ຕີກາ > ວິນຍປິຏກ (ຏີກາ) > ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ-ມູລສິກ຺ຂາ

ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ຕິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ, ຕິສ຺ສສ຺ສ ສາມເຓຣສ຺ສ ¶ , ຕິສ຺ສາຍ ສາມເຓຣິຍາ, ຕິສ຺ສາຍ ສິກ຺ຂມານາຍ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປເນ-ກສ຺ສນ຺ຕິເກວມີຣເຍ;

‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ປນຕ຺ຖາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ.

໒໒໗. ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ໂກ ເຕ ມິຕ຺ໂຕ ວາ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ວາ’’ຕິ. ອິຕເຣນ ເຈວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວາ ¶ ‘‘ຕິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ສາມເຓໂຣ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕິສ຺ສາ ສາມເຓຣີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕິສ຺ສາ ສິກ຺ຂມານາ’’ຕິ ວາ.

ປຸນ ເຕນ ‘‘ອຫໍ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຕິສ຺ສາຍ ວາ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ເຕເນວ ‘‘ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ຕິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ, ຕິສ຺ສສ຺ສ ສາມເຓຣສ຺ສ, ຕິສ຺ສາຍ ສາມເຓຣິຍາ, ຕິສ຺ສາຍ ສິກ຺ຂມານາຍ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ.

ທູຣສນ຺ຕິກຕ຺ເຕກຕ຺ຕພຫຸຠາວໍ ວິຊານິຍ;

‘‘ເອຕໍ ອິມ’’ນ຺ຕິ ‘‘ເອຕານິ, ອິມານີ’’ເຕຕ຺ຖ ໂຍຊເຍ.

ທສາຫໍ ມາສເມກໍ ວາ, ປຎ຺ຈ ວາ ກຖິນຕ຺ຖເຕ;

ປາຣິປູຣຕ຺ຖມູນສ຺ສ, ປຈ຺ຈາສາ ສຕິ ມາສກໍ;

ນຸປ຺ປາທຍຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໍ, ນາຘິຏ຺ຐິຕວິກປ຺ປິຕນ຺ຕິ.

ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈວສ຺ສສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ນິສ຺ສຍ ກາຣິຍໍ;

ຍາວຊີວມ຺ປິ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ, ນິສ຺ສິໂຕເຍວ ຊີວຕິ.

ເອກໍສໍ ¶ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ, ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວານ ອຎ຺ຊລິໍ;

ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ, ວເທ ຍາວຕຕີຍກໍ;

ອາຍສ຺ມໂຕ ນິສ຺ສາຍ ວຈ຺ຉາມີ’’ຕິ.

ປກ຺ກນ຺ເຕ ປກ຺ຂສງ຺ກນ຺ເຕ, ວິພ຺ຠນ຺ເຕ ວາປິ ນິສ຺ສໂຍ;

ມຣຓາຓຕ຺ຕຸປຊ຺ຌາຍ-ສໂມຘາເນຫິ ສມ຺ມຕິ.

ນິສ຺ສາຍ ¶ ນ ວເສລຊ຺ຊິໍ, ອປຸພ຺ພໍ ຐານມາຄໂຕ;

ອາຄເມ ຈຕຸປຎ຺ຈາຫໍ, ຎາຕຸໍ ຠິກ຺ຂຸສຠາຄຕໍ.

ອທ຺ຘິກສ຺ສ ຄິລານສ຺ສ, ຄິລານຸປຏ຺ຐກສ຺ສ ຈ;

ຍາຈິຕສ຺ສ ອຣຎ຺ເຎ ວາ, ສລ຺ລກ຺ຂນ຺ເຕນ ຜາສຸກໍ;

ສຠາເຄ ທາຍເກສນ຺ເຕ, ວສິຕຸໍ ຕາວ ລພ຺ຠຕີຕິ.

ອກາຍພນ຺ຘໂນ ຄາມໍ, ທຸກ຺ກຏໍ ປວິເສຍ຺ຍ ເຈ;

ພນ຺ເຘຍ຺ຍ ຍຕ຺ຖ ສຣຕິ, ຕຕ຺ເຖວາສຕິຍາ ຄໂຕ.

ປຏ຺ຏິກາ ສູກຣນ຺ຕນ຺ຕິ, ທຸວິຘໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ;

ທຸສ຺ສປຏ຺ໂຏ ຈ ຣຊ຺ຊຸ ຈ, ເອກາ ຕທນຸໂລມິກາ.

ມຈ຺ຉກຓ຺ຏກຂຊ຺ຊູຣີ-ປຕ຺ຕາ ມຏ຺ຐາ ຈ ປຏ຺ຏິກາ;

ລພ຺ຠາ ທສາ ຈຕສ຺ໂສປິ, ອນ຺ເຕ ທິຄຸຓສຸຕ຺ຕກໍ.

ມາລາທິໍ ¶ ກກ຺ກຏຈ຺ຉາທິໍ, ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄຸຓສຸຕ຺ຕກ;

ໂກຏ຺ຏິຕາ ກຸຎ຺ຊຣຈ຺ຉາທິໍ, ປຏ຺ຏິກາ ນ ຈ ກປ຺ປຕິ.

ຆຏກໍ ມກຣມຸຂາທິໍ, ນ ກປ຺ປນ຺ຕິ ທສາມຸເຂ;

ອຸຠນ຺ເຕ ຆຏກາ ເລຂາ, ວິເຘ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕກໍ.

ເທຑ຺ຑຸຠກຎ຺ຈ ມຸຣຊໍ, ມທ຺ທວີຓໍ ກລາພຸກໍ;

ນ ກປ຺ປນ຺ຕິ ທສາສຸ ທ຺ເວ, ມຊ຺ຌິມາເຍວ ກປ຺ປເຣ.

ເວຬຸທນ຺ຕວິສາຓຏ຺ຐິກຏ຺ຐລາຂາຜລາມຍາ;

ສງ຺ຂນາຠິມຍາ ສຸຕ຺ຕນຬໂລຫມຍາປິ ຈ;

ວິຘາ ກປ຺ປນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍາ, ຄຓ຺ຐິໂຍ ຈາປິ ຕມ຺ມຍາຕິ.

ຊາຕາຊາຕາຕິ ¶ ທຸວິຘາ, ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກປໍສຸກາ;

ຊາຕາທຑ຺ຒາ ຈ ປຖວີ, ພຫຸມຕ຺ຕິກປໍສຸກາ;

ຈາຕຸມາສາຘິໂກວຏ຺ຐປໍສຸມຕ຺ຕິກຣາສິ ຈ.

ສຸທ຺ຘສກ຺ຂຣປາສາຓມຣຸມ຺ພກຖລວາລຸກາ;

ທຑ຺ຒາ ຈ ຠູມິ ເຍຠຸຍ຺ຍສກ຺ຂຣາທິມຫີປິ ຈ;

ທຸຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຣາສິ ຈ, ຈາຕຸມາໂສມວຏ຺ຐໂກ.

ທ຺ເວ ¶ ຠາຄາ ຕີສຸ ຠາເຄສຸ, ມຕ຺ຕິກາ ຍສ຺ສ ຠູມິຍາ;

ເຍຠຸຍ຺ຍມຕ຺ຕິກາ ເອສາ, ເສເສສຸປິ ອຍໍ ນໂຍ.

ປາຈິຕ຺ຕິ ຂຓເນ ຊາເຕ, ຊາຕສຎ຺ຎິສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ;

ທ຺ເວຬ຺ຫສ຺ສາຊາຕສຎ຺ຎິສ຺ສ, ນາປຕ຺ຕາຓາປເນ ຕຖາ.

ປຫາເຣ ປຫາຣາປຕ຺ຕິ, ຂຓມານສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ;

ເອກາຍາຓຕ຺ຕິຍາ ເອກາ, ນານາຓຕ຺ຕີສຸ ວາຈໂສ.

‘‘ອິມໍ ຐານມິມໍ ກນ຺ທມິຘ ວາປິໍ ຂເຓຕ຺ຖ ຈ;

ຊາເລຫຄ຺ຄິ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ, ນິຍເມຕ຺ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ຖມ຺ຠສ຺ສິມສ຺ສາວາຏໍ ວາ, ມຕ຺ຕິກໍ ຊານ ມາຫຣ;

ກໂຣຫິ ກປ຺ປິຍຎ຺ເຈ’’ຕິ, ວຈນໍ ວຏ຺ຏເຕທິສໍ.

ອສມ຺ພທ຺ຘໍ ປຖວິຍາ, ສຸກ຺ຂກທ຺ທມອາທິກໍ;

ໂກເປຕຸໍ ຕນຸກໍ ລພ຺ຠມຸສ຺ສິຎ຺ຈນີຍກທ຺ທມໍ.

ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາທໍ ອຸປຈິກາມຕ຺ຕິກໍ ມູສິກຸກ຺ກິຣໍ;

ຈາຕຸມາສາຘິໂກວຏ຺ຐໍ, ເລຑ຺ຑາທິຎ຺ຈ ນ ໂກປເຍ.

ປຕິເຕ ວາປິອາທີນໍ, ກູເລ ອຸທກສນ຺ຕິເກ;

ປາສາເຓ ຈ ຣເຊ ລຄ຺ເຄ, ປຕິເຕ ນວໂສຓ຺ຑິຍາ.

ວມ຺ມິເກ ¶ ມຕ຺ຕິກາກຸຏ຺ເຏ, ອພ຺ໂຠກາສຸຏ຺ຐິເຕ ຕຖາ;

ເຍຠຸຍ຺ຍກຖລຏ຺ຐາເນ, ຕິຏ຺ຐຕິຏ຺ຐກກຸຏ຺ຏໂກ.

ຖມ຺ຠາທິໍ ¶ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຠູມິໍ, ສຎ຺ຈາເລຕ຺ວາ ວິໂກປຍໍ;

ຘາຣາຍ ຠິນ຺ທິຕຸໍ ຠູມິໍ, ກາຕຸໍ ວາ ວິສມໍ ສມໍ.

ສມ຺ມຸຎ຺ຊນີຫິ ຆໍສິຕຸໍ, ກຓ຺ຏກາທິໍ ປເວສິຕຸໍ;

ທສ຺ເສສ຺ສາມີຕິ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ, ຠູມິໍ ຈງ຺ກມິຕຸໍ ປທໍ.

ຆໍສິຕຸໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ, ກຓ຺ຑຸໂຣຄີ ຕຏາທິສຸ;

ຫຕ຺ຖໍ ວາ ໂຘວິຕຸໍ ຠູມິໍ, ຆໍສິຕຸໍ ນ ຈ ກປ຺ປຕິ.

ຖມ຺ຠາທິອຸຊຸກຸທ຺ຘາໂຣ, ປາສາຓາທິປວຏ຺ຏນໍ;

ສາຂາທິກຑ຺ຒນໍ ຣຸກ຺ຂລຕາຈ຺ເຉທນຜາລນໍ.

ເສໂກ ປສ຺ສາວອາທີນໍ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ;

ອລ຺ລຫຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວານ, ຣຊຄ຺ຄາໂຫ ຈ ຠູມິຍາ.

ອຄ຺ຄິສ຺ສ ອນຸປາທາເນ, ກປາເລ ອິຏ຺ຐກາຍ ວາ;

ປາເຕຕຸໍ ລພ຺ຠເຕ ອຄ຺ຄິໍ, ຠູມິຍໍ ວາວເສ ສຕີຕິ.

ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ, ອນ຺ໂຕ ພຫິ ຈ ສິພ຺ພິຕຸໍ;

ຄິຣິກູຏຑ຺ຒຈນ຺ທາທິໍ, ຉຕ຺ເຕ ປຓ຺ເຓ ຈ ຉິນ຺ທິຕຸໍ.

ຆຏກໍ ວາຬຣູປໍ ວາ, ທຓ຺ເຑ ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕິ;

ວຏ຺ຏຕີ ທຓ຺ຑພຸນ຺ທມ຺ຫິ, ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສາທິສໍ.

ສິພ຺ພິຕຸໍ ¶ ເອກວຓ຺ເຓນ, ປຎ຺ຊຣໍ ວາ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ;

ຖິຣຕ຺ຖໍ ວຏ຺ຏຕີ ຉຕ຺ເຕ, ທຓ຺ເຑ ເລຂາວ ພນ຺ຘິຕຸໍ.

ອນ຺ເຕ ¶ ປຏ຺ຏມຸເຂ ວາປິ, ເວຓິ ສງ຺ຂລິກາປິ ວາ;

ສູຈິວິກາຣມຎ຺ຎໍ ວາ, ຈີວເຣ ນ ຈ ກປ຺ປຕິ;

ກປ຺ປພິນ຺ທຸວິກາຣມ຺ປິ, ປາຬິກຓ຺ຓິກອາທິກໍ.

ຄຓ຺ຐິປາສກປຏ຺ຏາປິ, ຈຕຸກ຺ໂກຓາວ ອຄ຺ຆິຍໍ;

ມຸຄ຺ຄໂຣ ກກ຺ກຏຈ຺ຉາທິ-ວິກາຣໍ ເນຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕິ.

ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປີຬກາ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ ກປ຺ປເຣ;

ຄນ຺ຘໍ ເຕລໍ ວ ລາຂໍ ວາ, ຣຊເນ ນ ຈ ປກ຺ຂິເປ.

ຣຕ຺ຕໍ ສງ຺ເຂນ ມຓິນາ, ຆຏ຺ເຏຍ຺ຍຎ຺ເຎນ ວາ ນ ຈ;

ຆໍເສຍ຺ຍ ໂທຓິຍໍ ກຕ຺ວາ, ປຫາເຣ ນ ຈ ມຸຏ຺ຐິນາ.

ກຓ຺ຓໂກຓກສຸຕ຺ຕານິ, ຣຕ຺ເຕ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ ຈີວເຣ;

ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕີ ຘມ຺ມ-ກຣເຓ ຉຕ຺ຕວຏ຺ຏິຍໍ.

ເລຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ມຓິກາ, ປີຬກາ ກຸຎ຺ຈິກາຍ ຈ;

ປິປ຺ຜເລ ຈ ປຣິຈ຺ເຉທ-ເລຂາ ທຓ຺ຑມ຺ຫິ ວຏ຺ຏຕິ.

ມາລາທ຺ຍຣຓິຍໍ ປຕ຺ຕ-ມຓ຺ຑເລ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມ ຈ;

ເຫຏ຺ຐາ ເລຂາທ຺ວຍໍ ອຸທ຺ຘໍ, ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສາທິສໍ.

ຫິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິມ຺ຫິ, ສູຈິສຓ຺ຑາສເກປິ ຈ;

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄິຣິກູຏາທິ-ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ພິມ຺ໂພຫເນ ¶ ຠິສິມຎ຺ຈ-ປີຐາທິສຍນາສເນ;

ສມ຺ມຸຎ຺ຊນິມ຺ຫິ ສງ຺ກາຣ-ຉຑ຺ຑເນ ຣງ຺ຄຠາຊເນ.

ປານີຍຠາຊເນ ປາທ-ປີເຐ ກຖລິກາຍ ຈ;

ປຕ຺ຕາຘາຣປິຘາເນສຸ, ຕາລວຓ຺ເຏ ຈ ພີຊເນ;

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມາລາກມ຺ມາທິ-ວຓ຺ຓມຏ຺ຐມວາຣິຕໍ.

ເສນາສເນ ປນ ທ຺ວາຣກວາຏາທິປ຺ປເຠທເນ;

ໂສວຓ຺ຓມຍນຸຎ຺ຎາຕໍ, ວຓ຺ຓມຏ຺ຐມ຺ຫິ ກາ ກຖາ.

ວິສາຓນາຬິລາພ຺ວາທິປ຺ປເຠເທ ¶ ເຕລຠາຊເນ;

ປຸມິຕ຺ຖິຣູປຣຫິຕໍ, ວຓ຺ຓມຏ຺ຐມວາຣິຕນ຺ຕິ.

ຊນສ຺ສ ກາຕຸໍ ເຠສຊ຺ຊໍ, ທາຕຸໍ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ;

ຠິກ຺ຂາຈຣິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສເກຫິ ສຫຘມ຺ມິນໍ.

ປິຕູນໍ ຕທຸປຏ຺ຐາກຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕຠຓ຺ຑຸນໍ;

ລພ຺ຠໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສ ຈ.

ມຫາຈູຬປິຕາມາຕາຠາຕາຠຄິນິອາທິນໍ;

ເຕສໍ ສເກນຕ຺ຕນິເຍ, ທາຕພ຺ພໍ ຕາວກາລິກໍ.

ກຸລທູສນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ເຠສຊ຺ຊກຣຓາທິ ຫິ;

ມາຕາປິຕູຫິ ສມ຺ພນ຺ຘຎາຕເກສຸ ນ ຣູຫຕິ.

ປິຓ຺ຑປາໂຕ ¶ ອນາມຏ຺ໂຐ, ມາຕາທີນມວາຣິໂຕ;

ຉນ຺ນໍ ທາມຣິກໂຈຣສ຺ສ, ທາຕຸມິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ຈ.

ເຕສໍ ສຸຕ຺ໂຕທເກເຫວ, ປຣິຕ຺ຕໍ ກຍິຣາ ນຕ຺ຕໂນ;

ຠຓິຕພ຺ພໍ ຠຓາເປນ຺ເຕ, ປຣິຕ຺ຕໍ ສາສໂນຄຘໍ.

ສີລໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ວາ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເທຕຸ ຠາສຕຸ;

ທາຕຸໍ ວຕ຺ຕຸຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ເກນຈິ ເປສິໂຕຕິ.

ກມ຺ມເຈຕິຍສງ຺ຆຎ຺ຎ-ປຸຄ຺ຄລຕ຺ຖໍ ຄຓສ຺ສ ຈ;

ທສເຠທມ຺ປິ ຣຕນໍ, ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິ ¶ ເຕສຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ທ຺ວີສຸ ເສເສສຸ ທຸກ຺ກຏໍ;

ອນາມສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕ ຕຸ, ຄຓໍ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ.

‘‘ເຈຕ຺ຍສ຺ສ ນວກມ຺ມສ຺ສ, ທມ຺ມີ’’ຕິ ນ ປຏິກ຺ຂິເປ;

ວເທ ກປ຺ປິຍກາຣານໍ, ‘‘ວທນ຺ເຕວມິເມ’’ ອິຕິ.

ເຂຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຕຬາກໍ ວາ, ເທນ຺ເຕ ທາສປສ຺ວາທິກໍ;

ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ກປ຺ປິເຍນ ກເມນ ຈ;

ເຂຕ຺ຕາທີນິ ວິຫາຣສ຺ສ, ວຸຕ຺ເຕ ທມ຺ມີຕິ ວຏ຺ຏຕິ.

ມຕ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓໍ ພນ຺ໂຘ, ຖິຣກາໂຣ ຈ ອາຬິຍາ.

ຕິເຣກຠາຄຄຫຓໍ ¶ , ເກທາເຣ ອນເວ ນເວ;

ອປຣິຈ຺ຉນ຺ນຠາເຄ ຈ, ສສ຺ເສ ‘‘ເທເຖຕ຺ຕເກ’’ ອິຕິ;

ກຫາປຓຸຏ຺ຐາປນຎ຺ຈ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍໍ.

ອວຕ຺ວາ ກສ ວປ຺ປິຈ຺ຈາເທຕ຺ຕິກາຍ ຈ ຠູມິຍາ;

ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ ຠູມິໍ ວາ, ຠາໂຄ ເທຍ຺ໂຍຕິ ເອຕ຺ຕໂກ.

ຠູມິຠາເຄ ກຕໍ ສສ຺ສໍ, ເອຕ຺ຕເກ ຄຓ຺ຫເຖຕ຺ຕກໍ;

ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕວໍ, ປມາຓໍ ທຓ຺ຑຣຊ຺ຊຸຠິ.

ມິນເນ ຣກ຺ຂເຓ ຐຕ຺ວາ, ຂເລ ຕໍນີຫຣາປເນ;

ໂກຏ຺ຐາທິປຏິສາມເນ, ຕສ຺ເສເວຕມກປ຺ປິຍໍ.

ປຏິສາເມຍ຺ຍ ປາຈິຕ຺ຕິ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄິຫິສນ຺ຕກໍ;

ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນ, ສເຈປິ ປິຕຸສນ຺ຕກໍ.

ປິຕູນໍ ກປ຺ປິຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ, ອວສ຺ສໍ ປຏິສາມິຍໍ;

ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ, ລພ຺ຠເຕ ປຏິສາມິຕຸໍ.

ເທຫີຕິ ປຏິສາເມຕ຺ວາ, ວຸຕ຺ເຕ ຈາປິ ປຏິກ຺ຂິເປ;

ປາເຕຕ຺ວານ ຄເຕ ລພ຺ຠໍ, ປລິໂພໂຘຕິ ໂຄປິຕຸໍ.

ກມ຺ມໍ ¶ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາຣາເມ, ສກໍ ວຑ຺ຒກິອາທໂຍ;

ປຣິກ຺ຂາຣຎ຺ຈ ສຍນ-ຠຓ຺ຑໍ ວາ ຣາຊວລ຺ລຠາ.

ເທຫີຕິ ປຏິສາເມຕ຺ວາ, ວທນ຺ຕິ ຍທິ ຉນ຺ທໂຕ;

ນ ກເຣຍ຺ຍ ຠຍາ ຐານໍ, ຄຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸ ວຏ຺ຏຕິ.

ພລກ຺ກາເຣນ ¶ ປາເຕຕ຺ວາ, ຄເຕສຸ ປຏິສາມິຕຸໍ;

ຠິກ຺ຂຸໍ ມນຸສ຺ສາ ສງ຺ກນ຺ຕິ, ນຏ຺ເຐ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕາທິເສ.

ວິຫາຣາວສຖສ຺ສນ຺ໂຕ, ຣຕນໍ ຣຕ຺ນສມ຺ມຕໍ;

ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ ຄເຫຕ຺ວານ, ມຄ຺ເຄຣຎ຺ເຎປິ ຕາທິເສ;

ສາມິການາຄມໍ ຎຕ຺ວາ, ປຕິຣູປໍ ກຣີຍຕີຕິ.

ປຸປ຺ຜໍ ເວຬຸໍ ຜລໍ ຈຸຓ຺ຓໍ, ທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ຈ ມຕ຺ຕິກໍ;

ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ທທໂຕ, ກຸລທູສນທຸກ຺ກຏໍ.

ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ, ອິສ຺ສເຣເນຕ຺ຖ ສງ຺ຆິກໍ;

ເທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏາທີນິ, ເຖຍ຺ຍາ ສງ຺ຆຎ຺ຎ ສນ຺ຕກໍ.

ກຸລສງ຺ຄຫາ ໂຣເປຕຸໍ, ໂຣປາເປຕຸຎ຺ຈ ສພ຺ພຖາ;

ຜລປຸປ຺ຜູປຄໍ ຣຸກ຺ຂໍ, ຊຄ຺ຄິຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ນິມິຕ຺ໂຕຠາສໂຕ ກປ຺ປໂວຫາຣປຣິຍາຍໂຕ;

ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ, ໂຣປນາທີນິ ລພ຺ຠເຣ.

ວຸຕ຺ຕາວ ເວຊ຺ຊິກາ ຊງ຺ຆເປສເນ ຄິຫິກມ຺ມສຸ;

ຐເປຕ຺ວາ ປິຕໂຣ ຠຓ຺ຑຸໍ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣໍ ສກໍ.

ທຸກ຺ກຏໍ ປທວາເຣນ, ຫຣເຓ ທູຕສາສນໍ;

ສາສນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ, ປຐມໍ ວທໂຕ ປຸນ.

ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍາ ¶ ¶ ເອວໍ, ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍາ;

ອຠູຕາໂຣຈນາຣູປ-ສໍໂວຫາຣຸຄ຺ຄຫາທິສາ.

ຫຣາເປຕ຺ວາ ຫຣິຕ຺ວາປິ, ປິຕູນໍ ເສສຎາຕິນໍ;

ປຕ຺ຕານໍ ວຕ຺ຖຸປູຊຕ຺ຖໍ, ທາຕຸໍ ປຸປ຺ຜານິ ລພ຺ຠຕິ;

ມຓ຺ຑນຕ຺ຖຎ຺ຈ ລິງ຺ຄາທິ-ປູຊຕ຺ຖຎ຺ຈ ນ ລພ຺ຠຕິ.

ຕຖາ ຜລໍ ຄິລານານໍ, ສມ຺ປຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ຈ;

ປຣິພ຺ພຍວິຫີນານໍ, ທາຕຸໍ ສປຣສນ຺ຕກໍ.

ຠາເຊນ຺ເຕ ຜລປຸປ຺ຜມ຺ຫິ, ເທຍ຺ຍໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ;

ສມ຺ມເຕນາປໂລເກຕ຺ວາ, ທາຕພ຺ພມິຕເຣນ ຕຸ.

ວິຫາເຣ ວາ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ, ກຕ຺ວານ ກຕິກໍ ຕໂຕ;

ເທຍ຺ຍໍ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທໍ, ຄິລານສ຺ເສຕຣສ຺ສ ວາ;

ຍາຈມານສ຺ສ ກຕິກໍ, ວຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂາວ ທສ຺ສິຍາ.

ສິຣີສກສວາທີນໍ, ຈຸຓ຺ເຓ ເສເສ ຈ ນິຈ຺ຉໂຍ;

ຍຖາວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ, ປຓ຺ຓມ຺ເປຕ຺ຖ ປເວສເຍຕິ.

ປຸຣິມິກາ ປຈ຺ຉິມິກາ, ທຸເວ ວສ຺ສູປນາຍິກາ;

ຕຕ຺ຖາລຍປຣິຄ຺ຄາໂຫ, ວຈີເຠໂທ ຈ ເອທິໂສ.

‘‘ອິມສ຺ມິໍ ¶ ວິຫາເຣ ອິມໍ, ເຕມາສໍ ວສ຺ສໍ ອຸເປມິ;

ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທຕ຺ຖ ອາລໂຍ.

ໂນເປຕຸກາໂມ ອາວາສໍ, ຕທຫູຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ ວາ;

ຠເວຍ຺ຍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ, ຊານໍ ວານຸປຄຈ຺ຉໂຕ.

ທຸຕິຍໍ ¶ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຉິນ຺ນວສ຺ໂສນຸປາຄໂຕ;

ນ ປກ຺ກເມຍ຺ຍ ເຕມາສໍ, ອວສິຕ຺ວານ ຈາຣິກໍ.

ມາຕາປິຕູນມຕ຺ຖາຍ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິນໍ;

ຄິລານຕທຸປຏ຺ຐາກ-ຠຕ຺ຕເມສິສ຺ສໂມສຘໍ.

ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ອຸປຏ຺ຐິສ຺ສໍ, ຄນ຺ຕ຺ວານຠິຣຕໍ ອຫໍ;

ວູປກາສິສ຺ສໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ທິຏ຺ຐິໍ ຄຣຸກມາທິກໍ.

ກຣິສ຺ສໍ ວາປິ ກາເຣສ຺ສໍ, ວິໂນທນໍ ວິເວຈນໍ;

ວຸຏ຺ຐານໍ ວາປິ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ, ຄນ຺ຕຸມິຈ຺ເຈວມາທິນາ;

ລພ຺ຠໍ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ເຈນ, ປຫິຕາປຫິເຕປິ ວາ.

ສງ຺ຆກມ຺ເມ ວເຊ ຘມ຺ມ-ສ຺ສວນຕ຺ຖໍ ນິມນ຺ຕິໂຕ;

ຄຣູຫິ ປຫິໂຕ ວາປິ, ຄຣູນໍ ວາປິ ປສ຺ສິຕຸໍ.

ນ ຠຓ຺ຑໂຘວນຸທ຺ເທສ-ຎາຕຸປຏ຺ຐາກທສ຺ສເນ;

ລພ຺ຠໍ ນ ປາປຸເຓຍ຺ຍຊ຺ເຊ-ວາຄມິສ຺ສນ຺ຕຸທູຣໂຄ.

ເສສຎາຕີຫິ ປຫິເຕ, ຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕເກນ ຈ;

ອຸປາສໂກປາສິກາຫິ, ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາວ ເປສິເຕ.

ວສ຺ສຈ຺ເຉເທ ¶ ອນາປຕ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາເຍ ສຕຕ຺ຕໂນ;

ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິຍາ ວາ ໂນ, ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ປວາຣເຍ.

ອຊ຺ໂຌກາເສ ຈ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ, ສຸສິເຣ ວິຏເປປິ ວາ;

ຉວກຸຏິຉຕ຺ຕຈາຏີ-ສູປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ອເສນາສນິເກນາປິ, ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ;

ປວາເຣຕຸຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕິ, ນາວາສຕ຺ຖວຊູປໂຄຕິ.

ອາຣາມາຣາມວຕ຺ຖູນິ, ວິຫາໂຣ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ຈ;

ມຎ຺ໂຈ ປີຐໍ ຠິສິ ພິພ຺ໂພ-ຫນາທິສຍນາສນໍ.

ວລ຺ລິ ເວຬຸ ຕິຓໍ ປຓ຺ຓໍ, ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊມຕ຺ຕິກາ;

ທາຣຸມຕ຺ຕິກຠຓ຺ຑານິ, ປຎ຺ເຈເຕ ອວິຠາຊິຍາ.

ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຠາຊຍໂຕ, ຠາຊິຕາປິ ອຠາຊິຕາ;

ຄຣຸຠຓ຺ຑານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອເຕວິສ຺ສຊ຺ຊິຍານິ ຈ.

ວລ຺ລິຑ຺ຒພາຫຸມຕ຺ຕາປິ ¶ , ເວຬຸ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລາຍໂຕ;

ຕິຓາທິ ມຸຏ຺ຐິມຕ຺ຕມ຺ປິ, ປຓ຺ຓໍ ເອກມ຺ປິ ມຕ຺ຕິກາ.

ປາກຕາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ ວາ, ສຸຘາກງ຺ຄຸຏ຺ຐ ອາທິກາ;

ຕາລປກ຺ກປ຺ປມາຓາປິ, ທິນ຺ນາ ວາ ຕຕ຺ຖຊາຕກາ.

ຣກ຺ຂິຕາ ສງ຺ຆິກາ ຣຊ຺ຊຸ-ໂຍຕ຺ຕາທີປິ ອຠາຊິຍາ;

ນິຏ຺ຐິເຕ ຠາຊິຍາ ກມ຺ເມ, ສງ຺ຆິເກ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ.

ປຕ຺ຕາທິ ຠິກ຺ຂຸສາຣຸປ຺ປໍ, ຕຖາ ວິປ຺ປກຕາກຕໍ;

ຠາຊິຍໍ ໂລຫຠຓ຺ເຑສຸ, ວາຣກໍ ປາທຄຓ຺ຫກໍ.

ເວຬຸມ຺ຫິ ຠາຊິຍາ ເຕລ-ນາຬິ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑໂກ;

ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑສລາກາໂຍ, ຕໂຖປາຫນທຓ຺ຑໂກ.

ອນຸຎ຺ຎາຕວາສິທຓ຺ໂຑ, ກຣຓ຺ໂຑ ປາທຄຓ຺ຫໂກ;

ອຣຓຎ຺ຊນິສິງ຺ຄາທິ, ຠິກ຺ຂູປກຣຓໍ ຕຖາ.

ຕຈ຺ຉິຕານິຏ຺ຐິຕໍ ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ ທນ຺ຕຎ຺ຈ ຠາຊິຍໍ;

ຠິກ຺ຂູປກຣເຓ ປາທຆຏໂກ ມຕ຺ຕິກາມໂຍ.

ຠາຊິຍໍ ກປ຺ປິຍໍ ຈມ຺ມໍ, ເອຬຈມ຺ມມຠາຊິຍໍ;

ຄຣຸນາ ຄຣຸຠຓ຺ຑຎ຺ຈ, ຖາວຣໍ ຖາວເຣນ ຈ.

ຖາວຣໍ ¶ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຈ ຠຸຎ຺ຊຕຸ;

ວລ຺ລາທິໍ ຜາຕິກມ຺ເມນ, ຄຓ຺ເຫ ເສສມຠາຊິຍນ຺ຕິ.

ສທ຺ວາຣພນ຺ຘເນ ຐາເນ, ໂສທຸກ຺ຂລກປາສເກ;

ສຍນ຺ເຕນ ທິວາ ທ຺ວາຣໍ, ພນ຺ເຘຍ຺ຍ ປຣິວຏ຺ຏກໍ.

ສນ຺ເຕ ວິຎ຺ຎຸມ຺ຫິ ປຸຣິເສ, ອາໂຠໂຄ ຈາປິ ກປ຺ປຕິ;

ສວເສ ຕໍ ວິນາກາຣໍ, ສຍນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ຜຸເສ.

ຣຕນານິຕ຺ຖິຣູປານິ, ຘຎ຺ຎມິຕ຺ຖິປສາຘນໍ;

ຕູຣິຍາວຸຘຠຓ຺ຑານິ, ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ສິຕ຺ຖເຕໂລທເຕເລຫິ, ຜຓຫຕ຺ຖຜເຓຫິ ວາ;

ໂກຈ຺ເຉນວາປິ ໂຍ ເກເສ, ໂອສຓ຺ເຐຍ຺ຍສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ເນກປາວຸຣຓາ ເອກຕ຺ຖຣຓາ ວາ ຕຸວຏ຺ຏຍຸໍ;

ຕເຖກມຎ຺ເຈ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເອກສ຺ມິໍ ວາປິ ຠາຊເນ.

ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໂຕ ອູນມຘິກຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ຕຖາ;

ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ນ ຂາເທຍ຺ຍ, ລສຸຓໍ ນ ອກລ຺ລໂກ.

ຫີນຸກ຺ກຏ຺ເຐຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ, ຫີນໍ ວາ ຊາຕິອາທິຫິ;

ອຸຊຸໍ ວາຎ຺ຎາປເທເສນ, ວເທ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ທວາ.

ທີເຆ ນເຂ ຈ ເກເສ ຈ, ນາສໂລເມ ນ ຘາຣເຍ;

ນ ລພ຺ຠໍ ວີສຕິມຏ຺ຐໍ, ສມ຺ພາເຘ ໂລມຫາຣຓໍ.

ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ນ ພາເຘຍ຺ຍ, ສງ຺ຆຸທ຺ທິຏ຺ຐໍວ ສງ຺ຆິກໍ;

ອໂຘຕອລ຺ລປາເທຫິ, ນກ຺ກເມ ສຍນາສນໍ;

ສຸໂຘຕປາທກໍ ວາປິ, ຕເຖວ ສອຸປາຫໂນ.

ສງ຺ຆາຏິຍາ ¶ ¶ ນ ປລ຺ລຕ຺ເຖ, ຠິຕ຺ຕາທິໍ ນ ອປສ຺ສເຍ;

ປຣິກມ຺ມກຕໍ ສນ຺ເຕ, ອຸທເກ ໂນ ນ ອາຈເມ.

ອກປ຺ປິຍສມາທາເນ, ທວາ ສິລາປວິຊ຺ຌເນ;

ເທສນາຍ ສຠາຄາຍ, ອາວິກມ຺ເມ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ.

ປຏິສ຺ສວວິສໍວາເທ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ;

ປຏິສ຺ສວກ຺ຂເຓ ເອວ, ປາຈິຕ຺ຕິ ອິຕຣສ຺ສ ຕຸ.

ນ ຣຸກ຺ຂມຠິຣູເຫຍ຺ຍ, ສຕິ ກິຈ຺ເຈວ ໂປຣິສໍ;

ອາປທາສຸ ຍຖາກາມໍ, ກປ຺ປຕີ ອຠິຣູຫິຕຸໍ.

ວິນາທ຺ຘານໍ ວຊນ຺ຕສ຺ສ, ທຸກ຺ກຏໍ ປຣິສາວນໍ;

ຍາຈມານສ຺ສ ອທ຺ຘາເນ, ອທທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຜຸເສ ອງ຺ຄຊາຕຈ຺ເຉເທນ ທຸກ຺ກຏໍ;

ອາພາຘປ຺ປຈ຺ຈຍາຎ຺ຎຕ຺ຣ, ເສສງ຺ເຄ ອຕ຺ຕຆາຕເນ.

ຈິຕ຺ຕໂປຕ຺ຖກຣູປານິ, ນ ກເຣ ນ ຈ ກາຣເຍ;

ນ ວຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕໍ, ອາຣາມາຣຎ຺ຎເຄຫສຸ.

ຍານານິ ປຸມຍຸຕ຺ຕານິ, ສິວິກໍ ຫຕ຺ຖວຏ຺ຏກໍ;

ປາຏງ຺ກິຎ຺ຈ ຄິລານສ຺ສ, ກປ຺ປຕີ ອຠິຣູຫິຕຸໍ.

ພຸທ຺ຘໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສງ຺ຆຎ຺ຈ, ອາຣພ຺ຠ ກຣເຓ ທວໍ;

ທຸກ຺ກຏໍ ປຣິສໍ ວາປິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປລາຬເນ.

ກາຍໍ ¶ ອູຣຸໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ວາ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ນ ທສ຺ສເຍ;

ວິວຣິຕ຺ວາ ນ ສິຎ຺ເຈຍ຺ຍ, ຕາ ກທ຺ທມຸທກາທິນາ.

ນ ຄຓ຺ຫໂຕ ຈ ໂອວາທໍ, ນ ປຈ຺ຈາຫຣໂຕປິ ຈ;

ພາລໍ ຄິລານໍ ຄມິຍໍ, ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ ທຸກ຺ກຏໍ.

ໂລກາຍຕໍ ນ ວາເຈຍ຺ຍ, ປລິຕໍ ນ ຈ ຄາຫເຍ;

ເປຬາຍປິ ນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ກີເຬ ກິຎ຺ຈິ ກີຬິຕໍ.

ປາຣຸເປ ¶ ນ ນິວາເສຍ຺ຍ, ຄິຫິປາຣຸຕນິວາສນໍ;

ສໍເວລ຺ລິຍໍ ນິວາເສຍ຺ຍ, ທາຍໍ ນາລິມ຺ປເຍຍ຺ຍ ວາ.

ວຑ຺ຒິໍ ປໂຍຊເຍ ຍາເຈ, ໂນຎ຺ຎາຕກປ຺ປວາຣິເຕ;

ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ, ທິນ຺ນມຎ຺ຎສ຺ສ ໂນ ທເທ;

ອຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ວາ ວາ, ກຕິປາຫໍ ປຸໂນ ທເທ.

ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຍາຈເນ ຣກ຺ຂໍ, ຎຕ຺ວາຎຕ຺ວາ ວ ທຓ຺ຑິນໍ;

ຄີວາສ຺ສ ທຓ຺ຑິເຕ ທຓ຺ໂຑ, ສຍໍ ທຓ຺ຑາປເນ ປນ;

ທຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ຆເຠເທນ, ເຎຍ຺ຍາ ປາຣາຊິກາທິກາ.

ຫຣນ຺ເຕສຸ ປຣິກ຺ຂາຣໍ, ‘‘ໂຈໂຣ ໂຈໂຣ’’ຕິ ຠາສິເຕ;

ອນຕ຺ຖາເຍສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ, ທຓ຺ຑໍ ຄີວາສ຺ສ ຕຕ຺ຕກໍ.

ວິຆາສຸຈ຺ຈາຣສງ຺ກາຣ-ມຸຕ຺ຕໍ ຉຑ຺ເຑຍ຺ຍ ທຸກ຺ກຏໍ;

ພຫິ ປາກາຣກຸຏ຺ຏານໍ, ວຬຎ຺ເຊ ນາວໂລກິຍ;

ຫຣິເຕ ວາປິ ວີຫາທິ-ນາຬິເກຣາທິໂຣປິເມ.

ໂຍຊາເປຕຸໍ ¶ ປໂຍເຊຕຸໍ, ປຍຸຕ຺ຕານິ ຈ ປສ຺ສິຕຸໍ;

ນ ລພ຺ຠໍ ຘມ຺ມຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ, ນຈ຺ຈໍ ຄີຕຎ຺ຈ ວາທິຕໍ;

‘‘ອຸປຫາຣໍ ກໂຣມາ’’ຕິ, ວຸຕ຺ເຕ ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ.

ຣາຊາຄາຣໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ, ອຸຍ຺ຍານໍ ຈິຕ຺ຕຄາຣກໍ;

ກີຬຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉໂຕ ທຏ຺ຐຸໍ, ອາຣາມໍ ທຸກ຺ກຏໍ ກຕໍ.

ນເວ ນ ປຏິພາເຫຍ຺ຍາ-ສເນນຸຓ຺ເຫ ນ ຈີວຣໍ;

ນິທເຫຍ຺ຍ ຂມາເປຍ຺ຍ, ຄຣຸນາ ຈ ປຓາມິໂຕ.

ອກ຺ໂກສເນ ປຣມ຺ມຸຂາ, ອາປຕ຺ຕີຫິ ຈ ສຕ຺ຕຫິ;

ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປາສກໍ ວາປິ, ອຎ຺ເຎເນວ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ.

ນ ລພ຺ຠໍ ວິນິປາເຕຕຸໍ, ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍຎ຺ຈ ຈີວຣໍ;

ລພ຺ຠໍ ປິຕູນໍ ເສສານໍ, ຎາຕີນມ຺ປິ ນ ລພ຺ຠຕິ.

ວສ຺ສໍວຸຕ຺ໂຖຎ຺ຎໂຕຎ຺ຎຕ຺ຣ ¶ , ຠາຄໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ທຸກ຺ກຏໍ;

ປຏິເທຍ຺ຍ ນຏ຺ເຐ ຊິຓ຺ເຓ, ຄີວາ ໂນ ເທຍ຺ຍ ໂຈທິໂຕ;

ຘຸຣນິກ຺ເຂປໂຕ ເຕສໍ, ໂຫຕິ ຠຓ຺ຑຄ຺ຆກາຣິໂຍ.

ນ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕໂຣ ຄາມໍ, ກລ຺ໂລ ວາ ສອຸປາຫໂນ;

ປວິເສຍ຺ຍ ນ ຘາເຣຍ຺ຍ, ຈາມຣີມກສພີຊນິໍ.

ອຄິລາໂນ ນ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ເກເສ ກຕ຺ຕຣິຍາ ພຫິ;

ອາຣາມໂຕ ນ ຘາເຣຍ຺ຍ, ຉຕ຺ຕໍ ລພ຺ຠຕິ ຄຸຕ຺ຕິຍາ.

ຄາເຫຍ຺ຍ ນຸຠໂຕກາຊໍ, ເອກນ຺ຕຣິກກາຊກໍ;

ສີສກ຺ຂນ຺ຘກຏິຠາຣາ, ຫຕ຺ໂຖລມ຺ໂພ ຈ ລພ຺ຠຕິ.

ອາປຕ຺ຕິຍາ ¶ ອໂນກາສ-ກຕໍ ໂຈເທຍ຺ຍ ທຸກ຺ກຏໍ;

ສຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ອວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ຕຖາ ໂອກາສກາຣເຓ.

ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລາຘິກໍ ມຎ຺ຈປຏິປາທໍ ນ ຘາຣເຍ;

ປກຕງ຺ຄຸເລນ ສຕ຺ຕານໍ, ມຎ຺ຈໍ ວາ ອຸຈ຺ຈປາທກໍ.

ມູຄພ຺ພຕາທິໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏໍ ຕິຕ຺ຖິຍພ຺ພຕໍ;

ຂຸຣຠຓ຺ຑໍ ປຣິຫເຣ, ຕຖາ ນ຺ຫາປິຕປຸພ຺ພໂກ.

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຍາຈິຕຸໍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຕທນຸສາຣໂຕ;

ລທ຺ຘໍ ຄເຫຕຸໍ ນິກ຺ກມ຺ມມຍາຈິຕ຺ວາປິ ກປ຺ປຕິ;

ກາເຣຕຸມາຫຣາເປຕຸໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິປຣສນ຺ຕກໍ.

ຄິຫີນໍ ໂຄປເກ ເທນ຺ເຕ, ຄເຫຕຸໍ ເທຕິ ຍຕ຺ຕກໍ;

ລພ຺ຠໍ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທໍ, ສງ຺ຆເຈຕິຍສນ຺ຕເກ.

ທ຺ວີຫາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ອາປຕ຺ຕິໍ, ກາຍວາຈາຫິ ວາ ຉຫິ;

ອລຊ຺ຊິຎ຺ຎາຓກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕຕ຺ຕາ ສຕິປ຺ລວາ;

ອກປ຺ປິເຍ ວາ ກປ຺ປິເຍ, ກປ຺ປາກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາ.

ອລຊ຺ຊິຎ຺ຎາຓຕາປຕ຺ຕິໍ ¶ , ກາຍວາຈາຫິ ຉາທເຍ;

ລິງ຺ເຄ ສງ຺ເຆ ຄເຓກສ຺ມິໍ, ຈຕຸຘາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐິຕິ.

ປຣິກໂຖຠາສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ນ ລພ຺ຠາ ປຈ຺ຈຍທ຺ວເຍ;

ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ຕຕິເຍ, ເສເສ ສພ຺ພມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ.

ນ ຣູຫຕຈ຺ຈເຍ ທານໍ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິນໍ;

ສງ຺ຆສ຺ເສວ ຈ ຕໍ ໂຫຕິ, ຄິຫີນໍ ປນ ຣູຫຕິ.

ຠິກ຺ຂຸ ¶ ວາ ສາມເຓໂຣ ວາ, ກາລໍ ກຍິຣາຖູປສ຺ສເຍ;

ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆວ ທາຍຊ຺ໂຊ, ຕຕ຺ຖ ເສເສປ຺ຍຍໍນໂຍ.

ປຸຣິມສ຺ເສວິມໍ ທິນ຺ນໍ, ເທຫິ ເນຕ຺ວາສຸກສ຺ສຕິ;

ປຈ຺ຉິມສ຺ເສວ ທມ຺ມີຕິ, ທິນ຺ນໍ ຎຕ຺ວາ ອິມໍ ວິຘິໍ;

ຄຓ຺ເຫ ວິສ຺ສາສຄາຫໍ ວາຘິຏ຺ເຐ ມຕກຈີວຣໍ.

ໂລຫຠຓ຺ເຑ ປຫຣຓິໍ, ທາຣຸຠຓ຺ເຑ ຈ ທາຣຸຊໍ;

ປຕ຺ຕໍ ປາທຸກປລ຺ລງ຺ກໍ, ອາສນ຺ທິໍ ມຕ຺ຕິກາມເຍ;

ຐເປຕ຺ວາ ກປ຺ປຕິ ສພ຺ພໍ, ກຕກໍ ກຸມ຺ຠກາຣິກນ຺ຕິ.

ຈາໂຄ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ, ສາ ປາຣາຊິກເທສນາ;

ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວຸຏ຺ຐານໍ, ຄຣຸກາປຕ຺ຕິເທສນາ.

ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ, ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວານ ອຎ຺ຊລິໍ;

ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິໍ ເທເສຍ຺ຍ, ເອວເມກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ.

໓໘໔. ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ, ຕໍ ຕຸມ຺ຫມູເລ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ‘‘ປສ຺ສສິ, ອາວຸໂສ, ຕໍ ອາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຕນ ‘‘ອາຍຕິໍ, ອາວຸໂສ, ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕ, ສໍວຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ¶ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທ຺ເວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ, ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ສມ຺ພຫຸລາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ, ຕາ ຕຸມ຺ຫມູເລ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍສຸ ປນ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ອິມາຫໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ¶ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິມານິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣານິ…ເປ… ເອຕໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ…ເປ… ເອຕານິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣານິ ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ, ເອຕານາຫໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ.

ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວານ ເທເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ;

ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ, ເທຍ຺ຍໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣໍ.

‘‘ອິມໍ, ອິມານິ, ເອຕໍ, ເອຕານິ ຈີວຣານິ ອາຍສ຺ມໂຕ ທມ຺ມີ’’ຕິ.

໓໘໖. (ກ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວຸຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຂ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອກາລຈີວຣໍ ມາສາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຄ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຣາຓຈີວຣໍ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ໂຘວາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຆ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຣິວຕ຺ຕກາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ງ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ອຎ຺ຎາຕກໍ ຄຫປຕິກໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາ ວິຎ຺ຎາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຈ) ອິທໍ ¶ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ອຎ຺ຎາຕກໍ ຄຫປຕິກໍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ວິຎ຺ຎາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຉ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕ ອຎ຺ຎາຕກໍ ຄຫປຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວິກປ຺ປໍ ອາປນ຺ນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຊ) ອິທໍ ¶ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕ ອຎ຺ຎາຕເກ ຄຫປຕິເກ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວິກປ຺ປໍ ອາປນ຺ນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຌ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ອຕິເຣກຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທນາຍ ອຕິເຣກຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາເນນ ອຠິນິປ຺ຜາທິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຎ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ໂກສິຍມິສ຺ສກໍ ສນ຺ຖຕໍ ກາຣາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຏ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສຸທ຺ຘກາຬການໍ ເອຬກໂລມານໍ ສນ຺ຖຕໍ ກາຣາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຐ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສນ຺ຖຕໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ຕຸລໍ ໂອທາຕານໍ ຕຸລໍ ໂຄຈຣິຍານໍ ກາຣາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຑ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສນ຺ຖຕໍ ອູນກຉພ຺ພສ຺ສານິ ກາຣາປິຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຒ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ປຸຣາຓສນ຺ຖຕສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິໍ ກາຣາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຓ) ອິມານິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ເອຬກໂລມານິ ຕິໂຍຊນປຣມໍ ອຕິກ຺ກາມິຕານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ.

(ຕ) ອິມານິ ¶ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ເອຬກໂລມານິ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ໂຘວາປິຕານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ.

(ຖ) ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄເຫສິໍ, ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ອິມາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມິ.

(ທ) ອຫໍ ¶ , ຠນ຺ເຕ, ນານປ຺ປກາຣກໍ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ອິມາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີຕິ.

ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວານ ອາປຕ຺ຕິໍ, ເທເສຍ຺ຍາຖ ຄິຫິໍ ວເທ;

‘‘ຊານາຫິມ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ໂສ ວເທຍ຺ຍາຫຣາມິ ກິໍ.

ອວຕ຺ວາມນ຺ຕິ ເຕລາທິໍ, ວເທ ຠິກ຺ຂູນ ກປ຺ປິຍໍ;

ຍໍ ອາຫຣຕິ ໂສ ເຕນ, ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວານ ກປ຺ປິຍໍ.

ລພ຺ຠໍ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ເວເປເຕ, ເສເສຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ;

ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ລທ຺ໂຘປິ, ຠາໂຄ ເຕສໍ ນ ກປ຺ປຕິ.

ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉາຍາປ຺ຍນ຺ຕມໂສ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ນ ກປ຺ປຕິ;

ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຏິລທ຺ຘມ຺ປິ, ອາທິໂຕ ສນ຺ຖຕຕ຺ຕຍໍ.

ໂນ ເຈ ລເຠຖ ເອວໍ ໂສ, ອິມໍ ຉຑ຺ເຑຫິ ສໍສິໂຍ;

ເອວມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸ ຉຑ຺ເຑຍ຺ຍ, ໂນ ເຈ ລເຠຖ ສມ຺ມໂຕ.

ເອຕານິ ທຸຕິໂຍ ປຕ຺ໂຕ, ສງ຺ເຆ ເສສານິ ລພ຺ຠເຣ;

ສງ຺ເຆກສ຺ມິໍ ຄເຓ ວຕ຺ຕຸໍ, ລພ຺ຠໍ ຠາສນ຺ຕເຣນປິ.

໓໙໓. (ກ) ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ນານປ຺ປກາຣກໍ ກຍວິກ຺ກຍໍ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຂ) ອຍໍ ¶ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ປຕ຺ໂຕ ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ.

(ຄ) ອຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ປຕ຺ໂຕ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນ ປຕ຺ເຕນ ເຈຕາປິໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ, ອິມາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີຕິ.

ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວານ ¶ ເທເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ຕຄາຫກໍ;

ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວານ ສງ຺ຆສ຺ສ, ປຕ຺ຕນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ທາປເຍ.

໓໙໕. (ກ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ເຠສຊ຺ຊໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຂ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ ອຕິເຣກມາເສ ເສເສ ຄິມ຺ຫາເນ ປຣິຍິຏ຺ຐໍ, ອຕິເຣກຑ຺ຒມາເສ ເສເສ ຄິມ຺ຫາເນ ກຕ຺ວາ ປຣິທຫິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຄ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສາມໍ ທຕ຺ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຆ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ສາມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕນ຺ຕວາເຍຫິ ວາຍາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ງ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕ ອຎ຺ຎາຕກສ຺ສ ຄຫປຕິກສ຺ສ ຕນ຺ຕວາເຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວິກປ຺ປໍ ອາປນ຺ນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຈ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ຈີວຣກາລສມຍໍ ອຕິກ຺ກາມິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຉ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ອຕິເຣກຉາຣຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປວຸຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຊ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຊານໍ ສງ຺ຆິກໍ ລາຠໍ ປຣິຓຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ອິມາຫໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີຕິ.

໓໙໖. ເສສໍ ¶ ສພ຺ພໍ ຍຖາໂຍຄໍ, ອາທິມ຺ຫິ ວິຍ ໂຍຊເຍ.

໓໙໗. (ກ) ອຫໍ ¶ , ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ. ທ຺ເວ ສມ຺ພຫຸລາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ.

(ຂ) ຄາຣຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມໍ ອາປຊ຺ຊິໍ ອສປ຺ປາຍໍ ປາຏິເທສນີຍໍ, ຕໍ ປຏິເທເສມີຕິ. ເຕນ ‘‘ປສ຺ສສິ, ອາວຸໂສ, ຕໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

(ຄ) ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ. ທ຺ເວ ສມ຺ພຫຸລາ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ.

(ຆ) ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ທຸພ຺ຠາສິຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ. ທ຺ເວ ສມ຺ພຫຸລາ ທຸພ຺ຠາສິຕາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ. ຕາ ຕຸມ຺ຫມູເລ ປຏິເທເສມີຕິ.

(ງ) ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທ຺ເວ ນານາວຕ຺ຖຸກາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ. ສມ຺ພຫຸລາ ນານາວຕ຺ຖຸກາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ, ຕາ ຕຸມ຺ຫມູເລ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ‘‘ປສ຺ສສິ, ອາວຸໂສ, ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຕນ ‘‘ອາຍຕິໍ, ອາວຸໂສ, ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕ, ສໍວຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອເທສນາຄາມິນິຍໍ, ອນາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ເທສິຕໍ;

ນານາ ສໍວາສນິສ຺ສີມຏ຺ຐິຕານໍ ຈຕຸປຎ຺ຈຫິ;

ມນສາ ປກຕຕ຺ຕານໍ, ນາເນກາຕິ ນ ເທສເຍຕິ.

ເຠຣິໍ ຆຓ຺ຏິໍ ປຕາເຬຕ຺ວາ, ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ເຕ ສມາຄເຕ;

ສງ຺ເຆ ຫເຣຍ຺ຍ ຉນ຺ທໍ ວາ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ປວາຣຓໍ.

ເອກໍ ¶ ¶ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປຄ຺ຄມ຺ມ, ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ;

ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວານ, ທເທ ຉນ຺ທໍ ວິຈກ຺ຂໂຓ.

໔໐໑. (ກ) ‘‘ຉນ຺ທໍ ທມ຺ມິ, ຉນ຺ທໍ ເມ ຫຣ, ຉນ຺ທໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

(ຂ) ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ເຕນ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ທມ຺ມິ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ຫຣ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປາຣິສຸທ຺ຘິປ຺ປທາເນນ, ສມ຺ປາເທຕິ ອຸໂປສຖໍ;

ສງ຺ຆສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຈາປິ, ເສສກມ຺ມໍ ວິພາຘຕິ.

ຉນ຺ທທາເນນ ສງ຺ຆສ຺ສ, ທ຺ວຍໍ ສາເຘຕິ ນຕ຺ຕໂນ;

ຕສ຺ມາ ຉນ຺ທໍ ທທນ຺ເຕນ, ທາຕພ຺ພາ ປາຣິສຸທ຺ຘິປິ.

ຫເຣຍ຺ເຍໂກ ພຫູນມ຺ປິ, ປຣມ຺ປຣາ ນ ຫາຣເຍ;

ປຣມ຺ປຣາຫຏາ ຉນ຺ທ-ປາຣິສຸທ຺ຘິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ.

໔໐໕. ສພ຺ພູປຈາຣໍ ກຕ຺ວານ, ເອວໍ ເທຍ຺ຍາ ປວາຣຓາ. ‘‘ປວາຣຓໍ ທມ຺ມິ, ປວາຣຓໍ ເມ ຫຣ, ປວາຣຓໍ ເມ ອາໂຣເຈຫິ, ມມຕ຺ຖາຍ ປວາເຣຫີ’’ຕິ.

໔໐໖. ອາໂຣເຈຕ຺ວາຖ ໂສ ສງ຺ຆໍ, ປວາເຣຍ຺ເຍວມາຄໂຕ. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆໍ ປວາເຣຕິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທຕຸ ຕໍ ສງ຺ໂຆ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຄເຫຕ຺ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ວາ, ຉນ຺ທໍ ວາປິ ປວາຣຓໍ;

ຫາຣໂກ ສງ຺ຆມປ຺ປຕ຺ວາ, ວິພ຺ຠເມຍ຺ຍ ມເຣຍ຺ຍ ວາ.

ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ໂຕ ¶ ປມຕ຺ໂຕ ວາ, ສຸຕ຺ໂຕ ນາໂຣຈເຍຍ຺ຍ ວາ;

ອນາປຕ຺ຕິວ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ, ນາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ.

ທຸເວ ອຸໂປສຖາ ຈາຕຸ-ທ຺ທໂສ ປນ຺ນຣໂສ ອິຕິ;

ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທສມຘິຏ຺ຐານ-ປາຣິສຸທ຺ຘິວສາ ຕໂຍ.

ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທໂສວ ສງ຺ຆສ຺ສ, ອຘິຏ຺ຐານອຸໂປສໂຖ;

ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ເສສານໍ, ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ.

ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ ຈ ກຣເຓ, ປຕ຺ຕກລ຺ເລ ສມານິເຕ;

ສຸຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສຕິ ສງ຺ໂຆ, ປຎ຺ຈຘາ ໂສ ວິຠາວິໂຕ.

ວິນານ຺ຕຣາຍໍ ສງ຺ເຂເປ-ນຸທ຺ເທໂສ ວິນິວາຣິໂຕ;

‘‘ເຖໂຣວ ອິສ຺ສໂຣ ທ຺ວີສຸ, ອຸທ຺ເທເສສ຺ເວຕ຺ຖ ຕີສຸ ວາ;

ວິສເທສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອວຕ຺ຕນ຺ເຕປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ ຍທິ ສມາ, ອຸທ຺ທິສນ຺ເຕ ວ ໂຖກິກາ;

ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ຍໍ ສຸອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ໂສຕພ຺ພມວເສສກໍ.

ອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ¶ ສກລາ-ເຍກຈ຺ຈາຍຸຏ຺ຐິຕາຍ ວາ;

ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ກເຣຍ຺ເຍສໍ, ສນ຺ຕິເກ ພຫຸກາຖ ເຈ;

ກຕ຺ວາ ສພ຺ພວິກປ຺ເປສຸ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ປຸນຸທ຺ທິເສ.

ປນ຺ນຣໂສວາສິການໍ, ອິຕຣານໍ ສເຈຕໂຣ;

ສມາເນຕເຣນຸວຕ຺ຕນ຺ຕຸ, ປຸຣິມານໍ ສເຈຘິກາ;

ປຸຣິມາ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕຸ, ເຕສໍ ເສເສປ຺ຍຍໍ ນໂຍ.

ປາຏິປໂທວາສິການໍ, ອິຕຣານໍ ອຸໂປສໂຖ;

ສມໂຖການໍ ສາມຄ຺ຄິໍ, ມູລຏ຺ຐາ ເທນ຺ຕຸ ກາມໂຕ.

ພຫິ ຄນ຺ຕ຺ວານ ກາຕພ຺ໂພ, ໂນ ເຈ ເທນ຺ຕິ ອຸໂປສໂຖ;

ເທຍ຺ຍານິຈ຺ຉາຍ ສາມຄ຺ຄີ, ພຫູສຸ ພຫິ ວາ ວເຊ.

ປາຏິປເທຄນ຺ຕຸການໍ ¶ , ເອວເມວ ອຍໍ ນໂຍ;

ສາເວຍ຺ຍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ, ອສ຺ສາເວນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ສມ຺ມຊ຺ຊິຕຸໍ ປທີເປຕຸໍ, ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ທກາສນໍ;

ນ ກເຣຍ຺ຍ ຕຖາ ກລ຺ໂລ, ມຫາເຖເຣນ ເປສິໂຕ.

໔໒໑. ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປທີເປຕ຺ວາ, ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທກາສນໍ. ຄຓຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ເວວໍ, ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ຕີຫຸໂປສໂຖ. ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ, ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ປນ຺ນຣໂສ, ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ມຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ.

໔໒໒. ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ, ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ,. ເຖເຣນ ອຎ຺ຊລິໍ ເຕວໍ, ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສມຸທີຣິຍາ. ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ¶ ອຫໍ ອາວຸໂສ, ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ, ວເທ ຍາວຕຕີຍກໍ.

໔໒໓. ສມຕ຺ຕປຸພ຺ພາຣມ຺ເຠນ, ເຕ ນເວເນວມີຣິຍາ. ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫໍ ຠນ຺ເຕ, ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ, ວເທ ຍາວຕຕີຍກໍ.

໔໒໔. ທ຺ວີສຸ ເຖເຣນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ກຕ຺ເວວມີຣິໂຍ ນໂວ. ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫໍ ອາວຸໂສ, ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ນເວນ ເຖໂຣ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ເອວມສ຺ສ ອຸທີຣິໂຍ;

‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫໍ ຠນ຺ເຕ, ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ.

໔໒໖. ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ¶ ສມາເປຕ຺ວາ, ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ເຍວເມກໂກ. ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ອຸໂປສໂຖ ປນ຺ນຣໂສຕິ ວາ ຈາຕຸທ຺ທໂສຕິ ວາ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ໂນ ເຈຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ທຸກ຺ກຏໍ.

ຍຕ຺ຖ ວສນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ຕໂຍ ວາ ຍທິ ວາ ທຸເວ;

ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ຫຣິຕ຺ວານ, ເອເກກສ຺ສິຕຣີຕເຣ;

ຕໍ ຕໍ ອຸໂປສຖໍ ກຍິຣຸໍ, ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ.

ວຄ຺ເຄ ສມຄ຺ເຄ ວຄ຺ໂຄຕິ, ສຎ຺ຎິໂນ ວິມຕິສ຺ສ ວາ;

ທຸກ຺ກຏໍ ກໂຣໂຕ ເຠທາ-ຘິປ຺ປາເຍນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ;

ວຄ຺ເຄ ສມຄ຺ເຄນາປຕ຺ຕິ, ສມຄ຺ໂຄ ອິຕິ ສຎ຺ຎິໂນ.

ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ, ເສສານໍ ສຫຘມ຺ມິນໍ;

ປາຣາຊິກສ຺ສາຠພ຺ພສ຺ສ, ສິກ຺ຂານິກ຺ຂິຕ຺ຕກສ຺ສ ຈ.

ນິສິນ຺ນປຣິສາຍຎ຺ຈ, ສຠາຄາປຕ຺ຕິໂກ ຕຖາ;

ຉນ຺ເທນ ປຣິວຸຕ຺ເຖນ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນ ອຸທ຺ທິເສ.

ອເທສຍິຕ຺ວານາປນ຺ນໍ, ນາວິກຕ຺ວານ ເວມຕິໍ;

ນຸໂປສເຖປິ ວາ ກາຕຸໍ, ໂປສໂຖ ນ ຈ ກປ຺ປຕິ.

ອຏ຺ຐິໂຕໂປສຖາວາສາ, ນ ວເຊ ຕທຫູ ວິນາ;

ອນ຺ຕຣາຍໍ ວ ສງ຺ຆໍ ວາ-ຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ສີມເມວ ວາຕິ.

ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປ຺ປວາຣຓາ;

ເອກສ຺ສ ຈ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ເສສາ ສງ຺ຆປ຺ປວາຣຓາ.

ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ ຈ ກຣເຓ, ປຕ຺ຕກລ຺ເລ ສມານິເຕ;

ຐເປຕ຺ວາ ຎຕ຺ຕິໍ ສງ຺ເຆນ, ກຕ຺ຕພ຺ເພວໍ ປວາຣຓາ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ¶ ເມ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ, ອຊ຺ຊ ປວາຣຓາ ປນ຺ນຣສີ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ, ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ;

ເຖເຣນ ອຎ຺ຊລິໍ ສງ຺ໂຆ, ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສມຸທີຣິໂຍ.

໔໓໖. ‘‘ສງ຺ຆໍ, ອາວຸໂສ, ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ¶ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ຆໍ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ປວາເຣນ຺ເຕສຸ ເຖເຣສຸ, ນິສຊ຺ຊຸກ຺ກຸຏິກໍ ນໂວ;

ປວາເຣຕິ ສຍໍ ຍາວ, ອຸກ຺ກຸຏິໂກວ ອຈ຺ຉຕຸ.

໔໓໘. ປຸພ຺ພາຣມ຺ຠໍ ສມາເປຕ຺ວາ, ນໂວ ສງ຺ຆມຸທີຣເຍ.

໔໓໙. ‘‘ສງ຺ຆໍ, ຠນ຺ເຕ, ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆໍ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ທາເນນ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາ, ກລເຫຫິ ຈ ຣຕ຺ຕິຍາ;

ເຕວາຈິກາຍ ໂອກາເສ-ສຕິ ເຂປິຕຠາວໂຕ;

ອນ຺ຕຣາເຍ ທສວິເຘ, ຎຕ຺ຕິໍ ວຕ຺ວານຸຣູປໂຕ.

໔໔໑. ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ, ມນຸສ຺ເສຫິ ທານໍ ເທນ຺ເຕຫິ, ທ຺ວີຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຘມ຺ມໍ ສາກຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ, ກລຫໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຣຕ຺ຕິ ເຂປິຕາ. ສເຈ ສງ຺ໂຆ ¶ ເຕວາຈິກໍ ປວາເຣສ຺ສຕິ, ອປ຺ປວາຣິໂຕວ ສງ຺ໂຆ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຖາຍໍ ຣຕ຺ຕິ ວິຠາຍິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ຣາຊນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ໂຈຣນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ອຄ຺ຍນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ອຸທກນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ມນຸສ຺ສນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ອມນຸສ຺ສນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ວາຬນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ສຣີສປນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາໂຍ. ສເຈ ສງ຺ໂຆ ເຕວາຈິກໍ ປວາເຣສ຺ສຕິ, ອປ຺ປວາຣິໂຕວ ສງ຺ໂຆ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຖາຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ທ຺ເວວາຈິກໍ, ເອກວາຈິກໍ, ສມານວສ຺ສິກໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ປວາເຣຍ຺ຍານຸຣູເປນ ¶ , ຍຖາຐປິຕຎຕ຺ຕິຍາ;

ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ ຍທິ ສມາ, ອາທິກາ ເຈຕ຺ຖ ອາຫເຣ.

໔໔໓. ເອວໍ ຕິຈຕຸວຄ຺ໂຄ ຈ, ຎຕ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ ປວາຣເຍ. ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ, ອຊ຺ຊ ປວາຣຓາ ປນ຺ນຣສີ, ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ມຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ.

ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ, ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ;

ເຖເຣນ ອຎ຺ຊລິໍ ເຕວໍ, ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສມຸທີຣິຍາ.

໔໔໕. ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ນເວນາປິ ¶ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

໔໔໖. ທ຺ວີສຸ ເຖເຣນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນໂວ ກຕ຺ເວວມີຣິໂຍ.

໔໔໗. ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ນເວນາປິ ¶ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

໔໔໘. ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ສມາເປຕ຺ວາ, ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ເຍວເມກໂກ. ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ປວາຣຓາ ຈາຕຸທ຺ທສີຕິ ວາ ປນ຺ນຣສີຕິ ວາ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມິໍ ວສນ຺ຕິ ວາ ປຎ຺ຈ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ຕໂຍ ທຸເວ;

ປວາຣຓໍ ຫຣິຕ຺ວານ, ເອເກກສ຺ສິຕຣີຕເຣ.

ປວາຣິເຕວ ສງ຺ຆມ຺ຫິ, ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ;

ກເຣຍ຺ຍ ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ວາ, ອວຸຕ຺ໂຖ ວານຸປຄໂຕ.

ຈາຕຸມາສິນິຍາ ຈາປິ, ກເຕ ສງ຺ເຆນຸໂປສເຖ;

ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ປວາເຣຍ຺ຍຸໍ, ສເຈ ອປ຺ປຕຣາ ສິຍຸນ຺ຕິ.

ຈກ຺ຂຸໂສຕາທິເຠເທຫິ, ຣູປສທ຺ທາທິໂຄຈເຣ;

ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາທິ-ປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ວິນິວາຣເຍ.

ນິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ¶ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ກິຏ຺ຐາທິໍ ວິຍ ທຸປ຺ປສຸໍ;

ສຕິມາ ສມ຺ປຊາໂນ ຈ, ຈເຣ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖຕິ.

ເທສນາ ສໍວໂຣ ເອຏ຺ຐິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓ ເຠທໂຕ;

ສຸທ຺ຘີ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສມ຺ມຕໍ;

ເທສນາຍ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ເທສນາສຸທ຺ຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ນ ປຸເນວໍ ກຣິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານສໍວຣາ;

ວຸຕ຺ໂຕ ສໍວຣສຸທ຺ຘີຕິ, ສຸຊ຺ຌຕິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ.

