📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ກງ຺ຂາວິຕຣຓີປຸຣາຓ-ຏີກາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ພຸທ຺ຘໍ ¶ ¶ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສງ຺ຆນ຺ຕິ-ອາທິນາ ຍາ ປກາສິຕາ;

ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘໂຆເສນ, ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາ ສຸຠາ;

ຕສ຺ສາ ຫິ ລີນປທໍ ວິ-ກາສນໂກຍມາຣມ຺ໂຠ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

ວິປ຺ປສນ຺ເນນາຕິ ¶ ວິວິຘປ຺ປສນ຺ເນນ. ກຖໍ? ‘‘ອິຕິປິ ໂສ…ເປ… ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ…ເປ… ວິຎ຺ຎູຫິ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ…ເປ… ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໐) ເອວມາທິນາ. ‘‘ເຈຕສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕີສຸ ວນ຺ທນາສຸ ເຈໂຕວນ຺ທນາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕນ຺ນິນ຺ນຕາທິວເສນ ກາຍາທີຫິ ປຓາມກຣຓໍ ວນ຺ທນາ, ຄຸຓວເສນ ມນສາປິ ຕຖາວ ກຣຓໍ ມານໍ, ປຈ຺ຈຍປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາທີຫິ ປູຊາກຣຓໍ ປູຊາ, ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ ສກ຺ກຈ຺ຈ ກຣຓໍ ສກ຺ກາໂຣ, ເຕສໍ. ຠາຊນນ຺ຕິ ອາຘາໂຣ, ອຘິກຣຓໍ ວາ.

ເຖຣາ ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ, ເຕສໍ ວໍໂສຕິ ເຖຣວໍໂສ, ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປທາຍ ຕສ຺ສ ວໍສສ຺ສ ປທີປຠູຕາຕິ ເຖຣວໍສປ຺ປທີປາ, ເຕສໍ ເຖຣວໍສປ຺ປທີປານໍ. ອສໍຫີຣຕ຺ຕາ ຖິຣານໍ. ວິນຍກ຺ກເມຕິ ວິນຍປິຏເກ, ອາຣມ຺ຠານຸຣູປວຈນເມຕໍ. ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸປິ ເຕ ຖິຣາ ເອວ. ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາຈຣິຍສີຫານຎ຺ຈາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ປໂຍຊນວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ຫິ ປຓາມກຣຓສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍນິວາຣຓໍ ປໂຍຊນໍ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍຠູຕານໍ ອາຈຣິຍານໍ ປຓາມກຣຓສ຺ສ ອຸປກາຣຎ຺ຎຸຕາທສ຺ສນໍ. ເຕນ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ຈ-ສທ຺ເທນ ປຸພ຺ພາຈຣິຍສີຫານຎ຺ຈ ນໂມ ກຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ອຖ ວາ ‘‘ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ເຈໂຕວນ຺ທນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ‘‘ນໂມ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວາຈາວນ຺ທນາ, ‘‘ກຕຎ຺ຊລີ’’ຕິ ກາຍວນ຺ທນາປິ ທສ຺ສິຕາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ອຠິຘານປ຺ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປາໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ປຘານໍ. ສີລຎ຺ຫິ ສພ຺ເພສໍ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ປຘານໍ ອາທິຠາວໂຕ. ຍຖາ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊເລຍ຺ຍເປຍ຺ຍວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ອາຫາໂຣ ມຸເຂນ ປວິສິຕ຺ວາ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ຜຣຕິ, ເອວໍ ໂຍຄິໂນປິ ຈາຕຸຠູມກໍ ກຸສລໍ ສີລມຸເຂນ ປວິສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸຂ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຖ ວາ ມຸຂນ຺ຕິ ອຸປາໂຍ, ເຕນ ໂມກ຺ຂປ຺ປເວສາຍ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ມຸຂໍ ອຸປາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມເຫສິນາ ຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປກາສິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຫນ຺ເຕ ສີລາທິກ຺ຂນ຺ເຘ ເອສິ ຄເວສີຕິ ມເຫສິ.

ສູຣເຕນ ນິວາເຕນາຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ໂສຣຈ຺ຈໍ? ໂຍ ກາຍິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໓໔໙) ສູຣເຕນ, ນີຈວຸຕ຺ຕິນາ ມານຸທ຺ຘຈ຺ຈວເສນ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸກ຺ຂິປນຠາເວນ ນິວາເຕນ. ວິນຍາຈາຣຍຸຕ຺ເຕນ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ເຕຫິ ຍຸຕ຺ເຕນ. ‘‘ໂສຓຕ຺ເຖເຣນ ຍາຈິໂຕ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສູຣເຕນາ’’ຕິອາທິ ¶ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ທຸສ຺ສີເລນ ວາ ທຸຏ຺ເຐນ ວາ ອລຊ຺ຊິນາ ວາ ຍາຈິເຕນ ວຓ຺ຓນາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວຣູປຄຸໂຓ ເຖໂຣວ, ຍາຈນວເສນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ອາທເຣນາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນາເມນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓນາເມນ. ສທ຺ທລກ຺ຂຓສຸຠໂຕ, ວິນິຈ຺ຉຍສຸຠໂຕ, ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຸຠໂຕ ຈ ສຸຠໍ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິທານວຓ຺ຓນາ

‘‘ອາວິກຕາ ຫິສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉາມິ…ເປ… ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ນິທານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ເຖວ ຍາວຕຕິຍານຸສາວນກຖາວສາເນ ອຖ ¶ ໂຂ ອຸທ຺ເທສກາເລ ‘‘ອາວິກຕາ ຫິສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ນິທານໍ. ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຄຕໍ. ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກປິ ເອວເມວ ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາ ອາຄຕສຸຕ຺ເຕນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເອເກ. ກຖໍ? ‘‘ອາວິກຕາ ຫິສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ນິທານໍ. ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິອາທິນາ ສຸອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕໍ ອຸທ຺ເທສລກ຺ຂຓໍ ອິຘາປິ ຂນ຺ຘເກປິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຜາສຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອາເນຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ອິຘ ນິທານໍ ນ ທສ຺ສິຕໍ, ອຸທ຺ເທໂສ ອຸທ຺ເທສກາເລ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພລກ຺ຂຓສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອປິຈ ‘‘ນິທານຸທ຺ເທໂສ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນິທານຸທ຺ເທສໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມປິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ…ເປ… ອາວິກຕາ ຫິສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ປາຐວເສນ ອາຄຕໍ ນິທານໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐກຖາວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ປາຬິໍ ອິຘ ໂຍເຊຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉາມິ…ເປ… ຘາຣຍາມີ’’ຕິ ນິທານປາຬິໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ນິທານຸທ຺ເທໂສ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຏປທວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ນິທານຸທ຺ເທສລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ນິທານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອຸປຣິ ຈ ຂນ຺ຘເກ ຈ, ອຖ ໂຂ ອຸທ຺ເທສກາເລ ‘‘ອາວິກຕາ ຫິສ຺ສ ¶ ຜາສຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ນິທານໍ. ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິອາທິ ນິທານຸທ຺ເທໂສວ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ນິທານໍ.

ສວນາຓຕ຺ຕິວຈນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆນວກຕເຣນ ວຕ຺ຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຍຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕວ ອາຓຕ຺ຕິ, ນ ອຸທ຺ເທສກສ຺ສ. ອິຘ ນວກຕຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖໂຣປິ ປນ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ລຠຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເຖຣາຘິກໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ນວກຕໂຣ ນ ລຠຕີຕິ ເຈ? ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍຖາ ຈຕຸວຄ຺ເຄນ ຐເປຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາປວາຣຓາອພ຺ຠານານິ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ‘‘ອຕິເຣກວີສຕິວຄ຺ເຄນ ອິມໍ ນາມ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ອຕິເຣກວຈນຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ, ກິໍ ຕນ຺ຕິ ‘‘ຈຕຸວຄ຺ຄາທິນາ’’ຕິອາທິ. ຕຎ຺ຫິ ເຕຫິ ເອວ ສິທ຺ຘໍ. ກຖໍ? ຈຕຸວຄ຺ເຄນ ອຸປສມ຺ປທາປວາຣຓາ…ເປ… ວີສຕິວຄ຺ເຄນ ¶ ນ ກິຎ຺ຈິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ທສວຄ຺ເຄນ ອພ຺ຠານກມ຺ມມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ຈຕຸປຎ຺ຈວຄ຺ເຄນ ກຣຓີຍານິປິ ທສວຄ຺ເຄນ ກາຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ. ຕສ຺ມາ ອຕິເຣເກນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ, ‘‘ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈເນນ ອູນຕເຣນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕເມວ. ຕສ຺ມາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕິເຣກວີສຕິວຄ຺ໂຄຕິ ເຈ? ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ຈຕຸປຎ຺ຈວຄ຺ເຄນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຉສຕ຺ຕອຏ຺ຐນວວຄ຺ເຄນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ, ທສວຄ຺ເຄນ ກາຕພ຺ພໍ ເອກາທສທ຺ວາທສ…ເປ… ເອກູນວີສຕິວຄ຺ເຄນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ທີປິຕໍ. ອູນຕເຣນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ ປາກຏໂຕ. ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ປນ ອຕິເຣກວີສຕິອນຕິເຣກວີສຕິວຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ເຕປິ ທີປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖເຣນ ລິຂິຕໍ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖເຣນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ອນຸໂປສເຖປິ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ‘‘ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ນ ວເທຍ຺ຍ, ຍສ຺ມາ ອນຸໂປສເຖ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ເອວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓໍ ຕໂຕ ປຣໍ ປວາຣຓາທິວສສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ກຕໍ. ອຸທ຺ຘໍ ປກຕິອຸໂປສເຖ ວຸຕ຺ເຕນ ປກຕິຈາຣິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອິທມ຺ປິ.

‘‘ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ຕິວິຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ກສ຺ມາ? ຕິວິຘສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ນິມິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິ, ປຣິສາສມ຺ປຕ຺ຕິ, ກມ຺ມວາຈາສມ຺ປຕ຺ຕີຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ນິມິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ປພ຺ພຕນິມິຕ຺ຕໍ, ປາສາຓນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ‘‘ຕິວິຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມ຺ປໂຍຄງ຺ເຄສຸ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕເມວ ປຫານງ຺ເຄສຸ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນທິສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສເຣສຸ ສມ຺ມຕສີມາໂຕ ກມ຺ມານິ ນ ວິປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມຕ຺ຕາຕິ ‘‘ວິປຕ຺ຕິສີມາໂຍ ນາມາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ເສສລກ຺ຂຓານິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ນທິຍໍ ສີມາຍ ພທ຺ຘາຍ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສີມາຄຕຕ຺ຕາ ປຸນ ຕໍ ນທິໍ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ຕຬາເກ ກເຕ ສເຈ ຕສ຺ສາ ສີມາຍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ສີມາໂຕ ກມ຺ມານິ ນ ວິປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອກາຣຓໍ.

ວີສຕິວຄ຺ຄກຣຓີຍຕ຺ຕາ ສງ຺ຆກມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມາຣເຫນ ສທ຺ຘິໍ ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ ນິສີທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸຂນິສຊ຺ຊາວເສນ ນິສີທິຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ປຣິມຓ຺ຑລາກາເຣນ ນິສີທິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ ທິຍຑ຺ຒໍ ກຕ຺ວາ ຕິໂຍຊນໍ. ໂກຓໂຕ ¶ ຫິ ໂກຓໍ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ, ສີມາ ຈ ອສີມາ ໂຫຕິ. ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ຕານິ ສມ຺ປນ຺ນານິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນາມວິປຣິຍາເຍນ, ອນິມິຕ຺ຕານໍ ນາເມຫິ ຈ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣາສິກຕໍ ປໍສຸປິ ຣຸກ຺ເຂສຸ ຊາເຕສຸ ສຸທ຺ຘປໍສຸປພ຺ພໂຕ ໂຫຕິ. ຄຸຬປິຓ຺ຑປຣິມາໂຓ ຖູລຕາຍ, ນ ຕຸລຄຓນາຍ. ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ກຸຏສຣາວາທີສຸ ໂຣປິຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ຕໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ປນ ຕງ຺ຂຓມ຺ປິ ຠູມິຍໍ ໂຣປິໂຕ ວຏ຺ຏຕິ. ນວມູລສາຂານິຄ຺ຄມນໍ ປນ ອກາຣຓໍ. ຂນ຺ຘໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຣປິເຕ ປນ ເອຕໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສູຈິທຓ຺ຑກປ຺ປມາໂຓ ກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິປຣິມາຓມຕ຺ໂຕ. ‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລຸພ຺ເພໂຘ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸພ຺ເພໂຘ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ‘‘ໂຄວິສາຓມຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປຣິຓາໂຫ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ໂຄວິສາຓປຣິຓາເຫ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຂຸທ຺ທໂກປິ ມຫນ຺ໂຕປິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຊາຕສ຺ສເຣ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວ ອຸທກໍ ນິມິຕ຺ຕູປຄໍ ທິສ຺ວາ ອປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອນ຺ຕຣາ ຐິຕິຠູຕໍ ‘‘ຊາຕສ຺ສເຣ ສມ຺ມຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິປຕ຺ຕິໍ ນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ນທິຍາ ສມ຺ມຕາ, ສມຸທ຺ເທ ສມ຺ມຕາ, ຊາຕສ຺ສເຣ ສມ຺ມຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂລຓີ ນ ຄຫິຕາ. ພທ຺ຘສີມໍ ວາ ນທິສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສເຣ ວາ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ນທິຍາ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຸທ຺ເທ ວາ ຊາຕສ຺ສເຣ ວາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໗) ເອຕ຺ຖາປິ ນ ຄຫິຕາ. ຕສ຺ມາ ໂລຓີ ນ ອພທ຺ຘສີມາຕິ ເຈ? ອພທ຺ຘສີມາວ. ‘‘ໂຍປິ ນທິໍ ວາ ສມຸທ຺ທໍ ວາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕອຸທເກນ ກໂຕ ໂສພ຺ໂຠ ເອຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ປາປຸຓາຕິ, ອຍມ຺ປິ ¶ ຊາຕສ຺ສໂຣເຍວາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຊາຕສ຺ສຣຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ຍາວຕິກາ ຕສ຺ມິໍ ຄາມເຂຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຄາມໍ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ສມານສໍວາສກສີມາສມ຺ມນ຺ນນກາເລ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ວາ ມາ ວາ, ວຏ຺ຏຕິ. ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມນ຺ນນກາເລ ອາຄນ຺ຕພ຺ພເມວ.

ອຄມນປເຖສູຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກທິວເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຏ຺ຐາເນຕິ ວທນ຺ຕິ, ພທ຺ຘສີມາຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ສມນ຺ຕາ ອຸທກຸກ຺ເຂປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພທິສາສຸ ຄເຫຕພ຺ພເມວາຕິ ເຈ? ຍໂຕ ລພ຺ຠຕິ, ຕໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ປກຕິວີຈິໂຍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ¶ ສຓ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກປ຺ປິຍຠູມິ, ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອນຸພນ຺ໂຘ ອຑ຺ຒມາໂສ ອນ຺ວຑ຺ຒມາໂສ, ອຑ຺ຒມາສສ຺ສ ວາ ອນຸ. ໂຍ ປນ ເກນຈິ ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉາເນນປິ ຂຓິຕ຺ວາ ອກໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ອຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຕກໍເຍວ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ນ ໂກເປຕີຕິ ທີປິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ, ຕໍ ປນ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປານໍ ອນ຺ຕເຣ ອຎ຺ໂຎ ເອໂກ ອຸທກຸກ຺ເຂໂປ ອຸປຈາຣຕ຺ຖາຍ ຐເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍຎ຺ຫິ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຕກໍເຍວາ’’ຕິ ປທໍ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາຘິປ຺ປາໂຍ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ. ອນ຺ໂຕອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ອຸປຈາຣຕ຺ຖາຍ ຐປິຕໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເຖເຣນ ອຎ຺ຎຖາ ປປຎ຺ຈິຕ຺ວາ ລິຂິຕໍ.

‘‘ສຠາຄວຕ຺ຖຸນາ ລຫຸກາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ນ ວຏ຺ຏຕິ ເທສນາຄາມິນິໍ ສນ຺ຘາຍ ອິຘ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ເອວ ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕິເກ ອາວິກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ອາວິກໂຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ອາວິກຕາ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ກຏາ ປນ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ສງ຺ເຆນ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ…ເປ… ປຏິກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ລຠຕິ, ເອວໍ ຕີຫິ ທ຺ວີຫິປິ ອຎ຺ຎໍ ສຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ປຏິກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອເກນາປິ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ສາມນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ເອວມສ຺ສ ວຈນີໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສຠາໂຄ ເອວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ວິສຠາຄສ຺ສ ຫິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຠຓ຺ຑນກລຫສງ຺ຆເຠທາທີນິປິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອວຕ຺ວາ ອິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ¶ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕເມວ. ‘‘ຍທາ ອຎ຺ຎໍ ສຸທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຕ຺ຕິກໍ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລຫຸກສ຺ເສວ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ປນ ຎຕ຺ຕິຍາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ເທວພ຺ຣຫ຺ມາ ¶ ປນ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ’’ຕິ ປທໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຍນ ເກນຈິ ປເທນ ອສງ຺ຄຫິຕາປິ ອິມິນາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ຈາຕຸມາສິນິຍໍ ປນ ປວາຣິຕານໍ ສນ຺ຕິເກ ອນຸປຄເຕນ ວາ ຉິນ຺ນວສ຺ເສນ ວາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ເສນ ວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອນຸປຄເຕນ ວາ ຉິນ຺ນວສ຺ເສນ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ປນ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອນຸປຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອນຸປຄໂຕ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕຕິ. ສພ຺ພາຍ ວຸຏ຺ຐິຕາຍ ສພ຺ເພ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄເຕ ສນ຺ນິປາເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອກຈ຺ເຈ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພສງ຺ຆກມ຺ມາຠາວາ ວຄ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ. ປວາຣຓາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ວິເສໂສ – ສເຈ ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄເຕຫິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ໂຖກຕຣາ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ສມສມາ ຈ, ສງ຺ຆປວາຣຓາຍ ຈ ຄຓໍ ປູເຣນ຺ຕິ, ສງ຺ຆປວາຣຓາວເສນ ຎຕ຺ຕິ ຐເປຕພ຺ພາຕິ. ‘‘ເອໂກວ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ…ເປ… ອຎ຺ເຎສໍ ອນາຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສຖໍ ສີມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ກິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ຎຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ກຣີຍຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ກິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ. ຕຖາປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຕໍ ຎຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕ ກຣີຍຕີຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເນຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ ປໂຍຊນາຠາວາຕິ ເຈ? ນ, ຍຖາຄຕຏ຺ຐາເນ ເອວ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ປຣປທາເປກ຺ຂຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສງ຺ໂຆ, ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ຐປນກ຺ເຂຕ຺ຕາຕິກ຺ກເມ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ເຂຕ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທິກຣເຓ ອາປຕ຺ຕິໂມກ຺ໂຂ ນ ໂຫຕິ ອຸໂປສຖກມ຺ມໂຕ ປຸພ຺ເພ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມາກຣຓປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ. ນ ສາ ກມ຺ມປຣິໂຍສານາເປກ຺ຂາ ເອຕ຺ຖາຄຕສມ຺ປຊານມຸສາວາທາປຕ຺ຕິ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໂກ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາໂຣເຈຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ປຐມເມວ ປາຣິສຸທ຺ຘາປາຣິສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈຍໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ສຣາເປຕິ. ຕຎ຺ຫິ ກຕໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອກຕໍ ອປາຣິສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈໂຍ. ເຕເນວ ອຸຠຍາເປກ຺ຂາຘິປ຺ປາເຍນ ກຕໍ, ນ ກຕນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈ’’ມິຈ຺ເຈວາຫ. ຕຕ຺ຖ ອກຕປກ຺ເຂ ຕາວ ປາຣິສຸທ຺ຘິອາໂຣຈນກ຺ກມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຣໂຕ ¶ ‘‘ຍສ຺ສ ¶ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ໂສ ອາວິກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ, ກຕປກ຺ເຂ ‘‘ອສນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ວກ຺ຂຕິ.

‘‘ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕູຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ, ‘‘ອຸໂປສຖກຣຓຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປຕິເຕ ສງ຺ເຆ ພຫິ…ເປ… ອເທນ຺ເຕນ ຉນ຺ໂທ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ອສນ຺ນິປຕິເຕປິ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ຉນ຺ທທານສມຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸໂປສຖກຣຓຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປຕິເຕ ສງ຺ເຆ ພຫິ ອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຕສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຘານຆຣວາສິໂນ ປຘານຆຣໍ ປວິສິຕຸກາມາ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາຄຠິກ຺ຂູນໍ ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ສເຈ ສງ຺ໂຆ ສນ຺ນິປຕຕິ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຉນ຺ໂທ ອາໂຣເຈຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຘານຆຣໍ ປວິສນ຺ຕິ. ອຍໍ ສີຫຬທີເປ ປໂຍໂຄ. ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ປນ ສນ຺ນິປຕິເຕ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ເຕສຸ ເອກສ຺ສ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ສນ຺ນິປຕິເຕ ຉນ຺ໂທ ຄເຫຕພ຺ໂພ ອາໂຣເຈຕພ຺ໂພຕິ ວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ວິຍ. ‘‘ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ປຏິຊານາຕີຕິ (ມຫາວ. ໑໖໕) ວຈນໂຕ ສາມເຓເຣນ ອາຫຏາປິ ວຏ຺ຏຕິ. ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ສເຈ ປຸພ຺ເພ ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ພຫິສີມາຄໂຕ ປຸນ ປວິສຕິ, ປຈ຺ຉາ ຉນ຺ທຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ປໂຍໂຄ ສີມາສມ຺ມຸຕິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ຉນ຺ທທາເນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຈເນ ອິທໍ ປໂຍຊນໍ – ປຐມໍ ສມຄ຺ຄຠາວໍ, ທຸຕິຍໍ ປຈ຺ຉາ ວິຘາຕພ຺ພຠາວໍ, ຕຕິຍໍ ຉນ຺ທຫາຣກສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໂມຈນໍ ທີເປຕີ’’ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໑໖໔) ຈ ລິຂິຕໍ. ພິຬາລສງ຺ຂລິກາພທ຺ຘາວ ໂຫຕິ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ເອວ ສມ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ, ຍຖາ ສາ ນ ກຕ຺ຖຈິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ສາປິ ນ ກຕ຺ຖຈິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕຣຖາ ວິເສສນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ໂຫຕີຕິ ອາຈຣິເຍນ ຄຫິຕໍ.

‘‘ນ ຫິ ຕໍ ອກຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິທມ຺ປິ ຫິ ອຸຠຍ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ເສສານິ ເຖເຣນ ອາຓຕ຺ເຕນ ກາຕພ຺ພານິ ທສ຺ສິຕານິ, ອິເມ ປນ ທ຺ເວ ເຖເຣນ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ວາ ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐປນເກນ ວາ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ກາຕພ຺ພານີຕິ ຈ, ສມ຺ມຊ຺ຊນາທີນິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕາທິສານິ ປໂຍຊນານິ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕິ, ອິເມ ປນ ທ຺ເວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸຎ຺ຈ ‘‘ອິທມ຺ປິ ຫິ ອຸຠຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປາເທ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ ¶ ຄຓວເສນ ວຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕນ ອາໂຣເຈຕພ຺ພສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວາ.

ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕີຕິ ສງ຺ເຆນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຄ຺ຄສ຺ສ ຫິ ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຄ຺ຄຠາວສ຺ສ ກາຍສາມຄ຺ຄິກາຣຓຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ອຸທ຺ເທເສປິ ສວເນປິ ສມຄ຺ຄຠາວສ຺ສ ¶ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ຈິຕ຺ຕສາມຄ຺ຄິໍ ທີເປຕິ ສວເນ ສພ຺ເພຫິ ເອກີຠູຕຠາວໂຕ.

ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນາທຣິຍວເສນ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ເອວ ອລຊ຺ຊີ ໂຫຕິ, ນ ອິຕໂຣຕິ. ອາປຕ຺ຕິໍ ປຣິຄູຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ລຊ຺ຊາຍ ປຣິຄູຫນ຺ໂຕ ອລຊ຺ຊີ ນ ໂຫຕິ, ‘ກິໍ ອິມິນາ’ຕິ ອນາທຣິຍວເສນ ປຣິຄູຫນ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ.

‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ສຕ຺ຕນ຺ນເມວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ຫິ ສເຈ ອຕ຺ຕໂນ ສາປຕ຺ຕິກຠາວໍ ປກາເສຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອຸໂປສໂຖ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ຄິຫິຠາເວນ ວາ ສາມເຓຣຠາເວນ ວາ ສຸທ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ.

ເອກຈ຺ເຈ ອາຈຣິຍາ ນາມ ຘມ຺ມຠາຣິໂກ ກິຣ ອາຈຣິໂຍ. ກສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຍາວຕຕິຍານຸສາວນາ ນາມ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຈນໍ. ຕຖາ ປາເຐ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ເກວລໍ ‘‘ຍາວຕຕິຍໍ ອນຸສາວິຕ’’ນ຺ຕິ ປທເມວ ທິສ຺ວາ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ໂສ ອາວິກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສເຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນາ, ອາວິກໂຣຖາ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ‘‘ອສນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ‘‘ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ໂຂ ປນາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ຘາຕິ ເວທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ຕເມວາຕິ ເອວມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ.

ອປເຣຕິ ອຕ຺ຖທສ຺ສິຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ. ເອຕໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສກິມ຺ປິ ອນຸສາວິຕ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ວຈເນນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອນຸສາວນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ທີປິຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ.

ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ອຍເມຕ຺ຖ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຠໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ສຣມາເນນາ’’ຕິ ¶ ອິມິນາ ສມ຺ປຊານມຸສາວາທສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ວາຕິອາທິ ລກ຺ຂຓວຈນໍ ກິຣ. ສງ຺ຆຸໂປສຖກຣຓຕ຺ຖໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ເຈ ນິສິນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອາວິກາຕພ຺ພາ. ຄຓຸໂປສຖກຣຓຕ຺ຖຎ຺ເຈ ຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍ ຄຓມຊ຺ເຌ. ເອກສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ເຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ມິໍ ເອກປຸຄ຺ຄເລ ອາວິກາຕພ຺ພາຕິ, ເອເຕນ ນ ເກວລໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ເອວາຍໍ ມຸສາວາໂທ ສມ຺ຠວຕິ, ອຖ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ອສຕິປິ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາໂຣເຈຖາ’’ຕິອາທິວິຘາເນ ຄຓຸໂປສເຖປິ ສາປຕ຺ຕິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ¶ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕວ ເຈ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ສມ຺ປຊານມຸສາວາທາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອາວິກຣຓໂຕ ລກ຺ຂຓວຈນໍ ກິເຣຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕກ຺ກິກາ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ຄຓມຊ຺ເຌ ວາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາໂຣຈນາຘິປ຺ປາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ. ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ຫິ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອາວິກໂຣຕິ ນາມ, ອຸຠໂຕປສ຺ເສ ນິສິນ຺ນານໍ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ຄຓມຊ຺ເຌ ອາວິກໂຣຕິ ນາມ, ‘‘ເອກສ຺ເສວ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ເອກປຸຄ຺ຄເລ ອາວິກໂຣຕິ ນາມ. ສເຈປິ ເວມຕິໂກ ໂຫຕິ…ເປ… ປຏິກຣິສ຺ສາມີຕິ ເອວໍ ກເຕ ຍາວ ເວມຕິໂກ ໂຫຕິ, ຕາວ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ລຠຕິ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ກມ຺ມານໍ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ນາມ ໂຫຕິ. ປຸນ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ເທເສຕພ຺ພໍ ວາ ນ ວາຕິ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຕ຺ຖິ, ເທສິເຕ ປນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາ ອິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິກຣິສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ສກລສງ຺ເຆ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ເນ, ເວມຕິເກ ຈາຕິ ລິຂິຕໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໑໖໙-໑໗໐).

ນິທານວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ

໑. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ

ອິຘ ¶ ¶ ປນ ຐຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທານໍ ກມເຠໂທ ປກາເສຕພ຺ໂພ. ກຖໍ – ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເທສນາກ຺ກໂມ, ປຫານກ຺ກໂມ, ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ກໂມ ລພ຺ຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ຣາຊຄເຫ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊານນ຺ເຕນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສສ຺ສ ໂຍ ເທສນາກ຺ກໂມ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ຕໍ ເທສນາກ຺ກມໍ ອນຸກ຺ກມນ຺ໂຕວ ມຫາກສ຺ສໂປ ປຐມໍ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທສໍ ປຸຈ຺ຉິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຆາທິເສສຸທ຺ເທສໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ອນິຍຕຸທ຺ເທສໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ວິຕ຺ຖາຣຸທ຺ເທສໍ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ຄຎ຺ຈ ເຕເນວ ອນຸກ຺ກເມນ ປຸຈ຺ຉິ. ຕໂຕ ປຣໍ ຕໂຍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄເຫຕຸໍ ວິນາ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉເທນ ເສຂິຍຘມ຺ເມ ປຸຈ຺ຉິ. ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ສຠາຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວີສຕິຂນ຺ຘເກ ປຸຈ຺ຉິ. ນິທານຸທ຺ເທສນ຺ໂຕຄຘານໍ ວາ ສຣູເປນ ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ຂນ຺ຘເກ ປຸຈ຺ຉິ. ເອເຕນ ຂນ຺ຘເກ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸຈ຺ຉິຕານຸກ຺ກເມເນວ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ພ຺ຍາກາສິ. ອຍເມຕ຺ຖ ເທສນາກ຺ກໂມ. ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄຂນ຺ຘກໂຕ ປນ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຕທາ ປຣິວາໂຣ ວິສຸໍ ປາຬິ ກໂຕ, ອິມເມວ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ຂນ຺ຘກໍ ປຣິວາເຣປິ ອາໂຣປຍິໍສູ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄອີຕິກຖາ). ອປິຈ ປາຬິຍໍ ‘‘ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ເຄ ປຸຈ຺ຉິ. ປຸຏ຺ໂຐ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໙) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ເຄ ເອວ ປຸຈ຺ຉິ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປນ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ນິຣວເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຂນ຺ຘກປຣິວາເຣ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ເທເສສິ. ຄຓສຊ຺ຌາຍກາເລ ປນ ຕທາ ຂນ຺ຘກປຣິວາຣາ ວິສຸໍ ປາຬິ ກຕາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ເທສນາກ຺ກໂມ.

ຍທິ ເອວໍ ນິທານຸທ຺ເທໂສ ປຐມເທສນາຕິ ເຈ? ນ, ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໑໓໓) ‘‘ຍານິ ມຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ, ຕານິ ເນສໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ¶ ວຈນໂຕ, ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໔) ວຈນໂຕ ຈ. ອກຸສລາພ຺ຍາກຕານໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສມ຺ປຣາຍິກາສວຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ຍຖາຠູຕໍ ສີລສໍວຣເກນ ປຣິວຊ຺ຊເນນ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຫານກ຺ກໂມເປຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ຕາວເທວ ຈຕ຺ຕາຣິ ອກຣຓີຍານິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ¶ ວຈນໂຕ. ຕຖາ ‘‘ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສູ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໗໕; ວິຠ. ໕໐໘) ວຈນໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ອາຈິກ຺ຂນສິກ຺ຂເນນ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມປິ ສມ຺ຠວຕິ. ຍຖຸທ຺ເທສກ຺ກມໍ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນາປິ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ, ເອວມິເມຫິ ຕີຫິ ກເມຫິ ເທເສຕພ຺ພານເມເຕສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຖາ ຫິ ຍໍ ຍໍ ສາຘາຣຓໍ, ຕໍ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ຉນ຺ທໂສ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ຍໂຕ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຕໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ສິຍາ, ຕໂຕ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖີຕິ (ປຣິ. ໒໐໑-໒໐໒) ປຣິວາຣວຈນໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຸຣິເມນ ກມຕ຺ຕເຍນ ຍໍ ປຐມໍ ເທເສຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທເສ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກໍ ສພ຺ພປຐມໍ ເທເສຕຸກາໂມ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓) ເວສາລິຍເມວ ປາເປຕ຺ວາ ຐເປສິ.

ອິທານິ ສພ຺ເພສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປຎ຺ຎາປນວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໙, ໔໓) ເອວໍ ສອຸທ຺ເທສອນຸທ຺ເທສເຠທໂຕ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ສຣູປໂຕ ອາຄຕາ ປຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ສອຸທ຺ເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ. ສາປິ ທ຺ວິຘາ ສປຸຄ຺ຄລາປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສເຠທໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສຫ, ວິນາ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ທສ຺ສິໂຕ, ສາ ສປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສາ. ອິຕຣາ ອປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສາ.

ຕຕ຺ຖ ສປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສາ ທ຺ວິຘາ ອທສ຺ສິຕທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິເຠທໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິກາ ນາມ ອຏ຺ຐ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໙, ໔໔, ໘໙, ໙໑, ໑໖໗, ໑໗໑, ໑໙໕, ໑໙໗) ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລວ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສິໂຕ, ນາປຕ຺ຕິ. ທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິກາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິປາຕິໂມກ຺ເຂ ອາຄຕາ ສຕ຺ຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສສາ ຘມ຺ມາ. ‘‘ອຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸນີ ປຐມາປຕ຺ຕິກໍ ຘມ຺ມໍ ອາປນ຺ນາ ນິສ຺ສາຣຓີຍໍ ສງ຺ຆາທິເສສ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໖໘໓, ໖໘໗) ຫິ ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ສທ຺ຘິໍ ປຸຄ຺ຄເລນ.

ຕຖາ ອປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສາປິ ອທສ຺ສິຕທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິເຠທໂຕ ທ຺ວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ອທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິກາ ນາມ ເສຂິຍາ ຘມ຺ມາ. ວຸຕ຺ຕາວເສສາ ທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສາປິ ¶ ¶ ທ຺ວິຘາ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣກນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣກເຠທໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣກາ ນາມ ສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິມຸສາວາໂທມສວາທເປສຸຎ຺ຎຠູຕຄາມອຎ຺ຎວາທກອຸຊ຺ຌາປນກຄຓໂຠຊນປຣມ຺ປຣໂຠຊນສຸຣາເມຣຍອງ຺ຄຸລິປໂຕທກຫສຘມ຺ມອນາທຣິຍຕລຆາຕກຊຕຸມຏ຺ຐກສິກ຺ຂາປທານໍ ວເສນ ປຎ຺ຈທສວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣເກ ມິສ຺ສາມິສ຺ສເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຕຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄຠຸມ຺ມວິຠຕ຺ຕິໂຍ ເອກໍເສນ ມິສ຺ສາ. ອວເສສາ ມິສ຺ສາ ຈ ອມິສ຺ສາ ຈ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ຕາວ ທ຺ວີສຸ ອນິຍເຕສຸ ອຸປໂຍເຄນ ມິສ຺ສໍ, ທ຺ວາທສສຸ ປາຏິເທສນີເຍສຸ ກຣເຓນ ມິສ຺ສໍ, ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທສຸ ສາມິກຣເຓຫິ, ອູນວີສຕິວສ຺ເສ ຠຸມ຺ເມນ, ໂມຫນເກ ອຸປໂຍຄສາມິຠຸມ຺ເມຫິ. ຍສ຺ມາ ‘‘ວິວຓ຺ຓກ’’ນ຺ຕິ ຠາໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ກຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ວິວຓ຺ຓກສິກ຺ຂາປທໍ ຍທາ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ເອວໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຈວິຘໍ ມິສ຺ສໍ ໂຫຕິ. ເສເສສຸ ປຐມານິຍຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອາທິມ຺ຫິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເອວມາຄຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ວາ, ທຸຕິຍານິຍຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຓີຕໂຠຊນສມຓຸທ຺ເທສຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປເທສຸ ມຊ຺ເຌ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເອວມາຄຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ວາ, ທຸພ຺ພຈກຸລທູສກສໍສຏ຺ຐສິກ຺ຂາປເທສຸ ອາທິມ຺ຫິ ເກວລໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອາຄຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ວາ, ເຠທານຸວຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປເທ ມຊ຺ເຌ ອາຄຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ວາ ອຎ຺ຎາຍ ວິຠຕ຺ຕິຍາ ອມິສ຺ສເມວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຠທານຸວຕ຺ຕກຕຸວຏ຺ຏນທ຺ວຍສໍສຏ຺ຐທຸຕິຍປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປເທສຸ ພຫຸວຈນໍ, ອິຕຣຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກວຈນເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ອຸປໂຍໂຄ ທ຺ວີສຸ ວິກປ຺ປນສິກ຺ຂາປເທສຸ, ຕນ຺ຕວາຍສິກ຺ຂາປເທ ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕນ ມິສ຺ໂສ, ອຠິຫຏສິກ຺ຂາປເທ ກຣເຓນ, ຣາຊສິກ຺ຂາປເທ ກຣຓສາມິປຈ຺ຈຕ຺ເຕຫີຕິ ອຸປໂຍໂຄ ຕິຘາ ມິສ຺ໂສ ໂຫຕິ. ກຣຓຎ຺ຈ ກຸຏິກາຣມຫລ຺ລກທຸຕິຍກຖິນທ຺ເວຠາຄນິສີທນສນ຺ຖຕທຸພ຺ພຓ຺ຓກຣຓສິກ຺ຂາປເທສຸ ຉສຸ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕນ ມິສ຺ສໍ, ປຐມຕຕິຍກຖິນອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປາທກນິສີທນກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກວສ຺ສິກສາຏິກອຸທກສາຏິກທ຺ເວຘມ຺ມປຈ຺ຈາສີສນສິກ຺ຂາປເທສຸ ອຏ຺ຐສຸ ສາມິນາ ມິສ຺ສນ຺ຕິ ກຣຓໍ ທ຺ວິຘາ ມິສ຺ສໍ ໂຫຕິ. ອວເສເສສຸ ຉພ຺ພສ຺ສວສ຺ສິກສາຏິກທ຺ວຕ຺ຕິຈ຺ຉທນາວສຖປິຓ຺ຑມຫານາມຄຣຸລຫຸປາວຸຣຓສິກ຺ຂາປເທສຸ ສຕ຺ຕສຸ ກຣຓວິຠຕ຺ຕິ ອຎ຺ຎວິຠຕ຺ຕິຍາ ອມິສ຺ສາ, ອຈ຺ເຈກເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປເທສຸ ສາມິວິຠຕ຺ຕິ ກຣຓວິຠຕ຺ຕິຍາ ມິສ຺ສາ. ອຕິເຣກປຕ຺ຕເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທສຸ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ສາມິວິຠຕ຺ຕິ ອມິສ຺ສາວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ຕາວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣເກສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ –

ປຎ຺ຈຘາ ¶ ຈ ຕິຘາ ເຈວ, ທ຺ວິຘາ ເຈປິ ຕເຖກຘາ;

ຠິນ຺ນາ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ ປຎ຺ຈ, ສພ຺ເພກາທສຘາ ສິຍຸໍ.

ເອວໍ ¶ ຕາວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ສອຸທ຺ເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ປຎ຺ຎາສຸຕ຺ຕເຣສຸ ຕິສເຕສຸ ນວຸຕິອນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣເກ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣການິ ອຕິເຣກສຏ຺ຐິທ຺ວິສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ປຈ຺ຈຕ຺ຕກຣຓານິ ຕິໍສຸຕ຺ຕຣານິ ທ຺ວິສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ອມິສ຺ສປຈ຺ຈຕ຺ຕກຣຓານິ ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣານິ ທ຺ວິສຕານິ, ມິສ຺ສປຈ຺ຈຕ຺ຕກຣຓານິ ອຏ຺ຐາຣສ ໂຫນ຺ຕິ. ອວເສເສສຸ ຕິໍສຕິຍາ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ມິສ຺ໂສປໂຍຄກຣຓານິ ປຎ຺ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ມິສ຺ສກຣຓານິ ຈຸທ຺ທສ, ອມິສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ, ມິສ຺ສາມິສ຺ສກຣຓານິ ທ຺ເວ, ອມິສ຺ສານິ ທ຺ເວຕິ ສພ຺ເພສຸປິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣເກສຸ ເຠທານຸວຕ຺ຕກທຸພ຺ພຈກຸລທູສກປຐມທຸຕິຍຕຕິຍກຖິນອຠິຫຏກຸຏິກາຣມຫລ຺ລກວິກປ຺ປນທ຺ວຍທ຺ເວຠາຄຉພ຺ພສ຺ສນິສີທນສນ຺ຖຕເອຬກໂລມາຕິເຣກປຕ຺ຕເຠສຊ຺ຊວສ຺ສິກສາຏິກຕນ຺ຕວາຍອຈ຺ເຈກຉາຣຕ຺ຕທ຺ວ ປຎ຺ຈຕ຺ຕິໍເສສຸ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ນຕ຺ຖິ. ທຸຕິຍານິຍຕປຓີຕໂຠຊນສມຓຸທ຺ເທສຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖປາຏິເທສນີເຍສຸ ມຊ຺ເຌ ອຕ຺ຖິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ສອຸທ຺ເທສານຸທ຺ເທສທຸກໍ, ສປຸຄ຺ຄລາປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສທຸກໍ, ປຈ຺ເຈກທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິທຸກທ຺ວຍໍ, ອນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣກທຸກໍ, ຕຕ຺ຖ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣເກສຸ ປຈ຺ຈຕ຺ຕຠຸມ຺ມທຸກໍ, ສໂຍປນາໂຍປນທຸກໍ, ອໂຍປນມຊ຺ເຌໂຍປນທຸກໍ, ເອກາເນກວຈນທຸກນ຺ຕິ ນວ ທຸການິ ທສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ວິເສສກາຣຓໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ເອວໍ ຕາວ ສອຸທ຺ເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ເສສວິນຍປິຏເກ ຍາ ກາຈິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອນຸທ຺ເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ປທຠາຊນນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິວິນີຕວຕ຺ຖຸປຏິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘິສິກ຺ຂາປທວເສນ ຉພ຺ພິຘາ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂຍິເຕ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ (ປຣິ. ໑໕໗-໑໕໘), ວຏ຺ຏກເຕ ມຸເຂ ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໓) ເອວມາທິກາ ປທຠາຊເນ ສນ຺ທິສ຺ສມານາປຕ຺ຕິ ປທຠາຊນສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິ ກາຕພ຺ພາ, ໂຍ ¶ ກເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໘໕) ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິວາປຏິສລ຺ລີຍນ຺ເຕນ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໗໗) ເອວມາທິ ວິນີຕວຕ຺ຖຸສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ‘‘ສງ຺ຆເຠທໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໑໕) ເອວມາທິ ປຏິກ຺ເຂປສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ.

ຍສ຺ມາ ປນ ເຕນ ເຕນ ປຏິກ຺ເຂເປນ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສມຄ຺ຄໍ ສງ຺ຆໍ ອຘມ຺ມສຎ຺ຎີ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ. ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ຊີວມານກສຣີເຣ ໂລຫິຕໍ ¶ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍານິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກສ຺ສ ເຉຊ຺ຊກາ ໂຫຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຈຕຸນ຺ນຎ຺ເຈວ ອນາປຕ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ເອກວຕ຺ຖຸກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ຕິຏ຺ຐນ຺ເຕ ຠຄວຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໓) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ນ ເກວລໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊານໍ ສງ຺ຆເຠທໂກ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິທເມວ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ສາຘກໍ ໂຫຕິ. ‘‘ປຓ຺ຑໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໐໙) ເອວມາທີສຸ ປນ ອຸປຊ຺ຌາຍາທີນໍ ທຸກ຺ກຏເມວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ນ ປຓ຺ຑກາທີນໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ. ນ ຫິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ອຕ຺ຖິ. ຍໂຕ ສິຍາ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ‘‘ນ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ເຖເວ ປກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ໖໗, ໗໘, ໗໙) ເອວມາທິກຎ຺ຈ ປຏິກ຺ເຂປສິກ຺ຂາປທເມວ ນາມ.

ຂນ຺ຘເກສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເຠທານຸວຕ຺ຕເກ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເທສາເປຫີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໔໕) ວຸຕ຺ຕໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອິທໍ ເຕສໍ ວິຠຕ຺ຕິກມ຺ມກ຺ຂເຓ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ວຈເນນ ວິສຸທ຺ຘກ຺ຂເຓປິ ວິຊ຺ຊມານໍ ຊາຕນ຺ຕິ ເອເກ. ‘‘ເຠທານຸວຕ຺ຕເກ ເທສາເປຫີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເສສເຠທານຸວຕ຺ຕການໍ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຊານໍ ສງ຺ຆເຠທການໍ ອນຸວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ສພ຺ພານິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ, ວິນຍກມ຺ມານິ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ຕໍ ອຸປາລິ ມຍາ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ…ເປ… ເອວໍ ສຸປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ໂຂ ມຍາ ອຸປາລິ ສິກ຺ຂາປເທ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ນຈ຺ຈໍ ວາ ຄີຕໍ ວາ ວາທິຕໍ ວາ ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ¶ , ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໘໓໔) ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນີ ນຈ຺ເຈຍ຺ຍ ວາ ຄາເຍຍ຺ຍ ວາ ວາເທຍ຺ຍ ວາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ທິສ຺ສມານໍ ອາປຕ຺ຕິຊາຕໍ ວິນຍກມ຺ມໍ ວາ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘິສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ຉພ຺ພິຘມ຺ເປຕໍ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ອຸທ຺ເທສາຣຫໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອນຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທໍ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປຎ຺ຈຫິ ອຸທ຺ເທເສຫິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິສຠາຄຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸພ຺ຠາສິຕານໍ ສຠາຄວຕ຺ຖຸກມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທ຺ວຍໍ ອສຠາຄາປຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທານໍ, ນານາວຕ຺ຖຸກາປຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ ປຏິກ຺ເຂປສິກ຺ຂາປທານໍ, ເກສຎ຺ຈິ ວິນີຕວຕ຺ຖຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທານຎ຺ຈ ອທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ, ອທສ຺ສິຕວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ເຠທານຸວຕ຺ຕກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ, ອທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘິສິກ຺ຂາປທານນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ທຸວິຘໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ ສອຸທ຺ເທສານຸທ຺ເທສເຠທໂຕ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມາສໂຕ ປກາສິຕໍ ໂຫຕິ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ¶ ຕາວ –

‘‘ກາຣໂກ ອິຘ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ອເປກ຺ຂາຍ ອຠາວໂຕ;

ປຸພ຺ເພ ວຕ຺ຕພ຺ພວິຘານາ-ຠາວໂຕ ຈ ອາທິໂຕ ໂຍປເນນ ສຫາ’’ຕິ. –

ອຍໍ ນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຍ ເຕ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣກາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທາ ສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິອາທໂຍ ສິກ຺ຂາປທວິເສສາ, ເຕສຸ ອຘິປ຺ປາຍກມ຺ມວຕ຺ຖຸປຸຄ຺ຄລປໂຍເຄ ອເປກ຺ຂາຍ ຠາວໂຕ ກາຣໂກ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ເຕສໍ ສາເປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ, ອິຘ ປນ ປາຣາຊິກປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ອເປກ຺ຂາຍ ອຠາວໂຕ ກາຣໂກ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ໂຍ ປນ ກາຣໂກ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໔໖໒, ໔໗໒, ໔໗໕) ວິຍ ປຸພ຺ເພ ວຕ຺ຕພ຺ພວິຘານາຠາວໂຕ ກຣຓາທິວເສນ ອນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ອເປກ຺ຂາຍ ອຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ນິທ຺ທິສິຍມາໂນ ເສສທຸຕິຍານິຍຕປຓີຕໂຠຊນໍ ສມຓຸທ຺ເທສຕຕິຍຈຕອຸຕ຺ຖປາຏິເທສນີເຍສຸ ວິຍ ມຊ຺ເຌ ອນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ນ ເຫວ ໂຂ ປນ…ເປ… ໂອຠາສິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໕໓) ວິຍ ປຸພ຺ເພ ວຕ຺ຕພ຺ພວິຘານາຠາວໂຕ ເອວ ອາທິມ຺ຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ອາທິມ຺ຫິ ນິທ຺ທິສິຍມາໂນປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທສຸ ເຠທານຸວຕ຺ຕກາທີສຸ ປຎ຺ຈຕ຺ຕິໍເສສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ວິຍ ອນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ວຕ຺ຕພ຺ພວິຘານາຠາວໂຕ ເອວ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິໂຕວ ໂຍປນ-ສທ຺ເທນ ສຫ ¶ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເອວໍ ນິທ຺ທິສິຍມາໂນປິ ໂສ ຍສ຺ມາ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ທ຺ເວ ເອກມຎ຺ເຈ ຕຸວຏ຺ເຏຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໙໓໓) ອາປຕ຺ຕິ ວິຍ ປຣປ຺ປຠວໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເອກວຈເນນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເມຖຸນຘມ຺ມາປຕ຺ຕິປິ ປຣປ຺ປຠວາ ‘‘ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໙) ວຈນໂຕຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ອຘິປ຺ປາຍຊານນໂຕ. ອເນກິສ຺ສາ ເອວ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ເອກິສ຺ສາຕິ ນິຍໂມ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ນ ເອວໍ ອິຘ ນິຍໂມຕິ ອນິຍມິຕາຘິປ຺ປາໂຍ. ລມ຺ພີມຸທຸປິຏ຺ຐີນໍ ກຸໂຕ ‘‘ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໕) ວຈນໂຕ ເຕສໍ ເມຖຸນຘມ຺ມາປຕ຺ຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ຈຕສ຺ໂສ ເມຖຸນຘມ຺ມປຈ຺ຈຍາຕິ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຉຊ຺ຊໍ ສິຍາ ເມຖຸນຘມ຺ມປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໘໑) ຈ ປຣິວາເຣ ວຸຕ຺ຕວຈເນນ ສາເຘຕພ຺ໂພ.

ເຠທານຸວຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປເທ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸທ຺ຘໍ ນ ສມນຸຠາສິຕພ຺ພາ, ນ ສງ຺ເຆນ ສງ຺ຆໍ ເອກໂຕ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ. ນຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາທິໂຕວ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທສໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ເອໂກ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໘) ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ‘‘ອນຸວຕ຺ຕກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ນິທານວິໂຣໂຘ. ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ຫິ ຕທນຸວຕ຺ຕກາ ອເຫສຸໍ. ຍໍ ປນ ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ສງ຺ໂຆ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຈີນເກ ຠິກ຺ຂູ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາເວຍ຺ຍເກ ຠິກ຺ຂູ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍ ¶ …ເປ… ສມ຺ມຕາ’’ຕິອາທິ (ຈູຬວ. ໔໕໖) ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ອິມໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘານໍ. ສມ຺ມຸຕິກຣຓເມວ ວາ ຕຕິຍໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປຕິ. ນ ຫິ ເຕ ເຕນ ກມ຺ເມນ ກມ຺ມາຣຫາ ກມ຺ມກຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ສງ຺ໂຆ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ໂສ ກມ຺ມາຣໂຫຕິ ລກ຺ຂຓໍ. ນ ຈ ຕທາ ສງ຺ໂຆ ເຕສໍ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ກມ຺ມໍ ອກາສິ. ຠຊາປິຍມານາ ເຕ ກມ຺ມປຕ຺ຕຠາວໍ ຠຊນ຺ຕິ. ອຘິກຣຓວູປສມກມ຺ມສ຺ສ ປຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕາ ສງ຺ເຆນ ກຕາຕິ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມປຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາວຕຕິຍໍ ສມນຸຠາສິຕພ຺ພາ ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໘) ວຈນໂຕ ເຕຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘານໍ. ສມ຺ມຸຕິກຣຓເມວ ກມ຺ມໍ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ອຘິປ຺ປາຍຊານນໂຕ, ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍ ເອວ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມາຣຫາ ກາຕພ຺ພາ, ນ ໂທສາຄຕິວເສນາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ປາຈີນກາທີນໍ ສມ຺ມຸຕິຍາ ອຘິກຣຓວູປສມສິທ຺ຘິ ວິຍ ເຕສໍ ສມນຸຠາສນກມ຺ເມນ ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄສິທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ສມ຺ມຸຕິ ນາເມສາ ¶ ປຐມໍ ອນຸມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍາຈິຕ຺ວາວ ກຣີຍຕິ, ນ ຕຖາ ກມ຺ມນ຺ຕິ. ກມ຺ມກຣເຓ ປນ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ໂຫຕິເຍວ. ປຣສມ຺ມຸຕິຍາ ພຫຸຕຣາວ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ພາຫຸລ຺ລນເຍນ ລທ຺ຘນາມກໍ ສກປໂຍເຄນ ວາ ປຣປໂຍເຄນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສກມຄ຺ເຄ ວາ ປຣມຄ຺ເຄ ວາ ປຣນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ສກມຄ຺ເຄ ເອວ ປເວສນປວິຏ຺ຐຏ຺ຐິຕອຸທ຺ຘຣເຓສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ປຏິສາທິຍນວເສນ ເສເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປເວສນາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ຕີຓິ ວາ ທ຺ເວ ວາ ເອກໍ ວາ ປຏິເສເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘ໂສ ເຈ ປເວສນໍ ສາທິຍຕິ, ປວິຏ຺ຐໍ ສາທິຍຕິ, ຐິຕໍ ສາທິຍຕິ, ອຸທ຺ຘຣຓໍ ສາທິຍຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’ຕິອາທີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໘) ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ມເຕນ ຈຕູສຸປິ ຈຕສ຺ໂສ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຕເຍວ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ອາປຊ຺ຊຕຸ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ, ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ຕໍຠາຄິຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວີຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໂຍ, ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄຫຏ຺ຐກາເລ ເມຖຸນາທິກໍ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກໍ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິໍ ເອກມເນກໍ ວາ ປຏິກຣິຕ຺ວາວ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ມາ ນິຣາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຄຫຏ຺ຐກາເລ ສາປຕ຺ຕິໂກວາຕິ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສາປິ ອຕ຺ເຖວ ອາປຕ຺ຕິ. ວຸຏ຺ຐານເທສນາຫິ ປນ ອສຸຊ຺ຌນໂຕ ‘‘ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓນປໂຍຊນາຠາວໂຕ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ປທຠາຊເນ (ປາຣາ. ໕໘) ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ວຈເນນາຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘຕິ ຍຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວທນ຺ຕິ.

ຍທິ ¶ ເອວໍ ມາຕິກາຍມ຺ປິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິກສ຺ສ ອນວເສສວຈນມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ, ຠິກ຺ຂຸຄຓນຎ຺ຈ ອນວເສເສຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອນວເສສວຈນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປເວເສວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ປວິຏ຺ຐາທີສຸ. ຕເມເວກໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໔) ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ນິທານຸທ຺ເທສວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ມາຕິກາຍໍ ‘‘ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໒, ໔໔) ປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສວຈນໍ ເຕນ ສຣີຣພນ຺ຘເນນ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຠພ຺ພຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ປທຠາຊເນ ວຈນໍ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສາປິ ¶ ປາຣາຊິກສ຺ສ ອສໍວາສສ຺ສ ສໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອເຖຍ຺ຍສໍວາສກຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ໂສ ສໍວາສໍ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ອໂນກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາໂຍ ວທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ໂອມສວາເທນ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙) ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຕທຠາວໂຕ ສິທ຺ໂຘ ໂສ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ, ເຕນ ປທໂສຘມ຺ມໍ, ສຫເສຍ຺ຍຎ຺ຈ ຊເນຕິ, ຠິກ຺ຂຸເປສຸຎ຺ຎາທິຎ຺ຈ ຊເນຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໓໙).

ນິທານາ ມາຕິກາເຠໂທ, ວິຠງ຺ໂຄ ຕນ຺ນິຍາມໂກ;

ຕໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເຠໂທ, ອນາປຕ຺ຕິ ຕທຎ຺ຎຖາຕິ. (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໓-໔໔) –

ອຍໍ ນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສຸທິນ຺ນວຕ຺ຖຸ (ປາຣາ. ໒໔ ອາທໂຍ)-ມກ຺ກຏິວຕ຺ຖຸ (ປາຣາ. ໔໐ ອາທໂຍ)-ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸ (ປາຣາ. ໔໓) ຈາຕິ ຕິປ຺ປເຠທວຕ຺ຖຸ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ນິທານໍ ນາມ. ຕໂຕ ນິທານາ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ…ເປ… ອສໍວາໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔) ອິມິສ຺ສາ ມາຕິກາຍ ເຠໂທ ຊາໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔) ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ອາວຸໂສ, ຠຄວຕາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອິຕ຺ຖິຍາ, ໂນ ປຸຣິເສ, ໂນ ປຓ຺ຑເກ, ໂນ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນເກ ຈາ’’ຕິ ມກ຺ກຏິປາຣາຊິໂກ ວິຍ ອຎ຺ໂຎປິ ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາທິສສ຺ສ ອເລໂສກາສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມກ຺ກຏິສງ຺ຂາຕາ ນິທານາ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປີ’’ຕິ ມາຕິກາຍ ວຈນເຠໂທ, ນ ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ເມຖຸນສິທ຺ຘິທສ຺ສນໂຕ. ຕສ຺ມາ ວິຠງ຺ໂຄ ຕນ຺ນິຍາມໂກ ຕສ຺ສາ ມາຕິກາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖນິຍາມໂກ ວິຠງ຺ໂຄຕິ. ວິຠງ຺ເຄ ຫິ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ຕໂຍ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ, ຕໂຍ ປຓ຺ຑກາ, ຕໂຍ ປຸຣິສາ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຸຣິສສ຺ສ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໖) ນເຍນ ¶ ສພ຺ພເລໂສກາສໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ນິຍໂມ ກໂຕ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຍທິ ເອວໍ ສາຘາຣຓສິກ຺ຂາປທວເສນ ວາ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ວາ ນ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂູນໍ, ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວິຠງ຺ເຄ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕທວຈເນນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນີ ປຸຣິສລິງ຺ຄປາຕຸຠາເວນ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ¶ ຐິຕາ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ນາຫໍ ອຸປສມ຺ປທາກຣຓກາເລ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ນ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຕສິກ຺ຂາປິ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ປາຣາຊິກາ ໂຫມີ’’ຕິ. ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍຖາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຕຖາ ວຸຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕຎ຺ຈານິຏ຺ຐໍ. ອິທມປຣມນິຏ຺ຐໍ ‘‘ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ສາຘາຣຓາເນວ ນາສາຘາຣຓານີ’’ຕິ. ອປິຈາຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ນາວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໍເຍວ ອຸປຊ຺ຌໍ ຕເມວ ອຸປສມ຺ປທໍ ຕານິ ວສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສງ຺ຄມິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເຠໂທຕິ ຕໂຕ ວິຠງ຺ຄໂຕ ‘‘ອກ຺ຂຍິເຕ ສຣີເຣ ປາຣາຊິກໍ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂຍິເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໗໓, ປຣິ. ໑໕໗) ອາປຕ຺ຕິຍາ ເຠໂທ ໂຫຕິ. ອນາປຕ຺ຕິ ຕທຎ຺ຎຖາຕິ ຕໂຕ ເອວ ວິຠງ຺ຄໂຕ ເຍນ ອາກາເຣນ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນາກາເຣນ ອນາປຕ຺ຕິເຠໂທວ ໂຫຕິ. ‘‘ສາທິຍຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ນ ສາທິຍຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ວິຠງ຺ເຄ ອສຕິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ນິທານາ ມາຕິກາເຠໂທ’’ຕິ ອຍໍ ຄາຖາ ສມາສໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ໂຫຕິ. ວິເສສກາຣຓໍ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຕາວ ປຐມໂພຘິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ອຏ຺ຐວສ຺ສິກກາເລ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ທຸຕິຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ພາຫຸສຈ຺ຈມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ. ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ມກ຺ກຏິປາຣາຊິໂກ ຍຖາ ມາຕຸຄາມປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີ ນ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕຖາ ອິຘາປີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ອາວຸໂສ…ເປ… ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ, ໂນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑) ອາຫ. ຕຕິຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ‘‘ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໓) ວຈນໂຕ, ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ລພ຺ຠຕີຕິ ອິມໍ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸປາທາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ຕໍ ກາລໍ ປຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ປນາຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານປທໍ. ຠິກ຺ຂູຕິ ຕສ຺ສ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄນິຍມປທໍ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນຕິ ຕສ຺ສ ວິເສສນວຈນໍ. ນ ຫິ ສພ຺ໂພປິ ຠິກ຺ຂຸນາມໂກ, ຍາ ຠຄວຕາ ຍາຍ ກາຍຈິ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠິກ຺ຂູນໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ ສິກ຺ຂາ ວິຫິຕາ ¶ , ‘‘ເອຕ຺ຖ ສຫ ຊີວນ຺ຕີ’’ຕິ ໂຍ ຈ ສາຊີໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ອຸຠຍໍ ສມາປນ຺ໂນວ ໂຫຕິ. ກທາ ປນ ສມາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ? ຍາຍ ກາຍຈິ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສມນນ຺ຕຣເມວ ຕທຸຠຍໍ ¶ ຊານນ຺ໂຕປິ ອຊານນ຺ໂຕປິ ຕທຊ຺ຌຸປຄຕຕ຺ຕາ ສມາປນ຺ໂນວ ນາມ ໂຫຕິ. ສຫ ຊີວນ຺ຕີຕິ ຍາວ ສິກ຺ຂໍ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ປາຣາຊິກຠາວໍ ວາ ນ ປາປຸຓາຕິ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ ສາຊີວໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ, ຕໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສິກ຺ຂໍ ອປຣິປູເຣນ຺ໂຕ, ກາມວິຕກ຺ກາທິພຫຸໂລ ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ສາວເສສໍ ສາຊີວໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ວາ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ນາມ ນ ໂຫຕິ.

ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ປນ ຈຕຸກ຺ກໍ ລພ຺ຠຕິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂຸ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ ສີລານິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ນ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ອຈິຕ຺ຕກໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ, ອຕ຺ຖິ ນ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ ກາມວິຕກ຺ກາທິພຫຸໂລ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ນິຣາປຕ຺ຕິໂກ, ອຕ຺ຖິ ນ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ ນ ຈ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ອນວເສສໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ, ອຕ຺ຖິ ອຸຠຍສມາປນ຺ໂນ ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສາຊີວຎ຺ຈ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສິຍາ. ນ ຫິ ຠຄວາ ອນຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຈນວິໂຣຘໂຕ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄ຺ຄຫຓາຘິປ຺ປາເຍ ສຕິ ‘‘ສິກ຺ຂາຕິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສມາປນ຺ໂນ ຫິ ສພ຺ພຸກ຺ກຏ຺ໂຐ. ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຣໂຕ ວຈນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ຕສ຺ສາປິ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ອຘິສີລສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ, ສາຊີວຎ຺ຈ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕຸໍ ຠພ຺ໂພ, ຕໍ ສິກ຺ຂໍ ອປຣິປູເຣນ຺ໂຕ, ສາຊີວຎ຺ຈ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ປຏິເສເວຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາຍາ. ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທສງ຺ຂາໂຕ ສາຊີໂວ ອຘິສີລສິກ຺ຂເມວ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ອິຕຣສິກ຺ຂາທ຺ວຍໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ ສງ຺ຄາຫໂກ ສາຊີໂວ ສິກ຺ຂາສາຊີໂວຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕິ ສາຊີວວິເສສນຕ຺ຖໍ ສິກ຺ຂາຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖເມວ ວິຠງ຺ເຄ ສິກ຺ຂໍ ອປຣາມສິຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ¶ ເອກເມວິທໍ ອຕ຺ຖປທນ຺ຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທູປຄມນນ຺ຕຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສິກ຺ຂນາຘິກາຣຕ຺ຕາ ‘‘ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ເອວໍ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ, ຕາທິສໍ ປຈ຺ຈຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອປຣຠາເຄ ສາຊີວສງ຺ຂາຕເມວ ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ກິນ຺ຕຸ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ນ ປຏິກ຺ເຂປາຣໂຫ ໂຫຕິ, ອຘິປ຺ປາໂຍ ປເນຕ຺ຖ ¶ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ເພສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ອິທເມວ ຠິກ຺ຂຸລກ຺ຂຓໍ ສາຘາຣຓໍ ຍທິທໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ. ຂີຓາສໂວປິ ສາວໂກ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ອຈິຕ຺ຕກໍ, ຕຖາ ເສກ຺ໂຂ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ປນ ສຈິຕ຺ຕກມ຺ປິ, ຕສ຺ມາ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສາມຎ຺ຎມິທໍ ຠິກ຺ຂຸລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ເກວລໍ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ, ເກວລໍ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ, ອຸຠຍສມາປນ຺ໂນ ຈາຕິ ສຣູເປກເທສເອກເສສນເຍນ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕ຺ເວວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄ຺ຄຫເຓນ ອນຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ຄຫຓສິທ຺ຘິໂຕ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕເມວ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາສທ຺ທສ຺ສ ອວຈເນ ປຣິຫາຣໍ ວຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ສິກ຺ຂມ຺ປິ ສມາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນຕິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ, ຍຎ຺ຈ ສາຊີວໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍມຏ຺ຐກຖາຍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ອຘິປ຺ປາເຍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ ເອວ ຄຫຓໍ ສພ຺ພຕ຺ຖິກຕ຺ຕາ, ສີລາຘິກາຣໂຕ ຈ ວິນຍສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທິຍນ຺ໂຕ ສີລໍ ສມາທິຍຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ໂຕ ສີລໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ). ເອຕ຺ຕາວຕາ ສມາສໂຕ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພວິນິຈ຺ຉໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ.

ກິໍ ອິມິນາ ວິເສສວຈເນນ ປໂຍຊນໍ, ນນຸ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ…ເປ… ອສໍວາໂສ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ‘‘ໂຍ ປນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ເຖຍ຺ຍສໍວາສາທິໂກ ເກວເລນ ສມຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນ, ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນ ¶ ວາ ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ສາປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ອຕ຺ຖິ, ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຈ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ. ໂຍ ວາ ປຈ຺ຉາ ປາຣາຊິກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ຈ, ໂຍ ວາ ປກ຺ຂປຓ຺ຑກຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑກຠາວູປຄມເນນ ນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ຈ ຕທຸຠຍໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ປຓ຺ຑກຠາວປກ຺ເຂ ຈ ປຓ຺ຑໂກ ອຸປສມ຺ປທາຍ ນ ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອິຕຣສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ວຕ຺ຖູຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປຓ຺ຑກຠາວປກ຺ເຂ ປຓ຺ຑກຕ຺ຕາ ນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ, ໂສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພາຍ ສິກ຺ຂາຍ ອຠາເວນ ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ມຸເຂນ ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕຄ຺ຄຫຓນເຍນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ກຸໂຕ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍໍ ນໂຍ ອປຓ຺ຑກປກ຺ຂໍ ອລຠມານສ຺ເສວ ປຣໂຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ລຠນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຣູປສຕ຺ຕານໍ ກຸສລາທິສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຠວງ຺ຄວິຈ຺ເຉເທ ສຕິປິ ອມຣຓໍ ວິຍ ປຓ຺ຑກຠາວປກ຺ເຂປິ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ອຕ຺ຖິ. ສໍວາສໍ ວາ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ນ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກຠາໂວ ອຕ຺ຖິ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສ ວິຍ. ນ ຈ ສຫເສຍ຺ຍາທິໍ ຊເນຕິ ¶ . ຄຓປູຣໂກ ປນ ນ ໂຫຕິ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ ວິຍ. ນ ໂສ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ. ອິຕຣສ຺ມິໍ ປນ ປກ຺ເຂ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອິມສ຺ສ ຕໂຕ ວິເສໂສ. ກິມຍໍ ສເຫຕຸໂກ, ອຸທາຫຸ ອເຫຕຸໂກຕິ? ນ ອເຫຕຸໂກ. ຍໂຕ ອຸປສມ຺ປທາ ຕສ຺ສ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ສເຫຕຸກປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ. ປຓ຺ຑກຠາວປກ຺ເຂປິ ກິສ຺ສ ນານຸຎ຺ຎາຕາຕິ ເຈ? ປຓ຺ຑກຠູຕຕ຺ຕາ ໂອປກ຺ກມິກປຓ຺ຑກສ຺ສ ວິຍ.

ອປິຈ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາສມາທານໍ ທີເປຕ຺ວາ ຕໍ ສມາທິນ຺ນໍ ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ ອທິນ຺ນໍ…ເປ… ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ສຸຄຕຈີວຣປ຺ປມາຓໍ ຈີວຣໍ ກາຣາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ປເຄວ ປຓ຺ຑເກ, ປຸຣິເສ ວາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເສສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ ¶ . ອຍໍ ຕາວ ມາຕິກາຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທີເປຕພ຺ໂພ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕເພລຏ຺ຐສີສານນ຺ທາທໂຍປິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ກສ຺ມາ ມຫາວິຠງ຺ເຄ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖອຸປສມ຺ປທາເຍວ ອາຄຕາຕິ? ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຍ ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕປ຺ປສງ຺ຄຠຍາຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ. ອາປຕ຺ຕິຍາ ຠພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາປິ ຠຄວຕາ ປຸນ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ວາ ວິມຕິ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ວຄ຺ຄກມ຺ມ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໘໗) ວຈນໂຕ ກຸປ຺ປກມ຺ມມ຺ປິ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອກຸປ຺ເປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ອກຸປ຺ປກມ຺ມມ຺ປິ ເອກຈ຺ຈໍ ນ ຐານາຣຫໍ, ເຍນ ອປຕ຺ໂຕ ໂອສາຣຓໍ ສຸໂອສາຣິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຐານາຣເຫນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຐານາຣເຫນາ’’ຕິ ອິທເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອິມິນາ ອກຸປ຺ປສິທ຺ຘິໂຕຕິ ເຈ? ນ, ອຏ຺ຐານາຣເຫນ ອກຸປ຺ເປນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນ ອຘິປ຺ເປໂຕ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ທ຺ວີຫິ ປເນເຕຫິ ເອກໂຕ ວຸຕ຺ເຕຫິ ¶ ອຍມຕ຺ໂຖ ປຎ຺ຎາຍຕິ – ເກວລໍ ເຕນ ອກຸປ຺ເປນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຍມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ, ຐານາຣເຫນ ຈ ອກຸປ຺ເປນ ຈ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຍມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ, ກຸປ຺ເປນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາຘິປ຺ເປໂຕຕິ.

‘‘ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກຎ຺ຈາຕິ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ໂອປປາຕິກາ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສາຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ໂຫນ຺ຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ຈຕ຺ຕາຣິ ວສ຺ສານິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພານິ, ‘ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’ຕິ ອິທໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເກ. ‘‘ເກຈິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ລິຂີຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປລກ຺ຂເຍ. ໂອປກ຺ກມິເກ ປຓ຺ຑກຠາໂວ ອາຣຸຬ຺ຫນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໑໐໙) ລິຂິຕໍ.

‘‘ພິນ຺ທຸໍ ອທຕ຺ວາ ເຈ ນິວາເສຕິ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ລິງ຺ຄານຸຣູປສ຺ສາຕິ ສາມເຓຣາຣຫສ຺ສ ສໍວາສສ຺ສ ສາທິຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຣາຊຠຍາທີຫິ ¶ ຄຫິຕລິງ຺ຄານໍ ‘‘ຄິຫີ ມໍ ‘ສມໂຓ’ຕິ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ ວຎ຺ຈນຈິຕ຺ເຕ ສຕິປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຎ຺ເຈຕຸກາມຕາຍ ຈ ເຕຫິ ສໍວສິຕຸກາມຕາຍ ຈ ອຠາວາ ໂທໂສ ນ ຊາໂຕຕິ. ‘‘ໂຍ ເອວໍ ປພ຺ພຊຕິ, ໂສ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສາມເຓໂຣ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ນ ຊານາຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຊານາຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ‘‘ຣາຊທຸພ຺ຠິກ຺ຂາທິອຕ຺ຖາຍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສໍວາສໍ ສາທິຍນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຸນ ໂສ ‘ສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ກິໍ ເອເຕນາຕິ ວິປ຺ປຏິສາເຣນ ວາ ປຈ຺ຈຍາທິສຸລຠຕາຍ ວາ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ສຸທ຺ຘມານໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຍາວ ໂສ ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຕາວ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສໍວາສໍ ສາທິຍຕິ ເຈ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິຕຣຖາ ສພ຺ພໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ເອເກ.

‘‘ນາຠິປຣາມາສາທິນາ ຊາໂຕ ຕຖາຣູປໍ ປິຕຣໍ ຆາເຕຕິ ເຈ, ປິຕຸຆາຕໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ໂຍ ປນ ກາຍສໍສຄ຺ເຄນ ສີລວິນາສໍ ປາເປຕິ, ນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານ’’ນ຺ຕິ ¶ ວຈນໂຕ. ຠິກ຺ຂຸນິໍ ປນ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ທູເສຕ຺ວາປິ ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ ໂຫຕິ, ໂສປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຠິກ຺ຂຸນີ ປນ ເຖຍ຺ຍສໍວາສິກາ, ມາຕຸປິຕຸອຣຫນ຺ຕຆາຕິກາ, ໂລຫິຕຸປ຺ປາທິກາ, ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕິກາ ຈ ໂຫຕິ, ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນາຄຕໍ ວິນຍຘຣາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

‘‘ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒) ວຸຕ຺ຕໍ ມຣິຍາທໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປເທ ສິກ຺ຂຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ອສຠາວຘມ຺ໂມ ສງ຺ເກໂຕວ, ອິຘ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ‘‘ເມຖຸນສໍວຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ລິຂິຕໍ. ສິກ຺ຂາຕິ ຕໍ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ, ສິກ຺ຂນຠາເວນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ສາຊີວນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕທຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸພ຺ເພ ‘‘ເມຖຸນສໍວຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາຍ ຄຸຓສມ຺ມຕາຍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ໂລກສ຺ສ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ຕຕ຺ຖ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ປຕ຺ຖນີຍາ ຫິ ສາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍຎ຺ຈ ສາຊີວໍ ¶ ສມາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍ ທຸພ຺ພລຠາວໍ ອປ຺ປກາເສຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຓາຍ ຫິ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອຸປຕິສ຺ໂສ. ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມປທໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານປທສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ວາ ປຣິວາຣກຠາເວນ ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ເອກຈ຺ຈໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ອກຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ຍສ຺ມາ ນ ສພ຺ພໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ປຐມໍ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນິຍມຕ຺ຖໍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ຕໍ ນ, ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖານຸກ຺ກມາຠາວໂຕ. ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ, ຍຎ຺ຈ ສາຊີວໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອນຸກ຺ກເມເນວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ, ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕສໍເຍວາຕິ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ.

‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ອຍເມຕ຺ຖ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປເວສນໍ ນາມ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕນ ສມ຺ຜຸສນໍ. ປວິຏ຺ຐໍ ນາມ ຍາວ ມູລໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ວິປ຺ປກຕກາໂລ ວາຍາມກາໂລ. ສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິສມເຍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຐິຕໍ ນາມ. ອຸທ຺ຘຣຓໍ ນາມ ນີຫຣຓກາໂລ. ວິນຍຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ວາຍາມໂຕ ໂອຣມິຕ຺ວາ ຐານໍ ຐິຕໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ¶ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປເວສນປວິຏ຺ຐອຸທ຺ຘຣຓກາເລສຸປິ ສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິ ໂຫຕິເຍວ. ສາທິຍນໍ ນາມ ເສວນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິວາສນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໍ.

ອຸຠໂຕວິຠງ຺ເຄ ເອວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິທຎ຺ຫິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ນິທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິນຍຘຣປຎ຺ຈເມນ ຄເຓນ ອຸປສມ຺ປທາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ຕຕິຍາ ສຫໂຍເຄນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ວີສຕິປິ ຠິກ຺ຂູ ເຈ ນິສິນ຺ນາ, ປຎ຺ຈໂມ ວິນຍຘໂຣວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ສຕິ ປາຣາຊິໂກ ເຈ ວິນຍຘໂຣ, ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ໂກເປຕີຕິ ເຈ? ນ, ປຣິວາຣາວສາເນ ກມ຺ມວຄ຺ເຄ (ປຣິ. ໔໘໒ ອາທໂຍ) ຍໍ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖິຕາຍ. ‘‘ກຖໍ ວຕ຺ຖຸໂຕ ວາ ຎຕ຺ຕິໂຕ ວາ ອນຸສ຺ສາວນໂຕ ວາ ສີມໂຕ ວາ ປຣິສໂຕ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອຍໍ ‘‘ປຣິສໂຕ ວາ’’ຕິ ວຈເນນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ທ຺ວາທສຫິ ອາກາເຣຫິ ປຣິສໂຕ ກມ຺ມານິ ວິປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໘໗) ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ຫິ ວິຠງ຺ເຄ ຕສ຺ສ ອນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຣູເປນ ວຸຕ຺ຕປາຬິວເສເນວ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ນຍມຸຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສໍຂິຕ຺ໂຕຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ ອາປຕ຺ຕີນໍ ອງ຺ຄານງ຺ຄໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກສ຺ມາ? ສມຸຏ຺ຐນາທີນໍ ປຣິວາຣາທີສຸ ສງ຺ເຂເປນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຘາປິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ອນງ຺ຄານໍ ວວຕ຺ຖານາຠາວໂຕ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ອນງ຺ຄຕ຺ເຕ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອຕິວິຕ຺ຖາຣຕາຍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອນູນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ສພ຺ພາປຕ຺ຕີນໍ ສງ຺ຄາຫກວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ກິຣິຍານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ກາຍວາຈາ ສຫ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ, ອກິຣິຍານໍ ວເສນ ວິນາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຈິຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອປ຺ປມາຓໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ກິຣິຍຕ຺ຕາ, ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ກິຣິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນງ຺ຄນ຺ຕຣຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກມ຺ປິ ເອກຈ຺ຈໍ ພາຫຸລ຺ລນເຍນ ‘‘ກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍເຖວ ປຐມປາຣາຊິກໍ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວປິ ‘‘ໂສ ເຈ ສາທິຍຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ນ ສາທິຍຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາປິ ກິຣິຍາ ວິນາ ເສວນຈິຕ຺ເຕນ ນ ໂຫຕິ ວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຊຕ຺ຕາ, ວິກາຣຣູປຕ຺ຕາ, ຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ ຈ. ຕສ຺ມາ ກິຣິຍາສງ຺ຂາຕມິທໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຣູປໍ, ອິຕຣໍ ຈິຕ຺ຕຊຣູປໍ ວິຍ ຊນກຈິຕ຺ເຕນ ວິນາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອິຕຣໍ ສທ຺ທາຍຕນໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ກິຣິຍາຍ ສຕິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຕຊ຺ຊນກໍ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ ເອວາຕິ ກຕ຺ວາ ນ ສາທິຍຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ຍສ຺ມາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກມ຺ປິ ສມານໍ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ນ ສພ຺ພກາລໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຊເນຕິ, ຕສ຺ມາ ວິນາປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາທິຍຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈ, ນ ສາທິຍຕິ ນາມ, ຕສ຺ສ ¶ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕເນວ ຠຄວາ ‘‘ກິໍຈິຕ຺ໂຕ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໓໕) ຈິຕ຺ເຕເນວ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນ ກິຣິຍາຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ວາ ອກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ວາ ກາຍາທິເຠທາເປກ຺ຂເມວ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ສນປ຺ປໂຍຊນໍ. ເຕສຸ ກິຣິຍາຄ຺ຄຫຓໍ ກາຍາທີນໍ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກາວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກເຠທທສ຺ສນປ຺ປໂຍຊນໍ. ສຎ຺ຎາຄ຺ຄຫຓໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄານງ຺ຄຈິຕ຺ຕວິເສສທສ຺ສນປ຺ປໂຍຊນໍ. ເຕນ ¶ ຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກິຣິຍລກ຺ຂເຓ ວາ ອກິຣິຍລກ຺ຂເຓ ວາ ສນ຺ນິຫິຕໍ, ຍໂຕ ວາ ກິຣິຍາ ວາ ອກິຣິຍາ ວາ ໂຫຕິ, ນ ຕໍ ອວິເສເສນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ວາ ອນງ຺ຄໍ ວາ ໂຫຕິ. ກິນ຺ຕຸ ຍາຍ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄໍ, ອິຕຣໍ ອນງ຺ຄນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ອິທານິ ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ສິກ຺ຂາປທໍ ສຈິຕ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ຕທຠາວາ ອຈິຕ຺ຕກໍ, ເຕນ ຕສ຺ສ ອວິເສເສນ ສາວຊ຺ຊຕາຍ ‘‘ໂລກວຊ຺ຊເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິນ຺ຕຸ ສາວຊ຺ຊໍເຍວ ສມານໍ ເອກຈ຺ຈໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ເອກຈ຺ຈໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊນ຺ຕິ ທສ຺ສນປ຺ປໂຍຊນໍ ຈິຕ຺ຕໂລກວຊ຺ຊຄ຺ຄຫຓໍ. ຈິຕ຺ຕເມວ ຍສ຺ມາ ‘‘ໂລກວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ມໂນກມ຺ມມ຺ປິ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓປ຺ປໂຍຊນໍ ກມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອກິຣິຍລກ຺ຂຓໍ ກມ຺ມໍ, ຕໍ ກຸສລຕ຺ຕິກວິນິມຸຕ຺ຕໍ ສິຍາຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓປ຺ປໂຍຊນໍ ກຸສລຕ຺ຕິກຄ຺ຄຫຓໍ. ຍາ ປເນຕ຺ຖ ອພ຺ຍາກຕາປຕ຺ຕິ, ຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ອເວທນມ຺ປິ ນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ໂນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທນາຕ຺ຕິກໍ ເອຕ຺ຖ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ເວທນາຕ຺ຕິກຄ຺ຄຫຓໍ. ສິກ຺ຂາປທຎ຺ຫິ ສຈິຕ຺ຕກປຸຄ຺ຄລວເສນ ‘‘ຕິຈິຕ຺ຕໍ ຕິເວທນ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣໍ ອຈິຕ຺ຕເກນາປນ຺ນມ຺ປິ ‘‘ຕິຈິຕ຺ຕໍ ຕິເວທນ’’ມິເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ສາຘກສຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ອຈິຕ຺ຕໂກ ອາປຊ຺ຊຕິ ອຈິຕ຺ຕໂກ ວຸຏ຺ຐາຕິ (ປຣິ. ໓໒໔), ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິອາທິ (ປຣິ. ໔໗໐). ‘‘ສຈິຕ຺ຕກໍ ອາປຕ຺ຕິທີປນໍ, ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ ອນາປຕ຺ຕິທີປນໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຖຸອຊານນໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ ວີຕິກ຺ກມນາຊານນໍ. ອິທເມວ ເຕສໍ ນານາຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໖໑-໖໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ) ລິຂິຕໍ.

ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ຕາວ ຄຓ຺ຐິປທນໂຍ – ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ສຸຣາປານາທິອຈິຕ຺ຕເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຈິຕ຺ຕເກສຸ ປນ ຍໍ ເອກນ຺ຕມກຸສເລເນວ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຸຠຍໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາມ. ສຸຣາປານສ຺ມິຎ຺ຫິ ‘‘ສຸຣາ’’ຕິ ວາ ‘‘ປາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ປິວເນ ອກຸສລເມວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສ຺ສປິ ¶ ໂລກວຊ຺ຊຕາປສງ຺ຄໂຕ. ອິມໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໍ ປຣິຫຣິຕຸກາມຕາຍ ຈ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖເຣນ ລິຂິຕໍ – ‘‘ອິຘ ‘ສຈິຕ຺ຕກ’ນ຺ຕິ ຈ ‘ອຈິຕ຺ຕກ’ນ຺ຕິ ຈ ວິຈາຣຓາ ວຕ຺ຖຸວິຊານເນ ເອວ ໂຫຕິ, ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຊານເນ. ຍທິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຊານເນ ໂຫຕິ ¶ , ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ໂລກວຊ຺ຊາເນວ ສິຍຸໍ, ນ ຈ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ໂລກວຊ຺ຊານິ. ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸວິຊານເນ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ເສຂິເຍສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຊານນເມວ ປມາຓໍ, ນ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕວິຊານນ’’ນ຺ຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ອາປຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ຈ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ສຸຣາປານາທິໂລກວຊ຺ຊນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍສ຺ສາ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ອຍໍ ໂລກວຊ຺ຊາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ວຈນໍ ອຈິຕ຺ຕກໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ນ ຫິ ເອກໍສໂຕ ສຈິຕ຺ຕກາຍ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ວິເສສເນ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖີຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອນິຍເມນ ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ນິຍມວເສນ ເອວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ປນາຕິ ປນ-ສທ຺ເທນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິກາຣໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ກິຣິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຐິຕໍ ສາທິຍຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ເຈ? ‘‘ສາທິຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກິຣິຍາ ເອວ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ກາຍກມ຺ມໍ ມໂນກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ປຈຸຣໂວຫາຣວເສນ ‘‘ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາຍ ລພ຺ຠຕິ ເອວາຕິ ລິຂິຕໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປທພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ອຕ຺ໂຖປິ ທຸນ຺ນໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໒໐) ວທນ຺ເຕນາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖເມວ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ສຸນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາໂວ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ນ ອກ຺ຂຣວຈນາຍ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖຎ຺ຫິ ນາໂຖ ສຣຓໍ ອໂວຈາ’’ຕິອາທິ.

ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ

ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາຕິ ລກ຺ຂຓານຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕາ. ສພ຺ພສ຺ມິຎ຺ຫິ ວິນຍປິຏເກ ຄາໂມ, ຄາມູປຈາໂຣ, ຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ຄາມສີມາ, ຄາມສີມູປຈາໂຣຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ ຄາມເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ອາຣຎ຺ຎກສີມາຍ ເອກໍ ອຄາມກໍ ອຣຎ຺ຎໍ, ສໍວິຘານສິກ຺ຂາປທານໍ (ປາຈິ. ໑໘໐ ອາທໂຍ) ເອກໍ, ສຄາມກໍ ເອກໍ ¶ , ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ເອກໍ, ຄຓມ຺ຫາໂອຫີຍນກສ຺ສ (ປາຈິ. ໖໙໑) ເອກນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ ອຣຎ຺ຎເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ ¶ ຄາໂມ ນ ຄາມປຣິຫາຣໍ ກຕ຺ຖຈິ ລຠຕິ, ອຕ຺ຖິ ຄາໂມ ນ ຄາມກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ, ຕຖາ ອຕ຺ຖິ ອຣຎ຺ຎໍ ນ ອຣຎ຺ຎປຣິຫາຣໍ ກຕ຺ຖຈິ ລຠຕິ, ອຕ຺ຖິ ອຣຎ຺ຎໍ ນ ອຣຎ຺ຎກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມນ຺ນນກມ຺ມວາຈາຍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໔) ເອຕ຺ຖ ຄາໂມ ນາມ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເຈ, ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເຈ, ປຣິກ຺ເຂໂປກາສໂຕ ອນ຺ໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ອນ຺ໂຕຄາໂມ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໗໘) ອາຄໂຕ. ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ອນ຺ຕຣຆຣ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔) ອາຄໂຕ ອນາສງ຺ກໂຕ. ຍຖາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ສມນ຺ຕາ ໂຄຈຣຄາເມ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔). ຕຖາ ອນ຺ຕຣຆຣປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ເສຂິຍານໍ ອຍເມວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ເອກາ ຄາມນ຺ຕຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໘໗) ເອຕ຺ຖາປິ ອຍເມວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິຍາ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ເຍສຸ ປຸຣາຓໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປເທສຸ ອາຈິຓ຺ຓໍ ນຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປມາເທນ ລິຂີຍຕິ, ນ ປມາຓໍ. ເຍສຸ ຈ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ (ປາຈິ. ໕໑໓) ‘‘ຄາມໍ ປວິເສຍ຺ຍາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ລິຂີຍຕິ, ສາ ປມາທເລຂາ. ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕຕ຺ຖ ປາໂຐ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ອທິນ຺ນາທາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໑໒). ອິຘ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ…ເປ… ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ).

ຍໍ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຄາມນ຺ຕຣາຘິກາເຣ ເອເກນ ປາເທນ ອິຕຣສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ວາ ອຕິກ຺ກມນ຺ເຕ, ອຸປຈາຣໍ ວາ ໂອກ຺ກນ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸຕິເຍນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ, ໂອກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ຈ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂອກ຺ກນ຺ເຕ, ໂອກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ’’ຕິ ເອຕານິ ປທານິ ອຘິການິ ¶ , ເກວລໍ ລິຂິຕເກຫິ ອຎ຺ເຎຫິ ລິຂິຕານິ. ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ‘‘ໂອກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ຈາ’’ຕິ ປທໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ອິຕຣໍ ທິສ຺ສຕິ. ຕານິ ທ຺ເວ ປທານິ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໙໒) ຫິ ປາຬິ ¶ . ຕຖາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໖໙໒) ວິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ‘‘ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ເອເກນ ປາເທນ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸຕິເຍນ ອຕິກ຺ກມຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອປິເຈຕ຺ຖ ສກຄາມໂຕ…ເປ… ເອເກນ ປາເທນ ອິຕຣສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂເປ ວາ ອຸປຈາເຣ ວາ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸຕິເຍນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໖໙໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຓ຺ຐິປເທ ຈສ຺ສ ‘‘ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸປຈາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ‘ໂອກ຺ກມນ຺ຕິຍາ’ຕິປິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ເອກຈ຺ເຈສຸ ທິສ຺ສຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ‘ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ’ຕິ ວຈເນນາປິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສເນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍ ເອວ ວເສນ ອຸປຈາໂຣ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ອິຕຣຖາ ຍຖາ ເອຕ຺ຖ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ປຣິກ຺ເຂປໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ‘ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ຕຕ຺ຖາປິ ‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສາ’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕຕ຺ຖ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິເມໂກ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ອຸປຈາໂຣຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ຍໍ ປນ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍເຍວ ອຸປຈາຣນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ປຣິກ຺ເຂປປອກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານານໍ ນິນ຺ນານາກຣຓທີປນຕ຺ຖໍ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາຬິວິເສສມສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອິຘ ອຸປຈາໂຣ ປຣິກ຺ເຂໂປ ຍຖາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕໍ ອຸປຈາຣໍ ປຐມໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພເມວ ປາຬິຍາ ວິເສສສມ຺ຠວໂຕຕິ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຄາມນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍາ ‘‘ເອເກນ ປາເທນ ອິຕຣສ຺ສ…ເປ… ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ອຍເມວ ປາໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອິເມສຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຐາເນສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉໂທວ ຄາໂມຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມສ຺ສ ¶ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ຄາໂມ ນາມ ເອກກຸຏິໂກປີ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໙໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ສ ວເສນ ອສຕິປິ ປຣິກ຺ເຂປາຕິກ຺ກເມ, ອຸປຈາໂຣກ຺ກມເນ ວາ ອນ຺ຕຣາຣາມໂຕ ວາ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໂຕ ວາ ຕິຕ຺ຖິຍເສຍ຺ຍໂຕ ວາ ປຏິກ຺ກມນໂຕ ວາ ຕໍ ຄາມໍ ປວິສນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຣາມປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ, ອຸປຈາຣສ຺ສ ວາ ອຕິກ຺ກມນວເສນ ຄາມປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຄາມູປຈາໂຣ ປນ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໔) ເອຕ຺ຖ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປວ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປກາໂສວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປກາໂສ. ເຕສຸ ອຘິຏ຺ຐິຕເຕຈີວຣິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິຫາຣໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໔). ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຣຓໍ, ເຍນ ອຍໍ ຄາໂມ, ຄາມູປຈາໂຣ ຈ ອິຘ ອຎ຺ຎຖາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຕຖາຕິ? ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ‘ຠຄວຕາ ຕິຈີວເຣນ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’ຕິ ອນ຺ຕຣຆເຣ ຈີວຣານິ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໓) ອິມິສ຺ສາ ຫິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣຆຣສຎ຺ຎາ, ຕຕ຺ຖ ອວິປ຺ປວາສສີມາ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນ ຈ ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ອນ຺ໂຕຄາເມ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາເມ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໗໘) ຈ ‘‘ສຠາເຍ ວາ ທ຺ວາຣມູເລ ວາ, ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ວສນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຈີວຣໍ ຣກ຺ຂຕິ. ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປເທ ປນ ‘‘ຍສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ຄາເມ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຄາເມນ ວິປ຺ປວສນ຺ໂຕ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸນ ຄາມສີມໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ວສິຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປເທ ຄາມສີມາ ຄາໂມ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕຕ຺ຖ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໑໓) ວຈນໂຕ ປຣິກ຺ເຂໂປ ນ ຄາໂມ. ກິນ຺ຕຸ ຄາມູປຈາໂຣຕິ ເລເສນ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປກາໂສ ຄາມູປຈາໂຣຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕທຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ຄາມູປຈາໂຣຕິ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ, ມຫາປຈ຺ຈຣິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ . ອຸປຈາໂຣ ຫິ ‘‘ຄາໂມ ເອກູປຈາໂຣ ນານູປຈາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ ທ຺ວາຣໍ, ‘‘ອຊ຺ໂຌກາໂສ ເອກູປຈາໂຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສງ຺ຂາຕໍ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປກາໂສ’’ຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ, ມຫາປຈ຺ຈຣິຍຎ຺ຈ. ຕຖາ ປາຬິຍມ຺ປິ ‘‘ອຊ຺ຌາຣາໂມ ນາມ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣາມສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອາຣາໂມ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ. ອຊ຺ຌາວສໂຖ ນາມ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວສຖສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອາວສໂຖ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ທຸຕິໂຍ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ອຸປຈາໂຣຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ປາຬິວິເສສສມ຺ຠວໂຕ ຈ ປຐໂມ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ຄາໂມ ເອວ, ທຸຕິໂຍ ຄາມູປຈາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ປນ ຄາມສ຺ສ ອິນ຺ທຂີເລ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ຄາມູປຈາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຠໂທ ນຕ຺ຖິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ທຸວິໂຘ ອຸປຈາໂຣ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອຸປຈາໂຣ ຍຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ, ຍຕ຺ຖ ຈ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.

ຄາມເຂຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຄາມສີມາຍ ຈ ລກ຺ຂຓໍ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠຍຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ຕຕ຺ຖ ຄາມສີມາຍ ຄາມຠາໂວ ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຄາມສີມູປຈາໂຣ ນາມ ມນຸສ຺ສານໍ ກຏ຺ຐຕິຓປຸປ຺ຜຜລາທິອຕ຺ຖິການໍ ວນຈຣການໍ ວລຎ຺ຊນຏ຺ຐານໍ. ອິມສ຺ສ ຄາມສີມູປຈາຣຠາໂວ ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປເທ, ‘‘ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໙໔) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໑໔໗) ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຠຄວາ ຄາມນ຺ຕວາສີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສີມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໗) ວຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ຕທນນ຺ຕຣເມວ ‘‘ອຄາມເກ’’ຕິອາທິນາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ນ ວິຫຣຕິ, ເກວລໍ ນາວາຍໍ ວາ ຖລມຄ຺ເຄນ ວາ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາ ລພ຺ຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເອກກຸລສ຺ສ ສຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ ¶ , ສຕ຺ເຖ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໘໙). ອິທເມວ ອຣຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາຣຎ຺ຎກສີມາຍ ເອກໍ ອຄາມກໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ອທ຺ຘໂຍຊເນ ອທ຺ຘໂຍຊເນ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໑໔) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ສໍວິຘານສິກ຺ຂາປທານໍ ເອກໍ ອຄາມກໍ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ.

ປຸຣິເມນ ປນ ສຆຣໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ອິມິນາ ຕມສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍນາຘິກາເຣ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໖໙໒) ‘‘ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ອຣຎ຺ຎໍ. ຕໍ ປເນຕ ເກວລໍ ຄາມາຠາເວນ ‘ອຄາມກ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວິຎ຺ຌາຏວິສທິສຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາຣຎ຺ຎກໍ ນາມ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔; ປາຈິ. ໕໗໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ອາຣຎ຺ຎກເສນາສນໍ ນາມ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ພຫິ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ປຣິກ຺ເຂໂປກາສໂຕ ພຫິ ສຣຸກ຺ຂໍ ວາ ອຣຸກ຺ຂໍ ວາ ວິຫາເຣ ກຸນ຺ນທິສມາກິຓ຺ຓມ຺ປິ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ. ຕຖາ ‘‘ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍນກສ຺ສ ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ອຣຎ຺ຎໍວ. ອິທໍ ປນ ປຸພ຺ເພ ອຄາມກຠາເວນ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓເມວ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາ ທສ຺ສນູປຈາຣວິຊຫເນ ¶ ເອກເມວ ອາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ, ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ສໍວິຘານສິກ຺ຂາປທານໍ ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປນ ອທ຺ຘໂຍຊເນ ອທ຺ຘໂຍຊເນ ເອເກກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ, ນ ຕໂຕ ໂອຣໍ. ອິຕຣານິ ຕີຓິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ໂອຣເມວ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ນ ສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ປຣໍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕິ. ເອວເມເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວິເຘ ຄາເມ ໂຍ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອິນ຺ທຂີເລ ຐິຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ນ ກຕ຺ຖຈິ ວິນຍປິຏເກ ອຸປໂຍຄໍ ຄໂຕ, ເກວລໍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປກາສໂຕ ອປໂຣ ເອໂກ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາຕິ ທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສປິ ເຈ ຄາມສ຺ສ ເອໂກ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ກປ຺ປິຍຠູມິສມາໂນ ອຸປຈາໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ປເຄວ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປກາສໂຕ ເອໂກ. ໂສ ປນ ປາກຏຕ຺ຕາ ຈ ອຊ຺ໂຌກາສຕ຺ຕາ ຈ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ ຐເປຕ຺ວາ ¶ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຄາມນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕສງ຺ຂາເຕ ຄາມູປຈາເຣ ວສນ຺ຕີ ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຄາມໍ ປວິສນ຺ຕີ ຄາມນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ. ຕາສຎ຺ຫິ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອຣຎ຺ຎສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ ‘‘ຕາວເທວ ຉາຍາ ເມຕພ຺ພາ…ເປ… ຕສ຺ສາ ຕໂຍ ຈ ນິສ຺ສເຍ, ອຏ຺ຐ ຈ ອກຣຓີຍານິ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໐) ວຈນໂຕ. ອຣຎ຺ຎປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ, ວິກາເລຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປທສ຺ສ (ປາຈິ. ໕໐໘) ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ອນ຺ຕຣາຣາມຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍປ຺ປຏິກ຺ກມນາທີນໍ ກປ຺ປິຍຠູມິຠາວວຈນໂຕ ຈ ‘‘ເອກາ ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີເຍຍ຺ຍາຕິ ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ທຸຕິຍິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ທສ຺ສນູປຈາຣໍ ວາ ສວນູປຈາຣໍ ວາ ວິຊຫນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ (ປາຈິ. ໖໙໒) ຈ ຠິກ຺ຂຸນິກ຺ຂນ຺ຘກນຍເອນ ວາ ຍສ຺ມາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນີຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຈີວເຣ ສຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄສໂມຘາເນນ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຄາມກໍ ນາມ ໂຫຕິ.

ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ເອກໍ ນາມ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຣຎ຺ເຎ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ຍາ ວເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໑) ວຈນໂຕ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຣຎ຺ຎວາໂສ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕາຍ ຫິ ອຣຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສເຍ ສຕິ ອນ຺ໂຕອາວາເສປິ ທຸຕິຍິກາຍ ທສ຺ສນສວນູປຈາຣໍ ວິຊຫນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອວິປ຺ປວາສສີມາຘິກາເຣ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໔) ເອຕ຺ຖ ຍໍ ຐານໍ ຐປິຕໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສໂຍປິ ກປ຺ປຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ.

ຕາສຎ຺ຈ ¶ ອວິປ຺ປວາສສີມາກມ຺ມວາຈາຍໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຈນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ເຕສ຺ເວວ ຄາມຄາມູປຈາເຣສຸ ຜຣຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ທຸຕິເຍສຸ ເລຑ຺ຑຸປາຕາທີສຸ ຕາສໍ ອກປ຺ປິຍຠູມິກຕ຺ຕາ ນ ສມານສໍວາສກສີມາ ອຣຎ຺ເຎ ຜຣຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄາມຄາມູປຈາຣໍ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຐເປຕ຺ວາ ຄາມນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ຕາວ ປຎ຺ຈວິຘໍ ຄາມເຠທໍ, ອຣຎ຺ຎເຠທຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຄາໂມ ນ ຄາມປຣິຫາຣໍ ກຕ຺ຖຈິ ລຠຕີ’’ຕິອາທິເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອມນຸສ຺ໂສ ນາມ ໂຍ ສພ຺ພໂສ ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ອຠາເວນ ຍກ຺ຂປຣິຄ຺ຄຫຠູໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຄາໂມ ນ ຄາມປຣິຫາຣໍ ກຕ຺ຖຈິ ສິກ຺ຂາປເທ ລຠຕິ. ຍຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕໍ ປເນຕໍ ພຸທ຺ຘກາເລ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລ ¶ ຈ ນຄຣໍ ໂຫຕິ, ເສສກາເລ ສຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ ຍກ຺ຂປຣິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໔; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໕໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ປຏິຣາຊໂຈຣາທີຫິ ວິລຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເກວລໍ ຠເຍນ ວາ ຉຑ຺ຑິໂຕ ສຆໂຣວ ອນ຺ຕຣຫິຕຄາມຠູໂຕ, ໂສ ‘‘ຄາມນ຺ຕເຣ ຄາມນ຺ຕເຣ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໘໓) ວຸຕ຺ຕປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຊເນຕິ, ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນໍ, ເສຂິເຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ຊເນຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຍ ປນ ຄາໂມ ຍໂຕ ວາ ມນຸສ຺ສາ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ປຸນປິ ອາຄນ຺ຕຸກາມາ ເອວ ອປກ຺ກນ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ອມນຸສ຺ໂສ ໂສ ປກຕິຄາມສທິໂສວ.

ອຕ຺ຖິ ອຣຎ຺ຎໍ ນ ອຣຎ຺ຎປຣິຫາຣໍ ກຕ຺ຖຈິ ລຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຊ຺ໂຌກາໂສ ເອກູປຈາໂຣ ນາມ ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ ເອກູປຈາໂຣ, ຕໂຕ ປຣໍ ນານູປຈາໂຣ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໙໔) ເອຕ຺ຖ ຍ຺ວາຍໍ ນານູປຈາໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກເລຑ຺ຑຸປາຕສງ຺ຂາໂຕ ຄາມູປຈາຣນາມໂກ ຄາໂມ, ໂຍ ວາ ສຕ຺ໂຖ ນາຕິເຣກຈາຕຸມາສນິວິຏ຺ໂຐ, ໂສ ອຕ຺ຖິ ຄາໂມ ນ ຄາມກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ. ນ ຫິ ຕໍ ຐານໍ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ ຄາມປ຺ປເວສນາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍໍ ປນ ຄາມສີມາຍ ປຣິຍາປນ຺ນໍ ມນຸສ຺ສານໍ ວລຎ຺ຊນຏ຺ຐານຠູຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ, ຕໍ ອຕ຺ຖິ ອຣຎ຺ຎໍ ນ ອຣຎ຺ຎກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ ນາມ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອາຣຎ຺ຎກສີມາ ລພ຺ຠຕີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລກ຺ຂຓານຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ.

‘‘ໂຄນິສາທິນິວິຏ຺ໂຐປິ ຄາໂມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຄາມເຂຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ໂພປິ ເອໂກ ຄາໂມ. ໂນ ເຈ, ອຸປຈາເຣນ ວາ ປຣິກ຺ເຂເປນ ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ສເຈ ຄາມເຂຕ຺ເຕ ສຕິ ການິຈິ ຕານິ ຆຣານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອຸປຈາຣປ຺ປໂຫນກໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ທູເຣ ທູເຣ ກຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວເສ ອຸປຈາໂຣວ ປມາຓໍ. ອນ຺ຕຣຆຣປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ເສຂິເຍສຸ, ¶ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຄາມນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີສຸ ຈ ຆຣານໍ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ປມາຓໍ, ອຸໂປສຖາທິກມ຺ມານໍ ຄາມເຂຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ, ອາຣຎ຺ຎກເສນາສນສ຺ສ ອາສນ຺ນຆຣສ຺ສ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈຘນຸສຕນ຺ຕຣຕາ ປມາຓນ຺ຕິ ເອວໍ ໂນ ປຏິຠານນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ.

‘‘ຍມ຺ປິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຄາມເຂຕ຺ເຕ ເອກໍ ປເທສໍ ‘ອຍມ຺ປິ ວິສຸໍຄາໂມ ໂຫຕູ’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣາຊາ ກສ຺ສຈິ ເທຕິ, ໂສປິ ວິສຸໍຄາມສີມາ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ¶ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ຕໍ ປວິສນ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຄາມນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ເອວ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ວິຫາໂຣ ວາ ເທວກຸລໍ ວາ ສຠາ ວາ ເຄຫໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕກເມວ ໂຫຕິ, ຄາໂມຕິ ວິນຍກມ຺ມໍ ສພ຺ພໍ ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປຕິ. ‘‘ອມນຸສ຺ໂສ ຄາໂມ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈ ຐານໍ ອິຕຣສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວາ ອຸປຈາຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວາ ໂຫຕິ, ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ, ອຣຎ຺ຎໍ ວິຍ ຍຖາສຸຂໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ເຈ ອາຣາໂມ ວາ ຕິຕ຺ຖິຍເສຍ຺ຍາທີສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣວາ ໂຫຕິ, ລທ຺ຘກປ຺ປເມວ. ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສໂຍ ເຈ ໂຫຕິ, ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຄາມນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ປຣິຫຣິຕພ຺ພາ. ‘‘ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ອວເສສໍ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ເອຕ຺ຖ ປຣິກ຺ເຂເປ ສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ຄາມເມວ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ, ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ, ປຣິກ຺ເຂເປ ອສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ຄາມູປຈາຣເມວ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ອວເສສໍ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໒໙) ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ຄຓມ຺ຫາໂອຫີຍນາປຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ຜຣຓໍ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອວມາທິວິນຍວິຘິ ສເມຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ນ ສເມຕິ.

‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມູປຈາຣໍ ອວເສສໍ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໔) ວຸຕ຺ເຕ ຄາມູປຈາຣໂຕ ປໂຣ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ສິທ຺ເຘ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມ’’ນ຺ຕິ ວິເສສຕ຺ໂຖ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຄາມສ຺ສ ປນ ອຣຎ຺ຎຠາວປ຺ປສງ຺ຄຠຍາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ຄາມູປຈາຣສ຺ສ ອຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ສຕິ ຫິ ຄາເມ ຄາມູປຈາໂຣ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ຕວ ມເຕນ ອຣຎ຺ຎຠູໂຕ. ກຸໂຕ ທານິ ຄາມູປຈາໂຣ. ຄາມູປຈາໂຣປິ ເຈ ອຣຎ຺ຎສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປໂຣວ ຄາໂມຕິ ກຕ຺ວາ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຄາມສ຺ສ ອຣຎ຺ຎຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາມູປຈາໂຣປິ ‘‘ຄາໂມ’’ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ຕສ຺ມາ ຄາມສ຺ສ ອຣຎ຺ຎຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມໍ ອວເສສໍ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ອຣຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທຊານນປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉໂທ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ໂນ ລທ຺ຘິ. ຄາມູປຈາຣປຣິຍນ຺ໂຕ ຫິ ອິຘ ຄາໂມ ນາມ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຄາມສ຺ສ ຈ ອຣຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ອຣຎ຺ຎສ຺ສ ¶ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກິມຕ຺ຖໍ ¶ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ ປຐມຄາມູປຈາຣໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທ ຫິ ພາຫິຣອິນ຺ທຂີລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄາມູປຈາຣໍ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ. ຄາມປຣິຈ຺ເຉທວຈເນ ປໂຍຊນໍ ປເນຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ປຣິກ຺ເຂເປເນວ ປາກຏຠູຕຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍຄາມູປຈາໂຣວ ຄາມສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ ປຣິກ຺ເຂປຠາເວນ ອປາກຏຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາມູປຈາໂຣ ເຈ ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ‘‘ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອິນ຺ທຂີລາ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຸພ຺ຍຕ຺ຕຕຣໍ ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉໂທ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ຈ ນ ໂຫຕິ.

‘‘ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ອຍໍ ຄາມູປຈາໂຣວ ອຣຎ຺ຎໍ ຄາມູປຈາຣສ຺ສ ວິຠງ຺ຄຕ຺ຕາ. ຍທິ ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວຸຕ຺ຕກເມວ, ອຣຎ຺ຎໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຈ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ໂຫຕີຕິ ເຈ, ນນຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມເມວ ອິທໍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣນິຍມນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ, ອິນ຺ທຂີເລ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕຕິ ປນ ເອວໍ ວຈນປ຺ປໂຍຊນໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຄາມສ຺ສ ຍ຺ວາຍໍ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ອຸປຈາໂຣ’’ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ນິຍມນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ອຣຎ຺ຎໍ ນາມາ’’ຕິ ປທໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຣຓສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ມາຕິກາຍໍ ອວິຊ຺ຊມານໍ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ຕໂຍ ອຕ຺ຖວເສ ທສ຺ເສຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນເມໂກ ອຕ຺ໂຖ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນເມໂກ, ນ ເກວລໍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສເຍວ ອຸປຈາໂຣ ວິນຍາຘິກາເຣ ສປ຺ປໂຍຊໂນ ທສ຺ສິຕພ຺ໂພ, ນິປ຺ປໂຍຊໂນປິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອນຸສງ຺ຄປ຺ປໂຍຊນເມໂກ ອຕ຺ໂຖປິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ຠຄວາ ຕໂຍ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ອຠາສິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນເມໂກ, ອວິປ຺ປວາສສີມາຘິກາເຣ ອຍເມວ ຄາມູປຈາໂຣຕິ ທສ຺ສນເມໂກ, ຕຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ທຸຕິໂຍ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຄາມປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ສກິຈ຺ຈໂກ ອຸປຈາໂຣຕິ ທສ຺ສນເມໂກຕິ ເອວໍ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອເກກປທຸທ຺ຘາຣເຓນ ຕໂຍ ອຕ຺ຖວເສ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ¶ ອວິປ຺ປວາສສີມາກມ຺ມວາຈາຍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໔) ເອຕ຺ຖາປິ ¶ ປຣິກ຺ເຂເປ ສຕິ ຄາມໍ ຐເປຕ຺ວາ, ອສຕິ ຄາມູປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ມຊ຺ເຌ ອາຣາເມ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມນ຺ນນກາເລ ອຍໍ ນໂຍ ອຕິວິຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຸຠຍປຣິວຊ຺ຊນໂຕ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຸຠຍໍ ລພ຺ຠເຕວ. ‘‘ອນ຺ຕຣາຣາເມສຸ ປນ ອາຈິຓ຺ຓກປ຺ປາ ຠິກ຺ຂູ ອວິປ຺ປວາສສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນນ຺ຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນ຺ຕຣຆຣປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານໍ ເສຂິຍານໍ ອນ຺ຕຣາຣາເມສຸ ອສມ຺ຠວໂຕ ອນ຺ຕຣາຣາໂມ ນ ຄາມສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖປິ ອວິປ຺ປວາສສີມາ ຣຸຫເຕວາ’’ຕິ ເອເກ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທຸຕິຍສ຺ສ ຄາມູປຈາຣສ຺ສ ຄາມສງ຺ຂາສຠາວໂຕ ຕາສໍ ອິມາຍ ທຸຕິຍາຍ ອວິປ຺ປວາສກມ຺ມວາຈາຍ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພາ. ອຊ຺ຌາຣາໂມ ປນ ຄາໂມປິ ສມາໂນ ຕິຕ຺ຖິຍເສຍ຺ຍາທິ ວິຍ ກປ຺ປິຍຠູມີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິຈ຺ເຉທໍ, ຕຖານາປຕ຺ຕິຍາປິ ຈ;

ທສ຺ເສຕຸໍ ຄາມສມ຺ພນ຺ຘ-ສິກ຺ຂາປທວິຠາວເນ.

ຄາມຄາມູປຈາຣາ ທ຺ເວ, ທສ຺ສິຕາ ອິຘ ຕາທິນາ;

ສີມາ ສີມູປຈາຣາ ຕຸ, ອເນກນ຺ຕາຕິ ນຸທ຺ຘຏາ.

ອຸປຈາຣາ ຈ ທ຺ເວ ໂຫນ຺ຕິ, ພາຫິຣພ຺ຠນ຺ຕຣພ຺ພສາ;

ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕ-ເຠທາ ເຈ ຈຕຸໂຣ ສິຍຸໍ.

ອຍຎ຺ຫິ ອຸປຈາຣສທ຺ໂທ ວິນຍປິຏເກ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຄິລາເນນປິ ອາຣາເມ ອາຣາມູປຈາເຣ ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໐) ເອວມາທີສຸ ພາຫິເຣ ອຸປຈາເຣ ທິສ຺ສຕິ. ພາຫິໂຣ ອຸປຈາໂຣ ນາມ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ, ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໂຕ ວາ ເອໂກ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ. ‘‘ອຊ຺ຌາຣາໂມ ນາມ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣາມສ຺ສ ອນ຺ໂຕອາຣາໂມ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ. ອຊ຺ຌາວສໂຖ ນາມ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວສຖສ຺ສ ອນ຺ໂຕອາວສໂຖ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໕໐໖) ປນ ອຸປຈາຣສທ຺ໂທ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປຈາເຣ ທິສ຺ສຕິ. ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ອຸປຈາໂຣ ຈ ນາມ ປຣິກ຺ເຂໂປ, ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ອິຘ ປນ ປຣິກ຺ເຂໂປ ‘‘ອຊ຺ຌາຣາໂມ, ອຊ຺ຌາວສໂຖ’’ຕິ ວາ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອນ຺ໂຕ ເອວ ອາຣາໂມ, ອາວສໂຖຕິ ວາ. ເຕສຸ ພາຫິຣພ຺ຠນ຺ຕຣເຠທຠິນ຺ເນສຸ ທ຺ວີສຸ ອຸປຈາເຣສຸ ອວິປ຺ປວາສສີມາຘິກາເຣ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໔) ເອຕ຺ຖ ຄາມູປຈາໂຣ ນາມ ອພ຺ຠນ຺ຕຣູປຈາໂຣ ¶ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ພາຫິໂຣ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຣຎ຺ຎສຎ຺ຎິຕຕາຍ ຕສ຺ສ ພາຫິຣສ຺ສ, ຕສ຺ສາ ຄາມນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິຍາ ຐານຠູຕຕ຺ຕາ ຈ ອພ຺ຠນ຺ຕຣອຸປຈາຣສ຺ສາຕິ ¶ ອິທເມຕ຺ຖ ກາຣຓທ຺ວຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຘ ອທິນ຺ນາທານປາຣາຊິກວິຠງ຺ເຄເຍວ ປຐໂມ ຄາມູປຈາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ, ໂສ ພາຫິໂຣ, ທຸຕິໂຍ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຐເມນ ຈ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕສງ຺ຂາໂຕ ພາຫິໂຣ ອຸປຈາໂຣ, ທຸຕິເຍນ ຈ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ພາຫິຣສງ຺ຂາໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ອຸປຈາໂຣ ເລເສນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອຸປຈາຣາ ອິຘ ຠຄວຕາ ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ເຕນ ເທສນາລີລາຍ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ນໂຍ ສຸຏ຺ຐຸ ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍຫິ ສມ຺ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ຍຖານຸຣູປໍ ຕຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອິຕຣຖາ –

ອສມ຺ພຸຘໍ ພຸທ຺ຘມຫານຸຠາວໍ;

ຘມ຺ມສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣນຍຕ຺ຕຕຎ຺ຈ;

ໂຍ ວຓ຺ຓເຍ ນໍ ວິນຍໍ ອວິຎ຺ຎູ;

ໂສ ທຸທ຺ທໂສ ສາສນນາສເຫຕຸ.

ປາຬິໍ ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ອສມ຺ພຸຘຎ຺ຫິ;

ນາເສຕິ ໂຍ ອຏ຺ຐກຖານຍຎ຺ຈ;

ອນິຈ຺ຉຍໍ ນິຈ຺ຉຍໂຕ ປເຣຫິ;

ຄາໂມຕິ ເຕເຍວ ປຸຣກ຺ຂໂຕ ໂສ.

ອນຸກ຺ກເມເນວ ມຫາຊເນນ;

ປຸຣກ຺ຂໂຕ ປຓ຺ຑິຕມານິ ຠິກ຺ຂຸ;

ອປຓ຺ຑິຕານໍ ວິມຕິໍ ອກຕ຺ວາ;

ອາຈຣິຍລີລໍ ປຸຣໂຕ ກໂຣຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ຄາມູປຈາໂຣ, ຄາມສງ຺ຂາໂຕ ອຸປຈາໂຣ ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິນ຺ທຂີເລ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ວຕ຺ວາ ປຸນ ຄາມສງ຺ຂາຕໍ ອຸປຈາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນຄາມນ຺ຕຣອອປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິອາທີສຸ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານເມວ ຄາມູປຈາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ອຕ຺ຖໂຕ ¶ ເອກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຂາສທ຺ທໍ ສງ຺ຂາຕສທ຺ເທນ ສມານຍຕິ. ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອວຫາຣານໍ ສາຘາຣຓປທໍ. ຐານາຈາວນວເສນ ຈ ຂີລາທີນິ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓວເສນ ¶ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຐານາຈາວເນ ຍຖາ ສາມິກສ຺ສ ຘຸຣນິກ຺ເຂປາທິໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາວ ອາປຕ຺ຕິ, ຕຖາ ອິຫາປີຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ.

‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສພ຺ເພສໍ ເອກາສຍຕ຺ຕາ ‘‘ເອເກນາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ອາຓຕ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ສໍວິຘາວຫາໂຣ ນາມ ເອໂກ ອວຫາໂຣ ປຣິຫາຍິຕພ຺ໂພ.

ໂອກາສປຣິກປ຺ເປ ຐານາຈາວນາຍ ຄຫິຕມ຺ປິ ໂອກາສປຣິກປ຺ປິຕຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂຕິ. ໂອກາສາຕິກ຺ກໂມວ ປມາຓໍ ປຸພ຺ເພ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອິທານິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິເຕປິ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສມນ຺ຕປາສາທິກໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອຸທ຺ຘາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ຐານາຈາວນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸທ຺ຘຕມຕ຺ເຕ ອວຫາໂຣ ສກລສ຺ສ ປໂຍຄສ຺ສ ນິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ, ນ ອຕ຺ຖສາຘກວເສນ. ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ຣກ຺ຂຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ເທນ ປາຕເນ ນ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ເຖ ສິທ຺ເຘປິ ອຕ຺ຖສາຘກວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ປຖພ຺ຍາຣາຊປເທສຣາຊາທໂຍ ພຫູ, ເຕສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ‘ຣາຊາໂນ’ຕິ ພຫຸວຈນໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ, ອິທໍ ປນ ເອກໍ ພິມ຺ພິສາຣເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຣາຊາໂນຕິ ກິຎ຺ຈິ ອນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ສາຘາຣຓວເສນ ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປນ ພິມ຺ພິສາຣເມວາຕິ.

ປຸພ຺ພປ຺ປໂຍເຄຕິ ເອຕ຺ຖ ຄມນກາເລ ມຄ຺ຄໂສຘນາຘິກຣເຓ ອປາຈິຕ຺ຕິຍເຂຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏໍ, ລຕາຈ຺ເຉທນາທີສຸ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ກຸມ຺ຠິມຕ຺ຖເກ ຊາຕລຕາທິຈ຺ເຉທເນ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ເອກຠຓ຺ເຑ ເອວໍ ຠາຣິຍມິທໍ, ‘ຕ຺ວມ຺ປິ ເອກປສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫ, ອຫມ຺ປິ ເອກປສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫາມີ’ຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ອຸຠເຍສໍ ປໂຍເຄນ ຐານາຈາວເນ ກເຕ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ສາຫຕ຺ຖິກໍ ວາ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ ¶ , ອາຓຕ຺ຕິກໍ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວິນຍຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ. ປິ-ສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ລິຂິໂຕ.

ກາຍວາຈາສມຸຏ຺ຐານໍ, ຍສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສິຍາ;

ຕຕ຺ຣ ວາຈງ຺ຄໍ ຈິຕ຺ຕໍວ, ກມ຺ມໍ ນສ຺ສາ ວິຘີຍຕິ.

ກິຣິຍາກິຣິຍາທິກໍ ¶ ຍຎ຺ເຈ, ຍມ຺ປິ ກມ຺ມຕ຺ຕຍໍ ຠເວ;

ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ກມ຺ມເມກໍວ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໑໓໑ ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ);

ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ

ຍຖາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວຊານນເມວ ‘‘ອິທໍ ຣູປໍ, ອຍໍ ເວທນາ’’ຕິ, ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ປນ ຘມ຺ມສຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ’’ຕິອາທິ, ເອວມິຘ ສທ຺ຘິໍ ເຈເຕຕ຺ວາ ເອກຕ຺ເຕນາປິ ປາຓາຕິປາຕາຠາວາ ‘‘ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ວເສນ ສພ຺ພສຸຂຸມອຕ຺ຕຠາວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກລລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຖ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໂຕ ວິໂຍເຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ນ ສກ຺ກາ ໂວໂຣເປຕຸໍ, ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ສກ຺ກາ. ກຖໍ? ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຸປກ຺ກເມ ກເຕ ລທ຺ຘູປກ຺ກມໍ ຊີວິຕທສກໍ ນິຣຸຊ຺ຌມານໍ ທຸພ຺ພລສ຺ສ ປຣິຫີນເວຄສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຍຖາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊວນວາເຣ ຊວິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ຕທນຸຣູປໍ ກຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລໍ ອປຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເອວໍ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ໂວໂຣເປຕຸໍ ສກ຺ກາ. ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິໂຍເຊຕິ.

‘‘ອິມສ຺ສ ປນຕ຺ຖສ຺ສາ’’ຕິ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປຣມຕ຺ຖວເສນ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ ‘‘ປາໂຓ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສຫິຕາຍ ເຈຕນາຍ ປຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ປໂຍໂຄ, ໂກ ໂສ? ສຣີເຣ ສຕ຺ຖາທີນໍ ຄມນໍ ປຫຣຓນ຺ຕິ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສຫິຕາຍ ເຈຕນາຍ ປຣສຣີເຣ ສຕ຺ຖປາຕນໍ. ທູເຣ ຐິຕນ຺ຕິ ທູເຣ ວາ ຕິຏ຺ຐຕຸ, ສມີເປ ວາ. ຫຕ຺ຖໂຕ ¶ ມຸຕ຺ເຕນ ປຫາໂຣ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປ຺ປໂຍເຄ. ໂຍ ໂກຈິ ມຣຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາຊນສມູເຫ ນ ສກ຺ກາ. ຍສ຺ສູປຣິ ສໂຣ ປຕຕິ, ຕສ຺ເສວ ຊີວິຕມຣຓໍ ກາຕຸໍ, ນ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຊີວິຕມຣຓໍ. ອາຓາປນນ຺ຕິ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສຫິຕາຍ ເຈຕນາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສາຘນໍ. ເຕເນວ ‘‘ສາເວຕຸກາໂມ ນ ສາເວຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຓຕ຺ຕິນິຍາມກາຕິ ອາຓຕ຺ຕິກປ຺ປໂຍຄສາຘິກາ. ເອເຕສຸ ຫິ ອວິຣຊ຺ຌິເຕສຸ ເອວ ອາຓຕ຺ຕິປໂຍໂຄ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ.

ຣູປູປຫາໂຣຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ –

‘‘ມມາລາເຠນ ເອສິຕ຺ຖີ, ມຣຕູ’’ຕິ ສມີປໂຄ;

ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ສເຈ ຍາຕິ, ໂຫຕິ ໂສ ອິຕ຺ຖິມາຣໂກ.

ຠິກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ສເຈ ຍາຕິ, ຊານນ຺ໂຕປິ ນ ມາຣໂກ;

ອນຕ຺ຖິໂກ ຫິ ໂສ ຕສ຺ສາ, ມຣເຓນ ອຸເປກ຺ຂໂກ.

ວິໂຍເຄນ ຈ ເມ ຊາຍາ, ຊນນີ ຈ ນ ຊີວຕິ;

ອິຕິ ຊານໍ ວິຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ, ຕທຕ຺ຖິໂກ ໂຫຕິ ມາຣໂກ.

ປພ຺ພຊ຺ຊາທິນິມິຕ຺ຕຎ຺ເຈ, ຍາຕິ ຊານໍ ນ ມາຣໂກ;

ອນຕ຺ຖິໂກ ຫິ ໂສ ຕສ຺ສາ, ມຣເຓນ ອຸເປກ຺ຂໂກ.

ຫາຣກສທ຺ທສ຺ສ ເຠທໂຕ ອຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ອຸຠຍມ຺ປິ ເອກເມວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕໍ ຫາຣກຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຖາວຣປ຺ປໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕິ ສາຫຕ຺ຖິກາທີສຸ ປໂຍເຄສຸ. ‘‘ອິຕິ ຈິຕ຺ຕມໂນ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາປິ ອິຕິສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ນ ຕາວ ວຸຕ຺ໂຕ. ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຘິກາຣວເສນ ປນ ອາຄຕໍ ອິຕິສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອິຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຣຓສຎ຺ຎີ ມຣຓເຈຕໂນ ມຣຓາຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຣຓໍເຍວ ວກ຺ຂຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ຉປ຺ປໂຍຄວເສນ. ສາຫຕ຺ຖິກນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປ຺ປໂຍເຄສຸ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ສຕ຺ຕມາຍ ສຫ ອຸປ຺ປນ຺ນກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາຫຕ຺ຖິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຓຕ຺ຕິເກ ປນ ສຕ຺ຕຫິປິ ເຈຕນາຫິ ສຫ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ສທ຺ທາ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເອເກກກ຺ຂຣຠາວໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຕ຺ຕເກຫິ ອກ຺ຂເຣຫິ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕິ, ຕທວສານກ຺ຂຣສມຸຏ຺ຐາປິກາຍ ສຕ຺ຕມເຈຕນາຍ ສຫຊາຕວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອາຓຕ຺ຕິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ

ອິເຘວ ສງ຺ຄຫນ຺ຕິ ‘‘ອິຕິ ຊານາມິ, ອິຕິ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປເທ ກຖນ຺ຕິ ເຈ, ‘‘ອິຕິ ຊານາມີ’’ຕິອາທິມາຫ ¶ . ເກວລໍ ‘‘ປາປິຈ຺ຉຕາຍາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຈນໂຕ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີປິຕໍ. ‘‘ອຕີຕກາເລ ໂສຕາປນ຺ໂນມ຺ຫີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປຣິຍາເຍນ ວທຕິ, ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫາ’’ຕິອາທີສຸ (ປຣິ. ໑໖໕) ວິຍ ສິກ຺ຂາປເທປິ ‘‘ອິຕິ ຊານາມີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໕, ໑໙໗) ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມາຕຸຆາຕກປິຕຸຆາຕກອຣຫນ຺ຕຆາຕກາ ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ, ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ, ລມ຺ພີອາທໂຍ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຐມປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ ເອວາຕິ ກຕ຺ວາ ກຸໂຕ ຈຕຸວີສຕີຕິ ເຈ? ນ, ອຘິປ຺ປາຍາຊານນໂຕ. ມາຕຸຆາຕກາທໂຍ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິຘານຸປສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາ, ລມ຺ພີອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມປາຣາຊິເກນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຍສ຺ມາ ປນ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ລຠຕິ ຠິກ຺ຂູຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸໂປສຖາທິເຠທໍ ສໍວາສ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຸໂປສຖປ຺ປວາຣຓາປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສສງ຺ຆກມ຺ມປ຺ປເຠທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ‘‘ສໍວາໂສ ນາມ ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສ ສມສິກ຺ຂຕາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໕, ໙໒, ໑໗໒, ໑໙໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິວິເຘນາປິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄຫຏ຺ເຐນ ນິສິນ຺ນປຣິສາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໕໔) ປາຕິໂມກ຺ຂປ຺ປວາຣຓາສຸ ເອວ ອາຄຕໍ, ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ເສສໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນຕ຺ຖິ ປຏິກ຺ເຂໂປ. ອາຈຣິຍາປິ ‘‘ເສສໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸ ອຊ຺ຌາປນ຺ນໍ ອມູລເກນ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ສງ຺ຆາທິເສເສນ ¶ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວິຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕສ຺ມາ ເຕນ ສຫເສຍ຺ຍາ, ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ຍຖາ ປຸເຣ ຕຖາ ປຈ຺ຉາຕິ ‘ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສ ສມສິກ຺ຂຕາ’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສໍວາສສ຺ສ ອຠພ຺ພຕາມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ສາຘາຣຓໍ ປກິຓ຺ຓກໍ – ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ນ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ນ ປາຣາຊິໂກ ສໍວາໂສ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວາ ປຏິເສວນ຺ໂຕ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ນ ປາຣາຊິໂກ ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ. ໂສ ອາປຕ຺ຕິໍ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ປາຣາຊິໂກ ນາມ. ນ ຫິ ອຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ¶ ອນາປຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ອາຄໂຕ ກິໍ ອສໍວາໂສ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ. ‘‘ອຠພ຺ໂພ ເຕນ ສຣີຣພນ຺ຘເນນາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໙) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ…ເປ… ອສໍວາໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ, ໂສ ເອວ ອຠພ຺ໂພ. ນາຍໍ ອປາຣາຊິກຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໖) ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຍຖາ ອຠິກ຺ຂຸນາ ກມ຺ມວາຈາຍ ສາວິຕາຍປິ ກມ຺ມໍ ຣຸຫຕິ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິເສໂສ – ອຸປສມ຺ປນ຺ນປຸພ຺ໂພ ເອວໍ ເຈ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕິ, ສງ຺ໂຆ ຈ ຕສ຺ມິໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ ເອວ ເຈ, ກມ຺ມໍ ຣຸຫຕິ, ນາຎ຺ຎຖາຕິ ໂນ ຂນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ຕິຕ຺ຖິໂຍ ວາ ປຓ຺ຑໂກ ວາ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕິ, ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມວາຈາ ນ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ‘‘ສງ຺ໂຆ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ ສງ຺ໂຆ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ສງ຺ເຆນາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໗) ຫິ ວຈນໂຕ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມວາຈາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ເນນ, ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ນສຎ຺ຎິເຕນ ວາ ເອເກນ ວຸຕ຺ຕາຍ ສງ຺ເຆນ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ຄຫຏ຺ຐຕິຕ຺ຖິຍປຓ຺ຑກາທີສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ. ອຍເມວ ສພ຺ພກມ຺ເມສຸ ຍຸຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ຕຖາ ອຕ຺ຖິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ໂກຈິ ນາເສຕພ຺ໂພ, ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ, ອຍໍ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໑໔-໑໑໕ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ເອວ ໂສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ ¶ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຕາທິສໍ ຊເນຕິ, ຕສ຺ສ ໂອມສເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິ. ອຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ນ ນາເສຕພ຺ໂພ, ‘‘ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ປາຬິຍາ ອຠາວໂຕ, ເຕເນວ ໂສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິອາທິໍ ນ ຊເນຕິ, ເກວລໍ ອສໍວາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ຄຓປູຣໂກ ນ ໂຫຕິ. ເອກກມ຺ມເອກຸທ຺ເທໂສ ຫິ ສໍວາໂສຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ສມສິກ຺ຂຕາປິ ສໍວາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ໂສ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ປທໂສຘມ຺ມາປຕ຺ຕິໍ ປນ ຊເນຕີຕິ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕີຕິ. ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ເອກກມ຺ມາທິໂນ ສໍວາສສ຺ສ ອຠາວາ ຠິກ຺ຂຸນີ ອສໍວາສາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ, ປທໂສຘມ຺ມາປຕ຺ຕິໍ ປນ ນ ຊເນຕິ. ຕຖາ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນປິ ເອເກຈ຺ໂຈ ‘‘ໂຍ ນາເສຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ນິທສ຺ສເນນ ສກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕາ ໂຫຕີຕິ ນ ຄຫຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອປິຈ ‘‘ອຸໂຠ ນາເສຕພ຺ພາ, ທູສໂກ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖) ວຈນໂຕ, ‘‘ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໔) ວຈນໂຕ ຈ ໂຍ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ອນຸວິຊ຺ຊິຍມາໂນ ປຣາຊິໂຕ, ໂສປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ, ນ ໂອມສວາທປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຊເນຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ¶ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕກຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ, ອຕ຺ຖິ ປຸຄ຺ຄໂລ ນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ, ອຕ຺ຖິ ປຸຄ຺ຄໂລ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ເຈວ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ຈ, ອຕ຺ຖິ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ. ຕຕ຺ຖ ຕຕິໂຍ ຠິກ຺ຂຸນີ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ຫິ ຍາວ ນ ລິງ຺ຄໍ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ກາສາເວສຸ ສອຸສ຺ສາຫາວ ສມານາ ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາມາ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕີປິ ຠິກ຺ຂຸນີ ເອວ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ນາວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານ’’ນ຺ຕິ. ກທາ ປນ ສາ ອຠິກ຺ຂຸນີ ໂຫຕີຕິ? ຍທາ ສາ ວິພ຺ຠນ຺ຕາຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ຍເທວ ສາ ວິພ຺ຠນ຺ຕາ, ຕເທວ ສາ ອຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໔). ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນ ວິພ຺ຠນ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ? ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາມາ ກາສາເວສຸ ອນາລຍາ ກາສາວໍ ວາ ອປເນຕິ, ນຄ຺ຄາ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕິຓປຓ຺ຓາທິນາ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ກາສາວໍເຍວ ¶ ວາ ຄິຫິນິວາສນາກາເຣນ ນິວາເສຕິ, ໂອທາຕໍ ວາ ວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕິ, ລິງ຺ເຄເນວ ວາ ສທ຺ຘິໍ ຕິຕ຺ຖິເຍສຸ ປວິສິຕ຺ວາ ເກສລຸຎ຺ຈນາທິວຕໍ ສມາທິຍຕິ, ຕິຕ຺ຖິຍລິງ຺ຄໍ ວາ ສມາທິຍຕິ, ຕທາ ວິພ຺ຠນ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍາ ສລິງ຺ເຄ ຐິຕາວ ຕິຕ຺ຖິຍວຕໍ ສມາທິຍຕິ, ສາ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ປຈ຺ຉາ ປພ຺ພຊ຺ຊມ຺ປິ ນ ລຠຕິ. ເສສາ ປພ຺ພຊ຺ຊເມວ ລຠຕິ, ນ ອຸປສມ຺ປທໍ. ປາຬິຍໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຍາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນີ ສກາວາສາ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ສງ຺ກນ຺ຕາ, ສາ ອາຄຕາ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໔) ວຈນໂຕ ຍາ ປຐມໍ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ສງ຺ກນ຺ຕາ, ສາ ອາຄຕາ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພາຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ສງ຺ຄີຕິອາຈຣິເຍຫິ ປນ ‘‘ຈຕຸວີສຕິ ປາຣາຊິການີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ປຸນ ສາ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ເອວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ນານຸຎ຺ຎາຕໍ ຠຄວຕາ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ເອວ. ປກ຺ຂປຓ຺ຑກີປິ ຠິກ຺ຂຸນີ ເອວ. ອິມໍ ນຍໍ ຈຕູສຸປິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຍຖາຣຫໍ ກເຖຕພ຺ພໍ.

ປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ຑໍ

໑. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ¶ ¶ ສຸປິນນ຺ຕາຕິ ສ຺ວາຍໍ ທຸພ຺ພລວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ເຈຕນາຍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ຒິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ, ສຸປິເນ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ທຸພ຺ພລໍ. ປວຕ຺ເຕ ປນ ອຎ຺ເຎຫິ ກຸສລາກຸສເລຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕາ ວິປາກໍ ເທຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ວິປາກໍ ເທຕິ, ອຖ ໂຂ ອວິສເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອພ຺ໂພຫາຣິກາວ ສຸປິນນ຺ຕເຈຕນາຕິ ລິຂິຕໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສຸປິເນ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ທຸພ຺ພລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອເນກນ຺ຕໍ, ນ ຈ ອາຣມ຺ມຓທຸພ຺ພລຕາຍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ທຸພ຺ພລາ ອຕີຕານາຄຕາຣມ຺ມຓາຍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ ວາ ອທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ທຸພ຺ພລວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາຕິ ທຸພ຺ພລຫທຍວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໒໓໖-໒໓໗) ອາຈຣິໂຍ. ອວຕ຺ຖຸກຕາຍ ທຸພ຺ພລຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ອວຕ຺ຖຸກາຍ ຠາວນາປຠວາຍ ອຕິເຣກພລວສມ຺ຠວໂຕ. ຠາວນາພລສມປ຺ປິຕຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຣູປມ຺ປິ ສມານໍ ອຕິຠາຣມ຺ປິ ກຣຊກາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓເນວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກມ຺ປິ ປາເປຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ຕປ຺ປຏິຠາຄໍ ອນປ຺ປິຕມ຺ປິ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ຕໍ ກຣຊກາຍໍ ອາກາເສ ລງ຺ຆນສມຕ຺ຖໍ ກໂຣຕິ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ຕໍ ອນຸມານກຣຓໍ? ເຍນ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ອານຸຠາໂວຕິ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ ຈິຕ຺ຕານຸຠາເວນ ຐປນລງ຺ຆນາທິກິຣິຍາວິເສສນິພ຺ພຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ. ປກຕິຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປໍ ວິຍ ອສໍສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ນິກ຺ຂມນຕ຺ຕາ ຈ ວຕ຺ຖິສີສໍ, ກຏິ, ກາໂຍຕິ ຕິຘາ ສຸກ຺ກສ຺ສ ຐານໍ ປກປ຺ເປນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ສປ຺ປວິສໍ ວິຍ ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ຈ ວິເສ ຐານນິຍໂມ, ໂກຘວເສນ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ. ເອວມສ຺ສ ນ ຐານນິຍໂມ, ຣາຄວເສນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ.

‘‘ທກໂສຕໍ ອໂນຕິຓ຺ເຓປີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຐານໂຕ ປນ ຈຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມໍ ກຕ຺ວາ ສຸກ຺ກໍ ຐານາ ຈາເວຕ຺ວາ ປຸນ ວິປ຺ປຏິສາຣວເສນ ທກໂສໂຕໂຣຫຓໍ ນິວາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕຖາປິ ອຘິວາສາຘິປ຺ປາເຍນ ¶ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ທກໂສຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນິວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ‘‘ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຐານາ ຈຸຕຎ຺ຫິ ອວສ຺ສໍ ¶ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ມາ ອຸຠຍໍ ສເມຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ກສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ກາຣໂກ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຘິປ຺ປາຍາເປກ຺ຂາຍ ຠາວໂຕ ກາຣໂກ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ຕສ຺ສ ສາເປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກຖໍ? ກຓ຺ຑຸວນາທິອຘິປ຺ປາຍເຈຕນາວເສນ ເຈເຕນ຺ຕສ຺ສ ກຓ຺ຑຸວນາທິອຸປກ຺ກເມນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ເມຖຸນຣາຄວເສນ ອູຣຸອາທີສຸ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູສຸ, ວຓາທີສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖູສຸ ຈ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິຍາ ສຕິປິ ນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ນ ໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໖໓) ວຈນໂຕ. ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິຘ ກາຣໂກ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສຎ຺ເຈຕນິກໍ ສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ກາຣເກ ‘‘ເຈເຕຕິ ນ ອຸປກ຺ກມຕິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໖໒) ວຸຕ຺ຕວຈນວິໂຣໂຘ. ຕຖາ ‘‘ສຎ຺ເຈຕນິກາຍ ສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ຠຸມ຺ເມ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐປິ ໂສ ເອວ ວິໂຣໂຘ ເຫຕ຺ວຕ຺ຖນິຍມສິທ຺ຘິໂຕ. ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວຈນກ຺ກມໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສຎ຺ເຈຕນິກາ ສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນາຠາວໂຕ ເຫຕ຺ວຕ຺ຖນິຍໂມ ນ ກໂຕ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອກເຕ ສຎ຺ເຈຕນິກາ ສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ, ອຸປກ຺ກເມ ອສຕິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ? ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖາທິເຠເທ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ຠນວເສນ ອງ຺ຄຊາເຕ ກມ຺ມນິຍປ຺ປຕ຺ເຕ ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍ ນີລໍ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ເອກາ ອາປຕ຺ຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ເອວ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ປີຕກາທີນໍ ໂມຈນວເສນ ນວາຕິ ທສ. ເອວໍ ‘‘ສຸຂຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທີນໍ ນວນ຺ນໍ ວເສນາຕິ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປວເສນ ສຕໍ. ເອວເມວໍ ວຈ຺ຈປ຺ປສ຺ສາວວາຕອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກທຏ຺ຐູປຕ຺ຖມ຺ເຠສຸ ຈ ສຕໍ ສຕໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປຎ຺ຈສຕໍ. ຍຖາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ປຎ຺ຈສຕໍ, ເອວໍ ພຫິທ຺ຘາຣູເປ ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣູເປ ວາ ອາກາເສ ວາ ກຏິໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕຕິ ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ໂອຕິຓ຺ໂຓ’’ຕິ ¶ ¶ ອິມິນາສ຺ສ ເສວນາຘິປ຺ປາຍຕາ ທສ຺ສິຕາ. ເຕເນວ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄສມງ຺ຄິສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິປຣິຓເຕນ…ເປ… ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາສ຺ສ ວາຍາໂມ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ຫິ ປທໍ ສໍໂຍຄໍ ທີເປຕິ, ໂສ ຈ ສໍໂຍໂຄ ສມາຄໂມ. ເກນ ຈິຕ຺ເຕນ? ວິປຣິຓເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ, ນ ປຕ຺ຕປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓາຘິປ຺ປາຍາທິນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາສ຺ສ ວາຍມໂຕ ຜສ຺ສປ຺ປຏິວິຊານນາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ວາຍມິຕ຺ວາ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານນ຺ໂຕ ຫິ ສມາປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ເອວມສ຺ສ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ວິປຣິຓເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ຍກ຺ຂາທິນາ ສຕ຺ໂຕ ວິຍ. ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ກຣຓວຈນໍ, ໂອຕິຓ຺ໂຓ ວິປຣິຓຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກູປາທິໍ ວິຍ ສຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ຣາຄໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ອຸປຄໂຕປິ ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓາຘິປ຺ປາຍໂຕ ວິປຣິຓເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ເຫຕຸຠູເຕນ ຕເມວ ຣາຄໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ. ມາຕຸຄາເມນ ອຕ຺ຕໂນ ສມີປໍ ວາ ອາຄເຕນ, ອຕ຺ຕນາ ອຸປຄເຕນ ວາ. ເອເຕນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສາຣຕ຺ຕຕາ ວາ ໂຫຕຸ, ວິຣຕ຺ຕຕາ ວາ, ສາ ອິຘ ອປ຺ປມາຓໍ.

ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ເຖນ ສພ຺ໂພປິ ອຸປາທິນ຺ນໂກ ກາໂຍ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ນ ຠິນ຺ນສນ຺ຕາໂນ ຕປ຺ປຏິພທ຺ໂຘ ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣາທິ. ເວຓິຄ຺ຄຫເຓນ ອນຸປາທິນ຺ນໂກ ອຠິນ຺ນສນ຺ຕາໂນ ເກສໂລມນຂຄ຺ຄທນ຺ຕຄ຺ຄາທິໂກ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ໂລເມນ ໂລມໍ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສາປີ’’ຕິ. ເຕນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວາ…ເປ… ປຣາມສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸປາທິນ຺ນການມ຺ປິ ເສສໂລມາທີນໍ ອງ຺ຄຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ຜສ຺ສໍ ປຏິຊານນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕທຕ຺ຖຊານນໂຕ. ຜຸຏ຺ຐຠາວໍ ປຏິວິຊານນ຺ໂຕປິ ຜສ຺ສໍ ປຏິຊານາຕິ ນາມ, ນ ກາຍວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ. ອເນກນ຺ຕິກຎ຺ເຫຕ຺ຖ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ. ຕສ຺ມາ ເອວ ອິຘ ຜສ຺ສປ຺ປຏິວິຊານນໍ ອງ຺ຄນ຺ຕ຺ເວວ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ ‘‘ນ ຈ ເມ ໂລມຆຏ຺ຏເນນ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມິໍ ‘ນ ຜສ຺ສໍ ປຏິຊານາມີ’ຕິ ອນາປນ຺ນສຎ຺ຎີ ສິຍາ’’ຕິ. ‘‘ເວຓີ ນາມ ກຫາປຓມາລາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ‘ເວຓິໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’ຕິ ກຫາປຓມາລາທິໍ ເອວ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ໂລມໍ, ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ກທາ ¶ ¶ ເຕ ມາຕາ ປສີທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຍາຈນໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຍ ສິຂາປຕ຺ຕລກ຺ຂຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເມຖຸນຸປສໍຫິເຕເຍວ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ‘‘ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາສີ’’ຕິ ວຈນໍ ປນ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕນ ອສງ຺ຆາທິເສສວຕ຺ຖຸນາ ມິສ຺ສວຈນໍ, ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ຈ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ອິຕຣໍ ປາກຏໍ. ຍທິ ຕມ຺ປິ ຊເນຕິ, ກຖໍ ‘ອນິມິຕ຺ຕາສີ’ຕິອາທີນິ ປທານິ ນ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ຊເນນ຺ຕີ’’ຕິ ເອເກ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປຸຣິສສ຺ສາປິ ນິມິຕ຺ຕາຘິວຈນຕ຺ຕາ. ‘‘ເມຖຸນຸປສໍຫິຕາຫິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໔໘) ມາຕິກາຍໍ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ເມຖຸນຸປສໍຫິຕາຫິ ໂອຠາສເນ ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອິຕເຣຫິ ໂອຠາສເນ ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອເກ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ສິຂຣຓີ’’ຕິອາທີຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຆຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກສ຺ມາ ‘‘ຕິເວທນ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວິເວທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຣາຄວເສນ ອຍໍ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ປຏິຆວເສນ. ຕສ຺ມາ ຣາຄວເສເນວ ປວຕ຺ໂຕ ອກ຺ໂກໂສ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕສ຺ມາ ‘‘ທ຺ວິເວທນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ສຸວຸຕ຺ຕເມວ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອຕ຺ຕກາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລຠາສເນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍາຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຊານນສມຕ຺ຖາຍ. ປຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓຠຓເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄທານໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ເທຫີ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈເນປິ ທຸກ຺ກຏໍ, ‘‘ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍ, ຍາ ມາທິສໍ ສີລວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ປຎ຺ຈສຸ ອງ຺ເຄສຸ ສພ຺ຠາວາ ສງ຺ຆາທິເສໂສວາຕິ ເອເກ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທທ຺ວເຍ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ວິຍ ຍກ຺ຂິເປຕີສຸປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຕ຺ຕກອາມວຈເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໒໙໕) ລິຂິຕໍ. ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ປນ ປຓ຺ຑກຄຕິໂກວ.

ອຕ຺ຕກາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອລໍວຈນີຍາຕິ ¶ ¶ ນ ວຈນີຍາ, ນິວາຣເຓ ອລໍ-ສທ຺ໂທ, ນ ອລໍວຈນີຍາ ນາລໍວຈນີຍາ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ວີມໍສຕິ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ເອກນ຺ເຕນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນວີມໍສນປໂຍຄາ ເອເຕ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ລິຂິຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ນາມ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ນ ຍກ຺ຂີ ນ ເປຕີ ນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ. ປຸຣິໂສ ນາມ ມນຸສ຺ສປຸຣິໂສ, ນ ຍກ຺ໂຂ ນ ເປໂຕ ນ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ’’ຕິ ປາຬິ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ກາຍສໍສຄ຺ຄາທີສຸ ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໕) ອິຕ຺ຖິວວຕ຺ຖານສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ເອວາຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເມຖຸນປຸພ຺ພຠາຄສາມຎ຺ຎໂຕ ອິຕ຺ຖິວວຕ຺ຖາເນນ ປຸຣິສວວຕ຺ຖານໍ ກຕເມວ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຍສຸ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ເຕສໍ ມນຸສ຺ສຊາຕິກຕາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ). ກາຍສໍສຄ຺ຄາທີສຸ ຈ ປຓ຺ຑກຍກ຺ຂິເປຕິໂຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸກາວ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ອິຘາປິ, ປຓ຺ຑກສຠາວຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸໂກວ ໂຫຕິ. ເສສາ ມນຸສ຺ສປຸຣິສອມນຸສ຺ສປຓ຺ຑກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຸຣິສາທໂຍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກາວ ມິຈ຺ຉາຈາຣທສ຺ສນສຠາວໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ກິໍ ຠນ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຕເກປິ ວຸຕ຺ເຕ. ປຸຈ຺ຉິໂຕ ຍທຕ຺ຖາຍ ປວິຏ຺ໂຐ, ຕໍ ກເຖຕຸໍ ລຠຕິ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕຕິ ລິຂິຕໍ. ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິໂຕ ‘‘ອຸປກຣຓໍ, ມູລໍ ວາ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຍາຈຕິ, ວຏ຺ຏຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ວຏ຺ຏຕິ ເສນາສເນ ໂອຠາສປຣິກຖາທີນໍ ລທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ຕິຫຕ຺ຖາ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຑ຺ຒກິຫຕ຺ເຖນ ຕິຫຕ຺ຖາ. ‘‘ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕ ມຎ຺ໂຈຕິ ປກຕິວິທຕ຺ຖິຍາ ນວວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓມຎ຺ໂຈ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ອິໂຕ ຈ ນ ສຎ຺ຈຣຕິ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ລິຂິຕໍ. ອກຸຏິຍາ ປນ ວຕ຺ຖຸເທສນາກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທິຠາໂວ…ເປ… ‘ຉທນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ຍຸຕ຺ຕມິທໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ມຕ຺ຕິກາມຍຠິຕ຺ຕິໍ ¶ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕໍ ວາ ອວລິຕ຺ຕໍ ວາ ອຸຠຍໍ ວາ ຠິຕ຺ຕິຍາ ຆຏິຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ວິນາປິ ຠິຕ຺ຕິເລເປນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ຖມ຺ຠຕຸລາປິຏ຺ຐສງ຺ຆາຏາທິ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ວິຈາເຣຕ຺ວາວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຸໂປສຖາຄາຣມ຺ປິ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຫມ຺ປິ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູຫິ ວາ ສາມເຓເຣຫິ ວາ ເອກໂຕ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ລິຂິຕໍ.

ອິທໍ ¶ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກໍ ວິຍ ນິທານາເປກ຺ຂໍ. ນ ຫິ ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍາ ຠິກ຺ຂູ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ອສນ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ມຸສາວາທລກ຺ຂຓໍ ປາເປຕ຺ວາ ຠາສິໍສຸ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຫິ ເຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວຓ຺ຓໍ ຠາສິໍສຸ. ນ ຈ ຕາວຕາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕເກນ ປນ ເລເສນ ຠຄວາ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນິທານໍ ກຕ຺ວາ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປສິ, ຕຖາ ອິຘາປິ. ນ ຫິ ນິທາເນ ‘‘ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກາໂຍ ສາຣມ຺ຠາໂຍ ອປຣິກ຺ກມນາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອປ຺ປມາຓິກາໂຍ’’ຕິ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປມາຓມຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ນິທານາເປກ຺ໂຂ. ຕຕ຺ຖ ສາຣມ຺ເຠ ອປຣິກ຺ກມເນ ສງ຺ຆາທິເສສປ຺ປສງ຺ຄໍ ວິຍ ທິສ຺ສມານໍ ‘‘ວິຠງ຺ໂຄ ຕໍນິຍມໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຠງ຺ເຄ ນ ນິວາເຣຕິ. ຕຖາ ມຫລ຺ລເກ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ກິມຕ຺ຖໍ ມາຕິກາຍໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ວິຠງ຺ເຄ ເອວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ? ເອວເມຕໍ. ກິໍ ນຸ ຠິກ຺ຂູ ອຠິເນຕພ຺ພາ ວຕ຺ຖຸເທສນາຍ, ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຕ຺ຖຸ ເທເສຕພ຺ພໍ, ກີທິສໍ? ອນາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນນ຺ຕິ. ອິຕຣຎ຺ຫິ ‘‘ສາຣມ຺ເຠ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອປຣິກ຺ກມເນ’’ຕິ ເອວໍ ອນຸປ຺ປສງ຺ຄວເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸ ນາມ ອຕ຺ຖິ ສາຣມ຺ຠໍ ອປຣິກ຺ກມນໍ, ອຕ຺ຖິ ອນາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ອຕ຺ຖິ ສາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ອຕ຺ຖິ ອນາຣມ຺ຠໍ ອປຣິກ຺ກມນນ຺ຕິ ພຫຸວິຘໍ, ຕສ຺ມາ ພຫຸວິຘຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸ ເທເສຕພ຺ພໍ ອນາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ເນຕຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິມຕ຺ຖິກາ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸເທສນາຕິ ເຈ? ຄຣຸກາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປນເຫຕຸປຣິວຊ຺ຊນຸປາຍຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຖຸອເທສນາ ຫິ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປນເຫຕຸຠູຕາ. ຄຣຸກາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປນໍ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຄິຫິປີຬາຊນນໍ, ອຕ຺ຕທຸກ຺ຂປຣທຸກ຺ຂເຫຕຸຠູໂຕ ຈ ສາຣມ຺ຠຠາໂວຕິ ເອເຕ ວຕ຺ຖຸເທສນາປເທເສນ ອຸປາເຍນ ປຣິວຊ຺ຊິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ອກປ຺ປິຍກຸຏິກຣຓຕ຺ຖໍ ຄິຫີນໍ ວາ ປີຬານິມິຕ຺ຕໍ, ສາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸກຸຏິກຣຓຕ຺ຖໍ ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ເທເສນ຺ຕີຕິ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ¶ ຫິ ວຕ຺ຖູນໍ, ມາຕິກາຍ ປກາສນາ;

ຄຣຸກາປຕ຺ຕິເຫຕູນໍ, ເຕສໍ ເອວໍ ປກາສິຕາ.

‘‘ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ເທສນຸປາເຍນ, ຄຣຸກາປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຍ;

ວຊ຺ຊິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຍໍ ຕສ຺ມາ, ສາຣມ຺ຠາທິ ຊຫາປິຕ’’ນ຺ຕິ.

ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ກິຣິຍາມຕ຺ຕໂຕ ¶ ສມຸຏ຺ຐານຠາວໂຕ ອກິຣິຍເມເວຕໍ. ຕໍ ເທສນາອກຣຓວເສນ. ຠິກ຺ຂູ ວາ ອນຠິເນຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອາຍສ຺ມາ ຉນ຺ໂນ ເຈຕິຍຣຸກ຺ຂໍ ເຉທາເປສີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໖໕) ອາຄຕຕ຺ຕາ ອິທມ຺ປິ ນິທານາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ກສ຺ມາ ມມ ວນ຺ທນາທີນິ…ເປ… ‘ຆຏິເຕເຍວ ສີສໍ ເອຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນກໍ ວນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຣິວາຣາວສາເນ ອຸປາລິປຎ຺ຈເກ ‘‘ກຕິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອວນ຺ທິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໔໖໗) ວຸຕ຺ຕປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ປຈ຺ຉາ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ປຸເຣ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ວນ຺ທິໂຍ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໖໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ, ຕສ຺ມາ ເອວ ອິມິສ຺ສໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສງ຺ຂ຺ຍຸປຄມນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕາຘິປ຺ປາໂຍ ປນ ເອວໍ ຄເຫຕພ຺ໂພ – ອວນ຺ທນ຺ໂຕ ສາມີຈິປ຺ປຏິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕາຍ ໂຈທນາຍ ໂຈເທຕິ ນາມາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ໂຈທນາ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ ອາປຕ຺ຕິອາປຊ຺ຊນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘‘ກສ຺ມາ ມມ ວນ຺ທນາທີນິ ນ ກໂຣສີ’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ກຕູປສມ຺ປທນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ ຣຸຫຕິ, ຕໍ, ປຓ຺ຑກາທໂຍ. ຐປນກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກໍ, ປຸຄ຺ຄລິກຎ຺ຈາຕິ ທຸວິຘໍ ປວາຣຓາຐປນໍ. ຕຕ຺ຖ ¶ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິເກ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ…ເປ… ເຕວາຈິກໍ ປວາເຣ’’ຕິ ສຸ-ກາຣໂຕ ຍາວ ເຣ-ກາໂຣ. ປຸຄ຺ຄລິກຐປເນ ປນ ‘‘ສງ຺ຆໍ, ຠນ຺ເຕ, ປວາເຣມິ…ເປ… ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏີ’’ຕິ ສໍ-ກາຣໂຕ ຍາວ ອຍໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິໂມ ຏິ-ກາໂຣ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ເອກປເທປິ ຐເປນ຺ເຕນ ຐປິຕາ ໂຫຕິ. ອຸໂປສເຖ ປນ ອິມິນານຸສາເຣນ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເຣ-ກາເຣ ອນຕິກ຺ກມນ຺ເຕ.

ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອຎ຺ຎຠາຄິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອຎ຺ຎຠາໂຄ ¶ ວາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຍຖາ ສຸວຓ຺ຓສ຺ເສທໍ ໂສວຓ຺ຓມິຕ຺ຍຕ຺ຣ ສຸວຓ຺ຓວາ ອເນນ ສຸວຓ຺ໂຓ ອິຕ຺ຍຸຈ຺ຈເຕ. ຕໍ ປຏິມາຍ ສຣີຣໍ, ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣນ຺ຕິ ຈ ນິທສ຺ສນໍ. ຉຄລກສ຺ສ ‘‘ທພ຺ໂພ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ນາມໍ ‘‘ເທໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກສ຺ມາ? ເຖຣໍ ອນຸທ຺ຘໍເສຕຸໍ ເຖຣສ຺ສາປິ ອປທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸໍ ນ ເຖຣໍເຍວ. ລິສ຺ສຕິ ສິລິສ຺ສຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ເຕເນວນ ອຕ຺ຖໂຕ. ອີສກໍ ອລ຺ລີຍຕີຕິ ເລໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ລິສເສລຉໂກລອລ຺ລີຠາເວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອີສກໍ ອລ຺ລີຍຕີຕິ ເລໂສ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ເທສເລສາ ອຕ຺ຖໂຕ ນິນ຺ນານາກຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກິຎ຺ຈິເທສໍ ເລສມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ທສ ເລສາ ຊາຕິເລໂສ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໓໙໔) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສເນວ ອາວິຠູຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ອນິຍມຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊການໍ ວິຍ ອຎ຺ເຎສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ‘‘ຉຄລກເມເວຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ອຘິກຣຓໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎໍ ໂຄມຫິໍສາທິກມ຺ປິ ໂຫຕິ, ນ ຈ ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊກາ ວິຍ ສພ຺ເພປິ ນາມເລສມຕ຺ຕເມວ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຊາຕິເລສາທິໍ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອນິຍມຕ຺ຕາ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ຕຖາວຸຕ຺ເຕ ຉຄລກສ຺ເສວ ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕາ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ, ເຍນ ໂສວ ທສ຺ສິໂຕ. ເລໂສ ຈ ນາມ ເລໂສວ, ນ ຊາຕິອາທິ, ເຍນ ໂສວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເອວໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫປ຺ປສງ຺ຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ຈ…ເປ… ສຎ຺ຎິໂນປີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຈ ອມູລກສິກ຺ຂາປເທ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຎ຺ຎຠາຄິຍສິກ຺ຂໍ ¶ ໂຍ, ເນວ ສິກ຺ຂຕິ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ;

ຄຈ຺ເຉ ວິນຍວິຎ຺ຎູຫິ, ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕໍວ ໂສ. (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໐໘);

ອຎ຺ຎຠາຄິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ເຠທານຸວຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຕິຓ຺ຓໍ ອຸທ຺ຘໍ ກມ຺ມາຣຫາ…ເປ… ກໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິມຎ຺ຈ ອິມຎ຺ຈາ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ລິຂິຕໍ.

ເຠທານຸວຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ທຸພ຺ພຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ທຸກ຺ເຂນ ¶ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ທຸພ຺ພໂຈ. ວຸຈ຺ຈມາໂນ ນ ສຫຕິ.

ທຸພ຺ພຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຄມນວຓ຺ຓນາ

‘‘ນາມມຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອຍໍ ກິຣິຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ສເຈ ຉາເທຕິ, ຉນ຺ນາວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຠາຄມຕ຺ຕເມວາຕິ ອເວຣິສຠາຄມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ວຕ຺ຖຸ ເຈວ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖູຕິ ວີຕິກ຺ກມນໍ ອສຸຈິມຸຈ຺ຈນໍ. ໂຄຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄໍ ຕາຍຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ, ສຊາຕິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ຄໍ ພຸທ຺ຘິໍ, ວຈນຎ຺ຈ ຕາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸ ຈ ສຊາຕິເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ສຊາຕິ ນາເມຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎຫິ ວິສິຏ຺ຐາວິສິຏ຺ຐຠູຕາ ກິຣິຍາ, ນ ກາຍສໍສຄ຺ຄາທິ. ນາມຎ຺ເຈວ ອາປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕີຕິ ວີຕິກ຺ກເມນາປນ຺ນາປຕ຺ຕິຍາ ນາມໍ.

ປຸນ ¶ ອາຄຕາຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈນ຺ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ຘາເຣນ຺ຕຸ’’ຕິຓ຺ຓໍ ວາ ອຕິເຣການໍ ວາ ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ຘາເຣນ຺ຕູ’’ຕິ ເອວໍ ອາໂຣຈນວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຕ຺ຕເຠທຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ອກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ນວກຕຣໍ ປາຣິວາສິກໍ ອວເສສານໍ ອນ຺ຕມໂສ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣຫາທີນມ຺ປິ ອຠິວາທນາທິສາທິຍເນ, ປຏິປາຏິຍາ ນິສີທເນ, ໂອວທເນ, ກມ຺ມິການໍ ຄຣຫເຓ ຈາຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຕເຠໂທ ໂຫຕິ. ທສ຺ສນສວນວິສເຍສຸ ອນາໂຣຈເນ ຈ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ວສເນ ຈ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄມເນ ຈາຕິອາທີສຸ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ. ນານາສໍວາສເກຫິ ວິນຍກມ຺ມາຠາວໂຕ ເຕສໍ ອນາໂຣຈເນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອນ຺ໂຕ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕເນວ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ເຕນ ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຸພ຺ເພ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອາໂຣຈິຕໍ, ຕສ຺ສາປິ ສນ຺ຕິເກ ປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂິປນກາເລ ອາໂຣເຈຕ຺ວາວ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ປຸນ ສມາທານກາເລປິ ໂສ ເຈ ຕໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ທິວສໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ທິວາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາປິ ຍທິ ເອວໍ ອຕີຕທິວສໍ ໂຫຕິ, ‘‘ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐິເຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍໍ ສພ຺ພປຐມໍ ¶ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ, ວິຫາຣສີມາປຣິຍາປນ຺ນານໍ ສພ຺ເພສໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ‘‘ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ປຸພ຺ເພ ອນາໂຣຈິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຕ຺ຕເຠທຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອວ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໙໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ວິຫາຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວາ ອາຄນ຺ຕຸກໍ ວາ’’ຕິ.

ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາເສ ປນ ສເຈ ‘‘ມາສມຕ຺ຕໍ ອສຸທ຺ໂຘມ຺ຫີ’’ຕິ ອຄ຺ຄເຫສິ, ປຣິວສນ຺ໂຕ ປຸນ ອູນໍ ວາ ອຘິກໍ ວາ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ, ຕຕ຺ຕກມ຺ປິ ປຣິວສິຕພ຺ພເມວ, ປຣິວາສທານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ອຍຎ຺ຫິ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ ນາມ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ອາໂຣຫຕິ, ເຫຏ຺ຐາປິ ໂອໂຣຫຕິ. ອິທມສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ.

ສໂມທຫິຕ຺ວາຕິ ມູລາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ, ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ເຈ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ, ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສນໍ ອກຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕປຣິວາເສເນວ ປຣິວສິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ປຸນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ¶ ຫຸຕ຺ວາປິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ໂຍ ຈ ປຸພ຺ເພ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ໂຍ ຈ ອຸຠຍຕ຺ຖ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ສພ຺ເພສໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນທິວສວເສນ ປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ. ‘‘ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຈ຺ຉິມສ຺ມິໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ວາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໑໖໖ ອາທໂຍ) ຈ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ວິສຸທ຺ຘິກໍ ອາປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ສຸທ຺ຘິກທິຏ຺ຐິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ເອໂກ ຉາເທຕິ, ເອໂກ ນ ຉາເທຕິ. ໂຍ ຉາເທຕິ, ໂສ ທຸກ຺ກຏໍ ເທສາເປຕພ຺ໂພ. ‘‘ອຸໂຠປິ ຍຖາຘມ຺ມໍ ກາຣາເປຕພ຺ພາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໑໘໑) ວຈນໂຕ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ອາປຕ຺ຕິໍ ຉາເທຕ຺ວາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເຕສຸ ຄເຕສຸ ວາ ອຄເຕສຸ ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອູເນ ຄເຓ ຈຣຓໍ, ອນຸຏ຺ຐຫນໍ ເອກຣຕ຺ຕມ຺ປິ ຄເຓນ ວິປ຺ປວາສໍ, ສເຈ ຣຕ຺ຕິຍາ ເອກກ຺ຂເຓນ ສງ຺ໂຆ ວສຕິ, ສເຈ ໂສ ປຸເຣ ອຣຸຓເມວ ເກນຈິ ກຣຓີເຍນ ຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖປິ ມານຕ຺ເຕປິ ເອວໍ ຊາເຕ. ‘‘ອຍຎ຺ຈ ຍສ຺ມາ ຄຓສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາວ ວສິ, ເຕນສ຺ສ ອູເນ ຄເຓ ຈຣຓໂທໂສ ວາ ວິປ຺ປວາໂສ ວາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໙໗) ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເຕນ ອາໂຣຈິເຕ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ນິສີທິຕ຺ວາ ຄເຕປິ ວິປ຺ປວາໂສ ນຕ຺ຖິ. ປາຣິວາສິກສ຺ສ, ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກສ຺ສ ຈ ປກຕຕ຺ເຕນ ຕສ຺ມິໍ ວສນໍ ອຸທກປາເຕນ ວາຣິຕໍ, ຕສ຺ມາ ນານູປຈາເຣປິ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ອິທານິ ປາຐວິຈາຣຓາ ເວທິຕພ຺ພາ – ‘‘ນວ ປຐມາປຕ຺ຕິກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຍາວຕຕິຍກາ’’ຕິ ອິທໍ ສຠາວນິຍມວຈນໍ. ເຕນ ວຸຏ຺ຐານໍ ອນິຍມນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອກຈ຺ຈາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ກມ຺ມໂຕປິ ¶ ໂຫຕິ ອກມ຺ມໂຕປິ, ນ ເອວໍ ອາປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາຕິ ເຕສໍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ນານມ຺ປິ ວຸຏ຺ຐານກ຺ກມເຠທາຠາວທີປກວຈນໍ. ຍາວຕີຫໍ, ຕາວຕີຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຫປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຣຸຓວເສນ. ‘‘ຊານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຊານນປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສ຺ສ ອກາມາ ປຣິວຕ຺ຖພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອກາມາ ປຣິວຕ຺ຖພ຺ພນ຺ຕິ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວສຕາ ອກາມາ ປຣິວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ນ ປຣິວຕ຺ຕິຕລິງ຺ເຄນາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາເສນາຕິ ອາທິມ຺ຫິ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາເສເນວ ປຣິວາສໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ອິຕິວາເຣນ ອາທິໂຕ ຠິກ຺ຂຸນາວ ຉາຣຕ຺ຕໍ, ປຣິວຕ຺ຕິຕລິງ຺ເຄນ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸມານຕ຺ຕາຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ປຣິວາເສ ວິຍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຈິຓ຺ຓມານຕ຺ໂຕ. ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ໂຕວ ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພ, ນ ອິຕໂຣ, ນ ປຣິວາເສ ວິຍ ມານຕ຺ຕາຣເຫ, ປກ຺ຂມານຕ຺ຕຎ຺ຈ ¶ ຈຣນ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕາຕິກ຺ກເມ ສຕິ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ປຸນ ຠິກ຺ຂຸມານຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ໂຕວ ຠິກ຺ຂຸ ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຍຕ຺ຖ ສິຍາຕິ ຍສ຺ສໍ ສມານສໍວາສກສີມາຍມ຺ປິ ວີສຕິຄໂຓ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຕ຺ຖິ. ເອເກນປິ ເຈ ອູໂນ ວີສຕິຄໂຓຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອູໂນ ເຈ. ນ ຫິ ວີສຕິຄໂຓ, ສງ຺ໂຆ ເຈ ອູໂນ. ຕສ຺ມາ ‘‘ເອເກນປິ ເຈ ອູໂນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ຈຕຸວຄ຺ຄປຎ຺ຈວຄ຺ຄທສວຄ຺ຄປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓປ຺ປໂຍຊນໂຕ. ຕສ຺ມາ ວີສຕິວຄ຺ໂຄ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ເຈ ຠິກ຺ຂຸນາ ເອເກນປິ ອູໂນ, ນຏ຺ໂຐ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເກຈິ ປນ ວິນເຍ ອປ຺ປກຕຎ຺ຎຸໂນ ‘‘ຍຖາ ອຕິເຣກຈຕຸວຄ຺ໂຄປິ ສງ຺ໂຆ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີເຍ ກມ຺ເມ ‘ຈຕຸວຄ຺ໂຄ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄທສວຄ຺ຄກຣຓີເຍ ກມ຺ເມ ອຕິເຣກປຎ຺ຈວຄ຺ຄທສວຄ຺ໂຄປິ ‘ປຎ຺ຈວຄ຺ຄທສວຄ຺ໂຄ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ອູໂນປິ ຈຕຸວຄ຺ຄປຎ຺ຈວຄ຺ຄທສວຄ຺ຄວີສຕິວຄ຺ໂຄວາ’’ຕິ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ມຎ຺ຎນານິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ເອເກນປິ ເຈ ອູໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ວີສຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ເຈ, ຐເປຕ຺ວາ ເອເກນປິ ເຈ ອູໂນ ອປ຺ປກຕຕ຺ໂຕ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເອເກນປິ ເຈຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ສາມີຈີຕິ ວຈນໍ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາສໍ ເທຕິ, ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສຕິ, ມານຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ອພ຺ເຠຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ອາວິຠາວກຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ເຕສຸ ອຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ສາມີຈິ ນິຍຕາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ນ ຣາຊສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ວິຍ ອນິຍຕາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາເຍນ ຕໍ ສາມີຈິມກໂຣນ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

ສງ຺ຆາທິເສສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນິຍຕກຓ຺ຑໍ

໑. ປຐມານິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອນິຍເຕ ¶ ¶ ອາທິໂຕວ ອິທໍ ປກິຓ຺ຓກໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອິທໍ ອນິຍຕກຓ຺ຑໍ ນິປ຺ປໂຍຊນໍ ຕຕ຺ຖ ອປຸພ຺ພາຠາວໂຕຕິ ເຈ? ນ, ຄຣຸກລຫຸກເຠທຠິນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຣປນາໂຣປນກ຺ກມລກ຺ຂຓທີປນປ຺ປໂຍຊນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ສາ ເຈ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘ອຍ຺ໂຍ ມຍາ…ເປ… ໂສ ຈ ຕໍ ປຏິຊານາຕິ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໔໖) ອາປຕ຺ຕິຍາ ຄຣຸກາຍ, ລຫຸກາຍ ຈ ອາໂຣປນກ຺ກມລກ຺ຂຓໍ, ‘‘ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ອນາໂຣປນກ຺ກມລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ທສ຺ສິຕໍ. ລກ຺ຂຓທີປນໂຕ ອາທິມ຺ຫິ, ອນ຺ເຕ ວາ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ອສມ຺ຠວໂຕ. ກຖໍ ນ ຕາວ ອາທິມ຺ຫິ ສມ຺ຠວຕິ, ເຍສມິທໍ ລກ຺ຂຓໍ, ເຕສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ອທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ນ ອນ຺ເຕ ຄຣຸກມິສ຺ສກຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຄຣຸກລຫຸການໍ ມຊ຺ເຌ ເອວ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ ອຸຠຍມິສ຺ສກຕ຺ຕາ. ຍາ ຕຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍສງ຺ຂາຕາ ລຫຸກາປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ສາປິ ຄຣຸກາຕິ ກຖິຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕກິເລສສງ຺ຂາເຕນ ຣຫສ຺ສາເທນາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາ ຄຣຸການໍ ເອວ ອນນ຺ຕຣໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິປິ ເອເກ. ເອວໍ ສຕິ ປຐມານິຍຕເມວາລໍ ຕາວຕາ ລກ຺ຂຓທີປນສິທ຺ຘິໂຕ, ກິໍ ທຸຕິເຍນາຕິ ເຈ? ນ, ໂອກາສນິຍມປຈ຺ຈຍມິຈ຺ຉາຄາຫນິວາຣຓປ຺ປໂຍຊນໂຕ. ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ອາສເນ ອລໍກມ຺ມນິເຍ’’ຕິ ໂອກາສນິຍມໂຕ ຫິ ຕພ຺ພິປຣີເຕ ໂອກາເສ ອິທໍ ລກ຺ຂຓໍ ນ ວິກປ຺ປິຕນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ໂຫຕິ. ຕໍນິວາຣຓໂຕ ທຸຕິຍານິຍຕມ຺ປິ ສາຕ຺ຖກເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກສ຺ມາ? ໂອກາສເຠທໂຕ, ຣໂຫເຠທທີປນໂຕ, ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາທເຠທທີປນໂຕ. ໂອກາສນິຍມຠາເວ ຈ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາທເຠໂທ ຊາໂຕ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທານໍ ນານາຕ຺ຕຊານນຎ຺ຈ ສິຍາ ຕຖາ ກາຍສໍສຄ຺ຄເຠທທີປນໂຕ. ນາລໍ ກມ຺ມນິເຍປິ ຫິ ໂອກາເສ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນປິ ວາ ນິສິນ຺ນາຍ ວາຕປານກວາຏຈ຺ຉິທ຺ທາທີຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕເກສາທິຄ຺ຄຫເຓນ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ລພ຺ຠຕີຕິ ເອວມາທໂຍປິ ນຍາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ¶ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ – ໂອກາສເຠທໂຕຕິ ອລໍກມ຺ມນິຍນາລໍກມ຺ມນິຍເຠທໂຕ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມ຺ປິ ຫິ ເອກຈ຺ຈໍ ນາລໍກມ຺ມນິຍໍ ວາຕປານາທິນາ ອນ຺ຕຣິຕຕ຺ຕາ ¶ , ອຸຠຍປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມ຺ປິ ເອກຈ຺ຈໍ ນາລໍກມ຺ມນິຍໍ ວິຊານຕໍ ອຊ຺ໂຌກາສຕ຺ຕາ. ຣໂຫເຠທທີປນໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຣຫຠາວສາມຎ຺ເຎປິ ຣໂຫ ທ຺ວິຘາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາປຏິຈ຺ຉນ຺ນເຠທໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາທເຠທທີປນໂຕຕິ ເມຖຸນສ຺ສາທວເສນ ນິສຊ຺ຊາ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສ຺ສາທວເສນ ນິສຊ຺ຊາຕິ ຕາທິສສ຺ສ ເຠທສ຺ສ ທີປນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິຘ ອາຄຕນຍຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິປາຕິໂມກ຺ເຂ ອິທໍ ກຓ຺ຑໍ ປຣິຫີນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອເກ, ຕໍ ອເນກນ຺ຕຠາວທີປນໂຕ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພພຸທ຺ຘກາເລ ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ອຸທ຺ເທສາ ສນ຺ຕິ. ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສງ຺ຆາທິເສສປາຈິຕ຺ຕິຍານນ຺ຕິ ເອເກ. ຕາສຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກ (ປາຈິ. ໖໕໘) -ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກ (ປາຈິ. ໖໗໕) -ວເສນ ກາຍສໍສຄ຺ຄວິເສໂສ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ, ‘‘ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ສາທິເຍຍ຺ຍ, ກາຍໍ ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ອຸປສໍຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໗໕) ວຈນໂຕ ສາທິຍນມ຺ປິ, ‘‘ສນ຺ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໗໕) ວຈນໂຕ ຐານມ຺ປິ, ‘‘ສງ຺ເກຕໍ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໗໕) ວຈນໂຕ ຄມນມ຺ປິ, ‘‘ຉນ຺ນໍ ວາ ອນຸປວິເສຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໗໕) ວຈນໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐານປ຺ປເວໂສປິ ໂຫຕິ, ຕຖາ ‘‘ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາເຣ ອປ຺ປທີເປ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ໂອກາເສ ອຊ຺ໂຌກາເສ ເອເກເນກາ ສນ຺ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ວາ ສລ຺ລເປຍ຺ຍ ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໘໓໙) ວຈນໂຕ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕາສໍ ອຎ຺ຎຖາ ອນິຍຕກຓ຺ຑສ຺ສ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕາປຕ຺ຕິໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປກິຓ຺ຓກໍ.

‘‘ເທສນາວຸຏ຺ຐານຄາມິນີນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ອລຊ຺ຊິອາທໂຍ ລຊ຺ຊີນໍ ໂຈເທສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ລຊ຺ຊິປຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປຕິຣູປາຍປິ ອຸປາສິກາຍ ວຈເນນ ອກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ເສວ ປຏິຎ຺ຎາຍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປນ ລກ຺ຂຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣນຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິເມ ໂຂ ປນາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ອນິຍຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔໓) ອຸທ຺ເທສທສ຺ສນຕ຺ຕາຕິ ລິຂິຕໍ. ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫຕິ ເອຕ຺ຖ ຣໂຫຕິ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສາມຎ຺ຎໂຕ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນສິກ຺ຂາປເທສຸ ປາຣາຊິກວຈນໍ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ເສວ ປນ ຣໂຫ ‘ຣໂຫ’ຕິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ນາມ…ເປ… ອນ຺ຕມໂສ ຕທຫຸຊາຕາປິ ທາຣິກາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລຠາສນໍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທີປິຕເມວາຕິ. ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖປີຕິ ¶ ປິ-ສທ຺ເທນ ອປິຫິຕກວາຏສ຺ສ ຄພ຺ຠສ຺ສ ທ຺ວາເຣ ນິສິນ຺ໂນປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເຈລກວຄ຺ເຄ ຣໂຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນາສນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໒໘໘) ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ທຸຕິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖີນໍ ປນ ສຕມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕິເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອລໍກມ຺ມນິເຍຕິ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໔໕) ວິຠງ຺ເຄ ¶ ວຈນໂຕ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາໂທ ເຈຕ຺ຖ ເມຖຸນຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕກິເລໂສ, ນ ທຸຕິເຍ ວິຍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທກິເລໂສ. ຕສ຺ມາ ຈ ປຎ຺ຎາຍຕິ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ນາຘິປ຺ເປໂຕຕິ.

ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ວເທຍ຺ຍາຕິ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວເສນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຕສ຺ສານຸສາເຣນ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ອວຕ຺ວາ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສາຍປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປຏິຊານນໍ ອວຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ‘‘ນິສຊ຺ຊໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຏິຊານມາໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸປ຺ປຏິຊານນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິເຕ ວິນຍຘເຣນ ‘‘ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຈຸທິຕເກນ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວິນຍຘເຣນ ‘‘ອີທິສໍ ນາມ ອກາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ໂສ ວຕ຺ຖຸໍ ປຏິຊານມາໂນວ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນິສຊ຺ຊໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຏິຊານມາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ນິສຊ຺ຊໍ ປຏິຊານມາໂນປິ ອາປຕ຺ຕິຍາວ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ? ອນຸຣູປເມວ. ເອວໍ ປນ ຄເຫຕພ຺ພໍ – ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕີນໍ ວຕ຺ຖູນິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິຘ ສິກ຺ຂາປທວເສນ ນິສຊ຺ຊເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ຄຫິເຕປິ ຫິ ອາປຕ຺ຕິ ຄຫິຕາວ ໂຫຕີຕິ. ເຍນ ວາ ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ເຕນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຣຕພ຺ໂພ ວາ’’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກາເຣຕພ຺ໂພ ວາ ປຏິຊານມາໂນ, ນ ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ ອປ຺ປຏິຊານມາໂນ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິຊານມາໂນ ວາ’’ຕິອາທິ. ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວເສນ ນິສຊ຺ຊປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສເສສຸປິ ເສສສິກ຺ຂາປທວເສນ ອາປຕ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມປາຣາຊິກສທິສາເນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລຠາສນສ຺ສ ອນຘິປ຺ເປຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຐມານິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍານິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສງ຺ຆາທິເສເສນ ¶ ວາຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລຠາສເນນ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄວາໂຣ ປາຬິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອນນ຺ໂຘ ອພຘິໂຣຕິ ອນນ຺ໂຘ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ປສ຺ສຕິ, ອພຘິໂຣ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ສຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວ ອທິນ຺ນາທານສທິສາເນວາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐານໍ ກຖນ຺ຕິ ເຈ? ກາຍສໍສຄ຺ຄຎ຺ຫິ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລມ຺ປິ ຠຓຕິ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ຠຓນ຺ໂຕ ນິສີທຕິ ຈາຕິ ສມ຺ຠວຕິ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລເມວ ວາ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

ໂຍ ¶ ເທສນໍ ສພ຺ພວິທູປໂມວ;

ນານານຍາກາຣວິຈິຕ຺ຕເຠທໍ;

ຎາຕຸໍ ອຸປາຍານ ມໂນ ສຕິມາ;

ຕໍ ລາຠເຫຕຸໍ ນ ກໂຣຕິ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ.

ທຸຕິຍານິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນິຍຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຓ຺ຑໍ

໑. ຈີວຣວຄ຺ໂຄ

໑. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຓ຺ເຑ ¶ ¶ ຕິຓ຺ຓໍ ກຖິນສິກ຺ຂາປທານໍ, ວສ຺ສິກສາຏິກອຈ຺ເຈກຈີວຣສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທານຎ຺ຈ ເອກເທສນາຍ ຕຖາກິຓ຺ຓາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາວ ເວທິຕພ຺ພາ –

ກຖິນໍ ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ສຫຊາ ສມຍທ຺ວຍໍ;

ຉນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທານຎ຺ຈ, ເອກເທສວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ກຖິນນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸໂມທນາຍ, ຄຓສ຺ສ ອນຸໂມທນາຍ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຕ຺ຖາຣາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໔໑໔) ວຈນໂຕ ເຕສໍເຍວ ອນຸໂມທນາທິຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຄໂຫ ກຖິນໍ ນາມ. ຍຖາຫ ‘‘ກຖິນໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຕສຎ຺ເຎວ ຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຄໂຫ ສມວາໂຍ ນາມໍ ນາມກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຣິ. ໔໑໒). ຕສ຺ມາ ກຖິນນ຺ຕິ ອິທໍ ພຫູສຸ ຘມ຺ເມສຸ ນາມມຕ຺ຕໍ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ. ໂກ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຖາໂຣຕິ? ຕເທກເທໂສວ ຂີຣສ຺ສ ຘາຣາ ວິຍ. ຍຖາ ຈາຫ ‘‘ອຕ຺ຖາໂຣ ເອເກນ ຘມ຺ເມນ ສງ຺ຄຫິໂຕ ວຈີເຠເທນາ’’ຕິ. ສຫຊາ ນາມ ອຏ຺ຐ ມາຕິກາ, ທ຺ເວ ປລິໂພຘາ, ປຎ຺ຈານິສໍສາຕິ ອິເມ ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ. ສມຍທ຺ວຍໍ ນາມ ກຖິນຕ຺ຖາຣສມໂຍ, ຈີວຣສມໂຍ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຖິນຕ຺ຖາຣສມໂຍ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ. ຈີວຣສມໂຍ ນາມ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ອຍໍ ກຕ຺ຕິກມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເຫມນ຺ຕິກາ ຈາຕິ ປຎ຺ຈ ມາສາ.

ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐ ມາຕິກາ ນາມ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກາທໂຍ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ອຕ຺ຖາເຣນ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ນາມ. ຕພ຺ຠາວຠາວິຕາຍ ອຕ຺ຖາເຣ ສຕິ ອຸທ຺ຘາໂຣ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຖິນຕ຺ຖາເຣນ ເອກຸປ຺ປາທາ ¶ ເອກນິໂຣຘາ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາໂຣ ສຫຸພ຺ຠາໂຣ, ອວເສສາ ກຖິນຸພ຺ຠາຣາ ເອກຸປ຺ປາທາ, ນານານິໂຣຘາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເອກນິໂຣຘາຕິ ອຕ຺ຖາເຣນ ສຫ ນິໂຣຘາ, ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣສຫຸພ຺ຠາຣານໍ ອຸທ຺ຘາຣາຠາໂວ ເອກກ຺ຂເຓ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສາ ນານາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ນາມ. ເຕສຸ ຫິ ອຸທ຺ຘາຣຠາວໍ ປຕ຺ເຕສຸປິ ອຕ຺ຖາໂຣ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອວາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ. ສເຈ ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ສາເປກ຺ເຂ ¶ ຕມ຺ຫາ ອາວາສາ ປກ຺ກມນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຐມເມວ ມູລາວາເສ ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣປລິໂພຘາຠາເວປິ ສຕິ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາເຣ ປລິໂພໂຘ ຉິຊ຺ຊຕິ ສຕິປິ ສາເປກ຺ຂຕາຍ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ. ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ປກ຺ກມນນ຺ຕິໂກ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ ອຕ຺ຖາເຣນ ເອກຸປ຺ປາໂທ ນານານິໂຣໂຘ ໂຫຕິ. ຕຖາ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາເຣ ສຕິ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສາປິ ຍາວ ຈີວຣນິຏ຺ຐານໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ປຣິຫາຣສມ຺ຠວໂຕ ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ. ຍາວ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ປຣິຫາຣສມ຺ຠວໂຕ ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ. ຍາວ ນ ນສ຺ສຕິ, ຕາວ ປຣິຫາຣສມ຺ຠວໂຕ ນາສນນ຺ຕິໂກ. ຍາວ ນ ສຸຓາຕິ, ຕາວ ປຣິຫາຣສມ຺ຠວໂຕ ສວນນ຺ຕິໂກ. ຍາວ ຈີວຣາສາ ນ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ປຣິຫາຣສມ຺ຠວໂຕ ອາສາວຈ຺ເຉທິໂກ. ຍາວ ສີມໍ ນາຕິກ຺ກມຕິ, ຕາວ ປຣິຫາຣສມ຺ຠວໂຕ ສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິໂກ. ອຕ຺ຖາເຣນ ເອກຸປ຺ປາໂທ ນານານິໂຣໂຘ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣສຫຸພ຺ຠາຣາ ທ຺ເວ ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ເອວ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ນ ພຫິສີມາຍໍ. ປກ຺ກມນສວນສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິກາ ພຫິສີມາຍເມວ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ນ ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ. ນິຏ຺ຐານສອອາຏ຺ຐານາສາວຈ຺ເຉທິກາ ອນ຺ໂຕສີມາຍຎ຺ເຈວ ພຫິສີມາຍຎ຺ຈ. ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາໂຣ ສງ຺ຆາຍຕ຺ໂຕ, ປກ຺ກມນນິຏ຺ຐານສນ຺ນິຏ຺ຐານສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິກາ ປຸຄ຺ຄລາຘີນາ, ເສສາ ຕທຸຠຍວິປຣີຕາ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈີວຣປລິໂພຘາຠາວເມວ ທີເປຕິ. ນ ອາວາສປລິໂພຘາຠາວໍ. ‘‘ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸຠຍປລິໂພຘາຠາວໍ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍປລິໂພຘາຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ຕເທວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ວິເສສຕ຺ຕາ. ກຖໍ? ກາມຎ຺ເຈຕໍ ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ ເກສຎ຺ຈິ ກຖິນຸທ຺ຘາຣານໍ ນານານິໂຣຘຕ຺ຕາ, ສງ຺ຆປຸຄ຺ຄລາຘີນານຘີນຕ຺ຕາ ຈ ອນ຺ໂຕພຫິອຸຠຍສີມາສຸ ນິຍມານິຍມໂຕ ຈ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ສງ຺ຆສ຺ສ, ນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸພ຺ຠຕໍ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ ອິທໍ ສາມຎ຺ຎວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນິຍເມຕິ.

ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສງ຺ຆສ຺ສ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາເຣນ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣປລິໂພໂຘ ພຫິສີມາຄໂຕ ປຈ຺ຉາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຄໂຕ ອນິຏ຺ຐິຕຈີວໂຣ ອານິສໍສໍ ລຠຕິ ເອວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອາວາສປລິໂພໂຘ ນາມ ວສຕິ ວາ ຕສ຺ມິໍ ¶ ອາວາເສ, ສາເປກ຺ໂຂ ວາ ປກ຺ກມຕິ. ຈີວຣປລິໂພໂຘ ນາມ ຈີວຣໍ ອກຕໍ ¶ ວິປ຺ປກຕໍ, ຈີວຣາສານຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ, ຕພ຺ພິປຣີເຕນ ອປລິໂພໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອນຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ຈີວຣກາລສມເຍ ນິຍມໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອານິສໍສາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ອສມາທານຈາໂຣ ອນິຍມໂຕ. ເຕນ ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນິຍຕາຕິ ເຈ? ‘‘ຈີວຣກາລສມໂຍ ນາມ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໙) ວຈນໂຕ ອນຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ຕສ຺ມິໍ ມາເສ ຍາວທຕ຺ຖຈີວຣໍ ສິທ຺ຘໍ, ຕຖາ ຕຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໔໙໗ ອາທໂຍ) ອກາລຈີວຣໍ ນາມ ປິຏ຺ຐິສມຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ຆໂຕ ລຠິຕພ຺ພໍ ເຈ, ຍາວ ຈີວຣກາລສມຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠາເຊຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸຄ຺ຄລິກໍ ເຈ, ວສ຺ສານສ຺ສ ຉຏ຺ຐປກ຺ຂສ຺ສ ປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຈີວຣກາລສມຍໍ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ອວິກປ຺ປິຕໍ ວຏ຺ຏຕິ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປເທນ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ. ຕທາ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຐມກຖິເນນ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ສງ຺ຆິກໍ ສນ຺ຘາຍ, ຕຖາ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຐມກຖິເນ (ປາຣາ. ໔໕໙ ອາທໂຍ) ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ, ອວິເສເສນ ວາ ເອກາທສເມ ທິວເສ ອາປຕ຺ຕິ. ວສ຺ສານສ຺ສ ຫິ ອນ຺ໂຕນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໖໒ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເສວ ນໂຍ ທຸຕິເຍ, ຕຕິເຍ ຈ. ເຕນ ຈີວຣກາລໂຕ ປຸເຣ ວາ ອນ຺ໂຕ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈີວຣກາລໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ເອກທິວສມ຺ປິ ປຣິຫາຣໍ ນ ລຠຕິ. ຍທິ ລເຠຍ຺ຍ, ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວິໂຣໂຘ. ‘‘ຍາວ ຈີວຣກາລສມຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໘) ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ. ວສ຺ສາວາສິກຠາເວນ ສງ຺ຆໂຕ ລທ຺ຘໍ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠູຕໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ຈີວຣກາລສມຍໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ອຈ຺ເຈກຈີວຣກາລໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ອາປຕ຺ຕີຕິ. ‘‘ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໐໐) ວຈນໂຕ ໂຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ຈີວຣຸປ຺ປາໂທ, ໂສ ຈ ເນສໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ, ອນາມນ຺ຕຈາຣຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໒໒ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສສທ຺ວຍໍ ສິທ຺ຘເມວ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ເອຕໍ ອກາລຈີວຣ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໐໐) ວຈນໂຕ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນຈີວຣໍ ປຣິຫາຣໍ ນ ລຠຕິ.

ອປຣກຕ຺ຕິກາຍເມວ ວາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ລຠຕິ, ເອວໍ ‘‘ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຉ ຐານານິ ຫິ ສາເປກ຺ຂຕາຍ ວຸຕ຺ຕານິ ¶ . ທຸຏ຺ຐໂທສທ຺ວເຍ ອຘິກຣຓຈຕຸຕ຺ຖໍ, ປຐມານິຍເຕ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ, ຕຕິຍກຖິເນ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ, ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປເທ ¶ ‘‘ສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປທໍ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນທ຺ວເຍ ອຘິກຣຓໍ, ປາຣາຊິກວຈນຎ຺ຈ, ຕີສຸ ກຖິນສິກ຺ຂາປເທສຸ ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ມາຕິການໍ ອຎ຺ຎຕຣາຍາ’’ຕິ ວຈນນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆິກໍ ຠາຊິຕພ຺ພຈີວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຸຄ຺ຄລິກໍ. ສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວສ຺ສາວາສິກຈີວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຸຏ຺ຐວສ຺ເສນ ປຈ຺ຉາ ທາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາຓໍ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ຎາຕິປ຺ປວາຣິຕໂຕ ລທ຺ຘໍ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ສນ຺ຘາຍ. ຕສ຺ມາ ທຸວິຘໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ສງ຺ເຆ ນິນ຺ນໍ, ປຸຄ຺ຄເລ ນິນ຺ນຎ຺ຈາຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຆ ປຣິຓຕໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ປິຏ຺ຐິສມຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວາ ຍາວ ປວາຣຓາ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ ສງ຺ຆິກຕ຺ຕາ, ປຸຄ຺ຄລິກມ຺ປິ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐກາເລ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ຍາວ ວສ຺ສໍວຸຏ຺ໂຐ ນ ໂຫຕິ, ຕາວ ຕສ຺ເສວ ທາຍກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕໂກ ວິເສສເຫຕຸ.

‘‘ອນຈ຺ເຈກຈີວເຣ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣສຎ຺ຎີ ຈີວຣກາລສມຍໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຈ຺ເຈກຈີວຣກສ຺ເສວ ໂສ ອປຣາໂຘ. ເຍນ ‘‘ວິໂຣໂຘ’’ຕິ ວຈນໍ ທສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ນ ວິນເຍ ວິເສສເຫຕຸ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ. ພຸທ຺ຘວິສຍຕ຺ຕາ ປມາຓນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ຍທິ ເອວໍ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠູຕມ຺ປິ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພເມວ, ນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ອນ຺ໂຕສມເຍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ ວິກປ຺ເປຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິອາທິວຈນວິໂຣໂຘ (ປາຣາ. ໖໕໑) ອຘິວາເສຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ຕຖາ ‘‘ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ກຖິນຸທ຺ຘາເຣ ກເຕ ຕສ຺ມິໍ ມາເສ ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ກຖິນຸທ຺ຘາຣທິວສໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖວິໂຣໂຘ ອຘິວາເສຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ‘‘ອນຈ຺ເຈກຈີວເຣ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ອວິກປ຺ປິຕເມວາຕິ ເອຕ຺ຕໂກ ວິເສສເຫຕຸ. ອຕິເຣກຈີວຣຎ຺ເຈຕໍ ປຐມສິກ຺ຂາປເທນາປຕ຺ຕິ, ອິຕຣໍ ເຈ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຍໍ ຠຄວໂຕ ວິເສສເຫຕຸ. ຕຖາ ອຕິເຣກທສາຫານາຄຕາເຍວ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ວສ຺ສາວາສິກຕ຺ຖໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ວິຍ ທທມານໍ ນ ¶ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ທສາຫານາຄຕາຍ ເອວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕໂກ ວິເສສເຫຕຸ. ຕໂຕ ອຏ຺ຐກຖານຍວິໂຣໂຘ ຈ ອຘິວາເສຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຘິຏ຺ຐິຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖາ ນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ໂສ ຈ ນໂຍ ສງ຺ຆິກໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເນວ ໂສ ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຕິເຣກທສາຫານາຄຕາຍປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈີວຣກາລສມຍໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ນໂຍ ອຘິວາເສຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ຕໂຕ ປຐມກຖິນວິໂຣໂຘ. ທສາຫານາຄຕາຍ ເອວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ຈີວຣກາລສມຍໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ, ຕໍ ທ຺ເວ ທສາເຫ ລຠຕີຕິ ເອຕ຺ຕໂກ ວິເສສເຫຕຸ.

ອນ຺ຕຣາ ອນາປຕ຺ຕິກ຺ເຂຕ຺ຕຈີວຣກາລປ຺ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຏໍ ວິຍ ຕໍ ປຸນປິ ທສາເຫ ລຠຕີຕິ ເຈ? ນ, ກາລປ຺ປເວໂສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນວິໂຣຘໍ ກຕ຺ວາ, ຕໂຕ ປຣໍ ທສາຫໍ ອວິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິ ສິຍາ. ອປິຈ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກາ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ, ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ນິຏ຺ຐິຕາ, ຕທເຫວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ທສາເຫ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກາເມຕພ຺ພາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໓໐). ເຕນ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ນ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ. ກາລປ຺ປເວໂສ ຫິ ອຘິຏ຺ຐານປຣິຍາໂຍ ນ ຊາໂຕຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ປາຬິນເຍເນວ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕ ໂຫຕິ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ທສາເຫ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກາເມຕພ຺ພາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖປິ ຈີວຣກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ທສາເຫ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ຈສ຺ສ ກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ອກາລຈີວຣມິວ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກາເມຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘເມຕໍ. ປາຬິໂຕ ຈ ຕຎ຺ເຈ ອນ຺ໂຕກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທສາເຫ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣເມວ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ຕໍ ກາລວິເສສວເສນ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ນາມ ເສນາຍ ວາ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ປວາສໍ ວາ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຄິລາໂນ ວາ ໂຫຕິ, ຄພ຺ຠິນີ ວາ ໂຫຕິ ¶ , ອສ຺ສທ຺ຘສ຺ສ ວາ ສທ຺ຘາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂຫຕິ…ເປ… ‘ວສ຺ສາວາສິກໍ ທສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍ ອາໂຣຈິຕໍ, ເອຕໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ນາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໙). ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຕໍ ຈີວຣໍ ນາຕິກ຺ກາເມຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣມ຺ປີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ທສາເຫ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກາເມຕພ຺ພາ’’ຕິ. ອປິຈ ຍທິ ເອວໍ ຕໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທເມວ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກາເມຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຖວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ.

ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ກາມຎ຺ເຈທໍ ‘‘ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສິທ຺ຘໍ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ວິຍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ຐປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖວິເສສທີປນປໂຍຊນໂຕ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິທ຺ຘເມວ. ຕສ຺ມາປິ ເວທິຕພ຺ພເມວ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈີວຣໍ ຈີວຣກາລສມຍໍ ນາຕິກ຺ກາເມຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອປິຈ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣມ຺ປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣມ຺ປິ ¶ ເອຕໍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໔໖-໖໔໙). ເຕນ ‘‘ອນຈ຺ເຈກຈີວເຣ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣສຎ຺ຎີ ຈີວຣກາລສມຍໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໐) ອິມິນາປິ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣສ຺ສາປິ ອຈ຺ເຈກຈີວຣປຣິຫາຣລາຠໍ ທີເປຕີຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ທຸຕິໂຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ປາຬິນເຍນ, ອຏ຺ຐກຖານເຍນ ຈ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຕາວ ປກິຓ຺ຓກາຍ ອຘິກຖາ ປຣໂຕ ປາຐໂຕ ວິຕ຺ຖາຣິຕາ ໂຫຕີຕິ ອປກິຓ຺ຓກໍ.

ຈີວຣປລິໂພໂຘ, ອາວາສປລິໂພໂຘ ຈາຕິ ທ຺ເວ ປລິໂພຘາ. ເຕສຸ ເອກປລິໂພເຘປິ ສຕິ ອນາມນ຺ຕຈາຣາທິອານິສໍສໍ ລຠຕິ, ຕໍ ອິຘ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອວ ‘‘ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖິນຕ຺ຖາຣາຣຫສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຠພ຺ໂພ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ – ປຸພ຺ພກຣຓໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣໍ ຊານາຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ຊານາຕິ, ອຕ຺ຖາຣໍ ຊານາຕິ, ມາຕິກໍ ຊານາຕິ, ປລິໂພຘໍ ຊານາຕິ, ອຸທ຺ຘາຣໍ ຊານາຕິ, ອານິສໍສໍ ຊານາຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໐໙) ວຈນໂຕ ອິເມຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ກຖິນຕ຺ຖາຣາຣໂຫ ນາມ. ປຸພ຺ພກຣຓໍ ນາມ ໂຘວນວິຈາຣຓຈ຺ເຉທນສິພ຺ພນຣຊນກປ຺ປກຣຓໍ.

‘‘ຈີວຣໍ ¶ ນາມ ໂຂມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປາຬິວເສນ ຊາຕິຎ຺ຈ ປມາຓຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐິຕວິກປ຺ປິເຕສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ຍໍ ຐປິຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຕໍ ປຈ຺ຉາ ໂຫຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ຣຸຫເຕວ. ປຸເຣ ປຈ຺ຉາ ຐປນຏ຺ຐານໍ ນ ປມາຓໍ.

ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸຠາວປຣິຈ຺ຈາຄວເສນ ເສຕວຕ຺ຖນິວາສນໍ ວາ ກາສາວຈຊນໍ ວາ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນໍ.

ເອກາທສເມ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນຕິ ອນ຺ຕິມໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຸຣິມຕຣສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕິມໍ ນາມ ອປຣກຕ຺ຕິກາຍ ປຐມາຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ. ຕຎ຺ຫິ ກາລຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ກໂຣຕິ. ອິຘ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິ ກຣຓວຈນໍ ນິທານານເປກ຺ຂໍ ນິທາເນ ກຣຓາຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ເອວ ‘‘ທສາຫປຣມ’’ນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ວຈນໂຕ ຈ ອິຘ ‘‘ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ນ ຈ ວິຣຸທ຺ຘໍ ຕຖາຄຕາ ຠາສນ຺ຕິ, ¶ ຕສ຺ມາ ເອວມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຕິຈີວຣໍ ຕິຈີວຣສງ຺ເຂເປນ ປຣິຫາຣໂຕ ອຘິຏ຺ຐາຕຸເມວ ອນຸຊານາມິ, ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ. ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ປນ ຈຕຸມາສໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸເມວ, ນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ສຕິ ໂຍ ຕິຈີວເຣ ເອເກນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິປ຺ປວາສສຸຂຕ຺ຖໍ ວິກປ຺ປນາຍ ໂອກາໂສ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ຈ ອນາປຕ຺ຕີຕິ. ເອເຕນ ອຸປາເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິກປ຺ປນາຍ ອປຏິສິທ຺ຘຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ລິຂິຕໍ.

ອິມສ຺ສ ປນ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຍໍ ສງ຺ເຂປວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເຫມນ຺ຕານໍ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ຄິມ຺ຫານໍ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ຣຊເກຫິ ໂຘວາເປຕ຺ວາ ເສຕກໍ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐານເມວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໕) ວຈນໂຕ ອຣຊິເຕປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຣຸຫຕີຕິ. ເຕນ ສູຈິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ກປ຺ປພິນ຺ທຸໍ ທຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ນິຍໂມ ກາຕພ຺ໂພ, ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ? ກຕ຺ຕພ຺ໂພວ. ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ອຘິຏ຺ຐິໂຕ ຍຖາ ປຸນ ເສຕຠາວໍ ວາ ຕມ຺ພຠາວໍ ວາ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕິ, ນ ຈ ປນ ຕາທິໂສ ¶ ຍໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ. ‘‘ສ຺ເວ ກຖິນໍ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ລທ຺ຘຈີວຣໍ ສເຈ ອຊ຺ເຊວ ນ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ເອວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໖໒-໔໖໓;) ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກຖິນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທສາຫໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ກຖິນໂຕ ປນ ປຈ຺ຉາ ເອກທິວສມ຺ປິ ນ ລຠຕິ. ຍຖາ ກິໍ – ຍຖາ ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ສງ຺ໂຆ ຕິຈີວຣໍ ອຕ຺ຖຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຸພ຺ຠາຣາ ອານິສໍສໍ ລຠຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ, ເອວໍ ອຕ຺ຖຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຸພ຺ຠາຣາ ລຠຕິ, ອຸທ຺ຘເຕ ປນ ກຖິເນ ເອກທິວສມ຺ປິ ນ ລຠຕິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ອຸພ຺ຠຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸນ ທສາຫໍ ລຠຕີຕິ? ນ, ກສ຺ມາ? ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ. ກຖິນພ຺ຠນ຺ຕເຣປິ ເອກາທເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອາປນ຺ນໍ. ຕໍ ປນ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄໍ ນິວາເຣຕຸໍ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ກຖິນທິວສານິ ອທິວສານີຕິ ທີປນຕ຺ຖໍ. ອຍມຕ຺ໂຖ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ອຖ ວາ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ອນຕິຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓາ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວສ຺ສິເກ ມາເສ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈເນ ອຸໂປສຖທິວເສ ເອວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓາຠາວາ. ເອວໍ ກຖິນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ¶ ປຎ຺ຈ ມາເສ ພທ຺ຘສີມາຍໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອພທ຺ຘສີມາຍປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອພທ຺ຘສີມາຍໍ ກຖິນຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ອາຣຎ຺ຎກສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈ ສາເຘຕີຕິ ລິຂິຕໍ. ອິທານິ –

‘‘ຉິນ຺ນໍ ຘຸຕງ຺ຄໍ ສາສງ຺ກ-ສມ຺ມໂຕ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣໍ;

ອຈີວຣສ຺ສານາປຕ຺ຕິ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣາທິສິທ຺ຘິໂຕ’’ຕິ. (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໗໙) –

ອິທໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ໂຈທນາປຸພ຺ພງ຺ຄມວິນິຈ຺ຉໂຍ – ເກຈິ ‘‘ທິຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໘) ວຈນໂຕ ‘‘ເອກຈ຺ຈິກາ ສງ຺ຆາຏິ ນາຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ. ສເຈ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂານມ຺ປິ ທິຄຸຓໍເຍວ ສງ຺ຆາຏິໍ ທຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ເຕ ອິມິນາ ສຸຕ຺ຕເລເສນ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ພາ. ຠຄວຕາ ຫິ ‘‘ຉິນ຺ນກໍ ສງ຺ຆາຏິໍ, ຉິນ຺ນກໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ, ຉິນ຺ນກໍ ອນ຺ຕຣວາສກ’’ນ຺ຕິ ປຐມໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ຕໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕິຈີວເຣ ກຣິຍມາເນ ສພ຺ພໍ ຉິນ຺ນກໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ທ຺ເວ ຉິນ຺ນການິ ເອກໍ ອຉິນ຺ນກໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ທ຺ເວ ອຉິນ຺ນການິ ເອກໍ ຉິນ຺ນກໍ ນປ຺ປໂຫຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ວາຘິກມ຺ປິ ອາໂຣເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໐) ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອກຈ຺ຈິກາປິ ສງ຺ຆາຏິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຍາ ຉິຊ຺ຊມານາປິ ນປ຺ປໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ກຸໂຕ ທິຄຸຓຕາຕິ? ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິສ຺ສ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ວາຘິກມ຺ປິ ອາໂຣເປຕຸນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸກປຕ຺ຕມ຺ປິ ທາຕຸໍ, ອິທໍ ປນ ອປ຺ປໂຫນເກ ອາໂຣເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປໂຫຕິ, ອາຄນ຺ຕຸກປຕ຺ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຉິນ຺ທິຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໐). ກຖິນໍ ປນ ຉິນ຺ນກເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ອາເວຓິກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ, ‘‘ຉິນ຺ນກໍ ທິຄຸຓໍ ນປ຺ປໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ ຈາຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຘຸຕງ຺ຄນ຺ຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ເຕຈີວຣິກຘຸຕງ຺ຄາຠາວໂຕ ຕິຈີວເຣເນວ ເຕຈີວຣິໂກຕິ, ເຕສໍ ອຘິຏ຺ຐານາຠາວໂຕ ‘‘ອຘິຏ຺ຐິເຕເນວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕູຕິ ເຈ? ນ, ຘຸຕງ຺ຄເຠເທນ ວິໂຣຘປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖຈີວຣສາທິຍເນນ ຫິ ຘຸຕງ຺ຄເຠໂທ, ນ ຕິຈີວຣວິປ຺ປວາເສນ, ນາປິ ອຕິເຣກຈີວຣສາທິຍເນນ, ນາປິ ອຕິເຣກຈີວຣຘາຣເຓນ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວ ຠຄວຕາ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ນວ ຈີວຣານິ ¶ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ, ຊາຕິວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ເອວໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ, ຕສ຺ມາ ເນສໍ ຈີວຣນິຍມາຠາວາ ນ ຕໍ ຘຸຕງ຺ຄໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ຄຫຏ຺ຐານໍ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ສມາທານວິຘາເນ ອວຈນໂຕ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐານເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ສາສງ຺ກສມ຺ມໂຕຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປເທ ວິສຸໍ ອງ຺ຄານິ ນ ວຸຕ຺ຕານິ, ‘‘ເສສເມຕ຺ຖ ຈີວຣວຄ຺ຄສ຺ສ ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາໂສ ຈຕຸຕ຺ຖມງ຺ຄໍ, ອິຘ ຉາຣຕ຺ຕວິປ຺ປວາໂສ, ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສຕິ. ຕສ຺ມາ ອງ຺ຄສາມຎ຺ຎໂຕ ຈ ສມ຺ມຸຕິສາມຎ຺ຎໂຕ ຈ ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທເມວິທນ຺ຕິ ອິທໍ ¶ ນິປ຺ປເທສໍ, ຕໍ ສປ຺ປເທສໍ ມາສປຣມຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ພຫິຄາເມປິ ຄາມສີມໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ວສິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິຘ ນ ຕຖາ. ອິຘ ອນນ຺ຕເຣ ອນນ຺ຕເຣ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕເມຕິ ອຍໍ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິເສໂສ. ອງ຺ຄານິ ປນ ຈີວຣນິກ຺ເຂປນງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ວິປຣິຍາເຍນ, ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຈ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕານິ ກາມໍ ນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຖາປິ ຈຕຸຕ຺ຖມງ຺ຄໍ ວິເສສິຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ວິເສສິຕໍ. ກິໍ ກາຣຓໍ? ອິຘ ວຸຕ຺ຕນິສ຺ສຊ຺ຊນກ຺ກເມນ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິເທສນໂຕ, ຕຕ຺ຖາປນ຺ນາປຕ຺ຕິວິໂມກ຺ຂທີປນຕ຺ຖໍ. ສໍວຈ຺ຉຣວິປ຺ປວຸຕ຺ຖມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວຸຕ຺ຖເມວ, ປເຄວ ຉາຣຕ຺ຕວິປ຺ປວຸຕ຺ຖໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຕຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕອງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເຫມນ຺ເຕ, ຄິມ຺ເຫ ວາ ນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ ເຈ? ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນາປິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ຈຕຸຕ຺ຖມງ຺ຄໍ ນ ວິເສສິຕນ຺ຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ມາສາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ຈີວຣໍ ‘‘ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ນິສ຺ສຏ຺ຐເມວ, ນ ອູນມາສໍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ມາສາຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາຕິ ເອເກ. ຕຖາປິ ສເຈ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ໂຫຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ‘‘ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ມູລຈີວຣໍ ປນ ‘‘ມາສາຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວາ ກິໍ ຕິຈີວຣໍ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕິຈີວຣເມວ ປຏິສິທ຺ຘໍ, ປຣິຍາປນ຺ນວເສນ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣອອຉນ຺ທນໂຘວາປນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວິໂຣໂຘ. ອຖ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ວິໂຣໂຘຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ນິຍມໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໗໑) ເອວມາທີສຸ ຕິຈີວຣເມວ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຄາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພ (ມຫາວ. ໓໖໒), ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ ຕໂຕ ຈີວຣໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໓-໕໒໔) ເອວມາທີສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ຕຖາ ‘‘ສຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິໂຍ ທາຕພ຺ພາ, ນິວາສນໍ ທາຕພ຺ພໍ, ສງ຺ຆາຏິ ທາຕພ຺ພາ, ຫນ຺ທ ເຕ, ອາວຸໂສ ¶ , ສງ຺ຆາຏິ, ເທຫິ ເມ ປຏ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຫິ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ເຐນ ‘ສງ຺ຆາຏີ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໘໙໘). ຕຖາ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປີຕິ ເອເກ. ອນ຺ໂຕສມເຍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຈີວຣໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ກຣິຍມານໍ ກທາ ນິຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕິຈີວຣເມວາຕິ ເອເກ.

ອຈີວຣສ຺ສານາປຕ຺ຕິ ¶ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣາທິສິທ຺ຘິໂຕຕິ ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ນິປ຺ປໂຍຊນຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຕິຈີວຣວິປ຺ປວາເສ ເຕຈີວຣສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເອເກ. ຕຕ຺ເຖຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນ ໂຫຕິ ອາປຕ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣາທິສິທ຺ຘິໂຕ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕອຣຸເຓ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໙໖) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ, ອນ຺ໂຕອຣຸເຓ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຍາວ ອຎ຺ໂຎ ນາຘິຏ຺ຐາຕິ, ຕາວ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ອຎ຺ຎຖາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕເຣນ ວິປ຺ປວາສສ຺ສາຕິ ວິປ຺ປວາສໂຕ ຍຖາຣຸຕໍເຍວ ສຕິ ວິປ຺ປວາເສ ວິປ຺ປວາສໂຕ, ອວິປ຺ປວາເສ ສຕິ ອວິປ຺ປວາສໂຕຕິ.

ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອກາລຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານສ຺ສ ທຸພ຺ພິຊານຕ຺ຕາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈ ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫາຣປຣິຍນ຺ເຕ ນິວິຏ຺ຐຘຸວສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໂຕ ວາ ປຣິຍນ຺ເຕ ຐິຕໂຠຊນສາລໂຕ ວາ ນິພທ຺ຘວສນກອາວາສໂຕ ວາຕິ ເອວໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສເຈ ວິຫາເຣ ສນ຺ນິປຕິຕຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ໂຍຊນສຕມ຺ປິ ປູເຣຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕິ, ໂຍຊນສຕມ຺ປິ ອຸປຈາຣສີມາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສມານສໍວາສກສີມາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຂຓ຺ຑສີມາທີສຸ ຐິຕານໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາສໍ ວິສຸໍ ສມານສໍວາສກສີມຕ຺ຕາຕິ ຈ ສມານສໍວາສກອວິປ຺ປວາສສີມານໍ ອິທໍ ນານຕ຺ຕໍ. ‘‘ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ປນ ຄາເມ ຐິຕານໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໔) ວຈນໂຕ. ‘‘ສມານສໍວາສກສີມາຍາ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ປນ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ອວິປ຺ປວາສສີມາ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຐິຕານມ຺ປິ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ຐິຕານຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ຂຓ຺ຑສີມາຍໍ ຐຕ຺ວາ ‘ສີມຏ຺ຐກສງ຺ໂຆ ຄຓ຺ຫາຕູ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປຈາຣສີມາຍ ເອວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ, ‘‘ເຕສໍ ພຫິສີມຏ຺ຐານມ຺ປິ ປາປຸຓາຕິ ຍາວ ກຖິນສ຺ສຸພ຺ຠາຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຈ, ‘‘ອນຕ຺ຖເຕ ປນ ກຖິເນ ອນ຺ໂຕເຫມນ຺ເຕ ສເຈ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’ຕິ ວທຕິ, ເຍ ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐາ, ເຕສໍ ພຫິສີມຏ຺ຐານມ຺ປິ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວິນຍຘຣາ ¶ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອນາຄຕໍ. ຕສ຺ມາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ລກ຺ຂຓຎ຺ຎູ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ, ‘‘‘ຈີວຣມາສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ¶ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ທິວໂສ, ຕາວ ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຕໍ ວາ ໂຫຕຸ, ອນຕ຺ຖຕໍ ວາຕິ ຍໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາວຈນໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙), ເອຕ຺ຖາປິ ຍທິ ອຕ຺ຖຕໍ, ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐາ ປຎ຺ຈ ມາເສ. ຍທິ ອນຕ຺ຖຕໍ, ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ລຠນ຺ຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ.

‘‘ເຍຫິ ມຍ຺ຫໍ ຍາຄຸ ປີຕາຕິ ເຍຫິ ນິມນ຺ຕິເຕຫິ ມຍ຺ຫໍ ຍາຄຸ ປີຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ມາ ເຍຫິ ນິມນ຺ຕິເຕຫິ ຍາຄຸ ປີຕາ, ເຕສໍເຍວ ປາປຸຓາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ‘ເຍຫິ ມຍ຺ຫໍ ຍາຄຸ ປີຕາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນິມນ຺ຕິຕາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອນິມນ຺ຕິຕາ ວາ, ເຍຫິ ປີຕາ, ເຕສໍ ປາປຸຓິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຎາເປຕິ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອກາລຈີວຣານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອຠາວນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ປທຠາຊເນ ວິຕ຺ຖາຣິຕານີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອິທໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ກິນ຺ຕຸ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ທສາຫປຣມໍ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ສເຈ ປຈ຺ຈາສາ ອຕ຺ຖິ, ຕເມວ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມາສມນຸຊານນ຺ໂຕ ອິມມ຺ປິ ອຕ຺ຖວິເສສໍ ທີເປຕິ. ອກາລຈີວຣໍ ນາມ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕນ ຠາເຊຕພ຺ພໍ. ຕໍ ປນ ‘‘ອາກງ຺ຂມາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕີຓິປິ ປທຠາຊເນ ວິຕ຺ຖາຣິຕານີຕິ.

‘‘ຂິປ຺ປເມວ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ສີຆໍ ອນ຺ໂຕທສາເຫເຍວ ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ປໂຫນກຠາເວ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປທລກ຺ຂເຓນາຕິ ທີເປຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ‘‘ສີຆ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ລຫຸ’’ນ຺ຕິ ວາ ອາທິນາ ອວຕ຺ວາປິ ‘‘ທສາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕຸ, ອນຕ຺ຖເຕ ປນ ກຖິເນ ກຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນຕ຺ຖຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປຕໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຆາຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໙໙-໕໐໐) ລິຂິຕໍ.

ອກາລຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ສາກິຍານິໂຍ ວິຍ ສຸທ຺ຘຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີ ນາມ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ¶ (ປາຣາ. ໕໐໕) ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ, ອຘິປ຺ປາຍາຊານນໂຕ ¶ . ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປທາຍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທນຸປ຺ປສງ຺ຄຠຍາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອເກນ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ເຍນ ເກນຈິ ປຐເມນ. ອວຸຕ຺ຕາ ວາ ໂຘວຕີຕິ ອວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕິ, ຣຊຕິ ອາໂກເຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘‘ອວຸຕ຺ຕາ’ຕິ ວຈນໂຕ ອວາທາເປຕ຺ວາ ໂຘວນາທີສຸ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອິຘ ຈີວຣໍ ນາມ ນິວາສນປາຣຸປນູປຄເມວ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ນິວາສນປາຣຸປນູປຄເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເຈ? ຕໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ປຸຣາຓຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ປຸຣາຓຈີວຣໍ ນາມ ສກິໍ ນິວຕ຺ຖມ຺ປິ ສກິໍ ປາຣຸຕມ຺ປີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໐໕).

ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈີວຣປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອຸປຈາໂຣ ທ຺ວາທສຫຕ຺ໂຖ. ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ກຖໍ ປໍສຸກູລໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ຕາຍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອທິນ຺ນຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂຸນາ ຈ ຕໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິໂຕ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈ.

ຈີວຣປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຎາຕກປ຺ປວາຣິເຕ ວາ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ຆວເສນ ປວາຣິເຕສຸ ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸຄ຺ຄລິກປ຺ປວາຣຓາຍ ຍໍ ຍໍ ປວາເຣຕິ, ຕໍ ຕໍເຍວ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ປກຕິຍາ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຈຣຕິ ກຖິນປລິໂພຘວເສນ ວາ ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວເສນ ວາ. ເອຕ຺ຖ ສິຍາ – ‘‘ນ ມຕ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ພຫຸໍ ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປສ຺ສນ຺ຕິ, ທຸສ຺ສວາຓິຊ຺ຊໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໒໒) ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາປິ ຉພ຺ພຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ¶ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ຕຸມ຺ເຫ ໂມຆປຸຣິສາ ¶ ນ ມຕ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ພຫຸໍ ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປສ຺ສຖາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໒) ວຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອິມິສ຺ສໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ ‘‘ພຫຸຈີວຣວິຎ຺ຎາປນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ນ ຫິ ອນຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ສາຂາປລາສໍ ຠຎ຺ຊິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣານໍ ປນ ອຕ຺ຖາຍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ປມາຓໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ນ, ກສ຺ມາ? ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາຣິຕາ. ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໕໒໑) ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອນາປຕ຺ຕິປາຬິຍາ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຎາຕກປ຺ປວາຣິເຕ ເອວ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ນ ອຎ຺ເຎຕິ ວຈນໂຕ ຈ ວາຣິຕາ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາປິ ‘‘ພຫຸໍ ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປສ຺ສຖາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໒) ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ‘‘ອຠິຫຏ຺ຐຸໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປມາຓໂຕ ຄຫຓໍ ອນຸຊານິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ປມາຓໂຕ ວິຎ຺ຎາປນໍ. ຍສ຺ມາ ປນິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ກຕ຺ວາ.

ອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ອຎ຺ຎາຕກປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ປກຕິຍາ ພຫຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ນກາຣຓາ ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໖) ວຸຕ຺ຕອນາປຕ຺ຕິປາຬິຍາ ນ ສເມຕີຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຎາຕກປ຺ປວາຣິເຕ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ນິທານວິໂຣຘໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອນນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ລພ຺ຠຕິ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ປຐມອຸປກ຺ຂເຏ ‘‘ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໘) ວຈນໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປວາຣິໂຕປິ ອປ຺ປວາຣິໂຕວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂເຏນ ¶ ¶ ກິໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເຈ? ນຕ຺ຖິ ປໂຍຊນໍ, ເກວລໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທໍ ວິຍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ສງ຺ຄີຕິໍ ອນາໂຣເປຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ ວິນາປິ ເຕນ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ, ອນິສ຺ສຣຕ຺ຕາ, ອນາໂຣເປຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ, ອານນ຺ທ, ສງ຺ໂຆ…ເປ… ສມູຫເນຍ຺ຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖; ຈູຬວ. ໔໔໑). ອິທໍ ສພ຺ພມກາຣຓໍ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ອປ຺ປໂຍຊນໍ ວຈນໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ຕິ, ປເຄວ ສິກ຺ຂາປທໍ. ເຕເນວາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທຎ຺ຫິ ປຸຣິມສ຺ສ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທິສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ ນິປ຺ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ. ຕໍສທິສຎ຺ເຈຕໍ, ນ ນິປ຺ປໂຍຊນນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ໂກ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວິເສໂສຕິ? ຕໂຕ ອາຫ ‘‘ເກວລໍ ຕຕ຺ຖ ເອກສ຺ສ ປີຬາ ກຕາ, ອິຘ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ’’ຕິ. ອິມິນາ ອຕ຺ຖວິເສເສນ ໂກ ປນຎ຺ໂຎ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ? ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປີຬາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຍມຕິເຣກຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ. ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ ‘‘ນ ເກວລໍ ປຏິລທ຺ຘຈີວຣຄຓນາຍ ເອວ ອາປຕ຺ຕິຄຓນາ, ປີຬິຕປຸຄ຺ຄລສງ຺ຂາຕວຕ຺ຖຸຄຓນາຍປີ’’ຕິ.

ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ວຕ຺ຖຸໂຕ ຄຓນາຍປິ, ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ເນກຕາ;

ອິຕິ ສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ, ທຸຕິຍູປກ຺ຂຏໍ ອິຘ.

‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາຍ, ວິຠງ຺ເຄ ວິຍ ກິນ຺ເຕຕໍ;

ເອກິຕ຺ຖິຍາປິ ເນກຕາ, ອາປຕ຺ຕີນໍ ປໂຍຄໂຕ’’ຕິ. (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໕໓໒);

ອປິເຈຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕໍຊາຕິເກສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ສພ຺ເພສຸປິ ຄເຫຕພ຺ພວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ທສ຺ສນປ຺ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຫ ຈ –

‘‘ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ພຫຸຕາຍ ວິມິສ຺ສຕາຍ;

ອາປຕ຺ຕິຍາປິ ພຫຸຕາ ຈ ວິມິສ຺ສຕາ ຈ;

ອິຈ຺ເຈວມາທິວິຘິສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ¶ ;

ສຕ຺ຖາ ອຸປກ຺ຂຏມິທໍ ທຸຕິຍໍ ອໂວຈາ’’ຕິ. (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໕໓໒);

ຕສ຺ສາຍໍ ¶ ສງ຺ເຂປໂຕ ອຘິປ຺ປາຍປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ວິຈາຣຓາ – ປຸຣາຓຈີວຣໍ ເອກເມວ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ທ຺ວີຫິ, ພຫູຫິ ວາ ໂຘວາເປຕິ, ຠິກ຺ຂຸນິຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍຄຓນາ. ຕຖາ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ພຫູນໍ ວາ ສາຘາຣຓໍ ເອກເມວ ຈີວຣໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຣິວຕ຺ຕກາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິຘາປິ ຕຖາ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ພຫູນໍ ວາ ສາຘາຣຓເມກໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິຄຓນາ. ຕຖາ ອຎ຺ເຎສຸປິ ເອວຣູເປສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ຕາວ ພຫຸຕາຍ ນໂຍ.

ວິມິສ຺ສຕາຍ ປນ ຎາຕິກາຍ, ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຈ ເອກໍ ໂຘວາເປຕິ, ເອກໂຕ ນິຏ຺ຐາປເນ ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຖ ຎາຕິກາ ປຐມໍ ໂຖກໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຐິຕາ, ປຸນ ອຎ຺ຎາຕິກາ ສຸໂຘຕໍ ກໂຣຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຖ ອຎ຺ຎາຕິກາ ປຐມໍ ໂຘວຕິ, ປຈ຺ຉາ ຎາຕິກາ ສຸໂຘຕໍ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ປໂຍຄວເສນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏເມວ. ອຎ຺ຎາຕິກາຍ, ຎາຕິກາຍ ຈ ອຎ຺ຎາຕິກສຎ຺ຎີ, ເວມຕິໂກ, ຎາຕິກສຎ຺ຎີ ວາ ໂຘວາເປຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍທຸກ຺ກຏາທິອາປຕ຺ຕິເຠທຄຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ, ຎາຕິກາຍ ຈ ສນ຺ຕກໍ ຈີວຣໍ ອຸໂຠຫິ ເອກໂຕ ທິຍ຺ຍມານໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ. ອຖ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ເອວ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ. ອຖ ຎາຕິກາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ອຖ ອຸໂຠສຸ ອຎ຺ຎາຕິກາທິສຎ຺ຎີ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍທຸກ຺ກຏາທິອາປຕ຺ຕິເຠທຄຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ອຎ຺ຎາຕິກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ວິມິສ຺ສຕາຍ ນໂຍ.

ອາທິສທ຺ເທນ ປນ ອເນເກ ອຎ຺ຎາຕິກາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ເອໂກ ເທຕິ, ເອໂກ ນ ເທຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ອຖ ອວິຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ເທຕິ, ນ ນິສຄ຺ຄິຍໍ. ອຖ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕາວິຎ຺ຎຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ເທຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ອຸໂຠ ເທນ຺ຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ. ອວິຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ເທຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ອນາປຕ຺ຕິ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ວຈເນນ ອວິຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ເທຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ. ຕຖາ ອຸປກ຺ຂຏາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ສງ຺ເຂປໂຕ ອຎ຺ຎາຕິກາຍາທິຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາຘິປ຺ປາຍາ ໂຫຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທໍ ນິປ຺ປໂຍຊນຕາຍ ນິທສ຺ສນໍ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປໂຍຊນວິເສໂສ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາວິຠວິສ຺ສຕີຕິ ¶ . ເອວເມວ ອຎ຺ຎຕ຺ຖປິ ວຈເນນ, ວິເສສອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຈ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ຎາຕພ຺ພໍ ວິເສສປ຺ປໂຍຊນນ຺ຕິ.

ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ຐານໍ ຠຎ຺ຊຕິ, ອາຄຕກາຣຓໍ ວິນາເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ໂຈທນໍ ນ ລຠຕີຕິ ເອເກ. ອາຄມນສ຺ສ ສາຕ຺ຖກໍ ນ ໂຫຕິ, ຈີວຣໍ ນ ລຠິສ຺ສຕິ ປຏິສນ຺ຖາຣສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ໂຈທນາລກ຺ຂຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ‘‘ຘມ຺ມເທສນາຘິປ຺ປາຍາທິນາ ນ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ‘‘‘ອາຄຕກາຣຓໍ ວິນາເສຕີ’ຕິ ໂຈທນາຐານານິ ຠຎ຺ຊຕິ, ໂຈເທຕຸກາໂມ ອກຕ຺ຕພ຺ພມກາສິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ຈ ວທຕິ. ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ອາສເນ ເຈ ນິສີທຕິ, ເອກາຍ ນິສຊ຺ຊາຍ ທ຺ເວ ຐານານິ ຠຎ຺ຊຕິ. ອາມິສໍ ເຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອເກນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ທ຺ເວ ຐານານິ ຠຎ຺ຊຕິ. ຘມ຺ມໍ ເຈ ຠາສຕິ, ຘມ຺ມເທສນາສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທາຍ ເອກາຍ ວາຈາຍ ທ຺ເວ ຐານານິ ຠຎ຺ຊຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ອາຄຕກາຣຓໍ ວິນາເສຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ‘‘ເອໂສ ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕນ ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ເອໂກ, ‘‘ອຍໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣຕິ…ເປ… ອວຸຕ຺ເຕປິ ໂຈເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ທຸຕິໂຍ, ສເຈ ປນ ທູໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ‘‘ອຫໍ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ທສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ຕຕິໂຍ, ‘‘ອຎ຺ຎໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ ອາໂຣຈາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຈຕຸຕ຺ໂຖຕິ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ຕເຖວ ທູເຕນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ມຸຂເວວຏິກກປ຺ປິຍກາຣໂກ, ປຣມ຺ມຸຂກປ຺ປິຍກາຣໂກ ເຈຕິ ເອເຕສຸ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕສຸ ວິຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈີວຣວຄ຺ໂຄ ປຐໂມ.

໒. ເອຬກໂລມວຄ຺ໂຄ

໑. ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ກາຣາເປຍ຺ຍາຕິ ¶ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ອຸຠິນ຺ນຎ຺ຈ ໂກສິຍໍ ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸໂຠ ວາ ເອກໂຕ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ເຈ, ‘‘ນິສ຺ສຊ຺ຊນກາເລ ສຍໍ ກຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຸໂຠຫິ ເຈ ກຕໍ, ຍຖາປາຬິເມວ.

ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສຸທ຺ຘກາຬກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຍຖາ ປຐເມ ‘‘ເອເກນປິ ໂກສິຍໍສຸນາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອິຘ ‘‘ເອເກນປິ ອຎ຺ເຎນ ອມິສ຺ສິຕານ’’ນ຺ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ ອຎ຺ເຎນ ມິສ຺ສຠາເວ ສຕິປິ ອປຎ຺ຎາຍມານຣູປກໍ ເຈ, ‘‘ສຸທ຺ຘກາຬກ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສຸທ຺ຘກາຬກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ຕຸລຍິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຍຖາ ຕຸລາຘາຣຓາຍ ກາຬກາຘິກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ກາຬການໍ ທ຺ເວ ຠາຄາ ຄເຫຕພ຺ພາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ. ‘‘ເອກສ຺ສາປິ ກາຬກໂລມສ຺ສ ອຕິເຣກຠາເວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ວຈນໍ ຕຸລາຘາຣຓາຍ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ສເມຕິ, ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ປນ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ຕຸລາຍ ຘາຣຍິຕ຺ວາ ຐປິເຕສຸ ເອກມ຺ປິ ໂລມໍ ຕຕ຺ຖ ປເຕຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກ’’ຕິ ອາຈຣິໂຍ. ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຄ຺ຄຫຓໍ ອກິຣິຍາ, ສນ຺ຖຕກຣຓໍ ກິຣິຍາ.

ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ໂອເຣນ ¶ ¶ ເຈ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຉພ຺ພສ຺ເສ ປຣິປຸຓ຺ເຓ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນິຏ຺ຐານທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍານິ ປເນຕ຺ຖ ອຕິເຣກຉພ຺ພສ຺ສວເສນ ວາ ສມ຺ມຸຕິວເສນ ວາ ກຕານິ, ສພ຺ພານິ ຕານິ ເອກໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ. ຄິລານສ຺ສ ຈ ເອກໍ ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ອເນກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຣຄສ຺ສ ມນ຺ທຕາຍ ສນ຺ຖຕໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມ຺ມຸຕິ ວາ ໂຣໂຄ ວາ ນ ຣກ຺ຂຕີຕິ ເອເກ. ອປິຈ ຉວສ຺ສພຸທ຺ຘນິມ຺ມລໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ວິຈາເຣຕຸໍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຉວສ຺ເສ ກມ຺ມໍ ກຕນ຺ຕິ.

ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ນິສີທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສນ຺ຖຕໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ ອປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ‘‘ນິສີທນສນ຺ຖຕ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ນນຸ ເອຕ຺ຖ ກາຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ອຕ຺ຖິ ກາຣຓໍ, ຈີວຣສຎ຺ຎິຕາຍ ສນ຺ຖຕານໍ ອຸຊ຺ຌິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ອຈີວຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕຖາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຕຈີວຣິກຘຸຕງ຺ຄເຠທຠຍາ ສນ຺ຖເຕ ຈຕຸຕ຺ຖຈີວຣສຎ຺ຎິຕາຍ ສນ຺ຖຕານິ ອຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທຍິໍສຸ, ຠຄວາ ຈ ເຕສໍ ສນ຺ຖຕໍ ອນຸຊານິ. ຕໂຕ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ນິສີທນຈີວຣສຓ຺ຐານມ຺ເປຕໍ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ໂນ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຈີວຣຠາເວນ, ປເຄວ ກຕສນ຺ຖຕໍ ວາ’’ຕິ. ຕໂຕ ‘‘ສນ຺ຖເຕ ເຕສໍ ຈີວຣສຎ຺ຎິຕາ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ‘‘ສນ຺ຖຕ’’ນ຺ຕິ ອປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ‘‘ນິສີທນສນ຺ຖຕ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິເມສຸ ປນ ປຎ຺ຈສຸ ສນ຺ຖເຕສຸ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຏິລຠິຕ຺ວາປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຉິມານິ ທ຺ເວ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໕໖໖-໕໖໗) ລິຂິຕໍ. ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໗໐) ວຈນໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນິສີທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ¶ ¶ ອິມິນາ ປກຕິຍາ ທີຆມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນານິປິ ຕິໂຍຊນປຣມເມວ ຫຣິຕພ຺ພານິ, ປເຄວ ອປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ເຈ, ອທ຺ຘານໍ ນາມ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອກາມາ ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐຠິກ຺ຂຸນິຍາ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ວິຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕເນວ ວາສາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຄມນຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ‘‘ອປ຺ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ປເນວ ເອຬກໂລມານິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ…ເປ… ອສນ຺ເຕປິ ຫາຣເກ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ມາ ວາ ເອຬກໂລມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕິໂຍຊນປຣມຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ມຄ຺ຄໍ ອປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ຈ ຕິໂຍຊນປຣມຕາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຫຣໂຕ ຈ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ປຏິລາໂຠ ຫິ ເຕສໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມາຕິ.

‘‘ອາກງ຺ຂມາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕນາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕານໍເຍວ ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ອນາກງ຺ຂມາເນນ ປຣສນ຺ຕການິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕານິ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ.

ອງ຺ເຄສຸ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາ’’ຕິ ນຕ຺ຖິ, ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ທີປິໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຫຣາເປນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ ເຈ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ຕິໂຍຊນປຣມໍ ປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຈ ຫຣນ຺ຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ.

ຕິໂຍຊນປຣມໍ ສຫຕ຺ຖາ ຫຣິຕພ຺ພານີຕິ ຕິໂຍຊນປຣມເມວ ອຕ຺ຕນາ ຫຣິຕພ຺ພານິ, ຕໍ ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ? ສີມາຍ ເອຕປຣມໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິໂຍຊນປຣມໍ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໐). ວາສາຘິປ຺ປາເຍນ, ປຈ຺ຈາຄມນາຘິປ຺ປາເຍນ ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ ເອຕປຣມຕາ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ອຕິມຫຕິໂຍ ສີມາໂຍ ສມ຺ມນ຺ນນ຺ຕິ…ເປ… ຠິກ຺ຂູ ອຸໂປສຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຸທ຺ທິສ຺ສມາເນປິ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕປິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາປິ ປຣິວສນ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໐).

ອສນ຺ເຕ ¶ ຫາຣເກຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຫາຣເກ ອສຕິ. ກມ຺ພລສ຺ສ ອຸປຣິ ນິສີທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ¶ ສເຈ ເອກມ຺ປິ ໂລມໍ ຈີວເຣ ລຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ກມ຺ພລໂຕ ວິຊຏິຕຕ຺ຕາຕິ ລິຂິຕໍ. ຕໍ ກມ຺ພລສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ.

ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຊາຕຣູປສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕຣຸກ຺ຂຈ຺ຉາຍາປິ ຣຸກ຺ຂປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ຊາຕຣູປສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຊາຕຣູປຣຊຕປຣິວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອສນ຺ເຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທເສຕພ຺ພເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິໍ ສຸທ຺ຘິກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຸທາຫຸ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ? ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ.

ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ປກິຓ຺ຓກໍ

ອຏ຺ຐມສິກ຺ຂາປທໍ ປເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ທິຍ຺ຍມານສ຺ສ ວາ ປາຣິວຕ຺ຕກຠາເວນ ທິຍ຺ຍມານສ຺ສ ວາ ປໍສຸກູລສ຺ສ ວາ ຣູປິຍສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາປນສາທິຍນານິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

ນວມໍ ປຣສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຣູປິຍປຣິວຕ຺ຕນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

ທສມໍ ¶ ¶ ອຣູປິຍປຣິວຕ຺ຕນໍ. ‘‘ອຣູປິເຍ ອຣູປິຍສຎ຺ຎີ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໙໑; ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໙໑; ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໕໘໗) ຈ ວຈນໍ ອິຕເຣຫິ ສຫ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ອຣູປິຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕເນ ສຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ເອກນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນໍ ປຣິວຕ຺ຕເນ ອນາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ໂປຣາຓາຕິ ເຈ? ນ, ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖູນໍເຍວ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ປເຄວ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ເຈ? ນ, ອາປຕ຺ຕິຄຣຸກລຫຸກຠາເວນ ວຕ຺ຖຸຄຣຸກລຫຸກນິຍມາຠາວໂຕ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໂຕ ຫິ ມຸຕ຺ຕາມຓິເວຬຸຣິຍາທິ ມຫຄ຺ຆປ຺ປໂຫນກມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ກຕ຺ວາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໂຕ ມຸຕ຺ຕາທິ ລຫຸກໍ ໂຫຕິ. ລຫຸເກປິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຍເຖວ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໂນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕເຖວ ຕສ຺ສ ວາ ເຕນ ວາ ເຈຕາປເນປິ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໙) ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ.

ອຖ ວາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖູນໍເຍວ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນິປິ ອຘິປ຺ເປຕານິ, ນ ປນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕານິ ອນາປຕ຺ຕິວາຣປ຺ປສງ຺ຄຠຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຸຕ຺ຕາທີສຸປິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອນາປຕ຺ຕິຍໍ ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ‘‘ອິທໍ ມຸຕ຺ຕາທິ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖິ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ເວຬຸຣິຍາທິນາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຠຓຕິ, ທສເມນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ. ຍສ຺ມາ ຈ ອິທໍ ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂນາທິສໍໂວຫາໂຣ ຈ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນວເມນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ກຍວິກ຺ກເຍວ ໂຫຕິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖູຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ອິມິນາວ ນເຍນ ກິຎ຺ຈາປິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸປິ ທສເມ ອຘິປ຺ເປຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຏ຺ຐກຖາວິໂຣຘໂຕ ປນ ນາຘິປ຺ເປຕມິຈ຺ເຈວ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ກາ ປເນຕ຺ຖ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາຕິ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫ ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ເຈ? ນ, ຕຕ຺ຖ ອນາຄຕຕ຺ຕາ. ອນາຄຕກາຣຓາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫ ອາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວາຣລາເຠ ວິເສສກາຣຓາຠາວາ, ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫາປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ໂຘ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຍທິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ກຍວິກ຺ກເຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕປຣິຍາໂຍ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ, ນ ປນ ລພ຺ຠຕີຕິ ນວເມ ເອວ ຕານິ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ. ຕສ຺ມາ ສໍໂວຫາໂຣ ນາມ ກຍວິກ຺ກໂຍປິ ອຎ຺ຎຖາ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ¶ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ, ກຍວິກ຺ກຍຎ຺ຈ ໂມເຈຕ຺ວາ ¶ ‘‘ອິມິນາ ອິມໍ ເທຫີ’ຕິ ເຈຕາເປຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ທສມສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຕສໍ ປຣິວຕ຺ຕເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານຸມຕິວິໂຣຘໂຕ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ເຈຕາປເນ ທຸກ຺ກຏເມວ. ເນສໍ ກຍວິກ຺ກເຍນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ສພ຺ພສ຺ສປິ ກຍວິກ຺ກຍຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘ສເຈ ກຍວິກ຺ກຍໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’ນ຺ຕິ ຠາສິຕໍ, ຕໍ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ. ກສ຺ມາ? ນ ຫິ ທານຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຎ຺ໂຎ ກຍວິກ຺ກໂຍ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໙), ອຕ຺ຕໂນ ມຕິຍາ ກຍວິກ຺ກຍລກ຺ຂຓສມ຺ມເຕ ທສມສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຕສໍ ປຣິວຕ຺ຕເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານຸມຕິວິໂຣຘໂຕ ຈ. ຠວຕຸ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິສິທ຺ຘມິທໍ ກາຣຓໍ, ທສເມ ອວສ຺ສເມວ ຊານິຕພ຺ພານີຕິ ຕານິ ກຍວິກ຺ກຍາເນວາຕິ ເຕສໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຠາວຎ຺ຈ ຄຕານີຕິ ເອວມ຺ປິ ສິທ຺ໂຘ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ.

ເອຕ຺ຖາຫຸ ໂປຣາຓາ – ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຣູປິຍໍ ປຣຫຕ຺ຖຄຕໍ ກໂຣຕິ ອຊ຺ຌາຈຣຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ປຣສ຺ສ ຣູປິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກໂຣຕິ, ອຏ຺ຐເມນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ອຸຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖຸປຣິວຕ຺ຕເນ ກຖໍ ຊາຕໍ? ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ຊາຕໍ. ອຖ ປຣສ຺ສ ຣູປິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປຐມໍ ກໂຣຕິ, ຣູປິຍປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐເມນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຣູປິຍໍ ປຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປຈ຺ຉາ ກໂຣຕິ, ສໍໂວຫາເຣນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຣູປິຍສ຺ສ ຄຫຓມຕ຺ເຕນ ອຏ຺ຐເມນ ອາປຕ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາ ປຣິວຕ຺ຕເນ ນວເມນາ’’ຕິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຊ຺ຌາຈຣຕິ, ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ທຸວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ອນິຍມປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘາເນສຸ ທສ຺ສິໂຕວ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍທິ ທ຺ວີຫິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘາເນ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄເຫສິໍ, ນານາປ຺ປກາຣກຎ຺ຈ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ ‘‘ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕີ’’ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ຣູປິຍປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຍໍ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ກຍວິກ຺ກຍໍ ປຣິຫຣນ຺ເຕນ ຈຕູສຸ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖູສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ຄຫິເຕ ອຏ຺ຐເມນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ເທຫີ’’ຕິ ຄຫິເຕ ເຕເນວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ‘‘ກຍວິກ຺ກຍມ຺ປິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຄຫິເຕ ທຸກ຺ກຏໍ, ເຈຕາປິຕຣູປິຍຄ຺ຄຫເຓ ອຏ຺ຐເມນ, ປຣິວຕ຺ຕເນ ນວເມນາຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕນາ ອນຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍວເສນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ¶ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ, ຕໍ ວິໂສຘິຕໍ ໂຫຕິ. ອປຣມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ເພ ອສຕິ ກຖໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ທຸນ຺ນິສ຺ສຏ຺ຐຣູປິຍມ຺ປິ ‘ນ ຉຑ຺ເຑຕີ’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ໂຐ ອຸປາສໂກ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ເຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຕິ, ກປ຺ປຕີ’’ຕິ, ຕຎ຺ຈ ທຸວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ. ປຸນ ອປຣຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມໍ ‘ຄຓ຺ຫາຫີ’ຕິ ¶ ວທນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕທຸກ຺ກຏໍ, ‘ເອຕໍ ເທຫີ’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ທຸວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ.

ປກິຓ຺ຓກໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ເອຬກໂລມວຄ຺ໂຄ ທຸຕິໂຍ.

໓. ປຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ

໑. ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ທ຺ເວ ອປຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເອເຕ ຠາຊນປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ, ນອຘິຏ຺ຐານູປຄານວິກປ຺ປນູປຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ຈ. ສມຓສາຣຸປ຺ເປນ ປກ຺ກນ຺ຕິ ອໂຍປຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ປາເກຫິ ປກ຺ໂກ ໂຫຕິ, ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ ທ຺ວີຫິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປຕ຺ຕສນ຺ນິຈ຺ຈຍສ຺ສ ວາຣິຕຕ຺ຕາ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໖໐໒) ຠິກ຺ຂຸສ຺ສປິ ຕໍ ‘ອນນຸຣູປ’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘ປຸຣາຓປຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ສນ຺ນິຈ຺ຈຍໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອນຘິຏ຺ຐິໂຕ ອວິກປ຺ປິໂຕ’’ຕິ (ປາຈິ. ໗໓໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂສ ຫິ ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໐໖ ອາທໂຍ) ນິຈ຺ຈຍສນ຺ນິຘິ ວິຍ ເອໂກປິ ປຸນທິວເສ ‘‘ສນ຺ນິຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນນ຺ຕຣສິກ຺ຂາປເທ ປນ ‘‘ທຸຕິໂຍ ວາຣິໂຕ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນິຍຕໍ. ຕສ຺ມາ ທ຺ເວ ປຕ຺ເຕ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ສເຈ ເອກໂຕ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ທ຺ເວປິ ອນຘິຏ຺ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ທຸຕິໂຍ ອນຘິຏ຺ຐິໂຕ. ວິກປ຺ເປຕຸໍ ປນ ພຫູປິ ລຠຕິ. ກາກຓິກມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ກາໂຣ ‘‘ເອກປາກມ຺ປິ ຊເນຕີ’’ຕິ ປາກໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ອຖ ວາ ສເຈ ເອກປາເກເນວ ສາຣຸປ຺ໂປ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ປາກປຣິມາຓໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານູປໂຄ ¶ ນ ໂຫຕິ. ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣນ຺ເຕນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ໂພຕິ ປຸຣາຓປຕ຺ຕໍ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣນ຺ເຕນ ໂສ ປຕ຺ໂຕ ວິກປ຺ເປຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ລິຂິຕໍ.

ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ປວາຣິເຕຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆວເສນ ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຈພນ຺ຘເນເນວ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນາປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ລິຂິຕໍ.

ໂຍ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນຕ຺ຖໍ, ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ກໂຣ ໂສ;

ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນຕ຺ຖໍ, ປຕ຺ວານ ສນ຺ຕິເກ.

ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ປຏິສາຍນີຍານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ປາທມກ຺ຂນາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ເຍສໍ ມໍສໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ສປ຺ປິອາທິ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ວທນ຺ຕາ ອຊານິຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ. ເຍສຎ຺ຫິ ມໍສໍ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ສປ຺ປີຕິອາທິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທ ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍເຍວ ຂີຣາທິ ປຓີຕໂຠຊນໍ, ເນຕຣນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ມຘຸ ນາມ ມຘຸກຣິຠມຣມກ຺ຂິການໍ ອາສເຍສຸ ນິຍ຺ຍາສສທິສໍ ມຫາມຘຸ ໂຫຕິ, ຕໍ ຍາວຊີວິກນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ.

ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ ຕຕິໂຍ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ຑໍ

໔. ໂຠຊນວຄ຺ໂຄ

໒. ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ເທວທຕ຺ໂຕ ¶ ¶ ກາເລ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຠຄວຕາ ‘‘ຄຓໂຠຊເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒໐໙) ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ປທຠາຊເນ ປນ ‘‘ນິມນ຺ຕິຕາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໑໘) ນິມນ຺ຕນເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຠຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຍາຈນມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ກສ຺ມາ? ປຣິວາເຣ ເອວ ‘‘ຄຓໂຠຊນໍ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ປສວຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ວາ ນິມນ຺ຕນໂຕ ວາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍເຍວ ປາກຏຕ຺ຕາ ປທຠາຊເນ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘‘ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’ຕິ ຈ ຄຫິຕຠຕ຺ຕາປິ ອຎ຺ເຎ ຍາວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕາວ ເຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ເອວ ນາມາ’’ຕິ ຈ, ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ, ຕິຕ຺ຖິເຍສຸ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຈ, ‘‘ສມຍາຠາໂວຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອນາປຕ຺ຕິສມຍານໍ ອຠາໂວ’’ຕິ ຈ, ‘‘ສມຍລທ຺ຘເກນ ສຫ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ສມຍລທ຺ຘໂກ ສຍເມວ ມຸຈ຺ຈຕິ, ເສສານໍ ຄຓປູຣກຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິກໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓເມວ ເຫຕ຺ຖ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ‘‘ຄຓໂຠຊນໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ…ເປ… ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໑໘) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓນິຍມວຈນໍ. ນ ຫິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກໍ ຠິກ຺ຂູ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ.

ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ¶ ສມຍາຕິ ປນ ນິມນ຺ຕນໂຕ ປສວນໂຕ ໂຠຊນາເປກ຺ຂໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເອເກ. ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ຠຕ຺ຕໍ ລຠຕິ, ຕມຎ຺ໂຎ ຈູປາສໂກ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຆເຣ ນິສີທາເປສິ, ນ ຈ ຕາວ ຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ ¶ . ສເຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ‘‘ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ ນາມ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ໂຠຊເນນ ນິມນ຺ຕິໂຕ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ເອຕໍ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ ນາມາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໒໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຐມກຖິນສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ.

ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ກາຓມາຕາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ທ຺ວຕ຺ຕິປຕ຺ຕປູຣາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ຕຖານີຕປູເວຫິ ອຕ຺ຖິເກນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຕ຺ຕປ຺ປມາຓວເສນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ‘‘ມາ ໂຂ ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ ອປາເຖຍ຺ຍາທິອຕ຺ຖາຍ ສຊ຺ຊິຕສຎ຺ຎາຍ ອຕິເຣກປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອາໂຣຈເນ, ອສໍວິຠາເຄ ຈ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ອຖ ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ເອວ. ອສໍວິຠາເຄ ປນ ອນາປຕ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ. ອຈິຕ຺ຕກຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຊານນາຠາເວເນວ, ນ ວຕ຺ຖຸຊານນາຠາເວນາຕິ ເອເກ. ‘‘ນ ປາເຖຍ຺ຍາທິອຕ຺ຖາຍ ສຊ຺ຊິຕຠາວຊານນ’’ນ຺ຕິ ອງ຺ເຄສຸ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສເຈ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ນ ວທຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ ວທນ຺ຕິ. ອຕິເຣກປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈມໍວ ອງ຺ຄໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ກຕ຺ຕພ຺ພາກຣຓໂຕ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຎ຺ຎຖາ ກິຣິຍາກິຣິຍໍ ອິທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອນິວາຣຓໍ, ອນາໂຣຈນໍ ວາ ຉຏ຺ຐມງ຺ຄໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ.

ກາຓມາຕາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຐມປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຠຸຕ຺ຕາວີ ປວາຣຓໍ ນາມ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ. ເຕສຸ ‘‘ອສນໍ ປຎ຺ຎາຍຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕເນວ ‘‘ຠຸຕ຺ຕາວີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ນ ທິສ຺ສຕິ. ທິສ຺ສຕິ ເຈ, ອງ຺ຄານໍ ຉກ຺ກຕ຺ຕທສ຺ສນນ຺ຕິ ¶ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒໓໘-໒໓໙) ລິຂິຕໍ. ‘‘ໂຠຊນໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ອຠິຫຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ¶ ກຕຈຸຓ຺ຓມ຺ປີຕິ ປິ-ກາເຣນ ກຸຓ຺ຑກໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ສມປາກຠຊ຺ຊິຕານໍ ປນ ອາຕປສຸກ຺ຂານໍ ວາ ກຸຓ຺ຑກໍ ວາ ເຍ ເກຈິ ຕຓ຺ຑຸລາ ວາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມປາກຠຊ຺ຊິຕານໍ ວີຫີນໍ, ວີຫິປລາສານໍ ວາ ຕຓ຺ຑຸລຈຸຓ຺ຓໍ ປວາເຣຕິ. ຕຖາ ຂຣປາກຠຊ຺ຊິຕານໍ ກຸຓ຺ຑກມ຺ປິ ປວາເຣຕິ. ຠຊ຺ຊິຕສຕ຺ຕຸໂຍ ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ກໂຕ ອປກ຺ກສຕ຺ຕຸໂມທໂກປິ ປວາເຣຕີຕິ ລິຂິຕໍ. ສເຈ ອວສິຏ຺ຐໍ ນຕ຺ຖິ, ນ ປວາເຣຕິ. ກສ຺ມາ? ອສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິປ຺ປກຕໂຠຊນສ຺ສ ອຠາວໂຕ.

ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຐິຕໍ, ຂາທິຍມານໍ ປນ ມໍສຠາວໍ ນ ຊຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ປວາເຣຕິ. ໂຠຊນສາລາຍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ເຈ ອຕ຺ຕໂນ ອປາປຸຓນໂກຏ຺ຐາສໍ ອຠິຫຏໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕິ. ກາມໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ປຕ຺ເຕ ປນ ອາຣາມິກາ ອາກິຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘປ຺ປຏິກຸຏ຺ຐາຍ ອເນສນາຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາ ຫິ ສງ຺ຆໂຕ ລທ຺ຘໍ ປິຓ຺ຑໍ ທຸສ຺ສີໂລ ເທຕິ, ຕຎ຺ເຈ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ຈ, ວິຠາໂຄ ລຊ຺ຊີ ເຈ ເທຕິ, ຕໍ ໂສ ນ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ປວາເຣຕີຕິ ຈ, ‘‘ສມໍສຣສໍ ສມຈ຺ຉຣສ’’ນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ‘‘ມໍສຣສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ໂຫຕິ, ‘‘ມໍສສ຺ສ ຣສໍ ມໍສຣສ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ວິຄ຺ຄໂຫ ນາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ນ ປວາເຣຕິ. ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປວາເຣຕິ. ກສ຺ມາ? ເຍນາປຸຈ຺ຉິໂຕ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຍາຄຸມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ຕຕ຺ຣ ເຈ ຍາຄຸ ພຫຸຕຣາ ວາ ໂຫຕິ, ສມສມາ ວາ. ຠຕ຺ຕໍ ມນ຺ທໍ, ນ ປວາເຣຕິ. ຍາຄຸ ເຈ ມນ຺ທາ, ຠຕ຺ຕໍ ພຫຸຕຣໍ, ປວາເຣຕິ. ອິທຎ຺ຈ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ. ກາຣຓໍ ປເນຕ຺ຖ ທຸທ຺ທສໍ. ‘‘ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ຕຕ຺ຣ ຠຕ຺ຕໍ ພຫຸຕຣໍ ວາ ສມກໍ ວາ ອປ຺ປຕຣໍ ວາ ໂຫຕິ, ປວາເຣຕິ ເອວ. ຠຕ຺ຕໍ ວາ ຍາຄຸໍ ວາ ອນາມສິຕ຺ວາ ‘‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ຕຕ຺ຣ ເຈ ຠຕ຺ຕໍ ພຫຸຕຣໍ, ສມກໍ ວາ ໂຫຕິ, ປວາເຣຕິ. ອປ຺ປຕຣໍ ນ ປວາເຣຕິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ວີມໍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຜລໍ ¶ ວາ ກນ຺ທມູລາທິ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ສມຓກປ຺ເປຫິ ກປ຺ປິຍໍ ອກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍໍ ອກາຣາປິເຕຫິ ກທລິຜລາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາປິ ຕໍ ກທລິຜລາທິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອມິສ຺ສກຣສຕ຺ຕາ ປຸນ ຕານິ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ຐເປຕ຺ວາ ¶ ກາເຣຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ? ປຸພ຺ເພ ເຕສຸ ວິນຍກມ຺ມສ຺ສ ອນາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປຕ຺ເຕ ຣຊໍ ປຕິຕໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ຠິກ຺ຂາ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພາ. ‘‘ອປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ວິນຍທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອຕມຎ຺ເຎສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຕໍ ປນ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອວເມວ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ‘‘ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກຕໍ ອນຕິຣິຕ຺ຕກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອວເມວ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ‘‘ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກຕໍ, ອນຕິຣິຕ຺ຕໍ ກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີຫິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທີປິຕໍ. ອລເມຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ເຕ ອຘິກໍ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນ ລຈ຺ຉສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຫາຣຕ຺ຖາຍາຕິ ວິກາເລ ເອວາຕິ ເອເກ. ‘‘ປຐມກຖິນສທິສານິ. ອິທໍ ປນ ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ. ກາຍກມ຺ມໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓໂຕ. ວຈີກມ຺ມໍ ວາຈາຍ ‘‘ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອກາຣາປນໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຐມປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ທຸຕິຍປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ຠຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒໔໓) ມາຕິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂຠຊນປຣິໂຍສາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ.

ທຸຕິຍປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວິກາລໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ ¶ ກາເລນ ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ເອວໍ ກິຣ.

ວິກາລໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ທຸທ຺ໂຘໂຕ ¶ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອິຘ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ທຸທ຺ໂຘຕໍ ປຕ຺ຕໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຸນ

ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ໂຉທກໍ ວາ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ, ອງ຺ຄຸລິຍາ ວາ ຆໍສິຕ຺ວາ ນິສ຺ເນຫຠາໂວ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໓) ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ຕສ຺ສ ກປາເລນ ປີໂຕ ສ຺ເນໂຫ ສນ຺ນິຘິໍ ກໂຣຕີຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ສຍໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ນາມ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ນິຣເປກ຺ຂອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ອວິຊຫິຕໍ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາວມວິຊຫິຕເມວ ສນ຺ນິຘິໍ ຊເນຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ, ຕໍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໕໕) ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນກິຈ຺ຈາຠາວໂຕ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ເຕສໍ ມໍສຎ຺ຈ ຂີຣທຘີນິ ຈ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕານີ’’ຕິ ອິທໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ເຉໂທ, ນ ປນ ກປ຺ປິຍຂີຣາທິປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຂີຣາທີນິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ຈ, ‘‘ມຫານາມສິກ຺ຂາປເທນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ສງ຺ຆວເສນ ປວາຣິເຕ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ສປ຺ປິອາທິເຠສຊ຺ຊປຎ຺ຈກໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ ເຈ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ນ ເຠສຊ຺ຊກຣຓີເຍນ ເຠສຊ຺ຊໍ ວິຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຕນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒໖໑) ຈ ລິຂິຕໍ.

ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທນ຺ຕໂປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ສຣີຣາວຍເວນາ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຸເຂນ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ‘‘ຈິຎ຺ຈາທິປຕ຺ເຕສຸ ຠູມິຍໍ ອຕ຺ຖເຕສຸ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກລ຺ລເຂຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ເກວລໍ ສປ຺ປທຏ຺ຐໍເຍວ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ທຏ຺ຐໍ ວິເສເສຕິ. ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ.

ທນ຺ຕໂປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂຠຊນວຄ຺ໂຄ ຈຕຸຕ຺ໂຖ.

໕. ອເຈລກວຄ຺ໂຄ

໑. ອເຈລກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອເຈລກາທໂຍ ¶ ຍສ຺ມາ, ຕິຕ຺ຖິຍາວ ມຕາ ອິຘ;

ຕສ຺ມາ ຕິຕ຺ຖິຍນາເມນ, ຕິກຈ຺ເຉໂທ ກໂຕ ຕໂຕ.

ອຕິຕ຺ຖິຍສ຺ສ ນຄ຺ຄສ຺ສ, ຕຖາ ຕິຕ຺ຖິຍລິງ຺ຄິໂນ;

ຄຫຏ຺ຐສ຺ສາປິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ກປ຺ປຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຕິຕ຺ຖິຍສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕນ, ຕິຕ຺ຖິຍສ຺ສ ຈ ລິງ຺ຄິໂນ;

ໂສຕາປນ຺ນາທິໂນ ທາຕຸໍ, ກປ຺ປຕີຕີຘ ໂນ ມຕິ.

ອເຈລກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔-໕. ຣໂຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປຐມານິຍເຕ, ປຎ຺ຈມໍ ທຸຕິຍານິຍເຕ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິຘ ປຎ຺ຈມໍ ອຸປນນ຺ທສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ.

ຣໂຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຈາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສຠຕ຺ໂຕ ¶ ¶ ສມາໂນຕິ ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ໂຕຕິ ໂປຣາຓາ. ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ, ອນາປຸຈ຺ຉາ, ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມຍາ ທ຺ເວ ສມຍາ. ຠຕ຺ຕິຍຆຣນ຺ຕິ ນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ ຆຣໍ ວາ ສລາກາຠຕ຺ຕາທິທາຍການໍ ວາ ຆຣໍ. ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມກຖິນສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ, ‘‘ອິຘ ນິມນ຺ຕນາ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນາ’’ຕິ ເອເກ.

ປຸເຣຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑາຍ, ຈຣິຕ຺ວາ ຍທິ ຠຸຎ຺ຊຕິ;

ສິຍາ ປຣມ຺ປຣາປຕ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ນ ສາ ສິຍາ.

ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄມິໂກ, ປຸພ຺ພເຄຫໍ ຍທິ ຄຈ຺ເຉ;

ເອເກ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອກຈ຺ເຈ.

ກຸລນ຺ຕຣສ຺ໂສກ຺ກມເນ, ອາປຕ຺ຕິມຕໂຍ ຫິ ເຕ;

ສມານຠຕ຺ຕປຈ຺ຈາສາ, ອິຕິ ອາຫຸ ອິຘາປເຣ.

ມຕາ ຄຓິກຠຕ຺ເຕນ, ສເມນ຺ຕິ ນໍ ນິມນ຺ຕເນ;

ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສມານນ຺ຕິ, ເອເກ ສມ຺ມຸຂຕາປເຣ.

ສນ຺ນິຏ຺ຐານຕ຺ຖິເກເຫວ, ວິຈາເຣຕພ຺ພເຠທໂຕ;

ວິຎ຺ຎູ ຈາຣິຕ຺ຕມິຈ຺ເຈວ, ສິກ຺ຂາປທມິທໍ ວິທູ. (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒໙໔);

ຈາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ມຫານາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ມຫານາມສິກ຺ຂາປເທນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ສງ຺ຆວເສນ ປວາຣິເຕ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ສປ຺ປິອາທິເຠສຊ຺ຊປຎ຺ຈກໍ ¶ ວິຎ຺ຎາເປຕິ ເຈ, ‘‘ນເຠສຊ຺ເຊນ ກຣຓີເຍນ ເຠສຊ຺ຊໍ ວິຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໐໙) ວຈເນນ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓໑໐) ລິຂິຕໍ. ‘‘ຕຍາ ອິມິນາວ ປວາຣິຕມ຺ຫາ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ຄິລາໂນວ ລຠຕິ, ນ ອິຕໂຣຕິ ຈ, ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ¶ ອສ຺ສ ຎາຕກປ຺ປວາຣິເຕ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຎາຕກປ຺ປວາຣິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ຈ, ‘‘ອປຣິຍນ຺ຕປ຺ປວາຣຓາຍ ປວາຣິເຕ’’ຕິ ສງ຺ຆວເສນ, ປຸຄ຺ຄລວເສນ ຈ ປວາເຣຕ຺ວາ ທາຍກາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສງ຺ຆປ຺ປວາຣຓຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຸຄ຺ຄລປ຺ປວາຣຓຕາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ, ‘‘ປຣິຍນ຺ຕາຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ ວຈເນນ ຄິລາໂນ ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຄິລານາຄິລານຕາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ສງ຺ຆປ຺ປວາຣຓາຍ ປວາຣຓຕາ’’ຕິ ປາໂຐຕິ ຈ ລິຂິຕໍ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

ມຫານາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕເສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຫຕ຺ຖິອາທີສຸ ເອກເມກນ຺ຕິ ອນ຺ຕມໂສ ເອກປຸຣິສາຣຸຬ຺ຫຫຕ຺ຖິມ຺ປິ, ເອກໍ ສຣຫຕ຺ຖໍ ປຸຣິສມ຺ປິ. ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ເອຬກໂລມສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ຕິເວທນ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ.

ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕເສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ເສນາວາສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ເກນຈິ ປລິພຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ເວຣິເກນ ວາ ອິສ຺ສເຣນ ວາ ເກນຈິ ຣຸທ຺ຘສ຺ສ. ເສນາປຣິກ຺ເຂເປນ ວາ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐາເນນ ວາ ສຎ຺ຈຣຓຏ຺ຐານປຣິຍນ຺ເຕນ ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ.

ເສນາວາສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອເຈລກວຄ຺ໂຄ ປຎ຺ຈໂມ.

໖. ສຸຣາປານວຄ຺ໂຄ

໑. ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ສຸຣາ’’ຕິ ¶ ວາ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ປິວເນ ອກຸສລເມວາຕິ ລິຂິຕໍ. ອກຸສລຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ກິຣ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ກສ຺ມາ ¶ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໙) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍາຕິ.

ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອງ຺ຄຸລິປໂຕທກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ກາຍສໍສຄ຺ຄສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິຠາເວ ສມາເນປິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນປິ ທຸກ຺ກຏໍ, ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ເອວ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລາເປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອງ຺ຄຸລິປໂຕທເກ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິ ກຣຓີເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິສໍ ສຕິ ກຣຓີເຍ ອາມສໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ນ ອິຕ຺ຖິໍ.

ອງ຺ຄຸລິປໂຕທກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຫສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ຈິກ຺ຂລ຺ລໍ ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສກ຺ຂຣມ຺ປິ ຂິປນກີຬາຍ ກີຬໂຕ ທຸກ຺ກຏເມວ. ອຸປຣິໂຄປ຺ຜເກ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸອຕ຺ຖວເສນ ‘‘ອຸທເກ ຫສຘມ຺ເມ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທໍ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ ເຈ, ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ກຖໍ;

ກີຬິຕໍວ ອກີຬາຕິ, ມິຈ຺ຉາຄາເຫນ ຕໍ ສິຍາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ກຖໍ ກີຬາ, ອິຕິ ກີຬາຍໍ ເອວາຍໍ;

ອກີຬາສຎ຺ຎີ ໂຫເຕຕ຺ຖ, ວິນຍຕ຺ຖໍ ສມາທເຍ.

ເອກນ຺ຕາກຸສໂລ ຍສ຺ມາ, ກີຬາຍາຠິຣຕມໂນ;

ຕສ຺ມາ ອກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເອກເມເວຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕີຕິ. (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓໓໖);

ຫສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອນາທຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຕສ຺ສ ¶ ວຈນນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ວາ ວມ຺ຠິໂຕ ວາ ຄຣຫິໂຕ ວາ ອິມສ຺ສ ວຈນໍ ອກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນາທຣິຍໍ ກໂຣຕິ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ກຖາຍໍ ຘມ຺ໂມ ນສ຺ເສຍ຺ຍ ວາ ວິນສ຺ເສຍ຺ຍ ວາ ອນ຺ຕຣຘາເຍຍ຺ຍ ວາ, ຕໍ ວາ ອສິກ຺ຂິຕຸກາໂມ ອນາທຣິຍໍ ກໂຣຕິ. ‘‘ໂລກວຊ຺ຊໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ‘ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄໂຫ’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓໔໔) ລິຂິຕໍ.

ອນາທຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ໂຊຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ວິສິພ຺ພນາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ.

ໂຊຕິເນກມເນເກ ວາ, ຊາເລນ຺ຕິ ມຸນໂຍ ສຫ;

ເອໂກ ໂສເປຕິ ນາເນໂກ, ອຘິປ຺ປາຍວິເສສໂຕ.

ໂຊຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ທຸພ຺ພຓ຺ຓກຣຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ໂມຣກ຺ຂິມຓ຺ຑລມງ຺ຄຸລປິຏ຺ຐີນນ຺ຕິ ¶ ນ ເອກນ຺ຕໂຕ, ອຘິກໍ, ໂອຣຎ຺ຈາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອກໂກເຓປິ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ເອກພິນ຺ທຸປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

ທຸພ຺ພຓ຺ຓກຣຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ວິກປ຺ປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມກຖິນສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ. ເອຕ຺ຖ ປຣິໂຠເຄນ ກາຍກມ຺ມໍ. ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣເຓນ ວຈີກມ຺ມໍ.

ວິກປ຺ປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອປນິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສສູຈິເກ ¶ ສູຈິຆເຣ ສູຈິຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ໂປຣາຓາ.

ອປນິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸຣາປານວຄ຺ໂຄ ຉຏ຺ໂຐ.

໗. ສປ຺ປາຓກວຄ຺ໂຄ

໑. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ກມ຺ມພນ຺ຘຄຓນາເຈຕນາມາຣຓານໍ, ນ ກມ຺ມພນ຺ຘຄຓນາຍ ເຈຕນາມາຣຓາ. ເອຕ຺ຖ ເອກເຈຕນາຍ ພຫຸປາຓກາ ມຣນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສຎ຺ຈິຈ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສປ຺ປາຓກນ຺ຕິ ¶ ປາຓການໍ ມຣຓວເສນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ນ ສປ຺ປາຓກອຸທກປຣິໂຠຄວເສນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຕສ຺ມາ ເອວ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ປທີປຸຊ຺ຊລເນ ວິຍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ລິຂິຕໍ.

ຊເລ ປກ຺ຂິປນໍ ປຸພ຺ພໍ, ຊລປ຺ປເວສນໍ ອິທໍ;

ເອວໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ນານາຕ຺ຕໍ, ເຎຍ຺ຍໍ ຎາຓວຕາ ສທາຕິ. (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓໘໗)

ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອູນວີສຕິວສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອຎ຺ຎໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕີຕິ –

ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ສເຈ ສາມໍ, ກມ຺ມວາຈຎ຺ຈ ສາເວຕິ;

ກມ຺ມໍ ຣຸຫຕິ ອິຈ຺ເຈເກ, ເນຕິ ວິນຍໂກວິໂທ.

ທຸກ຺ກຏໍ ¶ ວິຫິຕໍ ຍສ຺ມາ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ຄຓສ຺ສ ຈ;

ຕສ຺ມາ ຠິນ຺ນາວ ອາຈຣິຍ-ອຸປຊ຺ຌາຍາ ວິສຸໍ ອິຘາຕິ.

ອູນວີສຕິວສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສໍວິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອິຘ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາ, ສິກ຺ຂມານາ, ສາມເຓຣີຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອິມາສໍ ປນ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ສມໂຍ ຣກ຺ຂຕິ, ອຍມິມາສໍ, ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຈ ວິເສໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສໍວິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສມ຺ໂຠຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ຕໍ ¶ ທິຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຏ຺ເຐນາຕິ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສກໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປາກາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ເຕນ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຖາ ສຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ ສນ຺ຘາຍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສມ຺ໂຠຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ກຓ຺ຏກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ອຍໍ ສມຓຸທ຺ເທໂສ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ສເຈ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສງ຺ຆານຸມຕິຍາ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ທຓ຺ຑກມ຺ມນາສນາ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ຍທິ ໂສ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ, ລິງ຺ຄນາສນາ ນາມ ສິຍາ. ‘‘ເຕ ປຏິເສວໂຕ ນາລໍ ອນ຺ຕຣາຍາຍາ’’ຕິ ຈ ທິຏ຺ຐິ ສຕ຺ຖຣິ ອສຕ຺ຖາທິທິຏ຺ຐິ ນ ໂຫຕິ. ສເຈ ສາ ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ເອວເມວ ¶ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ສໍວເຣ ອຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ນາເສຕພ຺ໂພຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໔໒໘) ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ.

ກຓ຺ຏກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສປ຺ປາຓກວຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕໂມ.

໘. ສຫຘມ຺ມິກວຄ຺ໂຄ

໔. ປຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອງ຺ເຄສຸ ນ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍຕາ ວິຍ ອມຣຓາຘິປ຺ປາຍຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ເຈ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ? ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສຍໍ ປຫາຣໍ ທາຕຸກາໂມ, ໂສ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຕສ຺ສ ມຣເຓ ປໂຍຄວິຣໂຫວາຕິ ກຕ຺ວາ ¶ ອມຣຓາຘິກາຣຕ຺ຕາ ເກວລໍ ອມຣຓາຘິປ຺ປາໂຍ ເອວ ໂສຕິ ຕາ ວິຍ ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ປນ ໂກໂປ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຕລສຕ຺ຕິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຕລເມວ ຕລສຕ຺ຕິກໍ. ‘‘ໂປຖນສມຕ຺ຖຏ຺ເຐນ ສຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ເອເກ. ຍສ຺ມາ ປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ປຫຣໂຕ ປຸຣິເມນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ເກວລໍ ອຸຈ຺ຈາເຣຕຸກາມຕາຍ ອຸຄ຺ຄິຣຓມຕ຺ເຕ ກເຕ ອິມິນາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອິມິນາ ປນ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຫາໂຣ ທິນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ນປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ. ກິມິທໍ ທຸກ຺ກຏໍ ປຫາຣປຈ຺ຈຍາ, ອຸທາຫຸ ອຸຄ຺ຄິຣຓປຈ຺ຈຍາຕິ? ປຫາຣປຈ຺ຈຍາ ເອວ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຸຣິມໍ ອຸຄ຺ຄິຣຓປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສທຸກ຺ກຏໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຸຣິມຎ຺ຫິ ອຸຄ຺ຄິຣຓໍ, ປຈ຺ຉາ ປຫາໂຣ. ນ ຈ ປຈ຺ຉິມໍ ປຫາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຣິມໍ ອຸຄ຺ຄິຣຓໍ ອນາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸກໍ ຠວິຕຸມຣຫຕີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໔໕໖) ອາຈຣິໂຍ.

ຕລສຕ຺ຕິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ປໂຣ ¶ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ຕໍ ອປ຺ປມາຓໍ. ‘‘ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປາທນ’’ນ຺ຕິ ຕຕິຍມງ຺ຄໍ ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຎ຺ຈິຈ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຸປສ຺ສຸຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອຸປສ຺ສຸຕິນ຺ຕິ ຍຖາ ອຸປກຸຊ຺ຌໍ ‘‘ສມີປກຸຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ອຸປສ຺ສຸຕິ ‘‘ສມີປສ຺ສຸຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ສຸຓາຕິ, ຕໍ ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕີຕິ ປເນຕ຺ຖ ປເຣສໍ ວຈນສທ຺ໂທ ຈ. ໂສ ຫິ ສຸຍ຺ຍຕີຕິ ສຸຕິ ນາມ. ອຸປສຸຍ຺ຍຕິ ວາ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸປສ຺ສຸຕິ. ໂອກາໂສ ຫິ ສຸຕິ ນາມ. ອິເມສໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຈນ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ¶ ອຕີຕທ຺ວຍສທິສານີຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພານິ. ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສມຸຏ຺ຐານໍ. ສິຍາ ກິຣິຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສວເນ. ສິຍາ ອກິຣິຍໍ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວທນ຺ຕານໍ ອຊານາປນວເສນ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ. ‘‘ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ທຸກ຺ຂເວທນ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ອຸປສ຺ສຸຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ກມ຺ມປ຺ປຏິພາຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊນເກນ ປນ ຈີວຣໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ (ຈູຬວ. ໓໒໘) ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທານິ ສູຈິອາທີນິ ອນປໂລເກຕ຺ວາປິ ທາຕພ຺ພານິ. ຕໂຕ ອຕິເຣກໍ ເທນ຺ເຕນ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ກຕໍ ປນ ອປໂລກນໍ ກມ຺ມລກ຺ຂຓເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຄາມສີມາວິຫາເຣສຸ ໂອສາຣຓາທີນິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິເຍວ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ວິສ຺ສຊ຺ຊິຍເວຠງ຺ຄິຍານິ ປນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ອປໂລເກຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ, ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ອທິນ຺ນາທານສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ທຸກ຺ຂເວທນ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐຕິ ຈ ລິຂິຕໍ.

ກມ຺ມປ຺ປຏິພາຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຉນ຺ທໍອທຕ຺ວາຄມນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສນ຺ນິປາຕໍ ¶ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຈ ຉນ຺ທໍ ນ ເທຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອເກ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອເກ ຘມ຺ມກມ຺ມນ຺ຕຣາຍກຣຓາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ.

ຉນ຺ທໍອທຕ຺ວາຄມນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ທຸພ຺ພລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອກປ຺ປິເຍນ ວາຕິ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຍມຎ຺ຈາທິນາ. ກປ຺ປິຍມຎ຺ໂຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕຫິ ປນ ‘‘ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຍາທິອກປ຺ປິຍມຎ຺ຈາປິ ¶ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ຈ, ‘‘ອຣຎ຺ຊໂຣ ພຫຸອຸທກຄຓ຺ຫນໂກ’’ຕິ ຈ, ‘‘ສງ຺ຆິກປອໂຠເຄນ ວາຕິ ສເຈ ອາຣາມິກາທໂຍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ປຏິເທນ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ກໍສໂລຫາທິຠາຊນໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນມ຺ປິ ປາຣິຫາຣິຍໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑) ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິສາມິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ຈ, ‘‘ເວຘໂກ ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສາຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ຫິງ຺ຄຸ ຫິງ຺ຄຸລິຫຣິຕາລມໂນສິລາ ອຎ຺ຊນານີ’’ຕິ ປາໂຐຕິ ຈ, ‘‘ທາຣຸມໂຍ ວາ…ເປ… ອປາທໂກປິ ສມຸຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປາໂຐຕິ ຈ, ‘‘ທາຣຸມໂຍ ຕຸມ຺ໂພຕິ ທາຣຸມໂຍ ອຸທກຕຸມ຺ໂພ’’ຕິ ຈ, ‘‘ຖມ຺ຠຕຸລາໂສປານຜລກາທີສູ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ.

ທຸພ຺ພລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ປຣິຓາມນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກສ຺ສ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ທານໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາເປຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທາເປຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສິຕກາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ທາຕຸກາມາ ອາປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ‘‘ວິສຠາໂຄ ເອໂສ, ສຠາຄສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ວທຕິ. ອນາປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສ ປນ ທາຕຸກາມໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາເປຕິ ¶ , ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ທາຕຸກາມໍ ຍຖາສຸຂໍ ວິຈາເຣຕຸໍ ລຠຕິ.

ປຣິຓາມນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຫຘມ຺ມິກວຄ຺ໂຄ ອຏ຺ຐໂມ.

໙. ຣຕນວຄ຺ໂຄ

໑. ອນ຺ເຕປຸຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອສຍນິຆເຣຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ພຫິຠູເຕສຸ ຣຸກ຺ຂມູລາທີສຸ. ‘‘ສເຈ ຂຕ຺ຕິໂຍວ ໂຫຕິ, ນາຠິສິຕ຺ໂຕ, ອຠິສິຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ, ນ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອາຈຣິໂຍ ‘‘ຂຕ຺ຕິຍຕາ, ອຠິສິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ¶ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມກຖິນສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ.

ອນ຺ເຕປຸຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຣຕນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສພ຺ໂພປິ ກຖາມຄ຺ໂຄ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນ ນິກ຺ຂິປນໍ, ໂຄປນຎ຺ຈ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ.

ຣຕນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອນາປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ຈ ‘‘ຕຖາຣູປາ ອຈ຺ຈາຍິກາຕິ ຈ ອິມາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ກຖິນສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ.

ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສູຈິຆຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຕໍ ¶ ອສ຺ສາຕິ ຕໍ ເຠທນກໍ ອສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ປຐມໍ ເຠທນໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເທເສຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ. ວາສິຊເຏຕິ ວາສິທຓ຺ຑເກ.

ສູຈິຆຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ມຎ຺ຈປີຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປາທກນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ. ຕຸລາສງ຺ຆາເຕ ຐປນເມວ ອຏ຺ຏກຣຓໍ.

ມຎ຺ຈປີຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຕູໂລນທ຺ຘສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ກິຎ຺ຈາປິ ¶ ປຏິລາເຠເຍວ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ປຣິໂຠເຄ ເອວ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໒໙) ວຈນໍ ເອຕ຺ຖ ສາຘກໍ.

ຕູໂລນທ຺ຘສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ນິສີທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ກິຎ຺ຈາປິ ນິສີທນສ຺ສ ຊາຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ ເອຕ຺ຖ, ຕຖາປິ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ, ‘‘ນວ ຈີວຣານິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈີວຣຊາຕິ ເອວສ຺ສ ຊາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ລາເຠ ສທສໍ, ອລາເຠ ອທສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອເກ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິສີທນໍ ນາມ ສທສໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໓໑-໕໓໒) ຕສ຺ສ ສຓ຺ຐານນິຍມນໂຕ.

ນິສີທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣຕນວຄ຺ໂຄ ນວໂມ.

ສຸທ຺ຘປາຈິຕ຺ຕິຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຏິເທສນີຍກຓ຺ຑໍ

໑. ປຐມປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຍາມກາລິກາທີສຸ ¶ ¶ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ເອວ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕມ຺ປິ ອາມິເສນ ອສມ຺ຠິນ຺ນຣເສ, ສມ຺ຠິນ຺ເນ ປນ ເອກຣເສ ປາຏິເທສນີຍເມວ.

ປຐມປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ກຖິນສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ.

ທຸຕິຍປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອາຣາເມ ວາ ອາຣາມູປຈາເຣ ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອາຣາເມ ວາ ອາຣາມູປຈາເຣ ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຣາເມ ວາ ອາຣາມູປຈາເຣ ວາ ອຊ຺ໂຌຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ພຫາຣາເມ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອຊ຺ຌາຣາເມ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອງ຺ເຄສຸ ຈ ‘‘ອຊ຺ຌາຣາເມ ວາ ອາຣາມູປຈາເຣ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ຌາຣາເມ ຫິ ທສ຺ສິເຕ ອາຣາມູປຈາຣໍ ທສ຺ສິຕເມວາຕິ. ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ກຖິນສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ.

ຈຕຸຕ຺ຖປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຏິເທສນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເສຂິຍກຓ຺ຑໍ

ເສຂິເຍສຸ ¶ ¶ ສຕິປິ ວີຕິກ຺ກເມ ອນາທຣິຍາເປກ຺ຂສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກາຣໂກ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ວິນຍຘມ຺ມຕາ, ຍທິທໍ ສາເປກ຺ເຂ ກາຣກນິທ຺ເທໂສ, ໂສ ວຸຕ຺ຕນິຍເມ ວິຘິ, ຠຸມ຺ມກຣຓຎ຺ຈ. ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລາຘິກມ຺ປິ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ນິວາເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ໂອຕາເຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣາເມ ວາຕິ ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານາທິກາເລ. ປາຣຸປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄກິຈ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຐຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ປຣິສ຺ສຍາຠາວໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ລຠຕິເຍວາຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໕໘໒) ລິຂິຕໍ. ຍຖາ ວາສູປຄຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣຆເຣ ກາຍໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຄນ຺ຕຸກາມສ຺ສປິ ກາຍພນ຺ຘນໍ ອພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິໍ ອປາຣຸປິຕ຺ວາ ຄາມປ຺ປເວສນມນາໂຣເຈຕ຺ວາ ຍຖາກາມໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄຄມນກາເລ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຄາມປ຺ປເວສນວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເອກໍ ອາວສຖໍ ປຸຣໂຕວ ຐິຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ວາສູປຄໂຕ ເຈ ໂຫຕິ, ອິຕເຣຫິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຍຖາສຸຂໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂກ ປນ ວາໂທ ຈຕູຫປຎ຺ຈາຫໍ ວາສມຘິຏ຺ຐາຍ ວສິຕຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸຎ຺ຈ ວາສູປຄຕານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ພຸທ຺ຘປູຊມ຺ປິ ຍຖາສຸຂໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕຫໍ ຕຫໍ ໂອໂລເກຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ນາມ ອາມິສປູຊາຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ລິຂິຕໍ.

ຉພ຺ພີສຕິສາຣຸປ຺ປວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຍສ຺ມາ ‘‘ສມຕິຕ຺ຕິໂກ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໐໒-໖໐໓) ວຈນໍ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ສມປຸຓ຺ໂຓ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄເຕ ປຕ຺ເຕ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ທິຍ຺ຍມາໂນ ຖູປີກໂຕປິ ເຈ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຸນ ອຸຄ຺ຄິຣິຕຸກາມສ຺ສາປິ ສຫສາ ເຈ ປວິສຕິ, ເອຕ຺ຖ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ¶ ຠຸຎ຺ຊຕິ ນາມ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກຕຎ຺ຈ ອກຕຎ຺ຈ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິຕໍ ສຫສາ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອສ຺ສຕິຍາ ຠຸຎ຺ຊຕິ ນາມ.

ສຍໍ ¶ ຍານຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ຍຖາ ຍານຄຕສ຺ສ ເຈ;

ອລໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຕຖາ ນາລໍ, ສຉຕ຺ໂຕ ຉຕ຺ຕປາຓິໂນ.

‘‘ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທໍ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສມຸຏ຺ຐານໍ, ກິຣິຍໍ, ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ທຸກ຺ຂເວທນ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ.

ເສຂິຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ຂວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ຂວຓ຺ຓນາ

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ

ອຠິລາປມຕ຺ຕເມວາຕິ ¶ ¶ ເອຕ຺ຖ ທຫຣວເສນ ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຈ ວຸຑ຺ຒວເສນ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ຈ ຕຕ຺ຖ ທຸວິໂຘ ອຠິລາໂປ, ອິຘ ປນ ວຸຑ຺ຒທຫຣານໍ ‘‘ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອກເມວ.

ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕພ຺ພຫຸລນເຍນ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ປນ ‘‘ສາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອກິຣິຍໂຕປິ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໖) ນເຍນ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕໍ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາເນຕ຺ວາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຠິນິສີເທນ຺ຕິ, ໂສ ເຈ ປເວສນໍ ສາທິຍຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໘) ນເຍນ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານສ຺ສປິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຐມປາຣາຊິກາຍປິ ຕພ຺ພຫຸລນເຍເນວ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ປເວສນສາທິຍນາທິມ຺ຫິ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາ ທິສ຺ສຕິ.

