📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍຏີກາ

(ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

(ກ)

ອາທິຈ຺ຈວໍສມ຺ພຣປາຕຸຠູຕໍ ¶ ¶ ;

ພ຺ຍາມປ຺ປຠາມຓ຺ຑລເທວຈາປໍ;

ຘມ຺ມມ຺ພຸນິຊ຺ຌາປິຕປາປຆມ຺ມໍ;

ວນ຺ທາມຫໍ ພຸທ຺ຘ ມຫມ຺ພຸວນ຺ຕໍ.

(ຂ)

ປສນ຺ນຄມ຺ຠີຣປທາຬິໂສຕໍ;

ນານານຍານນ຺ຕຕຣງ຺ຄມາລໍ;

ສີລາທິຂນ຺ຘາມິຕມຈ຺ຉຄຸມ຺ພໍ ¶ ;

ວນ຺ທາມຫໍ ຘມ຺ມ ມຫາສວນ຺ຕິໍ.

(ຄ)

ສີໂລຣຸເວລໍ ຘຸຕສງ຺ຂມາລໍ;

ສນ຺ໂຕສໂຕຍໍ ສມຖູມິຈິຕ຺ຕໍ;

ປຘານກິຈ຺ຈໍ ອຘິຈິຕ຺ຕສາຣໍ;

ວນ຺ທາມຫໍ ສງ຺ຆ ມຫາສມຸທ຺ທໍ.

(ຆ)

ເຍ ຕນ຺ຕິຘມ຺ມໍ ມຸນິຣາຊປຸຕ຺ຕາ;

ຍາວຊ຺ຊກາລໍ ປຣິປາລຍນ຺ຕາ;

ສໍວຓ຺ຓນໍ ນິມ຺ມລມານຍິໍສຸ;

ເຕ ປຸພ຺ພເກ ຈາຈຣິເຍ ນມາມິ.

(ງ)

ໂຍ ¶ ຘມ຺ມເສນາປຕິຕຸລ຺ຍນາໂມ;

ຕຖູປໂມ ສີຫຬທີປທີໂປ;

ມມໍ ມຫາສາມິມຫາຍຕິນ຺ໂທ;

ປາເປສິ ວຸຑ຺ຒິໍ ຊິນສາສນມ຺ຫິ.

(ຈ)

ຏີກາ ກຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ເຍນ;

ສມນ຺ຕປາສາທິກນາມິກາຍ;

ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣາຍຏ຺ຐກຖາຍ ເຈວ;

ສຕ຺ຖນ຺ຕຣສ຺ສາປິ ຈ ໂຊຕິສຕ຺ຖໍ.

(ຉ)

ນິກາຍສາມຄ຺ຄິວິຘາຍເກນ;

ຣຎ຺ຎາ ປຣກ຺ກນ຺ຕິຠຸເຊນ ສມ຺ມາ;

ລງ຺ກິສ຺ສເຣນາປິ ກໂຕປຫາຣໍ;

ວນ຺ເທ ຄຣຸໍ ຄາຣວຠາຊນໍ ຕໍ.

(ຊ)

ນມສ຺ສມາໂນຫມລຕ຺ຖເມວໍ ¶ ;

ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ວນ຺ທິຕວນ຺ທເນຍ຺ຍໍ;

ຍໍ ປຸຎ຺ຎສນ຺ໂທຫມມນ຺ທຠູຕໍ;

ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ.

(ຌ)

ໂຍ ພຸທ຺ຘໂຆສາຈຣິຍາສເຠນ;

ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ເຖນປິ ສຸປ຺ປສຕ຺ໂຖ;

ໂສ ພຸທ຺ຘທຕ຺ຕາຈຣິຍາຠິຘາໂນ;

ມຫາກວີ ເຖຣິຍວໍສທີໂປ.

(ຎ)

ອກາສິ ຍໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍວ຺ຫຍໍ;

ສອຸຕ຺ຕຣໍ ປກຣຓມຸຕ຺ຕມໍ ຫິຕໍ;

ອເປກ຺ຂຕໍ ວິນຍນເຍສຸ ປາຏວໍ;

ປຸຣາສິ ຍໍ ວິວຣຓມສ຺ສ ສີຫຬໍ.

(ຏ)

ຍສ຺ມາ ¶ ນ ທີປນ຺ຕຣິການມຕ຺ຖໍ;

ສາເຘຕິ ຠິກ຺ຂູນມເສສໂຕ ຕໍ;

ຕສ຺ມາ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຕີນມຕ຺ຖໍ;

ອາສີສມາເນນ ທຍາລເຍນ.

(ຐ)

ສຸມງ຺ຄລຕ຺ເຖຣວເຣນ ຍສ຺ມາ;

ສກ຺ກຈ຺ຈ ກລ຺ຍາຓມໂນຣເຖນ;

ນຍຎ຺ຎຸນາຣຎ຺ຎນິວາສິເກນ;

ອຊ຺ເຌສິໂຕ ສາຘຸຄຸຓາກເຣນ.

(ຑ)

ອາກງ຺ຂມາເນນ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິໍ;

ຘມ຺ມສ຺ສ ຘມ຺ມິສ຺ສຣເທສິຕສ຺ສ;

ໂຈຬປ຺ປທີເປນ ¶ ຈ ພຸທ຺ຘມິຕ຺ຕ-

ຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘາທິຄຸໂຓທິເຕນ.

(ຒ)

ຕຖາ ມຫາກສ຺ສປອວ຺ຫເຍນ;

ເຖເຣນ ສິກ຺ຂາສຸ ສຄາຣເວນ;

ກຸທິຏ຺ຐິມຕ຺ເຕຠວິທາຣເກນ;

ສີເຫນ ໂຈຬາວນິປູຊິເຕນ.

(ຓ)

ໂຍ ຘມ຺ມກິຕ຺ຕີຕິ ປສຕ຺ຖນາໂມ;

ເຕນາປິ ສທ຺ເຘນ ອຸປາສເກນ;

ສີລາທິນານາຄຸຓມຓ຺ຑິເຕນ;

ສທ຺ຘມ຺ມກາເມນິຘ ປຓ຺ຑິເຕນ.

(ຕ)

ສທ຺ເຘນ ປຎ຺ຎາຓວຕາ ວຬຕ຺ຕາ-;

ມງ຺ຄລ຺ຍວໍເສນ ມຫາຍເສນ;

ອາຍາຈິໂຕ ວາຓິຊຠາຓຸນາປິ;

ວຣຎ຺ຎຸນາ ສາຘຸຄຸໂຓທເຍນ.

(ຖ)

ຕສ຺ມາ ¶ ຕມາໂຣປິຍ ປາຬິຠາສໍ;

ນິສ຺ສາຍ ປຸພ຺ພາຈຣິໂຍປເທສໍ;

ຫິຕ຺ວາ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິໂທສໍ;

ກຕ຺ວາຕິວິຕ຺ຖາຣນຍໍ ສມາສໍ.

(ທ)

ອວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖຎ຺ຈ ປກາສຍນ຺ໂຕ;

ປາຐກ຺ກມຎ຺ຈາປິ ອໂວກ຺ກມນ຺ໂຕ;

ສໍວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມິ ຕທຕ຺ຖສາຣໍ;

ອາທາຍ ຄນ຺ຖນ຺ຕຣໂຕປິ ສາຣໍ.

(ຘ)

ຈິຣຏ຺ຐິຕິໍ ¶ ປຕ຺ຖຍຕາ ຊນານໍ;

ຫິຕາວຫສ຺ສາມລສາສນສ຺ສ;

ມຍາ ສມາເສນ ວິຘີຍມານໍ;

ສໍວຓ຺ຓນໍ ສາຘຸ ສຸຓນ຺ຕຸ ສນ຺ໂຕຕິ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

໑-໕

. ສຸວິປຸລາມລສທ຺ຘາປຎ຺ຎາທິຄຸຓສມຸທຍາວຫໍ ສກລຊນຫິເຕກເຫຕຸຊິນສາສນຏ຺ຐິຕິມູລຠູຕໍ ວິນຍປ຺ປກຣຓມິທມາຣຠນ຺ໂຕຍມາຈຣິໂຍ ປກຣຓາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປຓາມປກຣຓາຠິຘານາຠິເຘຍ຺ຍກຣຓປ຺ປກາຣປໂຍຊນນິມິຕ຺ຕກຕ຺ຕຸປຣິມາຓາທີນິ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ນາມ.

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໒໒໓; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐) –

ນິທ຺ທິຏ຺ຐສຠາວໍ

‘‘ພຸທ຺ໂຘ ¶ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຘມ຺ໂມ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ນວ;

ສງ຺ໂຆ ມຄ຺ຄຜລຏ຺ໂຐ ຈ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍ’’ນ຺ຕິ. –

ວິຠາວິຕປ຺ປເຠທໍ ສກລຠວທຸກ຺ຂວິນິວາຣຓໍ ຕິຠເວເນກປຏິສຣຓໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ.

ຕສ຺ສ ປຓາໂມ ນາມ ປຓາມກິຣິຍານິປ຺ຜາທິກາ ເຈຕນາ. ສາ ຕິວິຘາ ກາຍປຓາໂມ ວຈີປຓາໂມ ມໂນປຓາໂມຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຍປຓາໂມ ນາມ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຸສ຺ສຣຓປຸພ຺ພິກາ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມາທິກາຍກິຣິຍາວສປ຺ປວຕ຺ຕິກາ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ. ວຈີປຓາໂມ ນາມ ຕເຖວ ປວຕ຺ຕາ ນານາວິຘຄຸຓວິເສສວິຠາວນສຠາວໂຖມນາກິຣິຍາວສປ຺ປວຕ຺ຕິກາ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ¶ ເຈຕນາ. ມໂນປຓາໂມ ນາມ ອຸຠຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ອສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເກວລໍ ຄຸຓານຸສ຺ສຣເຓນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ຕນ຺ນິນ຺ນຕປ຺ໂປຓຕປ຺ປພ຺ຠາຣຕາຍ ຄາຣວພຫຸມານນວສປ຺ປວຕ຺ຕິສາຘິກາ ເຈຕນາ.

ອິມສ຺ສ ຕາວ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສາຘນຕ຺ຖໍ. ຄຸຓາຕິສຍໂຍເຄນ ຫິ ປຓາມາຣເຫ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ກໂຕ ປຓາໂມ ປຸຎ຺ຎວິເສສຠາວໂຕ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖາຠິນິປ຺ຜຕ຺ຕິວິພນ຺ຘເກນ ອຸປຆາຕເກນ, ອຸປປີຬເກນ ຈ ອປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ອຸປນີຍມານສ຺ສ ອຸປທ຺ທວຊາລສ຺ສ ວິນິວາຣເຓນ ຍຖາລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມສ຺ສ ອນຸພລປ຺ປທາເນນ ຈ ຕພ຺ພິປາກສນ຺ຕຕິຍາ ອາຍຸສຸຂພລາທິວຑ຺ຒເນນ ຈ ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸໂກຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປກຣຓນິປ຺ຜຕ຺ຕິນິພນ຺ຘນໂກ ໂຫຕິ. ອຖາປິ ໂສຕູນຎ຺ຈ ວນ຺ທນີຍວນ຺ທນາປຸພ຺ພເກນາຣມ຺ເຠນ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓາທິກ຺ກເມນ ປກຣຓາວໂພຘປ຺ປໂຍຊນສາຘນຕ຺ຖໍ. ອປິຈ ໂສຕູນເມວ ວິຎ຺ຎາຕສຕ຺ຖຸການໍ ຠຄວໂຕ ຍຖາຠູຕຄຸຓວິເສສານຸສ຺ສວເນນ ສມຸປຊາຕປ຺ປສາທານໍ ປກຣເຓ ຄາຣວຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ອວິຎ຺ຎາຕສຕ຺ຖຸການໍ ¶ ປນ ປກຣຓສ຺ສ ສ຺ວາຂ຺ຍາຕຕາຍ ຕປ຺ປຠເວ ສຕ຺ຖຣິ ຄາຣວຸປ຺ປາທນຕ຺ຖຎ຺ຈ ໂສຕຸຊນານຸຄ຺ຄຫເມວ ປຘານໍ ກຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍຫິ ຄນ຺ຖາຣມ຺ເຠ ຖຸຕິປ຺ປຓາມປຣິທີປການໍ ຄາຖາວາກ຺ຍານໍ ນິກ຺ເຂໂປ ວິຘີຍຕິ. ອິຕຣຖາ ວິນາປິ ຕນ຺ນິກ຺ເຂປໍ ກາຍມໂນປຓາເມນາປິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປ຺ປໂຍຊນສິທ຺ຘິໂຕ ກິເມເຕນ ຄນ຺ຖຄາຣວກເຣນາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ປຓາມປ຺ປໂຍຊນໍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍາທີສຸ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ວິ. ວິ. ຏີ. ໒.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ) ທສ຺ສິຕນເຍເນວ ຎາຕພ຺ພໍ.

ອຠິຘານກຖນໍ ປນ ໂວຫາຣສຸຂຕ຺ຖໍ. ອຠິເຘຍ຺ຍສ຺ສ ສມຸທິເຕນ ປກຣເຓນ ປຏິປາເທຕພ຺ພສ຺ສ ກຖນໍ ປກຣຓສ຺ສ ອາຣຠິຕພ຺ພສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ວິທິຕານິນ຺ທິຕສາຕ຺ຖກສຸກຣານຸຏ຺ຐານາຠິ ເຘຍ຺ຍເມວ ຫິ ປກຣຓໍ ປຣິກ຺ຂກຊນາ ອາຣຠິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ. ກຣຓປ຺ປກາຣສນ຺ທສ຺ສນໍ ໂສຕຸຊນສມຸສ຺ສາຫນຕ຺ຖໍ. ອນາກຸລມສໍກິຓ຺ຓຕາທິປ຺ປກາເຣນ ຫິ ວິຣຈິຕໍ ປກຣຓໍ ໂສຕາໂຣ ໂສຕຸມຸສ຺ສຫນ຺ຕີຕິ. ປໂຍຊນກຖນໍ ປນ ປກຣຓຊ຺ຌາຍເນ ໂສຕຸຊນສມຸຕ຺ເຕຊນຕ຺ຖໍ. ອສຕິ ຫິ ປໂຍຊນກຖເນ ອວິຎ຺ຎາຕປ຺ປໂຍຊນາ ອຊ຺ຌາຍເນ ພ຺ຍາວຏາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ນິມິຕ຺ຕກຖນໍ ສຣິກ຺ຂກຊນານໍ ປກຣເຓ ຄາຣວຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ປສຕ຺ຖກາຣຓຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ຫິ ປກຣເຓ ສຣິກ຺ຂກາ ຄາຣວໍ ຊເນນ຺ຕີຕິ.

ກຕ຺ຕຸກຖນໍ ປຸຄ຺ຄລຄຣຸກສ຺ສ ປກຣເຓ ຄາຣໂວ ປຸຄ຺ຄລຄາຣເວນປິ ໂຫຕູຕິ. ປຣິມາຓກຖນໍ ອສຊ຺ຌາຍນາທິປສຸຕານໍ ¶ ສມ຺ປຫໍສນຕ຺ຖໍ. ປກຣຓປຣິມາຓສ຺ສວເນນ ຫິ ເຕ ສມ຺ປຫຏ຺ຐາ ‘‘ກິຕ຺ຕກມິທມປ຺ປກໍ ນ ຈິເຣເນວ ປຣິສມາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ສຊ຺ຌາຍນາທີສຸ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສກ຺ກຈ຺ຈສວນນິໂຍຊນໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິນິທານສຸຕມຍຎາຓນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ. ອສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸຓມານສ຺ສ ຈ ສວນາຠາວໂຕ ຕໍເຫຕຸກສ຺ສ ¶ ສຸຕມຍຎາຓສ຺ສາປິ ອຠາໂວຕິ. ຕຖາ ຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ‘‘ນ ມຍາ ສຸຕໍ, ປຸນ ຠຓິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຠຓຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຐມຄາຖາຍໍ ຕາວ ‘‘ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕິວິໂຘປິ ປຓາໂມ ອວິເສສໂຕ ທສ຺ສິໂຕ. ວິເສສໂຕ ປນ ‘‘ເສຏ຺ຐໍ, ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄລໍ, ຠວາຠາວກຣໍ, ນິຣງ຺ຄຓ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ວຈີປຓາໂມ, ‘‘ສິຣສາ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຍປ຺ປຓາໂມ, ‘‘ພຸທ຺ຘໍ, ຘມ຺ມໍ, ຄຓຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິເມຫິ ປນ ຕີຫິ ປເທຫິ ປຓາມກິຣິຍາຍ ກມ຺ມຠູຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

‘‘ວິນຍສ຺ສວິນິຈ຺ຉຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຠິຘານໍ ທສ຺ສິຕໍ ອລຸຕ຺ຕສມາເສນ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍນາມສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ. ຕສ຺ສ ອນ຺ວຕ຺ຖຠາເວນ ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ສກເລນາເນນ ປກຣເຓນ ປຏິປາເທຕພ຺ພມຠິເຘຍ຺ຍມ຺ປິ ເຕເນວ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ສມາເສນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອນາກຸລມສໍກິຓ຺ຓໍ, ມຘຸຣຕ຺ຖປທກ຺ກມ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອເຕຫິ ກຣຓປ຺ປກາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ຫິຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຏຸຠາວກຣໍ ວິນຍກ຺ກເມ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປາຣໍ ໂອຕຣນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈ ປໂຍຊນໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ພາຫິຣນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິມິຕ຺ຕໍ ປນ ພາຫິຣນິມິຕ຺ຕຠູຕຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນິວິສຍາ ກຣຸຓາ, ສາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຣຓາຣມ຺ເຠເນວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ປວກ຺ຂາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານາຘິກຣຓຠາເວນ ລພ຺ຠມາໂນ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕາ ສາມຎ຺ເຎນ ທສ຺ສິໂຕ. ວິເສສໂຕ ປນ ປກຣຓາວສາເນ –

‘‘ຣຈິໂຕ ພຸທ຺ຘທຕ຺ເຕນ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຘີມຕາ;

ສຸຈິຣຏ຺ຐິຕິກາເມນ, ສາສນສ຺ສ ມເຫສິໂນ’’ຕິ. (ອຸ. ວິ. ໙໖໑) –

ອິມາຍ ¶ ຄາຖາຍ ເຈວ ‘‘ອິຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິເຍນ ປຣມເວຍ຺ຍາກຣເຓນ ຕິປິຏກນຍວິຘິກຸສເລນ ປຣມກວິວຣຊນ ຫທຍປທຸມວນວິກສນກເຣນ ກວິວຣາສເຠນ ປຣມຣຕິກຣວຣມຘຸຣວຈນຸຄ຺ຄາເຣນ ອຸຣຄປຸເຣນ ພຸທ຺ຘທຕ຺ເຕນ ຣຈິໂຕຍໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ (ວິ. ວິ. ໓໑໘໓) ອິມິນາ ວາກ຺ເຍນ ຈ ¶ ທສ຺ສິໂຕ – ‘‘ມາທິສາປິ ກວີ ໂຫນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘທຕ຺ເຕ ທິວງ຺ຄເຕ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຉິມເກຫິ ຈ ປສຕ຺ຖຕເຣຫິ ກວິວເຣຫິ ອຠິຕ຺ຖຸຕຄຸໂຓ ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘທຕ຺ຕາຈຣິໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຫຕຸກຕ຺ຕາ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ວກ຺ຂມາໂນ ປກຣຓຊ຺ເຌສເນ ກຕາຘີໂນ ພຸທ຺ຘສີຫມຫາເຖໂຣ, ໂສ –

‘‘ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສີເຫນ;

ວິນຍສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ;

ພຸທ຺ຘສີຫໍ ສມຸທ຺ທິສ຺ສ;

ມມ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ;

ກໂຕຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ;

ຫິຕຕ຺ຖາຍ ສມາສໂຕ’’ຕິ. (ວິ. ວິ. ໓໑໗໗-໓໑໗໘) –

ເອວໍ ທສ຺ສິໂຕ.

ອຸຕ຺ຕຣປ຺ປກຣຓສ຺ສ ເຫຕຸກຕ຺ຕາ ປນ ສງ຺ຆປາລມຫາເຖໂຣ, ໂສປິ –

‘‘ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈໂສສິລ຺ຍ-ພຸທ຺ຘິສທ຺ຘາທຍາທໂຍ;

ປຕິຏ຺ຐິຕາ ຄຸຓາ ຍສ຺ມິໍ, ຣຕນານີວ ສາຄເຣ.

‘‘ວິນຍາຈາຣຍຸຕ຺ເຕນ, ເຕນ ສກ຺ກຈ຺ຈ ສາທຣໍ;

ຍາຈິໂຕ ສງ຺ຆປາເລນ, ເຖເຣນ ຖິຣເຈຕສາ.

‘‘ສຸຈິຣຏ຺ຐິຕິກາເມນ ¶ , ວິນຍສ຺ສ ມເຫສິໂນ;

ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຏວຕ຺ຖາຍ, ວິນຍສ຺ສວິນິຈ຺ຉເຍ;

ອກາສິໍ ປຣມໍ ເອຕໍ, ອຸຕ຺ຕຣໍ ນາມ ນາມໂຕ’’ຕິ. (ອຸ. ວິ. ໙໖໕-໙໖໘) –

ເອວໍ ທສ຺ສິໂຕ. ນ ເກວລເມເຕ ທ຺ເວເຍວ ມຫາເຖຣາ ເຫຕຸກຕ຺ຕາໂຣ, ອຖ ໂຂ ມຫາວໍສາທີສຸ –

‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ¶ ວິຍ ຄມ຺ຠີຣ-

ໂຆສຕ຺ຕາ ຕໍ ວິຍາກຣຸໍ;

‘ພຸທ຺ຘໂຆໂສ’ຕິ ໂຍ ໂສ ຫິ;

ພຸທ຺ໂຘ ວິຍ ມຫີຕເລ’’ຕິ. –

ອາທິນາ ນເຍນ ອຠິຕ຺ຖຸຕຄຸໂຓ ຕິປິຏກປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອຏ຺ຐກຖາກາໂຣ ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘໂຆສາຈຣິໂຍ ຈ ອນຸສ຺ສຸຕິວເສນ ‘‘ເຫຕຸກຕ຺ຕາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຖໍ? ອຍໍ ກິຣ ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘທຕ຺ຕາຈຣິໂຍ ລງ຺ກາທີປໂຕ ສຊາຕິຠູມິໍ ຊມ຺ພຸທີປມາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘໂຆສາຈຣິຍໍ ຊມ຺ພຸທີປວາສິເກຫິ ປຏິປຕ຺ຕິປຣາຍເນຫິ ຍຸຕ຺ຕພ຺ຍຕ຺ຕຄຸໂຓເປເຕຫິ ມຫາເຖຣວເຣຫິ ກຕາຣາຘນໍ ສີຫຬຏ຺ຐກຖໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສກລຊນສາຘາຣຓາຍ ມູລຠາສາຍ ຕິປິຏກປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອຏ຺ຐກຖໍ ລິຂິຕຸໍ ລງ຺ກາທີປໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ທິສ຺ວາ ສາກຈ຺ຉາຍ ສມຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ສພ຺ພໂລກາຕີເຕນ ອສທິເສນ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈຄຸເຓນ ຣຕນນິຘິທສ຺ສເນ ປຣມທລິທ຺ໂທ ວິຍ ພລວປຣິໂຕສໍ ປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖມສ຺ສ ກາຕຸກາມຕໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປຣິຍນ຺ຕລິຂິຕມຏ຺ຐກຖໍ ອມ຺ຫາກໍ ເປເສຖ, ມຍມສ຺ສາ ປກຣຓໍ ລິຂາມາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ເຕນ ຈ ‘‘ສາຘຸ ຕຖາ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຊ຺ເຌສິໂຕ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍ ອຠິຘມ຺ມາວຕາຣໍ, ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສອຸຕ຺ຕຣໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍປກຣຓຎ຺ຈ ອກາສີຕິ ອນຸສ຺ສຸຍ຺ຍເຕຕິ.

‘‘ສມາເສນາ’’ຕິ ¶ ອິມິນາ ຈ ປຣິມາຓມ຺ປິ ສາມຎ຺ເຎນ ທສ຺ສິຕໍ ວິຕ຺ຖາຣປຣິມາເຓ ຕສ຺ສ ປຣິມາຓສາມຎ຺ຎສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ. ວິເສສໂຕ ປນ ປຣິຈ຺ເຉທປຣິມາຓໍ ຄນ຺ຖປຣິມາຓນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ເຉທປຣິມາຓໍ ອິມສ຺ມິໍ ປກຣເຓ ກຖາໂວຫາເຣນ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເສຍ຺ຍຖິທໍ? – ປາຣາຊິກກຖາ ສງ຺ຆາທິເສສກຖາ ອນິຍຕກຖາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຖາ ປາຈິຕ຺ຕິຍກຖາ ປາຏິເທສນີຍກຖາ ເສຂິຍກຖາຕິ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ຄກຖາ ສຕ຺ຕວິຘາ, ຕໂຕ ອນິຍຕກຖໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕເຖວ ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ຄກຖາ ຉພ຺ພິຘາ, ມຫາຂນ຺ຘກກຖາທິກາ ຠິກ຺ຂຸນິກ຺ຂນ຺ຘກກຖາວສານາ ວີສຕິວິຘາ ຂນ຺ຘກກຖາ, ກມ຺ມກຖາ, ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິກຖາ, ປກິຓ຺ຓກວິນິຈ຺ຉໂຍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາວິຘານນ຺ຕິ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ກຖາປຣິຈ຺ເຉໂທ ສຕ຺ຕຕິໍສ.

ອຸຕ຺ຕຣປ຺ປກຣເຓ ¶ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ ສຕ຺ຕວິຘາ ກຖາ, ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ເຄ ຉພ຺ພິຘາ, ຕທນນ຺ຕຣາ ວິປຕ຺ຕິກຖາ, ອຘິກຣຓປຈ຺ຈຍກຖາ, ຂນ຺ຘກປຎ຺ຫາກຖາ, ສມຸຏ຺ຐານສີສກຖາ, ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານກຖາ, ເອກຸຕ຺ຕຣນຍກຖາ, ເສທໂມຈນກຖາ, ວິຠງ຺ຄທ຺ວຍນິທານາທິກຖາ, ສພ຺ພງ຺ຄລກ຺ຂຓກຖາ, ປຣິວາຣສງ຺ກລນກຖາຕິ ຉຕ຺ຕິໍສ ກຖາປຣິຈ຺ເຉທາ.

ນິສ຺ສນ຺ເທເຫ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐຕິໍສ ກຖາປຣິຈ຺ເຉທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອກຸຕ຺ຕຣນເຍ ອທສ຺ສິເຕຫິປິ ທ຺ວາທສກປນ຺ນຣສກນເຍຫິ ສຫ ໂສຬສປຣິຈ຺ເຉເທ ຄເຫຕ຺ວາ ອປ຺ປກໍ ອູນມຘິກໍ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ກຖາປຣິຈ຺ເຉທປຣິມາຓໍ ເຕສຕ຺ຕຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ນິສ຺ສນ຺ເທເຫ ‘‘ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິວິຘາ’’ຕິ ວຈເນ ປຣິຫາໂຣ ວຸຕ຺ຕນໂຍວ. ຄນ຺ຖປຣິມາຓໍ ປນ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ອສີຕິຄນ຺ຖາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຄນ຺ຖສຫສ຺ສານິ ¶ , ອຸຕ຺ຕເຣ ປຎ຺ຎາສຄນ຺ຖາຘິການິ ນວ ຄນ຺ຖສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣາວສາເນ –

‘‘ຄາຖາ ຈຕຸສຫສ຺ສານິ, ສຕຎ຺ຈ ອູນວີສຕິ;

ປຣິມາຓໂຕຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ວິນຍສ຺ສວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປຎ຺ຎາສາຘິກສງ຺ຂານິ, ນວ ຄາຖາສຕານິ ຫິ;

ຄຓນາ ອຸຕ຺ຕຣສ຺ສາຍໍ, ຉນ຺ທສານຸຏ຺ຐຸເຠນ ຕູ’’ຕິ. (ອຸ. ວິ. ໙໖໙-໙໗໐);

ອິຈ຺ເຈວໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຸຕ຺ຕໂຣ ຈາຕິ ທ຺ເວ ປກຣຓານິ ຕິໍສາຘິການິ ປຎ຺ຈຄາຖາສຫສ຺ສານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິນຍວິນິຈ຺ຉໂຍ ນາມ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄຂນ຺ຘກາຄຕວິນິຈ຺ຉຍສງ຺ຄາຫກປກຣຓໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ປຣິວາຣຕ຺ຖສງ຺ຄາຫກປກຣຓໍ ອຸຕ຺ຕໂຣ ນາມ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ –

‘‘ໂຍ ມຍາ ຣຈິໂຕ ສາໂຣ, ວິນຍສ຺ສວິນິຈ຺ຉໂຍ;

ຕສ຺ສ ທານິ ກຣິສ຺ສາມິ, ສພ຺ພານຸຕ຺ຕຣມຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. (ອຸ. ວິ. ໒)

ຕໍ ກສ຺ມາ ອຸຕ຺ຕຣນາເມນ ໂວຫຣິຍຕີຕິ? ປຎ຺ຫຸຕ຺ຕຣວເສນ ຐິເຕ ປຣິວາເຣ ຕເຖວ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ເພປິ ເຕນ ປກາເຣນ ປາຣາຊິກກຖາມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ –

‘‘ອິໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ, ປຎ຺ຫາປຸຈ຺ຉນມຕ຺ຕກໍ;

ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສເນວ, ໂຫຕິ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ. (ອຸ. ວິ. ໑໔) –

ວຕ຺ວາ ປຎ຺ຫໍ ປຫາຍ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸຕ຺ຕຣມຕ຺ຕສ຺ເສວ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ.

‘‘ຕສ຺ມາ ວິນຍນູປາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ໂສຕຸຊນໍ ສກ຺ກຈ຺ຈສວເນ ນິໂຍເຊຕິ. ສກ຺ກຈ຺ຈສວນປຏິພທ຺ຘາ ຫິ ສພ຺ພາປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສມຸທາຍຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປນ ອວຍວຕ຺ໂຖ – ໂສ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຍຊນກ຺ກເມນ ປທໂຍຊນໍ ¶ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓິເຕ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ປທໂຍຊນໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມ –

ເສຏ຺ຐໍ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄລໍ ພຸທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຠວາຠາວກຣໍ ຘມ຺ມຎ຺ເຈວ ນິຣງ຺ຄຓໍ ຄຓຎ຺ເຈວ ສິຣສາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ຫິຕຕ຺ຖາຍ ສມາເສນ ສມາຫິໂຕ ວິນຍສ຺ສວິນິຈ຺ຉຍໍ ວກ຺ຂາມີຕິ ໂຍຊນາ.

ຕຕ຺ຖ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ສພ຺ເພ ອິເມ ປສຕ຺ຖາ ອຍເມເຕສໍ ອຕິສເຍນ ປສຕ຺ໂຖຕິ ເສຏ຺ໂຐ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ຠຄວາ ‘‘ອຫຎ຺ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເຊຏ຺ໂຐ ເສຏ຺ໂຐ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑) ເວຣຎ຺ຊພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວສ຺ສ ປຣິຊານນວິນິຈ຺ຉຍເຫຕຸຠູຕາຫິ ຌານາທີຫິ ນິຣຕິສຍຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ –

‘‘ຕ຺ວເມວ ອສິ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕຸວໍ ສຕ຺ຖາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

ສເທວກສ຺ມິໍ ໂລກສ຺ມິໍ, ນຕ຺ຖິ ເຕ ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໐);

ຕຸວໍ ພຸທ຺ໂຘ ຕຸວໍ ສຕ຺ຖາ, ຕຸວໍ ມາຣາຠິຠູ ມຸນິ;

ຕຸວໍ ອນຸສເຍ ເຉຕ຺ວາ, ຕິຓ຺ໂຓ ຕາເຣສິມໍ ປຊໍ.

ອຸປຘີ ເຕ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ອາສວາ ເຕ ປທາລິຕາ;

ສີໂຫສິ ອນຸປາທາໂນ, ປຫີນຠຍເຠຣໂວ. (ມ. ນິ. ໒.໔໐໐; ສຸ. ນິ. ໕໕໐-໕໕໑; ເຖຣຄາ. ໘໓໙-໙໔໐);

ມຫາວີຣ ¶ ມຫາປຎ຺ຎ, ອິທ຺ຘິຍາ ຍສສາ ຊລ;

ສພ຺ພເວຣຠຍາຕີຕ, ປາເທ ວນ຺ທາມິ ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໖); –

ອາທີຫີ ນານານເຍຫິ ສເທວເກນ ໂລເກນ ອຠິຕ຺ຖວິຍຕາຍ ປສຕ຺ຖຕໂມ, ຕເມວ ເສຏ຺ຐໍ ປສຕ຺ຖຕມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ¶ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ ອຘິໂກ, ສທິໂສ ວາຕິ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ. ຕຖາ ຫິ ຄຸຓວເສນ ອນນ຺ຕາປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອຕ຺ຕນາ ອຘິກສ຺ສ, ສທິສສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຠາວໂຕ –

‘‘ນ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຖິ, ສທິໂສ ເມ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ສເທວກສ຺ມິໍ ໂລກສ຺ມິໍ, ນຕ຺ຖິ ເມ ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. (ມຫາວ. ໑໑) –

ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ອວິປຣີໂຕ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄລຠາໂວ ປຏິຎ຺ຎາໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄລໍ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອນນ຺ຕມປຣິເມຍ຺ຍໍ ເຎຍ຺ຍມຓ຺ຑລມນວເສສໍ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອເຕນ ອເນກກປ຺ປໂກຏິສຕສຫສ຺ສໍ ສມ຺ຠຕປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣານຸຠາວສິທ຺ຘິຘມ຺ມຣູປກາຍສິຣິວິລາສປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ. ອຖ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ສຍໍ ວິຈິໂຕປຈິຕປາຣມິຕາປຣິປາຈິເຕນ ສວາສນານວເສສກິເລສປ຺ປຫາຍເກນ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ພຸຊ຺ຌີຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ, ຠາເວຕພ຺ພຎ຺ຈ ຠາວິຕໍ;

ປຫາຕພ຺ພໍ ປຫີນໍ ເມ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໒.໓໙໒, ໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໖໓; ເຖຣຄາ. ໘໒໘);

ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນສ຺ສ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ນິທ຺ເທສາທີສຸ ¶ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ສາສນິການໍ ອວຄມນຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມານາ ພຸຘ-ຘາຕຸໂຕ ‘‘ຠາວກມ຺ເມສຸ ຕ’’ ອິຕິ ອິໂຕ ຕາຕິວຕ຺ຕມາເນ ‘‘ພຸຘຄມາທິຕ຺ເຖ ກຕ຺ຕຣີ’’ຕິ ອິມິນາ ກຈ຺ຈາຍນສຸຕ຺ເຕນ ກຕ຺ຕຣິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍວິຘານໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂລກິຍານໍ ປນ ໂພຘນຕ຺ຖຘາຕູນມ຺ປິ ຄມນຕ຺ຖຕາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄຕ຺ຍຕ຺ຖາກມ຺ມກາທິ ¶ ສຸຕ຺ຕໂຕ ກຕ຺ຕຣິ ຕ-ປ຺ປຈ຺ຈຍກຣເຓນ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຖ ວາ ຘາຕູນໍ ອເນກຕ຺ຖຕາຍ ພຸຘ-ອິຈ຺ຈຍໍ ຘາຕຸ ຊາຄຣຓວິກສນຕ຺ເຖສຸ ວຕ຺ຕມາໂນ ອກມ຺ມໂກຕິ ‘‘ປພຸທ຺ໂຘ ປຸຣິໂສ, ປພຸທ຺ຘໍ ປທຸມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ພຸທ຺ຘວາ ອຎ຺ຎາຓນິທ຺ທາວິຄເມນ ຎາຓຈກ຺ຂູນິ ອຸມ຺ມີລນ຺ໂຕ ປພຸທ຺ໂຘ, ຄຸເຓຫິ ວາ ວິກສິໂຕຕິ ກຕ຺ຕຣິ ສິທ຺ເຘນ ພຸທ຺ຘ-ສທ຺ເທນ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕິຠວເນກຈູຬາມຓິປາທປງ຺ກຊຣາຄຣຕໂນ ຠຄວາ ໂລກນາໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂປິ ຄຕ຺ຍຕ຺ຖາທິສຸຕ຺ເຕ ອກມ຺ມກຄ຺ຄຫເຓນ ປຈ຺ຈຍວິຘານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ສກມ຺ມການໍ ຘາຕູນໍ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາເວ ອກມ຺ມກຠາວໂຕ ‘‘ຜລໍ ສຍເມວ ປກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ໂພຘນຕ຺ເຖເຍວ ພຸຘ-ຘາຕຸໂຕ ກຕ຺ຕຣິ ວິຘານໍ ສິຊ຺ຌຕິ. ອຖ ວາ ນີລຄຸຓໂຍເຄນ ປຏາທີສຸ ນີລໂວຫາໂຣ ວິຍ ຠາວສາຘນໍ ພຸທ຺ຘ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸຓໂຍຄໂຕ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ. ເອວມເນກຘາ ສິທ຺ເຘນ ພຸທ຺ຘ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈມານໍ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຕໍ ຘມ຺ມຣາຊນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ເສຏ຺ຐໍ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວຍໍ ‘‘ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ, ເສຏ຺ຐໍ, ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄລ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ຕີຫິ ປເທຫິ ນຍໂຕ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໗; ໓.໖; ມ. ນິ. ໑.໑໔໗, ໑໔໔; ໓.໔໓໔; ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙; ໕.໔໗໙; ອ. ນິ. ໕.໑໔, ໓໐; ໖.໒໕, ໒໖; ເນຕ຺ຕິ. ໙໓), ‘‘ໂຍ ວທຕໍ ປວໂຣ ມນຸເຊສຸ, ສກ຺ຍມຸນີ ຠຄວາ ກຕກິຈ຺ໂຈ’’ຕິອາທີຫິ (ວິ. ວ. ໘໘໖) ຈ ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ທສ຺ສິຕທູຣາວິທູຣສນ຺ຕິກນິທານເຫຕຸຜລສຕ຺ໂຕປກາຣາວຕ຺ຖາຘມ຺ມຕ຺ຖ- ໂລກຸທ຺ຘາຣຕ຺ຕິກຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓສມຸທຍໍ ¶ ນິຣວເສສໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຍເມວ ຫິ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ນິຣວເສສໂຕ ທສ຺ສນູປາໂຍ, ຍທິທໍ ນຍທສ຺ສນໍ. ອິຕຣຖາ ປຏິປທວຓ຺ຓນາຍ ອປຣິມິຕານໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ໂກ ຫິ ນາມ ສມຕ຺ໂຖ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕຸໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ¶ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ;

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ;

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒໕; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໗.໒໐; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໔.໔; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ, ປກິຓ຺ຓກກຖາ; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ມ. ນິ. ຏີ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ວຊິຣ. ຏີ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ເນຕ຺ຕິ. ຏີ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ);

ເອວເມເຕຫິ ຕີຫິ ປເທຫິ ນິຣວເສສຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນຖຸຕິຍາ ວເສນ ‘‘ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຓາມສ຺ສ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມາຍ ອຑ຺ຒຄາຖາຍ ພຸທ຺ຘຣຕນສງ຺ຂາຕປຐມວນ຺ທນີຍວຕ຺ຖຸວິສຍາ ຖຸຕິປຓາມສຠາວາ ວນ຺ທນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕທນນ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມຣຕນສ຺ສ ປຓາມໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຠວາຠາວກຣໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຠວ-ສທ຺ເທນ ທ຺ເວ ຠວາ ວຸຕ຺ຕາ ກມ຺ມຠໂວ, ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວຕິ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມຠໂວ ຠວຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລນ຺ຕິ ‘‘ຠໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘກຏຕ຺ຕາຣູປສງ຺ຂາໂຕ ປນ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫຸປາທານສງ຺ຂາຣາທິສຫກາຣິກາຣຓຍຸຕ຺ເຕນ ກຸສລາກຸສລເຈຕນາສງ຺ຂາຕກມ຺ມຠວປຈ຺ຈເຍນ ຍຖາຣຫໍ ຠວຕີຕິ ‘‘ຠໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ປນ ກາມຠວຣູປຠວອຣູປຠວສຎ຺ຎີຠວອສຎ຺ຎີຠວເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຠວ- ເອກໂວກາຣຠວຈຕຸໂວກາຣຠວປຎ຺ຈໂວກາຣຠວວເສນ ນວວິໂຘ. ເອວເມເຕສຸ ນວສຸ ຠເວສຸ ທສວິໂຘປິ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕານໍ ຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສນ຺ຕານສ຺ສ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕາສາຘເນນ ຠເວສຸ ¶ , ຠວສ຺ສ ວາ ອຠາວໍ ກໂຣຕີຕິ ຠວາຠາວກໂຣ, ຕໍ, ອປຣາປຣຊາຕິປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ເຫຕຸສມຸຄ຺ຆາເຕນ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ຘາເຣນ຺ເຕ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ, ສໍສາເຣ ຈ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ, ໂສ ຈຕຸມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ຈ ຕປ຺ປຏິປາທໂກ ນວງ຺ຄສາສນາປຣນາມເຘຍ຺ຍຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປເຠທຠິນ຺ໂນ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຈາຕິ ທສວິໂຘ. ໂສປິ ນິປ຺ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມ, ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມ ¶ ຈາຕິ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມ ນາມ ອປາເຍ, ສໍສາເຣ ວາ ປຘານເຫຕຸຠູຕານໍ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍານໍ, ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານຎ຺ຈ ທສນ຺ນໍ ສໍໂຍຊນານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ມຄ຺ຄຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ສ ຕໍກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ຈາຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປຸຄ຺ຄລສນ຺ຕານໍ ຘາເຣຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ນິປ຺ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ປນ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປຫາເນນ ມຄ຺ຄານຸຄຸຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ, ປຣິຍຕ຺ຕິ ຈ ມຄ຺ຄນິພ຺ພານາຘິຄມສ຺ສ ມູລກາຣຓຠາວໂຕຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ປຣິຍາຍຘມ຺ໂມ ນາມ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙; ອ. ນິ. ໓.໗໖; ທີ. ນິ. ໓.໖; ອ. ນິ. ໖.໑໐, ໒໕, ໒໖), ‘‘ຣາຄວິຣາຄມເນຊມໂສກ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ (ວິ. ວ. ໘໘໗) ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຕທຏ຺ຐກຖາທີສຸ ຈ ວຓ຺ຓິຕສ຺ສ ສຣຓານຸສ຺ສຣຓວເສນາປິ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິລາຠກາຣຓສ຺ສ ອນວເສສສ຺ສ ຘມ຺ມຣຕນຄຸຓສ຺ສ ນຍໂຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຓາມສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຈ ຘມ຺ມຣຕນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທຸຕິຍສ຺ສ ວນ຺ທນີຍສ຺ສ ຖຸຕິປຓາມສຠາວາ ວນ຺ທນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕທນນ຺ຕຣໍ ¶ ສງ຺ຆຣຕນສ຺ສ ວນ຺ທນາສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄຓຎ຺ເຈວ ນິຣງ຺ຄຓ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ຣາໂຄ ອງ຺ຄຓໍ ໂທໂສ ອງ຺ຄຓໍ ໂມໂຫ ອງ຺ຄຓ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໙໒໔) ວຸຕ຺ເຕຫິ ຣາຄາທິອງ຺ຄເຓຫິ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ນິຄ຺ຄໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ນິຣງ຺ຄໂຓ, ຕໍ ນິຣງ຺ຄຓໍ. ອຣິຍວໍເສ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສງ຺ຂາເຕຫິ ຄຸຓຄເຓຫິ ຄຓີຍຕີຕິ ຄໂຓ, ຕໍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙; ອ. ນິ. ໓.໗໖; ທີ. ນິ. ໓.໖; ອ. ນິ. ໖.໑໐, ໒໕, ໒໖;), ‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລມາຫຸ, ຈຕູສຸ ສຸຈີສຸ ປຸຣິສຍຸເຄສູ’’ຕິອາທີຫິ (ວິ. ວ. ໘໘໘) ຈ ເຕຫິ ເຕຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ວຸຕ຺ຕານໍ, ຕທຏ຺ຐກຖາທີສຸ ຈ ວຓ຺ຓິຕານໍ ວິມລາຕຸລນິຂິລວິສາລເປສລສີລາທິນານປ຺ປກາຣານຄ຺ຆສງ຺ຆຣຕນຄຸຓານໍ ສໍກິຕ຺ຕນສຠາວາຍ ຖຸຕິຍາ ຈ ‘‘ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຣູປປເຠທປຓາມສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ສງ຺ຆຣຕນສງ຺ຂາຕຕຕິຍວນ຺ທນີຍວຕ຺ຖຸວິສຍາ ຖຸຕິປ຺ປຓາມສງ຺ຂາຕາ ວນ຺ທນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສິຣສາຕິ ອຕ຺ຕປ຺ປສາທຄາຣວາວຫນ຺ເຕນ ມຸທ຺ຘນາ. ວນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ປຓມິຕ຺ວາ ໂຖມິຕ຺ວາ ວາ.

ເອວໍ ¶ ປຐມຄາຖາຍ ວນ຺ທນີຍສ຺ສ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ຖຸຕິປ຺ປຓາມສງ຺ຂາຕໍ ວນ຺ທນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕພ຺ພປໂຍຊນາທິປຏິປາທິກາຍ ຄາຖາຍ ‘‘ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ກິຎ຺ຈາປິ ສໍສາເຣ ຠຍໍ ອິກ຺ຂຕີຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໔໔-໔໕; ວິຠ. ໕໑໐) ປນ ‘‘ຠິນ຺ນປຏໍ ຘາເຣຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂນສີໂລຕິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ຠິກ຺ຂຸສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ນິພ຺ພຈນນ຺ຕຣານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ¶ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຣຓາຣຫສ຺ເສວ ອຘິປ຺ເປຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອກຸປ຺ເປນ ຐານາຣເຫນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ທສ຺ສິຕາ ສິກ຺ຂາກາມາ ສາສນາວຈາຣາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ, ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ. ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈາຕິ ອຏ຺ຐວາຈິກອຸປສມ຺ປທາກມ຺ເມນ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຕາທິສາເຍວ ກຸລຘີຕໂຣ ທສ຺ສິຕາ. ເອກໂຕປສມ຺ປນ຺ນາປິ ສາມຎ຺ເຎນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເອກໂຕປສມ຺ປນ຺ນາຕິ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ນ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ, ຠິກ຺ຂຸນີ ຈ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນນ ຠິກ຺ຂຸນິຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕາສໍ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ.

ຫິຕຕ຺ຖາຍາຕິ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິນິປ຺ຜາທກຣຓຕ຺ຖາຍ ຫິໂນຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຜລສາຘເນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຫິຕນ຺ຕິ ອໂຣຄຕາທິກາຣຓໍ ອມໂຕສຘາທິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິກາຣຓໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລຣກ຺ຂນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕທຕ຺ຖາຍ.

ສມາຫິໂຕ ສມ຺ມາ ອາຫິໂຕ ປວຕ຺ຕິໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍມຄ຺ໂຄ ເອເຕນາຕິ ‘‘ສມາຫິໂຕ’’ຕິ ປກຣຓກາຣໂກ ທສ຺ສິໂຕ. ອຖ ວາ ສມ຺ມາ ອາຫິຕໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ຐປິຕໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຈິຕ຺ຕເມຕສ຺ສາຕິ ‘‘ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ສມາຫິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຣມຄມ຺ຠີຣສຸທຸຕ຺ຕຣວິນຍປິຏກຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉເຍ ປວຕ຺ຕນາຣຫສ຺ສ ອິມິນາ ວິເສສເນນ ອຕ຺ຕນິ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຠູໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠູໂຕ ສມາຘິ ທສ຺ສິໂຕ ເຕນ ສມາຘິນາ ສມາຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປວກ຺ຂາມີຕິ ປກາເຣນ ວກ຺ຂາມິ, ເຍນ ປກາເຣນ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ວຸຕ຺ເຕ ອຊ຺ຊຕນາ ມນ຺ທສຕິມຕິວີຣິຍາ ປຏິປຊ຺ຊນກາ ຄມ຺ຠີຣຕຣໍ ¶ ວິນຍປິຏກຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ ສຸເຂນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ, ຘາເຣຕຸຎ຺ຈ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕາທິເສນ ປກາຣວິເສເສນ ວກ຺ຂາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາເສນາຕິ ສມສນໍ ສໍຂິປນໍ ສມາໂສ, ເຕນ, ສໍຂິຕ຺ຕຣຸຈິການມຸຄ຺ຆາຏິຕຎ຺ຎູນໍ ກຕາຘິກາຣານໍ ຎາຓຸຕ຺ຕຣານໍ ປຸຄ຺ຄລານຎ຺ຈ ¶ ປປຎ຺ຈຠີຣຸການໍ ຄຫຓຘາຣເຓ ມນ຺ທຍນ຺ຕານໍ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີນຎ຺ຈ ອຸປກາຣເກນ ນາຕິວິຕ຺ຖາຣກ຺ກເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍສ຺ສາຕິ ວິນຍປິຏກສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ –

‘‘ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາ;

ວິນຍນໂຕ ເຈວ ກາຍວາຈານໍ;

ວິນຍຕ຺ຖວິທູຫິ ອຍໍ;

ວິນໂຍ ‘ວິນໂຍ’ຕິ ອກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມສງ຺ຄີຕິກຖາ; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) –

ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຕ຺ຖວິເສເສຫິ ‘‘ວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ສນ຺ທສ຺ສິຕສຠາວສ຺ສ ‘‘ວິນໂຍ ນາມ ສາສນສ຺ສ ອາຍູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມສງ຺ຄີຕິກຖາ; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມສງ຺ຄີຕິກຖາ; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໕.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ມຫາກສ຺ສປາທີຫິ ອຠິຕ຺ຖຸຕຄຸຓສ຺ສ ວິນຍປິຏກຸຕ຺ຕມສ຺ສ. ວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ວິເສເສນ, ວິວິເຘນ ວາ ອາກາເຣນ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິນີຫຣຓວເສນ ຈີຍຕິ ວິຠຊີຍຕີຕິ ‘‘ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ວິຠຊນໍ, ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ນາມ ປກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ວິນຍສ຺ສວິນິຈ຺ຉຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ອລຸຕ຺ຕສມາໂສຍໍ ‘‘ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ, ກຓ຺ເຐກາໂຬ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

ເອວໍ ທຸຕິຍຄາຖາຍ ກຕ຺ຕຸນິມິຕ຺ຕປໂຍຊນາຠິຘານາຠິເຘຍ຺ຍປກຣຓປ຺ປກາເຣກເທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈສວນກາຣຓນິທສ຺ສນມຸເຂນາປິ ປກຣຓປ຺ປກາຣາທິໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອນາກຸລ’’ມິຈ຺ຈາທິ. ຕຕ຺ຖ ອນາກຸລນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ສທ຺ທໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ, ວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ວາ ອາກຸລໍ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘ, ມິສ຺ສຕາ ¶ ວາຕິ ອນາກຸໂລ, ວິນຍວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໍ ວທໂຕ ເມ ນິໂພຘຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສໍກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘີຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ.

ມຘຸຣຕ຺ຖປທກ຺ກມນ຺ຕິ ປທານໍ ກໂມ ປທກ຺ກໂມ, ປທຄຕິ, ສທ຺ທານມຸຈ຺ຈາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຘຸໂຣ ອຕ຺ໂຖ ຈ ປທກ຺ກໂມ ຈ ຍສ຺ສ ໂສ ມຘຸຣຕ຺ຖປທກ຺ກໂມ, ຕໍ –

‘‘ປທາສຕ຺ຕໍ ¶ ປທຕ຺ຖານໍ, ມຘຸຣຕ຺ຖມຸທີຣິຕໍ;

ເຍນ ມຊ຺ຊນ຺ຕິ ຘີມນ຺ໂຕ, ມຘຸເນວ ມຘຸພ຺ພຕາ’’ຕິ. –

ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ສທ຺ທານມຕ຺ຖານຎ຺ຈ ວເສນ ປທາສຕ຺ຕາປຣນາມເຘຍ຺ຍມາຘຸຣິຍາລງ຺ກາເຣນ ສມລງ຺ກຕຕ຺ຕາ ມຘຸຣຕ຺ຖປທກ຺ກມໍ.

ປຏຸຠາວກຣນ຺ຕິ ປຏຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ປຊານາຕີຕິ ປຏຸ, ປຎ຺ຎວາ, ປຏຸໂນ ຠາໂວ, ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຠູຕາ ປຎ຺ຎາ, ຕໍ ປຏຸຠາວໍ ປຎ຺ຎາວິເສສໍ ກໂຣຕິ ຊເນຕີຕິ ປຏຸຠາວກໂຣ, ຕໍ, ປຎ຺ຎາວິເສສຊນກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕໍ ວິນຍສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ປຣມນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ. ວິນຍກ຺ກເມຕິ ວິນຍປິຏເກ, ຕທຕ຺ເຖ ຈ, ປວຕ຺ຕິກ຺ກເມ ປຏຸຠາວກຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ຕຕິຍຄາຖາຍ ປກຣຓຄຸຓາປເທເສນ ໂສຕຸຊນໍ ສມຸສ຺ສາເຫຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ອປາຣ’’ນ຺ຕິອາທິຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ ປກຣຓຎ຺ຈ ຕນ຺ນິສ຺ສຍໍ ວິນຍປິຏກຎ຺ຈ ນາວາສາຄຣຠາເວນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕິໂຣຠູໂຕປເມຍ຺ໂຍປມານເຠເທນ ຣູປກາລງ຺ກາເຣນ ປກຣຓຄຸຓໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ໂສຕຸຊນໍ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ອປາຣນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ປາຣໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອປາໂຣ, ວິນຍສາຄໂຣ. ໂສ ຫິ ປຸຣິມພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທສຸ ສາສນໍ ປສີທິຕ຺ວາ ວິນຍປິຏເກ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓປຏິປາທນປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ອກຕາຘິກາເຣຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ທຸຣຘິຄມນີຍຘມ຺ມຕ຺ຖນິຣຸຕ຺ຕິປຏິຠານປຣິຍນ຺ຕຕາຍ ‘‘ອປາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ໂອຕຣນ຺ຕານນ຺ຕິ ¶ ສຊ຺ຌາຍນສວນຘາຣຓາທິວເສນ ອຊ຺ໂຌຄາຫນ຺ຕານໍ. ສາຣນ຺ຕິ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປກຠາເວນ ສາຣຠູຕາຍ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ຠາຣາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມູລຠູຕປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສງ຺ຂາຕສີລສາຣປ຺ປກາສກຕາຍ ສາຣໍ. ວິນຍສາຄຣນ຺ຕິ ວິນຍປິຏກສງ຺ຂາຕໍ ສາຄຣໍ. ວິນໂຍ ຫິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກາລປ຺ປຕ຺ຕຊານນສ຺ສາປິ ຘມ຺ມເສນາປຕິອາທີນມ຺ປິ ອວິສຍຕ຺ຕາ ອຕິຄມ຺ຠີຣາຕິວິຕ຺ຖິຓ຺ຓຠາເວນ ສາຄໂຣ ວິຍາຕິ ສາຄໂຣ, ວິນໂຍ ຈ ໂສ ສາຄໂຣ ຈາຕິ ວິນຍສາຄໂຣ, ຕໍ, ອຄາຘາປາຣຄຸຓໂຍຄໂຕ ສາຄໂຣປມໍ ວິນຍປິຏກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍຄາຖາຍ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ຫິຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ວາກ຺ຍນ຺ຕເຣຫິ ອນ຺ຕຣິຕຠາເວນ ທູຣຕ຺ຕາ ຈ ຕໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ວິນຍສາຄຣຊ຺ໂຌຄາຫນຕທຕ຺ຖປຏິປຊ຺ຊນາຣຫກຕ຺ຕຸວິເສສສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ¶ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນ’’ນ຺ຕິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນາວາ ວິຍ ຠູໂຕ ນາວາຠູໂຕ, ຕໍ, ນາວາຏ຺ຐານິຍໍ ມຫານາວາສທິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມໂນຣມນ຺ຕິ ມໂນ ຣມຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນາຕິ ວາ ມໂນຣໂມ, ຕໍ, ອຊ຺ຌາຍນໂວຫາຣປສຸຕານໍ ປຏິປຕ຺ຕິປຣາຍນານຎ຺ຈ ສາຘູນໍ ມໂນຣມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ປກຣຓຄຸຓສໍກິຕ຺ຕເນນ ໂສຕຸຊນໍ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ອິທານິ ສກ຺ກຈ຺ຈສວເນ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມາ ວິນຍນູປາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອນາກຸລຕາທິວິວິຘານຄ຺ຆຄຸຓາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ, ເຕນ ເຫຕຸນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍນູປາຍນ຺ຕິ ວິວິຘາກາເຣນ, ວິເສສນຍໂຕ ວາ ກາຍວາຈານໍ ນຍນໍ ທມນໍ ອກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ນິໂຍຊນໍ ວິນຍນໍ, ອຸເປຈ຺ຈ ຕໍ ຜລໍ ອາຍຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປາໂຍ, ເຫຕຸ, ວິນຍນສ຺ສ ອຸປາໂຍ ວິນຍນູປາໂຍ, ຕໍ, ກາຍຊີວິຕານເປກ຺ຂານໍ ສິກ຺ຂາກາມານໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ກາຍວາຈານໍ ອນນຸໂລມິກວິປ຺ຜນ຺ທິຕາປນຍນສງ຺ຂາຕທມນສ຺ສ ¶ ກາຣຓຠູຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຕ຺ຕນາ ກຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉິເຕ ປກຣເຓ ປຓ຺ຑິຕານໍ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕານໍ ອນາກຸລຕາທິຄຸຓານໍ ວິຠາວນວເສນ ‘‘ອນາກຸລ’’ນ຺ຕິອາທິວິເສສນານິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ສກ຺ກຈ຺ຈສວນາວໂພເຘ ວິສຍໍ ວິເສສິຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ວິນຍສ຺ສວິນິຈ຺ຉຍ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທຸຕິຍຄາຖາຍ ‘‘ວິນຍສ຺ສວິນິຈ຺ຉຍ’’ນ຺ຕິ ‘‘ປວກ຺ຂາມີ’’ຕິ ກິຣິຍາຍ ກມ຺ມທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິຘ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຍມານມ຺ປິ ທູຣສມ຺ພນ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ຕມນາເນຕ຺ວາ ‘‘ນິໂພຘຖາ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ກິຣິຍາຍ ກມ຺ມສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິນຍສ຺ສວິນິຈ຺ຉຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທສາຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອວິກ຺ຂິຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິວິເຘ ອາຣມ຺ມເຓ ຂິຕ຺ຕໍ ເປສິຕໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຈິກິຈ຺ຉາທິປເຣຕໍ ອສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ນ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໍ ສມາຫິຕໍ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ເຕນ, ເອຕສ຺ສ ປກຣຓຸຕ຺ຕມສ຺ສ ສວນາທິພ຺ຍາປາຣໍ ວິນາ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕິວເສນ ວິກ຺ເຂປມນາປນ຺ເນນ ສມາຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອວິກ຺ຂິຕ຺ເຕນ…ເປ… ນິໂພຘຖາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ຈ ‘‘ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ເມສຸ ທາຍາທາຠາວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປກຣຓຕ຺ຖຠູຕາຍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊນາປເທໂສ ກໂຕ ໂຫຕິ.

ວທໂຕ ¶ ເມຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຄາຣເວນ ຈາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ຕຕ຺ຖາຍມຕ຺ໂຖ – ຠາສມາເນ ມຍິ ຄາຣເວນ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ກາຣເຓນ ຈາຕິ ສາມິຠຸມ຺ມານມວິເສສຕາຍ ‘‘ເມ’’ຕິ ສາມິວຈນສ຺ສ ‘‘ມຍີ’’ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ປກຣຓສ຺ສ ອນາກຸລຕາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ວຕ຺ຕຣິ ມຍິ ຄາຣເວນ ຈ ສມາຫິເຕນ ເຈຕສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິໂພຘຖາຕິ ວາກ຺ຍຕ຺ຖປທຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕຕ຺ຖຠາວຕ຺ຖາທິວເສນ ¶ ນິເສສໂຕ ໂພຘຖ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸຕ຺ວາ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ພຸຊ຺ຌຖ ວິຊານາຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຈິນ຺ຕາຠາວນາມຍຎາຓານໍ ມູລຠູຕປກຣຓວິສຍໍ ສຸຕມຍຎາຓໍ ນິປ຺ຜາເທຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ໂຄ

ປາຣາຊິກກຖາ

ປຐມປາຣາຊິກກຖາວຓ຺ຓນາ

໖. ເອວໍ ¶ ປຎ຺ຈຫິ ຄາຖາຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມາທິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຕິວິເຘ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕິວິເຘ’’ຕິອາທິນາ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕິວິເຘຕິ ວຈ຺ຈປສ຺ສາວມຸຂມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ຕິປ຺ປກາເຣ ມຄ຺ເຄຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕິລມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປິ ອງ຺ຄຊາຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຄ຺ເຄຕິ ວຈ຺ຈປສ຺ສາວານໍ ນິກ຺ຂມນທ຺ວາຣຕາຍ, ອນ຺ນປານປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທີນໍ ປເວສນນິກ຺ຂມນທ຺ວາຣຕາຍ ຈ ມຄ຺ຄໂວຫາຣຄເຕ ສຣີຣປ຺ປເທເສ, ອລ຺ໂລກາເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ມຄ຺ເຄສຸ ຕິລມຕ຺ຕມ຺ປິ, ຕີສຸ ເສວນເຈຕໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ‘‘ຕິວິເຘ’’ຕິ ປກາຣວາຈິວິຘສທ຺ໂທປາທາເນນ ສຊາຕິສງ຺ຄຫວເສນ ຕີຫິ ຣາສີຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປເຠທວເສນ ຕິໍສວິໂຘ ມຄ຺ໂຄ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ.

ເສຍ຺ຍຖິທໍ? ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕມຸຂາທິມຄ຺ຄານໍ ນິສ຺ສຍຠູເຕ ສຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ¶ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໖) ນເຍນ ປາຬິຍໍ ທສ຺ສິຕມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນໍ ປຈ຺ເຈກໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ນວ ມຄ຺ຄາ, ຕເຖວ ທສ຺ສິຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນການໍ ວເສນ ນວ ມຄ຺ຄາ, ຕິຓ຺ຓໍ ປນ ປຓ຺ຑການໍ ມຸຂມຄ຺ຄວຈ຺ຈມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ປຈ຺ເຈກໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ມຄ຺ຄາຕິ ຉ ມຄ຺ຄາ, ຕຖາ ຕິຓ຺ຓໍ ປນ ປຸຣິສານນ຺ຕິ ເອວໍ ຕິໍສວິໂຘ ໂຫຕິ.

ເສວນເຈຕໂນຕິ ເສວເນ ເມຖຸນປໂຍເຄ ເຈຕນາ ອສ຺ສາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ, ເມຖຸນຣາຄູປສໍຫິຕາຍ ເຈຕນາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອລ຺ໂລກາເສຕິ ຕິໍສມຄ຺ຄານມຎ຺ຎຕເຣ ມຄ຺ເຄ ປກຕິວາເຕນ ອສໍຜຸຏ຺ເຐ ອລ຺ລປເທເສ, ອິມິນາ ພາຫິຣໍ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ. ວິເສສນສ຺ສ ວິເສສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ທຸຕິຍຄາຖາຍ ‘‘ສສິກ຺ໂຂ ໂສ’’ຕິ ປທທ຺ວຍໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ເສວນເຈຕໂນ ສສິກ຺ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອງ຺ເຄ ສຣີເຣ ຊາຕນ຺ຕິ ອງ຺ຄຊາຕໍ, ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ອວເສສສຣີຣາວຍວານໍ ຕຖາຠາເວ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ຕເທວ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕກາຍິກກິຣິຍໍ ນິປ຺ຜາເທນ຺ໂຕ. ປຣາຊິໂຕຕິ ທຸລ຺ລຠາຍ ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘພ຺ພໂຕ ທຸລ຺ລຠາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິສຸຂໂຕ ປຣິຫາເປຕ຺ວາ ກິເລສສປຕ຺ເຕຫິ ປຣາຊຍມາປາທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຍເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ – ສສິກ຺ໂຂ ເສວນເຈຕໂນ ຕິວິເຘ ມຄ຺ເຄ ອລ຺ໂລກາເສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຕິລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວເສນ຺ໂຕ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຣາຊິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ –

‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍ, ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປິ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔) –

ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໗. ເອວໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຕູປກ຺ກມມູລກໍ ປາຣາຊິກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາເນຕ຺ວາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ (ປາຣາ. ໕໘) ອງ຺ຄຊາເຕ ¶ ອຠິນິສີເທນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປໂຣປກ຺ກມມູລກໍ ປາຣາຊິກຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ປເວສນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປເວສນນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກຫິ ສຸຕ຺ຕປມຕ຺ຕາທິມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິອາທີນມຎ຺ຎຕຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຄ຺ຄານມຎ຺ຎຕຣໍ ¶ ມຄ຺ຄໍ ຍຖາ ປວິສຕິ, ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຠິນິສີທາປເນ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ມຄ຺ຄປ຺ປເວສນມາຫ. ປເວສນໍ ສາທິຍນ຺ໂຕ ສສິກ຺ໂຂ ໂສຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ປເວສນໍ ສາທິຍຕິ ອຘິວາເສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໘) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ອຄ຺ຄໂຕ ຍາວ ມູລໍ ປເວເສນ຺ເຕສຸ ອສ຺ສາທຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ສາສນໂຕ ຈຸໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປວິຏ຺ຐນ຺ຕິອາທີສຸ ປເທສຸປິ ເອວເມວ ໂຍຊນາ.

ປວິຏ຺ຐນ຺ຕິ ປວິຏ຺ຐກ຺ຂໂຓ. ‘‘ປວິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕາຍ ຕາຍ ກິຣິຍາຍ ອຸປລກ຺ຂິໂຕ ຂໂຓ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ຐິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມເຍ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ສພ຺ພຖາ ພ຺ຍາປາຣຣຫິຕໍ ກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມໂຍປິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເຕເນວ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ຍາວ ອຸທ຺ຘຣຓາຣມ຺ໂຠ, ຕາວ ສມ຺ຠວນ຺ໂຕ ຐິຕກາໂລປິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຸທ຺ຘຣຓນ຺ຕິ ນີຫຣຓກາໂລ.

ວາຕິ ວິກປ຺ເປ, ອປີຕິ ສມຸຈ຺ຈເຍ, ໂສ ວາ-ສທ຺ເທນ ວິກປ຺ປິຕານໍ ປກ຺ຂານໍ ຕຸລ຺ຍພລຕໍ ໂຊເຕຕິ. ອິຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິປິ ‘‘ໂສ ເຈ ປເວສນໍ ສາທິຍຕິ, ປວິຏ຺ຐໍ ສາທິຍຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໘) ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍນ ລພ຺ຠມານໍ ປເວສນາທິເອກກ຺ຂຓມ຺ປິ ສາທິຍນປຈ຺ຈຍາ ອາປຊ຺ຊມານໍ ປາຣາຊິກໍ ທສ຺ເສຕິ. ສສິກ຺ໂຂຕິ ສິກ຺ຂາຍ ສຫ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສສິກ຺ໂຂ, ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຕສິກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາທິຍນ຺ໂຕຕິ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ. ຐເປຕ຺ວາ ກິຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕູປກ຺ກມນໍ ວິນາ. ຈຸໂຕຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກຫິ ກຕມິທໍ, ນ ມຍາ’’ຕິ ເລເສນ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ສາທິຍນຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ສາສນໂຕ ຈຸໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ສສິກ຺ໂຂຕິ ອິທໍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔) ສິກ຺ຂາປທປາຐສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕສ຺ສ ປທຠາຊເນ (ປາຣາ. ໔໕), ຕທຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ວິຠຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ຈິຕ຺ຕເຂຕ຺ຕກາລປໂຍຄປຸຄ຺ຄລວິຊານນວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວໂຕ ຈວິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕເນວ ຫິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ທວາ ວາ ຣວາ ວາ ວທນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ຕຖາ ¶ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ສງ຺ຆໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ສິກ຺ຂໍ, ວິນຍໍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ອຸທ຺ເທສໍ, ອຸປຊ຺ຌາຍໍ, ອາຈຣິຍໍ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ, ອນ຺ເຕວາສິກໍ, ສມານຸປຊ຺ຌາຍກໍ, ສມານາຈຣິຍກໍ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຈຕຸທ຺ທສນ຺ນໍ, ‘‘ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ອຸປາສໂກ, ອາຣາມິໂກ, ສາມເຓໂຣ, ຕິຕ຺ຖິໂຍ, ຕິຕ຺ຖິຍສາວໂກ, ອສ຺ສມໂຓ, ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ຄິຫິອາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນຎ຺ຈາຕິ ອິເມສໍ ພາວີສຕິຍາ ເຂຕ຺ຕປທານໍ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສເວວຈນສ຺ສ ວເສນ ເຕສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວທໂຕ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຣຸກ຺ຂາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ເຂຕ຺ຕວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ຕຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຈ ‘‘ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕມານກາລວຈນໍ, ຍານິ ຈ ‘‘ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ກິໍ ນຸ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ນ ມມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ເຘນ, ສຸມຸຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຂ຺ຍາຕວເສນ ກາລໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຸຣິເມຫິ ຈຸທ຺ທສຫິ ປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ‘‘ອລໍ ເມ’’ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ, ເຕສໍເຍວ ສເວວຈນານໍ ວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາສິ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວາ ¶ ‘‘ມໍ ຘາເຣສີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມໍ ຘາເຣສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຍໍ ນູນາຫໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວາຕິອາທີນິ ອຕີຕານາຄຕປຣິກປ຺ປວຈນານິ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ເຈວ ອນາມຏ຺ຐກາລວເສນ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ປໂຍໂຄ ປນ ທຸວິໂຘ ກາຍິໂກ ຈ ວາຈສິໂກ ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວາຈສິກປໂຍເຄເນວ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ອກ຺ຂຣລິຂນໍ ວາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທິທສ຺ສນໍ ວາ ກາຍປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ວາຈສິກປໂຍເຄເນວ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ປຸຄ຺ຄໂລ ປນ ທຸວິໂຘ ໂຍ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຍສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ໂສ ສເຈ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນຏ຺ຏານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ໂສ ສເຈ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕ ຈ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ອສມ຺ມຸຂີຠູຕສ຺ສ ທູເຕນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ອາໂຣຈນໍ ຣຸຫຕິ. ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ວິຊານນມ຺ປິ ¶ ນິຍມິຕານິຍມິຕວເສນ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ, ເຍສໍ ວາ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ, ອິເມສໍ ວາ ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ວທຕິ. ສເຈ ເຕ ຍຖາ ປກຕິຍາ ໂລເກ ມນຸສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນສມເຍ ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ວຈນານນ຺ຕຣເມວ ຕສ຺ສ ‘‘ອຍໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍຕີ’’ຕິ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຠາວໍ ຊານນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຖ ອປຣຠາເຄ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ວາ ຊານນ຺ຕິ, ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສເຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍ ໂກຈິ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ວຈນຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ເອວໍ ວິຊານນວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ¶ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ໂຍ ປນ ອນ຺ຕມໂສ ທວາຍປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ເຕນ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ.

ອິຕິ ອິເມສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ຈິຕ຺ຕາທີນໍ ວເສນ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຕສິກ຺ໂຂ ‘‘ສສິກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

໘-໑໐. ‘‘ອິທານິ ສນ຺ຖເຕນ ສນ຺ຖຕສ຺ສ ຆຏ຺ຏເນ ອຸປາທິນ຺ນກຆຏ຺ຏນາຠາວໂຕ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປາປຠິກ຺ຂູນໍ ເລສກປ຺ປນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາເນຕ຺ວາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ, ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄນ, ມຸເຂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຠິນິສີເທນ຺ຕິ ສນ຺ຖຕາຍ ອສນ຺ຖຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໖໑) ນເຍນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕສນ຺ຖຕວາຣານມຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຖເຕນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຖເຕນາຕິ ຈມ຺ມໂຈຬຕິປຸປຏ຺ຏາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉາທິເຕນ. ‘‘ປເວເສນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສນ຺ຖຕວາຣສ຺ສ ປໂຣປກ຺ກມໍ ນິສ຺ສາຍ ທສ຺ສນມຸປລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຕູປກ຺ກເມປິ ໂຍເຊຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ສ ວກ຺ຂມາເນນ ‘‘ປຣາຊິໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຕເຖວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປເວເສນ຺ໂຕຕິອາທິປ຺ປກາຣໍ ປຣາມສຕິ.

ເອວໍ ປເວເສນ຺ໂຕ ກທາ ປຣາຊິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປາທິນ຺ເນນາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ອຸປາທິນ຺ເນນາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອຸເປເຕນ ກມ຺ມຸນາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລຠາເວເນວ ອາທິນ຺ນໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຸປາທິນ຺ນໍ, ເອເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ, ວຕ຺ຖຸປຸຄ຺ຄລານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຈ ຆຏ຺ຏນຏ຺ຐານຄຕໍ ກາຍປ຺ປສາທໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິມິນາວ ອງ຺ຄຊາຕຄຕໍ ອນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ ຈມ຺ມຂິລໍ, ປິຬກາທິ ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຸປາທິນ຺ນກໍ ນາມ ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ‘‘ອນຸປາທິນ຺ນກ’’ນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໍ ໂຈຬາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາທິນ຺ເນນ ອຸປາທິນ຺ເນ, ອນຸປາທິນ຺ເນ ວາ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຆຏ຺ຏິເຕ, ອນຸປາທິນ຺ນເກນ ¶ ວາ ອຸປາທິນ຺ເນ ອນຸປາທິນ຺ເນ ວາ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ¶ ຆຏ຺ຏິເຕຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຣຓວຈນນ຺ຕານິ ປທານິ ‘‘ອງ຺ຄຊາເຕນາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສນານິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກວເສນ ອຕ຺ຕູປກ຺ກເມ ສຕິ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຣູປກ຺ກເມປິ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ວິກປ຺ເປສຸ. ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ປວິຏ຺ເຐ ຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຸ-ສທ຺ເທນ ປເວສນຏ຺ຐິຕຸທ຺ຘາຣກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ຍໍຕໍ-ສທ຺ທານໍ ນິຈ຺ຈສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ຫິ ‘‘ໂສ’’ຕິ ຕໍ-ສທ຺ໂທປາທາເນ ‘‘ໂຍ’’ຕິ ຍໍ-ສທ຺ໂທປິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ໂພ, ສາມຕ຺ຖິເຍນ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ອປິສທ຺ໂທ ຈ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກຫິ ອາເນຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຠິນິສີທາປິຕມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິອາທີນໍ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ອຎ຺ຎຕຣມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ປວິຏ຺ເຐ ວາ ຕຸ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕປເວສນຏ຺ຐິຕຸທ຺ຘາຣານມຎ຺ຎຕຣກ຺ຂເຓ ວາ ສເຈ ໂຍ ສາທິຍຕິ, ສປ຺ປມຸຂາທິປ຺ປເວສນກາເລ ວິຍ ອນຸຕ຺ຕສິຕ຺ວາ ກາມຣາຄປິປາສາຠິຠູໂຕ ຍທິ ສາທິຍຕິ, ໂສປິ ຠິກ຺ຂຸ ປຣາຊິໂຕ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ສເຈ ສາທິຍຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສາສງ຺ກວຈເນນ ນ ສາທິຍຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສູຈິຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ພ຺ຍວຈ຺ຉິນ຺ເນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ວິກປ຺ເປ ສມ຺ຠວນ຺ຕິໂຍ ອິຕຣາປຕ຺ຕິໂຍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ເຂຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ‘‘ເຂຕ຺ເຕ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສປິ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ’’ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ, ອຸປຣິຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທີນຎ຺ຈ ວິຘີຍມານຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎຖານຸປປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາຍ ສາມຕ຺ຖິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏານໍ ເຂຕ຺ເຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ທກ຺ຂິນາສາສູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວກ຺ຂມາເນສຸ ຊີວມານກສຣີຣຄຕຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິເມສຸ ¶ ທ຺ວີສຸ ເຂຕ຺ເຕສຸ ‘‘ສນ຺ຖຕາທິນາ ສນ຺ຖຕາທິໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປາທິນ຺ນາທີຫິ ອຸປາທິນ຺ນາທີນໍ ຆຏ຺ຏເນ ອຘິວາເສນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕສພ຺ພວິກປ຺ເປ ເອຕ຺ຖ ໂຍເຊນ຺ເຕຫິ ເອວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ – ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕ ສນ຺ຖເຕ ວາ ອສນ຺ຖເຕ ວາ ສນ຺ຖເຕນ ວາ ອສນ຺ຖເຕນ ວາ ອງ຺ຄຊາເຕນ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ອຸປາທິນ຺ເນ ວາ ອນຸປາທິນ຺ເນ ວາ ອຸປາທິນ຺ເນນ, ຕຖາ ອນຸປາທິນ຺ເນນ ວາ ຆຏ຺ຏິເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຕສ຺ສ ວິນິທ຺ທິເສຕິ. ເອວໍ ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕ ສນ຺ຖເຕ ວາ…ເປ… ຆຏ຺ຏິເຕ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ວິນິທ຺ທິເສຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອິຫ ¶ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕີສຸປິ ເຂຕ຺ເຕສຸ ອຸປາທິນ຺ນ-ສທ຺ເທນ ອນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ ອງ຺ຄຊາຕຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖຊາຕຈມ຺ມຂິລປິຬກາ ຈ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕ ປນ ອງ຺ຄຸລິອາທິອິຕຣາວຍວາປິ. ຕີສຸປິ ເຂຕ຺ເຕສຸ ອນຸປາທິນ຺ນ-ສທ຺ເທນ ອງ຺ຄຊາຕາທິປຏິຈ຺ຉາທິຕວຕ຺ຖາທໂຍ ຈ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕ ປນ ນິມິຕ຺ເຕ ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທຈມ຺ມຂິລປິຬກໂຣມາທີນິ. ອິມານິ ຈ ອນຸປາທິນ຺ນານິ. ອງ຺ຄຊາເຕຕໂຣປາທິນ຺ນາວຍເວ ຈ ຕີສຸປິ ເຂຕ຺ເຕສຸ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ.

໑໑. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຊີວມານສຣີເຣ ສນ຺ຖຕາສນ຺ຖຕວເສນ ປຈ຺ເຈກໍ ຕິວິເຘສຸປິ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕສຸ ສນ຺ຖຕາສນ຺ຖຕວເສເນວ ທຸວິເຘນ ນິມິຕ຺ເຕນ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ປໂຣປກ຺ກເມ ສຕິ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ລພ຺ຠມານປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂຍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ມຕສຣີເຣ ປນ ຕຖາ ຕຖາ ເສວນ຺ຕານໍ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປາປຠິກ຺ຂູນໍ ເລໂສກາສປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ປາຬິຍໍ ທສ຺ສິເຕສຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຕີສຸ ເຂຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠມານາ ຕິສ຺ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ມເຕ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ‘‘ມເຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິອາທີນໍ ສຣີເຣ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອິມິນາ ‘‘ອກ຺ຂາຍິເຕ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິຕານໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ນິສ຺ສຍໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ເສເສຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວກ຺ຂມານຄາຖາຍໍ ວິຍ ສກລສຣີເຣ ຂາທິເຕປິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານາວິຊ຺ຊມານຠາໂວເຍວ ອາປຕ຺ຕິຍາຠາວາຠາວສ຺ສ ປມາຓນ຺ຕິ ‘‘ອກ຺ຂາຍິເຕ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ມເຕ’’ຕິ ເອຕໍ ອວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ນິມິຕ຺ເຕ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ຕໍ ເຕນ ວິເສສິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ‘‘ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວກ຺ຂມານຄາຖາຍ ‘‘ນິມິຕ຺ເຕ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອກ຺ຂາຍິເຕຕິ ສພ຺ພຖາ ອກ຺ຂາຍິເຕ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູເຕ ນິມິຕ຺ເຕ. ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິເຕປິ ຈາຕິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ຂາທິຕ຺ວາ ພຫຸກາວສິຏ຺ເຐ ນິມິຕ຺ເຕ. ‘‘ຍສ຺ສ ຈຕູສຸ ຠາເຄສຸ ຕິຠາຄມຕ຺ຕໍ ຂາທິຕໍ, ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕໍ ນາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເມຖຸນນ຺ຕິ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນ ສທິສຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ມິຖຸນານໍ ອິທໍ ເມຖຸນໍ, ມຕິຕ຺ຖິອາທີນໍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນ ສທິສຕ຺ຕາຠາເວປິ ຕຕ຺ຖ ວີຕິກ຺ກໂມ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ‘‘ເມຖຸນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປາຣາຊິໂກຕິປຣາຊິໂຕ, ປຣາຊຍມາປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຫິ ປາຣາຊິກ-ສທ຺ໂທ ສິກ຺ຂາປທາປຕ຺ຕິປຸຄ຺ຄເລສຸ ວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອານນ຺ທ ອນວກາໂສ, ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ວຊ຺ຊີນໍ ¶ ວາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕການໍ ວາ ກາຣຓາ ສາວການໍ ປາຣາຊິກໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມູຫເນຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໓) ເອວໍ ສິກ຺ຂາປເທ ວຕ຺ຕມາໂນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາປນ຺ໂນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໗) ອາປຕ຺ຕິຍາ. ‘‘ນ ມຍໍ ປາຣາຊິກາ, ໂຍ ອວຫໂຏ, ໂສ ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໕) ເອວໍ ປຸຄ຺ຄເລ. ‘‘ປາຣາຊິເກນ ຘມ຺ເມນ ອນຸທ຺ຘໍເສຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໘໔) ປນ ຘມ຺ເມ ວຕ຺ຕຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ¶ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ກຕ຺ຖຈິ ອາປຕ຺ຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ສິກ຺ຂາປທເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ໂສ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທໍ ໂຍ ຕໍ ອຕິກ຺ກມຕິ ຕໍ ປຣາເຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ປນ ໂຍ ນໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊຕິ ຕໍ ປຣາເຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາຣາຊິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ມາ ປຣາຊິໂຕ ປຣາຊຍມາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສິກ຺ຂາປທາປຕ຺ຕີສຸ ປາຣາຊິກ-ສທ຺ໂທ ປຣາເຊຕີຕິ ‘‘ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ ກຕ຺ຕຸສາຘໂນ, ປຸຄ຺ຄເລ ປນ ປຣາຊີຍຕີຕິ ກມ຺ມສາຘໂນຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ນໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາ ວິເສເສ ອວຕິຏ຺ຐຕີຕິ.

໑໒. ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິເຕຕິ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ເອກໂກຏ຺ຐາສາວເສສໍ ກຕ຺ວາ ຂາທິເຕ. ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິເຕຕິ ສມຠາຄາວເສສໍ ຂາທິເຕ. ຖູໂລ ອຈ຺ຈໂຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈໂຍ, ໂສເຍວ ອາປຊ຺ຊີຍຕີຕິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິ. ປາຈິຕ຺ຕິຍາທໂຍ ສນ຺ຘາເຍຕ຺ຖ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໂວຫາໂຣ, ນ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສເສຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສເສຕິ ອວເສເສ ອຸປກຈ຺ຉກາທີສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອວເສສສຣີເຣ ອຸປກຈ຺ຉກາທີສຸ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໙-໖໐). ທຸຏ຺ຐຸ ກຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸກ຺ກຏ-ສທ຺ໂທ ນິຍຕນປຸໍສກຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄສ຺ສາປິ ອາປຕ຺ຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ສລິງ຺ເຄນ ວິເສສນໍ ໂຫຕິ.

໑໓. ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ເສເສຕ຺ວາ ຂາຍິເຕປີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓມຎ຺ຎຕຣໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ເສເສຕ຺ວາ ສກລສຣີເຣ ຂາທິເຕປິ. ປິ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ, ປເຄວ ອິຕເຣຕິ ທີເປຕິ. ຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ອກ຺ຂາຍິເຕ ວາ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິເຕ ວາຕິ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຕີສຸ ນິມິຕ຺ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ເມຖຸນໍ ເສວໂຕປິ ປຣາຊໂຍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ¶ . ເສວໂຕປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ອເປກ຺ຂາຍໍ. ຕສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານເມວາຕິ ອເປກ຺ຂຕິ. ສນ຺ຖຕາທໂຍ ວິກປ຺ປາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ເອຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

໑໔. ‘‘ອຸທ຺ຘຸມາຕາທິສມ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍທາ ປນ ສຣີຣໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ ໂຫຕິ ກຸຖິຕໍ ນີລມກ຺ຂິກາສມາກິຓ຺ຓໍ ກິມິກຸລສມາກຸລໍ ນວຫິ ວຓມຸເຂຫິ ປຄ຺ຆຣິຕປຸພ຺ພກຸຓປຠາເວນ ອຸປຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ, ຕທາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ຊຫຕິ, ຕາທິເສ ສຣີເຣ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຸປກ຺ກມໂຕ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໙-໖໐) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ຈາຕິ ອກ຺ຂາຍິຕາທິສພ຺ພວິກປ຺ໂປປຄຕານິ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ຕານິ ຄຫິຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ວີຕິກ຺ກໂມ ອນາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຂາຍິຕກ຺ຂາຍິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຂາຍິຕກ຺ຂາຍິຕຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ສພ຺ພໍ ມຕສຣີຣເກເຍວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ຊີວມາເນຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໑໕. ຊີວມາເນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວຓສງ຺ເຂປໂຕຕິ ວຓສງ຺ຄຫໂຕ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ຐິຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາຏິຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ. ເອຕ຺ຖ ທຸຕິໂຍ ປນ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ອທສ຺ສິຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນເຍນ ວິຎ຺ຎາຍມານໍ ອຕ຺ຖວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍຫິ ‘‘ຍທິປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ຂາຍິຕໍ, ຉວິຈມ຺ມມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປເວສນໍ ຊາຍຕິ, ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ເອວໍ ອຊີວມາເນ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍານຸສາເຣນ ຊີວມາເນປິ ຉວິຈມ຺ມມຕ຺ຕໍ ເຈ ສພ຺ພໂສ ອຸປ຺ປາຏິຕໍ, ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປເວສນກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ວິຎ຺ຎາຍມານມຕ຺ຖໍ ໂຊເຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໖. ຕໂຕ ¶ ນິມິຕ຺ຕໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຕິຕາຍາຕິ ປຕິຕາຍໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ນິມິຕ຺ຕໂຕຕິ ນິມິຕ຺ຕປ຺ປເທສໂຕ ປຕິຕາຍໍ ມໍສເປສິຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ວາ ປຕິຕາຍໍ ຕສ຺ສໍ ນິມິຕ຺ຕມໍສເປສິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຖຸນຣາເຄນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວິນິທ຺ທິເສຕິ ໂຍຊນາ.

໑໗. ‘‘ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາເຓປີ’’ຕິອາທິຄາຖາຍ ‘‘ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິກາ ອຏ຺ຐກຖາ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ. ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອວສິຏ຺ເຐ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ຊີວມາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຣີເຣ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ຊີວມານສຣີເຣ ປນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປາຏິເຕ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາເຓປິ ມໍເສ, ນ຺ຫາຣຸມ຺ຫິ ວາ ອວສິຏ຺ເຐ ສຕິ ເມຖຸນໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ປຣາຊິໂຕຕິ ໂຍຊນາ.

໑໘. ‘‘ກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ທກ຺ຂີ’’ຕິ ຄາຖາຍ ‘‘ຊີວມາເນ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ‘‘ສຣີເຣ’’ຕິ ¶ ປາຐເສໂສ. ‘‘ອສ຺ສໂຄມຫິສາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອສ຺ສາທີນໍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ປາຣິເສສໂຕ ‘‘ມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ລພ຺ຠຕິ. ມນຸສ຺ສານໍ ຊີວມານສຣີເຣ ກຓ຺ຓ…ເປ… ວເຓສຸ ວາຕິ ໂຍຊນາ. ວຕ຺ຖິໂກເສຕິ ມຸຕ຺ຕປຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ວເຓສຸ ວາຕິ ສຕ຺ຖກາທີຫິ ກຕວເຓສຸ. ອງ຺ຄຊາຕນ຺ຕິ ຕິລມຕ຺ຕມ຺ປິ ອງ຺ຄຊາເຕກເທສໍ. ຣາຄາຕິ ເມຖຸນຣາເຄນ.

໑໙. ອວເສສສຣີຣສ຺ມິນ຺ຕິ ກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ທາທິຍຖາວຸຕ຺ຕສຣີຣາວຍວວຊ຺ຊິຕສຣີຣປ຺ປເທເສ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປກຈ຺ຉູຣຸກາທິສູ’’ຕິ ອຸປກຈ຺ຉໍ ນາມ ພາຫຸມູລນ຺ຕຣໍ. ອູຣຸກາທິສູຕິ ອູຣຸເວມຊ຺ຌາທີສຸ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ສຣີຣປ຺ປເທສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ອງ຺ຄຊາຕ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປເວເສຕ຺ວາ’’ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ, ອງ຺ຄຊາຕໍ ຕິລພີຊມຕ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວສາ ເມຖຸນຣາຄສ຺ສ ເສວມານສ຺ສາຕິ ເມຖຸນຣາເຄນ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສນ຺ຖເຕນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ເອຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

໒໐. ອສ຺ສໂຄມຫິສາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂຄກຓ຺ຓຄວຊາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ. ອສ຺ສາທໂຍ ປາກຏາເຍວ. ‘‘ມຕານ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ‘‘ຊີວມານານ’’ນ຺ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ເສວນ຺ຕິ ‘‘ວສາ ເມຖຸນຣາຄສ຺ສາ’’ຕິ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ເມຖຸນຣາຄວເສນ ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປິ ອງ຺ຄຊາຕປ຺ປເທສໍ ປເວເສນ຺ໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຜຸເສຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ໂອຏ຺ຐຄທ຺ຣຠທນ຺ຕີນໍ, ອສ຺ສໂຄມຫິສາທິນ’’ນ຺ຕິ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອຏ຺ຐກຖາວສາເນ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐນ ປກາຣຕ຺ຖວາຈິນາ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວີຕິກ຺ກມາຣຫນາສາວຕ຺ຖິໂກສວນ຺ໂຕ ອວຸຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ສຕ຺ຕາ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ‘‘ອສ຺ສໂຄມຫິສາທີນ’’ນ຺ຕິ ປຐມປາທາວສາເນ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂອຏ຺ຐຄທ຺ຣຠທນ຺ຕີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ປຸນວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາຕິ.

໒໑. ຕຖາ ເສວມານສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສພ຺ພຕິຣຈ຺ຉານນ຺ຕິ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຈນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ຕິຣຈ຺ຉາ, ສພ຺ເພ ຈ ເຕ ຕິຣຈ຺ຉາຈາຕິ ສພ຺ພຕິຣຈ຺ຉາ, ເຕສໍ ສພ຺ພຕິຣຈ຺ຉານໍ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ວສາ ເມຖຸນຣາຄສ຺ສາ’’ຕິອາທີນໍ ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕິຣຈ຺ຉານານໍ ອກ຺ຂິອາທີສຸ ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປິ ອງ຺ຄຊາຕປ຺ປເທສໍ ເມຖຸນຣາເຄນ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ສນ຺ຖຕາທິວິກປ຺ເປ ນິທ຺ໂທສຠາໂວ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ຕມ຺ປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໒໒. ເອວໍ ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ຊີວມານກສຣີເຣ ລພ຺ຠມານາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສໍເຍວ ມຕສຣີເຣປິ ¶ ສມ຺ຠວນກອາປຕ຺ຕິໂຍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິ ¶ ອິມິນາ ມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ຄຫຓນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສານໍ ມຕາມຕສຣີເຣ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕສຸ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ, ປຸນ ຄຫເຓ ປໂຍຊນາຠາວາ ເຕ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອນຸວຕ຺ຕມານສພ຺ພຕິຣຈ຺ຉານນ຺ຕິ ອິມິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ເຕສໍ ສພ຺ພຕິຣຈ຺ຉານຄຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອລ຺ລສຣີເຣສູຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິຠາວມສມ຺ປຕ຺ເຕສຸ ອລ຺ລມຕສຣີເຣສຸ ຕິວິເຘ ເຂຕ຺ຕສ຺ມິໍ ອສນ຺ຖເຕ, ສນ຺ຖເຕ ວາ ສຕິ ເມຖຸນຣາຄສ຺ສ ວສາ ເສວໂຕ ຕິວິຘາປິ ອາປຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອນຸວຕ຺ຕມານປເທຫິ ສຫ ໂຍຊນາ.

ຕິວິເຘ ເຂຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ມຕມນຸສ຺ສສຣີເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕເຠເທ ມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສງ຺ຂາເຕ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຈ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕເຠເທ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສງ຺ຂາເຕ ຈ, ອກ຺ຂາຍິຕເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕເຠເທ ກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ທກ຺ຂິນາສາວຕ຺ຖິໂກສວຓສງ຺ຂາເຕ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕ ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕເຠເທ ຕສ຺ມິໍເຍວ ກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ທກ຺ຂິນາສາວຕ຺ຖິໂກສວຓສງ຺ຂາເຕ ຈ, ອກ຺ຂາຍິຕເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕເຠເທ ອວເສສສຣີຣສງ຺ຂາເຕ ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຈາຕິ ຕິວິເຘປິ ເຂຕ຺ເຕ. ສຕີຕິ ວິຊ຺ຊມາເນ. ສນ຺ຖເຕ ວາ ອສນ຺ຖເຕ ວາ ເມຖຸນຣາຄສ຺ສ ວສາ ເສວໂຕ ຍຖາຣຫໍ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏສງ຺ຂາຕາ ຕິວິຘາ ອາປຕ຺ຕິ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອເຕສເມວ ຈ ອຸທ຺ຘຸມາຕາທິຠາວໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ສຣີເຣ ສນ຺ຖຕາທິວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ເມຖຸນຣາເຄນ ເສວໂຕ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘຸມາຕາທິສມ຺ປຕ຺ເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສສຣີເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສຣີເຣ ວິເສສມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕສໍ ອລ຺ລສຣີເຣສູ’’ຕິອາທີນໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ປຸພ຺ເພ ¶ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກຸຖິຕກຸຓເປ ປນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ.

໒໓. ພຫິ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ. ນິມິຕ຺ຕໍ ມຸຕ຺ຕກຣຓໍ. ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ເຕປິ ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ປາຣິເສສໂຕ ອິມິນາ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີນເມວ ຄຫຓໍ, ອິມິນາ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາປິ ຄຫຓສ຺ສ. ອິມິສ຺ສານນ຺ຕຣຄາຖາຍ ອິໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ອນຸວຕ຺ຕິເຕ ຕຕ຺ຣາປິ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາປິ ຄຫຓໍ ສິຍາຕິ ຕມ຺ປິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຍສໍສຄ຺ຄສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິອຘິກວຈນເມວ ຎາປກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ¶ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໙-໖໐) ‘‘ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ເມຖຸນຣາເຄນ ມຸເຂນ ຉຸປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ນ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຉຸເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໒) ສາມຎ຺ຎວຈນໂຕ ຈ ອຸທ຺ຘຸມາຕາທິຠາວມສມ຺ປຕ຺ຕາຍ ອລ຺ລມຕມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຈ ອກ຺ຂາຍິເຕ ວາ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິເຕ ວາ ນິມິຕ຺ເຕ ສຕິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ຕຕ຺ຖາປິ ພຫິ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖປິ ມຕາມຕວິເສສໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ອິມິນາວ ສາມຎ຺ຎວຈເນນ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໒໔. ນິມິຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາເຕນ. ມຸເຂນາຕິ ປກຕິມຸເຂນ. ນິມິຕ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິຍາຕິ ຊີວມານກມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ອງ຺ຄຊາຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ມຕິຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ມຕິຕ຺ຖິຍາ ສຣີເຣ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ໂຍ ຉຸປຕິ, ຕສ຺ສ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ¶ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຕມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຕເຖວ ຍກ຺ຂິວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຍກ຺ຂິນິຍາ ສຣີຣໍ ເຍນ ຜຸຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ສ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອິເຘວ ອຸປຣິ ທຸຕິຍສງ຺ຆາທິເສເສ ‘‘ປຓ຺ຑເກ ຍກ຺ຂິເປຕີສຸ, ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາ’’ຕິ (ວິ. ວິ. ໓໔໑) ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ຈ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີປິ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊີວມານກມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ອງ຺ຄຊາຕ’’ນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕ ປເວເສຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄາສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ພຫິ ຉຸປິຕຸກາມຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ‘‘ພຫີ’’ຕິ ອນຸວຕ຺ຕນໍ ວິນາປິ ຕທຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

໒໕. ຕເຖວ ພຫິ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ, ອນ຺ໂຕ ອປ຺ປເວເສຕ຺ວາ ພຫິເຍວ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸຠຍຣາເຄນາຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ, ເມຖຸນຣາເຄນ ວາ. ປຸຣິສສ຺ສາປີຕິ ຊີວມານກປຸຣິສສ຺ສປິ. ປິ-ສທ຺ໂທ ນ ເກວລໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ຕໍ ຜຸສນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ປຸຣິສສ຺ສາປີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕກຣຓເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຊີວມານກປຸຣິສສ຺ສາ’’ຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ກຸໂຕ ລພ຺ຠຕີຕິ ເຈ? ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ວາ ເມຖຸນຣາເຄນ ວາ ຊີວມານກປຸຣິສສ຺ສ ວຕ຺ຖິໂກສໍ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ, ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິໂຕ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໙-໖໐) ລພ຺ຠຕິ.

໒໖. ອຈິຣວຕິຕຣນ຺ຕານໍ ຄຸນ຺ນໍ ປິຏ຺ຐິໍ ອຠິຣຸຫນ຺ຕາ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ເມຖຸນຣາເຄນ ອງ຺ຄຊາເຕນ ¶ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິໍສູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ‘‘ນ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຉຸເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໒) ອາຄຕນຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ¶ ‘‘ນິມິຕ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມສ຺ສານຸວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ພຫີ’’ຕິ ລພ຺ຠຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ເຕນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ຕໍ ເມຖຸນຣາຄໂຕ ພຫິ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໒໗. ‘‘ເມຖຸນຣາຄໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ພ຺ຍວຈ຺ຉິນ຺ນມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນາ’’ຕິວຈນສາມຕ຺ຖິຍາ ພຫິ ຉຸປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນິມິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄສ຺ສ. ຉຸປເນຕິ ຜຸສເນ.

໒໘. ຕມາວຏ຺ຏກເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕໍ ອາວຏ຺ຏກເຕ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ອາວຏ຺ຏກເຕຕິ ວິວເຏ. ‘‘ມຸເຂ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິສທ຺ທຕ຺ຕາ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘິໂນ ຈ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສຸຕານຸໂລມິການໍ ສຸຕສມ຺ພນ຺ຘສ຺ເສວ ພລວຕ຺ຕາ ຈ ປຸຣິມານນ຺ຕຣຄາຖາຍ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ມຸເຂ’’ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ສຸຕສ຺ເສວ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາປິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ວິນີຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ປາຣາ. ໗໓) ‘‘ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ສິວຖິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຉິນ຺ນສີສໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ວຏ຺ຏກເຕ ມຸເຂ ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສສີ’’ຕິ ທສ຺ສິຕຉິນ຺ນສີສວຕ຺ຖຸສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສມຸຂເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ, ປນ ອມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ມຸເຂ ຕຖາ ປເວໂສ ນິທ຺ໂທໂສຕິ ວຕ຺ຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖາປິ ອິທເມວ ອຸປລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ປາຣາຊິກປ຺ປໂຫນການໍ ສພ຺ເພສໍ ມຸເຂຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາວຏ຺ຏກເຕ ປາຣາຊິກປ຺ປໂຫນການໍ ມຸເຂ ອາກາສຄຕໍ ກຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອຖ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ອາວຏ຺ຏກເຕ ມຸເຂຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎສງ຺ຄໂຫ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ກາຕພ຺ໂພ.

໒໙. ຕຖາຕິ ¶ ‘‘ອາກາສຄຕໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຣາມສຕິ. ຈຕູຫິ ປສ຺ເສຫີຕິ ສຫຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ‘‘ປສ຺ເສຫີ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິສທ຺ທຕ຺ຕາ ‘‘ນິມິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎສທ຺ທຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພສ຺ສາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ຊາຕິວາຈກຕ຺ຕາ ເອກວຈນໍ. ‘‘ຈຕູຫິ ປສ຺ເສຫິ, ເຫຏ຺ຐິມຕ຺ຕລ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິເມສໍ ສມ຺ພນ຺ຘິປທສ຺ສ ອນິທ຺ເທເສປິ ເມຖຸນປາຣາຊິກາຘິກາຣຕ຺ຕາ ຈ ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາວສາເນ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ອິມສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນ ‘‘ຍຖາ ຈ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໑-໖໒) ນິມິຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສາຕິເທສສ຺ສ ¶ ກຕຕ຺ຕາ ຈ ສາມຕ຺ຖິເຍນ ‘‘ນິມິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ລພ຺ຠຕິ. ອິທເມວ ‘‘ປເວເສຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອາຘາຣວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ອງ຺ຄຊາຕ’’ນ຺ຕິ ອນຸວຕ຺ຕຕິ.

ເອວໍ ວາກ຺ຍໍ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ອາວຏ຺ຏກເຕ ມຸເຂ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຕມາກາສຄຕໍ ກຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ສພ຺ພສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ເຕ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄສງ຺ຂາເຕ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈຕູຫິ ປສ຺ເສຫິ ສຫ ເຫຏ຺ຐິມຕ຺ຕລໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປສ຺ເສ, ເຫຏ຺ຐິມຕ຺ຕລຎ຺ຈ ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕໍ ອາກາສຄຕໍ ກຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

໓໐. ອຸປ຺ປາຏິໂຕຏ຺ຐມໍເສສູຕິ ອຸປ຺ປາຏິຕໍ ໂອຏ຺ຐມໍສໍ ເຍສນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ເຕສຸ ທນ຺ເຕສຸ. ພຫິນິກ຺ຂນ຺ຕເກສຸ ວາຕິ ປກຕິຍາ ໂອຏ຺ຐມໍສໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ ວາ ທນ຺ເຕສຸ. ວາຍມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ.

໓໑. ອຏ຺ຐິສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ກຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ຕມໍສສນ຺ນິສ຺ສຍານິ ອຏ຺ຐີນິ ສງ຺ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ. ມຄ຺ເຄຕິ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຕມເຍ ມຄ຺ເຄ. ທຸວິຘຣາຄໂຕຕິ ¶ ເມຖຸນຣາເຄນ ວາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ວາ. ວາຍມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ.

໓໒. ອາລິງ຺ຄນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຣິສ຺ສຊນ຺ຕສ຺ສ. ຫຕ຺ຖຄາຫາທີສຸ ຫຕ຺ໂຖ ນາມ ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄນຂາ. ຫຕ຺ຖສ຺ສ, ຕປ຺ປຏິພນ຺ຘສ຺ສ ຈ ຄຫຓໍ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາໂຫ. ອວເສສສຣີຣສ຺ສ, ຕປ຺ປຏິພນ຺ຘສ຺ສ ຈ ປຣາມສນໍ ປຣາມາໂສ. ນິສ຺ສນ຺ເທເຫ ປນ ‘‘ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ວາ ຕປ຺ປຏິພນ຺ຘສ຺ສ ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫຓໍ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນຍສ຺ເສວ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕຕ຺ຕາ ໂສເຍວ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ໂພ. ປຣາມເສປິ ‘‘ຫຕ຺ເຖນ ສຣີຣສ຺ສ, ຕປ຺ປຏິພນ຺ຘສ຺ສ ຈ ປຣາມສນ’’ນ຺ຕິ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອວເສສສຣີຣາວຍເວນາປິ ປຣາມສໂຕ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕີຕິ. ຈຸມ຺ພນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເວຓິຄ຺ຄາຫາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ອຍໍ ນໂຍ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ເມຖຸນຣາເຄນ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທີສຸ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ.

໓໓. ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ເສຫິ ອຎ຺ເຎສຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕສຸ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູເຕ ¶ ສຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອປເທ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອປເທ, ທ຺ວິປເທ, ຈຕຸປ຺ປເທ’’ຕິ ອິເມຫິ ວິເສສເນຫິ ວິເສສິຕພ຺ພໍ ‘‘ສຕ຺ຕນິກາເຍ’’ຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອປເທ ສຕ຺ຕນິກາເຍ. ອຫໂຍຕິ ຖລຈເຣສຸ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຫຕ຺ຖິຄິລນເກ ອຊຄເຣ ອຸປາທາຍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ນາຄາ ຈ. ມຈ຺ຉາຕິ ຊລເຊສຸ ອຸປຣິມໂກຏິຍາ ປຎ຺ຈສຕໂຍຊນິການິ ຕິມິຣປິງ຺ຄລາທິມຈ຺ເຉ ອຸປາທາຍ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ປາຐີນປາວຸສາທໂຍ ມຈ຺ຉາ ຈ. ທ຺ວິປເທ ສຕ຺ຕນິກາເຍ. ກໂປຕາຕິ ອຸປຣິມໂກຏິຍາ ຄຣຸເຬ ອຸປາທາຍ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ກໂປຕາກໂປຕປກ຺ຂີ ຈ. ປາຣາວຕາຕິ ເກຈິ. ຈຕຸປ຺ປເທ ສຕ຺ຕນິກາເຍ. ໂຄຘາຕິ ອຸປຣິມໂກຏິຍາ ຫຕ຺ຖິໍ ¶ ອຸປາທາຍ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ໂຄຘາ ຈາຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕາ. ເຫຏ຺ຐາຕິ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທໂຕ. ປາຣາຊິກສ຺ສວຕ຺ຖູຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກສ຺ສ ວຕ຺ຖູນີຕິ ປາຐເສໂສ.

໓໔. ເສເວຕຸກາມຕາ ເມຖຸນເສວາຍ ຕຓ຺ຫາ, ຕາຍ ເມຖຸນຣາຄສງ຺ຂາຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເສເວຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕໍ. ມຄ຺ເຄຕິ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄາທີນໍ ອຎ຺ຎຕເຣ ມຄ຺ເຄ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຕ຺ຕກຣຓສ຺ສ ປເວສນໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລສ຺ສ ວາ ອນ຺ເຕ ວິນາເສ ຠໂວຕິ ອນ຺ຕິໂມ, ປາຣາຊິກາປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ອນ຺ຕິມຠາວສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕເທວ ປຐມໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາຣາຊິການໍ ອາທິມ຺ຫິ ເທສິຕຕ຺ຕາ ປຐມນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ສ ປຐມນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໂນ, ປຐມປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໕. ສາມນ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິສມີເປ ຠວໍ ສາມນ຺ຕໍ, ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ສມີເປ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຠວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສານໍ ປນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປີຕິ ອວເສສານໍ ອທິນ຺ນາທານາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປາຣາຊິກຘມ຺ມານໍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສາມນ຺ຕມິຕິ ອຸທີຣິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖມຸທີຣິຕໍ? ‘‘ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໔) ທຸຕິເຍ, ‘‘ມນຸສ຺ສໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ໂອປາຕໍ ຂຓຕິ, ປຕິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂເວທນໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ, ຕຕິເຍ, ‘‘ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໑໕) ຈຕຸຕ຺ເຖ ສມຸທີຣິຕໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິຍາ ສາມນ຺ຕາປຕ຺ຕິຠາໂວ ຍສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ສມຸລ຺ລປຕິ, ໂສ ຍາວ ນ ປຏິວິຊານາຕິ, ຕາວ ສມຸລ຺ລປນປຈ຺ຈຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິສມ຺ຠາເວ, ສມຸລ຺ລປິເຕ ຕສ຺ມິໍ ສມຸລ຺ລປິຕມຕ຺ເຖ ປຏິວິຊານນ຺ເຕ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິສມ຺ຠາເວ ຈ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ໂສ ¶ ຈ ‘‘ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໖. ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ¶ ວາຕູປຕ຺ຖທ຺ຘໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ວີຕິກ຺ກມໍ ກຕ຺ວາ ມາຕຸຄາເມສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ອຊານມານສ຺ສ, ມຫາວເນ ທິວາ ນິທ຺ທຸປຄຕຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຍ ປເຣຫິ ກິຣິຍມານໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕເຖວາຕິ ອິມິນາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຎາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທມາກຑ຺ຒຕິ. ອສ຺ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກສຸ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ຈ ກາຣາເປນ຺ເຕສຸ ຈ, ສປ຺ປມຸຂໍ ປວິຏ຺ຐກາເລ ວິຍ ອຸຕ຺ຕສິຕ຺ວາ ອນຘິວາເສນ຺ຕສ຺ສ ຈ, ມຫາວເນ ທິວາວິຫາໂຣປຄຕຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຍ ປໂຣປກ຺ກມໍ ຎຕ຺ວາປິ ກາເຍ ອາທິຕ຺ຕອຄ຺ຄິນາ ວິຍ ອຸຕ຺ຕສິຕ຺ວາ ອນຘິວາເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອປິ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ພຸທ຺ຘສາສເນ ຂີຣສາຄຣສລິລນິມ຺ມເລ ສພ຺ພປຐມໍ ປາຕຸຠູຕຕ຺ຕາ ອາທິ ຈ ຕໍ ວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ກມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ອາທິກມ຺ມໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອາທິກມ຺ມີ, ເອຕ຺ຖ ສຸທິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິໂນຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຸປຣິປິ ອິເມສໍ ປທານໍ ອາຄຕາຄຕຏ຺ຐາເນ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຘ ຈ ອຸປຣິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ ຈ ນິທານາທິວເສນ ສຕ຺ຕຣສວິໂຘ ສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉໂຍ ປກິຓ຺ຓເກ ສງ຺ເຂປໂຕ, ອຸຕ຺ຕເຣ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໗-໓໘. ວິນເຍຕິ ວິນຍປິຏເກ. ອນຍູປຣເມຕິ ເນຕິ ປາເປຕິ ສີລສມ຺ປທໍ ສມາຘິສມ຺ປທໍ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທຎ຺ຈາຕິ ນໂຍ, ກາຍວຈີທ຺ວາເຣຫິ ອວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາໂຕ ສໍວໂຣ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ໂຂ ອສໍວໂຣ ອນໂຍ ນາມ, ຕສ຺ສ ອຸປຣໂມ ນິວຕ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອນຍູປຣໂມ, ວິນໂຍ, ຕຕ຺ຖ ອນຍູປຣເມ ວິນເຍ.

ຕໂຕ ¶ ເອວ ປຣເມ ອຸກ຺ກຏ຺ເຐ. ອນຍສ຺ສ ວາ ອຸປຣເມ ນິວຕ຺ຕເນ ປຣເມ ອຸກ຺ກຏ຺ເຐຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຣາ ອຸຕ຺ຕມາ ມາ ສາສນສິຣີ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຣໂມ, ວິນໂຍຕິ ເອວມ຺ປິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ວິນໂຍ ນາມ ສາສນສ຺ສ ອາຍູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມສງ຺ຄີຕິກຖາ; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມສງ຺ຄີຕິກຖາ; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໕.ມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໕໑) ວຈນໂຕ ອຸຕ຺ຕມສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຊນສ຺ສາຕິ ໂສຠໂຓ ຊໂນ ສຸຊໂນ, ສິກ຺ຂາກາໂມ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ ໂສຠມາໂນ ປິຍສີໂລ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ນຍເນ ນຍນູປເມ ວິນເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນຍູປຣມຕ຺ຕາ, ປຣມຕ຺ຕາ ຈ ສຸຊນສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ນຍເນ ນຍນູປເມ. ສຸຂານຍເນຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທໍ ສຸຂໍ ອາເນຕີຕິ ສຸຂານຍນໍ, ຕສ຺ມິໍ. ອິທຎ຺ຈ ‘‘ນຍເນ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນໍ.

