ຕີກາ > ວິນຍປິຏກ (ຏີກາ) > ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ-ມູລສິກ຺ຂາ

ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ຕິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ, ຕິສ຺ສສ຺ສ ສາມເຓຣສ຺ສ ¶ , ຕິສ຺ສາຍ ສາມເຓຣິຍາ, ຕິສ຺ສາຍ ສິກ຺ຂມານາຍ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປເນ-ກສ຺ສນ຺ຕິເກວມີຣເຍ;

‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ປນຕ຺ຖາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ.

໒໒໗. ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ໂກ ເຕ ມິຕ຺ໂຕ ວາ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ວາ’’ຕິ. ອິຕເຣນ ເຈວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວາ ¶ ‘‘ຕິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ສາມເຓໂຣ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕິສ຺ສາ ສາມເຓຣີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕິສ຺ສາ ສິກ຺ຂມານາ’’ຕິ ວາ.

ປຸນ ເຕນ ‘‘ອຫໍ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຕິສ຺ສາຍ ວາ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ເຕເນວ ‘‘ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ຕິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ, ຕິສ຺ສສ຺ສ ສາມເຓຣສ຺ສ, ຕິສ຺ສາຍ ສາມເຓຣິຍາ, ຕິສ຺ສາຍ ສິກ຺ຂມານາຍ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ.

ທູຣສນ຺ຕິກຕ຺ເຕກຕ຺ຕພຫຸຠາວໍ ວິຊານິຍ;

‘‘ເອຕໍ ອິມ’’ນ຺ຕິ ‘‘ເອຕານິ, ອິມານີ’’ເຕຕ຺ຖ ໂຍຊເຍ.

ທສາຫໍ ມາສເມກໍ ວາ, ປຎ຺ຈ ວາ ກຖິນຕ຺ຖເຕ;

ປາຣິປູຣຕ຺ຖມູນສ຺ສ, ປຈ຺ຈາສາ ສຕິ ມາສກໍ;

ນຸປ຺ປາທຍຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໍ, ນາຘິຏ຺ຐິຕວິກປ຺ປິຕນ຺ຕິ.

ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈວສ຺ສສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ນິສ຺ສຍ ກາຣິຍໍ;

ຍາວຊີວມ຺ປິ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ, ນິສ຺ສິໂຕເຍວ ຊີວຕິ.

ເອກໍສໍ ¶ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ, ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວານ ອຎ຺ຊລິໍ;

ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ, ວເທ ຍາວຕຕີຍກໍ;

ອາຍສ຺ມໂຕ ນິສ຺ສາຍ ວຈ຺ຉາມີ’’ຕິ.

ປກ຺ກນ຺ເຕ ປກ຺ຂສງ຺ກນ຺ເຕ, ວິພ຺ຠນ຺ເຕ ວາປິ ນິສ຺ສໂຍ;

ມຣຓາຓຕ຺ຕຸປຊ຺ຌາຍ-ສໂມຘາເນຫິ ສມ຺ມຕິ.

ນິສ຺ສາຍ ¶ ນ ວເສລຊ຺ຊິໍ, ອປຸພ຺ພໍ ຐານມາຄໂຕ;

ອາຄເມ ຈຕຸປຎ຺ຈາຫໍ, ຎາຕຸໍ ຠິກ຺ຂຸສຠາຄຕໍ.

ອທ຺ຘິກສ຺ສ ຄິລານສ຺ສ, ຄິລານຸປຏ຺ຐກສ຺ສ ຈ;

ຍາຈິຕສ຺ສ ອຣຎ຺ເຎ ວາ, ສລ຺ລກ຺ຂນ຺ເຕນ ຜາສຸກໍ;

ສຠາເຄ ທາຍເກສນ຺ເຕ, ວສິຕຸໍ ຕາວ ລພ຺ຠຕີຕິ.

ອກາຍພນ຺ຘໂນ ຄາມໍ, ທຸກ຺ກຏໍ ປວິເສຍ຺ຍ ເຈ;

ພນ຺ເຘຍ຺ຍ ຍຕ຺ຖ ສຣຕິ, ຕຕ຺ເຖວາສຕິຍາ ຄໂຕ.

ປຏ຺ຏິກາ ສູກຣນ຺ຕນ຺ຕິ, ທຸວິຘໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ;

ທຸສ຺ສປຏ຺ໂຏ ຈ ຣຊ຺ຊຸ ຈ, ເອກາ ຕທນຸໂລມິກາ.

ມຈ຺ຉກຓ຺ຏກຂຊ຺ຊູຣີ-ປຕ຺ຕາ ມຏ຺ຐາ ຈ ປຏ຺ຏິກາ;

ລພ຺ຠາ ທສາ ຈຕສ຺ໂສປິ, ອນ຺ເຕ ທິຄຸຓສຸຕ຺ຕກໍ.

ມາລາທິໍ ¶ ກກ຺ກຏຈ຺ຉາທິໍ, ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄຸຓສຸຕ຺ຕກ;

ໂກຏ຺ຏິຕາ ກຸຎ຺ຊຣຈ຺ຉາທິໍ, ປຏ຺ຏິກາ ນ ຈ ກປ຺ປຕິ.

ຆຏກໍ ມກຣມຸຂາທິໍ, ນ ກປ຺ປນ຺ຕິ ທສາມຸເຂ;

ອຸຠນ຺ເຕ ຆຏກາ ເລຂາ, ວິເຘ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕກໍ.

ເທຑ຺ຑຸຠກຎ຺ຈ ມຸຣຊໍ, ມທ຺ທວີຓໍ ກລາພຸກໍ;

ນ ກປ຺ປນ຺ຕິ ທສາສຸ ທ຺ເວ, ມຊ຺ຌິມາເຍວ ກປ຺ປເຣ.

ເວຬຸທນ຺ຕວິສາຓຏ຺ຐິກຏ຺ຐລາຂາຜລາມຍາ;

ສງ຺ຂນາຠິມຍາ ສຸຕ຺ຕນຬໂລຫມຍາປິ ຈ;

ວິຘາ ກປ຺ປນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍາ, ຄຓ຺ຐິໂຍ ຈາປິ ຕມ຺ມຍາຕິ.

ຊາຕາຊາຕາຕິ ¶ ທຸວິຘາ, ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກປໍສຸກາ;

ຊາຕາທຑ຺ຒາ ຈ ປຖວີ, ພຫຸມຕ຺ຕິກປໍສຸກາ;

ຈາຕຸມາສາຘິໂກວຏ຺ຐປໍສຸມຕ຺ຕິກຣາສິ ຈ.

ສຸທ຺ຘສກ຺ຂຣປາສາຓມຣຸມ຺ພກຖລວາລຸກາ;

ທຑ຺ຒາ ຈ ຠູມິ ເຍຠຸຍ຺ຍສກ຺ຂຣາທິມຫີປິ ຈ;

ທຸຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຣາສິ ຈ, ຈາຕຸມາໂສມວຏ຺ຐໂກ.

ທ຺ເວ ¶ ຠາຄາ ຕີສຸ ຠາເຄສຸ, ມຕ຺ຕິກາ ຍສ຺ສ ຠູມິຍາ;

ເຍຠຸຍ຺ຍມຕ຺ຕິກາ ເອສາ, ເສເສສຸປິ ອຍໍ ນໂຍ.

ປາຈິຕ຺ຕິ ຂຓເນ ຊາເຕ, ຊາຕສຎ຺ຎິສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ;

ທ຺ເວຬ຺ຫສ຺ສາຊາຕສຎ຺ຎິສ຺ສ, ນາປຕ຺ຕາຓາປເນ ຕຖາ.

ປຫາເຣ ປຫາຣາປຕ຺ຕິ, ຂຓມານສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ;

ເອກາຍາຓຕ຺ຕິຍາ ເອກາ, ນານາຓຕ຺ຕີສຸ ວາຈໂສ.

‘‘ອິມໍ ຐານມິມໍ ກນ຺ທມິຘ ວາປິໍ ຂເຓຕ຺ຖ ຈ;

ຊາເລຫຄ຺ຄິ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ, ນິຍເມຕ຺ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ຖມ຺ຠສ຺ສິມສ຺ສາວາຏໍ ວາ, ມຕ຺ຕິກໍ ຊານ ມາຫຣ;

ກໂຣຫິ ກປ຺ປິຍຎ຺ເຈ’’ຕິ, ວຈນໍ ວຏ຺ຏເຕທິສໍ.

ອສມ຺ພທ຺ຘໍ ປຖວິຍາ, ສຸກ຺ຂກທ຺ທມອາທິກໍ;

ໂກເປຕຸໍ ຕນຸກໍ ລພ຺ຠມຸສ຺ສິຎ຺ຈນີຍກທ຺ທມໍ.

ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາທໍ ອຸປຈິກາມຕ຺ຕິກໍ ມູສິກຸກ຺ກິຣໍ;

ຈາຕຸມາສາຘິໂກວຏ຺ຐໍ, ເລຑ຺ຑາທິຎ຺ຈ ນ ໂກປເຍ.

ປຕິເຕ ວາປິອາທີນໍ, ກູເລ ອຸທກສນ຺ຕິເກ;

ປາສາເຓ ຈ ຣເຊ ລຄ຺ເຄ, ປຕິເຕ ນວໂສຓ຺ຑິຍາ.

ວມ຺ມິເກ ¶ ມຕ຺ຕິກາກຸຏ຺ເຏ, ອພ຺ໂຠກາສຸຏ຺ຐິເຕ ຕຖາ;

ເຍຠຸຍ຺ຍກຖລຏ຺ຐາເນ, ຕິຏ຺ຐຕິຏ຺ຐກກຸຏ຺ຏໂກ.

ຖມ຺ຠາທິໍ ¶ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຠູມິໍ, ສຎ຺ຈາເລຕ຺ວາ ວິໂກປຍໍ;

ຘາຣາຍ ຠິນ຺ທິຕຸໍ ຠູມິໍ, ກາຕຸໍ ວາ ວິສມໍ ສມໍ.

ສມ຺ມຸຎ຺ຊນີຫິ ຆໍສິຕຸໍ, ກຓ຺ຏກາທິໍ ປເວສິຕຸໍ;

ທສ຺ເສສ຺ສາມີຕິ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ, ຠູມິໍ ຈງ຺ກມິຕຸໍ ປທໍ.

ຆໍສິຕຸໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ, ກຓ຺ຑຸໂຣຄີ ຕຏາທິສຸ;

ຫຕ຺ຖໍ ວາ ໂຘວິຕຸໍ ຠູມິໍ, ຆໍສິຕຸໍ ນ ຈ ກປ຺ປຕິ.

ຖມ຺ຠາທິອຸຊຸກຸທ຺ຘາໂຣ, ປາສາຓາທິປວຏ຺ຏນໍ;

ສາຂາທິກຑ຺ຒນໍ ຣຸກ຺ຂລຕາຈ຺ເຉທນຜາລນໍ.

ເສໂກ ປສ຺ສາວອາທີນໍ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ;

ອລ຺ລຫຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວານ, ຣຊຄ຺ຄາໂຫ ຈ ຠູມິຍາ.

ອຄ຺ຄິສ຺ສ ອນຸປາທາເນ, ກປາເລ ອິຏ຺ຐກາຍ ວາ;

ປາເຕຕຸໍ ລພ຺ຠເຕ ອຄ຺ຄິໍ, ຠູມິຍໍ ວາວເສ ສຕີຕິ.

ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ, ອນ຺ໂຕ ພຫິ ຈ ສິພ຺ພິຕຸໍ;

ຄິຣິກູຏຑ຺ຒຈນ຺ທາທິໍ, ຉຕ຺ເຕ ປຓ຺ເຓ ຈ ຉິນ຺ທິຕຸໍ.

ຆຏກໍ ວາຬຣູປໍ ວາ, ທຓ຺ເຑ ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕິ;

ວຏ຺ຏຕີ ທຓ຺ຑພຸນ຺ທມ຺ຫິ, ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສາທິສໍ.

ສິພ຺ພິຕຸໍ ¶ ເອກວຓ຺ເຓນ, ປຎ຺ຊຣໍ ວາ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ;

ຖິຣຕ຺ຖໍ ວຏ຺ຏຕີ ຉຕ຺ເຕ, ທຓ຺ເຑ ເລຂາວ ພນ຺ຘິຕຸໍ.

ອນ຺ເຕ ¶ ປຏ຺ຏມຸເຂ ວາປິ, ເວຓິ ສງ຺ຂລິກາປິ ວາ;

ສູຈິວິກາຣມຎ຺ຎໍ ວາ, ຈີວເຣ ນ ຈ ກປ຺ປຕິ;

ກປ຺ປພິນ຺ທຸວິກາຣມ຺ປິ, ປາຬິກຓ຺ຓິກອາທິກໍ.

ຄຓ຺ຐິປາສກປຏ຺ຏາປິ, ຈຕຸກ຺ໂກຓາວ ອຄ຺ຆິຍໍ;

ມຸຄ຺ຄໂຣ ກກ຺ກຏຈ຺ຉາທິ-ວິກາຣໍ ເນຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕິ.

ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປີຬກາ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ ກປ຺ປເຣ;

ຄນ຺ຘໍ ເຕລໍ ວ ລາຂໍ ວາ, ຣຊເນ ນ ຈ ປກ຺ຂິເປ.

ຣຕ຺ຕໍ ສງ຺ເຂນ ມຓິນາ, ຆຏ຺ເຏຍ຺ຍຎ຺ເຎນ ວາ ນ ຈ;

ຆໍເສຍ຺ຍ ໂທຓິຍໍ ກຕ຺ວາ, ປຫາເຣ ນ ຈ ມຸຏ຺ຐິນາ.

ກຓ຺ຓໂກຓກສຸຕ຺ຕານິ, ຣຕ຺ເຕ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ ຈີວເຣ;

ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕີ ຘມ຺ມ-ກຣເຓ ຉຕ຺ຕວຏ຺ຏິຍໍ.

ເລຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ມຓິກາ, ປີຬກາ ກຸຎ຺ຈິກາຍ ຈ;

ປິປ຺ຜເລ ຈ ປຣິຈ຺ເຉທ-ເລຂາ ທຓ຺ຑມ຺ຫິ ວຏ຺ຏຕິ.

ມາລາທ຺ຍຣຓິຍໍ ປຕ຺ຕ-ມຓ຺ຑເລ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມ ຈ;

ເຫຏ຺ຐາ ເລຂາທ຺ວຍໍ ອຸທ຺ຘໍ, ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສາທິສໍ.

ຫິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິມ຺ຫິ, ສູຈິສຓ຺ຑາສເກປິ ຈ;

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄິຣິກູຏາທິ-ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ພິມ຺ໂພຫເນ ¶ ຠິສິມຎ຺ຈ-ປີຐາທິສຍນາສເນ;

ສມ຺ມຸຎ຺ຊນິມ຺ຫິ ສງ຺ກາຣ-ຉຑ຺ຑເນ ຣງ຺ຄຠາຊເນ.

ປານີຍຠາຊເນ ປາທ-ປີເຐ ກຖລິກາຍ ຈ;

ປຕ຺ຕາຘາຣປິຘາເນສຸ, ຕາລວຓ຺ເຏ ຈ ພີຊເນ;

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມາລາກມ຺ມາທິ-ວຓ຺ຓມຏ຺ຐມວາຣິຕໍ.

ເສນາສເນ ປນ ທ຺ວາຣກວາຏາທິປ຺ປເຠທເນ;

ໂສວຓ຺ຓມຍນຸຎ຺ຎາຕໍ, ວຓ຺ຓມຏ຺ຐມ຺ຫິ ກາ ກຖາ.

ວິສາຓນາຬິລາພ຺ວາທິປ຺ປເຠເທ ¶ ເຕລຠາຊເນ;

ປຸມິຕ຺ຖິຣູປຣຫິຕໍ, ວຓ຺ຓມຏ຺ຐມວາຣິຕນ຺ຕິ.

ຊນສ຺ສ ກາຕຸໍ ເຠສຊ຺ຊໍ, ທາຕຸໍ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ;

ຠິກ຺ຂາຈຣິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສເກຫິ ສຫຘມ຺ມິນໍ.

ປິຕູນໍ ຕທຸປຏ຺ຐາກຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕຠຓ຺ຑຸນໍ;

ລພ຺ຠໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສ ຈ.

ມຫາຈູຬປິຕາມາຕາຠາຕາຠຄິນິອາທິນໍ;

ເຕສໍ ສເກນຕ຺ຕນິເຍ, ທາຕພ຺ພໍ ຕາວກາລິກໍ.

ກຸລທູສນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ເຠສຊ຺ຊກຣຓາທິ ຫິ;

ມາຕາປິຕູຫິ ສມ຺ພນ຺ຘຎາຕເກສຸ ນ ຣູຫຕິ.

ປິຓ຺ຑປາໂຕ ¶ ອນາມຏ຺ໂຐ, ມາຕາທີນມວາຣິໂຕ;

ຉນ຺ນໍ ທາມຣິກໂຈຣສ຺ສ, ທາຕຸມິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ຈ.

ເຕສໍ ສຸຕ຺ໂຕທເກເຫວ, ປຣິຕ຺ຕໍ ກຍິຣາ ນຕ຺ຕໂນ;

ຠຓິຕພ຺ພໍ ຠຓາເປນ຺ເຕ, ປຣິຕ຺ຕໍ ສາສໂນຄຘໍ.

ສີລໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ວາ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເທຕຸ ຠາສຕຸ;

ທາຕຸໍ ວຕ຺ຕຸຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ເກນຈິ ເປສິໂຕຕິ.

ກມ຺ມເຈຕິຍສງ຺ຆຎ຺ຎ-ປຸຄ຺ຄລຕ຺ຖໍ ຄຓສ຺ສ ຈ;

ທສເຠທມ຺ປິ ຣຕນໍ, ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິ ¶ ເຕສຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ທ຺ວີສຸ ເສເສສຸ ທຸກ຺ກຏໍ;

ອນາມສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕ ຕຸ, ຄຓໍ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ.

‘‘ເຈຕ຺ຍສ຺ສ ນວກມ຺ມສ຺ສ, ທມ຺ມີ’’ຕິ ນ ປຏິກ຺ຂິເປ;

ວເທ ກປ຺ປິຍກາຣານໍ, ‘‘ວທນ຺ເຕວມິເມ’’ ອິຕິ.

ເຂຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຕຬາກໍ ວາ, ເທນ຺ເຕ ທາສປສ຺ວາທິກໍ;

ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ກປ຺ປິເຍນ ກເມນ ຈ;

ເຂຕ຺ຕາທີນິ ວິຫາຣສ຺ສ, ວຸຕ຺ເຕ ທມ຺ມີຕິ ວຏ຺ຏຕິ.

ມຕ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓໍ ພນ຺ໂຘ, ຖິຣກາໂຣ ຈ ອາຬິຍາ.

ຕິເຣກຠາຄຄຫຓໍ ¶ , ເກທາເຣ ອນເວ ນເວ;

ອປຣິຈ຺ຉນ຺ນຠາເຄ ຈ, ສສ຺ເສ ‘‘ເທເຖຕ຺ຕເກ’’ ອິຕິ;

ກຫາປຓຸຏ຺ຐາປນຎ຺ຈ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍໍ.

ອວຕ຺ວາ ກສ ວປ຺ປິຈ຺ຈາເທຕ຺ຕິກາຍ ຈ ຠູມິຍາ;

ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ ຠູມິໍ ວາ, ຠາໂຄ ເທຍ຺ໂຍຕິ ເອຕ຺ຕໂກ.

ຠູມິຠາເຄ ກຕໍ ສສ຺ສໍ, ເອຕ຺ຕເກ ຄຓ຺ຫເຖຕ຺ຕກໍ;

ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕວໍ, ປມາຓໍ ທຓ຺ຑຣຊ຺ຊຸຠິ.

ມິນເນ ຣກ຺ຂເຓ ຐຕ຺ວາ, ຂເລ ຕໍນີຫຣາປເນ;

ໂກຏ຺ຐາທິປຏິສາມເນ, ຕສ຺ເສເວຕມກປ຺ປິຍໍ.

ປຏິສາເມຍ຺ຍ ປາຈິຕ຺ຕິ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄິຫິສນ຺ຕກໍ;

ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນ, ສເຈປິ ປິຕຸສນ຺ຕກໍ.

ປິຕູນໍ ກປ຺ປິຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ, ອວສ຺ສໍ ປຏິສາມິຍໍ;

ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ, ລພ຺ຠເຕ ປຏິສາມິຕຸໍ.

ເທຫີຕິ ປຏິສາເມຕ຺ວາ, ວຸຕ຺ເຕ ຈາປິ ປຏິກ຺ຂິເປ;

ປາເຕຕ຺ວານ ຄເຕ ລພ຺ຠໍ, ປລິໂພໂຘຕິ ໂຄປິຕຸໍ.

ກມ຺ມໍ ¶ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາຣາເມ, ສກໍ ວຑ຺ຒກິອາທໂຍ;

ປຣິກ຺ຂາຣຎ຺ຈ ສຍນ-ຠຓ຺ຑໍ ວາ ຣາຊວລ຺ລຠາ.

ເທຫີຕິ ປຏິສາເມຕ຺ວາ, ວທນ຺ຕິ ຍທິ ຉນ຺ທໂຕ;

ນ ກເຣຍ຺ຍ ຠຍາ ຐານໍ, ຄຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸ ວຏ຺ຏຕິ.

ພລກ຺ກາເຣນ ¶ ປາເຕຕ຺ວາ, ຄເຕສຸ ປຏິສາມິຕຸໍ;

ຠິກ຺ຂຸໍ ມນຸສ຺ສາ ສງ຺ກນ຺ຕິ, ນຏ຺ເຐ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕາທິເສ.

ວິຫາຣາວສຖສ຺ສນ຺ໂຕ, ຣຕນໍ ຣຕ຺ນສມ຺ມຕໍ;

ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ ຄເຫຕ຺ວານ, ມຄ຺ເຄຣຎ຺ເຎປິ ຕາທິເສ;

ສາມິການາຄມໍ ຎຕ຺ວາ, ປຕິຣູປໍ ກຣີຍຕີຕິ.

ປຸປ຺ຜໍ ເວຬຸໍ ຜລໍ ຈຸຓ຺ຓໍ, ທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ຈ ມຕ຺ຕິກໍ;

ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ທທໂຕ, ກຸລທູສນທຸກ຺ກຏໍ.

ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ, ອິສ຺ສເຣເນຕ຺ຖ ສງ຺ຆິກໍ;

ເທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏາທີນິ, ເຖຍ຺ຍາ ສງ຺ຆຎ຺ຎ ສນ຺ຕກໍ.

ກຸລສງ຺ຄຫາ ໂຣເປຕຸໍ, ໂຣປາເປຕຸຎ຺ຈ ສພ຺ພຖາ;

ຜລປຸປ຺ຜູປຄໍ ຣຸກ຺ຂໍ, ຊຄ຺ຄິຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ນິມິຕ຺ໂຕຠາສໂຕ ກປ຺ປໂວຫາຣປຣິຍາຍໂຕ;

ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ, ໂຣປນາທີນິ ລພ຺ຠເຣ.

ວຸຕ຺ຕາວ ເວຊ຺ຊິກາ ຊງ຺ຆເປສເນ ຄິຫິກມ຺ມສຸ;

ຐເປຕ຺ວາ ປິຕໂຣ ຠຓ຺ຑຸໍ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣໍ ສກໍ.

ທຸກ຺ກຏໍ ປທວາເຣນ, ຫຣເຓ ທູຕສາສນໍ;

ສາສນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ, ປຐມໍ ວທໂຕ ປຸນ.

ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍາ ¶ ¶ ເອວໍ, ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍາ;

ອຠູຕາໂຣຈນາຣູປ-ສໍໂວຫາຣຸຄ຺ຄຫາທິສາ.

ຫຣາເປຕ຺ວາ ຫຣິຕ຺ວາປິ, ປິຕູນໍ ເສສຎາຕິນໍ;

ປຕ຺ຕານໍ ວຕ຺ຖຸປູຊຕ຺ຖໍ, ທາຕຸໍ ປຸປ຺ຜານິ ລພ຺ຠຕິ;

ມຓ຺ຑນຕ຺ຖຎ຺ຈ ລິງ຺ຄາທິ-ປູຊຕ຺ຖຎ຺ຈ ນ ລພ຺ຠຕິ.

ຕຖາ ຜລໍ ຄິລານານໍ, ສມ຺ປຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ຈ;

ປຣິພ຺ພຍວິຫີນານໍ, ທາຕຸໍ ສປຣສນ຺ຕກໍ.

ຠາເຊນ຺ເຕ ຜລປຸປ຺ຜມ຺ຫິ, ເທຍ຺ຍໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ;

ສມ຺ມເຕນາປໂລເກຕ຺ວາ, ທາຕພ຺ພມິຕເຣນ ຕຸ.

ວິຫາເຣ ວາ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ, ກຕ຺ວານ ກຕິກໍ ຕໂຕ;

ເທຍ຺ຍໍ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທໍ, ຄິລານສ຺ເສຕຣສ຺ສ ວາ;

ຍາຈມານສ຺ສ ກຕິກໍ, ວຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂາວ ທສ຺ສິຍາ.

ສິຣີສກສວາທີນໍ, ຈຸຓ຺ເຓ ເສເສ ຈ ນິຈ຺ຉໂຍ;

ຍຖາວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ, ປຓ຺ຓມ຺ເປຕ຺ຖ ປເວສເຍຕິ.

ປຸຣິມິກາ ປຈ຺ຉິມິກາ, ທຸເວ ວສ຺ສູປນາຍິກາ;

ຕຕ຺ຖາລຍປຣິຄ຺ຄາໂຫ, ວຈີເຠໂທ ຈ ເອທິໂສ.

‘‘ອິມສ຺ມິໍ ¶ ວິຫາເຣ ອິມໍ, ເຕມາສໍ ວສ຺ສໍ ອຸເປມິ;

ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທຕ຺ຖ ອາລໂຍ.

ໂນເປຕຸກາໂມ ອາວາສໍ, ຕທຫູຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ ວາ;

ຠເວຍ຺ຍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ, ຊານໍ ວານຸປຄຈ຺ຉໂຕ.

ທຸຕິຍໍ ¶ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຉິນ຺ນວສ຺ໂສນຸປາຄໂຕ;

ນ ປກ຺ກເມຍ຺ຍ ເຕມາສໍ, ອວສິຕ຺ວານ ຈາຣິກໍ.

ມາຕາປິຕູນມຕ຺ຖາຍ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິນໍ;

ຄິລານຕທຸປຏ຺ຐາກ-ຠຕ຺ຕເມສິສ຺ສໂມສຘໍ.

ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ອຸປຏ຺ຐິສ຺ສໍ, ຄນ຺ຕ຺ວານຠິຣຕໍ ອຫໍ;

ວູປກາສິສ຺ສໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ທິຏ຺ຐິໍ ຄຣຸກມາທິກໍ.

ກຣິສ຺ສໍ ວາປິ ກາເຣສ຺ສໍ, ວິໂນທນໍ ວິເວຈນໍ;

ວຸຏ຺ຐານໍ ວາປິ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ, ຄນ຺ຕຸມິຈ຺ເຈວມາທິນາ;

ລພ຺ຠໍ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ເຈນ, ປຫິຕາປຫິເຕປິ ວາ.

ສງ຺ຆກມ຺ເມ ວເຊ ຘມ຺ມ-ສ຺ສວນຕ຺ຖໍ ນິມນ຺ຕິໂຕ;

ຄຣູຫິ ປຫິໂຕ ວາປິ, ຄຣູນໍ ວາປິ ປສ຺ສິຕຸໍ.

ນ ຠຓ຺ຑໂຘວນຸທ຺ເທສ-ຎາຕຸປຏ຺ຐາກທສ຺ສເນ;

ລພ຺ຠໍ ນ ປາປຸເຓຍ຺ຍຊ຺ເຊ-ວາຄມິສ຺ສນ຺ຕຸທູຣໂຄ.

ເສສຎາຕີຫິ ປຫິເຕ, ຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕເກນ ຈ;

ອຸປາສໂກປາສິກາຫິ, ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາວ ເປສິເຕ.

ວສ຺ສຈ຺ເຉເທ ¶ ອນາປຕ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາເຍ ສຕຕ຺ຕໂນ;

ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິຍາ ວາ ໂນ, ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ປວາຣເຍ.

ອຊ຺ໂຌກາເສ ຈ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ, ສຸສິເຣ ວິຏເປປິ ວາ;

ຉວກຸຏິຉຕ຺ຕຈາຏີ-ສູປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ອເສນາສນິເກນາປິ, ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ;

ປວາເຣຕຸຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕິ, ນາວາສຕ຺ຖວຊູປໂຄຕິ.

ອາຣາມາຣາມວຕ຺ຖູນິ, ວິຫາໂຣ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ຈ;

ມຎ຺ໂຈ ປີຐໍ ຠິສິ ພິພ຺ໂພ-ຫນາທິສຍນາສນໍ.

ວລ຺ລິ ເວຬຸ ຕິຓໍ ປຓ຺ຓໍ, ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊມຕ຺ຕິກາ;

ທາຣຸມຕ຺ຕິກຠຓ຺ຑານິ, ປຎ຺ເຈເຕ ອວິຠາຊິຍາ.

ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຠາຊຍໂຕ, ຠາຊິຕາປິ ອຠາຊິຕາ;

ຄຣຸຠຓ຺ຑານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອເຕວິສ຺ສຊ຺ຊິຍານິ ຈ.

ວລ຺ລິຑ຺ຒພາຫຸມຕ຺ຕາປິ ¶ , ເວຬຸ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລາຍໂຕ;

ຕິຓາທິ ມຸຏ຺ຐິມຕ຺ຕມ຺ປິ, ປຓ຺ຓໍ ເອກມ຺ປິ ມຕ຺ຕິກາ.

ປາກຕາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ ວາ, ສຸຘາກງ຺ຄຸຏ຺ຐ ອາທິກາ;

ຕາລປກ຺ກປ຺ປມາຓາປິ, ທິນ຺ນາ ວາ ຕຕ຺ຖຊາຕກາ.

ຣກ຺ຂິຕາ ສງ຺ຆິກາ ຣຊ຺ຊຸ-ໂຍຕ຺ຕາທີປິ ອຠາຊິຍາ;

ນິຏ຺ຐິເຕ ຠາຊິຍາ ກມ຺ເມ, ສງ຺ຆິເກ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ.

ປຕ຺ຕາທິ ຠິກ຺ຂຸສາຣຸປ຺ປໍ, ຕຖາ ວິປ຺ປກຕາກຕໍ;

ຠາຊິຍໍ ໂລຫຠຓ຺ເຑສຸ, ວາຣກໍ ປາທຄຓ຺ຫກໍ.

ເວຬຸມ຺ຫິ ຠາຊິຍາ ເຕລ-ນາຬິ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑໂກ;

ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑສລາກາໂຍ, ຕໂຖປາຫນທຓ຺ຑໂກ.

ອນຸຎ຺ຎາຕວາສິທຓ຺ໂຑ, ກຣຓ຺ໂຑ ປາທຄຓ຺ຫໂກ;

ອຣຓຎ຺ຊນິສິງ຺ຄາທິ, ຠິກ຺ຂູປກຣຓໍ ຕຖາ.

ຕຈ຺ຉິຕານິຏ຺ຐິຕໍ ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ ທນ຺ຕຎ຺ຈ ຠາຊິຍໍ;

ຠິກ຺ຂູປກຣເຓ ປາທຆຏໂກ ມຕ຺ຕິກາມໂຍ.

ຠາຊິຍໍ ກປ຺ປິຍໍ ຈມ຺ມໍ, ເອຬຈມ຺ມມຠາຊິຍໍ;

ຄຣຸນາ ຄຣຸຠຓ຺ຑຎ຺ຈ, ຖາວຣໍ ຖາວເຣນ ຈ.

ຖາວຣໍ ¶ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຈ ຠຸຎ຺ຊຕຸ;

ວລ຺ລາທິໍ ຜາຕິກມ຺ເມນ, ຄຓ຺ເຫ ເສສມຠາຊິຍນ຺ຕິ.

ສທ຺ວາຣພນ຺ຘເນ ຐາເນ, ໂສທຸກ຺ຂລກປາສເກ;

ສຍນ຺ເຕນ ທິວາ ທ຺ວາຣໍ, ພນ຺ເຘຍ຺ຍ ປຣິວຏ຺ຏກໍ.

ສນ຺ເຕ ວິຎ຺ຎຸມ຺ຫິ ປຸຣິເສ, ອາໂຠໂຄ ຈາປິ ກປ຺ປຕິ;

ສວເສ ຕໍ ວິນາກາຣໍ, ສຍນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ຜຸເສ.

ຣຕນານິຕ຺ຖິຣູປານິ, ຘຎ຺ຎມິຕ຺ຖິປສາຘນໍ;

ຕູຣິຍາວຸຘຠຓ຺ຑານິ, ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ສິຕ຺ຖເຕໂລທເຕເລຫິ, ຜຓຫຕ຺ຖຜເຓຫິ ວາ;

ໂກຈ຺ເຉນວາປິ ໂຍ ເກເສ, ໂອສຓ຺ເຐຍ຺ຍສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ເນກປາວຸຣຓາ ເອກຕ຺ຖຣຓາ ວາ ຕຸວຏ຺ຏຍຸໍ;

ຕເຖກມຎ຺ເຈ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເອກສ຺ມິໍ ວາປິ ຠາຊເນ.

ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໂຕ ອູນມຘິກຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ຕຖາ;

ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ນ ຂາເທຍ຺ຍ, ລສຸຓໍ ນ ອກລ຺ລໂກ.

ຫີນຸກ຺ກຏ຺ເຐຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ, ຫີນໍ ວາ ຊາຕິອາທິຫິ;

ອຸຊຸໍ ວາຎ຺ຎາປເທເສນ, ວເທ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ທວາ.

ທີເຆ ນເຂ ຈ ເກເສ ຈ, ນາສໂລເມ ນ ຘາຣເຍ;

ນ ລພ຺ຠໍ ວີສຕິມຏ຺ຐໍ, ສມ຺ພາເຘ ໂລມຫາຣຓໍ.

ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ນ ພາເຘຍ຺ຍ, ສງ຺ຆຸທ຺ທິຏ຺ຐໍວ ສງ຺ຆິກໍ;

ອໂຘຕອລ຺ລປາເທຫິ, ນກ຺ກເມ ສຍນາສນໍ;

ສຸໂຘຕປາທກໍ ວາປິ, ຕເຖວ ສອຸປາຫໂນ.

ສງ຺ຆາຏິຍາ ¶ ¶ ນ ປລ຺ລຕ຺ເຖ, ຠິຕ຺ຕາທິໍ ນ ອປສ຺ສເຍ;

ປຣິກມ຺ມກຕໍ ສນ຺ເຕ, ອຸທເກ ໂນ ນ ອາຈເມ.

ອກປ຺ປິຍສມາທາເນ, ທວາ ສິລາປວິຊ຺ຌເນ;

ເທສນາຍ ສຠາຄາຍ, ອາວິກມ຺ເມ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ.

ປຏິສ຺ສວວິສໍວາເທ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ;

ປຏິສ຺ສວກ຺ຂເຓ ເອວ, ປາຈິຕ຺ຕິ ອິຕຣສ຺ສ ຕຸ.

ນ ຣຸກ຺ຂມຠິຣູເຫຍ຺ຍ, ສຕິ ກິຈ຺ເຈວ ໂປຣິສໍ;

ອາປທາສຸ ຍຖາກາມໍ, ກປ຺ປຕີ ອຠິຣູຫິຕຸໍ.

ວິນາທ຺ຘານໍ ວຊນ຺ຕສ຺ສ, ທຸກ຺ກຏໍ ປຣິສາວນໍ;

ຍາຈມານສ຺ສ ອທ຺ຘາເນ, ອທທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຜຸເສ ອງ຺ຄຊາຕຈ຺ເຉເທນ ທຸກ຺ກຏໍ;

ອາພາຘປ຺ປຈ຺ຈຍາຎ຺ຎຕ຺ຣ, ເສສງ຺ເຄ ອຕ຺ຕຆາຕເນ.

ຈິຕ຺ຕໂປຕ຺ຖກຣູປານິ, ນ ກເຣ ນ ຈ ກາຣເຍ;

ນ ວຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕໍ, ອາຣາມາຣຎ຺ຎເຄຫສຸ.

ຍານານິ ປຸມຍຸຕ຺ຕານິ, ສິວິກໍ ຫຕ຺ຖວຏ຺ຏກໍ;

ປາຏງ຺ກິຎ຺ຈ ຄິລານສ຺ສ, ກປ຺ປຕີ ອຠິຣູຫິຕຸໍ.

ພຸທ຺ຘໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສງ຺ຆຎ຺ຈ, ອາຣພ຺ຠ ກຣເຓ ທວໍ;

ທຸກ຺ກຏໍ ປຣິສໍ ວາປິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປລາຬເນ.

ກາຍໍ ¶ ອູຣຸໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ວາ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ນ ທສ຺ສເຍ;

ວິວຣິຕ຺ວາ ນ ສິຎ຺ເຈຍ຺ຍ, ຕາ ກທ຺ທມຸທກາທິນາ.

ນ ຄຓ຺ຫໂຕ ຈ ໂອວາທໍ, ນ ປຈ຺ຈາຫຣໂຕປິ ຈ;

ພາລໍ ຄິລານໍ ຄມິຍໍ, ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ ທຸກ຺ກຏໍ.

ໂລກາຍຕໍ ນ ວາເຈຍ຺ຍ, ປລິຕໍ ນ ຈ ຄາຫເຍ;

ເປຬາຍປິ ນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ກີເຬ ກິຎ຺ຈິ ກີຬິຕໍ.

ປາຣຸເປ ¶ ນ ນິວາເສຍ຺ຍ, ຄິຫິປາຣຸຕນິວາສນໍ;

ສໍເວລ຺ລິຍໍ ນິວາເສຍ຺ຍ, ທາຍໍ ນາລິມ຺ປເຍຍ຺ຍ ວາ.

ວຑ຺ຒິໍ ປໂຍຊເຍ ຍາເຈ, ໂນຎ຺ຎາຕກປ຺ປວາຣິເຕ;

ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ, ທິນ຺ນມຎ຺ຎສ຺ສ ໂນ ທເທ;

ອຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ວາ ວາ, ກຕິປາຫໍ ປຸໂນ ທເທ.

ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຍາຈເນ ຣກ຺ຂໍ, ຎຕ຺ວາຎຕ຺ວາ ວ ທຓ຺ຑິນໍ;

ຄີວາສ຺ສ ທຓ຺ຑິເຕ ທຓ຺ໂຑ, ສຍໍ ທຓ຺ຑາປເນ ປນ;

ທຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ຆເຠເທນ, ເຎຍ຺ຍາ ປາຣາຊິກາທິກາ.

ຫຣນ຺ເຕສຸ ປຣິກ຺ຂາຣໍ, ‘‘ໂຈໂຣ ໂຈໂຣ’’ຕິ ຠາສິເຕ;

ອນຕ຺ຖາເຍສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ, ທຓ຺ຑໍ ຄີວາສ຺ສ ຕຕ຺ຕກໍ.

ວິຆາສຸຈ຺ຈາຣສງ຺ກາຣ-ມຸຕ຺ຕໍ ຉຑ຺ເຑຍ຺ຍ ທຸກ຺ກຏໍ;

ພຫິ ປາກາຣກຸຏ຺ຏານໍ, ວຬຎ຺ເຊ ນາວໂລກິຍ;

ຫຣິເຕ ວາປິ ວີຫາທິ-ນາຬິເກຣາທິໂຣປິເມ.

ໂຍຊາເປຕຸໍ ¶ ປໂຍເຊຕຸໍ, ປຍຸຕ຺ຕານິ ຈ ປສ຺ສິຕຸໍ;

ນ ລພ຺ຠໍ ຘມ຺ມຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ, ນຈ຺ຈໍ ຄີຕຎ຺ຈ ວາທິຕໍ;

‘‘ອຸປຫາຣໍ ກໂຣມາ’’ຕິ, ວຸຕ຺ເຕ ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ.

ຣາຊາຄາຣໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ, ອຸຍ຺ຍານໍ ຈິຕ຺ຕຄາຣກໍ;

ກີຬຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉໂຕ ທຏ຺ຐຸໍ, ອາຣາມໍ ທຸກ຺ກຏໍ ກຕໍ.

ນເວ ນ ປຏິພາເຫຍ຺ຍາ-ສເນນຸຓ຺ເຫ ນ ຈີວຣໍ;

ນິທເຫຍ຺ຍ ຂມາເປຍ຺ຍ, ຄຣຸນາ ຈ ປຓາມິໂຕ.

ອກ຺ໂກສເນ ປຣມ຺ມຸຂາ, ອາປຕ຺ຕີຫິ ຈ ສຕ຺ຕຫິ;

ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປາສກໍ ວາປິ, ອຎ຺ເຎເນວ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ.

ນ ລພ຺ຠໍ ວິນິປາເຕຕຸໍ, ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍຎ຺ຈ ຈີວຣໍ;

ລພ຺ຠໍ ປິຕູນໍ ເສສານໍ, ຎາຕີນມ຺ປິ ນ ລພ຺ຠຕິ.

ວສ຺ສໍວຸຕ຺ໂຖຎ຺ຎໂຕຎ຺ຎຕ຺ຣ ¶ , ຠາຄໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ທຸກ຺ກຏໍ;

ປຏິເທຍ຺ຍ ນຏ຺ເຐ ຊິຓ຺ເຓ, ຄີວາ ໂນ ເທຍ຺ຍ ໂຈທິໂຕ;

ຘຸຣນິກ຺ເຂປໂຕ ເຕສໍ, ໂຫຕິ ຠຓ຺ຑຄ຺ຆກາຣິໂຍ.

ນ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕໂຣ ຄາມໍ, ກລ຺ໂລ ວາ ສອຸປາຫໂນ;

ປວິເສຍ຺ຍ ນ ຘາເຣຍ຺ຍ, ຈາມຣີມກສພີຊນິໍ.

ອຄິລາໂນ ນ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ເກເສ ກຕ຺ຕຣິຍາ ພຫິ;

ອາຣາມໂຕ ນ ຘາເຣຍ຺ຍ, ຉຕ຺ຕໍ ລພ຺ຠຕິ ຄຸຕ຺ຕິຍາ.

ຄາເຫຍ຺ຍ ນຸຠໂຕກາຊໍ, ເອກນ຺ຕຣິກກາຊກໍ;

ສີສກ຺ຂນ຺ຘກຏິຠາຣາ, ຫຕ຺ໂຖລມ຺ໂພ ຈ ລພ຺ຠຕິ.

ອາປຕ຺ຕິຍາ ¶ ອໂນກາສ-ກຕໍ ໂຈເທຍ຺ຍ ທຸກ຺ກຏໍ;

ສຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ອວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ຕຖາ ໂອກາສກາຣເຓ.

ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລາຘິກໍ ມຎ຺ຈປຏິປາທໍ ນ ຘາຣເຍ;

ປກຕງ຺ຄຸເລນ ສຕ຺ຕານໍ, ມຎ຺ຈໍ ວາ ອຸຈ຺ຈປາທກໍ.

ມູຄພ຺ພຕາທິໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏໍ ຕິຕ຺ຖິຍພ຺ພຕໍ;

ຂຸຣຠຓ຺ຑໍ ປຣິຫເຣ, ຕຖາ ນ຺ຫາປິຕປຸພ຺ພໂກ.

ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຍາຈິຕຸໍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຕທນຸສາຣໂຕ;

ລທ຺ຘໍ ຄເຫຕຸໍ ນິກ຺ກມ຺ມມຍາຈິຕ຺ວາປິ ກປ຺ປຕິ;

ກາເຣຕຸມາຫຣາເປຕຸໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິປຣສນ຺ຕກໍ.

ຄິຫີນໍ ໂຄປເກ ເທນ຺ເຕ, ຄເຫຕຸໍ ເທຕິ ຍຕ຺ຕກໍ;

ລພ຺ຠໍ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທໍ, ສງ຺ຆເຈຕິຍສນ຺ຕເກ.

ທ຺ວີຫາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ອາປຕ຺ຕິໍ, ກາຍວາຈາຫິ ວາ ຉຫິ;

ອລຊ຺ຊິຎ຺ຎາຓກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕຕ຺ຕາ ສຕິປ຺ລວາ;

ອກປ຺ປິເຍ ວາ ກປ຺ປິເຍ, ກປ຺ປາກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາ.

ອລຊ຺ຊິຎ຺ຎາຓຕາປຕ຺ຕິໍ ¶ , ກາຍວາຈາຫິ ຉາທເຍ;

ລິງ຺ເຄ ສງ຺ເຆ ຄເຓກສ຺ມິໍ, ຈຕຸຘາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐິຕິ.

ປຣິກໂຖຠາສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ນ ລພ຺ຠາ ປຈ຺ຈຍທ຺ວເຍ;

ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ຕຕິເຍ, ເສເສ ສພ຺ພມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ.

ນ ຣູຫຕຈ຺ຈເຍ ທານໍ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິນໍ;

ສງ຺ຆສ຺ເສວ ຈ ຕໍ ໂຫຕິ, ຄິຫີນໍ ປນ ຣູຫຕິ.

ຠິກ຺ຂຸ ¶ ວາ ສາມເຓໂຣ ວາ, ກາລໍ ກຍິຣາຖູປສ຺ສເຍ;

ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆວ ທາຍຊ຺ໂຊ, ຕຕ຺ຖ ເສເສປ຺ຍຍໍນໂຍ.

ປຸຣິມສ຺ເສວິມໍ ທິນ຺ນໍ, ເທຫິ ເນຕ຺ວາສຸກສ຺ສຕິ;

ປຈ຺ຉິມສ຺ເສວ ທມ຺ມີຕິ, ທິນ຺ນໍ ຎຕ຺ວາ ອິມໍ ວິຘິໍ;

ຄຓ຺ເຫ ວິສ຺ສາສຄາຫໍ ວາຘິຏ຺ເຐ ມຕກຈີວຣໍ.

ໂລຫຠຓ຺ເຑ ປຫຣຓິໍ, ທາຣຸຠຓ຺ເຑ ຈ ທາຣຸຊໍ;

ປຕ຺ຕໍ ປາທຸກປລ຺ລງ຺ກໍ, ອາສນ຺ທິໍ ມຕ຺ຕິກາມເຍ;

ຐເປຕ຺ວາ ກປ຺ປຕິ ສພ຺ພໍ, ກຕກໍ ກຸມ຺ຠກາຣິກນ຺ຕິ.

ຈາໂຄ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ, ສາ ປາຣາຊິກເທສນາ;

ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວຸຏ຺ຐານໍ, ຄຣຸກາປຕ຺ຕິເທສນາ.

ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ, ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວານ ອຎ຺ຊລິໍ;

ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິໍ ເທເສຍ຺ຍ, ເອວເມກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ.

໓໘໔. ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ, ຕໍ ຕຸມ຺ຫມູເລ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ‘‘ປສ຺ສສິ, ອາວຸໂສ, ຕໍ ອາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຕນ ‘‘ອາຍຕິໍ, ອາວຸໂສ, ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕ, ສໍວຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ¶ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທ຺ເວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ, ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ສມ຺ພຫຸລາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ, ຕາ ຕຸມ຺ຫມູເລ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍສຸ ປນ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ອິມາຫໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ¶ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ. ‘‘ອິມານິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣານິ…ເປ… ເອຕໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ…ເປ… ເອຕານິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣານິ ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ, ເອຕານາຫໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ.

ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວານ ເທເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ;

ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ, ເທຍ຺ຍໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣໍ.

‘‘ອິມໍ, ອິມານິ, ເອຕໍ, ເອຕານິ ຈີວຣານິ ອາຍສ຺ມໂຕ ທມ຺ມີ’’ຕິ.

໓໘໖. (ກ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວຸຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຂ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອກາລຈີວຣໍ ມາສາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຄ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຣາຓຈີວຣໍ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ໂຘວາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຆ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຣິວຕ຺ຕກາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ງ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ອຎ຺ຎາຕກໍ ຄຫປຕິກໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາ ວິຎ຺ຎາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຈ) ອິທໍ ¶ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ອຎ຺ຎາຕກໍ ຄຫປຕິກໍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ວິຎ຺ຎາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຉ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕ ອຎ຺ຎາຕກໍ ຄຫປຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວິກປ຺ປໍ ອາປນ຺ນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຊ) ອິທໍ ¶ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕ ອຎ຺ຎາຕເກ ຄຫປຕິເກ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວິກປ຺ປໍ ອາປນ຺ນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຌ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ອຕິເຣກຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທນາຍ ອຕິເຣກຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາເນນ ອຠິນິປ຺ຜາທິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຎ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ໂກສິຍມິສ຺ສກໍ ສນ຺ຖຕໍ ກາຣາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຏ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສຸທ຺ຘກາຬການໍ ເອຬກໂລມານໍ ສນ຺ຖຕໍ ກາຣາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຐ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສນ຺ຖຕໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ຕຸລໍ ໂອທາຕານໍ ຕຸລໍ ໂຄຈຣິຍານໍ ກາຣາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຑ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສນ຺ຖຕໍ ອູນກຉພ຺ພສ຺ສານິ ກາຣາປິຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຒ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ປຸຣາຓສນ຺ຖຕສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິໍ ກາຣາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຓ) ອິມານິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ເອຬກໂລມານິ ຕິໂຍຊນປຣມໍ ອຕິກ຺ກາມິຕານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ.

(ຕ) ອິມານິ ¶ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ເອຬກໂລມານິ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ໂຘວາປິຕານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ.

(ຖ) ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄເຫສິໍ, ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ອິມາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມິ.

(ທ) ອຫໍ ¶ , ຠນ຺ເຕ, ນານປ຺ປກາຣກໍ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ອິມາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີຕິ.

ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວານ ອາປຕ຺ຕິໍ, ເທເສຍ຺ຍາຖ ຄິຫິໍ ວເທ;

‘‘ຊານາຫິມ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ໂສ ວເທຍ຺ຍາຫຣາມິ ກິໍ.

ອວຕ຺ວາມນ຺ຕິ ເຕລາທິໍ, ວເທ ຠິກ຺ຂູນ ກປ຺ປິຍໍ;

ຍໍ ອາຫຣຕິ ໂສ ເຕນ, ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວານ ກປ຺ປິຍໍ.

ລພ຺ຠໍ ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ເວເປເຕ, ເສເສຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ;

ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ລທ຺ໂຘປິ, ຠາໂຄ ເຕສໍ ນ ກປ຺ປຕິ.

ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉາຍາປ຺ຍນ຺ຕມໂສ, ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ນ ກປ຺ປຕິ;

ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຏິລທ຺ຘມ຺ປິ, ອາທິໂຕ ສນ຺ຖຕຕ຺ຕຍໍ.

ໂນ ເຈ ລເຠຖ ເອວໍ ໂສ, ອິມໍ ຉຑ຺ເຑຫິ ສໍສິໂຍ;

ເອວມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸ ຉຑ຺ເຑຍ຺ຍ, ໂນ ເຈ ລເຠຖ ສມ຺ມໂຕ.

ເອຕານິ ທຸຕິໂຍ ປຕ຺ໂຕ, ສງ຺ເຆ ເສສານິ ລພ຺ຠເຣ;

ສງ຺ເຆກສ຺ມິໍ ຄເຓ ວຕ຺ຕຸໍ, ລພ຺ຠໍ ຠາສນ຺ຕເຣນປິ.

໓໙໓. (ກ) ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ນານປ຺ປກາຣກໍ ກຍວິກ຺ກຍໍ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຂ) ອຍໍ ¶ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ປຕ຺ໂຕ ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ.

(ຄ) ອຍໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ປຕ຺ໂຕ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນ ປຕ຺ເຕນ ເຈຕາປິໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ, ອິມາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີຕິ.

ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວານ ¶ ເທເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ຕຄາຫກໍ;

ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວານ ສງ຺ຆສ຺ສ, ປຕ຺ຕນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ທາປເຍ.

໓໙໕. (ກ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ເຠສຊ຺ຊໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຂ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ ອຕິເຣກມາເສ ເສເສ ຄິມ຺ຫາເນ ປຣິຍິຏ຺ຐໍ, ອຕິເຣກຑ຺ຒມາເສ ເສເສ ຄິມ຺ຫາເນ ກຕ຺ວາ ປຣິທຫິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຄ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສາມໍ ທຕ຺ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຆ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ສາມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕນ຺ຕວາເຍຫິ ວາຍາປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ງ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕ ອຎ຺ຎາຕກສ຺ສ ຄຫປຕິກສ຺ສ ຕນ຺ຕວາເຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວິກປ຺ປໍ ອາປນ຺ນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຈ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ຈີວຣກາລສມຍໍ ອຕິກ຺ກາມິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຉ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ອຕິເຣກຉາຣຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປວຸຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຊ) ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຊານໍ ສງ຺ຆິກໍ ລາຠໍ ປຣິຓຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ອິມາຫໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີຕິ.

໓໙໖. ເສສໍ ¶ ສພ຺ພໍ ຍຖາໂຍຄໍ, ອາທິມ຺ຫິ ວິຍ ໂຍຊເຍ.

໓໙໗. (ກ) ອຫໍ ¶ , ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ. ທ຺ເວ ສມ຺ພຫຸລາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ.

(ຂ) ຄາຣຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມໍ ອາປຊ຺ຊິໍ ອສປ຺ປາຍໍ ປາຏິເທສນີຍໍ, ຕໍ ປຏິເທເສມີຕິ. ເຕນ ‘‘ປສ຺ສສິ, ອາວຸໂສ, ຕໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

(ຄ) ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ. ທ຺ເວ ສມ຺ພຫຸລາ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ.

(ຆ) ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ທຸພ຺ຠາສິຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ. ທ຺ເວ ສມ຺ພຫຸລາ ທຸພ຺ຠາສິຕາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ. ຕາ ຕຸມ຺ຫມູເລ ປຏິເທເສມີຕິ.

(ງ) ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທ຺ເວ ນານາວຕ຺ຖຸກາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ. ສມ຺ພຫຸລາ ນານາວຕ຺ຖຸກາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ, ຕາ ຕຸມ຺ຫມູເລ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ‘‘ປສ຺ສສິ, ອາວຸໂສ, ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຕນ ‘‘ອາຍຕິໍ, ອາວຸໂສ, ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕ, ສໍວຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອເທສນາຄາມິນິຍໍ, ອນາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ເທສິຕໍ;

ນານາ ສໍວາສນິສ຺ສີມຏ຺ຐິຕານໍ ຈຕຸປຎ຺ຈຫິ;

ມນສາ ປກຕຕ຺ຕານໍ, ນາເນກາຕິ ນ ເທສເຍຕິ.

ເຠຣິໍ ຆຓ຺ຏິໍ ປຕາເຬຕ຺ວາ, ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ເຕ ສມາຄເຕ;

ສງ຺ເຆ ຫເຣຍ຺ຍ ຉນ຺ທໍ ວາ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ປວາຣຓໍ.

ເອກໍ ¶ ¶ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປຄ຺ຄມ຺ມ, ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ;

ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວານ, ທເທ ຉນ຺ທໍ ວິຈກ຺ຂໂຓ.

໔໐໑. (ກ) ‘‘ຉນ຺ທໍ ທມ຺ມິ, ຉນ຺ທໍ ເມ ຫຣ, ຉນ຺ທໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

(ຂ) ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ເຕນ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ທມ຺ມິ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ຫຣ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ປາຣິສຸທ຺ຘິປ຺ປທາເນນ, ສມ຺ປາເທຕິ ອຸໂປສຖໍ;

ສງ຺ຆສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຈາປິ, ເສສກມ຺ມໍ ວິພາຘຕິ.

ຉນ຺ທທາເນນ ສງ຺ຆສ຺ສ, ທ຺ວຍໍ ສາເຘຕິ ນຕ຺ຕໂນ;

ຕສ຺ມາ ຉນ຺ທໍ ທທນ຺ເຕນ, ທາຕພ຺ພາ ປາຣິສຸທ຺ຘິປິ.

ຫເຣຍ຺ເຍໂກ ພຫູນມ຺ປິ, ປຣມ຺ປຣາ ນ ຫາຣເຍ;

ປຣມ຺ປຣາຫຏາ ຉນ຺ທ-ປາຣິສຸທ຺ຘິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ.

໔໐໕. ສພ຺ພູປຈາຣໍ ກຕ຺ວານ, ເອວໍ ເທຍ຺ຍາ ປວາຣຓາ. ‘‘ປວາຣຓໍ ທມ຺ມິ, ປວາຣຓໍ ເມ ຫຣ, ປວາຣຓໍ ເມ ອາໂຣເຈຫິ, ມມຕ຺ຖາຍ ປວາເຣຫີ’’ຕິ.

໔໐໖. ອາໂຣເຈຕ຺ວາຖ ໂສ ສງ຺ຆໍ, ປວາເຣຍ຺ເຍວມາຄໂຕ. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆໍ ປວາເຣຕິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທຕຸ ຕໍ ສງ຺ໂຆ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຄເຫຕ຺ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ວາ, ຉນ຺ທໍ ວາປິ ປວາຣຓໍ;

ຫາຣໂກ ສງ຺ຆມປ຺ປຕ຺ວາ, ວິພ຺ຠເມຍ຺ຍ ມເຣຍ຺ຍ ວາ.

ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ໂຕ ¶ ປມຕ຺ໂຕ ວາ, ສຸຕ຺ໂຕ ນາໂຣຈເຍຍ຺ຍ ວາ;

ອນາປຕ຺ຕິວ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ, ນາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ.

ທຸເວ ອຸໂປສຖາ ຈາຕຸ-ທ຺ທໂສ ປນ຺ນຣໂສ ອິຕິ;

ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທສມຘິຏ຺ຐານ-ປາຣິສຸທ຺ຘິວສາ ຕໂຍ.

ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທໂສວ ສງ຺ຆສ຺ສ, ອຘິຏ຺ຐານອຸໂປສໂຖ;

ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ເສສານໍ, ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ.

ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ ຈ ກຣເຓ, ປຕ຺ຕກລ຺ເລ ສມານິເຕ;

ສຸຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສຕິ ສງ຺ໂຆ, ປຎ຺ຈຘາ ໂສ ວິຠາວິໂຕ.

ວິນານ຺ຕຣາຍໍ ສງ຺ເຂເປ-ນຸທ຺ເທໂສ ວິນິວາຣິໂຕ;

‘‘ເຖໂຣວ ອິສ຺ສໂຣ ທ຺ວີສຸ, ອຸທ຺ເທເສສ຺ເວຕ຺ຖ ຕີສຸ ວາ;

ວິສເທສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອວຕ຺ຕນ຺ເຕປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ ຍທິ ສມາ, ອຸທ຺ທິສນ຺ເຕ ວ ໂຖກິກາ;

ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ຍໍ ສຸອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ໂສຕພ຺ພມວເສສກໍ.

ອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ¶ ສກລາ-ເຍກຈ຺ຈາຍຸຏ຺ຐິຕາຍ ວາ;

ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ກເຣຍ຺ເຍສໍ, ສນ຺ຕິເກ ພຫຸກາຖ ເຈ;

ກຕ຺ວາ ສພ຺ພວິກປ຺ເປສຸ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ປຸນຸທ຺ທິເສ.

ປນ຺ນຣໂສວາສິການໍ, ອິຕຣານໍ ສເຈຕໂຣ;

ສມາເນຕເຣນຸວຕ຺ຕນ຺ຕຸ, ປຸຣິມານໍ ສເຈຘິກາ;

ປຸຣິມາ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕຸ, ເຕສໍ ເສເສປ຺ຍຍໍ ນໂຍ.

ປາຏິປໂທວາສິການໍ, ອິຕຣານໍ ອຸໂປສໂຖ;

ສມໂຖການໍ ສາມຄ຺ຄິໍ, ມູລຏ຺ຐາ ເທນ຺ຕຸ ກາມໂຕ.

ພຫິ ຄນ຺ຕ຺ວານ ກາຕພ຺ໂພ, ໂນ ເຈ ເທນ຺ຕິ ອຸໂປສໂຖ;

ເທຍ຺ຍານິຈ຺ຉາຍ ສາມຄ຺ຄີ, ພຫູສຸ ພຫິ ວາ ວເຊ.

ປາຏິປເທຄນ຺ຕຸການໍ ¶ , ເອວເມວ ອຍໍ ນໂຍ;

ສາເວຍ຺ຍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ, ອສ຺ສາເວນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ສມ຺ມຊ຺ຊິຕຸໍ ປທີເປຕຸໍ, ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ທກາສນໍ;

ນ ກເຣຍ຺ຍ ຕຖາ ກລ຺ໂລ, ມຫາເຖເຣນ ເປສິໂຕ.

໔໒໑. ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປທີເປຕ຺ວາ, ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທກາສນໍ. ຄຓຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ເວວໍ, ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ຕີຫຸໂປສໂຖ. ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ, ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ປນ຺ນຣໂສ, ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ມຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ.

໔໒໒. ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ, ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ,. ເຖເຣນ ອຎ຺ຊລິໍ ເຕວໍ, ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສມຸທີຣິຍາ. ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ¶ ອຫໍ ອາວຸໂສ, ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ, ວເທ ຍາວຕຕີຍກໍ.

໔໒໓. ສມຕ຺ຕປຸພ຺ພາຣມ຺ເຠນ, ເຕ ນເວເນວມີຣິຍາ. ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫໍ ຠນ຺ເຕ, ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ, ວເທ ຍາວຕຕີຍກໍ.

໔໒໔. ທ຺ວີສຸ ເຖເຣນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ກຕ຺ເວວມີຣິໂຍ ນໂວ. ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫໍ ອາວຸໂສ, ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ນເວນ ເຖໂຣ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ເອວມສ຺ສ ອຸທີຣິໂຍ;

‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫໍ ຠນ຺ເຕ, ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ.

໔໒໖. ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ¶ ສມາເປຕ຺ວາ, ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ເຍວເມກໂກ. ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ອຸໂປສໂຖ ປນ຺ນຣໂສຕິ ວາ ຈາຕຸທ຺ທໂສຕິ ວາ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ໂນ ເຈຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ທຸກ຺ກຏໍ.

ຍຕ຺ຖ ວສນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ຕໂຍ ວາ ຍທິ ວາ ທຸເວ;

ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ຫຣິຕ຺ວານ, ເອເກກສ຺ສິຕຣີຕເຣ;

ຕໍ ຕໍ ອຸໂປສຖໍ ກຍິຣຸໍ, ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ.

ວຄ຺ເຄ ສມຄ຺ເຄ ວຄ຺ໂຄຕິ, ສຎ຺ຎິໂນ ວິມຕິສ຺ສ ວາ;

ທຸກ຺ກຏໍ ກໂຣໂຕ ເຠທາ-ຘິປ຺ປາເຍນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ;

ວຄ຺ເຄ ສມຄ຺ເຄນາປຕ຺ຕິ, ສມຄ຺ໂຄ ອິຕິ ສຎ຺ຎິໂນ.

ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ¶ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ, ເສສານໍ ສຫຘມ຺ມິນໍ;

ປາຣາຊິກສ຺ສາຠພ຺ພສ຺ສ, ສິກ຺ຂານິກ຺ຂິຕ຺ຕກສ຺ສ ຈ.

ນິສິນ຺ນປຣິສາຍຎ຺ຈ, ສຠາຄາປຕ຺ຕິໂກ ຕຖາ;

ຉນ຺ເທນ ປຣິວຸຕ຺ເຖນ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນ ອຸທ຺ທິເສ.

ອເທສຍິຕ຺ວານາປນ຺ນໍ, ນາວິກຕ຺ວານ ເວມຕິໍ;

ນຸໂປສເຖປິ ວາ ກາຕຸໍ, ໂປສໂຖ ນ ຈ ກປ຺ປຕິ.

ອຏ຺ຐິໂຕໂປສຖາວາສາ, ນ ວເຊ ຕທຫູ ວິນາ;

ອນ຺ຕຣາຍໍ ວ ສງ຺ຆໍ ວາ-ຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ສີມເມວ ວາຕິ.

ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປ຺ປວາຣຓາ;

ເອກສ຺ສ ຈ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ເສສາ ສງ຺ຆປ຺ປວາຣຓາ.

ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ ຈ ກຣເຓ, ປຕ຺ຕກລ຺ເລ ສມານິເຕ;

ຐເປຕ຺ວາ ຎຕ຺ຕິໍ ສງ຺ເຆນ, ກຕ຺ຕພ຺ເພວໍ ປວາຣຓາ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ¶ ເມ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ, ອຊ຺ຊ ປວາຣຓາ ປນ຺ນຣສີ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ, ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ;

ເຖເຣນ ອຎ຺ຊລິໍ ສງ຺ໂຆ, ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສມຸທີຣິໂຍ.

໔໓໖. ‘‘ສງ຺ຆໍ, ອາວຸໂສ, ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ¶ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ຆໍ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ປວາເຣນ຺ເຕສຸ ເຖເຣສຸ, ນິສຊ຺ຊຸກ຺ກຸຏິກໍ ນໂວ;

ປວາເຣຕິ ສຍໍ ຍາວ, ອຸກ຺ກຸຏິໂກວ ອຈ຺ຉຕຸ.

໔໓໘. ປຸພ຺ພາຣມ຺ຠໍ ສມາເປຕ຺ວາ, ນໂວ ສງ຺ຆມຸທີຣເຍ.

໔໓໙. ‘‘ສງ຺ຆໍ, ຠນ຺ເຕ, ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆໍ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ທາເນນ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາ, ກລເຫຫິ ຈ ຣຕ຺ຕິຍາ;

ເຕວາຈິກາຍ ໂອກາເສ-ສຕິ ເຂປິຕຠາວໂຕ;

ອນ຺ຕຣາເຍ ທສວິເຘ, ຎຕ຺ຕິໍ ວຕ຺ວານຸຣູປໂຕ.

໔໔໑. ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ, ມນຸສ຺ເສຫິ ທານໍ ເທນ຺ເຕຫິ, ທ຺ວີຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຘມ຺ມໍ ສາກຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ, ກລຫໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຣຕ຺ຕິ ເຂປິຕາ. ສເຈ ສງ຺ໂຆ ¶ ເຕວາຈິກໍ ປວາເຣສ຺ສຕິ, ອປ຺ປວາຣິໂຕວ ສງ຺ໂຆ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຖາຍໍ ຣຕ຺ຕິ ວິຠາຍິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ຣາຊນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ໂຈຣນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ອຄ຺ຍນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ອຸທກນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ມນຸສ຺ສນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ອມນຸສ຺ສນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ວາຬນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ສຣີສປນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ, ອຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາໂຍ. ສເຈ ສງ຺ໂຆ ເຕວາຈິກໍ ປວາເຣສ຺ສຕິ, ອປ຺ປວາຣິໂຕວ ສງ຺ໂຆ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຖາຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ທ຺ເວວາຈິກໍ, ເອກວາຈິກໍ, ສມານວສ຺ສິກໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ປວາເຣຍ຺ຍານຸຣູເປນ ¶ , ຍຖາຐປິຕຎຕ຺ຕິຍາ;

ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ ຍທິ ສມາ, ອາທິກາ ເຈຕ຺ຖ ອາຫເຣ.

໔໔໓. ເອວໍ ຕິຈຕຸວຄ຺ໂຄ ຈ, ຎຕ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ ປວາຣເຍ. ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ, ອຊ຺ຊ ປວາຣຓາ ປນ຺ນຣສີ, ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ມຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ.

ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ, ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ;

ເຖເຣນ ອຎ຺ຊລິໍ ເຕວໍ, ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສມຸທີຣິຍາ.

໔໔໕. ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ນເວນາປິ ¶ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

໔໔໖. ທ຺ວີສຸ ເຖເຣນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນໂວ ກຕ຺ເວວມີຣິໂຍ.

໔໔໗. ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ນເວນາປິ ¶ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

໔໔໘. ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ສມາເປຕ຺ວາ, ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ເຍວເມກໂກ. ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ປວາຣຓາ ຈາຕຸທ຺ທສີຕິ ວາ ປນ຺ນຣສີຕິ ວາ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມິໍ ວສນ຺ຕິ ວາ ປຎ຺ຈ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ຕໂຍ ທຸເວ;

ປວາຣຓໍ ຫຣິຕ຺ວານ, ເອເກກສ຺ສິຕຣີຕເຣ.

ປວາຣິເຕວ ສງ຺ຆມ຺ຫິ, ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ;

ກເຣຍ຺ຍ ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ວາ, ອວຸຕ຺ໂຖ ວານຸປຄໂຕ.

ຈາຕຸມາສິນິຍາ ຈາປິ, ກເຕ ສງ຺ເຆນຸໂປສເຖ;

ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ປວາເຣຍ຺ຍຸໍ, ສເຈ ອປ຺ປຕຣາ ສິຍຸນ຺ຕິ.

ຈກ຺ຂຸໂສຕາທິເຠເທຫິ, ຣູປສທ຺ທາທິໂຄຈເຣ;

ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາທິ-ປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ວິນິວາຣເຍ.

ນິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ¶ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ກິຏ຺ຐາທິໍ ວິຍ ທຸປ຺ປສຸໍ;

ສຕິມາ ສມ຺ປຊາໂນ ຈ, ຈເຣ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖຕິ.

ເທສນາ ສໍວໂຣ ເອຏ຺ຐິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓ ເຠທໂຕ;

ສຸທ຺ຘີ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສມ຺ມຕໍ;

ເທສນາຍ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ເທສນາສຸທ຺ຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ນ ປຸເນວໍ ກຣິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານສໍວຣາ;

ວຸຕ຺ໂຕ ສໍວຣສຸທ຺ຘີຕິ, ສຸຊ຺ຌຕິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ.

ປຫາຍາເນສນໍ ຘມ຺ເມນຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ເອຏ຺ຐິຍາ;

ສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອຏ຺ຐິສຸທ຺ຘີຕິ, ວຸຕ຺ຕມາຊີວນິສ຺ສິຕໍ.

ໂຍນິໂສ ¶ ປຏິສງ຺ຂາຍ, ຈີວຣໍ ປຏິເສວຕິ;

ເອວມາທິຍຖາວຸຕ຺ຕ-ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸຊ຺ຌນາ;

ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸທ຺ຘີຕິ, ວຸຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຍນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ.

ອປ຺ເປນ ອນວຊ຺ເຊນ, ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ສຸລເຠນ ຈ;

ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ສຸຠໂຣ ຫຸຕ຺ວາ, ຈເຣ ສທ຺ຘມ຺ມຄາຣໂວ.

ອຕີຕໍ ¶ ນານຸໂສຈນ຺ໂຕ, ນປ຺ປຊປ຺ປມນາຄຕໍ;

ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ຍາເປນ຺ໂຕ, ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ເມຕ຺ຕາ ຈ, ອສຸຠໍ ມຣຓສ຺ສຕິ;

ອາຣກຕ຺ຕາທິນາຣຫໍ, ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘໂຕ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘອິຕິ ວານຸສ຺ສຕິ ຍາ ປຸນປ຺ປຸນໍ;

ນວເຠເທ ຠຄວໂຕ, ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ສາ ຄຸເຓ.

ສີມຏ຺ຐສງ຺ເຆ ສີມຏ຺ຐເທວຕາສຸ ຈ ອິສ຺ສເຣ;

ຊເນ ໂຄຈຣຄາມມ຺ຫິ, ຕຕ຺ຖຸປາທາຍ ມານຸເສ.

ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ສຸຂິຕາ, ໂຫນ຺ຕາເວຣາຕິອາທິນາ;

ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ, ຠາວນາ ເມຕ຺ຕຠາວນາ.

ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂອກາສ-ທິສໂຕ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ;

ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ເກສາທິ-ໂກຏ຺ຐາເສ ອນຸປຸພ຺ພໂຕ.

ນາຕິສີຆຎ຺ຈ ສຓິກໍ, ວິກ຺ເຂປໍ ປຏິພາຫຍໍ;

ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ, ມຸຎ຺ຈນ຺ຕສ຺ສານຸປຸພ຺ພໂຕ.

ວຓ຺ຓອາສຍສຓ຺ຐານ-ຄນ຺ໂຘກາເສຫິ ¶ ຠາວນາ;

ປຏິກ຺ກູລາຕິ ໂກຏ຺ຐາເສ, ອຸທ຺ຘຸມາຕາທິວຕ຺ຖຸສຸ;

ຄເຫຕ຺ວາ ອສຸຠາກາຣໍ, ປວຕ຺ຕາ ຠາວນາສຸຠໍ.

‘‘ມຣຓໍ ¶ ເມ ຠວິສ຺ສຕິ, ຊີວິຕໍ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ;

ມຣຓໍ ມຣຓໍ ວາ’’ຕິ, ຠາວຍິຕ຺ວານ ໂຍນິໂສ.

ວຘກສ຺ເສວຸປຏ຺ຐານາ, ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ວິປຕ຺ຕິໂຕ;

ອາຍຸທຸພ຺ພລໂຕ ກາລວວຕ຺ຖານສ຺ສຠາວໂຕ;

ອທ຺ຘານສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທາ, ຠາວນາ ມຣຓສ຺ສຕີຕິ.

ນາມຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຍໍ;

ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕນິຈ຺ຈາ, ອຸທຍພ຺ພຍປີຬນາ.

ທຸກ຺ຂາ ອວສວຕ຺ຕິຕ຺ຕາ, ອນຕ຺ຕາຕິ ຕິລກ຺ຂຓໍ;

ອາໂຣເປຕ຺ວານ ສງ຺ຂາເຣ, ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ;

ປາປຸເຓຍ຺ຍານຸປຸພ຺ເພນ, ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍນ຺ຕິ.

ອຘິສີລາຘິຈິຕ຺ຕານໍ, ອຘິປຎ຺ຎາຍ ສິກ຺ຂນາ;

ຠິກ຺ຂຸກິຈ຺ຈມໂຕ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍໍ ສມຸທາຫຏາ.

ມຫໂຕ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ, ຍສ຺ສ ໂລກວິຈາຣິໂນ;

ປຣິສ຺ສໂມ ນ ສມ຺ໂຠຕິ, ມາລຸຕສ຺ເສວ ນິຈ຺ຈໂສ.

ເຕນ ¶ ¶ ຘມ຺ມສິຣີເກນ, ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍເກຕຸນາ;

ເຖເຣນ ຣຈິຕາ ຘມ຺ມວິນຍຎ຺ຎຸປສໍສິຕາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາຍໍ ນິຏ຺ຐານໍ, ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ ອຸປາຄຕາ;

ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຄາຖານໍ, ສເຕຫິ ປຣິມາຓໂຕຕິ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ໂຍ ¶ ¶ ຈິຣໍ ທີຆມທ຺ຘານໍ, ວິທິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂິຕໍ ຊນໍ;

ຕຖາປິ ນາວພຸຊ຺ຌນ຺ຕມນຸກມ຺ປາຍ ໂຈທິໂຕ.

ໂພຘາຍ ປຓິຘິໍ ກຕ຺ວາ, ປຕ຺ໂຕ ສມ຺ໂພຘິມຸຕ຺ຕມໍ;

ຕສ຺ສ ປາເທ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ, ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສາຘຸກໍ.

ປຸພ຺ພາຈຣິຍປາເທສຸ, ຐເປຕ຺ວາ ສີສມຕ຺ຕໂນ;

ເຖເຣນ ຘມ຺ມສິຣິນາ, ຖິຣສີເລນ ຍາ ກຕາ.

‘‘ອາທິໂຕ ¶ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ;

ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ ສມາເສນ, ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ.

ລິຂິສ຺ສາມິ ຫິຕຕ຺ຖາຍ, ອາທິກມ຺ມິກຠິກ຺ຂຸນໍ;

ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພມຍຸຕ຺ຕໍ ຕຸຊ຺ຌິຕພ຺ພກນ຺ຕິ;

(ກ) ເອຕ຺ຖາຫ – ກຕມາ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ, ກຖໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ກສ຺ມາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ເກ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ, ເກ ສິກ຺ຂິຕສິກ຺ຂາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາວເສນ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ, ຄນ຺ຖວເສເນຕ຺ຖ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທ຺ທີປໂນ ຄນ຺ໂຖ ‘‘ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ’’ຕິ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຖ ວາ ‘‘ຂຸທ຺ທໍ ອເນລກໍ ມຘຸປຏລ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວິຍ ສິກ຺ຂາກາມານໍ ມຘຸຣຕາຍ ຂຸທ຺ທາ ຈ ຕາ ສິກ຺ຂາ ຈາຕິ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ, ອຖ ວາ ‘‘ຂຸທ຺ທປຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ສມຓ ໂປສ ມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ພຫຸວິຘຕ຺ຕາປິ ຂຸທ຺ທາ ຈ ຕາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສິກ຺ຂາ ຈາຕິ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ. ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ປເນຕ຺ຖ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕວເສນ ທຸວິຘມ຺ປິ ສີລໍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ກິເລເສ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນ ປຊຫນ຺ເຕນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອຠິໂຍຄກຣຓວເສນ ຌານປ຺ປຏິປກ຺ຂານໍ ນີວຣຓຄຓານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ກຸຣຸມາເນນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ ປນ ຍຖານຸຣູປໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສານຸສເຍ ກິເລເສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ເຕນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ຊາຕິອາທີຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ, ອເນເກຫິ ອຸປທ຺ທຸຕໍ;

ຂນ຺ຘໂລກໍ ຊຫິຕ຺ວານ, ປຕ຺ຕຸໍ ເຂມໍ ປຸຣໍ ສິວໍ.

ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ສຫ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ. ອຣຫນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂິຕສິກ຺ຂາ.

ອາທິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິມ຺ຫິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວາ. ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ຈ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ຈ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສຫ ມາຕິກາຍ ສມາຕິກໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂໍ ປວກ຺ຂາມິ ອາທເຣນ, ປກາເຣນ ວາ ວກ຺ຂາມິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ເຖໂຣ ອາທິໂຕຕິ ວຈເນນ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອາລສິຍໂທເສນ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎາຓໂທເສນ ອຎ຺ຎຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ¶ ສໍເວຄໍ ຊເນຕິ. ກຖໍ? ອຕິທຸລ຺ລຠໍ ຂຓສມວາຍໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓໍ ນ ກຸສີເຕນ ວາ ນິຣຕ຺ຖກກຖາປສຸເຕນ ວາ ວີຕິນາເມຕພ຺ພໍ, ກິໍ ກາຕພ຺ພໍ? ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ອາທໂຣ ຊເນຕພ຺ໂພຕິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ກິໍ ຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ນາມ, ຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖໂຣ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂໍ ປວກ຺ຂຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ພຸທ຺ຘຣຕນໍ ຘມ຺ມຣຕນໍ ສງ຺ຆຣຕນນ຺ຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ຣຕນານິ. ຕານິ ຫິ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ‘‘ຣຕນານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອປິຈ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນີ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໒໒໓; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔໕) –

ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ວເສນ ຣຕນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

(ຂ-ຊ) ອິທານິ ‘‘ສມາຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມາຕິກໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຣາຊິກາ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ສພ຺ພສິກ຺ຂານໍ ປນ ມູລຠູຕຕ຺ຕາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ (ສຸໍ. ນິ. ໑.໑.໒໓, ໑໙໒; ເປຏໂກ. ໒໒; ມິ. ປ. ໒.໑.໙) ຫິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາປິ ມຫາສາວຊ຺ຊຕ຺ຕາ, ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຈ ສພ຺ພປຐມໍ ຊານິຕພ຺ພາຕິ ປາຣາຊິກາວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ອິທານິ ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ມາຕິກາປທານິ ປຏິປາຏິຍາ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຣາຊິກາ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ປຐມປທໍ ອຸທ຺ຘຏໍ, ຕສ຺ສາຍມຕ຺ໂຖ – ປາຣາຊິກາຕິ ປຣາຊິຕາ ປຣາຊຍມາປນ຺ນາ, ສິກ຺ຂາປທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ, ຕາຍ ວາ ປຣາຊຍມາປາທິຕານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ, ເຕ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑-໒. ອິທານິ ¶ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ວເສນ ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ຕໂຍ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ, ຕໂຍ ປຓ຺ຑກາ, ຕໂຍ ປຸຣິສາຕິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕານໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ນິສ຺ສຍາ ທ຺ວາທສມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປ຺ປສ຺ສາວມຄ຺ຄມຸຂມຄ຺ຄວເສນ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ, ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍຕິ ນວ, ຕຖາ ມນຸສ຺ສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາທີນໍ. ມນຸສ຺ສປຓ຺ຑກາທີນໍ ປນ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄມຸຂມຄ຺ຄວເສນ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ກຕ຺ວາ ຉ, ຕຖາ ມນຸສ຺ສປຸຣິສາທີນນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ວເສນ ຕິໍສ ມຄ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິຘ ‘‘ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕສິກ຺ໂຂຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ຈວິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕນ ຍຖາລກ຺ຂຓໍ ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຕສິກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຖຕສນ຺ຖເຕຕິ ວຕ຺ຖາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ສນ຺ຖເຕ ວາ ອສນ຺ຖເຕ ວາ. ອລ຺ໂລກາເສຕິ ມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສ຺ສ ປກຕິວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐປ຺ປເທເສ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອງ຺ຄຊາຕໍ. ສໍສນ຺ຖຕໍ ວາ ອສນ຺ຖຕໍ ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ວຕ຺ຖາທີນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ. ອຸປາທິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ ປເວສນ຺ໂຕ ຈຸໂຕ ປາຣາຊິໂກຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ ປນ ປີຬກໍ ວາ ຈມ຺ມຂິລໍ ວາ ໂລມໍ ວາ ປເວສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ມນຸສ຺ສານໍ ປນ ຊີວມານກສຣີເຣ ອກ຺ຂິນາສາກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ທວຕ຺ຖິໂກເສສຸ ສຕ຺ຖກາທີຫິ ກຕວເຓ ວາ ເມຖຸນຣາເຄນ ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປິ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອວເສສສຣີເຣສຸ ອຸປກຈ຺ຉກາທີສຸ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສໂຄຓຄທ຺ຣຠໂອຏ຺ຐມຫິໍສາທີນໍ ນາສາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕຖາ ເຕສໍ ວຕ຺ຖິໂກເສສຸ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວເຓສຸ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ເຕສໍ ອວເສສສຣີເຣສຸປິ.

ອິທານິ ¶ ປເວສນໍ ນາມ ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຕຸປກ຺ກເມເນວ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທີນໍ ປນ ວເສນ ¶ ປຣູປກ຺ກເມນາປິ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ເສວນຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປເວສນປວິຏ຺ຐຐິຕອຸທ຺ຘາຣຓກ຺ຂເຓສຸ ສາທິຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕິ, ໂສປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໂສ ອສາທິຍນ຺ໂຕ ອາສີວິສມຸຂໍ ອງ຺ຄາຣກາສຸຎ຺ຈ ປວິຏ຺ຐໍ ວິຍ ມຎ຺ຎຕິ, ໂສ ນິປ຺ປຣາໂຘ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຐິຕໍ ນາມ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມຍປ຺ປວຕ຺ຕິ.

໓-໔. ອິທານິ ທຸຕິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຠເວ ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາທິເຍຍ຺ຍາຕິ ອາຣາມາທິໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ໂສ ຠເວ ປາຣາຊິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຫເຣຍ຺ຍາຕິ ເວຕເນນ ວາ ມິຕ຺ຕຠາເວນ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣນ຺ໂຕ ປຸນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ‘‘ສີເສ ຠາຣໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕີ’’ຕິອາທິນາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຫເຣຍ຺ຍາຕິ ‘‘ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ‘ເທຫິ ເມ ຠຓ຺ຑ’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິອາທິນາ ອວຫເຣຍ຺ຍ. ອິຣິຍາປຖໍ ໂກເປຍ຺ຍາຕິ ‘‘ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕເນວ ປຸຣິເສນ ຕໍ ເນຕຸໍ ຕສ຺ສ ຄມນປຖໍ ວາເຣຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ຕໍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເນຕິ, ເອວໍ ເນນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປຐມປາເທ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸຕິຍປາທຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ຖລຏ຺ຐໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕີ’’ຕິອາທິນາ ຐານາ ຈາເວຍ຺ຍ. ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານໍ ວາ ສຸງ຺ກຆາຕໍ ວາ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ໂຕ ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາເມຍ຺ຍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສສ຺ສາມິກໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຕຫິ ສາມິເກຫິ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ນ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ອທິນ຺ນໍ.

ອິທານິ ¶ ນ ອິມິນາວ ອາກາເຣນ ອວຫາຣໂກ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາປິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍາວຫາຣໂກ ຈ ພລາວຫາຣໂກ ຈ ກຸສາວຫາຣໂກ ຈ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາຣໂກ ຈ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣໂກ ຈ ຠເວ ປາຣາຊິໂກຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ ນາມ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທາທີຫິ ວາ ກໍສກູຏມານກູຏຕຸລາກູຏາທີຫິ ວາ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄຫຓໍ. ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ ພລາວຫາໂຣ. ກຸສສງ຺ກມນໍ ກຕ຺ວາ ປຣໂກຏ຺ຐາສຄ຺ຄຫຓໍ ກຸສາວຫາໂຣ. ປຣຠຓ຺ຑໍ ປໍສຸອາທິນາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ສາມິເກສຸ ອປສ຺ສິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ. ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ປນ ທຸວິໂຘ ຠຓ຺ໂຑກາສວເສນ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສາຏໂກ ເຈ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈ, ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຓ຺ຑໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອນ຺ຘກາເຣ ປສິພ຺ພກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຈ ສາຏໂກ ໂຫຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ¶ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ສຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕິ, ປຸນ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາປິ ‘‘ຍໍ ລທ຺ຘໍ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ, ອຍໍ ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ໂປ. ໂອກາສປຣິກປ຺ໂປ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣປ຺ປມຸຂວິຫາຣາທີນໍ ວເສນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກໂຣຕິ ‘‘ສເຈ ມໍ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ທສ຺ສາມິ, ໂນ ເຈ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ປຣິກປ຺ປິຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປທວາເຣນ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ໂອກາສປຣິກປ຺ໂປ.

ອິທານິ ອິມສ຺ມິໍ ອທິນ຺ນາທາເນ ວິນິຈ຺ຉຍນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຓ຺ຑກາລຄ຺ຆເທເສຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອທິນ຺ນາທາເນ. ນິຈ຺ຉໂຍຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ເກນຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ມຍາ ອິທໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວິນຍຘເຣນ ສຫສາວ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ສາມິກອສ຺ສາມິກຠາວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍທິ ສສ຺ສາມິກໍ, ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ຆວເສນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ນິຣາລຍກາເລ ຄຫິຕໍ ¶ , ປາຣາຊິເກນ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ຠຓ຺ຑວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ກາໂລຕິ ອວຫາຣກາໂລ. ຕເທວ ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ກທາຈິ ມຫຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ອວຫຏໍ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ໂຍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ, ເຕນ ອຄ຺ເຆນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ກາລວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຄ຺ໂຆຕິ ຠຓ຺ຑຄ຺ໂຆ. ນວຠຓ຺ຑສ຺ສ ຫິ ໂຍ ອຄ຺ໂຆ, ໂສ ປຈ຺ຉາ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພທາ ຠຓ຺ຑໍ ປກຕິອຄ຺ຆວເສເນວ ນ ກາເຣຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ອຄ຺ຆວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ເທໂສຕິ ອວຫາຣເທໂສ. ຠຓ຺ຑຸຏ຺ຐານເທເສ ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມຫຄ຺ຆໍ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ເທເສ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຏໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ເທເສ ອຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ເທສວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປຣິໂຠເຄນປິ ສາຏກາທິກສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຣິໂຠຄວເສນ ປຣິຫີນາປຣິຫີນຠາໂວ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ, ອຍໍ ປຣິໂຠຄວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໕. ອິທານິ ຕຕິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາເຓນ ¶ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກລລຣູປໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປກຕິຍາ ວີສຕິວສ຺ສສຕາຍຸກສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ມຣຓກາລາ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ເອໂສ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ນາມ, ເອວຣູປໍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຈ຺ຈາຕິ ວຘກເຈຕນາວເສນ ສຎ຺ເຈເຕຕ຺ວາ ປກປ຺ເປຕ຺ວາ ອຠິວິຕຣິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊີວິຕາ ວາ ວິໂຍຊເຍຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ ¶ ກລລກາເລປິ ຕາປນມທ຺ທເນຫິ ວາ ເຠສຊ຺ຊສມ຺ປທາເນນ ວາ ຕໂຕ ວາ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ຕທນຸຣູເປນ ອຸປກ຺ກເມນ ສນ຺ຕຕິວິໂກປນວເສນ ໂຍ ຊີວິຕາ ວິໂຍເຊຍ຺ຍ, ໂສ ຈຸໂຕ ຠເວຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ‘‘ສຕ຺ຖຫາຣກໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຫຣຕີຕິ ຫາຣກໍ, ກິໍ ຫຣຕິ? ຊີວິຕໍ, ຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ຫາຣກໍ, ອຸປນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕໍ ຫາຣກຎ຺ຈາຕິ ສຕ຺ຖຫາຣກໍ. ອສ຺ສາຕິ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫສ຺ສ. ຍຖາ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ຕໍ ອສິອາທິສຕ຺ຖໍ ປຏິລຠຕິ, ຕຖາ ສຍໍ ມຣຓເຈຕໂນ ມຣຓາຘິປ຺ປາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ໂສປິ ຈຸໂຕ ຠເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ຖາວຣປ຺ປໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕິ.

໖-໗. ອິທານິ ‘‘ມຣຓວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄາເຫຍ຺ຍ ມຣຓູປາຍໍ, ວເທຍ຺ຍ ມຣເຓ ຄຸຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຕ຺ຖໍ ວາ ອາຫຣ, ວິສໍ ວາ ຂາທ, ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ອຸພ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກາລໍ ກໂຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຣຓຕ຺ຖາຍ ອຸປາຍໍ ຄາເຫຍ຺ຍ. ມຣຓສໍວຓ຺ຓນາ ປເນຕ຺ຖ ພຫຸວິຘາ ‘‘ກາເຍນ ສໍວຓ຺ເຓຕິ, ວາຈາຍ ກາຍວາຈາຍ ທູເຕນ ເລຂາຍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ກາເຍນ ສໍວຓ຺ເຓຕິ ນາມ ກາເຍນ ວິຎ຺ຎາເປຕິ. ‘‘ໂຍ ປປາເຕ ປປຕນາທີນິ ກຕ຺ວາ ມຣຕິ, ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕິ, ຍສໍ ວາ ລຠຕິ, ສຄ຺ຄໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສໍວຓ຺ເຓຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂກຈິ ‘‘ມຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ມຣຕິ ເຈ, ປາຣາຊິກໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ທູເຕນ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ປນ ທູຕສ຺ສ ສາສນໍ ອາໂຣຈາເປຕິ ‘‘ເອວໍ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ, ‘‘ໂຍ ເອວໍ ມຣຕິ, ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ເລຂາຍ ສໍວຓ຺ເຓຕິ ນາມ ຄິຣິປພ຺ພຕປຸຣາຓາທິເລຂໍ ລິຂຕິ, ‘‘ໂຍ ເອວໍ ມຣຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເອຕ຺ຖາປິ ໂຍ ມຣຓູປາຍໍ ວາ ຄາເຫຍ຺ຍ, ມຣເຓ ວາ ຄຸຓໍ ວເທຍ຺ຍ, ໂສ ຈຸໂຕ ຠເວຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ ¶ ປນ ອິມສ຺ສ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ຉພ຺ພິເຘ ປໂຍເຄ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປໂຍຄາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ສາຫຕ຺ຖິກນິສ຺ສຄ຺ຄິກອາຓຕ຺ຕິກຖາວຣອິທ຺ຘິມຍວິຊ຺ຊາມຍານໍ ວເສນ ຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ຉປ຺ປໂຍຄາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສາຫຕ຺ຖິໂກຕິ ສຍໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ກາເຍນ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ¶ ວາ ປຫຣຓໍ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂກຕິ ທູເຣ ຐິຕໍ ມາເຣຕຸກາມສ຺ສ ກາຍາທີຫິ ອຸສຸສຕ຺ຕິຍນ຺ຕປາສາຓາທີນໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ອາຓຕ຺ຕິໂກຕິ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາຓາປນໍ. ຖາວໂຣຕິ ໂອປາຕກ຺ຂຓນໍ, ອປສ຺ເສນສໍວິຘານໍ, ອສິອາທີນໍ ອຸປນິກ຺ຂິປນໍ, ຕຬາກາທີສຸ ວິສສມ຺ປໂຍຊນໍ, ຣູປູປຫາໂຣຕິ ເອວມາທິ. ກມ຺ມວິປາກຊາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ປໂຍຊນໍ ອິທ຺ຘິປໂຍຄໍ. ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ວິຊ຺ຊານໍ ປຣິຊປ຺ປນໍ ວິຊ຺ຊາມໂຍຕິ.

ອິທານິ ອິເມສຸ ຉສຸ ປໂຍເຄສຸ ອາຓຕ຺ຕິຍໍ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາລວຕ຺ຖາວຸຘິຣິຍາປຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາໂລຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສາຍນ຺ຫາທິກາໂລ ຈ ໂຍພ຺ພນຖາວຣິຍາທິກາໂລປິ ຈ. ອິເມສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາລໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ກາເລ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ ສເຈ ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ ມາເຣຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ນິຍມິຕກາລໂຕ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ມາເຣຕິ, ອາຓາປໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ. ວຕ຺ຖູຕິ ມາເຣຕພ຺ໂພ ປຸຄ຺ຄໂລ. ສເຈ ອາຓຕ຺ໂຕ ຕເມວ ມາເຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣຕິ, ອາຓາປໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາວຸຘນ຺ຕິ ອສິອາທິ. ອິຣິຍາປໂຖຕິ ມາເຣຕພ຺ພສ຺ສ ຄມນໍ ວາ ນິສຊ຺ຊາ ວາຕິ ເອວມາທິໂກ. ກິຣິຍາວິເສໂສຕິ ວິຊ຺ຌນໍ ວາ ເຉທນໍ ວາ ເຠທນໍ ວາ ສູລາໂຣປນໍ ວາຕິ ເອວມາທິໂກ. ໂອກາໂສຕິ ຄາໂມ ວາ ວນໍ ວາ ເຄຫໍ ວາຕິ ເອວມາທິໂກ. ອິເມສຸ ຍຖາ ¶ ຍຖາ ວຘໂກ ອາຓຕ຺ໂຕ, ຕຖາ ຕຖາ ກເຕ ອາຓາປກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ກເຕ ວິສງ຺ເກໂຕ ໂຫຕິ. ອາຓຕ຺ຕິຍໍ ປນ ອຍໍ ວິເສໂສ ‘‘ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຓາເປຕິ ‘ເອວໍ ວິຊ຺ຌ, ເອວໍ ປຫຣ, ເອວໍ ຆາເຕຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ປາຬິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ ຎາຕພ຺ໂພ.

