, ຕມ຺ພປຓ຺ຓິເຍຫິ ເຖເຣຫິ ປຈ຺ຉາ ສີຫຬຠາສາຍ ອຠິສງ຺ຂຕາ ຈ ໂຫຕິ. ເອກຠງ຺ເຄນາຕິ ເອກປສ຺ສຠຎ຺ຊເນນ ປາເທ ຠູມິໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາ ເອກປສ຺ເສນ ສຣີຣໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ລິຂິຕມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣວາເທ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ມຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຕິຕຕ຺ຕາ ອວິສຍຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍາ ປນ ຍຖາ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ ຈ ປຣວໂສ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອປຣວສຕ຺ຕາ ມຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຕິໂຕ ກຎ຺ຈິກາລໍ ຊານິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕີຕິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ວທນ຺ຕິ, ວິສຎ຺ຎິເຕ ປນ ສຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ.
ທ຺ເວ ຊນາຕິອາທິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຈນໍ, ຕເທວ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປມາຓໍ. ຍກ຺ຂຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ວິສຎ຺ຎິຠູໂຕປິ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ເອກຠງ຺ເຄນ ນິປນ຺ໂນ ປນ ອນິປນ຺ນຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍຎ຺ຈ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໗໗) ‘‘ໂຍ ຈ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ, ໂຍ ຈ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາວາທສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕາ ໂສເຍວ ປມາຓໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍ ໂຍ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ໂສເຍວ ປມາຓໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອິມສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາປາຐສ຺ສ ອານີຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ວິນຍສງ຺ຄຫປ຺ປກຣເຓປິ ¶ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ໂສ ປາໂຐ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ໂນ ຂນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຸຏ຺ຐາຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ສໍສຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ອຣຸຓກຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຣິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –
‘‘ໂກ ¶ ເອສ ອຣຸໂຓ ນາມ;
ເກນ ໂສ ອຣຸໂຓ ຠເວ;
ກີທິໂສ ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓາ ຕຸ;
ສຓ຺ຐານໍ ກີທິສໍ ຠເວ.
‘‘ກິສ຺ມິໍ ກາເລ ຈ ເທເສ ຈ, ອຣຸໂຓ ສມຸຄຈ຺ຉຕິ;
ກິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ໂຘ ເອໂສ, ອຸທາຫຸ ອນຸມານໂຕ’’ຕິ.
ຕຕ຺ຖ ໂກ ເອສ ອຣຸໂຓ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອສ ອຣຸໂຓ ນາມ ສູຣິຍສ຺ສ ປຠາວິເສໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍໍ –
‘‘ສູຣສ຺ໂສທຍໂຕ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐິຕຣໍສິ ສິຍາຣຸໂຓ’’ຕິ;
ຕຏ຺ຏີກາຍຎ຺ຈ ‘‘ສູຣສ຺ສ ອຸທຍໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸຏ຺ຐິຕຣໍສິ ອຣຸໂຓ ນາມ ສິຍາ’’ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນີນາມິກາຍໍ ວິນຍຏີກາຍຎ຺ຈ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໓) ‘‘ອຣຸໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນສ຺ສ ປຸເຣຈໂຣ ວຑ຺ຒນຆນຣຕ຺ໂຕ ປຠາວິເສໂສຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສູຣິຍປ຺ປຠາເຍວ ອຣຸໂຓ ນາມ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກນ ໂສ ອຣຸໂຓ ຠເວຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣຸໂຓ ວຓ຺ໂຓ ອສ຺ສາຕິ ອຣຸໂຓ, ກິຎ຺ຈິຣຕ຺ຕວຓ຺ຓສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອຣຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຣຸໂຓ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຏີກາຍໍ ‘‘ອຣຸຓວຓ຺ຓຕາຍ ອຣຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຣຸໂຓ’’ຕິ. ກີທິໂສ ຕສ຺ສ ວຓ຺ໂຓຕິ ເອຕ຺ຖ ອພ຺ຍຕ຺ຕຣຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ ຕສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ຠເວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍໍ ‘‘ອຣຸໂຓ ກິຎ຺ຈິຣຕ຺ໂຕຖາ’’ຕິ. ຕຏ຺ຏີກາຍຎ຺ຈ ¶ ‘‘ກິຎ຺ຈິຣຕ຺ໂຕ ອພ຺ຍຕ຺ຕຣຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ ອຣຸໂຓ ນາມ ຍຖາ ມຈ຺ຉສ຺ສ ອກ຺ຂີ’’ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍຎ຺ຈ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໓) ‘‘ວຑ຺ຒນຆນຣຕ຺ໂຕ ປຠາວິເສໂສ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ສູຣິຍສ຺ສ ຣຕ຺ຕປ຺ປຠາເຍວ ອຣຸໂຓ ນາມ, ນ ເສຕປ຺ປຠາທໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໓໘໓) ‘‘ປາຬິຍໍ ປນ ນນ຺ທິມຸຂິຍາຕິ ໂອທາຕທິສາມຸຂຕາຍ ຕຸຏ຺ຐມຸຂິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ, ໂນ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄຕກາເລ ອຣຸໂຓຠາເສນ ໂອທາຕທິສາມຸຂຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ອຣຸໂຓຠາສສ຺ສ ໂອທາຕຠາໂວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໒໓) ‘‘ນນ຺ທິມຸຂິຍາຕິ ອຣຸຓສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ¶ ເອວ ອຣຸໂຓຠາຍ ສູຣິຍາໂລກູປຊີວິໂນ ສຕ຺ເຕ ນນ຺ທາປນມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ ຊາຕາຍ ວິຠາຍມານາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.
ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ –
‘‘ຊິຆຎ຺ຎຣຕ຺ຕິໍ ອຣຸຓສ຺ມິມຸຫເຕ;
ຍາ ທິສ຺ສຕິ ອຸຕ຺ຕມຣູປວຓ຺ຓິນີ;
ຕຖູປມາ ມໍ ປຏິຠາສິ ເທວເຕ;
ອາຈິກ຺ຂ ເມ ຕໍ ກຕມາສິ ອຈ຺ຉຣາ’’ຕິ. (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໕.໒໑.໒໕໔);
ອິມສ຺ສ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຊິຆຎ຺ຎຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມຣຕ຺ຕິໍ, ຣຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຫເຕຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ. ຍາຕິ ຍາ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓຕາຍ ອຸຕ຺ຕມຣູປຘຣາ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ອຣຸຓຸຄ຺ຄຕສມເຍ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຣຸຓສ຺ສ ອຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ຣຕ຺ຕຠາໂຄ ສູຣິຍາໂລກສ຺ສ ປຕ຺ຖຏຕ຺ຕາ ເສສທິສານໍ ໂອທາຕຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.
ສຓ຺ຐານໍ ¶ ກີທິສໍ ຠເວຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣຸຓສ຺ສ ປາເຏກ຺ກໍ ສຓ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ຣສ຺ມິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍຕ຺ຕກໍ ປເທສໍ ຜຣຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາສຓ຺ຐານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໕.໒໑.໒໕໕) ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓຕາຍ ອຸຕ຺ຕມຣູປຘຣາ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ.
ກິສ຺ມິໍ ກາເລ ຈ ເທເສ ຈ, ອຣຸໂຓ ສມຸຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອສ ອຣຸໂຓ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນສ຺ສ ປຸເຣ ກາເລ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໒໓) ‘‘ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓຕິ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຣຸເຓ, ອຣຸໂຓ ນາມ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍໍ ສູຣິໂຍທຍໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ອຸຏ຺ຐິໂຕຠາໂສ’’ຕິ. ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍຎ຺ຈ ‘‘ສູຣສ຺ໂສທຍໂຕ ປຸພ຺ພຸຏ຺ຐິຕຣໍສີ’’ຕິ.
ກິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ໂຘ ເອໂສ, ອຸທາຫຸ ອນຸມານໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ອຣຸໂຓ ນາມ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ໂຘ ເອວ ¶ , ນ ອນຸມານສິທ຺ໂຘ. ກສ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໂຄຈຣວຓ຺ຓາຍຕນຠາວໂຕ. ອກ຺ຂສ຺ສ ປຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ, ຈກ຺ຂຸຣູປານໍ ອຠິມຸຂຠາເວນ ອາປາຖຄຕຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔, ໔໐໐; ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓, ໔໔, ໔໕, ສໍ. ນິ. ໔.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕, ໔໖໗), ຕສ຺ມາ ອຍໍ ອຣຸຓວຓ຺ໂຓ ຈກ຺ຂຸນາ ທິສ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພໂຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ໂຘເຍວ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ສຕິ ເອວໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອນຸມາເນນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈິນ຺ຕເນນ ສິທ຺ໂຘຕິ. ອິມໍ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ຣຕ຺ໂຕຠາໂສເຍວ ອຣຸໂຓຕິ ປຈ຺ເຈຕພ຺ໂພ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ໂພຕິ.
ກສ຺ມາ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຣຸຓກຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ອິມິສ຺ສາ ອຣຸຓກຖາຍ ມຫາວິສຍຠາວໂຕ. ກຖໍ? ອຸໂປສຖິກາ ອຸປາສກາ ຈ ອຸປາສິກາໂຍ ຈ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ຕຖໂຕ ¶ ອຊານນ຺ຕາ ອນຸຄ຺ຄເຕເຍວ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄຕສຎ຺ຎາຍ ຂາທນີຍໍ ວາ ຂາທນ຺ຕິ, ໂຠຊນີຍໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ມາລາຄນ຺ຘາທີນິ ວາ ຘາເຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເຕສໍ ສີລໍ ຠິຊ຺ຊຕິ. ສາມເຓຣາ ຕເຖວ ວິກາລໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສີລວິນາສໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ນິສ຺ສຍປຏິປນ຺ນກາ ຠິກ຺ຂູ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ວິນາ ພຫິສີເມ ຈຣນ຺ຕາ ນິສ຺ສຍປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ຠິກ຺ຂູ ອຸປຈາຣສີມໂຕ ພຫິຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ, ເຕຈີວຣິກາ ຠິກ຺ຂູ ອພທ຺ຘສີມາຍໍ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສນ຺ຕາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຕຖາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍໍ, ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນກຏ຺ຐາເນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນມາຕຸຄາເມຫິ ສຫ ສຍນ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຕຖາ ຍາວກາລິກໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ, ປາຣິວາສິກາທໂຍ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໍ. ເອວມາທິອເນກາທີນວສມ຺ຠວໂຕ ລຊ຺ຊິເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕຖໂຕ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນສ຺ສ ຊານນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.
ເກຈິ ປນ ຠິກ຺ຂູ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕິສມເຍ ຆຏິສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕິກາລໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎທິວໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕິໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາທີນິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ພຸທ຺ຘສມຍໍ ອຊານນ຺ຕາ ເວທສມຍເມວ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຕໍກຣຓໍ ປມາຓໍ ນ ໂຫຕິ. ພຫໂວ ປນ ຠິກ຺ຂູ ອຣຸຓສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໍ ອຊານນ຺ຕາ ອນຸມານວເສນ ຈິນ຺ຕິຕຸຎ຺ຈ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອນຸສ຺ສວວເສເນວ ປຣວຈນໍ ສທ຺ທຫນ຺ຕາ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນເວລາຍໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນເວລາຍໍ ທ຺ວິສຫສ຺ສທຓ຺ຑປ຺ປມາຓໍ ຐານໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕິສຫສ຺ສທຓ຺ຑປ຺ປມາຓໍ ຐານໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ¶ ຈ ວທນ຺ຕິ. ອິມມ຺ຫາ ວິຫາຣາ ອສຸກໍ ນາມ ວິຫາຣໍ ອສຸກໍ ນາມ ເຈຕິຍໍ ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິອາທີນິ ຈ ວທນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອນຸສ຺ສວວຈນໍ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ອປ຺ປມາຓໍ. ກສ຺ມາ? ອທ຺ຘານໍ ນາມ ພລວນ຺ຕສ຺ສ ຊວສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈ ຣສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ທຸພ຺ພລສ຺ສ ສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ທີຆໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ –
‘‘ທີຆາ ¶ ຊາຄຣໂຕ ຣຕ຺ຕິ, ທີຆໍ ສນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຊນໍ;
ທີໂຆ ພາລານ ສໍສາໂຣ, ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໖໐);
ຕສ຺ມາ ອທ຺ຘານໍ ນາມ ສພ຺ເພສໍ ເອກສທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ນ ຈ ເຕ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ປິຏກຕ຺ຕຍໂຕ ກິຎ຺ຈິ ສາຘກຠູຕໍ ວຈນໍ ອາຫຣນ຺ຕິ, ອສກ຺ຂິກໍ ອຑ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ຕິ ວິຍ ຍຖາຊ຺ຌາສຍເມວ ວທນ຺ຕີຕິ ປມາຓໍ ນ ໂຫຕິ.
ອຎ຺ເຎ ປນ –
‘‘ອຕີຕຣຕ຺ຕິຍາ ຍາໂມ;
ປຈ຺ຉິໂມຑ຺ຒມມຸສ຺ສ ວາ;
ຠາວິນິຍາທິປ຺ປຫາໂຣ;
ຕທຑ຺ຒໍ ວາຊ຺ຊເຕຫ຺ຍ ໂຫຕິ –
ກຈ຺ຈາຍນສາຣປ຺ປກຣຓາຄຕໍ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ອຕີຕຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິໂມ ຍາໂມ ອຊ຺ຊ ປຣິຍາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຉິມຍາມສ຺ສ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຣຸຓໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍໍ ວາໂທ ສກາຣຓສຎ຺ຎາປກຕ຺ຕາ ປຸຣິເມຫິ ພລວາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຍຸຕ຺ໂຕເຍວ. ກສ຺ມາ? ອຍຎ຺ຫິ ຄາຖາ ພາຫິຣສທ຺ທສຕ຺ເຖ ຊງ຺ຄທາສປ຺ປກຣເຓ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຊ຺ຊ ຠວາ ອຊ຺ຊຕນີຕິ ວຸຕ຺ຕອຊ຺ຊໂວຫາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕນກາລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປິຏກຕ຺ຕເຍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນສ຺ສ ກາລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎສາຘ຺ຍສ຺ສ ອຎ຺ຎສາຘເກນ ສາຘິຕຕ຺ຕາ ອຍຸຕ຺ໂຕເຍວ.
ອປເຣ ປນ ‘‘ປຫາໂຣ ຍາມສຎ຺ຎິໂຕ’’ຕິ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຫາຣຍາມສທ຺ທານໍ ເອກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ຕິຍາມາ ສໍວຣີ ຠເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕິຍາມຠາວໂຕ ປາຬິຍຎ຺ຈ (ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໓) ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ ¶ , ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິໂມ ຍາໂມ, ອຸທ຺ຘສ຺ໂຕ ອຣຸໂຓ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ¶ ຣຕ຺ຕິຍາ ຈຕູສຸ ປຫາເຣສຸ ຕຕິຍປ຺ປຫາຣສ຺ສ ອວສາເນ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອວເສສເອກປ຺ປຫາຣມຕ຺ໂຕ ກາໂລ ທິວສຠາຄໍ ຠຊຕີຕິ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ອຍໍ ວາໂທ ຕຕິຍວາທໂຕປິ ພລວຕໂຣ. ກສ຺ມາ? ຎາປກຎາປ຺ຍານໍ ອນຸຣູປຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ປຫາໂຣ ຍາມສຎ຺ຎິໂຕ’’ຕິ ອຍໍ ຎາປໂກ ປຫາຣຍາມານໍ ເອກຕ຺ຖຠາວສ຺ສ ອນຸຣູໂປ, ‘‘ຕິຍາມາ ສໍວຣີຠເວ’’ຕິ ອຍໍ ຣຕ຺ຕິຍາ ຕິຍາມຠາວສ຺ສ, ‘‘ປາຬິຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ຕຕິຍປ຺ປຫາຣສ຺ສ ອວສາເນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນສ຺ສ, ຕຖາປິ ອຍຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອວເສສເອກປ຺ປຫາຣມຕ຺ໂຕ ກາໂລ ທິວສຠາຄໍ ຠຊຕີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ມຊ຺ຌິມເທເສ ຫິ ທສຆຏິກາປມາຓສ຺ສ ກາລສ຺ສ ເອກປ຺ປຫາຣຕ຺ຕາ ສພ຺ພາ ຣຕ຺ຕິ ຕິຍາມາວ ໂຫຕິ, ນ ຈຕຸຍາມາ, ອິທານິ ປນ ປຈ຺ຈນ຺ຕວິສເຍສຸ ສຕ຺ຕຏ຺ຐຆຏິກາມຕ຺ຕສ຺ສ ກາລສ຺ສ ເອກປ຺ປຫາຣກຕຕ຺ຕາ ຈຕຸປ຺ປຫາຣາ ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ມຊ຺ຌິມເທສໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍຎ຺ຈ ‘‘ຕິຍາມາ ສໍວຣີ ຠເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາຬິຍຎ຺ຈ (ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໓) ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິໂມ ຍາໂມ, ອຸທ຺ຘສ຺ໂຕ ອຣຸໂຓ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ຣຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນເຍວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໐໑) ‘‘ຕຖາ ປາຣິວາສິກາທີນມ຺ປິ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕານໍ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຸຄ຺ຄເຕ ອຣຸເຓ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.
ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປເທປິ (ປາຈິ. ໕໒-໕໔) ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ສຫ ນິວຸຕ຺ຖຠາວປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ປຸຣາຣຸຓາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຈີວຣວິປ຺ປວາສາທີສຸ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ອາຄມນວເສນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ນ ອຕີຕາຣຸຓວເສນາຕິ. ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໕.໒໑.໒໕໕) ‘‘ຣຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ນ ເກວລໍ ມຊ຺ຌິມເທເສສຸ ຣຕ຺ຕິຍາເຍວ ຕິປ຺ປຫາຣຠາໂວ ໂຫຕິ ¶ , ອຖ ໂຂ ທິວສສ຺ສປິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠິຘມ຺ມເທສນາປຣິໂຍສານຎ຺ຈ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຕ຺ຕປ຺ປກຣຓອຸຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ໂຫຕີ’’ຕິ, ມູລຏີກາຍຎ຺ຈ (ຘ. ສ. ມູລຏີ. ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ) ‘‘ເອກປ຺ປຫາເຣນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຫາໂຣຕິ ທິວສສ຺ສ ຕຕິຍຠາໂຄ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອໂກ ຣຕ຺ຕິທິໂວ ຉປ຺ປຫາໂຣ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວໍ ມຊ຺ຌິມເທສໂວຫາເຣນ ຕິຍາມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຕິປ຺ປຫາຣສ຺ສ ອວສາເນ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ອຣຸຓໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕເທສໂວຫາເຣນ ຕິປ຺ປຫາຣສ຺ສ ອວສາເນຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກປ຺ປຫາຣາວເສສກາເລ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຍມ຺ປິ ວາໂທ ອຍຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
ພຫໂວ ¶ ປນ ປຓ຺ຑິຕາ ‘‘ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂານິສ຺ສເຍ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘ເສຕຣຸຓຎ຺ຈ ປຐມໍ, ທຸຕິຍໍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏໍ;
ຕຕິຍໍ ຕມ຺ພວຓ຺ຓຎ຺ຈ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຄທ຺ຣຠໍ ມຸຂ’ນ຺ຕິ. –
ອິມໍ ຄາຖໍ ນິສ຺ສາຍ ເອກຣຕ຺ຕິຍໍ ອຣຸໂຓ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ເສຕວຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ທຸຕິຍໍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຕຕິຍໍ ຕມ຺ພວຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຄທ຺ຣຠມຸຂວຓ຺ຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣຕ຺ໂຕຠາສໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ອຕີຕຣຕ຺ຕິກາເລເຍວ ວຕ຺ຕນິກ຺ຂິປນາທິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕສໍ ຕໍ ກຣຓໍ ອນິສມ຺ມກາຣິຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ຄາຖາ ເນວ ປາຬິຍໍ ທິສ຺ສຕິ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ນ ຏີກາສຸ, ເກວລໍ ນິສ຺ສເຍ ເອວ, ນິສ຺ສເຍສຸ ຈ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂານິສ຺ສເຍ ທິສ຺ສຕິ, ນ ອຎ຺ຎນິສ຺ສເຍສຸ, ຕຕ຺ຖາປິ ເນວ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ໂຘ ທິສ຺ສຕິ, ນ ເຫຕຸຜລາທິຠາໂວ, ນ ຈ ລິງ຺ຄນິຍໂມຕິ ນ ນິສ຺ສຍກາຣາຈຣິເຍນ ຐປິຕາ ຠເວຍ຺ຍ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ຉາ ອຎ຺ເຎຫິ ເລຂເກຫິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉານຸຣູປໍ ລິຂິຕາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ຄາຖາ ກຸໂຕ ອາຠຕາ ປາຬິໂຕ ວາ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ¶ ວາ ຏີກາໂຕ ວາ ວິນຍໂຕ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໂຕ ວາ ອຠິຘມ຺ມໂຕ ວາຕິ ປຠວໍ ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ນິສ຺ສເຍ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕເມວ ສາຣໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຬິຍຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອນິສາເມຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ອນິສມ຺ມກາຣິຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.
ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ສີຕາສຸ ເຫມນ຺ຕິກາສຸ ຣຕ຺ຕີສຸ ອນ຺ຕຣຏ຺ຐກາສຸ ຫິມປາຕສມເຍ ຣຕ຺ຕິໍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ເອກຈີວໂຣ ນິສີທິ, ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສີຕໍ ອໂຫສິ. ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຐເມ ຍາເມ ສີຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອໂຫສິ, ທຸຕິຍໍ ຠຄວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິ, ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສີຕໍ ອໂຫສິ. ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ມຊ຺ຌິເມ ຍາເມ ສີຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອໂຫສິ, ຕຕິຍໍ ຠຄວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິ, ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສີຕໍ ອໂຫສິ. ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຈ຺ຉິເມ ຍາເມ ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓ ນນ຺ທິມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ ສີຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອໂຫສິ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິ, ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສີຕໍ ອໂຫສີ’’ຕິ. ອຍໍ ມຫາວຄ຺ເຄ (ມຫາວ. ໓໔໖) ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘກາຄຕາ ວິນຍປາຬິ. ປາຬິຍໍ ນນ຺ທິມຸຂິຍາຕິ ຕຸຏ຺ຐິມຸຂິຍາ, ປສນ຺ນທິສາມຸຂາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍ ວິມຕິວິໂນທນີປາໂຐ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໔໖).
‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ປຸພ຺ພາຣາເມ ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທ ¶ . ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ຕທຫຸໂປສເຖ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຐເມ ຍາເມ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ ຣຕ຺ຕິ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ, ຈິຣນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ¶ ອານນ຺ໂທ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ມຊ຺ຌິເມ ຍາເມ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິໂມ ຍາໂມ, ຈິຣນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຈ຺ຉິເມ ຍາເມ ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓ ນນ຺ທິມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິໂມ ຍາໂມ, ອຸທ຺ຘສ຺ຕໍ ອຣຸຓໍ, ນນ຺ທິມຸຂີ ຣຕ຺ຕິ, ຈິຣນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ອຸທ຺ທິສຕຸ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ. ອປຣິສຸທ຺ຘາ, ອານນ຺ທ, ປຣິສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໘໓). ອຍໍ ຈູຬວຄ຺ເຄ ປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນກ຺ຂນ຺ຘກາຄຕາ ອປຣາປິ ວິນຍປາຬິ.
ນນ຺ທິມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາຕິ ອຣຸຓຸຏ຺ຐິຕກາເລ ປີຕິມຸຂາ ວິຍ ຣຕ຺ຕິ ຂາຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນນ຺ທິມຸຂິຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໘໓) ອຍໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຠູຕສມນ຺ຕປາສາທິກຏ຺ຐກຖາປາໂຐ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ປຣິກ຺ຂີຓາ. ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓຕິ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຣຸຓສີເສ. ນນ຺ທິມຸຂິຍາຕິ ຕຸຏ຺ຐິມຸຂິຍາ. ອຍໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຠູຕສາຣຕ຺ຖທີປນີປາໂຐ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໓໘໓). ປາຬິຍໍ ນນ຺ທິມຸຂິຍາຕິ ໂອທາຕທິສາມຸຂິຕາຍ ຕຸຏ຺ຐມຸຂິຍາ. ອຍໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໒໘໓) ວິມຕິວິໂນທນີປາໂຐ.
‘‘ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍຣຕ຺ຕິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຈ຺ຉິເມ ຍາເມ ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓ ນນ຺ທິມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ, ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິໂມ ຍາໂມ, ອຸທ຺ຘສ຺ໂຕ ອຣຸໂຓ, ນນ຺ທິມຸຂີ ຣຕ຺ຕິ, ຈິຣນິສິນ຺ນາ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ, ປຏິສມ຺ໂມທຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ¶ ອາຄນ຺ຕຸເກ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ອຍໍ ອຸທານາຄຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິ (ອຸທາ. ໔໕). ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ¶ ອຣຸເຓຕິ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຣຸເຓ. ອຣຸໂຓ ນາມ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍໍ ສູຣິໂຍທຍໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ອຸຏ຺ຐິໂຕຠາໂສ. ນນ຺ທິມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາຕິ ອຣຸຓສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ເອວ ອຣຸໂຓຠາຍ ສູຣິຍາໂລກູປຊີວິໂນ ສຕ຺ເຕ ນນ຺ທາປນມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ ຊາຕາຍ, ວິຠາຍມານາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຠູຕາ ອຸທານຏ຺ຐກຖາ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໒໓).
ອິຕິ ເອຕ຺ຕກາສຸ ວິນຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຄຕາສຸ ປາຬິຍຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິຐາເນ ອຣຸໂຓ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸຄ຺ຄໂຕຕິ ນຕ຺ຖິ, ເອກວາຣເມວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈຕຸພ຺ພິຘວຓ຺ຓສມນ຺ນາຄໂຕຕິປິ ນຕ຺ຖິ, ເອກວຓ຺ໂຓ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໕.໒໑.໒໕໕) ຣຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ເສຕວຓ຺ຓາທິໂກ. ນນ຺ທິມຸຂີຕິ ຈ ສຕ຺ເຕ ນນ຺ທາປນທິສາມຸຂີ ຣຕ຺ຕິ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອຣຸຓສ຺ສ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏປຸປ຺ຜສທິສວຓ຺ຓຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ເຕ ນນ຺ທາປນມຸຂິຍາ ຣຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາປກຣຓວຈເນນ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປາຬິຍຏ຺ຐກຖາທີຫິ ອສໍສນ຺ທນໂຕ ທຸພ຺ພລສາຘກຕ຺ຕາ ຈ ອຍມ຺ປິ ວາໂທ ອຍຸຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຓໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕນ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂຸນາ ຍທິ ເກນຈິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວິວໂຏກາເສ ໂຫຕິ, ມຈ຺ຉກ຺ຂິສມານອພ຺ຍຕ຺ຕຣຕ຺ໂຕຠາສສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍມານກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຕ຺ຕນິກ຺ຂິປນາທິກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ.
ຍທິ ປນ ປພ຺ພຕາທິນາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຍຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ວິວຏຏ຺ຐາເນ ຣຕ຺ໂຕຠາໂສ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ສູຣິຍມຓ຺ຑລສ຺ສ ທິສ຺ສນກາລໂຕ ເອກຆຏິກາມຕ຺ເຕນ ວາ ທ຺ວິຆຏິກາມຕ຺ເຕນ ວາ ຕຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄໂຕ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ, ສໍສຍໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຕໂຕປິ ກຎ຺ຈິກາລໍ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ນິສ຺ສໍສຍກາເລ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ¶ ສາມີຈິ. ອຍໍ ປນ ວາໂທ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກຣຓວຈເນຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ສໍສນ຺ທຕິ ຍຖາ ຄງ຺ໂຄທເກນ ຍມຸໂນທກໍ, ຕສ຺ມາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຸພ຺ພາປຣໍ ອາໂລເຬນ຺ເຕນ ມນສິ ກາຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ອຣຸຓປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຐາເນສຸ ສໍສໂຍ ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ສໍສຍໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິສາຣເທນ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ.
ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ສີລສ຺ສ, ຠິກ຺ຂູນໍ ປິຍສີລິນໍ;
ກຕາຣຸຓກຖາ ເອສາ, ນ ສາຣມ຺ຠາທິກາຣຓາ.
ຕສ຺ມາ ¶ ສຸຏ຺ຐູປຘາເຣຕ຺ວາ, ຍຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕຸ ສາຘໂວ;
ອຍຸຕ຺ຕຎ຺ເຈ ຉຑ຺ຑຍນ຺ຕຸ, ມາ ໂຫນ຺ຕຸ ທຸມ຺ມນາທໂຍຕິ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ທິວາເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ປຐໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໒. ປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໖. ເອວໍ ທິວາເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ສມຓປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທິວາເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາຍ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເຕສຸ ມາຕິກາປເທສຸ ສມຠິນິວິຏ຺ຐສ຺ສ ‘‘ປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ສມຓປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ, ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣປິ. ສມຓປຣິກ຺ຂາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຄິຫິປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິສມນ຺ຕໂຕ ກຣິຍເຕຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ, ຉຕ຺ຕາທິໂກ. ຕຕ຺ຣາຕິ ສມຓປຣິກ຺ຂາເຣ. ກປ຺ປຕີຕິ ກປ຺ປິໂຍ, ນ ກປ຺ປິໂຍ ອກປ຺ປິໂຍ, ກປ຺ປິໂຍ ຈ ອກປ຺ປິໂຍ ຈ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິໂຍ, ສມາຫາຣທ຺ວນ຺ເທປິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ. ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິໂຍ ¶ ຈ ໂສ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ເຈຕິ ຕຖາ, ຕສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ.
ເກຈິ ຕາລປຓ຺ຓຈ຺ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຫິ ຉຕ຺ຕໍ ຕຖາກຣິຍມານໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວາຫ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໘໕) ‘‘ສພ຺ພປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທີເປນ຺ເຕນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ຖິຣກຣຓຕ຺ຖໍ ເອກວຓ຺ຓສຸຕ຺ເຕນ ວິນນ຺ຘິຍມານໍ ຍທິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ນ ໂທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຣຄ຺ເຄນາຕິ ນິຂາທນມຸເຂນ. ຍທິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕາທິສໍ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑໍ ລຠິຕ຺ວາ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຆຏກໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ສຸຕ຺ຕເກນ ວາ ທຓ຺ໂຑ ເວເຐຕພ຺ໂພຕິ ຍຖາ ເລຂາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາ ເວເຐຕພ຺ໂພ. ທຓ຺ຑພຸນ຺ເທຕິ ທຓ຺ຑມູເລ, ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉຕ຺ຕມຓ຺ຑລິກນ຺ຕິ ຉຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຂຸທ຺ທກມຓ຺ຑລໍ, ຉຕ຺ຕປຎ຺ຊເຣ ມຓ຺ຑລາກາເຣນ ພທ຺ຘທຓ຺ຑວລຍໍ ¶ ວາ. ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາຕິ ນິນ຺ນໍ, ອຸນ຺ນຕໍ ວາ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ສາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສາ ເລຂາ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ພນ຺ຘນ຺ຕຸ ວາ ມາ ວາ, ພນ຺ຘິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕມຫາເຖເຣນ –
‘‘ຉຕ຺ຕໍ ປຓ຺ຓມຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ພຫິ ອນ຺ໂຕ ຈ ສພ຺ພໂສ;
ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ, ສິພ຺ພິຕຸໍ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອຑ຺ຒຈນ຺ທໍ ວາ, ປຓ຺ເຓ ມກຣທນ຺ຕກໍ;
ຆຏກໍ ວາຬຣູປໍ ວາ, ເລຂາ ທຓ຺ເຑ ນ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ສິພ຺ພິຕຸໍ ເອກວຓ຺ເຓນ, ຉຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ເຕນ ວຏ຺ຏຕິ;
ຖິຣຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓນ, ປຎ຺ຊຣໍ ວາ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ.
‘‘ຆຏກໍ ວາຬຣູປໍ ວາ, ເລຂາ ວາ ປນ ເກວລາ;
ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາປິ ຆໍສິຕ຺ວາ, ຘາເຣຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສຓ຺ຐານໍ ¶ , ທຓ຺ຑພຸນ຺ທມ຺ຫິ ວຏ຺ຏຕິ;
ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ກຕາ ເລຂາ, ພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.
ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາຍມ຺ປິ ຉຕ຺ຕໍ ປຓ຺ຓມຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ຕາລປຓ຺ຓາທິປຓ຺ຓຈ຺ຉທນໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຉຕ຺ຕໍ. ພຫີຕິ ອຸປຣິ. ອນ຺ໂຕຕິ ເຫຏ຺ຐາ. ສິພ຺ພິຕຸນ຺ຕິ ຣູປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສູຈິກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ. ປຓ຺ເຓຕິ ຉທນປຓ຺ເຓ. ອຑ຺ຒຈນ຺ທນ຺ຕິ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາຣໍ. ມກຣທນ຺ຕກນ຺ຕິ ມກຣທນ຺ຕາກາຣໍ, ຍໍ ‘‘ຄິຣິກູຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ນາເມຕ຺ວາ ພທ຺ຘປຓ຺ຓໂກຏິຍາ ວາ ມຕ຺ຖກມຓ຺ຑລໂກຏິຍາ ວາ ຄິຣິກູຏາທິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອິມິນາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ທຓ຺ເຑຕິ ຉຕ຺ຕທຓ຺ເຑ. ຆຏກນ຺ຕິ ຆຏາກາໂຣ. ວາຬຣູປໍ ວາຕິ ພ຺ຍຄ຺ຆາທິວາຬານໍ ຣູປກໍ ວາ. ເລຂາຕິ ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມວເສນ ວາ ກຕຣາຊິ. ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ນີລາທິເອກວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ ຖິຣຕ຺ຖໍ ຉຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ສິພ຺ພິຕຸໍ ວາ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຄ຺ຄາຫກສລາກປຎ຺ຊຣໍ ຖິຣຕ຺ຖໍ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ວາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານໍ ເອກວຓ຺ເຓນ ຖິຣຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິມິນາ ອເນກວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ¶ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍ ສິພ຺ພິຕຸຎ຺ຈ ວິນນ຺ຘິຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓນາ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ເອກວຓ຺ເຓນ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓນ ວາ ສຸຕ຺ເຕນ ຖິຣຕ຺ຖໍ ສິພ຺ພິຕຸໍ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ວາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ ໂຫຕິ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕນ ‘‘ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ ສິພ຺ພິຕຸໍ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປາເຐນ ຈ ‘‘ເກຈິ ຕາລປຓ຺ຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕ ວາ ພຫິ ວາ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອກວຓ຺ເຓ ປນ ນີເລນ ວາ ປີຕເກນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ສຸຕ຺ເຕນ ອນ຺ໂຕ ວາ ພຫິ ວາ ສິພ຺ພິຕຸໍ, ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຄ຺ຄາຫກໍ ສລາກປຎ຺ຊຣໍ ວາ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຖິຣກຣຓຕ຺ຖໍ, ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາປາເຐນ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ.
ເລຂາ ¶ ວາ ປນ ເກວລາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ສກລາ ເລຂາ ວາ. ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ກຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຆໍສິຕ຺ວາຕິ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມາທິວເສນ ກຕໍ ຆໍສິຕ຺ວາ. ທຓ຺ຑພຸນ຺ທມ຺ຫີຕິ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑສ຺ສ ປຎ຺ຊເຣ ຄາຫຓຕ຺ຖາຍ ຜາລິຕພຸນ຺ທມ຺ຫິ, ມູເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍເມຕ຺ຖ ນິສ຺ສນ຺ເທເຫ ວຸຕ຺ຕນໂຍ. ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຉຕ຺ຕປິຓ຺ຑິຍາ ມູເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ຜຸລ຺ລອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກາກາຣໍ. ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທຓ຺ເຑ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນ ວລຍມິວ ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາຕິ ວລຍໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍາຕິ ວາເຕນ ຍຖາ ນ ຈລຕິ, ເອວໍ ຣຊ຺ຊູຫິ ທຓ຺ເຑ ປຎ຺ຊຣສ຺ສ ພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ. ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ກຕາ ເລຂາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຍຖາ ວາຕປ຺ປຫາເຣນ ອຈລນຕ຺ຖໍ ຉຕ຺ຕມຓ຺ຑລິກໍ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທຓ຺ເຑ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນ ວລຍມິວ ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ເລຂໍ ຐເປນ຺ຕິ, ສາ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ສເຈປິ ນ ພນ຺ຘຕິ, ພນ຺ຘນາຣຫຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ວລຍໍ ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ປກ຺ຂຣເຓສຸ ອາຄຕນເຍເນວ ຉຕ຺ເຕ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ.
໗. ຈີວເຣ ປນ ນານາສຸຕ຺ຕເກຫີຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໘໕; ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໘໕) ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ. ອິທຎ຺ຈ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກວຓ຺ຓສຸຕ຺ຕເກນປິ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ‘‘ປກຕິສູຈິກມ຺ມເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏ຺ຏມຸເຂຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏ຺ຏານໍ ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍນ຺ເຕຕິ ຈີວຣປຣິຍນ຺ເຕ. ອນຸວາຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຓີຕິ ວຣກສີສາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ສງ຺ຂລິກນ຺ຕິ ທ຺ວິຄຸຓສງ຺ຂລິກາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ, ພິຬາລສງ຺ຂລິກາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ ວາ. ເວຓິໍ ວາ ສງ຺ຂລິກໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ກຣຓກິຣິຍາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຄ຺ຆິຍໍ ນາມ ເຈຕິຍສຓ຺ຐານໍ ¶ , ຍໍ ‘‘ອຄ຺ຆິຍຕ຺ຖມ຺ໂຠ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄຍາ ນາມ ມູເລ ຕນຸກໍ ອຄ຺ເຄ ມຫນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄທາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ມຸຄ຺ຄໂຣ ນາມ ມູເລ ຈ ອຄ຺ເຄ ຈ ເອກສທິສໍ ກຕ຺ວາ ມຸຄ຺ຄຣາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ກກ຺ກຏກ຺ຂີນິ ອຸກ຺ກິຣນ຺ຕີຕິ ¶ ຄຓ຺ຐິກປຏ຺ຏປາສກປຏ຺ຏານໍ ອນ຺ເຕ ປາຬິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ກກ຺ກຏການໍ ອກ຺ຂິສຓ຺ຐານໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ, ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາຕິ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກເຓຫິ ນີຫຏສຸຕ຺ຕານໍ ໂກຏິໂຍ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປນ ຕາ ປິຬກາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ກາຕພ຺ພາຕິ? ໂກເຓຫິ ນີຫຏສຸຕ຺ຕານໍ ອນ຺ເຕສຸ ເອກວາຣໍ ຄຓ຺ຐິກກຣເຓນ ວາ ປຸນ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສິພ຺ພເນນ ວາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໂກຏິໂຍ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ ກປ຺ປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ ‘‘ສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ ຕຕ຺ຖ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ ທີປິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ມເຕນ ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ ຈ ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໘໕) ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາຕິ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກເຓຫິ ພຫິ ນິຄ຺ຄຕສຸຕ຺ຕານໍ ປິຬກາກາເຣນ ຐປິຕໂກຏິໂຍຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ປິຬເກ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ກາຕພ຺ພາຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ ຈາຕິ ທ຺ເວເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກຓໂຕ ໂກຓໍ ນີຫຏສຸຕ຺ຕາ ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ນາມ. ສມນ຺ຕໂຕ ປນ ປຣິຍນ຺ເຕນ ຄຕາ ຈຕຸຣສ຺ສສຸຕ຺ຕາ ປິຬກາ ນາມ. ຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ເກຈິ ຈີວຣໂຕ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎານຕ຺ຖາຍ ວິກາຣຍຸຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ນິເສຘາຍ ‘‘ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສພ຺ພຖາ ອຈກ຺ຂຸໂຄຈຣຠາເວນ ສິພ຺ພນຕ຺ຖາຍ ຕຖາສິພ຺ພນສ຺ສ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ຍຖາ ປກຕິຈີວຣໂຕ ວິກາໂຣ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ສິພ຺ພິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣຊນກມ຺ມໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຎ຺ຎາຍມາໂນປິ ວິເສໂສ ຈີວເຣ ຣຕ຺ເຕ ເອກວຓ຺ຓໂຕ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈີວເຣ ຣຕ຺ເຕ’’ຕິ.
໘. ມຓິນາຕິ ¶ ນີລມຓິອາທິປາສາເຓນ, ອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນາທິກໍ ອຈີວຣຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາທີຫິ ຆໍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຈີວຣສ຺ສ ທີຆໂຕ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ສິພ຺ພິຕານໍ ຈຕູສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ໂກເຓສຸ ຈ ນິກ຺ຂນ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕສີສານເມຕໍ ນາມໍ, ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາວ ປາຣຸປິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຣຊິຕກາເລ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ເອກໍ ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປນ ນາເມນ ສທິສມ຺ປິ ອິໂຕ ອຎ຺ຎເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍາຕິ ຈີວຣຣຊ຺ຊຸຍໍ ¶ ຈີວຣພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໘໕) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.
ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໘໕) ປນ ‘‘ປາສກໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຣຊນກາເລ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ເສສກາເລ ໂມເຈຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນຍສງ຺ຄຫປ຺ປກຣຓສ຺ສ ໂປຣາຓຏີກາຍມ຺ປິ ອິທເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໔໔) ‘‘ມຊ຺ເຌນ ລຄ຺ເຄນ຺ຕິ, ອຸຠໂຕ ຄລຕິ, ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຓ຺ເຓ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ. ກຓ຺ໂຓ ຊີຣຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຈີວຣຣຊ຺ຊຸຍໍ ຣຊິຕ຺ວາ ປສາຣິຕຈີວຣສ຺ສ ໂອລມ຺ພກສຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ຄຓ຺ຐິເກຕິ ຈີວຣປາຣຸປນກາເລ ປາສເກ ລຄ຺ຄາປນຕ຺ຖໍ ກເຕ ທນ຺ຕາທິມເຍ ຄຓ຺ຐິເກ. ປິຬກາຕິ ພິນ຺ທຸໍ ພິນ຺ທຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພປິຬກາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປກຣເຓ –
‘‘ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ, ມຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ຈີວຣໍ;
ສມໍ ສຕປທາທີນໍ, ສິພ຺ພິຕຸໍ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍນ຺ເຕ ວາ, ຕຖາ ປຕ຺ຕມຸເຂປິ ຈ;
ເວຓິໍ ສງ຺ຂລິກໍ ວາປິ, ກໂຣໂຕ ໂຫຕິ ທຸກ຺ກຏໍ.
‘‘ປຏ຺ຏມ຺ປິ ¶ ຄຓ຺ຐິປາສານໍ, ອຏ຺ຐໂກຓາທິກໍ ວິຘິໍ;
ຕຕ຺ຖຄ຺ຆິຍຄທາຣູປໍ, ມຸຄ຺ຄຣາທິໍ ກໂຣນ຺ຕິ ຈ.
‘‘ຕຕ຺ຖ ກກ຺ກຏກກ຺ຂີນິ, ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ ນ ວຏ຺ຏຕິ;
ສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ ຕຕ຺ຖ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ ທີປິຕາ.
‘‘ຈຕຸໂກຓາວ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຄຓ຺ຐິປາສກປຏ຺ຏກາ;
ກຓ຺ຓໂກເຓສຸ ສຸຕ຺ຕານິ, ຣຕ຺ເຕ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ ຈີວເຣ.
‘‘ສູຈິກມ຺ມວິກາຣໍ ¶ ວາ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ປນ ກິຎ຺ຈິປິ;
ຈີວເຣ ຠິກ຺ຂຸນາ ກາຕຸໍ, ກາຣາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ໂຍ ຈ ປກ຺ຂິປຕິ ຠິກ຺ຂຸ ຈີວຣໍ,
ກຎ຺ຊິປິຏ຺ຐຂລິອລ຺ລິກາທິສຸ;
ວຓ຺ຓມຏ຺ຐມຠິປຕ຺ຖຍໍ ປຣໍ;
ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ປນ ມຸຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏາ.
‘‘ສູຈິຫຕ຺ຖມລາທີນໍ, ກຣເຓ ຈີວຣສ຺ສ ຈ;
ຕຖາ ກິລິຏ຺ຐກາເລ ຈ, ໂຘວນຕ຺ຖໍ ຕຸ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ຣຊເນ ປນ ຄນ຺ຘໍ ວາ, ເຕລໍ ວາ ລາຂເມວ ວາ;
ກິຎ຺ຈິ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ຕຕ຺ຖ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ສງ຺ເຂນ ມຓິນາ ວາປິ, ອຎ຺ເຎນປິ ຈ ເກນຈິ;
ຈີວຣໍ ນ ຈ ຆຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ຆໍສິຕພ຺ພໍ ນ ໂທຓິຍາ.
‘‘ຈີວຣໍ ໂທຓິຍໍ ກຕ຺ວາ, ນາຕິຆຏ຺ເຏຍ຺ຍ ມຸຏ຺ຐິນາ;
ຣຕ຺ຕໍ ປຫຣິຕຸໍ ກິຎ຺ຈິ, ຫຕ຺ເຖເຫວ ຈ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ຄຓ຺ຐິເກ ປນ ເລຂາ ວາ, ປິຬກາ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ;
ກປ຺ປພິນ຺ທຸວິກາໂຣ ວາ, ປາຬິກຓ຺ຓິກເຠທໂຕ’’ຕິ.
ວິນຍສາຣຕ຺ຖສນ຺ທີປນິຍມ຺ປິ ສມໍ ສຕປທາທີນນ຺ຕິ ສຕປທາທີຫິ ສທິສໍ. ຕຸລ຺ຍຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ສາມິວຈນໍ. ປຏ຺ຏສ຺ສ ປຣິຍນ຺ເຕ ວາຕິ ອນຸວາຕສ຺ສ ອຸຠຍປຣິຍນ຺ເຕ ວາ. ປຏ຺ຏມຸເຂປິ ວາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາຍາມວິຕ຺ຖາຣປຏ຺ຏານໍ ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ຐາເນ, ກຓ຺ເຓປິ ວາ ເອກສ຺ເສວ ວາ ປຏ຺ຏສ຺ສ ອູນປູຣຓຕ຺ຖໍ ຆຏິຕຏ຺ຐາເນປິ ວາ ¶ . ເວຓີຕິ ກຸທ຺ຣູສສີສາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ເກຈິ ‘‘ວຣກສີສາກາເຣນາ’’ຕິ ¶ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຂລິກນ຺ຕິ ພິຬາລທາມສທິສສິພ຺ພນໍ. ເກຈິ ‘‘ສຕປທິສທິສ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.
ປຏ຺ຏມ຺ປີຕິ ປຕ຺ຕມ຺ປິ. ອຏ຺ຐໂກຓາທິໂກ ວິຘິ ປກາໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐໂກຓາທິກວິຘິ, ຕໍ. ອຏ຺ຐໂກຓາທິກນ຺ຕິ ວາ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ນິຄ຺ຄຫິຕາຄໂມ. ‘‘ອຏ຺ຐໂກຓາທິກໍ ວິຘິ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ‘‘ປຏ຺ຏ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສມານາຘິກຣຓວິເສສນໍ, ກິຣິຍາວິເສສນໍ ວາ. ‘‘ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ປຏ຺ຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ປຏ຺ເຏຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອຏ຺ຐໂກຓາທິກນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ວິຘິນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນໍ. ອິຘ ວກ຺ຂມານຈຕຸໂກຓສຓ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອຏ຺ຐໂກຓາທິກໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຏ຺ຏທ຺ວເຍ. ອຄ຺ຆິຍຄທາຣູປນ຺ຕິ ອຄ຺ຆິຍສຓ຺ຐານຎ຺ເຈວ ຄທາສຓ຺ຐານຎ຺ຈ ສິພ຺ພນໍ. ມຸຄ຺ຄຣນ຺ຕິ ລຄຸຬສຓ຺ຐານສິພ຺ພນໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕິຍາທິສຓ຺ຐານານໍ ຄຫຓໍ.
ຕຕ຺ຖາຕິ ປຏ຺ຏທ຺ວເຍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ. ກກ຺ກຏກກ຺ຂີນີຕິ ກຸຬີຣກຈ຺ຉິສທິສານິ ສິພ຺ພນວິກາຣານິ. ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕີຕິ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏເກ. ສຸຕ຺ຕາຕິ ໂກຓໂຕ ໂກຓໍ ສິພ຺ພິຕສຸຕ຺ຕາ ເຈວ ຈຕຸຣສ຺ເສ ສິພ຺ພິຕສຸຕ຺ຕາ ຈ. ປິຬກາຕິ ເຕສເມວ ສຸຕ຺ຕານໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕໂກຏິໂຍ ຈ. ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວາຕິ ຣຊນກາເລ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ອໂນຬາຣິກາ ທີປິຕາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາ ຈ ຈີວເຣ ຣຕ຺ເຕ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕).
ຄຓ຺ຐິກປຏ຺ຏິກາ ປາສປຏ຺ຏິກາຕິ ໂຍຊນາ. ກຓ຺ຓໂກເຓສຸ ສຸຕ຺ຕານີຕິ ຈີວຣກຓ຺ເຓ ສຸຕ຺ຕາ ເຈວ ປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກເຓສຸ ສຸຕ຺ຕານິ ຈ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈີວເຣ ອາຍາມໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ອນຸວາຕໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕສຸຕ຺ຕໍ ຈີວຣໍ ຣຊິຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂາປນກາເລ ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ຈີວຣວໍເສ ວາ ¶ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພິຕຸໍ ອນຸວາເຕ ພນ຺ຘສຸຕ຺ຕານິ ຈ ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕານິ ນາມ. ຍຖາຫ ‘‘ຈີວຣສ຺ສ ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກໍ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ, ຣຊິຕກາເລ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ຍໍ ປນ ‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ອນຸວາເຕ ປາສກໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ຣຊນກາເລ ລຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕).
ສູຈິກມ຺ມວິກາຣໍ ວາຕິ ຈີວຣມຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ນານາສຸຕ຺ຕເກຫິ ສຕປທິສທິສໍ ສິພ຺ພນ຺ຕາ ອາຄນ຺ຕຸກປຏ຺ຏໍ ¶ ຐເປນ຺ຕິ, ເອວຣູປໍ ສູຈິກມ຺ມວິກາຣໍ ວາ. ອຎ຺ຎໍ ວາ ປນ ກິຎ຺ຈິປີຕິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມາລາກມ຺ມມິຄປກ຺ຂິປທາທິກໍ ສິພ຺ພນວິກາຣໍ. ກາຕຸນ຺ຕິ ສຍໍ ກາຕຸໍ. ກາຣາເປຕຸນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎນ ວາ ກາຣາເປຕຸໍ.
ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຣໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐມຠິປຕ຺ຖຍນ຺ໂຕ ກຎ຺ຊິກປິຏ຺ຐຂລິອລ຺ລິກາທີສຸ ຈີວຣໍ ປກ຺ຂິປຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏາ ໂມກ຺ໂຂ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ. ກຎ຺ຊິກນ຺ຕິ ວາຍນຕນ຺ຕມກ຺ຂນໍ ກຎ຺ຊິກສທິສາ ສຸລາກຎ຺ຊິກໍ. ປິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸລປິຏ຺ຐໍ. ຕຓ຺ຑຸລປິຏ຺ເຐຫິ ປກ຺ກາ ຂລິ. ອລ຺ລິກາຕິ ນິຍ຺ຍາໂສ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ລາຂາທີນໍ ຄຫຓໍ. ຈີວຣສ຺ສ ກຣເຓ ກຣຓກາເລ ສມຸຏ຺ຐິຕານໍ ສູຈິຫຕ຺ຖມລາທີນໍ ກິລິຏ຺ຐກາເລ ໂຘວນຕ຺ຖຎ຺ຈ ກຎ຺ຊິກປິຏ຺ຐຂລິອລ຺ລິກາທີສຸ ປກ຺ຂິປຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ.
ຕຕ຺ຖາຕິ ເຍນ ກສາເວນ ຈີວຣໍ ຣຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຣຊເນ ຈີວຣສ຺ສ ສຸຄນ຺ຘຠາວຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຘໍ ວາ ອຸຊ຺ຊລຠາວຕ຺ຖາຍ ເຕລໍ ວາ ວຓ຺ຓຕ຺ຖາຍ ລາຂໍ ວາ. ກິຎ຺ຈີຕິ ເອວຣູປໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ. ມຓິນາຕິ ປາສາເຓນ. ອຎ຺ເຎນປິ ຈ ເກນຈີຕິ ເຍນ ອຸຊ຺ຊລໍ ໂຫຕິ, ເອວຣູເປນ ມຸຄ຺ຄຣາທິນາ ອຎ຺ເຎນປິ ເກນຈິ ວຕ຺ຖຸນາ. ໂທຓິຍາຕິ ຣຊນມ຺ພເຓ ນ ຆໍສິຕພ຺ພໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຣຕ຺ຕໍ ຈີວຣໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ກິຎ຺ຈິ ໂຖກໍ ປຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ¶ ໂຍຊນາ. ຍຕ຺ຖ ປກ຺ກຣຊນໍ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ສາ ຣຊນໂທຓີ. ຕຕ຺ຖ ອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນາທິໍ ຆຏ຺ເຏຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຄຓ຺ຐິເກຕິ ເວຬຸທນ຺ຕວິສາຓາທິມຍຄຓ຺ຐິເກ. ເລຂາ ວາຕິ ວຏ຺ຏາທິເຠທາ ເລຂາ ວາ. ປິຬກາຕິ ສາສປພີຊສທິສາ ຂຸທ຺ທກພຸພ຺ພຸຬາ. ປາຬິກຓ຺ຓິກເຠທໂຕຕິ ມຓິກາວຬິຣູປປຸປ຺ຜກຓ຺ຓິກຣູປເຠທໂຕ. ‘‘ກປ຺ປພິນ຺ທຸວິກາໂຣ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕເຖວ ຈີວເຣ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.
໙. ປຕ຺ເຕ ວາ ຖາລເກ ວາຕິອາທີສຸ ຖາລເກຕິ ຕມ຺ພາທິມເຍ ປຸຄ຺ຄລິເກ ຕິວິເຘປິ ກປ຺ປິຍຖາລເກ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມຓິວຓ຺ຓກຣຓປໂຍໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕລວຓ຺ຓປໂຍໂຄ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕລວຓ຺ໂຓຕິ ສມຓສາຣຸປ຺ປວຓ຺ຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຓິວຓ຺ຓໍ ປນ ປຕ຺ຕໍ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລຕິ ຕິປຸສີສາທິມເຍ ປຕ຺ຕຏ຺ຐປນກມຓ຺ຑເລ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ວິຈິຕ຺ຣານິ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ຣູປກາກິຓ຺ຓານິ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມກຕານີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ¶ ‘‘ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມກຣທນ຺ຕກໍ ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມກຣທນ຺ຕກໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –
‘‘ຖາລກສ຺ສ ຈ ປຕ຺ຕສ຺ສ, ພຫິ ອນ຺ໂຕປິ ວາ ປນ;
ອາຣຄ຺ເຄນ ກຕາ ເລຂາ, ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ ກາຈິປິ.
‘‘ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຠມໍ ປຕ຺ຕໍ, ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຈ ປຈນ຺ຕິ ຈ;
‘ມຓິວຓ຺ຓໍ ກຣິສ຺ສາມ’, ອິຕິ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລເກ ກິຎ຺ຈິ;
ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ;
ນ ໂທໂສ ໂກຈິ ຕຕ຺ຖສ຺ສ;
ກາຕຸໍ ມກຣທນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ.
ວິນຍສາຣຕ຺ຖສນ຺ທີປນິຍມ຺ປິ ¶ ອາຣຄ຺ເຄນາຕິ ອາຣກຓ຺ຏກຄ຺ເຄນ, ສູຈິມຸເຂນ ວາ. ກາຈິປິ ເລຂາຕິ ວຏ຺ຏກໂຄມຸຕ຺ຕາທິສຓ຺ຐານາ ຍາ ກາຈິປິ ຣາຊິ. ຠມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ຠເມ ອລ຺ລີຍາເປຕ຺ວາ. ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລເກຕິ ປຕ຺ເຕ ຉວິຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ຕິປຸສີສາທີຫິ ກເຕ ປຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ອາຘາຣາທີນໍ ອຸປຣິ ກາຕພ຺ເພ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລເກ. ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ນານາກາຣຣູປກກມ຺ມວິຈິຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຈິຕ຺ຣານິ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ຣູປກາກິຓ຺ຓານິ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມກຕານີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລ. ອສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ. ມກຣທນ຺ຕກນ຺ຕິ ຄິຣິກູຏນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ປຕ຺ຕຖາລກາທີສຸ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.
ຘມກຣຓ…ເປ… ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຣຄ຺ເຄນ ທິນ຺ນເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຊາຕິຫິງ຺ຄຸລິກາທິວຓ຺ເຓຫິ ກຕເລຂາ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ຉຕ຺ຕມຸຂວຏ຺ຏິຍນ຺ຕິ ຘມກຣຓສ຺ສ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ກຕສ຺ສ ຉຕ຺ຕາກາຣສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ. ‘‘ປຣິສ຺ສາວນພນ຺ຘຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ເກຈິ. ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍປິ –
‘‘ນ ¶ ຘມ຺ມກຣຓຈ຺ຉຕ຺ເຕ, ເລຂາ ກາຈິປິ ວຏ຺ຏຕິ;
ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ, ເລຂໍ ຕຸ ມຸຂວຏ຺ຏິຍ’’ນ຺ຕິ. –
ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຏ຺ຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ຍາ ເລຂາ ປຣິສ຺ສາວນພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຕໍ ເລຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ຘມກຣຓຈ຺ຉຕ຺ເຕ ວາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວາ ກາຈິ ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຘມກຣເຓ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.
໑໐. ກາຍພນ຺ຘເນ ປນ ກກ຺ກຏກ຺ຂີນີຕິ ກກ຺ກຏກສ຺ສ ອກ຺ຂິສທິສານິ. ມກຣມຸຂນ຺ຕິ ມກຣມຸຂສຓ຺ຐານໍ. ເທຑ຺ຑຸຠສີສນ຺ຕິ ອຸທກສປ຺ປສີສສທິສສຓ຺ຐານານິ. ອຈ຺ຉີນີຕິ ກຸຎ຺ຊຣຈ຺ຉິສຓ຺ຐານານິ. ເອກເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກຣຊ຺ຊຸກໍ ທ຺ວິຄຸຓຕິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອກເມວ ປນ ສຕວາຣມ຺ປິ ສຣີຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ¶ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ພຫຸຣຊ຺ຊຸກນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍ ມຸຣຊສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຸຣຊຎ຺ຫິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ມຸຣຊວຏ຺ຏິສຓ຺ຐານໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ. ອິທໍ ປນ ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓສງ຺ຂາຕໍ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານຎ຺ຈ ທສາສຸ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ທສາ ຊີຣນ຺ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.
ວິເຘຕິ ທສາປຣິໂຍສາເນ ຖິຣຠາວາຍ ທນ຺ຕວິສາຓສຸຕ຺ຕາທີຫິ ກເຕ ວິເຘ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໘໕) ປນ ‘‘ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ປາສນ຺ເຕ ທສາມູເລ ຕສ຺ສ ຖິຣຠາວຕ຺ຖໍ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ທນ຺ຕວິສາຓາທິມເຍ ວິເຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐມງ຺ຄລານິ ນາມ ສງ຺ໂຂ, ຈກ຺ກໍ, ປຸຓ຺ຓກຸມ຺ໂຠ, ຄຍາ, ສິຣີວຈ຺ໂຉ, ອງ຺ກຸໂສ, ຘຊໍ, ໂສວຕ຺ຖິກນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉຍຸຄຬຉຕ຺ຕນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທິວເສນປິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທນ຺ຕາທີຫິ ກຕສ຺ສ ວິຘສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ໂກຏີສຸ ກາຕພ຺ພປຣິຈ຺ເຉທຣາຊິມຕ຺ຕໍ. ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປກຣເຓປິ –
‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ, ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕິ ຈ ຕຫິໍ ຕຫິໍ;
ກາຍພນ຺ຘນໂສຠຕ຺ຖໍ, ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ.
‘‘ທສາມຸເຂ ທຬ຺ຫຕ຺ຖາຍ, ທ຺ວີສຸ ອນ຺ເຕສຸ ວຏ຺ຏຕິ;
ມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມ-ຈິຕ຺ຕິກມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ອກ຺ຂີນິ ¶ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ເສຕ຺ວາ;
ໂກຏ຺ຏິເຕ ປນ ກາ ກຖາ.
ກກ຺ກຏກ຺ຂີນິ ວາ ຕຕ຺ຖ;
ອຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ຆຏໍ ເທຑ຺ຑຸຠສີສໍ ວາ, ມກຣສ຺ສ ມຸຂມ຺ປິ ວາ;
ວິກາຣຣູປໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ ທສາມຸເຂ.
‘‘ອຸຊຸກໍ ¶ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏໍ ວາ, ມຏ຺ຐໍ ວາ ປນ ປຏ຺ຏິກໍ;
ຂຊ຺ຊູຣິປຕ຺ຕກາກາຣໍ, ກຕ຺ວາ ວຏ຺ຏຕິ ໂກຏ຺ຏິຕໍ.
‘‘ປຏ຺ຏິກາ ສູກຣນ຺ຕນ຺ຕິ, ທຸວິຘໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ;
ຣຊ຺ຊຸກາ ທຸສ຺ສປຏ຺ຏາທິ, ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສານຸໂລມິກໍ.
‘‘ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓຎ຺ຈ, ເທຑ຺ຑຸຠຎ຺ຈ ກລາພຸກໍ;
ຣຊ຺ຊຸໂຍ ຈ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ປຸຣິມາ ທ຺ເວທສາ ສິຍຸໍ.
‘‘ທສາ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານາ, ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ກາຍພນ຺ຘເນ;
ເອກາ ທ຺ວິຕິຈຕສ຺ໂສ ວາ, ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ນ ຕໂຕ ປຣໍ.
‘‘ເອກຣຊ຺ຊຸມຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຸນິນາ ກາຍພນ຺ຘນໍ;
ຕຎ຺ຈ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ, ເອກມ຺ປິ ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ, ພຫູ ເອກາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ;
ນິຣນ຺ຕຣຎ຺ຫິ ເວເຐຕ຺ວາ, ກຕໍ ວຏ຺ຏຕິ ພນ຺ຘິຕຸໍ.
‘‘ທນ຺ຕກຏ຺ຐວິສາຓຏ຺ຐິ-ໂລຫເວຬຸນຬພ຺ຠວາ;
ຊຕຸສງ຺ຂມຍາ ສຸຕ຺ຕ-ຜລຊາ ວິຘກາ ມຕາ.
‘‘ກາຍພນ຺ຘນວິເຘປິ ¶ , ວິກາໂຣ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ;
ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ເຉທ-ເລຂາມຕ຺ຕໍ ຕຸ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. –
ວຸຕ຺ຕໍ.
ວິນຍສາຣຕ຺ຖສນ຺ທີປນິຍມ຺ປິ ຕຫິໍ ຕຫິນ຺ຕິ ປຏ຺ຏິກາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ. ຕນ຺ຕິ ຕຖາໂກຏ຺ຏິຕທິຄຸຓສຸຕ຺ຕກາຍພນ຺ຘນໍ. ອນ຺ເຕສຸ ທຬ຺ຫຕ຺ຖາຍ ທສາມຸເຂ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຈິຕ຺ຕກມ຺ປີຕິ ມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມຈິຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກາຍພນ຺ຘນໍ. ອກ຺ຂີນີຕິ ກຸຎ຺ຊຣກ຺ຂີນິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ກາຍພນ຺ຘເນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກາ ກຖາ. ອຸຏ຺ຐາເປຕຸນ຺ຕິ ອຸກ຺ກິຣິຕຸໍ.
ຆຏນ຺ຕິ ຆຏສຓ຺ຐານໍ. ເທຑ຺ຑຸຠສີສໍ ວາຕິ ອຸທກສປ຺ປສີສໍ ມຸຂສຓ຺ຐານໍ ວາ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວິກາຣຣູປໍ ທສາມຸເຂ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸຠຍປສ຺ເສສຸ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏກຍຸຕ຺ຕໍ ມຈ຺ຉສ຺ສ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກໍ ວິຍ ຍສ຺ສາ ປຏ຺ຏິກາຍ ວາຍນໍ ໂຫຕິ, ອິທໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ¶ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏກໍ ນາມ. ຍສ຺ສ ຂຊ຺ຊູຣິປຕ຺ຕສຓ຺ຐານມິວ ວາຍນໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຂຊ຺ຊູຣິປຕ຺ຕກາກາຣໍ ນາມ.
ປກຕິວິກາຣາ ປຏ຺ຏິກາ ສູກຣນ຺ຕໍ ນາມ ກຸຎ຺ຈິກາໂກສສຓ຺ຐານໍ. ຕສ຺ສ ທຸວິຘສ຺ສ ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ຣຊ຺ຊຸກາ ສູກຣນ຺ຕານຸໂລມິກາ, ທຸສ຺ສປຏ຺ຏໍ ປຏ຺ຏິການຸໂລມິກໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຸທ຺ທິກກາຍພນ຺ຘນໍ ຄຫິຕໍ, ຕຎ຺ຈ ສູກຣນ຺ຕານຸໂລມິກໍ. ຍຖາຫ ‘‘ເອກຣຊ຺ຊຸກໍ ປນ ມຸທ຺ທິກກາຍພນ຺ຘນຎ຺ຈ ສູກຣນ຺ຕໍ ອນຸໂລເມຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໗໘). ຕຕ຺ຖ ຣຊ຺ຊຸກາ ນາມ ເອກາວຏ຺ຏາ, ພຫຸຣຊ຺ຊຸກສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຠາວໍ ວກ຺ຂຕິ. ມຸທ຺ທິກກາຍພນ຺ຘນໍ ນາມ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ອກຕ຺ວາ ສຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.
ມຸຣຊໍ ນາມ ມຸຣຊວຏ຺ຏິສຓ຺ຐານໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ. ເວເຐຕ຺ວາຕິ ນານາສຸຕ຺ເຕຫິ ເວເຐຕ຺ວາ. ສິກ຺ຂາຠາຊນວິນິຈ຺ຉເຍ ປນ ‘‘ພຫຸກາ ຣຊ຺ຊຸໂຍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອກາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ເວຐິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມທ຺ທວີຓໍ ນາມ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ. ເທຑ຺ຑຸຠກໍ ນາມ ອຸທກສປ຺ປສທິສໍ. ກລາພຸກໍ ນາມ ພຫຸຣຊ຺ຊຸກໍ. ຣຊ຺ຊຸໂຍຕິ ອຸຠຍໂກຏິຍໍ ເອກໂຕ ອພນ຺ຘາ ພຫຸຣຊ຺ຊຸໂຍ, ຕຖາພນ຺ຘາ ກລາພຸກໍ ນາມ ໂຫຕິ. ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ມຸຣຊາທີນິ ອິມານິ ສພ຺ພານິ ກາຍພນ຺ຘນານິ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ປຸຣິມາ ທ຺ເວຕິ ມຸຣຊໍ ¶ ມທ຺ທວີຓນາມຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ. ‘‘ທສາສຸ ສິຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ວຓ຺ຓໂລເປນ ‘‘ທສາ ສິຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ‘‘ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓນ຺ຕິ ອິທໍ ທສາສຸເຍວ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ.
ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານາຕິ ປາມງ຺ຄທາມໍ ວິຍ ຈຕຸຣສ຺ສສຓ຺ຐານາ. ເອກຣຊ຺ຊຸມຍນ຺ຕິ ນານາວຏ຺ເຏ ເອກໂຕ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕໍ ຣຊ຺ຊຸມຍໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ຣຊ຺ຊຸກາ ທຸສ຺ສປຏ຺ຏາທີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກວຏ຺ຏຣຊ຺ຊຸກາ ຄຫິຕາ. ອິຘ ປນ ນານາວຏ຺ເຏ ເອກໂຕ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕາ ເອກາວ ຣຊ຺ຊຸ ຄຫິຕາ. ຕຎ຺ຈາຕິ ຕໍ ວາ ນຍມ຺ປິ ເອກຣຊ຺ຊຸກກາຍພນ຺ຘນໍ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐາເນນ ຄນ຺ຖິຕໍ. ເອກມ຺ປິ ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເກວລມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ.
ພຫູ ¶ ຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ວຏ຺ຏຕິ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ມຸຣຊໍ ກລາພຸກຎ຺ຈ ນ ໂຫຕິ, ຣຊ຺ຊຸກກາຍພນ຺ຘນເມວ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍໍ ປນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ‘‘ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ພຫຸຣຊ຺ຊຸກນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຄໂຕ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ສິກ຺ຂາຠາຊນວິນິຈ຺ຉເຍ ‘‘ພຫຸຣຊ຺ຊຸໂຍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອກາຍ ເວຐິຕໍ ມຸຣຊໍ ນາມາ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.
ທນ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ຫຕ຺ຖິທນ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຊຕູຕິ ລາຂາ. ສງ຺ຂມຍນ຺ຕິ ສງ຺ຂນາຠິມຍໍ. ວິຘກາ ມຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ເວຘິກາຕິປິ ປາໂຐ, ວິຘປຣິຍາໂຍ. ກາຍພນ຺ຘນວິເຘຕິ ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ທສາຍ ຖິຣຠາວຕ຺ຖໍ ກຏ຺ຐທນ຺ຕາທີຫິ ກເຕ ວິເຘ. ວິກາໂຣ ອຏ຺ຐມງ຺ຄລາທິໂກ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ. ຕຸ-ສທ຺ເທນ ຆຏາກາໂຣປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ນເຍນ ກາຍພນ຺ຘນວິຈາໂຣ ກາຕພ຺ໂພຕິ.
໑໑. ອຎ຺ຊນິຍໍ ‘‘ອຸຊຸກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣສ຺ສາທິສຓ຺ຐານາປິ ວງ຺ກຄຕິກາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສິປາຏິກາຍາຕິ ວາສິອາທິຠຓ຺ຑປກ຺ຂິປເນ. ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປກຣເຓ ປນ –
‘‘ມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມ-ນານາຣູປວິຈິຕ຺ຕິຕາ;
ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ, ອຎ຺ຊນີ ຊນຣຎ຺ຊນີ.
‘‘ຕາທິສໍ ¶ ປນ ຆໍສິຕ຺ວາ, ເວເຐຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕເກນ ວາ;
ວຬຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ນ ໂທໂສ ໂກຈິ ວິຊ຺ຊຕິ.
‘‘ວຏ຺ຏາ ວາ ຈຕຸຣສ຺ສາ ວາ, ອຏ຺ຐໍສາ ວາປິ ອຎ຺ຊນີ;
ວຏ຺ຏເຕວາຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ວຓ຺ຓມຏ຺ຐາ ນ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ຕຖາຎ຺ຊນິສລາກາປິ, ອຎ຺ຊນິຖວິກາຍ ຈ;
ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ, ຈິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ເອກວຓ຺ເຓນ ¶ ສຸຕ຺ເຕນ, ສິປາຏິໍ ເຍນ ເກນຈິ;
ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປນ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ, ວຬຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. –
ອາຄຕໍ.
ຕຏ຺ຏີກາຍມ຺ປິ ມາລາ…ເປ… ຈິຕ຺ຕິຕາຕິ ມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ເມຫິ ຈ ມິຄປກ຺ຂິຣູປາທິນານາຣູເປຫິ ຈ ວິຈິຕ຺ຕິຕາ. ຊນຣຎ຺ຊນີຕິ ພາລຊນປໂລຠິນີ. ອຏ຺ຐໍສາ ວາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປິ-ສທ຺ເທນ ໂສຬສໍສາທີນໍ ຄຫຓໍ. ວຓ຺ຓມຏ຺ຐາຕິ ມາລາກມ຺ມາທິວຓ຺ຓມຏ຺ຐາ. ອຎ຺ຊນີສລາກາປິ ຕຖາ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຎ຺ຊນີຖວິກາຍ ຈ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປາໂຐ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ‘‘ຖວິກາປິ ວາ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ປີຕາທິນາ ເຍນ ເກນຈິ ເອກວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ ປິໂລຕິກາທິມຍໍ ກິຎ຺ຈິປິ ສິປາຏິກໍ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ວຬຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ’’ຕິ ອາຄຕໍ.