ເອຕໍ ¶ ວິເສສນໍ ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຈ? ອຸປມາຠາເວນ ຄຫິຕປກຕິນຍນໂຕ ອິຘ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຕໂຣ ໂສ ວິເສໂສຕິ ເຈ? ປກຕິນຍນໍ ຣາຄໂທສາທິກິເລສູປນິສ຺ສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປນ ວິນຍນຍນໍ ອິມສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ອຫຸຕ຺ວາ ເອກໍເສນ ໂມກ຺ຂາວຫນສຸຂສ຺ເສວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຖາ ວິນຍມວິຣາເຘຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊເນນ ສິຊ຺ຌນກສີລສໍວຣມູລກອວິປ຺ປຏິສາຣາທິອນຸປາທິເສສປຣິນິພ຺ພານາວສາ- ນຜລສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂາວຫເນ ວິນເຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປຘານຣໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອປີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ປຘາເນ ວິນຍາຠິໂຍເຄ ຣໂຕປິ, ວິນເຍ ອຊ຺ຌາຍນສວນຈິນ຺ຕນາທິວເສນ ວາຍມນ຺ໂຕປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ‘‘ວິຣາໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໓; ເນຕ຺ຕິ. ໑໗໐; ກຖາ. ໘໗໒) ວຈນໂຕ ປຘານໍ ນິພ຺ພານໍ, ຕສ຺ມິໍ ຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ສາຣມເຕຕິ ‘‘ສາຣ’’ນ຺ຕິ ອຘິມເຕ. ອຖ ວາ ສາຣໍ ອເຜຄ຺ຄຸມຕໍ ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ອາຈຣິຍມຕໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ສາຣມໂຕ’’ຕິ ວິນຍວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ. ຣໂຕຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຠິຣໂຕ. ‘‘ນ ຣໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ-ກາຣໍ ‘‘ຣມເຕ’’ຕິ ໂອສານປເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ໂຍ ປນ ນ ຣມເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເຖຣນວມຊ຺ຌິມຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອນ຺ຕເຣ ໂຍ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິຈ຺ຈປຣິວຕ຺ຕນສວນານຸສ຺ສຣຓຈິນ຺ຕນວເສນ ນ ຣມເຕ ນ ກີຬຕິ, ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິນເຍ ປຘານຣໂຕປິ ວິນຍປິຏເກ ອຊ຺ຌຍນສວນາທິວເສນ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ໂຕປິ ປຏຸ ໂຫຕິ ກິໍ, ນ ໂຫເຕວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວິນຍປິຏເກ ປາຏວມາກງ຺ຂນ຺ເຕຫິ ປຐມໍ ຕາເວຕ຺ຖ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຠິໂຍໂຄ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິມເມວຕ຺ຖໍ ອານິສໍສປາຣໍປຣິຍປໂຍຊເນນ ສຫ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອິມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍໍ, ‘‘ອເວທີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ໂຍ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ໂຍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ໂນ ອິມໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ສມ຺ມາ ອເວທິ ອຎ຺ຎາສິ. ກິໍ ຠູຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຫິຕວິຠາວນ’’ນ຺ຕິ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມູລສາຘນຕ຺ຕາ ສີລມິຘ ຫິຕໍ ນາມ, ຕໍ ວິຠາເວຕິ ປກາເສຕີຕິ ຫິຕວິຠາວໂນຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ…ເປ… ວິຊຏເຍ ຊຏ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓, ໑໙໒; ມິ. ປ. ໒.໑.໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພກິເລສຊຏາວິຊຏນໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໂສປຈາຣສາຠິຎ຺ຎາຣູປາຣູປອຏ຺ຐສມາຘີນໍ ປທຏ຺ຐານຕາຍ ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓສມ຺ປທານໍ ¶ ມູລຠູເຕສຸ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລສຸ ປຘານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ, ຕປ຺ປກາສກຕ຺ຕາ ອຍໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉໂຍ ‘‘ຫິຕວິຠາວໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຠາວນນ຺ຕິ ¶ ຠາວີຍຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເຈຕສິ ນິເວສີຍຕີຕິ ຠາວໂນ, ຠາວນີໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຫິຕວິຠາວກຕ຺ຕາເຍວ ຫິຕຕ຺ຖີຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈິຕ຺ເຕ ວາເສຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ເອວໍວິຘໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍໍ. ສຸຣສມ຺ຠວນ຺ຕິ ຣສີຍຕິ ອສ຺ສາທີຍຕີຕິ ຣໂສ, ສທ຺ທຣໂສ ອຕ຺ຖຣໂສ ກຣຸຓາທິຣໂສ ວິມຸຕ຺ຕິຣໂສ ຈ, ໂສຠໂຓ ຣໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຣໂສ, ວິນຍວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໍ ສຸຣສໍ. ຠວໍ ຠວນ຺ຕໍ, ສນ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສຸຣສໍ ສມານໍ, ສຸຣສໍ ຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ‘‘ສິເລໂສ ປສາໂທ ສມຕາ ມຘຸຣຕາ ສຸຂຸມາລຕາ ອຕ຺ຖພ຺ຍຕ຺ຕິ ອຸທາຣຕາ ໂອໂຊ ກນ຺ຕິ ສມາຘີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ກວິຊເນຫິ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພສິເລສາທິທສວິຘສທ຺ທຊີວິຕຄຸຓສງ຺ຂາຕສທ຺ທຣສສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ຈ ສຠາວາຂ຺ຍານໍ ອຸປມາ ຣູປກໍ ທີປກໍ ອາວຸຕ຺ຕີຕິ ເອວມາທິກ຺ກມນິທ຺ທິຏ຺ຐປຎ຺ຈຕິໍສອຕ຺ຖາລງ຺ກາເຣສຸ ອນຸຣູປສຠາວາຂ຺ຍານາທິປ຺ປຘານອຕ຺ຖາລງ຺ກາຣສງ຺ຂາຕອຕ຺ຖຣສສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປກາສິຕພ຺ພກຣຸຓາຣສອພ຺ຠຸຕຣສສນ຺ຕຣສາທີຫິ ຈ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸຣສໍ ອິມໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ວາ ອິມິນາ ປກຣເຓນ ປຘານໂຕ ວິຘີຍມານປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລສ຺ສ ເອກນ຺ເຕນ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິກຕ຺ຕາ ສມາຘິສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ນິພ຺ພານປາປນໂຕ ມູລກາຣຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ກເມນ ນິພ຺ພານາມຕຜລຣສສມ຺ປທາຍກໍ ອິມໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ປຣມສ຺ສາທນີຍຣູເປນ ຘິຕິວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ສຸຣສຠູຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຂໍ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ, ຕໍ ຠວຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ສມ຺ຠໂວ, ວິນຍວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໍ, ກາຍຈິຕ຺ຕສຸຂານໍ ມູລກາຣຓຠູຕໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸຣສຕ຺ຕາ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕຣສສມ຺ປທສາຣມຫຸສ຺ສເວນ ສມ຺ຠູຕມານສິກສຸຂສ຺ສ, ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປນິສ຺ສຍກາຍິກສຸຂສ຺ສ ຈ ປຠວຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ອິມສ຺ສ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ສມ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພຕາຍ ກາຣຓໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ນານາຄຸຓຣຕນາກຣໍ ອິມໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ສມ຺ປຊານນ຺ໂຕ ໂສ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ກິໍ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ປາລິນາ ອຸປາລິນາ ສໂມ ຠວຕິ. ປາລິນາຕິ ສາສນໍ ປາເລຕີຕິ ‘‘ປາໂລ’’ຕິ ວິນໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ວິນໂຍ ນາມ ສາສນສ຺ສ ອາຍູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມສງ຺ຄີຕິກຖາ; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມສງ຺ຄີຕິກຖາ; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໕.ມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໕໑) ໂສ ¶ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປາລີ, ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘວເສນ ຕິວິຘສາສນສ຺ສ ຊີວິຕຠູຕວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສາສນຘຣຕ຺ຕາ ‘‘ປາລີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ອຸປາລິນາ, ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂເວ ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິນຍຘຣານໍ ຍທິທໍ ອຸປາລີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໙, ໒໒໘) ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ເນນ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕິນາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ມຸຂປທຸມໍ ວິກາເສຕ຺ວາ ປກາສິຕເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐາເນນ ວິເສສໂຕ ສາຍນຣກ຺ຂນກຠາເວນ ປຏິລທ຺ຘປາລີຕິນາມເຘຍ຺ເຍນ ອຸປາລິມຫາເຖເຣນ ສໂມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ກສ຺ມິໍ ວິສເຍ ສໂມ ຠວຕີຕິ ເຈ? ສາສເນ. ສາສເນຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຕິວິເຘ ສາສເນ, ຕຕ຺ຣາປິ ຖາວຣຊງ຺ຄມສກລວຕ຺ຖຸວິຕ຺ຖາຣາຘຣມຓ຺ຑລສທິເສ ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘທ຺ວຍຘາເຣ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສເນ, ຕຕ຺ຖາປິ ວິນຍກຖາຘິກາຣຕ຺ຕາ ລພ຺ຠມາເນ ວິນຍປິຏກສງ຺ຂາຕປຣິຍຕ຺ຕິສາສເນກເທເສ ສໂມ ຠວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິໍຠູເຕ ສາສເນ? ມາຣພລິສາສເນ. ມາຣສ຺ສ ພລິ ມາຣພລິ, ມາຣໂຄຈໂຣ, ຕສ຺ສ ສາສນໍ ຫິໍສກໍ ມາຣພລິສາສນໍ, ຕສ຺ມິໍ. ຂນ຺ຘາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ມາເຣສຸ ປຘານຠູຕກາມຣາຄາທິປຠວກິເລສມາຣສ຺ສ ໂຄຈຣຠາເວນ ພລິສງ຺ຂາຕອິຕ຺ຖິສຣີຣາທິນິສ຺ສຍໂຜຏ຺ຐພ຺ພາທິວິສຍສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ອສໍວາໂສ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໔) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ¶ ມາຣພລິສ຺ສ ຫິໍສກໍ ໂຫຕີຕິ ມາຣພລິສາສນນາມເຘຍ຺ຍວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສາສເນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຖ ວາ ‘‘ພຬິເສນປິ ຊາເລນ, ຫຕ຺ເຖນ ກຸມິເນນ ວາ’’ຕິ ອຸທກຏ຺ຐກຖາຍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ພຬິສ-ສທ຺ເທນ ມຈ຺ຉມາຣຓກຓ຺ຏກມາຫ, ຕໍ ມາຣສ຺ສ ພຬິສໍ ອສຕິ ຂິປຕິ ວຊ຺ເຊຕີຕິ ມາຣພຬິສາສນໍ, ຕສ຺ມິໍ, ‘‘ສມນ຺ຕປາໂສ ມາຣສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສໍສາຣສາຄເຣ ປຣິວຕ຺ຕມານກສໍກິເລສທາສປຸຖຸຊ຺ຊນສງ຺ຂາຕມຈ຺ເຉ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ມາຣມຫາເກວຏ຺ເຏນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕພຬິສສງ຺ຂາຕອິຕ຺ຖິຣູປສທ຺ທາທິປຎ຺ຈກາມຄຸຓາ- ມິສາວຸຕກາມຣາຄາທິກິເລສມຫາພຬິສໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານາທິວເສນ ປຊຫນ຺ເຕ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕ ສາສເນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສາຣມເຕ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ໂຍ ປນ ນ ຣມເຕ, ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນຍູປຣເມ ¶ ຕໂຕ ເອວ ປຣເມ ອຸຕ຺ຕເມ ສຸຊນສ຺ສ ສຸຂານຍເນ ນຍເນ ນຍນຸປເມ ວິນເຍ ຣໂຕ ອຠິຣໂຕ ປຘານຣໂຕປິ ວິນເຍ ອຊ຺ຌາຍນາທີສຸ ໂຍຄມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕປິ ປຏຸ ໂຫຕິ ປຏຸຕໂຣ ໂຫຕິ ກິໍ, ນ ໂຫເຕວ. ຕສ຺ມາ ວິນເຍ ປາຏວຕ຺ຖິນາ ເອຕ຺ເຖວ ສກ຺ກຈ຺ຈາຠິໂຍໂຄ ກາຕພ຺ໂພຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ສາຘິປ຺ປາຍາ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ປຘາເນ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນ ວີຣິເຍ ຣໂຕ ອຠິຣໂຕ ໂຍ ປນ ນໂຣ ສາຣມເຕ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ຍໂຕ ຣມເຕ, ອໂຕ ຕສ຺ມາ ໂສ ອນຍູປຣເມ ສຸຊນສ຺ສ ສຸຂານຍເນ ວິນເຍ ປຏຸ ໂຫຕິ ກຸສໂລ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາຕິ ໂນ ຂນ຺ຕິ.

ຫິຕວິຠາວນໍ ຫິຕປ຺ປກາສກໍ ຠາວນໍ ຠາວນີຍໍ ອາເສວິຕພ຺ພໍ ສຸຣສມ຺ຠວໍ ສຸຣສໍ ສມານໍ ສຸຣສໍ ຠູຕໍ ສມ຺ຠວໍ ສຸຂເຫຕຸກໍ ອິມໍ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ໂຍ ອເວທິ ອຎ຺ຎາສິ, ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ມາຣພຬິສາສເນ ມາຣວິສຍປ຺ປຫານກເຣ, ອຖ ວາ ມາຣພຬິສສ຺ສ ¶ ມາຣສ຺ສ ວຕ຺ຖຸກາມາມິສາວຸຕກິເລສກາມພຬິສສ຺ສ ອສເນ ວຊ຺ຊມາເນ ສາສເນ ຕິວິເຘປິ ຊິນສາສເນ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘານໍ ປຕິຏ຺ຐານຠູເຕ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສເນ, ຕຕ຺ຣາປິ ສກລສາສນສ຺ສ ຊີວິຕສມາເນ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕປຣິຍຕ຺ຕິສາສເນກເທເສ ປາລິນາ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປເນນ ສາສນປາລເນ ຕໍມູລຠາວໂຕ ປາລສງ຺ຂາຕວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ປສຕ຺ຖຕເຣນ ອຸປາລິນາ ອຸປາລິມຫາເຖເຣນ ສໂມ ຠວຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ອິຕິ ວິນຍຕ຺ຖສາຣສນ຺ທີປນິຍາ

ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາຍ

ປຐມປາຣາຊິກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍປາຣາຊິກກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໙. ອິທານິ ທຸຕິຍໍ ປາຣາຊິກວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອາທິຍນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ໂສ ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕກວຈນນ຺ເຕຫິ ສພ຺ພປເທຫິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອາທິຍນ຺ໂຕ ປຣາຊິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣສນ຺ຕກໍ ອາຣາມາທິໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສາມິກໍ ປຣາເຊຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕທຕ຺ຖາຍ ກເຕ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ, ສາມິກສ຺ສ ວິມຕຸປ຺ປາທເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ¶ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອທາຍາໂທ ຫຸຕ຺ວາ ປຣາຊິໂຕ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ຕຖາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປີ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຣາຊິໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິມິນາ ສຫ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ຫຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີຫິ ຈຕູຫິປິ ປເທຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຫຣນ຺ໂຕປິ ຕຖາ ປຣາຊິໂຕຕິ ໂຍຊນາ ສີສາທີຫິ ປຣສນ຺ຕກໍ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອາມສເນ ¶ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສີສໂຕ ຂນ຺ໂຘຫຣຓາທິປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ຕຖາ ປຣາຊິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອວຫຣນ຺ໂຕປິ ຕຖາ ປຣາຊິໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ອຎ຺ເຎຫິ ສງ຺ໂຄປນາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ອຕ຺ຕນິ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑໍ ‘‘ເທຫິ ເມ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ໂຈທິຍມາໂນ ‘‘ນ ມຍາ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ມຸສາ ວຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ຕສ຺ສ ວິມຕຸປ຺ປາທເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕເຖວ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ປຣາຊິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ນາຫໍ ອຄ຺ຄເຫສິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອວຊານິຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ອວຫຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປນ຺ໂຕປິ ຕຖາ ປຣາຊິໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ຍໍ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ຠຓ຺ຑຫຣຓກມນຸສ຺ສາທີນມຎ຺ຎຕຣໍ ‘‘ເຕນ ຠຓ຺ເຑນ ສຫ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣນ຺ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ນິວາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິຕທິສາຠິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປກຕິອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປນ຺ໂຕປິ ປຐມປາທຸທ຺ຘາເຣນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທຸຕິຍປທວາຣາຕິກ຺ກເມນ ຕເຖວ ປຣາຊິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຐານາ ຈາເວນ຺ໂຕປິ ຕຖາ ປຣາຊິໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ຖລາທີສຸ ຐິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອວຫຣິຕຸກາມຕາຍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປເນນ຺ໂຕປິ ທຸຕິຍປຣິເຍສນາທີສຸ ອາມສນາວສາເນສຸ ສພ຺ເພສຸປິ ປໂຍເຄສຸ ທຸກ຺ກຏານິ ຈ ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານປ຺ປກາເຣສຸ ວິຍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອປເນນ຺ໂຕ ຕເຖວ ປຣາຊິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວເມຕາຍ ຄາຖາຍ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍ ຫເຣຍ຺ຍ ອວຫເຣຍ຺ຍ ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປຍ຺ຍ ຐານາຈາເວຍ຺ຍ ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ¶ (ປາຣາ. ໙໒) ປທຠາຊນາຄເຕສຸ ຉສຸ ປເທສຸ ອາໂທ ປຎ຺ຈ ປທານິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ຉຏ຺ຐໍ ປທໍ ກສ຺ມາ ນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເຈ? ອຍໍ ຄາຖາ ນ ຕໍປທຠາຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ເຕສໍ ປທານໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໒) ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈວີສຕິອວຫາເຣ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕທວຍວຠູຕປຎ຺ຈປຎ຺ຈການິ ທສ຺ເສຕຸກາເມນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ຉຏ຺ຐໍ ປທໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ວກ຺ຂມາເນ ຕຕິຍປຎ຺ຈເກ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາວຫາຣປເທນ, ປຎ຺ຈມປຎ຺ຈເກ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣປເທນ ຈ ສງ຺ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ ນາເນກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກທ຺ວຍໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ຉຏ຺ຐໍ ປທໍ ນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔໐. ອິມສ຺ມິໍ ອທິນ຺ນາທານປາຣາຊິເກ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂອຕິຓ຺ເຓ ກຕ຺ຕພ຺ພວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ປຎ຺ຈວີສຕິອວຫາຣານໍ ອງ຺ຄານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ຈ ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ ເອກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈກເຠທາ, ຕຕ຺ຖ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ນາເນກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກທ຺ວຍປ຺ປເຠເທ ທສ ອວຫາເຣ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອວເສສປຎ຺ຈກຕ຺ຕຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕິສ຺ສໍ ຄາຖາຍໍ. ນາເນກຠຓ຺ຑານນ຺ຕິ ນານາ, ເອໂກ ຈ ຠຓ຺ໂຑ ເຍສນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ສວິຎ຺ຎາຓກອວິຎ຺ຎາຓກຠຓ຺ຑວເສນ ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກຎ຺ຈ ສວິຎ຺ຎາຓກຠຓ຺ຑວເສເນວ ເອກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈ ປຣິມາຓາ ເຍສນ຺ເຕ ປຎ຺ຈກາ, ເຕສໍ. ອວຫາຣາຕິ ອວຫຣຓານິ, ໂຈຣກມ຺ມານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕຕິ ອນນ຺ຕຣຄາຖາຍ ‘‘ອາທິຍນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ອາທິຍນ຺ຕາທໂຍ. ປຏິປຕ຺ຕິສນ຺ຕາເນ ວິເສສໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ຠາເວຕິ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ວິຠາວີ, ວິນຍຘໂຣ, ເຕນ ວິຠາວິນາ. ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພາຕິ ປເຣສໍ ອາຣາມາທິສວິຎ຺ຎາຓກວຕ຺ຖູນິ ວາ ທາສມຍູຣາທິໍ ເກວລໍ ສວິຎ຺ຎາຓກວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕໍ ວາ ອວຫຣິຕຸໍ ກຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຣູປາ ອາທິຍນາທໂຍ ຐານາຈາວນປຣິໂຍສານາ ¶ ປຎ຺ຈ ອວຫາຣາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນານາຠຓ຺ຑເອກຠຓ຺ຑວິສຍາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ ເອກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ທສ ອວຫາຣາ ຠວນ຺ຕີຕິ ວິນຍຘເຣນ ໂອຕິຓ຺ຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ວິນິຈ຺ຉໂຍປກາຣກຕ຺ຕາ ຕຖໂຕ ຎາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໑. ເອວໍ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາເຣ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ປຎ຺ຈສຸ ປຎ຺ຈເກສຸ ນາເນກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈການິ ທ຺ເວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອວເສສປຎ຺ຈກຕ຺ຕຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ສາຫຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສາຫຕ຺ໂຖຕິ ສໂກ ຫຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ວາ ສມ຺ພນ຺ຘີຕິ ສາຫຕ຺ໂຖ, ອວຫາໂຣ, ໂຈເຣນ ສຫຕ຺ຖາ ກໂຕ ອວຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຓຕ຺ຕິໂກ ເຈວາຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອາຓຕ຺ຕິໂກ, ອວຫາໂຣ, ໂຈຣສ຺ສ ‘‘ອິມໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຓາປເນນ ¶ ສິທ຺ໂຘ ອວຫາໂຣ ຈ. ນິສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນິສ຺ສຄ຺ໂຄ, ອວຫາໂຣ, ສຸງ຺ກຆາຕຏ຺ຐາເນ, ປຣິກປ຺ປິໂຕກາເສ ວາ ຐຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ພຫິ ປາຕນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຕ຺ຖສາຘໂກຕິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕີຕິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ, ໂສ ອວຫາໂຣ ຈ ຍຖາຓຕ຺ຕິກໍ ອວິຣາເຘຕ຺ວາ ເອກໍເສນ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວາ ອວຫຣິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸວິເສໂສ ຄຫຓກາໂລ ຄຫຓເທໂສ ຄຫຓາກາໂຣ ຈາຕິ ເອວມາທິວິເສສານມຎ຺ຎຕເຣນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວາ ອາຓາປນຎ຺ຈ ເອກໍເສນ ປາທຄ຺ຆນກເຕລປິວນກໍ ອຸປາຫນາທິກິຎ຺ຈິວຕ຺ຖຸໍ ເຕລຠາຊນາທີສຸ ປາຕນາທິປ຺ປໂຍໂຄ ຈາຕິ ເອວມາທິປ຺ປໂຍໂຄ ຈ ກິຣິຍາສິທ຺ຘິຍາ ປຸເຣຕຣເມວ ປາຣາຊິກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນໂຕ ອຕ຺ຖສາຘໂກ ອວຫາໂຣ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຘຸຣນິກ຺ເຂປນຎ຺ຈາຕິ ¶ ຘຸຣສ຺ສ ນິກ຺ເຂປນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປນໍ, ຕຎ຺ຈ ອວຫາໂຣ, ປຣສນ຺ຕການໍ ອາຣາມາທີນໍ ອຠິໂຍຄວິສເຍ ຈ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑາທິໂນ ວິສເຍ ຈ ໂຈຣສ຺ສ ສາມິໂນ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ຈ ສາມິໂນ ຈ, ຍທາ ກທາຈິ ຍຖາກຖຎ຺ຈິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ຄຫເຓ ນິຣຸສ຺ສາຫຠາວສງ຺ຂາໂຕ ຘຸຣນິກ຺ເຂປາວຫາໂຣ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ອິທໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປນຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສາຫຕ຺ຖາທິຈຕຸກ຺ກຎ຺ຈ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອວຫາຣານໍ ສມູໂຫ ປຎ຺ຈກໍ, ສາຫຕ຺ຖາທິປຎ຺ຈກໍ ‘‘ສາຫຕ຺ຖປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາທິ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔໒. ປຸພ຺ພສຫປໂຍຄາ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ ສຫປໂຍໂຄ’’ຕິ ປໂຍຄ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ‘‘ອາຓຕ຺ຕິວເສນ ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໒) ຍຖາຓຕ຺ຕິກມວິຣາເຘຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ອາຓາປນໍ ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ ນາມ ອວຫາໂຣ. ກາເຍນ, ວາຈາຍ ວາ ປຍຸຊ຺ຊນໍ ອາຓາປນໍ ປໂຍໂຄ, ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ປຸພ຺ໂພ ຈ ໂສ ປໂຍໂຄ ຈາຕິ ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ ອວຫາໂຣຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຐານາຈາວນວເສນ ສຫປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓປທຕ຺ຕາ ຐານາຈາວນຎ຺ຈ ປຣາຍຕ຺ຕຠູມິຄຫເຓ ຂີລສງ຺ກມນາທິກຎ຺ຈ ສຫປໂຍໂຄ ອວຫາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສໍວິທາຫຣຓນ຺ຕິ ພຫູຫິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ສພ຺ເພຫິ, ເອກໂຕ ວາ ສພ຺ເພສໍ ອນຸມຕິຍາ ເອເກນ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຫຣຓສງ຺ຂາໂຕ ສໍວິທາວຫາໂຣ ຈ. ສມໍ ເອກີ ຫຸຕ຺ວາ ວິສຸໍ ເອເກນາປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາເທ ວາ ປາທາຣເຫ ¶ ວາ ຄຫິເຕ ກຕມນ຺ຕນານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ¶ . ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ສໍວິທາຫຣຓໍ. ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ສໍວິທາຫຣຓ’’ນ຺ຕິ ‘‘ສໍວິທາວຫາໂຣ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ເວວຈນໍ. ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ເອໂກ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໘) ວຈນໂຕ ເອວໍ ສຫກຕມນ຺ຕເນສຸ ເອເກນາປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາເທ ວາ ປາທາຣເຫ ວາ ຄຫິເຕ ກຕມນ຺ຕນານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສງ຺ເກຕກມ຺ມນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິກາລປຣິຈ຺ເຉເທນ ສຎ຺ຊານນໍ ສງ຺ເກໂຕ, ເຕນ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ອວຫຣຓໍ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ນາມ. ຕໍ ປນ ປຸເຣຠຕ຺ຕາທີສຸ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ ຕໍເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ ເຈ, ສງ຺ເກຕກາຣກສ຺ສ ສງ຺ເກຕກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເນມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣຠຓ຺ຑາວຫາຣສ຺ສ ເຫຕຸຕ຺ຕາ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທິ ນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ, ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ເນມິຕ຺ຕໍ, ອວຫຣຓສງ຺ຂາຕກມ຺ມໍ ອວຫາໂຣ. ‘‘ມຍາ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ນິຂຓິເຕ ວາ ຠມຸມ຺ຫິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ເຕ ວາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ອາຓຕ຺ເຕນ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ວຸຕ຺ຕເມວ ຠຓ຺ຑໍ ວຸຕ຺ຕນິຍາມມວິຣາເຘຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ ເຈ, ນິມິຕ຺ຕກາຣກສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕກຣຓກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕນິຍາມໍ ວິຣາເຘຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ ເຈ, ນິມິຕ຺ຕກາຣໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອວຫາຣກສ຺ເສວ ປາຣາຊິກໍ. ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ ອາທິ ຍສ຺ສ ຕໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄາທິ, ປຸພ຺ພປໂຍຄາທິ ຈ ຕໍ ປຎ຺ຈກຎ຺ຈາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ.

໔໓. ເຖຍ຺ຍຎ຺ຈ ປສຍ຺ຫຎ຺ຈ ປຣິກປ຺ໂປ ຈ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ຈ ກຸໂສ ຈ ເຖຍ຺ຍປສຍ຺ຫປຣິກປ຺ປປຏິຈ຺ຉນ຺ນກຸສາ, ເຕ ອາທີ ອຸປປທຠູຕາ ເຍສໍ ອວຫາຣານໍ ເຕ ເຖຍ຺ຍ…ເປ… ກຸສາທິກາ ¶ , ອວຫາຣາ, ອິມິນາ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ ຈ…ເປ… ກຸສາວຫາໂຣ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣຕິ ເຖໂນ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂຈໂຣ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເຖຍ຺ຍໍ, ເອຕ຺ຖ ນ-ກາຣໂລໂປ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເຕນ ອວຫຣຓໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ, ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທາທິວເສນ ອທິສ຺ສມາເນນ ຄຫຓຎ຺ຈ ກູຏມານກູຏກຫາປຓາທີຫິ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄຫຓຎ຺ຈ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ.

ປສຍ຺ຫ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ, ຄາມວິໂລປກາ ວິຍ ສາມິເກ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຄຫຓຎ຺ຈ ຣາຊຠຏາທໂຍ ວິຍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘກຣຄ຺ຄຫເຓ ອຘິກຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ.

ວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕາທິກໍ ¶ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ, ໂສ ຈ ຠຓ຺ໂຑກາສປຣິກປ຺ປວເສນ ທຸວິໂຘ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑໍ ອນ຺ຘກາຣປ຺ປເທສໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕາທິຠຓ຺ຑານິ ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ, ເຕ ເປຬາທໂຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ວຕ຺ຖານິ ເຈ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ສຸຕ຺ຕານິ ເຈ ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປນໍ ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ປປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ນາມ. ອາຣາມປຣິເວຓາທີນິ ປວິສິຕ຺ວາ ໂລຠນີຍໍ ຠຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ຄພ຺ຠປາສາທຕລປມຸຂມາຬກປາກາຣທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກາທິໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຐານໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ທິຏ຺ໂຐ ເຈ, ໂອໂລເກຕຸໍ ຄຫິຕໍ ວິຍ ທສ຺ສາມິ, ໂນ ເຈ, ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານາຕິກ຺ກໂມ ໂອກາສປຣິກປ຺ປປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ໂອກາສປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ນາມາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕິຓປຓ຺ຓາທີຫິ ¶ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອວຫຣຓໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ, ອຸຍ຺ຍານາທີສຸ ກີຬມາເນຫິ ວາ ສງ຺ຆປຣິວິສນ຺ເຕຫິ ວາ ມນຸສ຺ເສຫິ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ອລງ຺ກາຣາທິກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂອຓມິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ອາສງ຺ກນ຺ຕີ’’ຕິ ຐຕ຺ວາ ຕິຓປຓ຺ຓປໍສຸວາລຸກາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ສາມິເກສຸ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອທິສ຺ວາ ສາລເຍສຸ ຄເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຫຓຎ຺ຈ ຕເທວ ຠຓ຺ຑໍ ກທ຺ທມາທີສຸ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຸຏ຺ຐາທີຫິ ປີເຬຕ຺ວາ ໂອສີທາເປຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄນ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ອຸປຣິຠາເຄນ ອຕິກ຺ກມນຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ກຸເສນ ອວຫາໂຣ ກຸສາວຫາໂຣ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ປຣໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ອຄ຺ເຆນ ມຫນ຺ຕສ຺ສ ວາ ສມສມສ຺ສ ວາ ຄຫຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ກຸສປາຕເນນ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈີວເຣສຸ ຠາຊິຍມາເນສຸ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສນ ສມໍ ວາ ອຘິກໍ ວາ ອູນກໍ ວາ ອຄ຺ເຆນ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຄ຺ຆນກໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສໍ ອວຫຣິຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ປຕິຕໍ ກຸສໍ ປຣໂກຏ຺ຐາເສ ປາເຕຕຸກາໂມ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ຕງ຺ຂເຓ ຈ ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາເສ ປາຕິຕກ຺ຂເຓ ຈ ນ ປາຣາຊິກໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣໂກຏ຺ຐາສໂຕ ປຣນາມລິຂິຕໍ ກຸສໍ ອຸກ຺ຂິເປນ຺ໂຕ ຕໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອປນາເມຕິ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ຍທິ ປຐມໍ ປຣໂກຏ຺ຐາສໂຕ ກຸສໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຸທ຺ຘຏກ຺ຂເຓ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ປາຕິຕກ຺ຂເຓ ຈ ສກນາມລິຂິຕໍ ກຸສໍ ອຸທ຺ຘຣຓກ຺ຂເຓ ຈ ປາຣາຊິກໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣໂກຏ຺ຐາເສ ປາຕນກ຺ຂເຓ ຫຕ຺ຖໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ.

ຍທິ ¶ ທ຺ເວປິ ກຸເສ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ສພ຺ເພສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ສກສກໂກຏ຺ຐາສໍ ອາທາຍ ຄເຕສຸ ຍສ຺ມິໍ ກຸສໍ ປຏິຈ຺ຉາເທສິ, ຕສ຺ສ ສາມິເກນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກຸໂສ ກສ຺ມາ ນ ¶ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຈໂຣ ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ກຸໂສ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ວິຍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວິວທິຕ຺ວາ ວາ ອວິວທິຕ຺ວາ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄເຕ ອິຕຣໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ ເຈ, ອຸທ຺ຘຏກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ຍທິ ປໂຣ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ນ ເທມິ, ຕ຺ວໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອສ຺ສາມິກຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕປິ ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຸທ຺ຘຏກ຺ຂເຓ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ຍທິ ປໂຣ ວິວາທຠີຣຸກຕ຺ຕາ ‘‘ກິໍ ວິວາເທນາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວາ ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕຸ ຕຸຍ຺ຫໍ ວາ, ວຣໂກຏ຺ຐາສໍ ຕ຺ວໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ທິນ຺ນກໍ ນາມ ຄຫິຕໍ ໂຫຕີຕິ ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕີຕິ. ຍທິ ‘‘ຕວ ຣຸຈ຺ຈນກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວິວາທຠເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ວຣຠາຄໍ ຐເປຕ຺ວາ ລາມກຠາຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ, ໂຈໂຣ ປຈ຺ຉາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຈິຕາວເສສໍ ນາມ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ປາຣາຊິໂກ ນ ໂຫຕິ. ເອວໍ ກຸສາວຫາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍເມຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອວຫາເຣສຸ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໔. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອທິນ຺ນາທານປາຣາຊິກສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍາວຍວຣູເປນ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາເຣ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອທິນ຺ນາທານວິນິຈ຺ຉເຍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ສຫສາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາ ປຐມໍ ໂອໂລເກຕພ຺ພານິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸກາລຄ຺ຆເທເສ ຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ.

ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ ນາມ ອວຫຏຠຓ຺ຑໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ອວຫາຣເກນ ‘‘ມຍາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ສສ຺ສາມິກອສ຺ສາມິກຠາວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ສສ຺ສາມິກໍ ¶ ເຈ, ອວຫາຣກາເລ ເຕສໍ ສາລຍຠາວໍ ວາ ນິຣາລຍຠາວໍ ວາ ນິຍເມຕ຺ວາ ສາລຍກາເລ ເຈ ຄຫິຕໍ, ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ມາສກໍ ວາ ອູນມາສກໍ ວາ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ກເຏນ, ອຕິເຣກມາສກໍ ວາ ອູນປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ໂຫຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນ, ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ໂຫຕິ, ປາຣາຊິເກນ ກາຕພ຺ໂພ. ສາມິການໍ ນິຣາລຍກາເລ ເຈ ຄຫິຕໍ, ນຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກໍ. ຠຓ຺ຑສາມິເກ ປນ ຠຓ຺ຑໍ ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ຕໍ ວາ ຠຓ຺ຑໍ ຕທຄ຺ຆນກໍ ວາ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ກາໂລ ນາມ ອວຫາຣກາໂລ. ຠຓ຺ຑໍ ນາເມຕໍ ກທາຈິ ມຫຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ສມຄ຺ຆໍ. ຕສ຺ມາ ¶ ອວຫຏຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ຆໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ເຕຫິ ອວຫຏກາລານຸຣູປໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖໍ ກາລວິນິຈ຺ຉໂຍ ກາຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຄ຺ໂຆ ນາມ ອວຫຏຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພທາ ຠຓ຺ຑານໍ ອຄ຺ໂຆ ສມານຣູໂປ ນ ໂຫຕິ, ນວຠຓ຺ຑໍ ມຫຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ປຸຣາຓໍ ເຈ ສມຄ຺ຆໍ. ຕສ຺ມາ ອວຫາຣກາເລ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ນວຠາວໍ ວາ ປຸຣາຓຠາວໍ ວາ ນິຍເມຕ຺ວາ ອຄ຺ໂຆ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເທໂສ ຈາຕິ ຠຓ຺ຑາວຫາຣເທໂສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຸຏ຺ຐານເທເສ ສມຄ຺ຆໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມຫຄ຺ຆຕ຺ຕາ ອວຫຏຠຓ຺ເຑ ອຄ຺ຆໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ນິຍມນ຺ເຕຫິ ອຄ຺ຆໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ອວຫາຣເທສໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ເທເສ ອຄ຺ຆວເສນ ຕທນຸຣູປາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ກາເຣຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຣິໂຠໂຄ ນາມ ອວຫຏຠຓ຺ເຑ ອວຫາຣໂຕ ປຸພ຺ເພ ປເຣຫິ ກຕປຣິໂຠໂຄ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ປຣິໂຠເຄນ ອຄ຺ໂຆ ປຣິຫາຍຕີຕິ ຠຓ຺ຑສາມິກໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ¶ ຠຓ຺ເຑ ນເວປິ ເອກວາຣມ຺ປິ ເຍນ ເກນຈິ ປກາເຣນ ປຣິຠຸຕ຺ເຕ ປຣິຫາເປຕ຺ວາ ອຄ຺ໂຆ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວມາທິນາ ນເຍນ ເອຕານິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ປຎ຺ຈປິ ຎຕ຺ວາ ເອຕານິ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ປຓ຺ຑິເຕນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ.

໔໕. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອທິນ຺ນາທານວິນິຈ຺ຉຍາວຍວຠູເຕ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາເຣ ຈ ປຎ຺ຈຏ຺ຐານາວໂລກນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນາຄເຕ ປາປຠິກ຺ຂູນໍ ເລໂສກາສປິທຫນຕ຺ຖໍ ປຣສນ຺ຕກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຖຸໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິຕໍ ເຍນ ເກນຈິ ປກາເຣນ ຄຓ຺ຫໂຕ ໂມກ຺ຂາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸກາເມນ ຕຖາຄເຕນ ຍາ ປເນຕາ –

ຠູມຏ຺ຐຎ຺ຈ ຖລຏ຺ຐຎ຺ຈ;

ອາກາສຏ຺ຐ ມຖາປຣໍ;

ເວຫາສຏ຺ໂຐ ¶ ທກຏ຺ຐຎ຺ຈ;

ນາວາ ຍານຏ຺ຐເມວ ຈ.

ຠາຣາ ຣາມ ວິຫາຣຏ຺ຐໍ;

ເຂຕ຺ຕ ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐເມວ ຈ;

ຄາມາ ຣຎ຺ຎຏ຺ຐ ມຸທກໍ;

ທນ຺ຕໂປໂນ ວນປ຺ປຕິ.

ຫຣຓໂກ ປນິຘິ ເຈວ;

ສຸງ຺ກຆາຕກໍ ປາຓກາ;

ອປທໍ ທ຺ວິປທຎ຺ເຈວ;

ຈຕຸປ຺ປທໍ ພຫຸປ຺ປທໍ.

ໂອຈຣໂກຓິຣກ຺ໂຂ ຈ;

ສໍວິທາຫຣຓມ຺ປິ ຈ;

ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ນິມິຕ຺ຕ-

ມິຕິ ຕິໍ ເສຕ຺ຖ ມາຕິກາ. –

ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ¶ , ຕາສໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ປທຠາຊເນ, ຕທຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ອາຄຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ປຐມໍ ຕາວ ຠູມຏ຺ເຐ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ທຸຕິຍໍ ວາປີ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິເຍສໂຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສພ຺ພປເທສຸ. ອຸປຣິ ສຎ຺ຊາຕາຫິ ຣຸກ຺ຂລຕາຫິ, ອິຏ຺ຐກປາສາຓາທີຫິ ຈ ສຎ຺ຉນ຺ນໍ ມຫານິຘິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕຸກາເມນ ‘‘ມຍາ ເອເກເນວ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎໍ ສຫາຍໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ສຍິຕຏ຺ຐານາ ອຸຏ຺ຐານາທີສຸ ສພ຺ພປໂຍເຄສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸທາລໍ ຠູມິຂຓນຕ຺ຖາຍ ປິຏກໍ ວາປິ ປໍສຸອຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖາຍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠາຊນໍ. ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ກຸທາລສ຺ສ ເຈ ທຓ຺ໂຑ ນຕ຺ຖິ, ທຓ຺ຑຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂໂຕ ທຓ຺ຑໍ ຉິນ຺ທໂຕ ຈ ກຸທາໂລ ເຈ ນ ໂຫຕິ, ກຸທາລກຣຓຕ຺ຖາຍ ອໂຍພີຊໍ ອຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖາຍ ອກປ຺ປິຍປຖວິໍ ຂຓນ຺ຕສ຺ສປິ ປຈ຺ຉິກຣຓຕ຺ຖາຍ ປຓ຺ຓານິ ຉິນ຺ທໂຕປິ ປິຏກວາຍນຕ຺ຖາຍ ວລ຺ລິໍ ຉິນ຺ທໂຕປິ ¶ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ປຣິເຍສເນ ມຸສາ ຠຓໂຕປິ ທຸກ຺ກຏຎ຺ເຈວ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ, ອິຕຣປໂຍເຄສຸ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຄຈ຺ຉໂຕຕິ ທຸຕິຍາທິໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ລທ຺ຘາ ວາ ອລທ຺ຘາ ວາ ນິຘິຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປເທ ປເທ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍໍ ວາ ປຣິເຍສຕີ’’ຕິອາທິ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໙໔) ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອິຘ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ອິມໍ ນິຘິໍ ລຠິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປູຊໍ ວາ ກຣິສ຺ສາມິ, ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ວາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ກຸສລຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸພ຺ພໂຍຄໂຕຕິ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍຄຠາວໂຕ, ທຸຕິຍປຣິເຍສນາທີສຸ ປຸພ຺ພປໂຍເຄສຸ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ¶ ອຏ຺ຐວິຘໍ ໂຫຕິ ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ ສຫປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏໍ ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ ຎາຕທຸກ຺ກຏໍ ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏໍ ປຏິສ຺ສວທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍໍ ວາ ກຸທາລໍ ວາ ປິຏກໍ ວາ ປຣິເຍສຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ວາ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ອິຘ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອິຕເຣສຸ ປຸພ຺ພປໂຍເຄສຸ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖຊາຕກໍ ກຏ຺ຐໍ ວາ ລຕໍ ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສຫປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ. ອິຘ ອທິນ຺ນາທານສຫິຕປໂຍຄຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ, ອິຕຣຕ຺ຣ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ມຸຕ຺ຕາມຓິອາທີສຸ ທສສຸ ຣຕເນສຸ, ສາລິອາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຘຎ຺ເຎສຸ, ສພ຺ເພສຸ ຈ ອາວຸຘຠຓ຺ຑາທີສຸ ອາມສນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ. ກທລິນາຬິເກຣປນສາທິຣຸກ຺ຂຏ຺ຐເມວ ຜລໍ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏໍ. ອຸປຈຣຓໍ ອຸປຈິຓ຺ຓໍ, ປຣາມສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຏ຺ຐຸ ອຸປຈິຓ຺ຓໍ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓໍ, ທຸຣຸປຈິຓ຺ເຓ ທຸກ຺ກຏໍ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏໍ. ຠິກ຺ຂາຈາຣກາເລ ປຕ຺ເຕ ຣຊສ຺ມິໍ ປຕິເຕ ປຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ອໂຘວິຕ຺ວາ ວາ ຠິກ຺ຂາປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ທຸກ຺ກຏໍ ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ, ວິນເຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອວເສສທຸກ຺ກຏານິປິ ວິນເຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາເນວ, ຕຖາປິ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ມຍູຣາທິສທ຺ເທຫິ ໂມຣາທໂຍ ວິຍ ອິທເມວ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ສຸຕ຺ວາ ນ ວທນ຺ຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຎາຕທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ເອກາທສສຸ ສມນຸຠາສນາສຸ ‘‘ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸຣິມິກາ ຈ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປຏິສ຺ສເວ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໗) ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິສ຺ສວທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ອິເມສຸ ອຏ຺ຐສຸ ທຸກ຺ກເຏສຸ ອິຘ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ທຸກ຺ກຏໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ພໂຍຄໂຕ’’ຕິ. ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ¶ ອຸປສຄ຺ຄໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ‘‘ປຸພ຺ພປໂຍຄໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ປຸພ຺ພໂຍຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ອິເມສຸ ທຸກ຺ກເຏສຸ ອສງ຺ຄຫິຕານິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາຄຕານິ ທິວາເສຍ຺ຍາທິທຸກ຺ກຏານິ ເຈວ ຂນ຺ຘກາຄຕານິ ຈ ພຫູນິ ທຸກ຺ກຏານິ ສນ຺ຕິ, ຕານິ ປເນຕ຺ຖ ວິນຍທຸກ຺ກເຏເຍວ ສງ຺ຄຫິຕພ຺ພານິ. ‘‘ວິນເຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວິນຍທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ຫິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໙໔) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໔) ປນ ຣໂຊກິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏສ຺ເສວ ‘‘ວິນຍທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ຄຫຓໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ອຏ຺ຐ ທຸກ຺ກຏານີຕິ ຄຓນາປຣິຈ຺ເຉໂທເຍວ ນິຣຕ຺ຖໂກ ສິຍາຕິ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏາທີນມ຺ປິ ວິນຍທຸກ຺ກເຏເຍວ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາເວປິ ກຕິປຍານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຕເຣສເມກໂຕ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເຕສໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄຫິຕຕ຺ເຕປິ ເຄຍ຺ຍຄາຖາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິສຸໍ ທສ຺ສນໍ ວິຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔໖. ຕຕ຺ຖຊາຕກໍ ກຏ຺ຐໍ ວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຈິຣນິຫິຕນິຘູປຣິ ຊາຕໍ ອລ຺ລໍ ສຸກ຺ຂໍ ກຏ຺ຐໍ ວາ. ລຕໍ ວາຕິ ຕາທິສໍ ວລ຺ລິໍ ວາ. ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ ຕິຓາທີນໍ ຂຸທ຺ທກຄຈ຺ຉານຎ຺ຈ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປີຕິ ອລ຺ເລ ຈ ສຸກ຺ເຂ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອລ຺ລຣຸກ຺ຂາທີນິ ຉິນ຺ທໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອຫຸຕ຺ວາ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕສ຺ສ ຠວເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຫປໂຍຄໂຕ’’ຕິ. ອວຫາເຣນ ສຫິຕປໂຍຄຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສຫປໂຍຄໂຕ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປຐມຄາຖາຍ ທສ຺ສິຕປຸພ຺ພປໂຍຄໂຕ ອິມາຍ ທສ຺ສິຕສຫປໂຍຄສ຺ສ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ.

໔໗. ປຖວິນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍໍ ວາ ອກປ຺ປິຍໍ ວາ ປຖວິໍ. ອກປ຺ປິຍປຖວິໍ ຂຓໂຕ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ. ພ຺ຍູຫໂຕຕິ ປໍສຸໍ ເອກໂຕ ຣາສິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ວິຍູຫຕິ ເອກປສ຺ເສ ຣາສິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ອູຫ-ອິຈ຺ເຈຕສ຺ສ ຘາຕຸໂນ ວິຕກ຺ເກ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ເຕປິ ຘາຕູນມເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວິ-ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ¶ ອິຘ ຣາສິກຣເຓ ວຕ຺ຕຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຣາສິຠູຕໍ ປໍສຸໍ ກຸທາເລນ ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປຈ຺ຉິຍາ ວາ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອປເນນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປໂຍຄຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ ປໍສຸເມວ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖນ ວາ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາມສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ນິຘິກຸມ຺ຠິໍ ຫຕ຺ເຖນ ປຣາມສນ຺ຕສ຺ສ. ວາຕິ ສມຸຈ຺ຈເຍ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ ກິຣິຍໍ ສຕ຺ຖາຣາ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຣາເຘຕ຺ວາ ຂລິຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາຕິ ທຸກ຺ກຏໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໓໓໙) –

‘‘ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ¶ ຫິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸໂຓຫິ ຍຖາຕຖໍ;

ອປຣທ຺ຘໍ ວິຣທ຺ຘຎ຺ຈ, ຂລິຕໍ ຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ.

ທຸຏ຺ຐຸ ວາ ວິຣູປໍ ກຕໍ ກິຣິຍາຕິ ທຸກ຺ກຏໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໓໓໙) –

‘‘ຍໍ ມນຸສ຺ໂສ ກເຣ ປາປໍ, ອາວິ ວາ ຍທິ ວາ ຣໂຫ;

‘ທຸກ຺ກຏ’ນ຺ຕິ ປເວເທນ຺ຕິ, ເຕເນຕໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ‘‘ຕຕ຺ຖຊາຕກ’’ນ຺ຕິອາທິຄາຖາທ຺ວຍາຄຕໍ ເຉທນທຸກ຺ກຏໍ ຂຓນທຸກ຺ກຏໍ ພ຺ຍູຫນທຸກ຺ກຏໍ ອຸທ຺ຘຣຓທຸກ຺ກຏໍ ອາມສນທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສຸ ສຫປໂຍຄທຸກ຺ກເຏສຸ ປຸຣິມປຸຣິມປໂຍເຄຫິ ອາປນ຺ນາ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂຍ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ທຸກ຺ກຏໍ ປຕ຺ວາ ປຏິປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ, ຕໍຕໍປໂຍຄາວສາເນ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂອຣມຕິ ເຈ, ຕໍຕໍທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕໍ ເທເສຕ຺ວາ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຘຸຣນິກ຺ເຂປມກຕ຺ວາ ຜນ຺ທາເປນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ປຕ຺ວາ ອາມສນທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາປາຬິຍາ ຄຍ຺ຫມາເນ ປຸຣິມປຸຣິມາປຕ຺ຕີນໍ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິ ‘‘ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ທ຺ວີຫິ ¶ ກມ຺ມວາຈາຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາ ປຏິປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໔໑໔, ໔໒໑, ໔໒໘, ໔໓໙) ອາຄຕຕ຺ຕາ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ເອວ ລພ຺ຠຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມສ຺ສ ປນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂລມວເສນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ອທິນ຺ນາທານສິກ຺ຂາປເທປິ ອາປຕ຺ຕິປຏິປສ຺ສທ຺ຘິ ປມາຓນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

໔໘. ‘‘ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໔) ວຸຕ຺ຕໍ ຐານາຈາວເນ ປາຣາຊິກຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ສາມນ຺ຕາປຕ຺ຕິຠູຕໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ຐານເຠທວິຎ຺ຎາປນມຸເຂນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທານິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ມຸເຂປາສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ມຸເຂ ກຸມ຺ຠິມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ. ປາສໍ ປເວເສຕ຺ວາຕິ ພນ຺ຘນໍ ປາສໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ຂາຓຸເກຕິ ອໂຍຂາຓຸມ຺ຫິ, ຂທິຣຂາຓຸເກ ວາ. ພທ຺ຘກຸມ຺ຠິຍາ ຐານເຠໂທ ພນ຺ຘນານໍ ວສາ ເຎຍ຺ໂຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໔໙. ອິທານິ ຐານເຠທໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທ຺ເວ’’ຕິອາທິນາ. ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຂາຓຸເກ’’ຕິ ອິມິນາ ທ຺ວີສຸ ທິສາສຸ ວາ ຕີສຸ ຈຕູສຸ ວາ ທິສາສຸ ຂາຓຸເກ ຂຓິຕ຺ວາ ພທ຺ຘຂາຓຸຄຓນາຍ ສມ຺ຠວນ຺ໂຕ ຐານເຠໂທ ¶ ອຸປລກ຺ຂິໂຕ ໂຫຕິ. ວລຍໍ…ເປ… ກຕາຍ ວາ ທ຺ເວ ຐານານີຕິ ໂຍຊນາ. ວາຕິ ສມຸຈ຺ຈເຍ ອຸປລກ຺ຂິໂຕ ໂຫຕິ.

໕໐. ເອວໍ ຐານເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຐານວເສນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຂລິນ຺ຕິ ທາມໍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເທເສຕພ຺ພາສຸ ອາປຕ຺ຕີສຸ ຖູລຕ຺ຕາ, ອຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ –

‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ¶ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ;

ຕໍ ສຸໂຓຫິ ຍຖາຕຖໍ;

ເອກສ຺ສ ມູເລ ໂຍ ເທເສຕິ;

ໂຍ ຈ ຕໍ ປຏິຄຓ຺ຫຕິ;

ອຈ຺ຈໂຍ ເຕນ ສໂມ ນຕ຺ຖິ;

ເຕເນຕໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໓໙);

ເອຕ຺ຖ ຈ ຖູລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສມ຺ປຣາເຍ ຈ (ສໍ. ນິ. ໑.໔໙) ສຸຄ຺ຄຕິ, ຕໍ ໂຫຕິ ກຏຸກປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໖໖) ວິຍ ລກາຣສ຺ສ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ, ສໍໂຍເຄ ອູກາຣສ຺ສ ຣສ຺ໂສ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕໂຕ ສງ຺ຂລິກເຠທໂຕ ປຣໍ. ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອປເນຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນາວຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ຕິຣິຍໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ສງ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໙) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ຕິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ, ອຸທ຺ຘມໂຘ ຈາຕິ ຉຏ຺ຐານານິ. ຕາສຸ ເອກໍ ທິສໍ ອປນີຍມານາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ຕໍທິສາຠິມຸຂໍ ອິຕຣທິສາຍໍ ຐິຕປສ຺ເສ ໂອຣິມທິສາຍ ຐິຕປສ຺ເສນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສສ຺ສ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຜນ຺ທາປນວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ໂຫຕິ, ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຐານາ ຈາວິຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມເມວ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຐານາ ຈາເວຕິ ເຈ ຈຸໂຕ’’ຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ຜນ຺ທນຣຫິຕາຍ ນິຘິກຸມ຺ຠິຍາ ຐານາຈາວເນປິ.

໕໑. ເອວໍ ປຐມໍ ພນ຺ຘນໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກຸມ຺ຠິຄ຺ຄຫເຓ ນຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຐມໍ ກຸມ຺ຠິໍ ອປເນຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ພນ຺ຘນາປນຍເນ ນຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ປຐມ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂສ ນໂຍຕິ ‘‘ປຐມຸທ຺ຘາເຣ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸຕິຍຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ຕເມວຕ຺ຖມຕິທິສຕິ.

໕໒. ວລຍນ຺ຕິ ¶ ¶ ກຸມ຺ຠິຍາ ພທ຺ຘສງ຺ຂລິກາຍ ມູເລ ປເວສິຕໍ ວລຍໍ. ມູເລ ຆໍສນ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສາເຣຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຆໍສນ຺ໂຕຕິ ຜຸສາເປນ຺ໂຕ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສາເຣຕີຕິ ໂອຣໂຕ ຈ ປາຣໂຕ ຈ ສຎ຺ຈາເລຕິ. ຣກ຺ຂຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສີລໍ ຠິກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ, ປາຣາຊິກໍ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ມູເລ. ເຂຄຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕວາຕິ ສພ຺ພປສ຺ສໂຕ ມູລໍ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕວ. ປຣາຊິໂຕຕິ ຐານາຈາວນສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ປຣາຊຍມາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ.

໕໓. ກຸມ຺ຠິມຕ຺ຖເກ ຊາຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຈິຣກາລໍ ນິຫິຕຕ຺ຕາ ມູເລຫິ ກຸມ຺ຠິໍ ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມີເປ ຊາຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕຕ຺ຖຊາຕກໍ ກຏ຺ຐໍ ວາ’’ຕິອາທິກາຍ ຄາຖາຍ ນິຘິມຕ຺ຖເກ ຠູມິຍໍ ຐິຕຣຸກ຺ຂລຕາທິໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອິມາຍ ປນ ຄາຖາຍ ຠູມິໍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ໂອຕິຓ຺ຓກາເລ ນິຘິໍ ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕມູລໍ ອລ຺ລຣຸກ຺ຂໍ, ຂາຓຸກໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫາຕິ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທສາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອຕຕ຺ຖຊ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຫປໂຍຄາຠາວມາຫ. ອິມິນາວ ປຸຣິມຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ກຏ຺ຐລຕາທີນິ ນິຘິສມ຺ພນ຺ຘານິ ເຈ, ຍຖາວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຕ຺ຖູນິ, ສມີປານິ ເຈ, ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ເສວ ວຕ຺ຖູນີຕິ ທີເປຕິ.

໕໔. ອິທານິ ເອວໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐນິຘິຠາຊນໍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອຈາເລຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຐິຕໍ ຠຓ຺ຑມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຜນ຺ທາເປຕີຕິ ອນ຺ໂຕຈາຏິຍາ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ຣາສິກຣຓາທິວເສນ ຜນ຺ທາເປຕິ. ອປພ຺ຍູຫຕິ ວາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຐິຕໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອຸປຣິ ຐິຕານິ ອປເນນ຺ໂຕ ວິຍູຫຕິ ວາ. ອຖ ວາ ອປພ຺ຍູຫນ຺ໂຕຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໔) ອຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ທ຺ວິຘາ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ¶ ຄຓ຺ຐິປເທ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຣາສິໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິຍເມວ.

໕໕. ຫຣນ຺ໂຕຕິ ອວຫຣນ຺ໂຕ. ມຸຏ຺ຐິໍ ຉິນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິມ຺ຫິ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິຄຕຠຓ຺ເຑນ ຍຖາ ອພທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ມຸຏ຺ຐິຍາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ກຸມ຺ຠິຄຕໍ ມຸຏ຺ຐິຍາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ກຸມ຺ຠິຄເຕນ ມຸຏ຺ຐິຄຕໍ ຍຖາ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາທຄ຺ຆນກໍ ວາ ອຕິເຣກປາທຄ຺ຆນກໍ ວາ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊເນ ຄຕໍ ກຕ຺ວາ ວາ ຉິນ຺ທຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຄຕໍ ກຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິຄເຕນ ຍຖາ ¶ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສເຈ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຄຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິຄເຕນ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ຠຓ຺ຑໍ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຄ຺ຆຕິ, ປາຣາຊິໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໕໖. ຫາຣໍ ວາຕິ ມຸຕ຺ຕາຫາຣໍ ວາ. ປາມງ຺ຄໍ ວາຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ, ຣຊຕມຍໍ ວາ ປາມງ຺ຄໍ ທາມໍ. ສຸຕ຺ຕາຣຸຬ຺ຫນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຣຸຬ຺ຫໍ ສຸຕ຺ຕາຣຸຬ຺ຫໍ, ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕາຣຸຬ຺ຫຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕາຣຸຬ຺ຫນ຺ຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ສຸຕ຺ເຕນ ອາວຸຕສ຺ສາປິ ສຸຕ຺ຕມຍສ຺ສາປິ ເອຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໔) ປຐມມຸຕ຺ຕາຫາຣໍ ວິນາ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕປວາຬາທິມຓິກໍ ວາ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອາວຸຓິຕ຺ວາ ກຕາ ນານາວລິໂຍ ເຈວ ສຸຕ຺ຕມຍານິ ຈ ຠຓ຺ຑານິ ຄເຫຕພ຺ພານິ. ກຸມ຺ຠິຍາ ຐິຕນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ. ຜນ຺ທາເປຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມຕາຍ ຈາເລຕິ. ຍຖາວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ວີຕິກ຺ກມານຸຣູປໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕິກ຺ກາເມຕິ ¶ . ຈຸໂຕຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລາ ປຣິຫີໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ກຸມ຺ຠິຍາເອກເທສຏ຺ຐໍ ຠຓ຺ຑໍ ຕໂຕ ຕໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານໍ ອປເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິຍາ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ເນນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຄຕໍ ວາ ກໂຣຕິ, ມຸຏ຺ຐິໍ ວາ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໔) ເອເຕຫິ ສທິສຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປາທໍ ອຄ຺ຆນ຺ເຕ ປາຣາຊິກາ ໂຫຕີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໔) ອິທໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ. ຠາຊນຕເລ ໂກຏິໍ ຐເປຕ຺ວາ ກເມນ ສກລຠາຊນກຸຈ຺ຉິໍ ເຕເນວ ປູເຣຕ຺ວາ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ເອກາ ໂກຏິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ເຈ, ຕຖາຐປິຕສ຺ສ ຫາຣາທິໂນ ສກລຠາຊນໍ ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂກຏິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ໂອສານໂກຏິ ຠາຊນຕລໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣໂຕ ຈ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ຆໍສິຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ສກລຠາຊໂນທຣໍ ເຂເປຕ຺ວາ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ຐປິຕໂກຏິຍາ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ອປຣາຍ ໂກຏິຍາ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ຈ ຠາຊນກຸຈ຺ຉິຍາ ອຸປຑ຺ຒໍ ວຕ຺ຖາທິນາ ເກນຈິ ປູເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ໂສປຣິ ຐປິຕຫາຣາທິສຸຕ຺ຕາຣຸຬ຺ຫສ຺ສ ຐິໂຕກາສເມວ ຐານນ຺ຕິ ຕໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອປເນນ຺ຕສ຺ສປິ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໕໗. ສປ຺ປິອາທີສູຕິ ຠາຊນຄເຕສຸ ສປ຺ປິອາທິທ຺ຣວວຕ຺ຖູສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ. ປາທປູຣຓນ຺ຕິ ປາທໍ ປູເຣຕີຕິ ປາທປູຣຓໍ, ປາທຄ຺ຆນກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິວໂຕ ປຣາຊໂຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກທາຕິ ເຈ? ເອເກເນວ ¶ ປໂຍເຄນ ປີຕມຕ຺ເຕ ປາທປູຣເຓຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ມຸຂຄຕໍ ວິນາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ຕຕ຺ຖ ເອເກເນວ ປໂຍເຄນາຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປມກຕ຺ວາ ເອກາພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ອາກຑ຺ເຒຕ຺ວາ ¶ ປິວນປໂຍເຄນ. ‘‘ມຸຂຄຕໍ ວິນາ’’ຕິ ອິມິນາ ສເຈ ຄລຄເຕເນວ ປາໂທ ປູຣຕິ, ອນ຺ໂຕຄລໍ ປວິຏ຺ເຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຸຂຄເຕນ ປູຣຕິ, ມຸຂຄຕໍ ຠາຊນຄເຕນ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ ໂອຏ຺ເຐສຸ ປິຫິເຕສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເວຬຸນຬາທີຫິ ອາກຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ນາຬຄເຕນ ປູຣຕິ, ນາຬຄຕໍ ຠາຊນຄເຕນ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ ນາຬິໂກຏິຍໍ ອງ຺ຄຸລິຍາ ປິຫິຕາຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຄຕໍ ວາ ກໂຣຕິ, ມຸຏ຺ຐິໍ ວາ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໔) ວຸຕ຺ຕນຍສ຺ສ ອນຸໂລມວເສນ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໔) ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ເອເກເນວ ປໂຍເຄນ ປີຕມຕ຺ເຕ ປຣາຊໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ສປ຺ປິອາທີສຸ ມຫຄ຺ເຆສຸ ຕຕ຺ຕເກເນວ ປາທປູຣຓຎ຺ເຈ ໂຫຕິ, ເອກວາຣເມວ ມຸເຂນ ວາ ສປ຺ປິອາທິນາ ວາ ຠາຊນຄເຕນ ເອກາພທ຺ຘຠາເວ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊເນ ກຸມ຺ຠິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕນ ກຸມ຺ຠິຄເຕ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໕໘. ‘‘ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ນ ປຣາຊໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ຘຸຣນິກ຺ເຂປມກຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປິວໂຕ ປຣາຊໂຍຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ມຸເຂນ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ປຸຏາທີຫິ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ປາທປູຣຓມຕ຺ຕໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປຣາຊໂຍ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໕໙-໖໐. ສເຈ ຂິປຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຓ຺ຑກນ຺ຕິ ເຕລປິວນາຣຫໍ ທຸກູລສາຏກຈມ຺ມຂຓ຺ຑາທິກໍ ຠຓ຺ຑໍ. ເຕລກຸມ຺ຠິຍໍ ປຣສ຺ສາຕິ ລພ຺ຠຕິ. ຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑໍ. ຘຸວນ຺ຕິ ເອກໍເສນ. ຕາວເທ ວິນສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕາວເທຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓເຍວ. ກຕຣສ຺ມິໍ ຂເຓຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ’’ຕິ, ເຕລສ຺ສ ປີຕກາລໍ ອນາຄມ຺ມ ປຸພ຺ພປໂຍຄຕ຺ຕາ ¶ ປຐມເມວ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິນສ຺ສຕີຕິ ສີລວິນາສໍ ປາປຸຓາຕິ. ອາວິຎ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ປຓາເມຕ຺ວາ. ຄາເຬຕີຕິ ປຄ຺ຆຣາເປຕິ. ‘‘ສາເຬຕີ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ໂສເຍວ ອຕ຺ໂຖ. ສາຬ ສວເນຕິ ຘາຕຸ. ຕຖາຕິ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາກຑ຺ຒຕິ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໖໑. ຕນ຺ຕິ ເຕລສ຺ສ ໂອກິຣຓຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຐມເມວ ຕຸຈ຺ຉຠາຊເນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປາທຄ຺ຆນກເຕລປິວນກໍ ¶ ຕໍ ວຕ຺ຖາທິຠຓ຺ຑໍ. ‘‘ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕວາ’’ຕິ ສາວຘາຣຓວຈເນນ ‘‘ປີຕມຕ຺ເຕ ປຣາຊໂຍ’’ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາມຕໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘໍສິໂຕຕິ ‘‘ສາສນກປ຺ປຣຸກ຺ຂາ ປາຕິໂຕ, ປາຣາຊິກາປນ຺ໂນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາກຑ຺ຒນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ອິມິນາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ຕຸຈ຺ຉຠາຊເນ ວຕ຺ຖາທິໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ຕໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ເຕເລ ອາສິຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕເນວ ອຸທ຺ຘຣໂຕ ນ ໂທໂສຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

໖໒. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຐິຕຏ຺ຐາເນເຍວ. ຠິນ຺ທໂຕຕິ ຐານາ ອຈາເວຕ຺ວາ ຕິຓຊ຺ຌາປກສ຺ສ ວິຍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຐານາຈາວນາຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາ ປາສາຓາທິນາ ເກນຈິ ປຫຣິຕ຺ວາ ຠິນ຺ທໂຕ. ‘‘ມນ຺ໂຕສຘານຸຠາເວນ ຠິນ຺ທໂຕ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຉຑ຺ເຑຕຸກາມສ຺ສາປິ ສໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓເຕລຆຏາທີສຸ ຈາປລ຺ເລນ ວາລຸກໍ ວາ ອຸທກໍ ວາ ໂອກິຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸທກມາຕິກໍ ຆຏາຠິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ໂອປິລາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຐານາຈາວນາຘິປ຺ປາເຍ ສຕິປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາເວນ ປາຣາຊິກາ ນ ວິຊ຺ຊຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ¶ ປນ ໂຫຕີຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ. ຌາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຏ຺ຐານິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຌາເປນ຺ຕສ຺ສ. ອປຣິໂຠຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວາທິໂມກິຣິຕ຺ວາ ອປຣິໂຠຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອເຕສຸ ຠິນ຺ທນາທີສຸ ຈຕູສຸປິ ຐາເນສຸ ປທຠາຊນິຍໍ ທຸກ຺ກຏເມວ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໓. ອິທານິ ຖລຏ຺ເຐ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຐປິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຖເລ ຣາສິກຕຘຎ຺ຎາທີສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ນິມິກຸມ຺ຠິຍາ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍານຸສາເຣນ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ຕໍ ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ຕໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ອຕ຺ຖຣຓາທິກນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທິກໍ. ເວເຐຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກິລຎ຺ຊສໍຫຣຓນິຍາເມນ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ. ມຸຕ຺ເຕ ຐານາຕິ ກເມນ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ມຸຕ຺ເຕ ສຕິ. ປຣາຠໂວຕິ ສາສນໂຕ ປຣິຫີໂນ.

໖໔. ເອວໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ຖາທີນໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຄຫເຓ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕິຣິຍໂຕ ອາກຑ຺ຒເນ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ໂອຣິມນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ປິ, ວາຕິ ປກາຣນ຺ຕຣເມວ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ອຸຊຸກໍ ກຑ຺ຒໂຕປິ ວາຕິ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ຖາທິກໍ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ເອກໍ ທິສໍ ອຸຊຸກມາກຑ຺ຒໂຕ ¶ ຈ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ. ກທາຕິ ເຈ? ເອຕ຺ຖາປິ ໂອຣິມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ຐໂມກາສໍ ປາຣິມນ຺ຕໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ໂອຣິມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ຐໂມກາສນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຐິຕທິສາຄຕປຣິຍນ຺ເຕນ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐານໍ. ປາຣິມນ຺ຕໂຕຕິ ປາຣິມນ຺ເຕນ, ກຣຓຕ຺ເຖ ໂຕ-ປຈ຺ຈໂຍ.

ຖລໍ ¶ ນາມ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠູມິປາສາທປພ຺ພຕຕລາທີນິ, ຕຕ຺ຣຏ຺ຐໍ ຘຎ຺ຎາທິຠຓ຺ຑໍ ຖລຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຖລຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໕-໖. ປຣິຈ຺ເຉທາຕິ ຐານປຣິຈ຺ເຉທາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໖໗-໘. ເຂຄຕນ຺ຕິ ອາກາສຄຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ໂມຣສ຺ສ. ຕນ຺ຕິ ໂມຣໍ.

໖໙. ຐານາຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ຉພ຺ພິຘາ ຐານາ. ຕສ຺ສາຕິ ໂມຣສ຺ສ ຜນ຺ທາປເນຕິ ໂຍຊນາ. ຕສ຺ສາຕິ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມຸທີຣິຕໍ.

໗໐. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ເລຑ຺ຑຸຂິປນາທິປໂຍເຄນ ໂມຣໍ ຕາເສຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປເນຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຐານາຕິ ໂມຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຉປ຺ປກາຣຏ຺ຐານາ. ສຍໍ ຐານາຕິ ຠິກ຺ຂຸ ສກຏ຺ຐານາ, ສມຓຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໗໑-໒. ອິທານິ ‘‘ຐານາ ຈາເວຕິ ເຈ ໂມຣ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ຐານາຈາວນໍ ວິຠາເວຕຸມາຫ ‘‘ຜຸຏ຺ໂຐກາສ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໗໓. ກເຣ ນິລີຍຕີຕິ ປສາຣິຕຫຕ຺ຖຕເລ ນິສີທຕິ.

໗໕. ອຸຑ຺ເຑຕ຺ວາຕິ ອາກາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ.

໗໖. ອງ຺ເຄ ¶ ນິລີນນ຺ຕິ ອໍສກູຏາທິສຣີຣາວຍເວ ນິລີນໍ. ປາເທຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຐມຸທ຺ຘາຣປາເທ. ທຸຕິເຍ ປາເທ.

໗໗. ປາທານນ຺ຕິ ¶ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາທານໍ. ກລາປສ຺ສາຕິ ຠູມິຍໍ ຜຸສິຍມານສ຺ສ ກລາປຄ຺ຄສ຺ສ.

໗໘. ຕໂຕ ປຖວິໂຕຕິ ຕີຫິ ອວຍເວຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕປຖວິປ຺ປເທສໂຕ, ນ ປຐມໂຕ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏຕ຺ຕາ, ນ ທຸຕິຍໂຕ ຕຕ຺ຖ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ, ຕຕິຍາ ປນ ຐານາ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຈາວຍໂຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ –

‘‘ປຎ຺ຊເຣ ຐິຕໍ ໂມຣໍ ສຫ ປຎ຺ຊເຣນ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຍທິ ປນ ປາທໍ ນຄ຺ຆຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຄ຺ຆວເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຈຣນ຺ຕໍ ໂມຣໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ປທສາ ພຫິວຕ຺ຖຸໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ວເຊ ຐິຕພລິພທ຺ທສ຺ສ ຫິ ວໂຊ ວິຍ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸ ຕສ຺ສ ຐານໍ. ຫຕ຺ເຖນ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ຈຣນ຺ຕມ຺ປິ ຄາມປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ສຍເມວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄາມູປຈາເຣ ວາ ວຕ຺ຖູປຈາເຣ ວາ ຈຣນ຺ຕໍ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ກຏ຺ເຐນ ວາ ກຖລາຍ ວາ ອຸຕ຺ຣາເສຕ຺ວາ ອຏວີຠິມຸຂໍ ກໂຣຕິ, ໂມໂຣ ອຸຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາເມ ວາ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວາ ຉທນປິຏ຺ເຐ ວາ ນິລີຍຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ສເຈ ປນ ອຏວີຠິມຸໂຂ ອຸຑ຺ເຑຕິ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ວາ, ‘ອຏວິໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຄເຫສ຺ສາມີ’ຕິ ປຣິກປ຺ເປ ອສຕິ ປຖວິໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸປ຺ປຕິຕມຕ຺ເຕ ວາ ທຸຕິຍປທວາເຣ ວາ ປາຣາຊິກໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໖) –

ອຏ຺ຐກຖາຄໂຕ ¶ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຸປລກ຺ຂິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກປິຎ຺ຊຣາທິປຣສນ຺ຕກສກຸເຓສຸ ຈ ເອເສວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໗໙. ປຕ຺ເຕຕິ ທ຺ວາເຣ ຠິກ຺ຂາຍ ຐິຕໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຫຕ຺ຖຄເຕ ປຕ຺ເຕ. ຕສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ.

໘໐. ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາວາຕິ ¶ ປຕ຺ເຕ ປຕິຕໍ ສຸວຓ຺ຓາທິໍ ຫຕ຺ເຖນ ອນຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ປຐມປທວາເຣ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຄມ຺ມມານຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໑. ຫຕ຺ເຖຕິ ຫຕ຺ຖຕເລ. ວຕ຺ເຖຕິ ຈີວເຣ. ມຕ຺ຖເກຕິ ສິຣສິ. ຄາຖາຉນ຺ທວເສນ ວາ-ສທ຺ເທ ອາກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ. ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ປຕິຕໍ. ຕນ຺ຕິ ຉິຊ຺ຊມານໍ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓຂຓ຺ຑາທິ. ຍທິ ອາກາເສ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ປຕນ຺ຕໍ ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຄຫິຕຫຕ຺ເຖ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ, ຕໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອປເນນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ຕຖາ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຈ຺ຉໂຕ ທຸຕິຍປາທຸທ຺ຘາເຣ. ວຕ຺ຖາທີສຸ ປຕິເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອາກາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ.

໘໒. ມຎ຺ຈປີຐາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຎ຺ຈປີຐສທິເສ ເວຫາສຠູເຕ ອຏ຺ຏວິຕານາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາມາສມ຺ປີຕິ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ກາເຍນ ວາ ອາມສິຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຖາທິຎ຺ຈ. ອນາມາສມ຺ປີຕິ ຕຖາ ອປຣາມສິຕພ຺ພໍ ສຸວຓ຺ຓາທິໍ. ອາມສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຫຕ຺ຖາທີຫິ ປຣາມສນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ຐານາຈາວເນ ປາຣາຊິກຎ຺ຈ ເຫຏ຺ຐາ ຖລຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ອຕິທິສຕິ. ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ມຎ຺ຈາທີຫິ ເອວ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາທານໍ ວເສນ, ຕຕ຺ຣຏ຺ຐເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈສ຺ສ ຈຕູສຸ ປາທສີເສສຸ ຜຸສິຕ຺ວາ ¶ ມຊ຺ເຌ ອຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ຂລິມກ຺ຂິຕຖທ຺ຘສາຏກສ຺ສ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາທສີສານໍ ວເສນ, ອຏນີສຸ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ອຏນີນໍ ວເສນ ວາ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໘໓. ວໍເສຕິ ຈີວຣວໍເສ, ອິມິນາ ຈີວຣນິກ຺ເຂປນຕ຺ຖາຍ ຐປິຕຣຸກ຺ຂທຓ຺ຑສລາກາຣຊ຺ຊຸອາທໂຍ ອຸປລກ຺ຂິຕາ. ໂອຣໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຐິຕທິສາຠິມຸຂໂຕ. ໂຠຄນ຺ຕິ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ຕສ຺ສ ນາເມຕ຺ວາ ຐປິຕມຊ຺ຌຏ຺ຐານໍ. ອນ຺ຕນ຺ຕິ ນາເມຕ຺ວາ ເອກໂຕ ກຕໍ, ອຸຠຍານໍ ວາ ອນ຺ຕໍ. ປາຣໂຕ ກຕ຺ວາຕິ ວໍສໂຕ ປຣຠາເຄ ກຕ຺ວາ.

໘໔. ຈີວເຣນ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສຕິ ຈີວເຣນ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ. ຕສ຺ສາຕິ ຕຖາ ຐປິຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ. ໂສ ສກໂລ ຈີວຣວໍໂສ ຐານໍ ນ ຕຸ ໂຫຕີຕິ ມໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໘໕-໖. ໂອຣິມນ຺ເຕນ ¶ ຜຸຏ຺ຐໍ ວາ ຕໍ ໂອກາສນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈີວຣໂຠຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິມຸຂໍ ອາກຑ຺ຒໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຐິຕທິສາຍ ຈີວຣວໍເສ ຈີວເຣນ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐານປຣິຍນ຺ຕໍ ອິຕເຣນ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ຈຸຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕເຣນ ປາຣິມນ຺ເຕນ ຠິຕ຺ຕິທິສາຍ ຈີວຣສ຺ສ ຜຸຏ຺ໂຐກາສປຣິຍນ຺ຕໍ ອິຕເຣນ ຜຸຏ຺ຐໍ ຕໍ ໂອກາສໍ ໂອຣິມນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ວາ ຈຸຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອິຕເຣນາຕິ ປາຣິມນ຺ເຕນ ຠິຕ຺ຕິປສ຺ເສ ຈີວຣວໍເສ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕຈີວຣປຣິຍນ຺ເຕນ. ຜຸຏ຺ຐໍ ຈີວຣວໍໂສກາສໍ. ໂອຣິມນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຐິຕທິສາຍ ຈີວຣວໍເສ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣປ຺ປເທເສນ. ອຕິກ຺ກາມຍໂຕຕິ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ.

ເອວໍ ທີຆນ຺ຕາກຑ຺ຒເນ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ວິກປ຺ປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕິຣິຍນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກມນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ທກ຺ຂິຓນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ປຸນາຕິ ອຖ ວາ. ທກ຺ຂິຓນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ວາມນ຺ເຕນ ¶ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ຈຸຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຈີວຣໍ ຫຣິຕຸໍ ຈີວຣາຠິມຸຂໍ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ຈີວຣໂກຏິຍາ ຜຸຏ຺ຐໍ ຈີວຣຏ຺ຐິຕປ຺ປເທສໍ ວາມປສ຺ເສ ຈີວຣນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ອິຕເຣນ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ວາ ຈຸຕີຕິ ໂຍຊນາ. ວາມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈີວຣາຠິມຸຂໍ ຐິຕສ຺ສ ວາມປສ຺ເສ ຈີວຣນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ຐໍ ຈີວຣຏ຺ຐິຕປ຺ປເທສໍ. ອິຕເຣນ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ ຈີວຣນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ວາ ຈຸຕິ ປາຣາຊິກາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໗. ວໍສໂຕຕິ ຈີວເຣນ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕຈີວຣວໍສປ຺ປເທສໂຕ. ‘‘ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຸກ຺ຂິຕ຺ເຕ’’ຕິ ຠຸມ຺ເມກວຈນນ຺ເຕນ ສມານາຘິກຣຓຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕກວຈນນ຺ຕຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ‘‘ເກສຄ຺ຄມຕ຺ເຕ ອຸກ຺ຂິຕ຺ເຕ’’ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ຈ ປມາຓໍ.

໘໘. ວິໂມເຈນ຺ໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຜຸເສຕິ ໂຍຊນາ. ຈີວຣວໍເສ ຜຸສາເປຕ຺ວາ, ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ຣຊ຺ຊຸຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ພນ຺ຘນໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຕ຺ເຕຕິ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ. ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ຐານາ ຈຸຕຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໘໙. ເວເຐຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວໍສເມວາ’’ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ຈີວຣວໍສໍ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຐປິຕຈີວຣໍ ນິພ຺ເພເຐນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນປິ ອຍໍ ນໂຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນິພ຺ເພເຐນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິນິເວເຐນ຺ຕສ຺ສ. ອຍໍ ນໂຍຕິ ‘‘ນິພ຺ເພເຐນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ນິພ຺ເພຐິເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນຍມຕິທິສຕິ ¶ . ວລຍໍ ຉິນ຺ທໂຕ ວາປິ ອຍໍ ນໂຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ, ວໍເສ, ຐປິຕໍ, ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຈີວຣວໍເສ ປເວເສຕ຺ວາ ¶ ຐປິຕໍ ຈີວຣວລຍໍ ຍຖາ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ຐານາ ຈວຕິ, ຕຖາ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຉທເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຉິນ຺ເນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສາປ຺ຍຍໍ ນໂຍຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ວລຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິອາທິປທານິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ຈີວຣວໍເສ ຐປິຕໍ ຈີວຣໍ ວລຍໍ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສາປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິການິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍາເນວ.

ອິຫ ປຸຣິເມນ ອປິ-ສທ຺ເທນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປກາຣທ຺ວເຍ ສມ຺ປິຓ຺ຑິເຕ ອິຕເຣນ ອປິ-ສທ຺ເທນ ອວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນມນ຺ຕເຣນ ອຕ຺ຖວິເສສາຠາວໂຕ ອວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ, ເຕນ ‘‘ອາກາສຄຕໍ ວາ ກໂຣຕິ, ນີຫຣຕິ ວາ’’ຕິ ປກາຣທ຺ວຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນ ຣຸກ຺ຂມູເລ ປເວເສຕ຺ວາ ຐປິຕນິຘິສງ຺ຂລິກວລຍມິວ ຈີວຣວໍເສ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນຫິປິ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ຈີວຣວລຍໍ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ຈີວຣວໍສໂກຏິຍາ ພຫິ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິການິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຎາຕພ຺ພານີຕິ ເອເຕເຍວ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ວລຍໍ ຉິນ຺ທໂຕ ວາປິ, ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ວາປິ, ວລຍໍ ອາກາສຄຕໍ ວາ ກໂຣຕິ, ນີຫຣຕິ ວາ’’ຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ວິກປ຺ເປສຸ ເອກມ຺ປິ ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ຈີວຣວລຍໍ ຈີວຣວໍເສ ຆໍເສຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ ຈີວຣວລຍສ຺ສ ສພ຺ໂພປິ ຈີວຣວໍໂສ ຐານນ຺ຕິ ‘‘ຐານາຈາວນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ທສ຺ສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໙໐. ຐປິຕສ຺ສ ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປສິທ຺ຘິສູຈກໍ ຫິ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ຈີວເຣ ວິຍ ຫີ’’ຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕກໍ ຕຸ-ສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ຐປິຕສ຺ສ ຕູ’’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ນິປາຕານມເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຍຖາຐາເນ ຐິຕານເມວ ວິເສສຕ຺ເຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ, ປສິທ຺ຘິຍໍ ຕຸ-ສທ຺ໂທ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ທີຆໂຕ ວາ ຕິຣິຍໂຕ ວາ ປສາເຣຕ຺ວາ ¶ ຈີວຣວໍເສ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ປນ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຈີວຣວໍເສ ຐປິຕຈີວຣວິນິຈ຺ຉໂຍ ວິຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ໂອຣິມນ຺ເຕນ…ເປ… ປາຣາຊິກໍ ຠເວ’’ຕິ ຄາຖາຕ຺ຕເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໑. ສິກ຺ກາຍາຕິ ໂອລມ຺ພິກາຘາເຣ. ຍໍ ຠຓ຺ຑກນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ນິເວເສຕ຺ວາ. ລຄ຺ຄິຕໍ ໂຫຕີຕິ ໂອລມ຺ພິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສິກ຺ກາໂຕ ຕໍ ຫຣນ຺ໂຕ ວາ ຈຸໂຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວິກປ຺ເປ ¶ ສິກ຺ກາຍ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານວເສນ ຐານາຈາວນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ສິກ຺ກາຍ, ພນ຺ຘນຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ຠິຕ຺ຕິປສ຺ເສ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ຍທິ ສິຍາ, ຕສ຺ສ ຈ ວເສນ ຐານາຈາວນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໙໒-໓. ກຸນ຺ຕາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຠິນ຺ທິວາລາທິ ທີຆວຕ຺ຖຸ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຏ຺ຏິກາຂາຓຸກາ ວິຍ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ປຏິປາຏິຍາ ນິເວສິຕານິ ມິຄສິງ຺ຄານິ ວາ ສູລານິ ວາ ນາຄທນ຺ຕາ ນາມ. ອຄ຺ເຄ ວາຕິ ກຸນ຺ຕຜລໂກຏິຍໍ ວາ. ພຸນ຺ເທ ວາຕິ ກຸນ຺ຕທນ຺ຕມູເລ ວາ. ປຣິກຑ຺ຒໂຕຕິ ອຸຊຸກໍ ອາກຑ຺ຒໂຕ.

ຜຸຏ຺ໂຐກາສນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ນາຄທນ຺ເຕ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ເຕນ ປຣາຊໂຍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຐປິຕຏ຺ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ວິຫາຍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກສຄ຺ເຄນ ອນ຺ຕເຣນ ເຫຕຸນາ ປຣາຊໂຍຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອປນຍນເຫຕຸ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໔-໕. ເອວໍ ທີຆໂຕ ອາກຑ຺ຒເນ, ອຸກ຺ຂິປເນ ຈ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອາກຑ຺ຒເນ, ປຣໂຕ ນຍເນ ຈ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ປາກາຣາຠິມຸໂຂ’’ຕິອາທິ. ອາກຑ຺ຒຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ¶ ຐິຕຏ຺ຐານາຠິມຸຂໍ ອາວິຎ຺ຉຕິ. ໂອຣິມນ຺ຕຜຸຏ຺ໂຐກາສນ຺ຕິ ໂອຣິມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ, ອຕ຺ຕໂນ ທິສາຍ ກຸນ຺ຕທຓ຺ເຑນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ອຈ຺ຈຍນກິຣິຍາສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ‘‘ສກມ຺ມກຘາຕຸປ຺ປໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ມາຄຘິກໂວຫາເຣ ທສ຺ສນໂຕ ກມ຺ມຕ຺ເຖເຍວ ອຸປໂຍຄວຈນ’’ນ຺ຕິ ເອເກ ວທນ຺ຕິ, ເອຕໍ ກຈ຺ຈາຍນລກ຺ຂເຓນ ສມານໍ. ອິຕຣນ຺ຕຈ຺ຈເຍຕິ ອິຕຣນ຺ເຕນ ກໂຕ ອຈ຺ຈໂຍຕິ ອິຕຣນ຺ຕຈ຺ຈໂຍ, ມຊ຺ເຌປທໂລປສມາໂສ, ປາຣິມນ຺ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພາຕິກ຺ກເມ ກເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກສຄ຺ເຄນ ຈຸໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ຍຖາວຸຕ຺ໂຕເຍວ ອຕ຺ໂຖ.

ປຣໂຕ ເປລ຺ລນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຣໂຕ ກຕ຺ວາ ເປລ຺ລນ຺ຕສ຺ສ, ຠິຕ຺ຕິປສ຺ສາຠິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ນິປ຺ປີເຬນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເຖວາຕິ ‘‘ເກສຄ຺ເຄນ ຈຸໂຕ’’ຕິ ອາກຑ຺ຒຕິ. ຐປິເຕປິ ຈ ກຸນ຺ຕາທິມ຺ຫິ ອຍໍ ນໂຍຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ເກສຄ຺ເຄນາ’’ຕິອາທິນາ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉຍນໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໖. ຕາລສ຺ສ ຜລໍ ຈາເລນ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຍນ ຜເລນ ວຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຈມາສກໍ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຜເລ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ ຠເວຕິ ໂຍຊນາ.

໙໗. ຕາລສ຺ສ ¶ ປິຓ຺ຑິໍ ຉິນ຺ທຕີຕິ ຕາລຜລກຓ຺ຓິກໍ ຉິນ຺ທຕິ. ຍາຍ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ສາ ຉິນ຺ນມຕ຺ຕາຍ ‘‘ອສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ສິຍາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ອິຘາປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕາລປິຓ຺ຑິ ສເຈ ອາກາສຄຕາ ໂຫຕິ, ປິຓ຺ຑິມູລເມວ ຐານໍ. ປຓ຺ຓທຓ຺ເຑ ວາ ປຓ຺ເຓ ວາ ອປສ຺ສາຍ ຐິຕາ ເຈ, ຐິຕຏ຺ຐາເນຫິ ສຫ ປິຓ຺ຑິມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐານເຠທໍ ຎຕ຺ວາ ຐານາຈາວເນນ ປາຣາຊິກມ຺ປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ‘‘ເຍນ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ເຕ ອສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ສິຍາ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ນໂຍ. ເອເຕສຸ ສພ຺ເພສຸ ¶ ຐາເນສຸ ປາຣາຊິກວີຕິກ຺ກມໂຕ ປຸພ຺ພຠາຄານນ຺ຕຣປ຺ປໂຍເຄ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ສຫປໂຍເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ຕໂຕປິ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ຄມນທຸຕິຍປຣິເຍສນາທິອວເສສປໂຍເຄສຸ ອທິນ຺ນາທານປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ເຕຫິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເວຫາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ.

໙໘. ອຸທເກ ນິຘິຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຄມ຺ຠີໂຣທເກ ນິຘິຏ຺ຐານໍ ປທວາເຣນ ຄຈ຺ຉໂຕ ປເທ ປເທ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຄມ຺ຠີເຣ ປນ ຕຖາຕິ ‘‘ປທວາເຣນ ຄຈ຺ຉໂຕ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕິທິສຕິ. ຄຈ຺ຉໂຕຕິ ຕຣໂຕ, ຫຕ຺ຖໍ ອຈາເລຕ຺ວາ ຕຣນ຺ຕສ຺ສ ປທວາຣຄຓນາຍ, ຫຕ຺ເຖນ ຈ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ປທວາເຣນາ’’ຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖວາຣຄຓນາຍ ປທວາຣຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຄມ຺ຠີເຣ ຫຕ຺ເຖຫິ ວາ ປາເທຫິ ວາ ປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖວາເຣຫິ ວາ ປທວາເຣຫິ ວາ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໘).

ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນາທິສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນິມຸຊ຺ຊນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິຫິຕກຸມ຺ຠິຍາ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ນິມຸຊ຺ຊນຸມ຺ມຸຊ຺ຊເນສຸປິ ຫຕ຺ຖວາເຣນ, ປທວາເຣນ, ຫຕ຺ຖປທວາເຣຫິ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ ກຸມ຺ຠິຄຫຓຕ຺ຖໍ ນິມຸຊ຺ຊນຸມ຺ມຸຊ຺ຊເນສູ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໘).

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ‘‘ນິຘິຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉໂຕ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຕຖາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອຸທກສປ຺ປຈຓ຺ຑມຈ຺ຉທສ຺ສເນນ ຠາຍິຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕສ຺ສ ຄມນສ຺ສ ອຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ພ຺ຍຕິເຣເກນ ¶ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເອຕ຺ຖ ທຸຕິຍປຣິເຍສນາທິສພ຺ພປໂຍເຄສຸ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ¶ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສຫ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ອວເສສປໂຍເຄສຸ ສຸທ຺ຘທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ສຫປໂຍເຄ ຠາຊນາມສເນ ອນາມາສທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ຐານາຈາວເນ ປາຣາຊິກຎ຺ຈ ນິຘິກຸມ຺ຠິຍາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຐານເຠໂທ ປຎ຺ຈຘາ ໂຫຕິ, ອິຘ ປີເຬຕ຺ວາ ໂອສາເຣຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອໂຘທິສາຍ ສຫ ຉພ຺ພິຘໍ ໂຫຕີຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

໙໙. ຕຕ຺ຖ ຊາຕກປຸປ຺ເຜສູຕິ ຕສ຺ມິໍ ຊເລ ຣຸຬ຺ເຫສຸ ອຸປ຺ປລາທິກຸສຸເມສຸ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ເຍນ ປຸປ຺ເຜນາຕິ ນິທ຺ຘາຣິຕພ຺ພໍ. ຉິນ຺ທໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ອຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຉິນ຺ນວໂຕ’’ຕິ ຠູຕວເສນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອຄ຺ຄຫິເຕ ອນ຺ຕິມສ຺ສ ປໂຍຄສ຺ສ ຍາວ ອນຸປຣໂມ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາຣຫຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກວຈນສ຺ສ ວຕ຺ຖຸວິໂຣຘິຕາຍ ຈ ອິມສ຺ເສວ ປຈ຺ຉິມກຸສຸມສ຺ສ ກນ຺ຕນກາເລ ປຸປ຺ຜນາຬປສ຺ເສ ຕຈມຕ຺ເຕປິ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກນາຬ…ເປ… ປຣິຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ເຖວ ອນນ຺ຕເຣ ວຸຈ຺ຈມານນຍສ຺ສ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ອິມໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ລິຂິຕສ຺ສ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ປຸປ຺ເຜ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໘) ອຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ວຕ຺ຕມານກາລມຄເຫຕ຺ວາ ຠູຕກາລສ຺ເສວ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ກທາ ເທວທຕ຺ຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຎ຺ຫສ຺ສ ‘‘ເອໂສຫມາຄຈ຺ຉາມິ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ມາ ມໍ ວິຊ຺ຌາ’’ຕິ ອຸຕ຺ຕເຣ ວິຍ ວຕ຺ຕມານສມີເປ ວຕ຺ຕມາເນວາຕິ ຠູເຕ ວຕ຺ຕມານພ຺ຍປເທສໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໐໐. ‘‘ອຸປ຺ປລຊາຕິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ປທຸມຊາຕິຍາ’’ຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປທຸມຊາຕິການໍ ປນ ທຓ຺ເຑ ຉິນ຺ເນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສຸຕ຺ຕໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນມ຺ປິ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໘) ອຏ຺ຐກຖານໂຍ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ¶ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກນາຬສ຺ສ ວາ ປສ຺ເສຕິ ‘‘ນາຬສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕຕິ ນາຬໂຕ.

໑໐໑. ຠາຣພທ຺ຘກຸສຸເມສຸ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐປິເຕສູຕິ ອພທ຺ຘກຸສຸມວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ຕຕ຺ຣຊາຕກກຸສຸເມສຸ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍານຸສາເຣນ. ‘‘ເຍນ ປຸປ຺ເຜນ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ໂຍຊນາ ເຈຕ຺ຖ ວິເສໂສ.

໑໐໒. ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘານິ ຠາຣພທ຺ຘານີຕິ ມຊ຺ຌປທໂລປີສມາໂສ. ປຸປ຺ຜານີຕິ ປາທຄ຺ຆນການິ ¶ ອຸປ຺ປລາທິກຸສຸມານິ. ຉສ຺ວາກາເຣສູຕິ ອຸທເກ ໂອສີທາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອໂຘທິສາຍ ສຫ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ, ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອິມາສຸ ຉສຸ ທິສາສຸ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ເກນຈິ ອາກາເຣນາຕິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພທສ຺ສນໍ. ຐານາຈາວນສ຺ສ ສາຘກຕມຕ຺ຕາ ກຣເຓເຍວ ກຣຓວຈນໍ. ນສ຺ສຕີຕິ ປາທຄ຺ຆນກປຸປ຺ຜານໍ ຐານາຈາວເນນ ປາຣາຊິກມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ອນວເສສຄຸຓານໍ ປຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ນາເສຕ຺ວາ ສຍໍ ຄຸຓມຣເຓນ ມີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໓. ປຸປ຺ຜານໍ ກລາປນ຺ຕິ ປາທຄ຺ຆນກອຸປ຺ປລາທິກຸສຸມກລາປໍ. ອຸທກໍ ຈາເລຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ວີຈິ ອຸຏ຺ຐາຕິ, ຕຖາ ຈາເລຕ຺ວາ. ປຸປ຺ຜຏ຺ຐານາຕິ ປຸປ຺ຜານໍ ຐິຕຏ຺ຐານາ. ຈາເວຕີຕິ ກລາປໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອປເນຕິ. ‘‘ປຸປ຺ຜໍ ຐານາ ຈາເວຕີ’’ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ປຸປ຺ຜກລາປສ຺ເສວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຸຣິໂມເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໑໐໔. ‘‘ເອຕ຺ຖ ຄຕໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຫ ປາຐເສເສນ ໂຍຊນາ. ປຣິກປ຺ເປຕີຕິ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຄຕໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ຐານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ¶ ຕກ຺ເກຕິ. ຣກ຺ຂຕີຕິ ຐານາຈາວເນປິ ສຕິ ໂສ ປຣິກປ຺ໂປ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໂຕ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຣກ຺ຂຕິ. ຄຕຏ຺ຐານາຕິ ປຸປ຺ຜກລາເປນ ຄຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ຐານຎ຺ຈາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ‘‘ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ປຸປ຺ຜານໍ ກລາປ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ‘‘ກຕຏ຺ຐານາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ກຕາ ປຸປ຺ຜານໍ ຐານາ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸທກໍ ຈາເລຕ຺ວາ ວີຈິໂຍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວີຈິປ຺ປຫາເຣນ ອຸທກປິຏ຺ເຐນ ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜກລາປໍ ຐິຕຏ຺ຐານາ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານາ ຈາເວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຐານາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ຠຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ຠຏ຺ໂຐ ນາມ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ສມາທາຍ ຣກ຺ຂິຍມານາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລສງ຺ຂາຕສພ຺ພຄຸຓຣຕນງ຺ກຸຣາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐານາ ປຕິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

໑໐໕. ຊລໂຕ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸປ຺ຜສ຺ສາ’’ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ຊລປິຏ຺ຐິໂຕ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜສ຺ສ ສກລຊລໍ ຐານໍ, ກທ຺ທມປິຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸທກປິຏ຺ຐິປຣິຍນ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜທຓ຺ເຑນ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສພ຺ພມຸທກໍ ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາຕິ ປຸປ຺ຜຄ຺ຄໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ. ຕໂຕຕິ ຕສ຺ມາ ປຸປ຺ຜຏ຺ຐານຠູຕສກລຊລຣາສິໂຕ. ອຸຊຸນ຺ຕິ ອຸຊຸໍ ກຕ຺ວາ. ອຸທ຺ຘຣໂຕຕິ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕສ຺ສ.

໑໐໖. ນາຬນ຺ເຕຕິ ອຸປ຺ປາຏິຕປຸປ຺ຜນາຬສ຺ສ ມູລໂກຏິຍາ. ຊລໂຕຕິ ອຸທກປິຏ຺ຐິໂຕ. ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ¶ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ທູຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ປາຐເສສໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ‘‘ຊລໂຕ’’ຕິ ປຐມຕຕິຍປາເທສຸ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຈນໍ ອຕ຺ຖາວິເສເສປິ ປທາວຸຕ຺ຕິອລງ຺ກາເຣ ອຑ຺ຒຍມກວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ, ອມຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ຈ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ອຕ຺ຖານໍ ວາ ວິເສສໂຕ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມິໍ ນາຬນ຺ເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໐໗. ຕສ຺ສ ¶ ນາເມຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາຏິຕສ຺ສ. ສຫ ຄຈ຺ເຉນ ອຸປ຺ປາຏິຕສ຺ສາປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອິຘ ປນ ສພ຺ພປຸປ຺ຜປຓ຺ຓນາຬານິ ມູລໂຕ ປຠຸຕິ ປຐມໍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປນາມນວເສນ ຐານາຈາວນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປຸປ຺ຜາທີນິ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕສ຺ສ ຠູຕຄາມວິໂກປນາປຕ຺ຕິຍາ ຐາເນ ສຫປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໐໘-໙. ພຬິສາທິມຈ຺ຉຄ຺ຄຫໂຓປກຣຓານໍ ວຈນໂຕ, ຊເລ ຐິຕມຕມຈ຺ຉານໍ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ຈ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ມຈ຺ເຉຕິ ຊີວມານກມຈ຺ຉານໍ ຄຫຓໍ. ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ວາ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ເທນ ວາ ຂິປກາທີນິ ມຈ຺ຉວໂຘປກຣຓານິ ວຸຕ຺ຕາເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຕ຺ຖູຕິ ປາໂທ. ຕສ຺ມິໍ ມຈ຺ເຉ. ອຸທ຺ຘໂຏເຍວ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ໂຕ, ມຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ມິໍ. ຊລາຕິ ອຸທກໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອປເນຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໑໐. ປຸປ຺ຜານໍ ວິຍ ມຈ຺ຉານມ຺ປິ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານນ຺ຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສກລຊລໍ ຐານໍ ກຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຐານໍ ສລິລຊານໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສລິເລ ຊາຕາ ສລິລຊາ, ອິຕິ ປກຣຓໂຕ ມຈ຺ຉາເຍວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖປ຺ປກຣຓສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານາທີຫິ ສທ຺ທາ ວິເສສຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕີຕິ. ຫີຕິ ປສິທ຺ຘິຍໍ. ເກວລນ຺ຕິ ອວຘາຣເຓ, ຊລເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ພຫິອຸທກໍ ນິວຕ຺ຕິຕໍ ໂຫຕິ. ສກລໍ ຊລເມວ ຐານໍ ຍສ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ສລິລຏ຺ຐໍ ຊລາ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ເຫຕຸເຫຕຸມນ຺ຕຠາເວນ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາປນ຺ນໍ ປຣາເຊຕີຕິ ປາຣາຊິກາ, ອາປຕ຺ຕິ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປາຣາຊິໂກ, ປຸຄ຺ຄໂລ.

໑໑໑. ນີຣໍ ອຸທກໍ. ວາຣິມ຺ຫິ ຊເລ ຊາໂຕ ວາຣິໂຊ, ອິຕິ ປກຣຓໂຕ ມຈ຺ໂຉວ ຄຍ຺ຫຕິ. ເອເຕເນວ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕມຈ຺ໂຉ ¶ , ໂຄຈຣຕ຺ຖາຍ ຈ ຖລມຸຄ຺ຄຕກຸມ຺ມາທໂຍ ອຸປລກ຺ຂິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ຄຫເຓ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອາກາສຏ຺ຐຖລຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ວິນິທ຺ທິເສຕິ ທຸກ຺ກຏາທິວຕ຺ຖຸໂນ ¶ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ຆວເສນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໂຍ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑໒. ຕຬາເກຕິ ສຣສ຺ມິໍ, ອິມິນາ ຈ ວາປິໂປກ຺ຂຣຓິໂສພ຺ຠາທິຊລາສຍາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ນທິຍາຕິ ນິນ຺ນຄາຍ, ອິມິນາ ຈ ກນ຺ທຣາທໂຍ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ນິນ຺ເນຕິ ອາວາເຏ. ມຈ຺ຉວິສໍ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ນາມ-ສທ຺ໂທ ສຎ຺ຎາຍໍ. ມຈ຺ຉວິສນາມກໍ ມທນຜລາທິກໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄເຕຕິ ວິສປກ຺ຂິປເກ ມຈ຺ຉຆາຕເກ ຄເຕ.

໑໑໔. ສາມິເກສູຕິ ວິສໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ມຈ຺ຉສາມິເກສຸ. ອາຫຣນ຺ເຕສູຕິ ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ. ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ຕໍ ເທຍ຺ຍຎ຺ຈາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ, ອຕ຺ຕນາ ຄຫິຕວຕ຺ຖຸໍ ວາ ຕທຄ຺ຆນກໍ ວາ ຠຓ຺ຑໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑໕. ມຈ຺ເຉຕິ ມຕມຈ຺ເຉ. ເສເສຕິ ນມຕມຈ຺ເຉ.

໑໑໖. ອມເຕສຸ ຄຫິເຕສູຕິ ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠຕິ, ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອນາປຕ຺ຕິໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອທິນ຺ນາທານາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ວທນ຺ຕິ, ມາຣຓປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫເຕວ. ອຍຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຣກ຺ຂິຕອໂຄປິເຕສຸ ອສ຺ສາມິກຕຬາກາທີສຸ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຸທກຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໑໗. ນາວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ນາວາ ນາມ ຍາຍ ຕຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໙) ວຈນໂຕ ຊລຕາຣຓາຣຫໍ ອນ຺ຕມໂສ ເອກມ຺ປິ ວຫນ຺ຕໍ ຣຊນໂທຓິເວຓຸກລາປາທິກໍ ¶ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນາວຏ຺ຐໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘໍ ວາ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘໍ ວາ. ‘‘ເຖເນຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ. ປາທຸທ຺ຘາເຣຕິ ທຸຕິຍປຣິເຍສນາທິອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປເທ ປເທ. ໂທສາຕິ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂຍ. ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ນາວຏ຺ຐໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍໍ ວາ ປຣິເຍສຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ວາ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໙) ປທຠາຊນິຍໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ອິມິນາ ປຸພ຺ພປໂຍຄສຫປໂຍຄທຸກ຺ກຏານິ, ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຐານາຈາວເນ ປາຣາຊິກຎ຺ຈ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໑໘. ຈຓ຺ຑໂສເຕຕິ ¶ ເວເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອຸທກປ຺ປວາເຫ, ‘‘ຈຓ຺ຑໂສເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ພນ຺ຘນໍ ວິນາ ສຠາເວນ ອຏ຺ຐິຕຠາວສ຺ສ ສູຈນໂຕ ‘‘ພນ຺ຘນເມວ ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ຈຓ຺ຑໂສເຕ ພທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ພນ຺ຘນເມກເມວ ຐານໍ ມຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ພນ຺ຘເນ. ຘີຣາ ວິນຍຘຣາ.

໑໑໙-໑໒໐. ‘‘ນິຈ຺ຈເລ ອຸທເກ ນາວ-ມພນ຺ຘນມວຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຉຘາ ຐານປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ລພ຺ຠມານຕ຺ເຕ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ນາວໍ ກຑ຺ຒໂຕ ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸນປິ ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອເກນນ຺ເຕນ ສມ຺ຜຸຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕໍ ນາວໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ກຑ຺ຒິຕວໂຕ ອຕິກ຺ກມິຕວໂຕ’’ຕິ ຠູຕວເສນ ອຕ຺ໂຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໑໒໑. ເອວໍ ຈຕຸປສ຺ສາກຑ຺ຒເນ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຸທ຺ຘໍ, ອໂຘ ຈ ອຸກ຺ຂິປນໂອສີທາປເນສຸ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອາກຑ຺ຒຕິ. ກສ຺ມິໍ ¶ ກາເລຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ອໂຘນາວາຕລນ຺ຕິ ນາວາຕລສ຺ສ ອໂຘ ອໂຘນາວາຕລໍ, ຕສ຺ມິໍ ອຸທ຺ຘໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸທກມ຺ຫາ ວິໂມຈິເຕຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນ ຜຸຏ຺ຐໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ວິໂມຈິເຕຕິ ໂຍຊນາ. ເຕນາຕິ ອໂຘນາວາຕເລນ ຜຸຏ຺ເຐ ອຸທເກ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ກຣຓຠູຕາຍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ວິໂມຈິເຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໒໒. ຕີເຣ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປນ ນິຈ຺ຈເລ ຊເລ ຐປິຕາ ຍາ ນາວາ, ຕສ຺ສາ ນາວາຍ ຐານໍ ພນ຺ຘນຎ຺ຈ ຐິໂຕກາໂສ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ມຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໑໒໓. ປຸພ຺ພໍ ປຐມໍ ພນ຺ຘນສ຺ສ ວິໂມຈເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເກນຈຸປາເຍນາຕິ ‘‘ປຸຣໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ວາປີ’’ຕິອາທິກ຺ກເມນ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕປາຍຉກ຺ເກສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຐານາ ຈາເວຕິ ນາວໍ.

໑໒໔. ປຐມໍ ຐານາ ຈາເວຕ຺ວາຕິ ‘‘ປຸຣໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ອາກາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອາກາເຣນ ນາວໍ ຐປິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຐມໍ ຈາເວຕ຺ວາ. ເອເສວ ຈ ນໂຍຕິ ນາວາຍ ¶ ປຐມໍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ຈາວເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ປຈ຺ຉາ ພນ຺ຘນໂມຈເນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອເສວ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕີເຣ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈເລ ອຸທເກ ຐປິຕນາວາຍ ພນ຺ຘນຎ຺ຈ ຐິໂຕກາໂສ ຈາຕິ ທ຺ເວ ຐານານິ, ຕໍ ປຐມໍ ພນ຺ຘນາ ໂມເຈຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຈ຺ຉາ ຉນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຐານາ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ປຐມໍ ຐານາ ຈາເວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ພນ຺ຘນໂມຈເນປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໙) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ອາມສນຜນ຺ທາປເນສຸ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານິ ເຫຏ຺ຐາ ກຸມ຺ຠິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຎາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວມຸປຣິປິ.

໑໒໕. ອຸສ຺ສາເຣຕ຺ວາຕິ ¶ ອຸທກໂຕ ຖລໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ນິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອໂຘມຸຂໍ ກຕ຺ວາ. ຖເລ ຐປິຕາຍ ນາວາຍ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສ ເອວ ຐານນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຫີຕິ ວິເສໂສ, ເຕນ ຊລຏ຺ຐໂຕ ຖລຏ຺ຐາຍ ນາວາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ.

໑໒໖. ເອຕ຺ຖ ອໂຘ ໂອສີທາປນສ຺ສ ອລພ຺ຠມານຕາຍ ຕໍ ວິນາ ອິຕເຣສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ວເສນ ຐານາຈາວນໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ເຎຍ຺ໂຍ’’ຕິອາທິ. ຍໂຕ ກຸໂຕຈີຕິ ຕິຣິຍໍ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ, ອຸປຣິທິສາຍ ຈ ວເສນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທິສາຠິມຸຂໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕິກ຺ກເມນ຺ໂຕ.

໑໒໗. ອຸກ຺ກຸຊ຺ຊິຕາຍປີຕິ ອຸທ຺ຘໍມຸຂໍ ຐປິຕາຍປິ. ຆຏິການນ຺ຕິ ທາຣຸຂຓ຺ຑານໍ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ເຎຍ຺ໂຍ ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ອຕິທິສຕິ. ໂສ ປນ ອຸກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຐປິຕນາວາຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຆຏິການໍ ອຸປຣິ ຐປິຕາຍ ປນ ນາຄທນ຺ເຕສຸ ຐປິຕກຸນ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໑໒໘. ‘‘ເຖຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ປາເຊນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວິເສສນໍ. ຕິຕ຺ເຖຕິ ຕິຕ຺ຖາສນ຺ນຊເລ. ອຣິຕ຺ເຕນາຕິ ເກນິປາເຕນ. ຜິເຍນາຕິ ປາຊນຜລເກນ. ປາເຊນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເປເສນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ຕໍ ປາເຊຕີ’’ຕິປິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ຕໍ ນາວໍ ໂຍ ປາເຊຕິ, ຕສ຺ສ ປຣາຊໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໒໙-໓໐. ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຕປວາຣຓໍ. ປຓາເມຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ວາຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ປຓາເມຕ຺ວາ. ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາວ ຈີວຣນ຺ຕິ ຈີວຣໍ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຈ຺ຈາເຣຕ຺ວາ ວາ. ຄາຖາຉນ຺ທວເສນ ‘ວ’ອິຕິ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ. ລງ຺ກາຣສທິສນ຺ຕິ ປສາຣິຕປຏສຣິກ຺ຂກໍ. ສມີຣຓນ຺ຕິ ມາລຸຕໍ. ນ ໂທໂສ ຕສ຺ສ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ວາຕສ຺ສ ¶ ¶ ອວິຊ຺ຊມານກ຺ຂເຓ ເອວໍ ກໂຣໂຕ ປຈ຺ຉາ ອາຄເຕນ ວາເຕນ ນີຕນາວາຍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຍມາເນ ປນ ວາເຕ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໓໑-໒. ສຍເມວ ອຸປາຄຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄາມສມີເປ ຕິຕ຺ຖໍ ຄາມຕິຕ຺ຖໍ. ຕນ຺ຕິ ນາວໍ. ຐານາຕິ ຉຕ຺ເຕນ ວາ ຈີວເຣນ ວາ ຄຫິຕວາເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄາມຕິຕ຺ເຖ ຐິຕຏ຺ຐານາ. ອຈາເລນ຺ໂຕຕິ ຜນ຺ທາປນມ຺ປິ ອກໂຣນ຺ໂຕ, ອິມິນາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາປິ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຈາເວນ຺ໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອນປເນນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິມິນາ ປາຣາຊິກາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ກິຓິຕ຺ວາຕິ ມູເລນ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ. ສຍເມວ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ກາໂຣ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕຣສມຸຈ຺ຈເຍ. ຕຖາ ປຓາມິຕຉຕ຺ເຕນ ວາ ອຸສ຺ສາປິຕຈີວເຣນ ວາ ຄຫິຕວາເຕນ ອຕ຺ຕນາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ. ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິຕທິສາຠິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ປາຊນວເສນ ຄມນຏ຺ຐານາ ຈາເວຕິ.

ນາວຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໓໓-໔. ຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຍານໍ. ຣມຍຕີຕິ ຣໂຖ. ວຫຕິ, ວຸຍ຺ຫຕິ, ວຫນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ວຍ຺ຫໍ. ‘‘ອຸປຣິ ມຓ຺ຑປສທິສໍ ປທຣຈ຺ຉນ຺ນໍ, ສພ຺ພປາລິຄຸຓ຺ຐິມໍ ວາ ຉາເທຕ຺ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໐) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກຕໍ ສກຏໍ ວຍ຺ຫໍ ນາມ. ສນ຺ທມານິກາຕິ ‘‘ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍາ ໂຄປານສິໂຍ ທຕ຺ວາ ຄຣຸຬປກ຺ຂກນເຍນ ກຕາ ສນ຺ທມານິກາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໐) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກຕຍານວິເສໂສ. ຐານາ ຈາວນໂຍຄສ຺ມິນ຺ຕິ ຐານາ ຈາວນປ຺ປໂຍເຄ.

໑໓໕-໖. ທສຏ຺ຐານາຈາວນວເສນ ປາຣາຊິກໍ ວທນ຺ເຕຫິ ປຐມໍ ຐານເຠທສ຺ສ ຎາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ¶ ‘‘ຍານສ຺ສ ທຸກຍຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ທຸກຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ທຸກໍ ໂຄຍຸຄໍ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ສາຕິ, ຍຸຕ຺ເຕ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ວາ ວິຄ຺ຄໂຫ. ທສ ຐານານີຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂຄຓານໍ ອຏ຺ຐ ປາທາ, ທ຺ເວ ຈ ຈກ຺ການີຕິ ເອເຕສໍ ທສນ຺ນໍ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານານໍ ວເສນ ທສ ຐານານິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ຈຕຸຍຸຕ຺ຕາທິຍາເນ ອຏ຺ຐາຣສາຕິ ຐານເຠທສ຺ສ ນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ຍານໍ ປາຊຍໂຕຕິ ສກຏາທິຍານໍ ເປສຍໂຕ. ‘‘ຘຸເຣຕິ ຍຸຄາສນ຺ເນ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຖີສາຍ ຍຸເຄນ ສທ຺ຘິໍ ພນ຺ຘນຏ຺ຐານາສນ຺ເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຘຸຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ຍຸຄສ຺ເສວ ນາມໍ. ‘‘ຘຸຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ, ຘຸຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໐) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ຕໍສຫຈຣິຍາຍ ສມ຺ພນ຺ຘນຏ຺ຐານມ຺ປິ ¶ ຘຸຣໍ ນາມ. ອິຘ ປນ ຄງ຺ຄາ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ຄງ຺ຄາສມີເປ ຘຸຣສມີເປ ປາຊກສ຺ສ ນິສຊ຺ຊາຣຫຏ຺ຐາເນ ຘຸຣສ຺ສ ວຕ຺ຕມານຕາ ລພ຺ຠຕິ.

ໂຄຓານໍ ປາທຸທ຺ຘາເຣ ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວິນິທ຺ທິເສຕິ ໂຍຊນາ. ອິທຎ຺ຈ ໂຄຓານໍ ອວິໂລມກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິໂລມກາເລ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕຸໍ ‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຕຸ’’ ອິຈ຺ຈຕ຺ຣ ຕຸ-ສທ຺ເທນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສເຈ ປນ ໂຄຓາ ‘ນາຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ສາມິໂກ’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວາ ຜນ຺ທນ຺ຕິ ວາ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ໂຄເຓ ປຸນ ອຸຊຸກໍ ປຏິປາເທຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ທຬ຺ຫໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປາຈເນນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປາເຊນ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຕສໍ ປາທຸທ຺ຘາເຣນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວິເສໂສ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຈກ຺ການໍ ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິເກນ ຫິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ສເຈປິ ສກທ຺ທເມ ມຄ຺ເຄ ເອກໍ ຈກ຺ກໍ ກທ຺ທເມ ລຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ທຸຕິຍໍ ຈກ຺ກໍ ໂຄຓາ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕາ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເອກສ຺ສ ປນ ຐິຕຕ຺ຕາ ນ ຕາວ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ໂຄເຓ ປນ ປຸນ ອຸຊຸກໍ ປຏິປາເທຕ຺ວາ ປາເຊນ຺ຕສ຺ສ ¶ ຐິຕຈກ຺ເກ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໐) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວິເສໂສ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໓໗-໙. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຍຸຕ຺ຕຍານວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຍຸຕ຺ຕຍານວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຘຸເຣນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕກສ຺ສາປິ ຈ ຍານກສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນິຈກ຺ກການໍ ວເສນ ຕີເຓວ ຐານານິ ຠວນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ອຍຸຕ຺ຕກສ຺ສາຕິ ໂຄເຓຫິ ອຍຸຕ຺ຕກສ຺ສ. ຘຸເຣນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ຘຸຣຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານສມີປເທເສນ, ສກຏສີເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນິຍນ຺ຕິ ສກຏສີໂສປຕ຺ຖມ຺ຠນິຍາ ອຸປຣິ ຐິຕສ຺ສ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠຍຕິ ຘຸຣນ຺ຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນີ. ສກຏສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຠາໂຄປຕ຺ຖມ຺ຠນຕ຺ຖໍ ທີຍມານໍ ທຓ຺ຑທ຺ວຍໍ ປຈ຺ຉິໂມປຕ຺ຖມ຺ຠນີ ນາມ, ປຸຣິມຠາຄສ຺ສ ທີຍມານສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນີ ປຸຣິໂມປຕ຺ຖມ຺ຠນີ ນາມາຕິ ອຍມຸປຕ຺ຖມ຺ຠນີນໍ ວິເສໂສ. ອິຘ ປຸຣິໂມປຕ຺ຖມ຺ຠນີ ອຘິປ຺ເປຕາ. ‘‘ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນິຈກ຺ກການໍ ວເສນ ຕີເຓວ ຐານານີ’’ຕິ ອິທໍ ເຫຏ຺ຐາ ອກປ຺ປກຕາຍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນິຍາ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ກປ຺ປກຕາຍ ປນ ວເສນ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຐານານິ ຕີເຓວາ’’ຕິ ອາກຑ຺ຒຕິ, ທາຣຸຈກ຺ກທ຺ວຍວເສນ ຕີຓິ ຐານານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທາຣູນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທເສນ ຣາສິກຕທາຣູນໍ ທາຣຸກສ຺ສ ເອກສ຺ສາປິ ຜລກສ຺ສາປິ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠູມິຍມ຺ປິ ຘຸເຣເນວ, ຕເຖວ ຐປິຕສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ¶ ຕີຓິເຍວ ຐານານີຕິ ອຕິທິສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຘຸຣຈກ຺ການໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສວເສນ ຕີຓິ ຐານານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປຣິຏ຺ຐປິຕສ຺ສ ຈາຕິ ຈ-ກາຣໍ ‘‘ຠູມິຍໍ ຐປິຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສມຸຈ຺ຈຍໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຘິກວຈເນນ ຈ-ກາເຣນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍໍ ປນ ອຍຸຕ຺ຕກໍ ຘຸເຣ ເອກາຍ, ປຈ຺ຉໂຕ ¶ ຈ ທ຺ວີຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນີຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ຐປິຕໍ, ຕສ຺ສ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນີນໍ, ຈກ຺ການຎ຺ຈ ວເສນ ປຎ຺ຈ ຐານານິ. ສເຈ ຘຸເຣ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນີ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ກປ຺ປກຕາ ໂຫຕິ, ຉ ຐານານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໐) ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ປຸຣໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ວາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາປີ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ໂຍ ປນ ປຸຣໂຕ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຐານາ ຈາເວຕິ, ໂຍ ວາ ປນ ປຈ຺ຉໂຕ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຐານາ ຈາເວຕິ, ໂຍ ວາ ປນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຄຫິຕາ, ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ, ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກທາ ກິໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຕຸ…ເປ… ປຣາຊໂຍ’’ຕິ. ‘‘ຐານາ ຈາເວ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ຕຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິເສສໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອຸປາຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາວເສສຏ຺ຐານາຈາວເນ ຜນ຺ທາປນຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ນິຣວເສສຏ຺ຐານາຈາວເນ ປນ ກເຕ ຐານາຈາວນປາຣາຊິກາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໔໐. ອກ຺ຂານໍ ສີສເກຫີຕິ ອກ຺ຂສ຺ສ ອຸຠຍໂກຏີຫິ. ‘‘ຊາຕ຺ຍາຂ຺ຍາຍເມກສ຺ມິໍ ພຫຸວຈນມຎ຺ຎຕຣາຍ’’ມິຕິ ວຈນໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ພຫຸວຈນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນສ຺ສ ‘‘ຍານສ຺ສາ’’ຕິ ວິເສສິຕພ຺ພໍ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ຐານານິ ທ຺ເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ສກຏຘຸຣໍ ຠູມິໍ ນ ຜຸສຕິ, ເອວໍ ອຸຈ຺ຈຕເຣສຸ ທ຺ວີສຸ ຕຸລາທິທາຣູສຸ ທ຺ເວ ອກ຺ຂສີເສ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ຍານເມວ ຄຍ຺ຫຕິ.