໘-໙. ອິທານິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຌານາທິເຠທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ຌານໍ ວິໂມກ຺ໂຂ ສມາຘິ ສມາປຕ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ ມຄ຺ຄຠາວນາ ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ວິນີວຣຓຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ອຠິຣຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕນິ ນຕ຺ຖິຕາຍ ໂນສນ຺ຕໍ ‘‘ມຍິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຕ຺ຕນິ ວາ ຕໍ ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປເນຕ຺ວາ ທີເປນ຺ໂຕ ຈຸໂຕ ຠເວ. ໂກຏ຺ຐາສໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຌານລາຠີ, ວິໂມກ຺ຂລາຠີ, ສມາຘິລາຠີ, ສມາປຕ຺ຕິລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເກກໍ ວາຕິ ‘‘ປຐມສ຺ສ ¶ ຌານສ຺ສ ລາຠີ, ທຸຕິຍສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ເອເກກໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຕີຕຠເວ ໂສຕາປນ຺ໂນມ຺ຫີ’’ຕິ ວທໂຕ ອຕີຕຠວໍ ສນ຺ຘາຍ ກຖິຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎາປເທສຣຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຎ຺ຎາປເທສໍ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ທີເປນ຺ໂຕ ຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມາປຊ຺ຊຕິ. ທີເປນ຺ໂຕຕິ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ສມາປຊ຺ຊາມິ, ສມາປນ຺ໂນ, ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫິ, ວສີມ຺ຫິ, ສຈ຺ຉິກຕໍ ອສ຺ສາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ທີເປນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຘິຄໂຕ’’ຕິ ມາໂນ ອຘິມາໂນ, ໂສ ຍສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ອນຘິມານິໂກ. ເກນ ເອວໍ ທີເປນ຺ໂຕຕິ ເຈ? ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາເຍນ ວາຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ , ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ຕທຸຠເຍນ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖຕິ ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ປກຕິໂສເຕນ ສຸຕ຺ວາ ສມນນ຺ຕຣເມວ ‘‘ອິມໍ ນາມ ເອສ ວທຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ທີເປນ຺ໂຕ ຈຸໂຕ ຠເວ, ນ ເທວພ຺ຣຫ຺ມາທີສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຎາເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐. ອິທານິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉຍໍ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ປາຣາຊິເກເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂໂປ – ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ເອເຕ ປາຣາຊິກາ ‘‘ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສ ສມສິກ຺ຂຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສໍວາສສ຺ສ ອຠພ຺ພຕາຍ ອສໍວາສາ, ຍຖາປຸເຣ ປຸພ຺ເພ ຄິຫິກາເລ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ຈ ອສໍວາສິກາ, ເອວໍ ປຈ຺ຉາ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາປິ ອສໍວາສາຕິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ອຠພ຺ພາ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ປຸນ ເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອວຕ຺ຖຸຕາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຠວິຕຸມ຺ປິ ອຠພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ວິຍາຕິ ເຈ? ສີສຈ຺ຉິນ຺ໂນວ ຊີວິຕຸໍ, ຍຖາປິ ສີສຈ຺ຉິນ຺ໂນ ເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ປຸນ ຊີວິຕຸໍ ອຠພ຺ໂພ, ເອວມິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໑. ອິທານິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ປາຣາຊິເກສຸ ເຍ ປຣິຍາຍາຓຕ຺ຕີຫິ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິຍາໂຍ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາໂຍຕິ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ກາຍປໂຍໂຄ ວາ ວຈີປໂຍໂຄ ວາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຍ ອີທິເສ ມຸຫຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖໍ ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວິສໍ ວາ ຂາທິຕ຺ວາ ໂສພ຺ຠາທີສຸ ວາ ປປຕິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕິ, ຍສໍ ວາ ລຠຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຣຓໍ ອຠິນນ຺ທນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຍ ໂກຈິ ມຣຕູ’’ຕິ ໂຍ ປຣິຍາເຍນ ວທຕິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສເຈ ¶ ໂກຈິ ຕຖາ ມຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ນິຍມິເຕນ ປນ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ເສວ ມຣເຓ ປາຣາຊິກໍ. ອາຓຕ຺ຕິ ¶ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເຍວ. ຕຕິເຍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫປາຣາຊິເກ ລພ຺ຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທຸຕິເຍ ປນ ອທິນ຺ນາທາເນ ອາຓຕ຺ຕິ ເອວ ລພ຺ຠຕິ, ນ ປຣິຍາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ນໍ ປຣິຍາເຍນ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ? ຍຖາ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫ ‘‘ມຣຓວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອິຘ ອທິນ຺ນາທາເນ ‘‘ວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເສເສສູຕິ ປຐມຈຕຸຕ຺ເຖສຸ ປຣິຍາຍາຓຕ຺ຕິທ຺ວຍໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໒. ອິທານິ ຈຕູສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອງ຺ຄເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສເວຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກສ຺ສ. ພຸຘາຕິ ວິນຍຘຣາ.

໑໓. ມນຸສ຺ສສນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສສນ຺ຕກຕາ. ເອເຕນ ເປຕຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຣິຄ຺ຄເຫສຸ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາສຎ຺ຎີຕິ ມນຸສ຺ສສນ຺ຕກວເສນ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸໂນ ຄຣຸຕາຕິ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ຕທຄ຺ຆນກໍ ຠຓ຺ຑໍ ວາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຫາໂຣ ຈາຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອວຫາເຣສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອວຫາໂຣ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອທິນ຺ນາທານເຫຕຸໂຍຕິ ອທິນ຺ນາທານປາຣາຊິກສ຺ສ ເອຕານິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໔. ປາໂຓ ມານຸສ຺ສໂກຕິ ມນຸສ຺ສຊາຕິກປາໂຓ. ຕສ຺ມິໍ ປາເຓ ປາຓສຎ຺ຎິຕາ. ຆາຕເຈຕນາຕິ ວຘກເຈຕນາ. ປໂຍໂຄຕິ ຕໍສມຸຏ຺ຐິໂຕ ສາຫຕ຺ຖິກາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ປໂຍຄານໍ ອຎ຺ຎຕຣປໂຍໂຄ. ເຕນ ປໂຍເຄນ ມຣຓໍ. ປຎ຺ເຈເຕ ວຘເຫຕຸໂຍຕິ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫປາຣາຊິກສ຺ສ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໕. ອສນ຺ຕຕາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ອສນ຺ຕຕາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາປມິຈ຺ຉຕາຍາໂຣຈນາຕິ ອິມິນາ ໂຍ ເກວລໍ ¶ ປາປມິຈ຺ຉຕໍ ວິນາ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາ ຠຓຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ, ຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສຊາຕິຕາ ຈ. ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫາ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໑໖໐, ໓໓໖) ນາຎ຺ຎາປເທໂສ ຈ. ຕເທວາຕິ ຕທາ ເອວ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ຊານນໍ. ອສນ຺ຕທີປເນຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາໂຣຈນປາຣາຊິເກຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖. ອິທານິ ¶ ‘‘ປາຣາຊິກາ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສາຘາຣຓາ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາ ວຊ຺ຊປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ອສາຘາຣຓາ ນາມ. ເອຕາສຸ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາ ນາມ ຍາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ອວສ຺ສຸຕາ ເຕເນວ ຣາເຄນ ອວສ຺ສຸຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສປຸຣິສສ຺ສ ອກ຺ຂການໍ ອໂຘ, ຊາຓຸມຓ຺ຑລານໍ ກປ຺ປຣານຎ຺ຈ ອຸປຣິ ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ ອາມສນາທິໍ ສາທິຍຕິ, ຕສ຺ສາ ອຘິວຈນໍ. ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປາຣາຊິກສງ຺ຂາຕໍ ວຊ຺ຊໍ ຊານໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ສາ ວຊ຺ຊປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ນາມ. ສມຄ຺ເຄນ ປນ ສງ຺ເຆນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຍາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຍໍທິຏ຺ຐິໂກ ໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓວເສນ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ສາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາ ນາມ. ຍາ ປນ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຕິນ຺ຕາ ຕຖາວິຘສ຺ເສວ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ສາທິຍຕິ, ກາຍສໍສຄ຺ຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິເສວນຕ຺ຖາຍ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ວາ, ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ສລ຺ລປຕິ ວາ, ສງ຺ເກຕໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຸຣິສສ຺ສ ອາຄມນໍ ວາ ສາທິຍຕິ, ເກນຈິ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນກາສໍ ປວິສຕິ, ຫຕ຺ຖປາເສ ຐຕ຺ວາ ກາຍໍ ອຸປສໍຫຣຕິ, ອຍໍ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຠພ຺ພກາ ¶ ເອກາທສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຓ຺ຑໂກ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ມາຕຸຆາຕໂກ ປິຕຸຆາຕໂກ ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກ ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ ສງ຺ຆເຠທໂກ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກຕິ ອິເມ ເອກາທສ ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລາ ນາມ. ວິພ຺ຠນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີຕິ ຍທາ ຠິກ຺ຂຸນີ ວິພ຺ຠມິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ເສຕວຕ຺ຖໍ ວາ ກາສາຍເມວ ວາ ຄິຫິນິວາສນາກາເຣນ ນິວາເສຕິ, ຕທາ ປາຣາຊິກມາປນ຺ນາ ນາມ ໂຫຕິ, ປຸນ ອຸປສມ຺ປທໍ ນ ລຠຕິ, ສາ ຈ ປາຣາຊິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸທຸປິຏ຺ຐິໂກ ນາມ ກຕປຣິກມ຺ມາຍ ມຸທຸກາຍ ປິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ໂສ ເອຕ຺ຕາວຕາ ນ ປາຣາຊິໂກ, ອຖ ໂຂ ຍທາ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂມຄ຺ຄວຈ຺ຈມຄ຺ເຄສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປເວເສຕິ, ຕທາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ.

໑໗-໑໘. ລມ຺ພີຕິ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ທີຆຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສປິ ຍທາ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂ ວາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ວາ ປເວເສຕິ, ຕທາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ປຣສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ໂຍ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ນິສີທຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ, ໂສ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອນຸໂລມິກາ ເມຖຸນສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖມິຕິ ເຈ? ມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄປ຺ປເວສນສທິສຕາຍ, ນ ອຸຠິນ຺ນໍ ຣາຄວເສນ ສທິສຠາວູປຄຕານໍ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິສທິສຕາຍ. ອິຘາຄຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມາທິວເສນ ປາຣາຊິກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈາຕິ ເອວໍ ສໂມຘານໂຕ ຈຕຸວີສຕິ ປາຣາຊິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖາຫ ¶ – ມາຕຸຆາຕກປິຕຸຆາຕກອຣຫນ຺ຕຆາຕກາ ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ, ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ ລມ຺ພີອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຐມປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາເຍວາຕິ ກຕ຺ວາ ກຸໂຕ ຈຕຸວີສຕີຕິ? ອຘິປ຺ປາໂຍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ມາຕຸຆາຕກາທໂຍ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິຘ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາເຍວ ອຘິປ຺ເປຕາ, ລມ຺ພີອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມປາຣາຊິເກນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຍສ຺ມາ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິເສວິໂນປິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ປາຣາຊິກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປາຣາຊິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙. ອິທານິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ຄຣຸກາ ນວາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຄຣຸກາຕິ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ປາຣາຊິກາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ‘‘ເຕຣສາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ວີຕິກ຺ກມກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຐມາປຕ຺ຕິກາ ວຸຕ຺ຕາ, ຍາວຕຕິຍກາ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສງ຺ຆາທິເສສາ ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈິເຣນ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ໂມເຈຕຸກາມຕາຕິ ໂມເຈຕຸກາມຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ອລຊ຺ຊິຕາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອິມິນາ ປນ ນເຍນ ໂມຈນສ຺ສາໂທ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາໂທ ມຸຕ຺ຕສ຺ສາໂທ ເມຖຸນສ຺ສາໂທ ຜສ຺ສສ຺ສາໂທ ກຓ຺ຑູວນສ຺ສາໂທ ທສ຺ສນສ຺ສາໂທ ນິສຊ຺ຊນສ຺ສາໂທ ວາຈສ຺ສາໂທ ເຄຫສິຕເປມໍ ວນຠງ຺ຄິຍນ຺ຕິ ເອກາທສ ອສ຺ສາທາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ເອກໍເຍວ ໂມຈນສ຺ສາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເສສາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ເຕສໍ ອສ຺ສາທານໍ ວເສນ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂມເຈຕຸໍ ອສ຺ສາໂທ ໂມຈນສ຺ສາໂທ. ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຍ ¶ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ¶ ເຈ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາເທ ສເຈ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມຸຈ຺ຈມານໍ ອສ຺ສາເທຕິ, ນ ອຸປກ຺ກມຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ມຸຈ຺ຈມານໍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂມເຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສວ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມຸຕ຺ເຕ ອສ຺ສາໂທ ມຸຕ຺ຕສ຺ສາໂທ. ເອຕ຺ຖາປິ ອຸປກ຺ກມສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ເມຖຸນສ຺ສາເທນ ອິຕ຺ຖິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ອຍໍ ເມຖຸນສ຺ສາໂທ. ຜສ຺ສສ຺ສາໂທ ທຸວິໂຘ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກ ພາຫິໂຣ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກ ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ຖທ຺ຘໍ ມຸທຸກນ຺ຕິ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ໂລລຠາເວນ ວາ ກີຬາປຍໂຕ ສເຈ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ພາຫິຣຜສ຺ສສ຺ສາເທ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ມາຕຸຄາມໍ ຜຸສໂຕ ອາລິງ຺ຄໂຕ ຈ ມຸຕ຺ເຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ກຓ຺ຑູວນສ຺ສາເທ ທທ຺ທຸກຈ຺ຉາທີນໍ ວເສນ ຂຊ຺ຊມານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຓ຺ຑູວນສ຺ສາເທນ ກຓ຺ຑູວໂຕ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ທສ຺ສນສ຺ສາເທ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອໂນກາສໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍໂຕ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ນິສຊ຺ຊນສ຺ສາເທ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ຣໂຫ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ວາຈາຍ ອສ຺ສາໂທ ວາຈສ຺ສາໂທ. ເຕນ ອສ຺ສາເທນ ມາຕຸຄາມໍ ເມຖຸນປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຫິ ວາຈາຫິ ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຄຫສິຕເປເມ ມາຕາທີນໍ ມາຕາທິເປເມນ ອາລິງ຺ຄນາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ວນຠງ຺ເຄ ຈ ສນ຺ຖວກຣຓຕ຺ຖາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເປສິຕໍ ປຸປ຺ຜາທິວນຠງ຺ຄສຎ຺ຎິຕໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາຍ ນາມ ອິທໍ ເມ ເປສິຕ’’ນ຺ຕິ ອສ຺ສາເທນ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອເຕສຸ ປນ ໂມຈນສ຺ສາທວເສເນວ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ເສສານໍ ວເສນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຸກ຺ກສ຺ສາຕິ ‘‘ນີລໍ ປີຕກໍ ໂລຫິຕກໍ ໂອທາຕໍ ຕກ຺ກວຓ຺ຓໍ ທກວຓ຺ຓໍ ເຕລວຓ຺ຓໍ ຂີຣວຓ຺ຓໍ ທຘິວຓ຺ຓໍ ສປ຺ປິວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໗) ເອວໍ ອາຄເຕສຸ ທສສຸ ວຓ຺ເຓສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສຸກ຺ກສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ¶ . ອຸປກ຺ກມ຺ມາຕິ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ໂມເຈຕິ, ພຫິທ຺ຘາຣູເປ ໂມເຈຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣູເປ ໂມເຈຕິ, ອາກາເສ ກຏິໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕ ໂມເຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ອຸປາເຍສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອຸປາເຍນ ‘‘ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ໂມເຈຕິ, ວຈ຺ຈູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ໂມເຈຕິ, ປສ຺ສາວູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ໂມເຈຕິ, ວາຕູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ໂມເຈຕິ, ອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກທຏ຺ຐູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ໂມເຈຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາເລສຸ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລ ອງ຺ຄຊາເຕ ກມ຺ມນິຍໍ ປຕ຺ເຕ ‘‘ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍ ໂມເຈຕິ, ສຸຂຕ຺ຖາຍ ໂມເຈຕິ, ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ, ທານຕ຺ຖາຍ, ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ຍຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ, ສຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ, ພີຊຕ຺ຖາຍ, ວີມໍສຕ຺ຖາຍ, ທວຕ຺ຖາຍ ໂມເຈຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທສສຸ ອຘິປ຺ປາເຍສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິໂມຈຍນ຺ຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຍໍ ເອກາ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາ ປິເວຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຕກມ຺ປິ ໂມເຈນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ເຕນາຕິ ຍາ ສຸປິນນ຺ເຕ ¶ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມໂຓຕິ ໂຍ ໂກຈິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ. ຜຸເສຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທໍ ປຐມໍ.

໒໐. ອິທານິ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ທີເປຕຸໍ ‘‘ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີຕິ ຕທຫຸຊາຕາຍປິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີເຍວ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ເວມຕິໂກ ວາ ປຓ຺ຑກປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕສຎ຺ຎີ ວາ ໂຫຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕຖາ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາເຍນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາມສເນ ຈ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ກາຍາມສເນ ຈ ຍກ຺ຂີເປຕີປຓ຺ຑການໍ ກາເຍນ ກາຍາມສເນ ຈ. ປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນໍ ປນ ກາເຍນ ກາຍາມສເນປິ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ຍກ຺ຂີອາທີນໍ ກາເຍນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາທີສຸ ¶ ຈ. ມຕິຕ຺ຖິຍາ ປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄວາຕິ ອິມິນາ ມາຕຸເປມາທິໍ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍຎ຺ຈ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສມ຺ຜຸສນ຺ໂຕຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ອຸປກ຺ກມ຺ມ ອນ຺ຕມໂສ ໂລເມນປິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ສມ຺ຜຸສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມິນາ ໂຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ອາລິງ຺ຄໂຕປິ ກາເຍນ ນ ວາຍມຕິ, ເກວລໍ ຜສ຺ສໍເຍວ ອນຸຠວຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

໒໑. ອິທານິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ສຸຓນ຺ຕິ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ສຸຓນ຺ຕິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຸຓນ຺ຕິນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຏິພລາຍປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖ ຐິຕາຍ ທູເຕນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາປຕ຺ຕິນ ໂຫຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ວິຎ຺ຎຸຎ຺ຈາຕິ ອິມິນາ ຍາ ມຫລ຺ລິກາປິ ພາລາປິ ເອຬມູຄາປິ ອສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ກຖໍ ນ ຊານາຕິ, ສາ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ມຄ຺ຄໍ ວາ ເມຖຸນໍ ວາ ອາຣພ຺ຠາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຍ ຣາໂຄ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຣາໂຄ, ເຕນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຣາເຄນ. ຕໍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ໂອຠາເສຕ຺ວາ ທຸຣຸຕ຺ຕວຈນໍ ວຕ຺ວາ ຄຣຸກໍ ຜຸເສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຖໍ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ ອາຣພ຺ຠ ປສໍສຕິ ຄຣຫຕິ? ຕຕ຺ຖ ປສໍສາຍປິ ຕາວ ‘‘ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນ ສຸຠລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາສີ’’ຕິ ວທຕິ, ນ ຕາວສີສໍ ເອຕິ. ‘‘ຕວ ວຈ຺ຈມຄ຺ໂຄ ຈ ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄ ຈ ສຸໂຠ ສຸສຓ຺ຐາໂນ ທສ຺ສນີໂຍ, ອີທິເສນ ນາມ ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນ ສຸຠລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາສີ’’ຕິ ¶ ວທຕິ, ສີສໍ ເອຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣຫເຓ ປນ ‘‘ສິຂຣຓີສິ, ສມ຺ຠິນ຺ນາສິ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນາສີ’’ຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ສຸທ຺ຘານິເຍວ ສີສໍ ເອນ຺ຕິ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄານໍ ນິຍຕວຈນຕ຺ຕາ ອຈ຺ໂຈຬາຣິກຕ຺ຕາ ຈ. ອຎ຺ຎານິ ປນ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາສິ, ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕາສີ’’ຕິອາທີນິ ¶ ມຄ຺ຄານໍ ອນິຍຕວຈນຕ຺ຕາ ເມຖຸເນນ ຆເຏຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ເອວ ສີສໍ ເອນ຺ຕິ. ເມຖຸນປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕ ‘‘ເທຫິ ເມ, ອຣຫສິ ເມ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ປນ ສີສໍ ນ ເອຕິ, ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ເທຫີ’’ຕິອາທິນາ ເມຖຸນຘມ຺ເມ ຆຏິເຕເຍວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ອຘກ຺ຂກໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓາທິຠຓເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕຖາ ຍກ຺ຂີເປຕີປຓ຺ຑເກສຸ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ເຄ ເມຖຸເນປິ. ອິເມສໍ ປນ ຍກ຺ຂີອາທີນໍ ອຘກ຺ຂກາທິເກ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ປເທເສ ທຸໍກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ອິຕ຺ຖິຍາທີນໍ ອຸພ຺ຠກ຺ຂເກ ອໂຘຊາຓຸມຓ຺ຑເລ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ຈາຕິ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທໍ ຕຕິຍໍ.

໒໒. ອິທານິ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ວາຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລຠາສເນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອິຕ຺ຖິໍ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານວຓ຺ຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເມຖຸນຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ກາເມນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກາມຸປຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກາມຸປຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຕນາ ວາ ກາມິຕໍ ອິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕກາມໍ, ສຍໍ ເມຖຸນຣາຄວເສນ ປຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຕ຺ຕກາມຎ຺ຈ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານວຓ຺ໂຓ, ຕໍ ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານວຓ຺ຓໍ. ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠຄິນິ, ປາຣິຈຣິຍານໍ ຍາ ມາທິສໍ ສີລວນ຺ຕໍ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ເອເຕນ ຘມ຺ເມນ ປຣິຈເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເມຖຸນຣາຄິໂນຕິ ອິມິນາ ຄິລານປຈ຺ຈຍາທີຫິ ອຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠຓໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ວາຈາ ເມຖຸນຍຸຕ຺ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ເມຖຸນຍຸຕ຺ເຕເນວ ວາຈາຍ ເມຖຸນຍາຈເນ ຄຣຸກໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

໒໓. ອິທານິ ¶ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິເສນ ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ມາຕາທີຫິ ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອິຕ຺ຖິໍ ວາ ປຸຣິສໍ ວາ ເອວໍ ຠຓາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ເຕສໍ ວຈນໍ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວາ ‘‘ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠຓາມີ’’ຕິ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ, ສີສກມ຺ປນາທີຫິ ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ເທສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ¶ ປນ ອິຕ຺ຖີ ທສວິຘາ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາ ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາ ມາຕາປິຕຸຣກ຺ຂິຕາ ຠາຕຸຣກ຺ຂິຕາ ຠຄິນິຣກ຺ຂິຕາ ຎາຕິຣກ຺ຂິຕາ ໂຄຕ຺ຕຣກ຺ຂິຕາ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕາ ສາຣກ຺ຂາ ສປຣິທຓ຺ຑາຕິ. ທສ ຠຣິຍາໂຍ ຘນກ຺ກີຕາ ຉນ຺ທວາສິນີ ໂຠຄວາສິນີ ປຏວາສິນີ ໂອທປຕ຺ຕກິນີ ໂອຠຏຈຸມ຺ພຏກາ ທາສີ ຈ ຠຣິຍາ ຈ ກມ຺ມກາຣີ ຈ ຠຣິຍາ ຈ ຘຊາຫຏາ ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ ຈາຕິ.

ຕາສຸ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ພ຺ຣູຫິ ‘ໂຫມິ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ຘນກ຺ກີຕາ…ເປ… ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ ຈາ’’ຕິ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ສນ຺ເທໂສ ນາມ. ສເຈ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາຍ ມາຕາປິຕາຠາຕາຠຄິນິອາທໂຍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓນ຺ຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ພ຺ຣູຫິ ‘ໂຫຕຸ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ຘນກ຺ກີຕາ…ເປ… ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ ຈາ’’ຕິ, ອຍມ຺ປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ສນ຺ເທໂສເຍວ ນາມ. ເອວໍ ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາທີສຸປິ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ. ປຸຣິໂສ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ພ຺ຣູຫິ…ເປ… ສປຣິທຓ຺ຑໍ ພ຺ຣູຫິ ‘ໂຫຕຸ ກິຣ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ຘນກ຺ກີຕາ…ເປ… ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ ຈາ’’ຕິ, ອຍໍ ປຸຣິສສ຺ສ ສນ຺ເທໂສ ນາມ. ສເຈ ປຸຣິສສ຺ສ ມາຕາປິຕາຠາຕາຠຄິນິອາທໂຍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓນ຺ຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ພ຺ຣູຫິ…ເປ… ສປຣິທຓ຺ຑໍ ພ຺ຣູຫິ ‘ໂຫຕຸ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ຘນກ຺ກີຕາ…ເປ… ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ ຈາ’’ຕິ, ອຍມ຺ປິ ປຸຣິສສ຺ສ ສນ຺ເທໂສເຍວ ນາມ, ອາຓາປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວີມໍສິຕ຺ວາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ເຕສໍ ອວສ຺ສາໂຣຈນການໍ ມາຕາປິຕາຠາຕາຠຄິນິອາທີນໍ ວາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຣນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ປຫິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ອາໂຣເຈຕິ, ສາ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ລຊ຺ຊາຍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຕຸ, ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ຫຣນ຺ໂຕ ຄຣຸກໍ ຜຸເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕິ ວີມໍສຕິ ປຈ຺ຈາຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄຕ຺ຕຍໍ ສມ຺ປາທິຕໍ ໂຫຕິ. ອິມາຍ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອິໂຕ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ທ຺ວີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເອເກນ ທຸກ຺ກຏໍ. ຍກ຺ຂີເປຕີປຓ຺ຑເກສຸ ອງ຺ຄຕ຺ຕເຍນປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ, ເອເກນ ວາ ທ຺ວີຫິ ວາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ.

໒໔. ອິທານິ ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທໍ ອາວິ ກາຕຸໍ ‘‘ສໍຍາຈິຕປຣິກ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ¶ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ‘‘ວາສິໍ ເທຖ, ຜຣສຸໍ ເທຖາ’’ຕິອາທິນາ ສຍໍ ປວຕ຺ຕິຕຍາຈນາຍ ຄຫິຕປຣິກ຺ຂາຣໍ ສໍຍາຈິຕປຣິກ຺ຂາຣໍ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ຆໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຠິກ຺ຂູຫິ ວາ ສງ຺ເຆເນວ ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາຣມ຺ຠານາຣມ຺ຠສປຣິກ຺ກມນາປຣິກ຺ກມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ‘‘ກຸຏິ ນາມ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາ ວາ ໂຫຕິ ອວລິຕ຺ຕາ ວາ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕາ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໙) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ກຸຏິໍ. ‘‘ຕຕ຺ຣິທໍ ປມາຓໍ, ທີຆໂສ ທ຺ວາທສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ, ຕິຣິຍໍ ສຕ຺ຕນ຺ຕຣາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວາສາຄາຣໍ ເອສາ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທໂສ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສາ, ຕໍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສໍ ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ຜຸເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ¶ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ກຸນ຺ຖກິປິລ຺ລິກາທີນໍ ອາສເຍ ກຕຕ຺ຕາ ສາຣມ຺ຠໍ ທ຺ວີຫິ ພລີພທ຺ເທຫິ ຍຸຕ຺ເຕນ ສກເຏນ ຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອປຣິກ຺ກມນໍ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທິເຠທໍ ກຸຏິໍ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວາ ກາຣາເປນ຺ໂຕ ວາ ‘‘ອິທານິ ນິຏ຺ຐານໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຐມປິຓ຺ຑທາເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸຕິຍປິຓ຺ຑທາເນນ ເລເປ ຆຏິເຕ ທ຺ເວ ຈ ສງ຺ຆາທິເສເສ ທ຺ເວ ຈ ທຸກ຺ກຏານິ, ສເຈ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກາເຍວ ວາ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕາເຍວ ວາ ໂຫຕິ, ເອກໍ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ທ຺ເວ ຈ ທຸກ຺ກຏານິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ.

໒໕. ອິທານິ ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຫລ຺ລກ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ມຫລ຺ລກນ຺ຕິ ສສ຺ສາມິກຠາເວນ ສໍຍາຈິຕກຸຏິໂຕ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ປມາຓາຕິກ຺ກເມນາປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ປມາຓມຫນ຺ຕຕາຍປິ ມຫລ຺ລໂກ, ຕໍ ມຫລ຺ລກໍ ວິຫາຣໍ ວາ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກຠາເວນ ເອໂກ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ເສສໍ ອນນ຺ຕຣສທິສເມວ. ອິຘ ຈ ຕຕ຺ຖ ຈ ວາສາຄາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ວາ ຊນ຺ຕາຆຣໍ ວາ ອຄ຺ຄິສາລໍ ວາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

໒໖. ອິທານິ ອມູລກສິກ຺ຂາປທໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ອມູລເກນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອມູລເກນາຕິ ຍໍ ໂຈທເກນ ຈຸທິຕກມ຺ຫິ ປຸຄ຺ຄເລ ອທິຏ຺ຐໍ ອສຸຕໍ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ, ອິທໍ ເອເຕສໍ ທສ຺ສນສວນປຣິສງ຺ກາສງ຺ຂາຕານໍ ມູລານໍ ອຠາວໂຕ ອມູລກໍ, ເຕນ ອມູລເກນ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ¶ ອທິຏ຺ຐໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທຈກ຺ຂຸນາ ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ວາ ອທິຏ຺ຐໍ. ອສຸຕໍ ¶ ນາມ ຕເຖວ ເກນຈິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ນ ສຸຕໍ. ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ ຈິຕ຺ເຕນ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ, ຕໍ ປນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວເສນ ຕິວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸຎ຺ຈ ມາຕຸຄາມຎ຺ຈ ຕຖາຣູເປ ຐາເນ ທິສ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິເມຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວາ ປຣິສງ຺ກຕິ, ອິທໍ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ອນ຺ຘກາເຣ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນກາເສ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຈ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ທຸຕິຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິສງ຺ກຕິ, ອິທໍ ສຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ຘຸຕ຺ເຕຫິ ອິຕ຺ຖີຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕວິຫາເຣສຸ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘສຸຣາທີຫິ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ຄຕຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວີມໍສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຣ ເກນຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ຄນ຺ຘາທີຫິ ປູຊາ ກຕາ ໂຫຕິ, ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ອຣິຏ຺ຐໍ ວາ ປີຕໍ, ໂສ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຣິສງ຺ກຕິ, ອິທໍ ມຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ. ເອວໍ ຕິວິຘາຍ ປຣິສງ຺ກາຍ ອຠາເວນ ອປຣິສງ຺ກິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຈເທນ຺ໂຕຕິ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອາປນ຺ໂນສິ, ອສ຺ສມໂຓສິ, ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍສີ’’ຕິອາທີຫິ ວຈເນຫິ ສຍໍ ໂຈເທນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ໂຈທາເປນ຺ໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ຕສ຺ສ ສມີເປ ຐຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ໂຈທາເປນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ຄຣຸໍ ຜຸເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ໂສປິ ຈາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ມຍາປິ ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂຈເທຕິ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວາຈາຍ ອາປຕ຺ຕິ. ວຕ຺ຖຸນາ ອນ຺ຕິເມນ ຈາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູເປສຸ ເອກູນວີສຕິຍາ ປາຣາຊິເກສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈາເວຕຸນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາເວຕຸໍ, ໂຍ ສຸທ຺ຘໍ ວາ ອສຸທ຺ຘໍ ວາ ກຕູປສມ຺ປທໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິໂກ ສມາໂນ ຈາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ໂຈເທຕິ ວາ ໂຈທາເປຕິ ວາ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸຓມານນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຣມ຺ມຸຂາ ທູເຕນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ໂຈເທຕິ. ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ¶ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ປຣມ຺ມຸຂາ ປນ ສຕ຺ຕຫິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

໒໗. ອິທານິ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກິຣິຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕິກສ຺ສ ປາຣາຊິກສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນ ເລເສນາຕິ ‘‘ທສ ເລສາ ຊາຕິເລໂສ ນາມເລໂສ ໂຄຕ຺ຕເລໂສ ລິງ຺ຄເລໂສ ອາປຕ຺ຕິເລໂສ ປຕ຺ຕເລໂສ ຈີວຣເລໂສ ອຸປຊ຺ຌາຍເລໂສ ອາຈຣິຍເລໂສ ເສນາສນເລໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໙໔) ເອວໍ ¶ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທສສຸ ເລເສສຸ ໂຍ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ທິສ຺ສຕິ, ເຕນ ເລເສນ ຕທຎ຺ຎໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາເວຕຸໍ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ໂຈເທນ຺ໂຕ ຄຣຸກໍ ຜຸເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸໍ ລິສ຺ສຕິ ສິລິສ຺ສຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ເຕເນວ ອີສກໍ ອລ຺ລີຍຕີຕິ ເລໂສ, ຊາຕິເຍວ ເລໂສ ຊາຕິເລໂສ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ເລເສນ ໂຈເທນ຺ໂຕ ກຖໍ ໂຈເທຕິ? ອຎ຺ໂຎ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິໂກ ອິມິນາ ໂຈທເກນ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ໂສ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິໍ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕໍ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິເລສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວໍ ໂຈເທຕິ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຍາ ທິຏ຺ໂຐ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ, ຕ຺ວມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິໂຍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວາ ‘‘ໂສ ຕ຺ວໍ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ນາຎ຺ໂຎ, ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວາ ໂຈເທຕິ. ເອວໍ ນາມເລສາທໂຍປິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໒໘. ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ‘‘ຄຣຸກາ ນວາ’’ຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສຸ ອາປນ຺ເນສຸ ປຏິປຊ຺ຊນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉາເທຕິ ຊານມາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອາປຕ຺ຕິວເສນ ວາ ‘‘ອິທໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວາ ຊານມາປນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ຍາວ ຉາເທຕິ, ຕາວ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອກາມາ ປຣິວາໂສ ວສິຕພ຺ໂພຕິ. ຈເຣຍ຺ຍາຕິ ມານຕ຺ຕໍ ສມາທາຍ ວເສຍ຺ຍ. ກິຕ຺ຕກໍ ທິວສນ຺ຕິ ເຈ? ຉ ຣຕ຺ຕິໂຍ. ມານຕ຺ຕວາໂສ ປນ ສງ຺ເຆເຍວ, ນ ຄເຓ, ນ ປຸຄ຺ຄເລ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ເຆ’’ຕິ. ປຣິວຸຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ຕໂຍ ໂຂ ອຸປາລິ ປາຣິວາສິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາ ສຫວາໂສ ວິປ຺ປວາໂສ ອນາໂຣຈນາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໘໓) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິວຸຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສຫວາໂສຕິ ປກຕຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອຸທກປາຕຏ຺ຐານພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວາໂສ. ວິປ຺ປວາໂສ ນາມ ອຎ຺ຎໍ ປກຕຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວິນາ ວາໂສ. ອນາໂຣຈນາຕິ ອາຄນ຺ຕຸກາທີນໍ ອນາໂຣຈນາ. ເອເຕສຸ ຕີສຸ ເອເກນາປິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ ເອວ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອຸປຈາຣສີມຄຕານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ນ ພຫິ ຐິຕານໍ, ພຫິ ຐິຕານມ຺ປິ ສເຈ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ, ປສ຺ສຕິ, ທູຣໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພເມວ, ອນາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ເຈວ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປຈາຣສີມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເຈ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທວ ໂຫຕິ, ນ ວຕ຺ຕເຠໂທ.

ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຂ, ອຸປາລິ, ມານຕ຺ຕຈາຣິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາ ສຫວາໂສ ¶ ວິປ຺ປວາໂສ ອນາໂຣຈນາ ອູເນ ຄເຓ ຈຣຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໙໒) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕໍ ປຣິນິຏ຺ຐິຕມານຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສຫວາສາທໂຍ ປຣິວາເສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ເອວ. ‘‘ອູເນ ຄເຓ ຈຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄໂຓ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ອຕິເຣກາ ວາ ຠິກ຺ຂູ, ຕສ຺ມາ ¶ ສເຈປິ ຕີຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິເຍວ, ‘‘ສເຈ ປນ ເຕນ ເຕສໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອາໂຣຈິເຕ ປກ຺ກມນ຺ຕິ, ອູເນ ຄເຓ ຈຣຓໂທໂສ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໙໗) ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ. ອພ຺ເຠຍ຺ຍາຕິ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວີສຕິຄໂຓ ສງ຺ໂຆ ອພ຺ເຠຍ຺ຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອພ຺ຠານກມ຺ມວເສນ ໂອສາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ເອເກນປິ ອູໂນ ວີສຕິຄໂຓ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອພ຺ເຠຍ຺ຍ, ໂສ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ນ ອພ຺ຠິໂຕ, ເຕ ຈ ຠິກ຺ຂູ ຄາຣຍ຺ຫາ, ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໙. ອິທານິ ຍຖາ ຉາທິຕາ ອາປຕ຺ຕິ ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ, ຕໍ ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ປທໂຍຊນາ – ອາປຕ຺ຕິຕາ ຈ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕຕາ ຈ ອນນ຺ຕຣາຍຕາ ຈ ປຫຸຕ຺ຕຕາ ຈ ອາປຕ຺ຕິນຸກ຺ຂິຕ຺ຕອນນ຺ຕຣາຍປຫຸຕ຺ຕຕາໂຍ, ເອຕາສຸ ຈຕູສຸ ຕຖາສຎ຺ຎິຕາ ຈ ຉາເທຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ຉາທນາ ຈາຕິ ເອວໍ ທສຫງ຺ເຄຫິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມມ຺ຫິ ຉນ຺ນາ ໂຫຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອາປຕ຺ຕິອາທີສຸ ຈຕູສຸ ອາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎິຕາ ຈ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ ຈ ອນນ຺ຕຣາຍສຎ຺ຎິຕາ ຈ ປຫຸຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ ຈາຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎາວເສນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ຄເຫຕພ຺ພານິ, ຉາເທຕຸກາໂມຕິ ອິທເມກໍ, ຉາທນາຕິ ອິທເມກນ຺ຕິ ເອວໍ ທສ.

ເອເຕສຸ ປນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕິ ອາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎີ ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ອາປນ຺ໂນ, ສາ ເຕຣສນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ໂຫຕິ, ໂສປິ ຈ ຕຕ຺ຖ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎີເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ຊານນ຺ໂຕ ຉາເທຕິ, ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎີ ວາ ອຎ຺ຎາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎີ ວາ ເວມຕິໂກ ວາ ໂຫຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ. ຕິວິຘໍ ປນ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມໍ, ເຕນ ອກໂຕ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ໂສ ¶ ເຈ ປກຕຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທຕິ, ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ. ສເຈ ອປກຕຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ຉາເທຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ. ອປກຕຕ຺ເຕນ ປນ ປກຕຕ຺ຕສຎ຺ຎິນາປິ ອປກຕຕ຺ຕສຎ຺ຎິນາປິ ຉາທິຕໍ ອຈ຺ຉາທິຕເມວ ໂຫຕີຕິ. ອນນ຺ຕຣາຍິໂກຕິ ຍສ຺ສ ທສສຸ ຣາຊໂຈຣອຄ຺ຄິອຸທກມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສວາຬສຣີສປຊີວິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາເຍສຸປິ ເອໂກປິ ນຕ຺ຖິ, ໂສ ເຈ ອນນ຺ຕຣາຍິກສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທຕິ, ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ. ສເຈ ໂສ ອນ຺ຘກາຣຠີຣຸໂກ ອນນ຺ຕຣາເຍ ເອວ ວາຬາທິອນ຺ຕຣາຍສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ. ປຫູຕິ ໂຍ ສກ຺ໂກຕິ ສຠາຄຠິກ຺ຂຸໂນ ສມີປໍ ຄນ຺ຕຸຎ຺ເຈວ ອາໂຣຈິຕຸຎ຺ຈ ¶ , ໂສ ເຈ ປຫຸສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທຕິ, ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ອປຫຸ ຫຸຕ຺ວາ ປຫຸສຎ຺ຎີ, ປຫຸ ວາ ອປຫຸສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕີຕິ.

ອຣຸຓຸຄ຺ຄມມ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວາ, ຍາວ ອຣຸຓໍ ນ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ອາໂຣເຈຕພ຺ພາ. ສເຈ ປນ ອຣຸຓພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ຉາເທຕຸກາມຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ. ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ປນ ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ອາໂຣເຈຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ອາໂຣເຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປນ ອາວິກຕາ ໂຫຕິ, ອາໂຣຈນປຈ຺ຈຍາ ປນ ອຎ຺ຎໍ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອິມິນາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ປນ ‘‘ອຫໍ ຕວ ສນ຺ຕິເກ ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາວິ ກໂຣມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາຈິກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນຠາວໍ ຊານາຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອກໍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ ອາວິ ກໂຣມີ’’ຕິ ວາ ອາທິນາ ນເຍນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕິ. ສເຈ ‘‘ລຫຸກາປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຉນ຺ນາວ ໂຫຕີຕິ. ສງ຺ຆາທິເສສວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສງ຺ຆາທິເສສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໐. ເອວໍ ¶ ຄຣຸເກ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຈີວເຣສຸ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຏໍ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິໂຕ ຉ ຈີວຣານິ (ມຫາວ. ໓໓໙; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໒-໔໖໓; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ), ຕານິ ການີຕິ ເຈ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຂມາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຂມໍ ນາມ ໂຂມວາກສຸຕ຺ເຕຫິ ກຕໍ ວຕ຺ຖໍ. ສາຓໍ ນາມ ສາຓວາເກຫິ ກຕໍ ວຕ຺ຖໍ. ຠງ຺ຄໍ ນາມ ໂຂມສຸຕ຺ຕາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ວຕ຺ຖໍ. ປາເຏກ຺ກໍ ວາກມຍເມວ ວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ກມ຺ພລໍ ນາມ ມນຸສ຺ສໂລມໍ ວາຬໂລມໍ ຐເປຕ຺ວາ ໂລເມຫິ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕໍ ວຕ຺ຖໍ. ຉເຬຕານີຕິ ຉ ເອຕານິ. ສຫ ອນຸໂລເມຫີຕິ ສານຸໂລມານິ. ຊາຕິໂຕ ປນ ກປ຺ປິຍານິ ຉ ຈີວຣານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໑. ອິທານິ ¶ ເຕສໍ ອນຸໂລມານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸກູລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໕) ທຸກູລໍ ສາຓສ຺ສ ອນຸໂລມໍ ວາກມຍຕ຺ຕາ. ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓເທເສ ປາຓເກຫິ ສຎ຺ຊາຕວຕ຺ຖໍ. ໂສມາຣເທເສ, ຈີນເທເສ ຊາຕໍ ໂສມາຣຈີນຊໍ ປຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມານິ ຕີຓິປິ ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສ ອນຸໂລມານິ ປາຓເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕມຍຕ຺ຕາ. ອິທ຺ຘິຊນ຺ຕິ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈີວຣໍ. ຕໍ ປນ ໂຂມາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕິ. ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຊາລິນິຍາ ເທວກຎ຺ຎາຍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ທິນ຺ນວຕ຺ຖາທິກໍ ເທວທິນ຺ນໍ. ຕມ຺ປິ ໂຂມາທີຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕວຕ຺ຖສທິສຕ຺ຕາ ຉນ຺ນມ຺ປິ ອນຸໂລມໍ ໂຫຕິເຍວ ກປ຺ປາສິກສ຺ສ ວາ, ອິທ຺ຘິຊມ຺ປິ ຕເຖວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສາຕິ ໂຂມາທິກສ຺ສ. ອນຸໂລມິກນ຺ຕິ ອນຸຣູປໍ.

໓໒-໓໓. ເອວໍ ຊາຕິໂຕ ສານຸໂລມານິ ຉ ຈີວຣານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສຸ ອຘິຏ຺ຐານາທິກໍ ວິຘານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິຈີວຣ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກຂາປທວຓ຺ຓນາ; ມຫາວ. ໓໕໘) ຘິຏ຺ຐານໂຕ ປຸພ຺ເພ ຕິຈີວຣໍ ນາມ ¶ ປາເຏກ຺ກໍ ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຆາຏິອາທິປ຺ປໂຫນກສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທິວເສນາປິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ນ ວິກປ຺ເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນາເມ ຄຫິເຕ ‘‘ອຘິຏ຺ຐານ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ມຸຂປຸຎ຺ຉນຎ຺ຈ ນິສີທນຎ຺ຈ ມຸຂປຸຎ຺ຉນນິສີທນໍ. ກຓ຺ຑຸຈ຺ຉາທິນ຺ຕິ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ນ ວິກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິເມສຸ ນວສຸ ຈີວເຣສຸ. ຕິຈີວຣນ຺ຕິ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານນເຍນ ອຘິຏ຺ຐິຕຕິຈີວຣໍ. ວິນາ ອລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິອລທ຺ຘຏ຺ຐາເນ ເອກາຫມ຺ປິ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ນ ວເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ຈາຕຸມາສໍ ນິສີທເນນ ວິປ຺ປວສິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຂຸທ຺ທກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໒໖໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈາຕຸມາສໍ ນິສີທນໍ ວິນາ ນ ວເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໔. ອິທານິ ອຘິຏ຺ຐານວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມິຈ຺ຈຘິຏ຺ຐເຍຕິ ອິຕິ ອຘິຏ຺ຐເຍ, ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຫຕ຺ຖປາສເມຕນ຺ຕິ ທູເຣ ຐິຕໍ ປນ ຐປິໂຕກາສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສເຈ ເອກໍ, ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ, ພຫູນິ ເຈ, ‘‘ເອຕານີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐເຍຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເສເສສຸປິ ອຍໍ ນໂຍຕິ ຍຖາ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ‘‘ອິມໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ, ອິມໍ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ນາເມເນວ ວຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂາປິ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໕. ອິທານິ ¶ ສເຈ ປຸພ຺ເພ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ຕິຈີວຣໍ ນິສີທນໍ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທີຕິ ອິເມສຸ ຉສຸ ຈີວເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣໍ ອຕ຺ຖິ, ປຸນ ຕຖາວິຘໍ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ‘‘ທ຺ເວ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ¶ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐຫເນ ຕຖາຕິ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ, ເອຕໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນາມມຕ຺ຕເມວ ວິເສໂສ. ເສສໍ ຕາທິສເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖. ເອຕໍ ອິມໍ ວ ສງ຺ຆາຏິໍ ສໍເສຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວາ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ ວາ ໂຫຕິ, ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ, ສເຈ ຫຕ຺ຖປາເສ ໂຫຕິ, ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ນາມວເສນ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ທ຺ເວ ຈີວຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານາ ກາເຍນ ວາ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວາຈາຍ ວາ ອຘິຏ຺ເຐຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆາຏິອາທິກໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ກາຍວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ກາເຍນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ ອຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ວາຈາຍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ປຕ຺ເຕປິ. ວິທູຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ.

໓໗-໘. ອິທານິ ເຕສໍ ປມາຓປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ຆາຏິ ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທີຆໂຕ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກໂຕ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ຕຕ຺ຣິທໍ ສຸຄຕສ຺ສ ສຸຄຕຈີວຣປ຺ປມາຓໍ, ທີຆໂສ ນວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ, ຕິຣິຍໍ ຉ ວິທຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໔໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສຸຄຕຈີວຣູນາປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕິຣິຍໍ ປນ ມຸຏ຺ຐິຕ຺ຕິກໍ. ຈ-ສທ຺ເທນ ອຕິເຣກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສ຺ສປິ ເອຕເທວ ປມາຓນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ເອກໍສິກສ຺ສາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣວາສກສ຺ສ ປນ ‘‘ປາຣຸປເນນປິ ຫິ ສກ຺ກາ ນາຠິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ‘‘ທ຺ວິຫຕ຺ໂຖ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໙. ນິສີທນສ຺ສ ¶ ທີເຆນາຕິ ເອຕ຺ຖ (ປາຈິ. ໕໓໑ ອາທໂຍ; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໓໑; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິສີທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ນິສີທນນ຺ຕິ ສນ຺ຖຕສທິສໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາເຓນ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ຜາເລຕ຺ວາ ກຕາຫິ ຕີຫິ ທສາຫິ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ເສຕໍ ນາມໍ.

໔໐. ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ ¶ (ປາຈິ. ໕໓໘; ມຫາວ. ໓໕໔; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໓໗; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ນາມ ຍສ຺ສ ອໂຘນາຠິອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ກຓ຺ຑຸ ວາ ປິຬກາ ວາ ອສ຺ສາໂວ ວາ ຖຸລ຺ລກຈ຺ຉຸ ວາ ອາພາໂຘ, ຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ຈີວຣໍ. ຄາຖາໂຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ.

໔໑. ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍາວາຕິ (ປາຈິ. ໕໔໔) ເອຕ຺ຖ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໒. ເອຕ຺ຖາຕິ ສງ຺ຆາຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ວສ຺ສິກສາຏິກາ, ຕາວ ທສ຺ສິຕຈີວເຣສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທຸຕ຺ຕຣິນ຺ຕິ ຕໂຕ ເຕສໍ ຈີວຣານໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ເຉທນປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ປາຐເສໂສ, ຕໍ ອຕິເຣກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓມຸຂໂຈຬາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວ ມຫນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ອາກງ຺ຂຕິ, ຕາວ ມຫນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓສ຺ສ ປມາຓປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ,. ມຸຂປຸຎ຺ຉນໂຈຬສ຺ສ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວາ ອນ຺ຕິມວເສນ ວາ ປມາຓປຣິຈ຺ເຉໂທ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ອປ຺ປມາຓິກໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາກງ຺ຂິຕປ຺ປມາຓິກາ’’ຕິ, ອິຈ຺ຉິຕປ຺ປມາຓິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວ ເອກໍ ໂຘວີຍຕິ, ຕາວ ອຎ຺ຎໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທ຺ເວປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

໔໓. ນ ¶ ທີປິຕນ຺ຕິ ກຕ຺ຖ ນ ທີປິຕໍ? ອຏ຺ຐກຖາສຸ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ ຕິຈີວຣໍ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ໂຫຕິ ປຣິສ຺ສາວເນຫິປິ ຖວິກາຫິປິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໗) ພຫູນໍ ປຕ຺ຕຖວິກປຣິສ຺ສາວນາທີນໍ ສງ຺ຄຫວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາເຏກ຺ກໍ ນິຘານມຸຂນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠຄວຕາ ‘‘ຍໍ ຍໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ຕໍ ອິມິນາ ວິຘາເນນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຸນ ເຍນ ເຍນ ປຣິສ຺ສາວນາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອນຸກມ຺ປາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕສ຺ມາ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາຓໍ ຖວິກມ຺ປິ ປຏປຣິສ຺ສາວນມ຺ປິ ພຫູນິປິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິມານິ ຈີວຣານິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬານິ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຖາ ວຕ຺ວາ’’ຕິ, ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວິກປ຺ປນຸປຄໍ.

໔໔. ອຫຕກປ຺ປານນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໘) ເອກວາຣໍ ໂຘວິຕການໍ.

໔໕. ອຸຕຸທ຺ຘຏານນ຺ຕິ ¶ ອຸຕຸໂຕ ທີຆກາລໂຕ ອຸທ຺ຘຏານໍ, ກຕວຕ຺ຖກິຈ຺ຈານໍ ປິໂລຕິການນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສາຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄອນ຺ຕຣວາສກາ. ປໍສຸ ວິຍ ກຸຈ຺ຉິຕຠາວໍ ປຏິກ຺ກູລຠາວໍ ອຸລຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປໍສຸກູລໍ, ໂຈຬຂຓ຺ຑານເມຕໍ ນາມໍ, ຕສ຺ມິໍ ປໍສຸກູເລ ຍຖາຣຸຈີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຫຕານໍ ທຸສ຺ສານໍ ອຫຕກປ຺ປານໍ ທິຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ເອກຈ຺ຈິຍໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ເອກຈ຺ຈິຍໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ, ອຸຕຸທ຺ຘຏານໍ ທຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ທິຄຸຓໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ທິຄຸຓໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ, ປໍສຸກູເລ ຍາວທຕ຺ຖໍ, ປາປຓິເກ ອຸສ຺ສາໂຫ ກຣຓີໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສຸສານາທີສຸ ປຕິຕປໍສຸກູເລ ຈ ອນ຺ຕຣາປເຓ ປຕິຕປິໂລຕິກຈີວເຣ ຈ ປຏປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ປຏສຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ.

໔໖. ອິທານິ ¶ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉິນ຺ນກໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ຉິນ຺ນກໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ຉິນ຺ນກໍ ອນ຺ຕຣວາສກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໕) ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕິຈີວເຣ ກຍິຣມາເນ ສພ຺ພໍ ຉິນ຺ນກໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ຉິນ຺ນການິ ເອກໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນກນ຺ຕິ. ທ຺ເວ ຉິນ຺ນການິ ເອກໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນກໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ອຈ຺ຉິນ຺ນການິ ເອກໍ ຉິນ຺ນກນ຺ຕິ. ເອກໍ ຉິນ຺ນກໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ວາຘິກມ຺ປິ ອາໂຣເປຕຸໍ. ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນກໍ ຘາເຣຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕີສູ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ – ຕີສຸ ຈີວເຣສຸ ຍໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕຸໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ປໂຫຕິ, ຕໍ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພສຸ ປນ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕສຸ ອນ຺ວາຘິກໍ ອາທິເຍຍ຺ຍາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ວາຘິ ນາມ ອນຸວາຕໍ ວິຍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຈີວຣສ຺ສ ອຸປຣິ ສງ຺ຆາຏິອາກາເຣນ ອາໂຣເປຕພ຺ພໍ. ອາຄນ຺ຕຸກປຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອິທໍ ປນ ອປ຺ປໂຫນເກ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ສເຈ ປໂຫຕິ, ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຉິນ຺ທິຕພ຺ພເມວ. ອນາທິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອນາໂຣປິຕໍ ອນ຺ວາຘິກໍ. ນ ຘາເຣຍ຺ຍາຕິ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານວເສນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນ ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໗-໘. ອິທານິ ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄາເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສເຈ ຄາໂມ (ປາຣາ. ໔໗໘; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໗໗-໔໗໘; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ວາ ໂຠຊກສ຺ສ ວາ ວເສນ ເອກກຸລສ຺ສ ໂຫຕິ, ປາກາຣາທິນາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກູປຈາໂຣ ຈ, ເອວຣູເປ ຄາເມ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ຍຖາຣຸຈິຕຏ຺ຐາເນ ¶ ວສິຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ. ສເຈ ໂສ ຄາໂມ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ຍສ຺ມິໍ ຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຆເຣ ວສິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ວາ ຆຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ¶ ໂສ ຄາໂມ ເວສາລິກຸສິນາຣາທໂຍ ວິຍ ນານາຣາຊູນໍ ວາ ໂຠຊການໍ ວາ ໂຫຕິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ, ເອວຣູເປ ຄາເມ ຍສ຺ມິໍ ຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຆເຣ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ຍສ຺ສາ ວີຖິຍາ ຕໍ ຆຣໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ວີຖິຍາ ຕສ຺ສ ຆຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາຏ຺ຐາເນ ສຠາເຍ ວາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ເຕສໍ ສຠາຍທ຺ວາຣານໍ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ຍສ຺ມິໍ ຆເຣ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ.

ນິເວສນາທໂຍ ຫມ຺ມິຍປຣິໂຍສານາ ຄາມປຣິກ຺ເຂປໂຕ ພຫິ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຕຣຖາ ເຕສໍ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຄາມສ຺ສ ເອກກຸລນານາກຸລເອກູປຈາຣນານູປຈາຣຕາວເສເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ນິເວສນາທີນໍ ວເສເນວ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໔໗໘ ອາທໂຍ) ອຕ຺ໂຖ ວິຠຕ຺ໂຕ, ນ ຄາມວເສນ. ອຸໂທສິຕວິນິຈ຺ຉເຍ ອຍໍ ນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ນິເວສເນຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ນິເວສນໍ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ເຈ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ຄພ຺ຠສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນານາກຸລສ຺ສ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຍສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣຓທ຺ວາຣມູເລ ວາ ເຕສໍ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣມູເລ ວາ ເຕສໍ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣມູລານໍ ວາ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ເຈ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ອຸໂທສິໂຕຕິ ຍານາທີນໍ ຠຓ຺ຑານໍ ສາລາ. ປາສາໂທຕິ ທີຆປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍນ຺ຕິ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ. ນາວາ ¶ ປນ ຖລໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາປິ ໂຫຕິ, ສມຸທ຺ເທ ຐິຕາປິ. ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ນາວາ ໂຫຕິ, ອນ຺ໂຕນາວາຍ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນາວາຍ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ນານາກຸລສ຺ສ ນາວາ ໂຫຕິ ນານາຄພ຺ຠາ ນານາໂອວຣກາ, ຍສ຺ມິໍ ໂອວຣເກ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ຈີວຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ອຏ຺ໂຏຕິ ¶ ປຏິຣາຊາທີນໍ ປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກໂຕ ພຫລຠິຕ຺ຕິໂກ ຈຕຸປຎ຺ຈຠູມິໂກ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ມາໂຬຕິ ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ອິເມສຸ ປນ ອຸໂທສິຕາທີສຸ ມາຬປຣິໂຍສາເນສຸ ນິເວສເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິເວສນນ຺ຕິ ປນ ອຸໂທສິຕາທີນໍ ວເສນ ອກຕາຍ ປຕິສ຺ສຍວິກຕິຍາ ອຘິວຈນໍ.

ອາຣາໂມ ນາມ ປຸປ຺ຜາຣາມຜລາຣາມາທິໂກ. ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ອາຣາໂມ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ, ອນ຺ໂຕອາຣາເມ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕອາຣາເມ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ສເຈ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ຈີວຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນານາກຸລສ຺ສ ອາຣາໂມ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ, ທ຺ວາຣມູເລ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ທ຺ວາຣມູລສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເຈ, ຈີວຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ສຕ຺ໂຖ ນາມ ຊງ຺ຆສຕ຺ຖສກຏສຕ຺ຖານມຎ຺ຎຕໂຣ. ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ສຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ສຕ຺ເຖ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພາ, ປສ຺ສໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ນາມ ອຏ຺ຐວີສຕິຫຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ໂຖ ສກເຏ ວາ ຠຄ຺ເຄ, ໂຄເຓ ວາ ນຏ຺ເຐ ອນ຺ຕຣາ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຍສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ຖ ວສິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນານາກຸລສ຺ສ ໂຫຕິ ¶ , ສຕ຺ເຖ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈີວຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ເຂຕ຺ຕຂເລສຸ ອາຣາເມ ວຸຕ຺ຕສທິໂສວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ທຸເມຕິ ຣຸກ຺ຂມູເລ. ສເຈ ເອກກຸລສ຺ສ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກກາເລ ສມນ຺ຕາ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອວິຣເຬ ປເທເສ ຕສ຺ສ ຉາຍາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ເອວ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ວິຣຬສາຂສ຺ສ ປນ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອາຕເປນ ຜຸຏ຺ໂຐກາເສ ຐເປຕິ, ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ສເຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ນ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ຐາເນ ຕສ຺ສ ຉາຍາຍປິ ໂຫຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິເຍວ. ນານາກຸລສ຺ສ ເຈ ໂຫຕິ, ຈີວຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ອຊ຺ໂຌກາເສ ປນ ວິຎ຺ຌາຏວີອາທີສຸ ອຣຎ຺ເຎສຸປິ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ ມຈ຺ຉພນ຺ຘານໍ ອຄມນປເຖສຸ ທີປເກສຸປິ ຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປເທເສ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ຄາໂມ ເອກູປຈາໂຣ ນານູປຈາໂຣ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໗໗) ອວິເສເສນ ມາຕິກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ຄາມນິເວສນອຸໂທສິຕເຂຕ຺ຕຘຎ຺ຎກຣຓອາຣາມວິຫາຣານໍ ເອກູປຈາຣນານູປຈາຣຕາ ‘‘ຄາໂມ ເອກູປຈາໂຣ ນາມ ເອກກຸລສ຺ສ ຄາໂມ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໗໘) ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕວເສນ ວິຠຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຏມາຬປາສາທຫມ຺ມິຍນາວາສຕ຺ຖຣຸກ຺ຂມູລອຊ຺ໂຌກາສານມ຺ປິ ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອກກຸລສ຺ສ ອຏ຺ໂຏ ໂຫຕິ, ນານາກຸລສ຺ສ ອຏ຺ໂຏ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໘໔) ນເຍນ ເອກກຸລນານາກຸລວເສນ ຈ ອນ຺ເຕ ‘‘ອຊ຺ໂຌກາໂສ ເອກູປຈາໂຣ ນາມ ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ ເອກູປຈາໂຣ, ຕໂຕ ປຣໍ ນານູປຈາໂຣ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໙໔) ຈ ເອວໍ ເອກູປຈາຣນານູປຈາຣຕາ ວິຠຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຄາມາທີສຸ ¶ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເອກູປຈາຣໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນານູປຈາຣນ຺ຕິ ຈ ອຏ຺ຏາທີສຸ ຍໍ ເອກກຸລສ຺ສ, ຕໍ ເອກູປຈາຣໍ ນານາກຸລສ຺ສ ນານູປຈາຣນ຺ຕິ ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ໂຌກາສປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ຍໍ ຄິລານສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈີວຣໍ ອາທາຍ ປກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິ ທີຍຕິ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິກສ຺ສ ປນ ຍາວ ໂຣໂຄ ນ ວູປສມ຺ມຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວູປສນ຺ເຕ ອຎ຺ໂຎ ວາ ກຸປ຺ປຕິ, ອນາປຕ຺ຕິເຍວ.

໔໙. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ຍາວ ອາພາຘາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ. ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຣຄປຣິຍນ຺ຕາ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ, ວສ຺ສານປຣິຍນ຺ຕາ ວສ຺ສິກສາຏິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສາຕິ ຕິຈີວຣາທໂຍ ກາລວເສນ ອປຣິຍນ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໐. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທິຕ຺ຕຍໍ ສທສມ຺ປິ ອທສມ຺ປິ ຣຕ຺ຕມ຺ປິ ອຣຕ຺ຕມ຺ປິ ອາທິຓ຺ຓກປ຺ປມ຺ປິ ອນາທິຓ຺ຓກປ຺ປມ຺ປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສີທນນ຺ຕິ ນິສີທນຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕໍ ອນາທິຓ຺ຓກປ຺ປຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓປຣິກ຺ຂາຣມຸຂປຸຎ຺ຉນໂຈຬານິ ປນ ນີລມ຺ປິ ປີຕກມ຺ປິ ໂລຫິຕກມ຺ປິ ປຸປ຺ຜທສາທິກມ຺ປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສທສມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຣູປໍ ປນ ນິວາເສຕຸໍ ວາ ປາຣຸປິຕຸໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເກວລໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທິວເສນ ອຘິຏ຺ຐານມຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໕໑. ຕິຈີວຣໍ ¶ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ ວສ຺ສິກສາຏິກາຕິ ອິທໍ ປນ ເສສຈີວຣປຎ຺ຈກໍ ອທສໍ ຣຊິຕໍເຍວ ກປ຺ປຕິ, ຕຎ຺ຈ ອາທິຓ຺ຓກປ຺ປເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທສໍວ ນິສີທນນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ປຸພ຺ເພ ‘‘ສທສມ຺ປີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອທສມ຺ປິ ນິສີທນໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ໂມຫນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໕໒. ອນຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ¶ ຕິຈີວຣາທິວເສນ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ. ອນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ນາມ ອຎ຺ເຎສໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ, ຕໍ ປນ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ວິກປ຺ປນຸປຄສ຺ສ ປມາຓໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫຕ຺ຖທີຆ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຍາເມນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລວິຕ຺ຖຕໍ ປຈ຺ຉິມໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທີຆໂຕ ເອກຫຕ຺ຖໍ ປຸຖຸລໂຕ ອຸປຑ຺ຒຫຕ຺ຖໍ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໕໓. ຕິຈີວຣສ຺ສາຕິ ວິນຍຕິຈີວຣສ຺ສ, ນ ຘຸຕງ຺ຄຕິຈີວຣສ຺ສ. ຕສ຺ສ ປນ ອິເມສຸ ນວສຸ ຈີວຣຕ຺ຕຍເມວ ລພ຺ຠຕິ, ນ ອຎ຺ຎໍ ລພ຺ຠຕິ. ສພ຺ພເມຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ອຘິຏ຺ຐານວິຘານຎ຺ຈ ປຣິຫຣຓວິຘານຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬິໂຍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຕິຈີວຣາທິກໍ ນວວິຘມ຺ປິ ຈີວຣໍ. ຕຖາ ວຕ຺ວາຕິ ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ. ອຘິຏ຺ຐຕີຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ກິໍ ປນ ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ອາມ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ນາມ ປາເຏກ຺ກໍ ນິຘານມຸຂເມຕນ຺ຕິ ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປເທ ປນ ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ.

໕໔. ອິທານິ ເອເຕສໍ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຈ຺ເຉທວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຫວິພ຺ຠມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ເຉໂທຕິ ໂຈຣາທີຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທນໍ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ທານໍ. ກຖໍ ປນ ທິນ຺ນໍ, ກຖໍ ຄຫິຕໍ ສຸທິນ຺ນໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ? ສເຈ ‘‘ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ເທມິ ທທາມິ ທຊ຺ຊາມິ ໂອໂຓເຊມິ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມິ ວິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເທມິ…ເປ… ວິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ¶ ວາ ວທຕິ, ສມ຺ມຸຂາປິ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ທິນ຺ນໍເຍວ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ສຸທິນ຺ນໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ. ‘‘ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຫິ, ຕວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕຸ, ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມມສນ຺ຕກໍ ກໂຣມິ, ມມ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕຸ, ມມ ສນ຺ຕກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ທຸທ຺ທິນ຺ນໍ ທຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ. ສເຈ ປນ ‘‘ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ.

ຄາໂຫຕິ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາໂຫ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໓໑). ໂສ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ວິສ຺ສາສໍ ຄເຫຕຸໍ. ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ຈ ໂຫຕິ, ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ຈ, ອາລປິໂຕ ຈ, ຊີວຕິ ຈ, ຊານາຕິ ຈ ‘ຄຫິເຕ ເມ ອຕ຺ຕມໂນ ຠວິສ຺ສຕີ’’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໖). ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕກມິຕ຺ໂຕ. ສມ຺ຠຕ຺ໂຕຕິ ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ. ອາລປິໂຕຕິ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສິ, ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຊີວຕີຕິ ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍາຍ ສຍິໂຕປິ ຍາວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ຄຫິເຕ ຈ ອຕ຺ຕມໂນຕິ ຄຫິເຕ ຈ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ເອວຣູປສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ‘‘ຄຫິເຕ ເມ ອຕ຺ຕມໂນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ເຕນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ເຈຕານິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາໂຫ ປນ ຕີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ຣຸຫຕິ. ກຖໍ? ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ຊີວຕິ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ, ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ຊີວຕິ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ, ອາລປິໂຕ ຊີວຕິ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນຕິ ເອວໍ.

ໂຍ ປນ ຊີວຕິ, ນ ຈ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ວິສ຺ສາສຠາເວນ ຄຫິຕມ຺ປິ ປຸນ ທາຕພ຺ພໍ. ທທນ຺ເຕນ ມຕກຘນໍ ຕາວ ເຍ ຕສ຺ສ ຘເນ ອິສ຺ສຣາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ, ເຕສໍ ທາຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ປຐມໍເຍວ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ¶ ກຕໍ ຕຍາ ມມ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຈີເຠເທນ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ກຸປິໂຕ, ໂສ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂຍປິ ອທາຕຸກາໂມ, ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຘິວາເສຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕິ, ໂສປິ ປຸນ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂຍ ປນ ‘‘ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕກໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ປຣິຠຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ນາຘິວາເສຕິ, ‘‘ປຏິເທຫີ’’ຕິ ຠຓຕິ, ໂສ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ລຠຕິ.

ວິພ຺ຠມາຕິ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາເຍວ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ສາ ປນ ຍທາ ວິພ຺ຠມຕິ, ຕທາ ອສ຺ສມຓີ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸ ປນ ວິພ຺ຠມນ຺ໂຕປິ ຍາວ ສິກ຺ຂໍ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຕາວ ຠິກ຺ຂຸເຍວາຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ. ລິງ຺ຄສິກ຺ຂາຕິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຎ຺ຈາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພສູຕິ ນວສຸ ຈີວເຣສຸ. ອຘິຏ຺ຐານວິໂຍຄກາຣຓາຕິ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນກາຣຓາ, ອິເມສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) – ຕິຈີວຣສ຺ສ ປນ ວິນິພ຺ພິທ຺ຘຉິທ຺ທຎ຺ຈ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆາຏິອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄານໍ ທີຆນ຺ຕໂຕ ວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓສ຺ສ ຕິຣິຍນ຺ຕໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ໂອຣໂຕ ກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓກໍ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິນ຺ທຕິ. ອນ຺ຕຣວາສກສ຺ສ ທີຆນ຺ຕໂຕ ວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓສ຺ເສວ ຕິຣິຍນ຺ຕໂຕ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ໂອຣໂຕ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິນ຺ທຕິ, ປຣໂຕ ປນ ນ ຠິນ຺ທຕິ. ຕສ຺ມາ ຉິທ຺ເທ ຊາເຕ ຕິຈີວຣໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ໂຫຕິ, ສູຈິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ອິຕເຣສໍ ປນ ຉິທ຺ເທນ ວິຊຫນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂຍ ປນ ຕິຈີວເຣປິ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐາເນ ປຐມໍ ອຄ຺ຄຬໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐານໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປເນຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ມຓ຺ຑລປຣິວຕ຺ຕເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຍ ປນ ¶ ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ມຊ຺ເຌ ກໂຣນ຺ໂຕ ສເຈ ປຐມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຆເຏຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ, ອຖ ຆເຏຕ຺ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ນ ວິຊຫຕິ. ຣຊເກຫິ ໂຘວາເປຕ຺ວາ ເສຕກໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ນ ວິຊຫຕິ ເອວ.

໕໕. ອິທານິ ອກປ຺ປິຍຈີວຣານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸສວາກຜລການີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸສຈີຣໍ (ມຫາວ. ໓໗໑; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ) ນາມ ກຸເສ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ວາກຈີຣໍ ນາມ ຕາປສານໍ ວກ຺ກລໍ. ຜລກຈີຣໍ ນາມ ຜລການິ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ເກສກມ຺ພລນ຺ຕິ ເກເສຫິ ຕນ຺ຕໍ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕກມ຺ພລໍ. ວາລກມ຺ພລນ຺ຕິ ຈມຣວາເລຫິ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕກມ຺ພລໍ. ອຸລູກປກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸລູກສກຸຓສ຺ສ ປກ຺ເຂຫິ ກຕນິວາສນໍ. ອຊິນກ຺ຂິປນ຺ຕິ ສໂລມໍ ສຂຸຣໍ ອຊິນມິຄຈມ຺ມໍ. ອິເມສຸ ສຕ຺ຕສຸ ວຕ຺ເຖສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘາຣຍໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ອິເມສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕຖາ ອກ຺ກນາຬໍ ນິວາເສນ຺ຕສ຺ສ. ອກ຺ກນາຬໍ ນາມ ອກ຺ກທຓ຺ເຑ ວາກາທີຫິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອກ຺ກນາຬໍ ນິວາເສຕພ຺ພໍ, ໂຍ ນິວາເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໗໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໖. ກທເລຣກກ຺ກທຸສ຺ເສ ໂປຕ຺ຖເກ ຈາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ກທລິເອຣກອກ຺ກມກຈິວາເກຫິ ກຕານິ ວຕ຺ຖານິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເອເຕສຸ ໂປຕ຺ຖໂກເຍວ ປາຬິຍໍ ອາຄໂຕ, ອິຕຣານິ ຕຄ຺ຄຕິກຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ. ອິເມສຸ ຈຕູສຸປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ນຄ຺ຄິຍໍ ¶ ຕິຕ຺ຖິຍສມາທານໍ ສມາທິຍິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ສມາທິເຍຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໗໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນຄ຺ຄິຍມ຺ປິ ນ ກປ຺ປຕິ ເອວ. ສພ຺ພເມວ ນີລກໍ ສພ຺ພນີລກໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ເອຕ຺ຖ ນີລໍ ອຸມາປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ ¶ . ມຎ຺ເຊຏ຺ຐກໍ ມຎ຺ເຊຏ຺ຐກວຓ຺ຓເມວ. ປີຕກໍ ກຓິກາຣປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ. ໂລຫິຕກໍ ຊຍສຸມນປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ. ກຓ຺ຫກໍ ອທ຺ທາຣິຏ຺ຐກວຓ຺ຓໍ.

໕໗. ມຫາຣງ຺ຄໍ ນາມ ສຕປທິປິຏ຺ຐິວຓ຺ຓໍ. ມຫານາມໍ ນາມ ຣຕ຺ຕສມ຺ຠິນ຺ນວຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ. ປທຸມປຸປ຺ຜວຓ຺ຓນ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມນ຺ທຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຣີຏເກຕິ ຣຸກ຺ຂຕເຈ. ອຈ຺ຉິນ຺ນທີຆທສເກຕິ ສພ຺ພໂສ ອຈ຺ຉິນ຺ນທສເກ ຈ ມຊ຺ເຌ ຉິນ຺ນທສເກ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕທສໍ ຜລທສໍ ນາມ. ເກຕກປຸປ຺ຜາທິປຸປ຺ຜສທິສາຫິ ທສາຫິ ຍຸຕ຺ຕໍ ປຸປ຺ຜທສໍ ນາມ. ເອເຕສຸປິ ‘‘ໂປຕ຺ຖເກ ຈາປີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອປິ-ສທ຺ເທນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາຕິ ຍຖາ ເອເຕສຸ ກທລິທຸສ຺ສາທີສຸ ປຸປ຺ຜທສາວສາເນສຸ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ກຎ຺ຈຸກເວຐເນສຸປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອເຕສຸ ປນ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໒) – ສພ຺ພນີລກາທີນິ ຣຊນານິ ວເມຕ຺ວາ ປຸນ ຣຊິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພານິ, ນ ສກ຺ກາ ເຈ ວເມຕຸໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທີນິ ວາ ກາເຣຕພ຺ພານິ, ຕິປຏ຺ຏຈີວຣສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ວາ ທາຕພ຺ພານິ. ອຈ຺ຉິນ຺ນທສກາທີນິ ທສາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພານິ. ກຎ຺ຈຸກໍ ວິຊເຏຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເວຐເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕິຣີຏກໍ ປາທປຸຎ຺ຉນໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ອິມໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ກຸສຈີຣາທິກໍ ອກປ຺ປິຍຈີວຣໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວໂຣ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ປຣິວາເຣ.

ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໘໑);

ອຍຎ຺ຫິ ¶ ປຎ຺ໂຫ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຫິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອກປ຺ປິຍຈີວຣໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ວາ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣເກນ ອຎ຺ຎໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນຸສ຺ສາ ນິສ຺ສີມຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈີວຣໍ ເທນ຺ຕິ ‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ¶ ເທມາ’ຕິ, ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາທິຕຸໍ, ນ ຕາວ ຕໍ ຄຓນູປຄໍ, ຍາວ ນ ຫຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍາວ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕໍ ນ ທິນ຺ນໍ, ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປຫິຓິຕ຺ວາ ວາ ນາໂຣຈິຕໍ, ຕາວ ຄຓນໍ ນ ອຸເປຕິ, ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາເນຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ວາ ອາໂຣຈິເຕ ວາ ປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ທສາຫໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ຈີວຣວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໕໘. ອິທານິ ເຕສໍ ຈີວຣານໍ ຣຊນວິຘານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣຊນານິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉ ຣຊນານິ ມູລຣຊນໍ ຂນ຺ຘຣຊນໍ ຕຈຣຊນໍ ປຕ຺ຕຣຊນໍ ປຸປ຺ຜຣຊນໍ ຜລຣຊນ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ເອວໍ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ຉປ຺ປກາຣານິ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ ສຕ຺ຖຸນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໙. ຕຕ຺ຖ ມູເລຕິ ມູລຣຊເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫລິທ຺ທິໍ ວິວຊ຺ຊິຍ ສພ຺ພໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຕຸງ຺ຄຫາຣໂກ ນາມ ເອໂກ ສກຓ຺ຏກຣຸກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສ ຫຣິຕາລວຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘຣຊນໍ ໂຫຕິ. ຄິຫິປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ປນ ອລ຺ລິປຕ຺ເຕນ ເອກວາຣໍ ຣຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຜລຣຊເນ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ຣຊນວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໖໐. ອິທານິ ¶ ¶ ຠາຊນວິກຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຕ຺ໂຕ ຈາ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຏໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປຐມຄາຖາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ.

໖໑. ທຸຕິເຍ ‘‘ມຄຘນາຬິທ຺ວຍຕຓ຺ຑຸລສາຘິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິຠຕ຺ຕິໂລປໍ ອກຕ຺ວາ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ‘‘ມຄເຘ ນາຬິທ຺ວຍຕຓ຺ຑຸລສາຘິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ (ປາຣາ. ໖໐໒; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໒; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ມຄຘນາຬິ ນາມ ອຑ຺ຒເຕຣສປລໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂອທນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພປ຺ປກາຣສມ຺ປນ຺ນໍ ອວສ຺ສາວິໂຕທນໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂອທນສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາຓໍ ນາຕິຆນໍ ນາຕິຕນຸກໍ ຫຕ຺ຖຫາຣິຍມຸຄ຺ຄສູປຎ຺ຈ ອາໂລປສ຺ສ ອາໂລປສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ຍາວ ຈຣິມກາໂລປປ຺ປໂຫນກໍ ມຈ຺ຉມໍສາທິພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ໂຍ ປຕ຺ໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສປ຺ປິເຕລຕກ຺ກຣສກຎ຺ຊິກາທີນິ ປນ ຄຓນູປຄານິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ຫິ ໂອທນຄຕິກາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ເນວ ຫາເປຕຸໍ, ນ ວຑ຺ເຒຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ເອວເມຕໍ ສພ຺ພໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສເຈ ປຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຣາຊິສມໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສຸຕ຺ເຕນ ວາ ຫີເຣນ ວາ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ຫີຣສ຺ສ ວາ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໍ ຜຸສຕິ, ອຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຖູປີກຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ, ອນ຺ໂຕຄຕເມວ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມ ປຕ຺ໂຕ.

໖໒. ‘‘ມຊ຺ຌິໂມ ນາມ ປຕ຺ໂຕ ນາຬິໂກທນໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຊ຺ຌິໂມ ຕສ຺ສຸປຑ຺ໂຒ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ມຊ຺ຌິໂມ ມຊ຺ຌິໂມມໂກ ມຊ຺ຌິມຸກ຺ກຏ຺ໂຐຕິ ປຕ຺ຕຕ຺ຕິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ໂອມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ ປຕ຺ໂຖທນໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໐໒) ວຈນໂຕ ‘‘ຕໂຕປຑ຺ໂຒ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄຘນາຬິຍາ ອຸປຑ຺ຒນາຬິໂກທນຎ຺ຈ ຕທູປິຍໍ ສູປໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ¶ ໂອມໂກ ນາມ. ອິຘາປິ ໂອມໂກ ໂອມໂກມໂກ ໂອມກຸກ຺ກຏ຺ໂຐຕິ ປຕ຺ຕຕ຺ຕິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິເມສຸ ປນ ນວສຸ ປຕ຺ເຕສຸ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ຈ ໂອມໂກມໂກ ຈ ອປຕ຺ໂຕ. ເອເຕສຸ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ເສສາ ສຕ຺ຕ ປຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໓. ອຕິເຣກປຕ຺ໂຕຕິ (ປາຣາ. ໖໐໑) ອນຘິຏ຺ຐິໂຕ ອວິກປ຺ປິໂຕ. ສໂກຕິ ສສນ຺ຕໂກ. ກປ຺ໂປຕິ ກປ຺ປິໂຍ. ອຍເມເວຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ໂຍ ປຕ຺ໂຕ ກາກຓິກມຕ຺ຕສ຺ສາປິ ມູລສ຺ສ ທາຕພ຺ພສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ¶ ສໂກ. ອໂຍປຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ປາເກຫິ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ ທ຺ວີຫິ ປາເກຫິ ປກ຺ກຕ຺ຕາ ກປ຺ໂປ. ໂສ ທສາຫປຣມໍ ກາລໍ ອນຘິຏ຺ຐິໂຕ ອວິກປ຺ປິໂຕ ຘາເຣຍ຺ໂຍຕິ.

໖໔. ອຈ຺ເຉທາທໂຍ ຈີວເຣ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທາເຍວ. ຉິທ຺ເທນາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໐໘; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ທ຺ວງ຺ຄຸລປ຺ປເທເສ ເຍນ ຉິທ຺ເທນ ກງ຺ຄຸສິຕ຺ຖໍ ນິກ຺ຂມຕິ, ຕຕ຺ຕເກນ ຉິທ຺ເທນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ອຍຈຸຓ຺ຓາທີຫິ ປຏິປາກຕິເກ ກເຕ ທສາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ປຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານມຸຊ຺ຌຕີຕິ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຸຊ຺ຌຕິ.

໖໕. ອິທານິ ປຣິຫຣຓວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ນ ປຏິສາເມຍ຺ຍ ໂສທກ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ໂສທກໍ (ຈູຬວ. ໒໕໔) ປຕ຺ຕໍ ນ ປຏິສາເມຍ຺ຍ, ອາຕເປ ຈ ໂສທກໍ ປຕ຺ຕໍ ນ ໂອຕເປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ນິທເຫຕິ ນິຣຸທກໍ ກຕ຺ວາປິ ອຕິກາລໍ ນ ນິທເຫຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠຸມ຺ຍາຕິ ຠູມິຍໍ. ນ ຐເປຕິ ຕຏ຺ຏິກາຈມ຺ມຂຓ຺ຑາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອນຕ຺ຖຕາຍ ປໍສຸສກ຺ຂຣມິສ຺ສາຍ ຠູມິຍາ ນ ຐເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂນ ຈ ລຄ຺ຄເຍຕິ ເອຕ຺ຖປິ ນາຄທນ຺ຕາທີສຸ (ຈູຬວ. ໒໕໔) ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ລຄ຺ຄນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ.

໖໖. ມິຑ຺ຒນ຺ເຕຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໔; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໔) ¶ ມິຑ຺ຒປຣິຍນ຺ເຕ. ສເຈ ປນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເອວຣູປາຍ ວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາຍ ມິຑ຺ຒິຍາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉເທ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປຣິຍນ຺ເຕ. ປຣິຠຓ຺ຑນ຺ເຕຕິ ພາຫິຣປສ຺ເສ ກຕາຍ ຕນຸກມິຑ຺ຒິຍາ ອນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອງ຺ເກ ວາຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໔) ທ຺ວິນ຺ນໍ ອູຣູນໍ ມຊ຺ເຌ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອໍສພທ຺ຘເກ ອໍສກູເຏ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ອງ຺ເກ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອິຕຣຖາ. ອາຕປຕ຺ຕເກຕິ ຉຕ຺ເຕ. ເອຕ຺ຖ ຠຕ຺ຕປູໂຣປິ ອໍສກູເຏ ລຄ຺ຄິຕປຕ຺ໂຕປິ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໖໗. ອຸຈ຺ຉິຏ຺ໂຐທກໍ (ຈູຬວ. ໒໕໕; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໕) ນາມ ມຸຂວິກ຺ຂາລໂນທກໍ, ຕໍ ປຕ຺ເຕ ນິຏ຺ຐຸຠິຕ຺ວາ ປຕ຺ເຕນ ນ ນີຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈລກຎ຺ຈ ອຏ຺ຐິກຎ຺ຈ ຈລກຏ຺ຐິກໍ. ເອເຕສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຕ຺ເຕນ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ໂຘວິຕຸມ຺ປິ ນ ລຠຕິ. ຫຕ຺ຖໂຘວິຕວຕ຺ຖໂຘວິຕອຸທກມ຺ປິ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣິຕ຺ວາ ນີຫຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອນຸຈ຺ຉິຏ຺ຐປຕ຺ຕໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຫຕ຺ຖໍ ປນ ພຫິ ໂຘວິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມຈ຺ຉມໍສຜລາຜລາທີນິ ຂາທນ຺ໂຕ ຍໍ ມຸເຂນ ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຂາທຕິ, ຕໍ ວາ ເຕສໍ ອຏ຺ຐິອາທິກໍ ¶ ວາ ມຸຂໂຕ ນີຫຏໍ ປຸນ ອຂາທິຕຸກາໂມ ຉຑ຺ເຑຕຸກາໂມ ປຕ຺ເຕ ຐເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ສິງ຺ຄິເວຣນາຬິເກຣຂຓ຺ຑາທີນິ ຂາທນ຺ເຕຫິ ຑໍສິຕ຺ວາ ຑໍສິຕ຺ວາ ປຸນ ຐເປຕຸໍ ລຠຕິ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ປຕ຺ຕຫຕ຺ເຖນ ກວາຏໍ ປຓາເມຕພ຺ພໍ, ໂຍ ປຓາເມຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ ກວາຏໍ ປຓາເມຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຕ຺ຕຫຕ຺ໂຖວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໍສກູເຏ ລຄ຺ຄິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ.

໖໘. ຠູມິອາຘາຣເກຕິ ເອຕ຺ຖ ທນ຺ຕວລ຺ລິເວຕ຺ຕວາກາທີຫິ ກເຕ ວລຍາຘາຣເກ. ທາຣຸທຓ຺ຑາຘາເຣຕິ ເອກທາຣຸນາ ກຕອາຘາຣເກ ¶ ຈ ພຫູຫິ ທຓ຺ເຑຫິ ກຕອາຘາຣເກ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິທຓ຺ເຑ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອເຕສຸ ປນ ສຸສຊ຺ຊິເຕສຸ ເອກໍ ປຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາວ ຕສ຺ສຸປຣິ ເອກໍ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໂຍ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເອກໍ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ຠູມິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠູມິຍໍ ກຏສາຣກາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສຸປຣິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ເອກໍ ຐເປຍ຺ຍ, ທ຺ເວ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທ຺ເວ ປນ ຐເປນ຺ເຕນ ອຸປຣິ ຐປິຕປຕ຺ຕໍ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ຠູມິຍໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໖໙-໗໐. ອິທານິ ອກປ຺ປິຍປຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທາຣຸຣູປິຍໂສວຓ຺ຓາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ມຓິເວຬຸຣິຍາມຍາຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໒; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໒) ມຓີຕິ ອິນ຺ທນີລກພຣກຕາທິ. ສເຈ ຄຫຏ຺ຐາ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ສຸວຓ຺ຓຣູປິຍຕຏ຺ຏກາທີສຸ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນາເມນ຺ຕິ, ອາມສິຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຆຏິກຏາຫຊາ (ຈູຬວ. ໒໕໕; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໕) ຈ ຕຸມ຺ພກຏາຫຊາ ຈ ຆຏິຕຸມ຺ພກຏາຫຊາ. ເອຕ຺ຖ ຕຸມ຺ພກຏາຫຊານາມ ອລາພຸ. ປຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໗໑-໒. ອິທານິ ຖາລເກສຸ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຖາລກາ ຈາ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ຕຕ຺ຖ ¶ ອກປ຺ປາຕິ ທາຣຸມຍາທໂຍ ຖາລກາ ອກປ຺ປິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜລິກຖາລກາທໂຍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໒) ຄິຫິສນ຺ຕກາ ວາ ສງ຺ຆສນ຺ຕກາ ວາ ກປ຺ປິຍາ. ຆຏິຕຸມ຺ພກຏາຫຊາ (ຈູຬວ. ໒໕໕) ຕາວກາລິກາ, ຕາສຸ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພາ, ນ ປຣິຫຣິຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຖາລກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໗໓. ອິທານິ ¶ ປວາຣຓາວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປວາຣຓາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໓໘-໒໓໙; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປທໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຣິຍາປເຖນາຕິ ຐານຄມນສຍນນິສຊ຺ຊານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອິຣິຍາປເຖນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ອິຣິຍາປຖໂຕ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ອນຕິຣິຕ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ເຈ, ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຈິຕ຺ຕິນຕິຣິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິ ອນຕິຣິຕ຺ຕກໍ.

໗໔. ອິທານິ ເຍຫິ ອງ຺ເຄຫິ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ, ຕານິ ອງ຺ຄານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອສນນ຺ຕິ ເອເຕນ ອວິປ຺ປກຕໂຠຊນຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ຈ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຠຊນຎ຺ເຈວາຕິ ຍໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປວາເຣຕິ, ຕໍ ໂອທໂນ ກຸມ຺ມາໂສ ສຕ຺ຕຸ ມຈ຺ໂຉ ມໍສນ຺ຕິ ອິເມສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຫາໂຣຕິ ທາຍໂກ ຕສ຺ສ ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ກາເຍນ ອຠິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວາຈາຠິຫາໂຣ ປນ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສມີປຕາຕິ ທາຍໂກ ປວາຣຓປ຺ປໂຫນກໂຠຊນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓ ໂອກາເສ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍວາຈາປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິເຕນ ອຠິຫຏໍ ຠິກ຺ຂໍ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ປຏິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອານິສທສ຺ສ ປາຣິມນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ສເຈ ຐິໂຕ, ປຓ຺ຫິອນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ສເຈ ນິປນ຺ໂນ, ເຍນ ປສ຺ເສນ ນິປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ປາຣິມນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທາຍກສ຺ສາປິ ຕຖາວິຘສ຺ສ ຐເປຕ຺ວາ ປສາຣິຕຫຕ຺ຖໍ ຍໍ ຕສ຺ສ ອາສນ຺ນຕຣໍ ອງ຺ຄໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄາ ປວາຣຓາຕິ ‘‘ອສນໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂຠຊນໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິໂຕ ອຠິຫຣຕິ, ປຏິກ຺ເຂໂປ ¶ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໓໙; ປຣິ. ໔໒໘) ¶ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໕. ອິທານິ ເອເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ໂຠຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂອທໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ໂອທນາທໂຍ ອິເມຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສາລີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເສຕຣຕ຺ຕກາຬເຠທາ ສພ຺ພາປິ ກງ຺ຄຸຊາຕິໂຍ ກງ຺ຄູຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ກາຬເສຕາ ກຸທ຺ຣູສວຣກາ. ອິເມສໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘຎ຺ຎານໍ ໂອທໂນ ຈ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸ ຈ ໂອທໂນ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໖. ສາມາກາທິຕິຓໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ກຸທ຺ຣູສເກ ສງ຺ຄຫໍ ຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຣກໂຈຣໂກ ວຣເກ ສງ຺ຄຫໍ ຄໂຕ, ສາລິຍຎ຺ເຈວ ນີວາໂຣ ສງ຺ຄຫໍ ຄໂຕ ເສຕຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິເມສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ສານຸໂລມານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘຎ຺ຎານໍ ຕຓ຺ຑຸເລ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຍາຄຸໍ ປຈິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ປຈິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສນ຺ຘາຍ ປຈນ຺ຕິ, ສເຈ ອຸຓ຺ຫໍ ວາ ສີຕລໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ໂຠຊນກາເລ ຄຫິຕຄຫິຕຏ຺ຐາເນ ໂອຘິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຍໍ ໂອທໂນ ນາມ, ປວາຣຓໍ ຊເນຕິ. ໂຍປິ ປາຍາໂສ ວາ ອມ຺ພິລຍາຄຸ ວາ ອຸທ຺ຘນໂຕ ໂອຕາຣິຕມຕ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຓ຺ຫາ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປິວິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຄຫິໂຕກາເສປິ ໂອຘິໍ ນ ທສ຺ເສຕິ, ອຍໍ ປວາຣຓໍ ນ ຊເນຕິ. ອຸສຸມາຍ ປນ ວິຄຕາຍ ຆນຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂອຘິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປຸນ ປວາຣຓໍ ຊເນຕິ, ປຸພ຺ເພ ຕນຸກຠາໂວ ນ ຣກ຺ຂຕິ. ຠຕ຺ເຕ ປນ ອຸທກກຎ຺ຊິກຂີຣາທີນິ ອາກິຣິຕ຺ວາ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ກິຎ຺ຈາປິ ຕນຸກາ ໂຫຕິ, ປວາຣຓໍ ຊເນຕິເຍວ ຕສ຺ມິໍ ຍາຄຸຍາ ນຕ຺ຖິຠາວໂຕ. ສເຈ ປນ ປກ຺ກຸຖິເຕສຸ ອຸທກາທີສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ຍາຄຸສງ຺ຄຫເມວ ຄຈ຺ຉຕິ.

໗໗. ຠຏ຺ຐຘຎ຺ຎມໂຍຕິ ¶ ສຕ຺ຕວິຘານິປິ ຘຎ຺ຎານິ ຄເຫຕ຺ວາ ຂຣປາກຠຊ຺ຊິຕານໍ ເຕສໍ ຕຓ຺ຑຸເລ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕຈຸຓ຺ຓກຸຓ຺ຑການິ ສຕ຺ຕຸ ນາມ. ສມປາກຠຊ຺ຊິຕານໍ ປນ ອາຕປສຸກ຺ຂານໍ ວາ ຕຓ຺ຑຸລານໍ ຈຸຓ຺ຓກຸຓ຺ຑການິ ສຕ຺ຕຸສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຍວສມ຺ຠໂວຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ປນ ມຸຄ຺ຄາທີຫິ ກຕກຸມ຺ມາໂສ ນ ປວາເຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸທກສມ຺ຠໂວຕິ ອິມິນາ ກກ຺ກຏກສິປ຺ປິກສມ຺ພຸກາທໂຍປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສເຈ ຍາຄຸປານກາເລ ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ຐເປຕ຺ວາ ມຈ຺ຉມໍສໍ ວາ ຂາທນ຺ຕິ, ເຕ ເຈ ອຂາທນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປວາຣຓປ຺ປໂຫນກໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕິ. ຂາທິເຕປິ ສເຈ ມຸເຂ ອວສິຏ຺ຐໍ ນຕ຺ຖິ, ຕທາ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕປິ ນ ປວາເຣຕິເຍວ. ສເຈ ¶ ປຕ຺ເຕ ອວສິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖິ, ມຸເຂ ນຕ຺ຖິ, ຕຎ຺ເຈ ອຂາທິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຂາທິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕປິ ນ ປວາເຣຕິເຍວ.