໑໒. ອາຣກຓ຺ຏກາທີສຸ ອາຣກຓ຺ຏເກຕິ ໂປຕ຺ຖກາທິອຠິສງ຺ຂຣຓຕ຺ຖໍ ກເຕ ທີຆມຸຂສຕ຺ຖເກ. ຠມກາຣານໍ ທາຣຸອາທິລິຂນສຕ຺ຖກນ຺ຕິ ເກຈິ. ວຏ຺ຏມຓິກນ຺ຕິ ວຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພພຸພ຺ພຸຬກໍ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິມິນາ ປິຬກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປິປ຺ຜລິເກຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເຉທນເກ ຂຸທ຺ທກສຕ຺ເຖ. ມຓິກນ຺ຕິ ເອກວຏ຺ຏມຓິ. ປິຬກນ຺ຕິ ສາສປມຕ຺ຕິກາມຸຕ຺ຕຣາຊິສທິສາ ພຫຸວຏ຺ຏເລຂາ. ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເລຂນິຍໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ກຸຎ຺ຈິກາຍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ ສຸວຓ຺ຓຣູປິຍມຍາປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ. ‘ກຸຎ຺ຈິກາຍ ¶ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ວຈນໂຕ ອຎ຺ເຎ ກປ຺ປິຍໂລຫາທິມຍາວ ກຸຎ຺ຈິກາ ກປ຺ປນ຺ຕິ ປຣິຫຣຓີຍປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣກຓ຺ຏໂກ ໂປຕ຺ຖກາທິກຣຓສຕ຺ຖກຊາຕິ, ອາມຓ຺ຑສາຣໂກ ອາມລກຜລມໂຍຕິ ວທນ຺ຕິ.
ວລິຕກນ຺ຕິ ¶ ນຂຈ຺ເຉທນກາເລ ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວລິຍຸຕ຺ຕເມວ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວິກາຣໍ ທຬ຺ຫີກມ຺ມາທິອຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ, ເຕນ ຈ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑໂກຏິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ສທ຺ທນິຈ຺ຉຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕວລຍາທິກໍ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຍໂຕ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທຬ຺ຫີກມ຺ມາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຣິສ຺ສຍວິໂນທນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເຕນ ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິໂກຏິຍໍ ກຕວລຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ສທ຺ທນິຈ຺ຉຣຓໍ ທີຆຊາຕິກາທິປຣິສ຺ສຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ເຕນາຫ ອາຈຣິຍວໂຣ –
‘‘ມຓິກໍ ປິຬກໍ ວາປິ, ປິປ຺ຜເລ ອາຣກຓ຺ຏເກ;
ຐເປຕຸໍ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ.
‘‘ທຓ຺ຑເກປິ ປຣິຈ຺ເຉທ-ເລຂາມຕ຺ຕໍ ຕຸ ວຏ຺ຏຕິ;
ວລິຕ຺ວາ ຈ ນຂຈ຺ເຉທໍ, ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຫິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.
ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນາຍມ຺ປິ ມຓິກນ຺ຕິ ຖູລພຸພ຺ພຸຬໍ. ປີຬກນ຺ຕິ ສຸຂຸມພຸພ຺ພຸຬໍ. ປິປ຺ຜເລຕິ ວຕ຺ຖຈ຺ເຉທນສຕ຺ເຖ. ອາຣກຓ຺ຏເກຕິ ປຕ຺ຕຘາຣວລຍານໍ ວິຊ຺ຌນກຓ຺ຏເກ. ຐເປຕຸນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ເສສວຓ຺ຓມຏ຺ຐມ຺ປິ ຈ. ທຓ຺ຑເກຕິ ປິປ຺ຜລິທຓ຺ຑເກ. ຍຖາຫ ‘‘ປິປ຺ຜລິເກປິ ມຓິກໍ ວາ ປິຬກໍ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ທຓ຺ຑເກ ປນ ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຓິພນ຺ຘນຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖໍ ເອກາວ ເລຂາ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ວລິຕ຺ວາຕິ ອຸຠຍໂກຏິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ວລິໂຍ ຄາເຫຕ຺ວາ ນຂຈ຺ເຉທໍ ຍສ຺ມາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາຕິ ອາຄຕາ.
ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິຍໍ ມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິຍາ ປເວສນຕ຺ຖໍ ອາວາຏມຓ຺ຑລໍ ໂຫຕິ. ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນວາສິຍໍ ອຸຊຸກເມວ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸຊຸກເມວາຕິ ອິມິນາ ວງ຺ກໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ¶ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ອຎ຺ຊນິຍມ຺ປິ ຕຖາ ທສ຺ສິຕໍ. ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອກປສ຺ເສ ¶ ວາຕິ ວຈນເສໂສ, ວາສິທຓ຺ຑສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ທຓ຺ຑໂກຏີນໍ ອຈລນຕ຺ຖໍ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປິຍໂລເຫນ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວາ ອຏ຺ຐໍສໍ ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ.
໑໓. ອາມຓ຺ຑສາຣເກຕິ ອາມລກຜລານິ ປິສິຕ຺ວາ ເຕນ ກກ຺ເກນ ກຕເຕລຠາຊເນ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເຕລໍ ສີຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຈຣິເຍນ –
‘‘ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິຍໍ ວາປິ, ຘນຸເກ ເປລ຺ລທຓ຺ຑເກ;
ມາລາກມ຺ມາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ສຓ຺ຑາເສ ທນ຺ຕກຏ຺ຐານໍ, ຕຖາ ເຉທນວາສິຍາ;
ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ໂລເຫນ, ພນ຺ຘິຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ຕຖາ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ເຑປິ, ຈິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ;
ວຏ຺ຏເລຂາວ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ເອກາ ວາ ທ຺ເວປິ ເຫຏ຺ຐໂຕ.
‘‘ວິສາເຓ ນາຬິຍໍ ວາປິ, ຕເຖວາມຓ຺ຑສາຣເກ;
ເຕລຠາຊນເກ ສພ຺ພໍ, ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ຕຸ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.
ຏີກາຍມ຺ປິ ອຣຓິສຫິເຕ ຠນ຺ຕກິຈ຺ຈກໂຣ ທຓ຺ໂຑ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓີ ນາມ. ວາປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອຘຣາຣຓິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸທຸກ຺ຂລທຓ຺ຑສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຎ຺ຉນກຍນ຺ຕຘນຸ ຘນຸກໍ ນາມ. ມຸສລມຕ຺ຖກປີຬນທຓ຺ຑໂກ ເປລ຺ລທຓ຺ຑໂກ ນາມ. ສຓ຺ຑາເສຕິ ອຄ຺ຄິສຓ຺ຑາເສ. ທນ຺ຕກຏ຺ຐານໍ ເຉທນວາສິຍາ ຕຖາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສູຕິ ວາສິຍາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ. ໂລເຫນາຕິ ກປ຺ປິຍໂລເຫນ. ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຸຊຸກເມວ ວາ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວາ ອຏ຺ຐໍສໍ ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສຓ຺ຑາເສຕິ ອຄ຺ຄິສຓ຺ຑາເສຕິ ນິສ຺ສນ຺ເທເຫ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສູຈິສຓ຺ຑາໂສ ທສ຺ສິໂຕ ¶ . ເຫຏ຺ຐາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ອໂຍປຏ຺ຏວລເຍ. ‘‘ອຸປຣິ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກມກຸຬມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສາເຓຕິ ເຕລາສິຎ຺ຈນກຄວຍມຫິໍສາທິສິງ຺ເຄ. ນາຬິຍໍ ວາປີຕິ ເວຬຸນາຬິກາທິນາຬິຍໍ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ອລາພຸໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາມຓ຺ຑສາຣເກຕິ ອາມລກຈຸຓ຺ຓມຍເຕລຆເຏ ¶ . ເຕລຠາຊນເກຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣເຍວ ເຕລຠາຊເນ. ສພ຺ພໍ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸມິຕ຺ຖິຣູປຣຫິຕໍ ມາລາກມ຺ມາທິ ສພ຺ພໍ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຄຕໍ.
ຠູມຕ຺ຖຣເຓຕິ ກຏສາຣາທິມເຍ ປຣິກມ຺ມກຕາຍ ຠູມິຍາ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພອຕ຺ຖຣເຓ. ປານີຍຆເຏຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພຠາຊເນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສພ຺ພໍ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ມຎ຺ຈາທີສຸ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຣູປມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕລຠາຊເນສຸເຍວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຣູປານໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕຕ຺ຕາ ເຕລຠາຊເນນ ສຫ ອຄເຓຕ຺ວາ ວິສຸໍ ມຎ຺ຈາທີນໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ ວທນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ວທນ຺ຕິ, ເອເຕສໍ ປນ ມຎ຺ຈາທີນໍ ຫຕ຺ເຖນ ອາມສິຕພ຺ພຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິຣູປເມຕ຺ຖ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໘໕) ປນ ‘‘ຕາລວຓ຺ຏພີຊນິອາທີສຸ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຕານິ ກຸຎ຺ຈິກາ ວິຍ ປຣິຫຣຓີຍານິ, ອຖ ໂຂ ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ນ ຘາເຣຕພ຺ພານີຕິ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕານິ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ວິຘູປນຎ຺ຈ ຕາລວຓ຺ຏຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕານິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ເຕລຠາຊເນສຸ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ ວຸຕ຺ຕເມວ –
‘‘ປານີຍສ຺ສ ອຸຬຸງ຺ເກປິ, ໂທຓິຍໍ ຣຊນສ຺ສປິ;
ຆເຏ ຜລກປີເຐປິ, ວລຍາຘາຣກາທິເກ.
‘‘ຕຖາ ປຕ຺ຕປິຘາເນ ຈ, ຕາລວຓ຺ເຏ ຈ ພີຊເນ;
ປາທປຸຎ຺ຉນິຍໍ ວາປິ, ສມ຺ມຸຎ຺ຊນິຍເມວ ຈ.
‘‘ມຎ຺ເຈ ¶ ຠູມຕ຺ຖເຣ ປີເຐ, ຠິສິພິມ຺ໂພຫເນສຸ ຈ;
ມາລາກມ຺ມາທິກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພເມວ ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.
໑໔. ເອວໍ ສມຓປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ເສນາສເນ ກເຖຕຸໍ ‘‘ເສນາສເນ ປນາ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສໂຊຕໂກ. ເຕນ ສພ຺ພຣຕນມຍມ຺ປິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຎ຺ຎວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ໂຊເຕຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປຏິເສເຘຕພ຺ເພ ສນ຺ເຕປິ ຕຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເສນາສເນ ກິຎ຺ຈິ ປຏິເສເຘຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ –
‘‘ນານາມຓິມຍຕ຺ຖມ຺ຠ-ກວາຏທ຺ວາຣຠິຕ຺ຕິກໍ ¶ ;
ເສນາສນມນຸຎ຺ຎາຕໍ, ກາ ກຖາ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐເກ.
‘‘ໂສວຓ຺ຓິຍໍ ທ຺ວາຣກວາຏພທ຺ຘໍ;
ສຸວຓ຺ຓນານາມຓິຠິຕ຺ຕິຠູມິໍ;
ນ ກິຎ຺ຈິ ເອກມ຺ປິ ນິເສຘນີຍໍ;
ເສນາສນໍ ວຏ຺ຏຕິ ສພ຺ພເມວາ’’ຕິ.
ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍມ຺ປິ ປຐມສງ຺ຆາທິເສສວຓ຺ຓນາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໑) ‘‘ເສນາສນປຣິໂຠໂຄ ປນ ສພ຺ພກປ຺ປິໂຍ, ຕສ຺ມາ ຊາຕຣູປຣຊຕມຍາ ສພ຺ເພປິ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣາ ອາມາສາ. ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມວິນຍວຓ຺ຓນຏ຺ຐາເນ ຣຕນມຓ຺ຑເປ ກໂຣນ຺ຕິ ຜລິກຕ຺ຖມ຺ເຠ ຣຕນທາມປຏິມຓ຺ຑິເຕ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຸປກຣຓານິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ຕສ຺ສາ ວຓ຺ຓນາຍໍ ປນ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໒໘໑) ‘‘ສພ຺ພກປ຺ປິໂຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓາທິມຍານໍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣານໍ ອາມສນໂຄປນາທິວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ສພ຺ພຖາ ກປ຺ປິໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘ຕສ຺ມາ’ຕິອາທິ. ‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມວິນຍວຓ຺ຓນຏ຺ຐາເນ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆິກເມວ ¶ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ ເສນາສນໍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣາ ຈ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລິການີຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຓ຺ຓິຕໍ.
ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍມ຺ປິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໐) ‘ສພ຺ພໍ ປາສາທປຣິໂຠຄນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິວິຈິຕ຺ຣານິ ກວາຏານິ ມຎ຺ຈປີຐານິ ຕາລວຓ຺ຏານິ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຍປານີຍຆຏປານີຍສຣາວານິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕໍ, ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປາສາທສ຺ສ ທາສິທາສໍ ເຂຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ໂຄມຫິໍສໍ ເທມາຕິ ວທນ຺ຕິ, ປາເຏກ຺ກໍ ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ປາສາເທ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ໂຄນກາທີນິ ສງ຺ຆິກວິຫາເຣ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກວິຫາເຣ ວາ ມຎ຺ຈປີເຐສຸ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຘມ຺ມາສເນ ປນ ຄິຫິວິກຕນີຫາເຣນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ຕສ຺ສາ ວຓ຺ຓນາຍໍ ປນ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໒.໓໒໐) ‘‘ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິວິຈິຕ຺ຣານີຕິ ສງ຺ຆິກເສນາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຄ຺ຄລິກໍ ປນ ສຸວຓ຺ຓາທິວິຈິຕ຺ຣໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘ນ ຕ຺ເວວາຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໙໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເຕເນເວຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ¶ ‘ສງ຺ຆິກວິຫາເຣ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກວິຫາເຣ ວາ’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂຄນກາທິອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑວິສເຍວ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສປິ ເຕສໍ ຄຫເຓ ໂທສາຠາວາ’’ຕິ ວຓ຺ຓິຕໍ.
ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂນ຺ຘເກ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑) ‘‘ສເຈປິ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທໂຍ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ມຎ຺ຈສຕໍ ວາ ມຎ຺ຈສຫສ຺ສໍ ວາ ເທນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ກປ຺ປິຍມຎ຺ຈາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິຍາ ສງ຺ຆິກປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາຕິ ທາຕພ຺ພາ, ປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ນ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ຕສ຺ສາ ວຓ຺ຓນາຍໍເຍວ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ‘‘ກປ຺ປິຍມຎ຺ຈາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອິມິນາ ສຸວຓ຺ຓາທິວິຈິຕ຺ຕໍ ອກປ຺ປິຍມຎ຺ຈໍ ‘ສງ຺ຆສ຺ສາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ‘ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ¶ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເຂຕ຺ຕາທິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຓ຺ຓິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ລຊ຺ຊິເປສລພຫຸສ຺ສຸຕສິກ຺ຂາກາມຠູເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ມນສິກາຕພ຺ພມິທໍ ຐານໍ.
ນນຸ ຈ ເສນາສເນ ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນໍ ນາມ ປຏິເສເຘຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ເສນາສເນ ກິຎ຺ຈິ ປຏິເສເຘຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນາ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນາ ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມາທິກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ເສນາສເນ ກິຎ຺ຈິ ປຏິເສເຘຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕທຠາໂວຕິ. ຍທິ ເອວໍ ຕໍ ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນໍ ອາຈຣິເຍນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ກຕມໍ ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນໍ ນາມາຕິ ປຸຈ຺ຉາຍມາຫ ‘‘ວິຣຸທ຺ຘ…ເປ… ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ສີມສ຺ສາມິການໍ. ຣາຊວລ຺ລເຠຫີຕິ ລຊ຺ຊິເປສລານໍ ອຸໂປສຖາທິອນ຺ຕຣາຍກຣາ ອລຊ຺ຊິໂນ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອຘິປ຺ເປຕາ ເຕຫິ ສຫ ອຸໂປສຖາທິກຣຓາໂຍຄໂຕ. ເຕນ ຈ ‘‘ສີມາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ລຊ຺ຊິປຣິສາຕິ ເຕສໍ ສີມສ຺ສາມິການໍ ອນຸພລໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ລຊ຺ຊິປຣິສາ. ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕນ຺ຕິ ຍໍ ອລຊ຺ຊີນໍ ເສນາສນເຠທນາທິກໍ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂູຫິ ກຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸກຕເມວ ອລຊ຺ຊິນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ສິຍາ – ‘‘ອຎ຺ເຎສໍ ສີມາຍາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສີມາ ນາມ ພຫຸວິຘາ, ກຕຣສີມໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ? ພທ຺ຘສີມໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ມາ ອມ຺ຫາກໍ ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ອນ຺ຕຣາຍມກຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍມ຺ປິ (ສາຣຕ຺ຖ.ຏີ. ໒.໘໕) ‘‘ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣາ ອລຊ຺ຊິໂນ ຣາຊກຸລູປກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຸໂປສຖາທິວິນຍກມ຺ມເຂຕ຺ຕຠູຕາຍ ເອວ ສີມາຍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ¶ . ຍທິ ເອວໍ ຄາມສີມສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາໂຍປິ ຕໍເຂຕ຺ຕຠູຕາ ເອວ, ຕສ຺ມາ ຕາປິ ສນ຺ຘາຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕາສໍ ອພທ຺ຘສີມຕ຺ຕາ, ນ ເຕ ຕາສໍ ສາມິກາ, ພທ຺ຘສີມາເຍວ ຠິກ຺ຂູນໍ ກິຣິຍາຍ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕາສໍເຍວ ເຕ ສາມິກາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ປນ ສີມສ຺ສາມິເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫີ’’ຕິ. ຍໍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອຸປຈາຣສີມາປິ ຕໍເຂຕ຺ຕຠູຕາ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສາ ຕທກ຺ເຂຕ຺ຕຠາວໍ ອຸປຣິ ສີມາວິນິຈ຺ຉຍກຖາທີສຸ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໕໖ ອາທໂຍ) ກຖຍິສ຺ສາມ. ອປິຈ ຄາມສີມາຍ ອຎ຺ເຎສໍ ເສນາສນກຣຓສ຺ສ ປຏິເສຘິຕຸມຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຸທກຸກ຺ເຂປສີມານຎ຺ຈ ສພ຺ພທາ ອຕິຏ຺ຐນໂຕ ພທ຺ຘສີມາເຍວ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ.
ຉິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ ຠິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ, ອນຸປວຊ຺ໂຊຕິ ອິທໍ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍກຸຏີ ວິຍ ສພ຺ພຖາ ອນຸປໂຍຄາຣຫໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓສຸຕ຺ເຕຫິ ວິນທ຺ຘຉຕ຺ຕາທິກໍ, ຕຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍຠາໂຄວ ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ນ ຕທວເສໂສ, ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາຕິ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຸປວຊ຺ໂຊວ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຆຏກມ຺ປິ ວາຬຣູປມ຺ປິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ທຸຕິໂຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໓. ເຠສຊ຺ຊາທິກຣຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໑໕. ເອວໍ ປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ເຠສຊ຺ຊກຣຓປຣິຕ຺ຕປຏິສນ຺ຖາຣານໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ເຠສຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠິສກ຺ກສ຺ສ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ກິໍ ຕໍ? ຕິກິຈ຺ຉນໍ ¶ . ກຣິຍເຕ ກຣຓໍ, ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ກຣຓໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ, ເວຊ຺ຊກມ຺ມກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣິສມນ຺ຕໂຕ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ປຣິຕ຺ຕໍ, ອາຣກ຺ຂາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິສນ຺ຖຣຓໍ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ, ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອຎ຺ເຎສໍ ສມ຺ພນ຺ຘກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ມາຕິກາຍໍ ‘‘ເຠສຊ຺ຊກຣຓມ຺ປິ ຈ ປຣິຕ຺ຕໍ, ປຏິສນ຺ຖາໂຣ’’ຕິ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ມຍາ ວຸຕ຺ໂຕ ¶ , ຕສ຺ມິໍ ສມຠິນິວິຏ຺ເຐ ເຠສຊ຺ຊກຣຓວິນິຈ຺ຉເຍ. ສຫຘມ຺ໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຫຘມ຺ມິກາ, ເຕສໍ, ເອກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ສາສເນ ສຫສິກ຺ຂມານຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສຫຘມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ຕາ ສຫຘມ຺ມິກາ, ເຕສໍ, ສຫຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ສິກ຺ຂມານຠາເວນ ນິຍຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕສີລາທິຍຸຕ຺ຕຠາເວນ ສມຕ຺ຕາ ສມສີລສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ. ເອເຕນ ທຸສ຺ສີລານໍ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິການຎ຺ຈ ອກາຕຸມ຺ປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ເຕສໍ ວາ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ. ນ ກຣິຍິຕ຺ຖາຕິ ອກຕາ, ອຍຸຕ຺ຕວເສນ ອກຕປຸພ຺ພາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໑໘໖) ປນ ‘‘ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຕິ ນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ. ສາ ຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ກຕາປິ ອກຕາ ວິຍາຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘ວເທຍ຺ຍາຖ ຠນ຺ເຕ ເຍນຕ຺ໂຖ’ຕິ ເອວໍ ອກຕຏ຺ຐາເນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໘໕) ‘‘ຄິລານສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ກຕາປິ ອກຕາ ວິຍາຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘ວທ ຠນ຺ເຕ ປຈ຺ຈເຍນາ’ຕິ ເອວໍ ອກຕປວາຣຓຏ຺ຐາເນ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ.
໑໖. ປຏິຍາທິຍຕີຕິ ສມ຺ປາເທຕິ. ອກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຍຸຕ຺ຕຕາວເສນ ປເນຕ຺ຖ ອກຣຓປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ອາປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພໍ ¶ ປຣິກມ຺ມໍ ອນາມສນ຺ເຕນາຕິ ມາຕຸຄາມສຣີຣາທີນໍ ອນາມາສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາວ ຎາຕກາ ນ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຍາວ ຕສ຺ສ ຎາຕກາ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍຠູຕານໍ ມາຕາປິຕູນໍ ສຫຕ຺ຖາ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໑໘໖) ວຸຕ຺ຕໍ.
໑໗. ປິຕຸ ຠຄິນີ ປິຕຸຈ຺ຉາ. ມາຕຸ ຠາຕາ ມາຕຸໂລ. ນປ຺ປໂຫນ຺ຕີຕິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ຏີກາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຕສໍເຍວ ສນ຺ຕກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເກວລໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ປນ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕິ ຍາຈນ຺ຕິ ຈ, ເທຖ ໂນ ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຏິທສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ເຕສໍ ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ອປ຺ປໂຫນກຕ຺ຕາ ເຠສຊ຺ຊເມວ ຍາຈນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຘິປ຺ປາໂຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ໂພ. ນ ຍາຈນ຺ຕີຕິ ລຊ຺ຊາຍ ນ ຍາຈນ຺ຕິ, ຄາຣເວນ ວາ. ‘‘ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎຖາ ເທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໘) ປນ ‘‘ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາໂຠຄໍ ປນ ອກຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ¶ ຕີສຸ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂປຣາຓຏີກາຍມ຺ປິ ຕເທວ ຄເຫຕ຺ວາ ລິຂິຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໕) ປນ ຕໍ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ປນ ‘‘ອາໂຠຄໍ ອກຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓສ຺ສ, ປາຬິຍໍ ‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’ຕິ ເອວໍ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕເນວ ອາປຕ຺ຕິສິທ຺ຘາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘ເຕສຎ຺ເຎວ ສນ຺ຕກ’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.
ເອເຕ ທສ ຎາຕເກ ຐເປຕ຺ວາຕິ ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕາທໂຍປິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຎາຕກາ ເອວາຕິ ເຕປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ເຕນ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎາຕການໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ¶ . ເຕເນວາຫ ‘‘ເອເຕສໍ ປຸຕ຺ຕປຣມ຺ປຣາຍາ’’ຕິອາທິ. ກຸລປຣິວຏ຺ຏາຕິ ກຸລານໍ ປຏິປາຏິ, ກຸລປຣມ຺ປຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ, ‘‘ຕາວກາລິກໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ອກຕ຺ວາ ເທນ຺ຕສ຺ສປິ ປນ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏໍ ວິນາ ມິຈ຺ຉາຊີວນໍ ວາ ກຸລທູສນໍ ວາ ນ ໂຫຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວາ ກຸລທູສກາປຕ຺ຕິ ວາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຎາຕການຎ຺ຫິ ສນ຺ຕກໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ກຸລທູສນາທິ ນ ສິຍາ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍມ຺ປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໘໕) ‘‘ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈາສາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ຍາຈິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພຏ຺ຐານຕາຍ ຎາຕເກສຸ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວາ ກຸລທູສກາປຕ຺ຕິ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໑໘໖) ປນ ‘‘ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວາ ກຸລທູສກາປຕ຺ຕິ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ວຈນໂຕ ຍາວ ສຕ຺ຕໂມ ກຸລປຣິວຏ຺ໂຏ, ຕາວ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພປເທສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ຈູຬມາຕຸຍາ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພປເທສຸ ຈູຬມາຕຸຍາ ສາມິໂກຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອາຫຣາມາຕິ ອິທໍ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ມມ ຎາຕການໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຫຣຖາຕິ ອາຓຕ຺ເຕຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ສາມເຓຣາທີນໍ ອປຈ຺ຈາສາຍປິ ປຣຊນສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຣິເຍສິຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ວາ’’ຕິອາທິນາ, ‘‘ຎາຕິສາມເຓເຣຫິ ວາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາຕິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໕) ອາຄນ຺ຕຸກໂຈຣາທີນໍ ກໂຣນ຺ເຕນປິ ມນຸສ຺ສາ ນາມ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຕຫິ ລາຠໍ ອປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ, ປຈ຺ຈາສາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ¶ ປນ ເວຊ຺ຊກມ຺ມກຸລທູສນາທິນາ ¶ ໂທໂສ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວຎ຺ຫິ ອຸປກາເຣ ກເຕ ສາສນສ຺ສ ຄຸຓໍ ຎຕ຺ວາ ປສີທນ຺ຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຣເຓ ປນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ອາຄນ຺ຕຸກາທີນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລານມ຺ປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານວິຠາຄສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຕ຺ຕປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ‘‘ສພ຺ເພສມ຺ປິ ທາຕຸໍ ກາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ອປຈ຺ຈາສີສນຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉາຊີວກຸລທູສນາທິໂທສນິເສຘນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ເຠສຊ຺ຊກຣຓສງ຺ຂາຕາຍ ອິມິສ຺ສາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິຍາ ມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖໍ ອາຄນ຺ຕຸກໂຈຣາທີນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕານໍ ທາເນເນວ ຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ມຸຈ຺ຈນໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.
໑໘. ເຕເນວ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນປິ ອກາຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘໍ ກຸລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປນ ກຖາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິຍາຍຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ກເຖນ຺ຕສ຺ສປິ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ອາຈຣິຍາ. ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ຐໂຣຄີນໍ ປຣິຍາເຍນປິ ວຕ຺ວາ ວິຈຣຓໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຈ຺ຉິຕສ຺ສປິ ປນ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍາຍກຖາປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສມຸລ຺ລເປສີຕິ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ເອວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ອາຈຣິຍຠາໂຄຕິ ວິນຍາຈາຣໍ ອໂກເປຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊາຈິກ຺ຂເຓນ ເວຊ຺ຊາຈຣິຍຠາໂຄ ອຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໕) ວຸຕ຺ຕໍ.
ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໘໕) ປນ ‘‘ວິນຍລກ຺ຂຓໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອນາຈຣິຍສ຺ສ ຕທນຸຣູປໂວຫາຣາສມ຺ຠວໂຕ ອີທິສສ຺ສ ລາຠສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ‘ອາຈຣິຍຠາໂຄ ນາມ ອຍ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນເຍ ¶ ປກຕຎ຺ຎຸນາ ອາຈຣິເຍນ ລຠິຕພ຺ພຠາໂຄ ອຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຸປ຺ຜປູຊນຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ເນປິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວິຘານສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ກປ຺ປິຍວເສນາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘ປຸປ຺ຜໍ ອາຫຣຖາ’ຕິອາທິນາ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໘໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໕) ປນ ‘‘ປຸປ຺ຜປູຊນຕ຺ຖາຍປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຍມານໍ ຣູປິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕຠຊເນນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວາຕິ ອາຫ ‘ກປ຺ປິຍວເສນ ຄາຫາເປຕ຺ວາ’ຕິ. ‘ອມ຺ຫາກໍ ຣູປິຍໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸປ຺ຜປູຊນຕ຺ຖໍ ປຸປ຺ຜໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິອາທິນາ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກປ຺ປິເຍນ ກມ຺ເມນ ຄາຫາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໑໘໖) ປນ ‘‘ກປ຺ປິຍວເສນາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ປຸປ຺ຜໍ ¶ ອາເນຖາຕິອາທິນາ. ‘ປູຊໍ ອກາສີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຍໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ເຠສຊ຺ຊກຣຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ.
໑໙. ເອວໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ປຣິຕ຺ຕກຣຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸມາຫ ‘‘ປຣິຕ຺ເຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ ວິຍ ຄິຫິກມ຺ມໍ ວິຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ‘‘ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຘມ຺ມຊ຺ເຌສນຕ຺ຕາ ອນຊ຺ຌິຏ຺ເຐນປິ ຠຓິຕພ຺ໂພ ຘມ຺ໂມ, ປເຄວ ອຊ຺ຌິຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈາເລຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ກາຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ຈາເລຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ວາ ‘‘ປຣິຕ຺ຕາຓໍ ເອຕ຺ຖ ປເວເສມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ເອວໍ ກເຕ ປຣິຕ຺ຕາຓາ ເອຕ຺ຖ ປເວສິຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫາຣໂຕ…ເປ… ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິທໍ ອຎ຺ຎາຕເກ ຄຫຏ຺ເຐ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາເທສຸ ອຸທກໍ ອາກິຣິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ຕສ຺ມິໍ ເທເສ ຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປາຬິຍາ ນິສິນ຺ນານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທສຸ ໂຣຄວູປສມນາທິອຕ຺ຖາຍ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ກຣິຍມາເນ ຍທິ ປາເທ ¶ ອປເນນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ‘‘ອວມງ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ໂຣໂຄ ນ ວູປສເມສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ປາທາ ອປເນຕພ຺ພາ’’ຕິ.
ມຕສຣີຣທສ຺ສເນ ວິຍ ເກວເລ ສຸສານທສ຺ສເນປິ ອິທໍ ຊາຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ວຍຄມນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ມຣຓສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສີວຖິກທສ຺ສເນ…ເປ… ມຣຓສ຺ສຕິໍ ປຏິລຠິສ຺ສາມາຕິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເລສກປ຺ປໍ ອກຕ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ນສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ປຣິວາຣຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ອສຸຠທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ເລສກປ຺ປໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ຄເຕ ມຕສ຺ສ ຎາຕກາ ປສີທິສ຺ສນ຺ຕິ, ທານໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍໍ ລາຠໍ ລຠິສ຺ສາມ, ອຸປຏ຺ຐາກໍ ລຠິສ຺ສາມາຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ ປນ ‘‘ມຣຓສ຺ສຕິໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິນາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປກ຺ໂກສິເຕປິ ອປກ຺ໂກສິເຕປິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ຕາລປຓ຺ຓສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕເລຂນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ປຣິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕກຣຓສຎ຺ຎາຓຕ຺ຕາ ຕານິ ທິສ຺ວາ ອມນຸສ຺ສາ ປຣິຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ອປກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕາລປຓ຺ຓໍ ປນ ປຣິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ວາ ຫຕ຺ເຖ ວາ ປາເທ ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ‘‘ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໕ ອາທໂຍ) ວາ ¶ ຠຓິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕໂກເຍວ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຠໂຕ ປາຬິມຸຕ຺ຕປຣິຕ຺ຕກຣຓວິນິຈ຺ຉໂຍ, ນ ປນ ຕໂຕ ປຣໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິໂກ ກຖາມຄ຺ໂຄ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕີສຸ ຏີກາສຸປິ ຕໍສໍວຓ຺ຓນານໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ໂສ ສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄໂຕວາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘ ປນ ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກມ຺ມໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ‘‘ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕໍ ວາ ຠຓິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈເນ. ປນາຕິ ວິເສສຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ທີຆນິກາເຍ ປາຖິກວຄ຺ເຄ ອາຄຕສ຺ສ ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກມ຺ມໍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຍທິ ປຐມເມວ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ¶ ອາຫ ‘‘ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອວຎ຺ຫິ ລທ຺ຘາເສວນໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຕິໂອຊວນ຺ຕໍ ໂຫຕິ.
ປິຏ຺ຐໍ ວາ ມໍສໍ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ມຈ຺ຉຂຓ຺ຑປູວຂຊ຺ຊກາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂອຕາຣໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ປິຍາຍິຕຂາທນີຍນິພທ຺ຘວສນຏ຺ຐານລາຠຕາຍ ອວຕາຣຓໍ ລຠນ຺ຕິ. ຫຣິຕູປລິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອລ຺ລໂຄມຍລິຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ໂປຣາຓກຈາຣິຕ຺ຕໍ ຠູມິວິສຸທ຺ຘກຣຓໍ. ປຣິສຸທ຺ຘໍ…ເປ… ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຣິຕ຺ຕກາຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາວເສນ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານອຸຠຍໂຕ ຣກ຺ຂາສໍວິຘາເນນ ສເມຕິ. ຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໓.໒໘໒) ປນ ‘‘ສຣີຣສຸທ຺ຘິປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ‘‘ກາຍສຸທ຺ຘິມຕ຺ເຕນ ອມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເມຕ຺ຕາວເສເນວ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ເມຕ຺ຕາຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ…ເປ… ເອກາທສານິສໍສາ ປາຏິກງ຺ຂາ. ກຕເມ ເອກາທສ? ສຸຂໍ ສຸປຕິ, ສຸຂໍ ປຏິພຸຊ຺ຌຕິ, ນ ປາປກໍ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕິ, ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ, ອມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໑.໑໕; ປຣິ. ໓໓໑; ມິ. ປ. ໔.໔.໖).
ປຣິຕ຺ຕກາຣໂກ…ເປ… ສມ຺ປຣິວາຣິເຕນາຕິ ອິທໍ ປຣິຕ຺ຕກຣໂຓ ພາຫິຣໂຕ ອາຣກ຺ຂາສໍວິຘານໍ, ‘‘ເມຕ຺ຕ…ເປ… ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ອາຣກ຺ຂາສໍວິຘານໍ, ເອວໍ ອຸຠຍໂຕ ຣກ຺ຂາສໍວິຘານໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ອມນຸສ຺ສາ ປຣິຕ຺ຕກາຣກສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກາຕຸໍ ນ ວິສຫນ຺ຕິ. ມງ຺ຄລກຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອມນຸສ຺ສານໍ ໂຕສນຕ຺ຖາຍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ກຕ຺ວາ ມຫາມງ຺ຄລກຖາ ກເຖຕພ຺ພາ. ເອວໍ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມາເນນ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ປຓ຺ຓາກາຣຕ຺ຖາຍ ມຫາມງ຺ຄລກຖາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈເນນ ສເມຕິ. ຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ປຸພ຺ພຸປຈາຣວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສນ຺ນິປາໂຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຕສ຺ມິໍ ຄາມກ຺ເຂຕ຺ເຕ ສພ຺ເພສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ¶ ສນ຺ນິປາໂຕ ໂຆເສຕພ຺ໂພ ‘‘ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ສພ຺ເພຫິ ສນ຺ນິປຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອນາຄນ຺ຕຸໍນາມ ¶ ນ ລຠຕີຕິ ອມນຸສ຺ໂສ ພຸທ຺ຘາຓາຠເຍນ ຣາຊາຓາຠເຍນ ອນາຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊູນໍ ອາຓາຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ. ຄຫິຕກາປເທເສນ ອມນຸສ຺ໂສວ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອມນຸສ຺ສຄຫິຕໂກ ‘ຕ຺ວໍ ໂກ ນາໂມ’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາລາຄນ຺ຘາທີສູຕິ ມາລາຄນ຺ຘາທິປູຊາສຸ. ອາສນປູຊາຍາຕິ ເຈຕິເຍ ພຸທ຺ຘາສນປູຊາຍ. ປິຓ຺ຑປາເຕຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕທາເນ. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸປ຺ປເທເສນ ເຈຕນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ປຕ຺ຕິທານໍ ສມ຺ຠວຕິ.
ເທວຕານນ຺ຕິ ຍກ຺ຂເສນາປຕີນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໒໘໓, ໒໙໓) ‘‘ອິເມສໍ ຍກ຺ຂານໍ ມຫາຍກ຺ຂານໍ ເສນາປຕີນໍ ມຫາເສນາປຕີນໍ ອຸຊ຺ຌາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອາຏາຕິ ທພ຺ພິມຸຂສກຸຓາ. ເຕ ອາຏາ ນທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາຏານາທໍ, ເທວນຄຣໍ, ອາຏານາເທ ກຕໍ ອາຏານາທິຍໍ, ສຸຕ຺ຕໍ. ຏີກາຍໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໓.໒໘໒) ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ’ຕິ ຈ ‘ມງ຺ຄລກຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’ຕິ ຈ ‘ວິຫາຣສ຺ສ ອຸປວເນ’ຕິ ຈ ເອວມາທິ ສພ຺ພໍ ຄິຫີນໍ ປຣິຕ຺ຕກຣເຓ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໘໒) ‘‘ເອຕໍ ຕາວ ຄິຫີນໍ ປຣິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕເກນ ປນ-ສທ຺ເທນ ສຫ ວຸຈ຺ຈມານໍ ‘‘ອິທໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ອວິເສເສ ຫິ ສຕິ ເຠໂທ ກາຕພ຺ໂພ ນ ສິຍາ. ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕາວ ພາຫິຣາຣກ຺ຂາ ທຸກ຺ກຣາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄິຫີນໍ ປຣິຕ຺ຕກຣເຓ ວຸຕ຺ຕປຣິກມ຺ເມ ອສມ຺ປຊ຺ຊມາເນປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂນ ມຕິ.
ອິທໍ ປນ ອິຘ ອາຄຕໍ ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ຕປຣິກມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອມນຸສ຺ສານໍ ອມນາປໍ, ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ¶ ອມນຸສ຺ສາ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ໂປຣາຓາ ຈຕູຫິ ມຫາຣາເຊຫິ ອາໂຣຈິຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕໍ ມູລຠູຕໍ ທີຆນິກາເຍ ອາຄຕໍ ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໕ ອາທໂຍ) ປຫາຍ ມູລສຸຕ຺ຕໂຕ ຄາຖາຉກ຺ກເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຄາຖາໂຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ, ຕມ຺ປິ ປຣິຕ຺ຕໍ ອມູລຠູຕຕ຺ຕາ ເອເກນາກາເຣນ ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ເກຈິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຘາເຣນ຺ຕິ, ເກຈິ ວິຕ຺ຖາເຣນ, ເກຈິ ເອກຈ຺ຈາ ຄາຖາໂຍ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ເກຈິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ເກຈິ ຠິກ຺ຂູ ຕໍມິສ຺ສກປຣິຕ຺ຕມ຺ປິ ມງ຺ຄລກຣຓກາລາທີສຸ ວຕ຺ຕຸມວິສຫນ຺ຕາ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສຸຕ຺ຕານິເຍວ ຠຓນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ? ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຫາຣາຊາໂນ ອິມໍ ອາຏານາຏິຍໍ ຣກ຺ຂໍ ສໍວິທຫມານາ ພຸທ຺ຘສາສເນ ອມນຸສ຺ສານໍ ປສາທາຍ, ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ອວິເຫຐນາຍ ເອວ ສໍວິທຫິໍສຸ ¶ , ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕິ ອຸຬາຣາ ຍກ຺ຂານິວາສິໂນ, ເຍ ອິມສ຺ມິໍ ຠຄວໂຕ ປາວຈເນ ອປ຺ປສນ຺ນາ, ເຕສໍ ປສາທາຍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ອາຏານາຏິຍໍ ຣກ຺ຂໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸປາສການໍ ອຸປາສິການໍ ຄຸຕ຺ຕິຍາ ຣກ຺ຂາຍ ອວິຫິໍສາຍ ຜາສຸວິຫາຣາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໖).
ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນປິ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄມເນ ‘‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຖ ຠິກ຺ຂເວ ອາຏານາຏິຍໍ ຣກ຺ຂໍ, ປຣິຍາປຸຓາຖ ຠິກ຺ຂເວ ອາຏານາຏິຍໍ ຣກ຺ຂໍ, ຘາເຣຖ ຠິກ຺ຂເວ ອາຏານາຏິຍໍ ຣກ຺ຂໍ, ອຕ຺ຖສໍຫິຕາ ຠິກ຺ຂເວ ອາຏານາຏິຍາ ຣກ຺ຂາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸປາສການໍ ອຸປາສິການໍ ຄຸຕ຺ຕິຍາ ຣກ຺ຂາຍ ອວິຫິໍສາຍ ຜາສຸວິຫາຣາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໙໕) ຠິກ຺ຂູນໍ ຘາຣຓໍ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕໍ ອານິສໍສຎ຺ຈ ປກາສິຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ຈ ‘‘ພຸທ຺ຘຠາສິເຕ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ເອກປທມ຺ປິ ອປເນຕພ຺ພໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ , ຕສ຺ມາ ຈຕູຫິ ມຫາຣາເຊຫິ ສໍວິທຫິຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕໍ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫໍ ປກຕິອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ຕເມວ ຘາເຣຕຸໍ ສຊ຺ຌາຍິຕຸຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ຠຄວຕາ ອຠາສິຕໍ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອນາຣຸຬ຺ຫໍ ມິສ຺ສກສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໘໒) ອາຄຕໍ ອິທໍ ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕປຣິກມ຺ມໍ ປນ ປກຕິສຊ຺ຌາຍນວາຈນາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ຄຫຏ຺ຐໍ ວາ ປພ຺ພຊິຕໍ ວາ ອມນຸສ຺ເສຫິ ຄຫິຕກາເລ ໂມຈາປນຕ຺ຖາຍ ໂລກິເຍຫິ ມນ຺ຕໍ ວິຍ ຠຓນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອມນຸສ຺ສຄຫິຕໂກ ຕ຺ວໍ ໂກ ນາໂມສີຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໘໒).
ອາຏານາຏິຍາ ຣກ຺ຂາ ຈ ນາມ ນ ສກລສຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຈ ນມຕ຺ຖູ’’ຕິ ປທໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຣາຊູນໍ ວເສນ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄຕໍ ‘‘ຊິນໍ ວນ຺ທາມ ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ເຕກເທໂສເຍວ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ອຖ ໂຂ ເວສ຺ສວໂຓ ມຫາຣາຊາ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ອິມໍ ອາຏານາຏິຍໍ ຣກ຺ຂໍ ອຠາສີ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ເຕກເທສສ຺ສ ອວສາເນ ‘‘ອຍໍ ໂຂ ມາຣິສາ ອາຏານາຏິຍາ ຣກ຺ຂາ’’ຕິ ນິຍ຺ຍາຕິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນາມ ພ຺ຍຄ຺ຆາທໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ຠກ຺ຂໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕານໍ ພລວທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕມນຸສ຺ສໍ ໂມຈາເປນ຺ຕານໍ ອມນຸສ຺ສາ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ຕຖາ ໂມຈາເປຕຸໍ ອາຣທ຺ຘກາເລ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິສ຺ສຍວິໂນທນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕປຣິກມ຺ມໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍໍ ປຣິຕ຺ຕກຣຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ.
໒໐. ອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາໂຕຕິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໘໕) ¶ ເອຕ຺ຖ ອມສິຍິຕ຺ຖາຕິ ອາມຏ຺ໂຐ, ນ ອາມຏ຺ໂຐ ອນາມຏ຺ໂຐ. ປິຓ຺ຑໍ ປິຓ຺ຑໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຕຕີຕິ ¶ ປິຓ຺ຑປາໂຕ. ອນາມຏ຺ໂຐ ຈ ໂສ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ຈາຕິ ຕຖາ, ອຄ຺ຄຫິຕອຄ຺ໂຄ, ອປຣິຠຸຕ຺ໂຕ ປິຓ຺ຑປາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈປິ ກຫາປຓຄ຺ຆນໂກ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ທາຍເກຫິ ພຫຸພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ທິນ຺ນຠາວໍ ທີເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ເອວໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສທ຺ຘາຍ ທິນ຺ນໍ ມຫຄ຺ຆໂຠຊນມ຺ປິ ມາຕາປິຕູນໍ ທຕ຺ວາ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ປເຄວ ອປ຺ປຄ຺ຆໂຠຊເນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມາຕາທິປຎ຺ຈກໍເຍວ ວຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊກຣເຓ ວິຍ ອປເຣສມ຺ປິ ທສນ຺ນໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ຎາຕການມ຺ປິ ເປເສຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ, ‘‘ວິຫາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ວາ’’ອິຈ຺ຈາທິວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ວິຫາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ຎາຕການມ຺ປິ ອາຄນ຺ຕຸກສາມຎ຺ເຎນ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຈ. ຖາລເກຕິ ສງ຺ຆິເກ ກໍສາທິມເຍ ຖາລເກ. ປຕ຺ໂຕປິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທາມຣິກໂຈຣສ຺ສາຕິ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສ ປາກຏໂຈຣສ຺ສ. ອທີຍມາເນປິ ‘‘ນ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
ອາມິສສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອລາເຠນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ສ ຉິທ຺ທສ຺ສ ວິວຣສ຺ສ ປຏິສນ຺ຖຣຓໍ ປິທຫນໍ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ. ໂສ ປນ ຘມ຺ມາມິສວເສນ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອາມິສປຏິສນ຺ຖາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກສ຺ສ ກາຕພ຺ໂພ, ກສ຺ສ ນ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ວາ…ເປ… ກາຕພ຺ໂພເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກໍ ຕາວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຂີຓປຣິພ຺ພຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຄຕິຠາວໍ ກຣຸຓາຏ຺ຐານຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຈ ຕພ຺ພິຘຸຣານໍ ສມິທ຺ຘານໍ ອາຄນ຺ຕຸກຕ຺ເຕປິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາສີສນປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສາ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນນຸຎ຺ຎາຕານໍ ປນ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນປິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈາສາຍ ¶ ປນ ສຕິ ກຸລທູສນມ຺ປິ ໂຫຕິ. ອຸພ຺ພາເສຕ຺ວາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຕິໂຍຊນໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ເຕ ມນຸສ຺ເສ ປລາເປຕ຺ວາ. ວຣໂປຕ຺ຖກຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິອຸຕ຺ຕມຣູປວິຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖຣຓໍ. ອຍໍ ປຏິສນ຺ຖາຣວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ເຠສຊ຺ຊາທິວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ຕຕິໂຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໔. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໒໑. ເອວໍ ¶ ເຠສຊ຺ຊາທິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຍາຈນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາປນາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ອິມິນາ ໂນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາປນາ, ຍາຈນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຍາຈນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ອຍໍ ມຍາ ວກ຺ຂມາໂນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍາຕິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໓໔໒) ປຣສນ຺ຕກຠາວໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ສນ຺ຕກກຣຓວເສນ. ເອວໍ ຍາຈໂຕ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏຎ຺ເຈວ ທາສປຏິຄ຺ຄຫທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕິ ‘‘ທາສິທາສປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ປນ ທາສໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ ສາທິຍນວເສເນວ ທຸກ຺ກຏໍ. ສກກມ຺ມນ຺ຕິ ປາຓວຘກມ຺ມໍ. ອິທຎ຺ຈ ປາຓາຕິປາຕໂທສປຣິຫາຣາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຣິຫາຣາຍ. ອນິຍເມຕ຺ວາປິ ນ ຍາຈິຕພ຺ພາຕິ ສາມີຈິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍທິຈ຺ຉກໍ ກາຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈາມິ, ເທຖາ’’ຕິອາທິນາ ອຍາຈິຕ຺ວາປິ ¶ ວຏ຺ຏຕິ, ສກິຈ຺ຈປສຸຕມ຺ປິ ເອວໍ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ເອວ, ສາມີຈິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.
ສພ຺ພກປ຺ປິຍຠາວທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ກປ຺ປິຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ມູລໍ ເທຖາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ມູລໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ ‘‘ມູລ’’ນ຺ຕິ ວຈນສ຺ສ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸສາມຎ຺ຎວຈນຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍວຈນໍ ວາ ນິຏ຺ຐິຕຠຕິກິຈ຺ຈານໍ ທາປນໂຕ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸສາທິຍນໍ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ວາຕິ ອິທໍ ອິຘ ຖມ຺ຠາທີນໍ ທາສິທາສາທິຠາວາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ອສ຺ສາມິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.
໒໒. ນ ເກວລຎ຺ຈ…ເປ… ຈີວຣາທີນິ ກາຣາເປຕຸກາເມນາຕິອາທີສຸ ຈີວຣໍ ກາຣາເປຕຸກາມສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕຕນ຺ຕວາເຍຫິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມຍາຈນວເສນ ວາຍາປເນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏາຠາເວປິ ຈີວຣວາຍາປນສິກ຺ຂາປເທນ ຍຖາຣຫໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອກປ຺ປິຍກຫາປຓາທິ ນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍມຸເຂນ ລທ຺ຘມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖາຍ ອິມສ຺ສ ກຫາປຓໍ ເທຫີຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ທາປເນ ກິຎ຺ຈາປິ ໂທໂສ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ອສາຣຸປ຺ປເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຕກມ຺ມຕ຺ຖາຍປິ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ¶ ປຣິຍາຍໂຕ ຠຕິໍ ທາເປນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ, ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໓໔໒) ປນ ‘‘ອກປ຺ປິຍກຫາປຓາທິ ນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອກປ຺ປິຍກຫາປຓາທິໍ ອສາທິຍນ຺ເຕນ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣໂຕ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາປິ ສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕິ, ມນຸສ຺ສາ ຈ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖີຕິ ວິເຫເຐຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ອກປ຺ປິຍກຫາປຓາທິທານໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເຖວ ປາເຈຕ຺ວາຕິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມວເສເນວ ປາເຈຕ຺ວາ. ‘‘ກິໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກປິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຍທຕ຺ຖາຍ ປວິຏ຺ໂຐ, ຕໍ ກເຖຕຸໍ ລຠຕິ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫຕ຺ຕາ.
໒໓. ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ຈາຣິຕ຺ຕໍ, ອາປຕ຺ຕິ ປນ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ ສາຂາຍ ມກ຺ຂິກພີຊເນນ ປຓ຺ຓາທິເຉເທ ພີຊຄາມໂກປນສ຺ສ ເຈວ ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄຣຊາທິອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກສ຺ສ ຈ ປຣິຫາຣຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທຸຠຍາສງ຺ກາຍ ອສຕິ ຕຖາ ອກຣເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໓໔໒) ປນ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ ສາຂາຍ ລຄ຺ຄຣຊສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ປຕິເຕປິ ສາຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂາທິຕຸກາມຕາຍປິ ສຕິ ສຸຂປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນທິຍາທີສຸ ອຸທກສ຺ສ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາຫຣາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຄຫໂຕ…ເປ… ເນວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຸທກຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ນ ອາຫຏໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອາປນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາປິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄ ທຸກ຺ກຏເມວ, ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສຫຘມ຺ມິການໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.
‘‘ອລຊ຺ຊີຫິ ປນ ຠິກ຺ຂູຫິ ວາ ສາມເຓເຣຫິ ວາ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ນ ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກາເຣຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ປນ ອລຊ຺ຊີ ນິວາຣິຍມາໂນປິ ພີຊນາທິໍ ກໂຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ເຈຕິຍກມ຺ມາທີນິ ປນ ເຕຫິ ກາຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໓໔໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໔໒) ປນ ‘‘ອລຊ຺ຊີຫິ…ເປ… ນ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ຄາຘິກາຣຕ຺ຕາ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ພາຫິຣປຣິໂຠເຄສຸ ປນ ອລຊ຺ຊີຫິປິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອລຊ຺ຊີຫິ ສາມເຓເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໕໙) ອລຊ຺ຊິລກ຺ຂຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປລກ຺ຂຓໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍລກ຺ຂຓວິຣຫິຕານໍ ສາມເຓຣາທີນໍ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂຄຕ຺ຣຠຸປຣິໂຍສານານໍ ¶ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎານໍ ທຸສ຺ສີລານມ຺ປິ ສາຘາຣຓວເສນ ອລຊ຺ຊິລກ຺ຂຓໍ ຍຖາຐປິຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຕິຏ຺ຐນເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.
໒໔. ໂຄຓໍ ¶ ປນ…ເປ… ອາຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ, ປຏິລາຠກ຺ຂເຓ ໂຄຓານໍ ສາທິຍນປຈ຺ຈຍາ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂຄຓຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘມ຺ປິ ສາທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ຫຕ຺ຖິຄວາສ຺ສວຬວປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕປິ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ຍາຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏາຠາເວປິ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸຍາຈເນປິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຣກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ໂຈຣາທິອຸປທ຺ທວໂຕ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ. ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາຕິ ຕິຓອນ຺ນາທີຫິ ໂປເສຕ຺ວາ. ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ໂຄສາທິຍນສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.
໒໕. ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສກຏສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕາວກາລິກໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໓໔໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໔໒) ປນ ‘‘ສກຏໍ ເທຖາຕິ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ສກຏໍ ເທຖາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕາວກາລິກໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕາວກາລິກໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາສິອາທີນິ ປຸຄ຺ຄລິການິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອສ ນໂຍ ວາສີ’’ຕິອາທິ. ວລ຺ລິອາທີສຸ ຈ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ເອສ ນໂຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຄຣຸຠຓ຺ຑປ຺ປໂຫນເກສຸເຍວາຕິ ອິທໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອທິນ຺ນາທາເນ ປນ ຕິຓສລາກໍ ອຸປາທາຍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ເອວ, ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ວລ຺ລິອາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປາຬິອາຄຕານໍ ເວຬຸມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊຕິຓມຕ຺ຕິການໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ¶ ຫຣິຕາລຊາຕິຫິງ຺ຄຸລິກາທິ ອປ຺ປກມ຺ປິ ມຫຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕໍ ຕາລປກ຺ກປ຺ປມາຓໂຕ ອູນມ຺ປິ ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວ, ວິຎ຺ຎາເປຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ.
໒໖. ສາຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ປຣິກຖາທີສຸ ‘‘ເສນາສນໍ ສມ຺ພາຘ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຣິຍາເຍນ ກຖນໍ ປຣິກຖາ ນາມ. ອຸຊຸກເມວ ອກເຖຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ກິໍ ປາສາໂທ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຖາ ວິຠູໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກຖນໍ ໂອຠາໂສ ນາມ. ເສນາສນາທິອຕ຺ຖໍ ຠູມິປຣິກມ຺ມາທິກຣຓວເສນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປາທາຍ ນິມິຕ຺ຕກຣຓໍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ. ຕີສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທໂຍ ທສ຺ສິຕາ, ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປນ ເຠສຊ຺ຊໍ ໂຣເຄ ວູປສນ຺ເຕ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ຕຕ຺ຖ ວິນຍຘຣາ ‘‘ຠຄວຕາ ໂຣຄສີເສນ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ທິນ຺ນໍ, ຕສ຺ມາ ອໂຣຄກາເລປິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ນ ¶ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາ ປນ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ອາຊີວໍ ປນ ໂກເປຕິ, ຕສ຺ມາ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສລ຺ເລຂໍ ໂກເປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ຈຕຸຕ຺ໂຖ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໕. ກຸລສງ຺ຄຫວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໒໗. ເອວໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ກຸລສງ຺ຄຫວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ກຸລສງ຺ຄໂຫ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສງ຺ຄໂຫ, ກຸລານໍ ສງ຺ຄໂຫ ກຸລສງ຺ຄໂຫ, ປຈ຺ຈຍທາຍກາທີນໍ ¶ ຄິຫີນໍ ອນຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ. ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫ-ສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໕.໖; ສຸ. ນິ. ໒໖໕).
໒໘. ຕຕ຺ຖ ໂກຏ຺ຏນນ຺ຕິ ສຍໍ ຉິນ຺ທນໍ. ໂກຏ຺ຏາປນນ຺ຕິ ‘‘ອິມໍ ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ເຉທາປນໍ. ອາຬິຍາ ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ຍຖາ ຄຈ຺ຉມູເລ ອຸທກໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຖາ ສມນ຺ຕໂຕ ພນ຺ຘນໍ. ອຸທກສ຺ສາຕິ ອກປ຺ປິຍອຸທກສ຺ສ ‘‘ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນ’’ນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ, ຕຎ຺ຈ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖໍ ໂຣປເນ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣສຸປິ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣສຸປິ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນາທິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ວິຠາຄໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນາທິ ວິສຸໍ ທສ຺ສິຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຕມໍ ອກປ຺ປິຍອຸທກໍ, ກຕມໍ ປນ ກປ຺ປິຍອຸທກນ຺ຕິ? ສປ຺ປາຓກໍ ອກປ຺ປິຍອຸທກໍ, ອປ຺ປາຓກໍ ກປ຺ປິຍອຸທກນ຺ຕິ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ, ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຊານໍ ສປ຺ປາຓກໍ ອຸທກໍ ຕິຓໍ ວາ ມຕ຺ຕິກໍ ວາ ສິຎ຺ເຈຍ຺ຍ ວາ ສິຎ຺ຈາເປຍ຺ຍ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ. ຍຖາ ໂກຏ຺ຏນຂຓນາທິກາຍິກກິຣິຍາປິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣ ສງ຺ຄຫິຕາ, ເອວໍ ມາຕິກາອຸຊຸກຣຓາທິກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣຓ’’ນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖປາທມຸຂໂຘວນນຫອາໂນທກສິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນເມວ ທສ຺ເສຕິ. ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣ ໂກຏ຺ຏນຂຓນາທິວເສນ ສຍໍ ກຣຓສ຺ສປິ ກຖໍ ສງ຺ຄໂຫຕິ? ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ໂວຫຣິຍຕີຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາໂຣຕິ ¶ ອກປ຺ປິຍຠູຕໍ ກຣຓກາຣາປນາທິ ສພ຺ພເມວ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ນ ປນ ອກປ຺ປິຍວຈນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣຓນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຸຣາຓປຓ຺ຓາທີນໍ ຫຣຓມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຸທາລາທີນິ ຠູມິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ຐານໂຕ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ຐານເມວ ປາກຏຕຣນ຺ຕິ ‘‘ໂອຠາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
໒໙. ມຫາປຈ຺ຈຣິວາທໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸກາໂມ ປຈ຺ຉາ ວທຕິ. ວນຕ຺ຖາຍາຕິ ອິທໍ ເກຈິ ‘‘ວຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວຕິອຕ຺ຖາຍາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍມ຺ປິ ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອາຣາມໂຣປາ ວນໂຣປາ, ເຍ ນຣາ ເສຕຸກາຣກາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໔໗) ວຈນໂຕ ປນ ຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປິ ເອກຈ຺ຈໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈ ເສສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມາຕິກນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂມາຕິກໍ ວາ ອສຸກ຺ຂມາຕິກໍ ວາ. ກປ຺ປິຍອຸທກໍ ສິຎ຺ຈິຕຸນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ກປ຺ປິຍອຸທກໍ ສິຎ຺ຈຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຍໍ ໂຣເປຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ‘‘ໂຣເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິປິ ສິທ຺ຘໍ.
໓໐. ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ເຈວ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈາຕິ ປຖວີຂຓນປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ກຸລສງ຺ຄຫປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນາຕິ ‘‘ອິທໍ ຂຓ, ອິທໍ ໂຣເປຫີ’’ຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ. ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ກຸລສງ຺ຄຫປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຸຠຍຕ຺ຣາຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍປຖວິຍໍ.
ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ກຸລສງ຺ຄຫປຣິໂຠຄອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ໂຣປິເຕ. ທຸກ຺ກຏມ຺ປີຕິ ນ ເກວລໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ກປ຺ປິເຍນາຕິ ກປ຺ປິຍອຸທເກນ. ເຕສໍເຍວ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ກຸລສງ຺ຄຫປຣິໂຠຄານໍ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ສິຎ຺ຈເນ, ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວາ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວາ ສິຎ຺ຈາປເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ສິຎ຺ຈເນ, ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ສິຎ຺ຈາປເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ປໂຍຄພຫຸລຕາຍາຕິ ສຍໍ ກຣເຓ, ກາຍປໂຍຄສ຺ສ ກາຣາປເນ ວຈີປໂຍຄສ຺ສ ພຫຸຕ຺ເຕນ. ອາປຕ຺ຕິພຫຸລຕາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຍໍ ສິຎ຺ຈເນ ຘາຣາປຈ຺ເຉທຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິຄຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສິຎ຺ຈາປເນ ປນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ອາປຕ຺ຕິ, ສກິໍ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ພຫຸສິຎ຺ຈເນ ເອກາວ.
ໂອຈິນເນ ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິຍານີຕິ ກຸລສງ຺ຄຫປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຖຸປູຊາທິອຕ຺ຖາຍ ¶ ໂອຈິນເນ. ສກິໍ ອາຓຕ຺ໂຕຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ອາຓຕ຺ໂຕ ¶ . ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ອາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປເທນ (ປາຈິ. ໙໐-໙໑) ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ກປ຺ປິຍວຈເນນ ປນ ວຕ຺ຖຸປູຊາທິອຕ຺ຖາຍ ໂອຈິນາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ.
໓໑. ຄນ຺ຖເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ທາມໍ ຄນ຺ຖິມໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ, ວຕ຺ຖຸປູຊາທິອຕ຺ຖາຍ ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຕ຺ຖຸປູຊາທິອຕ຺ຖາຍ ວຏ຺ຏຕິ, ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປນ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ຘມ຺ມາສນວິຕາເນ ພທ຺ຘກຓ຺ຏເກສຸ ປຸປ຺ຜານິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປຣູປຣິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕສທິສໍ ກຕ຺ວາ ອາວຸຓນໂຕ ‘‘ຉຕ຺ຕາຘິຉຕ຺ຕໍ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກທລິກ຺ຂນ຺ຘມ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕໍ ອຕິໂອຬາຣິກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ກຣເຓ, ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ກາຣາປເນ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸປ຺ຜວິຊ຺ຌນຕ຺ຖໍ ກຓ຺ຏກມ຺ປິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜທາໂມລມ຺ພກາທິອຕ຺ຖາຍ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນາທິປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ປຸປ຺ຜວິຊ຺ຌນຕ຺ຖໍ ກຓ຺ຏກນ຺ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ຕທຕ຺ຖໍ ກຓ຺ຏກເມວ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸປ຺ຜປຏິຈ຺ຉກໍ ນາມ ທນ຺ຕາທີຫິ ກຕໍ ປຸປ຺ຜາຘານໍ. ເອຕມ຺ປິ ນາຄທນ຺ຕກມ຺ປິ ສຉິທ຺ທເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອໂສກປິຓ຺ຑິຍາຕິ ອໂສກສາຂານໍ, ປຸປ຺ຜານໍ ວາ ສມູເຫ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໓໑) ປນ ‘‘ອໂສກປິຓ຺ຑິຍາຕິ ອໂສກປຸປ຺ຜມຎ຺ຊຣິກາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມຣຊ຺ຊຸ ນາມ ເຈຕິຍໍ ວາ ໂພຘິໍ ວາ ປຸປ຺ຜປ຺ປເວສນຕ຺ຖໍ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ພນ຺ຘຣຊ຺ຊຸ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໓໑) ປນ ‘‘ຘມ຺ມຣຊ຺ຊຸ ນາມ ເຈຕິຍາທີນິ ¶ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຕສຎ຺ຈ ຣຊ຺ຊຸຍາ ຈ ອນ຺ຕຣາ ປຸປ຺ຜປ຺ປເວສນຕ຺ຖາຍ ພນ຺ຘຣຊ຺ຊຸ. ສິຖິລວຏ຺ຏິຕາຍ ວາ ວຏ຺ຏິຍາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຸປ຺ຜປ຺ປເວສນຕ຺ຖາຍ ເອວໍ ພນ຺ຘາຕິປິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ມຕ຺ຖກທາມນ຺ຕິ ຘມ຺ມາສນາທິມຕ຺ຖເກ ປລມ຺ພກທາມໍ. ເຕສໍເຍວາຕິ ອຸປ຺ປລາທີນໍ ເອວ. ວາເກນ ວາຕິ ປຸປ຺ຜນາຬໍ ຜາເລຕ຺ວາ ປຸປ຺ເຜນ ເອກາພທ຺ຘຏ຺ຐິຕວາເກນ ທຓ຺ເຑນ ຈ ເອກາພທ຺ເຘເນວ. ເອເຕນ ປຸປ຺ຜໍ ພີຊຄາມສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ປຎ຺ຈສຸ ພີເຊສຸ ອປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຓ຺ຓໍ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍ ອກາຣາເປຕ຺ວາປິ ວິໂກປເນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ຍຎ຺ຈ ຉິນ຺ນສ຺ສປິ ມກຸຬສ຺ສ ວິກສນໍ, ຕມ຺ປິ ອຕິຕຣຸຓສ຺ສ ອຠາວາ ວຸຑ຺ຒິລກ຺ຂຓໍ ນ ໂຫຕິ, ປຣິຓຕສ຺ສ ປນ ມກຸຬສ຺ສ ປຕ຺ຕານໍ ສິເນເຫ ປຣິຍາທານໍ ຄເຕ ວິສຸໍຠາໂວ ເອວ ວິກາໂສ, ເຕເນວ ຉິນ຺ນມກຸຬວິກາໂສ ອຉິນ຺ນມກຸຬວິກາສໂຕ ປຣິຫີໂນ, ມິລາຕນິຍຸຕ຺ໂຕ ¶ ວາ ທິສ຺ສຕິ. ຍຎ຺ຈ ມິລາຕສ຺ສ ອຸທກສຎ຺ໂຎເຄ ອມິລານຕາປຊ຺ຊນໍ, ຕມ຺ປິ ຕມ຺ພຸລປຓ຺ຓາທີສຸ ສມານໍ ວຸຑ຺ຒິລກ຺ຂຓໍ ນ ໂຫຕິ. ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ນ ກຕ຺ຖຈິ ປຸປ຺ຜານໍ ກປ຺ປິຍກຣຓໍ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຸປ຺ຜໍ ສພ຺ພຖາ ອພີຊເມວາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.
‘‘ປສິພ຺ພເກ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜໍ ປສິພ຺ພເກ ວາ ປສິພ຺ພກສທິສໍ ພນ຺ເຘ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈີວເຣ ວາ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໓໑) ປນ ‘‘ຂນ຺ເຘ ຐປິຕກາສາວສ຺ສາຕິ ຂນ຺ເຘ ຐປິຕສງ຺ຆາຏິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຕຖາພນ຺ຘິຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ. ອິມິນາ ຈ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕາທິສໍ ກາສາວໍ ວາ ວຕ຺ຖໍ ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜານິ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອໍສຠຓ຺ຑິກປສິພ຺ພເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສທິສຕ຺ຕາ ເວຐິມໍ ນາມ ນ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມາ ສິຖິລພນ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປກ຺ຂິປິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ທຓ຺ຑກໍ ປນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ¶ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຣຊ຺ຊຸອາທີຫິ ພນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸປ຺ຜສ຺ເສວ ປນ ອຈ຺ຉິນ຺ນທຓ຺ຑເກຫິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ.
ປຸປ຺ຜປເຏ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜປຏໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທີຆໂຕ ປຸປ຺ຜທາມສ຺ສ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓວເສນ ປູຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕິຣິຍໂຕ ຫຣຓໍ ປນ ວາຍິມໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປຸຣິມໍ. ‘‘ປຸຣິມຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກາເມຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸຣິມໍ ປຸປ຺ຜໂກຏິໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ປຣິກ຺ຂິປນວເສນ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸປ຺ຜຣຫິຕາຍ ສຸຕ຺ຕວາກໂກຏິຍາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກວາຣໍ ຫຣິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເຈຕິຍາທິປຣິກ຺ເຂປໍ ປຸປ຺ຜປຏກຣຓຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຈຕິຍໍ ວາ ໂພຘິໍ ວາ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ເຕນ ເອກວາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸຣິມຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ, ເຕນປິ ເອກວາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕເຖວ ກາຕພ຺ພໍ. ປຸປ຺ຜປຏໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຈ ຫຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ, ເຕນປິ ຕເຖວ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈປິ ທ຺ເວເຍວ ຠິກ຺ຂູ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຐຕ຺ວາ ປຣິຍາເຍນ ຫຣນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ.
ປເຣຫິ ປູຣິຕນ຺ຕິ ທີຆໂຕ ປສາຣິຕໍ. ວາຍິຕຸນ຺ຕິ ຕິຣິຍໂຕ ຫຣິຕຸໍ, ຕໍ ປນ ເອກວາຣມ຺ປິ ນ ລຠຕິ. ປຸປ຺ຜານິ ຐເປນ຺ເຕນາຕິ ອຄນ຺ຖິຕານິ ປາກຕິກປຸປ຺ຜານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາປິ ຐເປນ຺ເຕນ. ປຸປ຺ຜທາມໍ ປນ ປູຊນຕ຺ຖາຍ ຠູມິຍໍ ຐເປນ຺ເຕນ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.
໓໒. ຆຏິກທາມໂອລມ຺ພໂກຕິ ¶ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ຆຏິກາກາຣຍຸຕ຺ໂຕ, ທາຣຸຆຏິກາກາໂຣ ວາ ໂອລມ຺ພໂກ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໓໑) ປນ ‘‘ຆຏິກທາມໂອລມ຺ພໂກຕິ ອນ຺ເຕ ຆຏິກາກາຣຍຸຕ຺ໂຕ ຍມກທາມໂອລມ຺ພໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ ¶ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໓໑) ປນ ‘‘ຆຏິກທາມໂອລມ຺ພໂກຕິ ຍມກທາມໂອລມ຺ພໂກຕິ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເກກໍ ປນ ທາມໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕສຸຕ຺ຕໂກຏິຍາວ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸປ຺ຜທາມທ຺ວຍໍ ສງ຺ຆຏິຕຸກາເມນປິ ນິກ຺ຂນ຺ຕສຸຕ຺ຕໂກຏິຍາວ ສຸຕ຺ຕໂກຏິໍ ສງ຺ຆຏິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາເຣນ ມາລາຄຸຓປຣິກ຺ເຂໂປຕິ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາເຣນ ມາລາຄຸຓສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓວເສນ ປູເຣຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂິປນໍ, ເຕເນວ ຕໍ ປຸຣິເມ ປວິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕມ຺ປິ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາຣໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓວເສນ ປູເຣຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກວາຣໍ ປນ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາຣກຣເຓ ມາລາຄຸຓໍ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸປ຺ຜທາມກຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ເອກໂຕ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕມຍໍ ເຄຓ຺ຑຸກໍ ນາມ, ເຄຓ຺ຑຸກຂຣປຕ຺ຕທາມານໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈລາທີຫິ ກຕທາມມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣສນ຺ຕກໍ ເທຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫນ ປຣສນ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ໂຫຕິ.