ປຫາຍາເນສນໍ ຘມ຺ເມນຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ເອຏ຺ຐິຍາ;

ສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອຏ຺ຐິສຸທ຺ຘີຕິ, ວຸຕ຺ຕມາຊີວນິສ຺ສິຕໍ.

ໂຍນິໂສ ¶ ປຏິສງ຺ຂາຍ, ຈີວຣໍ ປຏິເສວຕິ;

ເອວມາທິຍຖາວຸຕ຺ຕ-ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸຊ຺ຌນາ;

ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸທ຺ຘີຕິ, ວຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຍນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ.

ອປ຺ເປນ ອນວຊ຺ເຊນ, ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ສຸລເຠນ ຈ;

ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ສຸຠໂຣ ຫຸຕ຺ວາ, ຈເຣ ສທ຺ຘມ຺ມຄາຣໂວ.

ອຕີຕໍ ¶ ນານຸໂສຈນ຺ໂຕ, ນປ຺ປຊປ຺ປມນາຄຕໍ;

ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ຍາເປນ຺ໂຕ, ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ເມຕ຺ຕາ ຈ, ອສຸຠໍ ມຣຓສ຺ສຕິ;

ອາຣກຕ຺ຕາທິນາຣຫໍ, ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘໂຕ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘອິຕິ ວານຸສ຺ສຕິ ຍາ ປຸນປ຺ປຸນໍ;

ນວເຠເທ ຠຄວໂຕ, ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ສາ ຄຸເຓ.

ສີມຏ຺ຐສງ຺ເຆ ສີມຏ຺ຐເທວຕາສຸ ຈ ອິສ຺ສເຣ;

ຊເນ ໂຄຈຣຄາມມ຺ຫິ, ຕຕ຺ຖຸປາທາຍ ມານຸເສ.

ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ສຸຂິຕາ, ໂຫນ຺ຕາເວຣາຕິອາທິນາ;

ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ, ຠາວນາ ເມຕ຺ຕຠາວນາ.

ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂອກາສ-ທິສໂຕ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ;

ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ເກສາທິ-ໂກຏ຺ຐາເສ ອນຸປຸພ຺ພໂຕ.

ນາຕິສີຆຎ຺ຈ ສຓິກໍ, ວິກ຺ເຂປໍ ປຏິພາຫຍໍ;

ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ, ມຸຎ຺ຈນ຺ຕສ຺ສານຸປຸພ຺ພໂຕ.

ວຓ຺ຓອາສຍສຓ຺ຐານ-ຄນ຺ໂຘກາເສຫິ ¶ ຠາວນາ;

ປຏິກ຺ກູລາຕິ ໂກຏ຺ຐາເສ, ອຸທ຺ຘຸມາຕາທິວຕ຺ຖຸສຸ;

ຄເຫຕ຺ວາ ອສຸຠາກາຣໍ, ປວຕ຺ຕາ ຠາວນາສຸຠໍ.

‘‘ມຣຓໍ ¶ ເມ ຠວິສ຺ສຕິ, ຊີວິຕໍ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ;

ມຣຓໍ ມຣຓໍ ວາ’’ຕິ, ຠາວຍິຕ຺ວານ ໂຍນິໂສ.

ວຘກສ຺ເສວຸປຏ຺ຐານາ, ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ວິປຕ຺ຕິໂຕ;

ອາຍຸທຸພ຺ພລໂຕ ກາລວວຕ຺ຖານສ຺ສຠາວໂຕ;

ອທ຺ຘານສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທາ, ຠາວນາ ມຣຓສ຺ສຕີຕິ.

ນາມຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຍໍ;

ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕນິຈ຺ຈາ, ອຸທຍພ຺ພຍປີຬນາ.

ທຸກ຺ຂາ ອວສວຕ຺ຕິຕ຺ຕາ, ອນຕ຺ຕາຕິ ຕິລກ຺ຂຓໍ;

ອາໂຣເປຕ຺ວານ ສງ຺ຂາເຣ, ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ;

ປາປຸເຓຍ຺ຍານຸປຸພ຺ເພນ, ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍນ຺ຕິ.

ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕານໍ, ອຘິປຎ຺ຎາຍ ສິກ຺ຂນາ;

ຠິກ຺ຂຸກິຈ຺ຈມໂຕ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍໍ ສມຸທາຫຏາ.

ມຫໂຕ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ, ຍສ຺ສ ໂລກວິຈາຣິໂນ;

ປຣິສ຺ສໂມ ນ ສມ຺ໂຠຕິ, ມາລຸຕສ຺ເສວ ນິຈ຺ຈໂສ.

ເຕນ ¶ ¶ ຘມ຺ມສິຣີເກນ, ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍເກຕຸນາ;

ເຖເຣນ ຣຈິຕາ ຘມ຺ມວິນຍຎ຺ຎຸປສໍສິຕາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຍໍ ນິຏ຺ຐານໍ, ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ ອຸປາຄຕາ;

ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຄາຖານໍ, ສເຕຫິ ປຣິມາຓໂຕຕິ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ໂຍ ¶ ¶ ຈິຣໍ ທີຆມທ຺ຘານໍ, ວິທິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂິຕໍ ຊນໍ;

ຕຖາປິ ນາວພຸຊ຺ຌນ຺ຕມນຸກມ຺ປາຍ ໂຈທິໂຕ.

ໂພຘາຍ ປຓິຘິໍ ກຕ຺ວາ, ປຕ຺ໂຕ ສມ຺ໂພຘິມຸຕ຺ຕມໍ;

ຕສ຺ສ ປາເທ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ, ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສາຘຸກໍ.

ປຸພ຺ພາຈຣິຍປາເທສຸ, ຐເປຕ຺ວາ ສີສມຕ຺ຕໂນ;

ເຖເຣນ ຘມ຺ມສິຣິນາ, ຖິຣສີເລນ ຍາ ກຕາ.

‘‘ອາທິໂຕ ¶ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ;

ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ ສມາເສນ, ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ.

ລິຂິສ຺ສາມິ ຫິຕຕ຺ຖາຍ, ອາທິກມ຺ມິກຠິກ຺ຂຸນໍ;

ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພມຍຸຕ຺ຕໍ ຕຸຊ຺ຌິຕພ຺ພກນ຺ຕິ;

(ກ) ເອຕ຺ຖາຫ – ກຕມາ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ, ກຖໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ກສ຺ມາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ເກ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ, ເກ ສິກ຺ຂິຕສິກ຺ຂາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາວເສນ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ, ຄນ຺ຖວເສເນຕ຺ຖ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທ຺ທີປໂນ ຄນ຺ໂຖ ‘‘ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ’’ຕິ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຖ ວາ ‘‘ຂຸທ຺ທໍ ອເນລກໍ ມຘຸປຏລ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວິຍ ສິກ຺ຂາກາມານໍ ມຘຸຣຕາຍ ຂຸທ຺ທາ ຈ ຕາ ສິກ຺ຂາ ຈາຕິ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ, ອຖ ວາ ‘‘ຂຸທ຺ທປຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ສມຓ ໂປສ ມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ພຫຸວິຘຕ຺ຕາປິ ຂຸທ຺ທາ ຈ ຕາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສິກ຺ຂາ ຈາຕິ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ. ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ປເນຕ຺ຖ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕວເສນ ທຸວິຘມ຺ປິ ສີລໍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ກິເລເສ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນ ປຊຫນ຺ເຕນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອຠິໂຍຄກຣຓວເສນ ຌານປ຺ປຏິປກ຺ຂານໍ ນີວຣຓຄຓານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ກຸຣຸມາເນນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ ປນ ຍຖານຸຣູປໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສານຸສເຍ ກິເລເສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ເຕນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ຊາຕິອາທີຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ, ອເນເກຫິ ອຸປທ຺ທຸຕໍ;

ຂນ຺ຘໂລກໍ ຊຫິຕ຺ວານ, ປຕ຺ຕຸໍ ເຂມໍ ປຸຣໍ ສິວໍ.

ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ສຫ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ. ອຣຫນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂິຕສິກ຺ຂາ.

ອາທິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິມ຺ຫິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວາ. ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ຈ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ຈ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສຫ ມາຕິກາຍ ສມາຕິກໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂໍ ປວກ຺ຂາມິ ອາທເຣນ, ປກາເຣນ ວາ ວກ຺ຂາມິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ເຖໂຣ ອາທິໂຕຕິ ວຈເນນ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອາລສິຍໂທເສນ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎາຓໂທເສນ ອຎ຺ຎຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ¶ ສໍເວຄໍ ຊເນຕິ. ກຖໍ? ອຕິທຸລ຺ລຠໍ ຂຓສມວາຍໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓໍ ນ ກຸສີເຕນ ວາ ນິຣຕ຺ຖກກຖາປສຸເຕນ ວາ ວີຕິນາເມຕພ຺ພໍ, ກິໍ ກາຕພ຺ພໍ? ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ອາທໂຣ ຊເນຕພ຺ໂພຕິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ກິໍ ຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ນາມ, ຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖໂຣ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂໍ ປວກ຺ຂຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ພຸທ຺ຘຣຕນໍ ຘມ຺ມຣຕນໍ ສງ຺ຆຣຕນນ຺ຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ຣຕນານິ. ຕານິ ຫິ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ‘‘ຣຕນານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອປິຈ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນີ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໒໒໓; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔໕) –

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ວເສນ ຣຕນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

(ຂ-ຊ) ອິທານິ ‘‘ສມາຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມາຕິກໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຣາຊິກາ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ສພ຺ພສິກ຺ຂານໍ ປນ ມູລຠູຕຕ຺ຕາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ (ສຸໍ. ນິ. ໑.໑.໒໓, ໑໙໒; ເປຏໂກ. ໒໒; ມິ. ປ. ໒.໑.໙) ຫິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາປິ ມຫາສາວຊ຺ຊຕ຺ຕາ, ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຈ ສພ຺ພປຐມໍ ຊານິຕພ຺ພາຕິ ປາຣາຊິກາວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ອິທານິ ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ມາຕິກາປທານິ ປຏິປາຏິຍາ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຣາຊິກາ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ປຐມປທໍ ອຸທ຺ຘຏໍ, ຕສ຺ສາຍມຕ຺ໂຖ – ປາຣາຊິກາຕິ ປຣາຊິຕາ ປຣາຊຍມາປນ຺ນາ, ສິກ຺ຂາປທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ຕາຍ ວາ ປຣາຊຍມາປາທິຕານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ, ເຕ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑-໒. ອິທານິ ¶ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ວເສນ ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ຕໂຍ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ, ຕໂຍ ປຓ຺ຑກາ, ຕໂຍ ປຸຣິສາຕິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕານໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ນິສ຺ສຍາ ທ຺ວາທສມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປ຺ປສ຺ສາວມຄ຺ຄມຸຂມຄ຺ຄວເສນ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ, ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍຕິ ນວ, ຕຖາ ມນຸສ຺ສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາທີນໍ. ມນຸສ຺ສປຓ຺ຑກາທີນໍ ປນ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄມຸຂມຄ຺ຄວເສນ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ກຕ຺ວາ ຉ, ຕຖາ ມນຸສ຺ສປຸຣິສາທີນນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ວເສນ ຕິໍສ ມຄ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິຘ ‘‘ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕສິກ຺ໂຂຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ຈວິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕນ ຍຖາລກ຺ຂຓໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຕສິກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຖຕສນ຺ຖເຕຕິ ວຕ຺ຖາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ສນ຺ຖເຕ ວາ ອສນ຺ຖເຕ ວາ. ອລ຺ໂລກາເສຕິ ມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສ຺ສ ປກຕິວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐປ຺ປເທເສ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອງ຺ຄຊາຕໍ. ສໍສນ຺ຖຕໍ ວາ ອສນ຺ຖຕໍ ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ວຕ຺ຖາທີນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ. ອຸປາທິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ ປເວສນ຺ໂຕ ຈຸໂຕ ປາຣາຊິໂກຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ ປນ ປີຬກໍ ວາ ຈມ຺ມຂິລໍ ວາ ໂລມໍ ວາ ປເວສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ມນຸສ຺ສານໍ ປນ ຊີວມານກສຣີເຣ ອກ຺ຂິນາສາກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ທວຕ຺ຖິໂກເສສຸ ສຕ຺ຖກາທີຫິ ກຕວເຓ ວາ ເມຖຸນຣາເຄນ ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປິ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອວເສສສຣີເຣສຸ ອຸປກຈ຺ຉກາທີສຸ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສໂຄຓຄທ຺ຣຠໂອຏ຺ຐມຫິໍສາທີນໍ ນາສາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕຖາ ເຕສໍ ວຕ຺ຖິໂກເສສຸ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວເຓສຸ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ເຕສໍ ອວເສສສຣີເຣສຸປິ.

ອິທານິ ¶ ປເວສນໍ ນາມ ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຕຸປກ຺ກເມເນວ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທີນໍ ປນ ວເສນ ¶ ປຣູປກ຺ກເມນາປິ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ເສວນຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປເວສນປວິຏ຺ຐຐິຕອຸທ຺ຘາຣຓກ຺ຂເຓສຸ ສາທິຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕິ, ໂສປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ອສາທິຍນ຺ໂຕ ອາສີວິສມຸຂໍ ອງ຺ຄາຣກາສຸຎ຺ຈ ປວິຏ຺ຐໍ ວິຍ ມຎ຺ຎຕິ, ໂສ ນິປ຺ປຣາໂຘ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຐິຕໍ ນາມ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມຍປ຺ປວຕ຺ຕິ.

໓-໔. ອິທານິ ທຸຕິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຠເວ ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາທິເຍຍ຺ຍາຕິ ອາຣາມາທິໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ໂສ ຠເວ ປາຣາຊິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຫເຣຍ຺ຍາຕິ ເວຕເນນ ວາ ມິຕ຺ຕຠາເວນ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣນ຺ໂຕ ປຸນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ‘‘ສີເສ ຠາຣໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕີ’’ຕິອາທິນາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຫເຣຍ຺ຍາຕິ ‘‘ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ‘ເທຫິ ເມ ຠຓ຺ຑ’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິອາທິນາ ອວຫເຣຍ຺ຍ. ອິຣິຍາປຖໍ ໂກເປຍ຺ຍາຕິ ‘‘ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕເນວ ປຸຣິເສນ ຕໍ ເນຕຸໍ ຕສ຺ສ ຄມນປຖໍ ວາເຣຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ຕໍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເນຕິ, ເອວໍ ເນນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປຐມປາເທ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸຕິຍປາທຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ຖລຏ຺ຐໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕີ’’ຕິອາທິນາ ຐານາ ຈາເວຍ຺ຍ. ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານໍ ວາ ສຸງ຺ກຆາຕໍ ວາ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ໂຕ ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາເມຍ຺ຍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສສ຺ສາມິກໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຕຫິ ສາມິເກຫິ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ນ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ອທິນ຺ນໍ.

ອິທານິ ¶ ນ ອິມິນາວ ອາກາເຣນ ອວຫາຣໂກ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາປິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍາວຫາຣໂກ ຈ ພລາວຫາຣໂກ ຈ ກຸສາວຫາຣໂກ ຈ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາຣໂກ ຈ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣໂກ ຈ ຠເວ ປາຣາຊິໂກຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ ນາມ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທາທີຫິ ວາ ກໍສກູຏມານກູຏຕຸລາກູຏາທີຫິ ວາ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄຫຓໍ. ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ ພລາວຫາໂຣ. ກຸສສງ຺ກມນໍ ກຕ຺ວາ ປຣໂກຏ຺ຐາສຄ຺ຄຫຓໍ ກຸສາວຫາໂຣ. ປຣຠຓ຺ຑໍ ປໍສຸອາທິນາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ສາມິເກສຸ ອປສ຺ສິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ. ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ປນ ທຸວິໂຘ ຠຓ຺ໂຑກາສວເສນ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສາຏໂກ ເຈ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈ, ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຓ຺ຑໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອນ຺ຘກາເຣ ປສິພ຺ພກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຈ ສາຏໂກ ໂຫຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ¶ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ສຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕິ, ປຸນ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາປິ ‘‘ຍໍ ລທ຺ຘໍ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ, ອຍໍ ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ໂປ. ໂອກາສປຣິກປ຺ໂປ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣປ຺ປມຸຂວິຫາຣາທີນໍ ວເສນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກໂຣຕິ ‘‘ສເຈ ມໍ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ທສ຺ສາມິ, ໂນ ເຈ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ປຣິກປ຺ປິຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປທວາເຣນ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ໂອກາສປຣິກປ຺ໂປ.

ອິທານິ ອິມສ຺ມິໍ ອທິນ຺ນາທາເນ ວິນິຈ຺ຉຍນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຓ຺ຑກາລຄ຺ຆເທເສຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອທິນ຺ນາທາເນ. ນິຈ຺ຉໂຍຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ເກນຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ມຍາ ອິທໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວິນຍຘເຣນ ສຫສາວ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ສາມິກອສ຺ສາມິກຠາວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍທິ ສສ຺ສາມິກໍ, ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ຆວເສນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ນິຣາລຍກາເລ ຄຫິຕໍ ¶ , ປາຣາຊິເກນ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ຠຓ຺ຑວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ກາໂລຕິ ອວຫາຣກາໂລ. ຕເທວ ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ກທາຈິ ມຫຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ອວຫຏໍ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ໂຍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ, ເຕນ ອຄ຺ເຆນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ກາລວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຄ຺ໂຆຕິ ຠຓ຺ຑຄ຺ໂຆ. ນວຠຓ຺ຑສ຺ສ ຫິ ໂຍ ອຄ຺ໂຆ, ໂສ ປຈ຺ຉາ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພທາ ຠຓ຺ຑໍ ປກຕິອຄ຺ຆວເສເນວ ນ ກາເຣຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ອຄ຺ຆວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ເທໂສຕິ ອວຫາຣເທໂສ. ຠຓ຺ຑຸຏ຺ຐານເທເສ ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມຫຄ຺ຆໍ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ເທເສ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຏໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ເທເສ ອຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ເທສວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປຣິໂຠເຄນປິ ສາຏກາທິກສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຣິໂຠຄວເສນ ປຣິຫີນາປຣິຫີນຠາໂວ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ປຣິໂຠຄວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໕. ອິທານິ ຕຕິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາເຓນ ¶ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກລລຣູປໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປກຕິຍາ ວີສຕິວສ຺ສສຕາຍຸກສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ມຣຓກາລາ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ເອໂສ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ນາມ, ເອວຣູປໍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຈ຺ຈາຕິ ວຘກເຈຕນາວເສນ ສຎ຺ເຈເຕຕ຺ວາ ປກປ຺ເປຕ຺ວາ ອຠິວິຕຣິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊີວິຕາ ວາ ວິໂຍຊເຍຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ ¶ ກລລກາເລປິ ຕາປນມທ຺ທເນຫິ ວາ ເຠສຊ຺ຊສມ຺ປທາເນນ ວາ ຕໂຕ ວາ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ຕທນຸຣູເປນ ອຸປກ຺ກເມນ ສນ຺ຕຕິວິໂກປນວເສນ ໂຍ ຊີວິຕາ ວິໂຍເຊຍ຺ຍ, ໂສ ຈຸໂຕ ຠເວຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ‘‘ສຕ຺ຖຫາຣກໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຫຣຕີຕິ ຫາຣກໍ, ກິໍ ຫຣຕິ? ຊີວິຕໍ, ຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ຫາຣກໍ, ອຸປນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕໍ ຫາຣກຎ຺ຈາຕິ ສຕ຺ຖຫາຣກໍ. ອສ຺ສາຕິ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫສ຺ສ. ຍຖາ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ຕໍ ອສິອາທິສຕ຺ຖໍ ປຏິລຠຕິ, ຕຖາ ສຍໍ ມຣຓເຈຕໂນ ມຣຓາຘິປ຺ປາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ໂສປິ ຈຸໂຕ ຠເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ຖາວຣປ຺ປໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕິ.

໖-໗. ອິທານິ ‘‘ມຣຓວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄາເຫຍ຺ຍ ມຣຓູປາຍໍ, ວເທຍ຺ຍ ມຣເຓ ຄຸຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຕ຺ຖໍ ວາ ອາຫຣ, ວິສໍ ວາ ຂາທ, ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ອຸພ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກາລໍ ກໂຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຣຓຕ຺ຖາຍ ອຸປາຍໍ ຄາເຫຍ຺ຍ. ມຣຓສໍວຓ຺ຓນາ ປເນຕ຺ຖ ພຫຸວິຘາ ‘‘ກາເຍນ ສໍວຓ຺ເຓຕິ, ວາຈາຍ ກາຍວາຈາຍ ທູເຕນ ເລຂາຍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ກາເຍນ ສໍວຓ຺ເຓຕິ ນາມ ກາເຍນ ວິຎ຺ຎາເປຕິ. ‘‘ໂຍ ປປາເຕ ປປຕນາທີນິ ກຕ຺ວາ ມຣຕິ, ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕິ, ຍສໍ ວາ ລຠຕິ, ສຄ຺ຄໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສໍວຓ຺ເຓຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂກຈິ ‘‘ມຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ມຣຕິ ເຈ, ປາຣາຊິກໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ທູເຕນ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ປນ ທູຕສ຺ສ ສາສນໍ ອາໂຣຈາເປຕິ ‘‘ເອວໍ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ, ‘‘ໂຍ ເອວໍ ມຣຕິ, ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ເລຂາຍ ສໍວຓ຺ເຓຕິ ນາມ ຄິຣິປພ຺ພຕປຸຣາຓາທິເລຂໍ ລິຂຕິ, ‘‘ໂຍ ເອວໍ ມຣຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເອຕ຺ຖາປິ ໂຍ ມຣຓູປາຍໍ ວາ ຄາເຫຍ຺ຍ, ມຣເຓ ວາ ຄຸຓໍ ວເທຍ຺ຍ, ໂສ ຈຸໂຕ ຠເວຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ ¶ ປນ ອິມສ຺ສ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ຉພ຺ພິເຘ ປໂຍເຄ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປໂຍຄາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ສາຫຕ຺ຖິກນິສ຺ສຄ຺ຄິກອາຓຕ຺ຕິກຖາວຣອິທ຺ຘິມຍວິຊ຺ຊາມຍານໍ ວເສນ ຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ຉປ຺ປໂຍຄາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສາຫຕ຺ຖິໂກຕິ ສຍໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ກາເຍນ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ¶ ວາ ປຫຣຓໍ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂກຕິ ທູເຣ ຐິຕໍ ມາເຣຕຸກາມສ຺ສ ກາຍາທີຫິ ອຸສຸສຕ຺ຕິຍນ຺ຕປາສາຓາທີນໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ອາຓຕ຺ຕິໂກຕິ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາຓາປນໍ. ຖາວໂຣຕິ ໂອປາຕກ຺ຂຓນໍ, ອປສ຺ເສນສໍວິຘານໍ, ອສິອາທີນໍ ອຸປນິກ຺ຂິປນໍ, ຕຬາກາທີສຸ ວິສສມ຺ປໂຍຊນໍ, ຣູປູປຫາໂຣຕິ ເອວມາທິ. ກມ຺ມວິປາກຊາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ປໂຍຊນໍ ອິທ຺ຘິປໂຍຄໍ. ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ວິຊ຺ຊານໍ ປຣິຊປ຺ປນໍ ວິຊ຺ຊາມໂຍຕິ.

ອິທານິ ອິເມສຸ ຉສຸ ປໂຍເຄສຸ ອາຓຕ຺ຕິຍໍ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາລວຕ຺ຖາວຸຘິຣິຍາປຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາໂລຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສາຍນ຺ຫາທິກາໂລ ຈ ໂຍພ຺ພນຖາວຣິຍາທິກາໂລປິ ຈ. ອິເມສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາລໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ກາເລ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ ສເຈ ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ ມາເຣຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ນິຍມິຕກາລໂຕ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ມາເຣຕິ, ອາຓາປໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ. ວຕ຺ຖູຕິ ມາເຣຕພ຺ໂພ ປຸຄ຺ຄໂລ. ສເຈ ອາຓຕ຺ໂຕ ຕເມວ ມາເຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣຕິ, ອາຓາປໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາວຸຘນ຺ຕິ ອສິອາທິ. ອິຣິຍາປໂຖຕິ ມາເຣຕພ຺ພສ຺ສ ຄມນໍ ວາ ນິສຊ຺ຊາ ວາຕິ ເອວມາທິໂກ. ກິຣິຍາວິເສໂສຕິ ວິຊ຺ຌນໍ ວາ ເຉທນໍ ວາ ເຠທນໍ ວາ ສູລາໂຣປນໍ ວາຕິ ເອວມາທິໂກ. ໂອກາໂສຕິ ຄາໂມ ວາ ວນໍ ວາ ເຄຫໍ ວາຕິ ເອວມາທິໂກ. ອິເມສຸ ຍຖາ ¶ ຍຖາ ວຘໂກ ອາຓຕ຺ໂຕ, ຕຖາ ຕຖາ ກເຕ ອາຓາປກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ກເຕ ວິສງ຺ເກໂຕ ໂຫຕິ. ອາຓຕ຺ຕິຍໍ ປນ ອຍໍ ວິເສໂສ ‘‘ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຓາເປຕິ ‘ເອວໍ ວິຊ຺ຌ, ເອວໍ ປຫຣ, ເອວໍ ຆາເຕຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ປາຬິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ ຎາຕພ຺ໂພ.

໘-໙. ອິທານິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຌານາທິເຠທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ຌານໍ ວິໂມກ຺ໂຂ ສມາຘິ ສມາປຕ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ ມຄ຺ຄຠາວນາ ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ວິນີວຣຓຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ອຠິຣຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕນິ ນຕ຺ຖິຕາຍ ໂນສນ຺ຕໍ ‘‘ມຍິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຕ຺ຕນິ ວາ ຕໍ ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປເນຕ຺ວາ ທີເປນ຺ໂຕ ຈຸໂຕ ຠເວ. ໂກຏ຺ຐາສໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຌານລາຠີ, ວິໂມກ຺ຂລາຠີ, ສມາຘິລາຠີ, ສມາປຕ຺ຕິລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເກກໍ ວາຕິ ‘‘ປຐມສ຺ສ ¶ ຌານສ຺ສ ລາຠີ, ທຸຕິຍສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ເອເກກໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຕີຕຠເວ ໂສຕາປນ຺ໂນມ຺ຫີ’’ຕິ ວທໂຕ ອຕີຕຠວໍ ສນ຺ຘາຍ ກຖິຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎາປເທສຣຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຎ຺ຎາປເທສໍ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ທີເປນ຺ໂຕ ຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມາປຊ຺ຊຕິ. ທີເປນ຺ໂຕຕິ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ສມາປຊ຺ຊາມິ, ສມາປນ຺ໂນ, ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫິ, ວສີມ຺ຫິ, ສຈ຺ຉິກຕໍ ອສ຺ສາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ທີເປນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຘິຄໂຕ’’ຕິ ມາໂນ ອຘິມາໂນ, ໂສ ຍສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ອນຘິມານິໂກ. ເກນ ເອວໍ ທີເປນ຺ໂຕຕິ ເຈ? ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາເຍນ ວາຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ , ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ຕທຸຠເຍນ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖຕິ ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ປກຕິໂສເຕນ ສຸຕ຺ວາ ສມນນ຺ຕຣເມວ ‘‘ອິມໍ ນາມ ເອສ ວທຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ທີເປນ຺ໂຕ ຈຸໂຕ ຠເວ, ນ ເທວພ຺ຣຫ຺ມາທີສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຎາເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐. ອິທານິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ປາຣາຊິເກເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂໂປ – ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ເອເຕ ປາຣາຊິກາ ‘‘ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສ ສມສິກ຺ຂຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສໍວາສສ຺ສ ອຠພ຺ພຕາຍ ອສໍວາສາ, ຍຖາປຸເຣ ປຸພ຺ເພ ຄິຫິກາເລ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ຈ ອສໍວາສິກາ, ເອວໍ ປຈ຺ຉາ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາປິ ອສໍວາສາຕິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ອຠພ຺ພາ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ປຸນ ເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອວຕ຺ຖຸຕາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຠວິຕຸມ຺ປິ ອຠພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ວິຍາຕິ ເຈ? ສີສຈ຺ຉິນ຺ໂນວ ຊີວິຕຸໍ, ຍຖາປິ ສີສຈ຺ຉິນ຺ໂນ ເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ປຸນ ຊີວິຕຸໍ ອຠພ຺ໂພ, ເອວມິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໑. ອິທານິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ປາຣາຊິເກສຸ ເຍ ປຣິຍາຍາຓຕ຺ຕີຫິ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິຍາໂຍ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາໂຍຕິ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ກາຍປໂຍໂຄ ວາ ວຈີປໂຍໂຄ ວາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຍ ອີທິເສ ມຸຫຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖໍ ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວິສໍ ວາ ຂາທິຕ຺ວາ ໂສພ຺ຠາທີສຸ ວາ ປປຕິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕິ, ຍສໍ ວາ ລຠຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຣຓໍ ອຠິນນ຺ທນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຍ ໂກຈິ ມຣຕູ’’ຕິ ໂຍ ປຣິຍາເຍນ ວທຕິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສເຈ ¶ ໂກຈິ ຕຖາ ມຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ນິຍມິເຕນ ປນ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ເສວ ມຣເຓ ປາຣາຊິກໍ. ອາຓຕ຺ຕິ ¶ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເຍວ. ຕຕິເຍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫປາຣາຊິເກ ລພ຺ຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທຸຕິເຍ ປນ ອທິນ຺ນາທາເນ ອາຓຕ຺ຕິ ເອວ ລພ຺ຠຕິ, ນ ປຣິຍາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ນໍ ປຣິຍາເຍນ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ? ຍຖາ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫ ‘‘ມຣຓວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອິຘ ອທິນ຺ນາທາເນ ‘‘ວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເສເສສູຕິ ປຐມຈຕຸຕ຺ເຖສຸ ປຣິຍາຍາຓຕ຺ຕິທ຺ວຍໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໒. ອິທານິ ຈຕູສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອງ຺ຄເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສເວຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກສ຺ສ. ພຸຘາຕິ ວິນຍຘຣາ.

໑໓. ມນຸສ຺ສສນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສສນ຺ຕກຕາ. ເອເຕນ ເປຕຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຣິຄ຺ຄເຫສຸ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາສຎ຺ຎີຕິ ມນຸສ຺ສສນ຺ຕກວເສນ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸໂນ ຄຣຸຕາຕິ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ຕທຄ຺ຆນກໍ ຠຓ຺ຑໍ ວາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຫາໂຣ ຈາຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອວຫາເຣສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອວຫາໂຣ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອທິນ຺ນາທານເຫຕຸໂຍຕິ ອທິນ຺ນາທານປາຣາຊິກສ຺ສ ເອຕານິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໔. ປາໂຓ ມານຸສ຺ສໂກຕິ ມນຸສ຺ສຊາຕິກປາໂຓ. ຕສ຺ມິໍ ປາເຓ ປາຓສຎ຺ຎິຕາ. ຆາຕເຈຕນາຕິ ວຘກເຈຕນາ. ປໂຍໂຄຕິ ຕໍສມຸຏ຺ຐິໂຕ ສາຫຕ຺ຖິກາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ປໂຍຄານໍ ອຎ຺ຎຕຣປໂຍໂຄ. ເຕນ ປໂຍເຄນ ມຣຓໍ. ປຎ຺ເຈເຕ ວຘເຫຕຸໂຍຕິ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫປາຣາຊິກສ຺ສ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໕. ອສນ຺ຕຕາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ອສນ຺ຕຕາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາປມິຈ຺ຉຕາຍາໂຣຈນາຕິ ອິມິນາ ໂຍ ເກວລໍ ¶ ປາປມິຈ຺ຉຕໍ ວິນາ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາ ຠຓຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ, ຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສຊາຕິຕາ ຈ. ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫາ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໑໖໐, ໓໓໖) ນາຎ຺ຎາປເທໂສ ຈ. ຕເທວາຕິ ຕທາ ເອວ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ຊານນໍ. ອສນ຺ຕທີປເນຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາໂຣຈນປາຣາຊິເກຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖. ອິທານິ ¶ ‘‘ປາຣາຊິກາ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສາຘາຣຓາ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາ ວຊ຺ຊປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ອສາຘາຣຓາ ນາມ. ເອຕາສຸ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາ ນາມ ຍາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ອວສ຺ສຸຕາ ເຕເນວ ຣາເຄນ ອວສ຺ສຸຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສປຸຣິສສ຺ສ ອກ຺ຂການໍ ອໂຘ, ຊາຓຸມຓ຺ຑລານໍ ກປ຺ປຣານຎ຺ຈ ອຸປຣິ ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ ອາມສນາທິໍ ສາທິຍຕິ, ຕສ຺ສາ ອຘິວຈນໍ. ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປາຣາຊິກສງ຺ຂາຕໍ ວຊ຺ຊໍ ຊານໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ສາ ວຊ຺ຊປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ນາມ. ສມຄ຺ເຄນ ປນ ສງ຺ເຆນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຍາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຍໍທິຏ຺ຐິໂກ ໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓວເສນ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ສາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາ ນາມ. ຍາ ປນ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຕິນ຺ຕາ ຕຖາວິຘສ຺ເສວ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ສາທິຍຕິ, ກາຍສໍສຄ຺ຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິເສວນຕ຺ຖາຍ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ວາ, ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ສລ຺ລປຕິ ວາ, ສງ຺ເກຕໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຸຣິສສ຺ສ ອາຄມນໍ ວາ ສາທິຍຕິ, ເກນຈິ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນກາສໍ ປວິສຕິ, ຫຕ຺ຖປາເສ ຐຕ຺ວາ ກາຍໍ ອຸປສໍຫຣຕິ, ອຍໍ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຠພ຺ພກາ ¶ ເອກາທສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຓ຺ຑໂກ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ມາຕຸຆາຕໂກ ປິຕຸຆາຕໂກ ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກ ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ ສງ຺ຆເຠທໂກ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກຕິ ອິເມ ເອກາທສ ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລາ ນາມ. ວິພ຺ຠນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີຕິ ຍທາ ຠິກ຺ຂຸນີ ວິພ຺ຠມິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ເສຕວຕ຺ຖໍ ວາ ກາສາຍເມວ ວາ ຄິຫິນິວາສນາກາເຣນ ນິວາເສຕິ, ຕທາ ປາຣາຊິກມາປນ຺ນາ ນາມ ໂຫຕິ, ປຸນ ອຸປສມ຺ປທໍ ນ ລຠຕິ, ສາ ຈ ປາຣາຊິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸທຸປິຏ຺ຐິໂກ ນາມ ກຕປຣິກມ຺ມາຍ ມຸທຸກາຍ ປິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ໂສ ເອຕ຺ຕາວຕາ ນ ປາຣາຊິໂກ, ອຖ ໂຂ ຍທາ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂມຄ຺ຄວຈ຺ຈມຄ຺ເຄສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປເວເສຕິ, ຕທາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ.

໑໗-໑໘. ລມ຺ພີຕິ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ທີຆຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສປິ ຍທາ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂ ວາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ວາ ປເວເສຕິ, ຕທາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ປຣສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ໂຍ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ນິສີທຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ, ໂສ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອນຸໂລມິກາ ເມຖຸນສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖມິຕິ ເຈ? ມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄປ຺ປເວສນສທິສຕາຍ, ນ ອຸຠິນ຺ນໍ ຣາຄວເສນ ສທິສຠາວູປຄຕານໍ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິສທິສຕາຍ. ອິຘາຄຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມາທິວເສນ ປາຣາຊິກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈາຕິ ເອວໍ ສໂມຘານໂຕ ຈຕຸວີສຕິ ປາຣາຊິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖາຫ ¶ – ມາຕຸຆາຕກປິຕຸຆາຕກອຣຫນ຺ຕຆາຕກາ ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ, ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ ລມ຺ພີອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຐມປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາເຍວາຕິ ກຕ຺ວາ ກຸໂຕ ຈຕຸວີສຕີຕິ? ອຘິປ຺ປາໂຍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ມາຕຸຆາຕກາທໂຍ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິຘ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາເຍວ ອຘິປ຺ເປຕາ, ລມ຺ພີອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມປາຣາຊິເກນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຍສ຺ມາ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິເສວິໂນປິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ປາຣາຊິກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປາຣາຊິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙. ອິທານິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ຄຣຸກາ ນວາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຄຣຸກາຕິ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ປາຣາຊິກາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ‘‘ເຕຣສາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ວີຕິກ຺ກມກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຐມາປຕ຺ຕິກາ ວຸຕ຺ຕາ, ຍາວຕຕິຍກາ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສງ຺ຆາທິເສສາ ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈິເຣນ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ໂມເຈຕຸກາມຕາຕິ ໂມເຈຕຸກາມຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ອລຊ຺ຊິຕາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອິມິນາ ປນ ນເຍນ ໂມຈນສ຺ສາໂທ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາໂທ ມຸຕ຺ຕສ຺ສາໂທ ເມຖຸນສ຺ສາໂທ ຜສ຺ສສ຺ສາໂທ ກຓ຺ຑູວນສ຺ສາໂທ ທສ຺ສນສ຺ສາໂທ ນິສຊ຺ຊນສ຺ສາໂທ ວາຈສ຺ສາໂທ ເຄຫສິຕເປມໍ ວນຠງ຺ຄິຍນ຺ຕິ ເອກາທສ ອສ຺ສາທາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ເອກໍເຍວ ໂມຈນສ຺ສາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເສສາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ເຕສໍ ອສ຺ສາທານໍ ວເສນ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂມເຈຕຸໍ ອສ຺ສາໂທ ໂມຈນສ຺ສາໂທ. ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຍ ¶ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ¶ ເຈ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາເທ ສເຈ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມຸຈ຺ຈມານໍ ອສ຺ສາເທຕິ, ນ ອຸປກ຺ກມຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ມຸຈ຺ຈມານໍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂມເຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສວ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມຸຕ຺ເຕ ອສ຺ສາໂທ ມຸຕ຺ຕສ຺ສາໂທ. ເອຕ຺ຖາປິ ອຸປກ຺ກມສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ເມຖຸນສ຺ສາເທນ ອິຕ຺ຖິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ອຍໍ ເມຖຸນສ຺ສາໂທ. ຜສ຺ສສ຺ສາໂທ ທຸວິໂຘ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກ ພາຫິໂຣ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກ ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ຖທ຺ຘໍ ມຸທຸກນ຺ຕິ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ໂລລຠາເວນ ວາ ກີຬາປຍໂຕ ສເຈ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ພາຫິຣຜສ຺ສສ຺ສາເທ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ມາຕຸຄາມໍ ຜຸສໂຕ ອາລິງ຺ຄໂຕ ຈ ມຸຕ຺ເຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ກຓ຺ຑູວນສ຺ສາເທ ທທ຺ທຸກຈ຺ຉາທີນໍ ວເສນ ຂຊ຺ຊມານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຓ຺ຑູວນສ຺ສາເທນ ກຓ຺ຑູວໂຕ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ທສ຺ສນສ຺ສາເທ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອໂນກາສໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍໂຕ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ນິສຊ຺ຊນສ຺ສາເທ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ຣໂຫ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ວາຈາຍ ອສ຺ສາໂທ ວາຈສ຺ສາໂທ. ເຕນ ອສ຺ສາເທນ ມາຕຸຄາມໍ ເມຖຸນປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຫິ ວາຈາຫິ ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຄຫສິຕເປເມ ມາຕາທີນໍ ມາຕາທິເປເມນ ອາລິງ຺ຄນາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ວນຠງ຺ເຄ ຈ ສນ຺ຖວກຣຓຕ຺ຖາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເປສິຕໍ ປຸປ຺ຜາທິວນຠງ຺ຄສຎ຺ຎິຕໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາຍ ນາມ ອິທໍ ເມ ເປສິຕ’’ນ຺ຕິ ອສ຺ສາເທນ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອເຕສຸ ປນ ໂມຈນສ຺ສາທວເສເນວ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ເສສານໍ ວເສນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຸກ຺ກສ຺ສາຕິ ‘‘ນີລໍ ປີຕກໍ ໂລຫິຕກໍ ໂອທາຕໍ ຕກ຺ກວຓ຺ຓໍ ທກວຓ຺ຓໍ ເຕລວຓ຺ຓໍ ຂີຣວຓ຺ຓໍ ທຘິວຓ຺ຓໍ ສປ຺ປິວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໗) ເອວໍ ອາຄເຕສຸ ທສສຸ ວຓ຺ເຓສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສຸກ຺ກສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ¶ . ອຸປກ຺ກມ຺ມາຕິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ໂມເຈຕິ, ພຫິທ຺ຘາຣູເປ ໂມເຈຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣູເປ ໂມເຈຕິ, ອາກາເສ ກຏິໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕ ໂມເຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ອຸປາເຍສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອຸປາເຍນ ‘‘ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ໂມເຈຕິ, ວຈ຺ຈູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ໂມເຈຕິ, ປສ຺ສາວູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ໂມເຈຕິ, ວາຕູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ໂມເຈຕິ, ອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກທຏ຺ຐູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ໂມເຈຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາເລສຸ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລ ອງ຺ຄຊາເຕ ກມ຺ມນິຍໍ ປຕ຺ເຕ ‘‘ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍ ໂມເຈຕິ, ສຸຂຕ຺ຖາຍ ໂມເຈຕິ, ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ, ທານຕ຺ຖາຍ, ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ສຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ, ພີຊຕ຺ຖາຍ, ວີມໍສຕ຺ຖາຍ, ທວຕ຺ຖາຍ ໂມເຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທສສຸ ອຘິປ຺ປາເຍສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິໂມຈຍນ຺ຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຍໍ ເອກາ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາ ປິເວຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຕກມ຺ປິ ໂມເຈນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ເຕນາຕິ ຍາ ສຸປິນນ຺ເຕ ¶ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມໂຓຕິ ໂຍ ໂກຈິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ. ຜຸເສຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທໍ ປຐມໍ.

໒໐. ອິທານິ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ທີເປຕຸໍ ‘‘ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີຕິ ຕທຫຸຊາຕາຍປິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີເຍວ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ເວມຕິໂກ ວາ ປຓ຺ຑກປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕສຎ຺ຎີ ວາ ໂຫຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕຖາ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາເຍນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາມສເນ ຈ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ກາຍາມສເນ ຈ ຍກ຺ຂີເປຕີປຓ຺ຑການໍ ກາເຍນ ກາຍາມສເນ ຈ. ປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນໍ ປນ ກາເຍນ ກາຍາມສເນປິ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ຍກ຺ຂີອາທີນໍ ກາເຍນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາທີສຸ ¶ ຈ. ມຕິຕ຺ຖິຍາ ປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄວາຕິ ອິມິນາ ມາຕຸເປມາທິໍ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍຎ຺ຈ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສມ຺ຜຸສນ຺ໂຕຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ອຸປກ຺ກມ຺ມ ອນ຺ຕມໂສ ໂລເມນປິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ສມ຺ຜຸສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມິນາ ໂຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ອາລິງ຺ຄໂຕປິ ກາເຍນ ນ ວາຍມຕິ, ເກວລໍ ຜສ຺ສໍເຍວ ອນຸຠວຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

໒໑. ອິທານິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ສຸຓນ຺ຕິ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ສຸຓນ຺ຕິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຸຓນ຺ຕິນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຏິພລາຍປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖ ຐິຕາຍ ທູເຕນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາປຕ຺ຕິນ ໂຫຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ວິຎ຺ຎຸຎ຺ຈາຕິ ອິມິນາ ຍາ ມຫລ຺ລິກາປິ ພາລາປິ ເອຬມູຄາປິ ອສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ກຖໍ ນ ຊານາຕິ, ສາ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ມຄ຺ຄໍ ວາ ເມຖຸນໍ ວາ ອາຣພ຺ຠາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຍ ຣາໂຄ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຣາໂຄ, ເຕນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຣາເຄນ. ຕໍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ໂອຠາເສຕ຺ວາ ທຸຣຸຕ຺ຕວຈນໍ ວຕ຺ວາ ຄຣຸກໍ ຜຸເສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຖໍ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ ອາຣພ຺ຠ ປສໍສຕິ ຄຣຫຕິ? ຕຕ຺ຖ ປສໍສາຍປິ ຕາວ ‘‘ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນ ສຸຠລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາສີ’’ຕິ ວທຕິ, ນ ຕາວສີສໍ ເອຕິ. ‘‘ຕວ ວຈ຺ຈມຄ຺ໂຄ ຈ ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄ ຈ ສຸໂຠ ສຸສຓ຺ຐາໂນ ທສ຺ສນີໂຍ, ອີທິເສນ ນາມ ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນ ສຸຠລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາສີ’’ຕິ ¶ ວທຕິ, ສີສໍ ເອຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣຫເຓ ປນ ‘‘ສິຂຣຓີສິ, ສມ຺ຠິນ຺ນາສິ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນາສີ’’ຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ສຸທ຺ຘານິເຍວ ສີສໍ ເອນ຺ຕິ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄານໍ ນິຍຕວຈນຕ຺ຕາ ອຈ຺ໂຈຬາຣິກຕ຺ຕາ ຈ. ອຎ຺ຎານິ ປນ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາສິ, ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕາສີ’’ຕິອາທີນິ ¶ ມຄ຺ຄານໍ ອນິຍຕວຈນຕ຺ຕາ ເມຖຸເນນ ຆເຏຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ເອວ ສີສໍ ເອນ຺ຕິ. ເມຖຸນປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕ ‘‘ເທຫິ ເມ, ອຣຫສິ ເມ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ປນ ສີສໍ ນ ເອຕິ, ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ເທຫີ’’ຕິອາທິນາ ເມຖຸນຘມ຺ເມ ຆຏິເຕເຍວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ອຘກ຺ຂກໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓາທິຠຓເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕຖາ ຍກ຺ຂີເປຕີປຓ຺ຑເກສຸ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ເຄ ເມຖຸເນປິ. ອິເມສໍ ປນ ຍກ຺ຂີອາທີນໍ ອຘກ຺ຂກາທິເກ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ປເທເສ ທຸໍກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ອິຕ຺ຖິຍາທີນໍ ອຸພ຺ຠກ຺ຂເກ ອໂຘຊາຓຸມຓ຺ຑເລ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ຈາຕິ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທໍ ຕຕິຍໍ.

໒໒. ອິທານິ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ວາຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລຠາສເນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເມຖຸນຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ກາເມນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກາມຸປຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກາມຸປຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຕນາ ວາ ກາມິຕໍ ອິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕກາມໍ, ສຍໍ ເມຖຸນຣາຄວເສນ ປຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຕ຺ຕກາມຎ຺ຈ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານວຓ຺ໂຓ, ຕໍ ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານວຓ຺ຓໍ. ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠຄິນິ, ປາຣິຈຣິຍານໍ ຍາ ມາທິສໍ ສີລວນ຺ຕໍ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ເອເຕນ ຘມ຺ເມນ ປຣິຈເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເມຖຸນຣາຄິໂນຕິ ອິມິນາ ຄິລານປຈ຺ຈຍາທີຫິ ອຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠຓໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ວາຈາ ເມຖຸນຍຸຕ຺ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ເມຖຸນຍຸຕ຺ເຕເນວ ວາຈາຍ ເມຖຸນຍາຈເນ ຄຣຸກໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໒໓. ອິທານິ ¶ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິເສນ ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ມາຕາທີຫິ ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອິຕ຺ຖິໍ ວາ ປຸຣິສໍ ວາ ເອວໍ ຠຓາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ເຕສໍ ວຈນໍ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວາ ‘‘ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠຓາມີ’’ຕິ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ, ສີສກມ຺ປນາທີຫິ ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ເທສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ¶ ປນ ອິຕ຺ຖີ ທສວິຘາ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາ ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາ ມາຕາປິຕຸຣກ຺ຂິຕາ ຠາຕຸຣກ຺ຂິຕາ ຠຄິນິຣກ຺ຂິຕາ ຎາຕິຣກ຺ຂິຕາ ໂຄຕ຺ຕຣກ຺ຂິຕາ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕາ ສາຣກ຺ຂາ ສປຣິທຓ຺ຑາຕິ. ທສ ຠຣິຍາໂຍ ຘນກ຺ກີຕາ ຉນ຺ທວາສິນີ ໂຠຄວາສິນີ ປຏວາສິນີ ໂອທປຕ຺ຕກິນີ ໂອຠຏຈຸມ຺ພຏກາ ທາສີ ຈ ຠຣິຍາ ຈ ກມ຺ມກາຣີ ຈ ຠຣິຍາ ຈ ຘຊາຫຏາ ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ ຈາຕິ.

ຕາສຸ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ພ຺ຣູຫິ ‘ໂຫມິ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ຘນກ຺ກີຕາ…ເປ… ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ ຈາ’’ຕິ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ສນ຺ເທໂສ ນາມ. ສເຈ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາຍ ມາຕາປິຕາຠາຕາຠຄິນິອາທໂຍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓນ຺ຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ພ຺ຣູຫິ ‘ໂຫຕຸ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ຘນກ຺ກີຕາ…ເປ… ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ ຈາ’’ຕິ, ອຍມ຺ປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ສນ຺ເທໂສເຍວ ນາມ. ເອວໍ ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາທີສຸປິ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ. ປຸຣິໂສ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ພ຺ຣູຫິ…ເປ… ສປຣິທຓ຺ຑໍ ພ຺ຣູຫິ ‘ໂຫຕຸ ກິຣ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ຘນກ຺ກີຕາ…ເປ… ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ ຈາ’’ຕິ, ອຍໍ ປຸຣິສສ຺ສ ສນ຺ເທໂສ ນາມ. ສເຈ ປຸຣິສສ຺ສ ມາຕາປິຕາຠາຕາຠຄິນິອາທໂຍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓນ຺ຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ພ຺ຣູຫິ…ເປ… ສປຣິທຓ຺ຑໍ ພ຺ຣູຫິ ‘ໂຫຕຸ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ຘນກ຺ກີຕາ…ເປ… ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ ຈາ’’ຕິ, ອຍມ຺ປິ ປຸຣິສສ຺ສ ສນ຺ເທໂສເຍວ ນາມ, ອາຓາປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວີມໍສິຕ຺ວາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ເຕສໍ ອວສ຺ສາໂຣຈນການໍ ມາຕາປິຕາຠາຕາຠຄິນິອາທີນໍ ວາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຣນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ປຫິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ອາໂຣເຈຕິ, ສາ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ລຊ຺ຊາຍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຕຸ, ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ຫຣນ຺ໂຕ ຄຣຸກໍ ຜຸເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕິ ວີມໍສຕິ ປຈ຺ຈາຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄຕ຺ຕຍໍ ສມ຺ປາທິຕໍ ໂຫຕິ. ອິມາຍ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອິໂຕ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ທ຺ວີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເອເກນ ທຸກ຺ກຏໍ. ຍກ຺ຂີເປຕີປຓ຺ຑເກສຸ ອງ຺ຄຕ຺ຕເຍນປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ, ເອເກນ ວາ ທ຺ວີຫິ ວາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ.

໒໔. ອິທານິ ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທໍ ອາວິ ກາຕຸໍ ‘‘ສໍຍາຈິຕປຣິກ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ‘‘ວາສິໍ ເທຖ, ຜຣສຸໍ ເທຖາ’’ຕິອາທິນາ ສຍໍ ປວຕ຺ຕິຕຍາຈນາຍ ຄຫິຕປຣິກ຺ຂາຣໍ ສໍຍາຈິຕປຣິກ຺ຂາຣໍ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ຆໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຠິກ຺ຂູຫິ ວາ ສງ຺ເຆເນວ ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຣມ຺ຠານາຣມ຺ຠສປຣິກ຺ກມນາປຣິກ຺ກມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ‘‘ກຸຏິ ນາມ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາ ວາ ໂຫຕິ ອວລິຕ຺ຕາ ວາ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕາ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໙) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ກຸຏິໍ. ‘‘ຕຕ຺ຣິທໍ ປມາຓໍ, ທີຆໂສ ທ຺ວາທສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ, ຕິຣິຍໍ ສຕ຺ຕນ຺ຕຣາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວາສາຄາຣໍ ເອສາ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທໂສ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສາ, ຕໍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສໍ ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ຜຸເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ¶ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ກຸນ຺ຖກິປິລ຺ລິກາທີນໍ ອາສເຍ ກຕຕ຺ຕາ ສາຣມ຺ຠໍ ທ຺ວີຫິ ພລີພທ຺ເທຫິ ຍຸຕ຺ເຕນ ສກເຏນ ຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອປຣິກ຺ກມນໍ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທິເຠທໍ ກຸຏິໍ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວາ ກາຣາເປນ຺ໂຕ ວາ ‘‘ອິທານິ ນິຏ຺ຐານໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຐມປິຓ຺ຑທາເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸຕິຍປິຓ຺ຑທາເນນ ເລເປ ຆຏິເຕ ທ຺ເວ ຈ ສງ຺ຆາທິເສເສ ທ຺ເວ ຈ ທຸກ຺ກຏານິ, ສເຈ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກາເຍວ ວາ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕາເຍວ ວາ ໂຫຕິ, ເອກໍ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ທ຺ເວ ຈ ທຸກ຺ກຏານິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ.

໒໕. ອິທານິ ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຫລ຺ລກ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ມຫລ຺ລກນ຺ຕິ ສສ຺ສາມິກຠາເວນ ສໍຍາຈິຕກຸຏິໂຕ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ປມາຓາຕິກ຺ກເມນາປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ປມາຓມຫນ຺ຕຕາຍປິ ມຫລ຺ລໂກ, ຕໍ ມຫລ຺ລກໍ ວິຫາຣໍ ວາ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກຠາເວນ ເອໂກ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ເສສໍ ອນນ຺ຕຣສທິສເມວ. ອິຘ ຈ ຕຕ຺ຖ ຈ ວາສາຄາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ວາ ຊນ຺ຕາຆຣໍ ວາ ອຄ຺ຄິສາລໍ ວາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

໒໖. ອິທານິ ອມູລກສິກ຺ຂາປທໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ອມູລເກນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອມູລເກນາຕິ ຍໍ ໂຈທເກນ ຈຸທິຕກມ຺ຫິ ປຸຄ຺ຄເລ ອທິຏ຺ຐໍ ອສຸຕໍ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ, ອິທໍ ເອເຕສໍ ທສ຺ສນສວນປຣິສງ຺ກາສງ຺ຂາຕານໍ ມູລານໍ ອຠາວໂຕ ອມູລກໍ, ເຕນ ອມູລເກນ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ¶ ອທິຏ຺ຐໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທຈກ຺ຂຸນາ ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ວາ ອທິຏ຺ຐໍ. ອສຸຕໍ ¶ ນາມ ຕເຖວ ເກນຈິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ນ ສຸຕໍ. ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ ຈິຕ຺ເຕນ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ, ຕໍ ປນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວເສນ ຕິວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸຎ຺ຈ ມາຕຸຄາມຎ຺ຈ ຕຖາຣູເປ ຐາເນ ທິສ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິເມຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວາ ປຣິສງ຺ກຕິ, ອິທໍ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ອນ຺ຘກາເຣ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນກາເສ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຈ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ທຸຕິຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິສງ຺ກຕິ, ອິທໍ ສຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ຘຸຕ຺ເຕຫິ ອິຕ຺ຖີຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕວິຫາເຣສຸ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘສຸຣາທີຫິ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ຄຕຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວີມໍສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຣ ເກນຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ຄນ຺ຘາທີຫິ ປູຊາ ກຕາ ໂຫຕິ, ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ອຣິຏ຺ຐໍ ວາ ປີຕໍ, ໂສ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຣິສງ຺ກຕິ, ອິທໍ ມຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ເອວໍ ຕິວິຘາຍ ປຣິສງ຺ກາຍ ອຠາເວນ ອປຣິສງ຺ກິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຈເທນ຺ໂຕຕິ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອາປນ຺ໂນສິ, ອສ຺ສມໂຓສິ, ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍສີ’’ຕິອາທີຫິ ວຈເນຫິ ສຍໍ ໂຈເທນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ໂຈທາເປນ຺ໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ຕສ຺ສ ສມີເປ ຐຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ໂຈທາເປນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ຄຣຸໍ ຜຸເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ໂສປິ ຈາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ມຍາປິ ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂຈເທຕິ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວາຈາຍ ອາປຕ຺ຕິ. ວຕ຺ຖຸນາ ອນ຺ຕິເມນ ຈາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູເປສຸ ເອກູນວີສຕິຍາ ປາຣາຊິເກສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈາເວຕຸນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາເວຕຸໍ, ໂຍ ສຸທ຺ຘໍ ວາ ອສຸທ຺ຘໍ ວາ ກຕູປສມ຺ປທໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິໂກ ສມາໂນ ຈາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ໂຈເທຕິ ວາ ໂຈທາເປຕິ ວາ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸຓມານນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຣມ຺ມຸຂາ ທູເຕນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ໂຈເທຕິ. ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ¶ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ປຣມ຺ມຸຂາ ປນ ສຕ຺ຕຫິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

໒໗. ອິທານິ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕິກສ຺ສ ປາຣາຊິກສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນ ເລເສນາຕິ ‘‘ທສ ເລສາ ຊາຕິເລໂສ ນາມເລໂສ ໂຄຕ຺ຕເລໂສ ລິງ຺ຄເລໂສ ອາປຕ຺ຕິເລໂສ ປຕ຺ຕເລໂສ ຈີວຣເລໂສ ອຸປຊ຺ຌາຍເລໂສ ອາຈຣິຍເລໂສ ເສນາສນເລໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໙໔) ເອວໍ ¶ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທສສຸ ເລເສສຸ ໂຍ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ທິສ຺ສຕິ, ເຕນ ເລເສນ ຕທຎ຺ຎໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາເວຕຸໍ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ໂຈເທນ຺ໂຕ ຄຣຸກໍ ຜຸເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸໍ ລິສ຺ສຕິ ສິລິສ຺ສຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ເຕເນວ ອີສກໍ ອລ຺ລີຍຕີຕິ ເລໂສ, ຊາຕິເຍວ ເລໂສ ຊາຕິເລໂສ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ເລເສນ ໂຈເທນ຺ໂຕ ກຖໍ ໂຈເທຕິ? ອຎ຺ໂຎ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິໂກ ອິມິນາ ໂຈທເກນ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ໂສ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິໍ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕໍ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິເລສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວໍ ໂຈເທຕິ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຍາ ທິຏ຺ໂຐ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ, ຕ຺ວມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິໂຍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວາ ‘‘ໂສ ຕ຺ວໍ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ນາຎ຺ໂຎ, ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວາ ໂຈເທຕິ. ເອວໍ ນາມເລສາທໂຍປິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໒໘. ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ‘‘ຄຣຸກາ ນວາ’’ຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສຸ ອາປນ຺ເນສຸ ປຏິປຊ຺ຊນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉາເທຕິ ຊານມາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອາປຕ຺ຕິວເສນ ວາ ‘‘ອິທໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວາ ຊານມາປນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ຍາວ ຉາເທຕິ, ຕາວ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອກາມາ ປຣິວາໂສ ວສິຕພ຺ໂພຕິ. ຈເຣຍ຺ຍາຕິ ມານຕ຺ຕໍ ສມາທາຍ ວເສຍ຺ຍ. ກິຕ຺ຕກໍ ທິວສນ຺ຕິ ເຈ? ຉ ຣຕ຺ຕິໂຍ. ມານຕ຺ຕວາໂສ ປນ ສງ຺ເຆເຍວ, ນ ຄເຓ, ນ ປຸຄ຺ຄເລ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ເຆ’’ຕິ. ປຣິວຸຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ຕໂຍ ໂຂ ອຸປາລິ ປາຣິວາສິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາ ສຫວາໂສ ວິປ຺ປວາໂສ ອນາໂຣຈນາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໘໓) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິວຸຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສຫວາໂສຕິ ປກຕຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອຸທກປາຕຏ຺ຐານພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວາໂສ. ວິປ຺ປວາໂສ ນາມ ອຎ຺ຎໍ ປກຕຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວິນາ ວາໂສ. ອນາໂຣຈນາຕິ ອາຄນ຺ຕຸກາທີນໍ ອນາໂຣຈນາ. ເອເຕສຸ ຕີສຸ ເອເກນາປິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ ເອວ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອຸປຈາຣສີມຄຕານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ນ ພຫິ ຐິຕານໍ, ພຫິ ຐິຕານມ຺ປິ ສເຈ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ, ປສ຺ສຕິ, ທູຣໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພເມວ, ອນາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ເຈວ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປຈາຣສີມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເຈ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທວ ໂຫຕິ, ນ ວຕ຺ຕເຠໂທ.

ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຂ, ອຸປາລິ, ມານຕ຺ຕຈາຣິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາ ສຫວາໂສ ¶ ວິປ຺ປວາໂສ ອນາໂຣຈນາ ອູເນ ຄເຓ ຈຣຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໙໒) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕໍ ປຣິນິຏ຺ຐິຕມານຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສຫວາສາທໂຍ ປຣິວາເສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ເອວ. ‘‘ອູເນ ຄເຓ ຈຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄໂຓ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ອຕິເຣກາ ວາ ຠິກ຺ຂູ, ຕສ຺ມາ ¶ ສເຈປິ ຕີຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິເຍວ, ‘‘ສເຈ ປນ ເຕນ ເຕສໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອາໂຣຈິເຕ ປກ຺ກມນ຺ຕິ, ອູເນ ຄເຓ ຈຣຓໂທໂສ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໙໗) ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ. ອພ຺ເຠຍ຺ຍາຕິ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວີສຕິຄໂຓ ສງ຺ໂຆ ອພ຺ເຠຍ຺ຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອພ຺ຠານກມ຺ມວເສນ ໂອສາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ເອເກນປິ ອູໂນ ວີສຕິຄໂຓ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອພ຺ເຠຍ຺ຍ, ໂສ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ນ ອພ຺ຠິໂຕ, ເຕ ຈ ຠິກ຺ຂູ ຄາຣຍ຺ຫາ, ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໙. ອິທານິ ຍຖາ ຉາທິຕາ ອາປຕ຺ຕິ ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ, ຕໍ ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ປທໂຍຊນາ – ອາປຕ຺ຕິຕາ ຈ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕຕາ ຈ ອນນ຺ຕຣາຍຕາ ຈ ປຫຸຕ຺ຕຕາ ຈ ອາປຕ຺ຕິນຸກ຺ຂິຕ຺ຕອນນ຺ຕຣາຍປຫຸຕ຺ຕຕາໂຍ, ເອຕາສຸ ຈຕູສຸ ຕຖາສຎ຺ຎິຕາ ຈ ຉາເທຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ຉາທນາ ຈາຕິ ເອວໍ ທສຫງ຺ເຄຫິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມມ຺ຫິ ຉນ຺ນາ ໂຫຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອາປຕ຺ຕິອາທີສຸ ຈຕູສຸ ອາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎິຕາ ຈ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ ຈ ອນນ຺ຕຣາຍສຎ຺ຎິຕາ ຈ ປຫຸຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ ຈາຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎາວເສນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ຄເຫຕພ຺ພານິ, ຉາເທຕຸກາໂມຕິ ອິທເມກໍ, ຉາທນາຕິ ອິທເມກນ຺ຕິ ເອວໍ ທສ.

ເອເຕສຸ ປນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕິ ອາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎີ ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ອາປນ຺ໂນ, ສາ ເຕຣສນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ໂຫຕິ, ໂສປິ ຈ ຕຕ຺ຖ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎີເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ຊານນ຺ໂຕ ຉາເທຕິ, ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎີ ວາ ອຎ຺ຎາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎີ ວາ ເວມຕິໂກ ວາ ໂຫຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ. ຕິວິຘໍ ປນ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມໍ, ເຕນ ອກໂຕ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ໂສ ¶ ເຈ ປກຕຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທຕິ, ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ. ສເຈ ອປກຕຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ຉາເທຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ. ອປກຕຕ຺ເຕນ ປນ ປກຕຕ຺ຕສຎ຺ຎິນາປິ ອປກຕຕ຺ຕສຎ຺ຎິນາປິ ຉາທິຕໍ ອຈ຺ຉາທິຕເມວ ໂຫຕີຕິ. ອນນ຺ຕຣາຍິໂກຕິ ຍສ຺ສ ທສສຸ ຣາຊໂຈຣອຄ຺ຄິອຸທກມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສວາຬສຣີສປຊີວິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາເຍສຸປິ ເອໂກປິ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ເຈ ອນນ຺ຕຣາຍິກສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທຕິ, ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ. ສເຈ ໂສ ອນ຺ຘກາຣຠີຣຸໂກ ອນນ຺ຕຣາເຍ ເອວ ວາຬາທິອນ຺ຕຣາຍສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ. ປຫູຕິ ໂຍ ສກ຺ໂກຕິ ສຠາຄຠິກ຺ຂຸໂນ ສມີປໍ ຄນ຺ຕຸຎ຺ເຈວ ອາໂຣຈິຕຸຎ຺ຈ ¶ , ໂສ ເຈ ປຫຸສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທຕິ, ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ອປຫຸ ຫຸຕ຺ວາ ປຫຸສຎ຺ຎີ, ປຫຸ ວາ ອປຫຸສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕີຕິ.

ອຣຸຓຸຄ຺ຄມມ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວາ, ຍາວ ອຣຸຓໍ ນ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ອາໂຣເຈຕພ຺ພາ. ສເຈ ປນ ອຣຸຓພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ຉາເທຕຸກາມຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ. ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ປນ ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ອາໂຣເຈຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ອາໂຣເຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປນ ອາວິກຕາ ໂຫຕິ, ອາໂຣຈນປຈ຺ຈຍາ ປນ ອຎ຺ຎໍ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອິມິນາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ປນ ‘‘ອຫໍ ຕວ ສນ຺ຕິເກ ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາວິ ກໂຣມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາຈິກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນຠາວໍ ຊານາຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອກໍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ ອາວິ ກໂຣມີ’’ຕິ ວາ ອາທິນາ ນເຍນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ. ສເຈ ‘‘ລຫຸກາປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຉນ຺ນາວ ໂຫຕີຕິ. ສງ຺ຆາທິເສສວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສງ຺ຆາທິເສສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໐. ເອວໍ ¶ ຄຣຸເກ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຈີວເຣສຸ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຏໍ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິໂຕ ຉ ຈີວຣານິ (ມຫາວ. ໓໓໙; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໒-໔໖໓; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ), ຕານິ ການີຕິ ເຈ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຂມາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຂມໍ ນາມ ໂຂມວາກສຸຕ຺ເຕຫິ ກຕໍ ວຕ຺ຖໍ. ສາຓໍ ນາມ ສາຓວາເກຫິ ກຕໍ ວຕ຺ຖໍ. ຠງ຺ຄໍ ນາມ ໂຂມສຸຕ຺ຕາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ວຕ຺ຖໍ. ປາເຏກ຺ກໍ ວາກມຍເມວ ວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ກມ຺ພລໍ ນາມ ມນຸສ຺ສໂລມໍ ວາຬໂລມໍ ຐເປຕ຺ວາ ໂລເມຫິ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕໍ ວຕ຺ຖໍ. ຉເຬຕານີຕິ ຉ ເອຕານິ. ສຫ ອນຸໂລເມຫີຕິ ສານຸໂລມານິ. ຊາຕິໂຕ ປນ ກປ຺ປິຍານິ ຉ ຈີວຣານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໑. ອິທານິ ¶ ເຕສໍ ອນຸໂລມານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸກູລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໕) ທຸກູລໍ ສາຓສ຺ສ ອນຸໂລມໍ ວາກມຍຕ຺ຕາ. ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓເທເສ ປາຓເກຫິ ສຎ຺ຊາຕວຕ຺ຖໍ. ໂສມາຣເທເສ, ຈີນເທເສ ຊາຕໍ ໂສມາຣຈີນຊໍ ປຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມານິ ຕີຓິປິ ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສ ອນຸໂລມານິ ປາຓເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕມຍຕ຺ຕາ. ອິທ຺ຘິຊນ຺ຕິ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈີວຣໍ. ຕໍ ປນ ໂຂມາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕິ. ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຊາລິນິຍາ ເທວກຎ຺ຎາຍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ທິນ຺ນວຕ຺ຖາທິກໍ ເທວທິນ຺ນໍ. ຕມ຺ປິ ໂຂມາທີຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕວຕ຺ຖສທິສຕ຺ຕາ ຉນ຺ນມ຺ປິ ອນຸໂລມໍ ໂຫຕິເຍວ ກປ຺ປາສິກສ຺ສ ວາ, ອິທ຺ຘິຊມ຺ປິ ຕເຖວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສາຕິ ໂຂມາທິກສ຺ສ. ອນຸໂລມິກນ຺ຕິ ອນຸຣູປໍ.