໗໘. ໂຠຊນນ຺ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ປຎ຺ຈສຸ ໂຠຊເນສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂຠຊນໍ. ກປ຺ປິຍໍ ວາ ອກປ຺ປິຍໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນິເສຘຍນ຺ຕິ ກາເຍນາຠິຫຏໍ ອງ຺ຄຸລິຈລນາທິນາ ວາ ຠມຸກວິກາເຣນ ວາ ກຸທ຺ຘຠາເວນ ໂອໂລເກນ ວາ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ກາເຍນ ວາ ‘‘ອລ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ນ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມາ ອາກິຣາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອປຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ວາ ອາທິນາ ນເຍນ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວາຈາຍ ວາ ນິເສຘຍນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍໂຠຊນເມວ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ໂສ ປວາເຣຕິ, ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ວາ ໂຠຊນໍ ວາ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ນ ປວາເຣຕິ. ກສ຺ມາ? ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ກປ຺ປິຍໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ອກປ຺ປິຍໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕິ. ກສ຺ມາ? ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໂຕ. ອິທານິ ມິສ຺ສກນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕນ຺ນາເມນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ຕນ຺ນາເມນ ວາ ອິມນ຺ຕິ ວາ ອຠິຫຏໍ ¶ ກປ຺ປິຍໍ ນິເສຘຍໍ ປວາເຣຍ຺ຍາຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ໂຍ ປນ ມຈ຺ຉມໍສມິສ຺ສໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ຍາຄຸໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ມຈ຺ຉໍ ຄຓ຺ຫຖ, ມໍສໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ. ສເຈ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖ, ຣສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ສເຈ ‘‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສວຕ຺ຖຸກໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ. ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠິຫຏໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ປວາຣຓາ ນຕ຺ຖິເຍວ.

໗໙-໘໐. ອິທານິ ປວາຣຓໍ ອຊເນນ຺ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ລາຊາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ລາຊາ ຕໍສຕ຺ຕຸຠຕ຺ຕານີຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ລາຊາ ຈ ລາເຊຫິ ກຕສຕ຺ຕຸຠຕ຺ຕານິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຈ຺ຉມໍສປູເວສຸ ປນ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸທ຺ຘຂຊ຺ຊໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຏ຺ຐປິຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອາມກໍ ປຈ຺ຉາ ຠຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເວຬຸອາທີນໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສານໍ ຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣສຍາຄຸ ຣໂສ ປກ຺ກຍາຄຸ. ມໍສາທີຫິ ອມິສ຺ສິຕາ ສຸທ຺ຘຍາຄຸ. ປຸຖຸກາມຍໍ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປວາຣຓໍ ນ ຊເນຕິ.

໘໑. ວຸຏ຺ຐາຍາຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໘-໒໓໙) ອາສນາ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ¶ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສເຈ ປວາເຣຕ຺ວາ ອາສນາ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ສາປິ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ລຠຕິ. ອຠຸຕ຺ເຕນ ຈ ໂຠຊນນ຺ຕິ ເຍນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຠຊນໍ ອນ຺ຕມໂສ ກຸສຄ຺ເຄນາປິ ນ ຠຸຕ຺ຕໍ, ເຕນາປິ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນ ປນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄເມປິ ຠຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂສ ເຈ ອປວາຣິໂຕ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐິໂຕປິ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມເຍປິ ປຸນ ກິຎ຺ຈິ ອຠຸຕ຺ວາປິ ກາຕຸໍ ລຠຕິ. ເຍນ ຍໍ ວາ ¶ ປຸເຣ ກຕນ຺ຕິ ເຍນ ຍໍ ວາ ປຸພ຺ເພ ກຕໍ, ເຕນ ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຉາ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ເຎນ ປນ ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໘໒. ຍໍ ຜລໍ ວາ ກນ຺ທມູລໍ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ສມຓກປ຺ເປຫິ ກຕກປ຺ປິຍໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກປ຺ປິຍໂຠຊນໍ ວາ ກປ຺ປິຍມໍສໍ ວາ, ອິທໍ ກປ຺ປິຍໍ ນາມ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣວິປຣີຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອຕິຣິຕ຺ຕກຣຓໍ ນ ຣຸຫຕິ, ຍຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນ ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ນ ຣຸຫຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ຄຫິຕຎ຺ເຈວາ’’ຕິ. ອຸຈ຺ຈາຣິຕນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕຸໍ ອາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອີສກມ຺ປິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ອປນມິຕໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິ ຐິຕໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຫຕ຺ຖປາສຄ’’ນ຺ຕິ. ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ເຕວນ຺ຕິ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອລເມຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ຠາສຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອລເມຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ກິຣ ອາຈິຓ຺ໂຓ. ວິນຍຘຣາ ກິຣ ປນ ‘‘ສກິໍ ເອວ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອລເມຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ໂວ ອຘິກໍ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນ ລຈ຺ຉສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໓. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຫຕ຺ຖຄນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐິຕໍເຍວ ນ ກາຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປນ ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄຫາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐິຕໍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຕ຺ຕນາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຈ ເປສຍິຕ຺ວາປິ ກາເຣຕຸໍ ລພ຺ຠເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ອຕິຣິຕ຺ຕກາຣກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ສພ຺ໂພ ປວາຣິໂຕປິ ອປ຺ປວາຣິໂຕປິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ປວາຣິໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ຍຖາ ອກເຕນ ມິສ຺ສໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ມຸຂຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຄິລານສ຺ສ ຠຸຕ຺ຕາວເສສມ຺ປິ ຕສ຺ສ ‘‘ອຊ຺ຊ ວາ ສ຺ເວ ວາ ຂາທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫຏມ຺ປິ ອນຕິຣິຕ຺ຕກຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປວາຣຓານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໔. ອິທານິ ¶ ¶ ເຍ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກາລິກາ ມຸນິນາ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ຍາວກາລິກໍ ຍາມກາລິກໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກ’’ນ຺ຕິ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາລິກາ ຈາ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ຕຕ຺ຖ (ປາຈິ. ໒໕໔-໒໕໖; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໓-໒໕໖) ກຕເມ ເຕ ກາລິກາຕິ ເຈ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາວກາລິກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຕສຸ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ຍາວ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຍາວກາລິກໍ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ຍາວ ຍາມາວສານາ ປິປາສາຍ ສຕິ ປິປາສຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ປາຕພ຺ພໂຕ ຍາໂມ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ຍາມກາລິກໍ. ເຕນ ອຸປສເມຕພ຺ເພ ອາພາເຘ ສຕິ ຍາວ ສຕ຺ຕາຫາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ. ອາພາເຘ ສຕິ ຍາວຊີວໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຍາວຊີວິກໍ.

໘໕. ເຕສຸ ຍາວກາລິກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປິຏ຺ຐໍ ມູລໍ ຜລໍ ຂຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ (ປາຈິ. ໒໔໘-໒໕໐; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໘-໒໔໙) ປິຏ຺ຐຂາທນີຍໍ ນາມ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຕາວ ຘຎ຺ຎານໍ ຘຎ຺ຎານຸໂລມານໍ ອປຣຓ຺ຓານຎ຺ຈ ປິຏ຺ຐໍ ປນສປິຏ຺ຐໍ ລພຸຊປິຏ຺ຐໍ ອມ຺ພາຏກປິຏ຺ຐໍ ສາລປິຏ຺ຐໍ ໂຘຕກຕາລປິຏ຺ຐໍ ຂີຣວລ຺ລິປິຏ຺ຐຎ຺ຈາຕິ ເອວມາທີນິ ເຕສຸ ເຕສຸ ຊນປເທສຸ ປກຕິອາຫາຣວເສນ ມນຸສ຺ສານໍ ຂາທນີຍຕ຺ຖຎ຺ຈ ໂຠຊນີຍຕ຺ຖຎ຺ຈ ຜຣຓການິ ປິຏ຺ຐານິ ຍາວກາລິການິ. ອິມິນາວ ລກ຺ຂເຓນ ມູລຂາທນີຍາທີສຸປິ ຍາວກາລິກລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຕິວິຕ຺ຖາຣຠເຍນ ສໍຂິຕ຺ຕໍ. ໂຄຣໂສ ນາມ ຂີຣທຘິຕກ຺ກຣໂສ. ຘຎ຺ຎໂຠຊນນ຺ຕິ ສານຸໂລມານິ ສຕ຺ຕຘຎ຺ຎານິ ຈ ປຎ຺ຈວິຘໂຠຊນຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາຄຸສູປປ຺ປຠຸຕໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປຠຸຕິ-ສທ຺ເທນ ກນ຺ທຂາທນີຍໍ ມຸຬາລຂາທນີຍໍ ມຕ຺ຖກຂາທນີຍໍ ຂນ຺ຘຂາທນີຍໍ ຕຈຂາທນີຍໍ ປຕ຺ຕຂາທນີຍໍ ປຸປ຺ຜຂາທນີຍໍ ອຏ຺ຐິຂາທນີຍໍ ນິຍ຺ຍາສຂາທນີຍນ຺ຕິ ອິມານິ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ¶ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ – ຠິສສງ຺ຂາໂຕ ປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກກນ຺ໂທ ປິຓ຺ຑາລຸມສາລຸກອາທໂຍ ວລ຺ລິກນ຺ໂທ ອາລຸວກນ຺ໂທ ຕາລກນ຺ໂທຕິ ເອວມາທິ ກນ຺ທຂາທນີຍໍ. ປທຸມມຸຬາລາທໂຍ ມຸຬາລຂາທນີຍໍ. ຕາລຫິນ຺ຕາລກຸນ຺ຕາລເກຕກນາຬິເກຣປູຄຣຸກ຺ຂຂຊ຺ຊູຣີອາທີນໍ ກຬີຣສງ຺ຂາຕາ ມຕ຺ຖກາ ມຕ຺ຖກຂາທນີຍໍ. ອຸຈ຺ຉຸຂນ຺ໂຘ ນີລຸປ຺ປລຣຕ຺ຕຸປ຺ປລກຸມຸທໂສຄນ຺ຘິການໍ ປຸປ຺ຜທຓ຺ຑການີຕິ ເອວມາທິ ຂນ຺ຘຂາທນີຍໍ. ຕຈຂາທນີຍໍ ອຸຈ຺ຉຸຕໂຈ ເອວ ເອໂກ ຍາວກາລິໂກ, ໂສປິ ສຣໂສ. ມູລກໍ ຂາຣໂກ ຈຈ຺ຈຸ ຕມ຺ພຸໂກ ຕຓ຺ຑຸເລຍ຺ຍໂກຕິ ເອວມາທິ ປຕ຺ຕຂາທນີຍໍ. ມູລກປຸປ຺ຜໍ ຂາຣກປຸປ຺ຜໍ ¶ ຈຈ຺ຈຸປຸປ຺ຜໍ ຕມ຺ພຸກປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ເອວມາທິ ປຸປ຺ຜຂາທນີຍໍ, ອໂສກປຸປ຺ຜໍ ປນ ຍາວຊີວິກໍ. ລພຸຊປນສຏ຺ຐິອາທິ ອຏ຺ຐິຂາທນີຍໍ. ນິຍ຺ຍາສຂາທນີເຍ ຍາວກາລິກໍ ນຕ຺ຖິ. ເອເຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ຍາວກາລິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໖. ອິທານິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຏ຺ຐ ປານານິ ອມ຺ພປານໍ ຊມ຺ພຸປານໍ ໂຈຈປານໍ ໂມຈປານໍ ມຘຸກປານໍ ມຸທ຺ທິກປານໍ ສາລູກປານໍ ຜາຣຸສກປານ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐວິຘໍ ປານກໍ ຍາມກາລິກໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຘູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໐) ມຘຸຊໍ ມຸທ຺ທິກຊໍ ສາລູກຊໍ ໂຈຈຊໍ ໂມຈຊໍ ອມ຺ພຸຊໍ ຊມ຺ພຸຊຎ຺ຈາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ມຘຸຊໍ ນາມ ມຘຸການໍ ຊາຕິຣເສນ ກຕໍ, ຕໍ ປນ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ສຸທ຺ຘໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ມຸທ຺ທິກປານໍ ນາມ ມຸທ຺ທິກາ ອຸທເກ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ. ສາລູກປານໍ ນາມ ຣຕ຺ຕຸປ຺ປລນີລຸປ຺ປລາທີນໍ ກິຎ຺ຊກ຺ຂເຣຫິ ກຕໍ. ເສສານິ ປາກຏາເນວ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສເຈ ສຍໍ ເອຕານິ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖູນິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທເກ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອາຕເປ ອາທິຈ຺ຈປາເກນ ປຈິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປານກໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ກປ຺ປຕິ. ສເຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ກຕໍ ລຠຕິ, ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ນິຣາມິສປຣິໂຠເຄນ ¶ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວຏ຺ຏຕິ. ອິມານິ ອຏ຺ຐ ປານານິ ສີຕານິປິ ອາທິຈ຺ຈປາການິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ອຄ຺ຄິປາການິ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນຄ຺ຄິສນ຺ຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໗. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພໍ ຜລຣສໍ ຐເປຕ຺ວາ ຘຎ຺ຎຜລຣສ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘຎ຺ຎຜລຣໂສ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສານຸໂລມານິ ຘຎ຺ຎານິ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພໍ ປຸປ຺ຜຣສໍ ຐເປຕ຺ວາ ມຘຸກປຸປ຺ຜຣສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຘຸກປຸປ຺ຜຣໂສ ອາທິຈ຺ຈປາໂກ ວາ ໂຫຕຸ ອຄ຺ຄິປາໂກ ວາ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຘຸກປຸປ຺ຜມຎ຺ຎຕ຺ຣາ’’ຕິ.

໘໘. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພໍ ປຕ຺ຕຣສໍ ຐເປຕ຺ວາ ຑາກຣສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸທເກນ ປກ຺ການມ຺ປິ ຍາວກາລິກປຕ຺ຕານໍ ຣໂສ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ສີໂຕທເກນ ມທ຺ທິຕານໍ ຣໂສ ຍາມກາລິກໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ປກ຺ກຑາກຊ’’ນ຺ຕິ. ຍາວຊີວິກປຓ຺ຓສ຺ສ ອຸທເກນ ປກ຺ກສ຺ສ ຣໂສ ຍາວຊີວິໂກ ໂຫຕິ.

໘໙. ອິທານິ ¶ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສປ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໒໖໐) ປນ –

‘‘ສປ຺ປິໂນນີຕເຕລານິ, ມຘຸຜາຓິຕເມວ ຈ;

ສຕ຺ຕາຫກາລິກາ ສປ຺ປິ, ເຍສໍ ມໍສມວາຣິຕ’’ນ຺ຕິ. –

ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ປນ ຄຫິເຕ ວສາ ເຕລຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາວ ໂຫຕິ ‘‘ເຕລໍ ນາມ ຕິລເຕລໍ ສາສປເຕລໍ ມຘຸກເຕລໍ ເອຣຓ຺ຑເຕລໍ ວສາເຕລ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓; ປາຈິ. ໒໖໐) ເອວໍ ປາຬິຍໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ປນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວສາ ຈ ‘‘ມຘຸຜາຓິຕ’’ນ຺ຕິ ປາເຐ ຄຫິເຕ ຍາວກາລິກຠູຕາ ວສາ ສຕ຺ຕາຫກາລິກາຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ‘‘ຍານິ ໂຂ ປນ ຕານິ ຄິລານານໍ ¶ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິສາຍນີຍານິ ເຠສຊ຺ຊານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສປ຺ປິ ນວນີຕໍ ເຕລໍ ມຘຸ ຜາຓິຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໒) ເອວໍ ປຎ຺ເຈວ ຠຄວຕາ ສຕ຺ຕາຫກາລິກເຠສຊ຺ຊານິ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ຉຏ຺ຐສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫກາລິກເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາປິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກປິ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຈ຺ຉວສໍ ມຈ຺ຉວສໍ ສຸສຸກາວສໍ ສູກຣວສໍ ຄທ຺ຣຠວສໍ ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ ເຕລປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ເອວໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກວເສນ ວສໍ ອນນຸຊານິຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕເຕລເມວ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມຘຸຜາຓິຕເມວ ຈາ’’ຕິ ປາເຐ ອຄ຺ຄຫິເຕ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເຖເຣນ ປນ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສີນໍ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍ ອາຄຕນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ປນ –

‘‘ສປ຺ປິ ນວນີຕໍ ເຕລໍ, ມຘຸ ຜາຓິຕປຎ຺ຈມໍ;

ອຈ຺ຉມຈ຺ຉວສາທິ ຈ, ໂຫນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກາ’’ຕິ. –

ເອວມາຄຕໍ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ວິສຸໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກ ອາຄຕຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ເຕສຸ ສປ຺ປິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍສໍ ມໍສປວາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສປ຺ປິນາມ ໂຄສປ຺ປິ ວາ ອຊິກາສປ຺ປິ ວາ ມຫິໍ ສສປ຺ປິ ວາ. ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ສປ຺ປິ, ນວນີຕໍ ນາມ ເຕສໍເຍວ ນວນີຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓; ປາຈິ. ໒໖໐) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນວນີຕໍ ປນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ¶ , ສປ຺ປິ ປນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິນິຣາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ສເຈ ເອກຠາຊເນ ຐປິຕໍ, ເອກໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ສເຈ ພຫູສຸ, ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ສປ຺ປິ ຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ສາມໍປາໂກ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ນວນີຕໍ ປນ ຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ສາມໍປາໂກ ນ ໂຫຕິ, ສາມໍປກ຺ເກນ ປນ ¶ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາມິສໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ສເຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕນວນີເຕນ ສປ຺ປິໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ, ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ສຍໍ ກໂຣຕິ, ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໒) ນວນີຕມ຺ຫິເຍວ ສາມໍປາກຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ສປ຺ປິມ຺ຫິ. ຍໍ ປນ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕສປ຺ປິ ວາ ນວນີຕໍ ວາ ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ, ‘‘ຕໍ ປນ ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ສາມິສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ຈ, ຕຕ຺ຖ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖຸນາ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ສຸໂຘຕໍ ນວນີຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຍໍປຈິຕສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສທ຺ຘິໍ ຍທິ ອາມິສໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ຕໍ ອາມິສໍ ສຍໍປກ຺ກສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ມິສ຺ສິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຍາວກາລິກຠາວໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ຄຓ຺ຫາເປຕິ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ຍາວກາລິກໍ ອປກ຺ກມ຺ປິ ສຍໍປກ຺ກຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ສາມິສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ສຍໍປກ຺ກສຕ຺ຕາຫກາລິກວສາເຕລໍ ສຍໍຠຊ຺ຊິຕສາສປາທິຍາວຊີວິກວຕ຺ຖູນໍ ເຕລຎ຺ຈ ສາມິສໍ ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ນວນີຕສປ຺ປີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວກ຺ຂຕິ ຈ ອາຈຣິໂຍ –

‘‘ຍາວກາລິກອາທີນິ, ສໍສຏ຺ຐານິ ສຫຕ຺ຕນາ. ຄາຫາປຍນ຺ຕິ ສພ຺ຠາວ’’ນ຺ຕິ ຈ,

‘‘ເຕເຫວ ຠິກ຺ຂຸນາ ປກ຺ກໍ, ກປ຺ປເຕ ຍາວຊີວິກໍ;

ນິຣາມິສຎ຺ຈ ສຕ຺ຕາຫໍ, ສາມິເສ ສາມປາກຕາ’’ຕິ ຈ.

ຍາ ປນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ນວນີຕມ຺ຫິ ສາມໍປາກຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ຕກ຺ກາທິສມ຺ມິສ຺ສໍ ອໂຘຕນວນີຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ວິຎ຺ຎູນໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາປິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓີປິ ສເມນ຺ຕິ, ຕໍ ນວນີຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ອິທເມວ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ສປ຺ປິມ຺ຫິ ສາມໍປາກຕາ ໂຫຕິ, ອວສ຺ສໍເຍວ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ¶ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ສປ຺ປິ ຕາວ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ນິຣາມິສມ຺ປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໒) ຫິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຈນວິຘານໍ. ມນຸສ຺ສສປ຺ປິນວນີຕານໍ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີນໍ ອກປ຺ປິຍມໍສສປ຺ປິນວນີຕານໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ທຸກ຺ກຏໍ. ກິໍ ປນ ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ອາມ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ? ປຏິກ຺ເຂປາຠາວາ ຈ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຈ. ‘‘ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ສປ຺ປິ, ນວນີຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓) ອິທໍ ປນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ວາຣຓຕ຺ຖາຍ.

໙໐. ອິທານິ ເຕລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕລໍ ຕິລວເສຣຓ຺ຑມຘຸສາສປສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຕິລາທີຫິ ສມ຺ຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ເຕລນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໐) ປນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຕິເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຕເຕລໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສວຕ຺ຖຸກປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຕເຕລໍ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ, ສີສມກ຺ຂນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ເອຣຓ຺ຑມຘຸກສາສປຏ຺ຐີນິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສເຈ ຕານິ ຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕລໍ ກໂຣຕິ, ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ສາມິສໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສາມໍປາກຕາ ໂຫຕິ. ສເຈ ອຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກໂຣຕິ, ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພວຕ຺ຖູນໍ ຍາວຊີວິກຕ຺ຕາ ສວຕ຺ຖຸກປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ. ເຕລຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ເອຣຓ຺ຑກຏ຺ຐິອາທີນິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕຖາ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕານິ ອທສ຺ສິຕານິ ໂກສມ຺ພກກຸສຸມ຺ຠາທີນໍ ເຕລານິ.

ອິທານິ ມຘຸວິກຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຂຸທ຺ທາຠມຣມຘຸກຣິ-ມກ຺ຂິກາຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ຂຸທ຺ທາຕິ ຂຸທ຺ທມກ຺ຂິກາ. ຠມຣາຕິ ມຫາຠມຣມກ຺ຂິກາ ¶ . ທຓ຺ຑເກສຸ ມຘຸກຣາ ມຘຸກຣິມກ຺ຂິກາ ນາມ. ເອຕາຫິ ຕີຫິ ມກ຺ຂິກາຫິ ກຕໍ ມຘຸ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ມຘຸ ນາມ ມກ຺ຂິກາມຘູ’’ຕິ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໖໒໓; ປາຈິ. ໒໖໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎຫິ ຕຸມ຺ພຏກາທີຫິ ກຕໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຜາຓິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣສາທິອຸຈ຺ຉຸວິກຕິ, ປກ຺ກາປກ຺ກາ ຈ ຜາຓິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ປກ຺ກາ ຈ ອປກ຺ກາ ຈ ຣສາທິອຸຈ຺ຉຸວິກຕິ ຜາຓິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຘຸກປຸປ຺ຜຜາຓິຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ທຸກ຺ກຏໍ. ຈິຎ຺ຈຜາຓິຕຎ຺ຈ ອມ຺ພຜາຓິຕຎ຺ຈ ຍາວກາລິກເມວ.

໙໑. ອິທານິ ¶ ເອເຕສຸ ວສາເຕລສ຺ສ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕໍ ວິສຸໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສວຕ຺ຖຸປກ຺ກາ ສາມໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສຕ຺ຕວິຘຎ຺ຫິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ໂອທິສ຺ສໍ ນາມ ພ຺ຍາໂຘທິສ຺ສໍ ປຸຄ຺ຄໂລທິສ຺ສໍ ກາໂລທິສ຺ສໍ ສມໂຍທິສ຺ສໍ ເທໂສທິສ຺ສໍ ວໂສທິສ຺ສໍ ເຠສຊ຺ໂຊທິສ຺ສນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອມນຸສ຺ສິກາພາເຘ ອາມກມໍສໍ ອາມກໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ພ຺ຍາໂຘທິສ຺ສໍ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ປນ ກາເລປິ ວິກາເລປິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍມໍສໂລຫິຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຣມນ຺ຖກສ຺ສ ໂຣມນ຺ຖນ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໓) ເອວໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຸຄ຺ຄໂລທິສ຺ສໍ ນາມ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາວິກຏານິ ທາຕຸໍ ຄູຖໍ ມຸຕ຺ຕໍ ຉາຣິກໍ ມຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໘) ເອວໍ ສປ຺ປທຏ຺ຐກາເລ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ກາໂລທິສ຺ສໍ ນາມ. ຄຓໂຠຊນາທິ ສມໂຍທິສ຺ສໍ ນາມ. ຄຓງ຺ຄຓູປາຫນານິ ເທໂສທິສ຺ສໍ ນາມ. ວໂສທິສ຺ສໍ ນາມ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ເອວໍ ¶ ວສານາເມນ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສວສໍ ສພ຺ເພສໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວສານໍ ເຕລໍ ຕໍຕທຕ຺ຖິການໍ ເຕລປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຠສຊ຺ໂຊທິສ຺ສໍ ນາມ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕານິ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໑) ເອວໍ ເຠສຊ຺ຊນາເມນ ວຸຕ຺ຕານິ ສປ຺ປິອາທີນິ ປຎ຺ຈ.

ຍຖາ ປນ ຂີຣທຘິອາທີຫິ ປກ຺ກເຕລໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ເອວມິທໍ. ອິທໍ ປນ ເຕລໍ ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສວຕ຺ຖຸປກ຺ກາ ສາມໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວສໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ສວຕ຺ຖຸປກ຺ກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມໍ ປກ຺ກາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ສວຕ຺ຖຸກປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສາມໍປກ຺ກຕ຺ຕາ ທຘິອາທີຫິ ປກ຺ກເຕລໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ເອວມິທໍ. ອິທໍ ປນ ອຕ຺ຕນາ ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກມ຺ປິ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ກາຣຓູປຈາເຣນ ວສາເຕລໍ ‘‘ວສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາເລຕິ ປຸເຣຠຕ຺ຕກາເລ ປເຣຫິ ວາ ອຕ຺ຕນາ ວາ ປກ຺ກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປນ ປຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ກາເລ ສໍສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກາເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ວິກາເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິກາເລ ປຈິຕ຺ວາ ວິກາເລ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ໂສ ຕີຓິ ທຸກ຺ກຏານິ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ອມານຸສາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໒໖໒) ປນ ອຈ຺ຉວສາທີນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສວສໍ ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍມໍສານໍ ວສາ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ມໍເສສຸ ຫິ ມນຸສ຺ສຫຕ຺ຖິມໍສາທີນິ ທສ ມໍສານິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ, ວສາ ປນ ເອກາ ມນຸສ຺ສວສາ ເອວ.

ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ກຕນິພ຺ພຏ຺ຏິຕວສາເຕລໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ¶ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສຸຂຸມຣຊສທິສໍ ມໍສໍ ວາ ນ຺ຫາຣຸ ວາ ອຏ຺ຐິ ວາ ໂລຫິຕໍ ວາ, ຕໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ. ສເຈ ສຍໍ ກໂຣຕິ, ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ນິຣາມິສປຣິໂຠຄຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ ເຕລປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒). ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ສປ຺ປິອາທີນໍ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຍາວກາລິກຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ. ຍາວກາລິກວຕ຺ຖູນໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນ ປເຈຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໙໒. ອິທານິ ຍາວຊີວິກວິກຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫລິທ຺ທີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຍມນຸຕ຺ຕານປທຕ຺ໂຖ (ມຫາວ. ໒໖໓; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໘-໒໔໙) – ປຎ຺ຈມູລາທິກຎ຺ຈາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິປຎ຺ຈມູເລນ ສທ຺ຘິໍ ອຎ຺ຎານິປິ ຕຄ຺ຄຕິການິ ມູລເຠສຊ຺ຊານິ ຄຫິຕານີຕິ ຎາຕພ຺ພໍ.

໙໓-໕. ພິຬງ຺ຄາທີນິ ຜລເຠສຊ຺ຊານິ. ຕຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໒໖໓) ໂຄຏ຺ຐຜລນ຺ຕິ ມທນຜລນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກປ຺ປາສາທີນໍ ປຓ຺ຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິເມ ປນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ມູລເຠສຊ຺ຊຜລເຠສຊ຺ຊປຓ຺ຓເຠສຊ຺ຊວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ກປ຺ປິຍາ. ອິເມສໍ ປຸປ຺ຜຜລປຓ຺ຓມູລາ ສພ຺ເພປິ ກປ຺ປິຍາ ຍາວຊີວິກາເຍວ. ຐເປຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຉຸນິຍ຺ຍາສໍ ສພ຺ໂພ ຈ ນິຍ຺ຍາໂສ ສຣສຎ຺ຈ ອຸຈ຺ຉຸຊໍ ຕຈໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ໂພ ຈ ຕໂຈຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໙໖. ມຘຸນາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ອມກ຺ຂິຕໍ ສຸທ຺ຘສິຕ຺ຖຎ຺ຈ. ມຘຸມກ຺ຂິຕໍ ປນ ສຕ຺ຕາຫກາລິກເມວ. ຍຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈີຕິ ໂອທນໍ ມໍສໍ ອຏ຺ຐິອາທີນີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໗. ‘‘ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ ເນວ ຂາທນີເຍ ຂາທນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ນ ໂຠຊນີເຍ ໂຠຊນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣນ຺ຕິ, ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຊີວໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ, ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ¶ , ອສຕິ ¶ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາຫາຣຕ຺ຖມສາເຘນ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຍາວຊີວິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໙໘. ສພ຺ພສ຺ສາຕິ ຄິລານສ຺ສາປິ ອຄິລານສ຺ສປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາລິກຕ຺ຕຍນ຺ຕິ ຍາວກາລິກໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ວິກາເລ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໙. ຊນຍນ຺ຕຸໂຠຕິ ຊນຍນ຺ຕິ ອຸໂຠ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍາວກາລິກຍາມກາລິກສງ຺ຂາຕາ ອຸໂຠ ກາລິກາ ອຕ຺ຕໂນ ກາລມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິໍ ຊນຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ (ມຫາວ. ໒໗໔; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໗໔; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) – ອຸໂຠປິ ປເນເຕ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ວຸຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖໍ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ, ປຸນທິວເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ສນ຺ນິຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຊນຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໐. ອນາຣຸຬ຺ເຫຕິ ປາຬິຍໍ ອນາຄເຕ ມນຸສ຺ສສປ຺ປິອາທິມ຺ຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໑. ນິສ຺ສຏ຺ຐລທ຺ຘນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໔) ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາເຫຕິ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສາມເຓຣສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ສປ຺ປິໍ ເຕລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວາ ສມ຺ມຸຂາປິ ວາ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ວາ ວິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ນສ຺ສຕິ, ວິນສ຺ສຕິ, ຑຍ຺ຫຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ວິສ຺ສາສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໕) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ນຕ຺ຖິ. ກິຎ຺ຈາປິ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອນຘິຏ຺ຐິເຕ ອຘິຏ຺ຐິຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ¶ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອວິກປ຺ປິເຕ ວິກປ຺ປິຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໔) ອາປຕ຺ຕິວາເຣ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເຖເຣນ ທສ຺ສິຕໍ. ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນາປິ ສເຈ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວິກປ຺ເປຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ນ ວິຊຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນວເສນ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນວເສນ ທສ຺ສິຕໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ວິກປ຺ປິເຕ ປຏິຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ວິຊຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິປິ ນ ໂຫຕີຕິ. ອຘິຏ຺ຐໂຕຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຊນາທີນິ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ປນ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນິຣເປກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິຕຣສ຺ສ ຈ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກາຍິກປຣິໂຠໂຄ ວຏ຺ຏຕິ. ອນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕ຺ຕາ ປນ ພາຫິຣປຣິໂຠເຄນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໓) ເອວໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ທທໂຕປິ ຈ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໐໒. ສພ຺ຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ. ຍສ຺ມາ ຄາຫາປຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວມຸທີຣິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ວກ຺ຂມານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໐໓-໕. ສຕ຺ຕາຫໍ ຍາວຊີວິກນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໕; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ສຕ຺ຕາຫກາລິກຎ຺ຈ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ສຕ຺ຕາຫກາລິກຍາວຊີວິກທ຺ວຍໍ ເສສກາລິກສມ຺ມິສ຺ສໍ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ສນ຺ນິຘິປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຸທີຣິຕນ຺ຕິ. ຕທຫຸ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຕທເຫວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຍາວຊີວິກທ຺ວຍໍ. ອິຕຣນ຺ຕິ ຍາວຊີວິກໍ. ປຸເຣ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ໂຫຕຸ, ຕທຫຸ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຍາວຊີວິກໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສຕ຺ຕາຫໍ ກປ຺ປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍາວກາລິເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາມກາລິກໍ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ຍາວຊີວິກໍ ຕທຫຸ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ກປ຺ປຕິ, ໂນ ວິກາເລ. ຍາມກາລິເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ຍາວຊີວິກໍ ¶ ຕທຫຸ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາເມ ກປ຺ປຕິ, ຍາມາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ນ ກປ຺ປຕິ. ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວຊີວິກໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ກປ຺ປຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ຫິ ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໐໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຕທຫຸ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວິເສສວຈນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ປຸເຣ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ. ກາລິກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ກາລິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໖. ອິທານິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄາໂຫ’’ຕິ ປທໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸໍ ‘‘ທາຕຸກາມາຠິຫາໂຣ ຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ທາຕຸກາມສ຺ສ ອຠິຫາໂຣ ທາຕຸກາມາຠິຫາໂຣ. ເອເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ອາລຸເລນ຺ຕສ຺ສ ຜຸສິຕານິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ສເຈ ປຕນ຺ຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທີປິຕໍ ¶ ໂຫຕິ. ເອຣຓກ຺ຂມນ຺ຕິ ຖາມມຊ຺ຌິເມນ ປຸຣິເສນ ອຸກ຺ຂິປນກ຺ຂມໍ, ຕໂຕ ມຫນ຺ເຕ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕິ. ຕິຘາ ເທນ຺ເຕຕິ ກາຍກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານໍ ວເສນ ຕິຘາ ເທນ຺ເຕ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາຍກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘຫິ ທ຺ວິຘາ ຄາໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈງ຺ໂຄ ເອວໍ ປຎ຺ຈງ຺ເຄວໍ. ທາຕຸກາມາຠິຫາໂຣ ເອກໍ, ຫຕ຺ຖປາໂສ ເອກໍ, ເອຣຓກ຺ຂມຕາ ເອກໍ, ເທວມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄເຕສຸ ເອເກນ ຕິຘາ ທານເມກໍ, ທ຺ວິຘາ ຄາໂຫ ເອກນ຺ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄານິ ໂຫນ຺ຕິ.

໑໐໗. ອິທານິ ເຍນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສໍຫາຣິເຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຂາຓຸເກ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໕) ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ¶ ຐປິຕມຎ຺ຈາທິມ຺ຫິ ວາ ຜລເກ ວາ ປາສາເຓ ວາ ອສໍຫາຣິເຍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖຊາເຕ ປທຸມິນິປຓ຺ເຓ ວາ ກິໍສຸກປຓ຺ຓາທິມ຺ຫິ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສຸຂຸເມ ຈິຎ຺ຈອາທີນໍ ປຓ຺ເຓ ວາ ນ ຣຸຫຕິ, ຍຎ຺ຈ ມຊ຺ຌິມປຸຣິໂສ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອສຍ຺ຫຠາເຣ ຈ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ນ ຣຸຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໘. ອິທານິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສິກ຺ຂາມຣຓລິງ຺ເຄຫີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ ຈ ມຣເຓນ ຈ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນນ ຈ ‘‘ນ ຕໍ ທານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ນ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ຈ ໂຈຣາທີຫິ ວາ ອຈ຺ເຉທາ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທານາ ຈ ຄາໂຫ ປຏິຄ຺ຄາໂຫ ອຸປສມ຺ມຕິ ວິຊຫຕີຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ອຠາວາ ວິພ຺ຠມເນນ ຈ ວິຊຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

. ອິທານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທນ຺ຕໂປນສິກ຺ຂາປທ) – ຈຕຸກາລິກປຣິຍາປນ຺ນໍ ອນ຺ຕມໂສ ຣຊເຣຓຸມ຺ປິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິ. ອິທານິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸທ຺ຘຎ຺ຈ ນາຕິພຫລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘຎ຺ຈາຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ຣເສນ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ. ຫິໂມທກສມຸທ຺ໂທທກາທີສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ໂລຓຎ຺ຈ ອສ຺ສຸ ຈ ໂລຓສ຺ສຸ. ເອຕ຺ຖ ໂລຓໍ ນາມ ສຣີເຣ ອຸຏ຺ຐິຕໍ. ເອຕານິ ປນ ສພ຺ພານິ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນາເນວ ກປ຺ປນ຺ຕິ, ເນຕຣານິ.

໑໑໑. ອິທານິ ອນງ຺ຄລຄ຺ຄານິປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄູຖມຕ຺ຕິກມຸຕ຺ຕານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຖາວິເຘຕິ ຕຖາວິເຘ ກາເລ, ສປ຺ປທຏ຺ຐກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອນງ຺ຄລຄ຺ຄໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ ¶ ? ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ¶ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສ຺ເວວ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ, ນ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

໑໑໒. ທຸຣູປຈິຓ຺ເຓຕິ ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ເຐ ຜລິກຣຸກ຺ຂວລ຺ລິອາທິໍ ຈາເລນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອາມິສຠຣິຕຠາຊນໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຣາມສນ຺ຕສ຺ສ ວາ ທຸຣູປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣໂຊກິຓ຺ເຓຕິ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕິຕຣຊໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖຸຄ຺ຄຫປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕິ ອຖ ອຸຄ຺ຄຫປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫ, ອຕ຺ຕນາ ເອວ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ເຖ ຈ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ສຍໍປກ຺ເກ ຈ ອຕ຺ຕນາ ວາ ປເຣນ ວາ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ອນ຺ໂຕປກ຺ເກ ຈາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຏິຄ຺ຄາຫວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປຏິຄ຺ຄາຫນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໓. ອິທານິ ມໍເສສຸ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມໍເສສຸ ຈ ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຏໍ. ອກປ຺ປິຍມໍສມ຺ຫິ ທສ຺ສິເຕ ກປ຺ປິຍມໍສໍ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕິ ປາຣິເສສນເຍນ. ອຸຣຄສ຺ສ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ໂພປິ ອຸຣໂຄ ນ ກປ຺ປຕິ.

໑໑໔. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຊາຕິວເສນ ທສວິຘມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກປ຺ປິຍມໍເສສຸປິ ອກປ຺ປິຍວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕມໍສຎ຺ຈ, ຍຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈສຸ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ ນາມ, ຕໍ ປນ ຊານິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຊານນ຺ຕານໍ ອນາປຕ຺ຕິ. ມຈ຺ເຉສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ¶ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕໍ, ອນາປຸຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ມໍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໘໑) ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຈ຺ເຉສຸ ປນ ອາປຸຈ຺ຉນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ ອກປ຺ປິຍມຈ຺ຉານໍ ນຕ຺ຖິຕາຍາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິທານິ ເອເຕສຸ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສພ຺ພໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໑໕. ອິທານິ ນ ເກວລໍ ອິເມສໍ ມນຸສ຺ສາທີນໍ ມໍສເມວ ອກປ຺ປິຍໍ, ອຏ຺ຐິອາທີນິປິ ອກປ຺ປິຍານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐີປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ ໒໘໑) ໂລມມ຺ເປສນ຺ຕິ ໂລມມ຺ປິ ເອສໍ ອກປ຺ປິຍມໍສວຕ຺ຖູນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈິຕ຺ຕກໍ ວາຕິ ເອເຕສຸ ປນ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕເມວ ສຈິຕ຺ຕກໍ, ເສສາ ອຈິຕ຺ຕກາຕິ. ອກປ຺ປິຍມໍສວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອກປ຺ປິຍມໍສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໖-໗. ອິທານິ ອຈ຺ໂຈຬາຣິການໍ ວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຣູປິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອຎ຺ຎຖາປິ ຍຸຕ຺ຕິ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ (ປາຣາ. ໕໙໑; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຊາຕຣຸປສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) – ໂຍ ຣູປິເຍນ ອຣູປິຍຎ຺ຈ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ໂຍ ຈ ອິຕເຣນ ຈ ອຣູປິເຍນ ຣູປິຍໍ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ.

ອິທານິ ຣູປິຍຎ຺ຈ ອຣູປິຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘ ຣູປິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອຕ຺ຖ (ປາຣາ. ໕໘໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຊາຕຣຸປສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ສຊ຺ຌຸ ສິງ຺ຄີຕິ ສຊ຺ຌູຕິ ຣຊຕໍ. ສິງ຺ຄີຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ. ຕມ຺ພໂລຫາທີຫິ ວາ ທາຣູຫິ ວາ ປຓ຺ເຓຫິ ວາ ລາຂາຍ ວາ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວາ ອສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວາ ກຕໍ ຈມ຺ມພີຊມຍມ຺ປິຍໍ ຍໍ ¶ ເທເສ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິທໍ ໂວຫາຣູປຄມາສກໍ ນາມ. ອິທມິຘ ຣູປິຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ວຕ຺ຖາທິ ຈ ມຸຕ຺ຕາທິ ຈ ວຕ຺ຖມຸຕ຺ຕາທິ. ອິຕຣນ຺ຕິ ອຣູປິຍໍ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ວຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຜາໂລ ປຏໂກ ກປ຺ປາໂສ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ອປຣຓ຺ຓໍ ສປ຺ປິ ນວນີຕໍ ເຕລໍ ມຘຸ ຜາຓິຕາທິເຠສຊ຺ຊຎ຺ຈາຕິ ອິທໍ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸ ນາມ. ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂສິລາ ປວາຬໍ ໂລຫິຕງ຺ໂຄ ມສາຣຄລ຺ລໍ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ ທາສີ ທາໂສ ເຂຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ປຸປ຺ຜາຣາມຜລາຣາມາທໂຍຕິ ອິທໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ນາມ, ຕທຸຠຍໍ ອຣູປິຍໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໑໘. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກຍວິກ຺ກຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ອິມນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸລາທິກໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ໂອທນາທິໍ ຠຸຕ຺ວາ ວາ ‘‘ອິມໍ ວຕ຺ຖາທິກໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເທຫິ, ອິມໍ ຣຊນປຈນາທິກໍ ກຣ, ຣຊນກຏ຺ຐາທິມາ ນຍ, ອິມໍ ວາ ຕວ ເທມິ, ຕ຺ວໍ ປນ ອິມຎ຺ຈ ອິມຎ຺ຈ ອາຫຣ, ກຣ, ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ກຍວິກ຺ກເຍ ສມາປນ຺ເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໑໙. ອິທານິ ປຣິຓາມວເສນ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ (ປາຣາ. ໖໕໙; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕໘; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) – ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ນຕໍ ປຣິຓຕໍ ລາຠໍ ລຠິຕພ຺ພໍ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍອາທີນິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ກຖໍ? ໂຍ ປນ ມາຕຸສນ຺ຕກມ຺ປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓາເມຕິ, ສຸທ຺ຘິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ໂຍ ປນ ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຣິຓຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕິ, ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ.

໑໒໐. ໂຍ ¶ ປນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂຍ ວາ ປເຣນ ວິນຍກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ສກສຎ຺ຎາຍ ນ ທເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຎ຺ຎເຖຕຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຖາຕິ ເຖຍ຺ຍສຎ຺ຎາຍ ສເຈ ນ ທເທຍ຺ຍ, ອິຕຣໍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຆວເສນ ປາຣາຊິກຎ຺ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໑. ອິທານິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕີ’’ຕິ ມາຕິກາປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ມຸສາວາໂທມສາວາເທ, ເປສຸຎ຺ຎຫຣເຓ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຸສາວາເທ ຈ ໂອມສວາເທ ຈ ເປສຸຎ຺ຎຫຣເຓ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ອທິຏ຺ຐໍ, ອສຸຕໍ, ອມຸຕໍ ¶ , ອວິຎ຺ຎາຕໍ, ທິຏ຺ຐໍ, ສຸຕໍ, ມຸຕໍ, ວິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໓; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໓) ປຸພ຺ເພປິ ‘‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຈເຕຕ຺ວາ ວຈນກ຺ຂເຓວ ‘‘ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ມຸສາຠຓເນ ປາຈິຕ຺ຕິ ນາມ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສ ຠຓຕິ, ໂສ ຕໍ ນ ສຸຓາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ມຸສາວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ).

‘‘ໂອມສວາໂທ ນາມ ທສຫິ ອາກາເຣຫິ ໂອມສຕິ ຊາຕິຍາປິ ນາເມນປິ ໂຄຕ຺ເຕນປິ ກມ຺ເມນປິ ສິປ຺ເປນປິ ອາພາເຘນປິ ລິງ຺ເຄນປິ ກິເລເສນປິ ອາປຕ຺ຕິຍາປິ ອກ຺ໂກເສນປີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ທສຫິ ອາກາເຣຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຍ ຂຸໍເສຕິ ວມ຺ເຠຕິ, ອຍໍ ໂອມສຕິ ນາມ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕີຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ປຣມ຺ມຸຂາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ປາຬິຍໍ ອນາຄເຕຫິ ‘‘ໂຈໂຣ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄຓ຺ຐິເຠທໂກ’’ຕິ ວາ ອາທີຫິ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ສນ຺ຕິ ອິເຘກຈ຺ເຈ ຂຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈຓ຺ຑາລາ’’ຕິອາທິນາ ປຣິຍາເຍນ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖປິ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ປິຍກມ຺ຍຕາຍ ວາ ເຠທາຘິປ຺ປາເຍນ ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຊາຕິອາທີຫິ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸປສໍຫຣຓໍ ເປສຸຎ຺ຎຫຣຓໍ ນາມ. ເອຕ຺ຖາປິ ປຣິຍາຍວຈເນນ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປສໍຫຣເຓນ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ປທໂສຘມ຺ໂມຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຘມ຺ໂມ ນາມ ພຸທ຺ຘຠາສິໂຕ ສາວກຠາສິໂຕ ອິສິຠາສິໂຕ ເທວຕາຠາສິໂຕ ອຕ຺ຖູປສໍຫິໂຕ ຘມ຺ມູປສໍຫິໂຕ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍມາຣຸຬ຺ຫໍ ຕິປິຏກຘມ຺ມໍ ປທອນຸປທອນ຺ວກ຺ຂຣອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນວເສນ ຠິກ຺ຂຸຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ເອກໂຕ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສາຄາເຣຕິ ຍໍ ປນ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຍາເຍນ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພເຘນ ປາກາຣາທິນາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຎ຺ຈ ເຍນ ເກນຈິ ວິຕານາທິນາ ອນ຺ຕມໂສ ວຕ຺ເຖນປິ ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນຎ຺ຈ ເສນາສນໍ, ຕຖາຣູເປ ເສນາສເນ ເອກູປຈາຣຏ຺ຐາເນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຫ ວສນ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິປຊ຺ຊນຄຓນາຍ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຄຓນາຍ ຈ ເທວສິກໍ ປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸຊ຺ຌາປນກຂິຍ຺ຍເນຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ສງ຺ເຆນ ສມ຺ມຕໍ ເສນາສນປຎ຺ຎາປກໍ ວາ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກໍ ¶ ວາ ຍາຄຸຠາຊກໍ ວາ ຜລຠາຊກໍ ວາ ຂຊ຺ຊຠາຊກໍ ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊກໍ ວາ ມງ຺ກຸກຕ຺ຕຸກາໂມ ຉນ຺ເທນ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕິ, ຠຕ຺ຕານິ ຈ ອຸທ຺ທິສຕີ’’ຕິ ວາ ວທນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ¶ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ອຸຊ຺ຌາເປຕິ ເຕນ ອວຊານາເປຕິ, ໂຍ ປນ ຕເຖວ ວທນ຺ໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕສ຺ສ ອຍສໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ຂີຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸຊ຺ຌາປນເກ ຈ ຂີຍນເກ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິທ຺ວຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໒໒. ຕລສຕ຺ຕິອນາທຣ-ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປາທເນສຸ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຫຣຓາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກາຍໍ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕິ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສເຈ ວິຣທ຺ໂຘ ປຫາຣໍ ເທຕິ, ອປ຺ປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນສຸປິ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຕໍ ອສິກ຺ຂິຕຸກາມຕາຍ ວາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອໂສຕຸກາມຕາຍ ວາ ໂຍ ອນາທຣິຍໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອນາທຣກຣເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວາ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວາ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ‘‘ອູນວີສຕິວສ຺ໂສ ມຎ຺ເຎ ຕ຺ວໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ວິກາເລ ມຎ຺ເຎ ຕຍາ ຠຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປາທເນ ທຸກ຺ກຏໍ.

ຄາມປ຺ປເວສນາປຸຈ຺ຉາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກາຕິກ຺ກມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ວິກາໂລ ນາມ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ສເຈ ສມ຺ພຫຸລາ ເກນຈິ ກມ຺ເມນ ຄາມໍ ປວິສນ຺ຕິ, ‘‘ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນໍ ອາປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ສພ຺ເພຫິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອນາປຸຈ຺ຉາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ, ປຐມປາເທ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຕິຍປາທຸທ຺ຘາເຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອາປທາສຸ ອນາປຕ຺ຕິ.

ໂຠຊເນ ຈ ປຣມ຺ປຣາຕິ ປຣມ຺ປຣໂຠຊເນ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປຎ຺ຈສຸ ໂຠຊເນສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ‘‘ໂອທເນນ ວາ ສຕ຺ຕຸນາ ວາ ກຸມ຺ມາເສນ ວາ ມໍເສນ ວາ ມຈ຺ເຉນ ວາ ນິມນ຺ເຕມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ, ເຍນ ເກນຈິ ເວວຈເນນ ວາ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນາຍ ນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ ¶ ເຍນ ເຍນ ປຐມໍ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ໂຠຊນໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ, ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວາ ປຐມນິມນ຺ຕນໍ ປຣສ຺ສ ປຣສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຣມ຺ປຣໂຠຊເນ ປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ຄິລານຈີວຣທານຈີວຣກາລສມເຍສຸ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕຖາ ປຎ຺ຈ ໂຠຊນານິ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

໑໒໓. ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຄມເນ ເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທສວິຘາ ເສຍ຺ຍາ ຠິສິ ຈິມິລິກາ ອຸຕ຺ຕຣຕ຺ຖຣຓໍ ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ຕຏ຺ຏິກາ ຈມ຺ມຂຓ຺ໂຑ ນິສີທນໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ຕິຓສນ຺ຖາໂຣ ປຓ຺ຓສນ຺ຖາໂຣຕິ. ເອເຕສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສງ຺ຆິເກ ວິຫາເຣ ຄຸຕ຺ຕເສນາສເນ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ຄຫິຕໍ ອຕ຺ຕນາ ວາ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ວາ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສໍ ຄມິກວເສນ ປກ຺ກມນ຺ໂຕ ເນວ ສຍໍ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ ນ ອຎ຺ຎໍ ອຸທ຺ຘຣາເປຍ຺ຍ, ຍຖາ ອຸປຈິກາທີຫິ ນ ຂຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວໍ ນ ຐເປຍ຺ຍ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ນ ອຸທ຺ຘຣາເປຍ຺ຍ, ປຕິຣູປໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວາ ສາມເຓຣໍ ວາ ອາຣາມິກເມວ ວາ ອນາປຸຈ຺ຉາ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ມຓ຺ຑປຣຸກ຺ຂມູລາທິອຄຸຕ຺ຕເສນາສເນ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ມຎ຺ຈປີຐຠິສິໂກຈ຺ຉເກສຸ, ຄຸຕ຺ຕເສນາສເນປິ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ເສນາສນານິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຄມເນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ປນ ມຎ຺ໂຈ ປີຐໍ ຠິສິ ໂກຈ຺ຉກນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ເສນາສນໍ ວສ຺ສານເຫມນ຺ຕານໍ ອຏ຺ຐສຸ ມາເສສຸ ອຊ຺ໂຌກາເສ ວາ ໂອວສ຺ສກມຓ຺ຑເປ ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາ ສຍໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ວາ ຕໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວາ ອນຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ເສນາສນສ຺ສ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍ ອຕິກ຺ກມເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສມ຺ມຸຎ຺ຊນີຍາທິ ເສສປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏໍ.

ອິຕ຺ຖິຍາທ຺ຘານຄມເນຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ມາຕຸຄາເມນ ‘‘ຄຈ຺ຉາມ ຠຄິນິ, ຄຈ຺ຉາມ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ວາ ສ຺ເວ ວາ ປຣສຸເວ ວາ’’ຕິ ນິຍມິຕກາລໍ ວິສງ຺ເກຕໍ ອກຕ຺ວາ ທ຺ວາຣວິສງ຺ເກຕໍ ມຄ຺ຄວິສງ຺ເກຕໍ ກຕ຺ວາປິ ຄຈ຺ຉໂຕ ຄາມນ຺ຕເຣ ຄາມນ຺ຕເຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎ ອທ຺ຘໂຍຊເນ ອທ຺ຘໂຍຊເນ ອາປຕ຺ຕິ.

ເອເກກາຍ ນິສີທເນຕິ ເອຕ຺ຖ ເອໂກ ເອກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິສີທເນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໒໔. ຠິໍສາປເນຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຠິໍສາເປຕຸກາໂມ ໂຈຣກນ຺ຕາຣວາຬກນ຺ຕາຣາທີນິ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ຠຍານກໍ ວາ ຣູປສທ຺ທາທິໍ ທສ຺ເສຕິ, ໂສ ຠາຍຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕສ຺ສ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ທຸກ຺ກຏໍ.

ອາໂກຏເນຕິ ປຫາຣທາເນ. ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອນຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ສເຈ ອຸປ຺ປລປຕ຺ເຕນປິ ປຫາຣໍ ເທຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສາປິ ປຫາຣໍ ເທຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວ.

ອນາຈາຣໍ ອາຈຣິຕ຺ວາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວາ ວຕ຺ຖຸນາ ວາ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຍມາໂນ ຕໍ ອກເຖຕຸກາໂມ ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ, ກິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກິສ຺ມິໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຎ຺ເຎຫິ ວຈເນຫິ ຕໍ ວຈນໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ໂຕ ໂສ ອຎ຺ຎໍ ວທຕິ, ອຍໍ ອຎ຺ຎວາທໂກ, ຕສ຺ມິໍ ອຎ຺ຎວາທເກ ຈ ກຎ຺ຈິ ວີຕິກ຺ກມໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ອິທໍ ນາມ ຕຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ນ ກເຖຕຸກາໂມ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕວ ສງ຺ຆໍ ວິເຫສຕີຕິ ສງ຺ຆວິເຫສໂກ, ຕສ຺ມິໍ ວິເຫສເກ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ອຎ຺ຎວາທເກ ຈ ວິເຫສເກ ¶ ຈ ອາໂຣປິເຕ ປຸນ ອຎ຺ຎໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ, ວິເຫສນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິ. ອນາໂຣປິເຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລປກາສຉາເທຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາ ນາມ ອາປຕ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ປາຣາຊິການິ ເຕຣສ ຈ ສງ຺ຆາທິເສສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໙໙) ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ອິຘ ສງ຺ຆາທິເສສາວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຕິໍ ວິນາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ‘‘ອຍໍ ອສຸຈິໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຕ຺ຖຸນາ ສທ຺ຘິໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິອທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈເນ ທຸກ຺ກຏໍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຈ຺ຉາທເນປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ສຍໍ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ວາ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຊານິຕ຺ວາ ໂຈເທສ຺ສນ຺ຕິ ສາເຣສ຺ສນ຺ຕິ ມງ຺ກຸໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ນາໂຣຈິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອາໂຣຈິເຕປິ ນ ຣກ຺ຂຕິ ເອວ.

ຫາໂສທເກຕິ ອງ຺ຄຸລິປໂຕທເກນ ຫາໂສ ຈ ອຸທເກ ຫາໂສ ຈາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຫສາຘິປ຺ປາໂຍ ກາເຍນ ກາຍໍ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ, ໂກ ປນ ວາໂທ ¶ ອຸປກຈ຺ຉກາທີສຸ ຆຏ຺ຏເນ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາມສເນ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາມສເນ ຈ. ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນີປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐິຕາ. ອຸທເກ ຫສນຘມ຺ໂມ ນາມ ອຸປຣິໂຄປ຺ຜເກ ອຸທເກ ກີຬາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ນິມ຺ມຸຊ຺ຊນອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນປ຺ລວນາທິກໍ. ອິຘ ຫາໂສ ນາມ ກີຬາ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ນິຈ຺ຉຸຠເນ ວິຫາຣາຕິ ສງ຺ຆິກາ ວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ໂຍ ກຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ‘‘ນິກ຺ຂມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ຍຕ຺ຕການິ ທ຺ວາຣານິ ¶ ເອເກນ ປໂຍເຄນ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາຣຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປໂຍຄສ຺ສ ເອກຕ຺ຕາ ເອກາ ເອວ ຄເຫຕພ຺ພາ. ສເຈ ນານາປໂຍເຄຫິ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາຣຄຓນາຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣນິກ຺ກຑ຺ຒເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ, ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣນິກ຺ກຑ຺ຒເນ ຈ. ອລຊ຺ຊິອາທີສຸ ປນ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອນຸປຂຊ຺ຊ ສຍເນຕິ ສງ຺ຆິເກ ວິຫາເຣ ‘‘ວຸຑ຺ໂຒ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິລາໂນ’’ຕິ ວາ ‘‘ສງ຺ເຆນ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈສ຺ສ ວາ ປີຐສ຺ສ ວາ ປວິສນ຺ຕສ຺ສ ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຸປຈາເຣ ເສຍ຺ຍໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວາ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ວາ ‘‘ຍສ຺ສ ສມ຺ພາໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຠິນິສີທນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຠິນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປໂຍຄຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາຈິຕ຺ຕິຍວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໕. ຠູຕານໍ ຊາຕານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ຄາໂມ ຠູຕຄາໂມ (ປາຈິ. ໙໑; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໙໑; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ). ສມາຣມ຺ໂຠຕິ ເຉທນຜາລນປຈນາທິ, ຕສ຺ມິໍ ຠູຕຄາມສມາຣມ຺ເຠ ຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠເຫຕຸ ປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕກປ຺ປິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປນ ສມຓກປ຺ປິຍໍ ຠເວຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສມຓານໍ ກປ຺ປິຍໍ ສມຓກປ຺ປິຍໍ ¶ . ອິທານິ ເຍນ ກຕໍ ກປ຺ປິຍໍ ສມຓກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນເຂນ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫິ ສມຓກປ຺ເປຫິ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕໍ ສຕ຺ຖປຣິຊິຕໍ ນຂປຣິຊິຕໍ ອພີຊໍ ນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊຎ຺ເຎວ ປຎ຺ຈມ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໒໖. ອິທານິ ¶ ຕໍ ຠູຕຄາມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມູລາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ (ປາຈິ. ໙໑; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໙໑) ສ-ອິຕິ ໂສ ຠູຕຄາໂມ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ມູລພີຊາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ພີເຊຫິ ປຠາວິໂຕ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ມູລພີຊໍ ນາມ ຫລິທ຺ທິສິງ຺ຄິເວຣາທິ. ຂນ຺ຘພີຊໍ ນາມ ອສ຺ສຕ຺ໂຖ ນິຄ຺ໂຣໂຘຕິ ເອວມາທິ. ອຄ຺ຄພີຊໍ ນາມ ອຊ຺ຊຸກຜຓິຊ຺ຊກາທິ. ຜຬຸພີຊໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸເວຬຸນຬາທິ. ‘‘ພີຊພີຊໍ ນາມ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ອປຣຓ຺ຓໍ, ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ ພີເຊ ຊາຍນ຺ຕິ ພີເຊ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ, ເອຕໍ ພີຊພີຊໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ‘‘ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໕; ມ. ນິ. ໑.໒໙໓, ໔໑໑; ໒.໑໑; ອ. ນິ. ໑໐.໙໙; ປຸ. ປ. ໑໗໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມານຸໂລເມນ ອາຄຕໍ ພີຊຄາມສມາຣມ຺ຠໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣມ຺ເຠ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ປຐມໍ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ຠູຕຄາມປຣິໂມຈນໍ ກາເຣຕ຺ວາ ພີຊຄາມປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ປຸນ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕພ຺ພໍ.

໑໒໗. ນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໙໒; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຠຸຕຄາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ນາມ ອມ຺ພປນສາທິ. ໂນພີຊໍ ນາມ ຕຣຸຓມ຺ພຜລາທິ, ເອຕໍ ປນ ສພ຺ພໍ ອກປ຺ປິຍມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຏາຫພທ຺ຘພີຊານິ ກປິຕ຺ຖຜລາທີນິ. ພຫິທ຺ຘາ ວາປິ ກາຣເຍຕິ ກປາເລປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ສເຈ ເອກາພທ຺ຘານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຏາຫມຸຕ຺ຕໍ ປນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ພໍ.

໑໒໘. ຠາຊເນ ວາ ຠູມິຍໍ ວາ ເອກາພທ຺ເຘສຸ ພີເຊສຸ ເອກສ຺ມິໍ ພີເຊ ກປ຺ປິເຍ ກເຕ ສພ຺ເພສ຺ເວວ ກຕໍ ຠເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ພີເຊ, ເອວໍ ຣຸກ຺ຂສຫສ຺ສໍ ວາ ອຸຈ຺ຉຸສຫສ຺ສໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກາພທ຺ເຘ ກເຕປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໒໙. ກປ຺ປິຍໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ພີຊຄາເມ ປຸນ ມູລປຓ຺ຓານິ ສເຈ ຊາຍຣຸໍ, ປຸນ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທາຕິ ມູເລ ຈ ອງ຺ກຸເຣ ຈ ຊາເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໓໐. ອຸທກສມ຺ຠໂວຕິ ¶ ¶ ອຸທກຊາໂຕ. ເຈຕິຍາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຄຫປ຺ປມຸຂປາກາຣເວທິກາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຫິຕາ. ນິພ຺ພຕ຺ຕທ຺ວຕ຺ຕິປຕ຺ຕໂກ ຠູຕຄາໂມວ, ອນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ ອຄ຺ຄພີເຊ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ພີຊມ຺ປິ ຍາວ ມູລໍ ວາ ປຓ຺ຓໍ ວາ ນ ນິກ຺ຂມຕິ, ຕາວ ພີຊຄາໂມວ, ມູເລ ຈ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ປຓ຺ເຓ ຈ ຫຣິເຕ ຊາເຕ ຠູຕຄາໂມວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໓໑. ມກຸຬນ຺ຕິ ອຜຸລ຺ລໍ. ອຫິຉຕ຺ຕກໍ ນາມ ຣຸກ຺ເຂ ຊາຕໍ ອຫິຉຕ຺ຕກໍ.

໑໓໒. ອລ຺ລຣຸກ຺ເຂ ຄຓ຺ຫໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອລ຺ລຣຸກ຺ເຂ ຉິນ຺ທໂຕ ວາປີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໓໔. ‘‘ອິມໍ ຣຸກ຺ຂໍ, ອິມໍ ລຕໍ, ອິມໍ ກນ຺ທໍ ຉິນ຺ທ, ຠິນ຺ທາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນິຍເມຕ຺ວາ ຠາສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອິທໍ, ເອຕ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ເກວລໍ ‘‘ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໙໒; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຠູຕຄາມຫິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ນເຍນ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ສມຓກປ຺ປວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສມຓກປ຺ປນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓໖. ອິທານິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕສ຺ໂສ ກປ຺ປິຍຠູມິໂຍ ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກໍ ໂຄນິສາທິກໍ ຄຫປຕິໍ ສມ຺ມຸຕິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໙໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ກປ຺ປິຍຠູມິໂຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມຸຕຸສ຺ສາວນນ຺ຕາ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍາສູຕິ ກປ຺ປິຍຠູມີສຸ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ).

໑໓໗. ອິທານິ ¶ ຍຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍກຸຏິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວາສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວາສຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ໂກຏ຺ຐາຄາຣຠຕ຺ຕສາລາເຈຕິຍຆຣສມ຺ມຸຎ຺ຊນີມາຬກາທິ ຍໍ ຍໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວາສຕ຺ຖາຍ ¶ ກຣີຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍກຸຏິກຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ໂຠຊນສາລາ ປນ ເສນາສນເມວ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພາ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຆິເກເວກສນ຺ຕເກຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກສນ຺ຕໂກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສນ຺ຕໂກວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໓໘. ອິທານິ ກຕ຺ຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຄເຫ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເອກສ຺ສ ວາ ເຄເຫ ວິຫາເຣ ກຣິຍມາເນ ເອວໍ ອີຣຍໍ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກໂຣມ, ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິ ກປ຺ປິຍກຸຏີ’’ຕິ ວາ ວທນ຺ໂຕ ປຐມິຏ຺ຐກຕ຺ຖມ຺ຠາທິໍ ຐເປຍ຺ຍ, ເອວໍ ກຕາ ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກາ ນາມ, ເອວໍ ອຸທາຫຣິຕວຈນນ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໓໙. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ສກໂລປິ ວາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອາຣາໂມ ‘‘ໂຄນິສາທີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ປນ ເສນາສເນສຸ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸປິ ອາຣາເມ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ກປ຺ປິຍກຸຏິກຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ສມ຺ມຸຕິໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ກຕໍ ປຣິໂຍສິຕໍ ‘‘ອິມໍ ວິຫາຣໍ ອຑ຺ຒໂຍຄໍ ປາສາທໍ ຫມ຺ມິຍໍ ຄຸຫໍ ຕິຓກຸຏິກໍ ມຓ຺ຑປ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ກຸຏິຍາ ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ຐຕ຺ວາ, ຕສ຺ສາ ອນ຺ໂຕ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພໍ.

໑໔໐. ‘‘ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎຫີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເສສສຫຘມ຺ມິເກຫິປິ ເທວມນຸສ຺ເສຫິປິ ອຎ຺ເຎຫິ ກປ຺ປິຍກຸຏິຍາ ອຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ໂນ ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕໂກ ວາ ເຄໂຫ ‘‘ຄຫປຕີ’’ຕິ ມໂຕ ຎາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສງ຺ຆສນ຺ຕກຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕກຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ເຄໂຫ ຄຫປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໔໑. ສປ຺ປິອາທີຫິ ¶ ມິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ສປ຺ປິອາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ຫລິທ຺ທິສິງ຺ຄິເວຣາທິຍາວຊີວິເກນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວເຊຍ຺ຍ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາວກາລິກຍາມກາລິກສງ຺ຂາຕໍ ປຸຣິມກາລິກທ຺ວຍໍ ສງ຺ຆິກໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວາ ສນ຺ຕກໍ ສຍໍ ກປ຺ປິຍກຸຏິຍາ ວຸຕ຺ຖມ຺ປິ ອິຕເຣຫິ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍາ ວຸຕ຺ເຖຫິ ມິສ຺ສິຕໍ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖຠາວໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໔໒. ເຕເຫວາຕິ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍໍ ວຸຕ຺ຖສປ຺ປິເຕລາທີຫິ. ສາມປາກຕນ຺ຕິ ສາມໍປກ຺ກຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໔໓-໔. ອິມາ ¶ ປນ ກປ຺ປິຍກຸຏິໂຍ ຍທາ ຊຫິຕວຕ຺ຖຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສເຈ ຖມ຺ເຠ ວາ ຠິຕ຺ຕິປາເທ ວາ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ໂຍ ໂຍ ຐິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເອເຕນຸປາເຍນ ສພ຺ເພສຸ ປຣິວຕ຺ເຕສຸປິ ນ ວິຊຫິຕວຕ຺ຖຸກາວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ໂຄນິສາທິ ວິຊຫິຕວຕ຺ຖຸກາ. ເສສາ ຉທນວິພ຺ຠມາຕິ ຉທນວິນາສາ ຊຫິຕວຕ຺ຖຸກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠູມິວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໑໕. ອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍວຕ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໕. ອຸປຊ຺ຌາຈຣິເຍຕິ ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໖໔, ໖໗, ໗໔, ໗໘-໗໙; ຈູຬວ. ໓໗໕, ໓໗໗; ໓໗໙-໓໘໒; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໖໔, ໖໗, ໗໕, ໗໖, ໗໗) ອາຈຣິໂຍ ນາມ ນິສ຺ສຍາຈຣິໂຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິໂຍ ຘມ຺ມາຈຣິໂຍຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ເອເຕສຸ ຫິ ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິເກນ ຍາວ ອາຈຣິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ, ຕາວ ສພ຺ພມາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊາອຸປສມ຺ປທາຘມ຺ມນ຺ເຕວາສິເກຫິ ປນ ນິສ຺ສຍມຸຕ຺ຕເກຫິປິ ອາທິໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຈີວຣຣຊນໍ, ຕາວ ວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕທານາທິມ຺ຫິ ປນ ເອເຕສໍ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອເຕສຸ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊນ຺ເຕວາສິໂກ ຈ ອຸປສມ຺ປທນ຺ເຕວາສິໂກ ຈ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຍາວຊີວໍ ຠາໂຣ, ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິໂກ ຈ ຘມ຺ມນ຺ເຕວາສິໂກ ຈ ຍາວ ສມີເປ ວສຕິ, ຕາວເທວ. ສຸຏ຺ຐຸ ປິຍສີໂລ ສຸເປສໂລ, ສິກ຺ຂາກາໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ເທນ຺ເຕນ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ ຂຸທ຺ທກນ຺ຕິ ຕີຓິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐານິ ອຸປເນຕພ຺ພານິ. ເຕສຸ ຍໍ ຕີຓິ ທິວສານິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕາທິສໍເຍວ ສມ຺ມາ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຍຖາລທ຺ຘໍ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ໂຕຍນ຺ຕິ ສີຕຎ຺ຈ ອຸຓ຺ຫຎ຺ຈ ອຸທກໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ຍໍ ຕີຓິ ທິວສານິ ວຬຎ຺ເຊຕິ, ຈຕຸຕ຺ຖທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕາທິສໍ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ສເຈ ທ຺ເວປິ ວຬຎ຺ເຊຕິ, ທຸວິຘມ຺ປິ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຍາຄຸ ໂຫຕິ, ຠາຊນໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຸປເນຕພ຺ພໍ.

໑໔໖. ປຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕໍ ຈເຣຕິ ‘‘ຍາຄຸໍ ປີຕສ຺ສ ອຸທກໍ ທຕ຺ວາ ຠາຊນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນີຈໍ ກຕ຺ວາ ¶ ສາຘຸກໍ ອປຣິຆໍສນ຺ເຕນ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຏິສາເມຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ວຸຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕໍ ຈເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາມປ຺ປເວເສ ວຕ຺ຕໍ ຈເຣຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ‘‘ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ອາຈຣິໂຍ ວາ ຄາມໍ ປວິສິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ນິວາສນໍ ທາຕພ຺ພໍ, ປຏິນິວາສນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ກາຍພນ຺ຘນໍ ທາຕພ຺ພໍ, ສຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິໂຍ ທາຕພ຺ພາ, ໂຘວິຕ຺ວາ ປຕ຺ໂຕ ໂສທໂກ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ອິທໍ ຄາມປ຺ປເວສເນ ວຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ອາຈຣິໂຍ ວາ ປຈ຺ຉາສມຓໍ ອາກງ຺ຂຕິ, ຕິມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ເຕນ ປຣິມຓ຺ຑລໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິໂຍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຐິກໍ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວາ ປຈ຺ຉາສມເຓນ ໂຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ¶ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຄມເນ ວຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ນິວຕ຺ຕນ຺ເຕນ ປຐມຕຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຄເມ ວຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍມ຺ຫິ ວຸຏ຺ຐິເຕ ອາສນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ, ປາໂທທກໍ ປາທປີຐໍ ປາທກຖລິກໍ ປຏິສາເມຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອາສນາທີສຸ ວຕ຺ຕໍ ນາມ. ອຸປາຫນາຍ ວຕ຺ຕໍ ນາມ ‘‘ອຸປາຫນາ ປຸຎ຺ຉິຕພ຺ພາ, ອຸປາຫນາ ປຸຎ຺ຉນ຺ເຕນ ປຐມໍ ສຸກ຺ເຂນ ໂຈຬເກນ ປຸຎ຺ຉິຕພ຺ພາ, ປຈ຺ຉາ ອລ຺ເລນາ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໓໕໗, ໓໕໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ຈີວເຣ ວຕ຺ຕໍ ນາມ ‘‘ສເຈ ຈີວຣໍ ສິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ອຸຓ຺ເຫ ໂອຕາເປຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ອຸຓ຺ເຫ ຈີວຣໍ ນິທຫິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໔໗. ປຣິໂຠຊນີຍປານີຍ-ວຈ຺ຈປ຺ປສ຺ສາວຐານິສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ປານີຍໍ ນ ໂຫຕິ, ປານີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ນ ໂຫຕິ, ປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ວຈ຺ຈກຸຏິ ອຸກ຺ລາປາ ໂຫຕິ, ວຈ຺ຈກຸຏິ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ປສ຺ສາວຏ຺ຐາເນ ເອວໍ ວຕ຺ຕໍ ຈຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວິຫາຣໍ ໂສເຘນ຺ເຕນ ປຐມໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຫາຣໂສຘເນ ວຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ໂອຕາເປຕ຺ວາ ໂສເຘຕ຺ວາ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ວຸຕ຺ຕໍ ປຸນ ປຎ຺ຎາປເນ ວຕ຺ຕໍ ນາມ.

໑໔໘. ອິທານິ ວິຫາຣໍ ໂສເຘນ຺ເຕນ ເອວໍ ໂສເຘຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ປປ຺ໂຜເຏຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິມາຫ ¶ . ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ວິຫາຣໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຠູມຕ຺ຖຣຓາທິສຍນາສນໍ ປຏິວາເຕ ວາ ປງ຺ຄເຓ ວາ ປານີຍສາມນ຺ຕາ ວາ ນ ປປ຺ໂຜເຏຍ຺ຍາຕິ. ປງ຺ຄເຓຕິ ພຫູນໍ ສນ຺ນິປາເຕ ຐາເນ.

໑໔໙. ນ຺ຫາເນຕິ ¶ ‘‘ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ນຫາຍິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ນຫານໍ ປຏິຍາເທຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສີເຕນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ສີຕໍ ປຏິຍາເທຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໖; ຈູຬວ. ໓໗໖) ວຸຕ຺ຕໍ ນຫາເນ ວຕ຺ຕໍ ນາມ, ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ຄຕ຺ຕໂຕ ອຸທກໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນິວາສນໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໖; ຈູຬວ. ໓໗໖) ວຸຕ຺ຕໍ ນຫາຕສ຺ສ ກາຕພ຺ພໍ ນາມ. ຣງ຺ຄປາເກຕິ ‘‘ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຣຊນໍ ປຈິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກນ ອນ຺ເຕວາສິເກນ ປຈິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຘວເນຕິ ‘‘ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຈີວຣໍ ໂຘວິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກນ ອນ຺ເຕວາສິເກນ ໂຘວິຕພ຺ພໍ, ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ວາ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ສິພ຺ພເນຕິ ‘‘ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ອາຈຣິເຍນ ຈີວຣໍ ກາຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກນ ອນ຺ເຕວາສິເກນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ຈີວເຣ ເຖເວ ຐິເຕ ຣຊນ຺ໂຕ ນ ວເຊ ນ ປກ຺ກເມຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈີວຣໍ ຣຊນ຺ເຕນ ສາຘຸກໍ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກໍ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກໍ ຣຊິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ເຖເວ ປກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ໗໘; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໘໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໕໐. ເອກຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວິສຠາຄສ຺ສ ອນຕ຺ຖກາມສ຺ສ ເວຣິປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ອນາປຸຈ຺ຉາຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ. ກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ.

໑໕໑-໒. ຕສ຺ສາຕິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ. ນິນ຺ເນຕຸນ຺ຕິ ນີຫຣິຕຸໍ. ກິຈ຺ຈຍໍ ປຣິກມ຺ມໍ ວາຕິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ວາ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມາທິປຣິກມ຺ມໍ ວາ ອຕ຺ຕນາ ຕສ຺ສ ກາຕຸໍ ວາ ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣາເປຕຸໍ ວາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໕໓. ສເຈ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອປສ຺ສນ຺ເຕຫິ ຄາມໍ ປວິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຄາມໍ ປວິສນ຺ໂຕ ສເຈ ປສ຺ສຕິ, ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ¶ ອນາປຸຈ຺ຉາ ນ ທິສາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໖໖, ຈູຬວ. ໓໗໖) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈຍໍ ນາມ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕປຈນຈີວຣກມ຺ມເກສຈ຺ເຉທນາທິ.

໑໕໔. ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕກມ຺ມານິ ¶ ນາມ ປຣິວາສມານຕ຺ຕອພ຺ຠານຕຊ຺ຊນີຍນິຍສ຺ສປພ຺ພາຊນີຍປຏິສາຣຓີຍອຸກ຺ເຂປນາທໂຍ.

໑໕໕. ວຸຏ຺ຐານໍ ເນສມາຄເມຕິ ‘‘ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ອາຈຣິໂຍ ວາ ຄິລາໂນ ໂຫຕິ, ຍາວຊີວໍ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ, ວຸຏ຺ຐານມສ຺ສ ອາຄເມຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໖; ຈູຬວ. ໓໗໖) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍວຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍວຕ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖. ວຈ຺ຈປ຺ປສ຺ສາວຏ຺ຐານິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໕໖. ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ ວຈ຺ຈນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຖານຸປຸພ຺ພິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິເມສຸ ປນ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ໂຍ ໂຍ ປຐມໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ ວຸຑ຺ໂຒ ວາ ນໂວ ວາ, ໂສ ໂສ ອາຄຕປຏິປາຏິຍາ ກາຕຸຎ຺ຈ ນຫາຍິຕຸຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໕໗. ອຸພ຺ຠຊິຕ຺ວາຕິ (ຈູຬວ. ໓໗໓, ໓໗໔) ນິວາສນໍ ທູຣໂຕວ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂນ ປວິເສຍ຺ຍ. ສຫສາ ຈ ໂນ ປວິເສຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ພຫິ ຐິເຕນ ອຸກ຺ກາສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ສາຘຸກໍ ອຕຣມາເນນ ວຈ຺ຈກຸຏິ ປວິສິຕພ຺ພາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກາສິຕ຺ວາວ ອຕຣມາໂນ ປວິເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ອຸພ຺ຠຊິຕ຺ວາ ປວິສິຕພ຺ພາ, ວຈ຺ຈປາທຸກາຍ ຐິເຕນ ອຸພ຺ຠຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໗໔) ວຈນໂຕ ‘‘ອຸພ຺ຠເຊຍ຺ຍ ປາທຸກາສ຺ເວວ ສຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໕໘. ນ ¶ ກເຣຍ຺ຍ ອຸຠຍໍ ນ ກເຣຍ຺ຍຸຠຍໍ.

໑໕໙. ກູເປຕິ (ຈູຬວ. ໓໗໔) ວຈ຺ຈກູເປ. ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ອວເລຂນກຏ຺ຐໍ. ປສ຺ສາວໂທຓິຍາ ເຂຬໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາວເລເຂຍ຺ຍ ຜຣຸເສນາຕິ ຜາລິຕກຏ຺ເຐນ ວາ ຂເຣນ ວາ ຄຓ຺ຐິເກນ ວາ ¶ ກຓ຺ຏເກນ ວາ ສຸສິເຣນ ວາ ປູຕິນາ ວາ ນາວເລຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຫຕຎ຺ຈາປີຕິ ຄູຖມກ຺ຂິຕມ຺ປິ ໂຘວເຍ ອຕ຺ຕນາ ວາ ປເຣນ ວາ ກຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໖໐. ອຸພ຺ຠຊິຕ຺ວາ ນ ນິກ຺ຂເມຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຈ຺ຈປາທຸກາຍ ຐິເຕນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໗໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸນ ‘‘ອາຈມນປາທຸກາຍໍ ຐິເຕນ ອຸພ຺ຠຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໗໔) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈປຸ ຈປູ’’ຕິ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ນາຈເມຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຈ຺ຈປ຺ປສ຺ສາວຏ຺ຐານິກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ວຈ຺ຈປ຺ປສ຺ສາວຏ຺ຐານິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໒. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ວຸຑ຺ໂຒ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ, ຕສ຺ມິໍ ວຸຑ຺ຒຕຣາຄເມ ປຸນ ອາປຸຈ຺ຉນໍ ນຕ຺ຖິ. ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ຈານຸໂມທໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ທານປຕິນາ ຍາຈິເຕນ ທຫເຣນ ວຸຑ຺ເຒນ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໖໓. ເອກວິຫາຣເກຕິ ເອໂກວຣເກ ວຸຑ຺ເຒນ ວສນ຺ໂຕ ອນາປຸຈ຺ຉາ ນ ສຊ຺ຌາເຍຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທ຺ເທສໍ ປຣິປຸຈ຺ຉຎ຺ຈ ໂນ ທເທຕິ ອຸທ຺ເທສໍ ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ວາ ໂນ ທເທຍ຺ຍ.

໑໖໔. ນ ¶ ວິວເຣຍ຺ຍ ນ ຖເກຍ຺ຍ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທ຺ວາຣໍ ນາມ ມຫາວຬຎ຺ຊໍ, ຕຕ຺ຖ ອາປຸຈ຺ຉນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ.

໑໖໕. ວຸຑ຺ເຒນ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕປິ ເຍນ ວຸຑ຺ໂຒ, ເຕນ ປຣິວຕ຺ຕເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາປຸຈ຺ຉກຣຓວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອາປຸຈ຺ຉກຣຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໖. ‘‘ນ ¶ ຕ຺ເວວ ນຄ຺ເຄນ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ໂຍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ (ຈູຬວ. ໒໖໑;) ‘‘ນຄ຺ໂຄ ມຄ຺ຄໍ ນ ວເຊ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໖໗. ປຏິຈ຺ຉາທິສູຕິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ຊນ຺ຕາຆເຣປິ ອຸທເກປິ ປຣິກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິສ຺ໂສ ປຏິຈ຺ຉາທິໂຍ ຊນ຺ຕາຆຣປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ອຸທກປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ວຕ຺ຖປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາສຸ ຕີສຸ ປຏິຈ຺ຉາທີສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸເວຕິ ເອຕາສຸ ຕີສຸ ປຏິຈ຺ຉາທີສຸ ອຸທກຊນ຺ຕາຆຣປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໂຍ ປຣິກມ຺ເມ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຕ຺ຖຈ຺ຉາທີຕິ ວຕ຺ຖປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຂາທນີຍສາຍນີຍາທີສຸ ສພ຺ພກມ຺ເມສຸ ກປ຺ປິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຄ຺ຄວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໑໖໘. ປຸຣໂຕຕິ (ຈູຬວ. ໓໗໒) ເຖຣານໍ ປຸຣໂຕ ອຸປຣິ ວາ ນ ຈ ນ຺ຫາເຍຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖໙-໑໗໑. ກຸຏ຺ຏຕ຺ຖມ຺ຠຕຣຸຏ຺ຏາເນຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ໒໔໓; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໓) ກຸຏ຺ເຏ ວາ ຖມ຺ເຠ ວາ ຕຣຸມ຺ຫິ ວາ ອຏ຺ຏານຜລເກ ວາ ກາຍໍ ນ ຆໍສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄນ຺ຘພ຺ພຫຕ຺ໂຖ ນາມ ມກ຺ກຏຫຕ຺ຖສທິໂສ ທາຣຸອາທິມໂຍ. ກຸຣຸວິນ຺ທກສຸຕ຺ຕິຍາຕິ ກຸຣຸວິນ຺ທສຸຕ຺ຕິຍາ. ມລ຺ລເກນ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວາ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ວິຄ຺ຄຍ຺ຫ ປຣິກມ຺ມໍ ກາຣາເປຕພ຺ພໍ. ໂຍ ກາຣາເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໔໓) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຄ຺ຄຫປຣິກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ກປ຺ປິຍານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກປາລິຏ຺ຐກຂຓ຺ຑານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ເພສໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ¶ . ຄິລານສ຺ສປິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໓) ອຄິລານສ຺ສປິ ອິມານິ ກປາລິຏ຺ຐກຂຓ຺ຑາທີນິ ກາຍຆໍສເນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ປຸຖຸປາຓີຕິ (ຈູຬວ. ໒໔໔) ຫຕ຺ຖປຣິກມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ຫຕ຺ເຖນ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອກຕມລ຺ລກໍ ນາມ ເອກທາຐິມໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕໍ. ປາສາຓາທໂຍ ປາທຆໍສເນ ເອວ ກປ຺ປິຍາ. ນ຺ຫານກປ຺ປວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ນ຺ຫານກປ຺ປນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໒. ‘‘ນານາສໍວາສໂກ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອຘມ຺ມວາທີ ອວນ຺ທິໂຍ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໒; ປຣິ. ໔໖໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສໂກ ອິຘ ນານາສໍວາສໂກ. ປາຣິວາສິຍມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣຫມານຕ຺ຕາຣຫມານຕ຺ຕຈາຣິອພ຺ຠານາຣຫາ ຄຣຸກຏ຺ຐາຕິ ອິຘ ຄຫິຕາ. ອິເມ ປນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນາທີນິ ລຠນ຺ຕິ, ປກຕຕ຺ເຕນ ອວນ຺ທນີຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອວນ຺ທນີຍວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອວນ຺ທິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໓. ອິທານິ ¶ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ຈມ຺ມານິ ອຕ຺ຖຣຓານິ ເອຬກຈມ຺ມໍ ອຊຈມ຺ມໍ ມິຄຈມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຈມ຺ມານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມິຄາເຊຬກຈມ຺ມານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໒) ມຎ຺ຈາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຣຫິເຕຓີປສທາ ຈ ກຸຣຸງ຺ຄາ ຈ ຈ-ສທ຺ເທນ ອຎ຺ເຎປິ ວາຬມິຄາ ມິຄມາຕຸກາທໂຍປິ ມິຄຊາຕິກາ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໗໔. ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕຍາ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ –

‘‘ມກ຺ກໂຏ ¶ ກາຬສີໂຫ ຈ, ສຣໂຠ ກທລີມິໂຄ;

ເຍ ຈ ວາຬມິຄາ ເກຈິ, ເຕສໍ ຈມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. –

ເອຕ຺ຖ ວາຬມິຄຄ຺ຄຫເຓນ ວຸຕ຺ຕາວເສສາ ອນ຺ຕມໂສ ໂຄມຫິໍສາທໂຍ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຖວິກາຕິ ອຸປາຫນໂກສກສຕ຺ຖໂກສກກຸຎ຺ຈິກໂກສກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທໂຍ. ຈມ຺ມວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໑໗໕. ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນາຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໕) ຈຕຸປຏລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ເອກທ຺ວິຕິປຏລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກປລາສິກໍ ອຸປາຫນໍ, ນ ຠິກ຺ຂເວ ທິຄຸຓາ ອຸປາຫນາ ຘາເຣຕພ຺ພາ, ນ ຕິຄຸຓາ ອຸປາຫນາ ຘາເຣຕພ຺ພາ, ນ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນາ ຘາເຣຕພ຺ພາ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອມຸກ຺ກໍ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນໍ, ນ ¶ ຠິກ຺ຂເວ ນວາ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນາ ຘາເຣຕພ຺ພາ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ມຊ຺ຌິມເທເສ ຄິລາໂນປິ ນວໍ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນໍ ນ ລຠຕິ, ເອກວາຣມ຺ປິ ອຎ຺ເຎຫິ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ໂອມຸກ຺ກອຸປາຫນສງ຺ຂາຕໍ ລຠຕິ, ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ຄິລາໂນ ນວມ຺ປິ ລຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ສພ຺ພສ຺ສາຕິ ຄິລານສ຺ສາປິ ອຄິລານສ຺ສາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຊ຺ຌິມເທເສປິ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມເທເສປິ ອາຣາເມ ອາຣາມູປຈາເຣ ຄິລານສ຺ສາປິ ອຄິລານສ຺ສາປິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊ຺ຌາຣາເມ ອຸປາຫນໍ ຘາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອາຣາເມປິ ຄາເມປິ. ອກລ຺ລກສ຺ສາຕິ ຄິລານສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ປນ ມຊ຺ຌິມເທເສ ຄິລານສ຺ສ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນາ ປຣິຠຸຕ຺ຕາວ ອາຣາເມປິ ຄາເມປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຈນ຺ຕິມເທເສ ອປຣິຠຸຕ຺ຕາປິ. ມຊ຺ຌິມເທເສປິ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມເທເສປິ ຠຄວຕາ ຄິລານສ຺ເສວ ອຸປາຫນາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍສ຺ສ ປາທາ ວາ ທຸກ຺ຂາ, ປາທາ ວາ ຜລິຕາ, ປາທຂິໂລ ວາ ອາພາໂຘ, ອຸປາຫນໍ ຘາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໙) ຈ ¶ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສອຸປາຫເນນ ຄາມໍ ປວິສິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ມຊ຺ຌິມເທເສ ຈ ຄິລາໂນ ນວໍ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນໍ ຘາເຣຕຸໍ ຍທິ ລຠຕິ, ກຖໍ ປເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ? ສພ຺ພຕ຺ຖ ປນ ຠຄວຕາ ຄິລານສ຺ເສວ ອຸປາຫນາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຕສ຺ມາ ມຊ຺ຌິມເທເສ ຄິລາໂນ ນວໍ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນໍ ລຠຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໗໖-໙. ສພ຺ພາວ ນີລກາ (ມຫາວ. ໒໔໖; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໖) ສພ຺ພນີລກາ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂອທາຕກາທີສຸປິ. ໂອທາຕໍ ປນ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ¶ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ອນຸໂລມວເສນ ປນ ອິຘ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາຣງ຺ຄຣຕ຺ຕາ ສຕປທິປິຏ຺ຐິວຓ຺ຓາ. ມຫານາມຣງ຺ຄຣຕ຺ຕາ ມນ຺ທຣຕ຺ຕາ. ມຎ຺ເຊຏ຺ຐິກາ ກຓເວຣປຸປ຺ຜວຓ຺ຓາ. ປຸປ຺ຜລຕາທີຫິ ວິຈິຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຣາ. ນີລປີຕາທິວທ຺ຘິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂອທາຕໂລຫິຕມຎ຺ເຊຏ຺ຐິກມຫາຣງ຺ຄມຫານາມຣງ຺ຄຣຕ຺ຕາທິວເສນ ວທ຺ຘິກາ ຄຫິຕາ. ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆຸທ຺ທາຊິນທີປີນໍ ຈມ຺ເມຫິ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂກຈີຕິ ຄິລາໂນປິ ອຄິລາໂນປິ.

໑໘໐. ສກລໍ ວາ ເອກເທສກໍ ວາ ຣຊນໍ ໂຈເຬນ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໖) ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ວຬຎ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂລ຺ລກາທິກໍ ປນ ສພ຺ພໍ ຫາຣິຕ຺ວາ ວຬຎ຺ເຊຕພ຺ພໍ. ອຸປາຫນວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຸປາຫນນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໑. ອິຕ຺ຖິຍາຕິ ຕທຫຸຊາຕາຍປິ ທາຣິກາຍ. ອາທາເສ (ຈູຬວ. ໒໔໗) ວາ ອຸທກປຕ຺ເຕ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂໍ ອວໂລເກຍ຺ຍ, ອສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາພາຘປຈ຺ຈຍາ ອາທາເສ ວາ ອຸທກປຕ຺ເຕ ວາ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໔໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາວຓາທີນິ ວາ ‘‘ຊິຓ຺ໂຓ ນຸ ໂຂມ຺ຫິ, ໂນ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ອາຍຸສງ຺ຂາຣໍ ວາ ໂອໂລເກຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອໂນໂລກິຍວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອໂນໂລກິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໒. ວຏ຺ຏາ ¶ ¶ ວາ ອຏ຺ຐໂສຬສໍສາ ວາ ມຏ຺ຐາ ປຸປ຺ຜລຕາທີຫິ ອຈິຕ຺ຕກາ ອຎ຺ຊນີ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິສ຺ໂສປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ເອກາຍ ວາ ທ຺ວີສຸ ວາ ກຖາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເລຂາຕິ ວຏ຺ຏເລຂາ. ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ປິຘານກພນ຺ຘນຕ຺ຖໍ.

໑໘໓. ຣູປນ຺ຕິ ສກຸຓຣູປາທິ. ຍທິ ຈ ເອທິສໍ ອຎ຺ເຎຫິ ກຕໍ ລຠຕິ, ຆໍສິຕ຺ວາ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ຍຖາ ວາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາ ສຸຕ຺ເຕນ ເວເຐຕ຺ວາ ວຬຎ຺ເຊຕພ຺ພໍ.

໑໘໔. ຖວິກາຕິ ອຎ຺ຊນິຖວິກາ. ອຎ຺ຊນິສລາກາປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໘໕-໖. ອຏ຺ຐີຕິ (ມຫາວ. ໒໖໖; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໔) ມນຸສ຺ສຏ຺ຐິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສຏ຺ຐິ. ວິສາຓທນ຺ເຕສຸ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອາມລກກກ຺ກາທີຫິ ກຕາ ຜລມຍາ. ຕມ຺ມຍາຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ເຕເຫວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຊນີວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຎ຺ຊນີນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໗-໙. ‘‘ອຸຈ຺ຈໂກ ອາສນ຺ທິໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ອຸຈ຺ຈກມ຺ປິ ອາສນ຺ທິກ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໗) ວຈນໂຕ ມຎ຺ຈສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒຠາຄປ຺ປມາເຓນ ເອກໂຕຠາເຄນ ທີຆມ຺ປິ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ອຕິເຣກຏ຺ຐງ຺ຄຸລປາທກໍ ອິຘ ອາສນ຺ທີຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຈຕຸຣໍສາສນ຺ທິໂກ ປນ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໂກປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕູລີຕິ ¶ ປກຕິຕູລິກາ. ປລ຺ລງ຺ໂກນາມ ອາຫຣິເມຫິ ວາເຬຫິ ກໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ສີຫຣູປາທິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຏິກນ຺ຕິ ເສຕຕ຺ຖຣຓໍ. ໂຄນຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາຘິກໂລໂມ ໂກຊໂວ ‘‘ໂຄນໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຊວ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໓໗) ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໂລມກໍ ປກຕິໂກຊວໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຣຕນຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕກໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏລີຕິ ຆນປຸປ຺ຜຣຕ຺ຕອຕ຺ຖຣຓໍ ¶ . ວິກຕີຕິ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິຣູປວິຈິຕ຺ໂຕ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓໂກ. ອຸທ຺ທໂລມີຕິ ເອກໂຕອຸຄ຺ຄຕປຸປ຺ຜໍ. ເອກນ຺ຕໂລມິກາຕິ ອຸຠໂຕອຸຄ຺ຄຕປຸປ຺ຜໍ.

ກຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂສຬສນ຺ນໍ ນາຏກິຕ຺ຖີນໍ ຐຕ຺ວາ ນຈ຺ຈນໂຍຄ຺ຄໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓໍ. ໂກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕໍ ໂກເສຍ຺ຍສຸຕ຺ຕມຍໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ. ກຏ຺ຏິສ຺ສນ຺ຕິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕໍ ໂກເສຍ຺ຍກຏ຺ຏິສ຺ສມຍໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ. ໂກເສຍ຺ຍຎ຺ຈ ກຏ຺ຏິສ຺ສຎ຺ຈ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕາເນວ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ສຸທ຺ຘານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖຕ຺ຖຣາ ເຕສໍ ອຸປຣິ ອຕ຺ຖຣຓກອຕ຺ຖຣຓາວ. ອຊິນປ຺ປເວຓີຕິ ອຊິນຈມ຺ເມຫິ ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓນ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕາ ປເວຓີ, ເຕນ ຈ ກທລີມິຄຈມ຺ມໍ ເສຕວຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປຣິ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕໍ ປວຣປ຺ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ກທລີມິຄປ຺ປວຣປ຺ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ, ເຕນ ຈ ອຕ຺ຖຕໍ ອຊິນປ຺ປເວຓີກທລີມິຄປ຺ປວຣປ຺ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖຕໍ.

ເສຕວິຕານມ຺ປິ ເຫຏ຺ຐາ ອກປ຺ປິຍປ຺ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓ ສຕິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກປ຺ປິຍປ຺ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓ ສຕິ ວຏ຺ຏຕິ, ຣຕ຺ຕວິຕານສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ກປ຺ປິຍປ຺ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓ ສຕິປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ສີສູປຘານໍ ປາທູປຘານນ຺ຕິ ມຎ຺ຈສ຺ສ ອຸຠໂຕໂລຫິຕກໍ ອຸປຘານໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ປນ ເອກເມວ ອຸປຘານໍ ໂຫຕິ, ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສຸ ຣຕ຺ຕໍ ວາ ປທຸມວຓ຺ຓໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ວາ, ສເຈ ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ, ວຏ຺ຏຕິ, ມຫາອຸປຘານໍ ປນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ.

໑໙໐. ອາສນ຺ທາທິຕ຺ຕຍາຕິ ¶ ອາສນ຺ທີ ຕູລີ ປລ຺ລງ຺ໂກຕິ ອິທໍ ຕຍໍ ນາມໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐເປຕ຺ວາ ຕີຓິ ອາສນ຺ທິໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ຕູລິກໍ ເສສກໍ ຄິຫິວິກຏໍ ອຠິນິສີທິຕຸໍ, ນ ຕ຺ເວວ ອຠິນິປຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສເສ ຄິຫິສນ຺ຕເກ ນິສີທິຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ຘມ຺ມາສເນ ສງ຺ຆິກມ຺ປິ ໂຄນກາທິໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ອນາຓຕ຺ຕາ ອາຣາມິກາທໂຍ ສຍເມວ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ເຈວ ນີຫຣນ຺ຕິ ຈ, ເອຕໍ ຄິຫິວິກຏນີຫາຣໍ ນາມ, ອິມິນາ ຄິຫິວິກຏນີຫາເຣນ ວຏ຺ຏຕິ. ຠຕ຺ຕຄ຺ຄໍ ນາມ ວິຫາເຣ ເອວ ທານຏ຺ຐານໍ.

໑໙໑. ຈຕຸນ຺ນໍ ປາທານໍ, ຕີສຸ ປສ຺ເສສຸ ອປສ຺ສຍານຎ຺ຈ ວເສນ ສຕ຺ຕງ຺ໂຄ. ເອກປສ຺ເສນ ຍຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈງ຺ໂຄ. ອິເມ ປນ ສຕ຺ຕງ຺ຄປຎ຺ຈງ຺ຄາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈກມ຺ປິ ສຕ຺ຕງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕາປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຈ຺ຈປາທກາ’’ຕິ. ຕູໂລນທ຺ຘາ ມຎ຺ຈປີຐາ ຆເຣເຍວ ນິສີທິຕຸໍ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໙໒. ຈີວຣຈ຺ຉວິໂຍຕິ ¶ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ, ຉນ຺ນໍ ອນຸໂລມຈີວຣານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎຕຣຈີວຣຈ຺ຉວິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ມຎ຺ເຈປິ ປີເຐປິ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄປິ ອນ຺ຕຣຆເຣປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມາສໍ ປນ ຠິສີນໍ ປມາຓປຣິຈ຺ເຉໂທປິ ນຕ຺ຖິ, ມຎ຺ຈປີຐາທີນໍ ວເສນ ອນຸຣູປໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປມາຓໍ ກາຕພ຺ພໍ.

໑໙໓. ‘‘ຕູລິກາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂຫຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຊເຏຕ຺ວາ ພິມ຺ໂພຫນໍ ກາຕຸໍ, ຕີຓິ ຕູລານິ ຣຸກ຺ຂຕູລໍ ລຕາຕູລໍ ໂປຏກິຕູລ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕູລຕ຺ຕຍຎ຺ຈ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໙໗; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຕູໂລນນ຺ທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ພິມ຺ໂພຫເນ ¶ ວຏ຺ຏຕິ. ອິເມຫິ ຕີຫິ ຕູເລຫິ ສພ຺ເພສໍ ຣຸກ຺ຂລຕາຕິຓານໍ ຕູລໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠິສິຍໍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ຕູລໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຠິສິຄພ຺ໂຠຕິ ຠິສິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຈຬາທິປຎ຺ຈກໍ ພິມ຺ໂພຫເນ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມິຄປກ຺ຂິນນ຺ຕິ ສີຫາທີນໍ ສພ຺ພຈຕຸປ຺ປທານໍ ຫໍສໂມຣາທີນໍ ສພ຺ພປກ຺ຂີນໍ ໂລມານິ ກປ຺ປນ຺ຕິ. ມສູຣເກ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໙໔. ອິທານິ ຠິສິຍໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສໂລມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຸຓ຺ຓາຍນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໗; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໙໗) ອຸຓ຺ຓາຠິສິຍໍ ມນຸສ຺ສໂລມໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຓ຺ຓາຠິສິຍມ຺ປິ ມນຸສ຺ສໂລມໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ປກ຺ຂິຈຕຸປ຺ປທານໍ ໂລມໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຓ຺ເຓຕິ ປຓ຺ຓຠິສິຍຎ຺ຈ ປຸປ຺ຜຎ຺ຈ ສຸທ຺ຘໍ ຕມາລປຕ຺ຕຎ຺ຈ ນ ລພ຺ຠໍ, ອວເສສໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຓ຺ຓໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມາລປຕ຺ຕກມ຺ປິ ອຎ຺ເຎຫິ ມິສ຺ສໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ໂຈຬວາກຕິເຓສຸ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອາສນຎ຺ເຈວ ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕໍ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ອາສນສາມຎ຺ຎໂຕ ປສງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກປ຺ປິຍສຍນວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອກປ຺ປິຍສຍນນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໕. ຕິຓ຺ຓໍ ວສ຺ສານໍ ອນ຺ຕຣໍ ຕິວສ຺ສນ຺ຕຣໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິວສ຺ສນ຺ຕເຣນ ສຫ ¶ ນິສີທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ທ຺ວີຫິ ວສ຺ເສຫິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໐) ວຸຑ຺ໂຒ ວາ ນໂວ ວາ, ໂສ ຕິວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ນາມ.

໑໙໖. ມຸນີຕິ ພຸທ຺ຘມຸນິ. ສພ຺ເພເຫວາຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິປິ.

໑໙໗. ອນ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ປຈ຺ຉິມໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຉິມໍ ທີຆາສນ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປໂຫຕິ, ເອຕໍ ສໍຫາຣິມໍ ວາ ໂຫຕຸ ອສໍຫາຣິມໍ ວາ, ຕຖາຣູເປສຸ ຜລກຂຓ຺ເຑສຸປິ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມານາສນິການໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸວຄ຺ຄສ຺ສ ມຎ຺ຈໍ ທຸວຄ຺ຄສ຺ສ ປີຐ’’ນ຺ຕິ (ຈຸຬວ. ໓໒໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ສມານາສນິກາ ສຫ ນິສີທິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎຫິ ອສມານາສນິເກຫິ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາທີຫິ ວາ ທ຺ເວ ຫຸຕ຺ວາປິ ນິສີທິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ສມານາສນິກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສມານາສນິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໘. ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ, ອປ຺ປຏິກມ຺ເມ, ປາປິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄ ວາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກຕິ ຕິວິໂຘປິ ອິຘ ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຄຫິໂຕ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອິມິນາ ສິກ຺ຂມານສາມເຓຣສາມເຓຣີສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕກາ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຉິນ຺ນມູລໂກ ນາມ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນໂກ. ນານາສໍວາໂສຕິ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສໂກ. ‘‘ນານາສີມາຍ ຐິຕຈຕຸຕ຺ໂຖ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອິທ຺ຘິຍາ ເວຫາເສ ຐິຕຈຕຸຕ຺ໂຖ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອກມ຺ມໍ ນ ຈ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິເມປິ ‘‘ອສໍວາສິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອເຕສຸ ປນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖາທີນິ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ນິສ຺ສີມຏ຺ຐເວຫາສຏ຺ເຐຫິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ, ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ອິຕເຣຫິ ທຸກ຺ກຏໍ. ອສໍວາສິກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອສໍວາສິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໙. ອຘມ຺ມກມ຺ມນ຺ຕິ ¶ ¶ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ກຕມຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ? ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ເມ ເອກາຍ ຎຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ກມ຺ມວາຈໍ ອນຸສ຺ສາເວຕິ, ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ. ທ຺ວີຫິ ຎຕ຺ຕີຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ກມ຺ມວາຈໍ ອນຸສ຺ສາເວຕິ, ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ. ເອກາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕິ, ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ. ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມວາຈາຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕິ, ອຘມ຺ມກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໘໗). ອິມິນາ ນເຍນ ເສສກມ຺ເມສຸປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖາ ກຣຓໍ ອຘມ຺ມກມ຺ມນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວຄ຺ເຄນາຕິ ວຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ. ກຖຎ຺ຈ ວຄ຺ຄໍ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ຍາວຕິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕ ອນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ໂທ ອນາຫໂຏ ໂຫຕິ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕາ ປຏິກ຺ໂກສນ຺ຕິ, ວຄ຺ຄກມ຺ມນ຺ຕິ ອິເມສຸ ເຍນ ເກນຈິ ເອເກນປິ ອງ຺ເຄນ ວຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ.

ສມຄ຺ເຄນາຕິ ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ. ກຖໍ ສມຄ຺ຄໍ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ຍາວຕິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕ ອາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ໂທ ອາຫໂຏ ໂຫຕິ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕາ ນປ຺ປຏິກ຺ໂກສນ຺ຕິ, ສມຄ຺ຄກມ຺ມນ຺ຕິ ເອວໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມຄ຺ເຄນ ຘມ຺ມິກໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມານິ, ອຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ, ອຘມ຺ເມນ ສມຄ຺ຄກມ຺ມໍ, ຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ, ຘມ຺ເມນ ສມຄ຺ຄກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໘໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

໒໐໐-໒໐໒. ທສວຄ຺ຄິໂກ (ມຫາວ. ໓໘໘; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ວີສຕິວຄ຺ຄິໂກ ຈ ທສວີສຕິວຄ຺ຄິໂກ. ອພ຺ຠາໂນປສມ຺ປທາປ຺ປວາຣຓາ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພກມ຺ເມສຸ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ອິຕໂຣຕິ ວີສຕິວຄ຺ໂຄ ຈ ອຕິເຣກວີສຕິວຄ຺ໂຄ ຈ.

໒໐໓. ອິທານິ ¶ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ເຕ ຈ ຉນ຺ທາຣເຫ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸວຄ຺ເຄນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ (ປຣິ. ໔໘໘, ໔໙໗; ປຣິ. ໔໘໗-໔໘໘) ປກຕຕ຺ຕາ ນາມ ເຍ ປາຣາຊິກອຸກ຺ຂິຕ຺ຕລທ຺ຘິນານາສໍວາສກາ ¶ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ປເຣຕິ ເອກສີມຏ຺ຐາ ປກຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ. ຍທິ ປກຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູປິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄາມສີມໍ ວາ ນທີສມຸທ຺ທຊາຕສ຺ສຣຂຓ຺ຑສີມາສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເນວ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ນ ຉນ຺ທາຣຫາ. ນ ຫິ ເຕສໍ ຉນ຺ໂທ ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ ອຎ຺ຎສີມາຍໍ ຐິຕຕ຺ຕາ. ເສເສປີຕິ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄາທິກຣຓີເຍປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໐໔. ອສໍວາສຄຓປູຣໍ ວາ ກຕ຺ວາ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ກາຣການຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍສ຺ສ ສງ຺ໂຆ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕໍຈຕຸຕ຺ໂຖ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອກມ຺ມໍ ນ ຈ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໘໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ກມ຺ມາຣຫຄຓປູຣໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ປຣິວາສາທິກມ຺ມານໍເຍວ ປຣິສໂຕ ວິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄຣຸກຏ຺ຐຄຓປູຣໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ໂຕ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຄຓປູຣໂກ ໂຫຕິ ເອວ.

໒໐໕. ວາເຣຍ຺ຍາຕິ ປຏິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຘມ຺ມກມ຺ເມ ກຍິຣມາເນ ປຏິກ຺ໂກສິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣາເຍ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ອິທໍ, ນ ເມຕໍ ຂມຕີ’’ຕິ ເອວໍ ທ຺ເວ ຕໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອາວິ ກເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ເອໂກ ໂຫຕິ, ‘‘ນ ເມຕໍ ຂມຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເອເຕ ນິຣາປຕ຺ຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາຍາ ຈ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ກມ຺ມໍ ປນ ອຘມ຺ມຕ຺ຕາ ກຸປ຺ປເມວ. ວາເຣນ຺ເຕວ ຕໂຕຘິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕູຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຏິກ຺ໂກສິຕຸໍ, ທ຺ວີຫິ ຕີຫິ ທິຏ຺ຐິໍ ອາວິ ກາຕຸໍ, ເອເກນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ‘‘ນ ເມຕໍ ຂມຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ວາເຣນ຺ຕິ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໐໖. ອິທານິ ¶ ເຍຫິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກມ຺ມາຣຫາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕ-ຄ຺ຄຫເຓນ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກປິ ຄຫິໂຕວ. ເອເຕສນ຺ຕິ ເຍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ, ເຕສໍ ປຏິກ຺ເຂໂປ ນ ຣຸຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໐໗. ອິທານິ ຍສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປ ຣຸຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປກຕຕ຺ເຕກສີມຏ຺ຐ-ສມສໍວາສຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ (ມຫາວ. ໓໙໔) – ເອວຣູປສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຏິກ຺ໂກສນາ ອນ຺ຕມໂສ ອານນ຺ຕຣສ຺ສາປິ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ຣຸຫຕີຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ສມານສໍວາສິກສ຺ສ ສມານສີມາຍໍ ຐິຕສ຺ສ ອນ຺ຕມໂສ ອານນ຺ຕຣິກສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ປຏິກ຺ໂກສນາ ຣຸຫຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໙໔) ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໐໘. ສມ຺ມຸຂາ ຍທິ ປຏິກ຺ໂກເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິໂຣກ຺ຂາຕິ ປຣມ຺ມຸຂາ. ກາຍສາມຄ຺ຄິໍ ວາ ຉນ຺ທໍ ວາ ໂນ ທເທຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໒໙. ມິຈ຺ຉາຊີວວິວຊ຺ຊນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໙. ຈຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ສິຣີສຈຸຓ຺ຓາທິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຕ຺ຕິກາຕິ ປກຕິມຕ຺ຕິກາ ວາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ ວາ ສຸທ຺ຘາ ກຸງ຺ກຸຏ຺ຐອາທິກາ ວາ. ກຸລສງ຺ຄຫາຕິ ເອເຕຫິ ສງ຺ຄຫິຕານໍ ສນ຺ຕິເກ ລາຠາສາຍ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອິເມຫິ ສງ຺ຄຫິຕານໍ ສນ຺ຕິເກ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສງ຺ຆິກໍ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ວາ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອິມິນາ ປນ ນເຍນ ລທ຺ຘໍ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສຫຘມ຺ມິການໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ມິຈ຺ຉາຊີວຎ຺ຈ ໂຫຕິ.

໒໑໐-໒໑໑. ລາຠາສາຍ ¶ ທາຍການໍ ທາຣເກ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິຠຏຠາໂວ ປາຣິຠຏກຕາ, ຕາຍ ປາຣິຠຏກຕາຍ ນ ຊີວເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຂຕ຺ຕາທີສຸ ເປສິຕສ຺ສ ຄມນໍ ປເຫຓກມ຺ມໍ. ສາສນປ຺ປຏິສາສນຫຣຓໍ ທູຕກມ຺ມໍ. ເປສິຕສ຺ສ ເຄຫໂຕ ເຄຫຄມນໍ ຊງ຺ຆເປສນິຍໍ. ລາຠາສາຍ ລຎ຺ຊທານມນຸປ຺ປທານໍ. ອຎ຺ເຎນ ວາປີຕິ ອງ຺ຄວິຊ຺ຊາທິນາ.

໒໑໒. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ (ປາຣາ. ໕໑໕ ອາທໂຍ; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໑໕ ອາທໂຍ) ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອເນສນາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕນ ປຸປ຺ຜທານາທິນາ ປຈ຺ຈເຍສນາ. ກຸຫນາທີຫີຕິ (ວິຠ. ໘໖໑; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໖໑; ມຫານິ. ໘໗) ກຸຫນາ ລປນາ ເນມິຕ຺ຕກຕາ ນິປ຺ເປສິກຕາ ¶ ລາເຠນ ລາຠໍ ນິຊິຄີສນຕາຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວຕ຺ຖູຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉາຊີວວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ມິຈ຺ຉາຊີວວິວຊ຺ຊນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໑໓. ອິທານິ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕາທີນິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ມາຕິກາປທໍ ອຸທ຺ຘຏໍ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ (ຈູຬວ. ໓໕໖ ອາທໂຍ; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໗ ອາທໂຍ) ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວີຫິ ເລຑ຺ຑຸປາເຕຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ອຸປາຫນໍ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນີຈໍ ກຕ຺ວາ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ອຸປາຫນໍ ທຓ຺ຑເກນ ຄເຫຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕໍ ອປນາເມຕ຺ວາ ສີສໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ສີເສ ຈີວຣໍ ຂນ຺ເຘ ກຣິຕ຺ວາ ສາຘຸກໍ ອຕຣມາເນນ ອາຣາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໔. ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ ¶ ສຍນາສນນ຺ຕິ ‘‘ກຕມໍ ເມ ເສນາສນໍ ປາປຸຓາຕິ, ກິໍ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖໍ ວາ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖໍ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໕-໖. ມຎ຺ຈປີຐາທິທາຣຸຠຓ຺ຑຎ຺ຈ (ຈູຬວ. ໓໖໐; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໐) ຣຊນຠາຊນາທິມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑຎ຺ຈ. ອາປຸຈ຺ຉາຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ວາ ອາຣາມິກສ຺ສ ວາ ‘‘ອາວຸໂສ ອິມໍ ຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ເອວໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໗-໘. ວຸຑ຺ຒາຄນ຺ຕຸກສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ໓໕໘ ອາທໂຍ; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໙ ອາທໂຍ) ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ຍທິ ‘‘ວຸຑ຺ໂຒ’’ຕິ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອນາຄເຕ ເອວ ອາສນປຎ຺ຎາປນາທິວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາໂທທປ຺ປຠຸຕິນ຺ຕິ ປາໂທທກໍ ປາທປີຐໍ ປາທກຖລິກໍ ອຸປນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປານີເຍນ ອາປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ສເຈ ສກິໍ ອານີຕໍ ປານີຍໍ ສພ຺ພໍ ປິວຕິ, ປຸນປິ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ເອວ. ປຎ຺ຎເປຕິ ‘‘ເອຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເສນາສນໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໙-໒໐. ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣຄາໂມ ¶ ອິໂຕ ທູເຣ’’ຕິ ວາ ‘‘ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ວາ ‘‘ກາລສ຺ເສວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອຸປຏ຺ຐາເກ ຈຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາ ໂຄຈໂຣ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ອໂຄຈໂຣຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິການໍ ວາ ຄາໂມ, ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠິກ຺ຂໂກ ວາ ຄາໂມ, ຍຕ຺ຖ ເອກສ຺ສ ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ຠິກ຺ຂາ ທີຍຕິ, ໂສ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕິກນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຕິກຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອິມໍ ກາລໍ ປວິສິຕພ຺ພໍ, ອິມໍ ກາລໍ ນິກ຺ຂມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປເວສນນິກ຺ຂມນກາລໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ເກສຸຈິ ຐາເນສຸ ອມນຸສ຺ສາ ວາ ວາຬາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພເມວ. ນິສິນ຺ໂນວາຕິ ອິທໍ ອາປຕ຺ຕິອຠາວມຕ຺ຕທີປກໍ, ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ສພ຺ພໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏເຕວ. ວຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໒໒໑. ສມ຺ມຸຂາຍາຕິ ¶ (ປາຈິ. ໓໗໔; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ວິກປ຺ປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ສມ຺ມຸເຂ ຐິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິກປ຺ປນວິຘານໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓາທິວິຘານຎ຺ຈ ຊານນ຺ຕສ຺ສ. ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ ປນ ‘‘ອິມິນາ ມຍ຺ຫໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາປິ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ສາຕິ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ.

໒໒໒. ນິເຘຕຸໍວາຕິ ນິເຘຕຸໍ ເອວ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໒໔-໕. ອປຣາ ສມ຺ມຸຂາ ວາຕິ ສມ຺ມຸຂາ ວິກປ຺ປນາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມາ ທ຺ເວ ວິກປ຺ປນາ ອຕ຺ຕນາ ເອວ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປເຣນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາປິຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຂາ ວິກປ຺ປນາ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໒໒໗. ມິຕ຺ໂຕຕິ ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ. ສນ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທິຏ຺ຐມຕ຺ໂຕ ນາຕິທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ. ‘‘ອິຕເຣນ ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘ຕິສ຺ໂສ ຠິກ຺ຂູ’ຕິ ວາ ‘ຕິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນີ’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຸນ ເຕນ ‘ອຫໍ ຕິສ຺ສສ຺ສ ¶ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ຕິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວາ ທມ຺ມີ’ຕິ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ເຕເນວ ‘ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ຕິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’ຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໒໒໘. ທູຣສນ຺ຕິກຕ຺ເຕກຕ຺ຕ-ພຫຸຠາວໍ ວິຊານິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ທູຣຕ຺ຕຎ຺ຈ ສນ຺ຕິກຕ຺ຕຎ຺ຈ ເອກຕ຺ຕຎ຺ຈ ພຫຸຠາວຎ຺ຈ ວິຊານິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໒໙. ‘‘ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໖໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທສາຫໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈີວຣກາລສມໂຍ ນາມ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ¶ ປຎ຺ຈ ມາສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມາສເມກໍ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມາສໍ ວາ ເອກໍ ປຎ຺ຈ ວາ ມາເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ປເນວ ອກາລຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາກງ຺ຂມາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຂິປ຺ປເມວ ກາເຣຕພ຺ພໍ. ໂນ ຈສ຺ສ ປາຣິປູຣິ, ມາສປຣມໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕໍ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ອູນສ຺ສ ປາຣິປູຣິຍາ ສຕິຍາ ປຈ຺ຈາສາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໙໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຈ຺ຈາສາ ສຕິ ມາສກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຸປ຺ປາທຍຕີຕິ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ອວິກປ຺ປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໍ ນ ຊນຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກປ຺ປນາວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ວິກປ຺ປນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໓໐. ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຕ຺ຕາວຕາ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ນິສ຺ສຍມຸຈ຺ຈນເກນ ປນ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ຘມ຺ມປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ທ຺ເວ ມາຕິກາ ປຄຸຓາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ ກາຕພ຺ພາ, ປກ຺ຂທິວເສສຸ ຘມ຺ມສ຺ສາວນຕ຺ຖາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠາຓວາຣາ, ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ປຣິສານໍ ປຣິກຖນຕ຺ຖາຍ ອນ຺ຘກວິນ຺ທມຫາຣາຫຸໂລວາທຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສທິໂສ ເອໂກ ກຖາມຄ຺ໂຄ, ສງ຺ຆຠຕ຺ຕມງ຺ຄລາມງ຺ຄເລສຸ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ຕິສ຺ໂສ ອນຸໂມທນາ, ອຸໂປສຖປ຺ປວາຣຓາທິວິຊານນຕ຺ຖໍ ກມ຺ມາກມ຺ມວິນິຈ຺ຉໂຍ ¶ , ສມຓຘມ຺ມກຣຓຕ຺ຖໍ ສມາຘິວເສນ ວາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ວາ ອຣຫຕ຺ຕປຣິໂຍສານໍ ເອກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເອຕ຺ຕກໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ ຈາຕຸທິໂສ, ອິຕຣຖາ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ.

໒໓໑. ອິທານິ ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກໍສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໑໐໓) ອາຍສ຺ມໂຕຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ.

໒໓໒. ອິທານິ ¶ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິຘານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປກ຺ກນ຺ເຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຎ຺ຈິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິສ຺ສຍປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໂຍ ອຸປຊ຺ຌາຍມ຺ຫາ. ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕິ ວິພ຺ຠນ຺ໂຕ ວາ ກາລກໂຕ ວາ ປກ຺ຂສງ຺ກນ຺ໂຕ ວາ ອາຓຕ຺ຕິເຍວ ປຎ຺ຈມີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໘໓), ‘‘ຉຍິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິສ຺ສຍປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໂຍ ອາຈຣິຍມ຺ຫາ. ອາຈຣິໂຍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕິ ວິພ຺ຠນ຺ໂຕ ວາ ກາລກໂຕ ວາ ປກ຺ຂສງ຺ກນ຺ໂຕ ວາ ອາຓຕ຺ຕິເຍວ ປຎ຺ຈມີ, ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ວາ ສໂມຘານຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ອຸຠຍໍ ອິຘ ທສ຺ສິຕໍ. ສເຈ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣສຸປິ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ເລຑ຺ຑຸປາຕທ຺ວຍພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວສນ຺ຕິ, ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸປິ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ເອເກ. ອາຈຣິຍາ ປນ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘີນໍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເລຑ຺ຑຸປາເຕນ ອຸປຈາຣສີມາປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ເອວ ລພ຺ຠຕິ, ນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ. ຕສ຺ມາ ອາຈຣິຍານໍ ວິນິຈ຺ຉເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ປກ຺ກນ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໘໓) ສເຈ ອາຈຣິໂຍ ອນ຺ເຕວາສິກໍ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາວ ອຸປຈາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ນິສ຺ສໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ສເຈ ອຸປຈາຣສີມໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ນິວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອາຈຣິຍໍ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ຄມເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ອາຈຣິໂຍ ກຕ຺ຖຈິ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ອນ຺ເຕວາສິກໍ ອາປຸຈ຺ຉຕິ, ອນ຺ເຕວາສິໂກປິ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ຕງ຺ຂເຓ ເອວ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ເອວໍ ອາຈຣິຍໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ຄມເນປິ. ທ຺ວີສຸປິ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ຐິເຕສຸ ອາຈຣິໂຍ ວາ ອນ຺ເຕວາສິກໍ, ອນ຺ເຕວາສິໂກ ວາ ອາຈຣິຍໍ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ສເຈ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມຕິ, ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ປກ຺ຂສງ຺ກນ຺ເຕ ວາ ວິພ຺ຠນ຺ເຕ ວາ ກາລກເຕ ວາ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ ¶ . ອາຓຕ຺ຕິ ນາມ ນິສ຺ສຍປ຺ປຓາມນາ. ທສ຺ສນສວນວເສນ ທຸວິຘໍ ສໂມຘານໍ.

‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ;

ເອທິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ອລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໕໙) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອລຊ຺ຊິນໍ ນິສ຺ສາຍ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ໂຍ ວເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໓໔. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິສ຺ສຍໍ ອລຠມາເນນ ອນິສ຺ສິເຕນ ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອທ຺ຘິກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄິລານຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ຈ ຍາຈິຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານຸປຏ຺ຐາເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິສ຺ສຍໍ ອລຠມາເນນ ຍາຈິຍມາເນນ ອນິສ຺ສິເຕນ ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນ ຜາສຸກນ຺ຕິ ຜາສຸວິຫາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນ. ອິທໍ ປນ ປຣິຫາຣໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໑) ໂສຕາປນ຺ນາທິອຣິຍສາວໂກ ວາ ຖາມຄຕສມຖວິປສ຺ສນາລາຠີ ວາ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວາ ນ ລຠຕິ. ຍສ຺ສ ໂຂ ປນ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຕຣຸຓາ ໂຫຕິ, ນ ຖາມຄຕາ, ອຍໍ ລຠຕິ. ອສນ຺ເຕ ນິສ຺ສຍທາຍເກ ‘‘ຍທາ ປຏິຣູໂປ ນິສ຺ສຍທາຍໂກ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສາຍ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມາ, ຕາວ ວສິຕຸໍ ລຠຕິ. ສເຈ ປນ ອາສາຬ຺ຫີມາເສ ນິສ຺ສຍທາຍກໍ ນ ລຠຕິ, ຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ປນ ອນິສ຺ສິເຕນ ວຕ຺ຖຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສຠາເຄ ¶ ທາຍເກ ອສນ຺ເຕ ວສິຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ສພ຺ພປເທສຸ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ນິສ຺ສຍວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ນິສ຺ສຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໓໕. ອກາຍພນ຺ຘໂນຕິ ¶ ກາຍພນ຺ຘນໍ ອພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອກາຍພນ຺ຘເນນ ຄາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ປວິເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ເຖວາສຕິຍາ ຄໂຕຕິ ອສຕິຍາ ຄໂຕ ຍຕ຺ຖ ສຣຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ສຣິຕ຺ວາ ປນ ຍາວ ນ ພນ຺ຘຕິ, ຕາວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທິ ອນ຺ໂຕຄາເມ ສຣຕິ, ກາຍພນ຺ຘເນ ສຕິ ເອກມນ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ອສຕິ ເຈ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປຸນ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໒໓໖. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ກາຍພນ຺ຘນານິ ປຏ຺ຏິກໍ ສູກຣນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທຸວິຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສູກຣນ຺ຕໍ ນາມ ກຸຎ຺ຈິກາໂກສກາ ວິຍ ອນ຺ເຕ ສຸສິຣໍ ກຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຏິຕໍ. ຣຊ຺ຊຸ ຈ ເອກາຕິ ເອກວຏ຺ຏາ ຣຊ຺ຊຸ ຈ. ຕທນຸໂລມິກາຕິ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອນຸໂລມິກາ.

໒໓໗. ມຈ຺ຉກຓ຺ຑກຂຊ຺ຊຸຣີ-ປຕ຺ຕາ ມຏ຺ຐາ ຈ ປຏ຺ຏິກາຕິ ເອຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໗໘) ເອເຕ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏກາທໂຍ ມຏ຺ຐາ ວິກາຣຣຫິຕາ ປຏ຺ຏິກາ ຈ ຕທນ຺ໂຕຄຘາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ລພ຺ຠາ ທສາ ຈຕສ຺ໂສຕິ ເອກາຍ ວາ ທ຺ວີສຸ ວາ ຕີສຸ ວາ ກຖາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຕໂຕ ປຣໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ເຕສູຕິ ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສຸ. ຄຸຓສຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ທິຄຸຓສຸຕ຺ຕກໍ.

໒໓໙. ມກຣມຸຂາທິນ຺ຕິ ¶ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເທຑ຺ຑຸຠສີສໍ ຄຫິຕໍ. ອຸຠນ຺ເຕຕິ ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສຸ. ກສ຺ສາຕິ? ວິຘສ຺ສ. ຆຏກາຕິ ຆຏກໂຕ. ເລຂາຕິ ເລຂາຍ. ຆຏກໂຕ ຈ ເລຂາຍ ຈ ອຎ຺ຎໍ ຈິຕ຺ຕກໍ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໐. ເທຑ຺ຑຸຠກນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໗໘) ອຸທກສປ຺ປສິຣສທິສໍ. ມຸຣຊນ຺ຕິ ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ເອກາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ກຕຣຊ຺ຊຸ. ມທ຺ທວີຓນ຺ຕິ ປາມງ຺ຄສທິສໍ. ກລາພຸກນ຺ຕິ ອເນກວຏ຺ຏໍ. ເອຕານິ ປນ ສພ຺ພານິ ນ ກປ຺ປນ຺ຕິ. ທສາສຸ ທ຺ເວ ມຊ຺ຌິມາຕິ ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓນ຺ຕິ ທ຺ເວ ມຊ຺ຌິມາ ເອວ. ກປ຺ປເຣຕິ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໑. ຄຓ຺ຐິໂຍ ¶ ຈາປີຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໙) ຈີວຣຄຓ຺ຐິໂຍປິ. ເວຬຸອາທິມຍາ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ປສງ຺ເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍພນ຺ຘນວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ກາຍພນ຺ຘນນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໔໒. ຊາຕາ (ປາຈິ. ໘໖; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໘໖-໘໘; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຖວີຂຓນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ອຊາຕາຕິ ທຸວິຘາ ປຖວີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກປໍສຸກາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກປໍສຸກາ ຈ ອທຑ຺ຒາ ຈ ພຫຸມຕ຺ຕິກປໍສຸກາ ຈ ຈາຕຸມາສາຘິໂກວຏ຺ຐປໍສຸມຕ຺ຕິກຣາສິ ຈ ຊາຕປຖວີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອທຑ຺ຒາຕິ ອຸທ຺ຘນປຈນກຸມ຺ຠກາຣາວາປຠາຊນປຈນາທິວເສນ ຕຖາ ຕຖາ ອທຑ຺ຒາ. ອຍໍ ປນ ວິສຸໍ ນຕ຺ຖິ, ສຸທ຺ຘປໍສຸອາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາວ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸທ຺ຘປໍສຸ ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກາ ¶ ເຍຠຸຍ຺ເຍນປໍສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນມຕ຺ຕິກາ ອຕິເຣກຈາຕຸມາສາຘິໂກວຏ຺ຐມຕ຺ຕິກາປໍສຸປຸຎ຺ຊາ ຈ ອທຑ຺ຒາ ຈາຕິ ອຍໍ ສພ຺ພາປິ ຊາຕປຖວີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໒໔໓. ທຸຕິຍາຕິ ອຊາຕປຖວີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຣາສີຕິ ມຕ຺ຕິກຣາສິ ຈ ປໍສຸຣາສິ ຈ ຈາຕຸມາໂສມວຏ຺ຐໂກ ອຊາຕປຖວີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໔. ອິທານິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນມຕ຺ຕິກາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນປໍສຸກາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນສກ຺ຂຣາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາສຸ ກິຕ຺ຕາວຕາ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ເວ ຠາຄາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕີສຸ ຠາເຄສຸ ທ຺ເວ ຠາຄາ ມຕ຺ຕິກາ ຍສ຺ສາ ຠູມິຍາ, ເອສາ ເຍຠຸຍ຺ຍມຕ຺ຕິກາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປຑ຺ຒປໍສຸອາທໂຍປິ ກປ຺ປິຍາ ເອວ ອກປ຺ປິຍຠາຄສ຺ສ ອນຕິເຣກໂຕ. ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນມຕ຺ຕິກາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນປໍສຸກາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໘໖) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ອຸປຑ຺ຒມຕ຺ຕິກາ, ອຸປຑ຺ຒປໍສຸກາ’’ຕິ. ເສເສສຸປີຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍປໍສຸກາທີສຸປິ.

໒໔໕. ຊາຕສຎ຺ຎິສ຺ສ ¶ ປາຈິຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທ຺ເວຬ຺ຫສ຺ສ ວິມຕິສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ຊາເຕ ອຊາຕສຎ຺ຎິສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

໒໔໖. ເອກາຍາຓຕ຺ຕິຍາ ເອກາຕິ ສເຈ ສກິໍ ອາຓຕ຺ໂຕ ທິວສມ຺ປິ ຂຓຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ເອກາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາຈໂສຕິ ວາຈາຍ ວາຈາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໗. ເອຕ຺ຖ ‘‘ຊາເລຫິ ອຄ຺ຄິ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອນິຍເມຕ຺ວາ ປນ ‘‘ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓ, ປຖວິໍ ຂຓ, ວາປິໍ ຂຓ, ອາວາຏໍ ຂຓ, ກນ຺ທໍ ຂຓາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໔໘. ເອທິສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວຣູປໍ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວຈນໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໔໙. ໂກເປຕຸໍ ¶ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຆຏາທີຫິ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍກໍ ອຸສ຺ສິຎ຺ຈນີຍກທ຺ທມໍ.

໒໕໑-໒. ອຸທກສນ຺ຕິເກ ປຕິເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸທເກ ປຕິຕໍ ປນ ສພ຺ພກາລໍ ກປ຺ປິຍເມວ, ຕສ຺ມາ ອກປ຺ປິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸທກສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາສາເຓ ລຄ຺ເຄ ຣເຊ ຈ ນວໂສຓ຺ຑິຍາ ປຕິເຕ ຣເຊ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອພ຺ໂຠກາສຸຏ຺ຐິເຕ ວມ຺ມິເກ ຈ ມຕ຺ຕິກາກຸຏ຺ເຏ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕຖາ ເອເຕປິ ສພ຺ເພ ຈາຕຸມາສາຘິໂກວຏ຺ຐາ ນ ໂກເປຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໕໓-໕. ຠູມິໍ ວິໂກປຍໍ ຖມ຺ຠາທິໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ຈ ກປ຺ປຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຘາຣາຍາຕິ ປສ຺ສາວຘາຣາຍ. ປທໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໒໕໗. ເສໂກຕິ ສິຎ຺ຈນໍ. ຠູມິຍາ ອລ຺ລຫຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໒໕໘. ອວເສ ສຕີຕິ ຫຕ຺ຖທາຫາທີສຸ ອາປທາສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຖວີວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໒໕໙-໒໖໐. ຄິຣິກູຏນ຺ຕິ ¶ ມກຣທນ຺ຕກໍ. ສິພ຺ພິຕຸຎ຺ຈ ຉິນ຺ທິຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍຊນາ. ທຓ຺ເຑຕິ ຉຕ຺ຕທຓ຺ເຑ.

໒໖໑. ສິພ຺ພິຕຸໍ ວາ ປຎ຺ຊຣໍ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ວາ ຖິຣຕ຺ຖໍ ຉຕ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕຸໍ ທຓ຺ເຑ ເລຂາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສເຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອກປ຺ປິຍຉຕ຺ຕໍ ¶ ລຠຕິ, ຆຏກມ຺ປິ ວາຬຣູປມ຺ປິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພໍ, ເລຂາປິ ຆໍເສຕ຺ວາ ອປເນຕພ຺ພາ, ສຸຕ຺ຕເກນ ວາ ທຓ຺ໂຑ ເວເຐຕພ຺ໂພ.

໒໖໒. ອນຸວາຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນ຺ເຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏ຺ຏານໍ ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຏ຺ຏມຸເຂ ວາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຣກສີສາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເວຓິກາ’’ຕິ ຈ ສຕປທາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສງ຺ຂລິກາປິ ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕປທິສທິສໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ສູຈິວິກາຣໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ປກຕິສູຈິກມ຺ມເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິກຓ຺ຓິກອາທິກໍ ຈີວເຣ ນ ຈ ກປ຺ປຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໒໖໓-໔. ຈຕຸໂກຓາວ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ກປ຺ປເຣຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຄ຺ຆິກນ຺ຕິ ອຄ຺ຆິຍໍ ເຈຕິຍສທິສໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຄຓ຺ຐິປາສກປຏ຺ເຏ. ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປີຬກາຕິ ນ ເກວລໍ ຈຕຸໂກຓາ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏາວ ກປ຺ປນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂກຓສຸຕ຺ຕປີຬກາ ຈ ກປ຺ປເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄນ຺ຘໍ ເຕລໍ ວາຕິ ຄນ຺ຘໍ ວາ ເຕລໍ ວາ.

໒໖໕. ຣຕ຺ຕນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ຣຊິຕໍ. ອຎ຺ເຎນ ວາຕິ ມຸຄ຺ຄຣາທິນາ ວາ. ກຕ຺ວາຕິ ຐເປຕ຺ວາ. ປຫາເຣ ນ ຈ ມຸຏ຺ຐິນາຕິ ມຸຏ຺ຐິນາ ນ ປຫາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໖໖-໗. ຉຕ຺ຕວຏ຺ຏິຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ເລຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຣເຓ ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຸຎ຺ຈິກາຍ ຈ ປິປ຺ຜເລ ຈ ມຓິກາ ຈ ປີຬກາ ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມຓິກາຕິ ເອກາ ເອວ ວຏ຺ຏມຓິກາ. ປີຬກາ ມຸຕ຺ຕຣາຊິສທິສາ ພຫູ.

໒໖໘-໙. ມາລາທ຺ຍຣຓິຍນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ອຣຓິຍໍ ມາລາທິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ¶ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕິປຸສີສມເຍ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫິຕ຺ວາຕິ ຐເປຕ຺ວາ. ສູຈິສຓ຺ຑາສໂກ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ¶ ນາມ ສູຈິໍ ຑໍສາເປຕ຺ວາ ຆໍສິຕຸໍ ກໂຕ ທາຣຸມໂຍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມກຣທນ຺ຕກໍ ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລ ມກຣທນ຺ຕກໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎໍ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມາທິວິກາຣເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຄິຣິກູຏໍ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສເສ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໗໒. ເສນາສເນຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ປາສາທາທິເສນາສເນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໗໓. ປຸມິຕ຺ຖິຣູປຣຫິຕນ຺ຕິ ປຸຣິສຣູປອິຕ຺ຖິຣູປຣຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປຣິກ຺ຂາຣນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໗໔-໕. ສຫຘມ຺ມິນໍ ລພ຺ຠໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນ ເກວລໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການໍເຍວ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສເກຫິ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ ລພ຺ຠຕິ, ອຖ ໂຂ ອປເຣສມ຺ປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ລພ຺ຠຕິ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປິຕູນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ປິຕູນນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ມາຕາປິຕໂຣ ຊຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເຕ ຕທຸປຏ຺ຐາກາ ນາມ. ຠິກ຺ຂຸໍ ເອວ ນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕໂກ ນາມ. ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ໂຂ ‘‘ຠຓ຺ຑູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໒໗໖. ອປເຣສມ຺ປິ ທສນ຺ນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຫາຈູຬປິຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໕-໑໘໗) ປນ ມຫາປິຕາ ຈູຬປິຕາ ມຫາມາຕາ ຈູຬມາຕາ ມຫາຠາຕາ ຈູຬຠາຕາ ມຫາຠຄິນີ ຈູຬຠຄິນີຕິ ອິເມຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປິຕຸຠຄິນິຎ຺ຈ ¶ ມາຕຸຠາຕິກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ. ເອເຕສໍ ປນ ສເກນ ເຠສຊ຺ເຊນ ກາຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕນິເຍ ຈ ອສຕີຕິ ປາຐເສໂສ.

໒໗໗. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອເຕສໍ ທສນ຺ນໍ, ອິເມຫິ ສມ຺ພນ຺ຘານໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕາທີນໍ ຍາວສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ¶ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຸລທູສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຎ຺ໂຎປິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໕-໒໘໗) ໂຍ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ວາ ໂຈໂຣ ວາ ຍຸທ຺ຘປຣາຊິໂຕ ວາ ອິສ຺ສໂຣ ຎາຕເກຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ ວາ ຄມິຍມນຸສ຺ໂສ ວາ ຄິລາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສຕິ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕພ຺ພໍ.

໒໗໘. ມາຕາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໕-໑໘໗) ປິຕາ ຕທຸປຏ຺ຐາໂກ ຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕໂກ ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣຕິ ອິເມສໍ ຉນ຺ນໍ ອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາໂຕ ອວາຣິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ທາມຣິກໂຈຣສ຺ສ ຈ ອິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ຈ ທາຕຸມວາຣິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໗໙. ເຕສນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໕-໑໘໗) ຄຫຏ຺ຐານໍ. ສາສໂນຄຘນ຺ຕິ ຣຕນປຣິຕ຺ຕອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕາທິປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໘໐. ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໕-໑໘໗) ສີລໍ ເທຕຸ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປຣິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠາສຕູ’’ຕິ ເກນຈິ ເປສິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທາຕຸໍ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ສີລໍ ທາຕຸໍ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປຣິຕ຺ຕຎ຺ຈ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຠສຊ຺ຊວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ເຠສຊ຺ຊນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໘໑. ທສເຠທມ຺ປີຕິ ¶ ສເຈ ເກນຈິ ເຫຏ຺ຐາ ທສ຺ສິຕໍ ທສວິຘໍ ຣຕນໍ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ນວກມ຺ມສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກຄຓສ຺ສ ວາ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໘໒-໓. ເຕສຸ ທສວິເຘສຸ ຣຕເນສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວີສູຕິ ຣຊຕຊາຕຣູເປສຸ. ຄຓສງ຺ຆປຸຄ຺ຄເລ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໓໘-໕໓໙) ອນາມສິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ເຈຕິຍສ຺ສ ທມ຺ມິ, ນວກມ຺ມສ຺ສ ¶ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ປຏິກ຺ຂິເປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວເທ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິເມ ເອວໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ກປ຺ປິຍກາຣານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໘໔. ນ ເກວລໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທິກເມວ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທິກໍ ອກປ຺ປິຍໍ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ທາສປສຸອາທິກໍ ທາສປສ຺ວາທິກໍ. ສເຈ ຫິ ໂກຈິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສສ຺ສສມ຺ປາທກໍ ມຫາຕຬາກໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕຎ຺ເຈ ສງ຺ໂຆ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ກປ຺ປິເຍນ ກເມນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຈຕຸປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ວທຕິ ເຈ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ຕຬາກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວາ ‘‘ສງ຺ໂຆ ອຸທກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຠຓ຺ຑກໍ ໂຘວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ‘‘ທາສໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອາຣາມິກໍ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣໍ, ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ເຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ‘‘ໂຄມຫິໍສອເຊຬກາທໂຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈໂຄຣສປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ເອທິສໍ ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໘໕-໖. ນວມາຕິກເກທາຣຕຬາກກິຣິຍາ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໘-໒໓໙) ຈ ອນເວ ປຸພ຺ເພ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຫິຕຕຬາເກ ມຕ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓຎ຺ຈ ຠິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ປາຬິພນ຺ໂຘ ຈ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐາເນ ອາຬິຍາ ຖິຣກາໂຣ ຈ ອນເວ ເກທາເຣ ປຸຣາຓຠາຄໂຕ ອຕິເຣກຠາຄຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ນເວ ເກທາເຣ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາເຄ ‘‘ສສ຺ເສ ເທຖ ເອຕ຺ຕເກ’’ຕິ ກຫາປຓຸຏ຺ຐາປນຎ຺ຈາປີຕິ ອິທໍ ສພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ກໂຣຕິ, ເອວມາທິກໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໘໗-໙. ອິທານິ ຕໍເຍວ ອກປ຺ປິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໘-໒໓໙) – ໂຍ ປນ ‘‘ກສ, ວປ຺ປ’’ ອິຈ຺ຈາທິກໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕິກາຍ ຠູມິຍາ ເອຕ຺ຕໂກ ຠາໂຄ ເທຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຠູມິໍ ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠູມິຠາເຄ ສສ຺ສໍ ກຕໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ກສ຺ສເກ ວທນ຺ເຕ ປມາຓຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ທຓ຺ຑຣຊ຺ຊຸຠິ ມິນຕິ, ຂເລ ຐຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຓາທີນິ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ເສວ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ.

໒໙໐. ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນ ¶ ປິຕຸສນ຺ຕກມ຺ປິ ສເຈ ປຏິສາເມຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໙໑-໒. ປິຕູນນ຺ຕິ ມາຕາປິຕູນໍ. ສາຏກາທິກປ຺ປິຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ. ‘‘ປຏິສາເມຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປາເຕຕ຺ວານ ຄເຕ ຍສ຺ມາ ອຊ຺ຌາຣາມສິກ຺ຂາປທວເສນ (ປາຈິ. ໕໐໕-໕໐໖) ປລິໂພໂຘ, ຕສ຺ມາ ໂຄປິຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໙໓-໔. ສກໍ ¶ ວາສິອາທິປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ຐານໍ ຄຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ຐເປຖາ’’ຕິ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໒໙໕. ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ນ ປວິສຕິ, ຠິກ຺ຂູຫິ ວາ ສາມເຓເຣຫິ ວາ ຄຫິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສງ຺ກນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ອລງ຺ກາຣາທິວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາທິເສຕິ ຍາທິເສ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ນຏ຺ເຐ ອາສງ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕາທິເສ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ນຏ຺ເຐຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໒໙໖. ອິທານິ ອສງ຺ກິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິຫາຣາວສຖສ຺ສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິຫາຣສ຺ສ ຈ ຆຣສ຺ສ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຕນນ຺ຕິ ທສວິຘໍ ຣຕນໍ. ຣຕ຺ນສມ຺ມຕນ຺ຕິ ສາຏກເວຐນາທິກໍ. ຄເຫຕ຺ວານາຕິ ກປ຺ປິຍກາຣເກ ອສຕິ ອຕ຺ຕນາປິ ຄເຫຕ຺ວານ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ເຄຣຎ຺ເຎປີຕິ ມຄ຺ເຄປິ ອຣຎ຺ເຎປິ. ຕາທິເສຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູຫິ ຄຫິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາສງ຺ກິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ. ປຕິຣູປໍ ກຣີຍຕີຕິ ມຄ຺ເຄ ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວາ ຕາທິສໍ ຠຓ຺ຑໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ສາມິເກສຸ ອາຄເຕສຸ ຕໍ ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສາມິເກ ນ ປສ຺ສຕິ, ຣຕນສມ຺ມຕໍ ປໍສຸກູລໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຣຕນຎ຺ເຈ ໂຫຕິ, ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ມຄ຺ຄາຣຎ຺ຎເກສຸ ປຏິປຕ຺ຕິ. ວິຫາຣາວສຖານໍ ປນ ອນ຺ໂຕ ຕາທິສໍ ທິສ຺ວາ ຠຓ຺ຑກໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕກາ ກຫາປຓາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຣູເປນ ວາ ລຎ຺ຉນາຍ ວາ ປິໂລຕິກາຍ ວາ ສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ປກ຺ກມນ຺ເຕນ ປຕິຣູປານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ອຸຄ຺ຄຫວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຸຄ຺ຄຫນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໙໗. ‘‘ກຸລານິ ¶ ¶ ທູເສຕິ ປຸປ຺ເຜນ ວາ ຜເລນ ວາ ຈຸຓ຺ເຓນ ວາ ມຕ຺ຕິກາຍ ວາ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐນ ວາ ເວຬຸຍາ ວາ ເວຊ຺ຊິກາຍ ວາ ຊງ຺ຆເປສນິເຍນ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໓໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕານິ ອຏ຺ຐ ວຕ຺ຖູນິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸປ຺ຜ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອິມາຍ ມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກຸລານໍ ອຎ຺ເຎສຸ ສີລວນ຺ເຕສຸ ປສາທໍ ທູເສຕິ ວິນາເສຕີຕິ ກຸລທູສນໍ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກ ຈ ປຣສນ຺ຕເກ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໙໘. ອິທານິ ອິເມສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ນ ເກວລໍ ກຸລທູສນທຸກ຺ກຏເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທີນິປິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ສງ຺ຆິກໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ອິສ຺ສເຣນ ເທນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍມິຕໍ ປນ ປຸປ຺ຜາທິ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ. ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕກໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏາທີນິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປາຐເສໂສ, ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ຆວເສນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິການິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໙໙-໓໐໐. ສພ຺ພຖາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໑) ກປ຺ປິຍໂວຫາຣອກປ຺ປິຍໂວຫາຣປຣິຍາຍໂອຠາສນິມິຕ຺ຕກມ຺ມາທີຫິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕິອາທີນິ ກຕ຺ວາ ຊຄ຺ຄິຕຸຎ຺ຈ. ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖນ຺ຕິ ຜລປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ. ໂຣປນາທີນີຕິ ໂຣປາປນາທີນິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສິຎ຺ຈາປນໂອຈິນາປນາທີນິ ຄຫິຕານິ. ກຸທ຺ທາລຂຓິຕ຺ຕິວາສິຜຣສຸອຸທກຠາຊນາທີນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສມີເປ ຐປນວເສນ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ຈ ກຸທ຺ທາລຂຓິຕ຺ຕາທີນິ ຈ ມາລາວຈ຺ເຉ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິເຕ ‘‘ສາມເຓຣາທໂຍ ທິສ຺ວາ ‘ເຖໂຣ ກາຣາເປຕຸກາໂມ’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ໂອຠາສໂຕ ຈ ‘‘ອິມໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຊານ, ອິມໍ ອາວາຏໍ ຊານາ’’ຕິອາທິກປ຺ປິຍໂວຫາຣໂຕ ¶ ຈ ‘‘ປຓ຺ຑິເຕນ ມາລາວຈ຺ຉາທໂຍ ໂຣປາເປຕພ຺ພາ, ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຸປກາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທິປຣິຍາຍໂຕ ຈ ໂຣປນາທີນິ ລພ຺ຠເຣຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໓໐໑-໒. ອິທານິ ອຏ຺ຐສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອວເສສານິ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕາວ ເວຊ຺ຊິກາ ຊງ຺ຆເປສເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເວຊ຺ຊິກາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາວ, ອິທານິ ຊງ຺ຆເປສນາທິວິນິຈ຺ຉຍໍ ວກ຺ຂາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິຕໂຣຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໖-໔໓໗) ມາຕາປິຕໂຣ. ຠຓ຺ຑຸນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ຂໍ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສກໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຎ຺ຈາຕິ ເອເຕ ຐເປຕ຺ວາ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິຄິຫິກມ຺ເມສຸ ທູຕສາສນໍ ຫຣເຓ ¶ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມໍ ສາສນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ທິສ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ວທໂຕປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາສນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕານໍ ປນ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ກາ ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາເນ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ເຫ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ.

໓໐໓. ເອວໍ ກຸລທູສເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍາ. ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ກຕມ຺ປິ ເອທິສໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ ມິຈ຺ຉາຊີວຕ຺ຕາ. ອາຕຸມາວຕ຺ຖຸ (ມຫາວ. ໓໐໓) ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ກິໍ ວິຍາຕິ ເຈ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠູຕາໂຣຈນາຣູປ-ສພ຺ໂຍຫາຣຸຄ຺ຄຫາທິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄຫາທິສາຕິ ເອເຕຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍສທິສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໐໔. ອິທານິ ປຸປ຺ຜາທີນິ ເກສໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ເກສໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປິຕູນໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໖-໔໓໗) ທາຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເສສຎາຕີນໍ ປຕ຺ຕານໍ ເອວ. ລິງ຺ຄນ຺ຕິ ສິວລິງ຺ຄໍ.

໓໐໕. ຕຖາ ¶ ຜລນ຺ຕິ ຜລມ຺ປິ ມາຕາປິຕູນໍ ຫຣິຕ຺ວາປິ ຫຣາເປຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເກວລໍ ມາຕາປິຕູນໍເຍວ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ທາຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄິລານານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ສປຣສນ຺ຕກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປໂຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສ຺ສາສຎ຺ຎາຕໂກ ເອວ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

໓໐໖. ຠາເຊນ຺ເຕຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ຜລປຸປ຺ຜມ຺ຫິ ຠາຊິຍມາເນ ສມ຺ມເຕນ ເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕເຣນ ອສມ຺ມເຕນ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໐໗. ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊາຕິ ອາຄຕານໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຜລວເສນ ວາ ຣຸກ຺ຂວເສນ ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕຣສ຺ສາຕິ ອິສ຺ສຣາທິກສ຺ສ. ກຕິກໍ ວຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ເອຕ຺ຕການິ ຜລານິ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ.

໓໐໘. ເສເສຕິ ມຕ຺ຕິກາທນ຺ຕກຏ຺ຐເວຬຸມ຺ຫິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໖-໔໓໗). ຍຖາວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ສນ຺ຕກໍ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ທທໂຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ¶ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຓ຺ຓມ຺ປີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ປຓ຺ຓທານໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ກຸລທູສເນ ປເວສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸລທູສນວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ກຸລທູສນນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໙. ວສ຺ສູປນາຍິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໐໙-໓໑໐. ອິທານິ ວສ຺ສູປຄມນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸຣິມິກາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມິກາ ປຈ຺ຉິມິກາ (ມຫາວ. ໑໘໔; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໕) ເຈຕິ ທ຺ເວ ວສ຺ສູປນາຍິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາລຍປຣິຄ຺ຄາໂຫ ວາ ວຈີເຠໂທ ວາ ¶ ວສ຺ສູປນາຍິກາຕິ ປາຐເສໂສ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອທິໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທຕ຺ຖ ອາລໂຍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໓). ອາລຍປຣິຄ຺ຄາໂຫ ປນ ວເຊ ວາ ສຕ຺ເຖ ວາ ນາວາຍ ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ເສນາສນໍ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ລພ຺ຠຕິ, ສຕ຺ຖາທີສຸ ປນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຍທິ ສຕ຺ຖາທີສຸ ກວາຏພນ຺ຘໍ ເສນາສນໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຈ ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວິຫາເຣ ປນ ວຈີເຠໂທ ວາ ກາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາລໂຍ ອຕ຺ຖິ, ອສຕິຍາ ປນ ວສ຺ສໍ ນ ອຸເປຕິ, ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ນ ໂຫຕິ, ປວາເຣຕຸຎ຺ຈ ລຠຕິ ເອວ.

໓໑໑. ໂນເປຕຸກາໂມ ອາວາສໍ, ຕທຫູຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ ວາຕິ ປາເຐ (ມຫາວ. ໑໘໖) ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາວາສໍ ຕທຫຸ ວສ຺ສູປນາຍິກາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ອາວາສໍ ອຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຊານໍ ວານຸປຄຈ຺ຉໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາປິ ອນຸປຄຈ຺ຉໂຕ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໑໒. ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ (ວຊິຣ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໒໐໘) ວາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາເຍນ ປຐມໍ ອນຸປຄໂຕ (ມຫາວ. ໑໘໕-໑໘໖) ວາ ທຸຕິຍໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕມາສນ຺ຕິ ປຸຣິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ປຈ຺ຉິມໍ ວາ ເຕມາສໍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣິມໍ ວາ ປຈ຺ຉິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ¶ ອວສິຕ຺ວາ ຈາຣິກາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພາ. ໂຍ ປກ຺ກເມຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໑໓-໕. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ອປ຺ປຫິເຕປິ ຄນ຺ຕຸໍ, ປເຄວ ປຫິເຕ, ‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສິກ຺ຂມານາຍ ສາມເຓຣສ຺ສ ສາມເຓຣິຍາ ມາຕຸຍາ ຈ ປິຕຸສ຺ສ ຈ, ຄິລານຠຕ຺ຕໍ ວາ ປຣິເຍສິສ຺ສາມິ, ຄິລານຸປຏ຺ຐາກຠຕ຺ຕໍ ວາ ປຣິເຍສິສ຺ສາມິ, ຄິລານເຠສຊ຺ຊໍ ¶ ວາ ປຣິເຍສິສ຺ສາມິ, ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ວາ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ ວາ’ຕິ ສຕ຺ຕາຫໍ ສນ຺ນິວຕ຺ໂຕ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໙໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມາຕາປິຕູນມຕ຺ຖາຍ…ເປ… ອຸປຏ຺ຐິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂໂປ – ‘‘ມາຕາທີນໍ ຄິລານຠຕ຺ຕໍ ວາ ຕທຸປຏ຺ຐາກຠຕ຺ຕໍ ວາ ຄິລານານໍ ໂອສຘໍ ວາ ເອສິສ຺ສໍ ປຣິເຍສິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເຕ ຄິລາເນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຸປຏ຺ຐິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວາ ປຫິເຕປິ ອປ຺ປຫິເຕປິ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ເຈນ ຄນ຺ຕຸໍ ລຠຕິ.

ອິທານິ ສຫຘມ຺ມິເກ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນຠິຣຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິສຠາຄຣູປໍ ທິສ຺ວາ ອນຠິຣຕິ, ຕໂຕ ວູປກາສິສ຺ສໍ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວິໂນທນຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິໍ ວິເວຈນຎ຺ຈ ອຫໍ ວາ ກເຣຍ຺ຍໍ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ກາເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣິວາສມານຕ຺ຕອາທີຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ວາ ຄຣຸກາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສເຈ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ອນຸສ຺ສາວນກຣຓາທີສຸ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ກເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ຄນ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ເຈນາຕິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ.

໓໑໖. ຘມ຺ມສວນຕ຺ຖໍ ນິມນ຺ຕິໂຕ ເອວໍ ວເຊຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣູ ນາມ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ, ເຕຫິ ຠຓ຺ຑໂຘວນກິຈ຺ເຈນ ປຫິຕສ຺ສ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໑໗. ນ ຠຓ຺ຑໂຘວນ…ເປ… ທສ຺ສເນຕິ ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໙) ເອເຕສຸປິ ນ ວເຊຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ລພ຺ຠນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ອາຄມິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອທູຣໂຄ ຍທິ ນ ປາປຸເຓຍ຺ຍ, ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ‘‘ອຊ຺ເຊວ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາມນ຺ຕວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສເຈ ອຣຸຓຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທປິ ¶ ນ ໂຫຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉເທນ ທຸກ຺ກຏມ຺ປິ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໑໘. ເສສຎາຕິຫີຕິ ¶ ຠາຕຸຠຄິນີອາທີຫິ. ຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕເກນ ຈ ປຫິເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ຠທນ຺ຕາ, ອິຈ຺ຉາມິ ທານຎ຺ຈ ທາຕຸໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ໂສຕຸໍ ຠິກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປສ຺ສິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາວ ເປສິເຕ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກວລໍ ‘‘ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ຠິກ຺ຂູ, ອິຈ຺ຉາມິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄມນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໑໙. ອຈ຺ຉຣາເຍ ສຕຕ຺ຕໂນຕິ ທສວິເຘສຸ ອນ຺ຕຣາເຍສຸ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາເຍ ອຕ຺ຕໂນ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິຍາ ວາ ວສ຺ສຈ຺ເຉເທ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສູປຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ປສ຺ສຕິ ສມ຺ພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນ຺ເຕ. ຕຕ຺ຣ ເຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອວໍ ໂຫຕິ, ‘ຄຣຸໂກ ໂຂ ສງ຺ຆເຠໂທ ວຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ. ມາ ມຍິ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕ ສງ຺ໂຆ ຠິຊ຺ຊີ’ຕິ ປກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ອນາປຕ຺ຕິ ວສ຺ສຈ຺ເຉທສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໒). ເອວໍ ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ໂນ ປວາຣເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໒໐. ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສຸສິເຣຕິ ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໒໐໔; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໓) ປນ ສຸທ຺ເຘ ຣຸກ຺ຂສຸສິເຣ ເອວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ມຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສຸສິຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປທຣຈ຺ຉທນໍ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາ ປວິສນທ຺ວາຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ວິຏເປຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສຸທ຺ຘວິຏປມຕ຺ເຕ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ມຫາວິຏເປ ປນ ອຏ຺ຏກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຉວກຸຏິ ນາມ ປາສາຓກຸຏິກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕີສຸ ປສ຺ເສສຸ ປາສາເຓ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປາສາເຓນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ.

໓໒໑. ນາວາທີສຸ ¶ ປນ ອຸປຄໂຕ ປວາເຣຕຸຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວສ຺ສູປນາຍິກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ວສ຺ສູປນາຍິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໒໒-໔. ອາຣາມາຣາມວຕ຺ຖູນີຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ໓໒໑; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑) ອາຣາໂມ ນາມ ປຸປ຺ຜາຣາໂມ ວາ ຜລາຣາໂມ ວາ. ມຎ຺ໂຈ ປີຐໍ ຠິສິ ພິພ຺ໂພຫນາທິສຍນາສນໍ. ໂລຫກຸມ຺ຠີອາທໂຍ ກາຬໂລຫຕມ຺ພໂລຫາທິມຍາ. ຠາຓໂກ ອຸທກຈາຏິ. ປຎ຺ເຈເຕ ອວິຠາຊິຍາຕິ ຠາເຊຕ຺ວາ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ, ຄຫິຕາປິ ສງ຺ຆສນ຺ຕກາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອາຣາໂມ ອາຣາມວຕ຺ຖູຕິ ປຐມໍ, ວິຫາໂຣ ວິຫາຣວຕ຺ຖູຕິ ທຸຕິຍໍ, ມຎ຺ໂຈ ປີຐໍ ຠິສິ ພິພ຺ໂພຫນນ຺ຕິ ຕຕິຍໍ, ໂລຫກຸມ຺ຠີ…ເປ… ນິຂາທນນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ, ວລ຺ລິ…ເປ… ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ ມຕ຺ຕິກຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ປຎ຺ຈມນ຺ຕິ ເອວໍ ອິມານິ ຣາສິວເສນ ປຎ຺ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ສຣຸປວເສນ ອເນການິ ໂຫນ຺ຕິ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ທ຺ວິສງ຺ຄຫານິ ທ຺ເວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕິຍໍ ຈຕຸສງ຺ຄຫໍ;

ຈຕຸຕ຺ຖໍ ນວໂກຏ຺ຐາສໍ, ປຎ຺ຈມໍ ອຏ຺ຐເຠທນ’’ນ຺ຕິ. (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑);

໓໒໕. ‘‘ປຎ຺ຈິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍານິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພານິ ສງ຺ເຆນ ວາ ຄເຓນ ວາ ປຸຄ຺ຄເລນ ວາ, ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕານິປິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠາຊິຕາປິ ອຠາຊິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ປຎ຺ຈປິ ‘‘ຄຣຸຠຓ຺ຑານີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍານີ’’ຕິ ຈ ຈ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອເວຠງ຺ຄິຍານີ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໒໖-໘. ອິທານິ ¶ ປຸຣິເມສຸ ຕີສຸ ຣາສີສຸ ສພ຺ພສ຺ສ ຄຣຸຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ ເຕ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ຣາສີສຸ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອຄຣຸຠຓ຺ຑສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣຠນ຺ໂຕປິ ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ພຫຸວິສຍໍ ປຐມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວລ຺ລິຑ຺ຒພາຫຸມຕ຺ຕາປີ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ ຎາຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສາຍໍ ສງ຺ເຂໂປ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑) – ວລ຺ລິ ອຑ຺ຒພາຫຸມຕ຺ຕາປິ ເວຬຸ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລາຍໂຕປິ ຕິຓາທິ ມຸຏ຺ຐິມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຓ຺ຓໍ ເອກມ຺ປິ ມຕ຺ຕິກາ ປາກຕາ ວາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ ວາ ສຸຘາກງ຺ຄຸຏ຺ຐອາທິກາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຊ຺ຊຸລສຊາຕິຫິງ຺ຄຸລກາທິ ວາ ຕາລປກ຺ກປ຺ປມາຓາປິ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນາ ວາ ສງ຺ຆິເກ ຕິຓເຂຕ຺ຕາທິມ຺ຫິ ຊາຕາ ວາ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕຠູມິຠາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕຕ຺ຖຊາຕກາ ວາ ສງ຺ຆິກາ ຣກ຺ຂິຕາ ເອວ ອຠາຊິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ¶ ເຍ ເຈຕ຺ຖ ຠາຊິຕພ຺ພາ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິຏ຺ຐິເຕ’’ຕິອາທິມາຫ, ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ກມ຺ເມ ນິຏ຺ຐິເຕ ຠາຊິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວລ຺ລິເວຬຸຕິຓປຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ວາ ສງ຺ຆິເກ ຕິຓເຂຕ຺ຕາທິມ຺ຫິ ຊາຕກໍ ວາ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ, ຕໍ ສງ຺ຆກມ຺ເມ ຈ ເຈຕິຍກມ຺ເມ ຈ ນິຏ຺ຐິເຕ ອວເສສໍ ປຸຄ຺ຄລິກກມ຺ເມປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຄຣຸຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ ຠາຊິຕຸມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ. ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕເມວ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣໍ. ສີຫຬທີເປ ຕຸມູລໂສມວິຫາເຣ ສງ຺ຆສ຺ສ ປາກວຕ຺ຕມ຺ປິ ຕາລປຓ຺ຓໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ກຣີຍຕິ. ກສ຺ມາ? ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ເຓນ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພປິ ອິຏ຺ຐກຈ຺ຉນ຺ນາ ປາສາທາທໂຍຕິ. ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ກຣີຍຕິ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

໓໒໙. ອິທານິ ໂລຫຠຓ຺ຑາທີສຸ ເອກນ຺ຕຠາເຊຕພ຺ພຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຕ຺ຕາທີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໑) ປນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂລຫຖາລກຕມ຺ພ ¶ ກຸຓ຺ຑິກາ ກຏຈ຺ຉຸ ສຣກ ອຎ຺ຊນິ ອຎ຺ຊນິສລາກາກຓ຺ຓມລຫຣຓີສູຈິສຓ຺ຑາສກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິອາທີນິ ຄຫິຕາເນວ. ຕຖາຕິ ຠາຊິຍເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປ຺ປກຕຎ຺ຈ ອວິປ຺ປກຕຎ຺ຈ. ປາທຄຓ຺ຫກນ຺ຕິ ມຄຘນາຬິຍາ ປຎ຺ຈນາຬິຍາ ຄຓ຺ຫນໍ.

໓໓໑-໒. ອນຸຎ຺ຎາຕວາສິ ຍໍ ສກ຺ກາ ສິປາຏິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຈ຺ຉິຕານິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ວິປ຺ປກຕໍ. ຍທິ ຕຈ຺ຉິຕໍ, ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວ. ທນ຺ຕໍ ປນ ອຕຈ຺ຉິຕຎ຺ຈ ອນິຏ຺ຐິຕຎ຺ຈ ຠາຊິຍເມວ. ອນິຏ຺ຐິຕໍ ມຎ຺ຈປາທາທິກໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ. ອິທານິ ມຕ຺ຕິກຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູປກຣເຓ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຕ຺ຕຖາລກກຸຓ຺ຑິກາທິຠິກ຺ຂູປກຣເຓ ຈ. ປາທຆຏໂກຕິ ປາທຄຓ຺ຫນໂກ ຆຏໂກ ຈ ມຕ຺ຕິກາມໂຍ ຠາຊິໂຍ ຠາເຊຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຂຖາລກມ຺ປິ ຠາຊິຍເມວ.

໓໓໓-໔. ມິຄຈມ຺ມາທິກໍ ກປ຺ປິຍຈມ຺ມໍ ຠາຊິຍໍ, ສີຫຈມ຺ມາທິກໍ ອກປ຺ປິຍຈມ຺ມໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ. ຕໍ ປນ ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຬຈມ຺ມໍ ປນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຄຕິກຕ຺ຕາ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ. ອິທານິ ອິມານິ ປນ ປຎ຺ຈ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເຠສຊ຺ຊານໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຄຣຸຠຓ຺ເຑນ ປນ ຄຣຸຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ຖາວຣຎ຺ຈ ຖາວເຣນ ຖາວຣເມວ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄຣຸນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑) ຄຣຸນາຕິ ຄຣຸຠຓ຺ເຑນ ຄຣຸຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ຖາວຣຎ຺ຈ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຖາວເຣນ ຈ ຖາວຣເມວ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ນ ຄຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຎ຺ຈສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕຍໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ, ປຸຣິມທ຺ວຍໍ ຖາວຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ¶ . ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຈ ຠຸຎ຺ຊຕູຕິ ເອວໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໂຕ ອາຠຕໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ-

‘‘ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍໍ ¶ ອເວຠງ຺ຄິຍໍ, ປຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕາ ມເຫສິນາ;

ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ,

ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໗໙);

ເອຕ຺ຖ ປນ ຄຣຸຠຓ຺ເຑນ ຄຣຸຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ຖາວຣຎ຺ຈ ຖາວເຣນ ຖາວຣເມວ ປຣິວຕ຺ຕນວິຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຎ຺ຈ ຈຕຸປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ທີເປຕຸໍ ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສສນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑) ອາຣາມາທິ ອຠາຊິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເວຠງ຺ຄິຍວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອເວຠງ຺ຄິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໓໕-໖. ສທ຺ວາຣພນ຺ຘເນ ຐາເນ…ເປ… ສຍນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ຜຸເສຕິ ເອວຣູເປ ຐາເນ ທິວາ ສຍນ຺ເຕນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສທ຺ວາຣພນ຺ຘເນ (ປາຣາ. ໗໗; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໗) ປນ ຐາເນ ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອພ຺ໂຠກາເສປິ ຣຸກ຺ຂມູເລປິ ອນ຺ຕມໂສ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຍຸຕ຺ເຕ ອາກາສງ຺ຄເຓປິ ສຍນ຺ເຕນ ທ຺ວາຣໍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພເມວ. ວິຎ຺ຎຸມ຺ຫິ ປຸຣິເສຕິ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວາ ສາມເຓເຣ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ອຸປາສກອາຣາມິເກສຸປິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອສ ຊຄ຺ຄິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາໂຠໂຄ ຈາປິ ກປ຺ປຕີຕິ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ວາ ມາຕຸຄາມໍ ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສວເສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ, ອພຫຸສາຘາຣຓຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວິນາກາຣນ຺ຕິ ຕໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ທ຺ວາຣຖກນອາໂຠຄກຣຓສງ຺ຂາຕໍ ອາກາຣໍ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈິຕ຺ຕກາປຕ຺ຕິກິຣິຍາຍໍ ສງ຺ເຂໂປ.

໓໓໗. ຣຕນານີຕິ ¶ ມຸຕ຺ຕາທິທສວິຘຣຕນານິ. ຘຎ຺ຎນ຺ຕິ ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎໍ.

໓໓໘. ສິຕ຺ຖເຕໂລທເຕເລຫີຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ໒໔໖; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໖) ປນ ໂຍ ມຘຸສິຕ຺ຖກເຕເລນ ວາ ອຸທກມິສ຺ສກເຕເລນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ວິກາເຣນ ວາ ເກເສ ໂອສຓ຺ເຐຕິ, ທນ຺ຕມຍາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ຜເຓນ ວາ ໂກຈ຺ເຉນ ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ຜຓກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອງ຺ຄຸລີຫິ ວາ ໂອສຓ຺ເຐຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໓໙. ເນກປາວຸຣຓາຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໔) ນ ເອກປາວຸຣຓາ. ຕຸວຏ຺ຏຍຸນ຺ຕິ ນິປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍທິ ເອກປາວຸຣຓາ ວາ ເອກຕ຺ຖຣຓາ ວາ ເອກມຎ຺ເຈ ວາ ຕຸວຏ຺ເຏຍ຺ຍຸໍ, ນ ວຏ຺ຏຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກມ຺ຫິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໖໔) ວາ ຠາຊເນ ນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໓໔໐. ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໂຕ (ຈູຬວ. ໒໘໒; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໘໒) ອູນໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ນ ຂາເທຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຘິກຏ຺ຐງ຺ຄຸລນ຺ຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໂຕ ອຘິກໍ. ຕຖາຕິ ນ ຂາເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກລ຺ລໂກ (ຈູຬວ. ໒໘໙) ລສຸຓໍ ນ ຂາເທຍ຺ຍ.

໓໔໑. ຫີເນຫິ (ປາຈິ. ໓໑ ອາທໂຍ) ວາ ອຸກ຺ກຏ຺ເຐຫິ ວາ ຊາຕິອາທີຫິ ເອວ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ວາ ຫີນໍ ວາ ‘‘ຈຓ຺ຑາໂລສີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸຊຸໍ ວາ ‘‘ສນ຺ຕິ ວາ ອິເຘກຈ຺ເຈ ຈຓ຺ຑາລາ, ເວນາ, ເນສາທາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາ ເກວລໍ ທວາຘິປ຺ປາເຍນ ວເທ, ທຸພ຺ຠາສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໔໒. ນເຂ ¶ ວາ ເກເສ ວາ ນາສໂລເມ (ຈູຬວ. ໒໗໕) ວາ ທີເຆ ນ ຘາຣເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມໍສປ຺ປມາເຓນ ນເຂ ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໔) ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸມາສິກໍ ວາ ທຸວງ຺ຄຸລໍ ວາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໔໖) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ລພ຺ຠໍ ວີສຕິມຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກນຂມ຺ປິ ມຏ຺ຐໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ວີສຕິມຏ຺ຐໍ ກາຣາເປຕພ຺ພໍ. ໂຍ ກາຣາເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ (ຈູຬວ. ໒໗໔). ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມລມຕ຺ຕໍ ອປກຑ຺ຒິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ນຂໂຕ ມລມຕ຺ຕໍ ອປກຑ຺ຒິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສມ຺ພາເຘ ໂລມຫາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ພາໂຘ ນາມ ອຸໂຠ ອຸປກຈ຺ຉກາ ມຸຕ຺ຕກຣຓຎ຺ຈ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາພາຘປຈ຺ຈຍາ ສມ຺ພາເຘ ໂລມໍ ສໍຫຣາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໔໓. ຍຖາວຸຑ຺ຒນ຺ຕິ ¶ ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິຍາ ລທ຺ຘພ຺ພໍ. ນ ພາເຘຍ຺ຍາຕິ ນ ວາເຣຍ຺ຍ. ສງ຺ຆຸທ຺ທິຏ຺ຐໍວາຕິ ອຸປາສກາທີຫິ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ‘‘ອຍ຺ຍາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕູ’’ຕິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ທິນ຺ນໍ ເສນາສນາທິ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕມ຺ປິ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ປຏິພາຫິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂຘຕປາເທຫິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໔) ວາ ອລ຺ລປາເທຫິ ວາ ນກ຺ກເມຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຸໂຘຕປາທກໍ ວາປີຕິ ໂຘຕປາເທເຫວ ອກ຺ກມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ຕເຖວາຕິ ນກ຺ກເມຍ຺ຍ ສອຸປາຫໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອໂຘເຕຫິ ປາເທຫິ, ອລ຺ເລຫິ ປາເທຫິ, ສອຸປາຫເນນ ເສນາສນໍ ອກ຺ກມິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ອກ຺ກເມຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໔), ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຠຓ຺ຑກຕໍ ຠູມິໍ ວາ ຠູມຕ຺ຖຣຓເສນາສນໍ ວາ ສງ຺ຆິກໍ ມຎ຺ຈປີຐໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣິຕ຺ວາວ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

໓໔໔. ສງ຺ຆາຏິຍາ ¶ ນ ປລ຺ລຕ຺ເຖຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວເຣນ ວິຫາເຣ ວາ ອນ຺ຕຣຆເຣ ວາ ປລ຺ລຕ຺ຖິກາ ນ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກມ຺ມກຕໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໔) ຠິຕ຺ຕິອາທິໍ ນ ອປສ຺ສເຍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ປຣິກມ຺ມກຕາ ຠິຕ຺ຕິ ອປສ຺ເສຕພ຺ພາ. ໂຍ ອປສ຺ເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເສຕຠິຕ຺ຕິ ວາ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕາ ວາ ຠິຕ຺ຕິ ນ ອປສ຺ສຍິຕພ຺ພາ. ນ ເກວລໍ ຠິຕ຺ຕິເຍວ, ປຣິກມ຺ມກຕາ ທ຺ວາຣກວາຏວາຕປານຕ຺ຖມ຺ຠາທໂຍປິ ນ ອປສ຺ສຍິຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖປິ ໂລມຄຓນາຍ ເອວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ສນ຺ເຕ ອຸທເກ ໂນ ນ ອາຈເມຕິ (ຈູຬວ. ໓໗໓; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໓) ໂນ ນ ອາຈເມຕຸໍ, ອຸທກສຸທ຺ຘິໍ ອກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ເຕຕິ ວຈເນນ ອສນ຺ເຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ.

໓໔໕. ອກປ຺ປິຍສມາທາເນຕິ ຠິກ຺ຂຸໍ ວາ ສາມເຓຣາທິເກ ເສສສຫຘມ຺ມິເກ ວາ ອກປ຺ປິເຍ ນິໂຍເຊນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພຊິເຕນ ອກປ຺ປິເຍ ສມາທເປຕພ຺ພໍ. ໂຍ ສມາທເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠາຄາຍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໙) ອາປຕ຺ຕິຍາ ເທສນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸສຠາຄຕາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ອາປຕ຺ຕິສຠາຄຕາ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ສຠາຄາ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາ. ໂຍ ເທເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໙) ຈ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ສຠາຄາ ອາປຕ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ. ໂຍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໙) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖຸສຠາຄໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາວິ ກາຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາວິກມ຺ເມ ຈ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ¶ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ, ຕໍ ອິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຈນໍ ອາວິກມ຺ມໍນາມ.

໓໔໖. ອິຕຣສ຺ສ ¶ ຕູຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ.

໓໔໗. ໂປຣິສນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໘໔) ປຸຣິສປ຺ປມາຓໍ ອຠິຣຸຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕິ ກຣຓີເຍ ໂປຣິສໍ ຣຸກ຺ຂໍ ອຠິຣຸຫິຕຸໍ, ອາປທາສຸ ຍາວທຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໘໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໔໘. ປຣິສ຺ສາວນໍ (ຈູຬວ. ໒໕໙; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໙) ວິນາ ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອທ຺ຘານຄມນສມໂຍ ນາມ ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒໑໘) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຑ຺ຒໂຍຊນເມວ ອນ຺ຕິມໍ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ ມາຕຸຄາເມນ ຈ ສໍວິຘານສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ເອກທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອນ຺ຕມໂສ ຄາມນ຺ຕຣມ຺ປີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໘໒, ໔໑໓) ເອວໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ກຸກ຺ກຸຏສມ຺ປາເຕ ຄາເມ ຄາມນ຺ຕເຣ ຄາມນ຺ຕເຣ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໘໓, ໔໑໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອທ຺ຘານລກ຺ຂເຓນ. ຍທິ ຄາມນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉເທນ ອທ຺ຘານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທປິ ‘‘ອທ຺ຘານຄມນສມໂຍ ນາມ ຄາມນ຺ຕຣມ຺ປິ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອປຣິສ຺ສາວນເກນ ອທ຺ຘາໂນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ສເຈ ນ ໂຫຕິ ປຣິສ຺ສາວນໍ ວາ ຘມ຺ມກຣໂຓ ວາ, ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ໂຓປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ ອິມິນາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປິວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນປິ ອຑ຺ຒໂຍຊນວເສເນວ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຠຍຄິຣິວາສີນໍ ປນ ‘‘ທ຺ວິຄາວຸຕວເສນ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ເອວ ອຕ຺ຖິ. ຍາຈມານສ຺ສາຕິ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ນ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ອທ຺ຘານປ຺ປຏິປນ຺ເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຣິສ຺ສາວນໍ ຍາຈິຍມາເນນ ນ ທາຕພ຺ພໍ. ໂຍ ນ ທເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໔໙. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ¶ ອາພາຘປ຺ປຈ຺ຈຍາ ກຓ຺ຓນາສາທິເກ ເສສງ຺ເຄ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາພາເຘ ສຕິ ອງ຺ຄຸລິອາທີນິ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອງ຺ຄຊາຕໍ ວາ ພີຊານິ ວາ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອຕ຺ຕຆາຕເນ ¶ ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ນ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ອຕ຺ຕານໍ ຆາເຕຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຆາເຕຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໕໐. ‘‘ນ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ປຏິຠານຈິຕ຺ຕໍ ກາຣາເປຕພ຺ພໍ ອິຕ຺ຖິຣູປກໍ ປຸຣິສຣູປກໍ. ໂຍ ກາຣາເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາລາກມ຺ມໍ ລຕາກມ຺ມໍ ມກຣທນ຺ຕກໍ ປຎ຺ຈປຏິກ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຈິຕ຺ຕໂປຕ຺ຖກຣູປານິ, ນ ກເຣ ນ ຈ ກາຣເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໑໖) ວິປ຺ປກຕໂຠຊນໍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ວິປ຺ປກຕໂຠຊໂນ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ. ໂຍ ວຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໖) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໕໑. ຍານານີຕິ ວຍ຺ຫໍ ຣໂຖ ສກຏໍ ສນ຺ທມານິກາທີນິ ຄິລານສ຺ສ ອຠິຣຸຫິຕຸໍ ກປ຺ປນ຺ຕິ, ສິວິໂກ ຈ ກປ຺ປຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານສ຺ສ ຍານໍ, ປຸຣິສຍຸຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖວຏ຺ຏກໍ, ສິວິກໍ ປາຏງ຺ກິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໕໒. ທວນ຺ຕິ ເກຬິໍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ພຸທ຺ຘໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ວາ ສງ຺ຆໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ທໂວ ກາຕພ຺ໂພ. ໂຍ ກເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໒໗) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກິໍ ພຸທ຺ໂຘ ສິລກພຸທ຺ໂຘ, ອຸທາຫຸ ປຏິພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ‘‘ກິໍ ຘມ຺ໂມ ໂຄຘມ຺ໂມ ອຊຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວາ ‘‘ກິໍ ສງ຺ໂຆ ອຊສງ຺ໂຆ ມິຄສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວາ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ໂຍ ທວໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ¶ ຈີວຣໍ ທສ຺ສາມ, ປຕ຺ຕໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສາມເຓຣໍ ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອນ຺ຕມໂສ ທຸສ຺ສີລສ຺ສາປິ ປຣິສຠູຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາກກຣຓຕ຺ຖໍ ອຸປລາຬເນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິສາ ອປລາເຬຕພ຺ພາ. ໂຍ ອປລາເຬຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໕໓. ກາຍໍ (ຈູຬວ. ໔໑໑) ວາ ອູຣຸໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ນ ທສ຺ສເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກທ຺ທມຸທກາທິນາ ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ນ ສິຎ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເກວລໍ ກທ຺ທມຸທກາທິເກເນວ, ວິປ຺ປສນ຺ນອຸທກຣຊນກທ຺ທມາທີສຸປິ ເຍນ ເກນຈິ ໂອສິຎ຺ຈນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ.

໓໕໔. ພາລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພາໂລ ນາມ ໂຍ ໂອວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ປາຏິປເທ ¶ ປຈ຺ຈາຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ຊານາຕິ. ຄິລາໂນ ນາມ ໂຍ ໂອວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸໂປສຖຄ຺ຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕຸຎ຺ຈ ປຈ຺ຈາຫຣິຕຸຎ຺ຈ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຄມິໂຍ ນາມ ໂຍ ປຏິເທສໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ.

‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ໂອວາໂທ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂຍ ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໑໔) ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐເປຕ຺ວາ ພາລໍ, ຐເປຕ຺ວາ ຄິລານໍ, ຐເປຕ຺ວາ ຄມິກໍ, ອວເສເສຫິ ໂອວາທໍ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໑໔) ຈ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ໂອວາໂທ ນ ປຈ຺ຈາຫຣິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ນ ປຈ຺ຈາຫເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໑໕) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ເຕຣສິຍໍ ວາ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸໂປສໂຖ ຈາຕຸທ຺ທໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ກທາ ອຍ຺ຍ ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ ວາ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘‘ຈາຕຸທ຺ທໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ສ຺ເວ ຠຄິນິ ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ ¶ ວາ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕາຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອຸໂປສຖທິວເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ອຍ຺ຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທຕິ, ໂອວາທູປສງ຺ກມນຎ຺ຈ ຍາຈຕິ, ລຠຕຸ ກິຣ ອຍ຺ຍ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ໂອວາທູປສງ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຍາຈິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຈນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກສ຺ສ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປາເທ ວນ຺ທຕິ, ໂອວາທູປສງ຺ກມນຎ຺ຈ ຍາຈຕິ, ລຠຕຸ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ໂອວາທູປສງ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນາປິ ສເຈ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ, ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ອຸປສງ຺ກມຕູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ໂກ ອາຍສ຺ມາ ອຸສ຺ສຫຕິ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທິຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສເຈ ອຕ຺ຖິ ອຏ຺ຐຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂອວາທປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ຍທິ ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ, ‘‘ປາສາທິເກນ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ສມ຺ປາເທຕູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປາຏິປເທ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ, ປາສາທິເກນ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ສມ຺ປາເທຕູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕາຫິປິ ‘‘ສາຘຸ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ຄຓປຸຄ຺ຄເລສຸປິ ວຈນເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໕໕. ໂລກາຍຕໍ (ຈູຬວ. ໒໘໖; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໘໖) ນາມ ວິຕຓ຺ຑສຕ຺ຖໍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອາສິຕ຺ຕກູປຘາເນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເປຬາຍປິ ນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໕໖. ຄິຫິປາຣຸຕໍ ¶ ນ ປາຣຸເປຍ຺ຍ, ຄິຫິນິວາສນໍ ນ ນິວາເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ຄິຫິນິວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑກໍ ¶ ມຈ຺ຉວາຬກໍ ຈຕຸກຓ຺ຓກໍ ຕາລວຓ຺ຏກໍ ສຕວລິກໍ. ໂຍ ນິວາເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໘໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິມຓ຺ຑລໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ປາຣຸປນໍ, ສພ຺ພເມຕໍ ຄິຫິປາຣຸຕໍ ນາມ. ຕໍ ປນ ນ ປາຣຸເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍເວລ຺ລິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຈ຺ຉໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນ ນິວາເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທາຍນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໘໓; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໘໓) ອຣຎ຺ຎໍ. ນາລິມ຺ປເຍຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໓໕໗. ວຑ຺ຒິຎ຺ຈ ນ ປໂຍຊເຍ, ໂນຎາຕເກ ນປ຺ປວາຣິເຕ ນ ຍາເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ (ຈູຬວ. ໔໒໐; ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໔໒໐) ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການມ຺ປິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ກຕິປາຫໍ ຠຸຕ຺ວາ ວາ ປຸນ ທເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໕໘. ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຍາຈເນຕິ ເອຕ຺ຖ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໖໗໙) ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ວິຫາເຣ ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຣກ຺ຂໍ ຍາຈເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎຕ຺ວາຎຕ຺ວາ ວາຕິ ເອວໍ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ຍາຈິຍມານາ ອິເມສໍ ທຓ຺ເຑສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ທຓ຺ຑິນໍ ຎຕ຺ວາ ວາ ອຎຕ຺ວາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕຫິ ປນ ທຓ຺ຑິເຕ ໂສ ທຓ຺ໂຑ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຍາຈນ຺ຕານໍ ຄີວາວ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ອິທຎ຺ຈ ອິທຎ຺ຈ ກຕໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ທຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສຍໍ ທຓ຺ຑາປເນ ປນ ອສ຺ສ ທຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ຆເຠເທນ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏາ ເຎຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໕໙. ອນຕ຺ຖາຍ ອສ຺ສ ໂຈຣສ຺ສ ຠາສິເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີຫິ ຕສ຺ສ ໂຈຣສ຺ສ ທຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຕຕ຺ຕກໍ ຄີວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖໐. ວິຆາສໍ ¶ (ປາຈິ. ໘໒໕-໘໒໖) ວາ ອຸຈ຺ຈາຣໍ ວາ ສງ຺ກາຣໍ ວາ ມຸຕ຺ຕໍ ວາ ປາກາຣກຸຏ຺ຏານໍ ພຫິ ຉຑ຺ເຑຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຬຎ຺ເຊ ນາວໂລກິຍາຕິ ອິມິນາວ ອວຬຎ຺ຊນກາເລ ນາວໂລເກຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ນ ເກວລໍ ຕຕ຺ເຖວ, ອຖ ໂຂ ຫຣິເຕ ວາປິ ວີຫາທິນາຬິເກຣາທິໂຣປິເມ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖໑. ‘‘ອຸປຫາຣໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໖໒. ກີຬຕ຺ຖໍ (ປາຈິ. ໙໗໙; ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໙໗໘) ¶ ກຕໍ ຣາຊາຄາຣໍ ວາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ວາ ຈິຕ຺ຕາຄາຣໍ ວາ ອາຣາມໍ ວາ ທຏ຺ຐຸໍ ຄຈ຺ຉໂຕ ປເທ ປເທ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖໓. ອາສເນນ (ຈູຬວ. ໓໖໔) ນເວ ນ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ, ອຸຓ຺ເຫ (ມຫາວ. ໖໗, ໗໘, ໗໙; ຈູຬວ. ໓໗໖, ໓໗໘, ໓໘໐, ໓໘໒) ຈີວຣໍ ນ ນິທເຫຍ຺ຍ. ຄຸຣຸນາຕິ ອາຈຣິຍາທິນາ ປຓາມິໂຕ ຂມາເປຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໓໖໔. ອາປຕ຺ຕີຫິ ຈ ສຕ຺ຕຫີຕິ (ວຊິຣ. ຏີ. ປາຈິຕ຺ຕິຍ ໒໖) ສຕ຺ຕຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ອກ຺ໂກສເນນ ຈ ‘‘ອສ຺ສທ຺ໂຘ ອປ຺ປສນ຺ໂນ ພີຊໂຠຊີ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ເຎເນວ ວາ ອກ຺ໂກສເນນ ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໖໕. ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໑) ຈີວຣໍ ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ ວິນິປາເຕຕພ຺ພໍ. ໂຍ ວິນິປາເຕຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ¶ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕາປິຕູນໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ລພ຺ຠໍ ປິຕູນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໖໖. ວສ຺ສໍວຸຕ຺ໂຖ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎໂຕຕິ ອຎ຺ຎວິຫາຣໂຕ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ເຖນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຈີວຣຠາໂຄ ສາທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ສາທິເຍຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຕໍ ຈີວຣໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໂຕ ໂຫຕິ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາຣິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖໗. ສຫ ອນ຺ຕເຣນ ອຸຕ຺ຕໂຣຕິ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕໂຣ, ຄາມໍ ນ ປວິເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຄາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ປວິເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກລ຺ໂລ ວາຕິ ອຄິລາໂນ. ສອຸປາຫໂນ ຄາມໍ ນ ປວິເສຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ຈາມຣິພີຊນີ ຘາເຣຕພ຺ພາ. ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໙), ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິສ຺ໂສ ພີຊນິໂຍ ວາກມຍໍ ອຸສີຣມຍໍ ໂມຣປິຎ຺ຉມຍ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໙) ¶ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ ຘາເຣຍ຺ຍ ຈາມຣີມກສພີຊນິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມກສພີຊນີ ປນ ທນ຺ຕວິສາຓທາຣຸທຓ຺ຑກາປິ ວຏ຺ຏຕິ.