໓໓. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ມາຕາປິຕູນມ຺ປິ ປຸປ຺ຜໍ ເທນ຺ເຕນ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາເຍວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ມຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ປນ ສິວລິງ຺ຄາທິປູຊນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິມໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສຎາຕການໍ ຕາວກາລິກເມວ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ສຈິປີຕິ ຎາຕກສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎາຕກສ຺ສ ວາ ກສ຺ສຈິປິ. ຎາຕິສາມເຓເຣເຫວາຕິ ເຕສໍ ຄິຫິປຣິກມ຺ມໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣຕິ ອຎ຺ຎາຕກາ. ເຕຫິປິ ສາມເຓເຣຫິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວຕ຺ຕສີເສນ ຫຣິຕພ຺ພໍ. ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ສາມເຓຣານໍ ອຸປຑ຺ຒຠາຄໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສງ຺ຆິກສ຺ສ ລາຠສ຺ສ ອຸປຈາຣສີມຏ຺ຐສາມເຓຣານມ຺ປິ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ເຕສມ຺ປິ ອຸປຑ຺ຒຠາໂຄ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈູຬກນ຺ຕິ ອຸປຑ຺ຒຠາຄໂຕປິ ອຸປຑ຺ຒໍ. ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄສ຺ເສຕໍ ¶ ອຘິວຈນໍ. ສາມເຓຣາ…ເປ… ຐເປນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ອຣກ຺ຂິຕອໂຄປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ປນ ‘‘ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ອຠາຊນີຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ມຄ຺ເຄ ວາ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ວາ.
໓໔. ສາມເຓເຣຫິ ທາເປຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສາມເຓເຣຫິ ຄິຫິກມ຺ມໍ ກາຣິຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ປຸປ຺ຜທານໍ ໂຫຕີຕິ ສາມເຓຣານມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ສຍເມວາ’’ຕິອາທິ. ນ ຫິ ຕໍ ປຸປ຺ຜທານໍ ນາມ ສິຍາ. ຍທິ ຫິ ຕຖາ ອາຄຕານໍ ເຕສໍ ທານໍ ປຸປ຺ຜທານໍ ນາມ ຠເວຍ຺ຍ ¶ , ສາມເຓເຣຫິປິ ທາຕຸໍ ນ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ. ສຍເມວາຕິ ສາມເຓຣາ ສຍເມວ. ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ອາທາຍາຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທິສມ຺ປາທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.
໓໕. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ມາຕາປິຕູນໍ ຕາວ ຫຣິຕ຺ວາປິ ຫຣາເປຕ຺ວາປິ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາປິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສຎາຕການໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາວ. ມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ຫຣາເປນ຺ເຕນ ຎາຕິສາມເຓເຣເຫວ ຫຣາເປຕພ຺ພໍ. ອິຕເຣ ປນ ຍທິ ສຍເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມໍ ປຸປ຺ຜທາເນ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ຜລທາເນປິ ອຕິທິສຕິ, ຕສ຺ມາ ຜລມ຺ປິ ມາຕາປິຕູນໍ ຫຣຓຫຣາປນາທິນາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສຎາຕີນໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາວ. ອິທານິ ‘‘ໂຍ ຫຣິຕ຺ວາ ວາ ຫຣາເປຕ຺ວາ ວາ…ເປ… ອິສ຺ສຣວຕາຍ ທທໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໖-໔໓໗) ອິມໍ ປຸປ຺ຜທາເນ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ຜລທາເນ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຂີຓປຣິພ຺ພຍານນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜລປຣິຈ຺ເຉເທນາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ຜລານິ ທາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອວໍ ຜລປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ. ຣຸກ຺ຂປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາຕິ ‘‘ອິເມຫິ ຣຸກ຺ເຂຫິ ¶ ທາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອວໍ ຣຸກ຺ຂປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸປິ ປນ ຣຸກ຺ເຂສຸ ‘‘ອິຘ ຜລານິ ສຸນ຺ທຣານິ, ອິໂຕ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ກຸລສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉລ຺ລີຕິ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕໂຈ, ສາ ‘‘ຠາຊນີຍຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ປຸປ຺ຜຜລາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກຸລສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.
໓໖. ເຕສໍ ເຕສໍ ຄິຫີນໍ ຄາມນ຺ຕຣເທສນ຺ຕຣາທີສຸ ສາສນປຏິສາສນຫຣຓໍ ຊງ຺ຆເປສນິຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຄິຫີນໍ ທູເຕຍ຺ຍໍ ສາສນຫຣຓກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ທູຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ທູເຕຍ຺ຍໍ. ປຐມໍ ສາສນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ…ເປ… ປເທ ປເທ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຕສ຺ສ ສາສນໍ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປນ ສາສນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຍເມວ ກາຣຸຎ຺ເຎ ຐິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຣູປໍ ສາສນໍ ອາໂຣເຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ຄິຫີນຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍສາສນໍ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິເມຫິ ປນ ອຏ຺ຐຫິ ກຸລທູສກກມ຺ເມຫີຕິ ປຸປ຺ຜທານໍ ຜລທານໍ ຈຸຓ຺ຓທານໍ ມຕ຺ຕິກທານໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐທານໍ ເວຬຸທານໍ ປຓ຺ຓທານໍ ຊງ຺ຆເປສນິກນ຺ຕິ ອິເມຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ. ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມກໂຕຕິ ກຸລທູສນປຈ຺ຈຍາ ກຕປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ໂມ.
໓໗. ເສກ຺ຂຠູມິຍໍ ວາຕິ ອິມິນາ ຌານຠູມິມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ວິເວການນ຺ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວກຠູຕານໍ ¶ ຕິຓ຺ຓໍ ວິເວການໍ. ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓສ຺ສ ໂຠຊນປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາວ ໂຠຊນປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ. ຠຸຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສປິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຓິຘາຍ ຈີວຣສຓ຺ຐາປນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ກຸລສງ຺ຄຫວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ປຎ຺ຈໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໖. ມຈ຺ຉມໍສວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໓໘. ເອວໍ ¶ ກຸລສງ຺ຄຫວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ມຈ຺ຉມໍສວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ມຈ຺ຉມໍເສສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຖເລ ຐປິຕມຕ຺ເຕ ມຣຕິ, ເກວຏ຺ຏາທີຫິ ວາ ມາຣິຍຕີຕິ ມຈ຺ໂຉ. ມຈ຺ຉສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ມຈ຺ຉໍ, ມສິຍເຕ ອາມສິຍເຕຕິ ມໍສໍ, ມຈ຺ຉຎ຺ຈ ມໍສຎ຺ຈ ມຈ຺ຉມໍສານິ, ເຕສຸ. ມຈ຺ຉມໍເສສຸ ປນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫເຓນາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິທ຺ຘາຣຓໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ປນ-ສທ຺ໂທ ປກ຺ຂນ຺ຕຣຕ຺ໂຖ, ທິວາເສຍ຺ຍາທີສຸ ວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ອປໂຣ ມຈ຺ຉມໍເສສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຍ຺ຫເຕ ອເນນາຕິ ຄຫຓໍ. ກິໍ ຕໍ? ສທ຺ໂທ, ມຈ຺ຉອິຕິ ຄຫຓໍ ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫຓໍ, ເຕນ ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫເຓນ, ມຈ຺ຉສທ຺ເທນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມໍເສສຸ ປນ…ເປ… ອກປ຺ປິຍານີຕິ ເອຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສມໍສໍ ສມານຊາຕິມໍສໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສານໍ ມໍສານິ ຣາຊງ຺ຄໂຕ, ສຸນຂອຫີນໍ ເຊຄຸຈ຺ຉຠາວໂຕ, ເສສານໍ ວາຬມິຄຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິພນ຺ຘວິໂມຈນຕ຺ຖໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐສຸຕປຣິສງ຺ກິຕສງ຺ຂາຕາຫິ ຕີຫິ ໂກຏີຫິ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ຕີຫິ ກາຣເຓຫິ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອທິຏ຺ຐອສຸຕານິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໂສຕວິຎ຺ຎາຓານໍ ອນາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ ຊານິຕພ຺ພານິ. ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ປນ ກຖໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ປນາ’’ຕິອາທິ, ຕີຓິ ປຣິສງ຺ກິຕານິ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕານິ ຕີຓິ ປຣິສງ຺ກິຕານິ ຈ ເອວໍ ປຣິສງ຺ກິເຕ ສຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິຎ຺ຈ ເຕນ ວິຘິນາ ອປຣິສງ຺ກິເຕ ສຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພຠາວຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ທິສ຺ວາ ປຣິສງ຺ກິຕໍ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ສຸຕ຺ວາ ປຣິສງ຺ກິຕໍ ສຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ອທິສ຺ວາ ອສຸຕ຺ວາ ຕກ຺ເກນ ອນຸມາເນນ ປຣິສງ຺ກິຕໍ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ຕໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ປຣິສງ຺ກິຕສາມຎ຺ເຎນ ເອກາ ໂກຏິ ¶ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ວິມຸຕ຺ຕໍ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ເອວໍ ອທິຏ຺ຐໍ ອສຸຕໍ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ມຈ຺ຉມໍສໍ ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.
ຊາລໍ ມຈ຺ຉພນ຺ຘນໍ. ວາຄຸຣາ ມິຄພນ຺ຘິນີ. ກປ຺ປຕີຕິ ຍທິ ເຕສໍ ວຈເນນ ສງ຺ກາ ນິວຕ຺ຕຕິ, ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຕໍ ວຈນໍ ເລສກປ຺ປໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. ປວຕ຺ຕມໍສນ຺ຕິ ອາປຓາທີສຸ ປວຕ຺ຕໍ ວິກ຺ກາຍິກໍ ວາ ມຕມໍສໍ ວາ. ມງ຺ຄລາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາຫຸນປາຫຸນາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ອກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ-ສທ຺ໂທ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອກຕເມວາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ມງ຺ຄລາທີນຎ຺ຈາຕິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕມ຺ປິ ນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍຖາຐິຕວເສນ ອວຘາຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ຍຕ຺ຖ ຈ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ໂຫຕີຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ກເຕປິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຣິສງ຺ກິຕາຠາວມາຫ.
໓໙. ຕເມວຕ຺ຖໍ ອາວິກາຕຸໍ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣສໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຊານນ຺ຕານໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຊານໂຕເວຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ. ເຕເຍວາຕິ ເຍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ, ເຕເຍວ. ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕມໍສປຣິໂຠຄໂຕ ອກປ຺ປິຍມໍສປຣິໂຠເຄ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສຈິຕ຺ຕກາປຕ຺ຕິ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ອຈິຕ຺ຕກາ. ເຕນາຫ ‘‘ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ອຊານິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ. ‘‘ປຣິໂຠຄກາເລ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໓໙) ວຈນໂຕ ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ອຊານິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິ ສິທ຺ຘາ. ອຊານິຕ຺ວາ ¶ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ເສວ ຫິ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ມຈ຺ຉມໍສວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ຉຏ຺ໂຐ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໗. ອນາມາສວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໔໐. ເອວໍ ¶ ມຈ຺ຉມໍສວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ອນາມາສວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ອນາມາສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາມສິຍເຕຕິ ອາມາສໍ, ນ ອາມາສໍ ອນາມາສໍ, ອປຣາມສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຣິປນ຺ຖິກາຕິ ວິກຸປ຺ປນິກາ, ອນ຺ຕຣາຍິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນທີໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫມານໍ ມາຕຣນ຺ຕິ ເອຕໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎາສຸ ປນ ອິຕ຺ຖີສຸ ກາຣຸຎ຺ຎາຘິປ຺ປາເຍນ ມາຕຣິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ມາຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາສຸ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕາປິ ອຕ຺ຖິ. ເອຕ຺ຖ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ເຄຫສ຺ສິຕເປເມນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ຜຸສເນ ທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຣຸຎ຺ເຎນ ປນ ວຕ຺ຖາທິໍ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໍ ‘‘ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສປິ ອວສຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊນ຺ຕິໍ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ສຫສາ ອນາມາສນ຺ຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເກສາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາເຍນ ອາກຑ຺ຒໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ນ ຫິ ມີຍມານໍ ມາຕຣໍ ອຸເປກ຺ຂິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐາຍ ມາຕຸຍາປິ ອາມາໂສ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມາຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ກາຕພ຺ພໍ ປນ ອຎ຺ຎາສມ຺ປິ ອິຕ຺ຖີນໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ອນາມາສຕ຺ເຕ ວິເສສາຠາວາ.
ຕິຓຓ຺ຑຸປກນ຺ຕິ ¶ ຫິຣິເວຣາທິມູເລຫິ ເກສາລງ຺ກາຣຕ຺ຖາຍ ກຕຈຸມ຺ພຏກໍ. ຕາລປຓ຺ຓມຸທ຺ທິກນ຺ຕິ ຕາລປຓ຺ເຓຫິ ກຕໍ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກໍ. ເຕນ ຕາລປຓ຺ຓາທິມຍໍ ກຏິສຸຕ຺ຕກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນາທິ ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາສນປາຣຸປນຠາວໂຕ ອປເນຕ຺ວາ, ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ປຣິຓາເມຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ປາທມູເລ ຐເປຕີຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓວິຕານາທິອຕ຺ຖມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ປູຊາທິອຕ຺ຖໍ ຕາວກາລິກມ຺ປິ ອາມສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສີສປສາຘນທນ຺ຕສູຈີຕິ ອິທໍ ສີສາລງ຺ກາຣຕ຺ຖາຍ ປຏປິໂລຕິກາຫິ ກຕສີສປສາຘນກຎ຺ເຈວ ທນ຺ຕສູຈິອາທິ ຈາຕິ ທ຺ເວ ຕໂຍ. ສີສປສາຘນໍ ສິປາຏິໂກປກຣຓຕ຺ຖາຍ ເຈວ ທນ຺ຕສູຈິໍ ສູຈິອຸປກຣຓຕ຺ຖາຍ ຈ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ເກສກລາປໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕິຣິຍໍ ປເວສນຕ຺ຖາຍ ກຕາ ສູຈິ ເອວ ສີສປສາຘນກທນ຺ຕສູຈີຕິ ເອກເມວ ກຕ຺ວາ ສິປາຏິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕພ຺ພສູຈິເຍວ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປກຣຓນ຺ຕິ ສິປາຏິກສູຈິອຸປກຣຓໍ, ເອວໍ ວາ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.
ໂປຕ຺ຖກຣູປນ຺ຕິ ສຸຘາທີຫິ ກຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕານໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນໍ ສຓ຺ຐາເນນ ກຕມ຺ປິ ອນາມາສເມວ ¶ . ອິຕ຺ຖິຣູປານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ວຕ຺ຖຸຠິຕ຺ຕິອາທິຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ວຬຎ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວຣູເປ ຫິ ອນາມາເສ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄ ອສຕິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ອາມສໂຕ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ເຖນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ເກນຈິ ທຓ຺ຑາທິນາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອນາມາສມ຺ປິ ທຓ຺ຑປາສາຓາທີຫິ ເຠທນສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປາຬິຍມ຺ປິ ອາປທາສຸ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອາມສເນປິ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ສປ຺ປິນິອາທິວາຬມິຄີຫິ ຄຫິຕປາຓການໍ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ຕໍ ຕໍ ສປ຺ປິນິອາທິວຕ຺ຖຸໍ ທຓ຺ຑາທີຫິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ, ມາຕຸອາທິໍ ອຸທເກ ມີຍມານໍ ວຕ຺ຖາທີຫິ ຄເຫຕຸໍ, ອສກ຺ໂກນ຺ຕິໍ ¶ ເກສາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ອຸກ຺ຂິປິຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພວ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ນ ຕ຺ເວວ ອາມສິຕພ຺ພາ’ຕິ ອິທໍ ປນ ວຈນໍ ອມີຍມານໍ ວຕ຺ຖຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໒໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ.
໔໑. ມຄ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ເທນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສາມີຈິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ປນ ‘‘ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາວ ນິສີທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຍເມວ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕການີຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠູຕຄາມຠາເວເນວ ຐິຕານິ. ‘‘ກີຬນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ຄິຫິສນ຺ຕກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕກໍ ປນ ປຣິໂຠຄາຣຫໍ ສພ຺ພຖາ ອາມສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ທຸຣູປຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ຕາລປນສາທີນີຕິ ເຈຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນາຬິເກຣລພຸຊຕິປຸສອລາພຸກຸມ຺ຠຓ຺ຑປຸສ຺ສຜລເອຬາລຸກຜລານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ຕຜລານໍເຍວ ເຈຕ຺ຖ ກີຬາຘິປ຺ປາເຍນ ອາມສນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາສາຓສກ຺ຂຣາທີນິ ກີຬາຘິປ຺ປາເຍນປິ ອາມສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ທສ຺ສາມີຕິ ອິທໍ ອປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນປິ ອຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ ອນາມາສຕ຺ຕາຠາວາ.
໔໒. ມຸຕ຺ຕາຕິ (ມ. ນິ. ຏີ. ໑.໒ ປຖວີວາຣວຓ຺ຓນາ; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໘໑) ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠຊາຕິກາ ອຏ຺ຐວິຘາ ມຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠໍ, ວຣາຫທາຐໍ, ຠຸຊຄສີສໍ, ວລາຫກໍ, ເວຬຸ, ມຈ຺ຉສິໂຣ, ສງ຺ໂຂ, ສິປ຺ປີຕິ ອຏ຺ຐ ມຸຕ຺ຕາໂຍນິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠຊາ ປີຕວຓ຺ຓາ ປຠາຫີນາ. ວຣາຫທາຐາ ວຣາຫທາຐາວຓ຺ຓາວ. ຠຸຊຄສີສຊາ ນີລາທິວຓ຺ຓາ ສຸວິສຸທ຺ຘາ ວຏ຺ຏລາ ຈ. ວລາຫກຊາ ຠາສຸຣາ ທຸພ຺ພິຠາຄາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘເມນ຺ຕິໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເທວູປໂຠຄາ ເອວ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເວຬຸຊາ ກຣກຜລສມານວຓ຺ຓາ ນ ຠາສຸຣາ, ເຕ ¶ ຈ ເວຬູ ອມນຸສ຺ສໂຄຈເຣເຍວ ປເທເສ ຊາຍນ຺ຕິ ¶ . ມຈ຺ຉສິຣຊາ ປາຐີນປິຏ຺ຐິສມານວຓ຺ຓາ ວຏ຺ຏລາ ລຆໂວ ຈ ເຕຊວນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ປຠາວິຫີນາ ຈ, ເຕ ຈ ມຈ຺ຉາ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌເຍວ ຊາຍນ຺ຕິ. ສງ຺ຂຊາ ສງ຺ຂອຸທຣຈ຺ຉວິວຓ຺ຓາ ໂກລຜລປ຺ປມາຓາປິ ໂຫນ຺ຕິ ປຠາວິຫີນາວ. ສິປ຺ປິຊາ ປຠາວິເສສຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນານາສຓ຺ຐານາ. ເອວໍ ຊາຕິໂຕ ອຏ຺ຐວິຘາສຸ ມຸຕ຺ຕາສຸ ຍາ ມຈ຺ຉສງ຺ຂສິປ຺ປິຊາ, ຕາ ສາມຸທ຺ທິກາ. ຠຸຊຄຊາປິ ກາຈິ ສາມຸທ຺ທິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຕຣາ ອສາມຸທ຺ທິກາ. ຍສ຺ມາ ພຫຸລໍ ສາມຸທ຺ທິກາວ ມຸຕ຺ຕາ ໂລເກ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ສິປ຺ປິຊາວ, ອິຕຣາ ກທາຈິ ກາຈິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໗໓) ‘‘ມຸຕ຺ຕາຕິ ສາມຸທ຺ທິກາ ມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ມຓີຕິ ເວຬຸຣິຍາທິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ໂຊຕິຣສາທິເຠໂທ ສພ຺ໂພ ມຓິ. ເວຬຸຣິໂຍຕິ ອລ຺ລເວຬຸວຓ຺ໂຓ ມຓິ, ‘‘ມຊ຺ຊາຣກ຺ຂິມຓ຺ຑລວຓ຺ໂຓ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ໂຂຕິ ສາມຸທ຺ທິກສງ຺ໂຂ. ສິລາຕິ ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓາ ອຕິສິນິທ຺ຘາ ກາຬສິລາ. ມຓິໂວຫາຣໍ ອຄຕາ ຣຕ຺ຕເສຕາທິວຓ຺ຓາ ສຸມຏ຺ຐາປິ ສິລາ ອນາມາສາ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໘໑) ປນ ‘‘ສງ຺ໂຂຕິ ສາມຸທ຺ທິກສງ຺ໂຂ. ສິລາຕິ ກາຬສິລາປຓ຺ຑຸສິລາເສຕສິລາທິເຠທາ ສພ຺ພາປິ ສິລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວາຬໍ ສມຸທ຺ທໂຕ ຊາຕນາຕິຣຕ຺ຕມຓິ. ຣຊຕນ຺ຕິ ກຫາປຓມາສາທິເຠທໍ ຊຕຸມາສາທິໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສຣູປິຍໍ ຄຫິຕໍ. ຊາຕຣູປນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ. ໂລຫິຕງ຺ໂກຕິ ຣຕ຺ຕມຓິ. ມສາຣຄລ຺ລນ຺ຕິ ກພຣວຓ຺ໂຓ ມຓິ. ‘‘ມຣກຕ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.
ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖາຍາຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣາທິມູລຕ຺ຖາຍ. ກຸຏ຺ຐໂຣຄສ຺ສາຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ຕາຍ ວູປສເມຕພ຺ພສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ໂຣຄສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ‘‘ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖຎ຺ຈ ອວິທ຺ຘາເຍວ ມຸຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕາ. ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ປິສິຕ຺ວາ ໂຍຊິຕານໍ ມຸຕ຺ຕານໍ ຣຕນຠາວວິຊຫນໂຕ ຄຫຓກ຺ຂເຓປິ ¶ ຣຕນາກາເຣນ ອເປກ຺ຂາຠາວາ ‘‘ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາວ ປນ ຕາ ມຸຕ຺ຕາ ຣຕນຣູເປນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕາວ ອາມສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຣຕນປາສາຓໍ ປິສິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ເຊ ໂຍຊນຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ປນ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ໂຍຊນເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຄຫຏ຺ເຐຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທິນ຺ນມ຺ປິ ຍທິ ເຠສຊ຺ເຊ ສຸວຓ຺ຓາທິຣູເປນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວິໂຍເຊຕຸຎ຺ຈ ສກ຺ກາ, ຕາທິສໍ ເຠສຊ຺ຊມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕຄຕຎ຺ເຈ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຊາຕິຜລິກໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສູຣິຍກນ຺ຕຈນ຺ທກນ຺ຕາທິກໍ ຊາຕິປາສາຓໍ ມຓິມ຺ຫິ ເອວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາກຣມຸຕ຺ໂຕຕິ ອາກຣໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕ. ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖໍ ¶ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາວ ອາມສິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຈິຕ຺ວາ ກໂຕຕິ ກາຈກາເຣຫິ ປຈິຕ຺ວາ ກໂຕ.
ຘມນສງ຺ໂຂ ຈ ໂຘຕວິທ຺ໂຘ ຈ ຣຕນມິສ຺ໂສ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິທ຺ໂຘຕິອາທິຠາເວນ ກຕຉິທ຺ໂທ. ຣຕນມິສ຺ໂສຕິ ກຎ຺ຈນລຕາທິວິຈິຕ຺ໂຕ ມຸຕ຺ຕາທິຣຕນຂຈິໂຕ ຈ. ເອເຕນ ຘມນສງ຺ຂໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຣຕນສມ຺ມິສ຺ໂສ ອນາມາໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສິລາຍມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປານີຍສງ຺ໂຂຕິ ອິມິນາ ຖາລກາທິອາກາເຣນ ກຕສງ຺ຂມຍຠາຊນານິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເສສນ຺ຕິ ຣຕນມິສ຺ສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ. ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓໍເຍວ ຣຕນສມ຺ມິສ຺ສໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓາວາ’’ຕິ, ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓາ ຣຕນສມ຺ມິສ຺ສາວ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສາຕິ ຣຕນສມ຺ມິສ຺ສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ສິລາ.
ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຘາຕຸປາສາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍນ຺ຕິ ຘາຕຸກຣຓ຺ຑກໍ. ປຏິກ຺ຂິປີຕິ ‘‘ຘາຕຸຏ຺ຐປນຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເປສິຕຕ຺ຕາ ¶ ປຏິກ຺ຂິປິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໒໘໑) ປນ ‘‘ປຏິກ຺ຂິປີຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍສ຺ສ ຘາຕຸກຣຓ຺ຑກສ຺ສ ພຸທ຺ຘາທິຣູປສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກກຣເຓ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸວຓ຺ຓພຸພ຺ພຸຬກນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓຕາຣກໍ. ‘‘ຣູປິຍຉຑ຺ຑກຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣູປິຍຉຑ຺ຑກສ຺ສ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ອາມສິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຬາປຍິຕຸນ຺ຕິ ອາມສິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈາເຣຕຸໍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຈວຣເມວ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຄປກາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ອຎ຺ເຎ ວາ, ຫຕ຺ເຖນປິ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ກຈວຣໍ ອປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ມລມ຺ປິ ປມຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໒໘໑) ປນ ‘‘ກຈວຣເມວ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຄປກາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ອຎ຺ເຎ ວາ, ຫຕ຺ເຖນປິ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ກຈວຣໍ ອປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ມລມ຺ປິ ມຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ ເກຬາຍນສທິສຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ນ ສເມຕິ? ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ເຈຕິຍຆຣໂຄປກາ ຣູປິຍຉຑ຺ຑກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຕິ ເຕສໍເຍວ ເກຬາຍນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຄປກາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ອຎ຺ເຎ ວາ’’ຕິ ວຈນໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ.
ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ສຸວຓ຺ຓເຈຕິເຍ ກຈວຣເມວ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕສ຺ມາ ສາວຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຫຕ຺ເຖນປິ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ມລມ຺ປິ ປມຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ¶ ເອວາ’’ຕິ ຈ ວຈນໍ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຈາເຣຕພ຺ພເມຕນ຺ຕິ. ອາຣກູຏໂລຫນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ກິຕ຺ຕິມໂລຫວິເສໂສ. ຕິວິຘຎ຺ຫິ ກິຕ຺ຕິມໂລຫໍ – ກໍສໂລຫໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ ອາຣກູຏໂລຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕິປຸຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ກໍສໂລຫໍ ນາມ, ສີສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ, ຣສຕຸຕ຺ເຖຫິ ຣຎ຺ຊິຕໍ ຕມ຺ພໍ ອາຣກູຏໂລຫໍ ນາມ. ‘‘ປກຕິຣສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ¶ ອາຣກູຏ’’ນ຺ຕິ ຈ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ‘‘ຊາຕຣູປຄຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຣູປິເຍສຸ ປນ ອຄຓິຕຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ອາມສເນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ໂພປິ ກປ຺ປິໂຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓາທິມຍານໍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣານໍ ອາມສນໂຄປນາທິວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ສພ຺ພຖາ ກປ຺ປິໂຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມວິນຍວຓ຺ຓນຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆິກເມວ ສຸວຓ຺ຓາທິມຍໍ ເສນາສນໍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣາ ຈ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລິການີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ເສນາສນປຏິພນ຺ຘໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.
໔໓. ສາມິການໍ ເປເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ສາມິການໍ ສາສນໍ ເປເສຕພ຺ພໍ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ປຐມເມວ ອນາມສິຕ຺ວາ ປາສາຓາທິນາ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ເຠທໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑຕ຺ຖາຍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ຕຎ຺ຈ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ ອາມສິຕພ຺ພໍ. ຜລກຊາລິກາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ສຣປຣິຕ຺ຕາຓາຍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກິຏິກາຜລກໍ ອກ຺ຂິຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ອຍໂລຫາທີຫິ ຊາລາກາເຣນ ກຕ຺ວາ ສີສາທີສຸ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕພ຺ພໍ ຊາລິກໍ ນາມ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກວຈາທິກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນາມາສານີຕິ ມຈ຺ຉຊາລາທິປຣູປໂຣຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຣປຣິຕ຺ຕາຓໍ ຕສ຺ສ ອາວຸຘຠຓ຺ຑຕ຺ຕາຠາວາ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຣູປໂຣຘນິວາຣຓຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໔໓). ອາສນສ຺ສາຕິ ເຈຕິຍສ຺ສສມນ຺ຕາ ກຕປຣິຠຓ຺ຑສ຺ສ. ພນ຺ຘິສ຺ສາມີຕິ ກາກາທີນໍ ອທູສນຕ຺ຖາຍ ພນ຺ຘິສ຺ສາມິ.
‘‘ເຠຣິສງ຺ຆາໂຏຕິ ສງ຺ຆຏິຕຈມ຺ມເຠຣີ. ວີຓາສງ຺ຆາໂຏຕິ ສງ຺ຆຏິຕຈມ຺ມວີຓາ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈມ຺ມວິນທ຺ຘາ ວີຓາເຠຣິອາທີນີ’’ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວຈນໂຕ ວິເສສາຠາວາ ¶ ‘‘ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ຕໂຕ ວິເສສສ຺ສ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ເຠຣິອາທີນໍ ວິນທ຺ໂຘປກຣຓສມູໂຫ ເຠຣິວີຓາສງ຺ຆາໂຏຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ສງ຺ຆຏິຕພ຺ໂພຕິ ສງ຺ຆາໂຏ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ຕຸຈ຺ຉໂປກ຺ຂຣນ຺ຕິ ອວິນທ຺ຘຈມ຺ມເຠຣິວີຓານໍ ໂປກ຺ຂຣໍ. ອາໂຣປິຕຈມ຺ມນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອາໂຣປິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຐປິຕມຸຂຈມ຺ມມຕ຺ຕໍ, ນ ເສໂສປກຣຓສຫິຕໍ, ຕໍ ປນ ສງ຺ຆາໂຕຕິ ¶ ອຍໍ ວິເສໂສ. ໂອນຫິຕຸນ຺ຕິ ເຠຣິໂປກ຺ຂຣາທີນິ ຈມ຺ມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຈມ຺ມວທ຺ຘິອາທີຫິ ສພ຺ເພຫິ ອຸປກຣເຓຫິ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ. ໂອນຫາເປຕຸນ຺ຕິ ຕເຖວ ອຎ຺ເຎຫິ ວິນນ຺ຘາເປຕຸໍ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ອນາມາສວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ສຕ຺ຕໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໘. ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໔໔. ເອວໍ ອນາມາສວິນິຈ຺ຉຍກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປເນສຸ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐິຍເຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຄຫຓໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກປ຺ປິຍເຕ ວິກປ຺ປນາ, ສງ຺ກປ຺ປນໍ ຈິນ຺ຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ນ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕສ຺ມາ ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’ຕິອາທິນາ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ວິກປ຺ເປນ຺ເຕນ ປນ ‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິ’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ນາມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’ຕິ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ຕິຈີວຣໍ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎໍ ວາ, ຍທິ ຕໍ ຕໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕິ ¶ , ອວິກປ຺ປິຕໍ ໂຫຕິ, ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໙) ປນ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ສງ຺ຆາຏິອາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ນ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ອິມິນາ ນາເມນ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ, ເອເຕນ ວິກປ຺ປິຕຕິຈີວໂຣ ເຕຈີວຣິໂກ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອຘິຏ຺ຐິຕຕິຈີວເຣ ວິຍ ອວິປ຺ປວາສາທິນາ ກາຕພ຺ພວິຘິ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປນ ວິກປ຺ປເນ ໂທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໖໙) ປນ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຈີວຣໍ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ, ຍໍ ວາ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ອນຸຊານາມິ, ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານກາລປຣິຈ຺ເຉທາຠາວໂຕ ສພ຺ພກາລໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍເຍວ ¶ ອນຸຊານາມິ, ຕໍ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ນານຸຊານາມິ, ສຕິ ປນ ປຈ຺ຈເຍ ຍທາ ຕທາ ວາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘ອນາປຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ ວິກປ຺ເປຕີ’ຕິ ວຈນໂຕ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອິເມສຸ ປນ ຕີສຸ ຏີກາວາເທສຸ ຕຕິຍວາໂທ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ? ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ສໍສນ຺ທນໂຕ. ກຖໍ? ປາຬິຍຎ຺ຫິ ກຕປຣິຈ຺ເຉທາສຸເຍວ ທ຺ວີສຸ ວສ຺ສິກສາຏິກກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທີສຸ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ອິຈ຺ເຈວ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ອສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ນິຈ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ ໂຫຕິ, ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ປາຬິຍາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທິສ຺ສຕິ, ອິຕຣາສຸ ປນ ທ຺ວີສຸ ອນຸຎ຺ຎາຕກາເລເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕິຈີວຣໍ ຕິຈີວຣສງ຺ເຂເປນ ປຣິຫຣໂຕ ອຘິຏ຺ຐາຕຸເມວ ອນຸຊານາມິ, ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ. ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ປນ ຈາຕຸມາສໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸເມວ, ນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ເອວຎ຺ຈ ¶ ສຕິ ໂຍ ຕິຈີວເຣ ເອເກນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິປ຺ປວາສສຸຂຕ຺ຖໍ ວິກປ຺ປນາຍ ໂອກາໂສ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ.
ປຐມວາເທ ‘‘ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໂຕ ປຣໍ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ, ໂສ ຈ ອຕ຺ໂຖ ວິກປ຺ປນາຘິກາເຣນ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ນາມໍ ວຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວິເສສເນ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ສຕິ ‘‘ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ເຠທວຈນໍ ນ ສິຍາ, ສພ຺ເພສຸປິ ຈີວເຣສຸ ນາມໍ ອວຕ຺ວາວ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໂຕ, ທຸຕິຍວາເທ ຈ ‘‘ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນາເມນ ນ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອນຸຊານາມີຕິ ປາຐເສໂສ. ປຐເມ ຈ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎໍ ວາ, ຍທິ ຕໍ ຕໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕິ, ອວິກປ຺ປິຕໍ ໂຫຕິ, ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ທຸຕິເຍ ຈ ‘‘ນ ປນ ວິກປ຺ປເນ ໂທໂສ’’ຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຈາເຣຕພ຺ພເມຕໍ.
ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ຈາຕຸມາສໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ຕີສຸ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຍາວ ອາຄາມິສໍວຈ຺ຉເຣ ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ, ຕາວ ຐເປຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ¶ ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິຎ຺ຈ ຕໍ ຕໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕໂຕ ປຣໍ ວສ຺ສິກສາຏິກາທິນາມສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ, ກສ຺ມາ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປນ຺ເຕນປິ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕຖາວິກປ຺ປິຕໍ ອຎ຺ຎນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໙) ‘‘ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຈາຕຸມາສໂຕ ¶ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຍາວ ອາຄາມິວສ຺ສານໍ ຕາວ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘ວິກປ຺ປເນ ນ ໂທໂສ, ຕຖາ ວິກປ຺ປິຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໖໙) ປນ ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍເຍວ, ນາຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ວຕ຺ຖຎ຺ຫິ ກຕປຣິໂຍສິຕໍ ອນ຺ໂຕຈາຕຸມາເສ ວສ຺ສານທິວສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ອນຸຊານາມິ, ຈາຕຸມາສໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕຸກາເມນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາປິ ປຈ຺ຉິມວາໂທ ປສຕ຺ຖຕໂຣຕິ ທິສ຺ສຕິ, ກສ຺ມາ? ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ປຸຣິເມສຸ ປນ ອາຈຣິຍານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍເຍວ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ ນານາວາທສ຺ເສວ ກຖິຕຕ຺ຕາ. ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐິຍາ ອຸປລກ຺ຂິຕໍ ປຎ຺ຈກໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກໍ, ຈຕຸຫຕ຺ເຖ ມິນິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມໍ ຫຕ຺ຖມຸຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມິນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມຸຏ຺ຐິຫຕ຺ຖານໍ ປຎ຺ຈກໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກໍ. ປຎ຺ຈປິ ຫຕ຺ຖາ ມຸຏ຺ຐີ ກຕ຺ວາວ ມິນິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຸຏ຺ຐິຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທ຺ວິຫຕ຺ເຖນ ອນ຺ຕຣວາສເກນ ຕິມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອາຫ ‘‘ປາຣຸປເນນປີ’’ຕິອາທິ. ອຕິເຣກນ຺ຕິ ສຸຄຕຈີວຣໂຕ ອຕິເຣກໍ. ອູນກນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິໂຕ ອູນກໍ. ເຕນ ຈ ເຕສຸ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີຕິ ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິອຘິຏ຺ຐານໍ ອຸກ຺ຂິປາມິ, ປຣິຈ຺ຈຊາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ປນ ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີຕິ ຐເປມິ, ປຣິຈ຺ຈຊາມີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ຫຕ຺ເຖນ ຈີວຣໍ ປຣາມສນ຺ເຕນ, ຈາເລນ຺ເຕນ ວາ. ວາຈາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາເຍນປິ ຈາເລຕ຺ວາ ¶ ວາຈມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ກາຍວາຈາຫິ ອຘິຏ຺ຐານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ‘‘ກາເຍນ ອຜຸສິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຫຕ຺ຖປາສຫຕ຺ຖປາສວເສນ ທຸວິຘໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຫຕ຺ຖປາໂສ ນາມ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖ’ນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອິຘ ¶ ນ ສເມຕີ’’ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທານິ ສມ຺ມຸຂາປຣມ຺ມຸຂາເຠເທນ ທຸວິຘໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ຫຕ຺ຖປາເສຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ປນ ‘‘ຫຕ຺ຖປາເສຕິ ຈ ອິທໍ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕໍ ‘ອິມ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘ເອຕ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປເນຕ຺ຖ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘ຫຕ຺ຖປາໂສ’ຕິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ວິເສສວິກປ຺ປນາຍ ກາຣຓໍ ຄເວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປາຬິຍຏ຺ຐກຖາສຸປິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖເມວ ຫຕ຺ຖປາໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ຏີກາຈຣິເຍຫິ ຈ ຕເທວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕໍ ຈີວຣໍ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ, ຕໂຕ ພຫິຠູຕໍ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ.
‘‘ສາມນ຺ຕວິຫາເຣຕິ ອິທໍ ຐປິຕຏ຺ຐານສລ຺ລກ຺ຂຓໂຍຄ຺ເຄ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ. ຕຕ຺ຖາປິ ຈີວຣສ຺ສ ຐປິຕຠາວສລ຺ລກ຺ຂຓເມວ ປມາຓໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ນິຈ຺ຈສ຺ສ ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ, ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐປິຕນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ປນ ‘ຕຖາປິ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ນ ໂທໂສ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ປນ ‘‘ສາມນ຺ຕວິຫາໂຣ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ກາ. ສາມນ຺ຕວິຫາເຣຕິ ອິທໍ ເທສນາສີສມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ຈ ອິທໍ ຐປິຕຏ຺ຐານສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ¶ ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈີວຣສລ຺ລກ຺ຂຓເມເວຕ຺ຖ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍຎ຺ຈ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໖໙) ‘‘ສງ຺ຆາຏິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ ອນ຺ຕຣວາສກນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕານຘິຏ຺ຐິຕານໍ ສມານເມວ ນາມໍ. ‘ອຍໍ ສງ຺ຆາຏີ’ຕິອາທີສຸ ອນຘິຏ຺ຐິຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍາ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐິຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ສາມນ຺ຕວິຫາເຣຕິ ໂຄຈຣຄາມໂຕ ວິຫາເຣຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ. ທູຣຕເຣປິ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ອາຈຣິຍາ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທປິ ‘ສາມນ຺ຕວິຫາເຣຕິ ເທສນາສີສມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມນ຺ຕວິຫາໂຣ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ ສກ຺ກາ. ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສໍ ຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ຕໂຕ ທູເຣ ຐິຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ກິຣ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເກຈິ ‘ຈີວຣວໍເສ ຐປິຕໍ ອຎ຺ໂຎ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນາຄທນ຺ເຕ ຐເປຕິ, ຕໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສປິ ຣຸຫຕິ ຈີວຣສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ’ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຈຣິຍານໍ ມຕເຠທໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.
ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ¶ ຐປິຕວຕ຺ເຖຫີຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ເຖຫິ. ເຕເນວ ‘‘ອິມໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬສ຺ສ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ເອເຕນ ຈ ເຕຈີວຣິກຘຸຕງ຺ຄໍ ປຣິຫຣນ຺ເຕນ ປໍສຸກູລາທິວເສນ ລທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖໍ ທສາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕຸມສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬວເສນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາວ ທສາຫມຕິກ຺ກມາເປຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ‘‘ຣຊິຕກາລໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຘຸຕງ຺ຄໂຈໂຣ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານີຕິ ອິທຎ຺ຈ ສງ຺ຆາຏິອາທິຕິຈີວຣນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣສ຺ສ ປນ ປຸຣິມາຘິຏ຺ຐານເມວ ອລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ກປ຺ປພິນ຺ທຸປິ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ¶ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ກປ຺ປພິນ຺ທຸທານກິຈ຺ຈມ຺ປິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ມຫນ຺ຕຕຣເມວາຕິອາທິ ສພ຺ພາຘິຏ຺ຐານສາຘາຣຓລກ຺ຂຓໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ສ ເອກເທສຠູຕຕ຺ຕາ ອນຘິຏ຺ຐິຕຎ຺ເຈ, ອຘິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອປ຺ປຠາເວນ ເອກເທສຠູຕໍ ອຘິຏ຺ຐິຕສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐິຕຎ຺ເຈ, ອນຘິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ເອກເທສຠູຕໍ ອນຘິຏ຺ຐິຕສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ລກ຺ຂຓໍ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ທຸຕິຍປຏ຺ຏເມວ, ອຖ ໂຂ ຕຕິຍປຏ຺ຏາທິກມ຺ປິ. ຍຖາຫ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ອຸຕຸທ຺ຘຏານໍ ທຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ…ເປ… ປໍສຸກູເລ ຍາວທຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໘).
ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິຕິຈີວຣປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ອວເສສາ ຠິກ຺ຂູຕິ ວກ຺ຂມານກາເລ ນິສິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ. ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍຖາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຈ ສງ຺ຂາປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຕສ຺ມາ ຕີຓິປິ ຈີວຣານິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອິມານິ ຈີວຣານິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬານິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຘານມຸຂເມຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬາຘິຏ຺ຐານໍ ນິຘານມຸຂໍ ຐປນມຸຂໍ, ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐປນກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ຎາຍຕີຕິ ເຈ, ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ ຕິຈີວຣໍ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ໂຫຕິ ປຣິສ຺ສາວເນຫິປິ ຖວິກາຫິປິ. ເອຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬກ’’ນ຺ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ເອກເມວ ປຣິສ຺ສາວນໍ, ຖວິກາ ວາ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາຕິ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ວິກປ຺ປນູປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓານິ, ອຕິເຣກປ຺ປມາຓານິ ວາ ປຣິສ຺ສາວນາທີນິ ປຣິກ຺ຂາຣານິ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ປຐມໍ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ປຸນ ¶ ປຣິຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ¶ , ນ ຕ຺ເວວ ອາທິໂຕວ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພທ຺ຘສີມາຍ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມຸຕິສມ຺ຠວໂຕ ຈີວຣວິປ຺ປວາເສ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ທຸປ຺ປຣິຫາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ອພທ຺ຘສີມາຍ ທຸປ຺ປຣິຫາຣ’’ນ຺ຕິ.
໔໕. ອຕິຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓາຍ ເຉທນກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນຕິຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ວສ຺ສິກມາສໂຕ ປຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ, ອິມິນາ ຈຕຸນ຺ນໍ ວສ຺ສິກມາສານໍ ອຸປຣິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອສໂຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາໂຍຄາ, ຍຎ຺ຈ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມນາປິ ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິ ອາພາຘວູປສເມນາປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ນຕ຺ຖິ, ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ຄິມ຺ເຫ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປຈ຺ຉິເມ ປາຏິປທທິວເສ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ນິວາເສນ຺ໂຕ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ‘‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິວາສນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣປຈ຺ຈຍາ, ຕສ຺ມາ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນປິ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານາຕິກ຺ກເມປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫເນສຸ ຈ ວສ຺ສານມາສອາພາຘານໍ ວິຄເມ ວິຊຫນໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ, ຕສ຺ມາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ອາຄຕນເຍນ ຍາວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.
ນຫານຕ຺ຖາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ວຓ຺ຓເຠທມຕ຺ຕຣຕ຺ຕາປິ ເຈສາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຆາຏິອາທີສຸປິ ທຸຕິຍອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຣຸຫຕິ, ຕໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ໂຫຕີຕິ ¶ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ຈີວຣວເສນ ປຣິໂຠຄກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ເສນາສນປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓ ວິຍ. ຍໍ ປນ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເສນາສນຕ຺ຖາເຍວາຕິ ນິຍມິຕໍ ນ ໂຫຕິ ນວສຸ ຈີວເຣສຸ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນິທຫິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ວິຍ ຍຖາ ຕຖາ ວິນິຍຸຊ຺ຊິຕເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ປາວາໂຣໂກຊໂວຕິ ອິເມສມ຺ປິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທິນາ ໂລເກປິ ໂວຫຣຓໂຕ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໂຕ ¶ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ກຕໍ. ສເຈ ອວສາເນ ອປຣາວສ຺ສິກສາຏິກາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂຫຕິ, ປຸຣິມວສ຺ສິກສາຏິກໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິ ວທນ຺ຕິ.
ນິສີທນມ຺ຫິ ປມາຓຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ທີຆໂຕ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ ທ຺ເວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທິຍຑ຺ຒໍ, ທສາ ວິທຕ຺ຖີ’’ຕິອິມິນາ ປມາເຓນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ມຊ຺ຌິມປຸຣິສຫຕ຺ຖສງ຺ຂາເຕນ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ທີຆໂຕ ຕິຫຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຉຬງ຺ຄຸລາຘິກທ຺ວິຫຕ຺ຖໍ, ທສາ ວິທຕ຺ຖາຘິກຫຕ຺ຖໍ, ອິທານິ ມນຸສ຺ສານໍ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ທີຆໂຕ ວິທຕ຺ຖາຘິກຈຕຸຫຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ນວງ຺ຄຸລາຘິກຕິຫຕ຺ຖໍ, ທສາ ຉຬງ຺ຄຸລາຘິກທ຺ວິຫຕ຺ຖາ, ຕໂຕ ອູນໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອຘິກໍ ‘‘ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ເຉທນກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໓໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິຍາ ປມາຓິກາຕິ ‘‘ທີຆໂຕ ຈຕສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ, ຕິຣິຍໍ ທ຺ເວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໓໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕາ, ສາ ປນ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ທີຆໂຕ ຉຫຕ຺ຖາ ໂຫຕິ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຕິຫຕ຺ຖາ, ອິທານິ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ປນ ທີຆໂຕ ນວຫຕ຺ຖາ ໂຫຕິ, ຕິຣິຍໂຕ ວິທຕ຺ຖາຘິກຈຕຸຫຕ຺ຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິກປ຺ປນູປຄປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາຓໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວິກປ຺ປນູປຄປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາຓໍ ¶ ນາມ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ທີຆໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ໂຫຕິ, ຕິຣິຍໂຕ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ, ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ທີຆໂຕ ເອກຫຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕິຣິຍໂຕ ວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ, ອິທານິ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ປນ ທີຆໂຕ ວິທຕ຺ຖາຘິກຫຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕິຣິຍໂຕ ຉຬງ຺ຄຸລາຘິກວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ປມາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ.
ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍາຕິອາທີສຸ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາວໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນຘິຏ຺ຐິເຕປິ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອິທໍ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ, ອິທໍ ມາຕຸຍາ’’ຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສກສນ຺ຕກຠາວໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ຐເປນ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອິມິນາ ເຠສຊ຺ຊໍ ເຈຕາເປສ຺ສາມິ, ອິທໍ ມາຕຸຍາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຐເປນ຺ເຕນ ປນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິວາເສຕ຺ວາ ອປາຣຸປິຕ຺ວາ ເກວລໍ ມຎ຺ຈປີເຐສຸເຍວ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຍມານໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ອນຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ປນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕນ຺ເຕ ຐິຕໍເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຉາ ວີຕຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕິ, ປຸນ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວີຕໍ ໂຫຕິ, ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ວິກປ຺ປນູປຄປ຺ປມາຓມຕ຺ເຕ ວີເຕ ຕນ຺ເຕ ຐິຕໍເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.
໔໖. ‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ¶ ‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄິຫິຠາວູປຄມເນນາ’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາເນ ວິຍ ຈີວເຣ ນິຣາລຍຠາເວເນວ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຄິຫິຠາວູປຄມເນເນວາຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸ ປນ ວິພ຺ຠມນ຺ໂຕປິ ຍາວ ສິກ຺ຂໍ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຕາວ ຠິກ຺ຂຸເຍວາຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີ’ຕິ ¶ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາ’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫິ ຄິຫິຠາວູປຄມເນນ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ວິສຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສາ ວິພ຺ຠມເນເນວ ອສ຺ສມຓີຠາວໂຕ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນາຕິ ປນ ອິທໍ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ເຄ ຐິໂຕວ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຕສ຺ສ ກາຍລຄ຺ຄມ຺ປິ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໙) ປນ ‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ອິທໍ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາຍ ຐິຕສ຺ສ ເຈວ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຠາເວ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ຄິຫິລິງ຺ຄຕິຕ຺ຖິຍລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄິຫິຠາວູປຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕທາປິ ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈີວຣສ຺ສ ຈ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ວິຊຫນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ວຈນານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣຸທ຺ຘານິ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ.
ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນ຺ເຕ ສຕິ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຕປິ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຕ ສຕິ ຫີນາຍ ອນາວຕ຺ຕນ຺ເຕປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ເກວລໍ ຄິຫິຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈາປິ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ຈີວຣສ຺ສ ຈ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ວິຊຫນໍ, ຕຖາປິ ‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄິຫິຠາວູປຄມເນເນວ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ສິຍາ ຍຖາ ຕໍ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນນ. ຄິຫິຠາວໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ເກວລໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈາປິ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ຄໍ ອຕ຺ຖິ, ຈີວຣສ຺ສ ຈ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ວິຊຫນໍ, ຕຖາປິ ‘‘ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນເນວ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ສິຍາ ຍຖາ ຕໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣເຓ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸ ວາ ໂຫຕຸ ຠິກ຺ຂຸນີ ວາ, ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີຕິ ¶ ຈິຕ຺ເຕນ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ ປນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ເສວ ຈີວຣໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານາຠາວາຕິ ອຍມມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນກຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕການໍ ປນ ຈີວຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ເຕສຎ຺ຈ ຫີນາຍາວຕ຺ຕານໂວຫາຣາຠາວາ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ.
ກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິນຂວເສນາຕິ ¶ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂອຣໂຕ ປຣໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ໂອຣໂຕ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິນ຺ທຕິ, ປຣໂຕ ນ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ໂອຣປຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ? ຍຖາ ນທີປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ປເທເສ ມນຸສ຺ສານໍ ວສນທິສາຠາເຄ ຕີຣໍ ໂອຣິມໍ ນາມ ໂຫຕິ, ອິຕຣທິສາຠາເຄ ຕີຣໍ ປາຣິມໍ ນາມ, ຕຖາ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິວາສນປາຣຸປນຏ຺ຐານຠູຕໍ ຈີວຣສ຺ສ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິທຕ຺ຖິອາທິປ຺ປມາຓສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ໂອຣໍ ນາມ, ຈີວຣປຣິຍນ຺ຕຏ຺ຐານໍ ປຣໍ ນາມ, ອິຕິ ໂລກໂຕ ວາ ຍຖາ ຈ ໂອຣໂຕ ໂຠຄໍ ປຣໂຕ ອນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠິມຸຂຏ຺ຐານໍ ໂອຣໍ ນາມ, ອິຕຣຏ຺ຐານໍ ປຣໍ ນາມ, ເອວໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິວາສນປາຣຸປນຏ຺ຐານໍ ໂອຣໍ ນາມ, ອິຕຣໍ ປຣໍ ນາມ. ເອວໍ ສາສນໂຕ ວາ ໂອຣປຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕເນວ ໂຍ ປນ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐາເນ ປຐມໍ ອຄ຺ຄຬໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐານໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປເນຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ມຓ຺ຑລປຣິວຕ຺ຕເນປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ສກລສ຺ມິໍ ຈີວເຣ ອຘິຏ຺ຐານຠິຊ຺ຊນາຠິຊ຺ຊນຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໖໙) ‘‘ເອສ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ປມາຓຍຸຕ຺ເຕສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຉິທ຺ເທ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິອາທິອຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ.
ຂຸທ຺ທກໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິເຠທປ຺ປມາຓໂຕ ອນູນເມວ ຂຸທ຺ທກຈີວຣໍ. ມຫນ຺ຕໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ກໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ¶ ປເທເສ ສມນ຺ຕໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ວາ ກໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕິມຫນ຺ຕໍ ຈີວຣໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ຉິນ຺ທເນນປິ ວິຈ຺ຉິນ຺ທນກາເລ ຉິຊ຺ຊມານຏ຺ຐານໍ ຉິທ຺ທສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕິ ເອວາຕິ ສິຊ຺ຌຕິ, ‘ຆເຏຕ຺ວາ ຉິນ຺ທຕິ ນ ຠິຊ຺ຊຕີ’ຕິ ວຈເນນ ຈ ສເມຕິ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ປນ ວິກປ຺ປນູປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໂຕ ອູນໍ ກຕ຺ວາ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ, ຕານິ ປຸນ ພທ຺ຘານິ ຆຏິຕານິ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວເຣ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ເນ ຍທິປິ ເອເກກໍ ຂຓ຺ຑໍ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂຓ຺ເຑ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ມິໍ, ທ຺ເວ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິສີທນກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ.
໔໗. ສມ຺ມຸເຂ ປວຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຂາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຕຎ຺ຈ ວິກປ຺ປນາວິເສສນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມ຺ມຸເຂ’’ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ກຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ອຠິມຸເຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມ຺ມຸເຂນ ອຕ຺ຕໂນ ວາຈາຍ ເອວ ວິກປ຺ປນາ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ. ປຣມ຺ມຸເຂນ ວິກປ຺ປນາ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາຕິ ¶ ກຣຓຕ຺ເຖນປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຍເມວ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວນ຺ຕິ ອາສນ຺ນທູຣຠາວໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນິເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ວິກປ຺ປນາກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ຊເນຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສຍໍ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣຓປຣິຠຸຎ຺ຊເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຘິຏ຺ຐຫເນ ປເຣສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ຈ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ປຣິໂຠຄວິສ຺ສຊ຺ຊນອຘິຏ຺ຐານານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ນິເຘຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣປິ ກເຕ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸກາເມນ ¶ ວິກປ຺ປິຕຈີວຣເມວ ໂຫຕິ, ນ ອຕິເຣກຈີວຣໍ, ຕໍ ປນ ຕິຈີວຣາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸກາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕພ຺ພໍ, ອິຕເຣນ ວິກປ຺ປິຕຈີວຣເມວ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ເກຈິ ປນ ‘‘ຍໍ ວິກປ຺ປິຕຈີວຣໍ, ຕໍ ຍາວ ປຣິໂຠຄກາລາ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ນິທເຫຕພ຺ພໍ, ປຣິໂຠຄກາເລ ປນ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຍ຺ຍ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣເນວ ວິກປ຺ປນາຍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນາມ ໂຫຕິ, ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ປຕ຺ເຕວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພໍ, ຕເທວ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣ ຈ ກເຕ ອນ຺ໂຕທສາເຫເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ‘ຕໂຕ ປຣໍ ປຣິໂຠຄາທິ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕເມວ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ‘‘ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໖໙) ຈ ‘‘ສາມໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣຓໍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໓໗໓) ຈ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ໂສ ວາ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ວິສ຺ສາສນ຺ໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໗໖) ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ວາ ວິກປ຺ປນໍ ວາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕໍ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ປຣິໂຠຄາທິວເສນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຕໂຕ ປຠຸຕິ ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິນາປິ ວິສຸໍ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ນິຘານສ຺ສ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິກປ຺ປນານນ຺ຕຣເມວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເອວ ຈ ຕິຈີວຣຣຫິຕໍ ວິກປ຺ປນາຣຫໍ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸຎ຺ຈ ນິທຫິຕຸຎ຺ຈ ອິທໍ ປາເຏກ຺ກໍ ວິນຍກມ຺ມນ຺ຕິ ຂາຍຕິ. ອປິຈ ພຫູນໍ ປຕ຺ຕານໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘເຣຕຸຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣ ເຕສໍ ¶ ອຕິເຣກປຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາຕິ ສິຊ຺ຌຕິ ເຕສຸ ເອກສ຺ເສວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.
ມິຕ຺ໂຕຕິ ¶ ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ. ສນ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທິຏ຺ຐມຕ຺ໂຕ, ນ ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກວິໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ວິກປ຺ປິເຕ ອນນ຺ຕຣເມວ ເອວໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິນຍກມ຺ມໍ ນ ຊານາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຊານາຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາປິ ເຈຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘‘ວິກປ຺ປນາສມນນ຺ຕຣເມວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ວິກປ຺ປິຕວິກປ຺ປນາ ນາເມສາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.
໔໘. ເອວໍ ຈີວເຣ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຕ຺ເຕ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຕ຺ເຕ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຕຕິ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຕ຺ໂຕ, ຊິນສາສນຠາໂວ ຠິກ຺ຂາຠາຊນວິເສໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ປກ຺ເຂ ທເລ ປຕ຺ໂຕ, ຠາຊເນ ໂສ ຄເຕ ຕິສູ’’ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ. ປນາຕິ ປກ຺ຂນ຺ຕຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ນໂຍຕິ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານໂຍ. ຈີວເຣ ວຸຕ຺ຕອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານຍໂຕ ອຎ຺ຎຠູໂຕ ອຍໍ ວກ຺ຂມາໂນ ປຕ຺ເຕ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ປຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ, ນ ອປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນ ປມາຓໂຕ ອູນາຘິເກ ປຕ຺ເຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຣຸຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາທິສໍ ປຕ຺ຕໍ ຠາຊນປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ເອເຕ ຠາຊນປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ, ນ ອຘິຏ຺ຐານູປຄາ ນ ວິກປ຺ປນູປຄາ’’ຕິ.
ທ຺ເວ ມຄຘນາຬິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄຘນາຬິ ນາມ ຍາ ມາຄຘິກາຍ ຕຸລາຍ ອຑ຺ຒເຕຣສປລປຣິມິຕໍ ອຸທກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສີຫຬທີເປ ປກຕິນາຬິໂຕ ຂຸທ຺ທກາ ໂຫຕິ, ທມິຬນາຬິໂຕ ປນ ¶ ມຫນ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໒) ‘‘ມຄຘນາຬິ ນາມ ອຑ຺ຒເຕຣສປລາ ໂຫຕີຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີຫຬທີເປ ປກຕິນາຬິ ມຫນ຺ຕາ, ທມິຬນາຬິ ຂຸທ຺ທກາ, ມຄຘນາຬິປມາຓຍຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ມຄຘນາຬິຍາ ທິຍຑ຺ຒນາຬິ ເອກາ ສີຫຬນາຬິ ໂຫຕີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ມຄຘນາຬິ ນາມ ຍາ ປຎ຺ຈ ກຸຑຸວານິ ເອກຎ຺ຈ ມຸຏ຺ຐິໍ ເອກາຍ ຈ ມຸຏ຺ຐິຍາ ຕຕິຍຠາຄໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໙໘-໖໐໒) ‘‘ມຄຘນາຬິ ນາມ ຉປສຕາ ນາຬີຕິ ເກຈິ. ‘ອຏ຺ຐປສຕາ’ຕິ ອປເຣ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມານໍ ມເຕນ ຕິປສຕາຍ ນາຬິຍາ ທ຺ເວ ນາຬິໂຍ ເອກາ ມຄຘນາຬິ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉິມານໍ ຈຕຸປສຕາຍ ນາຬິຍາ ທ຺ເວ ນາຬິໂຍ ເອກາ ມຄຘນາຬິ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ປກຕິຍາ ຈຕຸມຸຏ຺ຐິກໍ ກຸຑຸວໍ, ຈຕຸກຸຑຸວໍ ນາຬິກໍ, ຕາຍ ນາຬິຍາ ໂສຬສ ນາຬິໂຍ ໂທຓໍ, ຕໍ ປນ ມຄຘນາຬິຍາ ທ຺ວາທສ ນາຬິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ນເຍນ ມຄຘນາຬິ ນາມ ປຎ຺ຈ ກຸຑຸວານິ ¶ ເອກຎ຺ຈ ມຸຏ຺ຐິໍ ເອກາຍ ມຸຏ຺ຐິຍາ ຕຕິຍຠາຄຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຸຑຸໂວຕິ ປສໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍໍ –
‘‘ກຸຑຸໂວ ປສໂຕ ເອໂກ;
ປຕ຺ໂຖ ເຕ ຈຕຸໂຣ ສິຍຸໍ;
ອາຬ຺ຫໂກ ຈຕຸໂຣ ປຕ຺ຖາ;
ໂທຓໍ ວາ ຈຕຸຣາຬ຺ຫກ’’ນ຺ຕິ.
ອຖ ວາ ມຄຘນາຬິ ນາມ ຍາ ຈຕຸກຸຑຸວາຍ ນາຬິຍາ ຈຕສ຺ໂສ ນາຬິໂຍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໐໒) ‘‘ທມິຬນາຬີຕິ ປຸຣາຓກນາຬິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ຈ ຈຕຸມຸຏ຺ຐິເກຫິ ກຸຑຸເວຫິ ອຏ຺ຐກຸຑຸວາ, ຕາຍ ນາຬິຍາ ທ຺ເວ ນາຬິໂຍ ມຄຘນາຬິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຸຣາຓາ ປນ ສີຫຬນາຬິ ຕິສ຺ໂສ ນາຬິໂຍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ມຄຘນາຬິ ¶ ອິທານິ ວຕ຺ຕມານາຍ ຈຕຸກຸຑຸວາຍ ທມິຬນາຬິຍາ ຈຕຸນາຬິກາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ມຄຘນາຬິໂຕ ອຸປຑ຺ຒຎ຺ຈ ປຸຣາຓທມິຬນາຬິສງ຺ຂາຕໍ ປຕ຺ຖໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເອເຕນ ຈ ໂອມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ ປຕ຺ໂຖທນໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ປາຬິວຈນໍ ສເມຕິ. ໂລກິເຍຫິປິ –
‘ໂລກິຍໍ ມຄຘຎ຺ເຈຕິ, ປຕ຺ຖທ຺ວຍມຸທາຫຏໍ;
ໂລກິຍໍ ໂສຬສປລໍ, ມາຄຘໍ ທິຄຸຓໍ ມຕ’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໐໒) –
ເອວໍ ໂລເກ ນາຬິຍາ ມຄຘນາຬິ ທິຄຸຓາຕິ ທສ຺ສິຕາ. ເອວຎ຺ຈ ຄຍ຺ຫມາເນ ໂອມກປຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຍາປນມຕ຺ໂຕທນຄາຫິກາ ຈ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຏ຺ຐກຸຑຸວໂຕ ອູໂນທນຄາຫິນາ ປຕ຺ເຕນ ອຖູປີກຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຍາເປຕຸໍ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ປຕ຺ໂຖ ນາມ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອລໍ ຍາປນາຍາ’ຕິ’’. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ ຊາຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໕.໒໑.໑໙໒) ‘‘ປຕ຺ໂຖທໂນ ນາລມຍໍ ທຸວິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ເອກສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປໂຫຕີ’’ຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອາໂລປສ຺ສ ອາໂລປສ຺ສ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ໂອທນສ຺ສ ຈຕຸຠາຄມຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໗) ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ມຕ຺ຕາ ນາມ ໂອທນຈຕຸຕ຺ຖຠາໂຄ’’ຕິ. ໂອທນຄຕິການີຕິ ໂອທນສ຺ສ ຄຕິ ¶ ຄຕິ ເຍສໍ ຕານິ ໂອທນຄຕິການິ. ຄຕີຕິ ຈ ໂອກາໂສ ໂອທນສ຺ສ ອນ຺ໂຕປວິສນສີລຕ຺ຕາ ໂອທນສ຺ສ ໂອກາໂສເຍວ ເຕສໍ ໂອກາໂສ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂອກາສໍ ຄເວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາຊນປຣິໂຠເຄນາຕິ ອຸທກາຫຣຓາທິນາ ຠາຊນປຣິໂຠເຄນ.
ເອວໍ ປມາຓໂຕ ອຘິຏ຺ຐານູປຄວິກປ຺ປນູປຄປຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປາກໂຕ ມູລໂຕ ຈ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປມາຓຍຸຕ຺ຕານມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍປຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ປາເກຫິ ປຕ຺ໂຕຕິ ¶ ກມ຺ມາຣປກ຺ກໍເຍວ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສມຓສາຣຸປ຺ປນີລວຓ຺ຓກຣຓຕ຺ຖາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນານາສມ຺ຠາເຣຫິ ປຈິຕພ຺ໂພ, ອໂຍປຕ຺ຕສ຺ສ ອຕິກກ຺ຂຬຕ຺ຕາ ກມ຺ມາຣປາເກນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈວາຣປກ຺ໂກເຍວ ສມຓສາຣຸປ຺ປນີລວຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ ທ຺ວີຫິ ປາເກຫິ ປກ຺ໂກຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ສ ປນ ມຸທຸກຕ຺ຕາ ກຸມ຺ຠກາຣກປາເກນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວິວາຣປກ຺ໂກປິ ສມຓສາຣຸປ຺ປນີລວຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ເອວໍ ກໂຕເຍວ ຫິ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຏ຺ຐານູປໂຄ ວິກປ຺ປນູປໂຄ ຈ ໂຫຕິ, ນາກໂຕ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປາເກ ຈ ມູເລ ຈ ສຸນິຏ຺ຐິເຕເຍວ ອຘິຏ຺ຐານູປໂຄ ໂຫຕິ. ໂຍ ອຘິຏ຺ຐານູປໂຄ, ສ຺ເວວ ວິກປ຺ປນູປໂຄ’’ຕິ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໔໘). ໂສ ຫຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕປິ ອນາຄໂຕປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ ວິກປ຺ເປຕພ຺ໂພຕິ ເອເຕນ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວິກປ຺ເປຕຸຎ຺ຈ ລຠຕິ, ຐປິຕຏ຺ຐານສລ຺ລກ຺ຂຓເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸມາຫ ‘‘ຍທິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ວິຕ຺ຖາຣໂຊຕໂກ. ຕຕ຺ຖ ປຈິຕ຺ວາ ຐເປສ຺ສາມີຕິ ກາຬວຓ຺ຓປາກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອິທານິ ປຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ. ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອິທມ຺ປິ ອຸປຈາຣມຕ຺ຕໍ, ປຕ຺ຕສລ຺ລກ຺ຂຓເມເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ.
ອິທານິ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ເຕ ວາ ຉິທ຺ທໍ ໂຫຕີຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ໂຕກາສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຉິທ຺ທໍ ໂຫຕິ.
ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ¶ ຘຎ຺ຎານນ຺ຕິ –
‘‘ສາລິ ວີຫິ ຈ ກຸທ຺ຣູໂສ;
ໂຄຘູໂມ ວຣໂກ ຍໂວ;
ກງ຺ຄູຕິ ¶ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ;
ນີວາຣາທີ ຕຸ ຕພ຺ຠິທາ’’ຕິ. –
ວຸຕ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕວິຘານໍ ຘຎ຺ຎານໍ.
໔໙. ເອວໍ ປຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຕ຺ຕວິກປ຺ປນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິກປ຺ປເນ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ຈີວຣວິກປ຺ປເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.
໕໐. ເອວໍ ວິກປ຺ປນານຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຕ຺ເຕ ຠິນ຺ເນ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ’’ອິຈ຺ຈາທິ. ຕຕ຺ຖ ອປຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນມ຺ປິ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຈພນ຺ຘເນປິ ປຕ຺ເຕ ອປຣິປຸຓ຺ຓປາເກ ປຕ຺ເຕ ວິຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຣຸຫຕິ. ‘‘ຕິປຸປຏ຺ເຏນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕມ຺ພໂລຫາທິກປ຺ປິຍໂລເຫຫິ ອໂຍປຕ຺ຕສ຺ສ ຉິທ຺ທໍ ຉາເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ‘‘ໂລຫມຓ຺ຑລເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ເຘຫິ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ອຸຓ຺ຫໂຠຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕ ວິລີຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜາຓິຕໍ ຌາເປຕ຺ວາ ປາສາຓຈຸຓ຺ເຓນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປາສາຓຈຸຓ຺ເຓນ ສທ຺ຘິໍ ຜາຓິຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ຕຖາປກ຺ເກນ ປາສາຓຈຸຓ຺ເຓນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອປຣິໂຠເຄນາຕິ ອຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠເຄນ. ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ອາຘາຣກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອາຘາຣກໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຕໍ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອາຘາຣກຏ຺ຐປໂນກາສສ຺ສ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ອຏ຺ຐໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໙. ຈີວຣວິປ຺ປວາສວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໕໑. ເອວໍ ¶ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນວິນິຈ຺ຉຍກຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຈີວເຣນ ວິນາວາສວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈີວເຣນວິນາວາໂສ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈີຍຕີຕິ ຈີວຣໍ, ຈຍໍ ສຎ຺ຈຍໍ ¶ ກຣີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຣິຍທ຺ຘໂຊ ວຕ຺ຖວິເສໂສ. ອິຘ ປນ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຘາຣິຕໍ ຈີວຣຕ຺ຕຍເມວ. ວິນາຕິ ວຊ຺ຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ວສນໍ ວາໂສ, ວິນາ ວາໂສ ວິນາວາໂສ, ຈີວເຣນ ວິນາວາໂສ ຈີວຣວິນາວາໂສ, ‘‘ຈີວຣວິປ຺ປວາໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຕ຺ຕິຈ຺ຉາວເສນ, ຄາຖາປາທປູຣຓຕ຺ຖາຍ ວາ ອລຸຕ຺ຕສມາສໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ…ເປ… ວິປ຺ປວາໂສ’’ຕິ, ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມິ, ອິມໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐາມິ, ອິມໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ເອວໍ ນາເມນ ອຘິຏ຺ຐິຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ເອເກເກນ ວິປ຺ປວາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເກນປິ ວິນາ ວສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ວສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຫ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ຈີວຣໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວສນກິຣິຍາ ຈຕຸອິຣິຍາປຖສາຘາຣຓາ, ຕສ຺ມາ ກາຍລຄ຺ຄໍ ວາ ໂຫຕຸ ອລຄ຺ຄໍ ວາ, ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຣຕນສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ຈຣນ຺ໂຕປິ ນິສິນ຺ໂນປິ ນິປນ຺ໂນປິ ຫຕ຺ຖປາເສ ກຕ຺ວາ ວສນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ.
ເອວໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອວິປ຺ປວາສລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຄາມາທິປນ຺ນຣໂສກາສວເສນ ວິເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຄາມິ’’ຈ຺ຈາທິ. ຕຕ຺ຖ ຄາມນິເວສນານິ ປາກຏາເນວ. ອຸໂທສິໂຕ ນາມ ຍານາທີນໍ ຠຓ຺ຑານໍ ສາລາ. ອຏ຺ໂຏ ນາມ ປຏິຣາຊາທິປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກໂຕ ພຫລຠິຕ຺ຕິໂກ ຈຕຸປຎ຺ຈຠູມິໂກ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ມາໂຬ ນາມ ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ປາສາໂທ ນາມ ທີຆປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍໍ ນາມ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ, ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທຕິ ¶ ຈ ຈນ຺ທິກງ຺ຄຓຍຸຕ຺ໂຕ ປາສາໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຕ຺ໂຖ ນາມ ຊງ຺ຆສຕ຺ໂຖ ວາ ສກຏສຕ຺ໂຖ ວາ. ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓານໍ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ. ຘຎ຺ຎກຣຓໍ ນາມ ຂລມຓ຺ຑລໍ. ອາຣາໂມ ນາມ ປຸປ຺ຜາຣາໂມ ຜລາຣາໂມ. ວິຫາຣາທໂຍ ປາກຏາ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ນິເວສນາທີນິ ຄາມໂຕ ພຫິ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐານິ ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ຐິຕານຎ຺ຫິ ຄາມຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຄາມປຣິຫາໂຣເຍວາຕິ. ຄາມຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ນິຄມນຄຣານິປິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ.
ປຣິຂາຍ ວາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ສມນ຺ຕາ ນທີຕຬາກາທິອຸທເກນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕປິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕໍ ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ຆຣສ຺ສ ອຸປຣິ ອາກາເສ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຣຕນປ຺ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ສຠາເຍ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຠາສທ຺ທສ຺ສ ປຣິຍາໂຍ ສຠາຍສທ຺ໂທ ນປຸໍສກລິງ຺ໂຄ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຠາສທ຺ໂທ ຫິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ໂຄ, ສຠາຍສທ຺ໂທ ນປຸໍສກລິງ຺ໂຄຕິ. ທ຺ວາຣມູເລ ວາຕິ ນຄຣສ຺ສ ທ຺ວາຣມູເລ ວາ. ເຕສນ຺ຕິ ສຠາຍນຄຣທ຺ວາຣມູລານໍ. ຕສ຺ສາ ວີຖິຍາ ¶ ສຠາຍທ຺ວາຣານໍ ຄຫເຓເນວ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພານິປິ ເຄຫານິ, ສາ ຈ ອນ຺ຕຣວີຖິ ຄຫິຕາເຍວ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທ຺ວາຣວີຖິຆເຣສຸ ວສນ຺ເຕນ ຄາມປ຺ປເວສນສຫເສຍ຺ຍາທິໂທສໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕາທິຍຸຕ຺ເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສຠາ ປນ ຍທິ ສພ຺ເພສໍ ວສນຕ຺ຖາຍ ປປາສທິສາ ກຕາ, ອນ຺ຕຣາຣາເມ ວິຍ ຍຖາສຸຂໍ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ຆເຣ ນິກ຺ຂິປຕີຕິ ວີຖິໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຐິເຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຆເຣ ນິກ຺ຂິປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວີຖິຫຕ຺ຖປາໂສ ນ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ຫຕ຺ຖປາເສຕິ ຆຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.
ເອວໍ ຄາມວເສນ ວິປ຺ປວາສາວິປ຺ປວາສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນິເວສນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ນິເວສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂອວຣໂກ ນາມ ຄພ຺ຠສ຺ສ ¶ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຎ຺ໂຎ ຄພ຺ໂຠຕິ ວທນ຺ຕິ, ຄພ຺ຠສ຺ສ ວາ ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ. ອິທານິ ອຸໂທສິຕາທິວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸໂທສິຕິ’’ຈ຺ຈາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ເອກກຸລສ຺ສ ສນ຺ຕໂກ ອຸໂທສິໂຕ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ນິເວສເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ເອວ-ສທ຺ໂທ ວິເສສນິວຕ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ອິທານິ ເຍສຸ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ນາວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ, ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວາ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐນາຕິ ຄາມສ຺ສ, ນທິຍາ ວາ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐນ. ‘‘ສຕ຺ເຖນາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ນທີປຣິຫາໂຣ ລພ຺ຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວິສຸໍ ນທີປຣິຫາຣສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄາມາທີຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວິຍ ຈີວຣຫຕ຺ຖປາໂສເຍວ ນທີປຣິຫາໂຣ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ນທີປຣິຫາໂຣປິ ວິສຸໍ ສິທ຺ໂຘຕິ ນທີຫຕ຺ຖປາໂສ ນ ວິຊຫິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍຖາ ປນ ອຊ຺ໂຌກາເສ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣວເສນ ອຣຎ຺ຎປຣິຫາໂຣ ລພ຺ຠຕິ, ເອວໍ ນທິຍໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປວເສນ ນທີປຣິຫາໂຣ ລພ຺ຠຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນທີປຣິຫາໂຣ ວິສຸໍ ອວຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣອຸທກຸກ຺ເຂປສີມານໍ ອຣຎ຺ຎນທີສຸ ອພທ຺ຘສີມາວເສນ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສເຣສຸປິ ປຣິຫາໂຣ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ນທິຍາ ສມານລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ, ນທີຫຕ຺ຖປາໂສ ນ ວິຊຫິຕພ຺ໂພຕິ ປນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ນທິຍາ ອຕິວິຕ຺ຖາຣຕ຺ຕາ ພຫຸສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ນທີຫຕ຺ຖປາເສ ຐິເຕນ ຈີວຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ. ເອສ ນໂຍ ສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສເຣສຸປິ. ອນ຺ໂຕອຸທກຸກ຺ເຂເປ ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ຐິເຕນ ປນ ສກ຺ກາຕິ ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິຫາຣສີມນ຺ຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມໍ ¶ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ¶ ວິຫາຣສ຺ສ ນານາກຸລສນ຺ຕກຠາເວປິ ອວິປ຺ປວາສສີມາປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈີວຣອວິປ຺ປວາສສມ຺ຠວໂຕ ປຘານຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖປຣິຫາໂຣ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຖສມີເປຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຍສ຺ມາ ‘‘ນານາກຸລສ຺ສ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ເຂຕ຺ເຕ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕທ຺ວາຣມູເລ ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວາຣມູລໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ເຂຕ຺ເຕປິ ວສນ຺ເຕນ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາເສ ກຕ຺ວາເຍວ ວສິຕພ຺ພໍ.
ວິຫາໂຣ ນາມ ສປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວາ ສກໂລ ອາວາໂສຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເອກເຄຫເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໔໙໑-໔໙໔) ປນ ‘‘ວິຫາໂຣ ນາມ ອຸປຈາຣສີມາ. ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣຕິ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕປຣິເວຓາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກກຸລາທິສນ຺ຕກຕາ ເຈຕ຺ຖ ກາຣາປການໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ.
ຍໍ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ສມນ຺ຕາ ຉາຍາ ຜຣຕີຕິ ຍທາ ມຫາວີຖິຍໍ ອຸຊຸກເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕທາ ຍໍ ໂອກາສໍ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ຉາຍາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສສ຺ສາຕິ ອຸຊຸກໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕເລຑ຺ຑຸປາຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຄມນປເຖຕິ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍເກ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ ເຍ ທີປກາ, ເຕສູຕິ ໂຍຊນາ. ອິຕຣສ຺ມິນ຺ຕິ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍ ຈີວເຣ.
໕໒. ນທິໍ ໂອຕຣຕີຕິ ຫຕ຺ຖປາສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂອຕຣຕິ. ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ປຣິໂຠຄປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ນາປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອປຣິໂຠຄາຣຫຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຈີວຣໍ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອກໍ ¶ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເອກໍ ອໍສກູເຏ ຐເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ພຫູນໍ ສຎ຺ຈຣຓຏ຺ຐາເນ ເອວໍ ອກຕ຺ວາ ຄມນໍ ນ ສາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອາປຕ຺ຕິອງ຺ຄຕ຺ຕາ. ພຫິຄາເມ ຐເປຕ຺ວາປິ ອປາຣຸປິຕພ຺ພຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິນຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ວິຫາເຣ ສຠາຄໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສຕິ ອາສນສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອາສນສາລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ກິໍ ຕີຫິ ຈີວເຣຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນາ’’ຕິ ນຏ຺ຐຈີວຣສ຺ສ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣສາທິຍນໂຕ. ສງ຺ຆາຏິ ປນ ກິໍ ກາຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຆາຏິໍ ¶ ພຫິຄາເມ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄ ຈ ພຫິຄາເມ ຐປິຕສງ຺ຆາຏິຍຎ຺ຈ ປຐມໍ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວາສເກ ກາຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພຫິຄາເມ ຐປິຕສ຺ສປິ ວິນຍກມ຺ມວຈນໂຕ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ຐິຕໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ, ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ທາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ທຫຣານໍ ຄມເນ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ‘‘ນິສ຺ສໂຍ ປນ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຫຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ເຕ ຄມນສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕສໍ ປນ ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສອຸສ຺ສາເຫນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອຣຸເຓ ອນ຺ຕຣາ ອຸຏ຺ຐິເຕປິ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ ‘‘ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ສຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ‘‘ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ…ເປ… ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິອາທິມ຺ຫິ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ຄມນກ຺ຂເຓ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຘນຸຠເຍນາຕິ ຕຣຸຓວຈ຺ຉຄາວີນໍ ອາຘາວິຕ຺ວາ ສິງ຺ເຄນ ປຫຣຓຠເຍນ. ນິສ຺ສໂຍ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຘນຸຠຍາທີຫິ ຐິຕານໍ ຍາວ ຠຍວູປສມາ ຐາຕພ຺ພໂຕ ‘‘ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຍເມຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ເອວໍ ນິຍເມຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕປິ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ຄາມໍ ປວິຏ຺ຐທຫຣານໍ ວິຍ.
ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ¶ ຄາມນ຺ຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມຸຕິໂຕ ປຈ຺ຉາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຄາມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພໂຕ. ປວິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິການໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຕານໍ ອວິປ຺ປວາສສີມຕ຺ຕາ ເນວ ຈີວຣານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ສອຸສ຺ສາຫຕາຍ ນ ນິສ຺ສໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄຕິ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ຈີວຣວິປ຺ປວາສວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ນວໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໑໐. ຠຓ຺ຑປຏິສາມນວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໕໓. ເອວໍ ຈີວຣວິປ຺ປວາສວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ຠຓ຺ຑປຏິສາມນວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ຠຓ຺ຑສ຺ສ ¶ ປຏິສາມນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠຑິຕພ຺ພໍ ຠາເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑໍ, ຠຑິຕພ຺ພໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ຠຓ຺ຑໍ, ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ປຣິຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ເອເຕນາຕິ ວາ ຠຓ຺ຑໍ, ມູລຘນໍ, ປຣິກ຺ຂາໂຣ ວາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາຍໍ –
‘‘ຠາຊນາທິປຣິກ຺ຂາເຣ, ຠຓ຺ຑໍ ມູລຘເນປິ ຈາ’’ຕິ.
ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ, ປຏິສາມິຍເຕ ປຏິສາມນໍ, ຣກ຺ຂຓໍ ໂຄປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປເຣສໍ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ໂຄປນ’’ນ຺ຕິ. ມາຕຸ ກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນໍ ຕາລປຓ຺ຓມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ປເຄວ ອຎ຺ຎາຕການໍ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຄິຫິສນ຺ຕກນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການໍ ສນ຺ຕກໍ ປຏິສາເມຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນາຕິ ເອເຕນ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫາທິນາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິສາເມນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິສາເມຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຉນ຺ເທນປິ ຠເຍນປີຕິ ວຑ຺ຒກີອາທີສຸ ຉນ຺ເທນ ¶ , ຣາຊວລ຺ລຠາທີສຸ ຠເຍນ ພລກ຺ກາເຣນ ປາເຕຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ຈ ປຏິສາເມຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.
ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຏິສາມນປໂຍຄໍ ວິນາ ‘‘ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປໂຍເຄ ອກເຕ ຣຊ຺ຊສງ຺ໂຂຠາທິກາເລ ‘‘ນ ທານິ ຕສ຺ສ ທສ຺ສາມິ, ນ ມຍ຺ຫໍ ທານິ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸໂຠຫິປິ ສກສກຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ກເຕປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປາຣາຊິກເມວ ປຏິສາມນປໂຍຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ, ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ປຏິສາມນກາເລ ຫິສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ນ ທານິ ຕສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຈ ສາມິໂນ ຘຸຣນິກ຺ເຂປຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູໂຕ ກາຍວຈີປໂຍໂຄ ນຕ຺ຖິ, ເຍນ ໂສ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາ ອຍໍ ອາປຕ຺ຕີຕິ. ທາເນ ສອຸສ຺ສາໂຫ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວາຕິ ອວຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິອາທິນາ ມຸສາວາທກຣເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ໂຫຕິ, ນ ທຸກ຺ກຏໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາເວນ ສຫປໂຍຄສ຺ສປິ ອຠາວໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.
ຍທິປິ ມຸເຂນ ທສ຺ສາມີຕິ ວທຕິ…ເປ… ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕຣປໂຍເຄນ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ຕາວ ປຐເມນ ຠຓ຺ຑປຏິສາມນປໂຍເຄນ ຕທາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຠາວາ, ນາປິ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຖນປໂຍເຄນ ຕທາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ປໂຍຄສ຺ສ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສາມິນາ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ພຫຸໂສ ຍາຈິຍມາໂນປິ ¶ ອທຕ຺ວາ ເຍນ ປໂຍເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ອທາຕຸກາມຕໍ ສາມິກສ຺ສ ຎາເປສິ, ເຍນ ຈ ໂສ ອທາຕຸກາໂມ ອຍໍ ວິກ຺ຂິປຕີຕິ ຎຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ເຕເນວ ປໂຍເຄນສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ເຑ ປຣິຍາເຍນ ມຸຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ອທາຕຸກາມຕາຍ ຫິ ‘‘ກທາ ເຕ ທິນ຺ນໍ, ກຕ຺ຖ ເຕ ¶ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິປຣິຍາຍວຈເນນປິ ສາມິກສ຺ສ ຘຸເຣນິກ຺ຂິປາປິເຕ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ຠຓຖ…ເປ… ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ປເຣຫິ ຄຓ຺ຫາປເນ ເອວ ຫິ ປຣິຍາຍໂຕ ມຸຕ຺ຕິ, ນ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ສາມິນາ ທິນ຺ນຕາຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ຐານາຈາວເນປິ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຄຫເຓ ທຸກ຺ກຏໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.
໕໔. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີສິກ຺ຂມານສາມເຓຣສາມເຓຣີນໍ. ເອເຕນ ນ ເກວລໍ ຄິຫີນໍ ເອວ, ອຖ ໂຂ ຕາປສປຣິພ຺ພາຊກາທີນມ຺ປິ ສນ຺ຕກໍ ປຏິສາເມຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນຏ຺ເຐປິ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ, ກສ຺ມາ? ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉາປິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິເຍ ເອເສວ ນໂຍຕິ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ, ກສ຺ມາ? ອຊານິຕຕ຺ຕາ. ຕຕິເຍ ຈ ເອເສວ ນໂຍຕິ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ, ກສ຺ມາ? ປຏິກ຺ຂິປິຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ວາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕິ.
ຕສ຺ເສວ ຄີວາ ໂຫຕິ, ນ ເສສຠິກ຺ຂູນໍ, ກສ຺ມາ? ຕສ຺ເສວ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ອິສ຺ສຣຠາວໂຕ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ ອລສຊາຕິກສ຺ເສວ ປມາເທນ ຫຣິຕຕ຺ຕາ. ທຸຕິເຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ອນາໂຣຈິຕຕ຺ຕາ. ນຏ຺ເຐ ຕສ຺ສ ຄີວາ ເຕນ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ເສວ ຄີວາ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ເຕນ ຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ຈ. ນຕ຺ຖິ ຄີວາ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິປິຕຕ຺ຕາ. ນຏ຺ຐໍ ສຸນຏ຺ຐເມວ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉາປນໂຕ. ນຏ຺ເຐ ຄີວາ ເຕນ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ຄີວາ ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ປມາເທນ ຫຣຓໂຕ. ຕຕ຺ເຖວ ອຸປຈາເຣ ວິຊ຺ຊມາເນຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ສມີເປເຍວ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວຏ຺ຐາເນ ວິຊ຺ຊມາເນ.
໕໕. ມຍິ ¶ ຈ ມເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ເສນາສເນ ວິນຏ຺ເຐຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເສນາສນໍ ມາ ວິນສ຺ສີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວິວຣິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຕໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕປິ ວິວຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ຄິລານປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ ອວິສໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ມຣຓໂຕ ຫິ ປຣໍ ¶ ເຄລຎ຺ຎໍ ອວິສຍຕ຺ຕຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ທ຺ວາຣໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕປິ ວິວຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ສຫາເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຕຫິປິ ຠິກ຺ຂາຈາຣາທີຫິ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ສາມີຈີຕິ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ວສນ຺ຕານໍ ອິທໍ ວຕ຺ຕໍ. ໂລລມຫາເຖໂຣຕິ ມນ຺ໂທ ໂມມູໂຫ ອາກິຓ຺ຓວິຫາຣີ ສທາ ກີຬາປສຸໂຕ ວາ ມຫາເຖໂຣ.
໕໖. ອິຕເຣຫີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຄພ຺ເຠ ວສນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ. ວິຫາຣຣກ຺ຂຓວາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫາຣວາຣິໂກ, ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ວາເຣ ວິຫາຣຣກ຺ຂຓໂກ. ນິວາປນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕເວຕນໍ. ໂຈຣານໍ ປຏິປຖໍ ຄເຕສູຕິ ໂຈຣານໍ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປຐມຕຣໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສທ຺ທໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂຈຣານໍ ອຠິມຸຂໍ ຄເຕສຸ. ‘‘ໂຈເຣຫິ ຫຏຠຓ຺ຑໍ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຕສໍ ອນຸປຖໍ ຄເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ອສຸກກຸເລ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣວາຣິການໍເຍວາ’’ຕິ ເອວໍ ນິຍມນໍ ກຕ຺ວາ. ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຍາຄຸສລາກາ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ຈ ລຠມາໂນວາຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອູນໍ ວາ ໂຫຕຸ ອຘິກໍ ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສ ຈ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ລຠນເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນິສ຺ສິຕເກ ຊຄ຺ຄາເປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສິຕເກ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ໂປເສນ຺ຕາ ນິສ຺ສິຕເກຫິ ວິຫາຣໍ ຊຄ຺ຄາເປນ຺ຕິ. ອສຫາຍສ຺ສາຕິ ສຫາຍຣຫິຕສ຺ສ. ‘‘ອສຫາຍສ຺ສ ອທຸຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ໂຕ. ປຈ຺ຉິມໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອສຫາຍສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສ ວາຕິ ¶ ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປາເຐ ເອເກນ ອານີຕໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສປິ ວາໂຣ ນິວາຣິໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ຍສ຺ສ ສຠາໂຄ ຠິກ຺ຂຸ ຠຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ທາຕາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ສເມຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໑໑໒) ປນ ‘‘ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສາຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສ. ອຕ຺ຕາສຣີຣເມວ ທຸຕິໂຍ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ ຫິ ອຕ຺ຕທຸຕິໂຍ, ຕທຸຠຍສ຺ສປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠາວນໍ ‘ຍສ຺ສາ’ຕິອາທິ. ເອເຕນ ສພ຺ເພນ ເອເກກສ຺ສ ວາໂຣ ນ ປາເປຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ປາກວຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາຕິ ນິຈ຺ຈໍ ປຈິຕພ຺ພຍາຄຸຠຕ຺ຕສງ຺ຂາຕວຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ. ຐເປນ຺ຕີຕິ ທາຍກາ ຐເປນ຺ຕິ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕໍ ອາຣາມິກາທີຫິ ທີຍມານໍ ຠາຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຸປຊີວນ຺ເຕນ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອພ຺ໂຠກາສິກຣຸກ຺ຂມູລິເກນປິ ປາກວຕ຺ຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຐາຕພ຺ພໍ. ນ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ອພ຺ໂຠກາສິກສ຺ສປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິກປຣິກ຺ຂາໂຣ ເຈ ຐປິໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຈີວຣາທິສງ຺ຆິກຠາເຄປິ ອາລໂຍ ອຕ຺ຖິ, ໂສປິ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ ¶ . ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ອຏ຺ຐກຖໍ ວາ. ທິຄຸຓນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ລພ຺ຠມານໂຕ ທ຺ວິຄຸຓໍ. ປກ຺ຂວາເຣນາຕິ ອຑ຺ຒມາສວາເຣນ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ຠຓ຺ຑປຏິສາມນວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ທສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໑໑. ກຍວິກ຺ກຍສມາປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໕໗. ເອວໍ ຠຓ຺ຑປຏິສາມນວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ກຍວິກ຺ກຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ກຍວິກ຺ກຍສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກຍນໍ ກໂຍ, ປຣຠຓ຺ຑສ຺ສ ຄຫຓໍ, ວິກ຺ກຍນໍ ¶ ວິກ຺ກໂຍ, ສກຠຓ຺ຑສ຺ສ ທານໍ, ກໂຍ ຈ ວິກ຺ກໂຍ ຈ ກຍວິກ຺ກຍໍ. ສມາປຊ຺ຊນໍ ສມາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ທຸວິຘສ຺ສ ກິຣິຍສ຺ສ ກຣຓໍ. ຕສ຺ສຣູປໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິມິນາ’’ຕິອາທິນາ.
ເສສຎາຕເກສຸ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕສມ຺ຠວໂຕ ຕທຠາວຏ຺ຐານມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມາຕຣໍ ວາ ປນ ປິຕຣໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນຎ຺ຈ ນ ໂຫຕິ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ, ກຍວິກ຺ກຍໍ ປນ ອາປຊ຺ຊຕິ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິມິນາ ຈ ອຸປຣິ ອຎ຺ຎາຕກນ຺ຕ຺ຍາທິນາ ຈ ເສສຎາຕກໍ ‘‘ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ປນ ທທໂຕ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ, ‘‘ອິມິນາ ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິ ກຍວິກ຺ກຍໍ ອາປຊ຺ຊໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ ມິຄປທວລຎ຺ຊນນ຺ຍາເຍນ. ຕສ຺ມາອິຈ຺ຈາທິເກປິ ‘‘ມາຕາປິຕູຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຍວິກ຺ກຍໍ, ເສສຎາຕເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ອຎ຺ຎາຕເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕິສ຺ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເຕເນວ ນ຺ຍາເຍນ ຎາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ກຕ຺ວາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອພ຺ຍາປິຕໂທໂສ ສິຍາ.
‘‘ອິທໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອິທໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ຘາຍ ກິຣິຍາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊ, ອິທໍ ນາມ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ອິທໍ ¶ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຕ຺ໂຕສິ, ອິທໍ ນາມ ກໂຣຫິ, ອິທໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສິ, ອິທໍ ນາມ ກໂຣຫີ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ອສມ຺ພນ຺ຘາຍ ກິຣິຍາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຍວິກ຺ກໂຍ ນ ໂຫຕິ. ວິຆາສາທານໍ ຠຕ຺ຕທາເນ ຈ ອນເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ ນ ໂຫຕິ, ກາຣາປເນ ຫຕ຺ຖກມ຺ມມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ອສຕິປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ອຄ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ກຍວິກ຺ກໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ເທຫີ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ¶ ກຍວິກ຺ກໂຍ ນ ໂຫຕິ, ມູລສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປິ ນ ໂຫຕິ. ປຕ຺ໂຕ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ ປຣຠຓ຺ຑສ຺ສ ມຫຄ຺ຆຕາຍ. ເອວໍ ສຕິ ກຖໍ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ມມ ວຕ຺ຖຸ ອປ຺ປຄ຺ຆນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣສມ຺ຠວໂຕ, ອູນມາສກໍ ເຈ ອຄ຺ຆຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ມາສກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອູນປຎ຺ຈມາສກໍ ເຈ ອຄ຺ຆຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຎ຺ຈມາສກໍ ເຈ ອຄ຺ຆຕິ, ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອຘິກສ຺ສ. ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ປນ…ເປ… ວຏ຺ຏຕິ ອຸຠໂຕ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ. ເອກໂຕ ອຸຠໂຕ ວາ ເຈ ອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ມາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ກສ຺ມາ? ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ອເຉກຕ຺ຕາ.
ອຎ຺ເຎນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ອຕ຺ໂຖ, ກສ຺ມາ? ສຕ຺ຕາຫກາລິກຕ຺ຕາ ເຕລສ຺ສ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕເຕລໍ ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ເອວ ຐເປຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ປຣໍ ຐປິຕຸກາມສ຺ສ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕເຕເລນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ທູເສຍ຺ຍ, ອນິຍມິຕກາລໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕເຕລໍ ນາຬິຍໍ ອວສິຏ຺ຐປຏິຄ຺ຄຫິຕເຕລໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາລໍ ວຕ຺ຕາເປຍ຺ຍ.
໕໘. ອິທໍ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈໂມ ປນ ກປ຺ປິໂຍ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ສພ຺ພກປ຺ປິໂຍ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປຣິໂຠຄາຣໂຫ’’ຕິ. ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ມຫາອກປ຺ປິໂຍ ນາມ, ກສ຺ມາ? ຣູປິຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຍພີຊໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຕນ ໂລເຫນ ປຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣິຕຕ຺ຕາ, ເອວໍ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທູສິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຈ ຕຕິຍປາຣາຊິກວິສເຍ ຖາວຣປໂຍເຄສຸ ປາສສູລາທີສຸ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກາຣິເຕສຸ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ທຓ຺ຑມຕ຺ເຕ ວາ ວາກມຕ຺ເຕ ວາ ອວສິຏ຺ເຐ ສຕິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ສພ຺ພສ຺ມິໍ ນຏ຺ເຐເຍວ ມຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິຘາປິ ພີຊໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ ກຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປຕ຺ເຕ ອວສິຏ຺ເຐປິ ກປ຺ປິໂຍ ຠວິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສເຈປິ ຕໍ ວິນາເສຕ຺ວາ ¶ ຖາລກໍ ກາເຣຕິ, ຕມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ທຸຕິຍປຕ຺ເຕ ວິຍ ມູເລ ຈ ມູລສ຺ສາມິການໍ, ປຕ຺ເຕ ຈ ປຕ຺ຕສ຺ສາມິການໍ ທິນ຺ເນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ ນຸ ໂຂຕິ ອາສງ຺ກາຍມາຫ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ທຸຕິຍປຕ຺ຕໍ ຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄິຫີຫິ ປຣິນິຏ຺ຐາປິຕເມວ ກິຓາຕິ, ນ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທູເສຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸຕິຍປຕ຺ໂຕ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ, ອິຘ ປນ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທູສິຕຕ຺ຕາ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປຸນ ອຍປາສາຓພີຊໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕຣູປິຍສ຺ສ ຈ ວຬຎ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ປຸນ ສາມິການໍ ທາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸນ຺ຕິ.
ອິທານິ ຕໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕໍ ອຎ຺ເຎນ ປກາເຣນ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸໍ ‘‘ສເຈປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມິນາ ກິຎ຺ຈິປິ ອຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອວສິຏ຺ເຐ ສຕິ ອກປ຺ປິໂຍວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໙໑) ‘‘ຣູປິຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຸຕ຺ຕາທິທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ກາຣິຕມ຺ປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ‘ອິມໍ ກຫາປຓາທິໍ ກມ຺ມກາຣານໍ ທຕ຺ວາ ພີຊໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຫີ’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ວາ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ມຫາອກປ຺ປິໂຍຕິ ອຕ຺ຕນາວ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທູສິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ມູລສ຺ສາມິກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ໂຈເຣຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ໂນປິ ປຸນ ລທ຺ໂຘ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈີປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທິ ຫິ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ຕຬາກາທີສຸ ວິຍ ‘ອຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ອາຈຣິຍາ ວເທຍ຺ຍຸໍ. ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ໂຈຣາທິອຈ຺ຉິນ຺ທເນນປິ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອິທຎ຺ຈ ເຕນ ຣູເປນ ¶ ຐິຕໍ ຕມ຺ມູລເກນ ວຕ຺ຖມຸຕ຺ຕາທິຣູເປນ ຐິຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ຫິ ຕມ຺ມູລກກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸ ຈ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ເຕນ ຣູເປນ ກປ຺ປິຍໍ ກາຕຸໍ. ຍທິ ປນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕນ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ, ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ວາ ປຸນ ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຍ຺ຍ, ຕໍ ຣູປິຍໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ກປ຺ປິຍໍ ກາຕຸມ຺ປິ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ໂປຣາຓຏີກາຍໍ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຕິວິຕ຺ຖາຣິຕຎ຺ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສຕູນຎ຺ຈ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຕກເມວ ວທິມ຺ຫ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ເຕສຸ ເຕສຸ ປກຣເຓສຸ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ.
ທຸຕິຍປຕ຺ເຕ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສຫຘມ຺ມິການໍ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ຣູປິຍສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ກຍວິກ຺ກຍສ຺ສ ຈ ກຕຕ຺ຕາ. ສກ຺ກາ ປນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸນ຺ຕິ ຄິຫີຫິ ປຣິນິຏ຺ຐາປິຕປຕ຺ຕສ຺ເສວ ກິຓິຕຕ຺ຕາ ¶ , ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອທູສິຕຕ຺ຕາ, ມູລມູລສ຺ສາມິການຎ຺ຈ ປຕ຺ຕປຕ຺ຕສ຺ສາມິການຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ຍຖາ ປນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມູເລ’’ຕິອາທິມາຫ.
ຕຕິຍປຕ຺ເຕ ສທິໂສເຍວາຕິ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສຫຘມ຺ມິການໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສກ຺ກາ ປນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ນຍໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ນນຸ ຕຕິຍປຕ຺ໂຕ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຄຫິໂຕ, ອຖ ກສ຺ມາ ອກປ຺ປິໂຍຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຄຫິໂຕປິ ທຸຕິຍປຕ຺ຕສທິໂສເຍວ, ມູລສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິໂຍ’’ຕິ. ທຸຕິຍໂຈທນໍ ປນ ສຍເມວ ວທຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ທຸຕິຍປຕ຺ຕສທິໂສເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມູເລ ຈ ມູລສ຺ສາມິການໍ, ປຕ຺ເຕ ຈ ປຕ຺ຕສ຺ສາມິການໍ ທິນ຺ເນ ກປ຺ປິໂຍ ໂຫຕິ, ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ທຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມູລສ຺ສ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ເຍນ ອຸຄ຺ຄຫິຕມູເລນ ປຕ຺ໂຕ ກີໂຕ, ຕສ຺ສ ມູລສ຺ສ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ຣູປິຍເມວ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ຕມ຺ມູລກໍ ອຣູປິຍນ຺ຕິ ¶ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ຫິ ເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕມູລໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ສິຍາ, ເຕນ ກປ຺ປິເຍນ ກມ຺ເມນ ອາຣາມິກາທີຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ທິນ຺ນປຕ຺ໂຕ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານໍ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ.
ຈຕຸຕ຺ຖປຕ຺ເຕ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອິເມ ກຫາປເຓ ທຕ຺ວາ ອິທໍ ເທຫີ’’ຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຄິຫິສນ຺ຕການໍ ກຫາປຓານໍ ທຸຏ຺ຐຸວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ວິຈາຣຓກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອວ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມູລສ຺ສ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ມູລສ຺ສ ຄິຫິສນ຺ຕກຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປິຍສໍໂວຫາເຣນ ອນຸປ຺ປນ຺ນຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ຈ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຍາຠາວໍ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍາຠາວໍ ທີເປຕິ, ເຕນ ຈ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕມຕ຺ເຕນ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕຠາວໍ ປກາເສຕິ. ນິສ຺ສຊ຺ຊີຕິ ອິທຎ຺ຈ ທານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວິນຍກມ຺ມວເສນ. ເຕເນວ ຈ ‘‘ສປ຺ປິສ຺ສ ປູຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ປຎ຺ຈມປຕ຺ເຕ ສພ຺ພກປ຺ປິໂຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ກປ຺ປິໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປຣິໂຠຄາຣໂຫ’’ຕິ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ກຍວິກ຺ກຍສມາປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ເອກາທສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໑໒. ຣູປິຍາທິປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໕໙. ເອວໍ ¶ ກຍວິກ຺ກຍສມາປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ຣູປິຍາທິປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ຣູປິຍາທິປຏິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາຓຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ຣູປໍ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ¶ ຣູປິຍໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂວຫາຣູປຄໍ ຘນໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໕໘໔) ‘‘ອິຘ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂວຫາຣຄມນີຍໍ ກຫາປຓາທິ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ປຐມໍ ອາທີຍຕີຕິອາທິ, ກິໍ ຕໍ? ຣູປິຍໍ, ຣູປິຍໍ ອາທິ ເຍສໍ ເຕຕິ ຣູປິຍາທໂຍ, ທາສິທາສເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸອາທໂຍ, ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປິຍາທີນໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ຣູປິຍາທິປຏິຄ຺ຄໂຫ. ຊາຕສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣູປເມວ ຣູປໍ ອສ຺ສ ຠວຕິ, ນ ວິກາຣມາປຊ຺ຊຕີຕິ ຊາຕຣູປໍ, ສຸວຓ຺ຓໍ. ຘວລສຠາວຕາຍ ສຕ຺ເຕຫິ ຣຎ຺ຊິຍເຕຕິ ຣຊຕໍ, ສຊ຺ຌຸ. ຊາຕຣູເປນ ກໂຕ ມາສໂກ ຊາຕຣູປມາສໂກ. ຣຊເຕນ ກໂຕ ມາສໂກ ຣຊຕມາສໂກຕິ ອິທໍ ຈຕຸພ຺ພິຘເມວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ນ ໂລຫມາສກາທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຕມ຺ພໂລຫາທີຫິ…ເປ… ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ຕມ຺ພໂລຫາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກໍສໂລຫວຏ຺ຏໂລຫຕິປຸສີສາທີຫິ ກໂຕປິ ໂລຫມາສໂກເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິໍ ອິທເມວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ມຸຕ຺ຕາທໂຍປີຕິ ອາຫ ‘‘ມຸຕ຺ຕາ…ເປ… ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູ’’ຕິ. ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ໂກ ວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ…ເປ… ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ເສສານໍ ອຕ຺ຖາຍ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ສພ຺ເພສໍ ອຕ຺ຖາຍ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ໂຍຊນາ.
ອິທານິ ເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ມາ? ‘‘ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ທຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ, ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ມາ? ສງ຺ຆສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອທຕ຺ວາ ວຑ຺ຒກີອາທີນໍ ຫຕ຺ເຖ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ຄິຫີນໍ ຫຕ຺ເຖ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ອນາມສິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ຐເປຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ປຣິໂຠເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ສ຺ເວວ ສາປຕ຺ຕິໂກຕິ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນໍ ຈີວເຣເຍວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ, ກສ຺ມາ? ຍຖາ ທາຍກາ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເສນາສນປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອິຕຣປຈ຺ຈຍຕ຺ຕຍໂຕ ວິເສສໍ ¶ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເສນາສນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມິນາ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍອເວຠງ຺ຄິຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອາປທາສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.
໖໐. ເອວໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖູສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ໂກຈິ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທຸກ຺ກຏເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຬາກສ຺ສປິ ເຂຕ຺ຕສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາຕິ ເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຕຬາກໍ ທມ຺ມີ’ຕິ ວາ ‘ຈຕຸປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ຕຬາກໍ ທມ຺ມີ’ຕິ ວາ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ‘ອິໂຕ ຕຬາກໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຈ຺ຈເຍ ທມ຺ມີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໓໗-໕໓໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໓໘-໕໓໙) ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ທີຍມານຎ຺ເຎວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປນ ເອວມ຺ປິ ທິນ຺ນໍ ຕຬາກເຂຕ຺ຕາທິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຸທກປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ກູປໂປກ຺ຂຣຓິອາທໂຍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ‘ສງ຺ຆສ຺ສ ຕຬາກໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ກຖ’ນ຺ຕິ ຫິ ອາທິນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ຆວເສເນວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ເຖ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ວເສ ຠວິສ຺ສຕິ.
ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຖາຕິ ວຸຕ຺ເຕຕິ ສາມີຈິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວຸຕ຺ເຕປິ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ນ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທກໍ ວາເຣຕຸໍ ¶ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປຣສນ຺ຕກໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນາເສຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ສສ຺ສກາເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສສ຺ສກາເລປິ ຕາເສຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອມຸຎ຺ຈໂຕ ປນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ຊນປທສ຺ສ ສາມິໂກຕິ ອິມິນາວ ໂຍ ຕໍ ຊນປທໍ ວິຈາເຣຕິ, ເຕນປິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸນ ເທຕີຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ເທຕິ, ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມິນາ ເຍນ ເກນຈິ ອິສ຺ສເຣນ ‘‘ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕມິທໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ອສ຺ສາມິກ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸທກວາຫກນ຺ຕິ ອຸທກມາຕິກໍ. ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວກ຺ຂາມີຕິ ປາຐເສໂສ. ອຸທກວເສນາຕິ ອຸທກປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຸທກປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມວ. ອິທໍ ສຫຕ຺ເຖນ ຈ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຈ ກໂຣນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສສ຺ສສມ຺ປາທນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ປນ ສຍໍ ອກຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ອາຓາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ສຫຕ຺ຖາທິນາ ກຕຕຬາກຕ຺ຕາ ອສ຺ສາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓນ ວາ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ¶ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອລຊ຺ຊິນາ ກາຣາປິເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິ, ມຕ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓາທີສຸ ກາຣາປິເຕສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.
໖໑. ນວສສ຺ເສຕິ ອກຕປຸພ຺ເພ ເກທາເຣ. ກຫາປເຓຕິ ອິມິນາ ຘຎ຺ຎຸຏ຺ຐາປເນ ຕສ຺ເສວ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາເຄຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠູມິຠາເຄ ເອຕ຺ຕໂກ ຠາໂຄ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອວໍ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາເຄ. ຘຎ຺ຎຸຏ຺ຐາປເນ ກສຕິ, ປໂຍເຄປິ ທຸກ຺ກຏເມວ, ນ ກຫາປຓຸຏ຺ຐາປເນ ວິຍ. ‘‘ກສຖ ວປຖາ’’ຕິ ວຈເນນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອວຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕໂກ ນາມ ຠາໂຄຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕໂກ ກຫາປໂຓຕິ ອິທມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຖາວຸຕ຺ເຕປິ ຫິ ຕທາ ກຫາປຓານໍ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອຎ຺ເຎສໍ ວຏ຺ຏຕິ ¶ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ ຕໍ ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ສພ຺ພປໂຍເຄສຸ ປຣິໂຠເຄ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ເກຈິ ປນ ຘຎ຺ຎປຣິໂຠເຄ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ປຸພ຺ພຠາເຄຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເຍນ ມິນນຣກ຺ຂຓາທິນາ ປໂຍເຄນ ປຈ຺ຉາ ຘຎ຺ຎປຣິໂຠເຄ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ປໂຍຄສ຺ສ ກຣເຓ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຣິຍາຍກຖາຍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ເອຕ຺ຕເກຫິ ວີຫີຫິ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ນິຍມວຈເນ ອກປ຺ປິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຫາປຓວິຈາຣເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ວຕ຺ຖຸ ຈ ເອວຣູປໍ ນາມ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ທຓ຺ເຑນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປາເທຫິປິ ມິນິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຂເລ ວາ ຐຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເຖເນຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ມາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ນິວາເຣນ຺ໂຕ ຣກ຺ຂຕິ ນາມ, ສເຈ ປນ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ເກວລໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕວ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ສເຈປິ ຕສ຺ມິໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕ ໂຈຣິກາຍ ຫຣນ຺ຕິ, ‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣເຈສ຺ສາມາ’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນີຫຣາເປຕິ ປຏິສາເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສເຈ ປຣິຍາເຍນ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປຸພ຺ພສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ເສເວຕໍ ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ.
ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍໍ, ກສ຺ມາ? ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໓໗-໕໓໙) ເອວໍ ວິຈາຣຓາ ກຕາ – ນນຸ ຈ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕມຕ຺ເຕນ ຕສ຺ເສເວຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ, ນ ສພ຺ເພສໍ ຣູປິຍສໍໂວຫາເຣ ຈຕຸຕ຺ຖປຕ຺ໂຕ ວິຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໙) ‘‘ໂຍ ປນ ຣູປິຍໍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ກິຓິຕ຺ວາ ເທຫີ’ຕິ ປຫິຕກປ຺ປິຍກາຣເກນ ສທ຺ຘິໍ ກມ຺ມາຣກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘ອິເມ ກຫາປເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ເທຫີ’ຕິ ກຫາປເຓ ທາເປຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ, ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ ¶ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ¶ , ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ ມູລສ຺ສ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ເຕ ອາຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍໍ. ກສ຺ມາ? ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ກຫາປເຓ ສາທິຍິຕ຺ວາ ວິຈາຣິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ສງ຺ຆິກຕ຺ຕາ ຈ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອສາທິຍິຕ຺ວາປິ ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣ ກໂຕ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆິກຕ຺ຕາ ຈ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ຕີສຸປິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖປຕ຺ໂຕ ຄິຫິສນ຺ຕການໍເຍວ ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ກປ຺ປຕິ, ອິຘ ປນ ສງ຺ຆິການໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາໂທ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ຍຸຕ຺ໂຕເຍວາຕິ.
໖໒. ຈຕຸສາລທ຺ວາເຣຕິ ໂຠຊນສາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.
໖໓. ‘‘ວນໍ ທມ຺ມິ, ອຣຎ຺ຎໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ນິວາສຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສປິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສີມໍ ເທມາຕິ ວິຫາຣສີມາທິສາຘາຣຓວຈເນນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍາເຍນ ກຖິຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສີມາ ຄຕາ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ກຖິຕຕ຺ຕາ. ປກຕິຠູມິກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ຄຫິຕໍ ປໍສຸ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາສໍ ທມ຺ມີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມນຸສ຺ສໍ ທມ຺ມີຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສປິ ທາສໍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ອາຣາມິກ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປິລິນ຺ທວຈ຺ເຉນ ຄຫິຕປຣິຠຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ, ນ ຄຫຏ຺ຐານໍ ທາສປຣິໂຠຄກ຺ກເມນ. ເຂຕ຺ຕາທໂຍ ປນ ສພ຺ເພ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ຄເຫຕຸໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຸກ຺ກຸຏສູກເຣ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸກ຺ກຸຏສູກເຣສຸ ທີຍມາເນສຸ ‘‘ອິເມຫິ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ສຸຂໍ ຊີວນ຺ຕຸ, ອຣຎ຺ເຎ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ¶ . ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາຕິ ສງ຺ຆິກວິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ອາຄຕປຏິກ຺ເຂໂປ ຠຄວຕາ ອາປຕ຺ຕິຍາປິ ເຫຕຸຠາເວນ ກໂຕຕິ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຊານນ຺ເຕຫິ ສງ຺ຄີຕິກາຣກມຫາເຖເຣຫິ ເຂຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓາທິນິສ຺ສິໂຕ ອຍໍ ສພ຺ໂພປິ ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ.
໖໔. ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນນ຺ຕິ ຈີວຣມູລໍ. ປຫິເຓຍ຺ຍາຕິ ເປເສຍ຺ຍ. ເຈຕາເປຕ຺ວາຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ອຈ຺ຉາເທຫີຕິ ¶ ໂວຫາຣວຈນເມຕໍ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີຕິ ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອາຠຕນ຺ຕິ ອານີຕໍ.
ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໒໘-໕໓໑) ເອວໍ ວິຈາຣຓາ ກຕາ – ເອຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ອິມິນາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ເນນ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທຫີຕິ ອິທໍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ຫິ ‘ອິທໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’ຕິ ເປເສຍ຺ຍ, ອາຄມນສ຺ສ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ອາຣພ຺ຠ ຠິກ຺ຂຸນາ ກປ຺ປິຍກາຣໂກປິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອາຄມນສ຺ສ ສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ອສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິເສສປ຺ປໂຍຊນໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ສຕິປິ ຫິ ອາຄມນສ຺ສ ອສຸທ຺ຘຠາເວ ທູໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລຕາຍ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວທຕິ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພຕິ ອິທໍ ນຕ຺ຖິ, ນ ຈ ທູເຕນ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ທາຍເກນ ‘‘ອິທໍ ກຖໍ ເປສິຕ’’ນ຺ຕິ ອີທິສີ ວິຈາຣຓາ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ນ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸໍ. ຍທິ ປນ ອາຄມນສ຺ສ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ຈີວຣານໍ ອຕ຺ຖາຍ ທູຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ເປສິເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທາຍເກນ ກຖໍ ເປສິຕນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອສຕິປິ ¶ ອາຄມນສຸທ຺ຘິຍໍ ສເຈ ໂສ ທູໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລຕາຍ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ ວທຕິ, ທູຕສ຺ເສວ ວຈນໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ອາຄມນສຸທ຺ຘິເຍເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ, ມູລສ຺ສາມິເກນ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ ເປສິຕສ຺ສ ທູຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ ວທໂຕປິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທູຕວຈນເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ເນນາຕິອາທິນາ ປນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກປ຺ປິຍວເສນ ອາຠຕມ຺ປິ ຈີວຣມູລໍ ອີທິເສນ ທູຕວຈເນນ ອກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ໂສ ທູໂຕ ເອວມສ຺ສ ວຈນີໂຍຕິອາທີ’’ຕິ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໓໘-໕໓໙) ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ອິມິນາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ເນນ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທຫີຕິ ອິທໍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ຫິ ‘ອິທໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’ຕິ ເປເສຍ຺ຍ, ອາຄມນສ຺ສ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ອາຣພ຺ຠ ຠິກ຺ຂຸນາ ກປ຺ປິຍກາຣໂກປິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ, ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ອກປ຺ປິຍຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິຍາ ອສຕິ, ສິກ຺ຂາປເທ ¶ ອາຄຕນເຍນ ທູຕວຈເນ ຈ ອສຸທ຺ເຘ ສພ຺ພຖາ ປຏິກ຺ເຂໂປເຍວ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປນ ‘‘ຈີວຣຎ຺ຈ ໂຂ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕທນຸສາເຣນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຎ຺ຈ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ອາຄມນທູຕວຈນານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍນ ປນ ອາຄມນສຸທ຺ຘິຍາ ສຕິ ທູຕວຈເນ ອສຸທ຺ເຘປິ ສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕນເຍນ ສພ຺ພໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຈ ຍຖາ ທູຕວຈນາສຸທ຺ຘິຍມ຺ປິ ອາຄມເນ ສຸທ຺ເຘ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣໍ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ອາຄມນາສຸທ຺ຘິຍມ຺ປິ ທູຕວຈເນ ສຸທ຺ເຘ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖໂຕ ¶ ສິທ຺ໂຘວ ໂຫຕິ. ອຸຠຍສຸທ຺ຘິຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຸຠຍາສຸທ຺ຘິປກ຺ຂເມວ ສນ຺ຘາຍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣໂກປິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໓໗-໕໓໙) ‘‘ອາຄມນສ຺ສ ສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ອສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິເສສປ຺ປໂຍຊນໍ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາຄມນສຸທ຺ຘິອາທິນາ ສປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ມູລສ຺ສາມິເກນ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ, ເປສິຕທູຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວທໂຕປິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ເອວ ນ ໂຫຕິ ອຠິມຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ສິກ຺ຂາປເທ ເອວ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕຸ ອາຍສ຺ມາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວທໂຕ ທູຕສ຺ສ ກປ຺ປິເຍນ ກມ຺ເມນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ວຸຕ຺ໂຕ ອາຄມນສ຺ສ ສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ອາຄມນສ຺ສປິ ອສຸທ຺ຘິຍໍ ປນ ກປ຺ປິເຍນປິ ກມ຺ເມນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພວາຕິ ອຕ຺ເຖວ ອາຄມນສ຺ສ ສຸທ຺ຘິອສຸທ຺ຘິຍາ ປໂຍຊນໍ. ກຖໍ ປນ ທູຕວຈເນນ ອາຄມນສຸທ຺ຘິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ນາຍໍ ຠາໂຣ. ທູເຕນ ຫິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ເຕ ເອວ ອາຄມນສຸທ຺ຘິ ຄເວສິຕພ຺ພາ, ນ ອິຕຣຕ຺ຖ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຕສ຺ສ ວຈນກ຺ກເມນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈ ຍຸຕ຺ຕິອາທີຫິ ຈ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ອິຘາປິ ຫິ ສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ອາຠຕ’’ນ຺ຕິ ທູຕວຈເນເນວ ຈີວຣໍ ກິຓິຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ເປສິຕຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ຫິ ສພ຺ພຖາ ອາຄມນສຸທ຺ຘິ ນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ປຏິກ຺ເຂໂປ ເອວ ກຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ.
ສຸວຓ຺ຓໍ ຣຊຕໍ ກຫາປໂຓ ມາສໂກຕິ ອິມານິ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖູນິ, ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂ ¶ ສິລາ ປວາຬໍ ໂລຫິຕງ຺ໂກ ມສາຣຄລ຺ລໍ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ ທາສິທາສໍ ເຂຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ປຸປ຺ຜາຣາມຜລາຣາມາທໂຍຕິ ອິມານິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ເຈຕິຍສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສາທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນ ໂຂ ມຍໍ ອາວຸໂສ ¶ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈີວຣຎ຺ຈ ໂຂ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິອາທິ ທູຕວຈນສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຕ຺ເຕປິ ອາຄມນສຸທ຺ຘິຍາ ປຏິປຊ຺ຊນວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາເລນ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາເລນ ຍທາ ໂນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕທາ ກປ຺ປິຍໍ ຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣຕິ ກິຈ຺ຈກໂຣ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນາຍສ຺ມໂຕ ໂກຈິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ ກປ຺ປິຍວຈເນນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ສເຈ ປນ ທູໂຕ ‘‘ໂກ ອິມໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ກສ຺ສ ວາ ເທມີ’’ຕິ ວທຕິ, ນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ. ອາຣາມິໂກ ວາ ອຸປາສໂກ ວາຕິ ອິທໍ ສາຣຸປ຺ປຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຐເປຕ຺ວາ ປນ ປຎ຺ຈ ສຫຘມ຺ມິເກ ໂຍ ໂກຈິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ວຏ຺ຏຕິ. ເອໂສ ໂຂ ອາວຸໂສ ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣຕິ ອິທໍ ທູເຕນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນາຍສ຺ມໂຕ ໂກຈິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກປ຺ປິຍວຈນທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວເມວ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ຕສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິອາທິ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຕສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໓໘-໕໓໙) ປນ ‘‘ເອໂສ ໂຂ…ເປ… ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຕສ຺ສ ເທຫີຕິອາທິ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸສາທິຍນປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອາຓຕ຺ໂຕ ໂສ ມຍາຕິ ຍຖາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈີວເຣນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຈີວຣໍ ທສ຺ສຕິ, ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິອາທິ ເອວໍ ທູເຕນ ປຸນ ວຸຕ຺ເຕ ¶ ເອວ ໂຈເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອິຕຣຖາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ໂສ ມຍາ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຸຣິມວາກ຺ເຍ ປນ ວິນຍສງ຺ຄຫປ຺ປກຣເຓ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໖໔) ‘‘ອາຓຕ຺ໂຕ ໂສ ມຍາ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈເນນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ຈ ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ສຎ຺ຎາປິຕຠາເວ ທູເຕນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຸນ ອາໂຣຈິເຕ ເອວ ຠິກ຺ຂຸນາ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ໂຈເທຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ນ ອນາໂຣຈິເຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ອຕ຺ໂຖ ເມ ອາວຸໂສ ຈີວເຣນາຕິ ໂຈທນາລກ຺ຂຓນິທສ຺ສນເມຕໍ. ອິທໍ ວາ ຫິ ວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເທຫິ ເມ ຈີວຣນ຺ຕິອາທີນິ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ເອຕານິ ຫິ ວຈນານິ, ເອເຕສໍ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ‘‘ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂຈທນາ ປນ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໓໘-໕໓໙) ປນ ‘‘ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ເທຫິ ເມ ຈີວຣໍ…ເປ… ເຈຕາເປຫິ ເມ ຈີວຣ’ນ຺ຕິ ອິທໍ ທູເຕນາຠຕຣູປິຍໍ ¶ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ອຕ຺ຕນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣກຕ຺ຕາວ ‘ເທຫິ ເມ ຈີວຣໍ…ເປ… ເຈຕາເປຫິ ເມ ຈີວຣ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຣູປິຍສ຺ສ ປກຕຕ຺ຕາ ເຕນ ຣູປິເຍນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘ເທຫິ ເຈຕາເປຫີ’ຕິ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ໂທສໍ ທູຣໂຕ ປຣິວຊ຺ເຊຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫເກນ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຏ຺ຐຣູປິເຍ ວິຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອິມໍ ວາ ອິມໍ ວາ ອາຫຣາ’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໕໘໔), ຕສ຺ມາ ນ ອິທໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂທເສ ປຣິວຊ຺ເຊຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘ອຕ຺ໂຖ ເມ ອາວຸໂສ ຈີວເຣນາ’ຕິປິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕາປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ເຕເນວ ທູຕນິທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສງ຺ກາຠາວໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ¶ ຐເປຕ຺ວາປິ ອາຫຣາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ‘‘ທູເຕນ ຐປິຕຣູປິເຍນ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ອາຫຣາເປຫີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເກວລໍ ‘‘ຈີວຣໍ ອາຫຣາເປຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຫຣາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລນ຺ຕິ ເອວໍ ຍາວຕຕິຍໍ ໂຈເທນ຺ໂຕ ຕໍ ຈີວຣໍ ອຠິນິປ຺ຜາເທຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິລາຠວເສນ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ສຸນ຺ທຣໍ. ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຐານລກ຺ຂຓນິທສ຺ສນເມຕໍ. ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກວຈນເມຕໍ. ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມນ຺ຕິ ເອເຕນ ຈີວຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕເນວ ຐາຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ຐານລກ຺ຂຓໍ. ເຕເນວ ‘‘ນ ອາສເນຕິອາທີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ທສຕ຺ເຖ ປນ –
‘‘ກິຣິຍາວິເສສນໍ ສຕ຺ເຖ, ວຸຕ຺ຕໍ ຘາຕຸວິເສສນໍ;
ຠາວນປຸໍສກນ຺ຕ຺ເຍວ, ສາສເນ ສມຸທີຣິຕ’’ນ຺ຕິ. –
ວຈນໂຕ ກິຣິຍາວິເສສນເມວ ສາສນໂວຫາເຣນ ຠາວນປຸໍສກໍ ນາມ ຊາຕໍ;
‘‘ມຸທຸໍ ປຈຕິອິຈ຺ຈຕ຺ຣ, ປຈນໍ ຠວຕີຕິ ຈ;
ສຸຂໍ ສຍຕິອິຈ຺ຈຕ຺ຣ, ກໂຣຕິ ສຍນນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ. –
ວຈນໂຕ ກິຣິຍາວິເສສນປເທນ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓຠູຕໍ ກິຣິຍາວິເສສ຺ຍປທໍ ອກມ຺ມກມ຺ປິ ສກມ຺ມກມ຺ປິ ຠູຘາຕຸກຣຘາຕູຫິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ຎາເຍນ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ຐານໍ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ຐານໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ເອວໍ ຐານໍ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ຕໂຕ ອຘິກໍ ¶ , ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ເອວ ຐານໍ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ອາສເນ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ອິຘ ຠນ຺ເຕ ນິສີທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ນ ອາມິສໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທິເຠທໍ ກິຎ຺ຈິ ອາມິສໍ ຄຓ຺ຫຖ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຍາຈິຍມາເນນປິ ນ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ. ນ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ມງ຺ຄລໍ ວາ ອນຸໂມທນໍ ¶ ວາ ຠາສຖາ’’ຕິ ຍາຈິຍມາເນນປິ ກິຎ຺ຈິ ນ ຠາສິຕພ຺ພໍ, ເກວລໍ ‘‘ກິໍກາຣຓາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາເນນ ‘‘ຊານາຫິ ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.
ຐານໍ ຠຎ຺ຊຕີຕິ ອາຄຕກາຣຓໍ ຠຎ຺ຊຕິ ໂກເປຕິ. ຐານນ຺ຕິ ຐິຕິຍາ ຈ ກາຣຓສ຺ສ ຈ ນາມໍ, ຕສ຺ມາ ອາສເນ ນິສີທເນນ ຐານໍ ກຸປ຺ປຕິ, ອາຄຕກາຣຓມ຺ປິ, ອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ປນ ອາຄຕກາຣຓເມວ ຠຎ຺ຊຕິ, ນ ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຄຕກາຣຓໍ ຠຎ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓາທິນາ ຐານມ຺ປິ ຠຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ, ຏີກາຍມ຺ປິ ນານາວາເທ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຐານຠຎ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ອສໍສນ຺ທນໂຕ ຄນ຺ຖຄຣຸຠເຍນ ນ ວທິມ຺ຫ. ອິທານິ ຍາ ຕິສ຺ໂສ ໂຈທນາ, ຉ ຈ ຐານານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຕ຺ຖ ວຸທ຺ຘິຫານິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍສ຺ມາ ຈ ເອກໂຈທນາວຸທ຺ຘິຍາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຐານານໍ ຫານິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ໂຈທນາ ທ຺ວິຄຸຓໍ ຐານນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາຕພ຺ພໍ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາຕພ຺ພໍ, ສກິໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາຕພ຺ພໍ.
ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິທໍ ໂຈທກສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປກ຺ກມ຺ມ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຐານໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກ ປນ ວາໂທ ນານາທິວເສສູຕິ ນານາທິວເສສຸ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ໂກ ປນ ວາໂທ, ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສາມໍ ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ທູໂຕ ວາ ປາເຫຕພ຺ໂພຕິ ອິທໍ ສຠາວໂຕ ໂຈເທຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕນປິ ກາຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນ ຕໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອນຸໂຠຕີຕິ ຕໍ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິຎ຺ຈິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ນ ນິປ຺ຜາເທຕິ. ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ສກນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຘນໍ ປາປຸຓນ຺ຕຸ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໓໘-໕໓໙) ປນ ‘‘ຍຕສ຺ສ ¶ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນນ຺ຕິອາທິ ເຍນ ອຕ຺ຕນາ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຈີວຣຎ຺ຈ ອນິປ຺ຜາທິຕໍ, ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພທສ຺ສນໍ. ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຕ຺ຖຸສາມິການໍ ວຸຕ຺ເຕ ໂຈເທຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ‘ສາມິກາ ໂຈເທຕ຺ວາ ເທນ຺ຕີ’ຕິ (ປາຣາ. ໕໔໑) ອນາປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ໂສ ສຍໍ ອໂຈເທຕ຺ວາ ອຸປາສກາທີຫິ ປຣິຍາເຍນ ວຕ຺ວາ ໂຈທາເປຕິ ¶ , ເຕສຸ ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ໂຈເທຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ທາເປນ຺ເຕສຸ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນາຓຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
໖໕. ເກນຈິ ອນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂເນວ ພ຺ຍາວຏຠາວໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ມຸຂເວວຏິໂກ, ອວິຈາເຣຕຸກາມຕາຍາຕິ ອິມິນາ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ທາຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຣິຍາປິ ວຎ຺ຈນາຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາ ໂວຫາຣໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໓໗-໕໓໙) ປນ ‘‘ອວິຈາເຣຕຸກາມຕາຍາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ‘ນຕ຺ຖມ຺ຫາກໍ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ’ຕິ ອິທໍ ຕາທິສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ມຫາວ. ໒໙໙) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິວຈນເມວ ເມຓ຺ຑກສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເມຓ຺ຑເກນ ນາມ ເສຏ຺ຐິນາ ‘‘ສນ຺ຕິ ຫິ ຠນ຺ເຕ ມຄ຺ຄາ ກນ຺ຕາຣາ ອປ຺ໂປທກາ ອປ຺ປຠກ຺ຂາ ນ ສຸກຣາ ອປາເຖຍ຺ເຍນ ຄນ຺ຕຸໍ, ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເຖຍ຺ຍໍ ອນຸຊານາຕູ’’ຕິ ຍາຈິເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ປາເຖຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ. ຕຓ຺ຑຸໂລ ຕຓ຺ຑຸລຕ຺ຖິເກນ, ມຸຄ຺ໂຄ ມຸຄ຺ຄຕ຺ຖິເກນ, ມາໂສ ມາສຕ຺ຖິເກນ, ໂລຓໍ ໂລຓຕ຺ຖິເກນ, ຄຸໂຬ ຄຸຬຕ຺ຖິເກນ, ເຕລໍ ເຕລຕ຺ຖິເກນ, ສປ຺ປິ ສປ຺ປິຕ຺ຖິເກນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນຸສ຺ສາ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ, ເຕ ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ຫຕ຺ເຖ ຫິຣຎ຺ຎໍ ອຸປນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ‘ອິມິນາ ຍໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ກປ຺ປິຍໍ, ຕໍ ເທຖາ’ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ຕໂຕ ກປ຺ປິຍໍ, ຕໍ ສາທິຕຸໍ, ນ ຕ຺ເວວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເກນຈິ ¶ ປຣິຍາເຍນ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຕພ຺ພໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິ. ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ຫຕ຺ເຖ ຫິຣຎ຺ຎໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອາໂຣຈນໍ ອຕ຺ຖິເຍວ, ອຎ຺ຎຖາ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣກປກ຺ຂໍ ຠຊຕີຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ອິທໍ ປນ ທູເຕນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ວາ ອນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ໂຈທນາຍ ປຣິມາຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ມູລໍ ສນ຺ຘາຍ ໂຈເທຕິ, ຕໍ ສາທິຕເມວ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ມູລໍ ອສາທິຍນ຺ເຕນາ’’ຕິ.
ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕສຸ ວິຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕນາ ໂຈທນາຏ຺ຐານຎ຺ຈ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ຈີວຣຕ຺ຖາເຍວ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ວຕ຺ຖຸສາມິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣເກສຸປິ ປິຓ຺ຑປາຕາທີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ເນ ຈ ຐານໂຈທນາທິສພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.
໖໖. ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍເນ ¶ ປນາຕິອາທີສຸ ‘‘ອິທໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມຸຂາ ວາ ‘‘ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ມມ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວາ ຐິຕສ຺ສ ເກວລໍ ວາຈາຍ ວາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍວາຈາຫິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ສາທິຍນໍ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍນໍ ນາມ. ສາທິຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ໂຫຕີ’’ຕິ.
ອິທໍ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຍ຺ຍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ອິທໍ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຐານສ຺ສ ຄຸຕ຺ຕຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ, ນ ວຕ຺ຖຸໍ ປຣາມສຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີ’’ຕິ ປນ ວທນ຺ໂຕ ¶ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນິກ຺ຂິປາຫີຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ປຣາມສຕິ ນາມ, ຕສ຺ມາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຣໂຕ ອິທໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມາ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍປຣິໂຠໂຄ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ, ຍສ຺ມາ ປນ ທຸພ຺ພິຈາຣຓາຍ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍປຣິໂຠໂຄ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ອກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອິທໍ ຘນໍ ຍສ຺ມາ ‘‘ນຍິທໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ, ຍສ຺ມາ ປນ ສພ຺ພໂສ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ, ຕສ຺ມາ ອກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ. ອຖ ວາ ຕໍ ຘນໍ ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຉາ ສຸຏ຺ຐຸວິຈາຣຓາຍ ສຕິຍາ ກປ຺ປິຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ທຸພ຺ພິຈາຣຓາຍ ສຕິຍາ ອກປ຺ປິຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ເອໂກ ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາຕິອາທິ ຣູປິເຍ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ປວຕ຺ຕນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ນ ປນ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ, ‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາປນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີ’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ…ເປ… ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມາ ອສາທິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ, ຍສ຺ມາ ປນ ທຸພ຺ພິຈາຣຓາຍ ສຕິ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ອກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.
໖໗. ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ຣູປິຍໍ ນາມ ອກປ຺ປິຍໍ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ນ ເຕນ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເຈຕາປິຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປາເຍນ ປຣິໂຠຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ¶ (ປາຣາ. ໕໘໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເຕນ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເຈຕາປິຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຈຕາປິຕຎ຺ເຈ, ນຕ຺ຖິ ປຣິໂຠຄູປາໂຍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຣູປິເຍນ ເຈຕາປິຕຕ຺ຕາ. ອີທິສຎ຺ຫິ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕ຺ວາວ ¶ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທສາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍສ຺ມາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ເຈຕາປິຕໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ສງ຺ເຆ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ກປ຺ປິຍກາຣເກຫິ ນິສ຺ສຏ຺ຐຣູປິເຍນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອານີຕກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑສທິສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິນາວ ອຸປາຍໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກາທິກຖາຍ ນ ສເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຣູປິເຍນ ປຣິວຕ຺ຕິຕປຕ຺ຕສ຺ສ ອປຣິໂຠໂຄວ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈາໂຣຕິ. ກປ຺ປິຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປພ຺ພຊິຕານໍ ສປ຺ປິ ວາ ເຕລໍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ ອຸປາສກາຕິ ເອວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.
ອາຣາມິການໍ ວາ ປຕ຺ຕຠາຄນ຺ຕິ ອິທໍ ຄິຫີນໍ ຫຕ຺ຖຄໂຕປິ ໂສເຍວ ຠາໂຄຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ເຕນ ອຎ຺ຎໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຣາມິກາ ເທນ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ປຕ຺ຕຠາຄໂຕ ຫຣິຕ຺ວາ. ກສິຓປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ອາໂລກກສິຓປຣິກມ຺ມໍ. ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໂຕ ຄຫິຕມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ເຈ ຄຫິຕໍ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຉາຍາປີຕິ ໂຠຊນສາລາທີນໍ ຉາຍາປິ. ປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ເຄຫປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ຉາຍາຍ ຄຕຄຕຏ຺ຐານໍ ເຄຫໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຄ຺ເຄນປີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ອຎ຺ໂຎ ມຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖິ, ມຄ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ກີຕາຍາຕິ ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ກີຕາຍ. ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕ຺ວາ ສງ຺ໂຆ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ສເຈ ອຸປາສໂກ ‘‘ອຕິພຫຸ ເອຕໍ ຫິຣຎ຺ຎໍ, ອິທໍ ຠນ຺ເຕ ອຊ຺ເຊວ ນ ວິນາເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ຐປາເປຕິ, ເອວໍ ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ສງ຺ໂຆ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໘໓-໕໘໔) ປນ ‘‘ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ກປ຺ປິຍກາຣເກຫິ ¶ ວຑ຺ຒິຍາ ປໂຍຊນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ສເຈ ໂສ ຉຑ຺ເຑຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຂິປຕິ, ອຖາປິ ນ ຉຑ຺ເຑຕິ, ສຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ວາເຣຕພ຺ໂພ. ໂນ ເຈ ຉຑ຺ເຑຕີຕິ ອຖ ເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຉຑ຺ເຑຕິ, ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ພ຺ຍາປາເຣນາ’’ຕິ ເຍນກາມໍ ປກ຺ກມຕິ, ຕໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ຣູປິຍຉຑ຺ຑໂກ ສມນ຺ນິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ນ ຉນ຺ທາຄຕິນ຺ຕິອາທີສຸ ໂລຠວເສນ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ອຸກ຺ກໍເສນ຺ໂຕ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ¶ ນາມ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂທສວເສນ ‘‘ເນວາຍໍ ມາຕິກໍ ຊານາຕິ, ນ ວິນຍ’’ນ຺ຕິ ປຣໍ ອປສາເທນ຺ໂຕ ໂທສາຄຕິໍ ນາມ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂມຫວເສນ ປມຸຏ຺ໂຐ ປມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິຠາວໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ໂມຫາຄຕິໍ ນາມ ຄຈ຺ຉຕິ. ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ຠເຍນ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ຠຍາຄຕິໍ ນາມ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ນ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ໂທສາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ໂມຫາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຠຍາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.
໖໘. ປຕິໂຕກາສໍ ອສມນ຺ນາຣຫນ຺ເຕນ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ນິຣເປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນປຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ປຕິຕຏ຺ຐາເນ ຎາເຕປິ ຕສ຺ສ ຄູຖໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ນິຣເປກ຺ຂຠາໂວເຍເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສນ຺ຕສມ຺ຠາວນາຍາຕິ ອຕ຺ຕນິ ອວິຊ຺ຊມານອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາໂຣຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ ນາມ ອນຣຫສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ. ຠຄວຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສາສເນ ສີລວໂຕ ປຈ຺ຈຍາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ. ທາຍການມ຺ປິ ສີລວໂຕ ເອວ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣານໍ ມຫປ຺ຜລຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈາສີສນໂຕ. ອິຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ທາຍເກຫິ ຈ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ. ອິຓວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ອິຓປຣິໂຠໂຄ, ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິຍາ ¶ ອຠາວໂຕ ອິຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ‘‘ສີລວໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ກາຣຓຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຈີວຣໍ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ກາຍໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄ. ປຸເຣຠຕ຺ຕ…ເປ… ປຈ຺ຉິມຍາເມສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລວິເສສວເສນ ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສກິໍເຍວ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.
ສຈສ຺ສ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິຍ຺ໂຍ ຍໍ ມຍາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍາວເທວ ສີຕສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍ…ເປ… ຫິຣິໂກປິນປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ. ຫິຍ຺ໂຍ ໂຍ ມຍາ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ເນວ ທວາຍາຕິອາທິນາ ສເຈ ອຕີຕປຣິໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ເສນາສນມ຺ປິ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ປເວເສ ປເວເສ. ເອວໍ ປນ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປຸເຣຠຕ຺ຕາທີສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ອິຘ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປຈ຺ຈຍຕາຕິ ສຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຕິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ຍທິປິ ທ຺ວີສຸປິ ຐາເນສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຍຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ¶ . ອປເຣ ປນາຫຸ ‘‘ສຕິປຈ຺ຈຍຕາຕິ ສຕິ ເຠສຊ຺ຊປຣິໂຠຄສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວ, ປຈ຺ຈເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິປີ’’ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ນ ປຈ຺ຈຍສພ຺ຠາວມຕ຺ເຕນ.
ນນຸ ຈ ‘‘ປຣິໂຠເຄ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລສ຺ສ ¶ ຈ ໂກ ວິເສໂສຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ປຸຣິເມສຸ ຕາວ ຕີສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ວິເສໂສ ປາກໂຏເຍວ, ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ປນ ຍຖາ ວຕິໍ ກຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ໂຄປິເຕ ຕສ຺ສ ຜລານິປິ ຣກ຺ຂິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີເລ ຣກ຺ຂິເຕ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລມ຺ປິ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຄິລານປຈ຺ຈຍໍ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສີລໍ ຠິຊ຺ຊມານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລເມວ ຠິຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ ປນ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕປຸຣິມຍາມາທີສຸ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ເສວ ຠິຊ຺ຊຕິ. ປຸເຣຠຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາປິ ຄິລານປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິທເມເຕສໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໘໕) ອາຄຕໍ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໘໕) ປນ ‘‘ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄຕິ ປຈ຺ຈຍສ຺ສາມິນາ ຠຄວຕາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຓປຣິໂຠໂຄຕິ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຈ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ ວິປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ກາຍໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄ. ປຈ຺ຉິມຍາເມສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ຫິຍ຺ໂຍ ຍໍ ມຍາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕ’ນ຺ຕິອາທິນາປິ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ອຸທກປຕນຏ຺ຐານໂຕ ອນ຺ໂຕປເວສເນສຸ ນິສີທນສຍເນສຸ ຈ. ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ປຣິໂຠເຄ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສຕິ ອວສ຺ສໍ ລທ຺ຘພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘ສຕິໍ ກຕ຺ວາ’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນ ‘ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ເຠສຊ຺ຊປຣິໂຠຄສ຺ສ ກາຣເຓ ສຕີ’ຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ປຈ຺ຈເຍ ສຕີຕິ ປຈ຺ຈຍສພ຺ຠາວສລ຺ລກ຺ຂເຓ ສຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ¶ ປຈ຺ຈຍສພ຺ຠາວມຕ຺ເຕນ ສີລສ຺ສ ອສຸຊ຺ຌນໂຕ. ປຣິໂຠເຄ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລສ຺ສ ເຠໂທ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ວິສຸຊ຺ຌນໂຕ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ເສສປຈ຺ຈເຍສຸ ຈ ອິຓປຣິໂຠຄາທິວຈເນນ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ເສວ ເຠໂທຕິ ເອວມິເມສໍ ນານາກຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ.