໓໒-໓໓. ເອວໍ ຊາຕິໂຕ ສານຸໂລມານິ ຉ ຈີວຣານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສຸ ອຘິຏ຺ຐານາທິກໍ ວິຘານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິຈີວຣ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກຂາປທວຓ຺ຓນາ; ມຫາວ. ໓໕໘) ຘິຏ຺ຐານໂຕ ປຸພ຺ເພ ຕິຈີວຣໍ ນາມ ¶ ປາເຏກ຺ກໍ ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຆາຏິອາທິປ຺ປໂຫນກສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທິວເສນາປິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ນ ວິກປ຺ເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນາເມ ຄຫິເຕ ‘‘ອຘິຏ຺ຐານ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ມຸຂປຸຎ຺ຉນຎ຺ຈ ນິສີທນຎ຺ຈ ມຸຂປຸຎ຺ຉນນິສີທນໍ. ກຓ຺ຑຸຈ຺ຉາທິນ຺ຕິ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ນ ວິກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິເມສຸ ນວສຸ ຈີວເຣສຸ. ຕິຈີວຣນ຺ຕິ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານນເຍນ ອຘິຏ຺ຐິຕຕິຈີວຣໍ. ວິນາ ອລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິອລທ຺ຘຏ຺ຐາເນ ເອກາຫມ຺ປິ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ນ ວເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ຈາຕຸມາສໍ ນິສີທເນນ ວິປ຺ປວສິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຂຸທ຺ທກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໒໖໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈາຕຸມາສໍ ນິສີທນໍ ວິນາ ນ ວເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໔. ອິທານິ ອຘິຏ຺ຐານວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມິຈ຺ຈຘິຏ຺ຐເຍຕິ ອິຕິ ອຘິຏ຺ຐເຍ, ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຫຕ຺ຖປາສເມຕນ຺ຕິ ທູເຣ ຐິຕໍ ປນ ຐປິໂຕກາສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສເຈ ເອກໍ, ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ, ພຫູນິ ເຈ, ‘‘ເອຕານີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐເຍຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເສເສສຸປິ ອຍໍ ນໂຍຕິ ຍຖາ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ‘‘ອິມໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ, ອິມໍ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ນາເມເນວ ວຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂາປິ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໕. ອິທານິ ¶ ສເຈ ປຸພ຺ເພ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ຕິຈີວຣໍ ນິສີທນໍ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທີຕິ ອິເມສຸ ຉສຸ ຈີວເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣໍ ອຕ຺ຖິ, ປຸນ ຕຖາວິຘໍ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ‘‘ທ຺ເວ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ¶ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐຫເນ ຕຖາຕິ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ, ເອຕໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນາມມຕ຺ຕເມວ ວິເສໂສ. ເສສໍ ຕາທິສເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖. ເອຕໍ ອິມໍ ວ ສງ຺ຆາຏິໍ ສໍເສຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວາ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ ວາ ໂຫຕິ, ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ, ສເຈ ຫຕ຺ຖປາເສ ໂຫຕິ, ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ນາມວເສນ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ທ຺ເວ ຈີວຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານາ ກາເຍນ ວາ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວາຈາຍ ວາ ອຘິຏ຺ເຐຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆາຏິອາທິກໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ກາຍວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ກາເຍນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ ອຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ວາຈາຍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ປຕ຺ເຕປິ. ວິທູຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ.

໓໗-໘. ອິທານິ ເຕສໍ ປມາຓປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ຆາຏິ ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທີຆໂຕ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກໂຕ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ຕຕ຺ຣິທໍ ສຸຄຕສ຺ສ ສຸຄຕຈີວຣປ຺ປມາຓໍ, ທີຆໂສ ນວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ, ຕິຣິຍໍ ຉ ວິທຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໔໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສຸຄຕຈີວຣູນາປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕິຣິຍໍ ປນ ມຸຏ຺ຐິຕ຺ຕິກໍ. ຈ-ສທ຺ເທນ ອຕິເຣກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສ຺ສປິ ເອຕເທວ ປມາຓນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ເອກໍສິກສ຺ສາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣວາສກສ຺ສ ປນ ‘‘ປາຣຸປເນນປິ ຫິ ສກ຺ກາ ນາຠິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ‘‘ທ຺ວິຫຕ຺ໂຖ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໙. ນິສີທນສ຺ສ ¶ ທີເຆນາຕິ ເອຕ຺ຖ (ປາຈິ. ໕໓໑ ອາທໂຍ; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໓໑; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິສີທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ນິສີທນນ຺ຕິ ສນ຺ຖຕສທິສໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາເຓນ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ຜາເລຕ຺ວາ ກຕາຫິ ຕີຫິ ທສາຫິ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ເສຕໍ ນາມໍ.

໔໐. ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ ¶ (ປາຈິ. ໕໓໘; ມຫາວ. ໓໕໔; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໓໗; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ນາມ ຍສ຺ສ ອໂຘນາຠິອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ກຓ຺ຑຸ ວາ ປິຬກາ ວາ ອສ຺ສາໂວ ວາ ຖຸລ຺ລກຈ຺ຉຸ ວາ ອາພາໂຘ, ຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ຈີວຣໍ. ຄາຖາໂຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ.

໔໑. ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍາວາຕິ (ປາຈິ. ໕໔໔) ເອຕ຺ຖ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໒. ເອຕ຺ຖາຕິ ສງ຺ຆາຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ວສ຺ສິກສາຏິກາ, ຕາວ ທສ຺ສິຕຈີວເຣສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທຸຕ຺ຕຣິນ຺ຕິ ຕໂຕ ເຕສໍ ຈີວຣານໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ເຉທນປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ປາຐເສໂສ, ຕໍ ອຕິເຣກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓມຸຂໂຈຬາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວ ມຫນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ອາກງ຺ຂຕິ, ຕາວ ມຫນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓສ຺ສ ປມາຓປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ,. ມຸຂປຸຎ຺ຉນໂຈຬສ຺ສ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວາ ອນ຺ຕິມວເສນ ວາ ປມາຓປຣິຈ຺ເຉໂທ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ອປ຺ປມາຓິກໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາກງ຺ຂິຕປ຺ປມາຓິກາ’’ຕິ, ອິຈ຺ຉິຕປ຺ປມາຓິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວ ເອກໍ ໂຘວີຍຕິ, ຕາວ ອຎ຺ຎໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທ຺ເວປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

໔໓. ນ ¶ ທີປິຕນ຺ຕິ ກຕ຺ຖ ນ ທີປິຕໍ? ອຏ຺ຐກຖາສຸ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ ຕິຈີວຣໍ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ໂຫຕິ ປຣິສ຺ສາວເນຫິປິ ຖວິກາຫິປິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໗) ພຫູນໍ ປຕ຺ຕຖວິກປຣິສ຺ສາວນາທີນໍ ສງ຺ຄຫວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາເຏກ຺ກໍ ນິຘານມຸຂນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠຄວຕາ ‘‘ຍໍ ຍໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ຕໍ ອິມິນາ ວິຘາເນນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຸນ ເຍນ ເຍນ ປຣິສ຺ສາວນາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອນຸກມ຺ປາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕສ຺ມາ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາຓໍ ຖວິກມ຺ປິ ປຏປຣິສ຺ສາວນມ຺ປິ ພຫູນິປິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິມານິ ຈີວຣານິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬານິ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຖາ ວຕ຺ວາ’’ຕິ, ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວິກປ຺ປນຸປຄໍ.

໔໔. ອຫຕກປ຺ປານນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໘) ເອກວາຣໍ ໂຘວິຕການໍ.

໔໕. ອຸຕຸທ຺ຘຏານນ຺ຕິ ¶ ອຸຕຸໂຕ ທີຆກາລໂຕ ອຸທ຺ຘຏານໍ, ກຕວຕ຺ຖກິຈ຺ຈານໍ ປິໂລຕິການນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສາຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄອນ຺ຕຣວາສກາ. ປໍສຸ ວິຍ ກຸຈ຺ຉິຕຠາວໍ ປຏິກ຺ກູລຠາວໍ ອຸລຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປໍສຸກູລໍ, ໂຈຬຂຓ຺ຑານເມຕໍ ນາມໍ, ຕສ຺ມິໍ ປໍສຸກູເລ ຍຖາຣຸຈີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຫຕານໍ ທຸສ຺ສານໍ ອຫຕກປ຺ປານໍ ທິຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ເອກຈ຺ຈິຍໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ເອກຈ຺ຈິຍໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ, ອຸຕຸທ຺ຘຏານໍ ທຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ທິຄຸຓໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ທິຄຸຓໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ, ປໍສຸກູເລ ຍາວທຕ຺ຖໍ, ປາປຓິເກ ອຸສ຺ສາໂຫ ກຣຓີໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສຸສານາທີສຸ ປຕິຕປໍສຸກູເລ ຈ ອນ຺ຕຣາປເຓ ປຕິຕປິໂລຕິກຈີວເຣ ຈ ປຏປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ປຏສຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ.

໔໖. ອິທານິ ¶ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉິນ຺ນກໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ຉິນ຺ນກໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ຉິນ຺ນກໍ ອນ຺ຕຣວາສກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໕) ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕິຈີວເຣ ກຍິຣມາເນ ສພ຺ພໍ ຉິນ຺ນກໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ຉິນ຺ນການິ ເອກໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນກນ຺ຕິ. ທ຺ເວ ຉິນ຺ນການິ ເອກໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນກໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ອຈ຺ຉິນ຺ນການິ ເອກໍ ຉິນ຺ນກນ຺ຕິ. ເອກໍ ຉິນ຺ນກໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ວາຘິກມ຺ປິ ອາໂຣເປຕຸໍ. ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນກໍ ຘາເຣຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕີສູ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ – ຕີສຸ ຈີວເຣສຸ ຍໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕຸໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ປໂຫຕິ, ຕໍ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພສຸ ປນ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕສຸ ອນ຺ວາຘິກໍ ອາທິເຍຍ຺ຍາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ວາຘິ ນາມ ອນຸວາຕໍ ວິຍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຈີວຣສ຺ສ ອຸປຣິ ສງ຺ຆາຏິອາກາເຣນ ອາໂຣເປຕພ຺ພໍ. ອາຄນ຺ຕຸກປຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອິທໍ ປນ ອປ຺ປໂຫນເກ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ສເຈ ປໂຫຕິ, ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຉິນ຺ທິຕພ຺ພເມວ. ອນາທິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອນາໂຣປິຕໍ ອນ຺ວາຘິກໍ. ນ ຘາເຣຍ຺ຍາຕິ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານວເສນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນ ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໗-໘. ອິທານິ ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄາເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສເຈ ຄາໂມ (ປາຣາ. ໔໗໘; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໗໗-໔໗໘; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ວາ ໂຠຊກສ຺ສ ວາ ວເສນ ເອກກຸລສ຺ສ ໂຫຕິ, ປາກາຣາທິນາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກູປຈາໂຣ ຈ, ເອວຣູເປ ຄາເມ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ຍຖາຣຸຈິຕຏ຺ຐາເນ ¶ ວສິຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ. ສເຈ ໂສ ຄາໂມ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ຍສ຺ມິໍ ຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຆເຣ ວສິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ວາ ຆຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ¶ ໂສ ຄາໂມ ເວສາລິກຸສິນາຣາທໂຍ ວິຍ ນານາຣາຊູນໍ ວາ ໂຠຊການໍ ວາ ໂຫຕິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ, ເອວຣູເປ ຄາເມ ຍສ຺ມິໍ ຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຆເຣ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ຍສ຺ສາ ວີຖິຍາ ຕໍ ຆຣໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ວີຖິຍາ ຕສ຺ສ ຆຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາຏ຺ຐາເນ ສຠາເຍ ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ເຕສໍ ສຠາຍທ຺ວາຣານໍ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ຍສ຺ມິໍ ຆເຣ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ.

ນິເວສນາທໂຍ ຫມ຺ມິຍປຣິໂຍສານາ ຄາມປຣິກ຺ເຂປໂຕ ພຫິ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຕຣຖາ ເຕສໍ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຄາມສ຺ສ ເອກກຸລນານາກຸລເອກູປຈາຣນານູປຈາຣຕາວເສເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ນິເວສນາທີນໍ ວເສເນວ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໔໗໘ ອາທໂຍ) ອຕ຺ໂຖ ວິຠຕ຺ໂຕ, ນ ຄາມວເສນ. ອຸໂທສິຕວິນິຈ຺ຉເຍ ອຍໍ ນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ນິເວສເນຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ນິເວສນໍ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ເຈ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ຄພ຺ຠສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນານາກຸລສ຺ສ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຍສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣຓທ຺ວາຣມູເລ ວາ ເຕສໍ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣມູເລ ວາ ເຕສໍ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣມູລານໍ ວາ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ເຈ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ອຸໂທສິໂຕຕິ ຍານາທີນໍ ຠຓ຺ຑານໍ ສາລາ. ປາສາໂທຕິ ທີຆປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍນ຺ຕິ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ. ນາວາ ¶ ປນ ຖລໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາປິ ໂຫຕິ, ສມຸທ຺ເທ ຐິຕາປິ. ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ນາວາ ໂຫຕິ, ອນ຺ໂຕນາວາຍ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນາວາຍ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ນານາກຸລສ຺ສ ນາວາ ໂຫຕິ ນານາຄພ຺ຠາ ນານາໂອວຣກາ, ຍສ຺ມິໍ ໂອວຣເກ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ຈີວຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ອຏ຺ໂຏຕິ ¶ ປຏິຣາຊາທີນໍ ປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກໂຕ ພຫລຠິຕ຺ຕິໂກ ຈຕຸປຎ຺ຈຠູມິໂກ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ມາໂຬຕິ ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ອິເມສຸ ປນ ອຸໂທສິຕາທີສຸ ມາຬປຣິໂຍສາເນສຸ ນິເວສເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິເວສນນ຺ຕິ ປນ ອຸໂທສິຕາທີນໍ ວເສນ ອກຕາຍ ປຕິສ຺ສຍວິກຕິຍາ ອຘິວຈນໍ.

ອາຣາໂມ ນາມ ປຸປ຺ຜາຣາມຜລາຣາມາທິໂກ. ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ອາຣາໂມ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ, ອນ຺ໂຕອາຣາເມ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕອາຣາເມ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ສເຈ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ຈີວຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນານາກຸລສ຺ສ ອາຣາໂມ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ, ທ຺ວາຣມູເລ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ທ຺ວາຣມູລສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເຈ, ຈີວຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ສຕ຺ໂຖ ນາມ ຊງ຺ຆສຕ຺ຖສກຏສຕ຺ຖານມຎ຺ຎຕໂຣ. ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ສຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ສຕ຺ເຖ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພາ, ປສ຺ສໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ນາມ ອຏ຺ຐວີສຕິຫຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ໂຖ ສກເຏ ວາ ຠຄ຺ເຄ, ໂຄເຓ ວາ ນຏ຺ເຐ ອນ຺ຕຣາ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຍສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ຖ ວສິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນານາກຸລສ຺ສ ໂຫຕິ ¶ , ສຕ຺ເຖ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈີວຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ເຂຕ຺ຕຂເລສຸ ອາຣາເມ ວຸຕ຺ຕສທິໂສວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ທຸເມຕິ ຣຸກ຺ຂມູເລ. ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກກາເລ ສມນ຺ຕາ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອວິຣເຬ ປເທເສ ຕສ຺ສ ຉາຍາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ເອວ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ວິຣຬສາຂສ຺ສ ປນ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອາຕເປນ ຜຸຏ຺ໂຐກາເສ ຐເປຕິ, ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ສເຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ນ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ຐາເນ ຕສ຺ສ ຉາຍາຍປິ ໂຫຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິເຍວ. ນານາກຸລສ຺ສ ເຈ ໂຫຕິ, ຈີວຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ອຊ຺ໂຌກາເສ ປນ ວິຎ຺ຌາຏວີອາທີສຸ ອຣຎ຺ເຎສຸປິ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ ມຈ຺ຉພນ຺ຘານໍ ອຄມນປເຖສຸ ທີປເກສຸປິ ຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປເທເສ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ຄາໂມ ເອກູປຈາໂຣ ນານູປຈາໂຣ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໗໗) ອວິເສເສນ ມາຕິກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ຄາມນິເວສນອຸໂທສິຕເຂຕ຺ຕຘຎ຺ຎກຣຓອາຣາມວິຫາຣານໍ ເອກູປຈາຣນານູປຈາຣຕາ ‘‘ຄາໂມ ເອກູປຈາໂຣ ນາມ ເອກກຸລສ຺ສ ຄາໂມ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໗໘) ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕວເສນ ວິຠຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຏມາຬປາສາທຫມ຺ມິຍນາວາສຕ຺ຖຣຸກ຺ຂມູລອຊ຺ໂຌກາສານມ຺ປິ ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອກກຸລສ຺ສ ອຏ຺ໂຏ ໂຫຕິ, ນານາກຸລສ຺ສ ອຏ຺ໂຏ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໘໔) ນເຍນ ເອກກຸລນານາກຸລວເສນ ຈ ອນ຺ເຕ ‘‘ອຊ຺ໂຌກາໂສ ເອກູປຈາໂຣ ນາມ ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ ເອກູປຈາໂຣ, ຕໂຕ ປຣໍ ນານູປຈາໂຣ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໙໔) ຈ ເອວໍ ເອກູປຈາຣນານູປຈາຣຕາ ວິຠຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຄາມາທີສຸ ¶ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເອກູປຈາຣໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນານູປຈາຣນ຺ຕິ ຈ ອຏ຺ຏາທີສຸ ຍໍ ເອກກຸລສ຺ສ, ຕໍ ເອກູປຈາຣໍ ນານາກຸລສ຺ສ ນານູປຈາຣນ຺ຕິ ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ໂຌກາສປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ຍໍ ຄິລານສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈີວຣໍ ອາທາຍ ປກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິ ທີຍຕິ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິກສ຺ສ ປນ ຍາວ ໂຣໂຄ ນ ວູປສມ຺ມຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວູປສນ຺ເຕ ອຎ຺ໂຎ ວາ ກຸປ຺ປຕິ, ອນາປຕ຺ຕິເຍວ.

໔໙. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ຍາວ ອາພາຘາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ. ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຣຄປຣິຍນ຺ຕາ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ, ວສ຺ສານປຣິຍນ຺ຕາ ວສ຺ສິກສາຏິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສາຕິ ຕິຈີວຣາທໂຍ ກາລວເສນ ອປຣິຍນ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໐. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທິຕ຺ຕຍໍ ສທສມ຺ປິ ອທສມ຺ປິ ຣຕ຺ຕມ຺ປິ ອຣຕ຺ຕມ຺ປິ ອາທິຓ຺ຓກປ຺ປມ຺ປິ ອນາທິຓ຺ຓກປ຺ປມ຺ປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສີທນນ຺ຕິ ນິສີທນຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕໍ ອນາທິຓ຺ຓກປ຺ປຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓປຣິກ຺ຂາຣມຸຂປຸຎ຺ຉນໂຈຬານິ ປນ ນີລມ຺ປິ ປີຕກມ຺ປິ ໂລຫິຕກມ຺ປິ ປຸປ຺ຜທສາທິກມ຺ປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສທສມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຣູປໍ ປນ ນິວາເສຕຸໍ ວາ ປາຣຸປິຕຸໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເກວລໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທິວເສນ ອຘິຏ຺ຐານມຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໕໑. ຕິຈີວຣໍ ¶ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ ວສ຺ສິກສາຏິກາຕິ ອິທໍ ປນ ເສສຈີວຣປຎ຺ຈກໍ ອທສໍ ຣຊິຕໍເຍວ ກປ຺ປຕິ, ຕຎ຺ຈ ອາທິຓ຺ຓກປ຺ປເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທສໍວ ນິສີທນນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ປຸພ຺ເພ ‘‘ສທສມ຺ປີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອທສມ຺ປິ ນິສີທນໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ໂມຫນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໕໒. ອນຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ¶ ຕິຈີວຣາທິວເສນ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ. ອນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ນາມ ອຎ຺ເຎສໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ, ຕໍ ປນ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ວິກປ຺ປນຸປຄສ຺ສ ປມາຓໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫຕ຺ຖທີຆ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຍາເມນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລວິຕ຺ຖຕໍ ປຈ຺ຉິມໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທີຆໂຕ ເອກຫຕ຺ຖໍ ປຸຖຸລໂຕ ອຸປຑ຺ຒຫຕ຺ຖໍ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໕໓. ຕິຈີວຣສ຺ສາຕິ ວິນຍຕິຈີວຣສ຺ສ, ນ ຘຸຕງ຺ຄຕິຈີວຣສ຺ສ. ຕສ຺ສ ປນ ອິເມສຸ ນວສຸ ຈີວຣຕ຺ຕຍເມວ ລພ຺ຠຕິ, ນ ອຎ຺ຎໍ ລພ຺ຠຕິ. ສພ຺ພເມຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ອຘິຏ຺ຐານວິຘານຎ຺ຈ ປຣິຫຣຓວິຘານຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬິໂຍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຕິຈີວຣາທິກໍ ນວວິຘມ຺ປິ ຈີວຣໍ. ຕຖາ ວຕ຺ວາຕິ ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ. ອຘິຏ຺ຐຕີຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ກິໍ ປນ ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ອາມ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ນາມ ປາເຏກ຺ກໍ ນິຘານມຸຂເມຕນ຺ຕິ ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປເທ ປນ ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ.

໕໔. ອິທານິ ເອເຕສໍ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຈ຺ເຉທວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຫວິພ຺ຠມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ເຉໂທຕິ ໂຈຣາທີຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທນໍ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ທານໍ. ກຖໍ ປນ ທິນ຺ນໍ, ກຖໍ ຄຫິຕໍ ສຸທິນ຺ນໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ? ສເຈ ‘‘ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ເທມິ ທທາມິ ທຊ຺ຊາມິ ໂອໂຓເຊມິ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມິ ວິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເທມິ…ເປ… ວິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ¶ ວາ ວທຕິ, ສມ຺ມຸຂາປິ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ທິນ຺ນໍເຍວ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ສຸທິນ຺ນໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ. ‘‘ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຫິ, ຕວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕຸ, ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມມສນ຺ຕກໍ ກໂຣມິ, ມມ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕຸ, ມມ ສນ຺ຕກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ທຸທ຺ທິນ຺ນໍ ທຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ. ສເຈ ປນ ‘‘ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ.

ຄາໂຫຕິ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາໂຫ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໓໑). ໂສ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ວິສ຺ສາສໍ ຄເຫຕຸໍ. ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ຈ ໂຫຕິ, ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ຈ, ອາລປິໂຕ ຈ, ຊີວຕິ ຈ, ຊານາຕິ ຈ ‘ຄຫິເຕ ເມ ອຕ຺ຕມໂນ ຠວິສ຺ສຕີ’’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໖). ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕກມິຕ຺ໂຕ. ສມ຺ຠຕ຺ໂຕຕິ ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ. ອາລປິໂຕຕິ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສິ, ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຊີວຕີຕິ ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍາຍ ສຍິໂຕປິ ຍາວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ຄຫິເຕ ຈ ອຕ຺ຕມໂນຕິ ຄຫິເຕ ຈ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ເອວຣູປສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ‘‘ຄຫິເຕ ເມ ອຕ຺ຕມໂນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ເຕນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ເຈຕານິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາໂຫ ປນ ຕີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ຣຸຫຕິ. ກຖໍ? ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ຊີວຕິ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ, ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ຊີວຕິ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ, ອາລປິໂຕ ຊີວຕິ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນຕິ ເອວໍ.

ໂຍ ປນ ຊີວຕິ, ນ ຈ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ວິສ຺ສາສຠາເວນ ຄຫິຕມ຺ປິ ປຸນ ທາຕພ຺ພໍ. ທທນ຺ເຕນ ມຕກຘນໍ ຕາວ ເຍ ຕສ຺ສ ຘເນ ອິສ຺ສຣາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ, ເຕສໍ ທາຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ປຐມໍເຍວ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ¶ ກຕໍ ຕຍາ ມມ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຈີເຠເທນ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ກຸປິໂຕ, ໂສ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂຍປິ ອທາຕຸກາໂມ, ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຘິວາເສຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕິ, ໂສປິ ປຸນ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂຍ ປນ ‘‘ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕກໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ປຣິຠຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ນາຘິວາເສຕິ, ‘‘ປຏິເທຫີ’’ຕິ ຠຓຕິ, ໂສ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ລຠຕິ.

ວິພ຺ຠມາຕິ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາເຍວ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ສາ ປນ ຍທາ ວິພ຺ຠມຕິ, ຕທາ ອສ຺ສມຓີ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸ ປນ ວິພ຺ຠມນ຺ໂຕປິ ຍາວ ສິກ຺ຂໍ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຕາວ ຠິກ຺ຂຸເຍວາຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ. ລິງ຺ຄສິກ຺ຂາຕິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຎ຺ຈາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພສູຕິ ນວສຸ ຈີວເຣສຸ. ອຘິຏ຺ຐານວິໂຍຄກາຣຓາຕິ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນກາຣຓາ, ອິເມສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) – ຕິຈີວຣສ຺ສ ປນ ວິນິພ຺ພິທ຺ຘຉິທ຺ທຎ຺ຈ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆາຏິອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄານໍ ທີຆນ຺ຕໂຕ ວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓສ຺ສ ຕິຣິຍນ຺ຕໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ໂອຣໂຕ ກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓກໍ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິນ຺ທຕິ. ອນ຺ຕຣວາສກສ຺ສ ທີຆນ຺ຕໂຕ ວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓສ຺ເສວ ຕິຣິຍນ຺ຕໂຕ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ໂອຣໂຕ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິນ຺ທຕິ, ປຣໂຕ ປນ ນ ຠິນ຺ທຕິ. ຕສ຺ມາ ຉິທ຺ເທ ຊາເຕ ຕິຈີວຣໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ໂຫຕິ, ສູຈິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ອິຕເຣສໍ ປນ ຉິທ຺ເທນ ວິຊຫນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂຍ ປນ ຕິຈີວເຣປິ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐາເນ ປຐມໍ ອຄ຺ຄຬໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐານໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປເນຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ມຓ຺ຑລປຣິວຕ຺ຕເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຍ ປນ ¶ ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ມຊ຺ເຌ ກໂຣນ຺ໂຕ ສເຈ ປຐມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຆເຏຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ, ອຖ ຆເຏຕ຺ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ນ ວິຊຫຕິ. ຣຊເກຫິ ໂຘວາເປຕ຺ວາ ເສຕກໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ນ ວິຊຫຕິ ເອວ.

໕໕. ອິທານິ ອກປ຺ປິຍຈີວຣານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸສວາກຜລການີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸສຈີຣໍ (ມຫາວ. ໓໗໑; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ) ນາມ ກຸເສ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ວາກຈີຣໍ ນາມ ຕາປສານໍ ວກ຺ກລໍ. ຜລກຈີຣໍ ນາມ ຜລການິ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ເກສກມ຺ພລນ຺ຕິ ເກເສຫິ ຕນ຺ຕໍ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕກມ຺ພລໍ. ວາລກມ຺ພລນ຺ຕິ ຈມຣວາເລຫິ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕກມ຺ພລໍ. ອຸລູກປກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸລູກສກຸຓສ຺ສ ປກ຺ເຂຫິ ກຕນິວາສນໍ. ອຊິນກ຺ຂິປນ຺ຕິ ສໂລມໍ ສຂຸຣໍ ອຊິນມິຄຈມ຺ມໍ. ອິເມສຸ ສຕ຺ຕສຸ ວຕ຺ເຖສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘາຣຍໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ອິເມສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕຖາ ອກ຺ກນາຬໍ ນິວາເສນ຺ຕສ຺ສ. ອກ຺ກນາຬໍ ນາມ ອກ຺ກທຓ຺ເຑ ວາກາທີຫິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອກ຺ກນາຬໍ ນິວາເສຕພ຺ພໍ, ໂຍ ນິວາເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໗໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໖. ກທເລຣກກ຺ກທຸສ຺ເສ ໂປຕ຺ຖເກ ຈາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ກທລິເອຣກອກ຺ກມກຈິວາເກຫິ ກຕານິ ວຕ຺ຖານິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເອເຕສຸ ໂປຕ຺ຖໂກເຍວ ປາຬິຍໍ ອາຄໂຕ, ອິຕຣານິ ຕຄ຺ຄຕິກຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ. ອິເມສຸ ຈຕູສຸປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ນຄ຺ຄິຍໍ ¶ ຕິຕ຺ຖິຍສມາທານໍ ສມາທິຍິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ສມາທິເຍຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໗໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນຄ຺ຄິຍມ຺ປິ ນ ກປ຺ປຕິ ເອວ. ສພ຺ພເມວ ນີລກໍ ສພ຺ພນີລກໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ເອຕ຺ຖ ນີລໍ ອຸມາປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ ¶ . ມຎ຺ເຊຏ຺ຐກໍ ມຎ຺ເຊຏ຺ຐກວຓ຺ຓເມວ. ປີຕກໍ ກຓິກາຣປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ. ໂລຫິຕກໍ ຊຍສຸມນປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ. ກຓ຺ຫກໍ ອທ຺ທາຣິຏ຺ຐກວຓ຺ຓໍ.

໕໗. ມຫາຣງ຺ຄໍ ນາມ ສຕປທິປິຏ຺ຐິວຓ຺ຓໍ. ມຫານາມໍ ນາມ ຣຕ຺ຕສມ຺ຠິນ຺ນວຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ. ປທຸມປຸປ຺ຜວຓ຺ຓນ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມນ຺ທຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຣີຏເກຕິ ຣຸກ຺ຂຕເຈ. ອຈ຺ຉິນ຺ນທີຆທສເກຕິ ສພ຺ພໂສ ອຈ຺ຉິນ຺ນທສເກ ຈ ມຊ຺ເຌ ຉິນ຺ນທສເກ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕທສໍ ຜລທສໍ ນາມ. ເກຕກປຸປ຺ຜາທິປຸປ຺ຜສທິສາຫິ ທສາຫິ ຍຸຕ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜທສໍ ນາມ. ເອເຕສຸປິ ‘‘ໂປຕ຺ຖເກ ຈາປີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອປິ-ສທ຺ເທນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາຕິ ຍຖາ ເອເຕສຸ ກທລິທຸສ຺ສາທີສຸ ປຸປ຺ຜທສາວສາເນສຸ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ກຎ຺ຈຸກເວຐເນສຸປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອເຕສຸ ປນ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໒) – ສພ຺ພນີລກາທີນິ ຣຊນານິ ວເມຕ຺ວາ ປຸນ ຣຊິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພານິ, ນ ສກ຺ກາ ເຈ ວເມຕຸໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທີນິ ວາ ກາເຣຕພ຺ພານິ, ຕິປຏ຺ຏຈີວຣສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ວາ ທາຕພ຺ພານິ. ອຈ຺ຉິນ຺ນທສກາທີນິ ທສາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພານິ. ກຎ຺ຈຸກໍ ວິຊເຏຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເວຐເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕິຣີຏກໍ ປາທປຸຎ຺ຉນໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ອິມໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ກຸສຈີຣາທິກໍ ອກປ຺ປິຍຈີວຣໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວໂຣ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ປຣິວາເຣ.

ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໘໑);

ອຍຎ຺ຫິ ¶ ປຎ຺ໂຫ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຫິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອກປ຺ປິຍຈີວຣໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ວາ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣເກນ ອຎ຺ຎໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນຸສ຺ສາ ນິສ຺ສີມຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈີວຣໍ ເທນ຺ຕິ ‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ¶ ເທມາ’ຕິ, ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາທິຕຸໍ, ນ ຕາວ ຕໍ ຄຓນູປຄໍ, ຍາວ ນ ຫຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍາວ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕໍ ນ ທິນ຺ນໍ, ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປຫິຓິຕ຺ວາ ວາ ນາໂຣຈິຕໍ, ຕາວ ຄຓນໍ ນ ອຸເປຕິ, ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາເນຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ວາ ອາໂຣຈິເຕ ວາ ປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ທສາຫໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ຈີວຣວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໕໘. ອິທານິ ເຕສໍ ຈີວຣານໍ ຣຊນວິຘານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣຊນານິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉ ຣຊນານິ ມູລຣຊນໍ ຂນ຺ຘຣຊນໍ ຕຈຣຊນໍ ປຕ຺ຕຣຊນໍ ປຸປ຺ຜຣຊນໍ ຜລຣຊນ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ເອວໍ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ຉປ຺ປກາຣານິ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ ສຕ຺ຖຸນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໙. ຕຕ຺ຖ ມູເລຕິ ມູລຣຊເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫລິທ຺ທິໍ ວິວຊ຺ຊິຍ ສພ຺ພໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຕຸງ຺ຄຫາຣໂກ ນາມ ເອໂກ ສກຓ຺ຏກຣຸກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສ ຫຣິຕາລວຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘຣຊນໍ ໂຫຕິ. ຄິຫິປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ປນ ອລ຺ລິປຕ຺ເຕນ ເອກວາຣໍ ຣຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຜລຣຊເນ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ຣຊນວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໖໐. ອິທານິ ¶ ¶ ຠາຊນວິກຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຕ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຏໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປຐມຄາຖາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ.

໖໑. ທຸຕິເຍ ‘‘ມຄຘນາຬິທ຺ວຍຕຓ຺ຑຸລສາຘິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິຠຕ຺ຕິໂລປໍ ອກຕ຺ວາ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ‘‘ມຄເຘ ນາຬິທ຺ວຍຕຓ຺ຑຸລສາຘິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ (ປາຣາ. ໖໐໒; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໒; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ມຄຘນາຬິ ນາມ ອຑ຺ຒເຕຣສປລໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂອທນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພປ຺ປກາຣສມ຺ປນ຺ນໍ ອວສ຺ສາວິໂຕທນໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂອທນສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາຓໍ ນາຕິຆນໍ ນາຕິຕນຸກໍ ຫຕ຺ຖຫາຣິຍມຸຄ຺ຄສູປຎ຺ຈ ອາໂລປສ຺ສ ອາໂລປສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ຍາວ ຈຣິມກາໂລປປ຺ປໂຫນກໍ ມຈ຺ຉມໍສາທິພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ໂຍ ປຕ຺ໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສປ຺ປິເຕລຕກ຺ກຣສກຎ຺ຊິກາທີນິ ປນ ຄຓນູປຄານິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ຫິ ໂອທນຄຕິກາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ເນວ ຫາເປຕຸໍ, ນ ວຑ຺ເຒຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ເອວເມຕໍ ສພ຺ພໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສເຈ ປຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຣາຊິສມໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສຸຕ຺ເຕນ ວາ ຫີເຣນ ວາ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ຫີຣສ຺ສ ວາ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໍ ຜຸສຕິ, ອຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຖູປີກຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ, ອນ຺ໂຕຄຕເມວ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມ ປຕ຺ໂຕ.

໖໒. ‘‘ມຊ຺ຌິໂມ ນາມ ປຕ຺ໂຕ ນາຬິໂກທນໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຊ຺ຌິໂມ ຕສ຺ສຸປຑ຺ໂຒ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ມຊ຺ຌິໂມ ມຊ຺ຌິໂມມໂກ ມຊ຺ຌິມຸກ຺ກຏ຺ໂຐຕິ ປຕ຺ຕຕ຺ຕິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ໂອມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ ປຕ຺ໂຖທນໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໐໒) ວຈນໂຕ ‘‘ຕໂຕປຑ຺ໂຒ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄຘນາຬິຍາ ອຸປຑ຺ຒນາຬິໂກທນຎ຺ຈ ຕທູປິຍໍ ສູປໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ¶ ໂອມໂກ ນາມ. ອິຘາປິ ໂອມໂກ ໂອມໂກມໂກ ໂອມກຸກ຺ກຏ຺ໂຐຕິ ປຕ຺ຕຕ຺ຕິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິເມສຸ ປນ ນວສຸ ປຕ຺ເຕສຸ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ຈ ໂອມໂກມໂກ ຈ ອປຕ຺ໂຕ. ເອເຕສຸ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ເສສາ ສຕ຺ຕ ປຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓. ອຕິເຣກປຕ຺ໂຕຕິ (ປາຣາ. ໖໐໑) ອນຘິຏ຺ຐິໂຕ ອວິກປ຺ປິໂຕ. ສໂກຕິ ສສນ຺ຕໂກ. ກປ຺ໂປຕິ ກປ຺ປິໂຍ. ອຍເມເວຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ໂຍ ປຕ຺ໂຕ ກາກຓິກມຕ຺ຕສ຺ສາປິ ມູລສ຺ສ ທາຕພ຺ພສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ¶ ສໂກ. ອໂຍປຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ປາເກຫິ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ ທ຺ວີຫິ ປາເກຫິ ປກ຺ກຕ຺ຕາ ກປ຺ໂປ. ໂສ ທສາຫປຣມໍ ກາລໍ ອນຘິຏ຺ຐິໂຕ ອວິກປ຺ປິໂຕ ຘາເຣຍ຺ໂຍຕິ.

໖໔. ອຈ຺ເຉທາທໂຍ ຈີວເຣ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທາເຍວ. ຉິທ຺ເທນາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໘; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ທ຺ວງ຺ຄຸລປ຺ປເທເສ ເຍນ ຉິທ຺ເທນ ກງ຺ຄຸສິຕ຺ຖໍ ນິກ຺ຂມຕິ, ຕຕ຺ຕເກນ ຉິທ຺ເທນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ອຍຈຸຓ຺ຓາທີຫິ ປຏິປາກຕິເກ ກເຕ ທສາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ປຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານມຸຊ຺ຌຕີຕິ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຸຊ຺ຌຕິ.

໖໕. ອິທານິ ປຣິຫຣຓວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ນ ປຏິສາເມຍ຺ຍ ໂສທກ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ໂສທກໍ (ຈູຬວ. ໒໕໔) ປຕ຺ຕໍ ນ ປຏິສາເມຍ຺ຍ, ອາຕເປ ຈ ໂສທກໍ ປຕ຺ຕໍ ນ ໂອຕເປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ນິທເຫຕິ ນິຣຸທກໍ ກຕ຺ວາປິ ອຕິກາລໍ ນ ນິທເຫຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠຸມ຺ຍາຕິ ຠູມິຍໍ. ນ ຐເປຕິ ຕຏ຺ຏິກາຈມ຺ມຂຓ຺ຑາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອນຕ຺ຖຕາຍ ປໍສຸສກ຺ຂຣມິສ຺ສາຍ ຠູມິຍາ ນ ຐເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂນ ຈ ລຄ຺ຄເຍຕິ ເອຕ຺ຖປິ ນາຄທນ຺ຕາທີສຸ (ຈູຬວ. ໒໕໔) ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ລຄ຺ຄນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ.

໖໖. ມິຑ຺ຒນ຺ເຕຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໔; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໔) ¶ ມິຑ຺ຒປຣິຍນ຺ເຕ. ສເຈ ປນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເອວຣູປາຍ ວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາຍ ມິຑ຺ຒິຍາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉເທ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປຣິຍນ຺ເຕ. ປຣິຠຓ຺ຑນ຺ເຕຕິ ພາຫິຣປສ຺ເສ ກຕາຍ ຕນຸກມິຑ຺ຒິຍາ ອນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອງ຺ເກ ວາຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໔) ທ຺ວິນ຺ນໍ ອູຣູນໍ ມຊ຺ເຌ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອໍສພທ຺ຘເກ ອໍສກູເຏ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ອງ຺ເກ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອິຕຣຖາ. ອາຕປຕ຺ຕເກຕິ ຉຕ຺ເຕ. ເອຕ຺ຖ ຠຕ຺ຕປູໂຣປິ ອໍສກູເຏ ລຄ຺ຄິຕປຕ຺ໂຕປິ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໖໗. ອຸຈ຺ຉິຏ຺ໂຐທກໍ (ຈູຬວ. ໒໕໕; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໕) ນາມ ມຸຂວິກ຺ຂາລໂນທກໍ, ຕໍ ປຕ຺ເຕ ນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາ ປຕ຺ເຕນ ນ ນີຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈລກຎ຺ຈ ອຏ຺ຐິກຎ຺ຈ ຈລກຏ຺ຐິກໍ. ເອເຕສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຕ຺ເຕນ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ໂຘວິຕຸມ຺ປິ ນ ລຠຕິ. ຫຕ຺ຖໂຘວິຕວຕ຺ຖໂຘວິຕອຸທກມ຺ປິ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣິຕ຺ວາ ນີຫຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອນຸຈ຺ຉິຏ຺ຐປຕ຺ຕໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຫຕ຺ຖໍ ປນ ພຫິ ໂຘວິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມຈ຺ຉມໍສຜລາຜລາທີນິ ຂາທນ຺ໂຕ ຍໍ ມຸເຂນ ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຂາທຕິ, ຕໍ ວາ ເຕສໍ ອຏ຺ຐິອາທິກໍ ¶ ວາ ມຸຂໂຕ ນີຫຏໍ ປຸນ ອຂາທິຕຸກາໂມ ຉຑ຺ເຑຕຸກາໂມ ປຕ຺ເຕ ຐເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ສິງ຺ຄິເວຣນາຬິເກຣຂຓ຺ຑາທີນິ ຂາທນ຺ເຕຫິ ຑໍສິຕ຺ວາ ຑໍສິຕ຺ວາ ປຸນ ຐເປຕຸໍ ລຠຕິ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ປຕ຺ຕຫຕ຺ເຖນ ກວາຏໍ ປຓາເມຕພ຺ພໍ, ໂຍ ປຓາເມຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ ກວາຏໍ ປຓາເມຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຕ຺ຕຫຕ຺ໂຖວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໍສກູເຏ ລຄ຺ຄິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ.

໖໘. ຠູມິອາຘາຣເກຕິ ເອຕ຺ຖ ທນ຺ຕວລ຺ລິເວຕ຺ຕວາກາທີຫິ ກເຕ ວລຍາຘາຣເກ. ທາຣຸທຓ຺ຑາຘາເຣຕິ ເອກທາຣຸນາ ກຕອາຘາຣເກ ¶ ຈ ພຫູຫິ ທຓ຺ເຑຫິ ກຕອາຘາຣເກ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິທຓ຺ເຑ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອເຕສຸ ປນ ສຸສຊ຺ຊິເຕສຸ ເອກໍ ປຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາວ ຕສ຺ສຸປຣິ ເອກໍ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໂຍ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເອກໍ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ຠູມິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠູມິຍໍ ກຏສາຣກາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສຸປຣິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ເອກໍ ຐເປຍ຺ຍ, ທ຺ເວ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທ຺ເວ ປນ ຐເປນ຺ເຕນ ອຸປຣິ ຐປິຕປຕ຺ຕໍ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ຠູມິຍໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໖໙-໗໐. ອິທານິ ອກປ຺ປິຍປຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທາຣຸຣູປິຍໂສວຓ຺ຓາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ມຓິເວຬຸຣິຍາມຍາຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໒; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໒) ມຓີຕິ ອິນ຺ທນີລກພຣກຕາທິ. ສເຈ ຄຫຏ຺ຐາ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ສຸວຓ຺ຓຣູປິຍຕຏ຺ຏກາທີສຸ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນາເມນ຺ຕິ, ອາມສິຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຆຏິກຏາຫຊາ (ຈູຬວ. ໒໕໕; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໕) ຈ ຕຸມ຺ພກຏາຫຊາ ຈ ຆຏິຕຸມ຺ພກຏາຫຊາ. ເອຕ຺ຖ ຕຸມ຺ພກຏາຫຊານາມ ອລາພຸ. ປຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໗໑-໒. ອິທານິ ຖາລເກສຸ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຖາລກາ ຈາ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ຕຕ຺ຖ ¶ ອກປ຺ປາຕິ ທາຣຸມຍາທໂຍ ຖາລກາ ອກປ຺ປິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜລິກຖາລກາທໂຍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໒) ຄິຫິສນ຺ຕກາ ວາ ສງ຺ຆສນ຺ຕກາ ວາ ກປ຺ປິຍາ. ຆຏິຕຸມ຺ພກຏາຫຊາ (ຈູຬວ. ໒໕໕) ຕາວກາລິກາ, ຕາສຸ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພາ, ນ ປຣິຫຣິຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຖາລກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໗໓. ອິທານິ ¶ ປວາຣຓາວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປວາຣຓາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໓໘-໒໓໙; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປທໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຣິຍາປເຖນາຕິ ຐານຄມນສຍນນິສຊ຺ຊານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອິຣິຍາປເຖນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ອິຣິຍາປຖໂຕ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ອນຕິຣິຕ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ເຈ, ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຈິຕ຺ຕິນຕິຣິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິ ອນຕິຣິຕ຺ຕກໍ.

໗໔. ອິທານິ ເຍຫິ ອງ຺ເຄຫິ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ, ຕານິ ອງ຺ຄານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອສນນ຺ຕິ ເອເຕນ ອວິປ຺ປກຕໂຠຊນຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ຈ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຠຊນຎ຺ເຈວາຕິ ຍໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປວາເຣຕິ, ຕໍ ໂອທໂນ ກຸມ຺ມາໂສ ສຕ຺ຕຸ ມຈ຺ໂຉ ມໍສນ຺ຕິ ອິເມສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຫາໂຣຕິ ທາຍໂກ ຕສ຺ສ ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ກາເຍນ ອຠິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວາຈາຠິຫາໂຣ ປນ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສມີປຕາຕິ ທາຍໂກ ປວາຣຓປ຺ປໂຫນກໂຠຊນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓ ໂອກາເສ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍວາຈາປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິເຕນ ອຠິຫຏໍ ຠິກ຺ຂໍ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ປຏິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອານິສທສ຺ສ ປາຣິມນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ສເຈ ຐິໂຕ, ປຓ຺ຫິອນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ສເຈ ນິປນ຺ໂນ, ເຍນ ປສ຺ເສນ ນິປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ປາຣິມນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທາຍກສ຺ສາປິ ຕຖາວິຘສ຺ສ ຐເປຕ຺ວາ ປສາຣິຕຫຕ຺ຖໍ ຍໍ ຕສ຺ສ ອາສນ຺ນຕຣໍ ອງ຺ຄໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄາ ປວາຣຓາຕິ ‘‘ອສນໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂຠຊນໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິໂຕ ອຠິຫຣຕິ, ປຏິກ຺ເຂໂປ ¶ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໓໙; ປຣິ. ໔໒໘) ¶ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໕. ອິທານິ ເອເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ໂຠຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂອທໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ໂອທນາທໂຍ ອິເມຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາລີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເສຕຣຕ຺ຕກາຬເຠທາ ສພ຺ພາປິ ກງ຺ຄຸຊາຕິໂຍ ກງ຺ຄູຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ກາຬເສຕາ ກຸທ຺ຣູສວຣກາ. ອິເມສໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘຎ຺ຎານໍ ໂອທໂນ ຈ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸ ຈ ໂອທໂນ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໖. ສາມາກາທິຕິຓໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ກຸທ຺ຣູສເກ ສງ຺ຄຫໍ ຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຣກໂຈຣໂກ ວຣເກ ສງ຺ຄຫໍ ຄໂຕ, ສາລິຍຎ຺ເຈວ ນີວາໂຣ ສງ຺ຄຫໍ ຄໂຕ ເສຕຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິເມສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ສານຸໂລມານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘຎ຺ຎານໍ ຕຓ຺ຑຸເລ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຍາຄຸໍ ປຈິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ປຈິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສນ຺ຘາຍ ປຈນ຺ຕິ, ສເຈ ອຸຓ຺ຫໍ ວາ ສີຕລໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ໂຠຊນກາເລ ຄຫິຕຄຫິຕຏ຺ຐາເນ ໂອຘິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຍໍ ໂອທໂນ ນາມ, ປວາຣຓໍ ຊເນຕິ. ໂຍປິ ປາຍາໂສ ວາ ອມ຺ພິລຍາຄຸ ວາ ອຸທ຺ຘນໂຕ ໂອຕາຣິຕມຕ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຓ຺ຫາ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປິວິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຄຫິໂຕກາເສປິ ໂອຘິໍ ນ ທສ຺ເສຕິ, ອຍໍ ປວາຣຓໍ ນ ຊເນຕິ. ອຸສຸມາຍ ປນ ວິຄຕາຍ ຆນຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂອຘິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປຸນ ປວາຣຓໍ ຊເນຕິ, ປຸພ຺ເພ ຕນຸກຠາໂວ ນ ຣກ຺ຂຕິ. ຠຕ຺ເຕ ປນ ອຸທກກຎ຺ຊິກຂີຣາທີນິ ອາກິຣິຕ຺ວາ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ກິຎ຺ຈາປິ ຕນຸກາ ໂຫຕິ, ປວາຣຓໍ ຊເນຕິເຍວ ຕສ຺ມິໍ ຍາຄຸຍາ ນຕ຺ຖິຠາວໂຕ. ສເຈ ປນ ປກ຺ກຸຖິເຕສຸ ອຸທກາທີສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ຍາຄຸສງ຺ຄຫເມວ ຄຈ຺ຉຕິ.

໗໗. ຠຏ຺ຐຘຎ຺ຎມໂຍຕິ ¶ ສຕ຺ຕວິຘານິປິ ຘຎ຺ຎານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຂຣປາກຠຊ຺ຊິຕານໍ ເຕສໍ ຕຓ຺ຑຸເລ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕຈຸຓ຺ຓກຸຓ຺ຑການິ ສຕ຺ຕຸ ນາມ. ສມປາກຠຊ຺ຊິຕານໍ ປນ ອາຕປສຸກ຺ຂານໍ ວາ ຕຓ຺ຑຸລານໍ ຈຸຓ຺ຓກຸຓ຺ຑການິ ສຕ຺ຕຸສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຍວສມ຺ຠໂວຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ປນ ມຸຄ຺ຄາທີຫິ ກຕກຸມ຺ມາໂສ ນ ປວາເຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸທກສມ຺ຠໂວຕິ ອິມິນາ ກກ຺ກຏກສິປ຺ປິກສມ຺ພຸກາທໂຍປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສເຈ ຍາຄຸປານກາເລ ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ຐເປຕ຺ວາ ມຈ຺ຉມໍສໍ ວາ ຂາທນ຺ຕິ, ເຕ ເຈ ອຂາທນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປວາຣຓປ຺ປໂຫນກໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕິ. ຂາທິເຕປິ ສເຈ ມຸເຂ ອວສິຏ຺ຐໍ ນຕ຺ຖິ, ຕທາ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕປິ ນ ປວາເຣຕິເຍວ. ສເຈ ¶ ປຕ຺ເຕ ອວສິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖິ, ມຸເຂ ນຕ຺ຖິ, ຕຎ຺ເຈ ອຂາທິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຂາທິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕປິ ນ ປວາເຣຕິເຍວ.

໗໘. ໂຠຊນນ຺ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ປຎ຺ຈສຸ ໂຠຊເນສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂຠຊນໍ. ກປ຺ປິຍໍ ວາ ອກປ຺ປິຍໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນິເສຘຍນ຺ຕິ ກາເຍນາຠິຫຏໍ ອງ຺ຄຸລິຈລນາທິນາ ວາ ຠມຸກວິກາເຣນ ວາ ກຸທ຺ຘຠາເວນ ໂອໂລເກນ ວາ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ກາເຍນ ວາ ‘‘ອລ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ນ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມາ ອາກິຣາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອປຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ວາ ອາທິນາ ນເຍນ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວາຈາຍ ວາ ນິເສຘຍນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍໂຠຊນເມວ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ໂສ ປວາເຣຕິ, ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ວາ ໂຠຊນໍ ວາ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ນ ປວາເຣຕິ. ກສ຺ມາ? ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ກປ຺ປິຍໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ອກປ຺ປິຍໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕິ. ກສ຺ມາ? ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໂຕ. ອິທານິ ມິສ຺ສກນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕນ຺ນາເມນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ຕນ຺ນາເມນ ວາ ອິມນ຺ຕິ ວາ ອຠິຫຏໍ ¶ ກປ຺ປິຍໍ ນິເສຘຍໍ ປວາເຣຍ຺ຍາຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ໂຍ ປນ ມຈ຺ຉມໍສມິສ຺ສໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ຍາຄຸໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ມຈ຺ຉໍ ຄຓ຺ຫຖ, ມໍສໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ. ສເຈ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖ, ຣສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ສເຈ ‘‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສວຕ຺ຖຸກໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ. ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠິຫຏໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ປວາຣຓາ ນຕ຺ຖິເຍວ.

໗໙-໘໐. ອິທານິ ປວາຣຓໍ ອຊເນນ຺ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ລາຊາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ລາຊາ ຕໍສຕ຺ຕຸຠຕ຺ຕານີຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ລາຊາ ຈ ລາເຊຫິ ກຕສຕ຺ຕຸຠຕ຺ຕານິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຈ຺ຉມໍສປູເວສຸ ປນ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸທ຺ຘຂຊ຺ຊໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຏ຺ຐປິຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອາມກໍ ປຈ຺ຉາ ຠຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເວຬຸອາທີນໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສານໍ ຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣສຍາຄຸ ຣໂສ ປກ຺ກຍາຄຸ. ມໍສາທີຫິ ອມິສ຺ສິຕາ ສຸທ຺ຘຍາຄຸ. ປຸຖຸກາມຍໍ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປວາຣຓໍ ນ ຊເນຕິ.

໘໑. ວຸຏ຺ຐາຍາຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ອາສນາ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ¶ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສເຈ ປວາເຣຕ຺ວາ ອາສນາ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ສາປິ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ລຠຕິ. ອຠຸຕ຺ເຕນ ຈ ໂຠຊນນ຺ຕິ ເຍນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຠຊນໍ ອນ຺ຕມໂສ ກຸສຄ຺ເຄນາປິ ນ ຠຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາປິ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນ ປນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄເມປິ ຠຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂສ ເຈ ອປວາຣິໂຕ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐິໂຕປິ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມເຍປິ ປຸນ ກິຎ຺ຈິ ອຠຸຕ຺ວາປິ ກາຕຸໍ ລຠຕິ. ເຍນ ຍໍ ວາ ¶ ປຸເຣ ກຕນ຺ຕິ ເຍນ ຍໍ ວາ ປຸພ຺ເພ ກຕໍ, ເຕນ ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຉາ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ເຎນ ປນ ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໘໒. ຍໍ ຜລໍ ວາ ກນ຺ທມູລໍ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ສມຓກປ຺ເປຫິ ກຕກປ຺ປິຍໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກປ຺ປິຍໂຠຊນໍ ວາ ກປ຺ປິຍມໍສໍ ວາ, ອິທໍ ກປ຺ປິຍໍ ນາມ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣວິປຣີຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອຕິຣິຕ຺ຕກຣຓໍ ນ ຣຸຫຕິ, ຍຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນ ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ນ ຣຸຫຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ຄຫິຕຎ຺ເຈວາ’’ຕິ. ອຸຈ຺ຈາຣິຕນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕຸໍ ອາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອີສກມ຺ປິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ອປນມິຕໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິ ຐິຕໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຫຕ຺ຖປາສຄ’’ນ຺ຕິ. ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ເຕວນ຺ຕິ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອລເມຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ຠາສຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອລເມຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ກິຣ ອາຈິຓ຺ໂຓ. ວິນຍຘຣາ ກິຣ ປນ ‘‘ສກິໍ ເອວ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອລເມຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ໂວ ອຘິກໍ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນ ລຈ຺ຉສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໓. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຫຕ຺ຖຄນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐິຕໍເຍວ ນ ກາຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປນ ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄຫາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐິຕໍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຕ຺ຕນາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຈ ເປສຍິຕ຺ວາປິ ກາເຣຕຸໍ ລພ຺ຠເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ອຕິຣິຕ຺ຕກາຣກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ສພ຺ໂພ ປວາຣິໂຕປິ ອປ຺ປວາຣິໂຕປິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ປວາຣິໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ຍຖາ ອກເຕນ ມິສ຺ສໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ມຸຂຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຄິລານສ຺ສ ຠຸຕ຺ຕາວເສສມ຺ປິ ຕສ຺ສ ‘‘ອຊ຺ຊ ວາ ສ຺ເວ ວາ ຂາທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫຏມ຺ປິ ອນຕິຣິຕ຺ຕກຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປວາຣຓານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໔. ອິທານິ ¶ ¶ ເຍ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກາລິກາ ມຸນິນາ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ຍາວກາລິກໍ ຍາມກາລິກໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກ’’ນ຺ຕິ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາລິກາ ຈາ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ຕຕ຺ຖ (ປາຈິ. ໒໕໔-໒໕໖; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໓-໒໕໖) ກຕເມ ເຕ ກາລິກາຕິ ເຈ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາວກາລິກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຕສຸ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ຍາວ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຍາວກາລິກໍ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ຍາວ ຍາມາວສານາ ປິປາສາຍ ສຕິ ປິປາສຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ປາຕພ຺ພໂຕ ຍາໂມ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ຍາມກາລິກໍ. ເຕນ ອຸປສເມຕພ຺ເພ ອາພາເຘ ສຕິ ຍາວ ສຕ຺ຕາຫາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ. ອາພາເຘ ສຕິ ຍາວຊີວໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຍາວຊີວິກໍ.

໘໕. ເຕສຸ ຍາວກາລິກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປິຏ຺ຐໍ ມູລໍ ຜລໍ ຂຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ (ປາຈິ. ໒໔໘-໒໕໐; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໘-໒໔໙) ປິຏ຺ຐຂາທນີຍໍ ນາມ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຕາວ ຘຎ຺ຎານໍ ຘຎ຺ຎານຸໂລມານໍ ອປຣຓ຺ຓານຎ຺ຈ ປິຏ຺ຐໍ ປນສປິຏ຺ຐໍ ລພຸຊປິຏ຺ຐໍ ອມ຺ພາຏກປິຏ຺ຐໍ ສາລປິຏ຺ຐໍ ໂຘຕກຕາລປິຏ຺ຐໍ ຂີຣວລ຺ລິປິຏ຺ຐຎ຺ຈາຕິ ເອວມາທີນິ ເຕສຸ ເຕສຸ ຊນປເທສຸ ປກຕິອາຫາຣວເສນ ມນຸສ຺ສານໍ ຂາທນີຍຕ຺ຖຎ຺ຈ ໂຠຊນີຍຕ຺ຖຎ຺ຈ ຜຣຓການິ ປິຏ຺ຐານິ ຍາວກາລິການິ. ອິມິນາວ ລກ຺ຂເຓນ ມູລຂາທນີຍາທີສຸປິ ຍາວກາລິກລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ສໍຂິຕ຺ຕໍ. ໂຄຣໂສ ນາມ ຂີຣທຘິຕກ຺ກຣໂສ. ຘຎ຺ຎໂຠຊນນ຺ຕິ ສານຸໂລມານິ ສຕ຺ຕຘຎ຺ຎານິ ຈ ປຎ຺ຈວິຘໂຠຊນຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາຄຸສູປປ຺ປຠຸຕໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປຠຸຕິ-ສທ຺ເທນ ກນ຺ທຂາທນີຍໍ ມຸຬາລຂາທນີຍໍ ມຕ຺ຖກຂາທນີຍໍ ຂນ຺ຘຂາທນີຍໍ ຕຈຂາທນີຍໍ ປຕ຺ຕຂາທນີຍໍ ປຸປ຺ຜຂາທນີຍໍ ອຏ຺ຐິຂາທນີຍໍ ນິຍ຺ຍາສຂາທນີຍນ຺ຕິ ອິມານິ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ¶ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ – ຠິສສງ຺ຂາໂຕ ປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກກນ຺ໂທ ປິຓ຺ຑາລຸມສາລຸກອາທໂຍ ວລ຺ລິກນ຺ໂທ ອາລຸວກນ຺ໂທ ຕາລກນ຺ໂທຕິ ເອວມາທິ ກນ຺ທຂາທນີຍໍ. ປທຸມມຸຬາລາທໂຍ ມຸຬາລຂາທນີຍໍ. ຕາລຫິນ຺ຕາລກຸນ຺ຕາລເກຕກນາຬິເກຣປູຄຣຸກ຺ຂຂຊ຺ຊູຣີອາທີນໍ ກຬີຣສງ຺ຂາຕາ ມຕ຺ຖກາ ມຕ຺ຖກຂາທນີຍໍ. ອຸຈ຺ຉຸຂນ຺ໂຘ ນີລຸປ຺ປລຣຕ຺ຕຸປ຺ປລກຸມຸທໂສຄນ຺ຘິການໍ ປຸປ຺ຜທຓ຺ຑການີຕິ ເອວມາທິ ຂນ຺ຘຂາທນີຍໍ. ຕຈຂາທນີຍໍ ອຸຈ຺ຉຸຕໂຈ ເອວ ເອໂກ ຍາວກາລິໂກ, ໂສປິ ສຣໂສ. ມູລກໍ ຂາຣໂກ ຈຈ຺ຈຸ ຕມ຺ພຸໂກ ຕຓ຺ຑຸເລຍ຺ຍໂກຕິ ເອວມາທິ ປຕ຺ຕຂາທນີຍໍ. ມູລກປຸປ຺ຜໍ ຂາຣກປຸປ຺ຜໍ ¶ ຈຈ຺ຈຸປຸປ຺ຜໍ ຕມ຺ພຸກປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ເອວມາທິ ປຸປ຺ຜຂາທນີຍໍ, ອໂສກປຸປ຺ຜໍ ປນ ຍາວຊີວິກໍ. ລພຸຊປນສຏ຺ຐິອາທິ ອຏ຺ຐິຂາທນີຍໍ. ນິຍ຺ຍາສຂາທນີເຍ ຍາວກາລິກໍ ນຕ຺ຖິ. ເອເຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ຍາວກາລິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໖. ອິທານິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຏ຺ຐ ປານານິ ອມ຺ພປານໍ ຊມ຺ພຸປານໍ ໂຈຈປານໍ ໂມຈປານໍ ມຘຸກປານໍ ມຸທ຺ທິກປານໍ ສາລູກປານໍ ຜາຣຸສກປານ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐວິຘໍ ປານກໍ ຍາມກາລິກໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຘູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໐) ມຘຸຊໍ ມຸທ຺ທິກຊໍ ສາລູກຊໍ ໂຈຈຊໍ ໂມຈຊໍ ອມ຺ພຸຊໍ ຊມ຺ພຸຊຎ຺ຈາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ມຘຸຊໍ ນາມ ມຘຸການໍ ຊາຕິຣເສນ ກຕໍ, ຕໍ ປນ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ສຸທ຺ຘໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ມຸທ຺ທິກປານໍ ນາມ ມຸທ຺ທິກາ ອຸທເກ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ. ສາລູກປານໍ ນາມ ຣຕ຺ຕຸປ຺ປລນີລຸປ຺ປລາທີນໍ ກິຎ຺ຊກ຺ຂເຣຫິ ກຕໍ. ເສສານິ ປາກຏາເນວ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສເຈ ສຍໍ ເອຕານິ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖູນິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທເກ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອາຕເປ ອາທິຈ຺ຈປາເກນ ປຈິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປານກໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ກປ຺ປຕິ. ສເຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ກຕໍ ລຠຕິ, ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ນິຣາມິສປຣິໂຠເຄນ ¶ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວຏ຺ຏຕິ. ອິມານິ ອຏ຺ຐ ປານານິ ສີຕານິປິ ອາທິຈ຺ຈປາການິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ອຄ຺ຄິປາການິ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນຄ຺ຄິສນ຺ຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໗. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພໍ ຜລຣສໍ ຐເປຕ຺ວາ ຘຎ຺ຎຜລຣສ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘຎ຺ຎຜລຣໂສ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສານຸໂລມານິ ຘຎ຺ຎານິ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພໍ ປຸປ຺ຜຣສໍ ຐເປຕ຺ວາ ມຘຸກປຸປ຺ຜຣສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຘຸກປຸປ຺ຜຣໂສ ອາທິຈ຺ຈປາໂກ ວາ ໂຫຕຸ ອຄ຺ຄິປາໂກ ວາ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຘຸກປຸປ຺ຜມຎ຺ຎຕ຺ຣາ’’ຕິ.

໘໘. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພໍ ປຕ຺ຕຣສໍ ຐເປຕ຺ວາ ຑາກຣສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸທເກນ ປກ຺ການມ຺ປິ ຍາວກາລິກປຕ຺ຕານໍ ຣໂສ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ສີໂຕທເກນ ມທ຺ທິຕານໍ ຣໂສ ຍາມກາລິກໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ປກ຺ກຑາກຊ’’ນ຺ຕິ. ຍາວຊີວິກປຓ຺ຓສ຺ສ ອຸທເກນ ປກ຺ກສ຺ສ ຣໂສ ຍາວຊີວິໂກ ໂຫຕິ.

໘໙. ອິທານິ ¶ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສປ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໒໖໐) ປນ –

‘‘ສປ຺ປິໂນນີຕເຕລານິ, ມຘຸຜາຓິຕເມວ ຈ;

ສຕ຺ຕາຫກາລິກາ ສປ຺ປິ, ເຍສໍ ມໍສມວາຣິຕ’’ນ຺ຕິ. –

ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ປນ ຄຫິເຕ ວສາ ເຕລຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາວ ໂຫຕິ ‘‘ເຕລໍ ນາມ ຕິລເຕລໍ ສາສປເຕລໍ ມຘຸກເຕລໍ ເອຣຓ຺ຑເຕລໍ ວສາເຕລ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓; ປາຈິ. ໒໖໐) ເອວໍ ປາຬິຍໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ປນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວສາ ຈ ‘‘ມຘຸຜາຓິຕ’’ນ຺ຕິ ປາເຐ ຄຫິເຕ ຍາວກາລິກຠູຕາ ວສາ ສຕ຺ຕາຫກາລິກາຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ‘‘ຍານິ ໂຂ ປນ ຕານິ ຄິລານານໍ ¶ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິສາຍນີຍານິ ເຠສຊ຺ຊານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສປ຺ປິ ນວນີຕໍ ເຕລໍ ມຘຸ ຜາຓິຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໒) ເອວໍ ປຎ຺ເຈວ ຠຄວຕາ ສຕ຺ຕາຫກາລິກເຠສຊ຺ຊານິ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ຉຏ຺ຐສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫກາລິກເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາປິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກປິ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຈ຺ຉວສໍ ມຈ຺ຉວສໍ ສຸສຸກາວສໍ ສູກຣວສໍ ຄທ຺ຣຠວສໍ ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ ເຕລປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ເອວໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກວເສນ ວສໍ ອນນຸຊານິຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕເຕລເມວ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມຘຸຜາຓິຕເມວ ຈາ’’ຕິ ປາເຐ ອຄ຺ຄຫິເຕ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເຖເຣນ ປນ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສີນໍ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍ ອາຄຕນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ປນ –

‘‘ສປ຺ປິ ນວນີຕໍ ເຕລໍ, ມຘຸ ຜາຓິຕປຎ຺ຈມໍ;

ອຈ຺ຉມຈ຺ຉວສາທິ ຈ, ໂຫນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກາ’’ຕິ. –

ເອວມາຄຕໍ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ວິສຸໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກ ອາຄຕຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ເຕສຸ ສປ຺ປິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍສໍ ມໍສປວາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສປ຺ປິນາມ ໂຄສປ຺ປິ ວາ ອຊິກາສປ຺ປິ ວາ ມຫິໍ ສສປ຺ປິ ວາ. ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ສປ຺ປິ, ນວນີຕໍ ນາມ ເຕສໍເຍວ ນວນີຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓; ປາຈິ. ໒໖໐) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນວນີຕໍ ປນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ¶ , ສປ຺ປິ ປນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິນິຣາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ສເຈ ເອກຠາຊເນ ຐປິຕໍ, ເອກໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ສເຈ ພຫູສຸ, ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ສປ຺ປິ ຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ສາມໍປາໂກ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ນວນີຕໍ ປນ ຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ສາມໍປາໂກ ນ ໂຫຕິ, ສາມໍປກ຺ເກນ ປນ ¶ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາມິສໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ສເຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕນວນີເຕນ ສປ຺ປິໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ, ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ສຍໍ ກໂຣຕິ, ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໒) ນວນີຕມ຺ຫິເຍວ ສາມໍປາກຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ສປ຺ປິມ຺ຫິ. ຍໍ ປນ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕສປ຺ປິ ວາ ນວນີຕໍ ວາ ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ, ‘‘ຕໍ ປນ ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ສາມິສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ຈ, ຕຕ຺ຖ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖຸນາ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ສຸໂຘຕໍ ນວນີຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຍໍປຈິຕສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສທ຺ຘິໍ ຍທິ ອາມິສໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ຕໍ ອາມິສໍ ສຍໍປກ຺ກສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ມິສ຺ສິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຍາວກາລິກຠາວໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ຄຓ຺ຫາເປຕິ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ຍາວກາລິກໍ ອປກ຺ກມ຺ປິ ສຍໍປກ຺ກຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ສາມິສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ສຍໍປກ຺ກສຕ຺ຕາຫກາລິກວສາເຕລໍ ສຍໍຠຊ຺ຊິຕສາສປາທິຍາວຊີວິກວຕ຺ຖູນໍ ເຕລຎ຺ຈ ສາມິສໍ ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ນວນີຕສປ຺ປີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວກ຺ຂຕິ ຈ ອາຈຣິໂຍ –

‘‘ຍາວກາລິກອາທີນິ, ສໍສຏ຺ຐານິ ສຫຕ຺ຕນາ. ຄາຫາປຍນ຺ຕິ ສພ຺ຠາວ’’ນ຺ຕິ ຈ,

‘‘ເຕເຫວ ຠິກ຺ຂຸນາ ປກ຺ກໍ, ກປ຺ປເຕ ຍາວຊີວິກໍ;

ນິຣາມິສຎ຺ຈ ສຕ຺ຕາຫໍ, ສາມິເສ ສາມປາກຕາ’’ຕິ ຈ.