໓໖໘. ອາຣາມໂຕ ພຫີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານສ຺ສ ຉຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຄິລາໂນ ອາຣາມໂຕ ພຫິ ນ ລຠຕິ, ຈີວຣຄຸຕ຺ຕິຍາທິອຕ຺ຖາຍ ອຄິລາໂນປິ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖໙. ຄາເຫຍ຺ຍ ນຸຠໂຕກາຊນ຺ຕິ ນ ຄາເຫຍ຺ຍ ອຸຠໂຕກາຊໍ. ເອກນ຺ຕຣິກກາຊກນ຺ຕິ ເອກໂຕກາຊຎ຺ຈ ອນ຺ຕຣກາຊຎ຺ຈ ¶ . ສີສຠາໂຣ ຈ ຂນ຺ຘຠາໂຣ ຈ ກຏິຠາໂຣ ຈ ສີສກ຺ຂນ຺ຘກຏິຠາຣາ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອຸຠໂຕກາຊໍ ຫຣິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຫເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໘໑), ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກໂຕກາຊໍ ອນ຺ຕຣກາຊໍ ສີສຠາຣໍ ຂນ຺ຘຠາຣໍ ກຏິຠາຣໍ ໂອລມ຺ພກ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໘໑) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠໂຕກາຊເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໓໗໐. ອໂນກາສກຕນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໓) ໂຍ ປຐມເມວ ‘‘ກໂຣຫິ ເມ ອາວຸໂສ ໂອກາສໍ, ອຫໍ ຕໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິ ເອວໍ ອກໂຕກາສໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຕິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗໑. ປກຕງ຺ຄຸເລນ, ນ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗໒. ມູຄພ຺ພຕາທິໍ (ມຫາວ. ໒໐໙; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໙) ຕິຕ຺ຖິຍພ຺ພຕໍ ຍທິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂຄວຕກຸກ຺ກຸຣວຕາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຖາຕິ (ມຫາວ. ໓໐໓; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໓) ນ຺ຫາປິຕປຸພ຺ພໂກ ຂຸຣຠຓ຺ຑໍ ຍທິ ປຣິຫເຣຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗໓. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ນ຺ຫາປິຕຕຸຓ຺ຓກາຣກມ຺ມາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທນຸສາຣໂຕຕິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມຍາຈນານຸສາຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ເອວໍ ຍາຈໂຕ ຫຕ຺ຖກມ຺ມມູລເມວ ເທຕິ, ຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາເປຕ຺ວາ ¶ ກາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິກ຺ກມ຺ມໍ ປນ ຫຕ຺ຖກມ຺ມວເສນ ອຍາຈິຕ຺ວາປິ ‘‘ເອຫິ ອິມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ກາເຣຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິປຣສນ຺ຕກນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທາຣຸຕິຓາທິກໍ ອປຣສນ຺ຕກໍ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອາຫຣາເປຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໗໔. ຄິຫີນນ຺ຕິ ¶ ຄິຫີນໍ ສນ຺ຕກໍ. ໂຄປເກຕິ ຣກ຺ຂເກ. ຍຕ຺ຕກໍ ເທຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ‘‘ທິວເສ ທິວເສ ເອຕ຺ຕກໍ ອຸຈ຺ຉຸນາຬິເກຣໍ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ຕຸມ຺ເຫ ຂາທຖາ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິນ຺ນເມວ ເຕສຸ ເທນ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໗໕. ທ຺ວິຫາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ທ຺ວີຫິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ກຕເມຫິ ທ຺ວີຫີຕິ ເຈ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາຍວາຈາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ກາເຍນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍວາຈາຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຈ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອລຊ຺ຊິຎາຓກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ (ປຣິ. ໒໙໕) ປນ ອກປ຺ປິຍຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕ ເອວ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອລຊ຺ຊິຕາຍ ອາປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎາຓຕາຍ. ກປ຺ປິຍໍ ນຸ ໂຂ, ໂນ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ສໍສເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕມຠິວິຕຣິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕຕ຺ຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສຫເສຍ຺ຍາທິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສຕິປ຺ລວາ, ສຕິສມ຺ໂມສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈ຺ຉມໍສໍ ‘‘ສູກຣມໍສ’’ນ຺ຕິ ວາ ສູກຣມໍສໍ ‘‘ອຈ຺ຉມໍສ’’ນ຺ຕິ ວາ ຂາທນ຺ໂຕ ອກປ຺ປິເຍ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາຍ ຈ ກປ຺ປິເຍ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາຍ ຈ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໗໖. ອລຊ຺ຊິຕາຍ ວາ ອຎ຺ຎາຓຕາຍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ກາຍວາຈາຫິ ຉາທເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເກ ວາ ເອກສ຺ມິໍ ວາ. ລິງ຺ເຄຕິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນໂຕ. ເອວໍ ຈຕຸຘາ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຓວຕ຺ຖາຣກສມຖອພ຺ຠານາທີນໍ ວເສນ ສງ຺ເຆ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊນາທີສຸ ຄເຓ. ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐານໍ ປາກຏເມວ. ‘‘ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ¶ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອສາຘາຣຓາ, ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໙) ວຈນໂຕ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ ຎາຕພ຺ພໍ.

໓໗໗. ປຈ຺ຈຍທ຺ວເຍຕິ ຈີວເຣ ຈ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຈ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອິເມ ເອວ, ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມມ຺ປິ ນ ລພ຺ຠເຕວ, ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ປນ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ¶ ປເຣສໍ ປຈ຺ຈຍທານສໍໂຍຊນກໍ ກາຍວຈີກມ຺ມໍ. ຂາທນີຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຂາທນີຍໍ ລຠິຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຣິກຖາ ນາມ ຍຖາ ຍຖາ ຕໍ ລຠຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກຖນໍ. ‘‘ເອຕຣຫິ ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ກິລມນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂອຠາໂສ ນາມ ປຈ຺ຈຍປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖາ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປນ ປາກຏາ ເອວ. ຕຕິເຍຕິ ເສນາສເນ. ເສນາສເນ ປນ ນິມິຕ຺ໂຕຠາສປຣິກຖາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວ ເອກາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ ອຸປາສເກ ທິສ຺ວາ ເສນາສນຕ຺ຖໍ ຠູມິປຣິກມ຺ມກຣຓາທິ. ໂອຠາໂສ ນາມ ‘‘ອຸປາສກາ, ຕຸມ຺ເຫ ກຸຫິໍ ວສຖາ’’ຕິ ‘‘ປາສາເທ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາສາໂທ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິກໍ ວຈນໍ. ປຣິກຖາ ນາມ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ເສນາສນໍ ສມ຺ພາຘ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ. ເສເສຕິ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ.

໓໗໘. ນ ຣຸຫຕີຕິ ນ ໂຫຕິ. ອຈ຺ຈເຍ ທານນ຺ຕິ ອຈ຺ຈຍທານໍ. ປຎ຺ຈສຸ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ເຍນ ເກນຈິ ກາລໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ‘‘ມມຈ຺ຈເຍນ ມຍ຺ຫໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ໂຫຕຸ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ໂຫຕຸ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ກສ຺ສຈິ ໂຫຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ. ສງ຺ຆສ຺ເສວ ຈ ຕໍ ໂຫຕີຕິ ຍທິ ຠິກ຺ຂຸສາມເຓເຣຫິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ມເຕປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂຸນິສິກ຺ຂມານສາມເຓຣີຫິ ¶ ເຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ມເຕ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄິຫີນໍ ປນ ຣູຫຕີຕິ ຄິຫີນໍ ປນ ອຈ຺ຈຍທານໍ ເອວ ສພ຺ເພສໍ ຣຸຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໗໙. ອຸປສ຺ສເຍຕິ ຠິກ຺ຂຸນິວິຫາເຣ. ທາຍຊ຺ໂຊຕິ ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ທາຍຊ຺ໂຊ. ເສເສປີຕິ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸນິສິກ຺ຂມານສາມເຓຣິໂຍ ຠິກ຺ຂຸວິຫາເຣ ກາລໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕາສໍ ປຣິກ຺ຂາຣານໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆວ ທາຍຊ຺ໂຊຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໘໐. ປຸຣິມສ຺ເສວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິມໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ເນຕ຺ວາ ອສຸກສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອສຸກສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ປນ ປຈ຺ຉິມສ຺ເສວ ໂຫຕິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ອິມໍ ວິຘິໍ ຎຕ຺ວາວ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫໍ ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ມຕກຈີວຣໍ ວາ ອຘິຏ຺ເຐຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຕກຈີວຣອຘິຏ຺ຐານໍ ນາມ ຆຓ຺ຏິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ກາລໍ ໂຆເສຕ຺ວາ ໂຖກໍ ອາຄເມຕ຺ວາ ສເຈ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠາເຊຕພ຺ພານິ, ໂນ ເຈ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ‘‘ມຍ຺ຫິມານິ ຈີວຣານິ ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານິ. ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ສພ຺ພານິ ຕສ຺ເສວ ໂຫນ຺ຕິ, ຐິຕິກາ ປນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສເຈ ເອເກກໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ປຐມຠາໂຄ ມຍ຺ຫໍ ປາປຸຓາຕິ, ອຍໍ ທຸຕິຍຠາໂຄ’’ຕິ ¶ ເອວໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຄຫິຕານິ ຈ ສຸຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຐິຕິກາ ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອວໍ ປາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາປິ ອຘິຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕິ.

໓໘໑. ໂລຫຠຓ຺ເຑ ປຫຣຓິໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ກປ຺ປຕິ, ທາຣຸຠຓ຺ເຑ ຈ ທາຣຸຊໍ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ປາທຸກຎ຺ຈ, ປລ຺ລງ຺ກຎ຺ຈ ອາສນ຺ທິຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ກປ຺ປຕິ, ມຕ຺ຕິກາມເຍ ກຕກຎ຺ຈ ກຸມ຺ຠກາຣິກຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐເປຕ຺ວາ ປຫຣຓິໍ ສພ຺ພໍ ໂລຫຠຓ຺ຑໍ, ຐເປຕ຺ວາ ອາສນ຺ທິໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ທາຣຸປຕ຺ຕໍ ທາຣຸປາທຸກໍ ສພ຺ພໍ ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ, ຐເປຕ຺ວາ ກຕກຎ຺ຈ ¶ ກຸມ຺ຠກາຣິກຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ກຕກນ຺ຕິ ປທຸມກຓ຺ຓິກາກາເຣນ ກຕມລ຺ລກນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຘນິຍສ຺ເສວ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິ ກຸມ຺ຠກາຣິກນ຺ຕິ. ປກິຓ຺ຓກວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປກິຓ຺ຓກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໘໒. ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໙໘) ໂຍ ຈາໂຄ, ສາ ປາຣາຊິກເທສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ວິສຸທ຺ຘາເປກ຺ໂຂຕິ ຄິຫິ ວາ ໂຫຕຸກາໂມ ອຸປາສໂກ ວາ ໂຫຕຸກາໂມ ອາຣາມິໂກ ວາ ໂຫຕຸກາໂມ ສາມເຓໂຣ ວາ ໂຫຕຸກາໂມ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໘). ຕສ຺ມາ ຄິຫິຠາວາທິກໍເຍວ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິ ນາມ, ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິ ເອວ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ຉາເທຕິ ຊານມາປນ຺ນໍ, ປຣິວເສຍ຺ຍ ຕາວຕາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໘໓. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໘໔. ປຏິເທເສມີຕິ ອາໂຣເຈມິ. ເອຕານິ ອຫໍ ເອຕານາຫໍ.

໓໘໖. (ກ) ຍໍ ¶ ສງ຺ໂຆ ຄິລານສ຺ສ ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິໍ ເທຕິ, ຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

(ຂ) ອກາລຈີວຣໍ (ປາຣາ. ໕໐໐) ¶ ນາມ ‘‘ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ສຕ຺ຕມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ເອຕໍ ອກາລຈີວຣໍ ນາມາ’’ຕິ.

(ຄ) ປຸຣາຓຈີວຣໍ (ປາຣາ. ໕໐໕) ນາມ ‘‘ສກິໍ ນິວຕ຺ຖມ຺ປິ ສກິໍ ປາຣຸຕມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎາຕິກາ ນາມ ມາຕິໂຕ ວາ ປິຕິໂຕ ວາ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ອສມ຺ພນ຺ຘາ. ນິສີທນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໂຘວາປເນ ທຸກ຺ກຏໍ.

(ຆ) ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຣິວຕ຺ຕກາຕິ (ປາຣາ. ໕໑໒) ເອຕ຺ຖ ຫຣີຕກີຂຓ຺ຑມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຈີວຣໍ ນາມ ອິຘ ວິກປ຺ປນູປຄປຈ຺ຉິມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

(ງ) ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາຕິ (ປາຣາ. ໕໑໙) ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວໂຣ ວາ ໂຫຕິ ຠິກ຺ຂຸ ນຏ຺ຐຈີວໂຣ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

(ຈ) ‘‘ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕໂຕ ຈີວຣໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕຕຸຕ຺ຕຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ສເຈ ຕີຓິ ນຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານິ. ທ຺ເວ ນຏ຺ຐານິ, ເອກໍ ສາທິຕພ຺ພໍ, ເອກໍ ນຏ຺ຐໍ, ນ ກິຎ຺ຈິ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໒໔) ວຸຕ຺ຕໍ.

(ຉ-ຊ) ‘‘ກີທິເສນ ເຕ (ປາຣາ. ໕໒໙), ຠນ຺ເຕ, ຈີວເຣນ ອຕ຺ໂຖ, ກີທິສໍ ເຕ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປມີ’’ຕິ ເອວໍ ອປ຺ປວາຣິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກປ຺ປນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ຐກປ຺ປໍ ອຘິກວິຘານໍ ອາປນ຺ນໍ. ອິຘ ປຸຣິມໍ ເອກສ຺ສ, ທຸຕິຍໍ ພຫູນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ນານຕ຺ຕໍ.

(ຌ) ອຕິເຣກຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກນຈິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ອາຠຕໍ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕຸ ອາຍສ຺ມາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ໂຂ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມ, ຈີວຣຎ຺ຈ ໂຂ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມ ກາເລນ ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ສເຈ ໂສ ‘‘ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ’’ຕິ ¶ ¶ ວທຕິ, ຈີວຣຕ຺ຖິເກນ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ສຫຘມ຺ມິເກ ໂຍ ໂກຈິ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ‘‘ເອໂສ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ, ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ສເຈ ທາຍໂກ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕພ຺ໂພ ສາເຣຕພ຺ໂພ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ເມ, ອາວຸໂສ, ຈີວເຣນາ’’ຕິ, ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ເທຫິ ເມ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທນາຍ ຕໍ ຈີວຣໍ ລຠຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ລຠຕິ, ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ຐາຕພ຺ພໍ, ນ ອາສເນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ນ ອາມິສໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕພ຺ໂພ. ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຊານາຫິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນິສຊ຺ຊາທີນິ ກໂຣຕິ, ຐານໍ ຠຎ຺ຊຕິ. ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ປນ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕິເຣກຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທນາຍ ອຕິເຣກຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາເນນ ສເຈ ນິປ຺ຜາເທຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

(ຎ) ສນ຺ຖຕໍ (ປາຣາ. ໕໔໔) ນາມ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກຕໍ ໂຫຕິ ອວາຍິມໍ. ເອກໂກສິຍໍສຸນາປິ ເຈ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຣຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

(ຏ) ສຸທ຺ຘກາຬການນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໔໗-໕໔໙) ອຎ຺ເຎຫິ ອມິສ຺ສິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກາຬກໍ ນາມ ທ຺ເວ ກາຬການິ ຊາຕິກາຬກໍ ວາ ຣຊນກາຬກໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

(ຐ) ອນາທິຍິຕ຺ວາ…ເປ… ຕຸລນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໕໔) ເອຕ຺ຖ ປນ ຍຕ຺ຕເກຫິ ເອຬກໂລເມຫິ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເຕສຸ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ກາຬການໍ, ເອໂກ ໂອທາຕານໍ, ເອໂກ ໂຄຈຣິຍານໍ ອາທາຕພ຺ໂພຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ເອກສ຺ສາປິ ກາຬກໂລມສ຺ສ ອຕິເຣກຠາເຄ ສຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ.

(ຑ) ອູນກຉພ຺ພສ຺ສານີຕິ ¶ (ປາຣາ. ໕໖໒) ຉພ຺ພສ຺ສໂຕ ໂອຣຠາເຄ.

(ຒ) ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ (ປາຣາ. ໕໖໗) ປນ ກາຣາເປນ຺ເຕນ ປຸຣາຓສນ຺ຖຕສ຺ສ ເອກປສ຺ສໂຕ ວຏ຺ຏໍ ວາ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ຍຖາ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກເທສໍ ວາ ສນ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ, ວິຊເຏຕ຺ວາ ວາ ສນ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ.

(ຕ) ນ ¶ ເກວລໍ ໂຘວາປເນ (ປາຣາ. ໕໗໘) ເອວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ຣຊເນປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ.

(ທ) ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ເສວ (ປາຣາ. ໕໘໙) ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕປຣິວຕ຺ຕເນ ໂທສໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ກຕາກຕາທິວເສນ ອເນກວິຘໍ ຊາຕຣູປປຣິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນານປ຺ປກາຣກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໘໗-໙. ອາປຕ຺ຕິໍ ເທເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄິຫິໍ ວເທຕິ ສເຈ ຕຕ຺ຖ ອາຄຈ຺ຉຕິ ອາຣາມິໂກ ວາ ອຸປາສໂກ ວາ, ຕໍ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ໂສ ‘‘ອິມິນາ ກິໍ ອາຫຣາມີ’’ຕິ ເຈ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຕ຺ວາມນ຺ຕິ ‘‘ອິມໍ ວາ ອິມໍ ວາ ອາຫຣາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວເທຕິ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໘໔, ໕໘໙) ວຈນໂຕ ‘‘ປພ຺ພຊິຕານໍ ສປ຺ປິ ວາ ເຕລໍ ວາ ມຘຸ ວາ ຜາຓິຕໍ ວາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິມໍ ນາມ ອາຫຣາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ທ຺ເວເປເຕຕິ ທ຺ເວປິ ເອເຕ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫກຎ຺ຈ ຣູປິຍສພ຺ໂຍຫາຣິກຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎນາຕິ ອນ຺ຕມໂສ ອາຣາມິເກນາປິ ລທ຺ຘຠາໂຄ ນ ກປ຺ປຕິ ເອວ.

໓໙໐. ອນ຺ຕມໂສ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໓-໔) ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉາຍາປິ ນ ກປ຺ປຕີຕິ. ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຏິລທ຺ຘມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘວຕ຺ຖຸໂຕ ¶ ອາຠຕໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕຖາ ໂກສິຍມິສ຺ສກສນ຺ຖຕາທິຕ຺ຕຍມ຺ປິ ນ ກປ຺ປຕິ. ນ ເກວລໍ ຕສ຺ເສວ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ນ ກປ຺ປເຕວ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໔໕, ໕໕໐, ໕໕໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

໓໙໑. ເອວໍ ໂນ ເຈ ລເຠຖ, ໂສ ອາຣາມິກາທິໂກ ‘‘ອິມໍ ຉຑ຺ເຑຫີ’’ຕິ ສໍສິໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ໂນ ເຈ ລເຠຍ຺ຍ, ສມ຺ມໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຉຑ຺ເຑຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໙໒. ປຏິຄ຺ຄຫິຕຣູປິຍຎ຺ຈ ປຣິວຕ຺ຕິຕຣູປິຍຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍປຕ຺ໂຕ ນາມ ‘‘ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນ ປຕ຺ເຕນ ອຎ຺ຎໍ ນວໍ ປຕ຺ຕໍ ເຈຕາເປຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໑໒) ວຸຕ຺ຕປຕ຺ໂຕ. ໂສ ຈ ເອຕານິ ຈ ສງ຺ເຆ ນິສ຺ສຏ຺ຐຸໍ ລພ຺ຠເຣຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂຸປຣິສາຍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໘໔, ໕໘໙) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ¶ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເສສານິ ປນ ຕີຓິ ຈີວຣາທິວຕ຺ຖູນິ ‘‘ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ (ປາຣາ. ໔໖໓) ສງ຺ຆາທີນໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຠາສນ຺ຕເຣນປີຕິ ປາຬິຍາ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ທມິຬຠາສາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຍປິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໙໓. (ກ-ຄ) ນານປ຺ປກາຣກໍ ນາມ ‘‘ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣາ, ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຈຸຓ຺ຓປິຓ຺ໂຑປິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐມ຺ປິ ທສິກສຸຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໙໕) ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຈຕາປິໂຕຕິ (ປາຣາ. ໖໑໓) ຍາຈິຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ.

໓໙໔. ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວານ ປຕ຺ຕຄາຫກໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕນ຺ຕນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໑໔; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອູນປຎ຺ຈພທ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ຍ ອນ຺ຕິມໍ ປຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕສ຺ສ ທາປເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໙໕. (ຂ) ປຣິທຫິຕໍ ¶ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ (ປາຣາ. ໖໒໖-໖໒໘; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໘) ປນ ຐຕ຺ວາ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ກຣຓກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນິວາສນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ ກຸຈ຺ຉິສມໂຍ ປິຏ຺ຐິສມໂຍຕິ ທຸວິໂຘ ສມໂຍ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ຄິມ຺ຫານມາເສສຸ ປຈ຺ຉິມມາສສ຺ສ ປຸຣິໂມ ອຑ຺ຒມາໂສ ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉິໂມ ກຣຓກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ ນິວາສນກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ, ປຣິເຍສິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ວສ຺ສິກາ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ປຣິເຍສນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ເຂຕ຺ຕໍ. ເອເຕ ເອວ ປຎ຺ຈ ມາສາ ກຸຈ຺ຉິສມໂຍ ນາມ. ອິຕເຣ ສຕ຺ຕ ມາສາ ປິຏ຺ຐິສມໂຍ, ຕຕ຺ຖ ສຕຸປ຺ປາທກຣຓໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

(ຄ) ອຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ປນ ມມ ປຕ຺ຕຈີວຣາທີນິ ວຫນ຺ໂຕ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ປຸນ ສກສຎ຺ຎາຍ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ອກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ໂສ ອິມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເກວລໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ຄເຫຕຸເມວ ນ ລຠຕິ.

(ຆ) ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈີວຣກາຣສມຍາທີສຸ ຈີວຣສິພ຺ພນາທີນມຕ຺ຖາຍ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຖາ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເອວ ລທ຺ຘຕນ຺ຕວາເຍຫີຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕຕນ຺ຕວາຍານໍ ອກປ຺ປິຍຠາເວ ສຕິ ທີຆໂຕ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ເຕ, ຕິຣິຍນ຺ຕໂຕ ຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ວີເຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ເອກໂຕ ອກປ຺ປິຍປກ຺ເຂ ທຸກ຺ກຏໍ.

(ງ) ວິກປ຺ປໍ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໓) ‘‘ອິທໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຈີວຣໍ ມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວິຍ຺ຍຕິ, ອາຍຕຎ຺ຈ ກໂຣຖ ວິຕ຺ຖຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ອຘິກໍ ວິຘານໍ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

(ຈ) ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ (ປາຣາ. ໖໔໙-໖໕໐) ນາມ ເສນາຍ ຄນ຺ຕຸກາມາທີຫິ ທິນ຺ນໍ.

(ຉ) ອຕິເຣກຉາຣຕ຺ຕນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔-໖໕໕) ¶ ຉທິວສໂຕ ອຕິເຣກໍ. ‘‘ອຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈ ກປ຺ປິສ຺ສນ຺ຕິ, ອນາມນ຺ຕຈາໂຣ ອສມາທານຈາໂຣ ຄຓໂຠຊນໍ ຍາວທຕ຺ຖຈີວຣໍ ໂຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ຈີວຣຸປ຺ປາໂທ, ໂສ ເນສໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໖) ວຸຕ຺ຕອານິສໍເສສຸ ຈີວຣມາເສ ອສມາທານຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານິສໍສາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຍທິ ອສມາທານຈາໂຣ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ, ປາເວຍ຺ຍກາ ຠິກ຺ຂູ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ໂອກປຸຓ຺ເຓຫິ ຈີວເຣຫິ ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍຸໍ, ຍສ຺ມາ ຕໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຈີວຣມາເສປິ ຕິຈີວຣໍ ອາທາຍ ເອວ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິໍສຸ. ຕສ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພໍ ອສມາທານຈາຣປຣິຫາຣໍ ອຕ຺ຖຕກຖິນາ ເອວ ລຠນ຺ຕິ, ນ ອິຕເຣຕິ ວທນ຺ຕິ.

໓໙໗. (ຂ) ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ປາຏິເທສນີຍາປຕ຺ຕິໍ, ທ຺ເວ, ສມ຺ພຫຸລາ ປາຏິເທສນີຍາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ປນ ເຍສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ອຠຍຄິຣິວາສີນໍ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາວເສນ ທສ຺ສິຕໍ ກິຣ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຫໍ, ອາຍສ຺ມາ, ສມ຺ພຫຸລາ ປາຏິເທສນີຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປນ຺ໂນ, ຕາໂຍ ປຏິເທເສມິ. ອຫໍ, ອາຍສ຺ມາ, ເອກໍ ປາຏິເທສນີຍໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ, ຕໍ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ເອວໍ ເທສນາວິຘານໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ຄາຣຍ຺ຫໍ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມໍ ອາປຊ຺ຊິໍ ອສປ຺ປາຍໍ ປາຏິເທສນີຍໍ, ຕໍ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໕໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ (ປາຈິ. ໕໕໓) ‘‘ຄາຣຍ຺ຫໍ ອາວຸໂສ’ຕິອາທິ ປຏິເທເສຕພ຺ພາກາຣທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຕສ຺ສາ ເທເສຕພ຺ພາກາໂຣ ຄາຣຍ຺ຫໍ ອາວຸໂສ’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສິກ຺ຂາປເທ ທສ຺ສິໂຕເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາເຐ ອາຄຕນເຍເນວ ເທສນາວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ທ຺ເວ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ຄາຣຍ຺ເຫ, ອາວຸໂສ, ທ຺ເວ ຘມ຺ເມ ອາປຊ຺ຊິໍ ອສປ຺ປາເຍ ປາຏິເທສນີເຍ, ເຕ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ, ‘‘ປສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕ, ເຕ ຘມ຺ເມ’’ຕິ ¶ ຈ ‘‘ຄາຣຍ຺ເຫ ¶ , ອາວຸໂສ, ສມ຺ພຫຸເລ ຘມ຺ເມ ອາປຊ຺ຊິໍ ອສປ຺ປາເຍ ປາຏິເທສນີເຍ, ເຕ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ, ‘‘ປສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕ, ເຕ ຘມ຺ເມ’’ຕິ ຈ ເອວໍ ຍຖານຸຣູປໍ ເທສນາວິຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວາຕິ.

໓໙໘. ອເທສນາຄາມິນິຍນ຺ຕິ (ປຣິ. ໔໒໔ ອາທໂຍ; ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໒໕) ປາຣາຊິກຎ຺ຈ ສງ຺ຆາທິເສສຎ຺ຈ ນ ເທສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາປຕ຺ຕິຎ຺ຈາຕິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ເອວ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ນ ເທສເຍ. ລຫຸກາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ເທສິຕໍ ປຸນ ນ ເທສເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ນານາສໍວາສນິສ຺ສີມຏ຺ຐິຕານໍ ສນ຺ຕິເກ ນ ເທສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸປຎ຺ຈຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມານວສ຺ສິກປວາຣຓາຍໍ ວິຍ ຈຕູຫິ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ວາ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນ ເທສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ. ກຖໍ ເທເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕີຫິປິ ເອກໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິໍ, ຕໍ ຕຸມ຺ຫມູເລ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕນາ ອາປນ຺ນອາປຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ເຕນ ‘‘ປສ຺ສສິ, ອາວຸໂສ, ຕໍ ອາປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາມາວຸໂສ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນ ເຕນ ‘‘ອາຍຕິໍ ສໍວເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວາ ‘‘ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ສໍວຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ເທເສຕພ຺ພໍ. ມນສາຕິ ວຈີເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ເກວລໍ ຈິຕ຺ເຕເນວ ນ ເທສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປກຕຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກສ຺ສ ວາ ອຸໂປສໂຖ ປວາຣຓາ ວາ ຐປິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນ ເທສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາເນກາຕິ ນານາປຕ຺ຕິໂຍ ‘‘ເອກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນ ເທສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກາ ປນ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ’’ຕິ ເທສິຕາ ໂຫຕີຕິ. ເທສນາວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ເທສນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໙໙. ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ເຕ ¶ ສງ຺ເຆ ສມາຄເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອເຕນ ສງ຺ເຆ ອສມາຄເຕ ຉນ຺ທທານໍ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ປຎ຺ຈຠິກ຺ຂຸເກ ວິຫາເຣ ເອກສ຺ສ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ¶ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເສສານໍ ອຸໂປສຖາທິກຣຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ປາຬິຍໍ (ປຣິ. ໔໙໖-໔໙໗) ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໗-໔໘໘). ເຕສຸ ເອໂກ ຉນ຺ທທາຍໂກ, ເອໂກ ຉນ຺ທຫາຣໂກ, ເຕ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິໂຕ ສງ຺ໂຆ ຕິຓ຺ຓໍ ສມູຫຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ອສມາຄເຕປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ປນ ສມາຄເຕ ເອວ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ອິຘາປິ ‘‘ຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ເທເສຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທຫາຣເກນ ສທ຺ຘິໍ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕານໍ ສນ຺ນິປາໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໐໐. ອິທານິ ຉນ຺ທທານວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ).

໔໐໑. (ກ) ‘‘ຉນ຺ທໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອລໍ, ‘‘ຫຣ, ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ອິເມຫິ ກິໍປໂຍຊນນ຺ຕິ ເຈ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທຫຸໂປສເຖ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ເຕນ ຉນ຺ທມ຺ປິທາຕຸໍ, ສນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ‘‘ຉນ຺ທໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຉນ຺ທຫາຣໂກ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິນ຺ເນ ຉນ຺ເທ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປກ຺ກມຕິ, ອນາຫໂຏວ ໂຫຕິ ຉນ຺ໂທ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຉນ຺ທຫາຣກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອປກ຺ກມນຕ຺ຖາຍ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ເຕນ ‘‘ອິທໍ ກໂຣຫິ ເອວາ’’ຕິ ອາຓາເປນ຺ເຕນ ‘‘ຉນ຺ທໍ ເມ ຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຉນ຺ທຫາຣໂກ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິນ຺ເນ ຉນ຺ເທ ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ນາໂຣເຈຕິ, ອາຫໂຏ ໂຫຕິ ຉນ຺ໂທ, ຉນ຺ທຫາຣກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຍທິຕ຺ວໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ນາໂຣເຈສ຺ສສິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສສິ ¶ , ອາໂຣເຈຫິ ເອວາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ອາຫາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອິເມສໍ ປທານໍ ສປ຺ປໂຍຊນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິທາເນປີຕິ.

໔໐໒. ເສສກມ຺ມນ຺ຕິ ຍທິ ສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ອຎ຺ຎໍ ອປໂລກນາທິກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ກມ຺ມໍ ວິພາຘຕິ, ວິໂກເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໐໓. ທ຺ວຍນ຺ຕິ ອຸໂປສຖຎ຺ຈ ເສສກມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຕ຺ຕໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸໂປສຖໍ ນ ສມ຺ປາເທຕິ.

໔໐໕. ‘‘ເອກໍສໍ ¶ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິກໍ (ມຫາວ. ໒໑໓) ສພ຺ພູປຈາຣໍ ກຕ຺ວານາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໐໖. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ປວາຣຓາ ທິນ຺ນາ’’ຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ.

໔໐໘. ປຏິຊາເນຍ຺ຍ ນາຫຏາຕິ (ມຫາວ. ໑໖໔-໑໖໕, ໒໑໓) ປາເຐ ນ ອາຫຏາຕິ ນາຫຏາ, ອາຫຏາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ເຫຍ຺ຍາຕິ ວິພ຺ຠມນາທີນິ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໐໙. ສຸຕ຺ໂຕ ວາ ນາໂຣຈເຍຍ຺ຍ, ອາຫຏາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນາປຕ຺ຕິວາຕິ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ. ຉນ຺ທທານວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຉນ຺ທທານນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໑໑. ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທໂສ ສງ຺ຆສ຺ເສວ. ເສສານນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວາ.

໔໑໒. ປຸພ຺ພກຣເຓ ¶ ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ, ປຕ຺ຕກລ຺ເລ ສມານິເຕຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຸພ຺ພກຣຓໍ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນາມ. ເອຕ຺ຖ –

‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນີ ປທີໂປ ຈ, ອຸທກໍ ອາສເນນ ຈ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິອຸຕຸກ຺ຂານໍ, ຠິກ຺ຂຸຄຓນາ ຈ ໂອວາໂທ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ –. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໘);

ເອວໍ ¶ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຸພ຺ພກຣຓຎ຺ຈ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ອຸໂປສໂຖ ຍາວຕິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ,

ວຊ຺ຊນີຍາ ຈ ປຸຄ຺ຄລາ ຕສ຺ມິໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ,

ປຕ຺ຕກລ຺ລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ –. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໘);

ວຸຕ຺ຕວເສນ ປຕ຺ຕກລ຺ເລ ສມານິເຕ, ປຊ຺ຊິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາ. ນິທານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ປຐໂມ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ນິທານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ນິທານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສເສ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ຕຕິໂຍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ນິທານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສເສ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອນິຍເຕ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ວິຕ຺ຖາເຣເນວ ປຎ຺ຈໂມ. ອິເມ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ປຎ຺ຈ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂສ ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທໂສ ປຎ຺ຈຘາ ວິຠາວິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໑໓. ວິນານ຺ຕຣາຍນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໐) ¶ ຣາຊນ຺ຕຣາຍາທິທສວິຘໍ ອນ຺ຕຣາຍໍ ວິນາ ສງ຺ເຂເປນຸທ຺ເທໂສ ວິນິວາຣິໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຖໂຣວາຕິ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣວ. ເອຕ຺ຖາຕິ ປຎ຺ຈສຸ ອຸທ຺ເທເສສຸ. ‘‘ທ຺ວີສຸ ວາ ຕີສຸ ວາ ວິສເທສຸ ເຖໂຣວ ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວຕ຺ຕນ຺ເຕປິ ອນ຺ຕຣາເຍ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ປຏິພໂລ, ຕສ຺ສາເຘຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໕) ວຸຕ຺ຕປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ປຏິພໂລຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ທຫຣສ຺ສາປິ ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ອຖ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ສເຈ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຈ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ຕໂຍ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ປນ ອຂຓ຺ຑາ ສຸວິສທາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຖຣາຍຕ຺ໂຕວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ສເຈ ປນ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ວິສທໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາຍຕ຺ໂຕວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ປາຬິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ‘‘ເຕຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູຫິ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສາມນ຺ຕາ ¶ ອາວາສາ ສຊ຺ຊຸກໍ ປາເຫຕພ຺ໂພ ‘ຄຈ຺ຉ, ອາວຸໂສ, ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາ’’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໓).

໔໑໔. ອຸທ຺ທິສນ຺ເຕ ວາຕິ (ມຫາວ. ໑໗໒) ປາຕິໂມກ຺ເຂ ອຸທ຺ທິສິຍມາເນ ສມາ ວາ ໂຖກຕຣາ ວາ ຍທິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສຸອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອວເສສກໍ ໂສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໑໕. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ (ມຫາວ. ໑໗໒) ວາ ສກລາຍ ວາ ເອກຈ຺ຈາຍ ວາ ປຣິສາຍ ວຸຏ຺ຐິຕາຍ ສມາ ວາ ໂຖກຕຣາ ວາ ຍທິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປາຣິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ. ກເຣຍ຺ເຍສນ຺ຕິ ກເຣຍ຺ຍ ເອສໍ, ເອເຕສໍ ສນ຺ຕິເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫຸກາຖ ເຈຕິ ອຖ ພຫຸກາ ເຈ, ປຸນ ອາຄຕາ ພຫຸກາ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ ,. ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສມາເນ, ອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ເອກຈ຺ຈາຍ ວຸຏ຺ຐິຕາຍ ສກລາຍ ວຸຏ຺ຐິຕາຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໗໒) ອາຄເຕສຸ ສພ຺ພວິກປ຺ເປສຸ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໑໖. ອິຕຣານນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ. ສເຈຕໂຣຕິ ສເຈ ຈາຕຸທ຺ທສິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາເນຕເຣນຸວຕ຺ຕນ຺ຕູຕິ ສມາ ວາ ອູນາ ວາ ອິຕເຣ ອາຄນ຺ຕຸກາ ປຸຣິມານໍ ອາວາສິການໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈຘິກາຕິ ອາຄນ຺ຕຸກາ ສເຈ ອຘິກາ, ປຸຣິມາ ອາວາສິກາ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສເສປ຺ຍຍໍ ນໂຍຕິ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸການໍ ປນ຺ນຣໂສ ໂຫຕິ, ອາວາສິການໍ ຈາຕຸທ຺ທໂສ’’ຕິ ອິຕເຣປິ ສມໂຖກາ ອາຄນ຺ຕຸກາ ອາວາສິການໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕູຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໑໗. ມູລຏ຺ຐາຕິ ອາວາສິກາ. ສມໂຖການໍ ອາຄນ຺ຕຸການໍ. ສາມຄ຺ຄິໍ ເທນ຺ຕຸ ກາມໂຕຕິ ຍທິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເທນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໑໘. ໂນ ເຈ ເທນ຺ຕິ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ພຫິ ຄນ຺ຕ຺ວານ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຈ຺ຉາຍ ສາມຄ຺ຄີ ເທຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໔໑໙. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ນ ສາເວຕພ຺ພໍ. ໂຍ ນ ສາເວຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ¶ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ (ມຫາວ. ໑໕໔) ‘‘ສາເວຍ຺ຍ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ວາຍມິຕຸໍ ກຖໍ ສາເວຍ຺ຍນ຺ຕິ, ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສ຺ສາເວນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໒໐. ຕຖາຕິ ¶ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກລ຺ໂລຕິ ອຄິລາໂນ. ເປສິໂຕຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ເຖເຣນ ອາຓຕ຺ເຕນ ອຄິລາເນນ ນ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ນ ສມ຺ມຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໕໙) ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໒໑-໓. ອິທານິ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຊລິໍ (ມຫາວ. ໑໖໘) ປຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕຕິ ອວເສສາ ທ຺ເວ ເອວໍ ສມຸທີຣິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄາທິກຣຓວເສນ ສມຕ຺ຕປຸພ຺ພາຣມ຺ເຠນ ເຕ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ນເວນ ເອວມີຣິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໒໔-໕. ອິທານິ ທ຺ວີຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ວີສຸ ເຖເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໒໖. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໘) ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຓ຺ຓໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໘) ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໖໘) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຸໂປສຖຎ຺ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຕ຺ຖ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນາມ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທິກໍເຍວ.

໔໒໗. ສງ຺ຆຸໂປສຖປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖອຘິຏ຺ຐານອຸໂປສຖານໍ ວເສນ ຕໍ ຕໍ ອຸໂປສຖໍ ຍທິ ກຍິຣຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໔໒໘. ວຄ຺ເຄ (ມຫາວ. ໑໗໓) ຈ ສມຄ຺ເຄ ຈ ‘‘ວຄ຺ໂຄ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ຈ ‘‘ວຄ຺ໂຄ ນຸ ໂຂ, ສມຄ຺ໂຄ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ວິມຕິສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ, ‘‘ນສ຺ສນ຺ເຕເຕ ວິນສ຺ສນ຺ເຕເຕ, ໂກ ເຕຫິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ¶ ເອວໍ ¶ ອນາຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເຠທາຘິປ຺ປາເຍນ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທຸຠເຍປິ ‘‘ສມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ອນາປຕ຺ຕິ.

໔໒໙-໔໓໐. ເສສສຫຘມ຺ມິກາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ອຠພ຺ພສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຓ຺ຑກເຖຍ຺ຍສໍວາສກ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕ ມາຕຸຆາຕກ ປິຕຸຆາຕກ ອຣຫນ຺ຕຆາຕກ ຠິກ຺ຂຸນິທູສກ ສງ຺ຆເຠທກ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ອຠພ຺ພາ ຄຫິຕາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ນາຄມາຓວກາທໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປກ຺ຂິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອເຕສໍ ນິສິນ຺ນປຣິສາຍຎ຺ຈ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນ ອຸທ຺ທິເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕຖາຕິ ໂຍ ປນ ສງ຺ໂຆ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໂກ, ໂສປິ ນ ອຸທ຺ທິເສ, ປຣິວຸຕ຺ເຖນ ຉນ຺ເທນປິ ນ ອຸທ຺ທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ປາຣິວາສິຍໍ ປຣິສປາຣິວາສິຍໍ ຣຕ຺ຕິປາຣິວາສິຍໍ ຉນ຺ທປາຣິວາສິຍໍ ອຊ຺ຌາສຍປາຣິວາສິຍນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ຠິກ຺ຂູ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ສນ຺ນິປຕິຕາ ເມຆາທີຫິ ອຸປທ຺ທຸຕາ ‘‘ອໂນກາສາ ມຍໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ຉນ຺ທໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ອິທໍ ປຣິສປາຣິວາສິຍໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິສປາຣິວາສິຍໍ, ຉນ຺ທສ຺ສ ປນ ອວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ປຸນປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ‘‘ອຸໂປສຖາທີນິ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕານໍເຍວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ‘‘ຈາຕຸທ຺ທສິກໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິສິນ຺ນາ, ‘‘ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ຺ນຣສິກໍ ກາຕຸໍ ນິສິນ຺ນາ, ປາຏິປເທ ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ສງ຺ຆກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິທໍ ຣຕ຺ຕິປາຣິວາສິຍໍ ນາມ.

ປຸນ ¶ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິເທວ ອພ຺ຠານາທິກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຣໂກ ນກ຺ຂຕ຺ຕປາຐໂກ ເອວໍ ວທຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ທາຣຸຓ’’ນ຺ຕິ, ເຕ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ຉນ຺ທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖຎ຺ໂຎ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນກ຺ຂຕ຺ເຕນ, ກໂຣຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ອິທໍ ຉນ຺ທປາຣິວາສິຍຎ຺ເຈວ ອຊ຺ຌາສຍປາຣິວາສິຍຎ຺ຈ. ຕສ຺ມິໍ ປາຣິວາສິເຍ ປຸນ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອນາເນຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຉນ຺ເທນ ປຣິວຸຕ຺ເຖນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໓໑. ອາປນ຺ນມາປຕ຺ຕິໍ (ມຫາວ. ໑໖໙; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໙) ¶ ອເທສຍິຕ຺ວານ ວາ ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເວມຕິໂກ, ຍທາ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຠວິສ຺ສາມິ, ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວິມຕິໍ ອນາວິກຕ຺ວານ ວາ ‘‘ນ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸໂປສເຖປິ ວາ ກາຕຸໍ ນ ຈ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໓໒. ‘‘ນ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ຕທຫຸໂປສເຖ ສຠິກ຺ຂຸກາ ອາວາສາ ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ ວາ ອນາວາໂສ ວາ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ເຆນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນ຺ຕຣາຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຏ຺ຐິໂຕໂປສຖາວາສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ວເຊ ນ ຄຈ຺ເຉ. ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ສີມເມວ ວາຕິ ສເຈ ວິຫາເຣ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຸໂປສຖາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຖໍ ສີມາປິ ນທີປິ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພາ. ສເຈ ປເນຕ຺ຖ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວິສ຺ສຏ຺ຐອຸໂປສຖາປິ ອາວາສາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ຄໂຕ ອຘິຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ລຠຕີຕິ. ອຸໂປສຖວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຸໂປສຖນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໓໓. ‘‘ອນຸຊານາມິ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສງ຺ເຆ ປວາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໑໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເສສາ ສງ຺ຆປ຺ປວາຣຓາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໑໕ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕາ.

໔໓໔. ອຊ຺ຊ ປວາຣຓາຕິ ເອຕ຺ຖ (ມຫາວ. ໒໑໕ ອາທໂຍ) ປນ ຈາຕຸທ຺ທສິກາຍ ປວາຣຓາຍ ‘‘ອຊ຺ຊ ປວາຣຓາ ຈາຕຸທ຺ທສີ’’ຕິ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ, ປນ຺ນຣສິຍໍ ‘‘ອຊ຺ຊ ປວາຣຓາ ປນ຺ນຣສີ’’ຕິ.

໔໓໗. ເຖເຣສຸ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສຊ຺ຊ ປວາເຣນ຺ເຕສຸ ສຍໍ ປນ ນໂວ ຍາວ ປວາເຣຕິ, ຕາວ ອຸກ຺ກຸຏິໂກວ ອຈ຺ຉຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ເຖເຣສຸ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສິນ຺ເນສຸ ປວາຣຍມາເນສຸ ອາສເນສຸ ¶ ອຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ອຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທມນ຺ຕຣາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕຸໍ, ຍາວ ປວາເຣຕິ, ປວາເຣຕ຺ວາ ອາສເນ ນິສີທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໑໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໔໐-໒. ເອວໍ ເຕວາຈິກປ຺ປວາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ທ຺ເວວາຈິກເອກວາຈິກສມານວສ຺ສິກປ຺ປວາຣຓາສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທາເນນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທາເນນາຕິ ທາເນນ ວາ. ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາຕິ ອິມິນາ ຘມ຺ມກຖາສຸຕ຺ຕສງ຺ຄາຍນາວິນຍວິນິຈ຺ຉຍາທໂຍ ຄຫິຕາ. ທາເນນ ວາ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາຍ ວາ ກລເຫນ ວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ເຂປິຕຠາວໂຕ ເຕວາຈິກາຍ ໂອກາເສ ອສຕິ ທສວິເຘ ວາ ອນ຺ຕຣາເຍ ອນຸຣູປໂຕ ອຸຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປວາເຣຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ ຍຖານຸຣູປໂຕ ຎຕ຺ຕິ ຐປິຕາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາຐປິຕຎຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກາເຈຎຕ຺ຕິຐປິຕາ, ເຕວາຈິກທ຺ເວວາຈິກເອກວາຈິການໍ ວເສນ ປວາເຣຕພ຺ພໍ, ສມານວສ຺ສິກປ຺ປວາຣຓາວ ເອກາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ‘‘ສງ຺ໂຆ ເຕວາຈິກໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຐປິຕາ, ເຕວາຈິກາ ¶ ເອວ ວຏ຺ຏຕິ, ທ຺ເວວາຈິກາທໂຍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ‘‘ທ຺ເວວາຈິກໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທ຺ເວວາຈິກຎ຺ຈ ເຕວາຈິກຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ, ເອກວາຈິກສມານວສ຺ສິກາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ‘‘ເອກວາຈິກໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ສມານວສ຺ສິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ‘‘ສມານວສ຺ສິກ’’ນ຺ຕິ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ອາທິເກ ເຈຕ຺ຖ ອາຫເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ປວາຣຓາຍປິ ປຸພ຺ເພ ອຸໂປສເຖ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຍທິ ສມາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິເກ ວາເຣ ອາຫເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໔໓. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິວຄ຺ໂຄ ຈ ຈຕຸວຄ຺ໂຄ ຈ ຕິຈຕຸວຄ຺ໂຄ.

໔໕໐. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ສາປຕ຺ຕິເກນ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປວາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໓໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາປຕ຺ຕິເກນປິ ເວມຕິເກນປິ ປວາຣິຍມາເນ ອາປຕ຺ຕິໍ ສຣນ຺ເຕນປິ ອຸໂປສເຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ‘‘ວຄ຺ເຄ ສມຄ຺ເຄ ວຄ຺ໂຄຕິ-ສຎ຺ຎິໂນ ວິມຕິສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິຄາຖາໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍໍ ວ ສງ຺ຆໍ ວາ-ຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ສີມເມວ ວາ’’ຕິ ອວສານຄາຖາ, ຕາວ ເສສາ ອຸໂປສເຖ ວຸຕ຺ຕາ ຄາຖາໂຍຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ.

໔໕໑. ປວາຣິເຕ ¶ ຈາຕິ (ມຫາວ. ໒໑໓ ອາທໂຍ) ປຐມປວາຣຓາຍ ສງ຺ຆມ຺ຫິ ປວາຣິເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ໂຖຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄໂຕ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອວຸຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໔໕໒. ຈາຕຸມາສິນີຕິ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມີ. ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ນາມ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄຕາ. ປວາຣຓາວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ປວາຣຓານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໕໓. ຈກ຺ຂຸໂສຕາທິເຠເທຫີຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓, ໔໕໔; ມ. ນິ. ໑.໔໑໑; ອ. ນິ. ໔.໑໙໘; ຘ. ສ. ໑໓໕໒-໑໓໕໔; ມຫານິ. ໑໙໖) ¶ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍມນສງ຺ຂາເຕຫິ ຉຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປສທ຺ທາທິໂຄຈເຣຕິ ຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕສຸ ຉສຸ ໂຄຈເຣສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຫຕ຺ຖປາທຫສິຕກຖິຕວິໂລກິຕາທິເຠທໍ ສຸຠາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣິ, ຈຣຕິ, ຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໙) ນເຍນ ປຏິຆນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ສຸຠນິມິຕ຺ຕາທິກໍ ກິເລສວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕາທິນາ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອສຸຠນິມິຕ຺ເຕ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣໍ ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາຍ ປຫານໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣິ, ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາ’’ຕິອາທິນາ ວາ ເມຕ຺ຕາຠາວນາທິວເສນ ວາ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປາທປ຺ປຫານໍ ໂຫຕິ. ເອວມິທໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ຣູປາທີສຸ ກິເລສານຸພນ຺ຘນິມິຕ຺ຕາທິຄ຺ຄາຫປຣິວຊ຺ຊນລກ຺ຂຓໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ຍານິ ໂສຕານິ ໂລກສ຺ມິໍ; (ອຊິຕາຕິ ຠຄວາ,)

ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘິຍ຺ຍເຣ’’ຕິ –. (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໑);

ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ¶ ‘‘ສຕິມາ ສມ຺ປຊາໂນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ສາຕ຺ຖກສປ຺ປາຍໂຄຈຣອສມ຺ໂມຫວເສນ. ສໍວຣວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໔໕໕. ເທສນາ ¶ ສໍວໂຣ ເອຏ຺ຐິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓ ເຠທໂຕຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໕; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໙) ເທສນາສຸທ຺ຘິ ສໍວຣສຸທ຺ຘິ ປຣິເຍຏ຺ຐິສຸທ຺ຘິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸທ຺ຘີຕິ ເອວໍ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ສຸທ຺ຘີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕາຫິ ສຸທ຺ຘີຫິ ວິສຸຊ຺ຌນເກ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສມ຺ມຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

໔໕໖. ‘‘ປຸນ ເອວໍ ນ ກຣິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານສໍວຣາ ຍສ຺ມາ ສຸຊ຺ຌຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ, ຕສ຺ມາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ‘‘ສໍວຣສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໔໕໗. ປຫາຍາເນສນນ຺ຕິ ອເນສນໍ ປຫາຍ ຘມ຺ເມນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍຕິ ປາຐເສໂສ.

໔໕໘. ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣໍ ປຏິເສວາມິ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ເວຍ຺ຍາພາຘິການໍ…ເປ… ປຣມຕາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘) ຈ ເອວໍ ຈຕູສຸປິ ປຈ຺ຈເຍສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸຊ຺ຌນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ທຸວິຘໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ປຏິລາຠກາເລ ຈ ປຣິໂຠຄກາເລ ຈ. ປຏິລາຠກາເລ ຫິ ຘາຕຸວເສນ ວາ ປຏິກ຺ກູລວເສນ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣາທີນິ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນວຊ຺ໂຊວ ປຣິໂຠໂຄ, ປຣິໂຠຄກາເລປິ. ສຸທ຺ຘິວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສຸທ຺ຘິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໕໙. ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປານິ ເຈວ ສຸລຠານິ ຈ, ຕານິ ຈ ອນວຊ຺ຊານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ປໍສຸກູລໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈີວຣານໍ ອປ຺ປຎ຺ຈ ສຸລຠຎ຺ຈ, ຕຎ຺ຈ ອນວຊ຺ຊໍ. ປິຓ຺ຑິຍາໂລໂປ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຠຊນານໍ ອປ຺ປຎ຺ຈ ສຸລຠຎ຺ຈ, ຕຎ຺ຈ ອນວຊ຺ຊໍ. ຣຸກ຺ຂມູລໍ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນານໍ ອປ຺ປຎ຺ຈ ສຸລຠຎ຺ຈ, ຕຎ຺ຈ ອນວຊ຺ຊໍ. ປູຕິມຸຕ຺ຕເຠສຊ຺ຊໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຠສຊ຺ຊານໍ ອປ຺ປຎ຺ຈ ສຸລຠຎ຺ຈ, ຕຎ຺ຈ ອນວຊ຺ຊໍ. ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອປ຺ປານິ ເຈວ ສຸລຠານິ ຈ, ຕານິ ຈ ອນວຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໗; ອິຕິວຸ. ໑໐໑) ວຈນໂຕ ‘‘ອປ຺ເປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາລາຠຍຖາພລຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕສານໍ ວເສນ ເອເກກສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈເຍ ຕໂຍ ຕໂຍ ກຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ທ຺ວາທສ ສນ຺ໂຕສາ ໂຫນ຺ຕິ. ມຕ຺ຕຎ຺ຎູຕິ ເອຕ຺ຖ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໒໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔.໒໓໙; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໑໖; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໒໘; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໔-໑໓໔) ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຕ຺ຕາ ປຣິເຍສນມຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕາ ປຣິໂຠຄມຕ຺ຕາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນມຕ຺ຕາຕິ. ອິຕຣີຕເຣນ ຍາເປນ຺ໂຕ ສຸຠໂຣ ນາມ. ສນ຺ໂຕສວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສນ຺ໂຕສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໖໑-໒. ອສຸຠນ຺ຕິ ອສຸຠຠາວນາ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕຸຣາຣກ຺ຂາ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣກຕ຺ຕາທິນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາຣກຕ຺ຕາທິນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣກຕ຺ຕາ, ອຣີນໍ ອຣານຎ຺ຈ ຫຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາຕິ ອິເມຫິ ຕາວ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອາຣກຕ຺ຕາ ¶ ຫຕຕ຺ຕາ ຈ, ກິເລສາຣີນ ໂສ ມຸນິ;

ຫຕສໍສາຣຈກ຺ກາໂຣ, ປຈ຺ຈຍາທີນ ຈາຣໂຫ;

ນ ຣໂຫ ກໂຣຕິ ປາປານິ, ອຣຫໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໓໐);

ຠຄວາ ¶ ປນ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ສຸວິທູຣວິທູເຣ ຐິໂຕ ມຄ຺ເຄນ ສວາສນກິເລສານໍ ຫຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

ນາໂຖ ເຕນາຣຫໍ ມໂຕ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໕);

ຠຄວຕາ ປນ ສພ຺ພກິເລສາຣໂຍ ຫຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາປິ ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍສ຺ມາ ຣາຄາທິສງ຺ຂາຕາ, ສພ຺ເພປິ ອຣໂຍ ຫຕາ;

ປຎ຺ຎາສຕ຺ເຖນ ນາເຖນ, ຕສ຺ມາປິ ອຣຫໍ ມໂຕ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໖);

ຍໍ ປເນຕໍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາມຍນາຠິປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣາຣໍ ຊຣາມຣຓເນມິ ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ວຈນໂຕ ອາສວສມຸທຍມເຍນ ອກ຺ເຂນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕິຠວຣເຖ ໂຍຊິຕໍ ອນາທິກາລປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ, ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍປາເທຫິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສທ຺ຘາຫຕ຺ເຖນ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣຎາຓຜຣສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອຣາ ຫຕາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາ ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຣາ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ, ຫຕາ ຎາຓາສິນາ ຍໂຕ;

ໂລກນາເຖນ ເຕເນສ, ອຣຫນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໘);

ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ¶ ຈີວຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຸຕ຺ຕມປູຊາຍ ຈ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠຄວາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ ຈ ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

ຕສ຺ມາ ຊິໂນ ອຣຫຕິ ນາມເມຕ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໙);

ຍຖາ ໂລເກ ເກຈິ ປຓ຺ຑິຕມານິໂນ ອສິໂລກຠເຍນ ຣໂຫ ປາປານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຖາ ຠຄວາ ກທາຈິປິ ນ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາ ຈ ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ຣໂຫ ນາມ, ປາປກມ຺ເມສຸ ຕາທິໂນ;

ຣຫາຠາເວນ ເຕເນສ, ອຣຫໍ ອິຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໓໐) –

ເອວໍ ອາຣກຕ຺ຕາທິນາ ອຣຫນ຺ຕິ ຠາເວຕພ຺ພໍ.

ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ສມ຺ມາຕິ ຎາເຍເນວ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ປຫາຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ປຫາຕພ຺ພໂຕ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໂຕ ຠາເວຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ຠາເວຕພ຺ພໂຕ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາມຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຕນາວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ, ຠາເວຕພ຺ພຎ຺ຈ ຠາວິຕໍ;

ປຫາຕພ຺ພໍ ປຫີນໍ ເມ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໖໓);

‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸຄໂຕ ໂລກວິທູ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາເທວມນຸສ຺ສານໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ນວເຠເທ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ຍາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສຕິເຍວ ອນຸສ຺ສຕິ, ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພຏ຺ຐານມ຺ຫິເຍວ ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ¶ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຣູປາ ສຕີຕິ ອນຸສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ຘໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ, ຍາ ເອວໍ ນວວິເຘນ ປວຕ຺ຕາ ສຕິ ¶ , ສາ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ອາຈຣິເຍນ ພຸທ຺ຘໂຆເສນ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໓ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຖິເກນ ປນ ຕໂຕ ປຈ຺ຈາສີສິຕພ຺ພາ.

໔໖໓-໔. ຈຕຸຣາຣກ຺ຂາຍ ສາຍໍປາຕໍ ຠາເວຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ເຖເຣນ ສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາວເສນ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຕຣຖາ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ອຸປມໍ ກຕ຺ວາ, ນ ຫເນຍ຺ຍ ນ ຆາຕເຍ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໒໙-໑໓໐) ວຈນໂຕ ສພ຺ພປຐມໍ ‘‘ອຫໍ ສຸຂິໂຕ ໂຫມິ, ອເວໂຣ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຠາເວຕ຺ວາວ ອຕ຺ຕນິ ຈິຕ຺ຕໍ ນິປຣິພນ຺ຘມານໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາທີສຸ ກເມນ ຠາເວຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຕນິ ປນ ອປ຺ປນາ ນ ໂຫຕິ. ໂຄຈຣຄາມມ຺ຫິ ອິສ຺ສເຣ ຊເນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖາຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕) ໂຄຈຣຄາເມ. ສີມຏ຺ຐສງ຺ຆໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ເມຕ຺ຕາຍ ສຫວາສີນໍ ມຸທຸຈິຕ຺ຕໍ ຊເນຕິ, ອຖສ຺ສ ສຸຂສໍວາສຕາ ໂຫຕິ. ສີມຏ຺ຐກເທວຕາສຸ ເມຕ຺ຕາຍ ມຸທຸກຕຈິຕ຺ຕາຫິ ເທວຕາຫິ ຘມ຺ມິກາຍ ຣກ຺ຂາຍ ສຸສໍວິຫິຕຣກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ໂຄຈຣຄາມມ຺ຫິ ອິສ຺ສຣຊເນ ເມຕ຺ຕາຍ ມຸທຸກຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນຫິ ອິສ຺ສເຣຫິ ຘມ຺ມິກາຍ ຣກ຺ຂາຍ ສຸຣກ຺ຂິຕປຣິກ຺ຂາໂຣ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ເສ ເມຕ຺ຕາຍ ປສາທິຕຈິຕ຺ເຕຫິ ເຕຫິ ອປຣິຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ. ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຈາໂຣ ໂຫຕິ.

໔໖໕-໖. ວຓ຺ຓໂຕ ຈ ສຓ຺ຐານໂຕ ຈ ໂອກາສໂຕ ຈ ທິສໂຕ ຈ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຈ ເກສາທິໂກຏ຺ຐາເສ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ວຓ຺ຓໂຕຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໑໐) ເກສາທີນໍ ວຓ຺ຓໂຕ. ສຓ຺ຐານໂຕຕິ ເຕສໍເຍວ ສຓ຺ຐານໂຕ. ໂອກາສໂຕຕິ ‘‘ອຍໍ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ໂອກາເສ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ໂອກາສໂຕ. ທິສໂຕຕິ ¶ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ນາຠິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປຣິມາ ທິສາ, ອໂຘ ເຫຏ຺ຐິມາ ທິສາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອິມິສ຺ສາ ນາມ ທິສາຍາ’’ຕິ ທິສາ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພາ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ທ຺ເວ ປຣິຈ຺ເຉທາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຍໍ ໂກຏ຺ຐາໂສ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ອິມິນາ ນາມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ເອວໍ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ເກສາ ນ ໂລມາ, ໂລມາ ນ ເກສາ’’ຕິ ເອວໍ ອມິສ຺ສກວເສນ ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ.

ເອວໍ ¶ ປຎ຺ຈຫິ ອາກາເຣຫິ ວວຕ຺ຖານາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ມນສິ ກໂຣນ຺ເຕນ ເອວໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸປຸພ຺ພໂຕຕິ ສຊ຺ຌາຍກຣຓກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ເກສາ ນຂາ’’ຕິ ເອວໍ ເອກນ຺ຕຣິກາຍ ວາ ‘‘ໂລມາ ເກສາ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວາ ນ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ເກສາ ໂລມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ອນຸປຏິປາຏິຍາ ມນສິ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ນາຕິສີຆໍ ນາຕິສຓິກໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ເຈຕໂສ ວິກ຺ເຂໂປ ປຏິພາຫິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ, ມຸຎ຺ຈນ຺ຕສ຺ສານຸປຸພ຺ພໂຕ’’ຕິ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຠາວນາກ຺ກເມນ ອຕ຺ໂຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ. ‘‘ເກສາ ໂລມາ’’ຕິອາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອມນສິກຕ຺ວາ ປຏິກ຺ກູລຠາເວນ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕພ຺ພໍ. ມຸຎ຺ຈນ຺ຕສ຺ສານຸປຸພ຺ພໂຕຕິ ໂຍ ໂຍ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອາປາຖໍ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຕໍ ອນຸປຸພ຺ພໂຕ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໖໗. ອິທານິ ຍຖາ ປຏິກ຺ກູລມນສິກາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຓ຺ຓອາສຍສຓ຺ຐານາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອເຕຫິ ວຓ຺ຓາທີຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ ປຏິກ຺ກູລາຕິ ຠາວນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໖; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໗໘) ເກສາ ຕາວ ວຓ຺ຓໂຕປິ ປຏິກ຺ກູລາ. ຕຖາ ¶ ຫິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີສຸ ເກສວຓ຺ຓໍ ກິຎ຺ຈິ ທິສ຺ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສຓ຺ຐານໂຕປິ ປຏິກ຺ກູລາ. ຕຖາ ຫິ ຣຕ຺ຕິໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ເກສສຓ຺ຐານໍ ມກຈິວາກາທິກໍ ຉຸປິຕ຺ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕລມກ຺ຂນາທິວິຣຫິຕານຎ຺ຈ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຄນ຺ໂຘ ອຕິວິຍ ປຏິກ຺ກູໂລຕິ ຄນ຺ຘໂຕປິ ປຏິກ຺ກູລາ. ອສຸຈິຏ຺ຐາເນ ຊາຕສູເປຍ຺ຍປຓ຺ຓໍ ວິຍ ປຸພ຺ພໂລຫິຕມຸຕ຺ຕກຣີສປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທິນິສ຺ສນ຺ເທນ ຊາຕຕ຺ຕາ ອາສຍໂຕປິ ປຏິກ຺ກູລາ. ຄູຖຣາສິມ຺ຫິ ອຸຏ຺ຐິຕກຓ຺ຓິກໍ ວິຍ ເອກຕິໍສໂກຏ຺ຐາສຣາສິມ຺ຫິ ຊາຕຕ຺ຕາ ໂອກາສໂຕປິ ປຏິກ຺ກູລາ. ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ ວິນີລກໍ ວິປຸພ຺ພກໍ ວິຈ຺ຉິທ຺ທກໍ ວິກ຺ຂາຍິຕກໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕກໍ ຫຕວິກ຺ຂິຕ຺ຕກໍ ໂລຫິຕກໍ ປຸຬວກໍ ອຏ຺ຐິກນ຺ຕິ ອິເມສຸ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອສຸຠາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ຠາວນາ ວາ ອສຸຠໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໖໘. ຍໍ ປເນຕໍ ອຣຫນ຺ຕານໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສມຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕໍ ສມຸຈ຺ເຉທມຣຓໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໖໗), ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓຠງ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ຂຓິກມຣຓໍ, ‘‘ຣຸກ຺ໂຂ ມໂຕ, ໂລຫໍ ມຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ສມ຺ມຸຕິມຣຓຎ຺ຈ, ນ ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອິຘ ປນ ມຣຓນ຺ຕິ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉໂທ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕມ຺ປິ ກາລມຣຓໍ ອກາລມຣຓນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາລມຣຓໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂເຍນ ວາ ອາຍຸກ຺ຂເຍນ ວາ ອຸຠຍກ຺ຂເຍນ ວາ ໂຫຕິ, ອກາລມຣຓໍ ອຸປປີຬກອຸປຈ຺ເຉທກກມ຺ມວເສນ ¶ . ‘‘ມຣຓໍ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຊີວິຕໍ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມຣຓໍ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ ວາ ໂຍນິໂສ ຠາວຍິຕ຺ວານາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໔໖໙-໗໐. ຍສ຺ສ ປນ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ວຘກປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໂຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິໂຕ ອຸປສໍຫຣຓໂຕ ກາຍພຫຸສາຘາຣຓໂຕ ອາຍຸທຸພ຺ພລໂຕ ອນິມິຕ຺ຕໂຕ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຂຓປຣິຕ຺ຕໂຕຕິ ອິເມຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອາກາເຣຫິ ມຣຓໍ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພໍ, ອິທານິ ¶ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຘກສ຺ເສວຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອສິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ຐິຕວຘໂກ ວິຍ ມຣຓໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕເມວາຕິ ຠາວນາ ມຣຓສ຺ສຕິ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ສພ຺ພໍ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ພ຺ຍາຘິປຣິໂຍສານໍ, ສພ຺ພໍ ໂຍພ຺ພນໍ ຊຣາປຣິໂຍສານໍ, ສພ຺ພໍ ຊີວິຕໍ ມຣຓປຣິໂຍສານໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ໂຍພ຺ພນາທິກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕາວເທວ ໂສຠຕິ, ຍາວ ມຣຓສງ຺ຂາຕາ ວິປຕ຺ຕິ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິໂຕ ຈ, ສຕ຺ຕຫາກາເຣຫິ ອຸປສໍຫຣຓໂຕ ມຣຓໍ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພໍ ຍສມຫຕ຺ຕໂຕ ປຸຎ຺ຎມຫຕ຺ຕໂຕ ຖາມມຫຕ຺ຕໂຕ ອິທ຺ຘິມຫຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິທໍ ມຣຓໍ ນາມ ມຫາຍສານໍ ມຫາປຣິວາຣານໍ ມຫາສມ຺ມຕມນ຺ຘາຕາທີນມ຺ປິ ອຸປຣິ ປຕຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມຍ຺ຫໍ ອຸປຣິ ນ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຍສມຫຕ຺ຕໂຕ,

‘‘ວາສຸເທໂວ ພລເທໂວ, ຠີມເສນາທໂຍ ມຫາ;

ພລາ ມຈ຺ຈຸວສໍ ປຕ຺ຕາ, ມາທິເສສຸ ກຖາວ ກາ’’ຕິ. –

‘‘ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານາທີນໍ ມຫິທ຺ຘິການມ຺ປິ ອຸປຣິ ປຕຕິ, ມາທິເສສຸ ກຖາວ ກາ’’ຕິ ເອວໍ ອິທ຺ຘິມຫຕ຺ຕໂຕ, ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕາທີນໍ ມຫາປຎ຺ຎານມ຺ປິ ອຸປຣິ ປຕຕິ, ມາທິເສສຸ ກຖາວ ກາ’’ຕິ ¶ ເອວໍ ປຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕໂຕ. ເອວໍ ອິຕເຣສມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ມຫນ຺ຕຠາວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເຕສມ຺ປິ ອຸປຣິ ມຣຓໍ ປຕຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມຍ຺ຫໍ ອຸປຣິ ນ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປສໍຫຣຓໂຕ ຈ, ‘‘ອຍໍ ກາໂຍ ພຫຸສາຘາຣໂຓ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍເຍວ ອເນກສຕານໍ ໂຣຄານໍ ພາຫິຣານໍ ອຫິວິຈ຺ຉິກາທີນຎ຺ຈາ’’ຕິ ກາຍພຫຸສາຘາຣຓໂຕ ຈ, ‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາສປຏິພທ຺ຘໍ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຍຸທຸພ຺ພລໂຕ ຈ,

ອນິມິຕ຺ຕາ ນ ນາຍເຣ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໐; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໓໔) –

ເອວໍ ກາລວວຕ຺ຖານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຈ, ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຣໍ ຊີວຕິ, ໂສ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວຕິ ອປ຺ປໍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໔໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ອທ຺ຘານສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທາຈ ຠາວນາ ມຣຓສ຺ສຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຓປຣິຕ຺ຕໂຕ ຈ ມຣຓສ຺ສຕິ ຠາເວຕພ຺ພາ.

ລຫຸ ໂສ ວຕ຺ຕເຕ ຂໂຓ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໗໖) –

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຣາຣກ຺ຂວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຈຕຸຣາຣກ຺ຂນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໗໑-໒. ນາມຣູປໍ ¶ ¶ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ເອຕ຺ຖ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໖໒ ອາທໂຍ) ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ ກາຕຸກາເມນ ຕາວ ຐເປຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອວເສເສສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ວິຕກ຺ກາທີນິ ຌານງ຺ຄານິ ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ຜສ຺ສາທໂຍ ຘມ຺ເມ ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພເມຕໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂໍ ນມນໂຕ ນມນຏ຺ເຐນ ນາມ’’ນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ‘‘ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ປສ຺ສຕິ, ປຸນ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕານິ ຈ ອຸປາທາຣູປານິ ຈ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ສພ຺ພໍ ຣຸປ຺ປນໂຕ ວິກາຣາປຕ຺ຕິໂຕ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຸນ ຕທຸຠຍໍ ‘‘ນມນລກ຺ຂຓໍ ນາມໍ, ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ອິທໍ ສພ຺ພໍ ສມຖຍານິກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາຍານິໂກ ປນ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານມຸເຂນ ຠູຕຸປາທາຍຣູປານິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພເມຕໍ ຣຸປ຺ປນໂຕ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ປສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຣູປສ຺ສ ຈກ຺ຂາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕມານາ ອຣູປຘມ຺ມາປິ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕໂຕ ສພ຺ເພປິ ເຕ ອຣູປຘມ຺ເມ ນມນລກ຺ຂເຓນ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ ປສ຺ສຕິ. ໂສ ‘‘ອິທໍ ນາມໍ, ອິທໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ທ຺ເວຘາ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ເອວໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ‘‘ນາມຣູປໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ໂປໂສ ວາ ເທໂວ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປສ຺ສຕິ.

ຍຖາຫິ ອງ຺ຄສມ຺ຠາຣາ, ໂຫຕິ ສທ຺ໂທ ຣໂຖ ອິຕິ;

ເອວໍ ຂນ຺ເຘສຸ ສນ຺ເຕສຸ, ໂຫຕິ ສຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ມຸຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໑);

ເອວເມວ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ສຕິ ສຕ຺ໂຕ, ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ວາ ໂວຫາຣມຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ນາມຣູປານໍ ຍາຖາວທສ຺ສນສງ຺ຂາເຕນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິຠູເຕນ ຎາເຓນ ນາມຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕໂຕ ¶ ຕສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ປຸນ ຕສ຺ສ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ນາມຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ເຫຕູ’’ຕິ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ອເຫຕຸວາທວິສມເຫຕຸວາເທສຸ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ໂຣຄໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິທານສມຸຏ຺ຐານໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ເວຊ຺ໂຊ ວິຍ ຕສ຺ສ ເຫຕຸຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປາທານໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ເມ ນາມຣູປສ຺ສ ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ເຫຕູ’’ຕິ ຈ ອາຫາຣໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ¶ ຈ ປສ຺ສຕິ. ‘‘ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ມາຕາ ວິຍ ທາຣກສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ກມ຺ມໍ ປິຕາ ວິຍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຊນກໍ, ອາຫາໂຣ ຘາຕິ ວິຍ ທາຣກສ຺ສ ສນ຺ຘາຣໂກ’’ຕິ ເອວໍ ຣູປກາຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໓) ນເຍນ ນາມກາຍສ຺ສປິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ເອວໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ອຕີຕານາຄຕາປິ ຘມ຺ມາ ເອວເມວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ສ ຍາ ສາ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານໍ, ນ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ, ກິໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິໍ ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕາ, ຍາປິ ອປຣນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ຠວິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ, ນ ນຸ ໂຂ, ກິໍ ນຸ ໂຂ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ, ກິໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິໍ ຠວິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອນາຄຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘາ ວຸຕ຺ຕາ, ຍາປິ ເອຕຣຫິ ວາ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອທ຺ຘານໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ກຖໍກຖີ ໂຫຕິ, ອຫໍ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ໂນ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ກິໍ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ກຖໍ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ອຍໍ ນຸ ໂຂ ສຕ຺ໂຕ ກຸໂຕ ອາຄໂຕ, ໂສ ກຸຫິໍ ຄາມີ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຉພ຺ພິຘາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາ ສພ຺ພາປິ ປຫີຍນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫເຓນ ຕີສຸ ອທ຺ຘາສຸ ¶ ກງ຺ຂໍ ວິຕຣິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຎາຓໍ ‘‘ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິປິ ‘‘ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິປິ ‘‘ສມ຺ມາທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ຕິສ຺ໂສ ໂລກິຍປຣິຎ຺ຎາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ ຣູປໍ, ເວທຍິຕລກ຺ຂຓາ ເວທນາ’’ຕິ ເອວໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕລກ຺ຂຓສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎານາມ. ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໍ, ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ເຕສໍເຍວ ຘມ຺ມານໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ເຕສຸ ເອວໍ ປນ ຘມ຺ເມສຸ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິປຊຫນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄຫໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ຠູມິ. ກລາປສມ຺ມສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຠູມິ. ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ຠູມິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຊຫຕິ, ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ສຸຂສຎ຺ຎໍ, ອນຕ຺ຕໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ, ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ນນ຺ທິໍ, ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຣາຄໍ, ນິໂຣເຘນ຺ໂຕ ສມຸທຍໍ, ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ¶ ອາທານໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໒) ເອວໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິປຫານສາຘິການໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ອິມາສຸ ປຣິຎ຺ຎາສຸ ສງ຺ຂາຣປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ເຈວ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ຈ ສາຘິຕຕ຺ຕາ ອິມິນາ ໂຍຄິນາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ ອຘິຄຕາ ໂຫຕິ.

ປຸນ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ວາ ໂອຬາຣິກໍ ວາ ສຸຂຸມໍ ວາ ຫີນໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ ຍໍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ວາ, ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈໍ, ອຸທຍພ຺ພຍປ຺ປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂໍ, ອວສວຕ຺ຕິຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕາ. ຍາ ກາຈິ ເວທນາ, ຍາ ກາຈິ ສຎ຺ຎາ, ເຍ ເກຈິ ສງ຺ຂາຣາ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ¶ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ວາ ໂອຬາຣິກໍ ວາ ສຸຂຸມໍ ວາ ຫີນໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ ຍໍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ວາ, ສພ຺ພໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈໍ, ອຸທຍພ຺ພຍປ຺ປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂໍ, ອວສວຕ຺ຕິຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ກລາປສມ຺ມສນໍ ກໂຣຕິ. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວານ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ເອວໍ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂອນຕ຺ຕວເສນ ກລາປສມ຺ມສນໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍພ຺ພຍເມວ ປສ຺ສຕິ. ກຖໍ? ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໐) ຣູປສມຸທໂຍ, ຕຓ຺ຫາກມ຺ມອາຫາຣສມຸທຍາ ຣູປສມຸທໂຍ’ຕິ ເອວໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສມຸທຍທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ. ‘‘ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ຣູປນິໂຣໂຘ, ຕຓ຺ຫາກມ຺ມອາຫາຣນິໂຣຘາ ຣູປນິໂຣໂຘ’ຕິ ເອວໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ, ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ. ຕຖາ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍ, ຕຓ຺ຫາກມ຺ມຜສ຺ສສມຸທຍາ ເວທນາສມຸທໂຍ’’ຕິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ, ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສຕິ. ‘‘ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ເວທນານິໂຣໂຘ, ຕຓ຺ຫາກມ຺ມຜສ຺ສນິໂຣຘາ ເວທນານິໂຣໂຘ’’ຕິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ, ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸປິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ຜສ຺ສຏ຺ຐາເນ ນາມຣູປສມຸທຍາ, ນາມຣູປນິໂຣຘາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂນ຺ເຘ ປຈ຺ຈຍສມຸທຍວເສນ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓວເສນ ຈ ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘວເສນ ຈ ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓວເສນ ຈ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນນ ທສ ¶ ທສ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາສ ລກ຺ຂຓານິ ¶ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕສໍ ວເສນ ເອວໍ ຣູປສ຺ສ ອຸທໂຍ ຣູປສ຺ສ ວໂຍຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ເຈວ ລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາເຣນ ມນສິກາຣໍ ກໂຣຕິ.

ຕສ຺ເສວໍ ກໂຣໂຕ ‘‘ອິຕິ ກິຣ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ໂຠນ຺ຕິ, ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເວນ຺ຕີ’’ຕິ ຎາຓໍ ວິສທໍ ໂຫຕິ. ‘‘ເອວໍ ກິຣ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ນິຈ຺ຈໍ ນວາວ ຫຸຕ຺ວາ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ນິຈ຺ຈໍ ນວາ, ສູຣິຍຸຄ຺ຄມເນ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທຸ ວິຍ, ອຸທກພຸພ຺ພຸໂຬ ວິຍ, ອຸທເກ ທຓ຺ຑຣາຊິ ວິຍ, ອາຣຄ຺ເຄ ສາສໂປ ວິຍ, ວິຊ຺ຊຸປ຺ປາໂທ ວິຍ ຈ ປຣິຕ຺ຕຏ຺ຐາຍິໂນ. ມາຍາມຣີຈິສຸປິນອລາຕຈກ຺ກຄນ຺ຘພ຺ພນຄຣເຜຓປິຓ຺ຑກທລິອາທໂຍ ວິຍ ນິສ຺ສາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈາເນນ ວຍຘມ຺ມເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ວຍໍ ອຸເປຕີຕິ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ສມປຎ຺ຎາສ ລກ຺ຂຓານິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນໍ ນາມ ປຐມໍ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອຘິຄຕໍ ໂຫຕິ, ຍສ຺ສາຘິຄມາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອຖສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂອຠາໂສ ຎາຓໍ ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂໍ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ປຄ຺ຄໂຫ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອຸເປກ຺ຂາ ນິກນ຺ຕີຕິ ທສ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ໂອຠາໂສ ນາມ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຎາຓສ຺ສ ພລວຕ຺ຕາ ໂລຫິຕໍ ປສີທຕິ, ເຕນ ຉວິໂຕ ໂອຠາໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຍໍ ໂຍຄີ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ມຍາ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຕເມວ ໂອຠາສໍ ອສ຺ສາເທຕິ. ຎາຓນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓເມເວຕໍ, ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ສູຣໍ ປສນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ທິສ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອສ຺ສາເທຕິ. ປີຕີຕິ ວິປສ຺ສນາປີຕິ ເອວ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຎ຺ຈວິຘາ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປສ຺ສທ຺ຘີຕິ ວິປສ຺ສນາປສ຺ສທ຺ຘິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເນວ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ທຣໂຖ ຄາຣວຕາ ກກ຺ຂຬຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ເຄລຎ຺ຎຕາ ວງ຺ກຕາ ໂຫຕິ. ສຸຂໍ ວິປສ຺ສນາສຸຂເມວ. ຕສ຺ສ ກິຣ ຕສ຺ມິໍ ¶ ສມເຍ ສກລສຣີຣໍ ຐປິຕວຏ຺ຏິ ວິຍ ອຠິສນ຺ທຍມານໍ ອຕິປຓີຕໍ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ອຘິໂມກ຺ໂຂ ນາມ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ອຕິວິຍ ປສາທຠູຕາ ພລວຕີ ສທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປຄ຺ຄໂຫ ນາມ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວີຣິຍໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຂເຓ ອສິຖິລມນຈ຺ຈາຣທ຺ຘໍ ສຸປຄ຺ຄຫິຕໍ ວີຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຂເຓ ສຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຸເປກ຺ຂາຕິ ທຸວິຘາ ວິປສ຺ສນາວຊ຺ຊນວເສນ ¶ . ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາຕໍ ຎາຓໍ ພລວນ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມໂນທ຺ວາເຣ ອາວຊ຺ຊນຸເປກ຺ຂາ ຈ, ສາວ ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ສູຣາ ຕິຂິຓາ ຫຸຕ຺ວາ ວຫຕິ. ນິກນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນານິກນ຺ຕິ. ໂອຠາສາທີສຸ ອາລຍໍ ກຸຣຸມານາ ສຸຂຸມາ ສນ຺ຕາກາຣາ ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອຕ຺ຖ ໂອຠາສາທໂຍ ກິເລສວຕ຺ຖຸຠູຕຕາຍ ‘‘ອຸປກ຺ກິເລສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອກຸສລຕ຺ຕາ. ນິກນ຺ຕິ ປນ ອຸປກ຺ກິເລໂສ ເຈວ ກິເລສວຕ຺ຖຸ ຈ. ປຓ຺ຑິໂຕ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ໂອຠາສາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ວິກ຺ເຂປໍ ອຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ໂອຠາສາທໂຍ ຘມ຺ມາ ນ ມຄ຺ໂຄ, ອຸປກ຺ກິເລສວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປນ ວີຖິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ອມຄ຺ຄຎ຺ຈ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ‘‘ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ, ອຍໍ ນ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຎາຓໍ ‘‘ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐວິຘສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ວເສນ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ໂຫຕິ. ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓນ຺ຕິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ຎາຓານິ ນາມ. ເອຕານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸກາເມນ ຍສ຺ມາ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຠິຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວຘໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ ¶ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຸນປິ ອຸທຍພ຺ພຍເມວ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ. ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ຍຖາຠູຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ອຸທຍພ຺ພຍປ຺ປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ‘‘ທຸກ຺ຂເມວ ຈ ສມ຺ໂຠຕິ, ທຸກ຺ຂໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ເວຕິ ຈາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໑) ປສ຺ສໂຕ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓຎ຺ຈ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອນິຈ຺ຈໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ, ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ, ອນຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ກສ຺ມາ? ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕຠາວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ ວາ. ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ນາມ ຊຣາ, ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ, ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວສງ຺ຂາໂຕ ວາ ເອໂກ ອາກາຣວິກາໂຣ. ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ວຈນໂຕ ຕເທວ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ທຸກ຺ຂໍ. ກສ຺ມາ? ອຠິຓ຺ຫໍ ປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ. ອຠິຓ຺ຫປ຺ປຏິປີຬນາກາໂຣ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ. ‘‘ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕເທວ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ອນຕ຺ຕາ. ກສ຺ມາ? ອວສວຕ຺ຕນໂຕ. ອວສວຕ຺ຕນາກາໂຣ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ. ອິມານິປິ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານິ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ອາຣມ຺ມຓານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ປຸນປິ ¶ ໂສ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມສຸ ເອວ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ວິປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາ ລຫຸໍ ລຫຸໍ ອາປາຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຸປ຺ປາທໍ ວາ ຐິຕິໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອກຕ຺ວາ ເຕສໍ ຂຍວຍນິໂຣເຘ ເອວ ປສ຺ສໂຕ ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິທໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນາມ. ອິມສ຺ສ ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ‘‘ຍຖາ ອິເມ ສງ຺ຂາຣາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຕີເຕປິ ສງ຺ຂາຣາ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ, ອນາຄເຕປິ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ນິໂຣຘເມວ ປສ຺ສໂຕ ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຠວໂຍນິຄຕິຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາເສສຸ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ຊລິຕອງ຺ຄາຣກາສຸອາທໂຍ ວິຍ ມຫາຠຍໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເອຕໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ ນາມ. ຕສ຺ສ ຕໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ¶ ສພ຺ເພ ຠວາທໂຍ ອາທິຕ຺ຕອງ຺ຄາຣາ ວິຍ, ສມຸສ຺ສິຕຂຄ຺ຄາ ວິຍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ອປ຺ປຏິສຣຓາ ສາທີນວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ອິທໍ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນາມ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ສງ຺ຂາເຣ ອາທີນວໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຠວາທີສຸ ສງ຺ຂາຣານໍ ອາທີນວຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນາ ອນຠິຣຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນາມ. ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ມາ ສງ຺ຂາຣຄຕາ ມຸຎ຺ຈິຕຸກາມຕາ ນິສ຺ສຣິຕຸກາມຕາວ ໂຫຕິ. ອິທໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓໍ ນາມ. ປຸນ ຕສ຺ມາ ສງ຺ຂາຣຄຕາ ມຸຎ຺ຈິຕຸໍ ປຸນ ເຕ ເອວ ສງ຺ຂາເຣ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາເຓນ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕີຣຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນາມ, ໂຍ ເອວໍ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເຕສຸ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓສ຺ສ ສຸທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຕ຺ຕນິຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຠຍຎ຺ຈ ນນ຺ທິຎ຺ຈ ປຫາຍ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸທາສິໂນ ໂຫຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ, ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ວາ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸທາສິໂນ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ຕີສຸ ຠເວສຸ ອຸເປກ຺ຂໂກ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຎາຓໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ນາມ. ຕໍ ປເນຕໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິພ຺ພານນິນ຺ນໍ ນິພ຺ພານປກ຺ຂນ຺ທໍ ໂຫຕິ, ໂນ ເຈ ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຕໂຕ ປສ຺ສຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາວເສນ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓເມວ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ.

ເອວໍ ຕິຏ຺ຐມານຎ຺ຈ ເອຕໍ ອນິມິຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ ວເສນ ວິໂມກ຺ຂມຸຂຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕິສ຺ໂສ ຫິ ອນຸປສ຺ສນາ ຕີຓິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໒໓-໒໒໔) ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸໂລ ອນິມິຕ຺ຕໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕິ. ທຸກ຺ຂໂຕ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸໂລ ອປ຺ປຓິຫິຕໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕິ. ອນຕ຺ຕໂຕ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ເວທພຫຸໂລ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອນິມິຕ຺ໂຕ ¶ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອນິມິຕ຺ຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ¶ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ໂສ ຫິ ອນິມິຕ຺ຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອນິມິຕ຺ໂຕ, ກິເລເສຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ໂຂ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ອປ຺ປຓິຫິຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ, ສຸຎ຺ຎຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຘິຄຕສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາຕິ ເອຕເທວ. ເອຕໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕຣາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ຕສ຺ສ ອິທານິ ມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ສງ຺ຂາເຣ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ. ຠວງ຺ຄາ ວຸຏ຺ຐາຍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ອາຄຕນເຍເນວ ອນິຈ຺ຈາທິອາກາເຣນ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ, ຕເທວ ມນສິ ກໂຣໂຕ ປຐມໍ ຊວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ‘‘ປຣິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕເຖວ ທຸຕິຍໍ ຊວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ‘‘ອຸປຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕທນນ຺ຕຣມ຺ປິ ຕເຖວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຊວນຈິຕ຺ຕໍ, ຍໍ ‘‘ອນຸໂລມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທໍ ເຕສໍ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ນາມໍ. ອວິເສເສນ ປນ ຕິວິຘເມຕໍ ອາເສວນນ຺ຕິປິ ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິປິ ອຸປຈາຣນ຺ຕິປິ ອນຸໂລມນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທໍ ປນ ອນຸໂລມຎາຓໍ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓາຍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ວິປສ຺ສນາຍ ປຣິໂຍສານໍ ໂຫຕິ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓເມວ ວິປສ຺ສນາປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຸຣຸມານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໂຄຕ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກມມານໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ປຐມສມນ຺ນາຫາຣຠູຕໍ ອປຸນຣາວຏ຺ຏກໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ປນ ຎາຓໍ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ນ ຠຊຕິ, ອນ຺ຕຣາ ອພ຺ໂພຫາຣິກເມວ ໂຫຕິ, ວິປສ຺ສນາໂສເຕ ປຕິຕຕ຺ຕາ ປນ ວິປສ຺ສນາຕິ ວາ ¶ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາເຓ ນິຣຸທ຺ເຘ ເຕນ ທິນ຺ນສຎ຺ຎາຍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນໍ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສສໍໂຍຊນໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ຕີຓິ ສໍໂຍຊນານິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕສ຺ເສວ ວິປາກຠູຕານິ ທ຺ເວ ຕີຓິ ວາ ຜລຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣວິປາກຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ. ຜລປຣິໂຍສາເນ ປນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ.

ຕໂຕ ຠວງ຺ຄໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ຫິ ‘‘ອິມິນາ ວຕາຫໍ ມຄ຺ເຄນ ອາຄໂຕ’’ຕິ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໂຕ ‘‘ອຍໍ ເມ ອານິສໍໂສ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ¶ ຜລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໂຕ ‘‘ອິເມ ນາມ ເມ ກິເລສາ ປຫີນາ’’ຕິ ປຫີນກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໂຕ ‘‘ອິເມ ນາມ ເມ ກິເລສາ ອວສິຏ຺ຐາ’’ຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍວຊ຺ເຌ ກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ອວສາເນ ‘‘ອຍໍ ເມ ຘມ຺ໂມ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປຏິວິທ຺ໂຘ’’ຕິ ອມຕໍ ນິພ຺ພານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ. ອິຕິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ປຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ສກທາຄາມິອນາຄາມີນໍ. ອຣຫໂຕ ປນ ອວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ສພ຺ພານິປິ ເອກູນວີສຕິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທວ ເຈໂສ. ປຫີນາວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎ຺ຫິ ເສກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ ວາ, ນ ວາ. ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຣິຍສາວໂກ ຕສ຺ມິໍເຍວ ວາ ອາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ອປເຣນ ວາ ສມເຍນ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທານໍ ຕນຸຠາວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ທຸຕິຍມຄ຺ຄໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຜລຎ຺ຈ. ຕໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທານໍ ອນວເສສປ຺ປຫານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຕິຍມຄ຺ຄໍ ປາປຸຓາຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຜລຎ຺ຈ. ຕໂຕ ຕສ຺ມິໍເຍວ ວາ ອາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ອປເຣນ ວາ ສມເຍນ ຣູປຣາຄອຣູປຣາຄມານອຸທ຺ຘຈ຺ຈອວິຊ຺ຊານໍ ອນວເສສປ຺ປຫານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄໍ ¶ ປາປຸຓາຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຜລຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຈສ ອຣຫາ ນາມ ອຏ຺ຐໂມ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ໂຫຕິ ມຫາຂີຓາສໂວ. ອິຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຎາຓໍ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ນາມ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລາທີນໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ຈ ເມຕ຺ຕາສຸຠາທີນໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ ຈ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫາທີນໍ ວເສນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໂຍ ຈາຕິ ສຕ຺ຕ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປຏິປທາກ຺ກມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາປຸເຓຍ຺ຍານຸປຸພ຺ເພນ, ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ ກາມຣາໂຄ ປຏິໂຆ ຣູປຣາໂຄ ອຣຸປຣາໂຄ ມາໂນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອວິຊ຺ຊາຕິ ອິເມ ທສ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພສໍໂຍຊນາ ນາມ. ເອເຕສຸ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສີລພ຺ພຕປຣາມາສາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ, ກາມຣາຄປຏິຆາ ທຸຕິຍມຄ຺ເຄນ ຕນຸຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕິເຍນ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເສສານິ ປຎ຺ຈ ຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ. ເອວໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວິປສ຺ສນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໗໓-໕. ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕານໍ ¶ ອຘິປຎ຺ຎາຍ ຈ ສິກ຺ຂນາ ອຸຕ຺ຕຣິ ຠິກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ຍສ຺ມາ, ອໂຕ ອຍໍ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ ສມຸທາຫຏາ.