໑໔໑. ກຑ຺ຒນ຺ໂຕຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອກ຺ຂສີສານໍ ອາຘາຣຠູເຕສຸ ທາຣູສຸ ຆໍສິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ກຑ຺ຒນ຺ໂຕ. ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕຕິ ອຸຊຸໍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອຸຈ຺ຈາເຣນ຺ໂຕ. ຜຸຏ຺ໂຐກາສຈ຺ຈເຍຕິ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໂຕ ¶ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕາຕິກ຺ກເມ. ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໂຕ ອິຕຣສ຺ສ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຣຖາທິກສ຺ສ ຍານສ຺ສ.

໑໔໒. ອກ຺ຂຸທ຺ຘີນນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອກ຺ຂຣຸທ຺ຘນກອາຓີນໍ. ອກ຺ຂສ຺ສ ອຸຠຍໂກຏີສຸ ຈກ຺ກາວຸຓນຏ຺ຐານໂຕ ¶ ອນ຺ໂຕ ທ຺ວີສຸ ສກຏພາຫາສຸ ອກ຺ຂຣຸທ຺ຘນຕ຺ຖາຍ ທ຺ເວ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ວິຍ ອາໂກຏິຕາ ຈຕສ຺ໂສ ອາຓິໂຍ ອກ຺ຂຸທ຺ຘິ ນາມ. ຘຸຣສ຺ສາຕິ ຘຸຣພນ຺ຘນຏ຺ຐານາສນ຺ນສ຺ສ ຣຖສີສຄ຺ຄສ຺ສ. ຕໍ ຍານໍ. ວາ-ສທ຺ເທນ ປສ຺ເສ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ຒນ຺ໂຕ, ມຊ຺ເຌ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິເປນ຺ໂຕຕິ ກິຣິຍນ຺ຕຣໍ ວິກປ຺ເປຕິ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກຑ຺ຒນ຺ໂຕ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ອຸທ຺ຘີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ທິສາຍ ອຸທ຺ຘິອນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ອິຕເຣນ ອຸທ຺ຘິປຣິຍນ຺ເຕນ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕິກ຺ກາເມຕິ.

‘‘ອຸທ຺ຘີສຸ ວາ’’ຕິ ສາສງ຺ກວຈເນນ ອນຸທ຺ຘິກຍານສ຺ສາປິ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕໍ ສູຈິຕໍ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຖ ອຸທ຺ຘິຂາຓຸກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ສມເມວ ພາຫໍ ກຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອກ຺ຂສີສານິ ປເວສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐິມຕລສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ສພ຺ພໍ ປຖວິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ, ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານາຕິກ຺ກມວເສນ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໐) ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໑໔໓. ນາຠິຍາຕິ ນາຠິມຸເຂນ. ເອກເມວ ສິຍາ ຐານນ຺ຕິ ເອກໍ ນາຠິຍາ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ ຠວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອກມສ຺ສ ສິຍາ ຐານ’’ນ຺ຕິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ທິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ປຸຣິມປາໂຐວ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ປຣິຈ຺ເຉໂທປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂກ, ປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈຘາຕິ ນາຠິຍາ ຈຕຸປສ຺ສປຣິຍນ຺ຕໍ, ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ປຎ຺ຈຘາ, ຐານາຈາວນາກາໂຣ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໔໔. ຐານານິ ¶ ທ຺ເວຕິ ເນມິຍາ, ນາຠິຍາ ຈ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານວເສນ ທ຺ເວ ຐານານິ. ອສ຺ສາຕິ ຈກ຺ກສ຺ສ. ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຐານານໍ. ຠິຕ຺ຕິອາທິໍ ອປສ຺ສາຍ ຐປິຕຈກ຺ກສ຺ສາປິ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ອຍມ຺ປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂຍປິ ອິມິນາ ຈ ປາເຐນ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ.

໑໔໕. ອນາຣກ຺ຂນ຺ຕິ ສາມິເກນ ອສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂໍ. ອໂຘເທຕ຺ວາຕິ ໂຄເຓ ອເປເສຕ຺ວາ. ວຏ຺ຏຕິ, ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາມິເກ ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ປນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ໂຫຕິ.

ຍານຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໔໖. ຠາຣຏ຺ຐກຖາຍ ສີສກ຺ຂນ຺ຘກໂຏລມ຺ພວສາຕິ ເອວໍນາມການໍ ສຣີຣາວຍວານໍ ວເສນ ຠາໂຣ ¶ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສີສຠາຣາທີສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ສີສາທີນໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ – ສີສສ຺ສ ຕາວ ປຸຣິມຄເລ ຄລວາຏໂກ ປິຏ຺ຐິຄເລ ເກສຎ຺ຈິ ເກສນ຺ເຕ ອາວຏ຺ໂຏ ໂຫຕິ, ຄລສ຺ເສວ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ເກສຎ຺ຈິ ເກສາວຏ຺ຏາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຊາຍນ຺ຕິ, ເຍ ‘‘ກຓ຺ຓຈູຬິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອໂຘຠາໂຄ ຈາຕິ ອຍໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຕໂຕ ອຸປຣິ ສີສໍ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຐິຕຠາໂຣ ສີສຠາໂຣ ນາມ.

ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ກຓ຺ຓຈູຬິກາຫິ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ, ກປ຺ປເຣຫິ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິ, ປິຏ຺ຐິຄລາວຏ຺ຏໂຕ ຈ ຄລວາຏກໂຕ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ, ປິຏ຺ຐິເວມຊ຺ຌາວຏ຺ຏໂຕ ຈ ອຸຣປຣິຈ຺ເຉທມຊ຺ເຌ ຫທຍອາວາຏໂຕ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິ ຂນ຺ໂຘ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຐິຕຠາໂຣ ຂນ຺ຘຠາໂຣ ນາມ.

ປິຏ຺ຐິເວມຊ຺ຌາວຏ຺ຏໂຕ ¶ , ປນ ຫທຍອາວາຏໂຕ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ ຍາວ ປາທນຂສິຂາ, ອຍໍ ກຏິປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ສມນ຺ຕໂຕ ສຣີເຣ ຐິຕຠາໂຣ ກຏິຠາໂຣ ນາມ.

ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ຍາວ ຫຕ຺ຖນຂສິຂາ, ອຍໍ ໂອລມ຺ພກປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຐິຕຠາໂຣ ໂອລມ຺ພໂກ ນາມ.

ຠຣຕີຕິ ຠາໂຣ, ຠຣຕິ ເອເຕນ, ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ວາ ຠາໂຣ, ອິຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສີສາທໂຍ ອວຍວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຠາເຣ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຠາຣຏ຺ຐໍ. ອິຕິ ສີສາທີສຸ ຐິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຠາໂຣເຍວ ຠາຣຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໑) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ຠຣີຍຕີຕິ ຠາໂຣ, ກມ຺ມນິ ສິທ຺ເຘນ ຠາຣ-ສທ຺ເທນ ຠຓ຺ຑເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໑໔໗. ສິຣສ຺ມິໍເຍວາຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ສິຣສິ ເອວ. ສາເຣຕີຕິ ອນຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສາເຣຕິ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາຕິ ຜນ຺ທາປນຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຠເວຍ຺ຍ.

໑໔໘. ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນເມວ ຂນ຺ຘໍ. ໂອໂຣປິເຕຕິ ໂອຫາຣິເຕ. ສີສໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ, ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສີສໂຕ ອຸປຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ທູຣໍ ກຕ຺ວາ. ປິ-ສທ຺ໂທ ປເຄວ ຕໂຕ ອຘິກນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ໂມເຈນ຺ໂຕປີຕິ ເກສຄ຺ເຄນ ອຜຸສນ຺ຕໍ ອປເນນ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖາປິ ປິ-ສທ຺ເທນ ນ ເກວລໍ ຂນ຺ຘໍ ໂອໂຣເປນ຺ຕສ຺ເສວ ປາຣາຊິກໍ, ອປິຈ ໂຂ ໂມເຈນ຺ໂຕປິ ¶ ປຣາຊິໂຕຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕມເປກ຺ຂຕິ. ປສິພ຺ພກາທິຍມກຠາຣໍ ປນ ສີເສ ຈ ປິຏ຺ຐິຍຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ຐິຕຕ຺ຕາ ທ຺ວີຫິ ຐາເນຫິ ອປນຍເນນ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ‘‘ສີສໂຕ ໂມເຈນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາວ ເອກເທສວເສນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໔໙-໕໐. ເອວໍ ¶ ສີສຠາເຣ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸທ຺ເທສກ຺ກເມສຸ ຂນ຺ຘຠາຣາທີສຸ ວິນິຈ຺ຉເຍ ທສ຺ເສຕພ຺ເພປິ ອວສາເນ ວຸຕ຺ຕໂອລມ຺ພກຠາເຣ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອາທ຺ຍນ຺ຕຠາຣານໍ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເສເສສຸປິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ອຕິທິສິຕຸມາຫ ‘‘ຠາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຸທ຺ຘມານໂສຕິ ປາຕຣາສາທິກາຣເຓນ ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ, ຫຕ຺ຖຄຕຠາຣໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຠູມິຍໍ ຐປນນິສ຺ສຊ຺ຊນາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອິທເມເຕນ ອຸປລກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ສີສຠາຣໂອລມ຺ພກຠາເຣສຸ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ. ເສເສສຸປິ ຠາເຣສູຕິ ຂນ຺ຘຠາຣາທິເກສຸປິ. ມຕິສາເຣນ ສາຣມຕິນາ. ເວທິຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ຐາເນສຸ ຐິຕໍ ປາທຄ຺ຆນກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຖຸໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ຐານາ ອຈາເວຕ຺ວາ ຜນ຺ທາເປນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐານາຕິກ຺ກມນວເສນ ວາ ອຸທ຺ຘໍອຸກ຺ຂິປນວເສນ ວາ ຐານາ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໕໑-໓. ອິທານິ ອາຣາມຏ຺ຐວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອາຣາມນ຺ຕິ ຈມ຺ປກາທິປຸປ຺ຜາຣາມຎ຺ຈ ອມ຺ພາທິຜລາຣາມຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວີສຸ ອາຣາເມສຸ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ອາຣາມໍ. ອາຣມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜາທິກາມິໂນຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ, ຕໍ ອາຣາມໍ, ອຠິ-ສທ຺ທໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຠິຍຸຎ຺ຊໂຕຕິ ປຣາຍຕ຺ຕຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ສຫາຍາທິຠາວຕ຺ຖໍ ທຸຕິຍກປຣິເຍສນາທິວເສນ ອຠິຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ມຸນິນາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ, ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍຄຕ຺ຕາ ສຫປໂຍຄຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ¶ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມໍ ຈຣນ຺ໂຕຕິ ອຏ຺ຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ປຣໍ ສາມິກໍ ປຣາເຊຕິ ເຈ, ສຍໍ ສາສນໂຕ ປຣາຊິໂຕຕິ ໂຍຊນາ.

ຕສ຺ສາຕິ ຠຓ຺ຑສາມິໂນ. ວິມຕິໍ ຊນຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ອິມິນາ ສຫ ອຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ມມ ສນ຺ຕກໍ ລຠິສ຺ສາມິ ¶ ວາ, ນ ວາ’’ຕິ ສໍສຍໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ໂຈຣສ຺ສ. ໂຍປິ ຘມ຺ມໍ ຈຣນ຺ໂຕ ສຍໍ ປຣຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ສາມິໂນ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປຕິ ‘‘ອຍໍ ຖທ຺ໂຘ ກກ຺ຂໂຬ ຊີວິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍມ຺ປິ ເມ ກເຣຍ຺ຍ, ອລໍ ທານິ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ອາຣາເມນາ’’ຕິ ສາມິໂນ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ສຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ‘‘ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ປາຣາຊິກໍ. ຕສ຺ສາຕິ ອຠິຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ. ສພ຺ເພສໍ ກູຏສກ຺ຂີນຎ຺ຈາຕິ ຈ-ກາໂຣ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຈຣສ຺ສ ອສ຺ສາມິກຠາວໍ ຎຕ຺ວາປິ ຕທາຍຕ຺ຕກຣຓຕ຺ຖໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວທນ຺ຕາ ກູຏສກ຺ຂິໂນ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຣາມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໕໔. ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຫາຣນ຺ຕິ ອຸປລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ‘‘ປຣິເວຓໍ ວາ, ອາວາສໍ ວາ’’ຕິ ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຆິກນ຺ຕິ ຈາຕຸທ຺ທິສໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຠິກ຺ຂູນໍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ. ກຎ຺ຈີຕິ ຂຸທ຺ທກໍ, ມຫນ຺ຕໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວານ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກາ ນ ສິຊ຺ຌຕີຕິປິ ປາຐເສສໂຍຊນາ. ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ’’ຕິ, ສພ຺ພສ຺ເສວ ຈາຕຸທ຺ທິສິກສງ຺ຆສ຺ສ ຘຸຣນິກ຺ເຂປສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວິຫາຣ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ຆິກ’’ນ຺ຕິ ວິເສສເນນ ທີຆຠາຓກາທິເຠທສ຺ສ ຄຓສ຺ສ, ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ທິນ຺ນວິຫາຣາທິໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຘຸຣນິກ຺ເຂປສມ຺ຠວາ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອາຣາເມ ວິຍ ¶ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິເມສຸ ຕຕ຺ຣຏ຺ຐຠຓ຺ເຑ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຠູມຏ຺ຐຖລຏ຺ຐອາກາສຏ຺ຐເວຫາສຏ຺ເຐສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຎາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໕໕-໖. ເຂຕ຺ຕຏ຺ເຐ ສີສານີຕິ ວລ຺ລິໂຍ. ນິທມ຺ປິຕ຺ວານາຕິ ຍຖາ ຘຎ຺ຎມຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕ຺ວາ. ອສິເຕນາຕິ ທາຕ຺ເຕນ. ລາຍິຕ຺ວາຕິ ທາຍິຕ຺ວາ. ສພ຺ພກິຣິຍາປເທສຸ ‘‘ສາລິອາທີນໍ ສີສານີ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ສາລິອາທີນໍ ສີສານິ ນິທມ຺ປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ຍສ຺ມິໍ ພີເຊ ຄຫິເຕ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນາ ໂມຈິເຕ ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ຠເວຕິ ໂຍຊນາ. ອສິເຕນ ລາຍິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ¶ ຍສ຺ມິໍ ສີເສ ຄຫິເຕ…ເປ… ຠເວ, ກເຣນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ຍສ຺ສໍ ມຸຏ຺ຐິຍໍ ຄຫິຕາຍໍ…ເປ… ຠເວຕິ ໂຍຊນາ. ພີເຊຕິ ວີຫາທິຜເລ. ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕີຕິ ປາທຄ຺ຆນກໍ ໂຫຕີຕິ. ມຸຏ຺ຐິຍນ຺ຕິ ສີສມຸຏ຺ຐິຍໍ, ພີຊມຸຏ຺ຐິຍໍ ວາ. ພນ຺ຘນາ ໂມຈິເຕຕິ ພນ຺ຘນຏ຺ຐານໂຕ ໂມຈິເຕ.

໑໕໗. ທຓ຺ໂຑ ວາຕິ ວຕ຺ຖຸປູຣກວີຫິທຓ຺ໂຑ ວາ. ອຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຣກ຺ຂຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕໂຈ ວາຕິ ຕສ຺ສ ທຓ຺ຑສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ ຉລ຺ລິ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຣກ຺ຂຕິຈ຺ເຈວ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວາ-ຄ຺ຄຫເຓນ ອິຘາວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຄຕໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໔) ‘‘ວາໂກ’’ຕິ ອິທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວາໂກ ນາມ ທຓ຺ເຑ ວາ ຕເຈ ວາ ພາຫິຣໍ. ອິຘາປິ ຕໂຈ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຣກ຺ຂຕີຕິ ໂຍຊນາ. ວີຫິນາຬມ຺ປິ ວາຕິ ຄຫິຕຘຎ຺ຎສາລິສີເສນ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ວີຫິກຸທ຺ຣູສາທິຄຈ຺ຉານໍ ນາຬໍ, ຕຈຄພ຺ໂຠຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທີຆນ຺ຕິ ທີຆໍ ເຈ ໂຫຕິ. ‘‘ອນິກ຺ຂນ຺ໂຕວາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ທຓ຺ໂຑ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຕໂຕ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ຕໂຕ ¶ ທີຆວີຫິນາຬໂຕ ສພີຊວີຫິສີສທຓ຺ໂຑ ສພ຺ພໂສ ຉິນ຺ໂນ ຉິນ຺ນໂກຏິຍາ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ພຫິ ອນິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣກ຺ຂຕີຕິ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິກວຕ຺ຖູນໍ ອນຸຣູປາປຕ຺ຕິໂຕ ປາເລຕິ. ມຸຕ຺ໂຕ ເຈ, ນ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວີຫິນາຬໍ ທີຆມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຍາວ ອນ຺ໂຕນາຬໂຕ ວີຫິສີສທຓ຺ຑໂກ ນ ນິກ຺ຂມຕິ, ຕາວ ຣກ຺ຂຕິ. ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ນາຬໂຕ ທຓ຺ຑກສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ເຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ຆວເສນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑.໑໐໔). ຕຖາ ອິມິນາວ ວິນິຈ຺ຉເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ລາຍິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸປູຣກວີຫິສີສມຸຏ຺ຐິຍາ ມູເລ ຉິນ຺ເນປິ ສີເສສຸ ອຈ຺ຉິນ຺ນວີຫິສີສຄ຺ເຄຫິ ສທ຺ຘິໍ ຊເຏຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ ຣກ຺ຂຕິ, ຊຏໍ ວິຊເຏຕ຺ວາ ວິໂຍຊິເຕສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວມາທິໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ສູຈິໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໑໕໘. ມທ຺ທິຕ຺ວາຕິ ວີຫິສີສານິ ມທ຺ທິຕ຺ວາ. ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາຕິ ຠຸສາທີນິ ໂອຜຸນິຕ຺ວາ. ອິໂຕ ສາຣໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ປຣິກປ຺ເປຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອິໂຕຕິ ວີຫິສີສໂຕ. ສາຣໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ສາຣຠາຄໍ ອາທິຍິສ຺ສາມິ. ສເຈ ປຣິກປ຺ເປຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຕ຺ຖຸປໂຫນກປ຺ປມາຓໍ ທາຕ຺ເຕນ ລາຍິຕ຺ວາ ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ຐານາ ຈາເວຕ຺ວາ ຄຫິຕມ຺ປິ ຍາວ ປຣິກປ຺ໂປ ນ ນິຏ຺ຐາຕິ, ຕາວ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໕໙. ມທ຺ທເນປີຕິ ວີຫິສີສມທ຺ທເນປິ. ອຸທ຺ຘຣເຓປີຕິ ປລາລາປນຍເນປິ. ປປ຺ໂຜຏເນປີຕິ ຠຸສາທິກຈວຣາປນຍເນປິ ¶ . ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອຄ຺ຆວເສນ ປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕິໂຍ ນ ຠວນ຺ຕິ, ສຫປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ ປນ ໂຫເຕວ. ອຕ຺ຕໂນ…ເປ… ປຣາຊໂຍຕິ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ປຐມໍ ປຣິກປ຺ປິຕາກາເຣນ ສພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ສາຣຠາຄໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຣາຊິກາທໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖໐. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ເຂຕ຺ເຕ ຈຕູຫິ ຐາເນຫິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຠູມຏ຺ຐໍ ຖລຏ຺ຐໍ ອາກາສຏ຺ຐໍ ເວຫາສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໑໐໔) ວຸຕ຺ຕານິ ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທິສານີຕິ ຕານິ ປຫາຍ ‘‘ຕຕ຺ຖຊາຕກ’’ນ຺ຕິອາທິ ປາຬິຍໍ ອາຄເຕ ຕຕ຺ຣຊາເຕ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ວາ ອປຣຓ຺ຓໍ ວາ ຊາຍຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໐໔) ເອວມາຄເຕ ເຂຕ຺ເຕປິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຊານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຊານນ຺ຕິ ປຣສນ຺ຕກຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕ. ຂີລນ຺ຕິ ອປ຺ປິຕກ຺ຂຣໍ ວາ ອິຕຣໍ ວາ ປາສາຓາທິຂີລໍ. ສງ຺ກາເມຕີຕິ ປຣາຍຕ຺ຕຠູມິໍ ສາມິກາ ຍຖາ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາ ວາ ອຎ຺ຎຖາ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກາຕຸກາມຕາຍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານໍ ຍຖາ ສສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ນິຂຓຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖໑. ຕໍ ປາຣາຊິກຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ກທາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາມິການໍ ຕຸ ຘຸຣນິກ຺ເຂປເນ ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ຕຸ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວາ’’ຕິ ວິເສສສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສາມິໂນ ນິຣາລຍຠາວສງ຺ຂາຕຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ຈ ‘‘ສາມິກສ຺ສ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ຈ ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມຸທີຣິຕນ຺ຕິ ‘‘ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ເອວໍ ນິຍມິຕໍ ກຖິຕໍ.

໑໖໒. ຍາ ປນາຕິ ຍາ ຠູມິ ປນ. ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ຂີເລສຸ. ອາໂທ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ປຐເມ ຂີເລ ສງ຺ກາມິເຕ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ທຸຕິເຍຕິ ທຸຕິເຍ ຂີເລ ສງ຺ກາມິເຕ ປຣາຊໂຍ ¶ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ພຫູຫິ ຂີເລຫິ ຄເຫຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ປຣິຍນ຺ຕຂີເລສຸ ທ຺ວີສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ເອເຕເນວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອນ຺ເຕ ຂີລທ຺ວຍໍ ວິນາ ອວເສສຂີລນິຂຓເນ ຈ ອິຕເຣສຸ ຕທຕ຺ເຖສຸ ສພ຺ພປໂຍເຄສຸ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ວິເສໂສ.

໑໖໓-໔. ‘‘ມເມທໍ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ຎາເປຕຸກາໂມຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣສນ຺ຕກາຍ ຠູມິຍາ ປຣາຍຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາວ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານໍ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມຕາຍ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ມມ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ¶ ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ຍຏ຺ຐິຍາ ວາ ມິນິຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ຎາເປຕຸກາໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍຫິ ທ຺ວີຫິ ປໂຍເຄຫີຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມເກຫິ ຣຊ຺ຊຸປສາຣຓຍຏ຺ຐິປາຕນານມຎ຺ຎຕເຣຫິ ທ຺ວີຫິ ປໂຍເຄຫິ. ເຕສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ.

ອິຘ ຣຊ຺ຊຸໍ ວາປີຕິ ວິກປ຺ປຕ຺ຖວາ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຍຏ຺ຐິໍ ວາ’’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ເພປິ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ຖໍ ອຘິກວຈນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕປິ-ສທ຺ເທນ ອິຘາວຸຕ຺ຕມຣິຍາທວຕີນໍ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ຎາປິຕຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຣຊ຺ຊຸຍຏ຺ຐິວິນິຈ຺ຉເຍສຸ ວິຍ ປຣສນ຺ຕກາຍ ຠູມິຍາ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມຕາຍ ວຕິປາເທ ນິຂຓິຕ຺ວາ ວາ ສາຂາມຕ຺ເຕນ ວາ ວຕິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຣິຍາທໍ ວາ ພນ຺ຘນ຺ຕສ຺ສ ປາກາຣໍ ວາ ຈິນນ຺ຕສ຺ສ ປໍສຸມຕ຺ຕິກາ ວາ ວຑ຺ເຒນ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ສຫປໂຍເຄ ເກວລທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມປໂຍເຄສຸ ທ຺ວີສຸ ປຐມປໂຍເຄ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ອວສານປໂຍເຄ ປາຣາຊິກຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍປິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໖໕. ວຕ຺ຖຏ຺ຐາທີສຸ ວຕ຺ຖຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຕ຺ຖຸ ນາມ ອາຣາມວຕ຺ຖຸ ວິຫາຣວຕ຺ຖູ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໐໕) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜາທິອາຣາເມ ¶ ກາຕຸໍ ສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ຐປິຕຠູມິ ຈ ປຸພ຺ພກຕາຣາມານໍ ວິນາເສ ຕຸຈ຺ຉຠູມິ ຈ ວິຫາຣໍ ກາຕຸໍ ອຠິສງ຺ຂຕາ ຠູມິ ຈ ນຏ຺ຐວິຫາຣຠູມິ ຈາຕິ ເອວໍ ວິຠາຄວຕິ ວສຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປໂຣໂປ ວາ ວິຫາໂຣ ວາຕິ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອິຈ຺ເຈວໍ ທຸວິຘໍ ວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ‘‘ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຈຕູຫິ ຐາເນຫິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຠູມຏ຺ຐໍ ຖລຏ຺ຐໍ ອາກາສຏ຺ຐໍ ເວຫາສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໑໐໕) ວຈນໂຕ ເອວໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຠຓ຺ຑຎ຺ຈາຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ວຕ຺ຖຸ ຈ ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐຎ຺ຈ ວຕ຺ຖຸວຕ຺ຖຸຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກເທສສຣູເປກເສສວເສນ ສມາເສຕ຺ວາ, ອຸ-ກາຣສ຺ສ ຈ ອກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ວຕ຺ຖຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕທຸວິຘວຕ຺ຖຸໂນ, ວຕ຺ຖຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ຠຓ຺ຑສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຂຕ຺ຕຏ຺ເຐຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຍເມວ ສມາໂສຕິ ເຂຕ຺ເຕ ຈ ເຂຕ຺ຕຏ຺ເຐ ຈາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນາວຏ຺ຐາທິໂວຫາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄາມຏ຺ເຐປິ ຈາຕິ ‘‘ຄາມຏ຺ຐໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຄາເມ ຈຕູຫິ ຐາເນຫິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຠູມຏ຺ຐໍ…ເປ… ເວຫາສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໑໐໖) ວຸຕ຺ເຕ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ຄາມຏ຺ຐຠຓ຺ເຑປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຕ຺ຖຏ຺ຐຄາມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໖໖. ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາຍໍ ¶ ‘‘ຕິຓໍ ວາ’’ຕິອາທິປທານໍ ‘‘ຕຕ຺ຖຊາຕກ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖຊາຕກນ຺ຕິ ‘‘ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ ຍໍ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໗) ວຈນໂຕ ຕຕ຺ຖຊາຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມນຸສ຺ສສນ຺ຕກໍ ສາມິການໍ ອກາມາ ອຄເຫຕພ຺ພໂຕ ສາຣກ຺ເຂ ອຣຎ຺ເຎ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຓໍ ວາຕິ ປເຣຫິ ລາຍິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວາ ອຕ຺ຕນາ ລາຍິຕພ຺ພໍ ວາ ເຄຫຈ຺ຉາທນາຣຫໍ ຕິຓໍ ວາ. ປຓ຺ຓໍ ວາຕິ ເອວຣູປເມວ ເຄຫຈ຺ຉາທນາຣຫໍ ຕາລປຓ຺ຓາທິປຓ຺ຓໍ ວາ. ລຕໍ ວາຕິ ຕຖາຣູປເມວ ເວຕ຺ຕລຕາທິກໍ ວລ຺ລິໍ ວາ. ຍາ ປນ ທີຆາ ໂຫຕິ ¶ , ມຫາຣຸກ຺ເຂ ຈ ຄຈ຺ເຉ ຈ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວາ ເວເຐຕ຺ວາ ວາ ຄຕາ, ສາ ມູເລ ຉິນ຺ນາປິ ອວຫາຣໍ ນ ຊເນຕິ, ອຄ຺ເຄ ຉິນ຺ນາປິ. ຍທາ ປນ ອຄ຺ເຄປິ ມູເລປິ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ, ຕທາ ອວຫາຣໍ ຊເນຕິ. ສເຈ ປນ ເວເຐຕ຺ວາ ຐິຕາ ໂຫຕິ, ເວເຐຕ຺ວາ ຐິຕາ ປນ ຣຸກ຺ຂໂຕ ໂມຈິຕມຕ຺ຕາ ອວຫາຣໍ ຊເນຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ສາມິເກນ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕາລຍໍ ຉລ຺ລິວາກາທິອວເສສຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ອິມິນາວ ອຸປລກ຺ຂິຕ຺ວາ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຏ຺ຐເມວ ວາຕິ ທາຣຸໍ ວາ. ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆເນວ ກາຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຠູຕເຫຕຸຕ຺ຖວເສນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອວຫຏຕິຓາທິຠຓ຺ເຑສຸ ອຄ຺ຆວເສນ ມາສກໍ ວາ ອູນມາສກໍ ວາ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ອຕິເຣກມາສກໍ ວາ ອູນປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ໂຫຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ໂຫຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ປາຣາຊິກໍ ເຈ ອນາປນ຺ໂນ, ອາມສນທຸກ຺ກຏໍ, ຜນ຺ທາປນຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ອວຫຣນ຺ໂຕ.

໑໖໗-໗໔. ອິທານິ ‘‘ກຏ຺ຐເມວ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຣຸກ຺ຂທາຣູສຸ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ມຫຄ຺ເຆ’’ຕິອາທິ. ມຫຄ຺ເຆຕິ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຄ຺ຆກໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຫຄ຺ເຆ. ນສ຺ສຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ປິ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ. ‘‘ໂກຈິປີ’’ຕິ ອິມິນາ ອທ຺ຘຄໂຕປິ ອລ຺ລໍ ວາ ໂຫຕຸ ປຸຣາຓໍ ວາ, ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມູເລຕິ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຄ຺ເຄ ຈ ມູເລ ຈ ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໗) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ມູລຎ຺ຈ ອຄ຺ຄຎ຺ຈ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອທ຺ຘຄຕນ຺ຕິ ຊິຓ຺ຓຄຬິຕປຕິຕຕຈໍ, ຈິຣກາລໍ ຐິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ລກ຺ຂເຓຕິ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຎາເປຕຸໍ ຣຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ເຘ ຕຈໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕສລ຺ລກ຺ຂເຓ. ຉລ຺ລິໂຍນທ຺ເຘຕິ ¶ ສມນ຺ຕໂຕ ອຠິນວຸປ຺ປນ຺ນາຫິ ຉລ຺ລີຫິ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ອທສ຺ສນໍ ຄມິເຕ. ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຄຫ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ. ເຄຫໍ ກຕຎ຺ຈ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ເຄຫໍ ກາຕຸໍ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍ ມູລໍ ທຕ຺ວາ ຣຸກ຺ເຂ ກິຓິຕ຺ວາ ຉິນ຺ນທາຣູຫິ ຕໍ ເຄຫໍ ກຕຎ຺ຈ ປຣິຠຸຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນສ຺ສນ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອວສິຏ຺ຐໍ ທາຣຸ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ. ຕໍ ເຄຫໍ ກຕ຺ວາ ອວສິຏ຺ຐໍ ວສ຺ສາຕປາທີຫິ ວິວິຘາ ຊີຣິຕ຺ວາ ວິນສ຺ສມານໍ, ວິປນ຺ນທາຣຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຄຓ຺ຫໂຕ ນ ໂທໂສ ໂກຈີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ສາມິກາ ນິຣາລຍາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ກາຈິປິ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍກາຣຓນ຺ຕິ ເຈ? ອຣຎ຺ຎສາມິເກຫິ ມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ, ເຕສຎ຺ຈ ນິຣາລຍໍ ຉຑ຺ຑິຕຕ຺ຕາຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ກາຣຓໍ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຄຫາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ເຂ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍທາ ຕານິ ກຕານິ, ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ທາຣູນິປິ ອຣຎ຺ເຎ ວສ຺ເສນ ຈ ອາຕເປນ ຈ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ, ອີທິສານິປິ ທິສ຺ວາ ‘ຉຑ຺ຑິຕານີ’ຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອຣຎ຺ຎສາມິກາ ເອເຕສໍ ອນິສ຺ສຣາ. ເຍຫິ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທຕ຺ວາ ຉິນ຺ນານິ, ເຕ ເອວ ອິສ຺ສຣາ, ເຕຫິ ຈ ຕານິ ຉຑ຺ຑິຕານິ, ນິຣາລຍາ ຕຕ຺ຖ ຊາຕາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໗). ເອວມ຺ປິ ສຕິ ປຈ຺ຉາ ສາມິເກສຸ ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ໂຍ ຈາຕິ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປວິສນ຺ໂຕ ອທຕ຺ວາ ‘‘ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຸກ຺ເຂ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ໂຍ ຈ ຠິກ຺ຂຸ. ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິ ອຣຎ຺ຎປາລກາ ຍຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນາ ອຣຎ຺ຎໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ. ‘‘ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ’’ຕິ ກິຣິຍນ຺ຕຣສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ‘‘ອຕິກ຺ກເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ¶ ລພ຺ຠຕິ. ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານາທີນິ ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປກາຣຕ຺ເຖນ ກຸສລປກ຺ຂິຍາ ວິຕກ຺ກາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ວາ ອາຣກ຺ຂນຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາເຍວ ອຕິກ຺ກາເມຍ຺ຍາຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ວາຕິ ອຎ຺ຎໍ ວິຫິໂຕ ວາ, ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຕກ຺ການໍ ສງ຺ຄໂຫ. ອສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ກິຕໂຍເຄ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນຕ຺ຕາ ອເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ໂຍຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖນ ຈ-ສທ຺ເທນ ອຣຎ຺ຎປວິສນກາເລ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ມູລໍ ອທຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທາຣູນິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນກາເລ ‘‘ອຣຎ຺ຎປາລກາ ສເຈ ຍາຈນ຺ຕິ, ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕຫິ ອຍາຈິຕຕ຺ຕາ ອທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ຕເຖວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂເກສຸ ¶ ກີຬາປສຸເຕສຸ ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕສຸ ວາ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ເຕສຸ ວາ ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂເກ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ຕເຖວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ຕອິສ຺ສຣຊເນຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖໂຕ ທາຕພ຺ພໍ ທຕ຺ວາ ວາ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມານໍ ກຕ຺ວາ ວາ ປາລເກ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ວາ ປາລເກ ໂອກາສໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ເຕຫິ ທິນ຺ໂນກາໂສ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປີຕິ ເອຕ຺ຕກາ ວຸຕ຺ເຕນ ສທິສຕ຺ຕາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ວຣາຫາຕິ ສູກຣາ. ວຄ຺ຆາຕິ ພ຺ຍຄ຺ຆາ. ອຈ຺ຉາຕິ ອິສ຺ສາ. ຕຣຈ຺ຉາຕິ ກາຬສີຫາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທີປິມຕ຺ຕຫຕ຺ຖິສີຫາທໂຍ ວາຬມິຄາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເອເຕເຍວ ວຣາຫາທໂຍ ສມາຄມວເສນ ມຣຓາທິອນິຏ຺ຐສມີປຈາຣິຕາຍ ອຸປ ອນິຏ຺ຐສມີເປ ທວນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ‘‘ອຸປທ຺ທວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ອາຄຕກາເລ ທິຏ຺ຐວຣາຫາທິອຸປທ຺ທວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຸຈ຺ຈິຕຸກາມຕາຍາຕິ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາເຍນ. ‘‘ຕເຖວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປວິສນກາເລ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ອທຕ຺ວາ ‘‘ນິກ຺ຂມນກາເລ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ¶ ປວິສິຕ຺ວາ ທາຣຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ປຸຣິມຄາຖາຍ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ລພ຺ຠມາໂນເຍວຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ຕໍ ຐານນ຺ຕິ ຕໍ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ. ອຕິກ຺ກາເມຕີຕິ ‘‘ອິທໍ ຕໍ ຐານ’’ນ຺ຕິປິ ອສລ຺ລກ຺ຂຓມຕ຺ຕຠຍຸປທ຺ທໂວ ຫຸຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ສຸງ຺ກຆາຕໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປິ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ສຸງ຺ກຄຫຓຏ຺ຐານໂຕປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸງ຺ກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ທາຕພ຺ພຠາຄສ຺ສ ຆາໂຕ ມຸສິຕ຺ວາ ຄຫຓມຕ຺ໂຕ, ສຸງ຺ໂກ ຫຎ຺ຎຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ສຸງ຺ກຆາໂຕຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ສຸງ຺ກຆາຕສຣູປໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ສຸງ຺ກຆາຕໂຕ ຕສ຺ສ ຄຣຸກຕ຺ຕາ ເອວ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ສຸງ຺ກຆາຕຏ຺ຐານໍ. ອໂນກ຺ກມ຺ມ ຄຈ຺ຉໂຕຕິ ອປວິສິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ. ທຸກ຺ກຏໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ‘‘ສຸງ຺ກໍ ປຣິຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໓).

ເອຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ທູຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ. ອາກາເສນປິ ຄຈ຺ຉໂຕ ປາຣາຊິກມນຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສຕ຺ຖຸນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ນນຸ ຈ ‘‘ອິທໍ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉໂຕປິ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໗) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ວິນາ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ມາຕິກາປທສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ຕຕ຺ຖຊາຕກໍ ກຏ຺ຐໍ ວາ ລຕໍ ວາ ຕິຓໍ ວາ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຄ຺ຆນກໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ¶ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໐໖) ສາມຎ຺ຎວຈນໂຕ ສຸງ຺ກຆາເຕ ‘‘ສຸງ຺ກໍ ປຣິຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຍ ເອຕ຺ຖ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ¶ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິວຈເນ ອສຕິປິ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຍ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖຸນາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ອາຫາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ. ກສ຺ມາ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ ‘‘ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໖໕) ປາຬິປາຐໍ ຊານນ຺ເຕນປິ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕປາຣາຊິກໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຸຏ຺ເຐນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນຍສ຺ສ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ເສວ ນຍສ຺ສ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຠາວໍ ຊານນ຺ເຕນ ອິມິນາປິ ອາຈຣິເຍນ ອິຘ ‘‘ສຕ຺ຖຸນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ‘‘ສຸງ຺ກໍ ປຣິຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານວິນິຈ຺ຉເຍ ອວຈນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິສຍສ຺ສ ອທິຏ຺ຐຠາເວນ ວາ ສິຍາ, ອິມສ຺ສ ຕຖາ ອນວຊ຺ຊຕາ ວາ ສິຍາ, ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ວາ ສິຍາຕິ ຕໂຍ ວິກປ຺ປາ. ເຕສຸ ປຐມວິກປ຺ໂປ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວພາຘນໂຕ ທຸພ຺ພິກປ຺ປມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸຕິຍວິກປ຺ໂປ ໂລກວຊ຺ຊສ຺ສ ອິມສ຺ສ ອນວຊ຺ຊຠາໂວ ນາມ ອນຸປປນ຺ໂນຕິ ອນາທາຕພ຺ໂພ. ປາຣິເສສໂຕ ຕຕິຍວິກປ຺ໂປ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນາ’’ຕິ ກິເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ນາມ, ຕທນຸສາເຣນ ອິມສ຺ສາປິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ກຖນ຺ຕິ ເຈ? ປຐມນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐນິທ຺ເທເສ ສາມຎ຺ເຎນ ‘‘ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໐໖) ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານປຣິຫຣຓຎ຺ຈ. ‘‘ຄມນກາເລ ‘ມູລໍ ທຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’ຕິ ປຸພ຺ພປຣິກປ຺ປິຕນິຍາເມນ ອທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣວ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຕໍ ປນ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານໍ ປຫາຍ ຄມນໍ ຐານາຈາວນໍ ນາມ ໂຫເຕວາຕິ ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ປາຣາຊິກເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ¶ ຈ ‘‘ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’ຕິ ອິມິນາ ຈ ວິຎ຺ຎາຕຕ຺ຖເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸງ຺ກຏ຺ຐານປຣິຫຣຓໍ ປນ ຐານປຣິຫຣຓສຠາວຕ຺ຕາ ສຠາວໂຕ ອີທິສໍວ ສນ຺ຕມ຺ປິ ອິທໍ ວິຍ ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານໍ ນ ໂຫຕີຕິ ວກ຺ຂມານຣາຊສມ຺ມຕຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານໍ ສມານມ຺ປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ເຕນ ຕໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ປາຣາຊິກາຍ ອວຕ຺ຖຸຕຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏສ຺ເສວ ວຕ຺ຖຸຠາວຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ‘‘ສຸງ຺ກໍ ປຣິຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຎຸນາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ ‘‘ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ¶ ເຕນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນີຫາຣເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຍມາຈຣິໂຍປິ ‘‘ສຕ຺ຖຸນາ ປາຣາຊິກມນຸທ຺ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອາຫາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອວໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ທູຣໂຕ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກປ຺ປໂຫນກຕາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຠາຣິຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ຎາຣກ຺ຂຏ຺ຐາເນ. ‘‘ວິເສເສນາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ໂຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຫຕຸຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ສຕິສມ຺ປນ຺ນເຈຕສາຕິ ຈ ປິຍສີເລນາຕິ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນໍ. ອສິກ຺ຂາກາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິມສ຺ສ ໂອວາທສ຺ສ ອຠາຊນຕາຍ ຕໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕຸມາຫ ‘‘ປິຍສີເລນາ’’ຕິ. ປິຍສີລສ຺ສາປິ ສຕິວິຣຫິຕສ຺ສ ປມຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ສຣຓາສມ຺ຠວາ ອິມສ຺ສ ອຠາຊນຕາຍ ຕໍ ວຊ຺ເຊຕຸມາຫ ‘‘ສຕິສມ຺ປນ຺ນເຈຕສາ’’ຕິ.

ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໗໕-໖. ໂຕຍທຸລ຺ລຠກາລສ຺ມິນ຺ຕິ ໂຕຍໍ ທຸລ຺ລຠໍ ຍສ຺ມິໍ ໂສ ໂຕຍທຸລ຺ລໂຠ, ໂຕຍທຸລ຺ລໂຠ ຈ ໂສ ກາໂລ ຈາຕິ ໂຕຍທຸລ຺ລຠກາໂລ, ຕສ຺ມິໍ. ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວາຕິ ອຸທກຠາຊນໍ ນາເມຕ຺ວາ ວາ. ປເວເສຕ຺ວາ ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ¶ ຠາຊນໍ ຕສ຺ມິໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ. ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາປິ ວາຕິ ອຸທກຠາຊເນ ໂອມຏ຺ຐາທິເຠທໍ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ວິນິທ຺ທິເສຕິ ວກ຺ຂມາເນນ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ.

ຕຖາຕິ ຍຖາ ໂຕຍທຸລ຺ລຠກາລສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕໍ ອຸທກໍ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ນີຫາເຣນ. ວາປິຍໍ ວາຕິ ປຣສນ຺ຕກາຍ ສາຣກ຺ຂາຍ ວາປິຍໍ ວາ. ຕຬາເກ ວາຕິ ຕາທິເສ ຊາຕສ຺ສເຣ ວາ. ເອວໍ ສາຣກ຺ຂານໍ ໂປກ຺ຂຣຓິອາທີນໍ ເອເຕຫິ ວາ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈເຍນ ວາ-ສທ຺ເທນ ວາ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຸປລກ຺ຂຓປທນ຺ຕິ ຠາຊນຄຕຊເລ ຈ ອິຘ ຈ ເຕລຠາຊເນ ວິຍ ມຸເຂນ ວາ ວໍສາທີຫິ ວາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາວຕ຺ຖຸກມາປຕ຺ຕິວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໗໗. ມຣິຍາທນ຺ຕິ ວາປິອາທີນໍ ປາຬິວຏ຺ຏພນ຺ຘໍ. ຉິນ຺ທໂຕຕິ ກຸທາລາທີຫິ ປໍສຸອາທີນິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທ຺ວິຘາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ວິເສສຕ຺ຖາວໂຊຕເກນ ຕຸ-ສທ຺ເທນ ‘‘ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ¶ ຉິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ວີຈິໂຍ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອຸທກໍ ສຍໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ວາ ໂຄມຫິໍເສ ວາ ອຎ຺ເຎ ມນຸສ຺ເສ ວາ ກີຬນ຺ເຕ ທາຣເກ ວາ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ຕາເສຕ຺ວາ ວາ ອຸທເກ ຐິຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ເຉທາເປຕ຺ວາ ວາ ປາເຕຕ຺ວາ ວາ ປາຕາເປຕ຺ວາ ວາ ຊລໍ ໂຂເຠຕິ, ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາຫິ ວີຈີຫິ ມຣິຍາເທ ຉິນ຺ເນປິ ເຕເນວ ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ເອວເມວ ໂຄມຫິໍສາທໂຍ ມຣິຍາທໍ ອາໂຣຫນ຺ເຕນາປິ ອຎ຺ເຎຫິ ອາໂຣຫາເປນ຺ເຕນາປິ ເຕສໍ ຂຸເຣຫິ ມຣິຍາເທ ຉິນ຺ເນປິ, ອຸທກນິທ຺ຘມນາທິໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ວາ ປິທຫາເປຕ຺ວາ ວາ ວາປິມຣິຍາທາຍ ນີຈຏ຺ຐານໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ພນ຺ຘາເປຕ຺ວາ ວາ ອຕິເຣກຊລາປຄມນມຄ຺ຄໂຕ ນີຫຣິຕພ຺ໂພທກໍ ວາເຣຕ຺ວາ ວາ ພາຫິຣໂຕ ອຸທກໍ ປເວເສຕ຺ວາ ວາ ປູເຣຕິ, ໂອເຆນ ມຣິຍາເທ ¶ ຉິນ຺ເນປິ ເຕເນວ ຉິນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໘ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ເອວມາທິກໍ ອຏ຺ຐກຖາຄຕວິເສສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອທິນ຺ນາທານປຸພ຺ພໂຕຕິ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍຄຕ຺ຕາ. ຠູຕຄາເມນ ສທ຺ຘິມ຺ປີຕິ ຠູຕຄາເມນປິ ສທ຺ຘິໍ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ປຖວິຂຓນໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖຊາຕໍ ຕິຓາທິໍ ຉິນ຺ທຕິ, ຠູຕຄາມປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ຊາຕປຖວິໍ ຉິນ຺ທຕິ, ປຖວິຂຓນປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໗໘. ກາຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ອາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ອນ຺ໂຕຠູຕເຫຕ຺ວຕ຺ຖວເສນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ພຫິອນ຺ເຕນ, ພຫິ ຐຕ຺ວາ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕອນ຺ເຕນ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ຐຕ຺ວາ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ອນ຺ໂຕວາປິຍໍ ຐຕ຺ວາ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸທເກ ພຫິ ນິກ຺ຂມິເຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕອຸທກຄ຺ເຆນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິກາສຸ ຍຖາປນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ພຫິ ຐຕ຺ວາ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວາປິຍໍ ປວິສນ຺ໂຕທກສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ຈາວິຕກ຺ຂເຓ ນິກ຺ຂນ຺ຕອຸທກຄ຺ເຆນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ກທາຈິ ອນ຺ໂຕ ກທາຈິ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ມຣິຍາທໍ ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ມຊ຺ເຌ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸທກສ຺ສ ນີຫຏກ຺ຂເຓ ນີຫຏອຸທກສ຺ສ ອຄ຺ເຆນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ.

ອຸທກຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໗໙-໘໐. ວາເຣນາຕິ ວາເຣນ ວາເຣນ ສາມເຓຣາ ອຣຎ຺ຎໂຕ ຍໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ສງ຺ຆສ຺ສຕ຺ຖາຍ ອາເນຕ຺ວາ ສເຈ ອາຈຣິຍານມ຺ປິ ອາຫຣນ຺ຕິ, ຍາວ ເຕ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ປມາເຓນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອາຈຣິຍານຎ຺ຈ ¶ ນ ນິຍ຺ຍາເທນ຺ຕິ, ຕາວ ອຣຎ຺ຎໂຕ ¶ ອາຠຕຕ຺ຕາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ສກສກອາຈຣິຍານຎ຺ຈ ອາຠຕໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ເຕສເມວ ຈ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຫາຣການໍ ສາມເຓຣານໍ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ.

໑໘໑. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເຕສເມວ ສາມເຓຣານໍ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ. ຕໍ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຠຕໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ຄຣຸຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ທນ຺ຕກຏ຺ຐນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສງ຺ຆິກາຍ ຠູມິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສງ຺ເຆນ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕຕ຺ຕາ ຄຣຸຠຓ຺ຑຠູຕໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຈາຕິ ອຘິກຈ-ກາເຣນ ອິຫາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຄຕສ຺ສ ຄຓປຸຄ຺ຄລຄິຫິປຣິພທ຺ຘ ອາຣາມຸຍ຺ຍານສຎ຺ຊາຕຉິນ຺ນາຉິນ຺ນຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕທນ຺ຕກຏ຺ຐສ຺ສ ສມຸຈ຺ຈິຕຕ຺ຕາ ຕຎ຺ຈ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອວຫຏທນ຺ຕກຏ຺ຐສ຺ສ ອຄ຺ຆວເສນ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ.

໑໘໒. ເຕຫິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຫາຣເກຫິ ສາມເຓເຣຫິ. ນິຍ຺ຍາທິຕນ຺ຕິ ມຫາສງ຺ຆສ຺ສ ປຏິປາທິຕໍ.

໑໘໓. ສງ຺ຆິກກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ອວຫາຣາຠາເວ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອຣກ຺ຂຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຣກ຺ຂຕ຺ຕາຕິ ສງ຺ຆິກຠາເວນ ລທ຺ເຘປິ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕທນ຺ຕກຏ຺ເຐ ວິຍ ສງ຺ເຆນ ກຕາຣກ຺ຂາຍາຠາວາ. ຍຖາວຸຑ຺ຒມຠາເຊຕພ຺ພໂຕຕິ ສງ຺ຆິກຕ຺ຕສ຺ສາປິ ສໂຕ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ປຏິປາຏິມນຕິກ຺ກມ຺ມ ຠາເຊຕພ຺ພຜລປຸປ຺ຜາທີນໍ ວິຍ ຠາເຊຕພ຺ພຕາຠາວໂຕ. ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈາຕິ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ນານໍ ສພ຺ເພສເມວ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ.

ອິທນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິຍ຺ຍາທິຕທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ. ອຎ຺ຎໍ ວິຍາຕິ ອຎ຺ຎໍ ຄຓປຸຄ຺ຄລາທິສນ຺ຕກໍ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ວິຍ. ເອວໍ ໂຈຣິກາຍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາຣາຠາເວ ກາຣເຓນ ສາຘິເຕປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ¶ ສກປຣິກ຺ຂາຣມ຺ປິ ຄຓ຺ຫໂຕ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຕ຺ຕໍ ປນ ຊານິຕພ຺ພໍ – ສງ຺ຆິກທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ປຘານຆຣາທີສຸ ປວິສິຕ຺ວາ ຈິເຣນ ໂອສຣນ຺ເຕນ ພຫິ ວີຕິນາເມຕພ຺ພທິວເສ ຄເຓຕ຺ວາ ຕໍປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ເອກໍ ທ຺ເວ ທນ຺ຕກຏ຺ຐານິ ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ເຖວ ວສນ຺ເຕນ ທິວເສ ຂາທິຕພ຺ພທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ທນ຺ຕກຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໘໔. ‘‘ອຄ຺ຄິໍ ¶ ວາ ເທຕີ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ’’ຕິ ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠຕິ ‘‘ຣຸກ຺ໂຂ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ, ຣຸກ຺ໂຂ ຈ ‘‘ວນປ຺ປຕິ ນາມ ໂຍ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ຣຸກ຺ໂຂ ປຣິໂຠໂຄ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໐) ປາຬິຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໐) ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອມ຺ພລພຸຊປນສາທິໂກ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິໂຠຄາຣໂຫ ມນຸສ຺ສາຍຕ຺ໂຕ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິໂຕເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຄ຺ຄິໍ ວາ ເທຕີຕິ ໂຈຣິກາຍ ອຄ຺ຄິໍ ອາລິມ຺ເປຕິ ວາ. ສຕ຺ເຖນ ຣຸກ຺ເຂ ສມນ຺ຕໂຕ ອາໂກເຏຕີຕິ ວາສິຜຣສຸອາທິສຕ຺ເຖນ ຣຸກ຺ຂຕຈໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ອາວາຏໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຓ຺ຑູກກຓ຺ຏກນາມກໍ ວິສໍ ວາ ຣຸກ຺ເຂ ອາໂກເຏຕີຕິ ໂຈຣິກາຍ ຣຸກ຺ຂໍ ນາເສຕຸກາໂມ ຣຸກ຺ເຂ ມຓ຺ຑູກກຓ຺ຏກນາມກໍ ວິສໍ ປເວເສຕິ.

໑໘໕. ເຍນ ວາ ເຕນ ວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວາ ອວຸຕ຺ເຕນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ. ຣຸກ຺ໂຂ ວິນສ຺ສຕີຕິ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ຌາປິໂຕ ຘຎ຺ຎກລາໂປ ວິຍ, ເຕລກຸມ຺ຠີ ວິຍ ຈ ວິນາວ ຐານາຈາວເນນ ຍຖາຏ຺ຐິຕເມວນສ຺ສຕິ. ‘‘ຑຍ຺ຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຄ຺ຄິໍ ເທຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນສ຺ສຕີຕິ ມຓ຺ຑູກກຓ຺ຏກາໂກຏນາທິອວເສສປໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຉິນ຺ທຕິ, ປຫາເຣ ປຫາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ເອກໍ ປຫາຣໍ ¶ ອນາຄເຕ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ, ຕສ຺ມິໍ ປຫາເຣ ອາຄເຕ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໐) ຐານາຈາວເນນ ປາຣາຊິກສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ປກາສິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຍ’’ນ຺ຕິ ລພ຺ຠຕິ. ປາຐາຄຕໍ ປາຣາຊິກໍ ປນ ປາຣິເສສໂຕ ຈ ສູຈີຍຕີຕິ ຕພ຺ພາຈກສ຺ສ ວາ ສງ຺ຄາຫກສ຺ສ ວາ ວຈນສ຺ສ ອິຫາວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ປາສໍສິໂກປິ ອິຫາວຸຕ຺ໂຕ.

ວນປ຺ປຕິກຖາວຓ຺ຓນາ.

໑໘໖-໗. ‘‘ຫຣຓກໍ ນາມ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຫຣຓກໍ ຠຓ຺ຑໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໑) ວຸຕ຺ຕຫຣຓກນິທ຺ເທເສ ‘‘ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໑) ປາເຐ ‘‘ຐານ’’ນ຺ຕິ ຄຫິຕສີສາທິຏ຺ຐານປ຺ປເຠທວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໐) ອາຄຕວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂມເຈຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ’’ຕິ. ກິຣິຍານໍ ສກມ຺ມກຕ຺ຕາ ‘‘ອລງ຺ກາຣ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ. ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຄີເວຍ຺ຍກາທິໍ. ໂມເຈຕ຺ວາຕິ ກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນາທິໍ.

ສີສາທີຫິ ¶ ໂມຈິຕມຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວິເສສິຕພ຺ພທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອລງ຺ກາຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ຕເມວ ຠຸມ຺ເມກວຈນນ຺ຕວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອາກຑ຺ຒນວິກຑ຺ຒນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິມຸຂໍ ກຑ຺ຒນໍ ອາກຑ຺ຒນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສມີປມາວິຎ຺ຉນໍ ອາກຑ຺ຒນໍ, ວິປຣີຕໍ ກຑ຺ຒນໍ ວິກຑ຺ຒນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕພ຺ພິປຣີຕໍ ວິກຑ຺ຒນໍ.

໑໘໘-໙. ວລຍນ຺ຕິ ອວງ຺ກໍ ມຏ຺ຐຫຕ຺ຖູປຄໍ. ກຏກມ຺ປິ ວາຕິ ອເນກວງ຺ເກ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພຸພ຺ພຸຬາທີນິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວາ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ¶ ວາ ກຕໍ ຫຕ຺ຖູປຄໍ. ອຄ຺ຄພາຫຸນ຺ຕິ ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ. ອປຣາປຣໍ ຈາເຣຕີຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈາເຣຕິ. ‘‘ສາເຣຕີ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ໂສເຍວ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວລຍໍ ວາ ກຏກໍ ວາ. ອາກາສຄຕໍ ກໂຣຕີຕິ ສພ຺ພທິສາຫິ ຍຖາ ຫຕ຺ຖໍ ນ ຜຸສຕິ, ຕຖາ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣຕິ. ນິຘິວລຍສ຺ສ ປເວສິຕຣຸກ຺ຂມູເລ ສພ຺ພທິສາຫິ ອຜຸສນ຺ຕໍ ອາກາສຄຕກຣເຓ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ, ອິຘ ‘‘ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສວິຎ຺ຎາຓກໂຕ’’ຕິອາທິ. ອິທນ຺ຕິ ວລຍໍ ກຏກຎ຺ຈ.

໑໙໐. ‘‘ນິວຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈີວຣມ຺ປິ ຄຍ຺ຫຕິ. ປຣສ຺ສ ວຕ຺ຖສາມິກສ຺ສ. ປໂຣປີຕິ ວຕ຺ຖສາມິໂກປິ. ຕນ຺ຕິ ໂຈເຣນ ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມານໍ ອຕ຺ຕນາ ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖໍ. ລຊ຺ຊາຍ ສຫສາ ນ ມຸຎ຺ຈຕີຕິ ລຊ຺ຊາຍ ສີຆຕຣໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ.

໑໙໑. ໂຈໂຣປິ ອາກຑ຺ຒຕິ, ໂສ ປໂຣປິ ອາກຑ຺ຒຕີຕິ ໂຍຊນາ. ໂສ ປໂຣ ໂຈຣໂຕ ອຎ຺ໂຎ, ວຕ຺ຖສາມິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣສ຺ສາຕິ ວຕ຺ຖສາມິກສ຺ສ.

໑໙໒. ‘‘ຐານາ ຈາເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ປາເຐ ຐານ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕສີສາທິຏ຺ຐານໂຕ ຫຣີຍເຕຕິ ຫຣຓກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາລງ຺ກາຣາທິຠຓ຺ຑສ຺ສ ຈາວເນນ ປາຣາຊິກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເທວ ຫຣຓກໍ ຫາຣເກນ ສຫ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຫາຣກສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປນຍເນນ ຐານາຈາວນຎ຺ຈ ‘‘ຐານາ ຈາເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ສຠຓ຺ຑຫາຣກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຠຓ຺ຑໍ ຫຣຕິ ເນຕີຕິ ຠຓ຺ຑຫາຣໂກ, ປຸຣິສາທິໂກ, ເຕນ ສຫາຕິ ສຠຓ຺ຑຫາຣກໍ, ອລງ຺ກາຣວຕ຺ຖາທີນິ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິປາເຓຫິ ສເຫວ. ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເຕຫິ ຫຣິຍມານຕ຺ຕາ ຫຣຓກສງ຺ຂາຕວຕ຺ຖາຠຣຓາທິຠຓ຺ຑໍ ¶ . ເນນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ເນນ຺ໂຕ ອສ຺ສາ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ເນນ຺ໂຕຕິ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ຈາເວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິຕທິສາຠິມຸຂໍ ປາເປນ຺ໂຕ. ອສ຺ສ ປຐເມ ປາເທ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ¶ ປາຐເສສໂຍຊນາ. ອສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ສ ຠຓ຺ຑຫາຣກສ຺ສ. ປຐມປາເທ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອຕ຺ຕນາ ປຐມໍ ຄນ຺ຕພ຺ພທິສໂຕ ໂຈຣສ຺ສາຠິມຕທິສໍ ຄເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທຸຕິເຍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຈຸໂຕ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ.

໑໙໓. ເຖຍ຺ຍເຈຕໂນ ສເຈ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ຠຓ຺ຑໍ ປາຕາເປຕິ, ປຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ຠຓ຺ເຑ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປາຕາປກສ຺ສ ປຣາຊໂຍຕິ ໂຍຊນາ. ຠຓ຺ເຑ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕຕິ ຠຓ຺ເຑ ຫຕ຺ຖໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ມຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓ.

໑໙໔. ອຖາປີຕິ ອຖ ວາ. ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປາຕາເປຕິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອວຣູປໍ ເຈ ໂຫຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວາ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປາເຕຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ເອວໍ ປາຕິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ຕສ຺ສ ໂຈຣສ຺ສ ອາມສເນ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໑໙໕. ຍຖາວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ຆານຸຣູປໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຉຑ຺ຑິເຕປີຕິ ຕສ຺ສ ໂຈຣຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາ ຠີຕຕສິເຕນ ອຕ຺ຕນາ ນີຍມາເນ ຠຓ຺ເຑ ຉຑ຺ຑິເຕປິ ສຕິ. ເຕເນວ ຐານາຈາວນໍ ກາຣາປິຕນ຺ຕິ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ໂທໂສ’’ຕິ. ‘‘ຕິຏ຺ຐ ຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ອຸຕ຺ຕສິຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑນໍ ຕສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ວິນາ ໂຫຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຖາ ວທໂຕ ປນ ອທິນ຺ນາທານປຸພ຺ພປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ.

໑໙໖. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ. ຕທຸທ຺ຘາເຣຕິ ຕສ຺ສ ຉຑ຺ຑິຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ປາຣາຊິກໍ ກທາ ສິຍາຕິ ¶ ອາຫ ‘‘ສາມິເກ ສາລເຍ ຄເຕ’’ຕິ. ນິຣາລຍໍ ຉຑ຺ຑິຕໍ ປນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອສຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ນ ໂທໂສຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ທສ຺ເສຕິ.

໑໙໗. ສາມິກສ຺ສ ສາລຍກາເລ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກາຠາວປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຄຓ຺ຫໂຕ’’ຕິ. ປຸພ຺ພຄາຖາຍ ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ອິຘານຸວຕ຺ຕເຕ. ສກສຎ຺ຎາຍຄຓ຺ຫໂຕຕິ ‘‘ຕິຏ຺ຐ ຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຸຕ຺ຕສິຕ຺ວາ ສາລຍໍ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ສກສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ. ຄຫເຓຕິ ສກສຎ຺ຎາຍ ຄຫຓເຫຕຸ, ສກສຎ຺ຎາຍ ຄຫິຕຠຓ຺ຑໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓກາຣຓາ ຠິກ຺ຂຸໍ ອວຫາຣາປຕ຺ຕິໂຕ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ¶ . ເຕນາຫ ‘‘ຄຫເຓ ປນ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ຄຫເຓ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຕິທິສຕິ.

໑໙໘-໙. ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ກິເມເຕນ ຠຓ຺ເຑນ, ຊີວິຕຣກ຺ຂນເມວ ວຣຕຣ’’ນ຺ຕິ ນິຣາລໂຍ ຫຸຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ຠີໂຕ ໂຈຣາ ປລາຍຕີ’’ຕິ. ໂຈຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ເຫຕຸມ຺ຫິ ນິສ຺ສກ຺ກໍ. ຄຓ຺ຫໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ, ຕຖາ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຕໍ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທ຺ຘາເຣ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອນວຊ຺ເຊປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕວເສນ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິ, ອສຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏມ຺ປິ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຫຣາເປນ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຠາວລກ຺ຂເຓ ຠຸມ຺ມໍ, ຕສ຺ມິໍ ຠຓ຺ຑສາມິນິ ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໐໐. ນິຣາລເຍນ ຉຑ຺ຑິຕວຕ຺ຖຸໂນ ຄຫເຓ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຎ຺ຈ ອເທນ຺ຕສ຺ສ ປຣາຊໂຍ ຈ ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອຎ຺ຎາສູຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ອິຕຣາສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ.

ຫຣຓກກຖາວຓ຺ຓນາ.

໒໐໑. ອຸປນິຘິກຖາຍ ¶ ‘‘ນ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາທໍ ຠາສໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ເຍນ ເກນຈິ ຣຫສິ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ຠຓ຺ຑໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ນິຍ຺ຍາທິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ປຈ຺ຉາ ສາມິເກນ ‘‘ເທຫິ ເມ ຕໍ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕມຸປຄນ຺ຕຸໍ ‘‘ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາທໍ ຠາສໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຓ຺ຫາມີຕິ ອຄ຺ຄເຫສິໍ. ອຈ຺ຈນ຺ຕາ ເຫໂສ ອຕີເຕ ວຕ຺ຕມານປ຺ປໂຍໂຄຍໍ. ‘‘ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒) ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວິສເຍ ກສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອທິນ຺ນາທານປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອທິນ຺ນາທານປຸພ຺ພກຕ຺ຕາຕິ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ສຫປໂຍຄວເສນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາ, ນ ປຸພ຺ພປໂຍຄຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຖີຕິ. ເຕເນວາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາ’’ຕິ.

໒໐໒. ເອຕສ຺ສາຕິ ເອຕສ຺ສ ສມີເປ. ກິໍ ນຸ ທສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສຕິ ກິໍ ນຸ. ວິມຕຸປ຺ປາເທຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຠຸມ຺ມໍ. ຕສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິເກ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ.

໒໐໓. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ¶ ຍສ຺ມິໍ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ. ທາເນ ນິຣຸສ຺ສາເຫຕິ ອຕ຺ຕນິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ສາມິກສ຺ສ ທານວິສເຍ ອຸສ຺ສາຫຣຫິເຕ ສຕິ, ‘‘ນ ທານິ ຕໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ກເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ’’ຕິ. ປໂຣຕິ ຠຓ຺ຑສາມິໂກ. ຘຸຣນ຺ຕິ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫໍ. ນິກ຺ຂິເປຕິ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ.

໒໐໔. ຈິຕ຺ເຕນາທາຕຸກາໂມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ເຈຕິ ອປິ-ສທ຺ທຕ຺ເຖ. ໂຍ ໂຈໂຣ ຈິຕ຺ເຕນ ອທາຕຸກາໂມວ, ຕສ຺ສ ໂຈຣສ຺ສ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຸເຂນ ¶ ວທໂຕປີຕິ ໂຍຊນາ. ອຖ ວາ ອທາຕຸກາໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ເຈຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ. ເອວາຕິ ‘‘ປຣາຊໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຈິຕ຺ເຕນ ອທາຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ມຸເຂນ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທໂຕປິ ສາມິໂນ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ສຕິ ປຣາຊໂຍ ໂຫເຕວາຕິ ໂຍຊນາ.

ອຸປນິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ.

໒໐໕. ສຸງ຺ກຆາຕສ຺ສາຕິ ‘‘ສຸງ຺ກຆາຕໍ ນາມ ຣຎ຺ຎາ ຐປິຕໍ ໂຫຕິ ປພ຺ພຕຂຓ຺ເຑ ວາ ນທີຕິຕ຺ເຖ ວາ ຄາມທ຺ວາເຣ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໓) ປາຬິຍໍ ອາຄຕສ຺ສ ‘‘ສຸງ຺ກໍ ຕໂຕ ຫນນ຺ຕິ…ເປ… ວິນາເສນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໓) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນີຍມາເນ ຠຓ຺ເຑ ເອຕ຺ຕກໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ ຣາຊຠາຄໍ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຣາຊາທີຫິ ຕໍຕໍປເທສສາມິເກຫິ ນິຍມິຕສ຺ສ ປພ຺ພຕຂຓ຺ຑາທິຏ຺ຐານສ຺ສ. ພຫີຕິ ສຸງ຺ກຄຫຓຕ຺ຖາຍ ປຣິກປ຺ປິຕສີມໂຕ ພຫິ. ປາເຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ຣາຊາຣຫໍ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ. ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ຠຓ຺ຑໂຕ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຄ຺ຆນໂກ ຠາໂຄ ຣາຊາທິເທສສາມິກສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕາທິສໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຍຖາ ພຫິ ປຕຕິ, ເອວໍ ຂິປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘຸວໍ ປຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ, ‘‘ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ຍຖາ ຂິຕ຺ຕໍ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ເອກນ຺ເຕນ ພຫິ ປຕຕີຕິ. ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ຕສ຺ມິໍ ຠຓ຺ເຑ.

໒໐໖. ‘‘ຘຸວໍ ປຕຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍຕິເຣກໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຕໍ ຣຸກ຺ເຂ’’ຕິອາທິ. ຕນ຺ຕິ ເຖຍ຺ຍາຍ ພຫິ ປາເຕຕຸໍ ຂິຕ຺ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ປຏິຫຕໍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ວາຕກ຺ຂິຕ຺ຕມ຺ປິ ວາຕິ ປາໂຐ ¶ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ວາຕກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ວາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໒໐໗. ປຈ຺ຉາຕິ ¶ ປຕິຕຏ຺ຐາເນ ໂຖກໍ ຈິຣາຍິຕ຺ວາ, ອິມິນາ ໂຖກມ຺ປິ ຈິຣາຍິຕມຕ຺ເຕ ປໂຍຄສາຘິຍໍ ກາຣິຍໍ ສິທ຺ຘເມວາຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ ກາຣຓໍ ສມ຺ປນ຺ນເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ສິຍາ’’ຕິ.

໒໐໘. ‘‘ຐຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ປຕິຕຏ຺ຐາເນ ອຈິຣາຍິຕ຺ວາ ຄເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ພຫິ ປຕິຕຏ຺ຐານໂຕ ອິຕຣຕ຺ຣາປິ ຈິຣາຍິເຕນ ພຫິ ປາຕນປ຺ປໂຍເຄນ ສາຘິຍໍ ກາຣິຍໍ ສິທ຺ຘເມວາຕິ ປາຣາຊິກກາຣຓສ຺ສ ສິທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຣາຊໂຍ’’ຕິ. ‘‘ອຕິຏ຺ຐມານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຈິຣາຍເນນ ປໂຍຄສ຺ສ ນິຣຕ຺ຖກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ.

໒໐໙. ຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ.

໒໑໐. ສຍໍ ວາ ວຏ຺ເຏຕີຕິ ອນ຺ໂຕ ຐິໂຕ ສຍໍ ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ຍຏ຺ຐິຍາ ວາ ພຫິສີມາຍ ນິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ປຣິວຏ຺ເຏຕິ. ອຏ຺ຐຕ຺ວາຕິ ປວຏ຺ຏິຕມຕ຺ເຕ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ຖຈິປິ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ. ວຏ຺ຏມານນ຺ຕິ ປວຏ຺ຏນ຺ຕໍ. ຄຕນ຺ຕິ ພຫິສີມໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕຏ຺ຐານມ຺ປິ ອນ຺ໂຕສີມມຕິກ຺ກມມຕ຺ຕໍ.

໒໑໑. ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ສເຈ ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ຐຕ຺ວາ ພຫິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຍທິ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຐຕ຺ວາ ຐຕ຺ວາ ພຫິສີມໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣກ຺ຂຕີຕິ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ປຐມຄຕິນິວຕ຺ຕເນເນວ ເອຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປໂຍຄເວຄສ຺ສ ນິວຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ອຸປຣິ ນິວຕ຺ຕນາຣຫກາຣຓສ຺ສ ອລທ຺ຘຠາເວນ ອຕ຺ຕນາ ຈ ຄຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ພຫິສີມປ຺ປຕ຺ຕໍ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ຕໍມູລກປໂຍຊກໍ ¶ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຐປິເຕຕິ ‘‘ເອວໍ ຐປິເຕ ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ວິນາ ‘‘ເກວລໍ ຐເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ພຫິສີມາຠິມຸຂໍ ນິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຐປິເຕ. ສຍໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຠຓ຺ຑໍ ສຍເມວ ນິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ນິນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ພຫິສີມໍ ເຈ ປວຏ຺ຏນ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອກຣຓໂຕ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໑໒. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຕິ ໂຈຣສ຺ສ ປໂຍຄໍ ວິນາ ອຕ຺ຕນາວ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ. ຕນ຺ຕິ ຣາຊເທຍ຺ຍປຎ຺ຈມາສກອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກມຕ຺ຕໍ ສຸງ຺ກວນ຺ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ. ນີຫເຏປິ ນາວຫາໂຣຕິ ໂຍຊນາ. ເກວລໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນງ຺ຄຠາວໂຕ, ຍານາທິປໂຍຊກກາຍວຈີປໂຍຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ຠຓ຺ຑຏ຺ຐປິຕຍານາທິໂນ ¶ ອຕ຺ຕນາວ ພຫິສີມປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເຕເນວ ຠຓ຺ຑສ຺ສາປິ ຄຕຕ຺ຕາ ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໓. ປໂຍເຄນ ວິນາຕິ ໂຈຣສ຺ສ ສກປໂຍຄມນ຺ຕເຣນ. ອວຫາໂຣ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນຍາວ.

໒໑໔. ມຓິນ຺ຕິ ປາທາຣຫໍ ສຸງ຺ກທາຕພ຺ພມຓິຣຕນໍ, ເອເຕເນວ ອຸປລກ຺ຂຓປທຕ຺ຕາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຠຓ຺ຑໍ ສງ຺ຄຫິຕເມວ. ປາຣາຊິກໍ ສິຍາຕິ ຍານສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ປາຊິຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສີມາຕິກ຺ກມເນຕິ ສຸງ຺ກຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ນິຍມິຕຏ຺ຐານາຕິກ຺ກມເນ.

໒໑໕. ມຕນ຺ຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກຠຓ຺ຑໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຣາຊູຫິ ອນຸມຕໍ. ເສໂສ ກຖາມຄ຺ໂຄຕິ ‘‘ສຸງ຺ກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ສຸງ຺ກິເກສຸ ນິທ຺ທາຍມາເນສຸ, ກີຬນ຺ເຕສຸ, ພຫິຄເຕສຸ ວາ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ ນ ໂທໂສ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ¶ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວມາທິໂກ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາມຄ຺ໂຄ. ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາສໂມຕິ ‘‘ໂຍ ຈາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ (ວິ. ວິ. ໑໗໐) ຍຖາວຸຕ຺ຕອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາຍ ສທິໂສ,

‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຈິຕ຺ເຕ ກຕ຺ວາ;

ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ;

ສຸງ຺ກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ຄຈ຺ເຉ;

ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ໂຫເຕວສ຺ສາ’’ຕິ. –

ອາທິນາ ນເຍນ ວຸຈ຺ຈມານສທິໂສເຍວ. ເຕເນວ ຄຕຕ຺ຖຕາຍ ອິທານິ ນ ວິຈາຣີຍຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສຸງ຺ກຆາຕກຖາວຓ຺ຓນາ.

໒໑໖. ‘‘ປາໂຓ ¶ ນາມ ມນຸສ຺ສປາໂຓ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໔) ປາຬິໂຕ ຈ ‘‘ຕມ຺ປິ ຠຸຊິສ຺ສໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໔) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ຈ ປຣທາສມນຸສ຺ໂສເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ຕເມວ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕຊາຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເຄຫທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ທາສສ຺ສ ຊາໂຕ ອນ຺ໂຕຊາໂຕ ນາມ, ຕໍ ວາ. ຘເນນ ກີໂຕ ຘນກ຺ກີໂຕ, ຕໍ ວາ. ທິນ຺ນໍ ວາ ປນ ເກນຈີຕິ ມາຕຸລອຍ຺ຍກາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ທາສໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ວາ. ທາສນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ກຣມຣານີຕໍ ວາ ທາສນ຺ຕິ ປຣວິສຍໍ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ທາສຠາວາຍ ຄຫິຕສງ຺ຂາຕໍ ກຣມຣານີຕທາສໍ ວາ. ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປຣາຊໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຈຣິກາຍ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາມສເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໑໗. ຠຸຊິສ຺ສໍ ວາຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ມນຸສ຺ສສ຺ສ ອທາສຠູຕໍ. ມານຸສນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສຊາຕິກໍ ສຕ຺ຕໍ. ອາຐປິຕນ຺ຕິ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ.

໒໑໘. ຕນ຺ຕິ ¶ ອນ຺ໂຕຊາຕາທີສຸ ທາເສສຸ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ທາສໍ. ປລາຍິຕຸກາໂມວາຕິ ປລາເປຕຸກາໂມ ນີຫຣິຕຸກາໂມ. ອຖ ວາ ຕໍ ທາສໍ ຠຸເຊຫິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຍໍ ປລາຍິຕຸກາໂມຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຠຸເຊຫີຕິ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ. ຕໍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕຕິ ຕສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ຕໍຐິຕຏ຺ຐານໍ, ຕໂຕ ຕໍຐິຕຏ຺ຐານໂຕ, ໂຈເຣນ ອຕ຺ຕນາ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸເມວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈິ ສງ຺ກາເມຕີຕິ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ປາເປຕິ. ຠຸເຊຫິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ວກ຺ຂມານປກາຣນ຺ຕຣາເປກ຺ໂຂ, ‘‘ສງ຺ກາເມຕິ ວາ’’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໒໑໙. ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ຠຍກເຣນ ວຈເນນ ເລເສນ, ອິງ຺ຄິເຕນ ວາ ຕາເສຕ຺ວາ ເນນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປທວາຣໂຕຕິ ປທວາເຣນ ຍຸຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທໂຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ປຐມປທວາຣຍຸຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິ, ທຸຕິຍປທວາຣຍຸຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໒໐. ຫຕ຺ຖາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເກສວຕ຺ຖາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕນ຺ຕິ ທາສໍ. ກຑ຺ຒໂຕປີຕິ ອາກຑ຺ຒໂຕປິ. ປຣາຊໂຍຕິ ‘‘ປທວາຣໂຕ’’ຕິ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ປຐມປທວາເຣ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸຕິຍປທວາເຣ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ນໂຍຕິ ‘‘ປທວາຣໂຕ ຍຸຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທໂຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນໂຍ.

໒໒໑. ເວຄສາວາຕິ ¶ ເວເຄເນວ, ໂຈຣສ຺ສ ວຈເນນ ກາຕພ຺ພວິເສສຣຫິເຕນ ພລວຄມນເວເຄນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ອນາປຕ຺ຕິຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ.

໒໒໒. ສຓິກນ຺ຕິ ¶ ມນ຺ທຄຕິຍາ. ວທຕີຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຍາຫິ, ປລາຍາ’’ຕິອາທິກໍ ວຈນໍ ກເຖຕິ. ໂສປິ ຈາຕິ ໂຍ ມນ຺ທຄຕິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສປິ ຈ.

໒໒໓. ປລາຍິຕ຺ວາຕິ ສາມິກໍ ປຫາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ສາມິກາຍຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ. ສາປຓໍ ວີຖິສນ຺ນິເວສຍຸຕ຺ຕໍ ນິຄມມ຺ປິ ວາ. ຕໂຕຕິ ປລາຍິຕ຺ວາ ປວິຏ຺ຐຄາມາທິໂຕ. ຕນ຺ຕິ ປລາຍິຕ຺ວາ ປວິຏ຺ຐໍ ຕໍ ທາສໍ.

ປາຓກຖາວຓ຺ຓນາ.

໒໒໔. ເຖຍ຺ຍາຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ. ສປ຺ປກຣຓ຺ຑນ຺ຕິ ສປ຺ປສຍນເປຬໍ. ຍຖາວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມາຫ. ຐານໂຕຕິ ສປ຺ປເປຬາຍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ. ຈາວເນຕິ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕາຕິກ຺ກເມ.

໒໒໕. ກຣຓ຺ຑນ຺ຕິ ສປ຺ປເປຬໍ. ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາຕິ ວິວຣິຕ຺ວາ. ກຣຓ຺ຑຕລໂຕຕິ ອນ຺ໂຕເປຬາຍ ຕລໂຕ. ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐຕິ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐປຣິຍນ຺ເຕ.

໒໒໖. ຆໍສິຕ຺ວາຕິ ເປຬາປສ຺ເສ ຜຸສາເປຕ຺ວາ. ສປ຺ປກຣຓ຺ຑສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕຕິ ກຣຓ຺ຑປຸຏມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ. ຕສ຺ສ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕຕິ ໂຍຊນາ.

໒໒໗. ນາມໂຕຕິ ນາເມນ, ນາມໍ ວຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອວ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສ. ຕສ຺ສາຕິ ປກ຺ໂກສກສ຺ສ.

໒໒໘. ຕຖາຕິ ກຣຓ຺ຑໍ ວິວຣິຕ຺ວາ. ມຓ຺ຑູກມູສິການໍ ຣວໍ ກຕ຺ວາ ນາເມນ ປກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ. ວາ-ສທ຺ເທນ ລາຊາວິກິຣຓອຈ຺ຉຣປຫາຣາທິກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໒໒໙. ມຸຂນ຺ຕິ ¶ ສປ຺ປກຣຓ຺ຑສ຺ສ ມຸຂໍ. ເອວເມວ ຈ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ມຓ຺ຑູກສຎ຺ຎໍ, ມູສິກສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ວາ ລາຊາ ວິກິຣິຕ຺ວາ ¶ ວາ ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ວາ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສ. ເຍນ ເກນຈີຕິ ວຸຕ຺ຕນີຫາຣໂຕ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ.

໒໓໐. ນ ປກ຺ໂກສຕິ ເຈຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ນ ປກ຺ໂກສຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ກຣຓ຺ຑມຸຂວິວຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ.

ອປທກຖາວຓ຺ຓນາ.

໒໓໑. ຫຕ຺ຖິນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເອວ ອຸປໂຍຄວຈນໍ.

໒໓໒. ສາລາຍນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິສາລາຍໍ. ວສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຖຸ, ຣາຊາຄາຣໍ, ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸ, ອນ຺ໂຕຣາຊເຄຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອງ຺ຄເຓຕິ ອນ຺ໂຕຣາຊງ຺ຄເຓ. ປິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອນ຺ໂຕນຄເຣ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ວຕ຺ຖຸ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ອງ຺ຄຓໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ສກລໍ ອງ຺ຄຓໍ ຐານນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິໂນ ວິຈຣຓໂຍຄ຺ຄໍ ອງ຺ຄຓຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ສກລສາລາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໒໓໓. ອພທ຺ຘສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສາລາຣາຊວຕ຺ຖງ຺ຄຓາເປກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອພທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ຫຕ຺ຖິໂນ ສກລສາລາທໂຍ ຐານໍ, ຕທຕິກ຺ກເມ ຐານາຈາວນໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫີຕິ ອວຘາຣເຓ ວາ. ‘‘ພທ຺ຘສ຺ສ ຫີ’’ຕິ ໂຍຊນາຍ ວິເສສຕ຺ໂຖວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ພທ຺ຘສ຺ສ ປນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ພທ຺ຘສ຺ສ ປນາຕິ ສາລາທີສຸ ສນ຺ນິຫິຕສ຺ສ ປນ. ຐິຕຏ຺ຐານຎ຺ຈາຕິ ສາລາທີສຸ ຐິຕຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ພນ຺ຘນຎ຺ຈາຕິ ຄີວາຍ ວາ ປຈ຺ຉາ ປາທທ຺ວຍພນ຺ຘນວລເຍ ວາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວາ ພນ຺ຘນຏ຺ຐານຎ຺ຈ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຐິຕຏ຺ຐານຎ຺ຈ ພນ຺ຘນຎ຺ຈ ຐານນ຺ຕິ ຉ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ຐານານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ. ເຕສໍ ຐານານໍ. ກາຣເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ. ຫຣໂຕຕິ ຫຕ຺ຖິສາລາທິໂຕ ໂຈຣິກາຍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ¶ . ກາຣເຍຕິ ອາມສເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ຐານເຠທຄຓນາຍ ຍາວ ປຈ຺ຉິມຏ຺ຐານາ ປຸຣິເມສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານິ, ອນ຺ຕິມຏ຺ຐານາ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຈາວເນ ປາຣາຊິກໍ ກາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໓໔. ຐິຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ¶ ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານໍ, ອິທຎ຺ຈ ອພທ຺ຘຫຕ຺ຖິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພທ຺ຘສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສາລາທີສຸ ພທ຺ຘສ຺ສ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍສທິໂສຕິ ຄຕຕ຺ຖຕາຍ ນ ວຸຕ຺ໂຕ.

໒໓໕. ເອກໍ ຐານນ຺ຕິ ສຍິຕຏ຺ຐານມຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຄເຊ. ຕສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ. ຕຸຣງ຺ຄມຫິສາທີສຸ ທ຺ວິປເທ ຈ ພຫຸປ຺ປເທ ຈ.

໒໓໖. ເອເສວ ນໂຍ ເຎຍ຺ໂຍ, ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິຎ຺ຈິປິ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ຕຸຣງ຺ຄາ ອສ຺ສາ. ມຫິສາ ລຸລາຍາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂຄຄທ຺ຣຠໂອຏ຺ຐາທິຈຕຸປ຺ປທານໍ ສງ຺ຄໂຫ. ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອສ຺ສສາລາຣາຊາຄາຣງ຺ຄຓພຫິນຄຣາທີສຸ ອພນ຺ຘິຕສຍນອສ຺ສາທີນໍ ຐານເຠໂທ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທິສຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ໂຕ.

ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕອສ຺ສສ຺ສ ປນ ສເຈ ໂສ ຈຕູສຸ ປາເທສຸ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ພນ຺ຘນານໍ, ຂຸຣານຎ຺ຈ ຄຓນາຍ ອຏ຺ຐ ຐານານິ, ສເຈ ມຸເຂ ຈ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ນວ ຐານານິ, ມຸເຂເຍວ ພທ຺ໂຘ, ປຎ຺ຈ ຐານານີຕິ ຐານເຠໂທ ຈ ຕເຖວ ສສມິຄສູກຣາທິຈຕຸປ຺ປເທສຸ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິເຕສຸ ພທ຺ຘພທ຺ຘຏ຺ຐາເນຫິ ສຫ ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານວເສນ ລພ຺ຠມາໂນ ຐານເຠໂທ ຈ ໂຄມຫິເສສຸ ພທ຺ເຘສຸ ເອວເມວ ລພ຺ຠມາໂນ ຐານເຠໂທ ຈ ວຊາທີສຸ ປເທເສສຸ ປເວສິເຕສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ຣຸກ຺ຂສູຈິໂຍ ອປເນຕ຺ວາ ວາ ອນປເນຕ຺ວາ ວາ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ວາ ອວຕ຺ວາ ວາ ປກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສ, ສາຂາຠງ຺ຄຕິຓາທີນິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ວາ ອປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ວາ ປໂລເຠນ຺ຕສ຺ສ ຕາເສຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ¶ ສປ຺ປກຣຓ຺ຑເກ ສປ຺ປສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ລພ຺ຠມາໂນ ວິເສໂສ ຈ ເນຕພ຺ໂພ. ອິຫ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຐານເຠເທສຸ ພຫຸເກສຸປິ ອຸປນ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອນ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕສທິສນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາວ ຄຕຕ຺ຕາ, ອາຫຏໂຕ ອວິຎ຺ຎາຍມານສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວິເສສສ຺ສາຠາວາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ທ຺ວິປເທປີຕິ ‘‘ທ຺ວິປທໍ ນາມ ມນຸສ຺ສາ ປກ຺ຂຊາຕາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໕) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາ ຈ ມຍູຣາທິໂລມປກ຺ຂາ ຈ ວຄ຺ຄຸລິອາທິຈມ຺ມປກ຺ຂາ ຈ ຠມຣາທິອຏ຺ຐິປກ຺ຂາ ຈາຕິ ເອວມາທິເກ ສຕ຺ເຕ ຈ. ພຫຸປ຺ປເທຕິ ‘‘ພຫຸປ຺ປທໍ ນາມ ວິຈ຺ຉິກາ ສຕປທີ ອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໗) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕພຫຸປ຺ປທສຕ຺ເຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ປາປຠິກ຺ຂູນໍ ເລໂສກາສປິທຫນຕ຺ຖໍ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕຠູມຏ຺ຐາທິຕິໍສວິນິຈ຺ຉຍມາຕິກາກຖາສຸ ປຎ຺ຈວີສຕິ ມາຕິກາກຖາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອວສິຏ຺ຐາສຸ ປຎ຺ຈມາຕິກາກຖາສຸ ສໍວິທາວຫາໂຣ, ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ, ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ ມາຕິກຕ຺ຕຍກຖາ ປຐມເມວ ອທິນ຺ນາທານວິນິຈ຺ຉຍສມ຺ຠາຣຠູຕານໍ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອວຫາຣານໍ ທສ຺ສນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ –

‘‘ປຸພ຺ພສຫປໂຍໂຄ ຈ, ສໍວິທາຫຣຓມ຺ປິ ຈ;

ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ເນມິຕ຺ຕໍ, ປຸພ຺ພໂຍຄາທິປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວິ. ໔໒) –

ອິມິນາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ຕໍ ປຫາຍ ອວເສເສ ໂອຈຣໂກ, ໂອຓິຣກ຺ຂໂກຕິ ກຖາທ຺ວເຍ ໂອຈຣຓກກຖາຍ ອາຓຕ຺ຕິກປ຺ປໂຍຄຕ຺ຕາ, ຕຎ຺ຈ ໂອຓິຣກ຺ຂເກນ ກຣິຍມານໍ ຐານາຈາວນໍ ສາຫຕ຺ຖິເກນ ວາ ອາຓຕ຺ຕິເກນ ວາ ປໂຍເຄນ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສາປິ ‘‘ສາຫຕ຺ຖາຓຕ຺ຕິໂກ ເຈວາ’’ຕິ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈເກ ປຐມເມວ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈ ຖລຏ຺ຐເວຫາສຏ຺ຐກຖາທີສຸ ¶ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈ ຕຎ຺ຈ ທ຺ວຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂອຈຣໂກ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ໂອຈຣິຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໘) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຈຣາປນປຸຣິໂສ ‘‘ໂອຈຣໂກ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂອຈຣຕີຕິ ໂອຈຣໂກ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ໂອຓິຣກ຺ໂຂ ນາມ ອາຫຏໍ ຠຓ຺ຑໍ ໂຄເປນ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໘) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນິ ຐປິຕສ຺ສ ປຣຠຓ຺ຑສ຺ສ ຣກ຺ຂໂກ ‘‘ໂອຓິຣກ຺ໂຂ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂອຓິຕໍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ໂອຓິຣກ຺ໂຂ, ໂຍ ປເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ອາຠຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ‘‘ອິທໍ ຕາວ ຠນ຺ເຕ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຖ, ຍາວາຫໍ ອິທໍ ນາມ ກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ທ຺ວິຈຕຸພຫຸປ຺ປທກຖາວຓ຺ຓນາ.

໒໓໗. ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ອາກາເຣຫິ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໑໒໒) ນເຍນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານິ ປຎ຺ຈງ຺ຄານິ ສງ຺ຄເຫຕຸມາຫ ‘‘ປເຣສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປເຣສໍ ສນ຺ຕກໍ ຘນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຣມນຸສ຺ສສນ຺ຕກຕາ, ‘‘ປເຣສນ຺ຕິ ວິຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຣາຍຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ຊານນໍ, ‘‘ຄຣຸກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປາທໍ ວາ ອຕິເຣກປາທໍ ວາ ອຄ຺ຆນກຕາ, ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ¶ ອິມິນາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຕາ, ‘‘ຐານາ ຈາເວຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອວຫາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ສມງ຺ຄິຕາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ປຎ຺ຈງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໒໓໘. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຕິໍສມາຕິກາກຖາວິນິຈ຺ຉຍໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ສສຎ຺ຎິສ຺ສ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫ ຕາວກາລິເກ ເປຕປຣິຄ຺ຄເຫ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຣິຄ຺ຄເຫ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎິສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ¶ (ປາຣາ. ໑໓໑) ນເຍນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕໍ ອນາປຕ຺ຕິວາຣໍ ສງ຺ຄເຫຕຸມາຫ ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສສຎ຺ຎິສ຺ສາຕິ ປຣສນ຺ຕກມ຺ປິ ‘‘ສສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຄຫິຕໍ ສາມິເກຫິ ທິສ຺ວາ ຍາຈິເຕ ອເທນ຺ຕສ຺ສ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ປາຣາຊິກໍ.

ຕິຣຈ຺ຉານປຣິຄ຺ຄເຫຕິ ຕິຣຈ຺ຉາເນຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ. ສເຈປິ ຫິ ນາຄຄຣຸຬມາຓວກມາຓວິກາປິ ມນຸສ຺ສເວເສນ ອາປຓໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເຕສໍ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆທີປິປຠຸຕີຫິ ວາຬມິເຄຫິ ຄຫິຕໂຄຈຣໍ ປຐມໍ ໂມຈາເປນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນປິ ຫິໍສນໂຕ ໂຖກໍ ຂາຍິເຕ ວາເຣນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ເສນາທີສຸ ຕິຣຈ຺ຉາເນສຸ ເຍນ ເກນຈິ ຄຫິຕໍ ໂຄຈຣໍ ໂມຈາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເສນາທໂຍປິ ອາມິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປາຕາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໓໑). ເອວເມວ ຘມ຺ມນິເທຑ຺ຑຸຠາທີຫິ ຄຫິຕມຓ຺ຑູກາທໂຍ ຊີວິຕຣກ຺ຂນຕ຺ຖາຍ ໂມຈາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕາວກາລິກຄ຺ຄາເຫຕິ ‘‘ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕາວກາລິກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ຄຫິຕໍ ສເຈ ຠຓ຺ຑສາມິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ຄໂຓ ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫວ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ, ວຏ຺ຏຕິ. ນານຸຊາເນຍ຺ຍ, ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ທາຕພ຺ພໍ. ອເທນ຺ຕສ຺ສ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ ປນ ປຏິທາຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ວິສ຺ສາສໍ ຄເຫຕຸໍ, ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ຈ ໂຫຕິ, ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ຈ, ອາລປິໂຕ ຈ, ຊີວຕິ ຈ, ຄຫິເຕ ຈ ອຕ຺ຕມໂນ ¶ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໖) ປາຬິຍໍ ອາຄຕໍ ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ວິສ຺ສາເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຄຫເຓ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາຫ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ –

ຕຕ຺ຖ ¶ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕກມິຕ຺ໂຕ. ສມ຺ຠຕ຺ໂຕຕິ ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ. ອາລປິໂຕຕິ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສິ, ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຊີວຕີຕິ ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍາຍ ສຍິໂຕປິ ຍາວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ຄຫິເຕ ຈ ອຕ຺ຕມໂນຕິ ຄຫິເຕ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ເອວຣູປສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ‘‘ຄຫິເຕ ເມ ອຕ຺ຕມໂນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ເຕນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ເຈຕານິ ປຎ຺ຈງ຺ຄານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາໂຫ ປນ ຕີຫງ຺ເຄຫິ ຣຸຫຕິ – ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຊີວຕິ, ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ, ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ, ຊີວຕິ, ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ, ອາລປິໂຕ, ຊີວຕິ, ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນຕິ.

ໂຍ ປນ ຊີວຕິ, ນ ຈ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫນ ຄຫິຕມ຺ປິ ປຸນ ທາຕພ຺ພໍ. ທທມາເນນ ຈ ມຕກຘນໍ ຕາວ ເຍ ຕສ຺ສ ຘເນ ອິສ຺ສຣາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ, ເຕສໍ ທາຕພ຺ພໍ. ອນຕ຺ຕມນສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຕສ຺ເສວ ທາຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ປຐມໍເຍວ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ ຕຍາ ມມ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຈີເຠເທນ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ກຸປິໂຕ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂຍປິ ອທາຕຸກາໂມວ, ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຘິວາເສຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕິ, ໂສປິ ປຸນ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂຍ ປນ ‘‘ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ¶ ສນ຺ຕກໍ ຄຫິຕໍ ວາ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຄຫິຕໍ ວາ ໂຫຕຸ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ວາ, ມຍາ ປນ ຕໍ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຐປິຕໍ, ຕໍ ປາກຕິກໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທຕິ, ອຍໍ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ລຠຕີຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໓໑).

ເປຕປຣິຄ຺ຄເຫຕິ ເປຕ຺ຕິວິສຍຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ມຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທໂຍ ເທວາ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເປຕາ ນາມ, ເຕສໍ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈປິ ຫິ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອາປຓໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂກ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກມ຺ປິ ວຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ວິຣວນ຺ຕສ຺ເສວ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເທວປູຊຕ຺ຖໍ ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ມຏ຺ຐວຕ຺ຖາທີນິ ຄຓ຺ຫໂຕ ນິທ຺ໂທສຕາຍ ກິເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຄຫິຕມ຺ປິ ສເຈ ສສ຺ສາມິກໍ ໂຫຕິ, ສາມິເກ ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸປລກ຺ຂຓໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໓໙. ເອຕ຺ຖາຕິ ¶ ທຸຕິຍປາຣາຊິກວິນິຈ຺ຉເຍ. ຈ-ສທ຺ເທນ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖນ ອວເສສສິກ຺ຂາປທວິນິຈ຺ຉເຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ມາຕິກຏ຺ຐກຖາທີສຸ ວິຍ ອວສາເນ ກເຖຕພ຺ໂພ. ປາຬິມຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ສມຸຏ຺ຐານາທິໂກ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທປາຬິຍໍ ອນາຄໂຕ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣາທີຫິ ຐປິໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໒໔໐. ປຣາຊິຕາເນກມເລນາຕິ ອປຣິເມຍ຺ຍກປ຺ປໂກຏິສຕສຫສ຺ໂສປຈິຕປາຣມິຕາສມ຺ຠູເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐາເນນ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ສຫ ວາສນາຍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນນ ປຣາຊິຕາ ຣາຄາທໂຍ ອເນກກິເລສມລາ ເຍນ ໂສ ປຣາຊິຕາເນກມໂລ, ເຕນ ປຣາຊິຕາເນກມເລນ ¶ . ຊິເນນ ຍໍ ທຸຕິຍໍ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອສ຺ສ ທຸຕິຍປາຣາຊິກສ຺ສ ຈ ອຕ຺ໂຖ ມຍາ ສມາເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອເສເສນ ອຕິວິຕ຺ຖາຣນເຍນ ວຕ຺ຕຸໍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ກເຖຕຸໍ ໂກ ຫິ ສມຕ຺ໂຖຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ, ເຕນ ອເສເສນ ຕທຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນຕ຺ເຖວ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕຖາຄຕາຕິ ທີເປຕິ.

ອິຕິ ວິນຍຕ຺ຖສາຣສນ຺ທີປນິຍາ

ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາຍ

ທຸຕິຍປາຣາຊິກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕິຍປາຣາຊິກກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໑-໒. ເອວມຕິສຸຂຸມນຍສມາກຸລໍ ທຸຕິຍປາຣາຊິກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສຊາຕິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສຊາຕິນ຺ຕິ ຊາຍຕີຕິ ຊາຕິ, ຣູປາຣູປປຏິສນ຺ຘິ, ມນຸສ຺ເສສຸ ຊາຕິ ຍສ຺ສ ໂສ ມນຸສ຺ສຊາຕິ, ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ມນຸສ຺ສຊາຕິໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ມນຸສ຺ເສສູຕິ ກຸສລາກຸສລມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສສງ຺ຂາເຕສຸ ນເຣສຸ. ‘‘ຍໍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຐມໍ ¶ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໒) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣສງ຺ຂາຕຂນ຺ຘຕ຺ຕຍຎ຺ຈ ຕໍສຫຊາຕານິ –

‘‘ຕິລເຕລສ຺ສ ຍຖາ ພິນ຺ທຸ, ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑ ອນາວິໂລ;

ເອວໍ ວຓ຺ຓປ຺ປຏິຠາຄໍ, ‘ກລລ’ນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໒; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໖) –

ວຸຕ຺ຕານິ ¶ ຊາຕິອຸຓ຺ຓໍສຸມ຺ຫິ ປສນ຺ນຕິລເຕເລ ວາ ສປ຺ປິມຓ຺ເຑ ວາ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິຘຸນິເຕ ອຄ຺ເຄ ລມ຺ພມານພິນ຺ທຸປ຺ປມາຓກລລສງ຺ຂາຕານິ ສຠາວການໍ ກາຍຠາວວຕ຺ຖຸທສກວເສນ ຕິໍສ ຣູປານິ ຈ ອຠາວການໍ ກາຍວຕ຺ຖຸທສກວເສນ ວີສຕິ ຣູປານິ ຈາຕິ ອຍໍ ນາມຣູປປຏິສນ຺ຘິ ອິຘ ‘‘ຊາຕີ’’ຕິ ຄຫິຕາ. ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎປເທນ ‘‘ຍາວ ມຣຓກາລາ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ເອໂສ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ນາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໒) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຐມຠວງ຺ຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕາສນ຺ນຠວງ຺ຄປຣິຍນ຺ຕສນ຺ຕານສງ຺ຂາຕສຕ຺ໂຕ ຄຫິໂຕ. ອິມິນາ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຊານນ຺ໂຕຕິ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ໂຕ. ຊີວິຕາ ໂຍ ວິໂຍຊເຍຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ ວິໂຍເຊຍ຺ຍ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ ອຸປໂຣເຘຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ປທຠາຊເນ ‘‘ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ອຸປໂຣເຘຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໒).

ຕຎ຺ຈ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຣູປາຣູປວເສນ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອວິຄ຺ຄຫຕ຺ຕາ ອຸປກ຺ກມວິສຍໍ ນ ໂຫຕິ. ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉເທນ ປນ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຕໍສມກາລເມວ ໂອຈ຺ຉິຊ຺ຊມານຕາຍ ເອຕ຺ຖ ສາມຎ຺ເຎນ ອຸຠຍມ຺ປິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຈ ອຕີຕານາຄຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ອຸປກ຺ກມວິສຍາຣຫໍ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຈ ຂຓສນ຺ຕຕິອທ຺ຘາວເສນ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິຠງ຺ຄວເສນ ຂຓຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ໂນ ຠາໂວ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ຕໍ ສຣສຠງ຺ຄຠູຕຕ຺ຕາ ສຍໍ ຠິຊ຺ຊມານໍ ອຸປກ຺ກມສາຘິຍໍ ວິນາສວນ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ. ອາຕເປ ຐຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ¶ ອນ຺ຘກາຣວິຄມນ຺ຕຣຎ຺ຈ ສີເຕນ ໂອວຣກໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ວິສຠາຄອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາເນນ ¶ ສີຕປນູທນ຺ຕຣຎ຺ຈ ຣູປສນ຺ຕຕິ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ປຏິສນ຺ຘິຈຸຕີນມນ຺ຕຣາຬປ຺ປວຕ຺ຕິ ຂນ຺ຘສນ຺ຕຕິ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ອິມສ຺ມິໍ ທ຺ວເຍ ອຸປກ຺ກມສມ຺ຠໂວ, ຕໍວເສນ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊມານໍ ຊີວິຕໍ ສນ຺ຕານປຣິຫານິປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ສນ຺ຕຕິອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນທ຺ວຍໍ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລມປ຺ປຕ຺ວາ ອຸປກ຺ກມວເສນ ອນ຺ຕຣາເຍວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ສນ຺ຕຕິອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ຕໍນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌມານອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍໍ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຊີວິຕາ’’ຕິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທເມວ ສນ຺ຘາຍາຫ ປທຠາຊເນ ‘‘ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໒).

ອິມິສ຺ສາວ ປາຓາຕິປາຕຠາເວ ອາປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ເອຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໒) ປາຓປາຓາຕິປາຕປາຓາຕິປາຕີປາຓາຕິປາຕປ຺ປໂຍຄານໍ ວິຠາໂຄ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປາໂຓຕິ ໂວຫາຣໂຕ ສຕ຺ໂຕ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊມານໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຕໍ ‘‘ຊີວິຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຓາຕິປາໂຕ ນາມ ວຘກເຈຕນາ, ໂສ ຈ ‘‘ວິໂຍຊເຍ’’ຕິ ອິມິນາ ສນ຺ທສ຺ສິໂຕ. ປາຓາຕິປາຕີ ນາມ ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສ ຈ ‘‘ໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ສນ຺ທສ຺ສິໂຕ. ປາຓາຕິປາຕປ຺ປໂຍໂຄ ປນ –

‘‘ວຸຕ຺ຕາ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ;

ປໂຍຄາ ຉ ມເຫສິນາ’’ຕິ –

ອາທິນາ ນເຍນ ອິເຘວ ວກ຺ຂມານວິຠາຄຕ຺ຕາ ວກ຺ຂມານນເຍເນວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອສ຺ສ ສຕ຺ຖໍ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ ວາຕິ ໂຍຊນາ. ອສ຺ສາຕິ ມນຸສ຺ສຊາຕິກສ຺ສ. ‘‘ຫຕ຺ຖປາເສ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ຫຕ຺ຖປາໂສ ນາມ ສມີໂປຕິ. ອສ຺ສາຕິ ສມີປສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ. ສຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຊີວິຕວິຫິໍ ສນຸປກຣຓຠາເວນ ສມ຺ມຕາ ຘາຣາວນ຺ຕອສິອາທິ ຈ ຘາຣາຣຫິຕຍຏ຺ຐິຠິນ຺ທິວາລລຄຸຬາທິ ຈ ¶ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ສສຕິ ຫິໍສຕີຕິ ສຕ຺ຖໍ. ເຕເນວາຫ ປທຠາຊເນ ‘‘ອສິໍ ວາ ສຕ຺ຕິໍ ວາ ຠິນ຺ທິວາລໍ ວາ ລຄຸຬໍ ວາ ປາສາຓໍ ວາ ສຕ຺ຖໍ ວາ ວິສໍ ວາ ຣຊ຺ຊຸໍ ວາ’’ຕິ. ອິຘາວຸຕ຺ຕໍ ກຣປາລິກາຉຸຣິກາທິ ສມຸຂໍ ‘‘ສຕ຺ຖໍ ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ຍຖາ ໂຠຄເຫຕຸໍ ລຠຕິ, ຕຖາ ອຸປນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ອຕ຺ຕວຘາຍ ອິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ຍຖາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ສມີເປ ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ຐເປຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ຖາວຣປ຺ປໂຍໂຄ ສນ຺ທສ຺ສິໂຕ.

ມຣເຓ ¶ ຄຸຓໍ ວາ ວເທຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ, ມຣຓຕ຺ຖາຍ ມຣເຓ ຄຸຓໍ ວຓ຺ເຓຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຊີວິເຕ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕິ, ມຣເຓ ຄຸຓໍ ຠຓຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໒) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ກິໍ ຕຸຍ຺ຫິມິນາ ປາປເກນ ທຸຊ຺ຊີວິເຕນ, ໂຍ ຕ຺ວໍ ນ ລຠສິ ປຓີຕໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ມິຈ຺ຈາທິນາ ນເຍນ ມຣຓຕ຺ຖາຍ ຊີວິເຕ ອວຓ຺ຓໍ ວທນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຂສິ ອຸປາສກ ກຕກລ຺ຍາໂຓ ອກຕປາໂປ, ມຕໍ ເຕ ຊີວິຕາ ເສຍ຺ໂຍ, ອິໂຕ ຕ຺ວໍ ກາລກໂຕ ວິວິຘວິຫງ຺ຄມວິກູຊິເຕ ປຣມສຸຣຠິກຸສຸມຠູສິຕຕຣຸວຣນິຈິເຕ ປຣມຣຕິກຣລຬິຕຄຕິຠາສິຕວິລປິຕສຸຣຍຸວຕິຄຓວິຈຣິເຕ ວຣນນ຺ທເນ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆປຣິວາຣິໂຕ ວິຈຣິສ຺ສສີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຣຓຕ຺ຖາຍ ມຣຓານິສໍສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ມຣເຓ ຄຸຓໍ ວເທຍ຺ຍ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ມຣຓູປາຍໍ ເທເສຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍເນວ ‘‘ສຕ຺ຖໍ ວາ ອາຫຣ, ວິສໍ ວາ ຂາທ, ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ອຸພ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກາລງ຺ກໂຣຫີ’’ຕິ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ຖຫຣຓານິ ຈ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ໂສພ຺ຠນຣກປປາຕາທີສຸ ປປຕນຎ຺ຈາຕິ ເອວມາທິກໍ ມຣຓູປາຍໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ. ‘‘ໂຫຕິ ອຍມ຺ປີ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ, ອປີຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕທ຺ວຍໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ທ຺ເວຘາ ຠິນ຺ນສິລາ ວິຍ ອສນ຺ເຘຍ຺ໂຍວ ¶ ໂສ ເຎຍ຺ໂຍຕິ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ນປາສາໂຓ ວິຍ ຠຄວໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສາສນທ຺ວເຍນ ໂສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອຕ຺ຕຠາເວ ສນ຺ຘາຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍວາຕິ ຎາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໓. ຖາວຣາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວິຊ຺ຊາມຍອິທ຺ຘິມຍປໂຍຄທ຺ວຍໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ.

໒໔໔. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຉສຸ ປໂຍເຄສຸ. ສໂກ ຫຕ຺ໂຖ ສຫຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສາຫຕ຺ຖິໂກ, ປໂຍໂຄ. ອິຘ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ, ຕສ຺ມາ ຫຕ຺ຖາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄນ ນິປ຺ຜາທິໂຕ ວຘປ຺ປໂຍໂຄ ສາຫຕ຺ຖິໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໒໔໕. ‘‘ຕ຺ວໍ ຕໍ ເອວໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣຫີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຣສ຺ສ ຍໍ ອາຓາປນໍ, ອຍມາຓຕ຺ຕິໂກ ນໂຍຕິ ໂຍຊນາ. ອາຓຕ຺ຕິໂກ ນໂຍຕິ ອາຓຕ຺ຕິເຍວ ອາຓຕ຺ຕິໂກ. ເນຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ນໂຍ, ປໂຍຄສ຺ເສຕໍ ນາມໍ.

໒໔໖. ທູຣນ຺ຕິ ທູຣຏ຺ຐໍ. ກາເຍນ ປຏິພທ຺ເຘນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາເຍກເທໂສ ຫຕ຺ຖາທິ ກາໂຍ ອວຍເວ ສມຸທາໂຍປຈາຣໂຕ ‘‘ຄາໂມ ທຑ຺ໂຒ’’ຕິ ຍຖາ. ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ຈາປາທິກໍ ປຏິພທ຺ຘໍ ນາມ ປຸພ຺ພປທໂລເປນ ¶ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຍຖາ. ວາ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ກາເຍນ ວາ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ‘‘ອຸສຸອາທິນິປາຕນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິຘານໍ ວິຘິ, ປໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໗. ອສຎ຺ຈາຣິມຸປາເຍນາຕິ ອສຎ຺ຈາຣິເມນ ນິຈ຺ຈເລນ ອຸປາເຍນ. ໂອປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂອປາໂຕ, ໂສ ອາທິ ເຍສໍ ອປສ຺ເສນວິສເຠສຊ຺ຊສໍວິຘານາທີນໍ ເຕ ໂອປາຕາທໂຍ, ເຕສໍ ¶ ວິຘານໍ ໂອປາຕາທິວິຘານໍ, ໂອປາຕກ຺ຂຓນາທິກິຣິຍາ.

໒໔໘. ວິຊ຺ຊາຍາຕິ ອາຖພ຺ພນເວທາຄຕມຣຓມນ຺ຕສງ຺ຂາຕວິຊ຺ຊາຍ. ຊປ຺ປນນ຺ຕິ ຍຖາ ປໂຣ ນ ສຸຓາຕິ, ຕຖາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຈນໍ.

໒໔໙. ມາຣເຓ ສມຕ຺ຖາ ຍາ ກມ຺ມວິປາກຊາ ອິທ຺ຘິ, ອຍໍ ອິທ຺ຘິມໂຍ ປໂຍໂຄ ນາມາຕິ ສມຸທີຣິໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ກມ຺ມວິປາເກ ຊາຕາ ກມ຺ມວິປາກຊາ, ອິທ຺ຘິ, ຍາ ‘‘ນາຄານໍ ນາຄິທ຺ຘິ ສຸປຓ຺ຓານໍ ສຸປຓ຺ຓິທ຺ຘິ ຍກ຺ຂານໍ ຍກ຺ຂິທ຺ຘີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໒) ພຫຸຘາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐທຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐວິສານໍ ນາຄານໍ ທິສ຺ວາ, ຑໍສິຕ຺ວາ, ຜຸສິຕ຺ວາ ຈ ປຣູປຆາຕກຣເຓ ນາຄິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ເສສານມ຺ປິ. ອິທ຺ຘິເຍວ ອິທ຺ຘິມໂຍ, ຠາວນາມໂຍ ອິທ຺ຘິປ຺ປໂຍໂຄ ປເນຕ຺ຖ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ເກຈິ ປນ ຠາວນາມຍິທ຺ຘິຍາປິ ປຣູປຆາຕກຣຓໍ ວທນ຺ຕິ. ສຫ ປຣູປຆາຕກຣເຓນ ຈ ອາທິຕ຺ຕຆຣູປຣິ ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທກຆຏສ຺ສ ເຠທນໍ ວິຍ ອິທ຺ຘິວິນາສຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ອິຈ຺ຉາມຕ຺ຕເມວ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຕໍ ກຸສລເວທນາວິຕກ຺ກປຣິຕ຺ຕຕ຺ຕິກາທີຫິ ນ ສເມຕິ. ກຖໍ? ອຍຎ຺ຫິ ຠາວນາມຍິທ຺ຘິ ນາມ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຍາ ກຸສລຕ຺ຕິເກ ກຸສລາ ເຈວ ອພ຺ຍາກຕາ ຈ, ປາຓາຕິປາໂຕ ອກຸສໂລ. ເວທນາຕ຺ຕິເກ ອທຸກ຺ຂມສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ປາຓາຕິປາໂຕ ທຸກ຺ຂສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ວິຕກ຺ກຕ຺ຕິເກ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣາ, ປາຓາຕິປາໂຕ ສວິຕກ຺ກສວິຈາໂຣ. ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຕິເກ ¶ ມຫຄ຺ຄຕາ, ປາຓາຕິປາໂຕ ປຣິຕ຺ໂຕເຍວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໒).

໒໕໐. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຉພ຺ພິເຘສຸ ປໂຍເຄສຸ. ອຸທ຺ເທໂສປີຕິ ອຸທ຺ທິສນໍ ອຸທ຺ເທໂສ, ຕໍສຫິໂຕ ປໂຍໂຄປິ ¶ ອຸທ຺ເທໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ກຸນ຺ເຕ ປເວເສຫີ’’ຕິ ຍຖາ. ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ຈ ອນຸທ຺ເທໂສຕິ ຕພ຺ພິປຣີຕວຈນເມວ ຎາປກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ເອເກໂກ ອຸທ຺ເທໂສປິ ອນຸທ຺ເທໂສປິ ໂຫຕີຕິ ເຕສມຍໍ ເຠໂທ ປນ ທຸວິໂຘ ໂຫຕີຕິ ປຣິທີປິໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ອິເມສຸ ຉສຸ ປໂຍເຄສ຺ເວວ ເອເກກສ຺ເສວ ອຸທ຺ທິສ຺ສານຸທ຺ທິສ຺ສກິຣິຍມານຕາຍ ທຸວິຘຠາວໂຕ ເຕສໍ ທ຺ວາທສວິໂຘ ເຠໂທ ປທຠາຊເນ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ທີປິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉຍມິທານິ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໕໑. ພຫູສຸປີຕິ ມນຸສ຺ເສສຸ ພຫູສຸປິ. ເຕນ ກມ຺ເມນາຕິ ປຫາຣທານສງ຺ຂາເຕນ ກມ຺ເມນ. ພຊ຺ຌຕີຕິ ອປາຍໍ ເນຕຸໍ ກມ຺ມປາເສນ ກມ຺ມນ຺ຕຣໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ ພຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໕໒. ປຫາເຣປີຕິ ປຫຣເຓປິ. ເທຫິໂນຕິ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫສ຺ສ. ຕສ຺ສາຕິ ປຫຏສ຺ສ.

໒໕໓. ປຫຏມຕ຺ເຕ ວາຕິ ປຫຏກ຺ຂເຓ ວາ. ປຈ຺ຉາຕິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ກາລນ຺ຕເຣ ວາ. ອຸຠຍຖາປິ ຈ ມເຕຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາກາຣານມຎ຺ຎຕເຣນ ມເຕປິ. ຫນ຺ຕາ ວຘໂກ. ປຫຏມຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ມຣຓາຣຫປຫາຣສ຺ສ ລທ຺ຘກ຺ຂເຓເຍວ, ມຣຓໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄເຍວາຕິ ມຕ຺ຕສທ຺ເທນ ທີເປຕິ. ມຣຓຕ຺ຖາຍ ຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ ຈ ທິນ຺ເນສຸ ອເນເກສຸ ປຫາເຣສຸ ມຣຓຕ຺ຖາຍ ¶ ທິນ຺ນປ຺ປຫາເຣເນວ ຍທາ ກທາຈິ ມຣິສ຺ສຕິ, ປຫາຣທານກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ. ອມຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ທິນ຺ນປ຺ປຫາຣພເລນ ເຈ ມເຣຍ຺ຍ, ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ.

໒໕໔. ທ຺ເວ ປໂຍຄາຕິ ອຸທ຺ທິສ຺ສານຸທ຺ທິສ຺ສກິຣິຍາເຠທຠິນ຺ນາ ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກາ ທ຺ເວ ປໂຍຄາ.

໒໕໕. ກຣຓສ຺ສາຕິ ກິຣິຍາຍ. ວິເສໂສຕິ ນານຕ຺ຕໍ. ອາຓຕ຺ຕິນິຍາມກາຕິ ອາຓຕ຺ຕິໍ ນິຍາເມນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖາເປນ຺ຕີຕິ ອາຓຕ຺ຕິນິຍາມກາ.

໒໕໖. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ອາຓຕ຺ຕິນິຍາມເກສຸ ຉສຸ ອາກາເຣສຸ. ໂຍພ຺ພນາທິ ຈາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຖາວຣິຍມນ຺ທຂິຑ຺ຑວຸທ຺ຘາທິອວຕ຺ຖາວິເສໂສ ສງ຺ຄຫິໂຕ.

໒໕໗. ຍໍ ມາຕິກາຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສຕ຺ຖໍ, ຕໍ ກຕມໍ?. ສຕ຺ຕມາຣຓນ຺ຕິ ສຕ຺ເຕ ມາເຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສຕ຺ຕມາຣຓໍ, ອສິອາທິວໂຘປກຣຓໍ.