ເອເຕສຸ ¶ ທ຺ວີສຸ ປກຣເຓສຸ ‘‘ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິຍ຺ໂຍ ຍໍ ມຍາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕນ຺ຕິ…ເປ… ວທນ຺ຕີຕິ ອາຄຕໍ. ອິມໍ ປນ ນຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອິທານິ ເອກຈ຺ເຈ ປຓ຺ຑິຕາ ‘‘ອຊ຺ຊປາໂຕ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ສາຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ອຊ຺ຊ ຍໍ ມຍາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິນາ ອຕີຕວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ປຣິຠຸຕ຺ຕເມວ ອຕີຕວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ກາຕພ຺ພາ, ນ ອຊ຺ຊ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມູລວຈເນ ເອວໍ ວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ອິທໍ ຫິຍ຺ໂຍຕ຺ຍາທິວຈນໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ວາ ອາຈຣິຍວາໂທ ວາ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ສຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສກເລ ວິນຍປິຏເກ ປາຬີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຈ ວຈນສ຺ສ ນ ປາຬິຠູຕຕ຺ຕາ. ນ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຈ ມຫາປເທສຠາວາຠາວໂຕ. ນ ຈ ອາຈຣິຍວາໂທ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ ນາມ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອຣຫນ຺ຕສເຕຫິ ຐປິຕາ ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕາ ໂອກ຺ກນ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອິມສ຺ສ ຈ ອຏ຺ຐກຖາປາຐຠາວາຠາວໂຕ. ນ ຈ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາເທ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອນຸມາເນນ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘິຍາ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ອຸປຏ຺ຐິຕາກາຣກຖນໍ, ອປິຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມວິນຍຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄໂຕ ສພ຺ໂພປິ ¶ ເຖຣວາໂທ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຈ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕຕ຺ເຖຣວາທຠາວາຠາວໂຕ.
ອິຕິ –
‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ວິນຍໍ, ມຫາເຖຣາ ມຫິທ຺ຘິກາ;
ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ, ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາ ປຸຣາ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) –
ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕຸພ຺ພິຘວິນເຍສຸ ອນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ອິທໍ ວຈນໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໘໕) ຏີກາຈຣິເຍນ ‘‘ຕໍ ວີມໍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ນຍຄ຺ຄາເຫນ ອຸປຏ຺ຐິຕາກາຣກຖນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ເຕສໍ ເຕສໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຸປຏ຺ຐິຕາກາຣວເສນ ກຖນໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສິຍາ, ເອວມ຺ປິ ວິຈາເຣຕພ຺ພເມວ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕິ ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ໂອຕຣຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈ, ຄເຫຕພ຺ພາ. ສເຈ ເນວ ໂອຕຣຕິ ນ ສເມຕິ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອຍຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມ ສພ຺ພທຸພ຺ພລາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) ວຈນໂຕ ອິມສ຺ສ ຈ ວຈນສ຺ສ ¶ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນ ອໂນຕຣຓໂຕ ອປ຺ປວິສນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຈສ຺ສ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ.
ອປໂຣ ນໂຍ – ກິໍ ອິທໍ ວຈນໍ ປາຬິວຈນໍ ວາ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ວາ ຏີກາວຈນໍ ວາ ຄນ຺ຖນ຺ຕຣວຈນໍ ວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ປາຬິວຈນໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ, ນ ຄນ຺ຖນ຺ຕຣວຈນໍ, ອຖ ໂຂ ຏີກາວຈນນ຺ຕິ. ໂຫຕຸ ຏີກາວຈນໍ, ສກວຈນໍ ວາ ປຣວຈນໍ ວາ ອຘິປ຺ເປຕວຈນໍ ວາ ອນຘິປ຺ເປຕວຈນໍ ວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ນ ສກວຈນໍ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ປຣວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ນ ຏີກາຈຣິເຍນ ອຘິປ຺ເປຕວຈນໍ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອນຘິປ຺ເປຕວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ວີມໍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕຫິ ປນ ອາຈຣິເຍຫິ ອຕີຕປຣິໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ອິທໍ ¶ ອຕີຕປອໂຠຄວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ອຕີຕປຣິໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອຕີຕວາຈເກນ ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກຕໍ ຠເວຍ຺ຍ. ອຕີເຕ ປຣິໂຠໂຄ ອຕີຕປຣິໂຠໂຄ, ອຕີຕປຣິໂຠຄສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ອຕີຕປຣິໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ເອວໍ ປນ ກເຕ ອຕີຕປຣິໂຠຄສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສມີປຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວາຈເກນ ສທ຺ເທນ ກຖນໍ ໂຫຕິ ຍຖາ ຕໍ ນຄຣໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ປຸຣິສໍ ‘‘ກຸໂຕ ອາຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນຄຣໂຕ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວາຈກສທ຺ເທນ ກຖນໍ.
ວິນຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໘) ຈ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານວຈເນເນວ ປາໂຐ ໂຫຕິ, ນ ອຕີຕວຈເນນ, ອຕີຕປຣິໂຠໂຄຕິ ຈ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ທິວເສ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕາທິກາລໍ ອຸປາທາຍ ປຸເຣຠຕ຺ຕາທີສຸ ປຣິໂຠໂຄ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ນ ຫິຍ຺ໂຍ ປຣິໂຠໂຄ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໕) ‘‘ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອາໂລເປ ອາໂລເປ, ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປຸເຣຠຕ຺ຕປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕປຸຣິມຍາມປຈ຺ຉິມຍາເມສຸ. ສຈສ຺ສ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ເອເຕນ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາໂລເປ ອາໂລເປ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຠຊນກິຣິຍາຍ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ມຸຂ຺ຍໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ໂຫຕິ, ປຸເຣຠຕ຺ຕາທີສຸ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຠຊນກິຣິຍາຍ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສມີປຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕມານວຈເນນ ວິຘີຍຕິ. ຍທິ ຫິ ຫິຍ຺ໂຍ ປຣິຠຸຕ຺ຕານິ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພານິ ສິຍຸໍ, ອຕີຕທຸຕິຍທິວສຕຕິຍທິວສາທິມາສສໍວຈ຺ຉຣາທິປຣິຠຸຕ຺ຕານິປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພານິ ສິຍຸໍ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາວຈນເມວ ປມາຓໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ –
‘‘ພຸທ຺ເຘນ ¶ ¶ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ;
ໂຍ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຕເຖວ ຎາໂຕ;
ໂສ ເຍຫິ ເຕສໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາ;
ຍສ຺ມາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສຸ.
‘‘ຕສ຺ມາ ຫິ ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ;
ຕໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ ປມາທເລຂໍ;
ສພ຺ພມ຺ປິ ສິກ຺ຂາສຸ ສຄາຣວານໍ;
ຍສ຺ມາ ປມາຓໍ ອິຘ ປຓ຺ຑິຕານ’’ນ຺ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ);
ຍສ຺ມາ ຈ ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໓) ຠຄວຕາ ເທສິຕກາເລ ຠິກ຺ຂຸກຕ຺ຕຸກຕ຺ຕາ ນາມໂຍຄຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕມານປຐມປຸຣິສວເສນ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ ເທສິຕາ, ຕທນຸກຣເຓນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກາເລ ອຕ຺ຕກຕ຺ຕຸກຕ຺ຕາ ອມ຺ຫໂຍຄຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕມານອຸຕ຺ຕມປຸຣິສວເສນ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣໍ ປຏິເສວາມີ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ ໂຫຕິ, ‘‘ສີຕສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິອາທີນິ ຕທຕ຺ຖສມ຺ປທານປທານິ ຈ ‘‘ປຏິເສວຕິ, ປຏິເສວາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປຏິເສວນກິຣິຍາຍເມວ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ຈ ກິຣິຍາປທານິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສມີປອຕີຕວເສນ ວາ ວຕ຺ຕມານວິຠຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຣິຠຸຕ຺ຕານໍ ວາ ອຕີຕປຣິຠຸຕ຺ຕານໍ ວາ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກາເລ ‘‘ປຏິເສວາມີ’’ຕິ ວຈນໍ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ອນຸຄຕຕ຺ຕາ ອຸປປນ຺ນເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ອນຸວຈເນປິ ເອວໍ ວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ – ‘‘ອຊ຺ຊ ປາໂຕ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ສາຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ອຊ຺ຊ ຍໍ ມຍາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິນາ ອຕີຕວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ເຍ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ – ກິໍ ຠວນ຺ໂຕ ຠຄວຕາ ອຕີຕປຣິຠຸຕ຺ເຕສຸ ອຕີຕວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ເທສິຕາຕິ? ນ ເທສິຕາ. ກຖໍ ເທສິຕາຕິ? ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕີ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສເນວ ¶ ເທສິຕາຕິ. ກິໍ ໂຠນ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຕີຕປຣິຠຸຕ຺ເຕສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ. ອຖ ກສ຺ມາ ຠຄວຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສເນວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ເທສິຕາຕິ? ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສມີປວເສນ ວາ ສາມຎ຺ຎວເສນ ວາ ເທສິຕາຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຠຄວໂຕ ອນຸກຣເຓນ ອິທານິປິ ¶ ອຕີຕປຣິຠຸຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ກາຕພ຺ພາຕິ. ເຍ ປນ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ປຣິຠຸຕ຺ຕານເມວ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ກາຕພ຺ພາ, ນ ອຊ຺ຊ ປຣິຠຸຕ຺ຕານໍ, ເຕສໍ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາເຍວາ’’ຕິ, ເຕ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ – ກິໍ ໂຠນ຺ໂຕ ຍຖາ ຕຸມ຺ເຫ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ປາຬິຍໍ ອຕ຺ຖີຕິ? ນຕ຺ຖິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຕ຺ຖີຕິ? ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສາຏ຺ຐກເຖສຸ ເຕປິຏເກສຸ ພຸທ຺ຘວຈເນສຸ ອສໍວິຊ຺ຊມານໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຈນໍ ກຖໍ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ? ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາວເສນ. ໂຫຕຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍລທ຺ຘິວເສນ ກຖນໍ, ກາໂລ ນາມ ຕິວິໂຘ ອຕີໂຕ ອນາຄໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິນິຏ຺ຐິຕກິຣິຍາ ອຕີໂຕ ນາມ, ອຠິມຸຂກິຣິຍາ ອນາຄໂຕ ນາມ, ອາຣທ຺ຘອນິຏ຺ຐິຕກິຣິຍາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –
‘‘ອາຣທ຺ຘານິຏ຺ຐິໂຕ ຠາໂວ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ສຸນິຏ຺ຐິໂຕ;
ອຕີຕານາຄຕຸປ຺ປາທ-ມປ຺ປຕ຺ຕາຠິມຸຂາ ກິຣິຍາ’’ຕິ.
ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຊ ວາ ໂຫຕຸ ຫິຍ຺ໂຍ ວາ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາ, ປຣິຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠຸຎ຺ຊນກິຣິຍຕ຺ຕາ ອຕີໂຕ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ຫິຍ຺ໂຍ ວາ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຣິຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕອຣຸຓຸຄ຺ຄມນຕ຺ຕາ ນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຣໂຫ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິໂຕປິ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຈສ຺ສ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ອຊ຺ເຊວ ປນ ຈີວຣຎ຺ຈ ເສນາສນຎ຺ຈ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄ, ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາໂລເປ ອາໂລເປ, ເຠສຊ຺ຊໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປຣິໂຠເຄ ຈ ¶ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕຠຸຎ຺ຊນກິຣິຍຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຣິຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນາມ ໂຫຕິ. ປຸເຣ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠຸຎ຺ຊນກິຣິຍຕ຺ຕາ ອຕີຕປຣິຠຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນາມ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ເຂຕ຺ຕໍ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຈ຺ຉາ ວາ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສີລວໂຕ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ອິຓປຣິໂຠໂຄ ນາມ. ຕສ຺ມາ ຈີວຣໍ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄ…ເປ… ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ຫິຍ຺ໂຍ ປຣິຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິຓປຣິໂຠຄຕ຺ຕາ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ປຣິຠຸຕ຺ເຕສຸ ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ອນຸກຣເຓນ ວຕ຺ຕມານວິຠຕ຺ຕິຍຸຕ຺ເຕນ ‘‘ປຏິເສວາມີ’’ຕິ ກິຣິຍາປເທນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ສູປປນ຺ນາ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອີທິສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວິມຕິວິໂນທນິຍາທີສຸ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໘໕) ‘‘ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ສ ອຕີຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ວິສຸຊ຺ຌນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ເອວໍ ¶ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ສ ສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕເນວ ປສງ຺ເຄນ ສພ຺ພາປິ ສຸທ຺ຘິໂຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘາ ຫິ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຊ຺ຌຕິ ເອຕາຍາຕິ ສຸທ຺ຘິ, ຍຖາຘມ຺ມໍ ເທສນາວ ສຸທ຺ຘິ ເທສນາສຸທ຺ຘິ. ວຸຏ຺ຐານສ຺ສປິ ເຈຕ຺ຖ ເທສນາຍ ເອວ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຉິນ຺ນມູລາປຕ຺ຕີນໍ ປນ ອຠິກ຺ຂຸຕາປຏິຎ຺ຎາເຍວ ເທສນາ. ອຘິຏ຺ຐານວິສິຏ຺ໂຐ ສໍວໂຣວ ສຸທ຺ຘິ ສໍວຣສຸທ຺ຘິ. ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຣິເຍຏ຺ຐິ ເອວ ສຸທ຺ຘິ ປຣິເຍຏ຺ຐິສຸທ຺ຘິ. ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວ ສຸທ຺ຘິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸທ຺ຘິ. ເອສ ຕາວ ສຸທ຺ຘີສຸ ສມາສນໂຍ. ສຸທ຺ຘິມນ຺ເຕສຸ ສີເລສຸ ປນ ເທສນາ ສຸທ຺ຘິ ເອຕສ຺ສາຕິ ເທສນາສຸທ຺ຘິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນ ປຸເນວໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ສໍວຣເຠທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປຫາຍາຕິ ¶ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ສຸຊ຺ຌຕິ ເທສນາທີຫິ, ໂສຘີຍຕີຕິ ວາ ສຸທ຺ຘິ, ຈຕຸພ຺ພິຘສີລໍ. ເຕນາຫ ‘ເທສນາຍ ສຸຊ຺ຌນໂຕ’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ເທສນາຄ຺ຄຫເຓນ ວຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ຉິນ຺ນມູລານໍ ອຠິກ຺ຂຸຕາປຏິຎ຺ຎາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຉິນ຺ນມູລາປຕ຺ຕີນມ຺ປິ ຫິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐາເນນ ເຫຏ຺ຐາປຣິຣກ຺ຂິຕໍ ຠິກ຺ຂຸສີລໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ເຕສໍ ມຄ຺ຄປຏິລາໂຠປິ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຕຕ຺ຖ ເທສີຍຕິ ອຸຈ຺ຈາຣີຍຕີຕິ ເທສນາ, ທິສີ ອຸຈ຺ຈາຣເຓຕິ ຘາຕຸ, ເທສີຍຕິ ຎາປີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ວາ ເທສນາ, ທິສ ເປກ຺ຂເນຕິ ຘາຕຸ. ອຸຠຍຖາປິ ວິຣຕິປຘານກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິໂຕ ເທສນາວຈີເຠທສທ຺ໂທ. ສໍວຣຓໍ ສໍວໂຣ, ສໍ-ປຸພ຺ພ ວຣ ສໍວຣເຓຕິ ຘາຕຸ, ສຕິປຘາໂນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ປຣິເຍສນາ ປຣິເຍຏ຺ຐິ, ປຣິ-ປຸພ຺ພ ອິສ ປຣິເຍສເນຕິ ຘາຕຸ, ວີຣິຍປຘາໂນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ປຏິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ອິກ຺ຂນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ປຏິ-ປຸພ຺ພ ອວ-ປຸພ຺ພ ອິກ຺ຂ ທສ຺ສນງ຺ເກສູຕິ ຘາຕຸ, ປຎ຺ຎາປຘາໂນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ເຕສຸ ເທສນາຍ ວຈີເຠທສທ຺ທຠາວໂຕ ວຈີເຠທໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ຈ ທຸຕິຍກໍ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເສສາ ປນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ຕຠາວໂຕ ວຈີເຠທໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສປິ ທຸຕິຍກໍ ອລຠນ຺ຕສ຺ສປິ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອວ, ຕສ຺ມາ ຄິລານາທິກາເລສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາປາຐໍ ປຐິຕຸມສກ຺ໂກນ຺ເຕນປິ ອຕ຺ຖໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕເນວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ກາຕພ຺ພາຕິ.
ທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ທາຍໍ, ຕໍ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ທາຍາທາ, ອນນຸຎ຺ຎາເຕສຸ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຣິໂຠຄາຠາວໂຕ ອນຸຎ຺ຎາເຕສຸເຍວ ຈ ປຣິໂຠຄສພ຺ຠາວຠາວໂຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພປຈ຺ຈຍາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກາ. ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ ¶ , ອຕ຺ຖິ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອນຸກມ຺ປາ, ກິນ຺ຕິ ເມ ສາວກາ ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ໂນ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ¶ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສາຘກໍ. ອວີຕຣາຄານໍ ຕຓ຺ຫາວສີກຕາຍ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠເຄ ສາມິຠາໂວ ນຕ຺ຖິ, ຕທຠາເວນ ວີຕຣາຄານໍ ຕຕ຺ຖ ສາມິຠາໂວ ຍຖາຣຸຈິ ປຣິໂຠຄສພ຺ຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ປຏິກູລມ຺ປິ ອປ຺ປຏິກູລາກາເຣນ ອປ຺ປຏິກູລມ຺ປິ ປຏິກູລາກາເຣນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຓາກາເຣນ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ທາຍການຎ຺ຈ ມໂນຣຖໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕ ຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ທາສພ຺ຍໍ ອຕີຕຕ຺ຕາ ສາມິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂຍ ປນາຍໍ ສີລວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ, ໂສ ອິຓປຣິໂຠຄສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກຕ຺ຕາ ອານຓ຺ຍປຣິໂຠໂຄ ນາມ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນ ອິຓາຍິໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອິຈ຺ຉິຕໍ ເທສໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ເອວໍ ອິຓປຣິໂຠຄຍຸຕ຺ໂຕ ໂລກໂຕ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລວໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ອານຓ຺ຍປຣິໂຠໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຈຕຸປຣິໂຠຄວິນິມຸຕ຺ໂຕ ວິສຸໍເຍວາຍໍ ປຣິໂຠໂຄຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ໂສ ອິຘ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠເຄເຍວ ວາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ສີລວາປິ ຫິ ອິມາຍ ສິກ຺ຂາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເສກ຺ໂຂຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ.
ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ອຣິຍານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານຎ຺ຈ. ກຖໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອິເມ ປຣິໂຠຄາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ? ອຸປຈາຣວເສນ. ໂຍ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສປິ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເຄຘໍ ປຫາຍ ຕຕ຺ຖ ອນຸປລິຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິໂຠໂຄ, ໂສ ສາມິປຣິໂຠໂຄ ວິຍ ໂຫຕິ. ສີລວໂຕ ປນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠໂຄ ວິຍ ໂຫຕິ ທາຍການໍ ມໂນຣຖສ຺ສາວິຣາຘນໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠເຄເຍວ ວາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິໂຠເຄ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ ¶ ຕສ຺ສ ເສກ຺ຂສງ຺ຄຫໂຕ. ເສກ຺ຂສຸຕ຺ຕ ຎ຺ເຫຕສ຺ສ (ອ. ນິ. ໓.໘໖) ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໘໕) ປນ ‘‘ທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ທາຍໍ, ຕໍ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ທາຍາທາ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ ເຕສໍ ອານຓ຺ຍປຣິໂຠຄສ຺ສ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠເຄ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ’’ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໙). ຕຕ຺ຖ ‘‘ມາ ເມ ອາມິສທາຍາທາຕິ ເອວໍ ເມ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສາຘກໍ ¶ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເມ ມມ ອາມິສທາຍາທາ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠຸຎ຺ຊກາຕິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ພນ຺ຘຠູຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘີຠູຕາ ປຈ຺ຈຍາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ທາຍເກຫິ ທິນ຺ນາປິ ປຈ຺ຈຍາ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈຍາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕໍ ສາຘກໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠໂຄ ນາມ ລຊ຺ຊິສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ. ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ເຐສຸເຍວ ອາສງ຺ກາ ນ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູຕາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ. ເຕປິ ນິວາເຣຕພ຺ພາຕິ ໂຍ ປສ຺ສຕິ, ເຕນ ນິວາເຣຕພ຺ພາຕິ ປາໂຐ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ໂຍປິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູເຕນ ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠຄໍ ກໂຣຕິ, ໂສປິ ນິວາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸຠຍຖາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍປິ ອລຊ຺ຊິຠາວໂຕ ນິວາເຣຕພ຺ພາ. ອລຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີຫິ ເອກສມ຺ໂຠຄໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອຎ຺ເຎປິ ນິວາເຣຕພ຺ພາວ. ສເຈ ນ ¶ ໂອຣມຕິ, ອຍມ຺ປິ ອລຊ຺ຊີເຍວ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ນິວາຣິໂຕ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠຄໂຕ ໂອຣມຕິ ວິຣມຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ໂອຣມຕິ, ອຍມ຺ປິ ອລຊ຺ຊີເຍວ ໂຫຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂສປິ ອລຊ຺ຊີເຍວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ເອໂກ ອລຊ຺ຊີ ອລຊ຺ຊິສຕມ຺ປິ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ອຘມ຺ມິໂຍຕິ ອເນສນາທີຫິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ຘມ຺ມິໂຍຕິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາທີຫິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ສງ຺ຆສ຺ເສວ ເທຕີຕິ ຠຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘສລາກໍເຍວ ເທຕິ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠໂຄຕິ ຘມ຺ມາມິສວເສນ ມິສ຺ສີຠາໂວ. ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ເຐສຸ ອາສງ຺ກາ ນາມ ນ ກາຕພ຺ພາ, ທິຏ຺ຐສຸຕາທິກາຣເຓ ສຕິ ເອວ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູຕາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ. ສເຈ ນ ໂອຣມຕີຕິ ອຄຕິຄມນວເສນ ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠຄໂຕ ນ ໂອຣມຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ອລຊ຺ຊີນໍ ຘມ຺ເມນຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍໍ ຘມ຺ມກມ຺ມຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສມ຺ປິ ຫິ ກຸລທູສນາທິສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ວຄ຺ຄກມ຺ມາທີນິ ກໂຣນ຺ຕານຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ‘ຘມ຺ມິຍາຘມ຺ມິຍປຣິໂຠໂຄ ປຈ຺ຈຍວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ລຊ຺ຊິປຣິໂຠຄາລຊ຺ຊິປຣິໂຠຄາ ປຈ຺ຈຍວເສນ ເອກກມ຺ມາທິວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ໂຈທກຈຸທິຕກຠາເວ ຐິຕາ ທ຺ເວ ອລຊ຺ຊິໂນ ຘມ຺ມປຣິໂຠຄມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ‘ເອກສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠຄາ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວຖາ’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕາ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຘມ຺ມາມິສາປຣິໂຠເຄ ວິໂຣຘາຠາວາ. ລຊ຺ຊີນເມວ ຫິ ອລຊ຺ຊິນາ ສຫ ຕທຸຠຍປຣິໂຠໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ສເຈ ¶ ປນ ລຊ຺ຊີ ອລຊ຺ຊິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ…ເປ… ອນ຺ຕຣຘາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸກາມຕາຍ ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ສາສນສ຺ສ ໂສຕູນຎ຺ຈ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸຣິມນເຍນ ‘‘ໂສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸທ຺ເທສຄ຺ຄຫຓາທິນາ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ. ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວປິ ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ອລຊ຺ຊິຠາວໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປາໂປ ກິຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕິເກຕິ ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໘໕) ປນ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິນິຈ຺ຉິຕໍ. ກຖໍ? ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄຕິ ‘‘ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສໍວາໂສ ເຈວ ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓາທິໂກ ສພ຺ໂພ ນິຣາມິສປຣິໂຠໂຄ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ນ ໂສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລຊ຺ຊິໂນ ອລຊ຺ຊິປຄ຺ຄເຫ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕໂຣປີຕິ ລຊ຺ຊີປິ. ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕານໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອລຊ຺ຊິໂນ, ອິມິນາ ຈ ລຊ຺ຊິໂນ ວຓ຺ຓຠຓນາທິລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາມິສຄຣຸກຕາຍ ວາ ເຄຫສ຺ສິຕເປເມນ ວາ ຕໍ ອລຊ຺ຊິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ລຊ຺ຊີ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ຄຫຏ຺ຐາທີສຸ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ອລຊ຺ຊີ ພລໍ ລຠິຕ຺ວາ ເປສເລ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສາສນໍ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ກໂຣຕີຕິ.
ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄປິ ຕຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ອາມິສປຣິໂຠຄໂຕ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄວ ຄຣຸໂກ, ຕສ຺ມາ ອຕິວິຍ ອລຊ຺ຊີວິເວເກນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອລຊ຺ຊຸສ຺ສນ຺ນຕາຍສາສເນ ໂອສກ຺ກນ຺ເຕ, ລຊ຺ຊີສຸ ຈ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕສຸ ອລຊ຺ຊິໍ ປກຕຕ຺ຕໍ ຄຓປູຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາທິກຣເຓນ ເຈວ ເກຈິ ອລຊ຺ຊິໂນ ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠເຄນ ¶ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເສສາລຊ຺ຊິຄຓສ຺ສ ນິຄ຺ຄເຫນ ຈ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ.
ເກຈິ ປນ ‘‘ໂກຏິຍໍ ຐິໂຕ ຄນ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄນ຺ຖປຣິຍາປຸຓນເມວ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ, ນ ເອກກມ຺ມາທິ, ຕສ຺ມາ ອລຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖາທິກໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ເອກກມ຺ມາທີສຸ ພຫູສຸ ຘມ຺ມປຣິໂຠເຄສຸ ອລຊ຺ຊິນາປິ ສທ຺ຘິໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາວຕ຺ຖາຍຕ຺ຕໍ ¶ ຘມ຺ມປຣິໂຠຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຘ ນິທສ຺ສນວເສນ ຄນ຺ຖສ຺ເສວ ສມຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເອກກມ຺ມາທິໂກ ວິຘິ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ ນ ໂຫຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອນາມິສຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາມິເສສຸ ອປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ຈ ກສ຺ສຈິ ອຠາວາ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຖາຣກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໕໑) ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖຕພ຺ພໍ, ຘມ຺ໂມ ວາເຈຕພ຺ໂພ…ເປ… ອພ຺ຠານວຸຏ຺ຐານມານຕ຺ຕປຣິວາສາ ທາຕພ຺ພາ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຣໂຫ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ອຸປສມ຺ປທາຣໂຫ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ…ເປ… ອຍໍ ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຖາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ຆກມ຺ມາທິປິ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສ ທສ຺ສິຕໍ. ເຕສຸ ປນ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຍໍ ຄຓປູຣກາທິວເສນ ອລຊ຺ຊິໂນ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິ ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ ຘມ຺ມຸຄ຺ຄຫຓນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓາທິ ວາ ກຣີຍຕິ, ຕໍ ຘມ຺ໂມ ເຈວ ປຣິໂຠໂຄ ຈາຕິ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອຕໍ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈຍໍ ວິນາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອລຊ຺ຊິປຣິໂຠໂຄ ຈ ໂຫຕິ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ. ຍໍ ປນ ອລຊ຺ຊິສຕໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕຊ຺ຊນີຍາທິນິຄ຺ຄຫກມ຺ມໍ ວາ ປຣິວາສາທິອຸປກາຣກມ຺ມໍ ວາ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທານາທິ ວາ ກຣີຍຕິ, ຕໍ ຘມ຺ໂມ ເອວ, ໂນ ປຣິໂຠໂຄ, ເອຕໍ ອນຸຣູປານໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາມິສທາເນ ວິຍ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ນິສ຺ສຍທານມ຺ປິ ເຕຣສສມ຺ມຸຕິທານາທິ ຈ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິສາທິຍນາທິປຣິໂຠຄສ຺ສປິ ເຫຕຸຕ຺ຕາ ນ ວຏ຺ຏຕິ.
ໂຍ ປນ ມຫາອລຊ຺ຊີ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນໍ ອຸປສມ຺ປທາທິ ອຸປກາຣກມ຺ມມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທານາທິ ¶ ຈ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ໂຫຕິ, ນິຄ຺ຄຫກມ຺ມເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ອລຊ຺ຊິປຄ຺ຄໂຫປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠຄວິວຊ຺ຊເນນປິ ຫິ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄໂຫວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ໂສ ຈ ເປສລານໍ ຜາສຸວິຫາຣສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິວິນຍານຸຄ຺ຄຫາທິອຕ຺ຖາຍ ເອຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ຍໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠາຍ, ເປສລານໍ ອຜາສຸວິຫາຣາຍ, ສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານາທິອຕ຺ຖາຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຣິໂຠໂຄ ວາ ໂຫຕຸ ອປຣິໂຠໂຄ ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຘາເປນ຺ຕິ, ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠເຄສຸ ເຈຕ຺ຖ ອລຊ຺ຊີຫິ ເອກກມ຺ມາທິຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ ເອວ ເປສລານໍ ອຜາສຸວິຫາຣາຍ ສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານາທິອຕ຺ຖາຍ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ອາມິສປຣິໂຠໂຄ. ນ ຫິ ອລຊ຺ຊີນໍ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄມຕ຺ເຕນ ເປສລານໍ ອຜາສຸວິຫາຣາທິ ໂຫຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມປຣິໂຠເຄນ ປນ ໂຫຕິ. ຕປ຺ປຣິວຊ຺ຊເນນ ຈ ຜາສຸວິຫາຣາທໂຍ. ຕຖາ ຫິ ກຕສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາ ອລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄລາ ອຸໂປສຖາທີສຸ ປວິຏ຺ຐາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກາຍທ຺ວາເຣ ເຈວ ວຈີທ຺ວາເຣ ຈ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິອາທິນາ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ວິນຍຎ຺ຈ ອຕິຏ຺ຐນ຺ຕາ ສງ຺ຆໂຕ ພຫິກຣຓາທິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ເຕຫິ ສຫ ສໍວສນ຺ຕາປິ ອລຊ຺ຊິໂນວ ໂຫນ຺ຕິ ¶ ‘‘ເອໂກປິ ອລຊ຺ຊີ ອລຊ຺ຊິສຕມ຺ປິ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໕). ຍທິ ຫິ ເຕ ເອວໍ ອນິຄ຺ຄຫິຕາ ສິຍຸໍ, ສງ຺ເຆ ກລຫາທິໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິສາມຄ຺ຄິກມ຺ມປຏິພາຫນາທິນາ ເປສລານໍ ອຜາສຸໍ ກຕ຺ວາ ກເມນ ເຕ ເທວທຕ຺ຕວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາທໂຍ ວິຍ ປຣິສໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມໂຕ ວິນຍໂຕ ທີເປນ຺ຕາ ສງ຺ຆເຠທາທິມ຺ປິ ກຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ. ເຕສຸ ປນ ສງ຺ຆໂຕ ພຫິກຣຓາທິວເສນ ນິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ສພ຺ໂພປິ ອຍໍ ອຸປທ຺ທໂວ ¶ ນ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລ ນິສ຺ສາຍ ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາມຄ຺ຄີ ນ ໂຫຕິ…ເປ… ທຸສ຺ສີເລສຸ ປນ ນິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ສພ຺ໂພປິ ອຍໍ ອຸປທ຺ທໂວ ນ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ຜາສຸ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກກມ຺ມາທິຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄວ ອາມິສປຣິໂຠຄໂຕປິ ອຕິວິຍ ອລຊ຺ຊີວິເວເກນ ກາຕພ຺ໂພ, ອາປຕ຺ຕິກໂຣ ຈ ສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານິເຫຕຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ອປິຈ ‘‘ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອລຊ຺ຊີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຆກມ຺ມາກຣຓສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປກາສິຕຕ຺ຕາປິ ເຈຕໍ ສິຊ຺ຌຕິ. ຕຖາ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິກຖາຍໍ ‘‘ອາຣາຘິກາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ສງ຺ຄາຫິກາ ລຊ຺ຊິນິໂຍ, ຕາ ໂກເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຄຈ຺ຉຕິ ເຈ, ຄາມນ຺ຕຣນທີປາຣຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍນາປຕ຺ຕີຫິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ…ເປ… ອລຊ຺ຊິນິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ສງ຺ຄຫໍ ປນ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາປິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອລຊ຺ຊິນີສຸ ທຸຕິຍິກາຄຫຓາທີສຸ ສໍວາສາປຕ຺ຕິປຣິຫາຣາຍ ນທີປາຣາຄມນາທິຄຣຸກາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານານໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕໂຕປິ ອລຊ຺ຊິສໍວາສາປຕ຺ຕິ ເອວ ສທ຺ຘມ຺ມປຣິຫານິຍາ ເຫຕຸຠູໂຕ ຄຣຸກຕຣາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ນ ຫິ ລຫຸກາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ອນາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານວີຕິກ຺ກມໍ ອາຈຣິຍາ ອນຸຊານນ຺ຕິ. ຕຖາ ອສໍວາສປທສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ສມສິກ຺ຂາຕາ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ລຊ຺ຊິໂນ ເອເຕສຸ ກມ຺ມາທີສຸ ສຫ ວສນ຺ຕິ, ນ ເອໂກປິ ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ສພ຺ພານິປິ ຄເຫຕ຺ວາ ເອໂສ ສໍວາໂສ ນາມາ’’ຕິ ເອວໍ ລຊ຺ຊີເຫວ ເອກກມ຺ມາທິສໍວາໂສ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປກາສິໂຕ.
ຍທິ ¶ ເອວໍ ກສ຺ມາ ອສໍວາສິເກສຸ ອລຊ຺ຊີ ນ ຄຫິໂຕຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ, ເຍ ຄຓປູຣເກ ກຕ຺ວາ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ປາຣາຊິກາທິອປກຕຕ຺ຕານຎ຺ເຎວ ອສໍວາສິກຕ຺ເຕນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອລຊ຺ຊິໂນ ປນ ປກຕຕ຺ຕຠູຕາປິ ສນ຺ຕິ, ເຕ ເຈ ຄຓປູຣກາ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ເກວລໍ ¶ ກຕ຺ວາ ອຄຕິຄມເນນ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິກຣາ ໂຫນ຺ຕິ ສຠາຄາປຕ຺ຕິອາປນ຺ນາ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ. ຍສ຺ມາ ອລຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ ລຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓປຏິພທ຺ຘໍ, ນ ສພ຺ພກາລິກໍ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຫິ ວີຕິກ຺ກມຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອລຊ຺ຊິໂນ ‘‘ນ ປຸນ ອີທິສໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ລຊ຺ຊິໂນ ໂຫນ຺ຕິ.
ເຕສຸ ຈ ເຍ ເປສເລຫິ ໂອວທິຍມານາປິ ນ ໂອຣມນ຺ຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ເອວ ອສໍວສິຕພ຺ພາ, ນ ອິຕເຣ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ໂອກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາປິ ອລຊ຺ຊິໂນ ອສໍວາສິເກສຸ ອຄເຓຕ຺ວາ ຕປ຺ປຣິວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ໂສເຘຕ຺ວາວ ອຸໂປສຖາທິກຣຓໍ ອນຎ຺ຎາຕໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາໂຣເຈຖ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໓໔) ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ອຸໂປສຖກຣຓສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາ ປກາສິຕາ, ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ໂສ ອາວິກເຣຍ຺ຍ…ເປ… ຜາສຸ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໔) ເອວໍ ອລຊ຺ຊິມ຺ປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖກຣຓປ຺ປກາໂຣ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ກຈ຺ຈິຕ຺ຖ ປຣິສຸທ຺ຘາ…ເປ… ປຣິສຸທ຺ເຘຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໓) ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສເຖ ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໘) ຈ ເອວໍ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ປຣິສຸທ຺ຘຕາ ຈ ປກາສິຕາ, ວຈນມຕ຺ເຕນ ອໂນຣມນ຺ຕານຎ຺ຈ ອຸໂປສຖປວາຣຓຏ຺ຐປນວິຘິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ສພ຺ພຖາ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ອໂນກ຺ກມນ຺ເຕຫິ ສໍວາສສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາຍ ນິສ຺ສຍທານຄ຺ຄຫຓປຏິກ຺ເຂໂປ, ຕຊ຺ຊນີຍາທິນິຄ຺ຄຫກມ຺ມກຣຓອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຣເຓນ ສານຸວຕ຺ຕກປຣິສສ຺ສ ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ອສໍວາສິກຕ຺ຕປາປນວິຘິ ¶ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍຫິ, ອຏ຺ຐກຖາວຈເນຫິ ຈ ປກຕຕ຺ເຕຫິປິ ອປກຕຕ຺ເຕຫິປິ ສພ຺ເພຫິ ອລຊ຺ຊີຫິ ເອກກມ຺ມາທິສໍວາໂສ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກໂຣນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາເຍວ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິຍໍ ປກຕຕ຺ຕາປິ ອລຊ຺ຊິໂນ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຍສຕ຺ເຖຣາທີຫິ ມຫນ຺ເຕນ ວາຍາເມນ ສງ຺ຆໂຕ ວິໂຍຊິຕາ. ນ ຫິ ເຕສຸ ປາຣາຊິກາທິອສໍວາສິກາປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ເຕຫິ ທີປິຕານໍ ທສນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ລຫຸກາປຕ຺ຕິວິສຍຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກຕິ ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ຣູປິຍາທິປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ທ຺ວາທສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໑໓. ທານລກ຺ຂຓາທິວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໖໙. ເອວໍ ¶ ຣູປິຍາທິປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ທານວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫລາຠປຣິຓາມນວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ທານວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທີຍເຕ ທານໍ, ຈີວຣາທິວຕ຺ຖຸໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອໂລຠປ຺ປຘາໂນ ກາມາວຈຣກຸສລກິຣິຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ສສນໍ ສາໂສ, ສສຸ ຫິໍສາຍນ຺ຕິ ຘາຕຸ, ຫິໍສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິຄໂຕ ສາໂສ ເອຕສ຺ມາ ຄາຫາຕິ ວິສ຺ສາໂສ. ຄຫຓໍ ຄາໂຫ, ວິສ຺ສາເສນ ຄາໂຫ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາໂຫ. ວິເສສເນ ເຈຕ຺ຖ ກຣຓວຈນໍ, ວິສ຺ສາສວເສນ ຄາໂຫ, ນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລຈ຺ຉເຕຕິ ລາໂຠ, ຈີວຣາທິວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ສ ລາຠສ຺ສ. ປຣິຓມິຍເຕ ປຣິຓາມນໍ, ອຎ຺ເຎສໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຓຕສ຺ສ ¶ ອຕ຺ຕໂນ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ປຣິຓາມນໍ, ທາປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທານວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫຫິ ລາຠສ຺ສ ປຣິຓາມນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທເສ ສມຠິນິວິຏ຺ຐສ຺ສ ‘‘ທານ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ ຕາວ ປຐມໍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກສ຺ສ ຈີວຣາທິປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ທານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີຕິ ສມ຺ປທານນິທ຺ເທໂສ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ຍທິທໍ ‘‘ທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣິທໍ ທານລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ເທມີ’’ຕິ ວທຕີຕິ ອິທໍ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນໍ ທານລກ຺ຂຓໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ຕຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫກນິທສ຺ສນໍ. ເທມີຕິ ທາຍກນິທສ຺ສນໍ. ທທາມີຕິອາທີນິ ປນ ປຣິຍາຍວຈນານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເທຍ຺ຍທາຍກປຏິຄ຺ຄາຫກາ ວິຍ ທານສ຺ສາ’’ຕິ, ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມຸຂີຠາວາ ກຸສລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ. ‘‘ວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ທານສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ເອກເທສລກ຺ຂຓກຖນເມວ, ກິໍ ເອວໍ ທີຍມານໍ ສມ຺ມຸຂາເຍວ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ປຣມ຺ມຸຂາປີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຂາປິ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ທິນ຺ນໍເຍວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຫີຕິອາທີສຸ ອຍມຕ຺ໂຖ – ‘‘ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເທມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ມຸຂ຺ຍໂຕ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສຸທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ‘‘ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ມຸຂ຺ຍໂຕ ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ປນ ປຏິຄ຺ຄາຫກປຏິພນ຺ຘຕາກຣເຓ ວຈນານິ. ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຫີຕິອາທີນິ ປນ ປຣິຍາຍໂຕ ທານຄ຺ຄຫຓານິ, ຕສ຺ມາ ທຸທິນ຺ນໍ ທຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ໂລເກ ຫິ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕຸກາມາປິ ປຸນ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມາປິ ‘‘ຕວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ກຸສຣຎ຺ໂຎ ມາຕຸ ຣຊ຺ຊນິຍ຺ຍາຕນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເນວ ທາຕາ ທາຕຸໍ ຊານາຕິ, ນ ອິຕໂຣ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສເຈ ປນາຕິອາທີສຸ ປນ ¶ ທາຍເກນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ອໂກວິທຕາຍ ປຣິຍາຍວຈເນ ວຸຕ຺ເຕປິ ປຏິຄ຺ຄາຫໂກ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ໂກວິທຕາຍ ມຸຂ຺ຍວຈເນນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ສເຈ ປນ ເອໂກຕິອາທີສຸ ປນ ທາຍໂກ ມຸຂ຺ຍວຈເນນ ເທຕິ, ປຏິຄ຺ຄາຫໂກປິ ມຸຂ຺ຍວຈເນນ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ຕສ຺ມາ ທາຍກສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອຘິຏ຺ຐິຕມ຺ປິ ຈີວຣໍ ທານວເສນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ອຕິເຣກຈີວຣມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທສາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ. ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສປິ ນ ປຏິກ຺ຂິປິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ສ ປນ ຣຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອິມສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອສ຺ສາມິກຕ຺ຕາ ປໍສຸກູລຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ປໍສຸກູລຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ ປນ ທາຍເກນ ປຸພ຺ພອຘິຏ຺ຐິຕມ຺ປິ ທານວເສນ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ວິຊຫິຕຕ຺ຕາ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ອິຕເຣນ ປຸພ຺ເພ ອນຘິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເທຫີຕິອາທີສຸ ປນ ອາຓຕ຺ຍຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຈມີວິຠຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຓຕ຺ເຕນ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ທິນ຺ນກາເລເຍວ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ, ປຸພ຺ເພ ປນ ອາຓາປກສ຺ເສວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຍ ປຫິຓຕິ, ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ທມ຺ມີຕິ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕາຍ ວຕ຺ຕມານວິຠຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ເສວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍສ຺ສ ປຫີຍຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ອິມິນາ ອາຍສ຺ມຕາ ເຣວຕຕ຺ເຖເຣນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈີວຣເປສນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຠຄວຕາ ເທສິເຕສຸ ອຘິຏ຺ຐາເນສຸ ອິຘ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕໍ, ສ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ຈ ນ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ສາມິເກ ຊີວນ຺ເຕ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫຈີວຣຠາເວນ ຈ ສາມິເກ ມເຕ ມຕກຈີວຣຠາເວນ ຈ ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ປນ ທສາເຫ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕເຍວ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬາຘິຏ຺ຐານໍ ວາ ວິກປ຺ປນໍ ວາ ກາຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປຫິຓຕີຕິ ທາຍກໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ຍສ຺ສ ປຫີຍຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫກໍ.
ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ…ເປ… ນ ລຠຕິ, ອາຫຣາເປນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕນາ…ເປ… ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຣສນ຺ຕກຠູຕຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍປສຍ຺ຫວເສນ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂປຣາຓຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ສກສຎ຺ຎາຍ ວິນາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ¶ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກສຎ຺ຎາຍ ວິນາປິ ຕາວກາລິກປໍສຸກູລສຎ຺ຎາທິວເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປສຍ຺ຫາກາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ທໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕຸຏ຺ຐທານໍ ອາຫ, ອຖ ປນາຕິອາທິນາ ກຸປິຕທານໍ. ອຸຠຍຖາປິ ສຍໍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ, ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ມມ ສນ຺ຕິເກ…ເປ… ເອວໍ ປນ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ທານສ຺ສ ເອວໍ ທທນ຺ໂຕ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ທານໍ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໂຕ ເອວ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິ. ອາຫຣາເປຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນ ເທມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸປຊ຺ຌາຍຄ຺ຄຫຓາທີນິ ອກໂຣນ຺ເຕ ອາຈຣິຍສ຺ເສວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກໂຣນ຺ເຕ ປນ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຠເວຍ຺ຍ ສພ຺ພໂສ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ສກສຎ຺ຎາຍ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ‘‘ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ຏີກາຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໓໕) ປນ ‘‘ເອວໍ ທິນ຺ນໍ ຠຕິສທິສຕ຺ຕາ ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຕິສທິເສ ສຕິປິ ກມ຺ເມ ກເຕ ຠຕິ ລທ຺ຘພ຺ພາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາໂຣເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໓໕) ປນ ‘‘ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກມ຺ເມ ອກເຕ ຠຕິສທິສຕ຺ຕາ ¶ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ກມ຺ເມ ກເຕ ອາຫຣາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີຕິ ສາມເຓຣສ຺ສ ທານໍ ທີເປຕິ, ເຕນ ຈ ສາມເຓຣກາເລ ທຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ອຈ຺ຉິນ຺ທໂຕປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ທີເປຕິ. ອຍໍ ຕາວ ທາເນ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອິມິນາ ທານວິນິຈ຺ຉຍາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວິນິຈ຺ຉຍານໍ ເອກປຣິຈ຺ເຉທກຕຠາວໍ ທີເປຕິ.
ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫລກ຺ຂຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໗໐. ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍາ ນາມ ຍາຍ ເສຍ຺ຍາຍ ສຍິໂຕ ຍາວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທທມາເນນ ຈ ມຕກຘນໍ ຕາວ ເຍ ຕສ຺ສ ຘເນ ອິສ຺ສຣາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ, ເຕສໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກ ຄຫຏ຺ຐາ ເກ ປພ຺ພຊິຕາ ເກນ ກາຣເຓນ ຕສ຺ສ ຘເນ ອິສ຺ສຣາຕິ? ຄຫຏ຺ຐາ ຕາວ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກຠູຕາ ເຕນ ກາຣເຓນ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກຠາຄຠູເຕ ຕສ຺ສ ຘເນ ອິສ຺ສຣາ, ເຍສຎ຺ຈ ວາຓິຊານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ກປ຺ປິຍກາຣເກນ ປຕ຺ຕາທິປຣິກ຺ຂາໂຣ ຄາຫາປິໂຕ, ເຕສໍ ຍໍ ທາຕພ຺ພມູລໍ, ເຕ ຈ ຕສ຺ສ ຘເນ ອິສ຺ສຣາ, ເຍສຎ຺ຈ ມາຕາປິຕູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖານິ ຐປິຕານິ, ເຕປິ ຕສ຺ສ ຘນສ຺ສ ¶ ອິສ຺ສຣາ. ເອວມາທິນາ ເຍນ ເຍນ ກາຣເຓນ ຍໍ ຍໍ ປຣິກ຺ຂາຣຘນໍ ເຍຫິ ເຍຫິ ຄຫຏ຺ເຐຫິ ລຠິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ເຕນ ກາຣເຓນ ເຕ ເຕ ຄຫຏ຺ຐາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘນສ຺ສ ອິສ຺ສຣາ.
ປພ຺ພຊິຕາ ປນ ພາຫິຣກາ ຕເຖວ ສຕິ ກາຣເຓ ອິສ຺ສຣາ. ປຎ຺ຈສຸ ປນ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ຠິກ຺ຂູ ສາມເຓຣາ ຈ ມຕານໍ ຠິກ຺ຂຸສາມເຓຣານໍ ຘນໍ ວິນາປິ ກາຣເຓນ ທາຍາທຠາເວນ ລຠນ຺ຕິ, ນ ອິຕຣາ. ຠິກ຺ຂຸນີສິກ຺ຂມານສາມເຓຣີນມ຺ປິ ຘນໍ ຕາເຍວ ລຠນ຺ຕິ, ນ ອິຕເຣ. ຕໍ ປນ ມຕກຘນຠາຊນໍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠາຊນວິນິຈ຺ຉເຍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ, ພຫູ ປນ ວິນຍຘຣຕ຺ເຖຣາ ‘‘ເຍ ຕສ຺ສ ຘນສ຺ສ ອິສ຺ສຣາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ’’ຕິ ¶ ປາຐໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ມຕຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຘນໍ ຄຫຏ຺ຐຠູຕາ ຎາຕກາ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ຕສ຺ສ ຈ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ຕຕ຺ເຖວ ວກ຺ຂາມ.
ອນຕ຺ຕມນສ຺ສ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ‘‘ທຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ ຕຍາ ມຍາ ອທິນ຺ນໍ ມມ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຈີເຠເທນ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ວາ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ. ໂຍ ປນ ປຐມໍເຍວ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ ຕຍາ ມມ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຈີເຠເທນ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ກຸປິໂຕ, ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂຍປິ ອທາຕຸກາໂມ, ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຘິວາເສຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຸ ໂປຣາຓຏີກາຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໓໑) ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຘິວາເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ອຘິວາສນກິຣິຍາຍ ກຣຓໍ ໂຫຕິ. ອທາຕຸກາໂມຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຕເມວ ກຣຓໍ ສິຍາ, ຕໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ອທາຕຸກາໂມ, ຈິຕ຺ເຕນ ອຘິວາເສຕີ’’ຕິວຈນໍ ໂອຈິຕ຺ຍສມ຺ໂປສກໍ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອທາຕຸກາໂມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາເຍນາຕິ ວາ ວາຈາຍາຕິ ວາ ອຎ຺ຎໍ ກຣຓມ຺ປິ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕທສມ຺ຠເວ ສຕິ ວິເສສຕ຺ຖວາຈໂກ ປນ-ສທ຺ໂທປິ ນິຣຕ຺ຖໂກ. ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຸ ວທນກິຣິຍາຍ ກຣຓໍ ‘‘ວາຈາຍາ’’ຕິ ປທໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ອຎ຺ຎໍ ອຘິວາສນກິຣິຍາຍ ກຣຓໍ, ອຎ຺ຎໍ ວທນກິຣິຍາຍ ກຣຓໍ, ອຎ຺ຎາ ອຘິວາສນກິຣິຍາ, ອຎ຺ຎາ ວທນກິຣິຍາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ອຣຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຍປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ປນ ຕຖາປິ ວາຈາຍ ອຘິວາເສຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີຕິ ໂຍຊນໍ ກຕ຺ວາ ປນ ‘‘ອຘິວາເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຕຸ ປນ-ສທ຺ໂທ ອຣຸຈິລກ຺ຂຓສູຈນຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ອທາຕຸກາມກິຣິຍາຍ ກຣຓໍ, ‘‘ວາຈາຍາ’’ຕິ ¶ ອຘິວາສນກິຣິຍາຍ ອວທນກິຣິຍາຍ ຈ ກຣຓໍ. ອຘິວາສນກິຣິຍາ ຈ ອວທນກິຣິຍາເຍວ ¶ . ‘‘ອຘິວາເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອວທນກິຣິຍາຍ ອປາກຏຠາວໂຕ ຕໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ຄຍ຺ຫມາເນ ປຸພ຺ພາປຣວຈນຕ຺ໂຖ ໂອຈິຕ຺ຍສມ຺ໂປສໂກ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຕກວິວເຣຫິ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ.
ລາຠປຣິຓາມນວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໗໑. ລາຠປຣິຓາມນວິນິຈ຺ຉເຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສປ຺ປິອາທີນິ ອາຠຕານີຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖາຍ ອາຠຕານິ ສປ຺ປິອາທີນິ. ປຣິຓຕຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາປິ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ເຕນ ເຕສໍ ສນ຺ຕກເມວ ວິຎ຺ຎາປິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເທຖາຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.
‘‘ປຸປ຺ຜມ຺ປິ ອາໂຣເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ປຣິຓຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສເຈ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ເຈຕິເຍ ປູຊິຕໍ ປຸປ຺ຜໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ເຈຕິເຍ ປູເຊຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໖໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໖໐) ປນ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ເຈຕິຍສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ໂຣປິຕມາລາວຈ຺ຉໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ເກວລໍ ປຣິຓຕຠາໂວເຍວ ກຖິໂຕ, ອຖ ໂຂ ນິຍເມຕ຺ວາ ໂຣປິຕຠາໂວປິ. ປຸປ຺ຜມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ກຸໂຕ ມາລາວຈ຺ຉນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໖໐) ປນ ‘‘ໂຣປິຕມາລາວຈ຺ຉໂຕຕິ ເກນຈິ ນິຍເມຕ຺ວາ ໂຣປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອໂນຈິຕໍ ມິລາຍມານໍ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປູເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐິຕໍ ທິສ຺ວາຕິ ເສສກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ. ອິມສ຺ສ ສຸນຂສ຺ສ ມາ ເທຫິ, ເອຕສ຺ສ ເທຫີຕິ ອິທໍ ປຣິຓເຕເຍວ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ປນ ຕໍ ປລາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຠຸຎ຺ຊາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຕ຺ຖ ເທມາຕິອາທິນາ ເອເກນາກາເຣນ ອນາປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ. ເອວໍ ປນ ອປຸຈ຺ຉິເຕປິ ¶ ‘ອປຣິຓຕໍ ອິທ’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ທາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຖ, ຕຕ຺ຖ ເທຖາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຸຈິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ທາເປຕຸໍ ລຠຕິ.
ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໙) ປນ ນວ ອຘມ຺ມິການິ ທານານີຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕິ, ເຈຕິຍສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕິ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ນວ ປຏິຄ຺ຄຫາ ປຣິໂຠຄາ ¶ ຈາຕິ ເອເຕສໍເຍວ ທານານໍ ປຏິຄ຺ຄຫາ ຈ ປຣິໂຠຄາ ຈ. ຕີຓິ ຘມ຺ມິການິ ທານານີຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິນ຺ນໍ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ເທຕິ, ເຈຕິຍສ຺ສ ນິນ຺ນໍ ເຈຕິຍສ຺ເສວ ເທຕິ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນິນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ເທຕີຕິ ອິມານິ ຕີຓິ. ປຏິຄ຺ຄຫປຏິໂຠຄາປິ ເຕສໍເຍວ ປຏິຄ຺ຄຫາ ຈ ປຣິໂຠຄາ ຈາຕິ ອາຄຕໍ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ທານລກ຺ຂຓາທິວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ເຕຣສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໑໔. ປຖວີຂຓນວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໗໒. ເອວໍ ທານວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫລາຠປຣິຓາມນວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ປຖວີວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ປຖວີ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຖຣຕີຕິ ປຖວີ, ປ-ປຸພ຺ພ ຖຣ ສນ຺ຖຣເຓຕິ ຘາຕຸ, ຣ-ກາຣສ຺ສ ວ-ກາໂຣ, ສສມ຺ຠາຣປຖວີ. ຕປ຺ປເຠທມາຫ ‘‘ທ຺ເວ ປຖວີ, ຊາຕາ ຈ ປຖວີ ອຊາຕາ ຈ ປຖວີ’’ຕິ. ຕາສໍ ¶ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຊາຕາ ນາມ ປຖວີ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘປໍສຸກາ…ເປ… ເຍຠຸຍ຺ເຍນມຕ຺ຕິກາປຖວີ ຊາຕາ ນາມ ປຖວີ ໂຫຕິ. ນ ເກວລໍ ສາເຍວ, ອທຑ຺ຒາ ປຖວີປິ ‘‘ຊາຕາ ປຖວີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ເກວລໍ ອິມາ ທ຺ເວເຍວ, ໂຍປິ ປໍສຸປຸຎ຺ໂຊ ວາ…ເປ… ຈາຕຸມາສໍ ໂອວຏ຺ໂຐ, ໂສປິ ‘‘ຊາຕາ ປຖວີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອິຕຣຕ຺ຣປິ ເອເສວ ນໂຍ.
ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘາ ປໍສຸກາເຍວ ເອຕ຺ຖ ປຖວິຍາ ອຕ຺ຖິ, ນ ປາສາຓາທໂຍຕິ ສຸທ຺ຘປໍສຸກາ. ຕຖາ ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກາ. ອປ຺ປາ ປາສາຓາ ເອຕ຺ຖາຕິ ອປ຺ປປາສາຓາ. ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປໍສຸກາ ເອຕ຺ຖາຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນປໍສຸກາ, ອລຸຕ຺ຕສມາໂສຍໍ, ຕຖາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນມຕ຺ຕິກາ. ຕຕ຺ຖ ມຸຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໂຕ ອຸປຣິ ປາສາຓາ. ມຸຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາ ສກ຺ຂຣາ. ກຖລາຕິ ກປາລຂຓ຺ຑາທິ. ມຣຸມ຺ປາຕິ ກຏສກ຺ຂຣາ. ວາລຸກາ ວາລຸກາເຍວ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນປໍສຸກາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ປໍສຸ, ເອໂກ ປາສາຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໂກຏ຺ຐາໂສ. ອທຑ຺ຒາປີຕິ ອຸທ຺ຘນປຕ຺ຕປຈນກຸມ຺ຠກາຣາຕປາທິວເສນ ຕຖາ ຕຖາ ອທຑ຺ຒາ, ສາ ປນ ວິສຸໍ ນຕ຺ຖິ, ສຸທ຺ຘປໍສຸອາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນສກ຺ຂຣາຕິ ພຫຸຕຣສກ຺ຂຣາ. ຫຕ຺ຖິກຸຈ຺ຉິຍໍ ກິຣ ເອກໍ ປຈ຺ຉິປູຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ໂທຓິຍໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຖວິຍາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນສກ຺ຂຣຠາວໍ ¶ ຎຕ຺ວາ ສຍໍ ຠິກ຺ຂູ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓິໍສູຕິ. ຍານິ ປນ ມຊ຺ເຌ ‘‘ອປ຺ປປໍສຸອປ຺ປມຕ຺ຕິກາ’’ຕິ ທ຺ເວ ປທານິ, ຕານິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນປາສາຓາທິປຎ຺ຈກເມວ ປວິສນ຺ຕິ. ເຕສຎ຺ເຎວ ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປເຠທວຈນເມຕໍ, ຍທິທໍ ສຸທ຺ຘປາສາຓາທິອາທິ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນປໍສຸໍ ອປ຺ປປໍສຸຎ຺ຈ ປຖວິໍ ວຕ຺ວາ ອຸປຑ຺ຒປໍສຸກາປຖວີ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທສຸ ສາວເສສປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ສມ຺ຠວໂຕ ອຸປຑ຺ຒປໍສຸກາຍປິ ປຖວິຍາ ¶ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນາທີສຸ ອຸປຑ຺ຒຈ຺ຉນ຺ເນ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸກຎ຺ຈ ອນາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸກຎ຺ຈ ທຸວິຘໍ ປຖວິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກາຍ ຕຕິຍາຍ ປຖວິຍາ ອຠາວໂຕ. ທ຺ເວເຍວ ຫິ ປຖວິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ຊາຕາ ຈ ປຖວີ ອຊາຕາ ຈ ປຖວີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຍ ປຖວິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ຈ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຄຣຸກລຫຸເກສຸ ຄຣຸເກເຍວ ຐາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ເອຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕຸໍ. ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນາທີສຸ ປນ ອຸປຑ຺ເຒ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕາທິສສ຺ສ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໂນ ສມ຺ຠວໂຕ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໘໖) ‘‘ອປ຺ປປໍສຸມຕ຺ຕິກາຍ ປຖວິຍາ ອນາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຑ຺ຒປໍສຸມຕ຺ຕິກາຍປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ເຫຕໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ຊາຕາຊາຕວິນິມຸຕ຺ຕາຍ ຕຕິຍາຍ ປຖວິຍາ ອຠາວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຂຓນ຺ຕສ຺ສ ຂຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ອນ຺ຕມໂສ ປາທງ຺ຄຸຏ຺ຐເກນປິ ສມ຺ມຊ຺ຊນິສລາກາຍປິ ສຍໍ ວາ ຂຓນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ເຎນ ວາ ຂຓາເປນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓາ’’ຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂອກາເສ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອິມໍ ວລ຺ລິໍ ຂຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ປຖວິຂຓນໍ ສນ຺ຘາຍ ປວຕ຺ຕໂວຫາຣຕ຺ຕາ ອິມິນາວ ສິກ຺ຂາປເທນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ນ ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປເທນ, ອຸຠຍມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ທ຺ເວປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ.
໗໓. ກຸເຏຫີຕິ ຆເຏຫິ. ຕນຸກກທ຺ທໂມຕິ ອຸທກມິສ຺ສກກທ຺ທໂມ, ໂສ ຈ ອຸທກຄຕິກຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸທກປປ຺ປຏໂກຕິ ອຸທເກ ອນ຺ໂຕຠູມິຍໍ ປວິຏ຺ເຐ ຕສ຺ສ ອຸປຣິຠາຄໍ ຉາເທຕ຺ວາ ຕນຸກປໍສຸ ວາ ມຕ຺ຕິກາ ວາ ປຏລໍ ຫຸຕ຺ວາ ປລວມານາ ອຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸທເກ ສຸກ຺ເຂປິ ຕໍ ປຏລໍ ວາເຕນ ຈລມານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕໍ ອຸທກປປ຺ປຏໂກ ນາມ. ໂອມກຈາຕຸມາສນ຺ຕິ ¶ ອູນຈາຕຸມາສໍ. ໂອວຏ຺ຐນ຺ຕິ ເທເວນ ໂອວຏ຺ຐໍ. ອກຕປພ຺ຠາເຣຕິ ອວລຎ຺ຊນຏ຺ຐານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາທິເສ ຫິ ວມ຺ມິກສ຺ສ ສພ຺ຠາໂວຕິ. ມູສິກຸກ຺ກຸຣໍ ນາມ ມູສິກາຫິ ຂຓິຕ຺ວາ ພຫິ ກຕປໍສຸຣາສິ.
ເອເສວ ¶ ນໂຍຕິ ໂອມກຈາຕຸມາສໍ ໂອວຏ຺ໂຐເຍວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກທິວສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂອວຏ຺ຐຈາຕຸມາສໂຕ ເອກທິວສາຕິກ຺ກນ຺ໂຕປິ ວິໂກເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຫຏ຺ຐຠູມິສມ຺ພນ຺ເຘປິ ຈ ໂຄກຓ຺ຏເກ ຠູມິໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕໍ ມຕ຺ຖກໂຕ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ຄເຫຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສກຏ຺ຐາເນ ອຕິຏ຺ຐມານໍ ກຕ຺ວາ ປາເທຫິ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອາໂລຬິຕກທ຺ທມມ຺ປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.
ອຈ຺ຉທນນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຊຸກໍ ອາກາສໂຕ ປຕິຕວສ຺ໂສທເກນ ໂອວຏ຺ຐເມວ ຊາຕປຖວີ ໂຫຕິ, ນ ຉທນາທີສຸ ປຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປວຕ຺ຕອຸທເກນ ຕິນ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕຕິ ປຸຣາຓເສນາສນໂຕ. ອິຏ຺ຐກໍ ຄຓ຺ຫາມີຕິອາທິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸທເກນາຕິ ອຸຊຸກໍ ອາກາສໂຕເຍວ ປຕິຕອຸທເກນ. ສເຈ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຫຣິຕ຺ວາ ປຕິເຕນ ອຸທເກນ ເຕມິຕໍ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຓ຺ຑປຕ຺ຖມ຺ຠນ຺ຕິ ສາຂາມຓ຺ຑປຕ຺ຖມ຺ຠໍ.
໗໔. ອຸຈ຺ຈາເລຕ຺ວາຕິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ເຕນ ອປເທເສນາຕິ ເຕນ ເລເສນ. ອວິສຍຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈປິ ນິພ຺ພາເປຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ປຐມໍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ທຫຕູຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາປິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ມຫາມຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິເລປນໍ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ປຖວີຂຓນວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ຈຸທ຺ທສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໑໕. ຠູຕຄາມວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໗໕. ເອວໍ ¶ ປຖວິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ຠູຕຄາມວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ຠູຕຄາໂມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠວນ຺ຕິ ອຫຸວຸຎ຺ຈາຕິ ຠູຕາ, ຊາຍນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ ຊາຕາ ວຑ຺ຒິຕາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາໂມຕິ ຣາສິ, ຠູຕານໍ ຄາໂມຕິ ຠູຕຄາໂມ, ຠູຕາ ເອວ ວາ ຄາໂມ ຠູຕຄາໂມ, ປຕິຏ຺ຐິຕຫຣິຕຕິຓຣຸກ຺ຂາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ຊາຍນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ¶ , ‘‘ອຫຸວຸ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ຊາຕາ ວຑ຺ຒິຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ຠູຕ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕີຕວິສໂຍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໙໐) ‘‘ຠວນ຺ຕີຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອຫຸວຸນ຺ຕິ ພຠຸວູ’’ຕິ. ອິທານິ ຕໍ ຠູຕຄາມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠູຕຄາໂມຕິ ປຎ຺ຈຫິ ພີເຊຫິ ຊາຕານໍ ຣຸກ຺ຂລຕາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ລຕາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂອສຘິຄຈ຺ຉາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ.
ອິທານິ ຕານິ ພີຊານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣິມານິ ປຎ຺ຈ ພີຊານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມູລເມວ ພີຊໍ ມູລພີຊໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ອຖ ວາ ມູລໍ ພີຊໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ມູລພີຊໍ, ມູລພີຊໂຕ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ມູລພີຊໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ວິຄ຺ຄເຫນ ພີຊຄາໂມ ເອວ ລພ຺ຠຕິ, ທຸຕິຍຕຕິເຍຫິ ຠູຕຄາໂມ. ອິທານິ ເຕ ຠູຕຄາເມ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ມູລພີຊໍ ນາມາ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ມູລພີຊາທີສຸ ຫລິທ຺ທິ…ເປ… ຠທ຺ທມຸຕ຺ຕກໍ ມູລພີຊໍ ນາມ. ນ ເກວລໍ ອິມານິເຍວ ມູລພີຊານິ, ອຖ ໂຂ ອິໂຕ ອຎ຺ຎານິປິ ຍານິ ວາ ປນ ຠູຕຄາມຊາຕານິ ອຕ຺ຖິ ສນ຺ຕິ, ມູເລ ຊາຍນ຺ຕິ, ມູເລ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ, ເອຕໍ ຠູຕຄາມຊາຕໍ ມູລພີຊໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໙໑) ‘‘ອິທານິ ຕໍ ຠູຕຄາມໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘ຠູຕຄາໂມ ນາມ ປຎ຺ຈ ພີຊຊາຕານີ’ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ¶ ຠູຕຄາໂມ ນາມາຕິ ຠູຕຄາມໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຍສ຺ມິໍ ສຕິ ຠູຕຄາໂມ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈ ພີຊຊາຕານີຕິ ອາຫາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ, ມູເລ ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີນິ ນ ສເມນ຺ຕິ. ນ ຫິ ມູລພີຊາທີນິ ມູລາທີສຸ ຊາຍນ຺ຕິ. ມູລາທີສຸ ຊາຍມານານິ ປນ ຕານິ ພີຊຊາຕານິ, ຕສ຺ມາ ເອວມຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ – ຠູຕຄາໂມ ນາມາຕິ ວິຠຊິຕພ຺ພປທໍ. ປຎ຺ຈາຕິ ຕສ຺ສ ວິຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ. ພີຊຊາຕານີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ, ຍໂຕ ພີເຊຫິ ຊາຕານິ ພີຊຊາຕານິ, ຣຸກ຺ຂາທີນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ຈ. ຍຖາ ‘‘ສາລີນໍ ເຈປິ ໂອທນໍ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໗໖) ສາລິຕຓ຺ຑຸລານໍ ໂອທໂນ ສາລິໂອທໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ພີຊໂຕ ສມ຺ຠູໂຕ ຠູຕຄາໂມ ‘‘ພີຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ຈ.
ຜຬຸພີຊນ຺ຕິ ປພ຺ພພີຊໍ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ສທິສຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສກາຣຓຠາວໂຕ ວິຣຸຫຓສມຕ຺ເຖ ສາຣຜເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ພີຊ-ສທ຺ໂທ ຕທຕ຺ຖສໍສິທ຺ຘິຍາ ມູລາທີສຸປິ ເກສຸຈິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ມູລາທິໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ເອເກນ ພີຊສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພີຊ’’ນ຺ຕິ ‘‘ຣູປຣູປໍ, ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ¶ ຈ ຍຖາ. ນິທ຺ເທເສ ‘‘ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ, ມູເລ ຊາຍນ຺ຕິ ມູເລ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ພີຊໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ພີຊໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ, ອາລຸວກເສຣຸກມລນີລຸປ຺ປລປຸຓ຺ຑຣີກກຸວລຍກຸນ຺ທປາຏລິມູລາທິເຠເທ ມູເລ ຄຈ຺ຉວລ຺ລິຣຸກ຺ຂາທີນິ ຊາຍນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ, ຕານິ, ຍມ຺ຫິ ມູເລ ຊາຍນ຺ຕິ ເຈວ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ ຈ, ຕຎ຺ຈ ປາຬິຍໍ (ປາຈິ. ໙໑) ວຸຕ຺ຕຫລິທ຺ທາທິ ຈ, ສພ຺ພມ຺ປິ ເອຕໍ ມູລພີຊໍ ນາມ, ເອເຕນ ກາຣິໂຍປຈາເຣນ ກາຣຓໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ຂນ຺ຘພີຊາທີສຸ. ເຍວາປນກຂນ຺ຘພີເຊສຸ ປເນຕ຺ຖ ອມ຺ພາຏກອິນ຺ທສາລນຸຫິປາລິຠທ຺ທກກຓິກາຣາທີນິ ຂນ຺ຘພີຊານິ ¶ . ອມ຺ພິລາວລ຺ລິຈຕຸຣສ຺ສວລ຺ລິກຓເວຣາທີນິ ຜຬຸພີຊານິ. ມກຈິມລ຺ລິກາສຸມນຊຍສຸມນາທີນິ ອຄ຺ຄພີຊານິ. ອມ຺ພຊມ຺ພຸປນສຏ຺ຐິອາທີນິ ພີຊພີຊານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ຠູຕຄາເມ ຠູຕຄາມສຎ຺ຎີ ຉິນ຺ທຕິ ວາ ເຉທາເປຕິ ວາຕິ ສຕ຺ຖການິ ຄເຫຕ຺ວາ ສຍໍ ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ເຉທາເປຕິ. ຠິນ຺ທຕິ ວາ ເຠທາເປຕິ ວາຕິ ປາສາຓາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ສຍໍ ວາ ຠິນ຺ທຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ເຠທາເປຕິ. ປຈຕິ ວາ ປຈາເປຕິ ວາຕິ ອຄ຺ຄິໍ ອຸປສໍຫຣິຕ຺ວາ ສຍໍ ວາ ປຈຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ປຈາເປຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠູຕຄາມຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠູຕຄາມປຣິໂມຈິຕນ຺ຕິ ຠູຕຄາມໂຕ ວິໂຍຊິຕໍ.