ເກນາຕິ ເຈ? ຍສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ໂລກວິຈາຣິໂນ ໂລເກ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ມຫໂຕ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ປຣິສ຺ສໂມ ນ ສມ຺ໂຠຕິ ນ ໂຫຕິ, ກິໍ ວິຍ? ມາລຸຕສ຺ເສວ ນິຈ຺ຈໂສ, ຍຖາ ¶ ນິຈ຺ຈໍ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ມາລຸຕສ຺ສ ປຣິສ຺ສໂມ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ປຣິສ຺ສໂມ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ຘມ຺ມສິຣິເກນ ສມຸທາຫຏາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍ, ສມາເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ;

ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ເອຕິສ຺ສາ, ສພ຺ພມ຺ປິ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ.

ຕສ຺ມາ ວິຕ຺ຖາຣກາເມນ, ສກເລ ປິຏກຕ຺ຕເຍ;

ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ສາທໂຣ ເອຕ຺ຖ, ອິຕເຣນ ວິເສສໂຕຕິ.

ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ-ປຸຣາຓຏີກາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຕິໂລກຕິລກໍ ¶ ¶ ວນ຺ເທ, ສທ຺ຘມ຺ມາມຕນິມ຺ມິຕໍ;

ສໍສຸຏ຺ຐຸກຕສມ຺ຠຕ຺ຕິໍ, ຊິນໍ ຊນມໂນຣມໍ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ມຫາສາມິໍ, ເນກສຕ຺ຖວິສາຣທໍ;

ມຫາຄຸຓໍ ມຫາປຎ຺ຎໍ, ນໂມ ເມ ສິຣສາ ຄຣຸໍ.

ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍ ຏີກາ ຍາ, ປຸຣາຕນາ ສມີຣິຕາ;

ນ ຕາຍ ສກ຺ກາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ, ອຕ຺ໂຖ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຎາຕເວ.

ຕໂຕເນກຄຸຓານໍ ¶ ໂຍ, ມຎ຺ຊູສາ ຣຕນານວ;

ສຸມງ຺ຄລສນາເມນ, ເຕນ ປຎ຺ຎວຕາ ສຕາ.

ອຊ຺ເຌສິໂຕ ຍຕິນ຺ເທນ, ສທາຣຎ຺ຎນິວາສິນາ;

ສວິນິຈ຺ຉຍເມຕິສ຺ສາ, ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

(ກ) ເອຕ຺ຖາຫ – ກິມຕ຺ຖມາທິໂຕວາຍໍ ຄາຖາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ນນຸ ຍຖາຘິປ຺ເປຕເມວ ປກຣຓມາຣຠນີຍນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ ¶ . ສປ຺ປໂຍຊນຎ຺ຫິ ຕໍທສ຺ສນໍ ຕາຍ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປຓາມາຠິເຘຍ຺ຍກຣຓປ຺ປກາຣປ຺ປໂຍຊນາຠິຘານສນ຺ທສ຺ສນໂຕ. ຕານິ ຈ ປນ ສປ຺ປໂຍຊນານິ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ຄນ຺ຖປຣິສມາປນາທິປ຺ປໂຍຊນານມຠິນິປ຺ຜາທນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ໂສຕູນມຕ຺ຕໂນ ຈ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປຓາມກຣຓປ຺ປໂຍຊນໍ. ວິທິຕາຠິເຘຍ຺ຍສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎູນມາທຣຓີຍຕາ ອຠິເຘຍ຺ຍກຖນປ຺ປໂຍຊນໍ. ໂສຕຸຊນສມຸສ຺ສາຫຊນນໍ ກຣຓປ຺ປກາຣປ຺ປໂຍຊນກຖນປ຺ປໂຍຊນໍ. ໂວຫາຣສຸຂຕາ ປນ ອຠິຘານກຖນປ຺ປໂຍຊນໍ.

ຕຕ຺ຖ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປຓາໂມ ທສ຺ສິໂຕ, ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂນ຺ຕິ ອິມິນາ ຂຸທ຺ທຠູຕານໍ ສິກ຺ຂານໍ ອິຘ ປຏິປາເທຕພ຺ພຕາທີປເນນ ອຠິເຘຍ຺ຍໍ, ອຠິເຘຍ຺ໂຍ ຈ ນາເມສ ສມຸທິເຕນ ສຕ຺ເຖນ ວຈນີຍຕ຺ໂຖຕິ. ອຠິຘານຎ຺ຈ ປນ ອິມິນາວ ທສ຺ສິຕໍ ເຕນ ອຕ຺ຖານຸຄຕສມຎ຺ຎາປຣິທີປນໂຕ. ສມາຕິກນ຺ຕິ ອິມິນາ ກຣຓປ຺ປກາໂຣ, ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈ, ເຕນ ຂຸທ຺ທຠູຕານໍ ສິກ຺ຂານໍ ອິຘ ທສ຺ເສຕພ຺ພຠາວປ຺ປກາສນໂຕ. ອາທິໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ປໂຍຊນປໂຍຊນໍ ປນ ອິມິນາວ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ທສ຺ສິຕເມວ, ຕາສໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພປ຺ປກາສເນນ ຫິ ສິກ຺ຂເນ ສຕິ ຕມ຺ມູລິກາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ສໍສິຊ຺ຌນໂຕ. ປກຣຓປ຺ປໂຍຊນານໍ ສາຘນສາຘິຍລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຕນ຺ນິສ຺ສຍທສ຺ສເນເນວ ທສ຺ສິໂຕເຍວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສມຸທາຍຕ຺ໂຖ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖາວຍວຕ຺ໂຖ – ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂໍ ປວກ຺ຂາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ¶ ຣຕນານິ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຖ ວາ ຈິຕ຺ຕີກຕາທິນາ ກາຣເຓນ ຣຕນານິ, ພຸທ຺ຘາທໂຍວ ຣຕນານິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ¶ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໒໒໓; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔໕; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐);

ຕໂຍ ອວຍວາ ອສ຺ສາຕິ ຕຍໍ, ສມຸທາຍາເປກ຺ຂໍ ເອກວຈນໍ, ອວຍວວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ສມຸທາຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຕີຓິ ເອວ ຣຕນານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຣຕນານໍ ຕຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ. ວນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຕີຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ນມສ຺ສິຕ຺ວາ. ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວນ຺ທນາ ກາເຍນ ວນ຺ທຕິ, ວຈສາ ວນ຺ທຕິ, ມນສາ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໕໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເກວລໍ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຸສ຺ສຣຓວເສນ ມໂນທ຺ວາເຣ ພຫຸລປ຺ປວຕ຺ຕາ ກຸສລເຈຕນາ ມໂນທ຺ວາຣວນ຺ທນາ. ຕໍ ຕໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປນ ປວຕ຺ຕາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣວນ຺ທນາ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ສິກ຺ຂາ, ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາວເສນ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ. ສິກ຺ຂນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາກ຺ກມໍ ສີລາທິຘມ຺ມານໍ ສໍວຣຓວເສນ, ເອກາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ສມາຘານວເສນ, ອາຣມ຺ມຓຊານນລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວຘມຄ຺ຄປາຕຸຠາວປາປນວເສນ ຈ ອາເສວນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ພຫຸວິຘາ ສິກ຺ຂາ, ອິຘ ຕຸ ສງ຺ເຂປນຍຕ຺ຕາ ອປ຺ປກາທິອເນກຕ຺ຖສມ຺ຠເວປິ ຂຸທ຺ທ-ສທ຺ທສ຺ສ ອປ຺ປກຕ຺ໂຖເວຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ ຂຸທ຺ທາ ອປ຺ປກາ ສິກ຺ຂາຕິ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ. ອິຘ ປນ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາປ຺ປກາສໂກ ຄນ຺ໂຖ ຕພ຺ໂພຫາຣູປຈາຣໂຕ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ‘‘ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ວຣຸຓານຄຣ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂໍ. ປວກ຺ຂາມີຕິ ກເຖສ຺ສາມິ.

ກີທິສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາທິໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອາທິ-ສທ຺ໂທຍມຕ຺ຖິ ອວຍວວຈໂນ ຍຖາ ‘‘ສພ຺ພາທີນິ ສພ຺ພນາມານີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖິ ອປາທານວຈໂນ ຍຖາ ‘‘ປພ຺ພຕາທີນິ ເຂຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາວຍວວາຈີ ກມ຺ມສາຘໂນ ‘‘ອາທິຍຕີຕ຺ຍາທີ’’ຕິ. ອິຕໂຣ ອປາທານສາຘໂນ ‘‘ອາທິຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕ຺ຍາທີ’’ຕິ ¶ . ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອວຍວວຈໂນ, ຕສ຺ເສທໍ ຄຫຓໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກ຺ຂຓມ຺ປິ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ອາທິຠູຕາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກ຺ຂຓໂຕເຍວ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວ-ສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ສພ຺ພວາກ຺ຍານໍ ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ ລພ຺ຠຕິ. ໂຕ-ປຈ຺ຈໂຍ ອວຘິມ຺ຫິເຍວ ¶ , ນ ອາຘາເຣ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂຕປຈ຺ຈເຍ ອາຘາເຣ ວຕ຺ຕມາເນ ອາທິມ຺ຫິເຍວ ມຊ຺ຌອນ຺ຕານໍ ອວຍວຠູເຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍ, ຕຖາ ສຕິ ອວຘາຣຓນິຈ຺ຉໂຍ ນິຍໂມຕິ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ອາທິກ຺ຂຓນິຍເມນ ມຊ຺ຌາທໂຍ ນິວຕ຺ຕິເຍຍ຺ຍຸໍ. ອປາທານວຈນສ຺ສາປິ ຄຫເຓ ອວຘິຠູໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກ຺ຂໂຓ ນິວຕ຺ຕິເຍຍ຺ຍ ‘‘ປພ຺ພຕາທີນິ ເຂຕ຺ຕານີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິຠູຕປພ຺ພຕປຣິຈ຺ຈາເຄນ ເຂຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຏີກາຍໍ ປນ ອາຘາຣຕ຺ໂຖປິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສໍ ນາຕິຄຈ຺ຉຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ຏີກາຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ເອຕ຺ເຖວ ປຸຣາຓຏີກາຍນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອາທິໂຕຕິ ອິມິນາ ອິທໍ ທີເປຕິ – ອຕິທຸລ຺ລຠໍ ຂຓສມວາຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອາລສິຍໂທເສນ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕຫິ ຈ ອຎ຺ຎາຓໂທເສນ ອຎ຺ຎຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕຫິ ຈ ອຫຸຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ສມ຺ມາປຏິປຊ຺ຊນວເສນ ອາທໂຣ ຊເນຕພ຺ໂພຕິ.

ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ຈ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ອາເສວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ເອກເສສນເຍນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາສາມຎ຺ເຎນ ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍປິ ເອຕ຺ເຖວາວິໂຣໂຘຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມາໂສ. ນນຸ ອຘິສີລາທໂຍວ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ເອວໍ ສຕິ ກຖໍ ປກຣຓໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ, ສິກ຺ຂາຍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ເຕ ສຕິ ຕທ຺ທີປກຄນ຺ຖສ຺ສາປິ ອາເສວິຕພ຺ພຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕພ຺ພວິນິຈ຺ຉຍໍ ສກລມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມາຕິກາຍ ຐປນໂຕ ສຫ ມາຕິກາຍາຕິ ສມາຕິກໍ. ຕຄ຺ຄຸຓສໍວິຎ຺ຎາໂຓຍໍ ພຫຸພ຺ພີຫິ ຕສ຺ສ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ¶ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສ຺ສ ໂຍ ຄຸໂຓ ມາຕິກາສງ຺ຂາຕໍ ວິເສສນໍ, ຕສ຺ສ ອິຘ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ. ສຸເຂເນວ ຫິ ຄຫຓໍ ສິຍາ ມາຕິການຸສາເຣນ ຕໍ ຕໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ໂອໂລເກນ຺ຕານໍ ສໍສຍາປຄມໂຕ.

(ຂ-ຊ) ອິທານິ ¶ ‘‘ສມາຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມາຕິກາປທານິ ຕາວ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ປາຣາຊິກາ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ກສ຺ມາ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ສພ຺ພສິກ຺ຂານໍ ມູລຠູຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນໂຣ ສປຎ຺ໂຎ, ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓; ເປຏໂກ. ໒໒; ມິ. ປ. ໒.໑.໙) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາປິ ມຫາສາວຊ຺ຊຕ຺ຕາ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ສພ຺ພປຐມໍ ຊານິຕພ຺ພາຕິ ປາຣາຊິກາວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມາຕິກາປທານໍ ປນ ອຕ຺ໂຖ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ມາຕິກາປທສ຺ສ ນິທ຺ເທສວເສເນວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ນ ອິຘ ວິສຸໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ. ອວິຎ຺ຎາຍມານໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປກາສຍິສ຺ສາມ.

ອິທານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐປທານຸກ຺ກເມນ ນິທ຺ເທສໍ ອາຣຠນ຺ໂຕ ‘‘ປາຣາຊິກາ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ປຐມໍ ມາຕິກາປທໍ ອຸທ຺ຘຣິ. ເອວມຸປຣິປິ. ອິທານິ ປາຣາຊິກາໂຍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐປທານຸກ຺ກເມນ ນິທ຺ເທສໍ ອາຣຠນ຺ໂຕ ‘‘ຄຣຸກາ ນວາ’’ຕິ ທຸຕິຍໍ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣີຕິອາທິນາ ຍຖາໂຍຄໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນາ ປຸຄ຺ຄລາ ຕາຍ ປຣາຊຍນ຺ຕີຕິ ປຣາຊິຍາ. ເຕເຍວ ປາຣາຊິກາ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ວຸທ຺ຘິໍ ກຕ຺ວາ ຍ-ກາຣສ຺ສ ກ-ກາຣກຣເຓນ. ເຕ ປນ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑-໒. ອິທານິ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອວມຸປຣິປິ ຍຖາໂຍຄໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ¶ ມຄ຺ຄາ ຈ ນາມ ຕິໍສ ມຄ຺ຄາ. ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕວເສນ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍ ອຍໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ –

‘‘ອປທານໍ ອຫີ ມຈ຺ຉາ, ທ຺ວິປທານຎ຺ຈ ກຸກ຺ກຸຏີ;

ຈຕຸປ຺ປທານໍ ມຊ຺ຊາຣີ, ວຕ຺ຖຸ ປາຣາຊິກສ຺ສິມາ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໕);

ຕາສໍ ວຈ຺ຈປສ຺ສາວມຸຂມຄ຺ຄວເສນ ຕໂຍ ຕໂຍ ກຕ຺ວາ ນວ ມຄ຺ຄາ, ຕຖາ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນການໍ, ປຸຣິສານໍ ປນ ວຈ຺ຈມຸຂມຄ຺ຄວເສນ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ກຕ຺ວາ ຉ, ຕຖາ ປຓ຺ຑການນ຺ຕິ ຕິໍສ. ເຕສໍ ຕເຍ. ກີທິເສຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຖຕສນ຺ຖເຕ’’ຕິ. ສນ຺ຖເຕ ອສນ຺ຖເຕຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ນ ສນ຺ຖຕໍ ອສນ຺ຖຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ອສນ຺ຖເຕ. ນ-ກາໂຣ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ປຍິຣຸທາເສ, ຕໍ ກິຣິຍາຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ວິຘາເນນ ສນ຺ຖຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ປຍິຣຸທາສນໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ ປຍິຣຸທາໂສຕິ. ນ ປສຊ຺ຊປ຺ປຏິເສເຘ, ສນ຺ຖຕໍ ປສຊ຺ຊ ປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນ ນິເສໂຘຕິ. ວາ-ສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ວຈນຍຸຕ຺ຕິພເລເນວ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ສ ປລິເວເຐຕ຺ວາ, ອນ຺ໂຕ ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ວຕ຺ຖາທິນາ ເກນຈິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຠູເຕ ອລ຺ໂລກາເສ ປກຕິວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ເຐ ຕິນ຺ຕປ຺ປເທເສ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອງ຺ຄຊາຕໍ. ສນ຺ຕິອາທິ ຕພ຺ພິເສສນໍ. ສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິຍໍ. ສໍ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕນິເຍ ຈ ວຕ຺ຕຕິ. ສນ຺ຖຕໍ ອສນ຺ຖຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ. ອຸປາທິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ. ກິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕິລມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ. ຕິລສ຺ສ ມຕ຺ຕໍ ສາກລ຺ລໍ ຍສ຺ສ ຕໍ ຕິລມຕ຺ຕໍ ¶ . ‘‘ມຕ຺ຕໍ ສາກລ຺ລໍ ນິຈ຺ຉເຍ’’ຕິ ຫິ ນິຆຓ຺ຑຸ. ເອຕ຺ຖາປິ ອວຍເວນ ວິຄ຺ຄໂຫ ສມຸທາໂຍ ສມາສຕ຺ໂຖ, ຕິລພີຊປ຺ປມາຓມ຺ປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ຕໍ? ນິມິຕ຺ຕໍ, ປເວສນໍ ວາ. ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ, ‘‘ຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ສມ຺ຠາວີຍຕິ, ອຘິເກ ກາ ¶ ນາມ ກຖາຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ສມ຺ຠາວນໍ, ເອວໍຠູຕໍ ສໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ ຕິລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຈຸໂຕ ປຣິຠຏ຺ໂຐ, ປາຣາຊິໂກ ນາມ ໂຫຕິ ສາສນໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຄມ຺ມມານຕ຺ຖສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ປໂຍຄໍ ປຕິ ກາມາຈາຣຕ຺ຕາ. ກີທິໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕສິກ຺ໂຂ’’ຕິ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສິກ຺ໂຂ ປນ ອຠິກ຺ຂຸກຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂອຫິຕາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ສິກ຺ຂາ ເອເຕນາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ຍຖາລກ຺ຂຓໍ ນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສິກ຺ໂຂ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕສິກ຺ໂຂ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕເຂຕ຺ຕກາລປ຺ປໂຍຄປຸຄ຺ຄລວິຊານນວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ຎຕ຺ວາ ຕທຠາເວນ ອປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວໂຕ ຈວິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທີນິ ‘‘ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ອຸປາສໂກ, ອາຣາມິໂກ, ສາມເຓໂຣຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ‘‘ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທີນິ ຉ ເຂຕ຺ຕປທານິ ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ວຕ຺ຕມານກາໂລເຍວ ກາໂລ ນາມ. ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວເສນ ວາຈສິກປ຺ປໂຍໂຄວ ປໂຍໂຄ ນາມ. ອນຸມ຺ມຕ຺ຕາທິໂກ ປຈ຺ຈກ຺ຂາໂຕ ຈ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ໂສວ ປຸຄ຺ຄໂລ ນາມ. ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕກສ຺ສ ວຈນສມນນ຺ຕຣເມວ ‘‘ອຍໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍຕີ’’ຕິ ວາ ໂສຕຸໂນ ຊານນໍ ວິຊານນໍ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ ປນ ປິຬກໍ ວາ ຈມ຺ມຂິລໍ ວາ ໂລມໍ ວາ ປເວສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ອກ຺ຂິນາສກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ທວຕ຺ຖິໂກເສສຸ, ສຕ຺ຖກາທີຫິ ກຕວເຓ ວາ ເມຖຸນຣາເຄນ ນິມິຕ຺ຕໍ ປເວສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອວເສສສຣີເຣສຸ ອຸປກຈ຺ຉກາທີສຸ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສໂຄຄທ຺ຣຠໂອຏ຺ຐມຫິໍສາທີນໍ ນາສາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ວຕ຺ຖິໂກເສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວເຓສຸ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕຖາ ອວເສສສຣີເຣ ¶ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ, ເມຖຸນຣາເຄນ ວາ ຊີວມານກປຸຣິສສ຺ສ ວຕ຺ຖິໂກສໍ ອປ຺ປເວສນ຺ໂຕ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕທນ຺ເຕສຸ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນກ຺ກໂມ.

ອິທານິ ປເວສນໍ ນາມ ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຕຸປກ຺ກເມເນວ, ປຣູປກ຺ກເມນາປິ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ສາທິຍນ຺ໂຕວ ¶ ຈຸໂຕ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຖ ວາຕິ ອຍໍ ນິປາໂຕ, ນິປາຕສມຸທາໂຍ ວາ ປກ຺ຂນ຺ຕຣາຣມ຺ເຠ. ປເວສນຎ຺ຈ ຐິຕຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘາໂຣ ຈ ປວິຏ຺ຐຎ຺ຈ ປເວສນ…ເປ… ປວິຏ຺ຐານິ, ອິຕຣີຕຣໂຍຄທ຺ວນ຺ໂທ. ອິຕຣີຕຣໂຍໂຄ ນາມ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຕ຺ໂຖປາທານຕາຕິ ປເວສນາທີນິ ຐິຕາທິອຕ຺ຖານິປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປວິຏ຺ຐ-ສທ຺ໂທປິ ປເວສນາທິອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕໂຕເຍເວຕ຺ຖ ຕສ຺ມາ ພຫຸວຈນສມ຺ຠໂວ. ອຎ຺ຎຖາ ທ຺ວນ຺ເທ ອວຍວຕ຺ຖປຘານຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຖວາຈກາປິ ປວິຏ຺ຐ-ສທ຺ທາ ກຖໍ ພຫຸວຈນປ຺ປສງ຺ໂຄ. ສມາຫາເຣ ວາ ທ຺ວນ຺ໂທ. ຂໂຓຕິ ກາລວິເສໂສ. ໂສ ຈ ໂຍຄວນ຺ຕານໍ ຂຓນ຺ຕຣວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ປເວສນ…ເປ…ປວິຏ຺ຐານິເຍວ ຂໂຓຕິ ກມ຺ມຘາຣໂຍ, ອເຠເທ ເຠທປຣິກປ຺ປນາຍ ວາ ປເວສນ…ເປ… ປວິຏ຺ຐານໍ ຂໂຓຕິ ຉຏ຺ຐີຕປ຺ປຸຣິໂສ. ຕສ຺ສ ສາທໂກ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ສາທໂກ ປເວສນ…ເປ… ສາທໂກ. ຂຓ-ສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ທ຺ວນ຺ທສມາສຕ຺ຕາ, ປເວສນກາລໍ ຐິຕກາລໍ ອຸທ຺ຘາຣກາລໍ ປວິຏ຺ຐກາລໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ສາທິຍນ຺ໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ເສວນຈິຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເນນ ສາທໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຈຸໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເທສສ຺ສ ອນ຺ໂຕກຣຓໍ ປເວສນໍ ນາມ. ຍາວ ອຸທ຺ຘຣຓາຣມ຺ຠາ ນິວຕ຺ຕໍ ຐິຕໍ ນາມ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໘) ປນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ປຕ຺ວາ ສພ຺ພຖາ ວາຍມໂຕ ໂອຣມິຕ຺ວາ ຐິຕກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມເຍ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາວ ອຄ຺ຄາ ນີຫຣຓໍ ອຸທ຺ຘາໂຣ ນາມ. ຍາວ ປເວສນາຣຫຏ຺ຐານາ ອນ຺ໂຕກຕໍ ປວິຏ຺ຐໍ ນາມ.

໓-໔. ອິທານິ ທຸຕິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອາທິເຍຍ຺ຍ…ເປ… ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາມເຍ, ປາຣາຊິໂກ ຠເວຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອທິນ຺ນນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສສາມິເກຫິ ກາຍວາຈາຫິ ນ ທິນ຺ນໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາຕິ ເຖໂນຕິ ໂຈໂຣ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເຖຍ຺ຍໍ ນ-ກາຣສ຺ສ ຍ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວິຕ຺ເຕນ. ຠວນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມາ ອຠິຘານພຸທ຺ຘີຕິ ຠາໂວ, ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ຊາຕິຄຸຓາທິ. ອິຘ ປນ ອວຫຣຓຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ທພ຺ພໍ ເຖຍ຺ຍໍ. ເຖຍ຺ຍຎ຺ຈ ຕໍ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ, ເຕນ. ອາທິເຍຍ຺ຍາຕິ ອາຣາມາທິໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ຫເຣຍ຺ຍາຕິ ຫຣນ຺ໂຕ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ອວຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ‘‘ເທຫິ ເມ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ນ ມຍາ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ອິຣິຍາປຖໍ ໂກເປຍ຺ຍາຕິ ຠຓ຺ຑຫາຣກສ຺ສ ຄມນາທິອິຣິຍາປຖໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ໂກປໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຫິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘‘ໂກປີ’’ຕິ ¶ ນາມຘາຕຸ. ຐານາ ຈາເວຍ຺ຍາຕິ ຐປິຕຏ຺ຐານໂຕ ຈາເວຍ຺ຍ. ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາມເຍຕິ ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານໍ ວາ ສຸງ຺ກຆາຕໍ ວາ ອຕິກ຺ກາເມຍ຺ຍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຣາມາທິອຠິຍຸຎ຺ຊເນ, ສາມິກສ຺ສ ວິມຕຸປ຺ປາທນຘຸຣນິກ຺ເຂເປ, ຠຓ຺ຑຫາຣກສ຺ສ ສີສຠາຣາມສນຜນ຺ທາປນຂນ຺ໂຘໂຣປເນ, ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ‘‘ເທຫິ ເມ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ໂຈທິຍມານສ຺ສ ‘‘ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຠຓນວິມຕຸປ຺ປາທນຘຸຣນິກ຺ເຂເປ, ຖລຏ຺ຐສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາມສນຜນ຺ທາປນຐານາຈາວເນ ຈາຕິ ຈຕູສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິກາໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ¶ ປຐມທຸຕິຍປາທສງ຺ກາມເນ, ປຣິກປ຺ປິຕສຸງ຺ກຆາຕຏ຺ຐານໂຕ ປຐມທຸຕິຍປາທາຕິກ຺ກາເມ ຈາຕິ ທ຺ວີສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ກເມນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິກາໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກມິສ຺ສກຕ຺ຕາ ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ໂຍຊນາ. ເອກຠຓ຺ຑວເສນ ປນ ສສ຺ສາມິກສ຺ສ ທາສສ຺ສ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຠິໂຍຄາທິນາ ນເຍນ ອາທິຍນຫຣຓາທິວເສນ ໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອປິຈ ອິມານິ ຉ ປທານິ ວຓ຺ຓຍນ຺ເຕນ ນານາຠຓ຺ຑເອກຠຓ຺ຑສາຫຕ຺ຖິກປຸພ຺ພປ຺ປໂຍຄເຖຍ຺ຍາວຫາຣສງ຺ຂາເຕ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈເກ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ ຉປ຺ປທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອວຫາຣານໍ. ເຕ ປນ ອວຫາຣາ ເຍນ ເກນຈິ ອຠິໂຍຄາທິອາກາຣນານຕ຺ຕມຕ຺ເຕນ ຠິນ຺ນາຕິ ຕໍວເສນ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈກໍ ນາມ ຊາຕໍ. ເອວໍ ສໍວຓ຺ຓິຕຎ຺ຫິ ອິທໍ ອທິນ຺ນາທານປາຣາຊິກໍ ສຸວຓ຺ຓິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ປຎ຺ຈການິ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປທານໍ ວເສນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຍໍ ປເນຕໍ ‘‘ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາມເຍ’’ຕິ ຉຏ຺ຐໍ ປທໍ, ຕໍ ຕຕິຍປຎ຺ຈເມສຸ ປຎ຺ຈເກສຸ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປຣິກປ຺ປາວຫາຣວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ສາຫຕ຺ຖິກ-ສທ຺ເທນ ອຸປຈາຣໂຕ ຕໍສຫຈຣິຕປຎ຺ຈກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສາຫຕ຺ຖິກຎ຺ຈ ຕໍ ປຎ຺ຈກຎ຺ຈາ’’ຕິ ວາ ‘‘ສາຫຕ຺ຖິກາທິ ປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕິ ມຊ຺ເຌປທໂລປວເສນ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກໍ. ເອວມຸປຣິປິ. ຕໍ ປນ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ອາຓຕ຺ຕິໂກ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ອຕ຺ຖສາຘໂກ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສໂກ ຫຕ຺ໂຖ ສຫຕ຺ໂຖ, ສຫຕ຺ເຖນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສາຫຕ຺ຖິໂກ. ເອວໍ ອາຓຕ຺ຕິໂກ. ສຸງ຺ກຆາຕປຣິກປ຺ປິໂຕກາສານໍ ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ພຫິ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນິສ຺ສຄ຺ໂຄ, ໂສ ເອວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ. ກາລໍ ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໂຕ ¶ ຈ ປຣສ຺ສ ເຕລກຸມ຺ຠິຍາ ປາທຄ຺ຆນກໍ ເຕລໍ ອວສ຺ສໍ ປິວນການໍ ອຸປາຫນາທີນໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານໍ ເຕລປາຕນໂຕ ຈ ປຸເຣຕຣເມວ ປາຣາຊິກສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ¶ ສາເຘຕີຕິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ. ໂສ ປນ ອາຓາປນປ຺ປໂຍໂຄ, ອຸປາຫນາທີນໍ ນິກ຺ເຂປປ຺ປໂຍໂຄ ຈ. ອາຣາມາຠິໂຍເຄ ຈ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ເຑ ຈ ຕາວກາລິກຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍານມທາເນ ຈ ຘຸຣສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ.

ປຸພ຺ພປ຺ປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ ນາມ ປຸພ຺ພປ຺ປໂຍໂຄ ສຫປ຺ປໂຍໂຄ ສໍວິຘາວຫາໂຣ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຓາປນໍ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພປ຺ປໂຍໂຄ ນາມ. ຐານາຈາວນຂິລສງ຺ກາມນປ຺ປໂຍເຄນ ສຫ ວຕ຺ຕມາໂນ ສຫປ຺ປໂຍໂຄ. ສໍວິຘາຍ ສມ຺ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ເອເກນາປິ ຠຓ຺ເຑ ຐານາ ຈາວິເຕ ສພ຺ເພສໍ ອວຫາໂຣ ສໍວິຘາວຫາໂຣ. ສງ຺ເກຕກມ຺ມນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສຎ຺ຊານນກຣຓໍ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທິກຣຓໍ.

ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈກໍ ປນ ສຍເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນນຸ ຈ ຉປ຺ປທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອວຫາຣານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິ ປກ຺ຂນ຺ຕຣວເສນ ວິສຸໍ ວິຍ ອິທໍ ປຎ຺ຈກໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫາ ‘‘ເຍນ ເກນຈິ ອຠິໂຍຄາທິອາກາຣນານຕ຺ຕມຕ຺ເຕນ ຠິນ຺ນາ’’ຕິ, ເອຕາທິສສ຺ສ ເຠທສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ປກ຺ຂນ຺ຕຣວເສນາປິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ສ ປຎ຺ຈກສ຺ສ ວິສຸໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວຈນໍ ປນ ປສິທ຺ຘິວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ກຸສ-ສທ຺ເທນ ກຸສສງ຺ກາມນມຘິປ຺ເປຕໍ ອເຠໂທປຈາເຣນ. ເຖຍ຺ຍຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ກຸໂສ ຈ ຉນ຺ນຎ຺ຈ ປຣິກປ຺ໂປ ຈ ເຖຍ຺ຍາ…ເປ… ປຣິກປ຺ປໍ, ທີໂຆ ສນ຺ຘິວເສນ. ເຕນ ອວຫາຣໂກ ປາຣາຊິໂກ ຠເວຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ປນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນນ ອວຫາຣໂກ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ¶ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສ຺ສ ອວຫາຣໂກ ໂຫຕີຕິ ທ຺ວນ຺ທສມາສນ຺ໂຕຄຘຕ຺ເຕປິຈສ຺ສ ວິໂຣຘາຠາໂວຠາວສາຘໂນ ຈາຍໍ ຉນ຺ນ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທນາທີນິ ກຕ຺ວາ ວາ ຕຸລາກູຏມານກູຏກຫາປຓກູຏາທີຫິ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣໂກ. ພລກ຺ກາເຣນ ປຣສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ພລາວຫາຣໂກ. ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ກຸສາວຫາຣໂກ. ຕິຓປຓ຺ຓາທີຫິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສ຺ສ ອວຫາຣໂກ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາຣໂກ. ສາຏກາທິຠຓ຺ຑວເສນ, ຄພ຺ຠທ຺ວາຣາທິໂອກາສວເສນ ວາ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣໂກ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປຣິກປ຺ປິຕຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫເຓ ປຣິກປ຺ປິຕປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກເມ ຈ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ປເນຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຓ຺ຑກາລຄ຺ຆເທເສຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ອທິນ຺ນາທາເນ ຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ກາໂລ ຈ ອຄ຺ໂຆ ຈ ເທໂສ ຈ ເຕຫິ ຈ ປຣິໂຠເຄນ ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ຕຕ຺ຖ ອວຫຏຠຓ຺ຑສ຺ສ ສສ຺ສາມິກສ຺ສາມິກຠາວໍ ສສ຺ສາມິເກປິ ສາມິການໍ ສາລຍນິຣາລຍຠາວຎ຺ຈ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ສາລຍກາເລ ເຈ ອວຫຏໍ, ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຠຓ຺ເຑນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ນິຣາລຍກາເລ ເຈ ອວຫຏໍ, ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ສາມິເກສຸ ປຸນ ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ທາຕພ຺ພໍ. ຕເທວ ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ກທາຈິ ມຫຄ຺ຆໍ, ກທາຈິ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຏໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ ໂຍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ, ເຕນ ກາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ກາເລນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ນວຠຓ຺ຑສ຺ສ ໂຍ ອຄ຺ໂຆ, ໂສ ປຈ຺ຉາ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພທາ ປກຕິອຄ຺ຆວເສນ ອກຕ຺ວາ ກາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຄ຺ເຆນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຠຓ຺ຑຸຏ຺ຐານເທເສ ຠຓ຺ຑໍ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມຫຄ຺ຆໍ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ເທເສ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຏໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ເທເສ ອຄ຺ເຆນ ກາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເທເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ປຣິໂຠເຄນ ¶ ສາຏກາທິໂນ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຣິໂຠຄວເສນ ປຣິຫີນາປຣິຫີນຠາວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ປຣິໂຠເຄນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໕-໗. ອິທານິ ຕຕິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ ກລລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຊີວມານກມນຸສ຺ສຊາຕິການໍ ສຣີຣໍ. ຈິຈ຺ຈ ປາໂຓຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສທ຺ຘິໍເຍວ ‘‘ວຘາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ວຘກເຈຕນາຍ ເຈເຕຕ຺ວາ ປກປ຺ເປຕ຺ວາ. ຊີວິຕາ ວາ ວິໂຍຊເຍຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຊາຕິອຸຓ຺ຓໍສຸນາ ສມຸທ຺ຘຏເຕລພິນ຺ທຸມຕ຺ຕໍ ກລລຣູປກາເລ ຕາປນາທີຫິ ວາ ຕໂຕ ວາ ອຸທ຺ຘມປິ ຕທນຸຣູເປນ ອຸປກ຺ກເມນ ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍປກ຺ກເມ ສຕິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິໂນ ອຣູປຊີວິຕສ຺ສາປິ ໂວໂຣປນສມ຺ຠວໂຕ ອຸຠຍຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ເປ. ມຣຓເຈຕໂນຕິ ມຣເຓ ເຈຕນາ ຍສ຺ສ ໂສ ມຣຓາຘິປ຺ປາໂຍ. ສຕ຺ຖຫາຣກນ຺ຕິ ຊີວິຕໍ ຫຣຕີຕິ ຫາຣກໍ, ສຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕໍ ຫາຣກຎ຺ຈາຕິ ສຕ຺ຖຫາຣກໍ, ຕໍ. ອສ຺ສ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫສ຺ສ. ອຸປນິກ຺ຂິເປຕິ ສມີເປ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ ວາ. ເອເຕນ ຖາວຣປ຺ປໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ຄາເຫຍ຺ຍ ມຣຓູປາຍນ຺ຕິ ‘‘ສຕ຺ຖໍ ວາ ອາຫຣ, ວິສໍ ວາ ຂາທາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຣຓຕ຺ຖາຍ ອຸປາຍໍ ຄາຫາເປຍ຺ຍ ວາ. ເອເຕນ ອາຓຕ຺ຕິປ຺ປໂຍໂຄ ທສ຺ສິໂຕ. ວເທຍ຺ຍ ມຣເຓ ຄຸຓນ຺ຕິ ກາຍວາຈາທູຕເລຂາຫິ ‘‘ໂຍ ເອວໍ ມຣຕິ, ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຣເຓ ຄຸຓໍ ປກາເສຍ຺ຍ ວາ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຘິກາຣວເສນ ວາ-ສທ຺ໂທ ອາຫຣິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຈຸໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ສາສນໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ອິທານິ ປນສ຺ສ ຉພ຺ພິເຘ ປໂຍເຄທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປໂຍຄາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສາຫຕ຺ຖິ…ເປ… ອິທ຺ຘິວິຊ຺ຊາມຍາ ¶ ປໂຍຄາຕິ ອິເມ ¶ ຉ ປໂຍຄາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກ-ກາຣໂລເປນ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສາຫຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອເນກຕ຺ເຖ ອເນກຕທ຺ຘິຕສມ຺ຠເວນ ສຫຕ຺ຖສ຺ສາຍໍ ປໂຍໂຄ ສາຫຕ຺ຖີຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາຫຕ຺ຖິ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈ ອາຓຕ຺ຕິ ຈ ຖາວໂຣ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ອິທ຺ຘິ ຈ ວິຊ຺ຊາ ຈ, ຕາສມິເມຕິ ອິທ຺ຘິວິຊ຺ຊາມຍາ, ອິທ຺ຘິມໂຍ ວິຊ຺ຊາມໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປໂຍຄາຕິ ອິເມ ຉປ຺ປໂຍຄາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສຍໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ກາເຍນ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ປຫຣຓໍ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ປໂຍໂຄ. ທູເຣ ຐິຕໍ ມາເຣຕຸກາມສ຺ສ ກາຍາທີຫິ ອຸສຸສຕ຺ຕິອາທີນໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນິສ຺ສຄ຺ໂຄ. ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ມາເຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາຓາປນໍ ອາຓຕ຺ຕິ, ໂອປາຕຂຓນໍ ອປສ຺ເສນສໍວິຘານໍ ອສິອາທີນໍ ອຸປນິກ຺ຂິປນາທິ ຖາວໂຣ. ມາຣຓຕ຺ຖໍ ກມ຺ມວິປາກຊາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ປໂຍຊນໍ ອິທ຺ຘິມໂຍ. ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິ ຈ ນາເມສາ ຣາຊາທີນໍ ຣາຊິທ຺ຘິອາທໂຍ. ຕຕ຺ຖ ປິຕຸຣຎ຺ໂຎ ສີຫຬິນ຺ທສ຺ສ ທາຐາໂກຏເນນ ຈູຬສຸມນກຸຏຸມ຺ພິຍມາຣເຓ ຣາຊິທ຺ຘິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຕທຕ຺ຖເມວ ອຖພ຺ພຓາທິວິຊ຺ຊາຍ ປຣິຊປ຺ປນໍ ວິຊ຺ຊາມໂຍ ປໂຍໂຄ.

ເອວໍ ຉປ຺ປໂຍເຄ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສຸ ອາຓຕ຺ຕິປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ນິຍາມເກ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາລາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອາຓຕ຺ຕິໍ ນິຍເມນ຺ຕິ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕາວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕີຕິ ອາຓຕ຺ຕິນິຍາມກາ. ເຕ ປນ ກາໂລ ຈ ວຕ຺ຖຸ ຈ ອາວຸຘຎ຺ຈ ອິຣິຍາປໂຖ ຈາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ຕຖາ ກິຣິຍາວິເສໂສ ໂອກາໂສຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ຉ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກາໂລ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິ ໂຍພ຺ພນາທິ ຈ. ວຕ຺ຖຸ ມາເຣຕພ຺ໂພ ສຕ຺ໂຕ. ອາວຸຘໍ ອສິອາທິ. ອິຣິຍາປໂຖ ມາເຣຕພ຺ພສ຺ສ ຄມນາທິ. ກິຣິຍາວິເສໂສ ວິຊ຺ຌນາທິ. ໂອກາໂສ ຄາມາທິ. ໂຍ ຫິ ‘‘ອຊ຺ຊ, ສ຺ເວ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍທາ ກທາຈິ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ມາເຣຕິ, ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ. ໂຍ ປນ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ໂຕ ມຊ຺ຌນ຺ຫາທີສຸ ມາເຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ ໂຫຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອວໍ ກາລສ຺ສ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕາວເສນ ນິຍາມກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມິນາວ ນເຍນ ວຕ຺ຖຸອາທີສຸປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

໘-໙. ອິທານິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຌານາທິເຠທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນິ ໂນສນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຸປນາຍິກຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວສ຺ສິຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎາປເທສຣຫິຕຎ຺ຈ ຌານາທິເຠທໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ກຕ຺ວາ ວາ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ວາ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖ ທີເປນ຺ໂຕ ນາຘິມານິໂກ ຎາເຕ ຈຸໂຕ ຠເວຕິ ¶ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນິ ສກສນ຺ຕາເນ ໂນສນ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາເຍວ ອວິຊ຺ຊມານໍ, ເອຕ຺ຖ ໂນສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ເຖ ຕປ຺ປຸຣິໂສ. ຌານາທິເຠທນ຺ຕິ ຌານໍ ອາທິ ຍສ຺ສ ‘‘ວິໂມກ຺ຂສມາຘິ ສມາປຕ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນ ມຄ຺ຄຠາວນາ ຜລສຈ຺ຉິ ກິຣິຍາກິເລສປ຺ປຫານວິນີວຣຓຕາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ອຠິຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໘) ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂສ ຌານາທິ, ໂສວ ເຠໂທ ວິເສໂສຕິ ສມາໂສ. ຕໍ ຌານາທິເຠທໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ. ອຕ຺ຕຸປນາຍິກນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ມຍິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາໂຣຈນວເສນ ອຕ຺ຕນິ ອຸປນີຍຕິ, ‘‘ອຫໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕາ ອຸປນີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ເມຕິ ວາ ອຕ຺ຕຸປນາຍິໂກ, ຌານາທິເຠໂທ, ຕໍ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວສ຺ສິຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠໂວ ນາມ ອິທານິ ວຕ຺ຕມາໂນ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕນ຺ນິສ຺ສິໂຕຕິ ສມາໂສ, ໂສ ຈ ຌານາທິເຠໂທເຍວ, ຕໍ.

ອຎ຺ຎາປເທສຣຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໒໒໐) ນເຍນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອປເທໂສ, ເຕນ ຣຫິໂຕ ຈຕ຺ໂຕຕິ ຕປ຺ປຸຣິສສມາໂສ, ໂສ ຣຫິໂຕ ເຕນາຕິ ວາ ພຫຸພ຺ພີຫິ, ຌານາທິເຠໂທວ ¶ , ຕໍ. ໂກຏ຺ຐາສໍ ກຕ຺ວາ ວາຕິ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ປຐມໍ ຌານໍ ຕຕິຍໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂກຏ຺ຐາສໍ ກຕ຺ວາ ວາ. ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ວາຕິ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກນ຺ຕິ ຐິເຕ ວິຈ຺ຉາຍໍ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ກຕ຺ວາຕິ ກຣຓກິຣິຍາຍ ເອເກກວເສນ ຠິນ຺ນສ຺ສ ຌານາທິໂນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘນິຈ຺ຉາ ວິຈ຺ຉາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ໂກຏ຺ຐາສໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ຌານລາຠີ, ວິໂມກ຺ຂລາຠີ, ສມາຘິລາຠີ, ສມາປຕ຺ຕິລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຈ ‘‘ເອເກກໍ ວາຕິ ‘ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ, ທຸຕິຍສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ເອເກກໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອວຸຕ຺ຕກ຺ກໂມຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາເຍນ ວາຕິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທິວເສນ ກາເຍນ ວາ. ວາຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍ-ກາໂຣ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ‘‘ອລຊ຺ຊິຕາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖຕິ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ຄຫຓໂຍຄ຺ເຍ ປເທເສ ຐຕ຺ວາຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ທີເປນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ມຍິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປກາເສນ຺ໂຕ. ນາຘິມານິໂກຕິ ອປ຺ປຕ຺ເຕ ປຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາສງ຺ຂາໂຕ ອຘິໂກ ມາໂນ, ໂສ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສາຕິ ນາຘິມານິໂກ, ຠິກ຺ຂຸ. ຎາເຕຕິ ວິຎ຺ຎຸນາ ມນຸສ຺ສຊາຕິເກນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິຎ຺ຎາເຕ ສຕິ ຈຸໂຕ ຠເວ ສາສນໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຎ຺ຎາປເທເສນ ທີປຍໂຕ ປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ –

ທຸກ຺ກຏໍ ¶ ປຐມສ຺ເສວ, ສາມນ຺ຕມິຕິ ວຓ຺ຓິຕໍ;

ເສສານໍ ປນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມຸທີຣິຕນ຺ຕິ.

໑໐. ອິທານິ ¶ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ເຈເຕສມສໍວາສຕໍ ອຠພ຺ພຕຎ຺ຈ ທີເປຕຸໍ ‘‘ປາຣາຊິເກເຕ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ປຸຄ຺ຄລາ ຍຖາ ປຸເຣ ປຸພ຺ເພ ຄິຫິກາເລ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ຈ ວິຍ ອສໍວາສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຫ ວສນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ລຊ຺ຊິໂນ ເອເຕສຸ ກມ຺ມາທີສຸ ນ ເອໂກປິ ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສ ສມສິກ຺ຂຕາຕິ ອິເມ ຕໂຍ ສໍວາສາ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ອປໂລກນາທິກໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນຫິ ປກຕຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອກໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາ ເອກກມ຺ມໍ ນາມ. ຕຖາ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ເອກໂຕ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກຸທ຺ເທໂສ ນາມ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມ. ນຕ຺ຖິ ເຕ ສໍວາສາ ເອເຕສນ຺ຕິ ອສໍວາສາ. ‘‘ອຠພ຺ພາ’’ຕິອາທີສຸ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍາຕິ ຕຸມຕ຺ເຖ ສມ຺ປທານວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສີສຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຊີວິຕຸໍ ອຠພ຺ໂພ, ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣເມ ປຸຄ຺ຄລາ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ຠິກ຺ຂູ ຠວິຕຸໍ ອຠພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑. ອິທານິ ປຣິຍາຍາຓຕ຺ຕີຫິ ສມ຺ຠວນ຺ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິຍາໂຍ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຣິຍາໂຍ ຈ ອາຓຕ຺ຕິ ຈ ຕຕິເຍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫ ລພ຺ຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກາຍາທີຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ‘‘ໂຍ ເອວໍ ມຣຕິ, ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕີ’’ຕິ ເອວມາທິວິຎ຺ຎາປໂກ ພ຺ຍຎ຺ຊນຠູໂຕ ກາຍວຈີປໂຍໂຄ ປຣິຍາໂຍ. ອິມິນາ ອິທໍ ທີເປຕິ – ຍຖາ ອທິນ຺ນາທາເນ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣິຍາຍກຖາຍ ມຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອິຘ ເອວໍ. ‘‘ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໗໒) ປຣິຍາຍກຍາຍປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ. ‘‘ທຸຕິເຍ ປນາ’’ຕິອາທີສຸ ອຕ຺ໂຖ ປາກໂຏເຍວ. ເອວມຸປຣິປິ ປາກຏມຸເປກ຺ຂິສ຺ສາມ.

໑໒. ອິທານິ ເມຖຸນຘມ຺ມາທີນໍ ອງ຺ຄານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສເວຕູ’’ຕິອາທິມາຫ. ເສເວຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເມຖຸນໍ ເສເວຕຸໍ ¶ ກາເມຕີຕິ ເສເວຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ນາມ ຕຓ຺ຫາ, ຕາຍ ເສເວຕຸກາມຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕປ຺ປຸຣິໂສ. ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ມິຖຸນານໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ອິທນ຺ຕິ ເມຖຸນໍ, ຕເມວ ຘມ຺ໂມຕິ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ. ອິຘ ປນ ອຸປຈາຣວເສນ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມ. ອຖ ¶ ວາ ເມຖຸເນນ ຊາໂຕ ຘມ຺ໂມ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ສ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ. ອງ຺ຄທ຺ວຍນ຺ຕິ ອງ຺ຄານໍ ກາຣຓານໍ ທ຺ວຍໍ. ພຸຘາຕິ ວິນຍຘຣາ ວິຎ຺ຎຸໂນ.

໑໓. ມນຸສ຺ສສນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ສໍ ມນຸສ຺ສສໍ, ຕທາຍຕ຺ຕວຕ຺ຖຸກາ ຈ. ເອເຕນ ເປຕຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຕຖາສຎ຺ຎີຕິ ຕຖາ ຕາທິສາ ສຎ຺ຎາ ຕຖາສຎ຺ຎາ, ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕຖາສຎ຺ຎີ. ປຣາຍຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວປ຺ປຘານາ ອິເມ ນິທ຺ເທສາ, ຠາວປຈ຺ຈຍໂລໂປ ວາ ‘‘ພຸທ຺ເຘ ຣຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໖.໓) ວິຍ. ເອວມຸປຣິປິ ອີທິເສສຸ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຖນຠາວສງ຺ຂາຕໍ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ. ວຕ຺ຖຸໂນ ຄຣຸຕາຕິ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ປາທອຕິເຣກປາທາຣຫຠາເວນ ຄຣຸຕາ ຈ. ອູນປຎ຺ຈມາສເກ ວາ ອຕິເຣກມາສເກ ວາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ມາສເກ ວາ ອູນມາສເກ ວາ ທຸກ຺ກຏໍ. ອວຫາໂຣຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອວຫາຣານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອວຫຣຓຎ຺ຈາຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ອທິນ຺ນາທານເຫຕຸໂຍ ອທິນ຺ນາທານປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄານິ.

໑໔. ປາໂຓ ມານຸສ຺ສໂກຕິ ມນຸສ຺ສຊາຕິສມ຺ພນ຺ໂຘ ປາໂຓ ຈ, ປາໂຓຕິ ຫິ ໂວຫາຣໂຕ ສຕ຺ໂຕ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປາຓສຎ຺ຎິຕາຕິ ປາໂຓຕິ ສຎ຺ຎິຕາ ຈ, ຆາຕນໍ ຆາໂຕ, ໂສ ເອວ ເຈຕນາ ຆາຕເຈຕນາ, ‘‘ວຘາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ສາ ຈ, ຕໍສມຸຏ຺ຐິໂຕ ສາຫຕ຺ຖິກາທີນໍ ຉນ຺ນມຎ຺ຎຕໂຣ ປໂຍໂຄ ຈ, ເຕນ ປໂຍເຄນ ມຣຓຎ຺ຈາຕິ ເອເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ວຘເຫຕຸໂຍ ປາຓຆາຕາປຊ຺ຊິຕພ຺ພອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໕. ອຕ຺ຕນິ ¶ ອສນ຺ຕຕາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ສນ຺ຕາເນ ອວິຊ຺ຊມານຕາ ຈ. ປາປມິຈ຺ຉຕາຍາໂຣຈນາຕິ ຍາ ສາ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ທຸສ຺ສີໂລ ສມາໂນ ‘ສີລວາຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໘໕໑) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕາ ປາປອິຈ຺ຉຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ, ຕາຍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ອາໂຣຈນາ ຈ. ຕສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ, ຕສ຺ສ. ມນຸສ຺ສຊາຕິຕາຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ຊາຕິ ຍສ຺ສ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມນຸສ຺ສຊາຕິຕາ, ສາ ຈ, ນຎ຺ຎາປເທໂສຕິ ນ ອຎ຺ຎາປເທໂສ ອຎ຺ຎາປເທສາຠາໂວ ຈ, ຕເທວ ຊານນນ຺ຕິ ຕງ຺ຂຓໍເຍວ ວິຊານນຎ຺ຈາຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ເອຕ຺ຖ ອສນ຺ຕທີປເນ ອສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອວິຊ຺ຊມານອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມປ຺ປກາສນນິມິຕ຺ເຕ ປາຣາຊິເກ ອງ຺ຄານິ ເຫຕຸໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖. ເອວໍ ເຕສມສໍວາສຕາຠພ຺ພຕາທີນິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນ ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣວ, ອຖ ໂຂ ສນ຺ຕຎ຺ເຎປີຕິ ¶ ເຕ ສພ຺ເພປິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສາຘາຣຓາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອສາຘາຣຓາຕິ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕເນວ ເຈຕ຺ຖ ປຸລ຺ລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ. ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ອສາຘາຣຓາ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸປຈາຣວເສນ ຕຸ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາທິກາ ປາຣາຊິກາປນ຺ນາ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຕາສຸ ຍາ ອວສ຺ສຸຕາ ອວສ຺ສຸຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສປຸຣິສສ຺ສ ອກ຺ຂການໍ ອໂຘ ຊາຓຸມຓ຺ຑລານໍ ກປ຺ປຣານຎ຺ຈ ອຸປຣິ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສາທິຍຕິ, ອຍໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາ. ຍາ ປນ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປາຣາຊິກໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ສາ ວຊ຺ຊປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ. ຍາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓວເສນ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ສາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຕິນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐານໍ ຐຕ຺ວາ ສລ຺ລປນໍ ສງ຺ເກຕຄມນໍ ປຸຣິສສ຺ສາຄມນສາທິຍນໍ ¶ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນກາສວວິສນໍ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐຕ຺ວາ ກາໂຍປສໍຫຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ວຕ຺ຖູນິ ຍສ຺ສາ ອວສ຺ສຸຕາຍ, ສາ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ນາມ.

ອຠພ຺ພກາ ເອກາທສ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຓ຺ຑໂກ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ມາຕຸຆາຕໂກ ປິຕຸຆາຕໂກ ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກ ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ ສງ຺ຆເຠທໂກ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກຕິ ອິເມ ອຠພ຺ພາ ເອກາທສ ຈ. ເຕສຸ ປຓ຺ຑໂກຕິ ໂອປກ຺ກມິກນປຸໍສກປຓ຺ຑກາ ຈ ປຓ຺ຑກຠາວປກ຺ເຂ ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກ ຈ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອາສິຕ຺ຕອຸສູຍປຓ຺ຑການໍ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ນ ວາຣິຕາ. ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ປນ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນກາທິວເສນ ຕິວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ສຍໍ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ລິງ຺ຄມຕ຺ຕໍ ເຖເນຕີຕິ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ. ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສຄຓນາທິກໍ ສໍວາສໍ ເຖເນຕີຕິ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ. ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຸຠຍໍ ເຖເນຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ເຖນໂກ. ຐເປຕ຺ວາ ປນ ອິມໍ ຕິວິຘໍ –

ຣາຊທຸພ຺ຠິກ຺ຂກນ຺ຕາຣ-ໂຣຄເວຣິຠເຍນ ວາ;

ຈີວຣາຫຣຓຕ຺ຖໍ ວາ, ລິງ຺ຄໍ ອາທິຍຕີຘ ໂຍ.

ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຍາວ ໂສ ສຸທ຺ຘມານໂສ;

ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ, ຕາວ ເອສ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໐; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ);

ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກາທໂຍ ¶ ຕຸ ຕໍຕໍວຈນຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສຊາຕິກໍ ອວເສໂສ ສພ຺ໂພ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິເມ ເອກາທສ ປຸຄ຺ຄລາ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກາປນ຺ນສທິສຕາຍ ‘‘ປາຣາຊິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວິພ຺ຠນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີຕິ ຄິຫິນິວາສນນິວຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຈ. ສາ ຫິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ປາຣາຊິກາ. ມຸທຸກາ ປິຏ຺ຐິ ຍສ຺ສ, ໂສ ຈ. ໂສ ຫິ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ຍທາ ອຕ຺ຕໂນ ¶ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຸຂມຄ຺ເຄສຸ ປເວເສຕິ, ຕທາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ.

໑໗-໑໘. ລມ຺ພມານມງ຺ຄຊາຕເມຕສ຺ສາຕິ ລມ຺ພີ. ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ປເວສິໂຕ ປາຣາຊິໂກ. ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປຣສ຺ສ ຈາຕິ ໂຍ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ປຣສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ມຕສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈ. ຕຕ຺ເຖວາຠິນິສີທນ຺ໂຕຕິ ໂຍ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ອຠິນິສີທຕິ, ໂສ ຈາຕິ ເອເຕ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວປິ ມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄປ຺ປເວສນເຫຕຸ ເມຖຸນສ຺ສ ອນຸໂລມິກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ. ອິຘາຄຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ອິຘ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ເມຖຸນຘມ຺ມາ ປາຣາຊິກາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈາຕິ ສໂມຘານາ ປິຓ຺ຑີກຣຓວເສນ ຈຕຸວີສຕິ ປາຣາຊິກາ ຠວນ຺ຕີຕິ ເສໂສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຣາຊິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ມາຕຸຆາຕກາທໂຍ ຕຕິຍໍ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ, ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ, ມຸທຸປິຏ຺ຐິກາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ປຐມປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ ເອວາຕິ ກຸໂຕ ຈຕຸວີສຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ມາຕຸຆາຕກາທໂຍ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິຘ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ມຸທຸປິຏ຺ຐິກາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມປາຣາຊິເກນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຍສ຺ມາ ປນ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິເສວິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ປາຣາຊິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙. ວຸຏ຺ຐານສ຺ສ ຄຣຸກຕ຺ຕາ ຄຣຸກາຕິ ສງ຺ຆາທິເສສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນວາຕິ ເຕສໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ນນຸ ‘‘ນວາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ເຕຣສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ, ຈິເຣນາປຊ຺ຊິຕພ຺ເພ ¶ ¶ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຍາວຕຕິຍເກ ຐເປຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ປຐມາປຕ຺ຕິກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ. ອິທານິ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂມເຈຕຸກາມຕາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸກ຺ກສ຺ສາຕິ ອາສຍຘາຕຸນານຕ຺ຕໂຕ ນີລາທິວເສນ ທສວິເຘ ສຸກ຺ເກ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສຸກ຺ກສ຺ສ. ໂມເຈຕຸກາມຕາຕິ ໂມເຈຕຸກາມຕາຍ, ຍ-ກາໂຣ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ໂມຈນສ຺ສາທ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາທ ມຸຕ຺ຕສ຺ສາທເມຖຸນສ຺ສາທ ຜສ຺ສສ຺ສາທ ກຓ຺ຑຸວນສ຺ສາທ ທສ຺ສນສ຺ສາທ ນິສຊ຺ຊນສ຺ສາທ ວາຈສ຺ສາທ ເຄຫສິຕເປມ ວນຠງ຺ຄິຍ ສງ຺ຂາເຕສຸ ເອກາທສສ຺ສາເທສຸ ເອກໍເຍວ ໂມຈນສ຺ສາທໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂມຈນາຍ ອສ຺ສາໂທ ສຸຂເວທນາ ໂມຈນສ຺ສາໂທ. ມຸຈ຺ຈເນ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມຸຈ຺ຈເນ ອສ຺ສາໂທ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາໂທ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຕ຺ຕມີຕປ຺ປຸຣິເສນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິເມຫິ ປນ ນວຫິ ປເທຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອສ຺ສາທສີເສນ ຣາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຄຫນິສ຺ສິເຕສຸ ມາຕາທີສຸ ເປມໍ ເຄເຫ ສິຕໍ ເປມນ຺ຕິ ເຄຫສິຕເປມໍ, ອິມິນາ ສຣູເປເນວ ຣາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ສນ຺ຖວກຣຓຕ຺ຖາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເປສິຕປຸປ຺ຜາທິ ວນຠງ຺ຄິຍໍ, ອິມິນາ ຈ ວຕ຺ຖຸວເສນ ຣາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ເມຖຸນສ຺ສາໂທປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ຄຫຓປ຺ປໂຍເຄນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ຈ ປນ ເຈຕນານິມິຕ຺ຕຸປກ຺ກມໂມຈເນ ສຕິ ວິສງ຺ເກຕາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸປກ຺ກມ຺ມ ຫຕ຺ຖາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ເຕນາຕິ ສຸປິໂນເຍວ ສຸປິນນ຺ໂຕ ‘‘ກມ຺ມເມວ ກມ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອນ຺ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕພ຺ຠາວວຸຕ຺ຕິຕ຺ຕາ. ຕໍ ສຸປິນນ຺ຕໍ ວິນາ ວິໂມຈຍໍ ສຸກ຺ກໍ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ ສມໂຓ ໂຍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຄຣຸກໍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ຜຸເສ ຜຸເສຍ຺ຍ, ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປພຫິທ຺ຘາຣູປອຸຠຍຣູປອາກາເສກຏິກມ຺ປນສງ຺ຂາເຕສຸ ຈຕູສຸ ອຸປາເຍສຸ ສຕິ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ຠາທີສຸ ¶ ຈ ກາເລສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອງ຺ຄຊາເຕ ກມ຺ມຎ຺ຎຕໍ ປຕ຺ເຕ ‘‘ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຘິປ຺ປາຍວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສຸກ຺ກໍ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຍ ເອວ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມ຺ມ ໂມເຈນ຺ໂຕ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ສພ຺ພຖາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໒໐. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄວາຕິ ກາເຍ ສໍສຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມິໍ ຣາໂຄ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວນ຺ຕຸ, ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄສມງ຺ຄີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມໂຓ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປກ຺ກມ຺ມາຕິ ກາເຍນ ວາຍມິຕ຺ວາ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ສມ຺ຜຸສນ຺ໂຕຕິ ອນ຺ຕມໂສ ໂລເມນປິ ປຣາມສນ຺ໂຕ ຄຣຸກໍ ຜຸເສຕິ ໂຍຊນາ. ມນຸສ຺ສຠູຕາ ອມຕາ ອິຕ຺ຖີ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄວາ’’ຕິ ອິມິນາ ມາຕຸເປມາທິໍ ¶ , ອິຕ຺ຖິຍາ ຄຫິຕໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍຎ຺ຈ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອິຕ຺ຖິຍາ ເວມຕິກສ຺ສ, ປຓ຺ຑກປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕສຎ຺ຎິສ຺ສ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອິຕ຺ຖິຍາ ປນ ກາເຍນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາມສເນ, ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ກາຍາມສເນ ຈ ຍກ຺ຂີເປຕີປຓ຺ຑການໍ ກາເຍນ ກາຍາມສເນ ຈ ປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນໍ ກາເຍນ ກາຍາມສເນປິ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາຍກ຺ຂີອາທີນໍ ກາເຍນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາທີສຸ ຈ. ມຕິຕ຺ຖິຍາ ປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອິຕ຺ຖິຍາ ປນ ຜຸສິຍມາໂນ ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍປິ ສເຈ ກາເຍນ ນ ວາຍມຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ.

໒໑. ຕຖາຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ. ສຸຓນ຺ຕິນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນໍ ສຸຓນ຺ຕິຎ຺ຈ. ວິຎ຺ຎຸຎ຺ຈາຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສລ຺ລກ຺ຂຓສມຕ຺ຖຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ. ມຄ຺ຄໍ ວາຕິ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ມຄ຺ຄໍ ວາ ເມຖຸນໍ ວາ ອາຣພ຺ຠາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຣາເຄນາຕິ ¶ ທຸຏ຺ຐາ ຈ ສາ ອສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຕາຍ ຖູລາ ຈ ລາມກຊນສາຘາຣຓຕາຍາຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາ. ສາວ ປຸນ ວາຈາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາ. ຕສ຺ສໍ ອສ຺ສາທສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຣາໂຄຕິ ສມາໂສ, ເຕນ. ໂອຠາສິຕ຺ວາຕິ ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓຍາຈນາທິວເສນ ອສທ຺ຘມ຺ມວຈນໍ ວຕ຺ວາ. ອສຸຓນ຺ຕິຍາ ປນ ທູເຕນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ອາໂຣຈິເຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ວຓ຺ຓາວຓ຺ເຓຫິ, ເມຖຸນຍາຈນາທີຫິ ວາ ‘‘ສິຂຣຓີສິ, ສມ຺ຠິນ຺ນາສິ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາສີ’’ຕິ ອິເມສຸ ຕີສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອກ຺ໂກສວຈເນນ ວາ ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອຘກ຺ຂກອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓາທິຠຓເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕຖາ ຍກ຺ຂີເປຕີປຓ຺ຑການໍ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ເຄ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓາທິຠຓເນ ເມຖຸນຍາຈນາທີສຸປິ. ເຕສໍ ປນ ອຘກ຺ຂກາທິເກ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີນໍ ອຸພ຺ຠກ຺ຂເກ ອໂຘຊາຓຸມຓ຺ຑເລ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ຈ.

໒໒. ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ກາເມນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກາມຸປຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກາມຸປຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານໍ. ອຖ ວາ ກາມີຍຕີຕິ ກາມໍ, ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ ອຕ຺ຕກາມໍ, ສຍໍ ເມຖຸນຣາຄວເສນ ປຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕກາມຎ຺ຈ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຕກາມຸປຏ຺ຐານໍ. ຕສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ຄຸໂຓ, ຕໍ. ວຕ຺ວາຕິ ‘‘ຍທິທໍ ກາມຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ, ເອຕທຄ຺ຄໍ ອຸປຏ຺ຐານານ’’ນ຺ຕິ ກາມຸປຏ຺ຐາເນ ວຓ຺ຓໍ ¶ ອນ຺ຕມໂສ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍປິ ອິຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຎີ ປກາເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາຈາຕິ ວາຈາຍ ຍກາຣໂລປວເສນ. ເມຖຸນຍຸຕ຺ເຕນາຕິ ເມຖຸນຍຸຕ຺ຕາຍ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສວເສນ ຕາຍ ‘‘ອຣຫສິ ຕ຺ວໍ ມຍ຺ຫໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ເມຖຸນຘມ຺ມປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ວາຈາຍ ເມຖຸນຍາຈເນ ເມຖຸນຣາຄິໂນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເມຖຸເນຣາໂຄ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຖຸນຣາຄີ, ຕສ຺ສ. ຄຣຸ ໂຫຕີຕິ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ເອຕ຺ຖ ¶ ປນ ປຓ຺ຑເກ ປຓ຺ຑກສຎ຺ຎິໂນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິໂນ ທຸກ຺ກຏໍ.

໒໓. ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ສນ຺ເທສໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕ຺ຖິຍາ ວາຕິ ‘‘ທສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາ ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໓໐໓) ຈ ‘‘ທສ ຠຣິຍາໂຍ ຘນກ຺ກີຕາ ຉນ຺ທວາສິນີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໓໐໓) ຈ ວຸຕ຺ຕາຍ ວີສຕິວິຘາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ເຕສໍ ມາຕາທີນໍ ວາ. ສນ຺ເທສນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິເສນ ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ມາຕາທີຫິ ວາ ‘‘ເອຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອິຕ຺ຖິໍ ວາ ປຸຣິສໍ ວາ ເອວໍ ຠຓາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຊາຍມ຺ປຕິຠາວສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ສນ຺ເທສວຈນໍ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ວີມໍສິຕ຺ວາຕິ ຍຕ຺ຖ ເປສິໂຕ, ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ວາ ອຸປປຣິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ວາ. ຫຣໍ ປຈ຺ຈາຕິ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ເຍຫິ ເປສິໂຕ, ເຕສໍ ປຈ຺ຈາຫຣນ຺ໂຕ ວາ ຫຣາເປນ຺ໂຕ ວາ, ຊາຍມ຺ປຕິຠາໂວ ໂຫຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ອກາຣຓເມຕໍ. ອິມາຍ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ຈ, ທ຺ວີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ປຓ຺ຑເກ ຈ ອງ຺ຄຕ຺ຕເຍນາປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເອເກນ ທຸກ຺ກຏໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຫຣໍ ປຈ຺ຉາ’’ຕິ ວິປາຐໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຉາ ຫຣ’’ນ຺ຕິ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ປຈ຺ຈາຕິ ອຸປສຄ຺ຄຕ຺ຕາ. ປທສ຺ສ ອຸປຣິ ອຕ຺ເຖ ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປກາເສນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຫິ ອຸປສຄ຺ໂຄ ນາມ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຕິ ອາ’’ຕິ ອຸປສຄ຺ຄານໍ ‘‘ຫຣ’’ນ຺ຕິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຸປຣິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໒໔. ສໍຍາຈິຕປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ສໍ ອຕ຺ຕນາ ຍາຈິໂຕ ວາສິອາທິໂກ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຍສ຺ສາ, ຕໍ. ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ເມນ ອເທສິຕໍ ວຕ຺ຖຸ ກຸຏິກຣຓປ຺ປເທໂສ ຍສ຺ສາຕິ ¶ ວິຄ຺ຄໂຫ, ຕໍ. ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ອິທານິ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕິສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິ ນາມ, ຕາຍ ‘‘ທີຆໂສ ທ຺ວາທສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕສ຺ສ ວິທຕ຺ຖິຍາ ຕິຣິຍໍ ສຕ຺ຕນ຺ຕຣາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໔໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໍ ເອກໂຕຠາເຄນາປິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ຕໍ ຕິຣິຍໍ ຈຕຸຫຕ຺ຖສງ຺ຂາຕເຫຏ຺ຐິມປ຺ປມາເຓ ສຕິ ທີຆໂຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຑ຺ເຒຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໂຕ ອູນເກ, ທີຆໂຕ ຈ ວຑ຺ຒິເຕ ອຍໍ ກຸຏິສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວາສາຄາຣໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທໂສ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສາ. ກຸຏິນ຺ຕິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທິກໍ ກຸຏິໍ ກຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາ ນາມ ອນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘໍມຸຂໍ ລິຕ຺ຕາ. ອວລິຕ຺ຕາ ນາມ ພຫິ ອໂຘມຸຂໍ ລິຕ຺ຕາ. ອຸຠຍຖາ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕາ. ກຕ຺ວາຕິ ອນ຺ໂຕຠູຕກາຣິຕຕ຺ຖວເສນ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວາ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ວຕ຺ຖຸເທສນກ຺ກໂມ – ເຕນ ກຸຏິກາຣເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກຸຏິວຕ຺ຖຸໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ປທຠາຊເນ (ປາຣາ. ໓໔໙) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ຆໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ວາ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ນາ, ສງ຺ເຆນ ວາ ສມ຺ມຕາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ຖ ເນຕພ຺ພາ. ເຕຫິ ຈ ກິປິລ຺ລິກາທີຫິ ໂສຬສຫິ ອຸປທ຺ທເວຫິ ວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນາຣມ຺ຠໍ ອນຸປທ຺ທວໍ ທ຺ວີຫິ ຈຕູຫິ ວາ ພລິພທ຺ເທຫິ ຍຸຕ຺ເຕນ ສກເຏນ ເອກຈກ຺ກໍ ນິພ຺ໂພທກປຕນຏ຺ຐາເນ ເອກໍ ພຫິ ກຕ຺ວາ ອາວິຎ຺ຉິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ‘‘ສປຣິກ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສເຈປິ ສງ຺ຆປ຺ປໂຫນກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວ, ໂນ ເຈ, ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຍາຈິເຕຫິ ປທຠາຊເນ (ປາຣາ. ໕໐, ໕໑) ວຸຕ຺ຕາຍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ວຕ຺ຖຸ ເທເສຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ກຸຏິໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ສພ຺ພປ຺ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ, ອິທານິ ທ຺ວີຫິ ປິຓ຺ເຑຫິ ນິຏ຺ຐານໍ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ປຐມປິຓ຺ຑທາເນ ¶ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸຕິຍທາເນນ ເລເປ ສງ຺ຆຏິເຕ ສເຈ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກາ ເອວ ວາ ໂຫຕິ, ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕາ ເອວ ວາ, ເອໂກ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ສາຣມ຺ຠອປຣິກ຺ກມນຕາຍ ທ຺ເວ ຈ ທຸກ຺ກຏານີຕິ ສເຈ ອຸຠຍວິປນ຺ນາ, ທ຺ເວ ຈ ສງ຺ຆາທິເສສາ ທ຺ເວ ຈ ທຸກ຺ກຏານີຕິ ສພ຺ພໍ ເຎຍ຺ຍໍ.

໒໕. ມຫລ຺ລກນ຺ຕິ ສສ຺ສາມິກຠາເວນ ສໍຍາຈິຕກຸຏິໂຕ ມຫນ຺ຕຠາເວນ, ວຕ຺ຖຸໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ປມາຓາຕິກ຺ກເມນາປິ ກາຕພ຺ພຠາເວນ ຈ ມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫຕ຺ຕໍ ລາຕິ ອາທທາຕີຕິ ມຫລ຺ລໂກ. ມຫຕ຺ຕລກ ອິຕິ ຐິເຕ ຕ຺ຕສ຺ສ ໂລໂປ ລສ຺ສ ຈ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ, ຕໍ. ວສນໍ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນໍ ວສນຕ຺ໂຖ, ຕາຍ ¶ . ເອຕ຺ຖ ປນ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸຠາເວ ເອໂກ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ເສສໍ ອນນ຺ຕຣສທິສເມວ. ອິຘ ຈ ຕຕ຺ຖ ຈ ເລຓຄຸຫາຕິຓກຸຏິປຓ຺ຓຈ຺ຉທນເຄເຫສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກາເຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ກຸຏິມ຺ປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາສຕ຺ຖາຍ ວາສາຄາຣໍ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາຄາຣາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕິ.

໒໖. ອມູລເກນ ອນ຺ຕິເມນ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອມູລເກນາຕິ ທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ, ສວນສງ຺ຂາຕສ຺ສ, ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວເສນ ປວຕ຺ຕປຣິສງ຺ກາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ມູລສ຺ສ ອຠາເວນ ນຕ຺ຖິ ມູລເມຕສ຺ສາຕິ ອມູລກໍ, ເຕນ. ຕໍ ປນ ໂສ ອາປນ຺ໂນ ວາ ໂຫຕຸ, ໂນ ວາ, ເອຕໍ ອິຘ ອປ຺ປມາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸຎ຺ຈ ມາຕຸຄາມຎ຺ຈ ຕຖາຣູເປ ຐາເນ ທິສ຺ວາ ປຣິສງ຺ກຕິ, ອຍໍ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກາ. ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຈ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ປຣິສງ຺ກຕິ, ອຍໍ ສຸຕປຣິສງ຺ກາ. ຘຸຕ຺ຕານໍ ອິຕ຺ຖີຫິ ສທ຺ຘິໍ ¶ ປຈ຺ຈນ຺ຕວິຫາເຣສຸ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘສຸຣາທີຫິ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ຄຕຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເກນ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວີມໍສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ເກນຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ຄນ຺ຘາທີຫິ ປູຊາ ກຕາ ໂຫຕິ, ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ອຣິຏ຺ຐໍ ວາ ປີຕໍ, ໂສ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຣິສງ຺ກຕິ. ອຍໍ ມຸຕປຣິສງ຺ກາ ນາມ. ອນ຺ຕິເມນ ຈາຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ວຊ຺ຊາຠາເວນ ອນ຺ເຕ ຠວຕ຺ຕາ ອນ຺ຕິເມເນວ. ວຕ຺ຖຸນາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູເປສຸ ເອກູນວີສຕິຍາ ປາຣາຊິເກສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ປາຣາຊິເກນ ຘມ຺ເມນ. ຈ-ກາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ອວຘາຣເຓ, ເຕນ ສງ຺ຆາທິເສສາທິໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ອຖ ວາ ຈ-ກາໂຣ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ.

ໂຈເທນ຺ໂຕ ວາ ໂຈທາເປນ຺ໂຕວາຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຈາເວຕຸນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາວນຕ຺ຖາຍ. ເອເຕນ ເອກໍ ຈາວນາຘິປ຺ປາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອວເສເສ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາຍວຸຏ຺ຐາປນາຘິປ຺ປາຍາທິເກ ສຕ຺ຕາຘິປ຺ປາເຍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສຸຓມານນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ໂຈເທນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີນໍ ກມ຺ມປທໍ, ອິມິນາ ປຣມ຺ມຸຂາ ໂຈທນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ປຣມ຺ມຸຂາ ປນ ສຕ຺ຕຫິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂຈເທນ຺ໂຕຕິ ‘‘ວຕ຺ຖຸສນ຺ທສ຺ສນາ ອາປຕ຺ຕິສນ຺ທສ຺ສນາ ສໍວາສປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ ສາມີຈິປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕-໓໘໖) ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂຈທນານໍ ວເສນ ສຍໍ ໂຈເທນ຺ໂຕ ວາ. ໂຈທາເປນ຺ໂຕ ວາຕິ ປເຣນ ເຍນ ເກນຈິ ໂຈທາເປນ຺ໂຕ ວາ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສມີເປ ຐຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ເສວິ, ອສ຺ສມໂຓສີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຖຸສນ຺ທສ຺ສນວເສນ ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ເມຖຸນຘມ຺ມາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິອາທິນາ ອາປຕ຺ຕິສນ຺ທສ຺ສນວເສນ ວາ ‘‘ອສ຺ສມໂຓສິ, ນຕ຺ຖິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສໂຖ ວາ ¶ ປວາຣຓາ ວາ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ວາ, ອສ຺ສມໂຓສີ’’ຕິອາທິນາ ສໍວາສປ຺ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ວາ ອຠິວາທນາທິສໍວາເສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອສ຺ສມໂຓຕິ ກສ຺ມາຕິ ປຸຏ຺ຐສ຺ສ ‘‘ອສ຺ສມໂຓສີ’’ຕິອາທິວຈເນຫິ ສາມີຈິປ຺ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ¶ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ເອວ ວາປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທີປຍໂຕ ‘‘ກໂຣຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມາ ໂອກາສໍ, ອຫໍ ຕໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິ ເອວໍ ໂອກາເສ ອກາຣິເຕ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ເຈວ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ, ໂອກາສໍ ກາເຣຕ຺ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໒໗. ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕິກສ຺ສ ປຣສ຺ສ. ກິຣິຍນ຺ຕິ ເມຖຸນວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ກິຣິຍໍ. ເຕນາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເມຖຸນວີຕິກ຺ກມສນ຺ທສ຺ສເນນ ກຣຓຠູເຕນ. ເລເສນາຕິ ຍສ຺ສ ຊາຕິອາທໂຍ ຕໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸໍ ລິສ຺ສຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ວິຕ຺ຖາຣໍ ສິລິສ຺ສຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ເຕເນວາຕິ ຊາຕິອາທໂຍວ ‘‘ເລສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕນ ຊາຕິເລສນາມເລສາທິນາ ເລເສນ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ໂຍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ, ຕໂຕ ອປຣມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸໍ ຈາເວຕຸໍ ອນ຺ຕິເມນ ວຕ຺ຖຸນາ ໂຈທຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖໍ? ໂກຈິ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິໂຍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິໍ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕໍ ຂຕ຺ຕິຍໍ ຊາຕິເລສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຍາ ທິຏ຺ໂຐ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ, ຕ຺ວໍ ຂຕ຺ຕິໂຍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ໂຈເທຕິ ໂຈທາເປຕິ ວາ. ເອວໍ ນາມເລສາທໂຍປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສາ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ ອຏ຺ຐເມ ວຸຕ຺ຕສທິສາເຍວ.

໒໘. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ຄຣຸກາ ນວາ’’ຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສຸ ອາປນ຺ເນສຸ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉາເທຕິ ຊານມາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕນາ ອາປນ຺ນໍ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິໍ ອາປຕ຺ຕິວເສນ ວາ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວາ ຊານໍ ຊານນ຺ໂຕ ຍາວຕາ ¶ ຍຕ຺ຕການິ ອຫານິ ຉາເທຕິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕາວຕາ ຕຕ຺ຕການິ ອຫານິ ຕສ຺ສ ປຣິວາໂສ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ປທສນ຺ຘິວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາໂສ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາໂສ ສໂມຘານປຣິວາໂສຕິ ຕິວິໂຘ ປຣິວາໂສ. ເຕສໍ ປນ ອຕິສງ຺ເຂປນເຍນ ມຸຂມຕ຺ເຕປິ ທສ຺ສິເຕ ວິຕ຺ຖາຣວິນິຈ຺ຉຍປເວໂສປາຍສມ຺ຠໂວ ສິຍາຕິ ມຸຂມຕ຺ຕໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາໂສ ນາມ ຍຖາປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ທາຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນທິວເສ ຈ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສເຈ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ, ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ’’ຕິອາທິນາ ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໙໘-໙໙) ອາຄຕນເຍນ ຍາຈາເປຕ຺ວາ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ’’ຕິອາທິນາ ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕນເຍເນວ ກມ຺ມວາຈໍ ວຕ຺ວາ ປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ. ເອກໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ’’ຕິ ວິນຍກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນານາວຕ຺ຖຸກາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຖ ທ຺ວີຫາທິປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ປກ຺ຂອຕິເຣກປກ຺ຂມາສອຕິເຣກມາສສໍວຈ຺ຉຣອຕິເຣກສໍວຈ຺ຉຣປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ວາ, ‘‘ທ຺ວີຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ວາ ໂຍ ໂຍ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນາມຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສາເນ ຈ ສເຈ ອປ຺ປຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ ໂຫຕິ, ສກ຺ກາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ວສິຕຸໍ, ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ປຣິວາສໍ ສມາທິຍາມິ, ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍາມີ’ຕິ ວຕ຺ຕໍ ສມາທາຍ ຕຕ຺ເຖວ ສງ຺ຆສ຺ສ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ພຫຸລາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາໂຍ’’ຕິອາທິນາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄຕາຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ¶ ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ປກຕຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ສຫວາໂສ, ເຕນ ຈ ວິນາວາໂສ, ອາຄນ຺ຕຸກາທີນໍ ອຸປຈາຣຄຕານໍ ອນາໂຣຈນາຕິ ເອເຕສຸ ເອເກນາປິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ວຕ຺ຕເຠທຎ຺ຈ ອກຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຖພ຺ພໍ.

ສເຈ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ປຣິວາສໍ ໂສເຘຕຸໍ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕນ ວສິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ວາ ເອກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕິເກ ‘‘ປຣິວາສໍ ນິກ຺ຂິປາມິ, ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປາມີ’’ຕິ ປຣິວາໂສ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ໂພ. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປກຕຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຖາເນນ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຫາມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ວຕ຺ຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ສເຈ ພຫິ ຐິຕານມ຺ປິ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ, ປສ຺ສຕິ ວາ, ທູຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ອນາໂຣເຈນ຺ເຕ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ເຈວ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ. ສເຈ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປຈາຣສີມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທວ ໂຫຕິ, ນ ວຕ຺ຕເຠໂທ. ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐິເຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຍາວ ຣຕ຺ຕິໂຍ ປູເຣນ຺ຕິ, ຕາວ ປຣິວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ອຍໍ ຕາວ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາໂສ.

ສຸທ຺ຘນ຺ໂຕ ¶ ທຸວິໂຘ ຈູຬສຸທ຺ຘນ຺ໂຕ ມຫາສຸທ຺ຘນ຺ໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ‘‘ອຸປສມ຺ປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຕ຺ຕກໍ ນາມ ກາລໍ ອຫໍ ສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຊານາຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ອປເນຕ຺ວາ ຕໂຕ ອວເສເສ ຣຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉເທ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພປຣິວາໂສ ຈູຬສຸທ຺ຘນ຺ໂຕ. ໂຍ ປນ ສພ຺ພໂສ ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ ນສ຺ສຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ເວມຕິໂກ, ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ ມຫາສຸທ຺ຘນ຺ໂຕ. ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ຊານາຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ອກາຣຓເມຕໍ.

ສໂມຘານປຣິວາໂສ ¶ ນາມ ຕິວິໂຘ ໂອຘານສໂມຘາໂນ ອຄ຺ຆສໂມຘາໂນ ມິສ຺ສກສໂມຘາໂນຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ນິຏ຺ຐິຕປຣິວາໂສປິ ວາ ນິຏ຺ຐິຕມານຕ຺ໂຕປິ ວາ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸຣິມາປຕ຺ຕິຍາ ສມາ ວາ ອູນຕຣາ ວາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ຕສ຺ສ ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສເນນ ເຕ ປຣິວຸຕ຺ຖທິວເສ ຈ ມານຕ຺ຕຈິຓ຺ຓທິວເສ ຈ ໂອຘຸນິຕ຺ວາ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຸຣິມາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ມູລທິວສປຣິຈ຺ເຉເທ ປຈ຺ຉາ ອາປນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ສໂມທຫິຕ຺ວາ ປຸນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທາຕພ຺ພປຣິວາໂສ ໂອຘານສໂມຘາໂນ ນາມ. ສເຈ ກສ຺ສຈິ ເອກາປຕ຺ຕິ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ທ຺ວີຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ເອວໍ ຍາວ ທສາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ຕາສໍ ອຄ຺ເຆນ ສໂມຘາຍ ຕາສໍ ທສາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນວເສນ ອວເສສານໍ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາທີນມ຺ປິ ທາຕພ຺ພປຣິວາໂສ ອຄ຺ຆສໂມຘາໂນ ນາມ. ໂຍ ປນ ນານາວຕ຺ຖຸກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພປຣິວາໂສ ມິສ຺ສກສໂມຘາໂນ ນາມ. ທານວິຘິ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໑໓໔ ອາທໂຍ) ອາຄຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາໂສ ຠິກ຺ຂຸ ມານຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມານນຠາວໍ ຉ ຣຕ຺ຕິໂຍ ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ຈເຣຍ຺ຍ ກເຣຍ຺ຍ, ສມ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຆນ ຄເຓນ ປຸຄ຺ຄເລນ ກຕໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ວຕ຺ຕໍ ສມາທາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຍາຈາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມານຕ຺ຕທານາທໂຍປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມິນາປິ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸກາເມນ ເຈ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິວາເສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ສຫວາສາທິໍ ອນ຺ຕມໂສ ຈຕູຫິ ອູນຕ຺ຕາ ອູເນ ຄເຓ ຈຣຓໂທສຎ຺ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ປນ ປຣິວາສໍ ອທຕ຺ວາ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຈິຓ຺ຓໍ ກຕໍ ປຣິນິຏ຺ຐາປິຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ເຍນ ¶ , ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ. ວີສຕິ ສງ຺ໂຆ ຄໂຓ ອສ຺ສາຕິ ວີສຕີຄໂຓ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ, ໂສ ສງ຺ໂຆ ອພ຺ເຠຍ຺ຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອພ຺ຠານກມ຺ມວເສນ ໂອສາເຣຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອວ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາປິ ສມາທານອາໂຣຈນຍາຈນານິ, ກມ຺ມວາຈາ ຈ ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ.

໒໙. ເອວໍ ¶ ເຕສຸ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຉາທນສ຺ສ ອງ຺ຄານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ນຕ຺ຖິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອສ຺ສາຕິ ອນນ຺ຕຣາໂຍ. ສກຕ຺ເຖ ຕ຺ຕປຈ຺ຈຍວເສນ ວາ, ປຫຸໂນ ຠາໂວ ປຫຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອສ຺ສຕ຺ຖີຕິ ສທ຺ຘາທິວເສນ ວາ ປຫຸຕ຺ໂຕ. ອນຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ ອນນ຺ຕຣາໂຍ ຈ ປຫຸຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ, ເຕສໍ ຠາໂວ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕາທິຄຸໂຓ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕ…ເປ… ປຫຸຕ຺ຕຕາ. ອາປຕ຺ຕິ ຈ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕ…ເປ… ປຫຸຕ຺ຕຕາ ຈ ອາປຕ຺ຕິ…ເປ… ປຫຸຕ຺ຕຕາໂຍ. ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິໂຊ. ຕຖາ ເຕນ ປກາເຣນ ອາປຕ຺ຕິອາທີສຸ ຈຕູສຸ ອາປຕ຺ຕາທິປກາເຣນ ສຎ຺ຎີ ຕຖສຎ຺ຎີ ຣສ຺ສວເສນ. ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕຖສຎ຺ຎິຕາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕອາປຕ຺ຕາທິສຎ຺ຎິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈ-ກາໂຣ ວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ກມນໍ ປຕ຺ຖນໍ ກາໂມ, ຉາເທຕຸໍ ກາໂມ ຉາເທຕຸກາໂມ. ອິຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ນວ, ອຖ ຉາທນາ ຈາຕິ ເອວໍ ທສ ຈ ຕານິ ອງ຺ຄານິ ຈາຕິ, ເຕຫິ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມມ຺ຫິ ອຣຸຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຐມພາລສູຣິຍຣໍສິໂນ ອຸຄ຺ຄມເນ ສຕິ ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ, ອາປຕ຺ຕີຕິ ເສໂສ.

ຕຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຣາຊໂຈຣອຄ຺ຄິອຸທກມນຸສ຺ສອມນຸສ຺ສວາຬສຣີສປຊີວິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍານໍ ທສນ຺ນເມກສ຺ສາປິ ນຕ຺ຖິຕາຍ ອນນ຺ຕຣາຍິໂກ ສມາໂນ ອນນ຺ຕຣາຍິກສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸຎ຺ເຈວ ອາໂຣເຈຕຸຎ຺ຈ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ¶ ປຫຸ ສມາໂນ ປຫຸສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຕິວິຘອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມາກຣເຓນ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ຄຣຸກາປຕ຺ຕີຕິ ສຎ຺ຎີ ຄຣຸກໍເຍວ ອາປຕ຺ຕິໍ ຉາເທຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທຕິ, ຕສ຺ສາຍໍ ອາປຕ຺ຕິ ຈ ຉນ຺ນາ ໂຫຕີຕິ. ສເຈ ປເນຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎີ ວາ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘສຎ຺ຎີ ວາ ເວມຕິໂກ ວາ, ອຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ປນ ‘‘ມມ ເອກາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນຠາວໍ ຊານາຫີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ວຕ຺ຖຸສຠາຄາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ, ຕາວ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ສງ຺ຆາທິເສສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໐. ‘‘ໂຂມຎ຺ຈ ¶ ໂກເສຍ຺ຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ນປຸໍສກວິຄ຺ຄເຫນ ທ຺ວນ຺ເທ ກເຕ ໂຂມ…ເປ… ຠງ຺ຄານິ. ຕຕ຺ຖ ໂຂມນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉຊາຕິ. ອຸປຈາຣໂຕ ປນ ໂຂເມນ ໂຂມສຸຕ຺ເຕນ ວາຍິຕນ຺ຕິ ຕທ຺ຘິເຕນ ອຸປຈາເຣນ ວາ ໂຂມໍ ໂຂມປຏຈີວຣໍ, ຕຖາ ອວເສສານິ. ສາຓໍ ສາຓວາກສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕໍ ຈີວຣໍ. ຠງ຺ຄໍ ໂຂມສຸຕ຺ຕາທີນິ ສພ຺ພານິ ເອກຈ຺ຈານິ ວາ ໂວມິສ຺ເສຕ຺ວາ ວາຍິຕຈີວຣໍ. ວາກມຍເມວ ວາຕິ ເກຈິ. ກມ຺ພລນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສໂລມໍ ວາຬໂລມຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ເສສໂລເມຫິ ວາຍິຕໍ. ເອຕານີຕິ ໂຂມາທີນິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ. ສຫ ອນຸໂລເມຫີຕິ ສານຸໂລມານິ. ຊາຕິໂຕ ກປ຺ປິຍານິ ຉ ຈີວຣານິ ຠວນ຺ຕິ.

໓໑. ອິທານິ ‘‘ທຸກູລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ອນຸໂລມານິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ທຸກູລນ຺ຕິ ທຸກູລສງ຺ຂາເຕນ ເກນຈິ ວາກວິເສເສນ ວາຍິຕໍ ຈີວຣໍ. ເຈວາຕິ ສມຸຈ຺ຈເຍ, ໂສ ອຸປຣິ ອາກຑ຺ຒິຕພ຺ໂພ. ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ປຏ຺ຏຸຓ຺ເຓສຸ ຊາຕໍ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໍ. ເທສວາຈິໂນ ¶ ພຫຸວຈນນ຺ຕາຕິ ພຫຸວຈເນນ ວິຄ຺ຄໂຫ. ຕຖາ ໂສມາຣາ ຈ ຈີນາ ຈ, ເຕສຸ ຊາຕໍ ໂສມາຣຈີນຊໍ. ອິມານິ ຕີຓິ ປາຓເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕມຍານິ. ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ຊາຕໍ ອິທ຺ຘິຊໍ, ຕໍ ປນ ໂຂມາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ. ເທວທິນ຺ນນ຺ຕິ ເທເວຫິ ທິນ຺ນໍ ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຈີວຣໍ. ຕເທຕໍ ທຸກູລາທິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂຂມາທິໂນ ອນຸໂລມິກໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂລມານິ ອນຸຄຕໍ ອນຸໂລມໍ, ຍຖາ ເສສໂລມານິ ອນຸຄຕໍ ໂລມໍ ຕທນຸກູລຕ຺ຕາ ‘‘ອນຸໂລມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ຕໍຊາຕິຍກໍ ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ອນຸກູລໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ‘‘ອນຸໂລມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕເມວ ອນຸໂລມິກໍ, ອນຸກູລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ? ທຸກູລໍ ສາຓສ຺ສ ອນຸໂລມໍ, ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓາທີນິ ຕີຓິ ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສ ອນຸໂລມານິ, ອິທ຺ຘິຊໍ ເທວທິນ຺ນຎ຺ຈ ໂຂມາທີນມນຸໂລມນ຺ຕິ.