ຍາ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ນວນີຕມ຺ຫິ ສາມໍປາກຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ຕກ຺ກາທິສມ຺ມິສ຺ສໍ ອໂຘຕນວນີຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ວິຎ຺ຎູນໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາປິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓີປິ ສເມນ຺ຕິ, ຕໍ ນວນີຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ອິທເມວ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ສປ຺ປິມ຺ຫິ ສາມໍປາກຕາ ໂຫຕິ, ອວສ຺ສໍເຍວ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ¶ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ສປ຺ປິ ຕາວ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ນິຣາມິສມ຺ປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໒) ຫິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຈນວິຘານໍ. ມນຸສ຺ສສປ຺ປິນວນີຕານໍ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີນໍ ອກປ຺ປິຍມໍສສປ຺ປິນວນີຕານໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ທຸກ຺ກຏໍ. ກິໍ ປນ ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ອາມ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ? ປຏິກ຺ເຂປາຠາວາ ຈ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຈ. ‘‘ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ສປ຺ປິ, ນວນີຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓) ອິທໍ ປນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ວາຣຓຕ຺ຖາຍ.

໙໐. ອິທານິ ເຕລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕລໍ ຕິລວເສຣຓ຺ຑມຘຸສາສປສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຕິລາທີຫິ ສມ຺ຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ເຕລນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໐) ປນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຕິເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຕເຕລໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສວຕ຺ຖຸກປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຕເຕລໍ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ, ສີສມກ຺ຂນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ເອຣຓ຺ຑມຘຸກສາສປຏ຺ຐີນິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສເຈ ຕານິ ຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕລໍ ກໂຣຕິ, ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ສາມິສໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສາມໍປາກຕາ ໂຫຕິ. ສເຈ ອຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກໂຣຕິ, ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພວຕ຺ຖູນໍ ຍາວຊີວິກຕ຺ຕາ ສວຕ຺ຖຸກປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ. ເຕລຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ເອຣຓ຺ຑກຏ຺ຐິອາທີນິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕຖາ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕານິ ອທສ຺ສິຕານິ ໂກສມ຺ພກກຸສຸມ຺ຠາທີນໍ ເຕລານິ.

ອິທານິ ມຘຸວິກຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຂຸທ຺ທາຠມຣມຘຸກຣິ-ມກ຺ຂິກາຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ຂຸທ຺ທາຕິ ຂຸທ຺ທມກ຺ຂິກາ. ຠມຣາຕິ ມຫາຠມຣມກ຺ຂິກາ ¶ . ທຓ຺ຑເກສຸ ມຘຸກຣາ ມຘຸກຣິມກ຺ຂິກາ ນາມ. ເອຕາຫິ ຕີຫິ ມກ຺ຂິກາຫິ ກຕໍ ມຘຸ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ມຘຸ ນາມ ມກ຺ຂິກາມຘູ’’ຕິ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໖໒໓; ປາຈິ. ໒໖໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎຫິ ຕຸມ຺ພຏກາທີຫິ ກຕໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຜາຓິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣສາທິອຸຈ຺ຉຸວິກຕິ, ປກ຺ກາປກ຺ກາ ຈ ຜາຓິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ປກ຺ກາ ຈ ອປກ຺ກາ ຈ ຣສາທິອຸຈ຺ຉຸວິກຕິ ຜາຓິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຘຸກປຸປ຺ຜຜາຓິຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ທຸກ຺ກຏໍ. ຈິຎ຺ຈຜາຓິຕຎ຺ຈ ອມ຺ພຜາຓິຕຎ຺ຈ ຍາວກາລິກເມວ.

໙໑. ອິທານິ ¶ ເອເຕສຸ ວສາເຕລສ຺ສ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕໍ ວິສຸໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສວຕ຺ຖຸປກ຺ກາ ສາມໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຕ຺ຕວິຘຎ຺ຫິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ໂອທິສ຺ສໍ ນາມ ພ຺ຍາໂຘທິສ຺ສໍ ປຸຄ຺ຄໂລທິສ຺ສໍ ກາໂລທິສ຺ສໍ ສມໂຍທິສ຺ສໍ ເທໂສທິສ຺ສໍ ວໂສທິສ຺ສໍ ເຠສຊ຺ໂຊທິສ຺ສນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອມນຸສ຺ສິກາພາເຘ ອາມກມໍສໍ ອາມກໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ພ຺ຍາໂຘທິສ຺ສໍ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ປນ ກາເລປິ ວິກາເລປິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍມໍສໂລຫິຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຣມນ຺ຖກສ຺ສ ໂຣມນ຺ຖນ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໓) ເອວໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຸຄ຺ຄໂລທິສ຺ສໍ ນາມ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາວິກຏານິ ທາຕຸໍ ຄູຖໍ ມຸຕ຺ຕໍ ຉາຣິກໍ ມຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໘) ເອວໍ ສປ຺ປທຏ຺ຐກາເລ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ກາໂລທິສ຺ສໍ ນາມ. ຄຓໂຠຊນາທິ ສມໂຍທິສ຺ສໍ ນາມ. ຄຓງ຺ຄຓູປາຫນານິ ເທໂສທິສ຺ສໍ ນາມ. ວໂສທິສ຺ສໍ ນາມ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ເອວໍ ¶ ວສານາເມນ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສວສໍ ສພ຺ເພສໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວສານໍ ເຕລໍ ຕໍຕທຕ຺ຖິການໍ ເຕລປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຠສຊ຺ໂຊທິສ຺ສໍ ນາມ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕານິ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໑) ເອວໍ ເຠສຊ຺ຊນາເມນ ວຸຕ຺ຕານິ ສປ຺ປິອາທີນິ ປຎ຺ຈ.

ຍຖາ ປນ ຂີຣທຘິອາທີຫິ ປກ຺ກເຕລໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ເອວມິທໍ. ອິທໍ ປນ ເຕລໍ ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສວຕ຺ຖຸປກ຺ກາ ສາມໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ສວຕ຺ຖຸປກ຺ກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມໍ ປກ຺ກາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ສວຕ຺ຖຸກປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສາມໍປກ຺ກຕ຺ຕາ ທຘິອາທີຫິ ປກ຺ກເຕລໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ເອວມິທໍ. ອິທໍ ປນ ອຕ຺ຕນາ ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກມ຺ປິ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ກາຣຓູປຈາເຣນ ວສາເຕລໍ ‘‘ວສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາເລຕິ ປຸເຣຠຕ຺ຕກາເລ ປເຣຫິ ວາ ອຕ຺ຕນາ ວາ ປກ຺ກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປນ ປຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ກາເລ ສໍສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກາເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ວິກາເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິກາເລ ປຈິຕ຺ວາ ວິກາເລ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ໂສ ຕີຓິ ທຸກ຺ກຏານິ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ອມານຸສາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໒໖໒) ປນ ອຈ຺ຉວສາທີນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສວສໍ ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍມໍສານໍ ວສາ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ມໍເສສຸ ຫິ ມນຸສ຺ສຫຕ຺ຖິມໍສາທີນິ ທສ ມໍສານິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ, ວສາ ປນ ເອກາ ມນຸສ຺ສວສາ ເອວ.

ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ກຕນິພ຺ພຏ຺ຏິຕວສາເຕລໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ¶ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສຸຂຸມຣຊສທິສໍ ມໍສໍ ວາ ນ຺ຫາຣຸ ວາ ອຏ຺ຐິ ວາ ໂລຫິຕໍ ວາ, ຕໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ. ສເຈ ສຍໍ ກໂຣຕິ, ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ນິຣາມິສປຣິໂຠຄຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ ເຕລປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒). ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ສປ຺ປິອາທີນໍ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຍາວກາລິກຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ. ຍາວກາລິກວຕ຺ຖູນໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນ ປເຈຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໙໒. ອິທານິ ຍາວຊີວິກວິກຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫລິທ຺ທີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຍມນຸຕ຺ຕານປທຕ຺ໂຖ (ມຫາວ. ໒໖໓; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໘-໒໔໙) – ປຎ຺ຈມູລາທິກຎ຺ຈາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິປຎ຺ຈມູເລນ ສທ຺ຘິໍ ອຎ຺ຎານິປິ ຕຄ຺ຄຕິການິ ມູລເຠສຊ຺ຊານິ ຄຫິຕານີຕິ ຎາຕພ຺ພໍ.

໙໓-໕. ພິຬງ຺ຄາທີນິ ຜລເຠສຊ຺ຊານິ. ຕຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໒໖໓) ໂຄຏ຺ຐຜລນ຺ຕິ ມທນຜລນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກປ຺ປາສາທີນໍ ປຓ຺ຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິເມ ປນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ມູລເຠສຊ຺ຊຜລເຠສຊ຺ຊປຓ຺ຓເຠສຊ຺ຊວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ກປ຺ປິຍາ. ອິເມສໍ ປຸປ຺ຜຜລປຓ຺ຓມູລາ ສພ຺ເພປິ ກປ຺ປິຍາ ຍາວຊີວິກາເຍວ. ຐເປຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຉຸນິຍ຺ຍາສໍ ສພ຺ໂພ ຈ ນິຍ຺ຍາໂສ ສຣສຎ຺ຈ ອຸຈ຺ຉຸຊໍ ຕຈໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ໂພ ຈ ຕໂຈຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໙໖. ມຘຸນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ອມກ຺ຂິຕໍ ສຸທ຺ຘສິຕ຺ຖຎ຺ຈ. ມຘຸມກ຺ຂິຕໍ ປນ ສຕ຺ຕາຫກາລິກເມວ. ຍຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈີຕິ ໂອທນໍ ມໍສໍ ອຏ຺ຐິອາທີນີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໗. ‘‘ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ ເນວ ຂາທນີເຍ ຂາທນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ນ ໂຠຊນີເຍ ໂຠຊນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ, ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ¶ , ອສຕິ ¶ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາຫາຣຕ຺ຖມສາເຘນ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຍາວຊີວິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໙໘. ສພ຺ພສ຺ສາຕິ ຄິລານສ຺ສາປິ ອຄິລານສ຺ສປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາລິກຕ຺ຕຍນ຺ຕິ ຍາວກາລິກໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ວິກາເລ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໙. ຊນຍນ຺ຕຸໂຠຕິ ຊນຍນ຺ຕິ ອຸໂຠ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍາວກາລິກຍາມກາລິກສງ຺ຂາຕາ ອຸໂຠ ກາລິກາ ອຕ຺ຕໂນ ກາລມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິໍ ຊນຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ (ມຫາວ. ໒໗໔; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໗໔; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) – ອຸໂຠປິ ປເນເຕ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ວຸຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖໍ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ, ປຸນທິວເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ສນ຺ນິຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຊນຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໐. ອນາຣຸຬ຺ເຫຕິ ປາຬິຍໍ ອນາຄເຕ ມນຸສ຺ສສປ຺ປິອາທິມ຺ຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໑. ນິສ຺ສຏ຺ຐລທ຺ຘນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໔) ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາເຫຕິ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສາມເຓຣສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ສປ຺ປິໍ ເຕລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວາ ສມ຺ມຸຂາປິ ວາ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ວາ ວິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ນສ຺ສຕິ, ວິນສ຺ສຕິ, ຑຍ຺ຫຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ວິສ຺ສາສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໕) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ນຕ຺ຖິ. ກິຎ຺ຈາປິ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອນຘິຏ຺ຐິເຕ ອຘິຏ຺ຐິຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ¶ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອວິກປ຺ປິເຕ ວິກປ຺ປິຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໔) ອາປຕ຺ຕິວາເຣ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເຖເຣນ ທສ຺ສິຕໍ. ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນາປິ ສເຈ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວິກປ຺ເປຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ນ ວິຊຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນວເສນ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນວເສນ ທສ຺ສິຕໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ວິກປ຺ປິເຕ ປຏິຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ວິຊຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິປິ ນ ໂຫຕີຕິ. ອຘິຏ຺ຐໂຕຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຊນາທີນິ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ປນ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນິຣເປກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິຕຣສ຺ສ ຈ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກາຍິກປຣິໂຠໂຄ ວຏ຺ຏຕິ. ອນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕ຺ຕາ ປນ ພາຫິຣປຣິໂຠເຄນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓) ເອວໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ທທໂຕປິ ຈ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໐໒. ສພ຺ຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ. ຍສ຺ມາ ຄາຫາປຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວມຸທີຣິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ວກ຺ຂມານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໐໓-໕. ສຕ຺ຕາຫໍ ຍາວຊີວິກນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໕; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ສຕ຺ຕາຫກາລິກຎ຺ຈ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ສຕ຺ຕາຫກາລິກຍາວຊີວິກທ຺ວຍໍ ເສສກາລິກສມ຺ມິສ຺ສໍ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ສນ຺ນິຘິປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຸທີຣິຕນ຺ຕິ. ຕທຫຸ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຕທເຫວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຍາວຊີວິກທ຺ວຍໍ. ອິຕຣນ຺ຕິ ຍາວຊີວິກໍ. ປຸເຣ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ໂຫຕຸ, ຕທຫຸ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຍາວຊີວິກໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສຕ຺ຕາຫໍ ກປ຺ປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍາວກາລິເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາມກາລິກໍ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ຍາວຊີວິກໍ ຕທຫຸ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ກປ຺ປຕິ, ໂນ ວິກາເລ. ຍາມກາລິເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ຍາວຊີວິກໍ ¶ ຕທຫຸ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາເມ ກປ຺ປຕິ, ຍາມາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ນ ກປ຺ປຕິ. ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວຊີວິກໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ກປ຺ປຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ຫິ ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໐໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຕທຫຸ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວິເສສວຈນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ປຸເຣ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ. ກາລິກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ກາລິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໖. ອິທານິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄາໂຫ’’ຕິ ປທໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸໍ ‘‘ທາຕຸກາມາຠິຫາໂຣ ຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ທາຕຸກາມສ຺ສ ອຠິຫາໂຣ ທາຕຸກາມາຠິຫາໂຣ. ເອເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ອາລຸເລນ຺ຕສ຺ສ ຜຸສິຕານິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ສເຈ ປຕນ຺ຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທີປິຕໍ ¶ ໂຫຕິ. ເອຣຓກ຺ຂມນ຺ຕິ ຖາມມຊ຺ຌິເມນ ປຸຣິເສນ ອຸກ຺ຂິປນກ຺ຂມໍ, ຕໂຕ ມຫນ຺ເຕ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕິ. ຕິຘາ ເທນ຺ເຕຕິ ກາຍກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານໍ ວເສນ ຕິຘາ ເທນ຺ເຕ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາຍກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘຫິ ທ຺ວິຘາ ຄາໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈງ຺ໂຄ ເອວໍ ປຎ຺ຈງ຺ເຄວໍ. ທາຕຸກາມາຠິຫາໂຣ ເອກໍ, ຫຕ຺ຖປາໂສ ເອກໍ, ເອຣຓກ຺ຂມຕາ ເອກໍ, ເທວມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄເຕສຸ ເອເກນ ຕິຘາ ທານເມກໍ, ທ຺ວິຘາ ຄາໂຫ ເອກນ຺ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄານິ ໂຫນ຺ຕິ.

໑໐໗. ອິທານິ ເຍນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສໍຫາຣິເຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຂາຓຸເກ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໕) ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ¶ ຐປິຕມຎ຺ຈາທິມ຺ຫິ ວາ ຜລເກ ວາ ປາສາເຓ ວາ ອສໍຫາຣິເຍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖຊາເຕ ປທຸມິນິປຓ຺ເຓ ວາ ກິໍສຸກປຓ຺ຓາທິມ຺ຫິ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສຸຂຸເມ ຈິຎ຺ຈອາທີນໍ ປຓ຺ເຓ ວາ ນ ຣຸຫຕິ, ຍຎ຺ຈ ມຊ຺ຌິມປຸຣິໂສ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອສຍ຺ຫຠາເຣ ຈ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ນ ຣຸຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໘. ອິທານິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສິກ຺ຂາມຣຓລິງ຺ເຄຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ ຈ ມຣເຓນ ຈ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນນ ຈ ‘‘ນ ຕໍ ທານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ນ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ຈ ໂຈຣາທີຫິ ວາ ອຈ຺ເຉທາ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທານາ ຈ ຄາໂຫ ປຏິຄ຺ຄາໂຫ ອຸປສມ຺ມຕິ ວິຊຫຕີຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ອຠາວາ ວິພ຺ຠມເນນ ຈ ວິຊຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

. ອິທານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທນ຺ຕໂປນສິກ຺ຂາປທ) – ຈຕຸກາລິກປຣິຍາປນ຺ນໍ ອນ຺ຕມໂສ ຣຊເຣຓຸມ຺ປິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິ. ອິທານິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸທ຺ຘຎ຺ຈ ນາຕິພຫລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘຎ຺ຈາຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ຣເສນ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ. ຫິໂມທກສມຸທ຺ໂທທກາທີສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ໂລຓຎ຺ຈ ອສ຺ສຸ ຈ ໂລຓສ຺ສຸ. ເອຕ຺ຖ ໂລຓໍ ນາມ ສຣີເຣ ອຸຏ຺ຐິຕໍ. ເອຕານິ ປນ ສພ຺ພານິ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນາເນວ ກປ຺ປນ຺ຕິ, ເນຕຣານິ.

໑໑໑. ອິທານິ ອນງ຺ຄລຄ຺ຄານິປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄູຖມຕ຺ຕິກມຸຕ຺ຕານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາວິເຘຕິ ຕຖາວິເຘ ກາເລ, ສປ຺ປທຏ຺ຐກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອນງ຺ຄລຄ຺ຄໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ ¶ ? ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ¶ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສ຺ເວວ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ, ນ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

໑໑໒. ທຸຣູປຈິຓ຺ເຓຕິ ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ເຐ ຜລິກຣຸກ຺ຂວລ຺ລິອາທິໍ ຈາເລນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອາມິສຠຣິຕຠາຊນໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຣາມສນ຺ຕສ຺ສ ວາ ທຸຣູປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣໂຊກິຓ຺ເຓຕິ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຕຣຊໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖຸຄ຺ຄຫປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕິ ອຖ ອຸຄ຺ຄຫປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫ, ອຕ຺ຕນາ ເອວ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ເຖ ຈ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ສຍໍປກ຺ເກ ຈ ອຕ຺ຕນາ ວາ ປເຣນ ວາ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ອນ຺ໂຕປກ຺ເກ ຈາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຏິຄ຺ຄາຫວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປຏິຄ຺ຄາຫນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໓. ອິທານິ ມໍເສສຸ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມໍເສສຸ ຈ ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຏໍ. ອກປ຺ປິຍມໍສມ຺ຫິ ທສ຺ສິເຕ ກປ຺ປິຍມໍສໍ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕິ ປາຣິເສສນເຍນ. ອຸຣຄສ຺ສ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ໂພປິ ອຸຣໂຄ ນ ກປ຺ປຕິ.

໑໑໔. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຊາຕິວເສນ ທສວິຘມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກປ຺ປິຍມໍເສສຸປິ ອກປ຺ປິຍວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕມໍສຎ຺ຈ, ຍຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈສຸ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ ນາມ, ຕໍ ປນ ຊານິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຊານນ຺ຕານໍ ອນາປຕ຺ຕິ. ມຈ຺ເຉສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ¶ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕໍ, ອນາປຸຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ມໍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໘໑) ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຈ຺ເຉສຸ ປນ ອາປຸຈ຺ຉນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ ອກປ຺ປິຍມຈ຺ຉານໍ ນຕ຺ຖິຕາຍາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິທານິ ເອເຕສຸ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສພ຺ພໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໑໕. ອິທານິ ນ ເກວລໍ ອິເມສໍ ມນຸສ຺ສາທີນໍ ມໍສເມວ ອກປ຺ປິຍໍ, ອຏ຺ຐິອາທີນິປິ ອກປ຺ປິຍານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐີປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ ໒໘໑) ໂລມມ຺ເປສນ຺ຕິ ໂລມມ຺ປິ ເອສໍ ອກປ຺ປິຍມໍສວຕ຺ຖູນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈິຕ຺ຕກໍ ວາຕິ ເອເຕສຸ ປນ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕເມວ ສຈິຕ຺ຕກໍ, ເສສາ ອຈິຕ຺ຕກາຕິ. ອກປ຺ປິຍມໍສວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອກປ຺ປິຍມໍສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໖-໗. ອິທານິ ອຈ຺ໂຈຬາຣິການໍ ວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຣູປິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອຎ຺ຎຖາປິ ຍຸຕ຺ຕິ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ (ປາຣາ. ໕໙໑; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຊາຕຣຸປສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) – ໂຍ ຣູປິເຍນ ອຣູປິຍຎ຺ຈ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ໂຍ ຈ ອິຕເຣນ ຈ ອຣູປິເຍນ ຣູປິຍໍ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ.

ອິທານິ ຣູປິຍຎ຺ຈ ອຣູປິຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘ ຣູປິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອຕ຺ຖ (ປາຣາ. ໕໘໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຊາຕຣຸປສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ສຊ຺ຌຸ ສິງ຺ຄີຕິ ສຊ຺ຌູຕິ ຣຊຕໍ. ສິງ຺ຄີຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ. ຕມ຺ພໂລຫາທີຫິ ວາ ທາຣູຫິ ວາ ປຓ຺ເຓຫິ ວາ ລາຂາຍ ວາ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວາ ອສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວາ ກຕໍ ຈມ຺ມພີຊມຍມ຺ປິຍໍ ຍໍ ¶ ເທເສ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິທໍ ໂວຫາຣູປຄມາສກໍ ນາມ. ອິທມິຘ ຣູປິຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ວຕ຺ຖາທິ ຈ ມຸຕ຺ຕາທິ ຈ ວຕ຺ຖມຸຕ຺ຕາທິ. ອິຕຣນ຺ຕິ ອຣູປິຍໍ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ວຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຜາໂລ ປຏໂກ ກປ຺ປາໂສ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ອປຣຓ຺ຓໍ ສປ຺ປິ ນວນີຕໍ ເຕລໍ ມຘຸ ຜາຓິຕາທິເຠສຊ຺ຊຎ຺ຈາຕິ ອິທໍ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸ ນາມ. ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂສິລາ ປວາຬໍ ໂລຫິຕງ຺ໂຄ ມສາຣຄລ຺ລໍ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ ທາສີ ທາໂສ ເຂຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ປຸປ຺ຜາຣາມຜລາຣາມາທໂຍຕິ ອິທໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ນາມ, ຕທຸຠຍໍ ອຣູປິຍໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໑໘. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກຍວິກ຺ກຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ອິມນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸລາທິກໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ໂອທນາທິໍ ຠຸຕ຺ວາ ວາ ‘‘ອິມໍ ວຕ຺ຖາທິກໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເທຫິ, ອິມໍ ຣຊນປຈນາທິກໍ ກຣ, ຣຊນກຏ຺ຐາທິມາ ນຍ, ອິມໍ ວາ ຕວ ເທມິ, ຕ຺ວໍ ປນ ອິມຎ຺ຈ ອິມຎ຺ຈ ອາຫຣ, ກຣ, ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ກຍວິກ຺ກເຍ ສມາປນ຺ເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໑໙. ອິທານິ ປຣິຓາມວເສນ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ (ປາຣາ. ໖໕໙; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕໘; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) – ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ນຕໍ ປຣິຓຕໍ ລາຠໍ ລຠິຕພ຺ພໍ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍອາທີນິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ກຖໍ? ໂຍ ປນ ມາຕຸສນ຺ຕກມ຺ປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓາເມຕິ, ສຸທ຺ຘິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ໂຍ ປນ ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຣິຓຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕິ, ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ.

໑໒໐. ໂຍ ¶ ປນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂຍ ວາ ປເຣນ ວິນຍກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ສກສຎ຺ຎາຍ ນ ທເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຎ຺ຎເຖຕຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຖາຕິ ເຖຍ຺ຍສຎ຺ຎາຍ ສເຈ ນ ທເທຍ຺ຍ, ອິຕຣໍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຆວເສນ ປາຣາຊິກຎ຺ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໑. ອິທານິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕີ’’ຕິ ມາຕິກາປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ມຸສາວາໂທມສາວາເທ, ເປສຸຎ຺ຎຫຣເຓ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຸສາວາເທ ຈ ໂອມສວາເທ ຈ ເປສຸຎ຺ຎຫຣເຓ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ອທິຏ຺ຐໍ, ອສຸຕໍ, ອມຸຕໍ ¶ , ອວິຎ຺ຎາຕໍ, ທິຏ຺ຐໍ, ສຸຕໍ, ມຸຕໍ, ວິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໓; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໓) ປຸພ຺ເພປິ ‘‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຈເຕຕ຺ວາ ວຈນກ຺ຂເຓວ ‘‘ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ມຸສາຠຓເນ ປາຈິຕ຺ຕິ ນາມ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສ ຠຓຕິ, ໂສ ຕໍ ນ ສຸຓາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ມຸສາວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ).

‘‘ໂອມສວາໂທ ນາມ ທສຫິ ອາກາເຣຫິ ໂອມສຕິ ຊາຕິຍາປິ ນາເມນປິ ໂຄຕ຺ເຕນປິ ກມ຺ເມນປິ ສິປ຺ເປນປິ ອາພາເຘນປິ ລິງ຺ເຄນປິ ກິເລເສນປິ ອາປຕ຺ຕິຍາປິ ອກ຺ໂກເສນປີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ທສຫິ ອາກາເຣຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຍ ຂຸໍເສຕິ ວມ຺ເຠຕິ, ອຍໍ ໂອມສຕິ ນາມ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕີຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ປຣມ຺ມຸຂາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ປາຬິຍໍ ອນາຄເຕຫິ ‘‘ໂຈໂຣ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄຓ຺ຐິເຠທໂກ’’ຕິ ວາ ອາທີຫິ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ສນ຺ຕິ ອິເຘກຈ຺ເຈ ຂຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈຓ຺ຑາລາ’’ຕິອາທິນາ ປຣິຍາເຍນ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖປິ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ປິຍກມ຺ຍຕາຍ ວາ ເຠທາຘິປ຺ປາເຍນ ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຊາຕິອາທີຫິ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸປສໍຫຣຓໍ ເປສຸຎ຺ຎຫຣຓໍ ນາມ. ເອຕ຺ຖາປິ ປຣິຍາຍວຈເນນ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປສໍຫຣເຓນ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ປທໂສຘມ຺ໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຘມ຺ໂມ ນາມ ພຸທ຺ຘຠາສິໂຕ ສາວກຠາສິໂຕ ອິສິຠາສິໂຕ ເທວຕາຠາສິໂຕ ອຕ຺ຖູປສໍຫິໂຕ ຘມ຺ມູປສໍຫິໂຕ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍມາຣຸຬ຺ຫໍ ຕິປິຏກຘມ຺ມໍ ປທອນຸປທອນ຺ວກ຺ຂຣອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນວເສນ ຠິກ຺ຂຸຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ເອກໂຕ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສາຄາເຣຕິ ຍໍ ປນ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຍາເຍນ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພເຘນ ປາກາຣາທິນາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຎ຺ຈ ເຍນ ເກນຈິ ວິຕານາທິນາ ອນ຺ຕມໂສ ວຕ຺ເຖນປິ ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນຎ຺ຈ ເສນາສນໍ, ຕຖາຣູເປ ເສນາສເນ ເອກູປຈາຣຏ຺ຐາເນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຫ ວສນ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິປຊ຺ຊນຄຓນາຍ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຄຓນາຍ ຈ ເທວສິກໍ ປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸຊ຺ຌາປນກຂິຍ຺ຍເນຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ສງ຺ເຆນ ສມ຺ມຕໍ ເສນາສນປຎ຺ຎາປກໍ ວາ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກໍ ¶ ວາ ຍາຄຸຠາຊກໍ ວາ ຜລຠາຊກໍ ວາ ຂຊ຺ຊຠາຊກໍ ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊກໍ ວາ ມງ຺ກຸກຕ຺ຕຸກາໂມ ຉນ຺ເທນ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ຠຕ຺ຕານິ ຈ ອຸທ຺ທິສຕີ’’ຕິ ວາ ວທນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ¶ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ອຸຊ຺ຌາເປຕິ ເຕນ ອວຊານາເປຕິ, ໂຍ ປນ ຕເຖວ ວທນ຺ໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕສ຺ສ ອຍສໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ຂີຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸຊ຺ຌາປນເກ ຈ ຂີຍນເກ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິທ຺ວຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໒໒. ຕລສຕ຺ຕິອນາທຣ-ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປາທເນສຸ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຫຣຓາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກາຍໍ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕິ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສເຈ ວິຣທ຺ໂຘ ປຫາຣໍ ເທຕິ, ອປ຺ປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນສຸປິ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຕໍ ອສິກ຺ຂິຕຸກາມຕາຍ ວາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອໂສຕຸກາມຕາຍ ວາ ໂຍ ອນາທຣິຍໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອນາທຣກຣເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວາ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວາ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ‘‘ອູນວີສຕິວສ຺ໂສ ມຎ຺ເຎ ຕ຺ວໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ວິກາເລ ມຎ຺ເຎ ຕຍາ ຠຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປາທເນ ທຸກ຺ກຏໍ.

ຄາມປ຺ປເວສນາປຸຈ຺ຉາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກາຕິກ຺ກມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວິກາໂລ ນາມ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ສເຈ ສມ຺ພຫຸລາ ເກນຈິ ກມ຺ເມນ ຄາມໍ ປວິສນ຺ຕິ, ‘‘ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນໍ ອາປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ສພ຺ເພຫິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອນາປຸຈ຺ຉາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ, ປຐມປາເທ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຕິຍປາທຸທ຺ຘາເຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອາປທາສຸ ອນາປຕ຺ຕິ.

ໂຠຊເນ ຈ ປຣມ຺ປຣາຕິ ປຣມ຺ປຣໂຠຊເນ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປຎ຺ຈສຸ ໂຠຊເນສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ‘‘ໂອທເນນ ວາ ສຕ຺ຕຸນາ ວາ ກຸມ຺ມາເສນ ວາ ມໍເສນ ວາ ມຈ຺ເຉນ ວາ ນິມນ຺ເຕມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ, ເຍນ ເກນຈິ ເວວຈເນນ ວາ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນາຍ ນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ ¶ ເຍນ ເຍນ ປຐມໍ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ໂຠຊນໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ, ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວາ ປຐມນິມນ຺ຕນໍ ປຣສ຺ສ ປຣສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຣມ຺ປຣໂຠຊເນ ປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ຄິລານຈີວຣທານຈີວຣກາລສມເຍສຸ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕຖາ ປຎ຺ຈ ໂຠຊນານິ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

໑໒໓. ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຄມເນ ເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທສວິຘາ ເສຍ຺ຍາ ຠິສິ ຈິມິລິກາ ອຸຕ຺ຕຣຕ຺ຖຣຓໍ ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ຕຏ຺ຏິກາ ຈມ຺ມຂຓ຺ໂຑ ນິສີທນໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ຕິຓສນ຺ຖາໂຣ ປຓ຺ຓສນ຺ຖາໂຣຕິ. ເອເຕສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສງ຺ຆິເກ ວິຫາເຣ ຄຸຕ຺ຕເສນາສເນ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ຄຫິຕໍ ອຕ຺ຕນາ ວາ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ວາ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສໍ ຄມິກວເສນ ປກ຺ກມນ຺ໂຕ ເນວ ສຍໍ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ ນ ອຎ຺ຎໍ ອຸທ຺ຘຣາເປຍ຺ຍ, ຍຖາ ອຸປຈິກາທີຫິ ນ ຂຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວໍ ນ ຐເປຍ຺ຍ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ນ ອຸທ຺ຘຣາເປຍ຺ຍ, ປຕິຣູປໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວາ ສາມເຓຣໍ ວາ ອາຣາມິກເມວ ວາ ອນາປຸຈ຺ຉາ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ມຓ຺ຑປຣຸກ຺ຂມູລາທິອຄຸຕ຺ຕເສນາສເນ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ມຎ຺ຈປີຐຠິສິໂກຈ຺ຉເກສຸ, ຄຸຕ຺ຕເສນາສເນປິ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ເສນາສນານິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຄມເນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ປນ ມຎ຺ໂຈ ປີຐໍ ຠິສິ ໂກຈ຺ຉກນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ເສນາສນໍ ວສ຺ສານເຫມນ຺ຕານໍ ອຏ຺ຐສຸ ມາເສສຸ ອຊ຺ໂຌກາເສ ວາ ໂອວສ຺ສກມຓ຺ຑເປ ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາ ສຍໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ວາ ຕໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວາ ອນຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ເສນາສນສ຺ສ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍ ອຕິກ຺ກມເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສມ຺ມຸຎ຺ຊນີຍາທິ ເສສປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏໍ.

ອິຕ຺ຖິຍາທ຺ຘານຄມເນຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ມາຕຸຄາເມນ ‘‘ຄຈ຺ຉາມ ຠຄິນິ, ຄຈ຺ຉາມ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ວາ ສ຺ເວ ວາ ປຣສຸເວ ວາ’’ຕິ ນິຍມິຕກາລໍ ວິສງ຺ເກຕໍ ອກຕ຺ວາ ທ຺ວາຣວິສງ຺ເກຕໍ ມຄ຺ຄວິສງ຺ເກຕໍ ກຕ຺ວາປິ ຄຈ຺ຉໂຕ ຄາມນ຺ຕເຣ ຄາມນ຺ຕເຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ອທ຺ຘໂຍຊເນ ອທ຺ຘໂຍຊເນ ອາປຕ຺ຕິ.

ເອເກກາຍ ນິສີທເນຕິ ເອຕ຺ຖ ເອໂກ ເອກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິສີທເນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໒໔. ຠິໍສາປເນຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຠິໍສາເປຕຸກາໂມ ໂຈຣກນ຺ຕາຣວາຬກນ຺ຕາຣາທີນິ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ຠຍານກໍ ວາ ຣູປສທ຺ທາທິໍ ທສ຺ເສຕິ, ໂສ ຠາຍຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕສ຺ສ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ທຸກ຺ກຏໍ.

ອາໂກຏເນຕິ ປຫາຣທາເນ. ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອນຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ສເຈ ອຸປ຺ປລປຕ຺ເຕນປິ ປຫາຣໍ ເທຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສາປິ ປຫາຣໍ ເທຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວ.

ອນາຈາຣໍ ອາຈຣິຕ຺ວາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວາ ວຕ຺ຖຸນາ ວາ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຍມາໂນ ຕໍ ອກເຖຕຸກາໂມ ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ, ກິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກິສ຺ມິໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຎ຺ເຎຫິ ວຈເນຫິ ຕໍ ວຈນໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ໂຕ ໂສ ອຎ຺ຎໍ ວທຕິ, ອຍໍ ອຎ຺ຎວາທໂກ, ຕສ຺ມິໍ ອຎ຺ຎວາທເກ ຈ ກຎ຺ຈິ ວີຕິກ຺ກມໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ອິທໍ ນາມ ຕຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ນ ກເຖຕຸກາໂມ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕວ ສງ຺ຆໍ ວິເຫສຕີຕິ ສງ຺ຆວິເຫສໂກ, ຕສ຺ມິໍ ວິເຫສເກ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ອຎ຺ຎວາທເກ ຈ ວິເຫສເກ ¶ ຈ ອາໂຣປິເຕ ປຸນ ອຎ຺ຎໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ, ວິເຫສນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິ. ອນາໂຣປິເຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລປກາສຉາເທຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາ ນາມ ອາປຕ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ປາຣາຊິການິ ເຕຣສ ຈ ສງ຺ຆາທິເສສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໙໙) ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ອິຘ ສງ຺ຆາທິເສສາວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຕິໍ ວິນາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ‘‘ອຍໍ ອສຸຈິໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຕ຺ຖຸນາ ສທ຺ຘິໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິອທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈເນ ທຸກ຺ກຏໍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຈ຺ຉາທເນປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ສຍໍ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ວາ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຊານິຕ຺ວາ ໂຈເທສ຺ສນ຺ຕິ ສາເຣສ຺ສນ຺ຕິ ມງ຺ກຸໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ນາໂຣຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອາໂຣຈິເຕປິ ນ ຣກ຺ຂຕິ ເອວ.

ຫາໂສທເກຕິ ອງ຺ຄຸລິປໂຕທເກນ ຫາໂສ ຈ ອຸທເກ ຫາໂສ ຈາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຫສາຘິປ຺ປາໂຍ ກາເຍນ ກາຍໍ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ, ໂກ ປນ ວາໂທ ¶ ອຸປກຈ຺ຉກາທີສຸ ຆຏ຺ຏເນ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາມສເນ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາມສເນ ຈ. ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນີປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐິຕາ. ອຸທເກ ຫສນຘມ຺ໂມ ນາມ ອຸປຣິໂຄປ຺ຜເກ ອຸທເກ ກີຬາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ນິມ຺ມຸຊ຺ຊນອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນປ຺ລວນາທິກໍ. ອິຘ ຫາໂສ ນາມ ກີຬາ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ນິຈ຺ຉຸຠເນ ວິຫາຣາຕິ ສງ຺ຆິກາ ວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ໂຍ ກຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ‘‘ນິກ຺ຂມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ຍຕ຺ຕການິ ທ຺ວາຣານິ ¶ ເອເກນ ປໂຍເຄນ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາຣຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປໂຍຄສ຺ສ ເອກຕ຺ຕາ ເອກາ ເອວ ຄເຫຕພ຺ພາ. ສເຈ ນານາປໂຍເຄຫິ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາຣຄຓນາຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣນິກ຺ກຑ຺ຒເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ, ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣນິກ຺ກຑ຺ຒເນ ຈ. ອລຊ຺ຊິອາທີສຸ ປນ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອນຸປຂຊ຺ຊ ສຍເນຕິ ສງ຺ຆິເກ ວິຫາເຣ ‘‘ວຸຑ຺ໂຒ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິລາໂນ’’ຕິ ວາ ‘‘ສງ຺ເຆນ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈສ຺ສ ວາ ປີຐສ຺ສ ວາ ປວິສນ຺ຕສ຺ສ ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຸປຈາເຣ ເສຍ຺ຍໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວາ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ວາ ‘‘ຍສ຺ສ ສມ຺ພາໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຠິນິສີທນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຠິນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປໂຍຄຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາຈິຕ຺ຕິຍວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໕. ຠູຕານໍ ຊາຕານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ຄາໂມ ຠູຕຄາໂມ (ປາຈິ. ໙໑; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໙໑; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ). ສມາຣມ຺ໂຠຕິ ເຉທນຜາລນປຈນາທິ, ຕສ຺ມິໍ ຠູຕຄາມສມາຣມ຺ເຠ ຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠເຫຕຸ ປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕກປ຺ປິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປນ ສມຓກປ຺ປິຍໍ ຠເວຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສມຓານໍ ກປ຺ປິຍໍ ສມຓກປ຺ປິຍໍ ¶ . ອິທານິ ເຍນ ກຕໍ ກປ຺ປິຍໍ ສມຓກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນເຂນ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫິ ສມຓກປ຺ເປຫິ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕໍ ສຕ຺ຖປຣິຊິຕໍ ນຂປຣິຊິຕໍ ອພີຊໍ ນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊຎ຺ເຎວ ປຎ຺ຈມ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໒໖. ອິທານິ ¶ ຕໍ ຠູຕຄາມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມູລາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ (ປາຈິ. ໙໑; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໙໑) ສ-ອິຕິ ໂສ ຠູຕຄາໂມ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ມູລພີຊາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ພີເຊຫິ ປຠາວິໂຕ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ມູລພີຊໍ ນາມ ຫລິທ຺ທິສິງ຺ຄິເວຣາທິ. ຂນ຺ຘພີຊໍ ນາມ ອສ຺ສຕ຺ໂຖ ນິຄ຺ໂຣໂຘຕິ ເອວມາທິ. ອຄ຺ຄພີຊໍ ນາມ ອຊ຺ຊຸກຜຓິຊ຺ຊກາທິ. ຜຬຸພີຊໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸເວຬຸນຬາທິ. ‘‘ພີຊພີຊໍ ນາມ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ອປຣຓ຺ຓໍ, ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ ພີເຊ ຊາຍນ຺ຕິ ພີເຊ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ, ເອຕໍ ພີຊພີຊໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ‘‘ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໕; ມ. ນິ. ໑.໒໙໓, ໔໑໑; ໒.໑໑; ອ. ນິ. ໑໐.໙໙; ປຸ. ປ. ໑໗໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມານຸໂລເມນ ອາຄຕໍ ພີຊຄາມສມາຣມ຺ຠໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣມ຺ເຠ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ປຐມໍ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ຠູຕຄາມປຣິໂມຈນໍ ກາເຣຕ຺ວາ ພີຊຄາມປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ປຸນ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕພ຺ພໍ.

໑໒໗. ນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໙໒; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຠຸຕຄາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ນາມ ອມ຺ພປນສາທິ. ໂນພີຊໍ ນາມ ຕຣຸຓມ຺ພຜລາທິ, ເອຕໍ ປນ ສພ຺ພໍ ອກປ຺ປິຍມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຏາຫພທ຺ຘພີຊານິ ກປິຕ຺ຖຜລາທີນິ. ພຫິທ຺ຘາ ວາປິ ກາຣເຍຕິ ກປາເລປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ສເຈ ເອກາພທ຺ຘານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຏາຫມຸຕ຺ຕໍ ປນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ພໍ.

໑໒໘. ຠາຊເນ ວາ ຠູມິຍໍ ວາ ເອກາພທ຺ເຘສຸ ພີເຊສຸ ເອກສ຺ມິໍ ພີເຊ ກປ຺ປິເຍ ກເຕ ສພ຺ເພສ຺ເວວ ກຕໍ ຠເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ພີເຊ, ເອວໍ ຣຸກ຺ຂສຫສ຺ສໍ ວາ ອຸຈ຺ຉຸສຫສ຺ສໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກາພທ຺ເຘ ກເຕປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໒໙. ກປ຺ປິຍໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ພີຊຄາເມ ປຸນ ມູລປຓ຺ຓານິ ສເຈ ຊາຍຣຸໍ, ປຸນ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທາຕິ ມູເລ ຈ ອງ຺ກຸເຣ ຈ ຊາເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໓໐. ອຸທກສມ຺ຠໂວຕິ ¶ ¶ ອຸທກຊາໂຕ. ເຈຕິຍາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຄຫປ຺ປມຸຂປາກາຣເວທິກາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຫິຕາ. ນິພ຺ພຕ຺ຕທ຺ວຕ຺ຕິປຕ຺ຕໂກ ຠູຕຄາໂມວ, ອນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ ອຄ຺ຄພີເຊ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ພີຊມ຺ປິ ຍາວ ມູລໍ ວາ ປຓ຺ຓໍ ວາ ນ ນິກ຺ຂມຕິ, ຕາວ ພີຊຄາໂມວ, ມູເລ ຈ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຓ຺ເຓ ຈ ຫຣິເຕ ຊາເຕ ຠູຕຄາໂມວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໓໑. ມກຸຬນ຺ຕິ ອຜຸລ຺ລໍ. ອຫິຉຕ຺ຕກໍ ນາມ ຣຸກ຺ເຂ ຊາຕໍ ອຫິຉຕ຺ຕກໍ.

໑໓໒. ອລ຺ລຣຸກ຺ເຂ ຄຓ຺ຫໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອລ຺ລຣຸກ຺ເຂ ຉິນ຺ທໂຕ ວາປີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໓໔. ‘‘ອິມໍ ຣຸກ຺ຂໍ, ອິມໍ ລຕໍ, ອິມໍ ກນ຺ທໍ ຉິນ຺ທ, ຠິນ຺ທາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນິຍເມຕ຺ວາ ຠາສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອິທໍ, ເອຕ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ເກວລໍ ‘‘ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໙໒; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຠູຕຄາມຫິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ນເຍນ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ສມຓກປ຺ປວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສມຓກປ຺ປນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓໖. ອິທານິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕສ຺ໂສ ກປ຺ປິຍຠູມິໂຍ ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກໍ ໂຄນິສາທິກໍ ຄຫປຕິໍ ສມ຺ມຸຕິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໙໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ກປ຺ປິຍຠູມິໂຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມຸຕຸສ຺ສາວນນ຺ຕາ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍາສູຕິ ກປ຺ປິຍຠູມີສຸ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ).

໑໓໗. ອິທານິ ¶ ຍຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍກຸຏິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວາສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວາສຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ໂກຏ຺ຐາຄາຣຠຕ຺ຕສາລາເຈຕິຍຆຣສມ຺ມຸຎ຺ຊນີມາຬກາທິ ຍໍ ຍໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວາສຕ຺ຖາຍ ¶ ກຣີຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍກຸຏິກຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ໂຠຊນສາລາ ປນ ເສນາສນເມວ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພາ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຆິເກເວກສນ຺ຕເກຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກສນ຺ຕໂກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສນ຺ຕໂກວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໓໘. ອິທານິ ກຕ຺ຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຄເຫ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເອກສ຺ສ ວາ ເຄເຫ ວິຫາເຣ ກຣິຍມາເນ ເອວໍ ອີຣຍໍ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກໂຣມ, ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິ ກປ຺ປິຍກຸຏີ’’ຕິ ວາ ວທນ຺ໂຕ ປຐມິຏ຺ຐກຕ຺ຖມ຺ຠາທິໍ ຐເປຍ຺ຍ, ເອວໍ ກຕາ ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກາ ນາມ, ເອວໍ ອຸທາຫຣິຕວຈນນ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໓໙. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ສກໂລປິ ວາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອາຣາໂມ ‘‘ໂຄນິສາທີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ປນ ເສນາສເນສຸ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸປິ ອາຣາເມ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ກປ຺ປິຍກຸຏິກຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ສມ຺ມຸຕິໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ກຕໍ ປຣິໂຍສິຕໍ ‘‘ອິມໍ ວິຫາຣໍ ອຑ຺ຒໂຍຄໍ ປາສາທໍ ຫມ຺ມິຍໍ ຄຸຫໍ ຕິຓກຸຏິກໍ ມຓ຺ຑປ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ກຸຏິຍາ ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ຐຕ຺ວາ, ຕສ຺ສາ ອນ຺ໂຕ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພໍ.

໑໔໐. ‘‘ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎຫີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເສສສຫຘມ຺ມິເກຫິປິ ເທວມນຸສ຺ເສຫິປິ ອຎ຺ເຎຫິ ກປ຺ປິຍກຸຏິຍາ ອຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ໂນ ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕໂກ ວາ ເຄໂຫ ‘‘ຄຫປຕີ’’ຕິ ມໂຕ ຎາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສງ຺ຆສນ຺ຕກຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕກຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ເຄໂຫ ຄຫປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໔໑. ສປ຺ປິອາທີຫິ ¶ ມິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ສປ຺ປິອາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ຫລິທ຺ທິສິງ຺ຄິເວຣາທິຍາວຊີວິເກນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວເຊຍ຺ຍ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາວກາລິກຍາມກາລິກສງ຺ຂາຕໍ ປຸຣິມກາລິກທ຺ວຍໍ ສງ຺ຆິກໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວາ ສນ຺ຕກໍ ສຍໍ ກປ຺ປິຍກຸຏິຍາ ວຸຕ຺ຖມ຺ປິ ອິຕເຣຫິ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍາ ວຸຕ຺ເຖຫິ ມິສ຺ສິຕໍ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖຠາວໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໔໒. ເຕເຫວາຕິ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ວຸຕ຺ຖສປ຺ປິເຕລາທີຫິ. ສາມປາກຕນ຺ຕິ ສາມໍປກ຺ກຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໔໓-໔. ອິມາ ¶ ປນ ກປ຺ປິຍກຸຏິໂຍ ຍທາ ຊຫິຕວຕ຺ຖຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສເຈ ຖມ຺ເຠ ວາ ຠິຕ຺ຕິປາເທ ວາ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ໂຍ ໂຍ ຐິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເອເຕນຸປາເຍນ ສພ຺ເພສຸ ປຣິວຕ຺ເຕສຸປິ ນ ວິຊຫິຕວຕ຺ຖຸກາວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ໂຄນິສາທິ ວິຊຫິຕວຕ຺ຖຸກາ. ເສສາ ຉທນວິພ຺ຠມາຕິ ຉທນວິນາສາ ຊຫິຕວຕ຺ຖຸກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠູມິວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໑໕. ອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍວຕ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໕. ອຸປຊ຺ຌາຈຣິເຍຕິ ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໖໔, ໖໗, ໗໔, ໗໘-໗໙; ຈູຬວ. ໓໗໕, ໓໗໗; ໓໗໙-໓໘໒; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໖໔, ໖໗, ໗໕, ໗໖, ໗໗) ອາຈຣິໂຍ ນາມ ນິສ຺ສຍາຈຣິໂຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິໂຍ ຘມ຺ມາຈຣິໂຍຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ເອເຕສຸ ຫິ ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິເກນ ຍາວ ອາຈຣິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ, ຕາວ ສພ຺ພມາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊາອຸປສມ຺ປທາຘມ຺ມນ຺ເຕວາສິເກຫິ ປນ ນິສ຺ສຍມຸຕ຺ຕເກຫິປິ ອາທິໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຈີວຣຣຊນໍ, ຕາວ ວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕທານາທິມ຺ຫິ ປນ ເອເຕສໍ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອເຕສຸ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ເຕວາສິໂກ ຈ ອຸປສມ຺ປທນ຺ເຕວາສິໂກ ຈ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຍາວຊີວໍ ຠາໂຣ, ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິໂກ ຈ ຘມ຺ມນ຺ເຕວາສິໂກ ຈ ຍາວ ສມີເປ ວສຕິ, ຕາວເທວ. ສຸຏ຺ຐຸ ປິຍສີໂລ ສຸເປສໂລ, ສິກ຺ຂາກາໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ເທນ຺ເຕນ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ ຂຸທ຺ທກນ຺ຕິ ຕີຓິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐານິ ອຸປເນຕພ຺ພານິ. ເຕສຸ ຍໍ ຕີຓິ ທິວສານິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕາທິສໍເຍວ ສມ຺ມາ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຍຖາລທ຺ຘໍ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ໂຕຍນ຺ຕິ ສີຕຎ຺ຈ ອຸຓ຺ຫຎ຺ຈ ອຸທກໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ຍໍ ຕີຓິ ທິວສານິ ວຬຎ຺ເຊຕິ, ຈຕຸຕ຺ຖທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕາທິສໍ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ສເຈ ທ຺ເວປິ ວຬຎ຺ເຊຕິ, ທຸວິຘມ຺ປິ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຍາຄຸ ໂຫຕິ, ຠາຊນໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຸປເນຕພ຺ພໍ.

໑໔໖. ປຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕໍ ຈເຣຕິ ‘‘ຍາຄຸໍ ປີຕສ຺ສ ອຸທກໍ ທຕ຺ວາ ຠາຊນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນີຈໍ ກຕ຺ວາ ¶ ສາຘຸກໍ ອປຣິຆໍສນ຺ເຕນ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຏິສາເມຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ວຸຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕໍ ຈເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາມປ຺ປເວເສ ວຕ຺ຕໍ ຈເຣຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ‘‘ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ອາຈຣິໂຍ ວາ ຄາມໍ ປວິສິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ນິວາສນໍ ທາຕພ຺ພໍ, ປຏິນິວາສນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ກາຍພນ຺ຘນໍ ທາຕພ຺ພໍ, ສຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິໂຍ ທາຕພ຺ພາ, ໂຘວິຕ຺ວາ ປຕ຺ໂຕ ໂສທໂກ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ອິທໍ ຄາມປ຺ປເວສເນ ວຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ອາຈຣິໂຍ ວາ ປຈ຺ຉາສມຓໍ ອາກງ຺ຂຕິ, ຕິມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ເຕນ ປຣິມຓ຺ຑລໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິໂຍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຐິກໍ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວາ ປຈ຺ຉາສມເຓນ ໂຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ¶ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຄມເນ ວຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ນິວຕ຺ຕນ຺ເຕນ ປຐມຕຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຄເມ ວຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍມ຺ຫິ ວຸຏ຺ຐິເຕ ອາສນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ, ປາໂທທກໍ ປາທປີຐໍ ປາທກຖລິກໍ ປຏິສາເມຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອາສນາທີສຸ ວຕ຺ຕໍ ນາມ. ອຸປາຫນາຍ ວຕ຺ຕໍ ນາມ ‘‘ອຸປາຫນາ ປຸຎ຺ຉິຕພ຺ພາ, ອຸປາຫນາ ປຸຎ຺ຉນ຺ເຕນ ປຐມໍ ສຸກ຺ເຂນ ໂຈຬເກນ ປຸຎ຺ຉິຕພ຺ພາ, ປຈ຺ຉາ ອລ຺ເລນາ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໓໕໗, ໓໕໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ຈີວເຣ ວຕ຺ຕໍ ນາມ ‘‘ສເຈ ຈີວຣໍ ສິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ອຸຓ຺ເຫ ໂອຕາເປຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ອຸຓ຺ເຫ ຈີວຣໍ ນິທຫິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໔໗. ປຣິໂຠຊນີຍປານີຍ-ວຈ຺ຈປ຺ປສ຺ສາວຐານິສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ປານີຍໍ ນ ໂຫຕິ, ປານີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ນ ໂຫຕິ, ປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ວຈ຺ຈກຸຏິ ອຸກ຺ລາປາ ໂຫຕິ, ວຈ຺ຈກຸຏິ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ປສ຺ສາວຏ຺ຐາເນ ເອວໍ ວຕ຺ຕໍ ຈຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວິຫາຣໍ ໂສເຘນ຺ເຕນ ປຐມໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຫາຣໂສຘເນ ວຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ໂອຕາເປຕ຺ວາ ໂສເຘຕ຺ວາ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ວຸຕ຺ຕໍ ປຸນ ປຎ຺ຎາປເນ ວຕ຺ຕໍ ນາມ.

໑໔໘. ອິທານິ ວິຫາຣໍ ໂສເຘນ຺ເຕນ ເອວໍ ໂສເຘຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ປປ຺ໂຜເຏຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິມາຫ ¶ . ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ວິຫາຣໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຠູມຕ຺ຖຣຓາທິສຍນາສນໍ ປຏິວາເຕ ວາ ປງ຺ຄເຓ ວາ ປານີຍສາມນ຺ຕາ ວາ ນ ປປ຺ໂຜເຏຍ຺ຍາຕິ. ປງ຺ຄເຓຕິ ພຫູນໍ ສນ຺ນິປາເຕ ຐາເນ.

໑໔໙. ນ຺ຫາເນຕິ ¶ ‘‘ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ນຫາຍິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ນຫານໍ ປຏິຍາເທຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສີເຕນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ສີຕໍ ປຏິຍາເທຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໖; ຈູຬວ. ໓໗໖) ວຸຕ຺ຕໍ ນຫາເນ ວຕ຺ຕໍ ນາມ, ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ຄຕ຺ຕໂຕ ອຸທກໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນິວາສນໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໖; ຈູຬວ. ໓໗໖) ວຸຕ຺ຕໍ ນຫາຕສ຺ສ ກາຕພ຺ພໍ ນາມ. ຣງ຺ຄປາເກຕິ ‘‘ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຣຊນໍ ປຈິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກນ ອນ຺ເຕວາສິເກນ ປຈິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຘວເນຕິ ‘‘ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຈີວຣໍ ໂຘວິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກນ ອນ຺ເຕວາສິເກນ ໂຘວິຕພ຺ພໍ, ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ວາ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ສິພ຺ພເນຕິ ‘‘ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ອາຈຣິເຍນ ຈີວຣໍ ກາຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກນ ອນ຺ເຕວາສິເກນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ຈີວເຣ ເຖເວ ຐິເຕ ຣຊນ຺ໂຕ ນ ວເຊ ນ ປກ຺ກເມຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈີວຣໍ ຣຊນ຺ເຕນ ສາຘຸກໍ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກໍ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກໍ ຣຊິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ເຖເວ ປກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໕໐. ເອກຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວິສຠາຄສ຺ສ ອນຕ຺ຖກາມສ຺ສ ເວຣິປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ອນາປຸຈ຺ຉາຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ. ກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ.

໑໕໑-໒. ຕສ຺ສາຕິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ. ນິນ຺ເນຕຸນ຺ຕິ ນີຫຣິຕຸໍ. ກິຈ຺ຈຍໍ ປຣິກມ຺ມໍ ວາຕິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ວາ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມາທິປຣິກມ຺ມໍ ວາ ອຕ຺ຕນາ ຕສ຺ສ ກາຕຸໍ ວາ ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣາເປຕຸໍ ວາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໕໓. ສເຈ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອປສ຺ສນ຺ເຕຫິ ຄາມໍ ປວິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຄາມໍ ປວິສນ຺ໂຕ ສເຈ ປສ຺ສຕິ, ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ¶ ອນາປຸຈ຺ຉາ ນ ທິສາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ຈູຬວ. ໓໗໖) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈຍໍ ນາມ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕປຈນຈີວຣກມ຺ມເກສຈ຺ເຉທນາທິ.

໑໕໔. ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕກມ຺ມານິ ¶ ນາມ ປຣິວາສມານຕ຺ຕອພ຺ຠານຕຊ຺ຊນີຍນິຍສ຺ສປພ຺ພາຊນີຍປຏິສາຣຓີຍອຸກ຺ເຂປນາທໂຍ.

໑໕໕. ວຸຏ຺ຐານໍ ເນສມາຄເມຕິ ‘‘ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ອາຈຣິໂຍ ວາ ຄິລາໂນ ໂຫຕິ, ຍາວຊີວໍ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ, ວຸຏ຺ຐານມສ຺ສ ອາຄເມຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໖; ຈູຬວ. ໓໗໖) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍວຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍວຕ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖. ວຈ຺ຈປ຺ປສ຺ສາວຏ຺ຐານິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໕໖. ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ ວຈ຺ຈນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຖານຸປຸພ຺ພິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິເມສຸ ປນ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ໂຍ ໂຍ ປຐມໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ ວຸຑ຺ໂຒ ວາ ນໂວ ວາ, ໂສ ໂສ ອາຄຕປຏິປາຏິຍາ ກາຕຸຎ຺ຈ ນຫາຍິຕຸຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໕໗. ອຸພ຺ຠຊິຕ຺ວາຕິ (ຈູຬວ. ໓໗໓, ໓໗໔) ນິວາສນໍ ທູຣໂຕວ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂນ ປວິເສຍ຺ຍ. ສຫສາ ຈ ໂນ ປວິເສຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ພຫິ ຐິເຕນ ອຸກ຺ກາສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ສາຘຸກໍ ອຕຣມາເນນ ວຈ຺ຈກຸຏິ ປວິສິຕພ຺ພາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກາສິຕ຺ວາວ ອຕຣມາໂນ ປວິເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ອຸພ຺ຠຊິຕ຺ວາ ປວິສິຕພ຺ພາ, ວຈ຺ຈປາທຸກາຍ ຐິເຕນ ອຸພ຺ຠຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໗໔) ວຈນໂຕ ‘‘ອຸພ຺ຠເຊຍ຺ຍ ປາທຸກາສ຺ເວວ ສຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໕໘. ນ ¶ ກເຣຍ຺ຍ ອຸຠຍໍ ນ ກເຣຍ຺ຍຸຠຍໍ.

໑໕໙. ກູເປຕິ (ຈູຬວ. ໓໗໔) ວຈ຺ຈກູເປ. ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ອວເລຂນກຏ຺ຐໍ. ປສ຺ສາວໂທຓິຍາ ເຂຬໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາວເລເຂຍ຺ຍ ຜຣຸເສນາຕິ ຜາລິຕກຏ຺ເຐນ ວາ ຂເຣນ ວາ ຄຓ຺ຐິເກນ ວາ ¶ ກຓ຺ຏເກນ ວາ ສຸສິເຣນ ວາ ປູຕິນາ ວາ ນາວເລຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຫຕຎ຺ຈາປີຕິ ຄູຖມກ຺ຂິຕມ຺ປິ ໂຘວເຍ ອຕ຺ຕນາ ວາ ປເຣນ ວາ ກຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໖໐. ອຸພ຺ຠຊິຕ຺ວາ ນ ນິກ຺ຂເມຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຈ຺ຈປາທຸກາຍ ຐິເຕນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໗໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸນ ‘‘ອາຈມນປາທຸກາຍໍ ຐິເຕນ ອຸພ຺ຠຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໗໔) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈປຸ ຈປູ’’ຕິ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ນາຈເມຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຈ຺ຈປ຺ປສ຺ສາວຏ຺ຐານິກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ວຈ຺ຈປ຺ປສ຺ສາວຏ຺ຐານິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໒. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ວຸຑ຺ໂຒ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ, ຕສ຺ມິໍ ວຸຑ຺ຒຕຣາຄເມ ປຸນ ອາປຸຈ຺ຉນໍ ນຕ຺ຖິ. ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ຈານຸໂມທໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ທານປຕິນາ ຍາຈິເຕນ ທຫເຣນ ວຸຑ຺ເຒນ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໖໓. ເອກວິຫາຣເກຕິ ເອໂກວຣເກ ວຸຑ຺ເຒນ ວສນ຺ໂຕ ອນາປຸຈ຺ຉາ ນ ສຊ຺ຌາເຍຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທ຺ເທສໍ ປຣິປຸຈ຺ຉຎ຺ຈ ໂນ ທເທຕິ ອຸທ຺ເທສໍ ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ວາ ໂນ ທເທຍ຺ຍ.

໑໖໔. ນ ¶ ວິວເຣຍ຺ຍ ນ ຖເກຍ຺ຍ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທ຺ວາຣໍ ນາມ ມຫາວຬຎ຺ຊໍ, ຕຕ຺ຖ ອາປຸຈ຺ຉນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ.

໑໖໕. ວຸຑ຺ເຒນ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕປິ ເຍນ ວຸຑ຺ໂຒ, ເຕນ ປຣິວຕ຺ຕເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາປຸຈ຺ຉກຣຓວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອາປຸຈ຺ຉກຣຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໖. ‘‘ນ ¶ ຕ຺ເວວ ນຄ຺ເຄນ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ໂຍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ (ຈູຬວ. ໒໖໑;) ‘‘ນຄ຺ໂຄ ມຄ຺ຄໍ ນ ວເຊ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໖໗. ປຏິຈ຺ຉາທິສູຕິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ຊນ຺ຕາຆເຣປິ ອຸທເກປິ ປຣິກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິສ຺ໂສ ປຏິຈ຺ຉາທິໂຍ ຊນ຺ຕາຆຣປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ອຸທກປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ວຕ຺ຖປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາສຸ ຕີສຸ ປຏິຈ຺ຉາທີສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸເວຕິ ເອຕາສຸ ຕີສຸ ປຏິຈ຺ຉາທີສຸ ອຸທກຊນ຺ຕາຆຣປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໂຍ ປຣິກມ຺ເມ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຕ຺ຖຈ຺ຉາທີຕິ ວຕ຺ຖປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຂາທນີຍສາຍນີຍາທີສຸ ສພ຺ພກມ຺ເມສຸ ກປ຺ປິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຄ຺ຄວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໑໖໘. ປຸຣໂຕຕິ (ຈູຬວ. ໓໗໒) ເຖຣານໍ ປຸຣໂຕ ອຸປຣິ ວາ ນ ຈ ນ຺ຫາເຍຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖໙-໑໗໑. ກຸຏ຺ຏຕ຺ຖມ຺ຠຕຣຸຏ຺ຏາເນຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ໒໔໓; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໓) ກຸຏ຺ເຏ ວາ ຖມ຺ເຠ ວາ ຕຣຸມ຺ຫິ ວາ ອຏ຺ຏານຜລເກ ວາ ກາຍໍ ນ ຆໍສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄນ຺ຘພ຺ພຫຕ຺ໂຖ ນາມ ມກ຺ກຏຫຕ຺ຖສທິໂສ ທາຣຸອາທິມໂຍ. ກຸຣຸວິນ຺ທກສຸຕ຺ຕິຍາຕິ ກຸຣຸວິນ຺ທສຸຕ຺ຕິຍາ. ມລ຺ລເກນ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວາ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ວິຄ຺ຄຍ຺ຫ ປຣິກມ຺ມໍ ກາຣາເປຕພ຺ພໍ. ໂຍ ກາຣາເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໔໓) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຄ຺ຄຫປຣິກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ກປ຺ປິຍານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກປາລິຏ຺ຐກຂຓ຺ຑານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ເພສໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ¶ . ຄິລານສ຺ສປິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໓) ອຄິລານສ຺ສປິ ອິມານິ ກປາລິຏ຺ຐກຂຓ຺ຑາທີນິ ກາຍຆໍສເນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ປຸຖຸປາຓີຕິ (ຈູຬວ. ໒໔໔) ຫຕ຺ຖປຣິກມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ຫຕ຺ເຖນ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອກຕມລ຺ລກໍ ນາມ ເອກທາຐິມໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕໍ. ປາສາຓາທໂຍ ປາທຆໍສເນ ເອວ ກປ຺ປິຍາ. ນ຺ຫານກປ຺ປວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ນ຺ຫານກປ຺ປນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໒. ‘‘ນານາສໍວາສໂກ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອຘມ຺ມວາທີ ອວນ຺ທິໂຍ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໒; ປຣິ. ໔໖໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສໂກ ອິຘ ນານາສໍວາສໂກ. ປາຣິວາສິຍມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣຫມານຕ຺ຕາຣຫມານຕ຺ຕຈາຣິອພ຺ຠານາຣຫາ ຄຣຸກຏ຺ຐາຕິ ອິຘ ຄຫິຕາ. ອິເມ ປນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນາທີນິ ລຠນ຺ຕິ, ປກຕຕ຺ເຕນ ອວນ຺ທນີຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອວນ຺ທນີຍວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອວນ຺ທິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໓. ອິທານິ ¶ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ຈມ຺ມານິ ອຕ຺ຖຣຓານິ ເອຬກຈມ຺ມໍ ອຊຈມ຺ມໍ ມິຄຈມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຈມ຺ມານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມິຄາເຊຬກຈມ຺ມານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໒) ມຎ຺ຈາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຣຫິເຕຓີປສທາ ຈ ກຸຣຸງ຺ຄາ ຈ ຈ-ສທ຺ເທນ ອຎ຺ເຎປິ ວາຬມິຄາ ມິຄມາຕຸກາທໂຍປິ ມິຄຊາຕິກາ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໗໔. ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕຍາ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ –

‘‘ມກ຺ກໂຏ ¶ ກາຬສີໂຫ ຈ, ສຣໂຠ ກທລີມິໂຄ;

ເຍ ຈ ວາຬມິຄາ ເກຈິ, ເຕສໍ ຈມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. –

ເອຕ຺ຖ ວາຬມິຄຄ຺ຄຫເຓນ ວຸຕ຺ຕາວເສສາ ອນ຺ຕມໂສ ໂຄມຫິໍສາທໂຍ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຖວິກາຕິ ອຸປາຫນໂກສກສຕ຺ຖໂກສກກຸຎ຺ຈິກໂກສກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທໂຍ. ຈມ຺ມວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໑໗໕. ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນາຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໕) ຈຕຸປຏລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ເອກທ຺ວິຕິປຏລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກປລາສິກໍ ອຸປາຫນໍ, ນ ຠິກ຺ຂເວ ທິຄຸຓາ ອຸປາຫນາ ຘາເຣຕພ຺ພາ, ນ ຕິຄຸຓາ ອຸປາຫນາ ຘາເຣຕພ຺ພາ, ນ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນາ ຘາເຣຕພ຺ພາ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອມຸກ຺ກໍ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນໍ, ນ ¶ ຠິກ຺ຂເວ ນວາ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນາ ຘາເຣຕພ຺ພາ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ມຊ຺ຌິມເທເສ ຄິລາໂນປິ ນວໍ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນໍ ນ ລຠຕິ, ເອກວາຣມ຺ປິ ອຎ຺ເຎຫິ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ໂອມຸກ຺ກອຸປາຫນສງ຺ຂາຕໍ ລຠຕິ, ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ຄິລາໂນ ນວມ຺ປິ ລຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ສພ຺ພສ຺ສາຕິ ຄິລານສ຺ສາປິ ອຄິລານສ຺ສາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຊ຺ຌິມເທເສປິ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມເທເສປິ ອາຣາເມ ອາຣາມູປຈາເຣ ຄິລານສ຺ສາປິ ອຄິລານສ຺ສາປິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊ຺ຌາຣາເມ ອຸປາຫນໍ ຘາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອາຣາເມປິ ຄາເມປິ. ອກລ຺ລກສ຺ສາຕິ ຄິລານສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ປນ ມຊ຺ຌິມເທເສ ຄິລານສ຺ສ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນາ ປຣິຠຸຕ຺ຕາວ ອາຣາເມປິ ຄາເມປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຈນ຺ຕິມເທເສ ອປຣິຠຸຕ຺ຕາປິ. ມຊ຺ຌິມເທເສປິ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມເທເສປິ ຠຄວຕາ ຄິລານສ຺ເສວ ອຸປາຫນາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍສ຺ສ ປາທາ ວາ ທຸກ຺ຂາ, ປາທາ ວາ ຜລິຕາ, ປາທຂິໂລ ວາ ອາພາໂຘ, ອຸປາຫນໍ ຘາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໙) ຈ ¶ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສອຸປາຫເນນ ຄາມໍ ປວິສິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ມຊ຺ຌິມເທເສ ຈ ຄິລາໂນ ນວໍ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນໍ ຘາເຣຕຸໍ ຍທິ ລຠຕິ, ກຖໍ ປເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ? ສພ຺ພຕ຺ຖ ປນ ຠຄວຕາ ຄິລານສ຺ເສວ ອຸປາຫນາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຕສ຺ມາ ມຊ຺ຌິມເທເສ ຄິລາໂນ ນວໍ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນໍ ລຠຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໗໖-໙. ສພ຺ພາວ ນີລກາ (ມຫາວ. ໒໔໖; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໖) ສພ຺ພນີລກາ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂອທາຕກາທີສຸປິ. ໂອທາຕໍ ປນ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ¶ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ອນຸໂລມວເສນ ປນ ອິຘ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາຣງ຺ຄຣຕ຺ຕາ ສຕປທິປິຏ຺ຐິວຓ຺ຓາ. ມຫານາມຣງ຺ຄຣຕ຺ຕາ ມນ຺ທຣຕ຺ຕາ. ມຎ຺ເຊຏ຺ຐິກາ ກຓເວຣປຸປ຺ຜວຓ຺ຓາ. ປຸປ຺ຜລຕາທີຫິ ວິຈິຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຣາ. ນີລປີຕາທິວທ຺ຘິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂອທາຕໂລຫິຕມຎ຺ເຊຏ຺ຐິກມຫາຣງ຺ຄມຫານາມຣງ຺ຄຣຕ຺ຕາທິວເສນ ວທ຺ຘິກາ ຄຫິຕາ. ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆຸທ຺ທາຊິນທີປີນໍ ຈມ຺ເມຫິ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂກຈີຕິ ຄິລາໂນປິ ອຄິລາໂນປິ.