ອງ຺ຄຊາຕຈລນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ¶ ນ ສາຣໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ໂສ ເຈ ປເວສນໍ ນ ສາທິຍຕິ, ປວິຏ຺ຐໍ ນ ສາທິຍຕິ, ຐິຕໍ ນ ສາທິຍຕິ, ອຸທ຺ຘຣຓໍ ສາທິຍຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໘) ເອຕ຺ຖ ຐິຕນສາທິຍເນ ປກຕິຍາປິ ປຣິປຸຓ຺ຓຈລນຕ຺ຕາ. ສາທິຍນປຈ຺ຈຍາ ປຏິເສວນຈລນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນ ທິສ຺ສເຕວາຕິ ຕພ຺ພຫຸລນເຍເນວ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ຠິກ຺ຂຸນິຍາປິ ປຐມປາຣາຊິເກ ຕສ຺ສ ສາທິຍນສ຺ສ ສຣູເປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທນຸຣູປວເສນ ວິຠງ຺ຄນຍມໂນໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຈເຕສຸ ຕພ຺ພຫຸລນເຍນ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ສຸຣາທີນໍ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາ. ອິຕຣຖາ ‘‘ຍໍ ອກຸສເລເນວ ¶ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ໂລກວຊ຺ຊາ, ເສສາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂລກວຊ຺ຊປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊານໍ ນິຍມລກ຺ຂຓສິທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຍສ຺ສາ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ອຍໍ ໂລກວຊ຺ຊາ, ເສສາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ເຕ ໂລກວຊ຺ຊວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ ວຕ຺ຖຸອຊານນປກ຺ເຂປິ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ສຸຣາປານວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ມຊ຺ຊປາເນ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຊານິຕ຺ວາປິ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສາມເຓໂຣ ຊານິຕ຺ວາວ ປິວນ຺ໂຕ ສີລເຠທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໘) ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸອຊານນປກ຺ເຂ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ສິທ຺ຘິກຣອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສທິເສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ສຕິປິ ສາມເຓໂຣ ສີລເຠທໍ ນາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອຠິນິເວສວຈນໍ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ສມານຄຕິກຕ຺ຕາ ສາມເຓຣານໍ ສຸຣາປານສ຺ສ. ‘‘ສຸຣາເມຣຍິເມ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ຊານິຕ຺ວາ ປາຕພ຺ພຕາທິວເສນ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ນຕ຺ຖິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ສາ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິອາທິ.

ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍຸຕ຺ຕິວຈເນນ ອຣຫນ຺ຕານໍ ອປ຺ປວິສນໂຕ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂສຸ ອກຸສລນິຍໂມຕິ ເຈ? ນ, ຘມ຺ມຕາວເສນ ເສກ຺ຂານມ຺ປິ ອປ຺ປວິສນໂຕ. ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ອກຸສລນິຍມາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ມຸເຂ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຊລພິນ຺ທຸມິວ ສຸຣາພິນ຺ທຸອາທໂຍ ອຸທາຫຣິຕພ຺ພາ. ຕພ຺ພຫຸລນເຍນ ຫິ ອຕ຺ເຖ ຄຫິເຕ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ສເມຕິ ສທ຺ຘິໍ ປາຬິຍາ ຈາຕິ. ອາຈຣິຍາປິ ສຸຣາປາເນ ອກຸສລນິຍມາຠາວເມວ ວທນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ປນ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາ ປນສ຺ສ ຕພ຺ພຫຸລນຍເມວ, ນ ປຐມປາຣາຊິເກ. ກຖໍ? ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທໍ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານໍ. ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ ກາຍສໍສຄ຺ຄຠາເວ ສຕິ ຠິກ຺ຂຸນີ ກາຍງ຺ຄໍ ອໂຈປຍມານາປິ ຈິຕ຺ເຕເນວ ອຘິວາເສຕິ, ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸ. ຠິກ຺ຂຸ ປນ ໂຈປຍມາໂນວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວ ປຐມປາຣາຊິເກປິ ໂຈປເນ ສຕິ ເອວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນາສຕິ. ປເວສນໍ ¶ ສາທິຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປເວສນສາທິຍນໍ ນາມ ເສວນຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທນໍ, ມຄ຺ເຄນ ວາ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນມ຺ປິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາປິ ກາຍຈລນໍ ເອກນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ ເອວ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ລິຂິຕໍ

ປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ຑໍ

໑. ອຸສ຺ສຍວາທິກາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ¶ ¶ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ປຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐານວິຘໂຍ ສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸນີ…ເປ… ອາປນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລນິຍມໍ ກຕ຺ວາ ປາຣາຊິກໂຕ ອຘິປ຺ປາຍນ຺ຕິ ‘‘ນິສ຺ສາຣຓີຍໍ ສງ຺ຆາທິເສສ’’ນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິນາມຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກຕໍ. ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມກຖິນສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ກິຣິຍເມວາ’’ຕິ ປາໂຐ.

ອຸສ຺ສຍວາທິກາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ໂຈຣິວຸຏ຺ຐາປິກາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ກຕ຺ຖຈິ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ເອວ ນິສີທິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິຍາ ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ, ຂຓ຺ຑສີມາທິຄຕາຍ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ.

ໂຈຣິວຸຏ຺ຐາປິກາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ເອກຄາມນ຺ຕຣຄມນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ອາໂຠຄໍ ວິນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາໂຠເຄ ສຕິ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສິກ຺ຂາປເທ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ອຸປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ໂອກ຺ກເມ. ທ຺ວີສຸປິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ ຄາມນ຺ຕຣຄມນສງ຺ຆາທິເສສໍ ອຸປຈາຣສ຺ສ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍນສ຺ສ ວິໂຣໂຘ. ‘‘ອຣຎ຺ເຎ’’ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຄາມນ຺ຕເຣປິ ໂຫຕິ ເອວ.

ສິກ຺ຂາປທາ ¶ ພຸທ຺ຘວເຣນ ວຓ຺ຓິຕາຕິ ຄາຖາຍ ວເສນ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ຄາມນ຺ຕຣປຣິຍາປນ຺ນໍ ນທິປາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກຄາມນ຺ຕຣຄມນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

‘‘ຉາທນປຈ຺ຈຍາ ¶ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ –

‘‘ອາປຊ຺ຊຕິ ຄຣຸກໍ ສາວເສສໍ;

ຉາເທຕິ ອນາທຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ;

ນ ຠິກ຺ຂຸນີ ໂນ ຈ ຜຸເສຍ຺ຍ ວຊ຺ຊໍ;

ປຎ຺ຫາເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໘໑) –

ອິມາຍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ປມາທເລຂາ ວິຍ ທິສ຺ສຕີຕິ ຄເວສິຕພ຺ໂພ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂູນໍ ມານຕ຺ຕກຖາຍໍ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິຄມນວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ຄາມູປຈາຣໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິຫາຣູປຈາຣໂຕ ຈ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປ຺ປເທສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄາເມປິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປນ ຄາເມ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ອປເຣ ປນ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ຄາເມ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຠິກ຺ຂຸວິຫາໂຣ ນາມ ປຸພ຺ເພ ເອວ ຄາມູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຄາມໍ ອວຕ຺ວາ ວິຫາຣູປຈາຣເມວ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວິຫາໂຣ ຄາເມ ເອວ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ພຫິ, ຕສ຺ມາ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ວິຫາຣູປຈາຣຎ຺ຈ ອຸຠຍເມເວຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕໍ. ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ນານາຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສງ຺ຆາທິເສສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຓ຺ຑໍ

ທຸຕິເຍ ¶ ¶ ອິຘ ຠາຊາປິຕາຍ ລທ຺ຘຈີວຣໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຕນາ ນ ລພ຺ຠຕິ.

ຕຕິເຍ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ອທິນ຺ນາທານສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ທຸກ຺ຂເວທນ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ.

ຈຕຸຕ຺ເຖ ປຐມໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຕໂຕ ອູນຕຣມ຺ປິ ລເຠຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ ອງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ຑໍ

໑. ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ປຐເມ ¶ ¶ ຫຣິຕປຕ຺ຕວຓ຺ໂຓ ຫຣິຕໂກ. ຈາປລສຸຓໍ ອມິຎ຺ຊໂກ. ອງ຺ກຸຣມຕ຺ຕເມວ ຫິ ຕສ຺ສ ໂຫຕິ. ປລຓ຺ຑຸກາທໂຍ ສຠາເວເນວ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ສູປສມ຺ປາກາທີ ວິນາປິ ອນ຺ຕມໂສ ຍາຄຸຠຕ຺ເຕປິ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ລິຂິຕໍ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາປິ ຄິລານາຍ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ລສຸຓໍ ກປ຺ປຕິ, ນ ອຄິລານາຍາ’’ຕິ ອຠຍຄິຣີນໍ ອຸຄ຺ຄໂຫຕິ.

ທຸຕິເຍ ອາພາຘປຈ຺ຈຍາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສໍຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເອຕ຺ຖ ຈ ລສຸເຓ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ.

ສຕ຺ຕເມ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທສທິສານີ’’ຕິ ປາໂຐ.

ນວເມ ກຸຏ຺ໂຏ ນາມ ຆຣກຸຏ຺ໂຏ. ປາກາໂຣ ນາມ ປຣິກ຺ເຂປປາກາໂຣ.

ຉຑ຺ຑິຕເຂຕ຺ເຕຕິ ປຸຣາຓເຂຕ຺ເຕ. ສງ຺ຆສນ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ສງ຺ຆສນ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສນ຺ຕເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສາຣຸປ຺ປວເສນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ທສເມ ‘‘ສຍໍ ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ກໂຣນ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິ ອິຘ ສິກ຺ຂາປເທ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ສຸຕ຺ຕານຸໂລມມຫາປເທສໂຕ. ຍທິ ນຈ຺ຈາທີນິ ປສ຺ສິຕຸໍ ວາ ສຸຓິຕຸໍ ວາ ນ ລຠຕິ, ປເຄວ ອຕ຺ຕນາ ກາຕຸນ຺ຕິ ນຍໂຕ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ມຫາປເທສາ ນິຣຕ຺ຖກາ ສິຍຸໍ. ‘‘ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖປິ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ. ສມຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕເມວ ¶ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຉສມຸຏ຺ຐານວເສນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ມູລຠູຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕາປຕ຺ຕິຍາ, ຕສ຺ມາ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານເມວາຕິ ອປເຣ. ອາຣາເມ ຐຕ຺ວາຕິ ນ ເກວລໍ ຐຕ຺ວາ, ຕໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖຫິປິ ລຠຕິ. ອາຣາເມ ຐິຕາຕິ ປນ ອາຣາມປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕຣຖາ ນິສິນ຺ນາປິ ນ ລເຠຍ຺ຍາຕິ.

ປຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ປຎ຺ຈເມ ¶ ອຸປຈາໂຣ ທ຺ວາທສຫຕ຺ໂຖ. ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ກຖິນສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ.

ສຕ຺ຕເມ ຘຸວປຎ຺ຎຕ຺ເຕຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຕ຺ຖາຍ. ກຸລານີຕິ ກຸລຆຣານິ.

ທຸຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ຈຕຸຕ຺ເຖ ສງ຺ຆາຏິອາທິວເສນ ອຘິຏ຺ຐິຕານໍ ສງ຺ຆາຏິຈາຣໍ.

ປຎ຺ຈເມ ‘‘ອິທໍ ປນ ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ.

ຉຏ຺ເຐ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປຣິກ຺ຂາເຣ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ຖາລກາທີນໍ ວາ ສປ຺ປິເຕລາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ.

ຕຕິຍວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ຉຏ຺ເຐ ສໍສຏ຺ຐວິຫາຣສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ເສສເມຕ຺ຖ ປຐມອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍສທິສເມວາ’’ຕິ ປາໂຐ.

ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຎ຺ຈມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

‘‘ຈິຕ຺ຕາຄາຣໍ ¶ ນາມ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ມນຸສ຺ສານໍ ກີຬິຕຸໍ ຣມິຕຸໍ ກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໙໗໙) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕາຄາຣາທີນິ ສພ຺ເພສໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຕານິ, ນ ຣຎ຺ໂຎ ເອວ.

ສຕ຺ຕເມ ເອເຕນ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໐໐໗) ປາຬິ ຈ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ກຖິນສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ. ອຏ຺ຐເມປິ ເອໂສວ ປາໂຐ.

ປຎ຺ຈມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຉຏ຺ຐວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ທສເມ ¶ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ກຖິນສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ.

ຉຏ຺ຐວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຏ຺ຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ປຐມທຸຕິຍຕຕິເຍສຸ ‘‘ຄິຫິຄຕາ’’ຕິ ວາ ‘‘ກຸມາຣິຠູຕາ’’ຕິ ວາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ວທນ຺ຕິ ເຈ, ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ.

ເອກາທສເມ ຉນ຺ທໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ‘‘ຍຖາສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ‘‘ປາຣິວາສິກຉນ຺ທທາເນນາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໑໖໘) ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕສ຺ສ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍາຕິ ຉນ຺ທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ຉນ຺ທວິສ຺ສຊ຺ຊນມຕ຺ເຕນ ວາ ວຸຏ຺ຐິຕາຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໖໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ຉນ຺ທສ຺ສ ປນ ອວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຉນ຺ທໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖປາເສ ວິຫຣິຕ຺ວາ ປຸນ ສນ຺ນິປາຕກຣຓຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ລິຂິຕໍ.

ອຏ຺ຐມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ນວມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ຕຕິເຍ ¶ ‘‘ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ປນ ອກຸສລຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ.

ຈຕຸຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ຕຕິເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ເອກາທສເມ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ກຖິນສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ.

ທ຺ວາທສເມ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປທໂສຘມ຺ມສທິສານິ, ອິທໍ ປນ ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ.

ເຕຣສເມ ‘‘ສໍກຈ຺ຈິກໍ ນາມ ອຘກ຺ຂກໍ ອຸພ຺ຠນາຠິ, ຕສ຺ສາ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໒໒໖) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ‘‘ອຘກ຺ຂກອຸພ຺ຠນາຠິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ¶ ປາໂຐ. ອປຣິກ຺ເຂເປ ອາປຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉທໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ນວມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸທ຺ຘປາຈິຕ຺ຕິຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຸຏ຺ຐານວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ

ສມຸຏ຺ຐານານໍ ວິນິຈ຺ຉເຍ ປນ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊາທີນິ ‘‘ອຈິຕ຺ຕການິ ໂລກວຊ຺ຊານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ຄນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວາ ອຊານິຕ຺ວາປິ ທສ຺ສເນນ, ວິລິມ຺ປເນນ ວາ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ວຕ຺ຖຸອຊານນຈິຕ຺ເຕນ ອຈິຕ຺ຕການິ. ‘‘ນຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ຄນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາ, ວິລິມ຺ປນ຺ຕິຍາ ວາ ອກຸສລຕ຺ຕາ ເອວ ໂລກວຊ຺ຊານິ. ໂຈຣິວຸຏ຺ຐາປນາທີນິ ‘‘ໂຈຣີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຖຸໍ ຊານິຕ຺ວາ ກຣເຓເຍວ ອາປຊ຺ຊນຕ຺ຕາ ສຈິຕ຺ຕການິ. ອຸປສມ຺ປທາທີນໍ ເອກນ຺ຕາກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊານິ. ‘‘ອິຘ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຊານນາຊານນຕາຍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸຊານນາຊານນຕາຍ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ສນາຠາວາ –

ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕໍ ¶ ທ຺ວິຘາ ມຕໍ, ວຕ຺ຖຸປຓ຺ຓຕ຺ຕິອຎ຺ຎາຓາ;

ວຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ທ຺ວິຘາ ອິຘ, ສກນາເມນ ອຎ຺ຎາຕໍ.

ປຣນາມຎ຺ຈ ຊານນໍ, ວຕ຺ຖຸສ຺ເສກໍ ພລກ຺ກາເຣ;

ເອກຘາ ສມຈາຣິເກ, ຕສ຺ມິໍ ຕປ຺ປຏິພນ຺ໂຘຕິ.

ປຣນາເມນ ຊານນໍ, ທ຺ວິຘາ ມຸຕ຺ຕາທິເກ ເອກໍ;

ເອກໍ ໂລມາທິເກ ມຕນ຺ຕິ, ອຍໍ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານໍ, ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຕາ ນ ອຸທ຺ຘຏນ຺ຕິ;

ສມຸຏ຺ຐານວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ຂວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກງ຺ຂາວິຕຣຓີປຸຣາຓຏີກາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ກງ຺ຂາວິຕຣຓີ-ອຠິນວຏີກາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ຕິໂລກຕິລກໍ ¶ ¶ ພຸທ຺ຘໍ, ວນ຺ເທ ສຸທ຺ຘຄຸຓາກຣໍ;

ກຣຸຓາສີຕລີຠູຕ-ຫທຍໍ ມຫິໂຕທຍໍ.

ເຕນາປິ ຘມ຺ມຣາເຊນ, ໂລເກກາຈຣິເຍນ ໂຍ;

ປູຊິໂຕ ຕຎ຺ຈ ສທ຺ຘມ຺ມໍ, ວນ຺ເທ ຄມ຺ຠີຣມຸຕ຺ຕມໍ.

ມຸນິນ຺ທຈນ຺ທສທ຺ຘມ຺ມ-ຣໍສີຫິ ວິມເລຫິ ໂຍ;

ໂພຘິໂຕຫໍ ສທາ ວນ຺ເທ, ຕໍ ສງ຺ຆໍ ກຸມຸທາກຣໍ.

ວິນເຍ ¶ ນຍຄມ຺ຠີເຣ, ສພ຺ພຖາ ປາຣທສ຺ສິນາ;

ວາທິນາ ທຸຕ຺ຕຣາຄາຘ-ສພ຺ພສຕ຺ຖມຫຓ຺ຓເວ.

ຍາ ກຕາ ພຸທ຺ຘໂຆເສນ, ເຖເຣນ ຖິຣເຈຕສາ;

ກງ຺ຂາວິຕຣຓີ ນາມ, ມາຕິກຏ຺ຐກຖາ ສຸຠາ.

ຖິຣາເນກຄຸໂຓເຆນ, ເຖເຣນ ວິນຍຎ຺ຎຸນາ;

ກລ຺ຍາຓາຈາຣຍຸຕ຺ເຕນ, ຘີມຕາ ມຸນິສູນຸນາ;

ວິນຍຏ຺ຐິຕິກາເມນ, ສຸເມເຘນາຠິຍາຈິໂຕ.

ຕມຫໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມິ, ສຸວິສຸທ຺ຘມນາກຸລໍ;

ສາຘໂວ ຕໍ ນິສາເມຖ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ມມ ຠາສໂຕຕິ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

ສພ຺ພກຸສລຘມ຺ມປ຺ປມຸຂສ຺ສ ວິປຸໂລຬາຣຄຸຓວິເສສາວຫສ຺ສ ປຣມຄມ຺ຠີຣສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມຍມາຈຣິໂຍ ປຐມໍ ຕາວ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປຓາມກຣເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ປຸນາຕິ. ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານນິສ຺ສຍາ ຫິ ປຎ຺ຎາ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ປຣິໂຍສານຄມນສມຕ຺ຖາ ໂຫຕີຕິ ¶ . ອປິຈ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປຓາເມນ ວິຘຸຕສພ຺ພກິພ຺ພິເສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ຠວນ຺ຕຣູປຈິຕານິປິ ອນ຺ຕຣາຍິກກມ຺ມານິ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ລໂຕ ຍຖາຘິປ຺ເປຕາຍ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຍ ນາລມນ຺ຕຣາຍກຣຓາຍາຕິປິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາ.

ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ຕາວ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ນິທ຺ເທສນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສວາສນາຍ ອຎ຺ຎາຓນິທ຺ທາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄມໂຕ, ພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິກສິຕຠາວໂຕ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຊາຄຣຓວິກສນຕ຺ຖວເສນ. ອຖ ວາ ກສ຺ສຈິປິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນວພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາເວນ, ເຎຍ຺ຍວິເສສສ຺ສ ຈ ກມ຺ມຠາເວນ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ¶ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາເວນ ອວຄມນຕ຺ຖວເສເນວ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຍຖາ ‘‘ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາຣມິຕາປຣິຠາວິເຕນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ສຫວາສນາຍ ວິຄຕວິທ຺ຘສ຺ຕນິຣວເສສຸປກ຺ກິເລໂສ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິເມຍ຺ຍຄຸຓຄຓາຘາໂຣວ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໑),

ຕໍ ພຸທ຺ຘໍ.

ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ. ອຍຎ຺ຫິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍທຸກ຺ເຂ, ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ ຈ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕກກິເລສວິທ຺ຘໍສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຘາຣຓໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍເມວ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຘາເຣຕິ. ອຣິຍຜລຎ຺ຈ ປນ ຕໍສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠເນນ ຕທນຸກູລຕາຍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຈ ຕທຘິຄມເຫຕຸຕາຍາຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ປຣິຍາຍໂຕ ຘາເຣຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘໍ, ອິມຎ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ພຸທ຺ຘຣຕເນນ ສຫ ວນ຺ທນກິຣິຍາຍ ຘມ຺ມຣຕນໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ.

ນ ເກວລໍ ອິທໍ ທ຺ວຍເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຆຎ຺ຈາ’’ຕິ. ອຣິເຍນ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫໂຕ ຆຏິໂຕຕິ ສງ຺ໂຆ, ອຏ຺ຐອຣິຍປຸຄ຺ຄລສມູໂຫ. ເຕຫິ ¶ ເຕຫິ ວາ ມຄ຺ຄຜເລຫິ ກິເລສທຣຖານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວເສນ ສມ຺ມເທວ ຆາຕິຕຕ຺ຕາ ສງ຺ໂຆ, ໂປຖຸຊ຺ຊນິກສງ຺ຆສ຺ສາປິ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາຍ ຐິຕຕ຺ຕາ ປຸຣິມເຈຕນາຍ ວິຍ ທາເນ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂສປິ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ອຣິເຍນ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ອສໍຫໂຕ, ນິຍ຺ຍານິກປກ຺ຂິເຍນ ປນ ໂປຖຸຊ຺ຊນິເກນ ສໍຫຕຕ຺ຕາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາຕາຣໂຫ ສງ຺ໂຆເຍວາຕິ, ຕໍ ສງ຺ຆໍ. ຈ-ສທ຺ທສ຺ສຕ຺ໂຖ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກິໍວິສິຏ຺ຐໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຘມ຺ມໍ, ສງ຺ຆຎ຺ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ວນ຺ທນາມານປູຊາສກ຺ກາຣຠາຊນ’’ນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ວິເສສນໍ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ວນ຺ທນາມານປູຊາສກ຺ກາຣຠາຊນໍ. ພຸທ຺ຘໍ…ເປ… ວນ຺ທນາມານປູຊາສກ຺ກາຣຠາຊນໍ ສງ຺ຆຎ຺ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສເທວເກນ ໂລເກນ ອຣຫຕາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ເສຏ຺ຐຠາເວນ ກຣິຍມາໂນ ປຓາໂມ ວນ຺ທນາ, ສມ຺ມາໂນ ມາໂນ, ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ອຸປຫາໂຣ ປູຊາ, ອຠິສງ຺ຂຕປຈ຺ຈຍທານໍ ¶ ສກ຺ກາໂຣ, ວນ຺ທນາ ຈ ມາໂນ ຈ ປູຊາ ຈ ສກ຺ກາໂຣ ຈ ວນ຺ທນາມານປູຊາສກ຺ກາຣາ, ເຕສໍ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ຠາຊນຕ຺ຕາ ອາຘາຣຕ຺ຕາ ວນ຺ທນາມານປູຊາສກ຺ກາຣຠາຊນໍ. ອິມິນາ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ອຣຫຕາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ອສມຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕນ຺ທສ຺ສນມ຺ປິ ຕກ຺ກຕສ຺ສ ນິປຈ຺ຈກາຣສ຺ສ ສສນ຺ຕານປວນາທິວເສນ ຍຖາຘິປ຺ເປຕາຍ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຍ ນິປ຺ຜາທນສມຕ຺ຖຠາວທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ ວນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຣຫຕາທິອເນກປ຺ປກາຣຄຸຓວິເສສານຸສ຺ສຣຓວເສນ ວິວິເຘນ, ວິເສເສນ ວາ ປສນ຺ເນນ ມນສາ ສທ຺ຘິໍ ກາຍວາຈາຫິ ກຣຓຠູຕາຫິ ອຠິວນ຺ທິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕີຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ນມສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕິວິຘາ ຈາຍໍ ວນ຺ທນາ ກາຍວຈີມໂນວນ຺ທນານໍ ວເສນ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາທິຄຸຓາຣມ຺ມຓາ ກາມາວຈຣກຸສລກິຣິຍານໍ ອຎ຺ຎຕຣເຈຕນາ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ກາຍວຈີວນ຺ທນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຸຠຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ປນ ອສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ມໂນທ຺ວາຣວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ມໂນວນ຺ທນາຕິ. ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ‘‘ວຓ຺ຓນໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຓາມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍຠູຕານໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານຎ຺ຈ ປຓາມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຖຣວໍສປ຺ປທີປານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກຕຎ຺ຊລີ ປຸພ຺ພາຈຣິຍສີຫານໍ ນໂມ ກຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກໂຕ ອຎ຺ຊລິ ກຣປຸໂຏ ເອເຕນາຕິ ກຕຎ຺ຊລີ. ຉນ຺ທານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖຎ຺ເຫຕ຺ຖ ທີໂຆ ¶ , ກຕຎ຺ຊລີ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸພ຺ພາຈຣິຍາ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາກາຣາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍາ ມຫາເຖຣາ, ເຕ ເອວ ປຣິສ຺ສຍສຫນໂຕ, ປຏິປກ຺ຂຠູຕກິເລສຫນນໂຕ, ປຣວາທິມິເຄຫິ ອປຘໍສນີຍໂຕ ຈ ສີຫສທິສຕ຺ຕາ ສີຫາຕິ ປຸພ຺ພາຈຣິຍສີຫາ, ເຕສໍ ປຸພ຺ພາຈຣິຍສີຫານໍ. ກີທິສາ ເຕ ປຸພ຺ພາຈຣິຍສີຫາ, ເຍສໍ ຕຍາ ນໂມ ກຣີຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຖຣວໍສປ຺ປທີປານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຖຣວໍສປ຺ປທີປານນ຺ຕິ ຖິເຣຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ເຖຣາ, ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ, ເຕສໍ ວໍໂສ ອນ຺ວໂຍຕິ ເຖຣວໍໂສ. ເອເຕນ ຠິນ຺ນລທ຺ຘິການໍ ສຕ຺ຕຣສເຠທານໍ ມຫາສງ຺ຆິກາທີນໍ ວໍສໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ເຖຣວໍສປຣິຍາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ປນ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊເຕນ ຕສ຺ສ ເຖຣວໍສສ຺ສ ທີປນໂຕ ເຖຣວໍສປ຺ປທີປາ, ປຸພ຺ພາຈຣິຍສີຫາ, ເຕສໍ ເຖຣວໍສປ຺ປທີປານໍ. ອສໍຫີຣຕ຺ຕາ ຖິຣານໍ. ວິນຍກ຺ກເມຕິ ອາຣມ຺ຠານຸຣູປວຈນເມຕໍ, ເຕ ປນ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸປິ ຖິຣາ ເອວ.

ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານມ຺ປິ ປຓາມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຘມ຺ມວິເສສສ຺ສ ອຠິຘານານິສໍສໍ, ເທສກສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປາໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມເຫສິນາ ຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປກາສິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມເຫສິນາຕິ ມຫນ຺ເຕ ສີລາທິເກ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ເຘ ເອສີ ¶ ຄເວສີຕິ ມເຫສິ. ມຫນ຺ເຕຫິ ເອສິໂຕຕິ ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນເສຂາເສຂອິສີຫິ ວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ມຫນ຺ໂຕ ອິສີຕິ ວາ ມເຫສິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ເຕນ ມເຫສິນາ. ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘສໍວຣຠູຕໍ ສິກ຺ຂາປທສີລໍ, ຕທ຺ທີປນໂຕ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ຄນ຺ຖປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ວາ. ກິມ຺ຠູຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປາໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປມຸເຂ ສາຘູຕິ ປໂມກ຺ຂໍ, ປໂມກ຺ຂເມວ ປາໂມກ຺ຂໍ, ວຊ຺ຊປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອນວຊ຺ຊານໍ ສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕານໍ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາທິ ປຕິຏ຺ຐາຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນໂຣ ສປຎ຺ໂຎ, ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓, ໑໙໒; ເປຏໂກ. ໒໒; ມິ. ປ. ໒.໑.໙) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຂມິວາຕິ ມຸຂໍ, ທ຺ວາຣໍ. ຍຖາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊເລຍ຺ຍເປຍ຺ຍວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ອາຫາໂຣ ມຸເຂນ ປວິສິຕ຺ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ຜຣຕິ, ເອວໍ ໂຍຄິໂນປິ ຈາຕຸຠູມກກຸສລໍ ສີລມຸເຂນ ປວິສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸຂມິວາຕິ ມຸຂ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ມຸຂໍ ທ຺ວາຣໍ ໂມກ຺ຂປ຺ປເວສາຍ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖານິ ¶ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກຸສລານິ ສີລານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໑.໑).

ຕຖາ –

‘‘ອວິປ຺ປຏິສາໂຣ ປາໂມຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ, ປາໂມຊ຺ຊໍ ປີຕຕ຺ຖາຍ, ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຖາຍ, ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂຕ຺ຖາຍ, ສຸຂໍ ສມາຘຕ຺ຖາຍ, ສມາຘິ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ, ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ນິພ຺ພິທຕ຺ຖາຍ, ນິພ຺ພິທາ ວິຣາຄຕ຺ຖາຍ, ວິຣາໂຄ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ, ວິມຸຕ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໖໖) ຈ.

ເອວໍ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ອຠິຘານາທິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສູຣເຕນາ’’ຕິອາທິນາ ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສູຣເຕນາຕິ ໂສຠເນ ຣໂຕຕິ ສູຣໂຕ ອຸ-ກາຣສ຺ສ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ, ເຕນ ສູຣເຕນ, ໂສຠເນ ກາຍິກວາຈສິກກມ຺ເມ ຣເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິນີເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິວາເຕນາຕິ ນີຈວຸຕ຺ຕິນາ. ສຸຈິສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິນາຕິ ສຸຈິຠູຕາ ກິເລສສລ຺ລິຂນສມຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕິ ປຏິປຕ຺ຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຈິສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິ, ເຕນ ສຸຈິສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິນາ, ປຣິສຸທ຺ຘາຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉວຸຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍາຈາຣຍຸຕ຺ເຕນາຕິ ວາຣິຕ຺ຕຈາຣິຕ຺ຕສີລສມ຺ປນ຺ເນນ. ອຖ ວາ ວິນໂຍຕິ ເຈຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາທິເຠໂທ ສໍວຣວິນໂຍ. ອາຈາໂຣຕິ ອາຈາຣໂຄຈຣນິທ຺ເທເສ ອາຄຕສມຓສາຣຸປ຺ປາຈາໂຣ ¶ . ໂສຓຕ຺ເຖເຣນາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສໂຓຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ຖິເຣຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖໂຣ. ຍາຈິໂຕຕິ ອຠິຍາຈິໂຕ. ເຖໂຣ ຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕາຍ ທຸຣວຄາຫຕໍ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ຈ ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍ ສາມຕ຺ຖິຍໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ຕຍາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ກາຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ສາສນສ຺ສ ສຸຈິຣຏ຺ຐິຕິກຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ສານິສໍສຄາຣເວນ ຍາຈນໍ ອກາສິ. ຕທສ຺ສ ຍາຈນໍ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ນິທານຠູຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາຈິໂຕ’’ຕິ ອາຫ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສູຣເຕນາ’’ຕິ ອິມິນາສ຺ສ ໂສຣຈ຺ຈໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ນິວາເຕນາ’’ຕິ ອິມິນາ ນີຈມນຕາ ນິວາຕວຸຕ຺ຕິຕາ, ຍາຍ ນິວາຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິຫຕມາໂນ, ນິຫຕທປ຺ໂປ, ປາທປຸຎ຺ຉນໂຈຬກສໂມ, ຠິນ຺ນວິສາຓູສຠສໂມ, ອຸທ຺ຘຏທາຐສປ຺ປສໂມ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ສຓ຺ໂຫ ສຂິໂລ ສຸຂສມ຺ຠາໂສ ¶ ໂຫຕິ. ‘‘ສຸຈິສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ‘‘ວິນຍາຈາຣຍຸຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວມເນກຄຸເຓຫິ ຕສ຺ສ ອຠິຕ຺ຖວນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ອຊ຺ເຌສນໍ ນ ສກ຺ກາ ປຏິພາຫິຕຸນ຺ຕິ ປຣມຄມ຺ຠີຣສ຺ສາປິ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ປວຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກິຎ຺ຈ – ຕາທິສສ຺ສ ອຊ຺ເຌສນໍ ນິສ຺ສາຍ ກຣິຍມານາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ຕສ຺ສ ອຊ຺ເຌສນາຘິປຈ຺ເຈນ, ມມຎ຺ຈ ອຸສ຺ສາຫສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນ ຈິເຣນ ປຣິໂຍສານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສວເນ ໂສຕຸຊນສ຺ສາທຣໍ ຊເນຕຸໍ ຕປ຺ປໂຍຊນກຣຓປ຺ປກາຣນິສ຺ສຍາຠິຘານາທິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຍໍ ມເຫສິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປກາສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ປາຕິໂມກ຺ເຂ. ສຎ຺ຊາຕກງ຺ຂານນ຺ຕິ ປທປທຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍວເສນ ສຎ຺ຊາຕກງ຺ຂານໍ, ສມຸປ຺ປນ຺ນສໍສຍານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກງ຺ຂາວິຕຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສໍສຍສ຺ສ ອຕິກ຺ກມນຕ຺ຖາຍ. ຕສ຺ສາຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ. ວຓ຺ຓີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ກຖີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ວຓ຺ຓນາ, ອຏ຺ຐກຖາ, ຕໍ ວຓ຺ຓນໍ. ອິມສ຺ສ ຈ ‘‘ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິໍຠູຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓວິນິຈ຺ຉຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຣິປຸຓ຺ຓວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ຂນ຺ຘກປຣິວາຣປທຠາຊນາທິວເສນ ອສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ຈ ນິທານາທິວເສນ ສຕ຺ຕຣສປ຺ປເຠທສ຺ສ ຈ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ປກາສນໂຕ ສມ຺ປຸຓ຺ຓວິນິຈ຺ຉຍໍ.

ມຫາວິຫາຣວາສີນນ຺ຕິ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍານຠູມິຠາເຄ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ວິຫາໂຣ ມຫາວິຫາໂຣ, ໂຍ ສຕ຺ຖຸໂນ ມຫາໂພຘິນາ ວິຠູສິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕິ ສີເລນາຕິ ມຫາວິຫາຣວາສິໂນ, ເຕສໍ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ¶ . ວາຈນາມຄ຺ຄນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ກຖາມຄ຺ຄນິສ຺ສິຕໍ, ອຏ຺ຐກຖານິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ສີຫຬຏ຺ຐກຖານຍໍ ອິຘ ນິສ຺ສາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມີຕິ ປວຕ຺ຕຍິສ຺ສາມິ. ນາເມນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓນາເມນ. ກງ຺ຂາວິຕຣນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓີ, ຕໍ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິໍ. ສຸຠນ຺ຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ສຸນ຺ທຣໍ, ສທ຺ທລກ຺ຂຓສຸຠໂຕ, ວິນິຈ຺ຉຍສຸຠໂຕ, ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຸຠໂຕ ຈ ສຸຠໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ກງ຺ຂາວິຕຣຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຸຣິປຸຓ຺ຓວິນິຈ຺ຉຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ¶ ສໍວຓ຺ຓນາປ຺ປກາຣໍ, ‘‘ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ວາຈນາມຄ຺ຄນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ນິສ຺ສຍວິສຸທ຺ຘິໍ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣໂທສວິວຊ຺ຊນໂຕ, ‘‘ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສຍໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ວຕ຺ຕຍິສ຺ສາມີ’’ຕິປິ ປາໂຐ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິທານວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມາທິສຫິຕໍ ສຎ຺ຎາທິກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ວຓ຺ຓນໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ຕາວ ວຈນຕ຺ຖໂຕ, ສຣູປເຠທໂຕ, ຄນ຺ຖເຠທໂຕ, ອຸທ຺ເທສວິຠາຄໂຕ, ອຸທ຺ເທສປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຈ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕທຸທ຺ເທສກ຺ກເມນາຍໍ ວຓ຺ຓນາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ.

ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຄາຖາປເທ. ປອຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ປກາຣໂຕ ອຕິວິຍ ສີເລສຸ ມຸຂຠູຕໍ. ອຕິປໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ຕເມວ ປທໍ ອຸປສຄ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ວທຕິ. ອຖ ວາ ປ ອຕິ ໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ, ຕສ຺ສ ອຸປສຄ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ອຕິປໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ປເຠທໂຕ ປທວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ວາ ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ວທຕິ ‘‘ອຕິເສຏ຺ຐໍ ອຕິອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສີລປາຕິໂມກ຺ຂໍ ສພ຺ພຄຸຓານໍ ມູລຠາວໂຕ ເສຏ຺ຐໍ, ຄນ຺ຖປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປນ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຕີຕິ ເອວໍ. ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສພ຺ພມຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ, ສພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕; ໓.໙໐) ວິຍ. ອິມິນາຕິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ອນນ຺ຕຣນິທສ຺ສິຕສ຺ສ, ປຏິຄ຺ຄາຫເກຫິ ຈ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທິວີຖິຍາ ¶ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖສ຺ສ ວຈນໂຕ. ອຖ ວາ ອິມິນາຕິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວກຣຓວຈນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖສ຺ສ ອຠິມຸຂີກຣຓໂຕ. ວຈນຕ຺ເຖນາຕິ ‘‘ອຕິເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທຕ຺ເຖນ. ເອກວິຘມ຺ປີຕິ ເອກໂກຏ຺ຐາສມ຺ປິ. ສີລຄນ຺ຖເຠທໂຕ ທຸວິຘໍ ໂຫຕີຕິ ປຸນ ສີລຄນ຺ຖສງ຺ຂາເຕນ ປເຠເທນ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ, ສີລປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ຄນ຺ຖປາຕິໂມກ຺ຂຎ຺ຈາຕິ ທຸວິຘໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ¶ ຕທຸຠຍສ຺ສາປິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປາຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ປາຕິ, ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕິ ອາປາຍິກາທີຫິ ທຸກ຺ເຂຫີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ສໍວຣຓໍ ສໍວໂຣ, ກາຍວາຈາຫິ ອວີຕິກ຺ກໂມ, ປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ສໍວໂຣ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ສໍວຸໂຕ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ. ວິຫຣຕີຕິ ວຕ຺ຕຕິ.

ອາທິເມຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ສິກ຺ຂາປທສີລໍ ປຸພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ອາທິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ຕ຺ວໍ, ອຸຕ຺ຕິຍ, ອາທິເມວ ວິໂສເຘຫິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ໂກ ຈາທິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ? ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ, ທິຏ຺ຐິ ຈ ອຸຊຸກາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໘໒).

ຍຖາ ຫິ ນຄຣວຑ຺ຒກີ ນຄຣໍ ມາເປຕຸກາໂມ ປຐມໍ ນຄຣຏ຺ຐານໍ ໂສເຘຕິ, ຕໂຕ ອປຣຠາເຄ ວີຖິຈຕຸກ຺ກສິງ຺ຆາຏກາທິປຣິຈ຺ເຉເທນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ນຄຣໍ ມາເປຕິ, ຍຖາ ວາ ປນ ຣຊໂກ ປຐມໍ ຕີຫິ ຂາເຣຫິ ວຕ຺ຖໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຣິສຸທ຺ເຘ ວຕ຺ເຖ ຍທິຈ຺ຉກໍ ຣງ຺ຄຊາຕໍ ອຸປເນຕິ, ຍຖາ ວາ ປນ ເຉໂກ ຈິຕ຺ຕກາໂຣ ຣູປໍ ລິຂິຕຸກາໂມ ອາທິໂຕວ ຠິຕ຺ຕິປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕໂຕ ອປຣຠາເຄ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ເອວເມວ ໂຍຄາວຈໂຣ ອາທິໂຕວ ສີລໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ສມຖວິປສ຺ສນາທໂຍ ຘມ຺ເມ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ຕສ຺ມາ ສີລໍ ‘‘ອາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຸຂເມຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈ ສໍວໂຣ’’ຕິອາທິປາຬິໍ (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໕) ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສີລນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕວເສນ ທຸວິຘໍ ວິນຍປິຏກປຣິຍາປນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທສີລໍ, ຘມ຺ມໂຕ ປນ ສີລໍ ນາມ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ວາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ, ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ວາ ປູເຣນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາທໂຍ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ‘‘ກິໍ ສີລນ຺ຕິ ເຈຕນາ ສີລໍ ເຈຕສິກໍ ສີລໍ ສໍວໂຣ ສີລໍ ອວີຕິກ຺ກໂມ ສີລ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໓໙) ‘‘ອຸຠຍານິ ໂຂ ປນສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂານີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ຂວເສນ ອຸຠຍານິ ປາຕິໂມກ຺ຂານິ, ທ຺ເວ ມາຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທກສ຺ສ ¶ . ວິຕ຺ຖາເຣນາຕິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ເຄນ ສທ຺ຘິໍ. ສ຺ວາຄຕານີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອາຄຕານິ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິປາຬິໍ (ມຫາວ. ໑໓໔) ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ສີລຄນ຺ຖປາຕິໂມກ຺ເຂສຸ. ໂຍຕິ ¶ ອນິຍມນິທ຺ເທໂສ, ໂຍ ໂກຈິ ປຸຄ຺ຄໂລ. ນນ຺ຕິ ວິນຍປຣິຍາປນ຺ນສີລໍ. ຣກ຺ຂຕີຕິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອວິໂກເປນ຺ໂຕ ປາເລຕິ. ຕໍ ‘‘ປາຕີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສີເລ ຐິຕໍ. ໂມເຈຕີຕິ ສຫກາຣິກາຣຓຠາວໂຕ ໂມກ຺ເຂຕິ. ອປາເຍ ຊາຕໍ ອາປາຍິກໍ, ທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ອາທິ ເຍສໍ ຕານິ ອາປາຍິກາທີນິ. ອາທິສທ຺ເທນ ຕທຎ຺ຎໍ ສພ຺ພໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຕ຺ຕານຸວາທາທີຫີຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸວາໂທ ອຕ຺ຕານຸວາໂທ, ໂສ ອາທິ ເຍສໍ ຕານິ ອຕ຺ຕານຸວາທາທີນິ, ເຕຫິ ອຕ຺ຕານຸວາທາທີຫິ. ອາທິສທ຺ເທນ ປຣານຸວາທທຓ຺ຑທຸຄ຺ຄຕິຠຍານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ໂຊຕກຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສ ສີລປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ທີປນຕ຺ຕາ. ອາທິມ຺ຫິ ປນ ວຸຕ຺ໂຕ ວຈນຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ອຕິເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ໂຕ ວຈນຕ຺ໂຖ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສາຘາຣໂຓ ໂຫຕິ ສີລປາຕິໂມກ຺ຂໍ ສພ຺ພຄຸຓານໍ ມູລຠາວໂຕ ເສຏ຺ຐໍ, ຄນ຺ຖປາຕິໂມກ຺ຂໍ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ສີລປາຕິໂມກ຺ຂຄນ຺ຖປາຕິໂມກ຺ເຂສຸ. ‘‘ອຍໍ ວຓ຺ຓນາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານວຓ຺ຓນມາຫ. ຄນ຺ຖປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ຕາວ ຍຸຊ຺ຊຕຸ, ກຖໍ ສີລປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄນ຺ເຖ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຫີຕິ ກາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕສ຺ສາຕິ ຄນ຺ຖສ຺ສ. ອຕ຺ໂຖຕິ ສີລໍ. ວຓ຺ຓິໂຕວ ໂຫຕີຕິ ຄນ຺ຖວຓ຺ຓນາມຸເຂນ ອຕ຺ຖສ຺ເສວ ວຓ຺ຓນໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ຄນ຺ເຖ ວຓ຺ຓິເຕ ຕທວິນາຠາວໂຕ ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ວຓ຺ຓິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສີລປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສປິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ.

ເອວໍ ສຣູປເຠທໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ອິທານິ ຄນ຺ຖເຠທໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕຸໍ ‘‘ຕໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ຂຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ເຂສຸ ທ຺ວີສຸ. ອຸທ຺ເທສາ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ ເຍຫິ ວກ຺ຂມານວຈນປ຺ປພນ຺ເຘຫິ, ເຕ ອຸທ຺ເທສປຣິຈ຺ເຉທາ, ເຕຫິ. ວວຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ອສງ຺ກຣໂຕ ຐິຕໍ.

ເອວໍ ຄນ຺ຖເຠທໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ອິທານິ ອຸທ຺ເທສວິຠາຄໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຸທ຺ທິສີຍຕິ ສຣູເປນ ກຖີຍຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນາຕິ ວາ ອຸທ຺ເທໂສ, ນິທານສ຺ສ ອຸທ຺ເທໂສຕິ ນິທານຸທ຺ເທໂສ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ວິຕ຺ຖາໂຣວ ອຸທ຺ເທໂສ ວິຕ຺ຖາຣຸທ຺ເທໂສ.

ອິທານິ ນິທານຸທ຺ເທສາທີນໍ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ນິທານຸທ຺ເທໂສ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອຸທ຺ເທເສສຸ. ນິທານຸທ຺ເທໂສ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐ ¶ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ນິທານຸທ຺ເທສປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ…ເປ… ອາວິກຕາ ຫິສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ¶ ອິຘາຄຕນິທານປາຬິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸທ຺ເທສກາເລ ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສາປິ ‘‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ນິທານ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ປາຐສ຺ສ ໂຍຊນໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິອາທິນາ ອນຸສາວນາທິກເມວ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ, ຕໍ ປນ ອປຣິປຸຓ຺ຓນິທານປາຬິທສ຺ສນປຸພ຺ພກນິທານຸທ຺ເທສປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຂຸທ຺ທກເປຍ຺ຍາລວເສນ ວາ ປາກຏຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ອໂຍຊນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຸທ຺ເທສກາເລ ປນ ໂຍເຊຕ຺ວາວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ຕໍ ປເນຕໍ ປາຣາຊິກາທີນໍ ອວສາເນ ທິສ຺ສຕິ, ນ ນິທານາວສາເນ. ກິຎ຺ຈາປິ ນ ທິສ຺ສຕິ, ອຖ ໂຂ ອຸທ຺ເທສກາເລ ‘ອາວິກຕາ ຫິສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ນິທານໍ, ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉາມີ’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວາ’’ຕິອາທິ. ອວເສເສ ສຸເຕນ ສາວິເຕຕິ ອວສິຏ຺ຐໍ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທສາທິຈຕຸກ຺ກໍ ‘‘ສຸຕາ ໂຂ ປນາຍສ຺ມນ຺ເຕຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ…ເປ… ອວິວທມາເນຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສຸຕວເສນ ສາວິເຕ.

ເອເຕເນວ ນເຍນ ເສສາ ຕໂຍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສປຣິຈ຺ເຉທາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຣາຊິກຸທ຺ເທສາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ປາຣາຊິກຸທ຺ເທສາທີນໍ ປຣິຈ຺ເຉທາ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນິທານສ຺ສ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາຣາຊິກາທີນິ ໂອສາເປຕ຺ວາຕິ ນິທານໍ, ປາຣາຊິກຎ຺ຈ, ຕທຸຠຍໍ ສງ຺ຆາທິເສສຎ຺ຈ, ຕໍຕິກໍ ອນິຍຕຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ປາຣາຊິກາທີນິ ປຣິໂຍສາເປຕ຺ວາ. ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ ‘‘ອວເສເສ ສຸເຕນ ສາວິເຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທໂສ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອວເສສໍ ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຈນໂຕຕິ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ –

‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາ ນິທານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ປຐໂມ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ນິທານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໑໕໐) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມິໍ ວິປ຺ປກເຕຕິ ຍສ຺ມິໍ ອຸທ຺ເທເສ ອປຣິໂຍສິເຕ. ອນ຺ຕຣາໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທສສຸ ອນ຺ຕຣາເຍສຸ ໂຍ ໂກຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ¶ . ທສ ອນ຺ຕຣາຍາ ນາມ – ຣາຊນ຺ຕຣາໂຍ, ໂຈຣນ຺ຕຣາໂຍ, ອຄ຺ຍນ຺ຕຣາໂຍ, ອຸທກນ຺ຕຣາໂຍ, ມນຸສ຺ສນ຺ຕຣາໂຍ, ອມນຸສ຺ສນ຺ຕຣາໂຍ, ວາຬນ຺ຕຣາໂຍ, ສຣີສປນ຺ຕຣາໂຍ, ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາໂຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ຠິກ຺ຂູສຸ ‘‘ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໕໐) ນິສິນ຺ເນສຸ ຣາຊາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ຣາຊນ຺ຕຣາໂຍ. ໂຈຣາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍໍ ໂຈຣນ຺ຕຣາໂຍ. ທວທາໂຫ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອາວາເສ ວາ ອຄ຺ຄິ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ອຍໍ ¶ ອຄ຺ຍນ຺ຕຣາໂຍ. ເມໂຆ ວາ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ໂອໂຆ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອຸທກນ຺ຕຣາໂຍ. ພຫູ ມນຸສ຺ສາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍໍ ມນຸສ຺ສນ຺ຕຣາໂຍ. ຠິກ຺ຂຸໍ ຍກ຺ໂຂ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍໍ ອມນຸສ຺ສນ຺ຕຣາໂຍ. ພ຺ຍຄ຺ຆາທໂຍ ຈຓ຺ຑມິຄາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍໍ ວາຬນ຺ຕຣາໂຍ. ຠິກ຺ຂຸໍ ສປ຺ປາທໂຍ ຑໍສນ຺ຕິ, ອຍໍ ສຣີສປນ຺ຕຣາໂຍ. ຠິກ຺ຂຸ ຄິລາໂນ ວາ ໂຫຕິ, ກາລໍ ວາ ກໂຣຕິ, ເວຣິໂນ ວາ ຕໍ ມາເຣຕຸກາມາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອຍໍ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ. ມນຸສ຺ສາ ເອກໍ ວາ ພຫູ ວາ ຠິກ຺ຂູ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາເວຕຸກາມາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາໂຍ. ອິຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ຕຣາໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທສສຸ ອນ຺ຕຣາເຍສຸ ໂຍ ໂກຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ເຕນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ວິປ຺ປກຕຸທ຺ເທເສນ ສທ຺ຘິໍ. ອວເສສໍ ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐອຸທ຺ເທສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອວເສສວຈນສ຺ສ. ຍຖາຫ ‘‘ນິທານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໕໐). ເຕນາຫ ‘‘ນິທານຸທ຺ເທເສ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ອຸໂປສຖສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍວ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນິຍຕຸທ຺ເທໂສ ປຣິຫາຍຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອນິຍຕສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ຕທຠາໂວ ຈ ‘‘ອິທເມວ ລກ຺ຂຓໍ ຕຕ຺ຖາປິ ອນຸຄຕ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສນ຺ຕິ ອວເສສຸທ຺ເທສປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນໍ. ເອເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕາວາຕິ ປຐມໍ. ອິທນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘິຍໍ ວິປຣິວຕ຺ຕມານໍ ສາມຎ຺ເຎນ ທສ຺ເສຕິ, ອິທໍ ອກ຺ຂຣປທນິຍມິຕຄນ຺ຖິຕໍ ວຈນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຖີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ຕນ຺ຕິ ອາຫ, ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມຕິອາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຓາຕຸ ເມຕິອາທີນນ຺ຕິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ’’ຕິອາທີນໍ ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ເຂ ອາຄຕານໍ ສຸຕ຺ຕປທານໍ. ອຕ຺ຖນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ¶ ອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ຖສ຺ສ ເຈວ ອຘິປ຺ປາຍຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ນິຈ຺ຉຍນໍ, ວວຕ຺ຖາປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມາຍ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ເຕສໍ ອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ເຈວ ອຘິປ຺ປາຍຕ຺ໂຖ ຈ ອເນກຘາ ວວຕ຺ຖາປີຍຕິ. ອຖ ວາ ນິຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ນິຈ຺ຉໂຍ. ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຂີລມທ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ວິມຕິຈ຺ເຉທກຖາ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ອຕ຺ຖນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໍ ອຕ຺ຖນິຈ຺ຉຍໍ, ມຍາ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສີລສມ຺ປນ຺ນາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ປນ຺ນໍ ປຕ຺ຕໍ ປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ສມ຺ປນ຺ນໍ, ສີລໍ ສມ຺ປນ຺ນເມເຕສນ຺ຕິ ສີລສມ຺ປນ຺ນາ, ປຣິປຸຓ຺ຓສີລາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສມ຺ມເທວ ປນ຺ນາ ຄຕາ ອຸປາຄຕາຕິ ສມ຺ປນ຺ນາ, ສີເລນ ສມ຺ປນ຺ນາ ສີລສມ຺ປນ຺ນາ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຕິສ຺ໂສປິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສິກ຺ຂາ, ຕໍ ກາເມນ຺ຕີຕິ ສິກ຺ຂາກາມາ. ສຸຓນ຺ຕຸ ເມຕິ ເຕ ສພ຺ເພປິ ຠິກ຺ຂໂວ ມມ ສນ຺ຕິກາ ນິສາເມນ຺ຕຸ. ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສວເນ ນິໂຍເຊຕິ. ສກ຺ກຈ຺ຈສວນປຏິພທ຺ຘາ ຫິ ສພ຺ພາປິ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສີລສມ຺ປນ຺ນານໍ ສິກ຺ຂາກາມານໍເຍວ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄຫຓໍ ຕທຎ຺ເຎສໍ ¶ ອິມິສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອຠາຊນຠາວໂຕ. ນ ຫິ ເຕ ວິນຍໍ ໂສຕພ຺ພໍ, ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຎ຺ຈ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຄາຖາປເທ, ເອເຕສໍ ວາ ຄາຖາຍ ສງ຺ຄຫິຕານໍ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ’’ຕິອາທີນໍ ປທານມນ຺ຕເຣ. ສວເນ ອາຓຕ຺ຕິວຈນໍ ສວນາຓຕ຺ຕິວຈນໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ສວນາຓຕ຺ຕິວຈນໍ, ຕຖາປິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ອາຓຕ຺ຕິ, ນ ອຸທ຺ເທສກສ຺ສາຕິ ນວກຕເຣນາປິ ອິທໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ສງ຺ຆຄາຣເວນ, ສງ຺ຆພຫຸມາເນນ ຈ ສຫິຕຕ຺ຕາ ສຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສວຈນໍ. ສງ຺ໂຆ ຫິ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາທິຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມໍ ຄາຣວປ຺ປຕິສ຺ສວຏ຺ຐານໍ. ອິທຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ເກນ ກຕ຺ຖ ກທາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພເມວ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊານນ຺ເຕນາຕິ –

‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ, ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ, ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ ‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ’’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໓-໑໓໔) –

ເອວມາທິນາ ¶ ອນຸຊານນ຺ເຕນ. ຣາຊຄເຫຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ຕຎ຺ຫິ ມນ຺ຘາຕຸມຫາໂຄວິນ຺ທາທີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຣາຊຄຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປເນຕໍ ພຸທ຺ຘກາເລ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລ ຈ ນຄຣໍ ໂຫຕິ, ເສສກາເລ ສຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ ຍກ຺ຂປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕສໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ, ຕສ຺ມາ. ກິໍ ເຕ ອຸໂຠປິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ເຍເນວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ວາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເຖຣາຘິກນ຺ຕິ ເຖຣາຘີນໍ, ເຖຣາຍຕ຺ຕໍ ຠວິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຖຣາເຘຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕິສ຺ສໍ ປຣິສາຍໍ. ພ຺ຍຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ປຄຸຓມາຕິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິພໂລຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ອຠີໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ທຫຣສ຺ສາປິ ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ອຖ ໂຂ ເອຕ຺ຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ສເຈ ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຈ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ຕໂຍ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ປນ ອກ຺ຂຓ຺ຑາ ສຸວິສທາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຖຣາຍຕ຺ໂຕວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ສເຈ ປນ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ວິສທໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາຍຕ຺ໂຕຕິ.

ອິທານິ ‘‘ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕສງ຺ຆໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ໂຆຕິ ອິມິນາ ປນ ປເທນາ’’ຕິອາທິມາຫ ກິຎ຺ຈາປີຕິ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ຍທິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທກ຺ຂນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕາຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ທກ຺ຂິຓາ, ປຣໂລກໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ¶ ທາຕພ຺ພໍ ທານໍ, ຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫຕິ, ທກ຺ຂິຓາຍ ວາ ຫິໂຕ, ຍສ຺ມາ ນໍ ມຫປ຺ຜລກາຣິຕາຍ ວິໂສເຘຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ, ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນ ສໍຫໂຕຕິ ສງ຺ໂຆ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ຈ ໂສ ສງ຺ໂຆ ຈາຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍສງ຺ໂຆ. ສມ຺ມຸຕິຍາ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສິທ຺ໂຘ ສງ຺ໂຆ ສມ຺ມຸຕິສງ຺ໂຆ. ອວິເສເສນາຕິ ‘‘ອຣິຍາ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນາ’’ຕິ ວາ ອວິເສເສຕ຺ວາ ສາມຎ຺ເຎນ. ໂສຕິ ສມ຺ມຸຕິສງ຺ໂຆ. ອິຘາຕິ ອິມິສ຺ສໍ ອຸໂປສຖຎຕ຺ຕິຍໍ. ອຘິປ຺ເປໂຕ ອຸໂປສຖຎຕ຺ຕິຍາ ອວິເສສຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ໂສປິ ປຎ຺ຈວິໂຘ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂສ ປເນສາ’’ຕິອາທິ. ກມ຺ມວເສນາຕິ ວິນຍກມ຺ມວເສນ. ປຎ຺ຈ ວິຘາ ປກາຣາ ອສ຺ສ ສມ຺ມຸຕິສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ. ຕຖາ ຫິ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕປ຺ປກາຣສທ຺ເທ ສມານຕ຺ເຖ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ຈຕຸນ຺ນໍ ¶ ວຄ຺ໂຄ ສມູໂຫຕິ ຈຕຸວຄ຺ໂຄ, ຈຕຸປຣິມາຓຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ວຄ຺ໂຄ ຈຕຸວຄ຺ໂຄ. ເອວໍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄາທິ.

ອິທານິ ເຍສໍ ກມ຺ມານໍ ວເສນາຍໍ ປຎ຺ຈວິໂຘ ໂຫຕິ, ຕໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ປຎ຺ຈວິເຘ ສງ຺ເຆ. ມຊ຺ຌິເມສຸ ຊນປເທສຸ ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມສ຺ສ ທສວຄ຺ຄກຣຓີຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ…ເປ… ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈາ’’ຕິ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກິມຕ຺ຖໍ ອຕິເຣກວີສຕິວຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອຕິເຣກຕເຣນາຕິ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິກຣຓີຍໍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄາທິນາ ອຕິເຣກຕເຣນ, ທສວຄ຺ຄກຣຓີຍຎ຺ຈ ເອກາທສວຄ຺ຄາທິນາ ອຕິເຣກຕເຣນ. ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ. ອິທເມວ ຈາເນນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ‘‘ກມ຺ມວເສນ ປຎ຺ຈວິໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມສ຺ສານິຍເມ ກຖເມຕໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອີທິສີ ໂຈທນາ ອນວກາສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖຕິ ອຸໂປສເຖ.

ອຸໂປສຖສທ຺ໂທ ປນາຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສສີລອຸປວາສປຎ຺ຎຕ຺ຕິທິວເສສຸ ວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ອາຍາມາວຸໂສ ກປ຺ປິນ, ອຸໂປສຖໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໕໐; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໘໕) ຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ອາຄໂຕ, ‘‘ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຂ, ວິສາເຂ, ອຸໂປສໂຖ ອຸປວຸຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໔໓) ສີເລ, ‘‘ສຸທ຺ຘສ຺ສ ເວ ສທາ ຜຄ຺ຄຸ, ສຸທ຺ຘສ຺ສຸໂປສໂຖ ສທາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໗໙) ອຸປວາເສ, ‘‘ອຸໂປສໂຖ ນາມ ນາຄຣາຊາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໖) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທຫຸໂປສເຖ ສຠິກ຺ຂຸກາ ອາວາສາ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໑໘໑) ທິວເສ, ອິຘາປິ ທິວເສເຍວ ວຕ຺ຕມາໂນ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ຊ ອຸໂປສຖທິວໂສ’’ຕິອາທິ. ອຸປວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສໂຖ. ອຸປວສນ຺ຕີຕິ ສີເລນ ວາ ສພ຺ພໂສ ອາຫາຣສ຺ສ ອຠຸຎ຺ຊນສງ຺ຂາເຕນ ອນສເນນ ວາ ຂີຣປານມຘຸປານາທິມຕ຺ເຕນ ວາ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ເພສມ຺ປິ ¶ ວາກ຺ຍານໍ ເອວ-ກາຣຕ຺ຖສຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອຸໂປສໂຖ ເອວາ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອເຕນ ອນຸໂປສຖທິວສໍ ປຏິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ. ອິມິນາ ອວຘາຣເຓນ ນິຣາກຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ອຖ ວາ ສທ຺ທນ຺ຕຣຕ຺ຖາໂປຫນວເສນ ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖໍ ວທຕີຕິ ‘‘ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອນຸໂປສໂຖ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອເຕນ ອນຸໂປສຖທິວສໍ ປຏິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອສ ນໂຍ ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎໍ ອຸໂປສຖທິວສໍ ¶ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ເອເຕນາຕິ ‘‘ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ ເອເຕນ ສທ຺ເທນ. ປຎ຺ຈທສນ຺ນໍ ຕິຖີນໍ ປູຣຓວເສນ ປນ຺ນຣໂສ. ປນ຺ນຣໂສຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎໍ ອຸໂປສຖທິວສໍ ປຏິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິວສວເສນ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈຕຸທ຺ທສິຍໍ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຈາຕຸທ຺ທສິໂກ. ເອວໍ ປນ຺ນຣສິໂກ. ສາມຄ຺ຄິອຸໂປສໂຖ ນາມ ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິກຕທິວເສ ກາຕພ຺ພອຸໂປສໂຖ. ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ຫວສ຺ສານານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫມນ຺ຕອຸຕຸ ນາມ ອປຣກຕ຺ຕິກສ຺ສ ກາຬປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຜຄ຺ຄຸນປຸຓ຺ຓມປຣິໂຍສານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ, ຄິມ຺ຫອຸຕຸ ນາມ ຜຄ຺ຄຸນສ຺ສ ກາລປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາສາຬ຺ຫປຸຓ຺ຓມປຣິໂຍສານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ, ວສ຺ສານອຸຕຸ ນາມ ອາສາຬ຺ຫສ຺ສ ກາຬປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປຣກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມປຣິໂຍສານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ. ຕຕິຍສຕ຺ຕມປກ຺ເຂສຸ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ກຕ຺ວາ ຉ ຈາຕຸທ຺ທສິກາຕິ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ອຸຕຸໂນ ຕຕິເຍ ຈ ສຕ຺ຕເມ ຈ ປກ຺ເຂ ທ຺ເວ ຈາຕຸທ຺ທສິກາ, ເອວມິຕເຣສໍ ອຸຕູນນ຺ຕິ ຉ ຈາຕຸທ຺ທສິກາ. ເສສາ ປນ຺ນຣສິກາຕິ ເສສາ ອຏ຺ຐາຣສ ປນ຺ນຣສິກາ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ກຕ຺ຕິກສ຺ສ ຈ ກາຬມ຺ຫາ, ຍາວ ຜຄ຺ຄຸນປຸຓ຺ຓມາ;

‘ເຫມນ຺ຕກາໂລ’ຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ອຏ຺ຐ ໂຫນ຺ຕິ ອຸໂປສຖາ.

‘‘ຜຄ຺ຄຸນສ຺ສ ຈ ກາຬມ຺ຫາ, ຍາວ ອາສາຬ຺ຫປຸຓ຺ຓມາ;

‘ຄິມ຺ຫກາໂລ’ຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ອຏ຺ຐ ໂຫນ຺ຕິ ອຸໂປສຖາ.

‘‘ອາສາຬ຺ຫສ຺ສ ຈ ກາຬມ຺ຫາ, ຍາວ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ;

‘ວສ຺ສກາໂລ’ຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ອຏ຺ຐ ໂຫນ຺ຕິ ອຸໂປສຖາ.

‘‘ອຸຕູນໍ ປນ ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ, ປກ຺ເຂ ຕຕິຍສຕ຺ຕເມ;

‘ຈາຕຸທ຺ທໂສ’ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ ນຍຎ຺ຎຸໂນ’’ຕິ.

ປກຕິຍາ ນພຫຸຕຣາວາສິກາທິປຈ຺ຈເຍນ ກາຕພ຺ພໍ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕໍ. ພຫຸຕຣາວາສິກາທິປຈ຺ຈເຍ ປນ ສຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈາຕຸທ຺ທເສປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສກິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສກິນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ວາເຣ ¶ . ອາວາສິການໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາວາສິເກຫິ ‘‘ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ຈາຕຸທ຺ທໂສ’’ຕິ ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ ກຣິຍມາເນ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ນ ປຏິກ຺ໂກສິຕພ຺ພໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ອາວາສິເກຫິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໗໘) ວຈນໍ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຕຫິ ¶ ຠິກ຺ຂູຫິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ອຸໂປສເຖ ຈາຕຸທ຺ທສິເກ ກາຕຸໍ, ກຖໍ ມຍໍ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຐມຕຣໍ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໐) ວຈນຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອເກກສ຺ສ ອຸຕຸໂນ ຕຕິຍສຕ຺ຕມປກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທເສ ວາ ອວເສສສ຺ສ ປນ຺ນຣເສ ວາ ສກິໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນປິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸເກຫີ’’ຕິອາທີນິ ສຸຕ຺ຕານິ ທສ຺ສິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາຣູປປຈ຺ຈເຍ ສຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຈາຕຸທ຺ທສິເກ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ອນຸຣູເປ ‘‘ອາວາສິກາ ພຫຸຕຣາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວມາທິເກ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຈາຕຸທ຺ທເສຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ຕຕິຍສຕ຺ຕມປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈາຕຸທ຺ທເສ.

ນ ເກວລໍ ອຸໂປສຖທິວສາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ມາ ອິຕິ ຈນ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕສ຺ສ ຄຕິຍາ ທິວສສ຺ສ ມິນິຕພ຺ພໂຕ, ໂສ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພກລາປາຣິປູຣິຍາ ປຸຓ຺ໂຓຕິ ປຸຓ຺ຓມາ, ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກາຍ ປຸຓ຺ຓມາ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ, ອສ຺ສຍຸຊປຸຓ຺ຓມາ. ສາ ຫິ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສໍເຍວາຕິ ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານໍເຍວ. ຠຓ຺ຑນກາຣເກຫີຕິ ກລຫກາຣເກຫິ. ປຈ຺ຈຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ອຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕິ. ຠຓ຺ຑນກາຣເກຫິ ອນຸວາທວເສນ ອສ຺ສຍຸຊປຸຓ຺ຓມາທິໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕາ ປວາຣຓໍ ກາຬປກ຺ຂໍ, ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍ ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາວາສິກາ, ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິທານິ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາມ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາມ, ອາຄເມ ກາເຬ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໐) ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາວາສິກາ, ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອິທານິ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາມ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາມ, ອາຄເມ ຊຸຓ຺ເຫ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ຎຕ຺ຕິຍາ ປວາຣຓໍ ອຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖາຕິ ອນນ຺ຕຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຈຕຸທ຺ທສນ຺ນໍ ປູຣໂຓ ຈາຕຸທ຺ທໂສ, ທິວໂສ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາຄເມ ຊຸຓ຺ເຫ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ຎຕ຺ຕິໍ ຐປຍິໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ອາຄເມ ຊຸຓ຺ເຫ ໂກມຸທິຍາ ຈາຕຸມາສິນິຍາ ອວສ຺ສໍ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວາເຣຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ຠຓ຺ຑນກາຣກາ ກລຫກາຣກາ ວິວາທກາຣກາ ຠສ຺ສກາຣກາ ສງ຺ເຆ ອຘິກຣຓກາຣກາ ຕມ຺ປິ ຊຸຓ຺ຫໍ ອນຸວເສຍ຺ຍຸໍ, ເຕຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູຫິ ສພ຺ເພເຫວ ¶ ອາຄເມ ¶ ຊຸຓ຺ເຫ ໂກມຸທິຍາ ຈາຕຸມາສິນິຍາ ອກາມາ ປວາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໐).

ເຕເນວາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ເອວາ’’ຕິ. ຍທິ ຫິ ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວາເຣຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໓໓). ວິສຸທ຺ຘິປວາຣຓາໂຍຄໂຕ ປວາຣຓາທິວສາ. ປິສທ຺ເທນ ນ ເກວລໍ ປວາຣຓາທິວສາເຍວ, ອຖ ໂຂ ອຸໂປສຖທິວສາປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ໂຍ ໂສ ສາມຄ຺ຄິອຸໂປສຖທິວໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຎ຺ຈ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ສາມຄ຺ຄິປວາຣຓາທິວສຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍທາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂອສາຣິເຕ ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ໂອສາຣິເຕ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສີມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ກມ຺ມປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ປເວສິເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ. ຕທາ ຐເປຕ຺ວາ…ເປ… ອຸໂປສຖທິວໂສ ນາມ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕາວເທວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕາວເທວາຕິ ຕໍ ທິວສເມວ. ວຈນໂຕຕິ ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໔໗໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍຕ຺ຖ ປນ ປຕ຺ຕຈີວຣາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ກາຣເຓນ ວິວທນ຺ຕາ ອຸໂປສຖໍ ວາ ປວາຣຓໍ ວາ ຐເປນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ອຘິກຣເຓ ວິນິຈ຺ຉິເຕ ‘‘ສມຄ຺ຄາ ຊາຕມ຺ຫາ’’ຕິ ອນ຺ຕຣາ ສາມຄ຺ຄິອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ກໂຣນ຺ເຕຫິ ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສໂຖ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ກຕ຺ຕິກມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕ຺ຕິກມາໂສ ນາມ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ກາຬປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອປຣກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ, ຕາວ ເອກູນຕິໍສຣຕ຺ຕິທິໂວ, ຕສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕເຣ, ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ ວາ ປນ ປຸເຣ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຍເມວ ໂຍ ໂກຈິ ທິວໂສເຍວ. ອິຘາປິ ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘເກ ສາມຄ຺ຄິຍາ ສທິສາວ ສາມຄ຺ຄີ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍ ປນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກ ປວາຣຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ສມຄ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕຫິ ປວາຣຓາຍເມວ ປວາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ, ຕາວເທວ ນ ກາຕພ຺ພາ. ກໂຣນ຺ເຕຫິ ອປ຺ປວາຣຓາຍ ປວາຣຓາ ກຕາ ໂຫຕິ. ນ ກາຕພ຺ໂພເຍວາຕິ ນິຍເມນ ຍທິ ກໂຣຕິ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຸໂປສຖກຣເຓ ທຸກ຺ກຏໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໓).

‘‘ປຕ຺ຕກາລເມວ ¶ ປຕ຺ຕກລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສກຕ຺ເຖ ຠາວປ຺ປຈ຺ຈໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນາສຕີຕິ ອນ຺ວຍໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣຕິ.

ອນຸຣູປາຕິ ອຣຫາ ອນຸຈ຺ຉວິກາ, ສາມິໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພນ຺ຕິເມນາຕິ ສພ຺ພເຫຏ຺ຐິເມນ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ນ ເຕຫິ ວິນາ ຕໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ນ ເຕສໍ ຉນ຺ໂທ ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ວາ ເອຕິ. ອວເສສາ ¶ ປນ ສເຈປິ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ສເຈ ສມານສໍວາສກາ, ສພ຺ເພ ຉນ຺ທາຣຫາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ທຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ກມ຺ມໍ ນ ກຸປ຺ປຕິ. ປກຕຕ຺ຕາຕິ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ປາຣາຊິກໍ ອນຊ຺ຌາປນ຺ນາ ຈ. ຫຕ຺ຖປາໂສ ນາມ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖປ຺ປມາໂຓ.

ສີມາ ຈ ນາເມສາ ກຕມາ, ຍຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິຕາ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ສີມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຠາຄວນ຺ຕານໍ ສຠາວວິຠາວນໍ ວິຠາຄທສ຺ສນມຸເຂເນວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສີມາ ຈ ນາເມສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ເຕນາຕິ ມິສ຺ສີກໂຣນ຺ເຕນ. ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ເຕນາຕິ ມທ຺ທນ຺ເຕນ, ອນ຺ໂຕ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມາ ວິປຕ຺ຕິສີມາໂຍ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກສ຺ມາ ວິປຕ຺ຕິສີມາໂຍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກາທສຫີ’’ຕິອາທິ. ອາກາເຣຫີຕິ ກາຣເຓຫິ. ວຈນໂຕຕິ ກມ຺ມວຄ຺ເຄ (ປຣິ. ໔໘໒ ອາທໂຍ) ກຖິຕຕ຺ຕາ. ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ນາເມຕໍ ວີສຕິວຄ຺ຄກຣຓີຍປຣມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ ນິສີທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ສໍ ສີມາຍໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ກມ຺ມາຣເຫນ ສທ຺ຘິໍ ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ ປຣິມຓ຺ຑລາກາເຣນ ນິສີທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອຍໍ ອຕິຂຸທ຺ທກາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຣູປາ ຈ ສີມາ ສມ຺ມຕາປິ ອສມ຺ມຕາ, ຄາມເຂຕ຺ຕສທິສາວ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສສີມາສຸປິ.

ສມ຺ມຕາຕິ ພທ຺ຘາ, ວາຈິຕກມ຺ມວາຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມວາຈາຍ ວາຈນເມວ ຫິ ພນ຺ຘນໍ ນາມ. ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນິມິຕ຺ຕຸປໂຄ, ຕໍ ອນິມິຕ຺ຕຸປຄໍ, ອນິມິຕ຺ຕາຣຫນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຈສາຣຣຸກ຺ໂຂ ນາມ ຕາລນາຬິເກຣາທິກາ. ປໍສຸປຸຎ຺ຊວາລຸກາປຸຎ຺ຊານນ຺ຕິ ປໍສຸຣາສິວາລຸກາຣາສີນໍ ມຊ຺ເຌ. ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ປໍສຸປຸຎ຺ຊໍ ວາ ວາລຸກາປຸຎ຺ຊໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ປນ ອປາໂຐ. ນ ຫິ ໂສ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ອນ຺ຕຣາຕິ ນິມິຕ຺ຕຸປຄນິມິຕ຺ຕານມນ຺ຕຣາ. ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ຍາ ຕີຫິ ນິມິຕ຺ເຕຫິ ພຊ຺ຌມານາ ອນິມິຕ຺ຕຸປເຄສຸ ຕຈສາຣຣຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອນ຺ຕຣາ ເອກໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາ, ສາ ຂຓ຺ຑນິມິຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ຍາ ປນ ຈຕຸປຎ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທີຫິ ພຊ຺ຌມານາ ອິເມສຸ ຕຈສາຣຣຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອນ຺ຕຣາ ເອກໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມຕາ, ສາ ຂຓ຺ຑນິມິຕ຺ຕາ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ນິມິຕ຺ຕຸປຄານໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສພ຺ຠາວໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ. ນິມິຕ຺ຕານໍ ພຫິ ຐິເຕນ ສມ຺ມຕາຕິ ເຕສໍ ພຫິ ຐິເຕນ ວາຈິຕກມ຺ມວາຈາ. ນິມິຕ຺ຕານິ ປນ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຐຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

ເອວໍ ສມ຺ມຕາປີຕິ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ສມ຺ມຕາປິ. ອິມສ຺ສ ‘‘ອສມ຺ມຕາວ ໂຫຕີ’’ຕິ ¶ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສພ຺ພາ, ຠິກ຺ຂເວ, ນທີ ອສີມາຕິ ຍາ ກາຈິ ນທີລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕາ ນທີ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ພທ຺ຘສີມໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ກຕາປິ ອສີມາ, ພທ຺ຘສີມາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ປນ ສາ ພທ຺ຘສີມາສທິສາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ສໍສຏ຺ຐວິຏປາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອາສນ຺ນຕໍ ທີເປຕິ. ພທ຺ຘາ ໂຫຕີຕິ ປຈ຺ຉິມທິສາຠາເຄ ສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາ ປເທສນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ເອກເທສໍ. ຍຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕາທິສໍ ເອກເທສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ຐິເຕຫິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕາທິສໍ ປເທສໍ ອນ຺ໂຕ ກຣິຕ຺ວາ ພນ຺ຘນ຺ຕາ ສີມາຍ ສີມໍ ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ຕິ ນາມ, ນ ຕຸ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ຕິ ນາມາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ‘‘ສມ຺ຠິນ຺ທນໍ ປເຣສໍ ສີມາຍ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ນິມິຕ຺ເຕ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເລຂາມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພນ຺ຘນໍ. ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓໍ ນາມ ປເຣສໍ ສີມາຍ ນິມິຕ຺ເຕ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ສກລໍ ວາ ຕສ຺ເສກເທສໍ ວາ ອນ຺ໂຕ ກໂຣນ຺ເຕນ ຕສ຺ສາ ພຫິ ເອກິສ຺ສໍ ທ຺ວີສຸ ວາ ທິສາສຸ ນິມິຕ຺ເຕ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປພ຺ພຕາທີນໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ສມ຺ປທາ ນິມິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິ. ປພ຺ພໂຕວ ນິມິຕ຺ຕໍ ປພ຺ພຕນິມິຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສູຕິ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໑໓໘ ອາທໂຍ) ສີມາສມ຺ມຸຕິຍໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ. ອິເມຫິ ຈ ປນ ອຏ຺ຐຫິ ນິມິຕ຺ເຕຫິ ອສມ຺ມິສ຺ເສຫິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມິສ຺ເສຫິປິ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ທິສາຠາເຄ ຍຖາລທ຺ຘານິ ນິມິຕ຺ຕຸປຄານິ ນິມິຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ເອເກນ, ປນ ທ຺ວີຫິ ວາ ນິມິຕ຺ເຕຫິ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ¶ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕີຓິ ປນ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ສເຕນາປິ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວິນຍຘເຣນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ‘‘ປພ຺ພໂຕ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນ ວິນຍຘເຣເນວ ‘‘ເອໂສ ປພ຺ພໂຕ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອຕໍ ປພ຺ພຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກໂຣມ, ນິມິຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມ, ນິມິຕ຺ຕໍ ກໂຕ, ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕຸ, ໂຫຕິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປນ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປາສາຓາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ປພ຺ພໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ອຸທກໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເອວໍ ປນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ວາ ອາຈິກ຺ຂຕຸ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ວາ, ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ອນຸທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕໍ? ປາສາໂຓ, ຠນ຺ເຕ, ເອໂສ ປາສາໂຓ ນິມິຕ຺ຕໍ. ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ, ທກ຺ຂິຓາຍ ອນຸທິສາຍ, ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ, ປຈ຺ຉິມາຍ ອນຸທິສາຍ, ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ, ອຸຕ຺ຕຣາຍ ອນຸທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕໍ? ອຸທກໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕໍ ອຸທກໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ກິໍ ນິມິຕ຺ຕໍ? ປພ຺ພໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ເອໂສ ປພ຺ພໂຕ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຐມໍ ກິຕ຺ຕິຕນິມິຕ຺ຕໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາວ ຐເປຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຆຏິຕໍ ໂຫຕິ. ສມ຺ມາ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນາມວິປຣິຍາເຍນ, ອນິມິຕ຺ຕານໍ ນາເມນ ຈ ອກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ສມ຺ມຕາຕິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໑໓໙ ອາທໂຍ) ¶ ວຸຕ຺ຕາຍ ປຣິສຸທ຺ຘາຍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ພທ຺ຘາ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕານິ ສກິໍ ກິຕ຺ຕິຕານິປິ ກິຕ຺ຕິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສີມມຓ຺ຑລໍ ສມ຺ພນ຺ຘນ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ອຏ຺ຐສຸ ນິມິຕ຺ເຕສຸ. ນິມິຕ຺ຕຸປຄຕາຕິ ນິມິຕ຺ຕໂຍຄ຺ຍຕາ. ‘‘ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາໂຓປິ ນິມິຕ຺ຕຸປໂຄເຍວ. ຫຕ຺ຖີ ປນ ສຕ຺ຕຣຕໂນ ວາ ອຑ຺ຒຏ຺ຐຣຕໂນ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໓໘) ວາ. ຕໂຕ ໂອມກຕໂຣຕິ ຕໂຕ ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໂຕ ຂຸທ຺ທກຕໂຣ. ສເຈ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ຕີສຸ ວາ ຕໂຍ ປພ຺ພຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຈຕູຫິ, ຕີຫິ ວາ ປພ຺ພຕນິມິຕ຺ເຕເຫວ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ທ຺ວີຫິ ປນ ນິມິຕ຺ເຕຫິ, ເອເກນ ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອິໂຕ ປເຣສຸ ປາສາຓນິມິຕ຺ຕາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ປພ຺ພຕນິມິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ‘‘ເອກາພທ຺ໂຘ, ນ ເອກາພທ຺ໂຘ’’ຕິ. ສເຈ ¶ ເອກາພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ນ ກາຕພ຺ໂພ. ຕຎ຺ຫິ ຈຕູສຸ ວາ ອຏ຺ຐສຸ ວາ ທິສາສຸ ກິຕ຺ເຕນ຺ເຕນາປິ ເອກເມວ ນິມິຕ຺ຕໍ ກິຕ຺ຕິຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ເອວໍ ຈກ຺ກສຓ຺ຐາເນນ ວິຫາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ປພ຺ພໂຕ, ຕໍ ເອກທິສາຍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາສຸ ທິສາສຸ ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎານິ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພານິ. ສເຈ ປພ຺ພຕສ຺ສ ຕຕິຍຠາຄໍ ວາ ອຸປຑ຺ຒໍ ວາ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ກຕ຺ຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ປພ຺ພຕໍ ອກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຍຕ຺ຕກໍ ປເທສໍ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ຕຸກາມາ, ຕສ຺ສ ປຣໂຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປພ຺ພເຕ ຊາຕຣຸກ຺ຂວມ຺ມິກາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ສພ຺ພໍ ປພ຺ພຕໍ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ປພ຺ພຕສ຺ສ ປຣໂຕ ຠູມິຍໍ ຊາຕຣຸກ຺ຂວມ຺ມິກາທີນິ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພານິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໕໘).

ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຄຓນໍ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສປລຄຸຬປິຓ຺ຑປຣິມາໂຓຕິ ຖູລຕາຍ, ນ ຕຸລຄຓນາຍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອກປລໍ ນາມ ທສກລຎ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຏ຺ຐກາ ມຫນ຺ຕາປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຖາ ອນິມິຕ຺ຕຸປຄປາສາຓານໍ ຣາສິ, ປເຄວ ປໍສຸວາລຸກາຣາສິ. ຠູມິສໂມ ຂລມຓ຺ຑລສທິໂສ ປິຏ຺ຐິປາສາໂຓ ວາ ຠູມິໂຕ ຂາຓຸໂກ ວິຍ ອຸຏ຺ຐິຕປາສາໂຓ ວາ ໂຫຕິ, ໂສປິ ປມາຓູປໂຄ ເຈ, ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ປິຏ຺ຐິປາສາໂຓ ປນ ອຕິມຫນ຺ໂຕປິ ປາສາຓສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປິຏ຺ຐິປາສາໂຓ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາ ສເຈ ມຫໂຕ ປິຏ຺ຐິປາສາຓສ຺ສ ເອກໍ ປເທສໍ ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ກຕ຺ຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ອກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສຸປຣິ ອຎ຺ໂຎ ປາສາໂຓ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປິຏ຺ຐິປາສາຓຸປຣິ ວິຫາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ວິຫາຣມຊ຺ເຌນ ຈ ປິຏ຺ຐິປາສາໂຓ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວຣູໂປ ປິຏ຺ຐິປາສາໂຓ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ຫິ ຕໍ ກິຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ນິມິຕ຺ຕສ຺ສຸປຣິ ວິຫາໂຣ ໂຫຕິ, ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ¶ ນາມ ພຫິສີມາຍໍ ໂຫຕິ, ວິຫາໂຣປິ ພຫິສີມາຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ວິຫາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕປິຏ຺ຐິປາສາໂຓ ປນ ເອກຕ຺ຖ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ.

ວນນິມິຕ຺ເຕ ຕິຓວນໍ ວາ ຕຈສາຣຣຸກ຺ຂວນໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕສາເຣຫີ’’ຕິອາທິ. ອນ຺ໂຕສາຣາ ນາມ ອມ຺ພຊມ຺ພຸປນສາທໂຍ. ອນ຺ໂຕສາຣມິສ຺ສເກຫີຕິ ອນ຺ໂຕ ສາໂຣ ເຍສໍ ເຕ ອນ຺ໂຕສາຣາ, ເຕຫິ ມິສ຺ສກາ ອນ຺ໂຕສາຣມິສ຺ສກາ, ເຕຫິ. ຈຕຸປຎ຺ຈຣຸກ຺ຂມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທນາຫ ¶ . ອຸກ຺ກໍສໂຕ ປນ ໂຍຊນສຕິກມ຺ປິ ວນໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຈຕຸຣຸກ຺ຂມຕ຺ຕຎ຺ເຈ, ຕໂຍ ສາຣໂຕ, ເອໂກ ອສາຣໂຕ. ປຎ຺ຈຣຸກ຺ຂມຕ຺ຕຎ຺ເຈ, ຕໂຍ ສາຣໂຕ, ທ຺ເວ ອສາຣໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ວນມຊ຺ເຌ ວິຫາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ວນໍ ນ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ເອກເທສໍ ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ກຕ຺ຕຸກາເມຫິປິ ວນໍ ອກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຣຸກ຺ຂປາສາຓາທໂຍ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ວິຫາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕວນໍ ເອກຕ຺ຖ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘).

ຣຸກ຺ຂນິມິຕ຺ເຕປິ ຕຈສາຣຣຸກ຺ໂຂ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕສາໂຣ’’ຕິ. ‘‘ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ກຸຏສຣາວາທີສຸ ຐິຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຕໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ປນ ຕງ຺ຂຓມ຺ປິ ຠູມິຍໍ ໂຣເປຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນວມູລສາຂານິຄ຺ຄມນໍ ອກາຣຓໍ. ຂນ຺ຘໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຣປິເຕ ປນ ເອຕໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສູຈິທຓ຺ຑກປ຺ປມາໂຓຕິ ‘‘ສີຫຬທີເປ ເລຂນທຓ຺ຑປ຺ປມາໂຓ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໓໘), ໂສ ຈ ກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິປຣິມາໂຓຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິທໍ ປນ ຣຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕໍ ກິຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ‘‘ຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິປິ, ‘‘ສາກຣຸກ຺ໂຂ, ສາລຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກາພທ຺ຘໍ ປນ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕນິຄ຺ໂຣຘສທິສໍ ຣຸກ຺ຂໍ ເອກຕ຺ຖ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ມຄ຺ຄນິມິຕ຺ເຕ ອຣຎ຺ຎເຂຕ຺ຕນທີຕຬາກມຄ຺ຄາທໂຍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຊງ຺ຆມຄ຺ໂຄ ວາ ໂຫຕູ’’ຕິອາທິ. ໂຍ ປນ ຊງ຺ຆມຄ຺ໂຄ ສກຏມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸນ ສກຏມຄ຺ຄເມວ ໂອຕຣຕິ, ເຍ ວາ ຊງ຺ຆມຄ຺ຄສກຏມຄ຺ຄາ ອວລຎ຺ຊິຕາ, ເຕ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຊງ຺ຆສຕ຺ຖສກຏສຕ຺ເຖຫີ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສເຈ ສກຏມຄ຺ຄສ຺ສ ອນ຺ຕິມຈກ຺ກມຄ຺ຄໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ມຄ຺ໂຄ ພຫິສີມາຍ ໂຫຕິ. ສເຈ ພາຫິຣຈກ຺ກມຄ຺ຄໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ພາຫິຣຈກ຺ກມຄ຺ໂຄວ ພຫິສີມາຍ ໂຫຕິ, ເສສໍ ອນ຺ໂຕສີມໍ ຠຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຈປິ ທ຺ເວ ມຄ຺ຄາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສກຏຘຸຣມິວ ເອກີຠວນ຺ຕິ, ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ວາ ສມ຺ພນ຺ຘຏ຺ຐາເນ ວາ ສກິໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ນ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ. ເອກາພທ຺ຘນິມິຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ໂຫຕິ.

ສເຈ ¶ ວິຫາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ມຊ຺ເຌ ເອກໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອປຣໍ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກາພທ຺ຘນິມິຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ. ໂກຓໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຕໍ ປນ ປຣຠາເຄ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວິຫາຣມຊ຺ເຌນ ¶ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຕມຄ຺ໂຄ ປນ ນ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ກິຕ຺ຕິເຕ ປນ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ວິຫາໂຣ ໂຫຕິ. ອິມຎ຺ຈ ມຄ຺ຄໍ ກິຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ປຊ຺ໂຊ ປໂຖ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໑໐໑) ວຸຕ຺ເຕສຸ ທສສຸ ນາເມສຸ ເຍນ ເກນຈິ ນາເມນ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຣິຂາສຓ຺ຐາເນນ ວິຫາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຕມຄ຺ໂຄ ເອກຕ຺ຖ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ຍໍ ປນ ອພທ຺ຘສີມາລກ຺ຂເຓ ນທິໍ ວກ຺ຂາມາຕິ ‘‘ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມິການໍ ຣາຊູນໍ ກາເລ’’ຕິອາທິນາ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍໍ ນທິຍາ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາ ປນ ນທີ ມຄ຺ໂຄ ວິຍ ສກຏຘຸຣສຓ຺ຐາເນນ ວາ ປຣິຂາສຓ຺ຐາເນນ ວາ ວິຫາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຕາ, ນໍ ເອກຕ຺ຖ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ວິຫາຣສ຺ສ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄເຕ ນທີຈຕຸກ຺ເກປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອສມ຺ມິສ຺ສນທິໂຍ ປນ ຈຕສ຺ໂສປິ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ວຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຣຸກ຺ຂປາເທ ນິຂຓິຕ຺ວາ ວລ຺ລິປລາລາທີຫິ ນທີໂສຕໍ ຣຸມ຺ຠນ຺ຕິ, ອຸທກມ຺ປິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອາວຣຓໍ ປວຕ຺ຕຕິເຍວ, ນິມິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍຖາ ປນ ອຸທກໍ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ເສຕຸມ຺ຫິ ກເຕ ອປ຺ປວຕ຺ຕມານາ ນທີ ນິມິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐາເນ ນທີນິມິຕ຺ຕໍ, ອປ຺ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐາເນ ອຸທກນິມິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຍາ ປນ ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາເລ ວາ ຄິມ຺ເຫ ວາ ນິຣຸທກຠາເວນ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ສາ ວຏ຺ຏຕິ. ມຫານທິໂຕ ອຸທກມາຕິກໍ ນີຫຣນ຺ຕິ, ສາ ກຸນ຺ນທີສທິສາ ຫຸຕ຺ວາ ຕີຓິ ສສ຺ສານິ ສມ຺ປາເທນ຺ຕີ ນິຈ຺ຈໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ປວຕ຺ຕຕິ, ນິມິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍາ ປນ ມູເລ ມຫານທິໂຕ ນິຄ຺ຄຕາປິ ກາລນ຺ຕເຣນ ເຕເນວ ນິຄ຺ຄຕມຄ຺ເຄນ ນທິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຈ ປຣໂຕ ສຸສຸມາຣາທິສມາກິຓ຺ຓາ ນາວາທີຫິ ສຎ຺ຈຣິຕພ຺ພາ ນທີ ໂຫຕິ, ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອສນ຺ທມານນ຺ຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕມານໍ. ສນ຺ທມານໍ ນາມ ໂອຆນທີອຸທກວາຫກມາຕິກາສຸ ອຸທກໍ. ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທກາລໍ ອຕິຏ຺ຐນ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຍາວ ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສານາ ສຓ຺ຐມານກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທກາລໍ ອຕິຏ຺ຐນ຺ຕໍ. ຠາຊນຄຕນ຺ຕິ ນາວາຈາຏິອາທີສຸ ຠາຊເນສຸ ຄຕໍ. ຍໍ ປນ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຄມ຺ຠີເຣສຸ ອາວາຏາທີສຸ ອຸກ຺ເຂປິມໍ ອຸທກໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໕໘) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທຸວຸຕ຺ຕໍ ¶ , ອຕ຺ຕໂນ ມຕິມຕ຺ຕເມວ. ຐິຕໍ ປນ ອນ຺ຕມໂສ ສູກຣຂຕາຍປິ ຄາມທາຣການໍ ກີຬນວາປິຍມ຺ປິ ສເຈ ຍາວ ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອປ຺ປໍ ວາ ¶ ໂຫຕຸ, ພຫຸ ວາ, ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎາກຣຓຕ຺ຖໍ ປາສາຓວາລິກາປໍສຸອາທິຣາສິ ວາ ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ໂຠ ວາ ທາຣຸຕ຺ຖມ຺ໂຠ ວາ ກາຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຍຫິ ອາກາເຣຫິ ພທ຺ຘາ ປຣິສາສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິສາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຍຸຕ຺ຕາ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມສ຺ສ ປນ ກມ຺ມສ຺ສ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີຍຕ຺ຕາ ‘‘ຈຕູຫິ ຠິກ຺ຂູຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມຎ຺ຈ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸກາເມຫິ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣສຸ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ພທ຺ຘສີມວິຫາຣານໍ ສີມາຍ ສີມນ຺ຕຣິກໍ, ອພທ຺ຘສີມວິຫາຣານໍ ສີມາຍ ອຸປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ທິສາຈາຣິກຠິກ຺ຂູນໍ ນິສ຺ສຎ຺ຈາຣສມເຍ ສເຈ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມເຂຕ຺ເຕ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸກາມາ, ເຍ ຕຕ຺ຖ ພທ຺ຘສີມວິຫາຣາ, ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ‘‘ມຍໍ ອຊ຺ຊ ສີມໍ ພນ຺ຘິສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ສກສກສີມາປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ມາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ຖາ’’ຕິ ເປເສຕພ຺ພໍ. ເຍ ອພທ຺ຘສີມວິຫາຣາ, ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູ ເອກຊ຺ຌໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕພ຺ພາ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ໂທ ອາຫຣາເປຕພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາວຕິກາ ຕສ຺ມິໍ ຄາມເຂຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມິໍ ຄາມເຂຕ຺ເຕຕິ ຍສ຺ມິໍ ຄາມເຂຕ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈໍ ວາເຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຄາມເຂຕ຺ເຕ. ‘‘ສເຈ ອຎ຺ຎານິປິ ຄາມເຂຕ຺ຕານິ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ຕຸກາມາ, ເຕສຸ ຄາເມສຸ ເຍ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ, ເຕຫິປິ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ອນາຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຉນ຺ໂທ ອາຫຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ ‘‘ນານາຄາມເຂຕ຺ຕານິ ນາມ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ພທ຺ຘສີມາສທິສານິ, ນ ຕໂຕ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ອນ຺ໂຕນິມິຕ຺ຕຄເຕຫິ ປນ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອາຫ ‘‘ສມານສໍວາສກສີມາສມ຺ມນ຺ນນກາເລ ອາຄມນມ຺ປິ ອນາຄມນມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມນ຺ນນກາເລ ປນ ອນ຺ໂຕນິມິຕ຺ຕຄເຕຫິ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອນາຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຉນ຺ໂທ ອາຫຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘).

ອິທານິ ເຍຫິ ອາກາເຣຫິ ສມ຺ມຕາ ກມ຺ມວາຈາສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກມ຺ມວາຈາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຍຸຕ຺ຕາ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາທິສທ຺ເທນ. ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ເອເຕຫິ ນິມິຕ຺ເຕຫິ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍ ສມານສໍວາສໍ ເອກູໂປສຖໍ, ເອສາ ຎຕ຺ຕິ. ສຸຓາຕຸ ¶ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ຍາວຕາ ສມນ຺ຕາ ນິມິຕ຺ຕາ ກິຕ຺ຕິຕາ, ສງ຺ໂຆ ເອເຕຫິ ນິມິຕ຺ເຕຫິ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນຕິ ສມານສໍວາສໍ ເອກູໂປສຖໍ, ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ ເອເຕຫິ ນິມິຕ຺ເຕຫິ ສີມາຍ ສມ຺ມຸຕິ ສມານສໍວາສາຍ ເອກູໂປສຖາຍ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍ. ສມ຺ມຕາ ສີມາ ສງ຺ເຆນ ເອເຕຫິ ນິມິຕ຺ເຕຫິ ສມານສໍວາສາ ເອກູໂປສຖາ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໙) ອິມໍ ປາຬິເສສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວຸຕ຺ຕາຍາຕິ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕາຍ. ຎຕ຺ຕິໂທສອນຸສ຺ສາວນໂທເສຫິ ວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘາຍ.

ຂຓ຺ຑສີມາ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໓໘; ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໑໓໘) ¶ ນາມ ຂຸທ຺ທກສີມາ. ສມານສໍວາສກຕ຺ຖໍ ສມ຺ມຕາ ສີມາ ສມານສໍວາສກສີມາ. ອວິປ຺ປວາສຕ຺ຖໍ ສມ຺ມຕາ ສີມາ ອວິປ຺ປວາສສີມາ. ອິມາສຸ ປນ ຕີສຸ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນນ຺ເຕຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປສມ຺ປທາທີນໍ ສງ຺ຆກມ຺ມານໍ ສຸຂກຣຓຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ຂຓ຺ຑສີມາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ. ຕໍ ປນ ພນ຺ຘນ຺ເຕຫິ ວຕ຺ຕໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຫິ ໂພຘິເຈຕິຍຠຕ຺ຕສາລາທີນິ ສພ຺ພວຕ຺ຖູນິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຕວິຫາເຣ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ພຫູນໍ ສໂມສຣຓຏ຺ຐາເນ ອພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ວິວິຕ຺ໂຕກາເສ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ. ອກຕວິຫາເຣ ພນ຺ຘນ຺ເຕຫິ ໂພຘິເຈຕິຍາທີນໍ ສພ຺ພວຕ຺ຖູນໍ ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຍຖາ ປຕິຏ຺ຐິເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ວິວິຕ຺ໂຕກາເສ ໂຫຕິ, ເອວໍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ. ສາ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ສເຈ ເອກວີສຕິຠິກ຺ຂູ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ຕໂຕ ໂອຣໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຣໍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕຫິ ສີມາມາຬກສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ນິມິຕ຺ຕຸປຄາ ປາສາຓາ ຐເປຕພ຺ພາ, ນ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ຐິເຕຫິ ມຫາສີມາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ, ນ ມຫາສີມາຍ ຐິເຕຫິ ຂຓ຺ຑສີມາ. ຂຓ຺ຑສີມາຍເມວ ປນ ຐຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑສີມາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ, ມຫາສີມາຍເມວ ຐຕ຺ວາ ມຫາສີມາ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ພນ຺ຘນວິຘິ – ສມນ຺ຕາ ‘‘ເອໂສ ປາສາໂຓ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ສີມາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ. ອຖ ຕສ຺ສາ ເອວ ທຬ຺ຫີກມ຺ມຕ຺ຖໍ ອວິປ຺ປວາສກມ຺ມວາຈາ ກາຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ສີມໍ ສມູຫນິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຄຕາ ສມູຫນິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ພຫິ ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓາ ຐເປຕພ຺ພາ, ສີມນ຺ຕຣິກາ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓາປິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໓) ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ວິຫາໂຣ ມຫາ ໂຫຕິ, ທ຺ເວປິ ຕິສ຺ໂສປິ ຕຕຸຕ຺ຕຣິປິ ຂຓ຺ຑສີມາໂຍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ¶ ຂຓ຺ຑສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ມຫາສີມາສມ຺ມຸຕິກາເລ ຂຓ຺ຑສີມໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຫາສີມາຍໍ ຐຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ອນຸປຣິຍາຍນ຺ເຕຫິ ສີມນ຺ຕຣິກປາສາຓາ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ. ຕໂຕ ອວເສສນິມິຕ຺ເຕ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫນ຺ເຕຫິ ກມ຺ມວາຈາຍ ສມານສໍວາສກສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ທຬ຺ຫີກມ຺ມຕ຺ຖໍ ອວິປ຺ປວາສກມ຺ມວາຈາປິ ກາຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ສີມໍ ສມູຫນິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຄຕາ ສມູຫນິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໂຕ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫາສີມາຍ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຍໍ ສີມໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ປຐມໍ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ຂຓ຺ຑສີມໂຕວ ປຏ຺ຐາຍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ພທ຺ຘາສຸ ປນ ສີມາສຸ ຂຓ຺ຑສີມາຍໍ ຐິຕາ ຠິກ຺ຂູ ມຫາສີມາຍໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ນ ໂກເປນ຺ຕິ, ມຫາສີມາຍໍ ວາ ຐິຕາ ຂຓ຺ຑສີມາຍໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ. ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ປນ ຐິຕາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ນ ໂກປນ຺ຕິ. ຄາມເຂຕ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ¶ ປນ ສີມນ຺ຕຣິກາຍ ຐິຕາ ໂກເປນ຺ຕິ. ສີມນ຺ຕຣິກາ ຫິ ຄາມເຂຕ຺ຕໍ ຠຊຕິ. ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມນ຺ນເນ ກເຕ ສຕິ ສາ ຈ ອວິປ຺ປວາສສີມາ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສາເຍວ ປເຠໂທ’’ຕິ. ຕສ຺ສາເຍວາຕິ ພທ຺ຘສີມາຍ ເອວ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໔) ວຈນໂຕ ອວິປ຺ປວາສສີມາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ນ ໂອຕຣຕິ, ສມານສໍວາສກສີມາ ປນ ຕຕ຺ຖາປິ ໂອຕຣຕິ. ສມານສໍວາສກສີມາ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອວິປ຺ປວາສສີມາ ປນ ຍຕ຺ຖ ສມານສໍວາສກສີມາ, ຕຕ຺ເຖວ ຄຈ຺ຉຕິ. ນ ຫິ ຕສ຺ສາ ວິສຸໍ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນໍ ອຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ອວິປ຺ປວາສາຍ ສມ຺ມຸຕິກາເລ ຄາໂມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສາ ນ ໂອຕຣຕິ. ສເຈ ປນ ສມ຺ມຕາຍ ສີມາຍ ປຈ຺ຉາ ຄາໂມ ນິວິສຕິ, ໂສປິ ສີມາສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາ ຈ ປຈ຺ຉາ ນິວິຏ຺ໂຐ, ເອວໍ ປຐມໍ ນິວິຏ຺ຐສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ວຑ຺ຒິຕປ຺ປເທໂສປິ ສີມາສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈປິ ສີມາສມ຺ມຸຕິກາເລ ເຄຫານິ ກຕານິ, ‘‘ປວິສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາລໂຍປິ ອຕ຺ຖິ, ມນຸສ຺ສາ ປນ ອປ຺ປວິຏ຺ຐາ, ໂປຣາຓຄາມໍ ວາ ສເຄຫເມວ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຕາ, ອຄາໂມເຍວ ເອສ, ສີມາ ໂອຕຣຕິ. ສເຈ ປນ ເອກມ຺ປິ ກຸລໍ ປວິຏ຺ຐໍ ວາ ອຄຕໍ ວາ ອຕ຺ຖິ, ຄາໂມເຍວ, ສີມາ ນ ໂອຕຣຕິ.

ເອວໍ ¶ ພທ຺ຘສີມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອພທ຺ຘສີມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອພທ຺ຘສີມາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຄາໂມ ເອວ ສີມາ ຄາມສີມາ. ຄາມຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ນິຄມນຄຣານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຕ຺ຕເກ ປເທເສ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຄາມໂຠຊກາ ພລິໍ ລຠນ຺ຕິ, ໂສ ປເທໂສ ອປ຺ໂປ ວາ ໂຫຕຸ, ມຫນ຺ໂຕ ວາ, ເອກໍ ຄາມເຂຕ຺ຕໍ ນາມ. ຍມ຺ປິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຄາມເຂຕ຺ເຕ ເອກໍ ປເທສໍ ‘‘ອຍໍ ວິສຸໍ ຄາໂມ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣາຊາ ກສ຺ສຈິ ເທຕິ, ໂສປິ ວິສຸໍຄາມສີມາ ໂຫຕິເຍວ. ຕສ຺ມາ ສາ ຈ ອິຕຣາ ຈ ປກຕິຄາມສີມາ ພທ຺ຘສີມາສທິສາວ ໂຫຕິ. ເກວລໍ ປນ ຕິຈີວຣວິປ຺ປວາສປຣິຫາຣໍ ນ ລຠຕີຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗).

ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎຕິ ວິຎ຺ຌາຏວິສທິເສ ອຣຎ຺ເຎ. ເຕນາຫ ‘‘ອຄາມກໍ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ອຍໍ ປນ ສີມາ ຕິຈີວຣວິປ຺ປວາສປຣິຫາຣມ຺ປິ ລຠຕິ. ມຈ຺ຉພນ຺ຘານນ຺ຕິ ເກວຏ຺ຏານໍ. ອຄມນປເຖສູຕິ ຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍປເຖສຸ. ຍຕ຺ຖ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕທເຫວ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕາທິເສສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕສໍ ຄມນປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ໂອຣໂຕ ປນ ຄາມສີມາສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄາມສີມໍ ອໂສເຘຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ມຊ຺ເຌ ຐິຕານໍ ສພ຺ພທິສາສຸ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາຕິ ມຊ຺ເຌ ຐິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຐິໂຕກາສໂຕ ສພ຺ພທິສາສຸ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣສຸ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປຣິສວເສນ ວຑ຺ຒຕິ, ຕສ຺ມາ. ອຸປຈາຣຕ຺ຖາຍາຕິ ສີໂມປຈາຣຕ຺ຖາຍ. ສີມາຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ¶ ພທ຺ຘສີມາຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ສມາໂນ ສໍວາໂສ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມານສໍວາສາ. ເອໂກ ອຸໂປສໂຖ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອກູໂປສຖາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸໂປສຖສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອວເສສກມ຺ມວເສນ ສມານສໍວາສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕາຕິ ອພທ຺ຘສີມາປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໑໔໙) ວຸຕ຺ຕາ. ອນຸ ອນຸ ອຑ຺ຒມາສໍ ອນ຺ວຑ຺ຒມາສໍ, ອຑ຺ຒມາເສ ອຑ຺ຒມາເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ‘‘ອນຸທສາຫ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ. ເທເວຕິ ເມເຆ. ວລາຫເກສຸ ວິຄຕມຕ຺ເຕສູຕິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ໂສຕນ຺ຕິ ອຸທກປ຺ປວາໂຫ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕິຕ຺ເຖນ ວາ ອຕິຕ຺ເຖນ ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາຕິ ປາຐເສໂສ. ຕິມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ຕິມຓ຺ຑລປຏິຈ຺ຉາທນໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ນິວາເສຕ຺ວາ. ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິຍາຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິຍາ. ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ (ປາຈິ. ໖໙໒) ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວເສນ ນທີລກ຺ຂຓສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ວິເສສສພ຺ຠາວໂຕ.

ເກນຈິ ¶ ຂຓິຕ຺ວາ ອກໂຕຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉາເນນປິ ຂຓິຕ຺ວາ ອກໂຕ. ນທິໍ ວາ ສມຸທ຺ທໍ ວາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ນທີກູລໍ ວາ ສມຸທ຺ທເວລໍ ວາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ເອຕໍ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ນທິຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ວສ຺ສກາເລ ອຸທກໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣລກ຺ຂຓໍ. ໂລຓີປິ ຊາຕສ຺ສຣສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ວສ຺ສກາເລ ວສ຺ເສ ປຈ຺ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປິວິຕຸໍ ວາ ຫຕ຺ຖປາເທ ໂຘວິຕຸໍ ວາ ອຸທກໍ ນ ໂຫຕິ ສຸກ຺ຂຕິ, ອຍໍ ຊາຕສ຺ສໂຣ ຄາມເຂຕ຺ຕສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອຸທກຸກ຺ເຂປາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທກຸກ຺ເຂເປນາ’’ຕິ. ກຖໍ ປນ ອຸທກໍ ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ມຊ຺ຌິເມນ ປຸຣິເສນາຕິ ຖາມມຊ຺ຌິເມນ ປຸຣິເສນ. ອຍໍ ອຸທກຸກ຺ເຂໂປ ນາມາຕິ ອຍໍ ອຸທກຸກ຺ເຂເປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ສີມາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວ ປຣິສາ ວຑ຺ຒຕິ, ຕາວ ອຍໍ ສີມາປິ ວຑ຺ຒຕິ, ປຣິສປຣິຍນ຺ຕໂຕ ອຸທກຸກ຺ເຂໂປເຍວ ປມາຓໍ. ສເຈ ປນ ນທີ ນາຕິທີຆາ ໂຫຕິ, ປຠວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຸຂທ຺ວາຣໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ໂຆ ນິສີທຕິ, ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ. ສກລາປິ ນທີ ເອເຕສໍເຍວ ຠິກ຺ຂູນໍ ປໂຫຕິ.

ປກຕິວສ຺ສກາເລຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ປກຕິວສ຺ສກາເລ. ຈຕູສຸ ມາເສສູຕິ ວສ຺ສານສ຺ສ ຈຕູສຸ ມາເສສຸ. ອຕິວຸຏ຺ຐິກາເລ ໂອເຆນ ໂອຕ຺ຖໂຕກາໂສ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ຄາມສີມາສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ຊາຕສ຺ສເຣ ຊາຕປິຏ຺ຐິປາສາຓທີປເກສຸປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ນທີ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ໂຫຕິ ສມຕິຕ຺ຖິກາ, ອຸທກສາຏິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາປິ ອນ຺ໂຕນທິຍໍເຍວ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນາວາຍປິ ຐຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ. ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ປນ ນາວາຍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ? ອຸທກຸກ຺ເຂປມຕ຺ຕເມວ ຫິ ສີມາ, ຕໍ ¶ ນາວາ ສີຆເມວ ອຕິກ຺ກາເມຕິ. ເອວໍ ສຕິ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ສີມາຍ ຎຕ຺ຕິ, ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ອນຸສ຺ສາວນາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນາວໍ ອຣິຕ຺ເຕນ ວາ ຐເປຕ຺ວາ, ປາສາເຓ ວາ ລມ຺ພິຕ຺ວາ, ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ຊາຕຣຸກ຺ເຂ ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ພທ຺ຘອຏ຺ຏເກປິ ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ຊາຕຣຸກ຺ເຂປິ ຐິເຕຫິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ສເຈ ປນ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາຂາ ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕປາໂຣໂຫ ວາ ພຫິນທີຕີເຣ ວິຫາຣສີມາຍ ວາ ຄາມສີມາຍ ວາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ສີມໍ ວາ ໂສເຘຕ຺ວາ, ສາຂໍ ¶ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ພຫິນທີຕີເຣ ຊາຕຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ປວິຏ຺ຐສາຂາຍ ວາ ປາໂຣເຫ ວາ ນາວໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກໂຣນ຺ເຕຫິ ສີມາ ວາ ໂສເຘຕພ຺ພາ, ສາຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ພຫິປຕິຏ຺ຐິຕຠາໂຄ ນາເສຕພ຺ໂພ. ນທີຕີເຣ ປນ ຂາຓຸກໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘນາວາຍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ.

ນທິຍໍ ເສຕຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສເຈ ອນ຺ໂຕນທິຍໍເຍວ ເສຕຸ ວາ ເສຕຸປາທາ ວາ, ເສຕຸມ຺ຫິ ຐິເຕຫິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ເສຕຸ ວາ ເສຕຸປາທາ ວາ ພຫິຕີເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສີມໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອຖ ເສຕຸປາທາ ອນ຺ໂຕ, ເສຕຸ ປນ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຕີຣານໍ ອຸປຣິອາກາເສ ຐິໂຕ, ວຏ຺ຏຕິ. ຊາຕສ຺ສເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ.

‘‘ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ປກຕິວີຈິໂຍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສຓ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ຍໍ ປເທສໍ ອຸທ຺ຘໍ ວຑ຺ຒນກອຸທກໍ ວາ ປກຕິວີຈິໂຍ ວາ ເວເຄນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອຕ຺ຖຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗) ທສ຺ເສຕິ. ສເຈ ອູມິເວໂຄ ພາຘຕິ, ນາວາຍ ວາ ອຏ຺ຏເກ ວາ ຐຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ. ເຕສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ນທິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ສມຸທ຺ໂທ ຄາມສີມໍ ວາ ນິຄມສີມໍ ວາ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສມຸທ຺ໂທວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກປ຺ປິຍຠູມີຕິ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສຓ຺ຐິຕອຸທກນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ໂຕ ນທີຊາຕສ຺ສຣສມຸທ຺ໂທ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາເລຕິ ວສ຺ສານເຫມນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸກ຺ເຂສຸປີຕິ ນິຣຸທເກສຸປິ. ຍຖາ ຈ ວາປິຂຓເນ, ເອວໍ ອາວາຏໂປກ຺ຂຣຓີອາທີນໍ ຂຓເນປິ ຄາມເຂຕ຺ຕໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວປ຺ປໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ລາພຸຕິປຸສກາທິວປ຺ປໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕໍ ຐານນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ວາປິອາທິກໍ ກຕໍ, ຕໍ ຐານໍ. ອຎ຺ຎໍ ປນ ກປ຺ປິຍຠູມິ. ສເຈ ປນ ຊາຕສ຺ສຣໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຖລໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ທິສາຠາເຄ ປາຬິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສພ຺ພເມວ ນໍ ມຫາຕຬາກໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ສພ຺ໂພປິ ອຊາຕສ຺ສໂຣ ໂຫຕິ. ຄາມສີມາສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕິ.

ສເຈ ¶ ນທິມ຺ປິ ວິນາເສຕ຺ວາ ຕຬາກໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ປາຬິ ພທ຺ຘາ, ອຸທກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຬາກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸປຣິ ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐາເນ ຉຑ຺ຑິຕໍ ອຸທກໍ ນທິໍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສນ຺ທນຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຏ຺ຏຕິ. ກາຈິ ນທີ ກາລນ຺ຕເຣນ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຄາມນິຄມສີມໍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ນທີເຍວ ¶ ໂຫຕິ, ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ວິຫາຣສີມໍ ໂອຕ຺ຖຣຕິ ‘‘ວິຫາຣສີມາ’’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ. ສມນ຺ຕາ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພຕິ ປໂຫນກຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ກຸນ຺ນທີອາທີສຸ ນປ຺ປໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປໂຫນກຏ຺ຐານໂຕ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ອຸປຈາຣຕ຺ຖາຍາຕິ ສີໂມປຈາຣຕ຺ຖາຍ.

ກສ຺ມາ ປນ ອຎ຺ຎເມກໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ, ອຎ຺ໂຎ ເອໂກ ອຸທກຸກ຺ເຂໂປ ຈ ອຸປຈາຣຕ຺ຖາຍ ຐເປຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໔໗; ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໔໗) – ຍສ຺ມາ ອຍໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາ ຈ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາ ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ຐິໂຕກາສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ລພ຺ຠຕິ, ເຕ ຈ ຠິກ຺ຂູ ນ ສພ຺ພທາ ເອກສທິສາ, ກທາຈິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ກທາຈິ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ. ຍທາ ຈ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕທາ ສີມາສງ຺ກໂຣ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎເມກໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ, ອຎ຺ໂຎ ເອໂກ ອຸທກຸກ຺ເຂໂປ ຈ ອຸປຈາຣຕ຺ຖາຍ ຐເປຕພ຺ໂພຕິ. ຍໍ ປນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕໂຕ ອຘິກໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ອູນກໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ເອຕທຕ຺ຖເມວ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຸປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ອຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຕກໍເຍວ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕປີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕເຣນ, ອຸທກຸກ຺ເຂເປນ ວາ ໂຍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສ຺ສ, ອຸທກຸກ຺ເຂປສ຺ສ ວາ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຕໂຕ ພຫິ ອຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຕກໍເຍວ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖເມຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ, ອິທໍ ‘‘ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີ’’ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາທີສຸ ວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິຕິ ອິມ’’ນ຺ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄມນໍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ພທ຺ຘາພທ຺ຘວເສເນຘ, ສີມາ ນາມ ທ຺ວິຘາ ຕຫິໍ;

ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕາ ວຊ຺ຊິ-ເຕກາທສ ວິປຕ຺ຕິກາ;

ພທ຺ຘສີມາ ຕິຘາ ຂຓ຺ຑາ-ທິໂຕ ຄາມາທິໂຕ ປຣາ’’ຕິ.

ສຠາຄາປຕ຺ຕິ ຈ ນາເມສາ ທຸວິຘາ ວຕ຺ຖຸສຠາຄາ, ອາປຕ຺ຕິສຠາຄາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິຘ ວຕ຺ຖຸສຠາຄາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ເນຕຣາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ວິກາລໂຠຊນາທິນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ລຫຸກາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ລຫຸເກນ ວິນຍກມ຺ເມນ ວິສຸຊ຺ຌນໂຕ ລຫຸກາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຈິຕ຺ຕິຍປາຏິເທສນີຍທຸກ຺ກຏທຸພ຺ຠາສິຕສງ຺ຂາຕາ ປຎ຺ຈາປຕ຺ຕິໂຍ. ວຕ຺ຖຸສຠາຄາຍ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິຍາປິ ສຕິ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ¶ ນ ໂຫຕິເຍວ. ຍຖາຫ ¶ ‘‘ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕິເກ ອາວິ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ອາວິ ກໂຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ອາວິກຕາ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ກຏາ ປນ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒). ຕສ຺ສາ ປນ ອເທສນາຄາມິນິໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖຸສຠາຄາຕິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ສມານຠາຄາ, ເອກໂກຏ຺ຐາສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມເມວ ວຕ຺ຖຸສຠາຄໍ ເທເສຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຠາຄາ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາ, ໂຍ ເທເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ນ ປນ ອາປຕ຺ຕິສຠາຄໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິກາລໂຠຊນປຈ຺ຈຍາ ອາປນ຺ນໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອາປຕ຺ຕິສຠາຄນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສມານຠາຄໍ.

ສາມນ຺ຕາ ອາວາສາຕິ ສາມນ຺ຕອາວາສໍ, ສມີປວິຫາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຊ຺ຊຸກນ຺ຕິ ຕທເຫວາຄມນຕ຺ຖາຍ. ປາເຫຕພ຺ໂພຕິ ເປເສຕພ຺ໂພ. ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລນ຺ຕິ ອິຕິ ເອຕໍ ສຸນ຺ທຣໍ ຠທ຺ທກໍ, ລທ຺ຘກປ຺ປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂນ ເຈ ລເຠຖາຕິ ວິຫາຣານໍ ທູຣຕາຍ ວາ ມຄ຺ເຄ ປຣິປນ຺ຖາທິນາ ວາ ຍທິ ນ ລເຠຖ. ‘‘ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຏິກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ສຠາຄາປຕ຺ຕິ ອາວິ ກາຕຸມ຺ປິ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ລເຠຍ຺ຍ, ອາວິ ກຕ຺ວາປິ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍ. ຍທິ ປນ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ສຠາຄໍ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຸໂປສຖສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍວ ໂຫຕິ. ອຸໂຠປິ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຠາຄາ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາ, ໂຍ ເທເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຠາຄາ ອາປຕ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ, ໂຍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວິມຕິ ສໍສໂຍ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ເວມຕິໂກ. ‘‘ປຸນ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ເທເສຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຕ຺ຖິ, ເທສິເຕ ປນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາໂຣເຈຖາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ອຸໂປສຖກຣເຓ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ກສ຺ມາ ສຠາຄາປຕ຺ຕິເຍວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕາສຸ ຫີ’’ຕິອາທິ. ວິສຠາຄາປຕ຺ຕີສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸປິ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ວິສຠາຄາສຸ ປນ ວິຊ຺ຊມານາສຸ ເຕສໍເຍວ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ໂຫຕິເຍວ.

ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນໂກ ນາມ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາຣາຊິການໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນໂກ. ປຓ຺ຑກາທີນໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ປຣໂຕ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທເສ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ ¶ . ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕຕິ ອນ຺ຕມໂສ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ອຸປາທາຍ ໂຍ ໂກຈິ ນາຄມາຓວກາທິໂກ ອມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ອສ຺ສໂຄຓາທໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕິສ຺ສໍ ວຊ຺ຊນີຍປຸຄ຺ຄລກຖາຍໍ. ຍສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໑໑) ຍສ຺ສ ນາຄສຸປຓ຺ຓາທິໂນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ¶ , ໂສ ອິຘາປິ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອນ຺ຕມໂສ ເທເວ ອຸປາທາຍ ນາຄມາຓວກາທິໂກ ໂຍ ໂກຈິ ອມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ເອຕ຺ຖ ນາໂຄ ວາ ໂຫຕຸ ສຸປຓ຺ຓມາຓວກາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ອນ຺ຕມໂສ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ອຸປາທາຍ ໂຍ ໂກຈິ ອມນຸສ຺ສຊາຕິໂຍ, ໂສ ສພ຺ໂພວ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໑). ຕິຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ລທ຺ຘິ, ຕໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຕິຕ຺ຖິກາ, ຕິຕ຺ຖິກາ ເອວ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎລທ຺ຘິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທໂສ ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທໂສ. ປາຣິສຸທ຺ຘິ ເອວ ອຸໂປສໂຖ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ. ເອເສວ ນໂຍ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສໂຖຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ໂສຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ໂອວາໂທວ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທໂສ ສຣູເປນ ກຖນໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວີຕິກ຺ກເມ ອຍໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິວເສນ ອາຓາປນໍ ປຎ຺ຎາປນໍ ອາຓາ, ເສສໍ ອນນ຺ຕຣສທິສເມວ.

ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ ຕໂປ ຕິຕິກ຺ຂາ…ເປ… ວຸຕ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາໂຍ ນາມ –

‘‘ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ ຕໂປ ຕິຕິກ຺ຂາ;

ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ວທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ;

ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ ປຣູປຆາຕີ;

ນ ສມໂຓ ໂຫຕິ ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ.

‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ;

ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນໍ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນໍ.

‘‘ອນູປວາໂທ ¶ ອນູປຆາໂຕ, ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈ ສໍວໂຣ;

ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ຈ ຠຕ຺ຕສ຺ມິໍ, ປນ຺ຕຎ຺ຈ ສຍນາສນໍ;

ອຘິຈິຕ຺ເຕ ຈ ອາໂຍໂຄ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ.(ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓-໑໘໕) –

ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ ຕໂປຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໕) ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ ¶ ນາມ ປຣມໍ ຕໂປ. ຕິຕິກ຺ຂາຕິ ຂນ຺ຕິຍາ ເອວ ເວວຈນໍ, ຕິຕິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ ຕໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ວທນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ປຣມ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ. ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ ປຣູປຆາຕີຕິ ໂຍ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ປຣໍ ອຸປຆາເຕຕິ ພາຘຕິ ວິຫິໍສຕິ, ໂສ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖປາໂທ ປນ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ‘‘ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ຫິ ‘‘ນສມໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິ ເວວຈນໍ. ‘‘ປຣູປຆາຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ເວວຈນໍ. ອຖ ວາ ປຣູປຆາຕີຕິ ສີລູປຆາຕີ. ສີລຎ຺ຫິ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ‘‘ປຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ຈ ສມໂຓ ປຣໍ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ ປຣູປຆາຕີ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສີລວິນາສໂກ, ໂສ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ໂຍ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິຍາ ອຠາວາ ປຣູປຆາຕີ ໂຫຕິ, ປຣໍ ອນ຺ຕມໂສ ຑໍສມກສມ຺ປິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ໂສ ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ. ກິໍ ກາຣຓາ? ມລສ຺ສ ອປພ຺ພາຊິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ປພ຺ພາຊຍມຕ຺ຕໂນ ມລໍ, ຕສ຺ມາ ‘ປພ຺ພຊິໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໘໘) ອິທຎ຺ຫິ ປພ຺ພຊິຕລກ຺ຂຓໍ. ໂຍປິ ນ ເຫວ ໂຂ ອຸປຆາເຕຕິ ນ ມາເຣຕິ, ອປິຈ ທຓ຺ຑາທີຫິ ວິເຫເຐຕິ, ໂສ ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ ສມໂຓ ນ ໂຫຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ວິເຫສາຍ ອສມິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສມິຕຕ຺ຕາ ຫິ ປາປານໍ, ‘ສມໂຓ’ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໖໕) ອິທຎ຺ຫິ ສມຓລກ຺ຂຓໍ.

ທຸຕິຍຄາຖາຍ ສພ຺ພປາປສ຺ສາຕິ ສພ຺ພາກຸສລສ຺ສ. ອກຣຓນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປາທນໍ. ກຸສລສ຺ສາຕິ ຈຕຸຠູມກກຸສລສ຺ສ. ອຸປສມ຺ປທາຕິ ອຸປສມ຺ປາທນໍ ປຏິລາໂຠ. ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວທາປນໍ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິໂສຘນໍ, ຕໍ ປນ ອຣຫຕ຺ເຕນ ໂຫຕິ. ອິຕິ ສີລສໍວເຣນ ສພ຺ພປາປໍ ປຫາຍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຫິ ສມຖວິປສ຺ສນາຫິ ກຸສລໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂຍທາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ໂອວາໂທ ອນຸສິຏ຺ຐິ.

ຕຕິຍຄາຖາຍ ¶ ອນູປວາໂທຕິ ວາຈາຍ ກສ຺ສຈິ ອນຸປວທນໍ. ອນູປຆາໂຕຕິ ກາເຍນ ກສ຺ສຈິ ອຸປຆາຕສ຺ສ ອກຣຓໍ. ປາຕິໂມກ຺ເຂຕິ ຍໍ ຕໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປອຕິໂມກ຺ຂໍ ອຕິປໂມກ຺ຂໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສີລໍ, ປາຕິ ວາ ອຄຕິວິເສເສຫິ, ໂມກ຺ເຂຕິ ທຸຄ຺ຄຕິຠເຍຫິ. ໂຍ ວາ ນໍ ປາຕິ, ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈ. ສໍວໂຣຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອວີຕິກ຺ກມລກ຺ຂໂຓ ສໍວໂຣ. ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄວເສນ ປມາຓຎ຺ຎຸຕາ. ປນ຺ຕຎ຺ຈ ສຍນາສນນ຺ຕິ ຊນສງ຺ຆຏ຺ຏນວິຣຫິຕໍ ນິຊ຺ຊນສມ຺ພາຘໍ ວິວິຕ຺ຕໍ, ເສນາສນຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທ຺ວິຫິເຍວ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ ທີປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ ປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສສາມຎ຺ເຎນ ອິຕຣທ຺ວຍສ຺ສາປິ ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ ໂຊຕິຕຕ຺ຕາ. ອຘິຈິຕ຺ເຕ ຈ ອາໂຍໂຄຕິ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ¶ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕໂຕປິ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕເມວ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ອາໂຍໂຄ ຈ ອນຸໂຍໂຄ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຣສ຺ສ ອນຸປວທນໍ, ອນຸປຆາຕນໍ, ປາຕິໂມກ຺ເຂ ສໍວໂຣ, ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠເຄສຸ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິວສິຠາວາຍ ວິວິຕ຺ຕເສນາສນເສວນຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ໂອວາໂທ ອນຸສິຏ຺ຐີຕິ. ອິມາ ປນ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສຄາຖາໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕໍ ພຸທ຺ຘາ ເອວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ສາວກາ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໓໔) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນາມ. ຕໍ ສາວກາ ເອວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ພຸທ຺ຘາ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ຈ ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ສາວກາ ເອວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ.

ອນຸປຄໂຕ ນາມ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ອສຕິຍາ ປຸຣິມິກາຍ ອນຸປຄໂຕ ວາ. ຈາຕຸມາສິນິຍນ຺ຕິ ຈາຕຸມາສິຍໍ. ສາ ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ປາຣິປູຣິຠູຕາຕິ ຈາຕຸມາສີ, ສາ ເອວ ‘‘ຈາຕຸມາສິນີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສໍ ຈາຕຸມາສິນິຍໍ. ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາສິນິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍສາມຄ຺ຄິນ຺ຕິ ກາເຍນ ສມຄ຺ຄຠາວໍ, ຫຕ຺ຖປາສູປຄມນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ສເຈ ປຸຣິມິກາຍ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕາ, ປຈ຺ຉິມິກາຍປິ ປຎ຺ຈ, ປຸຣິເມຫິ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປວາຣິເຕ ປຈ຺ຉິເມຫິ ¶ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ, ນ ເອກສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ທ຺ເວ ຎຕ຺ຕິໂຍ ຐເປຕພ຺ພາ. ສເຈປິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ຕໂຍ, ທ຺ເວ, ເອໂກ ວາ ໂຫຕິ, ເອເສວ ນໂຍ. ອຖ ປຸຣິມິກາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ປຈ຺ຉິມິກາຍປິ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ຕໂຍ, ທ຺ເວ, ເອໂກ ວາ, ເອເສວ ນໂຍ. ອຖ ປຸຣິມິກາຍ ຕໂຍ, ປຈ຺ຉິມິກາຍ ຕໂຍ, ທ຺ເວ ວາ, ເອເສວ ນໂຍ. ອິທຎ຺ເຫຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ – ສເຈ ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄເຕຫິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ໂຖກຕຣາ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ສມສມາ ຈ, ສງ຺ຆປ຺ປວາຣຓາຍ ຈ ຄຓໍ ປູເຣນ຺ຕິ, ສງ຺ຆປ຺ປວາຣຓາວເສນ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຸຣິເມຫິ ປວາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ປນ ປຸຣິມິກາຍ ຕໂຍ, ປຈ຺ຉິມິກາຍ ເອໂກ ໂຫຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ສງ຺ຆຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປວາເຣຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຄຓຎຕ຺ຕິຍາ ປນ ໂສ ຄຓປູຣໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄຓວເສນ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຸຣິເມຫິ ປວາເຣຕພ຺ພໍ, ອິຕເຣນ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປຸຣິມິກາຍ ທ຺ເວ, ປຈ຺ຉິມິກາຍ ທ຺ເວ ວາ ເອໂກ ວາ, ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປຸຣິມິກາຍ ເອໂກ, ປຈ຺ຉິມິກາຍປິ ເອໂກ, ເອເກນ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປວາເຣຕພ຺ພໍ, ເອເກນ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ ¶ . ສເຈ ປຸຣິມວສ຺ສູປຄເຕຫິ ປຈ຺ຉິມວສ຺ສູປຄຕາ ເອເກນປິ ອຘິກຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຐມໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ໂຖກຕເຣຫິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ກຕ຺ຕິກຈາຕຸມາສິນິປວາຣຓາຍ ປນ ສເຈ ປຐມໍ ວສ຺ສູປຄເຕຫິ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິເຕຫິ ປຈ຺ຉາ ອຸປຄຕາ ອຘິກຕຣາ ວາ ສມສມາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ປວາຣຓາຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ເຕຫິ ປວາຣິເຕ ປຈ຺ຉາ ອິຕເຣຫິ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ອຖ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ ພຫູ ໂຫນ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາ ວສ຺ສູປຄຕາ ໂຖກາ ວາ ເອໂກ ວາ, ປາຕິໂມກ຺ເຂ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ປຈ຺ຉາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ເຕນ ປວາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ອໍເສ ສາຘຸກໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລໍ ອຎ຺ຊລິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ສເຈ ປນ ຕຕ຺ຖ ປາຣິວາສິໂກປິ ອຕ຺ຖິ, ສງ຺ຆນວກຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິສິນ຺ເນນ ອຕ຺ຕໂນ ປາຬິຍາ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ປາຕິໂມກ຺ເຂ ອຸທ຺ທິສິຍມາເນ ປນ ປາຬິຍາ ອນິສີທິຕ຺ວາ ປາຬິໍ ວິຫາຍ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອມຸຎ຺ຈນ຺ເຕນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ປວາຣຓາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສພ຺ພໍ ¶ ປຸພ຺ພກຣຓີຍນ຺ຕິ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທິໍ ນວວິຘໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ. ຍຖາ ຈ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ…ເປ… ປຏິກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໗໑) ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ລຠຕິ, ເອວເມຕ຺ຖາປິ ຕີຫິ ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ສຠາຄໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນາ, ຍທາ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສຸທ຺ຘໍ ອນາປຕ຺ຕິກໍ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຄຓຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ, ທ຺ວີຫິປິ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ສຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປຏິກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອເກນາປິ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕທຫູຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຫຸ, ຕສ຺ມິໍ ທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານາສໍວາສເກຫີຕິ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສເກຫິ. ອນາວາໂສ ນາມ ນວກມ຺ມສາລາທິໂກ ໂຍ ໂກຈິ ປເທໂສ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ເຆນາຕິ ສງ຺ຆປ຺ປໂຫນເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວິນາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນ຺ຕຣາຍາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ທສວິຘມນ຺ຕຣາຍໍ ວິນາ. ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຕ຺ຕຈຕຸຕ຺ເຖນ ອນ຺ຕຣາເຍ ວາ ສຕິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍຖາ ຈ ອາວາສາທໂຍ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພາ, ເອວໍ ສເຈ ວິຫາເຣ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຸໂປສຖາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຖໍ ສີມາປິ ນທີປິ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພາ. ສເຈ ປເນຕ຺ຖ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວິສ຺ສຏ຺ຐອຸໂປສຖາປິ ອາວາສາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ຄໂຕ ອຘິຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ລຠຕິ. ອາຣຎ຺ຎເກນາປິ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸໂປສຖທິວເສ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາຣເມວ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອຎ຺ຎໍ ວິຫາຣໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາວ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ອກຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ຊຎ຺ຎາ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໑) ¶ ເອວຣູໂປ ປນ ອາວາໂສ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ຫິ ອິມິນາ ເນວ ອຸໂປສຖນ຺ຕຣາໂຍ ກໂຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ.

ອຸທກໍ ອາສເນນ ຈາຕິ ອາສເນນ ສຫ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸທກຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆສນ຺ນິປາຕໂຕ ປຐມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຸພ຺ພກຣຓໍ. ປຸພ຺ພກຣຓໂຕ ປຈ຺ຉາ ກຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ອຸໂປສຖກມ຺ມໂຕ ປຐມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ເຈຕໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໂຕ ປຐມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈ’’ມິຈ຺ເຈວ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ທ຺ວີຫິ ນາເມຫິ ນວວິຘໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ທສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ. ກິໍ ຕໍ ກຕນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕໍ ອກຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຖເຣນ ອາຓຕ຺ເຕນ ອຄິລາເນນ ນ ¶ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ນ ສມ຺ມຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໕໙) ວຈນໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ເຖເຣນ ອາຓຕ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ.

ສເຈ ປນ ອາຓຕ຺ໂຕ ສມ຺ມຊ຺ຊນິໍ ຕາວກາລິກມ຺ປິ ນ ລຠຕິ, ສາຂາຠງ຺ຄໍ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຕມ຺ປິ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ລທ຺ຘກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ. ປານີຍໍ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ອຕ຺ຖາຍ ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ. ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ປີຐຜລກາທິອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອຸໂປສຖາຄາເຣ ອາສນານິ ນຕ຺ຖິ, ສໍຆິກາວາສໂຕປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປຸນ ຫຣິຕພ຺ພານິ. ອາສເນສຸ ອສຕິ ກຏສາຣເກປິ ຕຏ຺ຏິກາໂຍປິ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຏ຺ຏິກາສຸປິ ອສຕິ ສາຂາຠງ຺ຄານິ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພານິ. ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ລທ຺ຘກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ. ປທີໂປ ກາຕພ຺ໂພຕິ ປທີເປຕພ຺ໂພ, ປທີປຸຊ຺ຊລນໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຓາເປນ຺ເຕນ ປນ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ໂອກາເສ ເຕລໍ ວາ ວຏ຺ຏິ ວາ ກປລ຺ລິກາ ວາ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສເຈ ເຕລາທີນິ ນຕ຺ຖິ, ປຣິເຍສິຕພ຺ພານິ. ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ລທ຺ຘກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ. ອປິຈ ກປາເລ ອຄ຺ຄິປິ ຊາເລຕພ຺ໂພ. ອາຓາເປນ຺ເຕນ ຈ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວາ ສທາກາລເມວ ເອໂກ ວາ ຠາຣນິຕ຺ຖຣຓໂກ ວາ ສຣຠາຓກຘມ຺ມກຖິກາທີສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວາ ນ ອາຓາເປຕພ຺ໂພ, ອວເສສາ ປນ ວາເຣນ ອາຓາເປຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຖເຣນາປິ ປຕິຣູປໍ ຎຕ຺ວາ ອາຓາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ພຫິ ອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາ ອາຄເຕນາຕິ ນທິຍາ ວາ ສີມາຍ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາ ອາຄເຕນ ຉນ຺ໂທ ທາຕພ຺ໂພ, ‘‘ກໂຕ ມຍາ ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ ອຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິຈ຺ຈປ຺ປສຸໂຕ ວາຕິ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກາທິກິຈ຺ຈປ຺ປສຸໂຕ ວາ. ສເຈ ຄິລາໂນ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ມຎ຺ເຈນ ວາ ປີເຐນ ວາ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ຄິລານຸປຏ຺ຐາການໍ ¶ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ສເຈ ໂຂ ມຍໍ ອິມໍ ຄິລານໍ ຐານາ ຈາເວສ຺ສາມ, ອາພາໂຘ ວາ ອຠິວຑ຺ຒິສ຺ສຕິ, ກາລກິຣິຍາ ວາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ໂສ ຄິລາໂນ ຐານາ ຈາເວຕພ຺ໂພ, ສງ຺ເຆນ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ, ນ ຕ຺ເວວ ວຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ກເຣຍ຺ຍ ເຈ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ສເຈ ພຫູ ຕາທິສາ ຄິລານາ ໂຫນ຺ຕິ, ສງ຺ເຆນ ປຏິປາຏິຍາ ຐຕ຺ວາ ¶ ສພ຺ເພ ຫຕ຺ຖປາເສ ກາຕພ຺ພາ. ສເຈ ທູເຣ ທູເຣ ໂຫນ຺ຕິ, ສງ຺ໂຆ ນປ຺ປໂຫຕິ, ຕໍ ທິວສໍ ອຸໂປສໂຖ ນ ກາຕພ຺ໂພ, ນ ຕ຺ເວວ ວຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທຫຸໂປສເຖ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ເຕນ ຉນ຺ທມ຺ປິ ທາຕຸໍ, ສນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ‘‘ຉນ຺ທໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຉນ຺ທຫາຣໂກ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິນ຺ເນ ຉນ຺ເທ ຕຕ຺ເຖວ ປກ຺ກມຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ ຉນ຺ໂທ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມຫາວ. ໑໖໕) ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ຉນ຺ທທານປຣິສ຺ສມວິໂນທນຕ຺ຖໍ ‘‘ຉນ຺ທໍ ເມ ຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຉນ຺ທຫາຣໂກ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິນ຺ເນ ຉນ຺ເທ ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ນ ອາໂຣເຈຕິ, ອາຫໂຏ ໂຫຕິ ຉນ຺ໂທ, ຉນ຺ທຫາຣກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໂຕ ຕໍ ໂມເຈຕຸໍ ‘‘ຉນ຺ທໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ອຸຠເຍນ ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພຕິ ມນສາ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກາຍປ຺ປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ເຍນ ເກນຈິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄນ ວາ, ວາຈໍ ປນ ນິຈ຺ຉາເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ຕເຖວ ວາຈາຍ ວາ, ອຸຠຍຖາປິ ສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ກາຍວາຈາຫິ ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ, ຊານາເປຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປນ ຍາຍ ກາຍຈິປິ ຠາສາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປາຣິສຸທ຺ຘິທາເນປິ ຉນ຺ທທາເນ ວຸຕ຺ຕສທິໂສວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຕໍ ປນ ເທນ຺ເຕນ ປຐມໍ ສນ຺ຕີ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ສາປຕ຺ຕິໂກ ສມາໂນ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ທມ຺ມິ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ຫຣ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໔) ວຕ຺ຕຸໍ ລຠຕິ. ‘‘ສນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຣຓີຍານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ‘‘ສນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ໂທ ຈ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ຈ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ, ຕໍ ເທຕີຕິ ສຣູເປກເສສນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຕຣາຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ. ພິຬາລສງ຺ຂລິກາ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘີຕິ ເອຕ຺ຖ ພິຬາລສງ຺ຂລິກາ ນາມ ພິຬາລພນ຺ຘນໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສງ຺ຂລິກາຍ ປຐມວລຍໍ ທຸຕິຍວລຍໍເຍວ ປາປຸຓາຕິ, ນ ຕຕິຍໍ, ເອວມຍມ຺ປິ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ທາຍເກນ ຍສ຺ສ ທິນ຺ນາ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໖໔; ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໖໔). ຕສ຺ມາ ສາ ພິຬາລສງ຺ຂລິກສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ພິຬາລສງ຺ຂລິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ພິຬາລສງ຺ຂລິກຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍາສໍ ກາສຎ຺ຈິ ສງ຺ຂລິການໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຸຕຸກ຺ຂານນ຺ຕິ ¶ ¶ ຕໍ ຕໍ ກິຣິຍໍ ອຣຕິ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຸຕຸ, ຕສ຺ສ ອກ຺ຂານໍ ອຸຕຸກ຺ຂານໍ, ອຸຕຸອາຈິກ຺ຂນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ຕສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂນໍ, ຕໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຫມນ຺ຕາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓນາຕິ ກລນາ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ເມຫິ ໂອວທນໍ ຠິກ຺ຂຸໂນວາໂທ. ສ຺ເວ ອຸໂປສໂຖຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ‘‘ສ຺ເວ ອຸໂປສໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຊ຺ເຊວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ຺ນຣສິເກ ອຸໂປສເຖ ປກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ, ຈາຕຸທ຺ທສິເກ ເຕຣສິຍໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ປກ຺ຂສ຺ສ ເຕຣສິຍໍເຍວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ອຍໍ ອຸໂປສໂຖ ຈາຕຸທ຺ທສິໂກ ວາ ປນ຺ນຣສິໂກ ວາ’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໔໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ຈ ຠິກ຺ຂຸນາ ສເຈ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ‘‘ຈາຕຸທ຺ທສິໂກ ຠຄິນີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ຺ນຣສິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ‘‘ປນ຺ນຣສິໂກ ຠຄິນີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐເປຕ຺ວາ ພາລໍ, ຐເປຕ຺ວາ ຄິລານໍ, ຐເປຕ຺ວາ ຄມິກໍ ອວເສເສຫິ ໂອວາທໍ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໑໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາໂຣຈນວິຘານໍ ອຊານນ຺ໂຕ ພາໂລ. ຈາຕຸທ຺ທສິກປນ຺ນຣສິເກສຸ ອຸໂປສເຖສຸ ວາ ປາຏິປເທ ວາ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຄມິໂຍ, ທຸຕິຍປກ຺ຂທິວສໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິຘ ຄມິໂຍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ອຣຎ຺ເຎ ນິວາໂສ ອສ຺ສາຕິ ອາຣຎ຺ຎິໂກ. ໂສປິ ‘‘ອຫໍ ອຣຎ຺ຎວາສີ, ສ຺ເວ ອຸໂປສໂຖ, ວິຫາເຣ ນ ວສາມີ’’ຕິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ຍທິ ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອວາໂທ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ໂຍ ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໑໔). ເຕນ ປນ ປຈ຺ຈາຫຣຓຕ຺ຖາຍ ສງ຺ເກໂຕ ກາຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ໂອວາທໍ ຄເຫຕຸໍ, ສງ຺ເກຕຎ຺ຈ ກາຕຸໍ ອຕ຺ຣ ປຕິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໑໕). ຕສ຺ມາ ອາຣຎ຺ຎິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວສນຄາເມ ຠິກ຺ຂາ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ຈຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ທິສ຺ວາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ໂນ ຈສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂາ ສຸລຠາ ໂຫຕິ, ສາມນ຺ຕຄາເມ ຈຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຄາມໍ ອາຄມ຺ມ ຕເຖວ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ທູຣໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ສງ຺ເກໂຕ ກາຕພ຺ໂພ ‘‘ອຫໍ ອສຸກໍ ນາມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄາມທ຺ວາເຣ ສຠໍ ວາ ມຓ຺ຑປໍ ວາ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ວາ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມິ, ຕຕ຺ຣ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ຕຕ຺ຣ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ອຄນ຺ຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສງ຺ເກຕໍ ¶ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຍາ ນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໑໕). ອຸໂປສຖຄ຺ເຄຕິ ອຸໂປສຖກຣຓຏ຺ຐາເນ. ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫີຕິ –

‘‘ສີລວາ ໂຫຕິ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕິ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຓຸມຕ຺ເຕສຸ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສາວີ ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ. ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕິ ສຸຕຘໂຣ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ, ເຍ ເຕ ຘມ຺ມາ ອາທິກລ຺ຍາຓາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຠິວທນ຺ຕິ, ຕຖາຣູປາສ຺ສ ຘມ຺ມາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ¶ ໂຫນ຺ຕິ, ຘາຕາ ວຈສາ ປຣິຈິຕາ, ມນສາ ອນຸເປກ຺ຂິຕາ, ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ. ອຸຠຍານິ ໂຂ ປນສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂານິ ວິຕ຺ຖາເຣນ ສ຺ວາຄຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ສຸວິຠຕ຺ຕານິ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕີນິ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕານິ ສຸຕ຺ຕໂສ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ. ກລ຺ຍາຓວາໂຈ ໂຫຕິ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣໂຓ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ. ປຏິພໂລ ໂຫຕິ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທິຕຸໍ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕາຍ ກາສາຍວຕ຺ຖວສນາຍ ຄຣຸຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນປຸພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ວີສຕິວສ຺ໂສ ວາ ໂຫຕິ ອຕິເຣກວີສຕິວສ຺ໂສ ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໔໗) –

ອິເມຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ. ປາສາທິເກນາຕິ ປສາທາວເຫນ ນິທ຺ໂທເສນ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ເມນ. ສມ຺ປາເທຕູຕິ ຕິວິຘໍ ສິກ຺ຂໍ ສມ຺ປາເທຕຸ. ຍທາ ປນ ຕາຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກໍເຍວ ທິສ຺ວາ ໂອວາໂທ ຍາຈິໂຕ, ຕທາ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ສນ຺ນິປຕິເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆຫິ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈວເສນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກາຈິ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວາທໍ ຍາຈມານາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘‘ເອວໍ ວເທຫີ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ ອຎ຺ເຎນ ກຖາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ’’ຕິອາທິໍ ສຍໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ສຍເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ເຎນ ວາ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສາເປຕພ຺ພໍ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ຕາຫີ’’ຕິ ພຫຸວຈນໍ. ເອກໂຕ ສເຫວ.

ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐປເກນ ວາຕິ ຍຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ວສນຏ຺ຐາເນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐປນເກນ ວາ. ອິຕເຣນ ວາຕິ ຍຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ, ເອໂກ ວາ, ຕຕ຺ຖ ອິຕເຣນ ວາ ຠິກ຺ຂຸນາ ສເຈ ສຍເມວ ສມ຺ມໂຕ, ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ¶ . ຕເຖວາຕິ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ. ‘‘ອາໂຣເຈຕ຺ວາວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອນາໂຣຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອວາໂທ ນ ອາໂຣເຈຕພ຺ໂພ, ໂຍ ນ ອາໂຣເຈຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໑໕) ວຈນໂຕ ໂອວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ອນາໂຣເຈຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ປຣິສຸທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘຕໍ. ອາໂຣເຈຖາຕິ ອາວິ ກໂຣຖ. ເອຕ຺ຖ ສິຍາຕິ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ ອຍມນຸໂຍໂຄ ຠເວຍ຺ຍ. ກິໍ ຕໍ, ຍໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ. ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ສນ຺ຘິຍຕີຕິ ປຸພ຺ພວຈເນນ ອປຣໍ ວຈນໍ ສນ຺ຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ສາມຄ຺ຄິຍາຕິ ກາຍຈິຕ຺ເຕຫິ ສຫິຕຕາຍ. ຄຓສ຺ສາຕິ ອຸທ຺ເທສກໍ ຐເປຕ຺ວາ ຈຕຸວຄ຺ເຄ ເສສຠິກ຺ຂູນໍ. ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕີຕິ ສງ຺ເຆນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ກຣຓຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ. ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ສຠາໂວ.

ເຖຣາ ¶ ຈ ນວາ ຈ ມຊ຺ຌິມາ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ທສວສ຺ສາ, ອຕິເຣກທສວສ຺ສາ ຈ ເຖຣາ. ອູນປຎ຺ຈວສ຺ສາ ນວາ. ປຎ຺ຈວສ຺ສາ, ອຕິເຣກປຎ຺ຈວສ຺ສາ ຈ ມຊ຺ຌິມາ. ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕານໍ ເຕນ ປາຕິໂມກ຺ເຂນ ອຕ຺ຖິກໍ ກຕ຺ວາ, ຕໍ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖິໍ ກຕ຺ວາ. ມນສິ ກຣິຕ຺ວາຕິ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ. ໂສຕທ຺ວາຣວເສນາຕິ ໂສຕທ຺ວາຣິກຊວນວິຎ຺ຎາຓວເສນ. ສພ຺ພເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣາມາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຖກມ຺ປິ ພຫິ ຄນ຺ຕຸໍ ອເທນ຺ຕາ ສພ຺ເພນ ຈິຕ຺ເຕນ ອາວຊ຺ເຊມ, ສລ຺ລກ຺ເຂມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນສິ ກໂຣມາຕິ ອາວຊ຺ເຊມ, ສມນ຺ນາຫຣາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຈ ໂຂ ມນສິກາໂຣ ນ ເອຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓປ຺ປຏິປາທນລກ຺ຂໂຓ, ອຖ ໂຂ ວີຖິປ຺ປຏິປາທນຊວນປ຺ປຏິປາທນມນສິກາຣປຸພ຺ພກຈິຕ຺ເຕ ຐປນລກ຺ຂໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ນ ສເມຕີຕິ ນ ສໍຄຈ຺ຉຕິ. ກສ຺ມາ ນ ສໍຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມຄ຺ຄສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໂກ ຈາ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ໂນຕິ ສງ຺ເຆ ປຣິຍາປນ຺ໂນ ອນ຺ໂຕຄໂຘ.

ອິທານິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕຕິ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ປິຍວຈເນນ ອາລປນໍ.

ອລຊ຺ຊິຕາຕິ ¶ ອລຊ຺ຊິຕາຍ, ອລຊ຺ຊນຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕິຍຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ‘‘ອຎ຺ຎາຓຕາ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປ຺ປກຕຕາຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນ ອຠິຠູຕຕາຍ. ສຕິສມ຺ໂມສາຕິ ສຕິວິປ຺ປວາສໂຕ. ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມນໍ.

ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ສຎ຺ເຈເຕຕ຺ວາ, ອກປ຺ປິຍຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕເຍວ ວີຕິກ຺ກມຈິຕ຺ຕໍ ເປເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຄູຫຕີຕິ ນິຄູຫຕິ ນ ເທເສຕິ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ລຊ຺ຊາຍ ປຣິຄູຫນ຺ໂຕ ອລຊ຺ຊີ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ກິໍ ອິມິນາ’’ຕິ ອນາທຣິເຍນ ປຣິຄູຫນ຺ໂຕ ອລຊ຺ຊີ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຄຕິຄມນຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຠຓ຺ຑຠາຊນີຍຏ຺ຐານາທີສຸ ຉນ຺ທາຄຕິອາທິເຠທໍ ອຄຕິຄມນຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕິ. ອລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສມຸຏ຺ຐານລຊ຺ຊາວິຣຫິໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ອນາທຣິຍວເສເນວ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ, ອາປນ຺ນຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຣິຄູຫນ຺ໂຕ, ຠຓ຺ຑຠາຊນີຍຏ຺ຐານາທີສຸ ອຄຕິຄມນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ອລຊ຺ຊີ ໂຫຕິ, ນ ອິຕໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ມນ຺ໂທຕິ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ, ອປຎ຺ຎສ຺ເສເວຕໍ ນາມໍ. ໂມມູໂຫຕິ ອຕິສໍມູຬ຺ໂຫ. ວິຣາເຘຕີຕິ ນ ຣາເຘຕິ ນ ສາເຘຕິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈຕິ ວິນຍສໍສເຍ. ກປ຺ປິຍໍ ເຈ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ວິນຍຘຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ວຕ຺ຖຸໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມາຕິກໍ, ປທຠາຊນໍ, ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ, ອນາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ກປ຺ປຕິ, ອາວຸໂສ, ມາ ເອຕ຺ຖ ກງ຺ຂີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ.

ສຫເສຍ຺ຍຈີວຣວິປ຺ປວາສາທີນີຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ສຫເສຍ຺ຍາ ນາມ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ອຸຕ຺ຕຣິທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕໍ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິ, ວິປ຺ປວາໂສ ນາມ ເອກຣຕ຺ຕຉາຣຕ຺ຕວເສນ ວິປ຺ປວາໂສ. ອາທິສທ຺ເທນ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກມາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານນ຺ຕິ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຈິຕ຺ຕິຍປາຏິເທສນີຍທຸກ຺ກຏທຸພ຺ຠາສິຕສງ຺ຂາຕານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ.

ເທເສຕຸ ວາ ປກາເສຕຸ ວາຕິ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ວາ ຄຓມຊ຺ເຌ ວາ ເອກປຸຄ຺ຄເລ ວາ ເທເສຕຸ ວາ ປກາເສຕຸ ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິເທສນາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ. ວຸຏ຺ຐານໍ ປນ ເທສນາວິເສສຕ຺ຕາ ‘‘ເທສນາ’’ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປກາເສຕຸ ວາຕິ ອາໂຣເຈຕຸ ວາ.

ເອວໍ ອນາປນ຺ນາ ວາຕິ ເອວໍ ຉນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອນາປນ຺ນາ ວາ. ວຸຏ຺ຐິຕາ ວາຕິ ປຣິວາສາທິນາ ວຸຏ຺ຐິຕາ ວາ. ອາໂຣຈິຕາ ວາຕິ ອາວິກຕາ ¶ ວາ. ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕິເກ ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາວິກໂຣມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາຈິກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມມ ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນຠາວໍ ຊານາຫີ’’ຕິ ວາ ວທຕຸ, ‘‘ເອກໍ ຄຣຸກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາວິກໂຣມີ’’ຕິ ວາ ອາທິນາ ນເຍນ ວທຕຸ, ສພ຺ເພຫິປິ ອາກາເຣຫິ ອາໂຣຈິຕາວ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ລຫຸກາປຕ຺ຕິໍ ອາວິກໂຣມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວທຕິ, ອນາວິກຕາ ໂຫຕິ ອາປຕ຺ຕິ. ວຕ຺ຖຸໍ ອາໂຣເຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕິ, ອຸຠຍໍ ອາໂຣເຈຕິ, ຕິວິເຘນາປິ ອາໂຣຈິຕາວ ໂຫຕິ. ອສນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາຕິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນາປິ ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ເກວລໍ ‘‘ອາມ, ມຍໍ ປຣິສຸທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ, ອຖ ໂຂ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນາປີຕິ ອປິສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກິໍ ຕໍ ຍາວຕຕິຍານຸສາວິຕໍ ນາມ, ກຖຎ຺ເຈຕໍ ຍາວຕຕິຍານຸສາວິຕໍ ໂຫຕີຕິ ວິຈາຣຓາຍໍ ອາຈຣິຍານໍ ມຕິເຠທມຸເຂນ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາວຕຕິຍໍ ອນຸສາວິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອນຸສາວິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນເຠທໂຕຕິ ອຣີຍຕິ ຎາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຠິເຘຍ຺ຍໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ອເນນາຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ອກ຺ຂຣໍ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນານິ, ເຕສໍ ເຠໂທ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນເຠໂທ, ຕໂຕ, ອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ຈ ວິສທິສຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອນຸສາວນຎ຺ຫິ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຫີຕິ ກາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕສ຺ສ ປນ ‘‘ອຠິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຕິ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ອສ຺ສາຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ’’ຕິອາທິວຈນຕ຺ຕຍສ຺ສ. ອວສ຺ສຎ຺ເຈຕເມວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອຕິປ຺ປສງ຺ໂຄປິ ¶ ສິຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍທິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ’’ຕິອາທິວຈນຕ຺ຕຍໍ. ອປເຣ ‘‘ອນຸສາວິຕ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ນ ອຕີຕຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ອຖ ໂຂ ອນາຄຕຕ຺ຖໍ. ຘາຕ຺ວຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາລນ຺ຕຣວິຫິໂຕປິ ປຈ຺ຈໂຍ ກາລນ຺ຕເຣ ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ວິກປ຺ເປສຸໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອປເຣ ‘ອນຸສາວິຕ’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອຸປຣິ ອຸທ຺ເທສາວສາເນຕິ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທສາວສາເນ. ອຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕີນໍ ອຠາວໂຕຕິ ອນາຄຕຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ກາຣຓສ຺ສ ຈ ອຠາວໂຕ. ອິທານິ ຕເມວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ກຖເມຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍທິ ຈສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອຍນ຺ຕິ ¶ ອນາຄຕກາໂລ. ອນຸສາວິຕໍ ເຫສ຺ສຕີຕິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອນຸປ຺ປໂຍຄໍ ອນາຄຕກາລໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອນຸສາວິຕໍ ເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ ພຸທ຺ໂຘ ວເທຍ຺ຍ. ອຍໍ ເຫຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທິ ເຈຕ຺ຖ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ ຕ-ປຈ຺ຈໂຍ ສິຍາ, ຕຖາ ສຕິ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ ນາມ ວິເສສນວິເສສ຺ຍຠາໂວ, ໂສ ຈ ອນຸປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ສມານຕ຺ຖຠາເວ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນາສຕີຕິ ‘‘ເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນຸປ຺ປໂຍຄໍ ວເທຍ຺ຍ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອນາຄຕໍ ນ ທີເປຕິ, ອຕີຕກາລເມວ ທີເປຕີຕິ. ອນຸສາວິຍມາເນຕິ ວຈນໂຕຕິ ‘‘ອນຸສາວິຍມາເນ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາລວຈນໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຍາວຕຕິຍໍ ອນຸສາວິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ກິມິທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍາວຕຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກິໍ ເຕນ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເຍເນຕໍ ລກ຺ຂຓວຈນມຕ຺ຕໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ເຕນາຕິ ລກ຺ຂຓວຈນມຕ຺ເຕນ ເຫຕຸນາ.

ຕເທຕນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ຕໍ ປເນຕນ຺ຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິອາທິກໍ ຍາວຕຕິຍານຸສາວນໍ. ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ໂນປລພ຺ຠຕິ. ອິມເມວ ຈ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິມໍ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ. ຍທິ ຫິ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິວຈນຕ຺ຕຍໍ ຍາວຕຕິຍານຸສາວນໍ ສິຍາ, ຕເທວ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໑໓໒ ອາທໂຍ) ວເທຍ຺ຍ, ນ ປນ ‘‘ສກິມ຺ປິ ອນຸສາວິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນນຸ ຈາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ນ ອາຄໂຕ, ອຖ ກຸໂຕ ລທ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ອຍເມຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ວິນຍຏ຺ຐາເນສຸ ກຕປຣິຈຍານໍ ອາຈຣິຍານໍ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຎາເປນ຺ຕີ ປເວຓິ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ, ຕາຍ ອາຠໂຕ ອານີໂຕ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຠໂຕ.

ນນຸ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຖ ກຖໍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາ ຈ ໂຂ ນ ມຸສາວາທລກ຺ຂເຓນາ’’ຕິອາທິ. ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ກິໍ ໂຫຕີຕິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ສມ຺ປຊານມຸສາວາໂທ ອສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ກິໍ ໂຫຕິ, ກຕຣາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ວຈີທ຺ວາເຣ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຘມ຺ມິກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕສ຺ສ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ມໂນທ຺ວາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາວິກາຕພ຺ພໍ ນາວິກາສິ, ເຕນສ຺ສ ວຈີທ຺ວາເຣ ອກິຣິຍໂຕ ອຍໍ ¶ ອາປຕ຺ຕິ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ¶ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕໍ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ປຣິວາເຣ ເສທໂມຈນຄາຖາສຸ (ປຣິ. ໔໗໙) ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນາລປນ຺ໂຕ ມນຸເຊນ ເກນຈິ ວາຈາຕິ ເກນຈິ ມນຸເຊນ ວາຈາຍ ອນາລປນ຺ໂຕ. ຄິຣໍ ໂນ ຈ ປເຣ ຠເຓຍ຺ຍາຕິ ‘‘ອິຕິ ອິເມ ໂສສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປຣປຸຄ຺ຄເລ ສນ຺ຘາຍ ສທ຺ທມ຺ປິ ນ ນິຈ຺ຉາເຣຍ຺ຍ. ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ວາຈສິກນ຺ຕິ ວາຈໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ປຎ຺ຫາເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຫາເມສາຕິ ລິງ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອໂສ ປຎ຺ໂຫ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປຎ຺ໂຫ ອິມເມວ ມຸສາວາທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕໍຕໍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘນວເສນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ເວມຊ຺ເຌ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອນຕ຺ໂຖ, ອຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕຣາເຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕ, ອນ຺ຕຣາຍໍ ວາ ຜລໍ ອຣຫຕິ, ອນ຺ຕຣາຍສ຺ສ ວາ ກຣຓສີໂລຕິ ອນ຺ຕຣາຍິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ວິປ຺ປຏິສາຣວຕ຺ຖຸຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວິປ຺ປຏິສາຣວຕ຺ຖຸຕາຍາຕິ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ນາມ ປຈ຺ຉານຸຕາປວເສນ ຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຏິສາໂຣ, ຕສ຺ສ ກາຣຓຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມຊ຺ຌານາທິປຈ຺ຈຍຠູຕອອປ຺ປຏິສາຣວິຣຸທ຺ຘສ຺ສ ວິປ຺ປຏິສາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາໂມຊ຺ຊາທິສມ຺ຠວນ຺ຕິ ທຸພ຺ພລຕຣຸຓາ ປີຕິ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ຕໍ ອາທິ ເຍສໍ ເຕ ປາໂມຊ຺ຊາທໂຍ, ເຕສໍ ສມ຺ຠໂວ ປຏິລາໂຠ ປາໂມຊ຺ຊາທິສມ຺ຠໂວ, ຕໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ປີຕິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາທີນໍ ຄຫຓໍ. ປຐມຊ຺ຌານາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາທິສທ຺ເທນ ປນ ‘‘ທຸຕິຍສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອນ຺ຕຣາຍິໂກ, ຕຕິຍສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອນ຺ຕຣາຍິໂກ, ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອນ຺ຕຣາຍິໂກ, ຌານານໍ, ວິໂມກ຺ຂານໍ, ສມາຘີນໍ, ສມາປຕ຺ຕີນໍ, ເນກ຺ຂມ຺ມານໍ, ນິສ຺ສຣຓານໍ, ປວິເວການໍ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຘິຄມາຍ ອນ຺ຕຣາຍິໂກ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໕) ວຸຕ຺ຕທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຍໍຕໍສທ຺ທານໍ ອພ຺ຍຠິຈາຣິຕສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຏ຺ຐິໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຊານນ຺ເຕນາຕິ ຊານມາເນນ. ອິມິນາສ຺ສ ສມ຺ປຊານມຸສາວາທສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິສຸທ຺ຘິໍ ອເປກ຺ຂຕີຕິ ວິສຸທ຺ຘາເປກ຺ໂຂ, ເຕນ ¶ ວິສຸທ຺ຘາເປກ຺ເຂນ. ສາ ຈ ວິສຸທ຺ຘິ ອິຘ ວຸຏ຺ຐານາທີຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຏ຺ຐາຕຸກາເມນ ວິສຸຊ຺ຌິຕຸກາເມນາ’’ຕິ. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິໂຕ ສງ຺ຆາທິເສສໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕຸກາເມນ, ເທສນາຄາມິນິໂຕ ວິສຸຊ຺ຌິຕຸກາເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ວາ ຄຓມຊ຺ເຌ ວາ ເອກປຸຄ຺ຄເລ ວາຕິ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣຈນວເສນ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຸຠໂຕ ນິສິນ຺ນານໍ ອາໂຣຈນວເສນ ຄຓມຊ຺ເຌ ວາ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ອາໂຣຈນວເສນ ເອກປຸຄ຺ຄເລ ວາ ປກາເສຕພ຺ພາ. ອິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ອິໂຕ ອຸໂປສຖຄ຺ຄໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສຠາໂຄເຍວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ວິສຠາຄສ຺ສ ຫິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຠຓ຺ຑນກລຫສງ຺ຆເຠທາທີນິປິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ¶ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໗໐) ວຸຕ຺ຕໍ.

ກຣຓຕ຺ເຖຕິ ຕຕິຍາວິຠຕ຺ຕິອຕ຺ເຖ. ກຕ຺ຕຣິ ເຫຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ໂຫຕິ ຜາສຸສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ປຐມາວຈນໍ. ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ອຘິຄມາຍ ຜາສຸ ໂຫຕີຕິ ອຘິຄມຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຜາສຸ ໂຫຕິ ສຸຂໍ ໂຫຕິ ສໍວຣສ຺ສ ອວິປ຺ປຏິສາຣເຫຕຸຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອວິປ຺ປຏິສາຣມູລການ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປາປປຸຎ຺ຎານໍ ກຕາກຕວເສນ ຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຏິສາຣາຠາໂວ ອວິປ຺ປຏິສາໂຣ, ໂສ ມູລໍ ກາຣຓໍ ເຍສໍ ເຕ ອວິປ຺ປຏິສາຣມູລາ, ອວິປ຺ປຏິສາຣມູລາເຍວ ອວິປ຺ປຏິສາຣມູລກາ, ເຕສໍ ອວິປ຺ປຏິສາຣມູລການໍ. ສຸຂປ຺ປຏິປທາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສຸຂາ ປຏິປທາ ສມິຊ຺ຌຕິ, ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ສຸເຂນ ອຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ນິທາເນ ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐປນໍ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນໍ;

ນິທານຸທ຺ເທສສວເນ, ວິສຸທ຺ຘາໂຣຈເນ ວິຘິ;

ອນາໂຣຈເນ ຈາປຕ຺ຕິ, ເຎຍ຺ຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍາ ປາຕິໂມກ຺ຂວຓ຺ຓນາຍ

ວິນຍຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນິຍໍ

ນິທານວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ

ອິທານິ ¶ ¶ ນິທານຸທ຺ເທສານນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທສສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ‘‘ອິທານີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ນິທານານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ນິທານໍ ອນນ຺ຕຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ປາຣາຊິກກຓ຺ເຑ. ປາຕິໂມກ຺ເຂຕິ ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ເຂ. ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ ອູນາຕິເຣກຠາວນິວຕ຺ຕນໂຕ. ປາຣາຊິກາຕິ ສຊາຕິນາມໍ. ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓນາມໍ. ອຸທ຺ທິສີຍຕີຕິ ອຸທ຺ເທໂສ. ຠາວປ຺ປຘາໂນຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ’’ນ຺ຕິ.

໑. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ

ໂຍ ປນາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕ ຠິກ຺ຂຸປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ) ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປນາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ໂຍຕິ ອຕ຺ຖປທໍ, ຕຎ຺ຈ ອນິຍເມນ ປຸຄ຺ຄລໍ ທີເປຕິ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ໂກຈີ’’ຕິ ອາຫ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂຍ ໂຍໂກຈິ ນາມ, ໂສ ອວສ຺ສໍ ລິງ຺ຄຍຸຕ຺ຕຊາຕິນາມໂຄຕ຺ຕສີລວິຫາຣໂຄຈຣວເຍສຸ ເອເກນາກາເຣນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕຖາ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ຣສ຺ສທີຆາທິນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາທິສທ຺ເທນ ນວກມ຺ມາທີນໍ ຄຫຓໍ. ລິງ຺ຄາທິເຠເທນາຕິ ລິງ຺ຄີຍຕິຎາຍຕິ ເອເຕນາຕິ ລິງ຺ຄໍ, ຕໍ ອາທິ ເຍສໍ ເຕຕິ ລິງ຺ຄາທໂຍ, ເຕສໍ ເຠໂທ ລິງ຺ຄາທິເຠໂທ, ເຕນ ລິງ຺ຄາທິເຠເທນ. ເອຕ຺ຖາທິສທ຺ເທນ ປນ ຍຸຕ຺ຕາທີນໍ ຄຫຓໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ລິງ຺ຄວເສນ ຍາທິໂສ ວາ ຕາທິໂສ ວາ ໂຫຕຸ, ທີໂຆ ວາ ຣສ຺ໂສ ວາ ກາໂຬ ວາ ໂອທາໂຕ ວາ ມງ຺ຄຸຣຈ຺ຉວິ ວາ ກິໂສ ວາ ຖູໂລ ວາ. ໂຍຄວເສນ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕຸ, ນວກມ຺ມຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຸທ຺ເທສຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ວາສຘຸຣຍຸຕ຺ໂຕ ວາ. ຊາຕິວເສນ ຍໍຊຈ຺ໂຈ ວາ ຕໍຊຈ຺ໂຈ ວາ ໂຫຕຸ, ຂຕ຺ຕິໂຍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເວສ຺ໂສ ວາ ສຸທ຺ໂຘ ວາ. ນາມວເສນ ຍຖານາໂມ ວາ ຕຖານາໂມ ວາ ໂຫຕຸ, ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ວາ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ ວາ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ວາ. ໂຄຕ຺ຕວເສນ ຍຖາໂຄຕ຺ໂຕ ວາ ຕຖາໂຄຕ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕຸ, ກຈ຺ຈາຍໂນ ວາ ວາສິຏ຺ໂຐ ວາ ໂກສິໂຍ ວາ. ສີເລສຸ ຍຖາສີໂລ ວາ ຕຖາສີໂລ ວາ ໂຫຕຸ, ນວກມ຺ມສີໂລ ວາ ອຸທ຺ເທສສີໂລ ວາ ວາສຘຸຣສີໂລ ວາ. ວິຫາເຣສຸປິ ຍຖາວິຫາຣີ ວາ ຕຖາວິຫາຣີ ວາ ¶ ໂຫຕຸ, ນວກມ຺ມວິຫາຣີ ວາ ອຸທ຺ເທສວິຫາຣີ ວາ ວາສຘຸຣວິຫາຣີ ວາ ¶ . ໂຄຈເຣສຸປິ ຍຖາໂຄຈໂຣ ວາ ຕຖາໂຄຈໂຣ ວາ ໂຫຕຸ, ນວກມ຺ມໂຄຈໂຣ ວາ ອຸທ຺ເທສໂຄຈໂຣ ວາ ວາສຘຸຣໂຄຈໂຣ ວາ. ວເຍສຸປິ ໂຍ ວາ ໂສ ວາ ໂຫຕຸ ເຖໂຣ ວາ ນໂວ ວາ ມຊ຺ຌິໂມ ວາ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ໂພວ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘‘ໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ອິທານິ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປທໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ‘‘ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນມຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ. ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໐໕) ນເຍນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາຈໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປທາ ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາ. ໂອວາທປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) ນາມ –

‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ຕິພ຺ພໍ ເມ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ ເຖເຣສຸ ນເວສຸ ມຊ຺ຌິເມສູ’ຕິ, ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ກສ຺ສປ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມິ ກຸສລູປສໍຫິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ສພ຺ພເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມີ’ຕິ, ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘ສາຕສຫຄຕາ ຈ ເມ ກາຍຄຕາສຕິ ນ ວິຊຫິສ຺ສຕີ’ຕິ, ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) –

ອິມິນາ ໂອວາທປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ.

ປຎ຺ຫາພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ ນາມ ໂສປາກສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ. ຠຄວາ ກິຣ ປຸພ຺ພາຣາເມ ອນຸຈງ຺ກມນ຺ຕໍ ໂສປາກສາມເຓຣໍ ‘‘‘ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາ’ຕິ ວາ ໂສປາກ ‘ຣູປສຎ຺ຎາ’ຕິ ວາ ອິເມ ຘມ຺ມາ ນານຕ຺ຖາ ນານາພ຺ຍຎ຺ຊນາ, ອຸທາຫຸ ເອກຕ຺ຖາ ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) ທສ ອສຸຠນິສ຺ສິເຕ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ເຕ ພ຺ຍາກາສິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກຕິວສ຺ໂສ ຕ຺ວໍ, ໂສປາກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ສຕ຺ຕວສ຺ໂສຫໍ ຠຄວາຕິ. ‘‘ໂສປາກ, ຕ຺ວໍ ມມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ເຫ ພ຺ຍາກາສີ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານິ, ອຍໍ ປຎ຺ຫາພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ.

ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ ¶ ນາມ ມຫາປຊາປຕິຍາ ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ.

ທູເຕນູປສມ຺ປທາ ¶ ນາມ ອຑ຺ຒກາສິຍາ ຄຓິກາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ.

ອຏ຺ຐວາຈິກູປສມ຺ປທາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໂຕ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໂຕ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກມ຺ເມຫິ ອຸປສມ຺ປທາ.

ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມູປສມ຺ປທາ ນາມ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕຣຫິ ອຸປສມ຺ປທາ. ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ຕີຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫິ, ເອກາຍ ຈ ຎຕ຺ຕິຍາຕິ ເອວໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຎຕ຺ຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ປນ ອນຸສ຺ສາວນານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນເຠທາຠາວໂຕ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຠິນ຺ນໍ ຎຕ຺ຕິໍ ຕາສໍ ຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອກຸປ຺ເປນາຕິ ອໂກເປຕພ຺ພຕໍ, ອປ຺ປຏິກ຺ໂກສິຕພ຺ພຕຎ຺ຈ ອຸປຄເຕນ. ຐານາຣເຫນາຕິ ກາຣຓາຣເຫນ ສຕ຺ຖຸ ສາສນາຣເຫນ. ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ອຸປຣິຠາວໍ ສມາປນ຺ໂນ, ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ຫິ ອຸປຣິຠາໂວ, ຕຎ຺ເຈສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ກມ຺ເມນ ສມາປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອິມິນາວ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອິຘ ຄຫິໂຕ, ນາຎ຺ເຎຫີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ ອນ຺ຕິມຠວິການເມວ, ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາ ປຣິສຸທ຺ຘານໍ, ໂອວາທປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓປຎ຺ຫາພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ ມຫາກສ຺ສປໂສປາການໍ, ນ ຈ ເຕ ຠພ຺ພາ ປາຣາຊິກາທິໂລກວຊ຺ຊໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ, ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓາທໂຍ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນໍເຍວ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ອຍຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ມາ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອິຘ ຄຫິໂຕ, ນາຎ຺ເຎຫີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ປນ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ອຎ຺ເຎປິ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາທໂຍ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໕ ຠິກ຺ຂຸປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ). ວກ຺ຂຕິ ຫິ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ປນ ອຎ຺ເຎປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິທານິ ‘‘ອກຸປ຺ເປນ ຐານາຣເຫນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ. ວສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຖຸ, ອາຘາໂຣ ປຕິຏ຺ຐາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. ອູນານິ ອປຣິປຸຓ຺ຓານິ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ອສ຺ສາຕິ ອູນວີສຕິວສ຺ໂສ. ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຸປຣິ ສປ຺ປາຓກວຄ຺ເຄ ອູນວີສຕິສິກ຺ຂາປເທ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອູນວີສຕິວສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ເຕສູຕິ ປຓ຺ຑກາທີສຸ ເອກາທສສຸ ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລສຸ. ປຓ຺ຑໂກ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໙) ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວິໂຘ ໂຫຕິ ອາສິຕ຺ຕປຓ຺ຑໂກ, ອຸສູຍປຓ຺ຑໂກ ¶ , ໂອປກ຺ກມິກປຓ຺ຑໂກ, ນປຸໍສກປຓ຺ຑໂກ, ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກຕິ. ເຕສຸ ອາສິຕ຺ຕປຓ຺ຑກສ຺ສ ຈ ອຸສູຍປຓ຺ຑກສ຺ສ ¶ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ວາຣິຕາ, ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວາຣິຕາ. ເຕສຸປິ ປກ຺ຂປຓ຺ຑກສ຺ສ ຍສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ປຓ຺ຑໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວສ຺ສ ປກ຺ເຂ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາຣິຕາຕິ. ຕໂຍ ເຈຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊູປສມ຺ປທານໍ ອຠພ຺ພຕາຍ ອວຕ຺ຖູ. ເຕນາຫ ‘‘ອາສິຕ຺ຕປຓ຺ຑກຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ປເຣສໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂນ ຄເຫຕ຺ວາ ອສຸຈິນາ ອາສິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຬາໂຫ ວູປສມ຺ມຕິ, ອຍໍ ອາສິຕ຺ຕປຓ຺ຑໂກ. ຍສ຺ສ ປເຣສໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ປສ຺ສໂຕ ອຸສູຍາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປຣິຬາໂຫ ວູປສມ຺ມຕິ, ອຍໍ ອຸສູຍປຓ຺ຑໂກ. ຍສ຺ສ ອຸປກ຺ກເມນ ພີຊານິ ອປນີຕານິ, ອຍໍ ໂອປກ຺ກມິກປຓ຺ຑໂກ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໕; ວິ. ວິ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒.໑໐໙). ໂຍ ປນ ປຏິສນ຺ຘິຍໍເຍວ ອຠາວໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ອຍໍ ນປຸໍສກປຓ຺ຑໂກ. ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ອກຸສລວິປາການຸຠາເວນ ກາຬປກ຺ເຂ ປຓ຺ຑໂກ ໂຫຕິ, ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ປນສ຺ສ ປຣິຬາໂຫ ວູປສມ຺ມຕິ, ອຍໍ ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເຖຍ຺ເຍນ ສໍວາໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ. ໂສ ຈ ນ ສໍວາສມຕ຺ຕສ຺ເສວ ເຖນໂກ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ອຖ ໂຂ ລິງ຺ຄສ຺ສ, ຕທຸຠຍສ຺ສ ຈ ເຖນໂກປີຕິ ອາຫ ‘‘ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ປນ ຕິວິໂຘ’’ຕິອາທິ. ນ ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສານິ ຄເຓຕີຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໐) ‘‘ອຫໍ ທສວສ຺ໂສ ວາ ວີສຕິວສ຺ໂສ ວາ’’ຕິ ມຸສາ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສານິ ນ ຄເຓຕິ. ນ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວາ ສາມເຓຣານໍ ວາ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ມຸສາວາທໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕວສ຺ສານຸຣູເປນ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນໍ ນາຘິວາເສຕິ. ນ ອາສເນນ ປຏິພາຫຕີຕິ ‘‘ອເປຫິ, ເມ ເອຕໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ອາສເນນ ນປ຺ປຏິພາຫຕິ. ນ ອຸໂປສຖາທີສຸ ສນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ອຸໂປສຖປ຺ປວາຣຓາທີສຸ ນ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ. ລິງ຺ຄມຕ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ເອວສທ຺ເທນ ສໍວາສໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ສມາໂນຕິ ສນ຺ໂຕ. ລິງ຺ຄານຸຣູປສ຺ສ ສໍວາສສ຺ສາຕິ ສາມເຓຣລິງ຺ຄານຸຣູປສ຺ສ ສາມເຓຣສໍວາສສ຺ສ. ສເຈ ປນ ກາສາເຍ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນຄ຺ໂຄ ວາ ໂອທາຕວຕ຺ຖນິວຕ຺ໂຖ ວາ ເມຖຸນເສວນາທີຫິ ອສ຺ສມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ນິວາເສຕິ, ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ໂຫຕິ. ສເຈ ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ກາສາຍໍ ໂອວຏ຺ຏິກໍ ກຕ຺ວາ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ອາກາເຣນ ຄິຫິນິວາສເນນ ນິວາເສຕິ ‘‘ໂສຠຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ, ນ ໂສຠຕີ’’ຕິ ວີມໍສນຕ຺ຖໍ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ, ‘‘ໂສຠຕີ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນ ລິງ຺ຄໍ ສາທິຍຕິ, ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ໂຫຕິ. ໂອທາຕໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ວີມໍສນສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ ¶ . ສເຈປິ ນິວຕ຺ຖກາສາວສ຺ສ ອຸປຣິ ໂອທາຕໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ວີມໍສຕິ ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ ວາ, ຣກ຺ຂຕິ ເອວ.

ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນເກປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນເກ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສເຈ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ກາສາເຍ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ໂອທາຕໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ¶ ເມຖຸນໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ປຸນ ກາສາຍານິ ນິວາເສຕ຺ວາ ວສ຺ສຄຓນາທິເຠທໍ ສພ຺ພໍ ວິຘິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ທິນ຺ນລິງ຺ຄສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ, ລິງ຺ຄານຸຣູປສ຺ສ ສໍວາສສ຺ສ ສາທິຕຕ຺ຕາ ນາປິ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກຕິ. ວິເທສນ຺ຕິ ປຣເທສໍ. ອິທຎ຺ຈ ວຎ຺ເຈຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ສເທເສປິ ເອວໍ ກໂຣຕິ, ໂສປິ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກວ. ‘‘ສໍວາສມຕ຺ຕສ຺ເສວາ’’ຕິ ອິມິນາ ລິງ຺ຄໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສເຈ ໂກຈິ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໐) ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ມຫາເປຬາທີສຸ ທິຍ຺ຍມານຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ໂຫຕິ. ສຍໍ ສາມເຓໂຣວ ສາມເຓຣປ຺ປຏິປາຏິຍາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸ ປນ ຠິກ຺ຂຸປຏິປາຏິຍາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ.

ນນຸ ສໍວາໂສ ນາມ ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສ ສມສິກ຺ຂຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສຄຓນາທິໂກ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິມິນາ ນ ເກວລໍ ເອກກມ຺ມາທິໂກວ ກິຣິຍເຠໂທ ສໍວາໂສຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ອຖ ໂຂ ຕທຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສຄຓນາທິໂກປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກາຘິກາເຣ. ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາຕິ ສິກ຺ຂໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສເຈ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ລິງ຺ຄໍ ອນປເນຕ຺ວາ ທຸສ຺ສີລກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວາ ອກຕ຺ວາ ວາ ‘‘ນ ມໍ ໂກຈິ ຊານາຕີ’’ຕິ ປຸນ ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ວສ຺ສຄຓນາທິເຠທໍ ວິຘິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ໂຫຕີຕິ.

ສເຈ ປນ ກສ຺ສຈິ ຣາຊາ ກຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ໂສ ‘‘ເອວໍ ເມ ໂສຕ຺ຖິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຍເມວ ລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປລາຍຕິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສເຈ ປພ຺ພຊິໂຕ, ນ ຕໍ ລພ຺ຠາ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ໂກຘໍ ປຏິວິເນຕິ. ໂສ ‘‘ວູປສນ຺ຕໍ ເມ ຣາຊຠຍ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ອໂນສຣິຕ຺ວາວ ¶ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ອຖາປິ ‘‘ສາສນໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍາ ຊີວິຕໍ ລທ຺ຘໍ, ຫນ຺ທ ທານິ ອຫໍ ປພ຺ພຊາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວໂຄ ເຕເນວ ລິງ຺ເຄນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ນ ສາທິຍຕິ, ຠິກ຺ຂູຫິ ປຸຏ຺ໂຐ ວາ ອປຸຏ຺ໂຐ ວາ ຍຖາຠູຕມຕ຺ຕານໍ ອາວິກຕ຺ວາວ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈຕິ, ລິງ຺ຄໍ ອປເນຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ວຕ຺ຕໍ ສາທິຍຕິ, ປພ຺ພຊິຕາລຍໍ ທສ຺ເສຕິ, ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ວສ຺ສຄຓນາທິເຠທໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ປນ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ.

ອິຘ ປເນກຈ຺ໂຈ ທຸພ຺ຠິກ຺ເຂ ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສຍເມວ ລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພປາສຓ຺ຑິຍຠຕ຺ຕານິ ¶ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ທຸພ຺ຠິກ຺ເຂ ວີຕິວຕ຺ເຕ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ອໂນສຣິຕ຺ວາວ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ອປໂຣ ມຫາກນ຺ຕາຣໍ ນິຕ຺ຖຣິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຖວາໂຫ ຈ ປພ຺ພຊິເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ‘‘ເອວໍ ມໍ ສຕ຺ຖວາໂຫ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຍເມວ ລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖວາເຫນ ສທ຺ຘິໍ ກນ຺ຕາຣໍ ນິຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເຂມນ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ອໂນສຣິຕ຺ວາວ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ອປໂຣ ໂຣຄຠເຍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໐; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໘) ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສຍເມວ ລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພປາສຓ຺ຑິຍຠຕ຺ຕານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ໂຣຄຠເຍ ວູປສນ຺ເຕ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ອໂນສຣິຕ຺ວາວ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ອປຣສ຺ສ ເອໂກ ເວຣິໂກ ກຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ຆາເຕຕຸກາໂມ ນໍ ວິຈຣຕິ. ໂສ ‘‘ເອວໍ ເມ ໂສຕ຺ຖິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຍເມວ ລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປລາຍຕິ. ເວຣິໂກ ‘‘ກຸຫິໍ ໂສ’’ຕິ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ‘‘ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປລາໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ປພ຺ພຊິໂຕ, ນ ຕໍ ລພ຺ຠາ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ໂກຘໍ ປຏິວິເນຕິ. ໂສ ‘‘ວູປສນ຺ຕໍ ເມ ເວຣິຠຍ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ອໂນສຣິຕ຺ວາວ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ອປໂຣ ຎາຕິກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມານິ ຈີວຣານິ ອິຘ ວິນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ສເຈປິ ອິມານິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄມິສ຺ສາມິ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມໍ ‘ໂຈໂຣ’ຕິ ຄເຫສ຺ສນ຺ຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ກາຍປຣິຫາຣິຍານິ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈີວຣາຫຣຓຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຈ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສາມເຓຣາ ຈ ທຫຣາ ຈ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວຕ຺ຕໍ ¶ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ໂສ ນ ສາທິຍຕິ, ຍຖາຠູຕມຕ຺ຕານໍ ອາວິກໂຣຕິ. ສເຈ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ນ ທານິ ມຍໍ ຕໍ ມຸຎ຺ຈິສ຺ສາມາ’’ຕິ ພລກ຺ກາເຣນ ປພ຺ພາເຊຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ກາສາຍານິ ອປເນຕ຺ວາ ປຸນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ‘‘ນ ອິເມ ມມ ຫີນາຍາວຕ຺ຕຠາວໍ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ຕໍເຍວ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕວສ຺ສຄຓນາທິເຠທໍ ວິຘິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ຣາຊທຸພ຺ຠິກ຺ຂກນ຺ຕາຣ-ໂຣຄເວຣີຠເຍນ ວາ’’ຕິອາທິ. ຠຍສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ຣາຊຠເຍນ, ທຸພ຺ຠິກ຺ຂຠເຍນາ’’ຕິອາທິນາ. ລິງ຺ຄໍ ອາທິຍຕີຕິ ເວສໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຍາວ ໂສ ສຸທ຺ຘມານໂສຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຎ຺ເຈຕຸກາມຕາຍ ອຠາວໂຕ ໂຍ ສຸທ຺ຘມານໂສ ຍາວ ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຕາວ ເອສ ‘‘ຄິຫີ ມໍ ¶ ‘ສມໂຓ’ຕິ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ ວຎ຺ຈນຈິຕ຺ເຕ ສຕິປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຎ຺ເຈຕຸກາມຕາຍ ອຠາວໂຕ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມາຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕິຕ຺ຖິເຍສຸ ປກ຺ກນ຺ຕໂກ ປວິຏ຺ໂຐຕິ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ. ໂສ ຈ ນ ເກວລໍ ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐມຕ຺ເຕເນວ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ເຕສໍ ລທ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓນ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກຸຣຸນ຺ທິອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ນາມ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠິກ຺ຂຸນາ ກຖິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສາມເຓໂຣ ສລິງ຺ເຄນ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ຄໂຕປິ ປຸນ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໐). ກຸສຈີຣາທິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາທິສທ຺ເທນ ຜລກກ຺ຂຓ຺ຑຊຏາທີນໍ ຄຫຓໍ. ສເຈປິ ‘‘ອຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ເສຏ຺ຐາ’’ຕິ ເສຏ຺ຐຠາວໍ ວາ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກວ ໂຫຕິ. ວຕານີຕິ ອຸກ຺ກຸຏິກປ຺ປຘານາທີນິ ວຕານິ. ສເຈ ປນ ‘‘ໂສຠຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ຕິຕ຺ຖິຍປພ຺ພຊ຺ຊາ, ນນຸ ໂຂ ໂສຠຕີ’’ຕິ ວີມໍສນຕ຺ຖໍ ກຸສຈີຣາທີນິ ນິວາເສຕິ, ຊຏໍ ວາ ພນ຺ຘຕິ, ຂາຣິກາຊໍ ວາ ອາທິຍຕິ, ຍາວ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ ຕໍ ລທ຺ຘິໍ, ຕາວ ຣກ຺ຂຕິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕມຕ຺ເຕ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕິ. ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວໂຣ ປນ ກຸສຈີຣາທີນິ ນິວາເສນ຺ໂຕ, ຣາຊຠຍາທີຫິ ວາ ຕິຕ຺ຖິຍລິງ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ລທ຺ຘິຍາ ອຠາເວນ ເນວ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕິ.

ອວເສໂສ ສພ຺ໂພປີຕິ ນາຄສຸປຓ຺ຓຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພາທິໂກ. ຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ຍຖາ ¶ ສມານຊາຕິກສ຺ສ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໑໒) ວິໂກປເນ ກມ຺ມໍ ຄຣຸຕຣໍ, ນ ຕຖາ ວິຊາຕິກສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສຊາຕິກາ’’ຕິ. ປຸຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ເຘນ ມາຕາປິຕຸສມຎ຺ຎາ, ທຕ຺ຕກິຕ຺ຕິມາທິວເສນປິ ປຸຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ໂລເກ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ຈ ໂຂ ປຣິຍາຍໂຕຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍສິທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊເນຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊເນຕ຺ຕີຕິ ຊນິກາ, ມາຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕສ຺ເສວ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ຕິກ຺ຂວິສທສູຣຠາວາປຕ຺ຕິ, ຍຖາ ຕໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ໂພຘິຕ຺ຕຍນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍໍ, ເອວໍ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕສ຺ເສວ ອກຸສລຘມ຺ມານມ຺ປິ ຕິກ຺ຂວິສທສູຣຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສຠູເຕເນວາ’’ຕິ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ‘‘ປາໂຓ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສທ຺ຘິໍ ວຘກເຈຕນາຍ ເຈເຕຕ຺ວາ. ອຍໍ ມາຕຸຆາຕໂກ ນາມາຕິ ອຍໍ ອານນ຺ຕຣິເຍນ ມາຕຸຆາຕກກມ຺ເມນ ມາຕຸຆາຕໂກ ນາມ. ເຍນ ປນ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຠູຕາປິ ອຊນິກາ ໂປສາວນິກມາຕາ ວາ ມຫາມາຕາ ວາ ຈູຬມາຕາ ວາ ຊນິກາປິ ວາ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຠູຕາ ມາຕາ ຆາຕິຕາ, ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ວາຣິຕາ, ນ ຈ ອານນ຺ຕຣິໂກ ໂຫຕິ. ເຍນ ສຍໍ ຕິຣຈ຺ຉານຠູເຕນ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຠູຕາ ¶ ມາຕາ ຆາຕິຕາ, ໂສປິ ອານນ຺ຕຣິໂກ ນ ໂຫຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕຕ຺ຕາ ປນສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ກມ຺ມໍ ປນສ຺ສ ຠາຣິຍໍ ໂຫຕິ, ອານນ຺ຕຣິຍໍ ອາຫຈ຺ເຈວ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ເຍນ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຊນໂກ ປິຕາ ສຍມ຺ປິ ມນຸສ຺ສຊາຕິເກເນວ ສຕາ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປິໂຕ, ອຍໍ ອານນ຺ຕຣິເຍນ ປິຕຸຆາຕກກມ຺ເມນ ປິຕຸຆາຕໂກ ນາມາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສນ຺ໂຕ ‘‘ປິຕຸຆາຕເກປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ສເຈປິ ຫິ ເວສິຍາ ປຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ‘‘ອຍໍ ເມ ປິຕາ’’ຕິ ນ ຊານາຕິ, ຍສ຺ສ ສມ຺ຠເວນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ໂສ ຈ ເຕນ ຆາຕິໂຕ, ‘‘ປິຕຸຆາຕໂກ’’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອານນ຺ຕຣິຍຎ຺ຈ ຜຸສຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໔).

ເອຬກຈຕຸກ຺ກໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໒໘; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໗໕; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໐໙; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໑໒), ສງ຺ຄາມຈຕຸກ຺ກໍ, ໂຈຣຈຕຸກ຺ກຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກເຖຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອຬກໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ອຠິສນ຺ຘິນາປິ ຫິ ເອຬກຏ຺ຐາເນ ຐິຕໍ ມນຸສ຺ສຠູຕໍ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ ມາເຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ຜຸສຕິ ມາຣຓາຘິປ຺ປາເຍເນວ ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖຸໂນ ວິໂກປິຕຕ຺ຕາ. ເອຬກາຠິສນ຺ຘິນາ, ປນ ມາຕາປິຕິອຠິສນ຺ຘິນາ ວາ ເອຬກໍ ມາເຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນ ຜຸສຕິ ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖຸອຠາວໂຕ. ມາຕາປິຕິອຠິສນ຺ຘິນາ ມາຕາປິຕໂຣ ມາເຣນ຺ໂຕ ຜຸສເຕວ ¶ . ເອເສວ ນໂຍ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ຈຕຸກ຺ກທ຺ວເຍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຫິ ປຸຣິມໍ ອຠິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ວຘກຈິຕ຺ຕໍ, ປນ ຕທາຣມ຺ມຓຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ອານນ຺ຕຣິຍານານນ຺ຕຣິຍຠາເວ ປມາຓໍ.

ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກປິ ມນຸສ຺ສອຣຫນ຺ຕວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ອນ຺ຕມໂສ ຄິຫິລິງ຺ເຄ ຐິໂຕປີ’’ຕິອາທິ. ອມນຸສ຺ສຊາຕິກໍ ປນ ອຣຫນ຺ຕໍ, ມນຸສ຺ສຊາຕິກໍ ວາ ອວເສສໍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ອານນ຺ຕຣິໂກ ນ ໂຫຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາປິສ຺ສ ນ ວາຣິຕາ, ກມ຺ມໍ ປນ ພລວໍ ໂຫຕິ. ຕິຣຈ຺ຉາໂນ ມນຸສ຺ສອຣຫນ຺ຕມ຺ປິ ຆາເຕຕ຺ວາ ອານນ຺ຕຣິໂກ ນ ໂຫຕິ, ກມ຺ມໍ ປນ ຠາຣິຍນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຍຖາ ມາຕາປິຕູສຸ, ເອວໍ ອຣຫນ຺ເຕປິ ເອຬກຈຕຸກ຺ກາທີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ປກຕຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິນ຺ຕິ ປຣິສຸທ຺ຘສີລໍ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ. ໂຍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໕) ປນ ກາຍສໍສຄ຺ເຄນ ສີລວິນາສໍ ປາເປຕິ, ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ນ ວາຣິຕາ. ພລກ຺ກາເຣນ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສນໍ ກຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຉມານໍເຍວ ທູເສນ຺ໂຕປິ ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກເຍວ, ພລກ຺ກາເຣນ ປນ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສນໍ ກຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉມານໍ ທູເສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຄິຫິຠາເວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕມຕ຺ເຕເຍວ ສາ ອຠິກ຺ຂຸນີ ໂຫຕິ ¶ . ສກິໍ ສີລວິປນ຺ນໍ ປນ ປຈ຺ຉາ ທູເສນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂມານສາມເຓຣີສຸ ຈ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ເນວ ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ ໂຫຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠຕີຕິ.

ຘມ຺ມໂຕ ອຸຄ຺ຄຕໍ ອປຄຕໍ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ. ອຸພ຺ພິນຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມານນ຺ຕິ ອປໂລກນຎຕ຺ຕິຎຕ຺ຕິທຸຕິຍຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖສງ຺ຂາຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ. ອິເມສຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ເອກສີມາຍໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ສງ຺ໂຆ ຠິນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິ.

‘‘ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ວຘກຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຘກເຈຕນາຍ ຫິ ທູສິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອິຘ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕໍ ນາມ. ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອນ຺ໂຕສຣີເຣເຍວ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ສຎ຺ຈິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອເຠຊ຺ຊກາຍຕາຍ ປຣູປກ຺ກເມນ ຘມ຺ມໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂລຫິຕໍ ປຄ຺ຆຣຕິ, ສຣີຣສ຺ສ ປນ ອນ຺ໂຕເຍວ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ໂລຫິຕໍ ສໂມສຣຕິ, ອາຆາເຕນ ປກຸປ຺ປມານໍ ສຎ຺ຈິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ໂຣຄວູປສມນຕ຺ຖໍ ຊີວໂກ ວິຍ ສຕ຺ເຖນ ຜາເລຕ຺ວາ ປູຕິມໍສຎ຺ຈ ໂລຫິຕຎ຺ຈ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຜາສຸກໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກ ນ ໂຫຕິ, ພຫຸໍ ປນ ໂສ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໕).

ທຸວິຘມ຺ປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກມ຺ມທ຺ວຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ, ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ທຸວິຘມ຺ປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອິມິນາ ຈ ວິຄ຺ຄເຫນ ‘‘ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ’’ຕິ ອສມານາຘິກຣຓວິສໂຍ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສຍໍ, ປຸຣິມປເທ ຈ ວິຠຕ຺ຕິອໂລໂປຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ທຸວິໂຘ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ, ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ. ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ປາກຏໍ, ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ. ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ອິຕ຺ຖີສຸ ປຸຣິສຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ປຸຣິສານໍ ອິຕ຺ຖິຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ສຍຎ຺ຈ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຣຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ປນ ສຍໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຣໍ ຄຓ຺ຫາເປຕີຕິ ອິທເມເຕສໍ ນານາກຣຓໍ.

ອປຣາມສນານີຕິ ອຄ຺ຄຫຓານິ ອວຈນານິ. ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ’’ຕິ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສ ອກິຕ຺ຕນນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ອກິຕ຺ຕນໍ, ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ’’ຕິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໔) ¶ ອວຈນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອກິຕ຺ຕນນ຺ຕິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສາ’’ຕິ ອວຈນໍ. ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຈ຺ຈາຣຓນ຺ຕິ ຎຕ຺ຕິໍ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ເອວ ອນຸສ຺ສາວນກມ຺ມສ຺ສ ກຣຓໍ. ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຸເປຕໍ.

ຫາປນໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ. ໂຍປິ ເອກໍ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ສກິໍເຍວ ວາ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ອນຸສ຺ສາວນໍ ກໂຣຕິ, ອຍມ຺ປິ ສາວນໍ ຫາເປຕິເຍວ. ທຸຣຸຈ຺ຈາຣຓໍ ນາມ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ¶ ອກ຺ຂເຣ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ກມ຺ມວາຈໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຍ຺ວາຍໍ –

‘‘ສິຖິລໍ ຘນິຕຎ຺ຈ ທີຆຣສ຺ສໍ;

ຄຣຸກໍ ລຫຸກຎ຺ເຈວ ນິຄ຺ຄຫີຕໍ;

ສມ຺ພນ຺ຘວວຕ຺ຖິຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ;

ທສຘາ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ປເຠໂທ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໙໐; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໙໑; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໖໔, ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໕; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໒) –

ວຸຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປລກ຺ເຂຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ສິຖິລໍ ນາມ ປຎ຺ຈສຸ ວຄ຺ເຄສຸ ປຐມຕຕິຍໍ. ຘນິຕໍ ນາມ ເຕສ຺ເວວ ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖໍ. ທີຆນ຺ຕິ ທີເຆນ ກາເລນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອາ-ກາຣາທິ. ຣສ຺ສນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒກາເລນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອ-ກາຣາທິ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ທີຆເມວ, ຍໍ ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສໍໂຍຄປຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ລຫຸກນ຺ຕິ ຣສ຺ສເມວ, ຍໍ ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຍສ຺ສ ນ ຂມຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອສໍໂຍຄປຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຄ຺ຄຫີຕນ຺ຕິ ຍໍ ກຣຓານິ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອວິວເຏນ ມຸເຂນ ສານຸນາສິກໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສມ຺ພນ຺ຘນ຺ຕິ ຍໍ ປຣປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸຓ຺ຫິສ຺ສາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕຸຓ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວວຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ຍໍ ປຣປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ອກຕ຺ວາ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸຓ຺ຫີ ອສ຺ສາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕຸຓ຺ຫ ອສ຺ສາ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ກຣຓານິ ອນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິວເຏນ ມຸເຂນ ອນຸນາສິກໍ ອກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຖ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຓາຖຸ ເມ’’ຕິ ວຈນໍ ສິຖິລສ຺ສ ¶ ຘນິຕກຣຓໍ ນາມ, ຕຖາ ‘‘ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ເອສາ ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ປຕ຺ຖກລ຺ລໍ ເອສາ ຎຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິວຈນຎ຺ຈ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠ-ກາຣ ຆ-ກາຣານໍ ພ-ກາຣ ຄ-ກາເຣ ກຕ຺ວາ ‘‘ພນ຺ເຕ ສໍໂຄ’’ຕິ ວຈນໍ ຘນິຕສ຺ສ ສິຖິລກຣຓໍ ນາມ. ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ’’ຕິ ວິວເຏນ ມຸເຂນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສຸຓໍຕຸ ເມ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອສາ ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ເອສໍ ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວາ ອວິວເຏນ ມຸເຂນ ອນຸນາສິກໍ ກຕ຺ວາ ວຈນໍ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫິຕວຈນໍ ນາມ. ‘‘ປຕ຺ຕກລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ອວິວເຏນ ມຸເຂນ ອນຸນາສິກໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ປຕ຺ຕກລ຺ລາ’’ຕິ ວິວເຏນ ມຸເຂນ ອນຸນາສິກໍ ອກຕ຺ວາ ວຈນໍ ນິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕວຈນໍ ນາມ. ອິຕິ ສິຖິເລ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ຘນິຕໍ, ຘນິເຕ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ສິຖິລໍ, ວິມຸຕ຺ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຄ຺ຄຫິຕໍ, ນິຄ຺ຄຫິເຕ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ¶ ອນ຺ໂຕກມ຺ມວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ທູເສນ຺ຕິ. ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ຫິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອກ຺ຂເຣ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອຎ຺ຎໍ ວທຕິ, ທຸຣຸຕ຺ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິຕເຣສຸ ປນ ທີຆຣສ຺ສາທີສຸ ຉສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ທີຆຏ຺ຐາເນ ທີຆເມວ. ຣສ຺ສຏ຺ຐາເນ ຈ ຣສ຺ສເມວາຕິ ເອວໍ ຍຖາຐາເນ ຕໍ ຕເທວ ອກ຺ຂຣໍ ຠາສນ຺ເຕນ ອນຸກ຺ກມາຄຕໍ ປເວຓິໍ ອວິນາເສນ຺ເຕນ ກມ຺ມວາຈາ ກາຕພ຺ພາ. ສເຈ ປນ ເອວໍ ອກຕ຺ວາ ທີເຆ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຣສ຺ສໍ, ຣສ຺ເສ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ທີຆໍ ວທຕິ, ຕຖາ ຄຣຸເກ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ລຫຸກໍ, ລຫຸເກ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຄຣຸກໍ ວທຕິ, ສມ຺ພນ຺ເຘ ວາ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວວຕ຺ຖິຕໍ, ວວຕ຺ຖິເຕ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທຕິ, ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ກມ຺ມວາຈາ ນ ກຸປ຺ປຕິ. ອິມານິ ຫິ ຉ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປນ຺ຕິ.

ຍໍ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກຕ຺ເຖຣາ ‘‘ທ-ກາໂຣ ຕ-ກາຣມາປຊ຺ຊຕິ, ຕ-ກາໂຣ ທ-ກາຣມາປຊ຺ຊຕິ, ຈ-ກາໂຣ ຊ-ກາຣມາປຊ຺ຊຕິ, ຊ-ກາໂຣ ຈ-ກາຣມາປຊ຺ຊຕິ, ຍ-ກາໂຣ ກ-ກາຣມາປຊ຺ຊຕິ, ກ-ກາໂຣ ຍ-ກາຣມາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ທ-ກາຣາທີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ຕ-ກາຣາທີນໍ ວຈນໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ກມ຺ມວາຈໍ ປຕ຺ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ວິນຍຘເຣນ ເນວ ທ-ກາໂຣ ຕ-ກາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ…ເປ… ນ ກ-ກາໂຣ ຍ-ກາໂຣ. ຍຖາປາຬິຍາ ນິຣຸຕ຺ຕິໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ທສວິຘາຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕໂທເສ ປຣິຫຣນ຺ເຕນ ກມ຺ມວາຈາ ກາຕພ຺ພາ. ອິຕຣຖາ ຫິ ສາວນໍ ຫາເປຕິ ນາມ. ຎຕ຺ຕິໍ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຐມໍ ອນຸສ຺ສາວນກຣຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຍາວຕິກາ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ຍຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ປຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕາ ອນຸຣູປາ. ເຕ ຈ ໂຂ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຍາເຍນ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ເອກສີມຏ຺ຐາ ປຎ຺ຈ ປກຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ. ນ ຫິ ເຕຫິ ວິນາ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ນ ເຕສໍ ຉນ຺ໂທ ເອຕິ. ອວເສສາ ປນ ສເຈປິ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ສເຈ ເອກສີມຏ຺ຐາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສມານສໍວາສກາ, ສພ຺ເພ ຉນ຺ທາຣຫາວ ¶ ໂຫນ຺ຕິ, ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ກມ຺ມໍ ນ ກຸປ຺ປຕິ. ປຏິກ຺ໂກສນນ຺ຕິ ນິວາຣຓໍ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐານໍ, ກາຣຓໍ. ອິຘ ປນ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມກຣຓສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມວາຈາສງ຺ຂາຕໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຣຓາຣຫຕ຺ຕາ ປນ ສຕ຺ຖຸ ສາສນາຣຫຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ‘‘ຕໍ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ອນຸສິຏ຺ຐໍ, ຕຖາກຣຓໍ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ¶ ຐານາຣຫໍ ນາມ. ເກຈິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໕) ປນ ‘‘ຐານາຣເຫນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ໂນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໑໙) ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຐານ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາຣາຊິເກ. ຍຖາ ຈ ອິຘ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ໂລກວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທສຸ ອຍເມວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອຎ຺ເຎປີຕິ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປນ຺ນາທໂຍປິ. ກຖເມຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ອຎ຺ເຎປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ? ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ອຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ພຸທ຺ຘາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ, ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໒) ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປນ຺ນາທໂຍປິ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສ຺ສຕິຍາ ອຈິຕ຺ຕກໍ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິອາທິເຠທໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໕) ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນໍ.

ອິທານິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ປທໍ ວິເສສຕ຺ຖາຠາວໂຕ ວິສຸໍ ອວຓ຺ເຓຕ຺ວາວ ຍໍ ສິກ຺ຂຎ຺ຈ ສາຊີວຎ຺ຈ ສມາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິມາຫ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ສິກ຺ຂາ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ, ສຫ ຊີວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສາຊີວໍ, ມາຕິກາທິເຠທາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ, ສິກ຺ຂາ ຈ ສາຊີວຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາສາຊີວໍ, ຕທຸຠຍໍ ສມາປນ຺ໂນ ອຸປຄໂຕຕິ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາ ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ສາຊີວສຫຈຣິຍໂຕ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິສີລສງ຺ຂາຕາ’’ຕິ. ອຘິກໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສີລນ຺ຕິ ອຘິສີລໍ, ‘‘ອຘິສີລ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຕາ ອຘິສີລສງ຺ຂາຕາ.

ກຕມໍ ປເນຕ຺ຖ ສີລໍ, ກຕມໍ ອຘິສີລນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ປຎ຺ຈງ຺ຄທສງ຺ຄສີລໍ ຕາວ ສີລເມວ, ນ ຕໍ ອຘິສີລໍ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ປນ ອຘິສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຎ຺ຫິ ສູຣິໂຍ ວິຍ ປຊ຺ໂຊຕານໍ, ສິເນຣຸ ວິຍ ຈ ປພ຺ພຕານໍ ສພ຺ພໂລກິຍສີລານໍ ອຘິກຎ຺ເຈວ ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ຈ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ. ນ ຫິ ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ພຸທ຺ຘາເຍວ ປນສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ກາຍວຈີທ຺ວາຣຊ຺ຌາຈາຣໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ຕໍ ຕໍ ສີລສໍວຣໍ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕິ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໂຕປິ ¶ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສີລໍ ອຘິສີລໍ, ຕໍ ປນ ອິຘ ນ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ.

ເອເຕຕິ ¶ ນານາເທສຊາຕິໂຄຕ຺ຕາທິເຠທຠິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ. ສຫ ຊີວນ຺ຕີຕິ ເອກຸທ຺ເທສາທິວເສນ ສຫ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຊີວິກາ ສຠາຄວຸຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ. ສິກ຺ຂາປທສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ. ສາປິ ຫິ ວິຣຕິອາທີນໍ ທີປນໂຕ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍ ນິຣຸຕ຺ຕິກາໂຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນກາໂຍ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ. ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕຕິ ອກຕ຺ຕພ຺ພປຣິວຊ຺ຊນກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓວເສນ ວາຣິຕ຺ຕຈາຣິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ທຸວິຘໍ ສີລໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວາຣິຕ຺ຕສີລວເສນ ວິຣຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເຈຕນໍ, ຈາຣິຕ຺ຕສີລວເສນ ວິຣຕິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕເຈຕນຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນິ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສາຊີວຎ຺ຈ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕຕິ ສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈ ອມທ຺ທນ຺ໂຕ, ສີລສໍວຣຓໍ, ສາຊີວານຕິກ຺ກມນຎ຺ຈາຕິ ອິທເມວ ທ຺ວຍໍ ອິຘ ສມາປຊ຺ຊນໍ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສາຊີວານຕິກ຺ກໂມ ສິກ຺ຂາປາຣິປູຣິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕສ຺ສານຕິກ຺ກມນໂຕ ຫິ ຍາວ ມຄ຺ຄາ ສິກ຺ຂາ ປຣິປູຣຕິ. ອປິເຈຕ຺ຖ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຕິເຈຕນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສີລສໍວຣສ຺ສ ວິເສສໂຕ ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕນກາໂລວ ຄຫິໂຕ, ‘‘ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ອປ຺ປວຕ຺ຕນກາໂລປິ. ສິກ຺ຂຎ຺ຫິ ປຣິປູຣຓວເສນ ອຕ຺ຕນິ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ນິທ຺ທາທິວເສນ ອປ຺ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ ສິກ຺ຂນວເສນ ສມາປນ຺ໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ເອກຈ຺ຈໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສິຍາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ), ຍສ຺ມາ ນ ສພ຺ພໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ປຐມໍ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນິຍມນຕ຺ຖໍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ຕໍ ນ, ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖານຸກ຺ກມາຠາວໂຕ. ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ, ຍຎ຺ຈ ສາຊີວໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອນຸກ຺ກເມເນວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອິທານິ ຕທຸຠຍເມວ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕທຠາເວນາຕິ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕາທີນໍ ອຠາເວນ. ຈວິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອປຄນ຺ຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕນ ¶ . ທວາຕິ ສຫສາ. ໂຍ ຫິ ¶ ອຎ຺ຎໍ ຠຓິຕຸກາໂມ ສຫສາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຠຓຕິ, ອຍໍ ທວາ ວທຕິ ນາມ. ຣວາຕິ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ໂຍ ຫິ ອຎ຺ຎໍ ຠຓິຕຸກາໂມ ວິຣຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຠຓຕິ, ອຍໍ ຣວາ ຠຓຕິ ນາມ. ປຸຣິເມນ ໂກ ວິເສໂສຕິ ເຈ? ປຸຣິມໍ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສາປິ ສຫສາວເສນ ອຎ຺ຎຠຓນໍ, ອິທໍ ປນ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາ ປກ຺ຂລນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຠຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎຠຓນໍ. ‘‘ອກ຺ຂຣສມຍານຠິຎ຺ຎາຕຕາຍ ວາ ກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ ກເຖຕຸມສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຣວາ ຠຓຕິ ນາມາ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໔) ເອເກ.

ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ຕໍ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ. ‘‘ເອວໍ ສຊ຺ຌາຍິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາຈາຣສິກ຺ຂາປນໂກ ອາຈຣິໂຍ. ອນ຺ເຕ ສມີເປ ວສຕິ ສີເລນາຕິ ອນ຺ເຕວາສີ, ວິຠຕ຺ຕິອໂລເປນ ຍຖາ ‘‘ວເນກເສຣຸກາ’’ຕິ. ສມາໂນ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອສ຺ສາຕິ ສມານຸປຊ຺ຌາຍໂກ. ເອວໍ ສມານາຈຣິຍໂກ. ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸໍ. ໂສ ຫິ ‘‘ເອກກມ຺ມໍ, ເອກຸທ຺ເທໂສ, ສມສິກ຺ຂຕາ’’ຕິ ອິມໍ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ສມານໍ ຈຣຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເອວໍ ປທຠາຊນີເຍ ວຸຕ຺ຕານໍ. ຍຖາ ຫິ ໂລເກ ສສ຺ສານໍ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ ‘‘ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິມານິປິ ພຸທ຺ຘາທີນິ ປທານິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານຕ຺ຖາ ‘‘ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິເມສໍ ທ຺ວາວີສຕິຍາ ເຂຕ຺ຕປທານ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປເນເຕສໍ ເວວຈເນຫິປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສເວວຈນສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິວິຘໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ວຈນໍ ວິວຈນໍ, ວິວຈນເມວ ເວວຈນໍ, ປຣິຍາຍນາມໍ, ສຫ ເວວຈເນຫີຕິ ສເວວຈນໍ, ຕສ຺ສ ສເວວຈນສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຓ຺ຓປຏ຺ຐາເນ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໒; ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໓; ວຊິຣ. ຏີ. ໕໓) ອາຄຕໍ ນາມສຫສ຺ສໍ, ອຸປາລິຄາຖາສຸ (ມ. ນິ. ໒.໗໖) ນາມສຕໍ, ອຎ຺ຎານິ ຈ ຄຸຓໂຕ ລພ຺ຠມານານິ ນາມານິ ‘‘ພຸທ຺ຘເວວຈນານີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພານິປິ ຘມ຺ມສ຺ສ ນາມານິ ‘‘ຘມ຺ມເວວຈນານີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ເຕສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວທໂຕ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສຸ ທ຺ວາວີສຕິຍາ ເຂຕ຺ຕປເທສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ປທໍ ວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປທມ຺ປິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວທໂຕ ເຂຕ຺ຕປທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ¶ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສເຈ ປນາຍໍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ປທປຈ຺ຈາຠຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍ, ມິລກ຺ຂຠາສາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣຠາສາຍ ຕມຕ຺ຖໍ ວເທຍ຺ຍ, ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ‘‘ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວິຠງ຺ເຄ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ¶ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ສເຈ ‘‘ຍສ຺ສ ວທຕິ, ໂສ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ຈຊິຕຸກາໂມ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວທຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕມ຺ປິ ຊານາຕິ, ວິຣທ຺ຘໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓໍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ສກ຺ກຕ຺ຕາ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕາ ວາ ຈຸຕສຕ຺ໂຕ ວິຍ ຈຸໂຕວ ໂຫຕິ ສາສນາຕິ.

ອລນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໒) ໂຫຕຸ, ປຣິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ນຸ ເມຕິ ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ກິຈ຺ຈໍ, ກິໍ ກຣຓີຍໍ, ກິໍ ສາເຘຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ມມຕ຺ໂຖຕິ ນຕ຺ຖິ ມມ ອຕ຺ໂຖ. ສຸມຸຕ຺ຕາຫນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ໂຕ ອຫໍ. ປຸຣິເມຫິ ຈຸທ຺ທສຫິ ປເທຫີຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຣິຍນ຺ເຕຫິ ປຸຣິເມຫິ ຈຸທ຺ທສຫິ ປເທຫິ. ຍນ຺ນູນາຫໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍນ຺ນູນາ’’ຕິ ປຣິວິຕກ຺ກທສ຺ສເນ ນິປາໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ສຈາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍໍ, ສາຘຸ ວຕ ເມ ສິຍາ’’ຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ໂຫມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຊາໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອມ຺ຫີ’’ຕິ ວາ ເອວໍຠູຕານໍ ຄຫຓໍ. ສເຈ ປນ ‘‘ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ‘ຄິຫີ’ຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຊານາຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ສຎ຺ຊານາຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວາ ວທຕິ, ອຣິຍເກນ ວາ ວທຕິ, ມິລກ຺ຂເກນ ວາ. ເອວເມຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ເຕ ຍສ຺ສ ວທຕິ, ສເຈ ໂສ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ ‘‘ອຸປາສໂກ’’ຕິອາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ປເທສຸ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຣິຍກໍ ນາມ ມາຄຘໂວຫາໂຣ. ມິລກ຺ຂກໍ ນາມ ອນຣິຍໂກ ອນ຺ຘທມິຬາທິ.

ອກ຺ຂຣລິຂນນ຺ຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ເຎສໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອກ຺ຂຣລິຂນໍ. ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປໂກ ອງ຺ຄຸລິສງ຺ໂກຈນາທິໂກ ຫຕ຺ຖວິກາໂຣ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາ, ຫຕ຺ຖສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຕເທກເທເສສຸ ອງ຺ຄຸລີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ນ ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ສພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໑໘) ວິຍ. ຕສ຺ມາ ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປກສ຺ສ ອງ຺ຄຸລິສງ຺ໂກຈນາທິໂນ ຫຕ຺ຖວິກາຣສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທິທສ຺ສນນ຺ຕິ ¶ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໑) ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາທິສທ຺ເທນ ສີສກມ຺ປນທສ຺ສນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນາຏ຺ຏານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກຕິ ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ. ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ຍກ຺ເຂຫິ ກຕຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂໂປ, ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸຠິນ຺ນໍ ປນ ວິເສໂສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ. ເວທນາຏ຺ໂຏຕິ ພລວຕິຍາ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ຜຸຏ຺ໂຐ ມຸຈ຺ຉາປເຣໂຕ, ເຕນ ວິປ຺ປລປນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາປິ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ. ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ໂຫຕີຕິ ສຠາໂຄ ວາ ວິສຠາໂຄ ວາ ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ວິຎ຺ຎູ ໂຍໂກຈິ ມນຸສ຺ໂສ ໂຫຕິ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາທິສທ຺ເທນ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນາຏ຺ຏເທວຕາຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ຄຫຓໍ. ຕຕ຺ຣ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນາຏ຺ຏຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ສນ຺ຕິເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາປິ ອຊານນຠາເວນ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ. ເທວຕາຍ ປນ ສນ຺ຕິເກ ອຕິຂິປ຺ປໍ ຊານນຠາເວນ. ເທວຕາ ນາມ ມຫາປຎ຺ຎາ ຕິເຫຕຸກປ຺ປຏິສນ຺ຘິກາ ອຕິຂິປ຺ປໍ ຊານນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຈິຕ຺ຕລຫຸກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈິຕ຺ຕວເສເນວ ມາ ອຕິຂິປ຺ປໍ ວິນາໂສ ອໂຫສີ’’ຕິ ເທວຕາຍ ສນ຺ຕິເກ ¶ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ປຏິກ຺ຂິປິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຈ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ’’ຕິ. ທູເຕນ ວາຕິ ‘‘ມມ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຠາວໍ ກເຖຫີ’’ຕິ ມຸຂສາສນວເສນ ທູເຕນ ວາ. ປຓ຺ເຓນ ວາຕິ ປຓ຺ເຓ ລິຂິຕ຺ວາ ປຫິຓວເສນ ປຓ຺ເຓນ ວາ.

ສເຈ ເຕ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຠາວໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາວຊ຺ຊນສມເຍຕິ ອຕ຺ຖາໂຠຄສມເຍ. ອິມິນາ ຕໍ ຂຓໍເຍວ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ທຸຊ຺ຊານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຈນານນ຺ຕຣເມວາຕິ ວຈນສ຺ສ ອນນ຺ຕຣເມວ, ອາວຊ຺ຊນສມເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວ-ສທ຺ເທນ ປນ ຈິເຣນ ຊານນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕຕິ ອນຠິຣຕິຍາ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ກິຈ຺ຉຊີວິກໍ ປຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ຍາມິ, ສ຺ເວ ຍາມິ, ອິໂຕ ຍາມິ, ເອຕ຺ຖ ຍາມີ’’ຕິ ອຸທ຺ຘໍ ກຓ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣມາໂນ ວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ອເນກຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຈ ‘‘ອນຠິຣໂຕ ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາໂມ’’ຕິອາທີນໍ (ປາຣາ. ໔໕) ອຸປລກ຺ຂຓໍ. ເຍນ ເກນຈິ…ເປ… ຊານນ຺ຕີຕິ ສເຈ ເຕ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ເຖຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອນຠິຣໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາໂມ’’ຕິ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຠາວໍ ຊານນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຎ຺ຈ ອຸປຣິ ¶ ອຠູຕາໂຣຈນທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາອຕ຺ຕກາມທຸຏ຺ຐໂທສຠູຕາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທານິ ຈ ເອກປຣິຈ຺ເຉທານິ, ອາວຊ຺ຊນສມເຍ ຎາເຕ ເອວ ສີສໍ ເອນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ອຍໍ ຠຓຕີ’’ຕິ ກງ຺ຂຕາ ຈິເຣນ ຎາເຕ ສີສໍ ນ ເອນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຖ ອປຣຠາເຄ’’ຕິອາທິ. ອຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕສໍ ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ວທຕິ, ເຕສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຊານນ຺ເຕປິ ທ຺ວີສຸ ຊານນ຺ເຕສຸປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ເອວໍ ສມ຺ພຫຸເລສຸປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ວຈນານນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ. ໂຍ ໂກຈິ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກຕິ ອນ຺ຕມໂສ ນວກມ຺ມິກໍ ອຸປາທາຍ ໂຍ ໂກຈິ ມນຸສ຺ໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ –

‘‘ສເຈ ປນ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ສຠາເຄ ຠິກ຺ຂູ ປຣິສງ຺ກມາໂນ ‘ໂຍ ໂກຈິ ຊານາຕູ’ຕິ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’ຕິ ວທຕິ, ຕຎ຺ຈ ອວິທູເຣ ຐິໂຕ ນວກມ຺ມິໂກ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ສມຍຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສຸຕ຺ວາ ‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ອຍໍ ສມໂຓ ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ເຖຕິ, ສາສນໂຕ ຈຸໂຕ’ຕິ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໑).

ສເຈ ¶ ວຈນຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາປິ ‘‘ອຍໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ເຖຕີ’’ຕິ ວາ ນ ຊານາຕິ, ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ສເຈ ປນ ວຈນຕ຺ຖໍ ອຊານິຕ຺ວາປິ ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ເຖຕີ’’ຕິ ວາ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ທວາຍປີຕິ ກີຬາຘິປ຺ປາເຍນປິ. ຈິຕ຺ຕາທີນໍ ວາ ວເສນາຕິ ຈິຕ຺ຕາທີນໍ ວາ ຉຬງ຺ຄານໍ ວເສນ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ ກາໂລ ຈ, ປໂຍໂຄ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຖາ;

ວິຊານນນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາຍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ຉຬງ຺ຄິກ’’ນ຺ຕິ.

ສພ຺ພໂສ ວາ ປນ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທີສຸ ເຍນ ເຍນ ປຣິຍາເຍນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ອຠາເວນ. ອິມິນາ ປນ ‘‘ອິທໍ ປທໍ ສາເວສ຺ສາມິ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍສ຺ສ ຫິ ເອວຣູໂປ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ສພ຺ພໂສ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ ນາມາຕິ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ. ອຕ຺ຖຠູຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວທຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ເອວມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ, ສິກ຺ຂາ ¶ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໓) ວຸຕ຺ເຕຫິ ເຍຫິ ວຈເນຫິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ຈ, ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິກໍ ອຕ຺ຖຠູຕໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ. ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປຣິປູຣເຓ ທຸພ຺ພລຠາວສ຺ສາປິ ຄມ຺ຍມານຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ອິທໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ອຕ຺ໂຖຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຕ຺ຖຠູຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຍນ຺ນູນາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເຍນ ຫິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ຈ, ຕເທວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ອຕ຺ຖຠູຕໍ. ເຍນ ປນ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມເມວ ໂຫຕິ, ນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ, ນ ຕໍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຠູຕນ຺ຕິ.

ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນ ສທິສຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ມິຖຸນານໍ ອຍນ຺ຕິ ‘‘ເມຖຸໂນ’’ຕິ ຘມ຺ໂມວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນາຕິ ຣາຄສ຺ສ ປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນ, ເມຖຸນຣາຄສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂຍນທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມຕິ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ. ‘‘ປລມ຺ພເຕ ວິລມ຺ພເຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ໂກຈິ ອຕ຺ຖວິເສໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຊ຺ຌາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ສພ຺ພນ຺ຕິເມນາຕິ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິ…ເປ… ຈາຕຸມຫາຣາຊິກມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິນາຄຄຣຸຬມາຓວິກາທີນໍ ສພ຺ພາສໍ ອນ຺ຕິເມນ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍາຕິ ຕິຣຈ຺ຉາເນສຸ ¶ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິວເສນາ’’ຕິ. ປາຣາຊິກາຍ ວຕ຺ຖຸຠູຕາ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ສພ຺ພາ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ –

‘‘ອປທານໍ ອຫິມຈ຺ຉາ, ທ຺ວິປທານຎ຺ຈ ກຸກ຺ກຸຏີ;

ຈຕຸປ຺ປທານໍ ມຊ຺ຊາຣີ, ວຕ຺ຖຸ ປາຣາຊິກສ຺ສິມາ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໕)

ຕຕ຺ຖ ອຫິຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພາປິ ອຊຄຣໂຄນສາທິເຠທາ ທີຆຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕສ຺ມາ ທີຆຊາຕີສຸ ຍຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສກ຺ກາ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວເສຕຸໍ, ສາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ, ອວເສສາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພາປິ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປມຓ຺ຑູກາທິເຠທາ ໂອທກຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຣາປິ ທີຆຊາຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ປຕງ຺ຄມຸຂມຓ຺ຑູກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມຸຂສຓ຺ຐານໍ ມຫນ຺ຕໍ, ຉິທ຺ທໍ ອປ຺ປກໍ, ຕຕ຺ຖ ປເວສນໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ມຸຂສຓ຺ຐານໍ ປນ ວຓສງ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ¶ . ກຸກ຺ກຸຏິຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພາປິ ກາກກໂປຕາທິເຠທາ ປກ຺ຂິຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຣາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຊ຺ຊາຣິຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພາປິ ຣຸກ຺ຂສຸນຂມງ຺ຄຸສໂຄຘາທິເຠທາ ຈຕຸປ຺ປທຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຣາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໕) ປຣາຊິໂຕ ໂຫຕິ ປຣາຊຍໍ ອປນ຺ໂນ. ອຍຎ຺ຫິ ປາຣາຊິກສທ຺ໂທ ສິກ຺ຂາປທາປຕ຺ຕິປຸຄ຺ຄເລສຸ ວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ອານນ຺ທ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ວຊ຺ຊີນໍ ວາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕການໍ ວາ ກາຣຓາ ສາວການໍ ປາຣາຊິກໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມູຫເນຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໓) ເອວໍ ສິກ຺ຂາປເທ ວຕ຺ຕມາໂນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາປນ຺ໂນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໗) ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ນ ມຍໍ ປາຣາຊິກາ, ໂຍ ອວຫໂຏ, ໂສ ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໕) ເອວໍ ປຸຄ຺ຄເລ ວຕ຺ຕມາໂນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປາຣາຊິເກນ ຘມ຺ເມນ ອນຸທ຺ຘໍເສຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໘໔) ປນ ຘມ຺ເມ ວຕ຺ຕຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ອາປຕ຺ຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ສິກ຺ຂາປທເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ໂສ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທໍ ໂຍ ຕໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຕໍ ປຣາເຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ປນ ໂຍ ນໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຣາເຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາຣາຊິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ມາ ປຣາຊິໂຕ ປຣາຊຍມາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ອິມິນາປິ ¶ ອິທໍ ທສ຺ເສຕິ – ‘‘ປຣາຊິຕສທ຺ເທ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ວຸທ຺ຘິໍ ກຕ຺ວາ, ຕ-ກາຣສ຺ສ ຈ ກ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ.

ອປໂລກນາທິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນຫິ ປກຕຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອກໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກກມ຺ມໍ ນາມ. ອາທິສທ຺ເທນ ເອກຸທ຺ເທສສມສິກ຺ຂຕານໍ ຄຫຓໍ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ເອກໂຕ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກຸທ຺ເທໂສ ນາມ. ນຫາປິຕປຸພ຺ພກາທີນໍ ວິຍ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ລຊ຺ຊິໂນ ເອເຕສຸ ¶ ເອກກມ຺ມາທີສຸ ສຫ ວສນ຺ຕິ, ນ ເອໂກປິ ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ສພ຺ພານິປິ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກກມ຺ມາທິໂກ ຕິວິໂຘປິ ສໍວາໂສ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ສໍວາໂສ ເຕນ ປຸຄ຺ຄເລນ ສທ຺ຘິໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ກາຣເຓນ ໂສ ປາຣາຊິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘ອສໍວາໂສ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໕).

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ, ອຖ ໂຂ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນມ຺ປິ. ນ ຈ ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ. ອຖ ໂຂ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກປຓ຺ຑກປຸຣິສານມ຺ປິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ສຕ຺ເຕ, ເຕສຎ຺ຈ ຍໍ ຍໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ. ເຕສູຕິ ເຍ ຕິໍສມຄ຺ຄາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ. ອຕ຺ຕໂນ ວາຕິ ລມ຺ພິມຸທຸປິຏ຺ຐິເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ຖຕສ຺ສ ວາຕິ ເຍນ ເກນຈິ ວຕ຺ເຖນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ວາກປຏ຺ເຏນ ວາ ຈມ຺ເມນ ວາ ຕິປຸສີສາທີນໍ ປຏ຺ເຏນ ວາ ປລິເວເຐຕ຺ວາ, ອນ຺ໂຕ ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສ຺ສ. ອກ຺ຂາຍິຕສ຺ສ ວາຕິ ໂສຓສິງ຺ຄາລາທີຫິ ອກ຺ຂາທິຕສ຺ສ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕສ຺ສາຕິ ຍາວ ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອກ຺ຂາຍິຕສ຺ສ. ອລ຺ໂລກາເສຕິ ຕິນ຺ໂຕກາເສ. ສນ຺ຖຕນ຺ຕິ ເຕສໍເຍວ ວຕ຺ຖາທີນໍ ເຍນ ເກນຈິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ນ ເຫຕ຺ຖ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ອນຸປາທິນ຺ນເກນ ຉຸປຕິ, ມຸຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ວາ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ຆຏ຺ຏິຍຕຸ, ອນຸປາທິນ຺ນເກນ ວາ ອຸປາທິນ຺ນກໍ, ອນຸປາທິນ຺ນເກນ ວາ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ, ອຸປາທິນ຺ນເກນ ວາ ອຸປາທິນ຺ນກໍ. ສເຈ ຍຕ຺ຕເກ ປວິຏ຺ເຐ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ເສວນຈິຕ຺ເຕນ ປເວເສຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖາຍໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ.

ເອວໍ ເສວນຈິຕ຺ເຕເນວ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຕໍ ປເວສນໍ ນາມ ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຕູປກ຺ກເມເນວ, ປຣູປກ຺ກເມນາປິ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ ປຏິເສວນຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິສ຺ສ ¶ , ນ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປເຣນ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປເຣນາຕິ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທິນາ ເຍນ ເກນຈິ ອຎ຺ເຎນ. ປເວສນປວິຏ຺ຐຏ຺ຐິຕອຸທ຺ຘຣເຓສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄໂຕ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໘) ຍາວ ມູລາ ປເວສນໍ ປເວສນໍ ນາມ. ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ຍຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ປເວສນາຣຫໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ອນວເສສໂຕ ປວິຏ຺ຐໍ ປວິຏ຺ຐໍ ນາມ. ເອວໍ ¶ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓາຣມ຺ຠໂຕ ອນ຺ຕຣາ ຐິຕກາໂລ ຐິຕໍ ນາມ. ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ປນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິໍ ປຕ຺ວາ ສພ຺ພຖາ ວາຍາມໂຕ ໂອຣມິຕ຺ວາ ຐິຕກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິສມເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘຣຓໍ ນາມ ຍາວ ອຄ຺ຄາ ນີຫຣຓກາໂລ. ສາທິຍຕີຕິ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕິ. ອສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອທິນ຺ນາທານາທີຫິ ສພ຺ເພຫິ ສິກ຺ຂາປເທຫິ ອສາຘາຣໂຓ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຣິວາຣວເສນ ສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຖໍ. ມາຕິກາຕິ ມາຕາ, ຊເນຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິທທາຕິ ເທສນໍ ເທສວເສນ ອວິທິຕໍ ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ນິທານໍ. ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ປກາໂຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຘິ ອງ຺ເຄຕິ ຄເມຕິ ຎາເປຕີຕິ ອງ຺ຄໍ, ກາຣຓໍ. ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເອເຕນາຕິ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ, ຕສ຺ສ ວິຘິ ສມຸຏ຺ຐານວິຘິ. ວຊ຺ຊກມ຺ມປ຺ປເຠທຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປເຠທສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ວຊ຺ຊປ຺ປເຠທໍ, ກມ຺ມປ຺ປເຠທຎ຺ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐປນສ຺ສ ຐານໍ, ສິກ຺ຂາປທານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິເທໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິກມ຺ມິໂກເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ນາມ ຍໍ ຍໍ ອາຣພ຺ຠ ຕໍ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ໂສ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ສຸທິນ຺ໂນ ຘນິໂຍ ສມ຺ພຫຸລາ ວຄ຺ຄຸມຸທນ຺ຕິກາ;

ເສຍ຺ຍສໂກ ອຸທາຍິ ຈາ-ຬວກາ ຉນ຺ນເມຕ຺ຕິຍາ.

‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸ-ຉພ຺ພຄ຺ຄິໂຍປນນ຺ທຎ຺ຎຕໂຣປິ ຈ;

ຫຕ຺ຖໂກ ຈານຸຣຸທ຺ໂຘ ຈ, ສຕ຺ຕຣສ ຈູຬປນ຺ຖໂກ.

‘‘ເພລຏ຺ຐສີໂສ ຈານນ຺ໂທ, ສາຄໂຕຣິຏ຺ຐນາມໂກ;

ນນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ເຕວີສ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອາທິກມ຺ມິກາ.

‘‘ສຸນ຺ທຣີນນ຺ທາ ¶ ຖຸລ຺ລນນ຺ທາ, ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍຎ຺ຎຕຣາປິ ຈ;

ຈຓ຺ຑກາຬີ ສມ຺ພຫຸລາ, ທ຺ເວ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ປຣາ;

ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຕຸ ສຕ຺ເຕວ, ໂຫນ຺ຕິ ຕາ ອາທິກມ຺ມິກາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ຍໍ ຍໍ ສຸທິນ຺ນາທິກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອາຣພ຺ຠ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉາ ¶ ຐປິຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ໂທເສ ຐປິຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ມຊ຺ຌິມເທເສ ເຈວ ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ຈາຕິ ສພ຺ເພສຸ ປເທເສສຸ ຐປິຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ມຊ຺ຌິມເທເສເຍວ ຐປິຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູນຎ຺ເຈວ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ສາຘາຣຓຠູຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ສາຘາຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສຸທ຺ຘຠິກ຺ຂູນເມວ, ສຸທ຺ຘຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອສາຘາຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸຠໂຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ວິນຍຘຣປຎ຺ຈເມນາຕິ ອນຸສ຺ສາວນກາຈຣິຍປຎ຺ຈເມນ. ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນາຕິ ຈຕຸປ຺ປຏລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຕາ ອຸປາຫນາ, ນ ເອກທ຺ວິຕິປຏລາ. ຈມ຺ມຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ ຈມ຺ມໍ. ເອເຕສໍ ວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ປເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມາຕິ ເອເຕສໍ ວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມເທເສເຍວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ປເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ. ເຕເນວາຫ ‘‘ມຊ຺ຌິມເທເສເຍວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ມຊ຺ຌິມເທເສເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມຊນປເທ, ຕສ຺ມາ ປເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘຸວນ຺ຫານໍ ປຏິກ຺ເຂປມຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈນຫານປ຺ປຏິເສຘນເມວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມຕ຺ຕສທ຺ເທນ ອຎ຺ຎານິ ຕີຓິ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຕານິ ຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ວິນຍຘຣປຎ຺ຈເມນ ຄເຓນ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໒໕໙) ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕານິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕໂຕ ອຎ຺ຎາ ປເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ສພ຺ພານີຕິ ຕໂຕ ອວເສສານິ ສພ຺ພານິ ສິກ຺ຂາປທານິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມວເສນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍເຍວ ອາຄຕາ, ຍສ຺ມາ ຈ ຘຸວນ຺ຫານໍ ປຏິກ຺ເຂປມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ສພ຺ພານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ສພ຺ພຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ສາຘາຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກຎ຺ຈ ເອກໂຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກຎ຺ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ຕໍ ນານໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ຕສ຺ມາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ. ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ເຫຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອາປຕ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ພປ຺ປໂຍຄາທິວເສນ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ’’ຕິ. ສີລອາຈາຣທິຏ຺ຐິອາຊີວວິປຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມາ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ສີລວິປຕ຺ຕິ ນາມ, ອວເສສາ ປຎ຺ຈ ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິ ນາມ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ຈ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາທິຏ຺ຐິ ຈ ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິ ນາມ, ອາຊີວເຫຕຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ຉ ສິກ຺ຂາປທານິ ອາຊີວວິປຕ຺ຕິ ນາມ, ອິຕິ ອິມາສໍ ສີລອາຈາຣທິຏ຺ຐິອາຊີວວິປຕ຺ຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນ ¶ ເກວລໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍານິ ສິກ຺ຂາປທສມຸຏ຺ຐານານີຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອຕານິ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສມຸຏ຺ຐານານິ, ນ ¶ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ, ໂວຫາຣສຸຂຕ຺ຖໍ ປເນວໍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຉສຸ ສມຸຏ຺ຐາເນສຸ. ເຕສູຕິ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕເກສຸ. ເອກໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ເອກສມຸຏ຺ຐານາ, ເອເກນ ວາ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ເອກສມຸຏ຺ຐານາ. ‘‘ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສມຸຏ຺ຐານວເສນາຕິ ສມຸຏ຺ຐານສີສວເສນ. ປຐມປາຣາຊິກໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານາ. ຕຖາ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທີສຸປິ.

ສຍໍ ປຖວິຂຓເນ ກາເຍນ, ປເຣ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຂຓາປເນ ວາຈາຍ ຈ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ປຖວິຂຓນາທີສຸ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ອທິນ຺ນາທານາທີນໍ ປຣິຄ຺ຄໂຫ. ປຐມກຖິນາປຕ຺ຕິ ກາຍວາຈໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວາ ວິກປ຺ປນໍ ວາ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ, ໂນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມກຖິນາປຕ຺ຕິ ວິຍາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈີວຣປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓາປຕ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ, ປຣິວຕ຺ຕກໍ ອເທນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂຫຕີຕິ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ‘‘ສິຍາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ສິຍາຕິ ‘‘ສິຍາ ໂຂ ປນ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເອວມສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ‘‘ກທາຈີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ ນິປາໂຕ. ຣູປິຍປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓາປຕ຺ຕິ ສິຍາ ກິຣິຍາ ຄຫເຓນ ອາປຊ຺ຊນໂຕ, ສິຍາ ອກິຣິຍາ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ອກຣຓໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຣູປິຍປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓາປຕ຺ຕິ ວິຍາ’’ຕິ. ກຸຏິກາຣາປຕ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕກຣເຓ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສິຍາ, ອເທສາເປຕ຺ວາ ປນ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕກຣເຓ ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ກຸຏິກາຣາປຕ຺ຕິ ວິຍາ’’ຕິ.

ສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ວິໂມກ຺ໂຂ ອສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ໂຂຕິ ມຊ຺ເຌປທໂລປສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຍໂຕ ວີຕິກ຺ກມສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິ. ອິຕຣາ ນາມ ຍໂຕ ວີຕິກ຺ກມສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ສາ ອິຕຣສທ຺ທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປຏິໂຍຄິວິສຍຕ຺ຕາ. ຍາ ອຈິຕ຺ຕເກນ ວາ ສຈິຕ຺ຕກມິສ຺ສເກນ ວາ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ຍາ ອາປຕ຺ຕິ ກທາຈິ ອຈິຕ຺ຕເກນ ວາ ກທາຈິ ສຈິຕ຺ຕກມິສ຺ສເກນ ວາ ສມຸຏ຺ຐາເນນ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຎ຺ຎາທຸກໍ ອນາປຕ຺ຕິມຸເຂນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຈິຕ຺ຕກທຸກໍ ອາປຕ຺ຕິມຸເຂນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍສ຺ສາ ¶ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ສາ ສຈິຕ຺ຕກາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຍສ຺ສາ ຈ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກສງ຺ຂາຕາຍ ສຸຣາປານາທິອຈິຕ຺ຕກາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຖຸວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ¶ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ອຍໍ ໂລກວຊ຺ຊາ. ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ວຈນໍ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເອກໍສໂຕ ສຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ວິເສສເນ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖີຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ສຸຣາປານສ຺ມິຎ຺ຫິ ‘ສຸຣາ’ຕິ ວາ ‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ປິວເນ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວາ ຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສ຺ສາປິ ໂລກວຊ຺ຊຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຍສ຺ສາ ປນ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ, ສາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເສສາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕສ຺ສາ ວຕ຺ຖຸວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ສິຍາ ກຸສລໍ, ສິຍາ ອກຸສລໍ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ‘‘ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຕິ ກາຍທ຺ວາເຣ, ວຈີທ຺ວາເຣ ຈາຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິ, ຕາ ປນ ອທິນ຺ນາທານາທໂຍ. ‘‘ມໂນທ຺ວາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍນາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ວາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ປາຣາຊິກສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິກາຍສໍສຄ຺ຄທຸຏ຺ຐຸລ຺ລອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍທຸຏ຺ຐໂທສສງ຺ຆເຠທປ຺ປຫາຣທານຕລສຕ຺ຕິກາທິເຠທໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ປທໂສຘມ຺ມໍ ວາເຈນ຺ໂຕ, ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕຕິ ເອວຣູປໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈສຫເສຍ຺ຍາທິໍ ອພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍໍ ອຣຫາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ສພ຺ພໍ ອພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ໂຕວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ.

ທຸກ຺ຂເວທນາສມງ຺ຄີ ວາຕິ ທຸຏ຺ຐໂທສາທິເຠທໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂເວທນາສມງ຺ຄີ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເມຖຸນຘມ຺ມາທິເຠທໍ ປນ ສຸຂເວທນາສມງ຺ຄີ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍໍ ສຸຂເວທນາສມງ຺ຄີ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍເຍວ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາສມງ຺ຄີ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕຣເວທນາທ຺ວຍສມງ຺ຄີ ວາ’’ຕິ. ອິທມ຺ປິ ຈ ຕິກທ຺ວຍໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ¶ ນິໂຣຘສມາປນ຺ໂນ ຫິ ອຈິຕ຺ຕໂກ ອເວທໂນ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອວໍ ອນິຍເມນ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິເສໂສ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ຫິ ວິເສສາຠິຘານນິມິຕ຺ຕາຠ຺ຍູປຄເມວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສພ຺ເພສໍ ວເສນ ຕີຓິ ຈິຕ຺ຕານີຕິ ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕານໍ ວເສນ ປທໂສຘມ຺ມາທີສຸ ຕີຓິ ຈິຕ຺ຕານິ.

ອິທານິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິທານາທິເວທນາຕ຺ຕິກປຣິໂຍສານໍ ສຕ຺ຕຣສປ຺ປກາຣໍ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ໂຍເຊຕຸໍ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປເທ. ເວສາລິຍນ຺ຕິ ເອວໍນາມເກ ¶ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣ ນຄເຣ. ຕຎ຺ຫິ ນຄຣໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂປວຑ຺ຒເນນ ວິສາລີຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ເວສາລີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທມ຺ປິ ຈ ນຄຣໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕເຍວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ສພ຺ພາກາຣເວປຸລ຺ລຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປີ’’ຕິ ຈ ທ຺ເວ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍຕິ ມກ຺ກຏິວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖູນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍາ’’ຕິ ຈ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ຈ ອິມາ ທ຺ເວ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ. ອາປຕ຺ຕິກຣາ ຈ ໂຫຕີຕິ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ວິສຸໍເຍວາປຕ຺ຕິກຣາ ຈ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎວາທກສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ວິຍາຕິ ອຎ຺ຎວາທກສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ‘‘ວິເຫສເກ’’ຕິອາທິກາ (ປາຈິ. ໙໘) ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິສທ຺ເທນ ອຸຊ຺ຌາປນກສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄໂຫ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ອຎ຺ຎວາທກາທິໂຕ ວິສຸໍເຍວ ວິເຫສກາທີສຸປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ໂຣປິເຕ ວິເຫສເກ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວາ ອນຍຸຎ຺ຊິຍມາໂນ ຕໍ ນກເຖຕຸກາໂມ ຕໍ ນອຸຄ຺ຆາເຏຕຸກາໂມ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ສງ຺ຆໍ ວິເຫເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໑໐໐). ສຸປິນນ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມານາປິ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິກຣາຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາຕິອາທິກາ ວິຍາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຖິນມິທ຺ເຘນ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ ສຸປິເນ ຈິຕ຺ຕໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ ໂອປກ຺ກມນກິຣິຍາປວຕ຺ຕນິກາປິ ເຈຕນາ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອຕ຺ເຖສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຈຕນາ, ສາ ຈ ໂຂ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໕), ຕສ຺ມາ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ’’ຕິ ອຍໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕິກຣາ ຊາຕາ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາ’’ຕິອາທິກໍ (ປາຣາ. ໑໙໗) ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອທິນ຺ນາທານາທີສຸ ວິຍາຕິ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸ ¶ ‘‘ອຣຎ຺ຎາ ວາ’’ຕິອາທິກາ (ປາຣາ. ໙໑) ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອາທິສທ຺ເທນ ປຐມປາຣາຊິກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຄາເມ, ໂນ ອຣຎ຺ເຎ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໙໐) ນເຍນ ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑນ຺ຕານໍ ເລສປິທຫນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຣຎ຺ຎາ ວາ’’ຕິອາທິກາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຣາວ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ນນຸ, ອາວຸໂສ, ຕເຖເວຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໐) ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ມຄ຺ເຄຕິ ‘‘ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕວເສນາ’’ຕິອາທິນາ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ຕິໍສມຄ຺ເຄ. ອິມສ຺ສ ປນ ‘‘ຉິນ຺ເນ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຈາທີນິ ອນວເສເສຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ຕປ຺ປເທເສ ພຫິ ຐິຕານິ ຉວິຈມ຺ມານິ ອນວເສເສຕ຺ວາ. ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານມຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕມໍສສ຺ສ ປນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຉວິຈມ຺ມສ຺ສ ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈມ຺ມຂິລນ຺ຕິ ຈມ຺ມກ຺ຂຓ຺ຑໍ. ‘‘ອຸຓ຺ຓິຄຓ຺ໂຑ’’ຕິປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໕; ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໕໕) ວທນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຫິ ນິມິຕ຺ເຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ນິມິຕ຺ຕເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ເສວນຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ເສວນຈິຕ຺ເຕຕິ ເມຖຸນເສວນຈິຕ຺ເຕ. ກາຍສໍສຄ຺ຄເສວນຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ¶ . ນຏ຺ໂຐ ກາຍປ຺ປສາໂທ ເອຕ຺ຖາຕິ ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ, ສຸກ຺ຂປີຬກໍ ວາ ມຕຈມ຺ມໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມເຕ ອກ຺ຂາຍິເຕ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິເຕ ຈ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິວຈນໂຕ (ປາຣາ. ໖໑) ປນ ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາເທປິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິເຍວ. ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານມຕ຺ຕມ຺ປິ ອນວເສເສຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ຕາກາເຣນ ຐິຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕມໍສາທິມ຺ປິ ອນວເສເສຕ຺ວາ. ວຓສງ຺ເຂປວເສນາຕິ ວຓສງ຺ຄຫວເສນ. ວເຓ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ‘‘ອມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖) ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ທ຺ວີສຸ ສມ຺ຠິນ຺ນວເຓສຸ ເອເກນ ວເຓນ ປເວເສຕ຺ວາ ທຸຕິເຍນ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ອິມສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂລມວເສນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຓສງ຺ເຂເປ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໖). ມນຸສ຺ສານໍ ປນ ອກ຺ຂິອາທໂຍປິ ວຓສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວເຓນ ເອກປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕສໍ ວຓສງ຺ຄໂຫ ‘‘ນວທ຺ວາໂຣ ມຫາວໂຓ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໒.໖.໑) ເອວມາທິສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສປຓ຺ຑກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘານໍ ມນຸສ຺ສານໍ. ວຕ຺ຖິໂກເສສູຕິ ¶ ວຕ຺ຖິປຸເຏສຸ ປຸຣິສານໍ ອງ຺ຄຊາຕໂກເສສຸ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີນຎ຺ຈ ຕິຣຈ຺ຉານານນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສໂຄຓຄທ຺ຣຠໂອຏ຺ຐມຫິໍສາທີນໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ. ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ປນາຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມນຸສ຺ສາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ.

ເອວໍ ຊີວມານກສຣີເຣ ລພ຺ຠມານໍ ອາປຕ຺ຕິວິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ມຕສຣີເຣ ລພ຺ຠມານໍ ອາປຕ຺ຕິວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຕສຣີເຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄມຸຂມຄ຺ຄານໍ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ຐເປຕ຺ວາ ຍທາ ອປເຣ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ຂາທິຕາ, ຕທາ ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ນ ກຸຖິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິຠາເວນ ກຸຖິຕໍ ນ ໂຫຕິ, ອລ຺ລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທາ ປນ ສຣີຣໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ ໂຫຕິ ກຸຖິຕໍ ນີລມກ຺ຂິກສມາກິຓ຺ຓໍ ກິມິກຸລສມາກຸລໍ ນວຫິ ວຓມຸເຂຫິ ປຄ຺ຄຬິຕປຸພ຺ພກຸຓປຠາເວນ ອຸປຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໙-໖໐), ຕທາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ວິຊຫຕິ, ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກຸຖິເຕ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ກຸຖິເຕຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກຠາວປ຺ປຕ຺ເຕ. ອີທິເສ ຫິ ສຣີເຣ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຸປກ຺ກມໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕຖາ ວຏ຺ຏກເຕ ມຸເຂ ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໓) ວິວຏ຺ເຏ ມຸເຂ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ, ຕາລຸກຎ຺ຈ ອປ຺ຜຸສນ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ອຸປຣິ ວາ ອຸຠຍປສ຺ເສຫິ ວາ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຈຕູຫິ ປສ຺ເສຫິ ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຕາລຸກໍ ຉຸປຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຊິວ຺ຫາຍ ວາ ທນ຺ເຕສຸ ວາ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຊີວມານກສຣີເຣປິ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຊິວ຺ຫາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ຍທິ ປນ ພຫິ ຊິວ຺ຫາຍ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕມຸຂໍ ປເວເສຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ຍທິ ປນ ທນ຺ຕາ ສຸຜຸສິຕາ, ອນ຺ໂຕມຸເຂ ໂອກາໂສ ¶ ນຕ຺ຖິ, ທນ຺ຕາ ຈ ພຫິ ໂອຏ຺ຐມໍເສນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖ ວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐໍ ອລ຺ໂລກາສໍ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ. ອຸປ຺ປາຏິເຕ ປນ ໂອຏ຺ຐມໍເສ ທນ຺ເຕສຸເຍວ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ໂຍປິ ທນ຺ໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ສກ຺ກາ ໂອຏ຺ເຐຫິ ປິທຫິຕຸໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເວທນາຍ ອຏ຺ໂຏ ປີຬິໂຕ ເວທນາຏ຺ໂຏ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກຕິ ເຈຕ຺ຖ ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ປິຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິອາທິ. ປິຕ຺ຕວເສນາຕິ ¶ ພທ຺ຘປິຕ຺ຕວເສນ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ພທ຺ຘປິຕ຺ເຕ ປິຕ຺ຕໂກສໂຕ ຈລິຕ຺ວາ ພຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ ສຕ຺ຕາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາ ໂຫນ຺ຕິ, ວິປລ຺ລຕ຺ຖສຎ຺ຎາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອສາຣຸປ຺ປຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕິ, ລຫຸກຄຣຸການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ມທ຺ທນ຺ຕາປິ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເຠສຊ຺ຊກິຣິຍາຍປິ ອເຕກິຈ຺ຉາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວຣູປສ຺ສ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ປນ ໂລຫິຕໍ ວິຍ ສພ຺ພງ຺ຄຄຕໍ, ຕມ຺ຫິ ກຸປິເຕ ສຕ຺ຕານໍ ກຓ຺ຑຸກຈ຺ຉຸສຣີຣກມ຺ປາທີນິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ເຠສຊ຺ຊກິຣິຍາຍ ວູປສມນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພທ຺ຘປິຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິ. ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ນາມ ວິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍກ຺ເຂຫິ ກຕຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂໂປ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຍກ຺ຂາ ກິຣ ເຠຣວານິ ອາຣມ຺ມຓານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມຸເຂນ ຫຕ຺ຖໍ ປເວເສຕ຺ວາ, ຫທຍຣູປໍ ວາ ມທ຺ທນ຺ຕາ ສຕ຺ເຕ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕ ວິປລ຺ລຕ຺ຖສຎ຺ເຎ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອວຣູປສ຺ສ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕສໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນໍ ອຍໍ ວິເສໂສ – ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ນິຈ຺ຈເມວ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ໂຫຕິ, ປກຕິສຎ຺ຎໍ ນ ລຠຕິ. ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປກຕິສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕິ. ອິຘ ປນ ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວາ ໂຫຕຸ, ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວາ, ໂຍ ສພ຺ພໂສ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ ກິຎ຺ຈິ ນ ຊານາຕິ, ອຄ຺ຄິມ຺ປິ ສຸວຓ຺ຓມ຺ປິ ຄູຖມ຺ປິ ຈນ຺ທນມ຺ປິ ເອກສທິສໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕວ ວິຈຣຕິ, ເອວຣູປສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປກຕິສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຎຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຈ ເອເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອຘິມຕ຺ຕເວທນາຍາຕິ ອຘິກປ຺ປມາຓາຍ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ. ອາທິກມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ອາທິກມ຺ມິໂກ, ໂຍ ຈ ອາທິກມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ອາທິຠູໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ’’ຕິອາທິ. ອິຘ ປນ ສຸທິນ຺ນຕ຺ເຖໂຣ ອາທິກມ຺ມິໂກ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອວເສສານໍ ມກ຺ກຏິສມຓວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາທີນໍ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ປຏິປາທນໍ ສມ຺ປາທນໍ. ກໂຣນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ກິຣິຍໍ. ອິທໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໖) ປນ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ເມຖຸນຘມ຺ເມ ປຣູປກ຺ກເມ ສຕິ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ເມຖຸນປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຫິ ກາມສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ, ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເມຖຸນຈິຕ຺ເຕເນວ ນໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ວິນາ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ສຈິຕ຺ຕກໍ. ຣາຄວເສເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ໂລກວຊ຺ຊໍ. ກາຍທ຺ວາເຣເນວ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ກາຍກມ຺ມໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອງ຺ຄມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ¶ , ນ ຕສ຺ສ ວເສນ ກມ຺ມຠາໂວ ລພ຺ຠຕິ. ໂລຠຈິຕ຺ເຕເນວ ¶ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ. ສຸຂສມງ຺ຄີ ວາ ອຸເປກ຺ຂາສມງ຺ຄີ ວາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທ຺ວິເວທນໍ. ນນຸ ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ, ອຖ ກສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ອິມານິ ຈ ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຊ຺ຌາຈາຣສ຺ສ ໂຫນ຺ຕິ.

ມຸນນໂຕ ອນຸມຸນນໂຕ ມຸຕິ, ຎາຓໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມຸຕິມາ, ຎາຓວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ

ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ທ຺ວີສຸ. ເອກກຸຏິກາທິເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ຄາໂມຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ເອກກຸຏິກາທິເຠໂທຕິ ຍສ຺ມິໍ ຄາເມ ເອກາ ເອວ ກຸຏິ ເອກໍ ເຄຫໍ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມລຍຊນປເທ, ອຍໍ ເອກກຸຏິໂກ ຄາໂມ ນາມ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ທ຺ວິກຸຏິໂກປິ ຄາໂມ, ຕິກຸຏິໂກປິ ຄາໂມ, ຈຕຸກ຺ກຸຏິໂກປິ ຄາໂມ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຠິນວນິວິຏ຺ໂຐ ເອກກຸຏິກາທິຄາໂມ ປນ ຍາວ ມນຸສ຺ສາ ປວິສິຕ຺ວາ ວາສໍ ນ ກປ຺ເປນ຺ຕິ, ຕາວ ຄາມສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ກິໍຠູໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ນາມ ອິຏ຺ຐກປາກາຣໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕມໂສ ກຓ຺ຏກສາຂາຫິປິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ຕພ຺ພິປຣີໂຕ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ອມນຸສ຺ໂສ ນາມ ໂຍ ສພ຺ພໂສ ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ອຠາເວນ ຍກ຺ຂປຣິຄ຺ຄຫຠູໂຕ, ຍໂຕ ວາ ມນຸສ຺ສາ ເກນຈິ ກຣຓີເຍນ ປຸນປິ ອາຄນ຺ຕຸກາມາ ເອວ ອປກ຺ກນ຺ຕາ, ຍໂຕ ປນ ນິຣເປກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ, ໂສ ຄາມສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ນ ເກວລໍ ເອກກຸຏິກາທິເຠໂທວາຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ’’ຕິອາທິ. ໂຍ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຖປີຕິ ຊງ຺ຆສຕ຺ຖສກຏສຕ຺ຖາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຖປິ. ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ນິຄມນຄຣານິ ວິຍ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄາມູປຈາໂຣປິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປນ ມາຕິກາຍ ອນວເສສໂຕ ອວຫາຣຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ພຸທ຺ຘາ ສາວເສສໍ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຄາມຄາມູປຈາເຣສຸ. ທ຺ວາເຣຕິ ນິພ຺ພໂກສສ຺ສ ອຸທກປຕນຏ຺ຐານໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ອນ຺ໂຕເຄເຫຕິ ປມຸຂສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ກຕປຣິກ຺ເຂໂປຕິ ¶ ປາກາຣວຕິອາທີຫິ ກຕປຣິກ຺ເຂໂປ. ສຸປ຺ປປຕນາທິປຣິຈ຺ເຉໂທ ປເນຕ຺ຖ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຆຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ເກວລໍ ຆຣສ຺ສ ປຸຣໂຕ, ອຖ ໂຂ ສມນ຺ຕໂຕ ຕຕ຺ຕໂກວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ຆຣູປຈາໂຣ ນາມາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຸຣໂຕ’’ຕິອາທິກໍ ປນ ໂລກິເຍຫິ ¶ ຕຖາກຣຓໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສາຕິ ມຊ຺ຌິມຖາມສ຺ສ, ເນວ ອປ຺ປຖາມສ຺ສ, ນ ມຫາຖາມສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຍຖາ ຕຣຸຓມນຸສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາ ມາຕຸຄາໂມ ກາເກ ອຸຑ຺ຑາເປນ຺ໂຕ ອຸຊຸກເມວ ຫຕ຺ຖໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເລຑ຺ຑຸໍ ຂິປຕິ, ຍຖາ ຈ ອຸທກຸກ຺ເຂເປ ອຸທກໍ ຂິປນ຺ຕິ, ເອວໍ ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸສ຺ສ ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ລຸຐິຕ຺ວາ, ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ສເຈ ທ຺ເວ ອິນ຺ທຂີລາ ໂຫນ຺ຕີຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໒) ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ສເຈ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ເສວ ທ຺ເວ ອຸມ຺ມາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ເອໂກ, ຕສ຺ສ ຄາມທ຺ວາຣພາຫານໍ ເວມຊ຺ເຌ ຐິຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຄາມູປຈາໂຣ ນາມ. ຍຕ຺ຣ ປນ ອິນ຺ທຂີໂລ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຣ ຄາມທ຺ວາຣພາຫານໍ ເວມຊ຺ຌໍ. ຍຕ຺ຣ ທ຺ວາຣພາຫາປິ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ວຕິຍາ ວາ ປາກາຣສ຺ສ ວາ ໂກຏິເວມຊ຺ຌໍວ ອິນ຺ທຂີລຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ອິນ຺ທຂີໂລຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ຄາໂມ ປຸພ຺ເພ ມຫາ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກຸເລສຸ ນຏ຺ເຐສຸ ອປ຺ປໂກ ໂຫຕິ, ໂສ ຆຣູປຈາຣໂຕ ເລຑ຺ຑຸປາເຕເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນສ຺ສ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອປ຺ປມາຓເມວາຕິ. ນນຸ ເຈຕໍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣທສ຺ສນໍ ປທຠາຊເນນ ວິຣຸທ຺ຘມິວ ທິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣ ນາມ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອິນ຺ທຂີເລ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ວຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕໍ ຄາມສງ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ຄາມູປຈາໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປທຠາຊເນປິ ຫິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອິຘ ຄາໂມ ນາມ ທຸວິໂຘ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໒). ຕຕ຺ຣ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປເຍວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣ ນາມ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອິນ຺ທຂີເລ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ຄາມສ຺ສ ຄາມປຣິຈ຺ເຉໂທ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ¶ ຄາມສ຺ສ ຄາມປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາມປຣິຈ຺ເຉເທ ຈ ທສ຺ສິເຕ ຄາມູປຈາຣລກ຺ຂຓໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ປຸນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ຕຕ຺ຖາປິ ອຍເມວ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕຕິ. ໂຍ ປນ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕໍເຍວ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣ’’ຕິ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ຆຣູປຈາໂຣ ‘‘ຄາໂມ’’ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ຆຣໍ ຆຣູປຈາໂຣ, ຄາໂມ ຄາມູປຈາໂຣຕິ ເອສ ວິຠາໂຄ ສງ຺ກຣີຍຕິ. ອສໍກຣໂຕ ເຈຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ປາຬິຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ຄາໂມ, ຄາມູປຈາໂຣ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ¶ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ອຸປຈາເຣສຸ. ຍ຺ວາຍໍ ອຸປຈາໂຣ ທສ຺ສິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ອສໍກຈ຺ຈິກາຄາມປ຺ປເວສນໍ (ປາຈິ. ໑໒໒໕) ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ປນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ນ ກຕ຺ຖຈິ ວິນຍປິຏເກ ອຸປໂຍຄໍ ຄໂຕ. ເກວລໍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປກາສໂຕ ອປໂຣ ເອໂກ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຫິ ຎາຍຕິ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ເຈ ຄາມສ຺ສ ເອໂກ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ກປ຺ປິຍຠູມິ ສມາໂນ ອຸປຈາໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ປເຄວ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປກາສໂຕ ເອໂກ’’ຕິ. ອິເມສໍ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຄາມາຣຎ຺ຎານໍ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ປາທຄ຺ຆນກໍ. ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ.

ອທິນ຺ນນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໙໒) ທນ຺ຕໂປນສິກ຺ຂາປເທ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກໍ ກປ຺ປິຍໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຘ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສສາມິກໍ ຠຓ຺ຑໍ, ຕເທຕໍ ເຕຫິ ສາມິເກຫິ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ນ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ອທິນ຺ນໍ. ອວຫາຣປ຺ປໂຫນກເມວ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ມນຸສ຺ສຊາຕິກສ຺ສ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂາສທ຺ທສ຺ເສວ ຕ-ກາເຣນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສງ຺ຂາ ສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກນ຺ຕິ ປທຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂກຏ຺ຐາສສ຺ເສຕໍ ນາມໍ ຠາຄໂຕ ¶ ສງ຺ຂາຍຕິ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ສໍສາເຣ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ຈິຣາຍນ຺ຕີຕິ ປປຎ຺ຈາ, ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍ, ຍສ຺ສ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໍ ‘‘ຣຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ມຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິນິວິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ເຊນ຺ຕີຕິ ປປຎ຺ຈາ, ສງ຺ຂາ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂກຏ຺ຐາໂສ, ປປຎ຺ຈາວ ສງ຺ຂາ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາ, ປປຎ຺ຈໂກຏ຺ຐາສາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕຕິ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ກຖິໂຕ. ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ວິສ຺ສາສຕາວກາລິກາທິຄ຺ຄາຫວສປ຺ປວຕ຺ຕອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາສໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສ. ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາເຕນາຕິ ເຖຍ຺ຍຠູຕຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາເສນ. ຍທິ ເອວໍ ອຖ ກສ຺ມາ ເອຕສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອວຫຣຓຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ຈາ’’ຕິອາທິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສທ຺ທຕ຺ຖມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖເມວາຕິ ຠາວຕ຺ຖເມວ.

ເຕ ປນ ອວຫາຣາຕິ ເຕ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ. ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກວເສນ ນານາວິໂຘ ຠຓ຺ໂຑ ເອຕສ຺ສ ປຎ຺ຈກສ຺ສາຕິ ນານາຠຓ຺ຑໍ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອວຫາຣານໍ ສມູໂຫ ປຎ຺ຈກໍ, ປຎ຺ຈປຣິມາຓມສ຺ສາຕິ ວາ ປຎ຺ຈກໍ, ນານາຠຓ຺ຑເມວ ປຎ຺ຈກໍ ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ. ສວິຎ຺ຎາຓກວເສນ ເອໂກ ຠຓ຺ໂຑ ເອຕສ຺ສາຕິ ເອກຠຓ຺ຑໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ສາຫຕ຺ຖິໂກວ ປຎ຺ຈກໍ ¶ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກໍ. ອາທິປທວເສນ ເຈຕໍ ນາມໍ ກຸສລາທິຕ຺ຕິກສ຺ສ ກຸສລຕ຺ຕິກໂວຫາໂຣ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ສາຫຕ຺ຖິກາທິປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ ປຎ຺ຈກທ຺ວເຍສຸ. ເອຕສ຺ເສວາຕິ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕສ຺ເສວ ມາຕິກາປທສ຺ສ. ອິເມສໍ ປທານໍ ວເສນາຕິ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປທານໍ ວເສນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມປທໍ ອຠິໂຍຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸຕິຍປທໍ ອຎ຺ເຎສໍ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຄຈ຺ຉໂຕ ວເສນ, ຕຕິຍປທໍ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑວເສນ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສວິຎ຺ຎາຓກວເສນ, ປຎ຺ຈມໍ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ເນສໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ປຎ຺ຈເກສຸ. ອິຕຣນ຺ຕິ ເອກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ. ອາຣາມນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜາຣາມຜລາຣາມໍ. ອຠິຍຸຎ຺ຊຕີຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໒) ປຣສນ຺ຕກໍ ‘‘ມມ ສນ຺ຕໂກວ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຸສາ ຠຓິຕ຺ວາ ອຠິຍຸຎ຺ຊຕິ ໂຈເທຕິ, ອຏ຺ຏໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທປິ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ¶ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ, ທຸກ຺ກຏສງ຺ຂາຕາ ອາປຕ຺ຕິ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ທຸກ຺ກຏສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອາປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ. ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉຍກຸສລຕາຍ, ພລວນິສ຺ສິຕາທິຠາເວນ ວາ ອາຣາມສາມິກສ຺ສ ສໍສຍໍ ຊເນຕິ. ກຖໍ? ຕຎ຺ຫິ ຕຖາ ວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປສຸຕໍ ທິສ຺ວາ ສາມິໂກ ຈິນ຺ເຕຕິ ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິມໍ ອາຣາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຕຸໍ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ’’ຕິ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ວິມຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ເຕນ ອຸປ຺ປາທິຕາ ໂຫຕິ. ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕີຕິ ຍທາ ປນ ສາມິໂກ ‘‘ອຍໍ ຖທ຺ໂຘ ກກ຺ຂໂຬ ຊີວິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍມ຺ປິ ເມ ກເຣຍ຺ຍ, ອລໍ ທານິ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ອາຣາເມນາ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ອຸສ຺ສາຫໍ ຐເປຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກກຣເຓ ນິຣຸສ຺ສາໂຫ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ ສເຈ ສຍມ຺ປິ ກຕຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ປນ ສາມິເກນ ຘຸເຣ ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕປິ ອຠິຍຸຎ຺ຊໂກ ຘຸຣໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ‘‘ອິມໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປີເຬຕ຺ວາ ມມ ອາຓາປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກິງ຺ກາຣປ຺ປຏິສ຺ສາວິຠາເວ ຐເປຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ທາຕພ຺ພຠາເວ ສອຸສ຺ສາໂຫ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ອຖາປິ ອຠິຍຸຎ຺ຊໂກ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ນ ທານິ ອິມໍ ອິມສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ສາມິໂກ ປນ ຘຸຣໍ ນ ນິກ຺ຂິປຕິ, ປກ຺ຂໍ ປຣິເຍສຕິ, ກາລໍ ອາຄເມຕິ, ‘‘ລຊ຺ຊິປຣິສໍ ຕາວ ລຠາມິ, ປຈ຺ຉາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຫເຓເຍວ ສອຸສ຺ສາໂຫ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວ. ຍທາ ປນ ‘‘ໂສປິ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ, ‘‘ສາມິໂກປິ ນ ລຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸໂຠ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຕທາ ອຠິຍຸຎ຺ຊກສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ.

ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣນ຺ໂຕຕິ ເວຕເນນ ວາ ມິຕ຺ຕຠາເວນ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣນ຺ໂຕ. ສີເສ ຠາຣນ຺ຕິ ¶ ສີເສ ຐິຕຠາຣໍ. ສີສສ຺ສ ຕາວ ປຸຣິມຄເລ ຄລວາຏໂກ, ປິຏ຺ຐິຄເລ ເກສຎ຺ຈິ ເກສນ຺ເຕ ອາວຏ຺ໂຏ ໂຫຕິ, ຄລສ຺ເສວ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ເກສຎ຺ຈິ ເກສາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຊາຍນ຺ຕິ, ເຍ ‘‘ກຓ຺ຓຈູຬິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອໂຘຠາໂຄ ຈາຕິ ອຍໍ ເຫຏ຺ຐິມໂກ ປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຕໂຕ ອຸປຣິ ສີສໍ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຐິຕຠາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຂນ຺ຘໍ ໂອໂຣເປຕີຕິ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ກຓ຺ຓຈູຬິກາຫິ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ, ກປ຺ປເຣຫິ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິ, ປິຏ຺ຐິຄລາວຏ຺ຏໂຕ ຈ ຄລວາຏກໂຕ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ, ປິຏ຺ຐິເວມຊ຺ຌາວຏ຺ຏໂຕ ຈ ອຸຣປຣິຈ຺ເຉທມຊ຺ເຌ, ຫທຍາວາຏກໂຕ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິ ຂນ຺ໂຘ, ຕໍ ໂອໂຣເປຕິ.

ອຍໍ ¶ ປເນຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອິທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຍາຫີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໑) ສາມິເກຫິ ອນາຓຕ຺ໂຕ ສຍເມວ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອິທໍ ນາມ ເທຖ, ອຫໍ ໂວ ຠຓ຺ຑໍ ວຫາມີ’’ຕິ ເຕສໍ ຠຓ຺ຑໍ ສີເສນ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອາມສຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສີສປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກມນ຺ໂຕວ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຆໍສນ຺ໂຕ ສາເຣຕິປິ ປຈ຺ຈາສາເຣຕິປິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຂນ຺ຘໍ ໂອໂຣປິຕມຕ຺ເຕ ກິຎ຺ຈາປິ ສາມິການໍ ‘‘ວຫຕູ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ເຕຫິ ປນ ອນາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ. ຂນ຺ຘໍ ປນ ອໂນໂຣເປຕ຺ວາປິ ສີສໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ຍມກຠາຣສ຺ສ ປນ ເອໂກ ຠາໂຄ ສີເສ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເອໂກ ປິຏ຺ຐິຍໍ, ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຐານານໍ ວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ສຸທ຺ຘສີສຠາຣສ຺ເສວ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂຍ ຈາຍໍ ສີສຠາເຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຂນ຺ຘຠາຣາທີສຸປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ປເຣຫິ ຐປິຕຠຓ຺ຑໍ. ອຫໍ ນ ຄຓ຺ຫາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຕີຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ, ນາຫໍ ຄເຫສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ກຏໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໑) ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທປິ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍຄຕ຺ຕາ. ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ຠຓຖ, ເນວິທໍ ມຍ຺ຫໍ ອນຸຣູປໍ, ນ ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ‘‘ຣໂຫ ມຍາ ເອຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐປິຕໍ, ນ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ຊານາຕິ, ທສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເມ, ໂນ’’ຕິ ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕີຕິ ຕສ຺ສ ຜຣຸສາທິຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອຸສ຺ສາຫໍ ຐເປຕິ. ຕຕ຺ຣ ສຈາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ກິລເມຕ຺ວາ ນໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ທາເນ ສອຸສ຺ສາໂຫ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ສເຈ ໂສ ທາເນ ນິຣຸສ຺ສາໂຫ, ຠຓ຺ຑສາມິໂກ ປນ ຄຫເຓ ສອຸສ຺ສາໂຫ, ຣກ຺ຂເຕວ. ຍທິ ປນ ໂສ ຕສ຺ມິໍ ທາເນ ນິຣຸສ຺ສາໂຫ, ຠຓ຺ຑສາມິໂກປິ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ເອວໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຣາຊິກໍ. ຍທິປິ ມຸເຂນ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອທາຕຸກາໂມ, ເອວມ຺ປິ ສາມິກສ຺ສ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຣາຊິກໍ.

ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ¶ ເນສ຺ສາມີຕິ ‘‘ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ຠຓ຺ຑໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ. ປຐມໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕີຕິ ຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຄມນປຖໍ ວາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຣຸຈິຕມຄ຺ຄໍ ເອກປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ. ຖລຏ຺ຐນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໕) ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຠູມິຕເລ ວາ ປາສາຓປພ຺ພຕຕລາທີສຸ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາ ຐປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ໂຍ ຜນ຺ທາເປຕິ ¶ , ຕສ຺ສ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອາມສເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອາມສນຜນ຺ທາປນປໂຍເຄ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ. ‘‘ເອກປໂຍເຄນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກເມວ, ນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຐານາຕິ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຖລຏ຺ຐໍ ຣາສິກຕໍ ໂຫຕິ, ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິຍໍ ຠາຊນຄຕກຣຓມຸຏ຺ຐິຈ຺ເຉທນວິນິຈ຺ຉເຍນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ເອກາພທ຺ຘໍ ສິເລສນິຍ຺ຍາສາທິ, ປກ຺ກມຘຸຜາຓິຕວິນິຈ຺ຉເຍນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຄຣຸກໍ ໂຫຕິ ຠາຣພທ຺ຘໍ ໂລຫປິຓ຺ຑິເຕລມຘຸຆຏາທິ ວາ, ກຸມ຺ຠິຍໍ ຐານາຈາວນວິນິຈ຺ຉເຍນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຂລິກາພທ຺ຘສ຺ສ ຈ ຐານເຠໂທ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ໂພ. ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ປນ ປາວາຣຕ຺ຖຣຓກຏສາຣກາທິໍ ອຸຊຸກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒຕິ, ປາຣິມນ຺ເຕ ໂອຣິມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຕເຖວ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣໂຕ ເປລ຺ລຕິ, ປາຣິມນ຺ເຕ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ໂອຣິມນ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ວາມໂຕ ວາ ທກ຺ຂິຓໂຕ ວາ ອປນາເມນ຺ຕສ຺ສ ວາມນ຺ເຕນ ວາ ທກ຺ຂິຓນ຺ເຕນ ວາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ທກ຺ຂິຓນ຺ເຕ ວາ ວາມນ຺ເຕ ວາ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ເວເຐຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ.

ສໂກ ຫຕ຺ໂຖ ສຫຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ວາ ສມ຺ພນ຺ຘີຕິ ສາຫຕ຺ຖິໂກ, ອວຫາໂຣ. ອາຓາປນໍ ອາຓຕ຺ຕິ, ຕາຍ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອວຫາໂຣ ອາຓຕ຺ຕິໂກ. ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນິສ຺ສຄ຺ໂຄ, ສຸງ຺ກຆາຕຏ຺ຐາເນ, ປຣິກປ຺ປິໂຕກາເສ ຈ ຐຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ພຫິ ນິປາຕນໍ, ນິສ຺ສຄ຺ໂຄວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ. ກິຣິຍາສິທ຺ຘິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕີຕິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ. ຘຸຣສ຺ສ ອາລຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຠາຣສ຺ສ ນິກ຺ຂິປນໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ ນິຣຸສ຺ສາຫຠາວາປຊ຺ຊນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ. ອິທານິ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຫຕ຺ຖາຕິ ສຫຕ຺ເຖນ. ກຣຓຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍທິ ເອວໍ ອິມສ຺ສ, ອຕ຺ຖສາຘກສ຺ສ ຈ ໂກ ວິເສໂສຕິ? ຕໍ ຂຓໍ ເອວ ຄຫເຓ ນິຍຸຎ຺ຊນໍ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍໂຄ, ກາລນ຺ຕເຣນ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ນິໂຍໂຄ ອຕ຺ຖສາຘໂກຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໙໒; ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໙໒) ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ຕໍ ອວຫຣາຕິ ອາຓາເປຕີ’’ຕິ.

ສຸງ຺ກຆາຕປຣິກປ຺ປິໂຕກາສານນ຺ຕິ ¶ ສຸງ຺ກຆາຕຎ຺ຈ ປຣິກປ຺ປິໂຕກາໂສ ຈ ສຸງ຺ກຆາຕປຣິກປ຺ປິໂຕກາສາ, ¶ ເຕສໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸງ຺ກຆາຕນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໓) ຣຸກ຺ຂປພ຺ພຕາທິສຎ຺ຎາເຓນ ນິຍມິຕສ຺ສ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຕໂຕ ຣາຊເທຍ຺ຍຠາຄໍ ສຸງ຺ກໍ ອທຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕາ ຣຎ຺ໂຎ ສຸງ຺ກໍ ຫນນ຺ຕິ ວິນາເສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸງ຺ກຆາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂກຈິ ປຣປຣິເວຓາທີນິ ປວິຏ຺ໂຐ ກິຎ຺ຈິ ໂລຠເນຍ຺ຍຠຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ທ຺ວາຣປ຺ປມຸຂາທິວເສນ ຍໍ ຐານໍ ‘‘ສເຈ ມໍ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ທຏ຺ຐຸກາມຕາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ວິຍ ທສ຺ສາມິ, ໂນ ເຈ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປຕິ, ອຍໍ ປຣິກປ຺ປິໂຕກາໂສ. ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒໑) ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈປິ ອວຫາຣໂກ ສຏ຺ຐິວສ຺ສາຕິກ຺ກເມນປິ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓາປໂກ ຈ ອນ຺ຕຣາເຍວ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ຫີນາຍ ວາ ອາວຕ຺ຕຕິ, ອສ຺ສມໂຓວ ຫຸຕ຺ວາ ກາລໍ ວາ ກຣິສ຺ສຕິ, ຫີນາຍ ວາ ອາວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ອວຫາຣກສ຺ສ ປນ ອວຫາຣກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ປາທຄ຺ຆນກເຕລນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໔) ເອຕ຺ຖ ປາໂທ ນາມ ກຫາປຓສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠາໂຄ, ຕໍ ອຄ຺ຆຕີຕິ ປາທຄ຺ຆນກໍ, ປາທຄ຺ຆນກຎ຺ຈ ຕໍ ເຕລຎ຺ຈາຕິ ປາທຄ຺ຆນກເຕລໍ. ອຸປາຫນາ ອາທິ ເຍສໍ ວຕ຺ຖູນໍ ຕານິ ອຸປາຫນາທີນິ. ອາທິສທ຺ເທນ ທຸກູລສາຏກຈມ຺ມກ຺ຂຓ຺ຑາທີນໍ ຄຫຓໍ. ປກ຺ຂິປຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປກ຺ຂິປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ສເຈ ປນ ອຕ຺ຕໂນປິ ກຸມ຺ຠິຍໍ ອຎ຺ໂຎ ສປ຺ປິໍ ວາ ເຕລໍ ວາ ອາກິຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ຈາຍໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເຕລປິວນກໍ ຠຓ຺ຑໍ ປກ຺ຂິປຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກໍ.

ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ປຍຸຎ຺ຊນໍ ອາຓາປນໍ ປໂຍໂຄ, ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ປຸພ຺ໂພ, ອິຕິ ປຸພ຺ໂພ ຈ ໂສ ປໂຍໂຄ ຈາຕິ ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ. ປໂຍເຄນ ສຫ ວຕ຺ຕມາໂນ ອວຫາໂຣ ສຫປໂຍໂຄ. ສມໍ ເອກີ ຫຸຕ຺ວາ ວິທຫິຕ຺ວາ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ສໍວິຘາວຫາໂຣ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຎ຺ຎຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກຕາວຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິກາລປຣິຈ຺ເຉເທນ ສຎ຺ຊານນໍ ສງ຺ເກໂຕ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ. ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ, ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ກສ຺ສຈິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ປຸພ຺ພປໂຍຄາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ. ຂິລາທີນິ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓວເສນາຕິ ຂິລໍ, ຣຊ຺ຊຸໍ, ວຕິໍ, ມຣິຍາທໍ ວາ ປາກາຣໍ ¶ ວາ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓວເສນ, ຂິລໍ, ຣຊ຺ຊຸໍ, ວຕິໍ, ມຣິຍາທໍ ວາ ປາກາຣໍ ວາ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸຄ຺ຄຫຓວເສນ. ສເຈ ປນ ທ຺ວີຫິ ຂິເລຫິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ປຐເມ ຂິເລ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸຕິເຍ ປາຣາຊິກໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໔). ສເຈ ຕີຫິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ປຐເມ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຕິເຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕຕິເຍ ປາຣາຊິກໍ. ເອວໍ ພຫຸເກສຸປິ ອວສາເນ ທ຺ເວ ຐເປຕ຺ວາ ປຸຣິເມຫິ ທຸກ຺ກຏໍ, ອວສາເນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອເກນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ¶ , ອິຕເຣນ ປາຣາຊິກໍ. ຣຊ຺ຊຸປສາຣຓາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍໍ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໑໐໔) -ອຘິກາເຣ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຠິໂຍຄວເສນ ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສໍວິທຫິຕ຺ວາຕິ ເອຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ສໍມນ຺ຕຍິຕ຺ວາຕິ ເອກຈ຺ຉນ຺ທຕາຍ ເອກຊ຺ຌາສຍຕາຍ ຠຓິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ອວຫາເຣ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຎ຺ຊານນກມ຺ມນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສຎ຺ຎາຓກຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໙) ອຊ຺ຊ ວາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣຕຸ, ສ຺ເວ ວາ, ອນາຄເຕ ວາ ສໍວຈ຺ຉເຣ, ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ‘‘ອຊ຺ຊ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສ຺ເວ ອວຫຣຕິ. ‘‘ອຊ຺ຊາ’’ຕິ ນິຍມິຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປຈ຺ຉາ ອວຫຏໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ‘‘ສ຺ເວ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຊ຺ຊ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣຕິ, ‘‘ສ຺ເວ’’ຕິ ນິຍມິຕໍ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ອປຕ຺ວາ ປຸເຣ ອວຫຏໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາຣກສ຺ເສວ ປາຣາຊິກໍ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ສ຺ເວວ ປຸເຣຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕທເຫວ ວາ, ສ຺ເວ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວາ ອວຫຣນ຺ໂຕປິ ຕໍສງ຺ເກຕໂຕ ປຸເຣ ຈ ປຈ຺ຉາ ຈ ອວຫຣຕິ. ໂຍ ປນ ເອວໍອກຕ຺ວາ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລເມວ ອວຫຣຕິ, ອຍໍ ສງ຺ເກຕໂຕ ອປຸເຣ ອປຈ຺ຉາ ຕໍ ອວຫຣຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອສ ນໂຍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕຣຕ຺ຕິນ຺ທິເວສຸປິ, ປຸຣິມຍາມມຊ຺ຌິມຍາມປຈ຺ຉິມຍາມກາຬຊຸຓ຺ຫມາສອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນາປິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຣຠຓ຺ຑາວຫາຣສຎ຺ຎຸປ຺ປາທສ຺ສ ເຫຕຸຕ຺ຕາ ອກ຺ຂິນິຂຓາທີເນວ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອກ຺ຂິນິຂຓາທິນິມິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ກຣຓໍ ອກ຺ຂິນິຂຓາທິນິມິຕ຺ຕກຣຓໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ຠມຸກຸກ຺ເຂປສີສກມ຺ປນຫຕ຺ຖລງ຺ຆນປາຓິປ຺ປຫາຣອງ຺ຄຸລິໂຜຏນຄີວຸນ຺ນາມນອຸກ຺ກາສນາທິອເນກປ຺ປກາຣໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສງ຺ເກຕກມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ເຖໂນ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂຈໂຣ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເຖຍ຺ຍໍ, ເຕນ ອວຫຣຓໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ. ປສຍ຺ຫ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ. ວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕາທິກໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ກປ຺ປນໍ ປຣິກປ຺ໂປ, ເຕນ ອວຫຣຓໍ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ. ຕິຓປຓ຺ຓາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສ຺ສ ອວຫາໂຣ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ. ກຸເສນ ອວຫາໂຣ ກຸສາວຫາໂຣ. ກູຏມານກູຏກຫາປຓາທີຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ກູຏມານໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໙໓; ປຸ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑໗໙) ນາມ ຫທຍເຠທສິຂາເຠທຣຊ຺ຊຸເຠທວເສນ ຕິວິຘໍ ມານກູຏໍ. ຕຕ຺ຖ ຫທຍນ຺ຕິ ນາຬິອາທິມານຠາຊນານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ, ຕສ຺ສ ເຠໂທ ຉິທ຺ທກຣຓໍ ຫທຍເຠໂທ, ໂສ ສປ຺ປິເຕລາທິມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕິ. ຕານິ ຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາຉິທ຺ເທນ ມາເນນ ‘‘ສຓິກໍ ¶ ອາສິຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຠາຊເນ ພຫຸໍ ປຄ຺ຆຣາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທທນ຺ໂຕ ຈ ຉິທ຺ທໍ ປິຘາຍ ສີຆໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເທຕິ.

ສິຂາເຠໂທ ປນ ຕິລຕຓ຺ຑຸລາທິມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕິ. ຕານິ ຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສຓິກໍ ສິຂໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທທນ຺ໂຕ ເວເຄນ ປູເຣຕ຺ວາ ສິຂໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ເທຕິ.

ຣຊ຺ຊຸເຠໂທ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕິ. ເຂຕ຺ຕາທິໍ ມິນນ຺ຕາ ຫິ ອມຫນ຺ຕມ຺ປິ ມຫນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມິນນ຺ຕິ, ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ອມຫນ຺ຕໍ.