໓໒-໓. ເອວໍ ສານຸໂລມານິ ຈີວຣານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຘິຏ຺ຐານາທິກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິຈີວຣ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ເຕປິ ອວສ຺ສໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ໂພ, ຕິຈີວຣຎ຺ຈ…ເປ… ກຓ຺ຑຸຈ຺ຉາທິຎ຺ຈ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ນ ວິກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ສມາຫາໂຣ ຕິຈີວຣໍ. ປຣິກ຺ຂາຣຎ຺ຈ ຕໍ ໂຈຬຎ຺ຈາຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ. ວສ຺ສສ຺ສ ໂຍຄ຺ຄາ ວສ຺ສິກາ, ສາວ ສາຏິກາ ວສ຺ສິກສາຏິກາ. ປຸຎ຺ຉຕິ ອເນນາຕິ ປຸຎ຺ຉນໍ, ມຸຂສ຺ສ ປຸຎ຺ຉນໍ ມຸຂປຸຎ຺ຉນໍ. ນິສີທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິສີທນໍ, ມຸຂປຸຎ຺ຉນຎ຺ຈ ນິສີທນຎ຺ຈ ມຸຂປຸຎ຺ຉນນິສີທນໍ ¶ . ສຍນສຸຂາທິໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຕ຺ຖຣີຍຕີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ, ຕເທວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓກໍ. ກຓ຺ຑຸໍ ຉາເທຕີຕິ ກຓ຺ຑຸຈ຺ຉາທິ. ອຘິຏ຺ຐເຫຕິ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິອາທິນາ ນວນ຺ນໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ນ ວິກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ວິກປ຺ເປຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປນ ນາມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວິກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິເມສຸ ນວສຸ ¶ ຈີວເຣສຸ. ຕິຈີວຣນ຺ຕິ ຕິຈີວຣນາເມນ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ. ຕຖາ ຫິ ອຘິຏ຺ຐານໂຕ ປຸພ຺ເພ ວິສຸໍ ຕິຈີວຣໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຆາຏິອາທິປ຺ປໂຫນກສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທິວເສນາປິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ຕໍ ວິນາ ເອກາຫໍ ເອກທິວສມ຺ປິ. ນ ວເສຍ຺ຍາຕິ ອລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອວິປ຺ປວາສສີມໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາສໍ ນ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສຕິ ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທີເປຕິ. ນິສີທນໍ ວິນາ ຈາຕຸມາສໍ ນ ວເສຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ສມາຫາໂຣ ຈຕຸມາສໍ, ຕເມວ ຈາຕຸມາສໍ. ຕໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄວເສນ.

໓໔. ອິທານິ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ‘‘ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຘິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕິ. ສງ຺ຆາຏິໍ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐເຫຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐເຫຕິ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕໍ ເອວໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ອຫຕ຺ຖປາສນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖສ຺ສ ປາໂສ ສມີໂປ ຫຕ຺ຖປາໂສ, ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕໂຣ. ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕໂຣຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ຫຕ຺ຖປາໂສ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຫຕ຺ຖປາສາ, ຕໍ ເອຕນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐເຫຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວາ ອຸປຣິປາສາເທ ວາ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນໂຍຄ຺ເຄ ປເທເສ ວາ ຐິຕໍ ຈີວຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເສເສສຸປີຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄາທິກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິປຣິຍນ຺ເຕສຸປິ ອວເສສຈີວເຣສຸ. ອຍໍ ນໂຍຕິ ອຍເມວ ນໂຍ. ຍຖາ ສງ຺ຆາຏິຍາ, ເອວໍ ‘‘ອິມໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນໂຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ປນ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ກາຍວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ກາເຍນ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ວຈີເຠທມຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວາຈາຍ ວາ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ນາມ ປາເຏກ຺ກໍ ນິຘານມຸຂນ຺ຕິ ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

໓໕. ອິທານິ ¶ ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐຫໂຕ ອຎ຺ຎໍ ລທ຺ຘາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸກາເມນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆາຏິ ປຠຸຕິ ອາທິ ຍສ຺ສ ຕໍ ສງ຺ຆາຏິປ຺ປຠຸຕິ. ເອຕໍ ‘‘ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກມ຺ມປທໍ, ‘‘ປຸພ຺ພຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ປນ ວິເສສນໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາຕິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ເຖຫິ ສງ຺ຆາຏິອາທີນິ ກໂຣຕິ, ນິຏ຺ຐິເຕ ຣຊເນ ຈ ກປ຺ເປ ຈ ອິມໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານິ. ປຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐຫເນຕິ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐາເນ. ຕຖາຕິ ຈ ຍຖາ ຈີວເຣ, ຕຖາ ປຕ຺ເຕປິ ອຘິຏ຺ຐານາທິກໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ, ເອຕໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ວິເສໂສ.

໓໖. ອິທານິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິມໍ ວ ອິຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ໂສ ອິຕິ-ສທ຺ທໂຕ ປຣໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອຕໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ວາ ສໍເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສໍເສຕິ ວເທຍ຺ຍ. ເອວນ຺ຕິ ຍຖາ ນາເມນ ສງ຺ຆາຏິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ, ຕຖາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄາທີນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິທູຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘເຣຕິມສ຺ສ ກຕ຺ຕຸປທໍ, ປຎ຺ຎວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ທູຣາສນ຺ນຕາທີ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ.

໓໗-໘. ອິທານິ ສງ຺ຆາຏິອາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ປມາຓປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສງ຺ຆາຏີ’’ຕິອາທິນາ. ປຈ຺ຉິໂມ ອນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິມນ຺ໂຕ, ເຕນ, ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທີຆໂສຕິ ທີຆໂຕ. ມຸຏ຺ຐິຍາ ສຫິຕໍ ປຎ຺ຈກໍ ຍສ຺ສາ ສາ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສວເສນ ປນ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈໂກ. ມຸຏ຺ຐິ-ສທ຺ເທເນຕ຺ຖ ອຸປຈາຣວເສນ ກຕມຸຏ຺ຐິໂກ ຫຕ຺ໂຖວ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຄຕສ຺ສ ຈີວຣໂຕ ອູນາຕິ ສມາໂສ. ອປີຕິ ວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈເຍ, ເຕນ ¶ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓາ ຈ ອຍຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕມປ຺ປມາຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ມຸຏ຺ຐິຕ຺ຕິກຎ຺ຈ ຕິຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອນຸວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອຸຕ຺ຕມນ຺ເຕນ ສຸຄຕຈີວຣູນາປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິທານິ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕິສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ເອກາ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິ, ຕາຍ ວິທຕ຺ຖິຍາ ນວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ທີຆໂຕ ສຸຄຕຈີວຣປ຺ປມາຓໍ, ຕິຣິຍໍ ຉ ວິທຕ຺ຖິໂຍ, ຕໍ ປນ ວຑ຺ຒກິຫຕ຺ເຖນ ທີຆໂຕ ເຕຣສ ຫຕ຺ຖາ ເອກາ ຈ ວິທຕ຺ຖິ, ຕິຣິຍໂຕ ນວ ຫຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໍວເສນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອູນຕາ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພາ.

ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄປິ ຕຕ຺ຕໂກວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ເອກໍສິກສ຺ສປີ’’ຕິ ອາຫ. ເອໂກ ອໍໂສ ເອກໍໂສ, ຕຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕທ຺ຘິເຕ ເອກໍສິກໍ. ‘‘ອນ຺ຕຣວາສໂກ’’ຈ຺ຈາທິນາ ນິວາສນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣໍ ມຊ຺ຌປເທໂສ, ອນ຺ຕເຣ ມຊ຺ເຌ ກຏິປ຺ປເທເສ ວາໂສ ວຕ຺ຖໍ ອນ຺ຕຣວາໂສ, ໂສເຍວ ອນ຺ຕຣວາສໂກ. ຈາປີຕິ ສມຸທາໂຍ, ເອໂກ ວາ ສມຸຈ຺ຈໂຍ. ອຑ຺ເຒນ ຕຕິໂຍ ຠາໂຄ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ໂຍ. ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາສານໍ ສມ຺ປຸຓ຺ຓານໍ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສສໍສິຊ຺ຌເນ ກຣຓຠູຕາ ອຑ຺ຒ-ສທ຺ທນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ຍາ ວິທຕ຺ຖິ ¶ , ສາວ ຕຕິໂຍຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ອຸປຑ຺ຒຫຕ຺ຖສງ຺ຂາໂຕ ຕຕິໂຍ ຠາໂຄ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ໂຍ. ໂສ ຈ ນານນ຺ຕເຣນ ທ຺ວິຫຕ຺ຖຕຕິຍຕາ ລພ຺ຠຕີຕິ ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖາ, ເອກາ ຈ ວິທຕ຺ຖິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ໂຍ. ຕໍສນ຺ນິໂຍເຄນ ປເນຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣວາສໂກວ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖາ ຍສ຺ສາຕິ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ. ປາຣຸປເນນາປິ ສກ຺ກາ ນາຠິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸນ຺ຕິ ‘‘ທ຺ວິຫຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍໍ ວິກປ຺ເປຕິ. ຕິຣິຍສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕິ ຉຏ຺ຐີຕປ຺ປຸຣິໂສ, ຕິຣິຍເມວ ອນ຺ໂຕຕິ ວາ ກມ຺ມຘາຣໂຍ ‘‘ຄາມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

໓໙. ‘‘ນິສີທນສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ¶ ນິສີທນຈີວຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ນິສີທນໍ ນາມ ສເມ ຠູມິຠາເຄ ເອຬກໂລມານິ ອຸປຣູປຣິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກຎ຺ຊິກາທີຫິ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ກໂຕ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ຜາລິຕຕ຺ຕາ ຕີຫິ ທສາຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ ປຣິກ຺ຂາຣວິເສໂສ. ວິທຕ຺ຖີ ທ຺ເວຕິ ທ຺ເວ ວິທຕ຺ຖີ. ວິສາລໂຕ ປຸຖຸລໂຕ.

໔໐. ‘‘ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທີ’’ຕິອາທິນາ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຑູຕິ ຫິ ນ ອຕ຺ຖໂຕ ນານໍ, ຕຄ຺ຄຫເຓນ ປເນຕ຺ຖ ປິຬກສ຺ສາວຖຸລ຺ລກຈ຺ຉາພາຘໍ ຄຍ຺ຫຕິ. ກຓ຺ຑຸໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປິຬກາທິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕີຕິ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ. ປຏິຈ຺ຉທນໍ ວາ ປຏິຈ຺ຉາໂທ, ຍຖາວຸຕ຺ຕກຓ຺ຑຸຍາ ປຏິຈ຺ຉາໂທ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາໂທ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທີ, ຕສ຺ສ. ຕິຣິຍນ຺ຕິ ຕິຣິຍໂຕ.

໔໑. ‘‘ວສ຺ສິກາ’’ຕິອາທິນາ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ.

໔໒. ເອວໍ ປມາຓວນ຺ຕານໍ ປມາຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓາຕິກ຺ກເມ ໂທສໍ, ເກສຎ຺ຈິ ປມາຓາຠາວຄຓນາຠາວຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓວນ຺ເຕສຸ ຈີວເຣສຸ. ຕທຸຕ຺ຕຣິ ຕໂຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ນິປາເຕນ ອຸຕ຺ຕຣິ-ສທ຺ເທນ ຕປ຺ປຸຣິໂສ. ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ. ເຉທນປາຈິຕ຺ຕີຕິ ເຉທເນນ ສຫິຕາ ປາຈິຕ຺ຕິ, ອຕິເຣກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ປນ ອຕິເຣກຎ຺ຈ ອູນກຎ຺ຈ ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬ’’ນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ເຍນ ມຸຂໍ ປຸຎ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ມຸຂສມ຺ພນ຺ຘີຕິ ມຸຂສ຺ສ ໂຈຬນ຺ຕິ ສມາເສ ທ຺ວນ຺ໂທ. ອາກງ຺ຂິຕໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ປມາຓນ຺ຕິ ກມ຺ມຘາຣໂຍ. ຕເມເຕສມຕ຺ຖີຕິ ອາກງ຺ຂິຕປ຺ປມາຓິກາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕິຈີວຣາທີສຸ ອວຸຕ຺ເຕປິ ຄຓນວິຠາເຄ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓມຸຂປຸຎ຺ຉນປຣິກ຺ຂາຣໂຈເຬ ຐເປຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ¶ ¶ ຉກ຺ກເມເກກເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ມຸຂປຸຎ຺ຉນໂຈຬານິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ຈ ພຫູນິປີຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ.

໔໓. ຄຓນາຕິ ເອຕ຺ຖ ນປຸໍສກສ຺ສ ອິຕ຺ຖິວຈເນນ ໂຍຄາຠາວາ ‘‘ນ ທີປິຕາ’’ຕິ ລິງ຺ຄໍ ວິປຣິຓາເມຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນ ປກາສິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຓ຺ຓໍ ປເນເຕສໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິກປ຺ປນູປຄປຈ຺ຉິເມນ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ອຕ຺ຖິເຍວ. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕໍ ສພ຺ພໍ ນ ທີປິຕໍ, ຕສ຺ມາ ວິກປ຺ປນູປຄຖວິກາທິ ສພ຺ພໍ ເອກໍ ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬ’’ນ຺ຕິ, ພຫູນິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬານີ’’ຕິປິ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມິນາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ນາມ ປາເຏກ຺ກໍ ນິຘານມຸຂນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຖວິກາທິໍ ຖວິກາ ອາທິ ຍສ຺ສ ປຣິສ຺ສາວນາທິໂນຕິ ສມາໂສ. ວິກປ຺ປສ຺ສ ອຸປຄໍ ວິກປ຺ປິຍໍ, ຕຎ຺ຈ ອຸປຣິ ວກ຺ຂຕິ.

໔໔. ອິທານິ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ປຏິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຫຕາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອຫເຕນ ນເວນ ອໂຘເຕນ ກປ຺ປໍ ສທິສໍ ອຫຕກປ຺ປໍ, ເອກວາຣໂຘຕໍ. ອຫຕຎ຺ຈ ອຫຕກປ຺ປຎ຺ຈ ອຫຕາຫຕກປ຺ປານິ, ວຕ຺ຖານິ, ເຕສໍ. ທ຺ເວ ຄຸຓາ ປຏລານິ ຍສ຺ສ ສາຕິ ທຸຄຸຓາ. ‘‘ຄຸໂຓ ປຏລຣາສີສູ’’ຕິ ຫິ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາ. ທຸຄຸຓາ ທຸປຏ຺ຏາ, ອຸຕ຺ຕຣສ຺ມິໍ ເທຫຠາເຄ ອາສຎ຺ຊີຍຕີຕິ ອຸກ຺ກຣາສງ຺ໂຄ. ເອກຈ຺ຈໍ ເອກປຏ຺ຏໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກຈ຺ຈີ, ເອກປຏ຺ໂຏຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິປາໂຕ ວາ ເອກຈ຺ຈີຕິ. ຕຖາຕິ ສມຸຈ຺ຈເຍ, ອນ຺ຕຣວາສໂກ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປມາຍໍ ວາ, ຍຖາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ ເອກຈ຺ຈິໂຍ, ເອວໍ ອນ຺ຕຣວາສໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໕. ‘‘ອຸຕູ’’ຕິ ອເນກອຸຕຸ ຄຫິຕາຕິ ອຸຕຸໂຕ ທີຆກາລໂຕ ອຸທ຺ຘຏາ ອຸຕຸທ຺ຘຏາ, ເຕສໍ ປິໂລຕິການນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສາຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄອນ຺ຕຣວາສກາ. ປໍສຸ ວິຍ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ¶ ອຸລຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປໍສຸກູລໍ, ຣຖິກາສຸສານສງ຺ກາຣກູຏາທີນໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິຕໍ ໂຈຬຂຓ຺ຑໍ, ຕສ຺ມິໍ. ຍາ ຍາ ຣຸຈີຕິ ອພ຺ຍຍີຠາເວ ຍຖາຣຸຈິ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ສຕປຏ຺ຏມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໖. ອິທານິ ຕີສຸ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕສຸ ກາຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕີສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕິຈີວຣສມຸທາຍໂຕ ເອກເທສຠູຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນເມກສ຺ສ ຈ ສງ຺ຂາຄຸເຓນ ນິທ຺ຘາຣິຍມານຕ຺ຕາ ຕີສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ. ເອກວຈນສ຺ສ ພຫ຺ວຕ຺ເຖນ ໂຍຄາຠາວໂຕ ທ຺ວິຈີວຣສງ຺ຂາຕພຫ຺ວຕ຺ຖວເສນ ¶ ວຈນໍ ວິປຣິຓາເມຕ຺ວາ ຍານິ ປໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ທ຺ເວ ວາປິ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພານິ, ຍໍ ປໂຫຕິ, ຕໍ ເອກໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປໂຫນ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາຓຉິນ຺ນການິ ປໂຫນ຺ຕິ. ອປີຕິ ສມ຺ຠາວເນ, ຕີສຸ ກາ ກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ວາຘິນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸກປຕ຺ຕໍ. ອນຸ ປຈ຺ຉາ ອາຘີຍຕີຕິ ອນ຺ວາຘິ, ຍໍ ຈີວຣສ຺ໂສປຣິ ສງ຺ຆາຏິອາກາເຣນ ອາໂຣເປຕພ຺ພໍ. ອນາທິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອນາໂຣປິຕໍ ອນ຺ວາຘິກໍ. ນ ຘາເຣຍ຺ຍາຕິ ອິມິນາ ຍທິ ຘາເຣຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

໔໗-໘. ອິທານິ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ນ ວເສຍ຺ຍ ວິເນກາຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອວິປ຺ປວາສລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄາເມ’’ຕິອາທິນາ ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໔໗໑ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕປຣິຫາຣມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄາເມ ວາ…ເປ… ວິຫາເຣ ວາ ຕິຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປໂຏ ທຑ຺ໂຒ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອວຍເວປິ ສມຸທາຍໂວຫາຣວເສນ ຕີສຸ ເອກມ຺ປິ ‘‘ຕິຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ສງ຺ເຆນ ຄິລານສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທີຍມານໍ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິໍ ວິນາ. ວິປ຺ປວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ເອກູປຈາຣນານູປຈາຣຄາມາທິໂຕ ພຫິ, ອຖ ວາ ນິເວສນາທີນໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ຄພ຺ໂຠວຣການໍ ຈີວຣສ຺ສ ວາ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ¶ ຫຸຕ຺ວາ ວສິຕຸໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຄາມາທີນໍ ເອກູປຈາຣນານູປຈາຣຕາ ເອກກຸລນານາກຸລສນ຺ຕກສ຺ສ ຄາມາທິໂນ ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ, ປຣິກ຺ເຂໂປກາສສ຺ສ ຈ ວເສນ ສຕ຺ຖອພ຺ໂຠກາສານໍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣວເສນ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ເອໂກ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ອຏ຺ຐວີສຕິຫຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນິເວສນາທີນິ ຄາມໂຕ ພຫິ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ວິສຸໍ ຄາມສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຕຖາ ອຸໂທສິຕາທີຫິ ອຎ຺ຎໍ ນິເວສນໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຸໂທສິໂຕ ນາມ ຍານາທີນໍ ຠຓ຺ຑານໍ ສາລາ. ປາສາໂທ ທີຆປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍໍ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ. ນາວາ ຈ ອຏ຺ໂຏ ຈ ມາໂຬ ຈ ອາຣາໂມ ຈ ນາວາ…ເປ… ອາຣາມໍ, ຕສ຺ມິໍ. ອຏ຺ໂຏ ນາມ ປຏິຣາຊາທີນໍ ປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກໂຕ ພຫລຠິຕ຺ຕິໂກ ຈຕຸປຎ຺ຈຠູມິໂກ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ມາໂຬ ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ອາຣາໂມ ປຸປ຺ຜາຣາໂມ ວາ ຜລາຣາໂມ ວາ. ສຕ຺ໂຖ ຈ ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ ຂລຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ສຕ຺ໂຖ ນາມ ຊງ຺ຆສຕ຺ໂຖ ວາ ສກຏສຕ຺ໂຖ ວາ. ຂລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘຎ຺ຎກຣຓໍ. ທຸໂມ ນາມ ທຸມມູລໍ ຉາຍາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສ ອຸປຈາຣວເສນ. ອພ຺ໂຠກາໂສ ປນ ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎວ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

໔໙. ອິທານິ ‘‘ເອຕໍ…ເປ… ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນວນ຺ນເມວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ເຕສໍ ¶ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຣຄາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເທວທຕ຺ໂຕ ທຕ຺ໂຕຕິ ນາເມກເທເສນາປິ ນາມໂວຫາຣໂຕ ວສ຺ສິກສາຏິກາວ ‘‘ສາຏິກາ’’ຕິ ປກຣຓວເສນ ຄມ຺ມມານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ຈ ໂຣຄວສ຺ສານປຣິຍນ຺ຕາ. ໂຣຄາ ຈ ວສ຺ສານາ ຈ ມາສາ ໂຣຄວສ຺ສານາ, ເຕ ຕທຕິກ຺ກເມນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພຕາຍ ປຣິຍນ຺ຕາ ຍາສນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ.

ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍ ເອວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ¶ ອາພາເຘສຸ ວູປສນ຺ເຕສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ’’ຕິ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາຕິ ວສ຺ສິກສາຏິກຠາວໂຕ ອປເນຕ຺ວາ’’ຕິ ວທິໍສຸ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣວິນຍກມ຺ມວິສເຍເຍວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ‘‘ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ປາຬິວຈນໂຕ ຈ. ‘‘ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ມາສານໍ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ສຫ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍໂຄ ທສ຺ສິໂຕຕິ ນ ເຕນ ອຘິຏ຺ຐານເຠໂທ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕເນວ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ວຈນໂຕ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍ ເອວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຫມນ຺ເຕ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມນາປິ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ ອາພາຘວູປສເມນາປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີ’’ຕິ (ກງ຺ກາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣວເສນາປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ສພ຺ພຏ຺ຐກຖາໂຍ ສເມນ຺ຕິ, ຍຸຕ຺ຕິ ຈ ອວິຣຸທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣໂຕ ອຸປຣິ. ວິກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຍ຺ຍ. ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຐມທິວເສ ວິກປ຺ເປຍ຺ຍ, ເອວໍ ອສຕິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສສາຕິ ອປເຣ ສຕ຺ຕ ຈີວຣານິ ເສສາ. ນຕ຺ຖິ ປຣິຍນ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕສທິໂສ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປຣິຍນ຺ຕິກາ.

໕໐. ອິທານິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທິກໍ ຈີວຣຈຕຸກ຺ກໍ ສທສາທິກໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນາປຣນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຈ ມຸຂປຸຎ຺ຉນຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ປຣິກ຺ຂາຣມຸຂປຸຎ຺ຉນເມວ ໂຈຬກນ຺ຕິ ກມ຺ມຘາຣໂຍ. ທ຺ວນ຺ທສມາສນ຺ເຕ ສຸຍ຺ຍມານຕ຺ຕາ ປນ ໂຈຬກ-ສທ຺ໂທ ປຣິກ຺ຂາຣ-ສທ຺ທໂຕ ຈ ປຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ¶ ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬກ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສປິ ອວຏ຺ຐານໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຈີວຣານິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນາຘິຏ຺ຐິຕານິ ອວເສສໍ ¶ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຎ຺ຈ ປຣິກ຺ຂາຣມຸຂປຸຎ຺ຉນໂຈຬກຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓ…ເປ… ໂຈຬກຎ຺ຈ ນິສີທນຎ຺ຈາຕິ ເອຕໍ ຈີວຣຈຕຸກ຺ກໍ ສທສມ຺ປິ ອຣຕ຺ຕມ຺ປິ ອນາທິຓ຺ຓກປ຺ປມ຺ປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສທສນ຺ຕິ ສຫ ຍາຫິ ກາຫິຈິ ທສາຫີຕິ ສທສໍ. ສທສເກ ລພ຺ຠມາເນ ອທສມ຺ປິ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ສທສມ຺ປິ ອທສມ຺ປິ ປຸປ຺ຜທສມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ປິ-ສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ຕາວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ອຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ນີລປີຕາທິຣຊເນນ ອຣຎ຺ຊິຕມ຺ປິ. ປິ-ສທ຺ເທນ ຣຎ຺ຊິຕນີລປີຕາທິກມ຺ປິ ອນາທິຓ຺ຓກປ຺ປມ຺ປີຕິ. ອາທິຓ຺ໂຓ ກປ຺ໂປ ຍສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ຕໍ ອນາທິຓ຺ຓກປ຺ປມ຺ປິ. ປິ-ສທ຺ເທນ ອາທິຓ຺ຓກປ຺ປມ຺ປິ.

ນນຸ ຈ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ສພ຺ພນີລການິ ຈີວຣານິ ຘາເຣຕພ຺ພານີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໗໒) ສພ຺ພນີລກສພ຺ພປີຕກສພ຺ພໂລຫິຕກຈີວຣານິ ສາມຎ຺ເຎນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານີຕິ ກຖມິທໍ ຈີວຣຈຕຸກ຺ກໍ ສທສາທິກໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກຖຎ຺ຈ ອນາທິຓ຺ຓກປ຺ປມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ກຸສຈີຣໍ ນິວາເສຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ອຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖູສຸ (ມຫາວ. ໓໗໑) ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ກຸສຈີຣໍ…ເປ… ຕິຕ຺ຖິຍທ຺ຘໂຊ ຘາເຣຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໗໑) ອຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸວເສເນວ ນິວາສນປາຣຸປນສງ຺ຂາຕຘາຣຓສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໒) ‘‘ສພ຺ພນີລກາທີນິ ຣຊນໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຸນ ຣຊິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພານິ, ນ ສກ຺ກາ ເຈ ໂຫນ຺ຕິ ໂຘວິຕຸໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ວາ ກາຕພ຺ພານິ, ທຸປຏ຺ຏຈີວຣສ຺ສ ວາ ມຊ຺ເຌ ທາຕພ຺ພານິ, ອຈ຺ຉິນ຺ນທສທີຆທສານິ ທສາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພານິ, ກຎ຺ຈຸກໍ ລຠິຕ຺ວາ ຜາເລຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເວຐເນປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ນິວາສນປາຣຸປນວເສເນວ ຘາຣຓປຣິໂຠຄານໍ ¶ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ທຸພ຺ພຓ຺ຓກຣຓສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໘) ‘‘ຍໍ ນິວາເສຕຸໍ ວາ ປາຣຸປິຕຸໍ ວາ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕເທວ ຈີວຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍເຍວ ກປ຺ປພິນ຺ທຸໂນ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຈ ຕິຈີວຣກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິວສ຺ສິກສາຏິກສງ຺ຂາຕານິ ປຎ຺ຈ ຈີວຣານິ ກາຍປຣິຫາຣິຍາເນວ ອທສານິ ອສພ຺ພນີລກາທີນິ ກປ຺ປິຍຣຊນຣຊິຕານິ ອາທິຓ຺ຓກປ຺ປານິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ນິຍເມນ ນິວຕ຺ຕິຕານິ ປຣານິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ຈີວຣຈຕຸກ຺ກເມວ ສທສາທິກໍ ອນາທິຓ຺ຓກປ຺ປມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

໕໑. ເສສຈີວຣປຎ຺ຈກໍ ອທສໍເຍວ ຣຊິຕໍເຍວ ອາທິຓ຺ຓກປ຺ປໍວ ກປ຺ປຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຣຊິຕນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍຣຊເນນ ຣຊິຕໍ. ນິສີທນສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອທສຕ຺ຖໍ ນິເສເຘຕຸໍ ‘‘ສທສໍວ ນິສີທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິ ຫິ ສມ຺ຠເວ ພ຺ຍຠິຈາເຣ ຈ ວິເສສນໍ ສາຕ຺ຖກໍ ໂຫຕິ.

໕໒. ອິທານິ ¶ ອນຘິຏ຺ຐິເຕ ອນິສ຺ສຏ຺ເຐ ຈ ກາ ປວຕ຺ຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຘິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ຕິຈີວຣາທິວເສນ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ. ອນິສ຺ສຏ຺ຐນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທານລກ຺ຂເຓນ ອທິນ຺ນໍ. ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊເຍຕິ ວກ຺ຂມານນເຍນ ເອກພຫຸຠາວໍ, ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ. ວກ຺ຂມານນເຍນ ປນ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ‘‘ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກີທິສໍ ຕໍ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ວິກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ໂຖ ທີເຆນ ຍສ຺ສ ຕໍ ຫຕ຺ຖທີຆໍ. ຕໂຕຕິ ຕສ຺ມາ ຫຕ຺ຖໂຕ. ອຸປຑ຺ໂຒ ຫຕ຺ຖສ຺ສ ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ ວິທຕ຺ຖິສງ຺ຂາໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຍສ຺ສ ຕໍ ອຸປຑ຺ຒວິຕ຺ຖາຣໍ.

໕໓. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ເຕຈີວຣິກສ຺ເສວ ວເສນ, ອປໂຣ ປນ ອຎ຺ຎຖາ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິຈີວຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ນາເມນາຘິຏ຺ຐິຕານິ ຕີຓິ ຈີວຣານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕິຈີວໂຣ. ຕສ຺ສ ວິນຍເຕຈີວຣິກສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ສ. ວິນຍເຕຈີວຣິກສ຺ສ ປນ ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬິໂຍຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຓິເກນ ຍ-ກາໂຣ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ສກລໍ ນວວິຘມ຺ປິ ຈີວຣໍ. ຕຖາ ວຕ຺ວາຕິ ເອກພຫຸຠາວໍ, ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ວາ. ອຘິຏ຺ຐຕີຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕິ.

໕໔. ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣໍ ປນ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ກຖໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຈ຺ເຉທາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ເຉໂທ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຈ ຄາໂຫ ຈ ວິພ຺ຠໂມ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ອຈ຺ເຉໂທ ນາມ ໂຈຣາທີຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫຓໍ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ປເຣສໍ ທານໍ. ຄາໂຫ ວິສ຺ສາເສນ ຄຫຓໍ. ວິພ຺ຠໂມ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄິຫິຠາວູປຄມນໍ. ຕທາປິ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາເນ ວິຍ ຈີວຣສ຺ສ ນິຣາລຍຠາເວນ ປນ ປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ. ຏີກາຍໍ ປນ ຠາທິໂສ ຠິກ຺ຂຸເຍວາຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຄິຫິຠາວູປຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ກາຣຓໍ ປເນຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຄຣູຫິເຍວ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໒.໔໖໙) ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາ’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫິ ຄິຫິຠາວູປຄມເນ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ວິສຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສາ ວິພ຺ຠມເນເນວ ອສ຺ສມຓີຠາວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕສິກ຺ຂສ຺ສ ຄິຫິຠາວູປຄມເນນ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫເນນ ນິຣາລຍຠາໂວ ກາຣຓຠາເວນ ¶ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ສຕິ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ນິຣາລຍຠາໂວຕິ ກຖມສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕຖາປິ ພຸທ຺ຘມຕຎ຺ຎູຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໙) ‘‘ຍໍ ປນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ¶ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ປຕ຺ໂຕ ຈ, ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ, ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ໂທໂສຕິ.

ມາຣຓລິງ຺ຄສິກ຺ຂາຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ອຸປຈາເຣນ ວາ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຎ຺ຈ ‘‘ລິງ຺ຄສິກ຺ຂາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕິ ເອເຕ ອຏ຺ຐ ສພ຺ເພສຸ ນວສຸ ຈີວເຣສຸ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ວິໂຍໂຄ ວິປ຺ປວາໂສ, ຕສ຺ສ ກາຣຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປາຐເສໂສ. ຕິຈີວຣສ຺ສ ປນ ນ ເກວລໍ ອິເມເຍວ ອຏ຺ຐ, ວິນິວິທ຺ຘຉິທ຺ທຎ຺ຈ ອຘິຏ຺ຐານວິໂຍຄກາຣຓນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວຈນຎ຺ຈ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອກສ຺ສປິ ຕນ຺ຕຸໂນ ອຠາເວນ ວິນິວິທ຺ຘໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຕຉິທ຺ທໍກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໍ ວິນິວິທ຺ຘຉິທ຺ທໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆາຏິຍາ ຈ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສ຺ສ ຈ ທີຆນ຺ຕໂຕ ວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓສ຺ສ, ຕິຣິຍນ຺ຕໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓສ຺ສ, ອນ຺ຕຣວາສກສ຺ສ ປນ ທີຆນ຺ຕໂຕ ວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓສ຺ເສວ ຕິຣິຍນ຺ຕໂຕ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ໂອຣໂຕ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິນ຺ທຕິ, ສູຈິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ສູຈິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຈ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐານາປນຍເນນ ຉິທ຺ທໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ.

໕໕. ອິທານິ ອກປ຺ປິຍານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຸສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸສາ ຈ ວາກາ ຈ ຜລການິ ຈ, ເຕສໍ ຈີຣານິ ກຸສ…ເປ… ຈີຣານິ. ຕຕ຺ຖ ກຸເສນ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ກຕໍ ກຸສຈີຣໍ. ຕຖາ ວາເກນ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ກຕໍ ວາກຈີຣໍ, ຕາປສານໍ ວກ຺ກລໍ. ຜລກສຓ຺ຐານານິ ຜລການິ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕໍ ຜລກຈີຣໍ. ເກສວາລຊນ຺ຕິ ເກເສຫິ ຈ ວາເລຫິ ຈ ຊາຕໍ ວາຍິຕໍ ກມ຺ພລນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸລູກປກ຺ຂາຊິນກ຺ຂິເປຕິ ອຸລູການໍ ໂກສິຍສກຸຓານໍ ປກ຺ຂໍ ປກ຺ເຂນ ກຕໍ ນິວາສນຎ຺ຈ ອຊິນກ຺ຂິປໍ ສໂລມໍ ສຂຸຣໍ ອຊິນມິຄານໍ ຈມ຺ມຎ຺ຈ ຘາຣຍໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໕໖. ກທເລຣກກ຺ກທຸສ຺ເສສູຕິ ກທລິໂຍ ຈ ເອຣໂກ ຈ ອກ຺ໂກ ຈ, ເຕສໍ ທຸສ຺ສານິ ວຕ຺ຖານິ, ເຕສຸ ເຈວ ມກຈິວາເກຫິ ¶ ກເຕ ໂປຕ຺ຖເກ ຈາປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ກທລິທຸສ຺ສາທິສທ຺ເທນ ຕໍຘາຣຓມຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍຘາຣຓນິມິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ‘‘ນີລໂກ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ທ຺ວນ຺ໂທ. ສພ຺ພາ ນີລກ…ເປ… ກຓ຺ຫກາຕິ ກມ຺ມຘາຣໂຍ. ນີລາທິວຓ຺ຓໂຍເຄນ ¶ ວຕ຺ຖໍ ນີລາທິ. ນີລກໍ ອຸມາປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ. ມຎ຺ເຊຏ຺ຐໍ ມຎ຺ເຊຏ຺ຐິກວຓ຺ຓໍ. ປີຕໍ ກຓິກາຣປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ. ໂລຫິຕໍ ຊຍສຸມນປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ. ກຓ຺ຫກໍ ອທ຺ທາຣິຏ຺ຐກວຓ຺ຓໍ. ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

໕໗. ມຫາ…ເປ… ຣຕ຺ເຕຕິ ມຫາຣງ຺ໂຄ ຈ ມຫານາມຣງ຺ໂຄ ຈ, ເຕຫິ ຣຕ຺ເຕ. ເອຕ຺ຖາປິ ປຸນ ສຸຍ຺ຍມານໍ ສພ຺ພສທ຺ທມນຸວຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ສພ຺ພມຫາຣງ຺ຄຣຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິນາ ຈ ອສພ຺ພນີລກາທິ ກປ຺ປິຍຣຊນຣຊິຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາຣງ຺ໂຄ ສຕປທິປິຏ຺ຐິວຓ຺ໂຓ. ມຫານາມຣງ຺ໂຄ ສມ຺ຠິນ຺ນວຓ຺ໂຓ, ໂສ ປນ ປຓ຺ຑຸປລາສວຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ, ປທຸມວຓ຺ໂຓຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕິຣີຏເກຕິ ຕໍ ນາມກ ຣຸກ຺ຂຕເຈ. ອຈ຺ຉິນ຺ນທີຆທສເກຕິ ສພ຺ພໂສ ອຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອຈ຺ຉິນ຺ນາ ຈ ມຊ຺ເຌ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ທີຆາ ຈ ສາ ທສາ ຈ ວຕ຺ຖໂກຏິ ຍສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາໂສ. ຜລປຸປ຺ຜທເສຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕາ ຜລສທິສາ ທສາ ‘‘ຜລາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເກຕກາທິ ປຸປ຺ຜສທິສານິ ‘‘ປຸປ຺ຜານີ’’ຕິ ຈ, ຜລາ ຈ ປຸປ຺ຜາ ຈ ທສາ ຍສ຺ສ, ຜລສທິເສ ທເສ, ປຸປ຺ຜສທິເສ ທເສ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວຐເນຕິ ສີສເວຐເນ. ຕຖາຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພນີລກາທີສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ອຕິທິສຕິ. ສພ຺ພນ຺ຕິ ກຸສຈີຣາທິກໍ ສກລໍ. ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ຍສ຺ສ ໂສ ລຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໕໘. ມູລຎ຺ຈ ¶ ຂນ຺ໂຘ ຈ ຕໂຈ ຈ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ຜລຎ຺ຈ ປຸປ຺ຜຎ຺ຈ, ເຕສໍ ປເຠໂທຕິ ຉຏ຺ຐີຕປ຺ປຸຣິໂສ. ອຖ ວາ ປເຠທ-ສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນຕ຺ເຕ ຕານິເຍວ ປເຠໂທຕິ ກມ຺ມຘາຣໂຍ, ຕໂຕ. ຣຊນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ຣຊນານິ, ມູລາທີນິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉ ຣຊນານິ ມູລຣຊນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໔໔) ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣຊນາ ຉປ຺ປກາຣານິ, ອນຸຎ຺ຎາຕານິ ສຕ຺ຖຸນາ’’ຕິ.

໕໙. ມູເລຕິ ¶ ມູລຣຊເນ ຫລິທ຺ທິໍ ວິວຊ຺ຊິຍ ສພ຺ພໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ມຎ຺ເຊຏ຺ຐິ ຈ ຕຸງ຺ຄຫາຣໂກ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ອລ຺ລິ-ສທ຺ເທນ ນີລິ-ສທ຺ເທນ ຈ ເຕສໍ ຄຈ຺ຉຊາຕີນໍ ປຕ຺ຕານິ ຄຫິຕານິ ອຸປຈາເຣນ, ຕຖາ ໂລທ຺ທ-ສທ຺ເທນ ກຓ຺ຑຸລ-ສທ຺ເທນ ຈ ຕໂຈ, ກຸສຸມ຺ຠ-ສທ຺ເທນ ກິໍ ສຸກ-ສທ຺ເທນ ຈ ປຸປ຺ຜານິ. ເຕເນວ ຈ ຕານິ ນປຸໍສການິ. ຕຸງ຺ຄຫາຣໂກ ນາມ ເອໂກ ກຓ຺ຏກຣຸກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສ ຫຣິຕາລວຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘຣຊນໍ ໂຫຕິ. ອລ຺ລິປຕ຺ເຕນ ເອກວາຣໍ ຄິຫິປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ຣຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຜລຣຊເນ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ.

໖໐. ອໂຍປຕ຺ໂຕ ນາມ ອຍສາ ກາຬໂລເຫນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປຕ຺ໂຕ. ຊາຕິຍາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາທີນໍ ສາມຎ຺ຎວເສນ. ປມາຓໂຕຕິ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ. ຕໂຍ ປຕ຺ຕາຕິ ປາຐເສໂສ.

໖໑. ‘‘ມຄເຘສູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ມຄເຘຕິ ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ວາ ‘‘ປຈ຺ຈາສາ ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ສຸ-ສທ຺ທໂລເປນ ວາ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາຬິທ຺ວຍຕຓ຺ຑຸລສາຘິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄຘາເປກ຺ໂຂປິ ນາຬິ-ສທ຺ໂທ ທ຺ວຍ-ສທ຺ເທນ ສມາໂສ ໂຫຕິ ຄມ຺ມກຕ຺ຕາຕິ ນາຬິຍາ ທ຺ວຍໍ ນາຬິທ຺ວຍໍ. ຕຕ຺ຖ ມຄຘນາຬິ ນາມ ອຑ຺ຒເຕຣສປລາ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຑ຺ຒເຕຣສປລານິ ມາສານນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນາຬິທ຺ວເຍນ ປມິຕາ ຕຓ຺ຑຸລາ ສຸໂກຏ຺ຏິຕປຣິສຸທ຺ຘາ ອນຸປຫຕປຸຣາຓສາລິຕຓ຺ຑຸລາ ນາຬິທ຺ວຍຕຓ຺ຑຸລາ, ເຕຫິ ສາຘິຕໍ ປຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອທນນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ສມ຺ປາທິຕໍ ອວສ຺ສາວິໂຕທນໍ. ສູປນ຺ຕິ ໂອທນສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາຓໍ ນາຕິຆນໍ ນາຕິຕນຸກໍ ຫຕ຺ຖຫາຣິຍໍ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣສງ຺ຂຕໍ ມຸຄ຺ຄສຸປໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ຕທູປິຍນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ໂອທນສ຺ສ ອຸປິຍໍ ອນຸຣູປໍ ຍາວ ຈຣິມາໂລປປ຺ປໂຫນກໍ ມຈ຺ຉມໍສາທິພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໖໒. ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂອທນາທິໂນ. ອຸປຑ຺ໂຒຕິ ອຸປຑ຺ຒໍ ນາຬິໂກທນາທິ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸປຑ຺ໂຒ. ເອວ-ກາເຣນ ອຕິເຣກໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ຕໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນາຬິໂກທນາທິໂຕ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐໂຕ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ¶ ຈ ໂອມໂກມໂກ ຈ ອປຕ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ໂອມກໂຕ ໂອມໂກ ໂອມໂກມໂກ. ອິມິນາ ປຸນ ປຕ຺ຕທ຺ວຍທສ຺ສເນນ ປມາຓໂຕ ຕໂຍປິ ປຕ຺ຕາ ວິຠາຄໂຕ ນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ມຄຘນາຬິທ຺ວຍຕຓ຺ຑຸໂລທນາທິກໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຑ຺ຒນປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສເຈ ປຕ຺ຕສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ເຫຏ຺ຐິມຣາຊິສມໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສຸຕ຺ເຕນ ວາ ຫີເຣນ ວາ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ຫີຣສ຺ສ ວາ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໍ ຜຸສຕິ, ອຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຖູປີກຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ ອນ຺ໂຕຄຕເມວ, ອຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ‘‘ເອກໍ ນາຬິໂກທນາທິ ສພ຺ພມ຺ປິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຫຏ຺ຐິມຣາຊິສມໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ມຊ຺ຌິໂມ ນາມ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ມຊ຺ຌິມມຊ຺ຌິໂມມກມຊ຺ຌິມຸກ຺ກຏ຺ຐາ ຈ ‘‘ຍຕ຺ຖ ອຸປຑ຺ຒນາຬິໂກທນາທິ ສພ຺ພມ຺ປິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເຫຏ຺ຐິມຣາຊິສມໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ¶ , ອຍໍ ໂອມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ໂອມກໂອມໂກມກໂອມກຸກ຺ກຏ຺ຐາ ຈ ປຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕສຸ ທ຺ເວ ອປຕ຺ຕາ ຠາຊນປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ, ນາຘິຏ຺ຐານູປຄາ, ນ ວິກປ຺ປນູປຄາ.

໖໓. ກປ຺ໂປ ສໂກ ອຕິເຣກປຕ຺ໂຕ ທສາຫປຣມໍ ຘາເຣຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ໂປຕິ ກປ຺ປິໂຍ. ສໂກຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕໂກ. ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ປນ ອຕ຺ຕສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ຈ ສຕ຺ຕນ຺ນມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນູປຄຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍປຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ປາເກຫິ, ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ ທ຺ວີຫິ ປາເກຫິ ປກ຺ໂກ ອຘິຏ຺ຐານູປໂຄ ຈ ວິກປ຺ປນູປໂຄ ຈ, ຕຖາ ອຸໂຠປິ ກາກຓິກມຕ຺ຕສ຺ສາປິ ມູລສ຺ສ ອນວເສເສຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ, ສພ຺ພໂສ ອຕ຺ຕສນ຺ຕກຕ຺ເຕ ວິຎ຺ຎາເຕ ຈ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນູປຄາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຕິເຣກປຕ຺ໂຕຕິ ອນຘິຏ຺ຐິຕາວິກປ຺ປິຕຕາຍ ອຕິເຣກປຕ຺ໂຕ. ອຘິຏ຺ຐານປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣາ ປເນຕ຺ຖ ຈີວເຣ ວຸຕ຺ຕາວ. ວິກປ຺ເປນ຺ເຕນ ປນ ປຕ຺ຕານໍ ເອກພຫຸຠາວໍ, ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອິເມ ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເອເຕ ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສມ຺ມຸຂາທິເຠໂທ ປເນຕ຺ຖ ຈີວເຣ ວກ຺ຂມານນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທສາຫປຣມນ຺ຕິ ທສ ອຫານິ ປຣໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອສ຺ສາຕິ ທຫາຫປຣໂມ, ກາໂລ, ຕໍ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຘາເຣຍ຺ໂຍຕິ ປຣິໂຠຄວເສນ ຘາເຣຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມິໍກາເລ ອຕິນາມິເຕ ປຕ຺ໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຕິນາມິເຕຕິ ອຕິກ຺ກາມິເຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ໂຫຕິ, ເອກາທເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ປທຠາຊນີເຍ (ປາຣາ. ໖໐໒) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຕ຺ໂຕ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕຖາ ສຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິ ຈສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໖໔. ‘‘ອຈ຺ເຉທາ’’ຕິອາທິ ¶ ຈີວເຣ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ມຣຓຸທ຺ຘຏາຕິ ¶ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ອຸທ຺ຘຬໍ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ. ມຣຓຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘຏຎ຺ຈ ມຣຓຸທ຺ຘຏາ, ຕສ຺ມາ. ຉິທ຺ເທນາຕິ ເຍນ ກງ຺ຄຸສິຕ຺ຖໍ ນິກ຺ຂມຕິ ເຈວ ປວິສຕິ ຈ, ເຕນ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ທ຺ວງ຺ຄຸລຉິທ຺ເທນ. ປຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານມຸຊ຺ຌຕີຕິ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຸຊ຺ຌຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊຕິ.

໖໕. ອິທານິ ‘‘ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎຖາ ປຣິຫຣເຓ ທຸກ຺ກຏໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂສທກໍ ປຕ຺ຕໍ ນ ປຏິສາເມຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ນ ປຏິສາເມຍ຺ຍາຕິ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ນ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ‘‘ໂສທກໍ ປຕ຺ຕໍ ອຸຓ຺ເຫ ນ ຈ ໂອຕເປ’’ຕິອາທິນາ ຈ ໂຍຊນີຍໍ. ນ ຈ ໂອຕເປຕິ ເນວ ອີສກໍ ຕາເປຍ຺ຍ. ນ ນິທເຫຕິ ນິຣຸທກໍ ກຕ຺ວາປິ ຠຸສໍ ນ ນິທເຫຍ຺ຍ, ໂວທກໍ ກຕ຺ວາ ອີສກໍ ຕາເປຍ຺ຍາຕິປິ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ໂຖ. ຠູມ຺ຍາ ນ ຐເປຕິ ຂຣາຍ ຠູມິຍາ ນ ຐເປຍ຺ຍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ວຓ຺ໂຓ ນ ທຸສ຺ສຕິ, ເອວຣູປາຍ ມຕ຺ຕິກາຍ ປຣິຠຓ຺ຑກຕາຍ ຠູມິຍາ ວາ ຕຖາຣູປາຍ ເອວ ວາລິກາຍ ວາ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂນ ຈ ລຄ຺ຄເຍຕິ ຠິຕ຺ຕິຂິລາທີສຸ ນ ໂອລມ຺ເພຍ຺ຍ.

໖໖. ‘‘ມິຑ຺ຒນ຺ເຕ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຐເປຕຸໍ ນ ຈ ກປ຺ປຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ມິຑ຺ຒນ຺ເຕຕິ ອາຬິນ຺ທກມິຑ຺ຒິກາທີນໍ ມິຑ຺ຒີນໍ ອນ຺ເຕ. ສເຈ ປນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເອວຣູປາຍ ວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາຍ ມິຑ຺ຒິຍາ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຣິຠຓ຺ຑນ຺ເຕ ວາຕິ ພາຫິຣປສ຺ເສ ກຕາຍ ຕນຸກາຍ ມິຑ຺ຒິກາຍ ອນ຺ເຕ ວາ. ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈເຍ, ໂສ ຈ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອງ຺ເກ ປນ ອໍສພທ຺ຘເກນ ອໍສກູເຏ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຐເປຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ. ຉຕ຺ເຕປິ ຠຓ຺ຑເກນ ສທ຺ຘິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ອຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ວາ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມຎ຺ເຈປິ ອຎ຺ເຎນ ສທ຺ຘິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ, ອຏນິຍໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂອລມ຺ເພຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໖໗. ປຕ຺ເຕນ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ໂຐທກຎ຺ຈ ຈລກຏ຺ຐິກຎ຺ຈ ນ ນີຫເຣຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸຈ຺ຉິຏ຺ໂຐທກນ຺ຕິ ມຸຂວິກ຺ຂາລໂນທກໍ. ຈລການິ ຈ ¶ ຈພ຺ເພຕ຺ວາ ອປວິທ຺ຘາມິສານິ ອຏ຺ຐິການິ ມຈ຺ຉມໍສອຏ຺ຐິການິ ຈ ຈລກຏ຺ຐິກໍ. ປຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ໂຘວິຕຸມ຺ປິ ຫຕ຺ຖໂຘຕາທິ ອຸທກມ຺ປິ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣິຕ຺ວາ ນີຫຣິຕຸມ຺ປິ ອນຸຈ຺ຉິຏ຺ຐໍ ສຸທ຺ຘປຕ຺ຕໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຫຕ຺ເຖນ ຄຓ຺ຫິຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ມຈ຺ຉມໍສຜລາຜລາທີນິ ຂາທນ຺ໂຕ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐິໍ ວາ ຈລກໍ ວາ ຉຑ຺ເຑຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຕ຺ເຕ ຐເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ມຸຂໂຕ ນີຫຏໍ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸນ ອຂາທິຕຸກາໂມ ປຕ຺ເຕ ຐເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ສິງ຺ຄິເວຣາທີນິ ຑໍສິຕ຺ວາ ປຸນ ຐເປຕຸໍ ລຠຕິ. ປຕ຺ຕຫຕ຺ໂຖຕິ ປຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ເຖ ຍສ຺ສາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ‘‘ປຕ຺ຕຫຕ຺ໂຖ, ກວາຏ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຸປລກ຺ຂຓເມຕໍ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ສຣີຣາວຍເວ ປນ ປຕ຺ຕສ຺ມິໍ ¶ ສຕິ ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ ກວາຏໍ ປຓາເມຕຸໍ, ຆຏິກໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ, ສູຈິໍ ວາ ກຸຎ຺ຈິກາຍ ອວາປຸຣິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ອໍສກູເຏ ປນ ປຕ຺ຕໍ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ອວາປຸຣິຕຸໍ ລຠຕິ.

໖໘. ຠູມິຍາ ຠູມິສມ຺ພນ຺ຘີ ອາຘາຣໂກ, ຕສ຺ມິໍ ທນ຺ຕວລ຺ລິເວຕ຺ຕາທີຫິ ກເຕ ວລຍາຘາຣເກ ຈ ເອກທາຣຸນາ ກເຕ ທາຣຸອາຘາຣເກ ຈ ພຫູຫິ ທຓ຺ເຑຫິ ກເຕ ທຓ຺ຑາຘາຣເກ ຈ ຍຕ຺ຖ ຐປິໂຕ ປຕ຺ໂຕ ຍຖາ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ນ ປຣິປຕຕິ, ຕຖາ ສຸຏ຺ຐຸ ສຊ຺ຊິເຕ ຕສ຺ມິໍ ປຕ຺ຕສ຺ສຸປຣິ ປຕ຺ໂຕຕິ ເອວຣູເປ ທຸເວ ປຕ຺ເຕ ຐເປຍ຺ຍາຕິ ປທຕ຺ຖໂຍຊນາ. ຠມໂກຏິສທິໂສ ປນ ທາຣຸອາຘາຣໂກ ຕີຫິ ທຓ຺ຑເກຫິ ພທ຺ໂຘ ທຓ຺ຑາຘາຣໂກ ຈ ເອກສ຺ສປິ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອໂນກາໂສ, ຕຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາປິ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ຠູມິຍນ຺ຕິ ກຏສາຣກາທິນາ ອຕ຺ຖຕາຍ ຠູມິຍາ ປນ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ເອກໍ ປຕ຺ຕໍ ຐເປຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ.

໖໙. ອິທານິ ອກປ຺ປິຍປຕ຺ເຕ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທາຣູ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸວຓ຺ຓເມວ ໂສວຓ຺ຓໍ. ທາຣຸ ຈ ຣູປິຍຎ຺ຈ ໂສວຓ຺ຓຎ຺ຈ ມຓິ ຈ ເວຬຸຣິຍຎ຺ຈ ທາຣຸ…ເປ… ເວຬຸຣິຍານິ, ເຕຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ທາຣຸ…ເປ… ມຍາ ¶ . ທີໂຆ ປນ ‘‘ເວຬຸຣິຍາມຍາ’’ຕິ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ກໂຕ. ເອວມຸປຣິປິ ຕາທິສໍ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ຕຕ຺ຖ ອິນ຺ທນີລາທິ ມຓິ ນາມ. ກໍໂສ ຈ ກາໂຈ ຈ ຕິປຸ ຈ ສີສຎ຺ຈ ຜລິກາ ຈ ຕມ຺ພໂລໂຫ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ, ເຕຫິ ຊາຕາ ກໍສ…ເປ… ຊາ. ຕຕ຺ຖ ກໍສ-ສທ຺ເທນ ວຏ຺ຏໂລໂຫປິ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ເສຕໍ ຕິປຸ, ກຓ຺ຫໍ ສີສໍ.

໗໐. ຉວສີສມໂຍຕິ ຉວສ຺ສ ມຕມນຸສ຺ສສ຺ສ ສີສໍ ສີສກປາລໍ, ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຉວສີສມໂຍ. ຆຏິ ຈ ຕຸມ຺ພຎ຺ຈ, ເຕສໍ ກຏາໂຫ, ເຕຫິ ຊາຕາຕິ ຆຏິຕຸມ຺ພກຏາຫຊາ. ຕຕ຺ຖ ຆຏີຕິ ຆໂຏເຍວ. ຕຸມ຺ພໍ ອລາພຸ. ອິຕິ ອິເມ ສພ຺ເພ ປຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍາ ວຸຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກາ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ຣູປິຍາທີສຸ ຈຕູສຸ ສເຈ ຄິຫີ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄສຸ ສຸວຓ຺ຓຕຏ຺ຏກາທີສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນາເມນ຺ຕິ, ອາມສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກໍສກາຈຜລິກຊານິ ປນ ຕຏ຺ຏກາທີນິ ຠາຊນານິ ປຸຄ຺ຄລິກປຣິໂຠເຄເນວ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ສງ຺ຆິກປຣິໂຠເຄນ ວາ ຄິຫິວິກຏານິ ວາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຆຏິຕຸມ຺ພກຏາຫຊາ ປນ ລຠິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕາວກາລິກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

໗໑-໒. ທາຣຸ ¶ …ເປ… ເວຬຸຣິຍາມຍາ ອກປ຺ປິຍາ, ຜລິກາກາຈກໍສຊາ ຖາລກາ ຄິຫິສນ຺ຕກາ ສງ຺ຆິກາ ຈ ກປ຺ປິຍາ, ຕຸມ຺ພຆຏິຊາ ຕາວກາລິກາ ກປ຺ປິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ປຣິກປ຺ປນ຺ຕິ ອວິໂຣຘິຠາເວເນວາຕິ ກປ຺ປາ, ຕຖາ ກປ຺ປິຍາ. ນ ກປ຺ປາ ອກປ຺ປາ. ສງ຺ຆສ຺ສ ອິເມ ສງ຺ຆິກາ. ຕາວ-ສທ຺ໂທ ອວຘິມ຺ຫິ. ຕາວ ໂຠຊນາວຘິຠູໂຕ ກາໂລ ເອຕາສນ຺ຕິ ຕາວກາລິກາ ¶ , ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພາ, ນ ປຣິຫຣິຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໗໓. ເຍນ ອິຣິຍາປເຖນ ອຸປລກ຺ຂິໂຕ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ກປ຺ປິຍານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ຫຕ຺ຖປາໂສປນີຕານໍ ປວາຣິໂຕ, ຕໂຕ ອິຣິຍາປຖໂຕ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ອນຕິຣິຕ຺ຕກໍ ຍາວກາລິກໍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ເຈ, ອິມສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ປທຕ຺ຖໂຍຊນາ. ຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຣິຍາຍ ກາຍິກກິຣິຍາຍ ປໂຖ ປວຕ຺ຕນູປາໂຍ ອິຣິຍາປໂຖ, ຐານຄມນນິສຊ຺ຊນສຍນານິ. ປວາເຣຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ປວາຣິໂຕ, ອຖ ວາ ປວາຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິປນໍ ປວາຣິຕໍ, ຕມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປວາຣິໂຕ, ກຕປ຺ປວາຣໂຓ ກຕປ຺ປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຖ ວາ ປຣິເວສເກນ ວາຣີຍຕີຕິ ປວາຣິໂຕ ປຏິກ຺ເຂປິໂຕ. ອນຕິຣິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຍໍ ປວາເຣຕ຺ວາ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອລເມຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕິຣິຕ຺ຕກຣຓາທີຫິ ສຕ຺ຕຫິ ວິນຍກມ຺ມາກາເຣຫິ ກປ຺ປິຍໍ ກຕໍ, ຕຎ຺ຈ ‘‘ອຊ຺ຊ ວາ ຍທາ ວາ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ຂາທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫຏໍ, ຄິລານາຕິຣິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ອຘິກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອນຕິຣິຕ຺ຕກໍ ອນຘິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປາເຕຕີຕິ ປາຈິຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິຍໍ ຕິມ຺ຫິ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຈ-ກາເຣ, ທ຺ວິຕ຺ເຕ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິ. ຍາມກາລິກໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກໍ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ.

໗໔. ອິທານິ ¶ ¶ ຍາຍ ປວາຣິຕາ, ສາ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນາເຍວ ປວາຣຓາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອສນນ຺ຕິ ຠຸຎ຺ຊມານສ຺ສ ຠຸຎ຺ຊນໍ. ອິມິນາ ຍໍ ວິປ຺ປກຕໍ ໂຠຊນໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂຠຊນຎ຺ເຈວາຕິ ປວາຣຓປ຺ປໂຫນກໍ ໂຠຊນຎ຺ເຈວ ໂຫຕີຕິ. ອຠິຫາໂຣຕິ ທາຍກສ຺ສ ກາເຍນ ປວາຣຓປ຺ປໂຫນກສ຺ສ ອຠິຫຣຓໍ, ນ ວາຈາຍ. ສມີປຕາຕິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓສງ຺ຂາຕາ ສມີປຕາ ຈ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອາສນສ຺ສ ປຈ຺ຉິມນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ສເຈ ຐິໂຕ, ປຓ຺ຫິອນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ສເຈ ນິປນ຺ໂນ, ເຍນ ປສ຺ເສນ ນິປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ປາຣິມນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທາຍກສ຺ສ ຐິຕສ຺ສ ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ວາ ນິປນ຺ນສ຺ສ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ປສາຣິຕຫຕ຺ຖໍ ຍໍ ອາສນ຺ນຕຣໍ ອງ຺ຄໍ, ຕສ຺ສ ໂອຣິມນ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖປາໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາຍວາຈາປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ຕສ຺ສ ອຠິຫຏໂຠຊນສ຺ສ ອງ຺ຄຸລິຈລນາທິກາຍວິກາເຣນ ວາ ‘‘ອລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຈີວິກາເຣນ ວາ ປຏິກ຺ຂິປນໍ. ອິຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ ປວາຣຓາ ປກາຣຍຸຕ຺ຕວາຣຓາ ປຎ຺ຈອງ຺ຄາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ຍສ຺ສາ ສາ ປຎ຺ຈອງ຺ຄາ.

໗໕. ອິທານິ ເອເຕສຸ ໂອທນາທິປຎ຺ຈວິຘໍ ໂຠຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕານິ ຈ ປຸນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂອທໂນ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາລີຕິ ຣຕ຺ຕສາລິອາທິກາ ສພ຺ພາປິ ສາລິຊາຕິ. ວີຫີຕິ ສພ຺ພາປິ ວີຫິນາມິກາ ວີຫິຊາຕິ. ກງ຺ຄູຕິ ເສຕຣຕ຺ຕກາຬເຠທາ ສພ຺ພາປິ ກງ຺ຄຸຊາຕິ. ກຸທ຺ຣູໂສ ນາມ ກາຬໂກທ຺ຣໂວ. ວຣໂກ ນາມ ເສຕວຓ຺ໂຓ ໂກທ຺ຣໂວ. ຍວໂຄຘຸເມສຸ ປນ ເຠໂທ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ສານຸໂລມານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘຎ຺ຎານໍ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸ ຈາຕິ ອຸຓ຺ຫໍ ວາ ສີຕລໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ໂຠຊນກາເລ ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ ໂອຘິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ສາ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸ. ຈ-ສທ຺ເທນ ໂອທໂນ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ¶ , ໂອທໂນ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ປນ ຠຕ຺ເຕ ອຸທກກຎ຺ຊິກຂີຣາທີນິ ອາກິຣິຕ຺ວາ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເທນ຺ຕິ, ກິຎ຺ຈາປິ ຕນຸກາ ໂຫຕິ, ປວາຣຓໍ ຊເນຕິ. ສເຈ ປນ ອຸທກາທີສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ຍາຄຸສງ຺ຄຫເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ປນ ຕນຸກາຍປິ ຍາຄຸຍາ ສາສປມຕ຺ຕມ຺ປິ ມຈ຺ຉມໍສຂຓ຺ຑໍ ວາ ນ຺ຫາຣຸ ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປວາຣຓໍ ຊເນຕິ.

໗໖. ສາມາກາທິຕິຓໍ ກຸທ຺ຣູສເກ ສງ຺ຄຫໍ ຄຕໍ, ວຣກໂຈຣໂກ ວຣເກ ສງ຺ຄຫໍ ຄໂຕ, ນີວາໂຣ ເຈວ ສາລິຍໍ ສງ຺ຄຫໍ ຄໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ສາມາກາທິຕິຓນ຺ຕິ ສາມາໂກ ອາທິ ຍສ຺ສ, ຕເມວ ຕິຓໍ ຕິຓຘຎ຺ຎນ຺ຕິ ສມາໂສ.

໗໗. ຠຏ຺ຐຘຎ຺ຎມໂຍຕິ ¶ ຂຣປາກຠຊ຺ຊິເຕຫິ ສຕ຺ຕວິເຘຫິ ຘຎ຺ເຎຫິ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກໂຕ, ອນ຺ຕມໂສ ຈຸຓ຺ຓມ຺ປິ ກຸຓ຺ຑກມ຺ປິ ສຕ຺ຕຸ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມປາກຠຊ຺ຊິຕານໍ ປນ ອາຕປສຸກ຺ຂານໍ ວາ ຕຓ຺ຑຸລານໍ ສຕ຺ຕຸ ວາ ກຸຓ຺ຑການິ ເອວ ວາ ນ ປວາເຣນ຺ຕິ. ຍເວນ ສມ຺ຠໂວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອສ຺ສາຕິ ຍວສມ຺ຠໂວ, ກຸມ຺ມາໂສ ກຸມ຺ມາໂສ ນາມ. ມຸຄ຺ຄາທີຫິ ກໂຕ ປນ ປວາຣຓໍ ນ ຊເນຕິ. ກປ຺ປິໂຍ ຈາຕິ ກປ຺ປິໂຍເຍວ ມໍໂສ ‘‘ມໍໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ຈາຕິ ອວຘາຣເຓ. ອກປ຺ປິໂຍ ປນ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ໂພວ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕປິ ນ ປວາເຣຕິ. ອຸທເກ ສມ຺ຠໂວ ຍສ຺ສ ໂສ ມຈ຺ໂຉ ນາມ. ທ຺ວີສຸ ປເນເຕສຸ ສເຈ ຍາຄຸໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ຍາຄຸສິຕ຺ຖມຕ຺ເຕສຸປິ ມຈ຺ຉຂຓ຺ເຑສຸ ວາ ມໍສຂຓ຺ເຑສຸ ວາ ເອກໍ ຂາທິຕໍ ເອກໍ ຫຕ຺ເຖ ວາ ປຕ຺ເຕ ວາ ໂຫຕິ, ໂສ ເຈ ອຎ຺ຎໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ປວາເຣຕິ. ທ຺ເວປິ ຂາທິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ມຸເຂ ສາສປມຕ຺ຕມ຺ປິ ອວສິຏ຺ຐໍ ນຕ຺ຖິ, ສເຈປິ ອຎ຺ຎໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕິ.

໗໘. ອິທານິ ‘‘ກີທິສໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ກິນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸປນີຕໍ ກິໍ ນາມ ນິເສເຘນ຺ໂຕ ປວາເຣຕິ ນາມາ’’ຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ນິຘາຍາຫ ‘‘ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ¶ . ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປໍ ວາ ອກປ຺ປໍ ວາ ປຎ຺ຈສຸ ໂຠຊເນສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຕນ຺ນາເມນ ເຕສໍ ປວາຣຓາຊນກໂຠຊນານໍ ນາເມນ ວາ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ວາ ວຕ຺ວາ ອຠິຫຏໍ ຫຕ຺ຖປາໂສປນີຕໍ ກປ຺ປໍ ກປ຺ປິຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຠຊນໍ ນິເສຘຍໍ ນິເສຘຍນ຺ໂຕ ປວາເຣຍ຺ຍາຕິ ປທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ເຍນ ເຈ ອກປ຺ປິຍມໍສຎ຺ຈ ກຸລທູສນເວຊ຺ຊກມ຺ມອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາໂຣຈນສາທິຕຣູປິຍາທີຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ອກປ຺ປິຍໂຠຊນຎ຺ຈ ຕຖາ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍໍ ວາ ອກປ຺ປິຍໍ ວາ ເອກສິຕ຺ຖມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຊ຺ໂຌຫຏໍ ໂຫຕິ, ໂສ ສເຈ ປຕ຺ຕມຸຂຫຕ຺ເຖສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ໂຠຊເນ ສຕິ ສາເປກ຺ໂຂວ ອຎ຺ຎໍ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິເຕນ ‘‘ໂອທນໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທິນາ ປວາຣຓປ຺ປໂຫນກສ຺ເສວ ນາເມນ ວາ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວເສເນວ ວາ ກາເຍເນວ ອຠິຫຏໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ກປ຺ປິຍເມວ ໂຠຊນໍ ເກວລໍ ວາ ມິສ຺ສໍ ວາ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ປຏິກ຺ຂິປຕິ ປວາເຣຕີຕິ. ‘‘ອາກິຣ ອາກິຣ, ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປູເຣຫີ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໗໙-໘໐. ອິທານິ ເຍ ປວາຣຓໍ ນ ຊເນນ຺ຕິ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ລາຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ລາຊາ…ເປ… ຜລາທີນິ ປວາຣຓໍ ນ ຊເນນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ລາຊາຕິ ສາລິອາທີຫິ ກຕາ ລາຊາ. ຕໍສຕ຺ຕຸຠຕ຺ຕານີຕິ ເຕຫິ ລາເຊຫິ ກຕາ ສຕ຺ຕຸ ເຈວ ຠຕ຺ຕານິ ຈ. ໂຄຣໂສຕິ ຄຸນ຺ນໍ ຣໂສ ຂີຣາທິ. ສຸທ຺ຘຂຊ຺ຊໂກຕິ ມຈ຺ຉມໍເສຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສຕາຍ ສຸທ຺ຘຂຊ຺ຊໂກ. ສຕ຺ຕຸໂຍ ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ກໂຕ ອປກ຺ໂກ ສຕ຺ຕຸຄຸໂຬ ປນ ສຕ຺ຕຸໂມທກສງ຺ຂາໂຕ ປວາເຣຕິ. ຕຓ຺ຑຸລາຕິ ສມປາກຠຊ຺ຊິຕານໍ ສາລິອາທີນໍ ¶ ຕຓ຺ຑຸລາ, ຠຊ຺ຊິຕຕຓ຺ຑຸລາ ເອວ ວາ. ຠຏ຺ຐປິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຊ຺ຊິຕໍ ປິຏ຺ຐໍ. ປຸຖຸກາຕິ ສາລິອາທີນໍ ປຸຖຸກາ. ປຸຖຸກາ ຫິ ຕນ຺ຕິອາຄມຍຸຕ຺ຕິຍາ ວິສຸມ຺ປິ ຄຍ຺ຫຕິ, ເອກໂຕປິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາວເສສານໍ ປຸຖຸກາເວຬຸອາທີນໍ ຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເວຬູຕິ ເຕສໍ ¶ ຕຓ຺ຑຸລາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຸຖຸກາ ຈ ເວຬຸ ຈ, ເຕ ອາທໂຍ ເຍສນ຺ຕິ ສມາໂສ. ຈ-ສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກນ຺ທມູລຜລານິປິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕາວເສສານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຕວິເຘຫິ ຘຎ຺ເຎຫິ ອວເສສານໍ. ຣສຍາຄູຕິ ຣເສຫິ ປກ຺ກມໍສາທີຫິ ສມ຺ມິສ຺ສາ ຍາຄຸ. ຣໂສປິ ຕາທິໂສວ. ສຸທ຺ຘຍາຄູຕິ ມໍສາທີຫິ ອມິສ຺ສາ ສຸທ຺ຘຍາຄຸ. ຜລາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກນ຺ທາທີນມ຺ປິ ຄຫຓໍ. ອປິ ຈາຕິ ນິປາໂຕ, ນິປາຕສມຸທາໂຍ ວາ ສມຸຈ຺ຈເຍ, ໂສ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

໘໑. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ສຕ຺ຕຫິ ວິນຍກມ຺ມາກາເຣຫິ ຍໍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ອກຕໍ, ຕຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ອຕິຣິຕ຺ຕກເຕ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ເອວໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປວາຣິເຕນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປວາຣິເຕນ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ, ໂຠຊນໍ ອຠຸຕ຺ເຕນ ຈ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຠຊນນ຺ຕິ ປວາຣຓປ຺ປໂຫນກໂຠຊນໍ. ອຠຸຕ຺ເຕນາຕິ ເອກສິຕ຺ຖມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຠຸຕ຺ຕາວິນາ. ເຍນ ຍໍວາ ປຸເຣ ກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ເອວ-ສທ຺ໂທ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ໂສ ຈ ອຊ຺ຌາຫເຏນ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ພນ຺ຘີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ເຍນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຍໍ ໂຠຊນໍ ປຸເຣ ປຸພ຺ເພ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກຕໍ, ເຕເນວ ຕເມວ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎໍ ອາມິສໍ ອາກິຣນ຺ຕິ, ຕໍ ໂສ ປຸນ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ຕສ຺ມິໍ ໂຠຊເນ ກຣິຍມາເນ ປຐມກເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປນ ເຕນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໘໒. ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ‘‘ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ກມ຺ມປທານິ. ກປ຺ປິຍຎ຺ເຈວ ຄຫິຕຎ຺ເຈວ ອຸຈ຺ຈາຣິຕຎ຺ເຈວ ຫຕ຺ຖປາສຄຎ຺ເຈວ ຍາວກາລິກໍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອລເມຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຠາສຕູຕິ ¶ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖຍໍ ຜລໍ ວາ ກນ຺ທມູລາທິ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ສມຓກປ຺ເປຫິ ກປ຺ປິຍໍ ກຕໍ, ຍຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍມໍສໍ ວາ ກປ຺ປິຍໂຠຊນໍ ວາ, ເອຕໍ ກປ຺ປິຍໍ ນາມ. ຄຫິຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ. ອຸຈ຺ຈາຣິຕນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕຸໍ ອາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອີສກມ຺ປິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ອປນາມິຕໍ ວາ, ຕໍ ປນ ອຕິຣິຕ຺ຕກາຣເກນ ‘‘ອລເມຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕນ ກາຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖປາສຄນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕຸໍ ອາຄເຕນ ຫຕ຺ຖປາສໍ ຄຕໍ. ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອີທິສໍ ຈຕຸພ຺ພິຘາກາຣສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຠຊນໍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປວາເຣຕ຺ວາ ອາສນາ ອວຸຏ຺ຐິໂຕ ວາ ອປ຺ປວາເຣຕ຺ວາປິ ¶ ສພ຺ພຖາ ຠຸຕ຺ໂຕ ວາຕິ ເອວໍ ທຸວິຘວິນຍກມ຺ມາກາຣສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ. ອລເມຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ເອວໍ ຠາສຕູຕິ ອລເມຕໍ ສພ຺ພໍ ອິຕິ ເອວໍ ຠາສຕຸ. ເອວໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ວິນຍກມ຺ມາກາຣໍ ສມ຺ປາເທນ຺ໂຕ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ສກິມ຺ປິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໓. ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐິຕໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ກເຣ…ເປ… ຫຕ຺ຖຄ’’ນ຺ຕິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນໂຕ ອຎ຺ໂຎ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຄຕໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຫຕ຺ຖຄໍ. ເປສຍິຕ຺ວາປີຕິ ສເຈ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ໂຎ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ນຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ເປສຍິຕ຺ວາປິ. ຕໍ ອຕິຣິຕ຺ຕກຕໍ ອກາຣໂກ ອຕິຣິຕ຺ຕກາຣກໂຕ ອຎ຺ໂຎ ສພ຺ໂພ ປວາຣິໂຕປິ ອປ຺ປວາຣິໂຕປິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລພ຺ຠເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ປວາຣິເຕນ ປນ ມຸຂຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ໂສເຘຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ປວາຣຓານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໔. ກາລິກາຕິ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກປຈ຺ຉິມຍາມສຕ຺ຕາຫຍາວຊີວປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາໂຕ ກາໂລ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ກາລິກາ, ສພ຺ເພປິ ¶ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊເລຍ຺ຍເປຍ຺ຍສງ຺ຂາຕາ ອຕ຺ຖາ. ເຕ ປນ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ. ກິໍ ເຕ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕາປິ ສຠາເວເນວ ກາລິກໂວຫາຣໍ ລຠນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎຖາປີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕາເຍວ ເຕ ຍາວກາລິກາທິ ກາລິກໂວຫາຣລາຠິໂນ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ເຕ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍາວກາລິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ຍາວ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິໂກ, ຕາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສງ຺ຂາໂຕ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ຍາວກາລິກໍ, ປິຏ຺ຐຂາທນີຍາທິກໍ ວຕ຺ຖຸ, ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ກາລປຣິຈ຺ເຉທຊານນຕ຺ຖໍ ກາລຕ຺ຖມ຺ໂຠ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ກາລນ຺ຕເຣ ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຍາວ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິມສງ຺ຂາໂຕ ຍາໂມ, ຕາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຍາໂມ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ຍາມກາລິກໍ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິເຘຕພ຺ພໂຕ ສຕ຺ຕາໂຫ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ. ຐເປຕ຺ວາ ອຸທກໍ ອວເສສໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາວຊີວໍ ¶ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຊີວສ຺ສ ຍຕ຺ຕໂກ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ຍາວຊີວໍ, ຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຍາວຊີວິກໍ.

ນນຸ ຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວິຍ ‘‘ຍາວຊີວິກ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາລສຸຕິຍາ ອຠາເວ ກຖໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ກາລິກາ’’ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ? ຍຸຊ຺ຊຕິ, ໂສຄຕານໍ ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ກາລສ຺ສາຠາວໂຕ ຊີວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ໂສປິ ກາໂລເຍວາຕິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຍາວກາລິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາເນວ ‘‘ກາລິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ‘‘ກາລິການີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ? ເນທເມວໍ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ‘‘ກາລິກ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ຖຸສມ຺ພນ຺ເຘນ ວຸຕ຺ຕານິ, ‘‘ກາລິກາ’’ຕິ ປນ ສາມຎ຺ຎນ຺ຕຣວເສນ ອຕ຺ຖສທ຺ທສມ຺ພນ຺ເຘນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ວິໂຣໂຘຕິ.

໘໕. ອິທານິ ເຕສຸ ‘‘ປິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍາວກາລິກໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ປິຏ຺ຐໍ ມູລໍ ຜລນ຺ຕິ ປິຏ຺ຐຂາທນີຍໍ ມູລຂາທນີຍໍ ຜລຂາທນີຍຎ຺ຈ ¶ . ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຕາວ ຘຎ຺ຎານໍ ຘຎ຺ຎານຸໂລມານໍ ອປຣຓ຺ຓານຎ຺ຈ ປິຏ຺ຐໍ ປນສລພຸຊອມ຺ພາຏກໂຘຕຕາລປິຏ຺ຐາທິກຎ຺ເຈຕິ ເຕສຸ ເຕສຸ ຊນປເທສຸ ປກຕິອາຫາຣວເສນ ໐໓ ມນຸສ຺ສານໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍກິຈ຺ຈສາຘກໍ ປິຏ຺ຐໍ ປິຏ຺ຐຂາທນີຍໍ. ‘‘ອໂຘຕໍ ຕາລປິຏ຺ຐໍ ຂີຣວລ຺ລິປິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຄຓິຍມານານໍ ຄຓນາຍ ອນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຂາທນີຍໂຠຊນີຍກິຈ຺ຈສາຘກຠາໂວເຍວ ປເນເຕສໍ ລກ຺ຂຓໍ, ສຸພຫຸໍ ວຕ຺ວາປິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ລກ຺ຂເຓ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣຍາມ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕມ຺ພກຕຓ຺ຑຸເລຍ຺ຍາທິມູລໍ ມູລຂາທນີຍໍ. ປນສລພຸຊນາຬິເກຣາທິຜລໍ ຜລຂາທນີຍໍ. ຂຊ຺ຊນ຺ຕິ ສກ຺ຂລິໂມທກາທິປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓມຍໍ ຂາທນີຍຎ຺ຈ. ໂຄຣໂສຕິ ຂີຣທຘິຕກ຺ກສງ຺ຂາໂຕ ຄຸນ຺ນໍ ຣໂສ ຈ. ຘຎ຺ຎໂຠຊນນ຺ຕິ ສານຸໂລມານໍ ຘຎ຺ຎານໍ ໂອທນສຕ຺ຕຸກຸມ຺ມາສສງ຺ຂາຕໂຠຊນຎ຺ຈ. ຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ສານຸໂລມານິ ສຕ຺ຕຘຎ຺ຎານິ ຈ ປຎ຺ຈວິຘໂຠຊນຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຘຎ຺ຎານໍ ວິສຸໍ ຄຫເຓ ປໂຍຊນາຠາວາ, ປໂຍຊນສມ຺ຠເວ ຈ ຜລຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຕສໍ ຄຫຓສມ຺ຠວໂຕ.

ຍາຄຸສູປປ຺ປຠຸຕໂຍຕິ ຍາຄຸ ຈ ສູປຎ຺ຈ, ຕໍ ປຠຸຕິ ເຍສໍ ເຕຕິ ເອເຕ ຍາວກາລິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຠຸຕິ-ສທ຺ເທນ ມຈ຺ຉມໍສສງ຺ຂາຕໍ ຘຎ຺ຎໂຠຊນໂຕ ອວສິຏ຺ຐໍ ໂຠຊນຎ຺ຈ ປິຏ຺ຐມູລຜລຂາທນີຍໂຕ ອວສິຏ຺ຐໍ ກນ຺ທຂາທນີຍໍ, ມຸຬາລຂາທນີຍາທິຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕສຸ ທີໂຆ ຈ ຠິສກນ຺ທາທິ ວຏ຺ໂຏ ຈ ອຸປ຺ປລກຓ຺ຑາທິ ກນ຺ທຂາທນີຍໍ, ປທຸມມູລາທິ ຈ ຕໍສທິສໍ ເອຣກມູລາທິ ຈ ມຸຬາລຂາທນີຍໍ, ຕາລາທີນໍ ກຬີຣສງ຺ຂາຕາ ມຕ຺ຖກາ ມຕ຺ຖກຂາທນີຍໍ, ອຸຈ຺ຉຸກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ¶ ນີລຸປ຺ປລາທີນໍ ທຓ຺ຑກ຺ຂນ຺ຘກາທິ ຂນ຺ຘຂາທນີຍໍ, ຕມ຺ພກຕຓ຺ຑຸເລຍ຺ຍາທີນໍ ປຓ຺ຓໍ ປຕ຺ຕຂາທນີຍໍ, ອຸຈ຺ຉຸຕໂຈວ ເອໂກ ສຣໂສ ຕຈຂາທນີຍໍ, ຕມ຺ພກສິຄ຺ຄຸປຸປ຺ຜາທິ ປຸປ຺ຜຂາທນີຍໍ, ລພຸຊຏ຺ຐິປນສຏ຺ຐິອາທິກໍ ອຏ຺ຐິຂາທນີຍໍ.

໘໖. ‘‘ມຘູ’’ຕິອາທິນາ ¶ ຍາມກາລິກໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຘຸ ຈ ມຸທ຺ທິກາ ຈ ສາລູກຎ຺ຈ ໂຈຈຎ຺ຈ ໂມຈຎ຺ຈ ອມ຺ພຎ຺ຈ ຊມ຺ພຸ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ມຸທ຺ທິກາ ຜເລປິ ອິຕ຺ຖິຍໍ, ຜເລ ເສສາ ນປຸໍສເກ, ‘‘ຊມ຺ພຸ’’ ອິຕິ ຜລວາຈີ ນປຸໍສກສທ຺ທນ຺ຕຣໍ, ຕໂຕ ຊາຕໍ ມຘຸປານາທິ ມຘຸ…ເປ… ຊມ຺ພຸຊໍ, ຕຎ຺ຈ ຜາຣຸສຎ຺ຈ ປານກນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ມຘຸຊໍ ປານໍ ນາມ ມຸທ຺ທິການໍ ຊາຕິຣສໍ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ກຕປານໍ. ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ສາມິສໍ ນິຣາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ປນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປນ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພປາເນສຸ. ມຸທ຺ທິກຊໍ ປານໍ ນາມ ມຸທ຺ທິການໍ ອຸທເກ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ກຕປານໍ. ຕຖາ ເສສປານານິ ຍຖານຸຣູປໍ ເວທິຕພ຺ພານິ, ສາລູກໍ ຣຕ຺ຕຸປ຺ປລາທີນໍ ສາລູກໍ. ໂຈຈໍ ອຏ຺ຐິກກທລິຜລໍ. ໂມຈໍ ອນຏ຺ຐິກໍ. ອິມານິ ອຏ຺ຐ ປານານິ ສີຕານິປິ ອາທິຈ຺ຈປາການິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ອຄ຺ຄິປາການິ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນາຄ຺ຄິສນ຺ຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໘໗-໘. ອວເສສານິ ປນ ເວຕ຺ຕຕິນ຺ຕິຓິກມາຕຸລຸງ຺ຄກປິຕ຺ຖກຣມນ຺ທາທິຂຸທ຺ທກຜລປານານິ ອຏ຺ຐປານຄຕິກາເນວ. ເຕນາຫ ‘‘ສານຸໂລມານິ ຘຎ຺ຎານິ, ຐເປຕ຺ວາ ຜລໂຊ ຣໂສ’’ຕິ. ເອກສ຺ສ ປນ ວກ຺ຂມານານຎ຺ຈ ‘‘ປຸປ຺ຜຣໂສ’’ຕິອາທີນໍ ‘‘ສີໂຕທມທ຺ທິຕາທິຈ຺ຈປາໂກ ວາ ຍາມກາລິໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕາລນາຬິເກຣປນສລພຸຊອລາພຸກຸມ຺ຠຓ຺ຑປຸສ຺ສຜລຕິປຸສເອຬາລຸກຜລານີຕິ ນວ ມຫາຜລານິ, ສພ຺ພຎ຺ຈ ອປຣຓ຺ຓໍ ສຕ຺ຕຘຎ຺ຎານິ ອນຸໂລເມນ຺ຕີຕິ ສຫ ອນຸໂລເມຫີຕິ ສານຸໂລມານິ. ສານຸໂລມຘຎ຺ຎານໍ ປນ ຣໂສ ຍາວກາລິໂກ. ‘‘ສານຸໂລມານິ ຘຎ຺ຎານີ’’ຕິ ຜລານິ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ຜລສຸຕິຍາ ‘‘ເສສຜລໂຊ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຄມ຺ຍມານຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຘຸກປຸປ຺ຜມຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ມຘຸກປຸປ຺ຜໍ ຐເປຕ຺ວາ. ປກ຺ກຑາກຊນ຺ຕິ ປກ຺ເກຫິ ຍາວກາລິເກຫິ ຑາເກຫິ ຊາຕໍ ຣສໍ. ສີຕມຸທກໍ ສີໂຕທໍ, ຂີໂຣເທ ວິຍ ສີໂຕເທ ¶ ມທ຺ທິໂຕຕິ ຕປ຺ປຸຣິໂສ. ອາທິຈ຺ຈ-ສທ຺ໂທ ອາຕເປ ວຕ຺ຕຕິ ອຸປຈາຣໂຕຕິ ອາທິຈ຺ເຈ ປາໂກ ຍສ຺ສາຕິ ສມາໂສ.

໘໙. ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສປ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຫກາລິກາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ສປ຺ປິອາທີນິ ສຕ຺ຕາຫກາລິການິ. ອິທານິ ສປ຺ປິອາທີນິ ວິຠຊຕິ ‘‘ສປ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ເຍສໍ ¶ ໂຄມຫິໍ ສາທີນໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ສປ຺ປິ ສປ຺ປິ ນາມາຕິ ‘‘ສປ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ ສປ຺ປິລກ຺ຂຓມາຫ. ອກປ຺ປິຍມໍສສປ຺ປິໂນປິ ກປ຺ປິຍສມ຺ຠເວ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸເມວ ເຈຕ຺ຖ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍສໍ ມໍສມວາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂີຣາທີສຸ ຫິ ເຕສມກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ນວນີຕສ຺ສ ສປ຺ປິສທິສຕາຍ ນວນີຕລກ຺ຂຓໍ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຣິ ສປ຺ປິປິຓ຺ຑໍ ຐເປຕ຺ວາ ສີຕລປາຍາສໍ ເທນ຺ຕິ, ຍໍ ປາຍາເສນ ອສໍສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ມິສ຺ສິຕໍ ປນ ອາທິຈ຺ຈປາກໍ ກຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາວິຕໍ, ຕຖາ ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກເຕລມ຺ປິ, ເຕສຸ ນວນີຕໍ ນາມ ນວຸທ຺ຘຏໍ. ເຕນ ກຕໍ ປນ ສປ຺ປິ.

໙໐. ຕິລາ ຈ ວສາ ຈ ເອຣຓ຺ຑານິ ຈ ມຘຸການິ ຈ ສາສປາ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ເຕຫິ ສມ຺ຠໂວ ຍສ຺ສາຕິ ພາຫິຣຕ຺ໂຖ, ຕໍ ເຕລໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຸທ຺ທາ ຂຸທ຺ທມຘຸມກ຺ຂິກາ ຈ ຠມຣາ ຈ ຂຸທ຺ທຠມຣໍ, ຂຸທ຺ທຊນ຺ຕຸກຕ຺ຕາ ນປຸໍສເກກວຈນໍ. ມຘຸໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ມຘຸກຣິໂຍ, ຕາ ເອວ ມກ຺ຂິກາ ມຘຸກຣິມກ຺ຂິກາ, ຂຸທ຺ທຠມຣເມວ ມຘຸກຣິມກ຺ຂິກາຕິ ກມ຺ມຘາຣໂຍ. ຕາຫິ ກຕໍ ມຘຸ ມຘຸ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຏີກາຍໍ ປນ ວິສຸໍ ມຘຸກຣີ-ສທ຺ທໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ທຓ຺ຑເກສຸ ມຘຸກຣາ ມຘຸກຣິມກ຺ຂິກາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຘຸປຏລໍ ວາ ມຘຸສິຕ຺ຖກໍ ວາ ສເຈ ມຘຸນາ ມກ຺ຂິຕໍ, ມຘຸຄຕິກເມວ. ຕຸມ຺ພລການໍ ຈີຣິການຎ຺ຈ ນິຍ຺ຍາສສທິສໍ ມຘຸ ປນ ¶ ຍາວຊີວິກໍ. ຣໂສ ນິກ຺ກສໂຏ ອາທິ ຍສ຺ສາ ສາ ຣສາທິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຜາຓິຕາທີນໍ ຄຫຓໍ, ສາ ອຸຈ຺ຉຸວິກຕິ. ປກ຺ກາຕິ ອວຕ຺ຖຸກປກ຺ກາ ວາ, ຜາຓິຕໍ ຜາຓິຕໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີຕູທເກນ ກຕມຘຸກປຸປ຺ຜຜາຓິຕໍ ປນ ຜາຓິຕຄຕິກເມວ. ອມ຺ພຜາຓິຕາທີນິ ຍາວກາລິການິ. ເອຕານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ສປ຺ປິອາທີນິ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສປຣິໂຠເຄນາປິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ຕານິ ຈ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕານິ ຈ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິທຫິຕ຺ວາ ນິຣາມິສປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານິ.

໙໑. ອິທານິ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕວສາຍ ປາກໂຕ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ສປ຺ປິອາທີນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສວຕ຺ຖູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມໍ ວາ ອຕ຺ຕນາ ເອວ. ວາ-ສທ຺ເທນ ປເຣຫິ ວາ. ອມານຸສາ ມນຸສ຺ສວສາຣຫິຕາ. ວສາ ອຈ຺ຉາທີນໍ ອກປ຺ປິຍານໍ, ສູກຣາທີນໍ ກປ຺ປິຍານຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ວສາ. ສວຕ຺ຖຸປກ຺ກາ ສຕ຺ຕາຫກາລິກາ ໂຫຕີຕິ ເສໂສ. ສວຕ຺ຖຸປກ຺ກາຕິ ສວຕ຺ຖຸກໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ສເຈ ປນ ວສໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ເຕລໍ ປຣິສ຺ສາວິຕໍ ສຕ຺ຕາຫານິ ນິຣາມິສປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອຖ ປເຣຫິ ກຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ¶ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣາມິສເມວ, ໂນ ເຈ, ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ. ກາຣິເຍ ກາຣໂຓປຈາເຣນ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ວສາ’’ຕິ ເຕລເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ວສາ ປນ ຍາວກາລິກາວ.

ຏີກາຍໍ ປນ ວສາຍ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກາລິເກ ອາຄຕຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວສາຍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຕ຺ຕມາສໍກິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິເມຕ຺ຖ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ? ເຠສຊ຺ຊໍ ອນຸຊານຕາ ຠຄວຕາ ‘‘ຍານິ ໂຂ ປນ ຕານິ ຄິລານານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິສາຍນີຍານິ ເຠສຊ຺ຊານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສປ຺ປິ ນວນີຕໍ ເຕລໍ ມຘຸ ຜາຓິຕໍ, ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໒) ສປ຺ປິອາທີນເມວ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກປິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕານິ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກາເລປິ ວິກາເລປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໐) ຕານິ ປຎ຺ເຈວ ‘‘ເຠສຊ຺ຊານີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕລໍ ນິຍມໂຕ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຈ຺ຉວສໍ ມຈ຺ຉວສໍ ສຸສຸກາວສໍ ສູກຣວສໍ ຄທ຺ຣຠວສໍ ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ ເຕລປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສວສໍ ອຎ຺ຎໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວສາເຕລສ຺ສ ວິຘານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ເຎສໍ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖູນໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ວທຕາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ ຍາວກາລິເກສຸ ວສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖູນໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕຕິ ວສາ ‘‘ຍາວກາລິກາເຍວາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ໂກ ເອຕ຺ຖ ສຸຂຸໂມ ນໂຍຕິ.

ອຎ຺ເຎສໍ ວສາເຕລໂຕ ປເຣສໍ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖູນໍ ເຍສໍ ເຕສໍ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖູນໍ ສປ຺ປິອາທີນໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຍາວກາລິກສງ຺ຂາຕໍ ຂີຣາທິກໍ ນ ປເຈຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ສຕ຺ຕາຫປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ວສໍ ກາເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກາເລ ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ເອວໍ ສປ຺ປິອາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ຂີຣາທິຍາວກາລິກໍ, ຕໍ ປນ ສຕ຺ຕາຫປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ກາເລປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕານິ ຫິ ຍທິ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຍໍ ກຕານິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ສວຕ຺ຖຸກປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ສາມິສໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ສາມໍປກ຺ກຕ຺ຕາ, ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖຸໂຕ ວິເວຈິຕຕ຺ຕາ. ປເຣຫິ ກຕານິ ປນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ¶ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອປກ຺ກຕ຺ຕາ. ຍາວຊີວິການິ ຕຸ ສາສປມຘຸກເອຣຓ຺ຑອຏ຺ຐີນິ ເຕລກຣຓຕ຺ຖໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕທເຫວ ກຕໍ ເຕລໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ທຸຕິຍທິວເສ ກຕໍ ຉາຫໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ຍາວ ສຕ຺ຕມທິວເສ ກຕໍ ຕທເຫວ ວຏ຺ຏຕິ, ອຸຄ຺ຄເຕ ອຣຸເຓ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ¶ , ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ, ອຸຄ຺ຄຫິເຕນ ເຍນ ເກນຈິ ວຕ຺ຖຸນາ ກຕສທິສໍ ໂຫຕິ. ເຕລຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສາສປາທີນໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມນ ທຸກ຺ກຏໍ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ສປ຺ປິ ວາ ນວນີຕໍ ວາ ກາເລປິ ວິກາເລປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໍ ປນ ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ສາມິສໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສໍສຄ຺ຄໂຕ ຍາວກາລິກມ຺ປິ ສາມໍປກ຺ກໍ ສິຍາຕິ ນິຣາມິສໍ ປນ ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ.

໙໒. ອິທານິ ‘‘ຫລິທ຺ທິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍາວຊີວິກໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຫລິທ຺ທິ ນາມ ນິສາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ ປຣິຍາຍວຈເນ ສມ຺ໂມໂຫ ສິຍາຕິ ນ ຕໍວຈເນນ ຠຸສໍ ສມ຺ໂມຫຍິສ຺ສາມ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ອຸປເທສໂຕວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຫລິທ຺ທິ’’ນ຺ຕິ ພິນ຺ທຸອາຄເມນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຈາເຣນ ຕຸ ມູລາທີນິ ຫລິທ຺ທາທິສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕາ ຫລິທ຺ທາທໂຍ ເກຈິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາເຍວ. ມູລຜເລ ວຈຕ຺ຕຎ຺ຈ…ເປ… ຠທ຺ທມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຕິວິສາຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ປຎ຺ຈມູລ-ສທ຺ເທນ ຈູຬປຎ຺ຈມູລມຫາປຎ຺ຈມູລານິ ຄຫິຕານິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວຊກລິມູເລ ຊຣຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

໙໓-໕. ໂຄຏ຺ຐຜລນ຺ຕິ ມທນຜລນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ. ຕີຓິ ຜລານິ ຍສ຺ສໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ ສາ ຕິຜລາ. ເອຣຓ຺ຑກາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຊາຕິຣຸກ຺ຂາທີນໍ ຄຫຓໍ. ສຸລສາທີນໍ ປຓ຺ຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອໂສກາທີນໍ ຄຫຓໍ. ສູເປຍ຺ຍປຓ຺ຓນ຺ຕິ ຕມ຺ພກຕຓ຺ຑຸເລຍ຺ຍາທິສູປໂຍຄ຺ຄປຓ຺ຓໍ. ອຸຈ຺ຉຸນິຍ຺ຍາສໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ໂພ ¶ ນິຍ຺ຍາໂສ ຈ ສຣສໍ ອຸຈ຺ຉຸຊໍ ຕຈຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ໂພ ຕໂຈ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຫິງ຺ຄຸກຓິກາຣນິຍ຺ຍາສາທິ ສພ຺ໂພ ນິຍ຺ຍາໂສ ນາມ. ນິຣສອຸຈ຺ຉຸຕຈາທິ ສພ຺ໂພ ຕໂຈ ນາມ. ໂລຓໍ ສາມຸທ຺ທາທິ. ໂລຫໍ ອຍຕມ຺ພາທິ. ສິລາ ກາຬສິລາທິ.