໑໘໐. ສກລໍ ວາ ເອກເທສກໍ ວາ ຣຊນໍ ໂຈເຬນ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໖) ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ວຬຎ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂລ຺ລກາທິກໍ ປນ ສພ຺ພໍ ຫາຣິຕ຺ວາ ວຬຎ຺ເຊຕພ຺ພໍ. ອຸປາຫນວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຸປາຫນນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໑. ອິຕ຺ຖິຍາຕິ ຕທຫຸຊາຕາຍປິ ທາຣິກາຍ. ອາທາເສ (ຈູຬວ. ໒໔໗) ວາ ອຸທກປຕ຺ເຕ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂໍ ອວໂລເກຍ຺ຍ, ອສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາພາຘປຈ຺ຈຍາ ອາທາເສ ວາ ອຸທກປຕ຺ເຕ ວາ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໔໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາວຓາທີນິ ວາ ‘‘ຊິຓ຺ໂຓ ນຸ ໂຂມ຺ຫິ, ໂນ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ອາຍຸສງ຺ຂາຣໍ ວາ ໂອໂລເກຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອໂນໂລກິຍວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອໂນໂລກິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໒. ວຏ຺ຏາ ¶ ¶ ວາ ອຏ຺ຐໂສຬສໍສາ ວາ ມຏ຺ຐາ ປຸປ຺ຜລຕາທີຫິ ອຈິຕ຺ຕກາ ອຎ຺ຊນີ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິສ຺ໂສປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ເອກາຍ ວາ ທ຺ວີສຸ ວາ ກຖາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເລຂາຕິ ວຏ຺ຏເລຂາ. ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ປິຘານກພນ຺ຘນຕ຺ຖໍ.

໑໘໓. ຣູປນ຺ຕິ ສກຸຓຣູປາທິ. ຍທິ ຈ ເອທິສໍ ອຎ຺ເຎຫິ ກຕໍ ລຠຕິ, ຆໍສິຕ຺ວາ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ຍຖາ ວາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາ ສຸຕ຺ເຕນ ເວເຐຕ຺ວາ ວຬຎ຺ເຊຕພ຺ພໍ.

໑໘໔. ຖວິກາຕິ ອຎ຺ຊນິຖວິກາ. ອຎ຺ຊນິສລາກາປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໘໕-໖. ອຏ຺ຐີຕິ (ມຫາວ. ໒໖໖; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໔) ມນຸສ຺ສຏ຺ຐິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສຏ຺ຐິ. ວິສາຓທນ຺ເຕສຸ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອາມລກກກ຺ກາທີຫິ ກຕາ ຜລມຍາ. ຕມ຺ມຍາຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ເຕເຫວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຊນີວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຎ຺ຊນີນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໗-໙. ‘‘ອຸຈ຺ຈໂກ ອາສນ຺ທິໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ອຸຈ຺ຈກມ຺ປິ ອາສນ຺ທິກ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໗) ວຈນໂຕ ມຎ຺ຈສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒຠາຄປ຺ປມາເຓນ ເອກໂຕຠາເຄນ ທີຆມ຺ປິ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ອຕິເຣກຏ຺ຐງ຺ຄຸລປາທກໍ ອິຘ ອາສນ຺ທີຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຈຕຸຣໍສາສນ຺ທິໂກ ປນ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໂກປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕູລີຕິ ¶ ປກຕິຕູລິກາ. ປລ຺ລງ຺ໂກນາມ ອາຫຣິເມຫິ ວາເຬຫິ ກໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ສີຫຣູປາທິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຏິກນ຺ຕິ ເສຕຕ຺ຖຣຓໍ. ໂຄນຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາຘິກໂລໂມ ໂກຊໂວ ‘‘ໂຄນໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຊວ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໓໗) ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໂລມກໍ ປກຕິໂກຊວໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຣຕນຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕກໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏລີຕິ ຆນປຸປ຺ຜຣຕ຺ຕອຕ຺ຖຣຓໍ ¶ . ວິກຕີຕິ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິຣູປວິຈິຕ຺ໂຕ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓໂກ. ອຸທ຺ທໂລມີຕິ ເອກໂຕອຸຄ຺ຄຕປຸປ຺ຜໍ. ເອກນ຺ຕໂລມິກາຕິ ອຸຠໂຕອຸຄ຺ຄຕປຸປ຺ຜໍ.

ກຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂສຬສນ຺ນໍ ນາຏກິຕ຺ຖີນໍ ຐຕ຺ວາ ນຈ຺ຈນໂຍຄ຺ຄໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓໍ. ໂກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕໍ ໂກເສຍ຺ຍສຸຕ຺ຕມຍໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ. ກຏ຺ຏິສ຺ສນ຺ຕິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕໍ ໂກເສຍ຺ຍກຏ຺ຏິສ຺ສມຍໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ. ໂກເສຍ຺ຍຎ຺ຈ ກຏ຺ຏິສ຺ສຎ຺ຈ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕາເນວ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ສຸທ຺ຘານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖຕ຺ຖຣາ ເຕສໍ ອຸປຣິ ອຕ຺ຖຣຓກອຕ຺ຖຣຓາວ. ອຊິນປ຺ປເວຓີຕິ ອຊິນຈມ຺ເມຫິ ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓນ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕາ ປເວຓີ, ເຕນ ຈ ກທລີມິຄຈມ຺ມໍ ເສຕວຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປຣິ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕໍ ປວຣປ຺ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ກທລີມິຄປ຺ປວຣປ຺ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ, ເຕນ ຈ ອຕ຺ຖຕໍ ອຊິນປ຺ປເວຓີກທລີມິຄປ຺ປວຣປ຺ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖຕໍ.

ເສຕວິຕານມ຺ປິ ເຫຏ຺ຐາ ອກປ຺ປິຍປ຺ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓ ສຕິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກປ຺ປິຍປ຺ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓ ສຕິ ວຏ຺ຏຕິ, ຣຕ຺ຕວິຕານສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ກປ຺ປິຍປ຺ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓ ສຕິປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ສີສູປຘານໍ ປາທູປຘານນ຺ຕິ ມຎ຺ຈສ຺ສ ອຸຠໂຕໂລຫິຕກໍ ອຸປຘານໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ປນ ເອກເມວ ອຸປຘານໍ ໂຫຕິ, ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສຸ ຣຕ຺ຕໍ ວາ ປທຸມວຓ຺ຓໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ວາ, ສເຈ ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ, ວຏ຺ຏຕິ, ມຫາອຸປຘານໍ ປນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ.

໑໙໐. ອາສນ຺ທາທິຕ຺ຕຍາຕິ ¶ ອາສນ຺ທີ ຕູລີ ປລ຺ລງ຺ໂກຕິ ອິທໍ ຕຍໍ ນາມໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐເປຕ຺ວາ ຕີຓິ ອາສນ຺ທິໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ຕູລິກໍ ເສສກໍ ຄິຫິວິກຏໍ ອຠິນິສີທິຕຸໍ, ນ ຕ຺ເວວ ອຠິນິປຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສເສ ຄິຫິສນ຺ຕເກ ນິສີທິຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ຘມ຺ມາສເນ ສງ຺ຆິກມ຺ປິ ໂຄນກາທິໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ອນາຓຕ຺ຕາ ອາຣາມິກາທໂຍ ສຍເມວ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ເຈວ ນີຫຣນ຺ຕິ ຈ, ເອຕໍ ຄິຫິວິກຏນີຫາຣໍ ນາມ, ອິມິນາ ຄິຫິວິກຏນີຫາເຣນ ວຏ຺ຏຕິ. ຠຕ຺ຕຄ຺ຄໍ ນາມ ວິຫາເຣ ເອວ ທານຏ຺ຐານໍ.

໑໙໑. ຈຕຸນ຺ນໍ ປາທານໍ, ຕີສຸ ປສ຺ເສສຸ ອປສ຺ສຍານຎ຺ຈ ວເສນ ສຕ຺ຕງ຺ໂຄ. ເອກປສ຺ເສນ ຍຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈງ຺ໂຄ. ອິເມ ປນ ສຕ຺ຕງ຺ຄປຎ຺ຈງ຺ຄາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈກມ຺ປິ ສຕ຺ຕງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕາປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຈ຺ຈປາທກາ’’ຕິ. ຕູໂລນທ຺ຘາ ມຎ຺ຈປີຐາ ຆເຣເຍວ ນິສີທິຕຸໍ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໙໒. ຈີວຣຈ຺ຉວິໂຍຕິ ¶ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ, ຉນ຺ນໍ ອນຸໂລມຈີວຣານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎຕຣຈີວຣຈ຺ຉວິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ມຎ຺ເຈປິ ປີເຐປິ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄປິ ອນ຺ຕຣຆເຣປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມາສໍ ປນ ຠິສີນໍ ປມາຓປຣິຈ຺ເຉໂທປິ ນຕ຺ຖິ, ມຎ຺ຈປີຐາທີນໍ ວເສນ ອນຸຣູປໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປມາຓໍ ກາຕພ຺ພໍ.

໑໙໓. ‘‘ຕູລິກາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂຫຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຊເຏຕ຺ວາ ພິມ຺ໂພຫນໍ ກາຕຸໍ, ຕີຓິ ຕູລານິ ຣຸກ຺ຂຕູລໍ ລຕາຕູລໍ ໂປຏກິຕູລ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕູລຕ຺ຕຍຎ຺ຈ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໙໗; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຕູໂລນນ຺ທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ພິມ຺ໂພຫເນ ¶ ວຏ຺ຏຕິ. ອິເມຫິ ຕີຫິ ຕູເລຫິ ສພ຺ເພສໍ ຣຸກ຺ຂລຕາຕິຓານໍ ຕູລໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠິສິຍໍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ຕູລໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຠິສິຄພ຺ໂຠຕິ ຠິສິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຈຬາທິປຎ຺ຈກໍ ພິມ຺ໂພຫເນ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມິຄປກ຺ຂິນນ຺ຕິ ສີຫາທີນໍ ສພ຺ພຈຕຸປ຺ປທານໍ ຫໍສໂມຣາທີນໍ ສພ຺ພປກ຺ຂີນໍ ໂລມານິ ກປ຺ປນ຺ຕິ. ມສູຣເກ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໙໔. ອິທານິ ຠິສິຍໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສໂລມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຸຓ຺ຓາຍນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໗; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໙໗) ອຸຓ຺ຓາຠິສິຍໍ ມນຸສ຺ສໂລມໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຓ຺ຓາຠິສິຍມ຺ປິ ມນຸສ຺ສໂລມໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ປກ຺ຂິຈຕຸປ຺ປທານໍ ໂລມໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຓ຺ເຓຕິ ປຓ຺ຓຠິສິຍຎ຺ຈ ປຸປ຺ຜຎ຺ຈ ສຸທ຺ຘໍ ຕມາລປຕ຺ຕຎ຺ຈ ນ ລພ຺ຠໍ, ອວເສສໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຓ຺ຓໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມາລປຕ຺ຕກມ຺ປິ ອຎ຺ເຎຫິ ມິສ຺ສໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ໂຈຬວາກຕິເຓສຸ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອາສນຎ຺ເຈວ ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕໍ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ອາສນສາມຎ຺ຎໂຕ ປສງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກປ຺ປິຍສຍນວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອກປ຺ປິຍສຍນນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໕. ຕິຓ຺ຓໍ ວສ຺ສານໍ ອນ຺ຕຣໍ ຕິວສ຺ສນ຺ຕຣໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິວສ຺ສນ຺ຕເຣນ ສຫ ¶ ນິສີທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ທ຺ວີຫິ ວສ຺ເສຫິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໐) ວຸຑ຺ໂຒ ວາ ນໂວ ວາ, ໂສ ຕິວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ນາມ.

໑໙໖. ມຸນີຕິ ພຸທ຺ຘມຸນິ. ສພ຺ເພເຫວາຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິປິ.

໑໙໗. ອນ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ປຈ຺ຉິມໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຉິມໍ ທີຆາສນ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປໂຫຕິ, ເອຕໍ ສໍຫາຣິມໍ ວາ ໂຫຕຸ ອສໍຫາຣິມໍ ວາ, ຕຖາຣູເປສຸ ຜລກຂຓ຺ເຑສຸປິ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມານາສນິການໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸວຄ຺ຄສ຺ສ ມຎ຺ຈໍ ທຸວຄ຺ຄສ຺ສ ປີຐ’’ນ຺ຕິ (ຈຸຬວ. ໓໒໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ສມານາສນິກາ ສຫ ນິສີທິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎຫິ ອສມານາສນິເກຫິ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາທີຫິ ວາ ທ຺ເວ ຫຸຕ຺ວາປິ ນິສີທິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ສມານາສນິກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສມານາສນິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໘. ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ, ອປ຺ປຏິກມ຺ເມ, ປາປິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄ ວາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກຕິ ຕິວິໂຘປິ ອິຘ ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຄຫິໂຕ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອິມິນາ ສິກ຺ຂມານສາມເຓຣສາມເຓຣີສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕກາ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຉິນ຺ນມູລໂກ ນາມ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນໂກ. ນານາສໍວາໂສຕິ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສໂກ. ‘‘ນານາສີມາຍ ຐິຕຈຕຸຕ຺ໂຖ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອິທ຺ຘິຍາ ເວຫາເສ ຐິຕຈຕຸຕ຺ໂຖ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອກມ຺ມໍ ນ ຈ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິເມປິ ‘‘ອສໍວາສິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອເຕສຸ ປນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖາທີນິ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ນິສ຺ສີມຏ຺ຐເວຫາສຏ຺ເຐຫິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ, ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ອິຕເຣຫິ ທຸກ຺ກຏໍ. ອສໍວາສິກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອສໍວາສິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໙. ອຘມ຺ມກມ຺ມນ຺ຕິ ¶ ¶ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ກຕມຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ? ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ເມ ເອກາຍ ຎຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ກມ຺ມວາຈໍ ອນຸສ຺ສາເວຕິ, ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ. ທ຺ວີຫິ ຎຕ຺ຕີຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ກມ຺ມວາຈໍ ອນຸສ຺ສາເວຕິ, ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ. ເອກາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕິ, ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ. ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມວາຈາຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕິ, ອຘມ຺ມກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໘໗). ອິມິນາ ນເຍນ ເສສກມ຺ເມສຸປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖາ ກຣຓໍ ອຘມ຺ມກມ຺ມນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວຄ຺ເຄນາຕິ ວຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ. ກຖຎ຺ຈ ວຄ຺ຄໍ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ຍາວຕິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕ ອນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ໂທ ອນາຫໂຏ ໂຫຕິ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕາ ປຏິກ຺ໂກສນ຺ຕິ, ວຄ຺ຄກມ຺ມນ຺ຕິ ອິເມສຸ ເຍນ ເກນຈິ ເອເກນປິ ອງ຺ເຄນ ວຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ.

ສມຄ຺ເຄນາຕິ ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ. ກຖໍ ສມຄ຺ຄໍ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ຍາວຕິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕ ອາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ໂທ ອາຫໂຏ ໂຫຕິ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕາ ນປ຺ປຏິກ຺ໂກສນ຺ຕິ, ສມຄ຺ຄກມ຺ມນ຺ຕິ ເອວໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມຄ຺ເຄນ ຘມ຺ມິກໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມານິ, ອຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ, ອຘມ຺ເມນ ສມຄ຺ຄກມ຺ມໍ, ຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ, ຘມ຺ເມນ ສມຄ຺ຄກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໘໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

໒໐໐-໒໐໒. ທສວຄ຺ຄິໂກ (ມຫາວ. ໓໘໘; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ວີສຕິວຄ຺ຄິໂກ ຈ ທສວີສຕິວຄ຺ຄິໂກ. ອພ຺ຠາໂນປສມ຺ປທາປ຺ປວາຣຓາ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພກມ຺ເມສຸ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ອິຕໂຣຕິ ວີສຕິວຄ຺ໂຄ ຈ ອຕິເຣກວີສຕິວຄ຺ໂຄ ຈ.

໒໐໓. ອິທານິ ¶ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ເຕ ຈ ຉນ຺ທາຣເຫ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸວຄ຺ເຄນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ (ປຣິ. ໔໘໘, ໔໙໗; ປຣິ. ໔໘໗-໔໘໘) ປກຕຕ຺ຕາ ນາມ ເຍ ປາຣາຊິກອຸກ຺ຂິຕ຺ຕລທ຺ຘິນານາສໍວາສກາ ¶ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ປເຣຕິ ເອກສີມຏ຺ຐາ ປກຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ. ຍທິ ປກຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູປິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄາມສີມໍ ວາ ນທີສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣຂຓ຺ຑສີມາສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເນວ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ນ ຉນ຺ທາຣຫາ. ນ ຫິ ເຕສໍ ຉນ຺ໂທ ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ ອຎ຺ຎສີມາຍໍ ຐິຕຕ຺ຕາ. ເສເສປີຕິ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄາທິກຣຓີເຍປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໐໔. ອສໍວາສຄຓປູຣໍ ວາ ກຕ຺ວາ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ກາຣການຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍສ຺ສ ສງ຺ໂຆ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕໍຈຕຸຕ຺ໂຖ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອກມ຺ມໍ ນ ຈ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໘໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ກມ຺ມາຣຫຄຓປູຣໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ປຣິວາສາທິກມ຺ມານໍເຍວ ປຣິສໂຕ ວິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄຣຸກຏ຺ຐຄຓປູຣໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ໂຕ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຄຓປູຣໂກ ໂຫຕິ ເອວ.

໒໐໕. ວາເຣຍ຺ຍາຕິ ປຏິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຘມ຺ມກມ຺ເມ ກຍິຣມາເນ ປຏິກ຺ໂກສິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣາເຍ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ອິທໍ, ນ ເມຕໍ ຂມຕີ’’ຕິ ເອວໍ ທ຺ເວ ຕໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອາວິ ກເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ເອໂກ ໂຫຕິ, ‘‘ນ ເມຕໍ ຂມຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເອເຕ ນິຣາປຕ຺ຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາຍາ ຈ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ກມ຺ມໍ ປນ ອຘມ຺ມຕ຺ຕາ ກຸປ຺ປເມວ. ວາເຣນ຺ເຕວ ຕໂຕຘິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕູຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຏິກ຺ໂກສິຕຸໍ, ທ຺ວີຫິ ຕີຫິ ທິຏ຺ຐິໍ ອາວິ ກາຕຸໍ, ເອເກນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ‘‘ນ ເມຕໍ ຂມຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ວາເຣນ຺ຕິ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໐໖. ອິທານິ ¶ ເຍຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກມ຺ມາຣຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕ-ຄ຺ຄຫເຓນ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກປິ ຄຫິໂຕວ. ເອເຕສນ຺ຕິ ເຍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ, ເຕສໍ ປຏິກ຺ເຂໂປ ນ ຣຸຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໐໗. ອິທານິ ຍສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປ ຣຸຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປກຕຕ຺ເຕກສີມຏ຺ຐ-ສມສໍວາສຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ (ມຫາວ. ໓໙໔) – ເອວຣູປສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຏິກ຺ໂກສນາ ອນ຺ຕມໂສ ອານນ຺ຕຣສ຺ສາປິ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ຣຸຫຕີຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ສມານສໍວາສິກສ຺ສ ສມານສີມາຍໍ ຐິຕສ຺ສ ອນ຺ຕມໂສ ອານນ຺ຕຣິກສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ປຏິກ຺ໂກສນາ ຣຸຫຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໙໔) ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໐໘. ສມ຺ມຸຂາ ຍທິ ປຏິກ຺ໂກເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິໂຣກ຺ຂາຕິ ປຣມ຺ມຸຂາ. ກາຍສາມຄ຺ຄິໍ ວາ ຉນ຺ທໍ ວາ ໂນ ທເທຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໒໙. ມິຈ຺ຉາຊີວວິວຊ຺ຊນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໙. ຈຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ສິຣີສຈຸຓ຺ຓາທິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຕ຺ຕິກາຕິ ປກຕິມຕ຺ຕິກາ ວາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ ວາ ສຸທ຺ຘາ ກຸງ຺ກຸຏ຺ຐອາທິກາ ວາ. ກຸລສງ຺ຄຫາຕິ ເອເຕຫິ ສງ຺ຄຫິຕານໍ ສນ຺ຕິເກ ລາຠາສາຍ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອິເມຫິ ສງ຺ຄຫິຕານໍ ສນ຺ຕິເກ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສງ຺ຆິກໍ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ວາ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອິມິນາ ປນ ນເຍນ ລທ຺ຘໍ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສຫຘມ຺ມິການໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ມິຈ຺ຉາຊີວຎ຺ຈ ໂຫຕິ.

໒໑໐-໒໑໑. ລາຠາສາຍ ¶ ທາຍການໍ ທາຣເກ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິຠຏຠາໂວ ປາຣິຠຏກຕາ, ຕາຍ ປາຣິຠຏກຕາຍ ນ ຊີວເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຂຕ຺ຕາທີສຸ ເປສິຕສ຺ສ ຄມນໍ ປເຫຓກມ຺ມໍ. ສາສນປ຺ປຏິສາສນຫຣຓໍ ທູຕກມ຺ມໍ. ເປສິຕສ຺ສ ເຄຫໂຕ ເຄຫຄມນໍ ຊງ຺ຆເປສນິຍໍ. ລາຠາສາຍ ລຎ຺ຊທານມນຸປ຺ປທານໍ. ອຎ຺ເຎນ ວາປີຕິ ອງ຺ຄວິຊ຺ຊາທິນາ.

໒໑໒. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ (ປາຣາ. ໕໑໕ ອາທໂຍ; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໑໕ ອາທໂຍ) ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອເນສນາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕນ ປຸປ຺ຜທານາທິນາ ປຈ຺ຈເຍສນາ. ກຸຫນາທີຫີຕິ (ວິຠ. ໘໖໑; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໖໑; ມຫານິ. ໘໗) ກຸຫນາ ລປນາ ເນມິຕ຺ຕກຕາ ນິປ຺ເປສິກຕາ ¶ ລາເຠນ ລາຠໍ ນິຊິຄີສນຕາຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວຕ຺ຖູຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉາຊີວວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ມິຈ຺ຉາຊີວວິວຊ຺ຊນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໑໓. ອິທານິ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕາທີນິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ມາຕິກາປທໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ (ຈູຬວ. ໓໕໖ ອາທໂຍ; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໗ ອາທໂຍ) ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວີຫິ ເລຑ຺ຑຸປາເຕຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ອຸປາຫນໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນີຈໍ ກຕ຺ວາ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ອຸປາຫນໍ ທຓ຺ຑເກນ ຄເຫຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕໍ ອປນາເມຕ຺ວາ ສີສໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ສີເສ ຈີວຣໍ ຂນ຺ເຘ ກຣິຕ຺ວາ ສາຘຸກໍ ອຕຣມາເນນ ອາຣາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໔. ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ ¶ ສຍນາສນນ຺ຕິ ‘‘ກຕມໍ ເມ ເສນາສນໍ ປາປຸຓາຕິ, ກິໍ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖໍ ວາ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖໍ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໕-໖. ມຎ຺ຈປີຐາທິທາຣຸຠຓ຺ຑຎ຺ຈ (ຈູຬວ. ໓໖໐; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໐) ຣຊນຠາຊນາທິມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑຎ຺ຈ. ອາປຸຈ຺ຉາຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ວາ ອາຣາມິກສ຺ສ ວາ ‘‘ອາວຸໂສ ອິມໍ ຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ເອວໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໗-໘. ວຸຑ຺ຒາຄນ຺ຕຸກສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ໓໕໘ ອາທໂຍ; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໙ ອາທໂຍ) ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ຍທິ ‘‘ວຸຑ຺ໂຒ’’ຕິ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອນາຄເຕ ເອວ ອາສນປຎ຺ຎາປນາທິວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາໂທທປ຺ປຠຸຕິນ຺ຕິ ປາໂທທກໍ ປາທປີຐໍ ປາທກຖລິກໍ ອຸປນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປານີເຍນ ອາປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ສເຈ ສກິໍ ອານີຕໍ ປານີຍໍ ສພ຺ພໍ ປິວຕິ, ປຸນປິ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ເອວ. ປຎ຺ຎເປຕິ ‘‘ເອຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເສນາສນໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໙-໒໐. ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣຄາໂມ ¶ ອິໂຕ ທູເຣ’’ຕິ ວາ ‘‘ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ວາ ‘‘ກາລສ຺ເສວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອຸປຏ຺ຐາເກ ຈຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາ ໂຄຈໂຣ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ອໂຄຈໂຣຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິການໍ ວາ ຄາໂມ, ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠິກ຺ຂໂກ ວາ ຄາໂມ, ຍຕ຺ຖ ເອກສ຺ສ ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ຠິກ຺ຂາ ທີຍຕິ, ໂສ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕິກນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຕິກຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອິມໍ ກາລໍ ປວິສິຕພ຺ພໍ, ອິມໍ ກາລໍ ນິກ຺ຂມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປເວສນນິກ຺ຂມນກາລໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ເກສຸຈິ ຐາເນສຸ ອມນຸສ຺ສາ ວາ ວາຬາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພເມວ. ນິສິນ຺ໂນວາຕິ ອິທໍ ອາປຕ຺ຕິອຠາວມຕ຺ຕທີປກໍ, ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ສພ຺ພໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏເຕວ. ວຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໒໒໑. ສມ຺ມຸຂາຍາຕິ ¶ (ປາຈິ. ໓໗໔; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ວິກປ຺ປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ສມ຺ມຸເຂ ຐິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິກປ຺ປນວິຘານໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓາທິວິຘານຎ຺ຈ ຊານນ຺ຕສ຺ສ. ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ ປນ ‘‘ອິມິນາ ມຍ຺ຫໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາປິ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ສາຕິ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ.

໒໒໒. ນິເຘຕຸໍວາຕິ ນິເຘຕຸໍ ເອວ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໒໔-໕. ອປຣາ ສມ຺ມຸຂາ ວາຕິ ສມ຺ມຸຂາ ວິກປ຺ປນາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມາ ທ຺ເວ ວິກປ຺ປນາ ອຕ຺ຕນາ ເອວ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປເຣນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາປິຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຂາ ວິກປ຺ປນາ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໒໒໗. ມິຕ຺ໂຕຕິ ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ. ສນ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທິຏ຺ຐມຕ຺ໂຕ ນາຕິທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ. ‘‘ອິຕເຣນ ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘ຕິສ຺ໂສ ຠິກ຺ຂູ’ຕິ ວາ ‘ຕິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນີ’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຸນ ເຕນ ‘ອຫໍ ຕິສ຺ສສ຺ສ ¶ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ຕິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວາ ທມ຺ມີ’ຕິ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ເຕເນວ ‘ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ຕິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’ຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໒໒໘. ທູຣສນ຺ຕິກຕ຺ເຕກຕ຺ຕ-ພຫຸຠາວໍ ວິຊານິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ທູຣຕ຺ຕຎ຺ຈ ສນ຺ຕິກຕ຺ຕຎ຺ຈ ເອກຕ຺ຕຎ຺ຈ ພຫຸຠາວຎ຺ຈ ວິຊານິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໒໙. ‘‘ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທສາຫໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈີວຣກາລສມໂຍ ນາມ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ¶ ປຎ຺ຈ ມາສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມາສເມກໍ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມາສໍ ວາ ເອກໍ ປຎ຺ຈ ວາ ມາເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ປເນວ ອກາລຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາກງ຺ຂມາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຂິປ຺ປເມວ ກາເຣຕພ຺ພໍ. ໂນ ຈສ຺ສ ປາຣິປູຣິ, ມາສປຣມໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕໍ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ອູນສ຺ສ ປາຣິປູຣິຍາ ສຕິຍາ ປຈ຺ຈາສາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໙໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຈ຺ຈາສາ ສຕິ ມາສກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຸປ຺ປາທຍຕີຕິ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ອວິກປ຺ປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໍ ນ ຊນຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກປ຺ປນາວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ວິກປ຺ປນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໓໐. ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຕ຺ຕາວຕາ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ນິສ຺ສຍມຸຈ຺ຈນເກນ ປນ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ຘມ຺ມປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ທ຺ເວ ມາຕິກາ ປຄຸຓາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ ກາຕພ຺ພາ, ປກ຺ຂທິວເສສຸ ຘມ຺ມສ຺ສາວນຕ຺ຖາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠາຓວາຣາ, ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ປຣິສານໍ ປຣິກຖນຕ຺ຖາຍ ອນ຺ຘກວິນ຺ທມຫາຣາຫຸໂລວາທຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສທິໂສ ເອໂກ ກຖາມຄ຺ໂຄ, ສງ຺ຆຠຕ຺ຕມງ຺ຄລາມງ຺ຄເລສຸ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ຕິສ຺ໂສ ອນຸໂມທນາ, ອຸໂປສຖປ຺ປວາຣຓາທິວິຊານນຕ຺ຖໍ ກມ຺ມາກມ຺ມວິນິຈ຺ຉໂຍ ¶ , ສມຓຘມ຺ມກຣຓຕ຺ຖໍ ສມາຘິວເສນ ວາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ວາ ອຣຫຕ຺ຕປຣິໂຍສານໍ ເອກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເອຕ຺ຕກໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ ຈາຕຸທິໂສ, ອິຕຣຖາ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ.

໒໓໑. ອິທານິ ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກໍສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໑໐໓) ອາຍສ຺ມໂຕຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ.

໒໓໒. ອິທານິ ¶ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິຘານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປກ຺ກນ຺ເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຎ຺ຈິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິສ຺ສຍປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໂຍ ອຸປຊ຺ຌາຍມ຺ຫາ. ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕິ ວິພ຺ຠນ຺ໂຕ ວາ ກາລກໂຕ ວາ ປກ຺ຂສງ຺ກນ຺ໂຕ ວາ ອາຓຕ຺ຕິເຍວ ປຎ຺ຈມີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໘໓), ‘‘ຉຍິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິສ຺ສຍປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໂຍ ອາຈຣິຍມ຺ຫາ. ອາຈຣິໂຍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕິ ວິພ຺ຠນ຺ໂຕ ວາ ກາລກໂຕ ວາ ປກ຺ຂສງ຺ກນ຺ໂຕ ວາ ອາຓຕ຺ຕິເຍວ ປຎ຺ຈມີ, ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ວາ ສໂມຘານຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ອຸຠຍໍ ອິຘ ທສ຺ສິຕໍ. ສເຈ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣສຸປິ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ເລຑ຺ຑຸປາຕທ຺ວຍພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວສນ຺ຕິ, ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸປິ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ເອເກ. ອາຈຣິຍາ ປນ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘີນໍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເລຑ຺ຑຸປາເຕນ ອຸປຈາຣສີມາປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ເອວ ລພ຺ຠຕິ, ນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ. ຕສ຺ມາ ອາຈຣິຍານໍ ວິນິຈ຺ຉເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ປກ຺ກນ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໘໓) ສເຈ ອາຈຣິໂຍ ອນ຺ເຕວາສິກໍ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາວ ອຸປຈາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ນິສ຺ສໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ສເຈ ອຸປຈາຣສີມໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ນິວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອາຈຣິຍໍ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ຄມເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ອາຈຣິໂຍ ກຕ຺ຖຈິ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ອນ຺ເຕວາສິກໍ ອາປຸຈ຺ຉຕິ, ອນ຺ເຕວາສິໂກປິ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ຕງ຺ຂເຓ ເອວ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ເອວໍ ອາຈຣິຍໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ຄມເນປິ. ທ຺ວີສຸປິ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ຐິເຕສຸ ອາຈຣິໂຍ ວາ ອນ຺ເຕວາສິກໍ, ອນ຺ເຕວາສິໂກ ວາ ອາຈຣິຍໍ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ສເຈ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມຕິ, ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ປກ຺ຂສງ຺ກນ຺ເຕ ວາ ວິພ຺ຠນ຺ເຕ ວາ ກາລກເຕ ວາ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ ¶ . ອາຓຕ຺ຕິ ນາມ ນິສ຺ສຍປ຺ປຓາມນາ. ທສ຺ສນສວນວເສນ ທຸວິຘໍ ສໂມຘານໍ.

‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ;

ເອທິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ອລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໕໙) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອລຊ຺ຊິນໍ ນິສ຺ສາຍ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ໂຍ ວເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໓໔. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິສ຺ສຍໍ ອລຠມາເນນ ອນິສ຺ສິເຕນ ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອທ຺ຘິກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄິລານຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ຈ ຍາຈິຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານຸປຏ຺ຐາເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິສ຺ສຍໍ ອລຠມາເນນ ຍາຈິຍມາເນນ ອນິສ຺ສິເຕນ ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນ ຜາສຸກນ຺ຕິ ຜາສຸວິຫາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນ. ອິທໍ ປນ ປຣິຫາຣໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໑) ໂສຕາປນ຺ນາທິອຣິຍສາວໂກ ວາ ຖາມຄຕສມຖວິປສ຺ສນາລາຠີ ວາ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວາ ນ ລຠຕິ. ຍສ຺ສ ໂຂ ປນ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຕຣຸຓາ ໂຫຕິ, ນ ຖາມຄຕາ, ອຍໍ ລຠຕິ. ອສນ຺ເຕ ນິສ຺ສຍທາຍເກ ‘‘ຍທາ ປຏິຣູໂປ ນິສ຺ສຍທາຍໂກ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສາຍ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມາ, ຕາວ ວສິຕຸໍ ລຠຕິ. ສເຈ ປນ ອາສາຬ຺ຫີມາເສ ນິສ຺ສຍທາຍກໍ ນ ລຠຕິ, ຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ປນ ອນິສ຺ສິເຕນ ວຕ຺ຖຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສຠາເຄ ¶ ທາຍເກ ອສນ຺ເຕ ວສິຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ສພ຺ພປເທສຸ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ນິສ຺ສຍວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ນິສ຺ສຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໓໕. ອກາຍພນ຺ຘໂນຕິ ¶ ກາຍພນ຺ຘນໍ ອພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອກາຍພນ຺ຘເນນ ຄາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ປວິເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ເຖວາສຕິຍາ ຄໂຕຕິ ອສຕິຍາ ຄໂຕ ຍຕ຺ຖ ສຣຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ສຣິຕ຺ວາ ປນ ຍາວ ນ ພນ຺ຘຕິ, ຕາວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທິ ອນ຺ໂຕຄາເມ ສຣຕິ, ກາຍພນ຺ຘເນ ສຕິ ເອກມນ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ອສຕິ ເຈ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປຸນ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໒໓໖. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ກາຍພນ຺ຘນານິ ປຏ຺ຏິກໍ ສູກຣນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທຸວິຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສູກຣນ຺ຕໍ ນາມ ກຸຎ຺ຈິກາໂກສກາ ວິຍ ອນ຺ເຕ ສຸສິຣໍ ກຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຏິຕໍ. ຣຊ຺ຊຸ ຈ ເອກາຕິ ເອກວຏ຺ຏາ ຣຊ຺ຊຸ ຈ. ຕທນຸໂລມິກາຕິ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອນຸໂລມິກາ.

໒໓໗. ມຈ຺ຉກຓ຺ຑກຂຊ຺ຊຸຣີ-ປຕ຺ຕາ ມຏ຺ຐາ ຈ ປຏ຺ຏິກາຕິ ເອຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໗໘) ເອເຕ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏກາທໂຍ ມຏ຺ຐາ ວິກາຣຣຫິຕາ ປຏ຺ຏິກາ ຈ ຕທນ຺ໂຕຄຘາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ລພ຺ຠາ ທສາ ຈຕສ຺ໂສຕິ ເອກາຍ ວາ ທ຺ວີສຸ ວາ ຕີສຸ ວາ ກຖາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຕໂຕ ປຣໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ເຕສູຕິ ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສຸ. ຄຸຓສຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ທິຄຸຓສຸຕ຺ຕກໍ.

໒໓໙. ມກຣມຸຂາທິນ຺ຕິ ¶ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເທຑ຺ຑຸຠສີສໍ ຄຫິຕໍ. ອຸຠນ຺ເຕຕິ ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສຸ. ກສ຺ສາຕິ? ວິຘສ຺ສ. ຆຏກາຕິ ຆຏກໂຕ. ເລຂາຕິ ເລຂາຍ. ຆຏກໂຕ ຈ ເລຂາຍ ຈ ອຎ຺ຎໍ ຈິຕ຺ຕກໍ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໐. ເທຑ຺ຑຸຠກນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໗໘) ອຸທກສປ຺ປສິຣສທິສໍ. ມຸຣຊນ຺ຕິ ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ເອກາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ກຕຣຊ຺ຊຸ. ມທ຺ທວີຓນ຺ຕິ ປາມງ຺ຄສທິສໍ. ກລາພຸກນ຺ຕິ ອເນກວຏ຺ຏໍ. ເອຕານິ ປນ ສພ຺ພານິ ນ ກປ຺ປນ຺ຕິ. ທສາສຸ ທ຺ເວ ມຊ຺ຌິມາຕິ ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓນ຺ຕິ ທ຺ເວ ມຊ຺ຌິມາ ເອວ. ກປ຺ປເຣຕິ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໑. ຄຓ຺ຐິໂຍ ¶ ຈາປີຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໙) ຈີວຣຄຓ຺ຐິໂຍປິ. ເວຬຸອາທິມຍາ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ປສງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍພນ຺ຘນວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ກາຍພນ຺ຘນນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໔໒. ຊາຕາ (ປາຈິ. ໘໖; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໘໖-໘໘; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຖວີຂຓນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ອຊາຕາຕິ ທຸວິຘາ ປຖວີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກປໍສຸກາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກປໍສຸກາ ຈ ອທຑ຺ຒາ ຈ ພຫຸມຕ຺ຕິກປໍສຸກາ ຈ ຈາຕຸມາສາຘິໂກວຏ຺ຐປໍສຸມຕ຺ຕິກຣາສິ ຈ ຊາຕປຖວີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອທຑ຺ຒາຕິ ອຸທ຺ຘນປຈນກຸມ຺ຠກາຣາວາປຠາຊນປຈນາທິວເສນ ຕຖາ ຕຖາ ອທຑ຺ຒາ. ອຍໍ ປນ ວິສຸໍ ນຕ຺ຖິ, ສຸທ຺ຘປໍສຸອາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາວ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸທ຺ຘປໍສຸ ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກາ ¶ ເຍຠຸຍ຺ເຍນປໍສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນມຕ຺ຕິກາ ອຕິເຣກຈາຕຸມາສາຘິໂກວຏ຺ຐມຕ຺ຕິກາປໍສຸປຸຎ຺ຊາ ຈ ອທຑ຺ຒາ ຈາຕິ ອຍໍ ສພ຺ພາປິ ຊາຕປຖວີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໒໔໓. ທຸຕິຍາຕິ ອຊາຕປຖວີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຣາສີຕິ ມຕ຺ຕິກຣາສິ ຈ ປໍສຸຣາສິ ຈ ຈາຕຸມາໂສມວຏ຺ຐໂກ ອຊາຕປຖວີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໔. ອິທານິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນມຕ຺ຕິກາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນປໍສຸກາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນສກ຺ຂຣາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາສຸ ກິຕ຺ຕາວຕາ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ເວ ຠາຄາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕີສຸ ຠາເຄສຸ ທ຺ເວ ຠາຄາ ມຕ຺ຕິກາ ຍສ຺ສາ ຠູມິຍາ, ເອສາ ເຍຠຸຍ຺ຍມຕ຺ຕິກາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປຑ຺ຒປໍສຸອາທໂຍປິ ກປ຺ປິຍາ ເອວ ອກປ຺ປິຍຠາຄສ຺ສ ອນຕິເຣກໂຕ. ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນມຕ຺ຕິກາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນປໍສຸກາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໘໖) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ອຸປຑ຺ຒມຕ຺ຕິກາ, ອຸປຑ຺ຒປໍສຸກາ’’ຕິ. ເສເສສຸປີຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍປໍສຸກາທີສຸປິ.

໒໔໕. ຊາຕສຎ຺ຎິສ຺ສ ¶ ປາຈິຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທ຺ເວຬ຺ຫສ຺ສ ວິມຕິສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ຊາເຕ ອຊາຕສຎ຺ຎິສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

໒໔໖. ເອກາຍາຓຕ຺ຕິຍາ ເອກາຕິ ສເຈ ສກິໍ ອາຓຕ຺ໂຕ ທິວສມ຺ປິ ຂຓຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ເອກາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາຈໂສຕິ ວາຈາຍ ວາຈາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໗. ເອຕ຺ຖ ‘‘ຊາເລຫິ ອຄ຺ຄິ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອນິຍເມຕ຺ວາ ປນ ‘‘ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓ, ປຖວິໍ ຂຓ, ວາປິໍ ຂຓ, ອາວາຏໍ ຂຓ, ກນ຺ທໍ ຂຓາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໔໘. ເອທິສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວຈນໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໔໙. ໂກເປຕຸໍ ¶ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຆຏາທີຫິ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍກໍ ອຸສ຺ສິຎ຺ຈນີຍກທ຺ທມໍ.

໒໕໑-໒. ອຸທກສນ຺ຕິເກ ປຕິເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸທເກ ປຕິຕໍ ປນ ສພ຺ພກາລໍ ກປ຺ປິຍເມວ, ຕສ຺ມາ ອກປ຺ປິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸທກສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາສາເຓ ລຄ຺ເຄ ຣເຊ ຈ ນວໂສຓ຺ຑິຍາ ປຕິເຕ ຣເຊ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອພ຺ໂຠກາສຸຏ຺ຐິເຕ ວມ຺ມິເກ ຈ ມຕ຺ຕິກາກຸຏ຺ເຏ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕຖາ ເອເຕປິ ສພ຺ເພ ຈາຕຸມາສາຘິໂກວຏ຺ຐາ ນ ໂກເປຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໕໓-໕. ຠູມິໍ ວິໂກປຍໍ ຖມ຺ຠາທິໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ຈ ກປ຺ປຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຘາຣາຍາຕິ ປສ຺ສາວຘາຣາຍ. ປທໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໒໕໗. ເສໂກຕິ ສິຎ຺ຈນໍ. ຠູມິຍາ ອລ຺ລຫຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໒໕໘. ອວເສ ສຕີຕິ ຫຕ຺ຖທາຫາທີສຸ ອາປທາສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຖວີວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໒໕໙-໒໖໐. ຄິຣິກູຏນ຺ຕິ ¶ ມກຣທນ຺ຕກໍ. ສິພ຺ພິຕຸຎ຺ຈ ຉິນ຺ທິຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍຊນາ. ທຓ຺ເຑຕິ ຉຕ຺ຕທຓ຺ເຑ.

໒໖໑. ສິພ຺ພິຕຸໍ ວາ ປຎ຺ຊຣໍ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ວາ ຖິຣຕ຺ຖໍ ຉຕ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕຸໍ ທຓ຺ເຑ ເລຂາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສເຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອກປ຺ປິຍຉຕ຺ຕໍ ¶ ລຠຕິ, ຆຏກມ຺ປິ ວາຬຣູປມ຺ປິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພໍ, ເລຂາປິ ຆໍເສຕ຺ວາ ອປເນຕພ຺ພາ, ສຸຕ຺ຕເກນ ວາ ທຓ຺ໂຑ ເວເຐຕພ຺ໂພ.

໒໖໒. ອນຸວາຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນ຺ເຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏ຺ຏານໍ ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຏ຺ຏມຸເຂ ວາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຣກສີສາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເວຓິກາ’’ຕິ ຈ ສຕປທາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສງ຺ຂລິກາປິ ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕປທິສທິສໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ສູຈິວິກາຣໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ປກຕິສູຈິກມ຺ມເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິກຓ຺ຓິກອາທິກໍ ຈີວເຣ ນ ຈ ກປ຺ປຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໒໖໓-໔. ຈຕຸໂກຓາວ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ກປ຺ປເຣຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຄ຺ຆິກນ຺ຕິ ອຄ຺ຆິຍໍ ເຈຕິຍສທິສໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຄຓ຺ຐິປາສກປຏ຺ເຏ. ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປີຬກາຕິ ນ ເກວລໍ ຈຕຸໂກຓາ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏາວ ກປ຺ປນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂກຓສຸຕ຺ຕປີຬກາ ຈ ກປ຺ປເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄນ຺ຘໍ ເຕລໍ ວາຕິ ຄນ຺ຘໍ ວາ ເຕລໍ ວາ.

໒໖໕. ຣຕ຺ຕນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ຣຊິຕໍ. ອຎ຺ເຎນ ວາຕິ ມຸຄ຺ຄຣາທິນາ ວາ. ກຕ຺ວາຕິ ຐເປຕ຺ວາ. ປຫາເຣ ນ ຈ ມຸຏ຺ຐິນາຕິ ມຸຏ຺ຐິນາ ນ ປຫາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໖໖-໗. ຉຕ຺ຕວຏ຺ຏິຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ເລຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຣເຓ ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຸຎ຺ຈິກາຍ ຈ ປິປ຺ຜເລ ຈ ມຓິກາ ຈ ປີຬກາ ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມຓິກາຕິ ເອກາ ເອວ ວຏ຺ຏມຓິກາ. ປີຬກາ ມຸຕ຺ຕຣາຊິສທິສາ ພຫູ.

໒໖໘-໙. ມາລາທ຺ຍຣຓິຍນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ອຣຓິຍໍ ມາລາທິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ¶ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕິປຸສີສມເຍ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫິຕ຺ວາຕິ ຐເປຕ຺ວາ. ສູຈິສຓ຺ຑາສໂກ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ¶ ນາມ ສູຈິໍ ຑໍສາເປຕ຺ວາ ຆໍສິຕຸໍ ກໂຕ ທາຣຸມໂຍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມກຣທນ຺ຕກໍ ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລ ມກຣທນ຺ຕກໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎໍ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມາທິວິກາຣເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຄິຣິກູຏໍ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສເສ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໗໒. ເສນາສເນຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ປາສາທາທິເສນາສເນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໗໓. ປຸມິຕ຺ຖິຣູປຣຫິຕນ຺ຕິ ປຸຣິສຣູປອິຕ຺ຖິຣູປຣຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປຣິກ຺ຂາຣນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໗໔-໕. ສຫຘມ຺ມິນໍ ລພ຺ຠໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນ ເກວລໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການໍເຍວ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສເກຫິ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ ລພ຺ຠຕິ, ອຖ ໂຂ ອປເຣສມ຺ປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ລພ຺ຠຕິ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປິຕູນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ປິຕູນນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ມາຕາປິຕໂຣ ຊຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເຕ ຕທຸປຏ຺ຐາກາ ນາມ. ຠິກ຺ຂຸໍ ເອວ ນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕໂກ ນາມ. ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ໂຂ ‘‘ຠຓ຺ຑູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໒໗໖. ອປເຣສມ຺ປິ ທສນ຺ນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຫາຈູຬປິຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໕-໑໘໗) ປນ ມຫາປິຕາ ຈູຬປິຕາ ມຫາມາຕາ ຈູຬມາຕາ ມຫາຠາຕາ ຈູຬຠາຕາ ມຫາຠຄິນີ ຈູຬຠຄິນີຕິ ອິເມຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປິຕຸຠຄິນິຎ຺ຈ ¶ ມາຕຸຠາຕິກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ. ເອເຕສໍ ປນ ສເກນ ເຠສຊ຺ເຊນ ກາຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕນິເຍ ຈ ອສຕີຕິ ປາຐເສໂສ.

໒໗໗. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອເຕສໍ ທສນ຺ນໍ, ອິເມຫິ ສມ຺ພນ຺ຘານໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕາທີນໍ ຍາວສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ¶ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຸລທູສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຎ຺ໂຎປິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໕-໒໘໗) ໂຍ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ວາ ໂຈໂຣ ວາ ຍຸທ຺ຘປຣາຊິໂຕ ວາ ອິສ຺ສໂຣ ຎາຕເກຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ ວາ ຄມິຍມນຸສ຺ໂສ ວາ ຄິລາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສຕິ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕພ຺ພໍ.

໒໗໘. ມາຕາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໕-໑໘໗) ປິຕາ ຕທຸປຏ຺ຐາໂກ ຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕໂກ ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣຕິ ອິເມສໍ ຉນ຺ນໍ ອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາໂຕ ອວາຣິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ທາມຣິກໂຈຣສ຺ສ ຈ ອິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ຈ ທາຕຸມວາຣິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໗໙. ເຕສນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໕-໑໘໗) ຄຫຏ຺ຐານໍ. ສາສໂນຄຘນ຺ຕິ ຣຕນປຣິຕ຺ຕອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕາທິປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໘໐. ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໕-໑໘໗) ສີລໍ ເທຕຸ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປຣິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠາສຕູ’’ຕິ ເກນຈິ ເປສິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທາຕຸໍ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ສີລໍ ທາຕຸໍ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປຣິຕ຺ຕຎ຺ຈ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຠສຊ຺ຊວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ເຠສຊ຺ຊນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໘໑. ທສເຠທມ຺ປີຕິ ¶ ສເຈ ເກນຈິ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕໍ ທສວິຘໍ ຣຕນໍ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ນວກມ຺ມສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກຄຓສ຺ສ ວາ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໘໒-໓. ເຕສຸ ທສວິເຘສຸ ຣຕເນສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວີສູຕິ ຣຊຕຊາຕຣູເປສຸ. ຄຓສງ຺ຆປຸຄ຺ຄເລ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙) ອນາມສິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ເຈຕິຍສ຺ສ ທມ຺ມິ, ນວກມ຺ມສ຺ສ ¶ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ປຏິກ຺ຂິເປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວເທ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິເມ ເອວໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ກປ຺ປິຍກາຣານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໘໔. ນ ເກວລໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິກເມວ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທິກໍ ອກປ຺ປິຍໍ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ທາສປສຸອາທິກໍ ທາສປສ຺ວາທິກໍ. ສເຈ ຫິ ໂກຈິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສສ຺ສສມ຺ປາທກໍ ມຫາຕຬາກໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕຎ຺ເຈ ສງ຺ໂຆ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ກປ຺ປິເຍນ ກເມນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຈຕຸປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ວທຕິ ເຈ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ຕຬາກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວາ ‘‘ສງ຺ໂຆ ອຸທກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຠຓ຺ຑກໍ ໂຘວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ‘‘ທາສໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອາຣາມິກໍ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣໍ, ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ເຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ‘‘ໂຄມຫິໍສອເຊຬກາທໂຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈໂຄຣສປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ເອທິສໍ ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໘໕-໖. ນວມາຕິກເກທາຣຕຬາກກິຣິຍາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໘-໒໓໙) ຈ ອນເວ ປຸພ຺ເພ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຫິຕຕຬາເກ ມຕ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓຎ຺ຈ ຠິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ປາຬິພນ຺ໂຘ ຈ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐາເນ ອາຬິຍາ ຖິຣກາໂຣ ຈ ອນເວ ເກທາເຣ ປຸຣາຓຠາຄໂຕ ອຕິເຣກຠາຄຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ນເວ ເກທາເຣ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາເຄ ‘‘ສສ຺ເສ ເທຖ ເອຕ຺ຕເກ’’ຕິ ກຫາປຓຸຏ຺ຐາປນຎ຺ຈາປີຕິ ອິທໍ ສພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ກໂຣຕິ, ເອວມາທິກໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໘໗-໙. ອິທານິ ຕໍເຍວ ອກປ຺ປິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໘-໒໓໙) – ໂຍ ປນ ‘‘ກສ, ວປ຺ປ’’ ອິຈ຺ຈາທິກໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕິກາຍ ຠູມິຍາ ເອຕ຺ຕໂກ ຠາໂຄ ເທຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຠູມິໍ ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠູມິຠາເຄ ສສ຺ສໍ ກຕໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ກສ຺ສເກ ວທນ຺ເຕ ປມາຓຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ທຓ຺ຑຣຊ຺ຊຸຠິ ມິນຕິ, ຂເລ ຐຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຓາທີນິ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ເສວ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ.

໒໙໐. ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນ ¶ ປິຕຸສນ຺ຕກມ຺ປິ ສເຈ ປຏິສາເມຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໙໑-໒. ປິຕູນນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ. ສາຏກາທິກປ຺ປິຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ. ‘‘ປຏິສາເມຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປາເຕຕ຺ວານ ຄເຕ ຍສ຺ມາ ອຊ຺ຌາຣາມສິກ຺ຂາປທວເສນ (ປາຈິ. ໕໐໕-໕໐໖) ປລິໂພໂຘ, ຕສ຺ມາ ໂຄປິຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໙໓-໔. ສກໍ ¶ ວາສິອາທິປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ຐານໍ ຄຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ຐເປຖາ’’ຕິ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໒໙໕. ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ນ ປວິສຕິ, ຠິກ຺ຂູຫິ ວາ ສາມເຓເຣຫິ ວາ ຄຫິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສງ຺ກນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ອລງ຺ກາຣາທິວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາທິເສຕິ ຍາທິເສ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ນຏ຺ເຐ ອາສງ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕາທິເສ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ນຏ຺ເຐຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໒໙໖. ອິທານິ ອສງ຺ກິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິຫາຣາວສຖສ຺ສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິຫາຣສ຺ສ ຈ ຆຣສ຺ສ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຕນນ຺ຕິ ທສວິຘໍ ຣຕນໍ. ຣຕ຺ນສມ຺ມຕນ຺ຕິ ສາຏກເວຐນາທິກໍ. ຄເຫຕ຺ວານາຕິ ກປ຺ປິຍກາຣເກ ອສຕິ ອຕ຺ຕນາປິ ຄເຫຕ຺ວານ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ເຄຣຎ຺ເຎປີຕິ ມຄ຺ເຄປິ ອຣຎ຺ເຎປິ. ຕາທິເສຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູຫິ ຄຫິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາສງ຺ກິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ. ປຕິຣູປໍ ກຣີຍຕີຕິ ມຄ຺ເຄ ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວາ ຕາທິສໍ ຠຓ຺ຑໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ສາມິເກສຸ ອາຄເຕສຸ ຕໍ ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສາມິເກ ນ ປສ຺ສຕິ, ຣຕນສມ຺ມຕໍ ປໍສຸກູລໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຣຕນຎ຺ເຈ ໂຫຕິ, ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ມຄ຺ຄາຣຎ຺ຎເກສຸ ປຏິປຕ຺ຕິ. ວິຫາຣາວສຖານໍ ປນ ອນ຺ໂຕ ຕາທິສໍ ທິສ຺ວາ ຠຓ຺ຑກໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕກາ ກຫາປຓາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຣູເປນ ວາ ລຎ຺ຉນາຍ ວາ ປິໂລຕິກາຍ ວາ ສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ປກ຺ກມນ຺ເຕນ ປຕິຣູປານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ອຸຄ຺ຄຫວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຸຄ຺ຄຫນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໙໗. ‘‘ກຸລານິ ¶ ¶ ທູເສຕິ ປຸປ຺ເຜນ ວາ ຜເລນ ວາ ຈຸຓ຺ເຓນ ວາ ມຕ຺ຕິກາຍ ວາ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐນ ວາ ເວຬຸຍາ ວາ ເວຊ຺ຊິກາຍ ວາ ຊງ຺ຆເປສນິເຍນ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໓໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕານິ ອຏ຺ຐ ວຕ຺ຖູນິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸປ຺ຜ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອິມາຍ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກຸລານໍ ອຎ຺ເຎສຸ ສີລວນ຺ເຕສຸ ປສາທໍ ທູເສຕິ ວິນາເສຕີຕິ ກຸລທູສນໍ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກ ຈ ປຣສນ຺ຕເກ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໙໘. ອິທານິ ອິເມສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ນ ເກວລໍ ກຸລທູສນທຸກ຺ກຏເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທີນິປິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ສງ຺ຆິກໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ອິສ຺ສເຣນ ເທນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍມິຕໍ ປນ ປຸປ຺ຜາທິ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ. ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕກໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏາທີນິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປາຐເສໂສ, ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ຆວເສນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິການິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໙໙-໓໐໐. ສພ຺ພຖາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑) ກປ຺ປິຍໂວຫາຣອກປ຺ປິຍໂວຫາຣປຣິຍາຍໂອຠາສນິມິຕ຺ຕກມ຺ມາທີຫິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕິອາທີນິ ກຕ຺ວາ ຊຄ຺ຄິຕຸຎ຺ຈ. ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖນ຺ຕິ ຜລປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ. ໂຣປນາທີນີຕິ ໂຣປາປນາທີນິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສິຎ຺ຈາປນໂອຈິນາປນາທີນິ ຄຫິຕານິ. ກຸທ຺ທາລຂຓິຕ຺ຕິວາສິຜຣສຸອຸທກຠາຊນາທີນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສມີເປ ຐປນວເສນ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ຈ ກຸທ຺ທາລຂຓິຕ຺ຕາທີນິ ຈ ມາລາວຈ຺ເຉ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິເຕ ‘‘ສາມເຓຣາທໂຍ ທິສ຺ວາ ‘ເຖໂຣ ກາຣາເປຕຸກາໂມ’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ໂອຠາສໂຕ ຈ ‘‘ອິມໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຊານ, ອິມໍ ອາວາຏໍ ຊານາ’’ຕິອາທິກປ຺ປິຍໂວຫາຣໂຕ ¶ ຈ ‘‘ປຓ຺ຑິເຕນ ມາລາວຈ຺ຉາທໂຍ ໂຣປາເປຕພ຺ພາ, ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຸປກາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທິປຣິຍາຍໂຕ ຈ ໂຣປນາທີນິ ລພ຺ຠເຣຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໓໐໑-໒. ອິທານິ ອຏ຺ຐສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອວເສສານິ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕາວ ເວຊ຺ຊິກາ ຊງ຺ຆເປສເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເວຊ຺ຊິກາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາວ, ອິທານິ ຊງ຺ຆເປສນາທິວິນິຈ຺ຉຍໍ ວກ຺ຂາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິຕໂຣຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໖-໔໓໗) ມາຕາປິຕໂຣ. ຠຓ຺ຑຸນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ຂໍ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສກໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຎ຺ຈາຕິ ເອເຕ ຐເປຕ຺ວາ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິຄິຫິກມ຺ເມສຸ ທູຕສາສນໍ ຫຣເຓ ¶ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມໍ ສາສນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ທິສ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ວທໂຕປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາສນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕານໍ ປນ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ກາ ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາເນ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ເຫ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ.

໓໐໓. ເອວໍ ກຸລທູສເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍາ. ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ກຕມ຺ປິ ເອທິສໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ ມິຈ຺ຉາຊີວຕ຺ຕາ. ອາຕຸມາວຕ຺ຖຸ (ມຫາວ. ໓໐໓) ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ກິໍ ວິຍາຕິ ເຈ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠູຕາໂຣຈນາຣູປ-ສພ຺ໂຍຫາຣຸຄ຺ຄຫາທິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄຫາທິສາຕິ ເອເຕຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍສທິສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໐໔. ອິທານິ ປຸປ຺ຜາທີນິ ເກສໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ເກສໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປິຕູນໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໖-໔໓໗) ທາຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເສສຎາຕີນໍ ປຕ຺ຕານໍ ເອວ. ລິງ຺ຄນ຺ຕິ ສິວລິງ຺ຄໍ.

໓໐໕. ຕຖາ ¶ ຜລນ຺ຕິ ຜລມ຺ປິ ມາຕາປິຕູນໍ ຫຣິຕ຺ວາປິ ຫຣາເປຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເກວລໍ ມາຕາປິຕູນໍເຍວ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ທາຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄິລານານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ສປຣສນ຺ຕກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປໂຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສ຺ສາສຎ຺ຎາຕໂກ ເອວ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

໓໐໖. ຠາເຊນ຺ເຕຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ຜລປຸປ຺ຜມ຺ຫິ ຠາຊິຍມາເນ ສມ຺ມເຕນ ເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕເຣນ ອສມ຺ມເຕນ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໐໗. ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊາຕິ ອາຄຕານໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຜລວເສນ ວາ ຣຸກ຺ຂວເສນ ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕຣສ຺ສາຕິ ອິສ຺ສຣາທິກສ຺ສ. ກຕິກໍ ວຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ເອຕ຺ຕການິ ຜລານິ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ.

໓໐໘. ເສເສຕິ ມຕ຺ຕິກາທນ຺ຕກຏ຺ຐເວຬຸມ຺ຫິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໖-໔໓໗). ຍຖາວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ສນ຺ຕກໍ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ທທໂຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ¶ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຓ຺ຓມ຺ປີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ປຓ຺ຓທານໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ກຸລທູສເນ ປເວສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸລທູສນວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ກຸລທູສນນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໙. ວສ຺ສູປນາຍິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໐໙-໓໑໐. ອິທານິ ວສ຺ສູປຄມນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸຣິມິກາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມິກາ ປຈ຺ຉິມິກາ (ມຫາວ. ໑໘໔; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໕) ເຈຕິ ທ຺ເວ ວສ຺ສູປນາຍິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາລຍປຣິຄ຺ຄາໂຫ ວາ ວຈີເຠໂທ ວາ ¶ ວສ຺ສູປນາຍິກາຕິ ປາຐເສໂສ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອທິໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທຕ຺ຖ ອາລໂຍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໓). ອາລຍປຣິຄ຺ຄາໂຫ ປນ ວເຊ ວາ ສຕ຺ເຖ ວາ ນາວາຍ ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ເສນາສນໍ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ລພ຺ຠຕິ, ສຕ຺ຖາທີສຸ ປນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຍທິ ສຕ຺ຖາທີສຸ ກວາຏພນ຺ຘໍ ເສນາສນໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຈ ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວິຫາເຣ ປນ ວຈີເຠໂທ ວາ ກາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາລໂຍ ອຕ຺ຖິ, ອສຕິຍາ ປນ ວສ຺ສໍ ນ ອຸເປຕິ, ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ນ ໂຫຕິ, ປວາເຣຕຸຎ຺ຈ ລຠຕິ ເອວ.

໓໑໑. ໂນເປຕຸກາໂມ ອາວາສໍ, ຕທຫູຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ ວາຕິ ປາເຐ (ມຫາວ. ໑໘໖) ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາວາສໍ ຕທຫຸ ວສ຺ສູປນາຍິກາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ອາວາສໍ ອຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຊານໍ ວານຸປຄຈ຺ຉໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາປິ ອນຸປຄຈ຺ຉໂຕ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໑໒. ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒໐໘) ວາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາເຍນ ປຐມໍ ອນຸປຄໂຕ (ມຫາວ. ໑໘໕-໑໘໖) ວາ ທຸຕິຍໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕມາສນ຺ຕິ ປຸຣິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ປຈ຺ຉິມໍ ວາ ເຕມາສໍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣິມໍ ວາ ປຈ຺ຉິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ¶ ອວສິຕ຺ວາ ຈາຣິກາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພາ. ໂຍ ປກ຺ກເມຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໑໓-໕. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ອປ຺ປຫິເຕປິ ຄນ຺ຕຸໍ, ປເຄວ ປຫິເຕ, ‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສິກ຺ຂມານາຍ ສາມເຓຣສ຺ສ ສາມເຓຣິຍາ ມາຕຸຍາ ຈ ປິຕຸສ຺ສ ຈ, ຄິລານຠຕ຺ຕໍ ວາ ປຣິເຍສິສ຺ສາມິ, ຄິລານຸປຏ຺ຐາກຠຕ຺ຕໍ ວາ ປຣິເຍສິສ຺ສາມິ, ຄິລານເຠສຊ຺ຊໍ ¶ ວາ ປຣິເຍສິສ຺ສາມິ, ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ວາ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ ວາ’ຕິ ສຕ຺ຕາຫໍ ສນ຺ນິວຕ຺ໂຕ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໙໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມາຕາປິຕູນມຕ຺ຖາຍ…ເປ… ອຸປຏ຺ຐິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂໂປ – ‘‘ມາຕາທີນໍ ຄິລານຠຕ຺ຕໍ ວາ ຕທຸປຏ຺ຐາກຠຕ຺ຕໍ ວາ ຄິລານານໍ ໂອສຘໍ ວາ ເອສິສ຺ສໍ ປຣິເຍສິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເຕ ຄິລາເນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຸປຏ຺ຐິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວາ ປຫິເຕປິ ອປ຺ປຫິເຕປິ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ເຈນ ຄນ຺ຕຸໍ ລຠຕິ.