ຕມ຺ພກໍສາທິມໂຍ ກູໂຏ ກຫາປໂຓ ກູຏກຫາປໂຓ. ອາທິສທ຺ເທນ ຕຸລາກູຏກໍສກູຏວຎ຺ຈນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຸລາກູຏໍ ຣູປກູຏໍ, ອງ຺ຄກູຏໍ, ຄຫຓກູຏໍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກູຏນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣູປກູຏໍ ນາມ ທ຺ເວ ຕຸລາ ສມຣູປາ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ມຫຕິຍາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທທນ຺ໂຕ ຂຸທ຺ທິກາຍ ເທຕິ. ອງ຺ຄກູຏໍ ນາມ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉາຠາເຄ ຫຕ຺ເຖນ ຕຸລໍ ອກ຺ກມຕິ, ທທນ຺ໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອກ຺ກມຕິ. ຄຫຓກູຏໍ ນາມ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ມູເລ ຣຊ຺ຊຸໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທທນ຺ໂຕ ອຄ຺ເຄ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກູຏໍ ນາມ ຕຸລໍ ສຸສິຣໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອຍຈຸຓ຺ຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕໍ ປຈ຺ຉາຠາເຄ ກໂຣຕິ, ທທນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄຠາເຄ.

ກໍໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຕິ, ຕາຍ ວຎ຺ຈນໍ ກໍສກູຏໍ. ກຖໍ? ເອກໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ໂລຫປາຕິໂຍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິເທວ ອຑ຺ຒໍ ກຸລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ສຸວຓ຺ຓຠາຊນານິ ກິຓາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຄ຺ເຆ ປຸຈ຺ຉິເຕ ສມຄ຺ຆຕຣໍ ທາຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ ¶ . ຕໂຕ ເຕຫິ ‘‘ກຖໍ ອິເມສໍ ສຸວຓ຺ຓຠາໂວ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ປາສາເຓ ຆໍສິຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ປາຕິໂຍ ທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ.

ວຎ຺ຈນໍ ນາມ ເຕຫິ ເຕຫິ ອຸປາເຍຫິ ປເຣສໍ ວຎ຺ຈນໍ. ຕຕ຺ຣິທເມກໍ ວຕ຺ຖຸ – ເອໂກ ກິຣ ລຸທ຺ທໂກ ມິຄຎ຺ຈ ມິຄໂປຕກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕເມໂກ ຘຸຕ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ໂຠ ມິໂຄ ອຄ຺ຆຕິ, ກິໍ ມິຄໂປຕໂກ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມິໂຄ ທ຺ເວ ກຫາປເຓ, ມິຄໂປຕໂກ ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອກໍ ກຫາປຓໍ ທຕ຺ວາ ມິຄໂປຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເມ ໂຠ ມິຄໂປຕເກນ ອຕ຺ໂຖ, ມິຄໍ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ ທ຺ເວ ກຫາປເຓ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ອາຫ ‘‘ນນຸ ໂຠ ມຍາ ປຐມໍ ເອໂກ ກຫາປໂຓ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ. ອາມ ທິນ຺ໂນ, ອິມໍ ມິຄໂປຕກໍ ຄຓ຺ຫ, ເອວໍ ໂສ ຈ ກຫາປໂຓ ¶ , ອຍຎ຺ຈ ກຫາປຓຄ຺ຆນໂກ ມິຄໂປຕໂກຕິ ທ຺ເວ ກຫາປຓາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ໂສ ‘‘ກາຣຓໍ ວທຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ມິຄໂປຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມິຄໍ ອທາສີຕິ.

ປສຍ຺ຫາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໓໘) ປເຣ ອຠິຠຸຍ຺ຍ. ຄາມໍ ຆາເຕນ຺ຕີຕິ ຄາມຆາຕກາ, ຄາມໍ ປຫຣນ຺ຕາ ໂຈຣາ, ເຕ ອາທິ ເຍສໍ ເຕ ຄາມຆາຕກາທໂຍ. ອາທິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ປນ຺ຖຆາຕກາທີນໍ ຄຫຓໍ. ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ‘‘ສເຈ ສາຏໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສາຏກສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ຠາວໂຕ. ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ຠູມິຍໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ວີມໍສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ຍໍ ປຣສ຺ສ ນຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ສ ມູລໍ ວາ ຕເທວ ວາ ຠຓ຺ຑໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ສາຕິ ໂຍ ເອວໍ ປຣິກປ຺ເປຕິ, ຕສ຺ສ. ອິມສ຺ສ ‘‘ອວຫາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປເຣສນ຺ຕິ ກີຬນ຺ຕານໍ, ປວິສນ຺ຕານໍ ວາ ປເຣສໍ ມນຸສ຺ສານໍ. ‘‘ປຈ຺ຉາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປໍສຸນາ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕີຕິ ‘‘ສເຈ ອິທາເນວ ໂອນມິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ‘ກິໍ ສມໂຓ ຄຓ຺ຫາຕີ’ຕິ ມໍ ຊານິຕ຺ວາ ວິເຫເຐຍ຺ຍຸໍ ປຈ຺ຉາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປໍສຸນາ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ. ອຸທ຺ຘາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ຐານາຈາວນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາມິກາຕິ ອນ຺ຕາຄາມໍ ປວິສິຕຸກາມາ ຠຓ຺ຑສາມິກາ ມນຸສ຺ສາ. ອຸທ຺ຘາເຣຕິ ອຸທ຺ຘຣເຓ, ຐານາຈາວເນຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ຐານາຈາວນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປເວເສຕີຕິ ຐານາຈາວນວເສນ ປເວເສຕິ, ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸປຣິມນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ໂຕ ປເວເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມຄ຺ຆຕຣນ຺ຕິ ອປ຺ປຄ຺ຆຕຣໍ. ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ເຕ ອວຫາໂຣຕິ ສກຠາວປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ນິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ, ນ ອຕ຺ຖສາຘກວເສນ. ອຸທ຺ຘາເຣ ຣກ຺ຂຕິ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ປາເຕຕຸກາມຕາຍ ອຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ. ເອເສວ ນໂຍ ປາຕເນປິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ‘‘ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ປາຕເນ ນ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ເຖ ສິທ຺ເຘປິ ອຕ຺ຖສາຘກວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ທ຺ວີສຸປິ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຕິຕທຓ຺ຑເກ ອທສ຺ສນໍ ຄເມຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໓໘), ຕໂຕ ອວເສສຠິກ຺ຂູສຸ ຄເຕສຸ ອິຕໂຣ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທຓ຺ຑໂກ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ, ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ, ‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຄ’’ຕິ. ‘‘ອຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຠາໂຄ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມິໍ ວິວທິຕ຺ວາ ວາ ອວິວທິຕ຺ວາ ວາ ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄເຕ ອິຕໂຣ ຕສ຺ສ ຠາຄໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣ ¶ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈປິ ເຕນ ‘‘ອຫໍ ມມ ຠາຄໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ນ ເທມິ, ຕ຺ວໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄໍ ຎຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ນາຍໍ ມມາ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ຕສ຺ເສວ ຠາຄໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ອິຕໂຣ ‘‘ອຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຠາໂຄ, ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຄຕິ ກິໍ ອິມິນາ ວິວາເທນາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວາ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕຸ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາ, ໂຍ ວຣຠາໂຄ, ຕໍ ຕຸມ຺ເຫ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ທິນ຺ນກໍ ນາມ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອວຫາໂຣ. ສເຈ ໂສ ວິວາທຠີຣຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ວຣຠາຄໍ ຐເປຕ຺ວາ ລາມກໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໂຕ ອິຕຣສ຺ສ ວິຈິນິຕາວເສສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ເຖວ. ເອວມິມານິ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈການິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ອິເມ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິຏ຺ຐິໂຕ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ຍສ຺ສຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຣາຊາໂນຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປຣາຘານຸຣູປໍ ປນ ເຉຊ຺ຊເຠຊ຺ຊານຸສາສໂກ ປມາຓຠູໂຕວ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຣາຊາໂນຕິ ອິທໍ ພິມ຺ພິສາຣໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຫິ ຘມ຺ມິກຣາຊຕ຺ຕາ ຍຖາປເວຓິຍາວ ກໂຣຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ກາກຓິກມຕ຺ຕສ຺ສປິ ສີສໍ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ ¶ , ພຫຸກສ຺ສາປິ ນ ວາ ກິຎ຺ຈິ ກເຣຍ຺ຍຸໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຫນນໍ ນາມ ໂປຖນຎ຺ເຈວ ເຉທນຎ຺ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖາທີຫິ ວາ’’ຕິອາທິ. ອາທິສທ຺ເທນ ປາທກສາເວຕ຺ຕອຑ຺ຒທຓ຺ຑການໍ ຄຫຓໍ. ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນາທີຫີຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ອນ຺ທຸພນ຺ຘນສງ຺ຂລິກາພນ຺ຘນຆຣພນ຺ຘນນຄຣພນ຺ຘນປຸຣິສຄຸຕ຺ຕີນໍ ຄຫຓໍ. ນີຫເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຣຏ຺ຐໂຕ ນິກ຺ຂາເມຍ຺ຍຸໍ. ໂຈໂຣສິ…ເປ… ເຖໂນສີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຣິຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ ອູນຕ຺ຕາ ປທປ຺ປໂຍຄສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ອິເມຫິ ວຈເນຫິ ປຣິຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາຣູປໍ ປນ ຍສ຺ມາ ປາທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາທສ຺ສ ວາ ປາທາຣຫສ຺ສ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ໂປຣາຓກສ຺ສ ກຫາປຓສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠາໂຄ ປາໂທ, ປາທໍ ອຣຫຕີຕິ ປາທາຣໂຫ, ຕສ຺ສ ປາທສ຺ສ ວາ ປາທາຣຫສ຺ສ ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປາເທນ ກຫາປຓສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄໍ ອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑເມວ ທສ຺ເສຕິ, ປາທາຣເຫນ ປາທຄ຺ຆນກໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕທສ຺ສເນນ ສພ຺ພາກາເຣນ ທຸຕິຍປາຣາຊິກປ຺ປໂຫນກວຕ຺ຖຸ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂປຣາຓກສ຺ສາຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໘໘; ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.໘໘) ໂປຣາຓສຕ຺ຖານຸຣູປໍ ອຸປ຺ປາທິຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນີລກຫາປຓສທິສສ຺ສ ກຫາປຓສ຺ສ. ເອເຕນ ຣຸທ຺ຣທາມກາທີນິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

ເອວໍ ອສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣາຊຄເຫ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣຎ຺ໂຎຕິ ພິມ຺ພິສາຣຣຎ຺ໂຎ. ມາສໂກ ນາມ ໂປຣາຓກສ຺ສ ກຫາປຓສ຺ສ ວີສຕິໂມ ຠາໂຄ. ໂຍ ໂລເກ ‘‘ມຎ຺ເຊຏ຺ຐີ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທານິ ອິມສ຺ມິໍ ອທິນ຺ນາທາເນ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອູນມາສກາຕິເຣກມາສກປຎ຺ຈມາສເກສຸ. ປຣິຫີນາປຣິຫີນວເສນາຕິ ອຄ຺ຆສ຺ສ ປຣິຫີນາປຣິຫີນວເສນ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ ¶ , ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ອິທຎ຺ຫິ ອທິນ຺ນາທານໍ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ເຕນ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສຫສາ ອວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ໂອໂລເກຕພ຺ພານິ. ຍານິ ສນ຺ຘາຍ ໂປຣາຓາ ອາຫຸ –

‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ກາລຎ຺ຈ ເທສຎ຺ຈ, ອຄ຺ຆໍ ປຣິໂຠຄປຎ຺ຈມໍ;

ຕຸລຍິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຐານານິ, ຘາເຣຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ວິຈກ຺ຂໂຓ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໒);

ຕຕ຺ຖ ຈ ວຕ຺ຖູຕິ ຠຓ຺ຑໍ. ອວຫາຣເກນ ຫິ ‘‘ມຍາ ອິທໍ ນາມ ອວຫຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາວ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ສສາມິກໍ ວາ ອສາມິກໍ ວາຕິ ¶ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສສາມິເກປິ ສາມິການໍ ສາລຍຠາໂວ ວາ ນິຣາລຍຠາໂວ ວາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ສເຈ ເຕສໍ ສາລຍກາເລ ອວຫຏໍ, ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິ ກາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ນິຣາລຍກາເລ, ນ ປາຣາຊິເກນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຠຓ຺ຑສາມິເກສຸ ປນ ຠຓ຺ຑໍ ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ຠຓ຺ຑໍ ທາຕພ຺ພໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສາມີຈິ. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ.

ກາໂລຕິ ອວຫາຣກາໂລ. ຕເທວ ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ກທາຈິ ສມຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ມຫຄ຺ຆໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ອວຫຏໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ ໂຍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ, ເຕນ ອຄ຺ເຆນ ອາປຕ຺ຕິ ກາເຣຕພ຺ພາ. ເອວໍ ກາໂລ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ.

ເທໂສຕິ ອວຫາຣເທໂສ. ຕຎ຺ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ຍສ຺ມິໍ ເທເສ ອວຫຏໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ເທເສ ໂຍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ, ເຕນ ອຄ຺ເຆນ ອາປຕ຺ຕິ ກາເຣຕພ຺ພາ. ຠຓ຺ຑຸຏ຺ຐານເທເສ ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ສມຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມຫຄ຺ຆໍ. ເອວໍ ເທໂສ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ.

ອຄ຺ໂຆຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໒) ຠຓ຺ຑຄ຺ໂຆ. ນວຠຓ຺ຑສ຺ສ ຫິ ໂຍ ອຄ຺ໂຆ, ໂສ ປຈ຺ຉາ ປຣິຫາຍຕິ. ຍຖາ ນວໂຘໂຕ ປຕ຺ໂຕ ອຏ຺ຐ ວາ ທສ ວາ ອຄ຺ຆຕິ, ໂສ ປຈ຺ຉາ ຠິນ຺ໂນ ວາ ຉິທ຺ໂທ ວາ ອາຓິຄຓ຺ຐິກາຫໂຕ ວາ ອປ຺ປຄ຺ໂຆ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ສພ຺ພທາ ຠຓ຺ຑໍ ປກຕິອຄ຺ເຆເນວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຄ຺ໂຆ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ.

ປຣິໂຠໂຄຕິ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ. ປຣິໂຠເຄນາປິ ຫິ ວາສິອາທິຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ສເຈ ໂກຈິ ກສ຺ສຈິ ປາທຄ຺ຆນກໍ ວາສິໍ ຫຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ¶ ວາສິສາມິໂກ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ຕຍາ ອຍໍ ວາສິ ກິຕ຺ຕເກນ ກີຕາ’’ຕິ. ‘‘ປາເທນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ ກິຓິຕ຺ວາວ ຐປິຕາ, ອຸທາຫຸ ຕໍ ວລຎ຺ເຊສີ’’ຕິ? ສເຈ ວທຕິ ‘‘ເອກທິວສໍ ເມ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ວາ ຣຊນຉລ຺ລິ ວາ ປຕ຺ຕປຈນທາຣຸ ວາ ຉິນ຺ນໍ, ຆໍສິຕ຺ວາ ວາ ນິສິຕາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ໂປຣາໂຓ ອຄ຺ໂຆ ຠຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ວາສິຍາ, ເອວໍ ອຎ຺ຊນິຍາ ວາ ອຎ຺ຊນິສລາກາຍ ວາ ກຸຎ຺ຈິກາຍ ວາ ປລາເລນ ວາ ຖຸເສຫິ ວາ ອິຏ຺ຐກຈຸຓ຺ເຓນ ວາ ເອກວາຣໍ ຆໍສິຕ຺ວາ ໂຘວນມຕ຺ເຕນາປິ ອຄ຺ໂຆ ຠສ຺ສຕິ. ຕິປຸມຓ຺ຑລສ຺ສ ມກຣທນ຺ຕຈ຺ເຉທເນນາປິ ປຣິມທ຺ທນມຕ຺ເຕນາປິ, ອຸທກສາຏິກາຍ ສກິໍ ນິວາສນປາຣຸປເນນາປິ, ປຣິໂຠຄສີເສນ ¶ ອໍເສ ວາ ສີເສ ວາ ຐປນມຕ຺ເຕນາປິ, ຕຓ຺ຑຸລາທີນໍ ປປ຺ໂຜຏເນນາປິ ຕໂຕ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ອປນຍເນນປິ, ອນ຺ຕມໂສ ເອກໍ ປາສາຓສກ຺ຂຣໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕມຕ຺ເຕນາປິ, ສປ຺ປິເຕລາທີນໍ ຠາຊນນ຺ຕຣປຣິວຕ຺ຕເນນປິ, ອນ຺ຕມໂສ ຕໂຕ ມກ຺ຂິກໍ ວາ ກິປິລ຺ລິກໍ ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕມຕ຺ເຕນປິ, ຄຸຬປິຓ຺ຑກສ຺ສ ມຘຸຣຠາວຊານນຕ຺ຖໍ ນເຂນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຓຸມຕ຺ຕໍ ຄຫິຕມຕ຺ເຕນປິ ອຄ຺ໂຆ ຠສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປາທຄ຺ຆນກໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສາມິເກນ ປຣິໂຠເຄນ ອູນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ນ ຕໍ ອວຫາຣໂກ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິເກນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ. ເອວໍ ປຣິໂຠໂຄ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ອິມານິ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ຘາເຣຍ຺ຍ ອຕ຺ຖໍ ວິຈກ຺ຂໂຓ ອາປຕ຺ຕິໍ ວາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ວາ ຄຣຸກໍ ວາ ລຫຸກໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ຍຖາຐາເນ ຐເປຍ຺ຍາຕິ.

ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສກສຎ຺ຎິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສກສຎ຺ຎິສ຺ສາຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ອິທໍ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສກສຎ຺ຎິສ຺ສ ປຣຠຓ຺ຑມ຺ປິ ຄຓ຺ຫໂຕ ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິ, ຄຫິຕໍ ປນ ປຸນ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສາມິເກຫິ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ເທຕິ, ເຕສໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ປາຣາຊິກໍ. ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໓໑) ວິສ຺ສາສຄ຺ຄຫເຓປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫລກ຺ຂຓໍ ປນ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ຊານິຕພ຺ພໍ –

‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ວິສ຺ສາສໍ ຄເຫຕຸໍ, ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ຈ ໂຫຕິ, ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ຈ ອາລປິໂຕ ຈ ຊີວຕິ ຈ ຊານາຕິ ຈ ‘ຄຫິເຕ ເມ ອຕ຺ຕມໂນ’’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໖).

ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕກມິຕ຺ໂຕ. ສມ຺ຠຕ຺ໂຕຕິ ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ. ອາລປິໂຕຕິ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສິ, ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຊີວຕີຕິ ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍາຍ ¶ ສຍິໂຕປິ ຍາວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ຄຫິເຕ ຈ ອຕ຺ຕມໂນຕິ ຄຫິເຕ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ເອວຣູປສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ‘‘ຄຫິເຕ ເມ ອຕ຺ຕມໂນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ເຕນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ເຈຕານິ ປຎ຺ຈງ຺ຄານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາໂຫ ປນ ຕີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ຣຸຫຕິ. ກຖໍ? ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຊີວຕິ, ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ, ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ, ຊີວຕິ, ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ, ອາລປິໂຕ, ຊີວຕິ, ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນຕິ ເອວໍ.

ໂຍ ¶ ປນ ຊີວຕິ, ນ ຈ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ວິສ຺ສາສຠາເວນ ຄຫິຕມ຺ປິ ປຸນ ທາຕພ຺ພໍ. ທທນ຺ເຕນ ຈ ມຕກຘນໍ ຕາວ ເຍ ຕສ຺ສ ຘເນ ອິສ຺ສຣາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ, ເຕສໍ ທາຕພ຺ພໍ. ອນຕ຺ຕມນສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຕສ຺ເສວ ທາຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ປຐມໍເຍວ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ ຕຍາ ມມ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຈີເຠເທນ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ກຸປິໂຕ, ໂສ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂຍ ຈ ອທາຕຸກາໂມ, ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຘິວາເສຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕິ, ໂສປິ ປຸນ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂຍ ປນ ‘‘ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕກໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ປຣິຠຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຸຕ຺ໂຕ ຄຫິຕໍ ວາ ໂຫຕຸ, ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ວາ, ‘‘ມຍາ ປນ ຕໍ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຐປິຕໍ, ປາກຕິກໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທຕິ, ອຍໍ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ລຠຕິ.

ຕາວກາລິເກຕິ ‘‘ປຏິທສ຺ສາມິ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຕາວກາລິເກປິ ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິ. ຄຫິຕໍ ປນ ສເຈ ຠຓ຺ຑສາມິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ຄໂຓ ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ເຫເວຕໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸຊານາຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ອນຸຊານາຕິ, ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ທາຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ ປນ ປຏິທາຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕິ.

ເປຕປຣິຄ຺ຄເຫຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ອຸປປນ຺ນາປິ, ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປິ, ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທໂຍ ເທວາປິ ສພ຺ເພ ‘‘ເປຕາ’’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ, ເຕສໍ ປຣິຄ຺ຄເຫ ອນາປຕ຺ຕິ. ເທວຕາຍ ປນ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ພລິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ລຄ຺ຄິຕສາຏເກ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາຣກ຺ຂເກຫິ ອປຣິຄ຺ຄຫິເຕ, ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ປນ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໓໑).

ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຣິຄ຺ຄເຫຕິ ນາຄສຸປຓ຺ຓາທີນໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ປຣິຄ຺ຄເຫ. ສເຈປິ ຫິ ເທໂວ ວາ ນາຄສຸປຓ຺ໂຓ ວາ ມນຸສ຺ສຣູເປນ ອາປຓໍ ປສາເຣຕິ, ຕໂຕ ຈສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ໂກຈິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ວຏ຺ຏຕິ.

ປໍສຸກູລສຎ຺ຎິສ຺ສາຕິ ¶ ‘‘ອສາມິກໍ ອິທໍ ປໍສຸກູລ’’ນ຺ຕິ ເອວສຎ຺ຎິສ຺ສາປິ ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ຕໍ ສສາມິກໍ ໂຫຕິ, ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ທາຕພ຺ພໍ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາເນວ. ອາທິກມ຺ມິໂກ ປເນຕ຺ຖ ຘນິໂຍ ¶ . ອວເສສານໍ ປນ ຣຊກຠຓ຺ຑິກາທິໂຈຣານໍ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາທີນໍ ອາປຕ຺ຕິເຍວ.

ສຈິຕ຺ຕເກຫິ ຕີຫິ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ອິທໍ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ສາຫຕ຺ຖິກໍ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ອາຓຕ຺ຕິກໍ ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ສາຫຕ຺ຕິກາຓຕ຺ຕິກໍ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ‘‘ຠາຣິຍມິທໍ, ຕ຺ວໍ ເອກປສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫ, ອຫໍ ເອກປສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ສໍວິຘາຍ ອຸຠເຍສໍ ປໂຍເຄນ ເອກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ຐານາຈາວເນ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ກາຍວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອວຈນໍ ປນ ກາຍວາຈານໍ ອີທິເສ ຐາເນ ອງ຺ຄມຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍາຍ ປນ ເຈຕນາຍ ສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ ປໂຍໂຄ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ວາ ອາຓຕ຺ຕິໂກ ວາ ປຘານຠາເວນ ຐານາຈາວນໍ ສາເຘຕິ, ຕສ຺ສາ ວເສນ ອາປຕ຺ຕິ ກາເຣຕພ຺ພາ. ອຎ຺ຎຖາ ສາຫຕ຺ຖິກໍ ວາ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກໍ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກສ຺ສາຕິ ອິທໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ‘‘ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ. ກາເຍນ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ກາຍທ຺ວາເຣນ ກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຸຏ຺ໂຐ ວາ ຠີໂຕ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ວາ ນໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຕິເວທນໍ. ເສສໍ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ

ສນ຺ຕິ ສຫຕ຺ເຖ ອຸປສຄ຺ໂຄ. ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກວຈນເມຕໍ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ເຈເຕຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອຸສ຺ສຸກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸສ຺ສຸກ຺ກວຈນໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໗໒) ນາມ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວຈນໍ. ອຍຎ຺ຫິ ສມານກຕ຺ຕຸເກສຸ ປຸພ຺ພາປຣກາລກິຣິຍາວຈເນສຸ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວຈນສ຺ສ ນິຣຸຕ຺ຕິໂວຫາໂຣ. ອິທານິ ‘‘ສທ຺ຘິໍ ເຈເຕຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາໂຓ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາໂຓ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສທ຺ຘິໍເຍວາຕິ ‘‘ປາໂຓ’’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ເອວ, ‘‘ປາໂຓ’’ຕິ ສຎ຺ຎຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ກຖໍ ເອກກ຺ຂເຓ ເອກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຠຍາຣມ຺ມຓຠາໂວຕິ ເອທິສີ ໂຈທນາ ອນວກາສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ¶ ທິຏ຺ຐສຠາເວສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໗໒) ‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈ’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຠາເວນ ¶ ສທ຺ຘິໍ ເອກກ຺ຂເຓ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓຊານນໍ ວິຍ ‘ປາໂຓ’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສທ຺ຘິໍເຍວ ‘ວຘາມິ ນ’ນ຺ຕິ ຊານາຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ອາຈຣິຍາ ຕຕ຺ຖາປິ ເອວໍ ນ ກເຖນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປາໂຓ’’ຕິ ວຈນໍ ‘‘ມນຸສ຺ໂສ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ເກວລໍ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ຆາເຕນ຺ຕສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຈເຕຕ຺ວາຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ. ປກປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ອຠິວິຈາເຣຕ຺ວາ, ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ມນຸສ຺ສອຕ຺ຕຠາວໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກລລໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນກລລຣູປໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ກລລຣູປໍ ນາມ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ກາຍວຕ຺ຖຸຠາວທສກວເສນ ສມຕິໍສ ຣູປານິ, ນປຸໍສການໍ ກາຍວຕ຺ຖຸທສກວເສນ ວີສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ກລລຣູປໍ ຊາຕິອຸຓ຺ຓາຍ ເອເກນ ອໍສຸນາ ອຸທ຺ຘຏເຕລພິນ຺ທຸມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ອຈ຺ຉໍ ວິປ຺ປສນ຺ນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ຕິລເຕລສ຺ສ ຍຖາ ພິນ຺ທຸ, ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑ ອນາວິໂລ;

ເອວໍວຓ຺ຓປ຺ປຏິຠາຄໍ, ‘ກລລ’ນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໓໕; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໖; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໒);

ເອວໍ ປຣິຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ມຣຓກາລາ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອປປາຕິກສໍເສທຊາປິ ຫິ ມນຸສ຺ສາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸເຍວ. ກລລກາເລປີຕິ ປຐມສຕ຺ຕາເຫປິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສນ຺ຕຕິວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ກລລສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນ ປນ ສພ຺ພປຐມໍ ກລລຣູປໍ. ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕິໍສ ກມ຺ມຊຣູປານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕສຸ ປນ ຐິເຕສຸເຍວ ໂສຬສ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ວາ ມາຕຸຍາ ວາ ປນສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ນຕ຺ຖິ. ອຍຎ຺ຫິ ມຣຓສ຺ສ ອໂນກາໂສ ນາມ. ເຠສຊ຺ຊສມ຺ປທາເນນາຕິ ຄພ຺ຠປາຕນເຠສຊ຺ຊທາເນນ. ຕໂຕ ວາ ອຸທ຺ຘມ຺ປີຕິ ອພ຺ພຸທເປສິກາລາທີສຸປິ. ຊີວິຕາ ວິໂຍເຊຍ຺ຍາຕິ ສນ຺ຕຕິວິໂກປນວເສນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ອປເນຍ຺ຍ.

ອິມສ຺ສ ¶ ປນຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໑) ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ. ອາວິຠາວຕ຺ຖນ຺ຕິ ປກາສນຕ຺ຖໍ. ປາຓສ຺ສ ອຕິປາໂຕ ປາຓາຕິປາໂຕ, ປາຓວໂຘ ປາຓຆາໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຕ຺ໂຕຕິ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ¶ ຣູປາຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ຫິ ວິໂກປິເຕ ອິຕຣມ຺ປິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ວິນສ຺ສຕີຕິ. ຍາຍ ເຈຕນາຍາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປາເຓ ປາຓສຎ຺ຎິໂນ ກາຍວຈີທ຺ວາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ຍາຍ ເຈຕນາຍ. ມໂນທ຺ວາເຣ ປນ ປວຕ຺ຕາຍ ວຘກເຈຕນາຍ ປາຓາຕິປາຕຠາໂວ ນຕ຺ຖິ. ສາ ເຈຕນາຕິ ສາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ວຘກເຈຕນາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍາຍ ເຈຕນາຍ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູເຕສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ອຸປກ຺ກມກຣຓເຫຕຸ ຕໍມຫາຠູຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມຫາຠູຕາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໗໒), ສາ ຕາທິສປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ປາຓາຕິປາໂຕ. ລທ຺ຘູປກ຺ກມານິ ຫິ ມຫາຠູຕານິ ອິຕຣຠູຕານິ ວິຍ ນ ວິສທານີຕິ ສມານຊາຕິການໍ ກາຣຓໍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ປາຓາຕິປາໂຕ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປາຓາຕິປາຕີ. ສໍສຄ຺ເຄ ອຍມີກາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕເຈຕນາຍ ສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. ສໂກ ຫຕ຺ໂຖ ສຫຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປໂຍໂຄ ສາຫຕ຺ຖິໂກ. ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນິສ຺ສຄ຺ໂຄ, ໂສວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ. ເອວໍ ອາຓຕ຺ຕິໂກ. ວິຊ຺ຊາມໂຍ ມນ຺ຕປຣິຊປ຺ປນໂຍໂຄ. ອິທ຺ຘິມໂຍ ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິມໂຍ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕເຍວ ຉ ປໂຍເຄ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຉສຸ ປໂຍເຄສຸ. ສາຫຕ຺ຖິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ໂຖ ອຸປລກ຺ຂຓຠາເວນ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ກາເຍນ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາເຍນາຕິ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ມຸຏ຺ຐິນາ ວາ ຊາຓຸນາ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄນ. ກາເຍກເທໂສ ເຫຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖາທິກາໂຍ ອວຍເວ ສມຸທາໂຍປຈາໂຣ ຍຖາ ‘‘ຄາໂມ ທຑ຺ໂຒ’’ຕິ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນາຕິ ກາຍໂຕ ອໂມຈິເຕນ ອສິອາທິນາ ປຫຣເຓນ. ປຫຣຓນ຺ຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສຫິຕາຍ ວຘກເຈຕນາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສາຘນໍ. ກາເຍນ ວາ ສຕ຺ຕິອາທີນໍ, ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ອຸສຸຍນ຺ຕປາສາຓາທີນໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ສາຫຕ຺ຖິກນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍສຸ ¶ . ອຸທ຺ທິສ຺ສານຸທ຺ທິສ຺ສເຠທໂຕຕິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຈ ອນຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຈ ປວຕ຺ຕິເຠເທນ. ອຸທ຺ທິສນໍ ອຸທ຺ທິໂສ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸທ຺ທິສໂກ, ປໂຍໂຄ, ຕສ຺ມິໍ. ພຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ພທ຺ໂຘ, ກມ຺ມເມວ ພທ຺ໂຘ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ, ປາຓາຕິປາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ພນ຺ຘນໍ ພທ຺ໂຘ, ກມ຺ມຸນາ ພທ຺ໂຘ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ, ໂສ ອສ຺ສ ໂຫຕິ, ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມມສ຺ສ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປີຕິ ອຸທ຺ທິສເກ, ອນຸທ຺ທິສເກ ຈາຕິ ທ຺ວີສຸປິ. ປຈ຺ຉາ ວາ ເຕເນວ ໂຣເຄນ ມຣຕູຕິ ໂຍຊນາ. ປຫຣິຕກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ມຣຓາຍ ປໂຫນກປ຺ປຫາຣສ຺ສ ລທ຺ຘກ຺ຂເຓເຍວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ຍທິ ອວສ຺ສໍ ເຕນ ມຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສເຈ ປນ ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ປຫາຣໍ ທຕ຺ວາ ເຕນ ອມຕສ຺ສ ປຸນ ອຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຫາເຣ ທິນ຺ເນ ປຈ຺ຉາປິ ປຐມປ຺ປຫາເຣເນວ ມຣຕິ, ຕທາວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ອຖ ທຸຕິຍປຫາເຣນ ມຣຕິ ¶ , ນຕ຺ຖິ ປາຓາຕິປາໂຕ. ອຸຠເຍຫິ ມເຕປິ ປຐມປ຺ປຫາເຣເນວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ, ອຸຠເຍຫິປິ ອມເຕ ເນວຕ຺ຕິ ປາຓາຕິປາໂຕ. ເອສ ນໂຍ ພຫູຫິປິ ເອກສ຺ສ ປຫາເຣ ທິນ຺ເນ. ຕຕ຺ຣາປິ ຫິ ຍສ຺ສ ປຫາເຣນ ມຣຕິ, ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘຕິ. ອາຓາປນໍ ນາມ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສຫິຕາຍ ວຘກເຈຕນາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສາຘນໍ.

ອິທານິ ອິມສ຺ມິໍ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍເຄ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຠາວຊານນຕ຺ຖໍ ຉພ຺ພິຘໍ ນິຍມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍເຄ. ອາຓຕ຺ຕິນິຍາມກາຕິ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍຄສາຘິກາ. ເອເຕສຸ ຫິ ອວິຣຊ຺ຌິເຕສຸເຍວ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍໂຄ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ.

ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ມາເຣຕພ຺ໂພ ປຸຄ຺ຄໂລ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອາຓາປກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອາປຕ຺ຕິ, ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ມາຣຓກ຺ຂເຓ. ອາຓາປໂກ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຓຕ຺ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ, ວຕ຺ຖຸວິເສເສນ ປເນຕ຺ຖ ກມ຺ມວິເສໂສ ຈ ອາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ຈ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ມາເຣຕີຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ສ຺ເວ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ ຍທາ ກທາຈິ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ມາເຣຕິ. ໂຍ ປນ ‘‘ອຊ຺ຊ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ມຊ຺ຌນ຺ເຫ ວາ ສາຍນ຺ເຫ ວາ ສ຺ເວ ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ມາເຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ ໂຫຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ມາເຣຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ຌນ຺ເຫ ¶ ຊາເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ພກາລປ຺ປເຠເທສຸ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ວຕ຺ຖຸກາເລສຸ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ໂອກາສາທີສຸ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕໍ ອຕິທິສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ນເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂອກາໂສຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໔) ຄາໂມ ວາ ວນໍ ວາ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ວາຕິ ເອວມາທິໂກ. ອາວຸຘນ຺ຕິ ອສິ ວາ ອຸສຸ ວາ ສຕ຺ຕິ ວາຕິ ເອວມາທິ. ອິຣິຍາປໂຖຕິ ມາເຣຕພ຺ພສ຺ສ ຄມນໍ ວາ ນິສຊ຺ຊາ ວາຕິ ເອວມາທິ. ກິຣິຍາວິເສໂສຕິ ວິຊ຺ຌນໍ ວາ ເຉທນໍ ວາ ເຠທນໍ ວາ ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑກໍ ວາຕິ ເອວມາທິ. ອິເມສຸ ຍຖາ ຍຖາ ວຘໂກ ອາຓຕ຺ໂຕ, ຕຖາ ຕຖາ ກເຕ ອາຓາປກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ກເຕ ວິສງ຺ເກໂຕ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ນເຍນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ໂອກາສາທີສຸ ຈຕູສຸ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຍຖາຓຕ຺ຕິວເສເນວ, ອາຓຕ຺ເຕນ ກເຕ ສຕິ;

ອາຓາປກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕຎ຺ຎຖາ ກເຕ’’ຕິ.

ອາຓຕ຺ຕິຍໍ ¶ ປນ ອຍໍ ວິເສໂສ – ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຓາເປຕິ ‘‘ເອວໍ ວິຊ຺ຌ, ເອວໍ ປຫຣ, ເອວໍ ຆາເຕຫີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໔) ວຸຕ຺ຕາຍ ປາຬິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ ຎາຕພ຺ໂພ.

ໂອປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂອປາໂຕ, ອາວາໂຏ, ຕສ຺ສ ຂຓນໍ ໂອປາຕກ຺ຂຓນໍ. ອປສ຺ເສນສໍວິຘານນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໗) ອປສ຺ເສນສ຺ສ ສໍວິຘານໍ. ນິຈ຺ຈປຣິໂຠໂຄ ມຎ຺ໂຈ ວາ ປີຐໍ ວາ ອປສ຺ເສນຜລກໍ ວາ ທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສີທນ຺ຕສ຺ສ ອປສ຺ເສນກຕ຺ຖມ຺ໂຠ ວາ ຕຕ຺ຖຊາຕກຣຸກ຺ໂຂ ວາ ຈງ຺ກເມ ອປສ຺ສາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕສ຺ສ ອາລມ຺ພນຣຸກ຺ໂຂ ວາ ອາລມ຺ພນຜລກໍ ວາ, ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ອປສ຺ສນີຍຏ຺ເຐນ ອປສ຺ເສນໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອປສ຺ເສເນ ຍຖາ ອປສ຺ສຍນ຺ຕໍ ວິຊ຺ຌຕິ ວາ ຉິນ຺ທຕິ ວາ, ຕຖາ ກຕ຺ວາ ວາສິຜຣສຸສຕ຺ຕິອາຣກຓ຺ຏກາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ສຕ຺ຖສ຺ສ ຐປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸປນິກ຺ຂິປນໍ ນາມ ສມີເປ ນິກ຺ຂິປນໍ. ມນາປສ຺ສ ວາ ອມນາປສ຺ສ ວາ ຣູປສ຺ສ ອຸປຫຣຓໍ ສມີເປ ຐປນໍ ຣູປູປຫາໂຣ, ອຕ຺ຕນາ ວາ ຍກ຺ຂເປຕາທິເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ສທ຺ທູປຫາຣາທີນໍ ຄຫຓໍ. ເອຕ຺ຖາປີຕິ ຖາວຣປໂຍເຄປິ ¶ . ອຸທ຺ທິສ຺ສານຸທ຺ທິສ຺ສເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຍໂຕ ຕຕ຺ຖປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ມູລຏ຺ເຐນ ໂອປາຕາທີສຸ ປເຣສໍ ມູເລນ ວາ ມຸຘາ ວາ ທິນ຺ເນສຸປິ ຍທິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ໂກຈິ ມຣຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ຍທິປິ ເຕນ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ຕຕ຺ຣ ໂອປາເຕ ວິນາເສຕ຺ວາ ຠູມິສເມ ກເຕປິ ປໍສຸຫາຣກາ ວາ ປໍສຸໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ, ມູລຂຓກາ ວາ ມູລານິ ຂຓນ຺ຕາ ອາວາຏໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເທເວ ວາ ວສ຺ສນ຺ເຕ ກທ຺ທໂມ ຊາຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ໂກຈິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ວາ ລຄ຺ຄິຕ຺ວາ ວາ ມຣຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ຍທິ ປນ ເຍນ ລທ຺ຘໍ, ໂສ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ວິຕ຺ຖຕຕຣໍ ວາ ຄມ຺ຠີຣຕຣໍ ວາ ກໂຣຕິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຈ ໂກຈິ ມຣຕິ, ອຸຠເຍສມ຺ປິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ຍຖາ ຕຸ ມູລານິ ມູເລຫິ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ, ຕຖາ ຕຕ຺ຖ ຖເລ ກເຕ ມຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ອປສ຺ເສນສໍວິຘານາທີສຸປິ ຍາວ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕິ, ຕາວ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິຊ຺ຊາປຣິຊປ຺ປນນ຺ຕິ ອາຖພ຺ພຓິເກຫິ, ວິຊ຺ຊາຘເຣຫິ ຈ ມນ຺ຕປຣິຊປ຺ປນໍ. ກມ຺ມວິປາກຊາຍ ອິທ຺ຘິຍາຕິ ສາຕິສຍກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕາຍ ກມ຺ມວິປາເກນ ສຫຊາຕາຍ ອິທ຺ຘິຍາ, ກມ຺ມສ຺ສ ວາ ວິປາກຠາເວນ ຊາຕາຍ ອິທ຺ຘິຍາ. ປໂຍຊນນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນໍ, ກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທາຐາວຸຘາທີນໍ ທາຐາໂກຏນາທີນມິວ ມາຣຓຕ຺ຖໍ ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິວິກາຣກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ກມ຺ມສາຘໂນ ວາຍໍ ຫາຣກສທ຺ໂທ ພຫຸລໍວິຘາເນນ ຕຕ຺ຖາປິ ຓ຺ວຸປຈ຺ຈຍສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ. ຊີວິຕຫຣຓກໍ, ອຸປນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ວາ ສຕ຺ຖເມວ ຫາຣກນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໗໒) ວິກປ຺ປທ຺ວເຍນ ¶ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕໍ ຫາຣກຎ຺ຈາຕິ ສຕ຺ຖຫາຣກ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຫາຣກສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣິເຍເສຍ຺ຍາຕິ ຄເວເສຍ຺ຍ. ‘‘ຍຖາ ລຠຕິ, ຕຖາ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ອຘິປ຺ປາຍຕ຺ຖມາຫ, ‘‘ອຸປນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ສິຂາປຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ອິຕຣຖາ ຫິ ‘‘ປຣິເຍເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ອຸປນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ນ ສິຍາ. ປຣິຍິຏ຺ຐມຕ຺ເຕເຍວາຕິ ປຣິເຍສິຕມຕ຺ເຕເຍວ. ຍທິ ເອວໍ ອຖ ກສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ‘‘ສຕ຺ຖຫາຣກໍ ວາສ຺ສ ປຣິເຍເສຍ຺ຍາຕິ ອສິໍ ວາ ສຕ຺ຕິໍ ວາ ເຠຓ຺ຑິໍ ວາ ລຄຸຬໍ ວາ ປາສາຓໍ ວາ ສຕ຺ຖໍ ວາ ວິສໍ ວາ ຣຊ຺ຊຸໍ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໒) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປທຠາຊເນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອສ຺ສາຕິ ‘‘ສຕ຺ຖຫາຣກໍ ວາສ຺ສ ປຣິເຍເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານຸຣູປໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ¶ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສສຕິ ຫິໍສຕີຕິ ສຕ຺ຖໍ, ສສນ຺ຕິ ຫິໍສນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ສຕ຺ຖໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ສຕ຺ຕິໍ ວາ’’ຕິອາທິປາຬິເສສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ລຄຸຬນ຺ຕິ ມຸຄ຺ຄໂຣ. ສຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸຂໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂຍ ເອວໍ ມຣຕີຕິ ໂຍ ສຕ຺ຖໍ ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ, ວິສໍ ວາ ຂາທິຕ຺ວາ, ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ອຸພ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ, ໂສພ຺ຠາທີສຸ ວາ ປຕິຕ຺ວາ, ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ອຄ຺ຄິປເວສນອຸທກປເວສນາທີຫິ ອຸປາເຍຫິ ມຣຕິ. ‘‘ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນາຕິ ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕິ, ຍສໍ ວາ ລຠຕິ, ສຄ຺ຄໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຘມ຺ໂມ ວາສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ນເຍນ. ກິມເນນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອເຕນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອເຕນາຕິ ‘‘ມຣຓວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ. ນຍິຘ ເອວນ຺ຕິ ອິຘ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫປາຣາຊິເກ ນ ເອວໍ, ນ ປຣິຍາຍກຖາຍ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ.

‘‘ສຕ຺ຖໍ ວາ ອາຫຣາ’’ຕິອາທິນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ວິສໍ ວາ ຂາທ, ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ອຸພ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກາລໍ ກໂຣຫິ, ໂສພ຺ເຠ ວາ ນຣເກ ວາ ປປາເຕ ວາ ປປຕາ’’ຕິອາທິໍ (ປາຣາ. ໑໗໒) ສພ຺ພໍ ມຣຓູປາຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນຣໂກ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໒) ນາມ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຜລນ຺ຕິຍາ ຠູມິຍາ ສຍເມວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ມຫາທຣີ, ຍຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖີປິ ປຕນ຺ຕິ, ໂຈຣາປິ ນິລີຍິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ປປາໂຕຕິ ປພ຺ພຕນ຺ຕເຣ ວາ ຖລນ຺ຕເຣ ວາ ເອກໂຕ ຉິນ຺ໂນ. ປາປເກນາຕິ ລາມເກນ. ທຸຊ຺ຊີວິເຕນາຕິ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕ຺ຕາ ທຸກ຺ເຂນ ຊີວິເຕນ. ມຕໍ ເຕ ຊີວິຕາ ເສຍ຺ຍາຕິ ຕວ ມຣຓໍ ຊີວິຕາ ສຸນ຺ທຣຕຣໍ. ຈິຕ຺ຕມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຈິຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ມໂນ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສພ຺ພມຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍເມໂກ ອນ຺ໂຕ, ສພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຂ, ກຈ຺ຈານ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ອນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕; ໓.໙໐) ວິຍ ¶ ນິທສ຺ສເນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘິຍໍ ວິປຣິວຕ຺ຕມານສ຺ສ ມຣຓສ຺ສ ນິທສ຺ສນໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ມຕໍ ເຕ ຊີວິຕາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິອາທິ.

ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ມໂນ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ຈິຕ຺ຕເມວ, ອຖ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາຍໍ ຈິຕ຺ຕສທ຺ໂທ ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໗໑) ວິຍ ວິຈິຕ຺ຕາທິອຕ຺ໂຖ, ອຖ ໂຂ ວິຎ຺ຎາຓວຈໂນຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທສາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຖເມຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕເນວສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ໂຕ ¶ ນານາປ຺ປກາຣໂກ ສງ຺ກປ຺ໂປ ອສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປ. ວິຈິຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສທ຺ໂທ ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກນິກາຍມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໐) ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ອິຕິສທ຺ໂທ ອາຫຣິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທປິ ອຘິກາຣວເສນ ອິຕິສທ຺ໂທ ອາຫຣິຕພ຺ໂພ. ອິທຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິ ເອວໍ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຘິກາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ. ສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ ສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໗) ວິຍ ນ ວິຕກ຺ກສ຺ເສວ ນາມໍ, ອຖ ໂຂ ຕສ຺ສ ຈ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ສໍວິທຫນມຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຎາເຈຕນາວິຕກ຺ກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ສໍວິທຫນສ຺ສ. ສາມຎ຺ຎຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ມຕ຺ຕສທ຺ໂທ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຕ຺ຕໍ ໂຠເຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຎ຺ຈ ສໍວິທຫນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອິມິນາ ສໍວິທຫນໍ ນາເມຕ຺ຖ ນ ວິຘານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຘິປ຺ປາໂຍ ນາມ ວິຕກ຺ໂກ.

ອຸຈ຺ຈາວເຈນ ກາຣເຓນາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໒) ມຫນ຺ຕາມຫນ຺ເຕນ ອຸປາເຍນ. ຕຕ຺ຖ ມຣຓວຓ຺ຓສໍວຓ຺ຓເນ ຕາວ ຊີວິເຕ ອາທີນວທສ຺ສນວເສນ ອວຈາກາຣຕາ, ມຣເຓ ວຓ຺ຓຠຓນວເສນ ອຸຈ຺ຈາກາຣຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມາທປເນ ປນ ມຸຏ຺ຐິຊາຓຸນິປ຺ໂປຖນາທີຫິ ມຣຓສມາທປນວເສນ ອຸຈ຺ຈາກາຣຕາ, ເອກໂຕ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ນເຂ ວິສໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຣຓາທິສມາທປນວເສນ ອວຈາກາຣຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ອສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເວສາລິຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ໂອປາຕກ຺ຂຓນາທີສຸ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈປິ ຊາຕປຖວິໍ ຂຓຕິ, ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍຄຕ຺ຕາ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ນາຄສຸປຓ຺ຓາທິສທິໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ, ຍກ຺ໂຂ ຈ ເປໂຕ ຈ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ຈ ຍກ຺ຂເປຕຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫາ, ເຕສໍ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອຕິທິສຕິ. ອິທານິ ‘‘ອິມິນາ ¶ ນເຍນາ’’ຕິອາທິນາ ອປສ຺ເສນສໍວິຘານາທີສຸປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ອຕິທິສຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອປສ຺ເສນສໍວິຘານາທີສຸ ສພ຺ເພສຸ ປໂຍເຄສຸ.

ອິທານິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໗໙) ອິທໍ ມຣຓສໍວຕ຺ຕນິກອຸປກ຺ກມສ຺ສ ອສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ , ‘‘ອຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ມຣຓສໍວຕ຺ຕນິກອຸປກຣຓສ຺ສ ອຊານນໍ ສນ຺ຘາຍ, ‘‘ນມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸປກ຺ກມໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອຠາວໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ອເຈເຕຕ຺ວາຕິ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ມຸສລຸສ຺ສາປນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຍາຕິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອນ຺ຕຣຆເຣ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ມຸສເລ ອຸສ຺ສິເຕ ເອກໍ ມຸສລໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ທຸຕິໂຍ ມຸສໂລ ປຣິປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ອວຕ຺ຖາສິ. ໂສ ກາລມກາສິ. ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສິ…ເປ… ກິໍຈິຕ຺ໂຕ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູຕິ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອຫໍ ຠຄວາຕິ. ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໘໐) ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຍ.

ວິສຄຕປິຓ຺ຑປາຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຍາຕິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປິຓ຺ຑຈາຣິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວິສຄຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຏິກ຺ກມນໍ ຫຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຄ຺ຄກາຣິກໍ ອທາສິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ກາລມກໍສຸ. ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສິ…ເປ… ກິໍຈິຕ຺ໂຕ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູຕິ. ນາຫໍ ຠຄວາ ຊານາມີຕິ. ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໘໑) ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຍ.

ເຠສຊ຺ຊວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຍາຕິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕຣາ ວຎ຺ຌາ ອິຕ຺ຖີ ກຸລູປກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທໂວຈ ‘‘ອິງ຺ຆາຍ຺ຍ ເຠສຊ຺ຊໍ ຊານາຫິ, ເຍນາຫໍ ວິຊາເຍຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ‘ສຸຏ຺ຐຸ ຠຄິນີ’ຕິ ຕສ຺ສາ ເຠສຊ຺ຊໍ ອທາສິ. ສາ ກາລມກາສິ. ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສິ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໘໗) ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຍ. ອິຘ ອາທິກມ຺ມິກາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປິຕຠິກ຺ຂູ, ເຕສໍ ອນາປຕ຺ຕິ. ອວເສສານໍ ມຣຓວຓ຺ຓສໍວຓ຺ຓນກາທີນໍ ອາປຕ຺ຕິເຍວ.

ອຖ ກຖໍ ທຸກ຺ຂເວທນນ຺ຕິ, ນນຸ ຣາຊາໂນ ໂຈຣໍ ທິສ຺ວາ ຫສມານາປິ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ນໍ ຆາເຕຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ຫສມານາ ວທນ຺ຕິ, ໂສ ປນ ຫາໂສ ເຕສໍ ອຎ຺ຎວິສໂຍ, ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ¶ ທຸກ຺ຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ສເຈປິ ຫິ ສິຣິສຍນໍ ອາຣຸຬ຺ໂຫ ຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິສຸຂມນຸຠວນ຺ໂຕ ຣາຊາ ‘ໂຈໂຣ ເທວ ອານີໂຕ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘ຄຈ຺ຉຖ ນໍ ມາເຣຖາ’ຕິ ຫສມາໂນ ຠຓຕິ, ໂທມນສ຺ສຈິຕ຺ເຕເນວ ຠຓຕີຕິ ¶ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຸຂໂວກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ, ປນ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘາຠາວາ ຈ ທຸຊ຺ຊານເມຕໍ ປຸຖຸຊ຺ຊເນຫີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໙).

ຕຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ

ອນຠິຊານນ຺ຕິ ນ ອຠິຊານໍ. ເຍນ ຫິ ໂຍ ຘມ຺ໂມ ອຘິຄໂຕ, ໂສ ຕສ຺ສ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສກສນ຺ຕາເນ’’ຕິອາທິ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ປກຕິມນຸສ຺ເສຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣານໍ ມນຸສ຺ສານໍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ມຫຄ຺ຄຕໂລກຸຕ຺ຕຣຠູຕໍ ອຘິຄຕຘມ຺ມໍ. ອຖ ວາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ. ມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ນາມ ວິນາ ຠາວນາມນສິກາເຣນ ປກຕິຍາ ມນຸສ຺ເສຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ໂມ. ໂສ ຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານມຕ຺ເຕນ ອິຊ຺ຌນໂຕ ເຕສໍ ໂສ ຠາວິຕຘມ຺ໂມ ວິຍ ຐິໂຕຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ, ມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເຕສຸ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຌານາທິກໍ ປນ ຕພ຺ພິຘຸຣນ຺ຕິ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ, ອິຕິ ອຸຕ຺ຕຣິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສມຸທາຈຣນ຺ໂຕຕິ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ.

ກິຎ຺ຈາປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສພ຺ພາວ ປຎ຺ຎາ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຘ ປນ ມຫຄ຺ຄຕໂລກຸຕ຺ຕຣາວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ມຫຄ຺ຄຕໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາ ຊານນຏ຺ເຐນ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຏ຺ເຐນ ອຣິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຣິຍໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ອຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. ອຣິຍສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ວິສຸທ຺ຘປຣິຍາໂຍ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຣິຍາໂຍ. ຌານາທິເຠເທຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ວິໂມກ຺ໂຂ, ສມາຘິ, ສມາປຕ຺ຕິ, ຎາຓທສ຺ສນໍ, ມຄ຺ຄຠາວນາ, ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາ, ກິເລສປ຺ປຫານໍ, ວິນີວຣຓຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ອຠິຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໘) ອິເມ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ມນຸສ຺ສຊາຕິກສ຺ສາຕິ ອາໂຣເຈຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລນິທສ຺ສນໍ. ເອຕສ຺ສ ຫິ ອາໂຣຈິເຕ ອາໂຣຈິຕໍ ໂຫຕິ, ນ ເທວພ຺ຣຫ຺ມານໍ, ນາປິ ເປຕຍກ຺ຂຕິຣຈ຺ຉານຄຕານນ຺ຕິ. ອາໂຣເຈຍ຺ຍາຕິ ວເທຍ຺ຍ, ວິຎ຺ຎາເປຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິນາ ອຎ຺ຎາປເທເສນາຕິ ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໒໒໐) ນເຍນ ອຎ຺ຎາປເທສໍ ວິນາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອິເຘວາຕິ ‘‘ອິຕິ ຊານາມິ, ອິຕິ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ປເທ. ‘‘ເຕນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ນິຄມນໍ.

ສມນຸຄ຺ຄາຫີຍມາໂນຕິ ¶ ໂຈທິຍມາໂນ, ຍໍ ວຕ຺ຖຸ ອາໂຣຈິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ກິໍ ເຕ ອຘິຄຕໍ, ກິນ຺ຕິ ເຕ ອຘິຄຕໍ, ກທາ ເຕ ອຘິຄຕໍ, ກຕ຺ຖ ເຕ ອຘິຄຕໍ, ກຕເມ ເຕ ກິເລສາ ປຫີນາ, ກຕເມສໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມານໍ ລາຠີ’ຕິ ເກນຈິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອສມນຸຄ຺ຄາຫີຍມາໂນຕິ ນ ເກນຈິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ.

‘‘ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ອຠພ຺ໂພ ຌານາທີນິ ອຘິຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປທາຕິກ຺ກມສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍກຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ຫິສ຺ສ ສຄ຺ຄນ຺ຕຣາໂຍ ເຈວ ໂຫຕິ ມຄ຺ຄນ຺ຕຣາໂຍ ຈ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໙໘). ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ສາມຎ຺ຎໍ ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ຐໍ, ນິຣຍາຍຸປກຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໘໙; ຘ. ປ. ໓໑໑). ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິຖິໂລ ຫິ ປຣິພ຺ພາໂຊ, ຠິຍ຺ໂຍ ອາກິຣເຕ ຣຊ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໘໙; ຘ. ປ. ໓໑໓). ຠິກ຺ຂຸຠາໂວຕິ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ສມໂຓ ອຫ’’ນ຺ຕິ ປຏິຊານນໂຕ ໂວຫາຣມຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ. ທານາທີຫີຕິ ທານສຣຓສີລສໍວຣາທີຫິ.

ອຊານເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວາຕິ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ‘‘ອຊານເມວ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ເອວໍ ຊານາມິ, ເອວໍ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອວຈນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວຈນຕ຺ຖວິຣຫໂຕຕິ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິ ອາທິວຈນສ຺ສ (ປາຣາ. ໒໐໙) ອຕ຺ຖຠູເຕນ ຌານາທິນາ ວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ຕຸຈ຺ຉໍ ອຸທກາທິສຸຎ຺ຎໍ ຠາຊນໍ ວິຍ. ມຸສາຕິ ວິສໍວາທນປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ສ ປຣວິສໍວາທໂກ ວຈີປໂຍໂຄ, ກາຍປໂຍໂຄ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ວຎ຺ຈນາຘິປ຺ປາຍໂຕ ມຸສາ’’ຕິ. ມຸສາ ຈ ວຎ຺ຈນາຘິປ຺ປາໂຍ ຈ ປຸພ຺ພຠາຄກ຺ຂເຓ, ຕງ຺ຂເຓ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ປຸພ຺ເພ ວາສ຺ສ ໂຫຕິ ‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສ’ນ຺ຕິ, ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ‘ມຸສາ ຠຓາມີ’’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໐໐). ເອຕຎ຺ຫິ ທ຺ວຍໍ ອງ຺ຄຠູຕໍ, ອິຕຣໍ ປນ ໂຫຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ອກາຣຓເມຕໍ. ອຠຓິນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາປນໍ ອກາສິໍ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາຕິ ອຘິຄໂຕ ມາໂນ, ອຘິໂກ ວາ ມາໂນ ອຘິມາໂນ, ຖທ຺ຘມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ສ ປນາຍໍ ອຘິມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກສ຺ສ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ? ອຣິຍສາວກສ຺ສ ຕາວ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໙໖). ໂສ ຫິ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຫີນກິເລສາວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ສຎ຺ຊາຕໂສມນສ຺ໂສ ¶ ອຣິຍຄຸຓປ຺ປຏິເວເຘ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ, ຕສ຺ມາ ໂສຕາປນ຺ນາທີນໍ ‘‘ອຫໍ ສກທາຄາມີ’’ຕິອາທິວເສນ ມາໂນ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ຫິ ອຣິຍຄຸຓາຘິຄເມ ນິຣາໂສວ. ສີລວໂຕປິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ນິທ຺ທາຣາມຕາທິມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສຸປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນ ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ຂສ຺ສ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ¶ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໙໖) ກລາປສມ຺ມສນວເສນ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ. ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ. ອປຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອປຕ຺ເຕ, ອນຘິຄເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາສງ຺ຂາໂຕຕິ ‘‘ປຕ຺ໂຕ ມຍາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິຕາສງ຺ຂາໂຕ ອຘິມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ສຸທ຺ຘສມຖລາຠິໍ ວາ ສຸທ຺ຘວິປສ຺ສນາລາຠິໍ ວາ ອນ຺ຕຣາ ຐເປຕິ. ໂສ ຫິ ທສປິ ວີສມ຺ປິ ຕິໍສມ຺ປິ ວສ຺ສານິ ກິເລສສມຸທາຈາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວາ ‘‘ສກທາຄາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອນາຄາມີ’’ຕິ ວາ ມຎ຺ຎຕິ. ສມຖວິປສ຺ສນາລາຠິໍ ປນ ອຣຫຕ຺ເຕເຍວ ຐເປຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ສມາຘິພເລນ ກິເລສາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ, ວິປສ຺ສນາພເລນ ສງ຺ຂາຣາ ສຸປຣິຄ຺ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ສຏ຺ຐິມ຺ປິ ວສ຺ສານິ, ອສີຕິມ຺ປິ ວສ຺ສານິ, ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ກິເລສາ ນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ, ຂີຓາສວສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕາຈາໂຣ ໂຫຕິ. ໂສ ເອວໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ກິເລສສມຸທາຈາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາ ອຏ຺ຐຕ຺ວາວ ‘‘ອຣຫາ ອຫ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕີຕິ. ‘‘ຕໍ ອຘິມານໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣາ’’ຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອຘິມານາ’’ຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປາປິຈ຺ຉຕາຍາຕິ ປາປາ ອິຈ຺ຉາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປາປິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາປິຈ຺ຉຕາ, ຕາຍ, ປາປິກາຍ ອິຈ຺ຉາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາ ສາ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ທຸສ຺ສີໂລວ ສມາໂນ ‘ສີລວາ’ຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໘໕໑) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ປນ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ນ ເກວລໍ ປຸຣິມາ ຕໂຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ອຠູຕໍ. ຌານາທິຘມ຺ມນ຺ຕິ ຌານໍ, ວິໂມກ຺ໂຂ, ສມາຘິ, ສມາປຕ຺ຕິ, ຎາຓທສ຺ສນໍ, ມຄ຺ຄຠາວນາ, ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາ, ກິເລສປ຺ປຫານໍ, ວິນີວຣຓຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ອຠິຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ. ຍສ຺ສ ອາໂຣເຈຕີຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑໕) ວາຈາຍ ວາ ຫຕ຺ຖວິກາຣາທີຫິ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໂຈປເນຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖ ຐິຕສ຺ສ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖໍ ປນ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ໂກຈິ ເຈ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໑໕), ທິພ຺ພາຍ ຈ ໂສຕຘາຕຸຍາ ທິສ຺ວາ ຈ ສຸຕ຺ວາ ຈ ຊານາຕິ, ນ ປາຣາຊິກໍ. ໂຍປິ ‘‘ກິໍ ອຍໍ ຠຓຕີ’’ຕິ ສໍສຍໍ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຈິຣໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ວາ ປຈ຺ຉາ ຊານາຕິ, ‘‘ອວິຊານນ຺ໂຕ’’ອິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂຍ ປນ ຌານາທີນິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິຄມວເສນ ວາ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທິວເສນ ວາ ນ ຊານາຕິ, ເກວລໍ ‘‘ຌານ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ¶ ວາ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ສຸຕໍ ໂຫຕິ, ໂສປິ ເຕນ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຌານໍ ກິຣ ສມາປຊ຺ຊີ’’ຕິ ເອສ ວທຕີຕິ ຍທິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕມ຺ປິ ຊານາຕິ, ‘‘ຊານາຕິ’’ຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກເມວ. ເສໂສ ປນ ເອກສ຺ສ ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ພຫູນໍ ວາ ນິຍມິຕານິຍມິຕວເສນ ວິເສໂສ ສພ຺ໂພ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຣິຍາຍຠາສເນ ປນ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ເຕປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາເຍນ ມຸສາວາທປໂຍຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ…ເປ… ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍວິຣຫິຕສ຺ສ, ອຠູຕາໂຣຈນາຘິປ຺ປາຍວິຣຫິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທໂຍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ. ອິຘ ປນ ອາທິກມ຺ມິກາ ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍຠິກ຺ຂູ, ເຕສໍ ອນາປຕ຺ຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຊິກນິຄມນວຓ຺ຓນາ

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ເຂ. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐປາຣາຊິກປຣິທີປນເມວາຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາຣາຊິການໍ ປຣິທີປນວຈນເມວ. ອວຘາຣຓໍ ປນ ນ ອຎ຺ເຎສມ຺ປີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສໂມຘາເນຕ຺ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕານິ ເອຕ຺ເຖວ ສໂມທຫິຕ຺ວາ, ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ອາຄຕານີຕິ ອຸທ຺ເທສປາຬິຍໍ ອາຄຕານິ ¶ . ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອສາຘາຣຓານິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາ, ວຊ຺ຊປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ, ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາ, ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາຕິ ອິມານິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ອສາຘາຣຓານິ ຈຕ຺ຕາຣິ. ປຓ຺ຑກາທີນຎ຺ຫິ ເອກາທສນ຺ນໍ ອຠພ຺ພຠາໂວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິສທິສຕ຺ຕາ ປາຣາຊິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ເອກາທສນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຠພ຺ພຠາວສງ຺ຂາເຕຫີຕິ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນຕາທິນາ ປພ຺ພຊ຺ຊູປສມ຺ປທາຍ ນອຣຫຠາວສງ຺ຂາເຕຫິ. ປຓ຺ຑກຕິຣຈ຺ຉານຄຕອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໓) ຫິ ຕໂຍ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນາ ອເຫຕຸກປ຺ປຏິສນ຺ຘິກາ, ເຕສໍ ສຄ຺ໂຄ ອວາຣິໂຕ, ມຄ຺ໂຄ ປນ ວາຣິໂຕ. ອຠພ຺ພາ ຫິ ເຕ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິລາຠາຍ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ປພ຺ພຊ຺ຊາປິ ເນສໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕປິ ປາຣາຊິກາວ. ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ, ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ, ມາຕຸຆາຕໂກ, ປິຕຸຆາຕໂກ, ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກ, ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ, ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກ, ສງ຺ຆເຠທໂກຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ອຕ຺ຕໂນ ກິຣິຍາຍ ວິປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຠພ຺ພຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ຕາຕິ ປາຣາຊິກາວ. ເຕສຸ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ, ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ, ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຄ຺ໂຄ ອວາຣິໂຕ, ມຄ຺ໂຄ ປນ ວາຣິໂຕວ. ອິຕເຣສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ວາຣິຕໍ. ເຕ ຫິ ອນນ຺ຕຣາວ ນຣເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກສຕ຺ຕາ. ຍທາ ຠິກ຺ຂຸນີ ວິພ຺ຠມິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ກາສາວເມວ ¶ ວາ ຄິຫິວຕ຺ຖໍ ວາ ຄິຫິນິວາສນາກາເຣນ ນິວາເສຕິ, ຕທາ ປາຣາຊິກມາປນ຺ນາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມານາຍາ’’ຕິອາທິ. ສາ ຫິ ອຊ຺ຌາຈາຣວີຕິກ຺ກມໍ ອກຕ຺ວາປິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອສ຺ສມຓີ ນາມ ໂຫຕິ.

ທີຆຕາຍ ລມ຺ພມານໍ ອງ຺ຄຊາຕເມຕສ຺ສາຕິ ລມ຺ພີ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໓໓). ນ ໂສ ເອຕ຺ຕາວຕາ ປາຣາຊິໂກ, ອຖ ໂຂ ຍທາ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂ ວາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ວາ ປເວເສຕິ, ຕທາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ມຸທຸກຕາ ປິຏ຺ຐິ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຸທຸປິຏ຺ຐິໂກ, ກຕປຣິກມ຺ມາຍ ມຸທຸກາຍ ປິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ໂສປິ ຍທາ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂມຄ຺ຄວຈ຺ຈມຄ຺ເຄສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປເວເສຕິ, ຕທາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ໂຍ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ປຣສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຠິນິສີທຕີຕິ ໂຍ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ຕສ຺ສູປຣິ ນິສີທຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕານິ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຍສ຺ມາ ¶ ອຸຠິນ຺ນໍ ຣາຄວເສນ ສທິສຠາວູປຄຕານໍ ຘມ຺ໂມ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິເສວິຕ຺ວາເຍວ ເກວລໍ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປ຺ປເວສນວເສນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກສ຺ສ ອນຸໂລເມນ຺ຕີຕິ ‘‘ອນຸໂລມປາຣາຊິການີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ມາຕຸຆາຕກປິຕຸຆາຕກອຣຫນ຺ຕຆາຕກາ ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ, ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ, ລມ຺ພິອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ປຐມປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ ເອວາຕິ ກຕ຺ວາ ກຸໂຕ ຈຕຸວີສຕີຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໓໓)? ວຸຈ຺ຈເຕ – ມາຕຸຆາຕກາທໂຍ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິຘ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາ, ລມ຺ພິອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມປາຣາຊິເກນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຍສ຺ມາ ປນ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິເສວິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ກຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຈ຺ຈິ ອຕ຺ຖາຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ.

ອິຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍາ ປາຕິໂມກ຺ຂວຓ຺ຓນາຍ

ວິນຍຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນິຍໍ

ປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ຑໍ

ປິຍວຈເນນ ¶ ¶ ອາລປນນ຺ຕິ ປິຍາຍິຕພ຺ພວຈເນນາລປນໍ, ສາຘູນໍ ສມາລປນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສາຘໂວ ຫິ ປເຣ ‘‘ໂຠນ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ເທວານໍປິຍາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠທ຺ຣຠວ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິ ວາ ສມາລປນ຺ຕິ.

໑. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສໍ-ສທ຺ໂທ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສໍວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເຈຕນາຕິ ວີຕິກ຺ກມວສປ຺ປວຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພຠາຄເຈຕນາ, ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ. ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາເສເນວ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິກ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິສຸໍ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ເຈຕນາວ ສຎ຺ເຈຕນິກາ’’ຕິ. ອິທານິ ອິກ-ສທ຺ໂທວ ອຕ຺ຖິອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຎ຺ເຈຕນາ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສໍວິຊ຺ຊມານາ ເຈຕນາ ສຎ຺ເຈຕນາ. ສຸກ຺ກສ຺ສາຕິ ສມ຺ຠວສ຺ສ. ວິສຏ຺ຐີຕິ ວິສ຺ສຄ຺ໂຄ.

ອິທານິ ຕໍ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ໂມເຈຕິ, ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ໂມເຈຕິ, ເຍນ ໂຈປາເຍນ ໂມເຈຕິ, ຍຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິຠາເວຕ຺ວາ ສຣູປໂຕ ຕໍ ວິສຏ຺ຐິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ຠາທີສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣາຄສ຺ສ ພລວຠາໂວ, ຣາເຄນ ວາ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສູປຕ຺ຖມ຺ໂຠ ຖທ຺ຘຠາໂວ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ໂຠ, ໂສ ອາທິ ເຍສໍ ເຕ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ຠາທໂຍ, ເຕສຸ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ຠາທີສຸ. ອາທິສທ຺ເທນ (ປາຣາ. ໒໓໘) ວຈ຺ຈູປຕ຺ຖມ຺ຠປສ຺ສາວູປຕ຺ຖມ຺ຠວາຕູປຕ຺ຖມ຺ຠອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກທຏ຺ຐູປຕ຺ຖມ຺ຠານໍ ຄຫຓໍ. ກມ຺ມຎ຺ຎຕໍ ປຕ຺ເຕຕິ ໂມຈນກມ຺ມກ຺ຂມຕາຍ ກມ຺ມນິຍຕໍ ປຕ຺ເຕ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປາທີສຸ ອຸປກ຺ກມາຣຫຠາວໍ ປຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໂຣຄສ຺ສ ຠາໂວ ອາໂຣຄ຺ຍໍ, ຕໍ ອາທິ ເຍສໍ ເຕ ອາໂຣຄ຺ຍາທໂຍ, ເຕສຸ ອາໂຣຄ຺ຍາທີສຸ. ອາທິສທ຺ເທນ ສຸຂເຠສຊ຺ຊທານປຸຎ຺ຎຍຎ຺ຎສຄ຺ຄພີຊວີມໍສທວານໍ ຄຫຓໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຸປາທິນ຺ນຣູປໍ, ຕໍ ອາທິ ເຍສໍ ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປາທໂຍ, ເຕສຸ. ອາທິສທ຺ເທນ ພຫິທ຺ຘາຣູປອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣູປອາກາເສກຏິກມ຺ປນານໍ ¶ ຄຫຓໍ. ໂມຈເນ ອສ຺ສາໂທ ສຸຂເວທນາ ໂມຈນສ຺ສາໂທ, ໂມຈນຕ຺ຖໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປວຕ຺ຕຣາໂຄ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອສ຺ສາທສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ຣາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເຈຕນາ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາ, ຕາຍ ¶ . ອິມິນາ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາໂທ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໔໐) ມຸຕ຺ຕສ຺ສາໂທ ເມຖຸນສ຺ສາໂທ ຜສ຺ສສ຺ສາໂທ ກຓ຺ຑຸວນສ຺ສາໂທ ທສ຺ສນສ຺ສາໂທ ນິສຊ຺ຊສ຺ສາໂທ ວາຈສ຺ສາໂທ ເຄຫສິຕເປມໍ ວນຠງ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອິເມຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເຈຕນາໂຍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ຕາຫິ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ອູຣຸມທ຺ທາປນາທີນິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເຕນ ຫິ ສຕິປິ ໂມຈນສ຺ສາເທ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມາຠາວໂຕ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ສາ ຈ ໂຂ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ເສວ, ຫຕ຺ຖປຣິກມ຺ມປາທປຣິກມ຺ມຄຕ຺ຕປຣິກມ຺ມກຣເຓນ ສເຈປິ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ອາສຍຘາຕຸນານາຕ຺ຕໂຕຕິ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫປຸພ຺ພໂລຫິຕາສຍານຎ຺ເຈວ ປຖວີຘາຕຸອາທີນຎ຺ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ, ຣສໂສຓິຕາທີນໍ ວາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ນານາຕ຺ຕໂຕ. ຐານາ ຈາວນາຕິ ສຸກ຺ກສ຺ສ ຍໍ ຐານໍ, ຕໂຕ ຈຸຕິ. ສຸກ຺ກສ຺ສ ຫິ ວຕ຺ຖິສີສໍ ກຏິ ກາໂຍຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໗) ຕິຘາ ຐານໍ ປກປ຺ເປນ຺ຕິ. ເອໂກ ກິຣາຈຣິໂຍ ‘‘ວຕ຺ຖິສີສໍ ສຸກ຺ກສ຺ສ ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ເອໂກ ‘‘ກຏີ’’ຕິ, ເອໂກ ‘‘ສກໂລ ກາໂຍ’’ຕິ. ເຕສຸ ຕຕິຍສ຺ສ ຠາສິຕໍ ສຸຠາສິຕໍ. ເກສໂລມນຂທນ຺ຕານຎ຺ຫິ ມໍສວິນິມຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ, ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວເຂຬສິງ຺ຆາຓິກາ, ຖທ຺ຘສຸກ຺ຂຈມ຺ມານິ ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອວເສໂສ ຉວິມໍສໂລຫິຕານຸຄໂຕ ສພ຺ໂພປິ ກາໂຍ ກາຍປ຺ປສາທຠາວຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາພທ຺ຘປິຕ຺ຕານໍ, ສມ຺ຠວສ຺ສ ຈ ຐານເມວ. ຕຖາ ຫິ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນາຠິຠູຕານໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ອຸໂຠຫິ ກຓ຺ຓຈູຬິກາຫິ ສມ຺ຠໂວ ນິກ຺ຂມຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ຠາທີສູ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໗) ກາໂລ ທສ຺ສິໂຕ. ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ຠາທິກາເລສຸ ຫິ ອງ຺ຄຊາຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ກມ຺ມນິຍຕ຺ເຕ ສຕິ ໂມເຈຕິ, ອິໂຕ ປຣໍ ອຎ຺ໂຎ ກາໂລ ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ວິນາ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ຠາທີຫິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທໂຍ ກາລເຠທາ ໂມຈເນ ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ອາໂຣຄ຺ຍາທີສູ’’ຕິອາທິນາ ປນ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ເອວຣູເປນ ຫິ ອຘິປ຺ປາຍເຠເທນ ໂມເຈຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປາທີສູ’’ຕິອາທິນາ ອຸປາໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ວາ ຫິ ໂມເຈຍ຺ຍ, ພຫິທ຺ຘາຣູເປ ວາ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ວາ, ອາກາເສ ວາ ກຏິໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕ, ອິໂຕ ປຣໍ ອຎ຺ໂຎ ອຸປາໂຍ ນຕ຺ຖິ. ນີລາທິວເສນາ’’ຕິອາທີຫິ ປນ ທສຫິ ນວມສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ທສ຺ສິຕໍ. ວີມໍສນ຺ໂຕ ຫິ ນີລາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ວີມໍສຕິ, ນ ເຕຫິ ວິນິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ຐານາ ຈາວນາ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ວິສ຺ສຏ຺ຐິ ທສ຺ສິຕາ ¶ . ຍຖາຫ ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ຐີຕິ ຐານໂຕ ຈາວນາ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໗). ສາ ຈາຍໍ ຕສ຺ສ ສຸກ຺ກສ຺ສ ຐານາ ຈາວນາ ຣາຄວເສນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ¶ ກຖາວຕ຺ຖຸອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ນາມ ຣາຄສມຸຏ຺ຐານາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໗). ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາຕິ ສຸປິໂນ ເອວ ສຸປິນນ຺ໂຕ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາ ສຸປິເນ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ອິມສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິນິກາຍສ຺ສ ນາມໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ອາປຕ຺ຕິນິກາໂຍຕິ ອາປຕ຺ຕິສມູໂຫ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຍໍ ເອກາວ ອາປຕ຺ຕິ, ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ເທນ, ປນ ອວຍເວ ສມູຫໂວຫາເຣນ ວາ ‘‘ນິກາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ເອໂກ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອໂກ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

ອສ຺ສາຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໑໖ ສໍຆາທິເສສກຓ຺ຑ) ອາປຕ຺ຕິນິກາຍສ຺ສ. ນນຸ ຈ ອຍຸຕ຺ໂຕຍໍ ນິທ຺ເທໂສ ‘‘ສງ຺ໂຆ ອາທິມ຺ຫິ ເຈວ ເສເສ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ນ ຫິ ອາປຕ຺ຕິນິກາຍສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ເຈວ ເສເສ ຈ ສງ຺ໂຆ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ກິຎ຺ຈຣຫິ ວຸຏ຺ຐານສ຺ສາຕິ ອິມໍ ໂຈທນໍ ມນສິ ນິຘາຍ ຍຖາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ເຈວ ເສເສ ຈ ອິຈ຺ຉິໂຕ ສງ຺ໂຆ ອາປຕ຺ຕິຍາວ ອິຈ຺ຉິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ, ອນາປຕ຺ຕິກຠາວູປຄມນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທກໂສຕນ຺ຕິ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ, ອງ຺ຄຊາຕປ຺ປເທສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອຖ ກສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ທກໂສຕໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຐານໂຕ ປນ ຈຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອວສ຺ສເມວ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣຕິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ນິວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ທກໂສໂຕໂຣຫນໂຕ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໓໖-໒໓໗) ປຏ຺ຐາຍ ປນ ອຸປາທິນ຺ນໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ຠວຣູປໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານເມວ ອວສິສ຺ສຕິ, ເສສໍ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຐານໂຕ ຈຸຕໍ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣຕິ, ຕສ຺ມາ.

ອໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ເຠສຊ຺ເຊນ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາລິມ຺ປນ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣາທີນິ ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໗) ຘາຕຸກ຺ໂຂຠໂຕ ວາ ອນຸຠູຕປຸພ຺ພໂຕ ວາ ເທວໂຕປສໍຫາຣໂຕ ວາ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໂຕ ວາຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ. ກິໍ ປເນຕໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ສຸຕ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິ, ປຏິພຸທ຺ໂຘ, ອຸທາຫຸ ເນວ ສຸຕ຺ໂຕ, ນ ປຏິພຸທ຺ໂຘຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ¶ ຕາວ ສຸຕ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິ, ອຠິຘມ຺ມວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ສຸປຕິ, ຕໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓໍ ວາ ຣາຄາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວາ ນ ໂຫຕິ. ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອີທິສານິ ຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຖ ປຏິພຸທ຺ໂຘ ປສ຺ສຕິ, ວິນຍວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍຎ຺ຫິ ປຏິພຸທ຺ໂຘ ປສ຺ສຕິ, ຕໍ ສພ຺ໂພຫາຣິກຈິຕ຺ເຕນ ປສ຺ສຕິ. ສພ຺ໂພຫາຣິກຈິຕ຺ເຕນ ຈ ກເຕ ວີຕິກ຺ກເມ ອນາປຕ຺ຕິ ນາມ ¶ ນຕ຺ຖິ. ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ເຕນ ປນ ກເຕປິ ວີຕິກ຺ກເມ ເອກນ຺ຕໍ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ. ອຖ ເນວ ສຸຕ຺ໂຕ ນ ປຏິພຸທ຺ໂຘ ປສ຺ສຕິ, ໂກ ນາມ ປສ຺ສຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ສຸປິນສ຺ສ ອຠາໂວວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນ ອຠາໂວ, ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ ປສ຺ສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ ໂຂ ມຫາຣາຊ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໕.໓.໕). ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕຕິ ມກ຺ກຏນິທ຺ທາຍ ຍຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ມກ຺ກຏສ຺ສ ນິທ຺ທາ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຍາ ນິທ຺ທາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຸສລາທິຈິຕ຺ຕໂວກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕາ, ຍສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຍໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠວງ຺ຄໂຕ ອຸຕ຺ຕຣຓໍ ໂຫຕິ, ຕາຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕິ. ຍສ຺ສ ຈ ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ສຸປິເນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ, ກາຍສໍສຄ຺ຄາທີນິ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ຈ ສຸປິນນ຺ເຕເນວ ກາຣເຓນ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ສຸປິເນ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໖໒) ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອສ຺ສາທເຈຕນາຍ ສຈສ຺ສ ວິສໂຍ ໂຫຕິ, ນິຈ຺ຈເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ຫຕ຺ເຖນ ນິມິຕ຺ຕໍ ກີຬາເປຕພ຺ພໍ. ກາສາວປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ປນ ຫຕ຺ຖປຸເຏນ ຄເຫຕ຺ວາ ຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍ ອຸທກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ໂອຕິຓ຺ໂຓ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໗໐) ອິທໍ ກມ຺ມສາຘນໍ, ກຕ຺ຕຸສາຘນໍ ວາ ໂຫຕີຕິ ຕທຸຠຍວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍກ຺ຂາທີຫິ ວິຍ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສມເປກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ຍຖາສຠາວໍ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ຍຖາ ເຕ ຣຕິຊນກາ ຣູປາທໂຍ ວິສຍາ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາສຸຠານຕ຺ຕາກາເຣນ ອວຏ຺ຐິຕາ, ຕຖາ ອປສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣິຓເຕນາຕິ ປຣິວຕ຺ເຕນ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ປຣິວຕ຺ຕມານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວຸຕ຺ຕຣາຄວເສນາຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄວເສນ. ຕທຫຸຊາຕາຍປີຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຫນິ ຊາຕໍ ຊນນໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ¶ ຕທຫຸຊາຕາ, ຕສ຺ມິໍ ອຫນິ ຊາຕາຕິ ວາ ຕທຫຸຊາຕາ, ຕາຍ, ຕໍ ທິວສໍ ຊາຕາຍປີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຊາຕມຕ຺ຕາຍ ອລ຺ລມໍສເປສິວຓ຺ຓາຍປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອສ຺ສາຕິ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ປທສ຺ສ. ອິທານິ ຫຕ຺ຖາທີນໍ ວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ໂຖ ນາມ ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ທຸຕິຍມຫາສນ຺ຘິໍ ອຸປາທາຍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ມຓິພນ຺ຘໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄນຂາ ຫຕ຺ໂຖ. ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ອວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ກຕເກສກລາປສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ຕີຫິ ເກສວຏ຺ຏີຫິ ¶ ຄນ຺ຖິຕ຺ວາ. ສຸວຓ຺ຓຈີຣກນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຬິໍ. ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ເວຓິຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສສຣີຣໍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອວເສສສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ໂຍ ຫິ ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍປິ ນິຈ຺ຈເລນ ກາເຍນ ເກວລໍ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ສາທິຍຕິ ອນຸໂຠຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາເຍນ ອວາຍມິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ອິຕ຺ຖິໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາມຕາຘິປ຺ປາເຍນ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ‘‘ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ອິມໍ ຜຸສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອເຈເຕຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ອເຈເຕຕ຺ວາ ປຕ຺ຕປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອງ຺ເຄ ຜຸຏ຺ເຐປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອສຕິຍາຕິ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ໂຫຕິ, ‘‘ມາຕຸຄາມໍ ຜຸສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕິ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອສຕິຍາ ຫຕ຺ຖປາທປສາຣຓາທິກາເລ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ທາຣກເວເສນ ຐິຕໍ ທາຣິກໍ ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຊານນ຺ໂຕ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຜຸສຕິ, ເອວໍ ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ຜຸສໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ພາຫາປຣມ຺ປຣາຍ ນີຕຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວິຍ ອນາປຕ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ອຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ ອາທິກມ຺ມິໂກ. ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາຕິ.

ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທຣາຄວເສນາຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາ ວາຈາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາ, ຕາຍ ອສ຺ສາທເຈຕນາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາໂທ, ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຣາຄວເສນ. ເອຕ຺ຖາຘິປ຺ເປຕໍ ¶ ມາຕຸຄາມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມາຕຸຄາມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສໍລກ຺ຂຓສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອສທ຺ຘມ຺ມສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ກຖໍ ຊານິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ. ຍາ ປນ ມຫລ຺ລິກາປິ ພາລາ ເອຬມູຄາ, ອຍໍ ອິຘານຘິປ຺ເປຕາ. ວຓ຺ໂຓ ນາມ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ‘‘ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນ ສຸຠລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາສີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໕) ໂຖມນາ. ອວຓ຺ໂຓ ນາມ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ຄຣຫນາ, ‘‘ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນ ສຸຠລກ຺ຂເຓນ ອສມນ຺ນາຄຕາສີ’’ຕິອາທີຫິ ຂຸໍສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍາຈນາ ນາມ ‘‘ເທຫິ ເມ, ອຣຫສິ ເມ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໕) ວຈນໍ. ອາຍາຈນາ ນາມ ‘‘ກທາ ເຕ ມາຕາ ປສີທິສ຺ສຕິ, ກທາ ເຕ ປິຕາ ປສີທິສ຺ສຕິ, ກທາ ເຕ ເທວຕາໂຍ ປສີທິສ຺ສນ຺ຕິ, ກທາ ເຕ ສຸຂໂຓ ສຸລໂຍ ສຸມຸຫຸຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ກທາ ເຕ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໕) ວຈນໍ ¶ . ປຸຈ຺ຉນໍ ນາມ ‘‘ກຖໍ ຕ຺ວໍ ສາມິກສ຺ສ ເທສິ, ກຖໍ ຊາຣສ຺ສ ເທສີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໕) ວຈນໍ. ປຏິປຸຈ຺ຉນໍ ນາມ ‘‘ເອວໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ສາມິກສ຺ສ ເທຕິ, ເອວໍ ຊາຣສ຺ສ ເທສີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໕) ວຈນໍ. ອາຈິກ຺ຂນໍ ນາມ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ເທຫິ, ເອວໍ ເທນ຺ຕາ ສາມິກສ຺ສ ປິຍາ ຠວິສ຺ສສິ, ມນາປາ ຈາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໕) ຠຓນໍ. ອນຸສາສນໍ ນາມ ອປຸຏ຺ຐສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ເທຫິ, ເອວໍ ເທນ຺ຕາ ສາມິກສ຺ສ ປິຍາ ຠວິສ຺ສສິ, ມນາປາ ຈາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໕) ຠວນໍ. ອກ຺ໂກສນໍ (ປາຣາ. ໒໘໕) ນາມ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາສິ, ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕາສິ, ອໂລຫິຕາສິ, ຘຸວໂລຫິຕາສິ, ຘຸວໂຈຬາສິ, ປຄ຺ຆຣນ຺ຕີສິ, ສິຂຣຓີສິ, ອິຕ຺ຖິປຓ຺ຑກາສິ, ເວປຸຣິສິກາສິ, ສມ຺ຠິນ຺ນາສິ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາສີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໕) ວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ເມຖຸນຸປສໍຫິຕາຍ ວາຈາຍ ອຘິກໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເມຖຸນຸປສໍຫິຕາຫີ’’ຕິ ອິທໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຍ ສິຂາປຕ຺ຕລກ຺ຂຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເມຖຸນຸປສໍຫິຕາເຍວ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈຕ຺ຕາ. ສິຂຣຓີສີຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໕) ພຫິນິກ຺ຂນ຺ຕອາຓິມໍສາ. ສມ຺ຠິນ຺ນາສີຕິ ສມ຺ຠິນ຺ນວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄາ. ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາສີຕິ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕນ, ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕນ ຈາຕິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວຓ຺ຓຠຓເນ ຕາວ ‘‘ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນ ສຸຠລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາສີ’’ຕິ ວທຕິ, ນ ຕາວ ສີສໍ ເອຕິ. ‘‘ຕວ ວຈ຺ຈມຄ຺ໂຄ ຈ ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄ ຈ ສຸໂຠ ສຸຠສຓ຺ຐາໂນ ທສ຺ສນີໂຍ, ອີທິເສນ ນາມ ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນ ສຸຠລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາສີ’’ຕິ ວທຕິ, ສີສໍ ເອຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອວຓ຺ຓຠຓເນ ¶ ປນ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາສີ’’ຕິອາທີຫິ ເອກາທສຫິ ປເທຫິ ອວຓ຺ເຓ ອຆຏິເຕ ສີສໍ ນ ເອຕິ, ຆຏິເຕປິ ເຕສຸ ‘‘ສິຂຣຓີສິ ສມ຺ຠິນ຺ນາສິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາສີ’’ຕິ ອິເມຫິ ຕີຫິ ຆຏິເຕເຍວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ຍາຈນາຍປິ ‘‘ເທຫິ ເມ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ສີສໍ ນ ເອຕິ, ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ຆຏິເຕ ເອວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

‘‘ກທາ ເຕ ມາຕາ ປສີທິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ອາຍາຈນວຈເນສຸປິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ສີສໍ ນ ເອຕິ, ‘‘ກທາ ເຕ ມາຕາ ປສີທິສ຺ສຕິ, ກທາ ເຕ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕວ ມາຕຣິ ປສນ຺ນາຍ ວາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ນເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ຆຏິເຕເຍວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

‘‘ກຖໍ ຕ຺ວໍ ສາມິກສ຺ສ ເທສີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໘໕) ປຸຈ຺ຉາວຈເນສຸປິ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ¶ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ສາມິກສ຺ສ ເທສີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໕) ປຏິປຸຈ຺ຉາວຈເນສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອາຈິກ຺ຂນາຍ ຈ ‘‘ເອວໍ ເທຫີ’’ຕິ, ‘‘ເອວໍ ທທມານາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສີສໍ ນ ເອຕິ, ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ເອວໍ ເທຫິ, ເອວໍ ອຸປເນຫິ, ເອວໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ທທມານາ ອຸປນຍມານາ ສາມິກສ຺ສ ປິຍາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ນເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ຆຏິເຕເຍວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອນຸສາສນິວຈເນສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອກ຺ໂກສວຈເນສຸ ປນ ເອກາທສສຸ ‘‘ສິຂຣຓີສິ ສມ຺ຠິນ຺ນາສິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາສີ’’ຕິ ອິມານິ ຕີຓິເຍວ ປທານິ ສຸທ຺ຘານິ ສີສໍ ເອນ຺ຕິ, ອິຕິ ອິມານິ ຈ ຕີຓິ, ປຸຣິມານິ ຈ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄເມຖຸນຘມ຺ມປທານິ ຕີຓີຕິ ຉ ປທານິ ສຸທ຺ຘານິ ອາປຕ຺ຕິກຣານິ, ເສສານິ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາສີ’’ຕິອາທີນິ ອນິມິຕ຺ເຕ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາສິ, ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ວາ ອາທິນາ ນເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ຆຏິຕາເນວ ອາປຕ຺ຕິກຣານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ອຘກ຺ຂກນ຺ຕິ ອກ຺ຂກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອໂຘ. ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ຊາຓຸມຓ຺ຑລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸທ຺ຘໍ. ອຸພ຺ຠກ຺ຂກນ຺ຕິ ອກ຺ຂກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸທ຺ຘໍ. ອໂຘຊາຓຸມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ຊາຓຸມຓ຺ຑລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອໂຘ. ອກ຺ຂກໍ, ປນ ຊາຓຸມຓ຺ຑລຎ຺ຈ ເອຕ຺ເຖວ ທຸກ຺ກຏເຂຕ຺ເຕ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ວິຍ ¶ . ນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ ສາວເສສໍ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕີຕິ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘນ຺ຕິ ວຕ຺ຖໍ ວາ ປຸປ຺ຜໍ ວາ ອາຠຣຓໍ ວາ.

ອຕ຺ຖຘມ຺ມອນຸສາສນິປຸເຣກ຺ຂາຣານນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໗) ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ, ອຏ຺ຐກຖໍ ວາ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ນາມ, ປາຬິໍ ວາເຈນ຺ໂຕ, ສຊ຺ຌາຍໍ ວາ ກໂຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ນາມ, ‘‘ອິທານິປິ ອນິມິຕ຺ຕາສິ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາສິ, ອປ຺ປມາທໍ ທານິ ກເຣຍ຺ຍາສິ, ຍຖາ ອາຍຕິມ຺ປິ ເອວຣູປາ ມາ ໂຫຫິສີ’’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ອນຸສາສນິປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ນາມ. ອິຕິ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ອນຸສາສນິຎ຺ຈ ປຸຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠຓນ຺ຕານໍ ອນາປຕ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປາຬິໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ປກຕິວາຈນາມຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ຫສນ຺ໂຕ ຫສນ຺ໂຕ ‘‘ສິຂຣຓີສິ, ສມ຺ຠິນ຺ນາສິ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາສີ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠຓຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ອິຘ ອາທິກມ຺ມິໂກ ອຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ. ນນຸ ‘‘ສິຂຣຓີ’’ຕິອາທີຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຆຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທຸກ຺ຂເວທນາຍປິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຖ ¶ ກສ຺ມາ ທ຺ວິເວທນນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ຣາຄວເສນ ຫິ ອຍໍ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ປຏິຆວເສນ, ຕສ຺ມາ ຣາຄວເສເນວ ປວຕ຺ໂຕ ອກ຺ໂກໂສ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ປຏິຆວເສນາປີຕິ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອຕ຺ຕກາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາວເສນາຕິ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ຣາຄວເສນ. ອິຘາປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຊານນສມຕ຺ຖາວ ອິຕ຺ຖີ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລຠາເສນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ. ສມີເປຕິ ສວນູປຈາເຣ. ‘‘ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຕິ ກາມີຍຕີຕິ ກາໂມ, ເມຖຸນຘມ຺ໂມ, ປຣິຈຣຓໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ປຣິຈຣິຍາ, ສາວ ປາຣິຈຣິຍາ, ກາເມນ ປາຣິຈຣິຍາ ກາມປາຣິຈຣິຍາ, ອຕ຺ຕໂນ ກາມປາຣິຈຣິຍາ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ກາມິຕາຕິ ກາມາ, ປາຣິຈຣິຍາ, ອຕ຺ຕໂນ ກາມາ ອຕ຺ຕກາມາ, ອຕ຺ຕກາມາ ຈ ສາ ປາຣິຈຣິຍາ ຈາຕິ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາ, ສຍໍ ເມຖຸນຣາຄວເສນ ¶ ປຕ຺ຖິຕອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕນາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐເມນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປນ ກາມເຫຕຸປາຣິຈຣິຍາສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖຕ຺ຕຍໍ ທສ຺ເສຕິ, ທຸຕິເຍນ ອຘິປ຺ປາຍປາຣິຈຣິຍາສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊເນ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໙໑) ປນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໙໒) ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກາມປາຣິຈຣິຍາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ, ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໙໒) ວຸຕ຺ເຕປິ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິຕກາມິຕຏ຺ເຐນ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ກລ຺ຍາເຓນ ຠທ຺ທເກນ ຄຸເຓນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕທຸຠເຍນາປີ’’ຕິອາທິ. ອຠິຣເມຍ຺ຍາຕິ ໂຕເສຍ຺ຍ. ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອສາ ອຄ຺ຄາ. ປາຣິຈຣິຍານນ຺ຕິ ປາຣິຈຣິຍານໍ ມຊ຺ເຌ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ນນຸ ທຸຏ຺ຐລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໒໘໕) ເມຖຸນຍາຈນໍ ອາຄຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ຕຕ຺ຖ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໙໑) ຫິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທຣາຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ເມຖຸນສ຺ສາທຣາຄວເສນາຕິ.

ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓຕິ ຠຓິຕກ຺ຂເຓ. ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ປນ ປຓ຺ຑກຄຕິກຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕ ¶ . ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທທ຺ວເຍ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ວິຍ ຍກ຺ຂິເປຕີສຸປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຕ຺ຕກາມວຈເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໒໙໕) ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍເຍວາຕິ ປຓ຺ຑເກເຍວ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິໂນ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓຠຓເນປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄທານໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ເທຫີ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈເນປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍ ຍາ ມາທິສໍ ‘ສີລວນ຺ຕ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໒໙໕) ເອເກ. ‘‘ປຎ຺ຈສຸ ອງ຺ເຄສຸ ສພ຺ຠາວາ ສງ຺ຆາທິເສໂສວາ’’ຕິ ອປເຣ. ‘‘ເມຖຸນຸປສໍຫິເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຈີວຣາທີຫິ…ເປ… ຠາສນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕ຺ຕກາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສຎ຺ຈຣຓໍ ¶ ສຎ຺ຈໂຣ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຈຣີ, ສຎ຺ຈຣຓສີໂລຕິ ວາ ສຎ຺ຈຣີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ, ສຎ຺ຈຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຈ ປຣໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສມຕິ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ເວມຊ຺ເຌຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ອນ຺ຕເຣ ສຎ຺ຈຣຓຠາວ’’ນ຺ຕິ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນວີມໍສນປຈ຺ຈາຫຣຓານີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ນາມ ປຸຣິເສນ ວາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ມາຕາທີຫິ ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອິຕ຺ຖິໍ ວາ ປຸຣິສໍ ວາ ເອວໍ ຠຓາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສໍ ວຈນໍ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວາ ‘‘ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠຓາມີ’’ຕິ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ, ສີສກມ຺ປນາທີຫິ ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ. ວີມໍສນໍ ນາມ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ເຕສໍ ອວສ຺ສໍ ອາໂຣຈນການໍ ມາຕາປິຕຸຠາຕາຠຄິນິອາທີນໍ ວາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ອາໂຣຈນໍ. ປຈ຺ຈາຫຣຓໍ ນາມ ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣຈິເຕ ສາ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ລຊ຺ຊາຍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຕຸ, ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຍາ ອາໂຣຈນໍ. ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ.

ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສມຕິໍ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ອິຕ຺ຖິມຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອາໂຣເຈຍ຺ຍາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຊາຍາຠາເວຕິ ຠຣິຍາຠາເວ. ຊາຣຠາເວຕິ ປຕິຠາເວ, ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ຠຣິຍາຠາວນິມິຕ຺ຕໍ ປຕິຠາວນິມິຕ຺ຕໍ, ຠຣິຍາຠາວເຫຕຸ ປຕິຠາວເຫຕຸ, ຠຣິຍາຠາວປຈ຺ຈຍາ ປຕິຠາວປຈ຺ຈຍາ ອາໂຣເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ຊາຍຕ຺ຕເນ ອາໂຣເຈຕີ’’ຕິອາທີສຸປິ. ‘‘ຊາຍຕ຺ຕເນ ວາ ຊາຣຕ຺ຕເນ ວາ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ຍທຕ຺ຖໍ ຕໍ ເຕສໍ ມຕິໍ ອາໂຣເຈຕິ ¶ , ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ປນ ປທຠາຊນິຍໍ (ປາຣາ. ໓໐໒) ວຸຕ຺ຕນເຍນາປິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກິຎ຺ຈາປິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ປທຠາຊນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຊາຍຕ຺ຕເນ ວາ ຊາຣຕ຺ຕເນ ວາ’’ຕິ ປນ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ອຸຠຍລິງ຺ຄສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ປຸຣິສລິງ຺ຄວເສນາປິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນາ’’ຕິອາທິ. ມຸຫຸຕ຺ຕິກາຕິ ຄຓິກາ. ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕງ຺ຂຓິກາຍປີ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນາ’’ຕິອາທິ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ¶ ນາລໍວຈນີຍາຍາຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໓໙-໓໔໐) ເທສຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ປຓ຺ຓທານາທິນາ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕວເສນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຈນີຍາ ນ ໂຫຕີຕິ ນາລໍວຈນີຍາ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ເກຈິ. ອປ຺ເປນ ວາ ພຫຸນາ ວາ ຘເນນ ກີຕາ ຘນກ຺ກີຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ສາ ນ ກີຕມຕ຺ຕາເຍວ ຠຣິຍາ, ສໍວາສຕ຺ຖາຍ ປນ ກີຕຕ຺ຕາ ຠຣິຍາ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ຘເນນ ກິຓິຕ຺ວາ ວາເສຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ຉນ຺ທວາສິນີຕິ ຉນ຺ເທນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ວສຕີຕິ ຉນ຺ທວາສິນີ. ຍສ຺ມາ ປນ ສາ ນ ອຕ຺ຕໂນ ຉນ຺ທມຕ຺ເຕເນວ ຠຣິຍາ ໂຫຕິ, ປຸຣິເສນ ປນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ປິໂຍ ປິຍໍ ວາເສຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ໂຠຄວາສິນີ, ປຏວາສິນີ, ໂອທປຕ຺ຕກິນີ, ໂອຠຏຈຸມ຺ພຏາ, ທາສີ ຈ ຠຣິຍາ ຈ, ກມ຺ມກາຣີ ຈ ຠຣິຍາ ຈ, ຘຊາຫຏາ, ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໔) ອິເມສໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ຄຫຓໍ. ຍຖາ ຈ ‘‘ຉນ຺ທວາສິນີ’’ຕິອາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ວທໂຕ ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ເຕສຸປິ ‘‘ໂຫຫິ ກິຣ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ, ຊາຍາ, ປຊາປຕິ, ປຸຕ຺ຕມາຕາ, ຆຣຓີ, ຆຣສາມິນີ, ຠຕ຺ຕຣນ຺ຘິກາ, ສຸສ຺ສູສິກາ, ປຣິຈາຣິກາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໐໕) ເອວມາທີສຸ ສໍວາສປຣິທີປເກສຸ ວຈເນສຸ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິເຍວ.

ມາຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ພ຺ຣູຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາ ນາມ ມາຕຣາ ຣກ຺ຂິຕາ, ຍຖາ ປຸຣິເສນ ສຫ ສໍວາສໍ ນ ກປ຺ເປຕິ, ເອວໍ ມາຕຣາ ຣກ຺ຂິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວສ຺ສ ປທຠາຊເນປິ ‘‘ມາຕາ ຣກ຺ຂຕິ ໂຄເປຕິ, ອິສ຺ສຣິຍໍ ກາເຣຕິ, ວສໍ ວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາທີສູຕິ ‘‘ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາ, ມາຕາປິຕຸຣກ຺ຂິຕາ, ຠາຕຸຣກ຺ຂິຕາ, ຠຄິນິຣກ຺ຂິຕາ, ຎາຕິຣກ຺ຂິຕາ, ໂຄຕ຺ຕຣກ຺ຂິຕາ, ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕາ, ສາຣກ຺ຂາ, ສປຣິທຓ຺ຑາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໓) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາທີສຸ. ຍຖາ ຈ ເອຕ຺ຖ, ເອວໍ ‘‘ປິຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ພ຺ຣູຫີ’’ຕິອາທີສຸປິ ນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ຄິລານສ຺ສ ວາ ກິຈ຺ເຈນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໐) ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ວາ ວິປ຺ປກຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຸການໍ ຠຕ຺ຕເວຕນຕ຺ຖາຍ ¶ ອຸປາສໂກ ວາ ອຸປາສິກາຍ ສນ຺ຕິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິເຓຍ຺ຍ, ອຸປາສິກາ ວາ ອຸປາສກສ຺ສ, ເອວຣູເປນ ສງ຺ຆກິຈ຺ເຈນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຈຕິຍກມ຺ເມ ກຣິຍມາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄິລານສ຺ສ ¶ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍປິ ອຸປາສເກນ ວາ ອຸປາສິກາຍ ສນ຺ຕິກໍ, ອຸປາສິກາຍ ວາ ອຸປາສກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຕສ຺ສ ຄຈ຺ຉໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ນາມ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ນ ຍກ຺ຂີ ນ ເປຕີ ນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ. ປຸຣິໂສ ນາມ ມນຸສ຺ສປຸຣິໂສ, ນ ຍກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໔໑) ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ມນຸສ຺ສຊາຕິກາວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ ມນຸສ຺ສຊາຕິກຕາ’’ຕິ. ນນາລໍວຈນີຍຕາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອລໍວຈນີຍາ. ນິວາຣຓຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອລໍ-ສທ຺ໂທ. ນ ອລໍວຈນີຍາ ນາລໍວຈນີຍາ, ນ ນາລໍວຈນີຍາ, ຕສ຺ສາ ຠາໂວ ນນາລໍວຈນີຍຕາ, ‘‘ອລໍວຈນີຍຕາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປຓ຺ຓຕ຺ຕິນ຺ຕິ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ. ກາຍວິກາເຣນາຕິ ສີສຸກ຺ຂິປນາທິກາຍວິກາເຣນ. ຕເຖວ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຕເຖວ ປຈ຺ຈາຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທິນາ ກາຍວິກາເຣນ ວີມໍສິຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕເຖວ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ. ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ ຕວ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມສ຺ສວນາທິອຕ຺ຖໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ເກນຈິ ວຸຕ຺ເຕຕິ ອາສນສາລາທີສຸ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ເກນຈິ ປຸຣິເສນ ວຸຕ຺ເຕ. ສເຈ ຫິ ຂີຓາສວສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອລໍວຈນີຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸໍ ຆຣໍ ອຸປຄຕໍ ປິຕາ ວທຕິ ‘‘ມາຕາ ເຕ, ຕາຕ, ມໍ ມຫລ຺ລກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຎາຕິກຸລໍ ຄຕາ, ຄຈ຺ຉ ນໍ ມໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ເປເສຫີ’’ຕິ. ໂສ ເຈ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ປິຕຸໂນ ຕສ຺ສາ ອາຄມນໍ ວາ ອນາຄມນໍ ວາ ອາໂຣເຈຕິ, ເອວໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສປິ ກາຍວາຈໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຂີຓາສວສ຺ສປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ເທນ ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ. ປິຕຸວຈເນນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸວຈເນນ. ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ສາ ສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ, ອລໍວຈນີຍຠາວຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສປິ ກາຍວາຈໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ, ອລໍວຈນີຍຠາວຎ຺ຈ. ຍໍ ປນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ຊານິຕ຺ວາ ເອເຕເຫວ ຕີຫິ ນເຍຫິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ສມາປຊ຺ຊໂຕ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ, ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ, ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ອິມານິ ຕີຓິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐານານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ຊານິຕ຺ວາປິ ‘‘ນາລໍວຈນີຍາ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕເກຫິ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ອາປຕ຺ຕິ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ ວີຕິກ຺ກມເຈຕນາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ.

ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ¶ ¶ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕວາຈໂກ ຕຕິຍຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຍາຈິກາຕິ ຠາວສາຘໂນ, ເຕສຎ຺ຈ ມຊ຺ເຌປທໂລປສມາໂສ. ປນາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ສຍໍ ປວຕ຺ຕິຕຍາຈນາ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຍາ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ປວຕ຺ຕິຕາ, ສາ ອຕ຺ຕໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ນ ສກ຺ກາ ຍາຈນາເຍວ ກຸຏິໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ຕສ຺ສາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຍໍ ຍາຈິຕເກຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຍໍ ຍາຈິຕເກຫີຕິ ‘‘ວາສິໍ ເທຖ, ຜຣສຸໍ ເທຖາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໓໔໒) ສຍໍ ຍາຈິຕເກຫິ. ອຸປກຣເຓຫີຕິ ວາສິຍາທີຫິ. ປເຣນ ຠຓ຺ຑສາມິເກນ ‘‘ມມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ອປຣິຈ຺ຈາຄາຣກ຺ຂຓໂຄປນວເສນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕກໍ, ປຣສນ຺ຕກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມູລຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ມູລສ຺ສ ຉິນ຺ທນວເສນ, ປຣສນ຺ຕກຠາວໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕາວກາລິກໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕາວກາລິກໍ ກຕ຺ວາ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສກກມ຺ມໍ ນ ຍາຈິຕພ຺ພາຕິ ປາຓາຕິປາຕສິກ຺ຂາປທຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ເທຖາ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາປິ ນ ຍາຈິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ຍາຈິຕາ ຫິ ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ມິເຄປິ ມາເຣຕ຺ວາ ອາຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ນິຍເມຕ຺ວາ ປນ ‘‘ວິຫາເຣ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕພ຺ພາ. ‘‘ກຸຏິ ນາມ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາ ວາ ໂຫຕິ, ອວລິຕ຺ຕາ ວາ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕາ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໕) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ກຸຏິນ຺ຕິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘໍ ມຸຂໍ ລິຕ຺ຕາ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາ. ອນ຺ໂຕ ລິມ຺ປນ຺ຕາ ຫິ ເອວໍ ລິມ຺ປນ຺ຕິ. ອໂຘ ມຸຂໍ ລິຕ຺ຕາ ອວລິຕ຺ຕາ. ພຫິ ລິມ຺ປນ຺ຕາ ຫິ ເອວໍ ລິມ຺ປນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ປິຏ຺ຐສງ຺ຆາໂຏຕິ ທ຺ວາຣພາຫາ. ‘‘ສຸຘາຍ ວາ ມຕ຺ຕິກາຍ ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ຐເປຕ຺ວາ ອິເມ ທ຺ເວ ເລເປ ອວເສໂສ ຠສ຺ມາໂຄມຍາທິເຠໂທ ອເລໂປຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ກຸຏິໍ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຍໍ ວາ ກໂຣນ຺ເຕນ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ວາ ກາຣາເປນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຍໍ ວາ ກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິມິນາ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ລພ຺ຠມານມຕ຺ຖມາຫ, ນ ຕຸ ປທຕ຺ຖໂຕ. ‘‘ອາຓຕ຺ຕິຍາ ວາ ກາຣາເປນ຺ເຕນາ’’ຕິ ¶ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໘-໓໔໙) ປນ ປທຕ຺ຖໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍທິ ປນ ‘‘ກໂຣນ຺ເຕນ ວາ ກາຣາເປນ຺ເຕນ ວາ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວິໂລມິຕໍ ຠເວຍ຺ຍ. ນ ຫິ ກາຣາເປນ຺ໂຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເອທິສີ ໂຈທນາ ອນວກາສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນຕ຺ຖິ ສາມີ ປຕິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອສາມິກາ, ຕໍ ¶ ອສາມິກໍ, ອນິສ຺ສຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິສ຺ສຣຕາ ເຈຕ຺ຖ ກາຣາປເນນາຕິ ອາຫ ‘‘ກາເຣຕາ ທາຍເກນ ວິຣຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ອຸທ຺ເທໂສຕິ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ສາມິສ຺ມິໍ ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສາ ກຸຏິຍາ’’ຕິ. ທີຆໂສຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທີຆໂຕ’’ຕິ. ພຫິກຸຏ຺ເຏຕິ ກຸຏ຺ຏສ຺ສ ພຫິ, ຖຸເສນ ມິສ຺ສໂກ ປິຓ຺ໂຑ ຖຸສປິຓ຺ໂຑ, ຕສ຺ສ ປຣິຍນ຺ໂຕ ຖຸສປິຓ຺ຑປຣິຍນ຺ໂຕ, ເຕນ, ຖຸສມິສ຺ສກມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑປຣິຍນ຺ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຖຸສປິຓ຺ຑສ຺ສູປຣິ ເສຕກມ຺ມໍ ປນ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ. ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຠໂວ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິໂມ, ເຕນ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ສໍ ກຸຏິຍໍ. ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປກຕິວິທຕ຺ຖິຍາ ນວວິທຕ຺ຖິປມາໂຓ. ‘‘ຕິຣິຍໍ ສຕ຺ຕນ຺ຕຣາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໘) ອຸກ຺ກໍສໂຕ ປມາຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ຈຕຸຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ສມຕລສີມມຓ຺ຑລສທິສໍ ກຕ຺ວາ. ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ຆໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມສ຺ສ ວຈນີໂຍ ‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ກຸຏິໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອສາມິກໍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສໍ, ໂສຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆໍ ກຸຏິວຕ຺ຖຸໂອໂລກນໍ ຍາຈາມີ’’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໙) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍາຈິຕ຺ວາ. ສງ຺ເຆນ ວາ ສມ຺ມຕາຕິ ປທຠາຊນິຍໍ (ປາຣາ. ໓໕໐) ວຸຕ຺ເຕນ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ເມນ, ອປໂລກນກມ຺ມວເສນ ວາ ສງ຺ເຆນ ສມ຺ມຕາ. ວຕ຺ຖູຕິ ກຸຏິວຕ຺ຖຸ. ອນາຣມ຺ຠນ຺ຕິ ອນຸປທ຺ທວໍ. ປຣິໂຕ ກມຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຣິກ຺ກມນໍ, ເຕນ ສຫ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ສອຸປຈາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫີ’’ຕິອາທິ.

ກິປິລ຺ລິກາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິປິລ຺ລິກາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໕໓) ນາມ ຣຕ຺ຕກາຬປິງ຺ຄລາທິເຠທາ ຍາ ກາຈິ, ຕາ ອາທິ ເຍສໍ ຕານິ ກິປິລ຺ລິກາທີນິ, ເຕສໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ອຸປຈິກາທີນໍ ສງ຺ຄຫຓໍ. ອາສໂຍຕິ ນິພທ຺ຘວສນຏ຺ຐານໍ, ໂສ ອາທິ ¶ ເຍສໍ ເຕ ອາສຍາທໂຍ, ເຕຫິ. ອາທິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຄຫຓໍ. ໂສຬສຫິ ອຸປທ຺ທເວຫີຕິ ‘‘ກິປິລ຺ລິການໍ ວາ ອາສໂຍ ໂຫຕິ, ອຸປຈິການໍ ວາ ອຸນ຺ທູຣານໍ ວາ ອຫີນໍ ວາ ວິຈ຺ຉິການໍ ວາ ສຕປທີນໍ ວາ ຫຕ຺ຖີນໍ ວາ ອສ຺ສານໍ ວາ ສີຫານໍ ວາ ພ຺ຍຄ຺ຆານໍ ວາ ທີປີນໍ ວາ ອຈ຺ຉານໍ ວາ ຕຣຈ຺ຉານໍ ວາ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ປາຓານໍ ວາ ອາສໂຍ ໂຫຕິ, ປຸພ຺ພຓ຺ຓນິສ຺ສິຕໍ ວາ ໂຫຕິ, ອປຣຓ຺ຓອພ຺ຠາຆາຕອາຆາຕນສຸສານອຸຍ຺ຍານຣາຊວຕ຺ຖຸຫຕ຺ຖິສາລາອສ຺ສສາລາພນ຺ຘນາຄາຣປານາຄາຣສູນຣຈ຺ຉາຈຈ຺ຈຣສຠາສໍສຣຓນິສ຺ສິຕໍ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໕໓) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ໂສຬສຫິ ອຸປທ຺ທເວຫິ. ຕຕ຺ຖ ¶ ຈ ອພ຺ຠາຆາຕໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໕໓) ນາມ ກາຣຓາຆຣໍ. ອາຆາຕນໍ ນາມ ຘມ຺ມຄນ຺ຘິກາ. ສຸສານນ຺ຕິ ມຫາສຸສານໍ. ສໍສຣຓໍ ນາມ ອນິພ຺ພິຊ຺ຌຄມນີໂຍ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕມຄ຺ໂຄ.

ອາວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍາຕິ ຉິນ຺ນຕຏາທີນມຠາວໂຕ ອນຸປຣິຍາຍິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ. ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ກຸຏິກາຣເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ. ຍາຈິເຕຫີຕິ ‘‘ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມສ຺ສ ວຈນີໂຍ ‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ກຸຏິໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອສາມິກໍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສໍ, ໂສຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆໍ ກຸຏິວຕ຺ຖຸເທສນໍ ຍາຈາມີ’’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໕໑) ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍາຈິເຕຫິ. ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນາຕິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ກຸຏິໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອສາມິກໍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສໍ, ໂສ ສງ຺ຆໍ ກຸຏິວຕ຺ຖຸເທສນໍ ຍາຈຕິ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຸຏິວຕ຺ຖຸໍ ເທເສຍ຺ຍ. ເອສາ ຎຕ຺ຕິ. ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ກຸຏິໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອສາມິກໍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສໍ, ໂສ ສງ຺ຆໍ ກຸຏິວຕ຺ຖຸເທສນໍ ຍາຈຕິ. ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຸຏິວຕ຺ຖຸໍ ເທເສຕິ, ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຸຏິວຕ຺ຖຸສ຺ສ ເທສນາ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍ. ເທສິຕໍ ສງ຺ເຆນ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຸຏິວຕ຺ຖຸ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ –

ເອວໍ ¶ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ເຕນ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ. ອາຬວິກາ ນາມ ອາຬວິຣຏ຺ເຐ ຊາຕາ ທາຣກາ, ເຕ ປພ຺ພຊິຕກາເລປິ ‘‘ອາຬວິກາ’’ຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ. ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຬວິເກ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ເລເປ ຆຏິເຕຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໕໓) ອນ຺ໂຕເລເປ ວາ ອນ຺ໂຕເລເປນ ສທ຺ຘິໍ ຠິຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຉທນຎ຺ຈ ເອກາພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຆຏິເຕ, ພຫິເລເປ ວາ ພຫິເລເປນ ສທ຺ຘິໍ ຆຏິເຕ. ທ຺ເວ ຈ ທຸກ຺ກຏານິ ສາຣມ຺ຠອປຣິກ຺ກມນວເສນ. ອຸຠຍວິປນ຺ນາຕິ ອຸຠເຍຫິ ເທສນາປມາເຓຫິ ວິປນ຺ນາ ວິຣຫິຕາ ອຸຠຍວິປນ຺ນາ, ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກາ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ທ຺ວາຣພນ຺ເຘ ວາ ວາຕປາເນ ວາ. ເລໂປ ນ ຆຏິຍຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ທິນ຺ນເລໂປ ທ຺ວາຣພນ຺ເຘນ ວາ ວາຕປາເນນ ວາ ສທ຺ຘິໍ ນ ຆຏິຍຕິ, ເອກາພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕນ຺ຕິ ທ຺ວາຣພນ຺ຘໍ ວາ ວາຕປານໍ ວາ ປຣາມສຕິ. ປຐມເມວາຕິ ເລປກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣພນ຺ຘວາຕປານານໍ ຐປນໂຕ ປຸພ຺ເພເຍວ, ເລປສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ກຸຏິໍ ກໂຣຕິ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ປມາຓິກໍ ສາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຠິກ຺ຂຸ ກຸຏິໍ ກໂຣຕິ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ປມາຓິກໍ ອນາຣມ຺ຠໍ ອປຣິກ຺ກມນໍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໕໕) ປທຠາຊນິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເກວລໍ ສາຣມ຺ຠາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປ຺ປກຕນ຺ຕິ ¶ ອນິຏ຺ຐິຕໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ທທໂຕ ຈາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ທທໂຕ ຈ. ຄຸຫາ ນາມ ອິຏ຺ຐກຄຸຫາ ວາ ສິລາຄຸຫາ ວາ ທາຣຸຄຸຫາ ວາ ຠູມິຄຸຫາ ວາ. ຕິຓກຸຏິ ນາມ ສຕ຺ຕຠູມິໂກປິ ປາສາໂທ ຕິຓຈ຺ຉທໂນ ‘‘ຕິຓກຸຏິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ. ວາສາຄາຣໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໖໔) ອຕ຺ຕໂນ ວສນຕ຺ຖາຍ ວາສາຄາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ. ອຸໂປສຖາຄາຣາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ຊນ຺ຕາຆຣໂຠຊນສາລາອຄ຺ຄິສາລານໍ ຄຫຓໍ. ເຫຏ຺ຐິມປມາຓສມ຺ຠໂວຕິ ຈຕຸຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖິຓ຺ຓຕາ. ອເທສາເປຕ຺ວາ ກໂຣໂຕຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ອເທສາເປຕ຺ວາ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ວາ ກໂຣໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຕ຺ຖຸໂນ ອເທສາປນໍ ອກິຣິຍາ. ກຸຏິກຣຓໍ ກິຣິຍາ.

ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ມຫນ຺ຕໍ ¶ ລາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຫລ຺ລໂກ, ຕໍ ມຫລ຺ລກໍ. ໂຍ ຈ ຍໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ມຫນ຺ຕຠາໂວ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມຫລ຺ລໂກ’’ຕິ. ໂສ ຈ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ເກນ, ກຸໂຕ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ສສາມິກຠາເວນາ’’ຕິອາທິ. ນ ເກວລໍ ສສາມິກຠາເວເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ວາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ມຫລ຺ລໂກ ນາມ ວິຫາໂຣ ສສາມິໂກ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໖໗) ເອຕ຺ຕກເມວ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ວິຫຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຫາໂຣ, ອາວາໂສ. ມາຕິກາຍໍ ຠິກ຺ຂູ ວາ ອນຠິເນຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອຍໍ ວາ ໂສ ມຫານາໂຄ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ.

ໂກສມ຺ພິຍນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໖໕) ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ຕສ຺ສ ກິຣ ນຄຣສ຺ສ ອາຣາມໂປກ຺ຂຣຓິອາທີສຸ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ໂກສມ຺ພຣຸກ຺ຂາວ ອຸສ຺ສນ຺ນາ ອເຫສຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ໂກສມ຺ພີ’’ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ກຸສຸມ຺ພສ຺ສ ນາມ ອິສິໂນ ອສ຺ສມໂຕ ອວິທູເຣ ມາປິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອເກ. ຉນ຺ນຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ ໂຍ ອຠິນິກ຺ຂມນກາເລ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ຍສ຺ສ ຈ ສຕ຺ຖາຣາ ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ໂຑ (ຈູຬວ. ໔໔໕) ອາຓຕ຺ໂຕ, ຕໍ ຉນ຺ນຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ. ເຈຕິຍຣຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕີກຕຏ຺ເຐນ ເຈຕິຍໍ, ປູຊາຣຫານໍ ເທວຏ຺ຐານານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ, ‘‘ເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ເຈຕິຍຣຸກ຺ຂໍ. ວຕ຺ຖຸໂນ ອເທສນາຍ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ‘‘ອກິຣິຍມຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐານຠາໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐານຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວຕ຺ຖຸອເທສນາຍ, ກຸຏິກຣເຓນ ຈ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປມາຓນິຍມາຠາໂວວ ວິເສໂສ.

ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ທູສີຍຕີຕິ ¶ ທຸຏ຺ໂຐ, ທູເສຕິ ປຣໍ ວິນາເສຕີຕິ ໂທໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ທູສິໂຕ ເຈວາ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ‘‘ທູສິໂຕ ເຈວ ທູສໂກ ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ¶ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຫິ ໂທເສ’’ຕິອາທິມາຫ. ປກຕິຠາວໍ ຊຫາປິໂຕຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ໂສມ຺ມຠາວໍ ຊຫາປິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິກາຣມາປາທິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາກາຣນານາຕ຺ເຕນາຕິ ທູສິຕາກາຣສ຺ສ ເຈວ ທູສກາກາຣສ຺ສ ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ນານາຠາເວນ. ນປ຺ປຕິໂຕຕິ ປີຕິສຸຂາທີຫິ ນ ອຠິຄໂຕ ອນຸປຄໂຕ, ນ ອຸປຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຈ ປີຕິສຸຂາທີຫິ ອນຸປຄໂຕ, ໂສ ເຕຫິ ວຊ຺ຊິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປີຕິສຸຂາທີຫິ ວິວຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ. ໂຍ ຈ ເຕຫິ ວຊ຺ຊິໂຕ, ນ ໂສ ເຕຫິ ອຠິສໂຏ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ອຠິສໂຏ’’ຕິ, ປີຕິສຸຂາທີຫິ ນ ປຕ຺ຖໂຏຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາສ຺ສ ມູລນ຺ຕິ ອມູລກໍ. ຕໍ ປນ ອມູລກຕ຺ຕໍ ຍສ຺ມາ ໂຈທກວເສນ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ຈຸທິຕກວເສນ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ໂຈທເກນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ປາຣາຊິກໍ. ເອຕນ຺ຕິ ຈຸທິຕກສ຺ສ ອາປນ຺ນານາປນ຺ນຕ຺ຕໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ.

ອິທານິ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕເມວ ທິຏ຺ຐາທິໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເຖວາຕິ ‘‘ປສາທໂສເຕນ ວາ ທິພ຺ພໂສເຕນ ວາ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ປຣິສງ຺ກິຕໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ປນ ຕິວິຘໍ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ, ສຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ, ມຸຕປຣິສງ຺ກິຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸຎ຺ຈ ມາຕຸຄາມຎ຺ຈ ຕຖາຣູເປ ຐາເນ ທິສ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິເມຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວາ ປຣິສງ຺ກິຕໍ, ອິທໍ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນກາເສ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຈ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ທຸຕິຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ອຊານໂຕ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິສງ຺ກິຕໍ, ອິທໍ ສຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ຘຸຕ຺ເຕຫິ ອິຕ຺ຖີຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕວິຫາເຣ ມຓ຺ຑເປ ວາ ສາລາທີສຸ ວາ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘມໍສສຸຣາທີນິ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ຄຕຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວີມໍສນ຺ເຕນ ຕຕ຺ຣ ເກນຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ຄນ຺ຘາທີຫິ ປູຊາ ກຕາ ໂຫຕິ, ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ອຣິຏ຺ຐໍ ວາ ປີຕໍ, ໂສ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຣິສງ຺ກິຕໍ, ອິທໍ ມຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ເອວໍ ຕິວິຘສ຺ສ ປຣິສງ຺ກິຕສ຺ສ ອຠາໂວ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວເສນ ເຈຕສາ ອປຣິສງ຺ກິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຈ ປເນຕໍ ທິຏ຺ຐາທິກໍ ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣສ຺ສ ວາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ‘‘ຕ຺ວໍ ປຓ຺ຑໂກ’’ຕິອາທິວຈເນນາປິ ໂຈທຍໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູເປສຸ ເອກູນວີສຕິຍາ ອຎ຺ຎຕເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ອຖ ກສ຺ມາ ປທຠາຊເນ ¶ ‘‘ປາຣາຊິເກນ ຘມ຺ເມນາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໖) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປທຠາຊເນ ¶ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອຸປສຄ຺ຄນິປາຕານໍ ວາຈກສທ຺ທສນ຺ນິຏ຺ຐາເນ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ຘໍເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘໍສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຠິຠວນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ຕາຕິ ‘‘ຕ຺ວໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິ, ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍິ, ມນຸສ຺ສໍ ຆາຕຍິຕ຺ຖ, ອຠູຕໍ ອາໂຣຈຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອສ຺ສມໂຓສີ’ຕິ ອວນ຺ທນກາຣຓສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ ນ ວນ຺ທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອວນ຺ທິເຍສຸ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ປຈ຺ຉາ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ປຸເຣ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ວນ຺ທິໂຍ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໖໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ອິທໍ ປນ ອຕ຺ຕນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມີເປຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖປມາເຓ ປເທເສ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານເມວ ຫິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ສີສໍ ນ ເອຕິ, ອິທໍ ປນ ອນຸທ຺ຘໍສນໍ, ອຠູຕໂຣຈນຎ຺ຈ ເອຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ເອວ ວາ’’ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ເສຏ຺ຐໍ ປສຕ຺ຖໍ ຈຣິຍນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ພ຺ຣຫ຺ມູນໍ ວາ ເສຏ຺ຐານໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘອຣິຍສາວການໍ, ພ຺ຣຫ຺ມານຎ຺ຈ ຈຣິຍນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ຕມ຺ຫາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ເສຏ຺ຐຈຣິຍາ’’ຕິ. ສາຘຸ ວຕສ຺ສ ເອກນ຺ເຕນ ຠທ຺ທກໍ ຠເວຍ຺ຍ. ‘‘ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາທິສຕ຺ຕວິຘມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ ກມ຺ມາຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວຸຏ຺ຐານາຘິປ຺ປາໂຍ. ອນຸວິຊ຺ຊນາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ວີມໍສນາຘິປ຺ປາໂຍ, ອຸປປຣິກ຺ຂາຘິປ຺ປາໂຍ. ອນຸວິຊ຺ຊເກນາຕິ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອຕິຓ຺ຓໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ນິສິນ຺ເນນ ວິນຍຘເຣນ. ກິໍ ເຕ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕຍາ ກິໍ ທິຏ຺ຐໍ, ປຐມໍ ປາຣາຊິກໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ, ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ກິນ຺ຕິ ເຕ ທິຏ຺ຐໍ, ກທາ ເຕ ທິຏ຺ຐໍ, ກຕ຺ຖ ເຕ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ນຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສມນຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕມາເນຫິ ສມເຖຫິ ອຘິກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິກຣຓໍ. ຍຖາ ຫິ ສມນວເສນ ສມຖານໍ ວິວາທາທີສຸ ອຘິກຕຠາໂວ, ເອວໍ ວິວາທາທີນໍ ເຕຫິ ອຘິກຕ຺ຕພ຺ພຕາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມເຖຫິ ອຘິກຣຓີຍຠາເວນາ’’ຕິອາທິ. ອິມິນາ ຫິ ອຘິກຣຓສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ອນຸວາທາຘິກຣຓໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຘິກຣຓໍ. ວິວາທາທີນິ ອຘິກຣຓານິ ສເມນ຺ຕິ ວູປສເມນ຺ຕີຕິ ¶ ສມຖາ, ສມ຺ມຸຂາວິນຍາທໂຍ. ອຖ ວາ ອຘິກຣີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຘິກຣຓໍ. ເກ ອຘິກຣີຍນ຺ຕິ? ສມຖາ. ກຖໍ ອຘິກຣີຍນ຺ຕິ? ສມນວເສນ. ອຘິກຣຓໍ ສເມນ຺ຕິ ວູປສເມນ຺ຕີຕິປິ ສມຖາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາຘິກຣເຓຫິ ໂຈທນາຍ ອຠາວໂຕ ‘‘ອິທໍ ປນ ປາຣາຊິກສງ຺ຂາຕໍ ¶ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາປຕ຺ຕິເຍວ ອຘິກຣຓໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ. ອນຸທ຺ຘໍສິຕກ຺ຂເຓເຍວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ໂສ ເຈ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ຊານາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊເກຕິ ເມຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຠູມຊກຎ຺ຈ. ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍານໍ ອຄ຺ຄປຸຣິສາ ເອເຕ. ສຸທ຺ຘໍ ວາຕິ ປາຣາຊິກມນາປນ຺ນໍ ວາ. ‘‘ສເຈ ໂສ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ຊານາຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອາວຊ຺ຊນສມຍມາຫ. ຕງ຺ຂເຓເຍວ ຊານນໍ ນາມ ທຸກ຺ກຣໍ, ສມເຍນ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຎາເຕ ປນ ຎາຕເມວ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉາ ເຈ ຊານາຕິ, ສີສໍ ນ ເອຕິ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານອຠູຕາໂຣຈນທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາອຕ຺ຕກາມທຸຏ຺ຐໂທສຠູຕາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທານີຕິ ສພ຺ພາເນວ ຫິ ອິມານິ ເອກປຣິຈ຺ເຉທານິ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຣມ຺ມຸຂາ ສຕ຺ຕຫິປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ວທໂຕ ທຸກ຺ກຏເມວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຣມ຺ມຸຂາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສີສໍ ນ ເອຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນຍາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ‘‘ວາຈາຍ ວາຈາຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນຍາ ສງ຺ຆາທິເສສທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂຍ. ຕເຖວາຕິ ວາຈາຍ ວາຈາເຍວ. ວທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕຫິປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ສມ຺ມຸຂາ ວທນ຺ຕສ຺ສ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ວາຈາຍ ວາຈາເຍວ. ໂອກາສໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ສມ຺ມຸຂາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂອກາສໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາ’’ຕິ. ເອວສທ຺ເທນ ທຸກ຺ກຏໍ ນິວຕ຺ຕີຍຕິ. ອສມ຺ມຸຂາ ສຕ຺ຕຫິປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ສຕ຺ຕວິຘມ຺ປິ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຕຊ຺ຊນີຍໍ, ນິຍສໍ, ປພ຺ພາຊນີຍໍ, ປຏິສາຣຓີຍໍ, ຕິວິຘຎ຺ຈ ອຸກ຺ເຂປນີຍນ຺ຕິ ສຕ຺ຕວິຘມ຺ປິ ກມ຺ມໍ.

ອຸໂປສຖໍ ວາ ປວາຣຓໍ ວາ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂອກາສກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸໂປສຖໂຕ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ຐປິໂຕປິ ອຏ຺ຐປິໂຕ ໂຫຕິ. ເຂຕ຺ເຕ ຐປິໂຕ ປນ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ປນ຺ນຣໂສ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາວ ເຣ-ກາຣໍ ຠຓຕິ, ຕາວ ຐເປຕພ຺ໂພ, ອິທໍ ເຂຕ຺ຕໍ. ຍ຺ຍ-ກາເຣ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ຐເປນ຺ເຕນ ປຈ຺ຉາ ຐປິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ ¶ . ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ’’ຕິ ອນາຣທ຺ເຘ ຐເປນ຺ເຕນ ປຸເຣ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ. ປວາຣຓາຏ຺ຐປນໍ ປນ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກໍ, ປຸຄ຺ຄລິກຎ຺ຈາຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິເກ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ…ເປ… ສງ຺ໂຆ ເຕວາຈິກໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ສຸ-ກາຣໂຕ ຍາວ ເຣ-ກາໂຣ, ຕາວ ອປຣິໂຍສິຕາວ ໂຫຕິ ປວາຣຓາ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ເອກປເທປິ ຐເປນ຺ເຕນ ຐປິຕາ ໂຫຕິ ປວາຣຓາ. ຍ຺ຍ-ກາເຣ ປນ ປຕ຺ເຕ ປຣິໂຍສິຕາວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຐເປນ຺ເຕນ ອຏ຺ຐປິຕາ ໂຫຕິ. ປຸຄ຺ຄລິກຏ຺ຐປເນ ປນ ‘‘ສງ຺ຆໍ, ຠນ຺ເຕ, ປວາເຣມິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ຆໍ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ…ເປ… ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໑໐) ສໍ-ກາຣໂຕ ຍາວ ອຍໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິໂມ ຏິ-ກາໂຣ, ຕາວ ອປຣິໂຍສິຕາວ ໂຫຕິ ປວາຣຓາ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ເອກປເທປິ ຐເປນ຺ເຕນ ຐປິຕາ ໂຫຕິ ປວາຣຓາ. ‘‘ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ປຣິໂຍສິຕາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຐປິຕາປິ ¶ ອຏ຺ຐປິຕາ ໂຫຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ທ຺ເວວາຈິກເອກວາຈິກສມານວສ຺ສິກາສຸ. ເອຕາສຸປິ ຫິ ຏິ-ກາຣາວສານໍເຍວ ຐປນກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຐປນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ປນ ຊານິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ໂອສເຏ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ໂຈທເກນ ອຕ຺ຕນາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອຸທາຫເຏ. ອິທຎ຺ຈ ອິທຎ຺ຈ ກໂຣຕີຕິ ປາຓາຕິປາຕໍ, ອທິນ຺ນາທານຎ຺ຈ ກໂຣຕິ, ຊາຕຣູປຣຊຕຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອສຸໂກ ຈ ອສຸໂກ ຈ ອສ຺ສມໂຓ, ອນຸປາສໂກຕິ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາເຍນ ປຣມ຺ມຸຂາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ສມ຺ມຸຂາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ປນ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ປນ ໂອທິສ຺ສ ນິຍເມຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຂ຺ຍຸປຄມນນ຺ຕິ ໂວຫາຣູປຄມນໍ.

ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອຎ຺ຎຠາຄິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອຎ຺ຎຠາຄສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ, ຍໍ ໂຈເທຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຊາຕິອາທິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິອາທິໂກຏ຺ຐາສສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທນ຺ຕິ ນປຸໍສກນິທ຺ເທເສນ ຉຄລກາທິໍ ນິທ຺ທິສຕິ, ອຍໍ ຉຄລກາທິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຘິກຣຓສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ວາ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ອິທໍ ຉຄລກາທິສງ຺ຂາຕໍ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຠາໂຄ ວາຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິອາທິເຠໂທ ອຎ຺ໂຎ ໂກຏ຺ຐາໂສ ວາ. ອສ຺ສາຕິ ຉຄລກາທິກສ຺ສ ¶ . ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ຉຄລກາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຎ຺ຎຠາຄສມ຺ພນ຺ຘິ ອຎ຺ຎຠາຄິຍ’’ນ຺ຕິ ປຐມວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ອຎ຺ຎຠາຄວນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຠາຄິຍ’’ນ຺ຕິ ທຸຕິຍວິຄ຺ຄຫສ຺ສ. ຐເປຕ຺ວາ ປນ ຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິອາທິກໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິສຸໍ ຉຄລກາທິເກ ອສຕິປິ ‘‘ປຏິມາຍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອເຠເທປິ ເຠທກປ຺ປນາຍ ປວຕ຺ຕໂລກໂວຫາຣວເສນ ‘‘ອຎ຺ຎຠາຄສ຺ສ ອິທໍ, ອຎ຺ຎຠາໂຄ ວາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຘິກຣີຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຘິກຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຘາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອາຘຣີຍຕິ ອສ຺ມິນ຺ຕິ ອາຘາໂຣ, ປຕິຏ຺ຐານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ‘‘ອຎ຺ຎຠາຄສ຺ສ ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ເກວລໍ ນຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອາຄຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຫິ ໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ນນຸ ອນາຄເຕ ເອວໍ ໂຈເທນ຺ຕານໍ ປາປຠິກ຺ຂູນໍ ເລໂສກາສປິທຫນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊການໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ອາທິກມ຺ມິກຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສາມຎ຺ເຎນ ອຕ຺ໂຖ ວິຠຊິຕພ຺ໂພ. ນ ປນ ‘‘ໂຍ ຫິ ໂສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວິເສເສນາຕິ ເອທິສີ ໂຈທນາ ອນວກາສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຫີຕິ ກາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຍສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ¶ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ, ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ນິທາເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຉຄລໂກຕິ ເສຕຉຄລໂກ. ໂສຕິ ຉຄລໂກ. ອິມສ຺ສ ປນ ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎສ຺ສ…ເປ… ຉຄລກຠາວສ຺ສ ຈາຕິ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິຍາ ເຈວ ຉຄລກຠາວສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠາຄສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ, ປກ຺ຂສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຸໂຕຍມຎ຺ໂຎ, ຍໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠາຄສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍ຺ວາຍໍ…ເປ… ຕໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສຊາຕິ ເຈວ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ຈາຕິ ໂຍ ອຍໍ ຠາໂຄ ໂກຏ຺ຐາໂສ ປກ຺ໂຂຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ‘‘ມນຸສ຺ສຊາຕິ ເຈວ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ຈາ’’ຕິ ສງ຺ຂາໂຕ ໂຍ ອຍໍ ຠາໂຄ ໂກຏ຺ຐາໂສ ປກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕຕິ ‘‘ມນຸສ຺ສຊາຕິ ເຈວ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ຈາ’’ຕິ ຠາຄໂຕ. ໂສ ວາ ອຎ຺ຎຠາໂຄຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິຉຄລກຠາວສງ຺ຂາໂຕ ໂສ ອຎ຺ຎຠາໂຄ ວາ. ອສ຺ສາຕິ ຉຄລກສ຺ສ. ອຕ຺ຖີຕິ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎຠາຄສ຺ສ ຉຄລໂກ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ໂສ ວາ ອຎ຺ຎຠາໂຄ ອສ຺ສ ¶ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ. ອຎ຺ຎຠາຄິຍສງ຺ຂ຺ຍໍ ລຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂສ ຍ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິ ອິຘ ໂສ-ສທ຺ທເມວ ອາເນຕ຺ວາ ໂສ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສງ຺ຂໍ ລຠຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ‘‘ໂສ’’ຕິ ວາ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ອຘິກຣຓສທ຺ທໂຕ ປຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ‘‘ອຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊການໍ. ອິມໍ ມຍໍ ທພ຺ພໍ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕໍ ນາມ ກໂຣມາຕິ ຉຄລກໍ ອຊິກາຍ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ອິມໍ ຉຄລກໍ ທພ຺ພໍ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕໍ ນາມ ກໂຣມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕານໍ. ນາມກຣຓສຎ຺ຎາຍາຕິ ນາມກຣຓສງ຺ຂາຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ໂຍ ໂສ’’ຕິອາທິກໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ນາມກຣຓສຎ຺ຎາຍ ໂຍ ໂສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ນາມາ’’ຕິ ຉຄລໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຍສ຺ມາ ອາຘາໂຣ ວຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ກຖເມຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ອຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອາຘາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ວິວາທາຘິກຣຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ນາມກຣຓສຎ຺ຎາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ຉຄລກໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ວິວາທາຘິກຣຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິ. ກາຣຓມາຫ ‘‘ອສມ຺ຠວໂຕ’’ຕິ. ອິທານິ ຕເມວ ອສມ຺ຠວໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຸປາທິຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປາທິຍິໍສູຕິ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ກິໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຘິກຣຓານມ຺ປິ ເລໂສ ອຕ຺ຖິ, ເຍເນວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຘິກຣຓານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອິທານິ ຕເມວ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ຊາຕິເລສາທໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິເຍວ ເລໂສ ຊາຕິເລໂສ. ອາທິສທ຺ເທນ ນາມເລສາທີນໍ ຄຫຓໍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ເລສາ ¶ ຊາຕິນາມໂຄຕ຺ຕ-ລິງ຺ຄາປຕ຺ຕິວສາປິ ຈ;

ປຕ຺ຕຈີວຣຸປຊ຺ຌາຍາ-ຈຣິຍາວາສວສາ ທສາ’’ຕິ.

ອາປຕ຺ຕິເລໂສ ນາມ ລຫຸກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ເຈ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕິ ‘‘ອສ຺ສມໂຓສິ, ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍສີ’’ຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາຕິ (ປາຣາ. ໓໙໖) ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິເລສມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ມິໍເຍວ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຄ຺ຄລານໍເຍວ ເລສາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ . ຕຎ຺ຈ ‘‘ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ນາມນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊເກຫິ ຉຄລກສ຺ສ ກຕໍ ຕໍ ‘‘ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ນາມຎ຺ຈ. ເອວໍ ອສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອິມິນາວ ປສງ຺ເຄນ ເທສເລສສທ຺ທານໍ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ເທສເລເສສຸ. ເທໂສ ນາມ ຊາຕິອາທິເຠໂທ ໂວຫາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ຊາຕິອາທີສູ’’ຕິອາທິ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸໍ. ກຖໍ ສິລິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂວຫາຣມຕ຺ເຕເນວາ’’ຕິອາທິ, ໂວຫາຣມຕ຺ເຕເນວ, ນ ຕຸ ອຕ຺ຖໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອີສກໍ ອລ຺ລີຍຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ເລໂສ’’ຕິ ລິສ ອລ຺ລີຠາເວຕິ ອິມສ຺ສ ຣູປນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ເທສເລສານໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ນານາກຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິອາທີນໍເຍວ ອຎ຺ຎຕຣໂກຏ຺ຐາສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ.

ຍທິ ປນ ນາມກຣຓສຎ຺ຎາຍ ອາຘາຣຠູຕໍ ຉຄລກໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ປທຠາຊເນ ຕໍ ອວິຠຊິຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສາຕິ ອາປຕ຺ຕຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ວາ ໂຫຕິ ອຘິກຣຓຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ວາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໓໙໓) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປທຠາຊເນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕນ຺ຕິ ອາຘາຣສງ຺ຂາຕໍ ອຘິກຣຓໍ. ອາວິຠູຕໍ ປາກຏໍ. ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນາຕິ ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ພອຕ຺ຖານໍ ອຸທ຺ຘຣຓວເສນ. ນນຸ ຈ ‘‘ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປຕິ ສທ຺ທາ ອຠິນິວິສນ຺ຕີ’’ຕິ ນ ເອເກນ ສທ຺ເທນ ອເນກຕ຺ຖາ ອຠິຘີຍນ຺ຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ສທ຺ທວິເສເສ ອເປກ຺ຂິເຕ, ເຕສໍ ເຕສໍ ປນ ອຕ຺ຖານໍ ອຘິກຣຓສທ຺ທວຈນີຍຕາສາມຎ຺ຎໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຍໍ ວິຈາໂຣ ອຘິກຣຓສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ປວຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິກຣຓານີ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕາຕິ ອຎ຺ຎປກ຺ຂິຍຕາ. ຕພ຺ຠາຄິຍຕາຕິ ຕປ຺ປກ຺ຂິຍຕາ. ອປາກຏາ ປທຠາຊນໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ທສ຺ສິຕຏ຺ຐານາຠາວໂຕ. ອວສາເນ ອາປຕ຺ຕຎ຺ຎຠາຄິເຍນ ໂຈທນຎ຺ຈາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆາທິເສເສ ສງ຺ຆາທິເສສທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ເຈ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕີ’’ຕິອາທິໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຘິກຣຓຎ຺ຎຠາຄິຍ’’ນ຺ຕິ. ເອກເມກຎ຺ຫິ ອຘິກຣຓໍ ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ອຎ຺ຎປກ຺ຂິຍໍ ¶ ອຎ຺ຎໂກຏ຺ຐາສິຍໍ ໂຫຕິ ວຕ຺ຖຸວິສຠາຄຕ຺ຕາ. ອາທິສທ຺ເທນ ¶ ‘‘ກຖໍ ອຘິກຣຓໍ ອຘິກຣຓສ຺ສ ອຎ຺ຎຠາຄິຍ’’ນ຺ຕິອາທິໂກ ປທວິຠາໂຄ ສງ຺ຄຫິໂຕ.