໒໕໘. ວິຊ຺ຌນນ຺ຕິ ¶ ອຸສຸອາທີຫິ ວິຊ຺ຌນໍ. ເຠທນນ຺ຕິ ກກຈາທີຫິ ທ຺ວິຘາກຣຓໍ. ເຉທນນ຺ຕິ ຂຄ຺ຄາທີຫິ ທ຺ວິຘາກຣຓໍ. ຕາຬນນ຺ຕິ ມຸຄ຺ຄຣາທີຫິ ອາຆາຕນໍ. ເອວມາທິວິໂຘຕິ ເອວມາທິປ຺ປກາໂຣ. ອເນໂກຕິ ພຫຸໂກ ເຠໂທ. ກຣຓສ຺ສ ວິເສໂສ ກິຣິຍາວິເສໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໕໙-໖໐. ‘‘ປຸຣໂຕ ປຫຣິຕ຺ວານ ມາເຣຫີ’’ຕິ ໂຍ ຠາສິໂຕ ອາຓາປເກນ, ເຕນ ອາຓຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຉໂຕ…ເປ… ມາຣິເຕຕິ ໂຍຊນາ. ວຕ຺ຖາຓຕ຺ຕິ ວິສງ຺ເກຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍໍ ‘ມາເຣຫີ’ຕິ…ເປ… ຕໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸວິສງ຺ເກໂຕ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ປຸຣໂຕ…ເປ… ມາຣິເຕ’’ຕິ ອາຓຕ຺ຕິວິສງ຺ເກໂຕ ທສ຺ສິໂຕ. ມູລຏ຺ໂຐຕິ ອາຓາປໂກ. ມູລນ຺ຕິ ຫິ ປຸພ຺ພກິຣິຍານຸຣູປໍ ອາຓາປນໍ, ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕຕິ ມູລຏ຺ໂຐ.

໒໖໑. ອິມິນາ ¶ ວິສງ຺ເກເຕ ອາຓາປກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສງ຺ເກເຕ ອວິຣາຘິເຕ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປາຣາຊິກໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມາຣິເຕ ອຸຠເຍສໍ…ເປ… ອຸທີຣິໂຕ, ຍຖາຓຕ຺ຕິ ຈ ມາຣິເຕ…ເປ… ອຸທີຣິໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ມາຣິເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ອຸຠເຍສນ຺ຕິ ອາຓາປກອາຓຕ຺ຕານໍ. ຍຖາກາລນ຺ຕິ ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂຓໍ, ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ມາຣຓກ຺ຂຓຎ຺ຈ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ພນ຺ຘນໍ ພນ຺ໂຘ, ກມ຺ມຸນາ ພນ຺ໂຘ ກມ຺ມພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ພຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ພນ຺ໂຘ, ກມ຺ມເມວ ພນ຺ໂຘ ກມ຺ມພນ຺ໂຘ.

໒໖໔. ວິສງ຺ເກໂຕ ນາຕິ ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖິ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຍຖາກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກມ຺ມພນ຺ໂຘເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໖໕. ສພ຺ພໂສຕິ ສພ຺ເພສຸ ກາລເຠເທສຸ, ສພ຺ພໂສ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສພ຺ພໂສຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ. ວິຠາວິນາຕິ ປຓ຺ຑິເຕນ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕີຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ.

໒໖໖-໗-໘. ‘‘ອິມໍ ຄາເມ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຕໍ ສຎ຺ຊານິຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ມາຣຓກ຺ຂຓຏ຺ຐານນິຍມຕ຺ຖາຍາຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ວິສງ຺ເກໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສາຕິ ອາຓາປກສ຺ສ. ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຕສ຺ສໍ ອາຓຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຄາເມເຍວ ຐິຕໍ ເວຣິໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ສາວຘາຣຓໍ ອາຓຕ຺ໂຕ ວເນ ເຈ ຐິຕໍ ມາເຣຕິ ວາ ‘‘ວເນເຍວ ຐິຕໍ ເວຣິໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ສາວຘາຣຓໍ ວຸຕ຺ໂຕ ຄາເມ ຐິຕໍ ເຈ ມາເຣຕິ ວາຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ ສາວຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ¶ ຈ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ວເນ ວາ ¶ ສາວຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ວິຄໂຕ ສງ຺ເກໂຕ ອາຓຕ຺ຕິນິຍາໂມ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິສງ຺ເກໂຕ.

໒໖໙. ສພ຺ພເທເສສູຕິ ຄາມວນອງ຺ຄຓເຄຫາທີສຸ ສພ຺ເພສຸ ຐາເນສຸ. ເຠທໂຕຕິ ນານຕ຺ຕໂຕ.

໒໗໐. ‘‘ສຕ຺ເຖນ ປນ ມາເຣຫີ’’ຕິ ເຍນ ເກນຈິ ໂຍ ອາຓຕ຺ໂຕ, ເຕນ ເຍນ ເກນຈິ ສຕ຺ເຖນ ມາຣິເຕ ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ.

໒໗໑-໒. ອິມິນາ ວາສິນາ ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫີຕິ ປທປູຣເຓ. ‘‘ອິມິນາ ອສິນາ ມາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎນ ອສິນາ ມາເຣຕິ ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ສ ອສິສ຺ສ ເອຕາຍ ຘາຣາຍ ມາຣຍ’’ ອິຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ເວຣິໍ ສເຈ ອິຕຣາຍ ຘາຣາຍ ມາເຣຕິ ວາ ຖຣຸນາ ມາເຣຕິ ວາ ຕຸຓ຺ເຑນ ມາເຣຕິ ວາ, ຕຖາ ມາຣິເຕ ວິສງ຺ເກໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຖຣຸນາຕິ ຂຄ຺ຄມຸຏ຺ຐິນາ. ຕຸຓ຺ເຑນາຕິ ຂຄ຺ຄຕຸຓ຺ເຑນ. ‘‘ວິສງ຺ເກໂຕວາ’’ຕິ ສງ຺ເກຕວິຣາເຘເນວ ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນປທເມຕໍ.

໒໗໓. ສພ຺ພາວຸຘກຊາຕິສູຕິ ອິຘາວຸຕ຺ຕກຣປາລິກາຉຸຣິກາທິສພ຺ພປຫຣຓສາມຎ຺ເຎສຸ. ວິເສສໂຕຕິ ເຠທໂຕ.

໒໗໔. ປເຣນາຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ. ໂສຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ. ນິສິນ຺ນໍ ນໍ ມາເຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ຕເມວ ມາເຣຫີ’’ຕິ ສາວຘາຣຓໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິສິນ຺ໂນປິ ໂສເຍວາ’’ຕິ ຕໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ວິສງ຺ເກໂຕ ນ ໂຫຕິ, ອວຘາຣຓໍ ອນ຺ຕເຣນ ກຖນໍ ຕໍ ສຎ຺ຊານາເປຕຸໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິຣິຍາປຖນິຍາມກໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໗໕-໖. ອສຕິ ¶ ສາວຘາຣເຓ ວິສງ຺ເກຕາຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສາວຘາຣເຓ ອິຣິຍາປຖນ຺ຕເຣສຸ ວິສງ຺ເກຕໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ນິສິນ຺ນໍເຍວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ນິສິນ຺ນໍເຍວ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ມາເຣຕິ, ວິສງ຺ເກຕນ຺ຕິ ຎາຕພ຺ພໍ. ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍເຍວ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ນິສິນ຺ນໍ ມາເຣຕິ, ວິສງ຺ເກຕນ຺ຕິ ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອິມເມວ ໂຍຊນາກ຺ກມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍຖາກ຺ກມ’’ນ຺ຕິ.

໒໗໗. ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ສຣາທີຫິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ.

໒໗໘. ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ¶ ອສິອາທີຫິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ປຸນ ໂສຕິ ປໂຍໂຄ.

໒໗໙. ກຣເຓສູຕິ ວິຊ຺ຌນາທິກິຣິຍາວິເສເສສຸ.

໒໘໐-໑. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອາຓຕ຺ຕິນິຍາມກນິທ຺ເທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ທີຆາທິລິງ຺ຄວເສນາປິ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ວິສງ຺ເກຕໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ທີຆ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ທີຆໍ…ເປ… ຖູລໍ ມາເຣຫີຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາຓາເປຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໔) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ເອວ-ກາຣໍ ວິນາ ‘‘ທີຆໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ເກນຈິ ໂຍ ອາຓຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ໂສປິ ອາຓຕ຺ໂຕ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕາທິສໍ ສເຈ ມາເຣຕິ, ນຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ວິສງ຺ເກໂຕ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປຣາຊໂຍຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ‘‘ຣສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິສພ຺ພປເທຫິປິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອນິຍເມຕ຺ວາຕິ ວິສງ຺ເກຕາຠາວສ຺ສ ເຫຕຸທສ຺ສນໍ. ເອວກາໂຣ ວາກ຺ຍາລງ຺ກາໂຣ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອາຓຕ຺ຕິກປ຺ປໂຍເຄ. ‘‘ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປຣາຊໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຓາປກໍ ວິນາ ອຎ຺ຎໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕກ຺ຂຓໍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕາທິສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ທສ຺ເສຕິ.

ສເຈ ອາຓາປໂກ ອາຓາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານເມວ ມາເຣຕິ, ອາຓາປໂກ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ປາຣາຊິກໍ. ອາຓາປເກນ ອຕ຺ຕານມຸທ຺ທິສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ກຕາຍ ອາຓຕ຺ໂຕ ອຊານິຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣຕິ, ໂອກາສສ຺ສ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ອາຓາປໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອິຕໂຣ ກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕິ. ຍທິ ‘‘ອມຸກສ຺ມິໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ວາ ທິວາຏ຺ຐາເນ ວາ ນິສິນ຺ນໍ ອີທິສໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ໂອກາສໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອາຓາເປຕິ, ຕຕ຺ຖ ອາຓາປກໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ມາຣິເຕ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປາຣາຊິກໍ. ຕໂຕ ພຫິ ມາຣິເຕ ວຘກສ຺ເສວ ກມ຺ມພນ຺ໂຘ. ອາຓາປໂກ ອຕ຺ຕານເມວ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອາຓາເປຕິ, ອິຕໂຣ ຈ ຕເມວ ຕຕ຺ຖ ມາເຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມາເຣຕິ, ມູລຏ຺ໂຐ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອຊານິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຖ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາ ມາເຣຕິ, ວຘໂກ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ມູລຏ຺ໂຐ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອານນ຺ຕຣິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໒໘໒. ໂຍ ມນຸສ຺ສໍ ກຎ຺ຈິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສເຈ ໂອປາຕໍ ຂຓຕິ, ຕຖາ ໂອປາຕໍ ຂຓນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຊ຺ຌາຫາຣໂຍຊນາ. ໂຍຊນາ ຈ ນາເມສາ ຍຖາຣຸຕໂຍຊນາ, ອຊ຺ຌາຫາຣໂຍຊນາຕິ ທຸວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ປາຐາຄຕປທານເມວ ໂຍຊນາ ຍຖາຣຸຕໂຍຊນາ, ອູນປູຣຓຕ຺ຖມຊ຺ຌາຫາຣປເທຫິ ສຫ ປາຐາຄຕປທານໍ ໂຍຊນາ ອຊ຺ຌາຫາຣໂຍຊນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ຂຓນ຺ຕສ຺ສ ¶ ຈ ໂອປາຕ’’ນ຺ຕິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ຂຓນ຺ຕສ຺ສ ຕໂຖປາຕ’ນ຺ຕິ ປາໂຐ ສຸນ຺ທໂຣ’’ຕິ ນິສ຺ສນ຺ເທເຫ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາວາຏນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘ໂອປາຕ’ນ຺ຕິ ປຣິຍາໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕປິ –

‘‘ມນຸສ຺ສໍ ກຎ຺ຈິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ;

ໂຍ ເຈ ຂຓຕິວາຏກໍ;

ຂຓໂຕ ຕໍ ຕຖາ ຕສ຺ສ;

ໂຫຕິ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. –

ປາໂຐ ¶ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ຊາຕປຖວິໍ ຂຓນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກປໂຍຄຕ຺ຕາ ປໂຍຄຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ.

໒໘໓. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອາວາເຏ. ຕສ຺ສາຕິ ປຕິຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫສ຺ສ. ທຸກ຺ຂສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ. ຕສ຺ສາຕິ ເຍນ ອາວາໂຏ ຂໂຕ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ປຕິຕ຺ວາ ໂສ ເຈ ມຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ມເຕ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຣາຊິກໍ ຠເວຕິ ໂຍຊນາ.

໒໘໔. ອຎ຺ຎສ຺ມິນ຺ຕິ ຍໍ ສມຸທ຺ທິສ຺ສ ອາວາໂຏ ຂໂຕ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ. ອນຸທ຺ທິສ຺ສກນ຺ຕິ ກິຣິຍາວິເສສນໍ, ອນຸທ຺ທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອປາຕວິເສສນໍ ເຈ, ‘‘ອນຸທ຺ທິສ຺ສໂກ ໂອປາໂຕ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ‘‘ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໓໙; ອ. ນິ. ໔.໓໔; ໑໐.໑໕; ອິຕິວຸ. ໙໐; ເນຕ຺ຕິ. ໑໗໐) ວິຍ ໂອ-ກາຣຏ຺ຐາເນ ອ-ກາໂຣ, ມ-ກາຣາຄໂມ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອໂນທິສ຺ສໂກ ໂອປາໂຕ ຂໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໘໕. ‘‘ເອຕ຺ຖ ປຕິຕ຺ວາ ໂຍ ໂກຈິ ມຣຕູ’’ຕິ ອໂນທິສ຺ສໂກ ໂອປາໂຕ ສເຈ ຂໂຕ ໂຫຕິ, ຍຕ຺ຕກາ ນິປຕິຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕິ ເຈ, ອສ຺ສ ຕຕ຺ຕກາ ໂທສາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ໂຍ ໂກຈີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາ. ໂທສາຕິ ກມ຺ມພນ຺ຘໂທສາ, ປາຣາຊິກໍ ປນ ເອກເມວ. ອສ຺ສາຕິ ເຍນ ອໂນທິສ຺ສ ໂອປາໂຕ ຂໂຕ, ຕສ຺ສ.

໒໘໖. ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ມເຕຕິ ປາຐເສໂສ, ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຕິຕ຺ວາ’’ຕິ ອຘິກາໂຣ, ອຣຫນ຺ເຕ, ມາຕຣິ, ປິຕຣິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ປຕິຕ຺ວາ ມເຕ ກາລກເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອານນ຺ຕຣິຍກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສກຕ຺ເຖ, ກຸຈ຺ຉິເຕ ¶ , ສຎ຺ຎາຍໍ ວາ ກ-ປຈ຺ຈໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສມາສປເທ ¶ ອວຍວຠູຕມ຺ປິ ‘‘ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຈ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຕິຕ຺ວາ ມເຕ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ອາກຑ຺ຒຕິ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທີນໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຕຕ຺ຖ ປຕິຕ຺ວາ ມເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕສ຺ມິໍ ອາວາເຏ ປຕິຕ຺ວາ ຍກ຺ຂາທີສຸ ມເຕສຸ, ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸໂນ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫ ມເຕ ປາຣາຊິກໍ, ຕິຣຈ຺ຉາເນ ມເຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໘໗. ປາຓາຕິປາຕາ ທ຺ເວຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຕຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ປາຓາຕິປາຕາ, ເອເກນ ປາຣາຊິກໍ, ອິຕເຣນ ກມ຺ມພນ຺ໂຘເຍວ. ເອໂກເວເກກຘໍສເນຕິ ມາຕຸ ວາ ທາຣກສ຺ສ ວາ ມຣເຓ ເອໂກ ປາຓາຕິປາໂຕວ.

໒໘໘. ໂຈເຣຫິ ອນຸພທ຺ໂຘ ເອຕ຺ຖ ອາວາເຏ ປຕິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສຕິ ເຈ, ໂອປາຕຂຓກສ຺ເສວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ ກິຣາຕິ ໂຍຊນາ. ກິຣາຕິ ອນຸສ຺ສວເນ ອຣຸຈິສູຈກໍ.

໒໘໙-໙໐. ເວຣິໂນ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ອຎ຺ເຎ ເວຣິປຸຄ຺ຄລາ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ໂອປາເຕ ສເຈ ມນຸສ຺ສໍ ປາເຕຕ຺ວາ ມາເຣນ຺ຕິ, ຕຖາ ເວຣິໂນ ຕຕ຺ຖ ສຍເມວ ປຕິຕໍ ມນຸສ຺ສໍ ພຫິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສເຈ ມາເຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂອປປາຕິກາ ມນຸສ຺ສາ ໂອປາເຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ມຕາ ເຈ ສິຍຸໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕສພ຺ພວາເຣສຸ ໂອປາຕຂຓກສ຺ເສວ ປຣາຊໂຍຕິ ໂຍຊນາ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫີຕິ ປທປູຣເຓ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ນິປາຕສທ຺ທານໍ ອຕ຺ໂຖ ນ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປທປູຣຓມຕ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໒໙໑. ຍກ຺ຂາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ສງ຺ຄໂຫ. ວຕ຺ຖຸວສາຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຈິຕ຺ຕິຍານໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕຍກ຺ຂຕິຣຈ຺ຉານານໍ ວສາ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປາຈິຕ຺ຕິຍສງ຺ຄໂຫ.

໒໙໓. ອຍໍ ¶ ນໂຍຕິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ນໂຍ.

໒໙໔-໕. ພຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ສເຈ ອວສ຺ສໍ ພຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປາເສ. ‘‘ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປໂຍຄສ຺ສ ອຕ຺ຖສາຘກຕໍ ທີເປຕິ.

໒໙໖. ຍໍ ¶ ປນ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປາໂສ ໂອຑ຺ຑິໂຕ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ພນ຺ຘເນ ຕຸ ອນາປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາຕິ ໂຍຊນາ.

໒໙໗. ມຸຘາ ວາປີຕິ ອມູເລນ ວາປິ. ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວາຕິ ປາສກາຣກສ຺ເສວ. ກມ຺ມພນ຺ໂຘຕິ ປາຓາຕິປາໂຕ. ພຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ພນ຺ໂຘ, ກມ຺ມເມວ ພນ຺ໂຘ ກມ຺ມພນ຺ໂຘ. ປາຣາຊິກມຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ຍາວ ໂສ ວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ຕຕ຺ຖ ພຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມຕສຕ຺ເຕສຸ ປຐມມຕສ຺ສ ວເສນ ປາຣາຊິກໍ, ອວເສສານໍ ປາຓາຕິປາຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອກຸສລຣາສິໂນ ສມ຺ຠວໂຕ ຕໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສາມຎ຺ເຎນ ທ຺ວຍມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ກມ຺ມພນ຺ໂຘ’’ຕິ.

໒໙໘. ‘‘ສເຈ ເຍນ ລທ຺ໂຘ, ໂສ ອຸຄ຺ຄຬິຕໍ ວາ ປາສໍ ສຓ຺ຐເປຕິ, ຕສ຺ສ ປສ຺ເສນ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ວຕິໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ປເວເສຕິ, ຖທ຺ຘຕຣໍ ວາ ປາສຍຏ຺ຐິໍ ຐເປຕິ, ທຬ຺ຫຕຣໍ ວາ ປາສຣຊ຺ຊຸໍ ພນ຺ຘຕິ, ຖິຣຕຣໍ ວາ ຂາຓຸກໍ ອາໂກເຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໖) ອຏ຺ຐກຖາຄຕໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ສງ຺ຄຫິຕຸມາຫ ‘‘ປາສມຸຄ຺ຄຬິຕມ຺ປິ ວາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖນ ປິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ສຓ຺ຐເປຕີ’’ຕິອາທິກາ ‘‘ພນ຺ຘຕີ’’ຕິ ທສ຺ສິຕກິຣິຍາວສານາ ປໂຍຄາ ທສ຺ສິຕາ. ຖິຣໍ ວາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປິ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອວສິຏ຺ຐໍ ‘‘ຂາຓຸກໍ ອາໂກເຏຕີ’’ຕິ ກິຣິຍໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖປິ ປກາຣນ຺ຕຣວິກປ຺ປຕ຺ຖຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ເອວນ຺ຕິ ¶ ເອວໍ ສຕິ. ເຍນ ປາໂສ ລທ຺ໂຘ, ເຕນາປິ ເອວໍ ປາເສ ກຕວິເສເສ ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸຠິນ຺ນນ຺ຕິ ປາສກາຣກສ຺ສ ຈ ອິທານິ ລຠິຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕສ຺ສ ຈາຕິ ອຸຠເຍສໍ.

໒໙໙-໓໐໐. ໂຍຕິ ປາສກາຣໂກ, ລທ຺ຘປາສໂກຕິ ອິເມສໍ ໂຍ ໂກຈິ. ອຸຄ຺ຄຬາເປຕ຺ວາຕິ ວິຆາເຏຕ຺ວາ, ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປາຓິໂນ ນ ພຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເອວໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຈາຕິ ປຸນ ສຓ຺ຐປິເຕ ປາເສ ຈ. ໂກ ວິມຸຈ຺ຈຕິ? ເຍນ ລທ຺ໂຘ, ໂສ.

໓໐໑-໒. ໂຄເປຕ຺ວາຕິ ໂຄປນເຫຕຸ ໂມກ຺ໂຂ ນ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ສີຫໍ ທິສ຺ວາ ຠຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຕ຺ວາ-ປຈ຺ຈໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕມຎ຺ໂຎ…ເປ… ນ ຈ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ຈາຕິ ເນວ. ນາເສຕ຺ວາ ສພ຺ພໂສ ວາຕິ ໂສ ຍຖາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ວິນາໂສປກຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຉິນ຺ທນາທີຫິ ນາເສຕ຺ວາ. ຕໍ ປາສຍຏ຺ຐິໍ. ໂກ ວິມຸຈ຺ຈຕິ? ປາສກາຣໂກ.

໓໐໓. ສູລໍ ¶ ໂຣເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສູລໍ ນິຂຓນ຺ຕສ຺ສ. ສຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສຓ຺ຐເປນ຺ຕສ຺ສ.

໓໐໔. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກເຕນ ປໂຍເຄນາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ, ‘‘ມເຕປິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອິມິນາຫໍ ອຸປກ຺ກເມນ ອິມໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອເຈເຕຕ຺ວາ ອປກປ຺ເປຕ຺ວາ ອວຘກເຈຕໂນ ຫຸຕ຺ວາ ກເຕນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖິເກນປິ ອຸປກ຺ກເມນ ປເຣ ມເຕປິ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ມຸສລຸສ຺ສາປນາທິວຕ຺ຖູສຸ (ປາຣາ. ໑໘໐) ວິຍ ອຍໍ ສຕ຺ໂຕຕິສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ອຸປກ຺ກເມນ ອິມໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ວີຕິກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປກເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວິກປ຺ປຣຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖິເກນ ປໂຍເຄນ ມນຸສ຺ເສ ມເຕປິ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ¶ ‘‘ອິມິນາ ອຍໍ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກເມນ ປເຣ ມເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ວິສຄຕປິຓ຺ຑປາຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ປາຣາ. ໑໘໑) ວິຍ ‘‘ອິທໍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ກເຕນ ມນຸສ຺ເສ ມເຕປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອາກຑ຺ຒຕິ. ອມຣຓຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອມຣຓິຈ຺ຉາສຫິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກເມນ ປເຣ ມເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸທ຺ຘປພ຺ພຊິຕາທິວຕ຺ຖູສຸ (ປາຣາ. ໑໘໐) ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທໂຍ ວຸຕ຺ຕສຣູປາເຍວ.

໓໐໕. ‘‘ມນຸສ຺ສປາຓິມ຺ຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ມນຸສ຺ສຠາໂວ ອງ຺ຄຠາເວນ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ສຈສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ມຣຓູປສໍຫິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຣຓູປສໍຫິຕຈິຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາ.

ອິຕິ ວິນຍຕ຺ຖສາຣສນ຺ທີປນິຍາ

ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາຍ

ຕຕິຍປາຣາຊິກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໖-໗. ເອວໍ ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣນເຍນ ຕຕິຍປາຣາຊິກວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕນີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຌານາທິເຠທ’’ນ຺ຕິ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ສມຸທາຈເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕນິ ອສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອຕ຺ຕນິ ¶ ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸປ຺ປາທິຕຕາຍ ອວິຊ຺ຊມານໍ. ອຕ຺ຕສ຺ສິຕເມວ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕຸປນາຍິກໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ¶ . ຠວໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຈ ວຕ຺ຕມານນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ວຕ຺ຕນ຺ຕໍ ຠວໍ ຈິຕ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ, ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎາປເທສຎ຺ຈ ວິນາຕິ ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕີຘ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວກ຺ຂມານໍ ປຣິຍາຍກຖໍ ຐເປຕ຺ວາ. ອຘິມານຎ຺ຈ ວິນາຕິ ອທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐສຎ຺ຎິຕາທິສຠາວໍ ອຘິຄຕມານສງ຺ຂາຕໍ ‘‘ອຘິຄຕອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ອຫມ຺ຫີ’’ຕິ ອຘິມານຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ. ຌານາທິເຠທນ຺ຕິ ຌານາທໂຍ ເຠທາ ວິເສສາ ຍສ຺ສ ຕໍ ຌານາທິເຠທໍ, ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ນາມ ຌານໍ ວິໂມກ຺ໂຂ ສມາຘິ ສມາປຕ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ ມຄ຺ຄຠາວນາ ຜລສຈ຺ຉິ ກິຣິຍາ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ວິນີວຣຓຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ອຠິຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໘, ໑໙໙) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕໍ ຌານາທິຘມ຺ມວິເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສານໍ ຌາຍີນຎ຺ເຈວ ອຣິຍານຎ຺ຈ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໙໗) ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຌານລາຠີຫິ ເຈວ ອຏ຺ຐຫິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລຫິ ຈ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ.

ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖ ຐິຕສ຺ສ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສມຸທາຈເຣຍ຺ຍາຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖ ຐິຕສ຺ສາຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປເທເສ ຐິຕສ຺ສ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໘) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ. ກາເຍນ ວາຕິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທິວເສນ ກາເຍນ ວາ. ‘‘ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ສີສໍ ນ ໂອຕຣຕິ, ອິທໍ ອຠູຕາໂຣຈນໍ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍປິ ໂອຕຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑໕) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທິຫຕ຺ຖວິກາໂຣ ຈ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໂຈປນຎ຺ຈ ‘‘ກາເຍນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວາຈາຍ ວາຕິ ໂຍ ສວນູປຈາເຣ ຐິໂຕ ເຕນ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ເຍນ ເຍນ ເກນຈິ ໂວຫາເຣນ ວາ. ໂຍ ຠິກ຺ຂູຕິ ໂຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ເຖໂຣ ວາ ນໂວ ¶ ວາ ມຊ຺ຌິໂມ ວາ. ສມຸທາຈເຣຍ຺ຍາຕິ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊາມີ’’ຕິອາທິວຈນປ຺ປກາເຣສຸ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ປກາຣໍ ວເທຍ຺ຍ. ຕທຕ຺ເຖຕິ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວາກ຺ຍສ຺ສ ອຕ຺ເຖ. ຎາເຕວາຕິ ຎາເຕ ເອວ. ມາຕຸຄາມໍ ວາ ປຸຣິສໍ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວຸຕ຺ເຕ, ເຕເນວ ວາ ອນຸທ຺ທິສ຺ສ ວຸຕ຺ເຕ ສວນູປຈາເຣ ຐິເຕນ ເຍນ ເກນຈິ ມນຸສ຺ສຠູເຕນ ວຈນສມນນ຺ຕຣເມວ ‘‘ອຍໍ ປຐມຊ຺ຌານລາຠີ’’ຕິອາທິເກ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖປ຺ປກາເຣ ຎາເຕເຍວ. ‘‘ໂສ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ປຸນ ຣຸຬ຺ຫິຠາເວ ອຠພ຺ໂພ’’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ອຕ຺ຕນິ ອວິຊ຺ຊມານຄຸຓໍ ສນ຺ຕໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ເອວໍ ກຖິຕປຸຄ຺ຄໂລ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຸປຣູປຣິ ລພ຺ຠມານໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸເຓຫິ ພຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ສາສເນ ພຸທ຺ຘິມຘິຄນ຺ຕຸໍ ອນຣໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ກິໍ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຍເຖວ…ເປ… ຣຸຬິຠາເວ’’ຕິ. ‘‘ຍຖາ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ‘‘ຕຖາ’’ຕິ, ຍຖາ ຕາໂລ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອຠພ຺ໂພ ປຸນ ວິຣຸຬ຺ຫິຍາ, ໂສປິ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ ຕເຖວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໐໘-໙. ອິທານິ ‘‘ຎາເຕວ ອຠພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຎ຺ຎາປເທສຎ຺ຈ ວິນາ’’ຕິ ຈ ເອຕສ຺ມິໍ ວາກ຺ຍທ຺ວເຍ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ຖວເສນ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອສນ຺ຕເມວາ’’ຕິອາທິ.

ອນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊາມີ’’ຕິອາທິວຈນສມນນ຺ຕຣເມວ. ໂສຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐຕ຺ວາ ເຍນ ຕໍ ວຈນໍ ສຸຕໍ, ໂສ ປໂຣ ປຸຄ຺ຄໂລ. ຊານາຕິ ເຈຕິ ‘‘ອຍໍ ປຐມຊ຺ຌານລາຠີ’’ຕິອາທິວເສນ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນປ຺ປກາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ອວິຣາເຘຕ຺ວາ ອຈິເຣເນວ ສເຈ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ປນ ຌານາທີນໍ ອຕ຺ຕນາ ອລທ຺ຘຠາເວນ ວາ ອາຄເມ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທິວເສນ ອປຣິຈິຕຕ຺ຕາ ວາ ຌານາທິສຣູປໍ ອຊານນ຺ໂຕປິ ¶ ເກວລໍ ‘‘ຌານໍ ວິໂມກ຺ໂຂ ສມາຘິ ສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິວຈນານໍ ສຸຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕນ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊາມີ’’ຕິອາທິວຈເນ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຌານໍ ກິຣ ເອສ ສມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຍທິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຖມ຺ປິ ຊານາຕິ, ໂສປິ ‘‘ຊານາຕິ’’ຈ຺ເຈວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໑໕) ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຈຸໂຕ ຫີຕິ ຫິ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ, ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ເຕ ເຕນ ຕຕ຺ຕເກເຍວ ຎາເຕ ໂສ ອສນ຺ຕຄຸຓທີປໂກ ປາປປຸຄ຺ຄໂລ ຜລສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ອິມໍ ສາສນາມຕມຫາປາທປໍ ອາຣຸຍ຺ຫາປິ ຜລໍ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຣາເຘຕ຺ວາ ປຕິຕ຺ວາ ມໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ອສນ຺ຕ’’ມິຈ຺ຈາທິນາ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອນຸວາທວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຕໍ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ໂນ ເຈ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ສ ໂສ ອາໂຣເຈຕິ, ໂສ ເຈ ນ ຊານາຕິ, ອສ຺ສ ອສນ຺ຕຄຸຓທີປກສ຺ສ ມຸສາວາທິໂນ.

‘‘ອຎ຺ຎາປເທສຎ຺ຈ ວິນາ’’ຕິ ອິມິນາ ທສ຺ສິຕພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ຖສ຺ສ ຠາວາຠາເວ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ໂຍ ເຕ’’ຕິອາທິ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ເຕ ຕວ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ທີປິເຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາເຍ ປກາສິເຕ. ຊານາຕິ ເຈຕິ ໂຍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ອສ຺ໂສສິ, ໂສ ‘‘ເອສ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຌານລາຠິຕໍ ທີເປຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອໂສ ຌານລາຠີ’’ຕິ ¶ ວາ ວຈນສມນນ຺ຕຣເມວ ສເຈ ຊານາຕິ. ອສ຺ສາຕິ ເອວໍ ກຖິຕວຈນວໂຕ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ຕໍ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ. ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕິ, ນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ອາວາສກາຣານໍ ທາຍການໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ອສນ຺ຕຄຸຓໍ ສນ຺ຕມິວ ¶ ກຕ຺ວາ ກຖນາກາໂຣ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຌານລາຠີຕິ ຈາຕິ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖນ ຈ-ສທ຺ເທນ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໒໒໐) ອາຄຕາ ອວເສສປຣິຍາຍວາຣາ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຌານລາຠີຕິ ເອຕ຺ຖ ຌານຄ຺ຄຫເຓນ ວິໂມກ຺ຂາທີນຎ຺ຈ ອຸປລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ຌານາທິທສວິຘອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວິສຍປຣິຍາຍກຖໍ ສຸຕວຕາ ຕງ຺ຂເຓ ຕທຕ຺ເຖ ຎາເຕ ປຣິຍາຍສມຸລ຺ລາປເກນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ອວິຎ຺ຎາເຕ ວາ ຈິເຣນ ວິຎ຺ຎາເຕ ວາ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສິຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໑໐. ເອຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຌານາທິເຠທໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ. ອຘິມານາຕິ ‘‘ອຘິຄໂຕຫ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນມານາ, ອຘິກມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ມຍາ ອຘິຄໂຕ’’ຕິ ທຬ຺ຫມຸປ຺ປນ຺ເນນ ມາເນນ ກເຖນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ໂຕ ອນາປຕ຺ຕິນໂຍຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາໂວ ອນາປຕ຺ຕິ, ສາ ເອວ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ໂພຕິ ກຕ຺ວາ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອຘິມາເນນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ອຘິຄຕຘມ຺ໂມຫ’’ນ຺ຕິ ອຘິມາເນນ ‘‘ອຫໍ ປຐມຊ຺ຌານລາຠີ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຍມຘິມາໂນ ກສ຺ສ ໂຫຕິ, ກສ຺ສ ນ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ອຣິຍານໍ ນ ໂຫຕິ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຫິ ສຎ຺ຊາຕໂສມນສ຺ສານໍ ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ຂຕ຺ຕາ. ທຸສ຺ສີລສ຺ສາປິ ນ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ອຣິຍຄຸຓາຘິຄເມ ນິຣຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ. ສຸສີລສ຺ສາປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄຣຫິຕສ຺ສ ນິທ຺ທາຣາມຕາທິມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ນ ໂຫຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐຠາວນາຠິໂຍຄຕ຺ຕາ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘາຍ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສມຖຠາວນາມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປາຣູປສມາປຕ຺ຕິຍໍ ປຕ຺ຕາສິໂນ ວາ ວິປສ຺ສນາຠິຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ໂສປກ຺ກິເລໂສທຍພ຺ພຍຎາຓລາຠິໂນ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາຫິ ກິເລສສມຸທາຈາຣສ຺ສ ອຠາເວ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເຕ ວິເສສຠາຄິໂນ ຠວິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ຐິຕິຠາຄິໂນ ກຕ຺ວາ ຐເປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປນາຕິ ອປິ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ‘‘ອວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ປາຬິຍໍ ອາຄຕໍ ‘‘ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາ’’ຕິ ¶ (ປາຣາ. ໒໒໒, ໒໒໕) ອິທຎ຺ຈ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ. ອວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ໂກຫຎ຺ເຎນ ປາປິຈ຺ຉາປກຕສ຺ສ ‘‘ຌານາທີນໍ ລາຠິມ຺ຫີ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາໂຍ ນາມ, ຕຖາ ອຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ເອວເມວ ອນາປຕ຺ຕິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິກສ຺ສາປິ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໒໒) ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍາ ຠິກ຺ຂູ ອາທິກມ຺ມິກາ. ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖນ ຕຖາ-ສທ຺ເທນ ອິຘ ອວຸຕ຺ຕອຸມ຺ມຕ຺ຕກຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນຏ຺ຏາ ຄຫິຕາ.

໓໑໑. ປາປິຈ຺ຉຕາຕິ ‘‘ເອວໍ ມໍ ຊໂນ ສມ຺ຠາເວສ຺ສຕີ’’ຕິ ຌານລາຠິຕາທິເຫຕຸກາຍ ສມ຺ຠາວນາຍ ສມ຺ຠາວນານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຏິລາຠສ຺ສ ປຕ຺ຖນາສງ຺ຂາຕາຍ ປາປິກາຍ ລາມິກາຍ ອິຈ຺ຉາຍ ສມນ຺ນາຄຕຠາໂວ ຈ. ຕສ຺ສາຕິ ຍໍ ຌານາທິເຠທຠິນ຺ນໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ສມຸລ຺ລປິ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ. ອສນ຺ຕຠາໂວຕິ ອຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຊາຕິຍໍ ອນຸປ຺ປາທິຕຠາເວນ ອວິຊ຺ຊມານຠາໂວ. ມນຸສ຺ສກສ຺ສ ອາໂຣຈນຎ຺ເຈວາຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຕງ຺ຂເຓ ຊານນກສ຺ສ ມນຸສ຺ສຊາຕິກສ຺ສ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສວນູປຈາເຣ ¶ ຐຕ຺ວາ ອາໂຣຈນຎ຺ຈ. ນຎ຺ຎາປເທເສນ ອາໂຣຈນຎ຺ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໒໒໐) ນເຍນ ປວຕ຺ຕອຎ຺ຎາປເທສໍ ວິນາ ອຸຊຸກເມວ ອາໂຣຈນຎ຺ຈ. ຕເທວ ຎາຓນ຺ຕິ ຕທາ ເອວ ຎາຓໍ, ອຈິຣາຍິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ຊານນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍໍ. ຘີຣາ ວິນຍຘຣາ.

໓໑໒. ປຐເມ ທຸຕິເຍ ຈນ຺ເຕຕິ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫປາຣາຊິກວຊ຺ຊິເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຣາຊິກຕ຺ຕເຍ. ປຣິຍາໂຍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິປຖໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ ນ ລຠຕິ. ‘‘ນ ປເນຕເຣ’’ຕິ ອິທໍ ເອຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ອິຕເຣ ປນ ຕຕິຍປາຣາຊິເກ ປຣິຍາໂຍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ມຣຓວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໒) ຈ ‘‘ອມ຺ໂຠ ປຸຣິສ ກິໍ ຕຸຍ຺ຫິມິນາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໑໗໑) ຈ ‘‘ໂຍ ເອວໍ ມຣຕິ, ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໑໗໕) ຈ ປຣິຍາເຍນ ວທນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຓຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກເຫຕຸອາຓຕ຺ຕິກປ຺ປໂຍໂຄ. ນ ປເນຕເຣຕິ ປຐມຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກທ຺ວເຍ ປນ ປາຣາຊິກເຫຕຸຠູຕາ ອາຓຕ຺ຕິ ນ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໑໓. ອາທີຕິ ¶ ປຐມປາຣາຊິກໍ. ເອກສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອກກາຣຓໍ. ສມຸຏ຺ຐາຕິ ອາປຕ຺ຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ກາຣຓໍ ກາຍາທິ. ຕໍ ປນ ຉພ຺ພິຘໍ ກາໂຍ, ວາຈາ, ກາຍວາຈາ, ກາຍຈິຕ຺ຕໍ, ວາຈາຈິຕ຺ຕໍ, ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕສໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ອຸຕ຺ຕເຣ (ອຸ. ວິ. ໓໒໕ ອາທໂຍ) ຍຖາຄຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຈ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ຕຕ຺ຣິທໍ ເອກສມຸຏ຺ຐານໍ ເອກໍ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸວງ຺ຄໍ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາຫາໂຣ. ເຍນ ສມຸຏ຺ຐາເນນ ປຐມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍສມຸຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ¶ ກາຣຓໍ. ອງ຺ຄຊາຕສງ຺ຂາຕໍ ກາຍຎ຺ຈ ເສວນຈິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວຍໍ ອງ຺ຄໍ ອວຍວໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຸວງ຺ຄໍ, ຕທຸຠຍສຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຖາ ‘‘ທຸວງ຺ຄໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິ. ເສສາຕິ ອວສິຏ຺ຐານິ ຕີຓິ ປາຣາຊິການິ. ຕິສມຸຏ຺ຐານາຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ, ວາຈາຈິຕ຺ຕໍ, ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕິສມຸຏ຺ຐານາ ຕີຓິ ສມຸຏ຺ຐານານິ ເອເຕສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມຸຏ຺ຐານານໍ. ອງ຺ຄານີຕິ ອວຍວານິ. ສຕ຺ຕ ກາໂຍ, ຈິຕ຺ຕໍ, ວາຈາ, ຈິຕ຺ຕໍ, ກາໂຍ, ວາຈາ, ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕໍສຠາວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໑໔. ອາທີຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວນຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເຈຕນາສຠາວໍ ປຐມປາຣາຊິກໍ. ສຸໂຂເປກ຺ຂາຍຸຕໍ ອຸທີຣິຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອິຏ຺ຐາລມ຺ພຓປຏິລາຠາທິໂສມນສ຺ສເຫຕຸມ຺ຫິ ສຕິ ສຸຂເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕິຍໍ ທຸກ຺ຂເວທນນ຺ຕິ ຕຕິຍໍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫປາຣາຊິກໍ ໂທສຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເຈຕນາສຠາວຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍນ຺ຕິ ອທິນ຺ນາທານເຈຕນາລກ຺ຂຓໍ ທຸຕິຍປາຣາຊິກໍ. ໂລເຠນ ປຣສນ຺ຕກໍ ໂຈຣິກາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ໂສມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂກເຘນ ອຠິຠູຕສ຺ສ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ວາ ວິລຸມ຺ປາເປຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ໂທມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂສມນສ຺ສໍ, ໂທມນສ຺ສຎ຺ຈ ວິນາ ອຄ຺ຄເຫຕຸກາໂມ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸທາສີນສ຺ສ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຕິເວທນມຸທີຣິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ຈຕຸຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສມຸລ຺ລປນເຈຕນາລກ຺ຂຓໍ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກຎ຺ຈ. ສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉາຍ ປຈ຺ຈຍາສາຍ ວາ ຕຸຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐສ຺ເສວ ‘‘ອຫໍ ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມລາຠິຕໍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ໂສມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄເລສຸ ປຏິຫຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກລຫປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ ວທໂຕ ໂທມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຈຍາລາເຠນ ຊິຆຈ຺ຉາທິທຸກ຺ຂໍ ¶ ສຫິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອຸທາສີນສ຺ສ ວທໂຕ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຕິເວທນມຸທີຣິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

໓໑໕. ອຏ຺ຐ ຈິຕ຺ຕານີຕິ ໂລຠສຫຄຕານິ ອຏ຺ຐ ຈິຕ຺ຕານິ ລພ຺ຠເຣຕິ ໂຍຊນາ, ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຈຕນາສຠາເວນ ປຐມປາຣາຊິເກນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວມຸປຣິປິ. ທຸເວຕິ ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ທ຺ເວ ຈິຕ຺ຕານິ. ທສ ຈິຕ຺ຕານີຕິ ໂລຠສຫຄຕານິ ອຏ຺ຐ, ທ຺ເວ ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານີຕິ. ລພ຺ຠເຣຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາເວນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ.

໓໑໖. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ເຫຕຸນາ. ກ຺ຣິຍາຕິ ກຣເຓນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກິຣິຍາ. ວີຕິກ຺ກມສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ສຎ຺ຎາຍ ວິໂມກ຺ໂຂ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ. ໂລກວຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂລເກນ ອກຸສລຠາວໂຕ ວຊ຺ຊນີຍນ຺ຕິ ທີປິຕໍ ປກາສິຕໍ.

໓໑໗. ອາປຕ຺ຕິຍໍເຍວາຕິ ເອວກາເຣນ ນ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ວິຘານນ຺ຕິ ສມຸຏ຺ຐານາທິກໍ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວິຘານໍ. ວິຠາວິນາຕິ ປຎ຺ຎວຕາ ວິນຍຘເຣນ.

໓໑໘-໙. ມຸທຸປິຏ຺ຐິ ຈາຕິ ລຕາ ວິຍ ນມິຕ຺ວາ ກຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນຈ຺ຈິຕຸໍ ສມວາຫິຕ຺ວາ ມຸທຸກຕປິຏ຺ຐິໂກ ຈ. ລມ຺ພີ ຈາຕິ ປລມ຺ພມາເນນ ທີເຆນ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ລມ຺ພຕີຕິ ລມ຺ພໍ, ອງ຺ຄຊາຕໍ, ຕໍ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ໂສ ລມ຺ພີ. ອິເມ ທ຺ເວປິ ກາມປຣິຬາຫາຕຸຣຠາເວ ສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ¶ ມຸຂໍ, ວຈ຺ຈມຄ຺ຄຎ຺ຈ ປເວເສຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມິຕຸມຣຫຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກາປນ຺ນສທິສຕ຺ຕາ ປຣິວຊ຺ຊິຕາ. ມຸຂຄ຺ຄາຫີຕິ ມຸເຂນ ຄຫຓໍ ມຸຂຄ຺ຄາໂຫ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມຸຂຄ຺ຄາຫີ, ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສີທໂກຕິ ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ນິສີທນ຺ໂຕ. ອິເມ ທ຺ເວ ສຫວາສິການໍ ສີລວິນາສນໂຕ ອຎ຺ເຎຫິ ສໍວສິຕຸໍ ອນຣຫາຕິ ປາຣາຊິກາປນ຺ນສທິສຕ຺ຕາ ວິວຊ຺ຊິຕາ. ເຕສນ຺ຕິ ອສໍວາສຕາສາມຎ຺ເຎນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາປນ຺ເນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ເຕສຎ຺ຈ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິສາມຎ຺ເຎນ ປຐມປາຣາຊິກາປນ຺ນສ຺ເສວ ອນຸໂລມິກາຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ ອິຈ຺ເຈວໍ ນິສ຺ສນ຺ເທເຫ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ອກຕວີຕິກ຺ກມານມ຺ປິ ມຸທຸປິຏ຺ຐິອາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອນຸໂລມປາຣາຊິກຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ¶ ປນ –

‘‘ອປຣານິປິ ລມ຺ພີ, ມຸທຸປິຏ຺ຐິໂກ, ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຠິນິສີທຕີຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອນຸໂລມປາຣາຊິການີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕານິ ຫິ ຍສ຺ມາ ອຸຠິນ຺ນໍ ຣາຄວເສນ ສທິສຠາວູປຄຕານໍ ຘມ຺ໂມ ‘ເມຖຸນຘມ຺ໂມ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເຕນ ປຣິຍາເຍນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິເສວິຕ຺ວາເຍວ ເກວລໍ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປ຺ປເວສນວເສນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກສ຺ສ ອນຸໂລເມນ຺ຕີຕິ ‘ອນຸໂລມປາຣາຊິການີ’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໓) –

ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ຕພ຺ພຓ຺ຓນາຍ ຈ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ –

‘‘ລມ຺ພໍທີຆຕາຍ ປລມ຺ພມານໍ ອງ຺ຄຊາຕເມຕສ຺ສາຕິ ລມ຺ພີ. ໂສ ເອຕ຺ຕາວຕາ ນ ປາຣາຊິໂກ, ອຖ ໂຂ ຍທາ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂ ¶ ວາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ວາ ປເວເສຕິ, ຕທາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ມຸທຸກາ ປິຏ຺ຐິ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຸທຸປິຏ຺ຐິໂກ, ກຕປຣິກມ຺ມາຍ ມຸທຸກາຍ ປິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ໂສປິ ຍທາ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂ ປເວເສຕິ ຕທາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ໂຍ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ປຣສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຠິນິສີທຕີຕິ ໂຍ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ຕສ຺ສູປຣິ ອຠິນິສີທຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລມ຺ພີອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມປາຣາຊິເກນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຍສ຺ມາ ປນ ອຸຠິນ຺ນໍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕນ ປຣິຍາເຍນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິເສວິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໒໓໓) –

ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ກຕວີຕິກ຺ກມາເຍເວເຕ ‘‘ປາຣາຊິກາ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອສາຘາຣຓານີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ, ຠິກ຺ຂູຫິ ອສາຘາຣຓານິ ຠິກ຺ຂຸນີນເມວ ນິຍຕານິ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາ, ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທິກາ, ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາ, ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາຕິ ¶ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ຈ. ວິພ຺ຠນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີ ສຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຕສໍ ອນຸໂລມິກາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາຣາຊິການໍ ອນຸໂລມິກາ ສຍໍ ວິພ຺ຠນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ຈິຕ຺ຕວສິກາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ¶ ນິວຕ຺ຖຈີວຣມ຺ປິ ຫິ ມາຕຸຄາມານໍ ນິວາສນນີຫາເຣນ ສຍເມວ ນິວາເສຕ຺ວາ ຄິຫິເວສໍ ໂຣເຈຕ຺ວາ ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ສາສນໂຕ ຈຸຕາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍກຣເຓນ ຄິຫິຠາວາປນ຺ນຕາສາມຎ຺ເຎນ ສໍວາສາຣຫາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາຣາຊິການໍ ອນຸໂລມິກາ ຊາຕາ.

ຕຖາຕິ ຍຖາ ອິເມ ທສ຺ສິຕາ ເຕນ ອສໍວາສາຣຫຕາຍ, ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ອຠພ຺ພຕາຍ ຈ ປາຣາຊິກາວ, ຕຖາ ເອກາທສ ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລາປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກາທສາຠພ຺ພາຕິ ມາຕຸຆາຕໂກ, ປິຕຸຆາຕໂກ, ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກ, ສງ຺ຆເຠທໂກ, ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກ, ປຓ຺ຑໂກ, ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ, ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ, ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກຕິ ເອກາທສ. ສພ຺ເພເຕ ຈຕຸວີສຕິ ເອເຕ ສພ຺ເພ ຈຕຸວີສຕິ ປຸຄ຺ຄລາ ສໂມຘານໂຕ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໒໐. ອິເມ ຈຕຸວີສຕິ ປາຣາຊິກາ ປຸຄ຺ຄລາ ສີສຈ຺ຉິນ຺ໂນວ ຊີວິຕຸໍ ອິຘ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ອຠພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ.

໓໒໑. ອິເມສໍ ເອກາທສນ຺ນໍ ອຠພ຺ພຕາຍ ເຫຕຸທສ຺ສນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ປຓ຺ຑໂກ ຈາ’’ຕິອາທິ. ປຓ຺ຑໂກ ຈາຕິ ອາສິຕ຺ຕປຓ຺ຑໂກ, ອຸສູຍປຓ຺ຑໂກ, ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກ, ໂອປກ຺ກມິກປຓ຺ຑໂກ, ນປຸໍສກປຓ຺ຑໂກຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈວິໂຘ ປຓ຺ຑໂກ ຈ. ຕິຣຈ຺ຉາໂນຕິ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຉຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉາໂນ’’ຕິ ຄຫິໂຕ ນາຄສຸປຓ຺ຓາທິໂກ ສພ຺ພຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໂກ ຈ. ຍກ຺ຂາທໂຍ ສພ຺ເພ ອມນຸສ຺ສາປິ ອິຘ ຕິຣຈ຺ຉາເນເຍວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊໂນປິ ຈາຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສພ຺ຍຎ຺ຊນສາຘເກຫິ ອຸຠໂຕ ກມ຺ມໂຕ ຊາຕານິ ຖນາທິການິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຍສ຺ສາຕິ ນິຣຸຕ຺ໂຕ ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊໂນ ¶ , ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊໂນຕິ ທຸວິໂຘ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊໂນ ຈ. ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນາຕິ ຕພ຺ຠາວຠາວິຕາຍ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ວສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຖຸ, ປຸຄ຺ຄລານໍ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຣຫຕາ, ສາ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊາກ຺ຂນ຺ຘກາຄຕສພ຺ພໂທສວິຣຫິຕຄຸຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ, ຕໍ ວິປນ຺ນໍ ປຓ຺ຑກຠາວາທິໂຍເຄນ ເຍສໍ ເຕ ‘‘ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນາ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸມ຺ຫິ. ຍສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ອຕ຺ຕຠາເວ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຠພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອເຫຕຸປຏິສນ຺ຘິກາ’’ຕິ ວຈເນນ ¶ ອິເມສໍ ວິປາກາວຣຓຍຸຕ຺ຕຠາວມາຫ, ອິມິນາ ເອເຕສໍ ມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ວາຣິຕຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໒໒. ປຎ຺ຈານນ຺ຕຣິກາຕິ ກມ຺ມາວຣເຓນ ຍຸຕ຺ຕຕາຍ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຣິຫາຍິຕ຺ວາ ມຣຓານນ຺ຕຣໍ ອປາຍປຏິສນ຺ຘິຍໍ ນິຍຕາ ມາຕຸຆາຕກາທໂຍ ປຎ຺ຈານນ຺ຕຣິກາ ຈ. ເຖຍ຺ຍສໍວາໂສປິ ຈາຕິ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ, ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ, ອຸຠຍຕ຺ເຖນໂກຕິ ຕິວິໂຘ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ຈ. ທູສໂກຕິ ປກຕຕ຺ຕາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເມຖຸນໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ທູສິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ທູເສຕີຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຈ. ຕິຕ຺ຖິປກ຺ກນ຺ຕໂກ ຈາຕິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ລທ຺ຘິໍ, ເວສຎ຺ຈ ໂຣເຈຕ຺ວາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສມນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຈ. ອິຕິ ອຏ຺ຐ ປນ ກິຣິຍານຏ຺ຐາຕິ ໂຍຊນາ. ອິຕີຕິ ອິທມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອິເມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕ ອິເມຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕ ອິເມ ອຏ຺ຐ ປນ ມາຕຸວຘາທິກິຣິຍາຍ ອິຫຕ຺ຕຠາເວ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ອນຣຫາ ຫຸຕ຺ວາ ນຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເອກາທສອຠພ຺ພານໍ ອຠພ຺ພຕາຍ ກາຣຓໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.

໓໒໓. ມຍາ ປາຣາຊິການໍ ສາຣຠູໂຕ ໂຍ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ອນຸສາເຣນ ອນຸຄມເນນ ເສໂສປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ພຸເຘນ ປຓ຺ຑິເຕນ ອເສສໂຕວ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ໂຍຊນາ.

໓໒໔. ປຏຸຠາວກເຣ ¶ ປຣເມ ວິວິເຘຫິ ນເຍຫິ ຍຸຕ຺ເຕ ວິນຍປິຏເກ ປຣມຕ຺ຖນຍໍ ອຠິປຕ຺ຖຍຕາ ອຍໍ ສຕຕໍ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ວິວິເຘຫິ ນານປ຺ປກາເຣຫິ. ນເຍຫີຕິ ນີຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ອຸທີຣິຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ນຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຈກ຺ກເປຍ຺ຍາລາທີຫິ ນເຍຫິ. ປຣມຕ຺ຖນຍນ຺ຕິ ປຣໂມ ຈ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ປຣມຕ຺ໂຖ, ປຣໂມ ວາ ວິເສເສນ ນິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ ປຣມຕ຺ໂຖ, ໂສເຍວ ວິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຖິການໍ ພຸທ຺ຘິຍາ ເນຕພ຺ໂພຕິ ປຣມຕ຺ຖນໂຍ, ວິນິຈ຺ຉຍູປາໂຍ ນີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຣມຕ຺ຖນໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປຣມຕ຺ຖນຍໍ. ອຠິປຕ຺ຖຍຕາຕິ ວິນຍປິຏເກ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວາ ຕທຸປາຍໍ ວາ ປຕ຺ຖຍຕາ, ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ໂພ ອຍ’’ນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ມ-ກາໂຣ ອາຄມສນ຺ຘິໂຊ, ໂອ-ກາຣສ຺ສ ອ-ກາຣາເທໂສ. ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ໂພຕິ ປຐິຕພ຺ໂພ, ໂສຕພ຺ໂພ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ ຘາເຣຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍນ຺ຕິ ວິນຍວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອິຕິ ວິນຍຕ຺ຖສາຣສນ຺ທີປນິຍາ

ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາຍ

ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຆາທິເສສກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໕. ເອວໍ ¶ ນານານຍປຏິມຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປາຣາຊິກກຓ຺ຑສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕທນນ຺ຕຣມຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ເຕຣສກຓ຺ຑສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ໂມເຈຕຸກາມຕາ’’ຕິອາທິ. ໂມເຈຕຸໍ ກາເມຕີຕິ ໂມເຈຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂມເຈຕຸກາມຕາ, ຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂມເຈຕຸກາມຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ເອກາທສສຸ ຣາເຄສຸ ‘‘ໂມຈນສ຺ສາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອິມສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ ມູລກາຣຓໍ ສຸກ຺ກໂມຈນວິສຍໍ ຣາຄມາຫ.

ເອກາທສ ¶ ຣາຄາ ນາມ ‘‘ໂມຈນສ຺ສາໂທ, ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາໂທ, ມຸຕ຺ຕສ຺ສາໂທ, ເມຖຸນສ຺ສາໂທ, ຜສ຺ສສ຺ສາໂທ, ກຓ຺ຑຸວນສ຺ສາໂທ, ທສ຺ສນສ຺ສາໂທ, ນິສຊ຺ຊສ຺ສາໂທ, ວາຈສ຺ສາໂທ, ເຄຫສ຺ສິຕເປມໍ, ວນຠງ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ເອວມາຄຕາ. ອິຘ ໂມຈນໍ ນາມ ສມ຺ຠວຘາຕຸໂມຈນໍ, ຕທຕ຺ຖາຍ ຕພ຺ພິສຍຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເວທນາ ໂມຈນສ຺ສາໂທ ນາມ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂມເຈຕຸໍ ອສ຺ສາໂທ ໂມຈນສ຺ສາໂທ’’ຕິ. ມຸຈ຺ຈມາເນ ອສ຺ສາໂທ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາໂທ, ສມ຺ຠວຘາຕຸມ຺ຫິ ມຸຈ຺ຈມາເນ ຕໍຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາໂທ ນາມ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ມຸຕ຺ຕສ຺ສາທາທິວາຈສ຺ສາທາວສາເນສຸ ປເທສຸ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິເມຫິ ນວຫິ ປເທຫິ ອສ຺ສາທສີເສນ ກຸນ຺ຕຍຏ຺ຐິຎາເຍນ ຕໍສຫຈຣິໂຕ ຣາໂຄ ທສ຺ສິໂຕ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ນວຫິ ປເທຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອສ຺ສາທສີເສນ ຣາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ເຄຫສ຺ສິຕເປມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຄຫຏ຺ຐາ ມາຕຸອາທໂຍ ອາເຘຍ຺ຍອາຘາຣໂວຫາເຣນ ‘‘ເຄຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຕນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ສິເນຫປຣິຍາໂຍ ຣາໂຄ ‘‘ເຄຫສ຺ສິຕເປມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິມິນາ ປເທນ ຣາຄສ຺ສ ສຠາໂວ ສນ຺ທສ຺ສິໂຕ. ວນໂຕ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຠຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຜລປຸປ຺ຜາທິ ວນຠງ຺ຄິຍໍ ນາມ. ອິຘ ປນ ຣາຄວເສນ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕໍ ມາຕຸຄາເມຫິ ວິຣຫທຸກ຺ຂາປນຍນຕ຺ຖໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໔໐) ເຕສໍ ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ທສ຺ສນຜຸສນວເສນ ວິນ຺ທິຕຸໍ ຣາຄີຫິ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ເຕຫິ ປິຬນ຺ຘິຕມາລສຫິຕໍ ຕມ຺ພູລນ຺ຕິ ເອວມາທິ ‘‘ວນຠງ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອິມິນາ ປຕ຺ຖິຕວິສຍໂຄຈໂຣ ຣາໂຄ ຕທາຍຕ຺ຕວຕ຺ຖຸວເສນ ສນ຺ທສ຺ສິໂຕ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອເກນ ປເທນ ສຣູເປເນວ ຣາໂຄ, ເອເກນ ¶ ປເທນ ວຕ຺ຖຸນາ ວຸຕ຺ໂຕ. ວນຠງ຺ໂຄ ຫິ ຣາຄສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ນ ຣາໂຄເຍວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໔໐).

‘‘ໂມເຈຕຸກາມຕາ’’ຕິ ¶ ອິທເມວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ວີຕິກ຺ກມສາຘິກາຍ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສມຸຏ຺ຐາປກໍ ຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ສມຸຏ຺ຐາປິຍມານໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ວີຕິກ຺ກມໍ ‘‘ວາຍາໂມ’’ຕິ ອິມິນາ ທສ຺ເສຕິ. ວາຍາໂມ ນາມ ຕໍຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວີຣິຍໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ເສມ຺ໂຫ ຄຸໂຬ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຜເລ ເຫຕູປຈາຣຎາເຍນ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ວິເສສເຫຕຸຠູຕວີຣິຍວາຈເກນ ຈ ປເທນ ວີຕິກ຺ກໂມວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕພາຫິຣວຕ຺ຖຸຆຏ຺ຏນໍ, ອາກາເສ ກຏິກມ຺ປນນ຺ຕິ ສຸກ຺ກໂມຈນຕ຺ໂຖ ວາຍາໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸກ຺ກສ຺ສ ໂມຈນໍ ສຸກ຺ກໂມຈນໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸກ຺ກສ຺ສາຕິ ‘‘ສຸກ຺ກນ຺ຕິ ທສ ສຸກ຺ການິ ນີລໍ ປີຕກໍ ໂລຫິຕກໍ ໂອທາຕໍ ຕກ຺ກວຓ຺ຓໍ ທກວຓ຺ຓໍ ເຕລວຓ຺ຓໍ ຂີຣວຓ຺ຓໍ ທຘິວຓ຺ຓໍ ສປ຺ປິວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໗) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕານໍ ປິຕ຺ຕາທິອາສຍເຠເທນ, ປຖວິຘາຕຸອາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວາ ຣສໂສຓິຕມໍສເມທອຏ຺ຐິອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊານໍ ຉນ຺ນໍ ເທຫຘາຕູນໍ ວາ ເຠເທນ ອເນກຘາ ຠິນ຺ເນ ທສວິເຘ ສຸກ຺ເກ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ສຸກ຺ກສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂມຈນໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐີຕິ ປຣິຍາຍໍ, ປກຕິຍາ ຐິຕສກຏ຺ຐານໂຕ ໂມຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ປທຠາຊເນ ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ຐີຕິ ຐານໂຕ ຈາວນາ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໗). ອິຫ ‘‘ຐານໍ ນາມ ວຕ຺ຖິສີສສງ຺ຂາຕໍ ມຸຕ຺ຕກຣຓມູລ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ‘‘ກຏີ’’ຕິ ອປເຣ. ‘‘ສກລກາໂຍ’’ຕິ ອຎ຺ເຎ. ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວຈເນສຸ ‘‘ຕຕິຍສ຺ສ ຠາສິຕໍ ສຸຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໗) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕຕິຍວາທສ຺ສ ກຕປາສໍສຕ຺ຕາ ເກສໂລມນຂທນ຺ຕານໍ ມໍສວິນິມຸຕ຺ຕຏ຺ຐານຎ຺ຈ ມຸຕ຺ຕກຣີສເຂຬສິງ຺ຆາຓິກາຖທ຺ຘສຸກ຺ຂຈມ຺ມຎ຺ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສກລສຣີຣໍ ກາຍປ຺ປສາທຠາວຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍອພທ຺ຘປິຕ຺ຕານໍ ¶ ວິຍ ສມ຺ຠວຘາຕຸຍາ ຈ ຐານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສຸກ຺ກໂມຈນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ? ‘‘ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍ, ສຸຂຕ຺ຖາຍ, ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ, ທານຕ຺ຖາຍ, ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ສຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ, ພີຊຕ຺ຖາຍ, ວີມໍສຕ຺ຖາຍ, ທວຕ຺ຖາຍ ໂມເຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໗) ວຸຕ຺ຕທສວິຘອຘິປ຺ປາຍນ຺ໂຕຄຘອຎ຺ຎຕຣອຘິປ຺ປາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠ, ວຈ຺ຈູປຕ຺ຖມ຺ເຠ, ປສ຺ສາວູປຕ຺ຖມ຺ເຠ, ວາຕູປຕ຺ຖມ຺ເຠ, ອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກທຏ຺ຐູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ໂມເຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໗) ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈວິຘກາລານມຎ຺ຎຕຣກາເລ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ, ພຫິທ຺ຘາຣູເປ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣູເປ, ອາກາເສ ກຏິໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕ ໂມເຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໗) ວຸຕ຺ຕຈຕຸຣຸປາຍານມຎ຺ຎຕເຣນ ອຸປາເຍນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຣາຄປິສາຈວເສນ ວິວໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນີລາທິທສວິຘສມ຺ຠວຘາຕູນມຎ຺ຎຕຣໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຍ ປິວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສເຈ ໂມເຈຕີຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ¶ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກາ ນາມ ໂລມສປາຓາ, ເຍສໍ ໂລເມ ອລ຺ລິເນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕິ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ເຕນາຕິ ສຸປິໂນ ເອວ ສຸປິນນ຺ໂຕ, ນິສ຺ສກ຺ກວຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ກຣຓວຈນໂຕ ສຸປິນນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸປິນາ ນາມ ‘‘ວາຕາທິຘາຕຸກ຺ໂຂຠວເສນ ວາ ປຸພ຺ພານຸຠູຕອິຕ຺ຖິຣູປາທິວິສຍວເສນ ວາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐເທວຕານຸຠາເວນ ວາ ປຸຎ຺ເຎນ ປຏິລຠິຕພ຺ພອຕ຺ຖສ຺ສ, ອປຸຎ຺ເຎນ ປຕ຺ຕພ຺ພານຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕວເສນ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໗) ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ກາຣເຓສຸ ເອເກນ ກາຣເຓນ ກປິນິທ຺ທາຍ ສຸປິເນ ທິສ຺ສມານາຣມ຺ມຓໂຕ ຍໍ ສຸກ຺ກໂມຈນໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອວິສຍໍ ສຸກ຺ກໂມຈນໍ ວິນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ສງ຺ຆາທິເສສຕາ. ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕຸກາມສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ປຣິວາສທານຕ຺ຖໍ ¶ , ມຊ຺ເຌ ຈ ມູລາຍປຏິກສ຺ສເນນ ວິນາ ວາ ສຫ ວາ ມານຕ຺ຕທານຕ຺ຖໍ, ອວສາເນ ອພ຺ຠານຕ຺ຖຎ຺ຈ ສງ຺ໂຆ ເອສິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ສງ຺ໂຆ ອາທິມ຺ຫິ ເຈວ ເສເສ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອສ຺ສາຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໗; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ນາມ, ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ປທຠາຊເນ ‘‘ສງ຺ໂຆວ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາສໍ ເທຕິ, ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສຕິ, ມານຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ອພ຺ເຠຕິ, ນ ສມ຺ພຫຸລາ, ນ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘ສງ຺ຆາທິເສໂສ’ຕິ. ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິນິກາຍສ຺ສ ນາມໍ ນາມກມ຺ມໍ ອຘິວຈນໍ, ເຕນປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໗). ເອຕ຺ຖ ຈ ປຣິວາສາທິກຖາ ສງ຺ຆາທິເສສາວສາເນ ອາຄຕຏ຺ຐາເນເຍວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

໓໒໖. ເອຕ຺ຕາວຕາ ມູລສິກ຺ຂາປທາຄຕໍ ອຕ຺ຕູປກ຺ກມມູລກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອິມິສ຺ສາ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິຍາ ປຣູປກ຺ກເມນປິ ອາປຊ຺ຊນໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ປເຣນາ’’ຕິອາທິ. ອຸປກ຺ກມາເປຕ຺ວາຕິ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ຄຫຓໍ ວາ ຆຏ຺ຏນໍ ວາ ກາເຣຕ຺ວາ.

໓໒໗. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ‘‘ອຸປກ຺ກມາມິ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຈເຕຕ຺ວາ ປກປ຺ເປຕ຺ວາ. ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປາທີສຸ ຕີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ. ສມຸທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ‘‘ເຈເຕຕິ ອຸປກ຺ກມຕິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໖໒) ປທຠາຊເນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໒໘. ອິມິສ຺ສໍ ¶ ຄາຖາຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ວາ ພຫິທ຺ຘາຣູເປ ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣູເປ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ¶ ອງ຺ຄຊາຕຆຏ຺ຏເນນ ວິນາຠາວໂຕ ອິມິນາ ອສງ຺ຄຍ຺ຫມານສ຺ສາປິ ອາກາເສ ກຏິກມ຺ປເນນ ສຸກ຺ກໂມຈເນ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ ປຐມຄາຖາຍໍ ‘‘ວາຍາໂມ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎວຈເນນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອາກາເສ ກຏິໍ ກມ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈິ…ເປ… ອສຸຈິ ນ ມຸຈ຺ຈິ. ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສິ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ອາກາເສກຏິກມ຺ປນວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອມຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສງ຺ຄເຫຕຸມາຫ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ‘‘ອຸປກ຺ກມາມິ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຕໍ ວິເສເສຕຸໍ ‘‘ອາກາເສ ກມ຺ປເນນປີ’’ຕິ ອາຫ, ກຏິກມ຺ປເນນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກຖມິທໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ເຈ? ອິມາຍ ກຖາຍ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ‘‘ອາກາເສ ກຏິໍ ກມ຺ເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໖໖) ປາເຐ ‘‘ກຏິໍ ກມ຺ເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນສຫຈຣສ຺ສ ‘‘ອາກາເສ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ສນ຺ນິຘານພເລນ ລພ຺ຠຕິ ອຕ຺ຖປ຺ປກຣຓສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານາ ສທ຺ທານໍ ວິເສສຕ຺ຖທີປນໂຕ.

໓໒໙. ວຕ຺ຖິນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕວຕ຺ຖິໍ, ມຸຕ຺ຕກຣຓສ຺ສ ວຕ຺ຖິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກີຬາຍ ປູເຣຕ຺ວາຕິ ຄາມທາຣໂກ ວິຍ ກີຬິຕຸກາມຕາຍ ມຸຕ຺ຕວຕ຺ຖິໍ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ວຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຕ ຠິກ຺ຂູ ວຕ຺ຖິໍ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕາ ຄາມທາຣກາວິຍ ປສ຺ສາວມກໍສູ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໖໔). ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂມຈນາຘິປ຺ປາເຍນ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ສຸກ຺ເກ ມຸຕ຺ເຕ ໂມຈນາຘິປ຺ປາໂຍ ເຈເຕຕິ, ອຸປກ຺ກມຕິ, ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອງ຺ຄານໍ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ ¶ , ອມຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ອຸຠຍສງ຺ຄຫຕ຺ຖມາຫ.

໓໓໐. ອຸປນິຊ຺ຌາຍນວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ‘‘ນ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ສາຣຕ຺ເຕນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ອຸປນິຊ຺ຌາເຍຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໖໖) ປາຬິຍໍ ‘‘ມາຕຸຄາມສ຺ສາ’’ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕິສ຺ສນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ປນ ອິຕ຺ຖີນນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕວເສນ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖີນໍ. ‘‘ອງ຺ຄຊາຕ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ¶ ມຸຕ຺ຕກຣຓເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຏສເຕນາປິ ປຏິຈ຺ຉາທິຕໍ ວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິຕໍ ວາ ໂຍນິມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສເຈປິ ປຏສຕໍ ນິວຕ຺ຖາ ໂຫຕິ, ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ຐຕ຺ວາ ‘ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ໂອກາເສ ນິມິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ. ອນິວຕ຺ຖານໍ ຄາມທາຣິການໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ປນ ກິເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໖໖). ປຸຣໂຕ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ.

໓໓໑. ເອເກນ…ເປ… ປສ຺ສໂຕ ເອກໍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ເອເກນ ປໂຍເຄນ ເອກໍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອເນເກຫິ ປໂຍເຄຫິ ອເນການິ ທຸກ຺ກຏານີຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິໂລເກຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໖໖). ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ‘‘ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸມ຺ມີລນນິມີລນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວິວິຘາ ຕໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ຕເມວ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ລພ຺ຠຕິ.

໓໓໒. ອໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ອນາປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາຕິ ໂຍຊນາ. ໂມຈນາຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາ ເຠສຊ຺ຊກຣຓຕ຺ຖໍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາເຕ ເຠສຊ຺ຊເລປໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕເນວ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ¶ ອິທໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ສຸປິນນ຺ເຕນ ນໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໒໖໓) ນເຍນ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິມສ຺ມິໍ ປາເຐ ‘‘ອນຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ອິມສ຺ສ ປາຐສ຺ສ ປຸຣໂຕ ‘‘ເຈເຕຕິ ນ ອຸປກ຺ກມຕິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໖໒) ຈ ‘‘ນ ເຈເຕຕິ ນ ອຸປກ຺ກມຕິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໖໒) ຈ ວຈນໂຕ ຕໍ ສງ຺ຄເຫຕຸມາຫ ‘‘ອນຸປກ຺ກມໂຕປິ ຈ ມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ອນາປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ’’ຕິ. ໂມຈນສ຺ສາທຣາເຄນ ປີຬິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ວຕ ເມ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາ ເອວຣູປໂມຈນສ຺ສາທຣາຄປີຬາປຸພ຺ພງ຺ຄມຈິຕ຺ເຕ ອສຕິປິ ເກວລໍ ກາມວິຕກ຺ກມຕ຺ເຕນ ອຸປຫໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕາທິສອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣວຕ຺ຖູສຸ ຆຏ຺ຏນວເສນ ວາ ອາກາເສ ກຏິກມ຺ປນວເສນ ວາ ອຸປກ຺ກມໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຕາທິສຈິນ຺ຕາພເລນ ວາ ກາມວິຕກ຺ກພເລນ ວາ ສຸກ຺ເກ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຐວເສນ ປກາສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸປິນນ຺ເຕນ ມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ, ອນາປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕສທ຺ທຕ຺ຖາຠາວໂຕ ສຸປິເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸປິເນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ວາ ມາຕຸຄາເມຫິ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວາ ສຸກ຺ເກ ມຸຕ຺ເຕປິ ¶ ອວິສຍຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ສຸປິນນ຺ເຕນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໖໓) ອິມິນາ ປກາສິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸປິເນ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອສ຺ສາທເຈຕນາຍ ສຈສ຺ສ ວິສໂຍ ໂຫຕິ, ນິຈ຺ຈເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ນ ຫຕ຺ເຖນ ນິມິຕ຺ຕໍ ກີຬາເປຕພ຺ພໍ. ກາສາວປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຣກ຺ຂນຕ຺ຖໍ ປນ ຫຕ຺ຖປຸເຏນ ຄເຫຕ຺ວາ ຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍ ອຸທກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຓ຺ຑປາລິກາ ກິກີສກຸຓາ ວິຍ, ວາລປາລິກາ ຈມຣີ ວິຍ, ເອກເນຕ຺ຕປາລໂກ ປຸຣິໂສ ວິຍ ຈ ກາຍຊີວິເຕປິ ອເປກ຺ຂໍ ປຫາຍ ສີລໍ ¶ ຣກ຺ຂິຕຸກາເມນ ສິກ຺ຂາກາເມນ ນິພ຺ພານຄາມິນິປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕຸກາເມນ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໗) ວທໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍານຸກູລໍ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຎຕ຺ວາ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ຣານຸສາສນີ.

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິກຖາວຓ຺ຓນາ.

໓໓໓. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສຊາຕິກໍ ອິຕ຺ຖິໍ, ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ນ ຍກ຺ຂີ, ນ ເປຕີ, ນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ, ອນ຺ຕມໂສ ຕທຫຸຊາຕາປິ ທາຣິກາ, ປເຄວ ມຫຕ຺ຕຣີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໗໑) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທຫຸຊາຕກຸມາຣິກາຠາເວນປິ ຐິຕໍ ຊີວມານກມນຸສ຺ສມາຕຸຄາມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວຈເນນ ຊີວມານກມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິນ຺ຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ກຸໂຕ ລພ຺ຠຕີຕິ? ວິນີຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ປາຣາ. ໒໘໑ ອາທໂຍ) ມຕິຕ຺ຖິຍາ ກາຍໍ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຈນໂຕ ປາຣິເສສໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ອາມສນ຺ໂຕຕິ ‘‘ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫໍ ວາ ເວຓິຄ຺ຄາຫໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄສ຺ສ ປຣາມສນ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໗໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫຕ຺ຖາທິອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄຜຸສນາທິນານປ຺ປກາຣານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ປກາເຣນ ອາມສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍສ຺ສ ສໍສຄ຺ເຄ ມິສ຺ສີຠາເວ ຣາໂຄ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາໂຄ. ສງ຺ຆາທິເສໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສງ຺ຆາທິເສສິໂກ, ກາຍສໍສຄ຺ຄສງ຺ຆາທິເສໂສ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໓໔. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ອິຕ຺ຖິຍາ ອນ຺ຕມໂສ ໂລມມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີເຣ ໂລເມນ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໗໔) ‘‘ໂລມຄຓນາຍ ສງ຺ຆາທິເສສາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາມຕສ຺ສ ອຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ¶ , ‘‘ໂກຏ຺ຐາສຄຓນາຍ ນ ໂຫຕິ, ອິຕ຺ຖິຄຓນາຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາມຕສ຺ສ ຐິຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆສນ຺ຕເກ ມຎ຺ຈປີເຐ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທິນາ ເກນຈິ ¶ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິເຕ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ໂລມຄຓນາຍ ອຫຸຕ຺ວາ ຜຸຏ຺ຐໂລມານໍ ພຫຸຕ຺ເຕປິ ເອກສ຺ມິໍ ປໂຍເຄ ເອກາ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ, ພຫູສຸ ປໂຍເຄສຸ ປໂຍຄຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ.

໓໓໕. ອິຕ຺ຖິຍາຕິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ. ສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐຕິ ຫຕ຺ຖາທິສຣີຣາວຍເວ ສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປນ຺ໂນ. ເສວນເຈຕໂນ ວາຍມິຕ຺ວາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍໍ ຈາເລຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆາທິເສສຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ສກຕ຺ເຖ ຕທ຺ຘິຕປ຺ປຈ຺ຈໂຍ. ‘‘ສງ຺ຆາທິເສສິຕາ’’ຕິ ປນ ປາໂຐ ສຸນ຺ທໂຣ, ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາ ວິຊ຺ຊມານຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຠາວສງ຺ຂາຕາ ອຕ຺ຖິຕາ ອີປຈ຺ຈຍຕ຺ເຖ ປຸຄ຺ຄເລ ສງ຺ຆາທິເສສີສທ຺ທປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ຠາວປຈ຺ຈໂຍ ຕໍອຕ຺ຖວເສນ ລພ຺ຠຕິ. ຍຖາຫຸ ‘‘ຍສ຺ສ ຄຸຓສ຺ສ ຫິ ຠາວາ ທພ຺ເພ ສທ຺ທສນ຺ນິເວໂສ, ຕທຠິຘາເນ ຕ຺ຕຕາທໂຍ’’ຕິ.

໓໓໖. ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ເອຕ຺ຖ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິ’’ນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາຫາໂຣ. ຕໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຣີຣາວຍເວ. ‘‘ເອກາວາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຐມໍ ຄຫິຕຫຕ຺ຖສ຺ສ ອນປນີຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຫິຕຫຕ຺ຖໍ ປນ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ປໂຍຄຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ລພ຺ຠຕິ.

໓໓໗. ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສີສໂຕ ຍາວ ປາທໍ, ປາທໂຕ ຍາວ ສີສຎ຺ຈ ກາຍາ ຫຕ຺ຖໍ ອໂມເຈຕ຺ວາ ທິວສມ຺ປິ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ເອກາວາປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອໂມເຈຕ຺ວາ’’ຕິ ¶ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ປໂຍຄຄຓນາຍ ອເນກາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ລພ຺ຠຕິ.

໓໓໘. ເອກໂຕ ຄຫິຕປຎ຺ຈງ຺ຄຸລີນໍ ຄຓນາຍ ສເຈ ອາປຕ຺ຕິ ສິຍາ, ເອກສ຺ສ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສຣີຣໍ ຣາຄຈິຕ຺ເຕນ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສກລາປໂກຏ຺ຐາສໂຕ ພ຺ຍຕິເຣກສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສາຠາວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສກລາປໂກຏ຺ຐາສຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ອຠາວໂຕ ອິທມ຺ປິ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນ ຫິ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ສິຍາ’’ຕິ ອາຫ.

໓໔໐-໑. ອິຕ຺ຖິຍາ ວິມຕິສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍໍ ຜຸສໂຕ ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາ, ອິຕ຺ຖິຍາ ປຓ຺ຑກາທິສຎ຺ຎິໂນປິ ອຕ຺ຕໂນປິ ກາເຍນ ¶ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍໍ ຜຸສໂຕ ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ສງ຺ຄໂຫ. ອິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍສມ຺ພທ຺ຘໍ ຜຸສໂຕ ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາ. ປຓ຺ຑເກ ປຓ຺ຑກສຎ຺ຎິໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ ປຓ຺ຑກສ຺ສ ກາຍໍ ຜຸສໂຕ ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາ. ຍກ຺ຂິເປຕີສຸ ຍກ຺ຂິເປຕິສຎ຺ຎິໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ ຕາສໍ ກາຍໍ ຜຸສໂຕ ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຓ຺ຑກຄ຺ຄຫເຓນ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກປິ ຄຍ຺ຫຕີ’’ຕິ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ເວມຕິກສ຺ສາປິ ປຓ຺ຑກາທິສຎ຺ຎິໂນປິ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍສມ຺ພທ຺ຘໍ ຜຸສໂຕ ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາ’’ຕິ ນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ຕຖາ ໂຍຊນາຍໍ ປາຬິຍໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ.

‘‘ທຸກ຺ກຏໍ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິນີຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອາຄຕນເຍ ສງ຺ຄຫິເຕປິ ເຕເນວ ນເຍນ ປຓ຺ຑເກ ¶ ວິມຕິອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິຕາທິອຎ຺ຎມຕິປກ຺ເຂ ຈ ປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄເຕສຸ ປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕສຎ຺ຎິວິມຕິປຓ຺ຑກາທິອຎ຺ຎມຕິປກ຺ເຂ ຈ ອິຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ກາຍປຏິພທ຺ຘາມສນາທີສຸ ຈ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕສພ຺ພທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂຍ ອຸປລກ຺ຂິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໔໒. ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ ປຏິພທ຺ເຘນ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາເຍນ ປຏິພທ຺ຘໍ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏານໍ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ຈ-ສທ຺ເທນ ປນ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖນ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ກາຍໍ ອາມສຕິ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ອາມສຕິ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໗໖) ປາຬິຍໍ ອາຄຕທຸກ຺ກຏານໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໔໓-໔. ນ ເກວລໍ ປທຠາຊນາຄຕອິຕ຺ຖິສຣີຣາທິກເມວ ອນາມາສໍ, ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ທາຣຸຘີຕລິກວຕ຺ຖຸອນຸໂລມໂຕ ໂປຕ຺ຖລິກາທິອິຕ຺ຖິຣູປກຎ຺ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວາຣານຸໂລມໂຕ ອສຣີຣຏ຺ຐໍ ມາຕຸຄາເມຫິ ປຣິຠຸຕ຺ຕວຕ຺ຖາຠຣຓາທິຎ຺ຈ ວິຠງ຺ຄກ຺ຂນ຺ຘກາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຏ຺ຐກຖາຄຕໍ ອວເສສໍ ອນາມາສວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໍ ສງ຺ຄເຫຕຸມາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖີນ’’ນ຺ຕິອາທິ.

‘‘ອິຕ຺ຖີນໍ ອິຕ຺ຖິຣູປຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອິຕ຺ຖິກາຍ ອິຕ຺ຖິຘນໍ (ປາຣາ. ໓໔), ສທ຺ຘານໍ ສທ຺ຘາປຣາຍນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ໂລກໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕ຺ຖີນໍ ທາຣຸໂລຫມຍາທິກໍ ອິຕ຺ຖິຣູປຎ຺ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ມຕ຺ຕິກາຍ, ປິຏ຺ເຐນ ວາ ກຕໍ ມາຕຸຄາມຣູປໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ມາຕຸຄາມຣູປໍ ເຍນ ເກນຈິ ທິນ຺ນໍ ສພ຺ພຣຕນມຍໍ ວິນາ ອວເສສໍ ສາທິຍິຕ຺ວາ ¶ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ¶ ສມຓສາຣຸປ຺ປປຣິກ຺ຂາຣໍ ກາຣາເປຕຸໍ, ອຜຸສິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ເພ ວາ ໂຍເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ວຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນິວາສນປາຣຸປນທ຺ວຍມ຺ປິ ສາມຎ຺ເຎນ ຄຫິຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ມາຕຸຄາເມນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຐປິຕມ຺ປິ ອນາມາສເມວ, ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ຕິຓຈຸມ຺ພຏກໍ, ອງ຺ຄຸລິຍາ ປຓ຺ຓມຸທ຺ທິກໍ ອຸປາທາຍ ອລງ຺ກາຣເມວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວາລເກສວຏ຺ຏເກເສສຸ ປເວສນກທນ຺ຕສູຈິອາທິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ທິຍ຺ຍມານໍ ສມຓສາຣຸປ຺ປປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖຊາຕຜລໍ ຂຊ຺ຊນ຺ຕິ ຣຸກ຺ເຂ ຐິຕໍ ຂາທິຕພ຺ພໍ ປນສນາຬິເກຣາທິຜລຎ຺ຈ ມນຸສ຺ເສຫິ ຣາສິກຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຜລຎ຺ຈ ‘‘ມນຸສ຺ເສຫິ ຣາສິກເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໑) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາມາສນ຺ຕິ ອຸປລກ຺ຂຓໂຕ ອິມິນາວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຣຎ຺ເຎ ຣຸກ຺ຂໂຕ ປຕິຕໍ ຜລໍ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ມຸຄ຺ຄາທິໍ ຕຕ຺ຖຊາຕກ’’ນ຺ຕິ ອຸປລກ຺ຂຓປທຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉໂຕ ວິຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ມຸຄ຺ຄາທິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອປຣຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ.

ສພ຺ພານິ ຘຎ຺ຎານີຕິ ‘‘ສາລິ ວີຫິ ຍໂວ ກງ຺ຄຸ, ກຸທ຺ຣູສວຣກໂຄຘຸມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ. ເຂຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉຕາ ສາລິສີເສ ຫຕ຺ເຖນ ອຜຸສນ຺ເຕນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ມຄ຺ໂຄ ສມ຺ພາໂຘ ໂຫຕິ, ສຣີເຣ ຘຎ຺ຎໍ ຜຸສນ຺ເຕປິ ມຄ຺ຄຕ຺ຕາ ນ ໂທໂສ. ວີຖິຍໍ, ເຄຫງ຺ຄເຓ ວາ ຘຎ຺ເຎສຸ ປສາຣິເຕສຸ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ ເຈ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ‘‘ມຄ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໑) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ‘‘ອິມໍ ມຄ຺ຄໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ກຸລເຄເຫ ຘຎ຺ຎມຕ຺ຖເກ ເຈ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໑ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາສນສາລາຍໍ ຘຎ຺ເຎ ວິປ຺ປກິຓ຺ເຓ ອນຸກ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ປີຐກໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ¶ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ມນຸສ຺ສາ ຕສ຺ມິໍ ຘຎ຺ຎມຕ຺ຖເກ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໑ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ຕຕ຺ຖ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໓໔໕. ຘມນສງ຺ຂາທິໍ ສພ຺ພໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄຕຸຣິຍມ຺ປິ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຘມນສງ຺ໂຂ ນາມ ສທ຺ທກຣຓສງ຺ໂຂ ¶ . ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວໍສສິງ຺ຄຕາຬາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ປຎ຺ຈງ຺ຄຕຸຣິຍນ຺ຕິ ອາຕຕໍ, ວິຕຕໍ, ອາຕຕວິຕຕໍ, ຆນໍ, ສຸສິຣນ຺ຕິ ປຎ຺ຈງ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ຕຸຣິຍໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຕຕໍ ນາມ ຈມ຺ມປຣິໂຍນທ຺ເຘສຸ ເຠຣິອາທີສຸ ເອກໂຕ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ໂອນທ຺ຘໍ ເອກຕລຕຸຣິຍໍ. ວິຕຕໍ ນາມ ອຸຠໂຕ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ໂອນທ຺ຘໍ ອຸຠຍຕລຕຸຣິຍໍ. ອາຕຕວິຕຕໍ ນາມ ອຸຠຍໂຕ ຈ ມຊ຺ຌໂຕ ຈ ສພ຺ພໂຕ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕໍ. ຆນໍ ສມ຺ມາທິ. ສມ຺ມນ຺ຕິ ຕາຬໍ, ຆຓ຺ຏາກິງ຺ກຓິອາທີນມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄໂຫ. ສຸສິຣນ຺ຕິ ວໍສາທິ.

ອິຘ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໑) ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເຠຣິໂປກ຺ຂຣຎ຺ຈ ເຠຣິຕລຈມ຺ມຎ຺ຈ ວີຓາ ຈ ວີຓາໂປກ຺ຂຣຈມ຺ມຎ຺ຈ ທຓ຺ໂຑ ຈ ອນາມາສໍ. ‘‘ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ເຈຕິຍງ຺ຄຓາທີສຸ ຐປິຕເຠຣິໂຍ ອຈາເລນ຺ເຕນ ອວເສສຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກຈວຣຉຑ຺ຑນກາເລ ກຈວຣໍ ວິຍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຸຣິຍຠຓ຺ເຑສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕໂນ ທີຍມານໍ ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍປຣິກ຺ຂາຣໍ ຄເຫຕຸໍ ອຘິວາເສຕພ຺ພໍ. ໂທຓິ ວາ ໂປກ຺ຂຣໍ ວາ ທນ຺ຕກຏ຺ຐນິກ຺ຂິປນຕ຺ຖາຍ, ຈມ຺ມຎ຺ຈ ສຕ຺ຖໂກສກຣຓຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຣຕນານິ ຈ ສພ຺ພານີຕິ ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂ ສິລາ ປວາຬໍ ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ ໂລຫິຕງ຺ໂກ ມສາຣຄລ຺ລນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໑) ວຸຕ຺ຕານິ ສພ຺ພານິ ຣຕນານິ ຈ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິທ຺ຘາ, ອວິທ຺ຘາ ວາ ສາມຸທ຺ທິກາທີ ສພ຺ພາປິ ມຸຕ຺ຕາ ອນາມາສາ. ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ¶ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ຕມໂສ ຊາຕິຜລິກໍ ອຸປາທາຍ ນີລປີຕາທິເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ມຓິ ໂຘຕວິທ຺ໂຘ ອນາມາໂສ. ອາຫຕາກາເຣເນວ ຐິໂຕ ອວິທ຺ຘາໂຘໂຕ ມຓິ ປຕ຺ຕາທິ ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ປຈິຕ຺ວາ ກໂຕ ກາຈມຓິເຍເວໂກ ວຏ຺ຏຕິ. ເວຬຸຣິເຍ ຈ ມຓິສທິໂສເຍວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຘມນສງ຺ໂຂ ‘‘ສພ຺ພໍ ຘມນສງ຺ຂາທິ’’ນ຺ຕິອາທິຄາຖາຍ ຕຸຣິເຍສຸ ຄຫິໂຕ. ຣຕນຂຈິໂຕ ສງ຺ໂຂ ອນາມາໂສ. ປານີຍສງ຺ໂຂ ໂຘໂຕປິ ອໂຘໂຕປິ ອາມາໂສ. ອວເສສສງ຺ໂຂ ປນ ອຎ຺ຊນາທິເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖໍ, ປຕ຺ຕາທິຠຓ຺ຑມູລຠາເວນ ຈ ອຘິວາເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສຸວຓ຺ເຓນ ເອກໂຕ ວິລິຍາເປຕ຺ວາ ກຕາ ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓາ ສິລາ ອນາມາສາ. ເສສາ ສິລາ ຂຸທ຺ທກນິສານາທິກມ຺ມຕ຺ຖໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ປວາຬໍ ໂຘຕມໂຘຕຎ຺ຈ ວິທ຺ຘມວິທ຺ຘຎ຺ຈ ສພ຺ພຖາ ອນາມາສໍ, ນາປິ ອຘິວາເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປວາຬປຏິມາເຈຕິຍານິ ເຈວ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປເວເສຕພ຺ພອາຓິຍາ ¶ ມູເລ, ອຄ຺ເຄຈ ປເວເສຕພ຺ພໍ ປທຸມາທິອາກາເຣນ ກຕໍ ວຏ຺ຏຎ຺ຈ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ນ ຜຸສິຕພ຺ພໍ.

ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣຊຕໍ, ຊາຕຣູປຎ຺ຈ ກຕໍ ວາ ໂຫຕຸ ອກຕໍ ວາ, ສພ຺ພໂສ ອນາມາສໍ, ນ ຈ ສາທິຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ກຕໍ ປຏິມາທິກຎ຺ຈ ອາຣກູຏໂລຫຎ຺ຈ ອນາມາສນ຺ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ກຕາກຕສຸວຓ຺ຓຣຊຕານໍ ອສາທິຍິຕພ຺ພຕາຍ ອິຘ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ຣາຊປຸຕ຺ເຕນ ກາເຣຕ຺ວາ ອາຫຏໍ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓປຏິມາເຈຕິຍໂປຕ຺ຖກາວຈ຺ຉາທກມຓິປທຸມວຏ຺ຏາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ສາທິຕພ຺ພເມວ, ນ ຈ ອາມສິຕພ຺ພໍ. ເອເຕນ ກຕໍ ເສນາສໂນປກຣຓໍ ປນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຘມ຺ມມຓ຺ຑເປ ກຕມ຺ປິ ¶ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂລຫິຕວຓ຺ໂຓ ມຓິ, ມສາຣຄລ຺ລມຓິ ຈ ສພ຺ພຖາ ອນາມາໂສ, ນ ຈ ອຘິວາເສຕພ຺ໂພຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໔໖. ສພ຺ພມາວຸຘຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ຂຄ຺ຄາທິ ສພ຺ພໍ ອາວຸໂຘປກຣຓໍ ປຕ຺ຕາທິກປ຺ປິຍປຣິກ຺ຂາຣມູລຕ຺ຖາຍ ທີຍມານໍ ສຕ຺ຖວາຓິຊາຍ ອກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຂຸຣາທິກປ຺ປິຍປຣິກ຺ຂາຣໍ ກາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສງ຺ຄາມຠູມິຍໍ ມຄ຺ເຄ ປຕິຕຂຄ຺ຄາທິໍ ທິສ຺ວາ ປາສາເຓນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຂຸຣາທິກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑານິ ກາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸສຸສຕ຺ຕິອາທິກໍ ຜລໂຕ ທຓ຺ຑໍ ອປເນຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍປຣິກ຺ຂາຣກາຣາປນຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຊິຍາຕິ ຘນຸຄຸໂຓ. ຈ-ກາເຣນ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອວຸຕ຺ຕໍ ອງ຺ກຸສໂຕມຣາທິໍ ປຣຫິໍ ໂສປກຣຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຘນຸທຓ຺ຑໂກຕິ ຊິຍາວິຣຫິໂຕ ຘນຸທຓ຺ຑໂກ. ອິທໍ ປຣຫິໍໂສປກຣຓຠຓ຺ຑາທິກໍ ວິຫາເຣ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຐປິຕໍ ເຈ, ສາມິການໍ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ອຄ຺ຄຫິຕໍ ເຈ, ອຈາເລນ຺ເຕນ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ຊາລຎ຺ຈາຕິ ມຈ຺ຉຊາລປກ຺ຂິຊາລາທິຊາລຎ຺ຈ. ຊາລໍ ທີຍມານໍ ຉຕ຺ຕເວຐນຕ຺ຖໍ, ອາສນເຈຕິຍາທິມຕ຺ຖເກ ພນ຺ຘນາທິປໂຍຊເນ ສຕິ ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສຣວາຣຓໍ ນາມ ຜລກາທິກໍ ອຎ຺ເຎຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ວິສ຺ສຏ຺ຐສຣນິວາຣຓໍ ວິນາສໂນປໂຣຘກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖໍ ສາທິຕຸໍ ¶ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ທນ຺ຕກຏ຺ຐາຘາຣຜລກາທິ ຍທິຈ຺ຉິຕໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ມຸຏ຺ຐິໍ ອປເນຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໓໔໗. ເຈຕິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ສຸວຓ຺ຓປຏິພິມ຺ພາທີ’’ຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລພ຺ຠຕິ. ສຸວຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈຸປລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຣຊຕມຍຎ຺ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອາຣກູຏກນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ໂລຫວິເສສມາຫ ¶ . ‘‘ອນາມາສ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຍໍ ວາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓໍ.

໓໔໘. ສພ຺ພໍ ວາທິຕມິຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂອນຫິຕຸນ຺ຕິ ຈມ຺ມວຣຕ຺ຕຕນ຺ຕີຫິ ພນ຺ຘິຕຸໍ. ໂອນຫາເປຕຸນ຺ຕິ ຕເຖວ ອຎ຺ເຎຫິ ກາຣາເປຕຸໍ. ວາທາເປຕຸນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ວາທາເປຕຸໍ. ວາເທຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ວາເທຕຸໍ. ວາທິຕນ຺ຕິ ວາທນີຍໍ ຍຖາ ‘‘ກຣຓີຍໍ ກາຣິຕ’’ນ຺ຕິ, ວາທນາຣຫໍ ຕຸຣິຍຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ໂອນຫນາທິກິຣິຍາຍ ກມ຺ມໍ.

໓໔໙. ອຸປຫາຣໍ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມ. ອິຕິ ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ. ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ເຕ ວຕ຺ຕາໂຣ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ໂຍຊນາ.

໓໕໐-໑. ຘຸຕ຺ຕິຍາ ອິຕ຺ຖິຍາຕິ ວິປນ຺ນາຈາຣາຍ ໂລຬິຕ຺ຖິຍາ. ສຍໍ ຜຸສິຍມານສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປໂຍຄໍ ວິນາ ອິຕ຺ຖິຍາ ອຕ຺ຕນາວ ຜຸສິຍມານສ຺ສ. ກາເຍນ ອວາຍມິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ສາ ສຣີຣສມ຺ຜສ຺ສານຸຠວນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍໍ ອຈາເລຕ຺ວາ. ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານໂຕຕິ ຜສ຺ສໍ ອນຸຠວນ຺ຕສ຺ສ.

ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຜຸສເນ’’ຕິ ປາຐເສໂສ, ‘‘ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ອິມໍ ຜຸສາມີ’’ຕິ ອເຈເຕຕ຺ວາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ‘‘ອິມິນາ ປຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓາທິນາ ອຸປາເຍນ ເອຕິສ຺ສາ ສຣີຣສມ຺ຜສ຺ສໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຖາລກຕຏ຺ຏກປຓ຺ຓປຸຏເຠສຊ຺ຊາທິໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕິຍາ ຫຕ຺ເຖ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖນ ຜຸສນາທີສຸ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອສ຺ສຕິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ອິມິນາວ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອິຘ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສຣີເຣ ຜຸສນຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສຕິໍ ອນຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາທປສາຣຓາທີສຸ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ¶ ທາຣກາກາຣໍ ທາຣິກໍ ‘‘ມາຕຸຄາໂມ’’ຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ເກນຈິ ກຣຓີເຍນ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ¶ . ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍິໂນ ຈາຕິ ‘‘ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາໂຍ ກາເຍນ ວາຍມຕິ, ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາໂຍ ກາເຍນ ວາຍມຕິ, ນ ຈ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາໂຍ ນ ຈ ກາເຍນ ວາຍມຕິ, ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາໂຍ ນ ຈ ກາເຍນ ວາຍມຕິ, ນ ຈ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໗໙) ວຸຕ຺ຕໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍວໂຕ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິເມສຸ ໂຍ ມາຕຸຄາເມນ ອາລິງ຺ຄນາທິປໂຍເຄນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຍມາໂນ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕຸກາໂມ ຫຕ຺ຖຈາເລນ, ມຸຏ຺ຐິອາທີຫິ ວາ ປຏິປຓາມນໍ, ປຫຣຓາທິກຎ຺ຈ ປໂຍຄໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ປຐໂມ ປຸຄ຺ຄໂລ. ອຕ຺ຕານມຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ອິຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ປຫຣຓາກາຣາທິສພ຺ພປໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໍ ຜຸສິຕຸໍ ອເທນ຺ໂຕ ທຸຕິໂຍ. ອິຕ຺ຖິຍາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອາລິງ຺ຄິໂຕ ໂຈປນຣຫິຕໍ ມໍ ‘‘ອນຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສຍເມວ ປລາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ‘‘ອໂຈປນເມວ ໂມກ຺ໂຂປາໂຍ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈໂລວ ຫຸຕ຺ວາ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານນ຺ໂຕ ຕຕິໂຍ. ອຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕຸມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ອິຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ທຸຕິໂຍ ວິຍ ຕາເສຕຸໍ ກາຍປ຺ປໂຍຄໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ອຄເຕ ປາເຕສ຺ສາມິ, ປຫຣິຕ຺ວາ ຕາເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈໂລວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ຈຕຸຕ຺ໂຖຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໕໒. ປຐເມນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປາຣາຊິເກນາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ, ກາຍຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຘ ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ¶ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິມ຺ຫິ ໂມເຈຕຸກາມຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ.

ກາຍສໍສຄ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ.

໓໕໓-໔. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາເທນາຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ກຸຈ຺ຉິຕຠາວໍ ອຸລຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາ ຈ ສາ ວາຈາ ຈາຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາ, ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ເຄ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ວາຈາ, ຍຖາຫ ‘‘ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາ ນາມ ວາຈາ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄເມຖຸນຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ວາຈາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໕), ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຍ ອສ຺ສາໂທ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາໂທ, ຕຖາປວຕ຺ຕວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເຈຕນາ, ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຣາໂຄ ອິຘ ສຫຈຣິເຍນ ‘‘ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ¶ ຣາເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ‘‘ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານໂອຠາສນສ຺ສ ເຫຕຸ ທສ຺ສິໂຕ.

ອິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິໂນ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ໂຍຊນາ. ອິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິໂນຕິ ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ນ ຍກ຺ຂີ, ນ ເປຕີ, ນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ, ວິຎ຺ຎູ ປຏິພລາ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ອາຊານິຕຸ’’ນ຺ຕິ ປທຠາຊເນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສຣູປາຍ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕໍ ຊານນ຺ຕິຍາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິໂນ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘີວເສນ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ສາມິວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕສຣູປສ຺ສ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓວເສນ ຈາຕິ ‘‘ວຓ຺ຓໍ ຠຓຕິ ນາມ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ ໂຖເມຕິ ວຓ຺ເຓຕິ ປສໍສຕິ. ອວຓ຺ຓໍ ຠຓຕິ ນາມ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ ຂຸໍເສຕິ ວມ຺ເຠຕິ ຄຣຫຕີ’’ຕິ ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸໂຠ ມຄ຺ເຄ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ໂຖມນຄຣຫຓວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເມຖຸນສ຺ສ ¶ ຍາຈນາທໂຍ ເມຖຸນຍາຈນາທໂຍ, ເຕຫິ ເມຖຸນຍາຈນາທີຫິ, ‘‘ຍາຈຕິປິ ອາຍາຈຕິປິ ປຸຈ຺ຉຕິປິ ປຏິປຸຈ຺ຉຕິປິ ອາຈິກ຺ຂຕິປິ ອນຸສາສຕິປິ ອກ຺ໂກສຕິປີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໕) ອຸທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕເມຖຸນຍາຈນາທິວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ‘‘ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໂອຠາສນາ ທສ຺ສິຕາ. ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຸທ຺ເທສຍນ຺ຕສ຺ສ, ປກາເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວິຎ຺ຎຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ໂອຠາສນກິຣິຍາຍ ກມ຺ມມາຫ, ອິມິນາ ວິເສສິຕພ຺ພໍ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠຕິ, ຍຖາທສ຺ສິຕປທຠາຊນາຄຕສຣູປໍ ວິຎ຺ຎຸໍ ປຏິພລໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕມໂສ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍປີຕິ ໂອຠາສເນ ອນ຺ຕິມປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນໍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວຈນສ຺ສາທຠາເວ ສຕິ ໂຍ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄປຏິພທ຺ຘໍ ຄຸຓໂທສໍ ວາ ເມຖຸນຘມ຺ມຍາຈນາທິວເສນ ວາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ຊານນ຺ຕິໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍປິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິມສ຺ມິໍ ຄາຖາທ຺ວເຍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາເທນ ອິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິໂນ ວິຎ຺ຎຸໍ ຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ວຓ຺ຓວເສນ ອນ຺ຕມໂສ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍປິ ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄຣຸກໍ ສິຍາຕິ ເອກໍ ວາກ຺ຍໍ, ຕຖາ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ອວຓ຺ຓວເສນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ‘‘ເມຖຸນຍາຈນາທີຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ໂຍຊນາຍ ວາກ຺ຍທ຺ວຍນ຺ຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາວເສນ ຕີຓິ ວາກ຺ຍານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ປຐມວາກ຺ເຍ ວຓ຺ຓວຈເນນ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຖມນາທິກຖໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕິ. ‘‘ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນ ສຸຠລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ໂຖມນຕ຺ຖໍ ວທໂຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ຕວ ວຈ຺ຈມຄ຺ໂຄ ຈ ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄ ຈ ອີທິໂສ ສຸໂຠ ສຸສຓ຺ຐາໂນ, ເຕນ ນາມ ¶ ອີທິເສນ ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນ ສຸຠລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ. ‘‘ວຓ຺ເຓຕິ, ປສໍສຕີ’’ຕິ ປທທ຺ວຍຎ຺ຈ ‘‘ໂຖເມຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ປຣິຍາໂຍ.

ທຸຕິຍວາກ຺ເຍ ອວຓ຺ຓປທສງ຺ຄຫິຕໍ ຂຸໍສນາທິຕ຺ຕເຍ ຂຸໍສນໍ ນາມ ປໂຕໂທປເມຫິ ຜຣຸສວຈເນຫິ ຕຸທນໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຂຸໍເສຕີຕິ ວາຈາປໂຕເທນ ຆຏ຺ເຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໕). ປຕຸຊ຺ຊເຕເນນາຕິ ‘‘ປໂຕໂທ’’ຕິອຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ອສ຺ສາທໂຍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ວິຊ຺ຌນກປາຈນທຓ຺ໂຑ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວມ຺ຠນໍ ນາມ ອປສາທນໍ. ອປສາທນໍ ນາມ ຄຸຓໂຕ ປຣິຫາປນໍ. ຍຖາຫ ‘‘ວມ຺ເຠຕີຕິ ອປສາເທຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໕). ຄຣຫາ ນາມ ໂທສາໂຣປນໍ. ຍຖາຫ ‘‘ຄຣຫຕີຕິ ໂທສໍ ເທຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໕). ອິມໍ ຂຸໍສນາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕວຈນໍ ວກ຺ຂມາເນສຸ ‘‘ສິຂຣຓີສິ, ສມ຺ຠິນ຺ນາສິ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນາສີ’’ຕິ ອິເມສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕສ຺ເສວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ນ ອິຕຣສ຺ສ.

ຕຕິຍວາກ຺ເຍ ເມຖຸນຍາຈນາທິວຈເນຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ອາຍາຈນາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ‘‘ຍາຈຕິ ນາມ ເທຫິ ເມ ອຣຫສິ ເມ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໒໘໕) ນເຍນ ເອເກກໍ ປທໍ ‘‘ເທຫິ ເມ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ເມຖຸນຘມ຺ມປເທນ ສຫ ຆເຏຕ຺ວາ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ຍາຈນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ.

‘‘ກທາ ເຕ ມາຕາ ປສີທິສ຺ສຕິ, ກທາ ເຕ ປິຕາ ປສີທິສ຺ສຕິ, ກທາ ເຕ ເທວຕາໂຍ ປສີທິສ຺ສນ຺ຕິ, ກທາ ເຕ ສຸຂໂຓ ສຸລໂຍ ສຸມຸຫຸຕ຺ໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິອາຍາຈນປທນິທ຺ເທເສ ເອເກກໍ ປທໍ ຕຕ຺ເຖວ ໂອສາເນ ວຸຕ຺ເຕນ ‘‘ກທາ ເຕ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປເທນ ຆເຏຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ຍາຈນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖໍ ¶ ຕ຺ວໍ ສາມິກສ຺ສ ເທສິ, ກຖໍ ຊາຣສ຺ສ ເທສີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໕) ປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສວຈເນສຸ ຈ ອຎ຺ຎຕຣໍ ເມຖຸນຘມ຺ມປເທນ ຆເຏຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ.

‘‘ເອວໍ ¶ ກິຣ ຕ຺ວໍ ສາມິກສ຺ສ ເທສິ, ເອວໍ ຊາຣສ຺ສ ເທສີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໕) ປຏິປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສວຈເນສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ເມຖຸນຘມ຺ມປເທນ ຆເຏຕ຺ວາ ວິເສເສຕ຺ວາ ປຏິປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖໍ ທທມານາ ສາມິກສ຺ສ ປິຍາ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉໂຕ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ເທຫິ, ເອວໍ ເທນ຺ຕີ ສາມິກສ຺ສ ປິຍາ ຠວິສ຺ສຕິ ມນາປາ ຈາ’’ຕິ ອາຓຕ຺ຕິວຈເນ, ອນຸສາສນິວຈເນ ຈ ເອເສວ ນໂຍ.

໓໕໕. ອກ຺ໂກສນິທ຺ເທສາຄເຕສຸ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາສິ ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕາສິ ອໂລຫິຕາສິ ຘຸວໂລຫິຕາສິ ຘຸວໂຈຬາສິ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕີສິ ສິຂຣຓີສິ ອິຕ຺ຖິປຓ຺ຑກາສິ ເວປຸຣິສິກາສິ ສມ຺ຠິນ຺ນາສິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນາສີ’’ຕິ ເອກາທສສຸ ປເທສຸ ‘‘ສິຂຣຓີສິ ສມ຺ຠິນ຺ນາສິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນາສີ’’ຕິ ປທຕ຺ຕຍໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອາປຕ຺ຕິກຣໍ, ອິມິນາ ປທຕ຺ຕເຍນ ສຫ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕານິ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄເມຖຸນຘມ຺ມປທານິ ຕີຓິ ຈາຕິ ຉປ຺ປທານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ອາປຕ຺ຕິກຣຕ຺ຕາ ອິໂຕ ປຣານິ ອນິມິຕ຺ຕາທີນິ ອຏ຺ຐ ປທານິ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາສິ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ເທຫີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ມປເທນ ສຫ ຆເຏຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາເນວ ອາປຕ຺ຕິກຣານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ, ‘‘ເມຖຸນຍາຈນາທີຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ທສງ຺ຄຫິເຕສຸ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາສີ’’ຕິອາທີສຸ ເອກາທສສຸ ອກ຺ໂກສປເທສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ເຕປິ ເກວລໍ ອາປຕ຺ຕິກຣຕ຺ຕາ ຄຣຸຕຣໍ ປທຕ຺ຕຍໍ ວິສຸໍ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຎາເປຕຸມາຫ ‘‘ສິຂຣຓີສີ’’ຕິອາທິ.

ສິຂຣຓີສີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສິຂຣຓີ ອສີ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ‘‘ອສີ’’ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຸ-ສທ຺ໂທ ເກວລຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕິກຣໍ ¶ ໂຫຕີຕິ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ເກວເລນາປິ ອກ຺ໂກສວຈເນນາຕິ ໂຍຊນາ. ສິຂຣຓີສີຕິ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕອາຓິມໍສາ ຠວສິ. ສມ຺ຠິນ຺ນາສີຕິ ມິສ຺ສີຠູຕວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄາ. ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນາສີຕິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕນ, ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕນ ຈາຕິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ. ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ, ອຍໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ມຸຕ຺ຕກຣຓານິ. ສຸຓນ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວິຎ຺ຎຸມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ລພ຺ຠຕິ, ອິມິນາ ອກ຺ໂກສິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຠາສິຕໍ ສຸຓນ຺ຕິຍາ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕໍ ຊານນ຺ຕິຍາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕອກ຺ໂກສວຈເນນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໕໖. ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສ ວາຈານໍ ຄຓນາຍ ຄຣຸກາ ສິຍຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອກໍ ¶ ອິຕ຺ຖິ’’ນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ເອກວາຈາຍ ພຫູ ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອິຕ຺ຖີນໍ ຄຓນາຍ ຄຣຸກາ ສິຍຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອິຕ຺ຖິໂຍປີ’’ຕິ ລພ຺ຠຕິ.

໓໕໗. ສາ ເຈ ນປ຺ປຏິຊານາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍໍ ສຸຓນ຺ຕິໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓວເສນ ໂອຠາສຕິ, ສາ ເຈ ນ ປຏິຊານາຕີ’’ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠມານໍ ອາທາຍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຠາສິຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ວຸຕ຺ຕສມນນ຺ຕຣເມວ ອຕ຺ຖວເສນ ສເຈ ນ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຠາສິຕຠິກ຺ຂຸສ຺ສ. ອຸພ຺ຠຊາຓຸໍ, ອຘກ຺ຂກໍ ວາ ອາທິສ຺ສ ຠຓເນ ຈາປິ ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ຠຓເນຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ວຓ຺ຓາທິກຖເນ, ‘‘ຠຓໂຕ’’ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ, ຠຓນ຺ຕສ຺ສ, ຠຓນເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫຕຸມ຺ຫິ ອຍມນ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ‘‘ອສມ຺ພຸຘ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ວິຍ. ອຸພ຺ຠຊາຓຸນ຺ຕິ ຊາຓຸໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ອກ຺ເຂກນ຺ຕິ ອກ຺ຂກໂຕ ເຫຏ຺ຐາ.

໓໕໘. ອຸພ຺ຠກ຺ຂກນ຺ຕິ ¶ ອກ຺ຂກໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ອໂຘຊາຓຸມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ຊາຓຸມຓ຺ຑລໂຕ ອໂຘ. ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ. ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສຸພ຺ຠກ຺ຂໍ ວາ ຕຖາ, ອໂຘຊາຓຸມຓ຺ຑລ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂນ຺ຕິ, ໂສ ປາໂຐ ສຸນ຺ທໂຣ. ວຓ຺ຓາທິຠຓເນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ວິຎ຺ຎຸມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ກາຍປຏິພທ຺ເຘ ວຓ຺ຓາທິຠຓເນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄາ ສງ຺ຆາທິເສສກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ອຘກ຺ຂກໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ອຸທ຺ຘກ຺ຂກໍ ອໂຘຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມສຸ ຕີສຸ ເຂຕ຺ເຕສຸ ອກ຺ຂກຎ຺ເຈວ ຊາຓຸມຓ຺ຑລຎ຺ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອວຘິຠູຕໍ ກຕ຺ຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ? ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕເຍວ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອກ຺ຂກໍ, ປນ ຊາຓຸມຓ຺ຑລຎ຺ຈ ເອຕ຺ເຖວ ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໖).

໓໕໙. ປຓ຺ຑເກ ຍກ຺ຂິເປຕີສຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ວຓ຺ຓາທິຠຓເນ ຕສ຺ສ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຠເວຕິ ອຘິກາຣວເສນ ອາຄຕປເທຫິ ສຫ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຓ຺ຑກາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍກ຺ຂິເປຕີນໍ ຄຫຓໍ.

໓໖໐. ອຸພ຺ຠກ຺ຂກ…ເປ… ອຍໍ ນໂຍຕິ ‘‘ປຓ຺ຑກາທີສູ’’ຕິ ອິມິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ນໂຍຕິ ‘‘ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ນໂຍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສງ຺ຆາທິເສສຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ຕວເສນ ສພ຺ເພສຸ ເຂຕ຺ເຕສຸ.

໓໖໑. ອຕ຺ຖປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ¶ ຫຸຕ຺ວາ ໂອຠາສໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ມາຕຸຄາມານໍ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາສີ’’ຕິອາທີສຸ ປເທສຸ ອຕ຺ຖກຖນໍ ປຸເຣກ຺ຂຕ຺ວາ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາສີ’’ຕິອາທິປທໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ວາ ມາຕຸຄາເມຫິ ສຫ ອຏ຺ຐກຖໍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕານໍ ວາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ໂອຠາສໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ປາຬິຘມ຺ມໍ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຕາສໍ ¶ ສຸຓນ຺ຕີນໍ ສຊ຺ຌາຍນໍ ວາ ປຸເຣກ຺ຂຕ຺ວາ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາສີ’’ຕິອາທີສຸ ປເທສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ອິຕຣສ຺ສ ວາ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ. ປຸເຣກ຺ຂຕ຺ວານຸສາສນິນ຺ຕິ ‘‘ອິທານິ ອນິມິຕ຺ຕາສິ…ເປ… ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນາສິ, ອປ຺ປມາທໍ ທານິ ກເຣຍ຺ຍາສິ, ຍຖາ ອາຍຕິມ຺ປິ ເອວຣູປາ ນາໂຫສີ’’ຕິ ອນຸສາສນິໍ ປຸເຣກ຺ຂຕ຺ວາ.