໗໖. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຣີເຣ ລຄ຺ຄຠາວໍ ຎຕ຺ວາປິ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ‘‘ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ວຏ຺ຏຕິ. ອນນ຺ຕກຄ຺ຄຫເຓນ ສາສປມຕ຺ຕິກາ ຄຫິຕາ. ນາມຎ຺ເຫຕໍ ຕສ຺ສາ ເສວາລຊາຕິຍາ. ມູລປຓ຺ຓານໍ ອຠາເວນ ‘‘ອສມ຺ປຸຓ຺ຓຠູຕຄາໂມ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠູຕຄາມມູລຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠູຕຄາໂມ ມູລໍ ກາຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຠູຕຄາມມູໂລ, ຠູຕຄາມສ຺ສ ວາ ມູລໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ຠູຕຄາມມູລໍ. ພີຊຄາໂມ ຫິ ນາມ ຠູຕຄາມໂຕ ສມ຺ຠວຕິ, ຠູຕຄາມສ຺ສ ຈ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ຕາທິໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຠູຕຄາມມູລຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຕາລນາຬິເກຣາທີນໍ ຂາຓຸ ອຸທ຺ຘໍ ອວຑ຺ຒນໂຕ ຠູຕຄາມສ຺ສ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ຠູຕຄາມສງ຺ຂ຺ຍູປຄຕນິພ຺ພຕ຺ຕປຓ຺ຓມູລພີຊໂຕ ສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ ຠູຕຄາມໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ພີຊຄາເມນ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ພີຊຄາເມນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ອວຑ຺ຒມາເນປິ ຠູຕຄາມມູລຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.
‘‘ອງ຺ກຸເຣ ຫຣິເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ນີລວຓ຺ເຓ ຊາເຕ’’ຕິ, ນີລປຓ຺ຓສ຺ສ ວຓ຺ຓສທິເສ ¶ ປຓ຺ເຓ ຊາເຕຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ນີລວຓ຺ເຓ ຊາເຕ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອມູລກຠູຕຄາເມ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິທໍ ນາຬິເກຣສ຺ສ ອາເວຓິກໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ. ‘‘ປານີຍຆຏາທີນໍ ພຫິ ເສວາໂລ ອຸທເກ ອຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ພີຊຄາມານຸໂລມຕ຺ຕາ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຓ຺ຓກມ຺ປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກເມວາຕິ ນີລວຓ຺ຓມ຺ປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກເມວ.
໗໗. ເສເລຍ຺ຍກໍ ນາມ ສິລາຍ ສມ຺ຠູຕາ ເອກາ ຄນ຺ຘຊາຕິ. ປຸປ຺ຜິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວິກສິຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ. ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ວິກສິຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ມກຸຬໍ ປນ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕຈໍ ອໂກເປນ຺ເຕນປິ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕຈໍ ວິໂກເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣຸກ຺ເຂ ຊາຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກໍ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕຈໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກໍ ຍາວ ມກຸຬໍ ໂຫຕິ, ຕາວ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຣຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍທິປິ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ເຂ ອລ຺ລີນາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣຸກ຺ຂໂຕ ຄຍ຺ຫມານາ ປນ ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉວິໍ ນ ວິໂກເປຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອລ຺ລຣຸກ຺ຂໂຕ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕຈໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກໂຕ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນາຕິ ຫຕ຺ຖຈາປລ຺ເລນ. ປານີຍໍ ນ ວາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ນາມິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ນາມິເຕ ປນ ປຈ຺ຉາ ຕໂຕ ລຠິຕ຺ວາ ນ ວາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໙໒) ປນ ‘‘ປານີຍໍ ນ ວາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ປິວນປານີຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ ອນຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ອຕ຺ຕນາ ຂາທິຕຸກາເມນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຍສໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ສາຂາ ຣຸຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຍສໍ ສາຂາ ນ ຣຸຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍກຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ ‘‘ເຍສໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ສາຂາ ¶ ຣຸຫຕີຕິ ມູລໍ ອໂນຕາເຣຕ຺ວາ ປຓ຺ຓມຕ຺ຕນິຄ຺ຄມນມຕ຺ເຕນາປິ ວຑ຺ຒຕິ, ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍມ຺ປິ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຉິນ຺ນນາຬິເກຣເວຬຸທຓ຺ຑາທໂຍ ໂກເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈງ຺ກມິຕຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກວລໍ ຈງ຺ກມນາຘິປ຺ປາເຍນ ວາ ມຄ຺ຄຄມນາຘິປ຺ປາເຍນ ວາ ອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ, ຕິຓານໍ ອຸປຣິ ນິສີທນາຘິປ຺ປາເຍນ ນິສີທນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ.
໗໘. ສມຓກປ຺ເປຫີຕິ ສມຓານໍ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣຫິ. ກິຎ຺ຈາປິ ພີຊາທີນໍ ອຄ຺ຄິນາ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ເຕນ, ນຂາທີຫິ ວິລິຂນມຕ຺ເຕນ ຈ ອວິຣຸຬ຺ຫິຘມ຺ມຕາ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ເອວໍ ກເຕເຍວ ສມຓານໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕາທໂຍ ສມຓໂວຫາຣາ ນາມ ຊາຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ສມຓໂວຫາເຣຫິ ກຣຓຠູເຕຫິ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອພີຊນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊານິປິ ¶ ສມຓານໍ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠາວໂຕ ສມຓໂວຫາຣາອິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂໍ ຄຕານິ. ອຖ ວາ ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກປ຺ປິຍຠາວໂຕເຍວ ປຎ຺ຈຫິ ສມຓກປ຺ປິຍຠາວສງ຺ຂາເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ປຣິຈິຕ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ອພີຊໍ ນາມ ຕຣຸຓອມ຺ພຜລາທິ. ນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊໍ ນາມ ອມ຺ພປນສາທິ, ຍໍ ພີຊໍ ນິພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພຏ຺ເຏຕພ຺ພໍ ວິໂຍເຊຕພ຺ພໍ ພີຊໍ ຍສ຺ມິໍ, ຕໍ ປນສາທິ ນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊໍ ນາມ. ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍ ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຕິ, ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພປກາຣສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນາ ອວຸຕ຺ເຕປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸນ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ກາຣາປນສ຺ສ ປຐມເມວ ກຖິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕາທິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວຈນໍ ປນ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປຐມໍ ¶ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຄ຺ຄິອາທິນາ ຜຸສນາທິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຐມໍ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ນຂາທິນາ ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາວ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໙໒) ປນ ‘‘ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວເສນ ວຸຕ຺ເຕປິ ວຈນກ຺ຂເຓວ ອຄ຺ຄິສຕ຺ຖາທິນາ ພີຊຄາເມ ວຓໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປນ ປຸພ຺ເພ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຎ຺ຈ ທ຺ວິຘາ ອກຕ຺ວາ ເຉທນເຠທນເມວ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ກໂຣນ຺ເຕນ ຈ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫີ’ຕິ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ກາຕພ຺ພໍ. ພີຊຄາມປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ປຸນ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ກາຣາປນສ຺ສ ປຐມເມວ ອຘິກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ເອກສ຺ມິໍ ພີເຊ ວາຕິອາທີສຸ ‘‘ເອກໍເຍວ ກາເຣມີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍ ສຕິປິ ເອກາພທ຺ຘຕ຺ຕາ ສພ຺ພໍ ກຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທາຣຸໍ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຊານິຕ຺ວາປິ ວິຊ຺ຌຕິ ວາ ວິຊ຺ຌາເປຕິ ວາ, ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠຕ຺ຕສິຕ຺ເຖ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ຕໍ ວິຊ຺ຌຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຣຊ຺ຊຸອາທີນໍ ຠາຊນຄຕິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຣີຈປກ຺ກາທີຫິ ຈ ມິສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ເອກາພທ຺ຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ຜລານໍເຍວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ຘວເສນ. ‘‘ກຏາເຫປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຏາຫໂຕ ນີຫຏາຍ ມິຎ຺ຊາຍ ວາ ພີເຊ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິຊ຺ຌິຕຸໍ ¶ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ຠິນ຺ທາເປຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ພີຊໂຕ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຏາຫສ຺ສ ຠາຊນຄຕິກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ຠູຕຄາມວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ປນ຺ນຣສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໑໖. ສຫເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໗໙. ເອວໍ ¶ ຠູຕຄາມວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ສຫເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ທຸວິຘໍ ສຫເສຍ຺ຍກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ວິຘາ ປກາຣາ ຍສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍກສ຺ສ ຕໍ ທຸວິຘໍ, ສຫ ສຍນໍ, ສຫ ວາ ສຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຫເສຍ຺ຍາ, ສຫເສຍ຺ຍາ ເອວ ສຫເສຍ຺ຍກໍ ສກຕ຺ເຖ ກ-ປຈ຺ຈຍວເສນ. ຕໍ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນສຫເສຍ຺ຍາມາຕຸຄາເມນສຫເສຍ຺ຍາວເສນ ທຸວິຘໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸວິຘໍ ສຫເສຍ຺ຍກ’’ນ຺ຕິ. ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ເຕນ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕິຣຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສຫວາເສ ລພ຺ຠມາເນ ທິຣຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິສຸໍ ນ ປໂຍເຊຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠຄວາ ສາມເຓຣານໍ ສງ຺ຄຫກຣຓຕ຺ຖາຍ ຕິຣຕ຺ຕປຣິຫາຣໍ ອທາສີ’’ຕິ. ນິຣນ຺ຕຣໍ ຕິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວາ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ເກວລຎ຺ຫິ ‘‘ຕິຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາເສນ ອນ຺ຕຣິກມ຺ປິ ຕິຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ທິຣຕ຺ຕວິສິຏ຺ຐໍ ປນ ຕິຣຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ເຕນ ອນນ຺ຕຣິກເມວ ຕິຣຕ຺ຕໍ ທີເປຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໕໐-໕໑) ‘‘ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວຈນາລງ຺ກາຣຕ຺ຖໍ. ນິຣນ຺ຕຣໍ ຕິສ຺ໂສວ ຣຕ຺ຕິໂຍ ສຍິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖທິວສາທີສຸ ສຍນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ເອກນ຺ຕຣິກາທິວເສນ ສຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫເສຍ຺ຍໍ ເອກໂຕ ເສຍ຺ຍໍ. ເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ກາຍປ຺ປສາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ສຍນມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ສຍນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ, ຕສ຺ມາ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ເສນາສນສງ຺ຂາຕໍ ເສຍ຺ຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ກາຍປ຺ປສາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ ສມ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພເຘນາຕິ ເອຕ຺ຖ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ໂຖ ວຑ຺ຒກິຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຎ຺ຈຫິ ຉທເນຫີຕິ ອິຏ຺ຐກາສິລາສຸຘາຕິຓປຓ຺ຓສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຉທເນຫິ. ວາຈຸຄ຺ຄຕວເສນາຕິ ປຄຸຓວເສນ.
ເອກູປຈາໂຣຕິ ¶ ¶ ວຬຎ຺ຊນທ຺ວາຣສ຺ສ ເອກຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໕໐-໕໑) ປນ ‘‘ເອກູປຈາໂຣ ເອເກນ ມຄ຺ເຄນ ປວິສິຕ຺ວາ ອພ຺ໂຠກາສໍ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນຸປຣິຄມນໂຍຄ຺ໂຄ, ເອຕໍ ພຫຸທ຺ວາຣມ຺ປິ ເອກູປຈາໂຣວ. ຍຕ຺ຖ ປນ ກຸຏ຺ຏາທີຫິ ຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ທ຺ວາຣໍ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ນານູປຈາໂຣ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ຣຸນ຺ຘຕິ ເອວ, ວິສຸໍ ທ຺ວາຣໍ ນ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ເອຕມ຺ປິ ເອກູປຈາຣເມວ ມຕ຺ຕິກາທີຫິ ປິຫິຕທ຺ວາໂຣ ວິຍ ຄພ຺ໂຠຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຄພ຺ເຠ ປວິສິຕ຺ວາ ປມຸຂາທີສຸ ນິປນ຺ນານຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ສຫເສຍ຺ຍາປຣິມຸຕ຺ຕິຍາ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣໍ ມຕ຺ຕິກາທີຫິ ປິທຫາເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອຣຸເຓ ວິວຣາເປນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸສາລໍ ເອກູປຈາຣໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕສໍ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ອນຸຏ຺ຐຫເນນ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສ ກິຣິຍາຠາວາ. ອິທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ ສິຍາ ກິຣິຍາຍ, ສິຍາ ອກິຣິຍາຍ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ກິຣິຍາຍ ສມຸຏ຺ຐານຕາ ຈສ຺ສ ຕພ຺ພຫຸລວເສນ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຍຖາ ເຈຕໍ, ເອວໍ ທິວາສຍນມ຺ປິ. ອນຸຏ຺ຐຫເນນ, ຫິ ທ຺ວາຣາສໍວຣເຓນ ເຈຕໍ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.
໘໐. ອຸປຣິມຕເລນ ສທ຺ຘິໍ ອສມ຺ພທ຺ຘຠິຕ຺ຕິກສ຺ສາຕິ ອິທໍ ສມ຺ພທ຺ຘຠິຕ຺ຕິເກ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຣິມຕເລ ສຍິຕສ຺ສ ສງ຺ກາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນານູປຈາເຣຕິ ຍຕ຺ຖ ພຫິ ນິສ຺ເສຓິໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິມຕລໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຣິມຕເລປີ’’ຕິ. ອາກາສງ຺ຄເຓ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິອຠາວໂຕ ‘‘ຉທນພ຺ຠນ຺ຕເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠາສງ຺ເຂເປນາຕິ ສຠາກາເຣນ. ອຑ຺ຒກຸຏ຺ຏເກ ເສນາສເນຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຑ຺ຒກຸຏ຺ຏກໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ອຸປຑ຺ຒໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕີສຸ ປສ຺ເສສຸ ຠິຕ຺ຕິໂຍ ພທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ ¶ , ຍຕ຺ຖ ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ຠິຕ຺ຕິໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ອຸປຑ຺ຒໍ ອຸປຑ຺ຒໍ ກຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໂຍ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອຑ຺ຒກຸຏ຺ຏເກຕິ ຉທນໍ ອຑ຺ເຒນ ອສມ຺ປຕ຺ຕກຸຏ຺ຏເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ໂນ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ສຠາສງ຺ເຂເປນາຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຑ຺ຒກຸຏ຺ຏເກຕິ ອິມິນາ ສຓ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຕ຺ຖ ຕີສຸ, ທ຺ວີສຸ ວາ ປສ຺ເສສຸ ຠິຕ຺ຕິໂຍ ພທ຺ຘາ, ຉທນໍ ວາ ອສມ຺ປຕ຺ຕາ ອຑ຺ຒຠິຕ຺ຕິ, ອິທໍ ອຑ຺ຒກຸຏ຺ຏກໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຬສງ຺ຆາໂຏ ນາມ ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຖມ຺ຠາທີນໍ ອຸປຣິ ວາຬຣູເປຫິ ກຕສງ຺ຆາໂຏ.
ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ພຫິ ຄເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ປຣິກ຺ເຂໂປ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫປເທສໂຕ ¶ ພຫິ ຄເຕ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໕໐-໕໑) ປນ ‘‘ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ພຫິ ຄເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ປຣິກ຺ເຂໂປ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ສເຈ ຠູມິໂຕ ວຕ຺ຖຸ ອຸຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ, ອຸຠໂຕ ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຠູມິຍໍ ນິພ຺ພໂກສພ຺ຠນ຺ຕເຣປິ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ ຕຕ຺ຖ ເສນາສນໂວຫາຣາຠາວໂຕ. ອຖ ວຕ຺ຖຸ ນີຈໍ ຠູມິສມເມວ ເສນາສນສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຣິກ຺ເຂປຣຫິຕທິສາຍ ນິພ຺ພໂກສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ປຣິຈ຺ເຉທາຠາວໂຕ ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ພຫິ ເອວ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຄພ຺ຠູປຈາເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ມຊ຺ເຌ ວິວຏງ຺ຄຓວນ຺ຕາສຸ ມຫາຈຕຸສາລາສຸ ຍຖາ ອາກາສງ຺ຄຓໍ ອໂນຕຣິຕ຺ວາ ປມຸເຂເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພຄພ຺ເຠ ປວິສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເອເກກຄພ຺ຠສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ກຸຏ຺ຏໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຄພ຺ຠູປຈາຣໍ ນາມ, ອິທໍ ປນ ຕາທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຄພ຺ຠູປຈາເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຄພ຺ເຠປິ ປວິສນ຺ຕີຕິ ຄພ຺ຠູປຈາຣສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອາກາສງ຺ຄຓໍ ອໂນຕຣິຕ຺ວາປິ ¶ ປມຸເຂເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ຄພ຺ຠໍ ປວິສນ຺ຕິ. ອຖ ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປເຍວ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄພ຺ຠປຣິກ຺ເຂໂປເຍວ ຫິສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ສມນ຺ຕາ ຄພ຺ຠຠິຕ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸສາລວເສນ ຫິ ສນ຺ນິວິຏ຺ເຐ ເສນາສເນ ຄພ຺ຠປມຸຂໍ ວິສຸໍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕມ຺ປິ ສມນ຺ຕາ ຐິຕໍ ຄພ຺ຠຠິຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ.
໘໑. ເອກທິສາຍ ອຸຊຸກເມວ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ນິເວສິໂຕ ປາສາໂທ ເອກສາລສນ຺ນິເວໂສ. ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ຈຕູສຸ ວາ ທິສາສຸ ສິງ຺ຆາຏກສຓ຺ຐານາທິວເສນ ກຕາ ທ຺ວິສາລາທິສນ຺ນິເວສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາລປ຺ປເຠທທີປນເມວ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມໂຕ ວິເສໂສຕິ. ອຏ຺ຐ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີຕິ ອຸປຑ຺ຒຈ຺ຉນ຺ນໍ ອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ນໍ ເສນາສນໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຘິກໍ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ນາທິກມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ເສວ ວຕ຺ຖຸຠາເວນ ທສ຺ສິຕໍ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊຕ຺ຕາ, ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພໂຕ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສຕ຺ຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕປາຈິຕ຺ຕິຍທ຺ວຍໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ (ປາຈິ. ໕໔) ‘‘ຕຕິຍາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຸຣາຣຸຓາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຸນ ສຍຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຉທເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສາປິ ປຸນ ທິວເສ ສຫເສຍ຺ເຍນ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ. ເອຕ຺ຖ ຈຕຸຠາໂຄ ຈູຬກໍ, ທ຺ເວຠາຄາ ອຸປຑ຺ຒໍ, ຕີສຸ ຠາເຄສຸ ທ຺ເວ ຠາຄາ ເຍຠຸຍ຺ຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຈູຬກຈ຺ຉນ຺ນປຣິຈ຺ຉນ຺ນາທີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອິທານິ ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປເທປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນຍໍ ອຕິທິສນ຺ໂຕ ‘‘ມາຕຸຄາເມນ…ເປ… ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຕິຕ຺ຖິຍາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕາຍປິ ອນຸປາທິນ຺ນປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊເນຕີ’’ຕິ ¶ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ສູຣິເຍ ມາຕຸຄາເມ ນິປນ຺ເນ ນິປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ¶ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໗) ວຈນໂຕ ທິວາ ຕສ຺ສ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ສຫເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ໂສຬສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໑໗. ມຎ຺ຈປີຐາທິສງ຺ຆິກເສນາສເນສຸປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໘໒. ເອວໍ ສຫເສຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ສງ຺ຆິເກ ວິຫາເຣ ເສຍ຺ຍາສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ວິຫາເຣ ສງ຺ຆິເກ ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມຄ຺ຄໍ ກມ຺ມໍ ສມຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ສງ຺ໂຆ, ອຍເມວ ວຈນຕ຺ໂຖ ສພ຺ພສງ຺ຆສາຘາຣໂຓ. ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ໂນ ສງ຺ຆິໂກ, ວິຫຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຫາໂຣ, ຕສ຺ມິໍ. ສຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຍ຺ຍາ, ຕໍ. ອສນ຺ຖຣີຕິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວານ. ປກ຺ກມນໍ ປກ຺ກໂມ, ຄມນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວິຫາເຣ ສງ຺ຆິເກ ເສຍ຺ຍໍ, ສນ຺ຖຣິຕ຺ວານ ປກ຺ກໂມ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຸທ຺ເທສປາຐສ຺ສ ສງ຺ຆິເກ ວິຫາເຣ…ເປ… ປກ຺ກມນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປກ຺ກມເນ ອຍໍ ອີທິໂສ ມຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕໂມ ໂສ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຆິເກ…ເປ… ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ນາມ ເສນາສນໂຕ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາຕາ. ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ປຐມໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຕິຍາຕິກ຺ກເມ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິຈ຺ຈາຫ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ວຈນໂຕ’’ຕິ.
ຕຕ຺ຖ ¶ ສງ຺ຆິໂກ ວິຫາໂຣ ປາກໂຏ, ເສຍ຺ຍາ ອປາກຏາ, ສາ ກຕິວິຘາອິຈ຺ຈາຫ ‘‘ເສຍ຺ຍາ ນາມ…ເປ… ທສວິຘາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ກຕມາ ຠິສິ, ກຕມາ ຈິມິລິກາທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຠິສີຕິ…ເປ… ເອສ ນໂຍ ປຓ຺ຓສນ຺ຖາເຣ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຎ຺ເຈ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພາຕິ ມຎ຺ຈກຠິສິ, ເອວໍ ອິຕຣຕ຺ຣ, ວຓ຺ຓານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ກຕາຕິ ປຏຂຓ຺ຑາທີຫິ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕາ. ຠູມິຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພາຕິ ຈິມິລິກາຍ ສຕິ ຕສ຺ສາ ອຸປຣິ, ອສຕິ ສຸທ຺ຘຠູມິຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພາ. ສີຫຘມ຺ມາທີນໍ ປຣິຫຣເຓ ເອວ ¶ ປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອິມິນາ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຸນ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐປນາທິວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣຓເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຠູມຕ຺ຖຣຓາທິວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຫຣຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຂນ຺ຘເກ ຫິ ‘‘ອນ຺ໂຕປິ ມຎ຺ເຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ພຫິປິ ມຎ຺ເຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ມຎ຺ຈາທີສຸ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ປຣິຫຣຓວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາຈມ຺ມານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ສີຫຈມ຺ມໍ ພ຺ຍຄ຺ຆຈມ຺ມໍ ທີປິຈມ຺ມໍ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໕) ປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໑໑໒) ປນ ‘‘ຍທິ ເອວໍ ‘ປຣິຫຣເຓເຍວ ປຏິກ຺ເຂໂປ’ຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ກຕ຺ວາ ‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພໍ ປາສາທປຣິໂຠຄ’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໐) ວຈນໂຕ ປຸຄ຺ຄລິເກປິ ເສນາສເນ ເສນາສນປຣິໂຠຄວເສນ ນິຍມິຕໍ ສຸວຓ຺ຓຆຏາທິກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏມານມ຺ປິ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວມິທໍ ຠູມຕ຺ຖຣຓວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏມານມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ວິຫາຣໍ ຫຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຣິຫຣເຓເຍວ ປຏິກ຺ເຂໂປ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ປາວາໂຣ ໂກຊໂວຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາເຍວ ຐປິຕາ ອຸຄ຺ຄຕໂລມາ ອຕ຺ຖຣຓວິເສສາ. ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ¶ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຕຖາວຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕາທິສໍ ມຎ຺ຈປີເຐສຸ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖຣຓເມວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປນ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ນາມ ປາວາໂຣ ໂກຊໂວ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ອິມິນາ ນ ສເມຕິ, ‘‘ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໑໑໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ວີມໍສິເຕ ປນ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ – ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາປິ ອຏ຺ຐກຖາເຍວ, ຕສ຺ມາ ມຫາອຏ຺ຐກຖາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ປາວາໂຣ ໂກຊໂວ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ນິຍມເນ ສຕິປິ ຍຖາ ‘‘ລທ຺ຘາຕປຕ຺ໂຕ ຣາຊກຸມາໂຣ’’ຕິ ອາຕປຕ຺ຕສ຺ສ ລທ຺ຘຠາເວເຍວ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ນິທສ຺ສນນຍວເສນ ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑສາມຎ຺ເຎນ ສມານາ ວາລພີຊນາທໂຍປິ ວຸຕ຺ຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ‘‘ປາວາໂຣ ໂກຊໂວ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ນິທສ຺ສນນຍວເສນ ເຕຫິ ມຎ຺ຈປີເຐສຸ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພຠາວສາມຎ຺ເຎນ ສມານາ ອຎ຺ເຎ ອຕ຺ຖຣຓາປິ ວຸຕ຺ຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ປຏິໂລມໍ ນ ໂຫຕິ, ອນຸໂລມເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ອິມສ຺ມິໍ ¶ ປນ ຐາເນ ‘‘ເຍນ ວິຫາໂຣ ກາຣິໂຕ, ໂສ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ’’ຕິ ປາຐໍ ນິສ຺ສາຍ ເອກຈ຺ເຈ ວິນຍຘຣາ ‘‘ສງ຺ຆິກວິຫາຣສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກວິຫາຣສ຺ສ ວາ ວິຫາຣທາຍໂກເຍວ ສາມິໂກ, ໂສເຍວ ອິສ຺ສໂຣ, ຕສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ເອວ ວສິຕຸໍ ລຠຕິ, ນ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ຣຸຈິຍາ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ວີມໍສິຕພ຺ໂພ, ກຖໍ ອຍໍ ປາໂຐ ກິມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ ອິສ຺ສຣຕ຺ຖໍ ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຖໍ ວາຕິ? ເອວໍ ວີມໍສິເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຖເມວ ສາເຘຕິ, ນ ອິສ຺ສຣຕ຺ຖນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.
ອຖ ¶ ສິຍາ ‘‘ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ເຖ ສິທ຺ເຘ ອິສ຺ສຣຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘເຍວ ໂຫຕິ. ອິສ຺ສຣຠາວໂຕເຍວ ຫິ ໂສ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕຕ຺ເຖວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ – ‘‘ອາປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຈ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ສາມເຓໂຣ, ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ອາຣາມິໂກ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ມເຕນ ຠິກ຺ຂຸປິ ສາມເຓໂຣປິ ອາຣາມິໂກປິ ວິຫາຣກາຣໂກປິ ຕສ຺ສ ກຸເລ ໂຍ ໂກຈິ ປຸຄ຺ຄໂລປິ ອິສ຺ສໂຣຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຍມາເນປິ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວາ ສາມເຓເຣ ວາ ອາຣາມິເກ ວາ ສຕິ ເຕເຍວ ອິສ຺ສຣາ, ນ ວິຫາຣກາຣໂກ. ເຕສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ອສຕິເຍວ ວິຫາຣກາຣໂກ ອິສ຺ສໂຣ ສິຍາຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຘິກາເຣ ສງ຺ຆິກໍ ເສນາສນໍ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍເຍວ ວທຕິ, ນ ອິສ຺ສຣຠາວໂຕ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໖) ‘‘ອນາປຸຈ຺ຉໍ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ.
ອຖາປິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ນ ສກລສ຺ສ ວາກ຺ຍປາຐສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ‘ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປທຕ຺ຖໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ? ສໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສາມິໂກ, ວິຫາຣສ຺ສ ສາມິໂກ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ. ‘ໂກ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ ນາມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘ເຍນ ວິຫາໂຣ ກາຣິໂຕ, ໂສ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ ນາມາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ວິຫາຣກາຣໂກ ທາຍໂກ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ ນາມາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຍມາເນ ສຕິ ສາມິໂກ ນາມ ສສ຺ສ ຘນສ຺ສ ອິສ຺ສໂຣ, ຕສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ເອວ ອຎ຺ເຎ ລຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຫາຣສ຺ສາມິກຠູຕສ຺ສ ທາຍກສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ເອວ ຠິກ຺ຂູ ວສິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ, ນ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ຣຸຈິຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ – ມາ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ເອວໍ ອວຈຸຕ຺ຖ, ຍຖາ ¶ ນາມ ‘‘ຆຏິກາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອິທານິ ຆຏໍ ນ ກໂຣຕິ, ປຸຣິມຕ຺ຕຠາເວ ປນ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຆຏໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຈນຕ຺ເຖນ ‘‘ຆຏິກາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ລຠຕິ. ອິຕິ ປຸພ຺ເພ ລທ຺ຘນາມຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພໂວຫາຣວເສນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕປິ ¶ ‘‘ຆຏິກາໂຣ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ໂສ ວິຫາຣກາຣໂກ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ ນ ໂຫຕິ ວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ທານສ຺ສ, ປຸພ຺ເພ ປນ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕກາເລ ວິຫາຣສ຺ສ ກາຣກຕ຺ຕາ ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ໂສ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ລທ຺ຘນາມຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພໂວຫາຣວເສນ ‘‘ວິຫາຣສ຺ສາມິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ອິສ຺ສຣຠາວໂຕ. ເຕເນວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ‘‘ວິຫາຣທາຍການໍ ຣຸຈິຍາ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕູ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເສນາສນປຎ຺ຎາປໂກ ອນຸຎ຺ຎາໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໙໕) ‘‘ເຕສໍ ເຄຫານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູນໍ ວາສຕ຺ຖາຍ ກຕມ຺ປິ ຍາວ ນ ເທນ຺ຕິ, ຕາວ ເຕສໍ ສນ຺ຕກໍເຍວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ເຕນ ທິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕສໍ ສນ຺ຕການິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ປນ ກຖາ ປາຐສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠູຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ກຖິຕາ. ວິຫາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ ປນ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຠາຊນວິນິຈ຺ຉເຍ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໔ ອາທໂຍ) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ໂຍ ໂກຈີຕິ ຎາຕໂກ ວາ ອຎ຺ຎາຕໂກ ວາ ໂຍ ໂກຈິ. ເຍນ ມຎ຺ຈໍ ປີຐໍ ວາ ວິນນ຺ຕິ, ຕໍ ມຎ຺ຈປີຐກວານໍ.
໘໓. ສິລຸຈ຺ຈຍເລຓນ຺ຕິ ສິລຸຈ຺ຈເຍ ເລຓໍ, ປພ຺ພຕຄຸຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເສນາສນໍ ອຸປຈິກາຫິ ຂາຍິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸອນຸຣູປວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປຈິກາສງ຺ກາຍ ອຠາເວນ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໖໐ ອາທໂຍ) ຄມິກວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາເປນ຺ເຕນ ‘‘ເສນາສນໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກວລໍ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອາປຸຈ຺ຉນໍ ປນ ວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ , ນ ປນ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເຕເນວ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເສນາສນໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍໍ ປາສາຓປິຏ຺ຐິຍໍ ວາ ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ເຠສຸ ວາ ກຕເສນາສນໍ ຍຕ຺ຖ ອຸປຈິກາ ນາໂຣຫນ຺ຕິ, ຕໍ ອນາປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ຕາທິເສ ເສນາສເນ ອນາປຸຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຄມິກວຕ຺ເຕ ເສນາສນໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວຕ຺ຕເຠໂທ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.
ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ອາໂຠເຄນ ມຸຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄມນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທຸຕິຍປາທຸທ຺ຘາເຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ມຓ຺ຑເປ ວາຕິ ສາຂາມຓ຺ຑເປ ວາ ປທຣມຓ຺ຑເປ ວາ. ຣຸກ຺ຂມູເລຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ. ປລຸຊ຺ຊຕີຕິ ວິນສ຺ສຕິ.
໘໔. ມຊ຺ເຌ ¶ ສໍຂິຕ຺ຕໍ ປຓວສຓ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘນ຺ຕິ ເອຣກປຕ຺ຕາທີຫິ ເວຓິໍ ກຕ຺ວາ ຕາຍ ເວຓິຍາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ວິຕ຺ຖຕຏ຺ຐາເນ ພຫຸໍ ເວເຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໍ, ຕາວ ອນ຺ໂຕອາກຑ຺ຒນວເສນ ເວເຐຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ສໍຂິປິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕໍ. ຍຕ຺ຖ ກາກາ ວາ ກຸລລາ ວາ ນ ອູຫທນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ຘຸວນິວາເສນ ກຸລາວເກ ກຕ຺ວາ ວສມານາ ເອເຕ ກາກກຸລລາ, ອຎ຺ເຎ ວາ ສກຸຓາ ຕໍ ເສນາສນໍ ນ ອູຫທນ຺ຕິ, ຕາທິເສ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
໘໕. ນວວາຍິໂມຕິ ອຘຸນາ ສຸຕ຺ເຕນ ວີຕກຈ຺ເຉນ ປລິເວຐິຕມຎ຺ໂຈ. ໂອນທ຺ໂຘຕິ ກປ຺ປິຍຈມ຺ເມນ ໂອນທ຺ໂຘ, ໂສວ ໂອນທ຺ຘໂກ ສກຕ຺ເຖ ກ-ປຈ຺ຈຍວເສນ. ເຕນ ຫິ ວສ຺ເສນ ສີຆໍ ນ ນສ຺ສຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐອພ຺ໂຠກາສິໂກຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ສຸຂປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ¶ , ອຸກ຺ກຏ຺ຐສ຺ສາປິ ປນ ຈີວຣກຸຏິ ວຏ຺ຏເຕວ. ກາຍານຸຄຕິກຕ຺ຕາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຕ຺ເຖວ ນິສິນ຺ນຠາວໍ ທີເປຕິ, ເຕນ ຈ ວສ຺ສຠເຍນ ສຍໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອພ຺ໂຠກາສິການໍ ອເຕມນຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທາຍເກຫິ ທິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພເມວ. ‘‘ຍສ຺ມາ ປນ ທາຍເກຫິ ທານກາເລເຍວ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກມ຺ປິ ກມ຺ພລໍ ‘ປາທປຸຎ຺ຉນິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’ຕິ ທິນ຺ນໍ ຕເຖວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ອິທມ຺ປິ ມຎ຺ຈປີຐາທິເສນາສນໍ ‘ອຊ຺ໂຌກາເສປິ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’ຕິ ທາຍເກຫິ ທິນ຺ນໍ ເຈ, ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ກາເລ ອຊ຺ໂຌກາເສ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໑໐໘-໑໑໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ເປເສຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວສຕິ, ຕສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເປເສຕພ຺ພໍ.
ວລາຫການໍ ອນຸຏ຺ຐິຕຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ຄິມ຺ຫາເນປິ ເມເຆ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣາຕິ ເຈຕິຍງ຺ຄຓາທິເກ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິຍເມຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ມຊ຺ຌໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂາຕິ ຍຕ຺ຖ ສມນ຺ຕໂຕ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອງ຺ຄຓມຊ຺ເຌ ສພ຺ພທາ ກຈວຣສ຺ສ ສງ຺ກຑ຺ຒເນນ ມຊ຺ເຌ ວາລິກາ ສຎ຺ຈິຕາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂໍ, ຠິຕ຺ຕິປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂໍ ວາ ວາລິກາ ຫຣິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ປນ ໂກເຓສຸ ວາລິກາ ສຎ຺ຈິຕາ, ຕຕ຺ຖ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປຣທິສາຠິມຸຂາ ຫຣິຕພ຺ພາ’’ຕິ ເກຈິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສມ຺ມຏ຺ຐຏ຺ຐານສ຺ສ ປທວລຎ຺ເຊນ ອວິໂກປນຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ອສມ຺ມຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາທາຠິມຸຂໍ ວາລິກາ ຫຣິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຊ຺ຌໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ¶ ປນ ‘‘ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂາຕິ ນິສີທນ຺ຕານໍ ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂນ຺ຕິ ເກຈິ, ສມ຺ມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ¶ ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂນ຺ຕິ ອປເຣ, ພຫິວາລິກາຍ ອຄມນນິມິຕ຺ຕໍ ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂາ ຫຣິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຈວຣໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາລິກາ ນ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພາຕິ ທີເປຕິ.
໘໖. ກປ຺ປໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈເນນ ກປ຺ປໍ ລຠິຕ຺ວາ. ເຖຣສ຺ສ ຫິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ນິສີທິຕ຺ວາ ສຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ.
ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຕິ. ເລຑ຺ຑຸປາຕຸປຈາຣໂຕ ພຫິ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປາທຸທ຺ຘາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຐມປາທຸທ຺ຘາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຕິຍປາທຸທ຺ຘາເຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາກຕິກໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອປຏິສາເມຕ຺ວາ. ອນ຺ຕຣສນ຺ນິປາເຕຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສນ຺ນິປາເຕ.
໘໗. ອາວາສິການໍເຍວ ປລິໂພໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕຸເກສຸ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນສຸປິ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອາວາສິກາເຍວ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຄເຕສຸປິ ອາວາສິການເມວ ປລິໂພໂຘ. ມຫາປຈ຺ຈຣິວາເທ ປນ ‘‘ອິທໍ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາປິ ອວຕ຺ວາປິ ນິສິນ຺ນານເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາເທ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ສນ຺ຖຣາປເນ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸສ຺ສາຣໂກຕິ ສຣຠາຓໂກ. ໂສ ຫິ ອຸທ຺ຘໍອຸທ຺ຘໍ ປາຬິປາຐໍ ສາເຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ‘‘ອຸສ຺ສາຣໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອິທໍ ອຸສ຺ສາຣກສ຺ສ, ອິທໍ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສາ’’ຕິ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ປາຈິຕ຺ຕິເຍເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ຕສ຺ສ ປລິໂພໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ¶ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຉາ ອາຄເຕຫິ ວຸຑ຺ຒຕເຣຫິ ອຸຏ຺ຐາປນີຍຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.
໘໘. ປາທປຸຎ຺ຉນີ ນາມ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ວາ ປິໂລຕິກາຍ ວາ ປາທປຸຎ຺ຉນຕ຺ຖໍ ກຕາ. ຜລກປີຐໍ ນາມ ຜລກມຍໍ ປີຐໍ. ອຖ ວາ ຜລກຎ຺ເຈວ ທາຣຸມຍປີຐຎ຺ຈ. ທາຣຸມຍປີຐນ຺ຕິ ຈ ຜລກມຍເມວ ປີຐໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາທກຐລິກນ຺ຕິ ອໂຘຕປາທຏ຺ຐາປນກໍ. ອຊ຺ໂຌກາເສ ຣຊນໍ ປຈິຕ຺ວາ ¶ …ເປ… ປຏິສາເມຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຖເວ ອສຕິ ຣຊນກມ຺ເມ ນິຏ຺ຐິເຕ ປຏິສາເມຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ວາ ສາມເຓໂຣ ວາ ອາຣາມິໂກ ວາ ລຊ຺ຊີ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອລຊ຺ຊິໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂອຕາເປນ຺ໂຕ…ເປ… ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ‘ເອຕ຺ຕກໍ ທູຣໍ ຄນ຺ຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ເລຑ຺ຑຸປາຕໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ນາຕິທູຣໍ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ມຎ຺ຈປີຐາທິສງ຺ຆິກເສນາສເນສຸປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ-
ວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ສຕ຺ຕຣສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໑໘. ກາລິກວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໘໙. ເອວໍ ສງ຺ຆິກເສນາສເນສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ຈຕຸກາລິກວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ກາລິການິປິ ຈຕ຺ຕາຣີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກຣຓໍ ກາໂຣ, ກິຣິຍາ. ກາໂຣ ເອວ ກາໂລ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາໂຣ ຍຖາ ‘‘ມຫາສາໂລ’’ຕິ. ກາໂລຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາທິກິຣິຍາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –
‘‘ອາຣທ຺ຘານິຏ຺ຐິໂຕ ¶ ຠາໂວ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ສຸນິຏ຺ຐິໂຕ;
ອຕີຕານາຄຕຸປ຺ປາທ-ມປ຺ປຕ຺ຕາຠິມຸຂາ ກິຣິຍາ’’ຕິ.
ເອຕ຺ຖ ປນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກິຣິຍາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກາລສ຺ສ ປເຠທຠູໂຕ ປຸເຣຠຕ຺ຕເອກອໂຫຣຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫຊີວິກປຣິຍນ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ກາລວິເສໂສ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກາເລ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາລວິເສເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ກາລິການິ. ປິ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ກປ຺ປິຍາ ຈຕຸຠູມິໂຍຕິ ສມຸຈ຺ເຈຕິ. ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍານິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ກາລິການິ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕີຓິ ນ ປຎ຺ຈາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ອິທໍ ມາຕິກາປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທເສ ຍໍ ມາຕິກາຍໍ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ‘‘ກາລິການິປິ ຈຕ຺ຕາຣີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ມາຕິກາປເທ ຈຕ຺ຕາຣິ ກາລິການິ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ໂຍຊນາ. ກຕມານິ ຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ຍາວກາລິກ’’ນ຺ຕິອາທິ ¶ . ຍາວກາລິກໍ…ເປ… ຍາວຊີວິກໍ ອິຕິ ອິມານິ ວຕ຺ຖູນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກາລິການິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ອິທານິ ເຕສໍ ວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ວິເສສນຎ຺ຈ ນາມລາຠເຫຕຸຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຸເຣຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕສຸ ຈຕູສຸ ກາລິເກສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ຍາວກາລິກໍ, ອຏ຺ຐວິຘປານໍ ຍາມກາລິກໍ, ສປ຺ປິອາທິປຎ຺ຈວິຘເຠສຊ຺ຊໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາວຊີວິກໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕິພ຺ຍາປິຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ວິເສສນມາຫ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິ. ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພເມວ ຍາວກາລິກໍ, ນ ອຎ຺ຎໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍນ຺ຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ຍາວ…ເປ… ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕຕິ ນາມລາຠເຫຕຸໍ, ເອເຕນ ຍາວ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ຍາວກາລິກນ຺ຕິ ວຈນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐວິຘໍ ປານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອພ຺ຍາປິຕໍ ປຣິຫຣິຕຸມາຫ ‘‘ສທ຺ຘິໍ ອນຸໂລມປາເນຫີ’’ຕິ. ຍາວ…ເປ… ຕພ຺ພໂຕຕິ ນາມລາຠເຫຕຸໍ, ເອເຕນ ຍາໂມ ກາໂລ ¶ ອສ຺ສາຕິ ຍາມກາລິກນ຺ຕິ ວຈນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ສຕ຺ຕາຫໍ ນິເຘຕພ຺ພໂຕຕິ ນາມລາຠເຫຕຸໍ, ເອເຕນ ສຕ຺ຕາໂຫ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກນ຺ຕິ ວຈນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕິພ຺ຍາປິຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຸທກ’’ນ຺ຕ຺ຍາຫ. ຍາວ…ເປ… ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕຕິ ນາມລາຠເຫຕຸໍ, ເຕນ ຍາວຊີວໍ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ຍາວຊີວິກນ຺ຕິ ວຈນຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.
ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອທິນ຺ນໍ ມຸຂທ຺ວາຣໍ ອາຫາຣໍ ອາຫເຣຍ຺ຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຸທກທນ຺ຕໂປນາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒໖໕) ວຈນໂຕ ນນຸ ອຸທກໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕພ຺ພໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຸທກໍ ອວເສສໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ປຣິສຸທ຺ຘອຸທກໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕພ຺ພໍ, ກທ຺ທມາທິສຫິຕໍ ປນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຠາວໂຕ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອຸທກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວມປິ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ສິທ຺ຘໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ອຸທກສ຺ສປິ ຄຫຓໂຕຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕຖາປິ ອຸທກຠາເວນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາວໂຕ ອຸທກມ຺ປິ ຍາວຊີວິກໍ ນາມາຕິ ຎາເຍຍ຺ຍ, ນ ປນ ອຸທກໍ ຍາວຊີວິກໍ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາເວ ສຕິປິ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຕໍ ອຸທກໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາວຊີວິກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.
໙໐. ມູລກມູລາທີນິ ¶ ອຸປເທສໂຕເຍວ ເວທິຕພ຺ພານິ, ຕານິ ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຈ຺ຈມານານິປິ ນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ຫິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຕໍ ຕໍ ນາມໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ສມ຺ໂມໂຫເຍວ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ນ ກິຎ຺ຈິ ວກ຺ຂາມ. ຂາທນີເຍ ຂາທນີຍຕ຺ຖນ຺ຕິ ປູວາທິຂາທນີເຍ ວິຊ຺ຊມານໍ ຂາທນີຍກິຈ຺ຈໍ ຂາທນີເຍຫິ ກາຕພ຺ພໍ ຊິຆຈ຺ຉາຫຣຓສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປໂຍຊນໍ ¶ ເນວ ຜຣນ຺ຕິ ນ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ເທເສ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ວາ ອສາເຘນ຺ຕໍ ວາ ອປຣສ຺ມິໍ ເທເສ ອຸຏ຺ຐິຕຠູມິຣສາທິເຠເທນ ອາຫາຣຊິຆຈ຺ຉາຫຣຓກິຈ຺ຈໍ ອສາເຘນ຺ຕມ຺ປິ ວາ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສຸ ເຕສຸ ຊນປເທສູ’’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຊນປເທ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ເສສຊນປເທສຸປິ ວິກາເລ ນ ກປ຺ປຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປກຕິອາຫາຣວເສນາຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ຍາວກາລິເກຫິ ອໂຍຊິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຍາວ ອາຫາຣກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ. ສມ຺ໂມໂຫເຍວ ໂຫຕີຕິ ອເນກຕ຺ຖານໍ ນາມານໍ ອປ຺ປສິທ຺ຘານຎ຺ຈ ສມ຺ຠວໂຕ ສມ຺ໂມໂຫ ເອວ ສິຍາ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ມຍມ຺ປິ ມູລກມູລາທີນໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣທສ຺ສເນ ອາທຣໍ ນ ກຣິມ຺ຫ ອຸປເທສໂຕວ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ.
ຍນ຺ຕິ ວຏ຺ຏກນ຺ທໍ.
ມຸຬາລນ຺ຕິ ຖູລຕຣຸຓມູລເມວ.
ຣຸກ຺ຂວລ຺ລິອາທີນນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອນ຺ໂຕປຖວີຄໂຕຕິ ສາລກລ຺ຍາຓິກ຺ຂນ຺ຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.
ສພ຺ພກປ຺ປິຍານີຕິ ມູລຕຈປຕ຺ຕາທີນໍ ວເສນ ສພ຺ພໂສ ກປ຺ປິຍານິ, ເຕສມ຺ປິ ນາມວເສນ ນ ສກ຺ກາ ປຣິຍນ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
ອຈ຺ຉິວາທີນໍ ອປຣິປກ຺ກາເນວ ຜລານິ ຍາວຊີວິການີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປຣິປກ຺ການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຫຣີຕກາທີນໍ ອຏ຺ຐີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ມິຎ຺ຊໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຐິຕານິ ກປາລານິ ຍາວຊີວິການີຕິ ອາຈຣິຍາ. ມິຎ຺ຊມ຺ປິ ຍາວຊີວິກນ຺ຕິ ເອເກ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໔໘-໒໔໙) ປນ ¶ ‘‘ຫຣີຕກາທີນໍ ອຏ຺ຐີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ¶ ‘ມິຎ຺ຊໍ ຍາວກາລິກ’ນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຫິງ຺ຄູຕິ ຫິງ຺ຄຸຣຸກ຺ຂໂຕ ປຄ຺ຆຣິຕນິຍ຺ຍາໂສ. ຫິງ຺ຄຸຊຕຸອາທໂຍປິ ຫິງ຺ຄຸວິກຕິໂຍ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ຫິງ຺ຄຸຊຕຸ ນາມ ຫິງ຺ຄຸຣຸກ຺ຂສ຺ສ ທຓ຺ຑປຕ຺ຕານິ ປຈິຕ຺ວາ ກຕນິຍ຺ຍາໂສ. ຫິງ຺ຄຸສິປາຏິກໍ ນາມ ຫິງ຺ຄຸປຕ຺ຕານິ ປຈິຕ຺ວາ ກຕນິຍ຺ຍາໂສ. ‘‘ອຎ຺ເຎນ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕກນ຺ຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ຕສິເລໂສ. ຕກປຕ຺ຕີຕິ ປຕ຺ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສິເລໂສ. ຕກປຓ຺ຓີຕິ ປລາເສ ຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກຕສິເລໂສ. ‘‘ທຓ຺ຑໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສິເລໂສ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.
໙໑. ຍາມກາລິເກສຸ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍປເທຫິ ຍາວກາລິກເມວ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ນ ຍາມກາລິກໍ, ຕຖາປິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຍາມກາລິກໍ ຍາເມ ນິທຫິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິຘ ເຈວ ‘‘ຍາມກາລິເກນ ຠິກ຺ຂເວ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ…ເປ… ຍາວຊີວິກໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາເມ ກປ຺ປຕິ, ຍາມາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໓໐໕) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຍາມກາລິກ’’ນ຺ຕິວຈນສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຈ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຎູຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ຍາມກາລິກໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ຐເປຕ຺ວາ ຘຎ຺ຎຜລຣສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕຓ຺ຑຸລໂຘວໂນທກມ຺ປິ ຘຎ຺ຎຜລຣໂສເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.
໙໒. ສຕ຺ຕາຫກາລິເກ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານີຕິ ເຠສຊ຺ຊກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕຸ ວາ ມາ ວາ, ເອວໍລທ຺ຘໂວຫາຣານິ ປຎ຺ຈ. ‘‘ໂຄສປ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ ໂລເກ ປາກຏໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ໂຣຫິຕມິຄາທີນໍ ສປ຺ປິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເຍສຎ຺ຫິ ຂີຣໍ ອຕ຺ຖິ, ສປ຺ປິມ຺ປິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖິເຍວ, ຕໍ ປນ ສຸລຠໍ ວາ ທຸລ຺ລຠໍ ວາ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ . ເອວໍ ນວນີຕມ຺ປິ. ‘‘ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເຍສໍ ມໍສໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ສປ຺ປິອາທິ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ມນຸສ຺ສຂີຣາທີນິປິ ຫິ ໂນ ນ ກປ຺ປນ຺ຕິ.
໙໓. ຍາວ ກາໂລ ນາຕິກ຺ກມຕິ, ຕາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກາໂລຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂຠຊນກາໂລ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ໂສ ຈ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິໂກ. ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິໂກປິ ຫິ ¶ ກາລສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ຂາທິຕຸໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ, ສຫສາ ປິວິຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເກນ ປນ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກາລປຣິຈ຺ເຉທຊານນຕ຺ຖຎ຺ຈ ກາລຕ຺ຖມ຺ໂຠ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ກາລນ຺ຕເຣ ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓຕິ ຄຫຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ຫິ ຕໍ, ສນ຺ນິຫິຕໍ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕເນວ ‘‘ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປນ ‘‘ອຊ຺ໂຌຫຣິສ຺ສາມີຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຄຫເຓ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຍນ຺ຕິ ຍໍ ປຕ຺ຕໍ. ສນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ຍາຄຸຍາ ອຸປຣິ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ. ເຕລວຓ຺ເຓ ປຕ຺ເຕ ສຕິປິ ນິສ຺ເນຫຠາເວ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຆໍສນ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓວເສເນວ ເລຂາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສາ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຍໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ ຫິ ທຸຕິຍທິວເສ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນິຣເປກ຺ຂທາເນນ ວາ ວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຸຠຍຖາປິ ອວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ປຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອທິນ຺ນມ຺ປິ ສເຈ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ນິຣເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ທຸຕິຍທິວເສ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຕ຺ໂຕ ທຸທ຺ໂຘໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ ກສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ¶ ສຍໍ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ຕຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ນ ສມ຺ມາ ໂຘວິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາປິເຕ ປຕ຺ເຕ ລຄ຺ຄມ຺ປິ ອວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓເມວ ໂຫຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສາມເຓຣານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມາ ນິຣາລຍຠາເວນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວິຊຫິເຕປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ສນ຺ນິຘິມ຺ປິ ນ ກໂຣຕິ ວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕສທິສຕ຺ຕາ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິທຫິເຕເຍວ ຈ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໕໒-໒໕໓) ປນ ‘‘ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວາຕິ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອທິນ຺ນໍ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຎ຺ຈ ຍາວກາລິກາທິວຕ຺ຖຸເມວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ນ ປນ ຕຄ຺ຄຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ. ນ ຫິ ວຕ຺ຖຸໍ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖຄຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນ ຈ ຕາທິສໍ ວຈນໍ ອຕ຺ຖິ, ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ ¶ , ‘ສເຈ ປຕ຺ໂຕ ທຸທ຺ໂຘໂຕ ໂຫຕິ…ເປ… ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ນ ຫິ ໂຘວເນນ ອາມິສໍ ອປເນຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອເປກ຺ຂາ ວຕ຺ຕຕິ. ເຍນ ປຸນທິວເສ ຠຸຎ຺ຊໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຊເນຍ຺ຍ, ປຕ຺ເຕ ປນ ວຕ຺ຕມານາ ອເປກ຺ຂາ ຕຄ຺ຄຕິເກ ອາມິເສປິ ວຕ຺ຕຕິ ເອວ ນາມາຕິ ອາມິເສ ອນເປກ຺ຂຕາ ເອຕ຺ຖ ນ ລພ຺ຠຕິ, ຕໂຕ ອາມິເສ ອວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ປຸນທິວເສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຊເນຕີຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ມຕໍ ‘ຍທຄ຺ເຄເນຕ຺ຖ ອາມິສານເປກ຺ຂຕາ ນ ລພ຺ຠຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ປຏິຄ຺ຄຫຓານເປກ຺ຂຕາປິ ນ ລພ຺ຠຕີ’ຕິ. ຕຖາ ສຕິ ຍຕ຺ຖ ອາມິສາເປກ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫຓາເປກ຺ຂາປິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ, ເອວຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ເຈຕມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນໍ ກາຣຓຕ຺ເຕນ ອຠິມຕໍ ສິຍາ. ອິທໍ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ກຕ຺ວາ ວິສຸໍ ¶ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຈີວຣາເປກ຺ຂາຍ ວຕ຺ຕມານາຍປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣນ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ວິຍ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຸປາເຍ ສຕິ ຄຓ຺ຐິກາຫຕປຕ຺ເຕສຸ ອວຏ຺ຏນຕາ ນາມ ນ ສິຍາຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໒໕໒-໒໕໓) ‘ຍໍ ປຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອທິນ຺ນມ຺ປິ ສເຈ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ນິຣເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ທຸຕິຍທິວເສ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິອາທິ, ຕໍ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ປາຬິຍໍ (ປາຈິ. ໒໕໕) ‘‘ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກໍ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ສນ຺ນິຫິເຕສຸ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຍາວຊີວິເກສຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣເຓປິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍາມກາລິເກປິ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ວິສຸໍ ທຸກ຺ກເຏນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣໂຕ ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ປກຕິອາມິເສຕິ ໂອທນາທິກປ຺ປິຍາມິເສ. ທ຺ເວຕິ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາມກາລິກໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິເສນ ມຸເຂນ ຠຸຎ຺ຊໂຕ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ເອກໍ, ຍາວກາລິກສໍສຏ຺ຐຕາຍ ຍາວກາລິກຕ຺ຕຠຊເນນ ອນຕິຣິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ເອກນ຺ຕິ ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ວິກປ຺ປທ຺ວເຍຕິ ສາມິສນິຣາມິສປກ຺ຂທ຺ວເຍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ວຑ຺ຒຕີຕິ ມນຸສ຺ສມໍເສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເສສອກປ຺ປິຍມໍເສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຑ຺ຒຕິ.
ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ຕາວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ນິຫິຕຕ຺ຕາ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປນ ສນ຺ນິຫິຕມ຺ປິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ.
໙໔. ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ¶ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໒໒) ‘‘ອຸຄ຺ຄຫິຕກນ຺ຕິ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຍໍ ກໂຣຕີຕິ ¶ ປຈິຕ຺ວາ ກໂຣຕິ. ປຸເຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕິ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສຍໍກຕນ຺ຕິ ນວນີຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ກຕໍ. ນິຣາມິສເມວາຕິ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.
໙໕. ອຊ຺ຊ ສຍໍກຕໍ ນິຣາມິສເມວ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ມາ ສາມໍປາໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນວນີຕໍ ຕາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເກຫີຕິ ຂີຣທຘີນິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຄ຺ຄຫິຕເກຫິ ກຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຊນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອຸຠເຍສມ຺ປີຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຂີຣທຘີຫິ ຈ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕເກຫິ ຈ ກຕານໍ. ເອສ ນໂຍຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກປ຺ປິຍມໍສສປ຺ປິມ຺ຫີຕິ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ສປ຺ປິມ຺ຫິ. ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ວຕ຺ວາຕິ ‘‘ສຊາຕິການໍ ສປ຺ປິຠາວໂຕ’’ຕິ ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ວຕ຺ວາ. ສປ຺ປິນເຍນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນິຣາມິສເມວ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ນວນີເຕ. ໂຘຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອໂຘຕຎ຺ເຈ, ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຘຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຖຣານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ.
ມຫາສີວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ວຕ຺ຖຸໂນ ວິໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ທຘິຄຸຬິກາທີຫິ ຍຸຕ຺ຕຕາມຕ຺ເຕນ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕກ຺ກໂຕ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ຕເມວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂຘວິຕ຺ວາ, ປຈິຕ຺ວາ ວາ ນິຣາມິສເມວ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິໍສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ນ ປນ ທຘິຄຸຬິກາທີຫິ ສຫ ວິກາເລ ຠຸຎ຺ຊິໍສູຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ…ເປ… ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອໂຘຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ຕໍ ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ ທຘິອາທີນິ ອປເນຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕກ຺ກໂຕ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ຕເມວ ຂາທິໍສູ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ຕາ ‘‘ຕກ຺ກໂຕ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ຕໍ ອໂຘຕມ຺ປິ ທຘິຄຸຬິກາທິສຫິຕໍ ¶ ວິກາເລ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ທຘິຄຸຬິກາທິອາມິເສນ ສໍສຏ຺ຐຣສໍ ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນາຕິ ອໂຘວິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ. ທຘິ ເອວ ທຘິຄຕໍ ຍຖາ ‘‘ຄູຖຄຕໍ ມຸຕ຺ຕຄຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໑໙; ອ. ນິ. ໙.໑໑). ‘‘ຂຍໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກສປ຺ປິອາທິປິ ວິກາເລ ກປ຺ປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂຍໍ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ນິຣາມິສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິກາເລປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ນວນີເຕ ລຄ຺ຄມຕ຺ເຕນ ວິສຸໍ ທຘິອາທິໂວຫາຣໍ ອລທ຺ເຘນ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ¶ ທຘິອາທິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເຕນ ວິສຸໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕທຘິອາທີຫິ ສຫ ປກ຺ກໍ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມິມ຺ປີຕິ ນິຣາມິສຠູເຕປິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈການໍ ປນ ອຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຕາວ ທຘິອາທີຫິ ອສມ຺ຠິນ຺ນຣສຕ຺ຕາ ຠຕ຺ເຕນ ສຫິຕຄຸຬປິຓ຺ຑາທິ ວິຍ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕໍ ປນ ປຈນ຺ເຕນ ໂຘວິຕ຺ວາວ ປຈິຕພ຺ພໍ. ອິຕຣຖາ ປຈນກ຺ຂເຓ ປຈ຺ຈມານທຘິຄຸຬິກາທີຫິ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສຕາຍ ສາມໍປກ຺ກໍ ຊາຕໍ, ເຕສຸ ຂີເຓສຸປິ ສາມໍປກ຺ກເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນິຣາມິສເມວ ປຈິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອາມິເສນ ສທ຺ຘິໍ ປກ຺ກຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.
ເອຕ຺ຖ ຈາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຠາເວ ອາມິເສນ ສຫ ຠິກ຺ຂຸນາ ປກ຺ກສ຺ສ ສຍໍປາກໂທໂສ ວາ ປຣິສງ຺ກີຍຕິ, ຍາວກາລິກຕາ ວາ. ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ສຍໍປາກໂທໂສ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ທຘິອາທິ ອາມິສຄຕໍ, ຕໍ ປຣິກ຺ຂີຓນ຺ຕິ. ອຖ ປຏິຄ຺ຄຫິຕທຘິຄຸຬິກາທິນາ ສຫ ອຕ຺ຕນາ ປກ຺ກຕ຺ຕາ ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກໍ ວິຍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ປຣິສງ຺ກີຍຕິ, ຕທາ ‘‘ອາມິເສນ ສຫ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ‘‘ປກ຺ກຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕຖາ ຈ ອຸປຑ຺ຒຕ຺ເຖຣານໍ ມຕເມວ ອງ຺ຄີກຕໍ ສິຍາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສາມເຓຣາທີຫິ ¶ ປກ຺ກມ຺ປິ ຍາວກາລິກເມວ ສິຍາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຂີຣາທິໍ ປຈິຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ກຕສປ຺ປິອາທິ ວິຍ, ນ ຈ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂາຈາເຣນ ລທ຺ຘນວນີຕາທີນໍ ຕກ຺ກາທິອາມິສສໍສຏ຺ຐສມ຺ຠເວນ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ນ ຫິ ຄຫຏ຺ຐາ ໂຘວິຕ຺ວາ, ໂສເຘຕ຺ວາ ວາ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣນ຺ຕີຕິ ນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ.
ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປຕິຕຕຓ຺ຑຸລກຓາທໂຍ ນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ…ເປ… ປຸນ ປຈິຕ຺ວາ ເທຕິ, ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນເປຕໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈການໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕເມວ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ‘‘ລຊ຺ຊີ ສາມເຓໂຣ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຑຸລກຓາທໂຍ ນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ…ເປ… ເທຕີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສາປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຍທິ ຫິ ເອຕໍ ຍາວກາລິກສໍສຄ຺ຄປຣິຫາຣາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ອຕ຺ຕນາປິ ຕຖາ ກາຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຄຫຏ຺ເຐຫິ ທິນ຺ນສປ຺ປິອາທີສຸ ຈ ອາມິສສໍສຄ຺ຄສງ຺ກາ ນ ວິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ນ ຫິ ຄຫຏ຺ຐາ ເອວໍ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ກຓຕຓ຺ຑຸລາທິໍ ອປເນຕ຺ວາ ປຸນ ປຈນ຺ຕິ. ອປິຈ ເຠສຊ຺ເຊຫິ ສທ຺ຘິໍ ຂີຣາທິໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາ ຂີຣາທິ ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ປເຣຫິ ປກ຺ກເຠສຊ຺ຊເຕລາທິປິ ຍາວກາລິກເມວ ສິຍາ, ນ ຈ ຕມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕໍ ທຘິອາທິຂຍກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ປຸນ ¶ ປຈິຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ມຫາສີວຕ຺ເຖຣວາເທ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ອໂຘຕມ຺ປິ ນວນີຕໍ ຕທຫຸປິ ປຸນທິວສາທີສຸປິ ປຈິຕຸໍ, ຕຓ຺ຑຸລາທິມິສ຺ສໍ ສປ຺ປິອາທິໍ ອຕ຺ຕນາປິ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ ປຸນ ຕກ຺ກາທິຂຍຕ຺ຖໍ ປຈິຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ.
ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສາປິ ປຈ຺ຈມານກ຺ຂເຓ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສສ຺ສ ຍາວກາລິກສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ເຕນ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕການມ຺ປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກໂຕຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ຫິ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ¶ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຸໍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ປນ ຂີຣາທິນາ ອາມິເສນ ນວນີຕາທິໍ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນາ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ປກ຺ກເຕລາທິເຠສຊ຺ຊໍ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕິ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐຍາວກາລິກສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາຠາວາ. ຍໍ ປນ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕເຠສຊ຺ເຊຫິ ສທ຺ຘິໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຂີຣາທິໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກເຕລາທິກໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນເຫວ ປກ຺ກມ຺ປິ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ສນ຺ນິຘິປິ ນ ໂຫຕິ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຂີຣາທິມິສ຺ສາປິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສຕາຍ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາປຕ຺ຕິໂຕ, ສເຈ ປນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິເຕເຫວ, ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ປກ຺ກເຕລາທີສຸປິ ອາມິສຣໂສ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕໍ ຍາວກາລິກໍວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ກຖາມຄ຺ໂຄ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໒໒) ອາຄໂຕ. ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໒໒) ປນ ‘‘ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນປິ ຕຕ຺ຖ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສພ຺ຠາວມ຺ປິ ທີເປຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘ນິພ຺ພຏ຺ຏິຕສປ຺ປິ ວາ ນວນີຕໍ ວາ ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອາຄໂຕ.
ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ. ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕານິ ຂີຣທຘີນິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸລາທິວິຄມຕ຺ຖໍ ປຸນ ປຈິຕ຺ວາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈ ຐປິຕເຠສຊ຺ເຊຫີຕິ ອຕິເຣກສຕ຺ຕາຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕຫິ ຍາວຊີວິກເຠສຊ຺ເຊຫິ, ເອເຕນ ເຕຫິ ຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສປ຺ປິອາທິ ອຕິເຣກສຕ຺ຕາຫປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວທ຺ທລິສມເຍຕິ ວສ຺ສກາລສມເຍ, ອນາຕປກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຍຖາ ຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕຖາ ລຊ຺ຊີເຍວ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ເທຕີຕິ ລຊ຺ຊິສາມເຓຣຄ຺ຄຫຓໍ. ອປິຈ ອລຊ຺ຊິນາ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຠິສງ຺ຂຣາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາປິ ເອວມາຫ.
໙໖. ຕິເລ ¶ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຕເຕລນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຠຊ຺ຊາທີນິ ອກຕ຺ວາ ກຕເຕລໍ. ເຕເນວ ‘‘ສາມິສມ຺ປິ ¶ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພຏ຺ຏີຕຕ຺ຕາຕິ ຍາວກາລິກໂຕ ວິເວຈິຕຕ຺ຕາ, ເອເຕນ ເອລາອຠາວໂຕ ຍາວກາລິກຕ຺ຕາຠາວໍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ຍາວກາລິກຕ຺ຕຸປຄມນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ກຕໍ.
ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ກຕເຕລໍ ສເຈ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.
ອຈ຺ຉວສນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໂນ ວສາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕໍສທິສານໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນໍເຍວ ອກປ຺ປິຍມໍສສຕ຺ຕານໍ ວສາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸ ມນຸສ຺ສານໍ ວສາຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສວສ’’ນ຺ຕິ. ສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສາວິຕໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານນ຺ຕິ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ຕີຓິ ທຸກ຺ກຏານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ວິກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈນປຣິສ຺ສາວນາທີສຸ ປຸພ຺ພປໂຍເຄສຸ ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ຠວິຕພ຺ພໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ກຣຓໂຕ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ວິກາເລ ຍາມກາລິກາທີນໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວິຍ. ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິກາເລ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນາປິ ນິປກ຺ກໍ ສໍສຏ຺ຐຎ຺ຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ເວປິ ທຸກ຺ກຏານິ ໂຫນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.
ຍສ຺ມາ ຂີຣາທີນິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກເຠສຊ຺ຊເຕເລ ກສຏໍ ອາມິສຄຕິກໍ, ເຕນ ສຫ ເຕລໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ, ປຈິຕຸໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປກ຺ກເຕລກສເຏ ວິຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ວສາຍ ສຫ ປກ຺ກຕ຺ຕາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ຠນ຺ເຕ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ, ເຖໂຣ ອຕິກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກຕາຍ ‘‘ເອຕມ຺ປິ ອາວຸໂສ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ¶ ອາຫ, ໂຣຄນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ເອວ ວສາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.
໙໗. ‘‘ມຘຸກຣີຫິ ມຘຸມກ຺ຂິກາຫີຕິ ອິທໍ ຂຸທ຺ທກຠມຣານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອວ ວິເສສນ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ທຓ຺ຑເກສຸ ມຘຸກາຣິກາ ມຘຸກຣິມກ຺ຂິກາ ນາມ, ຕາຫິ ສຫ ຕິສ຺ໂສ ມຘຸມກ຺ຂິກຊາຕິໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠມຣມກ຺ຂິກາຕິ ມຫາປຏລກາຣິກາ. ສິເລສສທິສນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂຕາຍ ວາ ປກ຺ກຕາຍ ວາ ຆນີຠູຕໍ. ອິຕຣນ຺ຕິ ຕນຸກມຘຸ. ມຘຸປຏລນ຺ຕິ ມຘຸຣຫິຕໍ ເກວລໍ ມຘຸປຏລໍ. ‘‘ສເຈ ມຘຸສຫິຕໍ ປຏລໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ປຏລສ຺ສ ຠາຊນຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ມຘຸໂນ ¶ ວເສນ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ມຘຸມກ຺ຂິຕໍ ປນ ມຘຸຄຕິກເມວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕໍ ສເມຕິ.
໙໘. ‘‘ຜາຓິຕໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ (ປາຈິ. ໒໖໐) ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍ…ເປ… ອວຕ຺ຖຸກາ ອຸຈ຺ຉຸວິກຕິ ‘ຜາຓິຕ’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສປິ ນິກ຺ກສໂຏ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ມຘຸມ຺ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກາລິກາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫິ ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສມກ຺ຂິກຓ຺ຑໍ ເສລກໍ ມຘຸ ຍາວກາລິກໍ, ອເນລກໍ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນໍ ຍາມກາລິກໍ, ອສມ຺ຠິນ຺ນໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ມຘຸສິຕ຺ຖໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ຍາວຊີວິກໍ, ຕຖາ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ສກສໂຏ ຍາວກາລິໂກ, ນິກ຺ກສໂຏ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນ ຍາມກາລິໂກ, ອສມ຺ຠິນ຺ໂນ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກ, ສຸທ຺ຘກສຏໍ ຍາວຊີວິກ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ຈິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນໍ ມຘຸ ວາ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ວາ ສກສໂຏ ຍາວກາລິໂກ, ນິກ຺ກສໂຏ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນ ຍາມກາລິໂກ’’ຕິ ອິທໍ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ຍາວກາລິກໍ ສມານໍ ຄຣຸຕຣມ຺ປິ ມຸທ຺ທິກາຊາຕິຣສໍ ອຕ຺ຕນາ ¶ ສໍສຏ຺ຐໍ ລຫຸກໍ ຍາມກາລິກຠາວໍ ອຸປເນນ຺ຕໍ ອຸທກໍ ລຫຸຕຣໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ອຕ຺ຕນາ ສໍສຏ຺ຐໍ ຄຣຸຕຣໍ ຍາມກາລິກຠາວໍ ອຸປເນຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ໂສເຍວ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ເນນ ຄຣຸຕຣສ຺ສາປິ ລຫຸຠາໂວປຄມນໍເຍວ ທສ຺ສິຕໍ. ປາຬິຍມ຺ປິ (ມຫາວ. ໒໘໔) ຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານສ຺ສ ຄຸຬໍ, ອຄິລານສ຺ສ ຄຸໂຬທກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕນ ອຄິລາເນນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ໂຕປິ ຄຸໂຬ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນ ອຄິລານສ຺ສປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ.