ອິທານິ ສຫຘມ຺ມິເກ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນຠິຣຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິສຠາຄຣູປໍ ທິສ຺ວາ ອນຠິຣຕິ, ຕໂຕ ວູປກາສິສ຺ສໍ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວິໂນທນຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິໍ ວິເວຈນຎ຺ຈ ອຫໍ ວາ ກເຣຍ຺ຍໍ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ກາເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣິວາສມານຕ຺ຕອາທີຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ວາ ຄຣຸກາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສເຈ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ອນຸສ຺ສາວນກຣຓາທີສຸ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ກເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ຄນ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ເຈນາຕິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ.

໓໑໖. ຘມ຺ມສວນຕ຺ຖໍ ນິມນ຺ຕິໂຕ ເອວໍ ວເຊຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣູ ນາມ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ, ເຕຫິ ຠຓ຺ຑໂຘວນກິຈ຺ເຈນ ປຫິຕສ຺ສ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໑໗. ນ ຠຓ຺ຑໂຘວນ…ເປ… ທສ຺ສເນຕິ ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໙) ເອເຕສຸປິ ນ ວເຊຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ລພ຺ຠນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ອາຄມິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອທູຣໂຄ ຍທິ ນ ປາປຸເຓຍ຺ຍ, ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ‘‘ອຊ຺ເຊວ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາມນ຺ຕວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສເຈ ອຣຸຓຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທປິ ¶ ນ ໂຫຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉເທນ ທຸກ຺ກຏມ຺ປິ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໑໘. ເສສຎາຕິຫີຕິ ¶ ຠາຕຸຠຄິນີອາທີຫິ. ຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕເກນ ຈ ປຫິເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ຠທນ຺ຕາ, ອິຈ຺ຉາມິ ທານຎ຺ຈ ທາຕຸໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ໂສຕຸໍ ຠິກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປສ຺ສິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາວ ເປສິເຕ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກວລໍ ‘‘ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ຠິກ຺ຂູ, ອິຈ຺ຉາມິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄມນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໑໙. ອຈ຺ຉຣາເຍ ສຕຕ຺ຕໂນຕິ ທສວິເຘສຸ ອນ຺ຕຣາເຍສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາເຍ ອຕ຺ຕໂນ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິຍາ ວາ ວສ຺ສຈ຺ເຉເທ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສູປຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ປສ຺ສຕິ ສມ຺ພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນ຺ເຕ. ຕຕ຺ຣ ເຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອວໍ ໂຫຕິ, ‘ຄຣຸໂກ ໂຂ ສງ຺ຆເຠໂທ ວຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ. ມາ ມຍິ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕ ສງ຺ໂຆ ຠິຊ຺ຊີ’ຕິ ປກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ອນາປຕ຺ຕິ ວສ຺ສຈ຺ເຉທສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໒). ເອວໍ ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ໂນ ປວາຣເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໒໐. ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສຸສິເຣຕິ ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໒໐໔; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໓) ປນ ສຸທ຺ເຘ ຣຸກ຺ຂສຸສິເຣ ເອວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ມຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສຸສິຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປທຣຈ຺ຉທນໍ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາ ປວິສນທ຺ວາຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ວິຏເປຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສຸທ຺ຘວິຏປມຕ຺ເຕ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ມຫາວິຏເປ ປນ ອຏ຺ຏກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຉວກຸຏິ ນາມ ປາສາຓກຸຏິກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕີສຸ ປສ຺ເສສຸ ປາສາເຓ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປາສາເຓນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ.

໓໒໑. ນາວາທີສຸ ¶ ປນ ອຸປຄໂຕ ປວາເຣຕຸຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວສ຺ສູປນາຍິກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ວສ຺ສູປນາຍິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໒໒-໔. ອາຣາມາຣາມວຕ຺ຖູນີຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ໓໒໑; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑) ອາຣາໂມ ນາມ ປຸປ຺ຜາຣາໂມ ວາ ຜລາຣາໂມ ວາ. ມຎ຺ໂຈ ປີຐໍ ຠິສິ ພິພ຺ໂພຫນາທິສຍນາສນໍ. ໂລຫກຸມ຺ຠີອາທໂຍ ກາຬໂລຫຕມ຺ພໂລຫາທິມຍາ. ຠາຓໂກ ອຸທກຈາຏິ. ປຎ຺ເຈເຕ ອວິຠາຊິຍາຕິ ຠາເຊຕ຺ວາ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ, ຄຫິຕາປິ ສງ຺ຆສນ຺ຕກາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອາຣາໂມ ອາຣາມວຕ຺ຖູຕິ ປຐມໍ, ວິຫາໂຣ ວິຫາຣວຕ຺ຖູຕິ ທຸຕິຍໍ, ມຎ຺ໂຈ ປີຐໍ ຠິສິ ພິພ຺ໂພຫນນ຺ຕິ ຕຕິຍໍ, ໂລຫກຸມ຺ຠີ…ເປ… ນິຂາທນນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ, ວລ຺ລິ…ເປ… ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ ມຕ຺ຕິກຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ປຎ຺ຈມນ຺ຕິ ເອວໍ ອິມານິ ຣາສິວເສນ ປຎ຺ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ສຣຸປວເສນ ອເນການິ ໂຫນ຺ຕິ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ທ຺ວິສງ຺ຄຫານິ ທ຺ເວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕິຍໍ ຈຕຸສງ຺ຄຫໍ;

ຈຕຸຕ຺ຖໍ ນວໂກຏ຺ຐາສໍ, ປຎ຺ຈມໍ ອຏ຺ຐເຠທນ’’ນ຺ຕິ. (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑);

໓໒໕. ‘‘ປຎ຺ຈິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍານິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພານິ ສງ຺ເຆນ ວາ ຄເຓນ ວາ ປຸຄ຺ຄເລນ ວາ, ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕານິປິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠາຊິຕາປິ ອຠາຊິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ປຎ຺ຈປິ ‘‘ຄຣຸຠຓ຺ຑານີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍານີ’’ຕິ ຈ ຈ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອເວຠງ຺ຄິຍານີ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໒໖-໘. ອິທານິ ¶ ປຸຣິເມສຸ ຕີສຸ ຣາສີສຸ ສພ຺ພສ຺ສ ຄຣຸຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ ເຕ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ຣາສີສຸ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອຄຣຸຠຓ຺ຑສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣຠນ຺ໂຕປິ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ພຫຸວິສຍໍ ປຐມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວລ຺ລິຑ຺ຒພາຫຸມຕ຺ຕາປີ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ ຎາຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສາຍໍ ສງ຺ເຂໂປ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑) – ວລ຺ລິ ອຑ຺ຒພາຫຸມຕ຺ຕາປິ ເວຬຸ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລາຍໂຕປິ ຕິຓາທິ ມຸຏ຺ຐິມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຓ຺ຓໍ ເອກມ຺ປິ ມຕ຺ຕິກາ ປາກຕາ ວາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ ວາ ສຸຘາກງ຺ຄຸຏ຺ຐອາທິກາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຊ຺ຊຸລສຊາຕິຫິງ຺ຄຸລກາທິ ວາ ຕາລປກ຺ກປ຺ປມາຓາປິ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນາ ວາ ສງ຺ຆິເກ ຕິຓເຂຕ຺ຕາທິມ຺ຫິ ຊາຕາ ວາ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕຠູມິຠາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕຕ຺ຖຊາຕກາ ວາ ສງ຺ຆິກາ ຣກ຺ຂິຕາ ເອວ ອຠາຊິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ¶ ເຍ ເຈຕ຺ຖ ຠາຊິຕພ຺ພາ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຏ຺ຐິເຕ’’ຕິອາທິມາຫ, ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ກມ຺ເມ ນິຏ຺ຐິເຕ ຠາຊິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວລ຺ລິເວຬຸຕິຓປຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ວາ ສງ຺ຆິເກ ຕິຓເຂຕ຺ຕາທິມ຺ຫິ ຊາຕກໍ ວາ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ, ຕໍ ສງ຺ຆກມ຺ເມ ຈ ເຈຕິຍກມ຺ເມ ຈ ນິຏ຺ຐິເຕ ອວເສສໍ ປຸຄ຺ຄລິກກມ຺ເມປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຄຣຸຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ ຠາຊິຕຸມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ. ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕເມວ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣໍ. ສີຫຬທີເປ ຕຸມູລໂສມວິຫາເຣ ສງ຺ຆສ຺ສ ປາກວຕ຺ຕມ຺ປິ ຕາລປຓ຺ຓໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ກຣີຍຕິ. ກສ຺ມາ? ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ເຓນ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພປິ ອິຏ຺ຐກຈ຺ຉນ຺ນາ ປາສາທາທໂຍຕິ. ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ກຣີຍຕິ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

໓໒໙. ອິທານິ ໂລຫຠຓ຺ຑາທີສຸ ເອກນ຺ຕຠາເຊຕພ຺ພຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຕ຺ຕາທີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໑) ປນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂລຫຖາລກຕມ຺ພ ¶ ກຸຓ຺ຑິກາ ກຏຈ຺ຉຸ ສຣກ ອຎ຺ຊນິ ອຎ຺ຊນິສລາກາກຓ຺ຓມລຫຣຓີສູຈິສຓ຺ຑາສກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິອາທີນິ ຄຫິຕາເນວ. ຕຖາຕິ ຠາຊິຍເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປ຺ປກຕຎ຺ຈ ອວິປ຺ປກຕຎ຺ຈ. ປາທຄຓ຺ຫກນ຺ຕິ ມຄຘນາຬິຍາ ປຎ຺ຈນາຬິຍາ ຄຓ຺ຫນໍ.

໓໓໑-໒. ອນຸຎ຺ຎາຕວາສິ ຍໍ ສກ຺ກາ ສິປາຏິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຈ຺ຉິຕານິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ວິປ຺ປກຕໍ. ຍທິ ຕຈ຺ຉິຕໍ, ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວ. ທນ຺ຕໍ ປນ ອຕຈ຺ຉິຕຎ຺ຈ ອນິຏ຺ຐິຕຎ຺ຈ ຠາຊິຍເມວ. ອນິຏ຺ຐິຕໍ ມຎ຺ຈປາທາທິກໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ. ອິທານິ ມຕ຺ຕິກຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູປກຣເຓ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຕ຺ຕຖາລກກຸຓ຺ຑິກາທິຠິກ຺ຂູປກຣເຓ ຈ. ປາທຆຏໂກຕິ ປາທຄຓ຺ຫນໂກ ຆຏໂກ ຈ ມຕ຺ຕິກາມໂຍ ຠາຊິໂຍ ຠາເຊຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຂຖາລກມ຺ປິ ຠາຊິຍເມວ.

໓໓໓-໔. ມິຄຈມ຺ມາທິກໍ ກປ຺ປິຍຈມ຺ມໍ ຠາຊິຍໍ, ສີຫຈມ຺ມາທິກໍ ອກປ຺ປິຍຈມ຺ມໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ. ຕໍ ປນ ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຬຈມ຺ມໍ ປນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຄຕິກຕ຺ຕາ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ. ອິທານິ ອິມານິ ປນ ປຎ຺ຈ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເຠສຊ຺ຊານໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຄຣຸຠຓ຺ເຑນ ປນ ຄຣຸຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ຖາວຣຎ຺ຈ ຖາວເຣນ ຖາວຣເມວ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄຣຸນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑) ຄຣຸນາຕິ ຄຣຸຠຓ຺ເຑນ ຄຣຸຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ຖາວຣຎ຺ຈ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຖາວເຣນ ຈ ຖາວຣເມວ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ນ ຄຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຎ຺ຈສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕຍໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ, ປຸຣິມທ຺ວຍໍ ຖາວຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ¶ . ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຈ ຠຸຎ຺ຊຕູຕິ ເອວໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໂຕ ອາຠຕໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ-

‘‘ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍໍ ¶ ອເວຠງ຺ຄິຍໍ, ປຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕາ ມເຫສິນາ;

ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ,

ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໗໙);

ເອຕ຺ຖ ປນ ຄຣຸຠຓ຺ເຑນ ຄຣຸຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ຖາວຣຎ຺ຈ ຖາວເຣນ ຖາວຣເມວ ປຣິວຕ຺ຕນວິຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຎ຺ຈ ຈຕຸປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ທີເປຕຸໍ ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສສນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑) ອາຣາມາທິ ອຠາຊິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເວຠງ຺ຄິຍວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອເວຠງ຺ຄິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໓໕-໖. ສທ຺ວາຣພນ຺ຘເນ ຐາເນ…ເປ… ສຍນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ຜຸເສຕິ ເອວຣູເປ ຐາເນ ທິວາ ສຍນ຺ເຕນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສທ຺ວາຣພນ຺ຘເນ (ປາຣາ. ໗໗; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໗) ປນ ຐາເນ ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອພ຺ໂຠກາເສປິ ຣຸກ຺ຂມູເລປິ ອນ຺ຕມໂສ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຍຸຕ຺ເຕ ອາກາສງ຺ຄເຓປິ ສຍນ຺ເຕນ ທ຺ວາຣໍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພເມວ. ວິຎ຺ຎຸມ຺ຫິ ປຸຣິເສຕິ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວາ ສາມເຓເຣ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ອຸປາສກອາຣາມິເກສຸປິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອສ ຊຄ຺ຄິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາໂຠໂຄ ຈາປິ ກປ຺ປຕີຕິ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ວາ ມາຕຸຄາມໍ ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສວເສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ, ອພຫຸສາຘາຣຓຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວິນາກາຣນ຺ຕິ ຕໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ທ຺ວາຣຖກນອາໂຠຄກຣຓສງ຺ຂາຕໍ ອາກາຣໍ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈິຕ຺ຕກາປຕ຺ຕິກິຣິຍາຍໍ ສງ຺ເຂໂປ.

໓໓໗. ຣຕນານີຕິ ¶ ມຸຕ຺ຕາທິທສວິຘຣຕນານິ. ຘຎ຺ຎນ຺ຕິ ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎໍ.

໓໓໘. ສິຕ຺ຖເຕໂລທເຕເລຫີຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ໒໔໖; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໖) ປນ ໂຍ ມຘຸສິຕ຺ຖກເຕເລນ ວາ ອຸທກມິສ຺ສກເຕເລນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ວິກາເຣນ ວາ ເກເສ ໂອສຓ຺ເຐຕິ, ທນ຺ຕມຍາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ຜເຓນ ວາ ໂກຈ຺ເຉນ ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ຜຓກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອງ຺ຄຸລີຫິ ວາ ໂອສຓ຺ເຐຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໓໙. ເນກປາວຸຣຓາຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໔) ນ ເອກປາວຸຣຓາ. ຕຸວຏ຺ຏຍຸນ຺ຕິ ນິປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍທິ ເອກປາວຸຣຓາ ວາ ເອກຕ຺ຖຣຓາ ວາ ເອກມຎ຺ເຈ ວາ ຕຸວຏ຺ເຏຍ຺ຍຸໍ, ນ ວຏ຺ຏຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກມ຺ຫິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໔) ວາ ຠາຊເນ ນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໓໔໐. ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໂຕ (ຈູຬວ. ໒໘໒; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໘໒) ອູນໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ນ ຂາເທຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຘິກຏ຺ຐງ຺ຄຸລນ຺ຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໂຕ ອຘິກໍ. ຕຖາຕິ ນ ຂາເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກລ຺ລໂກ (ຈູຬວ. ໒໘໙) ລສຸຓໍ ນ ຂາເທຍ຺ຍ.

໓໔໑. ຫີເນຫິ (ປາຈິ. ໓໑ ອາທໂຍ) ວາ ອຸກ຺ກຏ຺ເຐຫິ ວາ ຊາຕິອາທີຫິ ເອວ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ວາ ຫີນໍ ວາ ‘‘ຈຓ຺ຑາໂລສີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸຊຸໍ ວາ ‘‘ສນ຺ຕິ ວາ ອິເຘກຈ຺ເຈ ຈຓ຺ຑາລາ, ເວນາ, ເນສາທາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາ ເກວລໍ ທວາຘິປ຺ປາເຍນ ວເທ, ທຸພ຺ຠາສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໔໒. ນເຂ ¶ ວາ ເກເສ ວາ ນາສໂລເມ (ຈູຬວ. ໒໗໕) ວາ ທີເຆ ນ ຘາຣເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມໍສປ຺ປມາເຓນ ນເຂ ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໔) ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸມາສິກໍ ວາ ທຸວງ຺ຄຸລໍ ວາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໔໖) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ລພ຺ຠໍ ວີສຕິມຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກນຂມ຺ປິ ມຏ຺ຐໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ວີສຕິມຏ຺ຐໍ ກາຣາເປຕພ຺ພໍ. ໂຍ ກາຣາເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ (ຈູຬວ. ໒໗໔). ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມລມຕ຺ຕໍ ອປກຑ຺ຒິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ນຂໂຕ ມລມຕ຺ຕໍ ອປກຑ຺ຒິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສມ຺ພາເຘ ໂລມຫາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ພາໂຘ ນາມ ອຸໂຠ ອຸປກຈ຺ຉກາ ມຸຕ຺ຕກຣຓຎ຺ຈ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາພາຘປຈ຺ຈຍາ ສມ຺ພາເຘ ໂລມໍ ສໍຫຣາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໔໓. ຍຖາວຸຑ຺ຒນ຺ຕິ ¶ ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິຍາ ລທ຺ຘພ຺ພໍ. ນ ພາເຘຍ຺ຍາຕິ ນ ວາເຣຍ຺ຍ. ສງ຺ຆຸທ຺ທິຏ຺ຐໍວາຕິ ອຸປາສກາທີຫິ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ‘‘ອຍ຺ຍາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕູ’’ຕິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ທິນ຺ນໍ ເສນາສນາທິ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕມ຺ປິ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ປຏິພາຫິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂຘຕປາເທຫິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໔) ວາ ອລ຺ລປາເທຫິ ວາ ນກ຺ກເມຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຸໂຘຕປາທກໍ ວາປີຕິ ໂຘຕປາເທເຫວ ອກ຺ກມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ຕເຖວາຕິ ນກ຺ກເມຍ຺ຍ ສອຸປາຫໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອໂຘເຕຫິ ປາເທຫິ, ອລ຺ເລຫິ ປາເທຫິ, ສອຸປາຫເນນ ເສນາສນໍ ອກ຺ກມິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ອກ຺ກເມຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໔), ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຠຓ຺ຑກຕໍ ຠູມິໍ ວາ ຠູມຕ຺ຖຣຓເສນາສນໍ ວາ ສງ຺ຆິກໍ ມຎ຺ຈປີຐໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣິຕ຺ວາວ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

໓໔໔. ສງ຺ຆາຏິຍາ ¶ ນ ປລ຺ລຕ຺ເຖຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວເຣນ ວິຫາເຣ ວາ ອນ຺ຕຣຆເຣ ວາ ປລ຺ລຕ຺ຖິກາ ນ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກມ຺ມກຕໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໔) ຠິຕ຺ຕິອາທິໍ ນ ອປສ຺ສເຍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ປຣິກມ຺ມກຕາ ຠິຕ຺ຕິ ອປສ຺ເສຕພ຺ພາ. ໂຍ ອປສ຺ເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເສຕຠິຕ຺ຕິ ວາ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕາ ວາ ຠິຕ຺ຕິ ນ ອປສ຺ສຍິຕພ຺ພາ. ນ ເກວລໍ ຠິຕ຺ຕິເຍວ, ປຣິກມ຺ມກຕາ ທ຺ວາຣກວາຏວາຕປານຕ຺ຖມ຺ຠາທໂຍປິ ນ ອປສ຺ສຍິຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖປິ ໂລມຄຓນາຍ ເອວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ສນ຺ເຕ ອຸທເກ ໂນ ນ ອາຈເມຕິ (ຈູຬວ. ໓໗໓; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໓) ໂນ ນ ອາຈເມຕຸໍ, ອຸທກສຸທ຺ຘິໍ ອກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ເຕຕິ ວຈເນນ ອສນ຺ເຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ.

໓໔໕. ອກປ຺ປິຍສມາທາເນຕິ ຠິກ຺ຂຸໍ ວາ ສາມເຓຣາທິເກ ເສສສຫຘມ຺ມິເກ ວາ ອກປ຺ປິເຍ ນິໂຍເຊນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພຊິເຕນ ອກປ຺ປິເຍ ສມາທເປຕພ຺ພໍ. ໂຍ ສມາທເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠາຄາຍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໙) ອາປຕ຺ຕິຍາ ເທສນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸສຠາຄຕາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ອາປຕ຺ຕິສຠາຄຕາ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ສຠາຄາ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາ. ໂຍ ເທເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໙) ຈ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ສຠາຄາ ອາປຕ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ. ໂຍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໙) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖຸສຠາຄໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາວິ ກາຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາວິກມ຺ເມ ຈ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ¶ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ, ຕໍ ອິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຈນໍ ອາວິກມ຺ມໍນາມ.

໓໔໖. ອິຕຣສ຺ສ ¶ ຕູຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ.

໓໔໗. ໂປຣິສນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໘໔) ປຸຣິສປ຺ປມາຓໍ ອຠິຣຸຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕິ ກຣຓີເຍ ໂປຣິສໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິຣຸຫິຕຸໍ, ອາປທາສຸ ຍາວທຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໘໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໔໘. ປຣິສ຺ສາວນໍ (ຈູຬວ. ໒໕໙; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໙) ວິນາ ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອທ຺ຘານຄມນສມໂຍ ນາມ ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒໑໘) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຑ຺ຒໂຍຊນເມວ ອນ຺ຕິມໍ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ ມາຕຸຄາເມນ ຈ ສໍວິຘານສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ເອກທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອນ຺ຕມໂສ ຄາມນ຺ຕຣມ຺ປີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໘໒, ໔໑໓) ເອວໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ກຸກ຺ກຸຏສມ຺ປາເຕ ຄາເມ ຄາມນ຺ຕເຣ ຄາມນ຺ຕເຣ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໘໓, ໔໑໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອທ຺ຘານລກ຺ຂເຓນ. ຍທິ ຄາມນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉເທນ ອທ຺ຘານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທປິ ‘‘ອທ຺ຘານຄມນສມໂຍ ນາມ ຄາມນ຺ຕຣມ຺ປິ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອປຣິສ຺ສາວນເກນ ອທ຺ຘາໂນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ສເຈ ນ ໂຫຕິ ປຣິສ຺ສາວນໍ ວາ ຘມ຺ມກຣໂຓ ວາ, ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ໂຓປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ ອິມິນາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປິວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນປິ ອຑ຺ຒໂຍຊນວເສເນວ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຠຍຄິຣິວາສີນໍ ປນ ‘‘ທ຺ວິຄາວຸຕວເສນ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ເອວ ອຕ຺ຖິ. ຍາຈມານສ຺ສາຕິ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ນ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ອທ຺ຘານປ຺ປຏິປນ຺ເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຣິສ຺ສາວນໍ ຍາຈິຍມາເນນ ນ ທາຕພ຺ພໍ. ໂຍ ນ ທເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໔໙. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ¶ ອາພາຘປ຺ປຈ຺ຈຍາ ກຓ຺ຓນາສາທິເກ ເສສງ຺ເຄ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາພາເຘ ສຕິ ອງ຺ຄຸລິອາທີນິ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອງ຺ຄຊາຕໍ ວາ ພີຊານິ ວາ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອຕ຺ຕຆາຕເນ ¶ ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ນ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ອຕ຺ຕານໍ ຆາເຕຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຆາເຕຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໕໐. ‘‘ນ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ປຏິຠານຈິຕ຺ຕໍ ກາຣາເປຕພ຺ພໍ ອິຕ຺ຖິຣູປກໍ ປຸຣິສຣູປກໍ. ໂຍ ກາຣາເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາລາກມ຺ມໍ ລຕາກມ຺ມໍ ມກຣທນ຺ຕກໍ ປຎ຺ຈປຏິກ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຈິຕ຺ຕໂປຕ຺ຖກຣູປານິ, ນ ກເຣ ນ ຈ ກາຣເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໑໖) ວິປ຺ປກຕໂຠຊນໍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ວິປ຺ປກຕໂຠຊໂນ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ. ໂຍ ວຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໖) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໕໑. ຍານານີຕິ ວຍ຺ຫໍ ຣໂຖ ສກຏໍ ສນ຺ທມານິກາທີນິ ຄິລານສ຺ສ ອຠິຣຸຫິຕຸໍ ກປ຺ປນ຺ຕິ, ສິວິໂກ ຈ ກປ຺ປຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານສ຺ສ ຍານໍ, ປຸຣິສຍຸຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖວຏ຺ຏກໍ, ສິວິກໍ ປາຏງ຺ກິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໕໒. ທວນ຺ຕິ ເກຬິໍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ພຸທ຺ຘໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ວາ ສງ຺ຆໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ທໂວ ກາຕພ຺ໂພ. ໂຍ ກເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໒໗) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກິໍ ພຸທ຺ໂຘ ສິລກພຸທ຺ໂຘ, ອຸທາຫຸ ປຏິພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ‘‘ກິໍ ຘມ຺ໂມ ໂຄຘມ຺ໂມ ອຊຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວາ ‘‘ກິໍ ສງ຺ໂຆ ອຊສງ຺ໂຆ ມິຄສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວາ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ໂຍ ທວໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ¶ ຈີວຣໍ ທສ຺ສາມ, ປຕ຺ຕໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສາມເຓຣໍ ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອນ຺ຕມໂສ ທຸສ຺ສີລສ຺ສາປິ ປຣິສຠູຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາກກຣຓຕ຺ຖໍ ອຸປລາຬເນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິສາ ອປລາເຬຕພ຺ພາ. ໂຍ ອປລາເຬຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໕໓. ກາຍໍ (ຈູຬວ. ໔໑໑) ວາ ອູຣຸໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ນ ທສ຺ສເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກທ຺ທມຸທກາທິນາ ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ນ ສິຎ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເກວລໍ ກທ຺ທມຸທກາທິເກເນວ, ວິປ຺ປສນ຺ນອຸທກຣຊນກທ຺ທມາທີສຸປິ ເຍນ ເກນຈິ ໂອສິຎ຺ຈນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ.

໓໕໔. ພາລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພາໂລ ນາມ ໂຍ ໂອວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ປາຏິປເທ ¶ ປຈ຺ຈາຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ຊານາຕິ. ຄິລາໂນ ນາມ ໂຍ ໂອວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸໂປສຖຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕຸຎ຺ຈ ປຈ຺ຈາຫຣິຕຸຎ຺ຈ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຄມິໂຍ ນາມ ໂຍ ປຏິເທສໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ.

‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ໂອວາໂທ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂຍ ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໑໔) ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐເປຕ຺ວາ ພາລໍ, ຐເປຕ຺ວາ ຄິລານໍ, ຐເປຕ຺ວາ ຄມິກໍ, ອວເສເສຫິ ໂອວາທໍ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໑໔) ຈ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ໂອວາໂທ ນ ປຈ຺ຈາຫຣິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ນ ປຈ຺ຈາຫເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໑໕) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ເຕຣສິຍໍ ວາ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸໂປສໂຖ ຈາຕຸທ຺ທໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ກທາ ອຍ຺ຍ ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ ວາ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘‘ຈາຕຸທ຺ທໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ສ຺ເວ ຠຄິນິ ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ ¶ ວາ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕາຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອຸໂປສຖທິວເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ອຍ຺ຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທຕິ, ໂອວາທູປສງ຺ກມນຎ຺ຈ ຍາຈຕິ, ລຠຕຸ ກິຣ ອຍ຺ຍ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ໂອວາທູປສງ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຍາຈິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຈນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກສ຺ສ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທຕິ, ໂອວາທູປສງ຺ກມນຎ຺ຈ ຍາຈຕິ, ລຠຕຸ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ໂອວາທູປສງ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນາປິ ສເຈ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ, ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ອຸປສງ຺ກມຕູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ໂກ ອາຍສ຺ມາ ອຸສ຺ສຫຕິ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທິຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສເຈ ອຕ຺ຖິ ອຏ຺ຐຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂອວາທປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ຍທິ ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ, ‘‘ປາສາທິເກນ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ສມ຺ປາເທຕູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປາຏິປເທ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ, ປາສາທິເກນ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ສມ຺ປາເທຕູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕາຫິປິ ‘‘ສາຘຸ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ຄຓປຸຄ຺ຄເລສຸປິ ວຈນເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໕໕. ໂລກາຍຕໍ (ຈູຬວ. ໒໘໖; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໘໖) ນາມ ວິຕຓ຺ຑສຕ຺ຖໍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອາສິຕ຺ຕກູປຘາເນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເປຬາຍປິ ນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໕໖. ຄິຫິປາຣຸຕໍ ¶ ນ ປາຣຸເປຍ຺ຍ, ຄິຫິນິວາສນໍ ນ ນິວາເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ຄິຫິນິວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑກໍ ¶ ມຈ຺ຉວາຬກໍ ຈຕຸກຓ຺ຓກໍ ຕາລວຓ຺ຏກໍ ສຕວລິກໍ. ໂຍ ນິວາເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໘໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິມຓ຺ຑລໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ປາຣຸປນໍ, ສພ຺ພເມຕໍ ຄິຫິປາຣຸຕໍ ນາມ. ຕໍ ປນ ນ ປາຣຸເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍເວລ຺ລິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຈ຺ຉໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນ ນິວາເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທາຍນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໘໓; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໘໓) ອຣຎ຺ຎໍ. ນາລິມ຺ປເຍຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໓໕໗. ວຑ຺ຒິຎ຺ຈ ນ ປໂຍຊເຍ, ໂນຎາຕເກ ນປ຺ປວາຣິເຕ ນ ຍາເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ໔໒໐; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໔໒໐) ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການມ຺ປິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ກຕິປາຫໍ ຠຸຕ຺ວາ ວາ ປຸນ ທເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໕໘. ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຍາຈເນຕິ ເອຕ຺ຖ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໖໗໙) ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ວິຫາເຣ ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຣກ຺ຂໍ ຍາຈເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎຕ຺ວາຎຕ຺ວາ ວາຕິ ເອວໍ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ຍາຈິຍມານາ ອິເມສໍ ທຓ຺ເຑສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ທຓ຺ຑິນໍ ຎຕ຺ວາ ວາ ອຎຕ຺ວາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕຫິ ປນ ທຓ຺ຑິເຕ ໂສ ທຓ຺ໂຑ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຍາຈນ຺ຕານໍ ຄີວາວ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ອິທຎ຺ຈ ອິທຎ຺ຈ ກຕໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ທຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສຍໍ ທຓ຺ຑາປເນ ປນ ອສ຺ສ ທຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ຆເຠເທນ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏາ ເຎຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໕໙. ອນຕ຺ຖາຍ ອສ຺ສ ໂຈຣສ຺ສ ຠາສິເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີຫິ ຕສ຺ສ ໂຈຣສ຺ສ ທຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຕຕ຺ຕກໍ ຄີວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖໐. ວິຆາສໍ ¶ (ປາຈິ. ໘໒໕-໘໒໖) ວາ ອຸຈ຺ຈາຣໍ ວາ ສງ຺ກາຣໍ ວາ ມຸຕ຺ຕໍ ວາ ປາກາຣກຸຏ຺ຏານໍ ພຫິ ຉຑ຺ເຑຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຬຎ຺ເຊ ນາວໂລກິຍາຕິ ອິມິນາວ ອວຬຎ຺ຊນກາເລ ນາວໂລເກຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ນ ເກວລໍ ຕຕ຺ເຖວ, ອຖ ໂຂ ຫຣິເຕ ວາປິ ວີຫາທິນາຬິເກຣາທິໂຣປິເມ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖໑. ‘‘ອຸປຫາຣໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໖໒. ກີຬຕ຺ຖໍ (ປາຈິ. ໙໗໙; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໙໗໘) ¶ ກຕໍ ຣາຊາຄາຣໍ ວາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ວາ ຈິຕ຺ຕາຄາຣໍ ວາ ອາຣາມໍ ວາ ທຏ຺ຐຸໍ ຄຈ຺ຉໂຕ ປເທ ປເທ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖໓. ອາສເນນ (ຈູຬວ. ໓໖໔) ນເວ ນ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ, ອຸຓ຺ເຫ (ມຫາວ. ໖໗, ໗໘, ໗໙; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໗໘, ໓໘໐, ໓໘໒) ຈີວຣໍ ນ ນິທເຫຍ຺ຍ. ຄຸຣຸນາຕິ ອາຈຣິຍາທິນາ ປຓາມິໂຕ ຂມາເປຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໓໖໔. ອາປຕ຺ຕີຫິ ຈ ສຕ຺ຕຫີຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒໖) ສຕ຺ຕຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ອກ຺ໂກສເນນ ຈ ‘‘ອສ຺ສທ຺ໂຘ ອປ຺ປສນ຺ໂນ ພີຊໂຠຊີ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ເຎເນວ ວາ ອກ຺ໂກສເນນ ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໖໕. ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໑) ຈີວຣໍ ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ ວິນິປາເຕຕພ຺ພໍ. ໂຍ ວິນິປາເຕຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ¶ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕາປິຕູນໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ລພ຺ຠໍ ປິຕູນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໖໖. ວສ຺ສໍວຸຕ຺ໂຖ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎໂຕຕິ ອຎ຺ຎວິຫາຣໂຕ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ເຖນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຈີວຣຠາໂຄ ສາທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ສາທິເຍຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຕໍ ຈີວຣໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໂຕ ໂຫຕິ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາຣິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖໗. ສຫ ອນ຺ຕເຣນ ອຸຕ຺ຕໂຣຕິ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕໂຣ, ຄາມໍ ນ ປວິເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຄາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ປວິເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກລ຺ໂລ ວາຕິ ອຄິລາໂນ. ສອຸປາຫໂນ ຄາມໍ ນ ປວິເສຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ຈາມຣິພີຊນີ ຘາເຣຕພ຺ພາ. ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໙), ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິສ຺ໂສ ພີຊນິໂຍ ວາກມຍໍ ອຸສີຣມຍໍ ໂມຣປິຎ຺ຉມຍ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໙) ¶ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ ຘາເຣຍ຺ຍ ຈາມຣີມກສພີຊນິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມກສພີຊນີ ປນ ທນ຺ຕວິສາຓທາຣຸທຓ຺ຑກາປິ ວຏ຺ຏຕິ.

໓໖໘. ອາຣາມໂຕ ພຫີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານສ຺ສ ຉຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຄິລາໂນ ອາຣາມໂຕ ພຫິ ນ ລຠຕິ, ຈີວຣຄຸຕ຺ຕິຍາທິອຕ຺ຖາຍ ອຄິລາໂນປິ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖໙. ຄາເຫຍ຺ຍ ນຸຠໂຕກາຊນ຺ຕິ ນ ຄາເຫຍ຺ຍ ອຸຠໂຕກາຊໍ. ເອກນ຺ຕຣິກກາຊກນ຺ຕິ ເອກໂຕກາຊຎ຺ຈ ອນ຺ຕຣກາຊຎ຺ຈ ¶ . ສີສຠາໂຣ ຈ ຂນ຺ຘຠາໂຣ ຈ ກຏິຠາໂຣ ຈ ສີສກ຺ຂນ຺ຘກຏິຠາຣາ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອຸຠໂຕກາຊໍ ຫຣິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຫເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໘໑), ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກໂຕກາຊໍ ອນ຺ຕຣກາຊໍ ສີສຠາຣໍ ຂນ຺ຘຠາຣໍ ກຏິຠາຣໍ ໂອລມ຺ພກ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໘໑) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠໂຕກາຊເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໓໗໐. ອໂນກາສກຕນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໓) ໂຍ ປຐມເມວ ‘‘ກໂຣຫິ ເມ ອາວຸໂສ ໂອກາສໍ, ອຫໍ ຕໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິ ເອວໍ ອກໂຕກາສໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຕິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗໑. ປກຕງ຺ຄຸເລນ, ນ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗໒. ມູຄພ຺ພຕາທິໍ (ມຫາວ. ໒໐໙; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໙) ຕິຕ຺ຖິຍພ຺ພຕໍ ຍທິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂຄວຕກຸກ຺ກຸຣວຕາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຖາຕິ (ມຫາວ. ໓໐໓; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໓) ນ຺ຫາປິຕປຸພ຺ພໂກ ຂຸຣຠຓ຺ຑໍ ຍທິ ປຣິຫເຣຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗໓. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ນ຺ຫາປິຕຕຸຓ຺ຓກາຣກມ຺ມາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທນຸສາຣໂຕຕິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມຍາຈນານຸສາຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ເອວໍ ຍາຈໂຕ ຫຕ຺ຖກມ຺ມມູລເມວ ເທຕິ, ຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາເປຕ຺ວາ ¶ ກາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິກ຺ກມ຺ມໍ ປນ ຫຕ຺ຖກມ຺ມວເສນ ອຍາຈິຕ຺ວາປິ ‘‘ເອຫິ ອິມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ກາເຣຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິປຣສນ຺ຕກນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທາຣຸຕິຓາທິກໍ ອປຣສນ຺ຕກໍ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອາຫຣາເປຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໗໔. ຄິຫີນນ຺ຕິ ¶ ຄິຫີນໍ ສນ຺ຕກໍ. ໂຄປເກຕິ ຣກ຺ຂເກ. ຍຕ຺ຕກໍ ເທຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ‘‘ທິວເສ ທິວເສ ເອຕ຺ຕກໍ ອຸຈ຺ຉຸນາຬິເກຣໍ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ຕຸມ຺ເຫ ຂາທຖາ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິນ຺ນເມວ ເຕສຸ ເທນ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗໕. ທ຺ວິຫາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ທ຺ວີຫິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ກຕເມຫິ ທ຺ວີຫີຕິ ເຈ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາຍວາຈາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ກາເຍນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍວາຈາຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຈ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອລຊ຺ຊິຎາຓກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ (ປຣິ. ໒໙໕) ປນ ອກປ຺ປິຍຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕ ເອວ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອລຊ຺ຊິຕາຍ ອາປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎາຓຕາຍ. ກປ຺ປິຍໍ ນຸ ໂຂ, ໂນ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ສໍສເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕມຠິວິຕຣິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕຕ຺ຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສຫເສຍ຺ຍາທິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສຕິປ຺ລວາ, ສຕິສມ຺ໂມສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈ຺ຉມໍສໍ ‘‘ສູກຣມໍສ’’ນ຺ຕິ ວາ ສູກຣມໍສໍ ‘‘ອຈ຺ຉມໍສ’’ນ຺ຕິ ວາ ຂາທນ຺ໂຕ ອກປ຺ປິເຍ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາຍ ຈ ກປ຺ປິເຍ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາຍ ຈ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໗໖. ອລຊ຺ຊິຕາຍ ວາ ອຎ຺ຎາຓຕາຍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ກາຍວາຈາຫິ ຉາທເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເກ ວາ ເອກສ຺ມິໍ ວາ. ລິງ຺ເຄຕິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນໂຕ. ເອວໍ ຈຕຸຘາ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຓວຕ຺ຖາຣກສມຖອພ຺ຠານາທີນໍ ວເສນ ສງ຺ເຆ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊນາທີສຸ ຄເຓ. ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐານໍ ປາກຏເມວ. ‘‘ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ¶ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອສາຘາຣຓາ, ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໙) ວຈນໂຕ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ ຎາຕພ຺ພໍ.

໓໗໗. ປຈ຺ຈຍທ຺ວເຍຕິ ຈີວເຣ ຈ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຈ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອິເມ ເອວ, ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມມ຺ປິ ນ ລພ຺ຠເຕວ, ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ປນ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ¶ ປເຣສໍ ປຈ຺ຈຍທານສໍໂຍຊນກໍ ກາຍວຈີກມ຺ມໍ. ຂາທນີຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຂາທນີຍໍ ລຠິຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຣິກຖາ ນາມ ຍຖາ ຍຖາ ຕໍ ລຠຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກຖນໍ. ‘‘ເອຕຣຫິ ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ກິລມນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂອຠາໂສ ນາມ ປຈ຺ຈຍປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖາ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປນ ປາກຏາ ເອວ. ຕຕິເຍຕິ ເສນາສເນ. ເສນາສເນ ປນ ນິມິຕ຺ໂຕຠາສປຣິກຖາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວ ເອກາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ ອຸປາສເກ ທິສ຺ວາ ເສນາສນຕ຺ຖໍ ຠູມິປຣິກມ຺ມກຣຓາທິ. ໂອຠາໂສ ນາມ ‘‘ອຸປາສກາ, ຕຸມ຺ເຫ ກຸຫິໍ ວສຖາ’’ຕິ ‘‘ປາສາເທ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາສາໂທ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິກໍ ວຈນໍ. ປຣິກຖາ ນາມ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ເສນາສນໍ ສມ຺ພາຘ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ. ເສເສຕິ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ.

໓໗໘. ນ ຣຸຫຕີຕິ ນ ໂຫຕິ. ອຈ຺ຈເຍ ທານນ຺ຕິ ອຈ຺ຈຍທານໍ. ປຎ຺ຈສຸ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ເຍນ ເກນຈິ ກາລໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ‘‘ມມຈ຺ຈເຍນ ມຍ຺ຫໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ໂຫຕຸ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ໂຫຕຸ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ກສ຺ສຈິ ໂຫຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ. ສງ຺ຆສ຺ເສວ ຈ ຕໍ ໂຫຕີຕິ ຍທິ ຠິກ຺ຂຸສາມເຓເຣຫິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ມເຕປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂຸນິສິກ຺ຂມານສາມເຓຣີຫິ ¶ ເຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ມເຕ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄິຫີນໍ ປນ ຣູຫຕີຕິ ຄິຫີນໍ ປນ ອຈ຺ຈຍທານໍ ເອວ ສພ຺ເພສໍ ຣຸຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໗໙. ອຸປສ຺ສເຍຕິ ຠິກ຺ຂຸນິວິຫາເຣ. ທາຍຊ຺ໂຊຕິ ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ທາຍຊ຺ໂຊ. ເສເສປີຕິ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸນິສິກ຺ຂມານສາມເຓຣິໂຍ ຠິກ຺ຂຸວິຫາເຣ ກາລໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາສໍ ປຣິກ຺ຂາຣານໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆວ ທາຍຊ຺ໂຊຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໘໐. ປຸຣິມສ຺ເສວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິມໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ເນຕ຺ວາ ອສຸກສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອສຸກສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ປນ ປຈ຺ຉິມສ຺ເສວ ໂຫຕິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ອິມໍ ວິຘິໍ ຎຕ຺ວາວ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫໍ ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ມຕກຈີວຣໍ ວາ ອຘິຏ຺ເຐຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຕກຈີວຣອຘິຏ຺ຐານໍ ນາມ ຆຓ຺ຏິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ກາລໍ ໂຆເສຕ຺ວາ ໂຖກໍ ອາຄເມຕ຺ວາ ສເຈ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠາເຊຕພ຺ພານິ, ໂນ ເຈ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ‘‘ມຍ຺ຫິມານິ ຈີວຣານິ ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານິ. ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ສພ຺ພານິ ຕສ຺ເສວ ໂຫນ຺ຕິ, ຐິຕິກາ ປນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສເຈ ເອເກກໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ປຐມຠາໂຄ ມຍ຺ຫໍ ປາປຸຓາຕິ, ອຍໍ ທຸຕິຍຠາໂຄ’’ຕິ ¶ ເອວໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຄຫິຕານິ ຈ ສຸຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຐິຕິກາ ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອວໍ ປາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາປິ ອຘິຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕິ.

໓໘໑. ໂລຫຠຓ຺ເຑ ປຫຣຓິໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ກປ຺ປຕິ, ທາຣຸຠຓ຺ເຑ ຈ ທາຣຸຊໍ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ປາທຸກຎ຺ຈ, ປລ຺ລງ຺ກຎ຺ຈ ອາສນ຺ທິຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ກປ຺ປຕິ, ມຕ຺ຕິກາມເຍ ກຕກຎ຺ຈ ກຸມ຺ຠກາຣິກຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐເປຕ຺ວາ ປຫຣຓິໍ ສພ຺ພໍ ໂລຫຠຓ຺ຑໍ, ຐເປຕ຺ວາ ອາສນ຺ທິໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ທາຣຸປຕ຺ຕໍ ທາຣຸປາທຸກໍ ສພ຺ພໍ ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ, ຐເປຕ຺ວາ ກຕກຎ຺ຈ ¶ ກຸມ຺ຠກາຣິກຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ກຕກນ຺ຕິ ປທຸມກຓ຺ຓິກາກາເຣນ ກຕມລ຺ລກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຘນິຍສ຺ເສວ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິ ກຸມ຺ຠກາຣິກນ຺ຕິ. ປກິຓ຺ຓກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປກິຓ຺ຓກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໘໒. ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໙໘) ໂຍ ຈາໂຄ, ສາ ປາຣາຊິກເທສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ວິສຸທ຺ຘາເປກ຺ໂຂຕິ ຄິຫິ ວາ ໂຫຕຸກາໂມ ອຸປາສໂກ ວາ ໂຫຕຸກາໂມ ອາຣາມິໂກ ວາ ໂຫຕຸກາໂມ ສາມເຓໂຣ ວາ ໂຫຕຸກາໂມ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໘). ຕສ຺ມາ ຄິຫິຠາວາທິກໍເຍວ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິ ນາມ, ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິ ເອວ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ຉາເທຕິ ຊານມາປນ຺ນໍ, ປຣິວເສຍ຺ຍ ຕາວຕາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໘໓. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໘໔. ປຏິເທເສມີຕິ ອາໂຣເຈມິ. ເອຕານິ ອຫໍ ເອຕານາຫໍ.

໓໘໖. (ກ) ຍໍ ¶ ສງ຺ໂຆ ຄິລານສ຺ສ ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິໍ ເທຕິ, ຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

(ຂ) ອກາລຈີວຣໍ (ປາຣາ. ໕໐໐) ¶ ນາມ ‘‘ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ສຕ຺ຕມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ເອຕໍ ອກາລຈີວຣໍ ນາມາ’’ຕິ.

(ຄ) ປຸຣາຓຈີວຣໍ (ປາຣາ. ໕໐໕) ນາມ ‘‘ສກິໍ ນິວຕ຺ຖມ຺ປິ ສກິໍ ປາຣຸຕມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎາຕິກາ ນາມ ມາຕິໂຕ ວາ ປິຕິໂຕ ວາ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ອສມ຺ພນ຺ຘາ. ນິສີທນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໂຘວາປເນ ທຸກ຺ກຏໍ.

(ຆ) ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຣິວຕ຺ຕກາຕິ (ປາຣາ. ໕໑໒) ເອຕ຺ຖ ຫຣີຕກີຂຓ຺ຑມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຈີວຣໍ ນາມ ອິຘ ວິກປ຺ປນູປຄປຈ຺ຉິມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

(ງ) ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາຕິ (ປາຣາ. ໕໑໙) ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວໂຣ ວາ ໂຫຕິ ຠິກ຺ຂຸ ນຏ຺ຐຈີວໂຣ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

(ຈ) ‘‘ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕໂຕ ຈີວຣໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕຕຸຕ຺ຕຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ສເຈ ຕີຓິ ນຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານິ. ທ຺ເວ ນຏ຺ຐານິ, ເອກໍ ສາທິຕພ຺ພໍ, ເອກໍ ນຏ຺ຐໍ, ນ ກິຎ຺ຈິ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໔) ວຸຕ຺ຕໍ.

(ຉ-ຊ) ‘‘ກີທິເສນ ເຕ (ປາຣາ. ໕໒໙), ຠນ຺ເຕ, ຈີວເຣນ ອຕ຺ໂຖ, ກີທິສໍ ເຕ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປມີ’’ຕິ ເອວໍ ອປ຺ປວາຣິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກປ຺ປນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ຐກປ຺ປໍ ອຘິກວິຘານໍ ອາປນ຺ນໍ. ອິຘ ປຸຣິມໍ ເອກສ຺ສ, ທຸຕິຍໍ ພຫູນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ນານຕ຺ຕໍ.

(ຌ) ອຕິເຣກຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກນຈິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ອາຠຕໍ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕຸ ອາຍສ຺ມາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ໂຂ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມ, ຈີວຣຎ຺ຈ ໂຂ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມ ກາເລນ ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ສເຈ ໂສ ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ’’ຕິ ¶ ¶ ວທຕິ, ຈີວຣຕ຺ຖິເກນ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ສຫຘມ຺ມິເກ ໂຍ ໂກຈິ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ‘‘ເອໂສ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ, ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ສເຈ ທາຍໂກ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕພ຺ໂພ ສາເຣຕພ຺ໂພ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ເມ, ອາວຸໂສ, ຈີວເຣນາ’’ຕິ, ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ເທຫິ ເມ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທນາຍ ຕໍ ຈີວຣໍ ລຠຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ລຠຕິ, ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ຐາຕພ຺ພໍ, ນ ອາສເນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ນ ອາມິສໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕພ຺ໂພ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຊານາຫິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນິສຊ຺ຊາທີນິ ກໂຣຕິ, ຐານໍ ຠຎ຺ຊຕິ. ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ປນ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕິເຣກຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທນາຍ ອຕິເຣກຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາເນນ ສເຈ ນິປ຺ຜາເທຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

(ຎ) ສນ຺ຖຕໍ (ປາຣາ. ໕໔໔) ນາມ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກຕໍ ໂຫຕິ ອວາຍິມໍ. ເອກໂກສິຍໍສຸນາປິ ເຈ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຣຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຏ) ສຸທ຺ຘກາຬການນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໔໗-໕໔໙) ອຎ຺ເຎຫິ ອມິສ຺ສິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກາຬກໍ ນາມ ທ຺ເວ ກາຬການິ ຊາຕິກາຬກໍ ວາ ຣຊນກາຬກໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

(ຐ) ອນາທິຍິຕ຺ວາ…ເປ… ຕຸລນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໕໔) ເອຕ຺ຖ ປນ ຍຕ຺ຕເກຫິ ເອຬກໂລເມຫິ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເຕສຸ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ກາຬການໍ, ເອໂກ ໂອທາຕານໍ, ເອໂກ ໂຄຈຣິຍານໍ ອາທາຕພ຺ໂພຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ເອກສ຺ສາປິ ກາຬກໂລມສ຺ສ ອຕິເຣກຠາເຄ ສຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ.

(ຑ) ອູນກຉພ຺ພສ຺ສານີຕິ ¶ (ປາຣາ. ໕໖໒) ຉພ຺ພສ຺ສໂຕ ໂອຣຠາເຄ.

(ຒ) ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ (ປາຣາ. ໕໖໗) ປນ ກາຣາເປນ຺ເຕນ ປຸຣາຓສນ຺ຖຕສ຺ສ ເອກປສ຺ສໂຕ ວຏ຺ຏໍ ວາ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ຍຖາ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກເທສໍ ວາ ສນ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ, ວິຊເຏຕ຺ວາ ວາ ສນ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ.

(ຕ) ນ ¶ ເກວລໍ ໂຘວາປເນ (ປາຣາ. ໕໗໘) ເອວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ຣຊເນປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ.

(ທ) ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ເສວ (ປາຣາ. ໕໘໙) ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕປຣິວຕ຺ຕເນ ໂທສໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ກຕາກຕາທິວເສນ ອເນກວິຘໍ ຊາຕຣູປປຣິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນານປ຺ປກາຣກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໘໗-໙. ອາປຕ຺ຕິໍ ເທເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄິຫິໍ ວເທຕິ ສເຈ ຕຕ຺ຖ ອາຄຈ຺ຉຕິ ອາຣາມິໂກ ວາ ອຸປາສໂກ ວາ, ຕໍ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ໂສ ‘‘ອິມິນາ ກິໍ ອາຫຣາມີ’’ຕິ ເຈ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຕ຺ວາມນ຺ຕິ ‘‘ອິມໍ ວາ ອິມໍ ວາ ອາຫຣາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວເທຕິ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໘໔, ໕໘໙) ວຈນໂຕ ‘‘ປພ຺ພຊິຕານໍ ສປ຺ປິ ວາ ເຕລໍ ວາ ມຘຸ ວາ ຜາຓິຕໍ ວາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິມໍ ນາມ ອາຫຣາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ທ຺ເວເປເຕຕິ ທ຺ເວປິ ເອເຕ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫກຎ຺ຈ ຣູປິຍສພ຺ໂຍຫາຣິກຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎນາຕິ ອນ຺ຕມໂສ ອາຣາມິເກນາປິ ລທ຺ຘຠາໂຄ ນ ກປ຺ປຕິ ເອວ.

໓໙໐. ອນ຺ຕມໂສ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໔) ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉາຍາປິ ນ ກປ຺ປຕີຕິ. ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຏິລທ຺ຘມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘວຕ຺ຖຸໂຕ ¶ ອາຠຕໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕຖາ ໂກສິຍມິສ຺ສກສນ຺ຖຕາທິຕ຺ຕຍມ຺ປິ ນ ກປ຺ປຕິ. ນ ເກວລໍ ຕສ຺ເສວ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ນ ກປ຺ປເຕວ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໔໕, ໕໕໐, ໕໕໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

໓໙໑. ເອວໍ ໂນ ເຈ ລເຠຖ, ໂສ ອາຣາມິກາທິໂກ ‘‘ອິມໍ ຉຑ຺ເຑຫີ’’ຕິ ສໍສິໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ໂນ ເຈ ລເຠຍ຺ຍ, ສມ຺ມໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຉຑ຺ເຑຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໙໒. ປຏິຄ຺ຄຫິຕຣູປິຍຎ຺ຈ ປຣິວຕ຺ຕິຕຣູປິຍຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍປຕ຺ໂຕ ນາມ ‘‘ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນ ປຕ຺ເຕນ ອຎ຺ຎໍ ນວໍ ປຕ຺ຕໍ ເຈຕາເປຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໑໒) ວຸຕ຺ຕປຕ຺ໂຕ. ໂສ ຈ ເອຕານິ ຈ ສງ຺ເຆ ນິສ຺ສຏ຺ຐຸໍ ລພ຺ຠເຣຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂຸປຣິສາຍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໘໔, ໕໘໙) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ¶ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເສສານິ ປນ ຕີຓິ ຈີວຣາທິວຕ຺ຖູນິ ‘‘ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ (ປາຣາ. ໔໖໓) ສງ຺ຆາທີນໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຠາສນ຺ຕເຣນປີຕິ ປາຬິຍາ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ທມິຬຠາສາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຍປິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໙໓. (ກ-ຄ) ນານປ຺ປກາຣກໍ ນາມ ‘‘ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣາ, ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຈຸຓ຺ຓປິຓ຺ໂຑປິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐມ຺ປິ ທສິກສຸຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໙໕) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຈຕາປິໂຕຕິ (ປາຣາ. ໖໑໓) ຍາຈິຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ.

໓໙໔. ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວານ ປຕ຺ຕຄາຫກໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕນ຺ຕນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໑໔; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອູນປຎ຺ຈພທ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ຍ ອນ຺ຕິມໍ ປຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕສ຺ສ ທາປເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໙໕. (ຂ) ປຣິທຫິຕໍ ¶ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ (ປາຣາ. ໖໒໖-໖໒໘; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໘) ປນ ຐຕ຺ວາ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ກຣຓກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນິວາສນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ ກຸຈ຺ຉິສມໂຍ ປິຏ຺ຐິສມໂຍຕິ ທຸວິໂຘ ສມໂຍ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ຄິມ຺ຫານມາເສສຸ ປຈ຺ຉິມມາສສ຺ສ ປຸຣິໂມ ອຑ຺ຒມາໂສ ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉິໂມ ກຣຓກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ ນິວາສນກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ, ປຣິເຍສິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ວສ຺ສິກາ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ປຣິເຍສນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ເຂຕ຺ຕໍ. ເອເຕ ເອວ ປຎ຺ຈ ມາສາ ກຸຈ຺ຉິສມໂຍ ນາມ. ອິຕເຣ ສຕ຺ຕ ມາສາ ປິຏ຺ຐິສມໂຍ, ຕຕ຺ຖ ສຕຸປ຺ປາທກຣຓໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

(ຄ) ອຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ປນ ມມ ປຕ຺ຕຈີວຣາທີນິ ວຫນ຺ໂຕ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ປຸນ ສກສຎ຺ຎາຍ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ອກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ໂສ ອິມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເກວລໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ຄເຫຕຸເມວ ນ ລຠຕິ.

(ຆ) ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈີວຣກາຣສມຍາທີສຸ ຈີວຣສິພ຺ພນາທີນມຕ຺ຖາຍ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຖາ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເອວ ລທ຺ຘຕນ຺ຕວາເຍຫີຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕຕນ຺ຕວາຍານໍ ອກປ຺ປິຍຠາເວ ສຕິ ທີຆໂຕ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ເຕ, ຕິຣິຍນ຺ຕໂຕ ຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ວີເຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ເອກໂຕ ອກປ຺ປິຍປກ຺ເຂ ທຸກ຺ກຏໍ.

(ງ) ວິກປ຺ປໍ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໓) ‘‘ອິທໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຈີວຣໍ ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວິຍ຺ຍຕິ, ອາຍຕຎ຺ຈ ກໂຣຖ ວິຕ຺ຖຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ອຘິກໍ ວິຘານໍ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

(ຈ) ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ (ປາຣາ. ໖໔໙-໖໕໐) ນາມ ເສນາຍ ຄນ຺ຕຸກາມາທີຫິ ທິນ຺ນໍ.

(ຉ) ອຕິເຣກຉາຣຕ຺ຕນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔-໖໕໕) ¶ ຉທິວສໂຕ ອຕິເຣກໍ. ‘‘ອຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈ ກປ຺ປິສ຺ສນ຺ຕິ, ອນາມນ຺ຕຈາໂຣ ອສມາທານຈາໂຣ ຄຓໂຠຊນໍ ຍາວທຕ຺ຖຈີວຣໍ ໂຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ຈີວຣຸປ຺ປາໂທ, ໂສ ເນສໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໖) ວຸຕ຺ຕອານິສໍເສສຸ ຈີວຣມາເສ ອສມາທານຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານິສໍສາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຍທິ ອສມາທານຈາໂຣ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ, ປາເວຍ຺ຍກາ ຠິກ຺ຂູ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ໂອກປຸຓ຺ເຓຫິ ຈີວເຣຫິ ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍຸໍ, ຍສ຺ມາ ຕໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຈີວຣມາເສປິ ຕິຈີວຣໍ ອາທາຍ ເອວ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິໍສຸ. ຕສ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພໍ ອສມາທານຈາຣປຣິຫາຣໍ ອຕ຺ຖຕກຖິນາ ເອວ ລຠນ຺ຕິ, ນ ອິຕເຣຕິ ວທນ຺ຕິ.

໓໙໗. (ຂ) ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ປາຏິເທສນີຍາປຕ຺ຕິໍ, ທ຺ເວ, ສມ຺ພຫຸລາ ປາຏິເທສນີຍາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ປນ ເຍສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ອຠຍຄິຣິວາສີນໍ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາວເສນ ທສ຺ສິຕໍ ກິຣ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຫໍ, ອາຍສ຺ມາ, ສມ຺ພຫຸລາ ປາຏິເທສນີຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປນ຺ໂນ, ຕາໂຍ ປຏິເທເສມິ. ອຫໍ, ອາຍສ຺ມາ, ເອກໍ ປາຏິເທສນີຍໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ, ຕໍ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ເອວໍ ເທສນາວິຘານໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ຄາຣຍ຺ຫໍ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມໍ ອາປຊ຺ຊິໍ ອສປ຺ປາຍໍ ປາຏິເທສນີຍໍ, ຕໍ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໕໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຈິ. ໕໕໓) ‘‘ຄາຣຍ຺ຫໍ ອາວຸໂສ’ຕິອາທິ ປຏິເທເສຕພ຺ພາກາຣທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຕສ຺ສາ ເທເສຕພ຺ພາກາໂຣ ຄາຣຍ຺ຫໍ ອາວຸໂສ’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສິກ຺ຂາປເທ ທສ຺ສິໂຕເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາເຐ ອາຄຕນເຍເນວ ເທສນາວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ທ຺ເວ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ຄາຣຍ຺ເຫ, ອາວຸໂສ, ທ຺ເວ ຘມ຺ເມ ອາປຊ຺ຊິໍ ອສປ຺ປາເຍ ປາຏິເທສນີເຍ, ເຕ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ, ‘‘ປສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕ, ເຕ ຘມ຺ເມ’’ຕິ ¶ ຈ ‘‘ຄາຣຍ຺ເຫ ¶ , ອາວຸໂສ, ສມ຺ພຫຸເລ ຘມ຺ເມ ອາປຊ຺ຊິໍ ອສປ຺ປາເຍ ປາຏິເທສນີເຍ, ເຕ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ, ‘‘ປສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕ, ເຕ ຘມ຺ເມ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ຍຖານຸຣູປໍ ເທສນາວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວາຕິ.

໓໙໘. ອເທສນາຄາມິນິຍນ຺ຕິ (ປຣິ. ໔໒໔ ອາທໂຍ; ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໒໕) ປາຣາຊິກຎ຺ຈ ສງ຺ຆາທິເສສຎ຺ຈ ນ ເທສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາປຕ຺ຕິຎ຺ຈາຕິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ເອວ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ນ ເທສເຍ. ລຫຸກາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ເທສິຕໍ ປຸນ ນ ເທສເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ນານາສໍວາສນິສ຺ສີມຏ຺ຐິຕານໍ ສນ຺ຕິເກ ນ ເທສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸປຎ຺ຈຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມານວສ຺ສິກປວາຣຓາຍໍ ວິຍ ຈຕູຫິ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ວາ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນ ເທສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ. ກຖໍ ເທເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕີຫິປິ ເອກໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ, ຕໍ ຕຸມ຺ຫມູເລ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕນາ ອາປນ຺ນອາປຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ເຕນ ‘‘ປສ຺ສສິ, ອາວຸໂສ, ຕໍ ອາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາມາວຸໂສ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນ ເຕນ ‘‘ອາຍຕິໍ ສໍວເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວາ ‘‘ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ສໍວຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເທເສຕພ຺ພໍ. ມນສາຕິ ວຈີເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ເກວລໍ ຈິຕ຺ເຕເນວ ນ ເທສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປກຕຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກສ຺ສ ວາ ອຸໂປສໂຖ ປວາຣຓາ ວາ ຐປິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນ ເທສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາເນກາຕິ ນານາປຕ຺ຕິໂຍ ‘‘ເອກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນ ເທສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກາ ປນ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ’’ຕິ ເທສິຕາ ໂຫຕີຕິ. ເທສນາວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ເທສນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໙໙. ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ເຕ ¶ ສງ຺ເຆ ສມາຄເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອເຕນ ສງ຺ເຆ ອສມາຄເຕ ຉນ຺ທທານໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ປຎ຺ຈຠິກ຺ຂຸເກ ວິຫາເຣ ເອກສ຺ສ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ¶ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເສສານໍ ອຸໂປສຖາທິກຣຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ປາຬິຍໍ (ປຣິ. ໔໙໖-໔໙໗) ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໗-໔໘໘). ເຕສຸ ເອໂກ ຉນ຺ທທາຍໂກ, ເອໂກ ຉນ຺ທຫາຣໂກ, ເຕ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິໂຕ ສງ຺ໂຆ ຕິຓ຺ຓໍ ສມູຫຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ອສມາຄເຕປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ປນ ສມາຄເຕ ເອວ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ອິຘາປິ ‘‘ຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ເທເສຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທຫາຣເກນ ສທ຺ຘິໍ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕານໍ ສນ຺ນິປາໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໐໐. ອິທານິ ຉນ຺ທທານວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ).

໔໐໑. (ກ) ‘‘ຉນ຺ທໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອລໍ, ‘‘ຫຣ, ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ອິເມຫິ ກິໍປໂຍຊນນ຺ຕິ ເຈ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທຫຸໂປສເຖ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ເຕນ ຉນ຺ທມ຺ປິທາຕຸໍ, ສນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ‘‘ຉນ຺ທໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຉນ຺ທຫາຣໂກ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິນ຺ເນ ຉນ຺ເທ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປກ຺ກມຕິ, ອນາຫໂຏວ ໂຫຕິ ຉນ຺ໂທ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຉນ຺ທຫາຣກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອປກ຺ກມນຕ຺ຖາຍ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ເຕນ ‘‘ອິທໍ ກໂຣຫິ ເອວາ’’ຕິ ອາຓາເປນ຺ເຕນ ‘‘ຉນ຺ທໍ ເມ ຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຉນ຺ທຫາຣໂກ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິນ຺ເນ ຉນ຺ເທ ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ນາໂຣເຈຕິ, ອາຫໂຏ ໂຫຕິ ຉນ຺ໂທ, ຉນ຺ທຫາຣກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຍທິຕ຺ວໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ນາໂຣເຈສ຺ສສິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສສິ ¶ , ອາໂຣເຈຫິ ເອວາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ອາຫາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອິເມສໍ ປທານໍ ສປ຺ປໂຍຊນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິທາເນປີຕິ.

໔໐໒. ເສສກມ຺ມນ຺ຕິ ຍທິ ສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ອຎ຺ຎໍ ອປໂລກນາທິກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ກມ຺ມໍ ວິພາຘຕິ, ວິໂກເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໐໓. ທ຺ວຍນ຺ຕິ ອຸໂປສຖຎ຺ຈ ເສສກມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຕ຺ຕໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸໂປສຖໍ ນ ສມ຺ປາເທຕິ.

໔໐໕. ‘‘ເອກໍສໍ ¶ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິກໍ (ມຫາວ. ໒໑໓) ສພ຺ພູປຈາຣໍ ກຕ຺ວານາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໐໖. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ປວາຣຓາ ທິນ຺ນາ’’ຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ.

໔໐໘. ປຏິຊາເນຍ຺ຍ ນາຫຏາຕິ (ມຫາວ. ໑໖໔-໑໖໕, ໒໑໓) ປາເຐ ນ ອາຫຏາຕິ ນາຫຏາ, ອາຫຏາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ເຫຍ຺ຍາຕິ ວິພ຺ຠມນາທີນິ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໐໙. ສຸຕ຺ໂຕ ວາ ນາໂຣຈເຍຍ຺ຍ, ອາຫຏາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນາປຕ຺ຕິວາຕິ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ. ຉນ຺ທທານວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຉນ຺ທທານນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໑໑. ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທໂສ ສງ຺ຆສ຺ເສວ. ເສສານນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວາ.

໔໑໒. ປຸພ຺ພກຣເຓ ¶ ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ, ປຕ຺ຕກລ຺ເລ ສມານິເຕຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຸພ຺ພກຣຓໍ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນາມ. ເອຕ຺ຖ –

‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນີ ປທີໂປ ຈ, ອຸທກໍ ອາສເນນ ຈ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິອຸຕຸກ຺ຂານໍ, ຠິກ຺ຂຸຄຓນາ ຈ ໂອວາໂທ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ –. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໘);

ເອວໍ ¶ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຸພ຺ພກຣຓຎ຺ຈ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອຸໂປສໂຖ ຍາວຕິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ,

ວຊ຺ຊນີຍາ ຈ ປຸຄ຺ຄລາ ຕສ຺ມິໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ,

ປຕ຺ຕກລ຺ລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ –. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໘);

ວຸຕ຺ຕວເສນ ປຕ຺ຕກລ຺ເລ ສມານິເຕ, ປຊ຺ຊິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາ. ນິທານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ປຐໂມ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ນິທານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ນິທານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສເສ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ຕຕິໂຍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ນິທານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສເສ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອນິຍເຕ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ວິຕ຺ຖາເຣເນວ ປຎ຺ຈໂມ. ອິເມ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ປຎ຺ຈ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂສ ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທໂສ ປຎ຺ຈຘາ ວິຠາວິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໑໓. ວິນານ຺ຕຣາຍນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໐) ¶ ຣາຊນ຺ຕຣາຍາທິທສວິຘໍ ອນ຺ຕຣາຍໍ ວິນາ ສງ຺ເຂເປນຸທ຺ເທໂສ ວິນິວາຣິໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຖໂຣວາຕິ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣວ. ເອຕ຺ຖາຕິ ປຎ຺ຈສຸ ອຸທ຺ເທເສສຸ. ‘‘ທ຺ວີສຸ ວາ ຕີສຸ ວາ ວິສເທສຸ ເຖໂຣວ ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວຕ຺ຕນ຺ເຕປິ ອນ຺ຕຣາເຍ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ປຏິພໂລ, ຕສ຺ສາເຘຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໕) ວຸຕ຺ຕປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ປຏິພໂລຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ທຫຣສ຺ສາປິ ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ອຖ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ສເຈ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຈ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ຕໂຍ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ປນ ອຂຓ຺ຑາ ສຸວິສທາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຖຣາຍຕ຺ໂຕວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ສເຈ ປນ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ວິສທໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາຍຕ຺ໂຕວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ປາຬິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ‘‘ເຕຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູຫິ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສາມນ຺ຕາ ¶ ອາວາສາ ສຊ຺ຊຸກໍ ປາເຫຕພ຺ໂພ ‘ຄຈ຺ຉ, ອາວຸໂສ, ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາ’’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໓).