໓໖໒. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນນ຺ຕິ ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕກຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕກວເສນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕການຎ຺ຈ ອາທິ-ສທ຺ທສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອຸທາຍິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ກິຣິຍໍ, ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໗) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕປກິຓ຺ຓກວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທໂຍ…ເປ… ຕຸລ຺ຍາວາ’’ຕິ. ເວທນາຍ ອທິນ຺ນາທາເນນ ອສມຕ຺ຕາ ‘‘ເວທເນຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາ ມຕາ’’ຕິ ອາຫ, ສຸໂຂເປກ຺ຂາເວທນາວເສນ ທ຺ວິຘາ ມຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາກຖາວຓ຺ຓນາ.

໓໖໓. ກາມປາຣິຈຣິຍາຍາຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ກາເມນ ປາຣິຈຣິຍາຍ, ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ປາຣິຈຣິຍາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ກາມິຕາ ປຕ຺ຖິຕາຕິ ກາມາ, ເມຖຸນຣາຄວເສນ ປຕ຺ຖິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກາມາ ຈ ສາ ປາຣິຈຣິຍາ ຈາຕິ ກາມປາຣິຈຣິຍາ, ຕສ຺ສາ ກາມປາຣິຈຣິຍາຍາຕິປິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເມຖຸນຣາຄຈິຕ຺ເຕນ ອຠິປຕ຺ຖິຕປາຣິຈຣິຍາຍາຕິອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວຓ຺ຓໍ ຠາສໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ ຠຄິນິ ປາຣິຈຣິຍານໍ ຍາ ມາທິສໍ ສີລວນ຺ຕໍ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ເອເຕນ ຘມ຺ເມນ ປຣິຈເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ປາຣິຈຣິຍາຍ ¶ ຄຸຓໍ ອານິສໍສໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓຕິ ຕສ຺ມິໍ ຠຓິຕກ຺ຂເຓເຍວ. ສາ ເຈ ຊານາຕີຕິ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຠາສິ, ສເຈ ສາ ວຈນສມນນ຺ຕຣເມວ ຊານາຕິ.

໓໖໔. ສາ ¶ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ໂນ ຊານາຕິ ເຈ, ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍກ຺ຂິເປຕິເທວີສຸ ຊານນ຺ຕີສຸ, ປຓ຺ຑເກ ຈ ຊານນ຺ເຕ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສໂຕ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເສເສຕິ ປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕວິສເຍ, ຍກ຺ຂິອາທີນໍ ອຊານນວິສເຍ ຈ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສໂຕ ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໓໖໕. ຈີວຣາທີຫີຕິ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕາທີຫິ. ວຕ຺ຖຸກາເມຫີຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ວຕ຺ຖຸຠາເວນ ວຕ຺ຖູ ຈ ກາມິຕຕ຺ຕາ ກາມາຕິ ຈ ສງ຺ຂາເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ.

໓໖໖. ຣາໂຄ ເອວ ຣາຄຕາ. ‘‘ຣາຄິຕາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຣາໂຄ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣາຄີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຣາຄິຕາ, ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ຣາໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອຠາໂສຕິ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ຄຸຓຠຓນໍ. ເຕນ ຣາເຄນາຕິ ກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ຣາເຄນ. ຂເຓ ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຠຓິຕກ຺ຂເຓ. ວິຊານນນ຺ຕິ ຍໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓໍ ຠຓຕິ, ຕາຍ ຕສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖສ຺ສ ວິຊານນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໖໗. ປຎ຺ຈງ຺ຄານີຕິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຕາ, ຕໍສຎ຺ຎິຕາ, ປາຣິຈຣິຍາຍ ຣາຄິຕາ, ເຕນ ຣາເຄນ ໂອຠາສນໍ, ຂເຓ ຕສ຺ມິໍ ວິຊານນນ຺ຕິ ອິມານິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປເທ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ¶ , ປຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິກາຣຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທສ຺ສ.

ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ.

໓໖໘. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິອາທິກິຣິຍາຕ຺ຕໂຍປາທານສາມຕ຺ຖິເຍນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິປາທນກໍ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈ ‘‘ຄຣຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ປທສາມຕ຺ຖິເຍນ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ຕິວິເຘຫິ ສຫ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິສສ຺ສ ສນ຺ເທສໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ວີມໍສຕິ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ ເຈ, ຕສ຺ສ ຄຣຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອກໍ ວາກ຺ຍໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາປິ ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ໂຍຊນາຍປິ ເອກໍ ວາກ຺ຍໍ ໂຫຕີຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ວາກ຺ຍທ຺ວຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອິຘ ສນ຺ເທສກ຺ກມຎ຺ຈ ໂຍຊນາກ຺ກມຎ຺ຈ ຊານນຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ຕາວ ອິຕ຺ຖີນຎ຺ຈ ຠຣິຍານຎ຺ຈ ປເຠໂທ ຈ ສຣູປຎ຺ຈ ວິຠາວີຍຕິ – ເຕສຸ ອິຕ຺ຖິໂຍ ທສວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ປທຠາຊເນ ‘‘ທສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ¶ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາ ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາ ມາຕາປິຕຸຣກ຺ຂິຕາ ຠາຕຸຣກ຺ຂິຕາ ຠຄິນິຣກ຺ຂິຕາ ຎາຕິຣກ຺ຂິຕາ ໂຄຕ຺ຕຣກ຺ຂິຕາ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕາ ສາຣກ຺ຂາ ສປຣິທຓ຺ຑາ’’ຕິ. ຠຣິຍາ ຈ ທສວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ປທຠາຊເນ ‘‘ທສ ຠຣິຍາໂຍ ຘນກ຺ກີຕາ ຉນ຺ທວາສິນີ ໂຠຄວາສິນີ ໂອທປຕ຺ຕກິນີ ໂອຠຏຈຸມ຺ພຏາ ທາສີ ຈ ຠຣິຍາ ຈ ກມ຺ມກາຣີ ຈ ຠຣິຍາ ຈ ຘຊາຫຏາ ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໓). ອິມາສໍ ປເຠໂທ ຈ ສຣູປານິ ຈ ສງ຺ເຂປໂຕ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພານິ –

ປຸຣິເສຫິ ສຫ ຍຖາ ສໍວາສໍ ນ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ມາຕຣາ ຣກ຺ຂິຕາ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາ ນາມ ມາຕາ ຣກ຺ຂຕິ ໂຄເປຕິ ອິສ຺ສຣິຍໍ ກາເຣຕິ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎາທິໂຄຕ຺ເຕ ຊາຕາ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ໂຄຕ຺ເຕ ຊາເຕຫິ ¶ ຣກ຺ຂິຕາ ໂຄຕ຺ຕຣກ຺ຂິຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ໂຄຕ຺ຕຣກ຺ຂິຕາ ນາມ ສໂຄຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ເອກໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ວາ ເອກຄຓປຣິຍາປນ຺ເນຫິ ວາ ຣກ຺ຂິຕາ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕາ ນາມ. ຍຖາຫ ‘‘ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕາ ນາມ ສຫຘມ຺ມິກາ ຣກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໓໐໔). ສາຣກ຺ຂາ ນາມ ‘‘ຄພ຺ເຠປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕິ ‘ມຍ຺ຫໍ ເອສາ’ຕິ ອນ຺ຕມໂສ ມາລາຄຸຬປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາປີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕສຣູປາ. ສປຣິທຓ຺ຑາ ນາມ ‘‘ເກຫິຈິ ທຓ຺ໂຑ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ ‘ໂຍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອິຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ເອຕ຺ຕໂກ ທຓ຺ໂຑ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສຣູປາຕິ ອຍໍ ທສນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ສຣູປສງ຺ເຂໂປ. ອິມາສຸ ທສສຸ ສາຣກ຺ຂສປຣິທຓ຺ຑານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຣປຸຣິສເສວາຍໍ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ໂຫຕິ, ອິຕຣາສໍ ນ ໂຫຕິ. ອິມາ ທສປິ ປຎ຺ຈສີລໍ ຣກ຺ຂນ຺ເຕຫິ ອຄມນີຍາ.

ທສສຸ ຠຣິຍາສຸ ‘‘ຘນກ຺ກີຕາ ນາມ ຘເນນ ກິຓິຕ຺ວາ ວາເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠຣິຍຠາວາຍ ອປ຺ປກໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ຄຫິຕາ ຘນກ຺ກີຕາ ນາມ. ‘‘ຉນ຺ທວາສິນີ ນາມ ປິໂຍ ປິຍໍ ວາເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຣຸຈິຍາ ສໍວສິເຕນ ປຸຣິເສນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕາ ຉນ຺ທວາສິນີ ນາມ. ‘‘ໂຠຄວາສິນີ ນາມ ໂຠຄໍ ທຕ຺ວາ ວາເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸທຸກ຺ຂລມຸສລາທິເຄໂຫປກຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ຠຣິຍຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຊນປທິຕ຺ຖີ ໂຠຄວາສິນີ ນາມ. ‘‘ປຏວາສິນີ ນາມ ປຏໍ ທຕ຺ວາ ວາເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິວາສນມຕ຺ຕໍ ວາ ປາຣຸປນມຕ຺ຕໍ ວາ ລທ຺ຘາ ຠຣິຍຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ທລິທ຺ທິຕ຺ຖີ ປຏວາສິນີ ນາມ. ໂອທປຕ຺ຕກິນີ ນາມ ‘‘ອຸທກປຕ຺ຕໍ ອາມສິຕ຺ວາ ວາເສຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິທໍ ອຸທກໍ ວິຍ ສໍສຏ຺ຐາ ອເຠຊ຺ຊາ ໂຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອຸທກປຕ຺ເຕ ປຸຣິເສນ ສທ຺ຘິໍ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຠຣິຍຠາວໍ ນີໂຕ ມາຕຸຄາໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ໂອຠຏຈຸມ຺ພຏາ ນາມ ຈຸມ຺ພຏໍ ໂອໂຣເປຕ຺ວາ ¶ ວາເສຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສີສໂຕ ຈຸມ຺ພຏໍ ໂອໂຣເປຕ຺ວາ ຠຣິຍຠາວມຸປນີຕາ ກຏ຺ຐຫາຣິກາທິອິຕ຺ຖີ ໂອຠຏຈຸມ຺ພຏາ ນາມ. ທາສີ ¶ ຈ ຠຣິຍາ ຈ ນາມ ‘‘ທາສີ ເຈວ ໂຫຕິ ຠຣິຍາ ຈາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ວາສິຕາ ‘‘ຕສ຺ເສວ ທາສີ ຈ ຠຣິຍາ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ກມ຺ມກາຣີ ຈ ຠຣິຍາ ຈ ນາມ ‘‘ກມ຺ມກາຣີ ເຈວ ໂຫຕິ ຠຣິຍາ ຈາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຘານິຕ຺ຖິນິຣເປກ຺ເຂນ ກຸຏຸມ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຠຣິຍຠາວໍ ນີຕາ ຠຣິຍາ ກຕກມ຺ມາ ‘‘ກມ຺ມກາຣີ ຈ ຠຣິຍາ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ຘຊາຫຏາ ນາມ ກຣມຣານີຕາ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘຊໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ມຫາເສນາຍ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣວິສຍໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ເຕນ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ຠຣິຍຠາວມຸປນີຕາ ອິຕ຺ຖີ ຘຊາຫຏາ ນາມ. ‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ ນາມ ຕງ຺ຂຓິກາ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຈິຣກາລໍ ສໍວາສຕ຺ຖາຍ ຄຫິຕາ ອິຕ຺ຖີ ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ ນາມາຕິ ອຍໍ ທສນ຺ນໍ ຠຣິຍານໍ ສຣູປສງ຺ເຂໂປ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາສຸ ທສສຸ ອິຕ຺ຖີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ທສນ຺ນໍ ຠຣິຍານໍ ອຎ຺ຎຕຣຏ຺ຐາເນ ຐປນຕ຺ຖມຘິປ຺ເປຕຠາວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ປຸຣິເສນ ‘‘ຄຈ຺ຉ ຠນ຺ເຕ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ພ຺ຣູຫິ ‘ໂຫຫິ ກິຣ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ຘນກ຺ກີຕາ’ຕິ’’ອາທິນາ ນເຍນ ທິນ຺ນສນ຺ເທສໍ ‘‘ສາຘຸ ອຸປາສກາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ສີສກມ຺ປນາທິວເສນ ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ສນ຺ເທສໍ ປຸຣິສສ຺ສາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປຸຣິສສ຺ສາຕິ ອຸປລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ ມາຕາ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໓໒໑) ນເຍນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕປຸຣິສສ຺ສ ມາຕາປິຕຸອາທໂຍ ຈ ຄເຫຕພ຺ພາ. ວີມໍສຕີຕິ ເອວໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສາສນໍ ຕສ຺ສາເຍວ ເອກໍເສນ ອວິຣາເຘຕ຺ວາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕຸອາທີນມຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວາ ອາໂຣເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາປິ ວີມໍສຕີຕິ ອຸປລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ອນ຺ເຕວາສິໍ ວີມໍສາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໓໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວີມໍສາເປຕີຕິປິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ ຕຖາ ອາຫຏໍ ສາສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ¶ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ຈ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ຈ ລຊ຺ຊາຍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕາຍ ຈ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈາຫຣິຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຘາປິ ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ ອຸປລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ວີມໍສຕິ ອນ຺ເຕວາສິໍ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໓໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕີຕິ ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

‘‘ອິຕ຺ຖິຍາປິ ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຄຫິຕທຸຕິຍວາກ຺ເຍ ຈ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ເທສກ຺ກໂມ ປນ ‘‘ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕິ ‘ຄຈ຺ຉ ຠນ຺ເຕ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ພ຺ຣູຫິ ‘ໂຫມິ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ¶ ຠຣິຍາ ຘນກ຺ກີຕາ’ຕິ’’ອາທິປາຬິນເຍນ (ປາຣາ. ໓໓໐) ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ວີມໍສາເປຕິ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕີ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນິຍາເມນ ທສນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ນາມໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວຕ຺ວາ ທສນ຺ນໍ ຠຣິຍານໍ ອຎ຺ຎຕຣຕ຺ຖາຍ ທີຍມານສນ຺ເທສກ຺ກໂມ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອິຘາປິ ອິຕ຺ຖິຍາປິ ວາຕິ ອຸປລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ‘‘ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາຍ ມາຕາ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕິ ‘ຄຈ຺ຉ ຠນ຺ເຕ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ພ຺ຣູຫິ ‘ໂຫຕຸ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ຘນກ຺ກີຕາ’’ຕິອາທິປາຬິວເສນ (ປາຣາ. ໓໒໔) ອິຕ຺ຖິຍາ ມາຕຸປິຕຸອາທີນຎ຺ຈ ສນ຺ເທສກ຺ກໂມ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

໓໗໐. ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາ ສຎ຺ຈຣຓເຫຕຸ. ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ອນ຺ຕເຣ ສາສນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຎ຺ຈຣຓເຫຕຸ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພສງ຺ຆາທິເສສໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗໑. ອຎ຺ຎໍ ວາຕິ ມາຕາປິຕຸຣກ຺ຂິຕາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ. ‘‘ຠາສໂຕ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ. ‘‘ເປສິໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕໍ ປຫາຍ ‘‘ຠາສຕີ’’ຕິ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປາຐເສໂສ ວາ ກາຕພ຺ໂພ. ‘‘ໂຍ ອຎ຺ຎໍ ຠາສຕິ ເຈ, ຕສ຺ສ ຠາສໂຕຕິ ໂຍຊນາ’’ຕິ ນິສ຺ສນ຺ເທເຫ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມາຕຣາ ຣກ຺ຂິຕໍ ອິຕ຺ຖິໍ ‘ຄຈ຺ຉ ພ຺ຣູຫີ’ຕິ ໂຍ ເປສິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປິຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ¶ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຠາສໂຕ ວິສງ຺ເກໂຕວາ’’ຕິ, ‘‘ມາຕຣາ…ເປ… ພ຺ຣູຫີ’ຕິ ເປສິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປິຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຠາສໂຕ ວິສງ຺ເກໂຕວາ’’ຕິ ໂຍຊນາ ຍຸຕ຺ຕຕຣາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ.

໓໗໒. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕາທີຫີຕິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນເມວ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວີມໍສນປຈ຺ຈາຫຣຓານິ ຄຫິຕານິ. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ເຕຕິ ສຎ຺ຈຣເຓ. ສມາປນ຺ເນຕິ ຄເຕ ສຕິ. ຄຣຸກາປຕ຺ຕິມາທິເສຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ເສໂສ. ອາທິເສຕິ ກເຖຍ຺ຍ.

໓໗໓. ທ຺ວີຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ເຕ ສມາປນ຺ເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ວີມໍສຕິ ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນ ວີມໍສຕິ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ວີມໍສຕິ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໓໘) ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຓ຺ຑກາທີສູຕິ ປຓ຺ຑກຍກ຺ຂິເປຕີສຸ. ຕີຫິປິ ອງ຺ເຄຫິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ເຕ ສມາປນ຺ເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ເອເກເນວາຕິ ¶ ເອເກເນວ ອງ຺ເຄນ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາທີສຸ ສພ຺ພມາຕຸຄາເມສຸ ຈ ວິນີຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ປຸຣິໂສ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປສິ ‘ຄຈ຺ຉ ຠນ຺ເຕ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອິຕ຺ຖິໍ ວີມໍສາ’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ປຸຈ຺ຉິ ‘ກຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ’ຕິ. ສຸຕ຺ຕາ ຠນ຺ເຕຕິ…ເປ… ມຕາ ຠນ຺ເຕຕິ. ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຠນ຺ເຕຕິ. ອນິຕ຺ຖີ ຠນ຺ເຕຕິ. ອິຕ຺ຖິປຓ຺ຑກາ ຠນ຺ເຕຕິ. ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສິ. ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໑) ອາຄຕາສຸ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຈ.

໓໗໔. ອນາປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາຕິ ເຈຕິຍາທີສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິສ຺ສາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຣິສສ຺ສ, ປຸຣິເສນ ຈ ອິຕ຺ຖິຍາ ທິນ຺ນສາສນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ວີມໍສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຫຣິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິຠາໂວ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ຄິລານສ຺ສ ວາ ກຣຓີເຍນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໐) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗໕. ຕຖາ ຕສ຺ສາຕິ ມນຸສ຺ສຊາຕິກາຍ ຕສ຺ສາ. ນນາລໍວຈນີຍຕາຕິ ‘‘ມມາຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ນິຄ຺ຄຫປຄ຺ຄເຫ ວາ ນິຣາສງ຺ກໍ ວຕ຺ຕຸໍ ນາຫຣຕີຕິ ອລໍວຈນີຍາ, ອສ຺ສາມິກາ, ສາ ຫິ ເກນຈິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວາ ນິຣາສງ຺ເກນ ນິຄ຺ຄຫປຄ຺ຄຫວຈນໍ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ, ອລໍວຈນີຍາ ນ ຠວຕີຕິ ນາລໍວຈນີຍາ, ສສ຺ສາມິກາ, ສາ ຫິ ສາມິເກນ ຕຖາ ກາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາຕິ ນາລໍວຈນີຍາ, ນາລໍວຈນີຍາ ນ ຠວຕີຕິ ນນາລໍວຈນີຍາ, ອລໍວຈນີຍປເທນ ວຸຕ຺ຕາ ອສ຺ສາມິກາ ເອວ, ປຏິເສຘາ ທ຺ເວ ປກຕິມຕ຺ຖໍ ຄມຍນ຺ຕີຕິ, ນນາລໍວຈນີຍາຍ ຠາໂວ ນນາລໍວຈນີຍຕາ, ນິຣາສງ຺ເກນ ອວຈນີຍຕາ ອສ຺ສາມິກຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕວເສນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຈນີຍາ ນ ໂຫຕີຕິ ວາ ‘‘ອລໍວຈນີຍາ’’ຕິປິ ຄເຫຕພ຺ພເມວ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕາທີນໍ ວສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈກາໂຣ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ຕໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນວີມໍສນປຈ຺ຈາຫຣຓສງ຺ຂາຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອງ຺ຄານໍ ວເສນ ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຕາ ນນາລໍວຈນີຍຕາຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ວເສນ ຈ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອາປຕ຺ຕິກາຣເຓຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗໖. ອິທໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ. ອຖ ວາ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ຈ ອຍໍ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກາຍໂຕ, ວາຈໂຕ, ກາຍວາຈໂຕ, ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ, ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ, ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ. ຕໂຕ ເອວ ອຈິຕ຺ຕກມຸທີຣິຕໍ. ມິສ຺ສກສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ອຈິຕ຺ຕກໍ. ອວເສສຈິຕ຺ເຕສຸປິ ¶ ຍສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ອສຕິ ອຈິຕ຺ຕກໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອລໍວຈນິຍຕ຺ຕໍ ¶ ວາ’’ຕິອາທິ. ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ຣສ຺ໂສ, ‘‘ອລໍວຈນີຍຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂຍ ສນ຺ເທສໍ ເປເສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປຏິພທ຺ຘຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ວາຕິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສງ຺ຂາຕໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ວາ ອຊານໂຕ ອຈິຕ຺ຕກມຸທີຣິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໓໗໗. ສາສນນ຺ຕິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ, ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ສາສນໍ. ກາຍວິກາເຣນາຕິ ສີສກມ຺ປນາທິນາ ກາຍວິກາເຣນ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ຕໍ ອຸປຄມ຺ມາຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສາສນໍ ຍສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ມາຕຸຄາມໍ, ປຸຣິສໍ ວາ ອຸປຄມ຺ມ. ວີມໍສິຕ຺ວາຕິ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ຕີເຣຕ຺ວາ. ຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈາຫຣນ຺ຕສ຺ສ. ກາຍໂຕ ສິຍາຕິ ວຈີເຠທໍ ວິນາ ປຏິຄ຺ຄຫຓາທີນໍ ກາເຍເນວ ກຕຕ຺ຕາ ກາຍສມຸຏ຺ຐານໂຕວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗໘. ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ຍຖາ ນິສິນ຺ໂນວາຕິ ປກຕິຍາ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນເຍວ ນິສິນ຺ໂນ. ຕໍ ວຈນໍ. ຕຕ຺ເຖວາຄຕສ຺ເສວາຕິ ຍຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ອິຕ຺ຖິຍາ ສາສນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິ, ຕເມວ ອາສນໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານເມວ ອາຄຕສ຺ສ ສນ຺ນິສິຕພ຺ພປຸຣິສສ຺ເສວ, ເອຕ຺ຖ ‘‘ອາໂຣເຈຕ຺ວາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ປຸນ ‘‘ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ເຖວາຄຕາຍ ຕສ຺ສາ ເອວ ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສາສນໍ ທຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ຕຕ຺ເຖວ ອາຄຕສ຺ສ ມາຕຸຄາມສ຺ເສວ ຎາຕມນນ຺ຕຣໍ ກາຍິກກິຣິຍໍ ວິນາ ວຈເນເນວ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ສາສນໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຖ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ຕໍ ວຈນໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ປຸນ ຕຕ຺ເຖວາຄຕສ຺ເສວ ປຸຣິສສ຺ສ ¶ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອວໍ ປຸຣິສສນ຺ເທສໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓາທິວເສນາປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕຕ຺ເຖວາຄຕສ຺ສາຕິ ອຸປລກ຺ຂຓໍ. ສາສນວຈນມຕ຺ເຕເນວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ກິຈ຺ຈນ຺ຕເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ຍທິຈ຺ຉາວເສນ ທິຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ວາ ວຕ຺ວາ ປຸນປິ ຕຕ຺ເຖວ ທິຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ປຸນ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ຈ ວຈເນເນວ ສມຸຏ຺ຐານຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໗໙. ‘‘ອລໍ…ເປ… ອຊານໂຕ’’ຕິ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ, ກສ຺ມາ ປຸນ ‘‘ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຕທຸຠຍສ຺ສາປິ ວິສຸໍ ກາຣຓາຠາວໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນໍ ວິຘິນ຺ຕິ ສາສນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຫຣິຕ຺ວາ ອາໂຣຈນສງ຺ຂາຕໍ ¶ ວິຘານໍ. ອຣຫໂຕປີຕິ ຂີຓາສວສ຺ສປິ, ເສຂປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປເຄວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠາວນຕ຺ເຖນ ອປິ-ສທ຺ເທນ ໂຊຕິໂຕ.

໓໘໐. ຊານິຕ຺ວາຕິ ອລໍວຈນີຍຠາວໍ ວາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ວາ ອຸຠຍເມວ ວາ ຊານິຕ຺ວາ. ຕຖາຕິ ກາຍວາຈໂຕ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສຈິຕ຺ຕເກຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕເກຫິ. ເຕເຫວາຕິ ກາຍາທີຫິ ເຕຫິ ເອວ, ‘‘ຕີເຫວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ.

ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ.

໓໘໑-໒. ສຍໍຍາຈິຕເກເຫວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸປກຣເຓຫີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ, ‘‘ປຸຣິສໍ ເທຖາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຕ຺ຕນາວ ຍາຈິຕ຺ວາ ຄຫິເຕຫິ ອຸປກຣເຓເຫວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ‘‘ສຎ຺ຎາຈິກາ ນາມ ສຍໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປຸຣິສມ຺ປິ ປຸຣິສຕ຺ຕກຣມ຺ປິ ໂຄຓມ຺ປິ ສກຏມ຺ປິ ວາສິມ຺ປິ ປຣສຸມ຺ປິ ກຸຐາຣິມ຺ປິ ກຸທາລມ຺ປິ ນິຂາທນມ຺ປີ’’ຕິ ¶ . ເອຕ຺ຖ ເອວ-ກາເຣນ ອຍາຈິຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ເຕນ ອສ຺ສາມິກນ຺ຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ກຸຏິກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ກຸຏິ ນາມ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາ ວາ ໂຫຕິ ອວລິຕ຺ຕາ ວາ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕາ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠູມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິຕ຺ຕິຈ຺ຉທນານິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ມຕ຺ຕິກາຍ ວາ ສຸຘາຍ ວາ ທ຺ວາຣວາຕປານາທິອເລໂປກາສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ລິຕ຺ຕຠາເວນ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕານາມກໍ ວາ ຕຖາ ພຫິ ລິຕ຺ຕຠາເວນ ອວລິຕ຺ຕານາມກໍ ວາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ລິຕ຺ຕຠາເວນ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕານາມກໍ ວາ ກຸຏິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອປ຺ປມາຓິກນ຺ຕິ ‘‘ຕຕ຺ຣິທໍ ປມາຓໍ, ທີຆໂສ ທ຺ວາທສວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ, ຕິຣິຍໍ ສຕ຺ຕນ຺ຕຣາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໘) ທີຆປຸຖຸລານໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາເຓນ ອຕິເຣກຕ຺ຕາ ອປ຺ປມາຓິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຕິລກ຺ຂຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕີຓິ ກິເລສມູລານິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ກາລຕ຺ຕຍວຕ຺ຕ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕິຠຸວເນກປຏິສຣຓຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ອງ຺ຄຸລໍ ປມາຓມຊ຺ຌິມປຸຣິສສ຺ສ ອງ຺ຄຸລໂຕ ຕິວງ຺ຄຸລໍ ໂຫຕິ, ເອກາ ວິທຕ຺ຖິ ຕິສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເອກໍ ຣຕນໍ ຕີຓິ ຣຕນານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ນິຍມິຕາ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິ ຈ ວຑ຺ຒກິຣຕເນນ ທິຍຑ຺ຒຣຕນປ຺ປມາຓາ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິ ນາມ ອິທານິ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕິສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ວຑ຺ຒກິຫຕ຺ເຖນ ທິຍຑ຺ໂຒ ຫຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໘-໓໔໙). ຕສ຺ມາ ¶ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ ທ຺ວາທສ ວຑ຺ຒກິຫຕ຺ເຖນ ອຏ຺ຐາຣສ ຫຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ທີຆໂສ ທ຺ວາທສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາຕິ ພາຫິຣິເມນ ມາເນນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໙) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕິມໍ ສຸຘາເລປໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຖຸສມຕ຺ຕິກປຣິຍນ຺ເຕນ ວາ ມຫາມຕ຺ຕິກປຣິຍນ຺ເຕນ ວາ ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ອຏ຺ຐາຣສຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໍ, ‘‘ຕິຣິຍໍ ສຕ຺ຕນ຺ຕຣາຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິເມນ ມາເນນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໙) ¶ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິເມນ ປຸຖຸລໂຕ ທ຺ວາທສງ຺ຄຸລາຘິກທສຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓຎ຺ຈ ກຸຏິຍາ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຐິຕປມາຓໂຕ ທີຆໂຕ ປຸຖຸລໂຕ ວາ ອຸຠໂຕ ວາ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕາຘິກາປິ ກຸຏິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປມາຓິກ’’ນ຺ຕິ ອາຫາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສນ຺ຕິ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ໂພຕິ ອຸທ຺ເທໂສ, ອຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທໂສ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສາ, ກຸຏິ, ຕໍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສໍ. ‘‘ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອສາ ວາສຕ຺ຖາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ກາຣຍມາເນນາຕິ ກໂຣນ຺ໂຕ ວາ ກາຣາເປນ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປໂຍຊກກຕ຺ຕຸໂນ ຈ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຸປລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຖາຕິ ເຕເນວ ປກາເຣນ, ເຍຫິ ອສ຺ສາມິກຕາທີຫິ ປກາເຣຫິ ຍຸຕ຺ຕໍ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ກຸຏິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ເຕເຫວ ປກາເຣຫິ ຍຸຕ຺ຕໍ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກມ຺ປິ ກຸຏິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ. ອິມິນາ ອປ຺ປມາຓິກໍ ວິຍ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກມ຺ປິ ວິສຸໍເຍວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຘານງ຺ຄນ຺ຕິ. ວສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຖຸ, ຠູມິ, ສາ ອເທສິຕາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກາ, ກຸຏິ, ຕໍ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ.

ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ເຕນ ກຸຏິກາເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກຸຏິວຕ຺ຖຸໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ສມຕລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ກຸຏິໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອສ຺ສາມິກໍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສໍ, ໂສຫໍ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ຆໍ ກຸຏິວຕ຺ຖຸໂອໂລກນໍ ຍາຈາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຍາຈິເຕນ ສງ຺ເຆນ ວາ ສງ຺ເຆນ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ສມ຺ມເຕຫິ ພ຺ຍຕ຺ເຕຫິ ¶ ປຏິພເລຫິ ທ຺ວີຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸຏິວຕ຺ຖຸໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສາຣມ຺ຠຠາວໍ ວາ ອປຣິກ຺ກມນຠາວໍ ວາ ອຸຠຍເມວ ວາ ປສ຺ສນ຺ເຕຫິ ‘‘ມາຍິຘ ກຣີ’’ຕິ ນິວາເຣຕ຺ວາ ອນາຣມ຺ຠໍ ເຈ ໂຫຕິ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣຈິເຕ ກຸຏິກາຣເກເນວ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ກຸຏິໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອສ຺ສາມິກໍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສໍ, ໂສຫໍ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ຆໍ ກຸຏິວຕ຺ຖຸເທສນໍ ຍາຈາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຍາຈິເຕ ວຸຑ຺ຒານຸມເຕນ ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ເທເສຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາທິຕກຸຏິວຕ຺ຖຸສ຺ສ ¶ ອຠາວາ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ, ເຕເນວ ອສ຺ສາມິກຕາທິປກາເຣນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ກຸຏິກໍ ອຕ຺ຕນາ ຍາຈິເຕຫິ ອຸປກຣເຓຫິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ, ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ທ຺ເວ ສງ຺ຆາທິເສສາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ວາ ອນຠິເນຍ຺ຍ ວຕ຺ຖຸເທສນາຍ, ປມາຓໍ ວາ ອຕິກ຺ກາເມຍ຺ຍ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໘) ຕຸລ຺ຍພລຕາສູຈເກນ ວາ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕອງ຺ຄທ຺ວຍສຫິຕຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ສງ຺ຆາທິເສສາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ກຸຏິໍ ກໂຣຕິ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອນາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສງ຺ຆາທິເສສານ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໓໕໕) ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂຸກຸຏິໍ ກໂຣຕິ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ອນາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໕໔) ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ກຸຏິໍ ກໂຣຕິ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອນາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໕໕) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທ຺ວີສຸ ອງ຺ເຄສຸ ເອກໍ ເຈ, ເອໂກວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ¶ ໂຫຕີຕິ. ຕໍ ປນ ‘‘ສເຈ ເອກວິປນ຺ນາ ສາ, ຄຣຸກໍ ເອກກໍ ສິຍາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ.

ສາຣມ຺ຠາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຣມ຺ຠ-ສທ຺ໂທ ໂສປທ຺ທວປຣິຍາໂຍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສາຣມ຺ຠໍ ອນາຣມ຺ຠນ຺ຕິ ສອຸປທ຺ທວໍ ອນຸປທ຺ທວ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໘-໓໔໙). ເອຕ຺ຖ ‘‘ເສຕໍ ຉາຄມາຣເຠຖ ຍຊມາໂນ’’ຕິ ປໂຍເຄ ວິຍ ອາ-ປຸພ຺ພສ຺ສ ຣຠສ຺ສ ຫິໍສຕ຺ເຖປິ ທິສ຺ສມານຕ຺ຕາ ກຕ຺ຕຸສາຘໂນ ອາຣມ຺ຠ-ສທ຺ໂທ ຫິໍສການໍ ກິປິລ຺ລິກາທິສຕ຺ຕານໍ ວາຈໂກ ຠວຕີຕິ ຕໍສຫິຕຏ຺ຐານໍ ສາຣມ຺ຠໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ປທຠາຊເນປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາຣມ຺ຠໍ ນາມ ກິປິລ຺ລິການໍ ວາ ອາສໂຍ ໂຫຕິ, ອຸປຈິການໍ ວາ, ອຸນ຺ທູຣານໍ ວາ, ອຫີນໍ ວາ, ວິຈ຺ຉິການໍ ວາ, ສຕປທີນໍ ວາ, ຫຕ຺ຖີນໍ ວາ, ອສ຺ສານໍ ວາ, ສີຫານໍ ວາ, ພ຺ຍຄ຺ຆານໍ ວາ…ເປ… ອາສໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໕໓).

ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປຣິກ຺ກມນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ສປຣິກ຺ກມນໍ ນາມ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ຍຖາຍຸຕ຺ເຕນ ສກເຏນ ອນຸປຣິຄນ຺ຕຸໍ, ສມນ຺ຕາ ນິສ຺ເສຓິຍາ ອນຸປຣິຄນ຺ຕຸໍ, ເອຕໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ ນາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໕໓) ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓວິປຣິຍາຍໂຕ ນິພ຺ພໂກສສ຺ສ ອຸທກປາຕຏ຺ຐາເນ ເອກໍ ຈກ຺ກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ຈກ຺ກໍ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ກຸຏິໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊິຍມານສ຺ສ ໂຄຍຸຕ຺ຕສກຏສ຺ສ ວາ ນິສ຺ເສຓິຍໍ ຐຕ຺ວາ ກຸຏິໍ ຉາທຍມານານໍ ນິສ຺ເສຓິຍາ ວາ ປຣໂຕ ຄມິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອປຣິກ຺ກມນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ¶ ວຸຕ຺ຕສາຣມ຺ຠອປຣິກ຺ກມນສງ຺ຂາຕອງ຺ຄທ຺ວເຍນ ຍຸຕ຺ຕໍ ເຈ, ທ຺ເວ ທຸກ຺ກຏານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ກຸຏິໍ ກໂຣຕິ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ປມາຓິກໍ ສາຣມ຺ຠໍ ອປຣິກ຺ກມນໍ, ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໓໕໕). ເອກໍ ເຈ, ເອກເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ກຸຏິໍ ກໂຣຕິ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ປມາຓິກໍ ສາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ອາປຕ຺ຕິ ¶ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຠິກ຺ຂຸ ກຸຏິໍ ກໂຣຕິ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ປມາຓິກໍ ອນາຣມ຺ຠໍ ອປຣິກ຺ກມນໍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໕໕) ເອຕໍ ຕຍມ຺ປິ ‘‘ສາຣມ຺ຠາທີສຸ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອກໍ ອງ຺ຄໍ ປມາຓິກຕ຺ຕໍ ວາ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕໍ ວາ ວິປນ຺ນໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ເອກວິປນ຺ນາ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານໍ ສງ຺ຆາທິເສສາທິປທານມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓກຸຏິ.

໓໘໓. ອິທານິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ເຕ ຍາຈນພຫຸລາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິພຫຸລາ ວິຫຣນ຺ຕິ ‘ປຸຣິສໍ ເທຖ ປຸຣິສຕ຺ຕກຣໍ ເທຖາ’’ຕິອາທິປາຬິຍາ (ປາຣາ. ໓໔໒) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໒) ອາຄຕໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ປຸຣິສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກມ຺ມສຫາຍຕ຺ຖາຍາຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກມ຺ເມ ສຫາຍຠາວາຍ, ກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ປຸຣິສໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖາຍ ‘ປຸຣິສໍ ເທຖາ’ຕິ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໒). ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນາຕິ ສາມິການໍ ອາຍຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕມູລສ຺ສ ຉິນ຺ທນວເສນ, ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຕ຺ຕຠາວກຣຓວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໘໔. ອວຊ຺ຊນ຺ຕິ ວຊ຺ຊຣຫິຕໍ, ນິທ຺ໂທສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຄລຸທ຺ທກມຈ຺ຉພນ຺ຘກາທີນໍ ສກກມ຺ມໍ ວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ນາມ. ຕສ຺ມາ ມິຄລຸທ຺ທກາທໂຍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈນ຺ເຕນ ປນ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ເທຖາ’’ຕິ, ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ກມ຺ມໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາເຍວ ຍາຈິຕພ຺ພໍ. ລຸທ຺ທເກ ວາ ອິຕເຣ ວາ ນິກ຺ກມ຺ເມ ອຍາຈິຕ຺ວາປິ ຍຖາຣຸຈິ ກມ຺ມໍ ກາຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຫຕ຺ຖກມ຺ມຍາຈນາຍ ສພ຺ພຖາປິ ກປ຺ປິຍຠາວໍ ທີເປຕຸໍ ຕໍຕໍສິປ຺ປິເກ ຍາຈິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ປາສາທໍ ກາຣາເປນ຺ເຕນ ¶ ຫຕ຺ຖກມ຺ເມ ຍາຈິເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອໂນກາສຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ທາຕພ຺ພໍ ມູລໍ ທິຍ຺ຍມານໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໒ ອຕ຺ຖໂຕສມານໍ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຸສລານໍ ອຕ຺ຖໍ ອປຣິຫາເປນ຺ເຕນ ກປ຺ປິເຍນ ສາຣຸປ຺ເປນ ປໂຍເຄນ ຍາຈິຕພ຺ພໍ. ຍາຈິຕກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ເຖຫິ ກໂຣນ຺ຕານໍ ທິຍ຺ຍມານໍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມມູລໍ ກມ຺ມໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ¶ ກມ຺ມກາຣເກ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ທາເປຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຍາຈນາຍ ອນວຊ຺ຊຠາເວ ອຏ຺ຐກຖາຄຕໍ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ປິ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ, ປທປູຣເຓ ວາ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸມ຺ຫິ. ຍສ຺ມາ ອິທໍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອນວຊ຺ຊເມວ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

໓໘໕. ຎາຕກາທິເກຕິ ຎາຕກປວາຣິເຕ. ຐເປຕ຺ວາຕິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ໂຄຓມາຍາຈມານສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕ ຕາວກາລິກໍ ວິນາ ເກວລໍ ກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖາຍ ໂຄຓໍ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ. ເຕສຸປີຕິ ຎາຕກາທີສຸປິ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ເຊນ ໂຄຓມາຍາຈນສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ຕາວກາລິກນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໒) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ຍາວ ກມ຺ມກຣຓກາລໍ, ຕາວ ນິຍເມຕ຺ວາ ຎາຕກອຎ຺ຎາຕກປວາຣິຕອປ຺ປວາຣິເຕ ສພ຺ເພປິ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຖາ ຍາຈິຕ຺ວາ ວາ ອຍາຈິຕ຺ວາ ວາ ຄຫິໂຕ ເຈ, ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ສາມິການໍ ນິຍ຺ຍາເທຕພ຺ໂພ, ໂຄເຓ ວາ ນຏ຺ເຐ ວິສາເຓ ວາ ຠິນ຺ເນ ສາມິເກສຸ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ.

໓໘໖. ເທມາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ. ‘‘ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ‘ອາຣາມິການໍ ອາຈິກ຺ຂຖ ປຏິຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍາ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໒) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກຏວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສາປິ ¶ ໂຄຓວິນິຈ຺ຉເຍນ ສມານຕ຺ຕາ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ວິເສສມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ສກຏໍ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ເທມາຕິ ວຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກເມວ ເທມາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ ນາມ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໒).

໓໘໗. ກຸຐາຣາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນິຂາທນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍໍ ນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ປາຐເສໂສ. ‘‘ສກຏໍ ໂຄໂຓ ວິຍ ຕາວກາລິກໍ ອກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕ ນ ຍາຈິຕພ຺ພໍ, ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕ ນ ຍາຈິຕພ຺ພໍ, ຕາວກາລິກໍ ຍາຈິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ‘‘ສກຏໍ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວິເສສວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈາຕິ ອຍໍ ນໂຍ ວາສິອາທີສຸ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ເກນຈິ ‘‘ມເມຕ’’ນ຺ຕິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ‘‘ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ອຣກ຺ຂິຕາໂຄປິຕກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍ ວລ຺ລິອາທິວິນິຈ຺ຉຍມ຺ປິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກໍ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພນ຺ຕິ ¶ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໂຄຓາທິກຎ຺ຈ ວກ຺ຂມານວລ຺ລິອາທິກຎ຺ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕວິສຍຕ຺ຕໍ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ຫຣາເປຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປິ-ສທ຺ເທນ ປເຄວ ເກນຈິ ຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

໓໘໘. ວລ຺ລິອາທິມ຺ຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເວຕ຺ຕມຸຎ຺ຊຕິຓມຕ຺ຕິກາ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຕ຺ຖ ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊຕິຓໍ ວິນາ ເຄຫຈ຺ຉາທນຕິຓໍ ຕິຓໍ ນາມ. ຄຣຸຠຓ຺ຑປ຺ປໂຫນເກຕິ ‘‘ວລ຺ລິ ອຑ຺ຒພາຫຸມຕ຺ຕາປີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ຄຣຸຠຓ຺ຑປ຺ປໂຫນເກ. ປເຣສໍ ສນ຺ຕເກເຍວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ນ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖເກ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ທີເປຕິ.

໓໘໙. ປຈ຺ຈເຍສູຕິ ¶ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນສງ຺ຂາເຕສຸ ຕີສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ. ເອວ-ກາເຣນ ຄິລານປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາເຕ ຈຕຸຕ຺ຖປຈ຺ຈເຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ ‘‘ອາຫຣ, ເທຫີ’’ຕິ ອິຈ຺ຉິຕປຈ຺ຈເຍ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ຍາຈນາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໒) ສາວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເນວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອລພ຺ຠມານຠາເວນ ສມຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈເຍສຸ ຕີສຸ ອນນ຺ຕຣໍ ສຫນິທ຺ທິຏ຺ຐປຈ຺ຈຍຕ຺ຕຍໂຕ ຕຕິຍປຈ຺ຈເຍເຍວ ລພ຺ຠມານວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕິເຍ ປຣິກໂຖຠາສນິມິຕ຺ຕານິ ຈ ລພ຺ຠເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວສິຏ຺ຐທ຺ວເຍ ປນ ປຣິກຖາທໂຍ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອວຸຕ຺ເຕ ຈຕຸຕ຺ຖປຈ຺ຈເຍປິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖນ ຈ-ກາເຣນ ປຣິກຖາທິຕ຺ຕຍໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ຕີສ຺ເວວາ’’ຕິ ເອວ-ກາເຣນ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຈ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຕ຺ເຖ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ປຣິກໂຖຠາສນິມິຕ຺ຕກມ຺ມວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈຕຸຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິກຖາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕຕິຍປຈ຺ຈເຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ວິນາ ເສສຕ຺ຕຍໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸຣິມປຈ຺ຈຍທ຺ວເຍ ສພ຺ພມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເສນາສນປຈ຺ຈເຍ ປຣິກຖາທິກນ຺ຕິ ອຸໂປສຖາຄາຣາທິກຣຓາຣຫຏ຺ຐານໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຸປາສການໍ ສຸຓນ຺ຕານໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວຕ ໂອກາເສ ເອວຣູປໍ ເສນາສນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອນຸຣູປ’’ນ຺ຕິ ວາ ປວຕ຺ຕາ ກຖາ ປຣິກຖາ ນາມ. ‘‘ອຸປາສກາ ຕຸມ຺ເຫ ກຕ຺ຖ ວສຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ປາສາເທ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ປນ ອຸປາສກາ ປາສາໂທ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ຕາ ¶ ກຖາ ໂອຠາໂສ ນາມ. ອຸປາສເກສຸ ປສ຺ສມາເນສຸ ຠູມິຍໍ ຣຊ຺ຊຸໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ຠູມິໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາຓຸເກ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ‘‘ກິມິທໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ¶ ‘‘ເອຕ຺ຖ ອາວາສໍ ກໂຣມ ອຸປາສກາ’’ຕິອາທິກາ ກຖາ ນິມິຕ຺ຕກຖາ ນາມ. ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຈ ອິມິນາ ນເຍນ ຍຖາຣຫໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພເມຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໒) ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໙໐-໓. ອິທານິ ກຸຏິກາຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ອເທສິເຕ’’ຕິອາທິ. ຕໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ນິເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປາສາເຓ ຆໍສິຕ຺ວາ ຕິຂິຓໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ປາຈິຕ຺ຕິຍາ ສຫາຕິ ‘‘ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໙໐) ວຸຕ຺ຕປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ.

ອາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ເຈວ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ອິຕຣຕ຺ຣ ສຸທ຺ຘປໂຍຄທຸກ຺ກຏຎ຺ຈາຕິ ອາປຕ຺ຕິໍ.

ຍາ ປນາຕິ ຍາ ກຸຏິ. ປຐເມ ທຸຕິເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປິຓ຺ເຑຫີ’’ຕິ ກຣຓພຫຸວຈນໍ ວິຠຕ຺ຕິວຈນວິປຣິຓາມວເສນ ‘‘ປິຓ຺ເຑ’’ຕິ ຠຸມ຺ເມກວຈນນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ‘‘ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ, ຠາວລກ຺ຂເຓ ຠຸມ຺ມໍ, ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໙໔. ‘‘ສເຈ ອຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ວິປ຺ປກຕນ຺ຕິ ອາຣທ຺ຘມນິຏ຺ຐິຕໍ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນິຏ຺ຐິເຕ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພສງ຺ຆາທິເສສາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປຸພ຺ພປໂຍຄມຕ຺ເຕນ ຫິ ປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏານິປິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ປນ ເທເສຕພ຺ພານິ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອາກຑ຺ຒຕິ, ເຕນ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອາປນ຺ນານໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏານໍ ເທເສຕພ຺ພຕາ ຈ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ຕໍ ກຸຏິນ຺ຕິ ຕໍ ວິປ຺ປກຕກຸຏິໍ.

໓໙໕. ອຎ຺ຎໍ ໂຠຊນສາລາທິໍ. ຕຖາຕິ ອນາປຕ຺ຕິມາຫ.

໓໙໖. ‘‘ກໂຣໂຕ’’ຕິ ¶ ອິມິນາ ‘‘ກາຣາປຍໂຕ’’ຕິປິ ລພ຺ຠຕິ. ອຸຠເຍນາປິ ‘‘ກ຺ຣິຍໂຕ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອປ຺ປມາຓິກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕິ.

໓໙໗. ຕນ຺ຕິ ¶ ‘‘ອປ຺ປມາຓິກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ‘‘ກ຺ຣິຍາກ຺ຣິຍໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ກຸຏິຍາ ກຣຓຎ຺ຈ ວຕ຺ຖຸເທສນາຍ ອກຣຓຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ.

໓໙໘. ວຕ຺ຖຸໍ ອເທເສຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ‘‘ເຕນ ວິຫາຣກາຣເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວິຫາຣວຕ຺ຖຸໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໓໖໗) ປທຠາຊເນ ອາຄຕນເຍນ ວິຫາຣໍ ກາຣາເປນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວິຫາຣວຕ຺ຖຸໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ສມຕລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມ຺ມ ວຸຑ຺ຒານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ມຫລ຺ລກໍ ວິຫາຣໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ສສ຺ສາມິກໍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສໍ, ໂສຫໍ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ຆໍ ວິຫາຣວຕ຺ຖຸໂອໂລກນໍ ຍາຈາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ລທ຺ເຘ ວຸຑ຺ເຒ ວາ ຠິກ຺ຂູ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ສງ຺ເຆນ ສມ຺ມເຕ ວາ ຠິກ຺ຂູ ເນຕ຺ວາ ກຕປຣິກມ຺ມໍ ວິຫາຣວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຸຏິວຕ຺ຖຸໂອໂລກເນ ວິຍ ຄຕຠິກ຺ຂູຫິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ສາຣມ຺ຠາທິຠາວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອນາຣມ຺ຠສປຣິກ຺ກມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣຈິເຕ ປຸນ ເຕນ ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ມຫລ຺ລກໍ ວິຫາຣໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ສສ຺ສາມິກໍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສໍ, ໂສຫໍ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ຆໍ ວິຫາຣວຕ຺ຖຸເທສນໍ ຍາຈາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສງ຺ເຆນ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ວິຫາຣວຕ຺ຖຸ ເທເສຕພ຺ພໍ ¶ , ຕຖາ ອກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຫ ສາຣມ຺ຠາທິ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມຫລ຺ລກນ຺ຕິ ‘‘ສສ຺ສາມິກຠາເວນ ສຎ຺ຎາຈິກກຸຏິໂຕ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມຫລ຺ລໂກ. ຍສ຺ມາ ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ປມາຓາຕິກ຺ກເມນາປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ປມາຓມຫນ຺ຕຕາຍປິ ມຫລ຺ລໂກ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໖໖) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຫນ຺ຕຠາເວນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຫາຣນ຺ຕິ ‘‘ວິຫາໂຣ ນາມ ອຸລ຺ລິຕ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕິ ອວລິຕ຺ໂຕ ວາ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໗໑) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ເສນາສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຫຣນ຺ຕິ ອສ຺ມິນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທິສຣູປໍ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຕໍ ວິຫາຣໍ ໂຍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ກເຣຍ຺ຍ ວາ ກາຣາເປຍ຺ຍ ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຕ຺ຕວາສຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາສໍ ປຏິຈ຺ຈ, ອິມິນາ ປຣສ຺ສ ວາສຕ຺ຖາຍ ກໂຣຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ຄຣຸກ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸເທສນາຍ ອກາຣາປເນນ ‘‘ເອໂກວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປຕ຺ຕຍໍ ¶ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປມາຓາ…ເປ… ສງ຺ຆາທິເສສຕາ’’ຕິ (ວິ. ວິ. ໓໙໙ ອາທໂຍ).

໓໙໙. ກ຺ຣິຍາສມຸຏ຺ຐານາຠາວນ຺ຕິ ປມາຓາຕິກ຺ກເມປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ອິຘ ອຠາໂວ ຎາຕພ຺ໂພ. ກ຺ຣິຍ…ເປ… ລກ຺ຂເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກຕາຍ ອກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐານຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ.

ມຫລ຺ລກວິຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ.

໔໐໑-໓. ເຕສູຕິ ຈຕຸວີສຕິຍາ ປາຣາຊິເກສຸ. ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູປານິ ເອກູນວີສຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປຏິນິຍຕາ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາທໂຍ ¶ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕທນຸໂລມາຍ ວິພ຺ຠນ຺ຕຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສຫ ປຎ຺ຈ ປາຣາຊິເກ ວິນາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູປາ ເສສາ ເອກູນວີສຕິ ປາຣາຊິກາ.

ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ປທຠາຊເນ ‘‘ປາຣາຊິເກນ ຘມ຺ເມນາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໖) ວຸຕ຺ຕນຍສ຺ສ ອິຘ ‘‘ເອກູນວີສຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ປທຠາຊນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາຄຕມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປນ ພຸທ຺ຘານຸມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິປວຕ຺ຕການໍ ອາຈຣິຍານໍ ມຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອາຈຣິໂຍ ສພ຺ພປາຣາຊິການໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໕) ວຸຕ຺ຕອນຸທ຺ຘໍສນສ຺ສ ເອກນ຺ຕສາຘນຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປຏິນິຍຕສານຸໂລມປາຣາຊິກປຎ຺ຈກໍ ວິນາ ອວເສສໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິ, ເຕເນວ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ຄຓ຺ຐິປທວິວຣເຓ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ເອວ ອາຄເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕເຣສໍ ອຎ຺ຎຕເຣນາປິ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸທ຺ຘໍເສຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໔) ປາເຐ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິເມສໍ ອາຈຣິຍານໍ ມຕໍ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ‘‘ເອກູນວີສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍານີ’’ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ.

ອຎ຺ຎຕເຣນ ອມູລເກນາຕິ ໂຍຊນາ. ອມູລເກນາຕິ ໂຈທກສ຺ສ ທສ຺ສນາທີຫິ ໂຈທນາມູເລຫິ ວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອມູລກໍ, ປາຣາຊິກໍ, ເຕນ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍໍ ປາຣາຊິກໍ ໂຈທເກນ ຈຸທິຕກມ຺ຫິ ປຸຄ຺ຄເລ ເນວ ທິຏ຺ຐໍ ນ ສຸຕໍ ນ ປຣິສງ຺ກິຕໍ, ອິທໍ ເອເຕສໍ ທສ຺ສນສວນປຣິສງ຺ກາສງ຺ຂາຕານໍ ¶ ມູລານໍ ອຠາເວນ ອມູລກໍ ນາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕-໓໘໖). ເອຕ຺ຖ ຈ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ວາ ທິຏ຺ຐໍ ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ¶ . ປກຕິໂສເຕນ ວາ ທິພ຺ພໂສເຕນ ວາ ສຸຕໍ ສຸຕໍ ນາມ. ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິສງ຺ກິຕໍ ປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ຕໍ ຕິວິຘໍ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕປຣິສງ຺ກິຕວເສນ.

ຕຕ຺ຖ ຕາທິເສ ກມ຺ມນິເຍ ໂອກາເສ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຎ຺ຎຖິຍໍ ປໂຍຄໍ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ວີຕິກ຺ກມນໍ ນຸ ໂຂຍມກາສີ’’ຕິ ຄຫຓໍ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ກຸຏ຺ຏຕິໂຣຫິເຕ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິຎ຺ຎຸປຸຣິສສ຺ສ ສພ຺ຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ ‘‘ວີຕິກ຺ກມນໍ ນຸ ໂຂຍມກາສີ’’ຕິ ເອວໍ ຄຫຓໍ ສຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ວິຫາຣປຣິຍນ຺ເຕ ຕຣຸຓມາຕຸຄາມປຸຣິສານໍ ທິວສໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຄຕຏ຺ຐາເນ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓປຸປ຺ຜານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ, ມໍສສຸຣຄນ຺ຘຎ຺ຈ ຆາຍິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ກສ຺ສ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຈຕິຍປູຊິຕມາລາຄນ຺ຘສ຺ສ ປີຕາຣິຏ຺ຐສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຣີຣຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ເອຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ກິຣິຍມານສໍສໂຍ ມຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ເອວຣູປສ຺ສ ທິຏ຺ຐສຸຕປຣິສງ຺ກິຕມູລກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອມູລເກນ ປາຣາຊິເກນາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂຈເທຕີຕິ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິອາທິວຈເນນ ສຍໍ ໂຈເທຕິ. ໂຈທາປນໍ ປນ ວກ຺ຂຕິ. ຈາວນເຈຕໂນ ຫຸຕ຺ວາຕິ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ນໍ ອິມມ຺ຫາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ປຣໍ ສາສນາ ຈາເວຕຸກາເມນ ຈິຕ຺ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ‘‘ສຸທ຺ຘໍ ວາ ອສຸທ຺ຘໍ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ໂຈເທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕໂຈທນາກິຣິຍາຍ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ, ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ, ປາຣາຊິກມນາປນ຺ນໍ ວາ ອາປນ຺ນໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍຕິ ມາຕິກາຄຕຠິກ຺ຂຸ, ‘‘ທຸຏ຺ໂຐ ໂທໂສ ອປ຺ປຕີໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ, ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ໂທສເລເສນ ¶ ສຍໍ ທູສິໂຕ, ປຣຎ຺ຈ ທູເສນ຺ໂຕ ປີຕິສຸຂາທີຫິ ອປຄໂຕ ໂຍ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວກ຺ຂມາເນນ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ກເຕ ໂອກາສມ຺ຫີ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ, ໂອກາສໍ ‘‘ກາຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙) ປາຐໂຕ ອນ຺ໂຕນີຕເຫຕ຺ວຕ຺ຖຕາຍ ‘‘ກເຕ’’ຕິ ‘‘ກາຣິເຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປຣິຍາໂຍ ໂຫຕິ, ‘‘ໂອກາສໍ ເມ ກໂຣຫິ, ອຫໍ ຕໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິ ໂອກາເສ ກາຣາປິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອກເຕ ໂອກາເສ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ ¶ , ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕເຍວຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິຍາ ສຫາຕິ ໂອກາສສ຺ສ ອກາຣາປິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ.

໔໐໔-໕. ໂກຓ຺ໂຐສີຕິ ຘຸຕ຺ໂຕສິ. ເຊຏ຺ຐພ຺ພຕິໂກສີຕິ ກາລີເທວີວຕນິຍຸຕ຺ໂຕສິ. ກາລີເທວີ ກິຣ ສິຣິເທວິຍາ ເຊຏ຺ຐາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ວຕຘໂຣ ເຊຏ຺ຐພ຺ພຕິໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປນ ວຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ປູເຣນ຺ໂຕ ສກລສຣີເຣ ມສິໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ກາກປຕ຺ຕານິ ມຸຏ຺ຐິຍໍ ກຕ຺ວາ ກາລີເທວິໍ ຜລເກ ລິຂາເປຕ຺ວາ ຕໍ ກາຊໂກຏິຍໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ໂຐທກາທິອສຸຈິສນ຺ນິຈິຕໂອລິຄລ຺ລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລສິ ນິສ຺ສີໂລສິ ສີລວິຣຫິໂຕສີ’’ຕິ ໂຖເມນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີຕິ.

ທຸສ຺ສີລຕ຺ຕາ ເອວ ຫີນຊ຺ຌາສຍຕາຍ ປາປຘມ຺ໂມ ລາມກສຠາໂວສິ. ປູຕິນາ ກມ຺ເມນ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕປູຕິ. ຉຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ຣາຄາທິກິເລສານຸສ຺ສວເນນ ຕິນ຺ຕຕ຺ຕາ ອວສ຺ສຸໂຕ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ຄຣຸກໍ ນິທ຺ທິເສຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກໂຕກາສມ຺ຫີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຕເຖວ ອກໂຕກາເສ, ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິຍາ ສຫາ’’ຕິ ຈ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອວມຸຕ຺ຕຣຕ຺ຣາປິ.

໔໐໖. ສມ຺ມຸຂາຕິ ¶ ຈຸທິຕກສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ, ອວິທູເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍາຕິ ມຸຕ຺ຕປາຓາທິວເສນ. ຕໍ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ກຖິຕໍ. ປໂຣຕິ ຍໍ ໂຈເທສິ, ໂສ ຈຸທິຕໂກ ປໂຣ. ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ໂຈທກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ.

໔໐໗. ສມ຺ມຸເຂ ຐຕ຺ວາຕິ ຈຸທິຕກສ຺ສ ອາສນ຺ເນ ຐຕ຺ວາ. ‘‘ໂຈທາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ກມ຺ມຠາວໂຕ ປໂຣຕິ ອິທໍ ອຸປໂຍຄນ຺ຕວເສນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອວມຸຕ຺ຕຣຕ຺ຣ. ເກນຈີຕິ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ປຸຄ຺ຄເລນ. ຕສ຺ສ ໂຈທກສ຺ສ. ‘‘ໂຈທາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປຸນ ວຈນໍ ນິຍມຕ຺ຖໍ.

໔໐໘. ໂສປີຕິ ອຸຄ຺ຄຫາປິຕຕ຺ຕາ ໂຈທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິຕໂຣ ປໂຍຊ຺ຊກປຸຄ຺ຄໂລປິ. ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປີຕິ ປໂຍຊກປໂຍຊ຺ຊການໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ.

໔໐໙. ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ປຓ຺ຓໍ ວາ ສນ຺ເທສໍ ວາ ຫຣນ຺ໂຕ ທູໂຕ ນາມ, ໂສ ‘‘ປຓ຺ຓໍ ວາ ສາສນໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິສຸໍ ອວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ‘‘ທຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ນິສ຺ສຏ຺ຐທູຕມາຫ ¶ . ປຓ຺ຓໍ ວາ ອທຕ຺ວາ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ວທາ’’ຕິ ສາສນຎ຺ຈ ອທຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ໂຈເທຫີ’’ຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ທຕ຺ວາ ນິສ຺ສຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂຸ ອິຘ ‘‘ນິສ຺ສຏ຺ຐທູໂຕ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອຖ ວາ ‘‘ທູຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ໂຈເທຕຸໍ ອຸຄ຺ຄຫາເປຕ຺ວາ, ຕມນຸຄ຺ຄຫາເປຕ຺ວາ ວາ ນິສ຺ສຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂຸ ທູໂຕເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ປຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ອປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ກສ຺ສຈິ ຫຕ຺ເຖ ໂຈທນໍ ລິຂິຕ຺ວາ ທິນ຺ນປຓ຺ຓໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສາສນນ຺ຕິ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຕ຺ວາ ເປສິຍມານໍ ສາສນໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ຕຍມ຺ປິ ທູເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ກາຣາປນໂຕ ‘‘ໂຈທາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ປຣ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ໂອກາສກາຣາປນໍ ນຕ຺ຖິ.

໔໑໐. ຕຖາຕິ ¶ ຍຖາ ອມູລເກນ ປາຣາຊິເກນ ສມ຺ມຸຂາ ໂອກາເສ ກາຣິເຕ, ອກາຣິເຕ ຈ, ຕຖາ ອມູລເກຫິ ສງ຺ຆາທິເສເສຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ວຸຕ຺ເຕ ສມ຺ມຸຂາ ປເຣ’’ຕິ ຠຸມ຺ມວເສນ ອຘິກເຕນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ໂຈເທຕິ ໂຈທາເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕີຕິ ໂອກາເສ ກາຣິເຕ ເກວລາ, ອກາຣິເຕ ທຸກ຺ກເຏນ ສຫາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສມ຺ມຸຂາ ເສສາປຕ຺ຕີຫິ ປເຣ ວຸຕ຺ເຕ ຈາວນສຎ຺ຎິໂນ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ໂອກາສາກາຣາປເນນປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕິ.

໔໑໑. ອກ຺ໂກສນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ຂຸໍສນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ. ອກໂຕກາສນ຺ຕິ ອກາຣິໂຕກາສໍ, ‘‘ປຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕນາຕິ ໂຈທເກນ, ‘‘ສຍໍ ອກາຣິໂຕກາສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສຫ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນາຕິ ‘‘ໂອມສວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໑໔) ວຸຕ຺ຕປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສຫ. ວທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ວາ ໂຈທາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາ, ເອຕ຺ຖ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ’’ຕິ ອິທໍ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ‘‘ອສມ຺ມຸຂາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິປຣິຍາຍໂຕ ລພ຺ຠຕິ, ຈ-ກາເຣນ ກາຣິໂຕກາສປກ຺ເຂ ທຸກ຺ກເຏນ ປາຈິຕ຺ຕິຍສມ຺ພນ຺ຘີ.

໔໑໒. ອສມ຺ມຸຂາ ວທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອກ຺ໂກສນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອກໂຕກາສມຕ຺ຕນາ’’ຕິ ນານຸວຕ຺ຕຕິ. ສຕ຺ຕຫິ ອາປຕ຺ຕີຫີຕິ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຈິຕ຺ຕິຍປາຏິເທສນີຍທຸກ຺ກຏທຸພ຺ຠາສິຕສງ຺ຂາເຕສຸ ສຕ຺ຕສຸ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ເຍນ ເກນຈີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອສມ຺ມຸຂາ’’ຕິ ອິທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ຕຊ຺ຊນີຍາທິສຕ຺ຕວິຘໍ ກມ຺ມໍ.

໔໑໓. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນນ຺ຕິ ¶ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ສຸທ຺ເຘ ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິສ຺ສ ອສຸທ຺ເຘ ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິສ຺ສ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິ ¶ (ປາຣາ. ໓໙໐) ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຎ຺ຈງ຺ຄສໍຍຸຕນ຺ຕິ ຍໍ ໂຈເທຕິ, ຕສ຺ສ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍູປຄມນໍ, ຕສ຺ມິໍ ສຸທ຺ຘສຎ຺ຎິຕາ, ເຍນ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕິ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐາທິວເສນ ອມູລກຕາ, ຈາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ສມ຺ມຸຂາ ໂຈທນາ, ຕສ຺ສ ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ຍຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໔໑໕. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ, ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິມິນາ ຕປ຺ປຏິປາທນີຍາ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ຄຍ຺ຫຕິ. ຕິສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ, ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ, ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕຕິ ສຈິຕ຺ຕເກຫິ ຕີຫິ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ປຏິຆຈິຕ຺ຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ສຫິຕຕ຺ຕາ ສຈິຕ຺ຕກໍ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ໂທມນສ຺ສເວທນາຍ ວເສນ ທຸກ຺ຂເວທນໍ.

ທຸຏ຺ຐໂທສກຖາວຓ຺ຓນາ.

໔໑໖. ເລສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸໍ ລິສ຺ສຕິ ສິລິສ຺ສຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ເຕເນວ ອີສກໍ ອລ຺ລີຍຕີຕິ ເລໂສ, ຊາຕິອາທີນໍເຍວ ອຎ຺ຎຕຣໂກຏ຺ຐາສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໙໑) ອຏ຺ຐກຖາຍ ທສ຺ສິຕນິພ຺ພຈເນສຸ ‘‘ເລໂສ ນາມ ທສ ເລສາ ຊາຕິເລໂສ ນາມເລໂສ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໓໙໔) ນເຍນ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຊາຕິນາມໂຄຕ຺ຕາທີສຸ ທສສຸ ເລເສສຸ ອຎ຺ຎຕຣເລສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຊາຕິ ນາມ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິຊາຕິ. ນາມໍ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ຉຄລໂກ ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ນາມ, ຉຄລິກາ ເມຕ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນີ ນາມາ’’ຕິ ຐປິຕໍ ນາມໍ ວິຍ ໂຈທເກຫິ ຐປິຕນາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕາທິສກນາມຎ຺ຈາຕິ ທຸວິຘໍ ນາມໍ. ໂຄຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຄຕມໂມຄ຺ຄລ຺ລານາທິໂຄຕ຺ຕໍ. ລິງ຺ຄໍ ນາມ ¶ ທີຆຕາທິສຓ຺ຐານນານຕ຺ຕຎ຺ຈ ກຓ຺ຫຕາທິວຓ຺ຓນານຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ອິທໍ ທຸວິຘລິງ຺ຄໍ. ອາປຕ຺ຕິເລໂສ ນາມ ລຫຸກາທິຣູເປນ ຐິຕປາຈິຕ຺ຕິຍາທິອາປຕ຺ຕິ. ປຕ຺ໂຕ ນາມ ໂລຫປຕ຺ຕາທິ. ຈີວຣໍ ນາມ ປໍສຸກູລາທິ. ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ນາມ ຈຸທິຕກສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ. ອາຈຣິໂຍ ນາມ ຈຸທິຕກສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິຍາທິໂກ. ເສນາສນໍ ນາມ ຈຸທິຕກສ຺ເສວ ນິວາສປາສາທາທິກໍ.

ໂຈເທຍ຺ຍາຕິ ອຎ຺ຎຂຕ຺ຕິຍຊາຕິກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປາຣາຊິກໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິຂຕ຺ຕິຍຊາຕິກໍ ¶ ປຸຄ຺ຄລໍ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຍາ ທິຏ຺ໂຐ, ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນສີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂຈເທຕິ. ຄຣຸກາປຕ຺ຕິ ນາມ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ສເຈ ຈາວນເຈຕໂນຕິ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ນໍ ອິມມ຺ຫາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໓໙໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສເຈ ອິມໍ ສາສນາ ຈາເວຍ຺ຍາມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ໂຈເທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອິມິນາ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ນ ອຎ຺ຎາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສິເຕສຸ ‘‘ຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໙) ເອວມາທິນານປ຺ປກາຣາຘິປ຺ປາເຍສຸ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄຠູຕໍ ຈາວນາຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເສສາຘິປ຺ປາເຍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

໔໑໗. ຕຖາສຎ຺ຎີຕິ ອຍໍ ປາຣາຊິກມຊ຺ຌາປນ຺ໂນເຍວາຕິ ຕຖາສຎ຺ຎີ. ‘‘ໂຈເທຕິ ວາ ໂຈທາເປຕິ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕຖາສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ໂຈທາເປຕີ’’ຕິ ອິມິນາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເສໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປາຣາຊິການິ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິອາທິໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຈິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂເວທນ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕປຐມສິກ຺ຂາປທວິນິຈ຺ຉຍສງ຺ຄາຫກກຖາປພນ຺ເຘນ ວຸຕ຺ຕສພ຺ພວິນິຈ຺ຉເຍສຸ ຕໍສິກ຺ຂາປທນິຍຕໍ ‘‘ອມູລເກນາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ຠິກ຺ຂຸມນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕິ ສິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖຎ຺ຈ ¶ ຐເປຕ຺ວາ ອວສິຏ຺ຐສພ຺ພວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນນ຺ຕຣສໂມ ມໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທເນວ ສທິໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທຸຕິຍທຸຏ຺ຐໂທສກຖາວຓ຺ຓນາ.

໔໑໘. ສມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ‘‘ສມຄ຺ໂຄ ນາມ ສງ຺ໂຆ ສມານສໍວາສໂກ ສມານສີມາຍໍ ຐິໂຕ’’ຕິ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ກາເຍນ ຈ ເອກີຠູຕສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈ-ກາໂຣ ປທປູຣໂຓ, ເອວ-ກາຣຕ຺ໂຖ ວາ, ນສມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຠທຕ຺ຖໍ ວາຍເມຍ຺ຍາຕິ ‘‘ອິເມ ກຖໍ ກທາ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປາຍໍ ຄເວສິຕ຺ວາ ປກ຺ຂປຣິເຍສນາທິໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ເຠທາຍ ປຣກ຺ກເມຍ຺ຍາຕິ ກຖໍ ອິເມ ນານາ ອສ຺ສຸ ວິນາ ອສ຺ສຸ ວຄ຺ຄາ ອສ຺ສູຕິ ປກ຺ຂໍ ປຣິເຍສຕິ ຄຓໍ ພນ຺ຘຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໒).

ເຠທເຫຕຸນ຺ຕິ ‘‘ອິຘຸປາລິ ຠິກ຺ຂຸ ອຘມ຺ມໍ ‘ຘມ຺ໂມ’ຕິ ທີເປຕິ, ຘມ຺ມໍ ‘ອຘມ຺ໂມ’ຕິ ທີເປຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໔໕໙) ນເຍນ ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາຣສເຠທກຣວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາຕໍ ສງ຺ຆເຠທກາຣຓມາຫ ¶ . ອິທເມວ ຫິ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຠທນສໍວຕ຺ຕນິກໍ ວາ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ອຏ຺ຐາຣສເຠທກຣວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ. ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ນປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ປຣິທີປຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິທີເປນ຺ໂຕ, ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ‘‘ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ.

໔໑໙. ຠິກ຺ຂູຫີຕິ ຕສ຺ສ ສງ຺ຆເຠທກສ຺ສ ປຣກ຺ກມນໍ ປສ຺ສນ຺ເຕຫິ ວາ ທູເຣ ເຈ, ຐິຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຓນ຺ເຕຫິ ວາ ລຊ຺ຊີຫິ ສຸເປສເລຫິ ເສສຠິກ຺ຂູຫິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູຫີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ. ເຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ ເຍ ສຸຓນ຺ຕິ, ເຕຫິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ¶ (ປາຣາ. ໔໑໒). ຕສ຺ສ ວທນ຺ເຕຫິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຈນາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ມາຍສ຺ມາ ສມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມິ, ເຠທນສໍວຕ຺ຕນິກໍ ວາ ອຘິກຣຓໍ ສມາທາຍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ອຏ຺ຐາສິ, ສເມຕາຍສ຺ມາ ສງ຺ເຆນ, ສມຄ຺ໂຄ ຫິ ສງ຺ໂຆ ສມ຺ໂມທມາໂນ ອວິວທມາໂນ ເອກຸທ຺ເທໂສ ຜາສຸ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໑) ປາຐໍ, ຕໍ ເອກເທສສງ຺ຄຫວເສນ ອຸປລກ຺ເຂຕຸມາຫ ‘‘ເຠທຕ຺ຖໍ…ເປ… ເຠທກາຣຓ’’ນ຺ຕິ. ອິຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ.

໔໒໐. ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ອປິ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ. ‘‘ປີ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ເຕຫິ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ມາຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິສຸໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ ນ ເຈວ ນນ຺ຕິ ຕໍ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນໍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ໂນ ເຈ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໒). ຕຖາ ຫິ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຫຕ຺ເຖສຸ, ປາເທສຸ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອາເນຕ຺ວາ ຕເຖວ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕປິ ຕໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນຕິ ອິມິນາ ຈ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆມຊ຺ຌມ຺ປິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ມາຍສ຺ມາ…ເປ… ຜາສຸ ວິຫຣຕີ’ຕິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຕຕິຍມ຺ປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ. ອິທໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ ສາມຎ຺ເຎນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ, ອປຣິຈ຺ຈຊໂຕປິ ຕ’’ນ຺ຕິ.

ສມນຸຠາສິຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ‘‘ຍາວຕຕິຍ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ, ຍຖາຫ ‘‘ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ¶ ຠິກ຺ຂູຫິ ຍາວຕຕິຍໍ ສມນຸຠາສິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໑), ຕຖາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌປິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ໂນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປນ຺ໂນ ໂສ ອາຘານຄ຺ຄາຫີ ຠິກ຺ຂຸ ¶ ສງ຺ເຆນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກມ຺ມວາຈໍ ວຕ຺ວາ ສມນຸຠາສິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍາວຕຕິຍໍ ສມນຸຠາສິຕພ຺ໂພຕິ ຍາວ ຕຕິຍໍ ສມນຸຠາສນໍ, ຕາວ ສມນຸຠາສິຕພ຺ໂພ, ຕີຫິ ສມນຸຠາສນກມ຺ມວາຈາຫິ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໑໑). ຕນ຺ຕິ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນໍ, ເຠທນສໍວຕ຺ຕນິກໍ ອຘິກຣຓໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐານຎ຺ຈ. ອຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ວຸຈ຺ຈມານາຍປິ ອຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ. ຄຣຸກໍ ຜຸເສຕິ ຕຕິຍາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ‘‘ໂສ ຠາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຍ຺ຍກາຣປ຺ປຕ຺ຕາຍ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

໔໒໑. ສງ຺ຆສ຺ສ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ, ສຸຕ຺ວາ, ຎຕ຺ວາ ຈ ອວທນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໔໒໒. ກີວທູເຣ ວສນ຺ເຕຫິ ສຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອທ຺ຘໂຍຊນເມວ ອທ຺ຘໂຍຊນຕາ, ຕໂຕ ອຘິກໍ ວາ. ຄິລານໍ ປຏິຈ຺ຈ ອທ຺ຘໂຍຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ອຘິກໍ ທູຣມ຺ປິ ປນ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສເຈ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ຕາວເທຕິ ຕທາ ເອວ, ອຈິຣາຍິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໒໓. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ມາຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິສຸຎ຺ຈ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ຈ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕສ຺ສ. ຕໍ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມາທິກໍ. ເຠທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສຸຕກ຺ຂເຓ ສຍໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ວາ ສາສນໍ ວາ ເປເສນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ທູຕໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ¶ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໑໑) ‘‘ທູຕໍ ວາ ປຓ຺ຓໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ ວທໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ.

໔໒໕. ຍ຺ຍກາເຣ ປນ ສມ຺ປຕ຺ເຕຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໓) ຕຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ອນ຺ເຕ ຍ຺ຍກາເຣ ອຸຈ຺ຈາຣິເຕ. ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ, ວູປສມນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ກຏາທໂຍຕິ ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມວາຈາຫິ ທ຺ເວ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາ. ຍຖາຫ ‘‘ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມວາຈາຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໔). ຕສ຺ມາ ຎຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ເພ ພຫິ ຈ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ຈ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ອາປນ຺ນານິ ທ຺ເວ ທຸກ຺ກຏານິ ເທເສຕພ຺ພານີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ອິມິສ຺ສາ ¶ ກມ຺ມວາຈາຍ ກິໍ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ອນາປນ຺ນາຕິ ວິຈາຣຓາຍ ‘‘ໂຍ ອວສາເນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ໂສ ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອນາປນ຺ນາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໑໔) ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວາທໍ ‘‘ກິມນາປນ຺ນານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ’’ຕິ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ‘‘ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນ ອສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ ອາປນ຺ນາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວາໂທ ຐິໂຕ.

໔໒໖. ອກເຕ ປນ ກມ຺ມສ຺ມິນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມນຸຠາສນກມ຺ເມ ອກເຕ. ອປຣິຈ຺ຈຊໂຕປິ ຈາຕິ ຕໍ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕສ຺ສາປິ. ‘‘ສງ຺ຆາທິເສເສນາ’’ຕິ ອິມິນາ ກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ຈ ພຫິ ຈ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕວ ທສ຺ເສຕິ.

໔໒໗. ປຸພ຺ເພ ວາຕິ ຎຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ເພ ວິສຸໍ, ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ. ຕງ຺ຂເຓປີຕິ ຎຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວາ. ຎຕ຺ຕິຍາ ¶ ອນິຏ຺ຐິຕາຍປິ ປຈ຺ຉາປິ, ອິມສ຺ສ ອວຘິໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອສມ຺ປຕ຺ເຕ ຍ຺ຍກາຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊໂຕປິ ຈ ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນາປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາຕິ ປຐມຄາຖາຍ ປຈ຺ຉິມຑ຺ຒໍ ອິຘາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໔໒໘. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອສມນຸຠາສນ຺ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເວທນາຏ຺ຏສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໖) ປາເຐ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປເທນ ຄຫິເຕສຸ ‘‘ຎຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໍ ນິຄເມຕຸໍ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊໂຕ ວາປິ ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນິຄມນຕ຺ຖໂຊຕໂກ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ, ເອວໍ ‘‘ຎຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຆເຠທປ຺ປໂຍຄໍ. ອສມນຸຠາສໂຕ ວາຕິ ອສມນຸຠາສິຍມານສ຺ສ. ‘‘ອສມນຸຠາສິຍໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິກຣຓປຈ຺ຈຍໂລເປນ ‘‘ອສມນຸຠາສໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອສມນຸຠາສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອສມນຸຠາສິຍມານສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໑໖). ‘‘ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນາປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ’’ຕິ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ເຖ ສິທ຺ເຘປິ ປຸນ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ’’ຕິ ວຈເນ ປຸນຣຸຕ຺ຕຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ, ປທາວຸຕ຺ຕິ ນາມ ອລໍກາໂຣ ໂຫຕີຕິ.

໔໒໙. ອິມສ຺ສ ¶ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ສງ຺ຆເຠທຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ຍາຈນ຺ເຕນ ເທວທຕ຺ເຕນ ‘‘ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຍາວຊີວໍ ມຈ຺ຉມໍສໍ ນ ຂາເທຍ຺ຍຸໍ, ໂຍ ມຈ຺ຉມໍສໍ ຂາເທຍ຺ຍ, ວຊ຺ຊໍ ນໍ ຜຸເສຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໐໙) ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອລໍ ເທວທຕ຺ຕ ມຍາ ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘໍ ມຈ຺ຉມໍສໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ອທິຏ຺ຐໍ ອສຸຕໍ ອປຣິສງ຺ກິຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໐໙) ອນຸຎ຺ຎາເຕສຸ ມຈ຺ຉມໍເສສຸ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ປຸພ຺ເພ ອໂນກາສາຠາເວນ ອວຕ຺ວາ ປກຕໍ ສິກ຺ຂາປທວິນິຈ຺ຉຍໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອິທານິ ປຕ຺ຕາວເສສໍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ ¶ . ‘‘ຕໍ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ‘‘ຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈ ‘‘ມຈ຺ຉມໍສ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ມຈ຺ຉນ຺ຕິ ໂອທກໍ. ມໍສນ຺ຕິ ຖລຊານໍ ມໍສໍ. ນິພ຺ເພມຕິໂກຕິ ‘‘ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ວິມຕິຍາ ວິຣຫິໂຕ.

໔໓໐. ສມຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕນ຺ຕິ ສງ຺ຆໍ ວາ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ. ‘‘ຎຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຊານິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິຠາວມາຫ.

໔໓໑. ຫຕ຺ຖີນໍ ອສ຺ສານໍ ອຈ຺ຉານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອຫີນໍ ກຸກ຺ກຸຣານໍ ທີປີນໍ ສີຫານໍ ພ຺ຍຄ຺ຆານໍ ຕຣຈ຺ຉານໍ ມໍສໍ ອກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໔໓໒. ສຈິຕ຺ຕກຕາ ອາປຕ຺ຕິຍາເຍວ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອິຘ ປນ ຕໍເຫຕຸກໍ ມໍສເມວ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຜລູປຈາເຣນ ສຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຄຫິຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ສງ຺ຆໍ ວາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕຠາວຊານນຈິຕ຺ຕໍ. ເສສນ຺ຕິ ອນຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ ອກປ຺ປິຍມໍສໍ. ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໔໓໓. ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາເຍວາຕິ ອກປ຺ປິຍມໍສປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ທສສຸ ມໍເສສຸ ນາມຎ຺ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕສ຺ສ ປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ອຸຠຍສ຺ສາປິ ປຏິລທ຺ຘາກາຣຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອທເກສຸ ມຈ຺ເຉສຸ ອກປ຺ປິຍາຠາວໂຕ ລທ຺ຘາກາໂຣວ ຎາຕພ຺ໂພ. ມໍເສ ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕເຍວ ‘‘ອິທໍ ອສຸກມໍສ’’ນ຺ຕິ ຊານນ຺ຕິ ເຈ, ອປຸຈ຺ຉິເຕປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ທາຍເກສຸ ມໍສສ຺ສາຠາເວ ລທ຺ຘນິຍາເມ ອປຸຈ຺ຉິເຕປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ວິມຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄາເຫຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ‘‘ກສ຺ມາ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ວິມຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາກາຣໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ວາ ອິຕເຣ ຠິກ຺ຂູ ວາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນ ກຣິມ຺ຫາ’’ຕິ ¶ ວຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກເມວ ສນ຺ຘາຍ ກຕໍ, ປຓ຺ຓາກາຣຕ຺ຖາຍ ກຕໍ, ອຕິຖີນໍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ¶ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘປ຺ປກາຣໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ສໍສຍໍ ອກຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍຸໍ ເຈ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສພ຺ພມິທໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ວຕ຺ຕຏ຺ຐາຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ມຫາກຣຸຓາຍ ເທສິຕໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊເນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ‘‘ວິນຍຎ຺ຎຸໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ວິນຍໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອຸປເທສປ຺ປມາເຓເນວ ວຕ຺ຕໍ ປູເຣນ຺ເຕຫິ ວຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂຣໂຘປິ ສິຍາຕິ ເຕ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ‘‘ວຕ຺ຕຏ຺ຐາ’’ຕິ ວິເສສເນນ ວິນຍໍ ຎຕ຺ວາປິ ອປູຣເຓ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຸຠເຍນປິ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວໍ ທີເປຕິ.

໔໓໔. ອິທໍ ສມນຸຠາສນນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທມາຫ. ສມນຸຠາສເນນ ສາເຘຕພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິ ສມນຸຠາສນາ ກາຣຓູປຈາເຣນ. ອຎ຺ຎຖາ ເອກສມຸຏ຺ຐານາທິຠາໂວ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອກສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ. ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາວເສນ ກາເຍນ ກາຕພ຺ພສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ກາຍກມ຺ມໍ. ວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ວຈສາ ກາຕພ຺ພສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ວຈີກມ຺ມໍ. ອກ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ສງ຺ຆເຠໂທປກ຺ກມນິວາຣຓາຍ ປຣກ຺ກມນໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ກາຍວິກາເຣນ ວາ ວຈີເຠເທນ ວາ ອວິຎ຺ຎາປນໂຕ ອກິຣິຍໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສງ຺ຆເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ.

໔໓໕. ກິຎ຺ຈິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ເອໂກ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕສງ຺ຆເຠທານຸວຕ຺ຕກຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສນ຺ເຕຫິ ສຸຓນ຺ເຕຫິ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂູຫິ ¶ ວິສຸຎ຺ຈ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ຈ ເນຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍເຍວ ສງ຺ຆເຠທານຸວຕ຺ຕນສ຺ສ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ອໂນຣມນ຺ຕານໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ສມນຸຠາສນກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຈ ‘‘ຕຕິຍານຸສ຺ສາວນາຍ ຍ຺ຍ-ກາຣປ຺ປຕ຺ຕາຍ ອາປຊ຺ຊນກສງ຺ຆາທິເສສໂຕ ປຸພ຺ເພ ອາປນ຺ນາ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ອນາປຕ຺ຕິປກາໂຣ ຈາຕິ ອິມໍ ສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ວຈນປ຺ປກາຣເຠໂທ ປນ ອຕ຺ເຖວ, ໂສ ສງ຺ເຂປໂຕ ມາຕິກາຍ (ປາຣາ. ໔໑໘-໔໑໙) ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປທຠາຊເນ (ປາຣາ. ໔໑໘-໔໑໙) ອາຄຕນເຍນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອສ຺ສາຕິ ທຸຕິຍສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາ…ເປ… ມຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຕິທິຏ຺ໂຐຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍສງ຺ຆເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ.

໔໓໖. ອຸທ຺ເທສປຣິຍາປນ຺ເນຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສິກ຺ຂາປເທ’’ຕິ ເສໂສ, ນິທານປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສອນິຍຕວິຕ຺ຖາຣສງ຺ຂາເຕ ປຎ຺ຈວິຘອຸທ຺ເທສລກ຺ຂຓປາຕິໂມກ຺ເຂ ອນ຺ໂຕຄຘສິກ຺ຂາປທວິສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸທ຺ເທສປຣິຍາປນ຺ເນ ສິກ຺ຂາປເທ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອວຈນີຍມຕ຺ຕານໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິສຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠິກ຺ຂຸ ທຸພ຺ພຈຊາຕິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫາໂຣ. ‘‘ທຸພ຺ພຈຊາຕິໂກຕິ ທຸພ຺ພຈສຠາໂວ, ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒໕-໔໒໖) ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕໂທວຈສ຺ສຕາຍ ເຫຕຸຠູຕປາປິຈ຺ຉຕາທີຫິ ເອກູນວີສຕິຍາ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ວຸຕ຺ຕໍ ອນຸສິຏ຺ຐິໍ ສາທຣມຄ຺ຄຫເຓນ ນາສນຕາ ໂທວຈສ຺ສສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປທຠາຊເນ ‘‘ທຸພ຺ພຈຊາຕິໂກ ໂຫຕີຕິ ທຸພ຺ພໂຈ ໂຫຕິ ໂທວຈສ຺ສກຣເຓຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອກ຺ຂໂມ ອປ຺ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫີ ອນຸສາສນິ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໒໖).

ອວຈນີຍມຕ຺ຕານໍ ¶ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ມາ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອວຈຸຕ຺ຖ ກລ຺ຍາຓໍ ວາ ປາປກໍ ວາ, ອຫມ຺ປາຍສ຺ມນ຺ເຕ ນ ກິຎ຺ຈິ ວກ຺ຂາມິ ກລ຺ຍາຓໍ ວາ ປາປກໍ ວາ, ວິຣມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ມມ ວຈນາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໒໕) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຕານໍ ອວຈນີຍໍ ກໂຣຕິ. ຄຣຸກໍ ສິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ອຊ຺ຌາຫາຣນຍສມ຺ພນ຺ເຘນ ລພ຺ຠຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ – ທຸພ຺ພຈຊາຕິໂກ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸທ຺ເທສປຣິຍາປນ຺ເນ ສິກ຺ຂາປເທ ອຕ຺ຕານໍ ອວຈນີຍໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ຄຣຸກໍ ສິຍາຕິ.

ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ໂທວຈສ຺ສຕໍ ປສ຺ສນ຺ເຕຫິ, ສຸຓນ຺ເຕຫິ ຈ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ມາ ອາຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕານໍ ອວຈນີຍໍ ອກາສິ…ເປ… ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວຸຏ຺ຐາປເນນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໒໕) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕປິ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ‘‘ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆມຊ຺ຌມ຺ປິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໒໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາປິ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ເນຕ຺ວາ ຕເຖວ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ຕສ຺ສ ທຸພ຺ພຈຊາຕິກສ຺ສ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ກຣິຍມາເນ ສມນຸຠາສນກມ຺ເມ ຕຕິຍາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ຍ຺ຍກາຣປ຺ປຕ຺ຕາຍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມວາຈາຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຍມາໂນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໔໓໗. ທຸພ຺ພເຈຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສິກ຺ຂາປເທ’’ຕິ ເສໂສ, ຕຖາ ສງ຺ຆເຠທກວຓ຺ຓເນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ສງ຺ຆເຠໂທ ເອວ ສງ຺ຆເຠທໂກ, ຕໍ ວຓ຺ເຓຕິ ກເຖຕີຕິ ສງ຺ຆເຠທກວຓ຺ຓນໍ, ກິໍ ຕໍ? ສິກ຺ຂາປທໍ, ຕຎ຺ຈ ¶ ປຐມເມວ ສງ຺ຆເຠທກສິກ຺ຂາປທໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ໂຍຊນາ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມສງ຺ຆເຠທສທິສາເນວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒໕-໔໒໖). ‘‘ສພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ເອເຕນ ອິຘ ທສ຺ສິເຕນ ¶ ‘‘ຄຣຸກໍ ສິຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ສງ຺ຄຫິຕໍ ສງ຺ຆາທິເສສາວສານວິນິຈ຺ຉຍໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ອກເຕ ປນາ’’ຕິອາທິຄາຖາຕ຺ຕເຍນ ວຸຕ຺ຕອນາປຕ຺ຕິປ຺ປກາເຣ ຈ ‘‘ອິທເມກສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທິເກ ຈ ອຕິທິສຕິ.

ທຸພ຺ພຈກຖາວຓ຺ຓນາ.

໔໓໘. ໂຍ ກຸລທູສໂກ ຠິກ຺ຂຸ, ໂສ ຉນ຺ທຄາມິຕາທີຫິ ປາເປນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸຫິ ກມ຺ເມ ກຣິຍມາເນ ຕໍ ຉນ຺ທຄາມິຕາທີຫິ ປາປນໍ ອຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ຄຣຸກໍ ຜຸເສ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ກຸລທູສໂກຕິ ກຸລານິ ທູເສຕິ ປຸປ຺ເຜນ ວາ ຜເລນ ວາ ຈຸຓ຺ເຓນ ວາ ມຕ຺ຕິກາຍ ວາ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐນ ວາ ເວຬຸຍາ ວາ ເວຊ຺ຊິກາຍ ວາ ຊງ຺ຆເປສນິເກນ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໓໗) ວຈນໂຕ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນກຸລານິ ລາຠໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸປ຺ຜທານາທີຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕຖາ ອກໂຣນ຺ເຕສຸ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂູສຸ ກຸລານໍ ສທ຺ຘາທູສນໂຕ ກຸລທູສໂກ, ຠິກ຺ຂຸ.

ຉນ຺ທຄາມິຕາທີຫິ ປາເປນ຺ໂຕຕິ ກຸລທູສນກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ວາ ສຸຕ຺ວາ ວາ ອວຈນໂຕ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພທຸກ຺ກຏໂຕ ມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖາຍ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ໂຂ…ເປ… ອລນ຺ເຕ ອິຘ ວາເສນາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕ ລຊ຺ຊີ ເປສເລ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຉນ຺ທຄາມິໂນ ຈ ຠິກ຺ຂູ…ເປ… ເອກຈ຺ຈໍ ນ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕີ’’ຕິ ຉນ຺ທຄາມິຕາທີຫິ ຈຕູຫິ ອຄຕິຄມເນຫິ ໂຍເຊນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ເມ ກຣິຍມາເນຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຕານໍ ຄຣຫນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຣິຍມານໍ ອກ຺ໂກສນຎ຺ຈ ປຣິຠາສນຎ຺ຈ ເຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເຍ ຈ ສຸຓນ຺ຕິ, ເຕຫິ ‘‘ມາຍສ຺ມາ ເອວໍ ອວຈ, ນ ຈ ຠິກ຺ຂູ ຉນ຺ທຄາມິໂນ…ເປ… ອລນ຺ເຕ ອິຘ ວາເສນາ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ມາຍສ຺ມາ ເອວໍ ອວຈາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍເນວ ¶ ປຸນປິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ສມນຸຠາສນກມ຺ເມ ກຣິຍມາເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຄຣຸກໍ ຜຸເສຕິ ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມວາຈາຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ ຕຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ອນ຺ເຕ ຍ຺ຍກາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໔໓໙-໔໐. ‘‘ກຸລານິ ¶ ທູເສຕິ ປຸປ຺ເຜນ ວາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໓໗) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕກຸລທູສໂນປກຣຓຠູຕຈຸຓ຺ຓປຓ຺ຓາທີສຸ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຈຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຈຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ສິຣີສປຓ຺ຓາທິຈຸຓ຺ຓໍ. ປຓ຺ຓນ຺ຕິ ຕມ຺ພູລປຓ຺ຓຕາລປຓ຺ຓາທິຂາທິຕພ຺ພາຂາທິຕພ຺ພປຓ຺ຓໍ. ຜລນ຺ຕິ ຕາລປນສາທິຜລໍ. ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ຈມ຺ປກາທິປຸປ຺ຜໍ. ເວຬຸນ຺ຕິ ອນ຺ໂທຬິກາປາຏໍ ກິຣຓ຺ຑາທິກໍ ເວຬຸໍ. ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ເຄຫທາຣຸໍ, ອິນ຺ຘນຎ຺ຈ. ມຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ປາກຕິກໍ, ປຎ຺ຈວຓ຺ຓໍ ວາ ມຕ຺ຕິກໍ.

ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ, ຕາວກາລິກາທິວເສນ ຄຫິຕໍ ວາ ຈຸຓ຺ຓໍ…ເປ… ມຕ຺ຕິກໍ ກຸລສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ທທໂຕ ກຸລທູສນທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຖຍ຺ຍາຕິ ໂຈຣິກາ. ‘‘ທທໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ສາມິວຈນໍ ‘‘ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕໍ ວິເສສິຕພ຺ພມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ທທນ຺ໂຕ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາເມນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕໍ ອນຸວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ກາຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ, ຄຓສນ຺ຕກໍ, ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລສນ຺ຕກຎ຺ຈ ຈຸຓ຺ຓາທິໍ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ໂຈຣິກາຍ ເທນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອິມໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ສງ຺ຆຎ຺ຎສນ຺ຕເກຕິ ສງ຺ຆຎ຺ຎສນ຺ຕກຈຸຓ຺ຓາທິເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎ-ສທ຺ເທນ ຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ຄຫຓໍ.

໔໔໑. ສງ຺ຆິກໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ວາຕິ ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑປໂຫນກໍ ວາ ປຓ຺ຓາທິກໍ. ເສນາສນນິຍາມິຕນ຺ຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຜລຣຸກ຺ຂາທໂຍ ເສນາສເນ ນວກມ຺ມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ນິຍມິຕໍ ¶ ວາ. ອິສ຺ສຣວຕາເຍ ວາຕິ ເອວກາເຣນ ‘‘ເຖຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ນິວຕ຺ຕິຕໍ.

໔໔໒. ຫຣິຕ຺ວາ ວາຕິ ອຕ຺ຕນາເຍວ ຫຣິຕ຺ວາ ວາ. ‘‘ປຸປ຺ຜໍ ເທນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ອຸປຣິປິ. ຫຣາເປຕ຺ວາ ວາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ເປເສຕ຺ວາ ວາ. ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ວາຕິ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ວາຕິ ອຸປລກ຺ຂຓໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ອາຄຕສ຺ສ ວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ເອວ ອາຄຕສ຺ສ ວາ. ‘‘ກຸລສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຈເນນ ‘‘ເອວຣູເປ ອຘິປ຺ປາເຍ ອສຕິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເຈຕິຍໍ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ຕາປິ ‘ປູເຊສ຺ສາມາ’ຕິ ປຸປ຺ຜານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ເຈຕິຍປູຊນຕ຺ຖາຍ ເທນ຺ຕິ, ເອຕມ຺ປິ ປຸປ຺ຜທານໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິກໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໖-໔໓໗) ອຏ຺ຐກຖາຄຕໍ ສພ຺ພໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.

໔໔໓. ເອວໍ ອຸສ຺ສຄ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອປວາທໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຫຣິຕ຺ວາ ວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຫຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພສ຺ສ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ຖຕາຍ ‘‘ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ວາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ¶ ວາ, ອາຄຕານໍ ວາ’’ຕິ ຈ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ອາຄຕສ຺ເສວາຕິ ເອວກາເຣນ ຫຣິຕ຺ວາ ທານາທິໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

໔໔໔. ຕຎ຺ຈາຕິ ມາຕາປິຕຸອາທີນໍ ຕໍ ປຸປ຺ຜທານຎ຺ຈ. ວຕ຺ຖຸປູຊຕ຺ຖນ຺ຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊນຕ຺ຖໍ. ນ ປນຎ຺ຎຖາຕິ ອຎ຺ເຎນ ປກາເຣນ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຍນ ປກາເຣນ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ໂກຍໍ ປກາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ສິວາທີ’’ຕິອາທິ. ສິວາທິປູຊນຕ຺ຖນ຺ຕິ ມຫິສ຺ສຣາທິເທວຕາປູຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ມຓ຺ຑນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປິຬນ຺ຘນຕ຺ຖໍ. ເອວໍ ອທາຕພ຺ພປ຺ປກາຣນິຍມເນນ ‘‘ອິມໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ມາຕາປິຕຸອາທີນໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໔໔໕. ‘‘ຜລາທີສຸ ¶ …ເປ… ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຫຣິຕ຺ວາ ວາ ຫຣາເປຕ຺ວາ ວາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ ຜລປຓ຺ຓາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມາໂນຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໔໔໖. ‘‘ປຸປ຺ຜາທິຠາຊເນ’’ຕິ ປຸປ຺ຜຜລາທີນໍ ຠາຊນກາເລ. ສມ຺ມເຕນາຕິ ປຸປ຺ຜາທິຠາຊນຕ຺ຖໍ ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ເຆນ ສມ຺ມເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ. ອສ຺ສາຕິ ຠາຊນຏ຺ຐານໍ ອາຄຕສ຺ສ. ອິຕເຣນາຕິ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຕິໍ ວິນາ ປຸປ຺ຜາທີນິ ຠາຊາເປນ຺ເຕນ. ຎາເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຆໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ.

໔໔໗. ອຸປຑ຺ຒຠາວນ຺ຕິ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ລທ຺ຘພ຺ພຠາຄໂຕ ອຸປຑ຺ຒໍ. ‘‘ໂຖກໍ ໂຖກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຸປຑ຺ຒໂຕປິ ອປ຺ປຕຣໍ ຄຫິຕໍ.

໔໔໘. ປຣິພ຺ພຍວິຫີນສ຺ສາຕິ ຕຓ຺ຑຸລາທິຊີວິຕວຸຕ຺ຕິວຍມູລຣຫິຕສ຺ສ. ສມ຺ປຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍສ຺ສາປີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມີປມຸປຄຕສ຺ສ ອິສ຺ສຣສ຺ສ ຈ. ‘‘ທາຕພ຺ພໍ ຕຸ ສກໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ປຣິພ຺ພຍວິຫີນານໍ, ທາຕຸໍ ສປຣສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍ ອາຄຕໍ, ອິຘ ‘‘ສກໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣວຈເນນ ວິສ຺ສາສິການໍ ຄຫຓໍ, ອິຘ ປນ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫນ ຄເຫຕ຺ວາ ທີຍມານມ຺ປິ ສສນ຺ຕກເມວາຕິ ‘‘ສກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໔໔໙-໕໐. ຍຕ຺ຣ ສງ຺ຆາຣາເມ ສງ຺ເຆນ ຜລຣຸກ຺ຂປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ກຕິກາ ກຕາຕິ ໂຍຊນາ, ‘‘ອາຄນ຺ຕຸການໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຜລໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຜລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕເກສຸ ຣຸກ຺ເຂສຸ ຜລໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ¶ ຣຸກ຺ຂປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ສງ຺ເຆນ ກຕິກາ ເຍນ ປກາເຣນ ກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣາຄຕສ຺ສປີຕິ ເອວໍ ຐປິຕກຕິກວຕ຺ຕໍ ຕໍ ສງ຺ຆາຣາມໍ ຜລຕ຺ຖາຍ ອາຄຕສ຺ສາປິ.

ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ¶ ສງ຺ເຆນ ຕຖາກຕຜລຣຸກ຺ຂປຣິຈ຺ເຉທມນຕິກ຺ກມ຺ມ. ທທໂຕຕິ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ຐປິຕຜລໍ, ກປ຺ປິຍກາຣເກຫິ ໂອຈິນາເປຕ຺ວາ ວາ ເທນ຺ຕສ຺ສ. ໂອຈິຕຜເລ ຈ ກປ຺ປິຍກາຣເກ ຈ ອສຕິ ຜລຕ຺ຖາຍ ອາຄເຕສຸ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ທສ຺ເສຕພ຺ພາປິ ວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ວຕ຺ວາ’’ຕິ ເສໂສ. ຈ-ກາຣໍ ອປິ-ສທ຺ເທນ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ວຕ຺ວາ ສງ຺ເຆນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣຸກ຺ຂາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາຕິ ອິມິນາ ‘‘ອິຘ ຜລານິ ສຸນ຺ທຣານິ, ອິໂຕ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ເອວໍ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໖-໔໓໗) ອຏ຺ຐກຖາ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ.

໔໕໑. ‘‘ຂຓິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ຂຓາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ‘‘ກປ຺ປິຍຠູມິ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ປຖວິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ລພ຺ຠຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິເຍນາ’’ຕິ. ‘‘ມາລາຄຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຸປ຺ຜູປເຄ ຕຣຸຓຄຈ຺ເຉ ຈ ມລ຺ລິກາສຸມນາທິຄຸມ຺ພຄາຄຈ຺ເຉ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍ ‘‘ຕຣຸຓກາ ຫິ ປຸປ຺ຜຣຸກ຺ຂາປິ ປຸປ຺ຜຄຈ຺ຉາປິ ‘ມາລາວຈ຺ຉາ’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑). ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຜລູປຄຣຸກ຺ເຂ ຈ ເຠສຊ຺ຊຣເສ ໂອສຘຄຈ຺ເຉ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ໂຣປາປເນ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ‘‘ສຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ໂຣປເນ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

‘‘ສຍໍ ຂຓິຕ຺ວາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ? ‘‘ຂຓາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ອຠາວາ ຈ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ປຖວິໍ ຂເຓຍ຺ຍ ວາ ຂຓາເປຍ຺ຍ ວາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໘໕) ວຈນໂຕ ຂຓາປເນ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ຠວິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ຂຓິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ຂຓນຂຓາປນານໍ ທ຺ວິນ຺ນເມວ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກຸລທູສເນຕິ ກຸລທູສນນິມິຕ຺ຕໍ. ອກປ຺ປິຍປຖວິໍ ຂຓິຕ຺ວາ, ຂຓາເປຕ຺ວາ ຈ ສຍໍ ມາລາຄຈ຺ຉາທິໂຣປເນ ກເຕ ອສ຺ສ ມາລາຄຈ຺ຉາທິໂຣປກສ຺ສ ¶ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອກປ຺ປິຍປຖວີຂຓນປຈ຺ຈເຍນ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ກຸລທູສເນ ກຸລທູສນນິມິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໔໕໒. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ¶ ອິມິນາ ‘‘ສຍໍ ໂຣປເນ’’ຕິ ອິທໍ ວິນາ ອວເສສປ຺ປກາຣໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ອກປ຺ປິເຍນ ວາກ຺ເຍນາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອກປ຺ປິຍປຖວິໍ ຂຓາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ‘‘ໂຣປາປເນ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ອິມໍ ຠູມິໍ ຂຓ, ອິມໍ ຄຈ຺ຉໍ ໂຣເປຫີ’’ຕິອາທິກໍ ອກປ຺ປິຍໍ ໂວຫາຣໍ ວຕ຺ວາ ອກປ຺ປິຍປຖວິໍ ຂຓາເປຕ຺ວາ ມາລາຄຈ຺ຉາທິໂຣປນໍ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ຕເຖວ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຂຓນໂຣປເນຫິ ທ຺ວີຫິ ປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏານິ ອວສິຏ຺ເຐຫິ ຕທຕ຺ຖິເກຫິ ສພ຺ພໂວຫາຣປໂຍຄເຠເທຫິ ກິໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ກຸລທູສເນຕິ ນິມິຕ຺ເຕ, ວິສເຍ ວາ ຠຸມ຺ມໍ. ອກປ຺ປິເຍນ ວາກ຺ເຍນ ປນ ປຖວິໍ ຂຓາເປຕ຺ວາ ອກປ຺ປິເຍນ ວາກ຺ເຍນ ໂຣປາປເນປິ ຕຖາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສຫ ກຸລທູສເນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ຕທຕ຺ຖິເກນ ສພ຺ພໂວຫາຣພ຺ຍາປາເຣສຸ ກຸລທູສນນິມິຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໔໕໓. ກປ຺ປິຍຠູມິຍາ ອຕ຺ຕນາ ຂຓເນ, ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຂຓາປເນ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍາຠາວໂຕ ທຸກ຺ກຏໍເຍວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠຍຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ, ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິຄເມຕິ. ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ກປ຺ປິຍຠູມິຍມ຺ປິ ມາລາຄຈ຺ຉາທິໂຣປນໂຣປາປນສງ຺ຂາເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໔໕໔. ສທຸກ຺ກຏາ ¶ ປາຈິຕ຺ຕີຕິ ‘‘ອາວາຏໍ ຂຓ, ຄຈ຺ຉໍ ໂຣເປຫີ’’ຕິ ເອກວາຣໍ ອາຓຕ຺ເຕ ພຫູ ອາວາເຏ ຂຓິຕ຺ວາ ພຫູສຸ ຄຈ຺ເຉສຸ ໂຣປິເຕສຸປິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ເອກຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກເຏນ ສຫ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອກປ຺ປິຍຠູມິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ສຸທ຺ຘໍ ວາ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ກປ຺ປິເຍນ ໂວຫາເຣນ ອາວາຏໍ ຂຓາປກສ຺ສ ຈ ກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ອາວາຏໍ ຂຓາປກສ຺ສ ຈ ‘‘ອິມໍ ຄຈ຺ຉໍ ໂຣເປຫີ’’ຕິ ເອກວາຣາຓຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ກຸລທູສນທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໕໕. ກປ຺ປິເຍເນວ ວາກ຺ເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍວາກ຺ຍໍ ນາມ ‘‘ເອຕ຺ຖ ອາວາຏໍ ຊານ, ເອຕ຺ຖ ອາວາຏໍ ຊານິຕພ຺ພໍ, ເອຕ຺ຖ ອາວາເຏນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ວາກ຺ຍຎ຺ຈ ‘‘ອິມໍ ຄຈ຺ຉໍ ເອຕ຺ຖ ຊານ, ອຍໍ ຄຈ຺ໂຉ ເອຕ຺ຖ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິວາກ຺ຍຎ຺ຈ. ເອວກາເຣນ ອກປ຺ປິຍໂວຫາຣຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍມິສ຺ສກໂວຫາຣຎ຺ຈ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ປຣິຍາໂຍຠາສນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ປນ ‘‘ອິຕຣຕ຺ຕຍໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ¶ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ຈ ຠູມິຍາຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍຠູມີສຸ ທ຺ວີສຸ. ໂຣປເນຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ, ປກຣຓໂຕ ຈ ‘‘ມາລາຄຈ຺ຉາທີນ’’ນ຺ຕິ ລພ຺ຠຕິ.

‘‘ວາກ຺ເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂຣປາປເນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ‘‘ໂຣປເນ’’ຕິ ກິມຕ຺ຖມາຫາຕິ ເຈ? ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທເສນ ປໂຍຊກສ຺ສາປິ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ອຸປຣິຄາຖາຍ ‘‘ສຍໍ ໂຣເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ໂຣປາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ‘‘ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ຫິ ກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ວາ ອກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ວາ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ໂຣປາປເນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑) ອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉໂຍ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂກຈິ ໂທໂສຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໂທເສສຸ ເອໂກປິ ໂທໂສ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໕໖-໗. ‘‘ສຍໍ ¶ ໂຣເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ອາຣາມາທີນມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຍໍ ໂຣປິຕສ຺ສ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ເທນ ‘‘ໂຣປາປິຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອຕສ຺ສ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກປ຺ປິເຍນ ໂວຫາເຣນາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ອຍໍ ປນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ‘‘ອາຣາມຕ຺ຖາຍ ປນ ວນຕ຺ຖາຍ ຈ ຉາຍຕ຺ຖາຍ ຈ ອກປ຺ປິຍໂວຫາຣມຕ຺ຕເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑) ອຏ຺ຐກຖາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນ຺ໂຕ ອາຣາມຠູສນຕ຺ຖາຍ, ພຫິ ອຣຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ ວິຍ ຉາຍຕ຺ຖາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ອິມໍ ຊານາ’’ຕິອາທິກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ໂຣປາປິຕຣຸກ຺ເຂ ຈ ກປ຺ປິຍຠູມິຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນາ ກເຕ ວາ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ກາຣາປິເຕ ວາ ອກປ຺ປິຍຠູມິຍຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ອຕ຺ຕນາ ກາຣາປິເຕ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ກເຕ ວາ ອາວາເຏ ອຕ຺ຕນາ ໂຣປິເຕ ຣຸກ຺ເຂ ຈ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ ເຈ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຣາມາທີນມຕ຺ຖາຍ ກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ສຍໍ ໂຣປິຕສ຺ສ ວາ ກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ວາ ອກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ວາ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ໂຣປາປິຕສ຺ສ ວາ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຍຎ຺ຈ ຜລໍ, ຕໍ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ອາຣາມາທີນມຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ລິຂິຕຏ຺ຐາເນ ¶ ‘‘ກຸລສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິຄາຖາ ທິສ຺ສຕິ. ສາ ປາຬິກ຺ກມວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ‘‘ປຸປ຺ຜານ’’ນ຺ຕິອາທິຄາຖາຍ ປຸຣໂຕ ວຸຈ຺ຈມານາ ປນ ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ.

໔໕໘. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ອຕ຺ຕນາ ໂຣປິເຕສຸ, ໂຣປາປິເຕສຸ ຈ ສພ຺ເພສຸ ມາລາຄຈ຺ຉາທີສຸ. ອກປ຺ປິໂຍທເກເນວ ປາຈິຕ຺ຕີຕິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຊານໍ ສປ຺ປາຓກໍ ¶ ອຸທກໍ ຕິຓໍ ວາ ມຕ຺ຕິກໍ ວາ ສິຎ຺ເຈຍ຺ຍ ວາ ສິຎ຺ຈາເປຍ຺ຍ ວາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໑໔໐) ວຸຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິ ເອວ, ນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໕໙. ອິທານິ ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍວິສຍໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກຸລ…ເປ… ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ສິຎ຺ຈໂຕຕິ ກປ຺ປິໂຍທເກເນວ ສິຎ຺ຈໂຕ, ສິຎ຺ຈາປຍໂຕ ຈ.

໔໖໐. ເຕສໍເຍວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປນ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ກຸລທູສນປຣິໂຠຄານໍ ທ຺ວິນ຺ນມຕ຺ຖາຍ. ສິຎ຺ຈເນ ສິຎ຺ຈາປເນຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມາລາຄຈ຺ຉາທີນ’’ນ຺ຕິ ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເກວລ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ.

໔໖໑. ໂອຈິນາປເນຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ປຸປ຺ຜານໍ ໂອຈິນາປເນ. ສຍໂມຈິນເນ ຈາປີຕິ ອຕ຺ຕນາວ ໂອຈິນເນ ຈ. ສປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໙໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ໂຜຈິນນເຫຕຸ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ກຸລທູສນທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໔໖໒. ປູຊາທິອຕ຺ຖາຍ, ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຈ ປຸປ຺ຜານໍ ໂອຈິນນໂອຈິນາປນານິ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາປຊ຺ຊນປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ປຸປ຺ຜານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປຸປ຺ຜານໍ ຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜໂມຈິນໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວິສຸໍ ວິສຸ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ. ເອເກກປຸປ຺ຜໍ ໂອຈິນນ຺ຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອເກນ ປໂຍເຄນ ພຫູນິ ປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນນ຺ຕສ຺ສ ປນ ປໂຍຄຄຓນາຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຘ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ໂອຈິນໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ໂອຈິນາປຍໂຕ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ກິຣິຍາສາມຎ຺ເຎ ວິເສສສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄຘຠາວໂຕ ວາ ອຸປລກ຺ຂຓໂຕ ວາ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຈ ປຸປ຺ຜານິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວຕ຺ວາ ໂອຈິນາເປນ຺ຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜານໍ ຄຓນາຍ ໂຫຕີຕິ ອິທເມວ ¶ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເອກວາຣມາຓຕ຺ເຕນ ພຫູນິ ປຸປ຺ຜານິ ພຫູສຸ ຈ ວາເຣສຸ ໂອຈິເຕສຸ ອາຓຕ຺ຕິຄຓນາຍ ໂຫຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິທໍ ສພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ອນນ຺ຕຣວຸຕ຺ຕຄາຖາຍ ທສ຺ສິຕວິຘິມ຺ຫິ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ຎາເປຕຸມາຫ ‘‘ກຸລຕ຺ຖໍ ເຈ ສທຸກ຺ກຏາ’’ຕິ. ກຸລຕ຺ຖນ຺ຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ. ‘‘ສທຸກ຺ກຏາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ປຸປ຺ຜຄຓນາຍ ໂຫຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຸປ຺ຜຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑).

໔໖໓. ຄນ຺ຖນໍ ຄນ຺ໂຖ, ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຖິມໍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຄນ຺ຖິມາທິສຣູປໍ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ. ສງ຺ຄຫຓໍ ສງ຺ຄໂຫ, ປຸປ຺ຜານໍ ສງ຺ຄໂຫຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ.

໔໖໔. ອິມານິ ຄນ຺ຖິມາທີນິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ທຓ຺ເຑນ ທຓ຺ຑໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຉສຸ ປຸປ຺ຜສງ຺ຄເຫສຸ. ‘‘ທຓ຺ເຑນ ທຓ຺ຑໍ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ສທຓ຺ຑອຸປ຺ປລາທິກຸສຸມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ‘‘ວຓ຺ເຏນປິ ຈ ວຓ຺ຏກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສວຓ຺ຏກຣຕ຺ຕກຸສຸມາທິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ກຣຓໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ກຕໍ ສພ຺ພໍ. ອິຘ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍວິຘິວິຠາຄໍ ‘‘ສພ຺ພເມຕ’’ມິຈ຺ຈາທິຄາຖາຍໍ ວກ຺ຂຕິ.

໔໖໕. ສຸຕ຺ຕາທີຫິ ໂຄປ຺ເຜຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວສ຺ສິກປຸປ຺ຜາທີນີ’’ຕິ ເສໂສ. ສຸຕ຺ເຕນ ວາ ກທລິວາກາທີຫິ ວາ ວສ຺ສິກາທິປຸປ຺ເຜ ຄນ຺ຖິຕ຺ວາ ກຕປຸປ຺ຜວິກາໂຣ ໂຄປ຺ຜິມໍ ນາມ. ເອກໂຕ ວຓ຺ຏານິ ຍສ຺ສາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ອຸຠໂຕວຓ຺ຏິກາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອປ຺ປຕ຺ເຖ ວາ ສກຕ຺ເຖ ວາ ກ-ກາໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວິສເຍ ກ-ກາຣໂຕ ປຸພ຺ພາກາຣສ຺ສ ອິ-ກາຣາເທໂສ.