ຍມ຺ປິ ຈ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸ ເຈ, ຍາວກາລິໂກ, ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ເຈ, ຍາມກາລິໂກ, ຜາຓິຕໍ ເຈ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ຕໂຈ ເຈ, ຍາວຊີວິໂກ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນ ຍາມກາລິໂກ’’ຕິ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ຕຖາວິຘສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ອຠາວໂຕ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນປິ ອສມ຺ຠິນ຺ໂນປິ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກເຍວາ’’ຕິ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຉຸຣສ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກ’’ຕິ. ສຍໍກຕໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປຣິສ຺ສາວິຕໍ ¶ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ກຣຓສມເຍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ, ກສຏໍ ອປເນຕ຺ວາ ຈ ອຕ຺ຕນາ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນີປາໂຐ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໒໓).
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໒໓) ປນ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍາຕິ ນິກ຺ກສຏຣສສ຺ສາປິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍໍ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸ ເຈ, ຍາວກາລິໂກ, ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ເຈ, ຍາມກາລິໂກ, ຜາຓິຕໍ ເຈ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ຕໂຈ ເຈ, ຍາວຊີວິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອມ຺ພຜລຣສາທິມິສ຺ສຕາຍ ຍາມກາລິກຕ຺ຕໍ ¶ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອວິນຍວຈນຕ຺ຕາ ຕໍ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ອປຣິສ຺ສາວິຕອຸຈ຺ຉຸຣເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐຍາວກາລິກສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ຄຸເຬ ກເຕ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກສຏໍ ປາເກນ ສຸກ຺ຂຕາຍ ຍາວຊີວິກຕ຺ຕໍ ຠຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຍາວກາລິກຕ຺ເຕ ຫິ ສາມໍປາເກນ ປຸເຣຠຕ຺ເຕປິ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ສິຍາຕິ. ‘‘ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸຈ຺ຉຸຣເສ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕກສຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຈ ‘‘ອປຣິສ຺ສາວິເຕນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ກຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຌາມອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ອຸຈ຺ຉຸໍ ຕາເປຕ຺ວາ ກຕໍ. ໂກຏ຺ຏິຕອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນິປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ປກ຺ກໍ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກສຏໍ ປກ຺ກກາເລ ຍາວກາລິກຕ຺ຕໍ ວິຊຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສີໂຕທເກນ ກຕນ຺ຕິ ມຘຸກປຸປ຺ຜານິ ສີໂຕທເກນ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ກຕໍ. ‘‘ອປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕໍ ມຘຸກຜາຓິຕໍ ຍາວກາລິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກເຕລໍ ກສ຺ມາ ວິກາເລ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ເຕເລ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຂີຣໍ ເຕລເມວ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕໍ ຂີຣຠາວໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ກາຣຓໍ. ຍທິ ເອວໍ ຂຓ຺ຑສກ຺ຂຣມ຺ປິ ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ກສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຂຓ຺ຑສກ຺ຂຣໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຂີຣຊລ຺ລິກນ຺ຕິ ຂີຣເຜຓໍ.
໙໙. ‘‘ມຘຸກປຸປ຺ຜໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ຍາວກາລິກຣູເປນ ຐິຕສ຺ສາປິ ອວຏ຺ຏນກໍ ເມຣຍພີຊວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕານິ ເອຕານິ ກສ຺ມາ ເອວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ໂຈທນາປຣິຫາຣາຍ ເຠສຊ຺ໂຊທິສ຺ສໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ¶ ສພ຺ພານິປິ ໂອທິສ຺ສການິ ¶ ເອກໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ຕວິຘຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓). ວິນຍສງ຺ຄຫປ຺ປກຣເຓ ປນ ຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເຠສຊ຺ຊານິ ທຸຕິຍທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານິ, ນ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທ຺ວາຣວາຕປານກວາເຏສູຕິ ມຫາທ຺ວາຣສ຺ສ ວາຕປານານຎ຺ຈ ກວາຏຜລເກສຸ. ກສາເວ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ຕານິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕີຕິ ‘‘ກສາເວ…ເປ… ມກ຺ເຂຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຆຸຓປາຓກາທິປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ມກ຺ເຂຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິຏ຺ເຐຕີຕິ ‘‘ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສປ຺ປິຎ຺ຈ ເຕລຎ຺ຈ ວສຎ຺ຈ ມຸທ຺ຘນິ ເຕລໍ ວາ ອພ຺ຠຎ຺ຊນໍ ວາ’’ຕິອາທິ, ເອວໍ ປຣິໂຠເຄ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ກາລິເກສຸ ອນຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ນິຍເມປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ວິສຸໍ ເອກໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສຍມ຺ປິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຍຖາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ເອເກນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ ປຣສນ຺ຕກຠາວໂຕ, ເອວມິທມ຺ປິ ອວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠຍສາຘາຣຓມ຺ປິ ວິນິພ຺ໂຠຄາຠາວໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສປ຺ປິອາທີນໍ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ສຕ຺ຕາເຫເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ‘‘ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.
‘‘ອາວຸໂສ ¶ ອິມໍ ເຕລໍ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫເຍວ ປຣສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ປຐມໍ ຕາວ ອຸຠິນ຺ນໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອິທານິ ປນ ເອເກນ ອິຕຣສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐຠາວໂຕ ອຸຠຍສາຘາຣຓຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຠຕ຺ຕສທິສໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ເອກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ກິໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ຍສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ນິສ຺ສຏ຺ຐຠາວໂຕເຍວ ຈ ອິຘ ‘‘ອວິຠຕ຺ຕຠາວໂຕ’’ຕິ ກາຣຓໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເຍນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທຎ຺ຈ ¶ ວິສ຺ສຏ຺ຐາຠາວໂຕ ອຸຠຍສາຘາຣຓຕໍ ປຫາຍ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຣສນ຺ຕກປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວິຍ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ສຕິ ອວິຠຕ຺ເຕປິ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ອວິຠຕ຺ຕຠາວໂຕເຍວ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ສເຈ ປນ ອິຕໂຣ ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ເສວ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄມ຺ປິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕກຠາວມາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ‘‘ອິຕຣສ຺ສ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາເວປິ ອຎ຺ເຎຫິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສກສນ຺ຕເກ ວິຍ ເຕນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາວໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ, ອິມໍ ປນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ຄຓ຺ຐິປທກາຣາທີຫິ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ນ ຕໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນີວຈນໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໒໕).
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໖໒໕) ປນ – ສເຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປາໂຐ ຄຬິໂຕ, ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ປາໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ – ສເຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ¶ ສນ຺ຕກໍ ເອເກນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອວິຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປນ ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄປິ ນ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ຄຓ຺ຐິປເທປິ ຈ ອຍເມວ ປາໂຐ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໒໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓) ວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທານມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນິຣເປກ຺ຂທິນ຺ນວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອວິຄຕຕ຺ເຕປິ ສກສນ຺ຕກຕາ ວິຄຕາວ ໂຫຕິ, ເຕນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕນາວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕໍ ສກສນ຺ຕກຕ຺ຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓເຫວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ນ ເອເກນ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນິຣເປກ຺ຂທາເນ ປນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວິຊຫຕິ, ປຣິໂຠໂຄເປຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ສາເປກ຺ຂທາເນ ທານລກ຺ຂຓາຠາວໂຕ. ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປາຬິປເທ ກສ຺ສຈິ ອທຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ຉຑ຺ຑນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນເປກ຺ຂາ ທຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຫິ ວິຊຫິເຕ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ ສຍເມວ ວຏ຺ຏິສ຺ສຕິ, ຕພ຺ພິຊຫນຎ຺ຈ ວຕ຺ຖຸໂນ ສກສນ຺ຕກຕາປຣິຈ຺ຈາເຄນ ໂຫຕີຕິ. ເອເຕນ ຈ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຊ຺ໂຌຫຣຓາເປກ຺ຂາຍ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນາມ ວິສຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ສິຊ຺ຌຕິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອນເປກ຺ໂຂວ ¶ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ‘‘ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ອຎ຺ເຎນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ປຸນ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ອເປກ຺ຂໍ ອກຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຈຕ຺ຕຕໍ ປຣາມສຕິ. ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ¶ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມູລິກາຫິ ປາຈິຕ຺ຕິຍາທິອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິໂຠເຄ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຏິລາຠສ຺ສ ກາຍິກປຣິໂຠຄາທີສຸ ຍາ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.
໑໐໐. ເອວໍ ຈຕຸກາລິກປຈ຺ຈຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສຸ ວິເສສລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມສຸ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ສຫເສຍ຺ຍາປໂຫນເກ ເຄເຫ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆິກໍ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວາ ສນ຺ຕກໍ ຍາວກາລິກໍ ຍາມກາລິກຎ຺ຈ ເອກຣຕ຺ຕມ຺ປິ ຐປິຕໍ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປກ຺ກຎ຺ຈ ອນ຺ໂຕປກ຺ກໍ ນາມ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ປນ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຣຕ຺ຕໍ ວີຕິນາມິຕໍ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຍາວກາລິກໍ ວາ ຍາມກາລິກໍ ວາ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄຫເຓ ຕາວ ທຸກ຺ກຏໍ, ອຊ຺ໂຌຫຣໂຕ ປນ ເອກເມກສ຺ມິໍ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວິເສສລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາວກາລິກໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສານີຕິ ສໍສຏ຺ຐຣສານິ. ທີຆກາລານິ ວຕ຺ຖູນິ ຣສ຺ສກາເລນ ສໍສຏ຺ຐານິ ຣສ຺ສກາລເມວ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍາວກາລິກໍ ປນ…ເປ… ຕີຓິປິ ຍາມກາລິກາທີນີ’’ຕິ. ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາຕິອາທີສຸ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຕທຫຸປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ, ນ ຣຕ຺ຕິຍໍ, ນ ທຸຕິຍທິວສາທີສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ຍາວກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍາວກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນາ’’ຕິ ວິເສສນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕຍາວກາລິເກນ ສໍສຏ຺ເຐ ສຕິ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ສມ຺ຠິນ຺ນຣສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສເຈປິ ສໍສຏ຺ຐໍ, ອສມ຺ຠິນ຺ນຣສໍ ເສສກາລິກຕ຺ຕຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກາເລ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ¶ . ຍາມກາລິເກນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນາ’’ຕິ ຕຕິຍນ຺ຕວິເສສນປທໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ, ປຸພ຺ພວາກ຺ຍໂຕ ວາ ອນຸວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ຜລໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ໂປຕ຺ຖເກສຸ ¶ ປນ ‘‘ຍາມກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ປນ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ທິສ຺ສຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ຍຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ຕເມວ ສຸນ຺ທຣໍ, ກສ຺ມາ? ທຸຕິຍນ຺ຕຎ຺ຫິ ວິເສສນປທໍ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ວິເສເສຕິ. ຕໂຕ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈ ຍາມກາລິເກນ ສໍສຏ຺ເຐ ສຕິ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ, ໂສ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ກສ຺ມາ? ສຕ຺ຕາຫກາລິກຍາວຊີວິການໍ ອສນ຺ນິຘິຊນກຕ຺ຕາ, ‘‘ທີຆກາລິການິ ຣສ຺ສກາລິກໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ໂຫຕຸ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ຍາມກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ, ເອວຎ຺ຈ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມາເນນ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ປນ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ສມໍ ຠເວຍ຺ຍ.
ອປິຈ ‘‘ຍາມກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ປນ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ຕທຫຸ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸພ຺ພປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເລຂເກຫິ ອຎ຺ເຎສຸ ປາເຐສຸ ‘‘ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊມານໍ ທິສ຺ວາ, ອິຘ ຕທຫຸປທໂຕ ປຏິຄ຺ຄຫິຕປທໍ ຄຬິຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາເນຫິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ລິຂິຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ຕທຫູ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ‘‘ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ’’ຕິ ປທໍ ວິເສເສຕິ, ເຕນ ຍາວ ຕທຫຸອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ທຸຕິຍາຫາທິອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາຕິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ອຸປຣິປາເຐປິ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ປນ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນາ’’ຕິ ຣສ຺ສກາລິກຕ຺ຖປເທນ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓໍ ວິເສສນປທໍ ຕເມວ ວິເສເສຕິ, ນ ທີຆກາລິກຕ຺ຖໍ ຍາວຊີວິກປທໍ ¶ , ຕສ຺ມາ ‘‘ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ທ຺ວີຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນາຕິອາທີສຸປິ ‘‘ທ຺ວີຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ຉາຫໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕີຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ປຎ຺ຈາຫໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຈຕູຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ຈຕຸຣາຫໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຎ຺ຈາຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ຕີຫໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຉາຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ທ຺ວີຫໍ ວຏ຺ຏຕິ, ສຕ຺ຕາຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຍາວຊີວິກໍ ຕທເຫວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ¶ ເອວໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກສ຺ເສວ ອຕີຕທິວສໍ ປຣິຫາເປຕ຺ວາ ເສສທິວສວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ນ ຍາວຊີວິກສ຺ສ. ນ ຫິ ຍາວຊີວິກສ຺ສ ຫາເປຕພ຺ໂພ ອຕີຕທິວໂສ ນາມ ອຕ຺ຖິ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ຍາວຊີວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກາລິກມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ສໍສຏ຺ຐໍ ຍາວຊີວິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວຎ຺ເຎວ ອຸປເນຕີ’’ຕິ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ຍາມກາລິເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ປນ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ ປາຐໍ ນິສ຺ສາຍ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ປາເຐ ‘‘ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອິທເມວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ‘‘ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ເກສຸຈິ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນຍໍ ອມນສິກໂຣນ຺ຕາ ວິພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ອິເມສຸ ¶ ຈຕູສຸ ກາລິເກສຸ ຍາວກາລິກໍ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກກາລາຕິກ຺ກເມ, ຍາມກາລິກໍ ປຈ຺ຉິມຍາມາຕິກ຺ກເມ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕຣສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາຍມາຫ ‘‘ກາລຍາມ’’ອິຈ຺ຈາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍາວກາລິກໍ ກາລາຕິກ຺ກເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ວິກາເລ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ຂາເທຍ຺ຍ ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ວາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວິກາເລໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທນ (ປາຈິ. ໒໔໘) ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ຍາມກາລິກໍ ຍາມາຕິກ຺ກເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ຂາເທຍ຺ຍ ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ວາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສນ຺ນິຘິສິກ຺ຂາປເທນ (ປາຈິ. ໒໕໓) ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ຍານິ ໂຂ ປນ ຕານິ ຄິລານານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິສາຍນີຍານິ ເຠສຊ຺ຊານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ສປ຺ປິ ນວນີຕໍ ເຕລໍ ມຘຸ ຜາຓິຕໍ, ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານິ, ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທນ (ປາຣາ. ໖໒໒) ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ.
ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກາລິການິ ເອກໂຕ ສໍສຏ຺ຐານິ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສານິ ປຸຣິມປຸຣິມກາລິກສ຺ສ ກາລວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ຠິນ຺ນຣສານິ ເຈ ໂຫນ຺ຕິ, ກຖໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍວ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ຈຕຸກາລິກວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ອຏ຺ຐາຣສໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໑໙. ກປ຺ປິຍຠູມິວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໑໐໑. ເອວໍ ¶ ¶ ຈຕຸກາລິກວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ກປ຺ປິຍກຸຏິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ກປ຺ປິຍາ ຈຕຸຠູມິໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ກປ຺ປິຍາ, ກປ຺ປ ສາມຕ຺ຖິເຍຕິ ຘາຕຸ. ຠວນ຺ຕິ ເອຕາສຸ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖອນ຺ໂຕປກ຺ການີຕິ ຠູມິໂຍ, ຈຕສ຺ໂສ ຠູມິໂຍ ຈຕຸຠູມິໂຍ, ຈຕສ຺ໂສ ກປ຺ປິຍກຸຏິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕມາ ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກາ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິຈ຺ຈາຫ ‘‘ອນຸຊານາມິ…ເປ… ວຈນໂຕ’’ຕິ. ອິທໍ ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘກປາຬິໍ (ມຫາວ. ໒໙໕) ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘໍ ສາວນາ ອຸສ຺ສາວນາ, ອຸສ຺ສາວນາ ອນ຺ໂຕ ຍສ຺ສາ ກປ຺ປິຍຠູມິຍາຕິ ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກາ. ຄາໂວ ນິສີທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄນິສາທິກາ, ໂຄ-ສທ຺ທູປປທ ນິ-ປຸພ຺ພສທ ວິສຣຓຄຕ຺ຍາວສາເນສູຕິ ຘາຕຸ. ຄຫປຕີຫິ ທິນ຺ນາຕິ ຄຫປຕິ, ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປຕຕິຍາຕປ຺ປຸຣິໂສຍໍ. ກມ຺ມວາຈາຍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ມຸຕີຕິ ເອວມິມາສໍ ວິຄ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖາຕິ ກປ຺ປິຍກຸຏິວິນິຈ຺ຉເຍ. ຕໍ ປນ ອວຕ຺ວາປີຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ອວຕ຺ວາປິ. ປິ-ສທ຺ເທນ ຕຖາວຈນມ຺ປິ ອນຸຊານາຕິ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຸຕ຺ເຕຕິ ເສສອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏີ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ. ສາຘາຣຓລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖານໍ ສາຘາຣຓໍ ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກກຸຏິກຣຓລກ຺ຂຓໍ. ຈຍນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸໍ. ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຍໂຕ ອິຏ຺ຐກໂຕ ສິລໂຕ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑໂຕ ວາ ປຏ຺ຐາຍ. ປຐມິຏ຺ຐກາທີນໍ ເຫຏ຺ຐາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ປຐມິຏ຺ຐກາທີນໍ ເຫຏ຺ຐາຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາປິຍມານາ ອິຏ຺ຐກາທໂຍ ຠູມິຄຕິກຕ຺ຕາ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ຠູມິຍໍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຐປິຍມານາ ຖມ຺ຠາ ກສ຺ມາ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຖມ຺ຠາ ປນ…ເປ… ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ.
ສງ຺ຆສນ຺ຕກເມວາຕິ ¶ ວາສຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ສງ຺ຆິກເສນາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕກນ຺ຕິ ວາສຕ຺ຖາຍ ເອວ ກຕໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລິກເສນາສນໍ.
໑໐໒. ມຸຂສນ຺ນິຘີຕິ ອິມິນາ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖທຸກ຺ກຏເມວ ທີເປຕິ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໙໕) ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ຕໍ ປນ ອວຕ຺ວາປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ຕຖາວຈນມ຺ປິ ອນຸຊານາຕິ. ອຏ຺ຐກຖາສູຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາວິຣຫິຕາສຸ ເສສຏ຺ຐກຖາສຸ. ສາຘາຣຓລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍ ສຫ ສພ຺ພຏ຺ຐກຖານໍ ສມານໍ. ຈຍນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸໍ. ¶ ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຍໂຕ ອິຏ຺ຐກາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈຍໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸກາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຖມ຺ຠາ ປນ ອຸປຣິ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ອິຏ຺ຐກປາສາຓາ ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຏ຺ຐາປິຍມານາປິ ຍທິ ຈຍໂຕ, ຠູມິໂຕ ວາ ເອກງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.
ອາຣາໂມຕິ ອຸປຈາຣສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສກໂລ ວິຫາໂຣ. ເສນາສນານີຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຕິຓກຸຏິອາທິການິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິວາສເຄຫານິ. ວິຫາຣໂຄນິສາທິກາ ນາມາຕິ ເສນາສນໂຄນິສາທິກາ ນາມ. ເສນາສນານິ ຫິ ສຍໍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕານິປິ ອາຣາມປຣິກ຺ເຂປາຠາເວນ ‘‘ໂຄນິສາທິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ອຸປຑ຺ຒປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕປີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕໂຕ ອູນປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ນາມ, ຕສ຺ມາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸປຑ຺ຒາທິປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ. ກປ຺ປິຍກຸຏິ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຄນິສາທິກາຍ ອຠາເວນ ເສສກປ຺ປິຍກຸຏີສຸ ຕີສຸ ຍາ ກາຈິ ກປ຺ປິຍກຸຏິ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ເຕສໍ ເຄຫານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູນໍ ວາສຕ຺ຖາຍ ກຕມ຺ປິ ຍາວ ນ ເທນ຺ຕິ, ຕາວ ເຕສໍ ສນ຺ຕກໍເຍວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິຫາຣໍ ¶ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ວາສຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ເຄຫໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຄຫນ຺ຕິ ນິວາສເຄຫໍ. ຕທຎ຺ຎໍ ປນ ອຸໂປສຖາຄາຣາທິ ສພ຺ພໍ ອນິວາສເຄຫໍ ຈຕຸກປ຺ປິຍຠູມິວິມຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈມີ ກປ຺ປິຍຠູມິ. ສງ຺ຆສນ຺ຕເກປິ ຫິ ເອຕາທິເສ ເຄເຫ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາຣາມຏ຺ເຐປິ ອພ຺ໂຠກາເສ ວິຍ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖາທິໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ເຍນ ເກນຈິ ຉນ຺ເນ ປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ຈ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ນິວາສເຄເຫ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖາທິໂທໂສ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສງ຺ຆິກໍ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ກິຎ຺ຈາປິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປນ ສງ຺ຆິກໍ ປຸຄ຺ຄລິກຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ, ຕາສໍ ສງ຺ຆິກໍ ປຸຄ຺ຄລິກຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄິຫິສນ຺ຕກຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ມຸຂສນ຺ນິຘີຕິ ອນ຺ໂຕສນ຺ນິຫິຕໂທໂສ ຫິ ມຸຂປ຺ປເວສນນິມິຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ, ນາຎ຺ຎຖາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມຸຂສນ຺ນິຘີ’’ຕິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໒໙໕) ວຸຕ຺ໂຕຕິ.
ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຂຓ຺ຑາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຸປຑ຺ຒໂຕ ອຘິກໍ ຂຓ຺ຑາ ໂຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພສ຺ມິໍ ຉທເນ ວິນຏ຺ເຐຕິ ຕິຓປຓ຺ຓາທິວສ຺ສປຣິຕ຺ຕາຍເກ ຉທເນ ວິນຏ຺ເຐ. ໂຄປານສີນໍ ປນ ອຸປຣິ ວລ຺ລີຫິ ພທ຺ຘທຓ຺ເຑສຸ ຐິເຕສຸປິ ¶ ຊຫິຕວຕ຺ຖຸກາ ໂຫນ຺ຕິ ເອວ. ປກ຺ຂປາສກມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ຕິຓ຺ຓໍ ໂຄປານສີນໍ ອຸປຣິ ຐິຕຕິຓປຓ຺ຓາທິຉທນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ.
໑໐໓. ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ວຸຕ຺ຖມ຺ປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທິນ຺ເນ ກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ສາເປກ຺ຂທານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນ຺ໂຕປກ຺ກສາມໍປກ຺ເກສຸ ປນ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕປກ຺ກໍ ສາມໍປກ຺ກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອນ຺ໂຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕປກ຺ກໍ ¶ ສາມໍປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ອນ຺ໂຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕປກ຺ກໍ ອຎ຺ເຎຫິ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ອນ຺ໂຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ພຫິປກ຺ກໍ ສາມໍປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ພຫິ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕປກ຺ກໍ ສາມໍປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ອນ຺ໂຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ພຫິປກ຺ກໍ ອຎ຺ເຎຫິ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ພຫິ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕປກ຺ກໍ ອຎ຺ເຎຫິ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ພຫິ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ພຫິປກ຺ກໍ ສາມໍປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ພຫິ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຸຕ຺ຖໍ ພຫິປກ຺ກໍ ອຎ຺ເຎຫິ ປກ຺ກໍ, ຕຎ຺ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໗໔) ວຈນໂຕ ເອກໍ ຕິຣາປຕ຺ຕິກໍ, ຕີຓິ ທຸຣາປຕ຺ຕິການິ, ຕີຓິ ເອກາປຕ຺ຕິການິ, ເອກໍ ອນາປຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ອຏ຺ຐ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ວຸຕ຺ຖໍ. ອນ຺ໂຕປກ຺ເກປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສາມໍປກ຺ກນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາມິສໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ກປ຺ປິຍຠູມິວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ເອກູນວີສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໒໐. ປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໑໐໔. ເອວໍ ¶ ກປ຺ປິຍຠູມິວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ຂາທນີຍາທິປຏິຄ຺ຄາໂຫ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຂາທິຍເຕຕິ ຂາທນີຍໍ, ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ໂຠຊນານິ ສພ຺ພສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ໂຠຊນີຍໍ ¶ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ປຏິຄ຺ຄາໂຫ, ຂາທນີຍາທີນໍ ປຏິຄ຺ຄາໂຫ ຂາທນີຍາທິປຏິຄ຺ຄາໂຫ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຂາທນີຍສ຺ສ ວາ ໂຠຊນີຍສ຺ສ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈສຸ ອງ຺ເຄສຸ ອຸຈ຺ຈາຣຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸກ຺ຂິປນມຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕພ຺ພຠາຣສ຺ສ ປມາຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ຕາທິເສນ ປຸຣິເສນ ອນຸກ຺ຂິປນີຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ຫຕ຺ຖປາໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ອາສນ຺ນຠາວໍ. ເຕເນວ ຈ ທູເຣ ຐຕ຺ວາ ອຠິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທີເປຕິ. ອຠິຫາໂຣຕິ ປຣິຓາມິຕຠາໂວ, ເຕນ ຈ ຕຕ຺ຣຏ຺ຐກາທີສຸ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ເທໂວ ວາ’’ຕິອາທິນາ ທາຍກໂຕ ປໂຍຄຕ຺ຕຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຕຎ຺ເຈ’’ຕິອາທິນາ ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕ ປໂຍຄທ຺ວຍໍ ທສ຺ເສຕິ.
ອິທານິ ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອງ຺ເຄສຸ ຫຕ຺ຖປາສສ຺ສ ທຸຣາຊານຕາຍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖິ’’ຈ຺ຈາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ໂຖ ຫຕ຺ຖປາໂສ ນາມາຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ຕສ຺ສ ໂອຣິມນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອາກາເສ ອຸຊຸໍ ຐຕ຺ວາ ປເຣນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອາສນ຺ນງ຺ຄຠູຕປາທຕລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ຖປາໂສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ນ ສີສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂອຣິມນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ປວາຣຓສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ‘‘ສເຈ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອາສນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ຉິມນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິນາ ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ອາສນ຺ນງ຺ຄສ຺ສ ປາຣິມນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ອາກາເສ ຐິຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ອາສນ຺ນງ຺ຄຠູຕປາທຕລສ຺ສ ປາຣິມນ຺ຕຠູຕໂຕ ປຓ຺ຫິປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ທາຍກສ຺ສ ປນ ໂອຣິມນ຺ຕຠູຕໂຕ ປາທງ຺ຄຸລສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຍນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ຖປາໂສ ¶ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ຠູມິຍໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸສ຺ສີສເກ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອາສນ຺ນສີສງ຺ຄສ຺ສ ປາຣິມນ຺ຕຠູຕໂຕ ຄີວນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ຫຕ຺ຖປາໂສ ມິນິຕພ຺ໂພ, ນ ປາທຕລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເອວໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທາເນປິ ຍຖານຸຣູປໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍໍ ອາສນ຺ນຕຣໍ ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ຫິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກລ຺ລໂກຕິ ຄິລາໂນ ສຫຕ຺ຖາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຸເຂນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໖໕) ປນ ‘‘ອກລ຺ລໂກຕິ ຄິລາໂນ ຄເຫຕຸໍ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອເຕນ ອກລ຺ລໂກຕິ ຄິລາໂນ ວາ ອຖ ວາ ຄເຫຕຸໍ ອກລ຺ລໂກ ອສມຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈປິ ນຕ຺ຖຸກຣຓິຍໍ ທີຍມານໍ ນາສາປຸເຏນ ອກລ຺ລໂກ ວາ ມຸເຂນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ.
໑໐໕. ເອກເທເສນາປີຕິ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ເຕນ.
ຕຎ຺ເຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສພ຺ພໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ເວຓຸໂກຏິຍໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ຠູມິຍໍ ຐິຕເມວ ຆຏໍ ທາຍເກນ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐຕ຺ວາ ‘‘ຆຏໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ເວຓຸໂກຏິຍາ ຄຫຓວເສນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸຠຍໂກຏິພທ຺ຘໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອປີເຬຕ຺ວາ ປກຕິຍາ ປີຬິຍມານໍ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຠິຫາໂຣ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ປີຬິຍມານໍ ອຸຈ຺ຉຸໂຕ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ ຣສໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂທຓິກາຍ ສຍໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ມຊ຺ເຌ ອາວຣິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕມ຺ປິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫຓສຎ຺ຎາຍາຕິ ‘‘ມຎ຺ຈາທິນາ ປຏິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປາທິຕສຎ຺ຎາຍ, ອິມິນາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວາຈາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ຍຕ຺ຖ ¶ ກຕ຺ຖຈິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ, ປເທເສສຸ ວາ. ອສໍຫາຣິເມ ຜລເກຕິ ຖາມມຊ຺ຌິເມນ ອສໍຫາຣິເຍ. ‘‘ຕິນ຺ຕິຓິກາທິປຓ຺ເຓສູຕິ ວຈນໂຕ ສາຂາສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ຣຸຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໒໖໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ໂປຣາຓຏີກາຍມ຺ປິ ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ‘‘ຠູມິຍໍ ອຕ຺ຖເຕສຸ ສຸຂຸເມສຸ ຕິນ຺ຕິຓິກາທິປຓ຺ເຓສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຕິນ຺ຕິຓິກາທິປຓ຺ຓານໍ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຐປິຕອາມິສສ຺ສ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ ຠູມິຍໍ ຐປິຕສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕິນ຺ຕິຓິກາທິສາຂາສຸ ຐປິເຕປິ ເອວເມວ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສາຂາສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ກິຣິຍາປທສ຺ສ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິ ເຫຕຸປຣິເຍສເນ ສຕິ ນ ອຎ຺ຎໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ, ‘‘ສຸຂຸເມສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິເສສນປທໍເຍວ ເຫຕຸມນ຺ຕວິເສສນໍ ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ຕິນ຺ຕິຓິກປຓ຺ຓາທີສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕິ, ກສ຺ມາ? ເຕສໍ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ. ອຎ຺ເຎສຸ ປນ ປທຸມິນີປຓ຺ຓາທີສຸ ຣຸຫຕິ, ກສ຺ມາ? ເຕສໍ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາຕິ ເຫຕຸຜລສມ຺ພນ຺ໂຘ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ທິສ຺ສຕິ ¶ , ຕສ຺ມາ ‘‘ຕເທຕໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ນ ຫິ ຕານິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ຖານີຕິ ມຫນ຺ເຕສຸ ປນ ປທຸມິນີປຓ຺ຓາທີສຸ ຣຸຫຕີ’’ຕິ.
໑໐໖. ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຸຎ຺ຉິເຕປິ ຣຊນຈຸຓ຺ຓາສງ຺ກາຍ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນາສຕິ. ຕໍ ປນາຕິ ປຕິຕຣຊໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຄຫິຕປິຓ຺ຑປາຕໍ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທຸຣູປຈິຓ຺ຓາທິໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ປຸພ຺ພາໂຠຄສ຺ສ ອນຸຣູປວເສນ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຕ຺ວາ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ປຣສນ຺ຕກໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອທຕ຺ວາປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິປິ ວິນຍທຸກ຺ກຏສ຺ສ ປຣິຫາຣາຍ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ຄຫິເຕປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເທຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເທຕິ. ກຎ຺ຊິກນ຺ຕິ ຂີຣຣສາທິໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທ຺ຣວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຸນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖໂຕ ອໂມເຈນ຺ເຕເນວາ’’ຕິ. ອາລຸເຬນ຺ຕານນ຺ຕິ ອາໂລເຬນ຺ຕານໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ອາຫຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຐປິຕຕ຺ຕາ ອຠິຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ໂຕ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ.
໑໐໗. ປຐມຕຣໍ ອຸຬຸງ຺ກໂຕ ເຖວາ ປຕ຺ເຕ ປຕນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍຖາ ປຐມຕຣໍ ປຕິຕເຖເວ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ອາກິຣິຕ຺ວາ ອປເນນ຺ຕານໍ ປຈ຺ຉາ ປຕິຕເຖເວປິ ອຠິຫຏຕ຺ຕາ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈຣຸເກນາຕິ ຂຸທ຺ທກຠາຊເນນ. ‘‘ອຠິຫຏຕ຺ຕາຕິ ທີຍມານກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຕ຺ວາ ອປນຍນກາເລ ປນ ຉາຣິກາ ວາ ພິນ຺ທູນິ ວາ ປຕນ຺ຕິ, ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ອຠິຫາຣສ຺ສ ວິຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຖາ ນ ປຕຕິ, ຕຖາ ອປເນສ຺ສາມີຕິ ປຏິຫຣນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ປກຕິສຎ຺ຎາຍ ອປເນນ຺ເຕ ອຠິຫາໂຣ ນ ຉິຊ຺ຊຕິ, ສຸປຕິຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ຫິ ຕໍ ໂຫຕິ. ມຸຂວຏ຺ຏິຍາປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຠິຫຣິຍມານສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ອຸປຣິຠາເຄ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ຜຸສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປາເທນ ເປລ຺ເລຕ຺ວາຕິ ປາເທນ ‘‘ປຏິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ວຈນມຕ຺ຕເມວາຕິ ປຏິພທ຺ຘໍ ປຏິພທ຺ຘປຏິພທ຺ຘນ຺ຕິ ສທ຺ທມຕ຺ຕເມວ ນານໍ, ກາຍປຏິພທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວຈນໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອສ ນໂຍຕິ ‘‘ປຏິພທ຺ຘປຏິພທ຺ຘມ຺ປິ ກາຍປຏິພທ຺ຘເມວາ’’ຕິ ອຍໍ ນໂຍ. ຕຖາ ຈ ຕຕ຺ຖ ກາຍປຏິພທ຺ເຘ ຕປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.
ເຕນ ອາຫຣາເປຕຸນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິກໍ ຄຕໍ, ຕໍ ‘‘ອິຘ ນໍ ອາເນຫີ’’ຕິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ¶ ເຕນ ອາຫຣາເປຕຸໍ ອິຕຣສ຺ສ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ¶ ປຣິໂຠໂຄ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ຕສ຺ມາ. ຕໍ ທິວສໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫິຕກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນາມສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອທິນ຺ນມຸຂທ຺ວາຣາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຕທເຫວ ສາມໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທເຫວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປນ ປຸນທິວສາທີສຸ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.
໑໐໘. ຂີຍນ຺ຕີຕິ ຂຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຈຸຓ຺ເຓຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓາປຕ຺ຕິໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຕ຺ຖເກນາຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສຕ຺ຖເກນ. ນວສມຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ເອເຕເນວ ອຸຈ຺ຉຸອາທີສຸ ອຠິນວລຄ຺ຄຕ຺ຕາ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ສນ຺ນິຘິໂທສາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄຫິຕປຈ຺ຈຍາ, ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ວາ ໂທໂສ ນ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ຕໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິມິນາ ຈ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ທິນ຺ນໍ ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ປຕ຺ຕສມ຺ມກ຺ຂນາທິອຕ຺ຖໍ ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕເຕລາທິໍ ສເຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ປນ ສາມໍ ຄຫິຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອທິນ຺ນມຸຂທ຺ວາຣາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ທິນ຺ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ສິງ຺ຄີໂລຓກປ຺ໂປ ວິຍ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣຓມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ຣຸຫຓໂຕ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖມ຺ປິ ສເຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ທິນ຺ນໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວາ’’ຕິ ¶ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ອິຘ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ທິນ຺ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ. ‘‘ນ ຫິ ຕໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ຄຫິຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ຍທິ ເອວໍ ປຎ຺ຈສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓງ຺ເຄສຸ ‘‘ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວິເສສນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຏິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຫິ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວິສຸໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຕຎ຺ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຍນ ວາ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສຕິປິ ¶ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ‘ນ ຫິ ຕໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣນ຺ຕີ’ຕິ ອິຘ ອປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣເຓ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓງ຺ເຄສຸ ປຎ຺ຈສຸ ສມິທ຺ເຘສຸ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ຄຫິຕເມວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ເພສຸເຍວ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕເຕລາທິໍ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸທຸກ຺ຂລມຸສລາທີນິ ຂີຍນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທຸກ຺ຂລມຸສລານໍ ຂເຍນ ປິສິຕໂກຏ຺ຏິຕເຠສຊ຺ເຊສຸ ສເຈ ອາຄນ຺ຕຸກວຓ຺ໂຓ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສຸທ຺ຘໍ ອຸທກໍ ໂຫຕີຕິ ຣຸກ຺ຂສາຂາທີຫິ ຄຬິຕ຺ວາ ປຕນອຸທກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.
໑໐໙. ປຕ຺ໂຕ ວາສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປຕ຺ຕຄຕໍ ຉຸປິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ລຄ຺ເຄນ ອາມິເສນ ໂທສາຠາວຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມວ ປຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ສາມເຓຣສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕຕິ…ເປ… ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານກຣຓໂຕ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕິ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ປນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຄຫຓສມເຍເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ¶ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ. ເກສຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖາຍ ຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ປກ຺ຂິປນ຺ເຕປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີຕິ ສຍເມວ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐປນໂຕ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນເນວ ຐປິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຠາວໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາມເຓຣ…ເປ… ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເກສຎ຺ຈີຕິອາທີສຸ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຕ຺ຖຈິ ຐປິຍມານມ຺ປິ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ເອວ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕິ, ອຖ ໂຂ ຠາຊເນ ປຕິຕເມວ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ. ຠາຊນຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຸນທິວສຕ຺ຖາຍ ອເປກ຺ຂິຕເມວາຕິ ຕຄ຺ຄຕມ຺ປິ ອາມິສໍ ທຸທ຺ໂຘຕປຕ຺ຕຄຕໍ ວິຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕີຕິ ສງ຺ກາຍ ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອີທິເສສຸ ຫິ ຍຸຕ຺ຕິ ນ ຄເວສິຕພ຺ພາ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.
໑໑໐. ປຕ຺ຕຄຕາ ຍາຄູຕິ ອິມິນາ ປຕ຺ຕມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ຜຸຏ຺ເຐປິ ກຸເຏ ຍາຄຸ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາ, ອຸຄ຺ຄຫິຕາ ວາ ນ ໂຫຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນິຈ຺ຉາຍ ຜຸຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາໂຣເປຕີຕິ ຫຕ຺ຖໍ ຜຸສາເປຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫຓູປຄໍ ຠາຣໍ ນາມ ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອຸກ຺ເຂປາຣຫໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ອຎ຺ເຎນ ຫຕ຺ເຖນ ປິທຫນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ນ ປິທຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໖໕) ປນ ‘‘ນ ¶ ປິທຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປນ ອິຕເຣນ ຫຕ຺ເຖນ ປິທຫໂຕ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມ຺ປິ ວາ ອຜຸສິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປິຘານໍ ປາເຕນ຺ຕສ຺ສ ນ ໂທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
໑໑໑. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຉາຍຕ຺ຖາຍ ອຸປຣິ ຘາຣິຍມານາ ມຫາສາຂາ ເຍນ ເກນຈິ ຉິຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄຣຊໍ ມຸເຂ ປາເຕຍ຺ຍ ວາຕິ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.
ມຈ຺ຉິກວາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສເຈປິ ສາຂາຍ ລຄ຺ຄຣຊໍ ປຕ຺ເຕ ປຕຕິ, ສຸເຂນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ສາຂາຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມວິຘ ປຏິຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ມູລປຏິຄ຺ຄຫຓເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ມຈ຺ຉິກວາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຈນມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຸຓ຺ຑເກຕິ ມຫາຆເຏ. ຕສ຺ມິມ຺ປີຕິ ຈາຏິຆເຏປິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາຕິ ຕເມວ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ຠຓ຺ຑໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ຄາຫາເປຕ຺ວາ.
ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ທຸຕິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສາຕິ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຖາ’’ຕິ ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈ຺ຈຊາເປຕ຺ວາ ທຸຕິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເທຕິ. ຕຸຍ຺ຫໍ ຍາຄຸໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນປິ ປຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ເທຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ສາມເຓໂຣ’’ຕິອາທິປຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕນກຖາຍໍ. ກາຣຓໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ມາຕຸອາທີນໍ ເຕລາທີນິ ຫຣນ຺ໂຕ ຕຖາຣູເປ ກິຈ຺ເຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ອປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລຠຕິ, ເອວມິຘ ປຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕນໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກສ຺ມາ ນ ລຠຕີຕິ ກາຣຓໍ ວີມໍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ສາມເຓເຣຫິ ຄຫິຕຕຓ຺ຑຸເລສຸ ປຣິກ຺ຂີເຓສຸ ອວສ຺ສໍ ອມ຺ຫາກໍ ສາມເຓຣາ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ມາຕາປິຕູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ປນ ຉາຍຕ຺ຖາຍ ວາ ຄຫເຓ ປຣິໂຠຄາສາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ມາຕາປິຕູນມຕ຺ຖາຍ, ເຕລາທິໍ ຫຣໂຕປິ ຈ;
ສາຂໍ ຉາຍາທິອຕ຺ຖາຍ, ອິມສ຺ສ ນ ວິເສສຕາ.
‘‘ຕສ຺ມາ ຫິສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ, ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ ຕຸ ກາຣຓໍ;
ຕສ຺ສ ສາລຍຠາວໍ ຕຸ, ວິເສສໍ ຕກ຺ກຍາມຫ’’ນ຺ຕິ.
ອິທເມເວຕ຺ຖ ¶ ¶ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ອວສ຺ສໍ ຕຖາວິຘວິຕກ຺ກຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ເອຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸນ຺ຕິ. ມາຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຫຣເຓ ປນ ນາວສ຺ສໍ ຕຖາວິຘວິຕກ຺ກຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສກ຺ກາ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸໍ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕຕ຺ຖ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສເຈ ປນ ສກ຺ໂກຕິ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸໍ, ຕໂຕ ລທ຺ຘໍ ຂາທິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໖໕) ປນ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ປຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕເນ. ກາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ສາມເຓຣາ ອິໂຕ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ເທນ຺ຕີຕິ ວິຕກ຺ໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ປນ ຕາທິໂສ ວິຕກ຺ໂກ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ອປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາປິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
໑໑໒. ນິຈ຺ຈາເລຕຸນ຺ຕິ ຈາເລຕ຺ວາ ປາສາຓສກ຺ຂຣາທິອປນຍນໍ ກາຕຸໍ. ອຸທ຺ຘນໍ ອາໂຣເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນຄ຺ຄິກໍ ອຸທ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘເນ ປຈ຺ຈມານສ຺ສ ອາລຸຬເນ ອຸປຣິ ອປກ຺ກຕຓ຺ຑຸລາ ເຫຏ຺ຐາ ປວິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາມໍປາກຎ຺ເຈວ ໂຫຕີ’’ຕິ.
໑໑໓. ອາຘາຣເກ ປຕ຺ໂຕ ຐປິໂຕຕິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕາມິໂສ ປຕ຺ໂຕ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ຐປິໂຕ. ຈາເລຕີຕິ ວິນາ ກາຣຓໍ ຈາເລຕິ, ສຕິປິ ກາຣເຓ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິໂຠຄາຣຫໍ ຈາເລຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອມນຸສ຺ສິກາພາເຘ ອາມກມໍສໍ ອາມກໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໔) ຕາທິເສ ອາພາເຘ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອາມກມໍສປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ‘‘ອາມກມໍສປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຕໂນ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສີຫວິຆາສາທິໍ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກ຺ໂກຕິ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸນ຺ຕິ ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເທຕີ’’ຕິ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ¶ , ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ມຍາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ສເຈ ປນ ມູເລປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຄເຫຕ຺ວາ ຄເຕ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ທເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສເຈ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.
໑໑໔. ໂກຏ຺ຐາເສ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ສາມເຓຣາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິຕໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ສພ຺ເພສໍ ສມເກ ໂກຏ຺ຐາເສ ກໂຣຕິ. ຄຫິຕາວເສສນ຺ຕິ ສາມເຓເຣຫິ ຄຫິຕໂກຏ຺ຐາສໂຕ ອວເສສໍ. ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອິທໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ. ອິຘ ຄຫິຕາວເສສໍ ນາມ ເຕນ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຸນ ຐປິຕໍ.
ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ¶ ຕທຫຸ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ເຕເນວ ‘‘ຍາວກາລິເກນ ຍາວຊີວິກສໍສຄ຺ເຄ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ປຸຣິມທິວເສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕາ ໂຫຕິ, ສາມິເສນ ມຸເຂນ ຕສ຺ສາ ວຏ຺ຏິຍາ ຘູມໍ ປິວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສມຸທ຺ໂທທເກນາຕິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕສມຸທ຺ໂທທເກນ.
ຫິມກຣກາ ນາມ ກທາຈິ ວສ຺ໂສທເກນ ສຫ ປຕນກາ ປາສາຓເລຂາ ວິຍ ຆນີຠູຕາ ອຸທກວິເສສາ, ເຕສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທກຄຕິກາ ເອວາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ກຕກຏ຺ຐິ ອຸທກໍ ປສາເທຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອພ຺ໂພຫາຣິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕາປຕ຺ຕີຫິ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ, ວິກາລໂຠຊນາປຕ຺ຕີຫິປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ລຄ຺ຄຕີຕິ ສຸກ຺ເຂ ມຸເຂ ຈ ຫຕ຺ເຖ ຈ ມຕ຺ຕິກາວຓ຺ຓໍ ທສ຺ເສນ຺ຕໍ ລຄ຺ຄຕິ. ພຫລນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖມຸເຂສຸ ອລຄ຺ຄນກມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ.
ວາສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຣຓຸຂີຣາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ປານີຍໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕ຺ວາ. ສເຈ ປນ ປີຕາວເສສກໍ ຕຕ຺ເຖວ ອາກິຣິສ຺ສາມີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຸນ ປຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ¶ ນຕ຺ຖິ. ອາກິຣຕິ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜຣສສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ວິຍູຫິຕ຺ວາ, ອປເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
໑໑໕. ມຫາຠູເຕສູຕິ ປາຓສຣີຣສນ຺ນິສ຺ສິເຕສຸ ປຖວີອາທິມຫາຠູເຕສຸ. ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ສຣີຣສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອກປ຺ປິຍມໍສານຸໂລມຕາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິໍ ນ ຊເນຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຕຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໂຕ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕຕິ. ‘‘ຣຸກ຺ຂໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຕ຺ຕິກຕ຺ຖາຍ ປຖວິໍ ຂຓິຕຸໍ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມູລປຓ຺ຓາທິວິສເຠສຊ຺ຊໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຉາຣິກໍ ອກຕ຺ວາປິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ວີສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໒໑. ປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໑໑໖. ເອວໍ ¶ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ປຏິກ຺ເຂປປວາຣຓາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຏິກ຺ຂິປນໍ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປວາຣິຍເຕ ປວາຣຓາ, ປຏິເສຘນນ຺ຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ປຏິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕາ ປວາຣຓາ ປຏິກ຺ເຂປປວາຣຓາ. ອຖ ວາ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ປວາຣຓາ ປຏິກ຺ເຂປປວາຣຓາ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ໂຠຊເນ ອຠິຫເຏ ປຏິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕາ ປວາຣຓາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
໑໑໗. ຍໍ ອສ຺ນາຕີຕິ ຍໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ອມ຺ພິລປາຍາສາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຂີຣປາຍາສາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອມ຺ພິລປາຍາສຄ຺ຄຫເຓນ ¶ ຕກ຺ກາທິອມ຺ພິລສໍຍຸຕ຺ຕາ ຆນຍາຄຸ ວຸຕ຺ຕາ. ຂີຣປາຍາສຄ຺ຄຫເຓນ ຂີຣສໍຍຸຕ຺ຕາ ຍາຄຸ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ປວາຣຓໍ ຊເນຕີຕິ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນາປຕ຺ຕິນິພນ຺ຘນໍ ປຏິກ຺ເຂປໍ ສາເຘຕິ. ກໂຕປິ ປຏິກ຺ເຂໂປ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນາປຕ຺ຕິນິພນ຺ຘໂນ ນ ໂຫຕິ, ອກຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປວາຣຓໍ ນ ຊເນຕີ’’ຕິ.
‘‘ຍາຄຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ປວາຣຓຊນກຍາຄຸຍາປິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ປວາຣຓໍ ຊເນຕິເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປຣໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ນ ສເມຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ – ເຫຏ຺ຐາ ອຍາຄຸເກ ນິມນ຺ຕເນ ອຸທກກຎ຺ຊິກຂີຣາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ມທ຺ທິຕໍ ຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ. ‘‘ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວິສຸໍ ຍາຄຸຍາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕີຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຂີຣາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ມທ຺ທິຕໍ ຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍາຄຸຍາວ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ປຣໂຕ ‘‘ເຍນາປຸຈ຺ຉິໂຕ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນປິ ສໍສນ຺ທຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ຄຓ຺ຐິປເທສຸເຍວ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ນ ສເມຕີຕິ. ສເຈ…ເປ… ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓສ຺ສ ມຈ຺ຉມໍສຂຓ຺ຑສ຺ສ ນຫາຣຸໂນ ວາ ສພ຺ຠາວມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕາຫີຕິ ປຸຖຸກາຫິ.
ສາລິວີຫິຍເວຫິ ກຕສຕ຺ຕູຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ ປນ ຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກໂຕປິ ສຕ຺ຕຸເຍວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກງ຺ຄຸວຣກ…ເປ… ສຕ຺ຕຸສງ຺ຄຫເມວ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຕຸໂມທໂກຕິ ສຕ຺ຕຸໂຍ ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ¶ ກໂຕ ອປກ຺ໂກ ສຕ຺ຕຸຄຸໂຬ ¶ . ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໓໘-໒໓໙) ປນ ‘‘ສຕ຺ຕຸໂມທໂກຕິ ສຕ຺ຕຸໍ ເຕເມຕ຺ວາ ກໂຕ ອປກ຺ໂກ, ສຕ຺ຕຸໍ ປນ ປິສິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ປູວໍ ກຕ຺ວາ ປຈນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ປວາເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ວິປ຺ປກຕໂຠຊນຠາວສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ມຸເຂ ສາສປມຕ຺ຕມ຺ປິ…ເປ… ນ ປວາເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສເຈ ສງ຺ຆິກໍ ລາຠໍ ອຕ຺ຕໂນ ອປາປຸຓນ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ວາ ອຊານິຕ຺ວາ ວາ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພສ຺ເສວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອລຊ຺ຊິສນ຺ຕກໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕປິ ນ ປວາເຣຕິ. ອວຕ຺ຖຸຕາຍາຕິ ອນຕິຣິຕ຺ຕາປຕ຺ຕິສາຘິກາຍ ປວາຣຓາຍ ອວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ. ເອເຕນ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພສ຺ເສວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວໍ ທີເປຕິ. ຍຎ຺ຫິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ປວາຣຓາຍ ອວຕ຺ຖູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.
໑໑໘. ອາສນ຺ນຕຣໍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ໂອນມິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ ອາສນ຺ນຕຣໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ໂອຣິມນ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ.
ອຸປນາເມຕີຕິ ອິມິນາ ກາຍາຠິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປນາເມຕ຺ວາຕິ ອຠິມຸຂໍ ຫຣິຕ຺ວາ. ອິທໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ວທຕີຕິ ກິຎ຺ຈິ ອປນາເມຕ຺ວາ ວທຕິ. ເກວລໍ ວາຈາຠິຫາຣສ຺ສ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຄຓ຺ຫຖາຕິ ຄເຫຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິ ຐິຕສ຺ສ ສຕິປິ ທາຕຸກາມຕາຠິຫາເຣ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ທູຣຠາເວເນວ ປວາຣຓາຍ ອຠາວໂຕ ເຖຣສ຺ສປິ ທູຣຠາວມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວາຣຓາຍ ອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ທູຣຠາວໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ, ນ ປນ ເຖຣສ຺ສ ອຠິຫາຣສມ຺ຠວໂຕ. ສເຈປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິໂຕ ¶ ໂຫຕິ, ກິຎ຺ຈິ ປນ ອວຕ຺ວາ ອາຘາຣຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ອຠິຫາໂຣ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ທູຕສ຺ສ ຈ ອນຠິຫຣຓໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄເຕນ ‘ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຠິຫາໂຣ ນາມ ໂຫຕີຕິ ‘ສເຈ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ປວາຣຓາ ໂຫຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈິປິ ອຸປນາເມຕ຺ວາ ‘ອິມໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ ວາຈາຠິຫາຣສ຺ສ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.
ປຣິເວສນາຍາຕິ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ. ອຠິຫຏາວ ໂຫຕີຕິ ປຣິເວສເກເນວ ອຠິຫຏາ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ¶ ທາຕຸກາມຕາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕິເຍວ. ກສ຺ມາ? ທາຕຸກາມຕາຍ ອຠິຫຏຕ຺ຕາ, ‘‘ຕສ຺ມາ ສາ ອຠິຫຏາວ ໂຫຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ‘‘ທາຕຸກາມາຠິຫາເຣ ສຕິ ເກວລໍ ‘ທສ຺ສາມີ’ຕິ ຄຫຓເມວ ອຠິຫາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ‘ທສ຺ສາມີ’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕປິ ອຄຓ຺ຫນ຺ເຕປິ ທາຕຸກາມຕາຠິຫາໂຣວ ອຠິຫາໂຣ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄຫຓສມເຍ ວາ ອຄ຺ຄຫຓສມເຍ ວາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ອສຕິ ທາຕຸກາມຕາຠິຫາເຣ ຄຫຓສມເຍປິ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຏຈ຺ຉຸນາ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ເອວ ອຠິຫຏຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຠິຫຏາວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ເຕຕິ ຠາຊນໂຕ ວິໂຍຊິຕມຕ຺ເຕ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມຠາເຣປີຕິ ປຣິເວສກສ຺ສ ຈ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ຠຕ຺ຕປຈ຺ຉິຠາຣຄ຺ຄຫເຓ ສມ຺ຠູເຕປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
໑໑໙. ຣສໍ ຄຓ຺ຫຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລໍ ມໍສຣສສ຺ສ ອປວາຣຓາຊນກສ຺ສ ນາເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນ ¶ ໂຫຕິ. ມຈ຺ຉຣສນ຺ຕິອາທີສຸ ມຈ຺ໂຉ ຈ ຣສຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ, ວຕ຺ຖຸໂນປິ ຕາທິສຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ. ‘‘ອິທໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິປິ ອວຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ອຠິຫຏໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕປິ ໂຫຕິ ເອວ.
ກຣມ຺ພໂກຕິ ມິສ຺ສກາຘິວຈນເມຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ພຫູຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ‘‘ກຣມ຺ພໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ສເຈປິ ມໍເສນ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕ ໂຫຕິ, ‘‘ກຣມ຺ພກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອປວາຣຓາຣຫສ຺ສ ນາເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ມໍສກຣມ຺ພກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ມໍສມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປວາຣຓາວ ໂຫຕິ.
໑໒໐. ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຕ຺ຖຸໂນ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎາຍ ປຏິກ຺ເຂປໂຕປິ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປວາຣຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ອຍາຄຸເກ ນິມນ຺ຕເນ ອຸທກກຎ຺ຊິກຂີຣາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ມທ຺ທິຕໍ ຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ, ‘ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວິສຸໍ ຍາຄຸຍາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ‘‘ເຍນາປຸຈ຺ຉິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ກາຣຓໍ ປເນຕ຺ຖ ທຸທ຺ທສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອເກ ຕາວ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ຍາຄຸມິສ຺ສກໍ ນາມ ຠຕ຺ຕເມວ ນ ໂຫຕິ, ຂີຣາທິກມ຺ປິ ໂຫຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ກຣມ຺ພເກ ວິຍ ປວາຣຓາຍ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘ຍາຄຸ ພຫຸຕຣາ ວາ ໂຫຕິ ສມສມາ ວາ ¶ , ນ ປວາເຣຕິ, ຍາຄຸ ມນ຺ທາ, ຠຕ຺ຕໍ ພຫຸຕຣໍ, ປວາເຣຕີ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສ’’ນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍາຄຸມິສ຺ສກໍ ນາມ ຠຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາຍ ເອວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘ອິຘ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສ’’ນ຺ຕິ.
ຍຖາ ¶ ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສໍ, ເອວໍ ປຣໂຕ ‘‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປວາຣຓປ຺ປໂຫນກສ຺ສ ອປ຺ປພຫຸຠາໂວ ປວາຣຓາຍ ຠາວາຠາວນິມິຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ຈຣຫິ ປວາຣຓາຊນກສ຺ສ ນາມ ຄຫຓເມເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ກຣມ຺ພເກນ ນ ສມາເນຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍມ຺ປິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕນ ສໍສນ຺ທິຍມານໍ ນ ສເມຕິ. ຍທິ ຫິ ມິສ຺ສກນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກເຍວ ຣຸຬ຺ຫໍ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ຍຖາ ‘‘ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ພຫຸຕຣໍ ວາ ສມໍ ວາ ອປ຺ປຕຣໍ ວາ ໂຫຕິ, ປວາເຣຕິເຍວ, ເອວໍ ‘‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອປ຺ປຕເຣປິ ຠຕ຺ເຕ ປວາຣຓາຍ ຠວິຕພ຺ພໍ ‘‘ມິສ຺ສກ’’ນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກເຍວ ຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ມິສ຺ສກນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກເຍວ ຣຸຬ຺ຫໂວຫາຣຕ຺ຕາ ອິທໍ ປນ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ມິສ຺ສກນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກ ຣຸຬ຺ຫໍ ນ ໂຫຕິ, ມິສ຺ສກຠຕ຺ຕໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ຍຖາ ອຍາຄຸເກ ນິມນ຺ຕເນ ຂີຣາທີຫິ ສມ຺ມທ຺ທິຕໍ ຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ມິສ຺ສກຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ອປ຺ປໍ ວາ ໂຫຕຸ, ພຫຸ ວາ, ປວາຣຓາ ເອວ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ມິສ຺ສກນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກ ຣຸຬ຺ຫໍ ວາ ໂຫຕຸ, ມິສ຺ສກໍ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕໍ ວາ, ອຸຠຍຖາປິ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ນ ສເມຕີຕິ ກິເມຕ຺ຖ ກາຣຓຈິນ຺ຕາຍ. ອີທິເສສຸ ປນ ຐາເນສຸ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓເນວ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໓໘-໒໓໙) ປນ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸໂນ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ‘ປວາຣິໂຕວ ໂຫຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ເຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕເມວ ໂຫຕິ, ປຏິກ຺ເຂໂປ ນຕ຺ຖິ. ອຍເມຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ‘ເຍນາປຸຈ຺ຉິໂຕ’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ກາຣຓໍ ປເນຕ຺ຖ ທຸທ຺ທສນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ພຫຸຕຣຠາເວ ¶ ປວາຣຓາຍ ສມ຺ຠວກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສໍ, ອຎ຺ຎຖາ ກຣມ຺ພເກປິ ມຈ຺ຉາທິພຫຸຠາເວ ປວາຣຓາ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສໍ, ເອວໍ ປຣໂຕ ‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຈ ‘ອິທໍ ປນ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກເມວາ’ຕິອາທິ ¶ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ‘ອປ຺ປຕຣໍ ນ ປວາເຣຕີ’ຕິ ວຈເນນ ນ ສເມຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.
‘‘ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ຐິຕໍ ຣສາທິໍ ວິສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຫິຈິ ປນ ‘‘ຍຖາ ຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖໍ ນ ປຕຕິ, ຕຖາ ຄາຬ຺ຫໍ ຫຕ຺ເຖນ ປີເຬຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ຫິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍາຄຸມິສ຺ສກໍ ຠຕ຺ຕມ຺ປິ ເທນ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ພຫຸຂີຣຣສາທີສຸ ຠຕ຺ເຕສຸ ‘‘ຂີຣໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ທິນ຺ນານິ ຂີຣາທີນິ ວາ ເທຕຸ ຂີຣາທິມິສ຺ສກໍ ຠຕ຺ຕໍ ວາ, ອຸຠຍຖາປິ ປວາຣຓາຍ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ເຕນາກາເຣນ ເທນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ທີຍມານໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ປນ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ທີຍມາເນ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ອຏ຺ຐກຖາເຍເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ກາຣຓນ຺ຕຣໍ ຄເວສິຕພ຺ພໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໒໓໘-໒໓໙) ປນ ‘‘ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີຕິ ‘ຣສໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິອາທິນາ ວາຈາຍ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ກາເຍນ ຣສາທິໍ ວິໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ຕຖາ ອວິໂຍຊິເຕປິ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ ອປວາຣຓາປໂຫນກສ຺ສ ນາເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘ຍາຄຸໍ ¶ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານາທີສຸ ວິຍ, ອຎ຺ຎຖາ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ປຸພ຺ພາປຣໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ນາວາ ວາ ເສຕຸ ວາຕິອາທິມ຺ຫິ ນາວາທິອຠິຣຸຫນາທິກ຺ຂເຓ ກິຎ຺ຈິ ຐຕ຺ວາປິ ອຠິຣຸຫນາທິກາຕພ຺ພຕ຺ເຕປິ ຄມນຕປ຺ປຣຕາຍ ຐານໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຊນສມ຺ມທ຺ເທນ ປນ ອໂນກາສາທິຠາເວນ ຐາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຈາເລຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປີຐປ຺ປເທເສ ວາ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອເປລ຺ເລຕ຺ວາ, ຕສ຺ມິໍ ເອວ ປນ ຐາເນ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ລຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນ ປສ຺ເສນາ’’ຕິອາທິ. ສເຈ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສິນ຺ໂນ ປາເທ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາປິ ຠູມິຍໍ ນິສີທຕິ, ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຸກ຺ກຸຏິກາສນໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ສຸເຂນ ນິສີທິຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ ປນ ເຫຏ຺ຐາ…ເປ… ນິສີທນກໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາສນໍ ອຈາເລຕ຺ວາຕິ ປີເຐ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໂຕ ອານິສທມໍສໍ ¶ ອໂມເຈຕ຺ວາ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອທິນ຺ນາທາເນ ວິຍ ຐານາຈາວນໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.
໑໒໑. ອກປ຺ປິຍກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍກຕສ຺ເສວ ອນຕິຣິຕ຺ຕຠາວໂຕ ກປ຺ປິຍໍ ອກາຣາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ມູລຜລາທິເຍວ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ອກປ຺ປິຍໂຠຊນໍ ວາ ກຸລທູສນາທິນາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ເສສໍ ປນ ປຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ ອຕິຣິຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ປນ ມູລຜລາທິໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາເມນ ຕໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ຐເປຕ຺ວາ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ.
໑໒໒. ໂສ ປຸນ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຠາຊເນ ກຣິຍມານໍ ປຐມໍ ກເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ປຸນ ໂສເຍວ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ອຎ຺ໂຎ ລຠຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປນ ຠາຊເນ ເຕນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ¶ ‘‘ເຍນ ອກຕໍ, ເຕນ ກາຕພ຺ພໍ, ຍຎ຺ຈ ອກຕໍ, ຕໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ນ ເກວລໍ ອຎ຺ເຎເນວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ເອວໍ ກຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ກຕໍ.
ເປເສຕ຺ວາຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ເປເສຕ຺ວາ. ອິມສ຺ສ ວິນຍກມ຺ມຠາວໂຕ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐິຕໍ ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ສເຈ ປນ ອາມິສສໍສຏ຺ຐານີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ມຸຂຄເຕນາປິ ອນຕິຣິຕ຺ເຕນ ອາມິເສນ ສໍສຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ປວາຣິເຕນ ໂຠຊນໍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນປິ ຍຖາ ອກເຕນ ມິສ຺ສໍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ມຸຂຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອປວາຣິຕສ຺ສ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຍາມກາລິກາທີນິ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ປວາຣິຕສ຺ສ ປນ ປວາຣຓມູລກໍ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ‘‘ຍາມກາລິກໍ…ເປ… ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ (ປາຈິ. ໒໔໐) ວຸຕ຺ຕໍ.
ອິຕິ ວິນຍສງ຺ຄຫສໍວຓ຺ຓນາຠູເຕ ວິນຍາລງ຺ກາເຣ
ປຏິກ຺ເຂປປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉຍກຖາລງ຺ກາໂຣ ນາມ
ເອກວີສຕິໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.
໒໒. ປພ຺ພຊ຺ຊາວິນິຈ຺ຉຍກຖາ
໑໒໓. ເອວໍ ¶ ປຏິກ຺ເຂປປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ປພ຺ພຊ຺ຊາວິນິຈ຺ຉຍໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນາ’’ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ວຊິຕພ຺ພາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ອຸປສມ຺ປທາໂຕ ປຐມໍ ອຸປຄຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ປ-ປຸພ຺ພ ວຊ ຄຕິມ຺ຫີຕິ ຘາຕຸ. ກຸລປຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຍ ປຸຄ຺ຄລາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ເຕ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປພ຺ພຊ຺ຊາໂທສວິຣຫິໂຕຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອນ຺ຕຣາຍກເຣຫິ ປຎ຺ຈາພາຘາທິໂທເສຫິ ວິຣຫິໂຕ. ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິນຂປິຏ຺ຐິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ‘‘ຕຎ຺ເຈ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓມ຺ປິ ວຑ຺ຒນປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ສຣີຣາວຍເວສຸ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໍ ວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ເຈ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓມ຺ປິ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ເຈ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ, ຕຎ຺ຈ ນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ປເທສວິເສເສເຍວ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘ສເຈ ປນາ’ຕິອາທິມາຫ. ສເຈ ຫິ ອວິເສເສນ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໍ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ‘ນິວາສນປາຣຸປເນຫິ ປກຕິປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ’ຕິ ປເທສນິຍມໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ນິວາສນປາຣຸປເນຫິ ປກຕິປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໍ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໂຕ ຂຸທ຺ທກຕຣໍ ປນ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ວາ ວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ວາ ຐິຕໍ ໂຫຕຸ, ວຏ຺ຏຕິ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໂຕ ຂຸທ຺ທກຕຣສ຺ສ ວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ວາ ຐິຕສ຺ສ ມຸຂາທີສຸເຍວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໘໘) ວຸຕ຺ຕໍ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໘໘-໘໙) ປນ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໍ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຕາທິສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນປິ ຈ ວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ປາກຏຏ຺ຐາເນປິ ປນ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໂຕ ອູນຕຣໍ ອວຑ຺ຒນກໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ຕໍ ຄຫຓໍ ປຏິເສເຘຕຸໍ ‘ມຸເຂ ປນາ’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄຘາ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ຕາທິໂສປິ ໂຣໂຄ ກຸຏ຺ເຐເຍວ ¶ ອນ຺ໂຕຄໂຘຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຄຓ຺ເຑປິ ອິມິນາ ນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປນ ມຸຂາທີສຸ ໂກລຏ຺ຐິມຕ຺ຕໂຕ ຂຸທ຺ທກຕໂຣປິ ຄຓ຺ໂຑ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິສຸໍ ນ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິເຕປິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ກຸຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຸຂາທີສຸ ໂກລຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໂຕ ຂຸທ຺ທກຕໂຣປິ ຄຓ຺ໂຑ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິເຕປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ໂກລຏ຺ຐິມຕ຺ຕໂຕ ¶ ຂຸທ຺ທກຕໂຣປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕເຍວາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ປກຕິວຓ຺ເຓ ຊາເຕຕິ ໂຣຄເຫຕຸກສ຺ສ ວິກາຣວຓ຺ຓສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.
ໂກລຏ຺ຐິມຕ຺ຕໂກຕິ ພທຣຏ຺ຐິປ຺ປມາໂຓ. ‘‘ສຎ຺ຊາຕຉວິໍ ກາເຣຕ຺ວາ’’ຕິ ປາໂຐ, ວິຊ຺ຊມານຉວິໍ ກາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໘໘-໘໙) ປນ ‘‘ສຈ຺ຉວິໍ ກາເຣຕ຺ວາຕິ ວິຊ຺ຊມານຉວິໍ ກາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສຎ຺ຉວິນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ສຎ຺ຊາຕຉອນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຓ຺ຑາທີສຸ ວູປສນ຺ເຕສຸປິ ຕໍ ຐານໍ ວິວຓ຺ຓມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກປຕ຺ຕວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕປທຸມເສຕປທຸມປຸປ຺ຜທລວຓ຺ຓໍ. ກຸຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ອວຑ຺ຒນກໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສສພ຺ຍາຘີຕິ ຂຍໂຣໂຄ. ຍກ຺ຂຸມ຺ມາໂທຕິ ກທາຈິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖມຸຂາທິກໍ ອວຍວໍ ຠູມິຍໍ ຆໍສນໂກ ຍກ຺ໂຂວ ໂຣໂຄ.
໑໒໔. ມຫາມຕ຺ໂຕຕິ ມຫຕິຍາ ອິສ຺ສຣິຍມຕ຺ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ‘‘ນ ທານາຫໍ ເທວສ຺ສ ຠໂຏ’’ຕິ ອາປຸຈ຺ຉຕີຕິ ຣຎ຺ຎາ ເອວ ທິນ຺ນໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ຣາຊກມ຺ມິເກຫິ ¶ ອມຈ຺ຈາທີຫິ ຐປິໂຕ, ອມຈ຺ຈາທີນໍ ເອວ ວາ ຠໂຏ ໂຫຕິ, ເຕນ ຕໍ ຕໍ ອມຈ຺ຈາທິມ຺ປິ ອາປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ.
໑໒໕. ‘‘ຘຊພນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປາກຏໂຈໂຣ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເຍ ປນ ອມ຺ພລພຸຊາທິໂຈຣກາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ‘‘ສີລວາ ຊາໂຕ’’ຕິ ຊານນ຺ຕິ.
໑໒໖. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ທຸພນ຺ຘນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສງ຺ຂລິກພນ຺ຘນໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ. ວິວຣິຕ຺ວາຕິ ຄາມພນ຺ຘນາທີສຸ ຄາມທ຺ວາຣາທີນິ ວິວຣິຕ຺ວາ. ອປສ຺ສມານານໍ ວາ ປລາຍຕີຕິ ປຸຣິສຄຸຕ຺ຕິຍໍ ປຸຣິສານໍ ໂຄປການໍ ອປສ຺ສມານານໍ ປລາຍຕິ.
໑໒໙. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ກສາຫໂຕ ກຕທຓ຺ຑກມ຺ໂມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ.
໑໓໐. ປລາໂຕປີຕິ ¶ ອິຓສ຺ສາມິການໍ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ຠເຍນ ປລາໂຕປິ ອິຓາຍິໂກ. ຄີວາ ໂຫຕິ ອິຓາຍິກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອນາທເຣນ ອິຓມຸຕ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ປເວສິຕຕ຺ຕາ.
ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ຒນ຺ຕິ ໂຖກໍ ໂຖກໍ. ທາຕພ຺ພເມວາຕິ ອິຓາຍິເກນ ຘນໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ທາເນ ສອຸສ຺ສາເຫເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ມາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຫາຍເກຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ຫິສ຺ສ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ພຕາ ສິຍາຕິ.