ກິຎ຺ຈິ ເທສໍ ເລສມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສາປິ ອສມ຺ຠວທສ຺ສນປ຺ປສງ຺ເຄນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເສສາ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ ອຏ຺ຐເມ ວຸຕ຺ຕສທິສາເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເສສາ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາຕິ ‘‘ປາຣາຊິເກນາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູເປສຸ ເອກູນວິສຕິຍາ ອຎ຺ຎຕເຣນາ’’ຕິອາທິກາ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ. ວຸຕ຺ຕສທິສາເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຍາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ເຕນ ສິກ຺ຂາປເທນ ສາຘາຣຓຠູຕາ ສາ ວຸຕ຺ຕສທິສາເຍວາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ອສາຘາຣຓຠູຕາ ອປຸພ຺ພວຓ຺ຓນາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທປິ ຕຖາສຎ຺ຎິໂນ ອນາປຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ ‘‘ອິຘ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາສຎ຺ຎິໂນປີຕິ ‘‘ປາຣາຊິກໍເຍວ ອຍໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິໂນປິ. ອິຕິສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ ວາ ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ. ເຕນ ເກນຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິໂກ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ອຖ ໂສ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິໍ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕໍ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິເລສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວໍ ໂຈເທຕິ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຍາ ທິຏ຺ໂຐ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ, ຕ຺ວໍ ຂຕ຺ຕິໂຍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນສິ, ອຖ ວາ ຕ຺ວໍ ໂຂ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ນ ອຎ຺ໂຎ, ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນສິ, ອສ຺ສມໂຓສິ, ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍສິ, ນຕ຺ຖິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສໂຖ ວາ ປວາຣຓາ ວາ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ວາ’’ຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຕສໍ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສທິສສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທີຆາທິໂນ ວາ ທິຏ຺ຐາທິໂນ ວາ ວເສນ ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕາ, ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອາຘາຣວເສນ ອຘິກຣຓຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອສ ນໂຍ ນາມເລສາທີສຸປິ.

ອາປຕ຺ຕິເລເສ ປນ ເກນຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ລຫຸກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ໂສ ເຈຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ອຘິກຣຓໍ ໂຫຕີຕິ? ຍຎ຺ຫິ ໂສ ລຫຸກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ, ຕໍ ປາຣາຊິກສ຺ສ ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ອຘິກຣຓໍ, ຕສ຺ສ ປນ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ ເລໂສ ນາມ. ໂຍ ໂສ ສພ຺ພຂຕ຺ຕິຍານໍ ສາຘາຣໂຓ ຂຕ຺ຕິຍຠາໂວ ວິຍ ສພ຺ພາປຕ຺ຕີນໍ ສາຘາຣໂຓ ອາປຕ຺ຕິຠາໂວ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ¶ ‘‘ເກນຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິກໍ ວິເສສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອຎ຺ຎຠາຄິຍສິກ຺ຂໍ ¶ ໂຍ, ເນວ ສິກ຺ຂຕິ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ;

ຄຈ຺ເຉ ວິນຍວິຎ຺ຎູຫິ, ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕໍວ ໂສ. (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໔໐໘);

ອຎ຺ຎຠາຄິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສຫິຕສ຺ສາຕິ ກາຍຈິຕ຺ເຕຫິ ເອກີຠູຕສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ສຣີເຣນ ຈ ອວິຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ‘‘ສມຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິ ປທສ຺ສ. ສມານສໍວາສໂກຕິ ສມາໂນ ເອກູໂປສຖາທິເຠໂທ ສໍວາໂສ ອສ຺ສາຕິ ສມານສໍວາສໂກ, ລທ຺ຘິນານາສໍວາສເກນ ວາ ກມ຺ມນານາສໍວາສເກນ ວາ ວິຣຫິໂຕ. ກາຍສາມຄ຺ຄິທານໂຕຕິ ກາເຍນ, ກາຍສ຺ສ ວາ ສາມຄ຺ຄິຍາ ສຫິຕຠາວສ຺ສ ທານໂຕ, ເຕສຸ ເຕສຸ ສງ຺ຆກມ຺ເມສຸ ຫຕ຺ຖປາສູປຄມນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຖໍ ນາມາຍໍ ຠິຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຍໍ ສງ຺ໂຆ ເກນ ນຸ ໂຂ ອຸປາເຍນ ວຄ຺ໂຄ ຠເວຍ຺ຍ. ວາຍາເມຍ຺ຍາຕິ ອຸສ຺ສາຫໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປກ຺ຂໍ ປຣິເຍເສຍ຺ຍ, ຄຓໍ ພນ຺ເຘຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ກໂຣຕີຕິ ກຣຓໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ, ອຘິກໍ ກຣຓນ຺ຕິ ອຘິກຣຓໍ, ວິເສສກາຣຓໍ, ວິເສສກາຣຓຎ຺ຈ ສງ຺ຆເຠທສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຠທນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ເຠທກຣວຕ຺ຖຸວເສນ ອຏ຺ຐາຣສວິຘນ຺ຕິ –

‘‘ອິຘຸປາລິ ຠິກ຺ຂູ ອຘມ຺ມໍ ‘ຘມ຺ໂມ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ, ຘມ຺ມໍ ‘ອຘມ຺ໂມ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ. ອວິນຍໍ ‘ວິນໂຍ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ, ວິນຍໍ ‘ອວິນໂຍ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ. ອຠາສິຕໍ ອລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນ ‘ຠາສິຕໍ ລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນາ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ, ຠາສິຕໍ ລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນ ‘ອຠາສິຕໍ ອລປິຕໍ ຕຖາຄເຕນາ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ. ອນາຈິຓ຺ຓໍ ຕຖາຄເຕນ ‘ອາຈິຓ຺ຓໍ ຕຖາຄເຕນາ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ, ອາຈິຓ຺ຓໍ ຕຖາຄເຕນ ‘ອນາຈິຓ຺ຓໍ ຕຖາຄເຕນາ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ. ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຕຖາຄເຕນ ‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຕຖາຄເຕນາ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຕຖາຄເຕນ ¶ ‘ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຕຖາຄເຕນາ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ. ອນາປຕ຺ຕິໍ ‘ອາປຕ຺ຕີ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ‘ອນາປຕ຺ຕີ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ. ລຫຸກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ‘ຄຣຸກາ ອາປຕ຺ຕີ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ, ຄຣຸກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ‘ລຫຸກາ ອາປຕ຺ຕີ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ. ສາວເສສໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ‘ອນວເສສາ ອາປຕ຺ຕີ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ, ອນວເສສໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ‘ສາວເສສາ ອາປຕ຺ຕີ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ‘ອທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາ ອາປຕ຺ຕີ’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ, ອທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ‘ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາ ອາປຕ຺ຕີ’ຕິ ທີເປນ຺ຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໕໒) –

ເອວໍ ¶ ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕານໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ເຠທກຣຓານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐາຣສວິຘໍ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຜລໍ ເອຕ຺ຖ ວສຕີຕິ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຘມ຺ມວິນຍຠາສິຕາ-ຈິຓ຺ຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາ ທຸກາ;

ອາປຕ຺ຕິລຫຸທຸຏ຺ຐຸລ຺ລ-ສາວເສສທຸການິ ຈ.

‘‘ເອຕານຏ຺ຐາຣສ ‘ເຠທ-ກຣວຕ຺ຖູ’ຕິ ວຸຈ຺ຈເຣ;

ວິປລ຺ລາສຄຫິຕານິ, ວາທມູລູປນິສ຺ສຍາ’’ຕິ.

ປຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ປຄ຺ຄຫິຕໍ ອພ຺ຠຸສ຺ສິຕໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ. ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ຍຖາສມາທິນ຺ນໍ, ຍຖາປຄ຺ຄຫິຕເມວ ຈ ກຕ຺ວາ ອຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເອວໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫຕາ, ຕິຏ຺ຐຕາ ຈ ຕໍ ທີປິຕຎ຺ເຈວ ອວິນິສ຺ສຏ຺ຐຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທີເປຍ຺ຍ ເຈວ ນປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກີວ ທູເຣ ສຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອວທນ຺ຕານໍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນາ’’ຕິອາທິ. ປິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ‘‘ອຑ຺ຒໂຍຊນມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຑ຺ຒໂຍຊນມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເອກວິຫາເຣ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ທູຕໍ ວາ ປຓ຺ຓໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ ວທໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖິ, ສຍເມວ ປນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຄຣຸໂກ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ຆເຠໂທ, ມາ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໑໑) ນິວາເຣຕພ຺ໂພຕິ ທີເປຕິ.

ສມາຄຈ຺ຉຕູຕິ ເອກີຠວຕຸ. ເອກີຠາໂວ ຈ ສມານລທ຺ຘິວເສນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກລທ຺ຘິໂກ ໂຫຕູ’’ຕິ. ເອກາ ລທ຺ຘິ ຄຫຓໍ ອສ຺ສາຕິ ເອກລທ຺ຘິໂກ, ເອກທິຏ຺ຐິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ສມານທິຏ຺ຐິຈິຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາຕາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຄຸຓລາຠາທິກາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ¶ ເກຈິ. ອສມຄ຺ໂຄ ຫິ ວິສຸໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສຕິ, ພຫິສີມາຍໍ ວາ ອນຸປຣິເວຓິຍໍ ວາຕິ ນ ເອກຸທ຺ເທໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກໂຕ ປວຕ຺ຕປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊໂຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວທນ຺ຕານໍ ຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ສມນຸຠາສນກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍາວຕຕິຍໍ ສມນຸຠາສນກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ, ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ສມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໑໓) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕາຫິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖາຫິ ຕີຫິ ສມນຸຠາສນກມ຺ມວາຈາຫິ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ເຠທາຍ ປຣກ຺ກເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຠທນສໍວຕ຺ຕນິກສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ ສມາທາຍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ປກ຺ຂປຣິເຍສນາທິວເສນ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ສມນຸຠາສນກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ¶ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ‘‘ໂສຕ຺ຖິຠາໂວ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກິຎ຺ຈາປິ ຠິກ຺ຂຸນີ ສງ຺ຆໍ ນ ຠິນ຺ທຕິ, ອປິຈ ໂຂ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມຕີຕິ ‘‘ສາຘາຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມວາຈາຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມນຸຠາສນກມ຺ເມ’’ຕິອາທິ. ຕຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ເຕ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ຍຎ຺ຈ ຎຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປນ຺ໂນ, ເຍ ຈ ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມວາຈາຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ, ຕາ ຕິສ຺ໂສປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕນ ອສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ. ສເຈ ປນສ຺ສ ຎຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ລຊ຺ຊິຘມ຺ໂມ ໂອກ຺ກມຕິ, ສໍວໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ຕໍ ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມຕິ ເຈວ ເຠທນສໍວຕ຺ຕນິກໍ ອຘິກຣຓໍ ສມາທາຍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐຕິ ຈ, ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປຐມກມ຺ມວາຈາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣກມ຺ມວາຈາຍມ຺ປິ. ອສມນຸຠາສິຍມານສ຺ສ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາປິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາປິ ຎຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາ ຎຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວາ ຎຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ວາ ປຐມາຍ ວາ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ທຸຕິຍາຍ ວາ ຕຕິຍາຍ ວາ ຍາວ ຍ຺ຍ-ກາຣໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອສມນຸຠາສິຍມານສ຺ສ ຈາ’’ຕິອາທິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໑໖) ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ສມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມິ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໑໗) ປຣິວາເຣ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເທວທຕ຺ໂຕ ອາທິກມ຺ມິໂກ, ໂສ ຈ ໂຂ ¶ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນສ຺ເສວ, ນ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ. ກຖມິທໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ສຸຕ຺ຕໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຣິຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂຸ ຄທ຺ຘພາຘິປຸພ຺ໂພ ປາປິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ຍາວຕຕິຍໍ ສມນຸຠາສນາຍ ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ປຣິວາເຣ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຣິຏ຺ຐສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ຕຖາ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ. ອຖາປິສ຺ສ ກເຕນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂກຈິ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິມຕ຺ເຕນ ວເທຍ຺ຍ, ຕຖາປິ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊເນ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ ນາມ ທິສ຺ສຕິ. ຍມ຺ປິ ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປທຠາຊເນ ອນາປຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ປມາທລິຂິຕໍ, ປມາທລິຂິຕຠາໂວ ຈ ຕສ຺ສ ‘‘ປຐມໍ ອຣິຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂຸ ໂຈເທຕພ຺ໂພ, ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕພ຺ໂພ, ສາເຣຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໖໕) ເອວໍ ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາປຕ຺ຕິໂຣປນໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິຘ ¶ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມເນ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ມາ ຕໍ ກມ຺ມໍ ນ ກຕໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໑໖), ຕສ຺ມາສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ນ ຊາຕາ. ສິກ຺ຂາປທໍ ປນ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາທິກມ຺ມິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕເຍວສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສາ ປເນສາ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອສມນຸຠາສິຍມານສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາວ ສິທ຺ຘາ. ຍສ຺ມາ ປນ ອສມນຸຠາສິຍມາໂນ ນາມ ຍສ຺ສ ເກວລໍ ສມນຸຠາສນໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອາທິກມ຺ມິໂກ. ອຍຎ຺ຈ ເທວທຕ຺ໂຕ ອາທິກມ຺ມິໂກເຍວ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ຐເປຕ຺ວາ ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ພສມນຸຠາສນາສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ສມນຸຠາສນສມຸຏ຺ຐານໍ. ‘‘ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ກາຍວິກາຣໍ ວາ ວຈີເຠທໍ ວາ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ປນ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ອກິຣິຍໍ. ‘‘ນປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ. ‘‘ນປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ຊານນຈິຕ຺ເຕເນວ ສຈິຕ຺ຕກໍ.

ສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ເຠທານຸວຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຕສ຺ເສວາຕິ ¶ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນ຺ຕສ຺ເສວ. ໂຂຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ປນາຕິ ວິເສເສ ນິປາໂຕ. ຍໍ ວຈນໍ ສມຄ຺ເຄປິ ວຄ຺ເຄ ອວຍວຠູເຕ ກໂຣຕິ ຠິນ຺ທຕິ, ຕໍ ກລຫກາຣກວຈນໍ ອິຘ ‘‘ວຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຄ຺ຄໍ ອສາມຄ຺ຄິປກ຺ຂິຍວຈນໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ອສາມຄ຺ຄິປກ຺ເຂ ຠວາ ອສາມຄ຺ຄິປກ຺ຂິຍາ, ກລຫກາຣກາ, ເຕສໍ ວຈນໍ ອສາມຄ຺ຄິປກ຺ຂິຍວຈນໍ, ອສາມຄ຺ຄິປກ຺ເຂ ວາ ຠວໍ ວຈນໍ ອສາມຄ຺ຄິປກ຺ຂິຍວຈນໍ. ‘‘ນ ຫິ ສງ຺ໂຆ ສງ຺ຆສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນິຄ຺ຄຫວເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸພ຺ພາຫິກາທິກມ຺ມໍ ປນ ພຫູນມ຺ປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຘມ຺ມວາທີຕິ ຠູຕວາທີ. ວິນຍວາທີຕິ ວູປສມວາທີ. ຊານາຕິ ໂນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຉນ຺ທຎ຺ຈ ຣຸຈິຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຉນ຺ທາທີນິ ຊານາຕີ’’ຕິ. ຠາສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂນ’’ຕິ ອິທໍ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາເມນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ກໂຣມາຕິ ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠາສຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ໂສ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິ. ໂສຕິ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນ຺ໂຕ. ສເມຕາຍສ຺ມນ຺ຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕສທິສາເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍ ວຓ຺ຓນາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອຎ຺ຎຠາຄິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕເມວ.

ເຠທານຸວຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ທຸພ຺ພຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ທຸກ຺ເຂນ ¶ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອນຸສາສິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ສຠາໂວ ອສ຺ສາຕິ ທຸພ຺ພຈຊາຕິໂກ, ວິໂລມຠາວີ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸພ຺ພຈສຠາໂວ’’ຕິອາທິ. ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອສຫນໂຕ ໂອວທິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ອຸທ຺ທິສີຍຕີຕິ ອຸທ຺ເທໂສ, ປາຕິໂມກ຺ໂຂ, ຕສ຺ມິໍ ປຣິຍາປນ຺ນາ ອນ຺ໂຕຄຘາ ອຸທ຺ເທສປຣິຍາປນ຺ນາ, ເຕສຸ ອຸທ຺ເທສປຣິຍາປນ຺ເນສຸ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທ຺ເທເສ’’ຕິອາທິ. ອຖ ສພ຺ພາເນວ ສິກ຺ຂາປທານິ ກຖໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສປຣິຍາປນ຺ນານີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ໂສ ‘ອາວິກເຣຍ຺ຍາ’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ¶ ສພ຺ພາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ນິທານຸທ຺ເທເສ ສງ຺ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ ອຘິຄມູປາຍຠູເຕສຸ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕີສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ປາກໂຏເຍວາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຈຫິ ສຫຘມ຺ມິເກຫີຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນິສາມເຓຣສາມເຓຣິສິກ຺ຂມານາຫິ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ລພ຺ຠມານວເສນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຕຫິ ຍຖາສກໍ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂີຍຕິ, ນ ສພ຺ພາ. ພຸທ຺ຘປຎ຺ຎຕ຺ເຕນາຕິ ພຸທ຺ເຘນ ຐປິເຕນ, ວິຫິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສຫຘມ຺ມິເກນ ສກາຣເຓນ ວຸຈ຺ຈມາໂນຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວຈນາຍາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສມ຺ປທານວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ມມ ວຈນໂຕ’’ຕິ.

ທຸພ຺ພຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ກຸລທູສກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ນຄຣສ຺ສາປິ ຄາມວິເສສຕ຺ຕາ ອິຘ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ນຄຣມ຺ປິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນຄຣມ຺ປິ ຄາເມ ອນ຺ໂຕຄຘເມວາ’’ຕິ, ວາ-ສທ຺ເທນ ວາ ອນຸຕ຺ຕວິກປ຺ປຕ຺ເຖນ ຄຫຓນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອປາກາຣປຣິກ຺ເຂໂປ ສາປໂຓ ນິຄໂມ, ສປາກາຣາປຓໍ ນຄຣໍ, ຕໍຕໍວິປຣີໂຕ ຄາໂມຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວິເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກຸລານິ ທູເສຕີຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓເວສ຺ສສຸທ຺ທວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຸລານິ ວິກາຣໍ ອາປາເທຕິ. ທູເສນ຺ໂຕ ຈ ນ ອສຸຈິກທ຺ທມາທີຫິ ທູເສຕິ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ປສາທໍ ວິນາເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸປ຺ຜທານາທີຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຫຣິຕ຺ວາ ວາ ຫຣາເປຕ຺ວາ ວາ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ວາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ວາ ສຍໍ ວາ ອຸປຄຕານໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໖-໔໓໗) ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກສ຺ສ ປຸປ຺ຜສ຺ສ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ທານໍ ປຸປ຺ຜທານໍ, ຕໍ ອາທິ ເຍສໍ ເຕ ປຸປ຺ຜທານາທໂຍ, ເຕຫິ ປຸປ຺ຜທານາທີຫິ. ອາທິສທ຺ເທນ (ປາຣາ. ໔໓໗) ຜລທານຈຸຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາທນ຺ຕກຏ຺ຐເວຬຸເວຊ຺ຊິກາຊງ຺ຆເປສນິການໍ ຄຫຓໍ. ສທ຺ຘໍ ວິນາເສນ຺ໂຕຕິ ຕຖາ ອກໂຣນ຺ເຕສຸ ¶ ອຎ຺ເຎສຸ ເປສເລສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ອປ຺ປສາທໍ ອທສ຺ສນໍ ຄເມນ຺ໂຕ. ປຸປ຺ຜທານາທີຫິ ຈ ເຕຫິ ກຕສງ຺ຄເຫຫິ ອຎ຺ເຎ ເປສເລ ຕຖາ ອກໂຣນ຺ເຕ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ອິສ຺ສນ຺ຕິ ນ ອລ຺ລີຍນ຺ຕີຕິ ໂສ ເຕສໍ ປສາທໍ ວິນາເສຕິ ນາມາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປາປກາ ສມາຈາຣາຕິ ພຸທ຺ຘປ຺ປຏິກຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ລາມກາ ສມາຈາຣາ ¶ . ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ມາລາວຈ຺ຉໂຣປນາທໂຍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉໂຣປນາທໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣາມາທີນມຕ຺ຖາຍ ປນ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣາທີຫິ ໂຣປາປນາທິກໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ມາລາວຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕຣຸຓປຸປ຺ຜຣຸກ຺ຂໍ. ຕຣຸຓກາ ຫິ ປຸປ຺ຜຣຸກ຺ຂາປິ ປຸປ຺ຜຄຈ຺ຉາປິ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ໂຣປນໍ ມາລາວຈ຺ຉໂຣປນໍ, ຕໍ ອາທິ ເຍສໍ ເຕ ມາລາວຈ຺ຉໂຣປນາທໂຍ. ອາທິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ໂຣປາປນສິຎ຺ຈນສິຎ຺ຈາປນໂອຈິນນໂອຈິນາປນຄນ຺ຖນຄນ຺ຖາປນານໍ ຄຫຓໍ.

ມາຕິກາຍໍ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕຫິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ສຸຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ເຍ ປຣໂຕ ສຸຓນ຺ຕິ, ເຕຫິ ໂສຕທ຺ວາເຣນ ສຸຕ຺ວາ ອຸປຘາຣີຍນ຺ຕິ. ທຸຏ຺ຐານີຕິ ທູສິຕານິ. ອລໍ ເຕ ອິຘ ວາເສນາຕິ ຕວ ອິຘ ວາເສນ ອລໍ, ມາ ອິຘ ຕວ ວາໂສ ໂຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາຣຓຕ຺ໂຖ ຫິ ອິຘ ອລໍ-ສທ຺ໂທ. ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມກໂຕຕິ ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອິເມ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໓໔) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕາຍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມວາຈາຍ ກຕປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ໂມ. ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ວິຫາເຣ ວສຕີຕິ ຄາມໂຕ ພຫິວິຫາຣມາຫ. ເນວ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ…ເປ… ຈຣິຕຸໍ ລຠຕີຕິ ສເຈປິ ຄາໂມ ວາ ນິຄໂມ ວາ ທ຺ວາທສໂຍຊນປຣໂມ ໂຫຕິ, ຕິໂຍຊນປຣໂມ ຈ ວິຫາໂຣ ໂຫຕິ, ເນວ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ ລຠຕິ, ນ ວິຫາເຣ ວສິຕຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ເຕນ ສາມນ຺ຕຄາເມປິ ປິຓ຺ຑາຍ ນ ຈຣິຕພ຺ພໍ, ສາມນ຺ຕວິຫາເຣປິ ວສນ຺ເຕນ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ນ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ ວສນ຺ເຕນ ປນ ສາມນ຺ຕຄາເມ ຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກທາເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ອິສ຺ສຣວຕາຍ ສງ຺ຆສນ຺ຕກທາເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ປສຍ຺ຫ ທາເນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອິມາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ. ມາຕິກາຍໍ ‘‘ປກ຺ກມຕາ ຍສ຺ມາ’’ຕິ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມກຕສ຺ສ ວຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິມ຺ຫິ ປນ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກຕິ ອສ຺ສຊິຎ຺ເຈວ ປຸນພ຺ພສຸກຎ຺ຈ.

ກຸລທູສກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຆາທິເສສນິຄມນວຓ຺ຓນາ

ປຐມາປຕ຺ຕິກາຕິ ¶ ¶ ອວຍເວນ ວິຄ຺ຄໂຫ ສມຸທາໂຍ ສມາສຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມໍ ອາປຕ຺ຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຐມາປຕ຺ຕິກາ’’ຕິ. ວີຕິກ຺ກມນກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມນກ຺ຂເຓເຍວ. ເອວ-ກາເຣນ ສມນຸຠາສນກມ຺ມກ຺ຂຓໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອຫສ຺ສ ຍຕ຺ຕໂກ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ຍາວຕີຫໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຕການິ ອຫານີ’’ຕິ. ອຫານີຕິ ຈ ທິວສານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຕ຺ຖຸວເສນ ວາຕິ ອສຸຈິໂມຈນາທິວີຕິກ຺ກມມຕ຺ຕວເສນ ວາ. ອິທນ຺ຕິ ອິທໍ ວີຕິກ຺ກມໍ. ນາມມຕ຺ຕວເສນ ວາ ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ອາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ອຍໍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນາມ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວິນາ ວຕ຺ຖຸໍ ນາມວເສນ ວາ. ມຕ຺ຕສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ວາ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິທານິ ນໍ ກສ຺ສຈິ ນ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອາໂຣຈເນ ອຸສ຺ສາຫໍ ຐເປຕ຺ວາ. ນ ເກວລໍ ວຕ຺ຖຸນາມວເສເນວ ອາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທນ຺ຕສ຺ເສວ, ອຖ ໂຂ ໂຍປິ ເອວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ເກວລໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຉາເທມີ’’ຕິ ອາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎາຍ ຉາເທຕິ, ຕສ຺ສປິ ຉນ຺ນາ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປເນຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎີ ວາ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘສຎ຺ຎີ ວາ ເວມຕິໂກ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ທານິ ນໍ ກສ຺ສຈິ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຉາເທຕຸກາໂມວ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອນາປຕ຺ຕິ ປນ ອາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎາຍປິ ອນາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎາຍປິ ຉາເທນ຺ເຕນ ອຈ຺ຉາທິຕາວ ໂຫຕິ. ລຫຸກໍ ວາ ‘‘ຄຣຸກາ’’ຕິ ຄຣຸກໍ ວາ ‘‘ລຫຸກາ’’ຕິ ຉາເທຕິ, ອລຊ຺ຊິປກ຺ເຂ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປນ ອຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ. ຄຣຸກໍ ‘‘ລຫຸກາ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ເທເສຕິ, ເນວ ເທສິຕາ ໂຫຕິ ນຈ຺ຉນ຺ນາ.

ປກໂຕ ສຠາວຠູໂຕ ອຕ຺ຕາ ອສ຺ສາຕິ ປກຕຕ຺ໂຕ, ນ ກມ຺ເມຫິ ວິກຕຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອນຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສມານສໍວາສໂກ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ນ ທານິ ນໍ ກສ຺ສຈິ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເນວ ນເຍນ. ອຖ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ອປກຕຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ. ອປກຕຕ຺ເຕນ ປນ ປກຕຕ຺ຕສຎ຺ຎິນາ ວາ ປກຕຕ຺ເຕນ ອປກຕຕ຺ຕສຎ຺ຎິນາ ວາ ຉາທິຕາປິ ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ອາປຊ຺ຊຕິ ¶ ຄຣຸກໍ ສາວເສສໍ;

ຉາເທຕິ ອນາທຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ;

ນ ¶ ຠິກ຺ຂຸນີ ໂນ ຈ ຜຸເສຍ຺ຍ ວຊ຺ຊໍ;

ປຎ຺ຫາເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໘໑);

ອຍຎ຺ຫິ ປຎ຺ໂຫ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕເກນ ກຖິໂຕ.

ທສສຸ ອນ຺ຕຣາເຍສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ສເຈ ປນ ໂຍ ຠີຣຸກຊາຕິກຕາຍ ອນ຺ຘກາເຣ ອມນຸສ຺ສຈຓ຺ຑມິຄຠເຍນ ອນ຺ຕຣາຍິກສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສປິ ປພ຺ພຕວິຫາເຣ ວສນ຺ຕສ຺ສ ກນ຺ທຣໍ ວາ ນທິໍ ວາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຈ ຈຓ຺ຑວາຬອມນຸສ຺ສາທິຠຍໍ ອຕ຺ຖິ, ມຄ຺ເຄ ອຊຄຣາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນທີ ປູຣາ ໂຫຕິ, ເອຕສ຺ມິໍ ສຕິເຍວ ອນ຺ຕຣາເຍ ອນ຺ຕຣາຍິກສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕຣາຍິກສ຺ສ ປນ ອນ຺ຕຣາຍິກສຎ຺ຎາຍ ວາ ອນນ຺ຕຣາຍິກສຎ຺ຎາຍ ວາ ຉາທຍໂຕ ອຈ຺ຉນ຺ນາວ.

ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ສຈສ຺ສ ມຸເຂ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ຄຓ຺ໂຑ ວາ ໂຫຕິ, ຫນຸກວາໂຕ ວາ ວິຊ຺ຌຕິ, ທນ຺ໂຕ ວາ ຣຸຊ຺ຊຕິ, ຠິກ຺ຂາ ວາ ມນ຺ທາ ລທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ຕາວຕເກນ ປນ ເນວ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ຄນ຺ຕຸໍ. ອປິຈ ໂຂ ‘‘ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ, ອຍໍ ປຫຸ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ປຫຸສຎ຺ຎີ ນາມ. ອິມິນາ ຉາທິຕາປິ ອຈ຺ຉາທິຕາ. ອປ຺ປຫຸນາ ປນ ວຕ຺ຕຸໍ ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວາ ອສມຕ຺ເຖນ ປຫຸສຎ຺ຎິນາ ວາ ອປ຺ປຫຸສຎ຺ຎິນາ ວາ ຉາທິຕາປິ ອຈ຺ຉາທິຕາວ.

ອິທໍ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ ອິທໍ ອງ຺ຄທ຺ວຍໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ສເຈ ປນ ‘‘ຉາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ປຸເຣຠຕ຺ເຕ ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ເຕ ວາ ປຐມຍາມາທີສຸ ວາ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ອາໂຣເຈຕິ, ອຍໍ ຉາເທຕຸກາໂມ ນ ຉາເທຕິ ນາມ.

ຍສ຺ສ ປນ ອຠິກ຺ຂຸເກ ຐາເນ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາຄມນໍ ອາຄເມນ຺ຕສ຺ສ ວາ, ສຠາຄສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອຑ຺ຒມາໂສປິ ມາໂສປິ ອຕິກ຺ກມຕິ, ອຍໍ ນຈ຺ຉາເທຕຸກາໂມ ຉາເທຕິ ນາມ. ອຍມ຺ປິ ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ.

ໂຍ ¶ ປນ ອາປນ຺ນມຕ຺ໂຕວ ອຄ຺ຄິໍ ອກ຺ກນ຺ຕປຸຣິໂສ ວິຍ ສຫສາ ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຠາຄຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາວິ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ນຈ຺ຉາເທຕຸກາໂມວ ນ ຉາເທຕິ ນາມ. ສຠາຄມຕ຺ຕເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ອເວຣິສຠາຄມຕ຺ຕເມວ ປມາຓໍ. ອເວຣິສຠາຄສ຺ສ ຫິ ສນ຺ຕິເກ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ວິສຠາໂຄ ໂຫຕິ ສຸຕ຺ວາ ປກາເສຕຸກາໂມ, ເອວຣູປສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສປິ ສນ຺ຕິເກ ນ ອາໂຣເຈຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ¶ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕຸ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວາ ທິວາ ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ວາ, ຍາວ ອຣຸຓໍ ນ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ, ປຏິຈ຺ຉາທນປຈ຺ຈຍາ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສງ຺ເຂປໂຕຕິ ສມາສໂຕ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອກາມາ ປຣິວຕ຺ຖພ຺ພນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິກມ຺ມກຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂາວຣຓຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕນາປິ ປຣິວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ກາເມນາ’’ຕິອາທິ. ປຣິວາສໍ ສມາທາຍາຕິ ປຣິວາສວຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ສມາທິຍິຕ຺ວາ. ຍທິປິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ປຣິວາໂສ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາໂສ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາໂສ, ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ, ສໂມຘານປຣິວາໂສຕິ, ຕຖາປິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາໂສ ອິຘ ນ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນ…ເປ… ຕິວິໂຘ ປຣິວາໂສ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ທາຕພ຺ໂພ ປຣິວາໂສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນວິສຍຕາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາໂສ. ສຸທ຺ຘນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທາຕພ຺ໂພ ປຣິວາໂສ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ. ສໂມທຫິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພ ປຣິວາໂສ ສໂມຘານປຣິວາໂສ.

ອິທານິ ເຕ ຕິວິເຘເຍວ ປຣິວາເສ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຫີຕິ ຍສ຺ມາ. ເອກາຫໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ. ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິສທ຺ໂທ ‘‘ອິຕິ ວາ, ອິຕິ ເອວຣູປາ ວິສູກທສ຺ສນາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໓, ໑໙໗) ວິຍ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ໂສຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆໍ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສຎ຺ເຈຕນິກາຍ ສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິຍາ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ເອກາຫປຣິວາສໍ ຍາຈາມີ’’ຕິ ອິມໍ ປາຬິເສສໍ (ຈູຬວ. ໑໐໒) ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວໍ ປຣິວາສໍ ຍາຈາເປຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ຍາວຕຕິຍໍ ຍາຈາເປຕ຺ວາ. ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕນເຍນາຕິ ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໙໗ ອາທໂຍ) ອາຄຕນເຍນ. ຕໂຕຕິ ປກ຺ຂໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ. ອຕິເຣກປກ຺ຂປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ປກ຺ຂສ຺ສ ອຕິເຣໂກ ອຕິເຣກປກ຺ໂຂ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕຕິ ຕິໍສຕິມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ມາສປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອາຍຸໍ ມິນນ຺ໂຕ ວິຍ ສິຍຕິ ອນ຺ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ມາໂສ, ຕິໍສຣຕ຺ຕິນ຺ທິໂວ, ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍວຈ຺ຉເຣ ປຸຓ຺ເຓຕິ ຕໍ ຕໍ ສຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຎ຺ຈ ສງ຺ຄມ຺ມ ວທນ຺ໂຕ ວິຍ ສຣຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສໍວຈ຺ຉໂຣ, ທ຺ວາທສ ມາສາ, ຕສ຺ມິໍ ປຣິປຸຓ຺ເຓ.

ວຕ຺ຖຸກິຕ຺ຕນວເສນ ວາຕິ ນາເມນ ສຫ ວຕ຺ຖຸກິຕ຺ຕນວເສນ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ຫິ ອຸປຣິ ‘‘ນາມມຕ຺ຕວເສນ ວາ’’ຕິ ມຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນາມມຕ຺ຕວເສນາຕິ ວຕ຺ຖຸກິຕ຺ຕນໍ ວິນາ ເກວລໍ ນາມສ຺ເສວ ວເສນ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ທຸວິເຘ ນາເມ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ນາມໍ, ຕສ຺ມາ ¶ . ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐີຕິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ນາມາຍໍ. ອິຕິສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ວຈນີຍຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐີ’’ຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄາທີນມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸອາທິຠາເວນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຖຸ ເຈວ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ວີຕິກ຺ກມຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸ ເຈວ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈ. ຄໍ ຕາຍຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ, ສຊາຕິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ກາຍສໍສຄ຺ຄາທີສຸ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘິໍ, ວຈນຎ຺ຈ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນາມາຍໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອິຕິສທ຺ໂທ ວຈນວຈນີຍສມຸທາຍໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນາມຎ຺ເຈວ ອາປຕ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ, ສຊາຕິສາຘາຣຓນາມຕ຺ຕາ ນາມຎ຺ເຈວ ເຕນ ເຕນ ວີຕິກ຺ກເມນາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທມ຺ປິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມວ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ອິມສ຺ສາປິ ນາມາທິຠາເວນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອິຕິສທ຺ໂທ ວາ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄນ຺ຕິອາທິວຈເນນາປີ’’ຕິອາທິກມ຺ປິ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຍິທໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ເກນ ວຈເນນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓນາມຕ຺ຕາ, ວີຕິກ຺ກເມນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ນາມຎ຺ເຈວ ອາປຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ວຈເນນາປີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ປຣິວາສາທິວິນຍກມ຺ມໍ ວຕ຺ຖຸວເສນ, ໂຄຕ຺ຕວເສນ, ນາມວເສນ, ອາປຕ຺ຕິວເສນ ຈ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ. ເອເຕສູຕິ ວຕ຺ຖຸອາທີສຸ, ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິອາທີສຸ ວາ. ວຕ຺ຕໍ ສມາທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ປເທສຸ ເອເກນປິ ສມາທາຕພ຺ພໍ. ທ຺ວີຫິ ປນ ສຸສມາທິນ຺ນໍເຍວ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສມາທາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ).

ອາໂຣເຈຕ຺ວາຕິ ¶ –

‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ ສຎ຺ເຈຕນິກໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ໂສຫໍ ສງ຺ຆໍ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສຎ຺ເຈຕນິກາຍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ເອກາຫປຣິວາສໍ ຍາຈິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ສງ຺ໂຆ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສຎ຺ເຈຕນິກາຍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ເອກາຫປຣິວາສໍ ອທາສິ, ໂສຫໍ ປຣິວສາມິ, ເວທຍາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ‘ເວທຍຕີ’ຕິ ມໍ ສງ຺ໂຆ ຘາເຣຕູ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) –

ເອວມາທິນາ ຕໍ ຕໍ ໂຍຊນານຸຣູປໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ. ອິມຎ຺ຈ ປນຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒). ‘‘ປຸນ ອາຄຕາຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ອາຄນ຺ຕຸກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກສ຺ສ ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ອວສາເນ ¶ ‘‘ເວທຍຕີຕິ ມໍ ອາຍສ຺ມາ ຘາເຣຕຸ’’, ທ຺ວິນ຺ນໍ ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ຘາເຣນ຺ຕຸ’’, ຕິຓ຺ຓໍ ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ຘາເຣນ຺ຕູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວຕ຺ຕເຠທຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ອກຕ຺ວາຕິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສາທິຕພ຺ພໍ ປກຕຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຠິວາທນໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໗໕) ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ຍານິ ຈຕຸນວຸຕິ ວຕ຺ຕານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ເຕສໍ ເຠທຎ຺ຈ, ໂຍ ຈ ‘‘ຕໂຍ ໂຂ, ອຸປາລິ, ປາຣິວາສິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາ ສຫວາໂສ ວິປ຺ປວາໂສ ອນາໂຣຈນາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໘໓) ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຎ຺ຈ ອກຕ຺ວາ.

ອຍໍ ເຫຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ສເຈ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໗໖) ອາຄນ຺ຕຸກາ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ວາ ອວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ເອວ ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຕສ຺ສ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍຎ຺ຈ ຄຕກາເລ ຊານາຕິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທວ ໂຫຕິ, ນ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏໍ. ເຍປິ ອນ຺ໂຕວິຫາຣໍ ອປ຺ປວິສິຕ຺ວາ ອຸປຈາຣສີມໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍຎ຺ຈ ເນສໍ ຉຕ຺ຕສທ຺ທໍ ວາ ອຸກ຺ກາສິຕສທ຺ທໍ ວາ ຂິປິຕສທ຺ທໍ ວາ ສຸຕ຺ວາວ ອາຄນ຺ຕຸກຠາວໍ ຊານາຕິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ຄຕກາເລ ຊານນ຺ເຕນາປິ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພເມວ. ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທວ ໂຫຕິ, ນ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏໍ. ໂຍປິ ຣຕ຺ຕິໍເຍວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍເຍວ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂສປິສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໍ ກໂຣຕິ. ອຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ¶ ປນ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏໍ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ອຊານິຕ຺ວາວ ອພ຺ຠານໍ ກໂຣຕິ, ອກຕເມວ ໂຫຕີຕິ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໗໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອຘິກາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ອປຓ຺ຓກປ຺ປຏິປທາ.

ນທິອາທີສຸ ນາວາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕມ຺ປິ ປຣຕີເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອາກາເສ ຄຈ຺ຉນ຺ຕມ຺ປິ ປພ຺ພຕຕລອຣຎ຺ຎາທີສຸ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ສເຈ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວວຕ຺ຖານໍ ອຕ຺ຖິ, ນາວາທີຫິ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ມຫາສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ອນາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ເຈວ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ. ສເຈ ວາຍມນ຺ໂຕປິ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ວາ ສາເວຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທວ ໂຫຕິ, ນ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏໍ.

ອຎ຺ຎໍ ກຎ຺ຈິ ວິຫາຣໍ ຄເຕນປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພເມວ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໗໖). ສເຈ ສພ຺ເພ ເອກຏ຺ຐາເນ ຐິເຕ ປສ຺ສຕິ, ເອກຏ຺ຐາເນ ຐິເຕເນວ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ອຖ ຣຸກ຺ຂມູລາທີສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອນາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ຈ ໂຫຕິ, ວຕ຺ຕເຠເທ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຖ ວິຈິນນ຺ໂຕ ເອກຈ຺ເຈ ນ ປສ຺ສຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທວ ໂຫຕິ ¶ , ນ ຈ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏໍ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອນາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ເຈວ ໂຫຕິ, ວຕ຺ຕເຠເທ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ.

ຕຕ຺ເຖວາຕິ ມາຬກສີມາຍເມວ. ມາຬກໂຕ ປນ ຠິກ຺ຂູສຸ ນິກ຺ຂນ຺ເຕສຸ ເອກສ຺ສປິ ສນ຺ຕິເກ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໙໗). ມາຬກໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຕິໍ ປຏິລຠນ຺ເຕນ ສຫ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ. ສເຈ ໂສປິ ປກ຺ກນ຺ໂຕ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ຍສ຺ສ ມາຬເກ ນາໂຣຈິຕໍ, ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ປກຕຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຕິ ສງ຺ຆກມ຺ມານໍ ອຣຫຏ຺ຐາເນ. ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ຈູຬວຄ຺ຄ ໓.໙໗) ຠິກ຺ຂູນໍ ສຊ຺ຌາຍນສທ຺ທສວນູປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມາຕິ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຸມ຺ເພນ ວາ ວຕິຍາ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນຕິ ທສ຺ສນູປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ປຣິວາໂສ ອາໂຣເຈຕພ຺ໂພ. ‘‘ອາໂຣເຈຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປນ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ຈ ສເຈ ນວກຕໂຣ ໂຫຕິ, ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ, ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຕໍ ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ¶ ເອສ ນໍ ປສ຺ສຕິ, ສທ຺ທໍ ວາ ຕສ຺ສ ສຸຓາຕິ, ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ອນາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ເຈວ ວຕ຺ຕເຠໂທ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ຍມ຺ປິ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສາປິ ອາໂຣເຈຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ. ອຖ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິເຍວ, ວຕ຺ຕເຠໂທ ປນ ນຕ຺ຖິ. ອຸຏ຺ຐິເຕຕິ ອຸຄ຺ຄເຕ. ຍໍ ສພ຺ພປຐມໍ ຠິກ຺ຂຸນ຺ຕິ ວິຫາຣໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕໍ ວາ ອາຄນ຺ຕຸກໍ ວາ ສພ຺ພປຐມໍ ຍໍ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສຕິ. ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຸ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໍ ສນ຺ຘາຍ. ອິຕຣຖາ ຫິ ‘‘ວິຫາຣສີມາປຣິຍາປນ຺ນານໍ ສພ຺ເພສໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ຍາວ ຣຕ຺ຕິໂຍ ປູເຣນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຕກາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ອາປຕ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕກາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຍາວ ປູເຣນ຺ຕິ, ຕາວ ປຣິວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ປນ ‘‘ເອວໍ ຍຕ຺ຕການິ ທິວສານິ ອາປຕ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕການິ, ຕໂຕ ອຘິກຕຣານິ ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນຕ຺ຖາຍ ປຣິວສິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຕ຺ຖາໂຣຕິ ປປຎ຺ໂຈ.

ອິຕເຣສຸ ປນ ທ຺ວີສູຕິ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ, ສໂມຘານປຣິວາໂສຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຊ຺ເຌ. ຂນ຺ຘເກຕິ ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໑໕໖ ອາທໂຍ). ຈູຬສຸທ຺ຘນ຺ໂຕ ມຫາສຸທ຺ຘນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ອຸປສມ຺ປທໂຕ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໒) ປຏ຺ຐາຍ ອນຸໂລມກ຺ກເມນ ວາ ອາໂຣຈິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິໂລມກ຺ກເມນ ວາ ‘‘ອສຸກຎ຺ຈ ອສຸກຎ຺ຈ ທິວສໍ ວາ ປກ຺ຂໍ ວາ ມາສໍ ວາ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ວາ ຕວ ສຸທ຺ຘຠາວໍ ຊານາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ຊານາມິ ¶ , ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ກາລໍ ອຫໍ ສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ທິນ຺ໂນ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ ‘‘ຈູຬສຸທ຺ຘນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິວສນ຺ເຕນ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຸທ຺ຘຠາວໍ ຊານາຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ອປເນຕ຺ວາ ອວເສສໍ ມາສໍ ວາ ທ຺ເວມາສໍ ວາ ປຣິວສິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ‘‘ມາສມຕ຺ຕໍ ອສຸທ຺ໂຘມ຺ຫີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຣິວາສໍ ອຄ຺ຄເຫສິ, ປຣິວສນ຺ໂຕ ຈ ປຸນ ອຎ຺ຎໍ ມາສໍ ສຣຕິ, ຕມ຺ປິ ມາສໍ ປຣິວສິຕພ຺ພເມວ, ປຸນ ປຣິວາສທານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ອຖ ‘‘ທ຺ເວມາສໍ ອສຸທ຺ໂຘມ຺ຫີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສິ, ປຣິວສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ມາສມຕ຺ຕເມວາຫໍ ອສຸທ຺ໂຘມ຺ຫີ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ, ມາສເມວ ປຣິວສິຕພ຺ພໍ, ປຸນ ປຣິວາສທານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ອຍຎ຺ຫິ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ອາໂຣຫຕິ, ເຫຏ຺ຐາປິ ໂອໂຣຫຕິ, ອິທມສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ.

ໂຍ ¶ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອນຸໂລມປ຺ປຏິໂລມວເສນ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນປິ ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ນ ຊານາຕິ ນສ຺ສຣຕິ, ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ເຕ ເວມຕິໂກ ວາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ທິນ຺ໂນ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ ‘‘ມຫາສຸທ຺ຘນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫິຕທິວສໂຕ ຍາວ ອຸປສມ຺ປທທິວໂສ, ຕາວ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຄເຓຕ຺ວາ ປຣິວສິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍ ນາໂຣຫຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ປນ ໂອໂຣຫຕິ. ຕສ຺ມາ ສເຈ ປຣິວສນ຺ໂຕ ຣຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉເທ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ ‘‘ມາໂສ ວາ ສໍວຈ຺ຉໂຣ ວາ ມຍ຺ຫໍ ອາປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ, ມາສໍ ວາ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ວາ ປຣິວສິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອຫໍ ສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ຈູຬສຸທ຺ຘນ຺ໂຕ ທີຍຕິ, ຕຖາປິ ນິຍເມເນວ ຊານນາຠາວາ ‘‘ທຸວິໂຘປິ ເຈສ…ເປ… ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ທານວິຘິ ຂນ຺ຘເກ ອາຄໂຕຕິ ຕສ຺ສ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ສຸທ຺ຘນ຺ຕສ຺ສ ທານວິຘິ ‘‘ເຕນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ…ເປ… ເອວມສ຺ສ ວຈນີໂຍ’’ຕິອາທິນາ ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໑໕໖) ອາຄໂຕ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອສ ນໂຍ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ ປນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ.

ໂອຘຸນິຕ຺ວາ ອວຘຸຍ ປຫາຍ ສໂມຘາໂນ ໂອຘານສໂມຘາໂນ. ຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນານໍ ອຄ຺ເຆນ ສໂມຘາໂນ ອຄ຺ຆສໂມຘາໂນ. ມິສ຺ສການໍ ສໂມຘາໂນ ມິສ຺ສກສໂມຘາໂນ. ອິທານິ ຕໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ສໂມຘານປຣິວາສໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຍ ປຣິວາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິວສນ຺ໂຕ ອປຣິນິຏ຺ຐິເຕເຍວ ປຣິວາເສ ອນ຺ຕຣາ ເວມຊ຺ເຌ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕສ຺ສ. ປຣິວຸຕ຺ຖທິວເສຕິ ລກ຺ຂຓວຈນເມຕໍ, ເຕນ ‘‘ມານຕ຺ຕຈິຓ຺ຓທິວເສ ຈາ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ມກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ¶ ກມ຺ເມນ ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສນວເສນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ. ສໂມທຫິຕ຺ວາຕິ ມູລາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ, ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທາຕພ຺ພປຣິວາໂສຕິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິນາ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ທາຕພ຺ພປຣິວາໂສ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິວສນ຺ໂຕ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໓) ວາ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ວາ ມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ໂຕ ວາ ອພ຺ຠານາຣໂຫ ວາ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸຣິມາປຕ຺ຕິຍາ ສມາ ວາ ອູນຕຣາ ວາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ¶ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕສ຺ສ ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສເນນ ເຕ ປຣິວຸຕ຺ຖທິວເສ ຈ ມານຕ຺ຕຈິຓ຺ຓທິວເສ ຈ ສພ຺ເພ ໂອຘຸນິຕ຺ວາ ອທິວເສ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໍ ມູລາປຕ຺ຕິຍໍ ສໂມຘາຍ ປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພຕິ.

ສເຈ ປນ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ມູລາປຕ຺ຕິໂຕ ອຕິເຣກປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒), ຕໍ ມູລາປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອິຕຣໍ ສໂມຘາຍ ປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ, ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສນໍ ອກຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕປຣິວາເສເນວ ປຣິວສິຕພ຺ພໍ.

ຍາ ເອກາ ວາ…ເປ… ສພ຺ພຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍຕິ ຍາ ເອກາ ວາ ອາປຕ຺ຕິ ສພ຺ພຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ຍາ ທ຺ເວ ວາ ຕິສ຺ໂສ ວາ ສມ຺ພຫຸລາ ວາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສພ຺ພຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາສນ຺ຕິ ສພ຺ພຈິຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນານໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ. ທານວິຘິ ປນສ຺ສ ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍສ຺ສ ປນ ສຕໍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ທສາຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ອປຣມ຺ປິ ສຕໍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ທສາຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ອປຣມ຺ປິ ສຕໍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ທສາຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຕິ ເອວໍ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິສຫສ຺ສໍ ທິວສສຕປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ສພ຺ພໍ ສໂມທຫິຕ຺ວາ ທສ ທິວເສ ປຣິວສິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ເອເກເນວ ທສາເຫນ ທິວສສຕມ຺ປິ ປຣິວສິຕເມວ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ທສສຕໍ ຣຕ຺ຕິສຕໍ, ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຉາທຍິຕ຺ວານ;

ທສ ຣຕ຺ຕິໂຍ ວສິຕ຺ວານ, ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ ປາຣິວາສິໂກ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໗໗);

ອຍໍ ອຄ຺ຆສໂມຘາໂນ ນາມ.

ອິທານິ ¶ ມິສ຺ສກສໂມຘານໍ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ມິສ຺ສກສໂມຘາໂນ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ນໂຍ –

‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ພຫຸລາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ ເອກໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ, ເອກໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ, ເອກໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈໍ, ເອກໍ ອຕ຺ຕກາມໍ, ເອກໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ, ເອກໍ ກຸຏິກາຣກໍ, ເອກໍ ວິຫາຣກາຣກໍ, ເອກໍ ທຸຏ຺ຐໂທສໍ, ເອກໍ ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ, ເອກໍ ສງ຺ຆເຠທໍ, ເອກໍ ເຠທານຸວຕ຺ຕກໍ, ເອກໍ ທຸພ຺ພຈໍ, ເອກໍ ກຸລທູສກໍ, ໂສຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆໍ ຕາສໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ສໂມຘານປຣິວາສໍ ຍາຈາມີ’’ຕິ –

ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ¶ ຍາຈາເປຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ ນານາວຕ຺ຖຸກາໂຍ’’ຕິປິ ‘‘ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິປິ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຖຸວເສນປິ ໂຄຕ຺ຕວເສນປິ ນາມວເສນປິ ອາປຕ຺ຕິວເສນປິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຐຕິເຍວາຕິ. ອຍໍ ມິສ຺ສກສໂມຘາໂນ. ສພ຺ພປຣິວາສກມ຺ມວາຈາວສາເນ ປນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕາທິກຖາ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕິວິເຘປິ ສໂມຘານປຣິວາເສ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ວິນິຈ຺ຉຍາທີນໍ ວາ ອນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ອຍໍ ຕິວິເຘປິ ສໂມຘານປຣິວາເສ ສງ຺ເຂປກຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ສໂມຘານວິຈາຣຓາຍ ສາ ນິຣວເສສາ ກຸໂຕ ລທ຺ຘພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິອາທິ.

ຉາຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣາ ສທ຺ໂທ ຕີຍຕິ ຉິຊ຺ຊຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຣຕ຺ຕິ, ສຕ຺ຕານໍ ສທ຺ທສ຺ສ ວູປສມນກາໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຉ ຣຕ຺ຕິໂຍ ສມາຫຏາ, ຉນ຺ນໍ ຣຕ຺ຕີນໍ ວາ ສມາຫາໂຣ ຉຣຕ຺ຕໍ, ຉຣຕ຺ຕເມວ ຉາຣຕ຺ຕໍ, ອວຍວພ຺ຍຕິເຣເກນ ສມຸທາຍສ຺ສາຠາວໂຕ ຉ ຣຕ຺ຕິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປຣິວາສໍ ອທຕ຺ວາ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ຍສ຺ມາ ຈ ອາປນ຺ນຠາເວເນວ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຣິວາສໍ ອທຕ຺ວາ ເກວລໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາສສ຺ສ ທີຍຕິ, ອິທໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມານຕ຺ຕໍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ອິທນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມານຕ຺ຕໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ. ກຖໍ ປນ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມານຕ຺ຕານໍ ທານວິຘິ ຈ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ອຍນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປຣິວາເສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປເທສນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ¶ , ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຫາມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມ ຄຸມ຺ເພນ ວາ ວຕິຍາ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐານໍ. ສມາທິຍິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ສມາທິຍິຕ຺ວາ. ອາໂຣເຈຕ຺ວາຕິ –

‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ ສຎ຺ເຈຕນິກໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ໂສຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆໍ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສຎ຺ເຈຕນິກາຍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ຍາຈິໍ ¶ , ຕສ຺ສ ເມ ສງ຺ໂຆ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສຎ຺ເຈຕນິກາຍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ອທາສິ, ໂສຫໍ ມານຕ຺ຕໍ ຈຣາມິ, ເວທຍາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເວທຍຕີ’ຕິ ມໍ ສງ຺ໂຆ ຘາເຣຕູ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໙໗) –

ອາປຕ຺ຕິທິວສານຸຣູປໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ. ອິມຎ຺ຈ ປນ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໙໗) ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ອາໂຣຈິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສເສຫິ ສຕິ ກຣຓີເຍ ຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐິເຕ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂສປິ ເກນຈິ ກມ຺ເມນ ປຸເຣ ອຣຸເຓເຍວ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຎ຺ຎໍ ວິຫາຣໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວາ ອາຄນ຺ຕຸກໍ ວາ ຍໍ ປຐມໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຈ ຍສ຺ມາ ຄຓສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ, ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາວ ວສິ, ເຕນສ຺ສ ອູເນ ຄເຓ ຈຣຓໂທໂສ ວາ ວິປ຺ປວາໂສ ວາ ນ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ກຎ຺ຈິ ນ ປສ຺ສຕິ, ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍໍ ປຐມໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໂຕ ເຕສຸ ຄເຕສຸ ວາ ອຄເຕສຸ ວາ ປຸຣິມນເຍນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຍຕ຺ຖ ສິຍາຕິ ຍສ຺ສໍ ສມານສໍວາສກສີມາຍໍ ວີສຕິຄໂຓ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຕ຺ຖິ. ອວ຺ຫາຕພ຺ໂພຕິ ອພ຺ຠານກມ຺ມວເສນ ປກ຺ໂກສິຕພ຺ໂພ. ອພ຺ຠານກມ຺ມໍ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອພ຺ຠານກມ຺ມໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ປາຬິວເສນາຕິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໑໐໑) ປາຬິວເສນ. ວິນິຈ຺ຉຍວເສນາຕິ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ເຕຫິ ຈ ປຐມໍ ອພ຺ຠານາຣໂຫ ກາຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຫິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປກຕຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ, ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອພ຺ຠານໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຕໍ ສມາທເປຕພ຺ໂພ. ວຕ຺ເຕ ສມາທິນ຺ເນ ອພ຺ຠານາຣໂຫ ໂຫຕິ. ເຕນາປິ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ອພ຺ຠານໍ ຍາຈິຕພ຺ພໍ. ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ວຕ຺ຕສມານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ຫິ ຉາຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກເມເນວ ອພ຺ຠານາຣໂຫ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໙໗) ວິນິຈ຺ຉຍວເສນ. ຕໍ ປເນຕໍ ສພ຺ພໍ ປຣິວາສາທິກມ຺ມໍ ປາຬິວເສນ (ຈູຬວ. ໗໕) ຈ ອຏ຺ຐກຖາວເສນ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໗໕, ໙໗) ຈ ¶ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ຕໂຕວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິມສ຺ສ ¶ ປນ ກມ຺ມສ຺ສ ວີສຕິວຄ຺ຄກຣຓີຍຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອູນຕເຣນ ກຕໍ ກຸປ຺ປຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເກນາປິ ເຈ…ເປ… ອນພ຺ຠິໂຕ’’ຕິ. ອຍນ຺ຕິ ອຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ. ສາມີຈີຕິ ວຕ຺ຕໍ.

ອິຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍາ ປາຕິໂມກ຺ຂວຓ຺ຓນາຍ

ວິນຍຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນິຍໍ

ສງ຺ຆາທິເສສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນິຍຕກຓ຺ຑໍ

໑. ປຐມອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ມາຕຸຄາເມນາ’’ຕິ ¶ ¶ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ເອກາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມາຕຸຄາມສງ຺ຂາຕາຍ ເອກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣໂຫຕິ ອປ຺ປກາສໍ. ອປ຺ປກາສຕາ ຈ ໂຍ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ’’ຕິ. ນນຸ ‘‘ຣໂຫ ນາມ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ, ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ. ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ ນາມ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ອກ຺ຂິໍ ວາ ນິຂຓິຍມາເນ, ຠມຸກໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປິຍມາເນ, ສີສໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປິຍມາເນ ປສ຺ສິຕຸໍ. ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ນາມ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ປກຕິກຖາ ໂສຕຸ’’ນ຺ຕິ ປທຠາຊນປາຬິຍໍ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫຕິ ອາຄຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ອິມິນາ ປາຬິຍໍ ‘‘ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ’’ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ກຖເມຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ເສວ ຣໂຫ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ? ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ອາສເນ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໔໕) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສເຈປີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ປິຫິຕກວາຏສ຺ສາ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໔໔-໔໔໕) ອິມິນາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໂຕ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫສພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປິຫິຕກວາຏສ຺ສ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໔໔-໔໔໕) ປນ ທ຺ວາເຣ ນິສິນ຺ໂນ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ, ນ ເກວລໍ ອປິຫິຕກວາຏສ຺ສ ຄພ຺ຠສ຺ສ ທ຺ວາເຣ ນິສິນ຺ໂນວ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ, ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ໂອກາເສ ນິສິນ຺ໂນປີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ປນ ສກ຺ກາ ທຏ຺ຐຸ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ຈກ຺ຂູນິ ອຸມ຺ມີເລຕິ, ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ນິມີເລຕິ, ນ ຈ ມຫານິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ປນ ຕາທິໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕປິ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ, ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຖຸນສ຺ສ ມາຕຸຄາໂມ ທຸຕິໂຍ ນ ໂຫຕິ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎິສ຺ສາ ວຊ຺ຊໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ເວສາລິຍໍ (ປາຣາ. ໗໖-໗໗) ມຫາວເນ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ເນ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສມ຺ພຫຸລາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ¶ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖີນໍ ປນ ສຕມ຺ປິ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາຈາຣກມ຺ມໍ. ຍສ຺ມາ ນິສີທິຕ຺ວາວ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ¶ ນິປຊ຺ຊນມ຺ປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ‘‘ນິສຊ຺ຊໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ນິສຊ຺ຊໍ ປຏິຊານມານສ຺ສ ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕຣສມາໂຍໂຄ ໂຫຕິເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຣາຊິເກນ, ປນ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ຈ ເຕນາກາເຣນ ນິສຊ຺ຊໍ ປຏິຊານມາໂນວ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ນ ອປ຺ປຏິຊານມາໂນຕິ ນິສຊ຺ຊໍ ອປ຺ປຏິຊານມາໂນ ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ. ອລຊ຺ຊີປິ ຫິ ປຏິຊານມາໂນວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຍາວ ນ ປຏິຊານາຕິ, ຕາວ ‘‘ເນວ ສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ‘‘ນ ອສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ວຕ຺ຕານຸສນ຺ຘິນາ ປນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຏິຎ຺ຎາ ລຊ຺ຊີສຸ ກຕາ, ອລຊ຺ຊີສຸ ເອວໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ພຫຸມ຺ປິ ອລຊ຺ຊີ ຠາເສຍ຺ຍ, ວຕ຺ຕານຸສນ຺ຘິເຕນ ກາຣເຍ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໕໙);

ນ ເກວລໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ໂຈທນາຍເມວ ເອວໍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ອຖ ໂຂ ນິສຊ຺ຊາທິນາ ອາກາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ໂຈທນາຍປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍນ ວາ ສາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຈສາ ອຸປາສິກາ ວເທຍ຺ຍ, ເຕນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິສຊ຺ຊາທີສຸ ອາກາເຣສູ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຏິຊານມາໂນ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ອຘິກາຣຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິຊານມາໂນວ ເຕນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຣູປາຍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໔໔-໔໔໕) ອຸປາສິກາຍ ວຈເນ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ຕຖາປິ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາປິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສເນ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອເນກໍສິກຕາຍ ນ ນິຍໂຕຕິ ອນິຍໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ອາປຕ຺ຕີນ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາເທນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ອກ຺ຂິໍ ອຎ຺ເຊຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ນິວາສນໍ ນິວາເສຕິ, ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘຕິ, ຈີວຣໍ ປາຣຸປຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ຄຈ຺ຉຕິ, ປທວາເຣ ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ. ຄນ຺ຕ຺ວານ ນິສີທຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕກິເລສສງ຺ຂາເຕນາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາທສ຺ສ ອສຕິປິ ເມຖຸນຣາຄຠາເວ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘກິເລສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕກິເລສສງ຺ຂາເຕນາ’’ຕິ. ເຕເນວ ສນ຺ນິສ຺ສິຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຣຫສ຺ສາເທນາຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາຍ ສທ຺ຘິໍ ຣໂຫ ນິສີທິຕ຺ວາ ຫສິຕລປິຕາທິກໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນອສ຺ສາທເຫຕຸ ¶ . ນິສຊ຺ຊາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອສຕິ ອຸປຈາຣຄເຕ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ອນນ຺ເຘ ວິຎ຺ຎຸປຸຣິເສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສເຈ ສາ ອິຕ຺ຖີ ເກນຈິ ກຣຓີເຍນ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ¶ ນິສີທຕິ, ນິສຊ຺ຊາຍ ນິສຊ຺ຊາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ຄໂຕ, ສາ ນ ທິຏ຺ຐາ, ອຎ຺ຎາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທຕິ, ອສ຺ສາເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສເຈ ສມ຺ພຫຸລາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ມາຕຸຄາມຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສເຈ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິສີທນ຺ຕິ, ນິສຊ຺ຊາຄຓນາຍປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ອນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ທິຏ຺ຐທິຏ຺ຐາຍ ສທ຺ຘິໍ ຣຫສ຺ສາທໍ ກປ຺ປິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສາປິ ອາຄຕາຄຕານໍ ວເສນ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິສຊ຺ຊາຍ ວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ປຸຣິເສຕິ ອນນ຺ເຘ ວິຎ຺ຎຸປຸຣິເສ. ອຸປຈາຣຄເຕ ສຕີຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕຣຄເຕ ສຕິ. ສເຈ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣຫສ຺ສາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ.

ປຐມອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ນເຫວ ໂຂ ປນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍມ຺ປິ ພຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕ ວິວຏໍ ປຣິເວຓງ຺ຄຓາທິ, ຕມ຺ປິ ອນ຺ໂຕຄຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອວຣູປຎ຺ຫິ ຐານໍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນເຍວ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໕໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຆາທິເສເສນ ວາຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລຠາສນສງ຺ຂາເຕນ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ວາ. ເຕເນວ ຫິ ປທຠາຊເນ ‘‘ສາ ເຈ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘ອຍ຺ໂຍ, ມຍາ ທິຏ຺ໂຐ ນິສິນ຺ໂນ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ’’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໕໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາວເສນ ອາຄຕໍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ມາຕຸຄາໂມປິ ນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ. ຕຖາ ຫິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໒໘໓ ອາທໂຍ) ຍາ ປນ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫິຣິມນາ, ຕາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາເປສຸໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ອິຕ຺ຖີປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖີປີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ອິຘ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖີປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ, ປຐເມ ປນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິສຕມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນນ຺ໂຘ ອພຘິໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍສໍສຄ຺ຄວເສນ ອນນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາວເສນ ອພຘິໂຣ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ¶ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ – ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ກິຣິຍໍ, ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ສຸຂມຊ຺ຌຕ຺ຕເວທນາຫິ ທ຺ວິເວທນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປເນຕ຺ຖ ອທິນ຺ນາທານສທິສາເນວາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລມ຺ປິ ຠຓຕິ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ຠຓນ຺ໂຕ ¶ ນິສີທຕິ ຈາຕິ ‘‘ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລເມວ ວາ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

‘‘ອນິຍຕຸທ຺ເທໂສ ຈາຍໍ ທິຏ຺ຐາທິສມູລກໂຈທນາຍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຏິຊານມາໂນວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ນ ອິຕໂຣຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຣປນາໂຣປນລກ຺ຂຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍາ ປາຕິໂມກ຺ຂວຓ຺ຓນາຍ

ວິນຍຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນິຍໍ

ອນິຍຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຓ຺ຑໍ

໑. ຈີວຣວຄ຺ໂຄ

໑. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິນ຺ຕິ ¶ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໒-໔໖໓) ¶ ນິຏ຺ຐິຕຎ຺ຈ ຕໍ ຈີວຣຎ຺ຈາຕິ ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣໍ, ນິຏ຺ຐິເຕ ອານິສໍສມູລເກ ຈີວເຣ, ປຈ຺ຈາສາຈີວເຣ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ຈີວຣໍ ກຣເຓນປິ ນິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ ນາສນາທີຫິປິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສູຈິກມ຺ມປຣິໂຍສາເນນ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສູຈິຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປາສກປຏ຺ຏຄຓ຺ຐິກປຏ຺ຏປຣິໂຍສານກມ຺ມໍ, ຕໍ ສູຈິກມ຺ມປຣິໂຍສານໍ ນາມ, ເຕນ. ນຏ຺ຐນ຺ຕິ ໂຈຣາທີຫິ ຫຏໍ. ເອຕມ຺ປິ ຫິ ກຣຓປລິໂພຘສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິນຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຸປຈິກາທີຫິ ຂາທິຕໍ. ທຑ຺ຒນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ຒໍ. ຈີວຣາສາ ວາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ກຸເລ ຈີວຣໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍາ ຈີວຣາສາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂຫຕິ, ສາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ. ເອເຕສມ຺ປິ ກຣຓປລິໂພຘສ຺ເສວ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ນິຏ຺ຐິຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ອິເມສຸ ວາ’’ຕິອາທິ. ເອເຕນ ຈີວຣປລິໂພຘາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຈີວຣສ຺ສ ກຣຓປລິໂພເຘ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ເນຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ກຖເມຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຎ຺ຈານິສໍເສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຏ຺ເຐນ ກຖິນໍ, ຖິຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຕ຺ຖຕໍ ກຖິນໍ ເຍນ ໂສ ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ. ຫີຕິ ກາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕາວ ກຖິນານິສໍສໍ ລຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ, ຕາວ ໂສ ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ຠິກ຺ຂູຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອນາມນ຺ຕຈາຣາທິກໍ ກຖິນານິສໍສໍ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ ອິທໍ ວາ ‘‘ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາມໍ ກຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຈີວຣປລິໂພໂຘ ອາວາສປລິໂພໂຘຕິ ທ຺ເວ ປລິໂພຘາ. ເຕສຸ ເອກປລິໂພເຘປິ ສຕິ ຍສ຺ມາ ອນາມນ຺ຕຈາຣາທິກໍ ອານິສໍສໍ ລຠຕິ, ນາສຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ກຣຓປລິໂພເຘ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ເນຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ¶ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ. ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ສງ຺ເຆນ. ກຕ຺ຕຣິ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ອຸພ຺ຠເຕຕິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ມາຕິການມຎ຺ຎຕເຣນ, ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາເຣນ ວາ ອຸທ຺ຘເຏ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ¶ ຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ. ອຸພ຺ຠາໂຣ ອຸທ຺ຘຣຓໍ. ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຏ຺ເຐ ຕິໍສມຕ຺ເຕ ປາເວຍ຺ຍເກ ຠິກ຺ຂູ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໐໖) ຠຄວຕາ ກຖິນສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ ນາມ…ເປ… ອນຸຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສວເສນ ຕາວ ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕາເຍວ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ລຠນ຺ຕິ, ນ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຏ຺ຐວສ຺ສວເສນ ຕາວ ເອວໍ ໂຫຕຸ, ຄຓນວເສນ ຕໍ ກິຕ຺ຕກາ ລຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ’’ຕິອາທິ. ໂສຕິ ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ. ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນາຕິ ຄຓນວເສນ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຖິນທຸສ຺ສສ຺ສ ທາຍກາ, ເອໂກ ປຏິຄ຺ຄາຫໂກຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີຍຕ຺ຕາ ‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍ຺ວາຍໍ ຈຕຸວຄ຺ໂຄ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຐເປຕ຺ວາ ຕີຓິ ກມ຺ມານິ ອຸປສມ຺ປທໍ ປວາຣຓໍ ອພ຺ຠານ’’ນ຺ຕິ ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໘໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສວເສນ ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານໍ ອນຎ຺ຎາໂຕ, ຍສ຺ມາ ຈ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ. ອານິສໍເສຕິ ອນາມນ຺ຕຈາຣາທິເກ ກຖິນານິສໍເສ. ອຖ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕາ, ເອໂກ ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ໂສ ສາມເຓໂຣ ສເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຄຓປູຣໂກ ເຈວ ໂຫຕິ, ອານິສໍສຎ຺ຈ ລຠຕິ. ຕໂຍ ຠິກ຺ຂູ, ທ຺ເວ ສາມເຓຣາ, ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ, ຕໂຍ ສາມເຓຣາ, ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສາມເຓຣາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕາຍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍາຕິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິມໍ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທເທຍ຺ຍ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ, ເອສາ ຎຕ຺ຕິ. ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ສງ຺ໂຆ ອິມໍ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຕິ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ. ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ ອິມສ຺ສ ກຖິນທຸສ຺ສສ຺ສ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທານໍ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍ. ທິນ຺ນໍ ອິທໍ ສງ຺ເຆນ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ¶ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໗) –

ເອວໍ ¶ ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕາຍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ. ກຖິນຕ຺ຖາຣາຣຫສ຺ສາຕິ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ຠພ຺ພສ຺ສ. ໂສ ຈ ໂຂ ປຸພ຺ພກຣຓຊານນາທີຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ‘‘ອຏ຺ຐຘມ຺ມໂກວິໂທ ຠິກ຺ຂຸ, ກຖິນຕ຺ຖາຣມຣຫຕີ’’ຕິ. ປຣິວາເຣປິ (ປຣິ. ໔໐໙) ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຏ຺ຐຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຠພ຺ໂພ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ. ກຕເມຫິ ອຏ຺ຐຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຠພ຺ໂພ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ? ປຸພ຺ພກຣຓໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣໍ ຊານາຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ຊານາຕິ, ອຕ຺ຖາຣໍ ຊານາຕິ, ມາຕິກໍ ຊານາຕິ, ປລິໂພຘໍ ຊານາຕິ, ອຸທ຺ຘາຣໍ ຊານາຕິ, ອານິສໍສໍ ຊານາຕິ, ອິເມຫິ ອຏ຺ຐຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຠພ຺ໂພ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸພ຺ພກຣຓໍ ນາມ ໂຘວນວິຈາຣຓຈ຺ເຉທນພນ຺ຘນສິພ຺ພນຣຊນກປ຺ປກຣຓໍ. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ນາມ ປຸຣາຓສງ຺ຆາຏິອາທີນໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓໍ. ອຘິຏ຺ຐານໍ ນາມ ກຖິນຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖາໂຣ ນາມ ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ. ມາຕິກາ ນາມ ອຏ຺ຐ ມາຕິກາ. ປລິໂພໂຘ ນາມ ອາວາສປລິໂພໂຘ ຈີວຣປລິໂພໂຘຕິ ທ຺ເວ ປລິໂພຘາ. ອຸທ຺ຘາໂຣ ນາມ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກາທໂຍ. ອານິສໍໂສ ນາມ ປຎ຺ຈານິສໍສາ.

ຍໍ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຖິນໍ ປນ ເກນ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ? ຍສ຺ສ ສງ຺ໂຆ ກຖິນຈີວຣໍ ເທຕິ, ສງ຺ເຆນ ປນ ກສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ? ໂຍ ຊິຓ຺ຓຈີວໂຣ ໂຫຕິ, ສເຈ ພຫູ ຊິຓ຺ຓຈີວຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ວຸຑ຺ຒສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ. ວຸຑ຺ເຒສຸປິ ໂຍ ມຫາປຣິໂສ ຕທເຫວ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ວຸຑ຺ໂຒ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ນວກຕໂຣ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ສງ຺ເຆນ ມຫາເຖຣສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ, ຄຓ຺ຫຖ, ມຍໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສາມາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ກຖິນຕ຺ຖາຣາຣຫໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາວ ທາຕພ຺ພໍ. ເທນ຺ເຕນ ປນ ຕີສຸ ຈີວເຣສຸ ຍໍ ຍໍ ຊິຓ຺ຓໍ ¶ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕທຕ຺ຖາຍ ທາຕພ຺ພໍ. ປກຕິຍາ ທຸປຏ຺ຏຈີວຣສ຺ສ ທຸປຏ຺ຏຕ຺ຖາເຍວ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈປິສ຺ສ ເອກປຏ຺ຏຈີວຣໍ ຆນໍ ໂຫຕິ, ກຖິນສາຏໂກ ຈ ເປລໂວ, ສາຣຸປ຺ປຕ຺ຖາຍ ທຸປຏ຺ຏປ຺ປໂຫນກເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຫໍ ອລຠນ຺ໂຕ ເອກປຏ຺ຏໍ ປາຣຸປາມີ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຸປຏ຺ຏໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂຍ ປນ ໂລຠປກຕິໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ນ ທາຕພ຺ພໍ. ເຕນາປິ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວ ຈີວຣານິ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເຕນາຕິ ກຖິນຕ຺ຖາຣເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ. ຕທເຫວາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ທິວເສ. ປຎ຺ຈ ວາ ອຕິເຣການິ ວາ ¶ ຂຓ຺ຑານິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ປຎ຺ຈຂຓ຺ຑິກາທີນໍ ສງ຺ຆາຏິອາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣປ຺ປໂຫນການິ ມຫາມຓ຺ຑລອຑ຺ຒມຓ຺ຑລາທິວເສນ ປຎ຺ຈ ຂຓ຺ຑານິ ວາ ອຕິເຣການິ ວາ ສຕ຺ຕາທິຂຓ຺ຑານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກຖິນຈີວເຣ ກຣິຍມາເນ ‘‘ອຫໍ ເຖໂຣ’’ຕິ ວາ ‘‘ພຫຸສ຺ສຸໂຕ’’ຕິ ວາ ເອເກນາປິ ອກາຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ອນາທຣິເຍນ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພເຫວ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ໂຘວນເຉທນສິພ຺ພນຣຊນານິ ນິຏ຺ຐາເປຕພ຺ພານິ. ເຕນາຫ ‘‘ເສສຠິກ຺ຂູຫິປິ ຕສ຺ສ ສຫາເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ກຕຈີວຣເມວາຕິ ນິຏ຺ຐິຕປຣິກມ຺ມເມວ ກຖິນທຸສ຺ສໍ. ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ອນ຺ຕຣວາສໂກປິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖາຣວິປຕ຺ຕິໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ກຖຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນໍ? ນ ອຸລ຺ລິຂິຕມຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນໍ…ເປ… ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປຎ຺ຈເກນ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈເກນ ວາ ຕທເຫວ ສຎ຺ຉິນ຺ເນນາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໘).

ເຕເນວາຫ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນາສິພ຺ພິຕໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ອຕ຺ຖາຣເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ. ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຕຖາວຈີເຠທກຣຓເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ສເຈ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ໂປຣາຓິກາ ສງ຺ຆາຏິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ, ນວາ ສງ຺ຆາຏິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ‘ອິມາຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາມີ’ຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໑໓) –

ວິຕ຺ຖາໂຣ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ຈ ‘‘ອນຸໂມທຖ, ອນຸໂມທາຫີ’’ຕິ ຈ ວຈນເຠທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຖຣານຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ¶ ອຕ຺ຖາຣເກນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນຸໂມທເກຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕຫິປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸໂມທາມາ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕນິ ຄາຣວວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ເອກເກນ ‘‘ອນຸໂມທາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ອນຸໂມທາມິ’’ຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິທານິ ກຖິນານິສໍເສ ທສ຺ເສຕຸໍ ຠູມິໍ ວິຈາຣຍນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຏ຺ເຐສຸປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕສໍເຍວາຕິ ອຕ຺ຖາຣກອນຸໂມທການໍເຍວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ¶ ຈ ອນຸໂມທກສ຺ສ ຈາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໐໓). ເຕຕິ ອຕ຺ຖາຣກອນຸໂມທກາ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ຖາຣານຸໂມທນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຍາວ ກຖິນສ຺ສຸພ຺ຠາຣາຕິ ນ ເກວລໍ ຈີວຣມາເສເຍວ, ອຖ ໂຂ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ມາຕິການໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ວາ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາເຣນ ວາ ຍາວ ກຖິນສ຺ສຸພ຺ຠາຣາ ປຎ຺ຈານິສໍເສ ລຠນ຺ຕິ, ອຸທ຺ຘເຏ ປນ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ເຕ ປຎ຺ຈານິສໍເສ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນາມນ຺ຕຈາໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນາມນ຺ຕຈາໂຣ ນາມ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ກຸເລສຸ ຈາຣິຕ຺ຕາປຊ຺ຊນໍ. ອສມາທານຈາໂຣ ນາມ ນາເມນາຘິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອສມາທານຈຣຓໍ, ນາເມນາຘິຏ຺ຐິຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານມຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຈີວຣວິປ຺ປວາໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍາວທຕ຺ຖຈີວຣນ຺ຕິ ຍາວຕາ ຈີວເຣນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕາວຕກໍ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ອວິກປ຺ປິຕໍ ຈີວຣຘາຣຓໍ, ທສາຫມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຈີວຣສ຺ສ ຐປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຓສ຺ສ ໂຠຊນໍ ຄຓໂຠຊນໍ. ຄໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ວາ ຠິກ຺ຂູ. ເຕສໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ວາ ນິມນ຺ຕນໂຕ ວາ ລທ຺ຘສ຺ສ ໂອທນາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕຣໂຠຊນສ຺ສ ສຫ ຄຫຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ຈີວຣຸປ຺ປາໂທຕິ ຕຕ຺ຖ ກຖິນຕ຺ຖຕສີມາຍ ມຕກຈີວຣໍ ວາ ໂຫຕຸ, ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ວາ ສງ຺ຆິເກນ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາເທນ ອາຠຕໍ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ຍໍ ສງ຺ຆິກໍ ຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣຎ຺ຈາ’’ຕິ.

‘‘ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຕ຺ຕາທິ ວາ ອຎ຺ຎໍ ຠຓ຺ຑໍ ວາ, ຕໍ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕິ. ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາເທນ ຕຓ຺ຑຸລາທິນາ ວຕ຺ຖໍ ເຈຕາປິຕໍ, ອຕ຺ຖຕກຖິນານເມວ ຕານິ ວຕ຺ຖານິ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ວຕ຺ເຖຫິ ປນ ຕຓ຺ຑຸລາທີສຸ ເຈຕາປິເຕສຸ ¶ ສພ຺ເພສໍ ຕານິ ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ເຈຕາປິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈີວຣຸປ຺ປາໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ສຸວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອນຕ຺ຖຕກຖິນາ ປນ ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອານິສໍເສສຸ ຈີວຣມາເສ ອສມາທານຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານິສໍເສ ລຠນ຺ຕິ. ຍທິ ອສມາທານຈາໂຣປິ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ, ປາເວຍ຺ຍກາ ຠິກ຺ຂູ ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐາ ໂອກປຸຓ຺ເຓຫິ ຈີວເຣຫິ ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍຸໍ. ຍສ຺ມາ ຕໍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ຈີວຣມາເສປິ ຈີວຣໍ ສມາທາຍ ເອວ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິໍສຸ.

ເອວໍ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຸພ຺ຠາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ປເນຕໍ ກຖິນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມາຕິກາຕິ ມາຕໂຣ, ຊເນຕ຺ຕິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖິນຸພ຺ຠາຣຎ຺ຫິ ເອຕາ ອຏ຺ຐ ຊເນນ຺ຕິ. ຕາສຸ ປກ຺ກມນໍ ອນ຺ໂຕ ເອຕິສ຺ສາຕິ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກາ. ເອວໍ ເສສາປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ¶ ກຖິນຈີວຣໍ ອາທາຍ ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ ນິຣເປກ຺ໂຂ ‘‘ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ປກ຺ກມໂຕ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ຕາຍ ສີມາຍ ໂຫຕີຕິ ປກ຺ກມນນ຺ຕິໂກ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂຍ ປນ ອານິສໍສຈີວຣໍ ອາທາຍ ປກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ສ ພຫິສີມາຄຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ອິເຘວິມໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ນ ປຸນ ຕໍ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ ນິຣເປກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຈີວຣໍ ກາເຣຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ.

ຍທິ ປນ ອານິສໍສມູລຈີວຣໍ ອາທາຍ ພຫິສີມາຄໂຕ ‘‘ເນວິມໍ ຈີວຣໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ນ ຈ ຕໍ ອາວາສໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ, ຕທາ ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ.

ຕເທວ ອານິສໍສຈີວຣໍ ລທ຺ຘາ ຕໍ ອາທາຍ ພຫິສີມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິເຘວິມໍ ຈີວຣໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ນ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສເຈ ຕໍ ຈີວຣໍ ນສ຺ສຕິ ວິນສ຺ສຕິ ຑຍ຺ຫຕິ, ນາສນນ຺ຕິໂກ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ ໂຫຕິ.

ສເຈ ປນ ອານິສໍສຈີວຣໍ ລທ຺ຘາ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສາເປກ຺ໂຂວ ພຫິສີມາຄໂຕ ‘‘ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູຫິ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສຸຓາຕິ, ຕສ຺ສ ສວນນ຺ຕິໂກ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ ໂຫຕິ.

ອາສາຍ ອວຈ຺ເຉໂທ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອາສາວຈ຺ເຉທິກາ. ໂຍ ປນ ເຍນ ເກນຈິ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ຈີວຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຈີວເຣ ອາສາຍ ວິຫາເຣ ອເປກ຺ຂໍ ປຫາຍ ພຫິສີມາຄໂຕ ປຸນ ເຕນ ‘‘ນ ສກ຺ໂກມິ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ¶ ວຸຕ຺ເຕ ອາສໍ ຉິນ຺ທຕິ, ຕສ຺ສ ອາສາວຈ຺ເຉທິໂກ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ ໂຫຕິ.

ໂຍ ປນ ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐວິຫາຣໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຫາຣໍ ສາເປກ຺ໂຂວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄເຍວ ກຖິນຸທ຺ຘາຣໍ ວີຕິນາເມຕິ, ຕສ຺ສ ສີມາຕິກ຺ກມນນ຺ຕິໂກ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ.

ສຫ ອຸພ຺ຠາເຣນາຕິ ສຫຸພ຺ຠາຣາ. ອານິສໍສຈີວຣໍ ອາທາຍ ສາເປກ຺ໂຂວ ພຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຖິນຸທ຺ຘາຣໍ ສມ຺ຠຸຓນ຺ຕສ຺ສ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ ສຫຸພ຺ຠາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ປກ຺ກມນນ຺ຕິເກ ກຖິນຸທ຺ຘາເຣ ປຐມໍ ຈີວຣປລິໂພໂຘ ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈີວຣປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉທາທິກສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໑໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ¶ ໘ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຕ຺ຖາຣຸພ຺ຠາຣານໍເຍວ ວາ ວິຕ຺ຖາຣວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ຕຕ຺ຖາຄຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສສປລິໂພຘາຠາວນ຺ຕິ ອວເສສສ຺ສ ປລິໂພຘສ຺ສ ອຠາວໍ, ອາວາສປລິໂພຘາຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອສ຺ສາຕິ ກາລສ຺ສ. ທສາຫປຣມນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ທສາຫປຣມໍ ກາລ’’ນ຺ຕິ. ອຕິເຣກນ຺ຕິ ອຘິກໍ, ໂສ ຈ ອຘິກຠາໂວ ອຘິຏ຺ຐິຕວິກປ຺ປິຕຈີວຣໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິຏ຺ຐິຕວິກປ຺ປິເຕສູ’’ຕິອາທິ. ໂຂມນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໓໖-໖໓໘) ໂຂມສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕໍ ໂຂມປຏ຺ຏຈີວຣໍ. ຕຖາ ເສສານິ. ກມ຺ພລໍ ນາມ ມນຸສ຺ສໂລມວາຬໂລເມ ຐເປຕ຺ວາ ເສສໂລເມຫິ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕວຕ຺ຖໍ. ສາຓໍ ນາມ ສາຓວາເກຫິ ກຕວຕ຺ຖໍ. ຠງ຺ຄໍ ນາມ ໂຂມສຸຕ຺ຕາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕວຕ຺ຖໍ. ‘‘ປາເຏກ຺ກໍ ວາກມຍເມວາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕທນຸໂລມານໍ ວາຕິ ທຸກູລໍ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓໍ ໂສມາຣປຏ຺ຏໍ ຈີນປຏ຺ຏໍ ອິທ຺ຘິຊໍ ເທວທິນ຺ນນ຺ຕິ ເຕສໍ ໂຂມາທີນໍເຍວ ອນຸໂລມານໍ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ວາ, ຕຕ຺ຖ ທຸກູລໍ ສາຓສ຺ສ ອນຸໂລມໍ ວາກມຍຕ຺ຕາ. ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓເທເສ ປາຓເກຫິ ສຎ຺ຊາຕວຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓໍ. ໂສມາຣເທເສ ຊາຕໍ ວຕ຺ຖໍ ໂສມາຣປຏ຺ຏໍ. ຕຖາ ຈີນປຏ຺ຏໍ. ອິມານິ ຕີຓິປິ ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສ ອນຸໂລມານິ ປາຓເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕມຍຕ຺ຕາ. ອິທ຺ຘິຊໍ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈີວຣໍ. ຕໍ ປນ ໂຂມາທີນມຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍເຍວ ອນຸໂລມໍ. ເທເວຫິ ທິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ເທວທິນ຺ນໍ, ຕໍ ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຊາລິນິຍາ ເທວກຎ຺ຎາຍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ¶ ທິນ຺ນວຕ຺ຖສທິສໍ, ຕມ຺ປິ ໂຂມາທີນໍເຍວ ອນຸໂລມໍ ໂຫຕິ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣຠາວໂຕ.

ທີຆໂຕ ວຑ຺ຒກິຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໍ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒປ຺ປມາຓໍ ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມໍ. ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຄຕງ຺ຄຸລໍ ນາມ ອິທານິ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ຕີຓິ ອງ຺ຄຸລານິ, ເຕນ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ວຑ຺ຒກິຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຣງ຺ຄຸລວິຕ຺ຖຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານຸສາເຣເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຍສໍ ປນ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານໍ ອຠາວໂຕ ອຘິຏ຺ຐິຕວິກປ຺ປິເຕສຸ ອປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອິທໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນາມ ໂຫຕິ.

ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນໍ ເກນາກາເຣນ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຘິຏ຺ຐິຕວິກປ຺ປິເຕສຸ ອປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອມ຺ເຫຫິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ນ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ສງ຺ຆາຏິອາທິນາເມນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ນ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ປນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ສາມຎ຺ຎວຈນໍ ປນ ຕິຈີວຣສ຺ສ ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິວສ຺ສິກສາຏິການໍ ວິຍ ກາລວເສນ ວິເສສາຠາວາ ຈສ຺ສ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພຕາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ¶ , ນ ປນ ສພ຺ພຖາ ວິກປ຺ປນປຏິເສຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ປຸຣາຓຈີວຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນວສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານວຈນໂຕ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຘິຏ຺ເຐຕິ ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຣາ. ໔໖໙) ຈ ຕິຈີວຣສ຺ສປິ ວິກປ຺ປນາຍ ໂອກາໂສ ທິນ຺ໂນ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕິຈີວຣາທີນິ ຫິ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິອາທິນາ ຕໍ ຕໍ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ວິກປ຺ເປນ຺ເຕນ ປນ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ນາມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ຕິຈີວຣໍ ວາ ໂຫຕຸ, ອຎ຺ຎໍ ວາ, ຍທິ ຕໍ ຕໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕິ, ອວິກປ຺ປິຕໍ ໂຫຕິ, ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ຈຕຸມາສໂຕ ປຣໍ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວິກປ຺ເປຕຸໍ. ອິທຎ຺ຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ເກຈິ ປນ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຍາວ ອາຄາມິສໍວຈ຺ຉເຣ ວສ຺ສານໍ ຈຕຸມາສໍ, ຕາວ ຐເປຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອາພາຘໂຕ ປຣໍ. ‘‘ອິມາສຎ຺ຈ ປນ ວສ຺ສິກສາຏິກກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທີນໍ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕຖາວິກປ຺ປິຕໍ ¶ ອຎ຺ຎນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພວິກປ຺ເປຕພ຺ພຕາ ຊານິຕພ຺ພາຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນາ ຊານິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຎ຺ຈປຣິມາຓໍ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈກໍ, ມຸຏ຺ຐິສ຺ສ ມຸຏ຺ຐິຫຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ປຎ຺ຈກໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກໍ. ເອສ ນ ໂຍ ມຸຏ຺ຐິຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ປາຣຸປເນນປິ ສກ຺ກາ ນາຠິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວິຫຕ຺ໂຖປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ນ ເກວລໍ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ໂຍວ ວຏ຺ຏຕິ, ອຖ ໂຂ ທ຺ວິຫຕ຺ໂຖປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຕິເຣກຎ຺ຈາຕິ ສຸຄຕຈີວຣປ຺ປມາຓມ຺ປິ ຕໂຕ ອຘິກມ຺ປິ. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີຕິ ຐເປມິ, ປຣິຈ຺ຈຊາມີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ເອວມ຺ປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກາຍວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ຫຕ຺ຖາທິນາ ຈີວຣໍ ປຣາມສນ຺ເຕນ, ຈາເລນ຺ເຕນ ວາ. ອິທຎ຺ຫິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ ອຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ທຸວິຘນ຺ຕິ ສມ຺ມຸຂາປຣມ຺ມຸຂເຠເທນ ທຸວິຘໍ. ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ ວຈນໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕຄພ຺ຠາທີສູຕິ ອນ຺ໂຕຄພ຺ຠອຸປຣິປາສາເທສຸ. ສາມນ຺ຕວິຫາເຣຕິ ຍຕ຺ຖ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ກາ, ເອວຣູເປ ສມີປວິຫາເຣ. ອິທຎ຺ຈ ເທສນາສີສມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈີວຣສໍລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຐປິຕຏ຺ຐານມຕ຺ຕສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ກິຎ຺ຈິ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ.

ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ເຖຫີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓມຸຂປຸຎ຺ຉນໂຈຬປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬວເສນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ເຖຫິ. ອຘິຏ຺ຐານໂຕ ປຸພ຺ເພ ສງ຺ຆາຏິອາທິໂວຫາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ອິມໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທີນໍ ¶ ວິສຸໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທິນາເມນ ປນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອິມໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕປິ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສ. ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານີຕິ ສງ຺ຆາຏິອາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານິ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬກສ຺ສ ປນ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬວເສນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ເຖຫິປິ ສງ຺ຆາຏິອາທິມ຺ຫິ ກເຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ປຸພ຺ເພ ກຕາຘິຏ຺ຐານເມວ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ອຘິຏ຺ຐິເຕນ ປນ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ມຫນ຺ຕຕຣເມວ ທຸຕິຍໍ ປຏ຺ຏໍ ວາ ຂຓ຺ຑໍ ວາ ສໍສິພ຺ພນ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ສເມ ວາ ຂຸທ຺ທເກ ວາ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ສຸຂປຣິໂຠຄຕ຺ຖນ຺ຕິ ວິປ຺ປວາສໂທສາຠາວໂຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາທິນາ ກິຈ຺ເຈນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວິນາວ ¶ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ສຸຂປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ.

ອນຕິຣິຕ຺ຕປມາຓາຕິ ‘‘ທີຆໂສ ຉ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ, ຕິຣິຍໍ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໔໓) ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອນຘິກປມາຓາ. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ວສ຺ສິກສາຏິກຠາວໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ, ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ວສ຺ສິກສາຏິກາວສ຺ສິກສາຏິກຠາວໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມນາປິ, ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິ ອາພາຘວູປສເມນາປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ວສ຺ສານມາສໂຕ ປຣໍ ອສຕິ ອຘິຏ຺ຐາເນ ກິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍາຕິ ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນເມວ ໂນປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ.

ເກຈິ ປນ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ‘‘ຍຖາ ກຖິນມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ກຖິນມາສາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ເອວມຍໍ ວສ຺ສິກສາຏິກາປິ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຐມທິວເສ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ປທໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ກຖິນມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຫິ ຈີວຣໍ ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ອວສານທິວເສ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ກຖິນມາສາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ນ ເຕນ ສທິສາຕິ ວສ຺ສານາຕິກ຺ກເມ ກຖໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ ອນຘິຏ຺ຐິຕອວິກປ຺ປິຕເມວ ຫິ ຕໍ ກາລາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫມນ຺ເຕປິ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ທສາຫປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ. ເອວໍ ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິປິ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໂຕ ປຣໍ ທສາຫປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ. ທສາຫໍ ປນ ອນຕິກ຺ກາເມຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ. ນຫານຕ຺ຖາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວຓ຺ຓເຠທມຕ຺ຕຣຕ຺ຕາປິ ເຈສາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທ຺ເວ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຘິຏ຺ຐານາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ . ‘‘ສເຈ ວສ຺ສາເນ ອປຣາ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂຫຕິ, ປຸຣິມວສ຺ສິກສາຏິກໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ, ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຈ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປມາຓຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ທີຆໂສ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ ທ຺ເວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທິຍຑ຺ຒໍ ທສາ ວິທຕ຺ຖີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໓໑ ອາທໂຍ) ອິມິນາ ປມາເຓນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ປມາຓິກາຕິ ‘‘ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ ¶ ທີຆໂສ ຈຕສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ, ຕິຣິຍໍ ທ຺ເວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຍສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕິຈີວເຣ ປຣິປຸຓ຺ເຓ, ອຕ຺ເຖ ຈ ສຕິ ປຣິສ຺ສາວນາທີຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໗) ພຫູນໍ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກປຣິສ຺ສາວນາທີນໍ ສງ຺ຄຫວເສນ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬາຘິຏ຺ຐານມນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈເຬ ຄຓນາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວຕາ ຫິ ຍໍ ຍໍ ຠິກ຺ຂູ ລຠນ຺ຕິ, ຕໍ ຕໍ ອິມິນາ ວິຘາເນນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ເຍນ ເຍນ ປຣິສ຺ສາວນາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອນຸກມ຺ປາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຖວິກາປີ’’ຕິອາທິ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ເອຕານິ ຈີວຣານິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬານິ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ອສມ຺ມຸຂາຘິຏ຺ຐານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓ ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເກຈິ ປນ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ‘‘ອນິວາເສຕ຺ວາ, ອປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ ເກວລໍ ປຎ຺ຈປີເຐສຸເຍວ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຍມານໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓສ຺ສ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ. ຠິສິພິພ຺ໂພຫນປາວາຣໂກຊວານມ຺ປິ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣໂຕເຍວ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຘິຏ຺ຐິຕຎ຺ຈ ປເນຕໍ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ກຖໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຈ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນາຕິ ໂຈຣາທີຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນ. ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ຄິຫິຠາວາຍ ອາວຕ຺ຕເນນ, ວິພ຺ຠເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ສີລວນ຺ໂຕວ ຫຸຕ຺ວາ ຄິຫີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເສຕວຕ຺ຖນິວາສເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສ ເສຕວຕ຺ຖນິວາໂສ ວາ ກາສາຍຈຊນໍ ວາ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ‘‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາ’ຕິ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເອວ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ສາ ຫິ ຍທາ ວິພ຺ຠມຕິ, ຕທາ ອສ຺ສມຓີ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸ ປນ ວິພ຺ຠມນ຺ໂຕປິ ຍາວ ສິກ຺ຂໍ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຕາວ ຠິກ຺ຂຸເຍວາຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີ’’ຕິ ອປເຣ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນາຕິ ລິງ຺ເຄ ຐິຕສ຺ເສວ ສິກ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ. ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ເຄ ຐິໂຕວ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຕສ຺ສ ກາຍລຄ຺ຄມ຺ປິ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ. ກາລງ຺ກິຣິຍາຍາຕິ ມຣເຓນ. ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນນາຕິ ປຸຣິສລິງ຺ຄສ຺ສ ¶ , ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄສ຺ສ ວາ ປຣິວຕ຺ຕເນນ, ປຸຣິສສ຺ສ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄປາຕຸຠາເວນ, ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສລິງ຺ຄປາຕຸຠາເວນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາເຓນາຕິ ¶ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂອຣໂຕຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ. ໂຍ ປນ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐາເນ ປຐມໍ ອຄ຺ຄຬໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐານໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປເນຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ມຓ຺ຑລປຣິວຕ຺ຕເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທຸປຏ຺ຏສ຺ສ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ປຏເລ ຉິທ຺ເທ ວາ ຊາເຕ, ຄລິເຕ ວາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ຂຸທ຺ທກໍ ຈີວຣໍ ມຫນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ກໂຣຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ມຊ຺ເຌ ກໂຣນ຺ໂຕ ສເຈ ປນ ປຐມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຆເຏຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິຊ຺ຊຕິ. ອຖ ຆເຏຕ຺ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ຣຊເກຫິ ໂຘວາເປຕ຺ວາ ເສຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐານເມວ. ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມນາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ນ ເກວລໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕນ ທານາທິນາ ອຏ຺ຐວິເຘເນວ ກາຣເຓນ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ, ອຖ ໂຂ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມນປີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອສ ນໂຍ ອາພາຘວູປສເມນາປີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ວິກປ຺ປນສິກ຺ຂາປເທຕິ (ປາຈິ. ໓໗໒ ອາທໂຍ) ປາຈິຕ຺ຕິເຍ ສຸຣາປານວຄ຺ຄສ຺ສ ນວມສິກ຺ຂາປເທ.

ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ຈີວຣໍ, ກາລໍ ວາ ປຣາມສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຊາຕິປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ. ຕສ຺ສ ໂຍ ອຣຸໂຓຕິ ຕສ຺ສ ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວສສ຺ສ ໂຍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ອຣຸໂຓ. ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວເສນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວສສ຺ສ ອຣຸເຓນ ສທ຺ຘິໍ. ທິວສສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ຕໍທິວສນິສ຺ສິໂຕ ອຣຸໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິທານິ ຍສ຺ສ ຈ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຍຖາ ຈ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ນໂຍຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊເນ ອຍໍ ວິຘິ. ອຎ຺ຎຖາປີຕິ ຠາສນ຺ຕເຣນາປິ, ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິພເລນາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ເຖນ. ອາຍຕິໍ ສໍວເຣຍ຺ຍາສີຕິ ອຸປຣິ ສໍວຣມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາສິ, ສໍວຸຕກາຍວຈີທ຺ວາໂຣ ຠເວຍ຺ຍາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມານິ ຈ ‘‘ປສ຺ສສີ’’ຕິອາທີນິ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກເທສເກຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນານິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ປສ຺ສສີ’’ຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ, ‘‘ອາມ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕທນຸເທສເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ. ‘‘ອາຍຕິໍ ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ຕທນຸປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ, ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ສໍວຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕທນຸເທສເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ. ອິມິນາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຕິໍ ສໍວເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ທ຺ວີສຸ, ປນ ສມ຺ພຫຸລາສຸ ວາຕິ ທ຺ວີສຸ ວາ ສມ຺ພຫຸລາສຸ ວາ ອາປຕ຺ຕີສຸ ປຸຣິມນເຍເນວ ວຈນເຠໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ຎຕ຺ຕິຍໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ສຣຕິ ວິວຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ເວ ¶ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວາ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວາ ¶ ວຈນເຠໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ທ຺ວີສຸ, ພຫູສຸ ວາ ວຈນເຠໂທ ກາຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ສງ຺ໂຆ ອິມານິ ຈີວຣານີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວຈນເຠໂທ ກາຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄຓສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄຓສ຺ສ ປນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ ນິສ຺ສຊ຺ຊນາປຕ຺ຕິປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣທາເນສຸ ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວຈນເຠທໍ ວິນາ ອວເສສໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊນາທີສຸ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີສຸ, ຕີສຸ ວາຕິ ທ຺ວີສຸ, ຕີສຸ ວາ ອາປຕ຺ຕີສຸ ເຈວ ທາຕພ຺ພຈີວເຣສຸ ຈ. ຍຖາ ຈ ຄຓສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊເນ, ເອວໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊເນປິ ປາຬິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍທິ ຫິ ວິເສໂສ ຠເວຍ຺ຍ, ຍເຖວ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຓ຺ຓໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ, ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຕພ຺ໂພ – ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຎາເປຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໖໘) ນເຍນ ຕິຓ຺ຓໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ, ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຕ຺ຕພ຺ໂພ – ເຖເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິສຸໍເຍວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ອິຘາປິ ວິສຸໍ ປາຬິໍ ວເທຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອວຕ຺ວາວ ຄໂຕຕິ ຄຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ ປາຬິເຍເວຕ຺ຖ ປາຬິ. ອາປຕ຺ຕິປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປນ ອຍໍ ວິເສໂສ – ຍຖາ ຄຓສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເທສິຍມານາຍ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕິ, ເອວໍ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຍຖາ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ. ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຫິ ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐປນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ສິຍາ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ວິສຸໍ ນ ວເທຍ຺ຍ. ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣທາເນປິ ຍຖາ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ທມ຺ມີ’’ຕິ ເອໂກ ວທຕິ, ເອວໍ ‘‘ມຍໍ ອິມໍ ຈີວຣໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ເທມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິໂຕ ຄຣຸກຕຣານິປິ ຫິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມານິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພານີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ອຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ເອຕໍ ອນຸໂລມໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣໍ ປນ ທາຕພ຺ພເມວ, ອທາຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ວິນຍກມ຺ມມຕ຺ຕເມວ ເຫຕໍ. ນ ຕໍ ເຕນ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ທິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິສ຺ສຏ຺ຐວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ¶ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສກິໍ ນິວຕ຺ຖໍ ວາ ສກິໍ ປາຣຸຕໍ ວາ ກາຍໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາ ທິວສມ຺ປິ ຈຣຕິ, ເອກເມວ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂມເຈຕ຺ວາ ນິວາເສຕິ ວາ ປາຣຸປຕິ ວາ, ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ທຸນ຺ນິວຕ຺ຖໍ ວາ ທຸປ຺ປາຣຸຕໍ ວາ ສຓ຺ຐາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕປິ ¶ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ (ປາຣາ. ໕໗໐) ສາຘກໍ. ທສາຫໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕປິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເວມຕິກສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎິໂນປີຕິ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຈີວເຣ ‘‘ອນຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎິໂນ, ທສາເຫ ວາ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ‘‘ອນຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ທສາໂຫ’’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎິໂນ.

ອິທານິ ‘‘ອນຘິຏ຺ຐິເຕ ອຘິຏ຺ຐິຕສຎ຺ຎິໂນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິອາທິອາປຕ຺ຕິວາຣໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາຕິ ຍຖາ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ສຎ຺ຎາເຠເທນ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຕຖາ ອນຘິຏ຺ຐິຕາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ວິກປ຺ເປສຸ ອຘິຏ຺ຐິຕາທິສຎ຺ຎາເຠທໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕສຎ຺ຎິໂນຕິ ກສ຺ສຈິ ອທິນ຺ເນ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕ ‘‘ທິນ຺ນໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ມຍາ’’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎິໂນ. ອນຏ຺ເຐ ນຏ຺ຐສຎ຺ຎິໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວເຣນ ສທ຺ຘິໍ ພຫູນິ ອຎ຺ເຎສໍ ຈີວຣານິ ເອກໂຕ ຐປິຕານິ, ຕານິ ເຈ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຣສ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວເຣ ອນຏ຺ເຐ ນຏ຺ຐສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ນຏ຺ຐສຎ຺ຎິໂນ. ເອສ ນໂຍ ອວິນຏ຺ຐາທີສຸປິ. ອວິລຸຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຄພ຺ຠໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປສຍ຺ຫາວຫາຣວເສນ ອວິລຸຕ຺ເຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ອຎ຺ຎສ຺ສ ທິນ຺ເນ. ກຖໍ ປນ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ກຖໍ ຄຫິຕໍ? ‘‘ອິມໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ເທມິ, ທທາມິ, ທຊ຺ຊາມິ, ໂອໂຓເຊມິ, ປຣິຈ຺ຈຊາມິ, ວິສ຺ສຊ຺ຊາມິ, ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ວາ ວທຕິ, ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເທມິ…ເປ… ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ວາ ວທຕິ, ສມ຺ມຸຂາປິ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ທິນ຺ນໍເຍວ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ສຸທິນ຺ນໍ, ສຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ. ‘‘ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຫິ, ຕວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕຸ, ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣມິ, ມມ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕຸ, ມມ ສນ຺ຕກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ທຸທ຺ທິນ຺ນໍ, ທຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ. ເນວ ທາຕາ ທາຕຸໍ ຊານາຕິ, ນ ອິຕໂຣ ຄເຫຕຸໍ. ສເຈ ປນ ‘‘ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ, ສເຈ ປນ ເອໂກ ‘‘ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ອິຕໂຣ ‘‘ນ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ປຸນ ໂສ ‘‘ທິນ຺ນໍ ມຍາ ¶ ຕຸຍ຺ຫໍ, ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ອິຕໂຣປິ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໂຕ ປຸຣິໂມປິ ‘‘ມຍາ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປຈ຺ຉິໂມປິ ‘‘ມຍາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ກສ຺ສາປຕ຺ຕີຕິ? ນ ກສ຺ສຈິ. ຍສ຺ສ ປນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ອຘິຏ຺ຐາເນ ເວມຕິໂກ, ເຕນ ກິໍ ກາຕພ຺ພໍ? ເວມຕິກຠາວໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ເມ ກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເອວໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຸສາວາໂທ ໂຫຕິ.

ຍຖາ ¶ ຈ ອິທໍ, ເອວໍ ອິໂຕ ປຣານິປີຕິ ຍຖາ ອິທໍ ອຕິເຣກຈີວຣຘາຣຓສິກ຺ຂາປທໍ ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິ, ເອວໍ ອິໂຕ ປຣານິປິ ສິກ຺ຂາປທານິ ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຠໂຕປາຕິໂມກ຺ເຂສູ’’ຕິອາທິ. ອາຊີວວິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ຉ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ –

‘‘ອາຊີວເຫຕຸ ອາຊີວກາຣຓາ ປາປິຈ຺ໂຉ ອິຈ຺ຉາປກໂຕ ອສນ຺ຕໍ ອຠູຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອຸລ຺ລປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ອາຊີວເຫຕຸ ອາຊີວກາຣຓາ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ. ອາຊີວເຫຕຸ ອາຊີວກາຣຓາ ‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫາ’ຕິ ຠຓຕິ, ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ອາຊີວເຫຕຸ ອາຊີວກາຣຓາ ຠິກ຺ຂຸ ປຓີຕໂຠຊນານິ ອຄິລາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ. ອາຊີວເຫຕຸ ອາຊີວກາຣຓາ ຠິກ຺ຂຸນີ ປຓີຕໂຠຊນານິ ອຄິລານາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຏິເທສນີຍສ຺ສ. ອາຊີວເຫຕຸ ອາຊີວກາຣຓາ ຠິກ຺ຂຸ ສູປໍ ວາ ໂອທນໍ ວາ ອຄິລາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປຣິ. ໒໘໗) –

ເອວໍ ປາຣາຊິກາທິວເສນ ຐເປຕ຺ວາ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ອາຊີວວິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ຉ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏວເສນ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ສມນຸຠາສນາຍ ປາປິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊເນ ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ¶ ປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏວເສນ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ວິປຕ຺ຕິກຖາສຸ.

ຄຓນຸປຄຕາຕິ ທິວສຄຓນໍ ອຸປຄຕຠາໂວ. ອຎ຺ເຎຫິ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ປຣຫຕ຺ເຖ ທິນ຺ນມ຺ປິ ‘‘ນ ຕາວ ຕໍ ຄຓນຸປຄໍ, ຍາວ ນ ຫຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍາວ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວາ ນ ທິນ຺ນໍ, ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປຫິຓິຕ຺ວາ ວາ ອນາໂຣຈິຕໍ, ຕາວ ທິວສຄຓນໍ ນ ອຸເປຕິ, ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທາ ປນ ອາເນຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວາ ສຸຕໍ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຓນຸປຄໍ ໂຫຕິ, ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ກຖິນສຎ຺ຎິຕໍ ສມຸຏ຺ຐານມສ຺ສາຕິ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ, ຕຕິຍຉຏ຺ຐສມຸຏ຺ຐານວເສນ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍວາຈາຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານໍ ອກຣເຓນ ກາຍວາຈໂຕ, ຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຘິຏ຺ຐານາວິກປ຺ປນວເສນ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ¶ ອກິຣິຍໍ. ອຊານນ຺ໂຕປິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ. ກາຍທ຺ວາເຣ ຈ ວຈີທ຺ວາເຣ ຈ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຣຓໂຕ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ.

ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສາມິອຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ອຖ ກສ຺ມາ ກຣຓວເສເນວ ກຣຓວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສາມິວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຓວເສນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຫີຕິ ກາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຉິນ຺ນປລິໂພໂຘຕິ ຉິນ຺ນຈີວຣາວາສປລິໂພໂຘ. ເອກາວ ຣຕ຺ຕິ ເອກຣຕ຺ຕໍ, ສມາສນ຺ຕຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ສມາຫາໂຣຕິ ຕິຈີວຣໍ. ເຕນ ຕິຈີວເຣນ, ຕີຫິ ຈີວເຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເກນ ວິປ຺ປວຸຕ຺ໂຖປິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໗໕-໔໗໖) ຫິ ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວຸຕ຺ໂຖ ນາມ ໂຫຕິ ປຏິສິທ຺ຘປຣິຍາປນ຺ເນນ ວິປ຺ປວຸຕ຺ຖຕ຺ຕາ, ອວຍເວປິ ວາ ສມຸທາຍໂວຫາຣໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານນເຍນາ’’ຕິອາທິ.

ອິທານິ ¶ ວິປ຺ປວາສລກ຺ຂຓວວຕ຺ຖາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ຄາໂມ ເອກູປຈາໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິເວສນນ຺ຕິ ອຸໂທສິຕາທີນໍ ວເສນ ອກຕາຍ ປຕິສ຺ສຍວິກຕິຍາ ອຘິວຈນໍ. ອຸໂທສິໂຕຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໘໒-໔໘໗) ຍານາທີນໍ ຠຓ຺ຑານໍ ສາລາ. ໂຍ ‘‘ອຸທວສິໂຕ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຏ຺ໂຏຕິ ປຏິຣາຊາທິປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກໂຕ ພຫລຠິຕ຺ຕິໂກ ຈຕຸປຎ຺ຈຠູມິໂກ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ‘‘ອຏ຺ໂຏຕິ ພຫລຠິຕ຺ຕິກເຄຫໍ, ຍສ຺ສ ໂຄປານສິໂຍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐກາຫິ ເອວ ຉທນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອປເຣ. ‘‘ອຏ຺ຏາກາເຣນ ກຣີຍຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ມາໂຬຕິ ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ, ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ວາ ອເນກໂກຓວນ຺ໂຕ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ‘‘ມາໂຬຕິ ວຏ຺ຏາກາເຣນ ກຕເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ປາສາໂທຕິ ທີຆປາສາໂທ, ອຑ຺ຒໂຍຄາທິເຠໂທ ອຏ຺ຏມາຬຫມ຺ມິຍວຊ຺ຊິໂຕ ສພ຺ໂພ ວາ ປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍນ຺ຕິ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ. ‘‘ຈນ຺ທິຍງ຺ຄຓຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ນາວາຕິ ຖລຏ຺ຐອຸທກຏ຺ຐວເສນ ທ຺ວິຘາ ນາວາ. ສຕ຺ໂຖຕິ ຊງ຺ຆສຕ຺ໂຖ, ສກຏສຕ຺ໂຖ ວາ. ຘຎ຺ຎກຣຓນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໙໑-໔໙໔) ຂລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຣາໂມຕິ ປຸປ຺ຜາຣາໂມ, ຜລາຣາໂມ ວາ. ວິຫາໂຣຕິ ສປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວາ ສກໂລ ອາວາໂສ. ‘‘ເຄຫມ຺ປີ’’ຕິ ເກຈິ. ນິເວສນາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ຄາມໂຕ ພຫິ ນິວິຏ຺ຐານິ ຄຫິຕານິ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ຐິຕານໍ ປນ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຄາມປຣິຫາໂຣເຍວາຕິ. ‘‘ນິເວສນາທໂຍ ຫມ຺ມິຍປຣິໂຍສານາ ¶ ຄາມປຣິກ຺ເຂປໂຕ ພຫິ ນິວິຏ຺ຐາ’’ຕິ ອປເຣ. ຫຕ຺ຖປາສາຕິກ຺ກເມຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖປາໂສ ນາມ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຣຕນປ຺ປມາໂຓ ປເທໂສ, ຕສ຺ສ ອຕິກ຺ກໂມ ຫຕ຺ຖປາສາຕິກ຺ກໂມ, ຕສ຺ມິໍ ຫຕ຺ຖປາສາຕິກ຺ກເມ. ຫຕ຺ຖປາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປນ ວຕ຺ຖຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໍ ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສເຈປິ ອິທ຺ຘິມາ ຠິກ຺ຂຸ ອາກາເສ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ ໂຫຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ສເຈ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໗໗-໔໗໘) ຄາໂມ ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ວາ ໂຠຊກສ຺ສ ວາ ວເສນ ເອກກຸລສ຺ສ ໂຫຕິ, ປາກາຣາທິນາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກູປຈາໂຣ ຈ, ເອວຣູເປ ຄາເມ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຄາມພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຍຖາຣຸຈິຕຏ຺ຐາເນ ວສິຕພ຺ພໍ, ສເຈ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ຍສ຺ມິໍ ຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຆເຣ ວສິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ຆຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ¶ ຄາໂມ ເວສາລິກຸສິນາຣາທໂຍ ວິຍ ນານາຣາຊູນໍ ວາ ໂຠຊການໍ ວາ ໂຫຕິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ, ເອວຣູເປ ຄາເມ ຍສ຺ມິໍ ຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຆເຣ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ຆຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສາ ວີຖິຍາ ຆຣໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ວີຖິຍາ ຕສ຺ສ ຆຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາຏ຺ຐາເນ ສຠາຍໍ ວາ ຆຣທ຺ວາເຣ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ເຕສໍ ສຠາທ຺ວາຣານໍ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ໂສ ຄາໂມ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ຍສ຺ມິໍ ຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ນິເວສເນ ປນ ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ນິເວສນໍ ໂຫຕິ, ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເຈ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ຄພ຺ຠສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ນານາກຸລສ຺ສ ນິເວສນໍ ໂຫຕິ, ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຍສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣຓທ຺ວາຣມູເລ ວາ ເຕສໍ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣມູລານໍ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເຈ, ຍສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ຄພ຺ຠສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອຸໂທສິຕາທີສຸປິ.

ສຕ຺ໂຖ ປນ ຊງ຺ຆສຕ຺ໂຖ ວາ ໂຫຕຸ, ສກຏສຕ຺ໂຖ ວາ. ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ສຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ສຕ຺ເຖ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພາ, ປສ຺ສໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ສເຈ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໘໙) ສຕ຺ໂຖ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄາມໍ ວາ ນທິໍ ວາ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ¶ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ໂອຣຎ຺ຈ ປາຣຎ຺ຈ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຖປຣິຫາໂຣວ ລພ຺ຠຕິ. ອຖ ຄາເມ ວາ ນທິຍາ ວາ ປຣິຍາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ໂຐ, ຄາມປຣິຫາໂຣ ເຈວ ນທິປຣິຫາໂຣ ຈ ລພ຺ຠຕິ. ສເຈ ວິຫາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຈ ຈີວຣໍ ໂຫຕິ, ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ພຫິສີມາຍ ຈີວຣໍ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຖສມີເປເຍວ ວສິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສກເຏ ວາ ຠຄ຺ເຄ, ໂຄເຓ ວາ ນຏ຺ເຐ ອນ຺ຕຣາ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຍສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ວສິຕພ຺ພໍ.

ເຂຕ຺ເຕປິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໙໐) ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ອນ຺ໂຕເຂຕ຺ເຕ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕເຂຕ຺ເຕ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ສເຈ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຫຕ຺ຖປາສາ ¶ ຈີວຣໍ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນານາກຸລສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ອນ຺ໂຕເຂຕ຺ເຕ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕທ຺ວາຣມູເລ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຈີວຣໍ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ຘຎ຺ຎກຣຓາຣາເມສຸ ທ຺ວີສຸປິ. ວິຫາເຣ ປນ ນິເວສເນ ວຸຕ຺ຕສທິໂສວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຣຸກ຺ຂມູເລ ປນ ຍໍ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ສມນ຺ຕາ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອວິຣເຬ ປເທເສ ຕສ຺ສ ຉາຍາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສສ຺ສ ອນ຺ໂຕເຍວ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ວິຣຬສາຂສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອາຕເປນ ຜຸຏ຺ໂຐກາເສ ຐເປຕິ, ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ນ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ຕສ຺ສ ຉາຍາຍປິ ໂຫຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ນານາກຸລສ຺ສ ຣຸກ຺ໂຂ ໂຫຕິ, ຈີວຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ອຊ຺ໂຌກາເສ ປນ ວິຎ຺ຌາຏວິອາທີສຸ ອຣຎ຺ເຎສຸປິ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ ມຈ຺ຉພນ຺ຘານໍ ອຄມນປຖທີປເກສຸປິ ຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປເທເສ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສິຕພ຺ພໍ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວສນ຺ໂຕ ວິປ຺ປວຸຕ຺ໂຖ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິມສ຺ສ ປນ ວິຕ຺ຖາຣສ຺ສ ອິຘ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປເທ. ສງ຺ເຂໂປຕິ ສງ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໔໗໗) ‘‘ຄາໂມ ເອກູປຈາໂຣ ນານູປຈາໂຣ’’ຕິອາທິນາ ອວິເສເສນ ມາຕິກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ຄາມນິເວສນອຸໂທສິຕເຂຕ຺ຕຘຎ຺ຎກຣຓອາຣາມວິຫາຣານໍ ເອກູປຈາຣນານູປຈາຣຕາ ‘‘ຄາໂມ ເອກູປຈາໂຣ ນາມ ເອກກຸລສ຺ສ ຄາໂມ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໗໘) ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕວເສນ ¶ ວິຠຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຏມາຬປາສາທຫມ຺ມິຍນາວາສຕ຺ຖຣຸກ຺ຂມູລອຊ຺ໂຌກາສານໍ ປນ ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອກກຸລສ຺ສ ອຏ຺ໂຏ ໂຫຕິ, ນານາກຸລສ຺ສ ອຏ຺ໂຏ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໘໔) ນເຍນ ເອກກຸລນານາກຸລວເສນ ຈ ອນ຺ເຕ ‘‘ອຊ຺ໂຌກາໂສ ເອກູປຈາໂຣ ນາມ ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ ເອກູປຈາໂຣ, ຕໂຕ ປຣໍ ນານູປຈາໂຣຕິ (ປາຣາ. ໔໙໔) ຈ ເອວໍ ເອກູປຈາຣນານູປຈາຣຕາ ວິຠຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຄາມາທີສຸ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເອກູປຈາຣໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ¶ ນານູປຈາຣນ຺ຕິ ຈ, ອຏ຺ຏາທິສຸ ຍໍ ເອກກຸລສ຺ສ, ຕໍ ເອກູປຈາຣໍ, ຍໍ ນານາກຸລສ຺ສ, ຕໍ ນານູປຈາຣນ຺ຕິ ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ໂຌກາເສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຸປຈາໂຣຕິ ຫິ ‘‘ຄາໂມ ເອກູປຈາໂຣ ນານູປຈາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ ທ຺ວາຣໍ, ‘‘ອຊ຺ໂຌກາໂສ ເອກູປຈາໂຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສງ຺ຂາຕໍ ປມາຓນ຺ຕິ ອປເຣ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສງ຺ເຆນ ທິນ຺ນາ ສມ຺ມຸຕິ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິ, ຕໍ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິ. ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິໍ ເທຕີຕິ ອວິປ຺ປວາສາ ສມ຺ມຸຕິ, ອວິປ຺ປວາສາຍ ວາ ສມ຺ມຸຕິ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິ, ຕໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນາຕິ ‘‘ອນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣວາສໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ອຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ, ສຫ ອນ຺ຕເຣນ ອຸຕ຺ຕຣໍ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣໍ, ເຕນ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ, ສຫ ອນ຺ຕຣວາສເກນ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ໂຕອຣຸເຓ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘເຏຕິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸມສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ຕຕ຺ເຖວ ຐຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອຣຸເຓ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘເຏ. ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ໂຣໂຄ ນ ກຸປ຺ປຕິ, ຕຖາ ປຸນ ຈີວຣສ຺ສ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ສຕ຺ຖໍ ວາ ປຣິເຍສຕິ, ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ວາ ກໂຣຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ນ ທານິ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປນ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ ‘‘ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ເຖວ ວາ ຐິເຕນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ໂສຕິ ຍສ຺ສ ສມ຺ມຸຕິ ທິນ຺ນາ, ໂສ ໂຣໂຄ. ລທ຺ຘກປ຺ປິຍເມວ ປຸນ ສມ຺ມຸຕິທານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣຕາຕິ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານນເຍນ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣຕາ. ວິປ຺ປວາໂສ ນາມ ຍທິ ພທ຺ຘສີມາຍໍ ຈີວຣໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ພຫິ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນໍ. ອຖ ອພທ຺ຘສີມາຍໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຄາມາທີນໍ ພຫິ ຫຕ຺ຖປາສາຕິກ຺ກເມ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນໍ. ພທ຺ຘສີມາຍໍ ປນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສີມາຍເມວ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິຘ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓໍ ອກິຣິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອກາລຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ¶ ¶ ວິຍ ເອຕ຺ຖາປິ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ສາມິອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອກາລຈີວຣໍ ນາມ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ສຕ຺ຕມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ເອຕໍ ອກາລຈີວຣໍ ນາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໐໐) ປທຠາຊນິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຍ຺ວາຍໍ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍ຺ວາຍໍ ຈີວຣກາໂລ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວສ຺ສານສ຺ສາຕິ ວສ຺ສານສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຸຕຸໂນ. ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ ນາມ ຈີວຣມາໂສ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອນຕ຺ຖເຕປິ ກຖິເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ, ອວິກປ຺ປິຕໍ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຎ຺ຈ ມາສາຕິ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກມາໂສ, ເຫມນ຺ຕິກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈາຕິ ປຎ຺ຈ ມາສາ. ອຎ຺ຎທາຕິ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສມາເສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ສຕ຺ຕມາເສ. ກາເລປີຕິ ‘‘ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ຈີວຣມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ປຎ຺ຈ ມາສາ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈີວຣກາເລປິ. ‘‘ອາທິນາ ນເຍນາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ທທາມິ ທຊ຺ຊາມີ’’ຕິອາທີນໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ສງ຺ຄໂຫ. ກິຎ຺ຈາປິ ເຈຕານິ ສພ຺ພານິ ‘‘ອກາລຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຖາປິ ປິຏ຺ຐິສມເຍເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ‘‘ອກາລຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕານິ.

‘‘ກາເລ ສງ຺ຆສ຺ສ ອິທໍ ອກາລຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ທິນ຺ນໍ ປນ ອກາລຈີວຣສາມຎ຺ຎໂຕ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ວຸຏ຺ຐວສ຺ເສຫິ, ເສເສຫິ ຈ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕຫິ ຠາເຊຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອກາລຈີວຣໍ ນາມ ຊາຕໍ, ຕເຖວິທມ຺ປີຕິ ຕທິທໍ ອກາລຈີວຣສາມຎ຺ຎໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ‘ທມ຺ມີ’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ເກນຈິ ຠາຊນີຍໍ ໂຫຕີຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ, ອາທິສ຺ສ ທານສາມຎ຺ຎໂຕ ລພ຺ຠມານມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຘເນນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກປ຺ປາສສຸຕ຺ຕາທິນາ ຘເນນ. ອິມສ຺ສ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ສີມາຍ ເທຕີ’’ຕິອາທິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສີມາຍ ທານໍ ເອກາ ມາຕິກາ, ກຕິກາຍ ທານໍ ທຸຕິຍາ…ເປ… ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທານໍ ອຏ຺ຐມາ.

‘‘ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐາເນນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ຘຸວສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານາທິໂຕ ປຐມເລຑ຺ຑຸປາຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຸປຈາຣສີມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ¶ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕສ຺ສປິ ອນ຺ໂຕ ອຸປຈາຣສີມາເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຘຸວສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານມ຺ປິ ສີມາປຣິຍນ຺ຕຄຕເມວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາວາເສ ວຑ຺ຒນ຺ເຕ ວຑ຺ຒຕີຕິ ສເຈ ອຸປຈາຣໂຕ ອພຫິຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອາວາໂສ ວຑ຺ຒຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂູສຸປິ ວຑ຺ຒນ຺ເຕສຸ ວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສເຈ ¶ ວິຫາເຣ ສນ຺ນິປຕິຕຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ໂຍຊນສຕມ຺ປິ ປູເຣຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕິ, ໂຍຊນສຕມ຺ປິ ອຸປຈາຣສີມາວ ໂຫຕິ, ສພ຺ເພສໍ ລາໂຠ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາຣາມປເວສນເສນາສນາປຸຈ຺ຉນານີຕິ ອາຄນ຺ຕຸກຄມິການໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາຣາມປເວສນາປຸຈ຺ຉນໍ, ເສນາສນາປຸຈ຺ຉນຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ອາຄນ຺ຕຸກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອາຣາມປເວສນໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ຄມິກາຍ ສງ຺ຆິກໍ ທສວິຘໍ ເສນາສນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຄມິກສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສາປິ ອິມິສ຺ສາເຍວ ສີມາຍ ວເສນ ເສນາສນາປຸຈ຺ຉນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຣິວາສມານຕ຺ຕາໂຣຈນນ຺ຕິ ປາຣິວາສິກມານຕ຺ຕຈາຣີນໍ ປຣິວາສາໂຣຈນໍ, ມານຕ຺ຕາໂຣຈນຎ຺ຈ. ວສ຺ສຈ຺ເຉທນິສ຺ສຍເສນາສນຄ຺ຄາຫາທິວິຘານນ຺ຕິ ວສ຺ສຈ຺ເຉທວິຘານໍ, ນິສ຺ສຍຄ຺ຄາຫວິຘານໍ, ເສນາສນຄ຺ຄາຫວິຘານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິສທ຺ເທນ ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ, ລາຠຄ຺ຄາໂຫ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຣາມປເວສນນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິມິສ຺ສາວ ສີມາຍ ວເສນາຕິ ອຸປຈາຣສີມາເຍວາຕິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອນ຺ໂຕ, ພຫິ ຈ ອິມສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ລາຠຕ຺ຖາຍ ຐປິຕາ ສີມາ ລາຠສີມາ (ມຫາວ. ໓໗໙), ສາ ຈ ໂຂ ເນວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ນ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ຐປິຕາ, ອປິຈ ໂຂ ລາຠທາຍເກຫິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທໂຍ’’ຕິອາທິ. ສມນ຺ຕາຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ສມນ຺ຕາ. ຍນ຺ຕິ ສຸງ຺ກສສ຺ສາທິ. ‘‘ສີມໍ ຐເປນ຺ຕີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂຈຬໂຠໂຄ ເກຣຬໂຠໂຄຕິ ເອວໍ ເອເກກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ທ຺ວິຘາ ອາໂປ ຄໂຕ ເອຕ຺ຖາຕິ ທີໂປ, ໂອເຆນ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຕ ຠູມິຠາໂຄ, ໂສວ ສີມາ ທີປສີມາ. ເຕນາຫ ສມຸທ຺ທນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ຈກ຺ກວາຬສີມາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພເຕເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕປຣິກ຺ເຂປພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຈກ຺ກວາຬສີມາ’’ຕິ.

ເສສາຕິ ¶ ຂຓ຺ຑສີມາທໂຍ. ຂຓ຺ຑສີມາຍ ເທມາຕິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ເກນຈິ ກມ຺ເມນ ສນ຺ນິປຕິຕໍ ສງ຺ຆໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຂຓ຺ຑສີມາຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ. ຂຓ຺ຑສີມາຍ ຐິເຕ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ປພ຺ພເຕ ວາ ຐິໂຕປິ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ປຖວິເວມຊ຺ຌຄໂຕປິ ຂຓ຺ຑສີມາເຍວ ຐິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມານສໍວາສສີມາຍ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ‘‘ສມານສໍວາສສີມາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຂຓ຺ຑສີມາ ສີມນ຺ຕຣິກຏ຺ຐານໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ຕຕ຺ຖ ສມານສໍວາສສີມາຍ ອຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສມານສໍວາສອວິປ຺ປວາສສີມາສຸ ທິນ຺ນສ຺ສ ອິທໍ ນານາຕ຺ຕໍ – ‘‘ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ຄາມຏ຺ຐານໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ¶ . ‘‘ສມານສໍວາສສີມາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ປນ ຄາເມ ຐິຕານມ຺ປິ ປາປຸຓາຕີຕິ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາສຸ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ອຸໂປສຖາທິອຕ຺ຖາຍ ສນ຺ນິປຕິເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ເທມາ’’ຕິອາທິນາ ທິນ຺ນໍ. ຊນປທຣຏ຺ຐຣຊ຺ຊທີປຈກ຺ກວາຬສີມາສຸປິ ຄາມສີມາທີສຸ ວຸຕ຺ຕສທິໂສວ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຊນປທສີມາທີສູ’’ຕິອາທິ. ເອໂກປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ລຠຕີຕິ ເອໂກປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິຘ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ຠາເຊຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸໍ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກຕິ ສຠາໂຄ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ, ອຍມ຺ປິ ຠາຄເມວ ຄເຫຕຸໍ ລຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຠາຄານໍ ຠາຄໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ຕາວ ໂຍ ສີມໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ທາເນ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ໂຍ ‘‘ອສຸກສີມາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ຊານາຕິ, ເກວລໍ ‘‘ສີມາ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ຊານນ຺ໂຕ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສີມາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ສີມຏ຺ຐກສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ຠຓຕິ, ຕຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ປນ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກຕຣນ຺ຕິ ກຕຣສີມໍ. ອຫເມຕໍ ເຠທໍ ນ ຊານາມີຕິ ອຫໍ ‘‘ອສຸກາ ສີມາ’’ຕິ ເອຕໍ ວິຠາຄໍ ນ ຊານາມິ. ອຸປຈາຣສີມຏ຺ເຐຫິ ຠາເຊຕພ຺ພໍ ລາຠສ຺ສ ອຸປຈາຣສີມາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາຕິ ສມານລາຠກຕິກາ.

ຍຕ຺ຖ ມຍ຺ຫໍ ຘຸວກາຣາ ກຣີຍນ຺ຕີຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຕສ຺ສ ຈີວຣທາຍກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປາກວຕ຺ຕໍ ວາ ວຕ຺ຕຕິ. ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ສທາ ເຄເຫ ໂຠເຊຕິ, ຍຕ຺ຖ ວາ ອເນນ ອາວາໂສ ວາ ກາຣິໂຕ, ສລາກຠຕ຺ຕາທີນິ ວາ ນິພທ຺ຘານິ, ອິເມ ຘຸວກາຣາ ¶ ນາມ. ເຍນ ປນ ສກໂລປິ ວິຫາໂຣ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ປາກວຕ຺ຕໍ ວາ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປາກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ທານວຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຕຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ຍໂຕຕິ ຍສ຺ມາ ວິຫາຣາ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ວິຫາເຣສຸ. ມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ພຫຸຕຣາ, ເອກສ຺ມິໍ ໂຖກຕຣາ, ເອກຎ຺ຈ ວຕ຺ຖໍ, ຘຸວກາຣຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພຫຸກໍ, ກຕ຺ຖ ເທມາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ຍທິ ປນ ມຎ຺ໂຈ ວາ ປີຐໍ ວາ ເອກເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ວາ ວິຫາຣສ຺ສ, ເອກວິຫາເຣປິ ວາ ຍສ຺ສ ເສນາສນສ຺ສ ໂສ ວິຈາເຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈປິ ‘‘ອສຸກຠິກ຺ຂຸ ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອຖ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຘຸວກາເຣ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວິຈາເຣຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສປິ ວິຈາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ປນ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ – ‘‘ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐາເນ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ເສນາສນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຍຕ຺ຖ ນປ຺ປໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວສນຏ຺ຐາເນ ເສນາສນປຣິໂຠຄຠຓ຺ຑໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕຕ຺ຖ ທາຕພ຺ພໍ.

ສງ຺ຆສ຺ສ ¶ ທມ຺ມີຕິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ‘‘ອິມານິ ຈີວຣານິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ເອວໍ ທິນ຺ນໍ. ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາປີຕິ ອຸປຈາຣສີມາໂຕ ພຫິທ຺ຘາປິ. ເຕຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຸປຈາຣສີມາຄເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ. ເອກາພທ຺ຘານຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ ປຣິສາວເສນ ວຑ຺ຒິຕາ ສີມາ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອຸປຈາຣສີມາຄຕານໍ ປາປຸຓາຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາປິ ອຸປຈາຣສີໂມກ຺ກນ຺ເຕຫິ ເອກາພທ຺ຘານໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ. ເຕສນ຺ຕິ ອຸປຈາຣສີມາຄຕານໍ, ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘານຎ຺ຈ. ຄາຫເຕ ສຕີຕິ ອນ຺ເຕວາສິກາທິເກ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ສຕິ. ອສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປີຕິ ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິເຕຫິ ຆຓ຺ຏິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ກາລໍ ໂຆເສຕ຺ວາ ລາຠຠາຊນຏ຺ຐານໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ອຸປຈາຣສີມາຍ ປວິຏ຺ຐານໍ, ເຕຫິ ວາ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາຣທ຺ວາເຣ ວາ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ວາ ຐິຕານຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາໂຄ ທາຕພ຺ໂພຕິ ສງ຺ຆນວກສ຺ສ ທິນ຺ເນປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທຸຕິຍຠາເຄ ປນ ເຖຣາສນໍ ອາຣຸຬ຺ເຫ ອາຄຕານໍ ປຐມຠາໂຄ ນ ປາປຸຓາຕິ. ທຸຕິຍຠາຄໂຕ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ທາຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ປນ ‘‘ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິຕານໍ ເທຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ນ ທາຕພ຺ພໍ. ຍທິ ປນ ວິຫາໂຣ ມຫາ ໂຫຕິ, ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຕ຺ເຖສຸ ທີຍມາເນສຸ ¶ ອລສຊາຕິກາ ມຫາເຖຣາ ປຈ຺ຉາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ, ວີສຕິວສ຺ສານໍ ທີຍຕິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຐິຕິກາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຐິຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຐິຕິກາຍ ທາຕພ຺ພໍ.

‘‘ອສຸກວິຫາເຣ ກິຣ ພຫຸຈີວຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາ ໂຍຊນນ຺ຕຣິກວິຫາຣໂຕປິ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສມ຺ປຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທາຕພ຺ພໍ, ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ອິມານິ ຈີວຣານິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ເນສຸ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ເນສຸ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກາພທ຺ຘປຣິສາຍ ປາປຸຓາຕີຕິ ສເຈ ໂຍຊນໍ ຜຣິຕ຺ວາ ປຣິສາ ຐິຕາ ໂຫຕິ, ເອກາພທ຺ຘາ ເຈ, ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກາພທ຺ຘຕາ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ‘‘ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ. ‘‘ທ຺ເວຘາສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມິ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ສງ຺ຆານໍ ທມ຺ມິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ. ອຸປຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂູນໍ, ອຸປຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທ຺ເວ ຠາເຄ ສເມ ¶ ກຕ຺ວາ ເອໂກ ຠາໂຄ ຠິກ຺ຂູນໍ, ເອໂກ ຠາໂຄ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ທາຕພ຺ໂພ. ຄເຫຕຸໍ ລຠຕິ ອຸຠໂຕສງ຺ຆຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຈຕິຍສ຺ສາຕິ ຖູປາທິໂນ. ຕຎ຺ຫິ ຘາຕາຍຕນາທິຠາເວນ ຈິຕຕ຺ຕາ, ໂລກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕີກາຣຏ຺ຐານຕາຍ ຈ ‘‘ເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ໂກຈິ ວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ປນ ເຈຕິຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

‘‘ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ທ຺ວາວີສຕິໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ທສ ຠິກ຺ຂູນໍ, ທສ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ, ເອໂກ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ເອໂກ ເຈຕິຍສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄໂລ ສງ຺ຆໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຸນ ຄເຫຕຸໍ ລຠຕິ, ເຈຕິຍສ຺ສ ເອໂກເຍວ. ອຍໍ ປນ ວາໂຣ ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ຎາຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ປນ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ນ ¶ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີນ’’ນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຸຄ຺ຄໂລ ວິສຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ວິສຸໍ ປຸຄ຺ຄລິກໂກຏ຺ຐາສໍ ນ ລຠຕິ. ປາປຸຓນຏ຺ຐານໂຕ ເອກເມວ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານໂຕ ເອກເມວ ໂກຏ຺ຐາສໍ ລຠຕິ. ກສ຺ມາ? ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເຈຕິຍສ຺ສ ເອກປຸຄ຺ຄລປຏິວີໂສ ລພ຺ຠຕິ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວິສຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ຕສ຺ມາ ເອກໍ ເຈຕິຍສ຺ສ ທຕ຺ວາ ອວເສສໍ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ຄເຓຕ຺ວາ ຠາເຊຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຈຕິຍສ຺ສ ຈາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຸຄ຺ຄລເຈຕິຍປຣາມສນໍ ອນນ຺ຕຣນຍສທິສເມວາຕິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈ ຄຫຓໍ ອນນ຺ຕຣນຍສທິສເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈ, ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເຈຕິຍສ຺ສ ເອກປຏິວີໂສ ລພ຺ຠຕິ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວິສຸໍ ນຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ຄເຓຕ຺ວາວ ຠາເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວິສຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວິສຸໍ ປຏິວີໂສ ນ ລພ຺ຠຕິ, ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ເອໂກວ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ເຈຕິຍສ຺ສ ວິສຸໍ ປຏິວີໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຈຕິຍສ຺ສ ປນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເຈຕິຍສ຺ເສວ ວິສຸໍ ລພ຺ຠຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ເຈຕິຍສ຺ສ ປນ ລພ຺ຠຕິເຍວາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ເຈຕິຍສ຺ສ ວິສຸໍ ປຏິວີໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເຈຕິຍສ຺ເສວ ວິສຸໍ ລພ຺ຠຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາປິ ເອວເມວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍໍ ປເນຕຣຫິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ ສຘາຕຸກໍ ປຏິມໍ ວາ ເຈຕິຍໍ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສ ທານໍ ເທນ຺ຕິ, ປຏິມາຍ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຸຣໂຕ ອາຘາຣເກ ປຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ເທມາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຍໍ ປຐມໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ເທນ຺ຕິ, ວິຫາຣໍ ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເຈຕິຍສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ປິຓ຺ຑປາຕຎ຺ຈ ມາລາຄນ຺ຘາທີນິ ຈ ເທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ມາລາຄນ຺ຘາທີນິ ຕາວ ເຈຕິເຍ ອາໂຣເປຕພ຺ພານິ, ວຕ຺ເຖຫິ ປຏາກາ, ເຕເລນ ¶ ປທີປາ ກາຕພ຺ພາ, ປິຓ຺ຑປາຕມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ປນ ໂຍ ນິພທ຺ຘເຈຕິຍຊຄ຺ຄໂກ ໂຫຕິ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ, ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພານິ. ນິພທ຺ຘຊຄ຺ຄເກ ອສຕິ ອາຫຏຠຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸປກຏ຺ເຐ ກາເລ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາປິ ວຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ.

ມາລາຄນ຺ຘາທີສຸ ຈ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ‘‘ອິທໍ ຫຣິຕ຺ວາ ເຈຕິຍປູຊໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທູຣມ຺ປິ ຫຣິຕ຺ວາ ປູເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຫຣິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ‘‘ອຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣາມິ, ອາສນສາລາຍໍ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ຫຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸຍ຺ຫໍເຍວ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຖ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຄຈ຺ຉໂຕ ອນ຺ຕຣາວ ກາໂລ ອຸປກຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີຕິ ວທຕີຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ‘‘ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐສງ຺ຆສ຺ສ ອິມານິ ຈີວຣານິ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ. ເຕສໍ ພຫິສີມຏ຺ຐານມ຺ປິ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ພຫິສີມຏ຺ຐານມ຺ປິ ຍາວ ກຖິນສ຺ສ ອຸພ຺ຠາຣາ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ທິສາປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສາປິ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫເກ ທາຕພ຺ພໍ. ອນຕ຺ຖເຕ ປນ ກຖິເນ ອນ຺ໂຕເຫມນ຺ເຕ, ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ປາປຸຓາຕິ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ເຍສຸ ເກສຸຈິ ວິຫາເຣສຸ. ເອວໍ ວທຕີຕິ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ. ຕຕ຺ຣ ສມ຺ມຸຂີຠູຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕິ ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ສເຈ ປນ ‘‘ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕານໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ, ອນ຺ໂຕວສ຺ເສເຍວ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕາວ ລຠນ຺ຕິ, ຉິນ຺ນວສ຺ສາ ນ ລຠນ຺ຕິ. ຈີວຣມາເສ ປນ ‘‘ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕານໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສູປຄຕານໍເຍວ ປາປຸຓາຕິ, ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສູປຄຕານຎ຺ຈ ຉິນ຺ນວສ຺ສານຎ຺ຈ ນ ປາປຸຓາຕິ.

ຈີວຣມາສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ທິວໂສ, ຕາວ ‘‘ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ¶ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຕໍ ວາ ໂຫຕຸ, ອນຕ຺ຖຕໍ ວາ, ອຕີຕວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານໍເຍວ ປາປຸຓາຕິ. ຄິມ຺ຫານໍ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ມາຕິກາ ອາໂຣເປຕພ຺ພາ ‘‘ອຕີຕວສ຺ສາວາສສ຺ສ ປຎ຺ຈ ມາສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ອນາຄໂຕ ຈຕຸມາສຈ຺ຈເຍນ ຠວິສ຺ສຕິ, ກຕຣວສ຺ສາວາສສ຺ສ ເທສີ’’ຕິ. ສເຈ ‘‘ອຕີຕວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໍອນ຺ໂຕວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານເມວ ປາປຸຓາຕິ, ທິສາ ປກ຺ກນ຺ຕານມ຺ປິ ສຠາຄາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ.

ສເຈ ¶ ‘‘ອນາຄເຕ ວສ຺ສາວາສິກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຖ ‘‘ອຄຸຕ຺ໂຕ ວິຫາໂຣ, ໂຈຣຠຍໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ສກ຺ກາ ຐເປຕຸໍ, ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວາ ອາຫິຓ຺ຑິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຠາເຊຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສເຈ ວທຕິ ‘‘ອິໂຕ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຕຕິເຍ ວສ຺ເສ ວສ຺ສາວາສິກໍ ນ ທິນ຺ນໍ, ຕໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ວຸຏ຺ຐຠິກ຺ຂູນໍ ປາປຸຓາຕິ. ສເຈ ເຕ ທິສາ ປກ຺ກນ຺ຕາ, ອຎ຺ໂຎ ວິສ຺ສາສິໂກ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທາຕພ຺ພໍ. ອຖ ເອໂກເຍວ ອວສິຏ຺ໂຐ, ເສສາ ກາລງ຺ກຕາ, ສພ຺ພໍ ເອກສ຺ເສວ ປາປຸຓາຕິ. ສເຈ ເອໂກປິ ນຕ຺ຖິ, ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕິ, ສມ຺ມຸຂີຠູເຕຫິ ຠາຊິຕພ຺ພໍ.

ເຍຫິ ນິມນ຺ຕິເຕຫິ ຍາຄຸ ປີຕາຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ນິມນ຺ຕິເຕຫິ ເຍຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາຄຸ ປີຕາ, ເຍຫິ ປນ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ຆຣທ຺ວາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ວາ ຆຣໍ ປວິຏ຺ເຐຫິ ວາ ຍາຄຸ ລທ຺ຘາ, ເຍສໍ ວາ ອາສນສາລໂຕ ປຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສຫິ ນີຕາ, ເຍສໍ ວາ ເຖເຣຫິ ເປສິຕາ, ເຕສໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ສເຈ ປນ ນິມນ຺ຕິຕຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕເຄຫຎ຺ຈ ພຫິເຄຫຎ຺ຈ ປູເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ, ທາຍໂກ ຈ ເອວໍ ວທຕິ ‘‘ນິມນ຺ຕິຕາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອນິມນ຺ຕິຕາ ວາ, ເຍສໍ ມຍາ ຍາຄຸ ທິນ຺ນາ, ສພ຺ເພສໍ ອິມານິ ວຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕິ. ເຍຫິ ປນ ເຖຣານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຍາຄຸ ລທ຺ຘາ, ເຕສໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ອຖ ໂສ ‘‘ເຍຫິ ມຍ຺ຫໍ ຍາຄຸ ປີຕາ, ສພ຺ເພສໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວທຕິ, ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕິ. ຠຕ຺ຕຂຊ຺ຊກາທີຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນປິ ຈີວຣເສນາສນເຠສຊ຺ຊານໍ ຄຫຓໍ.

ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ສມ຺ມຸຂາສມ຺ມຸຂຠູຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສເຈ ປນ ‘‘ອິທໍ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ເຕວາສິການຎ຺ຈ ທມ຺ມີ’’ຕິ ເອວໍ ວທຕິ, ເຖຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ເຕວາສິການຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ. ອຸທ຺ເທສໍ ຄເຫຕຸໍ ອາຄໂຕ, ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສາປິ ປາປຸຓາຕິ. ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິພທ຺ຘຈາຣິກຠິກ຺ຂູນໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸທ຺ເທສນ຺ເຕວາສິການໍ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຏ຺ຐສຸ ມາຕິກາສຸ. ຍທິ ປນ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປກຖາ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ກຖໍ ຎາຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ¶ ‘‘ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຎາຕເກຫິ ¶ ວາ ເມ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ເປສິຕໍ, ມິຕ຺ເຕຫິ ວາ ເປສິຕໍ, ເຕ ອາຠເຕ ຈີວເຣ ທສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຎາຕິໂຕ ວາ ມິຕ຺ຕໂຕ ວາ ປຈ຺ຈາສາ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑນາຕິ ກປ຺ປາສສຸຕ຺ຕາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນ. ສຓ຺ຫນ຺ຕິ ສຸຂຸມໍ. ອຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ເອວ ກາລພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ມູລຈີວຣສທິສໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ລຠິຕ຺ວາເຍວ ມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກາເຣຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສຕິຍາເຍວ ປຈ຺ຈາສາຍ, ອສຕິຍາ ປນ ປຈ຺ຈາສາຍ ມູລຈີວຣໍ ທສາຫໍ ເຈ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕທເຫວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ນ ລຠຕີ’’ຕິອາທິ. ປຈ຺ຈາສາຈີວຣມ຺ປິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຐມຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຖູລປຈ຺ຈາສາຈີວຣມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິ-ສທ຺ເທນ ນ ເກວລໍ ມູລຈີວຣເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອກາລຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ອມ຺ຫາກເມວ ຎາຕີ’’ຕິ ຎາຍຕີຕິ ຎາຕິ, ສາວ ຎາຕິກາ, ນ ຎາຕິກາ ອຎ຺ຎາຕິກາ, ຕາຍ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຎາຕິກາຍາ’’ຕິ. ມາຕິໂຕ ວາ ປິຕິໂຕ ວາຕິ ມາຕິປກ຺ຂໂຕ ວາ ປິຕິປກ຺ຂໂຕ ວາ. ຍາວ ສຕ຺ຕມໍ ຍຸຄນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໐໓-໕໐໕) ຍາວ ສຕ຺ຕມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ, ສຕ຺ຕມາຍ ວາ ອິຕ຺ຖິຍາ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ, ຍາວ ປິຕາມຫຍຸຄໍ ປິຕາມຫິຍຸຄໍ ມາຕາມຫຍຸຄໍ ມາຕາມຫິຍຸຄນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ຍາວ ສຕ຺ຕມໍ ຍຸຄນ຺ຕິ ຍາວ ສຕ຺ຕມທ຺ວນ຺ທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຸຄສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ເອກເສສນເຍນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຍຸໂຄ ຈ ຍຸໂຄ ຈ ຍຸຄາ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທ຺ວນ຺ທໍ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ເກນຈິ ອາກາເຣນ ອສມ຺ພທ຺ຘາຍາຕິ ຠາຕຸຠຄິນິຠາຄິເນຍ຺ຍປຸຕ຺ຕປປຸຕ຺ຕາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ອສມ຺ພທ຺ຘາຍ. ປິຕາ, ປິຕຸປິຕາ, ຕສ຺ສ ປິຕາ, ຕສ຺ສາປິ ປິຕາຕິ ເອວໍ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ຍຸຄາ, ປິຕາ, ປິຕຸມາຕາ, ຕສ຺ສາ ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ຠາຕາ ຈ ຠຄິນີ ຈ, ປຸຕ຺ຕາ ຈ, ຘີຕໂຣ ຈາຕິ ເອວມ຺ປິ ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ອໂຘ ຈ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ຍຸຄາ, ປິຕາ, ປິຕຸຠາຕາ, ປິຕຸຠຄິນີ, ປິຕຸປຸຕ຺ຕາ, ປິຕຸຘີຕໂຣ, ເຕສມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕຘີຕຸປຣມ຺ປຣາຕິ ເອວມ຺ປິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ຍຸຄາ, ມາຕາ, ມາຕຸມາຕາ, ຕສ຺ສາ ມາຕາ, ຕສ຺ສາປິ ມາຕາຕິ ເອວໍ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ຍຸຄາ, ມາຕາ, ມາຕຸປິຕາ, ຕສ຺ສ ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ຠາຕາ ຈ ຠຄິນີ ຈ ປຸຕ຺ຕາ ຈ ຘີຕໂຣ ຈາຕິ ເອວມ຺ປິ ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ອໂຘ ¶ ຈ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ຍຸຄາ, ມາຕາ, ມາຕຸຠາຕາ, ມາຕຸຠຄິນີ, ມາຕຸປຸຕ຺ຕາ, ມາຕຸຘີຕໂຣ ¶ , ເຕສມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕຘີຕຸປຣມ຺ປຣາຕິ ເອວມ຺ປິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ຍຸຄາ, ຕາວ ເນວ ມາຕຸສມ຺ພນ຺ເຘນ, ນ ປິຕຸສມ຺ພນ຺ເຘນ ຍາ ສມ຺ພທ຺ຘາ, ສາ ‘‘ອຎ຺ຎາຕິກາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສາກິຍານິໂຍ ວິຍາຕິ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ສາກິຍານິໂຍ ວິຍ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍປິ ອິຘ ສຸທ຺ຘຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ວາຕິ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ເອວໍ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ວາ. ປຸຣາຓຈີວຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈີວຣນ຺ຕິ ນິວາສນປາຣຸປນຸປຄເມວ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣຊິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ກປ຺ປໍ ກຕ຺ວາຕິ ກປ຺ປພິນ຺ທຸໍ ທຕ຺ວາ. ‘‘ອິມິນາ ອທິນ຺ນກປ຺ປໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໐໕) ວທນ຺ຕິ. ປຣິໂຠຄສີເສນາຕິ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄສີເສນ. ອໍເສຕິ ຊຕ຺ຕຸມ຺ຫິ. ມຕ຺ຖເກຕິ ສີສມຕ຺ຖເກ. ສເຈ ປນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຫຕ຺ເຖຫິ ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາກາເສ ວິຕານໍ ກຕ຺ວາ ສີເສນ ອສມ຺ຜຸສນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ປຣິໂຠໂຄ ນາມ ນ ໂຫຕິ.

ກາຍວິກາຣໍ ວາ ກໂຣຕີຕິ ຍຖາ ສາ ‘‘ໂຘວາເປຕຸກາໂມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຊານາຕິ, ເອວໍ ກາຍວິກາຣໍ ກໂຣຕິ. ‘‘ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ໂອກາເສ ຐຕ຺ວາ ອຸປຣິ ວາ ຂິປຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂອຣໂຕ ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ຫຕ຺ເຖ ເປເສຕີຕິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ໂອກາເສ ຐຕ຺ວາ ສິກ຺ຂມານສາມເຓຣສາມເຓຣິອຸປາສກອິຕ຺ຖິຍາທີສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ວາ ເປເສຕິ. ໂສຕິ ອຸປາສໂກ ຈ ສາມເຓໂຣ ຈ. ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຘວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປາສໂກ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຘວຕິ, ສາມເຓໂຣ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຘວຕີຕິ ຍຖາໂຍຄໍ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫຕ຺ເຖ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ສເຈ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕ ໂຘວຕິ, ວຏ຺ຏຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊນາຠາວໂຕ ຕີຓິປິ ກາເຣນ຺ຕສ຺ສ ເອເກນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ທ຺ວີຫິ ທ຺ເວ ທຸກ຺ກຏານິ. ທ຺ເວ ກາເຣນ຺ຕສ຺ສ ເອເກນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ທຸຕິເຍນ ທຸກ຺ກຏໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຘວນາທີນິ ຕີຓີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເອເກນ ວຕ຺ຖຸນາ’’ຕິ ¶ ປຐມໍ ກຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຣຊິຕ຺ວາ ໂຘວິຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສາ ຠິກ຺ຂຸນີ ປຐມໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຣຊຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ທຸກ຺ກຏເມວ, ເອວໍ ສພ຺ເພສຸ ວິປຣີຕວຈເນສຸ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ‘‘ໂຘວິຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕິ ເຈວ ຣຊຕິ ຈ, ໂຘວາປນປຈ຺ຈຍາ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ, ຣຊເນ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ປນ‘ໂຘວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ວເສນ ເອກໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ໂຘວາເປນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆວເສນາ’’ຕິອາທິ.

ອຎ຺ຎສ຺ສ ¶ ວາ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ປຸຣາຓຈີວຣໍ ໂຘວາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສີທນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ສນ຺ຕກໍ ນິສີທນຎ຺ເຈວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຎ຺ຈ. ນິວາສນປາຣຸປນຸປຄສ຺ເສວ ຈ ອິຘ ‘‘ປຸຣາຓຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ນິສີທນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ໂຘວາເປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕິ, ນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ອວຸຕ຺ຕາ ວາ ໂຘວຕີຕິ ອຸທ຺ເທສາຍ ວາ ໂອວາທາຍ ວາ ອາຄຕາ ກິລິຏ຺ຐຈີວຣໍ ທິສ຺ວາ ຐປິຕຏ຺ຐານໂຕ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ, ‘‘ເທຖ ອຍ຺ຍ, ໂຘວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ວາ ໂຘວຕິ ເຈວ ຣຊຕິ ຈ ອາໂກເຏຕິ ຈ, ອຍໍ ອວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕິ ນາມ. ຍາປິ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ໂຘວາ’’ຕິ ທຫຣໍ ວາ ສາມເຓຣໍ ວາ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອາຫຣຖຍ຺ຍ, ອຫໍ ໂຘວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂຘວຕິ, ຕາວກາລິກໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຘວິຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ເທຕິ, ອຍມ຺ປິ ອວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕິ ນາມ.

ອຎ຺ຎໍ ວາ ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອຸປາຫນຕ຺ຖວິກປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນມຎ຺ຈປີຐຕຏ຺ຏິກາທິໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ. ‘‘ອຸປຈາເຣ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເປສິຕ຺ວາ ໂຘວເນປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຸປຈາເຣຕິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ໂອກາເສ.

ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈີວຣປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຉນ຺ນນ຺ຕິ ໂຂມາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ມຊ຺ເຌ. ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖູປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ. ປິ-ສທ຺ເທນ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ຈີວຣານິ ຈ ນານາວິຣາຄວຕ຺ຖານິ ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ຐເປນ຺ຕິ, ອຸປຈາເຣ ວາ ຐຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຂິປນ຺ຕິ, ‘‘ສເຈ ສາທິຍຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ¶ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຂິປຕູຕິ ທິວາ ວາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ວາ ຂິປຕຸ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອິທໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ, ອິທໍ ອຎ຺ເຎສ’’ນ຺ຕິ ຎາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕຖາປິ ອຈິຕ຺ຕກຠາເວນ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ສິກ຺ຂມານສາມເຓຣສາມເຓຣິອຸປາສກອຸປາສິກາທີສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ. ຐປິຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຐປິຕໍ. ປໍສຸກູລໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອສ຺ສາມິກໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ອສ຺ສາມິກຎ຺ຫິ ‘‘ປໍສຸກູລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມິນາ ‘‘ອມ຺ຫາກມຕ຺ຖາຍ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ສຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຣິວຕ຺ຕກາຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ປຣິວຕ຺ຕໍ, ປຣິວຕ຺ຕເມວ ປາຣິວຕ຺ຕກໍ, ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍມານໍ, ຕໍ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ອນ຺ຕມໂສ ຫຣີຏກກ຺ຂຓ຺ຑມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ¶ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ. ສເຈ ຠິກ຺ຂຸນີ ວສ຺ສາວາສິກມ຺ປິ ເທຕິ, ຕມ຺ປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ອກຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຏິລາເຠນາຕິ ຄຫເຓນ. ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຕີຓິ ປຣິມາຓານິ ອສ຺ສາຕິ ຕິກໍ,ຕິກຎ຺ຈ ຕໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈາຕິ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຎາຕິກສຎ຺ຎິເວມຕິກອຎ຺ຎາຕິກສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍາຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ. ຕາຍ ຫິ ຫຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຣິວຕ຺ຕກາ ຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ປນ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ‘‘ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທິມ຺ຫິ ຈ ອນຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພປຣິກ຺ຂາເຣ’’ຕິ ອິມິນາ ຠິສິຈ຺ຉວິມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສາ ຫິ ມຫນ຺ຕາປິ ເສນາສນສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈີວຣສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເນວ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄາ, ນ ວິກປ຺ປນຸປຄາ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ສເຈປິ ມຎ຺ຈປ຺ປມາຓາ ຠິສິຈ຺ຉວິ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໑໔). ‘‘ຫຕ຺ຖໂຕ ຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປນ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເປສິຕຄ຺ຄຫເຓປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫຓໂຕ, ປຣິວຕ຺ຕນາກຣຓໂຕ ຈ ກິຣິຍາກິຣິຍໍ.

ຈີວຣປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ເຄຫສ຺ສ ¶ ປຕິ ເຊຏ຺ໂຐຕິ ຄຫປຕິ, ຕໍ ຄຫປຕິໍ, ອິຘ ປນ ອປພ຺ພຊິໂຕ ໂຍ ໂກຈິ ມນຸສ຺ໂສ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂູສຸ ອປພ຺ພຊິຕມນຸສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ຄຫປຕານິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ‘‘ວິຎ຺ຎາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ຈ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ຈ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍາເຈຍ຺ຍ ວາ ຍາຈາເປຍ຺ຍ ວາ’’ຕິ. ຍາຈາປນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ກຕ຺ວາ ‘‘ອນາຓຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາຕິ ສເມຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາ ສໍຄຈ຺ຉຕິ ສຕ຺ໂຕ, ສຠາວຘມ຺ໂມ ວາ ສຫຊາຕາທີຫິ, ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ວາຕິ ສມໂຍ, ກາໂລ, ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠູໂຕປິ ຫິ ກາໂລ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓໍ, ກຣຓໍ ວິຍ ຈ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ຣູເປນ ໂວຫຣີຍຕິ, ຕໍ ສມຍໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວໂຣ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຣາຊາທີສຸ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວໂຣ. ຍຖາຫ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວໂຣ ນາມ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈີວຣໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຣາຊູຫິ ວາ ໂຈເຣຫິ ວາ ຘຸຕ຺ເຕຫິ ວາ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຄ຺ຄິອາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ນຏ຺ຐໍ ຈີວຣເມຕສ຺ສາຕິ ນຏ຺ຐຈີວໂຣ. ຍຖາຫ ‘‘ນຏ຺ຐຈີວໂຣ ນາມ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈີວຣໍ ອຄ຺ຄິນາ ວາ ທຑ຺ຒໍ ໂຫຕິ, ອຸທເກນ ວາ ວູຬ຺ຫໍ ໂຫຕິ, ອຸນ຺ທູເຣຫິ ວາ ອຸປຈິກາຫິ ວາ ຂາຍິຕໍ ໂຫຕິ ¶ , ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓໍ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໙). ສມຍາຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ມິນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ສມເຍ.

ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕເກ ອຎ຺ຎາຕກສຎ຺ຎິເວມຕິກຎ຺ຎາຕກສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ສມເຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣກາເລ ຈ ນຏ຺ຐຈີວຣກາເລ ຈ. ຎາຕກປ຺ປວາຣິເຕ ວາ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຎາຕເກ, ປວາຣິເຕ ຈ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຖຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໑) ຈ ສງ຺ຆວເສນ ປວາຣິເຕ ປມາຓເມວ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ປວາຣິເຕ ປນ ຍໍ ຍໍ ປວາເຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຕເມວ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຫິ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປວາເຣຕ຺ວາ ສຍເມວ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ກາລານຸກາລໍ ຈີວຣາທີນິ ທິວເສ ທິວເສ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ເທຕິ, ເອວໍ ເຍນ ເຍນ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ຕໍ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ໂຍ ປນ ປວາເຣຕ຺ວາ ພາລຕາຍ ¶ ວາ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ວາ ນ ເທຕິ, ໂສ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ໂຍ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເຄຫໍ ປວາເຣມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ນິສີທິຕພ຺ພໍ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ‘‘ຍໍ ມຍ຺ຫໍ ເຄເຫ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປວາເຣມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຍໍ ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍໍ, ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ. ເຄເຫ ປນ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວາ ນ ລພ຺ຠຕິ. ຕສ຺ເສວຕ຺ຖາຍາຕິ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ. ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑນ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣເນວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສ, ປຣິວຕ຺ຕາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຕໍ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປກຕຕ຺ຖວຈໂນ. ເຈຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເຈຕິ ວາ ຍທີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ‘‘ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປວາເຣຍ຺ຍ ເຈຕິ ຍທິ ປວາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຠີຕິ ອຸປສຄ຺ໂຄ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໒໓-໕໒໔) ອິມິນາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວິເສສາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຣິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປວາຣສທ຺ທສ຺ສ ອິຈ຺ຉາຍໍ ວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ‘‘ອິຈ຺ຉາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຈ຺ຉໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ປຈ຺ຈເຍ ອິຈ຺ຉໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ. ອຸປນິມນ຺ຕນາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາວຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ. ທຏ຺ຐູຕິ ທຏ຺ຐຸໍ. ຉນ຺ທານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອນຸນາສິກໂລໂປ. ເຂມໂຕຕິ ນິພ຺ຠຍໂຕ. ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຖາ ຈ ກາເຍນ ອຠິຫເຣຍ຺ຍ, ວາຈາຍ ຈ, ຕໍ ວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປເນຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ ສອນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣວາສກສຫິຕໍ. ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ. ປຣມນ຺ຕິ ອວສານໍ. ອສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ສມຸທາຍຠູຕສ຺ສ ຫຣິຕພ຺ພສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ. ຕຄ຺ຄຸຓສໍວິຎ຺ຎາໂຓ ຫິ ອຍໍ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ ຍຖາ ‘‘ລມ຺ພກຓ຺ໂຓ’’ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິວາສເນນາ’’ຕິອາທິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ຫິ ສພ຺ເພ ຕໍປຣມໍເຍວ ຄເຫຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ.

ຍສ຺ມາ ¶ ອຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພຈີວເຣນ ຕິຈີວຣມຕ຺ຕເກເນວ ຠິກ຺ຂຸນາ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ເຎນ ປນ ອຎ຺ຎຖາປິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ສາຕິ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານນເຍນ ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬວເສນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ສ, ອິທຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອນຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ສ ຈີວເຣ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ອຍໍ ວິຘິ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ຍສ຺ສ ວາ ຕິຈີວຣໂຕ ອຘິກມ຺ປິ ຈີວຣໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ເຕນາປິ ຕທາ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ ທ຺ເວ ສາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປກຕິຍາວ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຈຣຕີຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໒໓-໕໒໔) ອຕ຺ຖຕກຖິນຕ຺ຕາ ວາ ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວເສນ ວາ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິວເສນ ວາ ຕຕິຍສ຺ສ ອລາເຠນ ວາ ຈຣຕິ. ‘‘ທ຺ເວ ນຏ຺ຐານີ’’ຕິ ອຘິກາຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານີ’’ຕິ. ເອກໍ ສາທິຍນ຺ເຕເນວ ສໂມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ທ຺ວີສຸ ນຏ຺ເຐນ ເອກໍ ສາທິຍນ຺ເຕນ ສໂມ ຠວິສ຺ສຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມຕາຍ ອວຏ຺ຐານໂຕ. ຍສ຺ສ ເອກໍເຍວ ໂຫຕິ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ວິນຏ຺ຐເສສຈີວຣຕ຺ຕາ.

ປຎ຺ຈສຸ ນຏ຺ເຐສູຕິ ຕິຈີວຣໍ ອຸທກສາຏິກາ ສໍກຈ຺ຈິກາຕິ ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຈີວເຣສຸ ນຏ຺ເຐສຸ. ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ວາ ນຏ຺ເຐ’’ຕິ ວຈນວິປຣິຓາມໍ ກຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣີຕິ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ.

ເສສກໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີຕິ ທ຺ເວ ຈີວຣານິ ກຕ຺ວາ ‘‘ເສສກໍ ປຸນ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສກໍ ຕຸຍ຺ຫໍເຍວ ໂຫຕູຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ທານສມເຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ. ສເຈ ປນ ‘‘ເສສກໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນສມເຍປິ ‘‘ເສສກໍ ຕຸຍ຺ຫໍເຍວ ໂຫຕູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ລທ຺ຘກປ຺ປິຍເມວ. ນ ອຈ຺ຉິນ຺ນນຏ຺ຐກາຣຓາ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ພາຫຸສຈ຺ຈາທິຄຸຓວເສນ ທິນ຺ນໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ຎາຕກປ຺ປວາຣິເຕ ວາ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ, ສມເຍ ຈ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ຎາຕກປ຺ປວາຣິເຕ ຕສ຺ເສວຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປຐມອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຠິກ຺ຂຸໍ ¶ ¶ ປເນວ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ເອວ-ສທ຺ໂທປິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອປທິສິຕ຺ວາຕິ ກເຖຕ຺ວາ, ອາຣພ຺ຠາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎາຕກສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎາຕກຄຫປຕິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຓຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ສາມິວຈນໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອິທໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ນ ວິຈາຣິຕໍ. ຈີວຣໍ ເຈຕາເປນ຺ຕິ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໒໘-໕໒໙), ຈີວຣມູລໍ, ນ-ກາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ອາຄໂມ, ‘‘ຈີວຣເຈຕາປນ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຫິຣຎ຺ຎາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຫິຣຎ຺ຎາທິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ກຫາປໂຓ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ສຸວຓ຺ຓາທີນໍ ຄຫຓໍ. ອຸປກ຺ຂຏນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐາປິຕໍ. ຕໍ ອຸປກ຺ຂຣຓໍ ເຕສໍ ຕຖາ ສຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປກ຺ຂຏໍ ໂຫຕີຕິ ສຊ຺ຊິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐປິຕນ຺ຕິ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕໍ. ປຣິວຕ຺ຕນຎ຺ຈ ອກຕສ຺ສ ກາຣາປນໍ, ກຕສ຺ສ ກິຓນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກາເຣຕ຺ວາ ວາ ກິຓິຕ຺ວາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຈ຺ຉາເທສ຺ສາມີຕິ ປາຣຸເປສ຺ສາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂວຫາຣວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ໂວຫາຣວຈນນ຺ຕິ ຈ ອຸປຈາຣວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຕຕ຺ຣ ເຈ ໂສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທີສຸ ໂກ ປທສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຣ ໂສ ຄຫປຕິ ວາ’’ຕິອາທິ. ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕຕິ ‘‘ທສ຺ສາມິ, ກີທິເສນ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວເຣນ ອຕ຺ໂຖ, ກີທິສໍ ເຕ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປມີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ອວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ປທຠາຊເນ ປຈຸຣໂວຫາຣວເສນ ‘‘ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຈຸຣໂວຫາຣວເສນາຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍໂວຫາຣວເສນ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ຆຣສາມິກໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ຕສ຺ສ ຆຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຕເຖວ ພຫຸລໂວຫາໂຣ. ວິກປ຺ປນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ໂຐ ກປ຺ໂປ ວິກປ຺ໂປ, ວິ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ວິສິຏ຺ຐຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ວິສິຏ຺ຐກປ຺ປ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາ ວຈນຕ຺ຖມາຫ. ‘‘ອຘິກວິຘານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ອຘິປ຺ປາຍຕ຺ຖໍ. ຍຖາ ປນ ຕມາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຍນາກາເຣນ ຕໍ ວິກປ຺ປໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ຕໍ ອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ.

‘‘ສາຘູ’’ຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມ຺ປຫໍສນສຸນ຺ທຣາຍາຈນາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕຕິ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ¶ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໘໖) ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໙; ມ. ນິ. ໑.໓໔໐) ສມ຺ປຫໍສເນ.

‘‘ສາຘຸ ¶ ຘມ຺ມຣຸຈິ ຣາຊາ, ສາຘຸ ປຎ຺ຎາຓວາ ນໂຣ;

ສາຘຸ ມິຕ຺ຕານມທ຺ທຸພ຺ໂຠ, ປາປສ຺ສາກຣຓໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ. (ຊາ. ໒.໑໘.໑໐໑) –

ສຸນ຺ທເຣ, ‘‘ສາຘຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໖໔-໖໘) ອາຍາຈເນ, ອິຘາປິ ອາຍາຈເນເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໘໙; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑ ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໕ ອຄ຺ຄິກຠາຣທ຺ວາຊສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໙) ອາຫ ‘‘ສາຘູຕິ ອາຍາຈເນ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຍາຈເນຕິ ອຠິມຸຂໍ ຍາຈເນ, ອຠິປຕ຺ຖນາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິວິຕກ຺ເກ ນິປາໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາລປຕີຕິ ອາມນ຺ເຕຕິ. ອາຍຕາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ວິຕ຺ຖຕອປ຺ປິຕສຓ຺ຫານໍ ຄຫຓໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ນ ອິມສ຺ສ ອາປຊ຺ຊນມຕ຺ເຕເນວ ອາປຕ຺ຕິ ສີສໍ ເອຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ສ ວຈເນນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປໂຍເຄຕິ ສຸຕ຺ຕປຣິເຍສນາທິປໂຍເຄ.

ມຫຄ຺ຆໍ ເຈຕາເປຕຸກາມໍ ອປ຺ປຄ຺ຆນ຺ຕິ ວີສຕິອຄ຺ຆນກໍ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕຸກາມໍ ‘‘ອລໍ ມຍ຺ຫໍ ເຕນ, ທສອຄ຺ຆນກໍ ວາ ອຏ຺ຐຄ຺ຆນກໍ ວາ ເທຫີ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ເອວໍ ສມຠາຄໍ, ອິມິນາ ສມກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຄ຺ຆວເສເນວ, ນ ປມາຓວເສນ. ອຄ຺ຆວຑ຺ຒນກຎ຺ຫິ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ.

ປຐມອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ກສ຺ມາ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອິທຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຫີຕິ ກາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ນ ໂກຈິ ວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຣາຊໂຕ ¶ ໂຠຄ຺ຄນ຺ຕິ ຣາຊໂຕ ລທ຺ຘໂຠຄ຺ຄໍ. ຣາຊໂຠຄ຺ໂຄຕິ ຣາຊາມຕ຺ໂຕ. ຣາຊໂຕ ໂຠໂຄຕິ ຣຎ຺ຎາ ¶ ທິນ຺ນໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ. ອິມິນາຕິອາທີຕິ ‘‘ອິມິນາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ເນນ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທຫີ’’ຕິ ອິທໍ. ອາຄມນສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ມູລສຸທ຺ຘິໍ. ຍທິ ຫິ ອິມິນາ ກປ຺ປິຍນີຫາເຣນ ອເປເສຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’’ຕິ ເປເສຍ຺ຍ, ໂສປິ ທູໂຕ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອິທໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ອາຠຕໍ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ອາຍສ຺ມາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໓໘), ຕທາ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ປຸຏ຺ເຐນ ຕໍ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ ຫິຣຎ຺ຎາທິໍ ອາຣພ຺ຠ. ອີທິເສນ ທູຕວຈເນນາຕິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ອາຍສ຺ມາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ເອວຣູເປນ ທູຕວຈເນນ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ອກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ. ສຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຊາຕຣູປໍ. ຣຊຕນ຺ຕິ ຣູປິຍໍ. ກຫາປເຓນາຕິ ສຸວຓ຺ຓມໂຍ ວາ ຣູປິຍມໂຍ ວາ ປາກຕິໂກ ວາ ກຫາປໂຓ. ມາສໂກຕິ ໂລຫມາສໂກ ວາ ໂຫຕຸ, ທາຣຸມາສໂກ ວາ ໂຫຕຸ, ຊຕຸມາສໂກ ວາ ໂຫຕຸ, ໂຍ ໂຍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຊນປເທ ຍທາ ຍທາ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນ຺ຕມໂສ ອຏ຺ຐິມໂຍປິ ຈມ຺ມມໂຍປິ ຣຸກ຺ຂຜລພີຊມໂຍປິ ສມຸຏ຺ຐາປິຕຣູໂປປິ ອສມຸຏ຺ຐາປິຕຣູໂປປິ ສພ຺ໂພ ອິຘ ມາສໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຣູປິຍສິກ຺ຂາປເທ ວກ຺ຂາມ.

ມຸຕ຺ຕາຕິ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠຊາທິກາ ອຏ຺ຐວິຘາ ມຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠໍ ວຣາຫທາຐໍ, ຠຸຊງ຺ຄສີສໍ, ວລາຫກໍ, ເວຬຸ, ມຈ຺ຉສິໂຣ, ສງ຺ໂຂ, ສິປ຺ປີຕິ ອຏ຺ຐ ມຸຕ຺ຕາໂຍນິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຍາ ມຈ຺ຉສງ຺ຂສິປ຺ປິຊາຕາ, ສາ ສາມຸທ຺ທິກາ, ຠຸຊງ຺ຄຊາປິ ກາຈິ ສາມຸທ຺ທິກາ ໂຫຕິ. ອິຕຣາ ອສາມຸທ຺ທິກາ. ຍສ຺ມາ ປນ ພຫຸລໍ ສາມຸທ຺ທິກາວ ມຸຕ຺ຕາ ໂລເກ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ສິປ຺ປິຊາວ, ອິຕຣາ ກທາຈິ. ຕສ຺ມາ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ‘‘ມຸຕ຺ຕາຕິ ສາມຸທ຺ທິກມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໗໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ມຓີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ເວຬຸຣິຍາທິເກ ອນ຺ຕມໂສ ຊາຕິຜລິກໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ໂພປິ ນີລປີຕາທິວຓ຺ຓເຠໂທ ມຓີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປຈິຕ຺ວາ ກໂຕ ປນ ກາຈມຓິເຍເວໂກ ປຕ຺ຕາທິຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເວຬຸຣິໂຍ ນາມ ວໍສວຓ຺ຓມຓິ. ສງ຺ໂຂຕິ ຘມນສງ຺ໂຂ ໂຘຕວິທ຺ໂຘ ຣຕນມິສ຺ໂສ, ປານີຍສງ຺ໂຂ ¶ ປນ ຣຕນາມິສ຺ສກໂຕ, ໂສ ຈ ອຎ຺ຊນາທິເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ, ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖາຍ ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສິລາຕິ ໂຘຕວິທ຺ຘາ ຣຕນສໍຍຸຕ຺ຕາ ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓາ ສິລາ. ຣຕເນນ ປນ ອມິສ຺ສາ ສຕ຺ຖກນິສານາທິອຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຣຕນສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ສຸວຓ຺ເຓນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ກຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປວາຬນ຺ຕິ ໂຘຕມ຺ປິ ອໂຘຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ປວາຬໍ. ໂລຫິຕງ຺ໂກຕິ ຣຕ຺ຕມຓິ. ມສາຣຄລ຺ລນ຺ຕິ ກພຣມຓິ. ຍໍ ‘‘ມຣກຕ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານີຕິ ສານຸໂລມານິ ສາລິອາທີນິ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ. ນີວາຣາທິອຸປຘຎ຺ຎສ຺ສ ປນ ສາລິອາທິມູລຘຎ຺ຎນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາສິທາສເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຸປ຺ຜາຣາມຜລາຣາມາທໂຍຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ທາສີ ນາມ ອນ຺ໂຕຊາຕຘນກ຺ກີຕກຣມຣານີຕປ຺ປເຠທາ. ຕຖາ ທາໂສ. ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຍສ຺ມິໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ຣຸຫຕິ. ວຕ຺ຖຸ ນາມ ຍສ຺ມິໍ ອປຣຓ຺ຓໍ ຣຸຫຕິ. ຍຕ຺ຖ ວາ ອຸຠຍມ຺ປິ ຣຸຫຕິ, ຕໍ ເຂຕ຺ຕໍ. ຕທຕ຺ຖາຍ ອກຕຠູມິຠາໂຄ ວຕ຺ຖຸ. ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ວາປິຕຬາກາທີນິປິ ສງ຺ຄຫິຕາເນວ. ວສ຺ສິກາທີນໍ ປຸປ຺ຜນໂກ ປຸປ຺ຜາຣາໂມ. ອມ຺ພຜລາທີນໍ ຜລນໂກ ຜລາຣາໂມ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນເຍວຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສເຈປິ ໂກຈິ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມິ, ອາຣາມໍ ວາ ກໂຣຖ, ເຈຕິຍໍ ວາ ໂຠຊນສາລາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ອິທມ຺ປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຫິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙) ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຈຕິຍສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ.

ສເຈ ປນ ສງ຺ຆໍ ວາ ຄຓໍ ວາ ປຸຄ຺ຄລໍ ວາ ອນາມສິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ເຈຕິຍສ຺ສ ເທມ, ວິຫາຣສ຺ສ ເທມ, ນວກມ຺ມສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອິເມ ອິທໍ ຠຓນ຺ຕີ’’ຕິ ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເຈຕິຍາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຕຸມ຺ເຫ ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ.

ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣຕິ ກິຈ຺ຈກໂຣ. ອິຘ ປນ ສພ຺ໂພ ກິຈ຺ຈກໂຣວ ‘‘ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣໂກ’’ຕິ. ເອໂສ ໂຂຕິ ‘‘ອສຸກວີຖິຍໍ ອສຸກຆເຣ ອສຸກນາໂມ’’ຕິ ປຣມ຺ມຸຂໍ ວທຕິ. ອິຕຣມ຺ປີຕິ ປຣມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ຐມ຺ປິ. ‘‘ອຕ຺ໂຖ ເມ, ອາວຸໂສ, ຈີວເຣນາ’’ຕິ ເອຕໍ ໂຈທນາລກ຺ຂຓນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ໂຈທນາລກ຺ຂຓນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ວາຈາຍ ¶ ໂຈທນາລກ຺ຂຓນິທສ຺ສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ວາ ວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ເທຫິ ເມ ຈີວຣໍ, ອາຫຣ ເມ ຈີວຣໍ, ປຣິວຕ຺ເຕຫິ ເມ ຈີວຣໍ, ເຈຕາເປຫິ ເມ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ເອຕານິ ປນ ວຈນານິ ເອເຕສໍ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ເທຫິ ເມ’’ຕິອາທິ. ສາເຘຍ຺ຍາຕິ ນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ. ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລນ຺ຕິ ເອວໍ ຍາວຕຕິຍໍ ໂຈທເນນ ຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ຍເທຕໍ ອຠິນິປ຺ຜາທນໍ, ເອຕໍ ກຸສລໍ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເອຕໍ ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ.

ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອສ຺ສາຕິ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ. ອິທຎ຺ຫິ ‘‘ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ກິຣິຍາຍ ວິເສສນໍ, ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ຐານໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຠາວນປຸໍສກວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ, ເອຕໍ ຠາເວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຘາຕ຺ວຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ສາເຘຕພ຺ເພ ນປຸໍສກລິງ຺ຄວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ນິສີທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ ¶ . ນ ອາມິສໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທິເຠທໍ ກິຎ຺ຈິ ອາມິສໍ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຍາຈິຍມາເນນາປິ ນ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ. ນ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕພ຺ໂພຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙) ‘‘ມງ຺ຄລໍ ວາ ອນຸໂມທນໍ ວາ ຠາສຖາ’’ຕິ ຍາຈິຍມາເນນາປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ຠາສິຕພ຺ພໍ. ຐານໍ ຠຎ຺ຊຕີຕິ ຐິຕິໍ ວິນາເສຕິ. ຐຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ຄເຫຕຸໍ ອາຄເຕນ ຫິ ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ຐາຕພ຺ພເມວ, ນ ນິສຊ຺ຊາທິກໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ປນ ຕໍ ກຕນ຺ຕິ ຐານໍ ວິນາສິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຄຕກາຣຓໍ ວິນາເສຕີ’’ຕິ. ‘‘ອາຄຕກາຣຓໍ ນາມ ຐານເມວ, ຕສ຺ມາ ‘ນ ກາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວາຣິຕສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ນິສຊ຺ຊາທີສຸ ກເຕສຸ ຉສຸ ຐາເນສຸ ເອກໍ ຐານໍ ຠຎ຺ຊຕີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໓໗-໕໓໙) ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຐາຕພ຺ພໍ. ‘‘ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອິທໍ ຐານລກ຺ຂຓໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ‘‘ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ນິສີທນາທິມ຺ຫິ ກເຕ ປຸນ ຈີວຣໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ເກຈິ. ‘‘ທ຺ເວ ຐານານິ ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ອຎ຺ເຎ. ‘‘ເອກໍ ຐານໍ ປຣິຫາຍຕີ’’ຕິ ອປເຣ. ອຸຠຍໍ ກໂຣຕີຕິ ໂຈເທຕິປິ ຕິຏ຺ຐຕິປິ.

‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ອິທໍ ໂຈທກສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປກ຺ກມ຺ມ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ຈີວຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຐານໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ໂຈທນາຏ຺ຐາເນສຸ.

ກິໍ ¶ ປນ ສພ຺ພກປ຺ປິຍກາຣເກສຸ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໖໕) ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນາມ ສງ຺ເຂປໂຕ ທຸວິໂຘ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ຈ ອນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຈ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ທຸວິໂຘ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ທູເຕນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ. ອນິທ຺ທິຏ຺ໂຐປິ ທຸວິໂຘ ມຸຂເວວຏິກກປ຺ປິຍກາຣໂກ, ປຣມ຺ມຸຂກປ຺ປິຍກາຣໂກຕິ. ເຕສຸ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ມຸຂາສມ຺ມຸຂວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂຫຕິ, ຕຖາ ທູເຕນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐປິ.

ກຖໍ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ທູເຕນ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ປຫິຓຕິ, ທູໂຕ ຈ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ປຫິຕໍ, ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ທູໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ, ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິເກຫິ ຈ ອຸປາສເກຫິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຓຕ຺ຕາ ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ວາ ສນ຺ທິຏ຺ຐາ ສມ຺ຠຕ຺ຕາ ເກຈິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ນິທ຺ທິສຕິ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ ¶ . ທູໂຕ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ຈີວຣໍ ກິຓິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐ.

ໂນ ເຈ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໗; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໖໕) ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອປິຈ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ນິທ຺ທິສຕິ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຄາເມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ຈີວຣໍ ກິຓິຕ຺ວາ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍເມໂກ ຠິກ຺ຂຸນາ ອສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐ.

ນ ເຫວ ໂຂ ໂສ ທູໂຕ ອຕ຺ຕນາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕິ, ອປິຈ ໂຂ ອຎ຺ຎໍ ປຫິຓຕິ ‘‘ທິນ຺ນໍ ມຍາ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ, ຈີວຣໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐ.

ນ ເຫວ ໂຂ ອຎ຺ຎໍ ປຫິຓຕິ, ອປິຈ ໂຂ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ຠິກ຺ຂຸໍ ວທຕິ ‘‘ອຫໍ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ທສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ, ອຍໍ ຕຕິໂຍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເອວໍ ເອໂກ ສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ຕໂຍ ອສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາ ນາມ. ເອເຕສຸ ອິມສ຺ມິໍ ຣາຊສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ອປໂຣ ¶ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິມນເຍເນວ ທູເຕນ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ນຕ຺ຖິຕາຍ ວາ ອວິຈາເຣຕຸກາມຕາຍ ວາ ‘‘ນຕ຺ຖມ຺ຫາກໍ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ’’ຕິ ວທຕິ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຂເຓ ໂກຈິ ມນຸສ຺ໂສ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ທູໂຕ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ທູເຕນ ສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐ.

ອປໂຣ ທູໂຕ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ອຠິຣຸຈິຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຫຕ຺ເຖ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ທຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ອາໂຣເຈຕິ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ປຫິຓຕິ, ‘‘ອຫໍ ອສຸກສ຺ສ ນາມ ຫຕ຺ເຖ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ທສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ຕຕິໂຍ ທູເຕນ ອສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເອວໍ ເອໂກ ສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຕໂຍ ອສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທູເຕນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາ ນາມ. ເອເຕສຸ ເມຓ຺ຑກສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ¶ –

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນຸສ຺ສາ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ, ເຕ ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ຫຕ຺ເຖ ຫິຣຎ຺ຎໍ ອຸປນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ‘ອິມິນາ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຍໍ ກປ຺ປິຍໍ, ຕໍ ເທຖາ’ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ຕໂຕ ກປ຺ປິຍໍ, ຕໍ ສາທິຕຸໍ, ນ ຕ຺ເວວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຕພ຺ພໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໙໙).

ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຈທນາຍ ປຣິມາຓໍ ນຕ຺ຖິ. ມູລໍ ອສາທິຍນ຺ເຕນ ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ໂຈທນາຍ ວາ ຐາເນນ ວາ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ສາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂນ ເຈ ເທຕິ, ອຎ຺ຎໍ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຕ຺ວາປິ ອາຫຣາເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອິຈ຺ຉຕິ, ມູລສາມິການມ຺ປິ ກເຖຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ອິຈ຺ຉຕິ, ນ ກເຖຕພ຺ພໍ.

ອປໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິມນເຍເນວ ທູເຕນ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ນຕ຺ຖມ຺ຫາກໍ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ’’ຕິ ວທຕິ, ຕທຎ຺ໂຎ ສມີເປ ຐິໂຕ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອາຫຣ, ໂຠ, ອຫໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ. ທູໂຕ ‘‘ຫນ຺ທ, ໂຠ, ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ມຸຂເວວຏິກກປ຺ປິຍກາຣໂກ.

ອປໂຣ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙; ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໖໕) ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ຫຕ຺ເຖ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ຈີວຣໍ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ເອຕ຺ໂຕວ ປກ຺ກມຕິ, ອຍໍ ປຣມ຺ມຸຂກປ຺ປິຍກາຣໂກຕິ ¶ ອິເມ ທ຺ເວ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣກາ ນາມ. ເອເຕສຸ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕສຸ ວິຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ສຍເມວ ຈີວຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ, ນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ. ກປ຺ປິຍກາຣເກຕິ ສມ຺ມຸຂາສມ຺ມຸຂວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກປ຺ປິຍກາຣເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທາຍໂກ ສຍເມວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ທູຕໍ. ຕສ຺ມາ ທູເຕນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐປິ ຍຖາຣຸຈິ ໂຈເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ສຍເມວ ກປ຺ປິຍກາຣກຕ຺ຕໍ ອຸປຄໂຕຕິ ມຸຂເວວຏິກກປ຺ປິຍກາຣໂກ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ເອໂສ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອາກາເຣນ. ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ວຸຕ຺ຕໂຈທນາຏ຺ຐານປຣິມາຓໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໂຈທນາປຣິມາຓໂຕ ຈ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານປຣິມາຓໂຕ ຈ. ສນ຺ຕິກນ຺ຕິ ສມີປໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖມຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມີປຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ຠຸມ຺ມວຈນ’’ນ຺ຕິ ¶ . ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ຄງ຺ຄາຍໍ ໂຄຍູຖານິ ຈຣນ຺ຕິ, ກູເປ ຄຄ຺ຄກູລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຍສ຺ມາ ສມີປາຘາເຣ ອິທໍ ສຕ຺ຕມີວິຠຕ຺ຕິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ. ເອວໍ ອກໂຣນ຺ໂຕຕິ ສາມໍ ວາ ອຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ທູຕໍ ວາ ອປາເຫນ຺ໂຕ.

ອຊ຺ຊຓ຺ໂຫ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄເມຫີຕິ, ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ເອກທິວສໍ ອມ຺ຫາກໍ ຕິຏ຺ຐ, ອຘິວາເສຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕິເຣເກສຸ ໂຈທນາຏ຺ຐາເນສຸ ອຕິເຣກສຎ຺ຎິເວມຕິກອູນກສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທນາຍ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາເນນ, ອູນກຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທນາຍ ອູນກຈ຺ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາເນນ ລທ຺ເຘປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອປ຺ປິຕຕາຕິ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຕາ, ‘‘ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ໂສ ມຍາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໓໘) ກຖິຕຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈີວຣວຄ຺ໂຄ ປຐໂມ.

໒. ເອຬກໂລມວຄ຺ໂຄ

໑. ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ໂກສິຍມິສ຺ສກນ຺ຕິ ¶ ‘‘ໂກສກາຣກາ’’ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣານໍ ປາຓການໍ ໂກສໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ອໍສຸ ໂກສິຍໍ, ເຕນ ມິສ຺ສໍ ໂກສິຍມິສ຺ສກໍ. ເຕນ ປນ ໂກສິເຍນ ອປ຺ປເກນາປິ ມິສ຺ສິຕໍ ໂກສິຍມິສ຺ສກເມວ, ນ ອິທໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເກນາປີ’’ຕິອາທິ. ໂກສິຍໍສຸນາຕິ ກິມິໂກສສມ຺ຠເວນ ອໍສຸນາ. ‘‘ອນ຺ຕມໂສ’’ຕິອາທິກໍ ປນ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ຖຕໍ ນາມ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກຕໍ ອວາຍິມໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສເມ ຠູມິຠາເຄ’’ຕິອາທິ. ອິມສ຺ເສວ ວຈນສ຺ສ ອນຸສາເຣນາຕິ ອິມສ຺ເສວ ປຐມສນ຺ຖຕສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານວຈນານຸສາເຣນ. ສພ຺ພສນ຺ຖຕນ຺ຕິ ສພ຺ພສນ຺ຖຕນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານໍ.

ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກາຣາປເນ ທຸກ຺ກຏຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກາຣາປນວເສນ ‘‘ສາຓຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕນາ ວິປ຺ປກຕປຣິໂຍສາປນນເຍນາຕິ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ວິປ຺ປກຕໍ ອຕ຺ຕນາ ປຣິໂຍສາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ¶ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຕ຺ຕນາ ວິປ຺ປກຕໍ ປເຣຫິ ປຣິໂຍສາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ປເຣຫິ ວິປ຺ປກຕໍ ອຕ຺ຕນາ ປຣິໂຍສາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ປເຣຫິ ວິປ຺ປກຕໍ ປເຣຫິ ປຣິໂຍສາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໔໕) ອິມິນາ ນເຍນ. ວິຕານາທິກຣເຓຕິ ວິຕານຠູມຕ຺ຖຣຓສາຓິປາກາຣຠິສິພິພ຺ໂພຫນກຣເຓ. ຍຖາ ຈ ວິຕານາທິກຣເຓ, ເອວໍ ເຕນາກາເຣນ ປຣິໂຠເຄປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ອວາຍິມ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໔໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາຍິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິ.

ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສຸທ຺ຘກາຬກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ກາຬການນ຺ຕິ ສຠາເວນ ວາ ຣຊເນນ ວາ ກາຬການໍ. ຍຖາຫ ‘‘ກາຬກໍ ນາມ ທ຺ເວ ກາຬການິ ຊາຕິຍາ ກາຬກໍ ວາ ຣຊນກາຬກໍ ວາ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎຫິ ອມິສ຺ສິຕານນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອມິສ຺ສິຕກາຬການນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍຖາ ປຐເມ ‘ເອເກນາປິ ໂກສິຍໍສຸນາ’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອິຘາປິ ¶ ‘ເອເກນາປິ ອຎ຺ເຎນ ອມິສ຺ເສຕ຺ວາ’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎນ ປນ ມິສ຺ສກໂຠເຄປິ ອປຎ຺ຎາຍມານຣູປກໍ ເຈ ‘ສຸທ຺ຘກາຬກ’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໕໔໗) ວທນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສຸທ຺ຘກາຬການໍ ເອຬກໂລມານໍ ສນ຺ຖຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໔໙) ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສນ຺ຕິ ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏຈຕຸກ຺ກປາຈິຕ຺ຕິຍາທິກໍ. ອງ຺ເຄສຸ ປນ ‘‘ສຸທ຺ຘກາຬກຠາໂວ’’ຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

ສຸທ຺ຘກາຬກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ຍຖາ ກາຬກາ ອຘິກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຐເປຕ຺ວາ ເຈຕ຺ຖ ກາຬກໂອທາເຕ ອວເສສາ ໂຄຈຣິເຍສຸເຍວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໕໕໒) ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທ຺ເວ ຠາຄາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຬການໍ ອຘິກຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ກາຬການໍ ຠາຄທ຺ວຍໂຕ ອຘິກໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອູນກໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ¶ ‘‘ເອກສ຺ສາປີ’’ຕິອາທິ. ເອກສ຺ສາປິ ກາຬກໂລມສ຺ສ ອຕິເຣກຠາເວຕິ ຕຸລາຍ ຘາຣຍິຕ຺ວາ ຐປິເຕສຸ ອນ຺ຕມໂສ ວາຕເວເຄນປິ ປຫິຕສ຺ສ ເອກສ຺ສາປິ ກາຬກໂລມສ຺ສ ອຘິກຠາເວ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕຕິຍໍ ໂອທາຕານໍ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ໂຄຈຣິຍານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉໂທ ເຕສໍ ອຘິກຄ຺ຄຫເຓ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອຘິກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສນ຺ຖຕໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຕຸເລ ສຸທ຺ຘກາຬການໍ ເອຬກໂລມານໍ, ຕຸລໍ ໂອທາຕານໍ, ຕຸລໍ ໂຄຈຣິຍານໍ ສນ຺ຖຕໍ ກາຣາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໕໔) ອິມິນາ ນເຍນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາທາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທນ ອນາທາຍ ຈ ກຣຓໂຕ ກິຣິຍາກິຣິຍໍ. ເສສນ຺ຕິ ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏຈຕຸກ຺ກປາຈິຕ຺ຕິຍາທິກໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຕຸລໍ ໂອທາຕານໍ ຕຸລໍ ໂຄຈຣິຍານໍ ອາທິຍິຕ຺ວາ ກຣເຓ, ພຫຸຕຣໍ ໂອທາຕານໍ ພຫຸຕຣໍ ໂຄຈຣິຍານໍ ອາທິຍິຕ຺ວາ ກຣເຓ ¶ , ສຸທ຺ຘໍ ໂອທາຕານໍ ສຸທ຺ຘໍ ໂຄຈຣິຍານໍ ອາທິຍິຕ຺ວາ ກຣເຓ ຈ ອນາປຕ຺ຕີຕິ.

ອງ຺ເຄສຸ ປນ ປຐມງ຺ຄໍ ກາຬການໍ ທ຺ເວຠາຄໂຕ ອຕິເຣກຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມານິ ຕີຓິ ນ ເກວລໍ ອນິສ຺ສຏ຺ຐາເນວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິມານິ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຍທິ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຍໍ ສນ຺ຖຕສມ຺ມຸຕິໍ ເທຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄິລານສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ຍສ຺ສ ວິນາ ສນ຺ຖຕາ ນ ຜາສຸ ໂຫຕິ, ນ ສກ຺ໂກຕິ ຈ ສນ຺ຖຕໍ ອາທາຍ ປກ຺ກມິຕຸໍ, ເອວໍຠູຕສ຺ສ ຄິລານສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ສນ຺ຖຕສມ຺ມຸຕິໍ ເທຕີຕິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ຄິລາໂນ ນ ສກ຺ໂກຕິ ສນ຺ຖຕໍ ອາທາຍ ປກ຺ກມິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໖໐) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕາຍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ສນ຺ຖຕສມ຺ມຸຕິໍ ເທຕິ.

ສາຕິ ສນ຺ຖຕສມ຺ມຸຕິ. ວູປສນ຺ໂຕ ວາ ປຸນ ກຸປ຺ປຕີຕິ ວູປສນ຺ໂຕ ວາ ໂສ ອາພາໂຘ ປຸນ ກຸປ຺ປຕິ, ອນຸວສ຺ສມ຺ປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸນ ສມ຺ມຸຕິທານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ເກວລໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ໂຣເຄ ກຸປ຺ປິເຕ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ໂຣເຄ ກຸປ຺ປິເຕປິ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ອນຸວສ຺ສໍ ກາຕຸໍ ລຠຕິ. ເຕເນວ ຫິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ສເຈ ອໂຣໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ມູລພ຺ຍາຘິນາວ ຄິລາໂນ ໂຫຕິ ¶ , ໂສເຍວ ປຣິຫາໂຣ, ນຕ຺ຖຎ຺ຎໍ ‘ສມ຺ມຸຕິກິຈ຺ຈ’ນ຺ຕິ ຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ. ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປນ ໂສ ວາ ພ຺ຍາຘິ ປຏິກຸປ຺ປຕຸ, ອຎ຺ໂຎ ວາ, ສກິໍ ‘ຄິລາໂນ’ຕິ ນາມໍ ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘເມວ, ປຸນ ‘ສມ຺ມຸຕິກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ອາຫາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໕໗) ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວາໂທ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສນ຺ຖຕໍ ອູນກຉພ຺ພສ຺ສານິ ກາຣາປິຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໖໒) ອິມິນາ ນເຍນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເສສໍ ປຐມສທິສເມວາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ປເຣຫິ ປຣິໂຍສາເປຕີ’’ຕິອາທິກໍ ອຕິທິຏ຺ຐໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ປຣິປຸຓ຺ເຓ ຉພ຺ພສ຺ເສ ວາ ອຕິເຣກຉພ຺ພສ຺ເສ ¶ ວາ ອນາປຕ຺ຕິ. ອງ຺ເຄສຸ ຈ ຉພ຺ພສ຺ສານໍ ອນ຺ໂຕຠາໂວ ນານາຕ຺ຕໍ.

ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ນິສີທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ນິສີທນສນ຺ຖຕນ຺ຕິ ‘‘ນິສີທນໍ ນາມ ສທສໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປທຠາຊນິຍໍ (ປາຣາ. ໕໖໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສທສໍ ສນ຺ຖຕໍ, ເອຕ຺ຖ ຈ ນິສີທນຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຖເຕ ຈີວຣສຎ຺ຎານິວາຣຓຕ຺ຖໍ, ຍໂຕ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ພລຈີວຣສຎ຺ຎາຍ ສນ຺ຖຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທິຍິໍສຸ. ສຍນາສນປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ ສນ຺ຖຕສ຺ສ ‘‘ປຸຣາຓສນ຺ຖຕໍ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຖເຕ. ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕໍ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ ຈາຍໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອລຠນ຺ໂຕ ໂຖກຕຣໍ ອາທິຍິຕ຺ວາ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໗໐) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອກເທເສຕິ ອິທານິ ກຕ຺ຕພ຺ພນວສນ຺ຖຕສ຺ສ ເອກປ຺ປເທເສ. ວິຊເຏຕ຺ວາຕິ ວິທ຺ຘໍເສຕ຺ວາ. ອນາທາຕິ ຍ-ກາຣໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິ ປຸຣາຓສນ຺ຖເຕ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ປຸຣາຓສນ຺ຖຕສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິໍ ກາຣາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໖໘) ອິມິນາ ນເຍນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສນ຺ຖຕວິສ຺ສຊ຺ຊນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ສນ຺ຖຕານິ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານິ ທິສ຺ວາ ‘‘ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕເນ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ປຣິໂຠຄຸປາຍໍ ເນສໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໖໖) ສນ຺ຖຕວິສ຺ສຊ຺ຊນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ກິຣິຍາກິຣິຍຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ‘‘ເສສໍ ຕຕິຍສທິສເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທສທິສເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ປຸຣາຓສນ຺ຖຕສ຺ສ ¶ ສາມນ຺ຕາ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ ອາທາຍ ກຣເຓ, ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ໂຖກຕຣໍ ອາທາຍ ກຣເຓ, ສພ຺ພຖາ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ອນາທາຍ ກຣເຓ ຈ ອນາປຕ຺ຕີຕິ. ອງ຺ເຄສຸ ປເນຕ຺ຖ ປຐມງ຺ຄປຸຣາຓສນ຺ຖຕສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິອນາທິຍນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນິສີທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສາຕິ ¶ ອທ຺ຘານເມວ ມຄ຺ໂຄ ອທ຺ຘານມຄ຺ໂຄ, ຕໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອທ຺ຘານສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອທ຺ຘານສທ຺ເທນ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ປນ ‘‘ທີຆມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທ຺ຘານຄມນສມຍສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອທ຺ຘໂຍຊນໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຈິ. ໒໑໘) ອທ຺ຘໂຍຊນມ຺ປິ ອທ຺ຘານມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ. ເອຬກໂລມານິ ເຈຕານິ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຍໂຕ ‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິອາທິກໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ເຈຕນ຺ຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ປເນວ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ເອຬກໂລມານິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ເອຕໍ ສພ຺ພໍ. ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕທີປນເມວາຕິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ໂກສເລສຸ ຊນປເທ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອຬກໂລມານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສູ’’ຕິອາທິກສ຺ສ (ປາຣາ. ໕໗໑) ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕສ຺ສ ທີປນເມວ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ອທ຺ຘານໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐາເນສຸ. ສຫຕ຺ຖາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຕ຺ເຖນາ’’ຕິ. ລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຈຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຫຣິຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອສນ຺ເຕ ຫາຣເກຕິ ເອຕ຺ຖ ປທານໍ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓໂຕ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສນ຺ເຕເຍວາ’’ຕິອາທິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິມານິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ເອຬກໂລມານິ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກາມິຕານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໗໓) ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕິເຣກຕິໂຍຊເນ ອຕິເຣກຕິໂຍຊນສຎ຺ຎິເວມຕິກອູນກສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ວາສາຘິປ຺ປາເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ຫຣເຓຕິ ຍຕ຺ຖ ຄໂຕ, ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີນໍ ວາ ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ວາ ອລາເຠນ ຕໂຕ ປຣໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຫຣເຓ, ຕໂຕປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ເອວໍ ໂຍຊນສຕມ຺ປິ ຫຣເຓ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວາ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ວາຕິ ໂຈເຣຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວາ ວິນຍກມ຺ມກຕໍ ວາ. ກຕຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ກຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ກມ຺ພລໂກຊວສນ຺ຖຕາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນ຺ຕມໂສ ສຸຕ຺ຕເກນ ພທ຺ຘມຕ຺ຕມ຺ປິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ’’ຕິອາທິ. ໂຍ ປນ ຕນຸກປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກນ຺ຕເຣ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໗໕) ວາ ອາໂຍຄອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນາທີນໍ ¶ ອນ຺ຕເຣສຸ ວາ ປິປ຺ຜລິກາທີນໍ ມລຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ສິປາຏິກາຍໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ວາຕາພາຘິໂກ ກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ເທປິ ໂລມານິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ¶ , ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ສຸຕ຺ຕເກນ ປນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ກຕຠຓ຺ຑຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເວຓິໍ ກຕ຺ວາ ຫຣຕິ, ອິທໍ ນິຘານມຸຂໍ ນາມ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ.

ປຐມປ຺ປຏິລາໂຠຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ເອຬກໂລມານໍ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ເອເຕນ ອຈ຺ຉິນ຺ນນິສ຺ສຏ຺ຐປ຺ປຏິລທ຺ຘານໍ ປຏິກ຺ເຂໂປ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ຍາເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໗໒) ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຣຖາທິເກ ວາ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐິອາທີສຸ ວາ ສາມິກສ຺ສ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ‘‘ຫຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ອຄຈ຺ຉນ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ອຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຣຖາທິມ຺ຫິ ວາ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐິອາທີສຸ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ອາໂຣຫິຕ຺ວາ ສາເຣຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂຈເທຕິ, ປກ຺ໂກສນ຺ໂຕ ວາ ອນຸພນ຺ຘາເປຕິ, ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໗໕) ວຈນໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ຍາເນ’’ຕິ ອິມິນາ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ເຈ ຍາເນ ປກ຺ຂິປຕິ, ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕິ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓນ຺ຕິ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓານມຠາໂວ.

ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ເອຬກໂລມໂຘວາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສກ຺ເກສູຕິ ‘‘ສກ຺ຍາ ວຕ, ໂຠ ກຸມາຣາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໖໗) ອຸທານໍ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ສກ຺ຍາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມານໍ ນິວາໂສ ເອໂກປິ ຊນປໂທ ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ເທນ ‘‘ສກ຺ກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສກ຺ເກສຸ ຊນປເທ. ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ນາມ ປຓ຺ຑຸກໂລຫິຕກາທໂຍ ຉມູລກາ, ເຕສໍ ສິສ຺ສາ ຈ.

ເອຬກໂລມໂຘວາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຊາຕຣູປສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຣຊຕນ຺ຕິ ນ ເກວລໍ ຣູປິຍເມວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂວຫາຣຄມນີຍໍ ກຫາປຓາທິ ຈ ເອຕໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກຫາປໂຓຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໕໘໔) ສຸວຓ຺ຓມໂຍ ວາ ຣູປິຍມໂຍ ວາ ປາກຕິໂກ ວາ. ໂລຫມາສໂກ ນາມ ຕມ຺ພໂລຫາທີຫິ ກຕມາສໂກ. ທາຣຸມາສໂກ ນາມ ສາຣທາຣຸນາ ວາ ເວຬຸເປສິກາຍ ວາ ¶ ອນ຺ຕມໂສ ຕາລປຓ຺ເຓນປິ ¶ ຣູປໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕມາສໂກ. ຊຕຸມາສໂກ ນາມ ລາຂາຍ ວາ ນິຍ຺ຍາເສນ ວາ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຕມາສໂກ. ‘‘ເຍ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ປເທນ ໂຍ ໂຍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຊນປເທ ຍທາ ຍທາ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນ຺ຕມໂສ ອຏ຺ຐິມໂຍປິ ຈມ຺ມມໂຍປິ ຣຸກ຺ຂຜລພີຊມໂຍປິ ສມຸຏ຺ຐາປິຕຣູໂປປິ ອສມຸຏ຺ຐາປິຕຣູໂປປິ ສພ຺ໂພ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ຕເທວາຕິ ຊາຕຣູປຣຊຕເມວ. ຫິຣຎ຺ຎໍ ນາມ ກຫາປໂຓ.

‘‘ສາທິຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນ ເກວລໍ ກາຍວາຈາຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ມນສາປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍວາຈາຫີ’’ຕິອາທິ. ສເຈ ປນ ກາຍວາຈາຫິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ອຘິວາເສຕິ, ກາຍວາຈາຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ອກຣຓໂຕ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ມໂນທ຺ວາເຣ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ເອໂກ ສຕໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໕໘໔) ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ປາທມູເລ ຐເປຕິ ‘‘ຕຸຍ຺ຫິທໍ ໂຫຕູ’’ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ນຍິທໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອຸປາສໂກ ‘‘ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ຄໂຕ, ອຎ຺ໂຎ ຕຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິທ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ເຕນ ຈ ອຕ຺ຕນາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ໂສ ເຈ ວທຕິ ‘‘ໂຄເປສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ, ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ, ສຕ຺ຕຠູມິກມ຺ປິ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ວສິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ກິຎ຺ຈິ ວິກ຺ກາຍິກຠຓ຺ຑໍ ປຕ຺ຕໍ ວາ ຈີວຣໍ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ອິທໍ ຄເຫສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຸປາສກ, ອຕ຺ຖິ ອມ຺ຫາກໍ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ, ວຕ຺ຖຸ ຈ ເອວຣູປໍ ນາມ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂສ ວທຕິ ‘‘ອຫໍ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ຠວິສ຺ສາມິ, ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ, ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕເມວ ໂຫຕິ. ໂສ ເຈຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ອຘິກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ນ ມຍໍ ຕວ ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫາມ, ນິກ຺ຂມາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ສງ຺ຆມຊ຺ເຌເຍວ ¶ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຣູປິຍໍ ນາມ ອກປ຺ປິຍໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ຕເມວ, ນ ເຕນ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເຈຕາປິຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປາເຍນ ປຣິໂຠຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສງ຺ຆມຊ຺ເຌເຍວ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຕລາທີນໍ ຄຫຓໍ. ໂສຕິ ໂຍ ຄຫຏ຺ໂຐ ‘‘ສປ຺ປິ ¶ ວາ ເຕລໍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ ອຸປາສກາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ. ອຎ຺ເຎນ ລຠິຕ຺ວາຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ວາ ອາຣາມິເກນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ລຠິຕ຺ວາ. ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຣຸກ຺ຂຈ຺ຉາຍາປີຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸນາ ອາຫຏພີຊໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຣຸກ຺ຂປຣິຈ຺ເຉເທນ ຐິຕຈ຺ຉາຍາປິ, ປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກນ຺ຕາ ປນ ອາຄນ຺ຕຸກຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ໂນ ເຈ ຉຑ຺ເຑຕີຕິ ອຖ ເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຉຑ຺ເຑຕິ, ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ພ຺ຍາປາເຣນາ’’ຕິ ເຍນກາມໍ ປກ຺ກມຕິ. ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ‘‘ໂຍ ນ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ນ ໂທສາຄຕິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ນ ໂມຫາຄຕິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ນ ຠຍາຄຕິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຉຑ຺ຑິຕາຉຑ຺ຑິຕຎ຺ຈ ຊາເນຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໘໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຣູປິຍຉຑ຺ຑກໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕາຍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ໂພ.

ອນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄູຖໍ ວິຍ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຕິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ນິມິຕ຺ຕໍ ອກຕ຺ວາ ຄູຖໍ ວິຍ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພໍ, ອກ຺ຂີນິ ນິມີເລຕ຺ວາວ ນທິຍາ ວາ ປປາເຕ ວາ ວນຄຫເນ ວາ ຄູຖໍ ວິຍ ອນເປກ຺ເຂນ ປຕິໂຕກາສໍ ອສມນ຺ນາຫຣນ຺ເຕນ ປາເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຄູຖໍ ວິຍ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຣູປິຍສຎ຺ຎິເວມຕິກອຣູປິຍສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ອຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎິໂນຕິ ຂຣປຕ຺ຕາທີສຸ ສຸວຓ຺ຓາທິສຎ຺ຎິໂນ. ຣຕນສິກ຺ຂາປທນເຍນາຕິ ‘‘ອຊ຺ຌາຣາເມ ວາ ອຊ຺ຌາວສເຖ ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໐໕) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ.

ຊາຕຣູປສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ກຕາທິວເສນາຕິ ¶ ກຕອກຕກຕາກຕວເສນ. ສຸວຓ຺ຓາທິຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ອິຘ ຣູປິຍຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕຣູປຣຊຕປຣິວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຣິວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ສາທິຕຣູປິຍສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕນໍ. ປຸຣິມນຍານຸສາເຣນາຕິ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ນານປ຺ປກາຣກໍ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ອິທໍ ເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໘໙).

ຣູປິຍສໍໂວຫາຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ເສວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕປຣິວຕ຺ຕເນ ໂທສໍ ອທິສ຺ວາ ຣູປິຍປຣິວຕ຺ຕເນ. ຕສ຺ສ ວາຕິ ປຣິວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ວາ. ຘນສ຺ສ ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມູລຘນສ຺ສ ວາ ¶ . ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຫິ ອຣູປິເຍນ ປຣສ຺ສ ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຍ຺ຍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຣູປິເຍນ ປຣສ຺ສ ອຣູປິຍໍ, ອຸຠຍຖາປິ ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣ ກໂຕວ ໂຫຕີຕິ.

ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສ຺ສ ປນ ເຫຏ຺ຐາສິກ຺ຂາປເທນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑານເມເວຕ຺ຖ ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈີວຣາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຈີວຣາທີນໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑານນ຺ຕິ ອນ຺ຕມໂສ ທສິກສຸຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍານໍ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑານໍ. ກຍໍ ນາມ ປຣຠຓ຺ຑສ຺ສ ຄຫຓໍ. ວິກ຺ກຍໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ທານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິອາທິ. ປຣສ຺ສາຕິ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ສຫຘມ຺ມິເກ ອຎ຺ຎສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ນານປ຺ປກາຣກໍ ກຍວິກ຺ກຍໍ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ອິທໍ ເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ອິມາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໙໕) ນເຍນ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓວເສນາ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ຈີວຣໂຘວເນ ວາ ເກສຈ຺ເຉທເນ ວາ ຠູມິໂສຘນາທິນວກມ຺ເມ ວາ ປຣຠຓ຺ຑໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອສນ຺ເຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທເສຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ. ຍຖາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປຣິຠຸຕ຺ເຕ ວາ ນຏ຺ເຐ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທເສຕິ, ເອວໍ ອິຘາປິ ເທເສຕພ຺ພເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິທໍ ¶ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ເຕລໍ ວາ ສປ຺ປິ ວາ ອມ຺ຫາກໍ ສໍວິຊ຺ຊຕິ. ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ອຕ຺ໂຖຕິ ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ຕທຎ຺ເຎນ ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕເກນ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຣູປິຍສໍໂວຫາເຣ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອກຍວິກ຺ກເຍ ກຍວິກ຺ກຍສຎ຺ຎິໂນ ຈ ເວມຕິກສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ນຍມຕິທິສຕິ.

ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອຬກໂລມວຄ຺ໂຄ ທຸຕິໂຍ.

໓. ປຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ

໑. ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອວິກປ຺ປິໂຕຕິ ¶ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອວິກປ຺ປິໂຕ. ອຑ຺ຒາຬ຺ຫໂກທນໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຄຘນາຬິຍາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬີນໍ ໂອທນໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ມຄຘນາຬິ ນາມ ອຑ຺ຒເຕຣສປລາ ໂຫຕີ’’ຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສີຫຬທີເປ ປກຕິນາຬິ ມຫນ຺ຕາ, ທມິຬນາຬິ ຂຸທ຺ທກາ, ມຄຘນາຬິ ປມາຓຍຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ມຄຘນາຬິຍາ ທິຍຑ຺ຒນາຬິ ເອກາ ສີຫຬນາຬິ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໒) ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລນ຺ຕິ ປາກໂຕ ອຸກ຺ກນ຺ຕໍ ຕຓ຺ຑຸລໍ ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລໍ, ນ ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລໍ ອນຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລໍ. ສພ຺ພສມ຺ຠາຣສງ຺ຂໂຕຕິ ຊີຣກາທິສພ຺ພສມ຺ຠາເຣຫິ ສງ຺ຂໂຕ. ອາໂລປສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາຓໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອາໂລປສ຺ສ ອນຸຣູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ.

ເອວໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ມຊ຺ຌິໂມມການິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ນໂຍ – ສເຈ ນາຬິໂກທນາທິ ສພ຺ພມ຺ປິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຫຏ຺ຐິມຣາຊິສມໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ມຊ຺ຌິໂມ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຖູປີກຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ມຊ຺ຌິໂມມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ, ອນ຺ໂຕຄຘເມວ ໂຫຕິ, ອຍໍ ມຊ຺ຌິມຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ປຕ຺ໂຕທນາທິ ສພ຺ພມ຺ປິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເຫຏ຺ຐິມຣາຊິສມໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ໂອມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຖູປີກຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ໂອມໂກມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ¶ ນ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ, ອນ຺ໂຕຄຘເມວ ໂຫຕິ, ອຍໍ ໂອມກຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມ ປຕ຺ໂຕຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕສມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ອິທານິ ເຕສຸ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານຘິຏ຺ຐານາວິກປ຺ປນຸປເຄ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຈ຺ເຈເຕສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໂຕ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ. ຕໂຕ ຫິ ໂສ ‘‘ອປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂອມໂກມໂກຕິ ໂອມກໂຕ ໂອມໂກ. ຕໂຕ ຫິ ໂສ ‘‘ອປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອເຕ ປນ ຠາຊນປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ, ນ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄາ ນ ວິກປ຺ປນຸປຄາ, ອິຕເຣ ປນ ສຕ຺ຕ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ວາ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ເສສາ ສຕ຺ຕ ປຕ຺ຕາ ປມາຓຍຸຕ຺ຕາ ນາມາ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາຕິ ¶ ຍສ຺ມາ ສຕ຺ຕ ປຕ຺ຕາ ປມາຓຍຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ. ສມຓສາຣຸປ຺ເປນ ປກ຺ກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອໂຍປຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ປາເກຫິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໘) ປກ຺ໂກ ສມຓສາຣຸປ຺ເປນ ປກ຺ໂກ ໂຫຕິ, ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ ທ຺ວີຫິ ປາເກຫິ. ສເຈ ເອໂກ ປາໂກ ອູໂນ ໂຫຕິ, ນ ອຘິຏ຺ຐານຸປໂຄ. ຍຖາ ຈ ສມຓສາຣຸປ຺ເປນ ປກ຺ໂກເຍວ ອຘິຏ຺ຐານຸປໂຄ, ຕຖາ ອຸໂຠປິ ຍໍ ມູລໍ ທາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ທິນ຺ເນເຍວ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄາ. ຍທິ ປນ ອປ຺ປກມ຺ປິ ອທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ນ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄາ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ກາກຓິກມຕ຺ຕໍ ນາມ ທິຍຑ຺ຒວີຫີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສເຈປິ ປຕ຺ຕສາມິໂກ ວທຕິ ‘‘ຍທາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມູລໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕທາ ທສ຺ສຖ, ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ, ເນວ ອຘິຏ຺ຐານຸປໂຄ ໂຫຕິ. ປາກສ຺ສ ຫິ ອູນຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ມູລສ຺ສ ສກລສ຺ສ ວາ ເອກເທສສ຺ສ ວາ ອທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສກຠາວໍ ນ ອຸເປຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ເສວ ສນ຺ຕໂກ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປາເກ ຈ ມູເລ ຈ ນິຏ຺ຐິເຕເຍວ ອຘິຏ຺ຐານຸປໂຄ ໂຫຕິ. ໂຍ ອຘິຏ຺ຐານຸປໂຄ, ສ຺ເວວ ວິກປ຺ປນຸປໂຄ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣນ຺ເຕນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ໂພຕິ ປຸຣາຓປຕ຺ຕໍ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣນ຺ເຕນ ນໂວ ປຕ຺ໂຕ ວິກປ຺ເປຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຐເປຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກງ຺ຄຸສິຕ຺ຖນ຺ຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘຎ຺ຎານໍ ລາມກຘຎ຺ຎສິຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກງ຺ຄຸສິຕ຺ຖນິກ຺ຂມນມຕ຺ເຕນ ຉິທ຺ເທນາ’’ຕິ.

ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອສ຺ສາຕິ ¶ ອິມສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ. ເຕນ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນາຕິ ເຕນ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນ ປຕ຺ເຕນ ອຸປລກ຺ຂິໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘໂນ ຫິ ປຕ຺ໂຕ ເອຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓຠາເວນ ຄຫິໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕສ຺ສ ລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕສ຺ສາຕິ ກຎ຺ຈິ ປກາຣໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ. ລກ຺ຂີຍເຕ ອເນນາຕິ ລກ຺ຂຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ກຣຓວຈນໍ, ຕຕິຍາວິຠຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປກາໂຣ’’ຕິ ຈ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ເຠທໂກ ວິເສໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຫິ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນ ປຕ຺ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸຠາວສາມຎ຺ຎສ຺ສ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນປຕ຺ຕຠາໂວ ປກາໂຣ, ຕໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ປຕ຺ໂຕ ລກ຺ຂຓໍ. ຍທິ ອປຣິປຸຓ຺ຓປຎ຺ຈພນ຺ຘໂນ ປຕ຺ໂຕ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘໂນ ນາມ ໂຫຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ປທຠາຊນິຍໍ ອພນ຺ຘໂນປິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ວາກ຺ໂຍປຎ຺ຎາເສ. ພນ຺ຘໂນກາເສ ສຕິ ວາ ອສຕິ ວາ ພນ຺ຘນວິຣຫິໂຕ ປຕ຺ໂຕ ອພນ຺ຘໂນ, ປຎ຺ຈພນ຺ຘນານໍ ໂອກາໂສ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈພນ຺ຘໂນກາໂສ. ອປຕ຺ໂຕຕິ ປຕ຺ໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປາກຕິກໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຈ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປເນ ກາຣຓວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ພນ຺ຘນຎ຺ຈ ¶ ນາເມຕໍ ຍສ຺ມາ ພນ຺ຘໂນກາເສ ສຕິ ໂຫຕິ, ອສຕິ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ, ພນ຺ຘນວິຘິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຂວຏ຺ຏິສມີເປ ປນ ປຕ຺ຕເວຘເກນ ວິຊ຺ຌິຍມາເນ ກປາລສ຺ສ ພຫລຕ຺ຕາ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມປຣິຍນ຺ເຕ’’ຕິອາທິ. ສຸຂຸມໍ ວາ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພຕິ ສຸຂຸເມ ຉິທ຺ເທ ຕິປຸປຏ຺ຏາທີຫິ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ, ສຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ເກວລໍ ຕິປຸສຸຕ຺ຕກາທິນາວ ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຜາຓິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຜາຓິຕໍ ຌາເປຕ຺ວາ ປາສາຓຈຸຓ຺ເຓນາຕິ ປາສາຓຈຸຓ຺ເຓນ ສທ຺ຘິໍ ຜາຓິຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ຕຖາປກ຺ເກນ ປາສາຓຈຸຓ຺ເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ອຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ປຕ຺ໂຕ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນ ປຕ຺ເຕນ ເຈຕາປິໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ, ອິມາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໑໓) ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ສມ຺ມເຕນາຕິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາປກໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍ, ເອສາ ຎຕ຺ຕິ ¶ . ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາປກໍ ສມ຺ມນ຺ນຕິ, ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາປກສ຺ສ ສມ຺ມຸຕິ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍ. ສມ຺ມໂຕ ສງ຺ເຆນ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ປຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາປໂກ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໑໔) –

ເອວໍ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕາຍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ສມ຺ມເຕນ. ປຕ຺ຕສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຄຸຓໍ ວຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຕ຺ໂຕ ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕ ສຸນ຺ທໂຣ ເຖຣານຸຣູໂປ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໑໕) ວິຊ຺ຊມານານິສໍສໍ ວຕ຺ວາ. ປຕ຺ຕປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ປຣິຍນ຺ເຕ ຐິຕປຕ຺ໂຕ. ອເທເສຕິ ມຎ຺ຈປີຐຈ຺ຉຕ຺ຕນາຄທນ຺ຕກາທິເກ ອເທເສ. ປຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ນິກ຺ຂິປນເທໂສ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຘາຣກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ອປຣິໂຠເຄນາຕິ ຍາຄຸຣນ຺ຘນຣຊນປຈນາທິນາ ອຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠເຄນ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປນ ພ຺ຍາຘິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ອສຕິ ມຕ຺ຕິກາຍ ລິມ຺ປິຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ປຈິຕຸໍ, ອຸທກໍ ວາ ຕາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເທຕິ. ສເຈ ປນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ວາ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວຣປຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ສາຣຸປ຺ໂປ, ອຍໍ ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ໂຎ ວາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫເມວ ປຕ຺ຕໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ.

ຎາຕກປ຺ປວາຣິເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆວເສນ ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຈພນ຺ຘເນເນວ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸຄ຺ຄລວເສນ ປນ ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ¶ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນາປິ. ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ ‘‘ວທ, ຠນ຺ເຕ, ປຈ຺ຈເຍນາ’’ຕິ ເອວໍ ອກຕຏ຺ຐາເນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ກຕ຺ວາ, ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິກຕາ ເຈຕ຺ຖ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍຕໍ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ເອເຕນ ອິທໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕານິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຠິສກ຺ກສ຺ສ ອິມານິ ເຕນ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ເຠສຊ຺ຊານິ, ເຍສໍ ¶ ເກສຎ຺ຈິ ສປ຺ປາຍານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຠສຊ຺ຊກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ເອວໍ ລທ຺ຘໂວຫາຣານີ’’ຕິ. ອິທານິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ສປ຺ປິນວນີຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສປ຺ປິ ນາມ ຄວາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ອຊິກາທີນໍ ຄຫຓໍ. ‘‘ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປາກເຏຫິ ໂຄອຊິກາທີຫິ ອຎ຺ຎານິປິ ມິຄໂຣຫິຕາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຍສຎ຺ຫິ ຂີຣໍ ອຕ຺ຖິ, ສປ຺ປິປິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖິເຍວ. ຕໍ ປນ ສຸລຠໍ ວາ ໂຫຕຸ, ທຸລ຺ລຠໍ ວາ, ອສໍໂມຫຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມກ຺ຂິກາມຘຸເມວາຕິ ຂຸທ຺ທກຠມຣມຘຸກຣີຫິ ຕີຫິ ມກ຺ຂິກາຫິ ກຕໍ ມຘຸເມວ. ອຸຈ຺ຉຸຣສນ຺ຕິ ສຸທ຺ໂຘທກສມ຺ຠິນ຺ນານໍ ວເສນ ທຸວິຘມ຺ປິ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ. ‘‘ອຄິລານສ຺ສ ຄຸໂຬທກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໘໔) ປນ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນ ອຄິລານສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອວຕ຺ຖຸກປກ຺ກາ ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ເອຕໍ ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກໍ ວຏ຺ຏຕິ, ໂນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ໂນວຏ຺ຏນກໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຈ຺ຉຸວິກຕີຕິ ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຣສລສິກາທິກາ. ປກຕຕ຺ຕານໍ ປຏິນິທ຺ເທສຕ຺ຕາ ຕໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ເຕນ ປກຕານໍ ເຠສຊ຺ຊານໍ ເອວ ຄຫຓໍ, ນ ເຕສໍ ວຕ຺ຖູນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕານິ ເຠສຊ຺ຊານີ’’ຕິອາທິ. ນ ເຕສໍ ວຕ຺ຖູນີຕິ ເຕສໍ ສປ຺ປິອາທີນໍ ກາຣຓານິ ຂີຣາທີນິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວສາເຕລນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຈ຺ຉວສໍ ມຈ຺ຉວສໍ ສຸສຸກາວສໍ ສູກຣວສໍ ຄທ຺ຣຠວສ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ເອວໍ ອນຸຎ຺ຎາຕວສານໍ ເຕລໍ. ຍານີຕິ ຍານິ ເຠສຊ຺ຊານິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຈ຺ຉວສໍ ມຈ຺ຉວສໍ ສຸສຸກາວສໍ ສູກຣວສໍ ຄທ຺ຣຠວສໍ ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ¶ ກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ ເຕລປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ເຕລຕ຺ຖໍ ວສາປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ວສາເຕລໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາເລຕິ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ. ສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສາວິຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕສ຺ມາ. ‘‘ອຈ຺ຉວສ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສວສໍ ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍມໍສານໍ ວສາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສວສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາມໍ ປຈິຕ຺ວາຕິ ກາເລເຍວ ສາມໍ ປຈິຕ຺ວາ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕເຕລມ຺ປີຕິ ກາເລເຍວ ອຕ຺ຕນາ ວິເວຈິຕເຕລມ຺ປິ. ຕິວິຘມ຺ປິ ເຈຕໍ ກາເລເຍວ ວຏ຺ຏຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ກາເລ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ກາເລ ¶ ສໍສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ວາ ກາຕຸໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ວິກາເລ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ວິກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ກາເລ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ວິກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ກາເລ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ວິກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒). ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສປຣິໂຠເຄນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ ເຕລປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນິຣາມິສປຣິໂຠຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ສຸຂຸມຣຊສທິສໍ ມໍສໍ ວາ ນ຺ຫາຣຸ ວາ ອຏ຺ຐິ ວາ ໂລຫິຕໍ ວາ ໂຫຕິ, ຕໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ. ສເຈ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຕາຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕວສາຍ ເຕລໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນາ’’ຕິອາທິ. ຕທຫູຕິ ຍສ຺ມິໍ ອຫນິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕທຫຸ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກເມວ. ຍາວກາລິກວຕ຺ຖູນໍ ອຎ຺ເຎສໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖູນນ຺ຕິ ຍາວກາລິກໍ ວຕ຺ຖຸ ເອເຕສນ຺ຕິ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖູນິ, ເຕສໍ, ຍາວກາລິກວຕ຺ຖຸມນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ວສາເຕລໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ສປ຺ປິອາທີນໍ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຂີຣາທິກໍ ຍາວກາລິກຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ, ປຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ສາມໍປາກຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕສປ຺ປິໍ ວາຕິ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖຸໂຕ ວິເວຈິຕສປ຺ປິໍ ວາ. ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ທຘິຄຕໍ ວາ ຕກ຺ກຄຕໍ ວາ ຂຍໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ຌາປິຕໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນວນີຕໍ ວາຕິ ຕກ຺ກພິນ຺ທູນິປິ ທຘິຄຸຬິກາໂຍປິ ອປເນຕ຺ວາ ສຸໂຘຕນວນີຕໍ ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ສາມໍປກ຺ກາຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍທິ ສຍໍປຈິຕສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສທ຺ຘິໍ ອາມິສໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ຕໍ ອາມິສໍ ສຍໍປຈິຕສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ມິສ຺ສິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຍາວກາລິກຠາວໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ຕຖາ ¶ ຈ ຍາວກາລິກໍ ອປກ຺ກມ຺ປິ ສຍໍປກ຺ກຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ຕໍ ປນ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ສາມິສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ສຍໍປກ຺ກສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ວສາເຕລໍ, ສຍໍຠຊ຺ຊິຕສາສປາທິຍາວຊີວິກວຕ຺ຖູນໍ ເຕລຎ຺ຈ ສາມິສໍ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ນວນີຕສປ຺ປີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ຍາວກາລິກອາທີນິ ¶ , ສໍສຏ຺ຐານິ ສຫຕ຺ຕນາ;

ຄາຫາປຍນ຺ຕິ ສພ຺ຠາວ’’ນ຺ຕິ ຈ;

‘‘ເຕເຫວ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຕ຺ຕໍ, ກປ຺ປເຕ ຍາວຊີວິກໍ;

ນິຣາມິສໍວ ສຕ຺ຕາຫໍ, ສາມິເສ ສາມປາກຕາ’’ຕິ ຈ.

ຂີຣາທິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ຕິລາທີນໍ ຄຫຓໍ. ສາມິສານິປີຕິ ນ ເກວລໍ ນິຣາມິສາເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິເຍວ. ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິ ສວຕ຺ຖຸການໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເກຫິ ກຕໍ ປນ ອພ຺ຠຎ຺ຊນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພໍ, ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ຈ ອຸຄ຺ຄຫິຕເກຫິ ກຕໍ. ອຸຠເຍສມ຺ປິ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫຕິ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ອພ຺ຠຎ຺ຊນາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ມຸທ຺ຘນິເຕລອຣຸມກ຺ຂນຆຣຘູປນາທີນໍ ຄຫຓໍ. ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິທານິ ນ ມຍ຺ຫໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓຕ຺ຖາຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ສປ຺ປິ ຈ ເຕລຎ຺ຈ ວສາ ຈ ມຸທ຺ຘນິເຕລຕ຺ຖໍ ວາ ອພ຺ຠຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ ວາ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຘຸ ອຣຸມກ຺ຂນຕ຺ຖໍ ວາ ຜາຓິຕໍ ຆຣຘູປນຕ຺ຖໍ ວາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ.

ໂກ ປເນຕ຺ຖ ຍາວກາລິກຍາວຊີວິກວຕ຺ຖູສຸ ວິເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຍາວຊີວິການີ’’ຕິອາທິ. ຍາວ ອຣຸຓສ຺ສ ອຸຄ຺ຄມນາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສຕ຺ຕມທິວເສ ກຕເຕລໍ ສເຈ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍໍ ອນາຄຕສປ຺ປິອາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາວ ມິຄໂຣຫິຕາທີນໍ ສປ຺ປິ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕສປ຺ປິ, ຕຖາ ນວນີຕໍ, ນາຬິເກຣນິມ຺ພໂກສມ຺ພກຣມນ຺ທສາສປອາທີນໍ ເຕລໍ ປນ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕເຕລໍ, ຕຖາ ມຘຸກປຸປ຺ຜຜາຓິຕໍ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕຜາຓິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ສພ຺ພໍ ມຘຸກປຸປ຺ຜຜາຓິຕໍ ຜາຓິຕຄຕິກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີຕຸທເກນາ’’ຕິອາທິ. ສີຕຸທເກນ ກຕນ຺ຕິ ມຘຸກປຸປ຺ຜານິ ສີຕຸທເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜຣເສ ອຸທກຄເຕ ສຕິ ຕໍ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ກຕໍ. ‘‘ຜາຓິຕຄຕິກເມວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕາຫກາລິກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕາຫໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ສີຕຸທເກນ ກຕໍ ມຘຸກປຸປ຺ຜຜາຓິຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສໍ ວຏ຺ຏຕິ ¶ , ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ¶ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕໍ, ຍາວກາລິກໍ. ຂຓ຺ຑສກ຺ຂຣໍ ປນ ຂີຣຊລ຺ລິກໍ ອປເນຕ຺ວາ ໂສເຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕິ, ອມ຺ພຊມ຺ພຸປນສກທລິຂຊ຺ຊຸຣິຈິຎ຺ຈາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ຍາວກາລິກຜລານໍ ຜາຓິຕໍ ຍາວກາລິກເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອມ຺ພຜາຓິຕາທີນິ ຍາວກາລິການີ’’ຕິ.

ກາຍິກປຣິໂຠຄໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກາຍສ຺ສ ວາ ກາເຍ ອຣຸໂນ ວາ ມກ຺ຂນໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ນິຣເປກ຺ໂຂ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາຕິ ອນເປກ຺ໂຂ ສາມເຓຣສ຺ສ ທຕ຺ວາ. ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປຸນ ລທ຺ຘເຠສຊ຺ຊໍ. ເອວຎ຺ຫິ ທິນ຺ນໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ສເຈ ໂສ ສາມເຓໂຣ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ວາ ອນຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທເທຍ຺ຍ, ຄເຫຕ຺ວາ ນຕ຺ຖຸກມ຺ມໍ ວາ ກາຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ກຎ຺ຈິ ປຣິໂຠຄໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ສເຈ ໂສ ພາໂລ ໂຫຕິ, ທາຕຸໍ ນ ຊານາຕິ, ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເຕ, ສາມເຓຣ, ເຠສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ອາຫຣ, ເຖຣສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ, ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍາຕິ ສປ຺ປິອາທິວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ເຈວ ສປ຺ປິປິຓ຺ຑາທິວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ຈ. ມິສ຺ສິເຕສຸ ປນ ເອກໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ເຠສຊ຺ຊໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ອິມາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓) ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສາຘາຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສຕ຺ຕາຫໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕປິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ເຈວ ເວມຕິກສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎິໂນປິ ເວມຕິກສ຺ສປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ, ຕຖາ ອນຘິຏ຺ຐິຕາວິສ຺ສຊ຺ຊິຕານຏ຺ຐາວິນຏ຺ຐາທຑ຺ຒາວິລຸຕ຺ເຕສຸ ອຘິຏ຺ຐິຕາທິສຎ຺ຎິໂນ. ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາຫໍ ອຘິຏ຺ຐິເຕ, ວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ, ນຏ຺ເຐ, ວິນຏ຺ເຐ, ທຑ຺ເຒ, ອຈ຺ຉິນ຺ເນ, ວິສ຺ສາເສນ ຄຫິເຕ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນຎ຺ຈ ອນາປຕ຺ຕິ. ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິ. ສປ຺ປິອາທີນໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາ, ຄຓນຸປຄຕາ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ. ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ, ອກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເສສໍ ຈີວຣວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ).

ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ປຈ຺ຉິມມາສສ຺ສ ¶ ¶ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ເຊຏ຺ຐມູລປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປຈ຺ຉິມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຕາວາຕິ ຕາວ ປຣິມາເຓ ກາເລ. ເຊຏ຺ຐມູລປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປຈ຺ຉິມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ, ອິມສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈມາເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາໂລ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍາຕິອາທິນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ສມໂຍ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ, ອຎ຺ເຎປິ ມນຸສ຺ສາ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໘) ອິເມສໍ ຄຫຓໍ. ເທຖ ເມ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣນ຺ຕິອາທິກາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ປນ ‘‘ອາຫຣຖ ເມ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ, ປຣິວຕ຺ເຕຖ ເມ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ, ເຈຕາເປຖ ເມ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຄຫຓໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕສຸ ຕທຸຠຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກິໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ’’ຕິອາທິ. ‘‘ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ປຸພ຺ເພ ອເທນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ປນ ປຸພ຺ເພປິ ເທນ຺ຕິ, ເຕສຸ ວຕ຺ຕເຠໂທ ນຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ເຍ ມນຸສ຺ສາ ປຸພ຺ເພປິ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ ເທນ຺ຕິ, ອິເມ ປນ ສເຈປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ວຕ຺ຕເຠໂທ ນຕ຺ຖິ ເຕສຸ ສຕຸປ຺ປາທກຣຓສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໘). ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ຎາຕກໍ ຄຫປຕິໍ ວາ ຄຫປຕານິໍ ວາ ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໘) ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອິທໍ ປນ ປກຕິຍາ ວສ຺ສິກສາຏິກທາຍເກສຸປິ ໂຫຕິເຍວ.

ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິມທ຺ຘມາສສ຺ສ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ເຊຏ຺ຐມູລກາຬປກ຺ຂູໂປສຖສ຺ສ ປຈ຺ຉິມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາ, ອຍມທ຺ຘມາໂສ ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິມທ຺ຘມາໂສ ນາມ, ຕສ຺ສ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອທ຺ຘມາສສ຺ສ ປຐມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ປຈ຺ຉິມທິວໂສ ນາມ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມາ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ມາໂສ ເສໂສ ຄິມ຺ຫານນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ, ອທ຺ຘມາໂສ ເສໂສ ຄິມ຺ຫານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ນິວາເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ຄຓເນນ. ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິເຍສນສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ມາເສ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ອລທ຺ຘໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກຣຓນິວາສນກ຺ເຂຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ກຣຓກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ນິວາສນກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ. ປິ-ສທ຺ເທນ ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ¶ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອທ຺ຘມາເສ ປຣິເຍສິຕຸໍ, ກາຕຸໍ, ນິວາເສຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ, ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍເຍວ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ‘‘ເຊຏ຺ຐມູລປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປຈ຺ຉິມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ກາລປກ຺ຂຸໂປສໂຖ, ອຍເມໂກ ອທ຺ຘມາໂສ ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ກຣຓກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອນ຺ຕເຣ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ອລທ຺ຘໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ¶ , ລທ຺ຘໍ ກາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ, ນິວາເສຕຸໍ, ອຘິຏ຺ຐາຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໘) ວຈນໍ ທິສ຺ສຕິ, ຕໍ ປມາທລິຂິຕໍ ມາຕິກາຍ ວິໂຣຘໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອທ຺ຘມາໂສ ເສໂສ ຄິມ຺ຫານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ນິວາເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໗) ຫິ ປາຬິ. ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ປຣິເຍສນໍ, ກຣຓໍ, ນິວາສນໍ, ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ. ອິມິນາ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ປຣິເຍສນກຣຓນິວາສນາຘິຏ຺ຐານານໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອເຕສຸ ຫິ ຈຕູສຸ ມາເສສຸ ອລທ຺ຘໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ, ລທ຺ຘໍ ກາຕຸໍ, ນິວາເສຕຸໍ, ອຘິຏ຺ຐາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ.

ວສ຺ສໍ ອຸກ຺ກຑ຺ຒີຍຕີຕິ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ອຸທ຺ຘໍ ກຑ຺ຒີຍຕິ ວຑ຺ຒີຍຕິ, ອາຣຸຍ຺ຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວສ຺ສານສ຺ສ ປຐມມາສໍ ອຸກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິມມາສເມວ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິ ວສ຺ສານໂຕ ປຸພ຺ເພເຍວ ທສາຫສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ. ຕຎ຺ຫິ ທິວສໍ ອຕິກ຺ກາເມຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ປນ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສາຫໍ ນາຕິກ຺ກາເມຕພ຺ພາ, ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ນິຏ຺ຐິຕາ ປນ ຕທເຫວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ. ທສາເຫ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກາເມຕພ຺ພາ. ອຍໍ ຕາວ ກຕາຍ ປຣິຫາໂຣ. ອກຕາຍ ປນ ໂກ ປຣິຫາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ. ເອກາຫມ຺ປິ ນ ລຠຕິ ອິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິຫາຣສ຺ສາຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ໂສ ກຸໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍາວ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຐມທິວໂສ’’ຕິ, ເຊຏ຺ຐມູລປຸຓ຺ຓມາສິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປຈ຺ຉິມປາຏິປທທິວໂສ, ຕາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕສຸ ສຕ຺ຕສຸ ປິຏ຺ຐິສມຍມາເສສູຕິ ປຏິໂລມກ຺ກເມນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປຈ຺ຉິມປາຏິປທາທີສຸ ເຊຏ຺ຐມູລປຸຓ຺ຓມາສາວສາເນສຸ ເອເຕສຸ ສຕ຺ຕສຸ ປິຏ຺ຐິສມຍນາມເກສຸ ມາເສສຸ. ສຕຸປ຺ປາທກຣເຓນາຕິ ‘‘ກາໂລ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສຕຸປ຺ປາທກຣເຓນ. ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ເທຖ ¶ ເມ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໖໒໘) ນເຍນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ເຕນ ສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິມິນາ ປນ ສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ອສມຍຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘທຕ຺ຕາຈຣິເຍນ –

‘‘ກຕ຺ວາ ປນ ສຕຸປ຺ປາທໍ, ວສ຺ສສາຏິກຈີວຣໍ;

ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ສມເຍ ປິຏ຺ຐິສມ຺ມເຕ.

‘‘ໂຫຕິ ¶ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາປຕ຺ຕິ, ຎາຕກາຎ຺ຎາຕກາທິໂນ;

ເຕສຸເຍວ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ, ກຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາທເນ ຕຖາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ ອຕິເຣກມາເສ ເສເສ ຄິມ຺ຫາເນ ປຣິຍິຏ຺ຐໍ ອຕິເຣກທ຺ຘມາເສ ເສເສ ຄິມ຺ຫາເນ ກຕ຺ວາ ປຣິທຫິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ (ປາຣາ. ໖໒໘) ນເຍນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວສ຺ສິກສາຏິກປຣິເຍສນວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ປຏິກຈ຺ເຈວ ວສ຺ສິກສາຏິກປຣິເຍສນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕິເຣກມາສທ຺ຘມາເສສຸ ອຕິເຣກສຎ຺ຎິເວມຕິກອູນກສຎ຺ຎີນໍ ປຣິເຍສນນິວາສນວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ, ເອກເສສນິທ຺ເທໂສ ຈາຍໍ, ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທໂສ ວາ. ອູນກມາສທ຺ຘມາເສສູຕິ ອູນກມາເສ ເຈວ ອູນກທ຺ຘມາເສ ຈ. ອຕິເຣກສຎ຺ຎິໂນ, ເວມຕິກສ຺ສ ວາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຣິເຍສນນິວາສນໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອູນກມາເສ ເສເສ ຄິມ຺ຫາເນ ອຕິເຣກສຎ຺ຎິໂນ, ເວມຕິກສ຺ສ ວາ ປຣິເຍສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ອູນກທ຺ຘມາເສ ເສເສ ຄິມ຺ຫາເນ ຈ ອຕິເຣກສຎ຺ຎິໂນ, ເວມຕິກສ຺ສ ວາ ນິວາເສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຏໍ ອຕິທິສຕິ, ຕຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ອຸທກຜຸສິຕຄຓນາຍ ອກຕ຺ວາ ນ຺ຫານປຣິໂຍສານວເສນ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ກາເຣຕພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວິວຏງ຺ຄເຓ ອາກາສໂຕ ປຕິຕອຸທເກເນວ ນ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສ, ນ ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐກວາປິອາທີສຸ ຆເຏຫິ ອາສິຕ຺ຕູທເກນ ນ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຕິຍາ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍາ’’ຕິອາທິ. ໂປກ຺ຂຣຓິຍາທີສຸ ປນ ນຄ຺ຄສ຺ສ ນ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ໂປກ຺ຂຣຓິຍາທີສຸ ປນ ສຕິຍາປິ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ນຄ຺ຄສ຺ສ ນ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ¶ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສາຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນເສສຈີວຣສ຺ສ. ຕສ຺ສາປິ ອສມເຍ ນິວາສໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ນຏ຺ຐຈີວຣສ຺ສ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ນິວາເສນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ອນາປຕ຺ຕິ, ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ປຣິເຍສນ຺ຕານມ຺ປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ມຫຄ຺ຆວສ຺ສິກສາຏິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສ ໂຈຣູປທ຺ທໂວ ອາປທາ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ອນິວຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອາປທາສຸ ວາ ນິວາສຍໂຕຕິ ອາປທາສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸ ອສມເຍ ນິວາເສນ຺ຕສ຺ສ. ຍໍ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສາຕິ ເອຕໍ ວສ຺ສິກສາຏິກໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ນຄ຺ຄານໍ ກາໂຍວສ຺ສາປເນ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມຫຄ຺ຆວສ຺ສິກສາຏິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສ ໂຈຣູປທ຺ທໂວ ອາປທາ ນາມາ’’ຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣາທິໂນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ອນາປຕ຺ຕິໍ ¶ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ນຄ຺ຄສ຺ສ ນ຺ຫາຍໂຕ ທຸກ຺ກເຏເນວ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ ຫິ ມູລາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ເຄ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອນາປຕ຺ຕິວາໂຣ ອາຣຠີຍຕິ, ນ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິຍາຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສຈີວຣຕາຕິ ອນ຺ຕຣວາສກອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄຫິ ສຈີວຣຕາ.

ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈີວຣອຈ຺ຉິນ຺ທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ທຕ຺ວາ’’ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈາສີສມານສ຺ເສວ ທານມິຫ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ນິສ຺ສຏ຺ຐທານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈາທີນີ’’ຕິອາທິ. ສກສຎ຺ຎາຍາຕິ ‘‘ສກ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ. ອິມິນາ ປາຣາຊິກາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນມ຺ປິ ຫິ ສກສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫໂຕ ນຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກໍ. ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອກໂຕ ອພທ຺ຘານິ, ວິສຸໍ ຐປິຕານິ ຈ ພຫູນິ ອຈ຺ຉິນ຺ທໂຕ, ‘‘ສງ຺ຆາຏິໍ ອາຫຣ, ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ເອວໍ ອາຫຣາປຍໂຕ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ. ‘‘ມຍາ ທິນ຺ນານິ ສພ຺ພານິ ອາຫຣາ’’ຕິ ວທໂຕປິ ເອກວຈເນເນວ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ. ເອກໍ ຈີວຣໍ ປນ ເອກາພທ຺ຘານິ ຈ ພຫູນິ ອຈ຺ຉິນ຺ທໂຕ ເອກາ ອາປຕ຺ຕິ. ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ມຍາ ທິນ຺ນານິ ສພ຺ພານິ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ເອກໍ ທຸກ຺ກຏໍ, ອຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ປນ ¶ ເອກວຈເນເນວ ສມ຺ພຫຸລາ ປາຈິຕ຺ຕິໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ. ອຈ຺ຉິນ຺ເນສູຕິ ເຕນາຓຕ຺ເຕນ ອຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ຈີວເຣສຸ. ຍຕ຺ຖ ປນ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ຍຕ຺ຕການິ ອາຓຕ຺ຕານິ, ເຕສໍ ຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖ ຍຕ຺ຕການິ ອາຓຕ຺ຕານີຕິ ຍຕ຺ຕການິ ຈີວຣານິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອາຓຕ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ຈີວຣໍ ‘ຄຓ຺ຫາ’ຕິ ອາຓາເປຕິ, ເອກໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ອາຓຕ຺ໂຕ ພຫູນິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໓໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອກາພທ຺ຘໍ ສນ຺ຘາຍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ສທ຺ຘິໍ ອິມາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ. ສເຈ ປນ ‘‘ສງ຺ຆາຏິໍ ຄຓ຺ຫ, ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຓາເປຕິ, ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສາມໍ ທຕ຺ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໓໓) ອິມິນາ ນເຍນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎິເວມຕິກອນຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ອຎ຺ຎໍ ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ປຕ຺ຕາທິໍ ອຎ຺ຎໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ, ອນ຺ຕມໂສ ສູຈິມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ¶ ເກວລໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈີວຣໍເຍວ ອຈ຺ຉິນ຺ທໂຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ຈີວຣໍ ວາ ໂຫຕຸ, ປຕ຺ຕາທິ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ວາ. ຕສ຺ສ ວິສ຺ສາສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ຕສ຺ສ ວິສ຺ສາເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ, ຕຕິຍຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ທນສມເຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາໂວ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາໂວ ປາຬິຍໍ, ມາຕິກຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ທານຄ຺ຄຫເຓສຸ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ອຈ຺ຉິນ຺ທນກາເລເຍວ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈີວຣອຈ຺ຉິນ຺ທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຉພ຺ພິຘໍ ໂຂມສຸຕ຺ຕາທິນ຺ຕິ ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ຉ ສຸຕ຺ຕານິ ໂຂມໍ ກປ຺ປາສິກໍ ໂກເສຍ຺ຍໍ ກມ຺ພລໍ ສາຓໍ ຠງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໓໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຉພ຺ພິຘໍ ໂຂມສຸຕ຺ຕາທິໍ. ຕຕ຺ຖ ¶ ໂຂມນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໓໖-໓໘) ໂຂມວາເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປາສິກນ຺ຕິ ກປ຺ປາສໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ໂກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂກສິຍໍສູຫິ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ກຕສຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ພລນ຺ຕິ ເອຬກໂລມສຸຕ຺ຕໍ. ສາຓນ຺ຕິ ສາຓວາເກນ ກຕສຸຕ຺ຕໍ. ຠງ຺ຄນ຺ຕິ ປາເຏກ຺ກໍ ວາກສຸຕ຺ຕເມວາຕິ ເອເກ. ປຎ຺ຈຫິປິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕສຸຕ຺ຕໍ ປນ ‘‘ຠງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ອນຸໂລມນ຺ຕິ ເຕສໍ ໂຂມາທີນໍ ອນຸໂລມໍ ທຸກູລໍ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓໍ ໂສມາຣປຏ຺ຏໍ ຈີນປຏ຺ຏໍ ອິທ຺ຘິຊໍ ເທວທິນ຺ນນ຺ຕິ ຉພ຺ພິຘໍ ສຸຕ຺ຕໍ.

ຕຸຣີຕິ ວາຍນູປກຣໂຓ ເອໂກ ທຓ຺ໂຑ, ວີຕວີຕຏ຺ຐານໍ ຍຕ຺ຖ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ. ເວມນ຺ຕິ ວາຍນູປກຣໂຓ ເອໂກ ທຓ຺ໂຑ, ສຸຕ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ເຍນ ອາໂກເຏນ຺ໂຕ ຆນຠາວໍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ສພ຺ພປ຺ປໂຍເຄສຸ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ຕນ຺ຕວາຍສ຺ສ ເຍ ເຕ ຕຸຣິເວມສຊ຺ຊນາທິກາ ປໂຍຄາ, ເຕສຸ ສພ຺ເພສຸ ປໂຍເຄສຸ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕສ຺ສ ຕນ຺ຕວາຍສ຺ສ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຸຣິອາທີນໍ ອຠາເວ ເຕສໍ ກຣຓຕ຺ຖໍ ວາສິຜຣສຸອາທີນໍ ມຄ຺ຄນນິສານຣຸກ຺ຂຈ຺ເຉທນາທິສພ຺ພປ຺ປໂຍເຄປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕນ຺ຕູນໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ວີຕວີຕຏ຺ຐານໍ ປຏິລທ຺ຘເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິລາເຠນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາເຓ ວີເຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ທີຆໂຕ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ເຕ, ຕິຣິຍຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ວີເຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ສາມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕນ຺ຕວາເຍຫິ ວາຍາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຕເນວາຕິ ¶ ວິຎ຺ຎາປິຕຕນ຺ຕວາເຍເນວ. ເອວໍ ອິຘ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິຘາປິ ຕນ຺ຕວາເຍເນວ ທີຆໂຕ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ເຕ, ຕິຣິຍໍ ຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ວີເຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕມເຍຕິ ວິຎ຺ຎາປິຕສຸຕ຺ຕມເຍ. ອິຕຣສ຺ມິນ຺ຕິ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕມເຍ ປຣິຈ຺ເຉເທ. ຕໂຕ ເຈ ອູນຕຣາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ເຈ ອູນຕຣາ, ອນ຺ຕມໂສ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໓໖-໖໓໘) ອຈ຺ຉິມຓ຺ຑລປ຺ປມາຓາປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນປິ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕໍ ວາຍາເປນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ເອວມິຘ ທຸກ຺ກຏໍ. ເຕເນວ ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ວາຍາເປນ຺ຕສ຺ສ ສເຈ ປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາຓາ ວາ ອູນກາ ວາ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ປຣິຈ຺ເຉທຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທສຸ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຖ ເອກນ຺ຕຣິເກນ ວາ ສຸຕ຺ເຕນ, ທີຆໂຕ ວາ ກປ຺ປິຍໍ ຕິຣິຍໍ ອກປ຺ປິຍໍ ກຕ຺ວາ ວີຕໍ ໂຫຕິ, ປມາຓຍຸຕ຺ເຕ ປຣິຈ຺ເຉເທ ປຣິຈ຺ເຉເທ ທຸກ຺ກຏໍ.

ຍທິ ¶ ປນ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໓໖-໖໓໘) ທ຺ເວ ຕນ຺ຕວາຍາ ໂຫນ຺ຕິ ເອໂກ ກປ຺ປິໂຍ ເອໂກ ອກປ຺ປິໂຍ, ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍໍ, ເຕ ເຈ ວາເຣນ ວິນນ຺ຕິ, ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ວີເຕ ປມາຓຍຸຕ຺ເຕ ປຣິຈ຺ເຉເທ ປຣິຈ຺ເຉເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອູນຕເຣ ທຸກ຺ກຏໍ. ອິຕເຣນ ວີເຕ ອຸຠຍຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ທ຺ເວປິ ເວມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໂຕ ວິນນ຺ຕິ, ປມາຓຍຸຕ຺ເຕ ປຣິຈ຺ເຉເທ ປຣິຈ຺ເຉເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຖ ສຸຕ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍໍ, ຈີວຣຎ຺ຈ ເກທາຣພທ຺ຘາທີຫິ ສປຣິຈ຺ເຉທໍ, ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ວີເຕ ປຣິຈ຺ເຉເທ ປຣິຈ຺ເຉເທ ທຸກ຺ກຏໍ, ອິຕເຣນ ວີເຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ທ຺ເວປິ ເອກໂຕ ວິນນ຺ຕິ, ປມາຓຍຸຕ຺ເຕ ປຣິຈ຺ເຉເທ ປຣິຈ຺ເຉເທ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຖ ສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ, ເຕ ເຈ ວາເຣນ ວິນນ຺ຕິ, ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕມເຍສຸ ປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາເຓສຸ ປຣິຈ຺ເຉເທສຸ ວີເຕສຸ ປຣິຈ຺ເຉທຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອູນຕເຣສຸ ກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕມເຍສຸ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕມເຍສຸ ປມາຓຍຸຕ຺ເຕສຸ ວາ ອູນເກສຸ ວາ ທຸກ຺ກຏເມວ, ກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕມເຍສຸ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອຖ ເອກນ຺ຕຣິເກນ ວາ ສຸຕ຺ເຕນ, ທີຆໂຕ ວາ ອກປ຺ປິຍໍ ຕິຣິຍໍ ອກປ຺ປິຍໍ ກຕ຺ວາ ວິນນ຺ຕິ, ອຸໂຠປິ ວາ ເຕ ເວມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໂຕ ວິນນ຺ຕິ, ອປຣິຈ຺ເຉເທ ຈີວເຣ ປມາຓຍຸຕ຺ເຕ ປຣິຈ຺ເຉເທ ປຣິຈ຺ເຉເທ ທຸກ຺ກຏໍ, ສປຣິຈ຺ເຉເທ ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ທຸກ຺ກຏານິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນາ’’ຕິອາທິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຕນ຺ຕວາໂຍ ຕາວ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ໂຘ ອກປ຺ປິໂຍ, ເສໂສ ກປ຺ປິໂຍ. ສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສາມໍ ວິຎ຺ຎາປິຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ, ເສສໍ, ຎາຕກາທິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວາຍາປິເຕ ວາຍາປິຕສຎ຺ຎິເວມຕິກອວາຍາປິຕສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປິຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມໍ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປິຕສຸຕ຺ຕໍ ¶ . ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ‘‘ສາມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອິຘ ‘‘ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ສາມໍ ວິຎ຺ຎາປິຕສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ເກວລໍ ‘‘ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປິຕສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອງ຺ເຄສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎນ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປິຕສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອກປ຺ປິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຕິ ‘‘ຈີວຣໍ ເມ, ອາວຸໂສ, ວາຍຖາ’’ຕິ ເອວໍຠູຕາຍ ອກປ຺ປິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ.

ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ມຫາເປສກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຈີວຣສາມິເກຫິ ¶ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ‘‘ກີທິເສນ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວເຣນ ອຕ຺ໂຖ, ກີທິສໍ ເຕ ຈີວຣໍ ວາຍາເປມິ, ວທ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິຈ຺ຉສີ’’ຕິ ຈີວຣສາມິເກຫິ ປຸພ຺ເພ ອວຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຍຕາທີຫິ ຕີຫິ ສຸຕ຺ຕວຑ຺ຒນາກາເຣນ ສຫ ວາຍນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ສຸວີຕາທີຫິ ຈຕູຫິ ວາຍນາກາຣເມວ. ‘‘ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ອນຸປທຊ຺ເຊຍ຺ຍາມາ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພາກາຣມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ນ ປນ ອງ຺ຄທສ຺ສນໍ ສຸຕ຺ຕວຑ຺ຒນວເສເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປິຓ຺ຑປາຕທານມຕ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິເຕນ ອຎ຺ຎາຕກສ຺ສ ຄຫປຕິກສ຺ສ ຕນ຺ຕວາເຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຈີວເຣ ວິກປ຺ປໍ ອາປນ຺ນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໓) ອິມິນາ ນເຍນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕເກ ອຎ຺ຎາຕກສຎ຺ຎິເວມຕິກຎາຕກສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ.

ມຫາເປສກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ປຐມປທສ຺ສາຕິ ‘‘ທສາຫານາຄຕ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄວເສເນວ. ຕານິ ທິວສານີຕິ ເຕສຸ ທິວເສສຸ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວາຕິ ນິຣນ຺ຕຣເມວ, ເຕສຸ ທສາເຫສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ທິວເສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປວາຣຓາມາສສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ. ໂສ ຫິ ອິຘ ປຐມປວາຣຓາໂຍຄໂຕ ‘‘ປວາຣຓາມາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ສຸກ຺ກປກ຺ຂປຎ຺ຈມິໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ. ປວາຣຓາມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຎ຺ຈມິໂຕຕິ ວາ ປວາຣຓາມາສສ຺ສ ປກາສນໂຕ ປຸຣິມສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂສ຺ສ ປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ກາມຎ຺ເຈສ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໖໕໐) ‘ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໖໓) ອິມິນາວ ¶ ສິທ຺ໂຘ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ວິຍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ປມາທປາໂຐ ‘‘ທສາຫານາຄຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວິໂຣຘໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈ ‘‘ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາເຍວ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘປິ ສິຍາ.

ອຈ຺ເຈກຈີວຣນ຺ຕິ ¶ ອຈ຺ຈາຍິກຈີວຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຈ ອຈ຺ຈາຍິກຠາໂວ ທາຍກສ຺ສ ຄມິກາທິຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄມິກຄິລານຄພ຺ຠິນິອຠິນວຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ຘານໍ ປຸຄ຺ຄລານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຄມິໂກ ນາມ ‘‘ເສນາຍ ວາ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ປວາສໍ ວາ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໙) ວຸຕ຺ໂຕ. ອຎ຺ຎຕເຣນ ‘‘ວສ຺ສາວາສິກໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ຄມິກາທີນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຄມນາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ທາຕຸກາເມນ ທູຕໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ, ສຍໍ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ວສ຺ສາວາສິກໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ຈີວຣກາລສມຍໍ ອຕິກ຺ກາມິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໙) ອິມິນາ ນເຍນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເສສນ຺ຕິ ‘‘ສາຘາຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິກໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຕຕ຺ຖ ອຕິເຣກຈີວເຣ ອຕິເຣກຈີວຣສຎ຺ຎິອາທິໂນ ທສາຫາຕິກ຺ກໂມ, ອິຘ ອຈ຺ເຈກຈີວເຣ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສຎ຺ຎິອາທິໂນ ຈີວຣກາລາຕິກ຺ກໂມ. ຕຖາ ອນຈ຺ເຈກຈີວເຣ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສຎ຺ຎິໂນ, ເວມຕິກສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ຊາຕິປ຺ປມາຓສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາ, ທສາຫານາຄຕາຍ ກຕ຺ຕິກເຕມາສິກປຸຓ຺ຓມາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ, ອນຘິຏ຺ຐິຕອວິກປ຺ປິຕຕາ, ຈີວຣກາລາຕິກ຺ກໂມຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄຠາໂວວ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສ.

ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍາຕິ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໐໘) ອິມສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ເພ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຏໍ. ຕທິຫ ນິທສ຺ສນໍ ກຕໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ປນ ‘‘ອນາປຸຈ຺ຉໍ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີນໍ (ປາຈິ. ໑໑໑, ໑໑໕) ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຸປສທ຺ທສ຺ສຕ຺ຖມາຫ. ວສິຕ຺ວາຕິ ອກ຺ຂຓ຺ຑໍ ວສິຕ຺ວາ. ‘‘ເຍນ ຍສ຺ສ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ທູຣຏ຺ຐມ຺ປິ ຈ ຕສ຺ສ ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ອິມສ຺ສ…ເປ… ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິມສ຺ສາຕິ ‘‘ອຸປວສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ. ວິນຍປຣິຍາເຍນ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ອທິນ຺ນາທານປາຣາຊິເກ ¶ ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ’’ຕິ ອນວເສສໂຕ ອວຫາຣຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄເຫນ ¶ ຕທຸຠຍໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາມູປຈາໂຣ ຫິ ໂລເກ ຄາມສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ອິຘ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ‘‘ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔) ອາຄຕໍ ອາຣຎ຺ຎກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ. ນ ຫິ ໂສ ວິນຍປຣິຍາຍິເກ ອຣຎ຺ເຎ ວສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຣຎ຺ຎໂກ ປນ຺ຖເສນາສໂນ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໑) ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕເມວ ລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພປຈ຺ຉິມານິ ອາໂຣປິເຕນ ອາຈຣິຍຘນຸນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອາຈຣິຍຘນຸ ນາມ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ນວວິທຕ຺ຖິປມາຓໍ. ຊິຍາຍ ປນ ອາໂຣປິຕາຍ ຈຕຸຫຕ຺ຖປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄາມສ຺ສາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ. ອິນ຺ທຂີລໂຕຕິ ອຸມ຺ມາຣໂຕ. ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໂຕຕິ ປຣິຍນ຺ເຕ ຐິຕຆຣສ຺ສ ອຸປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປຐມເລຑ຺ຑຸປາຕໂຕ. ກິຕ຺ຕເກນ ມຄ຺ເຄນ ມິນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ. ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ວິຫາຣສ຺ສາປິ ຄາມສ຺ເສວ ອຸປຈາຣໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍ ອນ຺ຕຣາ ມິນິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຈຣານໍ ນິວິຏ຺ໂຐກາສາທິທສ຺ສເນນາຕິ ອາຣາເມ, ອາຣາມູປຈາເຣ ຈ ໂຈຣານໍ ນິວິຏ຺ໂຐກາສາທິທສ຺ສເນນ ກາຣເຓນ. ອາທິສທ຺ເທນ ຠຸຕ຺ໂຕກາສຏ຺ຐິໂຕກາສນິສິນ຺ໂນກາສນິປນ຺ໂນກາສານໍ ຄຫຓໍ. ໂຈເຣຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕວິລຸຕ຺ຕາໂກຏິຕຠາວທສ຺ສນໂຕຕິ ອາຣາເມ, ອາຣາມູປຈາເຣ ຈ ຫຕວິລຸຕ຺ຕາໂກຏິຕຠາວທສ຺ສນໂຕ.

ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ອນ຺ຕເຣ ອນ຺ຕເຣ ຆຣານິ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອນ຺ຕຣຆຣໍ, ຄາໂມ, ຕສ຺ມິໍ ຐເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣຎ຺ຎກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຕຎ຺ຈາຕິ ນິກ຺ຂິປນຎ຺ຈ. ‘‘ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ປວາຣຓາຍ ອງ຺ຄຠາວໍ. ເຕເນວ ຫິ ພ຺ຍຕິເຣກໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕໓-໖໕໔) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວາ ອຸປຄໂຕ ໂຫຕິ ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ວາ, ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ. ກຕ຺ຕິກມາໂສ ນາມ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ກາຬປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອປຣກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ, ຕາວ ເອກູນຕ຺ຕິໍສ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວາ. ເອວ-ສທ຺ເທນ ກຕ຺ຕິກມາສໂຕ ປຣໍ ນ ລຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອູນປ຺ປມາເຓ ຕາວ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓາໂຍຄໂຕ ນ ລຠຕຸ, ກສ຺ມາ ຄາວຸຕໂຕ ອຕິເຣກປ຺ປມາເຓ ນ ລຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຣ ¶ ຫີ’’ຕິອາທິ. ນິມນ຺ຕິໂຕ ປນ ອທ຺ຘໂຍຊນມ຺ປິ ໂຍຊນມ຺ປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິຕຸໍ ປຈ຺ເຈຕິ, ອິທມປ຺ປມາຓໍ. ສາສງ຺ກສປ຺ປຏິຠຍເມວ ໂຫຕີຕິ ສາສງ຺ກຎ຺ເຈວ ສປ຺ປຏິຠຍຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ເອວ-ສທ຺ເທນ ອນາສງ຺ກອປ຺ປຏິຠເຍຫິ ອງ຺ຄຍຸຕ຺ເຕປິ ເສນາສເນ ວສນ຺ໂຕ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອກ຺ຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐວສ຺ໂສ ຍໍ ຄາມໍ ໂຄຈຣຄາມໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກປຈ຺ຉິເມ ອາຣຎ຺ຎກເສນາສເນ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ສກລກຕ຺ຕິກມາສໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ເສນາສເນ ເຕນ ຈີວເຣນ ວິນາ ວຕ຺ຖຸໍ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ¶ ອິທານິ ວິຫາຣໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວສນ຺ຕສ຺ສ ຉາຣຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປວາສໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ‘‘ສິຍາ ຈ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສມາທານຈາຣຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖຕກຖິນາ ເອວ ລຠນ຺ຕິ, ເນຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທມ຺ປິ ກາຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຉາຣຕ຺ຕປຣມໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເຕນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ວິຫາເຣ ວສນ຺ໂຕ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມນກິຈ຺ເຈ ສຕິ ອນ຺ຕຣຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເຕນ ຈີວເຣນ ຉາຣຕ຺ຕປຣມໍ ວິປ຺ປວສິຕພ຺ພໍ, ຉ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຕມ຺ຫາ ວິຫາຣາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວສິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠທນ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘທຕ຺ຕາຈຣິເຍນ –

‘‘ຍໍ ຄາມໍ ໂຄຈຣໍ ກຕ຺ວາ, ຠິກ຺ຂຸ ອາຣຎ຺ຎເກ ວເສ;

ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ຐເປຕຸໍ ຕໍ, ມາສເມກໍ ຕຸ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ເຖວ ວສນ຺ຕສ຺ສ, ຉາຣຕ຺ຕປຣມໍ ມຕໍ;

ອຍມສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ປກາສິໂຕ’’ຕິ.

ເຕເນວາຫ ‘‘ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍາຕິ ຉາຣຕ຺ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ຕສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ສຕ຺ຕມໍ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນາຕິ ຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ທູຣຕາຍ ເສນາສນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມໍ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ. ເອວມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ຕຕ຺ເຣວ ຐິເຕນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ ‘‘ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ. ວສິຕ຺ວາຕິ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິ ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕາວ.

ເສສນ຺ຕິ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິກໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອງ຺ເຄສຸ ຍໍ ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາໂສ ຈຕຸຕ຺ຖມງ຺ຄໍ, ຕໍ ອິຘ ຉາຣຕ຺ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິປ຺ປວາໂສ ໂຫຕີຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ.

ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ນນຸ ¶ ຈາຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓໂຕ, ນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ, ອຖ ກຖໍ ສງ຺ຆສນ຺ຕໂກ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ໂສຕິ ລາໂຠ. ເອເກນ ປຣິຍາເຍນາຕິ ປຣິຓຕຠາວສງ຺ຂາເຕນ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ. ‘‘ລຠິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ລາຠສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນມາຫ. ຈີວຣາທິວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣໍ ¶ ອນ຺ຕມໂສ ຈຸຓ຺ຓປິຓ຺ຑມ຺ປິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐມ຺ປິ ທສິກສຸຕ຺ຕມ຺ປິ. ປຣິຓຕນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິນ຺ນໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ໂປຓໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປພ຺ຠາຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນ ປນ ກາຣເຓນ ໂສ ປຣິຓໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທສ຺ສາມ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີ’’ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ. ປໂຍເຄຕິ ປຣິຓາມນປ຺ປໂຍເຄ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຊານໍ ສງ຺ຆິກໍ ລາຠໍ ປຣິຓຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມິກໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສງ຺ຆເຈຕິຍປຸຄ຺ຄເລສູຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ອນ຺ຕມໂສ ສຸນຂໍ ອຸປາທາຍ ໂຍ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຕ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎສງ຺ຆາທີນນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສງ຺ຆເຈຕິຍປຸຄ຺ຄລານໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ, ເຈຕິຍສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ.

ອິທານິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປຣິຓຕສຎ຺ຎິໂນ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຣິຓເຕ, ອປຣິຓເຕ ຈ ອປຣິຓຕສຎ຺ຎິໂນ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ປຣິຓເຕ, ອປຣິຓເຕ ຈາຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ປຣິຓເຕ ອປຣິຓຕສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ອປຣິຓເຕ ອປຣິຓຕສຎ຺ຎີ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖໐). ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາຣໍ ວາ ລເຠຍ຺ຍ, ຈິຣຏ຺ຐິຕິໂກ ວາ ອສ຺ສ, ຍຕ຺ຖ ວາ ປນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທຕິ, ຕຕ຺ຖ ເທຖາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖໑) ວຈນານໍ ຄຫຓໍ. ສເຈ ປນ ທາຍກາ ‘‘ມຍໍ ¶ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຕຸກາມາ, ເຈຕິຍປູຊໍ ກຕ຺ຕຸກາມາ, ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ທາຕຸກາມາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຸຈິຍາ ທສ຺ສາມ. ຠຓຖ, ກຕ຺ຖ ເທມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໖໐) ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຖ, ຕຕ຺ຖ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ.

ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ ຕຕິໂຍ.

ອິຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍາ ປາຕິໂມກ຺ຂວຓ຺ຓນາຍ

ວິນຍຕ຺ຖມຎ຺ຊູສາຍໍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນິຍໍ

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ຑໍ

໑. ມຸສາວາທວຄ຺ໂຄ

໑. ມຸສາວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທຕິ ¶ ¶ ເອຕ຺ຖ ມຸສາຕິ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ວຕ຺ຖຸ, ວາໂທຕິ ຕສ຺ສ ຠູຕໂຕ ຕຈ຺ຉໂຕ ວິຎ຺ຎາປນໍ, ສມ຺ປຊານສ຺ສ ມຸສາວາໂທ ສມ຺ປຊານມຸສາວາໂທ, ຕສ຺ມິໍ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ’’ຕິອາທິ. ໂສ ຈ ປນ ມຸສາວາໂທ ປຸພ຺ພຠາຄກ຺ຂເຓ, ຕງ຺ຂເຓ ຈ ວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ‘‘ປຸພ຺ເພວສ຺ສ ໂຫຕິ ‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສ’ນ຺ຕິ, ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ‘ມຸສາ ຠຓາມີ’’’ຕິ (ປາຈິ. ໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ຊານິຕ຺ວາ ວຈນກ຺ຂເຓປິ ຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ເອຕຎ຺ຫິ ທ຺ວຍໍ ອງ຺ຄຠູຕໍ, ອິຕຣໍ ປນ ໂຫຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ອກາຣຓເມຕໍ. ນນຸ ເຈຕໍ ຠຓນເມວ ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຠຓນຎ຺ຈ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ອຠູຕສ຺ສາຕິ ອຕຈ຺ຉສ຺ສ.

ຫຕ຺ຖກໍ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖໂກຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ. ສກ຺ຍານໍ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ. ພຸທ຺ຘກາເລ ກິຣ ສກ຺ຍກຸລໂຕ ອສີຕິ ປຸຣິສສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ເຕສໍ ໂສ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ອວຊານິຕ຺ວາ ປຏິຊານນາທິວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວຊານິຕ຺ວາ ປຏິຊານນໍ ນາມ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວາເທ ກຎ຺ຈິ ໂທສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ‘‘ນາຍໍ ມມ ວາໂທ’’ຕິ ອວຊານິຕ຺ວາ ປຸນ ກເຖນ຺ໂຕ ກເຖນ຺ໂຕ ນິທ຺ໂທສຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ມເມວ ອຍໍ ວາໂທ’’ຕິ ປຏິຊານາຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ອວຊານນໍ, ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຓໍ, ສມ຺ປຊານມຸສາຠາສນໍ, ສງ຺ເກຕໍ ກຕ຺ວາ ວິສໍວາທກຣຓຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິທານິ ອາປຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາໂຣຈນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ສຫສາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອວີມໍສິຕ຺ວາ ເວເຄນ ທິຏ຺ຐມ຺ປິ ‘‘ອທິຏ຺ຐໍ ເມ’’ຕິອາທິນາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ¶ . ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຠຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຍ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາ ປກ຺ຂລນ຺ໂຕ ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຈີຣ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ຠຓຕິ, ອຍໍ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຠຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຠຓຕິ ນາມ. ໂຍ ປນ ສາມເຓເຣນ ‘‘ອປິ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ຖາ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ໂຕ ເກຬິໍ ກຸຣຸມາໂນ ‘‘ຕວ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ທາຣຸສກຏໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ສິງ຺ຄາລສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສາຍໍ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ມາຕຸຍາ ເຕ ຍາເນນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ກທ຺ທເມ ລຄ຺ຄຈກ຺ກໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕານໍ ອຍໍ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ເນວ ທວາ, ນ ຣວາ ອຎ຺ຎໍ ຠຓຕິ, ໂສ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວ. ອຎ຺ຎາ ປູຣຓກຖາ ນາມ ໂຫຕິ – ເອໂກ ຄາເມ ໂຖກໍ ເຕລໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ອາຄໂຕ ສາມເຓຣໍ ຠຓຕິ ‘‘ຕ຺ວໍ ອຊ຺ຊ ກຸຫິໍ ຄໂຕ, ຄາໂມ ເອກເຕໂລ ອໂຫສີ’’ຕິ ວາ, ປຈ຺ຉິກາຍ ຐປິຕໍ ປູວຂຓ຺ຑໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ຄາເມ ປຈ຺ຉິກາຫິ ປູເວ ຈາເຣສຸ’’ນ຺ຕິ ວາ, ອຍໍ ມຸສາວາໂທວ ໂຫຕິ. ວິສໍວາທນປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຕິ ວິສໍ ວາເທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວິສໍວາທນໍ, ວຎ຺ຈນາຘິປ຺ປາຍວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ ວິສໍວາທນປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ, ວິສໍວາທນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມຸສາວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ໂອມສວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ໂອມສວາເທຕິ ຂຸໍສນຄຣຫຓວຈເນ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ເນວ ກຓ຺ຓສຸຂໍ, ນ ຫທຍສຸຂໍ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ກຓ຺ຓຎ຺ເຈວ ຫທຍຎ຺ຈ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂອວິຊ຺ຌນວຈເນ’’ຕິ, ຊາຕິອາທີຫິ ຆເຏຕ຺ວາ ວຈເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຊາຕິນາມາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ ເຈວ ຈຓ຺ຑາລາທິ ຫີນາ ຈ ຊາຕິ. ນາມໍ ນາມ ອວກຓ຺ຓກາທິ ຫີນຎ຺ເຈວ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕາທິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ນາມໍ. ໂຄຕ຺ຕໍ ນາມ ໂກສິຍາທິ ຫີນຎ຺ເຈວ ໂຄຕມາທິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ໂຄຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມໍ ນາມ ປຸປ຺ຜຉຑ຺ຑກາທິ ຫີນຎ຺ເຈວ ກສິວຓິຊ຺ຊາທິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ. ສິປ຺ປໍ ນາມ ນຬກາຣາທິ ຫີນຎ຺ເຈວ ມຸທ຺ທາຄຓນາທິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ສິປ຺ປໍ. ອາພາໂຘ ນາມ ສພ຺ໂພປິ ໂຣໂຄ ຫີໂນເຍວ. ອຖ ວາ ມຘຸເມໂຫ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ, ເສໂສ ຫີໂນຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ລິງ຺ຄໍ ນາມ ອຕິທີຆາທິ ຫີນຎ຺ເຈວ ນາຕິທີຆາທິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ລິງ຺ຄໍ. ກິເລໂສ ນາມ ຣາຄາທິໂກ ສພ຺ໂພປິ ກິເລໂສ. ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ໂສຕາປຕ຺ຕາທິກາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ ເຈວ ປາຣາຊິກາທິ ອນຸກ຺ກຏ຺ຐາ ຈ ອາປຕ຺ຕິ. ອກ຺ໂກໂສ ນາມ ‘‘ໂອຏ຺ໂຐສີ’’ຕິອາທິໂກ ຫີໂນ ເຈວ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕສີ’’ຕິອາທິໂກ (ປາຈິ. ໑໕) ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ຈ ອກ຺ໂກໂສ.

ຍຖາ ¶ ¶ ຕຖາຕິ ປາຬິອາຄຕານາຄຕປທານໍ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ. ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຐເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸໍ ຠິກ຺ຂຸນິອາທໂຍ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ຈາ’’ຕິອາທິ. ທວກມ຺ຍຕາ ນາມ ເກຬິຫສາຘິປ຺ປາຍຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານຸປສມ຺ປນ຺ເນສຸ ເຈວ ປາຬິອາຄຕານາຄຕປເທສຸ ຈາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ອຕ຺ຖຘມ຺ມອນຸສາສນິປຸເຣກ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈຓ຺ຑາໂລສີ’’ຕິອາທິກາຍ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ນາມ. ປາຬິໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ຘມ຺ມປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ນາມ. ອນຸສິຏ຺ຐິຍໍ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິປິ ຈຓ຺ຑາໂລສິ, ປາປໍ ມາ ອກາສິ. ມາ ຕໂມຕມປຣາຍໂຓ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໓໕) ນເຍນ ກເຖນ຺ໂຕ ອນຸສາສນິປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂອມສວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ເປສຸຎ຺ຎສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຠິກ຺ຂຸເປສຸຎ຺ເຎຕິ ປິສຕີຕິ ປິສຸຓາ, ຍາຍ ວາຈາຍ ສມຄ຺ເຄ ສຕ຺ເຕ ອວຍວຠູເຕ ວຄ຺ເຄ ຠິນ຺ເນ ກໂຣຕິ, ສາ ວາຈາ ປິສຸຓາ, ປິສຸຓາ ເອວ ເປສຸຎ຺ຎໍ, ຕາຍ ວາຈາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປິສຸໂຓ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ເປສຸຎ຺ຎໍ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເປສຸຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸເປສຸຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸເປສຸຎ຺ເຎ, ຠິກ຺ຂຸໂຕ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນາ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ອຸປສໍຫຏເປສຸຎ຺ເຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຊາຕິອາທີຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ປິຍກມ຺ຍຕາຍ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປິຍກມ຺ຍຕາຍາຕິ ຍສ຺ສ ຕໍ ຠາສຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘‘ເອວມຫໍ ເອຕສ຺ສ ປິໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມານຕາຍ. ເຠທາຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ‘‘ເອວມຍໍ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຣສ຺ສ ປເຣນ ເຠທໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ. ອຖ ວາ ປິຍສຸຎ຺ຎກຣຓໂຕ ເປສຸຎ຺ຎໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໓໖) ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ຍາຍ ວາຈາຍ ຍສ຺ສ ຕໍ ຠາສຕິ, ຕສ຺ສ ຫທເຍ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍຠາວໍ, ປຣສ຺ສ ຈ ສຸຎ຺ຎຠາວໍ ກໂຣຕິ, ສາ ວາຈາ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເປສຸຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸເປສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ຊາຕິອາທີຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກອກ຺ໂກສູປສໍຫາເຣຕິ ¶ ‘‘ໂຈໂຣສີ’’ຕິອາທິນາ ອກ຺ໂກສສ຺ສ ອຸປສໍຫາເຣ. ‘‘ອນກ຺ໂກສວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ປນ ເປສຸຎ຺ຎກຣໍ ຕສ຺ສ ກິຣິຍໍ, ວຈນໍ ວາ ປິຍກມ຺ຍຕາຍ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈາປິ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ທຸກ຺ກເຏນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໓໖) ວທນ຺ຕິ. ປາປຄຣຫິຕາຍ ວທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອກໍ ອກ຺ໂກສນ຺ຕໍ, ເອກຎ຺ຈ ¶ ຂມນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ນິລ຺ລຊ຺ໂຊ, ອີທິສມ຺ປິ ນາມ ຠວນ຺ຕໍ ປຸນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ເກວລໍ ປາປຄຣຫິຕາຍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ.

ເປສຸຎ຺ຎສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປທໂສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ປທໂສ ຘມ຺ມໍ ວາເຈຍ຺ຍາຕິ ເອກໂຕ ປທໍ ປທໍ ຘມ຺ມໍ ວາເຈຍ຺ຍ, ໂກຏ຺ຐາສໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ວາເຈຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫຘມ຺ມໍເຍວ ປທໂສ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍໍ ອນາຣຸຬ຺ຫມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໔໕) ສີລູປເທສ ຘຸຕງ຺ຄປຎ຺ຫອາຣມ຺ມຓກຖາ ພຸທ຺ຘິກທຓ຺ຑກຎ຺ຎາຓວຕ຺ຖຸອສຸຠກຖາທີນໍ ຄຫຓໍ. ເມຓ຺ຑກມິລິນ຺ທປຎ຺ເຫສຸ ເຖຣສ຺ສ ສກປ຺ປຏິຠາເນ ອນາປຕ຺ຕິ. ຍໍ ຣຎ຺ໂຎ ສຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ. ວຓ຺ຓປິຏກອງ຺ຄຸລິມາລປິຏກຣຏ຺ຐປາລຄຊ຺ຊິຕອາຬວກຄຊ຺ຊິຕຄູຬ຺ຫມຄ຺ຄຄູຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣຄູຬ຺ຫວິນຍເວທລ຺ລປິຏກາທີນິ ປນ ອພຸທ຺ຘວຈນານິເຍວ.

ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ປທໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປທານຸປທອນ຺ວກ຺ຂຣານຸພ຺ຍຎ຺ຊເນສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປທນ຺ຕິ ເອໂກ ຄາຖາປາໂທ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອນຸປທນ຺ຕິ ທຸຕິຍປາໂທ. ອນ຺ວກ຺ຂຣນ຺ຕິ ເອເກກໍ ອກ຺ຂຣໍ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ປຸຣິມພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ສທິສໍ ປຈ຺ຉາພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວາ ເອກໍ ອກ຺ຂຣໍ ອນ຺ວກ຺ຂຣໍ. ອກ຺ຂຣສມູໂຫ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອກ຺ຂຣານຸພ຺ຍຎ຺ຊນສມູໂຫ ປທໍ. ປຐມໍ ປທໍ ປທເມວ, ທຸຕິຍໍ ອນຸປທນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ນານາກຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອເຕສຸ ປທາທີສຸ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຠິກ຺ຂຸຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສປຸຄ຺ຄເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ປທາທິຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໔໕) ຕາວ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑, ໒) ເອກເມກໍ ປທໍ ສາມເຓເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ອາຣຠິຕ຺ວາ ເອກໂຕເຍວ ນິຏ຺ຐາເປນ຺ຕສ຺ສ ປທຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ເຖເຣນ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ປທໍ ອປາປຸຓິຕ຺ວາ ‘‘ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ’’ຕິ ວຈນກາເລ ປຕ຺ເຕນ ສາມເຓເຣນ ເອກໂຕ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ອນຸປທຄຓນາຍ. ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໓໕໓, ໓໕໖) ວຈນກາເລ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ຣູ’’ ກາຣມຕ຺ຕເມວ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ວກ຺ຂຣຄຓນາຍ. ເອສ ນໂຍ ຄາຖາພນ຺ເຘປິ. ‘‘ຣູປໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນິຈ຺ຈໍ, ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໕໓, ໓໕໖) ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວາຈຍມາໂນ ເຖເຣນ ‘‘ຣູປໍ ¶ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ສາມເຓໂຣ ສີຆປຎ຺ຎຕາຍ ‘‘ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອິມໍ ອນິຈ຺ຈປທໍ ເຖຣສ຺ສ ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ອນິຈ຺ຈປເທນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຠຓນ຺ໂຕ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕິ, ເອວໍ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎິເວມຕິກອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ອຸທ຺ເທສຄ຺ຄຫເຓ ເອກໂຕ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ສຊ຺ຌາຍກຣເຓ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸທ຺ເທສຄ຺ຄຫເຓ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຈ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສາເປນ຺ຕິ. ອາຈຣິໂຍ ‘‘ນິສິນ຺ນານໍ ຠຓາມີ’’ຕິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ວທຕິ, ອາຈຣິຍສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສທ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ທ຺ເວປິ ຐິຕາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເອເສວ ນໂຍ. ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ນິສິນ຺ໂນ, ສາມເຓໂຣ ຐິໂຕ, ‘‘ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຠຓາມີ’’ຕິ ຠຓໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ທຫໂຣ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອິຕໂຣ ນິສີທຕິ, ‘‘ຐິຕສ຺ສ ຠຓາມີ’’ຕິ ຠຓໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ພຫູນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ຕເຣ ເອໂກ ສາມເຓໂຣ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິສິນ຺ເນ ປທໂສ ຘມ຺ມໍ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກາ ອາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ສາມເຓໂຣ ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ວາ ນິສິນ຺ໂນ ວາ ໂຫຕິ, ເຍສໍ ວາເຈຕິ, ເຕສຸ ອປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ເອເກນ ທິສາຠາເຄນ ປລາຍນກຄນ຺ຖໍ ນາມ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕິ.

ສຊ຺ຌາຍກຣເຓຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ສຊ຺ຌາຍກຣເຓ. ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸທ຺ເທສຄ຺ຄຫເຓຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸທ຺ເທສຄ຺ຄຫເຓ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຄຸຓຄນ຺ຖໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສເຈ ເອກຄາຖາຍ ເອໂກ ¶ ປາໂທ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ອວເສສາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຄຸຓຄນ຺ໂຖ ນາມ. ເອເຕນ ນເຍນ ສຸຕ຺ເຕປິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ໂອສາເຣນ຺ຕສ຺ສ ຈາຕິ ປຣິສາມຊ຺ເຌ ສຸຕ຺ຕໍ ອຸຈ຺ຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ.

ປທໂສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຐມສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອິຘ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສໂສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໒) ວຈນໂຕ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນເຍວ, ໂສ ຈ ໂຂ ນ ສພ຺ໂພ, ເມຖຸນຘມ຺ມາປຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຖຸຠູໂຕວາຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສ ຈ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເມຖຸນຘມ຺ມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ທິຣຕ຺ຕວຈເນນ ນ ໂກຈິ ວິເສສຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ເກວລໍ ໂລກໂວຫາຣວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍ, ມຸຂາຣຸຬ຺ຫຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ວາ ຣຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ປນ ວຈນຕ຺ຖມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິຣນ຺ຕຣຕິຣຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວາ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຫເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອກໂຕ ເສຍ຺ຍໍ. ເສຍ຺ຍາຕິ ຈ ກາຍປ຺ປສາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ສຍນມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສຍນໍ ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ, ຍສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ສຍນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ‘‘ສຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອິຘ ສາມຎ຺ເຎນ, ເອກເສສນເຍນ ວາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ເສນາສນໍ ອຸປຣິ ປຎ຺ຈຫິ ຉທເນຫິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໑), ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ ອນ຺ຕມໂສ ວຕ຺ເຖນາປິ ສພ຺ພເມວ ປຣິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ຠູມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຉທນໍ ອາຫຈ຺ຈ, ອນາຫຈ຺ຈາປິ ວາ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຍາເຍນ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພເຘນ ປາກາເຣນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ ອນ຺ຕມໂສ ວຕ຺ເຖນາປິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນສພ຺ພປຣິຈ຺ຉນ຺ນໍ ນາມ. ຍສ຺ສ ປນ ອຸປຣິ ພຫຸຕຣໍ ຐານໍ ຉນ຺ນໍ, ອປ຺ປໍ ອຈ຺ຉນ຺ນໍ, ສມນ຺ຕໂຕ ຈ ພຫຸຕຣໍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ອປ຺ປໍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຉນ຺ນໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຣິຈ຺ຉນ຺ນໍ ນາມ. ຕສ຺ມິໍ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຉນ຺ນປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາ.

ວິທເຫຍ຺ຍາຕິ ກເຣຍ຺ຍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຕ຺ຖໂຕ ສມ຺ປາທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປາເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ ‘‘ເສນາສນສງ຺ຂາຕໍ ເສຍ຺ຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ກາຍປ຺ປສາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ¶ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ ວິທເຫຍ຺ຍ ສມ຺ປາເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພໂຘ ວຑ຺ຒກິຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອກູປຈາໂຣຕິ ວລຎ຺ຊນທ຺ວາຣສ຺ສ ເອກຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕຄພ຺ຠໍ ວາ ຈຕຸສາລໍ ເອກູປຈາຣໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ວາຕິ ປຸຣິມປຸຣິມທິວເສ ຍຕ຺ຖ ວຸຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ເສນາສເນ ວາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາ ຕາທິເສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄເຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປຸພ຺ເພ ອວຸຏ຺ຐເສນາສເນ ວາ. ເຕນ ວາຕິ ເຍນ ສຫ ປຸຣິມປຸຣິມທິວເສ ວຸຏ຺ຐໍ, ເຕນ ວາ. ອຎ຺ເຎນ ວາຕິ ເຍນ ສຫ ປຸຣິມປຸຣິມສ຺ມິໍ ທິວເສ ວຸຏ຺ຐໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ວາ. ສງ຺ເຂໂປຕິ ສງ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ. ຍທິ ເອວໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ ກຖໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ອຸປຑ຺ຒຈ຺ຉນ຺ນປຣິຈ຺ຉນ຺ນາທີສູຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ເນ ຈູຬກປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຉນ຺ເນ ຈູຬກປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ຈູຬກຈ຺ຉນ຺ເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ຈູຬກຈ຺ຉນ຺ເນ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໓) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ຄຫຓໍ. ຕຕິຍາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຸຣາຣຸຓາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຸນ ວສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕຕິຍາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຣຸຓໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ພຫິ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖທິວເສ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ສູຣິເຍ ປຸນ ວສນ຺ຕສ຺ສ. ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນສພ຺ພາປຣິຈ຺ຉນ຺ນາທີສູຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ປນ ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ສພ຺ພອຈ຺ຉນ຺ເນ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຈ຺ຉນ຺ເນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໔) ປາຬິຍໍ ອາຄຕານໍ, ‘‘ອຸປຑ຺ຒຈ຺ຉນ຺ເນ ຈູຬກປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ອນາປຕ຺ຕິ, ອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ຈູຬກຈ຺ຉນ຺ເນ ອນາປຕ຺ຕິ, ຈູຬກຈ຺ຉນ຺ເນ ຈູຬກປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໓) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕານຎ຺ຈ ຄຫຓໍ.

ປຐມສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ທຸຕິຍສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາຕິ ຊີວມານກມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ. ‘‘ມຕິຕ຺ຖີ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕາ, ອນຸປາທິນ຺ນປກ຺ເຂ ປນ ຐິຕຕ຺ຕາ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໕໕) ວທນ຺ຕິ. ອທິສ຺ສມານຣູປາຫິ ປນ ຍກ຺ຂິເປຕີຫິ, ເມຖຸນສ຺ສ ອວຕ຺ຖຸຠູຕາຍ ¶ ຈ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຐມທິວເສປີຕິ ປຐມສ຺ມິໍ ວິຍ ສິກ຺ຂາປເທ ນ ຈຕຸຕ຺ເຖເຍວ ທິວເສ, ອຖ ໂຂ ອິຘ ປຐມທິວເສປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ອິຘ ທິວສປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອງ຺ເຄສຸ ປນ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸກເສນາສນໍ, ຕຕ຺ຖ ມາຕຸຄາເມນ ສຫ ນິປຊ຺ຊນໍ, ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນນ຺ຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານີຕິ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ທຸຕິຍສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຘມ຺ມເທສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຉປ຺ປຎ຺ຈວາຈາຫີຕິ ຉຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວາຈາຫິ. ວາຈາປຣິຈ຺ເຉໂທ ປເນຕ຺ຖ ກຖໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິ ຉປ຺ປຎ຺ຈວາຈາຫີ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສຸຕ຺ເຕ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ. ສເຈ ອຏ຺ຐກຖໍ, ຘມ຺ມປທໍ, ຊາຕກາທິວຕ຺ຖຸໍ ວາ ກເຖຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຉປ຺ປທມຕ຺ຕເມວ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປາຬິຍາ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ເຕນ ເອກໍ ປທໍ ປາຬິໂຕ, ປຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາໂຕຕິ ເອວໍ ຉ ປທານິ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ກເຖຕພ຺ໂພ. ປຸຣິເສນາຕິ ມນຸສ຺ສປຸຣິເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ມາຕຸຄາເມ ມາຕຸຄາມສຎ຺ຎິເວມຕິກອມາຕຸຄາມສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ມາຕຸຄາມສ຺ສາຕິ ເອກສ຺ສ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ເທເສຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ປຸນ ອາຄຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ມາຕຸຄາມສ຺ສ, ເອວໍ ປນ ເອກາສເນ ນິສິນ຺ເນນ ມາຕຸຄາມສຕສ຺ສາປິ ເທເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ¶ . ‘‘ວິຎ຺ຎຸມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອວິຎ຺ຎິຕ຺ຖິຍາປິ ເທສຍໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ອິຣິຍາປຖປຣິວຕ຺ຕາຠາໂວຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ວາ ອິຣິຍາປຖປຣິວຕ຺ຕາຠາໂວ. ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສາຠາໂວຕິ ວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສາຠາໂວ, ທຸຕິຍານິຍເຕ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓສ຺ສ ມນຸສ຺ສສ຺ສ ອຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິຣິຍາກິຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕຣິ ຉປ຺ປຎ຺ຈວາຈາຫິ ຘມ຺ມເທສນາ ກິຣິຍາ, ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ ອກິຣິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຘມ຺ມເທສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຠູຕາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ນິປ຺ປຣິຍາເຍນາຕິ ¶ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໗໑) ອຸຊຸກເມວ. ປຣິຍາເຍນ ອາໂຣຈິຕນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ, ສມາປຊ຺ຊຕິ, ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໗໕) ອຎ຺ຎາປເທເສນ ຠຓິຕໍ. ປຣິນິພ຺ພານກາເລ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໗໗), ປນ ອນ຺ຕຣາ ວາ ອຕິກຑ຺ຒິຍມາເນນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠູຕໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນຕິກຑ຺ຒິຍມາເນນາປິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໗໗) ຕຖາຣູເປ ກາຣເຓ ສຕິ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ເຕເນວ ອຎ຺ຎຕເຣນ ທຫຣຠິກ຺ຂຸນາ ອຸປວທິໂຕ ອຎ຺ຎຕໂຣ ເຖໂຣ ‘‘ອາວຸໂສ, ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ວາຍາມໍ ມາ ອກາສິ, ຂີຓາສໂວ ຕຍາ ອຸປວທິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ເຖເຣນ ຈ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ໂສຕາປນ຺ໂນ ອາຫ’’ນ຺ຕິ ອໂວຈ. ‘‘ກາຣໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາປິ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອໂມຆຠາວທສ຺ສເນນ ສມຸຕ຺ເຕຊນາຍ, ສມ຺ປຫໍສນາຍ ຈ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕານໍ ປກາເສນ຺ຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາຣູເປ ກາຣເຓ ສຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອາໂຣຈຍໂຕ’’ຕິ. ສຸຕປຣິຍຕ຺ຕິສີລຄຸຓໍ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສປິ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ ນ ອິຘ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທໂຍ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອາທິສທ຺ເທນ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນາຏ຺ຏານໍ ຄຫຓໍ. ຕສ຺ມິໍ ສຕີຕິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທິຠາເວ ສຕິ. ອິຘ ນ ຄຫິຕາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ປທຠາຊນິຍໍ ນ ຄຫິຕາ. ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຊານນຈິຕ຺ຕາຠາເວນ ອຈິຕ຺ຕກໍ. ກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ເຕຫິ ທ຺ວິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ຕາ ຌານລາຠິໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂລຠວເສນ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນາປິ ນ ອາໂຣເຈນ຺ຕີຕິ. ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ວາ ອຠາວໂຕ ‘‘ທ຺ວິເວທນ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຠູຕາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ທ຺ວິນ຺ນໍ ¶ ‘ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານນ຺ຕິ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສສງ຺ຂາຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ. ອາຍຕິໍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາຕິ ‘‘ເອວເມສ ປເຣສຸ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ເປນາປິ ອາຍຕິໍ ¶ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຍຕິໍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍ. ອາປຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ກຸລານຎ຺ຈ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວາ ອກຕ຺ວາ ວາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພາ, ເອຕ຺ຕເກສຸ ກຸເລສຸ ອາໂຣເຈຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ກຸລານຎ຺ຈ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວາ ອກຕ຺ວາ ວາ.

ອທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາຍາຕິ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສປຎ຺ຈາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕາຍ ອທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ. ອວເສເສ ຉ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຕິ ສງ຺ຆາທິເສສວຊ຺ຊິເຕ ເສເສ ຉ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ. ປຸຣິມປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕເວຣມຓິອາທິກສ຺ສ ອາທິໂຕ ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ. ອິຕຣໍ ອທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ວາ ອຊ຺ຌາຈາຣນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິກາລໂຠຊນາທິກປຎ຺ຈກໍ, ສຸກ຺ກວິສຏ຺ຐິກາຍສໍສຄ຺ຄທຸຏ຺ຐຸລ຺ລອຕ຺ຕກາມຎ຺ເຈຕິ ອທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ວາ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ. ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ອາປນ຺ໂນ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ, ອຕ຺ຕກາມໍ, ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕໍ ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ. ອາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ, ສງ຺ຆາທິເສສໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ປາຏິເທສນີຍໍ, ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓສ຺ສາຕິ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ອນຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓສ຺ສ. ສວຕ຺ຖຸໂກຕິ ວຕ຺ຖຸນາ ສຫ ຆຏິໂຕ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຖວີຂຓນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ປາສາຓສກ຺ຂຣກຖລມຣຸມ຺ພວາລຸກາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ມຸຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໂຕ ອຸປຣິ ປາສາຓາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ມຸຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາ ສກ຺ຂຣາ. ກຖລາຕິ ກປາລຂຓ຺ຑານິ. ມຣຸມ຺ພາຕິ ກຏສກ຺ຂຣາ. ວາລຸກາ ວາລິກາເຍວ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຕຕິຍຠາໂຄ ໂຫຕີຕິ ຕຕິໂຍ ຠາໂຄ ໂຫຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍໂຕ ປໍສຸໍ ວາ ມຕ຺ຕິກໍ ວາ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກເຕ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ປໍສຸ ວາ ມຕ຺ຕິກາ ວາ ເອໂກ ປາສາຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ໂຫຕິ, ອຍໍ ມິສ຺ສກປຖວີ ນາມາຕິ. ໂອວຏ຺ໂຐ ນາມ ເທເວນ ໂອວຏ຺ໂຐ (ປາຈິ. ໘໖). ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປທຠາຊນິຍໍ, ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ . ອຘິກຕຣປາສາຓາທິມິສ຺ສາຕິ ¶ ອຘິກຕຣປາສາຓາທີຫິ ມິສ຺ສາ, ອທຑ຺ຒາປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອຘິກຕຣປາສາຓາທິມິສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອູນກຈຕຸມາໂສວຏ຺ຐປຖວິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຸທ຺ຘປາສາຓາທິເຠທາຍາຕິ ສຸທ຺ຘາ ປາສາຓາ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຸທ຺ຘປາສາຓາ, ສາ ອາທິ ຍສ຺ສ ເຠທສ຺ສ ໂສ ສຸທ຺ຘປາສາຓາທິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຸທ຺ຘສກ຺ຂຣາທີນໍ ຄຫຓໍ. ສຸທ຺ຘປາສາຓາທິເຠໂທ ຍສ຺ສາ ສາ ສຸທ຺ຘປາສາຓາທິເຠທາ, ຕາຍ ສຸທ຺ຘປາສາຓາທິເຠທາຍ, ສຸທ຺ຘປາສາຓາທິປ຺ປກາຣາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຍໍ ຂຓຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ອນ຺ຕມໂສ ປາທງ຺ຄຸຏ຺ຐເກນປິ ຂຓຕິ, ອຸທກມ຺ປິ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ຠິນ຺ທຕິ, ປາທງ຺ຄຸຏ຺ຐເກນປິ ວິລິຂຕິ, ປຕ຺ຕມ຺ປິ ປຈນ຺ໂຕ ທຫຕິ, ໂສ ສພ຺ໂພ ຂຓຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ຂຓນເຠທນວິເລຂນປຈນາທີຫິ ວິໂກເປຕີຕິ. ປຕ຺ຕໍ ປຈນ຺ເຕນ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໘໗) ຫິ ປຸພ຺ເພ ປກ຺ກຏ຺ຐາເນເຍວ ປຈິຕພ຺ໂພ. ອທຑ຺ຒາຍ ປຖວິຍາ ອຄ຺ຄິໍ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຕ຺ຕປຈນກປາລສ຺ສ ປນ ອຸປຣິ ອຄ຺ຄິໍ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ທາຣູນໍ ອຸປຣິ ຐເປຕິ, ໂສ ອຄ຺ຄິ ຕານິ ທຫນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຖວິໍ ທຫຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອິຏ຺ຐກປາສາຓາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຣາປິ ຫິ ອິຏ຺ຐກາທີນໍເຍວ ອຸປຣິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ? ເຕສໍ ອນຸປາທານຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຕານິ ອຄ຺ຄິສ຺ສ ອຸປາທານສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສຸກ຺ຂຂາຓຸຣຸກ຺ຂາທີສຸປິ ອຄ຺ຄິໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ‘‘ປຖວິໍ ອປຕ຺ຕເມວ ນິພ຺ພາເປຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ປຈ຺ຉາ ນິພ຺ພາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອວິສຍຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ຂຓນເຠທນວິລິຂນປຈນາທີຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ. ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ. ອິຕໂຣຕິ ອາຓາປໂກ.

‘‘ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓາ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໘໖) ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ຂຕາເຍວ ໂປກ຺ຂຣຓີ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ກປ຺ປິຍໂວຫາໂຣ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ວາປິໍ, ຕຬາກໍ, ອາວາຏໍ ຂຓາ’’ຕິອາທີສຸປິ. ‘‘ອິມໍ ໂອກາສໍ ຂຓ, ອິມສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓາ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ກນ຺ທໍ ຂຓ ມູລໍ ຂຓາ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອິມໍ ວລ຺ລິໍ ຂຓ, ອິມສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ກນ຺ທໍ ວາ ມູລໍ ວາ ຂຓາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອກາສໍ ອນິຍເມຕ຺ວາ…ເປ… ຠຓນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ອາຕເປນ ສຸກ຺ຂກທ຺ທໂມ ຈ ຜລຕິ, ຕຕ຺ຣ ໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ປຖວິຍາ ອສມ຺ພທ຺ໂຘ, ຕເມວ ອປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອສ ນໂຍ ໂຄກຓ຺ຏເກປິ ¶ . ເຕນາຫ ‘‘ອາຕເປນ…ເປ… ອສມ຺ພທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຄກຓ຺ຏໂກ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໘໖) ນາມ ຄາວີນໍ ຂຸຣຈ຺ຉິນ຺ນກທ຺ທໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ປນ ເຫຏ຺ຐິມຕເລນ ຠູມິສມ຺ພນ຺ໂຘ, ວິໂກເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕິຕນທິຕຏນ຺ຕິ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນທິສາມນ຺ຕາ ປຕິຕໍ ໂອມກຈາຕຸມາສໍ ໂອວຏ຺ຐໍ ນທິຕຏໍ. ສເຈ ປນ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸທເກເຍວ ປກຕິ, ເທເວ ອຕິເຣກຈາຕຸມາສໍ ໂອວຏ຺ເຐປິ ອຸທເກເຍວ ອຸທກສ຺ສ ປຕິຕຕ຺ຕາ ¶ ວຏ຺ຏຕິ. ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ນງ຺ຄລຈ຺ຉິນ຺ນມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ກສິຕຏ຺ຐາເນ ເຫຏ຺ຐາ ປຖວິຍາ ອສມ຺ພທ຺ຘໍ ນງ຺ຄລຈ຺ຉິນ຺ນມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑໍ. ເອວມາທິສທ຺ເທນ ກູຏາສິຎ຺ຈນໂຍຄ຺ຄຕນຸກກທ຺ທມາທີນໍ ຄຫຓໍ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຣຸກ຺ຂາທິປວຏ຺ຏເນນ ຠິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປາສາຓຣຸກ຺ຂາທີນິ ວາ ປວຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ, ກຕ຺ຕຣທຓ຺ເຑນ ວາ ອາຫຈ຺ຈ ອາຫຈ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຖວີ ຠິຊ຺ຊຕິ, ສາ ‘‘ເຕນ ຠິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຠິນ຺ນາ ນາມ ໂຫຕິ, ອິຕິ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຣຸກ຺ຂາທິປ຺ປວຏ຺ຏເນນ ຠິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອສຕິຍາ ປາທງ຺ຄຸຏ຺ຐກາທີຫິ ວິລິຂນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຍ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ກິຎ຺ຈິ ກເຖນ຺ໂຕ ປາທງ຺ຄຸຏ຺ຐເກນ ວາ ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິຍາ ວາ ປຖວິໍ ວິລິຂນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ເອວໍ ອສຕິຍາ ປາທງ຺ຄຸຏ຺ຐກາທີຫິ ວິລິຂນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ປຖວີຂຓນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຸສາວາທວຄ຺ໂຄ ປຐໂມ.

໒. ຠູຕຄາມວຄ຺ໂຄ

໑. ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໙໐) ອິມິນາ ວິຣຸຬ຺ຫມູເລ ນີລຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒມານເກ ຕຣຸຓຄຈ຺ເຉ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຐິເຕ ມຫນ຺ເຕ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທິເກ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ຊາຍນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ, ‘‘ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ຊາຕາ ວຑ຺ຒິຕາ’’ຕິ. ຄາໂມຕິ ສມູໂຫ. ປຕິຏ຺ຐິຕຫຣິຕຕິຓຣຸກ຺ຂາທີນນ຺ຕິ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຫຣິຕຕິຓສ຺ສ ເຈວ ຫຣິຕຣຸກ຺ຂາທີນຎ຺ຈ. ອາທິສທ຺ເທນ ໂອສຘິຄຈ຺ຉລຕາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຈ ຠຸມ຺ມໍ. ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕມາຫ ‘‘ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍາ’’ຕິອາທິນາ.

ນນຸ ¶ ຈ ຣຸກ຺ຂາທໂຍ ຈິຕ຺ຕຣຫິຕຕາຍ ນ ຊີວາ, ຈິຕ຺ຕຣຫິຕຕາ ຈ ປຣິຜນ຺ທາຠາວໂຕ, ຉິນ຺ເນປິ ວິຣຸຫນໂຕ, ວິສທິສຊາຕິກຠາວໂຕ, ຈຕຸໂຍນິຍໍ ອປຣິຍາປນ຺ນໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ວຸຑ຺ຒິ ປນ ປວາຬສິລາລວຓານມ຺ປິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ນ ເຕສໍ ຊີວຠາເວ ກາຣຓໍ, ວິສຍຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ເນສໍ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕໍ ¶ ສຸປນໍ ວິຍ ຈິຎ຺ຈາທີນໍ, ຕຖາ ໂທຫຬາທໂຍ, ອຖ ກສ຺ມາ ຠູຕຄາມສ຺ສ ປາຕພ຺ຍຕາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ? ສມຓອສາຣຸປ຺ປໂຕ, ຕນ຺ນິສ຺ສິຕສຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓໂຕ ຈ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຊີວສຎ຺ຎິໂນ ຫິ ໂມຆປຸຣິສາ ມນຸສ຺ສາ ຣຸກ຺ຂສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໘໙). ສາສປພີຊກເສວາລມ຺ປີຕິ ສາສປພີຊກສງ຺ຂາຕໍ ເສວາລມ຺ປິ, ສາສປເສວາລໍ, ພີຊກເສວາລມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສາສປເສວາໂລ ນາມ ສາສປມຕ຺ໂຕ ຂຸທ຺ທກເສວາໂລ. ພີຊກເສວາໂລ ນາມ ອຸປຣິ ຂຸທ຺ທກປຕ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຂຸທ຺ທກມູໂລ ເສວາໂລ.

ມູລພີຊຂນ຺ຘພີຊຜຬຸພີຊອຄ຺ຄພີຊພີຊພີຊານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມູລເມວ ພີຊໍ ມູລພີຊໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ມູລພີຊໍ ຫລິທ຺ທິອາທິກໍ. ຂນ຺ຘພີຊໍ ອສ຺ສຕ຺ຖາທິກໍ. ຜຬຸພີຊໍ ອຸຈ຺ຉຸອາທິກໍ. ອຄ຺ຄພີຊໍ ຫິຣິເວຣາທິກໍ. ພີຊໍພີຊໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາທິກໍ. ຠາຊນຄຕນ຺ຕິ ສຣາວາທິຠາຊນຄຕໍ. ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ມູລມຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ມາຕິ ນິກ຺ຂນ຺ຕມູລມຕ຺ຕໍ. ມຕ຺ຕ ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ປຓ຺ຓສ຺ສ ນິກ຺ຂມນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເອສ ນໂຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕອງ຺ກຸຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ສເຈ ປນ ມູລຎ຺ຈ ປຓ຺ຓຎ຺ຈ ນິຄ຺ຄຕໍ, ຠູຕຄາມສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕວຏ຺ຏິ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕາ ອນີລວຓ຺ຓາ ປຕ຺ຕວຏ຺ຏິ ນິກ຺ຂມຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ເຕ’’ຕິອາທິ. ຫຣິໂຕ ນ ໂຫຕີຕິ ນີລວຓ຺ໂຓ ນ ໂຫຕິ. ມຸຄ຺ຄາທີນໍ ປນ ປຓ຺ເຓສຸ ອຸຏ຺ຐິເຕສຸ, ວີຫິອາທີນໍ ວາ ອງ຺ກຸເຣ ຫຣິເຕ ຠູຕຄາມສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ອມ຺ພຏ຺ຐິອາທີສຸ.

ຠູຕຄາມພີຊຄາເມຕິ ເອຕ຺ຖ ຠູຕຄາມໂຕ ວິໂຍຊິຕໍ ວິຣຸຫນສມຕ຺ຖເມວ ມູລພີຊາທິກໍ ພີຊຄາໂມ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ຠູຕຄາມພີຊຄາເມສຸ. ອຕຖາສຎ຺ຎິສ຺ສາຕິ ອຠູຕຄາມາພີຊຄາມສຎ຺ຎິສ຺ສ. ໂກ ປນ ວາໂທ ອຠູຕຄາມາພີຊຄາເມສຸ ອຠູຕຄາມາພີຊຄາມສຎ຺ຎິສ຺ສ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ປາສາຓຣຸກ຺ຂາທີນິ ວາ ປວຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ, ສາຂໍ ວາ ກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ, ກຕ຺ຕຣທຓ຺ເຑນ ວາ ຠູມິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຕິຓານິ ກຸປ຺ປນ຺ຕິ. ຕານິ ເຕນ ‘‘ວິໂກເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອວິໂກປິຕຕ຺ຕາ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວິໂກປິຕານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວິໂກເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອສຕິຍາຕິ ¶ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ກິຎ຺ຈິ ກເຖນ຺ໂຕ ປາທງ຺ຄຸຏ຺ຐເກນ ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ຕິຓໍ ວາ ລຕໍ ວາ ວິໂກເປນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ອສຕິຍາ ວິໂກເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອຊານິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ‘‘ພີຊຄາໂມ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠູຕຄາໂມ’’ຕິ ວາ ນ ຊານາຕິ, ‘‘ວິໂກເປມີ’’ຕິ ປນ ຊານາຕິ. ເອວໍ ຕິເຓ ວາ ປລາລປຸຎ຺ເຊ ວາ ຂຓິຕ຺ຕິໍ ວາ ກຸທາລໍ ວາ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ¶ ຐເປຕິ, ຑຍ຺ຫມານຫຕ຺ໂຖ ວາ ອຄ຺ຄິໍ ປາເຕຕິ. ຕຕ຺ຣ ເຈ ຕິຓານິ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ ວາ ຑຍ຺ຫນ຺ຕິ ວາ, ເອວໍ ອຊານິຕ຺ວາ ວິໂກເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ເຍນ ເກນຈິ ອຄ຺ຄິນາຕິ ກຏ຺ຐຄ຺ຄິໂຄມຍຄ຺ຄິອາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຄ຺ຄິນາ, ອນ຺ຕມໂສ ໂລຫຂຓ຺ເຑນປິ ອາທິຕ຺ເຕນ. ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວາຕິ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວ. ເອວ-ສທ຺ເທນ ປຐມໍ ອຄ຺ຄິນາ ຜຸສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຐມໍ ອຄ຺ຄິໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາວ ‘ກປ຺ປິຍ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໙໓) ວທນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຕເຖວາຕິ ‘ກປ຺ປິຍ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວ. ອສ຺ສມຫິໍສສູກຣມິຄໂຄຣູປານໍ ປນ ຂຸຣາ ອຕິຂິຓາ, ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ນ ກາຕພ຺ພໍ, ກຕມ຺ປິ ອກຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ໂຄມຫິໍສາທີນໍ ຂຸເຣ’’ຕິ. ຫຕ຺ຖິນຂາ ປນ ຂຸຣາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານານນ຺ຕິ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆທີປິມກ຺ກຏານໍ, ສກຸນ຺ຕານຎ຺ຈ. ເຕສຎ຺ຫິ ນຂາ ຕິຂິຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ກາຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫເຏນປີ’’ຕິ ອິມິນາ ເຍຫິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕຫິ ຕຕ຺ຖຊາຕເກຫິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາ’’ຕິ ອິມິນາ ເຉທໍ ວາ ເວຘໍ ວາ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕິທິສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພາກາຣເມວ ທສ຺ສິຕໍ, ຕຖາປິ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕາທິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອວຈນໍ ປນ ‘‘ປຸນປິ ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫີຕິ ກາເຣຕ຺ວາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຐມເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ເອກສ຺ມິໍ…ເປ… ກປ຺ປິເຍ ກເຕ ສພ຺ພໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອກໍເຍວ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນປິ ກປ຺ປິເຍ ກເຕ ເອກາພທ຺ຘຕ຺ຕາ ສພ຺ພໍ ກຕໍ ¶ ໂຫຕິ. ທາຣຸກໍ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ຊານິຕ຺ວາ ວາ ອຊານິຕ຺ວາ ວາ ວິຊ຺ຌຕິ ວາ ວິຊ຺ຌາເປຕິ ວາ, ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຠຕ຺ຕສິຕ຺ເຖ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕໍ ວິຊ຺ຌຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວລ຺ລິອາທີນໍ ຠາຊນຄຕິກຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠິນ຺ທາເປຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ພີຊໂຕ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຏາຫສ຺ສ ຠາຊນຄຕິກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອພີຊນ຺ຕິ ອງ຺ກຸຣຊນນສມຕ຺ຖພີຊຣຫິຕຕຣຸຓມ຺ພຜລາທິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ປນ ຜລໍ ຕຣຸຓໍ ໂຫຕິ, ອພີຊ’’ນ຺ຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕພີຊໍ ນາມ ພີຊໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ອມ຺ພປນສາທິຜລໍ. ເຕນາຫ ‘‘ພີຊໍ ອປເນຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍກຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ສຍເມວ ກປ຺ປິຍານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຎ຺ຎວາທກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຍມຕ຺ຖນ຺ຕິ ¶ ‘‘ຕ຺ວໍ ກິຣ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ຎມຕ຺ຖໍ. ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຓສ຺ສາຕິ ວິນຍຘເຣນ ຍໍ ວຈນໍ ໂທສປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ວຈເນນ ປຏິຈ຺ຉາທນສ຺ສ. ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ໂຖປິ ຫິ ຈຣສທ຺ໂທ ໂຫຕິ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາວເສສໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ປາຣາຊິກໍ ເສສາ ສາວເສສາປຕ຺ຕິ ນາມ, ຕໍ ອາປນ຺ໂນ. ອນຸຍຸຎ຺ຊິຍມາໂນຕິ ‘‘ກິໍ, ອາວຸໂສ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ. ອຎ຺ເຎນ ວຈເນນາຕິ ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ? ກິໍ ອາປນ຺ໂນ? ກິສ຺ມິໍ ອາປນ຺ໂນ? ກຖໍ ອາປນ຺ໂນ? ກໍ ຠຓຖ? ກິໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ອຎ຺ເຎນ ວຈເນນ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ກິໍ ຕ຺ວໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິອາທິກໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊກວຈນໍ. ຕຖາ ຕຖາ ວິກ຺ຂິປຕີຕິ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ວິກ຺ຂິປຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ໂສ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໙໔) ກິຎ຺ຈິ ວີຕິກ຺ກມໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຍມາໂນ ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໂຕ ‘‘ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ກິໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ອຖ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວາ ທຸກ຺ກຏໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ກິສ຺ມິໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ¶ ວທຕິ. ຕໂຕ ‘‘ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ກຖໍ ອາປນ຺ໂນ, ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາປນ຺ໂນມ຺ຫີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອຖ ‘‘ອິທໍ ນາມ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໂຕ ‘‘ຕໍ ຠຓາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ເອວມເນເກຫິ ປກາເຣຫິ ວິກ຺ຂິປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສາວເສສໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ, ຕໍ ນ ກເຖຕຸກາໂມ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ວິເຫເສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິເຫເສຕີຕິ ຈິຣນິສຊ຺ຊາຈິຣຠາສເນຫິ ປິຏ຺ຐິອາຄິລາຍນຕາລຸໂສສາທິວເສນ ສງ຺ຆໍ ວິເຫເສຕິ, ປຣິສ຺ສມໍ ເຕສໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິສ຺ສໂມ ຫິ ວິເຫສາ ນາມ. ອຎ຺ຎວາທກກມ຺ມນ຺ຕິ ອຎ຺ຎວາທກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຎ຺ຎວາທກາໂຣປນຕ຺ຖໍ ກາຕພ຺ພໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ. ວິເຫສກກມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ເຆນ ກເຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຎ຺ຎວາທກກມ຺ເມ ຈ ວິເຫສກກມ຺ເມ ຈ ສງ຺ເຆນ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ກເຕ. ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕານນ຺ຕິ ຕໍ ປກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ, ອຎ຺ຎວາທກຎ຺ຈ ວິເຫສກຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ວິເຫສເກຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ອວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອາປຕ຺ຕິກຣາ ຈ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎວາທກສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ວິຍາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາເຍວ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ¶ ກຕ຺ວາ. ເອສ ນໂຍ ອຸປຣິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ. ຘມ຺ມກມ຺ເມ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຘມ຺ມກມ຺ເມ ຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎິເວມຕິກອຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ອຘມ຺ມກມ຺ເມ ຕິກທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອນາໂຣປິເຕຕິ ກມ຺ມວາຈາຍ ອນາໂຣປິເຕ, ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາປິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຄລຎ຺ເຎນາຕິ ເຍນ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ມຸເຂ ຕາທິເສນ ພ຺ຍາຘິນາ. ສງ຺ຆສ຺ສ ຠຓ຺ຑນາທີນິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ກຖິເຕ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠຓ຺ຑນໍ ວາ ກລໂຫ ວາ ວິຄ຺ຄໂຫ ວາ ວິວາໂທ ວາ ສງ຺ຆເຠໂທ ວາ ສງ຺ຆຣາຊິ ວາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ວາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ນ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຘມ຺ເມນາຕິ ອຠູເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ.

‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ອທິນ຺ນາທານສທິສານີ’’ຕິ ອວິເສສໍ ອຕິທິສິຕ຺ວາ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິຍາ ກິຣິຍໍ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣນ຺ຕສ຺ສ. ສິຍາ ອກິຣິຍໍ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ວິເຫເສນ຺ຕສ຺ສ.

ອຎ຺ຎວາທກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອຸຊ຺ຌາປນກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ເຍນ ¶ ວຈເນນາຕິ ‘‘ຉນ຺ທາຍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິທໍ ນາມ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິເກນ ເຍນ ວຈເນນ. ເຕນາຫ ‘‘ຉນ຺ທາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທາຍາຕິ ຉນ຺ເທນ ປກ຺ຂປາເຕນ. ‘‘ອກ຺ຂຣາຍ ວາເຈຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໔໖) ວິຍ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ເອສ. ອິທໍ ນາມ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ທິຏ຺ຐສມ຺ຠຕ຺ຕານໍ ປຓີຕໍ ເສນາສນໍ ວາ ປຎ຺ຎເປຕິ, ຠຕ຺ຕາທິກໍ ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສນາສນປຎ຺ຎາປກາທິເຠທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກຍາຄຸຠາຊກຜລຠາຊກາທີນໍ ຄຫຓໍ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ ເຌ-ສທ຺ໂທ ໂອໂລກນຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອວຎ຺ຎາຍ ໂອໂລກາເປນ຺ຕີ’’ຕິ. ຈິນ຺ຕນຕ຺ໂຖເຍວ ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ລາມກໂຕ ວາ ຈິນ຺ຕາເປນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕເຖວ ວທນ຺ຕາຕິ ‘‘ຉນ຺ທາຍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິທໍ ນາມ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຂິຍ຺ຍນເກ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໕) ອຍເມຕ຺ຖ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

ອສມ຺ມຕສ຺ສາຕິ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມວາຈາຍ ອສມ຺ມຕສ຺ສ. ເກວລໍ ‘‘ຕເວໂສ ຠາໂຣ’’ຕິ ສງ຺ເຆນ ອາໂຣປິຕຠາຣສ຺ສ, ຠິກ຺ຂູນໍ ວາ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ສຍເມວ ຠາຣໍ ວຫນ຺ຕສ຺ສ, ຍຕ຺ຣ ວາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ຕາທິສໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປນ ສມ຺ມຕສ຺ສ ວາ ອສມ຺ມຕສ຺ສ ¶ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໖) ກິຎ຺ຈາປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ເຕຣສ ສມ຺ມຕິໂຍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ໂຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິໂກ ປຈ຺ຉາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຠາເວ ຐິໂຕ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສມ຺ມຕສ຺ສ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ປນ ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ສາມເຓຣສ຺ສ ເກວລໍ ສງ຺ເຆນ ວາ ສມ຺ມເຕນ ວາ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ຠາໂຣ ກໂຕ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອສມ຺ມຕສ຺ສ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ອຸຊ຺ຌາປນຎ຺ຈ ຂິຍ຺ຍນຎ຺ຈ ມຸສາວາທວເສນ ປວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອິມິນາວ ອນາປຕ຺ຕິ, ມຸສາວາເທນ ປນ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອຸຊ຺ຌາປນກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຐມເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ມຎ຺ຈໍ ¶ ວາຕິ ມສາຣໂກ, ພຸນ຺ທິກາພທ຺ໂຘ, ກຸຬີຣປາທໂກ, ອາຫຈ຺ຈປາທໂກຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ມຎ຺ຈໍ ວາ. ປີຐໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຠິສິໍ ວາຕິ ອຸຓ຺ຓຠິສິ, ໂຈຬຠິສິ, ວາກຠິສິ, ຕິຓຠິສິ, ປຓ຺ຓຠິສີຕິ ອິມາສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຠິສີສຸ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ຠິສິໍ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ມຎ຺ຈາທີສູ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຎ຺ຈສງ຺ເຂເປນາ’’ຕິ ອິມິນາ ປີຐສງ຺ເຂປໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ກປ຺ປິຍຈມ຺ເມນາຕິ ມິຄາເຊຬກຈມ຺ເມນ. ເອຕ຺ຖ ປນ ມິຄຈມ຺ເມ ເອຓິມິໂຄ, ວາຕມິໂຄ, ປສທມິໂຄ, ກຸຣຸງ຺ຄມິໂຄ, ມິຄມາຕຸໂກ, ໂຣຫິຕມິໂຄຕິ ເອເຕສໍເຍວ ຈມ຺ມານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎສໍ ປນ –

ມກ຺ກໂຏ ກາຬສີໂຫ ຈ, ສຣໂຠ ກທລີມິໂຄ;

ເຍ ຈ ວາຬມິຄາ ເກຈິ, ເຕສໍ ຈມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໙);

ຕຕ຺ຖ ວາຬມິຄາຕິ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆອຈ຺ຉຕຣຈ຺ຉາ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອເຕເຍວ, ເຍສໍ ປນ ຈມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ອນ຺ຕມໂສ ໂຄມຫິໍສສສພິຬາຣາທໂຍປິ ສພ຺ເພ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘‘ວາຬມິຄາ’’ຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອເຕສຎ຺ຫິ ສພ຺ເພສໍ ຈມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕາລີສປຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘໍ ຕມາລປຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ເຎນ ມິສ຺ສໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕິຓວາກໂຈເຬສຸ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ພິພ຺ໂພຫເນ ວິຍ ນິສີທິຕຸຎ຺ຈ ນິປຊ຺ຊິຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ນ ເກວລຎ຺ເຈທເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປມາຓປຣິຈ຺ເຉໂທປິ ເຈຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຠິສິຍາ ¶ ປມາຓນິຍໂມປິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຎ຺ຈຠິສິປີຐຠິສິຠູມຕ຺ຖຣຓຠິສິຈງ຺ກມນຠິສິປາທປຸຎ຺ຉນຠິສີຕິ ເອຕາສໍ ປນ ອນຸຣູປໂຕ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິວເສນ ປມາຓໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕ ສໍເວລ຺ລິຕ຺ວາ ພທ຺ຘນ຺ຕິ ຍຖາ ເວມຊ຺ຌໍ ສໍຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ມຊ຺ເຌ ສຸຏ຺ຐຸ ເວເຐຕ຺ວາ ພທ຺ຘໍ.

ເຍ ອຏ຺ຐ ມາສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອວສ຺ສິກສງ຺ເກຕາ’’ຕິ ເອຕສ຺ເສວ ວິວຣຓໍ ‘‘ວສ຺ສານມາສາຕິ ເອວໍ ອປຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ, ອປ຺ປຕິຕາ ອປ຺ປສິທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອສຎ຺ຎິຕາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖ ອວິຎ຺ຎາຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐ ມາສາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເຫມນ຺ຕິກາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຄິມ຺ຫິກາ ມາສາຕິ ອຏ຺ຐ ມາສາ. ໂອວສ຺ສກມຓ຺ຑເປຕິ ສາຂາມຓ຺ຑປປທຣມຓ຺ຑປານໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ໂອວສ຺ສເກ ມຓ຺ຑເປ. ຍຕ຺ຖາຕິ ເຍສຸ ຊນປເທສຸ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ຊນປເທສຸ ¶ . ກາກາທີນໍ ນິພທ຺ຘວາສຣຸກ຺ຂມູເລຕິ ຍຕ຺ຖ ຘຸວນິວາເສນ ກາກາ ວາ ກຸລາລາ ວາ ອຎ຺ເຎ ວາ ສກຸນ຺ຕາ ກຸລາວເກ ກຕ຺ວາ ວສນ຺ຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ກາກາທີນໍ ນິພທ຺ຘວາສສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ. ຍຕ຺ຖ ປນ ໂຄຈຣປ຺ປສຸຕາ ສກຸນ຺ຕາ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ມູເລ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ກທາຈິປີ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ເກວລໍ ວສ຺ສິກສງ຺ເກເຕເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ. ຍທາຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ.

ໂສຕິ ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ສນ຺ຖໂຕ, ໂສ. ປກຕິສນ຺ຖເຕຕິ ປກຕິຍາວ ສນ຺ຖເຕ, ຍໍ ເນວຕ຺ຕນາ ສນ຺ຖຕໍ, ນ ປເຣນ ສນ຺ຖຣາປິຕໍ, ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ລຊ຺ຊີ ໂຫຕີຕິ ລຊ຺ຊນສີໂລ ໂຫຕິ, ປຣິກ຺ຂາຣວິນາສເນ ຠີໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປລິໂພຘໍ ວິຍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ, ອິມິນາ ອລຊ຺ຊິໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນິຣເປກ຺ໂຂຕິ ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອເປກ຺ຂາຣຫິໂຕ, ອິມິນາ ສາເປກ຺ໂຂ ເຈ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ຫິ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ໂອຕາເປນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໑໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ເລຑ຺ຑຸປາຕູປຈາຣໂຕ ພຫິ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປາທຸທ຺ຘາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຐມປາທຸທ຺ຘາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຕິຍປາທຸທ຺ຘາເຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສງ຺ຆິເກ ສງ຺ຆິກສຎ຺ຎິເວມຕິກປຸຄ຺ຄລິກສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ. ອິມິນາວ ນເຍນ ຕິກທຸກ຺ກຏມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈິມິລິກາທີນໍ ອຕ຺ໂຖ ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປເທ ທສ຺ສິໂຕວ. ປາທປຸຎ຺ຉນີ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໒) ນາມ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ວາ ປິໂລຕິກາຫິ ວາ ປາທປຸຎ຺ຉນຕ຺ຖໍ ກຕາ. ຜລກປີຐໍ ນາມ ຜລກມຍໍ ປີຐໍ. ນ ເກວລໍ ຈິມິລິກາທີນິເຍວ ອຊ຺ໂຌກາເສ ຐເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ¶ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ປຕ຺ຕາຘາຣກມ຺ປີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕາລວຓ຺ຏພີຊນິປຕ຺ຕປານີຍອຸຬອຸງ຺ກປານີຍສງ຺ຂາທີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອຣຎ຺ເຎ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໐) ປຓ຺ຓກຸຏີສຸ ວສນ຺ຕານໍ ສີລສມ຺ປທາຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາ ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ເທນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຆິກປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຣຎ຺ຎເກນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອສຕິ ອໂນວສ຺ສເກຕິ ປພ຺ຠາຣາທິອໂນວສ຺ສກຏ຺ຐາເນ ອສຕິ. ອິທຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓວຈນໍ ‘‘ສຠາຄານໍ ¶ ອຠາເວ’’ຕິ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອາຣຎ຺ຎເກນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕຕ຺ຖ ວສິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູນໍ ເປເສຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສຠາຄານໍ ອຠາເວ ອໂນວສ຺ສເກ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອໂນວສ຺ສເກ ອສຕິ ຣຸກ຺ເຂ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ນ ເກວລໍ ອິທໍເຍວ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ວາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ວາ ອຸປຈິກາຫິ ນ ຂຊ຺ຊຕີຕິ ຍຖາ ຐປິເຕ ອຸປຈິກາຫິ ເສນາສນໍ ນ ຂຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ຕຖາ ປາສາຓານໍ ອຸປຣິ ຐປນໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຈຕູສຸ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໖) ປາສາເຓສຸ ມຎ຺ຈໍ ຐເປຕ຺ວາ ມຎ຺ເຈ ອວເສສມຎ຺ຈປີຐານິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຠິສິອາທິກໍ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ ມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຄມິກວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອພ຺ໂຠກາສິເກນາປິ ‘‘ອຫໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐອພ຺ໂຠກາສິໂກ’’ຕິ ຈີວຣກຸຏິມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ອສມເຍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອພ຺ໂຠກາສິເກນາ’’ຕິອາທິ. ສເຈ ປນ ຈຕຸຄ຺ຄຸເຓນປິ ຈີວເຣນ ກຕກຸຏິ ອເຕເມນ຺ຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ເນວ ສກ຺ໂກຕິ, ສຕ຺ຕາຫວທ຺ທລິກາທີນິ ຠວນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາຍານຸຄຕິກຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ຣຸກ຺ຂມູລິກສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຍສ຺ມິໍ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາໂຫ ຣຸຫຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຄ຺ຄລິກມິວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິສ຺ສາສິກປຸຄ຺ຄລິເກ’’ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ວິສ຺ສາໂສ ນ ຣຸຫຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ທຸກ຺ກຏເມວ. ອມນຸສ຺ໂສຕິ ຍກ຺ໂຂ ວາ ເປໂຕ ວາ. ປລິພຸທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ອຸປທ຺ທຸຕໍ ໂຫຕິ.

ປຐມເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ທຸຕິຍເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຍໍ ¶ ກິຎ຺ຈິ ຈມ຺ມນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈມ຺ມໍ. ນນຸ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາຈມ຺ມານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ສີຫຈມ຺ມໍ ພ຺ຍຄ຺ຆຈມ຺ມໍ ທີປິຈມ຺ມໍ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໕) ຂນ຺ຘເກ ສີຫຈມ຺ມາທີນໍ ປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສີຫຈມ຺ມາທີນຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຣິຫຣເຓເຍວ ປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ¶ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ວິຫາຣໍ ຫຣິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄເຍວ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ເສນາສນສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ຠູມຕ຺ຖຣຓວເສນ ປນ ປຣິໂຠເຄ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ເສນາສນປຣິໂຠເຄ ປນ ອກປ຺ປິຍຈມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ປາວາເຣນ຺ຕິ ສຎ຺ຉາເທນ຺ຕິ ສຣີຣໍ ເອເຕນາຕິ ປາວາໂຣ. ໂກຊໂວຕິ ອຸທ຺ທໂລມິເອກນ຺ຕໂລມິອາທິໂກຊວຕ຺ຖຣຓໍ. ເສສນ຺ຕິ ຠິສິ ນິສີທນໍ ຕິຓສນ຺ຖາໂຣ ປຓ຺ຓສນ຺ຖາໂຣຕິ ອວສິຏ຺ຐໍ ເສນາສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຠິສີຕິ ມຎ຺ຈກຠິສິ ວາ ປີຐກຠິສິ ວາ. ນິສີທນນ຺ຕິ ສທສໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕິຓສນ຺ຖາໂຣຕິ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ຕິຓານໍ ສນ຺ຖາໂຣ. ເອສ ນໂຍ ປຓ຺ຓສນ຺ຖາເຣ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຠິສິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາກຏາ. ນິສີທນໍ ນິສີທນສິກ຺ຂາປເທເນວ (ປາຈິ. ໕໓໑ ອາທໂຍ) ປາກຏໍ. ຕິຓສນ຺ຖາຣປຓ຺ຓສນ຺ຖາຣານິ ປນ ໂລກປສິທ຺ຘານິເຍວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປາກຏເມວາ’’ຕິ.

ເນວ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ, ນ ອຸທ຺ຘຣາເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ຕນາ ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຕິຣູເປ ຐາເນ ນ ຐເປຍ຺ຍ, ປເຣນ ວາ ຕຖາ ນ ກາເຣຍ຺ຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕໍ ຐເປນ຺ເຕນ ຈ ‘‘ຈຕູສຸ ປາສາເຓສູ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໖) ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ອໂນວສ຺ສເກ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ເສນາສນໍ ໂອວສ຺ສຕິ, ຉທນຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕິຓໍ ວາ ອິຏ຺ຐກາ ວາ ອານີຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສເຈ ອຸສ຺ສຫຕິ, ຉາເທຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ສກ຺ໂກຕິ, ໂຍ ໂອກາໂສ ອໂນວສ຺ສໂກ, ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສພ຺ພມ຺ປິ ໂອວສ຺ສຕິ, ອຸສ຺ສຫນ຺ເຕນ ອນ຺ໂຕຄາເມ ອຸປາສການໍ ຆເຣ ຐເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ເຕປິ ‘‘ສງ຺ຆິກໍ ນາມ, ຠນ຺ເຕ, ຠາຣິຍໍ, ອຄ຺ຄິທາຫາທີນໍ ຠາຍາມາ’’ຕິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຊ຺ໂຌກາເສ ປາສາຓານໍ ອຸປຣິ ມຎ຺ຈໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕິເຓຫິ ຈ ປຓ຺ເຓຫິ ຈ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອວສິສ຺ສຕິ, ຕໍ ອຎ຺ເຎສໍ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປກາຣໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ອຸປຈາຣນ຺ຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມເສນາສນໂຕ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາຕາ.

ອຍເມຕ຺ຖ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພານາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພວິນິຈ຺ຉໂຍ – (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໘) ຍາ ຕາວ ຠູມິຍໍ ທີຆສາລາ ວາ ປຓ຺ຓສາລາ ວາ ໂຫຕິ, ຍໍ ວາ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຖມ຺ເຠສຸ ກຕເຄຫໍ ອຸປຈິການໍ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປກ຺ກມນ຺ເຕນ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ປກ຺ກມິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ກຕິປຍານິ ທິວສານິ ອຊຄ຺ຄິຍມາເນ ວມ຺ມິກາວ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ປາສາຓປິຏ຺ຐິຍໍ ວາ ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ເຠສຸ ວາ ¶ ກຕເສນາສນໍ ສິລຸຈ຺ຈຍເລຓໍ ວາ ສຸຘາລິຕ຺ຕເສນາສນໍ ວາ, ຍຕ຺ຖ ອຸປຈິກາສງ຺ກາ ນຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ¶ ປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາປິ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາປິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສເຈ ຕາທິເສປິ ເສນາສເນ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ອຸປຈິກາ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອາປຸຈ຺ຉນໍ ປນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາປຸຈ຺ຉນໍ ຄມິກວຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໑໑໘) ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍ ‘‘ຍໍ ປາສາຓປິຏ຺ຐິຍໍ ວາ ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ເຠສຸ ວາ ກຕເສນາສນໍ, ຍຕ຺ຖ ອຸປຈິການາໂຣຫນ຺ຕິ, ຕໍ ອນາປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອາປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ປນ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໖) ສຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ສາມເຓໂຣ, ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ອາຣາມິໂກ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ອສຕິ ເຍນ ວິຫາໂຣ ກາຣາປິໂຕ, ໂສ ວິຫາຣສາມິໂກ, ຕສ຺ສ ວາ ກຸເລ ໂຍ ໂກຈິ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອຸປຈາເຣ’’ຕິ ເອຕສ຺ເສວ ວິວຣຓໍ ‘‘ພຫິ ອາສນ຺ເນ’’ຕິ, ວິຫາຣສ຺ສ ພຫິ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍ ວາຕິ ໂຠຊນສາລາຍໍ ວາ. ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຎ຺ຫິ ທສວິຘໍ ເສຍ຺ຍໍ ອນ຺ໂຕຄພ຺ຠາທິມ຺ຫິ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ມາ ເສຍ຺ຍາປິ ເສນາສນມ຺ປິ ອຸປຈິກາຫິ ປລຸຊ຺ຊຕິ, ວມ຺ມິກຣາສິເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິ ປນ ອຸປຏ຺ຐານສາລາທີສຸ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ເສຍ຺ຍາມຕ຺ຕເມວ ນສ຺ເສຍ຺ຍ ຐານສ຺ສ ອຄຸຕ຺ຕຕາຍ, ນ ເສນາສນໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຎ຺ຈປີຐໍ ປນ ຍສ຺ມາ ນ ສກ຺ກາ ສຫສາ ອຸປຈິກາຫິ ຂາຍິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວິຫາເຣປິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫາຣູປຈາເຣ ປນ ຕໍ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາ ທິສ຺ວາວ ປຏິສາເມນ຺ຕິ.

ອຸທ຺ຘຣຓານິ ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ມຎ຺ຈປີຐກວານໍ ສພ຺ພໍ ອປເນຕ຺ວາ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໘) ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຈີວຣວໍເສ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຉາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວສນກຠິກ຺ຂຸນາປິ ປຸນ ມຎ຺ຈປີຐໍ ວາ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ສຍິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຕເຖວ ກາຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕກຸຏ຺ຏໂຕ ເສຍ຺ຍໍ ພຫິກຸຏ຺ເຏ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ວສນ຺ເຕນ ຄມນກາເລ ປຸນ ຄຫິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ປຏິສາເມຕພ຺ພໍ. ອຸປຣິປາສາທໂຕ ໂອໂຣເປຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ ວສນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐາເນສຸ ມຎ຺ຈປີຐໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາປິ ຄມນກາເລ ປຸນ ຄຫິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຐເປຕພ຺ພໍ. ອຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ຄມເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ປນ ¶ ‘‘ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໖) ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ຊານ’’ນ຺ຕິ ¶ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອນຸຏ຺ຐາປນີໂຍ ‘ອຍ’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ກຸໂຕ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕເນວສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ປທຠາຊເນປິ ວຸຑ຺ຒຠາວາທິຊານນເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຸ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍຠາວນ຺ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວຸຑ຺ໂຒ ຫີ’’ຕິອາທິ. ພຫູປກາຣຕນ຺ຕິ ‘‘ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຕ຺ຕາທິພຫຸອຸປກາຣຠາວໍ’’. ນ ເກວລໍ ອິທເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ, ເຕນ ພຫູປກາຣຕ຺ເຕປິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາຠາເວ, ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕ຺ເຕປິ ພຫູປກາຣຕ຺ຕາຠາເວ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ, ຘມ຺ມກຖິກາທີນໍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໑໑໙-໑໒໑) ເກຈິ. ຘຸວວາສຕ຺ຖາຍາຕິ ນິຈ຺ຈວາສຕ຺ຖາຍ. ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາຕິ ອປໂລກເນນ ກມ຺ເມນ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຄິລານສ຺ສາປິ ສງ຺ໂຆເຍວ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ເສນາສນໍ ເທຕິ, ຄິລາໂນ ປນ ອປໂລເກຕ຺ວາ ສງ຺ເຆນ ອທິນ຺ນເສນາສໂນປິ ນ ປີເຬຕພ຺ໂພ ອນຸກມ຺ປິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ສມນ຺ຕາ ທິຍຑ຺ໂຒ ຫຕ຺ໂຖຕິ ມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ມຎ຺ຈປີຐໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກປສ຺ເສນ ເຈ ປໂຫນກທິສາ ທິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປາທໂຘວນປາສາຓໂຕຕິ ທ຺ວາເຣ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕປາທໂຘວນປາສາຓໂຕ. ນິສີທນ຺ຕສ຺ສ ວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິສີທນມຕ຺ເຕນ, ນິປຊ຺ຊນມຕ຺ເຕເນວ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ນິສີທໂຕ ວາ ນິປຊ຺ຊໂຕ ວາ.

ສງ຺ຆິເກ ສງ຺ຆິກສຎ຺ຎິເວມຕິກປຸຄ຺ຄລິກສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕິກທຸກ຺ກຏໍ ປນ ປຸຄ຺ຄລິເກ ສງ຺ຆິກສຎ຺ຎິເວມຕິກອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລິກສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ. ວິຫາຣສ຺ສ ອຸປຈາເຣຕິ ຕສ຺ສ ພຫິ ອາສນ຺ນປ຺ປເທເສ.

ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ນິກ຺ກຑ຺ຒນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອເນກໂກຏ຺ຐການີຕິ ¶ ອເນກທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐການິ. ‘‘ນິກ຺ຂມາຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ເຈ ນິກ຺ຂມຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໑໒໖) ວທນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສ ¶ ປຣິກ຺ຂາຣນິກ຺ກຑ຺ຒເນຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຕ຺ຕຈີວຣປຣິສ຺ສາວນຘມ຺ມກຣຓມຎ຺ຈປີຐຠິສິພິພ຺ໂພຫນາທິເຠທໍ ອນ຺ຕມໂສ ຣຊນຉລ຺ລິປິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ນິກ຺ກຑ຺ຒເນ. ຕຎ຺ຈາຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ປຣາມສຕິ. ນິກ຺ກຑ຺ຒາປເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄາຬ຺ຫໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິເຕສຸ ປນ ເອກາວ ອາປຕ຺ຕິ.

ຠຓ຺ຑນກາຣກກລຫກາຣກເມວ ສກລສງ຺ຆາຣາມໂຕ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕຸໍ ລຠຕິ. ໂສ ຫິ ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ ສງ຺ຆມ຺ປິ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ. ອລຊ຺ຊິອາທໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໂຕເຍວ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕພ຺ພາ. ສກລສງ຺ຆາຣາມໂຕ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສກລສງ຺ຆາຣາມໂຕປີ’’ຕິອາທິ.

ນິກ຺ກຑ຺ຒນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ເວຫາສກຸຏິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອຸປຣິເວຫາສກຸຏິຍາຕິ ອຸປຣິມຕເລ ອສນ຺ຖຕປທຣາຍ ກຸຏິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຣິ ອຈ຺ຉນ຺ນຕລາຍາ’’ຕິອາທິ. ຍາ ຫິ ກາຈິ ອຸປຣິ ອຈ຺ຉນ຺ນຕລາ ທ຺ວິຠູມິກກຸຏິກາ ວາ ຕິຠູມິກາທິກຸຏິກາ ວາ, ສາ ‘‘ເວຫາສກຸຏີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ເວຫາສກຸຏິລກ຺ຂຓໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປທຠາຊເນ ‘‘ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອສີສຆຏ຺ຏາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໓໑) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປທຠາຊເນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ ກຸຏິໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອຘິປ຺ເປຕໍ ເວຫາສກຸຏິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ. ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສາຕິ ປມາຓມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ. ສພ຺ພເຫຏ຺ຐິມາຫິ ຕຸລາຫິ ສີສໍ ນ ຆຏ຺ເຏຕີຕິ ອສີສຆຏ຺ຏາ. ອງ຺ເຄ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ອຏນິໂຍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ປເວສິຕປາທກນ຺ຕິ ປເວສິຕປາທສິຂໍ. ຕສ຺ມາຕິ ‘‘ຠູມຕ຺ເຖ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ກາຣຓຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຍສ຺ມາ ອາຫຈ຺ຈປາທກາທີສຸ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສຫສາຕິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ. ອເວຫາສກຸຏິກາຍາຕິ ຠູມິຍໍ ກຕປຓ຺ຓສາລາທີສຸ, ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ຕຕ຺ຖ ປຣສ຺ສ ປີຬາ ¶ ກາຕຸໍ. ສີສຆຏ຺ຏາຍາຕິ ຍາ ສີສໍ ຆຏ຺ຏາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ຕຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ ອໂນຓເຕນ ວິຈຣິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ອສຎ຺ຈຣຓຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ປຣປີຬາ ນ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຸປຣິຕລໍ ວາ ປທຣສຎ຺ຈິຕນ຺ຕິ ອຸປຣິມຕລໍ ທາຣຸຜລເກຫິ ຆນສນ຺ຖຕໍ. ກິຎ຺ຈິ ຄຓ຺ຫາຕິ ວາຕິ ອຸປຣິ ນາຄທນ຺ຕກາທີສຸ ລຄ຺ຄິຕໍ ຈີວຣາທິໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄຓ຺ຫາຕິ ວາ. ລຄ຺ຄຕິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ¶ ນໂຍ. ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ອາຓິ ປຏາຓິ. ຍສ຺ສາ ທິນ຺ນາຍ ນິສີທນ຺ເຕປິ ປາທາ ນ ນິປຕນ຺ຕິ, ເອວໍຠູຕາ ອາຓິ ມຎ຺ຈປີຐານໍ ປາທສິຂາສຸ ທິນ຺ນາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປາທສີສານ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ເວຫາສກຸຏິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ມຫລ຺ລກວິຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ປິຏ຺ຐສງ຺ຆາຏສ຺ສາຕິ ທ຺ວາຣພນ຺ຘສ຺ສ. ສາມນ຺ຕາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ໂຖ ປເທໂສຕິ ຍສ຺ສ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໕) ເວມຊ຺ເຌ ທ຺ວາຣໍ ໂຫຕິ, ອຸປຣິຠາເຄ ຈ ອຸຈ຺ຈາ ຠິຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຕີສຸ ທິສາສຸ ສາມນ຺ຕາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ໂຖ ປເທໂສ. ຂຸທ຺ທກສ຺ສ ປນ ວິຫາຣສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ. ຕຕ຺ຣາປິ ຍໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ວິວຣິຍມານໍ ກວາຏໍ ອາຫນຕິ, ສາ ອປຣິປຸຓ຺ຓູປຈາຣາປິ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ທ຺ວາຣສ຺ສ ອໂຘຠາເຄປິ ເລໂປກາໂສ ອຕ຺ຖິ, ຕມ຺ປິ ລິມ຺ປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຄ຺ຄຬຏ຺ຐປນາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຬສທ຺ເທນ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ທ຺ວາຣຜລກສຫິຕໍ ທ຺ວາຣພນ຺ຘນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສກວາຏກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ນິຈ຺ຈລຠາວຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຐປນໍ ອິຘ ນິຈ຺ຈລຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂກ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ກວາຏຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ກມ຺ປຕີຕິ ຈລຕິ. ຍາວ ທ຺ວາຣໂກສາ ອຄ຺ຄຬຏ຺ຐປນາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ລິມ຺ປິຕພ຺ໂພ ວາ ເລປາເປຕພ຺ໂພ ວາຕິ ອຄ຺ຄຬຏ຺ຐປນຕ຺ຖາຍ ຍາວ ທ຺ວາຣໂກສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຕ຺ຕນາ ລິມ຺ປິຕພ຺ໂພ ວາ, ປເຣຫິ ເລປາເປຕພ຺ໂພ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນນຸ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ເນວ ມາຕິກາຍໍ, ນ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ກຸໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈາປີຕິ ຍທິປິ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ນິທາເນ. ອຘິກາຣໂຕຕິ ອນຸວຕ຺ຕນໂຕ. ອາໂລກໍ ສນ຺ເຘຕິ ປິເຘຕີຕິ ອາໂລກສນ຺ຘິ. ເຕນາຫ ‘‘ອາໂລກສນ຺ຘີຕິ ວາຕປານກວາຏກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວາຕປານກວາຏກາຕິ ວາຕປານຜລກາ. ອນຸຎ຺ຎາຕປ຺ປເທສໂຕ ¶ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິລິມ຺ປິຕຸໍ ວາ ວິລິມ຺ປາເປຕຸໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ມຕ຺ຕິກາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຸນ ຈຕຸຕ຺ຖເລເປ ທິນ຺ເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໑໓໕) ເກຈິ. ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ເລປທານສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ.

ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສໍວິຘາຕພ຺ພໍ. ອປ຺ປຫຣິເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ປສທ຺ໂທ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໒, ໓໓໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໘) ວິຍ ອຠາວຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຫຣິເຕ’’ຕິ. ສາລິວີຫິອາທິ ¶ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໓໐) ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ‘‘ປຸຣກ຺ຂຕໍ ສສ຺ສຜລ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ມຸຄ຺ຄມາສາທິ ອປຣຓ຺ຓໍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວປິຕໍ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຐຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ສມນ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາເຓ ປຣິຈ຺ເຉເທ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາທີນິ ນ ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ວິຫາໂຣ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຍຕ຺ຖ ປນ ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກາຣາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕເຖວາຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິອນ຺ເຕນ. ຕສ຺ມິໍ ຐາຕພ຺ພໍ ປຕນ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ອປຕໂນກາສຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປຣິ ນ ປເຕຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ປນ ໂອກາສສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ວິຫາຣສ຺ສ ປຕນ຺ຕສ຺ສ ໂອກາໂສ ໂຫຕີຕິ ອປ຺ປຫຣິເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ຐຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຫຣິເຕປິ ຐາຕຸໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ.

ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣີຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວາ ປຣິຍາຍານໍ ວາ ອຸປຣິ ຈຕຸຕ຺ເຖ ມຄ຺ເຄ ວາ ປຣິຍາເຍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ຉາທິຍມາເນ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ເຄນ ຉາທິຍມາເນຕິ ອປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸຊຸກເມວ ຉາທິຍມາເນ. ປຣິຍາເຍນາຕິ ປຣິກ຺ເຂເປນ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ເຄນ ຉາທນໍ ອິຏ຺ຐກສິລາສຸຘາຫິ ລພ຺ຠຕິ, ປຣິຍາເຍນ ຉາທນໍ ຕິຓປຓ຺ເຓຫີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຏ຺ຐກສິລາສຸຘາຫີ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ ວາ ທ຺ເວ ປຣິຍາເຍ ວາ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕຕິຍໍ ມຄ຺ຄໍ ວາ ປຣິຍາຍໍ ວາ ‘‘ເອວໍ ຉາເທຫີ’’ຕິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນ ປກ຺ກມຕິ, ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ຐາຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ເຈຕໍ ຉທນໍ ຉທນູປຣິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸປຣູປຣິຉນ຺ໂນ ຫິ ວິຫາໂຣ ຈິຣໍ ອໂນວສ຺ສໂກ ໂຫຕີຕິ ມຎ຺ຎມານາ ເອວໍ ຉາເທນ຺ຕິ. ຕິຓມຸຏ຺ຐິຄຓນາຍາຕິ ຕິຓກຣຬຄຓນາຍ.

ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕິເຣກທ຺ວຕ຺ຕິປຣິຍາເຍ ອຕິເຣກສຎ຺ຎິເວມຕິກອູນກສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ເສຕວຓ຺ຓາທິກຣເຓຕິ ເສຕວຓ຺ຓກາຬວຓ຺ຓເຄຣຸກປຣິກມ຺ມມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມມກຣທນ຺ຕກປຎ຺ຈປຏິການໍ ¶ ກຣເຓ. ເລຓຄຸຫາຕິຓກຸຏິກາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ເລຓນ຺ຕິ ທ຺ວາຣພທ຺ຘໍ. ຄຸຫາຕິ ເກວລາ ປພ຺ພຕຄຸຫາ. ຕິຓກຸຏິກາ ປາກຏາ ເອວ.

ມຫລ຺ລກວິຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ເອກສ຺ມິໍ ຆເຏ ເອກາວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເອກສ຺ມິໍ ອຸທກຆເຏ ເອກາວ ອາປຕ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຠາຊເນສຸ ¶ . ວິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຘາຣໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ. ເອເກກໍ ປກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອເກກໍ ຕິຓໍ ວາ ປຓ຺ຓໍ ວາ ມຕ຺ຕິກໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ກຏ຺ຐໂຄມຍາທິໍ ປກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ. ປຣິຍາທານນ຺ຕິ ຂຍໍ.

‘‘ປທີເປ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໑໔໐) ປຕິຕ຺ວາ ປຏງ຺ຄາທິປາຓກາ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ປທີປຸຊ຺ຊລນໍ ວິຍ ‘‘ສິຎ຺ຈເນນ ປາຓກາ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ‘‘ອິທໍ ຊລໍ ສິຎ຺ຈາມີ’’ຕິ ສິຎ຺ຈນ຺ຕສ຺ສ ວຘກຈິຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິນາ ວຘກເຈຕນາຍາ’’ຕິອາທິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ຕິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕວເສນ ຕິຈິຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ສິຎ຺ຈນ຺ຕສ຺ສ ວາ ສິຎ຺ຈາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ໂຫຕິ, ‘‘ອາສນໍ ໂຘວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ໂຘວນຕ຺ຖໍ ສິຎ຺ຈນ຺ຕສ຺ສ ວາ ສິຎ຺ຈາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ໂຫຕິ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານຕາ ອຣຫຕາ ສິຎ຺ຈນາທິກຣເຓ ອພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ເຕນ ໂຫຕີຕິ ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ຕວເສນ ຕິຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠູຕຄາມວຄ຺ໂຄ ທຸຕິໂຍ.

໓. ໂອວາທວຄ຺ໂຄ

໑. ໂອວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາຕິ ‘‘ສີລວາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີຫິ (ປາຈິ. ໑໔໗) ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ. ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ນິທາເນ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ¶ . ‘‘ວສ຺ສສຕູປສມ຺ປນ຺ນາຍາ’’ຕິອາທິ ວກ຺ຂມານອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ສາມີຈິກມ຺ມນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ປທານພີຊນປານີຍາປຸຈ຺ຉນາທິກໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ວຕ຺ຕໍ. ອາທິສທ຺ເທນ –

‘‘ນ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຠິກ຺ຂຸເກ ອາວາເສ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພໍ, ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໂຕ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຈາສີສິຕພ຺ພາ ອຸໂປສຖປຸຈ຺ຉກຎ຺ຈ ໂອວາທູປສງ຺ກມນຎ຺ຈ, ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ຕີຫິ ຐາເນຫິ ປວາເຣຕພ຺ພໍ ທິຏ຺ເຐນ ¶ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ຄຣຸຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ຈຣິຕພ຺ພໍ, ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ຉສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສິກ຺ຂິຕສິກ຺ຂາຍ ສິກ຺ຂມານາຍ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປທາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ, ນ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຠິກ຺ຂຸ ອກ຺ໂກສິຕພ຺ໂພ ປຣິຠາສິຕພ຺ໂພ, ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ໂອວໂຏ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຠິກ຺ຂູສຸ ວຈນປໂຖ, ອໂນວໂຏ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ວຈນປໂຖ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໐໓; ອ. ນິ. ໘.໕໑) –

ອິເມ ສຕ຺ຕ ຘມ຺ເມ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຄຣຸຘມ຺ເມຕິ ຄຣຸເກ ຘມ຺ເມ. ເຕ ຫິ ຄາຣວໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ຄຣຸຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ອຎ຺ເຎນ ວາ ຘມ຺ເມນາຕິ ຐເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ຄຣຸຘມ຺ເມ ອຎ຺ເຎນ ເຍນ ເກນຈິ ຘມ຺ເມນ. ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ອຸປສມ຺ປນ຺ນມຕ຺ຕໍ ວາ ໂອວທໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ອຸປສມ຺ປນ຺ນມຕ຺ຕໍ ຄຣຸຘມ຺ເມນ ໂອວທໂຕ ວາ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວ. ‘‘ອຘມ຺ມກມ຺ເມ’’ຕິອາທີສຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທສມ຺ມຸຕິກມ຺ມໍ ‘‘ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມຕສ຺ສາປີ’’ຕິອາທິ. ວຄ຺ເຄ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆ ໂອວທໂຕ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວຄ຺ເຄ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆ ໂອວທໂຕ ວຄ຺ຄສຎ຺ຎິເວມຕິກສມຄ຺ຄສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ຕຖາ ເວມຕິກສ຺ສ ຈາຕິ ອຘມ຺ມກມ຺ເມ ເວມຕິກສ຺ສ ຈ ວຄ຺ເຄ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆ ໂອວທໂຕ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎິໂນ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຍຖາ ຈ ວຄ຺ເຄ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆ ໂອວທໂຕ ນວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ, ເອວໍ ອຘມ຺ມກມ຺ເມ ອຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎິໂນ ສມຄ຺ເຄ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆ ໂອວທໂຕ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ເຆ ວຄ຺ຄສຎ຺ຎິເວມຕິກສມຄ຺ຄສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຕຖາ ເວມຕິກສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎິໂນ ຈາຕິ ນວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມຄ຺ເຄປິ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆ ນວາ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ມກມ຺ເມ ປນ ອຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎິໂນ ວຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໍ ໂອວທໂຕ ¶ ຕິກທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ເວມຕິກສ຺ສ, ຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎິໂນ ຈາຕິ ນວ ທຸກ຺ກຏານິ. ສມຄ຺ຄໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໍ ໂອວທໂຕ ອຏ຺ຐາຕິ ສຕ຺ຕຣສ ທຸກ຺ກຏານິ. ເຕນາຫ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອຎ຺ຎໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ວາ ອຠິຘມ຺ມໍ ວາ. ‘‘ສມຄ຺ຄາມ຺ຫາຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຈເນນ ຫິ ໂອວາທໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຐເປຕ຺ວາ ໂອວາທໍ ອຎ຺ຎໍ ຘມ຺ມໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂອວາທຎ຺ຈ ອນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອໂສ ຠຄິນິ ໂອວາໂທ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ. ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ເທຕີຕິ ຕສ຺ສາເຍວ ປຄຸຓາຍ ຄຣຸຘມ຺ມປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ຠຓຕິ. ໂອສາເຣຫີຕິ ອຸຈ຺ຈາເຣຫິ, ກເຖຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອສາເຣຕີຕິ ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມປາຬິໍ ວທຕິ. ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐຕິ ຄຣຸຘມ຺ມນິສ຺ສິຕໍ ວາ ຂນ຺ຘາທິນິສ຺ສິຕໍ ວາ ປຎ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປຸຏ຺ໂຐ.

ໂອວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຕ຺ຖງ຺ຄຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ¶ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນມຕ຺ຕໍ. ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ຈ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ‘‘ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖງ຺ຄຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສໍວາສາຍາຕິ ອຸໂປສຖາທິອຕ຺ຖໍ. ອິຕຣນ຺ຕິ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ.

ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອາມິສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອາມສິຕພ຺ພໂຕ ອາມິສໍ, ຈີວຣາທິ, ອາມິສເມວ ເຫຕຸ ອາມິສເຫຕຸ. ເຕນາຫ ‘‘ຈີວຣາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣເຫຕູ’’ຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍສກ຺ກາຣຄຣຸກາຣມານນວນ຺ທນປູຊນານໍ ຄຫຓໍ. ອວຓ຺ຓກາມຕາຍາຕິ ອຍສກາມຕາເຍວ.

ຘມ຺ມກມ຺ເມຕິອາທີສຸ ¶ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທສມ຺ມຸຕິກມ຺ມໍ ‘‘ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຘມ຺ມກມ຺ເມ ຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎິເວມຕິກອຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ຕເຖວ ອຘມ຺ມກມ຺ເມ ຕິກທຸກ຺ກຏໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສມ຺ມຕນ຺ຕິ ສມ຺ມເຕນ ວາ ສງ຺ເຆນ ວາ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ. ນນຸ ໂອວາທສມ຺ມຸຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ທີຍຕິ, ນ ສາມເຓຣສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ສມ຺ມເຕນ ວາ ສງ຺ເຆນ ວາ ຐປິໂຕ ປນ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ສາມເຓໂຣ ‘‘ອສມ຺ມໂຕ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປກຕິຍາ ຈີວຣາທິເຫຕຸ ໂອວທນ຺ຕໍ ປນ ເອວໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປກຕິຍາ ຈີວຣາທິເຫຕຸ ໂອວທນ຺ຕໍ ‘‘ເອສ ຈີວຣາທິເຫຕຸ ໂອວທຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ເອວໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ນ ຈີວຣາທິເຫຕຸ ໂອວທຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ປນ ເອວໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ອນາມິສນ຺ຕຣຕາຕິ ອາມິສຈິຕ຺ຕາຠາໂວ, ‘‘ອາມິສເຫຕຸ ໂອວທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕອຊ຺ຌາສຍາຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕປຣິຍາໂຍ ເຫຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣສທ຺ໂທ ‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ ນ ສນ຺ຕິ ໂກປາ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໐) ວິຍ.

ອາມິສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈີວຣທານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ປຎ຺ຈມສິກ຺ຂາປທໍ ¶ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຈີວຣທານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຈີວຣສິພ຺ພນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສູຈິໍ ປເວເສຕ຺ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ນີຫຣເຓຕິ ອາຣາປເຖ ອາຣາປເຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ສິພ຺ພິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປນ ວິຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ, ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສກິໍ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສກລສູຈິໍ ອນີຫຣນ຺ໂຕ ທີຆສຸຕ຺ຕປ຺ປເວສນຕ຺ຖໍ ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສກິໍ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ສິພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສກິໍ ‘‘ຈີວຣໍ ສິພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ສພ຺ພໍ ສູຈິກມ຺ມໍ ປຣິໂຍສາເປຕິ. ຕສ຺ສ ອາຣາປເຖ ອາຣາປເຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ສູຈິໍ ປເວເສຕ຺ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ນີຫຣເຓ ເອກເມກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ.

ອຸທາຍິຕ຺ເຖຣນ຺ຕິ ¶ ລາຬຸທາຍິຕ຺ເຖຣໍ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ສິພ຺ພນໍ ວາ ສິພ຺ພາປນໍ ວາຕິ ‘‘ສູຈິໍ ປເວເສຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ສິພ຺ພນໍ ວາ ສິພ຺ພາປນໍ ວາ.

ຈີວຣສິພ຺ພນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສໍວິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສໍວິທຫິຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອຫິ, ອສຸກຄາມໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ສ຺ເວ ອຫໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ຕ຺ວມ຺ປິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ວາ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສໍວິທຫນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ເກຕກມ຺ມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄມນກາເລ ສງ຺ເກຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ສໍວິທຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອນ຺ໂຕຄາເມ, ຠິກ຺ຂຸນິອຸປສ຺ສຍທ຺ວາເຣ, ຣຖິກາຍ, ອຎ຺ເຎສຸ ວາ ຈຕຸກ຺ກສິງ຺ຆາຏກຫຕ຺ຖິສາລາທີສຸ ຐຕ຺ວາ ສໍວິທຫນ຺ຕສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອາສນ຺ນສ຺ສາປີຕິ ອຈ຺ຈາສນ຺ນສ຺ສາປິ, ຣຕນມຕ຺ຕນ຺ຕຣສ຺ສາປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ຄາມສ຺ສາຕິ ຍໂຕ ນິກ຺ຂມຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຄາມສ຺ສ. ຕໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕໍ ອນ຺ຕຣຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ. ສເຈ ທູຣໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຄາມູປຈາຣຄຓນາຍ ໂອກ຺ກມນ຺ເຕ ໂອກ຺ກມນ຺ເຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາປຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕິ ຄາມູປຈາໂຣກ຺ກມນຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປນ ຄາມສ຺ສ ອຕິກ຺ກມເນ ອນາປຕ຺ຕິ. ຄາເມ ອສຕີຕິ ອທ຺ຘໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຄາເມ ອສຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ຄາເມ ສຕິ ຄາມນ຺ຕຣຄຓນາເຍວ ¶ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ອທ຺ຘໂຍຊນຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອທ຺ຘໂຍຊເນ ອທ຺ຘໂຍຊເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ເອກເມກໍ ອທ຺ຘໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອິທານິ ອຕິກ຺ກມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຐມປາເທ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຕິຍປາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ນເຍ ອຕິກ຺ກມເນ ອາປຕ຺ຕິ, ໂອກ຺ກມເນ ອນາປຕ຺ຕິ.

ວິສງ຺ເກເຕນາຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໕) ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ‘‘ອຊ຺ຊ ວາ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສ຺ເວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ກາລວິສງ຺ເກເຕເຍວ ອນາປຕ຺ຕິ. ທ຺ວາຣວິສງ຺ເກເຕ, ປນ ມຄ຺ຄວິສງ຺ເກເຕ, ວາ ສຕິປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ອາປທາສູຕິ ຣຏ຺ຐເຠເທ ຈກ຺ກສມາຣຸຬ຺ຫາ ຊານປທາ ປຣິຍາຍນ຺ຕິ, ເອວຣູປາສຸ ອາປທາສຸ ອນາປຕ຺ຕິ. ຈກ຺ກສມາຣຸຬ຺ຫາຕິ ຈ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ກໍ ວາ ສກຏຈກ຺ກໍ ວາ ¶ ສມາຣຸຬ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຕຸຄາມສິກ຺ຂາປເທນາຕິ (ປາຈິ. ໔໑໓ ອາທໂຍ) ສປ຺ປາຓກວຄ຺ເຄ ສຕ຺ຕມສິກ຺ຂາປເທນ.

ສໍວິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ນາວາຠິຣຸຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ກີຬາປຸເຣກ຺ຂາໂຣຕິ ໂລກສ຺ສາທມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ກີຬາປຸເຣກ຺ຂາໂຣ. ຕເຖວາຕິ ກີຬາວເສເນວ. ອຄາມກຕີຣປສ຺ເສນາຕິ ອທ຺ຘໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຄາມານໍ ອຠາວໂຕ ອຄາມກຕີຣປສ຺ເສນ. ປາຬິຍໍ ‘‘ອຸທ຺ຘໍຄາມິນິໍ ວາ ອໂຘຄາມິນິໍ ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໘໖) ວຈນໂຕ ປນ ວາປິສມຸທ຺ທາທີສຸ ກີຬາປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມຸທ຺ເທ ປນ ຍຖາສຸຂໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ວິສງ຺ເກເຕນາຕິ ອິຘາປິ ກາລວິສງ຺ເກເຕເນວ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕິຕ຺ຖວິສງ຺ເກເຕນ, ປນ ນາວາວິສງ຺ເກເຕນ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ.

ເສສນ຺ຕິ ສທ຺ຘິໍ ສມຸຏ຺ຐານາທີຫິ ອວເສສໍ, ເກຈິ ປນ ‘‘ກີຬາປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ‘ສໍວິທຫິຕ຺ວາ’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໑໘໘) ວຈນໂຕ ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ຕສ຺ມາ ເສສໍ ນາມ ຐເປຕ຺ວາ ‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ ຕິຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ອວເສສ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກີຬາປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ ຫິ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາປິ ຄາມນ຺ຕໂຣກ຺ກມເນ, ອທ຺ຘໂຍຊນາຕິກ຺ກເມ ວາ ສໍເວຄໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ວາ ສຈ຺ຉິກເຣຍ຺ຍ, ນິທ຺ທໍ ວາ ໂອກ຺ກເມຍ຺ຍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວາ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ກຸໂຕ ຈສ຺ສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິຕາ, ເຍນິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ໂລກວຊ຺ຊຎ຺ຈ ສິຍາຕິ.

ນາວາຠິຣຸຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຣິປາຈິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ປຣິປາຈິຕນ຺ຕິ ¶ ປຣິປາກມາປາທິຕໍ, ຍຖາ ລຠຕິ, ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຐປິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເນວ ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສາຕິ ໂຍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຄຸຓໍ ປກາເສຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຍ຺ໂຍ ຠາຓໂກ, ອຍ຺ໂຍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໑໙໕) ຄຸຓໍ ປກາເສຕ຺ວາ ¶ . ປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ. ກມ຺ມສາຘໂນຍໍ ສມາຣມ຺ຠສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ສມາຣທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ປຏິຍາທິຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ປາທິຕສ຺ສ. ຍສ຺ມາ ຎາຕກປ຺ປວາຣິເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອສມາຣທ຺ໂຘປິ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ສມາຣທ຺ໂຘວ ໂຫຕິ ຍຖາສຸຂໍ ຫຣາເປຕພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຎາຕກປ຺ປວາຣິຕານໍ ວາ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ປຣິປາຈິຕາປຣິປາຈິເຕສຸ. ອວເສເສຕິ ຠິກ຺ຂຸນິປຣິປາຈິເຕປິ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກຜລາຜລາທິເກ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ນິມິຕ຺ໂຕຠາສປຣິກຖາວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ປນ ອວເສເສປິ ທຸກ຺ກຏໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ.

ປຣິປາຈິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອຸປຣີຕິ ອເຈລກວຄ຺ເຄ. ອຸປນນ຺ທສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປເທນາຕິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທນ (ປາຈິ. ໒໘໔ ອາທໂຍ). ຕຎ຺ຫິ ອຸປນນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຠາວໂຕ ‘‘ອຸປນນ຺ທສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອກປຣິຈ຺ເຉທໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເອວ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ເຫຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທວຕ຺ຖຸໂຕ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ເອກປຣິຈ຺ເຉເທປິ ອິທໍ ປຐມໍ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂອວາທວຄ຺ໂຄ ຕຕິໂຍ.

໔. ໂຠຊນວຄ຺ໂຄ

໑. ອາວສຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ອຄິລາໂນ’’ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕມໂສ ທ຺ວິຄາວຸຕໍ ຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອທ຺ຘໂຍຊນມ຺ປິ ຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ເຖນາ’’ຕິ. ອາວສຖປິຓ຺ໂຑຕິ ¶ ອາວສເຖ ປິຓ຺ໂຑ, ສາລາທີສຸ ອໂນທິສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຠຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອິເມສໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອິເມສໍ ວາຕິ ອິເມສໍ ປາສຓ຺ຑານໍ ວາ. ເອຕ຺ຕການໍ ວາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາສຓ຺ເຑ ເອຕ຺ຕການໍ ປາສຓ຺ຑານໍ ວາ. ປາສຓ຺ຑນ຺ຕິ ຉນ຺ນວຸຕິວິຘໍ ສມຓປຣິພ຺ພາຊກາທິໍ. ເຕ ຫິ ຕຓ຺ຫາປາສຎ຺ເຈວ ທິຏ຺ຐິປາສຎ຺ຈ ເຑນ຺ຕິ ໂອຑ຺ເຑນ຺ຕີຕິ ປາສຓ຺ຑາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອໂນທິສ຺ສາຕິ ອນຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ, ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາລາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ສາລາຣຸກ຺ຂມູລອພ຺ໂຠກາສາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐາເນສຸ. ເອກທິວສເມວ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ໂພຕິ ເອກທິວສໍ ສກິໍເຍວ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ໂພ, ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ທຸຕິຍທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຠຸຕ຺ຕທິວສສ຺ສ ທຸຕິຍທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອາໂລເປ ອາໂລເປ ກພເຬ ກພເຬ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ນານາກຸເລຫິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໖) ປນ ນານາຏ຺ຐາເນສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ເອກທິວສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຏິປາຏິໍ ປນ ເຂເປຕ຺ວາ ປຸນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກປູຄນານາປູຄເອກຄາມນານາຄາເມສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຍປິ ເອກກຸລສ຺ສ ວາ ນານາກຸລານໍ ວາ ເອກໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຑຸລາທີນໍ ອຠາເວນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຉິຊ຺ຊຕິ, ໂສປິ ນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ‘‘ນ ສກ຺ໂກມ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ກລ຺ຍາຓຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ທາຕຸໍ ອາຣຠນ຺ຕິ, ເອຕໍ ປຸນ ເອກທິວສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຄິລາເນ ອຄິລານສຎ຺ຎິເວມຕິກຄິລານສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ຄິລານສ຺ສ ຄິລານສຎ຺ຎິໂນຕິ ຄິລານສ຺ສ ປນ ‘‘ຄິລາໂນ ອຫ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ອນຸວສິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ສກິໍ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ເອກທິວສໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອທ຺ຘໂຍຊນວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ‘‘ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໓.໒໐໘) ອິທມ຺ປີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກນຈິ ອຸປທ຺ທເວນາຕິ ນທິປູຣໂຈຣຠຍາທິນາ ເກນຈິ ອຸປທ຺ທເວນ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກຜລາຜລາທິເຠທໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຎ຺ຎໍ. ອນຸວສິຕ຺ວາຕິ ປຸນ ວສິຕ຺ວາ.

ອາວສຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຄຓໂຠຊເນຕິ ¶ ¶ ຄເຓນ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ຄຓສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ໂຠຊເນ. ເຕນາຫ ‘‘ຄຓສ຺ສ ໂຠຊເນ’’ຕິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຄຓສ຺ສ ໂຠຊເນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຈ ໂຂ ຄໂຓ ‘‘ກຕ຺ຖຈິ ທ຺ວີຫິ, ກຕ຺ຖຈິ ຕີຫີ’’ຕິອາທິນາ ອເນກຘາ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອິຘ ກຕິຫີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕໍ ປເນຕໍ ຄຓໂຠຊນໍ ທ຺ວີຫິ ປກາເຣຫິ ປສວຕິ ນິມນ຺ຕນໂຕ ວາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ ນິມນ຺ຕນໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ນິມນ຺ຕນໂຕ ວາຕິ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນໂຕ ວາ. ໂອທນາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນນ຺ຕິ ໂອທນສຕ຺ຕຸກຸມ຺ມາສມຈ຺ຉມໍສານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ.

‘‘ໂອທເນນ ນິມນ຺ເຕມິ, ໂອທນໍ ເມ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເຍນ ເກນຈິ ເວວຈເນນ ວາ ຠາສນ຺ຕເຣນ ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ເອກຏ຺ຐາເນ ວາ ນານາຏ຺ຐາເນສຸ ວາ ຐິເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ. ລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຈຕໍ, ຕສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ຕໂຕ ວາ ອຘິເກ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວວຈເນນ ວາຕິ ຠຕ຺ຕອນ຺ນາທິປຣິຍາຍສທ຺ເທນ ວາ. ຠາສນ຺ຕເຣນ ວາຕິ ອນ຺ຘທມິຬາທິຠາສນ຺ຕເຣນ ວາ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ໂອທເນນ ນິມນ຺ເຕມີຕິ ຕຸມ຺ເຫ ຠນ຺ເຕ ໂອທເນນ ນິມນ຺ເຕມິ. ອາທິສທ຺ເທນ ‘‘ອາກງ຺ຂຖ ໂອໂລເກຖ ອຘິວາເສຖ ປຏິມາເນຖ, ສຕ຺ຕຸນາ ນິມນ຺ເຕມິ, ສຕ຺ຕຸໍ ເມ ຄຓ຺ຫຖ ອາກງ຺ຂຖ ໂອໂລເກຖ ອຘິວາເສຖ ປຏິມາເນຖາ’’ຕິອາທີນໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໑໗-໒໑໘) ຄຫຓໍ. ເອກໂຕ ວາຕິ ເອກຕ຺ຖ ຐິເຕ ວາ ນິສິນ຺ເນ ວາ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ, ໂອທເນນ ນິມນ຺ເຕມີ’’ຕິອາທິນາ ເອວໍ ເອກໂຕ ນິມນ຺ຕິຕາ. ນານາໂຕ ວາ ນິມນ຺ຕິຕາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຣິເວຓານິ ວາ ວິຫາເຣ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນານາໂຕ ວາ ນິມນ຺ຕິຕາ. ເອກຏ຺ຐາເນ ຐິເຕສຸເຍວ ວາ ເອໂກ ປຸຕ຺ເຕນ, ເອໂກ ປິຕຣາຕິ ເອວມ຺ປິ ນິມນ຺ຕິຕາ ນານາໂຕເຍວ ນິມນ຺ຕິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖູປຈາເຣ ຐິຕາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ນານາໂຕ ຠຸຕ຺ເຕປິ ຄຓໂຠຊນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓເມວ ເຫຕ຺ຖ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອຖ ກສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ‘‘ຄຓໂຠຊນໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ໂຠຊເນນ ນິມນ຺ຕິຕາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ເອຕໍ ຄຓໂຠຊນໍ ນາມາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໑໘) ວຸຕ຺ຕໍ? ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓນິຍມນຕ຺ຖເມວ ¶ . ນ ຫິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກໍ ຠິກ຺ຂູ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ‘‘ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ປທໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓນິຍມວຈນໍ ໂຫຕິ. ເອກໂຕ ວາ ນານາໂຕ ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ ເອກໂຕ ຐິຕາ ວາ ນິສິນ຺ນາ ວາ ອຸປາສກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຠຕ຺ຕໍ ເທຫີ’’ຕິ ວາ ປາເຏກ຺ກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຠຕ຺ຕໍ ເທຫິ, ມຍ຺ຫໍ ຠຕ຺ຕໍ ເທຫີ’’ຕິ ວາ ເອກໂຕ ວາ ນານາໂຕ ¶ ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ. ຕສ຺ສ ທຸວິຘສ຺ສາປີຕິ ຍຎ຺ຈ ນິມນ຺ຕນໂຕ ລທ຺ຘໍ ຄຓໂຠຊນໍ, ຍຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ລທ຺ຘໍ, ຕສ຺ສ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ຄຓໂຠຊນສ຺ສ. ເອວໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓຕິ ເອກໂຕ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ.

ປາທານມ຺ປິ ຜລິຕຕ຺ຕາຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໑໗-໒໑໘) ອນ຺ຕມໂສ ປາທານມ຺ປິ ຍຖາ ມຫາຈມ຺ມສ຺ສ ປຣໂຕ ມໍສໍ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ຜລິຕຕ຺ຕາ. ນ ສກ຺ກາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸນ຺ຕິ ວາລິກາຍ ວາ ສກ຺ຂຣາຍ ວາ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອນ຺ໂຕຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຈີວເຣ ກຣິຍມາເນຕິ ສາຏກຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ລຠິຕ຺ວາ ຈີວເຣ ກຣິຍມາເນ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈີວເຣ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມນ຺ຕິ ຈີວຣວິຈາຣຓຉິນ຺ທນໂມຆສຸຕ຺ຕາໂຣປນາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈີວເຣ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ, ອນ຺ຕມໂສ ສູຈິເວຘນມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອທ຺ຘໂຍຊນມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ອວກໍສໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ທູຣໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ, ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອທ຺ຘໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຄາວຸເຕປິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລຠຕິ, ຄໂຕ ປນ ເອກທິວສໍ. ຍທາ ນາວໍ ອຠິຣຸຫິຕຸກາໂມ ວາ ໂຫຕິ ອາຣຸຬ຺ໂຫ ວາ ໂອຣຸຬ຺ໂຫ ວາ, ອຍໍ ນາວາຠິຣຸຫນສມໂຍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ນາວາຠິຣຸຫນສມເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອຠິຣຸຬ຺ເຫນ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຍາວ ນ ໂອໂຣຫຕິ, ຕາວ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູຕິ ອນ຺ຕິມປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຍຕ຺ຖ ປນ ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ສນ຺ນິປຕິຕໍ, ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ຕາທິເສ ກາເລ ‘‘ມຫາສມໂຍ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ໂກຈິ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ວາ ຕິຕ຺ຖິເຍສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕໂຣ.

ເຍ ຈ ທ຺ເວ ຕໂຍ ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ເຍປິ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນໍ ສາທິຍິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຓີຕໂຠຊນສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ປນ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາທີສູຕິ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ເຕ ສລາກຠຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິເກ ອຸໂປສຖິເກ ປາຏິປທິເກ. ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຘຸວຠຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ¶ , ພຫູນມ຺ປິ ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສລາກຠຕ຺ຕາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຄຓໂຠຊເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ, ໂອທເນນ ນິມນ຺ເຕມິ, ໂອທນໍ ເມ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໑໗-໒໑໘) ນເຍນ ເຍນ ເກນຈິ ເວວຈເນນ ວາ ຠາສນ຺ຕເຣນ ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຕີຕິ ວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ¶ . ນິມນ຺ຕິຕສ຺ສາຕິ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕເນນ ນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ. ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ສມ຺ມຸຂາສມ຺ມຸຂວເສນ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ, ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຫິ ຠຕ຺ຕວິກປ຺ປນາ ນາມ ສມ຺ມຸຂາປຣມ຺ມຸຂາປິ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈສຸ ສຫຘມ຺ມິເກສູ’’ຕິອາທິ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ນິມນ຺ຕນໂຠຊນວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປຐມໍ ນິມນ຺ຕິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ນິມນ຺ຕເນ ຠຸຎ຺ຊນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ຍທິ ຕິວິຘາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ປຣິວາເຣ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິວາເຣ ປນາ’’ຕິອາທິ. ວິກປ຺ປນມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ວິກປ຺ປນານຸຊານນມ຺ປິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມານນ຺ຕິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ. ເອກສໍສຏ຺ຐານີຕິ ເອກສ຺ມິໍ ມິສ຺ສິຕານິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໙) – ທ຺ເວ ຕີຓິ ກຸລານິ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ອາກິຣນ຺ຕິ, ສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອາກິຣນ຺ຕິ, ເອກມິສ຺ສກໍ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີຕິ. ສເຈ ປນ ມູລນິມນ຺ຕນໍ ເຫຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຸປຣິ, ຕໍ ອຸປຣິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖໍ ປນ ອນ຺ໂຕ ປເວເສຕ຺ວາ ປຐມນິມນ຺ຕນໂຕ ເອກມ຺ປິ ກພຬໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ທ຺ເວ ຕີຓິ ນິມນ຺ຕນານິ ເອກໂຕ ວາ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ທ຺ເວ ຕີຓິ ນິມນ຺ຕນານິ ເອກໂຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສກເລນ ຄາເມນ ວາ’’ຕິອາທີສຸ ສກເລນ ຄາເມນ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິມນ຺ຕິຕສ຺ເສວ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຠຸຎ຺ຊໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ປູເຄປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນິມນ຺ຕິຍມາໂນ ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕີຕິ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ນິມນ຺ຕິຍມາໂນ ¶ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ຕວ ຠຕ຺ເຕນ ອຕ຺ໂຖ, ຠິກ຺ຂໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຓຕິ. ກິຣິຍາກິຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຠຊນໍ ກິຣິຍໍ, ອວິກປ຺ປນໍ ອກິຣິຍໍ.

ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ກາຓມາຕາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ປເຫຓກຕ຺ຖາຍາຕິ ປຓ຺ຓາກາຣຕ຺ຖາຍ. ປາເຖຍ຺ຍຕ຺ຖາຍາຕິ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ. ສຕ຺ຕູຕິ ພທ຺ຘສຕ຺ຕຸ, ອພທ຺ຘສຕ຺ຕຸ ຈ. ທ຺ວຕ຺ຕິປຕ຺ຕປູເຣ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ເຫຏ຺ຐິມເລຂາຍ ສມໍ ປູເຣ ທ຺ວຕ຺ຕິປຕ຺ຕປູເຣ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ສ ຈຕ຺ຖສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາກຏຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພປ຺ປກາຣເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເສສນ຺ຕິ ຕໂຕ ເອກປຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຕ຺ຕໍ. ສເຈ ຕໂຍ ປຕ຺ຕປູຣາ ຄຫິຕາ ທ຺ເວ, ສເຈ ທ຺ເວ ຄຫິຕາ, ເອກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຄມເນ ¶ ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ເຘຕິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຸປທ຺ທວໍ ທິສ຺ວາ, ອນຕ຺ຖິກຕາຍ ວາ ‘‘ມຍໍ ອິທານິ ນ ເປສິສ຺ສາມ ນ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວໍ ຄມເນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ເນ ເທນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາຓມາຕາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຐມປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຠຸຕ຺ຕວາຕິ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ. ສາສປມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣິຕ຺ຕມ຺ປິ ໂຠຊນໍ ສງ຺ຂາທິຕ຺ວາ ວາ ອສງ຺ຂາທິຕ຺ວາ ວາ ຄິລິຕໍ. ປວາຣິໂຕຕິ ປຏິກ຺ເຂປິໂຕ. ໂຍ ຫິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປຣິເວສເກນ ອຸປນີຕໍ ໂຠຊນໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ໂສ ເຕນ ປວາຣິໂຕ ປຏິກ຺ຂິປິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປນ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕປ຺ປວາຣໂຓ ກຕປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສປິ ຈ ປຏິກ຺ເຂໂປ ຍສ຺ມາ ນ ປຏິກ຺ເຂປມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຈງ຺ຄວເສນ. ເຕນສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ອສນໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໒໓໙) ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຠຊນໍ ¶ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຕ຺ຕາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປວາຣຓປ຺ປໂຫນກໍ ເຈ ໂຠຊນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສາລີຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ອນ຺ຕມໂສ ນີວາຣໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ພາປິ ສາລິຊາຕິ. ວີຫີຕິ ສພ຺ພາປິ ວີຫິຊາຕິ. ຍວໂຄຘຸເມສຸ ເຠໂທ ນຕ຺ຖິ. ກງ຺ຄູຕິ ເສຕຣຕ຺ຕກາຬເຠທາ ສພ຺ພາປິ ກງ຺ຄຸຊາຕິ. ວຣໂກຕິ ອນ຺ຕມໂສ ວຣກໂຈຣກໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ພາປິ ເສຕວຓ຺ຓາ ວຣກຊາຕິ. ກຸທ຺ຣູສໂກຕິ ກາຬໂກທ຺ຣໂວ ເຈວ ສາມາກາທິເຠທາ ຈ ສພ຺ພາປິ ຕິຓຘຎ຺ຎຊາຕິ.

ນີວາຣວຣກໂຈຣກາ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຘຎ຺ຎານຸໂລມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍາຄຸນ຺ຕິ ອມ຺ພິລຍາຄຸຂີຣຍາຄຸອາທິເຠທໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຍາຄຸໍ. ອິມິນາວ ປາຍາສສ຺ສາປິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອມ຺ພິລປາຍາສາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຈາມາຕິ ວາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວາຣຓໍ ຊເນຕີຕິ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນາປຕ຺ຕິນິພນ຺ຘນໍ ປຏິກ຺ເຂປໍ ສາເຘຕິ. ສເຈ ປນ ໂອຘິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຍາຄຸສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປວາຣຓໍ ນ ຊເນຕິ. ປຸນ ປວາຣຓໍ ຊເນຕິ ຆນຠາວຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຠຊນສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຸທກກຎ຺ຊິກຂີຣາທີນິ ອາກິຣິຕ຺ວາຕິ ອຸທກຎ຺ເຈວ ກຎ຺ຊິກຎ຺ຈ ຂີຣາທີນິ ຈ ອາກິຣິຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອມທ຺ທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທິ. ສເຈ ປນ ຠຕ຺ເຕ ອຸທກກຎ຺ຊິກຂີຣາທີນິ ອາກິຣິຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເທນ຺ຕິ, ປວາຣຓາ ¶ ນ ໂຫຕິ. ຍາຄຸຍາປີຕິ ເອວໍ ຍາຄຸສງ຺ຄຫໍ ຄຕາຍ ວາ ອຎ຺ຎາຍ ວາ ຍາຄຸຍາປິ. ສຸທ຺ຘຣສໂກ, ປນ ຣສກຍາຄຸ ວາ ນ ຊເນຕິ.

ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ວິປ຺ປກຕໂຠຊນຠາວສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ທ຺ເວປິ ຂາທິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ…ເປ… ນ ປວາເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກປ຺ປິຍມໍສໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙), ອກປ຺ປິຍໂຠຊນຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘປຏິກຸຏ຺ຐໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາຍ ອວຕ຺ຖຸຕາຍ ນ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຍຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຂາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ເອວ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປນ ຊານນ຺ໂຕ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອຊານນ຺ໂຕປິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຐິຕເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ ນາມ, ຕສ຺ມາ ນ ປວາເຣຕິ. ສເຈ ປນ ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ຂາທນ຺ໂຕ ກປ຺ປິຍມໍສໍ ວາ ໂຠຊນໍ ວາ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ປວາເຣຕິ. ກສ຺ມາ? ວຕ຺ຖຸຕາຍ. ຍຎ຺ຫິ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປວາຣຓາຍ ວຕ຺ຖຸ. ຍໍ ປນ ຂາທຕິ, ຕໍ ¶ ກິຎ຺ຈາປິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຐິຕໍ, ຂາທິຍມານໍ ປນ ມໍສຠາວໍ ນ ຊຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປວາເຣຕິ. ໂກ ປນ ວາໂທ ກປ຺ປິຍມໍສໍ ຂາທໂຕ ກປ຺ປິຍມໍສໂຠຊນປ຺ປຏິກ຺ເຂເປ. ເອສ ນໂຍ ອກປ຺ປິຍໂຠຊນໍ ຂາທໂຕ ກປ຺ປິຍໂຠຊນປ຺ປຏິກ຺ເຂເປ.

ໂຠຊເນ ສຕີຕິ ປຎ຺ຈສຸ ໂຠຊເນສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ໂຠຊເນ ສຕິ. ອຎ຺ຎໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ໂຠຊນນ຺ຕິ ປຕ຺ຕາທິຄຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ປຎ຺ຈສຸ ໂຠຊເນສຸ ເອກມ຺ປິ ໂຠຊນໍ. ‘‘ນິຣເປກ຺ໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ເສວ ວິວຣຓໍ ‘‘ຍໍ ປຕ຺ຕາທີສູ’’ຕິອາທິ. ນ ເກວລໍ ນິຣເປກ຺ໂຂ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວາ’’ຕິອາທິ. ໂສ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕປິ ນ ປວາເຣຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ເຈ ອນ຺ຕເຣ ອຎ຺ຎໍ ໂຠຊນໍ ອຠິຫຏໍ, ຕໍ ໂສ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕປິ ນ ປວາເຣຕິ. ກສ຺ມາ? ວິປ຺ປກຕໂຠຊນຠາວສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ.

‘‘ອຸປນາເມຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ອິມິນາ ກາຍາຠິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຫຕ຺ເຖ ວາ ອາຘາຣເກ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ, ເຕນ ‘‘ອູຣູສຸ ວາ’’ຕິ ວິກປ຺ເປຕິ. ທູເຣ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ທຫຣຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ເປເສຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ໂອທນໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປນ ຄໂຕ ຕຸຓ຺ຫີ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ເອເສວ ນໂຍ. ກສ຺ມາ? ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທູຣຠາວໂຕ, ທູຕສ຺ສ ຈ ອນຠິຫຣຓໂຕ. ສເຈ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອິມໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປີຕິ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ.

ຠຕ຺ຕປຈ຺ຉິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິວິສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ຠຕ຺ຕປຈ຺ຉິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ກຏຈ຺ຉຸໍ ¶ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິວິສນ຺ຕສ຺ສ. ອຎ຺ໂຎ ‘‘ອຫໍ ຘາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຫິຕມຕ຺ຕກເມວ ກໂຣຕີຕິ ອຎ຺ໂຎ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ປຈ຺ຉິໍ ຘາເຣສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ໂອທນໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຫິຕມຕ຺ຕກເມວ ກໂຣຕິ. ອຠິຫຏາວ ໂຫຕີຕິ ປຣິເວສເກເນວ ອຠິຫຏາວ ໂຫຕິ. ອິທານິ ອສຕິ ຕສ຺ສ ທາຕຸກາມາຠິຫາເຣ ຄຫຓສມເຍປິ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘເຏຕິ ອຸທ຺ຘເຏ ຠຕ຺ເຕ. ກຏຈ຺ຉຸອຠິຫາໂຣເຍວ ຫິ ຕສ຺ສ ອຠິຫາໂຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ທິຍ຺ຍມາເນຕິ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠຕ຺ເຕ ທິຍ຺ຍມາເນ. ກາຍວິກາເຣນາຕິ ‘‘ອງ຺ຄຸລິໍ ວາ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ມຈ຺ຉິກພີຊນິໍ ວາ ຈີວຣກຓ຺ຓໍ ວາ ¶ ຈາເລຕິ, ຠມຸກາຍ ວາ ອາກາຣໍ ກໂຣຕິ, ກຸທ຺ໂຘ ວາ ໂອໂລເກຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຸລິຈລນາທິນາ ກາຍວິກາເຣນ. ‘‘ອລໍ ມາ ເທຫີ’’ຕິອາທິນາ ວຈີວິກາເຣນາຕິ ‘‘ອລ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ນ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມາ ອາກິຣາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອປຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ເຍນ ເກນຈິ ວຈີວິກາເຣນ.

ອຠິຫເຏ ປນ ຠຕ຺ເຕ ປວາຣຓາຍ ຠີໂຕ ຫຕ຺ເຖ ອປເນຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຕ຺ເຕ ໂອທນໍ ອາກິຣນ຺ຕໍ ‘‘ອາກິຣ ອາກິຣ, ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປູເຣຫີ’’ຕິ ວທໂຕ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ຠຕ຺ຕໍ ອຠິຫຣນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ອາວຸໂສ, ອິໂຕປິ ກິຎ຺ຈິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສສິ, ທມ຺ມິ ເຕ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວທໂຕປິ.

‘‘ຣສໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອປ຺ປວາຣຓາຊນກສ຺ສ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມໍສຣສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນ ເກວລໍ ມໍສສ຺ສ ຣສໍ ‘‘ມໍສຣສ’’ມິຈ຺ເຈວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຖ ໂຂ ມໍສຎ຺ຈ ຣສຎ຺ຈ ມໍສຣສນ຺ຕິ ເອວໍ ປວາຣຓາຊນກນາມວເສນາປິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມໍສຣສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຣໂຕ ມຈ຺ຉມໍສໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ ປວາເຣຕິ, ຕໍ ອວິໂກເປນ຺ເຕເນວ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ປວາເຣຕິ, ເຕນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕເນວ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກທ຺ທມໍ ວາ ອຸທກໍ ວາ ປຕ຺ວາ ຐິເຕນ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອນ຺ຕຣາ ນທີ ປູຣາ ໂຫຕິ, ນທິຕີເຣ ຄຸມ຺ພໍ ອນຸປຣິຍາຍນ຺ເຕນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອຖ ນາວາ ວາ ເສຕຸ ວາ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາປິ ຈງ຺ກມນ຺ເຕເນວ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຄມນໍ ນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣອິຣິຍາປເຖສຸປິ. ຕໍ ຕໍ ອິຣິຍາປຖໍ ໂກເປນ຺ເຕນ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກາເຣຕພ຺ພໍ. ໂຍ ອຸກ຺ກຸຏິໂກວ ນິສີທິຕ຺ວາ ປວາເຣຕິ, ເຕນ ອຸກ຺ກຸຏິເກເນວ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ປລາລປີຐໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ວາ ນິສີທນໍ ທາຕພ຺ພໍ. ປີຐເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ປວາຣິເຕນ ປນ ອາສນໍ ອຈາເລຕ຺ວາວ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ເຕນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ. ມຎ຺ເຈ ນິສີທິຕ຺ວາ ປວາຣິເຕນ ອິໂຕ ວາ ເອຕ຺ໂຕ ວາ ສໍສຣິຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ສເຈ ປນ ສຫ ¶ ມຎ຺ເຈນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ເນນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປວາຣິເຕນາປິ ນິປນ຺ເນເນວ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ປຣິວຕ຺ຕນ຺ເຕນ ເຍນ ປສ຺ເສນ ນິປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ຐານໍ ນາຕິກ຺ກເມຕພ຺ພໍ.

ອລເມຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕໍ ສພ຺ພໍ ອລໍ ປຣິຍຕ຺ຕໍ, ອິທມ຺ປິ ເຕ ອຘິກໍ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນ ລຈ຺ຉສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂຍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ໂຍ ‘‘ອລເມຕໍ ¶ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ປຏິປກ຺ຂນເຍນາຕິ ‘‘ກປ຺ປິຍກຕໍ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕກຕໍ, ອຸຈ຺ຈາຣິຕກຕໍ, ຫຕ຺ຖປາເສ ກຕໍ, ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ກຕໍ, ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ປວາຣິເຕນ ອາສນາ ອວຸຏ຺ຐິເຕນ ກຕໍ ‘ອລເມຕໍ ສພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒໓໙) ອິເມຫິ ສຕ຺ຕຫິ ວິນຍກມ຺ມາກາເຣຫິ ຍໍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍໍ ກຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຄິລານາຕິຣິຕ຺ຕໍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອຕິຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ເສວ ປຏິປກ຺ຂນເຍນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອລເມຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ກິຣ ອາຈິຓ຺ໂຓ. ວິນຍຘຣາ ປນ ‘‘ສກິໍ ເອວ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກສ຺ມາ ຕໍ ໂສ ປຸນ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍຎ຺ຫິ ອກຕນ຺ຕິ ເຍນ ປຐມໍ ກປ຺ປິຍໍ ກຕໍ, ເຕນ ຍໍ ອກຕໍ, ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ປຐມຠາຊເນ ປນ ກາຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ເຍນ ຈ ອກຕນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເຍນ ປຐມໍ ນ ກຕໍ, ເຕນ ຈ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປນ ຠາຊເນຕິ ຍສ຺ມິໍ ປນ ຠາຊເນ ປຐມໍ ກຕໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ວາ ກຸຓ຺ເຑ ວາ ປຈ຺ຉິຍໍ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປຸຣໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ໂອນາມິຕຠາຊເນ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠຸຎ຺ຊນວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ປວາຣິເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠຸຎ຺ຊນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອນຕິຣິຕ຺ເຕ ອນຕິຣິຕ຺ຕສຎ຺ຎິເວມຕິກອຕິຣິຕ຺ຕສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ອຊ຺ໂຌຫຣໂຕ ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຊ຺ໂຌຫຣໂຕ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ປນ ອາມິສສໍສຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອາຫາຣຕ຺ຖາຍປິ ອນາຫາຣຕ຺ຖາຍປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ເຕສໍ ອນຸຎ຺ຎາຕປຣິໂຠຄວເສນາຕິ ຍາມກາລິກາທີນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕປຣິໂຠຄວເສນ, ຍາມກາລິກໍ ປິປາສາຍ ສຕິ ປິປາສຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈ ເຕນ ເຕນ ອຸປສເມຕພ຺ພເກ ອາພາເຘ ສຕິ ຕສ຺ສ ອຸປສມນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທມ຺ປິ ອຊ຺ໂຌຫຣຓໂຕ ກາຍກມ຺ມໍ, ວາຈາຍ ‘‘ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣຖ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອກາຣາປເນນ ວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມກຖິນສທິສາເນວາ’’ຕິ. ກິຣິຍາກິຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນໍ ກິຣິຍໍ. ອຕິຣິຕ຺ຕສ຺ສ ອກຣຓໍ ອກິຣິຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຐມປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ທຸຕິຍປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ສຸຕ຺ວາ ¶ ¶ ວາຕິ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເຕເນວ ວາ ອາໂຣຈິຕໍ ສຸຕ຺ວາ. ‘‘ຠຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒໔໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຠຊນປຣິໂຍສາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຕິຍປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວິກາລໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ວິກາເລຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິໂກ, ອຍໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຣິຍານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ໂຓ ໂຠຊນສ຺ສ ກາໂລ ນາມ. ຕທຎ຺ໂຎ ວິກາໂລ ‘‘ວິຄໂຕ ກາໂລ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຄເຕ ກາເລ’’ຕິອາທິ. ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິໂກປິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໘-໒໔໙) ກາລສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ຂາທິຕຸໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ. ສຫສາ ປິວິຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເກນ ປນ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ກາລປຣິຈ຺ເຉທຊານນຕ຺ຖຎ຺ຈ ກາລຕ຺ຖມ຺ໂຠ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ກາລພ຺ຠນ຺ຕເຣວ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ…ເປ… ຂາທນີຍໍ ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຍໍ ຕາວ ສກ຺ຂລິໂມທກາທິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓມຍໍ, ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂຠຊນີຍໍ ນາມ ປຎ຺ຈ ໂຠຊນານິ.

ສຕິ ປຈ຺ຈເຍຕິ ປິປາສາທິກາຣເຓ ວິຊ຺ຊມາເນ. ໂຣມຏ຺ຐກສ຺ສາຕິ ໂຣມຏ຺ຐກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄິຣິຕ຺ວາ ມຸເຂວ ຐປິໂຕ ພຫິ ມຸຂທ຺ວາຣາ ວິນິຄ຺ຄໂຕ ໂຠຊນສ຺ສ ມຄ຺ຄາ ພຫິ ນິຄ຺ຄໂຕ ‘‘ໂຣມຏ຺ໂຐ’’ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄິຣິຕ຺ວາ ມຸເຂວ ຐປິໂຕຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ. ຐເປຕ຺ວາ ໂຣມຏ຺ຐກໍ ເສສານໍ ອາຄຕໍ ອຸຄ຺ຄາຣໍ ມຸເຂ ສນ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຄິລນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ອສນ຺ຘາເຣນ຺ຕເມວ ປຣຄລໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ວຏ຺ຏຕິ.

ວິກາລໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ກາໂຣ ກຣຓໍ ກິຣິຍາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ກາຣສທ຺ທສ຺ສ ຠາວຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ມາ ນິຘານໍ ຐປນໍ ສນ຺ນິຘິ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຣຕ຺ຕໍ ວີຕິນາມິຕສ຺ເສຕໍ ¶ ນາມ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ເອກຣຕ຺ຕໍ ວີຕິນາມິເຕ ອິມສ຺ສ ທຸທ຺ໂຘຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຍາມກາລິກໍ ຂາທນີຍໍ, ໂຠຊນີຍໍ ວາ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຍາມກາລິກໍ ຍາເມ ນິທຫິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ ວຈນໂຕ ປນ ຕຕ຺ຖາປິ ຍາມາຕິກ຺ກເມ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຍາວກາລິກໍ ວາ ຍາມກາລິກໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ທຸທ຺ໂຘຕຠາວເມວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍໍ ອງ຺ຄຸລິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຆໍສນ຺ຕສ຺ສ ເລຂາ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຍໍ ປຕ຺ຕໍ ໂຘຕໍ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຆໍສນ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ອງ຺ຄຸລິເລຂາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂສ ປຕ຺ໂຕ ທຸທ຺ໂຘໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕລວຓ຺ຓປຕ຺ເຕ ປນ ອງ຺ຄຸລິເລຂາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ສາ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ. ສ຺ເນໂຫຕິ ເຕລໍ. ສນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ຍາຄຸຍາ ອຸປຣິ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ. ຕາທິເສ ປຕ຺ເຕປີຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຍໍ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ໂຠຊນໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ນ ສມ຺ມາ ໂຘເຕ ປຕ຺ເຕປິ. ປຸນທິວເສ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ປຕ຺ເຕ ລຄ຺ຄໍ ອວິຊຫິຕປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ທຸຕິຍທິວເສ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕ ປນ ປຕ຺ເຕ ປຸນທິວເສ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ຍໍ ປນາຕິ ຍໍ ໂຠຊນໍ ປນ. ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ ຫີຕິ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນິຣເປກ຺ຂທາເນນ ວາ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ. ກປ຺ປິຍ ໂຠຊນນ຺ຕິ ອນ຺ຕມໂສ ເອກສິຕ຺ຖມຕ຺ຕມ຺ປິ ກປ຺ປິຍໂຠຊນໍ. ອກປ຺ປິເຍສູຕິ ອກປ຺ປິຍມໍເສສຸ. ເສເສສູຕິ ມນຸສ຺ສມໍສໂຕ ອວເສເສສຸ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສສຸນຂອຫິສີຫພ຺ຍຄ຺ຆທີປິອຈ຺ຉຕຣຈ຺ຉມໍເສສຸ ເຈວ ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິເຕ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕມໍເສ ຈ. ປາຬິຍໍ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກໍ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໒໕໕) ສນ຺ນິຫິເຕສຸ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຍາວຊີວິເກສຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣເຓປິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍາມກາລິເກປິ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣເຓປິ ວິສຸໍ ທຸກ຺ກເຏນາປິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣໂຕ ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພວິກປ຺ເປສູຕິ ‘‘ກປ຺ປິຍໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ສພ຺ເພສຸ ວິກປ຺ເປສຸ ອປຣມ຺ປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຑ຺ຒຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໓) – ກປ຺ປິຍໂຠຊເນ ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ, ມນຸສ຺ສມໍເສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ, ອວເສເສສຸ ປນ ອກປ຺ປິຍມໍເສສຸ ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ຍາມກາລິກໍ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ສາມິເສນ ມຸເຂນ ¶ ອຊ຺ໂຌຫຣໂຕ ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ, ນິຣາມິເສນ ເອກເມວ. ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣໂຕ ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ.

ອວເສເສສູຕິ ຍາມກາລິກາທິໂຕ ອວເສເສສຸ. ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຑ຺ຒຕິເຍວາຕິ ອປຣມ຺ປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຑ຺ຒຕິເຍວ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສເຈ ວິກາເລ ອຊ຺ໂຌຫຣຕິ, ປກຕິໂຠຊເນ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ¶ ຈ ວິກາລໂຠຊນປຈ຺ຈຍາ ຈ ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ, ອກປ຺ປິຍມໍເສສຸ ມນຸສ຺ສມໍເສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ, ອວເສເສສຸ ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວຕິ.

ເພລຏ຺ຐສີໂສ ນາມ ຊຏິລສຫສ຺ສສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອໂກ ມຫາເຖໂຣ. ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສນ຺ນິຘິກາຣເກ ສນ຺ນິຘິກາຣກສຎ຺ຎິເວມຕິກອສນ຺ນິຘິກາຣກສຎ຺ຎີນໍ ວເສນ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ສໍສຏ຺ຐານີຕິ ສໍສຏ຺ຐຣສານິ. ສມ຺ຠິນ຺ນຣສໍ ສນ຺ຘາເຍວ ຫິ ‘‘ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ກປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອສມ຺ຠິນ຺ນຣສນ຺ຕິ ອມິສ຺ສິຕຣສໍ. ອິທຎ຺ຈ ສີຕລປາຍາສາທິນາ ສຫ ລທ຺ຘໍ ສປ຺ປິປິຓ຺ຑາທິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຸໂຘຕໍ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ສທ຺ຘິໍ ລທ຺ຘໍ ຕກ຺ໂກລຊາຕິຜລາທິໍ, ຍາຄຸອາທີສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທິນ຺ນສິງ຺ຄີເວຣາທິກຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຕນາຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ. ຕທຫຸ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອສ຺ສາຕິ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ທ຺ວີຫປຏິຄ຺ຄຫິເຕນາ’’ຕິອາທີສຸປິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ກປ຺ປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວຊີວິກໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ກປ຺ປຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໕) ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ມຸເຂ ເອກຣຕ຺ຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ມຸເຂ ປກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ຍສ຺ມາ ສນ຺ນິຘິ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມຸຂສນ຺ນິຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈຕສ຺ໂສ ກປ຺ປິຍຠູມິໂຍຕິ ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກາ, ໂຄນິສາທິກາ, ຄຫປຕິ, ສມ຺ມຸຕີຕິ ຈຕສ຺ໂສ ກປ຺ປິຍກຸຏິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກາ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໙໕) ນາມ ເຄເຫ ກຣິຍມາເນ ສມ຺ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິເຕຫິ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກໂຣມ, ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິ ກປ຺ປິຍກຸຏີ’’ຕິ ວາ ວທນ຺ເຕຫິ ຐປິຕປຐມິຏ຺ຐກຖມ຺ຠາທິກາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວາ ກຸຏິ. ໂຍ ປນ ອາຣາໂມ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ສກໂລປິ ວາ ¶ , ໂສ ‘‘ໂຄນິສາທີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄຫປຕີຕິ ຍາ ຐເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸໍ ເສເສຫິ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ເທມາ’’ຕິ ທິນ຺ນາ, ເຕສໍ ວາ ສນ຺ຕກາ. ສມ຺ມຸຕິ ນາມ ກມ຺ມວາຈາຍ ສາເວຕ຺ວາ ກຕາ. ກຖໍ ປເນຕາສໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຕາສໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ປຓີຕໂຠຊນານີ’’ຕິ ¶ ອິທໍ ມຊ຺ເຌ ປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຓີຕສໍສຏ຺ຐານີ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ໂພປິ ‘‘ໂອທໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ມຈ຺ໂຉຕິ ‘‘ມຈ຺ໂຉ ນາມ ໂອທໂກ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໖໐) ເອວໍ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ, ສພ຺ໂພປິ ມຈ຺ໂຉ ເອວ. ໂຍ ໂກຈິ ອຸທເກ ຊາໂຕ ມຈ຺ໂຉ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫານາມສິກ຺ຂາປເທນາຕິ –

‘‘ອຄິລາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຈຕຸມາສປຈ຺ຈຍປວາຣຓາ ສາທິຕພ຺ພາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປຸນປວາຣຓາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ນິຈ຺ຈປວາຣຓາຍ. ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ສາທິເຍຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ –

ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ (ປາຈິ. ໓໐໖). ເອຕ຺ຖ ຫິ ສງ຺ຆວເສນ ຄິລານປຈ຺ຈຍປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ສເຈ ຕຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕີຫິ ວາ ເຠສຊ຺ເຊຫິ ວາ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກໂຕ ໂຫຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕິກາເຍວ ຣຕ຺ຕິໂຍ, ເອຕ຺ຕການິ ວາ ເຠສຊ຺ຊານິ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພານີ’’ຕິ, ຕໂຕ ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໂຕ ວາ ເຠສຊ຺ຊປຣິຍນ຺ຕໂຕ ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ນເຠສຊ຺ຊກຣຓີເຍນ ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ, ອຎ຺ຎເຠສຊ຺ຊກຣຓີເຍນ ວາ ອຎ຺ຎໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອຄິລາໂນ ຄິລານສຎ຺ຎີປິ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານິ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ນເຠສຊ຺ຊກຣຓີເຍນ ເຠສຊ຺ຊໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ‘‘ມຫານາມສິກ຺ຂາປເທນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຍ ປນ ນເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ອຖ ໂຂ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ, ໂສ ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາເຍວ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ‘‘ສຸທ຺ຘານິ ສປ຺ປິອາທີນິ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນາປຊ຺ຊຕິ ¶ , ເສຂິເຍສຸ ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໙). ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ນ ສູປໍ ວາ ໂອທນໍ ວາ ອຄິລາໂນ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໖໑໓) ສິກ຺ຂາປເທນ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ທຸກ຺ກເຏນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາຕິ ອິມິນາ ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທນ.

‘‘ສປ຺ປິຠຕ຺ຕໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກິໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສປ຺ປິຠຕ຺ຕໍ ‘ເທຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ອຖ ຍຖາ ‘‘ປຓີຕໂຠຊນານີ’’ຕິ, ເອວໍ ‘‘ສປ຺ປິຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ກສ຺ມາ ນ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ອເນກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ປຓີຕໂຠຊນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຓີຕສໍສຏ຺ຐານິ ໂຠຊນານິ ¶ ປຓີຕໂຠຊນານີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເອກນ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ‘‘ສປ຺ປິຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ສປ຺ປິມຍໍ ຠຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ‘ສປ຺ປິສໍສຏ຺ຐໍ ຠຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ນ ເອກນ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ນວນີຕຠຕ຺ຕໍ ເທຫີ’’ຕິອາທີສຸປິ.

ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ສປ຺ປິໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊາ’’ຕິ ປຸຣິເມເນວ ນເຍນ. ສເຈ ປນ ‘‘ສປ຺ປິນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເກວລໍ ເສເສສຸ ນວນີຕາທີສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ເທຕິ, ວິສງ຺ເກຕເມວ ໂຫຕິ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພາຫິເຍວ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ປໂຍເຄນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກປ຺ປິຍສປ຺ປິນາຕິ ກປ຺ປິຍມໍສສປ຺ປິນາ. ເອສ ນໂຍ ອກປ຺ປິຍສປ຺ປິນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍຕາ ຫິ ມໍສານໍເຍວ, ນ ສປ຺ປິອາທີນໍ. ຐເປຕ຺ວາ ເອກໍ ມນຸສ຺ສວສາເຕລໍ ສພ຺ເພສໍ ຂີຣທຘິສປ຺ປິນວນີຕວສາເຕເລສຸ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ປຣິໂຠເຄປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສເຈ ອສຕິ ອກປ຺ປິຍສປ຺ປິມ຺ຫິ ປຸຣິມນເຍເນວ ອກປ຺ປິຍນວນີຕາທີນິ ເທຕິ ‘‘ສປ຺ປິໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊາ’’ຕິ, ອກປ຺ປິຍສປ຺ປິນາວ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ‘‘ກປ຺ປິຍສປ຺ປິນາ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອກປ຺ປິຍສປ຺ປິນາ ເທຕິ, ວິສງ຺ເກຕໍ, ເອວໍ ‘‘‘ອກປ຺ປິຍສປ຺ປິນາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກປ຺ປິຍສປ຺ປິນາ ເທຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປຏິປາຏິຍາ ເອກເມກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ໂສ ຈ ສງ຺ເຂເປນປິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາຣນຍໍ ຫິຕ຺ວາ ອິມິນາວ ¶ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ເຍນ ເຍນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ຕສ຺ສ ມູເລ ວາ ລທ຺ເຘ ຕໍ ຕໍ ລທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ອຎ຺ຎໍ ປາຬິຍາ ອາຄຕໍ ວາ ອນາຄຕໍ ວາ ເທຕິ, ວິສງ຺ເກຕນ຺ຕິ. ນານາຏ຺ຐາເນ ວາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຆເຣ ສປ຺ປິໍ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ນວນີຕນ຺ຕິອາທິນາ ນານາຏ຺ຐາເນ ວາ.

ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທນ຺ຕໂປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ກາເຍນາຕິ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ, ອນ຺ຕມໂສ ປາທງ຺ຄຸລິຍາປິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ກາເຍນ ຄຓ຺ຫາຕິ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນາຕິ ປຕ຺ຕາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣສມ຺ພທ຺ເຘນ ອຸປກຣເຓນ. ທາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກຏຈ຺ຉຸອາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປກຣເຓນ ທິນ຺ນໍ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ທິນ຺ນໍເຍວ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຕເຣນາຕິ ກາເຍນ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນາຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໕) ກາຍໂຕ ຈ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໂຕ ¶ ຈ ໂມເຈຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕສ຺ສ ກາເຍ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ວາ ປາຕິຍມານຎ຺ຫິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ປໂຍເຄນ ທິນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕກສ຺ສ. ວຸຕ຺ຕວິປລ຺ລາສວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວເສນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍໍ ກາຍກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ທິຍ຺ຍມາເນ ກາເຍນ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມາຕິ.

ສໍຫາຣິເມນາຕິ ຖາມມຊ຺ຌິເມນ ປຸຣິເສນ ສໍຫາຣິເມນ, ອິມິນາ ອສໍຫາຣິເມ ຜລເກ ວາ ປາສາເຓ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຘາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ເຖນາຕິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ໂຍຄ຺ເຄນ, ອິມິນາ ສຸຂຸເມສຸ ຕິນ຺ຕິຓິກາທິປຓ຺ເຓສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຕຕ຺ຖຊາຕກຣຸກ຺ຂປຓ຺ເຓນາຕິ ຊາຕຏ຺ຐານໂຕ ຈຸເຕນ ປທຸມິນິປຓ຺ຓາທິນາ, ອິມິນາ ປນ ມຫນ຺ເຕປິ ຕຕ຺ຖຊາຕເກ ປທຸມິນິປຓ຺ເຓ ວາ ກິໍສຸກປຓ຺ຓາທິມ຺ຫິ ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ຫິ ຕໍ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຈ ¶ ຕຕ຺ຖຊາຕເກ, ເອວໍ ຂາຓຸເກ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕມຎ຺ຈາທິມ຺ຫິປິ. ນນຸ ປຏິພທ຺ຘປ຺ປຏິພທ຺ເຘນາປິ ປຕ຺ຕາຘາຣາທິນາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ຣຸຫຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ກາຍກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘຫິເຍວ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຏິພທ຺ຘປ຺ປຏິພທ຺ເຘນາປີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິພທ຺ຘປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ນາມ ອິຘ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາຘາຣເກນ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ວຈນມຕ຺ຕເມວ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘເມວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອກລ຺ລໂກຕິ ຄິລາໂນ. ມຸເຂນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຸເຂນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຠິຫຏຠາຊນໂຕ ປຕິຕຣຊມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ອຠິຫຏຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຫ.

ຕສ຺ມິໍ ຐຕ຺ວາຕິ ຕາທິເສ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐຕ຺ວາ. ຍນ຺ຕິ ຍໍ ຠາຣໍ. ມຊ຺ຌິໂມ ປຸຣິໂສຕິ ຖາມມຊ຺ຌິມປຸຣິໂສ. ວິນເຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ. ຕໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຕ຺ວາຕິ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ວາ ອາສນສາລໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຕ຺ວາ, ອິທຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາໂຠຄສ຺ສ ອນຸຣູປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ຕໍສນ຺ຕກໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິນາປິ ຕສ຺ສ ທານາທິໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອສ຺ສຸເຂຬສິງ຺ຆາຓິກາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສຸ ນາມ ອກ຺ຂິຊລໍ. ເຂໂຬ ນາມ ລາລາ. ສິງ຺ຆາຓິກາຕິ ອນ຺ໂຕສີສໂຕ ປູຕິເສມ຺ຫຠາວໍ ອາປນ຺ນໍ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ຄລິຕ຺ວາ ຕາລຸມຕ຺ຖກວິວເຣນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ¶ ນາສາປຸເຏ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອາທິສທ຺ເທນ ມຸຕ຺ຕກຣີສເສມ຺ຫທນ຺ຕມລອກ຺ຂິຄູຖກຓ຺ຓຄູຖການໍ, ສຣີເຣ ອຸຏ຺ຐິຕໂລຓສ຺ສ ຈ ຄຫຓໍ. ຐານໂຕຕິ ອກ຺ຂິກູປາທິໂຕ. ອນ຺ຕຣາ ເຈ ຄຓ຺ຫາຕິ, ກິໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ, ທຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕກໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜລິນິນ຺ຕິ ຜລວນ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖຊາຕກຜລິນິສາຂາຍ ວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ຊາຕາຍ ຜລິນິສາຂາຍ ວາ. ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາຣິຕສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐຸ ອາຈິຓ຺ຓໍ ຈຣິຕນ຺ຕິ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ທຸກ຺ກຏໍ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຫຣີຍຕີຕິ ອາຫາໂຣ, ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ອິຘ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ກາລິການິ ອຘິປ຺ເປຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ¶ ຍາວ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຍາວ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ຍາວກາລິກໍ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ຍາວ ຍາມາວສານາ ປິປາສາຍ ສຕິ ປິປາສຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ປາຕພ຺ພໂຕ ຍາໂມ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ຍາມກາລິກໍ. ຍາວ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິທຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ. ຍາວຊີວມ຺ປິ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຍາວ ຊີວໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຍາວຊີວິກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ.

ວນມູລປຕ຺ຕປຸປ຺ຜຜລາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາວ ມູລໍ ນາມ ມູລກຂາຣກຈຈ຺ຈຸຕມ຺ພກາທີນໍ ເຕສຸ ເຕສຸ ຊນປເທສຸ ປກຕິອາຫາຣວເສນ ມນຸສ຺ສານໍ ຂາທນີຍຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ໂຠຊນີຍຕ຺ຖຎ຺ຈ ຜຣຓກໍ ສູເປຍ຺ຍປຓ຺ຓມູລໍ. ປຕ຺ຕໍ ນາມ ມູລກຂາຣກຈຈ຺ຈຸຕມ຺ພກາທີນໍ ຕາທິສໍເຍວ ປຕ຺ຕໍ. ປຸປ຺ຜໍ ນາມ ມູລກຂາຣກາທີນໍ ຕາທິສໍເຍວ ປຸປ຺ຜໍ. ຜລໍ ນາມ ປນສລພຸຊາທີນໍ ເຕສຸ ເຕສຸ ຊນປເທສຸ ປກຕິອາຫາຣວເສນ ມນຸສ຺ສານໍ ຂາທນີຍຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ໂຠຊນີຍຕ຺ຖຎ຺ຈ ຜຣຓກໍ ຜລໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ກນ຺ທມູລາທີນໍ ຄຫຓໍ.

ອມ຺ພປານນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໐) ອາເມຫິ ວາ ປກ຺ເກຫິ ວາ ອມ຺ເພຫິ ກຕປານໍ. ຕຕ຺ຖ ອາເມຫິ ກໂຣນ຺ເຕນ ອມ຺ພຕຣຸຓາທີນິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸທເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຕເປ ອາທິຈ຺ຈປາເກນ ປຈິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕຫິ ມຘຸສກ຺ກຣກປ຺ປູຣາທີຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ກຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ກປ຺ປຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ປນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສປຣິໂຠເຄນາປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ນິຣາມິສປຣິໂຠເຄນ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວຏ຺ຏຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພປາເນສຸ.

ເຕສຸ ປນ ຊມ຺ພຸປານນ຺ຕິ ຊມ຺ພຸຜເລຫິ ກຕປານໍ. ໂຈຈປານນ຺ຕິ ອຏ຺ຐິເກຫິ ກທລິຜເລຫິ ກຕປານໍ. ໂມຈປານນ຺ຕິ ອນຏ຺ຐິເກຫິ ກທລິຜເລຫິ ກຕປານໍ. ມຘຸກປານນ຺ຕິ ມຘຸການໍ ຊາຕິຣເສນ ກຕປານໍ. ຕໍ ປນ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນໍ ວຏ຺ຏຕິ, ສຸທ຺ຘໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ມຸທ຺ທິກາປານນ຺ຕິ ມຸທ຺ທິກາ ອຸທເກ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອມ຺ພປານໍ ວິຍ ກຕປານໍ ¶ . ສາລູກປານນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕຸປ຺ປລນີລຸປ຺ປລາທີນໍ ສາລູເກ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ກຕປານໍ. ຜາຣຸສກປານນ຺ຕິ ຜາຣຸສເກຫິ ອມ຺ພປານໍ ວິຍ ກຕປານໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ເວຕ຺ຕປານາທີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເອຕານິ ຈ ປນ ສພ຺ພານິ ປານານິ ອຄ຺ຄິປາການິ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສີໂຕທເກນາ’’ຕິອາທິ. ອວເສເສສຸປິ ¶ ອນຸຎ຺ຎາຕຜລປຕ຺ຕປຸປ຺ຜຣເສສູຕິ ຘຎ຺ຎຜລປກ຺ກສາກມຘຸກປຸປ຺ຜຣສໂຕ ອວເສເສສຸ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພໍ ຜລຣສໍ ຐເປຕ຺ວາ ຘຎ຺ຎຜລຣສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໐໐) ອນຸຎ຺ຎາຕເກສຸ ຜລປຕ຺ຕປຸປ຺ຜຣເສສຸປິ.

ຂາທນີຍຕ຺ຖນ຺ຕິ ຂາທນີເຍນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ. ເນວ ຜຣຕີຕິ ນ ນິປ຺ຜາເທຕິ. ອນາຫາເຣປິ ອຸທເກ ອາຫາຣສຎ຺ຎາຍາຕິ ‘‘ອາຫາຣໍ ອາຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ປທຠາຊເນ (ປາຈິ. ໒໖໕) ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມ຺ມາ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ອາຫຣີຍຕີຕິ ອາຫາໂຣ’’ຕິ ອນາຫາເຣປິ ອຸທເກ ອາຫາຣສຎ຺ຎາຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕານໍ. ທນ຺ຕໂປເນ ຈ ‘‘ມຸຂທ຺ວາຣໍ ອາຫຏໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ມຸຂທ຺ວາຣໍ ອນາຫຏມ຺ປິ ທນ຺ຕໂປນໍ ‘‘ມຸຂທ຺ວາຣໍ ອາຫຏໍ ອິທໍ ທນ຺ຕໂປນ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລຕ຺ຖສຎ຺ຎາຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕານໍ. ຍຖາສຸຂໍ ປາຕຸນ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ຍຖາກາມໍ ປາຕຸໍ. ທນ຺ຕໂປນປຣິໂຠເຄນາຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐປຣິໂຠເຄນ, ທນ຺ຕໂຘວນາທິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິມິນາ ຕສ຺ສ ປນ ຣສໍ ຄິລິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາວິກຏານີຕິ ຄູຖໍ, ມຸຕ຺ຕໍ, ຉາຣິກາ, ມຕ຺ຕິກາ (ມຫາວ. ໒໖໘) ຈ ‘‘ອາສຍາທິວເສນ ວິຣູປານິ ຊາຕານີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ວິກຏານີຕິ ວາ ອປກຕິໂຠຊນຕ຺ຕາ ວິກຏານິ ‘‘ວິຣູປານິ ຊາຕານີ’’ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິ ປຈ຺ຈເຍຕິ ກາຣເຓ ສຕິ, ສປ຺ປທຏ຺ເຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘູມາທິອພ຺ໂພຫາຣິກາຠາໂວຕິ ຘູມປຸປ຺ຜຄນ຺ຘທນ຺ຕຂຍາທິອພ຺ໂພຫາຣິກາຠາໂວ.

ທນ຺ຕໂປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂຠຊນວຄ຺ໂຄ ຈຕຸຕ຺ໂຖ.

໕. ອເຈລກວຄ຺ໂຄ