໔໑໔. ອຸທ຺ທິສນ຺ເຕ ວາຕິ (ມຫາວ. ໑໗໒) ປາຕິໂມກ຺ເຂ ອຸທ຺ທິສິຍມາເນ ສມາ ວາ ໂຖກຕຣາ ວາ ຍທິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສຸອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອວເສສກໍ ໂສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໑໕. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ (ມຫາວ. ໑໗໒) ວາ ສກລາຍ ວາ ເອກຈ຺ຈາຍ ວາ ປຣິສາຍ ວຸຏ຺ຐິຕາຍ ສມາ ວາ ໂຖກຕຣາ ວາ ຍທິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປາຣິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ. ກເຣຍ຺ເຍສນ຺ຕິ ກເຣຍ຺ຍ ເອສໍ, ເອເຕສໍ ສນ຺ຕິເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫຸກາຖ ເຈຕິ ອຖ ພຫຸກາ ເຈ, ປຸນ ອາຄຕາ ພຫຸກາ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ ,. ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສມາເນ, ອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ເອກຈ຺ຈາຍ ວຸຏ຺ຐິຕາຍ ສກລາຍ ວຸຏ຺ຐິຕາຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໗໒) ອາຄເຕສຸ ສພ຺ພວິກປ຺ເປສຸ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໑໖. ອິຕຣານນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ. ສເຈຕໂຣຕິ ສເຈ ຈາຕຸທ຺ທສິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາເນຕເຣນຸວຕ຺ຕນ຺ຕູຕິ ສມາ ວາ ອູນາ ວາ ອິຕເຣ ອາຄນ຺ຕຸກາ ປຸຣິມານໍ ອາວາສິການໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈຘິກາຕິ ອາຄນ຺ຕຸກາ ສເຈ ອຘິກາ, ປຸຣິມາ ອາວາສິກາ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສເສປ຺ຍຍໍ ນໂຍຕິ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸການໍ ປນ຺ນຣໂສ ໂຫຕິ, ອາວາສິການໍ ຈາຕຸທ຺ທໂສ’’ຕິ ອິຕເຣປິ ສມໂຖກາ ອາຄນ຺ຕຸກາ ອາວາສິການໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕູຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໑໗. ມູລຏ຺ຐາຕິ ອາວາສິກາ. ສມໂຖການໍ ອາຄນ຺ຕຸການໍ. ສາມຄ຺ຄິໍ ເທນ຺ຕຸ ກາມໂຕຕິ ຍທິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເທນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໑໘. ໂນ ເຈ ເທນ຺ຕິ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ພຫິ ຄນ຺ຕ຺ວານ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຈ຺ຉາຍ ສາມຄ຺ຄີ ເທຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໔໑໙. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ນ ສາເວຕພ຺ພໍ. ໂຍ ນ ສາເວຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ¶ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ (ມຫາວ. ໑໕໔) ‘‘ສາເວຍ຺ຍ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ວາຍມິຕຸໍ ກຖໍ ສາເວຍ຺ຍນ຺ຕິ, ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສ຺ສາເວນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໒໐. ຕຖາຕິ ¶ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກລ຺ໂລຕິ ອຄິລາໂນ. ເປສິໂຕຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ເຖເຣນ ອາຓຕ຺ເຕນ ອຄິລາເນນ ນ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ນ ສມ຺ມຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໕໙) ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໒໑-໓. ອິທານິ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຊລິໍ (ມຫາວ. ໑໖໘) ປຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕຕິ ອວເສສາ ທ຺ເວ ເອວໍ ສມຸທີຣິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄາທິກຣຓວເສນ ສມຕ຺ຕປຸພ຺ພາຣມ຺ເຠນ ເຕ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ນເວນ ເອວມີຣິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໒໔-໕. ອິທານິ ທ຺ວີຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ວີສຸ ເຖເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໒໖. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໘) ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຓ຺ຓໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໘) ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໘) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຸໂປສຖຎ຺ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຕ຺ຖ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນາມ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທິກໍເຍວ.

໔໒໗. ສງ຺ຆຸໂປສຖປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖອຘິຏ຺ຐານອຸໂປສຖານໍ ວເສນ ຕໍ ຕໍ ອຸໂປສຖໍ ຍທິ ກຍິຣຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໔໒໘. ວຄ຺ເຄ (ມຫາວ. ໑໗໓) ຈ ສມຄ຺ເຄ ຈ ‘‘ວຄ຺ໂຄ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ຈ ‘‘ວຄ຺ໂຄ ນຸ ໂຂ, ສມຄ຺ໂຄ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ວິມຕິສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ, ‘‘ນສ຺ສນ຺ເຕເຕ ວິນສ຺ສນ຺ເຕເຕ, ໂກ ເຕຫິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ¶ ເອວໍ ¶ ອນາຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເຠທາຘິປ຺ປາເຍນ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທຸຠເຍປິ ‘‘ສມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ອນາປຕ຺ຕິ.

໔໒໙-໔໓໐. ເສສສຫຘມ຺ມິກາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ອຠພ຺ພສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຓ຺ຑກເຖຍ຺ຍສໍວາສກ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕ ມາຕຸຆາຕກ ປິຕຸຆາຕກ ອຣຫນ຺ຕຆາຕກ ຠິກ຺ຂຸນິທູສກ ສງ຺ຆເຠທກ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ອຠພ຺ພາ ຄຫິຕາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ນາຄມາຓວກາທໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປກ຺ຂິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອເຕສໍ ນິສິນ຺ນປຣິສາຍຎ຺ຈ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນ ອຸທ຺ທິເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕຖາຕິ ໂຍ ປນ ສງ຺ໂຆ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໂກ, ໂສປິ ນ ອຸທ຺ທິເສ, ປຣິວຸຕ຺ເຖນ ຉນ຺ເທນປິ ນ ອຸທ຺ທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ປາຣິວາສິຍໍ ປຣິສປາຣິວາສິຍໍ ຣຕ຺ຕິປາຣິວາສິຍໍ ຉນ຺ທປາຣິວາສິຍໍ ອຊ຺ຌາສຍປາຣິວາສິຍນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ຠິກ຺ຂູ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ສນ຺ນິປຕິຕາ ເມຆາທີຫິ ອຸປທ຺ທຸຕາ ‘‘ອໂນກາສາ ມຍໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ຉນ຺ທໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ອິທໍ ປຣິສປາຣິວາສິຍໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິສປາຣິວາສິຍໍ, ຉນ຺ທສ຺ສ ປນ ອວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ປຸນປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ‘‘ອຸໂປສຖາທີນິ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕານໍເຍວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ‘‘ຈາຕຸທ຺ທສິກໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິສິນ຺ນາ, ‘‘ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ຺ນຣສິກໍ ກາຕຸໍ ນິສິນ຺ນາ, ປາຏິປເທ ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ສງ຺ຆກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິທໍ ຣຕ຺ຕິປາຣິວາສິຍໍ ນາມ.

ປຸນ ¶ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິເທວ ອພ຺ຠານາທິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຣໂກ ນກ຺ຂຕ຺ຕປາຐໂກ ເອວໍ ວທຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ທາຣຸຓ’’ນ຺ຕິ, ເຕ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ຉນ຺ທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖຎ຺ໂຎ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນກ຺ຂຕ຺ເຕນ, ກໂຣຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ອິທໍ ຉນ຺ທປາຣິວາສິຍຎ຺ເຈວ ອຊ຺ຌາສຍປາຣິວາສິຍຎ຺ຈ. ຕສ຺ມິໍ ປາຣິວາສິເຍ ປຸນ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອນາເນຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຉນ຺ເທນ ປຣິວຸຕ຺ເຖນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໓໑. ອາປນ຺ນມາປຕ຺ຕິໍ (ມຫາວ. ໑໖໙; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໙) ¶ ອເທສຍິຕ຺ວານ ວາ ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເວມຕິໂກ, ຍທາ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຠວິສ຺ສາມິ, ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວິມຕິໍ ອນາວິກຕ຺ວານ ວາ ‘‘ນ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸໂປສເຖປິ ວາ ກາຕຸໍ ນ ຈ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໓໒. ‘‘ນ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ຕທຫຸໂປສເຖ ສຠິກ຺ຂຸກາ ອາວາສາ ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ ວາ ອນາວາໂສ ວາ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ເຆນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນ຺ຕຣາຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຏ຺ຐິໂຕໂປສຖາວາສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ວເຊ ນ ຄຈ຺ເຉ. ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ສີມເມວ ວາຕິ ສເຈ ວິຫາເຣ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຸໂປສຖາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຖໍ ສີມາປິ ນທີປິ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພາ. ສເຈ ປເນຕ຺ຖ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວິສ຺ສຏ຺ຐອຸໂປສຖາປິ ອາວາສາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ຄໂຕ ອຘິຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ລຠຕີຕິ. ອຸໂປສຖວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຸໂປສຖນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໓໓. ‘‘ອນຸຊານາມິ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສງ຺ເຆ ປວາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໑໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເສສາ ສງ຺ຆປ຺ປວາຣຓາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໑໕ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕາ.

໔໓໔. ອຊ຺ຊ ປວາຣຓາຕິ ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໒໑໕ ອາທໂຍ) ປນ ຈາຕຸທ຺ທສິກາຍ ປວາຣຓາຍ ‘‘ອຊ຺ຊ ປວາຣຓາ ຈາຕຸທ຺ທສີ’’ຕິ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ, ປນ຺ນຣສິຍໍ ‘‘ອຊ຺ຊ ປວາຣຓາ ປນ຺ນຣສີ’’ຕິ.

໔໓໗. ເຖເຣສຸ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສຊ຺ຊ ປວາເຣນ຺ເຕສຸ ສຍໍ ປນ ນໂວ ຍາວ ປວາເຣຕິ, ຕາວ ອຸກ຺ກຸຏິໂກວ ອຈ຺ຉຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ເຖເຣສຸ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສິນ຺ເນສຸ ປວາຣຍມາເນສຸ ອາສເນສຸ ¶ ອຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ອຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທມນ຺ຕຣາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕຸໍ, ຍາວ ປວາເຣຕິ, ປວາເຣຕ຺ວາ ອາສເນ ນິສີທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໑໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໔໐-໒. ເອວໍ ເຕວາຈິກປ຺ປວາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ທ຺ເວວາຈິກເອກວາຈິກສມານວສ຺ສິກປ຺ປວາຣຓາສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທາເນນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທາເນນາຕິ ທາເນນ ວາ. ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາຕິ ອິມິນາ ຘມ຺ມກຖາສຸຕ຺ຕສງ຺ຄາຍນາວິນຍວິນິຈ຺ຉຍາທໂຍ ຄຫິຕາ. ທາເນນ ວາ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາຍ ວາ ກລເຫນ ວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ເຂປິຕຠາວໂຕ ເຕວາຈິກາຍ ໂອກາເສ ອສຕິ ທສວິເຘ ວາ ອນ຺ຕຣາເຍ ອນຸຣູປໂຕ ອຸຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປວາເຣຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ ຍຖານຸຣູປໂຕ ຎຕ຺ຕິ ຐປິຕາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາຐປິຕຎຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກາເຈຎຕ຺ຕິຐປິຕາ, ເຕວາຈິກທ຺ເວວາຈິກເອກວາຈິການໍ ວເສນ ປວາເຣຕພ຺ພໍ, ສມານວສ຺ສິກປ຺ປວາຣຓາວ ເອກາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ‘‘ສງ຺ໂຆ ເຕວາຈິກໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຐປິຕາ, ເຕວາຈິກາ ¶ ເອວ ວຏ຺ຏຕິ, ທ຺ເວວາຈິກາທໂຍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ‘‘ທ຺ເວວາຈິກໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທ຺ເວວາຈິກຎ຺ຈ ເຕວາຈິກຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ, ເອກວາຈິກສມານວສ຺ສິກາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ‘‘ເອກວາຈິກໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ສມານວສ຺ສິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ‘‘ສມານວສ຺ສິກ’’ນ຺ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ອາທິເກ ເຈຕ຺ຖ ອາຫເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ປວາຣຓາຍປິ ປຸພ຺ເພ ອຸໂປສເຖ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຍທິ ສມາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິເກ ວາເຣ ອາຫເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໔໓. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິວຄ຺ໂຄ ຈ ຈຕຸວຄ຺ໂຄ ຈ ຕິຈຕຸວຄ຺ໂຄ.

໔໕໐. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ສາປຕ຺ຕິເກນ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປວາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໓໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາປຕ຺ຕິເກນປິ ເວມຕິເກນປິ ປວາຣິຍມາເນ ອາປຕ຺ຕິໍ ສຣນ຺ເຕນປິ ອຸໂປສເຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ‘‘ວຄ຺ເຄ ສມຄ຺ເຄ ວຄ຺ໂຄຕິ-ສຎ຺ຎິໂນ ວິມຕິສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິຄາຖາໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍໍ ວ ສງ຺ຆໍ ວາ-ຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ສີມເມວ ວາ’’ຕິ ອວສານຄາຖາ, ຕາວ ເສສາ ອຸໂປສເຖ ວຸຕ຺ຕາ ຄາຖາໂຍຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ.

໔໕໑. ປວາຣິເຕ ¶ ຈາຕິ (ມຫາວ. ໒໑໓ ອາທໂຍ) ປຐມປວາຣຓາຍ ສງ຺ຆມ຺ຫິ ປວາຣິເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ໂຖຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄໂຕ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອວຸຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໔໕໒. ຈາຕຸມາສິນີຕິ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມີ. ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ນາມ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄຕາ. ປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປວາຣຓານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໕໓. ຈກ຺ຂຸໂສຕາທິເຠເທຫີຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓, ໔໕໔; ມ. ນິ. ໑.໔໑໑; ອ. ນິ. ໔.໑໙໘; ຘ. ສ. ໑໓໕໒-໑໓໕໔; ມຫານິ. ໑໙໖) ¶ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍມນສງ຺ຂາເຕຫິ ຉຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປສທ຺ທາທິໂຄຈເຣຕິ ຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕສຸ ຉສຸ ໂຄຈເຣສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຫຕ຺ຖປາທຫສິຕກຖິຕວິໂລກິຕາທິເຠທໍ ສຸຠາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣິ, ຈຣຕິ, ຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໙) ນເຍນ ປຏິຆນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ສຸຠນິມິຕ຺ຕາທິກໍ ກິເລສວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕາທິນາ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອສຸຠນິມິຕ຺ເຕ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣໍ ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາຍ ປຫານໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣິ, ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາ’’ຕິອາທິນາ ວາ ເມຕ຺ຕາຠາວນາທິວເສນ ວາ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປາທປ຺ປຫານໍ ໂຫຕິ. ເອວມິທໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ຣູປາທີສຸ ກິເລສານຸພນ຺ຘນິມິຕ຺ຕາທິຄ຺ຄາຫປຣິວຊ຺ຊນລກ຺ຂຓໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ຍານິ ໂສຕານິ ໂລກສ຺ມິໍ; (ອຊິຕາຕິ ຠຄວາ,)

ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘິຍ຺ຍເຣ’’ຕິ –. (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໑);

ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ¶ ‘‘ສຕິມາ ສມ຺ປຊາໂນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ສາຕ຺ຖກສປ຺ປາຍໂຄຈຣອສມ຺ໂມຫວເສນ. ສໍວຣວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໔໕໕. ເທສນາ ¶ ສໍວໂຣ ເອຏ຺ຐິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓ ເຠທໂຕຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໕; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໙) ເທສນາສຸທ຺ຘິ ສໍວຣສຸທ຺ຘິ ປຣິເຍຏ຺ຐິສຸທ຺ຘິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸທ຺ຘີຕິ ເອວໍ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ສຸທ຺ຘີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕາຫິ ສຸທ຺ຘີຫິ ວິສຸຊ຺ຌນເກ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສມ຺ມຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

໔໕໖. ‘‘ປຸນ ເອວໍ ນ ກຣິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານສໍວຣາ ຍສ຺ມາ ສຸຊ຺ຌຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ, ຕສ຺ມາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ‘‘ສໍວຣສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໔໕໗. ປຫາຍາເນສນນ຺ຕິ ອເນສນໍ ປຫາຍ ຘມ຺ເມນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍຕິ ປາຐເສໂສ.

໔໕໘. ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣໍ ປຏິເສວາມິ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ເວຍ຺ຍາພາຘິການໍ…ເປ… ປຣມຕາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘) ຈ ເອວໍ ຈຕູສຸປິ ປຈ຺ຈເຍສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸຊ຺ຌນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ທຸວິຘໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ປຏິລາຠກາເລ ຈ ປຣິໂຠຄກາເລ ຈ. ປຏິລາຠກາເລ ຫິ ຘາຕຸວເສນ ວາ ປຏິກ຺ກູລວເສນ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣາທີນິ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນວຊ຺ໂຊວ ປຣິໂຠໂຄ, ປຣິໂຠຄກາເລປິ. ສຸທ຺ຘິວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສຸທ຺ຘິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໕໙. ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປານິ ເຈວ ສຸລຠານິ ຈ, ຕານິ ຈ ອນວຊ຺ຊານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ປໍສຸກູລໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈີວຣານໍ ອປ຺ປຎ຺ຈ ສຸລຠຎ຺ຈ, ຕຎ຺ຈ ອນວຊ຺ຊໍ. ປິຓ຺ຑິຍາໂລໂປ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຠຊນານໍ ອປ຺ປຎ຺ຈ ສຸລຠຎ຺ຈ, ຕຎ຺ຈ ອນວຊ຺ຊໍ. ຣຸກ຺ຂມູລໍ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນານໍ ອປ຺ປຎ຺ຈ ສຸລຠຎ຺ຈ, ຕຎ຺ຈ ອນວຊ຺ຊໍ. ປູຕິມຸຕ຺ຕເຠສຊ຺ຊໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຠສຊ຺ຊານໍ ອປ຺ປຎ຺ຈ ສຸລຠຎ຺ຈ, ຕຎ຺ຈ ອນວຊ຺ຊໍ. ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອປ຺ປານິ ເຈວ ສຸລຠານິ ຈ, ຕານິ ຈ ອນວຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໗; ອິຕິວຸ. ໑໐໑) ວຈນໂຕ ‘‘ອປ຺ເປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາລາຠຍຖາພລຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕສານໍ ວເສນ ເອເກກສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈເຍ ຕໂຍ ຕໂຍ ກຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ທ຺ວາທສ ສນ຺ໂຕສາ ໂຫນ຺ຕິ. ມຕ຺ຕຎ຺ຎູຕິ ເອຕ຺ຖ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໒໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔.໒໓໙; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໑໖; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໒໘; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໔-໑໓໔) ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຕ຺ຕາ ປຣິເຍສນມຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕາ ປຣິໂຠຄມຕ຺ຕາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນມຕ຺ຕາຕິ. ອິຕຣີຕເຣນ ຍາເປນ຺ໂຕ ສຸຠໂຣ ນາມ. ສນ຺ໂຕສວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສນ຺ໂຕສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໖໑-໒. ອສຸຠນ຺ຕິ ອສຸຠຠາວນາ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕຸຣາຣກ຺ຂາ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣກຕ຺ຕາທິນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາຣກຕ຺ຕາທິນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣກຕ຺ຕາ, ອຣີນໍ ອຣານຎ຺ຈ ຫຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາຕິ ອິເມຫິ ຕາວ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອາຣກຕ຺ຕາ ¶ ຫຕຕ຺ຕາ ຈ, ກິເລສາຣີນ ໂສ ມຸນິ;

ຫຕສໍສາຣຈກ຺ກາໂຣ, ປຈ຺ຈຍາທີນ ຈາຣໂຫ;

ນ ຣໂຫ ກໂຣຕິ ປາປານິ, ອຣຫໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໓໐);

ຠຄວາ ¶ ປນ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ສຸວິທູຣວິທູເຣ ຐິໂຕ ມຄ຺ເຄນ ສວາສນກິເລສານໍ ຫຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

ນາໂຖ ເຕນາຣຫໍ ມໂຕ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໕);

ຠຄວຕາ ປນ ສພ຺ພກິເລສາຣໂຍ ຫຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາປິ ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍສ຺ມາ ຣາຄາທິສງ຺ຂາຕາ, ສພ຺ເພປິ ອຣໂຍ ຫຕາ;

ປຎ຺ຎາສຕ຺ເຖນ ນາເຖນ, ຕສ຺ມາປິ ອຣຫໍ ມໂຕ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໖);

ຍໍ ປເນຕໍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາມຍນາຠິປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣາຣໍ ຊຣາມຣຓເນມິ ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ວຈນໂຕ ອາສວສມຸທຍມເຍນ ອກ຺ເຂນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕິຠວຣເຖ ໂຍຊິຕໍ ອນາທິກາລປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ, ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍປາເທຫິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສທ຺ຘາຫຕ຺ເຖນ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣຎາຓຜຣສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອຣາ ຫຕາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາ ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຣາ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ, ຫຕາ ຎາຓາສິນາ ຍໂຕ;

ໂລກນາເຖນ ເຕເນສ, ອຣຫນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໘);

ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ¶ ຈີວຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຸຕ຺ຕມປູຊາຍ ຈ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠຄວາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ ຈ ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

ຕສ຺ມາ ຊິໂນ ອຣຫຕິ ນາມເມຕ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໙);

ຍຖາ ໂລເກ ເກຈິ ປຓ຺ຑິຕມານິໂນ ອສິໂລກຠເຍນ ຣໂຫ ປາປານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຖາ ຠຄວາ ກທາຈິປິ ນ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາ ຈ ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ຣໂຫ ນາມ, ປາປກມ຺ເມສຸ ຕາທິໂນ;

ຣຫາຠາເວນ ເຕເນສ, ອຣຫໍ ອິຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໓໐) –

ເອວໍ ອາຣກຕ຺ຕາທິນາ ອຣຫນ຺ຕິ ຠາເວຕພ຺ພໍ.

ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ສມ຺ມາຕິ ຎາເຍເນວ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ປຫາຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ປຫາຕພ຺ພໂຕ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໂຕ ຠາເວຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ຠາເວຕພ຺ພໂຕ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາມຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຕນາວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ, ຠາເວຕພ຺ພຎ຺ຈ ຠາວິຕໍ;

ປຫາຕພ຺ພໍ ປຫີນໍ ເມ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໖໓);

‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ນວເຠເທ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ຍາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສຕິເຍວ ອນຸສ຺ສຕິ, ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພຏ຺ຐານມ຺ຫິເຍວ ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ¶ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຣູປາ ສຕີຕິ ອນຸສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ຘໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ, ຍາ ເອວໍ ນວວິເຘນ ປວຕ຺ຕາ ສຕິ ¶ , ສາ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ອາຈຣິເຍນ ພຸທ຺ຘໂຆເສນ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໓ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຖິເກນ ປນ ຕໂຕ ປຈ຺ຈາສີສິຕພ຺ພາ.

໔໖໓-໔. ຈຕຸຣາຣກ຺ຂາຍ ສາຍໍປາຕໍ ຠາເວຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ເຖເຣນ ສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາວເສນ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຕຣຖາ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ອຸປມໍ ກຕ຺ວາ, ນ ຫເນຍ຺ຍ ນ ຆາຕເຍ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໒໙-໑໓໐) ວຈນໂຕ ສພ຺ພປຐມໍ ‘‘ອຫໍ ສຸຂິໂຕ ໂຫມິ, ອເວໂຣ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຠາເວຕ຺ວາວ ອຕ຺ຕນິ ຈິຕ຺ຕໍ ນິປຣິພນ຺ຘມານໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາທີສຸ ກເມນ ຠາເວຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຕນິ ປນ ອປ຺ປນາ ນ ໂຫຕິ. ໂຄຈຣຄາມມ຺ຫິ ອິສ຺ສເຣ ຊເນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕) ໂຄຈຣຄາເມ. ສີມຏ຺ຐສງ຺ຆໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ເມຕ຺ຕາຍ ສຫວາສີນໍ ມຸທຸຈິຕ຺ຕໍ ຊເນຕິ, ອຖສ຺ສ ສຸຂສໍວາສຕາ ໂຫຕິ. ສີມຏ຺ຐກເທວຕາສຸ ເມຕ຺ຕາຍ ມຸທຸກຕຈິຕ຺ຕາຫິ ເທວຕາຫິ ຘມ຺ມິກາຍ ຣກ຺ຂາຍ ສຸສໍວິຫິຕຣກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ໂຄຈຣຄາມມ຺ຫິ ອິສ຺ສຣຊເນ ເມຕ຺ຕາຍ ມຸທຸກຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນຫິ ອິສ຺ສເຣຫິ ຘມ຺ມິກາຍ ຣກ຺ຂາຍ ສຸຣກ຺ຂິຕປຣິກ຺ຂາໂຣ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ເສ ເມຕ຺ຕາຍ ປສາທິຕຈິຕ຺ເຕຫິ ເຕຫິ ອປຣິຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ. ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຈາໂຣ ໂຫຕິ.

໔໖໕-໖. ວຓ຺ຓໂຕ ຈ ສຓ຺ຐານໂຕ ຈ ໂອກາສໂຕ ຈ ທິສໂຕ ຈ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຈ ເກສາທິໂກຏ຺ຐາເສ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ວຓ຺ຓໂຕຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໑໐) ເກສາທີນໍ ວຓ຺ຓໂຕ. ສຓ຺ຐານໂຕຕິ ເຕສໍເຍວ ສຓ຺ຐານໂຕ. ໂອກາສໂຕຕິ ‘‘ອຍໍ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ໂອກາເສ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ໂອກາສໂຕ. ທິສໂຕຕິ ¶ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ນາຠິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປຣິມາ ທິສາ, ອໂຘ ເຫຏ຺ຐິມາ ທິສາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອິມິສ຺ສາ ນາມ ທິສາຍາ’’ຕິ ທິສາ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພາ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ທ຺ເວ ປຣິຈ຺ເຉທາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຍໍ ໂກຏ຺ຐາໂສ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ອິມິນາ ນາມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ເອວໍ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ເກສາ ນ ໂລມາ, ໂລມາ ນ ເກສາ’’ຕິ ເອວໍ ອມິສ຺ສກວເສນ ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ.

ເອວໍ ¶ ປຎ຺ຈຫິ ອາກາເຣຫິ ວວຕ຺ຖານາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ມນສິ ກໂຣນ຺ເຕນ ເອວໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸປຸພ຺ພໂຕຕິ ສຊ຺ຌາຍກຣຓກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ເກສາ ນຂາ’’ຕິ ເອວໍ ເອກນ຺ຕຣິກາຍ ວາ ‘‘ໂລມາ ເກສາ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວາ ນ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ເກສາ ໂລມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ອນຸປຏິປາຏິຍາ ມນສິ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ນາຕິສີຆໍ ນາຕິສຓິກໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ເຈຕໂສ ວິກ຺ເຂໂປ ປຏິພາຫິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ, ມຸຎ຺ຈນ຺ຕສ຺ສານຸປຸພ຺ພໂຕ’’ຕິ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຠາວນາກ຺ກເມນ ອຕ຺ໂຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ. ‘‘ເກສາ ໂລມາ’’ຕິອາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອມນສິກຕ຺ວາ ປຏິກ຺ກູລຠາເວນ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕພ຺ພໍ. ມຸຎ຺ຈນ຺ຕສ຺ສານຸປຸພ຺ພໂຕຕິ ໂຍ ໂຍ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອາປາຖໍ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຕໍ ອນຸປຸພ຺ພໂຕ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໖໗. ອິທານິ ຍຖາ ປຏິກ຺ກູລມນສິກາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຓ຺ຓອາສຍສຓ຺ຐານາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອເຕຫິ ວຓ຺ຓາທີຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ ປຏິກ຺ກູລາຕິ ຠາວນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໖; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໗໘) ເກສາ ຕາວ ວຓ຺ຓໂຕປິ ປຏິກ຺ກູລາ. ຕຖາ ¶ ຫິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີສຸ ເກສວຓ຺ຓໍ ກິຎ຺ຈິ ທິສ຺ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕປິ ປຏິກ຺ກູລາ. ຕຖາ ຫິ ຣຕ຺ຕິໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ເກສສຓ຺ຐານໍ ມກຈິວາກາທິກໍ ຉຸປິຕ຺ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕລມກ຺ຂນາທິວິຣຫິຕານຎ຺ຈ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຄນ຺ໂຘ ອຕິວິຍ ປຏິກ຺ກູໂລຕິ ຄນ຺ຘໂຕປິ ປຏິກ຺ກູລາ. ອສຸຈິຏ຺ຐາເນ ຊາຕສູເປຍ຺ຍປຓ຺ຓໍ ວິຍ ປຸພ຺ພໂລຫິຕມຸຕ຺ຕກຣີສປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທິນິສ຺ສນ຺ເທນ ຊາຕຕ຺ຕາ ອາສຍໂຕປິ ປຏິກ຺ກູລາ. ຄູຖຣາສິມ຺ຫິ ອຸຏ຺ຐິຕກຓ຺ຓິກໍ ວິຍ ເອກຕິໍສໂກຏ຺ຐາສຣາສິມ຺ຫິ ຊາຕຕ຺ຕາ ໂອກາສໂຕປິ ປຏິກ຺ກູລາ. ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ ວິນີລກໍ ວິປຸພ຺ພກໍ ວິຈ຺ຉິທ຺ທກໍ ວິກ຺ຂາຍິຕກໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕກໍ ຫຕວິກ຺ຂິຕ຺ຕກໍ ໂລຫິຕກໍ ປຸຬວກໍ ອຏ຺ຐິກນ຺ຕິ ອິເມສຸ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອສຸຠາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ຠາວນາ ວາ ອສຸຠໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໖໘. ຍໍ ປເນຕໍ ອຣຫນ຺ຕານໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສມຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕໍ ສມຸຈ຺ເຉທມຣຓໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໖໗), ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓຠງ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ຂຓິກມຣຓໍ, ‘‘ຣຸກ຺ໂຂ ມໂຕ, ໂລຫໍ ມຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ສມ຺ມຸຕິມຣຓຎ຺ຈ, ນ ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອິຘ ປນ ມຣຓນ຺ຕິ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉໂທ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕມ຺ປິ ກາລມຣຓໍ ອກາລມຣຓນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາລມຣຓໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂເຍນ ວາ ອາຍຸກ຺ຂເຍນ ວາ ອຸຠຍກ຺ຂເຍນ ວາ ໂຫຕິ, ອກາລມຣຓໍ ອຸປປີຬກອຸປຈ຺ເຉທກກມ຺ມວເສນ ¶ . ‘‘ມຣຓໍ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຊີວິຕໍ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມຣຓໍ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ ວາ ໂຍນິໂສ ຠາວຍິຕ຺ວານາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໔໖໙-໗໐. ຍສ຺ສ ປນ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ວຘກປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໂຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິໂຕ ອຸປສໍຫຣຓໂຕ ກາຍພຫຸສາຘາຣຓໂຕ ອາຍຸທຸພ຺ພລໂຕ ອນິມິຕ຺ຕໂຕ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຂຓປຣິຕ຺ຕໂຕຕິ ອິເມຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອາກາເຣຫິ ມຣຓໍ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພໍ, ອິທານິ ¶ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຘກສ຺ເສວຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອສິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ຐິຕວຘໂກ ວິຍ ມຣຓໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕເມວາຕິ ຠາວນາ ມຣຓສ຺ສຕິ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ສພ຺ພໍ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ພ຺ຍາຘິປຣິໂຍສານໍ, ສພ຺ພໍ ໂຍພ຺ພນໍ ຊຣາປຣິໂຍສານໍ, ສພ຺ພໍ ຊີວິຕໍ ມຣຓປຣິໂຍສານໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ໂຍພ຺ພນາທິກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕາວເທວ ໂສຠຕິ, ຍາວ ມຣຓສງ຺ຂາຕາ ວິປຕ຺ຕິ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິໂຕ ຈ, ສຕ຺ຕຫາກາເຣຫິ ອຸປສໍຫຣຓໂຕ ມຣຓໍ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພໍ ຍສມຫຕ຺ຕໂຕ ປຸຎ຺ຎມຫຕ຺ຕໂຕ ຖາມມຫຕ຺ຕໂຕ ອິທ຺ຘິມຫຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິທໍ ມຣຓໍ ນາມ ມຫາຍສານໍ ມຫາປຣິວາຣານໍ ມຫາສມ຺ມຕມນ຺ຘາຕາທີນມ຺ປິ ອຸປຣິ ປຕຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມຍ຺ຫໍ ອຸປຣິ ນ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຍສມຫຕ຺ຕໂຕ,

‘‘ວາສຸເທໂວ ພລເທໂວ, ຠີມເສນາທໂຍ ມຫາ;

ພລາ ມຈ຺ຈຸວສໍ ປຕ຺ຕາ, ມາທິເສສຸ ກຖາວ ກາ’’ຕິ. –

‘‘ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານາທີນໍ ມຫິທ຺ຘິການມ຺ປິ ອຸປຣິ ປຕຕິ, ມາທິເສສຸ ກຖາວ ກາ’’ຕິ ເອວໍ ອິທ຺ຘິມຫຕ຺ຕໂຕ, ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕາທີນໍ ມຫາປຎ຺ຎານມ຺ປິ ອຸປຣິ ປຕຕິ, ມາທິເສສຸ ກຖາວ ກາ’’ຕິ ¶ ເອວໍ ປຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕໂຕ. ເອວໍ ອິຕເຣສມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ມຫນ຺ຕຠາວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເຕສມ຺ປິ ອຸປຣິ ມຣຓໍ ປຕຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມຍ຺ຫໍ ອຸປຣິ ນ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປສໍຫຣຓໂຕ ຈ, ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ ພຫຸສາຘາຣໂຓ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍເຍວ ອເນກສຕານໍ ໂຣຄານໍ ພາຫິຣານໍ ອຫິວິຈ຺ຉິກາທີນຎ຺ຈາ’’ຕິ ກາຍພຫຸສາຘາຣຓໂຕ ຈ, ‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາສປຏິພທ຺ຘໍ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຍຸທຸພ຺ພລໂຕ ຈ,

ອນິມິຕ຺ຕາ ນ ນາຍເຣ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໐; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໓໔) –

ເອວໍ ກາລວວຕ຺ຖານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຈ, ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຣໍ ຊີວຕິ, ໂສ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວຕິ ອປ຺ປໍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໔໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ອທ຺ຘານສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທາຈ ຠາວນາ ມຣຓສ຺ສຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຓປຣິຕ຺ຕໂຕ ຈ ມຣຓສ຺ສຕິ ຠາເວຕພ຺ພາ.

ລຫຸ ໂສ ວຕ຺ຕເຕ ຂໂຓ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໗໖) –

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຣາຣກ຺ຂວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຈຕຸຣາຣກ຺ຂນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໗໑-໒. ນາມຣູປໍ ¶ ¶ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ເອຕ຺ຖ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໖໒ ອາທໂຍ) ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ ກາຕຸກາເມນ ຕາວ ຐເປຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອວເສເສສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ວິຕກ຺ກາທີນິ ຌານງ຺ຄານິ ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ຜສ຺ສາທໂຍ ຘມ຺ເມ ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພເມຕໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ ນມນໂຕ ນມນຏ຺ເຐນ ນາມ’’ນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ‘‘ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ປສ຺ສຕິ, ປຸນ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕານິ ຈ ອຸປາທາຣູປານິ ຈ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ສພ຺ພໍ ຣຸປ຺ປນໂຕ ວິກາຣາປຕ຺ຕິໂຕ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຸນ ຕທຸຠຍໍ ‘‘ນມນລກ຺ຂຓໍ ນາມໍ, ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອິທໍ ສພ຺ພໍ ສມຖຍານິກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາຍານິໂກ ປນ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານມຸເຂນ ຠູຕຸປາທາຍຣູປານິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພເມຕໍ ຣຸປ຺ປນໂຕ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ປສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປສ຺ສ ຈກ຺ຂາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕມານາ ອຣູປຘມ຺ມາປິ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕໂຕ ສພ຺ເພປິ ເຕ ອຣູປຘມ຺ເມ ນມນລກ຺ຂເຓນ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ ປສ຺ສຕິ. ໂສ ‘‘ອິທໍ ນາມໍ, ອິທໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ທ຺ເວຘາ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ເອວໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ‘‘ນາມຣູປໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ໂປໂສ ວາ ເທໂວ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປສ຺ສຕິ.

ຍຖາຫິ ອງ຺ຄສມ຺ຠາຣາ, ໂຫຕິ ສທ຺ໂທ ຣໂຖ ອິຕິ;

ເອວໍ ຂນ຺ເຘສຸ ສນ຺ເຕສຸ, ໂຫຕິ ສຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ມຸຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໑);

ເອວເມວ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ສຕິ ສຕ຺ໂຕ, ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ວາ ໂວຫາຣມຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ນາມຣູປານໍ ຍາຖາວທສ຺ສນສງ຺ຂາເຕນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິຠູເຕນ ຎາເຓນ ນາມຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕໂຕ ¶ ຕສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ປຸນ ຕສ຺ສ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ນາມຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ເຫຕູ’’ຕິ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ອເຫຕຸວາທວິສມເຫຕຸວາເທສຸ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ໂຣຄໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິທານສມຸຏ຺ຐານໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ເວຊ຺ໂຊ ວິຍ ຕສ຺ສ ເຫຕຸຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປາທານໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ເມ ນາມຣູປສ຺ສ ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ເຫຕູ’’ຕິ ຈ ອາຫາຣໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ¶ ຈ ປສ຺ສຕິ. ‘‘ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ມາຕາ ວິຍ ທາຣກສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ກມ຺ມໍ ປິຕາ ວິຍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຊນກໍ, ອາຫາໂຣ ຘາຕິ ວິຍ ທາຣກສ຺ສ ສນ຺ຘາຣໂກ’’ຕິ ເອວໍ ຣູປກາຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໓) ນເຍນ ນາມກາຍສ຺ສປິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ອຕີຕານາຄຕາປິ ຘມ຺ມາ ເອວເມວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ສ ຍາ ສາ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານໍ, ນ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ, ກິໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິໍ ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕາ, ຍາປິ ອປຣນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ຠວິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ, ນ ນຸ ໂຂ, ກິໍ ນຸ ໂຂ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ, ກິໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິໍ ຠວິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອນາຄຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘາ ວຸຕ຺ຕາ, ຍາປິ ເອຕຣຫິ ວາ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອທ຺ຘານໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ກຖໍກຖີ ໂຫຕິ, ອຫໍ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ໂນ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ກິໍ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ກຖໍ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ອຍໍ ນຸ ໂຂ ສຕ຺ໂຕ ກຸໂຕ ອາຄໂຕ, ໂສ ກຸຫິໍ ຄາມີ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຉພ຺ພິຘາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາ ສພ຺ພາປິ ປຫີຍນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫເຓນ ຕີສຸ ອທ຺ຘາສຸ ¶ ກງ຺ຂໍ ວິຕຣິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຎາຓໍ ‘‘ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິປິ ‘‘ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິປິ ‘‘ສມ຺ມາທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ຕິສ຺ໂສ ໂລກິຍປຣິຎ຺ຎາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ ຣູປໍ, ເວທຍິຕລກ຺ຂຓາ ເວທນາ’’ຕິ ເອວໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕລກ຺ຂຓສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎານາມ. ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໍ, ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ເຕສໍເຍວ ຘມ຺ມານໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ເຕສຸ ເອວໍ ປນ ຘມ຺ເມສຸ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິປຊຫນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄຫໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ຠູມິ. ກລາປສມ຺ມສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຠູມິ. ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ຠູມິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຊຫຕິ, ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ສຸຂສຎ຺ຎໍ, ອນຕ຺ຕໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ, ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ນນ຺ທິໍ, ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຣາຄໍ, ນິໂຣເຘນ຺ໂຕ ສມຸທຍໍ, ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ¶ ອາທານໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໒) ເອວໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິປຫານສາຘິການໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ອິມາສຸ ປຣິຎ຺ຎາສຸ ສງ຺ຂາຣປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ເຈວ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ຈ ສາຘິຕຕ຺ຕາ ອິມິນາ ໂຍຄິນາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ ອຘິຄຕາ ໂຫຕິ.

ປຸນ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ວາ ໂອຬາຣິກໍ ວາ ສຸຂຸມໍ ວາ ຫີນໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ ຍໍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ວາ, ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈໍ, ອຸທຍພ຺ພຍປ຺ປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂໍ, ອວສວຕ຺ຕິຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕາ. ຍາ ກາຈິ ເວທນາ, ຍາ ກາຈິ ສຎ຺ຎາ, ເຍ ເກຈິ ສງ຺ຂາຣາ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ¶ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ວາ ໂອຬາຣິກໍ ວາ ສຸຂຸມໍ ວາ ຫີນໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ ຍໍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ວາ, ສພ຺ພໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈໍ, ອຸທຍພ຺ພຍປ຺ປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂໍ, ອວສວຕ຺ຕິຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ກລາປສມ຺ມສນໍ ກໂຣຕິ. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວານ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ເອວໍ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂອນຕ຺ຕວເສນ ກລາປສມ຺ມສນໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍພ຺ພຍເມວ ປສ຺ສຕິ. ກຖໍ? ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໐) ຣູປສມຸທໂຍ, ຕຓ຺ຫາກມ຺ມອາຫາຣສມຸທຍາ ຣູປສມຸທໂຍ’ຕິ ເອວໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສມຸທຍທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ. ‘‘ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ຣູປນິໂຣໂຘ, ຕຓ຺ຫາກມ຺ມອາຫາຣນິໂຣຘາ ຣູປນິໂຣໂຘ’ຕິ ເອວໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ, ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ. ຕຖາ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍ, ຕຓ຺ຫາກມ຺ມຜສ຺ສສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍ’’ຕິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ, ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ. ‘‘ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ເວທນານິໂຣໂຘ, ຕຓ຺ຫາກມ຺ມຜສ຺ສນິໂຣຘາ ເວທນານິໂຣໂຘ’’ຕິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ, ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸປິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ຜສ຺ສຏ຺ຐາເນ ນາມຣູປສມຸທຍາ, ນາມຣູປນິໂຣຘາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂນ຺ເຘ ປຈ຺ຈຍສມຸທຍວເສນ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓວເສນ ຈ ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘວເສນ ຈ ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓວເສນ ຈ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນນ ທສ ¶ ທສ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາສ ລກ຺ຂຓານິ ¶ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕສໍ ວເສນ ເອວໍ ຣູປສ຺ສ ອຸທໂຍ ຣູປສ຺ສ ວໂຍຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ເຈວ ລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາເຣນ ມນສິກາຣໍ ກໂຣຕິ.

ຕສ຺ເສວໍ ກໂຣໂຕ ‘‘ອິຕິ ກິຣ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ໂຠນ຺ຕິ, ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເວນ຺ຕີ’’ຕິ ຎາຓໍ ວິສທໍ ໂຫຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ນິຈ຺ຈໍ ນວາວ ຫຸຕ຺ວາ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ນິຈ຺ຈໍ ນວາ, ສູຣິຍຸຄ຺ຄມເນ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທຸ ວິຍ, ອຸທກພຸພ຺ພຸໂຬ ວິຍ, ອຸທເກ ທຓ຺ຑຣາຊິ ວິຍ, ອາຣຄ຺ເຄ ສາສໂປ ວິຍ, ວິຊ຺ຊຸປ຺ປາໂທ ວິຍ ຈ ປຣິຕ຺ຕຏ຺ຐາຍິໂນ. ມາຍາມຣີຈິສຸປິນອລາຕຈກ຺ກຄນ຺ຘພ຺ພນຄຣເຜຓປິຓ຺ຑກທລິອາທໂຍ ວິຍ ນິສ຺ສາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈາເນນ ວຍຘມ຺ມເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ວຍໍ ອຸເປຕີຕິ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ສມປຎ຺ຎາສ ລກ຺ຂຓານິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນໍ ນາມ ປຐມໍ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອຘິຄຕໍ ໂຫຕິ, ຍສ຺ສາຘິຄມາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອຖສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂອຠາໂສ ຎາຓໍ ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂໍ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ປຄ຺ຄໂຫ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອຸເປກ຺ຂາ ນິກນ຺ຕີຕິ ທສ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ໂອຠາໂສ ນາມ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຎາຓສ຺ສ ພລວຕ຺ຕາ ໂລຫິຕໍ ປສີທຕິ, ເຕນ ຉວິໂຕ ໂອຠາໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຍໍ ໂຍຄີ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ມຍາ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຕເມວ ໂອຠາສໍ ອສ຺ສາເທຕິ. ຎາຓນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓເມເວຕໍ, ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ສູຣໍ ປສນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ທິສ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອສ຺ສາເທຕິ. ປີຕີຕິ ວິປສ຺ສນາປີຕິ ເອວ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຎ຺ຈວິຘາ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປສ຺ສທ຺ຘີຕິ ວິປສ຺ສນາປສ຺ສທ຺ຘິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເນວ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ທຣໂຖ ຄາຣວຕາ ກກ຺ຂຬຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ເຄລຎ຺ຎຕາ ວງ຺ກຕາ ໂຫຕິ. ສຸຂໍ ວິປສ຺ສນາສຸຂເມວ. ຕສ຺ສ ກິຣ ຕສ຺ມິໍ ¶ ສມເຍ ສກລສຣີຣໍ ຐປິຕວຏ຺ຏິ ວິຍ ອຠິສນ຺ທຍມານໍ ອຕິປຓີຕໍ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ອຘິໂມກ຺ໂຂ ນາມ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ອຕິວິຍ ປສາທຠູຕາ ພລວຕີ ສທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປຄ຺ຄໂຫ ນາມ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວີຣິຍໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຂເຓ ອສິຖິລມນຈ຺ຈາຣທ຺ຘໍ ສຸປຄ຺ຄຫິຕໍ ວີຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຂເຓ ສຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຸເປກ຺ຂາຕິ ທຸວິຘາ ວິປສ຺ສນາວຊ຺ຊນວເສນ ¶ . ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາຕໍ ຎາຓໍ ພລວນ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມໂນທ຺ວາເຣ ອາວຊ຺ຊນຸເປກ຺ຂາ ຈ, ສາວ ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ສູຣາ ຕິຂິຓາ ຫຸຕ຺ວາ ວຫຕິ. ນິກນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນານິກນ຺ຕິ. ໂອຠາສາທີສຸ ອາລຍໍ ກຸຣຸມານາ ສຸຂຸມາ ສນ຺ຕາກາຣາ ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອຕ຺ຖ ໂອຠາສາທໂຍ ກິເລສວຕ຺ຖຸຠູຕຕາຍ ‘‘ອຸປກ຺ກິເລສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອກຸສລຕ຺ຕາ. ນິກນ຺ຕິ ປນ ອຸປກ຺ກິເລໂສ ເຈວ ກິເລສວຕ຺ຖຸ ຈ. ປຓ຺ຑິໂຕ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ໂອຠາສາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ວິກ຺ເຂປໍ ອຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ໂອຠາສາທໂຍ ຘມ຺ມາ ນ ມຄ຺ໂຄ, ອຸປກ຺ກິເລສວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປນ ວີຖິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ອມຄ຺ຄຎ຺ຈ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ‘‘ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ, ອຍໍ ນ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຎາຓໍ ‘‘ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐວິຘສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ວເສນ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ໂຫຕິ. ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓນ຺ຕິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ຎາຓານິ ນາມ. ເອຕານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸກາເມນ ຍສ຺ມາ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຠິຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວຘໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ ¶ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຸນປິ ອຸທຍພ຺ພຍເມວ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ. ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ຍຖາຠູຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ອຸທຍພ຺ພຍປ຺ປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ‘‘ທຸກ຺ຂເມວ ຈ ສມ຺ໂຠຕິ, ທຸກ຺ຂໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ເວຕິ ຈາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໑) ປສ຺ສໂຕ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓຎ຺ຈ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອນິຈ຺ຈໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ, ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ, ອນຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ກສ຺ມາ? ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕຠາວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ ວາ. ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ນາມ ຊຣາ, ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ, ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວສງ຺ຂາໂຕ ວາ ເອໂກ ອາກາຣວິກາໂຣ. ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ວຈນໂຕ ຕເທວ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ທຸກ຺ຂໍ. ກສ຺ມາ? ອຠິຓ຺ຫໍ ປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ. ອຠິຓ຺ຫປ຺ປຏິປີຬນາກາໂຣ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ. ‘‘ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕເທວ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ອນຕ຺ຕາ. ກສ຺ມາ? ອວສວຕ຺ຕນໂຕ. ອວສວຕ຺ຕນາກາໂຣ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ. ອິມານິປິ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານິ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ອາຣມ຺ມຓານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ປຸນປິ ¶ ໂສ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມສຸ ເອວ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ວິປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາ ລຫຸໍ ລຫຸໍ ອາປາຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຸປ຺ປາທໍ ວາ ຐິຕິໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອກຕ຺ວາ ເຕສໍ ຂຍວຍນິໂຣເຘ ເອວ ປສ຺ສໂຕ ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິທໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນາມ. ອິມສ຺ສ ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ‘‘ຍຖາ ອິເມ ສງ຺ຂາຣາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕີເຕປິ ສງ຺ຂາຣາ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ, ອນາຄເຕປິ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ນິໂຣຘເມວ ປສ຺ສໂຕ ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຠວໂຍນິຄຕິຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາເສສຸ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ຊລິຕອງ຺ຄາຣກາສຸອາທໂຍ ວິຍ ມຫາຠຍໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເອຕໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ ນາມ. ຕສ຺ສ ຕໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ¶ ສພ຺ເພ ຠວາທໂຍ ອາທິຕ຺ຕອງ຺ຄາຣາ ວິຍ, ສມຸສ຺ສິຕຂຄ຺ຄາ ວິຍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ອປ຺ປຏິສຣຓາ ສາທີນວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ອິທໍ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນາມ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ສງ຺ຂາເຣ ອາທີນວໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຠວາທີສຸ ສງ຺ຂາຣານໍ ອາທີນວຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນາ ອນຠິຣຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນາມ. ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ມາ ສງ຺ຂາຣຄຕາ ມຸຎ຺ຈິຕຸກາມຕາ ນິສ຺ສຣິຕຸກາມຕາວ ໂຫຕິ. ອິທໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓໍ ນາມ. ປຸນ ຕສ຺ມາ ສງ຺ຂາຣຄຕາ ມຸຎ຺ຈິຕຸໍ ປຸນ ເຕ ເອວ ສງ຺ຂາເຣ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາເຓນ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕີຣຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນາມ, ໂຍ ເອວໍ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເຕສຸ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓສ຺ສ ສຸທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຕ຺ຕນິຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຠຍຎ຺ຈ ນນ຺ທິຎ຺ຈ ປຫາຍ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸທາສິໂນ ໂຫຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ, ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ວາ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸທາສິໂນ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ຕີສຸ ຠເວສຸ ອຸເປກ຺ຂໂກ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຎາຓໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ນາມ. ຕໍ ປເນຕໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິພ຺ພານນິນ຺ນໍ ນິພ຺ພານປກ຺ຂນ຺ທໍ ໂຫຕິ, ໂນ ເຈ ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຕໂຕ ປສ຺ສຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາວເສນ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓເມວ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ.

ເອວໍ ຕິຏ຺ຐມານຎ຺ຈ ເອຕໍ ອນິມິຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ ວເສນ ວິໂມກ຺ຂມຸຂຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕິສ຺ໂສ ຫິ ອນຸປສ຺ສນາ ຕີຓິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໒໓-໒໒໔) ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸໂລ ອນິມິຕ຺ຕໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕິ. ທຸກ຺ຂໂຕ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸໂລ ອປ຺ປຓິຫິຕໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕິ. ອນຕ຺ຕໂຕ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ເວທພຫຸໂລ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອນິມິຕ຺ໂຕ ¶ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອນິມິຕ຺ຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ¶ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ໂສ ຫິ ອນິມິຕ຺ຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອນິມິຕ຺ໂຕ, ກິເລເສຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ໂຂ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ອປ຺ປຓິຫິຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ, ສຸຎ຺ຎຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຘິຄຕສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາຕິ ເອຕເທວ. ເອຕໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕຣາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ຕສ຺ສ ອິທານິ ມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ສງ຺ຂາເຣ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ. ຠວງ຺ຄາ ວຸຏ຺ຐາຍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ອາຄຕນເຍເນວ ອນິຈ຺ຈາທິອາກາເຣນ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ, ຕເທວ ມນສິ ກໂຣໂຕ ປຐມໍ ຊວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ‘‘ປຣິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕເຖວ ທຸຕິຍໍ ຊວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ‘‘ອຸປຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕທນນ຺ຕຣມ຺ປິ ຕເຖວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຊວນຈິຕ຺ຕໍ, ຍໍ ‘‘ອນຸໂລມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທໍ ເຕສໍ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ນາມໍ. ອວິເສເສນ ປນ ຕິວິຘເມຕໍ ອາເສວນນ຺ຕິປິ ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິປິ ອຸປຈາຣນ຺ຕິປິ ອນຸໂລມນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທໍ ປນ ອນຸໂລມຎາຓໍ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓາຍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ວິປສ຺ສນາຍ ປຣິໂຍສານໍ ໂຫຕິ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓເມວ ວິປສ຺ສນາປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຸຣຸມານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໂຄຕ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກມມານໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ປຐມສມນ຺ນາຫາຣຠູຕໍ ອປຸນຣາວຏ຺ຏກໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ປນ ຎາຓໍ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ນ ຠຊຕິ, ອນ຺ຕຣາ ອພ຺ໂພຫາຣິກເມວ ໂຫຕິ, ວິປສ຺ສນາໂສເຕ ປຕິຕຕ຺ຕາ ປນ ວິປສ຺ສນາຕິ ວາ ¶ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາເຓ ນິຣຸທ຺ເຘ ເຕນ ທິນ຺ນສຎ຺ຎາຍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນໍ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສສໍໂຍຊນໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ຕີຓິ ສໍໂຍຊນານິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕສ຺ເສວ ວິປາກຠູຕານິ ທ຺ເວ ຕີຓິ ວາ ຜລຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣວິປາກຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ. ຜລປຣິໂຍສາເນ ປນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ.

ຕໂຕ ຠວງ຺ຄໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ຫິ ‘‘ອິມິນາ ວຕາຫໍ ມຄ຺ເຄນ ອາຄໂຕ’’ຕິ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໂຕ ‘‘ອຍໍ ເມ ອານິສໍໂສ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ¶ ຜລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໂຕ ‘‘ອິເມ ນາມ ເມ ກິເລສາ ປຫີນາ’’ຕິ ປຫີນກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໂຕ ‘‘ອິເມ ນາມ ເມ ກິເລສາ ອວສິຏ຺ຐາ’’ຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍວຊ຺ເຌ ກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ອວສາເນ ‘‘ອຍໍ ເມ ຘມ຺ໂມ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປຏິວິທ຺ໂຘ’’ຕິ ອມຕໍ ນິພ຺ພານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ. ອິຕິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ປຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ສກທາຄາມິອນາຄາມີນໍ. ອຣຫໂຕ ປນ ອວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ສພ຺ພານິປິ ເອກູນວີສຕິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທວ ເຈໂສ. ປຫີນາວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎ຺ຫິ ເສກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ ວາ, ນ ວາ. ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຣິຍສາວໂກ ຕສ຺ມິໍເຍວ ວາ ອາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ອປເຣນ ວາ ສມເຍນ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທານໍ ຕນຸຠາວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ທຸຕິຍມຄ຺ຄໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຜລຎ຺ຈ. ຕໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທານໍ ອນວເສສປ຺ປຫານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຕິຍມຄ຺ຄໍ ປາປຸຓາຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຜລຎ຺ຈ. ຕໂຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ວາ ອາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ອປເຣນ ວາ ສມເຍນ ຣູປຣາຄອຣູປຣາຄມານອຸທ຺ຘຈ຺ຈອວິຊ຺ຊານໍ ອນວເສສປ຺ປຫານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄໍ ¶ ປາປຸຓາຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຜລຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຈສ ອຣຫາ ນາມ ອຏ຺ຐໂມ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ໂຫຕິ ມຫາຂີຓາສໂວ. ອິຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຎາຓໍ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ນາມ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລາທີນໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ຈ ເມຕ຺ຕາສຸຠາທີນໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ ຈ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫາທີນໍ ວເສນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໂຍ ຈາຕິ ສຕ຺ຕ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຏິປທາກ຺ກມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາປຸເຓຍ຺ຍານຸປຸພ຺ເພນ, ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ ກາມຣາໂຄ ປຏິໂຆ ຣູປຣາໂຄ ອຣຸປຣາໂຄ ມາໂນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອວິຊ຺ຊາຕິ ອິເມ ທສ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພສໍໂຍຊນາ ນາມ. ເອເຕສຸ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສີລພ຺ພຕປຣາມາສາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ, ກາມຣາຄປຏິຆາ ທຸຕິຍມຄ຺ເຄນ ຕນຸຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕິເຍນ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເສສານິ ປຎ຺ຈ ຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ. ເອວໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວິປສ຺ສນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໗໓-໕. ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕານໍ ¶ ອຘິປຎ຺ຎາຍ ຈ ສິກ຺ຂນາ ອຸຕ຺ຕຣິ ຠິກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ຍສ຺ມາ, ອໂຕ ອຍໍ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ ສມຸທາຫຏາ.

ເກນາຕິ ເຈ? ຍສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ໂລກວິຈາຣິໂນ ໂລເກ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ມຫໂຕ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ປຣິສ຺ສໂມ ນ ສມ຺ໂຠຕິ ນ ໂຫຕິ, ກິໍ ວິຍ? ມາລຸຕສ຺ເສວ ນິຈ຺ຈໂສ, ຍຖາ ¶ ນິຈ຺ຈໍ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ມາລຸຕສ຺ສ ປຣິສ຺ສໂມ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ປຣິສ຺ສໂມ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ຘມ຺ມສິຣິເກນ ສມຸທາຫຏາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍ, ສມາເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ;

ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ເອຕິສ຺ສາ, ສພ຺ພມ຺ປິ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ.

ຕສ຺ມາ ວິຕ຺ຖາຣກາເມນ, ສກເລ ປິຏກຕ຺ຕເຍ;

ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ສາທໂຣ ເອຕ຺ຖ, ອິຕເຣນ ວິເສສໂຕຕິ.

ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ-ປຸຣາຓຏີກາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຕິໂລກຕິລກໍ ¶ ¶ ວນ຺ເທ, ສທ຺ຘມ຺ມາມຕນິມ຺ມິຕໍ;

ສໍສຸຏ຺ຐຸກຕສມ຺ຠຕ຺ຕິໍ, ຊິນໍ ຊນມໂນຣມໍ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ມຫາສາມິໍ, ເນກສຕ຺ຖວິສາຣທໍ;

ມຫາຄຸຓໍ ມຫາປຎ຺ຎໍ, ນໂມ ເມ ສິຣສາ ຄຣຸໍ.

ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍ ຏີກາ ຍາ, ປຸຣາຕນາ ສມີຣິຕາ;

ນ ຕາຍ ສກ຺ກາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ, ອຕ຺ໂຖ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຎາຕເວ.

ຕໂຕເນກຄຸຓານໍ ¶ ໂຍ, ມຎ຺ຊູສາ ຣຕນານວ;

ສຸມງ຺ຄລສນາເມນ, ເຕນ ປຎ຺ຎວຕາ ສຕາ.

ອຊ຺ເຌສິໂຕ ຍຕິນ຺ເທນ, ສທາຣຎ຺ຎນິວາສິນາ;

ສວິນິຈ຺ຉຍເມຕິສ຺ສາ, ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

(ກ) ເອຕ຺ຖາຫ – ກິມຕ຺ຖມາທິໂຕວາຍໍ ຄາຖາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ນນຸ ຍຖາຘິປ຺ເປຕເມວ ປກຣຓມາຣຠນີຍນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ ¶ . ສປ຺ປໂຍຊນຎ຺ຫິ ຕໍທສ຺ສນໍ ຕາຍ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປຓາມາຠິເຘຍ຺ຍກຣຓປ຺ປກາຣປ຺ປໂຍຊນາຠິຘານສນ຺ທສ຺ສນໂຕ. ຕານິ ຈ ປນ ສປ຺ປໂຍຊນານິ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ຄນ຺ຖປຣິສມາປນາທິປ຺ປໂຍຊນານມຠິນິປ຺ຜາທນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ໂສຕູນມຕ຺ຕໂນ ຈ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປຓາມກຣຓປ຺ປໂຍຊນໍ. ວິທິຕາຠິເຘຍ຺ຍສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎູນມາທຣຓີຍຕາ ອຠິເຘຍ຺ຍກຖນປ຺ປໂຍຊນໍ. ໂສຕຸຊນສມຸສ຺ສາຫຊນນໍ ກຣຓປ຺ປກາຣປ຺ປໂຍຊນກຖນປ຺ປໂຍຊນໍ. ໂວຫາຣສຸຂຕາ ປນ ອຠິຘານກຖນປ຺ປໂຍຊນໍ.

ຕຕ຺ຖ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປຓາໂມ ທສ຺ສິໂຕ, ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂນ຺ຕິ ອິມິນາ ຂຸທ຺ທຠູຕານໍ ສິກ຺ຂານໍ ອິຘ ປຏິປາເທຕພ຺ພຕາທີປເນນ ອຠິເຘຍ຺ຍໍ, ອຠິເຘຍ຺ໂຍ ຈ ນາເມສ ສມຸທິເຕນ ສຕ຺ເຖນ ວຈນີຍຕ຺ໂຖຕິ. ອຠິຘານຎ຺ຈ ປນ ອິມິນາວ ທສ຺ສິຕໍ ເຕນ ອຕ຺ຖານຸຄຕສມຎ຺ຎາປຣິທີປນໂຕ. ສມາຕິກນ຺ຕິ ອິມິນາ ກຣຓປ຺ປກາໂຣ, ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈ, ເຕນ ຂຸທ຺ທຠູຕານໍ ສິກ຺ຂານໍ ອິຘ ທສ຺ເສຕພ຺ພຠາວປ຺ປກາສນໂຕ. ອາທິໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ປໂຍຊນປໂຍຊນໍ ປນ ອິມິນາວ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ທສ຺ສິຕເມວ, ຕາສໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພປ຺ປກາສເນນ ຫິ ສິກ຺ຂເນ ສຕິ ຕມ຺ມູລິກາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ສໍສິຊ຺ຌນໂຕ. ປກຣຓປ຺ປໂຍຊນານໍ ສາຘນສາຘິຍລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຕນ຺ນິສ຺ສຍທສ຺ສເນເນວ ທສ຺ສິໂຕເຍວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສມຸທາຍຕ຺ໂຖ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖາວຍວຕ຺ໂຖ – ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂໍ ປວກ຺ຂາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ¶ ຣຕນານິ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຖ ວາ ຈິຕ຺ຕີກຕາທິນາ ກາຣເຓນ ຣຕນານິ, ພຸທ຺ຘາທໂຍວ ຣຕນານິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ¶ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໒໒໓; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔໕; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐);

ຕໂຍ ອວຍວາ ອສ຺ສາຕິ ຕຍໍ, ສມຸທາຍາເປກ຺ຂໍ ເອກວຈນໍ, ອວຍວວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ສມຸທາຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຕີຓິ ເອວ ຣຕນານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຣຕນານໍ ຕຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ. ວນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຕີຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ. ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວນ຺ທນາ ກາເຍນ ວນ຺ທຕິ, ວຈສາ ວນ຺ທຕິ, ມນສາ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໕໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເກວລໍ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຸສ຺ສຣຓວເສນ ມໂນທ຺ວາເຣ ພຫຸລປ຺ປວຕ຺ຕາ ກຸສລເຈຕນາ ມໂນທ຺ວາຣວນ຺ທນາ. ຕໍ ຕໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປນ ປວຕ຺ຕາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣວນ຺ທນາ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ສິກ຺ຂາ, ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາວເສນ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ. ສິກ຺ຂນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາກ຺ກມໍ ສີລາທິຘມ຺ມານໍ ສໍວຣຓວເສນ, ເອກາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ສມາຘານວເສນ, ອາຣມ຺ມຓຊານນລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວຘມຄ຺ຄປາຕຸຠາວປາປນວເສນ ຈ ອາເສວນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ພຫຸວິຘາ ສິກ຺ຂາ, ອິຘ ຕຸ ສງ຺ເຂປນຍຕ຺ຕາ ອປ຺ປກາທິອເນກຕ຺ຖສມ຺ຠເວປິ ຂຸທ຺ທ-ສທ຺ທສ຺ສ ອປ຺ປກຕ຺ໂຖເວຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ ຂຸທ຺ທາ ອປ຺ປກາ ສິກ຺ຂາຕິ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ. ອິຘ ປນ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາປ຺ປກາສໂກ ຄນ຺ໂຖ ຕພ຺ໂພຫາຣູປຈາຣໂຕ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ‘‘ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ວຣຸຓານຄຣ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂໍ. ປວກ຺ຂາມີຕິ ກເຖສ຺ສາມິ.

ກີທິສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາທິໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອາທິ-ສທ຺ໂທຍມຕ຺ຖິ ອວຍວວຈໂນ ຍຖາ ‘‘ສພ຺ພາທີນິ ສພ຺ພນາມານີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖິ ອປາທານວຈໂນ ຍຖາ ‘‘ປພ຺ພຕາທີນິ ເຂຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາວຍວວາຈີ ກມ຺ມສາຘໂນ ‘‘ອາທິຍຕີຕ຺ຍາທີ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ອປາທານສາຘໂນ ‘‘ອາທິຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕ຺ຍາທີ’’ຕິ ¶ . ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອວຍວວຈໂນ, ຕສ຺ເສທໍ ຄຫຓໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກ຺ຂຓມ຺ປິ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ອາທິຠູຕາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກ຺ຂຓໂຕເຍວ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວ-ສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ສພ຺ພວາກ຺ຍານໍ ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ ລພ຺ຠຕິ. ໂຕ-ປຈ຺ຈໂຍ ອວຘິມ຺ຫິເຍວ ¶ , ນ ອາຘາເຣ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂຕປຈ຺ຈເຍ ອາຘາເຣ ວຕ຺ຕມາເນ ອາທິມ຺ຫິເຍວ ມຊ຺ຌອນ຺ຕານໍ ອວຍວຠູເຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ, ຕຖາ ສຕິ ອວຘາຣຓນິຈ຺ຉໂຍ ນິຍໂມຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ອາທິກ຺ຂຓນິຍເມນ ມຊ຺ຌາທໂຍ ນິວຕ຺ຕິເຍຍ຺ຍຸໍ. ອປາທານວຈນສ຺ສາປິ ຄຫເຓ ອວຘິຠູໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກ຺ຂໂຓ ນິວຕ຺ຕິເຍຍ຺ຍ ‘‘ປພ຺ພຕາທີນິ ເຂຕ຺ຕານີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິຠູຕປພ຺ພຕປຣິຈ຺ຈາເຄນ ເຂຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຏີກາຍໍ ປນ ອາຘາຣຕ຺ໂຖປິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສໍ ນາຕິຄຈ຺ຉຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ຏີກາຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ເອຕ຺ເຖວ ປຸຣາຓຏີກາຍນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອາທິໂຕຕິ ອິມິນາ ອິທໍ ທີເປຕິ – ອຕິທຸລ຺ລຠໍ ຂຓສມວາຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອາລສິຍໂທເສນ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕຫິ ຈ ອຎ຺ຎາຓໂທເສນ ອຎ຺ຎຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕຫິ ຈ ອຫຸຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊນວເສນ ອາທໂຣ ຊເນຕພ຺ໂພຕິ.

ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ຈ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ອາເສວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ເອກເສສນເຍນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາສາມຎ຺ເຎນ ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍປິ ເອຕ຺ເຖວາວິໂຣໂຘຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມາໂສ. ນນຸ ອຘິສີລາທໂຍວ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ເອວໍ ສຕິ ກຖໍ ປກຣຓໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ, ສິກ຺ຂາຍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ເຕ ສຕິ ຕທ຺ທີປກຄນ຺ຖສ຺ສາປິ ອາເສວິຕພ຺ພຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕພ຺ພວິນິຈ຺ຉຍໍ ສກລມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມາຕິກາຍ ຐປນໂຕ ສຫ ມາຕິກາຍາຕິ ສມາຕິກໍ. ຕຄ຺ຄຸຓສໍວິຎ຺ຎາໂຓຍໍ ພຫຸພ຺ພີຫິ ຕສ຺ສ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ¶ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສ຺ສ ໂຍ ຄຸໂຓ ມາຕິກາສງ຺ຂາຕໍ ວິເສສນໍ, ຕສ຺ສ ອິຘ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ. ສຸເຂເນວ ຫິ ຄຫຓໍ ສິຍາ ມາຕິການຸສາເຣນ ຕໍ ຕໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ໂອໂລເກນ຺ຕານໍ ສໍສຍາປຄມໂຕ.