໑໓໑. ທາສຈາຣິຕ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ກີໂຕຕິ ອິມິນາ ທາສຠາວປຣິໂມຈນຕ຺ຖາຍ ກີຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຕາທິໂສ ຫິ ຘນກ຺ກີໂຕປິ ອທາໂສ ເອວ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໙໗) ປນ ‘‘ເທສຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ສາວນປຓ຺ຓາໂຣປນາທິກໍ ຕໍ ຕໍ ເທສຈາຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈາຣິຕ຺ຕວເສນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຊນປເທ ທາສປຓ຺ຓຊ຺ຌາປນາທິນາ ອທາສກຣຓນິຍາເມນ. ອຠິເສກາທີສຸ ສພ຺ພພນ຺ຘນານິ ໂມຈາເປນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສພ຺ພສາຘາຣເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ສເຈ ສຍເມວ ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປນ຺ຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕາ ຠຸຊິສ຺ສິຕ຺ຖິໂຍ ‘‘ມຍມ຺ປິ ວຓ຺ຓທາສິໂຍ ໂຫມາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ສຍເມວ ຣາຊູນໍ ທາສິປຓ຺ເຓ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ລິຂາເປນ຺ຕິ, ຕາສໍ ປຸຕ຺ຕາປິ ຣາຊທາສາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕຫິ ອທິນ຺ນາ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພາຕິ ຍຕ຺ຕກາ ເຕສໍ ສາມິໂນ, ເຕສຸ ເອເກນ ອທິນ຺ເນປິ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພາ. ຠຸຊິສ຺ເສ ກຕ຺ວາ ປນ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ເຕ ອາຣາມິກາ ທິນ຺ນາ, ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສງ຺ຆໍ ຎາເປຕ຺ວາ ຜາຕິກມ຺ເມນ ຘນາທິໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຊິສ຺ເສ ກຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໙໗) ປນ ‘‘ເທວທາສິປຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕີຕິ ລິຂິຕໍ. ‘ອາຣາມິກຎ຺ເຈ ປພ຺ພາເຊຕຸກາໂມ, ອຎ຺ຎເມກໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິວາທສ຺ສ ອຍມິຘ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາຣາມິເກ ເທມາ’ຕິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ເຕ ເຕສໍ ທາສາ, ‘ອາຣາມິໂກ ຈ ເນວ ທາໂສ ນ ຠຸຊິສ຺ໂສ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ນ ທາໂສຕິ ລິຂິຕໍ. ຕກ຺ກາສິຎ຺ຈນໍ ສີຫຬທີເປ ຈາຣິຕ຺ຕໍ, ເຕ ຈ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພາ ສງ຺ຆສ຺ສາຣາມິກຕ຺ຕາ. ນິສ຺ສາມິກໍ ທາສໍ ອຕ຺ຕນາປິ ຠຸຊິສ຺ສໍ ກາຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໙໗) ປນ ‘‘ຕກ຺ກໍ ສີເສ ອາສິຕ຺ຕກສທິສາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ອທາເສ ກໂຣນ຺ຕາ ຕກ຺ເກນ ສີສໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອທາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ອາຣາມິກວຈເນນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອທາສາວ ເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘ຕກ຺ກາສິຎ຺ຈນໍ ປນ ສີຫຬທີເປ ຈາຣິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ¶ ວທນ຺ຕິ. ເນວ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍວຈເນນ ທິນ຺ເນປິ ¶ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຣາມິກທາສຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍມ຺ປິ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໙໗) ‘‘ຕກ຺ກໍ ສີເສ ອາສິຕ຺ຕກສທິສາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເກສຸຈິ ຊນປເທສຸ ອທາເສ ກໂຣນ຺ຕາ ຕກ຺ກໍ ສີເສ ອາສິຎ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕນ ກິຣ ເຕ ອທາສາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວມິທມ຺ປິ ອາຣາມິກວຈເນນ ທິນ຺ນມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຖາ ທິນ຺ເນປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຣາມິກທາໂສ ເອວາຕິ ‘ເນວ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ຕາວກາລິໂກ ນາມ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ປຈ຺ຉາປິ ຄເຫຕຸກາມຕາຍ ວາ ທິນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ຕາວກາລິກເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນິສ຺ສາມິກທາໂສ ນາມ ຍສ຺ສ ສາມິກຸລໍ ອຎ຺ຎາຕິກໍ ມຣເຓນ ປຣິກ຺ຂີຓໍ, ນ ໂກຈິ ຕສ຺ສ ທາຍາໂທ, ໂສ ປນ ສມານຊາຕິເກຫິ ວາ ນິວາສຄາມວາສີຫິ ວາ ອິສ຺ສເຣຫິ ວາ ຠຸຊິສ຺ໂສ ກໂຕວ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ເທວທາສາປິ ທາສາ ເອວ. ເຕ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ເທເສ ຣາຊທາສາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ວິຫາຣທາສາ ວາ, ຕສ຺ມາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໙໗) ປນ ‘‘ນິສ຺ສາມິກທາໂສ ນາມ ຍສ຺ສ ສາມິກາ ສປຸຕ຺ຕທາຣາ ມຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ໂກຈິ ຕສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄາຫໂກ, ໂສປິ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ປນ ອຕ຺ຕນາປິ ຠຸຊິສ຺ສໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຍ ວາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຣຏ຺ເຐ ສາມິໂນ, ເຕຫິປິ ກາຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ‘ເທວທາສິປຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ທາສສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິເກ ທິສ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ທາສມ຺ປິ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ສາມິເກ ທິສ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ອປເນນ຺ໂຕ ປທວາເຣນ ອທິນ຺ນາທານາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ທາສສ຺ສ ປນ ປລາຍໂຕ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
໑໓໒. ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນກາທິວຕ຺ຖູສຸ ກຓ຺ຓມູເລຕິ ສກລສ຺ສ ກຓ຺ຓສ຺ສ ເຉທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ກຓ຺ຓສກ຺ຂລິກາຍາຕິ ກຓ຺ຓຈູຬິກາຍ ¶ . ຍສ຺ສ ປນ ກຓ຺ຓາວຏ຺ເຏຕິ ເຫຏ຺ຐາ ກຸຓ຺ຑລາທິຐປນຉິທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕຎ຺ຫິ ສງ຺ຆຏ຺ຏນກ຺ຂມໍ. ອຊປທເກຕິ ອຊປທນາສິກຏ຺ຐິໂກຏິຍໍ. ຕໂຕ ຫິ ອຸທ຺ຘໍ ນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ. ສນ຺ເຘຕຸນ຺ຕິ ອວິຣູປສຓ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຣູປໍ ປນ ປຣິສທູສກໍ ອາປາເທຕິ.
ຂຸຊ຺ຊສຣີໂຣຕິ ວງ຺ກສຣີໂຣ. ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວິຍ ອຸຊຸກໍ ຄຕ຺ຕໍ ສຣີຣໍ ຍສ຺ສ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຸຊຸຄຕ຺ໂຕ, ຠຄວາ. ອວເສໂສ ສຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຣຫິຕສຕ຺ໂຕ. ເອເຕນ ຐເປຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິສໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຎ຺ຈ ¶ ອິຕເຣ ສຕ຺ຕາ ຂຸຊ຺ຊປກ຺ຂິກາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ຂນ຺ເຘ ກຏິຍໍ ຊາຓູສູຕິ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ນມນ຺ຕິ, ເຕ ກຏິຍໍ ນມນ຺ຕາ ປຈ຺ຉໂຕ ນມນ຺ຕິ, ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ນມນ຺ຕາ ປຸຣໂຕ ນມນ຺ຕິ, ທີຆສຣີຣາ ປນ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ວງ຺ກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກ ມຸຂໍ ອຸນ຺ນາເມຕ຺ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ ຄຓຍນ຺ຕາ ວິຍ ຈຣນ຺ຕິ, ເອເກ ອປ຺ປມໍສໂລຫິຕາ ສູລສທິສາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກ ປຸຣໂຕ ປພ຺ຠາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ປເວຘມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຣິວຏຸໂມຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ວຏ຺ຏກາໂຍ. ເອເຕນ ເອວຣູປາ ເອວ ວາມນກາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.
໑໓໓. ອຏ຺ຐິສິຣາຈມ຺ມສຣີໂຣຕິ ອຏ຺ຐິສິຣາຈມ຺ມມຕ຺ຕສຣີໂຣ. ກູຏກູຏສີໂສຕິ ອເນເກສຸ ຐາເນສຸ ປິຓ຺ຑິຕມໍສຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາເມຑິຕໍ ກຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕາລຜລປິຓ຺ຑິສທິເສນາ’’ຕິ. ຕາລຜລານໍ ມຎ຺ຊຣີ ປິຓ຺ຑິ ນາມ. ອນຸປຸພ຺ພຕນຸເກນ ສີເສນາຕິ ເຈຕິຍຖູປິກາ ວິຍ ກເມນ ກິເສນ ສີເສນ. ມຫາເວຬຸປພ຺ພໍ ວິຍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ອວິສມຖູເລນ ສີເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາຬິສີໂສ ນາມ. ກປ຺ປສີໂສຕິ ຄຊມຕ຺ຖກໍ ວິຍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ນສີໂສ. ‘‘ກຓ຺ຓິກເກໂສ ວາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ປາຓເກຫີ’’ຕິອາທິ. ມກ຺ກຏສ຺ເສວ ນລາເຏປິ ເກສານໍ ອຸຏ຺ຐິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສີສໂລເມຫີ’’ຕິອາທິ.
ມກ຺ກຏຠມຸໂກຕິ ¶ ນລາຏໂລເມຫິ ອວິຠຕ຺ຕໂລມຠມຸໂກ. ອກ຺ຂິຈກ຺ເກຫີຕິ ອກ຺ຂິມຓ຺ຑເລຫິ. ເກກໂຣຕິ ຕິຣິຍໍ ປສ຺ສນໂກ. ອຸທກຕາຣກາຕິ ໂອໂລເກນ຺ຕານໍ ອຸທເກ ປຏິພິມ຺ພິກຈ຺ຉາຍາ. ອຸທກພຸພ຺ພຸຬນ຺ຕິ ເກຈິ. ອກ຺ຂິຕາຣກາຕິ ອຠິມຸເຂ ຐິຕານໍ ຉາຍາ. ອກ຺ຂິຠຓ຺ຑກາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຕິປິງ຺ຄລກ຺ຂິ ມຊ຺ຊາຣກ຺ຂິ. ມຘຸປິງ຺ຄລນ຺ຕິ ມຘຸວຓ຺ຓປິງ຺ຄລໍ. ນິປ຺ປຂຸມກ຺ຂີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຂຸມ-ສທ຺ໂທ ອກ຺ຂິທລໂລເມສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫ, ຕທຠາວາ ນິປ຺ປຂຸມກ຺ຂິ. ອກ຺ຂິປາເກນາຕິ ອກ຺ຂິທລປຣິຍນ຺ເຕສຸ ປູຕິຕາປຊ຺ຊນໂຣເຄນ.
ຈິປິຏນາສິໂກຕິ ອນຸນ຺ນຕນາສິໂກ. ປຏງ຺ຄມຓ຺ຑູໂກ ນາມ ມຫາມຸຂມຓ຺ຑູໂກ. ຠິນ຺ນມຸໂຂຕິ ອຸປກ຺ກມຸຂປຣິໂຍສາໂນ, ສພ຺ພທາ ວິວຏມຸໂຂ ວາ. ວງ຺ກມຸໂຂຕິ ເອກປສ຺ເສ ອປກ຺ກມ຺ມ ຐິຕເຫຏ຺ຐິມຫນຸກຏ຺ຐິໂກ. ໂອຏ຺ຐຈ຺ຉິນ຺ນໂກຕິ ອຸໂຠສຸ ໂອຏ຺ເຐສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຊາຕິຍາ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ສຕ຺ຖາທິນາ ອປນີຕມໍເສນ ໂອຏ຺ເຐນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເອຬມຸໂຂຕິ ນິຈ຺ຈປຄ຺ຆຣິຕລາລາມຸໂຂ.
ຠິນ຺ນຄໂລຕິ ອວນຕຄໂລ. ຠິນ຺ນອຸໂຣຕິ ອຕິນິນ຺ນອຸຣມຊ຺ໂຌ. ເອວໍ ຠິນ຺ນປິຏ຺ຐີຕິ. ສພ຺ພຎ຺ເຈຕນ຺ຕິ ¶ ‘‘ກຈ຺ຉຸຄຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກຸຏ຺ຐາທີສຸ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິອາທິ.
ວາຕຓ຺ຑິໂກຕິ ອຓ຺ຑເກສຸ ວຸທ຺ຘິໂຣເຄນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຓ຺ຑວາຕໂຣເຄນ ອຸທ຺ຘຸຕພີຊຓ຺ຑໂກເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ວາ. ຍສ຺ສ ນິວາສເນນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມ຺ປິ ອຸຓ຺ຓຕໍ ປກາສຕິ, ໂສວ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ວິກໂຏຕິ ຕິຣິຍໍ ຄມນປາເທຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຍສ຺ສ ຈງ຺ກມໂຕ ຊາຓຸກາ ພຫິ ນິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສງ຺ຆຏ຺ໂຏຕິ ຄຈ຺ຉໂຕ ປຣິວຕ຺ຕນປາເທຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຍສ຺ສ ຈງ຺ກມໂຕ ຊາຓຸກາ ອນ຺ໂຕ ປວິສນ຺ຕິ. ມຫາຊງ຺ໂຆຕິ ຖູລຊງ຺ໂຆ. ມຫາປາໂທຕິ ມຫນ຺ເຕນ ປາທຕເລນ ¶ ຍຸຕ຺ໂຕ. ປາທເວມຊ຺ເຌຕິ ປິຏ຺ຐິປາທເວມຊ຺ເຌ. ເອເຕນ ອຄ຺ຄປາໂທ ຈ ປຓ຺ຫິ ຈ ສທິສາວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.
໑໓໔. ມຊ຺ເຌ ສໍກຸຏິຕປາທຕ຺ຕາຕິ ກຸຓ຺ຐປາທຕາຍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ອຄ຺ເຄ ສໍກຸຏິຕປາທຕ຺ຕາຕິ ກຸຓ຺ຐປາທຕາຍ. ກຸຓ຺ຐປາທສ຺ເສວ ຈງ຺ກມນວິຠາວນໍ ‘‘ປິຏ຺ຐິປາທຄ຺ເຄນ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ’’ຕິ. ‘‘ປາທສ຺ສ ພາຫິຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ປາທຕລສ຺ສ ອຸໂຠຫິ ປຣິຍນ຺ເຕຫິ ຈງ຺ກມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.
ມມ຺ມນນ຺ຕິ ຂລິຕວຈນໍ, ໂຍ ເອກເມວກ຺ຂຣໍ ຈຕຸປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວທຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຐານກຣຓວິສຸທ຺ຘິຍາ ອຠາເວນ ອຜຸຏ຺ຐກ຺ຂຣວຈນໍ. ວຈນານຸກຣເຓນ ຫິ ໂສ ‘‘ມມ຺ມໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂຍ ຈ ກຣຓສມ຺ປນ຺ໂນປິ ເອກເມວກ຺ຂຣໍ ຫິກ຺ກາຣພຫຸໂສ ວທຕິ, ໂສປິ ອິເຘວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ໂຍ ວາ ປນ ຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ອນາເມຑິຕກ຺ຂຣເມວ ສິຖິລໍ ສິລິຏ຺ຐວຈນໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ໂສ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ອາປຕ຺ຕິໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ຎຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕາວ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍາທິອາປທາສຸ ອຣຸຈິຍາ ກາຍສາມຄ຺ຄິໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.
໑໓໕. ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລກຖາສຸ ‘‘ໂຍ ກາຬປກ຺ເຂ ອິຕ຺ຖີ ໂຫຕິ, ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ປຸຣິໂສ, ອຍໍ ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ກາຬປກ຺ເຂ ປຓ຺ຑໂກ ໂຫຕິ, ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ປນສ຺ສ ປຣິຬາໂຫ ວູປສມ຺ມຕີ’’ຕິ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ປຣິຬາຫວູປສມສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ອຸສ຺ສນ຺ນປຣິຬາຫຕາ ປຓ຺ຑກຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຕ຺ຖິຠາໂວ ປຸມ຺ຠາໂວ ວາ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠາວໂກ. ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວສ຺ສ ປກ຺ເຂ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາຣິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ¶ ¶ ປພ຺ພຊິໂຕ ສເຈ ກິເລສກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓາຕິ, ນ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ຑກສ຺ສ ຫິ ກິເລສກ຺ຂຍາສມ຺ຠວໂຕ, ຂີຓກິເລສສ຺ສ ຈ ປຓ຺ຑກຠາວານາປຕ຺ຕິໂຕ. ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກຖາຍຎ຺ຫິ ອວິເສເສນ ປຓ຺ຑກສ຺ສ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ອາສິຕ຺ຕອຸສູຍປກ຺ຂປຓ຺ຑການຎ຺ຈ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ປຓ຺ຑກຠາໂວ, ນ ປວຕ຺ຕິຍໍເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ຊຈ຺ຈນ຺ຘພຘິຣາທໂຍ ວິຍ ປຓ຺ຑໂກ ຊາຕິສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກສໍວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໓) ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ປຓ຺ຑກຕິຣຈ຺ຉານຄຕອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ຕໂຍ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນາ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາ, ເຕສໍ ສຄ຺ໂຄ ອວາຣິໂຕ, ມຄ຺ໂຄ ປນ ວາຣິໂຕຕິ ອວິເສສໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໐໙) ອາຄຕໍ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໐໙) ປນ ປຓ຺ຑກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອາສິຕ຺ຕອຸສູຍປກ຺ຂປຓ຺ຑກາ ຕໂຍປິ ປຸຣິສຠາວລິງ຺ຄາທິຍຸຕ຺ຕາ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາ, ເຕ ຈ ກິເລສປຣິຍຸຏ຺ຐານສ຺ສ ພລວຕາຍ ນປຸໍສກປຓ຺ຑກສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ປຓ຺ຑກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ອາສິຕ຺ຕອຸສູຍປຓ຺ຑການໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກິເລສປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທີຫິ ວີຕິກ຺ກມໂຕ ນິວາເຣຕຸມ຺ປິ ສກ຺ກາ, ເຕນ ເຕ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປກ຺ຂປຓ຺ຑກສ຺ສ ປນ ກາຬປກ຺ເຂ ອຸມ຺ມາໂທ ວິຍ ກິເລສປຣິຬາໂຫ ອວຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ວີຕິກ຺ກມໍ ປຕ຺ວາ ເອວ ຈ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ໂສ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເທຕໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ປເຣສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາສິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ມຸເຂ ອາສິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນປິ ອສຸຈິມຸຈ຺ຈເນນ ປຣິຬາໂຫ ວູປສມ຺ມຕິ. ອຸສູຍາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍາຕິ ອຸສູຍາຍ ວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ເສເວຕຸກາມຕາຣາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອສຸຈິມຸຕ຺ຕິຍາ ປຣິຬາໂຫ ວູປສມ຺ມຕິ.
‘‘ພີຊານິ ¶ ອປນີຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພີເຊສຸ ຐິເຕສຸ ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ອປນີເຕ ປຓ຺ຑໂກ ນ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸໂນປິ ອນາພາຘປຈ຺ຈຍາ ຕທປນຍເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ, ນ ປຓ຺ຑກຕ຺ຕໍ. ພີເຊສຸ ປນ ອປນີເຕສຸ ອງ຺ຄຊາຕມ຺ປິ ຣາເຄນ ກມ຺ມນິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ປຸມຠາໂວ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ມສ຺ສຸອາທິປຸຣິສລິງ຺ຄມ຺ປິ ອຸປສມ຺ປທາປິ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ກິເລສປຣິຬາໂຫປິ ທຸນ຺ນິວາຣວີຕິກ຺ກໂມ ໂຫຕິ ນປຸໍສກປຓ຺ຑກສ຺ສ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ອີທິໂສ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນປິ ນາເສຕພ຺ໂພຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ພີຊຸທ຺ຘຣເຓ ປາຣາຊິກໍ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖ ຕາວ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕເມເວຕໍ ຠຄວຕາ ‘ປຓ຺ຑໂກ ຠິກ຺ຂເວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເກຈິ ¶ ປນ ‘‘ຍສ຺ມາ ພີຊຸທ຺ຘຣຓກ຺ຂເຓ ປຓ຺ຑໂກ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປາຣາຊິກໍ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ອຸທ຺ຘຏພີໂຊ ຠິກ຺ຂຸ ອປເຣນ ສມເຍນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຓ຺ຑກຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຠາວໂກ ໂຫຕິ, ອຸປສມ຺ປທາຍ ອວຕ຺ຖຸ, ຕໂຕ ເອວ ຈສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ເອສ ປຓ຺ຑກຕ຺ຕຸປຄມນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊາຕິຍາ ນປຸໍສກປຓ຺ຑເກນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’ຕິ ອຠພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ. ອຍຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ສເຫຕຸໂກ, ຠາວກ຺ຂເຍນ ປນສ຺ສ ອເຫຕຸກສທິສຕາຍ ມຄ຺ໂຄປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸປກ຺ກເມນ ປຓ຺ຑກຠາວມາປນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຉາ ອຸປກ຺ກເມນ ອຸປສມ຺ປທາປິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸປກ຺ກເມນ ອຠພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ປຈ຺ຉາປິ ໂຫຕີຕິ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.
ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາທິ ຠາໂວ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠາວໂກ. ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ວາຣິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓເນວ ອຸປສມ຺ປທາປິ ຄຫິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາຣິຕາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມິໍ ¶ ເຍວສ຺ສ ປກ຺ເຂ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາຣິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ຕເມວ ລຠຕິ, ອຸປສມ຺ປທາ ປນ ຕທາປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ປນ ອາຄໂຕ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ນາເສຕພ຺ໂພຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
໑໓໖. ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກຕິ ອິມິນາ ອສມານາຘິກຣຓວິສໂຍ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສຍໍ, ປຸຣິມປເທ ຈ ວິຠຕ຺ຕິອໂລໂປຕິ ທສ຺ເສຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຖ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ເອກເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂຫຕິ, ອຸທາຫຸ ທ຺ເວຕິ? ເອກເມວ ໂຫຕິ, ນ ທ຺ເວ. ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ຍສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ, ໂນ. ຍສ຺ສ ວາ ປນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ, ໂນ’’ຕິ (ຍມ. ໓.ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກ.໑໘໘) ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠູຕຠາວທ຺ວຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠິຘມ຺ເມ ປຏິເສຘິຕຕ຺ຕາ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ທຸຕິຍພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ອຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ຕສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ທຸຕິຍພ຺ຍຎ຺ຊນກາຣຓໍ. ກສ຺ມາ? ສທາ ອຠາວໂຕ. ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ຫິ ຍທາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣາຄຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ປຸຣິສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ອິຕ຺ຖິພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ຄຸຬ຺ຫໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ¶ ອິຕຣສ຺ສ ອິຕຣໍ. ຍທິ ຈ ເຕສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ທຸຕິຍພ຺ຍຎ຺ຊນກາຣຓໍ ຠເວຍ຺ຍ, ສທາປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນທ຺ວຍໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ນ ປນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ນ ຕສ຺ສ ຕໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນກາຣຓໍ, ກມ຺ມສຫາຍໍ ປນ ຣາຄຈິຕ຺ຕເມເວຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສ ເອກເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ສຍມ຺ປິ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຣມ຺ປິ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ປຣໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ, ສຍໍ ປນ ນ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໑໖) ອາຄຕໍ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ ¶ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໑໖) ປນ – ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກຕິ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍຍຸຕ຺ໂຕ, ອິຕໂຣ ປນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຍຸຕ຺ໂຕ. ເອກສ຺ສ ຫິ ຠາວທ຺ວຍໍ ສຫ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຍມເກ (ຍມ. ໓.ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກ.໑໘໘) ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປນ ກມ຺ມສຫາເຍນ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ຠາວຣຫິຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປກຕິຕ຺ຖິປຸຣິສານມ຺ປິ ກມ຺ມເມວ ພ຺ຍຎ຺ຊນລິງ຺ຄານໍ ກາຣຓໍ, ນ ຠາໂວ ຕສ຺ສ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕສ຺ສ ປຏ຺ຐາເນ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເກວລໍ ຠາວສຫິຕານໍເຍວ ພ຺ຍຎ຺ຊນລິງ຺ຄານໍ ປວຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໖໓໒-໖໓໓) ‘‘ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີນີ’’ຕິອາທິນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນກາຣຓຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ອກຸສລພເລນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິນາປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ເຈ ເຕສໍ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນການໍ. ຍທາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ປຸຣິສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ອິຕຣໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ. ຍທາ ປຸຣິເສ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ອິຕ຺ຖິພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ອິຕຣໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ອາຄຕໍ.
໑໓໗. ເຖຍ຺ຍາຍ ສໍວາໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ. ໂສ ຈ ນ ສໍວາສມຕ຺ຕສ຺ເສວ ເຖນໂກ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ອຖ ໂຂ ລິງ຺ຄສ຺ສ ຕທຸຠຍສ຺ສ ຈ ເຖນໂກປີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຍ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກາ’’ຕິອາທິ. ນ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍຕີຕິ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວາ ສາມເຓຣານໍ ວາ ວນ຺ທນໍ ນ ສາທິຍຕິ. ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ມຸສາວາທໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕວສ຺ສານຸຣູປໍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍຕິ. ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສຄຓນາທິໂກຕິ ອິມິນາ ນ ເອກກມ຺ມາທິໂກວ ອິຘ ສໍວາໂສ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ.
໑໓໘. ຣາຊ…ເປ… ຠເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຍ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ຣາຊຠເຍນ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂຠເຍນາ’’ຕິອາທິນາ. ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຍາວ ໂສ ສຸທ຺ຘມານໂສຕິ ຣາຊຠຍາທີຫິ ¶ ຄຫິຕລິງ຺ຄຕາຍ ¶ ໂສ ສຸທ຺ຘມານໂສ ຍາວ ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຫິ ຣາຊຠຍາທິໍ ວິນາ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂູ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວສິຕຸກາມຕາຍ ລິງ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຍ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ຕາທິເສນ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂູ ວຎ຺ເຈຕຸກາມຕາຍ ອຠາວໂຕ ຍາວ ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຕາວ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ‘‘ຣາຊຠຍາທີຫິ ຄຫິຕລິງ຺ຄານໍ ‘ຄິຫີ ມໍ ສມໂຓຕິ ຊານນ຺ຕູ’ຕິ ວຎ຺ຈນຈິຕ຺ເຕ ສຕິປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຎ຺ເຈຕຸກາມຕາຍ ອຠາວາ ໂທໂສ ນ ຊາໂຕ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວູປສນ຺ຕຠຍຕາ ອິຘ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ໂສ ວູປສນ຺ຕຠໂຍ ຍາວ ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຕາວ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖ ວິຎ຺ຎາຍມາເນ ອວູປສນ຺ຕຠຍສ຺ສ ສໍວາສສາທິຍເນປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວູປສນ຺ຕຠຍສ຺ສ ສໍວາສສາທິຍເນປິ ອເຖຍ຺ຍສໍວາສກຕາ ທສ຺ສິຕາ. ສພ຺ພປາສຓ຺ຑິຍຠຕ຺ຕານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ຈ ອິມິນາ ອວູປສນ຺ຕຠເຍນປິ ສໍວາສໍ ອສາທິຍນ຺ເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ເຕເນວ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຆິກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສໍວາສໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ຕສ຺ມາ ‘ສພ຺ພປາສຓ຺ຑິຍຠຕ຺ຕານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຣາຊຠຍາທີຫິ ຄຫິຕລິງ຺ຄຕາເຍເວຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.
ສພ຺ພປາສຓ຺ຑິຍຠຕ຺ຕານີຕິ ສພ຺ພສາມຍິການໍ ສາຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວີຖິຈຕຸກ຺ກາທີສຸ ຐເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕານິ. ກາຍປຣິຫາຣິຍານີຕິ ກາເຍນ ປຣິຫຣິຕພ຺ພານິ. ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຠິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ກມ຺ມນ຺ຕານຸຏ຺ຐາເນນາຕິ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິກມ຺ມາກຣເຓນ. ຕເທວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ¶ ຈີວຣານິ ນິວາສນປາຣຸປນວເສນ ອາທາຍ, ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ອໍສກູເຏ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ.
ນາປິ ສຍໍ ຊານາຕີຕິ ‘‘ໂຍ ເອວໍ ປພ຺ພຊຕິ, ໂສ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມໂຓ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ນ ຊານາຕິ. ໂຍ ເອວໍ ປພ຺ພຊຕິ, ໂສ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ປນ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລເຍວາຕິ ອິມິນາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ສຸຕ຺ວາ ສເຈປິ ນາໂຣເຈຕິ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ.
ສິກ຺ຂໍ ¶ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ…ເປ… ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ທິນ຺ນລິງ຺ຄສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ໂຫຕິ, ລິງ຺ຄານຸຣູປສ຺ສ ສໍວາສສ຺ສ ສາທິຕຕ຺ຕາ ນາປິ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ກາສາເຍ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ໂອທາຕໍ ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິທເມວ ກາຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣໂຕ ‘‘ສາມເຓໂຣ ສລິງ຺ເຄ ຐິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ສາມເຓຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕວິຘາເນສຸປິ ອເຖຍ຺ຍສໍວາສປກ຺ເຂ ອຍເມວ ນໂຍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ‘‘ສາປິ ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມານາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠາເວຕິ.
ສເຈ ໂກຈິ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕຕິ ສາມເຓຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາເປຬາທີສູຕິ ເອເຕນ ຄິຫິສນ຺ຕກໍ ທສ຺ສິຕໍ. ສາມເຓຣປຏິປາຏິຍາ…ເປ… ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ, ປາຣາຊິກໍ ປນ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໑໐) ວຸຕ຺ຕໍ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໑໐) ປນ – ເຖຍ຺ຍາຍ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ອິຘ ສໍວາໂສ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຍ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກາ’’ຕິ. ນ ¶ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສາມເຓຣານໍ ວາ ວນ຺ທນໍ ນ ສາທິຍຕິ. ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ມຸສາວາເທນ ທສ຺ສິຕວສ຺ສກ຺ກເມນ ຠິກ຺ຂູນໍ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍຕິ. ທຫຣສາມເຓໂຣ ປນ ວຸຑ຺ຒສາມເຓຣານໍ, ທຫຣຠິກ຺ຂູ ຈ ວຸຑ຺ຒານໍ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ສໍວາສຕ຺ເຖນກຕ຺ເຖ. ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສານີຕິ ອິທໍ ສໍວາສຕ຺ເຖນເກ ວຸຕ຺ຕປາຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຍເມວ ປນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສາມເຓຣວສ຺ສານິ ຄເຓນ຺ໂຕປິ ອຸຠຍຕ຺ເຖນໂກ ເອວ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ປຸຣິໂສວ, ອິຕ຺ຖີປິ ຠິກ຺ຂູນີສຸ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສິກາວ. ອາທິກມ຺ມິກາປິ ເຈຕ຺ຖ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ເນສຸ ເອວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາທິກມ຺ມິກາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕເນເວຕ຺ຖ ອາທິກມ຺ມິໂກປິ ນ ມຸຕ຺ໂຕ.
ຣາຊ…ເປ… ຠເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຍ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍາວ ໂສ ສຸທ຺ຘມານໂສຕິ ‘‘ອິມິນາ ລິງ຺ເຄນ ຠິກ຺ຂູ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ເຕຫິ ສໍວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕາຠາເວນ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ. ເຕນ ຫິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ລິງ຺ເຄ ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສຫ ສໍວສຕຸ ວາ ມາ ວາ, ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉາ ສໍວສນ຺ໂຕປິ ອຠພ຺ໂພ ຫຸຕ຺ວາ ສໍວສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຕ຺ເຖນໂກປິ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນເກ ເອວ ປວິສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ຣາຊາທິຠເຍນ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕວ ລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ¶ ປຈ຺ຉາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ຊີວສ຺ສາມີ’’ຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ໂສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕລິງ຺ຄຕ຺ຕາ. ສເຈ ປນ ໂສ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາມເຓຣວສ຺ສຄຓນາທິໍ ກໂຣຕິ, ຕທາ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ, ອຸຠຍຕ຺ເຖນໂກ ວາ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ປຣໂຕ ‘‘ສຫ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ອຍມ຺ປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ສງ຺ຄມ຺ມ ສໍວາສາຘິວາສນວເສນ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຍາວາ’’ຕິ ¶ , ຕສ຺ສ ຕາວ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຈຣາທິຠຍໍ ວິນາປິ ກີຬາຘິປ຺ປາເຍນ ລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕາລຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວນ຺ທນາທິໍ ອສາທິຍນ຺ໂຕປິ ‘‘ໂສຠຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ປພ຺ພຊິຕລິງ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ສພ຺ພປາສຓ຺ຑິຍຠຕ຺ຕານີຕິ ສພ຺ພສາມຍິການໍ ສາຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ຠຕ຺ຕານິ. ອິທຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ເຎວ ນິຍມິຕຠຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓ ສໍວາໂສປິ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓຠຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍວາສໍ ປນ ອສາທິຍິຕ຺ວາ ອຠິກ຺ຂຸກວິຫາຣາທີສຸ ວິຫາຣຠຕ຺ຕາທີນິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ ເອວ. ກມ຺ມນ຺ຕານຸຏ຺ຐາເນນາຕິ ກສິອາທິກມ຺ມາກຣເຓນ. ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍາຕິ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ຄວເສນ ສຣີເຣນ ຘາເຣຕ຺ວາ.
ໂຍ ເອວໍ ປພ຺ພຊຕິ, ໂສ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ’’ຕິ ປນ ນາມໍ ອຊານນ຺ໂຕປິ ‘‘ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ກໂຣນ຺ໂຕ ສມໂຓ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຍທິ ອາໂຣເຈສ຺ສາມິ, ຉຑ຺ຑຍິສ຺ສນ຺ຕິ ມ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ເມ ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ປຐມໍ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ເອວໍ ເມ ຄຫິຕາ’’ຕິ ສຎ຺ຎີ ເກວລໍ ອນ຺ຕຣາ ອຕ຺ຕໂນ ເສຕວຕ຺ຖນິວາສນາທິວິປ຺ປກາຣໍ ປກາເສຕຸໍ ລຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນ ກເຖຕິ, ໂສ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອວຘາຣເຓນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກລກ຺ຂຓໍ ຎຕ຺ວາ ວຎ຺ຈນາຍປິ ນາໂຣເຈຕິ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ. ໂສ ຫິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕລິງ຺ຄຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ນ ໂຫຕິ, ລທ຺ຘູປສມ຺ປທຕ຺ຕາ ຕທນຸຄຸຓສ຺ເສວ ສໍວາສສ຺ສ ສາທິຕຕ຺ຕາ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກປິ ¶ ນ ໂຫຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປນ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ໂຫຕິ, ສໍວາສາຣຫສ຺ສ ລິງ຺ຄສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສໍວາສສາທິຍນມຕ຺ເຕນ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ ໂຫຕິ.
ສລິງ຺ເຄ ¶ ຐິໂຕຕິ ສລິງ຺ຄຠາເວ ຐິໂຕ. ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ທິນ຺ນລິງ຺ຄສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ນ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາຍ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ ນ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ‘‘ລິງ຺ຄານຸຣູປສ຺ສ ສໍວາສສ຺ສ ສາທິຕຕ຺ຕາ ນາປິ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ອິທເມວ ກາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ສາມເຓຣສ຺ສາປິ ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສຄຓນາທີສຸ ລິງ຺ຄານຸຣູປສໍວາໂສ ເອວ ສາທິໂຕຕິ ສໍວາສຕ຺ເຖນກຕາ ນ ສິຍາ ຠິກ຺ຂູຫິ ທິນ຺ນລິງ຺ຄສ຺ສ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ, ເອວໍ ສາມເຓໂຣປິ ປາຣາຊິກໍ ສມາປນ຺ໂນ ສາມເຓຣປຏິຎ຺ຎາຍ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສຠຕີຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ກາສາວຘາຣເຓ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄິຫິຠາວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ.
ສເຈ ໂກຈິ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕຕິ ສາມເຓຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາເປຬາທີສູຕິ ວິລີວາທິມເຍສຸ ຆຣທ຺ວາເຣສຸ ຐປິເຕສຸ ຠຕ຺ຕຠາຊນວິເສເສສຸ. ເອເຕນ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສ຺ສຄຓນາທີນໍ ອກຣຓໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
໑໓໙. ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກກຖາຍໍ ເຕສໍ ລິງ຺ເຄ ອາທິນ຺ນມຕ຺ເຕ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຕິຕ຺ຖິໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຕສ຺ສ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຕສໍ ລທ຺ຘິປິ ຄຫິຕາເຍວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ເຕສໍ ລິງ຺ເຄ ອາທິນ຺ນມຕ຺ເຕ ລທ຺ຘິຍາ ຄຫິຕາຍປິ ອຄ຺ຄຫິຕາຍປິ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ‘‘ຕິຕ຺ຖິໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຕສ຺ສ ລິງ຺ຄສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ລທ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໍ ¶ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ລິງ຺ຄສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນເນວ ຫິ ໂສ ຄຫິຕລທ຺ຘິໂກ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ‘‘ວີມໍສນຕ຺ຖໍ ກຸສຈີຣາທີນິ…ເປ… ຍາວ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ຕໍ ລທ຺ຘິ ຣກ຺ຂຕິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕມຕ຺ເຕ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຄ຺ໂຄວ ອາຊີວການໍ ອຸປສ຺ສຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປທວາເຣ ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ອາຊີວໂກ ຠວິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄມນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຄ຺ເຄນ ຫຸຕ຺ວາ ຄມນປຈ຺ຈຍາປິ ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວາຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໑໐) ວຸຕ຺ຕໍ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໑໐) ປນ – ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກາທິກຖາສຸ ເຕສໍ ລິງ຺ເຄ ອາທິນ຺ນມຕ຺ເຕຕິ ວີມໍສາທິອຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາ ‘‘ຕິຕ຺ຖິໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານວເສນ ລິງ຺ເຄ ກາເຍນ ຘາຣິຕມຕ຺ເຕ. ສຍເມວາຕິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ¶ ສຍເມວ ສງ຺ຆາຣາເມປິ ກຸສຈີຣາທີນິ ນິວາເສຕິ. ອາຊີວໂກ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ…ເປ… ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຊີວການໍ ສນ຺ຕິເກ ເຕສໍ ປພ຺ພຊນວິຘິນາ ‘‘ອາຊີວໂກ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕິຕ຺ຖິຍຠາວູປຄມນໍ ປຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາເນ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ‘‘ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປິຕຕ຺ຕາ ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ປາຬິຍາ ອວຸຕ຺ເຕປິ ເມຖຸນາທີສຸ ວຸຕ຺ຕປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏານຸໂລມໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐານວເສນ ລິງ຺ເຄ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ປາຣາຊິກໍ, ຕໂຕ ປຸຣິມປໂຍເຄ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ຂເຓ ນິວຕ຺ຕນ຺ໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ສງ຺ຆເຠເທປິ ໂລຫິຕຸປ຺ປາເທປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄາທີສຸ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິກາຫິ ມຸຈ຺ຈນສີມາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາສນວິຣຸທ຺ຘຕາເຍຕ຺ຖ ອາທິກມ຺ມິການມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ປພ຺ພຊ຺ຊາຍປິ ອຠພ຺ພຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປເນເຕ ອຎ຺ເຎ ຈ ປາຣາຊິກກຓ຺ເຑ ວິສຸໍ ¶ ສິກ຺ຂາປເທນ ປາຣາຊິກາທິໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຘ ອຠພ຺ເພສຸ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ຕໍ ລທ຺ຘີຕິ ຕິຕ຺ຖິຍເວເສ ເສຏ຺ຐຠາວຄ຺ຄຫຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສສ຺ສຕາທິຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ລິງ຺ເຄ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ລທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ‘‘ເອເຕສໍ ວຕຈຣິຍາ ສຸນ຺ທຣາ’’ຕິ ລິງ຺ຄໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕິ ເອວ. ລທ຺ຘິຍາ ອຠາເວນາຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ສາລຍຕາຍ ຕິຕ຺ຖິຍຠາວູປຄມນລທ຺ຘິຍາ ອຠາເວນ. ເອເຕນ ຈ ອາປທາສຸ ກຸສຈີຣາທິໍ ປາຣຸປນ຺ຕສ຺ສປິ ນຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠິກ຺ຂຸນາ ກຖິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆເຠທໂກປິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠິກ຺ຂຸນາວ ກຖິໂຕ, ມາຕຸຆາຕກາທໂຍ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນາຕິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອາຄຕໍ.
໑໔໐. ຕິຣຈ຺ຉານກຖາຍໍ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ອມນຸສ຺ສຊາຕິໂຍ, ສພ຺ໂພວ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອເຕນ ເອໂສ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂຍ ເອວ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ວາ ລຠຕິ, ນ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎຕິ ທີເປຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ໂຂຕ຺ຖ ນາຄາ ອວິຣຸຬ຺ຫິຘມ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໑໑).
໑໔໑. ອານນ຺ຕຣິຍກຖາຍໍ ຕິຣຈ຺ຉານາທິອມນຸສ຺ສຊາຕິໂຕ ມນຸສ຺ສຊາຕິການຎ຺ເຎວ ປຸຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາທໂຍປິ ຕິກ຺ຂວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓາ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຠູຕາ ຊນິກາ ມາຕາ’’ຕິ. ຍຖາ ມນຸສ຺ສານຎ຺ເຎວ ກຸສລປວຕ຺ຕິ ຕິກ຺ຂວິສທາ, ເອວໍ ອກຸສລປວຕ຺ຕິປີຕິ ອາຫ ‘‘ສຍມ຺ປິ ¶ ມນຸສ຺ສຊາຕິເກເນວາ’’ຕິອາທິ. ອຖ ວາ ຍຖາ ສມານຊາຕິຍສ຺ສ ວິໂກປເນ ກມ຺ມໍ ຄຣຸຕຣໍ, ນ ຕຖາ ວິຊາຕິຍສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຠູຕາ’’ຕິ. ປຸຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ເຘນ ມາຕຸປິຕຸສມຎ຺ຎາ ¶ , ທຕ຺ຕກິຕ຺ຕິມາທິວເສນປິ ປຸຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ໂລເກ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ຈ ໂຂ ປຣິຍາຍໂຕຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍສິທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊນິກາ ມາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕສ຺ເສວ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ຕິກ຺ຂວິສທສູຣຠາວາປຕ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ໂພຘິຕ຺ຕຍນິພ຺ພຕ຺ຕິຍໍ, ເອວໍ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕສ຺ເສວ ອກຸສລຘມ຺ມານມ຺ປິ ຕິກ຺ຂວິສທສູຣຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຍມ຺ປິ ມນຸສ຺ສຊາຕິເກເນວາ’’ຕິ. ອານນ຺ຕຣິເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ນິຣເຍ ປຏິສນ຺ຘິຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອນນ຺ຕເຣ ຊນກຕ຺ເຕນ ນິຍຸຕ຺ຕໍ ອານນ຺ຕຣິຍໍ, ເຕນ. ອຖ ວາ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອນນ຺ຕເຣ ນິຍຸຕ຺ຕໍ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ອນນ຺ຕຣກຣຓສີລໍ, ອນນ຺ຕຣປ຺ປໂຍຊນໍ ວາ ອານນ຺ຕຣິຍໍ, ເຕນ ອານນ຺ຕຣິເຍນ ມາຕຸຆາຕກກມ຺ເມນ. ປິຕຸຆາຕເກປິ ‘‘ເຍນ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຊນໂກ ປິຕາ ສຍມ຺ປິ ມນຸສ຺ສຊາຕິເກເນວ ສຕາ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປິໂຕ, ອຍໍ ອານນ຺ຕຣິເຍນ ປິຕຸຆາຕກກມ຺ເມນ ປິຕຸຆາຕໂກ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ພໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປິຕຸຆາຕເກປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ.
ປຣິວຕ຺ຕິຕລິງ຺ຄມ຺ປິ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕສ຺ສ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມໍ ໂຫຕິເຍວ. ສຕິປິ ຫິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ໂສ ເອວ ເອກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຠວງ຺ຄປ຺ປພນ຺ໂຘ ຊີວິຕປ຺ປພນ຺ໂຘ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ. ໂຍ ປນ ສຍໍ ມນຸສ຺ໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕໍ ປິຕຣໍ ວາ ມາຕຣໍ ວາ, ສຍໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຠູໂຕ ມນຸສ຺ສຠູຕໍ, ຕິຣຈ຺ຉາໂນເຍວ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ຠາຣິຍໍ ປນ ໂຫຕິ, ອານນ຺ຕຣິຍໍ ອາຫຈ຺ເຈວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອຬກຈຕຸກ຺ກໍ ສງ຺ຄາມຈຕຸກ຺ກໍ ໂຈຣຈຕຸກ຺ກຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກເຖຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອຬກໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ອຠິສນ຺ຘິນາປິ ຫິ ເອຬກຏ຺ຐາເນ ຐິຕໍ ມນຸສ຺ໂສ ມນຸສ຺ສຠູຕໍ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ ມາເຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ¶ ຜຸສຕິ ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍເນວ ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖຸໂນ ວິໂກປິຕຕ຺ຕາ. ເອຬກາຠິສນ຺ຘິນາ, ປນ ມາຕາປິຕິອຠິສນ຺ຘິນາ ວາ ເອຬກໍ ມາເຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນ ຜຸສຕິ ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖຸໂນ ອຠາວໂຕ. ມາຕາປິຕິອຠິສນ຺ຘິນາ ມາຕາປິຕໂຣ ມາເຣນ຺ໂຕ ຜຸສ຺ສເຕວ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ຈຕຸກ຺ກທ຺ວເຍ. ຍຖາ ຈ ມາຕາປິຕູສຸ, ເອວໍ ອຣຫນ຺ເຕສຸ ເອຕານິ ຈຕຸກ຺ການິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຫິ ປຸຣິມໍ ອຠິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ວຘກຈິຕ຺ຕໍ, ປນ ຕທາຣມ຺ມຓຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ປມາຓໍ. ກຕານນ຺ຕຣິຍກມ຺ໂມ ຈ ‘‘ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ມຫາເຈຕິຍປ຺ປມາເຓຫິ ກຎ຺ຈນຖູເປຫິ ປູເຣຕ຺ວາປິ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ປູເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ¶ ທຕ຺ວາປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ຓໍ ອມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ວິຈຣິຕ຺ວາປິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ນິຣຍເມວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ນ ລຠຕິ. ປິຕຸຆາຕເກ ເວສິຍາ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ກຸລິຕ຺ຖິຍາ ອຕິຈາຣິນິຍາ ປຸຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຣໍ ອຊານິຕ຺ວາ ຆານ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ປິຕຸຆາຕໂກວ ໂຫຕິ.
ອຣຫນ຺ຕຆາຕກກມ຺ເມ ອວເສສນ຺ຕິ ອນາຄາມິອາທິກໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ຕຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ.
‘‘ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ວຘກຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ. ວຘກເຈຕນາຍ ຫິ ທູສິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອິຘ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕໍ ນາມ. ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອເຠຊ຺ຊກາຍຕາຍ ປຣູປກ຺ກເມນ ຈມ຺ມຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ໂລຫິຕປຄ຺ຆຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສຣີຣສ຺ສ ປນ ອນ຺ໂຕເຍວ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ໂລຫິຕໍ ສໂມສຣຕິ, ອາຆາເຕນ ປກຸປ຺ປມານໍ ສຎ຺ຈິຕໍ ໂຫຕິ. ເທວທຕ຺ເຕນ ປວິທ຺ຘສິລໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຕາ ສກ຺ຂລິກາປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາທນ຺ຕໍ ປຫຣິ, ຜຣສຸນາ ປຫໂຏ ວິຍ ¶ ປາໂທ ອນ຺ໂຕໂລຫິໂຕເຍວ ອໂຫສິ. ຊີວໂກ ປນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ສຕ຺ຖເກນ ຈມ຺ມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕມ຺ຫາ ຐານາ ທຸຏ຺ຐໂລຫິຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຜາສຸມກາສິ, ເຕນສ຺ສ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມເມວ ອໂຫສິ. ເຕນາຫ ‘‘ຊີວໂກ ວິຍາ’’ຕິອາທິ.
ອຖ ເຍ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຖາຄເຕ ເຈຕິຍໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ໂພຘິໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ຘາຕຸມ຺ຫິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ, ເຕສໍ ກິໍ ໂຫຕີຕິ? ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ໂຫຕິ ອານນ຺ຕຣິຍສທິສໍ. ສຘາຕຸກໍ ປນ ຖູປໍ ວາ ປຏິມໍ ວາ ພາຘມານໍ ໂພຘິສາຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈປິ ຕຕ຺ຖ ນິລີນາ ສກຸຓາ ເຈຕິເຍ ວຈ຺ຈໍ ປາເຕນ຺ຕິ, ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ປຣິໂຠຄເຈຕິຍໂຕ ຫິ ສຣີຣເຈຕິຍໍ ຄຣຸຕຣໍ. ເຈຕິຍວຕ຺ຖຸໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ໂພຘິມູເລປິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍາ ປນ ໂພຘິສາຂາ ໂພຘິຆຣໍ ພາຘຕິ, ຕໍ ເຄຫຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂພຘິອຕ຺ຖາຍ ຫິ ເຄຫໍ, ນ ເຄຫຕ຺ຖາຍ ໂພຘິ. ອາສນຆເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ອາສນຆເຣ ຘາຕຸ ນິຫິຕາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ຕໍ ສາຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂພຘິຊຄ຺ຄນຕ຺ຖໍ ໂອໂຊຫຣຓສາຂໍ ວາ ປູຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ສຕ຺ຖຸ ຣູປກາຍປຏິຊຄ຺ຄເນ ວິຍ ປຸຎ຺ຎມ຺ປິ ໂຫຕິ.
ສງ຺ຆເຠເທ ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມານນ຺ຕິ ອປໂລກນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ. ອຍໍ ສງ຺ຆເຠທໂກຕິ ປກຕຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ¶ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ເອວ ປາຣາຊິກໍ ສມາປນ຺ໂນ ວາ ວຕ຺ຖາທິໂທເສນ ວິປນ຺ນຸປສມ຺ປໂທ ວາ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕປິ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນ ຜຸສຕິ, ສງ຺ໂຆ ປນ ຠິນ຺ໂນວ ໂຫຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈສ຺ສ ນ ວາຣິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ຠິກ຺ຂຸນີທູສເນ ອິຈ຺ຉມານນ຺ຕິ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສນໍ ອິຈ຺ຉມານໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຄິຫິຠາເວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕມຕ຺ເຕເຍວາ’’ຕິ. ເນວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ¶ ອຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ. ໂຍ ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອຠພ຺ເພ ຈ ປຸຄ຺ຄເລ ຎຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕິ, ອຸປສມ຺ປາເທຕິ ວາ, ທຸກ຺ກຏໍ. ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
໑໔໒. ຄພ຺ຠມາເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ອສ຺ສາຕິ ຄພ຺ຠວີໂສ. ຫາຍນວຑ຺ຒນນ຺ຕິ ຄພ຺ຠມາເສສຸ ອຘິເກສຸ ອຸຕ຺ຕຣິ ຫາຍນໍ, ອູເນສຸ ວຑ຺ຒນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກູນວີສຕິວສ຺ສນ຺ຕິ ທ຺ວາທສ ມາເສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ວສິຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ຊາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກູນວີສຕິວສ຺ສໍ. ປາຏິປທທິວເສຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສູປຄມນທິວເສ. ‘‘ຕິໍສຣຕ຺ຕິທິໂວ ມາໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໗໑; ໘.໔໓; ວິຠ. ໑໐໒໓) ວຈນໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວສ຺ສໍ ອຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ວສ຺ສໍ ອຸທ຺ຘໍ ກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕຕິຍສໍວຈ຺ຉເຣ ເອກມາສສ຺ສ ອຘິກຕ຺ຕາ ມາສປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ວສ຺ສໍ ອຸທ຺ຘໍ ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຕຕິໂຍ ສໍວຈ຺ຉໂຣ ເຕຣສມາສິໂກ ໂຫຕິ. ສໍວຈ຺ຉຣສ຺ສ ປນ ທ຺ວາທສມາສິກຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ວສ຺ເສສຸ ອຘິກມາເສ ວິສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຉ ມາສາ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕຕິ ຉມາສໂຕ. ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຘິກມາເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສຕ຺ຕາ ນິພ຺ເພມຕິກາ ຫຸຕ຺ວາ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍເຍວ ວສ຺ສານໍ ອຘິກມາເສ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຓິຕຕ຺ຕາ ເສສວສ຺ສທ຺ວຍສ຺ສປິ ອຘິກທິວສານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ອຘິກທິວສານິ ສນ຺ຘາຍ ‘ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ທ຺ວີສຸ ວສ຺ເສສຸ ອຘິກທິວສານິ ນາມ ວິສຸໍ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ ຕຕິເຍ ວສ຺ເສ ວສ຺ສຸກ຺ກຑ຺ຒນວເສນ ອຘິກມາເສ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕເຍວ ອຕິເຣກມາສສມ຺ຠວໂຕ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວີສຸ ວສ຺ເສສຸ ອຕິເຣກທິວສານິ ວິສຸໍ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ.
‘‘ເຕ ທ຺ເວ ມາເສ ຄເຫຕ຺ວາ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກູນວີສຕິວສ຺ສມ຺ຫິ ຈ ປຸນ ອປຣສ຺ມິໍ ¶ ວສ຺ເສ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປນ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນິປາຕານໍ ປນ-ສທ຺ໂທ ຫິສທ຺ທຕ຺ໂຖ, ເອຕ຺ຖ ¶ ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສມຕ຺ຖນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ອິມໍ ທີເປຕິ – ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກູນວີສຕິວສ຺ສໍ ສາມເຓຣໍ ນິກ຺ຂມນີຍປຸຓ຺ຓມາສິໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປາຏິປທທິວເສ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄພ຺ຠມາເສປິ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ມາເສຫິ ອປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກູນວີສຕິວສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຘິກມາເສສຸ ທ຺ວີສຸ ຄຫິເຕສຸ ເອວ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຄພ຺ຠມາສາປິ ຄຓນູປຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ. ເອກວີສຕິວສ຺ໂສ ໂຫຕີຕິ ຊາຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວີສຕິວສ຺ໂສ ສມາໂນ ຄພ຺ຠມາເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກວີສຕິວສ຺ໂສ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ກມ຺ມວາຈາຈຣິໂຍ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕີຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໔໐໖) ອາຄຕໍ.
ຄພ຺ເຠ ສຍິຕກາເລນ ສທ຺ຘິໍ ວີສຕິມໍ ວສ຺ສໍ ປຣິປຸຓ຺ຓມສ຺ສາຕິ ຄພ຺ຠວີໂສ. ນິກ຺ຂມນີຍປຸຓ຺ຓມາສີຕິ ສາວຓມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມິຍາ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມິຍາ ອນນ຺ຕຣປຸຓ຺ຓມີ. ປາຏິປທທິວເສຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ, ທ຺ວາທສ ມາເສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ວສິຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ຊາຕໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕິໍສຣຕ຺ຕິທິໂວ ມາໂສ, ທ຺ວາທສມາສິໂກ ສໍວຈ຺ຉໂຣ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວສ຺ສໍ ອຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ວສ຺ສໍ ອຸທ຺ຘໍ ກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ‘‘ເອກມາສໍ ອຘິກມາໂສ’’ຕິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຕຕິໂຍ ຕຕິໂຍ ສໍວຈ຺ຉໂຣ ເຕຣສມາສິໂກ ໂຫຕິ. ເຕ ທ຺ເວ ມາເສ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ນິກ຺ຂມນີຍປຸຓ຺ຓມາສໂຕ ຍາວ ຊາຕທິວສຠູຕາ ມຫາປວາຣຓາ, ຕາວ ເຍ ທ຺ເວ ມາສາ ອນາຄຕາ, ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍ ¶ ອຘິກມາສໂຕ ລທ຺ເຘ ທ຺ເວ ມາເສ ຄເຫຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ປວາເຣຕ຺ວາ ວີສຕິວສ຺ໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ເອວ ອຘິກມາເສ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ວີສຕິຍາ ວສ຺ເສສຸປິ ຈາຕຸທ຺ທສີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ປຣິຫາປເນນ ສພ຺ພຖາ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.
ປວາເຣຕ຺ວາ ວີສຕິວສ຺ໂສ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ມຫາປວາຣຓາທິວເສ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຄພ຺ຠວສ຺ເສນ ສຫ ວີສຕິວສ຺ໂສ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຄພ຺ຠມາສາປິ ຄຓນູປຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ. ເອກວີສຕິວສ຺ໂສຕິ ຊາຕິຍາ ວີສຕິວສ຺ສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ອາຈຣິໂຍ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ. ໂສປີຕິ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ໂຕປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒.໔໐໖) ອາຄຕໍ.
ເອຕ຺ຖ ¶ ສິຍາ – ອຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສສຸ ວສ຺ເສສຸ ຉ ມາສາ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທານິ ປນ ‘‘ເອກູນວີສຕິຍາ ວສ຺ເສສຸ ສຕ຺ຕ ມາສາ ອຘິກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ກຖເມຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຏ຺ຐກຖາຏີກາສຸ ສາສນໂວຫາເຣນ ໂລກິຍຄຕິໍ ອນຸປຄມ຺ມ ຕີສຸ ຕີສຸ ສໍວຈ຺ຉເຣສຸ ມາສຉຑ຺ຑນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສສຸ ວສ຺ເສສຸ ຉ ມາສາ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທານິ ປນ ເວທໂວຫາເຣນ ຈນ຺ທສູຣິຍຄຕິສງ຺ຂາຕໍ ຕິຖິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄເຓນ຺ໂຕ ‘‘ເອກູນວີສຕິຍາ ວສ຺ເສສຸ ສຕ຺ຕ ມາສາ ອຘິກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ, ຕໍ ວສ຺ສູປນາຍິກກຖາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.
໑໔໓. ມາຕາ ວາ ມຕາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂສເຍວາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ໂຂ ເອວ.
໑໔໔. ‘‘ເອກສີມາຍຎ຺ຈ ¶ ອຎ຺ເຎປິ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ເອກສີມາຍໍ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ອສຕິ ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຂຓ຺ຑສີມາຍ ວາ ຐຕ຺ວາ ນທີສມຸທ຺ທາທີນິ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ເອເຕນ ສພ຺ເພ ສີມຏ຺ຐກຠິກ຺ຂູ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ອນາປຸຈ຺ຉາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ.
໑໔໕. ອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຫິຕອຄ຺ຄໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ. ສາມເຓຣຠາຄສມໂກ ອາມິສຠາໂຄຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ສາມເຓຣານໍ ອາມິສຠາຄສ຺ສ ສມກເມວ ທີຍມານຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ສາມເຓຣຠາໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຫຏ຺ຐາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປນ ຠຕ຺ຕໍ ກທາຈິ ມນ຺ທໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອຸປຣິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສາມເຓຣປາຬິຍາວ ຄເຫຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິຍຕປພ຺ພຊ຺ຊສ຺ເສວ ຈາຍໍ ຠາໂຄ ທີຍຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອປກ຺ກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎ ວາ ຠິກ຺ຂູ ທາຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
໑໔໖. ສຍໍ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ເກສຈ຺ເຉທນາທີນິ ສຍໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ເກສຈ຺ເຉທນໍ ກາສາຍຈ຺ຉາທນໍ ສຣຓທານນ຺ຕິ ຫິ ອິມານິ ຕີຓິ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ປພ຺ພາເຊຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕສຸ ເອກໍ ທ຺ເວ ວາປິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຖາ ໂວຫຣີຍຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ປພ຺ພາເຊຫີຕິ ເກສຈ຺ເຉທນໍ ກາສາຍຈ຺ຉາທນຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພາເຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຂຓ຺ຑສີມໍ ເນຕ຺ວາຕິ ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາໂຣຈນປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ສຠິກ຺ຂຸເກ ວິຫາເຣ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ‘‘ເອຕສ຺ສ ເກເສ ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາຕິ ເກສຈ຺ເຉທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຠິກ຺ຂຸໂຕ ອຎ຺ໂຎ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ສຣຓທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສາມເຓໂຣ ປນາ’’ຕິອາທີຕິ ¶ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໔) ອາຄຕໍ. ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໔) ປນ – ສຍໍ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ເກສຈ຺ເຉທນກາສາຍຈ຺ຉາທນສຣຓທານານິ ປພ຺ພຊນໍ ນາມ, ເຕສຸ ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອວ ກາຕພ຺ພໍ, ກາເຣຕພ຺ພໍ ວາ. ປພ຺ພາເຊຫີຕິ ອິທໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຓ຺ຑສີມໍ ເນຕ຺ວາຕິ ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາໂຣຈນປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ. ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຫິ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ເອກສີມາຍ ‘‘ເອຕສ຺ສ ເກເສ ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາຕິ ເກສາທິຈ຺ເຉທນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາສາຍານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ’’ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ສຣຓທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ຠິກ຺ຂຸອາຓຕ຺ຕິຍາ ທິນ຺ນມ຺ປິ ສຣຓໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍມ຺ປິ (ວຊິຣ ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓໔) – ຂຓ຺ຑສີມໍ ເນຕ຺ວາຕິ ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາໂຣຈນປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ສຠິກ຺ຂຸເກ ວິຫາເຣ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ‘‘ເອຕສ຺ສ ເກເສ ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍປກາສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກາສາຍານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເຈ ເກສມສ຺ສຸໂອໂຣປນາທີນິ ອກຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊຕ຺ຖໍ ສຣຓານິ ເທຕິ, ນ ຣຸຫຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ. ກມ຺ມວາຈາຍ ສາເວຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ, ຣຸຫຕິ ອຸປສມ຺ປທາ. ອປຕ຺ຕຈີວຣານໍ ອຸປສມ຺ປທາສິທ຺ຘິທສ຺ສນໂຕ, ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ເຈຕໍ ຍຸຊ຺ຊເຕວາຕິ ເອເກ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –
‘‘ສລິງ຺ຄສ຺ເສວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ວິລິງ຺ຄສ຺ສາປິ ເຈຕຣາ;
ອເປຕປຸພ຺ພເວສສ຺ສ, ຕໍທ຺ວຍາ ອິຕິ ຈາປເຣ’’ຕິ.
ຠິກ຺ຂຸນາ ຫິ ສຫຕ຺ເຖນ ວາ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ວາ ທິນ຺ນເມວ ກາສາວໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອທິນ຺ນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປນ ສນ຺ເຕສ຺ເວວ ກາສາເວສຸ, ນາສນ຺ເຕສຸ ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອາຄໂຕ.
ຠພ຺ພຣູໂປຕິ ¶ ຠພ຺ພສຠາໂວ. ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວິຠາເວຕິ ‘‘ສເຫຕຸໂກ’’ຕິ. ຎາໂຕຕິ ປາກໂຏ. ຍສສ຺ສີຕິ ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ.
ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານຄນ຺ຘາສໂຍກາສວເສນ ອສຸຈິເຊຄຸຈ຺ຉປຏິກູລຠາວໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ເກສາ ນາເມເຕ ວຓ຺ຓໂຕປິ ປຏິກູລາ, ສຓ຺ຐານໂຕປິ ຄນ຺ຘໂຕປິ ອາສຍໂຕປິ ໂອກາສໂຕປິ ¶ ປຏິກູລາ. ມນຸຎ຺ເຎປິ ຫິ ຍາຄຸປຕ຺ເຕ ວາ ຠຕ຺ຕປຕ຺ເຕ ວາ ເກສວຓ຺ຓໍ ກິຎ຺ຈິ ທິສ຺ວາ ‘‘ເກສມິສ຺ສກມິທໍ, ຫຣຖ ນ’’ນ຺ຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ເກສາ ວຓ຺ຓໂຕ ປຏິກູລາ. ຣຕ຺ຕິໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາປິ ເກສສຓ຺ຐານໍ ອກ຺ກວາກໍ ວາ ມກຈິວາກໍ ວາ ຉຸປິຕ຺ວາ ຕເຖວ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຓ຺ຐານໂຕປິ ປຏິກູລາ. ເຕລມກ຺ຂນປຸປ຺ຜຘູມາທິສງ຺ຂາຣວິຣຫິຕານຎ຺ຈ ເກສານໍ ຄນ຺ໂຘ ປຣມເຊຄຸຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ເຊຄຸຈ຺ຉຕໂຣ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານໍ. ເກສາ ຫິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ອປ຺ປຏິກູລາປິ ສິຍຸໍ, ຄນ຺ເຘນ ປນ ປຏິກູລາເຍວ. ຍຖາ ຫິ ທຫຣສ຺ສ ກຸມາຣກສ຺ສ ວຈ຺ຈໍ ວຓ຺ຓໂຕ ຫລິທ຺ທິວຓ຺ຓໍ, ສຓ຺ຐານໂຕ ຫລິທ຺ທິປິຓ຺ຑິສຓ຺ຐານໍ. ສງ຺ກຣຏ຺ຐາເນ ຉຑ຺ຑິຕຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘຸມາຕກກາຬສຸນຂສຣີຣໍ ວຓ຺ຓໂຕ ຕາລປກ຺ກວຓ຺ຓໍ, ສຓ຺ຐານໂຕ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ, ທາຐາປິສ຺ສ ສຸມນມກຸຬສທິສາ, ຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ສິຍາ ອປ຺ປຏິກູລໍ, ຄນ຺ເຘນ ປນ ປຏິກູລເມວ, ເອວໍ ເກສາປິ ສິຍຸໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ອປ຺ປຏິກູລາ, ຄນ຺ເຘນ ປນ ປຏິກູລາເຍວາຕິ.
ຍຖາ ປນ ອສຸຈິຏ຺ຐາເນ ຄາມນິສ຺ສນ຺ເທນ ຊາຕານິ ສູເປຍ຺ຍປຓ຺ຓານິ ນາຄຣິກມນຸສ຺ສານໍ ເຊຄຸຈ຺ຉານິ ໂຫນ຺ຕິ ອປຣິໂຠຄານິ, ເອວໍ ເກສາປິ ປຸພ຺ພໂລຫິຕມຸຕ຺ຕກຣີສປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທິນິສ຺ສນ຺ເທນ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉາຕິ. ເອວໍ ອາສຍໂຕປິ ປຏິກູລາ. ອິເມ ຈ ເກສາ ນາມ ຄູຖຣາສິມ຺ຫິ ອຸຏ຺ຐິຕກຓ຺ຓກາ ວິຍ ເອກຕິໍສໂກຏ຺ຐາສຣາສິມ຺ຫິ ຊາຕາ, ເຕ ສຸສານສງ຺ກາຣຏ຺ຐານາທີສຸ ¶ ຊາຕສາກໍ ວິຍ, ປຣິຂາທີສຸ ຊາຕກມລກຸວລຍາທິປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ຈ ອສຸຈິຏ຺ຐາເນ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉາຕິ ເອວໍ ໂອກາສໂຕ ປຏິກູລາຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕຈປຎ຺ຈກສ຺ສ ວຓ຺ຓາທິວເສນ ປຏິກູລຠາວໍ ປກາເສນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ນິຊ຺ຊີວນິສ຺ສຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ອິເມ ເກສາ ນາມ ສີສກຏາຫປລິເວຐນຈມ຺ເມ ຊາຕາ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ຊາເຕສຸ ກຸຓ຺ຐຕິເຓສຸ ນ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖໂກ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ກຸຓ຺ຐຕິຓານິ ຊາຕານີ’’ຕິ, ນາປິ ກຸຓ຺ຐຕິຓານິ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ຊາຕານີ’’ຕິ. ເອວເມວ ນ ສີສກຏາຫປລິເວຐນຈມ຺ມໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ເກສາ ຊາຕາ’’ຕິ, ນາປິ ເກສາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ສີສກຏາຫປລິເວຐນຈມ຺ເມ ຊາຕາ’’ຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຣຫິຕາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ. ອິຕິ ‘‘ເກສາ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອເຈຕໂນ ອພ຺ຍາກໂຕ ສຸຎ຺ໂຎ ນິສ຺ສຕ຺ໂຕ ຖທ຺ໂຘ ປຖວີຘາຕູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນິຊ຺ຊີວນິສ຺ສຕ຺ຕຠາວໍ ປກາເສນ຺ເຕນ. ປຸພ຺ເພຕິ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ. ມທ຺ທິຕສງ຺ຂາໂຣຕິ ນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນ ເຈວ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ຈ ຎາເຓນ ປຣິມທ຺ທິຕສງ຺ຂາໂຣ. ຠາວິຕຠາວໂນຕິ ກລາປສມ຺ມສນາທິນາ ສພ຺ພໂສ ກຸສລຠາວນາຍ ປູຣເຓນ ຠາວິຕຠາວໂນ ¶ . ອທິນ຺ນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ຣຸຫຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໓໔) ວຸຕ຺ຕໍ.
ວິມຕິວິໂນທນິຍໍ (ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໓໔) ປນ – ຍສສ຺ສີຕິ ປຣິວາຣສມ຺ປນ຺ໂນ. ນິຊ຺ຊີວນິສ຺ສຕ຺ຕຠາວນ຺ຕິ ‘‘ເກສາ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອເຈຕໂນ ອພ຺ຍາກໂຕ ສຸຎ຺ໂຎ ນິສ຺ສຕ຺ໂຕ ຖທ຺ໂຘ ປຖວີຘາຕູ’’ຕິອາທິນຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສພ຺ພໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໑໑) ອາຄຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸພ຺ເພຕິ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທສຸ ¶ . ມທ຺ທິຕສງ຺ຂາໂຣຕິ ວິປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠາວິຕຠາວໂນຕິ ສມຖວເສນປິ.
ກາສາຍານິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ…ເປ… ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ພທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາຍ ອິມໍ ກາສາວໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕໍ ກາສາວໍ ທຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພາເຊຖ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ຍາຈນປຸພ຺ພກໍ ຈີວຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕິ. ອຖາປີຕິອາທິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິຄ຺ຄາຫາປນໂຕ ປຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສນໍ, ອຖາປີຕິ ຕໂຕ ປຣມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຈີວຣໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພາຊນປ຺ປກາຣເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘ອຖາປີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖາປີຕິ ອຖ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອທິນ຺ນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.
໑໔໗. ປາເທ ວນ຺ທາເປຕ຺ວາຕິ ປາທາຠິມຸຂໍ ນມາເປຕ຺ວາ. ທູເຣ ວນ຺ທນ຺ໂຕປິ ຫິ ປາເທ ວນ຺ທຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ. ຍໍ ອາຠິສມາຈາຣິເກສຸ ວິນຍນຕ຺ຖາຍ ອາຈຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ຕິ, ອຍໍ ອາຈຣິໂຍ. ສເຈ ປນ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ສຍເມວ ສພ຺ພໍ ສິກ຺ຂາເປຕິ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ນ ນິຍ຺ຍາເຕຕິ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍວສ຺ສ ອາຈຣິໂຍປິ ໂຫຕິ. ຍຖາ ອຸປສມ຺ປທາກາເລ ສຍເມວ ກມ຺ມວາຈໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍວ ກມ຺ມວາຈາຈຣິໂຍປິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາຕິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມນ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ. ຐານກຣຓສມ຺ປທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຣອາທີນິ ຐານານິ, ສໍວຸຕາທີນິ ກຣຓານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອນຸນາສິກນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທານກາເລ ອນ຺ຕຣາວິຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກສມ຺ພນ຺ຘານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ມ-ກາຣນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທານສມເຍ ວິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ.
໑໔໘. ສພ຺ພມສ຺ສ ¶ ¶ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສສິກ຺ຂາປທວິນິມຸ