ສພ຺ພປຸປ຺ຜານໍ ວຓ຺ຏານິ ເອກທິສາຍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຖິຕປຸປ຺ຜາວລິ ເອກໂຕວຓ຺ຏິກາ ນາມ, ວຓ຺ຏານິ ອຸຠຍທິສາຍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຖິຕປຸປ຺ຜາວລິ ¶ ອຸຠໂຕວຓ຺ຏິກາ ນາມາຕິ ຕໍ ໂຄປ຺ຜິມໍ ເອວໍ ທຸວິຘໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວາກໍ ວາ ວລ຺ລິໍ ວາ ຣຊ຺ຊຸໍ ວາ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນີປກທມ຺ພາທິວຓ຺ຏຣຫິຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ເວເຐຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ໂຄປ຺ຜິມໍ ນາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໖໖. ພຸນ຺ເທສູຕິ ມູເລສຸ. ມກຸລາທິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວຓ຺ຏຣຫິຕມຘຸກາທິປຸປ຺ຜຎ຺ຈ ວຓ຺ຏສຫິຕມລ຺ລິກາທິປຸປ຺ຜຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ສູຈິອາທີຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕາລຫີຣາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ¶ . ມາລາວິກຕີຕິ ປຸປ຺ຜມາລາວິກຕິ. ສູຈິອາທີຫິ ມກຸລາທິກໍ ປຸປ຺ຜໍ ພຸນ຺ເທສຸ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອາວຸຕາ ມາລາວິກຕິ ເວຘິມໍ ນາມາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໔໖໗. ‘‘ເວຐິມໍ ນາມ ປຸປ຺ຜທາມປຸປ຺ຜຫຕ຺ຖເກສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑) ອຏ຺ຐກຖາຍ ທສ຺ສິຕປ຺ປກາເຣສຸ ປຐມປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ມາລາຄຸເຓຫິ ວາ’’ຕິ. ຘມ຺ມເທສນາຍ ວາ ປຏິມາຍ ວາ ຘາຕຸຍາ ວາ ປູຊໍ ກຕ຺ຕຸກາມາ ມຸທ຺ຘນິ ອຸຊຸກໍ ກຕ຺ວາ ມາລາທາມກລາປໍ ໂອລມ຺ພິຕ຺ວາ ອຄ຺ເຄ ຆຏິກາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ມາລາວລິໂຍ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ຕາ ເວເຐນ຺ຕິ, ອິທໍ ເອວຣູປໍ ມາລາຄຸຓກຣຓມ຺ປິ ເວຐິມໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຎ຺ຎປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວາກາທີຫິ ຈ ພທ຺ຘໍ ວາ’’ຕິ, ‘‘ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ‘‘ກຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອກຈ຺ເຈ ອຸປ຺ປລາທິທີຆທຓ຺ຑກຸສຸມານິ ອຏ຺ຐ ວາ ນວ ວາ ທສ ວາ ກລາປໍ ກຕ຺ວາ ເຕສເມວ ທຓ຺ຑານໍ ວາເກຫິ ວາ ອຎ຺ເຎນ ເຍນ ເກນຈິ ທຓ຺ຑກຄ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ວາ ວິສຸໍ ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປລຫຕ຺ຖາທິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ເວຐິມໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕໍ ທ຺ວຍມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ກປ຺ປິຍກາຣເກຫິ ¶ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ຐປິຕປຸປ຺ຜານິ ສາຏເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕສຸເຍວ ປຸປ຺ເຜສຸ ອຈ຺ຉິນ຺ເນນ ທຓ຺ເຑນ ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ທຓ຺ເຑ ອຈ຺ຉິນ຺ນວາເກນ ວາ ກລາປໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ, ອໍສຠຓ຺ຑິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຕສໍເຍວ ປນ ວາເກນ ວາ ທຓ຺ເຑນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ອໍສຠຓ຺ຑິກໍ ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ວາເກນ ວາ ທຓ຺ເຑນ ວາ’ຕິ ຈ ອິທໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ສີຫຬຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ປທຸມາທິປຸປ຺ຜານິ ປທຸມາທິປຓ຺ເຓສຸ ນາເຬຫິ ປເວເສຕ຺ວາ ນາເຬຫິ ພຫິ ກຕ຺ວາ ປຓ຺ເຓນ ປຸປ຺ຜານິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຓ຺ຓຄ຺ເຄ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ທຓ຺ເຑ ປນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑) ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໖໘. ປຸປ຺ຜມາລາຫິ ປູຣເຓຕິ ປຸປ຺ຜາວລີຫິ ປູຣເຓ. ອິທໍ ກຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂພຘິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຸປ຺ຜປຏໍ ນາມ ມາລາວລິໂຍ ຕນ຺ຕໍ ວິຍ ປສາເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ຖໍ ວາຍນ຺ເຕຫິ ວິຍ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ມາລາວລີຫິ ວາຍິຕປຏໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທໍ ປຸປ຺ຜປຏໍ ມາລາວລີຫິ ທີຆໂສ ປູຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ¶ ປຸຣິເມ ຄຫິຕໍ, ຕິຣິຍໂຕ ວາຍນໍ ສນ຺ຘາຍ ວກ຺ຂມາເນ ວາຍິເມປິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ປຸນຣຸຕ຺ຕາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຈຕິຍຘາຕຸກຣຓ຺ຑກເວທິກາທີນໍ ຄຫຓໍ.

ປຣິກ຺ເຂເປສຸ ລພ຺ຠຕີຕິ ໂພຘິກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິກ຺ຂິປເນສຸ ລພ຺ຠຕິ. ໂພຘິກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ປຸປ຺ຜາວລີຫິ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ເຕຫິ ປຐມວທ຺ຘຏ຺ຐາເນ ປຸປ຺ຜາວລິຍາ ອນຕິກ຺ກາມິເຕ ປຸຣິມໍ ນາມ ຐານໍ ຍາວ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ອຎ຺ເຎນ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ເຕນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຸນປິ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທານວເສນ ໂພຘິກ຺ຂນ຺ຘໍ, ເຈຕິຍໍ, ຘາຕຸກຣຓ຺ຑກໍ ວາ ປຸປ຺ຜກຎ຺ຈຸເກນ ຉາເທຕຸໍ ¶ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈປິ ທ຺ເວເຍວ ຠິກ຺ຂູ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຐຕ຺ວາ ປຣິຍາເຍນ ຫຣນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸປ຺ຜປຏວາຍນຕ຺ຖໍ ປສາຣິຍມານປຸປ຺ຜາວລີສຸ ຈ ເອເສວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ທີຆປຸປ຺ຜາວລິໍ ນາຄທນ຺ເຕສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ນາຄທນ຺ເຕສຸ ປນ ປຸປ຺ຜວລຍໍ ປເວເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎຫິ ວລຍໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນປຸປ຺ຜາວລິວລຍໍ ຘາຕຸກຣຓ຺ຑຖຸປິກາຍ ປເວເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ມາລາຄຸເຓຫິ ປນ ພຫູຫິປິ ກຕໍ ປຸປ຺ຜທາມໍ ລຠິຕ຺ວາ ອາສນມຕ຺ຖກາທີສຸ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜທາມປຸປ຺ຜາວລີນໍ ປຸປ຺ຜຣຫິຕາຍ ສຸຕ຺ຕໂກຏິຍາ ຣຊ຺ຊຸທຓ຺ຑາທີສຸ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໔໖໙. ປຸປ຺ຜຣູປໍ ນາມ ‘‘ໂຄປ຺ຜິມປຸປ຺ເຜເຫວ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິຣູປການິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕານິປິ ວາຍິມຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍຕໍຣູປສຓ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜາວລິໂຍ ນິເວເສຕ຺ວາ ກຣິຍມານໍ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິຣູປໍ. ອິມສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐກຖາປາເຐ ‘‘ຕານິປິ ວາຍິມຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ອຎ຺ເຎຫິ ກຕປຣິຈ຺ເຉເທ ປນ ປຸປ຺ຜານິ ຐເປນ຺ເຕນ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິຣູປກມ຺ປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑) ອຏ຺ຐກຖາປາຐສ຺ສ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ‘‘ປຸປ຺ຜານິ ຐເປນ຺ເຕນາຕິ ອຄນ຺ຖິຕານິ ປາກຕິກປຸປ຺ຜານິ ຐເປນ຺ເຕນ. ປຸປ຺ຜທາມໍ ປນ ປູຊນຕ຺ຖາຍ ຠູມິຍໍ ຐເປນ຺ເຕນ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໓໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອິມໍ ຫຕ຺ຖິອາທິຣູປໍ ປູເຣນ຺ເຕນ ມາລາວລິໍ ອຎ຺ເຎຫິ ກຕປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປາສາຓອາສນມຎ຺ຈປີຐຫຕ຺ຖິຣູປາທິມຕ຺ຖເກ ຐເປຕ຺ວາ ປູຊນປ຺ປກາໂຣ ວາຍິມນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ປຸປ຺ຜປຏນ຺ຕິ ¶ ¶ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຸປ຺ຜປຏໍ ປູເຣນ຺ເຕນ ເອກາປິ ປຸປ຺ຜາວລິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນ ຐເປຕພ຺ພາ, ວາຍນ຺ເຕນ ອຎ຺ເຎຫິ ປູຣິເຕປິ ເອກາປິ ປຸປ຺ຜາວລິ ນ ປາເຕຕພ຺ພາ, ອິທໍ ປູຣິມວາຍິມານໍ ນານາກຣຓໍ. ອາທິຄ຺ຄຫເຓນ ປຸປ຺ຜຊາລໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຊາລຈ຺ຉິທ຺ທຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຠິຕ຺ຕິຈ຺ຉຕ຺ຕໂພຘິຕ຺ຖມ຺ຠາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຉຕ຺ຕາທີສຸ ຈ ປຸປ຺ຜຊາລໍ ນ ທາຕພ຺ພໍ.

໔໗໐. ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ພຸທ຺ຘສ຺ສປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ, ‘‘ປູຊຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປູຊຕ຺ຖາຍປິ ກາຕຸໍ ວາ ກາຣາເປຕຸໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມສງ຺ຆຣຕນານິປິ ອຸປລກ຺ຂຓໂຕ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ເສເສ ກິເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ໂຖ.

໔໗໑. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ສຍໍ ປເຣຫິ ວາ ກາຣາເປຕຸໍ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘສ຺ສປີ’’ຕິ ອນນ຺ຕຣຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕມຕິທິສຕິ. ກລມ຺ພກນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຘນຸການມນ຺ຕເຣ ໂອລມ຺ພກທາມໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກລມ຺ພໂກຕິ ອຑ຺ຒຈນ຺ທນາຄທນ຺ຕນ຺ຕເຣ ຆຏິກາທາມໂອລມ຺ພໂກ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑). ເອຕ຺ຖ ຈ ຆຏິກາທາມໂອລມ຺ພໂກ ນາມ ອນ຺ເຕ ຆຏິກາກາຣຍຸຕ຺ໂຕ ຍມກທາມໂອລມ຺ພໂກ. ກາຕຸນ຺ຕິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເອເກກປຸປ຺ຜທາມໍ ປນ ນິກ຺ຂນ຺ຕສຸຕ຺ຕໂກຏິຍາ ປພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸປ຺ຜທາມທ຺ວຍໍ ສງ຺ຆຏິຕຸກາເມນປິ ນິກ຺ຂນ຺ຕສຸຕ຺ຕໂກຏິຍາວ ສຸຕ຺ຕໂກຏິ ສງ຺ຆຏິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຑ຺ຒຈນ຺ທກເມວ ວາຕິ ‘‘ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາເຣນ ມາລາຄຸຓປຣິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕສຣູປໍ ວາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາເຣນ ມາລາຄຸຓປຣິກ຺ເຂໂປ ນາມ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາເຣນ ມາລາຄຸຓສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓວເສນ ປູເຣຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂິປນໍ. ເຕເນວ ຕໍ ປູຣິເມ ປວິຏ຺ຐໍ. ຕສ຺ມາ ເອຕມ຺ປິ ¶ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາຣໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓວເສນ ປູຣິຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອກວາຣໍ ປນ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາເຣນ ມາລາຄຸຓໍ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປູຣິເມເຍວ ປວິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎຫິ ປູຣິຕນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອາຍຕໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ປູຣິຕໍ ປຸປ຺ຜປຏໍ. ວາຍິຕຸມ຺ປິ ຈາຕິ ຕິຣິຍໍ ເອກປຸປ຺ຜາວລິມ຺ປິ ວາຍິຕຸໍ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໔໗໒. ປິຏ຺ຐກາຈມຍນ຺ຕິ ¶ ຕຓ຺ຑຸລປິຏ຺ຐາທີຫິ ກຕຎ຺ເຈວ ກາຈມຕ຺ຕິກາຍ ຈ ກຕໍ ປຸປ຺ຜທາມໍ. ເຠຓ຺ຑຸປຸປ຺ຜມຍມ຺ປິ ຈາຕິ ເຠຓ຺ຑຸທຓ຺ຑເກຫິ ມລ຺ລິກາສຸມນຈມ຺ປກາທິສທິສໍ ກຕ຺ວາ ຉິທ຺ເທຫິ ກຕທາມຎ຺ຈ. ‘‘ເຄຓ຺ຑຸປຸປ຺ຜມຍ’’ນ຺ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ. ຂຣປຕ຺ຕມຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຣປຕ຺ຕໍ ນາມ ກຸງ຺ກຸຏ຺ຐຂຈິຕໍ ປຸປ຺ຜປຏນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກາຕຸນ຺ຕິ ຄນ຺ຖນຄນ຺ຖາປນາທີນິ ກາຕຸໍ. ເຠຓ຺ຑຸຂຣປຕ຺ຕທາມານໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈລາທີຫິ ກຕທາມມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ.

໔໗໓. ຫີຣາທີຫີຕິ ຕາລນາຬິເກຣຫີຣາທີຫິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕິຓສລາກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຏາກຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຏາກາກາເຣນ ປູຊນຕ຺ຖໍ. ‘‘ວິຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ກຓ຺ຏເກຫິ ວິຊ຺ຌນໍ, ຫີຣາທີຫິ ອາວຸຓນຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ.

໔໗໕. ອໂສກປິຓ຺ຑິອາທີນນ຺ຕິ ອໂສກປຸປ຺ຜມຎ຺ຊຣິກາທີນໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑) ເອເຕເຫວ ສທ຺ຘິໍ ທສ຺ສິຕໍ ຊາລວິຕານໍ, ຉິທ຺ທານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕເວທິກາ, ນາຄທນ຺ຕກໍ, ປຸປ຺ຜຈງ຺ໂກຏກາປິຘານໍ, ຕາລປຓ຺ຓວລຍາທິຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຘມ຺ມຣຊ຺ຊຸຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ‘‘ຘມ຺ມຣຊ຺ຊຸ ນາມ ເຈຕິຍໍ ວາ ໂພຘິໍ ວາ ປຸປ຺ຜປເວສນຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ພທ຺ຘຣຊ຺ຊູ’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ, ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ພທ຺ຘາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ປຸປ຺ຜານິ ປເວເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ¶ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘ຘມ຺ມຣຊ຺ຊຸນ຺ຕິ ສິຖິລວຏ຺ຏິຕໍ ຣຊ຺ຊຸໍ ກຕ຺ວາ ໂພຘິໍ ວາ ເຈຕິຍໍ ວາ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ວາ ລມ຺ພິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜານິ ປເວເສນ຺ຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສິຖິລວຏ຺ຏິຕາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ອນ຺ຕເຣປິ ປຸປ຺ຜານິ ປເວເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ປເນຕ຺ຖ ເນວຕ຺ຖິ ວິໂຣໂຘຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕີ’’ຕິ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໓໑) ລິຂິຕໍ.

໔໗໖. ວິຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ຘມ຺ມາສນວິຕານາທີສຸ ປຸປ຺ຜປູຊນຕ຺ຖໍ ສຍໍ ກຓ຺ຏກຫີຣາທິປ຺ປເວສນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ວິຕານາທີສຸ ປຸປ຺ຜປູຊນຕ຺ຖໍ ກຓ຺ຏກຫີຣາທິປ຺ປເວສນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາຓໂຕ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໗໗. ກປ຺ປິຍວຈນໍ ນາມ ‘‘ເອວໍ ຊານ, ເອວໍ ກເຕ ໂສເຠຍ຺ຍ, ຍຖາ ເອຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ນ ວິກິຣິຍນ຺ຕິ, ຕຖາ ກໂຣຫີ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑) ອຏ຺ຐກຖາຄຕໍ ກປ຺ປິຍວຈນໍ. ວຕ຺ຖຸປູຊເນຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊເນ. ນິມິຕ຺ຕາທີສຸ ນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ປຸປ຺ຜານິ ຈ ຄນ຺ຖນວາເກ ¶ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຖິຕຸໍ ຊານນ຺ຕານໍ ສມີເປ ຐປນໍ. ໂອຠາໂສ ນາມ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ປິຬນ຺ຘິຕກຸສຸມານິ ກສ຺ມາ ນ ວິກິຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຄນ຺ຖິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ເຈ ວທຕິ, ນນຸ ປູຊນກປຸປ຺ຜານິ ຄນ຺ຖິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິອາທິວຈນານິ. ປຣິຍາໂຍ ນາມ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຸປ຺ຜານິ ຍຖາ ນ ວິກິຣິຍນ຺ຕິ, ຕຖາ ຄນ຺ຖິຕ຺ວາ ປູເຊຕຸໍ ມນາປນ຺ຕິອາທິວຈນໍ. ປກາສິຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ.

໔໗໘. ‘‘ກຸລານິ ທູເສຕິ ປຸປ຺ເຜນ ວາ’’ຕິອາທິປາເຐ (ປາຣາ. ໔໓໗) ‘‘ເວຊ຺ຊິກາຍ ວາ ຊງ຺ຆເປສນິເກນ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໓໗) ວຸຕ຺ຕໍ ເວຊ຺ຊກມ຺ມາທິໍ ກຸລທູສນໂຕ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນ ເກວລໍ…ເປ… ກຸທາຈນ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວິສຸໍ ກາຕຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍຊນາ ປເນຕ຺ຖ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ ¶ ‘‘ນ ເກວລມິທເມວ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຸປ຺ຜທານາທິກຸລທູສນໍ ກຸທາຈນໍ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ໂຂ ເວຊ຺ຊກມ຺ມາທິ ກຸລທູສນມ຺ປິ ກຸທາຈນໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເວຊ຺ຊກມ຺ມາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວກ຺ຂມານປຣິຕ຺ໂຕທກສຸຕ຺ຕທານອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑທານທູເຕຍ຺ຍຊງ຺ຆເປສນິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໔໗໙. ‘‘ກຸທາຈນໍ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ນິເສເຘຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ມິຈ຺ຈາທິນາ ອປວາທວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິນນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນິສິກ຺ຂມານສາມເຓຣສາມເຓຣີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫ ສທ຺ຘິໍ ຈຣິຕພ຺ໂພ ປພ຺ພຊ຺ຊາສາສນຘມ຺ໂມ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ສຫຘມ຺ມິກາ’’ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕານໍ. ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາປີຕິ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕ ເຠສຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ‘‘ວເທຍ຺ຍາຖ ຠນ຺ເຕ ເຍນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ເອວໍ ອກຕຏ຺ຐາເນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຘເນຕິ ສສນ຺ຕກວິສເຍ.

໔໘໐. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ສຫຘມ຺ມິການໍ ວຸຕ຺ຕມຕິທິສຕິ. ຕທຸປຏ຺ຐາກຊນ຺ຕຸໂນຕິ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມາຕາປິຕູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສ. ຠຓ຺ຑຸກສ຺ສາຕິ ຄິຫິລິງ຺ເຄ ຐິຕສ຺ສາປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ຂສ຺ສ. ອຕ຺ຕໂນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສປີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມກຣສ຺ສປິ. ເອຕ຺ຕການຎ຺ຈ ຊນານໍ ປຎ຺ຈສຫຘມ຺ມິການໍ ວິຍ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໔໘໑. ເຊຏ຺ຐຠາຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ພໂຊ ຠາຕາ. ກນິຏ຺ໂຐຕິ ອນຸໂຊ ຠາຕາ. ຕຖາ ຠຄິນິໂຍ ທຸເວຕິ ເຊຏ຺ຐກນິຏ຺ຐາ ທ຺ເວ ຠຄິນິໂຍ. ຈູຬມາຕາຕິ ມາຕຸ ກນິຏ຺ຐາ. ຈູຬປິຕາຕິ ປິຕຸ ກນິຏ຺ໂຐ. ມຫາມາຕາຕິ ມາຕຸ ເຊຏ຺ຐາ. ມຫາປິຕາ ປິຕຸ ເຊຏ຺ຐຠາຕາ.

໔໘໒. ປິຕຸຈ຺ຉາຕິ ປິຕຸຠຄິນີ ເຊຏ຺ຐກນິຏ຺ຐາ. ມາຕຸໂລຕິ ມາຕຸ ຠາຕາ. ເຊຏ຺ຐກນິຏ຺ເຐ ທ຺ເວ ປິຕຸຈ຺ຉາ ¶ , ທ຺ເວ ມາຕຸເລ ¶ ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ທສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໔໘໔. ‘‘ທສ຺ສນ຺ຕິ ເມ ອິເມ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ວາ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໔໘໕. ເອເຕສໍ ທສນ຺ນໍ ຎາຕີນໍ. ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸລປຣິຈ຺ເຉໂທ ກຖໍ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ? ‘‘ສປຸຕ຺ຕທາຣໍ ຠາຕຸ ກຸຏຸມ຺ພໍ ເອກໍ ກຸລໍ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ຘີຕຸ ວາ ກຸຏຸມ຺ພໍ ເອກໍ ກຸລ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ‘‘ສປຸຕ຺ຕປຕິຠຄິນິຍາ ກຸຏຸມ຺ພໍ ເອກໍ ກຸລໍ, ຕຖາ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ຘີຕຸ ວາ ກຸຏຸມ຺ພໍ ເອກໍ ກຸລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຈູຬມາຕາທີນມ຺ປິ ກຸລປຣມ຺ປຣາ ອິມິນາ ນິຍາເມນ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຸລທູສນໍ ນ ຣູຫຕີຕິ ‘‘ທາຕຸໍ ປຸປ຺ຜໍ ປນຎ຺ຎສ຺ສ, ອາຄຕສ຺ເສວ ຎາຕິໂນ’’ຕິອາທິນາ (ວິ. ວິ. ໔໔໓) ນເຍນ ກຖິຕວິຘິນາ ເອເຕສຸ ປວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ກຸລທູສນໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໔໘໖. ຠາຕຸຊາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ຠາຕຸ ຠຣິຍາ. ຠຄິນິສາມິໂກຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐາຍ ວາ ກນິຏ຺ຐາຍ ວາ ຠຄິນິຍາ ສາມິໂກ.

໔໘໗. ຠາຕຸໂນຕິ ເຊຏ຺ຐສ຺ສ, ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ຠາຕຸໂນ. ອນຸ ປຈ຺ຉາ ຊາຕາຕິ ອນຸຊາ, ກນິຏ຺ຐຠຄິນີ. ‘‘ອນຸຊາ’’ຕິ ອຸປລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເຊຏ຺ຐາຍປິ ສງ຺ຄໂຫ. ເຊຏ຺ຐກນິຏ຺ຐຠາຕູນໍ ຠຣິຍາ ຈ ເຊຏ຺ຐກນິຏ຺ຐຠຄິນີນໍ ສາມິກາ ຈ ສເຈ ອຎ຺ຎາຕກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເທຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິມໍ ເຠສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ.

໔໘໘. ເຕສມ຺ປິ ¶ ຠາຕຸຠຄິນີນໍ. ‘‘ປຸຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຘີຕູນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ. ກຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ວາ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ມາຕາປິຕູນໍ ເທຖາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອິມໍ ເຠສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ມາຕາປິຕູນນ຺ຕິ ອຸຠຍສງ຺ຄາຫກວຈນໂຕ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ມາຕຸ ວາ, ຕຸຍ຺ຫໍ ປິຕຸ ວາ’’ຕິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິສຸໍ ວິສຸຎ຺ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕສນ຺ຕິ ຈ ຕຸມ຺ຫາກນ຺ຕິ ຈ ສາມິວຈນໍ. ປຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຈ ມາຕາປິຕູນນ຺ຕິ ຈ ສມ຺ປທານວຈນໍ.

໔໘໙. ເຠສຊ຺ຊກຣຓາຣຫານໍ ¶ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ‘‘ອກລ຺ລໂກ’’ຕິ ອິທໍ ອິສ຺ສຣາທິປເທຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອກລ຺ລໂກຕິ ອາຕຸໂຣ. ກລ຺ລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກລ຺ລໂກ, ນ ກລ຺ລໂກ ອກລ຺ລໂກ. ຎາຕິຊນຸຊ຺ຌິໂຕ ວາຕິ ຎາຕິຊເນນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ ວາ.

໔໙໐. ເອເຕສໍ ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ອິສ຺ສຣາທິອາຕຸຣານໍ ສພ຺ເພສເມເຕສໍ ຊນານໍ. ‘‘ສາຘຸນາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ອປຈ຺ຈາສີສຕາ ສຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕາຕິ ກິຣິຍາປທໍ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກເຕ ອິເມ ມຍ຺ຫໍ ເອວຣູປໍ ທສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ປຈ຺ຈາສີສນໍ ອກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປກາຣຕໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏິສນ຺ຖາໂຣຕິ ອາມິສປຏິສນ຺ຖາໂຣ, ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຖາໂຣຕິ ທຸວິໂຘ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ. ເອຕ຺ຖ ອາມິສປຏິສນ຺ຖາໂຣ ຄຍ຺ຫຕິ. ເຠສຊ຺ຊໍ ອາມິເສນປິ ໂຫຕີຕິ ຘມ຺ມກຖາຍ ສງ຺ຄໂຫປິ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ປຏິສນ຺ຖຣຓໍ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ. ປຏິລທ຺ຘາມິສສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕນິ ຈ ປຕິຣູເປນາກາເຣນ ສມໍ ອຕ຺ຖຣຓໍ ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ອາມິສສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອລາເຠນ ອຕ຺ຕໂນ, ປຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ສ ຉິທ຺ທສ຺ສ ວິວຣສ຺ສ ເຠທສ຺ສ ປຏິສນ຺ຖຣຓໍ ປິທຫນໍ ສງ຺ຄຫຓໍ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ. ອຍຎ຺ຫິ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ອລພ຺ຠມາເນນ ອາມິເສນ ຈ ຘມ຺ເມນ ¶ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ຉິທ຺ໂທ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຉິທ຺ທໍ ຍຖາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ປີຐສ຺ສ ວິຍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓນ ອາມິເສນ, ຘມ຺ເມນ ຈ ປຏິສນ຺ຖຣຓໍ ‘‘ອາມິສປຏິສນ຺ຖາໂຣ, ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ສາຘຸນາຕິ ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນຕາທິອຣິຍຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐິຕຸກາເມນ ອຣິຍາຈາເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຘຸນາ’’ຕິ ອິທໍ ອິມິສ຺ສາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພກາລໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍປິ ປາປຊນກຓ຺ຫກສໍຄາເມ ອິມສ຺ມິໍ ວິປນ຺ນກາເລ ວິເສເສນ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໙໑-໒. ເກນຈີຕິ ອຸປລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອຸປາສເກນ ວາ ອຸປາສິກາຍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຕ຺ເຖນາຕິ ຫຕ຺ຖາວຍວາ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ສມຸທາເຍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ໂວຫາຣສ຺ສ ອວຍເວ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ, ກໂຣຕິສ຺ສ ກິຣິຍາສາມຎ຺ເຎ ວຕ຺ຕນໂຕ ຠຓິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສເມວ ຈ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓາເປນ຺ຕານເມວ ສນ຺ຕກໍ ສຸຕ຺ໂຕທກໍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ໂຕທກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ ອິທໍ ຫຕ຺ເຖນ ຈາເລຕ຺ວາ, ອາມສິຕ຺ວາ ວາ ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເກນຈິ ປຣິຕ຺ໂຕທກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເກນຈິ ‘‘ປຣິຕ຺ໂຕທກສຸຕ຺ຕານິ ເທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ¶ ຠິກ຺ຂຸນາ ເຕສເມວ ສນ຺ຕກໍ ຊລໍ ຫຕ຺ເຖນ ຈາເລຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕກໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໔໙໓. ອນາມຏ຺ໂຐປີຕິ ຫຕ຺ເຖນ ອນາມສິໂຕປິ, ອປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ລທ຺ຘາ ອຕ຺ຕນາ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຄຫິຕຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໔໙໔. ໂຈຣທາມຣິກສ຺ສ ຈາຕິ ຄາມວິໂລປກສ຺ສ ໂຈຣສ຺ສ ຈ.

໔໙໕. ປຓ຺ຑຸປລາສສ຺ສາຕິ ¶ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ຂສ຺ສ ຠຓ຺ຑຸກສ຺ສ, ປຓ຺ຑຸວຓ຺ໂຓ ປລາໂສ ປຓ຺ຑຸປລາໂສ, ໂສ ວິຍາຕິ ປຓ຺ຑຸປລາໂສ, ຕໍສທິເສ ຕພ຺ໂພຫາໂຣ ‘‘ສີໂຫຍໍ ມາຓວໂກ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຍຖາ ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ຣຸກ຺ຂາ ປຕນາຠິມຸໂຂ ຕິຏ຺ຐຕິ ນິຍຕປາໂຕ, ເອວມຍມ຺ປິ ຄິຫິລິງ຺ຄໂຕ ອປຄມາຠິມຸໂຂ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄມເນ ນິຍໂຕວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ‘‘ປຓ຺ຑຸປລາສສທິໂສ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຖາລເກປິ ຈາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄຖາລເກປິ. ອິທຎ຺ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ປຕ຺ໂຕປິ ຄຫິໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຐເປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວເສນ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ຕໍ ປນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄຖາລເກ ຐເປຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍມານໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ. ‘‘ມາຕາປິຕູນ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໖-໔໓໗) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປິຕຸໂນ’’ຕິ ອຸປລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ເອກເສໂສ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ‘‘ປິຕູນມ຺ປີ’’ຕິ ປາໂຐ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໔໙໖. ຊງ຺ຆເປສນິຍນ຺ຕິ ຄິຫີນໍ ທູເຕຍ຺ຍສາສນຫຣຓກມ຺ມໍ ‘‘ຊງ຺ຆເປສນິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອປິ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈໂຍ.

໔໙໗. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສາມຎ຺ຎວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອປວາທວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຓ຺ຑູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາສນນ຺ຕິ ສນ຺ເທສໍ. ຫຣິຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ເນຕຸໍ.

໔໙໘. ອຏ຺ຐວິເຘນປີຕິ ປຸປ຺ຜທານາທິຊງ຺ຆເປສນິຍາວສາເນນ ອຏ຺ຐປ຺ປກາເຣນປິ. ກຸລທູສນກມ຺ເມນາຕິ ກຸລານໍ ສທ຺ຘາວິນາສເກນ ອນາຈາຣກມ຺ເມນ. ລທ຺ຘນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຠຊນ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອຊ຺ໂຌຫາເຣສູ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ເສເສສຸປິ ອຍໍ ນໂຍ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ¶ ຈ ລພ຺ຠຕິ. ປຎ຺ຈສຸ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ເອເກນາປິ ກຸລທູສເນນ ກມ຺ເມນ ອຸປ຺ປາທິຕປຈ຺ຈໂຍ ¶ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມີນໍ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສພ຺ພປຏິເສໂຘ ກໂຕ.

໔໙໙. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອຊ຺ໂຌຫາເຣສູ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນໍ, ສພ຺ເພສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຄຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ອຊ຺ໂຌຫາເຣສູ’’ຕິ ອິທໍ ປຣຄລໍ ກາຕພ຺ພໍ ອາມິສໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເສສປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິໂຠຄວເສເນວ ‘‘ເສເສສູ’’ຕິ ອາຫ, ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີເຍສຸ ເສສປຈ຺ຈເຍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຈີວຣປຈ຺ຈເຍ ສຣີຣໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄຄຓນາຍ, ເສນາສນປຈ຺ຈເຍ ນິພ຺ພໂກເສ ອຸທກປຕນຏ຺ຐານໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ຐວາຣຄຓນາຍ, ມຎ຺ຈປີຐາທິເສນາສເນ ນິສີທນສຍນາທິປຣິໂຠຄຄຓນາຍ, ອນຊ຺ໂຌຫຣິຕ຺ວາ ອພ຺ຠຎ຺ຊນາເລປນາທິວເສນ ກາຕພ຺ພເຠສຊ຺ເຊ ສຣີຣໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ວາຣຄຓນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ນໂຍຕິ ‘‘ທຸກ຺ກຏໍ ປຣິທີປິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ນໂຍ.

໕໐໐. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຠູຕາໂຣຈເນນາ’’ຕິ ອິທມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກຕ຺ວາ ຣູປິຍໂວຫາຣ’’ນ຺ຕິ ອິທມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອຸປ຺ປາທິຕປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ຣູປິຍໂວຫາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຠູຕາໂຣຈນວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິເກ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມານາຕິ ປກາສິຕາຕິ ກຸລທູສນກມ຺ເມນ ອຸປ຺ປາທິຕປຈ຺ຈເຍຫິ ສທິສາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ຕຕ຺ຖາປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອຕ຺ຕໂກເຍວາຕິ ອຕິທິສຕິ.

໕໐໑. ‘‘ສໍສາຣວາໂສ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ນິພ຺ພານາຘິຄເມ ມານສໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ສນ຺ຘາຍ ສາສນາວຕິຓ຺ເຓນ ສິກ຺ຂາກາເມນ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ເສວິຕກ຺ຂເຓເຍວ ຊີວິຕຫຣຓສມຕ຺ຖວິສມິສ຺ສປູຕິມຸຕ຺ຕໍ ¶ ວິຍ ວຊ຺ຊນີຍໍ ອກປ຺ປິຍປຈ຺ຈຍໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ກຣິຍມານໍ ອກປ຺ປິໂຍປາຍປ຺ປກາຣໍ ເອກໂຕ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍາຈນາ. ອນຸປ຺ປທານນ຺ຕິ ປິຓ຺ຑປຏິປິຓ຺ຑທານໍ. ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອເນສນໍ ນາມ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ອນນຸຣູເປນ ປໂຍເຄນ ປຈ຺ຈຍປຣິເຍສນໍ.

ປາຣິຠຏ຺ຍຕາ ນາມ ອິສ຺ສເຣ ເສວິຕຸໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຕໍ ວິລປນ຺ຕານໍ ປຣິຠຏານໍ ເສວກຊນານໍ ວິຍ ລາຠຕ຺ຖິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຈ຺ຈຍທາຍເກສຸ ປວຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຣິ ສມນ຺ຕໂຕ ຠຏຕິ ເສວຕີຕິ ປຣິຠໂຏ, ອິສ຺ສຣຊນານໍ ສມີປາວຈໂຣ ເສວກຊໂນ, ປຣິຠໂຏ ວິຍາຕິ ¶ ປຣິຠໂຏ, ຠິກ຺ຂຸ, ປຣິຠຏສ຺ສ ກມ຺ມໍ ປາຣິຠຏ຺ຍໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາຣິຠຏ຺ຍຕາ. ອຖ ວາ ປຣິຠຏຕິ ຘາຕິ ວິຍ ກຸລທາຣເກ ອງ຺ເກ ກຣຓາທິວເສນ ຘາເຣຕີຕິ ປຣິຠໂຏ, ປຣິຠຏສ຺ສ ກມ຺ມໍ ປາຣິຠຏ຺ຍໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາຣິຠຏ຺ຍຕາຕິ ລາຠາສາຍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຸລທາຣເກສຸ ອນນຸໂລມິກາ ປວຕ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ມຸຄ຺ຄສູປຕາ ນາມ ປກ຺ກມຸຄ຺ຄາ ວິຍ ປກ຺ກາປກ຺ກພີຊມິສ຺ສາ ລາຠາສາຍ ທາຍການໍ ຈິຕ຺ຕາຣາຘນຕ຺ຖາຍ ສຈ຺ຈາລີກມິສ຺ສກຕາ. ຍຖາ ມຸຄ຺ເຄສຸ ປຈ຺ຈມາເນສຸ ໂກຈິເທວ ນ ປຈ຺ຈຕິ, ພຫໂວ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວເມວ ຍສ຺ສ ທາຍເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈິເທວ ສຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ, ອສຈ຺ຈເມວ ພຫຸກໍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຸຄ຺ຄສູປສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ມຸຄ຺ຄສູໂປ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ມຸຄ຺ຄສູປໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຸຄ຺ຄສູປຕາ. ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊກໍ ນາມ ກູປວຕ຺ຖຸເຄຫວຕ຺ຖຸອາທີນໍ ອາຈິກ຺ຂນໍ. ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຍການໍ ກຕໍ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊກໍ.

໕໐໒. ຊງ຺ຆເປສນິຍໍ, ທູຕກມ຺ມຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ກຸລທູສນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ. ອຠູຕາໂຣຈນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ພຸທ຺ຘປຏິກຸຏ຺ຐນ຺ຕິ ¶ ພຸທ຺ເຘຫິ ປຏິກ຺ໂກສິຕໍ ຄຣຫິຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ມິຈ຺ຉາຊີວຎ຺ຈ ອວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອງ຺ຄວິຊ຺ຊານກ຺ຂຕ຺ຕວິຊ຺ຊາອຸກ຺ກາປາຕທິສາຑາຫຠູມິຈາລາທິເຠທໍ ມິຈ຺ຉາຊີວນູປາຍໍ ສພ຺ພໍ. ວິວຊ຺ຊເຍຕິ ວິສມິວ, ຄູຖມຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ຈ ອາຣກາ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສິກ຺ຂາກາໂມ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ.

໕໐໓. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊໂຕປິ ຕນ຺ຕິ ສມນຸຠາສນກມ຺ມໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖາສຸ ກມ຺ມວາຈາສຸ ອນ຺ຕກມ຺ມວາຈາຍ ຍ຺ຍ-ກາຣໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາຍ ວາ ກຸລທູສນກມ຺ມໍ ປຊຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສງ຺ຆເຠທສມນ຺ຕິ ປຐມສງ຺ຆເຠເທນ ສມນ຺ຕິ.

ກຸລທູສນກຖາວຓ຺ຓນາ.

໕໐໔. ‘‘ຊານ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນຕ຺ຕາ ຊານຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍາ ລິຂິເຕ ສີຫຬຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ເອວຣູປໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສ຺ມີຕິ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍາວຕີຫນ຺ຕິ ຍຕ຺ຕການິ ອຫານິ, ‘‘ຉາທິຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຉາທນກິຣິຍາອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຉາທິຕາຕິ ‘‘ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອນາໂຣຈນທິວເສນ ¶ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາ. ອາປຕ຺ຕີຕິ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິ. ອກາມາຕິ ອຣຸຈິຍາວ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອກຕປຏິກມ຺ມສ຺ສ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິວຕ຺ຖພ຺ພນ຺ຕິ ປຣິວາສໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ກິຕ຺ຕກໍ ກາລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕາວຕີຫ’’ນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕການິ ອຫານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຕການິ ອຫານິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕຕ຺ຕກາເນວ ອຫານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໐໕-໖. ອາປຕ຺ຕິ ກິຕ຺ຕເກນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິ ຈ. ອນຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ເມນ ສຍໍ ອນິສ຺ສາຣິໂຕ ¶ ຈ. ປຫູ ຈາຕິ ສຍໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕຸໍ ປໂຫຕິ ຈ. ອນນ຺ຕຣາຍິໂກ ຈາຕິ ຄມນວິພນ຺ຘເກນ ຣາຊໂຈຣາທິອນ຺ຕຣາເຍນ ວິຣຫິໂຕ ຈ. ຈຕຸສ຺ວ ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອເຕສູ’’ຕິ ເສໂສ, ເອເຕສຸ ຈຕູສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍສຎ຺ຎີຕິ ອາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎີ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ປຫຸສຎ຺ຎີ ອນນ຺ຕຣາຍິກສຎ຺ຎີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍສຎ຺ຎິໂນ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ຕຖາສຎ຺ຎິໂນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ຉາເທຕຸກາມຕາຕິ ອາຈຣິຍາທີສຸ ຄາຣເວນ ວາ ຄຣຫາທິຠຍາ ວາ ‘‘ນ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸກາມຕາ ຈ. ຉາທນນ຺ຕິ ຕຖາ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາທນຎ຺ຈາຕິ ອິເມຫິ ທສຫິ ອງ຺ເຄຫິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທສຕ຺ຕາ ຉນ຺ນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຉາທິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາລວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນນາ’’ຕິ, ອາປຕ຺ຕິອາປນ຺ນທິວສໍ ເຂເປຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາເນນ ສທ຺ຘິໍ ຉນ຺ນາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທ຺ເວຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໐໗. ເອວໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສງ຺ຆາທິເສສປຏິກມ຺ມຕ຺ຖໍ ‘‘ອກາມາ ປຣິວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິຫິຕສ຺ສ ປຣິວາສສ຺ສ ໂກ ເຠໂທ, ໂກ ປວຕ຺ຕິກ຺ກໂມຕິ ອາຫ ‘‘ຕິວິໂຘ’’ຕິອາທິ. ໂສ ປຣິວາໂສ ຕິວິໂຘ ທີປິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເກນາຕິ ອາຫ ‘‘ຕິວິຘາເປຕເຈຕສາ’’ຕິ. ‘‘ຕິສ຺ໂສ ວິຘາ, ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ວິຘາ, ສທິໂສຫມສ຺ມີຕິ ວິຘາ, ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ວິຘາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕) ວຸຕ຺ຕວິຘາຍ ມານນາມເຘຍ຺ຍໂຕ ຕິວິຘມານໂຕ ອປຄຕຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ອາປຕ຺ຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ. ອຣິສາທີນໍ ອາຄຕິຄຓຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປເນນ ອ-ກາຣປຈ຺ຈໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ.

ສຸທ຺ຘນ຺ໂຕຕິ ¶ ¶ ‘‘ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ໂສເຘຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພປຣິວາໂສ ສຸທ຺ຘນ຺ໂຕ ນາມາ’’ຕິ ປາຬິຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປສມ຺ປທາກາລສງ຺ຂາໂຕ ສຸທ຺ໂຘ ປຸພ຺ພນ຺ໂຕ, ອາໂຣຈິຕກາລສງ຺ຂາໂຕ ສຸທ຺ໂຘ ອປຣນ຺ໂຕ ຈ ປຣິວາສສມາທານກາເລ ວາ ປຣິວສນກາເລ ວາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐາ ສຸທ຺ຘາ ອນ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິກາລສງ຺ຂາຕາ ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ອສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘນ຺ຕນາມໂກ ປຣິວາໂສ ຈ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຠທາທິໍ ວກ຺ຂຕິ.

ສມ຺ມາ ທິວສາທີນໍ ໂອຘານໍ ປກ຺ເຂໂປ ຍຕ຺ຖ ໂສ ສໂມຘາໂນ, ປຣິວາໂສ. ທິວເສສຸ ທິວເສ ວາ ອາປຕ຺ຕີສຸ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ວາ ສພ຺ພາ ນານາວຕ຺ຖຸກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ໂອຘາຍ ທາຕພ຺ພປຣິວາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາປິ ເຠທາທິໍ ວກ຺ຂຕິ.

໕໐໘. ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ຕີສຸ ປຣິວາເສສຸ. ‘‘ໂຍ’’ຕິ ເສໂສ. ອິຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາໂສ, ອຍນ຺ຕິ ເອວໍ ປກາສິໂຕຕິ ໂຍຊນາ.

໕໐໙-໑໐. ປຣິວາສທານກາເລ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ປຘານລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ວຕ຺ຖຸໂຄຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ສຸກ຺ກໂມຈນາທິໂກ ວີຕິກ຺ກໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍເມວ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິອາທິກໍ ຄໍ ວາຈໍ ສຎ຺ຎຎ຺ຈ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂຄຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຎ຺ຫິ ສຊາຕິຍສາຘາຣຓວິຊາຕິຍວິນິວຕ຺ຕນວເສນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ວາຈໍ ສທ຺ທໍ, ຕພ຺ພິສຍໍ ສຎ຺ຎຎ຺ຈ ຣກ຺ຂຕິ. ອິທໍ ວຕ຺ຖຸໂຄຕ຺ຕທ຺ວຍວາຈກໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິກາຍສໍສຄ຺ຄວິເສສວຈນຎ຺ຈ ‘‘ນານາວຕ຺ຖຸກາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎວຈນຎ຺ຈາຕິ ອິມິນາ ວຈນທ຺ວເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄ’ນ຺ຕິອາທິວຈເນນາປິ ‘ນານາວຕ຺ຖຸກາໂຍ’ຕິອາທິວຈເນນາປິ ວຕ຺ຖຸເຈວ ¶ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒). ນາມາປຕ຺ຕິວເສນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ສຊາຕິສາຘາຣຓນາມໍ, ອາປຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓນາມນ຺ຕິ ທ຺ວີຫິ ນາເມຫິ ຕໍຕໍວີຕິກ຺ກມວເສນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຕເທວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເອວມຸຠິນ຺ນໍ ນາມາປຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກມ຺ມວາຈາ ຫິ ກາຕພ຺ພາຕິ ‘‘ວຕ຺ຖຸໂຄຕ຺ຕວເສນາປີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອປິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ນາມາປຕ຺ຕິວເສນ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ສຊາຕິສາຘາຣຓນາມໍ, ອາປຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພສາຘາຣຓນາມນ຺ຕິ ທ຺ວີຫິ ນາເມຫີຕິ ອິທໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕີຕິ ອຸຠຍໍ ເອກໂຕ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາ ກາຕພ຺ພາຕິ. ‘‘ນາມາປຕ຺ຕິວເສນ ¶ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກປ຺ປຕ຺ເຖນ ວາ-ສທ຺ເທນ, ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ສມ຺ພຫຸລາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ ເອກາຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ’ຕິ ເອວໍ ນາມມຕ຺ຕວເສນ ວາ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕວິເສສນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖມຕ຺ຕສທ຺ທວເສນ ຈ ວຕ຺ຖຸໂຄຕ຺ຕວິຣຫິເຕນ ເກວເລນ ນາມາປຕ຺ຕິມຕ຺ເຕນ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພາເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກມ຺ມວາຈາຍ ກຣຓປ຺ປກາໂຣ ປນ ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕນເຍນ ອາປນ຺ນປຸຄ຺ຄລນາເມນ ຈ ເອກາຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນາທິວຈເນນ ຈ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ປຣິວາໂສ’’ຕິ ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠຕິ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕນ ຈາຕິ ລທ຺ຘປຣິວາເສນ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສິນ຺ເນນ ປຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຊລິນາ ຠິກ຺ຂຸນາ ຈ. ສມາທິຍິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ສມາທາເນປ຺ຍຍໍ ນໂຍ’’ຕິ (ວິ. ວິ. ໕໑໔) ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ‘‘ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍາມິ, ປຣິວາສໍ ສມາທິຍາມີ’’ຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ທ຺ວຍເມວ ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕວຕ຺ຕປູຣຓຕ຺ຖໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາທິໂຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕຖາ ¶ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນນ ປຐມໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ ສຎ຺ເຈຕນິກໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ເອກາຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ໂສຫໍ ສງ຺ຆໍ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສຎ຺ເຈຕນິກາຍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ເອກາຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ເອກາຫປຣິວາສໍ ຍາຈິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ສງ຺ໂຆ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສຎ຺ເຈຕນິກາຍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ເອກາຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ເອກາຫປຣິວາສໍ ອທາສິ, ໂສຫໍ ປຣິວສາມິ, ເວທຍາມາຫໍ ຠນ຺ເຕ, ເວທຍຕີຕິ ມໍ ສງ຺ໂຆ ຘາເຣຕູ’’ຕິ ເອວໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ.

‘‘ອິມຎ຺ຈ ປນຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍາຍ ກາຍຈິ ວາຈາຍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍປິ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໕໑໑. ປຸນປ຺ປຸນາຄຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ. ປຸພ຺ເພ ອາໂຣຈນຏ຺ຐານໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ. ອາໂຣເຈນ຺ໂຕວາຕິ ເອກສ຺ສ ອາໂຣຈເນ ໂສ ເຈ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕິ, ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຕ຺ວາ, ນວໂກ ເຈ, ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວສາເນ ‘‘ມໍ ອາຍສ຺ມາ ຘາເຣຕູ’’ຕິ, ທ຺ເວ ເຈ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ຘາເຣນ຺ຕູ’’ຕິ, ຕໂຍ ເຈ, ‘‘ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ຘາເຣນ຺ຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕວ. ຣຕ຺ຕິຍາ ເຉທໍ ອກຕ຺ວາຕິ ‘‘ປກຕຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໘໑) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕເອກເສນາສເນ ປກຕຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນວເສນ ¶ ກຣິຍມາເນນ ສຫວາເສນ ວາ ‘‘ປກຕຕ຺ຕຠິກ຺ຂູຫິ ວິນາ ເອກເກນ ວາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວິປ຺ປວາເສນ ວາ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸການໍ ອາໂຣຈນາຍ ອກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕອນາໂຣຈເນນ ວາ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທມກຕ຺ວາ. ວຕ຺ຕເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ວາ ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ປາຣິວາສິກສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຕ຺ຕໂຕ ເອກມ຺ປິ ອຫາເປຕ຺ວາ ຈ. ສທາ ວເສຕິ ປຣິວາສໍ ວສິຕຸໍ ¶ ປຣິກປ຺ປິຕາ ສພ຺ພທິວສາ ຍາວ ຂິຓນ຺ຕິ, ຕາວ ວເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໑໒. ຕຕ຺ຖ ປຣິວາໂສ ວິໂສເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ເຈຕິ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຄເຕ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂູ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິວາສໍ ໂສເຘຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ເຈ ໂຫຕິ. ຕໍ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວານາຕິ ຕຖາ ສມາທິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕໍ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານນເຍນ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ.

໕໑໓. ກຕ຺ຖ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ເຖວ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຍສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິນ຺ນໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ວາ. ປຸຄ຺ຄເລ ວາຕິ ຠິກ຺ຂູສຸ ອຸຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄເຕສຸ ອນ຺ໂຕສີມາຍເຍວ ໂອຫີເນ ເອກຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວາ ອສຕິຍາ ພຫິສີມໍ ຄເຕນ ສຣິຕກ຺ຂເຓ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຕສ຺ສາເຍວ ປຣິສາຍ ປຣິວາສທາເນ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ວາ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂຸ ເຈ, ຕສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕິເກ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຖໍ ນິກ຺ຂິເປ’ຕິ ອາຫ ‘‘ນິກ຺ຂິປາມີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ນິກ຺ຂິປາມີ’’ຕິ ເອຕໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຕໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ສມາທິນ຺ນໍ ຕໍ ວຕ຺ຕໍ.

໕໑໔. ອຍໍ ນໂຍຕິ ‘‘ເອກປເທນາປິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ວາ ປນາ’’ຕິ ເອວໍ ອນນ຺ຕໂຣທິຕນໂຍ.

໕໑໕-໒໐. ປກຕຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂາວຣຓາຠາເວນ ປກໂຕ ປຸພ຺ພສຣູເປເນວ ຐິໂຕ ອຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສາຕິ ‘‘ປກຕຕ຺ໂຕ’’ຕິ ກຖີຍຕິ. ປຈ຺ຈູສກາລສ຺ມິນ຺ຕິ ອຣຸຓໂຕ ປຸຣິມກາເລ.

ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕວິຫາຣສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາກາຣາທີຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເອກມ຺ປິ ເສນາສນໍ ວິຫຣນ຺ຕິ ອສ຺ມິນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທ຺ເວ ¶ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ໂຍຊນາ. ເລຑ຺ຑຸປາຕທ຺ວຍສ຺ສ ອວຘິໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ພຫີ’’ຕິ, ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໂຕ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານາ ພຫີ’’ຕິ ຈ.

ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ¶ ນາມ ກຕມນ຺ຕິ? ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໑) ຘຸຕງ຺ຄນິທ຺ເທເສ ‘‘ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວິຫາຣສ຺ສາປິ ຄາມສ຺ເສວ ອຸປຈາຣໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣາ ມິນິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທເມຕ຺ຖປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມເລຑ຺ຑຸປາຕໍ ໂຫຕິ, ຄາເມ ວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ ວິຫາຣປຣິຍນ຺ເຕ ຐິຕຠຕ຺ຕສາລຄິລານສາລາທິເສນາສເນ ເຈ ປຣິກ຺ເຂໂປ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ວາ, ນຕ຺ຖິ ເຈ, ນິພ຺ພໂກສສ຺ສ ອຸທກປາຕຏ຺ຐາເນ ຐິເຕນ ມາຕຸຄາເມນ ຉຑ຺ຑິຕຠາຊນໂຘວໂນທກປຕນຏ຺ຐາເນ ວາ ເສນາສນໂຕ ທູເຣ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ, ໂພຘິຍງ຺ຄເຓ ວາ ຐຕ຺ວາ ພລມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ພລປ຺ປມາເຓນ ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ມຸຏ຺ຐິຍາ ຄຫິຕປາສາຓສ຺ສ ປຕນຏ຺ຐານໍ ວິຫາຣູປຈາໂຣ ນາມ, ຕເທວ ປາກາຣາທີຫິ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ຕເຖວ ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປາສາຓສ຺ສ ປຕນຏ຺ຐານໍ ເອໂກ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ, ຕຕ຺ຖາປິ ຐຕ຺ວາ ຕເຖວ ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປາສາຓສ຺ສ ປຕນຏ຺ຐານໍ ເອໂກ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕຕິ ເອວໍ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາຕາ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ມຄ຺ຄໂຕ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ. ຄຸມ຺ເພນາຕິ ຣຸກ຺ຂຄຫເນນ ວາ ລຕາຄຫເນນ ວາ. ວຕິຍາຕິ ກຓ຺ຏກສາຂາທີຫິ ກຕາຍ ວຕິຍາ.

ວຕ຺ຕມາທາຍາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ. ອາໂຣເຈຕ຺ວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ.

ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ຠິກ຺ຂູຕິ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ຫຕ຺ຖປາສທານຕ຺ຖາຍ ອາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ເສໂສ.

ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ¶ ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນວກຕໂຣ ເຈ, ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ, ວຸຑ຺ໂຒ ເຈ, ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ. ເສສນ຺ຕິ ອວເສສວິນິຈ຺ຉຍໍ. ສມຸຈ຺ຈຍສ຺ສາຕິ ຈູຬວຄ຺ຄາຄຕສ຺ສ ຕຕິຍສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘກສ຺ສ. ອຏ຺ຐກຖາຍຈາຕິ ‘‘ສເຈ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນາ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ອຏ຺ຐກຖາຄຕວິນິຈ຺ຉເຍນາປິ.

ວິຠາວເຍຕິ ‘‘ສເຈ ຍໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕໍ ປສ຺ສຕິ, ຠາສມານສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ, ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ຈ ວຕ຺ຕເຠໂທ ຈ ໂຫຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ໂສ ທ຺ວາທສຣຕນພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທວ ໂຫຕິ, ນ ວຕ຺ຕເຠໂທ ¶ . ສເຈ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄໂຕ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍໍ ປຐມໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປຣິກປ຺ປິຕທິວເສ ປຸຓ຺ເຓ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນຕ຺ຖໍ ອຕິເຣເກ ຈ ທິວເສ ວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຣິໂຍສາເນ ວຕ຺ເຕ ອສມາທິນ຺ເນ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ນ ໂຫຕີຕິ ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມ຺ມ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕນເຍເນວ ມານຕ຺ຕໍ ຍາຈິຕພ຺ພໍ. ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕນ ຈຣິຕຸກາມສ຺ສ ປຸນ ວຕ຺ຕສມາທານໍ ກາຕພ຺ພໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕໂກ ວິເສໂສ, ອິມໍ ອຏ຺ຐກຖາຄຕໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ປກາເສຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ.

ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ.

໕໒໑. ນ ຊານຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ທວເສນ ຣສ຺ໂສ ກໂຕ. ອາປຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕີນໍ, ປຣິຈ຺ເຉທໍ ນ ຊານຕີຕິ ພຫູ ສງ຺ຆາທິເສເສ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາຫໍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາປນ຺ນສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕີນໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ¶ ນ ຊານາຕິ, ‘‘ມຍາ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ທິວເສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ’’ຕິ ທິວສປຣິຈ຺ເຉທໍ ນ ຊານາຕິ.

໕໒໒. ອິທານິ ຕສ຺ສ ປເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ເອເສວາ’’ຕິອາທິ. ປຣິສຸທ຺ເຘຫີຕິ ສກລສໍກິເລສປ຺ປຫາເນນ ປຣິສຸທ຺ຘສນ຺ຕາເນຫິ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣາທິປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ. ເອໂສວ ສຸທ຺ຘນ຺ໂຕຕິ ເອໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຣູໂປ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ. ຈູຬສຸທ຺ຘນ຺ຕນາໂມ ຈາຕິ ‘‘ໂຍ ອຸປສມ຺ປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸໂລມກ຺ກເມນ ວາ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸປສມ຺ປທມາຬກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸໂລມວເສນ ວາ ອາໂຣຈິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິໂລມວເສນ ວາ ສຣນ຺ເຕ ‘‘ກິຕ຺ຕການິ ທິວສານິ ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ສຣສີ’’ຕິ ວິນຍຘເຣຫິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ປຣິສຸທ຺ໂຘສ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວໂຕ ເຕນ ວຸຕ຺ຕສຸທ຺ຘທິນານິ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ໂນ ຍາວ ອຸປສມ຺ປນ຺ນທິວໂສ, ຕາວ ພຫຸທິວເສສຸ ເນຕພ຺ພໍ ມຫາສຸທ຺ຘນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ອິຕຣທິນານໍ ປູເຣຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈູຬສຸທ຺ຘນ຺ໂຕ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ອຍຎ຺ຫິ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ ນາມ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ອາໂຣຫຕິ, ເຫຏ຺ຐາປິ ໂອໂຣຫຕິ, ອິທມສ຺ສ ລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມໍ ປຣິວາສໍ ປຣິວສນໂຕ ປຈ຺ຉາ ທິວສໍ ສຣນ຺ໂຕ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຄຫິຕທິວສໂຕ ວຑ຺ເຒຕິ ວາ ຫາເປຕິ ວາ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ‘‘ປຸນ ປຣິວາສທານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ວຈນໂຕ ປຸພ຺ເພ ທິນ຺ນປຣິວາໂສເຍວ ປມາຓໍ ¶ . ‘‘ເອຕສ຺ສ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ’ຕິ ວາ ອຈິຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ‘ຈິຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ’ຕິ ວາ ອສມ຺ພຫຸລມ຺ປິ ‘ສມ຺ພຫຸລາ’ຕິ ວາ ວິປຣີຕໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ‘ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ’ຕິອາທິວິປຣິຍາເຍນ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ອຏ຺ຐກຖາຄຕນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມຫາສຸທ຺ຘນ຺ຕນາມໂກຕິ ¶ ‘‘ໂຍ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອນຸໂລມປຏິໂລມນເຍນ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນປິ ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ເນວ ສຣຕິ, ເວມຕິໂກ ວາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ທິນ຺ໂນ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ ມຫາສຸທ຺ຘນ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສຣູໂປ ມຫາສຸທ຺ຘນ຺ໂຕ ນາມ. ‘‘ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍ ນາໂຣຫຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ປນ ໂອໂຣຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຍໍ ປຣິວາໂສ ຍາວ ອຸປສມ຺ປນ຺ນທິວໂສ, ຕາວ ປູເຣຕພ຺ພໂຕ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນາໂຣຫຕິ. ອນ຺ຕຣາເຬ ອຕ຺ຕໂນ ສຸທ຺ຘກາລໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ສຣຕິ ເຈ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິວຕ຺ຕນໂຕ ທິວສຫານໍ ປນ ໂຫເຕວ.

໕໒໓. ‘‘ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ພຫຸລາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ໂສ ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໑໕໖) ອາຄຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອິມສ຺ສ ປຣິວາສສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ສງ຺ຄເຫຕຸໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕີນໍ ຈາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ປນ ‘ເອຕ຺ຕກາ ອຫໍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປນ຺ໂນ’ຕິ ຊານາຕຸ ວາ ມາ ວາ, ອກາຣຓເມຕ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ປຏິເສເຘຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຘານຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ອປຣິຊານນມຕ຺ຕເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ທຸວິໂຘປີ’’ຕິອາທິ. ທຸວິໂຘປິ ອຍໍ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ ເອກຈ຺ຈໍ ຣຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉທໍ, ສກລໍ ວາ ຣຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຊານໂຕ ວາ ວິມຕິສ຺ສ ວາ ທາຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ.

ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ.

໕໒໔. ອິຕໂຣປິ ໂສ ສໂມຘານປຣິວາໂສ ຕິຘາ ມໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ຘາຕຸສທ຺ທານໍ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ‘‘ໂອຘານ’’ນ຺ຕິ ມກ຺ຂນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂອຘຸນິຕ຺ວາ ¶ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒). ‘‘ສໂມຘານ’’ນ຺ຕິ ປກ຺ເຂໂປ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສໂມທຫິຕ຺ວາ’’ຕິ. ໂອຘານຎ຺ຈ ສໂມຘານຎ຺ຈ ໂອຘານສໂມຘານໍ, ຕໍ ຍຕ຺ຖ ໂສ ປຣິວາໂສ ‘‘ໂອຘານສໂມຘາໂນ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຣິສາທິຄເຓ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ເຫຕ຺ຖ, ອຸປຣິ ຈ ເອວຣູເປ ຐາເນ ອ-ກາຣປຈ຺ຈໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ¶ . ປຣິວຸຕ຺ຖທິວສານໍ ມກ຺ຂນຎ຺ຈ ມູລາປຕ຺ຕິຍໍ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີນໍ ປກ຺ຂິປນຎ຺ຈ ຍສ຺ມິໍ ໂສ ປຣິວາໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘‘ທິວເສ ປຣິວຸຕ຺ເຖ ຕຸ, ໂອຘຸນິຕ຺ວາ ປທີຍເຕ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຣິວຸຕ຺ຖທິວເສ ໂອຘຸນິຕ຺ວາ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຸຣິມາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ມູລທິວສປຣິຈ຺ເຉເທ ປຈ຺ຉາ ອາປນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ສໂມທຫິຕ຺ວາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒).

ອຄ຺ຆປຸພ຺ພໂກ ມິສ຺ສກປຸພ຺ພໂກ ສໂມຘານປຣິວາໂສຕິ ໂຍຊນາ, ອຄ຺ຆສໂມຘານປຣິວາໂສ ມິສ຺ສກສໂມຘານປຣິວາໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຄ຺ໂຆ ຈ ມິສ຺ສໂກ ຈ ອຄ຺ຆມິສ຺ສກາ, ເຕ ປຸພ຺ພກາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຄ຺ຆມິສ຺ສກປຸພ຺ພໂກ, ສໂມຘາໂນ. ອຄ຺ເຆນ ສໂມຘານໍ ອຄ຺ຆສໂມຘານໍ, ຕໍ ຍຕ຺ຖ ໂສ ອຄ຺ຆສໂມຘາໂນ, ອາປນ຺ນາສຸ ພຫູສຸ ສພ຺ພຈິຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນາປຕ຺ຕີນໍ ທິວສຄຓນຄ຺ເຆເນວ ປຈ຺ຉາ ອາປນ຺ນອາປຕ຺ຕີນໍ ປກ຺ເຂປຍຸຕ຺ຕປຣິວາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຄ຺ຆສໂມຘາໂນ ນາມ ສມ຺ພຫຸລາສຸ ອາປຕ຺ຕີສຸ ຍາ ເອກາ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຕິສ຺ໂສ ວາ ສມ຺ພຫຸລາ ວາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສພ຺ພຈິຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ, ຕາສໍ ອຄ຺ເຆນ ສໂມຘາຍ ຕາສໍ ຣຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ອວເສສານໍ ອູນຕຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນານໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ປຣິວາໂສ ທິຍ຺ຍຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຄ຺ຆສໂມຘາໂນ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒). ມິສ຺ສການໍ ນານາວຕ຺ຖຸການໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ສໂມຘານໍ ມິສ຺ສກສໂມຘານໍ, ຕໍ ຍຕ຺ຖ ໂສ ປຣິວາໂສ ມິສ຺ສກສໂມຘາໂນ. ມິສ຺ສການໍ ນານາວຕ຺ຖຸການໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ເອກໂຕ ປກ຺ເຂປຍຸຕ຺ໂຕ ປຣິວາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ມິສ຺ສກສໂມຘາໂນ ¶ ນາມ ໂຍ ນານາວຕ຺ຖຸກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒).

໕໒໕-໗. ເອວໍ ຕິວິເຘ ສໂມຘານປຣິວາເສ ປຐມປຣິວາສສ຺ສ ວິເສສນຠູຕຕາຍ ອວຍວານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂອຘານສໂມຘານສທ຺ທານໍ ອຕ຺ຖານຸວາເທນ ຕທຸຠຍໂອຘານສໂມຘານສຣູປໍ ວິຘາຕຸມາຫ ‘‘ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ…ເປ… ປກາສິໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມສ຺ສ ໂອຘານ-ສທ຺ທສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອວຍວສ຺ສ ອຕ຺ຖສຣູປານຸວາທມາຫ ‘‘ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ…ເປ… ປທີຍເຕ’’ຕິ. ທຸຕິຍາວຍວສງ຺ຂາຕສໂມຘານ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖສຣູປານຸວາທມາຫ ‘‘ປຸຣິມາປຕ຺ຕິຍາ…ເປ… ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. ເຕເນວ ອຸຠຍຕ຺ຖານຸວາເທ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ ປທທ຺ວຍສ຺ສ, ‘‘ປທີຍເຕ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ກິຣິຍາປທທ຺ວຍສ຺ສ ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທສາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອວຍວຕ຺ຖານຸວາເທນ ວິຘາຕພ຺ພສມຸທາຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ເອໂສຘານສໂມຘານປຣິວາໂສ ປກາສິໂຕ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ ຫີຕິ ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸມ຺ຫິ. ເອໂສຘານສໂມຘາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຕ-ສທ຺ທສມ຺ພນ຺ເຘນ ‘‘ໂຍ’’ຕິ ລພ຺ຠຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ໂຍຊນາ – ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ…ເປ… ໂອຘຸນິຕ຺ວາ ໂຍ ຍສ຺ມາ ປທີຍເຕ, ປຸຣິມາປຕ຺ຕິຍາ…ເປ… ໂຍ ຍສ຺ມາ ທາຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ເອໂສຘານສໂມຘານປຣິວາໂສ ປກາສິໂຕຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວສນ຺ໂຕ ວາ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ວາ ມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ໂຕ ວາ ອພ຺ຠານາຣໂຫ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ກທາຈິ ອຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ຉາເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຐມໍ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິຍາປຏິຈ຺ຉາທິຕກາເລນ ສມໍ ວາ ອູນໍ ວາ ກາລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ມູລາຍປຏິກສ຺ສເນນ ເຕ ປຣິວຸຕ຺ຖທິວເສ ຈ ມານຕ຺ຕຈິຓ຺ຓທິວເສ ¶ ຈ ສພ຺ເພ ໂອຘຸນິຕ຺ວາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຣິວຸຕ຺ເຖ’’ຕິ ອຸປລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ‘‘ມານຕ຺ຕຈິຓ຺ເຓ ຈາ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂອຘຸນິຕ຺ວາຕິ ຈ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນວເສນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ, ອທິວເສ ກຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ໂຍ ຍສ຺ມາ ປທີຍເຕ, ໂສ ປຣິວາໂສ ສຏ຺ຐິວສ຺ສານິ ປຣິວສິຕ຺ວາ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ຫຸຕ຺ວາປິ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກາຫມ຺ປິ ປຏິຈ຺ຉາທິເຕ ມູລາຍປຏິກສ຺ສເນນ ເຕ ທິວເສ ສພ຺ເພ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕາເນວ ສຏ຺ຐິວສ຺ສານິ ປຸນປິ ຍສ຺ມາ ປທີຍເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຏ຺ຐິວສ຺ສານິ ປຣິວສິຕ຺ວາ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ຫຸຕ຺ວາປິ ຫິ ເອກທິວສໍ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຸນປິ ສຏ຺ຐິວສ຺ສານິ ປຣິວາສາຣໂຫ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒).

ປຸຣິມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ເຕນ ອາປນ຺ນາສຸ ສມ຺ພຫຸລາສຸ ອາປຕ຺ຕີສຸ ສພ຺ພາປຕ຺ຕີນໍ ປຸເຣຕຣເມວ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ. ມູລທິວເສຕິ ປຐມໍ ວີຕິກ຺ກມທິວເສ. ວິນິຈ຺ຉິເຕຕິ ‘‘ອສຸກສໍວຈ຺ຉເຣ ອສຸກມາເສ ອສຸກທິວເສ’’ຕິ ນິຍມິເຕ. ສໂມຘາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິຘານໂຕ ຍາຈມານສ຺ສາຕິ ວິຘານໂຕ ສງ຺ເຆນ ທາຕພ຺ໂພຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ ຍາຈມານສ຺ສ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ສງ຺ເຆນ ທາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອໂສ ໂອຘານສໂມຘານປຣິວາໂສ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ.

໕໒໘-໙. ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕາສໍ ອຄ຺ຆວເສນ ຫີຕິ ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸມ຺ຫິ. ‘‘ໂສຕິ ຕໍສທ຺ທສມ຺ພນ຺ເຘນ ‘‘ໂຍ’’ຕິ ລພ຺ຠຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ – ສມ຺ພຫຸລາ…ເປ… ຕາສໍ ອຄ຺ຆວເສນ ຕໂຕ ອູນປຏິຈ຺ຉນ຺ນານໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ¶ ສໂມຘາຍ ໂຍ ຍສ຺ມາ ປທາຕພ຺ໂພ ປຣິວາໂສ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຍຖາ ອວຍວຕ຺ຖວເສນ ¶ ‘‘ໂອຘານສໂມຘາໂນ’’ຕິ ປຣິວາໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຖາ ‘‘ອຄ຺ຆສໂມຘາໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສມ຺ພຫຸລາສູຕິ ຍາສໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ປຣິວສິຕຸກາໂມ, ຕາສຸ ສມ຺ພຫຸລາສຸ ອາປຕ຺ຕີສຸ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ‘‘ເອກາ ວາ’’ຕິອາທິ ນິທ຺ຘາຣິຍນິທ຺ເທໂສ. ຕາສໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ. ອຄ຺ຆວເສນາຕິ ຄຓນວເສນ, ຣຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕາສໍ ຣຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉທວເສນາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໒). ‘‘ປທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕໂຕຕິ ຈິຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຕ. ອູນປຏິຈ຺ຉນ຺ນານໍ ອາປຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ອູນປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສໂມຘາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໕໓໐. ນານາ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິອາທີນິ ວຕ຺ຖູນິ ຍາສໍ ຕາ ນານາວຕ຺ຖຸກາ, ນານາວຕ຺ຖຸກາ ສຎ຺ຎາ ຍາສໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ຕາ ນານາວຕ຺ຖຸກສຎ຺ຎາໂຍ. ສພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍາ’’ຕິ ເສໂສ, ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິອາທິກຸລທູສນາວສານາ ຍາ ສພ຺ພາ ເຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາ ສພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ທາຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຣິວາໂສ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພ ປຣິວາໂສຕິ ໂຍຊນາ. ຕສ຺ສ ເຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິໂຍປິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ສມ຺ພຫຸລາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ ເອກໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ…ເປ… ເອກໍ ກຸລທູສກໍ, ໂສຫໍ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ຆໍ ຕາສໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ສໂມຘານປຣິວາສໍ ຍາຈາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍາຈນາຍ ຈ ຕທນຸຣູປາຍ ຎຕ຺ຕິຍາ ຈ ກມ຺ມວາຈາສຸ ຈ ນາມໍ ¶ ວຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພປຣິວາໂສ ມິສ຺ສໂກ ມໂຕ ‘‘ມິສ຺ສກສໂມຘານປຣິວາໂສ’’ຕິ ຎາໂຕ. ທ຺ເວ, ຕິສ຺ໂສ, ຈຕສ຺ໂສ, ອຕິເຣກາ ຈ ອາປນ຺ນສ຺ສາປິ ປຣິວາສໍ ເທນ຺ເຕນ ອິມິນາ ນິຍາເມນ ວຕ຺ຖຸໍ, ນາມໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສໂມຘານປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ.

໕໓໑. ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາສສ຺ສາຕິ ຕິວິເຘ ປຣິວາເສ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວເສນ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາສສ຺ສ. ອຸຕ຺ຕຣິ ຉ ຣຕ຺ຕິໂຍຕິ ປຣິວາສໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ຉ ຣຕ຺ຕິໂຍ, ຉ ທິວເສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ‘‘ຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ, ຈຣຓກິຣິຍາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ມານຕ຺ຕໍ ເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ, ‘‘ສງ຺ເຆນາ’’ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ¶ ລພ຺ຠຕິ. ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຉາຣຕ຺ຕຎ຺ຈ ທາຕພ຺ໂພ, ຠິກ຺ຂຸມານນວິຘິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາສສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມານຕ຺ຕໍ ປກຕໍ, ຕຕ຺ຖ ປເຠເທ ອສຕິ ກສ຺ມາ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາປຏິຈ຺ຉນ຺ນວສາ ທຸເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ປກຕເຠທມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຉາຣຕ຺ຕມານຕ຺ເຕ ລພ຺ຠມານວິສຍເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ສໂມຘານມານຕ຺ເຕ ຈ ‘‘ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ເທຕູ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໑໒໘) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕິຘາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕມ຺ປິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາສສ຺ເສວ ທາຕພ຺ພມານຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມານຕ຺ຕວຈເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ມານຕ຺ເຕ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ວິນາ ທສ຺ເສຕພ຺ເພສຸ ທ຺ວີສຸ ມານຕ຺ເຕສຸ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ‘‘ຉາເທນ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິຄາຖາຍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສໂມຘານມານຕ຺ຕໍ ວິສຸໍ ນ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໕໓໔-໖. ວິນິທ຺ທິຏ຺ຐປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕວິຫາຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄາຖາທ຺ວເຍນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐປ຺ປກາຣໍ. ອາທິຍິຕ຺ວານ ຕໍ ¶ ເຕສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ວກ຺ຂມານໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສມ຺ມຸຂາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕໍ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອາໂຣເຈຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕສເມວ ສມ຺ມຸຂາ ນິສິນ຺ເນນ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ ສຎ຺ເຈຕນິກໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘກາຄຕໍ ອາໂຣຈນໍ ກຕ຺ວາ. ອິມິນາ ອນ຺ໂຕອຣຸເຓ ທິຏ຺ຐານໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອາໂຣຈນໍ ອຸປລກ຺ຂິຕໍ.

ນິກ຺ຂິເປ ສນ຺ຕິເກ ເຕສໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐິເຕ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ມຸຂາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປາມິ, ມານຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປາມີ’’ຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ເອກໍ ວາ ທ຺ວຍເມວ ວາ ວຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິເປ.

໕໓໗. ຕສ຺ສ ມານຕ຺ຕສ຺ສ. ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາທິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວຕ຺ຕເຠໂທ ຄຫິໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາວເສນ ປາຬິວເສນາຕິ ໂຍຊນາ.

໕໓໘. ວີສຕິຍາ ¶ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຄ຺ໂຄ ສມູໂຫ ວີສຕິວຄ຺ໂຄ, ໂສ ເອວ ວີສຕິວຄ຺ຄິໂກ. ອພ຺ເຠຍ຺ຍາຕິ ໂອສາເຣຍ຺ຍ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຘິນາຕິ ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘກາຄຕກ຺ກເມນ. ອພ຺ຠິໂຕຕິ ສໍວາເສນ ອນ຺ໂຕ ກໂຕ, ປກຕຕ຺ໂຕຕິ ປກຕິສຠາໂວ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອນາປນ຺ນກາລສທິໂສ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໓໙. ອາປຕ຺ຕິໍ ຉາເທນ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາຕິ ໂຍຊນາ, ‘‘ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ເສໂສ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ວິ. ວິ. ໕໐໕) ນເຍນ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິເຕຫິ ທສຫິ ອງ຺ເຄຫິ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອາປຕ຺ຕິໍ ຉາເທນ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ. ນ ຈ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ¶ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕິຍາ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທິກາສງ຺ຂາຕປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິຠາວໍ ທີເປຕິ.

໕໔໑. ວິຣຸທ຺ຘມຕ຺ຖໍ ນຍຕິ ປຊຫຕີຕິ ວິນໂຍ, ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໍ ວິນຍປິຏກຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍວິເສສວິສຍໍ ສມ຺ໂມຫສງ຺ຂາຕໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໍ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຊຫນໂຕ ວິນຍນຍສງ຺ຂາຕໍ ຕໂຕ ເອວ ອຕິພຸທ຺ຘິທີປນໍ, ອຕິສເຍນ ພຸທ຺ຘິໍ ທີເປຕີຕິ ອຕິພຸທ຺ຘິທີປນໍ, ຕໍ ວິນຍຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍກໍ ຎາຓປທີປໍ ວິເສເສນ ຊາເລນ຺ຕໍ. ວິວິເຘຫິ ນເຍຫິ ຍຸຕ຺ຕຕາຍ ວິວິຘນຍຍຸຕໍ. ວິນຍນເຍຕິ ວິນຍປິຏກສ຺ສ ປຣສນ຺ຕານປາປເນ, ວິນຍວຓ຺ຓນາຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິຕິ ວິນຍຕ຺ຖສາຣສນ຺ທີປນິຍາ

ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາຍ

ສງ຺ຆາທິເສສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນິຍຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໔໒-໓. ອິທານິ ¶ ສງ຺ຆາທິເສສກຖານນ຺ຕຣໍ ອນິຍຕກຖໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາເທນາ’’ຕິອາທິ. ຣຫສິ ນິສຊ຺ຊາ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາ, ຕສ຺ສາ ອສ຺ສາໂທ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາໂທ, ເຕນ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາເທນ, ເມຖຸນຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິເຕນ ກິເລເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາໂທຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕກິເລໂສ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໕໑). ‘‘ຣໂຫ ນາມ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ. ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ ນາມ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ອກ຺ຂິໍ ວາ ນິຂຓິຍມາເນ ຠມຸກໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປິຍມາເນ ສີສໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປິຍມາເນ ປສ຺ສິຕຸໍ. ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ນາມ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ປກຕິກຖາ ໂສຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໔໕) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕຣເຫສຸ ¶ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ ເອວ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ‘ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ’ຕິ ອາຄຕໍ, ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣເຫເນວ ປນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໔໔-໔໔໕).

ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣຫຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອິມມ຺ປິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ເອວ ‘‘ອລໍກມ຺ມນິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ນິສຊ຺ຊສທ຺ໂທປາທາເນນ ‘‘ອາສເນ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ຄຫິຕເມວ. ‘‘ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ຄຫິຕເມວ. ເອວໍ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠມານປໂທປາທາເນນ ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ເອໂກ ເອກາຍ ຣໂຫ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ອາສເນ ອລໍກມ຺ມນິເຍ ນິສຊ຺ຊສ຺ສາເທນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣຫຠາເວນ ກຸຏ຺ຏາທິປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ເຕເນວ ເມຖຸນເສວນກມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູເປ ອາສເນ ຕທຫຸຊາຕາຍປິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ສຫ ນິສຊ຺ຊສ຺ສາທຣາເຄນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ມາຕຸຄາມສ຺ສາ’’ຕິ ຕທຫຸຊາຕມ຺ປິ ອິຕ຺ຖິໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ກຸໂຕ ລພ຺ຠຕີຕິ? ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ນ ຍກ຺ຂີ, ນ ເປຕີ, ນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ, ອນ຺ຕມໂສ ຕທຫຸຊາຕາປິ ທາຣິກາ, ປເຄວ ມຫຕ຺ຕຣີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔໕) ປທຠາຊນໂຕ ລພ຺ຠຕິ.

‘‘ນິວາເສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘຕິ, ຈີວຣໍ ປາຣຸປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ລກ຺ຂີຍຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປໂຍຄໂຕ ປຸພ຺ພາປຣປໂຍເຄ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕເນວ ‘‘ປໂຍເຄ ຈ ປໂຍເຄ ຈາ’’ຕິ ວິຈ຺ຉາປໂຍໂຄ ກໂຕ. ນິສີທໂຕ ຈສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ນິສຊ຺ຊາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ເອກກສ຺ສ ນິສີທໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໕໔໔. ນິສຊ຺ຊາຍ ¶ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສກິ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ, ອຸຠິນ຺ນໍ ນິສຊ຺ຊາປູຣຓວເສນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ເອກກ຺ຂເຓ ¶ ວາ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ເອກວາຣໍ ນິສຊ຺ຊາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ມາຕຸຄາເມ ນິສິນ຺ເນ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປນິສິນ຺ໂນ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໔໕). ໂຫຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ປໂຍຄຄຓນາຍ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ມາຕຸຄາມສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ວາ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປນິສີທນປໂຍຄຄຓນາຍ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອາປຕ຺ຕີຫິປິ ຕີຫິປີ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍຄ຺ຄຫຓໍ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສານໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ ໂຫຕິ, ຕີສຸ ເອກໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ປໂຍຄຄຓນາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປາຣາຊິກາຍ ນ ລພ຺ຠຕິ ເອກປໂຍເຄເນວ ສິຊ຺ຌນໂຕ. ກາຍສໍສຄ຺ຄສງ຺ຆາທິເສໂສ, ປນ ສຣີຣໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິຍຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຜຸສເນນ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ລພ຺ຠຕິ.

ພຫູສຸປິ ມາຕຸຄາເມສຸ ພຫຸການິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ພຫູສຸ ມາຕຸຄາເມສຸ ນິສິນ຺ເນສຸ ນິສິນ຺ນານໍ ຄຓນາຍ ເອເກເນວ ປໂຍເຄນ ພຫູນິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ ຈ ສງ຺ຆາທິເສສາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ປໂຍຄຄຓນາຍ ຈາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ເອຕ຺ຖາປິ ຍຸຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ຕາສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິສີທນ຺ຕີສຸ, ສຍຎ຺ຈ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິສີທໂຕ ຕາສໍ ຄຓນາຍ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິໂຍ ປໂຍຄຄຓນາຍ ຈ ພຫູ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ລພ຺ຠຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ປນ ປາຣາຊິກໍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕິ.

໕໔໕. ສມີເປ ຐິໂຕປິ ອນ຺ໂຘ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ໂສຕສ຺ສ ຣຫຠາເວ ອສຕິປິ ປຘານຠູຕສ຺ສ ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ຖເກ’’ຕິ, ອິມິນາ ສວນູປຈາເຣ ວິຊ຺ຊມາເນປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕ຺ຖີນໍ ຕຸ ສຕມ຺ປິ ຈ ນ ກໂຣຕິ ອນາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ¶ ໂຍຊນາ, ວິຎ຺ຎຸໂນ ປຸຣິສສ຺ສ ອສນ຺ນິຫິຕຠາເວນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ສຕມ຺ປິ ຈາ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໂຕປິ ອຍເມວ ປາໂຐ ສຸນ຺ທໂຣ. ປິ-ສທ຺ໂທ ວາ ຕຸ-ສທ຺ທຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໕໔໖. ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສມີເປ’’ຕິ ເສໂສ, ‘‘ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕປີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສເກນ ‘‘ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕຕິ ອິມສ຺ສ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ສມີເປ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕປິ ອນນ຺ໂຘ ມນຸສ຺ສປຸຣິໂສ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕີຕິ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ເກວລ’’ນ຺ຕິ ວິເສສເນນ ພລວນິທ຺ທູປຄໂຕ ¶ ຄຫິໂຕຕິ ຕຖາ ອຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອາປນ຺ນາປນ຺ເນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານາຍ ກປິນິທ຺ທາຍ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ປິຫິຕທ຺ວາຣຄພ຺ຠສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ມຊ຺ຌປທໂລປີສມາສວເສນ ‘‘ປິຫິຕຄພ຺ຠສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທ຺ວາເຣ’’ຕິ ອິມິນາ ທ຺ວາເຣກເທສຠູຕໍ ອຸມ຺ມາຣໍ ວາ ຕໍສມີປໍ ວາ ອຸປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສເຈ ຄພ຺ໂຠ ປິຫິຕທ຺ວາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ທສ຺ສິຕໍ.

໕໔໗. ອິມສ຺ມິໍ ອນິຍຕສິກ຺ຂາປເທ ປາຬິຍໍ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ອສຕິປິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ຣໂຫ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ອາສເນ ນິສຊ຺ຊໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒໘໕) ປຎ຺ຈມສ຺ສ ອເຈລກວຄ຺ຄສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປເທ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ໂຍ ໂກຈິ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ທຸຕິໂຍ ໂຫຕິ, ຕິຏ຺ຐຕິ ນ ນິສີທຕິ, ອຣໂຫເປກ຺ໂຂ, ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ນິສີທຕິ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໘໘) ວຸຕ຺ເຕ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ສງ຺ຄເຫຕຸມາຫ ‘‘ອນນ຺ເຘ ສຕີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເອຕສ຺ສ ສມີເປ’’ຕິ ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ອິຘ ປຸລ຺ລິງ຺ຄນິທ຺ເທເສນ ປຸຣິໂສ ລພ຺ຠຕິ, ‘‘ເຕນາປິ ອພາເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ມນຸສ຺ສຊາຕິເກນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຈ ¶ ‘‘ວິຎ຺ຎຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ລພ຺ຠຕິ. ອນ຺ຘສທິສນິທ຺ທູປຄຕປຏິປກ຺ຂວາຈິອນນ຺ຘປເທນ ‘‘ອນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ’’ຕິ ລພ຺ຠຕິ, ມນາປາມນາປໍ ຊານນ຺ເຕ ອນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ມນຸສ຺ສປຸຣິເສ ທສ຺ສນູປຈາຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ວິຊ຺ຊມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ນິສຊ຺ຊປຈ຺ຈຍາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອວຣູເປ ຣໂຫ ອາສເນ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ນິສິນ຺ນປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາປິ ຕເທວ ປທໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິຎ຺ຎຸມ຺ຫິ ປຏິພເລ ມນຸສ຺ສປຸຣິເສ ອສນ຺ນິຫິເຕປິ ຕຖາວິເຘ ຣໂຫ ອາສເນ ມາຕຸຄາເມ ອາສເນ ນິສິນ຺ເນປິ ສຍາເນປິ ຐິເຕປິ ສຍໍ ຐິຕສ຺ສ ນິສຊ຺ຊາຍ ອຠາວາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣຫສຎ຺ຎິໂນ ນິສຊ຺ຊປຈ຺ຈຍາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ຣໂຫ ອາສເນ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ນິສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາປິ ‘‘ຣໂຫ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຣຫິຕສ຺ສ ນິສີທໂຕ ນິສຊ຺ຊປຈ຺ຈຍາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກ຺ຂິຕ຺ຕເຈຕໂສ ນິສຊ຺ຊປຈ຺ຈຍາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ໂຍຊນາ.

໕໔໘. ເອຕ຺ຕາວຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕໂຕ ອນາປຕ຺ຕິປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນິຍຕໂວຫາຣເຫຕຸຠູຕາຫິ ຕີຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ນ ໂທໂສ’’ຕິອາທິ. ອາປຕ຺ຕີຫິປິ ຕີຫິປີຕິ ‘‘ນິສຊ຺ຊໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຏິຊານມາໂນ ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ¶ ກາເຣຕພ຺ໂພ ປາຣາຊິເກນ ວາ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔໔) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕາຫິ ‘‘ປຐມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິກາຍສໍສຄ຺ຄສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມາຫິ ຕີຫິປິ ອາປຕ຺ຕີຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ.

ປຐມານິຍຕກຖາວຓ຺ຓນາ.

໕໔໙. ວຕ຺ຕພ຺ພຠາເວນາຘິກຕທຸຕິຍານິຍຕວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ປຐມານິຍເຕ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉເຍຫິ ສມໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ປຫາຍ ຕຕ຺ຖ ¶ ອວຸຕ຺ຕໍ ອິມສ຺ເສວ ວິນິຈ຺ຉຍວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອນນ຺ຘາ’’ຕິອາທິ. ອິຘ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາປິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອນາປຕ຺ຕິກຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອພຘິໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນນ຺ໂຘ ອພຘິໂຣຕິ ‘‘ປຸຣິໂສ’’ຕິ ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນນ຺ຘາພຘິຣາ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວມຸປຣິປິ. ເຕນາປິ ສວນູປຈາຣນ຺ໂຕຄເຘນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໕໐. ‘‘ອນ຺ໂຘ ອພຘິໂຣ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິທໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ພຘິໂຣ ວາປິ ຈກ຺ຂຸມາ, ນ ກໂຣຕິ ອນາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສງ຺ຆາທິເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຸຣິມານິຍຕກຖາຍ ອວຸຕ຺ຕວິເສສສ຺ສ ທຸຕິຍານິຍຕກຖາຍ ວຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ໂກຍໍ ວິເສໂສ, ໂຍ ອິຘ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ເຈ? ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ອາສເນ ອລໍກມ຺ມນິເຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔໔) ວຸຕ຺ຕໍ ອາສນງ຺ຄທ຺ວຍໍ ອິຘ ‘‘ນ ເຫວ ໂຂ ປນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ອາສນໍ ໂຫຕິ ນາລໍກມ຺ມນິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໕໓) ນິເສເຘຕ຺ວາ ‘‘ອລຎ຺ຈ ໂຂ ໂຫຕິ ມາຕຸຄາມໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາຫິ ວາຈາຫິ ໂອຠາສິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໕໓) ອິທໍ ອປຸພ຺ພງ຺ຄໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣ ມາຕຸຄາໂມຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຕທຫຸຊາຕາປິ ທາຣິກາ ຄຫິຕາ, ອິຘ ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ນ ຍກ຺ຂີ, ນ ເປຕີ, ນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ, ວິຎ຺ຎູ ປຏິພລາ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ອາຊານິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໕໔) ວິຎ຺ຎູ ປຏິພໂລ ມາຕຸຄາໂມວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາຣາຊິເກນ ວາ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔໔) ຕິສ຺ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ‘‘ນິສຊ຺ຊໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຏິຊານມາໂນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ¶ ກາເຣຕພ຺ໂພ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໕໓) ທ຺ເວເຍວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ສງ຺ຆາທິເສເສສຸ ຈ ຕຕ຺ຖ ‘‘ສາ ເຈ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘ອຍ຺ໂຍ ¶ ມຍາ ທິຏ຺ໂຐ ນິສິນ຺ໂນ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ’ຕິ, ໂສ ຈ ຕໍ ປຏິຊານາຕິ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔໘) ກາຍສໍສຄ຺ຄສງ຺ຆາທິເສໂສວ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ໂສ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ສາ ເຈ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘ອຍ຺ຍສ຺ສ ມຍາ ສຸຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ມາຕຸຄາມໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາຫິ ວາຈາຫິ ໂອຠາເສນ຺ຕສ຺ສາ’ຕິ, ໂສ ຈ ຕໍ ປຏິຊານາຕິ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໕໕) ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສງ຺ຆາທິເສໂສ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຕໂກ ອຸຠິນ຺ນມນິຍຕານໍ ວິເສໂສ.

ອຍໍ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ອຍໍ ສມ຺ໂພຘວຕ຺ຖຸວິເສໂສ ວຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉິໂຕ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຄຕວິນິຈ຺ຉຍວິເສສໂຕຕິ ຕສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕິສມຸຏ຺ຐານເມວິທໍ ກາຍຈິຕ຺ຕວາຈາຈິຕ຺ຕກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕວເສນ ຕີຓິ ສມຸຏ຺ຐານານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ.

ອິເມຫິປິ ທ຺ວີຫິ ອນິຍຕສິກ຺ຂາປເທຫິ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາເຍວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ອນາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ທສ຺ສິຕາ, ນ ໂກຈິ ອາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ກິເມເຕສໍ ວຈເນນາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍລກ຺ຂຓໍ ຐເປຕຸໍ ຠຄວຕາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທ຺ເວ ອນິຍຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ກຖໍ? ເອວຣູປາຍປິ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຈນາຍ ອຸປາສິກາຍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ປຏິຊານມາໂນວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ນ ອປ຺ປຏິຊານມາໂນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍາຍ ກາຍຈິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເຍນ ເກນຈິ ໂຈທິເຕ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓໍເຍວງ຺ຄໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ສິກ຺ຂາປເທຫິ ວິນິຈ຺ຉຍລກ຺ຂຓໍ ຐປິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ກສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອນິຍຕໍ ¶ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອິທເມວ ລກ຺ຂຓໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນຸຄຕນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຕິຍານິຍຕກຖາວຓ຺ຓນາ.

ອິຕິ ວິນຍຕ຺ຖສາຣສນ຺ທີປນິຍາ

ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາຍ

ອນິຍຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໕໑. ເອວໍ ອນິຍຕກຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຖໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ໂຂມ’’ນ຺ຕິອາທິ ¶ . ໂຂມນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ຈີວຣໍ. ໂຂມນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉວິເສສສ຺ສ ນາມໍ, ຕສ຺ສ ວາເກຫິ ກຕຈີວຣໍ ກາຣໂຓປຈາຣໂວຫາຣວເສນ ‘‘ໂຂມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປາສນ຺ຕິ ກປ຺ປາສສຸຕ຺ຕມຍໍ ຈີວຣໍ, ອິທມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ‘‘ກປ຺ປາສ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂກເສຍ຺ຍໍ ນາມ ໂກສກາຣກິມິໂກສໍ, ໂກເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ໂກເສຍ຺ຍໍ. ອິຘ ປນ ເຕນ ໂກເສຍ຺ຍສຸຕ຺ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຈີວຣໍ ‘‘ໂກເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຓນ຺ຕິ ສາຓວາກສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ອິທຎ຺ຈ ໂຂມໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຠງ຺ຄນ຺ຕິ ໂຂມສຸຕ຺ຕາທີນິ ສພ຺ພານິ, ເອກຈ຺ຈານິ ວາ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ອິທມ຺ປິ ກຣຓປ຺ປກາເຣນ ລທ຺ຘນາມກໍ. ‘‘ຠງ຺ຄໍ ນາມ ເອກາ ຄຈ຺ຉຊາຕິ, ຕສ຺ສາ ວາກມຍສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ໂຂມໍ ວິຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກມ຺ພລນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສໂລມວາຬໂລມໍ ວິນາ ເສສໂລເມຫິ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອິທໍ ‘‘ຈີວຣໍ ນາມ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໖໓) ປທຠາຊເນ ຈ ‘‘ໂຂມໍ ກປ຺ປາສິກໍ ໂກເສຍ຺ຍໍ ກມ຺ພລໍ ສາຓໍ ຠງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໒-໔໖໓) ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ‘‘ຊາຕິໂຕ’’ຕິ ¶ ອິທໍ ປມາຓາທິເຠທສ຺ສ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊາຕິໂຕຕິ ໂຂມາທິສາມຎ຺ຎໂຕ. ສາມຎ຺ຎຎ຺ຫິ ‘‘ຊາຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທີຆຣສ຺ສຖູລສຸຂຸມນີລປີຕາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ສພ຺ເພສໍ ວຕ຺ຖາວຍວານໍ ສງ຺ຄາຫິກໂຂມສຸຕ຺ຕມຍຕາສາມຎ຺ຎໍ ຊາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

໕໕໒. ທຸກູລນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ຣຸກ຺ຂວາກມຍຈີວຣໍ. ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓເທເສ ສຎ຺ຊາຕວຕ຺ຖໍ. ‘‘ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓໍ ໂກເສຍ຺ຍວິເສໂສ’’ຕິ ອຠິຘານໂກເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິນນ຺ຕິ ຈິນເທເສ ອຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖໍ. ໂສມາຣປຏ຺ຏກນ຺ຕິ ໂສມາຣເທເສ ອຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖໍ. ‘‘ໂສມາຣຈິນປຏກ’’ນ຺ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ. ອິທ຺ຘິຊນ຺ຕິ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຈີວຣໍ. ເທວທິນ຺ນນ຺ຕິ ເທວຕາຫິ ທິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ. ຕຎ຺ຫິ ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ຊາລິນິຍາ ເທວກຎ຺ຎາຍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ທິນ຺ນວຕ຺ຖສທິສໍ. ຕສ຺ສາຕິ ຊາຕິໂຕ ຉພ຺ພິຘສ຺ສ ກປ຺ປິຍຈີວຣສ຺ສ. ອິທໍ ຉພ຺ພິຘຈີວຣໍ ຍຖາຣຫໍ ອນຸໂລມິກໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກູລຎ຺ຫິ ສາຓສ຺ສ ອນຸໂລມໍ ວາກມຍຕ຺ຕາ, ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓາທີນິ ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສ ອນຸໂລມານິ ປາຓເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕມຍຕ຺ຕາ, ອິທ຺ຘິຊມ຺ປິ ໂຂມາທີນໍເຍວ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ອນຸໂລມໍ, ເທວທິນ຺ນມ຺ປິ ໂຂມາທີນໍເຍວ ອນຸໂລມໍ ໂຫຕິ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕຣຠາວໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ສາຓສ຺ສ ຕຸ ທຸກູລຎ຺ຫິ, ອິທ຺ຘິຊໍ ເທວທິນ຺ນກໍ;

ໂຂມາທີນໍວສິຏ຺ຐໍຕຸ, ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສານຸໂລມິກ’’ນ຺ຕິ.

໕໕໓. ຕິຓ຺ຓໍ ¶ ຈີວຣານໍ ສມາຫາໂຣ ຕິຈີວຣນ຺ຕິ ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆາຏິອາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ເສວ ນາມຕ຺ຕາ ຕເທວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄຓນວເສນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈີວຣຕ຺ຕຍໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສມຸທ຺ເທກເທໂສປິ ຍຖາ ‘‘ສມຸທ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐິເຕສຸ ຕີສຸ ຈີວເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ‘‘ຕິຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນ຺ຕິ ¶ ສງ຺ຆາຏິອາທິວິສິຏ຺ຐນາເມຫິ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ອາຍາເມນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລວິຕ຺ຖຕໍ ປຈ຺ຉິມໍ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໓໕໘) ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຈ຺ຉິມຈີວຣປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກຕາກຕສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຈີວຣສ຺ສ ຣຸຬ຺ຫິສຎ຺ຎາ.

ມຸຂໍ ສນ຺ທມານລາລໍ ປຸຎ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ມຸຂປຸຎ຺ຉນນ຺ຕິ ກໂປລໂຕ ນິຈ຺ຈໍ ສນ຺ທມານລາລານໍ ປຸຎ຺ຉນຕ຺ຖາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕສ຺ສ ຈີວຣວິເສສສ຺ສ ນາມໍ. ນິສີທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິສີທນນ຺ຕິ ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ນາມໍ. ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ‘‘ອິມໍ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິ. ວິ. ໕໘໕) ວກ຺ຂມານນເຍນ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓເມວ ຈາຕິ ສງ຺ຆິເກ ມຎ຺ຈປີເຐ ສຣີຣສມ຺ຜຸສເນນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຈີວຣຎ຺ຈ.

໕໕໔. ເອກາຫນ຺ຕິ ວສນກິຣິຍາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຕິຈີວຣນ຺ຕິ ຕິຈີວເຣນ. ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍາຕິ ‘‘ສງ຺ຆາຏິຍາ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ວາ ອນ຺ຕຣວາສເກນ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໗໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກເທເສ ສມຸທາໂຍປຈາຣວເສນ ອວຍວສ຺ສ ວຈນໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນາຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ວິນາ’’ຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ອຘິຏ຺ຐາຕິ ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໒, ໒໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘) ຍຖາ, ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຬຎ຺ຊິຍມານ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ, ອຘິຏ຺ຐາຍ ວຬຎ຺ຊິຍມານໍ ນິສີທນໍ ຕຖາ ວິນາ ຈຕຸມາສໍ ນ ວເສຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ.

໕໕໕. ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍກາຣຓໍ ນີລາທິວຓ຺ຓເຠທກຣຓໍ. ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຈ ກາຣເຓ ກາຣິຍູປຈາເຣນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ພິນ຺ທຸໍ ທຕ຺ວາຕິ ‘‘ນີລໍ ວາ ກທ຺ທມໍ ວາ ກາຬສາມໍ ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໖໘) ວຸຕ຺ຕໂລຫມລາທິນາ ¶ ເຍນ ເກນຈິປິ ມງ຺ຄຸລປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາທິກໍ ພິນ຺ທຸໍ ທຕ຺ວາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ເພສຸ ຕິຈີວຣາທີສຸ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ຕິຈີວຣນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣິຕພ຺ພໍ. ອຸປປນ຺ນນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ປມາເຓນາຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວກ຺ຂມາເນນ ປມາເຓນ. ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິອາທິນາ ¶ ວກ຺ຂມານນເຍນ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ເອວກາເຣນ ປນ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສຈີວເຣສຸປິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໓໕໘). ຕສ຺ມາ ຕິຈີວຣາທີນິ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິອາທິນາ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ວິກປ຺ເປນ຺ເຕນ ປນ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ນາມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ຕິຈີວຣໍ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎໍ ວາ, ຍທິ ຕໍ ຕໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕິ, ອວິກປ຺ປິຕໍ ໂຫຕິ ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໕໕໖-໗. ‘‘ອຸປປນ຺ນໍ ປມາເຓນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ເຐນ ສງ຺ຆາຏິ. ວຕ຺ຖຂຓ຺ຑານິ ສິພ຺ພນກມ຺ເມນ ສງ຺ຆເຏຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ສງ຺ຆາຏີ’’ຕິ ຈີວຣານໍ ສາມຎ຺ຎນາມໍ. ອິຘ ປນ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ອນ຺ຕຣວາສກາທິວິເສສນາມພ຺ຍຕິຣິຕ຺ເຕ ຈີວຣວິເສເສ ວຕ຺ຕຕິ. ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກາທີນມຏ຺ຐາຣສນ຺ຕານໍ ສງ຺ຂ຺ຍາສທ຺ທານໍ ສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍ ວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈສທ຺ໂທ ຈີວຣປ຺ປມາຓປ຺ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠມານຫຕ຺ຖສງ຺ຂາຕຣຕເນເຍວ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕເນວ ມຸຏ຺ຐິສທ຺ໂທປິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ມຸຏ຺ຐິຣຕເນ ວຕ຺ຕຕິ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປູຣໂຓ ປຎ຺ຈໂມ, ມຸຏ຺ຐິຍາ ປຎ຺ຈໂມ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈໂມ. ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈໂມ ປຣິມາຓເມຕິສ຺ສາຕິ ‘‘ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈມກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ມ-ກາຣໂລເປນ ‘‘ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາ’’ຕິ ສງ຺ຆາຏິ ວຸຕ຺ຕາ.

ມຸຏ຺ຐິຕ຺ຕິກາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍ ວຕ຺ຕມາໂນ ຕິ-ສທ຺ໂທ ຈີວຣປ຺ປມາຓປ຺ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠມານຫຕ຺ຖສງ຺ຂາຕຣຕເນເຍວ ວຕ຺ຕຕິ, ເຕເນວ ມຸຏ຺ຐິສທ຺ໂທປິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ມຸຏ຺ຐິຣຕເນ ວຕ຺ຕຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ປູຣໂຓ ຕຕິໂຍ, ມຸຏ຺ຐິຍາ ຕຕິໂຍ ມຸຏ຺ຐິຕຕິໂຍ, ມຸຏ຺ຐິຕຕິໂຍ ປຣິມາຓເມຕິສ຺ສາຕິ ‘‘ມຸຏ຺ຐິຕຕິຍກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຕິຍ-ປຈ຺ຈຍໂລເປນ ‘‘ມຸຏ຺ຐິຕ຺ຕິກາ’’ຕິ ສງ຺ຆາຏິເຍວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວມຸປຣິປິ. ຕິຣິຍນ຺ຕິ ຕິຣິຍໂຕ.

ອຸຕ຺ຕມນ຺ເຕນາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິມາຓນ຺ເຕນ. ສຕ຺ຖຸໂນ ຈີວຣູນາປີຕິ ‘‘ຕຕ຺ຣິທໍ ສຸຄຕສ຺ສ ສຸຄຕຈີວຣປ຺ປມາຓໍ, ທີຆໂສ ນວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ, ຕິຣິຍໍ ຉ ວິທຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໔໘) ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓສຸຄຕຈີວຣໂຕ ອູນາປິ. ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ຕຕ຺ຕກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໂຕ ເຈ ອູນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕທ຺ວຍສນ຺ທສ຺ສເນນ ອຸຠຍມຊ຺ເຌ ຍໍ ປໂຫນກຣຸຈ຺ຈນກປ຺ປມາຓໍ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໕໕໘. ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກສທ຺ໂທ ¶ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນິຘ ທີຆນ຺ເຕ ວຕ຺ຕຕິ. ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈໂກ ທີຆນ຺ໂຕ ຍສ຺ສ, ຍສ຺ມິໍ ວາ ປມາເຓຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ, ທີຆນ຺ຕໂຕ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກປ຺ປມາເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈມ’’ນ຺ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ. ຕິຣິຍນ຺ຕໂຕຕິ ວິຕ຺ຖາຣນ຺ຕໂຕ. ອຑ຺ຒຫຕ຺ໂຖ ອຑ຺ໂຒ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ໂສ ເຕຍ຺ໂຍ ຕຕິໂຍ ຍສ຺ສ ປມາຓສ຺ສາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕໍ, ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຣຕນປ຺ປມາຓໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິຫຕ຺ຖໍ ວາຕິ ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖາ ຍສ຺ສ ປມາຓສ຺ສາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ, ທ຺ວິຣຕນປ຺ປມາຓໍ ວາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ‘‘ຕິຣິຍໍ ທ຺ວິຫຕ຺ໂຖປິ ວຏ຺ຏຕິ. ປາຣຸປເນນປິ ຫິ ສກ຺ກາ ນາຠິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ອຏ຺ຐກຖາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເສເສ ອນ຺ຕຣວາສເກ’’ຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິມາເຓນ ປຣິມິຕຈີວຣນິທສ຺ສນໍ.

໕໕໙. ອຫຕາຫຕກປ຺ປານນ຺ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຕ຺ຖານ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ. ອຫຕານໍ ວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ນວວຕ຺ຖານໍ. ອຫຕໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອູນານິ ອຫຕກປ຺ປານິ, ເຕສໍ ນວໂວຫາຣູປຄານໍ ກຕິປຍໂຘຕານໍ ວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສງ຺ຆາຏີຕິ ສງ຺ຆາຏິນາມກຈີວຣໍ. ທິຄຸຓາຕິ ທຸປຏ຺ຏກຕາ.

໕໖໐. ອຸຕຸທ຺ຘຏານນ຺ຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕທິວສານໍ, ພຫຸກາລໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ຍານິ ອຸຕຸໂຕ ອຸທ຺ຘຏານິ, ເຕສໍ ວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນມຎ຺ຎຕຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ປຸຣາຓວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈີວຣານນ຺ຕິ ຈີວຣຕ຺ຖານິ ວຕ຺ຖາເນວ ຄຫິຕານິ. ຈຕຸຄ຺ຄຸຓາຕິ ຈຕຸປຏ຺ຏາ. ເສສາ ທຸເວຕິ ອນ຺ຕຣວາສກອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄາ ທ຺ເວ. ຍຖາສຸຂນ຺ຕິ ຍຖາຣຸຈິ. ປໍສຸກູລນ຺ຕິ ສຸສານາທີສຸ ປຕິຕປິໂລຕິກຈີວຣໍ.

໕໖໑. ‘‘ຕີຓິປີ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ຕິຈີວເຣ ກຍິຣມາເນ ສພ຺ພໍ ຉິນ຺ນກໍ ນປ຺ປໂຫຕີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ທ຺ເວ ຉິນ຺ນການິ ເອກໍ ອຉິນ຺ນກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໐) ອາທິວຈນໂຕ ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ. ຉິນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຕ຺ຖານິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ. ປໂຫຕິ ເຈຕິ ວຕ຺ຖານິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຣເຓ ຍທິ ຈີວຣສ຺ສ ປໂຫຕິ. ສພ຺ເພສູຕິ ຕີສຸ ຈີວເຣສຸ. ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕສູຕິ ວຕ຺ຖານໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສິພ຺ພເນນ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕສຸ. ອນ຺ວາຘິກນ຺ຕິ ວຕ຺ເຖ ອູນາຕິເຣກໍ ອປເນຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກປຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ອນຸວາຕໍ ຈີວຣສ຺ສ ປຣິຍນ຺ເຕ, ມຊ຺ເຌ ຈ ຍຖາຣຫໍ ທີຆຣສ຺ສປຣິມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ອລ຺ລິຍາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໕໖໒. ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວາ. ອນາທິນ຺ນນ຺ຕິ ອນາທິນ຺ນອາຄນ຺ຕຸກປຕ຺ຕໍ ¶ . ຕິຈີວຣນ຺ຕິ ຕີສຸ ຈີວເຣສຸ ເອເກກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸພ຺ໂຠເຄນາຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ປຣິໂຠເຄນ ¶ . ຍຖາ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ນສ຺ສຕິ, ຕຖາ ກິລິຏ຺ຐານໍ ໂຘວນາທິມກຕ຺ວາ ນິວາສນາທິນາ ປຣິໂຠເຄນ.

໕໖໓-໔. ກຸສິນ຺ຕິ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ອນຸວາຕໍ ຈີວຣມຊ຺ເຌ ຕາທິສເມວ ທີຆປຕ຺ຕຎ຺ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກຸສີຕິ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ອນຸວາຕາທີນໍ ທີຆປຕ຺ຕານເມຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໕). ອຑ຺ຒກຸສິນ຺ຕິ ອນຸວາຕສທິສໍ ຈີວຣມຊ຺ເຌ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣສ຺ສປຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ອຑ຺ຒກຸສີຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຣສ຺ສປຕ຺ຕານໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໕). ມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂຓ຺ເຑ ມຫາມຓ຺ຑລໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຂຓ຺ຑິກຈີວຣສ຺ສ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂຓ຺ເຑ ມຫາມຓ຺ຑລ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໕). ອຑ຺ຒມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ມຓ຺ຑລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນິເວສິຍມານໍ ຂຸທ຺ທກມຓ຺ຑລໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ອຑ຺ຒມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກມຓ຺ຑລ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໕). ວິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ມຓ຺ຑລໍ, ອຑ຺ຒມຓ຺ຑລຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕໍ ເວມຊ຺ເຌ ຂຓ຺ຑໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ວິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ມຓ຺ຑລຎ຺ຈ ອຑ຺ຒມຓ຺ຑລຎ຺ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕໍ ມຊ຺ຌິມຂຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໕). ອນຸວິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມຂຓ຺ຑສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ສິພ຺ພິຕໍ ຕເຖວ ທ຺ວິມຓ຺ຑລປຕ຺ຕໍ ຂຓ຺ຑທ຺ວຍໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ອນຸວິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ທ຺ເວ ຂຓ຺ຑານີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໕). ພາຫນ຺ຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ອນຸວິວຏ຺ຏານໍ ພາຫິຣປສ຺ເສ ສິພ຺ພິຕໍ ພາຫິຣຂຓ຺ຑທ຺ວຍໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ພາຫນ຺ຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ອນຸວິວຏ຺ຏານໍ ພຫິ ເອເກກໍ ຂຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໕).

ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສມາຫາໂຣ ປຎ຺ຈກໍ, ທສ຺ສິຕປ຺ປກາຣປຎ຺ຈຂຓ຺ເຑຫິ ສິພ຺ພິຕຈີວຣໍ ປຎ຺ຈກໍ ນາມ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຕ຺ຕຂຓ຺ຑາທີຫິ ສິພ຺ພິຕຈີວຣານໍ ຄຫຓໍ. ເຕເນເວຕ຺ຖາຫ ‘‘ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕຸ ຕິຈີວຣ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕຂຓ຺ຑສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ເອກໍ ມຊ຺ຌິມຂຓ຺ຑໍ ວິວຏ຺ຏນາມເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຂຓ຺ຑານິ ¶ ຈູຬານຸວິວຏ຺ຏມຫານຸວິວຏ຺ຏສງ຺ຂາຕານິ ອນຸວິວຏ຺ຏນາມາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຖ ວາ ອນຸວິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏສ຺ສ ເອກປສ຺ສໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ເອກປສ຺ສໂຕ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຂຓ຺ຑານເມຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໕). ພາຫນ຺ຕນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸ ປຣິຍນ຺ເຕສຸ ສິພ຺ພນີຍໍ ພາຫິຣຂຓ຺ຑທ຺ວຍໍ, ຕຎ຺ຈ ສງ຺ຆເຏຕ຺ວາ ພາຫມຕ຺ຖເກ ຐປິຍມານຕ຺ຕາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອາເຘຍ຺ເຍ ອາຘາໂຣປຈາຣວເສນ ພາຫາຕິ ຈ ຈີວຣສ຺ສ ປຣິຍນ຺ຕາວຍວຕ຺ຕາ ‘‘ອນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ພາຫນ຺ຕນ຺ຕິ ສຸປ຺ປມາຓໍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ເຕນ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ພາຫາຍ ¶ ອຸປຣິ ຐປິຕາ ອຸໂຠ ອນ຺ຕາ ພຫິມຸຂາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເອຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໔໕). ອິທໍ ສຕ຺ຕຂຓ຺ຑຈີວຣເມວ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຫິຕນ຺ຕິ ອິທານິປິ ຕເທວ ວຏ຺ຏຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ອຍເມວ ຫິ ນໂຍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂຸນາ ກຸສິໍ…ເປ… ພາຫນ຺ຕມ຺ປິຈາຕິ ສພ຺ພໍ ວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາວ ຉິນ຺ນໍ ປຎ຺ຈກາທິປ຺ປເຠທກໍ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ຕິຈີວຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໕໖໕-໖. ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ອວິຣາເຘຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ກປ຺ປພິນ຺ທຸໍ ທຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິອາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກຖໍ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທາເນນາ’’ຕິອາທິ. ທາເນນາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາເນນ. ອຈ຺ຉິຊ຺ຊຄາເຫນາຕິ ອຎ຺ເຎນ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນ. ວິສ຺ສາສຄ຺ຄຫເຓນ ຈາຕິ ອຕ຺ຕນິ ວິສ຺ສາເສນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຄຫເຓນ. ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄິຫິຠາວູປຄມເນນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາເນ ວິຍ ຈີວເຣ ນິຣາລຍຠາເວເນວ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຄິຫິຠາວູປຄມເນນາຕິ ເອວມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸ ປນ ວິພ຺ຠນ຺ໂຕປິ ຍາວ ສິກ຺ຂໍ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຕາວ ຠິກ຺ຂຸເຍວາຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີ’’ຕິ ¶ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ ຄິຫິຠາວູປຄມເນ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ວິສຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສາ ວິພ຺ຠມເນເນວ ອສ຺ສມຓິຠາວໂຕ.

ສິກ຺ຂາຍາຕິ ຠິກ຺ຂຸສິກ຺ຂາຍ. ປຫາເນນາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ປເນຕ຺ຖ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ເຄ ຐິໂຕ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຕສ຺ສ ກາຍລຄ຺ຄມ຺ປິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຄຫິຕໍ. ‘‘ສິກ຺ຂາຍ ຈ ປຫານໂຕ’’ຕິ ຈ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາປິ, ສິກ຺ຂາຍ ຈ ປຫານໂຕ’’ຕິ ປາຐກ຺ກເມ ສຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ປນ ປາໂຐ ‘‘ສິກ຺ຂາຍ ຈ ປຫາເນນ, ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນປີ’’ຕິ ປາຐກ຺ກເມ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍຖາ ຕຖາ ວາ ໂຫຕຸ, ນ ໂກຈິ ວິໂຣໂຘ.

ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣນາຕິ ຈີວຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣເຓນ. ‘‘ກາລກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ວິນາເສນາຕິ ຈີວຣສາມິກສ຺ສ ຊີວິຕວິນາໂສວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ລິງ຺ຄສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕນາຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນາ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປຸຣິສລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນາຕິ ເອວໍ ອຸຠຍຖາ ລິງ຺ຄສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕເນນ. ສພ຺ພໍ ¶ ນວວິຘມ຺ປິ ຈີວຣໍ. ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິເມຫິ ອຏ຺ຐຫີ’’ຕິ ເສໂສ. ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມຫິ ອຏ຺ຐຫິ ສພ຺ພຈີວຣານິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙). ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ປຊຫຕິ. ຉິທ຺ທສ຺ສ ຠາໂວ ຉິທ຺ທຠາໂວ, ຕສ຺ມິໍ, ຉິທ຺ເທ ສຕິ ຉິທ຺ເທ ຊາເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕິຈີວຣນ຺ຕິ ຕີສຸ ຈີວເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕິຈີວຣເມວ ວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ຉິທ຺ທຠາເວນ ປນ ຕິຈີວຣສ຺ເສວາ’’ຕິ.

໕໖໗. ກີວປ຺ປມາເຓ ຉິທ຺ເທ ຊາເຕຕິ ອາຫ ‘‘ກນິຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ກນິຏ຺ຐ…ເປ… ມາຓກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕິ.

໕໖໘. ເອໂກ ¶ ຕນ຺ຕຸປີຕິ ທີຆໂຕ ວາ ຕິຣິຍໂຕ ວາ ເອກມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ.