(ຂ-ຊ) ອິທານິ ¶ ‘‘ສມາຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມາຕິກາປທານິ ຕາວ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ປາຣາຊິກາ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ກສ຺ມາ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ສພ຺ພສິກ຺ຂານໍ ມູລຠູຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນໂຣ ສປຎ຺ໂຎ, ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓; ເປຏໂກ. ໒໒; ມິ. ປ. ໒.໑.໙) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາປິ ມຫາສາວຊ຺ຊຕ຺ຕາ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ສພ຺ພປຐມໍ ຊານິຕພ຺ພາຕິ ປາຣາຊິກາວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມາຕິກາປທານໍ ປນ ອຕ຺ໂຖ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ມາຕິກາປທສ຺ສ ນິທ຺ເທສວເສເນວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ນ ອິຘ ວິສຸໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ. ອວິຎ຺ຎາຍມານໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປກາສຍິສ຺ສາມ.

ອິທານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐປທານຸກ຺ກເມນ ນິທ຺ເທສໍ ອາຣຠນ຺ໂຕ ‘‘ປາຣາຊິກາ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ປຐມໍ ມາຕິກາປທໍ ອຸທ຺ຘຣິ. ເອວມຸປຣິປິ. ອິທານິ ປາຣາຊິກາໂຍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐປທານຸກ຺ກເມນ ນິທ຺ເທສໍ ອາຣຠນ຺ໂຕ ‘‘ຄຣຸກາ ນວາ’’ຕິ ທຸຕິຍໍ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣີຕິອາທິນາ ຍຖາໂຍຄໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນາ ປຸຄ຺ຄລາ ຕາຍ ປຣາຊຍນ຺ຕີຕິ ປຣາຊິຍາ. ເຕເຍວ ປາຣາຊິກາ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ວຸທ຺ຘິໍ ກຕ຺ວາ ຍ-ກາຣສ຺ສ ກ-ກາຣກຣເຓນ. ເຕ ປນ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑-໒. ອິທານິ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອວມຸປຣິປິ ຍຖາໂຍຄໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ¶ ມຄ຺ຄາ ຈ ນາມ ຕິໍສ ມຄ຺ຄາ. ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕວເສນ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍ ອຍໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ –

‘‘ອປທານໍ ອຫີ ມຈ຺ຉາ, ທ຺ວິປທານຎ຺ຈ ກຸກ຺ກຸຏີ;

ຈຕຸປ຺ປທານໍ ມຊ຺ຊາຣີ, ວຕ຺ຖຸ ປາຣາຊິກສ຺ສິມາ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໕);

ຕາສໍ ວຈ຺ຈປສ຺ສາວມຸຂມຄ຺ຄວເສນ ຕໂຍ ຕໂຍ ກຕ຺ວາ ນວ ມຄ຺ຄາ, ຕຖາ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນການໍ, ປຸຣິສານໍ ປນ ວຈ຺ຈມຸຂມຄ຺ຄວເສນ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ກຕ຺ວາ ຉ, ຕຖາ ປຓ຺ຑການນ຺ຕິ ຕິໍສ. ເຕສໍ ຕເຍ. ກີທິເສຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຖຕສນ຺ຖເຕ’’ຕິ. ສນ຺ຖເຕ ອສນ຺ຖເຕຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ນ ສນ຺ຖຕໍ ອສນ຺ຖຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ອສນ຺ຖເຕ. ນ-ກາໂຣ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ປຍິຣຸທາເສ, ຕໍ ກິຣິຍາຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ວິຘາເນນ ສນ຺ຖຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ປຍິຣຸທາສນໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ ປຍິຣຸທາໂສຕິ. ນ ປສຊ຺ຊປ຺ປຏິເສເຘ, ສນ຺ຖຕໍ ປສຊ຺ຊ ປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນ ນິເສໂຘຕິ. ວາ-ສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ວຈນຍຸຕ຺ຕິພເລເນວ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ສ ປລິເວເຐຕ຺ວາ, ອນ຺ໂຕ ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ວຕ຺ຖາທິນາ ເກນຈິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຠູເຕ ອລ຺ໂລກາເສ ປກຕິວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ເຐ ຕິນ຺ຕປ຺ປເທເສ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອງ຺ຄຊາຕໍ. ສນ຺ຕິອາທິ ຕພ຺ພິເສສນໍ. ສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິຍໍ. ສໍ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕນິເຍ ຈ ວຕ຺ຕຕິ. ສນ຺ຖຕໍ ອສນ຺ຖຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ. ອຸປາທິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ. ກິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕິລມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ. ຕິລສ຺ສ ມຕ຺ຕໍ ສາກລ຺ລໍ ຍສ຺ສ ຕໍ ຕິລມຕ຺ຕໍ ¶ . ‘‘ມຕ຺ຕໍ ສາກລ຺ລໍ ນິຈ຺ຉເຍ’’ຕິ ຫິ ນິຆຓ຺ຑຸ. ເອຕ຺ຖາປິ ອວຍເວນ ວິຄ຺ຄໂຫ ສມຸທາໂຍ ສມາສຕ຺ໂຖ, ຕິລພີຊປ຺ປມາຓມ຺ປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ຕໍ? ນິມິຕ຺ຕໍ, ປເວສນໍ ວາ. ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ, ‘‘ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ສມ຺ຠາວີຍຕິ, ອຘິເກ ກາ ¶ ນາມ ກຖາຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ສມ຺ຠາວນໍ, ເອວໍຠູຕໍ ສໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ ຕິລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຈຸໂຕ ປຣິຠຏ຺ໂຐ, ປາຣາຊິໂກ ນາມ ໂຫຕິ ສາສນໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຄມ຺ມມານຕ຺ຖສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ປໂຍຄໍ ປຕິ ກາມາຈາຣຕ຺ຕາ. ກີທິໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕສິກ຺ໂຂ’’ຕິ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສິກ຺ໂຂ ປນ ອຠິກ຺ຂຸກຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂອຫິຕາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ສິກ຺ຂາ ເອເຕນາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ຍຖາລກ຺ຂຓໍ ນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສິກ຺ໂຂ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕສິກ຺ໂຂ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕເຂຕ຺ຕກາລປ຺ປໂຍຄປຸຄ຺ຄລວິຊານນວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ຎຕ຺ວາ ຕທຠາເວນ ອປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວໂຕ ຈວິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທີນິ ‘‘ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ອຸປາສໂກ, ອາຣາມິໂກ, ສາມເຓໂຣຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ‘‘ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທີນິ ຉ ເຂຕ຺ຕປທານິ ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ວຕ຺ຕມານກາໂລເຍວ ກາໂລ ນາມ. ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວເສນ ວາຈສິກປ຺ປໂຍໂຄວ ປໂຍໂຄ ນາມ. ອນຸມ຺ມຕ຺ຕາທິໂກ ປຈ຺ຈກ຺ຂາໂຕ ຈ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ໂສວ ປຸຄ຺ຄໂລ ນາມ. ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕກສ຺ສ ວຈນສມນນ຺ຕຣເມວ ‘‘ອຍໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍຕີ’’ຕິ ວາ ໂສຕຸໂນ ຊານນໍ ວິຊານນໍ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ ປນ ປິຬກໍ ວາ ຈມ຺ມຂິລໍ ວາ ໂລມໍ ວາ ປເວສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ອກ຺ຂິນາສກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ທວຕ຺ຖິໂກເສສຸ, ສຕ຺ຖກາທີຫິ ກຕວເຓ ວາ ເມຖຸນຣາເຄນ ນິມິຕ຺ຕໍ ປເວສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອວເສສສຣີເຣສຸ ອຸປກຈ຺ຉກາທີສຸ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສໂຄຄທ຺ຣຠໂອຏ຺ຐມຫິໍສາທີນໍ ນາສາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ວຕ຺ຖິໂກເສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວເຓສຸ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕຖາ ອວເສສສຣີເຣ ¶ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ, ເມຖຸນຣາເຄນ ວາ ຊີວມານກປຸຣິສສ຺ສ ວຕ຺ຖິໂກສໍ ອປ຺ປເວສນ຺ໂຕ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕທນ຺ເຕສຸ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນກ຺ກໂມ.

ອິທານິ ປເວສນໍ ນາມ ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຕຸປກ຺ກເມເນວ, ປຣູປກ຺ກເມນາປິ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ສາທິຍນ຺ໂຕວ ¶ ຈຸໂຕ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຖ ວາຕິ ອຍໍ ນິປາໂຕ, ນິປາຕສມຸທາໂຍ ວາ ປກ຺ຂນ຺ຕຣາຣມ຺ເຠ. ປເວສນຎ຺ຈ ຐິຕຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘາໂຣ ຈ ປວິຏ຺ຐຎ຺ຈ ປເວສນ…ເປ… ປວິຏ຺ຐານິ, ອິຕຣີຕຣໂຍຄທ຺ວນ຺ໂທ. ອິຕຣີຕຣໂຍໂຄ ນາມ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຕ຺ໂຖປາທານຕາຕິ ປເວສນາທີນິ ຐິຕາທິອຕ຺ຖານິປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປວິຏ຺ຐ-ສທ຺ໂທປິ ປເວສນາທິອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕໂຕເຍເວຕ຺ຖ ຕສ຺ມາ ພຫຸວຈນສມ຺ຠໂວ. ອຎ຺ຎຖາ ທ຺ວນ຺ເທ ອວຍວຕ຺ຖປຘານຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຖວາຈກາປິ ປວິຏ຺ຐ-ສທ຺ທາ ກຖໍ ພຫຸວຈນປ຺ປສງ຺ໂຄ. ສມາຫາເຣ ວາ ທ຺ວນ຺ໂທ. ຂໂຓຕິ ກາລວິເສໂສ. ໂສ ຈ ໂຍຄວນ຺ຕານໍ ຂຓນ຺ຕຣວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ປເວສນ…ເປ…ປວິຏ຺ຐານິເຍວ ຂໂຓຕິ ກມ຺ມຘາຣໂຍ, ອເຠເທ ເຠທປຣິກປ຺ປນາຍ ວາ ປເວສນ…ເປ… ປວິຏ຺ຐານໍ ຂໂຓຕິ ຉຏ຺ຐີຕປ຺ປຸຣິໂສ. ຕສ຺ສ ສາທໂກ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ສາທໂກ ປເວສນ…ເປ… ສາທໂກ. ຂຓ-ສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ທ຺ວນ຺ທສມາສຕ຺ຕາ, ປເວສນກາລໍ ຐິຕກາລໍ ອຸທ຺ຘາຣກາລໍ ປວິຏ຺ຐກາລໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ສາທິຍນ຺ໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ເສວນຈິຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເນນ ສາທໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຈຸໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເທສສ຺ສ ອນ຺ໂຕກຣຓໍ ປເວສນໍ ນາມ. ຍາວ ອຸທ຺ຘຣຓາຣມ຺ຠາ ນິວຕ຺ຕໍ ຐິຕໍ ນາມ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໘) ປນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ປຕ຺ວາ ສພ຺ພຖາ ວາຍມໂຕ ໂອຣມິຕ຺ວາ ຐິຕກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມເຍ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາວ ອຄ຺ຄາ ນີຫຣຓໍ ອຸທ຺ຘາໂຣ ນາມ. ຍາວ ປເວສນາຣຫຏ຺ຐານາ ອນ຺ໂຕກຕໍ ປວິຏ຺ຐໍ ນາມ.

໓-໔. ອິທານິ ທຸຕິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອາທິເຍຍ຺ຍ…ເປ… ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາມເຍ, ປາຣາຊິໂກ ຠເວຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອທິນ຺ນນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສສາມິເກຫິ ກາຍວາຈາຫິ ນ ທິນ຺ນໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາຕິ ເຖໂນຕິ ໂຈໂຣ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເຖຍ຺ຍໍ ນ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວິຕ຺ເຕນ. ຠວນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມາ ອຠິຘານພຸທ຺ຘີຕິ ຠາໂວ, ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ຊາຕິຄຸຓາທິ. ອິຘ ປນ ອວຫຣຓຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ທພ຺ພໍ ເຖຍ຺ຍໍ. ເຖຍ຺ຍຎ຺ຈ ຕໍ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ, ເຕນ. ອາທິເຍຍ຺ຍາຕິ ອາຣາມາທິໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ຫເຣຍ຺ຍາຕິ ຫຣນ຺ໂຕ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ອວຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ‘‘ເທຫິ ເມ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ນ ມຍາ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ອິຣິຍາປຖໍ ໂກເປຍ຺ຍາຕິ ຠຓ຺ຑຫາຣກສ຺ສ ຄມນາທິອິຣິຍາປຖໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ໂກປໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຫິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘‘ໂກປີ’’ຕິ ¶ ນາມຘາຕຸ. ຐານາ ຈາເວຍ຺ຍາຕິ ຐປິຕຏ຺ຐານໂຕ ຈາເວຍ຺ຍ. ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາມເຍຕິ ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານໍ ວາ ສຸງ຺ກຆາຕໍ ວາ ອຕິກ຺ກາເມຍ຺ຍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຣາມາທິອຠິຍຸຎ຺ຊເນ, ສາມິກສ຺ສ ວິມຕຸປ຺ປາທນຘຸຣນິກ຺ເຂເປ, ຠຓ຺ຑຫາຣກສ຺ສ ສີສຠາຣາມສນຜນ຺ທາປນຂນ຺ໂຘໂຣປເນ, ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ‘‘ເທຫິ ເມ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ໂຈທິຍມານສ຺ສ ‘‘ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຠຓນວິມຕຸປ຺ປາທນຘຸຣນິກ຺ເຂເປ, ຖລຏ຺ຐສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາມສນຜນ຺ທາປນຐານາຈາວເນ ຈາຕິ ຈຕູສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິກາໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ¶ ປຐມທຸຕິຍປາທສງ຺ກາມເນ, ປຣິກປ຺ປິຕສຸງ຺ກຆາຕຏ຺ຐານໂຕ ປຐມທຸຕິຍປາທາຕິກ຺ກາເມ ຈາຕິ ທ຺ວີສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ກເມນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິກາໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກມິສ຺ສກຕ຺ຕາ ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ໂຍຊນາ. ເອກຠຓ຺ຑວເສນ ປນ ສສ຺ສາມິກສ຺ສ ທາສສ຺ສ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຠິໂຍຄາທິນາ ນເຍນ ອາທິຍນຫຣຓາທິວເສນ ໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອປິຈ ອິມານິ ຉ ປທານິ ວຓ຺ຓຍນ຺ເຕນ ນານາຠຓ຺ຑເອກຠຓ຺ຑສາຫຕ຺ຖິກປຸພ຺ພປ຺ປໂຍຄເຖຍ຺ຍາວຫາຣສງ຺ຂາເຕ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈເກ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ ຉປ຺ປທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອວຫາຣານໍ. ເຕ ປນ ອວຫາຣາ ເຍນ ເກນຈິ ອຠິໂຍຄາທິອາກາຣນານຕ຺ຕມຕ຺ເຕນ ຠິນ຺ນາຕິ ຕໍວເສນ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈກໍ ນາມ ຊາຕໍ. ເອວໍ ສໍວຓ຺ຓິຕຎ຺ຫິ ອິທໍ ອທິນ຺ນາທານປາຣາຊິກໍ ສຸວຓ຺ຓິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ປຎ຺ຈການິ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປທານໍ ວເສນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຍໍ ປເນຕໍ ‘‘ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາມເຍ’’ຕິ ຉຏ຺ຐໍ ປທໍ, ຕໍ ຕຕິຍປຎ຺ຈເມສຸ ປຎ຺ຈເກສຸ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປຣິກປ຺ປາວຫາຣວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ສາຫຕ຺ຖິກ-ສທ຺ເທນ ອຸປຈາຣໂຕ ຕໍສຫຈຣິຕປຎ຺ຈກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສາຫຕ຺ຖິກຎ຺ຈ ຕໍ ປຎ຺ຈກຎ຺ຈາ’’ຕິ ວາ ‘‘ສາຫຕ຺ຖິກາທິ ປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕິ ມຊ຺ເຌປທໂລປວເສນ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກໍ. ເອວມຸປຣິປິ. ຕໍ ປນ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ອາຓຕ຺ຕິໂກ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ອຕ຺ຖສາຘໂກ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສໂກ ຫຕ຺ໂຖ ສຫຕ຺ໂຖ, ສຫຕ຺ເຖນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສາຫຕ຺ຖິໂກ. ເອວໍ ອາຓຕ຺ຕິໂກ. ສຸງ຺ກຆາຕປຣິກປ຺ປິໂຕກາສານໍ ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ພຫິ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນິສ຺ສຄ຺ໂຄ, ໂສ ເອວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ. ກາລໍ ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໂຕ ¶ ຈ ປຣສ຺ສ ເຕລກຸມ຺ຠິຍາ ປາທຄ຺ຆນກໍ ເຕລໍ ອວສ຺ສໍ ປິວນການໍ ອຸປາຫນາທີນໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານໍ ເຕລປາຕນໂຕ ຈ ປຸເຣຕຣເມວ ປາຣາຊິກສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ¶ ສາເຘຕີຕິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ. ໂສ ປນ ອາຓາປນປ຺ປໂຍໂຄ, ອຸປາຫນາທີນໍ ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍໂຄ ຈ. ອາຣາມາຠິໂຍເຄ ຈ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ເຑ ຈ ຕາວກາລິກຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍານມທາເນ ຈ ຘຸຣສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ.

ປຸພ຺ພປ຺ປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ ນາມ ປຸພ຺ພປ຺ປໂຍໂຄ ສຫປ຺ປໂຍໂຄ ສໍວິຘາວຫາໂຣ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຓາປນໍ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພປ຺ປໂຍໂຄ ນາມ. ຐານາຈາວນຂິລສງ຺ກາມນປ຺ປໂຍເຄນ ສຫ ວຕ຺ຕມາໂນ ສຫປ຺ປໂຍໂຄ. ສໍວິຘາຍ ສມ຺ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ເອເກນາປິ ຠຓ຺ເຑ ຐານາ ຈາວິເຕ ສພ຺ເພສໍ ອວຫາໂຣ ສໍວິຘາວຫາໂຣ. ສງ຺ເກຕກມ຺ມນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສຎ຺ຊານນກຣຓໍ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທິກຣຓໍ.

ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈກໍ ປນ ສຍເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນນຸ ຈ ຉປ຺ປທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອວຫາຣານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິ ປກ຺ຂນ຺ຕຣວເສນ ວິສຸໍ ວິຍ ອິທໍ ປຎ຺ຈກໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫາ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ອຠິໂຍຄາທິອາກາຣນານຕ຺ຕມຕ຺ເຕນ ຠິນ຺ນາ’’ຕິ, ເອຕາທິສສ຺ສ ເຠທສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ປກ຺ຂນ຺ຕຣວເສນາປິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຈກສ຺ສ ວິສຸໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວຈນໍ ປນ ປສິທ຺ຘິວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ກຸສ-ສທ຺ເທນ ກຸສສງ຺ກາມນມຘິປ຺ເປຕໍ ອເຠໂທປຈາເຣນ. ເຖຍ຺ຍຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ກຸໂສ ຈ ຉນ຺ນຎ຺ຈ ປຣິກປ຺ໂປ ຈ ເຖຍ຺ຍາ…ເປ… ປຣິກປ຺ປໍ, ທີໂຆ ສນ຺ຘິວເສນ. ເຕນ ອວຫາຣໂກ ປາຣາຊິໂກ ຠເວຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ປນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນນ ອວຫາຣໂກ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ¶ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສ຺ສ ອວຫາຣໂກ ໂຫຕີຕິ ທ຺ວນ຺ທສມາສນ຺ໂຕຄຘຕ຺ເຕປິຈສ຺ສ ວິໂຣຘາຠາໂວຠາວສາຘໂນ ຈາຍໍ ຉນ຺ນ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທນາທີນິ ກຕ຺ວາ ວາ ຕຸລາກູຏມານກູຏກຫາປຓກູຏາທີຫິ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣໂກ. ພລກ຺ກາເຣນ ປຣສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ພລາວຫາຣໂກ. ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ກຸສາວຫາຣໂກ. ຕິຓປຓ຺ຓາທີຫິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສ຺ສ ອວຫາຣໂກ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາຣໂກ. ສາຏກາທິຠຓ຺ຑວເສນ, ຄພ຺ຠທ຺ວາຣາທິໂອກາສວເສນ ວາ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣໂກ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປຣິກປ຺ປິຕຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫເຓ ປຣິກປ຺ປິຕປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກເມ ຈ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ປເນຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຓ຺ຑກາລຄ຺ຆເທເສຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ອທິນ຺ນາທາເນ ຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ກາໂລ ຈ ອຄ຺ໂຆ ຈ ເທໂສ ຈ ເຕຫິ ຈ ປຣິໂຠເຄນ ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ຕຕ຺ຖ ອວຫຏຠຓ຺ຑສ຺ສ ສສ຺ສາມິກສ຺ສາມິກຠາວໍ ສສ຺ສາມິເກປິ ສາມິການໍ ສາລຍນິຣາລຍຠາວຎ຺ຈ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ສາລຍກາເລ ເຈ ອວຫຏໍ, ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຠຓ຺ເຑນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ນິຣາລຍກາເລ ເຈ ອວຫຏໍ, ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ສາມິເກສຸ ປຸນ ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ທາຕພ຺ພໍ. ຕເທວ ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ກທາຈິ ມຫຄ຺ຆໍ, ກທາຈິ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຏໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ ໂຍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ, ເຕນ ກາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກາເລນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ນວຠຓ຺ຑສ຺ສ ໂຍ ອຄ຺ໂຆ, ໂສ ປຈ຺ຉາ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພທາ ປກຕິອຄ຺ຆວເສນ ອກຕ຺ວາ ກາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຄ຺ເຆນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຠຓ຺ຑຸຏ຺ຐານເທເສ ຠຓ຺ຑໍ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມຫຄ຺ຆໍ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ເທເສ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຏໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ເທເສ ອຄ຺ເຆນ ກາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເທເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ປຣິໂຠເຄນ ¶ ສາຏກາທິໂນ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຣິໂຠຄວເສນ ປຣິຫີນາປຣິຫີນຠາວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ປຣິໂຠເຄນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໕-໗. ອິທານິ ຕຕິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ ກລລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊີວມານກມນຸສ຺ສຊາຕິການໍ ສຣີຣໍ. ຈິຈ຺ຈ ປາໂຓຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສທ຺ຘິໍເຍວ ‘‘ວຘາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ວຘກເຈຕນາຍ ເຈເຕຕ຺ວາ ປກປ຺ເປຕ຺ວາ. ຊີວິຕາ ວາ ວິໂຍຊເຍຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຊາຕິອຸຓ຺ຓໍສຸນາ ສມຸທ຺ຘຏເຕລພິນ຺ທຸມຕ຺ຕໍ ກລລຣູປກາເລ ຕາປນາທີຫິ ວາ ຕໂຕ ວາ ອຸທ຺ຘມປິ ຕທນຸຣູເປນ ອຸປກ຺ກເມນ ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍປກ຺ກເມ ສຕິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິໂນ ອຣູປຊີວິຕສ຺ສາປິ ໂວໂຣປນສມ຺ຠວໂຕ ອຸຠຍຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ເປ. ມຣຓເຈຕໂນຕິ ມຣເຓ ເຈຕນາ ຍສ຺ສ ໂສ ມຣຓາຘິປ຺ປາໂຍ. ສຕ຺ຖຫາຣກນ຺ຕິ ຊີວິຕໍ ຫຣຕີຕິ ຫາຣກໍ, ສຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕໍ ຫາຣກຎ຺ຈາຕິ ສຕ຺ຖຫາຣກໍ, ຕໍ. ອສ຺ສ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫສ຺ສ. ອຸປນິກ຺ຂິເປຕິ ສມີເປ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ ວາ. ເອເຕນ ຖາວຣປ຺ປໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ຄາເຫຍ຺ຍ ມຣຓູປາຍນ຺ຕິ ‘‘ສຕ຺ຖໍ ວາ ອາຫຣ, ວິສໍ ວາ ຂາທາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຣຓຕ຺ຖາຍ ອຸປາຍໍ ຄາຫາເປຍ຺ຍ ວາ. ເອເຕນ ອາຓຕ຺ຕິປ຺ປໂຍໂຄ ທສ຺ສິໂຕ. ວເທຍ຺ຍ ມຣເຓ ຄຸຓນ຺ຕິ ກາຍວາຈາທູຕເລຂາຫິ ‘‘ໂຍ ເອວໍ ມຣຕິ, ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຣເຓ ຄຸຓໍ ປກາເສຍ຺ຍ ວາ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຘິກາຣວເສນ ວາ-ສທ຺ໂທ ອາຫຣິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຈຸໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ສາສນໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ອິທານິ ປນສ຺ສ ຉພ຺ພິເຘ ປໂຍເຄທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປໂຍຄາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສາຫຕ຺ຖິ…ເປ… ອິທ຺ຘິວິຊ຺ຊາມຍາ ¶ ປໂຍຄາຕິ ອິເມ ¶ ຉ ປໂຍຄາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກ-ກາຣໂລເປນ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສາຫຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອເນກຕ຺ເຖ ອເນກຕທ຺ຘິຕສມ຺ຠເວນ ສຫຕ຺ຖສ຺ສາຍໍ ປໂຍໂຄ ສາຫຕ຺ຖີຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາຫຕ຺ຖິ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈ ອາຓຕ຺ຕິ ຈ ຖາວໂຣ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ອິທ຺ຘິ ຈ ວິຊ຺ຊາ ຈ, ຕາສມິເມຕິ ອິທ຺ຘິວິຊ຺ຊາມຍາ, ອິທ຺ຘິມໂຍ ວິຊ຺ຊາມໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປໂຍຄາຕິ ອິເມ ຉປ຺ປໂຍຄາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສຍໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ກາເຍນ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ປຫຣຓໍ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ປໂຍໂຄ. ທູເຣ ຐິຕໍ ມາເຣຕຸກາມສ຺ສ ກາຍາທີຫິ ອຸສຸສຕ຺ຕິອາທີນໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນິສ຺ສຄ຺ໂຄ. ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ມາເຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາຓາປນໍ ອາຓຕ຺ຕິ, ໂອປາຕຂຓນໍ ອປສ຺ເສນສໍວິຘານໍ ອສິອາທີນໍ ອຸປນິກ຺ຂິປນາທິ ຖາວໂຣ. ມາຣຓຕ຺ຖໍ ກມ຺ມວິປາກຊາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ປໂຍຊນໍ ອິທ຺ຘິມໂຍ. ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິ ຈ ນາເມສາ ຣາຊາທີນໍ ຣາຊິທ຺ຘິອາທໂຍ. ຕຕ຺ຖ ປິຕຸຣຎ຺ໂຎ ສີຫຬິນ຺ທສ຺ສ ທາຐາໂກຏເນນ ຈູຬສຸມນກຸຏຸມ຺ພິຍມາຣເຓ ຣາຊິທ຺ຘິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຕທຕ຺ຖເມວ ອຖພ຺ພຓາທິວິຊ຺ຊາຍ ປຣິຊປ຺ປນໍ ວິຊ຺ຊາມໂຍ ປໂຍໂຄ.

ເອວໍ ຉປ຺ປໂຍເຄ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສຸ ອາຓຕ຺ຕິປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ນິຍາມເກ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາລາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອາຓຕ຺ຕິໍ ນິຍເມນ຺ຕິ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕາວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕີຕິ ອາຓຕ຺ຕິນິຍາມກາ. ເຕ ປນ ກາໂລ ຈ ວຕ຺ຖຸ ຈ ອາວຸຘຎ຺ຈ ອິຣິຍາປໂຖ ຈາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ຕຖາ ກິຣິຍາວິເສໂສ ໂອກາໂສຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ຉ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກາໂລ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິ ໂຍພ຺ພນາທິ ຈ. ວຕ຺ຖຸ ມາເຣຕພ຺ໂພ ສຕ຺ໂຕ. ອາວຸຘໍ ອສິອາທິ. ອິຣິຍາປໂຖ ມາເຣຕພ຺ພສ຺ສ ຄມນາທິ. ກິຣິຍາວິເສໂສ ວິຊ຺ຌນາທິ. ໂອກາໂສ ຄາມາທິ. ໂຍ ຫິ ‘‘ອຊ຺ຊ, ສ຺ເວ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍທາ ກທາຈິ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ມາເຣຕິ, ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ. ໂຍ ປນ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ໂຕ ມຊ຺ຌນ຺ຫາທີສຸ ມາເຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ ໂຫຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອວໍ ກາລສ຺ສ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕາວເສນ ນິຍາມກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມິນາວ ນເຍນ ວຕ຺ຖຸອາທີສຸປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

໘-໙. ອິທານິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຌານາທິເຠທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນິ ໂນສນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຸປນາຍິກຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວສ຺ສິຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎາປເທສຣຫິຕຎ຺ຈ ຌານາທິເຠທໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ກຕ຺ວາ ວາ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ວາ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖ ທີເປນ຺ໂຕ ນາຘິມານິໂກ ຎາເຕ ຈຸໂຕ ຠເວຕິ ¶ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນິ ສກສນ຺ຕາເນ ໂນສນ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາເຍວ ອວິຊ຺ຊມານໍ, ເອຕ຺ຖ ໂນສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ເຖ ຕປ຺ປຸຣິໂສ. ຌານາທິເຠທນ຺ຕິ ຌານໍ ອາທິ ຍສ຺ສ ‘‘ວິໂມກ຺ຂສມາຘິ ສມາປຕ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນ ມຄ຺ຄຠາວນາ ຜລສຈ຺ຉິ ກິຣິຍາກິເລສປ຺ປຫານວິນີວຣຓຕາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ອຠິຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໘) ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂສ ຌານາທິ, ໂສວ ເຠໂທ ວິເສໂສຕິ ສມາໂສ. ຕໍ ຌານາທິເຠທໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ. ອຕ຺ຕຸປນາຍິກນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ມຍິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາໂຣຈນວເສນ ອຕ຺ຕນິ ອຸປນີຍຕິ, ‘‘ອຫໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕາ ອຸປນີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ເມຕິ ວາ ອຕ຺ຕຸປນາຍິໂກ, ຌານາທິເຠໂທ, ຕໍ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວສ຺ສິຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠໂວ ນາມ ອິທານິ ວຕ຺ຕມາໂນ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕນ຺ນິສ຺ສິໂຕຕິ ສມາໂສ, ໂສ ຈ ຌານາທິເຠໂທເຍວ, ຕໍ.

ອຎ຺ຎາປເທສຣຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໒໒໐) ນເຍນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອປເທໂສ, ເຕນ ຣຫິໂຕ ຈຕ຺ໂຕຕິ ຕປ຺ປຸຣິສສມາໂສ, ໂສ ຣຫິໂຕ ເຕນາຕິ ວາ ພຫຸພ຺ພີຫິ, ຌານາທິເຠໂທວ ¶ , ຕໍ. ໂກຏ຺ຐາສໍ ກຕ຺ວາ ວາຕິ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ປຐມໍ ຌານໍ ຕຕິຍໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂກຏ຺ຐາສໍ ກຕ຺ວາ ວາ. ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ວາຕິ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກນ຺ຕິ ຐິເຕ ວິຈ຺ຉາຍໍ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ກຕ຺ວາຕິ ກຣຓກິຣິຍາຍ ເອເກກວເສນ ຠິນ຺ນສ຺ສ ຌານາທິໂນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘນິຈ຺ຉາ ວິຈ຺ຉາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ໂກຏ຺ຐາສໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ຌານລາຠີ, ວິໂມກ຺ຂລາຠີ, ສມາຘິລາຠີ, ສມາປຕ຺ຕິລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຈ ‘‘ເອເກກໍ ວາຕິ ‘ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ, ທຸຕິຍສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ເອເກກໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອວຸຕ຺ຕກ຺ກໂມຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາເຍນ ວາຕິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທິວເສນ ກາເຍນ ວາ. ວາຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍ-ກາໂຣ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ‘‘ອລຊ຺ຊິຕາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖຕິ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ຄຫຓໂຍຄ຺ເຍ ປເທເສ ຐຕ຺ວາຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ທີເປນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ມຍິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປກາເສນ຺ໂຕ. ນາຘິມານິໂກຕິ ອປ຺ປຕ຺ເຕ ປຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາສງ຺ຂາໂຕ ອຘິໂກ ມາໂນ, ໂສ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສາຕິ ນາຘິມານິໂກ, ຠິກ຺ຂຸ. ຎາເຕຕິ ວິຎ຺ຎຸນາ ມນຸສ຺ສຊາຕິເກນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິຎ຺ຎາເຕ ສຕິ ຈຸໂຕ ຠເວ ສາສນໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຎ຺ຎາປເທເສນ ທີປຍໂຕ ປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ –

ທຸກ຺ກຏໍ ¶ ປຐມສ຺ເສວ, ສາມນ຺ຕມິຕິ ວຓ຺ຓິຕໍ;

ເສສານໍ ປນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມຸທີຣິຕນ຺ຕິ.

໑໐. ອິທານິ ¶ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ເຈເຕສມສໍວາສຕໍ ອຠພ຺ພຕຎ຺ຈ ທີເປຕຸໍ ‘‘ປາຣາຊິເກເຕ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ປຸຄ຺ຄລາ ຍຖາ ປຸເຣ ປຸພ຺ເພ ຄິຫິກາເລ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ຈ ວິຍ ອສໍວາສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຫ ວສນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ລຊ຺ຊິໂນ ເອເຕສຸ ກມ຺ມາທີສຸ ນ ເອໂກປິ ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສ ສມສິກ຺ຂຕາຕິ ອິເມ ຕໂຍ ສໍວາສາ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ອປໂລກນາທິກໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນຫິ ປກຕຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອກໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາ ເອກກມ຺ມໍ ນາມ. ຕຖາ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ເອກໂຕ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກຸທ຺ເທໂສ ນາມ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມ. ນຕ຺ຖິ ເຕ ສໍວາສາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອສໍວາສາ. ‘‘ອຠພ຺ພາ’’ຕິອາທີສຸ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍາຕິ ຕຸມຕ຺ເຖ ສມ຺ປທານວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສີສຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຊີວິຕຸໍ ອຠພ຺ໂພ, ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ປຸຄ຺ຄລາ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ຠິກ຺ຂູ ຠວິຕຸໍ ອຠພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑. ອິທານິ ປຣິຍາຍາຓຕ຺ຕີຫິ ສມ຺ຠວນ຺ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິຍາໂຍ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຣິຍາໂຍ ຈ ອາຓຕ຺ຕິ ຈ ຕຕິເຍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫ ລພ຺ຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກາຍາທີຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ‘‘ໂຍ ເອວໍ ມຣຕິ, ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕີ’’ຕິ ເອວມາທິວິຎ຺ຎາປໂກ ພ຺ຍຎ຺ຊນຠູໂຕ ກາຍວຈີປໂຍໂຄ ປຣິຍາໂຍ. ອິມິນາ ອິທໍ ທີເປຕິ – ຍຖາ ອທິນ຺ນາທາເນ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣິຍາຍກຖາຍ ມຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອິຘ ເອວໍ. ‘‘ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໒) ປຣິຍາຍກຍາຍປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ. ‘‘ທຸຕິເຍ ປນາ’’ຕິອາທີສຸ ອຕ຺ໂຖ ປາກໂຏເຍວ. ເອວມຸປຣິປິ ປາກຏມຸເປກ຺ຂິສ຺ສາມ.

໑໒. ອິທານິ ເມຖຸນຘມ຺ມາທີນໍ ອງ຺ຄານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສເວຕູ’’ຕິອາທິມາຫ. ເສເວຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເມຖຸນໍ ເສເວຕຸໍ ¶ ກາເມຕີຕິ ເສເວຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ນາມ ຕຓ຺ຫາ, ຕາຍ ເສເວຕຸກາມຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕປ຺ປຸຣິໂສ. ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ມິຖຸນານໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ອິທນ຺ຕິ ເມຖຸນໍ, ຕເມວ ຘມ຺ໂມຕິ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ. ອິຘ ປນ ອຸປຈາຣວເສນ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມ. ອຖ ¶ ວາ ເມຖຸເນນ ຊາໂຕ ຘມ຺ໂມ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ສ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ. ອງ຺ຄທ຺ວຍນ຺ຕິ ອງ຺ຄານໍ ກາຣຓານໍ ທ຺ວຍໍ. ພຸຘາຕິ ວິນຍຘຣາ ວິຎ຺ຎຸໂນ.

໑໓. ມນຸສ຺ສສນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ສໍ ມນຸສ຺ສສໍ, ຕທາຍຕ຺ຕວຕ຺ຖຸກາ ຈ. ເອເຕນ ເປຕຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຕຖາສຎ຺ຎີຕິ ຕຖາ ຕາທິສາ ສຎ຺ຎາ ຕຖາສຎ຺ຎາ, ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕຖາສຎ຺ຎີ. ປຣາຍຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວປ຺ປຘານາ ອິເມ ນິທ຺ເທສາ, ຠາວປຈ຺ຈຍໂລໂປ ວາ ‘‘ພຸທ຺ເຘ ຣຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໖.໓) ວິຍ. ເອວມຸປຣິປິ ອີທິເສສຸ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຖນຠາວສງ຺ຂາຕໍ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ. ວຕ຺ຖຸໂນ ຄຣຸຕາຕິ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ປາທອຕິເຣກປາທາຣຫຠາເວນ ຄຣຸຕາ ຈ. ອູນປຎ຺ຈມາສເກ ວາ ອຕິເຣກມາສເກ ວາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ມາສເກ ວາ ອູນມາສເກ ວາ ທຸກ຺ກຏໍ. ອວຫາໂຣຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອວຫາຣານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອວຫຣຓຎ຺ຈາຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ອທິນ຺ນາທານເຫຕຸໂຍ ອທິນ຺ນາທານປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄານິ.

໑໔. ປາໂຓ ມານຸສ຺ສໂກຕິ ມນຸສ຺ສຊາຕິສມ຺ພນ຺ໂຘ ປາໂຓ ຈ, ປາໂຓຕິ ຫິ ໂວຫາຣໂຕ ສຕ຺ໂຕ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປາຓສຎ຺ຎິຕາຕິ ປາໂຓຕິ ສຎ຺ຎິຕາ ຈ, ຆາຕນໍ ຆາໂຕ, ໂສ ເອວ ເຈຕນາ ຆາຕເຈຕນາ, ‘‘ວຘາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ສາ ຈ, ຕໍສມຸຏ຺ຐິໂຕ ສາຫຕ຺ຖິກາທີນໍ ຉນ຺ນມຎ຺ຎຕໂຣ ປໂຍໂຄ ຈ, ເຕນ ປໂຍເຄນ ມຣຓຎ຺ຈາຕິ ເອເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ວຘເຫຕຸໂຍ ປາຓຆາຕາປຊ຺ຊິຕພ຺ພອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໕. ອຕ຺ຕນິ ¶ ອສນ຺ຕຕາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ສນ຺ຕາເນ ອວິຊ຺ຊມານຕາ ຈ. ປາປມິຈ຺ຉຕາຍາໂຣຈນາຕິ ຍາ ສາ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ທຸສ຺ສີໂລ ສມາໂນ ‘ສີລວາຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໘໕໑) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕາ ປາປອິຈ຺ຉຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ, ຕາຍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ອາໂຣຈນາ ຈ. ຕສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ, ຕສ຺ສ. ມນຸສ຺ສຊາຕິຕາຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ຊາຕິ ຍສ຺ສ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມນຸສ຺ສຊາຕິຕາ, ສາ ຈ, ນຎ຺ຎາປເທໂສຕິ ນ ອຎ຺ຎາປເທໂສ ອຎ຺ຎາປເທສາຠາໂວ ຈ, ຕເທວ ຊານນນ຺ຕິ ຕງ຺ຂຓໍເຍວ ວິຊານນຎ຺ຈາຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ເອຕ຺ຖ ອສນ຺ຕທີປເນ ອສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອວິຊ຺ຊມານອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມປ຺ປກາສນນິມິຕ຺ເຕ ປາຣາຊິເກ ອງ຺ຄານິ ເຫຕຸໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖. ເອວໍ ເຕສມສໍວາສຕາຠພ຺ພຕາທີນິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣວ, ອຖ ໂຂ ສນ຺ຕຎ຺ເຎປີຕິ ¶ ເຕ ສພ຺ເພປິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສາຘາຣຓາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອສາຘາຣຓາຕິ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕເນວ ເຈຕ຺ຖ ປຸລ຺ລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ. ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ອສາຘາຣຓາ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸປຈາຣວເສນ ຕຸ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາທິກາ ປາຣາຊິກາປນ຺ນາ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຕາສຸ ຍາ ອວສ຺ສຸຕາ ອວສ຺ສຸຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສປຸຣິສສ຺ສ ອກ຺ຂການໍ ອໂຘ ຊາຓຸມຓ຺ຑລານໍ ກປ຺ປຣານຎ຺ຈ ອຸປຣິ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສາທິຍຕິ, ອຍໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາ. ຍາ ປນ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປາຣາຊິກໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ສາ ວຊ຺ຊປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ. ຍາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓວເສນ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ສາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຕິນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐານໍ ຐຕ຺ວາ ສລ຺ລປນໍ ສງ຺ເກຕຄມນໍ ປຸຣິສສ຺ສາຄມນສາທິຍນໍ ¶ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນກາສວວິສນໍ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐຕ຺ວາ ກາໂຍປສໍຫຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ວຕ຺ຖູນິ ຍສ຺ສາ ອວສ຺ສຸຕາຍ, ສາ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ນາມ.

ອຠພ຺ພກາ ເອກາທສ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຓ຺ຑໂກ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ມາຕຸຆາຕໂກ ປິຕຸຆາຕໂກ ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກ ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ ສງ຺ຆເຠທໂກ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກຕິ ອິເມ ອຠພ຺ພາ ເອກາທສ ຈ. ເຕສຸ ປຓ຺ຑໂກຕິ ໂອປກ຺ກມິກນປຸໍສກປຓ຺ຑກາ ຈ ປຓ຺ຑກຠາວປກ຺ເຂ ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກ ຈ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອາສິຕ຺ຕອຸສູຍປຓ຺ຑການໍ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ນ ວາຣິຕາ. ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ປນ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນກາທິວເສນ ຕິວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ສຍໍ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄມຕ຺ຕໍ ເຖເນຕີຕິ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ. ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສຄຓນາທິກໍ ສໍວາສໍ ເຖເນຕີຕິ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ. ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຸຠຍໍ ເຖເນຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ເຖນໂກ. ຐເປຕ຺ວາ ປນ ອິມໍ ຕິວິຘໍ –

ຣາຊທຸພ຺ຠິກ຺ຂກນ຺ຕາຣ-ໂຣຄເວຣິຠເຍນ ວາ;

ຈີວຣາຫຣຓຕ຺ຖໍ ວາ, ລິງ຺ຄໍ ອາທິຍຕີຘ ໂຍ.

ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຍາວ ໂສ ສຸທ຺ຘມານໂສ;

ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ, ຕາວ ເອສ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໐; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ);

ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກາທໂຍ ¶ ຕຸ ຕໍຕໍວຈນຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສຊາຕິກໍ ອວເສໂສ ສພ຺ໂພ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິເມ ເອກາທສ ປຸຄ຺ຄລາ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກາປນ຺ນສທິສຕາຍ ‘‘ປາຣາຊິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວິພ຺ຠນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີຕິ ຄິຫິນິວາສນນິວຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຈ. ສາ ຫິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ປາຣາຊິກາ. ມຸທຸກາ ປິຏ຺ຐິ ຍສ຺ສ, ໂສ ຈ. ໂສ ຫິ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ຍທາ ອຕ຺ຕໂນ ¶ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຸຂມຄ຺ເຄສຸ ປເວເສຕິ, ຕທາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ.

໑໗-໑໘. ລມ຺ພມານມງ຺ຄຊາຕເມຕສ຺ສາຕິ ລມ຺ພີ. ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ປເວສິໂຕ ປາຣາຊິໂກ. ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປຣສ຺ສ ຈາຕິ ໂຍ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ປຣສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ມຕສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈ. ຕຕ຺ເຖວາຠິນິສີທນ຺ໂຕຕິ ໂຍ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ອຠິນິສີທຕິ, ໂສ ຈາຕິ ເອເຕ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວປິ ມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄປ຺ປເວສນເຫຕຸ ເມຖຸນສ຺ສ ອນຸໂລມິກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ. ອິຘາຄຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ອິຘ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ເມຖຸນຘມ຺ມາ ປາຣາຊິກາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈາຕິ ສໂມຘານາ ປິຓ຺ຑີກຣຓວເສນ ຈຕຸວີສຕິ ປາຣາຊິກາ ຠວນ຺ຕີຕິ ເສໂສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຣາຊິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ມາຕຸຆາຕກາທໂຍ ຕຕິຍໍ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ, ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ, ມຸທຸປິຏ຺ຐິກາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ປຐມປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ ເອວາຕິ ກຸໂຕ ຈຕຸວີສຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ມາຕຸຆາຕກາທໂຍ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິຘ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ມຸທຸປິຏ຺ຐິກາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມປາຣາຊິເກນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຍສ຺ມາ ປນ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິເສວິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ປາຣາຊິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙. ວຸຏ຺ຐານສ຺ສ ຄຣຸກຕ຺ຕາ ຄຣຸກາຕິ ສງ຺ຆາທິເສສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນວາຕິ ເຕສໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ນນຸ ‘‘ນວາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ເຕຣສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ, ຈິເຣນາປຊ຺ຊິຕພ຺ເພ ¶ ¶ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຍາວຕຕິຍເກ ຐເປຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ປຐມາປຕ຺ຕິກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ. ອິທານິ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂມເຈຕຸກາມຕາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸກ຺ກສ຺ສາຕິ ອາສຍຘາຕຸນານຕ຺ຕໂຕ ນີລາທິວເສນ ທສວິເຘ ສຸກ຺ເກ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສຸກ຺ກສ຺ສ. ໂມເຈຕຸກາມຕາຕິ ໂມເຈຕຸກາມຕາຍ, ຍ-ກາໂຣ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ໂມຈນສ຺ສາທ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາທ ມຸຕ຺ຕສ຺ສາທເມຖຸນສ຺ສາທ ຜສ຺ສສ຺ສາທ ກຓ຺ຑຸວນສ຺ສາທ ທສ຺ສນສ຺ສາທ ນິສຊ຺ຊນສ຺ສາທ ວາຈສ຺ສາທ ເຄຫສິຕເປມ ວນຠງ຺ຄິຍ ສງ຺ຂາເຕສຸ ເອກາທສສ຺ສາເທສຸ ເອກໍເຍວ ໂມຈນສ຺ສາທໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂມຈນາຍ ອສ຺ສາໂທ ສຸຂເວທນາ ໂມຈນສ຺ສາໂທ. ມຸຈ຺ຈເນ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມຸຈ຺ຈເນ ອສ຺ສາໂທ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາໂທ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຕ຺ຕມີຕປ຺ປຸຣິເສນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິເມຫິ ປນ ນວຫິ ປເທຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອສ຺ສາທສີເສນ ຣາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຄຫນິສ຺ສິເຕສຸ ມາຕາທີສຸ ເປມໍ ເຄເຫ ສິຕໍ ເປມນ຺ຕິ ເຄຫສິຕເປມໍ, ອິມິນາ ສຣູເປເນວ ຣາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ສນ຺ຖວກຣຓຕ຺ຖາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເປສິຕປຸປ຺ຜາທິ ວນຠງ຺ຄິຍໍ, ອິມິນາ ຈ ວຕ຺ຖຸວເສນ ຣາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ເມຖຸນສ຺ສາໂທປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ຄຫຓປ຺ປໂຍເຄນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ຈ ປນ ເຈຕນານິມິຕ຺ຕຸປກ຺ກມໂມຈເນ ສຕິ ວິສງ຺ເກຕາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸປກ຺ກມ຺ມ ຫຕ຺ຖາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ເຕນາຕິ ສຸປິໂນເຍວ ສຸປິນນ຺ໂຕ ‘‘ກມ຺ມເມວ ກມ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອນ຺ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕພ຺ຠາວວຸຕ຺ຕິຕ຺ຕາ. ຕໍ ສຸປິນນ຺ຕໍ ວິນາ ວິໂມຈຍໍ ສຸກ຺ກໍ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ ສມໂຓ ໂຍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຄຣຸກໍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ຜຸເສ ຜຸເສຍ຺ຍ, ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປພຫິທ຺ຘາຣູປອຸຠຍຣູປອາກາເສກຏິກມ຺ປນສງ຺ຂາເຕສຸ ຈຕູສຸ ອຸປາເຍສຸ ສຕິ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ຠາທີສຸ ¶ ຈ ກາເລສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອງ຺ຄຊາເຕ ກມ຺ມຎ຺ຎຕໍ ປຕ຺ເຕ ‘‘ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຘິປ຺ປາຍວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສຸກ຺ກໍ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຍ ເອວ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມ຺ມ ໂມເຈນ຺ໂຕ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ສພ຺ພຖາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໒໐. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄວາຕິ ກາເຍ ສໍສຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມິໍ ຣາໂຄ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວນ຺ຕຸ, ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄສມງ຺ຄີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມໂຓ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປກ຺ກມ຺ມາຕິ ກາເຍນ ວາຍມິຕ຺ວາ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ສມ຺ຜຸສນ຺ໂຕຕິ ອນ຺ຕມໂສ ໂລເມນປິ ປຣາມສນ຺ໂຕ ຄຣຸກໍ ຜຸເສຕິ ໂຍຊນາ. ມນຸສ຺ສຠູຕາ ອມຕາ ອິຕ຺ຖີ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄວາ’’ຕິ ອິມິນາ ມາຕຸເປມາທິໍ ¶ , ອິຕ຺ຖິຍາ ຄຫິຕໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍຎ຺ຈ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອິຕ຺ຖິຍາ ເວມຕິກສ຺ສ, ປຓ຺ຑກປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕສຎ຺ຎິສ຺ສ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອິຕ຺ຖິຍາ ປນ ກາເຍນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາມສເນ, ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ກາຍາມສເນ ຈ ຍກ຺ຂີເປຕີປຓ຺ຑການໍ ກາເຍນ ກາຍາມສເນ ຈ ປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນໍ ກາເຍນ ກາຍາມສເນປິ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາຍກ຺ຂີອາທີນໍ ກາເຍນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາທີສຸ ຈ. ມຕິຕ຺ຖິຍາ ປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອິຕ຺ຖິຍາ ປນ ຜຸສິຍມາໂນ ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍປິ ສເຈ ກາເຍນ ນ ວາຍມຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ.

໒໑. ຕຖາຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ. ສຸຓນ຺ຕິນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນໍ ສຸຓນ຺ຕິຎ຺ຈ. ວິຎ຺ຎຸຎ຺ຈາຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສລ຺ລກ຺ຂຓສມຕ຺ຖຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ. ມຄ຺ຄໍ ວາຕິ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ມຄ຺ຄໍ ວາ ເມຖຸນໍ ວາ ອາຣພ຺ຠາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຣາເຄນາຕິ ¶ ທຸຏ຺ຐາ ຈ ສາ ອສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຕາຍ ຖູລາ ຈ ລາມກຊນສາຘາຣຓຕາຍາຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາ. ສາວ ປຸນ ວາຈາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາ. ຕສ຺ສໍ ອສ຺ສາທສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຣາໂຄຕິ ສມາໂສ, ເຕນ. ໂອຠາສິຕ຺ວາຕິ ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓຍາຈນາທິວເສນ ອສທ຺ຘມ຺ມວຈນໍ ວຕ຺ວາ. ອສຸຓນ຺ຕິຍາ ປນ ທູເຕນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ອາໂຣຈິເຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ວຓ຺ຓາວຓ຺ເຓຫິ, ເມຖຸນຍາຈນາທີຫິ ວາ ‘‘ສິຂຣຓີສິ, ສມ຺ຠິນ຺ນາສິ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາສີ’’ຕິ ອິເມສຸ ຕີສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອກ຺ໂກສວຈເນນ ວາ ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອຘກ຺ຂກອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓາທິຠຓເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕຖາ ຍກ຺ຂີເປຕີປຓ຺ຑການໍ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ເຄ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓາທິຠຓເນ ເມຖຸນຍາຈນາທີສຸປິ. ເຕສໍ ປນ ອຘກ຺ຂກາທິເກ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີນໍ ອຸພ຺ຠກ຺ຂເກ ອໂຘຊາຓຸມຓ຺ຑເລ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ຈ.

໒໒. ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ກາເມນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກາມຸປຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກາມຸປຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານໍ. ອຖ ວາ ກາມີຍຕີຕິ ກາມໍ, ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ ອຕ຺ຕກາມໍ, ສຍໍ ເມຖຸນຣາຄວເສນ ປຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕກາມຎ຺ຈ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານໍ. ຕສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ຄຸໂຓ, ຕໍ. ວຕ຺ວາຕິ ‘‘ຍທິທໍ ກາມຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ, ເອຕທຄ຺ຄໍ ອຸປຏ຺ຐານານ’’ນ຺ຕິ ກາມຸປຏ຺ຐາເນ ວຓ຺ຓໍ ¶ ອນ຺ຕມໂສ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍປິ ອິຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຎີ ປກາເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາຈາຕິ ວາຈາຍ ຍກາຣໂລປວເສນ. ເມຖຸນຍຸຕ຺ເຕນາຕິ ເມຖຸນຍຸຕ຺ຕາຍ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສວເສນ ຕາຍ ‘‘ອຣຫສິ ຕ຺ວໍ ມຍ຺ຫໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ເມຖຸນຘມ຺ມປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ວາຈາຍ ເມຖຸນຍາຈເນ ເມຖຸນຣາຄິໂນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເມຖຸເນຣາໂຄ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຖຸນຣາຄີ, ຕສ຺ສ. ຄຣຸ ໂຫຕີຕິ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ເອຕ຺ຖ ¶ ປນ ປຓ຺ຑເກ ປຓ຺ຑກສຎ຺ຎິໂນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິໂນ ທຸກ຺ກຏໍ.

໒໓. ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ສນ຺ເທສໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕ຺ຖິຍາ ວາຕິ ‘‘ທສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາ ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໓໐໓) ຈ ‘‘ທສ ຠຣິຍາໂຍ ຘນກ຺ກີຕາ ຉນ຺ທວາສິນີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໓໐໓) ຈ ວຸຕ຺ຕາຍ ວີສຕິວິຘາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ເຕສໍ ມາຕາທີນໍ ວາ. ສນ຺ເທສນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິເສນ ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ມາຕາທີຫິ ວາ ‘‘ເອຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອິຕ຺ຖິໍ ວາ ປຸຣິສໍ ວາ ເອວໍ ຠຓາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຊາຍມ຺ປຕິຠາວສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ສນ຺ເທສວຈນໍ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ວີມໍສິຕ຺ວາຕິ ຍຕ຺ຖ ເປສິໂຕ, ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ວາ ອຸປປຣິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ວາ. ຫຣໍ ປຈ຺ຈາຕິ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ເຍຫິ ເປສິໂຕ, ເຕສໍ ປຈ຺ຈາຫຣນ຺ໂຕ ວາ ຫຣາເປນ຺ໂຕ ວາ, ຊາຍມ຺ປຕິຠາໂວ ໂຫຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ອກາຣຓເມຕໍ. ອິມາຍ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ຈ, ທ຺ວີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ປຓ຺ຑເກ ຈ ອງ຺ຄຕ຺ຕເຍນາປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເອເກນ ທຸກ຺ກຏໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຫຣໍ ປຈ຺ຉາ’’ຕິ ວິປາຐໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຉາ ຫຣ’’ນ຺ຕິ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ປຈ຺ຈາຕິ ອຸປສຄ຺ຄຕ຺ຕາ. ປທສ຺ສ ອຸປຣິ ອຕ຺ເຖ ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປກາເສນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຫິ ອຸປສຄ຺ໂຄ ນາມ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຕິ ອາ’’ຕິ ອຸປສຄ຺ຄານໍ ‘‘ຫຣ’’ນ຺ຕິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຸປຣິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໒໔. ສໍຍາຈິຕປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ສໍ ອຕ຺ຕນາ ຍາຈິໂຕ ວາສິອາທິໂກ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຍສ຺ສາ, ຕໍ. ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ເມນ ອເທສິຕໍ ວຕ຺ຖຸ ກຸຏິກຣຓປ຺ປເທໂສ ຍສ຺ສາຕິ ¶ ວິຄ຺ຄໂຫ, ຕໍ. ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ອິທານິ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕິສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິ ນາມ, ຕາຍ ‘‘ທີຆໂສ ທ຺ວາທສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕສ຺ສ ວິທຕ຺ຖິຍາ ຕິຣິຍໍ ສຕ຺ຕນ຺ຕຣາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໍ ເອກໂຕຠາເຄນາປິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ຕໍ ຕິຣິຍໍ ຈຕຸຫຕ຺ຖສງ຺ຂາຕເຫຏ຺ຐິມປ຺ປມາເຓ ສຕິ ທີຆໂຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຑ຺ເຒຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໂຕ ອູນເກ, ທີຆໂຕ ຈ ວຑ຺ຒິເຕ ອຍໍ ກຸຏິສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວາສາຄາຣໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທໂສ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສາ. ກຸຏິນ຺ຕິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທິກໍ ກຸຏິໍ ກຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາ ນາມ ອນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘໍມຸຂໍ ລິຕ຺ຕາ. ອວລິຕ຺ຕາ ນາມ ພຫິ ອໂຘມຸຂໍ ລິຕ຺ຕາ. ອຸຠຍຖາ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕາ. ກຕ຺ວາຕິ ອນ຺ໂຕຠູຕກາຣິຕຕ຺ຖວເສນ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວາ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ວຕ຺ຖຸເທສນກ຺ກໂມ – ເຕນ ກຸຏິກາຣເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກຸຏິວຕ຺ຖຸໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ປທຠາຊເນ (ປາຣາ. ໓໔໙) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ຆໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ວາ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ນາ, ສງ຺ເຆນ ວາ ສມ຺ມຕາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ຖ ເນຕພ຺ພາ. ເຕຫິ ຈ ກິປິລ຺ລິກາທີຫິ ໂສຬສຫິ ອຸປທ຺ທເວຫິ ວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນາຣມ຺ຠໍ ອນຸປທ຺ທວໍ ທ຺ວີຫິ ຈຕູຫິ ວາ ພລິພທ຺ເທຫິ ຍຸຕ຺ເຕນ ສກເຏນ ເອກຈກ຺ກໍ ນິພ຺ໂພທກປຕນຏ຺ຐາເນ ເອກໍ ພຫິ ກຕ຺ວາ ອາວິຎ຺ຉິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ‘‘ສປຣິກ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສເຈປິ ສງ຺ຆປ຺ປໂຫນກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວ, ໂນ ເຈ, ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຍາຈິເຕຫິ ປທຠາຊເນ (ປາຣາ. ໕໐, ໕໑) ວຸຕ຺ຕາຍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ວຕ຺ຖຸ ເທເສຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ກຸຏິໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ສພ຺ພປ຺ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ, ອິທານິ ທ຺ວີຫິ ປິຓ຺ເຑຫິ ນິຏ຺ຐານໍ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ປຐມປິຓ຺ຑທາເນ ¶ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸຕິຍທາເນນ ເລເປ ສງ຺ຆຏິເຕ ສເຈ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກາ ເອວ ວາ ໂຫຕິ, ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕາ ເອວ ວາ, ເອໂກ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ສາຣມ຺ຠອປຣິກ຺ກມນຕາຍ ທ຺ເວ ຈ ທຸກ຺ກຏານີຕິ ສເຈ ອຸຠຍວິປນ຺ນາ, ທ຺ເວ ຈ ສງ຺ຆາທິເສສາ ທ຺ເວ ຈ ທຸກ຺ກຏານີຕິ ສພ຺ພໍ ເຎຍ຺ຍໍ.

໒໕. ມຫລ຺ລກນ຺ຕິ ສສ຺ສາມິກຠາເວນ ສໍຍາຈິຕກຸຏິໂຕ ມຫນ຺ຕຠາເວນ, ວຕ຺ຖຸໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ປມາຓາຕິກ຺ກເມນາປິ ກາຕພ຺ພຠາເວນ ຈ ມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫຕ຺ຕໍ ລາຕິ ອາທທາຕີຕິ ມຫລ຺ລໂກ. ມຫຕ຺ຕລກ ອິຕິ ຐິເຕ ຕ຺ຕສ຺ສ ໂລໂປ ລສ຺ສ ຈ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ, ຕໍ. ວສນໍ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນໍ ວສນຕ຺ໂຖ, ຕາຍ ¶ . ເອຕ຺ຖ ປນ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸຠາເວ ເອໂກ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ເສສໍ ອນນ຺ຕຣສທິສເມວ. ອິຘ ຈ ຕຕ຺ຖ ຈ ເລຓຄຸຫາຕິຓກຸຏິປຓ຺ຓຈ຺ຉທນເຄເຫສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກາເຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ກຸຏິມ຺ປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາສຕ຺ຖາຍ ວາສາຄາຣໍ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາຄາຣາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕິ.

໒໖. ອມູລເກນ ອນ຺ຕິເມນ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອມູລເກນາຕິ ທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ, ສວນສງ຺ຂາຕສ຺ສ, ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວເສນ ປວຕ຺ຕປຣິສງ຺ກາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ມູລສ຺ສ ອຠາເວນ ນຕ຺ຖິ ມູລເມຕສ຺ສາຕິ ອມູລກໍ, ເຕນ. ຕໍ ປນ ໂສ ອາປນ຺ໂນ ວາ ໂຫຕຸ, ໂນ ວາ, ເອຕໍ ອິຘ ອປ຺ປມາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸຎ຺ຈ ມາຕຸຄາມຎ຺ຈ ຕຖາຣູເປ ຐາເນ ທິສ຺ວາ ປຣິສງ຺ກຕິ, ອຍໍ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກາ. ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຈ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ປຣິສງ຺ກຕິ, ອຍໍ ສຸຕປຣິສງ຺ກາ. ຘຸຕ຺ຕານໍ ອິຕ຺ຖີຫິ ສທ຺ຘິໍ ¶ ປຈ຺ຈນ຺ຕວິຫາເຣສຸ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘສຸຣາທີຫິ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ຄຕຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວີມໍສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ເກນຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ຄນ຺ຘາທີຫິ ປູຊາ ກຕາ ໂຫຕິ, ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ອຣິຏ຺ຐໍ ວາ ປີຕໍ, ໂສ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຣິສງ຺ກຕິ. ອຍໍ ມຸຕປຣິສງ຺ກາ ນາມ. ອນ຺ຕິເມນ ຈາຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ວຊ຺ຊາຠາເວນ ອນ຺ເຕ ຠວຕ຺ຕາ ອນ຺ຕິເມເນວ. ວຕ຺ຖຸນາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູເປສຸ ເອກູນວີສຕິຍາ ປາຣາຊິເກສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ປາຣາຊິເກນ ຘມ຺ເມນ. ຈ-ກາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ອວຘາຣເຓ, ເຕນ ສງ຺ຆາທິເສສາທິໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຖ ວາ ຈ-ກາໂຣ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ.

ໂຈເທນ຺ໂຕ ວາ ໂຈທາເປນ຺ໂຕວາຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຈາເວຕຸນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາວນຕ຺ຖາຍ. ເອເຕນ ເອກໍ ຈາວນາຘິປ຺ປາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອວເສເສ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາຍວຸຏ຺ຐາປນາຘິປ຺ປາຍາທິເກ ສຕ຺ຕາຘິປ຺ປາເຍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສຸຓມານນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ໂຈເທນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີນໍ ກມ຺ມປທໍ, ອິມິນາ ປຣມ຺ມຸຂາ ໂຈທນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ປຣມ຺ມຸຂາ ປນ ສຕ຺ຕຫິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂຈເທນ຺ໂຕຕິ ‘‘ວຕ຺ຖຸສນ຺ທສ຺ສນາ ອາປຕ຺ຕິສນ຺ທສ຺ສນາ ສໍວາສປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ ສາມີຈິປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂຈທນານໍ ວເສນ ສຍໍ ໂຈເທນ຺ໂຕ ວາ. ໂຈທາເປນ຺ໂຕ ວາຕິ ປເຣນ ເຍນ ເກນຈິ ໂຈທາເປນ຺ໂຕ ວາ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສມີເປ ຐຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ເສວິ, ອສ຺ສມໂຓສີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຖຸສນ຺ທສ຺ສນວເສນ ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ເມຖຸນຘມ຺ມາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິອາທິນາ ອາປຕ຺ຕິສນ຺ທສ຺ສນວເສນ ວາ ‘‘ອສ຺ສມໂຓສິ, ນຕ຺ຖິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສໂຖ ວາ ¶ ປວາຣຓາ ວາ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ວາ, ອສ຺ສມໂຓສີ’’ຕິອາທິນາ ສໍວາສປ຺ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ວາ ອຠິວາທນາທິສໍວາເສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອສ຺ສມໂຓຕິ ກສ຺ມາຕິ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ ‘‘ອສ຺ສມໂຓສີ’’ຕິອາທິວຈເນຫິ ສາມີຈິປ຺ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ¶ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ເອວ ວາປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທີປຍໂຕ ‘‘ກໂຣຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມາ ໂອກາສໍ, ອຫໍ ຕໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິ ເອວໍ ໂອກາເສ ອກາຣິເຕ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ເຈວ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ, ໂອກາສໍ ກາເຣຕ຺ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໒໗. ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕິກສ຺ສ ປຣສ຺ສ. ກິຣິຍນ຺ຕິ ເມຖຸນວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ກິຣິຍໍ. ເຕນາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເມຖຸນວີຕິກ຺ກມສນ຺ທສ຺ສເນນ ກຣຓຠູເຕນ. ເລເສນາຕິ ຍສ຺ສ ຊາຕິອາທໂຍ ຕໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸໍ ລິສ຺ສຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ວິຕ຺ຖາຣໍ ສິລິສ຺ສຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ເຕເນວາຕິ ຊາຕິອາທໂຍວ ‘‘ເລສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕນ ຊາຕິເລສນາມເລສາທິນາ ເລເສນ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ໂຍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ, ຕໂຕ ອປຣມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸໍ ຈາເວຕຸໍ ອນ຺ຕິເມນ ວຕ຺ຖຸນາ ໂຈທຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖໍ? ໂກຈິ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິໂຍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິໍ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕໍ ຂຕ຺ຕິຍໍ ຊາຕິເລສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຍາ ທິຏ຺ໂຐ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ, ຕ຺ວໍ ຂຕ຺ຕິໂຍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ໂຈເທຕິ ໂຈທາເປຕິ ວາ. ເອວໍ ນາມເລສາທໂຍປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສາ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ ອຏ຺ຐເມ ວຸຕ຺ຕສທິສາເຍວ.

໒໘. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ຄຣຸກາ ນວາ’’ຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສຸ ອາປນ຺ເນສຸ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉາເທຕິ ຊານມາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕນາ ອາປນ຺ນໍ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິໍ ອາປຕ຺ຕິວເສນ ວາ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວາ ຊານໍ ຊານນ຺ໂຕ ຍາວຕາ ¶ ຍຕ຺ຕການິ ອຫານິ ຉາເທຕິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕາວຕາ ຕຕ຺ຕການິ ອຫານິ ຕສ຺ສ ປຣິວາໂສ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ປທສນ຺ຘິວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາໂສ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ ສໂມຘານປຣິວາໂສຕິ ຕິວິໂຘ ປຣິວາໂສ. ເຕສໍ ປນ ອຕິສງ຺ເຂປນເຍນ ມຸຂມຕ຺ເຕປິ ທສ຺ສິເຕ ວິຕ຺ຖາຣວິນິຈ຺ຉຍປເວໂສປາຍສມ຺ຠໂວ ສິຍາຕິ ມຸຂມຕ຺ຕໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາໂສ ນາມ ຍຖາປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ທາຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນທິວເສ ຈ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສເຈ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ, ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ ເອກາຫ