໕໖໙. ຊິຓ຺ຓຏ຺ຐາເນ ອຄ຺ຄຬໍ ເທນ຺ເຕນ ເຕຈີວຣິເກນ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ປຐມ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຐມນ຺ຕິ ຉິນ຺ນຏ຺ຐານສ຺ສ ຉິນ຺ທນໂຕ ປຸພ຺ເພເຍວ. ອຄ຺ຄຬໍ ທຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ຖຂຓ຺ຑໍ ອລ຺ລິຍາເປຕ຺ວາ. ຣກ຺ຂຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອນຸວຕ຺ຕເຕ, ‘‘ເຕຈີວຣິໂກ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ລພ຺ຠຕິ, ເອວໍ ວຕ຺ຖຂຓ຺ຑໍ ອລ຺ລິຍາເປນ຺ໂຕ ເຕຈີວຣິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິປຣິຍາເຍນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິນ຺ທຕີຕິ ລພ຺ຠຕິ. ປຐມໍ ທ຺ເວ ໂກຏິໂຍ ຆເຏຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ມຊ຺ເຌ ຊິຓ຺ຓໍ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣໍ ມຊ຺ເຌ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພເຍວ ທ຺ເວ ໂກຏິໂຍ ເອກໂຕ ຆເຏຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ. ປຈ຺ຉາຕິ ໂກຏິຆຏນໂຕ ປຈ຺ຉາ. ຉິນ຺ທຕີຕິ ມຊ຺ຌໍ ອຸຠຍໂກຏິໍ ກາຕຸໍ ຉິນ຺ທຕິ. ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວ.

໕໗໐. ຕິຈີວເຣ ກຕ຺ຖ ຊາຕໍ ຉິທ຺ທມຘິຏ຺ຐານໍ ຠິນ຺ທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາ’’ຕິອາທິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ອຏ຺ຐ ຈ ຈຕຸຣຏ຺ຐໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວາ ອງ຺ຄຸລານໍ ສມາຫາໂຣ ຈຕຸຣຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ, ຕສ຺ມາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລາຕິ ໂຍຊນາ. ໂອຣນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ. ເອກຎ຺ຈ ທ຺ເວ ຈ ເອກທ຺ເວ, ເຕສໍ ເອກທ຺ວິນ຺ນໍ, ‘‘ຈີວຣານ’’ນ຺ຕິ ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠຕິ, ເອກສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ, ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຈ ຈີວຣານນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍານຸທ຺ເທສວເສນ ເອກສ຺ສ ຕິຣິຍໂຕ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໂຕ ໂອຣໍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຣິຍໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໂຕ ໂອຣນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ວາກ຺ຍທ຺ວເຍປິ ‘‘ຉິທ຺ທໍ ຠິນ຺ທເຕວາ’’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເອກສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສາຕິ ອນ຺ຕຣວາສກຈີວຣສ຺ສ. ຕິຣິຍໂຕຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ. ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ ໂອຣນ຺ຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໂຕ ¶ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິນ຺ທຕິ. ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສງ຺ຆາຏີນໍ. ຕິຣິຍໂຕຕິ ¶ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ. ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໂຕ ໂອຣນ຺ຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ທີຆໂຕ ວິທຕ຺ຖິຍາ ໂອຣໍ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິນ຺ທເຕວາຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ວິທຕ຺ຖິ ວຑ຺ຒກິວິທຕ຺ຖິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຉິທ຺ເທ ຊາເຕ ຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອຕິເຣກຈີວຣຕ຺ຕາ ທສາຫມນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສູຈິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ອກໂຣນ຺ເຕນ ປນ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ.

໕໗໑. ‘‘ນິສີທນສ຺ສາ’’ຕິ ‘‘ນິສີທນຈີວຣສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທິຍຑ຺ຒາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິເສສິຕພ຺ພາ ວິທຕ຺ຖິ ‘‘ທ຺ເວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິ ຈ ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ວິທຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ອຑ຺ເຒນ ທຸຕິຍາ ທິຍຑ຺ຒາ, ທຸຕິຍໍ ອຑ຺ຒເມຕສ຺ສາຕິ ‘‘ທຸຕິຍຑ຺ຒາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຕິຍ-ປຈ຺ຈຍໂລເປນ ‘‘ທິຍຑ຺ຒາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຑ຺ຒທຸຕິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສຸຄຕສ຺ສ ວິທຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ປມາຓນິຍມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ວຑ຺ຒກິວິທຕ຺ຖິຍາ ຕິສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ເອກາ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິ ໂຫຕິ. ອິທໍ ນິສີທນຈີວຣໍ ທີຆໂຕ ວຑ຺ຒກິຫຕ຺ເຖນ ຕິຫຕ຺ຖໍ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຉຬງ຺ຄຸລາຘິກທ຺ວິຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໍ ໂຫຕິ. ‘‘ທສາ ວິທຕ຺ຖີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໓໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖາ ທສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໕໗໒. ຈຕສ຺ໂສຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ວິທຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາວ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິຍາ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິປຣິຓາເມນ ທີຆໂຕຕິ ໂຍຊນາ.

໕໗໓. ອຑ຺ຒໍ ເຕຍ຺ຍໍ ຕຕິຍໍ ຍສ຺ສາ ສາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍາ, ອຑ຺ຒຕຕິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໕໗໔. ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ຕທຸຕ຺ຕຣິໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອຕິເຣກໍ. ອຘິກຈ຺ເຉທນນ຺ຕິ ອຘິກສ຺ສ ປມາຓາຕິຣິຕ຺ຕຏ຺ຐານສ຺ສ ເຉທນໍ ອສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ເທສນາຍາຕິ ¶ ອຘິກຈ຺ເຉທນໍ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອຘິກຏ຺ຐານໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເທເສຕພ຺ພໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຸທີຣິຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໗໕. ອປ຺ປມາເຓນາຕິ ຄຸຓວເສນ ອປ຺ປມາເຓນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ.

໕໗໖. ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອາຄຕໍ ນີລາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ມຫນ຺ຕາທິເຠທໍ ສພ຺ພໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຈີວຣໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໕໗໗. ‘‘ມຸຂປຸຎ຺ຉນໂຈຬໍ ¶ ເອກ’’ນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ເອກໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຍາວ ສຸກ຺ຂາປີຍຕິ, ຕາວ ອຎ຺ເຎນ ມຸຂປຸຎ຺ຉເນນ ຠວິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາ’’ຕິ.

໕໗໙. ປມາຓໂຕ, ຄຓນໂຕ ຈ ອຕີຕາຕິ ປມາຓຄຓນາຕີຕາ. ‘‘ປມາຓາຕີຕາ’’ຕິ ວຈເນນ ວິນຍຘຣານໍ ອປ຺ປມາຓຄຸຓຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ຄຓນາຕີຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຄຓນຕໍ. ປກຕໍ ວິນເຍ ປຐມໍ ກຕໍ ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ປກຕຎ຺ຎູ, ວິນຍຘຣາ, ເຕ ປກຕຎ຺ຎຸໂນ. ອປຣິມາຓຄຸຓມຓິຄຓຠູສິຕອຸປາລິທາສກາທິມຫາເຖຣາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຄຕາ ສງ຺ຂ຺ຍາປຖາຕີຕາ ວິນຍຘຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໕໘໐. ສຸຄຕຏ຺ຐງ຺ຄຸລາຍາມນ຺ຕິ ວຑ຺ຒກິຣຕນປ຺ປມາຓທີຆໍ. ຈຕຸຣງ຺ຄຸລວິຕ຺ຖຕນ຺ຕິ ວຑ຺ຒກິວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓວິຕ຺ຖາຣໍ. ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມໍ ຈີວຣໍ ນາມ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉິມໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສາວນປຏາທີນໍ ວິເສສນໍ, ປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໕໘໑. ປຣິສ຺ສາວປຏນ຺ຕິ ອຸທກປຣິສ຺ສາວນຕ຺ຖໍ ປຏໍ. ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກນ຺ຕິ ປຕ຺ຕກຎ຺ຈຸກໍ. ໂປຕ຺ຖກຕ຺ຖວິກນ຺ຕິ ໂປຕ຺ຖກກຎ຺ຈຸກໍ ¶ . ອາທິຄ຺ຄຫເຓນ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓາທິໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຏໍ, ທຓ຺ຑປຏຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໕໘໒. ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ຐປິເຕຕິ ອນຘິຏ຺ຐາຍ ຐປິເຕ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ອາຫ. ນຕ຺ຖິ ໂທສຕາຕິ ໂທໂສ ເອວ ໂທສຕາ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາວໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອິມິນາ ເຠສຊ຺ຊໍ ເຈຕາເປສ຺ສາມິ, ອິທໍ ມາຕຸຍາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຐເປນ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິທໍ ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ, ມາຕຸຍາ’’ຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສສນ຺ຕກຠາວໂຕ ໂມຈິເຕ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຍໍ ວຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ລທ຺ຘໍ, ກຕໍ ມາຕາທິສນ຺ຕກໍ;

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ, ຕມາຫຸ ວິນຍຎ຺ຎຸໂນ’’ຕິ.

໕໘໓. ວສ຺ສມາເສ ຈຕຸໂຣຕິ ວສ຺ສາເນ ຈຕຸໂຣ ມາເສ, ອຘິຏ຺ຐານກິຣິຍາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອວິຈ຺ເຉໂທຕິ ¶ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ວສ຺ສິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ນິວາເສຕພ຺ພາ ສາຏິກາ ວສ຺ສິກສາຏິກາ.

໕໘໔. ກຓ຺ຑຸໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕີຕິ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ, ກຓ຺ຑຸໂຣຄາຕຸຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖມນຸຎ຺ຎາຕຈີວຣສ຺ເສຕມຘິວຈນໍ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ມາຕິກຏ຺ຐກຖາຍສ຺ສາ, ກຓ຺ຑຸຈ຺ຉາທິກສາຏິຍາ;

ນ ກາລາຕິກ຺ກເມ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘິຏ຺ຐານວິວຏ຺ຏນໍ.

ອຘິຏ຺ຐານປຫານງ຺ເຄ-ສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິເສສໂຕ;

ວີມໍສິຕພ຺ພໍ ວິຎ຺ຎູຫິ, ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກາຣຓໍ ສິຍາ’’ຕິ.

໕໘໖. ‘‘ອສມ຺ມຸເຂ ¶ ເອຕນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ ວຈເນເນວ ສມ຺ມຸເຂ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ວິຈກ຺ຂໂຓ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ.

໕໘໗. ອຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ.

໕໘໘. ອິຕິ ສພ຺ພມິທນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິທໍ ຕິຈີວຣາທີນໍ ປມາຓາທິສພ຺ພວິຘານໍ. ເຕຈີວຣິກຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐິຕເຕຈີວຣິກສ຺ສ ວິນຍເຕຈີວຣິກສ຺ສ. ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ສມາຫາໂຣ ຕິຈີວຣໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຈີວຣານໍ ສມາຫາໂຣຕິ ‘‘ຕິຕິຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກເທສສຣູເປກເສສນເຍນ ‘‘ຕິຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ນວຈີວຣານິ ສງ຺ຄຫິຕານິ, ຕິຈີວເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ເຕຈີວຣິໂກຕິ ວິນຍເຕຈີວຣິໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘຸຕງ຺ຄເຕຈີວຣິກສ຺ສາປິ ຕິຈີວເຣ ອິທເມວ ວິຘານນ຺ຕິ ໂສປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ອຎ຺ເຎສຸ ວາ ປນ ຉສຸ ຈີວເຣສຸ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ເອກໍ ອໍສກາສາວເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຖາ ວຕ຺ວາວາຕິ ‘‘ອິມໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຕ຺ວາ. ຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬມສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ວາ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬິໂກ.

໕໘໙. ‘‘ຕິຈີວຣໍ ປນ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ¶ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ‘‘ຕິຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ຈີວຣຕ຺ຕຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຸຂປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ເອກມ຺ປິ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ເອກເທເສ ສມຸທາໂຍປຈາຣວເສນ ເອກມ຺ປິ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພເມວ ໂຫຕິ.

ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ກາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ພທ຺ຘສີມໂຕ ພຫິ ວສນ຺ເຕນ ເອກເກນ ເຕຈີວຣິເກນ ອນ຺ໂຕອຣຸເຓ ອສຕິຍາ ຕີສຸ ຈີວເຣສຸ ຫຕ຺ຖປາເສ ອກເຕສຸ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ, ວິນຍກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ສຠາຄປຸຄ຺ຄລານໍ ທຸລ຺ລຠຕ຺ຕາ ¶ ຈ ສຸຂປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ຕີສຸ ເອກໍ ວາ ສພ຺ພານິ ເອວ ວາ ຕິຈີວຣນາເມນ ກຕາຘິຏ຺ຐານານິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬາຘິຏ຺ຐານໍ ລເຠຍ຺ຍ, ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປເທ ປຣິຫາໂຣ ນິຣຕ຺ຖໂກ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຕໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ເອວໍ ຈຸໂທສິເຕ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ເຈຕິ ເອວໍ ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເຈ. ອຸໂທສິເຕຕິ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນນ຺ຕເຣ ທຸຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປເທ. ວຸຕ຺ໂຕ ປຣິຫາໂຣຕິ ‘‘ເອກກຸລສ຺ສ ຄາໂມ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາເມ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໗໘) ນເຍນ ປທຠາຊນາວສາເນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ຈ ‘‘ຄາມາທີສຸ ປເທເສສູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອນນ຺ຕຣໍ ວກ຺ຂມາໂນ ຕິຈີວຣສ຺ສ ປຣິຫຣຓວິຘິ. ນິຣຕ຺ຖໂກຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ສ ເຕນ ວິຘິນາ ຕິຈີວຣໍ ອປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນາປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ນິປ຺ປໂຍຊໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໙໐. ຕປ຺ປຣິຫຣິຕຸມາຫ ‘‘ນ’’ອິຈ຺ຈາທິ. ນ ນິຣຕ຺ຖໂກຕິ ໂຍຊນາ. ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ເຕຈີວຣິກສ຺ເສວາ’’ຕິອາທິ. ໂຍ ຕິຈີວຣນາເມນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕອຣຸເຓ ຈີວຣໍ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ເຕຈີວຣິກສ຺ເສວ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອຸໂທສິຕປຣິຫາຣສ຺ສ ຠຄວຕາ ເທສິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ຕາທິສສ຺ເສວ ເຕຈີວຣິກສ຺ສ ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປເທ ປຣິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ຕໍ ນວວິຘໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈີວຣໍ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬສ຺ສາຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໕໙໑. ອິມິນາ ¶ ອຸໂທສິຕປຣິຫາຣສ຺ສ ອນິຣຕ຺ຖກຠາວໍ ສາເຘຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນາປິ ¶ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຘິກຕ຺ຖສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິເກນ ອນຸຎ຺ຎາຕຠາເວ ກິຣິຍນ຺ຕຣານຸຊານນສງ຺ຂາຕອຘິກວຈນສ຺ສ ຎາປກເຫຕຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອຘິຏ຺ເຐຕີ’’ຕິອາທິ. ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສິກ຺ຂາປເທ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ປາເຐ ອນາປຕ຺ຕິຠາເວ ‘‘ອຘິຏ຺ເຐຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ປຣິຍຕ຺ເຕ (ປາຣາ. ໔໖໙) ‘‘ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ກິຣິຍນ຺ຕຣານຸຊານເນນ ປກາຣນ຺ຕເຣນາປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໙໒. ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕິຈີວຣນາເມນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ. ອິທານິ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕຸກາມສ຺ສ ໂຈທກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ. ມູລາຘິຏ຺ຐານໍ ປຫາຍ ກາຕພ຺ພປ຺ປກາຣນ຺ຕຣສ຺ສາປິ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ຕິຈີວຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ມຸຂປຸຎ຺ຉນາທິກໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐຫໂຕປິ ໂທໂສ ນ ສິຍາຕິ ກສ຺ມາ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນອິຕິ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣເຓ.

໕໙໓. ກິຈ຺ຈວິຘານໂຕຕິ ເຕສໍ ມຸຂປຸຎ຺ຉນາທີນໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ສາຘນໂຕ, ຕາທິສໍ ກິຈ຺ຈວິເສສາເປກ຺ຂໍ ວິນາ ຕໍຕໍນາເມນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອກິຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ມຸຂປຸຎ຺ຉນາທິກິຈ຺ຈຣຫິຕສ຺ສ. ອຘິກສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຐມໍ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ວິຊຫິຕຕ຺ຕາ ອຕິເຣກສ຺ສ. ອສ຺ສາຕິ ຕິຈີວຣສ຺ສ. ອຘິຏ຺ຐານໍ ຕຸ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ທສາຫໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປນ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໕໙໔. ນິຘານສ຺ສ ¶ ມຸຂໍ ອຸປາໂຍຕິ ນິຘານມຸຂໍ, ອນ຺ຕຣວາສກາທິຕໍຕໍຈີວຣນາເມນ ອຘິຏ຺ຐານໂຕ ອຕິເຣກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈີວຣໍ ຍຖາ ຐປິຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕິ, ຕຖາ ນິຘານສ຺ສ ອຸປາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬາຘິຏ຺ຐານໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຕິສ຺ສຠເຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຊມ຺ພຸທີປໍ ເນຕຸໍ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວານມິນ຺ທສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ວິສຸກມ຺ເມນ ນິມ຺ມິຕມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ລິຂິຕຕ຺ຕາ ຕໍນາມກາຍໍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ, ‘‘ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທິສູ’’ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ.

໕໙໕. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ອຘິຏ຺ຐານວິຘານສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໍ ກຕມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ນິທາເນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ‘‘ຈີວຣໍ ປຣິປຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ນິທາເນ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ສມ຺ປຸຓ຺ຓໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ອິທມຕິເຣກຈີວຣໍ ກິໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຠຄວໂຕ ອາໂຣຈິຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ¶ . ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ, ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ ຕິຈີວຣໍ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ໂຫຕິ ປຣິສ຺ສາວເນຫິປິ ຖວິກາຫິປິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໗) ເອຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ເອວໍ ວິປ຺ປວາສສຸຂຕ຺ຖໍ ນາເມນາຘິຏ຺ຐິຕຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສາຘເນນ ຕເທກສາຘນຕ຺ຕາ ເອວ ເອກມ຺ປິ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ໂຍ ຕິຈີວເຣ ເອເກນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິປ຺ປວາສສຸຂຕ຺ຖໍ ວິກປ຺ປນາຍ ໂອກາໂສ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙).

໕໙໖-໘. ເອຕ຺ຕາວຕາ ກປ຺ປິຍຈີວຣຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອກປ຺ປິຍຈີວຣໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ກຸສວາກາທີ’’ຕິອາທິ. ກຸສນ຺ຕິ ທພ຺ພຕິຓໍ. ວາກນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂາທີນໍ ວາກໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ¶ ຜລກໍ ຄຫິຕໍ, ຈີຣ-ສທ຺ໂທ ຈີວຣປຣິຍາໂຍ, ອິມສ຺ມິໍ ກຸສາທໂຍ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ກເຕ ຈີວເຣເຍວ ວຕ຺ຕຕິ. ເກສຊໍ ກມ຺ພລນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສເກເສຫິ ວີຕກມ຺ພລຎ຺ຈ. ວາລຊໍ ກມ຺ພລນ຺ຕິ ອສ຺ສວາລຈມຣວາເລຫິ ວີຕກມ຺ພລຎ຺ຈ. ອຸລູກປກ຺ຂນ຺ຕິ ໂກສິຍສກຸຓປຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ຕໍ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ກຕຈີວຣເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຊິນກ຺ຂິເປຕິ ອຊິນທີປິຈມ຺ເມ. ‘‘ຘາຣຍໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ກທລິທຸສ຺ເສຕິ ກທລິວາກມຍວຕ຺ເຖ. ເອຣກທຸສ຺ເສຕິ ເອຣກມຍວຕ຺ເຖ. ອກ຺ກທຸສ຺ເສຕິ ອກ຺ກທຓ຺ເຑ ວາ ເຕສໍ ສຸຕ຺ຕານິ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ກຕວຕ຺ເຖ. ໂປຕ຺ຖເກຕິ ມກຈິວາກມຍວຕ຺ເຖ. ຕິຣີເຏ ວາຕິ ເອວໍນາມເກ ຣຸກ຺ຂຕເຈ. ເວຐເນຕິ ສີສເວຐເນ. ກຎ຺ຈຸເກຕິ ກວເຈ.

ສພ຺ພນີລເກຕິ ເກວລນີລເກ. ເອສ ນໂຍ ມຎ຺ເຊຏ຺ຐາທີສຸ. ມຫານາມຣຕ຺ເຕຕິ ຕນຸປທຸມທລວຓ຺ຓຣຕ຺ເຕ. ມຫາຣງ຺ຄຣຕ຺ເຕຕິ ສຕປທິວຓ຺ຓຣຕ຺ເຕ.

໕໙໙. ອຈ຺ຉິນ຺ນທສເກຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນາ ທສາ ຍສ຺ສ, ຕສ຺ມິໍ ຈີວເຣ. ເອສ ນໂຍ ທີຆທເສປິ. ຜລທເສຕິ ຜລສທິສຄນ຺ຖິຕາ ທສາ ຍສ຺ສ, ຕສ຺ມິໍ. ປຸປ຺ຜທເສຕິ ກຓ຺ຓິກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິກາເສຕ຺ວາ ກຕາ ທສາ ຍສ຺ສ, ຕສ຺ມິໍ ຈີວເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສາຕິ ນຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ໂຈເຣຫິ ວິລຸຕ຺ຕຈີວຣສ຺ສ ¶ . ເອຕ຺ຖາຕິ ກຸສວາກາທີສຸ, ສພ຺ພນີລາທີສຸ ຈ. ກິຎ຺ຈີຕິ ເອກມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍໍ ນຕ຺ຖິ ອນນຸໂລມິກໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ນຄ຺ເຄນ ເອເຕສຸ ອກປ຺ປິຍຈີວເຣສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ລທ຺ຘໍ, ເຕນ ຫິຣິໂກປິນໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກປ຺ປິຍຈີວເຣ ລທ຺ເຘ ຕໍ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ອິທໍ ອກປ຺ປິຍຈີວຣໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພນີລກາທິວຕ຺ເຖສຸ ລທ຺ເຘສຸ ກປ຺ປິຍຣຊເນນ ຣຊິຕ຺ວາ, ຕໍ ວຓ຺ຓໍ ນາເສຕ຺ວາ ວາ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖານິ ອຸຠຍປສ຺ເສສຸ ¶ ອລ຺ລິຍາເປຕ຺ວາ, ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວາ ນິວາເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໐໐. ‘‘ອນ຺ໂຕທສາຫ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຘິຏ຺ເຐຕີ’’ຕິອາທີຫິ ສພ຺ພປເທຫິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເທຕິ. ອິຘ ທານໍ ທຸວິຘໍ ສມ຺ມຸຂາທານໍ, ປຣມ຺ມຸຂາທານນ຺ຕິ. ປຏິຄ຺ຄາຫກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທານໍ ສມ຺ມຸຂາທານໍ ນາມ. ປຣມ຺ມຸຂາ ‘‘ອິທໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ປຣມ຺ມຸຂາທານໍ. ‘‘ອິທໍ ຕ຺ວໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ສເຈ ວທຕິ, ທານຄຫຓທ຺ວຍມ຺ປິ ສຸທ຺ຘໍ. ‘‘ອິທໍ ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຫິ, ຕວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕຸ, ຕວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ທາຍເກນ ວຸຕ຺ເຕ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣມິ, ມມ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕຸ, ມມ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທຕິ ເຈ, ທານໍ, ຄຫຓຎ຺ຈ ອສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຄຫຓໍ ສຸທ຺ຘໍ. ‘‘ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ນ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ປຸນ ‘‘ທິນ຺ນໍ ມຍາ, ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອິຕໂຣປິ ປຸນ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ຕໍ ຈີວຣໍ ກສ຺ສຈິ ອສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ທສາຫາຕິກ຺ກເມນາປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ປຈ຺ຉາ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ໂຍ ອິຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພມິທໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວເຣ ອຘິຏ຺ຐາເນ ເວມຕິເກນ ອຕ຺ຕໂນ ວິມຕິໍ ປຐມໍ ອາວິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ, ເອວໍ ກເຕ ກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຸສາວາທໂທໂສ ນາປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ນ ຫິ ເອວໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຸສາວາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙). ‘‘ເກຈິ ‘ຕຖາ ເວມຕິກຈີວຣໍ ອຎ຺ເຎນ ¶ ວິສ຺ສາເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ທາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙ ໂຖກໍ ວິສທິສໍ) ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິນສ຺ສຕີຕິ ໂຈຣາທີຫິ ວິນສ຺ສຕິ. ‘‘ນສ຺ສຕິ, ຑຍ຺ຫຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມານິປິ ¶ ວິນາສປ຺ປກາຣຕ຺ຕາ ‘‘ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິທໍ ໂຈຣາທີຫິ ຫຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອຸນ຺ທູຣຂາຍິຕາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຑຍ຺ຫຕີ’’ຕິ ອຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ຒໍ ສນ຺ຘາຍ. ວິສ຺ສາເສຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ຈ ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ຈ ອາລປິໂຕ ຈ ຊີວຕິ ຈ ຄຫິເຕ ຈຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕີຕິ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ ອຕ຺ຕນິ ວິສ຺ສາເສນ ອຎ຺ເຎນ ຄຫິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປກາສິຕາຕິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໖໙) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕາ.

໖໐໑. ອິທໍ ປນ ສມຸຏ຺ຐານໍ ນາເມນ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ກາຍວາຈໂຕ ຈ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ອຕິເຣກຈີວຣຠາວສ຺ສ ຊານນຈິຕ຺ເຕນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຊານນຈິຕ຺ເຕ ອສຕິປິ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ອຈິຕ຺ຕໍ. ອນຘິຏ຺ຐານໂຕ, ອວິກປ຺ປນໂຕ ຈ ອກ຺ຣິຍໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ວາ ເຈຕິຍາທິໍ ວນ຺ທນ຺ໂຕ ວາ ເອກາທສມໍ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ, ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ, ກລຫາທິປສຸໂຕ ວາ ວີຕິກ຺ກມໍ ຊານນ຺ໂຕ ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ, ອກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຂີຓາສໂວ ປນ ອສຕິຍາ ວາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ໂຕ ວາ ຕຖາ ກໂຣນ຺ໂຕ ອພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຕິຈິຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກມ຺ມຏ຺ຐານາທິມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ໂສມນສ຺ສຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິໂນ ສຸຂເວທນາ, ອຸເປກ຺ຂາຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິໂນ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາ, ກລຫາທິປສຸຕສ຺ສ ໂທມນສ຺ສຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິໂນ ທຸກ຺ຂເວທນາ ໂຫຕີຕິ ຕິເວທນໍ. ເອສ ນໂຍ ອຸປຣິປິ ເອວຣູເປ ຐາເນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

ປຐມກຖິນກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໐໒. ຄາມາທີສຸ ¶ ປເທເສສຸ ຕິປຎ຺ຈສູຕິ ຕິຈີວຣານິ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິປ຺ປວາເສນ ໂທສໍ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐານຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄາໂມ ເອກູປຈາໂຣ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໗໗) ນເຍນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຄາມນິເວສນອຸໂທສິຕອຏ຺ຏມາຬປາສາທຫມ຺ມິຍນາວາສຕ຺ຖເຂຕ຺ຕຘຎ຺ຎກຣ- ຓອາຣາມວິຫາຣຣຸກ຺ຂມູລອຊ຺ໂຌກາສສງ຺ຂາເຕສຸ ປນ຺ນຣສສຸ ຈີວຣນິກ຺ເຂປຏ຺ຐາເນສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຄາໂມ ນາມ ເອກກຸຏິກາທິຄາໂມ.

ນິເວສນໍ ນາມ ຄາມໂຕ ພຫິ ຈຕຸສາລາທິໂກ ເຄໂຫ. ເຕນາຫ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ຄາມນິເວສນານໍ ວິເສສໍ ວທນ຺ຕາ ‘ປຸນ ເອກປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ນິເວສິຕາ ພຫຸເຄຫາ ນິເວສນໍ ນາມ ໂຫນ຺ຕີ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ນິເວສນາທິ ສພ຺ພໍ ‘ຄາມໂຕ ພຫີ’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິເວສນາທິກໍ ¶ ອນ຺ໂຕຄາເມ ເຈ ໂຫຕິ, ຄາເມ ວຸຕ຺ຕປຣິຫາຣສ຺ເສວ ລພ຺ຠນໂຕ ອນ຺ໂຕຄາມໂຕ ພຫີ’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຸໂທສິໂຕຕິ ຍານາທີນໍ ຠຓ຺ຑານໍ ສາລາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໘໒-໔໘໗) ວຸຕ຺ຕສຣູປໍ ອຸໂທສິຕໍ ນາມ. ‘‘ອຏ຺ໂຏຕິ ປຏິຣາຊາທິປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກໂຕ ພຫລຠິຕ຺ຕິໂກ ຈຕຸປຎ຺ຈຠູມິໂກ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໘໒-໔໘໗) ວຸຕ຺ຕສຣູໂປ ອຏ຺ໂຏ ນາມ. ‘‘ມາໂຬຕິ ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໒-໔໘໗) ວຸຕ຺ໂຕ ເອກກຓ຺ຓິກສງ຺ຄຫິໂຕ ຈຕຸຣສ຺ສເຄໂຫ ມາໂຬ ນາມ. ປາສາໂທຕິ ທີຆປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍນ຺ຕິ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ. ນາວາຕິ ຍານປ຺ປຕ຺ຕິ. ສຕ຺ຖນ຺ຕິ ຊງ຺ຆສຕ຺ຖສກຏສຕ຺ຖວເສນ ທຸວິໂຘ ຊນສມູໂຫ, ໂສ ຈ ນິວິຏ຺ຐານິວິຏ຺ຐວເສນ ປຈ຺ເຈກໍ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ນິວິຏ຺ເຐ ວຕິອາທິປຣິກ຺ເຂໂປປິ ໂຫເຕວ.

ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ຍວເຂຕ຺ຕາທິເຂຕ຺ຕໍ. ຘຎ຺ຎກຣຓໍ ຂລໍ. ອາຣາໂມ ປຸປ຺ຜາຣາໂມ, ຜລາຣາໂມ ຈ. ວິຫາໂຣຕິ ເອກມ຺ປິ ເສນາສນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຣຸກ຺ໂຂ ນາມ ຍໍ ມຊ຺ຌນ຺ຕິເກ ກາເລ ສມນ຺ຕາ ຉາຍາ ຜຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໙໔) ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓປຣິຈ຺ຉນ຺ໂນ ຣຸກ຺ໂຂ. ອຊ຺ໂຌກາໂສ ນາມ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕໂຣ, ໂສ ວິຎ຺ຈາຏວິອາທິອຄາມກາຣຎ຺ເຎ ຈ ມຈ຺ຉພນ຺ຘານໍ ອຄມນປເຖ ສມຸທ຺ທທີເປ ຈ ລພ຺ຠຕິ. ມຈ຺ຉພນ຺ຘານໍ ອຄມນປໂຖ ນາມ ອຸທກປິຏ຺ຐິຍາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ຕທເຫວ ເຄຫໍ ອາຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ທູໂຣ ສມຸທ຺ທປ຺ປເທໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຍໍ ຄາມາທິໂກ ປຈ຺ເຈກໍ ເອກູປຈາໂຣ, ນານູປຈາໂຣຕິ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ໂຌກາສໍ ວິນາ ຄາມາທິໂກ ຕໍຕໍຣາຊາທິສາມິກກຸລານໍ ເອກຕ຺ຖນານຕ຺ຖວເສນ ເອກກຸລສນ຺ຕໂກ ເຈ ໂຫຕິ, ເອກູປຈາໂຣ. ນານາກຸລສນ຺ຕໂກ ເຈ, ນານູປຈາໂຣ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຄາໂມ ເອກູປຈາໂຣ ນາມ ເອກກຸລສ຺ສ ຄາໂມ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໗໘). ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກກຸລສ຺ສ ຄາໂມຕິ ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ວາ ໂຠຊກສ຺ສ ວາ ຄາໂມ’’ຕິ ຈ ‘‘ນານາກຸລສ຺ສ ຄາໂມຕິ ນານາຣາຊູນໍ ວາ ໂຠຊການໍ ວາ ຄາໂມ ເວສາລີກຸສິນາຣາທິສທິໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໗໙) ຈ.

ເອກກຸເລນ ກາຣາປິໂຕ ວິຫາໂຣ ເອກູປຈາໂຣ, ນານາກຸເລຫິ ກາຣາປິໂຕ ນານູປຈາໂຣ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ວິຫາເຣ ເອກກຸລນານາກຸລໂວຫາໂຣ ກາຣາປການໍ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຊ຺ໂຌກາເສ ປນ ¶ ອຸປຈາຣເຠໂທ ອພ຺ຠນ຺ຕຣວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຊ຺ໂຌກາໂສ ເອກູປຈາໂຣ ນາມ ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ ເອກູປຈາໂຣ. ຕໂຕ ປຣໍ ນານູປຈາໂຣ’’ຕິ. ອິຘ ເອກໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອຏ຺ຐວີສຕິຣຕນໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ¶ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອກໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອຏ຺ຐວີສຕິຫຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໘໙). ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕສຣູປປ຺ປເຠທານິ ປນ຺ນຣສ ຐານານິ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຄາມາທີສຸ ປເທເສສຸ ຕິປຎ຺ຈສູ’’ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວາເສຍ຺ຍາຕິ ສງ຺ຆາຏິຍາ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ວາ ອນ຺ຕຣວາສເກນ ວາ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໗໖, ໔໗໘) ວຈນໂຕ ເອຕ຺ຖ ຕິຈີວຣນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານມຎ຺ຎຕຣເມວ ຈີວຣໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອກຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິປ຺ປວາສກິຣິຍາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ກິໍ ປນ ທິຣຕ຺ຕາທິກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສງ຺ຆສມ຺ມຸຕິຍາ ວິນາຕິ ຕິຈີວຣໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ອສມຕ຺ເຖນ ຄິລາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຄິລາໂນ, ນ ສກ຺ໂກມິ ຕິຈີວຣໍ ອາທາຍ ປກ຺ກມິຕຸໍ, ໂສຫໍ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ຆໍ ຕິຈີວເຣນ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິໍ ຍາຈາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍາຈິເຕນ ສງ຺ເຆນ ຕສ຺ສ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ທິນ຺ນໍ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິໍ ວິນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິກສ຺ສ ຄິລານສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕສ຺ມິໍ ເຄລຎ຺ເຎ ອວູປສນ຺ເຕ ວາ ວູປສນ຺ເຕປິ ຈີວຣນິກ຺ເຂປຏ຺ຐານໍ ອາຄມນກາເລ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຎ຺ເຎປິ ໂຣເຄ ອວູປສນ຺ເຕ ຕາຍເຍວ ສມ຺ມຸຕິຍາ ນ ໂທໂສ.

໖໐໓. ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ອລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ເຕນ ຈີວເຣນ. ວິປ຺ປວຕ຺ຖຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິນາ ວສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ‘‘ເອກກຸລສ຺ສ ຄາໂມ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ, ອນ຺ໂຕຄາເມ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາເມ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມິໍ ຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຆເຣ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ນານາກຸລສ຺ສ ¶ ຄາໂມ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ, ຍສ຺ມິໍ ຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຆເຣ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ ສຠາເຍ ວາ ທ຺ວາຣມູເລ ວາ, ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໗໘) ນເຍນ ປາຬິຍາ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ພຫິ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ¶ ປາເຐ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ປາກາເຣນ ວາ ວຕິຍາ ວາ ປຣິຂາຍ ວາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖປາສາ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖປາສາ ນາມ ອຑ຺ຒຕິຍຣຕນໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕໍ ຆຣໍ ສມນ຺ຕໂຕ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ, ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຣຕນປ຺ປມາຓາ ປເທສາ ອຸທ຺ຘໍ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໗໗-໔໗໘).

ວິປ຺ປວສນ຺ຕສ຺ສ ໂກ ໂທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ໂຫຕິ…ເປ… ອຣຸຓຸຄ຺ຄເມ’’ຕິ. ອນຸຎ຺ຎາຕຏ຺ຐານໂຕ ຫິ ພຫິ ຈີວເຣນ ວິນາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ຈີວຣໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕໍເຫຕຸກາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິປິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ…ເປ… ວິຎ຺ຎຸນາ’’ຕິ.

໖໐໔. ນ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ຈີວຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ທູເຣ ນຫາຍນ຺ຕສ຺ເສວ, ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ.

໖໐໖. ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວິລຸຕ຺ຕໍ ຈີວຣໍ ຍສ຺ສ ໂສ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວໂຣ, ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ສ ຐານໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ມິໍ.

໖໐໗. ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນ຺ຕຣວາສກ’’ນ຺ຕິ ຈ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິຕຣານີ’’ຕິ ຈ ເສໂສ. ອິທຎ຺ຈ ຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ, ອາສນ຺ເນ ມຄ຺ເຄ ຈ ມນຸສ຺ສສມ຺ພາເຘ ອສຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພທສ຺ສນໍ. ອິຕຣຕ຺ຖ ນິວາເສຕ຺ວາ, ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ ສງ຺ຆາຏິໍ ອໍເສ ກຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ວິຫາເຣ ສຠາເຄສຸ ອລພ຺ຠມາເນສຸ ອາສນສາລມ຺ປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຠາຄສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ¶ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໙໕ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອິທໍ ເມ ຠນ຺ເຕ ຈີວຣໍ ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວຸຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ອິມາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ສງ຺ເຆ ວາ ‘‘ອິທໍ ເມ ຠນ຺ເຕ ຈີວຣໍ…ເປ… ອຫໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ສນ຺ຕິເກ ວາ ‘‘ອິທໍ ເມ ອາວຸໂສ…ເປ… ອິມາຫໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວາ ວຕ຺ວາ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິຎ຺ຎຸນາຕິ ເອວໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສຊ຺ຊນາທິນານປ຺ປກາຣວິຘິຊານນເກນ ຎາຓວຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໐໘. ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຈີວຣໍ.

໖໐໙. ‘‘ອເທນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ອາປຕ຺ຕິ ¶ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ, ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມໍ ວິຘິໍ ຊານນຕາຍ ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຍຖາວິຘິໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ປຏິພເລນ ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໒໓໙) ອາຄຕນເຍນ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສເຈ ສງ຺ໂຆ ໂຫຕິ, ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ, ອິທໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທເທຍ຺ຍາ’’ຕິ, ສເຈ ຕໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ, ອິທໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ, ສເຈ ເອກໂກ ໂຫຕິ, ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທາຕພ຺ພໍ, ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນເຍວ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘສຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ອເທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເລເສນ ວິລຸມ຺ປນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຠຓ຺ຑຄ຺ຆວເສນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ¶ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາວໍ ປນ ຎຕ຺ວາ ເລເສນ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙). ປຣິຍາປຸຕນ຺ຕິ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣໍ ນ ທາຕພ຺ພໍ, ໂຍ ນ ທເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໗໐) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໑໐-໑. ເຖເຣ ທຫເຣ ຈາຕິ ເອເຕສຸ ອຸໂຠສຸປິ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສູຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ເຖເຣ’’ຕິ ອິມິນາ ອນິສ຺ສິຕຠາວມາຫ, ‘‘ທຫເຣ ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ນິສ຺ສິຕຠາວໍ. ໂອຫີເນຕິ ໂອສກ຺ກິເຕ. ສເຈ ໂສ ເຖໂຣ ນິສ຺ສຍາຈຣິໂຍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ຄຣຸ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ທຫເຣ. ວຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐິຕຈີວຣໍ. ນ ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ ຄມເນ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວ ‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

໖໑໔. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣ ອນ຺ໂຕເຍວາຣຸເຓຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ທຫຣຠິກ຺ຂຸໂນ ທູຣຠາວຎ຺ຈ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ຈີວຣສ຺ສ ອນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐິຕຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຸຣາຣຸຓາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເທຕິ. ວິນສ຺ສຕີຕິ ໂຈຣາທີຫິ ນສ຺ສຕິ.

ທຸຕິຍກຖິນກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໑໖. ອກາລຈີວຣນ຺ຕິ ¶ ‘‘ອກາລຈີວຣໍ ນາມ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ສຕ຺ຕມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໐໐) ວຈນໂຕ ອນຕ຺ຖຕກຖິເນ ວິຫາເຣ ‘‘ຈີວຣມາໂສ’’ຕິ ໂຍ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກກາຬປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອປຣກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ມາໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ປເຣສຸ ເອກາທສສຸ ມາເສສຸ ¶ ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖຕກຖິເນ ວິຫາເຣ ໂຍ ຈີວຣມາໂສ, ເຫມນ຺ຕາ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາຕິ ປຎ຺ຈມາສໂຕ ພຫິ ສຕ຺ຕສຸ ມາເສສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖຕກຖິເນ ປຎ຺ຈ ມາສາ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ‘‘ອິທໍ ອກາລຈີວຣໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈ ‘‘ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນຎ຺ເຈຕິ ອິທໍ ອກາລຈີວຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ, ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ສງ຺ຆໂຕ ວາ ຄຓໂຕ ວາ ຎາຕິໂຕ ວາ ມິຕ຺ຕໂຕ ວາ ປໍສຸກູລໂຕ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຘເນນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໐໐) ວຈນໂຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ‘‘ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກຄຓສ຺ສ ເທມ, ອິທໍ ອາຠິຘມ຺ມິກຄຓສ຺ສ ເທມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຄຓສ຺ສ ວາ ທິນ຺ນໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ວາ ຎາຕິອາທິໂຕ ວາ ສຸສານາທິປໍສຸກູລເຂຕ຺ຕໂຕ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ສຸຕ຺ຕກປ຺ປາສາທິກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໂຕ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມາສປຣມໍ ນິກ຺ຂິເປຕິ ມາໂສ ປຣມໍ ປມາຓໍ ເອຕສ຺ສ ນິກ຺ຂິປນສ຺ສາຕິ ມາສປຣມໍ, ນິກ຺ຂິປນນ຺ຕິ ກິຣິຍາວິເສສນໍ ກາຕພ຺ພໍ, ມາສປຣມໍ ນິກ຺ຂິປນໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອາກງ຺ຂມາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຂິປ຺ປເມວ ກາເຣຕພ຺ພໍ, ໂນ ຈສ຺ສ ປາຣິປູຣີ, ມາສປຣມໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕໍ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ອູນສ຺ສ ປາຣິປູຣິຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໐໐) ວຈນໂຕ ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສເຈ ປໂຫຕິ, ທສາຫມນຕິກ຺ກາເມຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນປ຺ປໂຫຕິ, ອູນສ຺ສ ປຣິປູຣຓຕ຺ຖໍ ມາສປຣມໍ ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກທາ ເອວໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິ ປຈ຺ຈາສາຍາ’’ຕິ, ‘‘ປຈ຺ຈາສາ ໂຫຕິ ສງ຺ຆໂຕ ວາ ຄຓໂຕ ວາ ຎາຕິໂຕ ວາ ມິຕ຺ຕໂຕ ວາ ປໍສຸກູລໂຕ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຘເນນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໐໐) ວຸຕ຺ຕສງ຺ຆາທິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສຄ຺ຄາທິໂຕ ລເຠຍ຺ຍ, ເຕນ ‘‘ອິມສ຺ສ ອູເນ ປຣິປຸຓ຺ເຓ ກາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຈ຺ຈາສາຍ ສຕິ ເອວໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຐເປຕຸໍ ¶ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມາສໂຕ ອຕິເຣກກາລໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຕທຫຸປ຺ປນ຺ເນ ມູລຈີວເຣ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທສາຫາ ກາເຣຕພ຺ພໍ…ເປ… ວີເສ ¶ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມູລຈີວເຣ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທສາຫາ ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໐໐) ກສ຺ມາ ອາຫາຕິ? ປຈ຺ຈາສາຈີວຣສ຺ສ ທສທິວເສ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຐເປຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ມູລຈີວຣສ຺ສ ຕຄ຺ຄຕິກຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ມູລຈີວຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນທິວສໂຕ ຍາວ ວີສຕິໂມ ທິວໂສ, ຕາວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ມູລຈີວຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິກໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໐໐).

ຕຕິຍກຖິນກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໑໘-໙. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ໂຍ ໂຘວາເປຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີ ນາມ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໐໐) ວຈນໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມວາຈາຍາຕິ ອຏ຺ຐວາຈິກາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຠິກ຺ຂຸນີ ນາມ. ຠຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ຣຊິຕໍ ອາທິນ຺ນກປ຺ປໍ, ‘‘ປຣິໂຠຄໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນ຺ຕມໂສ ສີສໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຍນມຕ຺ເຕນາປິ ປຸຣາຓຠູຕໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຣຊິຕ຺ວາ ກປ຺ປໍ ກຕ຺ວາ ເອກວາຣມ຺ປິ ນິວຕ຺ຖໍ ວາ ປາຣຸຕໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ປຣິໂຠຄສີເສນ ອໍເສ ວາ ມຕ຺ຖເກ ວາ ກຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ອຸສ຺ສີສກໍ ວາ ກຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ເອຕມ຺ປິ ປຸຣາຓຈີວຣເມວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໐໓-໕໐໕). ວຕ຺ຖນ຺ຕິ ກາຣິເຍ ກາຣໂຓປຈາຣວເສນ ຈີວຣເມວ ອາຫ.

ອຎ຺ຎາຕິກາຍາຕິ ‘‘ອຎ຺ຎາຕິກາ ນາມ ມາຕິໂຕ ວາ ປິຕິໂຕ ວາ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ອສມ຺ພທ຺ຘາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຕສ຺ສາ ວາ ມາຕຸ ວາ ປິຕຸ ວາ ປຣມ຺ປຣາຍ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ຍຸຄາ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ເຍນ ເກນຈິ ຎາຕເກນ ອສມ຺ພທ຺ຘຠາເວນ ອຎ຺ຎາຕິກາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປິຕາມໂຫເຍວ ປິຕາມຫຍຸຄໍ. ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສພ຺ເພປິ ປຸພ຺ພປຸຣິສາ ປິຕາມຫຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ. ເອວໍ ຍາວ ສຕ຺ຕໂມ ປຸຣິໂສ, ຕາວ ຍາ ອສມ຺ພທ຺ຘາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໐໓-໕໐໕). ອາໂກຏາເປຕີຕິ ປຫຣາເປຕິ.

ຕໂຕ ໂຘວາປນາທິໂຕ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາປຕ຺ຕີຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາປຕ຺ຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ນາເມນ ວິສິຏ຺ຐາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ຕິຓ຺ຓໍ ປໂຍຄານໍ ອນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ສ ນິໂຍເຄນ ໂຘວນາທິໍ ກໂຣນ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຕທຕ຺ຖໍ ສພ຺ພປຸພ຺ພປໂຍຄຄຓນາຍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍາວ ນໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ຕາວ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ¶ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໐໓-໕໐໕). ປຐເມນາຕິ ຕີຓິປິ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ຍໍ ປຐມໍ ກາຣາເປຕິ, ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທີປິຕນ຺ຕິ ‘‘ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ອຎ຺ຎາຕິກສຎ຺ຎີ ປຸຣາຓຈີວຣໍ ໂຘວາເປຕິ ຣຊາເປຕິ ອາໂກຏາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໐໖) ເທສິຕໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ທ຺ເວ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ປຐເມນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາປຕ຺ຕິ, ທຸຕິເຍນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ.

໖໒໐. ‘‘ໂຘວນຕ຺ຖາຍ ເທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຠຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ລພ຺ຠຕິ.

໖໒໑. ສາມເຓຣນິທ຺ເທເສປີຕິ ‘‘ສາມເຓຣາ’’ຕິ ນິທ຺ເທໂສ ນາມ ຍສ຺ສ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ, ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ໂຘວນຕ຺ຖາຍ ເທຕີຕິ ໂຍຊນາ, ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ຈີວຣໍ ໂຘວນຕ຺ຖາຍ ¶ ສາມເຓຣສ຺ສ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ປຸພ຺ພກິຣິຍາຍ ‘‘ໂຘວຕີ’’ຕິ ອປຣກິຣິຍາ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ.

໖໒໒. ທຫຣານຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນວກຕຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ. ນິຍ຺ຍາທິເຕ ທິນ຺ເນ. ເອສ ນໂຍຕິ ‘‘ເອເກນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອວສິຏ຺ເຐຫິ ທ຺ວີຫິ ວາ ເອເກນ ວາ ສພ຺ພປໂຍເຄສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ນໂຍ.

໖໒໓. ຈີວເຣຕິ ປຣິຠຸຕ຺ຕຈີວເຣ.

໖໒໔. ‘‘ໂຘວນປ຺ປຈ຺ຈຍາເຍວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອິຕຣທ຺ວຍສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ກຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອນາປຕ຺ຕິຠາວມາຫ.

໖໒໖. ຎາຕິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໒-໒໓, ໔໒໒; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ໘.໙; ມຫານິ. ໒໐໖; ຘ. ສ. ໑໓໕໕; ວິຠ. ໕໑໘) ວິຍ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ຍ-ກາຣໂລໂປ, ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຎາຕິກາ ອຎ຺ຎາຕິສຎ຺ຎິສ຺ສາ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ມຎ຺ຈປີເຐ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຈີວຣຎ຺ຈ.

໖໒໗. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວເສນາ’’ຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆປິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ເຈ, ປາຈິຕ຺ຕິຍສມ຺ຠວາ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ . ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ປນ ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໐໖). ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆ ປຐມໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ເຈ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເກວລໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕາ ຠຄວຕິ ຘຣມາເນ ປຐມໍ ປພ຺ພຊິຕາ ປຎ຺ຈສຕາ ສາກິຍານິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ນາມ ປຎ຺ຈສຕາ ສາກິຍານິໂຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໐໖). ຠິກ຺ຂຸໂນ ¶ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕ ຕສ຺ເສວ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກມ຺ມສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ໂສປິ ຄເຫຕພ຺ໂພເຍວ.

໖໒໘. ອວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕີຕິ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ໂຘວາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕາ ຈີວຣໍ ກິລິຏ຺ຐໍ ທິສ຺ວາ ອວຕ຺ວາ ຐປິຕຏ຺ຐານໂຕ ຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ສຍເມວ ວຕ຺ວາ ຍາຈນາທິນເຍນ ວາ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຈີວຣໂຘວນາທິໍ ກເຣຍ຺ຍ ເຈ. ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ວາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ຈີວຣໍ. ອຎ຺ຎໍ ວາຕິ ອຸປາຫນຕ຺ຖວິກປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກໂປຕ຺ຖກຕ຺ຖວິກມຎ຺ຈປີຐາທິໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣິກ຺ຂາຣໍ.

ປຸຣາຓຈີວຣໂຘວາປນກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໒໙. ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຸປາທາຍ ກິຎ຺ຈິ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫໂຕຕິ ໂຍຊນາ, ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ຎາຕິກາຍ ອຎ຺ຎາຕິກສຎ຺ຎິສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ‘‘ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ຈ ວກ຺ຂມານວຈນສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠມານໂຕ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫຕ຺ຖໂຕ ວິກປ຺ປນຸປຄຣຕນວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓວຕ຺ຖໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປກຣຓໂຕ ຈ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວກ຺ຂມານໂຕ ຈ ລພ຺ຠຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ປາຣິວຕ຺ຕກນ຺ຕິ ‘‘ປາຣິວຕ຺ຕກໍ ປຣິຕ຺ເຕນ ວາ ວິປຸລໍ, ວິປຸເລນ ວາ ປຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໔) ວຈນໂຕ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຫຣີຕກຂຓ຺ເຑນາປີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໑໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ຫຣີຕກຂຓ຺ຑມ຺ປິ ທຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ປາຣິວຕ຺ຕກໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣິວຕ຺ຕນໍ ປຣິວຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປາຣິວຕ຺ຕກໍ, ກຍວິກ຺ກເຍນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓໐. ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ¶ ປໂຍເຄຕິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຫຕ຺ຖປສາຣຓາທິປ຺ປໂຍເຄ. ປຣິຍາປຸຕນ຺ຕິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໒) ເທສິຕໍ.

໖໓໑. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຫຕ຺ເຖຕິ ¶ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນິໂຕ ອຎ຺ເຎ ສພ຺ເພ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຄຫິຕາ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສເຈ ປນ ສິກ຺ຂມານາສາມເຓຣສາມເຓຣິອຸປາສກອຸປາສິການໍ ຫຕ຺ເຖ ເປສິຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໑໒).

໖໓໒. ເອກໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ປນ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໑໓).

໖໓໓. ‘‘ປາຣິວຕ຺ຕກໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂທໂສ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໖໓໔. ອຎ຺ຎໍ ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຖວິກກາຍພນ຺ຘນາທິ ອວິກປ຺ປິຍໍ ວາ ອວິກປ຺ປນຸປຄໍ ວາ ປຣິກ຺ຂາຣເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາຓໍ ປນ ປຏປຣິສ຺ສາວນມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໑໔). ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ກິຣິຍາ, ປາຣິວຕ຺ຕກສ຺ສ ອທານໍ ອກິຣິຍາຕິ ກິຣິຍາຍ ຈ ອກິຣິຍາຍ ຈ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ກ຺ຣິຍາກ຺ຣິຍໍ.

ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໓໕. ‘‘ອຎ຺ຎາຕກໍ ອປ຺ປວາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ‘‘ຄຫປຕິໍ ວາ ຄຫປຕານິໍ ວາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ອຎ຺ຎາຕກໍ ຄຫປຕິໍ ວາ ຄຫປຕານິໍ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໖, ໕໑໘). ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ສມ຺ພທ຺ຘຎ຺ຎາຕິກຕາຍ ອຠາວໂຕ ອຎ຺ຎາຕກໍ. ‘‘ຍໍ ມຍ຺ຫໍ ເຄເຫ ¶ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປວາເຣມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອປ຺ປວາຣິຕໍ. ‘‘ຄຫປຕິ ນາມ ໂຍ ໂກຈິ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໙) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຄຫປຕິໍ ວາ. ‘‘ຄຫປຕານີ ນາມ ຍາ ກາຈິ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໙) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຆຣຓິໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຫຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິລາເຠນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໙) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ສພ຺ເພສຸ ປຸພ຺ພປໂຍເຄສຸ ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ¶ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖາຍໍ ສມໂຍ, ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວໂຣ ວາ ໂຫຕິ ຠິກ຺ຂຸ ນຏ຺ຐຈີວໂຣ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໘) ມາຕິກາຍ, ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວໂຣ ນາມ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈີວຣໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ໂຫຕິ ຣາຊູຫິ ວາ ໂຈເຣຫິ ວາ ຘຸຕ຺ເຕຫິ ວາ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ນຏ຺ຐຈີວໂຣ ນາມ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈີວຣໍ ອຄ຺ຄິນາ ວາ ທຑ຺ຒໍ ໂຫຕິ, ອຸທເກນ ວາ ວູຬ຺ຫໍ ໂຫຕິ, ອຸນ຺ທູເຣຫິ ວາ ອຸປຈິກາຫິ ວາ ຂາຍິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໙) ປທຠາຊເນ ຈ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສຣູປກາລໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓໖. ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອຎ຺ຎາຕເກ ອຎ຺ຎາຕກສຎ຺ຎີ, ເວມຕິໂກ, ຎາຕກສຎ຺ຎີ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາ ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໐) ປາຈິຕ຺ຕິຍຕ຺ຕຍໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຎາຕເກ ອຎ຺ຎາຕິສຎ຺ຎິສ຺ສາ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຎາຕເກ. ເວມຕິກສ຺ສາຕິ ‘‘ຎາຕໂກ ນຸ ໂຂ, ອຎ຺ຎາຕໂກ’’ຕິ ເວມຕິກສ຺ສ. ທ຺ວິກທຸກ຺ກຏໍ ຕເຖວາຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ຕເຖວາ’’ຕິ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອາກຑ຺ຒຕິ, ‘‘ຎາຕເກ ອຎ຺ຎາຕກສຎ຺ຎີ, ເວມຕິໂກ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາ ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໐) ເທສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓໗-໘. ສມເຍ ¶ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈີວຣໍ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລທ຺ວຍໂຕ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ກາເລ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕໍ ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຕເກ ວາ ປວາຣິເຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫາໂຣ, ‘‘ສມເຍ’’ຕິ ອິມິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕກປວາຣິເຕ ອສມເຍປິ ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິ ເສໂສ, ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕເກ, ປວາຣິເຕ ວາ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ, ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນິສ຺ສາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕເກ ວາ ປວາຣິເຕ ວາ ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕຣໍ ປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ຎາຕເກ ວາ ປວາຣິເຕ ວາ’’ຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ, ‘‘ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວາຕິ ປຸຣິມວິກປ຺ປາເປກ຺ຂໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ຕສ຺ສ ຎາຕເກ ວາ ປວາຣິເຕ ວາ ຕໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຘເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອນາປຕ຺ຕິອງ຺ຄໍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທິໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ ¶ , ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ສຸຕ຺ຕກປ຺ປາສາທິກໍ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມຕາຍ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໓໙. ອປ຺ປວາຣິຕມຎ຺ຎາຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຄຫປຕິໍ ວາ ຄຫປຕານິໍ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ຕຕຸຕ຺ຕຣິນ຺ຕິ ຕໂຕ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ‘‘ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕໂຕ ຈີວຣໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ¶ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວເຣນ ສາທິຕພ຺ພອນ຺ຕຣວາສກອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄມຕ຺ເຕນ ອຘິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ສາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໓) ວຈນໂຕ ‘‘ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຉພ຺ພຄ຺ຄິເຍຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຈີວຣວິຎ຺ຎາປນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ຕຸມ຺ເຫ ໂມຆປຸຣິສາ ນ ມຕ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ພຫຸໍ ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປສ຺ສຖາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໒) ຉພ຺ພຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ຄຣຫິຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ເຕເນວ ອິມສ຺ມິໍ ປທຠາຊເນ ‘‘ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ສາທິເຍຍ຺ຍາຕິ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ວິຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໔) ຈ ອາປຕ຺ຕິເຠທສນ຺ທສ຺ສນຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຎ຺ຎາຕເກ ອຎ຺ຎາຕກສຎ຺ຎີ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຣາ. ໕໒໕) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ສິກ຺ຂາປເທເຍວ ‘‘ສາທິຕພ຺ພໍ, ສາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ອຸຠຍຕ຺ຖ ‘‘ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ, ວິຎ຺ຎາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອວິຎ຺ຎາປິເຕປິ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍມານມ຺ປິ ອຘິວາເສນ຺ເຕນ ເອວເມວ ສາທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ເສວ ຈ ອຘິກວິຎ຺ຎາປນນິເສຘນຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນາປິ ‘‘ຕຎ຺ເຈ ອຎ຺ຎາຕໂກ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕານີ ວາ ພຫູຫິ ຈີວເຣຫິ ອຠິຫຏ຺ຐຸໍ ປວາເຣຍ຺ຍ, ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕໂຕ ຈີວຣໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາທິຕພ຺ພນິຍມປ຺ປຘານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວເຣນ ອຕ຺ຕນາ ວາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ອຎ຺ເຎນ ວາ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ເຕນປິ ອວິຎ຺ຎາເປນ຺ເຕປິ ທິຍ຺ຍມານໍ ສາທິຍນ຺ເຕນາປິ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມຕໍ ນາຕິກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕຕ຺ໂຖຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ຎາເປຕຸໍ ‘‘ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາຠິສນ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໖໔໐. ອິທານິ ¶ ¶ ວິຎ຺ຎາປເນ ຈ ອຘິວາສເນ ຈ ອຸຠຍຕ຺ເຖວ ນິຍມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ຕີຓິ ນຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານິ. ທ຺ເວ ນຏ຺ຐານິ, ເອກໍ ສາທິຕພ຺ພໍ. ເອກໍ ນຏ຺ຐໍ, ນ ກິຎ຺ຈິ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໔) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຍສ຺ສ ຕີຓິປິ ນຏ຺ຐານິ, ທ຺ເວ ວາ ນຏ຺ຐານິ, ເອກໍ ວາ ນຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ເຕນ ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານິ, ເອກໍ ສາທິຕພ຺ພໍ, ນ ກິຎ຺ຈິປິ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ຍສ຺ສ ຕີຓິປິ ຈີວຣານິ ນຏ຺ຐານິ, ພຫຸ ຈ ທິຍ຺ຍຕິ, ເຕນ ທ຺ເວເຍວ ຈີວຣານິ ສາທິຕພ຺ພານິ. ທ຺ເວ ຈີວຣານິ ນຏ຺ຐານິ, ເອກໍ ສາທິຕພ຺ພໍ. ເອກຎ຺ເຈ ນຏ຺ຐໍ, ນ ສາທິຕພ຺ພໍ, ອວສິຏ຺ຐໍ ປຈ຺ຉາ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ລທ຺ຘນີຫາເຣນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເສສໍ ສຠາຄຏ຺ຐານໂຕ ປຣິເຍສິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປນ ປຎ຺ຈສຸປິ ນຏ຺ເຐສຸ ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານິ, ຈຕູສຸ ນຏ຺ເຐສຸ ເອກໍ ສາທິຕພ຺ພໍ, ຕີສຸ ນຏ຺ເຐສຸ ກິຎ຺ຈິ ນ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໒-໕໒໔) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໔໑-໒. ເສສກໍ ອາຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເອວມຸປຣິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຈີວຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕິເຣກໍ ວຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ພຫຸມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິເຣກມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫເຍວ ຄຓ຺ຫຖາຕິ ທິນ຺ນໍ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ນ ອຈ຺ຉິນ຺ນກາຣຓາ ທິນ຺ເນຕິ ໂຍຊນາ, ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣຠາວໍ ອນຸທ຺ທິສ຺ສ ພຫູນໍ ຈີວຣານໍ ຄຫຓນິມິຕ຺ເຕນາປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວເມວ ‘‘ນ ນຏ຺ຐກາຣຓາ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ທສ຺ສິຕເມວ. ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວເຣ ນິສ຺ສາຍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິຈີວຣວິຎ຺ຎາປນວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ນ ຄຫິຕໍ.

ຕຕຸຕ຺ຕຣິກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໔໓. ກລ຺ຍາຓກມ຺ຍຕາເຫຕູຕິ ¶ ສຸນ຺ທຣສ຺ສ ມຫຄ຺ຆສ຺ສ ກາມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຈີວເຣ ວິກປ຺ປນໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ, ‘‘ກີທິເສນ ເຕ ຠນ຺ເຕ ຈີວເຣນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕ ‘‘ອາຍຕໍ ວາ ໂຫຕຸ ວິຕ຺ຖຕໍ ວາ ອປ຺ປິຕໍ ວາ ສຓ຺ຫໍ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໙) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕວິສິຏ຺ຐກປ຺ປໍ ອຘິກວິຘານໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ລາຠາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ຠເວຕິ ຕຖາ ອປ຺ປວາຣິເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ກເຕນ ອຘິກວິຘາເນນ ນິປ຺ຜນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ລາຠປ຺ປໂຍເຄນ ທຸກ຺ກຏນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍາ ໂຫນ຺ຕິ.

໖໔໔. ມຫຄ຺ຆໍ ¶ …ເປ… ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ວີສຕິອຄ຺ຆນກໍ ຈີວຣໍ ທາຕຸກາມມ຺ຫິ ອຸປາສເກ, ‘‘ອລໍ ມຍ຺ຫໍ ເອເຕນ, ທສຄ຺ຆນກໍ ວາ ອປ຺ປຄ຺ຆນກໍ ວາ ເທຫີ’’ຕິ ວທຕິ.

໖໔໕. ‘‘ຎາຕເກ ອຎ຺ຎາຕິສຎ຺ຎິສ຺ສາ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ.

ປຐໂມປກ຺ຂຏກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໔໖. ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ເອເກນ ອຸປາສເກນ ປີຬາ ລທ຺ຘາ, ອິຘ ທ຺ວີຫີຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ນານາກຣຓໍ. ເສສໍ ປຐມສິກ຺ຂາປທສທິສເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຕິໂຍ…ເປ… ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ. ອຸປກ຺ຂຏປເທນ ລກ຺ຂິຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸປກ຺ຂຏໍ, ທຸຕິຍຎ຺ຈ ຕໍ ອຸປກ຺ຂຏຎ຺ຈາຕິ ທຸຕິໂຍປກ຺ຂຏໍ, ຕສ຺ມິໍ ທຸຕິໂຍປກ຺ຂເຏ. ອສ຺ສາຕິ ທຸຕິໂຍປກ຺ຂຏສ຺ສ.

ທຸຕິໂຍປກ຺ຂຏກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໔໗. ຣຎ຺ຎາ ວາຕິ ຣາຊໂຕ ວາ. ຣາຊໂຕ ໂຠຄ຺ຄໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຣາຊໂຠຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຣາຊໂຕ ຠຕ຺ຕເວຕ຺ຕນລາຠິໂຕ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ທາຍກາ ອາຠຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍຠາວໂຕ’’ຕິ ¶ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີຍໍ ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິຄາຖາຍ (ວິ. ວິ. ໖໗໑) ວກ຺ຂຕິ.

໖໔໘. ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນວເສນ ອຘິຄຕຣຊຕາທິ ເຍນ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນາປິ ນ ສາທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຣຊຕໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ຘວລສຠາວຕາຍ ຣາຊຕີຕິ ຣຊຕໍ, ສຊ຺ຌຸ. ຊາຕໍ ຣູປໍ ວຓ຺ຓາຍຕນເມຕສ຺ສາຕິ ຊາຕຣູປໍ, ສຸວຓ຺ຓໍ. ກິຎ຺ຈີຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ປຣສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ທິຍ຺ຍມານໍ ກິຎ຺ຈິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໖໔໙. ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຣູປິຍຄຫຓສິກ຺ຂາປເທ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ, ຄຓສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສ, ເຈຕິຍສ຺ສ, ນວກມ຺ມສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ. ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຣຊຕໍ, ຊາຕຣູປໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໍ ¶ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໖໕໐-໑. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສຣູປໂຕ ວິຠາເວຕຸມາຫ ‘‘ເນຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເນຕ຺ວາຕິ ອາເນຕ຺ວາ. ອກປ຺ປິຍໍ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ‘‘ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ ວາ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ. ອິຕ຺ຖນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານປ຺ປກາເຣນ. ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ກາເຣນ ວຏ຺ຏຕິ ຈາຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ກຕນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ສເຈ ປນ ‘ນຍິທໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ‘ວຑ຺ຒກີນໍ ວາ ກມ຺ມກຣານໍ ວາ ຫຕ຺ເຖ ຠວິສ຺ສຕິ, ເກວລໍ ຕຸມ຺ເຫ ສຸກຕທຸກ຺ກຏໍ ຊານາຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອຖາປິ ‘ມມ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ເຖ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຍ຺ຫເມວ ¶ ວາ ຫຕ຺ເຖ ຠວິສ຺ສຕິ, ເກວລໍ ຕຸມ຺ເຫ ຍໍ ຍສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ, ຕທຕ຺ຖາຍ ເປເສຍ຺ຍາຖາ’ຕິ ວທຕິ, ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙).

໖໕໒. ວິຫາຣສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ນວກມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໕໔. ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາຕິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສເຈ ປນ ໂກຈິ ພຫຸມ຺ປິ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ອາເນຕ຺ວາ ‘ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ເຈ ສງ຺ໂຆ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙). ເອວໍ ອາຠຕໍ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ເຆ ໂຍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ນຍິທໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ສເຈ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ‘‘ອຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ລາຠນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂຍ ຫິ ຕໍ ໂຈເທຕິ, ສ຺ເວວ ສາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ, ເຕນ ປນ ເອເກນ ພຫູ ອນາປຕ຺ຕິກາ ກຕາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙). ອິຘ ສ຺ເວວ ສາປຕ຺ຕິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ອລິຂິຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ ຈ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ອິທານິ ທສ຺ສິຕອຏ຺ຐກຖາປາເຐ ‘‘ສງ຺ໂຆ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ປາໂຐ ສຸນ຺ທໂຣ.

໖໕໕. ຕຬາກສ຺ສາຕິ ¶ ວາປິຍາ. ສສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິນິທານໂຕ ຕຬາກໍ ເຂຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ຄຫຓໍ ວາ ປຣິໂຠໂຄ ວາ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຬາກສ຺ສ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ກາເຣນ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈກາເຣນ ວຏ຺ຏຕິ ຈາຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.

໖໕໖. ຕໍ ¶ ກຕມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ຕຬາກໂປກ຺ຂຣຓິເຂຕ຺ຕາທິ ສພ຺ພມ຺ປິ.

໖໕໘-໙. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາຄສ຺ມິນ຺ຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຠູມິຠາເຄ ກຕສ຺ສ ກມ຺ເມຫິ ເອຕ຺ຕໂກ ຠາໂຄ ເທຍ຺ໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ອນິຍມິຕອາເຍ ຠູມິຠາເຄ. ອກຕປຸພ຺ພໍ ນວສສ຺ສໍ ນາມ. ເອຕ຺ຕກໍ ຠາຄໍ ເທຖາຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ກຫາປຓຠາຄໍ ເທຖ. ອຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ.

‘‘ກສຖ ວປຖາ’’ຕິ ອກປ຺ປິຍໍ ວາຈໍ ວຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ວປຖາຕິ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ອວຸຕ຺ຕໍ ຕໍກຕ຺ຕຸໂຍຄກາເລ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອກປ຺ປິຍວຈນນ຺ຕຣໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ອຸປ຺ປາທິຕຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ກຫາປຓໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ຕຖາ ອຸປ຺ປາທິຕກຫາປຓຎ຺ຈ ເອວໍ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ອຸປ຺ປາທິຕຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ພໍ.

໖໖໐. ກສຖາທິກໍ ວຈນໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕິກາຍ ຠູມິຍາ ເອຕ຺ຕໂກ ນາມ ຠາໂຄ’’ຕິ ຠູມິໍ ໂຍ ຈ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ຕສ຺ເສເວຕມກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວກ຺ຂມາເນນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຈ-ສທ຺ໂທ ‘‘ໂຍ ປນາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣາເປກ຺ໂຂ.

໖໖໑-໒. ຠູມິຍາ ສຍເມວ ປມາຓສ຺ສ ຊານນຕ຺ຖໍ ຕູຕິ ໂຍຊນາ, ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠູມິຠາເຄ ອມ຺ເຫຫິ ສສ຺ສໍ ກຕໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຠາຄໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ກສເກຫິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສໍ ວຈນໍ ອສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ສຍເມວ ເຂຕ຺ຕຠູມິຍາ ປມາຓໍ ຎາຕຸກາມຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸ-ສທ຺ໂທ ອິມເມວ ວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ໂຍ ປນ ມິນາຕິ, ຕສ຺ເສເວຕມກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວກ຺ຂມາເນນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຣຊ຺ຊຸຍາປິ ຈ ທຓ຺ເຑນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາເທນາປິ ມິນິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິກິຣິຍາປເທຫິປິ ເອວເມວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຂເລ ¶ ຐຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຕີຕິ ຘຎ຺ຎກຣເຓ ຐຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ປາເລຕິ. ກຖໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ¶ ວຏ຺ຏຕິ, ກຖໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ຕໍ ປນ ວີຫິໍ ‘‘ອິທໍ ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ວາ ມາ ຄຓ຺ຫ, ອິທໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິໂຕ ອປເນຫິ, ອິຘ ປຸຎ຺ຊໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວາ ເອວມາທິນາ ປໂຍເຄນ ເຈ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ. ສເຈ ‘‘ມຍິ ຐິເຕ ຣກ຺ຂິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ຠຓຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປເທ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຖເນຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ສຕິ ເອຕໍ ໂຠ ປວຕ຺ຕິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ກິໍ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີຕິ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ນີຫຣາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສເຈ ປຣິຍາເຍນ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ເສເວຕມກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອິທໍ ເຂຕ຺ຕມິນນາທິໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ລທ຺ຘພ຺ພໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠິນວຸປ຺ປາທິຕສ຺ສ ອຠາວາ ອຎ຺ເຎສໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທ຺ວີສຸ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໖໓. ‘‘ເອຕ຺ຕເກຫິ ວີຫີຫິ ອິທໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ສເຈ ອາຫຣນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕສ຺ເສເວຕມກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕສ຺ເສວ ອກປ຺ປິຍໍ. ກສ຺ມາ? ຘຎ຺ຎສ຺ສ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙).

໖໖໔. ຫິຣຎ຺ເຎນາຕິ ກຫາປເຓນ. ‘‘ຕມກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍໍ. ກສ຺ມາ? ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙).

໖໖໕. ເປສກາຣກທາສໍ ວາຕິ ເປສກາຣກສງ຺ຂາຕໍ ທາສໍ ວາ, ເປສກາໂຣ ຕນ຺ຕວາໂຍ. ອາຣາມິການໍ ນາເມນ ເທນ຺ເຕຕິ ‘‘ອາຣາມິກໍ ທມ຺ມິ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣໍ ທມ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເທນ຺ເຕ.

໖໖໖. ຂີຣໍ ¶ ທຘິ ຕກ຺ກໍ ສປ຺ປິ ນວນີຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຈໂຄຣສາ.

໖໖໗. ອຊິກາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຫິສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໖໖໙. ປຏິສິທ຺ເຘປີຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕປິ. ມູລໍ ທຕ຺ວາຕິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑມູລໍ ທຕ຺ວາ. ກຸກ຺ກຸຏາທໂຍ ປນ ‘‘ສຸເຂນ ວສນ຺ຕູ’’ຕິ ອຣຎ຺ເຎເຍວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກຸກ຺ກຸຏສູກເຣ ¶ ‘ສຸຂໍ ຊີວນ຺ຕູ’ຕິ ອຣຎ຺ເຎ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙). ສູກຣມຍູຣາທີສຸປິ ລທ຺ເຘສຸ ເຕສໍ ອນຸຣູເປເຍວ ວິສເຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພາ.

໖໗໑. ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິຄາຖາຍ ໂກ ສມ຺ພນ຺ໂຘ? ‘‘ຣຎ຺ຎາ ວາ ຣາຊໂຠຄ຺ເຄນາ’’ຕິອາທິຄາຖາຍ ສງ຺ຄຫິຕນເຍນ ຣາຊຣາຊາມຈ຺ຈພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຕ຺ຕນາ ວາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ເນນ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນສງ຺ຂາຕໍ ຈີວຣມູລໍ ທຕ຺ວາ ປຫິຕທູເຕນ ວາ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ໂຂ ຠນ຺ເຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ອາຠຕໍ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ອາຍສ຺ມາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຍທິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ນ ໂຂ ມຍໍ ອາວຸໂສ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມ, ຈີວຣຎ຺ຈ ໂຂ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມ ກາເລນ ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສເຈ ເຕນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນາຍສ຺ມໂຕ ໂກຈິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈີວຣຕ຺ຖິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ເອໂສ ໂຂ ອາວຸໂສ ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ ອາຣາມິເກ ວາ ອຸປາສເກ ວາ ທສ຺ສິເຕ ຍທິ ໂສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈີວເຣນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ອິມິນາ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ອຈ຺ຉາເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ໂຂ ຠນ຺ເຕ ອາຍສ຺ມາ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣໍ ນິທ຺ທິສິ, ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ໂສ ມຍາ, ອຸປສງ຺ກມຕຸ ອາຍສ຺ມາ ກາເລນ, ຈີວເຣນ ¶ ຕໍ ອຈ຺ຉາເທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຍທິ ວເທຍ຺ຍ, ເຕນ ຈີວຣຕ຺ຖິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫາຕິ ອຍມິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ຈີວຣຕ຺ຖິເກນ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂຸນາ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕພ຺ໂພ ສາເຣຕພ຺ໂພ ‘ອຕ຺ໂຖ ເມ ອາວຸໂສ ຈີວເຣນາ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐານມພ຺ຣວີຕິ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທຍມາໂນ ສາຣຍມາໂນ ຕໍ ຈີວຣໍ ອຠິນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ, ໂນ ເຈ ອຠິນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ, ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໓໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ເມ ອາວຸໂສ ຈີວເຣນາ’’ຕິ ກຕາຍ ໂຈທນາຍ ນ ນິປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເຕນ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນ ອາສເນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ນ ອາມິສໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໓໙) ວຈນໂຕ ຐານຠຎ຺ຊນກໍ ນິສຊ຺ຊາທິໍ ກິຎ຺ຈິ ອກຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ກາຣຓໍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘‘ຊານາຫິ ¶ , ອາວຸໂສ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐານໍ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕິນາ ຠຄວຕາ ເທສິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຍທິ ໂຈເທຕິເຍວາຕິ ສເຈ ຐານໍ ອກຕ຺ວາ ໂຈທນາມຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ຉ ອພ຺ຣວີຕິ ໂຍຊນາ, ‘‘ໂຈທນາ’’ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ລພ຺ຠຕິ, ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ສກິມ຺ປິ ນ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຉໂຈທນໍ ອກຕ຺ວາ ໂຍ ຐານເມວ ກໂຣຕິ, ເຕນ ກຕິ ຐານານິ ກາຕພ຺ພານີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຈທນາທິຄຸຓາ ຐິຕີ’’ຕິ, ‘‘ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ເສໂສ, ‘‘ອພ຺ຣວີ’’ຕິ ອິມິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ‘‘ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາຕພ຺ພໍ, ປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາຕພ຺ພໍ, ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ນ ¶ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໓໙) ວຈນໂຕ, ‘‘ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໓໙) ວຈນໂຕ ຈ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທນາຍ ທິຄຸຓາ ທ຺ວາທສກ຺ຂຕ຺ຕຸກາ ຐິຕິ ໂຫຕີຕິ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ໂຈທນເມວ ອກຕ຺ວາ ຐານມຕ຺ຕເມວ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວາທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ກາຕພ຺ພໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕເກເນວ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ຎາເປນ຺ໂຕ ‘‘ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ວາຍມມາໂນ ຕໍ ຈີວຣໍ ອຠິນິປ຺ຜາເທຕິ, ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິລາເຠນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໓໙) ວຸຕ຺ຕນຍາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໖໗໒. ‘‘ອໂຈເທຕ຺ວາ ລທ຺ເຘ’’ຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ ‘‘ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ລທ຺ເຘ’’ຕິ ຈ ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ.

ຣາຊສິກ຺ຂາປທກຖາວຓ຺ຓນາ.

ຈີວຣວຄ຺ໂຄ ປຐໂມ.

໖໗໓. ‘‘ເອເກນາປີ’’ຕິ ອິມິນາ ກິໍ ປນ ທ຺ວີຫິ, ພຫູຫິ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມິສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ອນ຺ຕມໂສ ວາເຕນ ອາຫເຏນາປິ ໂກສິຍໍສຸນາ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ. ສນ຺ຖຕນ຺ຕິ ‘‘ສນ຺ຖຕໍ ນາມ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກຕໍ ໂຫຕິ ອວາຍິມ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໔໔) ປທຠາຊເນ ຈ ‘‘ສເມ ຠູມິຠາເຄ ໂກສິຍໍສູນິ ອຸປຣູປຣິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກຎ຺ຊິກາທີຫິ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໔໒) ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ວຸຕ຺ຕສຣູປໍ ກຎ຺ຊິກໍ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂກສິຍໍສູນິ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຍາວ ພຫລມິຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນິສີທນນິປຊ຺ຊນາທິອຕ຺ຖໍ ກາຕພ຺ພໍ ສນ຺ຖຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກສິຍໍສຸນາຕິ ໂກສິຍກິມິໂກສິຍສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ໂກສິຍໍ, ສຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອໍສຸ, ເຕນ ໂກສິຍໍສຸນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຸປລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ¶ ‘‘ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິປິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ກາຣາເປຍ຺ຍາຕິ ເອເກນາປິ ໂກສິຍໍສຸນາ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຣຕິ ວາ ກາຣາເປຕິ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໔໔). ເຕເນວາຫ ‘‘ປຣຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ.

໖໗໕. ຠູມຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມກຕາຍ ຠູມິຍາ ຉວິຣກ຺ຂນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖຣຓໍ. ຠິສິ ນາມ ມຎ຺ຈຠິສິ, ປີຐຠິສີຕິ ທ຺ວຍໍ. ພິພ຺ໂພຫນໍ ອຸປຘານໍ.

ໂກສິຍກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໗໖. ກາຬເກຬກໂລມານນ຺ຕິ ‘‘ກາຬກໍ ນາມ ທ຺ເວ ກາຬການິ ຊາຕິຍາ ກາຬກໍ ວາ ຣຊນກາຬກໍ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໔໙) ວຈນໂຕ ເອວໍ ກາຬການໍ ເອຬກໂລມານໍ. ສຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ອິຕຣວຓ຺ເຓຫິ ເອຬກໂລເມຫິ ອມິສ຺ສານໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸທ຺ຘກາຬການນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘານໍ ກາຬການໍ, ອຎ຺ເຎຫິ ອມິສ຺ສິຕກາຬການນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໔໗). ກເຣຍ຺ຍາຕິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ກາຣາເປຍ຺ຍາຕິ ກໂຣຕິ ວາ ກາຣາເປຕິ ວາ’’ຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິລາເຠນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ອາຫ.

ສຸທ຺ຘກາຬກກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໗໗. ໂອທາຕໍ ຕຸລໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ສພ຺ພເມວ ວາ ຄເຫຕ຺ວານາຕິ ໂຍຊນາ. ກປິລມ຺ປິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອວເມວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພເມວ ວາຕິ ສນ຺ຖຕສ຺ສ ຄເຫຕພ຺ພໍ ສພ຺ພເມວ ວາ ໂລມໍ. ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສນ຺ຖຕ’’ນ຺ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ¶ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ນວ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປທສາມຕ຺ຖິເຍນ ລພ຺ຠຕິ, ນວໍ ສນ຺ຖຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກປິລມ຺ປິ ວາຕິ ວາກາເຣນ ປກາຣນ຺ຕເຣນາປິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ? ‘‘ນວໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສນ຺ຖຕໍ ກາຣຍມາເນນ ທ຺ເວ ຠາຄາ ສຸທ຺ຘກາຬການໍ ເອຬກໂລມານໍ ອາທາຕພ຺ພາ ຕຕິຍໍ ໂອທາຕານໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ໂຄຈຣິຍານ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໕໓) ມາຕິກາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕປ຺ປກາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ‘‘ໂອທາຕໍ ກປິລມ຺ປິ ວາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ພຫຸໍ ວາ’’ຕິ ວິເສສເນນ ກາຬການໍ ເອຬກໂລມານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຠາຄທ຺ວຍໂຕ ອຘິກໍ ເອຬກໂລມມ຺ປິ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີເປຕິ ເກວລານໍ ກາຬການໍ ເອຬກໂລມານໍ ອຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ ປຐມສິກ຺ຂາປເທເນວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສພ຺ພເມວ ວາ’’ຕິ ອິມິນາປິ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ວິຍ ອິເມ ໂອທາຕາທໂຍ ສພ຺ເພ ເກວລາ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ເອວໍ ອກຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ປກາເຣນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

ເສຍ຺ຍຖິທໍ? ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ອນາທາ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ທ຺ເວ ຠາເຄ ສຸທ຺ຘກາຬການໍ ເອຬກໂລມານໍ ຕຕິຍໍ ໂອທາຕານໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ໂຄຈຣິຍານໍ ນວໍ ສນ຺ຖຕໍ ກາຣາເປຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຕກປ຺ປມາເຓຫິ ເອຬກໂລເມຫິ ນວໍ ສນ຺ຖຕໍ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເຕ ໂລເມ ຈຕຸຠາຄໍ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຕຸເລ ວາ ອູເນ ວາ ກາຬກໂລເມ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ຕຸລໍ ໂອທາເຕຫິ ວາ ເອກໍ ຕຸລໍ ໂຄຈຣິເຍຫິ ວາ ກາຬເກຫິ ວາ ອູເນ ກຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິປິ ອຘິເກ ວາ ກຕ຺ວາ ກາຬກໂລເມ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ເອວ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ກາຕຸຎ຺ຈ ກາຣາເປຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ¶ . ເອວໍ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ສພ຺ໂພປິ ສິກ຺ຂາປທຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໖໗໘. ‘‘ອນຸກ຺ກເມນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອິມເມວ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມານນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທທ຺ວຍຎ຺ຈ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘານິປີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ອປີ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໕໕) ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ຈີວຣໍ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໖໘) ປຐມນິສ຺ສຄ຺ຄິຍສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອິຫາປິ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສນ຺ຖຕໍ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫກາຣເກຫິ ເປຍ຺ຍາລວເສນ ສໍຂິຕ຺ຕໍ ຕໍ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈາຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໖໗໙. ຕຕິຍໍ ຕຸ ກ຺ຣິຍາກ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອິທໍ ຕຕິຍສິກ຺ຂາປທໍ ປນ ‘‘ທ຺ເວ ຠາຄາ ສຸທ຺ຘກາຬການ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໕໔) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກາຬການໍ ອຕິເຣກຄ຺ຄຫຓວເສນ ອນນຸຎ຺ຎາຕປ຺ປກາເຣນ ກຣຓໂຕ ກິຣິຍາກິຣິຍໍ ນາມ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອາທາຍ ຈ ອນາທາຍ ຈ ກຣຓໂຕ ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໕໒).

ທ຺ເວຠາຄກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໘໐. ຉນ຺ນໍ ¶ ວສ຺ສານໍ ໂອເຣນາຕິ ປຸພ຺ເພ ສນ຺ຖຕສ຺ສ ກຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຫຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາປຕ຺ຕີຕິ ຉພ຺ພສ຺ສນ຺ຕເຣ ກຕສນ຺ຖຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ກາຣກສ຺ສ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ສນ຺ຖຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖສ຺ສ ຄິລານສ຺ສ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຄິລາໂນ ¶ ນ ສກ຺ໂກມິ ສນ຺ຖຕໍ ອາທາຍ ປກ຺ກມິຕຸໍ, ໂສຫໍ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ຆໍ ສນ຺ຖຕສມ຺ມຸຕິໍ ຍາຈາມີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໕໙) ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສຊ຺ຊ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍາຈິເຕ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ຄຕຏ຺ຐາເນ ຉພ຺ພສ຺ສານໍ ອນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຖຕໍ ກາຕຸໍ ສງ຺ເຆນ ທິນ຺ນສມ຺ມຸຕິໍ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໘໒. ຉພ຺ພສ຺ສານິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍທາ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ, ຕທາ’’ຕິ ເສໂສ, ຉພ຺ພສ຺ເສສຸ ປຣິປຸຓ຺ເຓສຸ ສນ຺ຖຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍທາ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ສນ຺ຖຕໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໕໗). ຕທຸທ຺ຘມ຺ປີຕິ ຉພ຺ພສ຺ສໂຕ ອຸປຣິປິ. ວິຕາເນຕິ ວິຕານນິມິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ສາຓິປາກາເຣຕິ ປາກາຣສທິສຕິໂຣກຣຓີຍນິມິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກເຕປິ ຈາຕິ ປຸຣາຓສນ຺ຖເຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ສນ຺ຖເຕ ໂອຣໂຕ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ກເຕປິ ຈ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຍມນາປຕ຺ຕິວາໂຣ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຠໂຕ ອາຈຣິເຍນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ປນ ‘‘ອນນ຺ຕຣສ຺ສິມສ຺ສາປິ, ວິເສໂສ ນຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ.

ຉພ຺ພສ຺ສກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໘໓. ອນາທາຍາຕິ ນວໍ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕສ຺ສ ວິວຓ຺ຓກຣຓຕ຺ຖາຍ ປາຬິຍໍ ‘‘ປຸຣາຓສນ຺ຖຕສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິ ອາທາຕພ຺ພາ ທຸພ຺ພຓ຺ຓກຣຓາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໖໗) ຍາ ອາທາຕຸໍ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ປຸຣາຓສນ຺ຖຕສ຺ສ ຉິນ຺ນມຸຂາວຕ຺ຕໂຕ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິໍ ອທຕ຺ວາ. ເອວເມຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ‘‘ອນາທານວເສນສ຺ສ, ສຸຄຕສ຺ສ ວິທຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ວກ຺ຂມາເນນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສນ຺ຖເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸຣາເຓ’’ອິຕິ ຈ ກາເຣຕຸໍ ກຕຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ນວໍ ນິສີທນໍ ສນ຺ຖຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ເສໂສ ¶ , ປຸຣາເຓ ສນ຺ຖເຕ ອສນ຺ເຕ ສາມນ຺ຕາ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິໍ ອນາທາຍ ນວໍ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ນວໍ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ກາເຣຕຸໍ, ນວໍ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸຎ຺ຈ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ.

‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ¶ ກາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິເຍເນວ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກໂຣຕິ ວາ ກາຣາເປຕິ ວາ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໖໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍ, ຕພ຺ພຓ຺ຓນາສຸ ຈ ອທິສ຺ສມານຕ຺ຕາ ວາ ຕໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ກໂຣຕິ…ເປ… ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກໂຣຕິ ວາ ກາຣາເປຕິ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໖໔) ອນນ຺ຕຣສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕໂມໂລເກຕ຺ວາ ວາ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ຈ ວິຫິຕຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ອນາປຕ຺ຕິຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ລິຂິຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ກຕຎ຺ຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຎ຺ເຎນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິມິນາ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປາໂຐວ ທສ຺ສິໂຕ.

໖໘໔. ສຸຄຕສ຺ສ ວິທຕ຺ຖິຍາ ອນາທານວເສນ ຈ ອສ຺ສ ສນ຺ຖຕສ຺ສ ກຣເຓນ ຈ ສຕ຺ຖາຣາ ເອຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ກິຣິຍາກິຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໖໘໕. ນນຸ ຈ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ກິຣິຍາກິຣິຍຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທສທິສານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໖໗) ວຸຕ຺ຕານິ, ອິຫ ‘‘ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສມາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕານີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິປິ ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທສທິສາເນວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໕໒) ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕານິ, ໂກສິຍສິກ຺ຂາປເທ ສມຸຏ຺ຐານາທີນໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ເຕນ ສມຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ມູລເມວ ສຣິຕ຺ວາ ກິຣິຍາກິຣິຍສງ຺ຂາຕວິເສສສ຺ສ ¶ ວິສຸໍ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອວສິຏ຺ຐວິນິຈ຺ຉຍມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິມໍ ວິເສສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອວສິຏ຺ຐວິນິຈ຺ຉເຍນ ທ຺ວີສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ອວິເສສຕໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອນນ຺ຕຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ນິສີທນສນ຺ຖຕກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໘໖-໗. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຕິ ຕິໂຍຊນປູຣຓຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ. ຍາເນຕິ ສກຏາທິເກ. ໂລມານີຕິ ເອຬກໂລມານິ. ສາມິກສ຺ສາຕິ ຍານາທິສາມິໂນ. ອຊານໂຕຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ. ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປຏິປນ຺ໂນ ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເອຬກໂລມໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ຕິໂຍຊນປຣມໍ ສຫຕ຺ຖາ ຫາເຣຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໗໓) ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕິໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສຫຕ຺ເຖນາປິ ຫຣິຕ຺ວາ ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກເມ ປເຣສໍ ຍານາທີສຸ ສາມິເກສຸ ອຊານນ຺ເຕສຸ ‘‘ເອເຕ ຫຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຍທິ ຐເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສູຕິ ເຍສຸ ເອຬກໂລມານິ ຐປິຕານິ, ເຕສຸ ຍານາທີສຸ ຕິໂຍຊນມຕີເຕສຸ ¶ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປໂຍຄໍ ວິນາປິ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕສຸ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘‘ປຐມໍ ປາທໍ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໗໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຍໍ ນໂຍຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປໂຍຄໍ ວິນາ ຍຕ຺ຖ ເອຬກໂລມານິ ຐປິຕານິ, ເຕສຸ ຍານາທີສຸ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ເຕສຸ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໘໘. ອຄຈ຺ຉນ຺ເຕຕິ ຕິໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິເຕ. ‘‘ອຠິຣູຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ອນາປຕ຺ຕິກາຣເຓສຸ ເອກໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ. ‘‘ຠູມິຍຎ຺ຫິ ¶ ຐຕ຺ວາ ເທນ຺ໂຕ, ອວ຺ຫາຍນ຺ໂຕ ວາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອເສວນໂຍ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຕ຺ຕນາ ເປສິເຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຫຣນ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ສເຈ ສາເຣຕິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕໍ ປນຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕິ, ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ.

໖໙໐. ກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ເທສູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຓ຺ຓພິເລສຸ.

໖໙໑. ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ກຕຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕມໂສ ສຸຕ຺ຕເກນ ພທ຺ຘມຕ຺ຕມ຺ປິ ກຕຠຓ຺ຑເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕເກນ ຈ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິ. ເວຓິໍ ກຕ຺ວາຕິ ກຸທ຺ຣູສສີສປລາລເວຓິສທິສໍ ເວຓິໍ ກຕ຺ວາ. ອາປຕ຺ຕິ ປຣິທີປິຕາຕິ ‘‘ເວຓິໍ ກຕ຺ວາ ຫຣຕິ, ອິທໍ ນິຘານມຸຂໍ ນາມ, ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໗໕) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໙໒. ສຸງ຺ກຆາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕໍ ຐານ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ, ຍທິ ຕໍ ຐານໍ ສຸງ຺ກຆາຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ, ຕິໂຍຊໂນສານຏ຺ຐານໍ ຍທິ ສຸງ຺ກຆາຕຏ຺ຐານໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸປ຺ປຕ຺ວາຕິ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ. ໂຈຣາທີຫິ ອຸປທ຺ທຸໂຕ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂຍ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ວາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຄຈ຺ຉໂຕຕິ ລພ຺ຠຕິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິມາຫ. ອິມິສ຺ສາ ອຈິຕ຺ຕກຕາຍ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ໂຫຕິ. ອທິນ຺ນາທານປາຣາຊິກໍ ປນ ສຈິຕ຺ຕກຕາຍ ເອເຕສໍ ນ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ, ສາ ອິຘ ອນາປຕ຺ຕິ. ຍາ ອິຘ ອາປຕ຺ຕິ, ສາ ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໗໒). ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຫຣໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ຆວເສນ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກເຏສຸ ¶ ເອກໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ¶ ‘‘ອທິນ຺ນາທາເນ ປນ ສຸງ຺ກຆາເຕ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໗໒).

໖໙໓. ຕິໂຍຊນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຣຓກິຣິຍາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ‘‘ຫຣນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ກມ຺ມທີປກໍ ‘‘ໂລມານີ’’ຕິ ອິທໍ ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ’’ຕິ ອິທໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວກ຺ຂມາເນນ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ຕານິເຍວ ປຈ຺ຈາຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ. ຕິໂຍຊນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍເຍວ ຕິໂຍຊນນ຺ຕິ ລພ຺ຠຕິ. ອຕ຺ຕນາ ຄຕໍ ຕິໂຍຊນໍ ປຸນ ຕາເນວ ໂລມານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໙໔. ນິວາສຕ຺ຖາຍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ຕິໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວາ ສີມາຍ ວາ ອາວາເສ ວສິຕຸກາມຕາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ຕໂຕ ປຣໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ ອຸທ຺ເທສາທິໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອາວາເສ ວສິຕຸກາມຕາຍ ປຸນປິ ຕິໂຍຊນໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາວ ນເຍນ ຕໂຕປິ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ, ຕໂຕປິ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຕຄຕຏ຺ຐານໂຕ ປຸນປິ ປຣມ຺ປຣໍ ຐານໍ ຄມນວເສນ ໂຍຊນສຕມ຺ປິ ຫຣໂຕ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອິທມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອວໍ ໂຍຊນສຕມ຺ປິ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໗໕). ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວາປິ ລຠິຕ຺ວາ ຫຣໂຕປີຕິ ‘‘ໂຈຣາວຫຏປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ. ອິຘ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ‘‘ນິວາສຕ຺ຖາຍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິອາທິເກ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ປຐມລທ຺ຘຏ຺ຐານໂຕ ປຠຸຕິ ອຕິເຣກຕິໂຍຊນມ຺ປິ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ລຠິຕ຺ວາ.

໖໙໕. ອຎ຺ເຎນາຕິ ຕານິ ຫາຣິນາ ອຎ຺ເຎນ. ກຕຠຓ຺ຑກນ຺ຕິ ‘‘ກມ຺ພລໂກຊວສນ຺ຖຕາທິໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນ຺ຕມໂສ ສຸຕ຺ຕເກນ ¶ ພທ຺ຘມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໗໕) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເອຬກໂລເມຫິ ກຕຠຓ຺ຑກໍ.

໖໙໖. ອິທໍ ສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິທໍ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານໍ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານນຕາຍ ວາ ຎຕ຺ວາປິ ຈີວຣາທິປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ໂລມສ຺ສ ອລ຺ລິນຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາປິ ວາ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ອຣຫໂຕປິ ອິມາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ອຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ເອຬກໂລມກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໙໗. ເອຬກໂລມໂຘວາປນກຖາ ¶ ອຸຕ຺ຕານາເຍວ.

ເອຬກໂລມໂຘວາປນກຖາວຓ຺ຓນາ.

໖໙໘. ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ’’ຕິ ເສໂສ. ‘‘ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ວາ ຄຓ຺ຫາເປຍ຺ຍ ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຕຕ຺ຖຕ຺ຕໂນ ປນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຍ຺ຍ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວາກາເຣນ ‘‘ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ສາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ອິທໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເຈ ສາທິຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣຊຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ສຊ຺ຌຸ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຘ ປນ ໂວຫາຣູປຄກຫາປຓາທິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ຣຊຕໍ ນາມ ກຫາປໂຓ ໂລຫມາສໂກ ທາຣຸມາສໂກ ຊຕຸມາສໂກ, ເຍ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໘໔). ອິຘ ກຫາປຓາທີນໍ ສຣູປໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຫາປໂຓຕິ ໂສວຓ຺ຓມໂຍ ວາ ຣູປິຍມໂຍ ວາ ປາກຕິໂກ ວາ. ໂລຫມາສໂກຕິ ຕມ຺ພໂລຫາທີຫິ ກຕມາສໂກ. ທາຣຸມາສໂກຕິ ¶ ສາຣທາຣຸນາ ວາ ເວຬຸເປສິກາຍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ຕາລປຓ຺ເຓປິ ຣູປໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕມາສໂກ. ຊຕຸມາສໂກຕິ ລາຂາຍ ວາ ນິຍ຺ຍາເສນ ວາ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຕມາສໂກ. ‘ເຍ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’ຕິ ອິມິນາ ປນ ປເທນ ໂຍ ໂຍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຊນປເທ ຍທາ ຍທາ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນ຺ຕມໂສ ອຏ຺ຐິມໂຍປິ ຈມ຺ມມໂຍປິ ຣຸກ຺ຂຜລພີຊມໂຍປິ ສມຸຏ຺ຐາປິຕຣູໂປປິ ອສມຸຏ຺ຐາປິຕຣູໂປປິ ສພ຺ໂພ ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໕໘໔) –

ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປາກຕິໂກ ນາມ ເອຕຣຫິ ປກຕິກຫາປໂຓ. ຣຸກ຺ຂຜລພີຊມໂຍຕິ ຕິນ຺ຕິຓິກາທິຣຸກ຺ຂານໍ ຜລພີເຊນ ກໂຕ.

ຊາຕຣູປກໍ ສຸວຓ຺ຓໍ. ຍຖາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ຊາຕຣູປໍ ນາມ ສຕ຺ຖຸວຓ຺ໂຓ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໘໔). ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ລພ຺ຠຕິ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ສາທິຕຠິກ຺ຂຸນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ປເຣນ ອຸຄ຺ຄຫາປິຕໍ ວາ ອຸປນິກ຺ຂິປິຕສ຺ສ ສາທິຍນວເສນ ສາທິຕໍ ວາ ຣຊຕໍ ວາ ຊາຕຣູປໍ ວາ ‘‘ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໘໔) ວຈນໂຕ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄເຫສິໍ, ອິທໍ ເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ອິມາຫໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອາປຕ຺ຕິ ¶ ເທເສຕພ຺ພາວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ເອວ ອາປນ຺ນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ເອວເມວ ນິສີທິຕ຺ວາ ເທເສຕພ຺ພາ. ເອວໍ ເທສິຕາ ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆານຸມເຕນ ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ປຏິພເລນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ອາປຕ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໘໔).

໖໙໙. ຣຊຕນ຺ຕິ ຣູປິຍໍ. ຊາຕຣູປນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ. ອິມິນາ ປທທ຺ວເຍນ ກຕາກຕໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸຠິນ຺ນໍ ມາສໂກຕິ ຊາຕຣູປມາສໂກ, ຣຊຕມາສໂກປິ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຘ ຣຊຕມາສໂກຕິ ‘‘ຣຊຕ’’ນ຺ຕິ ປທຠາຊເນ (ປາຣາ. ໕໘໔) ວຸຕ຺ຕກຫາປຓາທິ ປຎ຺ຈປ຺ປກາໂຣ ມາສໂກ ຄຫິໂຕ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ສພ຺ໂພປິ ຣຊຕມາສໂກ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໕໘໔). ອິຘ ‘‘ຊາຕຣູປມາສໂກ’’ຕິ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ກຫາປຓປເທນ ສຸວຓ຺ຓກຫາປຓໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອິຕຣທ຺ວຍເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາວຫ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາປນສາທິຍນານິ ກໂຣນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ວກ຺ຂມານນເຍນ ທຸກ຺ກຏາວຫຎ຺ຈ ໂຫເຕວ.

໗໐໐-໑. ມຸຕ຺ຕາທີນໍ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ເຕປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ເຑ ນວມວຄ຺ເຄ ທຸຕິຍສ຺ສ ຣຕນສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ຣຕນໍ ນາມ ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂ ສິລາ ປວາລໍ ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ ໂລຫິຕງ຺ໂກ ມສາຣຄລ຺ລ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໐໖) ວຸຕ຺ຕານໍ ທສນ຺ນໍ ຣຕນານໍ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ຣຊຕໍ, ຊາຕຣູປຎ຺ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອວສິຏ຺ຐານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຣຕນານໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸຠາໂວ ອິມສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວວຕ຺ຖາປິໂຕຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖມາຫ ‘‘ມຸຕ຺ຕາ…ເປ… ມສາຣຄລ຺ລ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ເວຬຸຣິໂຍ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ນ ວຸຕ຺ໂຕ ¶ , ໂສ ເອກໂຍຄນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ¶ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຣຕນານໍ ຄຫເຓເນວ ຄຍ຺ຫຕິ. ມຸຕ຺ຕາທໂຍ ຍຖາທສ຺ສິຕສຣູປາເຍວ. ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິສຸຕ຺ຕນ຺ຕວເສນາປິ ‘‘ອກປ຺ປິຍາ’’ຕິ ສິທ຺ຘານໍ ສຕ຺ຕຘຎ຺ຎາທີນໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຘຎ຺ຎານີ’’ຕິອາທິ.

໗໐໒. ຣຕນສິກ຺ຂາປເທເຍວ ‘‘ຣຕນສມ຺ມຕ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ອນາປຕ຺ຕິຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ມຸຄ຺ຄມາສາທິກ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໗໐໓-໔. ເອວໍ ຕິປ຺ປກາເຣນ ຐິຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຘິປ຺ປາຍນານຕ຺ເຕນ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຕີສຸ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາທິວຕ຺ຖູສຸ. ສງ຺ຆາທີນນ຺ຕິ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລເຈຕິຍາທີນໍ. ຕນ຺ຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຍາຕິ ສພ຺ເພສໍ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຈ ສງ຺ຆາທີນມຕ຺ຖາຍ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈເຍເນຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປນຕ຺ຖາຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉໂຕ ອຸປຣິ ຣຕນສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕວເສນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໕໘໔) ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍວິເສສສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ.

໗໐໕. ກຫາປຓາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຸວຓ຺ຓາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ‘‘ສຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ, ສຫສ຺ສມ຺ປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໗໐໖. ຖວິກາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສິຖິລປູຣິຕານິ ຠາຊນານິ ຄຫິຕານິ. ‘‘ສິຖິລພທ຺ເຘສູ’’ຕິ ວິເສສເນນ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ‘‘ຆນພທ຺ເຘ, ປນ ຆນປູຣິເຕ ວາ ເອກາວ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໕໘໔) ອຏ຺ຐກຖາເສສໍ ທີເປຕິ.

໗໐໗. ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍນກມ຺ມໍ ¶ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມປີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຫຕູ’’ຕິ ເສໂສ. ນິເສເຘຕພ຺ພເມວາຕິ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ‘‘ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພເມວ, ເອວໍ ສຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍມຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກາຍວາຈາຫິ ວາ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘ນຍິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ນ ສາທິຍຕິ, ອນາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໕໘໔) ອາຄໂຕເຍວ.

໗໐໘. ຕໍ ¶ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຕຖາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ. ຐເປຕ຺ວາ ຍທິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຄຓ຺ຫຖ ວາ, ມາ ວາ, ທິນ຺ນໍ ທິນ຺ນເມວາ’’ຕິ ສເຈ ໂສ ຐເປຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາ ຕໍ ນ ວິນສ຺ສຕິ, ຕຖາ ຕໍ ໂຄປຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ອຎ຺ໂຎ ຕຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕຕ຺ຖາຄເຕນ ກປ຺ປິຍກາຣເກນ ‘‘ກິມິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ສຣູປໍ ອາວິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂຄປຍິສ຺ສາມຫໍ ຠນ຺ເຕ, ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຠູມິກມ຺ປິ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ຐເປຫີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ສຸຣກ຺ຂິຕຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຐປິເຕ ອຄ຺ຄຬໍ ທຕ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໗໐໙. ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ອວຕ຺ຕພ຺ພໂວຫາຣໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອາຫເຣທມິທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຈນ’’ນ຺ຕິ ລພ຺ຠຕິ. ເອວໍ ອກປ຺ປິຍວຈນໍ ອວຕ຺ວາ ສຸຣກ຺ຂິຕຏ຺ຐາເນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ວິກ຺ກາຍິເກ ປຕ຺ຕຈີວຣາທິກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑ ອາຫເຏ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ, ອິມສ຺ສ ເອວຣູປໍ ມູລມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ເອວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ‘‘ອຫໍ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ, ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສເຈ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຆປ຺ປມາຓໍ ¶ ຄເຫຕ຺ວາ ເທນ຺ເຕ ອຘິວາເສຕພ຺ພໍ. ອຕິເຣກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ‘‘ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠຓ຺ຑໍ ນ ຄຓ຺ຫາມ, ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຬໍ ທຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍກາຣເກ ລທ຺ເຘ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອວຣູເປນ ອຕ຺ໂຖ, ອິທໍ ນາມ ມູລໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ກິຓິຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ອຘິວາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

໗໑໐. ຐເປຕ຺ວາ ຣູປິຍຄ຺ຄາຫນ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣສິກ຺ຂາປເທ ວກ຺ຂມານສຣູປໍ ສຸວຓ຺ຓາທິຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເທສິຕາປຕ຺ຕິກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຐເປຕ຺ວາ. ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເທສິຕາຍ ‘‘ສເຈ ຕຕ຺ຖ ອາຄຈ຺ຉຕິ ອາຣາມິໂກ ວາ ອຸປາສໂກ ວາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໘໔) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕຕ຺ຖາຄຕໍ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ‘‘ອາວຸໂສ ອິມໍ ຊານາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ກິໍ ອາຫຣິຍ຺ຍຕູ’’ຕິ ເຕນ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິມໍ ວາ ອິມໍ ວາ ອາຫຣາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ສປ຺ປິ ວາ ເຕລໍ ວາ ມຘຸ ວາ ຜາຓິຕໍ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໘໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕ ອາຈິກ຺ຂິເຕ ເຕນ ນິສ຺ສຏ຺ຐວຕ຺ຖຸໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫຏໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໑໑. ອຕ຺ຕໂນ ¶ ປຕ຺ຕຠາຄມ຺ປີຕິ ຕຖາ ອາຫເຏ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠາຊິຍມາເນ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາສມ຺ປິ. ປຏິຄ຺ຄາຫກຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເທສິຕາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມາ ປພ຺ພຊິຕມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ອຎ຺ຎຕຣໂຕ. ລທ຺ຘນ຺ຕິ ເຕຫິ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໂກຏ຺ຐາສໂຕ ທິນ຺ນວເສນປິ ລທ຺ຘໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ.

໗໑໒. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຄຫິເຕສຸ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍໍ. ອນ຺ຕມໂສ ປຖວິໍ ຂຓິຕ຺ວາ ¶ ອຸປ຺ປາທິໂຕທກມ຺ປິ ທາຣູຫິ ອາທິຕ຺ຕອຄ຺ຄິມ຺ປິ ເຕເລນ ຊລິຕປທີປມ຺ປິ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ເຄເຫ ວາ ປກຕິຉາຍມ຺ປິ ຕາລປຓ຺ຓມ຺ປິ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄາຣຫໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ອິມິນາວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ມກ຺ກຏາທີຫິ ຕໂຕ ຫຣິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ຐປິຕໍ ວາ ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຄຬິຕ຺ວາ ຕິຣຈ຺ຉານປຣິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ປໍສຸກູລມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໕໘໔), ‘‘ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ປນ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍປຣິໂຠໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໕) ຈາຕິ. ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ.

໗໑໓. ອຊ຺ຌາຣາເມ ວາຕິ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານລກ຺ຂເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ອຊ຺ຌາຣາເມ ວາ. ຕໍ ຣູປິຍໍ, ‘‘ປຕິຕໍ ທິສ຺ວາ’’ຕິ ເສໂສ. ອຊ຺ຌາວສເຖປິ ວາຕິ ວກ຺ຂມານລກ຺ຂເຓ ອນ຺ໂຕອາວາເສ ຈ. ນິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ຫຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຐາເນ ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຄຓນຎ຺ຈ ອຸປລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ.

໗໑໔. ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີ, ເວມຕິໂກ, ອຣູປິຍສຎ຺ຎີ ຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໘໖) ຠຄວຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ວິກທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ.

໗໑໕. ກ຺ຣິຍາກ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຄຫເຓນ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ກິຣິຍໍ. ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ອກຣຓໂຕ ອກິຣິຍນ຺ຕິ.

ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓກຖາວຓ຺ຓນາ.

໗໑໖-໗. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍສ຺ສາປິ ¶ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ຣຊຕາທີສຸ ຈຕູສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ¶ ວຕ຺ຖຸໍ. ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ຈ ວຕ຺ຖຸໍ ວາຕິ ປຐມໍ ທສ຺ສິຕມຸຕ຺ຕາທິທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ, ອິໂຫຠຍຕ຺ຖ ເຫຕຸຜລສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ. ກປ຺ປິຍສ຺ສ ຈ ວຕ຺ຖຸໍ ວາຕິ ຍຖາທສ຺ສິເຕສຸ ເອວ ມຸຄ຺ຄມາສາທິກປ຺ປິຍວຕ຺ຖູສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ, ອິຫ ອວຍວາວຍວິສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ. ອວຍວາວຍວີນໍ ອເຠເທປິ ເຠທູປຈາຣວເສນ ຍຖາ ‘‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ກປ຺ປິເຍນ ວຕ຺ຖຸນາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ອິທາເນຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໂນ, ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໂນ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸນາ ປຣິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸນາ ໂຍ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ.

ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຕ຺ຖຸນາ, ກປ຺ປິເຍນ ຈ ວຕ຺ຖຸນາ ວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍສ຺ສ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ, ອາປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອິຘ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ປຣິວຕ຺ຕິຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຕີສຸປິ ຐາເນສຸ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎວຈເນນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠຕິ.

໗໑໘. ທຸກ຺ກຏສ຺ເສວ ວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ຈ ວຕ຺ຖຸໍ ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ວາ ກປ຺ປິຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ, ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ສ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໂນປິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ປຣິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໗໑໙. ‘‘ວຕ຺ຖຸນາ ກປ຺ປິຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາປິ ປຣິວຕ຺ຕິເຕ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸວເສນ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາ’’ຕິ.

໗໒໐. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ວຕ຺ຖຸໂນ’’ຕິ ອິທໍ ອາກຑ຺ຒຕິ. ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຈິຕ຺ຕິຍມາຫ. ປຸພ຺ພນ຺ຕິ ປຐມໍ, ປຸພ຺ເພ ¶ ວຸຕ຺ຕຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປເທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາຕິ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປເທນ. ປຣິວຕ຺ຕນໍ ວາຣິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໗໒໑. ຣູປິຍນ຺ຕິ ຈ ສຎ຺ຎິສ຺ສາຕິ ‘‘ຣູປິຍໍ ນາມ ສຕ຺ຖຸວຓ຺ໂຓ ກຫາປໂຓ ໂລຫມາສໂກ ທາຣຸມາສໂກ ຊຕຸມາສໂກ, ເຍ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໘໙) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຣູປິຍສຎ຺ຎິເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎິສ຺ສ. ອຣູປິເຍຕິ ຂຣປຕ຺ຕາທິມ຺ຫິ. ເຕນ ອຣູປິເຍນ. ‘‘ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ອຣູປິຍ’’ນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ‘‘ອຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີ ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕິ ¶ , ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໙໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣູປິຍປຣິວຕ຺ຕເນ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ຈ ສມ຺ຠວໂຕ ຣູປິຍໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຣູປິເຍ ຣູປິຍໍ ອິຕິ ສຎ຺ຎິສ຺ສ ຈ ວິມຕິສ຺ສ ຈ ອຣູປິຍໍ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ເຕນ ທ຺ເວ ທຸກ຺ກຏານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໗໒໒. ອຣູປິເຍ ອຣູປິຍນ຺ຕິ ສຎ຺ຎິສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຣູປິຍໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ເສໂສ. ປຎ຺ຈຫີຕິ ສຫຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ‘‘ສຫຘມ຺ມິເກຫີ’’ຕິ ເສໂສ, ປຎ຺ຈຫິ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວທໂຕຕິ ໂວຫຣໂຕ, ກຍວິກ຺ກຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນິສາມເຓຣສາມເຓຣິສິກ຺ຂມານາສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ອຣູປິຍໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໒໓. ສໍໂວຫາເຣນ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ກ຺ຣິຍສມຸຏ຺ຐານໍ.

ຣູປິຍສໍໂວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ.

໗໒໔. ກປ຺ປິຍໍ ນາມ ‘‘ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣາ, ອນ຺ຕມໂສ ຈຸຓ຺ຓປິຓ຺ໂຑປິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐມ຺ປິ ທສິກສຸຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ¶ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕານິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖູນິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຈີວຣາທີນໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑານໍ ວເສນ ອເນກວິຘ’’ນ຺ຕິ. ກປ຺ປິເຍເນວາຕິ ເຕເນວ ກປ຺ປິເຍນ ວຕ຺ຖຸນາ. ‘‘ກຍວິກ຺ກຍໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ‘ອິມິນາ ອິມໍ ເທຫິ, ອິມິນາ ອິມໍ ອາຫຣ, ອິມິນາ ອິມໍ ປຣິວຕ຺ເຕຫິ, ອິມິນາ ອິມໍ ເຈຕາເປຫີ’ຕິ ອຊ຺ຌາຈຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໙໕) ວຈນໂຕ ‘‘ປຣິວຕ຺ຕຍໂຕ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ກຍວິກ຺ກຍໍ ສມາປຊ຺ຊໂຕ’’ຕິ ປຣິຍາໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ກໂຍ ນາມ. ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖໂຕ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທານໍ ວິກ຺ກໂຍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອິມິນາ ອິມໍ ເທຫີ’ຕິອາທິນາ ຫິ ນເຍນ ປຣສ຺ສ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ກຍໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ກປ຺ປິຍໍ ເທນ຺ໂຕ ວິກ຺ກຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ສຫຘມ຺ມິເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິວຕ຺ຕຍໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ລພ຺ຠຕິ. ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎ ນາມ ຄິຫິໂນ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ, ສາສນໂຕ ພາຫິຣາ ປພ຺ພຊິຕາ ຈ. ຕສ຺ມາ ອຍໍ ກຍວິກ຺ກໂຍ ອນ຺ຕມໂສ ມາຕາປິຕູຫິປິ ນ ກາຕພ຺ໂພເຍວ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ກຍວິກ຺ກໂຍ ¶ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ສຫຘມ຺ມິເກ ອວເສເສຫິ ຄິຫິປພ຺ພຊິເຕຫິ ອນ຺ຕມໂສ ມາຕາປິຕູຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໙໕).

໗໒໕. ອກປ຺ປິຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕຈີວຣາທິກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸສ຺ສ. ເຕເນວາຕິ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາເຍວ. ‘‘ກປ຺ປິຍສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ, ເຕເນວ ອກປ຺ປິເຍນ ວຕ຺ຖຸນາ ກປ຺ປິຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕນຎ຺ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ເອວຎ຺ຫິ ປາຐເສເສ ອກເຕ ອກປ຺ປິເຍນ ວຕ຺ຖຸນາ ກປ຺ປິຍສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ກຍວິກ຺ກເຍ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕສ຺ສ ຣູປິຍສໍໂວຫາເຣເຍວ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ອິຘ ຈ ‘‘ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸສ຺ເສວ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ¶ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ກຍວິກ຺ກໂຍ’’ຕິ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ. ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ‘‘ອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑປຣິວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ກຍວິກ຺ກຍສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໙໔) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໒໖. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸສ຺ສາປິ ກຍວິກ຺ກໂຍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອກປ຺ປິຍສ຺ສ, ກປ຺ປິຍສ຺ສ ຈ ວຕ຺ຖຸໂນ ອກປ຺ປິເຍເນວ ວຕ຺ຖຸນາ ປຣິວຕ຺ຕນຎ຺ຈ ຣູປິຍສໍໂວຫາເຣ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ກຍວິກ຺ກຍສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ.

໗໒໙. ອິທໍ ນາມາຕິ ໂອທນາທິກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸເມວ ອາຫ.

໗໓໐-໑. ‘‘ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິຄາຖາຍ ວຕ຺ຖຸລກ຺ຂຓສ຺ສ ອຸທາຫຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາວ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ວິຆາສາທ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຉລ຺ລິນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂຕຈໍ. ວລ຺ລິນ຺ຕິ ລຕໍ. ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ອິນ຺ຘນທາຣຸໍ. ທາຣຸນ຺ຕິ ເຄຫສມ຺ຠາຣາທິທາຣຸໍ. ວິປລ຺ລາເສນາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ວລ຺ລິໍ ວາ ປນ ຉລ຺ລິໍ ວາ, ທາຣຸໍ ວາ ກຏ຺ຐເມວ ວາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖູນນ຺ຕິ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ອາຫຣາປິຕານໍ ຉລ຺ລິອາທິວຕ຺ຖູນໍ. ກຍວິກ຺ກເຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໗໓໒. ‘‘ອິຕິ ເອວາ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ, ‘‘ປິວິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຸພ຺ພກາເລ ວິຫິຕປຈ຺ຈຍນ຺ຕໍ ອກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໓໓. ຠູມິຍາ ລິມ຺ປເນຕິ ໂຍຊນາຍໍ ປນ ເສນາສນຠູມິຍໍ ປຣິຠຓ຺ຑກຣຓກາຬກາທິວຓ຺ຓກຣຓວເສນ ¶ ເລປເນ. ວຕ຺ຖຸໂຘວເນຕິ ຈີວຣາທິວຕ຺ຖູນໍ ໂຘວເນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣສຸ. ເອເຕສໍ ຄຫຓສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ເອວຣູເປສຸ ອຎ຺ເຎສຸ ຐາເນສຸ.

໗໓໔. ອຍນ຺ຕິ ¶ ຠູມິໂສຘນາທິວເສນ ອາປນ຺ນາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິ.

໗໓໕. ຐເປຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑສາມິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກປ຺ປິຍກາຣສ຺ສາຕິ ລພ຺ຠຕິ.

໗໓໖. ຠາສໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ກຍວິກ຺ກຍກຖາວຓ຺ຓນາ.

ໂກສິຍວຄ຺ໂຄ ທຸຕິໂຍ.

໗໓໗. ກປ຺ປິຍາ ປຕ຺ຕາ ມຕ຺ຕິກາໂຍມຍາ ຊາຕິໂຕ ທຸເວຕິ ໂຍຊນາ. ວຓ຺ຓາຕິ ປມາຓານິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕໂຍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓາຕິ ຕີຓິ ປຕ຺ຕສ຺ສ ປມາຓານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໒). ເຕນາຫ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ມຊ຺ຌິໂມມໂກ’’ຕິ.

໗໓໘. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬີນນ຺ຕິ ສຸໂກຏ຺ຏິຕານໍ ອຂຓ຺ຑານໍ ປຸຣາຓສາລິຕຓ຺ຑຸລານໍ ທ຺ເວ ນາຬິໂຍ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນຸປຫຕປຸຣາຓສາລິຕຓ຺ຑຸລານໍ ສຸໂກຏ຺ຏິຕປຣິສຸທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໒). ຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອວສ຺ສາວິຕໍ ອນຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລໍ ອກິລິນ຺ນໍ ອປິຓ຺ຑິຕໍ ສຸວິສທໍ ກຸນ຺ທມກຸລຣາສິສທິສໍ ສຸປກ຺ໂກທນເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລໍ ອກິລິນ຺ນໍ ອປິຓ຺ຑິຕໍ ສຸວິສທໍ ກຸນ຺ທມກຸລຣາສິສທິສໍ ອວສ຺ສາວິໂຕທນ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໒). ມຄຘນາຬິຍາຕິ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ນາຬິຍາ, ສາ ນາຬິ ຕິລານໍ ອຏ຺ຐປສຕານິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຂາຣິທສທ຺ວຍໍ ¶ ວາໂຫ, ຂາຣີ ໂທຓຏ຺ຐກທ຺ວຍໍ;

ທ຺ວິອຏ຺ຐນາຬິໂຍ ໂທໂຓ, ນາເຬກາ ປສຕຏ຺ຐກໍ;

ລກ຺ຂໍ ຕິລານໍ ປສຕໍ, ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປມາຓໂຕ’’ຕິ.

‘‘ມຄຘນາຬິ ¶ ນາມ ອຑ຺ຒເຕຣສປລາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໒) ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕພ຺ພຓ຺ຓນາຍ ‘‘ອຑ຺ຒເຕຣສປລານິ ມາເສຫິ ຄເຫຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນາຫຸ –

‘‘ຈຕຸປ຺ປສຕິກາ ມຸຏ຺ຐິ, ປລຎ຺ເຈຕໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ;

ກຸຑຸວປ຺ປສຕຎ຺ເຈວ, ຈຕ຺ຕາຣິ ເຈວ ນາຬິ ຕຸ.

‘‘ໂສເຍວ ປຕ຺ໂຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ປຕ຺ຖາ ອຬ຺ຫກມຸຈ຺ຈເຕ;

ອຬ຺ຫການມ຺ປິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ‘ໂທໂຓ’ຕິ ປຣິກິຕ຺ຕິໂຕ’’ຕິ.

ອາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐປສຕາ ມາຄຘນາຬີ’’ຕິ ປຸພ຺ພປກ຺ຂເມວ ໂຣຈຍນ຺ຕິ.

ຂາທນຎ຺ຈ ຈຕຸພ຺ຠາຄນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຠຕ຺ເຕ ຈຕຸຘາ ວິຠຕ຺ເຕ ເອກຠາຄມຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖຫາຣິຍຆນມຸຄ຺ຄສູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕສ຺ສ ໂອທນສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາໂຓ ນາຕິຆໂນ ນາຕິຕນຸໂກ ຫຕ຺ຖຫາຣິໂຍ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣສງ຺ຂໂຕ ມຸຄ຺ຄສູໂປ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໒).

ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ຕທູປິຍນ຺ຕິ ຍາວ ຈຣິມາໂລປໍ, ຕາວ ສພ຺ພາໂລປານຸຣູປໍ ມຈ຺ຉມໍສາທິພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອາໂລປສ຺ສ ອາໂລປສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ຍາວຈຣິມາໂລປປ຺ປໂຫນກໍ ມຈ຺ຉມໍສາທິພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາໂລປສ຺ສ ອາໂລປສ຺ສ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ມຕ຺ຕາ ນາມ ໂອທນຈຕຸຕ຺ຖຠາໂຄ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໗) ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາໂລປສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາຓໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອາໂລປສ຺ສ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ສູປສ຺ເສວ ໂອທນຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາຓໍ ¶ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອຕສ຺ສ ລກ຺ຂເຓ ທສ຺ສິເຕ ອິຕຣສ຺ສາປິ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ຕຖາ ວິເສເສຕ຺ວາ ປມາຓໍ ນ ທສ຺ສິຕໍ. ໂອທເນ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພານິ ສປ຺ປິເຕລຕກ຺ກຣສກຎ຺ຊິກາທີນິ ຄຓນູປຄານິ ນ ໂຫນ຺ຕິ.

໗໓໙. ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຠຕ຺ຕາທິນິຣວເສສໍ. ຄຓ຺ຫຕີຕິ ວກ຺ຂມາເນຫິ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ. ອຸປຑ຺ໂຒຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ຄຓ຺ຫນກທພ຺ພສມ຺ຠາຣຄາຫີ ປຕ຺ໂຕ ຕໍສຫຈຣິເຍນ ¶ ‘‘ອຸປຑ຺ໂຒ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕທຸປຑ຺ໂຒ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຑ຺ໂຒ ຕທຸປຑ຺ໂຒຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໗໔໐. ອິເມສຸ ຕີສຸ ປຕ຺ເຕສຸ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສ຺ສ ວຸຕ຺ຕໍ ໂອທນາທິ ສພ຺ພໍ ຍສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິມຕ຺ຖເກ ປຸຎ຺ຊິຍມານໍ ຫີຣກໍ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ຜຸສຕິ, ໂສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐມຊ຺ຌິໂມ ນາມ, ຫີຣໂຕ ອຕິເຣກໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂສ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐມໂກ ນາມ, ອນ຺ໂຕປຕ຺ເຕ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມ, ເອວໍ ມຊ຺ຌິໂມ ຈ ໂອມໂກ ຈ ປຈ຺ເຈກໍ ຕິວິໂຘ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ເພ ນວ ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ເສວາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສ຺ເສວ. ໂອມໂກ ຈ ມຊ຺ຌິໂມ ຈາຕິ ໂອມກມຊ຺ຌິມາ. ອິຘ ມຊ຺ຌິໂມ ຈ ໂອມໂກ ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສ຺ເສວ ເຠໂທ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣທ຺ວເຍປິ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐມໂກ ອຸກ຺ກຏ຺ຐມຊ຺ຌິໂມ’’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ມຊ຺ຌິໂມມການມ຺ປິ ຍຖາກ຺ກມໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ມຊ຺ຌິໂມ ມຊ຺ຌິມຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ມຊ຺ຌິໂມມໂກ, ໂອມກຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ໂອມກມຊ຺ຌິໂມ ໂອມໂກມໂກ ຈາ’’ຕິ.

໗໔໑. ເຕສູຕິ ¶ ນວສຸ ປຕ຺ເຕສຸ. ຕສ຺ມາຕິ ອປຕ຺ຕຠາວໂຕ. ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ໂອມໂກມກຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ. ເອເຕ ຠາຊນສງ຺ເຂເປນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕສ຺ມາ ເອເຕ ຠາຊນປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໒).

໗໔໒. ປຕ຺ຕລກ຺ຂຓສໍຍຸຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕປມາຓຍຸຕ຺ຕຕາ, ‘‘ອໂຍປຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ປາເກຫິ ປກ຺ໂກ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ ທ຺ວີຫິ ປາເກຫິ ປກ຺ໂກ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໘) ວຸຕ຺ຕາ ປາກສມ຺ປຕ຺ຕິ, ກິຓິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ ເຈ, ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພມູລສ຺ສ ອເສເສຕ຺ວາ ທິນ຺ນຠາໂວ, ຉິທ຺ທາຠາໂວ, ຉິນ຺ນຣາຊີນໍ ອຠາໂວຕິ ປຎ຺ຈວິຘໍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ປມາຓຍຸຕ຺ຕຕາ ປາກ-ສມ຺ປຕ຺ຕິ ທິນ຺ນມູລຕາ;

ອຈ຺ຉິທ຺ທາຣາຊິຕາ ເຈຕິ, ປຕ຺ຕລກ຺ຂຓປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ອຘິຏ຺ຐາຍ ວາ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ປຐມໍ ປຣິຠຸຕ຺ເຕ ປຕ຺ເຕ ສຕິ ຕໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພປຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖປາເສ ເຈ ໂຫຕິ, ວກ຺ຂມານນເຍນ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ¶ ວຈີເຠທກຣຓວເສນ ວາຈາຍ ວາ ວຈີເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ເອວເມວ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ຜນ຺ທາເປນ຺ເຕນ ກາເຍນ ວາ ທູເຣ ເຈ ຫຕ຺ຖປາສາ ໂຫຕິ, ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ປຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໘ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເອກເກນ ວາ ປຈ຺ຉາ ສຕິສມ຺ໂມເສ ສຣາເປຕ຺ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວູປສເມຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ນິຘາເນ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຘິຏ຺ຐາເນ ອຍມານິສໍໂສ – ສຈສ຺ສ ‘ອຘິຏ຺ຐິໂຕ ນຸ ໂຂ ເມ, ໂນ’ຕິ ວິມຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິຕໂຣ ສາເຣຕ຺ວາ ວິມຕິໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ¶ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໘) ອຍມຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ທ຺ເວ ປຕ຺ເຕ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິກປ຺ເປຕ຺ວາຕິ (ປາຈິ. ໓໗໓; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໘; ກງ຺ກາ. ອຏ຺ຐ. ວິກປ຺ປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ຕ຺ຖ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຕ຺ຕພຫຸຕ຺ຕໍ, ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເອກໍ ເຈ ສນ຺ນິຫິຕໍ, ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວາ ອາທິນາ ນເຍນ ເອກໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຫິ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ເຕນ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘເຏ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຏວິເສໂສ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໗໔໓. ຘາເຣຍ຺ຍາຕິ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ, ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ໂພ. ຕໍ ກາລໍ ປຕ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ‘‘ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ມາຄຘິການໍ ທ຺ວິລິງ຺ຄໂກ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

໗໔໔. ອຘິຏ຺ຐິຕວິກປ຺ປິເຕສຸ ອນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ອຕິເຣກຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ຍໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໗໔໕. ສມ຺ມຸເຂຕິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖປ຺ປເທສໂຕ ອນ຺ໂຕ ຐິຕໍ ປຕ຺ຕໍ. ທູຣສ຺ມິນ຺ຕິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຣຕນໂຕ ປຣຠາເຄ ‘‘ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວາ ອຸປຣິປາສາເທ ວາ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ ວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ທູເຣປິ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິກປ຺ປນກາເລປິ ສນ຺ຕິກທູຣວຈນເຠທາ ເອວເມວ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ‘‘ວິກປ຺ເປຕຸໍ ¶ ປນ ພຫູນິປິ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ນໂຍຕິ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິອາທິນໂຍ.

໗໔໖. ວາຈາກາຍວເສນ ¶ ທຸວິເຘ ອຘິຏ຺ຐາເນ ວາຈາຘິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກາຍາຘິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອາໂຠຄ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອາໂຠຄນ຺ຕິ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ. ‘‘ມນສາ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ວຈສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາຍວິກາໂຣວ ກາຍວິກາຣກໍ, ຫຕ຺ເຖນ ຜນ຺ທາປນາທິກາຍກິຣິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕເນວ ກາຍາຘິຏ຺ຐານໍ ຫຕ຺ເຖນ ອປຕ຺ຕພ຺ເພ ທູເຣ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໗໔໗-໘. ‘‘ຊຫຕິ ອຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ທານໂຕຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາເນນ. ເຠທກໂຕຕິ ຠິຊ຺ຊເນນ. ນາສໂຕຕິ ປຕ຺ຕສາມິກສ຺ສ ກາລກິຣິຍາຍ. ວິພ຺ຠມໂຕຕິ ສິກ຺ຂໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄິຫິຠາວູປຄມເນນ. ອຸທ຺ຘາຣໂຕຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣເຓນ. ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ. ປຣິວຕ຺ຕນໂຕຕິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນນ. ຄາຫໂຕຕິ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄຫເຓນ, ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນ ຈ.

ກງ຺ຄຸສິຕ຺ຖປ຺ປມາເຓນາຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘຎ຺ຎານໍ ຂຸທ຺ທກຕຣສ຺ສ ກງ຺ຄຸໂນ ສິຕ຺ຖປ຺ປມາເຓນ. ເຂນາຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ທ຺ວງ຺ຄຸລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອາກາສປຣິຍາເຍນ ຉິທ຺ເທນ. ອາຓິຍາ ວາຕິ ອໂຍມຍາຍ ອາຓິຍາ ວາ.

໗໕໐-໑. ມຓິປຕ຺ໂຕຕິ ມຓິນາ ກໂຕ. ເວຬຸຣິຍຸພ຺ຠໂວຕິ ມຣກຕມຓິມໂຍ. ຜລິກຸພ຺ຠໂວຕິ ຜລິກປາສາເຓນ ກໂຕ. ກາຈມໂຍຕິ ກາຈມຕ຺ຕິກາມໂຍ. ກໍສມໂຍຕິ ກໍສໂລເຫນ ກໂຕ. ຕິປຸມໂຍຕິ ກາຬຕິປຸມໂຍ. ສີສມໂຍຕິ ເສຕຕິປຸມໂຍ. ວິປລ຺ລາເສນ ຈ ວທນ຺ຕິ. ສຊ຺ຌຸມໂຍຕິ ຣຊຕມໂຍ.

໗໕໒. ຆຏກຏາໂຫຕິ ຆຏກປາລໍ. ສີສກຏາໂຫຕິ ຉວສີສກປາລໍ. ຕຸມ຺ພນ຺ຕິ ອລາພຸ. ອສ຺ສາຕິ ເອກາທສວິຘສ຺ສ ¶ ປຕ຺ຕສ຺ສ. ອນຸໂລມິກນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍວເສນ ອນຸໂລມໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ເອກາທສວິເຘ. ຕມ຺ພມຍໍ ໂລຫມຍໍ ຖາລກໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ, ປຕ຺ໂຕເຍວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕມ຺ພໂລຫມຍາ ຖາລກາ ປນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໕໓. ຕຏ຺ຏິກາທີນີຕິ ¶ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວຏ຺ຏກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ວຏ຺ຏກນ຺ຕິ ຈ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາໂຣ ໂລຫາທິມໂຍ ຠາຊນິຍວິເສໂສ. ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ. ຄິຫີ ຈ ສງ຺ໂຆ ຈ ຄິຫິສງ຺ຆາ, ເຕສໍ ສນ຺ຕກາ ຄິຫິສງ຺ຆິກາ.

໗໕໔. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສຸ ປຕ຺ເຕສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຕ຺ຕໍ. ໂວທກໍ ກຕ຺ວາຕິ ວິຄໂຕທກໍ ກຕ຺ວາ. ປຏິສາເມຍ຺ຍາຕິ ນິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐາເນ ນິກ຺ຂິປນວເສນ, ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພນ຺ຘນວເສນ ວາ ສງ຺ໂຄເປຍ຺ຍ.

໗໕໕. ໂອຕາເປຕຸນ຺ຕິ ອາຕເປ, ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ວາ ຕາເປຕຸໍ. ອຸຓ຺ເຫຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຸຓ຺ເຫ. ນ ນິທເຫຕພ຺ໂພຕິ ນ ຌາເປຕພ຺ໂພ. ສີສາປນຍນເມວ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນ ນິທເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ ອຘິກນິວາຣເຓເນວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

໗໕໖. ມິຑ຺ຒນ຺ເຕຕິ ມິຑ຺ຒິຍາ ອນ຺ເຕ. ປຣິຠຓ຺ຑນ຺ເຕຕິ ປມຸເຂ ມຫາມິຑ຺ຒິຍາ ອນ຺ເຕ. ‘‘ວິຕ຺ຖິຓ຺ເຓຕິ ອນ຺ຕມໂສ ທ຺ວິປຕ຺ຕມຕ຺ໂຕກາສວິຕ຺ຖາເຣ’’ຕິ ເກຈິ. ຐເປຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ, ວລຍາທິອາຘາເຣນ ວິນາປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ມິຑ຺ຒິຍາ ປມຸເຂ ມິຑ຺ຒິຍາ ຈ ຂຣຠູມິປເທສາທີສຸ ຈ ວລຍມຕ຺ຖເກ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໗໕໗. ທາຣຸອາຘາຣເກຕິ ອຸທຸກ຺ຂລສທິເສ ທາຣຸມເຍ ອາຘາເຣ. ທ຺ເວ ປຕ຺ເຕ ຐເປຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຕ຺ຕມຕ຺ຖເກ ອປຣສ຺ສາປິ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຐປນວເສນ ທ຺ເວ ປຕ຺ເຕ ຐເປຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ¶ ເອກສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍເມວ ນໂຍຕິ ‘‘ທ຺ເວປິ ປຕ຺ເຕ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຍໍ ນໂຍ. ທຓ຺ຑຠູມິອາຘາຣເກສູຕິ ເອຕ຺ຖ ທຓ຺ຑາຘາໂຣ ນາມ ພຫູຫິ ທຓ຺ເຑຫິ ກໂຕ. ຠູມິອາຘາຣໂກ ນາມ ຠູມິຍໍ ກໂຕ ອາລວາລວລຍາກາໂຣ ສິລິຏ຺ຐາຘາໂຣ. ‘‘ທນ຺ຕເວຕ຺ຕລຕາທິມໂຍ ຠູມິອາຘາຣໂກ’’ຕິ ເກຈິ.

໗໕໘-໙. ຕຏ຺ຏິກາຍາຕິ ຕາລປຓ຺ຓາທີຫິ ກຕຕຏ຺ຏິກາຍ. ໂປຕ຺ຖເກຕິ ມກຈິວາກມເຍ ວາ ຣຸກ຺ຂວາກມເຍ ວາ ອຕ຺ຖຣເຓ. ກຏສາຣເກຕິ ຕາລປຓ຺ຓາທີຫິ ວີເຕ ອຕ຺ຖຣເຓ. ປຣິຠຓ຺ຑກຕາຍາຕິ ກຕໂຄມຍປຣິຠຓ຺ຑາຍ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ສຸຘາກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປາສາເຓນ ຆໍສິຕ຺ວາ ມຏ຺ຐກຕາຍ ຠູມິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວາລຸກາສຸ ວາຕິ ເລຑ຺ຑຸປາສາຓສກ຺ຂຣກປາລາທິອມິສ຺ສາສຸ ສຓ຺ຫສຸຂຸມວາລຸກາສູຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຖາຣູປາສູ’’ຕິອາທິ. ຣຊມ຺ຫິ ສນ຺ເຕປິ ອສນ຺ເຕປິ ວິສຸໍເຍວ ‘‘ຂຣຠູມິຍາ ນ ຐເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຣຊາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ຣໂຊກິຓ຺ຓໍ ສຓ຺ຫຠູມິມາຫ. ຂຣຠູມິຍາຕິ ຜຣຸສຠູມິຍາ.

໗໖໐. ລຄ຺ເຄຕຸນ຺ຕິ ໂອລມ຺ເພຕຸໍ. ທຓ຺ຑໂກຏິຍາ, ນາຄທນ຺ຕໂກຏິຍາ ຈ ປຕ຺ຕມຸເຂນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐປນມ຺ປິ ລຄ຺ຄນໍ ນາມ. ຉຕ຺ຕງ຺ກມຎ຺ຈປີເຐສູຕິ ຉຕ຺ເຕ, ອງ຺ເກ, ມຎ຺ຈປີເຐ ຈ.

໗໖໑. ອຏນີສູຕິ ອງ຺ເຄສຸ. ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ຖວິກາຍ ອໍສວທ຺ຘນກາທິນາ ເຍນ ເກນຈິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ໂອລມ຺ເພຕຸມ຺ປີຕິ ລຄ຺ເຄຕຸມ຺ປິ. ‘‘ຐເປຕຸໍ ອຸປຣີ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ.

໗໖໒. ມຎ຺ຈປີຐຏ຺ຏເກຕິ ມຎ຺ຈປີເຐສຸ ຐປິຕປຕ຺ຕາ ຍຖາ ນ ປຕນ຺ຕິ, ຕຖາ ອຏນິມຕ຺ຖເກ ທາຣຸນາ ປຣິກ຺ເຂເປ ກເຕ ມຎ຺ຈປີຐຏ຺ຏກາ ¶ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາທິເສ ມຎ຺ຈປີຐຏ຺ຏເກ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຕ຺ຕປູໂຣປີຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປູໂຣປິ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ຍາຄຸເຕລປຣິປູຣິຕສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ. ຕຸຈ຺ຉປຕ຺ເຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ປູຣຓໍ ປູໂຣ, ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປູໂຣ ຠຕ຺ຕປູໂຣ.

ຕິຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໖໓. ກວາຏນ຺ຕິ ທ຺ວາຣກວາຏຜລກໍ. ‘‘ເສນາສເນ ທ຺ວາຣກວາຏວາຕປານກວາຏາທີ’’ຕິອາທີສຸ ທ຺ວາຣຜລກໍ ‘‘ກວາຏ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປຓາເມຍ຺ຍາຕິ ນ ນາເມຍ຺ຍ ນ ຈາເລຍ຺ຍ, ນ ຈ ປິທເຫຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖ ຍສ຺ສ ໂສ ປຕ຺ຕຫຕ຺ໂຖຕິ ຠິນ຺ນາຘິກຣໂຓຍໍ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ ‘‘ວຊິຣປາຓີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ‘‘ປຓາເມຍ຺ຍ ອສ຺ສາ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ.

໗໖໔. ນ ນີຫເຣຍ຺ຍ ປຕ຺ເຕນ ຈລການີຕິ ຣສໍ ປິວິຕ຺ວາ ປາຕິຕມຘຸກຜລຏ຺ຐິກາທິ ຉຑ຺ຑິຕານິ ພຫິ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ປຕ຺ເຕນ ນ ນີຫເຣຍ຺ຍ. ອຏ຺ຐິການິ ວາຕິ ປນສຏ຺ຐິໂກລຏ຺ຐິອາທິອຏ຺ຐິການິ ວາ. ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐມຸທກນ຺ຕິ ມຸຂໂຘວນາທິກໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐມຸທກໍ. ປຕ຺ເຕນ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ, ພຫິ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ຕໍ ປຕ຺ເຕ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕຣຖາ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐປຕ຺ຕໂຘວໂນທກມ຺ປິ ເຕເນວ ປຕ຺ເຕນ ພຫິ ນ ນີຫຣິຕພ຺ພໍ ສິຍາ.

໗໖໕. ປຏິຄ຺ຄເຫຕິ ¶ ມຸຂໂຘວໂນທກນ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄໂຫ, ເຂຬມລ຺ລໂກວ. ມຸຂໂຕ ນີຫຏນ຺ຕິ ມຸເຂນ ຉຑ຺ຑິຕໍ ມໍສຂຓ຺ຑາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ.

໗໖໖. ວິນສ຺ສຕີຕິ ວິພ຺ຠເມນ ວາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ ວາ ກາລກິຣິຍາຍ ວາ ວິນສ຺ສຕິ. ອຖ ວາ ໂຍຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິ ສາມິວເສນ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ¶ ປຕ຺ໂຕ ເຠເທນ ວາ ອຈ຺ເຉເທນ ວາ ໂຈຣິກາຍ ຫຣເຓນ ວາ ນສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໗໖໗. ປຐມສ຺ສາຕິ ປຕ຺ຕວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຐມສ຺ສ. ປຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ປຐເມນາຕິ ຈີວຣວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຐເມນ ກຖິເນນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມເຫສິນາຕິ ມຫນ຺ເຕ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ຄຸເຓ ເອສິ ຄເວສີຕິ ມເຫສິ. ປຐມສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານາທໂຍ ສພ຺ເພ ອິຘ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐວິນິຈ຺ຉຍາ ປຐເມນ ກຖິເນນ ສມາ ສທິສາ ອິຕິ ມເຫສິນາ ມຕາ ອນຸມຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ໂຍຊນາ.

ປຐມປຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ.

໗໖໘. ປຎ຺ຈ ພນ຺ຘນານິ ອູນານິ ຍສ຺ສ ໂສ ປຎ຺ຈພນ຺ຘນອູໂນ, ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ, ອພນ຺ຘນຎ຺ຈ ເອກທ຺ວິຕິຈຕຸພນ຺ຘນຎ຺ຈ ‘‘ປຎ຺ຈພນ຺ຘນອູນ’’ນ຺ຕິ ຄຫິຕໍ. ຍຖາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘໂນ ນາມ ປຕ຺ໂຕ ອພນ຺ຘໂນ ວາ ເອກພນ຺ຘໂນ ວາ ທ຺ວິພນ຺ຘໂນ ວາ ຕິພນ຺ຘໂນ ວາ ຈຕຸພນ຺ຘໂນ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໑໓). ພນ຺ຘເນ ອກເຕປິ ພນ຺ຘນາຣໂຫ ວກ຺ຂມານລກ຺ຂຓຣາຊິຍຸຕ຺ໂຕປິ ‘‘ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘໂນເຍວາ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ອພນ຺ຘໂນ ນາມ ຍສ຺ສ ພນ຺ຘນເມວ ນຕ຺ຖິ, ໂສ. ເຕເນວາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ອພນ຺ຘນສ຺ສປິ ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈ ພນ຺ຘນານິ ນ ປູເຣນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ນຕ຺ຖິຕາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໑໒-໖໑໓). ທ຺ວງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓໂຕ ອູນຣາຊິຍຸຕ຺ໂຕ ອພນ຺ຘໂນກາໂສປິ ‘‘ອພນ຺ຘໂນເຍວາ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຍຖາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ອພນ຺ຘໂນກາໂສ ນາມ ປຕ຺ໂຕ ຍສ຺ສ ທ຺ວງ຺ຄຸລາ ຣາຊິ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໑໓).

໗໖໙. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ‘‘ພນ຺ຘໂນກາໂສ ນາມ ປຕ຺ໂຕ ຍສ຺ສ ທ຺ວງ຺ຄຸລາ ຣາຊິ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໑໓) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວງ຺ຄຸລາຍ ຣາຊິຍາ ເອກຎ຺ຈ ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຠຏ຺ຐາ’’ຕິ ¶ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໑໒-໖໑໓) ‘‘ສພ຺ພາປິ ຣາຊິໂຍ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ¶ ເຫຏ຺ຐາ ຠຏ຺ຐາເຍວ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ນິສ຺ສນ຺ເທເຫ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຂວຏ຺ຏິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນ ວາ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘໂນກາເສ ວາ ສຕິ ໂສປິ ປຕ຺ໂຕ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘໂນ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໑໒-໖໑໓) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຈນໍ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ຕຖາ ນິຍໂມ ນ ທສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕາຍ ປາຬິຍາ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ. ຈ-ກາຣສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ຖຕ຺ຕາ ທ຺ວງ຺ຄຸລທ຺ວງ຺ຄຸລາຫິ ທ຺ວີຫິ ທ຺ເວ ພນ຺ຘນານິ ຈ ຕີຓິ ພນ຺ຘນານິ ຈາຕິ ອິທມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍສ຺ສ ປນ ທ຺ເວ ຣາຊິໂຍ, ເອກາເຍວ ວາ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາ, ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ພນ຺ຘນານິ ທາຕພ຺ພານິ. ຍສ຺ສ ຕິສ຺ໂສ, ເອກາເຍວ ວາ ຉຬງ຺ຄຸລາ, ຕສ຺ສ ຕີຓິ ພນ຺ຘນານິ ທາຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໑໒-໖໑໓).

ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນປຕ຺ເຕສຸ ອນ຺ຕິມປຕ຺ຕສ຺ສ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ພນ຺ຘນານິ ຈາ’’ຕິອາທິ. ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຣາຊີນໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ພນ຺ຘນານິ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈກາໂຣ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສມຸຈ຺ຈຍໍ ກໂຣຕິ. ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລຣາຊິຍາ ຕຖາຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລາຍາມໍ ຠຏ຺ຐາຍ ຣາຊິຍາ ທ຺ວງ຺ຄຸລທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ເຕ ຐາເນ ເຕເນວ ນີຫາເຣນ ພທ຺ຘານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ພນ຺ຘນານິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໗໐. ເອວໍ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນປຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຣິປຸຓ຺ຓປຎ຺ຈພນ຺ຘນປຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ປຎ຺ຈ ວາ’’ຕິອາທິ. ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ທ຺ວງ຺ຄຸລທ຺ວງ຺ຄຸລາຍາມໍ ໂອຕິຓ຺ຓາ ປຎ຺ຈ ຣາຊິໂຍ ຈ. ວາ-ສທ຺ເທນ ປຎ຺ຈພນ຺ຘນວິກປ຺ປາ ທສ຺ສິຕາ. ເອກາ ວາປິ ທສງ຺ຄຸລາຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ທສງ຺ຄຸລາຍາມາ ເອກາ ວາ ຣາຊິ ໂຫຕິ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ຕສ຺ສາ ຣາຊິຍາ ພນ຺ຘໂນ ປຎ຺ຈພນ຺ຘນປກ຺ໂຂ ທສ຺ສິໂຕ. ອຍໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ¶ ຍສ຺ສ ປຎ຺ຈ ຣາຊິໂຍ ວາ ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘນານິ ປຎ຺ຈພນ຺ຘນານິ ວາ, ທສງ຺ຄຸລາ ເອກາ ຣາຊິ ວາ ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘນານິ ປຎ຺ຈພນ຺ຘນານິ ວາ ສນ຺ຕິ, ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈພນ຺ຘໂນ ນາມ.

໗໗໑. ເອຕ຺ຕາວຕາ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ເຕ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອໂຍປຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອໂຍປຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ຉິທ຺ທານິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພານິ ອໂຍປຏ຺ຏານິ ໂລຫມຓ຺ຑລການິ ນາມ. ‘‘ຠຓ຺ຑີ’’ຕິປິ ຕສ຺ເສວ ປຣິຍາໂຍ. ຠຓ຺ຑິຕພ຺ພໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຉິທ຺ເທ ປຏິຈ຺ຉາທິເຕປິ ຍຕ຺ຖ ອສຓ຺ຫຕາຍ ອາມິສໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕາທິໂສປິ ອປຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ມຏ຺ໂຐ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອໂຍຈຸຓ຺ເຓນ ວາຓິຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ມຏ຺ໂຐ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ.

໗໗໒. ຕສ຺ສ ¶ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ຕສ຺ມິໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ, ‘‘ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໑໓) ວຈນໂຕ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ຕສ຺ສ ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ຕສ຺ມິໍ ປຕ຺ຕນິສ຺ສຊ຺ຊເກ ປຸຄ຺ຄເລ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ.

໗໗໓. ທີຍມາເນ ຕຸ ປຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນ ປຕ຺ເຕນ ວິຎ຺ຎາປິຕນວປຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ເທເສຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ຈຕສ຺ໂສ ອຄຕິໂຍ ອຄມນໍ, ຄຫິຕາຄຫິຕຊານນນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຐມໍ ສງ຺ຆໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ສງ຺ເຆນ ປຕ຺ຕຄາຫກໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມເຕນ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ເຆ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸປສງ຺ກມ຺ມ ວິຎ຺ຎາຍມານໍ ຄຸຓໍ ວຕ຺ວາ ປຓາມິເຕ. ຍສ຺ສາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຍສ຺ສ ¶ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ໂຣຈນຕ຺ຖໂຍເຄ ສມ຺ປທານວຈນໍ. ໂສ ທີຍມາໂນ ປຕ຺ໂຕ. ຕໍ ທີຍມານໍ ປຕ຺ຕໍ.

໗໗໔. ທີປິໂຕຕິ ‘‘ອປຕ຺ຕກສ຺ສ ນ ຄາເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໑໕) ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສໍ ຠິກ຺ຂຸປຣິສາຍໍ. ປຕ຺ຕປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິຍນ຺ເຕ ຐິຕປຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໑໕) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ປຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕເນນ ອາຄໂຕ ວາ ສພ຺ເພຫິ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາຄໂຕ ໂສ ເອວ ວາ ປຕ຺ໂຕ ປຣິຍນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ປຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ.

໗໗໕. ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທິນ຺ນໍ ຕໍ ປຣິຍນ຺ຕປຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປເທເສຕິ ມຎ຺ຈປີຐາທິອຏ຺ຐາເນ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ມຎ຺ຈປີຐຉຕ຺ຕນາຄທນ຺ຕາທິເກ ອເທເສ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໑໕). ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເທຕິ. ອຕ຺ຕນາ ອທາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອນຸຣູປໍ ປຕ຺ຕໍ ທິຍ຺ຍມານໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ຍາຄຸຣນ຺ຘນາທິວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອໂຠເຄນາຕິ ຍາຄຸຣນ຺ຘນຣຊນປຈນາທິນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໑໕). ‘‘ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປນ ພ຺ຍາຘິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ອສຕິ ມຕ຺ຕິກາຍ ລິມ຺ປິຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ວາ ປຈິຕຸໍ ອຸທກໍ ວາ ຕາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໑໕) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕາທິເສ ຐາເນ ຕຖາປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສ.

໗໗໖. ນຏ຺ເຐຕິ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຍມາເນ ປຕ຺ເຕ ໂຈຣຄ຺ຄຫຓາທິນາ ນຏ຺ເຐ. ຠິນ຺ເນຕິ ເຠທມຸປຄເຕ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎໍ ປຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ປກາສິຕາຕິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ນຏ຺ຐປຕ຺ຕສ຺ສ ຠິນ຺ນປຕ຺ຕສ຺ສ ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໖໑໗) ນເຍນ ປາຬິຍໍ ເທສິຕາ. ອິຘ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ວຬຎ຺ຊິຍມາເນ ປຕ຺ເຕ ສຕິປິ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ປຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຎາຕກາທີນໍ ຄຓ຺ຫໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ລພ຺ຠຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນາຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ຘນໍ ນາມ ສຸຕ຺ຕວຕ຺ຖາທິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸ.

໗໗໗. ເອຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາປນໍ ກ຺ຣິຍໍ.

ທຸຕິຍປຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ.

໗໗໘. ສປ຺ປິອາທິໍ ເຠສຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖິທໍ? ສປ຺ປິ ນວນີຕໍ ເຕລໍ ມຘຸ ຜາຓິຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໒) ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ສປ຺ປິ ນາມ ໂຄສປ຺ປິ ວາ ອຊິກາສປ຺ປິ ວາ ມຫິໍສສປ຺ປິ ວາ, ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ສປ຺ປີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓) ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ຆຕຎ຺ຈ ‘‘ເຕສໍເຍວ ນວນີຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓) ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນວນີຕຎ຺ຈ ‘‘ຕິລເຕລໍ ສາສປເຕລໍ ມຘຸກເຕລໍ ເອຣຓ຺ຑກເຕລໍ ວສາເຕລ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓) ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ເຕລຎ຺ຈ ‘‘ມຘຸ ນາມ ມກ຺ຂິກາມຘູ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓) ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ມຘຸຎ຺ຈ ‘‘ຜາຓິຕໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓) ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ຄຸຬາທິຜາຓິຕຎ຺ຈາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈເຠສຊ຺ຊຣາສິມ຺ຫິ ຍໍ ຍໍ ເຠສຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸເຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸເຣຠຕ຺ເຕ. ປຏິຄຍ຺ຫາຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ.

໗໗໙. ຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ສຕ຺ຕາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກິຣິຍາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ‘‘ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຕິກ຺ກໂມ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກໂມ, ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ. ຕສ຺ສາຕິ ເຠສຊ຺ຊປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ທສ຺ສິຕໍ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ຠາຊນຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນປິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຐປິຕານິ ນວນີຕປິຓ຺ຑຄຸຬປິຓ຺ຑສກ຺ກຣມຘຸປຏລານິປິ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

໗໘໐. ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ສນ຺ນິຘີຍຕີຕິ ສນ຺ນິຘິ, ສນ຺ນິຫິຕວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ສ ກາຣກໍ ກຣຓໍ ¶ ອປຣາປຣທິວສຕ຺ຖາຍ ຐປນໍ, ຕໍ ກຕ຺ວາ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍຖາ ອປຣໍ ທິວສໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຣາມິສໍ ສາຍໂຕຕິ ອາມິເສນ ອມິສ຺ເສຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ.

໗໘໑. ອຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫິຕໍ. ສຣີຣໂຠເຄຕິ ພຫິ ສຣີຣປຣິໂຠເຄເນວ.

໗໘໒. ຄຫິຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ. ຕາເປຕ຺ວາຕິ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ.

໗໘໓. ‘‘ສຍໍ ຕາເປຕິ…ເປ… ນ ໂຫຕິ ໂສ’’ຕິ ອິທໍ ສຸໂຘຕນວນີຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸທ຺ໂຘເຕນ ປນ ທຘິຄຸຬິກາທິສຫິເຕນ ສາມໍປາໂກ ໂຫເຕວ. ນວນີຕສ຺ສ ຍໍ ສຍໍ ຕາປນໍ, ໂສ ສາມໍປາໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໗໘໔. ເຍນ ເກນຈີຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ວາ.

໗໘໕. ‘‘ສຍໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ເຕນ ກຕໍ ປນ ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຂີເຣນ ວາ ທຘິນາ ວາ ກຕສປ຺ປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ກຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໒).

໗໘໖. ສວຕ຺ຖຸກສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ ນາມ ຂີຣທຘິ.

໗໘໗. ອສ຺ສາຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຂີຣທຘີຫິ ກຕສປ຺ປິມາຫ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ‘‘ຍານິ ໂຂ ປນ ຕານິ ¶ ຄິລານານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິສາຍນີຍານິ ເຠສຊ຺ຊານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ? ສປ຺ປິ ນວນີຕໍ ເຕລໍ ມຘຸ ຜາຓິຕໍ, ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໒) ອິມສ຺ມິໍ ມາຕິກາປາເຐ ‘‘ຍານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສປ຺ປິອາທີນເມວ ‘‘ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຂີຣທຘີນໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໗໘໘. ກປ຺ປິຍສປ຺ປິມ຺ຫີຕິ ¶ ກປ຺ປິຍມໍສານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຆເຕ. ອກປ຺ປິຍສປ຺ປິມ຺ຫີຕິ ອກປ຺ປິຍມໍສານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຆເຕ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາເຫ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໗໘໙. ເຕນ ສປ຺ປິນາ ອກປ຺ປິເຍນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ທຸກ຺ກຏໍ ກຖໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພາ’’ຕິອາທິ. ອກປ຺ປິຍໍ ມໍສໍ ເຍສໍ ເຕ ອກປ຺ປິຍມໍສາ, ມນຸສ຺ສາທໂຍ, ສພ຺ເພ ຈ ເຕ ອກປ຺ປິຍມໍສາ ຈາຕິ ສພ຺ພາກປ຺ປິຍມໍສາ, ເຕສໍ.

໗໙໐-໑. ເອວໍ ເຈ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ສປ຺ປີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸມາຫ ‘‘ເຍສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຍສຎ຺ຫິ ກປ຺ປຕິ ມໍສໍ, ເຕສໍ ສປ຺ປີ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ກິໍ ປໂຍຊນໍ ສາເຘຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທານິ ປຣິຈ຺ເຉທນິຍມນສງ຺ຂາຕໍ ຕໍປໂຍຊນຎ຺ຈ ຕພ຺ພິສຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ປຓີຕໂຠຊນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ປຓີຕໂຠຊນສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທນິຍາມນນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ສຕ຺ຕາຫກາລິເກ ປຎ຺ຈວິເຘ ເຠສຊ຺ເຊຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍສ຺ສ ວຕ຺ຖູນນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣິຕພ຺ພທສ຺ສນໍ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍເຫຕຸກສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖູນນ຺ຕິ ສປ຺ປິນວນີຕທ຺ວຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕາຫກາລິເກ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ນາມ ເອເຕສເມວ ສປ຺ປິນວນີຕານິ, ປຓີຕໂຠຊນຎ຺ຈ ເຕສເມວ ຂີຣທຘິສປ຺ປິນວນີຕານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອກປ຺ປິຍມໍສສຕ຺ຕານໍ ສປ຺ປິອາທິນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ¶ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ປາຬິຍໍ ຕຖາຄຕາ ຘິປ຺ເປໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໗໙໒. ຄຫິຕຸຄ຺ຄຫິຕາທິເກ ອຸຄ຺ຄຫິຕປຏິຄ຺ຄຫິຕາທິເກ ນວນີເຕປິ ສພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສປ຺ປິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍຊນາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຂີຣທຘີຫິ, ອຸຄ຺ຄຫິຕຂີຣທຘີຫິ ຈ ກຕໍ ນວນີຕໍ, ຕາທິສເມວ ອກປ຺ປິຍມໍສນວນີຕຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ສພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອາປຕ຺ຕິອາທິກໍ ສພ຺ພວິນິຈ຺ຉຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສພ຺ໂພ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິປຣິໂຠຄາປຣິໂຠຄນໂຍ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໒).

໗໙໓-໔. ຠິກ຺ຂູນໍ ອາກິຣນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ອາທິຈ຺ຈປກ຺ກນ຺ຕິ ອາຕເປ ວິລີນໍ. ສໍສຏ຺ຐໍ ປຣິສ຺ສາວິຕໍ.

໗໙໕-໖. ຕິລເຕລໍ ສາສປເຕລໍ ມຘຸກເຕລໍ ເອຣຓ຺ຑກເຕລໍ. ຄຫິຕນ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ. ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ¶ ນິຣາມິສມ຺ປິ ສາຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເຕສໍ ວສາຕິ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ເຕລານໍ ວເສນ, ເຕລຠາຊນຄຓນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໗໙໘. ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປີຕິ ເອຣຓ຺ຑມຘຸກສາສປພີຊານໍ ຕິຓ຺ຓໍ.

໗໙໙. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ.

໘໐໐. ສາສປາທີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຏິໂລເມນ ມຘຸເກຣຓ຺ຑການໍ ຄຫຓໍ. ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ຠິກ຺ຂຸນາ ເຕລຕ຺ຖາເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕານໍ ສາສປາທີນໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ.

໘໐໑-໒. ນາຬິເກຣຎ຺ຈ ¶ ກຣຎ຺ຊຎ຺ຈ ນາຬິເກຣກຣຎ຺ຊານິ, ເຕສໍ, ນາຬິເກຣຜລານໍ, ນຕ຺ຕມາລຏ຺ຐີນຎ຺ຈ ເຕລນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຸຣຸວກສ຺ສາຕິ ອຕສິພີຊສ຺ສ. ນິມ຺ພຎ຺ຈ ໂກສມ຺ພກຎ຺ຈ ນິມ຺ພໂກສມ຺ພການິ, ເຕສໍ, ປຸຈິມນ຺ທພີຊສ຺ສ ຈ ຜນ຺ທນພີຊສ຺ສ ຈ ເຕລນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠລ຺ລາຕກສ຺ສາຕິ ເອວໍນາມກສ຺ສ ຣຸກ຺ຂພີຊສ຺ສ. ສມຍຈ຺ຈເຍຕິ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ.

໘໐໓. ຍາວກາລິກເຠທຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍາວກາລິກ’’ນ຺ຕິ ເຠໂທ ວິເສສນໍ ຍສ຺ສາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ, ‘‘ອິທໍ ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍວິເສສິຕພ຺ພສ຺ສ ວິເສສນໍ. ຍາວຊີວິກນ຺ຕິປິ ຕສ຺ເສວ ວິເສສນໍ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ສາມໍປາກສວຕ຺ຖຸກ ປຸເຣຠຕ຺ຕປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫິຕອຸຄ຺ຄຫິຕກວຕ຺ຖຸວິຘານໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໒) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສິຕໍ ເສສໍ ວິເສສປ຺ປກາຣຊາຕມາຫ. ເອຕ຺ຖາປີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ເຕລວິນິຈ຺ຉເຍປິ.

໘໐໔. ອຈ຺ຉສ຺ສ ອິສສ຺ສ. ມຈ຺ຉສ຺ສ ຊລຊສ຺ສ. ວຣາຫສ຺ສ ສູກຣສ຺ສ. ສຸສຸກາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມກຣສ຺ສ. ມຈ຺ຉວຈເນເນວ ມກຣສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ເຕປິ ວາຬມຈ຺ຉຠາເວນ ວິສຸໍ ຄຫຓນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄທ຺ຣຠສ຺ສ ຂຣສ຺ສ. ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຕ຺ຕານໍ ວເສນ ປຎ຺ຈວິຘານໍ ວສານໍ ເຕລຎ຺ຈ ປຎ຺ຈປ຺ປກາຣໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໐໕. ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍສ຺ສ ຈາຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍມໍສສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ພເມວ ¶ ວສາເຕລໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຈ຺ຉວສໍ ມຈ຺ຉວສໍ ສຸສຸກາວສໍ ສູກຣວສໍ ຄທ຺ຣຠວສ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ອນຸຎ຺ຎາຕປາເຐ ອຈ຺ຉວສາຄ຺ຄຫເຓນ ມນຸສ຺ເສຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ສພ຺ພາກປ຺ປິຍມໍສສຕ຺ຕານໍ ວສາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ¶ ຕໍ ສງ຺ຄເຫຕຸໍ ອກປ຺ປິຍຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຈ຺ຉວສ’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສວສໍ ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍມໍສານໍ ວສາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓). ເອຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍມໍສສຕ຺ຕານໍ ມໍສານໍ ອກປ຺ປິຍຠາໂວ ‘‘ມໍເສສຸ ຫິ ທສ ມນຸສ຺ສຫຕ຺ຖິອສ຺ສສຸນຂອຫິສີຫພ຺ຍຄ຺ຆທີປິອຈ຺ຉຕຣຈ຺ຉານໍ ມໍສານິ ອກປ຺ປິຍານິ. ວສາສຸ ເອກາ ມນຸສ຺ສວສາວ. ຂີຣາທີສຸ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອກປ຺ປິຍວຈເນນ ມນຸສ຺ສວສາຍປິ ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ນີຫຣິຕຸມາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ.

໘໐໖. ປຸເຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸເຣຠຕ຺ເຕ. ສໍສຏ຺ຐໍ ປຣິສ຺ສາວິຕໍ. ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວານ, ປກ຺ກໍ, ສໍສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ ເຕລປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒).

໘໐໗. ຕໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີຕິ ອປຏິຄ຺ຄຫິຕວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ເຕລໍ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ກຕໍ ນິພ຺ພຏ຺ຏິຕວສາເຕລໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓). ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສຕ຺ຕາຫມນຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓). ອິຘ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ກາເລ, ວິກາເລ ຈ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍມໍສວສານໍ ເຕລໍ ທິຍ຺ຍມານໍ ສຸຂຸມມໍສຈຸຓ຺ຓາທິກໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ສຸຂຸມຣຊສທິສໍ ມໍສໍ ວາ ນ຺ຫາຣຸ ວາ ອຏ຺ຐິ ວາ ໂລຫິຕໍ ວາ ໂຫຕິ, ຕໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓).

໘໐໘. ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວສ’’ນ຺ຕິ ຈ ກາຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຕລ’’ນ຺ຕິ ຈ ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ກາຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈິຕຸໍ ປຣິສ຺ສາວິຕຸນ຺ຕິ ¶ ອຸຠຍເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓາທິປໂຍຄຕ຺ຕເຍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ທຸກ຺ກຏຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ວິກາເລ ເຈ ຠິກ຺ຂເວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ວິກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານ’’ນ຺ຕິ ¶ (ມຫາວ. ໒໖໒). ອິມານິ ຫິ ຕີຫິ ປໂຍເຄຫິ ຕີຓິ ທຸກ຺ກຏານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເສໂສຕິ ອຸຄ຺ຄຫິຕກປຏິຄ຺ຄຫິຕກສວຕ຺ຖຸກວິສໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ຠາຊນຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ຈາຕິ ເອວໍປກາໂຣ ວຕ຺ຕພ຺ພວິເສໂສ.

໘໐໙. ຄຫິຕນ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ. ມຘຸກຣີກຕນ຺ຕິ ມຘຸມກ຺ຂິກາຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຠມຣມກ຺ຂິກາສງ຺ຂາຕາຫິ ຕີຫິ ມຘຸກຣີຫິ ກຕໍ.

໘໑໐. ວຕ຺ຖູນໍ ຄຓນາຕິ ມຘຸປຏເລນ ຐິຕໍ ເຈ, ປຏລຄຓນາຍ, ປີເຬຕ຺ວາ ຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ເຈ, ຠາຊນຄຓນາຍ, ສິເລສມິວ ປຕ຺ຖິນ຺ນໍ ເຈ, ມຫາຠມຣມຘຸຂຓ຺ຑປິຓ຺ຑວເສນ, ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກເຕ ເຕສໍ ຄຓນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໑໑. ຆນາຆນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຸຬຎ຺ຈ ນານປ຺ປກາຣາ ສກ຺ກຣາ ຈ ຆນປກ຺ກໍ ນາມ. ປກ຺ກຕນຸກໍ ຜາຓິຕໍ ອຆນປກ຺ກໍ ນາມ. ອຸຈ຺ຉຸສິເລໂສ ອປກ຺ກຆນໍ ນາມ. ອຸຈ຺ຉຸທຓ຺ຑໂຕ ປີຬິຕຣໂສ ອປກ຺ກາຆນໍ ນາມ. ‘‘ຜາຓິຕໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓) ສາຘາຣຓປາຬິວຈນໂຕ, ‘‘ຜາຓິຕໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ; ວິ. ສງ຺ຄ ອຏ຺ຐ. ໙໘) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ຈ ອິຫ ຣສາທີຫິ ອຸຈ຺ຉຸປານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ເກຈິ ອຸຈ຺ຉຸໂນ ຈຕຸກາລິກຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ.

໘໑໒. ຜາຓິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ຕສ຺ມິໍ ຜາຓິເຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ. ຄຫິຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ.

໘໑໓. ອສໍສຏ຺ເຐນາຕິ ¶ ອປຣິສ຺ສາວິເຕນ. ກຕຜາຓິຕນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ກຕຜາຓິຕໍ. ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຄຫິເຕນາຕິ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ. ‘‘ສຍໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຕນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໘໑໖. ກຕ຺ວາຕິ ປຈິຕ຺ວາ ຜາຓິຕໍ ກຕ຺ວາ.

໘໑໗. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ກຕຎ຺ຈາປີຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ຈ ກຕໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ຈ ກຕໍ ຜາຓິຕມ຺ປິ.

໘໑໘. ກຕໍ ¶ …ເປ… ສີຕວາຣິນາຕິ ສີຕຸທເກ ມຘຸກປຸປ຺ຜານິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐເປຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາວິຕຣເສນ ກຕໍ ມຘຸກຜາຓິຕໍ.

໘໑໙. ອສ຺ສາຕິ ມຘຸກຜາຓິຕສ຺ສ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ຕທາຘາຣຠາຊນຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕໍ ມຘຸກຜາຓິຕໍ ຍາວກາລິກໍ ເຈ ໂຫຕິ, ກຖໍ ຂຓ຺ຑສກ຺ກຣາກຕໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ໂຫຕີຕິ ວິຈາຣຓາຍໍ ຂີຣຊລ຺ລິກໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ໂຘວິຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຣິຫຣນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຂຓ຺ຑສກ຺ກຣໍ ປນ ຂີຣຊລ຺ລິກໍ ອປເນຕ຺ວາ ອປເນຕ຺ວາ ໂສເຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓). ‘‘ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕມຘຸກປຸປ຺ຜເມຣຍໍ ວິນາ ອາມກຎ຺ຈ ປກ຺ກຎ຺ຈ ມຘຸກປຸປ຺ຜໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໒໐. ສພ຺ເພສໍ ປນ ຜລານນ຺ຕິ ກທລິຂຊ຺ຊູຣິອາທິຜລານໍ.

໘໒໑. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສປິ ອວຏ຺ຐານໂຕ ‘‘ກາລິກາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ’’ຕິ ວຈນສາມຕ຺ຖິຍາ ຍາວກາລິກວຊ຺ຊາ ຕໂຍ ກາລິກາ ຄເຫຕພ຺ພາ ¶ , ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຍຖາສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຈນສາມຕ຺ຖິຍາ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຍາວກາລິກວຊ຺ຊາ ຕໂຍ ກາລິກາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວິກາເລ ປຈ຺ຈເຍ ປິປາສາທິກາຣເຓ ສຕິ ເກວລມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກມ຺ປິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ກາລິກາ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ກາເລ ຍາວມຊ຺ຌນ຺ຫາ ເກວລມ຺ປິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາປິ ຍຖາສຸຂໍ ອສຕິປິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ.

໘໒໒. ອຣຸອາທີນີຕິ ວຓາທີນິ. ‘‘ມກ຺ເຂຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ພາຫິຣປຣິໂຠໂຄປິ ນິວາຣິໂຕ.

໘໒໓. ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາຫ’’ນ຺ຕິ ອຘິກາເຣ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈຕ຺ເຕນ ວນ຺ເຕນ ມຸຕ຺ເຕນ ອນເປກ຺ໂຂ ທຕ຺ວາ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຊິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາຫໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ລຠິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປີ’’ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ເຕນາຫ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ທິນ຺ນສ຺ສ ຫິ ປຸນ ປຣິໂຠເຄ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ນຕ຺ຖິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ປນ ປຣິໂຠເຄ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖມິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ລຠິຕ຺ວາຕິ ¶ ຄຫິຕເຕເລນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ, ອສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວາ ທິນ຺ນໍ ລຠິຕ຺ວາ. ສາຍິຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ລຠຕີ’’ຕິ ເສໂສ.

໘໒໔. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຘິຏ຺ເຐຕີ’’ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ອນ຺ຕເຣ ‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາຫ’’ນ຺ຕິ ເສໂສ, ສພ຺ພປເທຫິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຘິຏ຺ເຐຕີຕິ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສປ຺ປິຎ຺ຈ ເຕລຎ຺ຈ ວສຎ຺ຈ ມຸທ຺ຘນິ ເຕລໍ ວາ ອພ຺ຠຎ຺ຊນໍ ວາ, ມຘຸໍ ອຣຸມກ຺ຂນໍ, ຜາຓິຕໍ ຆຣຘູປນໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຘິຏ຺ເຐຕິ. ອຘິຏ຺ຐິເຕນ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ເຈ ມິສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ປຸນປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ເທຕິ. ສເຈ ຕຖາ ທິນ຺ນໍ ອຎ຺ເຎນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ¶ , ເຕນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ອິຕຣສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ເຕສໍ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໕ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິນສ຺ສຕີຕິ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ຍຖາ ອປຣິໂຠຄໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ໂຈຣິກາຍ ຫຣຓາທິວເສນ ນສ຺ສຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວິນສ຺ສຕີຕິ ອປຣິໂຠຄໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໕). ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຕີຕິ ອຎ຺ໂຎ ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິສ຺ສາສໍ ຄຓ຺ຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຎ຺ໂຎ ວິສ຺ສາສໍ ຄຓ຺ຫາຕິ.

໘໒໕. ອກຖິນຈິຕ຺ເຕນ ສຕ຺ຖຸນາ ສມຸຏ຺ຐານາທໂຍ ສພ຺ເພວ ປຐເມນ ກຖິເນນ ສມາ ປກາສິຕາຕິ ໂຍຊນາ. ອກຖິນຈິຕ຺ເຕນາຕິ ມຫາກຣຸຓາຣເສນ ຕິນ຺ຕຕາຍ ອກກ຺ກສຈິຕ຺ເຕນ, ອວິຫິໍສາຠິຣຕຈິຕ຺ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຖຸນາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາທີຫິ ອຕ຺ເຖຫິ ສເທວກໍ ໂລກໍ ອນຸສາສຕີຕິ ສຕ຺ຖາ, ເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸນາ ທສພເລນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ.

ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທກຖາວຓ຺ຓນາ.

໘໒໖. ຄິມ຺ຫານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມາສານ’’ນ຺ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ, ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ, ຄິມ຺ເຫສຸ ຈຕູສຸ ມາເສສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິທ຺ຘາຣິຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ມາໂສ ເສໂສ’’ຕິ, ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຕ຺ຕພ຺ເພ ກາເລ’’ຕິ ເສໂສ. ຜຄ຺ຄຸນມາສກຓ຺ຫປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຊຏ຺ຐມາສປຸຓ຺ຓມິປຣິໂຍສາເນສຸ ຕີສຸ ມາເສສຸ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສມາໂສ ນາມ ເຊຏ຺ຐມາສສ຺ສ ກຓ຺ຫປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາສາຬ຺ຫິມາສປຸຓ຺ຓມິປຣິໂຍສາໂນ. ຄິມ຺ຫານໍ ມາໂສ ເສໂສຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິມສ຺ມິໍ ¶ ¶ ປຈ຺ຉິເມ ຄິມ຺ຫມາເສ ເຊຏ຺ຐມາສສ຺ສ ກຓ຺ຫປກ຺ໂຂ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ເຈ ນ ລທ຺ຘາ, ປຣິເຍສິຕຸໍ ລທ຺ຘໍ ກາຕຸໍ ເຂຕ຺ຕໍ, ອຘິຏ຺ຐານນິວາສນານໍ ອເຂຕ຺ຕໍ. ອາສາຬ຺ຫິປຸຣິມປກ຺ໂຂ ປຣິເຍສນກຣຓນິວາສນານໍ ເຂຕ຺ຕໍ, ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ອເຂຕ຺ຕໍ. ອາສາຬ຺ຫິກຓ຺ຫປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ຍາວ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມີ, ອິທໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ.

ປຣິເຍເສຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເຍ ມນຸສ຺ສາ ປຸພ຺ເພ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ເທນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໖໒໘) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຸພ຺ເພ ວສ຺ສິກສາຏິກທາຍກໍ ອຸປສງ຺ກມ຺ມ ‘‘ເທຖ ເມ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຈເນນ ອວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ‘‘ກາໂລ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ສມໂຍ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ, ອຎ຺ເຎປິ ມນຸສ຺ສາ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສຕຸປ຺ປາທມຕ຺ຕກຣເຓນ ປຣິເຍເສຍ຺ຍ.

ສາຏິກນ຺ຕິ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ. ‘‘ອທ຺ຘມາໂສ ເສໂສ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ຄິມ຺ຫານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ວຕ຺ຕພ຺ເພ ກາເລ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ, ອາສາຬ຺ຫິມາສສ຺ສ ປຸຣິມປກ຺ເຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຕຸປ຺ປາເທນ ວາ ອວເສສານໍ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນກຸລານໍ ວາ ສນ຺ຕິກາ ລທ຺ຘໍ ສິພ຺ພນຣຊນກປ຺ປພິນ຺ທຸທານວເສນ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣິທເຫຕິ ນິວາເສຍ຺ຍ.

໘໒໗-໘. ປິຏ຺ຐິສມ຺ມເຕ ສມເຍຕິ ‘‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປນ ປຈ຺ຉິມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເຊຏ຺ຐມູລປຸຓ຺ຓມາ ອິເມ ສຕ຺ຕ ມາສາ ປິຏ຺ຐິສມໂຍ ນາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໘) ເອວໍ ທສ຺ສິເຕສຸ ສຕ຺ຕສຸ ມາເສສຸ. ຎາຕກາຎ຺ຎາຕກາທິໂນ ສຕຸປ຺ປາທໍ ກຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປວາຣິຕາປວາຣິຕານໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ’’ຕິ.

ເຕສຸເຍວາຕິ ¶ ຎາຕກອຎ຺ຎາຕກປວາຣິຕອປ຺ປວາຣິເຕສຸ. ‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ໂຫຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ທສ຺ສິຕໍ. ສາ ອາປຕ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕສຸ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທນ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເທຖ ເມ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣ’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໘). ຎາຕກປວາຣິເຕສຸ ເຕນ ສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິ, ປິຏ຺ຐິສມຍຕ຺ຕາ ອິມິນາ ¶ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕສຸ ຈ ວກ຺ຂມານນເຍນ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໘໒໙-໓໐. ອຎ຺ຎາຕກາທິໂນ ກຕ຺ວາ ປນ ສຕຸປ຺ປາທນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປ຺ປວາຣິຕານໍ ສງ຺ຄໂຫ. ກຸຈ຺ຉິສຎ຺ຎິເຕ ສມເຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປິຏ຺ຐິສມເຍ ສຕ຺ຕມາເສ ວິນາ ອິຕເຣ ປຎ຺ຈ ມາສາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຊຏ຺ຐມູລປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປນ ປຈ຺ຉິມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ອິເມ ປຎ຺ຈ ມາສາ ກຸຈ຺ຉິສມໂຍ ນາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໘). ວຕ຺ຖນ຺ຕິ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ. ອທິນ຺ນປຸພ຺ເພສູຕິ ເຍຫິ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ນ ທິນ຺ນປຸພ຺ພາ, ເຕສຸ, ອິມິນາ ວຕ຺ຕເຠທສ຺ສ ກາຣຓມາຫ. ອິຫ ວຕ຺ຕເຠໂທ ນາມ ‘‘ເຍ ມນຸສ຺ສາ ປຸພ຺ເພ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ ເທນ຺ຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຣາ. ໖໒໘) ທິນ຺ນປຸພ຺ເພສຸ ກາຕພ຺ພສ຺ສ ສຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ອທິນ຺ນປຸພ຺ເພສຸ ກຣຓໍ. ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ທິນ຺ນປຸພ຺ເພສຸ ນຕ຺ຖີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ອຎ຺ຎາຕກາທິມ຺ຫິ. ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາຫ. ຍຖາຫ ກຸຈ຺ຉິສມຍຈຕຸກ຺ເກ ‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິມ຺ປິ ກຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ອຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິ ປກຕິຍາ ວສ຺ສິກສາຏິກທາຍເກສຸປິ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ¶ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອິທໍ ປນ ປກຕິຍາ ວສ຺ສິກສາຏິກທາຍເກສຸປິ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໘) ວຈນໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

໘໓໑. ໂອວສ຺ສາເປຕີຕິ ອາກາສໂຕ ປຕິຕອຸທເກເນວ ກາຍໍ ເຕເມຕິ, ອິມິນາ ‘‘ຆຏາທີຫິ ໂອສິຎ຺ຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ນິພ຺ພໂກສມ຺ພຸນາ ນຫາຍິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ຈີວເຣຕິ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ສຕິຍາປິ. ‘‘ປຣິໂຍສາເນ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ພິນ຺ທຸຄຓນາຍາຕິ ທີເປຕິ. ວິວຏງ຺ຄເຓຕິ ຣຸກ຺ຂາທິນາ ເກນຈິ ອນາວຏຏ຺ຐາເນ.

໘໓໒. ມາສສ຺ມິນ຺ຕິ ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິມມາສສ຺ມິໍ.

໘໓໓. ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສາຕິ ເອຕໍ ວສ຺ສິກສາຏິກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໓໐) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ນຫາຍນ຺ຕສ຺ສ ໂຈຣຸປທ຺ທໂວ ອາປທາ ນາມ. ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐກນ຺ຕິ ນຫານຕ຺ຖາຍ ກຕໂກຏ຺ຐກໍ. ‘‘ວາປີ’’ຕິ ອິມິນາ ໂປກ຺ຂຣຓິຊາຕສ຺ສຣາທໂຍ ¶ ອຸປລກ຺ຂິຕາ. ນ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ນຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ນຫາຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປກຣຓໂຕ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ອາກາສໂຕ ປຕິຕອຸທເກເນວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໙) ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໓໔. ກ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອກາເລ ປຣິເຍສນກຣຓອຘິຏ຺ຐານນິວາສເນຫິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ກິຣິຍໍ. ກາເຍນ ຈ ວາຈາຍ ຈ ວິຎ຺ຎາປນາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ໂຫຕິ.

ວສ຺ສິກສາຏິກກຖາວຓ຺ຓນາ.

໘໓໕. ‘‘ໂຍ ¶ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສາມໍ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໓໒) ວຈນໂຕ ສາມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈ ທຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ’’ອິຕິ ຈ ລພ຺ຠຕິ. ຈີວຣນ຺ຕິ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມໍ. ‘‘ກຸປິໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ ອຈ຺ຉິນ຺ເທຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໓໒) ວຈນໂຕ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກຸປິຕສ຺ສ ອນຕ຺ຕມນສ຺ສາ’’ຕິ ເສໂສ, ກຸປິຕສ຺ສ ອນຕ຺ຕມນສ຺ສ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ທາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ທິນ຺ນຈີວຣໍ. ‘‘ສກສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຣາຊິກາຍ ອວຕ຺ຖຸຠາວໍ ທີເປຕິ.

໘໓໖. ຕຖາຕິ ເອກາເຍວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ.

໘໓໗. ວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ຈີວຣານໍ. ອສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ.

໘໔໑. ສງ຺ຆາຏິໍ ຄຓ຺ຫ, ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ໂຍຊນາ.

໘໔໒. ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ລພ຺ຠຕິ. ອາຍາມໂຕ ວຑ຺ຒກິຫຕ຺ຖໍ ຕິຣິຍໍ ຕຖາ ວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ ວຕ຺ຖຂຓ຺ຑໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ນາມ. ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ໂຍຊນາ, ອນ຺ຕມໂສ ສຸຈິມ຺ປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣໍ ປຸຄ຺ຄລໍ. ຉິນ຺ທາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ທາເປນ຺ຕສ຺ສ. ກາຣິຕນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມກຕ຺ຕາ ‘‘ປຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ກມ຺ມທ຺ວຍຄຫຓໍ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂາຣວິເສສນໍ. ທຸກ຺ກຏໍ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ, ວຈນຄຓນາຍ ຈ.

໘໔໔. ເອວນ຺ຕິ ¶ ຍຖາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎິໂນ ທຸກ຺ກຏໍ, ເອວໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ…ເປ… ເວມຕິກສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ’’ຕິ ອິທໍ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາເມນ ສາມິວຈນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາຫາເຣນ ສຫ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ປກຣຓໂຕ ¶ ລພ຺ຠຕິ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໘໔໕. ໂສ ວາຕິ ຍສ຺ສ ຈີວຣໍ ທິນ຺ນໍ, ໂສ ເອວ ວາ ຠິກ຺ຂຸ. ຕຸຏ຺ໂຐ ວາ ທຸຏ຺ໂຐ ວາ ໂສ ເທຕີຕິ ໂຍຊນາ. ວິສ຺ສາສເມວ ວາຕິ ວິສ຺ສາສໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕຕິ ໂຍຊນາ.

໘໔໖. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ.

ຈີວຣຈ຺ຉິນ຺ທນກຖາວຓ຺ຓນາ.

໘໔໗. ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ຖວາຍາປນໍ ສນ຺ຘາຍ ຍາຈິຕ຺ວາ. ຉພ຺ພິຘໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປທຠາຊເນ ‘‘ໂຂມໍ ກປ຺ປາສິກໍ ໂກເສຍ຺ຍໍ ກມ຺ພລໍ ສາຓໍ ຠງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໓໘) ອາຄຕໍ ຉປ຺ປກາຣໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ພລນ຺ຕິ ເອຬກໂລມສຸຕ຺ຕໍ. ສານຸໂລມານິ ຉປ຺ປກາຣສຸຕ຺ຕານິ ເຫຏ຺ຐາ ຈີວຣວິນິຈ຺ຉເຍ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຈີວຣຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຖໍ ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ຕວາເຍຫີຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິເຍຫິ ເປສກາເຣຫິ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ວາຍາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ສເຈ’’ຕິ ອິມິນາ ອຍຸຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ໂສ ອປາໂຐ. ‘‘ວາຍາເປຕິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປາໂຐ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ສເຈ ວາຍາເປຕີຕິ ໂຍຊນາ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຍທິ ວາຍາເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໔໘. ຕຖາ ອກປ຺ປິໂຍ. ກີທິໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎາຕກາທິໂກ’’ຕິ. ອຎ຺ຎາຕກາທິໂກຕິ ອຎ຺ຎາຕໂກ ອາທິ ຍສ຺ສ ໂສ ອຎ຺ຎາຕກາທິໂກ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປ຺ປວາຣິໂຕ ຄຫິໂຕ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຕນ຺ຕວາຍສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕໂກ, ເຕນ ອປ຺ປວາຣິໂຕ ຈ, ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກາທິໂກ ຠິກ຺ຂຸນາ ວິຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ໂສ ຕນ຺ຕວາໂຍ ອກປ຺ປິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໔໙. ອກປ຺ປິເຍນາຕິ ¶ ວິຎ຺ຎາປິເຕນ. ວາຍາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິລາເຠນາ’’ຕິ ເສໂສ. ຍຖາຫ ‘‘ວາຍາເປຕິ, ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຏິລາເຠນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໓໘).

໘໕໐. ກິຕ຺ຕເກ ¶ ວີເຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິ. ຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕຕິ ຣຕນມຕ຺ເຕ. ປທຠາຊເນ ‘‘ປຏິລາເຠນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ‘‘ວີເຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ອາຫາຕິ? ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖາປິ ຕຖາ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ວີຕວີຕຏ຺ຐານໍ ປຏິລທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ, ປທຠາຊເນປິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ປຏິລາເຠນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍາວ ຈີວຣໍ ວຑ຺ຒຕິ, ຕາວ ອິມິນາ ປມາເຓນ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ຜລເກປິ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລກໍ ນາມ ຕຸຣິວີຕຏ຺ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ. ຜລເກ ຜລເກປິ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໘໕໑. ເຕເນວາຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕຕນ຺ຕວາເຍເນວ. ກປ຺ປິຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘສຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປິເຍນ ຕນ຺ຕວາເຍນ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕໍ ວາຍາເປນ຺ຕສ຺ສ ຕເຖວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໘໕໒. ເອກນ຺ຕຣິກໂຕ ວາ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິເຍເຫວ ສຸຕ຺ເຕຫິ ວີເຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍຊນາ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕານໍ ປສາຣເຓນ, ວາຍເນນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທີຆໂຕ ວາ ຕິຣິຍໂຕ ວາ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິເຍເຫວ ສຸຕ຺ເຕຫິ ວີເຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍຊນາ, ທີຆໂຕ ກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ເຕນ ວີເຕ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາຄ຺ຄຫເຓນ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ທີຆໂຕ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ຕິຣິຍໂຕ ກປ຺ປິຍສຸຕ຺ເຕນ ¶ ວີເຕຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິປຣິຍາໂຍ. ວີເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຜລເກ ຜລເກ’’ຕິ ອນຸວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ.

໘໕໓. ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິເຍຫິ ຕນ຺ຕວາເຍຫິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕໍ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກເຕ ວີເຕ ຜລເກ ຜລເກ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ອຖ ວາ ເວ ຕສ຺ມິໍ ກເຕ ວີເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໕໔-໕. ເຕ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາຍາ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວາເຣເນວ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕໍ ສເຈ ວິນນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອກປ຺ປິເຍນ ຕນ຺ຕວາເຍນ ວີເຕ. ຉນ຺ທານຸຣກ຺ຂນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປມາຓສ຺ມິນ຺ຕິ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓສ຺ມິໍ. ຕທູເນຕິ ຕໂຕ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໂຕ ອູເນ. ອິຕເຣນາຕິ ກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ປມາຓສ຺ມິໍ, ຕທູເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ເອວາຕິ ໂຍຊນາ.

໘໕໖. ສເຈ ¶ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາຍາ ທ຺ເວປິ ເວມໍ ອຸຠຍໂກຏິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໂຕວ ວິນນ຺ຕິ ວາຕິ ໂຍຊນາ. ຕິຣິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ເຍນ ອາໂກເຏນ຺ໂຕ ຆນຠາວໍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ຕໍ ເວມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໘໕໗. ສພ຺ພຕ຺ຖ ເຠເທຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕຕນ຺ຕວາເຍຫິ ກເຕ ປມາຓຕທູນເອກນ຺ຕຣິກທີຆຕິຣິຍປ຺ປກາເຣ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາຣເຠເທ. ອາປຕ຺ຕິເຠໂທຕິ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ເຕຫິ ອາຍາມວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ວີຕປ຺ປເທເສ ປມາຓຍຸຕ຺ເຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອິຕຣຕ຺ຣ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເຠໂທ.

໘໕໘. ກປ຺ປິໂຍ ຕນ຺ຕວາໂຍ ນາມ ຎາຕໂກ ວາ ປວາຣິໂຕ ວາ ກປ຺ປິຍມູເລນ ປໂຍຊິໂຕ ວາ.

໘໕໙. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ¶ ຈີວຣໍ ສິພ຺ເພຕຸໍ, ອາໂຍເຄ, ກາຍພນ຺ຘເນ, ອໍສພທ຺ຘເກ, ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາຍ, ປຣິສ຺ສາວເນ, ຎາຕການໍ, ປວາຣິຕານໍ, ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ, ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນາ’’ຕິອາທິກໍ (ປາຣາ. ໖໔໐) ອນາປຕ຺ຕິວາຣໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ອິຘ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐວ ລກ຺ຂເຓນ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈີວຣໍ ສິພ຺ເພຕຸໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຘນໍ ນາມ ຕຓ຺ຑຸລາທິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸ. ‘‘ປຣິສ຺ສາວເນ’’ຕິອາທີສຸ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ, ປຣິສ຺ສາວນາທິນິມິຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕນ຺ຕວາເຍ ຈ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ.

໘໖໐. ອປ຺ປວາຣິຕຎ຺ຎາຕີນນ຺ຕິ ອປ຺ປວາຣິຕານໍ ອຎ຺ຎາຕີນໍ, ‘‘ກີທິເສນ ເຕ ຠນ຺ເຕ ຈີວເຣນ ອຕ຺ໂຖ, ກີທິສໍ ເຕ ຈີວຣໍ ວາຍາເປມີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໓) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອປ຺ປວາຣິຕານໍ ອຎ຺ຎາຕີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເມຈ຺ຈາຕິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ. ວິກປ຺ປນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ຐໍ ກປ຺ປໍ ອຘິກວິຘານໍ. ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ກໂຣຕິ, ‘‘ອິທໍ ໂຂ ອາວຸໂສ ຈີວຣໍ ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວິຍ຺ຍຕິ, ອາຍຕຎ຺ຈ ກໂຣຖ, ວິຕ຺ຖຕຎ຺ຈ ອປ຺ປິຕຎ຺ຈ ສຸວີຕຎ຺ຈ ສຸປ຺ປວາຍິຕຎ຺ຈ ສຸວິເລຂິຕຎ຺ຈ ສຸວິຕຈ຺ຉິຕຎ຺ຈ ກໂຣຖາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໖໔໒) ນເຍນ ທາຍການໍ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ອຘິກຕຣອາຍຕາທິກຣຓຕ຺ຖໍ ວິຘານໍ ກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ອາຍຕນ຺ຕິ ທີຆໍ. ວິຕ຺ຖຕນ຺ຕິ ປຸຖຸລໍ. ອປ຺ປິຕນ຺ຕິ ຆນໍ. ສຸວີຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວີຕໍ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ສມໍ ກຕ຺ວາ ວີຕໍ. ສຸປ຺ປວາຍິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປວາຍິຕໍ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນ ສມໍ ກຕ຺ວາ ຕນ຺ເຕ ປສາຣິຕໍ. ສຸວິເລຂິຕນ຺ຕິ ເລຂນິຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ວິລິຂິຕໍ. ສຸວິຕຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ໂກຈ຺ເຉນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຕຈ຺ຉິຕໍ, ສຸວິນິທ຺ໂຘຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໖໑. ສຸຕ຺ຕວຑ຺ຒນປ຺ປກາຣໍ ¶ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ທີຆາຍຕປ຺ປິຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ເຕນ ຈ ປທຠາຊເນ ‘‘ຕສ຺ສ ວຈເນນ ອາຍຕໍ ວາ ວິຕ຺ຖຕໍ ວາ ອປ຺ປິຕໍ ວາ ກໂຣຕິ, ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິລາເຠນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໓) ເອຕໍ ອາຍຕາທິຕ຺ຕຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕວຑ຺ຒນເກ ກເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຣໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພນ ‘‘ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ ປຏິລາເຠນາ’’ຕິ ປາຐເສເສນ ສຫ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ, ທາຍເກຫິ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ທິນ຺ນປ຺ປມາຓໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ວຑ຺ຒິຕຸໍ ເຕນ ກເຕນ ສພ຺ເພນາປິ ປໂຍເຄນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ປຏິລາເຠນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໖໒. ຎາຕກາທີນໍ ຕນ຺ຕວາເຍສຸ ຈີວເຣ ວິກປ຺ປໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິໍ ວິນິທ຺ທິເສຕິ ໂຍຊນາ. ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປໂຍຊິເຕສູ’’ຕິ ເສໂສ, ຕນ຺ຕວາເຍສູຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນ ປໂຍຊິເຕສຸ ຕນ຺ຕວາເຍສຸ ຈີວເຣ ວິກປ຺ປໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິໍ ວິນິທ຺ທິເສຕິ ໂຍຊນາ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິນນ຺ເຕສຸ ວິກປ຺ປໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິນນ຺ເຕສຸ ວິກປ຺ປໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສຫ ປາຐເສເສນ ໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໘໖໓. ມຫຄ຺ຆໍ ກຕ຺ຕຸກາມິໂນ ຕນ຺ຕວາເຍຫິ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ ວາຍາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິໍ ວິນິທ຺ທິເສຕິ ໂຍຊນາ.

ເປສກາຣກຖາວຓ຺ຓນາ.

໘໖໔. ວສ຺ສໍວຸຕ຺ເຖ ຠິກ຺ຂູ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສູປຄເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ. ປວາຣຓາຍ ປຸພ຺ເພວ ຍໍ ຈີວຣໍ ທີຍຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ທສາຫານາຄຕໍ ກຕ຺ຕິກເຕມາສິກປຸຓ຺ຓມ’’ນ຺ຕິ ¶ (ປາຣາ. ໖໔໘) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫາປວາຣຓາອຸໂປສຖທິວສສ຺ສ ປຸເຣຕຣເມວ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຎ຺ຈມິຍໍ ຍໍ ຈີວຣໍ ‘‘ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ນາມ ເສນາຍ ວາ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໖໔໙) ປທຠາຊນາຄເຕສຸ ຄມິກຄິລານຄພ຺ຠິນິອຠິນວຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ຘາທີສຸ ¶ ອຎ຺ຎຕເຣນ ທູຕໍ ເປເສຕ຺ວາ ວາ ອຕ຺ຕນາ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ວສ຺ສາວາສິກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍຕີຕິ. ຕໍ ໂຫຕຈ຺ເຈກຈີວຣນ຺ຕິ ຕໍ ອຈ຺ຈາຍິກຈີວຣໍ ນາມ ໂຫຕິ.

໘໖໕. ປຸເຣ ປວາຣຓາເຍວາຕິ ມຫາປວາຣຓາຍ ປຸເຣຕຣເມວ ປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ທິວເສ. ຠາເຊຕ຺ວາ ຍທິ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຍນາ’’ຕິ ຈ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ຈ ກໂຣຕິ ເຈຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂສ ວສ຺ສຈ຺ເຉທ’’ນ຺ຕິ ຈ ສາມຕ຺ຖິຍາ ລພ຺ຠຕິ. ຠາເຊຕ຺ວາ ຍທິ ເຍນ ຄຍ຺ຫຕິ, ເຕນ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ນ ກາຕພ຺ໂພ. ໂສ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ ກໂຣຕິ ເຈ, ຕໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ຄຫິຕຈີວຣໍ ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ, ຉິນ຺ນວສ຺ເສນ ຕໍ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໘໖໖. ‘‘ອນ຺ໂຕສມຍເມວາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຘິຏ຺ເຐຕີ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປທຠາຊເນ ‘‘ຈີວຣກາລສມໂຍ ນາມ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ປຎ຺ຈມາສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສມຍພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ຕໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ.

໘໖໗. ກຖິເນ ຕຸ ອນຕ຺ຖເຕຕິ ຍສ຺ມິໍ ກຖິນໍ ອນຕ຺ຖຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຸ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂກ. ອນຘິຏ຺ຐາຍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິຫຣີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອຈ຺ເຈກຈີວຣນ຺ຕິ ປຣິຫາໂຣ, ມາໂສ, ເອໂກ ຈ ໂສ ມາໂສ ¶ ຈາຕິ ເອກມາໂສ, ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອປຣກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມີ, ອຍໍ ຈີວຣກາລສມໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ມາໂສ. ທສນ຺ນໍ ອຫານໍ ສມາຫາໂຣ ທສາຫໍ, ຕໍ ປຣມໍ ອຘິກໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ທສາຫປຣໂມ, ມາໂສ. ‘‘ທສາຫານາຄຕໍ ກຕ຺ຕິກເຕມາສິກປຸຓ຺ຓມ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໘) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມິປຣິຍນ຺ຕທສາຫາຘິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖິເນ ອນຕ຺ຖເຕ ຕຸ ທສາຫປຣໂມ ເອກມາໂສວ ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈາຍິກວຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິຫາໂຣ ມໂຕຕິ ໂຍຊນາ.

໘໖໘. ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນຕິ ກຖິນຕ຺ຖຕວິຫາເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈາຍິກວຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທສາຫປຣມາ ປຎ຺ຈ ມາສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນຕ຺ຖຕກຖິເນ ວິຫາເຣ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈີວຣກາລສມຍສງ຺ຂາຕວສ຺ສານາວສານມາໂສ ຈ ກຖິນຸທ຺ຘາຣທິວສສງ຺ຂາຕປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກກາຬປກ຺ຂປາຏິປທໂຕ ຍາວ ຜຄ຺ຄຸນມາສປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ເຫມນ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ຈາຕິ ປຎ຺ຈ ມາສາ. ປກາສິຕາຕິ ‘‘ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ປຎ຺ຈ ມາສາ’’ຕິ ¶ (ປາຣາ. ໖໔໙) ທີປິຕາ. ທສາຫປຣມາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖເຍວ. ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ທສາຫປຣມາ ປຎ຺ຈ ມາສາ ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈາຍິກວຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິຫາໂຣ ກາໂລຕິ ມຸນິນ຺ເທນ ປກາສິຕາຕິ ໂຍຊນາ.

ອຍມຸຠຍຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາ ທສາຫປຣມຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິກາ ປຎ຺ຈ ມາສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕໐) ວຸຕ຺ຕປາເຐນ ຍຖາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ປາເຐ ສຕິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ –

‘‘ຕສ຺ສຈ຺ຈາຍິກວຕ຺ຖສ຺ສ ¶ , ກຖິເນ ຕຸ ອນຕ຺ຖເຕ;

ປຣິຫາເຣກມາເສກາ-ທສາຫປຣໂມ ມໂຕ.

ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ຕສ຺ສ, ປຎ຺ຈ ມາສາ ປກາສິຕາ;

ປຣິຫາໂຣ ທິເນເນກາ-ທສາຫປຣມາ ປນາ’’ຕິ.

໘໖໙. ປຐເມນ ກຖິເນນາຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ອກ຺ຣິຍໍ ອຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ອກ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕສມເຍ ອຘິຏ຺ຐານາທິອກຣຓໍ.

ອຈ຺ເຈກຈີວຣກຖາວຓ຺ຓນາ.

໘໗໐-໑. ຠິກ຺ຂູຕິ ສາສງ຺ກສມ຺ມເຕ ສປ຺ປຏິຠເຍ ອາຣຎ຺ຎກເສນາສເນ ວສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸມາຫ. ຍຖາຫ ‘‘ຍານິ ໂຂ ປນ ຕານິ ອາຣຎ຺ຎການິ ເສນາສນານິ ສາສງ຺ກສມ຺ມຕານິ ສປ຺ປຏິຠຍານິ, ຕຖາຣູເປສຸ ຠິກ຺ຂຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫຣນ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໓). ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມໍ ວສິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ນາມ ອສ຺ສຍຸຊມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປນ຺ນຣສີ, ເອຕ຺ຖ ປນ ສຫຈຣິຍນເຍນ ຕທຸປລກ຺ຂິຕາ ປຸຣິມິກາ ຕໂຍ ວສ຺ສານມາສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຸຓ຺ຓມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວາສກິຣິຍາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຍ ມາເສ ວສິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນ ໂຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວ ປຐມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມໍ ວສຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕໓-໖໕໔).

‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄາເມ ຐເປຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອຕ຺ຖ ‘‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມ’’ນ຺ຕິ ¶ ຈ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ’’ຕິ ຈ ເສໂສ, ອປຣກຕ຺ຕິກມາເສ ກຕ຺ຕິກໂຈຣຠເຍນ ຈີວຣໍ ປຏິສາເມຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ອາຣຎ຺ຎກເສນາສນສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ໂຄຈຣຄາເມ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ‘‘ອຸປວສ຺ສໍ ¶ ໂຂ ປນ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມໍ…ເປ… ອາກງ຺ຂມາໂນ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣໍ ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໓).

‘‘ສມນ຺ຕາ ໂຄຈຣຄາເມ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ສມນ຺ຕາ ໂຄຈຣຄາເມ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔) ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອປຣກຕ຺ຕິກມາເສ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມນ຺ຕິ ກຕ຺ຕິກຈາຕຸມາສິນີ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔) ປທຠາຊນິຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາປິ ຫິ ‘‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມ’’ນ຺ຕິ ອປຣກຕ຺ຕິກຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປນ຺ນຣສິຍາ ວຸຈ຺ຈມານາຍາປິ ສຫຈຣິຍນເຍນ ຕໍສຫຈຣິໂຕ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ມາໂສ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ອາຣຎ຺ຎກເສນາສເນ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອາຣຎ຺ຎກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກມາເສ ກຕ຺ຕິກໂຈຣຠເຍ ສຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຄຈຣຄາເມ ຐເປຕ຺ວາ ອາຣຎ຺ຎກງ຺ຄໍ ປູຣຍໂຕ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວາໂສ ຕສ຺ມິໍ ມາເສ ນ ໂຫຕີຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕຠາໂວ ທີປິໂຕ. ຕເທວ ປກາເສຕຸໍ ນິກ຺ເຂໂປປາຍສນ຺ທສ຺ສນມຸເຂນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ກຕ຺ຕິເກເຍວ ມາສສ຺ມິໍ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ອສ຺ມິໍເຍວ ມາເສ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເກນຈິ ກຣຓີເຍນ ຄຈ຺ຉໂຕ ຄາເມ ຐປິເຕນ ເຕນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສໂຕ ນິທ຺ໂທສຠາວໍ ອນຸຊານນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ສິຍາ ຈ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ…ເປ… ເຕນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໓) ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ປຈ຺ຈເຍ…ເປ… ສມ຺ມຸຕິ’’ນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ຕາທິເສຕິ ‘‘ສິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ, ສິຍາ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔) ວຈນໂຕ ຕາທິເສ ກິຈ຺ເຈ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉາຣຕ຺ຕປຣມນ຺ຕິ ຉ ຣຕ຺ຕິໂຍ ປຣມາ ຍສ຺ສ ວາສກມ຺ມສ຺ສ ຕໍ ຉາຣຕ຺ຕປຣມໍ, ກິຣິຍາວິເສສນໍ, ຉາຣຕ຺ຕປຣມໍ ວາສກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວິນາ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຄາເມ ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕນ ເຕນ ຈີວເຣນ ວິນາ ຕມ຺ຫາ ອາວາສາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວສິຕພ຺ພໍ. ຕເທວ ¶ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ເຖວ ວສນ຺ຕສ຺ສ, ຉາຣຕ຺ຕປຣມໍ ມຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕໂຕຕິ ຉາຣຕ຺ຕໂຕ. ອຸຕ຺ຕຣິ ວສໂຕຕິ ສຕ຺ຕມໍ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ¶ ‘‘ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍາຕິ ສຕ຺ຕເມ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔). ໂທໂສຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ວິນາ ສງ຺ຆສ຺ສ ສມ຺ມຸຕິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປເທ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ຄິລານຠິກ຺ຂຸໂນ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ຄິລານສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕິຈີວເຣນ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໗໓) ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຄິລານສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສງ຺ເຆນ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ປຸຣິມເມວ ຍາ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິ ທິນ຺ນາ, ຕໍ ວິນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິເກນ ຍາວ ໂຣໂຄ ວູປສມ຺ມຕິ, ຕາວ ຈິຣມ຺ປິ ເຕນ ຈີວເຣນ ວິນາ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາຕິ ຍາ ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປເທ ໂກສມ຺ພກສມ຺ມຸຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຕສ຺ສາ ສມ຺ມຸຕິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ. ສເຈ ສາ ລທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ຉາຣຕ຺ຕາຕິເຣກມ຺ປິ ວິປ຺ປວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕໓-໖໕໔).

໘໗໒-໓. ຈີວຣນິກ຺ເຂປໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ກຕ຺ຕິເກເຍວ…ເປ… ປກາສິໂຕ’’ຕິ. ກຕ຺ຕິເກເຍວ ມາສສ຺ມິນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ວສ຺ສານານໍ ມາສານໍ ປຈ຺ຉິເມ ກຕ຺ຕິກມາເສເຍວ ອິທເມກງ຺ຄໍ. ປຐມາຍ ປວາຣິໂຕຕິ ທຸຕິຍມງ຺ຄໍ, ອິຘ ປຐມາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປວາຣິໂຕຕິ ໂຍຊນາ, ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕໓-໖໕໔). ປຈ຺ຉິເມນ ປມາເຓນ ຍຸຕ຺ເຕຕິ ຕຕິຍມງ຺ຄໍ. ເສນາສເນຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນໍ. ອິຫ ອາຣຎ຺ຎກເສນາສນສ຺ສ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ¶ ນາມ ປາກາເຣນ ວາ ວຕິຍາ ວາ ປຣິຂາຍ ວາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອິນ຺ທຂີລສງ຺ຂາຕຄາມທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຸມ຺ມາຣໂຕ ວາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕ ປຣິຍນ຺ຕເຄຫສ຺ສ ອຸປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ພລປ຺ປມາເຓນ ວິສ຺ສຏ຺ຐເລຑ຺ຑຸປາຕທ຺ວຍໂຕ ວາ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ສປຣິກ຺ເຂປໍ ວາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ຍສ຺ສໍ ທິສາຍໍ ຄາໂມ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄາມປຣິຍນ຺ຕເສນາສນໍ ວາ ເຈຕິຍໍ ວາ ໂພຘິໍ ວາ ອວຘິໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣຄມນີເຍນ ປກຕິມຄ຺ເຄນ ວິທຕ຺ຖິຄມ຺ຠີຣໍ ອາໂຣປິເຕນ ອາຈຣິຍຘນຸນາ ປມິຕປຎ຺ຈຘນຸສຕປມາຓທູຣນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສາສງ຺ກສມ຺ມເຕຕິ ຈຕຸຕ຺ຖມງ຺ຄໍ, ‘‘ອິຫ ສປ຺ປຏິຠເຍ’’ຕິ ເສໂສ. ‘‘ສາສງ຺ກສມ຺ມຕານິ ສປ຺ປຏິຠຍານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໓) ຫິ ປາຬິ. ອິທໍ ທ຺ວຍມ຺ປິ ‘‘ເສນາສເນ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິເສສນໍ. ອາຣາມອາຣາມູປຈາເຣສຸ ໂຈຣານໍ ນິສິນ຺ນສຍິຕຏ຺ຐິຕຠຸຕ຺ຕປີຕຏ຺ຐານາທີນໍ ທິສ຺ສມານຕາຍ ອາສງ຺ກາສຫິເຕ ຕຕ຺ເຖວ ອາຣາມາທີສຸ ປຫຏມາຣິຕວິລຸຕ຺ຕມນຸສ຺ສານໍ ທິສ຺ສມານຕາຍ ວິເສເສນ ສຫຠຍຕາຍ ¶ ສປ຺ປຏິຠເຍ ອາຣຎ຺ຎເກ ເສນາສເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ. ວສນ຺ໂຕວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວກາໂຣ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ຈຕຸຣງ຺ຄສມາໂຍເຄ ເອວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຈຕຸຣງ຺ຄສມາໂຍເຄ ເອວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ສມາໂຍເຄ ສນ຺ນິປາເຕ ສຕິ ເອວ. ເອຕ຺ຖ ເອວກາເຣນ ຕສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ອຠາເວ ອລພ຺ຠມານຕໍ ທີເປຕິ. ປກາສິໂຕຕິ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ອງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິກາຍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕໓-໖໕໔) ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ໂຕ.

໘໗໔. ຕໍ ຈີວຣໍ. ມາສເມກນ຺ຕິ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິມມາສສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍ ມາສໍ. ໂຍ ຄາໂມ ສເຈ ປຸຣິມພທ຺ຘາຍ ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ¶ ອນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ມາສໂຕ ອຕິເຣກມ຺ປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຣາຊິກ ໖໕໓ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໗໕. ອຎ຺ຎຕ຺ເຖວາຕິ ຍສ຺ສ ອາຣຎ຺ຎກເສນາສນສ຺ສ ໂຄຈຣຄາເມ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອາຣຎ຺ຎກເສນາສນໂຕ ພຫິ ເອວ. ອຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ‘‘ຍໍ ຄາມ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ທິຍຑ຺ຒຄາຖາຍ ປຏິປາທິຕຕ຺ຖທ຺ວຍສງ຺ຂາໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສ຺ສາຕິ ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ເອວໍ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ‘‘ຈີວເຣນ ວິນາ ກຕ຺ຕິກມາເສ ອຣຎ຺ເຎ ວເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ຉາຣຕ຺ຕປຣມໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເຕນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໓) ອິມິນາ ໂຄຈຣຄາເມ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອາຣຎ຺ຎກາວາເສ ວສິຕ຺ວາ ເກນຈິ ກຣຓີເຍນ ຕໂຕ ອາວາສໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫິ ວສໂຕ ທິວສປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາເຍວາຫ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ປກາສິໂຕ’’ຕິ.

໘໗໖. ‘‘ສເຈ ໂຄຈຣຄາມໂຕ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ເສນາສນໍ, ອຍຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມໍ ທິສໍ ຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕໖) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ກຖິຕນິຍາເມນ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ເສນາສນມຖາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເສນາສນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ນິວຸຕ຺ຖໍ ອາຣຎ຺ຎກເສນາສນໍ. ອາຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ພຫິ ຄຕຏ຺ຐານໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ. ໂຄຈຣຄາເມ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ອາຣຎ຺ຎກເສນາສເນ ວິຫຣໂຕ ວິຫາຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ຕໂຕ ໂຄຈຣຄາມໂຕ ປຈ຺ຉິມທິສາຍ ທູຣຏ຺ຐານໍ ຄຕສ຺ສ ອາຄຕຏ຺ຐານໂຕ ຕໍ ເສນາສນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິທູຣຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕມໍ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິໍ ວິຫິຕນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ.

໘໗໗. ຄາມສີມມ຺ປິ ¶ ວາຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ຍຕ຺ຖ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຄາມສີມມ຺ປິ ປຸຣາຣຸຓາເຍວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕໖) ສຠາເທວາລຍທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ກປ຺ປິຍຏ຺ຐາເນ ¶ . ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີ’’ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ ຄາມສີມາຍ ອນ຺ໂຕ ອາຣຎ຺ຎກງ຺ຄາຣກ຺ຂນາຣຫໍ ທູຣຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘໍ ເຈ, ອງ຺ຄເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ. ຘຸຕງ຺ເຄ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອນາປຊ຺ຊິຕຸໍ ອນ຺ໂຕຄາເມປິ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຈີວຣປວຕ຺ຕິເຍວ ຎາຕພ຺ພາ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຄາມສີມມ຺ປິ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຠາຍໍ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວາ ວສິຕ຺ວາ ຈີວຣປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕໖).

໘໗໘. ເອວຎ຺ຈາປິ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ອງ຺ຄເຠທໍ ອກຕ຺ວາ, ກຕ຺ວາ ວາ ອນ຺ໂຕຄາມສີມາຍ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸມ຺ປິ ຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ. ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣສ຺ສ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຐິໂຕ’’ຕິ ລພ຺ຠຕິ. ຂິປ຺ປນ຺ຕິ ສີຆໍ, ປຸຣາຣຸຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕິເຣເກ ຐາເນຕິ ໂຍຊນາ, ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕໖), ‘‘ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໗໙. ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ສຕ຺ຕມອຣຸຓຸຏ຺ຐານໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເທຕິ. ອຸປຣິປິ ເອວເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໘໘໐. ສາສງ຺ກສມ຺ມເຕ ເອວໍນາມເກ ສິກ຺ຂາປເທ ສມຸຏ຺ຐານາທໂຍ ສພ຺ເພ ເຕນ ທຸຕິເຍນ ກຖິເນນ ສມາ ອິຕິ ມຸນິນ຺ເທນ ມຕາ ອນຸມຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ໂຍຊນາ.

ສາສງ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ.

໘໘໑. ຊານນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວຈເນນ ປຣິຓາມິຕຠາວໍ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ຊານນ຺ໂຕ. ຍຖາຫ ປທຠາຊເນ ¶ ‘‘ສາມໍ ວາ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໖໕໙). ປຣິຓຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປທຠາຊເນ ‘‘ປຣິຓຕໍ ນາມ ‘ທສ຺ສາມ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ນາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມນ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາຠນ຺ຕິ ລຠິຕພ຺ພໍ ຈີວຣາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ. ຍຖາຫ ‘‘ລາໂຠ ນາມ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣາ, ອນ຺ຕມໂສ ຈຸຓ຺ຓປິຓ຺ໂຑປິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐມ຺ປິ ທສິກສຸຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມຍ຺ຍາຕິ ‘‘ພຫູ ອາວຸໂສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທາຍກາ, ພຫູ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠຕ຺ຕາ, ມຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ຕຸມ຺ເຫ ສມ຺ປສ຺ສນ຺ຕາ ອິຘ ວິຫຣາມ. ຕຸມ຺ເຫ ເຈ ອມ຺ຫາກໍ ນ ທສ຺ສຖ, ອຖ ໂກ ຈຣຫິ ອມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສຕິ. ເທຖາວຸໂສ ອມ຺ຫາກໍ ອິມານິ ຈີວຣານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໗) ປາຬິຍາ ¶ ອາຄຕນເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິລາເຠນາ’’ຕິ ເສໂສ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອິທໍ ປຣິຓເຕ ປຣິຓຕສຎ຺ຎິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວມຕິກສ຺ສ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ປຣິຓເຕ ເວມຕິໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ. ອປຣິຓຕສຎ຺ຎິໂນ ອນາປຕ຺ຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ປຣິຓເຕ ອປຣິຓຕສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

໘໘໒. ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ສເຈ ປຣິຓາເມຕີຕິ ຕຖາ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ຍທິ ປຣິຓາເມຕິ. ສຸທ຺ຘິກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸຣຫິຕໍ ເກວລໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນາຕິ ສວາສນານວເສສກິເລສປ຺ປຫາເນນ ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຠຄວຕາ. ປາຈິຕ຺ຕິຍມຸທີຣິຕນ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິເຍສຸ ອຏ຺ຐມສ຺ສ ສຫຘມ຺ມິກວຄ຺ຄສ຺ສ ອວສາເນ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຊານໍ ສງ຺ຆິກໍ ລາຠໍ ປຣິຓຕໍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓາເມຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໔໙໐) ເທສິຕໍ.

໘໘໓. ເອກໍ ¶ ຈີວຣນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕຈີວຣໂຕ ເອກໍ ຈີວຣໍ. ຈີວຣໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ. ວາ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ. ເອກໍ ຈີວຣໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣສ຺ສ, ເອກໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣິຓາເມຍ຺ຍ ເຈຕິ ໂຍຊນາ. ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອກໂຕ, ເອກກ຺ຂເຓຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິໂຍ ສທ຺ຘິໍ ສິຍຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິຓາມເນນ ສຸທ຺ຘປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມເນນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິໂຍ ເອກກ຺ຂເຓ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໘໔. ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ຐປິເຕ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ປຣາຊໂຍ’’ຕິ ອິທໍ ປາທປ຺ປໂຫນກໍ ວຕ຺ຖຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາວຕ຺ຖຸວເສນ ປນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ.

໘໘໕. ອຎ຺ຎສ຺ສ ເຈຕິຍສ຺ສ ໂປຓໍ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາປິ ປນ ປຣິຓາເມຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ປທທ຺ວເຍປິ ເອວເມວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕິ ¶ , ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໔໙໒). ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂປຓໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓາເມຍ຺ຍາຕິ.

໘໘໖. ອິມສ຺ສ ສພ຺ພສຕ຺ຕວິສຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ໂຍ ປນາ’’ຕິອາທິ.

໘໘໗. ອິທໍ ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທໍ. ຕິສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕວາຈາຈິຕ຺ຕກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ສຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ. ປຣິຓາມນປຈ຺ຈຍາ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ກ຺ຣິຍໍ. ສງ຺ຆາທີນໍ ປຣິຓຕນ຺ຕິສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ¶ ວິມຸຈ຺ຈນໂຕ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ປຣິຓາເມຕພ຺ພໂຕ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ.

ປຣິຓຕກຖາວຓ຺ຓນາ.

ປຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ ຕຕິໂຍ.

໘໘໘. ເຍ ອິມໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ຕຣນ຺ຕິ, ເຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຫາສມຸທ຺ທໍ ຕຣນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ວິນຍປິຏກເມວ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ວິຍາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຫາສມຸທ຺ໂທ, ຕໍ. ເອວໍ ສມຸທາຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທວຍເວ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ເນກາ’’ຕິອາທິ. ເນການິ ນານປ຺ປກາຣານິ ວຕ຺ຕານິ ເສນາສນວຕ຺ຕາທີນິ ຂນ຺ຘກາຄຕານິ ອຸຄ຺ຄາ ອຸຕ຺ຕຸງ຺ຄາ ຕຣງ຺ຄມາລາ ມຫາວີຈິປຣມ຺ປຣາ ຍສ຺ສາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ, ນານປ຺ປກາຣຂນ຺ຘກວຕ຺ຕສງ຺ຂາຕມຫາຕຣງ຺ຄປຣມ຺ປຣາຍ ສຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາທິກເມວ ອນ຺ໂຕ ເວລາວລໂຍ ຍສ຺ສ ໂສ ສີລນ຺ໂຕ, ຕໍ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລາທິຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລເມວ ປຏິປາເທຕພ຺ພຕາຍ ອນ຺ຕໍ ເວລາວລຍຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສຕ຺ຕາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ, ສີລາຈາຣທິຏ຺ຐິອາຊີວວິປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ຄາຫກາ ມກຣາທໂຍ ຍສ຺ສາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ, ສີລາຈາຣາຊີວທິຏ຺ຐິສມ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕມຸທຸສຕ຺ຕນາສກອາປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາ- ຕມາຕງ຺ຄມກຣາທິຈຓ຺ຑສຕ຺ຕວນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອຍໍ ຄາຖາ ສມຸທາຍາວຍວານໍ ສພ຺ເພສເມວ ຣູປກາລງ຺ກາເຣນ ວິຣຈິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອິຕິ ວິນຍຕ຺ຖສາຣສນ຺ທີປນິຍາ

ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາຍ

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໘໙. ເອວໍ ¶ ນາຕິວິຕ຺ຖາຣສງ຺ເຂປໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ຑສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ¶ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນສ຺ສ ມຸສາຠາວໍ ຎຕ຺ວາ, ອທິຏ຺ຐໍ ‘‘ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຸສາວາເທ ສມ຺ປຊານນ຺ຕສ຺ສ ມຸສາຠຓເນຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຊານິຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ຈ ມຸສາຠຓເນ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒). ‘‘ມຸສາວາເທ’’ຕິ ຫິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ, ມຸສາວາທນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທວາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຍຊນາ. ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ເວເຄນ ທິຏ຺ຐມ຺ປິ ‘‘ອທິຏ຺ຐໍ ເມ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ‘‘ທວາ ຠຓຕິ ນາມ ສຫສາ ຠຓຕີ’’ຕິ ປທຠາຊນີອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຫສາ ຠຓຕີຕິ ອວີມໍສິຕ຺ວາ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ເວເຄນ ທິຏ຺ຐມ຺ປິ ‘ອທິຏ຺ຐໍ ເມ’ຕິ ຠຓຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑). ຣວາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ‘‘ຈີຣ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ວິຍ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຠຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ຍຖາຫ ‘‘ຣວາ ຠຓຕິ ນາມ ‘ອຎ຺ຎໍ ຠຓິສ຺ສາມີ’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຠຓຕີ’’ຕິ.

໘໙໐. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກາທີສຸ. ອຕ຺ຕນາ ອລທ຺ຘໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ‘‘ລທ຺ຘໍ ມຍາ’’ຕິ ມຸສາ ຍສ຺ສ ຠຓຕິ, ເຕນ ຕງ຺ຂຓເມວ ສຸຕ຺ວາ ຕທຕ຺ເຖ ຎາເຕ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອຎ຺ຎາເຕ ກາລນ຺ຕເຣນ ຎາເຕ ຈ ປຣິຍາຍວຈເນ ຈ ຎາເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ, ປຣິຍາຍວຈເນ ອວິຎ຺ຎາເຕ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປເທ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນສ຺ສ ‘‘ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ມຸສາຠຓເນ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ, ໂອມສວາທສິກ຺ຂາປເທ ທຸພ຺ຠາສິຕສ຺ສ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ມຸສາວາທສ຺ສ ກາຣຓາ ປຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ. ອິມາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຉ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ.

ສມ຺ປຊານມຸສາວາທກຖາວຓ຺ຓນາ.

໘໙໑-໓. ວຸຕ຺ເຕສຸ ¶ ຊາຕິອາທີສຸ ທສສຸ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູສູຕິ ໂຍຊນາ, ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຊາຕິນາມໂຄຕ຺ຕກມ຺ມສິປ຺ປອາພາຘລິງ຺ຄກິເລສອາປຕ຺ຕິອກ຺ໂກສານໍ ວເສນ ທສສຸ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູສູຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ເຕສຸ ກິເລສໍ ວິນາ ສພ຺ເພເຕ ຫີນຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ທ຺ວິປ຺ປກາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ປທຠາຊເນ ‘‘ຊາຕິ ນາມ ທ຺ເວ ຊາຕິໂຍ ຫີນາ ຈ ຊາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ ຈ ຊາຕີ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຈຓ຺ຑາລາທິຊາຕິ ຫີນາ, ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິໂຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ. ນາເມສຸ ອວກຓ຺ຓກຊວກຓ຺ຓກາທິນາມານິ ທາສນາມຕ຺ຕາ ຫີນານິ, ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕາທິນາມານິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານິ. ໂກສິຍາທິໂຄຕ຺ຕໍ ຫີນໍ, ໂຄຕມາທິໂຄຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ. ກມ຺ເມສຸ ວຑ຺ຒກິມຓິກາຣາທິກມ຺ມານິ ຫີນານິ, ກສິວາຓິຊ຺ຊາໂຄຣກ຺ຂກມ຺ມານິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານິ. ສິປ຺ເປສຸ ນຬກາຣກຸມ຺ຠກາຣາທິສິປ຺ປໍ ຫີນໍ, ມຸທ຺ທາຄຓນາທິສິປ຺ປໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ. ອາພາເຘສຸ ສພ຺ເພປິ ອາພາຘາ ຫີນາ, ອປິຈ ມຘຸເມໂຫ ປີຬາຊນກຕ຺ຕາຠາວາ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ. ລິງ຺ເຄສຸ ອຕິທີຆຕາທໂຍ ຫີນາ, ນາຕິທີຆຕາທໂຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ. ສພ຺ເພປິ ກິເລສາ ຫີນາ. ສພ຺ພາປຕ຺ຕິໂຍປິ ຫີນາ, ອປິຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິສມາປຕ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ. ອກ຺ໂກເສສຸ ‘‘ໂອຏ຺ໂຐສິ ເມຓ຺ໂຑສິ ໂຄໂຓສີ’’ຕິອາທິໂກ ຫີໂນ, ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕສິ ພ຺ຍຕ຺ໂຕສີ’’ຕິອາທິໂກ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣຎ຺ຎາປເທເສນາຕິ ປຣິຍາຍກຖເນນ ວິນາ. ໂອມສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຈນປໂຕເທນ ໂອວິຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ. ສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປກາສິຕາຕິ ‘‘ຈຓ຺ຑາໂລສິ ເວໂນສິ ເນສາໂທສິ ຣຖກາໂຣສິ ປຸກ຺ກຸໂສສີ’ຕິ ຠຓຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ສາມໍ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘໂຕ ‘‘ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຎ຺ຎາເຕນ ຠຄວຕາ ເທສິຕາ.

໘໙໔. ເຕເຫວາຕິ ¶ ຊາຕິອາທີຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູເຫວ. ອຎ຺ຎາປເທເສນ ຠູເຕນ ວາ…ເປ… ອາປນ຺ນເມວ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ອກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປກາສິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຘ ຠູຕາຠູຕປທານິ ເຕຫີຕິ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ພຫຸວຈນນ຺ຕານິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ເອເຕນ ‘‘ສນ຺ຕິ ອິເຘກຈ຺ເຈ’’ຕິອາທິທຸຕິຍວາຣຕ຺ຖໍ (ປາຈິ. ໒໖) ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ທຸກ຺ກຏສາຘນຕ຺ເຖນ ຕເທກກາຣິຍໍ ຕຕິຍໍ ເຍນູນວາຣຎ຺ຈ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ນ ມຍນ຺ຕິອາທິວາຣຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສນ຺ຕິ ອິເຘກຈ຺ເຈ’ຕິ ວາເຣ ປນ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຠາເວນ ທຸກ຺ກຏໍ. ເອເສວ ນໂຍ ‘ເຍນູນ…ເປ… ນ ມຍ’ນ຺ຕິ ວາເຣສຸປີ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໖).

ປາຬິມຸຕ຺ຕປເທຫິປີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຕເຖວ ‘‘ຠູເຕນ ວາ’’ຕິອາທີນິ ປທານິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພານິ. ‘‘ໂຈໂຣສິ, ຄຓ຺ຐິເຠທໂກສີ’’ຕິອາທິ ປາຬິມຸຕ຺ຕປທໍ ນາມ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ຈຕູສຸ ວາເຣສຸ, ປາຬິມຸຕ຺ຕປເທສຸ ¶ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ປນ ຈຕູສຸປິ ວາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏເມວ. ‘ໂຈໂຣສິ, ຄຓ຺ຐິເຠທໂກສີ’ຕິອາທິວຈເນຫິ ປນ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນປິ ສພ຺ພວາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໖). ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປເທ ຐເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸໍ ຠິກ຺ຂຸນິອາທໂຍ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐິຕາ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໖) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ເຕເນເວຕ຺ຖາປິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປວິຏ຺ຐານຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ອິຘ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ.

໘໙໕. ທວກມ຺ຍຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໒, ໒໓, ໔໒໒; ອ. ນິ. ໖.໕໘; ໙.໙; ມຫານິ. ໒໐໖; ວິຠ. ໕໑໘) ວິຍ ຍ-ກາຣໂລໂປ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ເພສຸ ວຸຕ຺ຕປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖູສຸ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູສຸ ຈາຕິ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ. ທຸພ຺ຠາສິຕມຸທີຣິຕນ຺ຕິ ‘‘ຈຓ຺ຑາໂລສິ…ເປ… ປຸກ຺ກຸໂສສີ’ຕິ ຠຓຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ¶ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸພ຺ຠາສິຕສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໒) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣມ຺ມຸຂາ ປນ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖູຫິ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຫິ ຈ ອກ຺ໂກສເນ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຕຖາ ທວກມ຺ຍຕາຍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຸພ຺ຠາສິຕເມວາຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ.

໘໙໖-໗. ອຕ຺ຖໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ວທໂຕ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຘມ຺ໂມ ນາມ ‘‘ຈຓ຺ຑາໂລສີ’’ຕິອາທິປາຬິເຍວ. ຍຖາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປາຬິໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ຘມ຺ມປຸເຣກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໓໕). ອນຸສາສນີ ນາມ ‘‘ອິທານິປິ ຈຓ຺ຑາໂລສິ, ມາ ປາປຘມ຺ມໍ ອກາສິ, ມາ ຕໂມ ຕມປຣາຍໂນ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໓໕) ນເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕສຣູປາເຍວ ອນຸສາສນີປຸເຣກ຺ຂຕາຍ ຐຕ຺ວາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕຠາວໂຕ ອນ຺ຕຣາ ໂກເຘ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອນາປຕ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂອມສວາທສິກ຺ຂາປເທ. ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ມານສິກທຸກ຺ຂເວທນາວ ໂຫຕິ.

ໂອມສວາທກຖາວຓ຺ຓນາ.

໘໙໘. ທຸວິຘາກາຣໂຕ ຠິກ຺ຂຸເປສຸຎ຺ເຎ ອາປຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ປິສຕີຕິ ປິສຸຓາ, ວາຈາ ¶ , ສມຄ຺ເຄ ສຕ຺ເຕ ອວຍວຠູເຕ ວຄ຺ເຄ ຠິນ຺ເນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິສຸຓາ ເອວ ເປສຸຎ຺ຎໍ, ຕາຍ ວາຈາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຫຈຣິຍນເຍນ ປິສຸໂຓ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ເປສຸຎ຺ຎໍ, ຠິກ຺ຂູນໍ ເປສຸຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸເປສຸຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸເປສຸຎ຺ເຎ. ປທຠາຊເນ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ເປສຸຎ຺ຎໍ ອຸປສໍຫຣຕິ ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຕໍ ‘ຈຓ຺ຑາໂລ…ເປ… ປຸກ຺ກຸໂສ’ຕິ ຠຓຕີ’ຕິ ອາປຕ຺ຕິ…ເປ… ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຍໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຊາຕິອາທີສຸ ທສສຸ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອຎ຺ຎໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ¶ ປຣມ຺ມຸຂາ ອກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວກ຺ຂມານສຣູເປສຸ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍກາມຕາເຠທາຘິປ຺ປາຍສງ຺ຂາເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ກາຣເຓສຸ ອຎ຺ຎຕຣກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ອສຸໂກ ຕຸຍ຺ຫໍ ເອວໍ ວທຕີ’’ຕິ ເປສຸຎ຺ຎໍ ຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ເປສຸຎ຺ຎກຖນນິມິຕ຺ຕໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.