໙໖. ສຸທ຺ຘສິຕ຺ຖນ຺ຕິ ມຘຸນາ ອມກ຺ຂິຕໍ. ມຘຸມກ຺ຂິຕໍ ປນ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ. ຍຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈິ ສຸຌາປິຕນ຺ຕິ ທຸຊ຺ຌາປິຕໍ ອກຕ຺ວາ ສຸຊ຺ຌາປິຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈ. ວິກຏາທິປ຺ປເຠທນ຺ຕິ ວິກຏໍ ຄູຖມຕ຺ຕິກາມຸຕ຺ຕຉາຣິກາສງ຺ຂາຕໍ ອາທິ ຍສ຺ສ, ໂສ ປເຠໂທ ຍສ຺ສາຕິ ພາຫິຣຕ຺ໂຖ, ຕໍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກນ຺ທຂາທນີເຍ ຂີຣກາໂກລາທໂຍ, ມຸຬາລຂາທນີເຍ ຫລິທ຺ທິສິງ຺ຄິເວຣມູລາທໂຍ, ມຕ຺ຖກຂາທນີເຍ ຫລິທ຺ທິສິງ຺ຄິເວຣກຬີຣາທໂຍ, ຂນ຺ຘຂາທນີເຍ ອຸປ຺ປລປຓ຺ຓທຓ຺ຑາທໂຍ, ປຸປ຺ຜຂາທນີເຍ ຈມ຺ປກປຸປ຺ຜາທໂຍ, ອຏ຺ຐິຂາທນີເຍ ມຘຸກຏ຺ຐິເອຣຓ຺ຑສາສປາທໂຍ, ປິຏ຺ຐຂາທນີເຍ ອໂຘຕຕາລປິຏ຺ຐາທໂຍ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໙໗. ອິທານິ ¶ ສພ຺ພໂສ ຍາວຊີວິກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕານິ ຈ ອວຸຕ຺ຕານິ ຈ ເອກໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ມູລ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສາຣ’’ນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນາຫ. ‘‘ສາໂຣ ພເລ ຖິຣໍເສ ຈາ’’ຕິ ຫິ ນິຆຓ຺ຑຸ. ອາຫາຣຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຫາເຣນ ຊາໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນໍ ອາຫາຣຕ຺ໂຖ, ໂສວ ອາຫາຣຏ຺ໂຐ, ຕໍ ອາຫາຣກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໙໘. ອິທານິ ຈຕູສຸ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍາທິວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພ ກາລິກາ, ເຕສໍ ສມ຺ໂຠໂຄ ອນຸຠໂວຕິ ສມາໂສ. ກາເລຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫກາເລ. ສພ຺ພສ຺ສາຕິ ຄິລານາຄິລານສ຺ສ. ສຕິ ປຈ຺ຈເຍຕິ ຕີສຸ ¶ ຍາມກາລິກໍ ປິປາສາທິກາຣເຓ ສຕິ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈ ເຄລຎ຺ຎກາຣເຓ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກາລໂຕ ວິຄໂຕ ວິກາໂລ, ຕສ຺ມິໍ, ຍາມກາລິກໍ ວິກາເລ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣເຓ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ປນ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕປິ ທຸກ຺ກຏໍ.

໙໙. ອຸໂຠຕິ ຍາວກາລິກໍ ຍາມກາລິກຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ຍາວກາລິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາລາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ວິກາລໂຠຊນຠິກ຺ຂາປເທນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຊນຍຕິ, ຍາມກາລິກໍ ຍາມາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ສນ຺ນິຘິສິກ຺ຂາປເທນ. ເອເຕ ອຸໂຠປິ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖຎ຺ຈ ສນ຺ນິຘິຎ຺ຈ ຊນຍນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິຘິ’’ນ຺ຕິ ຠາວປ຺ປຘາໂນຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ສນ຺ນິຘິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໐. ອຕິນາມິເຕຕິ ອຕິກ຺ກາມິເຕ. ປາຈິຕ຺ຕີຕິ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສນ຺ຕກໍ ເອເກນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອວິຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປາຬິນາຣຸຬ຺ເຫຕິ ປາຬິຍໍ ອນາຣຸຬ຺ເຫ ສປ຺ປິອາທິມ຺ຫິ ສຕ຺ຕ ອຫານິ ອຕິນາມິເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສປ຺ປີຕິ ມນຸສ຺ສາທີນໍ ສປ຺ປິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເຕສໍເຍວ ນວນີຕໍ, ນາຬິເກຣາທິເຕລໍ, ສີໂຕທເກນ ກຕໍ ມຘຸກປຸປ຺ຜຜາຓິຕຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ.

໑໐໑. ນິສ຺ສຏ຺ຐລທ຺ຘນ຺ຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ວິນຍກມ຺ມວເສນ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ ຕໍ ລທ຺ຘຎ຺ຈ ປຸນ ຕເຖວາຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐລທ຺ຘໍ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເສໂສ. ນິສ຺ສຊ຺ຊນວິຘານໍ ປນ ວກ຺ຂມານນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ນງ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທິ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ. ເຕນ ມກ຺ຂິຕານິ ກາສາວາທີນິ ຈ ປນ ອປຣິໂຠຄານິເຍວ ¶ . ອຎ຺ຎສ຺ສ ປນ ກາຍິກປຣິໂຠໂຄ ວຏ຺ຏຕິ. ວິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາເຫ ສາມເຓຣສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ¶ ຏີກາຍໍ ‘‘ອິທໍ ສປ຺ປິໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ເຕສໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສມ຺ມຸຂາປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໍ ສາຘຍນ຺ເຕຫິ ອວິກປ຺ປິເຕ ວິກປ຺ປິຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິວາເຣ ປາຬິ ອາຫຏາ. ‘‘ສເຈ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວິກປ຺ເປຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ນ ວິຊຫຕີ’’ຕິ ໂທສໍ ວຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວິກປ຺ປເນ ອຕ຺ຕສນ຺ຕກຕ຺ຕາຠາໂວ, ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນຎ຺ຈ ປໂຍຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວທາມ – ອາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ອວິກປ຺ປິເຕ’’ຕິອາທິປາຬິເຍວ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ອນຘິຏ຺ຐິເຕ ອຘິຏ຺ຐິຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໖໒໔) ປາຬິຍາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕທນຸຣູປເມວ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິອາທິນາວ ປາຬິ ອາຄຕາ. ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ, ວຓ຺ຓນີຍຏ຺ຐານຕາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ເຈຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວິກປ຺ປເນ ຈ ກຖໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານາທີສຸ ຉສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນກາຣເຓສຸ ວິກປ຺ປນສ຺ສ ອນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ນາຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ.

ມຍເມຕ຺ຖ ເອວມຕ຺ຖໍ ຠຓາມ – ວິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກປ຺ປນໍ ສໍວິທຫນໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ປນ ອຸປສຄ຺ເຄຫິ ນານຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ສາມເຓຣສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ສໍວິທຫນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາຄສຎ຺ຎໍ ປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນໍ ປຣິຈ຺ຈາຄາຘິປ຺ປາຍໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣວາທໂມລຸພ຺ຠ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິອາທີສຸ ປາຬິວຈເນສຸ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ, ‘‘ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໕). ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ ‘‘ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ປນ ¶ ປຣິໂຠເຄ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖມິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໕). ອຍເມວ ວາໂທ ເຕສຸ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ສຕ຺ຕາເຫ ມກ຺ຂນາທິໍ ອຘິຏ຺ຐໂຕ ຈ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທທໂຕປິ ຈ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອພ຺ຠຎ຺ຊນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍເມຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ສປ຺ປິອາທິໍ ອພ຺ຠຎ຺ຊນາທິໍ ມຘຸໍ ອຣຸມກ຺ຂນໍ, ຜາຓິຕໍ ຆຣຘູປນໍ ອຘິຏ຺ຐໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ.

໑໐໒. ຍາວກາລິກອາທີນິ ອຕ຺ຕນາ ສຫ ສໍສຏ຺ຐານິ ສພ຺ຠາວໍ ຄາຫາປຍນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສພ຺ຠາວນ຺ຕິ ສສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຠາໂວ ທ຺ວິຕ຺ເຕ ສພ຺ຠາໂວ, ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອວໍ, ຕສ຺ມາ. ເອວມຸທີຣິຕນ຺ຕິ ¶ ເອວໍ ‘‘ວິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາເຫ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕນາ ສໍສຏ຺ຐານິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາວໍ ຄາຫາປຍນ຺ຕິ ຍາວກາລິກາທີນິ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກາມິຕານິ ສຕ຺ຕາຫກາລິການິ ປາຈິຕ຺ຕິຍຊນການິ ສໍສຏ຺ຐານິ ອຕ຺ຕສໍສຏ຺ຐານິປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍຊນການິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອວິກປ຺ປນາທິມ຺ຫິ ສຕິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິປຣິທີປກໍ ‘‘ວິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິກໍ ວາກ຺ຍຕ຺ຕຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ອິທານິ ວກ຺ຂມານໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ອຕີຕອຸທີຣິຕຕ຺ຕາໂຍຄໂຕ ກຖໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ເອວມຸທີຣິຕນ຺ຕິ ວາ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ເອວເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ.

໑໐໓-໕. ອິທານິ ອຕ຺ຕສໍສຏ຺ຐານໍ ຍາວກາລິກາທີນໍ ສພ຺ຠາວຄາຫາປນໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸເຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຫນ຺ຕິ ສຕ຺ຕ ອຫານິ ຍສ຺ສ ຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ສຕ຺ຕາຫຎ຺ຈ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເສສກາລິກສມ຺ມິສ຺ສນ຺ຕິ ເສເສຫິ ຕທຫຸ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕຫິ ກາລິເກຫິ ຍາວກາລິກຍາມກາລິກສງ຺ຂາເຕຫິ ສມ຺ມິສ຺ສໍ. ປາຈິຕ຺ຕີຕິ ¶ ສນ຺ນິຘິສິກ຺ຂາປເທນ ປາຈິຕ຺ຕິ. ຕທຫຸ ປຏິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ທິເນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ. ຕທເຫວາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ທິເນ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ. ເສສນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈ. ເອວນ຺ຕິ ຍາເມ ເອວ ປຣິຠຸຎ຺ຊເຍຕິ ວິຊານີຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕຣນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຍາວຊີວິກໍ.

ກາລິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໖. ທາຕຸໍ ກາເມຕີຕິ ທາຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ອຠິຫາໂຣ ອີສກມ຺ປິ ໂອຓມນາທິນາຠິຫຣຓນ຺ຕິ ຕປ຺ປຸຣິໂສ, ຫຕ຺ຖສ຺ສ ປາໂສ ຫຕ຺ຖປາໂສ. ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ຕຸ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ໂຖ ຫຕ຺ຖປາໂສ ນາມ. ໂສ ຈ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອາສນສ຺ສ ປຈ຺ຉິມນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ສເຈ ຐິໂຕ, ປຓ຺ຫິອນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ສເຈ ນິປນ຺ໂນ, ເຍນ ປສ຺ເສນ ນິປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ປາຣິມນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທາຍກສ຺ສ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຐິຕສ຺ສ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ປສາຣິຕຫຕ຺ຖໍ ຍໍ ອາສນ຺ນຕຣໍ ອງ຺ຄໍ, ຕສ຺ສ ໂອຣິມນ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຣຓກ຺ຂມນ຺ຕິ ຖາມມຊ຺ຌິເມນ ປຸຣິເສນ ເອຣຓສ຺ສ ອຸກ຺ຂິປນສ຺ສ ¶ ຂມໍ ໂຍຄ຺ຄໍ. ວຕ຺ຖຸສທ຺ທາເປກ຺ຂໍ ນປຸໍສກຕ຺ຕໍ. ຕິຘາ ເທນ຺ເຕຕິ ກາຍກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານໍ ວເສນ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ທາຍເກ ທທມາເນ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ ອນ຺ຕມໂສ ປາທງ຺ຄຸລິຍາປິ ທີຍມານໍ ກາເຍນ ທິນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ກຏຈ຺ຉຸອາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ທີຍມານໍ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ, ກາຍໂຕ ປນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໂຕ ວາ ໂມເຈຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕສ຺ສ ກາເຍນ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ປາຕິຍມານໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ປໂຍເຄນ ທິນ຺ນໍ ນາມ. ທ຺ວິຘາ ຄາໂຫຕິ ກາຍກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘານໍ ວເສນ ທ຺ວີຫິ ປກາເຣຫິ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ¶ ທີຍມານສ຺ສ ຄຫຓໍ. ເອວໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ປຎ຺ຈງ຺ໂຄຕິ ໂຍຊນາ. ປຎ຺ຈງ຺ໂຄຕິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ຍສ຺ສາຕິ ພຫຸພ຺ພີຫິ.

໑໐໗. ອິທານິ ອເນຣຓກ຺ຂເມ ຈ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓາໂຣຫນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສໍຫາຣິເຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອສໍຫາຣິເຍຕິ ອາເນຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ເຍ ຜລກປາສາຓາທິມ຺ຫິ. ຕຕ຺ຖຊາເຕຕິ ເຕສຸເຍວ ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ຊາເຕ ກິໍສຸກປທຸມິນິປຓ຺ຓາທິເກ. ຈິຎ຺ຈອາທີນໍ ສຸຂຸເມ ປຓ຺ເຓຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕານິ ຫິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ເຕສໍ ປນ ສາຂາສຸ ວຏ຺ຏຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈເຍ. ອສຍ຺ຫຠາເຣຕິ ຖາມມຊ຺ຌິມປຸຣິເສນ ສຫິຕຸໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ເຍ ຠາເຣ. ສພ຺ເພສໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ‘‘ນ ຣູຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໑໐໘. ອິທານິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສິກ຺ຂາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາມຣຓລິງ຺ເຄຫີຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ ຈ ມຣເຓນ ຈ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນນ ຈ. ອນເປກ຺ຂວິສຄ຺ຄໂຕຕິ ນຕ຺ຖິ ອເປກ຺ໂຂ ເອຕສ຺ສາຕິ ອນເປກ຺ໂຂ, ໂສວ ວິສຄ຺ໂຄ, ຕໂຕ ຈ. ອຈ຺ເຉທາຕິ ໂຈຣາທີຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນທານາຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທາເນນ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາເນຕພ຺ໂພ. ຄາໂຫຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ. ອຸປສມ຺ມຕີຕິ ວິຊຫຕິ.

໑໐໙-໑໐. ອິທານິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຣິໂຠເຄ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຈຕຸກາລິກປຣິຍາປນ຺ນໍ ສກລມ຺ປິ. ອິທານິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘໍ ນາຕິພຫລໍ ອຸທກຎ຺ຈ ຕຖາ ອງ຺ຄລຄ຺ຄໍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ທນ຺ຕ…ເປ… ຄູຖກຎ຺ຈ ໂລຓ…ເປ… ກຣີສກຎ຺ຈ ກປ຺ປເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຣຊເຣຓູຫິ ອຎ຺ຎຣເສນ ¶ ຈ ອສມ຺ມິສ຺ສຕາຍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ນາຕິພຫລນ຺ຕິ ຍໍ ກສິຕຏ຺ຐາເນ ພຫລມຸທກໍ ວິຍ ມຸເຂ ວາ ຫຕ຺ເຖ ວາ ນ ລຄ຺ຄໍ, ຕໍ. ອວິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ອງ຺ຄໂຕ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ¶ ນ ຄຕໍ. ທນ຺ຕານິ ຈ ອກ຺ຂີນິ ຈ ກຓ຺ຓຎ຺ຈ ທນ຺ຕກ຺ຂິກຓ຺ຓໍ ປາຓ຺ຍງ຺ຄຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ຄູຖກນ຺ຕິ ຕປ຺ປຸຣິໂສ. ໂລຓໍ ສຣີຣຸຏ຺ຐິຕໍ. ສິງ຺ຆາຓີຕິ ສິງ຺ຆາຓິກາ. ວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໑໑. ອິທານິ ‘‘ຄູຖາ’’ຕິອາທິນາ ກາໂລທິສ຺ສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາວິເຘຕິ ສປ຺ປທຏ຺ຐກ຺ຂຓາທິເກ ຕຖາວິເຘ ກາເລ. ຕຖາ ຕາທິໂສ ວິໂຘ ກາໂລ ເອຕສ຺ສາຕິ ພຫຸພ຺ພີຫິ. ເສເວຍ຺ຍາຕິ ເສວນໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອສນ຺ເຕ ກປ຺ປກາຣເກຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸພ຺ພໂຈປິ ອສມຕ຺ໂຖປິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ອສນ຺ຕປກ຺ເຂເຍວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາໂລທິສ຺ສຕ຺ຕາ ປນ ຉາຣິກາຍ ອສຕິ ອລ຺ລທາຣຸໍ ຣຸກ຺ຂໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກາຕຸໍ, ມຕ຺ຕິກາຍ ອສຕິ ຠູມິໍ ຂຓິຕ຺ວາປິ ມຕ຺ຕິກໍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໑໑໒. ທຸຣູປຈິຓ຺ເຓຕິ ທຸຏ຺ຐຸໍ ອຸປຈິຓ຺ຓໍ ອາມຏ຺ຐໍ ທຸຣູປຈິຓ຺ຓໍ. ສເຈ ຠິກ຺ຂຸ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສາມິສໍ ຠາຊນໍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ອາມສຕິ, ປິຘານໍ ອາມສຕິ, ອຸປຣິ ຐິຕກຈວຣາທິໍ ຉຑ຺ເຑຕິ, ຕຕ຺ຖຊາຕກຜລິນິຍາ ສາຂາຍ ວາ ວລ຺ລິຍາ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ຈາເລຕິ, ທຸຣູປຈິຓ຺ຓໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຜລຣຸກ຺ຂໍ ປນ ອປສ຺ສຍິຕຸໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຏກໍ ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຣຎ຺ເຎ ປຕິຕອມ຺ພຜລາທິໍ ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຣໂຊກິຓ຺ເຓຕິ ຣຊສາ ໂອກິຓ຺ເຓ, ຕສ຺ມິໍ ປຕ຺ຕາທິເກ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ຣຊໍ ປຕຕິ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພາ ¶ . ‘‘ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອາກິຣນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖໂຕ ອໂມເຈນ຺ເຕເນວ ປຏິຄ຺ຄາຫາປກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສເຈ ມຫາວາໂຕ ຕໂຕ ຕໂຕ ຣຊໍ ປາເຕຕິ, ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ຠິກ຺ຂໍ ຄເຫຕຸໍ, ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໍ ປນ ເຕນ ທິນ຺ນໍ ວາ ວິສ຺ສາເສນ ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຖາຕິ ວກ຺ຂມານາຣມ຺ເຠ. ອຸຄ຺ຄຫປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕິ ອຸຄ຺ຄຫິຕ຺ຖາຕິ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄໂຫ, ຕສ຺ມິໍ. ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາວໍ ຊານໂຕ ອຕ຺ຕນາ ເອວ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫເຓຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມາຕາປິຕູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ປນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຕລາທີນິ, ຉາຍຕ຺ຖາຍ ສາຂາທີນິ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມຕາຍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຈ຺ຉຸອາທີສຸ ຜາລິເຕສຸ ມລໍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ມູລເຠສຊ຺ຊາທີນິ ປິສນ຺ຕານໍ ວາ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕານໍ ວາ ນິສທນິສທໂປຕກອຸທຸກ຺ຂລມຸສລານິ ຂີຍນ຺ຕິ, ທນ຺ຕນ຺ຕເຣ ລຄ຺ຄໍ ສຸຂຸມອາມິສໍ ໂຫຕິ, ຣໂສ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ. ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ເຖຕິ ¶ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍາ ຉທນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ເຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຍໍປກ຺ເກຕິ ອຕ຺ຕນາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປກ຺ເກ. ສເຈ ວາສິອາທິໍ ຕາເປຕ຺ວາ ຕກ຺ກາທີສຸ ປກ຺ຂິປຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາປິ ສາມປາກໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຣິມກາລິກທ຺ວເຍ ປຸນປາກຎ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາມິສໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈປິສ຺ສ ອຸຓ຺ຫຍາຄຸຍາ ສຸລສິປຓ຺ຓາທີນິ ວາ ສິງ຺ຄິເວຣໍ ວາ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຈາເລຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລໍ ຠຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ປິທຫິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ໂຕປກ຺ເກຕິ ອກປ຺ປິຍກຸຏິຍາ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ເກ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປຏິຄ຺ຄາຫນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໓-໔. ມນຸສ຺ສຫຕ຺ຖິອສ຺ສານຎ຺ຈ ¶ …ເປ… ອຸຣຄສ຺ສ ຈ ຍໍ ມໍສຎ຺ຈ, ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕມໍສຎ຺ຈ, ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕໍ ຍຎ຺ຈ ມໍສໍ, ເຕສຸ ມໍເສສູຕິ ເອວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສີສຄີວາຕຣງ຺ເຄນ ຈຣນ຺ຕາ ອຈ຺ຉວິເສສາວ ຕຣຈ຺ຉາ. ອຸຣຄສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພາປິ ທີຆຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕມໍສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ກຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຕໍ ມໍສຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມໍສ-ຄ຺ຄຫເຓນ ມຈ຺ຉານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ, ຈ-ສທ຺ເທນ ວາ. ປຎ຺ຈສຸປິ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕມ຺ປິ ອທິຏ຺ຐອສຸຕອປຣິສງ຺ກິຕຕາຍ ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕໍ, ອນາປຸຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາປຕ຺ຕິຠີຣຸເກນ ຫິ ຣູປໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນາປິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຎ຺ຈ. ມນຸສ຺ສານໍ ມໍເສສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຖູໂລ ອຈ຺ຈໂຍ ເອຕ຺ຖາຕິ ຣສ຺ເສ, ທ຺ວິຕ຺ເຕ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສເສຫິ ຐເປຕ຺ວາ ອິໂຕ ອຘິກໍ ວຊ຺ຊໍ ນຕ຺ຖິ. ເສເສສູຕິ ອວເສເສສຸ ເອກາທສສຸ.

໑໑໕. ອິທານິ ມນຸສ຺ສາທີນໍ ອຏ຺ຐິອາທີນິປິ ອກປ຺ປິຍານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐິປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ອນຸວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ເອສນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສາທີນໍ ທສນ຺ນໍ. ວສາສຸ ປນ ເອກາ ມນຸສ຺ສວສາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຂີຣາທີສຸ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍເຍວ ¶ ສຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ສຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕຠາວຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຫ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສຈິຕ຺ຕກໍ. ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ສຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ, ນ ຈ ມໍສສ຺ສ, ຕຖາປິ ມໍສສີເສນ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອກປ຺ປິຍມໍສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໖-໗. ຣູປິເຍນ ¶ ອຣູປິຍໍ ຣູປິຍຎ຺ຈ ອິຕເຣນ ຣູປິຍຎ຺ຈ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຣູປິເຍນາຕິ ຣູປິຍສງ຺ຂາເຕນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸນາ. ອຣູປິຍນ຺ຕິ ອຣູປິຍສງ຺ຂາຕໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໍ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ. ອິຕເຣນາຕິ ອຣູປິເຍນ. ນິສ຺ສຄ຺ຄີຕິ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນິສ຺ສຄ຺ໂຄ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ວິນຍກມ຺ມສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິ, ກິໍ ຕໍ? ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຣູປິຍສ຺ສ ມູລຄ຺ຄຫເຓ ປນ ຣູປິຍປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປເທນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ.

ອິທານິ ຣູປິຍາທິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກຫາ…ເປ… ມາສກໍ ອິຘ ຣູປິຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກຫາປໂຓ ນາມ ສຸວຓ຺ຓມໂຍ ວາ ຣຊຕມໂຍ ວາ ເອຕຣຫິ ປກຕິກຫາປໂຓ ວາ. ສຊ຺ຌູຕິ ຣຊຕໍ. ສິງ຺ຄີຕິ ສຸວຓ຺ຓເຠໂທ, ຕຖາປິ ເຈຕ຺ຖ ສາມຎ຺ເຎນ ສຸວຓ຺ຓມຘິປ຺ເປຕໍ. ໂວຫາຣູປຄມາສກນ຺ຕິ ໂວຫາຣໍ ກຍວິກ຺ກຍໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂວຫາຣູປຄໍ, ຕຎ຺ຈ ຕໍ ມາສກຎ຺ຈ. ຕໍ ປນ ສມຸຏ຺ຐາປິຕຣູປຎ຺ຈ ອສມຸຏ຺ຐາປິຕຣູປຎ຺ຈ ໂລຫທາຣຸອາທິມຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ຣູປິຍນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຣູປິຍໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖມຸຕ຺ຕາທິ ກປ຺ປໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ອິຕຣນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຎ຺ຈ ມຸຕ຺ຕາ ຈ ອາທິ ຍສ຺ສາຕິ ສມາໂສ. ອາທິ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ວຕ຺ຖາທິ ມຸຕ຺ຕາທີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກປ຺ປາສສຸຕ຺ຕາປຣຓ຺ຓາທິກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ, ທຸຕິເຍນ ມຓິ ສງ຺ໂຂ ສິລາ ປວາຬໍ ໂລຫິຕງ຺ໂກ ມສາຣຄລ຺ລໍ ສຕ຺ຕຘຎ຺ຎານິ ທາສິທາສເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຸປ຺ຜາຣາມຜລາຣາມາທໂຍຕິ ອິທໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວຕ຺ຖາທິກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ, ມຸຕ຺ຕາທິທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ອິຕຣໍ ອຎ຺ຎໍ ອຣູປິຍໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑໘. ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑ ກຍວິກ຺ກຍໍ ທສ຺ເສຕຸມາຫ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ¶ ‘‘ອິມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ເທຫິ, ອິມໍ ກຣ, ອິມໍ ອານຍາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິມໍ ຠຸຕ຺ວາ ອິມໍ ເທຫິ, ອິມໍ ກຣ, ອິມໍ ອານຍາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິມໍ ເທມິ, ອິມໍ ເທຫິ, ອິມໍ ກຣ, ອິມໍ ອານຍາ’’ຕິ ວາ ກຍວິກ຺ກເຍ ສມາປນ຺ເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ອິມນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸລາທິໍ. ຠຸຕ຺ວາຕິ ໂອທນາທິໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ. ອິມໍ ເທຫີຕິ ເອຕໍ ວຕ຺ຖາທິກໍ ເທຫິ. ອິມໍ ກຣາຕິ ເອຕໍ ຣຊນປຈນາທິໍ ກໂຣຫິ. ອິມໍ ອານຍາຕິ ເອຕໍ ຣຊນກຏ຺ຐາທິໍ ອາເນຫິ. ອິມໍ ເທມີຕິ ເອຕໍ ວຕ຺ຖາທິກໍ ຕວ ເທມິ. ສມາປນ຺ເນຕິ ກເຕ. ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍ ຠຓ຺ຑໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ອຎ຺ຎາຕເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທໂຕ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ, ‘‘ອິມິນາ ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທໂຕ ກຍວິກ຺ກຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ. ມາຕາປິຕູຫິ ປນ ສທ຺ຘິໍ ກຍວິກ຺ກຍມຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ເຕນ ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ກຍວິກ຺ກໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຫຘມ຺ມິເກ ອວເສເສຫິ ຄິຫິປພ຺ພຊິເຕຫິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ນວກມ຺ມານິ ກາເຣຕິ, ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓນ ປາຈິຕ຺ຕິຍມຕ຺ຕໍ ເທເສຕພ຺ພໍ.

໑໑໙-໑໒໐. ອິທານິ ປຣິຓາມນວເສນ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ສງ຺ຆສ຺ສ ນຕໍ ລາຠໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິ. ອຎ຺ຎໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓາເມຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ນຕໍ ລາຠໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ນຕນ຺ຕິ ກາເຍນ ວາ ວຈສາ ວາ ນິນ຺ນໍ ກຕໍ. ລາຠນ຺ຕິ ລຠິຕພ຺ພໍ ຈີວຣາທິ. ອຎ຺ຎໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ວາ ເຈຕິເຍ ວາ, ເຈຕິເຍ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ເຈຕິຍາທິໂນ ອນ຺ຕມໂສ ສຸນຂສ຺ສ. ອຎ຺ຎໂຕ ວາຕິ ເຈຕິຍາທິມ຺ຫິ ວາ. ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ປນ ອິທໍ ກາກກ຺ຂິໂຄຬກຎາເຍນ ‘‘ນຕໍ ປຣິຓາເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ປຣິວຕ຺ຕຕິ. ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ສກສຎ຺ຎາຍ ນ ¶ ທເທຍ຺ຍ ວາ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎຖາ ອຎ຺ເຎນ ປກາເຣນ, ເຖຍ຺ຍສຎ຺ຎາຍ ນ ທເທຍ຺ຍ ເຈຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕຣນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ອຎ຺ຎໍ ປາຣາຊິກໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໑. ມຸສາ ¶ …ເປ… ຫຣເຓຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ຕສ຺ສ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ມຸສາວາເທຕິ ນິປາເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຕປ຺ປຸຣິໂສ. ປຸພ຺ເພປິ ຊານິຕ຺ວາ ວຈນກ຺ຂເຓປິ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ມຸສາຠຓນນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຓນຎ຺ຈ ນາມ ອິຘ ອຠູຕສ຺ສ ວາ ຠູຕຕໍ, ຠູຕສ຺ສ ວາ ອຠູຕຕໍ ກຕ຺ວາ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ວິຎ຺ຎາປນປ຺ປໂຍໂຄ. ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສາຈາຣວິປຕ຺ຕິໂຍ ອມູລິກາຍ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາກ຺ກມໍ ສງ຺ຆາທິເສສປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏານິ. ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ສຫສາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ, ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຠຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ສ ຠຓຕິ, ໂສ ນ ສຸຓາຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕິ.

ໂອມສຕິ ອມນາປຕາຍ ກຓ຺ເຓສຸ ວິຊ຺ຌຕິ ວິຍ ເອເຕນ, ໂອມສຕິ ວາຕິ ໂອມໂສ, ໂສ ຈາຍໍ ວາໂທຈ, ຕສ຺ມິໍ. ທີໂຆ ປນ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຫີນຸກ຺ກຏ຺ເຐສຸ ຈ ຊາຕິນາມໂຄຕ຺ຕວຍກມ຺ມສິປ຺ປອາພາຘລິງ຺ຄກິເລສອາປຕ຺ຕິອກ຺ໂກສສງ຺ຂາເຕສຸ ທສສຸ ຠູເຕນ ວາ ອຠູເຕນ ວາ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍສິ, ຈຓ຺ຑາໂລສີ’’ຕິອາທິນາ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ອນຎ຺ຎາປເທເສນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຂຸໍເສຕຸກາມຕາຍ ອກ຺ໂກສວຈເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສນ຺ຕິ ອິເຘກຈ຺ເຈ ຈຓ຺ຑາລາ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ວາ ‘‘ໂຈໂຣສິ, ວິກາຣີສິ, ມາຕຸຆາຕໂກສີ’’ຕິອາທີຫິ ປາຬິມຸຕ຺ຕປເທຫິ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ຍຖາ ວາ ¶ ຕຖາ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ, ປຣມ຺ມຸຂາ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ເກວລໍ ທວກມ຺ຍຕາຍ ວທໂຕ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ.

ເປສຸຎ຺ຎຫຣເຓຕິ ປິສຸຓສ຺ສ ຠາໂວ ເປສຸຎ຺ຎໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປິຍກມ຺ຍຕາຍ ວາ ປຣສ຺ສ ປເຣສຸ ເຠທາຘິປ຺ປາເຍນ ວາ ຊາຕິອາທີຫິ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຕສ຺ສ ເປສຸຎ຺ຎສ຺ສ ຫຣເຓ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫຣເຓ ທຸກ຺ກຏໍ. ປທໍ ປທໍ ປທໂສ, ວິຈ຺ຉາຍໍ ໂສ, ໂກຏ຺ຐາເສນ ໂກຏ຺ຐາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ໂຫ ຕິປິຏກຘມ຺ໂມ, ອນາຣຸຬ຺ໂຫ ຈ ຣາໂຊວາທາທິໂກ ຘມ຺ໂມ ນາມ, ເຕນ ສຫ ປທໂສຕິ ນິປາຕສ຺ສ ຕຕິຍາຕປ຺ປຸຣິໂສ. ປທໂສຘມ຺ເມຕິ ເອກກ຺ຂຣາທິນາ ໂກຏ຺ຐາເສນ ໂກຏ຺ຐາເສນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສທ຺ຘິໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມຠຓເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປທໂສຘມ຺ມຠຓນຎ຺ຫິ ປທໂສຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ອຸປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ອຸທ຺ເທສຄ຺ຄຫເຓ ສຊ຺ຌາຍກຣເຓ, ຕໍສນ຺ຕິເກ ອຸທ຺ເທສຄ຺ຄຫຓາທິເກ ຈ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຄຸຓໍ ຄນ຺ຖໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ໂອສາເຣນ຺ຕສ຺ສ ຂລິຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ເອວໍ ຠຓາຫີ’’ຕິ ເອກໂຕ ຠຓນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອນ຺ຕມໂສ ¶ ວຕ຺ຖາທິນາ ເຍນ ເກນຈິ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນໍ ຉທນໍ ອນາຫຈ຺ຈ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພເຘນາປິ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນຉນ຺ນໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຎ຺ຈ ເສນາສນໍ ອຄາຣນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຕ຺ຣຏ຺ໂຐ ປນ ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອນ຺ຕມໂສ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູໂຕ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕປິ ອນ຺ຕມໂສ ຕທຫຸຊາຕາ ອິຕ຺ຖີປິ ອຸປຈາຣໂຕ ອຄາຣ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຫ ອຄາເຣນາຕິ ສາຄາໂຣ, ຠິກ຺ຂຸ. ອຸປຈາເຣເນວ ຈ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ, ມາຕຸຄາເມນ ຈ ສຫ ເສຍ຺ຍກປ຺ປນໍ ສາຄາຣຠາໂວ ນາມາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຆສມ຺ມຕໍ ເສນາສນປຎ຺ຎາປກາທິເຠທໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ອຍສກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ເຍນ ຈ ອຸຊ຺ຌາເປນ຺ຕິ ອວຊານາເປນ຺ຕິ ອວຎ຺ຎາຍ ໂອໂລກາເປນ຺ຕິ, ລາມກໂຕ ¶ ວາ ຈິນ຺ຕາເປນ຺ຕິ, ຕໍ ວຈນໍ ອຸຊ຺ຌາປນກໍ. ເຍນ ຂີຍນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ປກາເສນ຺ຕິ, ຕໍ ຂີຍນໍ.

໑໒໒. ຕລນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖຕລມຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ກາໂຍວ ຕລໍ. ສຕ຺ຕີຕິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ສຕ຺ຕິ ອາວຸຘວິເສໂສ, ອຸປລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ສຕ຺ຕິ. ຕລຎ຺ຈ ສຕ຺ຕິ ຈ ຕລສຕ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ໂກເປນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຕລສຕ຺ຕິອຸຄ຺ຄິຣຓໍ ຕລສຕ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ວິຣທ຺ໂຘ ປຫາຣໍ ເທຕິ, ນ ປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວທໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈມານຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ອນາທຣກຣຓໍ ອນາທໂຣ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ເຕນ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ, ປເຣນ ວາ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວາ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອນາທເຣ ທຸກ຺ກຏໍ.

‘‘ອູນວສ຺ໂສ ຕ຺ວໍ ມຎ຺ເຎ’’ຕິອາທິນາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ອນາປຸຈ຺ຉາ ຄາມປ຺ປເວສເນຕິ ປກຕິວຈເນນ ປຸຈ຺ຉິຕຸມນຸຣູປໍ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍ ທສ຺ສນູປຈາເຣ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນໍ ອາປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສເນ. ທີໂຆ ປນ ສນ຺ຘິວເສນ. ອາປທາສຸ ອນາປຕ຺ຕິ.

ປຣມ຺ປຣໂຠຊເນຕິ ປໂຣ ຈ ປໂຣ ຈ ປຣມ຺ປຣາ ມ-ກາໂຣ ສນ຺ຘິວເສນ, ຕສ຺ມາ ປຣມ຺ປຣາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕວິສຍອປາທານວຈນໍ, ປຣໂຕ ປຣໂຕ ລທ຺ຘາ ຠຸຎ຺ຊເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ປຎ຺ຈຫິ ¶ ໂຠຊເນຫິ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ ເຍນ ເຍນ ປຐມໍ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ໂຠຊນໂຕ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຠຕ຺ຕປຈ຺ຈາສໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ¶ ວາ ອາທິນາ ສມ຺ມຸຂາ ວາ ປຣມ຺ມຸຂາ ວາ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວາ ອຎ຺ຎໂຕ ອຎ຺ຎໂຕ ປຎ຺ຈໂຠຊນາທີນິ ລທ຺ຘາ ຠຸຎ຺ຊມາເນຕິ. ຄິລານຈີວຣທານຈີວຣກາຣສມເຍ ອນາປຕ຺ຕິ.

໑໒໓. ເສຍ຺ຍໍ ເສນາສນານິ ວາ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຄມເນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈເຍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠິສິ ຈິມິລິກາ ອຸຕ຺ຕຣຕ຺ຖຣຓໍ ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ຕຏ຺ຏິກາ ຈມ຺ມກ຺ຂຓ຺ໂຑ ນິສີທນໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ຕິຓສນ຺ຖາໂຣ ປຓ຺ຓສນ຺ຖາໂຣ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໑໖) ວຸຕ຺ຕາສຸ ທສສຸ ເສຍ຺ຍາສຸ ເອກມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສຄ຺ຄເນ ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ຆິເກ ສພ຺ພປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ຄຸຕ຺ເຕ ເສນາສເນ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວາ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ວາ ຍຖາ ຐປິຕໍ ອຸປຈິກາທີຫິ ນ ຂຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ຐປນວເສນ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄມເນ ຈ, ຕຖາ ມຎ຺ຈປີຐຕິສິໂກຈ຺ຉສງ຺ຂາຕານິ ເສນາສນານິ ວສ຺ສກາເລ ອຊ຺ໂຌກາເສ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວາ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄມເນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຕ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ.

ອິຕ຺ຖິຍາ ອທ຺ຘານຄມເນຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉາມ ຠຄິນິ, ຄຈ຺ຉາມ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ວາ ສ຺ເວ ວາ’’ຕິອາທິນາ ນິຍມິຕກາລວິສງ຺ເກຕໍ ອກຕ຺ວາປິ ທ຺ວາຣວິສງ຺ເກຕໍ ມຄ຺ຄວິສງ຺ເກຕໍ ກຕ຺ວາປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ສທ຺ຘິໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄຄມເນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອເກກາຍ ນິສີທເນຕິ ເອເກນ ເອກາຕິ ເອເກກາ, ຕສ຺ສາ ນິສຊ຺ຊາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເກນ ສຫ ເອກິສ຺ສາ ນິສຊ຺ຊໍ ວິນາ ເອກາຍ ສຫ ເອກສ຺ສ ນິສຊ຺ຊໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ເອກາຍ ສຫ ເອກສ຺ສ ນິສຊ຺ຊາຍໍ ສຕິ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ເອກາເຍກນິສີທເນ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ.

໑໒໔. ຣູປາທີນໍ ¶ ອຸປສໍຫາເຣນ, ຠຍານກກຖາກຖເນນ ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠິໍສາປເນ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ອາໂກຏເນ ¶ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອນ຺ຕມໂສ ອຸປ຺ປລປຕ຺ເຕນາປິ ປຫາຣທາເນ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ວິນຍຘເຣນ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຍມານສ຺ສ ປຸຈ຺ຉິຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາໂທ ອຎ຺ເຎນ ອຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຓໍ ອຎ຺ຎວາໂທ. ຕເຖວ ປຸຈ຺ຉິຍມານສ຺ສ ອກເຖຕຸກາມຕາຍ ວິເຫສນໍ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ວິເຫສາ. ອຎ຺ຎວາທກສ຺ສ ວິເຫສກສ຺ສ ຈ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ເມນ ອຎ຺ຎວາທກວິເຫສກກມ຺ເມ ກເຕ ປຸນ ອຎ຺ຎວາເທ ວິເຫສາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອນາໂຣປິເຕ ປນ ກມ຺ເມ ທຸກ຺ກຏໍ. ກິຎ຺ຈິ ວີຕິກ຺ກມໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ອິທໍ ນາມ ຕຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ນ ກເຖຕຸກາໂມ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ສງ຺ຆໍ ວິເຫເສຕີຕິ ວິເຫສໂກ. ອນາຈາຣໍ ອາຈຣິຕ຺ວາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອາປຕ຺ຕິຍາ, ວຕ຺ຖຸນາ ວາ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຍມາເນ ຕໍ ອກເຖຕຸກາໂມ ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ, ກິສ຺ມິໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຎ຺ເຎຫິ ວຈເນຫິ ຕໍ ວຈນໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ໂຕ ໂຍ ອຎ຺ຎໍ ວທຕິ, ອຍໍ ອຎ຺ຎວາທໂກ ນາມ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ນາມ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສາ, ອິຘ ປນ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ. ປກາໂສ ຈ ຉາໂທ ຈ ປກາສຉາໂທ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສ຺ສ ປກາສຉາໂທຕິ ຕປ຺ປຸຣິໂສ. ອຠິຓ຺ຫາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາຍຕິໍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍ ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ກຸລປຣິຍນ຺ຕຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວາ ອກຕ຺ວາ ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ‘‘ອຍໍ ອສຸຈິໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຕ຺ຖຸນາ ສທ຺ຘິໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສ຺ສ ປກາສເນ ອາໂຣຈເນ ຈ, ຕສ຺ເສວ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ຎຕ຺ວາ ຉາທເນ ຈ, ອທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈເນ ຉາທເນ ¶ ຈ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປນ ປຸຣິມປຎ຺ຈມສິກ຺ຂາປເທ ອິຕຣາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ເລປິ ທຸກ຺ກຏໍ.

ຫາໂສທເກຕິ ເອຕ຺ຖ ຫາເສ ອຸທເກຕິ ປທວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ ຫສາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອຸປກຈ຺ຉກາທີສຸ ຫາເສ ຜຸສເນ. ຫາສນິມິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຜຸສນໍ ຫາໂສ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຸທເກ ຫາເສຕິ ອຸປຣິໂຄປ຺ຜເກ ອຸທເກ ຫສາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊເນນ ກີຬາຍ. ກີຬາ ຫິ ອິຘ ຫາໂສຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນາວາຍ ກີຬໂຕ, ຫຕ຺ຖາທິນາ ກຏ຺ຐາທິນາ ວາ ອຸທກໍ ຫນໂຕ ອນ຺ຕມໂສ ຠາຊນຄຕກຎ຺ຊິກາທີນິປິ ຂິປນກີຬາຍ ກີຬໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຫສາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ນິຈ຺ຉຸຠເນ ວິຫາຣາຕິ ສງ຺ຆິກວິຫາຣໂຕ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິກ຺ກຑ຺ຒນນິກ຺ກຑ຺ຒາປເນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກປ຺ປໂຍເຄ ¶ ເອກາ, ນານາປໂຍເຄ ທ຺ວາຣຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ. ປຸຄ຺ຄລິກນິກ຺ກຑ຺ຒເນ, ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣນິກ຺ກຑ຺ຒເນ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປນ ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ວາ ນິກ຺ກຑ຺ຒເນ ທຸກ຺ກຏໍ. ນ ສມ຺ມາວຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ອນ຺ເຕວາສິກສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ວາ ນິກ຺ກຑ຺ຒເນ, ອຕ຺ຕໂນ ວິສ຺ສາສິກສ຺ສ ວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒເນ, ຠຓ຺ຑນກາຣກສ຺ສ ປນ ສກລສງ຺ຆາຣາມໂຕ ນິກ຺ກຑ຺ຒເນ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອນຸປຂຊ຺ຊ ສຍເນຕິ ‘‘ວຸຑ຺ໂຒ, ຄິລາໂນ, ສງ຺ເຆນ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐານໍ ວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປວິສນ຺ຕສ຺ສ ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຸປຈາຣໍ ອນຸປຂຊ຺ຊ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ສງ຺ຆິເກ ວິຫາເຣ ‘‘ຍສ຺ສ ສມ຺ພາໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ນິສີທນນິສຊ຺ຊນວເສນ ສຍເນ. ປຸຄ຺ຄລິເກ ທຸກ຺ກຏໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ປາຈິຕ຺ຕີຕິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ການິຈິ ປສິທ຺ຘານິ ທສ຺ສິຕານິ. ອວຸຕ຺ຕານິ ປນ ຕາທິສານິ ອິມິນາວ ສາມຎ຺ຎວຈເນນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ¶ ເວທິຕພ຺ພານິ. ກຖໍ? ອເຈລກາທິອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາມິສສ຺ສ ສຫຕ຺ຖາ ທາເນ ຈ, ສປ຺ປິນວນີຕເຕລມຘຸຜາຓິຕມຈ຺ຉມໍສຂີຣທຘິສງ຺ຂາຕານໍ ປຓີຕໂຠຊນານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊເນ, ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕອິຕ຺ຖິປຸຣິສສ຺ສ ໂຍຄ຺ເຄ ກຸເລ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ນິສຊ຺ຊນກປ຺ປເນ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ນິມນ຺ຕິໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຠຸຕ຺ເຕ ວາ ອຠຸຕ຺ເຕ ວາ ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວາ ຍສ຺ມິໍ ກຸເລ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕໂຕ ຄິລານຈີວຣທານກາຣສມຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຎ຺ຎກຸລປ຺ປເວສເນ, ຐເປຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທິເນ ອາວສຖປິຓ຺ຑສ຺ສ ອຄິລາເນນ ຫຸຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊເນ, ຣຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉທໍ ວາ ເຠສຊ຺ຊປຣິຈ຺ເຉທໍ ວາ ກຕ຺ວາ ປວາຣິຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປຸນ ປວາຣຓາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ນິຈ຺ຈປ຺ປວາຣຓາຍ ວິຎ຺ຎາປເນ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈຍາ ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕເສນາທສ຺ສນາຍ ຄມເນ, ປຈ຺ຈເຍນປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຣຕ຺ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ເສນາຍ ວາເສ, ຕສ຺ສ ຈ ວສນ຺ຕສ຺ສ ຍຸທ຺ຘຏ຺ຐານພລຄຓຏ຺ຐານເສນານິເວສອນີກທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຄມເນ, ປິຏ຺ຐາທີຫິ ກຕມຊ຺ຊສງ຺ຂາຕສຸຣາຍ, ປຸປ຺ຜາທີຫິ ກຕອາສວສງ຺ຂາຕເມຣຍສ຺ສ ຈ ປາເນ, ປທີປຸຊ຺ຊລປຕ຺ຕປຈນາທິກາຣຓໍ ວິນາ ວິສິພ຺ພິຕຸກາມຕາຍ ອຄິລານສ຺ສ ອຄ຺ຄິໂນ ຊາລນຊາລາປເນ, ກປ຺ປພິນ຺ທຸໍ ອນາທາຍ ນວຈີວຣປຣິໂຠເຄ, ສາມໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຍ ປຣິໂຠເຄ, ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕກປຕ຺ຕາທິໂນ ອນ຺ຕມໂສ ຫສາຘິປ຺ປາເຍນປິ ອປນິຘາເນ ອປນິຘາປເນ, ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ຊີວິຕໂວໂຣປເນ, ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຍຖາຘມ຺ມໍ ນິຫຕາຘິກຣຓສ຺ສ ປຸນກມ຺ມາຍ ອຸກ຺ໂກຏເນ, ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ເຖນ ສທ຺ຘິໍ ສໍວິຘາຍ ເອກທ຺ຘານຄມເນ, ຠິກ຺ຂູຫິ ສິກ຺ຂາປເທຫິ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອຎ຺ຎໍ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ¶ ‘‘ນ ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຓເນ, ສິກ຺ຂາປທວິວຓ຺ຓເນ, ອິເມສໍ ‘‘ສຸຕ຺ວາ ໂອຣມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາ ວິວາທາປນ຺ນານໍ ອຸປສ຺ສຸຕິຏ຺ຐາເນ, ຘມ຺ມິການໍ ກມ຺ມານໍ ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຂີຍນຘມ຺ມາປຊ຺ຊເນ, ສງ຺ເຆ ວິນິຈ຺ຉເຍ ວຕ຺ຕມາເນ ຉນ຺ທໍ ອທຕ຺ວາ ¶ ປກ຺ກມເນ, ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຂີຍນຘມ຺ມາປຊ຺ຊເນ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຊ຺ຌາຣາມາ ອຊ຺ຌາວສຖາ ວາ ຣຕນສ຺ສ ວາ ຣຕນສມ຺ມຕສ຺ສ ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນອຸຄ຺ຄຫາປເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒໕. ສມຓກປ຺ປາຕິ ສມຓໂວຫາຣາ. ຠວນ຺ຕິ, ອເຫສຸນ຺ຕິ ວາ ຠູຕາ, ວຕ຺ຕມາເນ, ຠູເຕ ວາ ຕປ຺ປຈ຺ຈໂຍ. ວິຣຸຬ຺ຫມູລາທິຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒມານການໍ, ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕຠາວໍ ປຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຣຸກ຺ຂລຕາທິສງ຺ຂາຕານໍ ຠູຕານໍ ຄາໂມ, ຠູຕາ ເອວ ວາ ຄາໂມ ສມູໂຫ ຠູຕຄາໂມ. ຕສ຺ສ ສມາຣມ຺ໂຠ ເຉທນຜາລນາທິ, ຕສ຺ມິໍ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ, ຕໍເຫຕຸ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕກປ຺ປິຍໍ ສມຓກປ຺ປິຍໍ ຠເວຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກຕໍ ກປ຺ປິຍໍ ຍສ຺ສາຕິ ພຫຸພ຺ພີຫິ. ເກນາຕິ ອາຫ ‘‘ນເຂນາ’’ຕິອາທິ.

໑໒໖. ອິທານິ ຍສ຺ສ ສມາຣມ຺ໂຠ, ຕໍ ຠູຕຄາມໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສ ມູລາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ໂສຕິ ຠູຕຄາໂມ. ຠວິຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ປໂຍເຊຕີຕິ ກາຣິຕນ຺ຕາ ຕປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ປຠາວິໂຕ ອຸປ຺ປາທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ປຠວນໍ ປຠໂວ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ໂສວ ປຠໂວ, ປຠາວໍ ກໂຣຕີຕິ ນາມຘາຕຸໂຕ ກຕ຺ຕຣິ ຕປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ປຠາວິໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມູລຎ຺ຈ ຂນ຺ໂຘ ຈ ພີຊຎ຺ຈ ອຄ຺ຄຎ຺ຈ ຜຬຸ ຈ ມູລ…ເປ… ຜຬູນິ. ຜຬຸ ນາມ ປພ຺ພໍ. ຕານິເຍວ ພີຊານິ, ເຕຫິ ປຠາວິໂຕ ອຸປ຺ປາທິໂຕ, ອຖ ວາ ເຕຫິ ອວຘິຠູເຕຫິ, ກາຣຓຠູເຕຫິ ວາ ປຠາວິໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ກເມນ ວິກປ຺ປທ຺ວເຍ ສມາສທ຺ວຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ມູລພີຊໍ ນາມ ຫລິທ຺ທິສິງ຺ຄິເວຣາທິ.

ຂນ຺ຘພີຊໍ ¶ ນາມ ອສ຺ສຕ຺ຖນິຄ຺ໂຣຘາທິ. ພີຊພີຊໍ ນາມ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓາທິ. ອຄ຺ຄພີຊໍ ນາມ ¶ ຫິຣິເວຣາທິ. ຜຬຸພີຊໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸນຬາທິ. ຕຕ຺ຖ ມູລພີຊາທີນິ ປຎ຺ຈ ພີຊຄາໂມ. ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຣຸກ຺ຂລຕາທິ ຠູຕຄາໂມ.

ອິທານິ ເຕສຸ ພີຊຄາມສມາຣມ຺ເຠ ທຸກ຺ກຏໍ ທສ຺ເສຕິ ອປຣທ຺ເຘນ. ຠູຕຄາມວິໂຍຊິຕໍ ພີຊໍ ອາຣມ຺ເຠ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠູຕຄາມໂຕ ວິໂຍຊິຕນ຺ຕິ ຕປ຺ປຸຣິໂສ. ພີຊນ຺ຕິ ຠູມິຍໍ ໂຣປິຕມໂຣປິຕມ຺ປິ ນິຄ຺ຄຕວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕປຕ຺ຕວຏ຺ຏິປິ ມູລພີຊານິ. ‘‘ອາຣມ຺ເຠ’’ຕິ ກິຕກປຈ຺ຈຍສ຺ສ ໂຍເຄ ອວຸຕ຺ເຕ ກມ຺ມນິ ຉຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ວິກປ຺ເປນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ທຸຕິຍາ. ອາຣມ຺ເຠຕິ ສມາຣມ຺ເຠ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອິມໍ ປຸປ຺ຜໍ ຜລໍ ວາ ຊານ, ອິມໍ ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ກປ຺ປິຍວຈເນນ ຠູຕຄາມໂຕ ວິໂຍຊິຕໍ ພີຊຊາຕໍ ພີຊຄາມປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ປຸນ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຠພ຺ພໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫິ ສມຓກປ຺ເປຫິ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕໍ ສຕ຺ຖປຣິຊິຕໍ ນຂປຣິຊິຕໍ ອພີຊໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕພີຊຎ຺ເຎວ ປຎ຺ຈມ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໐) ວຸຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ນຂປຣິຊິຕາທີນິ ຕີຓິ ທສ຺ສິຕານິ.

໑໒໗. ອິທານິ ອວສິຏ຺ຐານິ ທ຺ເວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕພີຊ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ປຐມທ຺ຘໍ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕພີຊນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນິຍນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ນິປຸພ຺ພ ວຕຸ ວຕ຺ຕເນຕິມສ຺ມາ ຕປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ຍສ຺ສ ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕພີຊໍ, ພີຊໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ອມ຺ພປນສາທິ. ໂນພີຊໍ ນາມ ຕຣຸຓມ຺ພຜລາທິ. ອິທານິ ພີຊຄາມຠູຕຄາເມສຸ ກປ຺ປິຍກຣຓປ຺ປກາຣາທິວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຏາຫາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກຏາເຫນ ພທ຺ຘໍ ພີຊໍ ເຍສນ຺ຕິ ພາຫິຣຕ຺ໂຖ.

໑໒໘. ຠາຊເນ ຠູມິຍມ຺ປິ ວາ ເອກາພທ຺ເຘສຸ ພີເຊສຸ ເອກສ຺ມິຎ຺ຈ ກປ຺ປິເຍ ກເຕຕິ ໂຍຊນາ. ພີເຊສູຕິ ພີຊຄາມຠູຕຄາເມສຸ ¶ . ຠູຕຄາໂມປິ ຫິ ອິຘ ‘‘ພີຊ’’ນ຺ຕິ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໑໒໙. ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕຕິ ຐປິເຕ. ກປ຺ປິຍໍ ປຸນ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ຊາຕມູລປຓ຺ຓຠາວໂຕ ຠູຕຄາມຕ຺ຕາ ຠູຕຄາມໂຕ ປຣິໂມຈິຕໍ ພີຊຄາມປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ປຸນ ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຠູຕຄາໂມ ຫິ ໂສ ຕທາ’’ຕິ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸມ຺ຫິ. ຕທາຕິ ມູເລ ຈ ປຓ຺ເຓ ຈ ຊາຕກາເລ ສເຈ ມູລມຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຊາຍຕິ, ອຸປຣິຠາເຄ ສເຈ ອງ຺ກຸໂຣ ຊາຍຕິ, ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມູລມຕ຺ເຕສຸ ວາ ¶ ປນ ປຓ຺ຓມຕ຺ເຕສຸ ວາ ນິຄ຺ຄເຕສຸ ສເຈປິ ຣຕນປ຺ປມາຓາປິ ສາຂາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ພີຊຄາມສງ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

໑໓໐. ອຸທກສມ຺ຠໂວ ເສວາໂລ ຈ ເຈຕິຍາທີສຸ ເສວາໂລ ຈ ຠູຕຄາໂມວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປາກາຣາທິຄ຺ຄຫຓໍ. ຍທິ ທ຺ເວ ຕີຓິ ປຓ຺ຓານິ ນ ຊາຍນ຺ຕິ, ອຄ຺ຄພີຊສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ສຸກ຺ໂຂ ປນ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ. ມູລປຓ຺ເຓ ວິນິຄ຺ຄເຕ ພີໂຊປິ ຠູຕຄາໂມວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຓ຺ເຓຕິ ອິມິນາ ອງ຺ກຸຣມຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

໑໓໑. ຆຏາທິປິຏ຺ເຐ ເສວາໂລ ຈ ອຫິຉຕ຺ຕກມກຸຬຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏສ຺ເສວ ວຕ຺ຖູນີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປິຏ຺ເຐຕິ ອິມິນາ ອນ຺ໂຕ ອພ຺ໂພຫາຣິໂກຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຜຸລ຺ລນ຺ຕິ ຜຸລ຺ລິຕໍ ອຫິຉຕ຺ຕກໍ. ອພ຺ຍວຫາຣິກນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິໂວຫາຣໂຍຄ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໓໒. ອລ຺ລຣຸກ຺ເຂ ລາຂານິຍ຺ຍາສຉຕ຺ຕານິ ວິໂກປິຍ ຄຓ຺ຫໂຕ ຕຕ຺ຖ ອກ຺ຂຣໍ ຉິນ຺ທໂຕ ວາປິ ປາຈິຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອລ຺ລຣຸກ຺ເຂ. ‘‘ວິໂກປຍ’’ນ຺ຕິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ອປາໂຐ ປຐມນ຺ຕຕາຍ ກາຣຓາຠາວໂຕ. ‘‘ວິໂກປິຍາ’’ຕິ ປນ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ວິໂກປິຍາຕິ ¶ ອິມິນາ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ.

໑໓໓. ທາຣຸມກ຺ກຏກາທິນາຕິ ອາຓິໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ທາຣຸຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຏກໍ ໂອລມ຺ເພນ຺ຕິ, ເອຕໍ ທາຣຸມກ຺ກຏກໍ ນາມ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກຓ຺ຏກພນ຺ຘນາທີນໍ ຄຫຓໍ. ຕິຓາທິໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ, ຄຓ຺ຐິກໍ ກາຕຸຎ຺ຈ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຉິນ຺ທິຕຸນ຺ຕິ ຉິນ຺ທນໍ.

໑໓໔. ຠູຕຄາມໍ ວາຕິ ຠູຕຄາມໍ ວາ. ພີຊໍ ວາຕິ ພີຊຄາມໍ ວາ. ‘‘ຉິນ຺ທ ວາ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ປຈ ວາຕິ ປຈນໍ ກໂຣຫີຕິ ວາ. ‘‘ປຏ’’ ອິຕິ ວາ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິມໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທາຫີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທາ’’ຕິອາທິນາ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໑໓໕. ອິມນ຺ຕິ ¶ ເອຕໍ ຣຸກ຺ຂາທິໍ. ອິມໍ ໂສເຘຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ.

ສມຓກປ຺ປນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓໖. ຍາສຸ ວຸຕ຺ຖໍ ປກ຺ກຎ຺ຈ ກປ຺ປຕິ, ຕາ ກປ຺ປິຍາ ຠູມິໂຍ ສມ຺ມຸຕິ ຈ ສມ຺ມຸຕິກຸຏິ ຈ…ເປ… ຄຫປຕິ ຈ ຄຫປຕິກຸຏິ ຈາຕິ ອິມາ ຈຕສ຺ໂສ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໒໙໕) ວຸຕ຺ຕາຍ ອຸຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ, ອປໂລກນກມ຺ມວເສນ ວາ ສາເວຕ຺ວາ ສມ຺ມາ ອຸຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ກຣີຍຕີຕິ ສມ຺ມຸຕິ, ຖມ຺ຠານໍ ຠິຕ຺ຕິປາທານໍ ວາ ອຸຄ຺ຄມນໍ ອຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຐປນໍ, ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ວາຈາຍ ສາວນຎ຺ຈ ¶ ອນ຺ຕໍ ຍສ຺ສາ ສາ ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕາ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຖມ຺ຠປ຺ປຕິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ວຈນປຣິໂຍສານຎ຺ຈ ສມກາລໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໙໕). ນິສາທນໍ ປວິສນໍ ສນ຺ນິເວສນໍ ນິສາໂທ, ຄຸນ຺ນໍ ວິຍ ນິສາໂທ ເອຕິສ຺ສາຕິ ໂຄນິສາທິ. ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສສຫຘມ຺ມິກາ ສພ຺ເພ ຈ ເທວມນຸສ຺ສາ ອິຘ ຄຫປຕີຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຄຫປຕິສມ຺ພນ຺ຘິນີ ກຸຏິ ທີເຆນ ຄຫປຕີ.

‘‘ຍໍ ປນ ອກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ເຄເຫ ວຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໙໕) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ຍໍ ສງ຺ໂຆ ອາກງ຺ຂຕິ ວິຫາຣໍ ວາ ອຑ຺ຒໂຍຄໍ ວາ ປາສາທໍ ວາ ຫມ຺ມິຍໍ ວາ ຄຸຫໍ ວາ ເລຓາທິໍ ວາ, ເຕສມ຺ປິ ສາມຎ຺ຎວຈນໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຕໍຕໍລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕາ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນກາ ເລຓາທໂຍ ຈຕູສ຺ເວວ ກຸຏີສຸ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມາສຸ ຈຕູສຸ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ປເທເສ ຍໍ ສງ຺ຆິກໍ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕກໍ ເອກຣຕ຺ຕມ຺ປິ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ປກ຺ກຎ຺ຈ ຍາວກາລິກໍ ຍາມກາລິກຎ຺ຈ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖອນ຺ໂຕປກ຺ກສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂກ ປນ ວາໂທ ອິຕຣທ຺ວເຍ. ຕໍ ປນ ອກປ຺ປິຍຠູມິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຖໍ ປກ຺ກຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາສຸ ວຸຕ຺ຖໍ ປກ຺ກຎ຺ຈ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ.

໑໓໗. ວາສຕ຺ຖາຍ ກເຕ ສງ຺ຆິເກ ວາ ເອກສນ຺ຕເກ ວາ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ເຄເຫ ກປ຺ປິຍາກຸຏິ ¶ ລທ຺ຘພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ວາສຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ອວາສຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ເອກສນ຺ຕເກຕິ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕເກ. ກປ຺ປິຍາກຸຏີຕິ ຠາວປ຺ປຘາໂນຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ນ ຫິ ເຄເຫ ເຄຫໍ ລທ຺ຘຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ກປ຺ປິຍກຸຏິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທີໂຆ ປນ ຄາຖາວເສນ, ກປ຺ປິຍາ ກຸຏິຕາຕິ ວາ ວິເສສນວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກຕິ ເອຕ຺ຖ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນກໍ ¶ ວາສາຄາຣລກ຺ຂເຓ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ເສນາສນໍ.

໑໓໘. ອິທານິ ຕາ ກຸຏິໂຍ ກເມນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຘິໍ, ຕາສໍ ສພ຺ພຖາປຄມຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຄເຫ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກໂຣມ, ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ເອວມີຣຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຏ຺ຐກາ ຈ ຖມ຺ຠາ ຈ ‘‘ອິຏ຺ຐກາຖມ຺ຠາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຣສ຺ໂສ. ອິຏ຺ຐກຖມ຺ຠາ ອາທິ ຍສ຺ສ ຠິຕ຺ຕິປາສາທສ຺ສາຕິ ພຫຸພ຺ພີຫິ. ປຈ຺ຉາ ປຐມສທ຺ເທນ ກມ຺ມຘາຣໂຍ. ‘‘ຐເປຍ຺ຍ ເຈ, ສາ ອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກາ’’ຕິ ເອວໍ ເຈ-ສາ-ສທ຺ເທ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໓໙. ສກໂລ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອາຣາໂມປິ ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເສນາສນໍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕຸ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ, ນ ຕໍ ປມາຓໍ.

໑໔໐. ອຎ຺ເຎຫິ ກປ຺ປິຍກຸຏິຍາ ອຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ໂນ ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕໂກ ວາຕິ ໂຍຊນາ.

໑໔໑. ອວິໂຣຘຠາເວນ ກປ຺ປນີຍາ ກປ຺ປາ, ກປ຺ປ ສາມຕ຺ຖິຍມິຈ຺ເຈຕສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິຍໍ ອາປຈ຺ຈເຍ ຣູປໍ, ນ ກປ຺ປາ ອກປ຺ປາ, ອກປ຺ປາ ຈ ສາ ກຸຏິ ເຈຕິ ອກປ຺ປກຸຏິ, ຕາຍ. ສປ຺ປິອາທີຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກຎ຺ຈ ຄຫິຕໍ.

໑໔໒. ເຕເຫວາຕິ ອກປ຺ປກຸຏິຍໍ ວຸຕ຺ຖສປ຺ປິອາທີຫິ ເອວ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກສໍສຏ຺ຐຕາຍ ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ກປ຺ປເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມິເສຕິ ອາມິສສງ຺ຂາເຕນ ປຸຣິມທ຺ວເຍນ ສຫິເຕ. ສາມປາກຕາຕິ ສາມໍ ອຕ຺ຕນາ ປາໂກ ເອຕສ຺ສາຕິ ສາມປາກໍ, ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ສຫ ປກ຺ກໍ ສາມິສໍ ຍາວຊີວິກໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສາມປາກຕາ. ສຍໍ ປກ຺ກໍ ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ສໍສຏ຺ຐຕາຍ ຕມ຺ປິ ອາມິສໍ ສາມປາກຄຕິກໍ ກໂຣຕີຕິ ຕສ຺ສ ສາມປາກຕາ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໔໓. ອຘິຏ຺ຐິຕາຕິ ¶ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ເອວ-ສທ຺ໂທ ຕິຏ຺ຐຕິສທ຺ທສ຺ສ ອນ຺ເຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໑໔໔. ສພ຺ເພສູຕິ ¶ ຖມ຺ຠາທີສຸ ສກເລສຸ. ຊຫິຕໍ ວຕ຺ຖຸ ກຸຏິຠູມິ ຍສ຺ສາ ຊຫິຕວຕ຺ຖຸກາ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຊຫິຕວຕ຺ຖຸກາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເສສາຕິ ອິຕຣາ ທ຺ເວ ກຸຏິໂຍ. ຉທນວິພ຺ຠມາຕິ ຉທນສ຺ສ ວິນາສາ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຊຫິຕວຕ຺ຖຸກາ’’ຕິ ອາເນຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໑໕. ອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍວຕ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໕. ‘‘ອິທໍ ຕຍາ ທຸກ຺ກຕໍ, ທຸພ຺ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ໂຈທນໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ວຊ຺ຊໍ ອສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ສຕຸປ຺ປາທວເສນ ສາຣຓໂຕ, ສມ຺ມາ ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສາຣຓໂຕ ປວຕ຺ຕາປນໂຕ ວາ ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕິ ຠຸສໍ ຈິນ຺ເຕຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາ. ອຸປຊ຺ຌາ ເອວ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ. ‘‘ເອວໍ ຕຍາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສຊ຺ຌາຍິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາຈາຣສິກ຺ຂາປເນ ອາຈຣຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ໂສ ຈ ນິສ຺ສຍປພ຺ພຊ຺ຊາອຸປສມ຺ປທາຘມ຺ມາຈຣິຍວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ອຸປຊ຺ຌາ ຈ ອາຈຣິໂຍ ຈ ອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍາ, ເຕ. ນິສ຺ສາຍ ວສມາໂນຕິ ອິມິນາ ນິສ຺ສຍປພ຺ພຊ຺ຊາອຸປສມ຺ປທາຘມ຺ມນ຺ເຕວາສິເກສຸ ໂຍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຈຕູສຸ ຫິ ເຕສຸ ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິເກນ ຍາວ ອາຈຣິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ, ຕາວສພ຺ພໍ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ, ເນຕເຣຫິ. ອິຕເຣຫິ, ນິສ຺ສຍມຸຕ຺ຕເກຫິປິ ຍາວ ຈີວຣຣຊນໍ, ຕາວ ຈ ອຣຕິວິໂນທນາທິກຎ຺ຈ ວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣທານາທິມ຺ຫິ ປນ ເອເຕສໍ ອນາປຕ຺ຕິ. ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ປນ ອຸປຊ຺ຌາຍານໍ ຍາວ ຈີວຣຣຊນໍ, ຕາວ ຈ ອຣຕິວິໂນທນາທິກຎ຺ຈ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍມຸຕ຺ຕກສ຺ສາປິ ອມຸຕ຺ຕກສ຺ສາປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ປຕ຺ຕທານາທິໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ ອມຸຕ຺ຕນິສ຺ສຍສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ. ເຕສຸ ມຊ຺ເຌ ທ຺ເວ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຍາວຊີວໍ ຠາຣາ. ອິຕເຣ ປນ ຍາວ ສມີເປ ວສນ຺ຕິ, ຕາວເທວ, ຕສ຺ມາ ອາຈຣິເຍນາປິ ເຕສຸ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ສຸເປສໂລຕິ ປິຍໍ ສີລມສ຺ສາຕິ ເປສໂລ, ວຸທ຺ຘິ, ຍ-ໂລເປນ ອີ-ກາຣສ຺ສ ອຕ຺ຕກຣເຓນ, ສຸຏ຺ຐຸ ເປສໂລ ສຸເປສໂລ, ສິກ຺ຂາກາໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທນ຺ຕກຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິ ‘‘ທເທ’’ຕິມສ຺ສ ກມ຺ມໍ. ທເທຕິ ສມ຺ມາ ອາທເຣນ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ທເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາເລຕິ ຕທນຸຣູເປ ກາເລ.

໑໔໖. ປຕ຺ເຕ ¶ ຈ…ເປ… ຈີວເຣ ຈ ວຕ຺ຕໍ ຈເຣຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈເຣຕິ ກເຣຍ຺ຍ. ຕຕ຺ຖ ນີຈໍ ກຕ຺ວາ ສາຘຸກໍ ອປຣິຆໍສນ຺ເຕນ ໂຘວນໍ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ອຸຓ຺ເຫ ໂອຕາປນໍ, ຐປນຏ຺ຐານໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຈມ຺ມາທິນາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍ ນິກ຺ຂິປນໍ ປຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕໍ. ຄາມໍ ປວິສນ຺ຕານໍ ນິວາສນກາຍພນ຺ຘນສງ຺ຆາຏິທານໍ, ໂຘວິຕ຺ວາ ໂສທກປຕ຺ຕສ຺ສ ທານໍ ຄາມປ຺ປເວເສ ວຕ຺ຕໍ. ຍທິ ອາກງ຺ຂນ຺ຕິ, ປຣິມຓ຺ຑລໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຈ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ ນາຕິທູຣນຈ຺ຈາສນ຺ເນ ຄມນໍ, ປຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ຄມເນ ວຕ຺ຕໍ. ນິວຕ຺ເຕນ຺ເຕ ປນ ປຐມຕຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາສນປຎ຺ຎາປນໍ, ປາໂທທກາທິອຸປນິກ຺ຂິປນໍ, ປຕ຺ຕຈີວຣປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອາຄເມ ອາຄມເນ ວຕ຺ຕໍ. ຠຓນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣາ ກຖາອໂນປາຕນໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຕ຺ຕໍ. ອາສນປຎ຺ຎາປນໍ, ອຸຏ຺ຐິເຕສຸ ອາສນອຸທ຺ຘຣຓໍ, ປາທປີຐກຖລານໍ ອຸປນິກ຺ຂິປນໍ, ປຏິສາມນຎ຺ຈ ອາສເນ ປາທປີເຐ ປາທກຖເລ ຈ ວຕ຺ຕໍ. ໂຘຕປາທຏ຺ຐປນກໍ ປາທປີຐໍ. ອຎ຺ຎໍ ກຖລໍ. ອຸປາຫນາ ຈ ຈີວຣຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ, ຕສ຺ມິໍ. ສຸກ຺ຂອລ຺ລໂຈເຬຫິ ປຸຎ຺ຉນໍ ອຸປາຫນາຍ ວຕ຺ຕໍ. ສິນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ໂອຕາປນໍ, ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ ກຓ຺ຓໍ ອຸສ຺ສາເຣຕ຺ວາ ຈີວຣສໍຫຣຓຎ຺ຈ ຈີວເຣ ວຕ຺ຕໍ.

໑໔໗. ປຣິໂຠຊນີຍ…ເປ… ປສ຺ສາວຏ຺ຐານິສຸ ຈ ວິຫາຣໂສຘເນ ຈ ປຸນ ປຎ຺ຎາປເນ ຈ ວຕ຺ຕໍ ຕຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຈ຺ຈຎ຺ຈ ¶ ປສ຺ສາໂວ ຈ ວຈ຺ຈປສ຺ສາວາ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐານີ, ກຸຏິ. ວຈ຺ຈປສ຺ສາວານໍ ຐານີຕິ ຕປ຺ປຸຣິໂສ. ອຖ ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐານໍ, ໂສເຍວ ສມາໂສ, ວຈ຺ຈປສ຺ສາວສ຺ສ ຈ ປຕນຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອິຏ຺ຐເຄຫາທິ. ປຣິໂຠຊນີຍຎ຺ຈ ປານີຍຎ຺ຈ ວຈ຺ຈປສ຺ສາວຏ຺ຐານີ ຈ ປຣິ…ເປ… ຏ຺ຐານີ. ຕາສຸ ເຕສຸ ວາ. ປາໂທທກອຸຓ຺ຫສີຕນຫາໂນທກປ຺ປຏິຍາທາປນໍ ປຣິໂຠຊນີເຍ ວຕ຺ຕໍ. ປາຕພ຺ພປານີເຍນ ປຸຈ຺ຉນໍ ອຸປຏ຺ຐາປນຎ຺ຈ ປານີເຍ ວຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມຊ຺ຊນປານີຍອຸປຏ຺ຐາປນໍ ວຈ຺ຈປສ຺ສາວຏ຺ຐານີສຸ ວຕ຺ຕໍ. ປຐມໍ ປຕ຺ຕຈີວຣາທີນິ ຫຣາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ນິກ຺ຂິປນາທິ, ອຸລ຺ໂລກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມກ຺ກຏສນ຺ຕານໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ສມ຺ມຊ຺ຊນຎ຺ຈ ວິຫາຣໂສຘເນ ວຕ຺ຕໍ. ໂອຕາເປຕ຺ວາ ໂສເຘຕ຺ວາ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ຍຖາຐາເນ ຠູມຕ຺ຖຣຓາທິປຎ຺ຎາປນໍ ປຸນ ປຎ຺ຎາປເນ ວຕ຺ຕໍ. ຕຖາຕິ ອິມິນາ ‘‘ຈເຣ’’ຕິ ອິທໍ ອຕິທິສຕິ.

໑໔໘. ວິຫາຣໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ປຏິວາເຕ ວາ ສງ຺ຄເຓ ວາ ປານີຍສາມນ຺ຕາ ວາ ສຍນາສນໍ ນ ປປ຺ໂຜເຏຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປານີຍ-ສທ຺ເທນ ປຣິໂຠຊນີຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ປຏິວາເຕຕິ ອຸປຣິວາເຕ. ສງ຺ຄເຓຕິ ພຫູນໍ ສໂມສຣເຓ ວິວຏປ຺ປເທເສ. ສຍນາສນໍ ນາມ ຠູມຕ຺ຖຣຓມຎ຺ຈາທິ.

໑໔໙. ນ຺ຫາເນ ວຕ຺ຕໍ ຈເຣ, ນ຺ຫາຕສ຺ສ ກາຕພ຺ເພ ຈເຣຕິ ສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ປຸຣິສາຘີນຕາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ ¶ . ຈີວຣປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓຄຕ຺ຕປຣິກມ຺ມກຣຓໍ ນຫາເນ ວຕ຺ຕໍ. ກາຕພ຺ເພ ຈເຣຕິ ຄຕ຺ຕໂຕ ອຸທກສມ຺ມຊ຺ຊນນິວາສນທານາທິກິຈ຺ເຈ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວນປ຺ປຄຸມ຺ເພ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ສິສ຺ສ ເອ-ກາຣາເທສໍ ຣູປໍ, ຕສ຺ມາ ກາຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຕໍ ຈເຣຍ຺ຍາຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພຸຘາ ປນ ‘‘ນ຺ຫາເນ ນ຺ຫາຕສ຺ສ ກາຕພ຺ເພ ວຕ຺ຕໍ ຈເຣ’’ຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ກາຕພ຺ພ-ສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕເມວ ກາຕພ຺ພໍ ນາມາຕິ ‘‘ວຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕໍ ຈເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ‘‘ນຫາເຕນ ນຫາຕສ຺ສາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອຸທເກ ຄຕ຺ຕປຣິກມ຺ເມນ ເຖຣໍ ປຐມໍ ນຫາເປຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ນຫາເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິຍມ຺ປິ ‘‘ນຫາເຕນ ປຐມຕຣໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໖໗) ອຕ຺ຖິ. ອຖ ຣງ຺ຄປາເກ ໂຘວເນ ສິພ຺ພເນ ຈ ວຕ຺ຕໍ ຈເຣຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຣຊນປາເກ ຈີວຣໂຘວເນ ຈີວຣສິພ຺ພເນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຊນ຺ໂຕ ຈີວເຣ ເຖເວ ຐິເຕ ນ ວເຊຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣຊນ຺ໂຕຕິ ຈີວຣໍ ຣຊນ຺ໂຕ. ເຖເວຕິ ຣຊນພິນ຺ທຸມ຺ຫິ.

໑໕໐. ເອກຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ເວຣິໂນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ວາ ຈີວຣານິ ວາ ກິຎ຺ຈນໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ວາ ນ ທເທຍ຺ຍ ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ນ ທເທຍ຺ຍ ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ປຏິສາມນຕ຺ຖາຍປິ ນ ທເທຍ຺ຍ, ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອາກິຎ຺ຈນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ກິຎ຺ຈນ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈິນນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ກິຎ຺ຈິ ນໍ ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ປທສິທ຺ຘິວເສເນຕ຺ຖ ນນ຺ຕິ ຕ-ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ກໂຕ.

໑໕໑-໒. ປຈ຺ຉໂຕ ກາຕຸນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາສມຓໍ ກາຕຸໍ. ຕສ຺ສາຕິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ. ປຈ຺ຉໂຕຕິ ປຈ຺ຉາສມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ. ນິນ຺ເນຕຸນ຺ຕິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ນີຫຣິຕຸໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາປຸຈ຺ຉາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກິຈ຺ຈຍໍ ວາຕິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກິຈ຺ຈໍ ວາ. ກິຈ຺ຈເມວ ກິຈ຺ຈຍໍ, ກສ຺ສ ໂຍ ‘‘ເສນິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ປຣິກມ຺ມໍ ວາຕິ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມາທິປຣິກມ຺ມໍ. ອຕ຺ຕໂນ ກາຣາເປຕຸໍ ວາຕິ ເອກຈ຺ເຈນ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣາເປຕຸໍ ວາ. ກາຕຸໍ ວາຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ກາຕຸໍ ວາ.

໑໕໓. ສີມໂຕ ນິຄ຺ຄຕາ ພຫິຠູຕາ ນິສ຺ສີມາ, ຕໍ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍສຸ ອວຕ຺ວາ ທູຣໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄເຕສຸປິ ອປສ຺ສນ຺ເຕນ ¶ ຄາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພ. ທິຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ອາປຸຈ຺ຉິຕຸໍເຍວ ວຏ຺ຏຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈຍໍ ວາປີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຍປິ ປຕ຺ຕປຈນຈີວຣຣຊນາທິກໍ ສກໍ ກຣຓີຍໍ ວາປິ ກາຕຸໍ.

໑໕໔. ອຣຕິນ຺ຕິ ¶ ສາສເນ ອນຠິຣຕິໍ. ສງ຺ຆາຍຕ຺ເຕສຸ ກມ຺ເມສູຕິ ປຣິວາສາທິຕຊ຺ຊນີຍາທີສຸ ສງ຺ຆປ຺ປຏິພທ຺ເຘສຸ ກມ຺ເມສຸ. ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ວາປີຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍສຸ ຄຣຸຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ເນສຸ, ກມ຺ມາຣເຫສຸ ຈ ‘‘ກິນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ ສງ຺ໂຆ ປຣິວາສໍ ທເທຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ ອຸສ຺ສາຫໍ ວາປິ.

໑໕໕. ຄິລາເນສຸ ອຸປຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຄິລານຸປຏ຺ຐາໂກ ອລໍ ຄິລານໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ, ປຏິພໂລ ໂຫຕິ ເຠສຊ຺ຊໍ ສໍວິຘາຕຸໍ, ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍໍ ຊານາຕິ, ອສປ຺ປາຍໍ ອປນາເມຕິ, ສປ຺ປາຍໍ ອຸປນາເມຕິ, ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຄິລານໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ໂນ ອາມິສນ຺ຕໂຣ, ອເຊຄຸຈ຺ຉີ ໂຫຕິ ອຸຈ຺ຈາຣໍ ວາ ປສ຺ສາວໍ ວາ ເຂຬໍ ວາ ວນ຺ຕໍ ວາ ນີຫາຕຸໍ, ປຏິພໂລ ໂຫຕິ ຄິລານໍ ກາເລນ ກາລໍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕຸໍ ສມາທເປຕຸໍ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕຸໍ ສມ຺ປຫໍເສຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ຄິລາເນສຸ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ສພ຺ເພຫິປິ ອາຈຣິຕພ຺ພໍ ຄິລານວຕ຺ຕໍ ອຸປທິສຕິ. ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຄລຎ຺ຎາ ວຸຏ຺ຐິຕໍ. ອາຄເມຕິ ອາຄເມຍ຺ຍ, ໂອໂລເກຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຊ຺ຌາຈຣິເຍຫິ ຈ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ຍທິ ເຕ ຄິລານາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈີວເຣ ຣຊນປຣິໂຍສານຎ຺ຈ ອຣຕິວິໂນທນາທິກຎ຺ຈ ວຕ຺ຕໍ, ອຄິລາເນສຸ ປນ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາ ໂອວາທານຸສາສນິຍາ ອນຸຄ຺ຄໂຫປຕ຺ຕຈີວຣາທິທານຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ພໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ມາ ອາຈຣິເຍນາປິ ¶ ເຕສຸ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍວຕ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖. ວຈ຺ຈປສ຺ສາວຏ຺ຐານິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໕໖. ວຈ຺ຈປສ຺ສາວຏ຺ຐານິກນ຺ຕິ ຐານມ຺ຫິ ຐາເນ ວາ ຠວໍ ວຈ຺ຈປສ຺ສາວຏ຺ຐານິກໍ. ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວຈ຺ຈໍ ນ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຍ ເຍ ວຸຑ຺ຒາ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ, ອາຄຕປ຺ປຏິປາຏິໍ ຫິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒປ຺ປຏິປາຏິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ປສ຺ສາວຎ຺ຈ ນຫານຎ຺ຈ ນ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕເທວ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ຍາຕານຸປຸພ຺ພິຍາ’’ຕິອາທິນາ. ຍາຕານຸປຸພ຺ພິຍາຕິ ຍາຕານໍ ຄຕານໍ ອນຸປຸພ຺ພິ ¶ ອນຸກ຺ກໂມ ຍາຕານຸປຸພ຺ພິ, ຕາຍ. ວຈ຺ຈ…ເປ… ຕິຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ເອຕໍ ຕຍໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

໑໕໗. ອຸພ຺ຠຊິຕ຺ວາ ຈ ສຫສາ ຈ ໂນ ປວິເສຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸພ຺ຠຊິຕ຺ວາຕິ ຈີວຣໍ ທູຣໂຕວ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ສຫສາຕິ ສີຆໍ. ອຸກ຺ກາສິຕ຺ວາ ປວິເສຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ.

໑໕໘. ວຈ຺ຈປສ຺ສາວໂທຓີນໍ ພຫີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ວຈ຺ຈມ຺ປິ ປສ຺ສາວມ຺ປິ.

໑໕໙. ກູເປຕິ ວຈ຺ຈາວາເຏ. ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ອວເລຂນກຏ຺ຐໍ. ຜຣຸເສນາຕິ ຂເຣນ ອວເລຂນກຏ຺ເຐນ. ອຸຫຕຎ຺ຈາປີຕິ ອຕ຺ຕນາ ວາ ປເຣນ ວາ ອຸຫຕຎ຺ຈາປິ ວຈ຺ຈມກ຺ຂິຕຎ຺ຈາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຘວເຍຕິ ສຕິ ອຸທເກ, ອຸທເກ ອສຕິ ກຏ຺ເຐນປິ ໂສເຘຍ຺ຍ.

໑໖໐. ນ ນິກ຺ຂເມຕິ ນ ນິກ຺ຂເມຍ຺ຍ. ຈປຸ ຈປູຕິ ອນຸກຣຓໍ, ວິຈ຺ຉາຍໍ ທ຺ວິຕ຺ເຕ ຈປຸ ຈປຸ ກຕ຺ວາຕິ ກິຣິຍາວິເສສນໍ. ນາຈເມຍ຺ຍາຕິ ນ ໂຘເວຍ຺ຍ. ສຕິ ປນ ອຸທເກ ອາຈມິຕພ຺ພໍ, ອສຕິ ເຍນ ¶ ເກນຈິ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ສພ຺ພສາຘາຣຓຏ຺ຐາເນ ຈ ອາຈມນກຸມ຺ຠິຍາ ອຸທກໍ ນ ເສເສຕພ຺ພໍ. ອຸກ຺ລາປນ຺ຕິ ກຈວຣໍ. ວິໂສຘເຍຕິ ວິຫາຣໂສຘເນ ວິຍ ວຈ຺ຈປສ຺ສາວກຸຏິໂຍ, ປຣິເວຓໂກຏ຺ຐເກ ຈ ສມ຺ມຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ຈ ປນ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏໍ.

ວຈ຺ຈປສ຺ສາວຏ຺ຐານິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໑. ອາປຸຈ຺ຉກຣຓນ຺ຕິ ອາປຸຈ຺ຉາຍ ກຣຓໍ. ອນຊ຺ຌິຏ຺ໂຐວາຕິ ອນາຓຕ຺ໂຕວ, ອຍາຈິໂຕ ເອວ ວາ. ນ ຈ ວິສ຺ສເຊຕິ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ ຈ, ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ຍາຈິໂຕ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມຕໍ ກາຕຸໍ ລຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໖໒. ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ¶ ກເຖນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຸຑ຺ຒໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາທິກໍ ຠາສນ຺ຕສ຺ສ. ປຸນ ວຸຑ຺ຒຕຣາຄເມຕິ ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ ອາຄມເນ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸນອາປຸຈ຺ຉນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຠາສິຕພ຺ພໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຸນ ອາປຸຈ຺ຉນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆຕ຺ເຖເຣ ອສຕິ ອາຣທ຺ຘມ຺ປິ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອນຸໂມທໂຕ ຈ ອາປຸຈ຺ຉນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນຸໂມທໂຕຕິ ທາຍເກຫິ ຍາຈິຕສ຺ສ ຕໍຕໍປຸຎ຺ຎານຸໂມທນວເສນ ຘມ຺ມກຖໍ ກໂຣໂຕ ຈ. ອນຸໂມທນຎ຺ຈ ເຖຣາເຘຍ຺ຍໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ ເຖເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອນຸໂມທິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໖໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສເຈ ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິເກນ ເອເກນ ອນຸໂມທນໍ ກາເຣນ຺ຕິ, ເນວ ຕສ຺ສ ອນຸໂມທໂຕ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ມຫາເຖຣສ຺ສ ຠາໂຣ ໂຫຕິ. ອຸປນິສິນ຺ນກຖາຍເມວ ຫິ ມນຸສ຺ເສສຸ ¶ ກຖາເປນ຺ເຕສຸ ມຫາເຖໂຣ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈຸຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໒) ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໖໓. ວຸຑ຺ເຒນ ເອກວິຫາຣເກ ວສນ຺ໂຕ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຸຑ຺ເຒນາຕິ ວຸຑ຺ເຒນ ສທ຺ຘິໍ. ເອກວິຫາຣເກຕິ ສວນູປຈາເຣ ຂຸທ຺ທກວິຫາເຣ, ນ ມຫາວິຫາເຣ. ກຸຈ຺ຉິຕຕ຺ເຖ ຫິ ກປ຺ປຈ຺ຈໂຍ. ນ ສຊ຺ຌາເຍຍ຺ຍາຕິ ສຊ຺ຌາຍນໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ.

໑໖໔. ‘‘ຘມ຺ມໍ ນ ຠາສເຍ’’ຕິອາທີສຸ ອນາປຸຈ຺ຉາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ນ ຈ ວິຊ຺ຌເປຕິ ນ ຈ ນິພ຺ພາເຍຍ຺ຍ. ວາຕປານຎ຺ຈ ອາໂລກສນ຺ຘິຜລກໍ ກວາຏຎ຺ຈ ທ຺ວາຣຜລກໍ ວາຕປານກວາຏໍ ວາ ນ ວິວເຣຍ຺ຍ ນ ຖເກຍ຺ຍ ຈາຕິ ນ-ກາໂຣ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

໑໖໕. ເອກຈງ຺ກເມ ວຸຑ຺ເຒນ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕປິ ເຍນ ວຸຑ຺ໂຒ, ເຕນ ປຣິວຕ຺ຕເຍຕິ ໂຍຊນາ. ເຍນ ເຕນາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ຍຕ຺ຖ ວຸຑ຺ໂຒ, ຕຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວຸຑ຺ຒໍ ໂອຫາຍ ອຎ຺ຎໂຕ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂສຕິ ນວໂກ. ເອນນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຂນ຺ຘກຘມ຺ມຕາ ຍຕ຺ຖ ນ-ກາເຣນ ປຏິເສໂຘ, ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ.

ອາປຸຈ຺ຉກຣຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໖. ‘‘ວເຊ’’ຕິອາທີສຸ ¶ ນ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຍຖານຸຣູປໂຠຊນາທິກໍ ກມ຺ມວຈນໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ໂຠຊນໍ ນ ຠຸຎ຺ເຊ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໖໗. ນ ¶ ກເຣຕິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມາທິກໍ ປຣິກມ຺ມໍ ສຍມ຺ປິ ນ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຈ຺ຉາທີສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ, ຊນ຺ຕາຆຣຸທກວຕ຺ຖປ຺ປຏິຈ຺ຉາທີນໍ ມຊ຺ເຌຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກມ຺ເມ ທຸເວ ກປ຺ປິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣິກມ຺ເມຕິ ຊນ຺ຕາຆເຣ ອຸທເກປິ ອຸປຊ຺ຌາຍາທີນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພປຣິກມ຺ມວິສເຍ, ນ ອຠິວາທນາທີສຸ. ທຸເວຕິ ຊນ຺ຕາຆຣອຸທກປ຺ປຏິຈ຺ຉາທໂຍ. ຉາເທນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ຉາທິ, ວຕ຺ຖສ຺ສ ຉາທິ ວຕ຺ຖຈ຺ຉາທິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພກມ຺ເມສູຕິ.

໑໖໘. ກປ຺ປນໍ ກປ຺ປິຍຕາ ກປ຺ໂປ, ນ຺ຫາເນ ກປ຺ໂປ ນ຺ຫານກປ຺ໂປ. ນວໂກ ເຖຣານໍ ປຸຣໂຕ ອຸປຣິ ວາ ນ ຈ ນ຺ຫາເຍຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນ ຈາຕິ ນເຍວ. ປຸຣໂຕຕິ ອຠິມຸເຂ. ອຸປຣີຕິ ນທິຍາ ອຸປຣິ.

໑໖໙-໑໗໑. ກຸຏ຺ຏຕ຺ຖມ຺ຠຕຣຸຏ຺ຏາເນ ກາຍໍ ນ ຆໍສເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກຸຏ຺ຏໍ ນາມ ອິຏ຺ຐກທາຣຸສິລາຠິຕ຺ຕິ. ຖມ຺ໂຠ ນາມ ນຫານຕິຕ຺ເຖ ນິຂນິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ. ຕຣູຕິ ຣຸກ຺ໂຂ. ອຏ຺ຏານໍ ນາມ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ອຏ຺ຐປທາກາເຣນ ຣາຊິໂຍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນຫານຕິຕ຺ເຖ ນິຂາຕຜລກໍ. ຄນ຺ຘພ຺ພຫຕ຺ເຖນ ວາ…ເປ… ມລ຺ລເກນ ວາ ກາຍໍ ສຣີເຣນ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ຆໍສເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄນ຺ຘພ຺ພຫຕ຺ເຖນາຕິ ທາຣຸມຍຫຕ຺ເຖນ. ກຸຣຸວິນ຺ທກສຸຕ຺ຕິຍາຕິ ກຸຣຸວິນ຺ທກປາສາຓຈຸຓ຺ຓານິ ລາຂາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕຄຸຬິກາວລິຍາ ສຸຕ຺ເຕນ ອາວຸຓິຕສຸຕ຺ຕິຍາ. ມລ຺ລເກນາຕິ ມກຣທນ຺ຕເກ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປທຸມກຓ຺ຓິກສຓ຺ຐາເນນ ກຕມລ຺ລເກນ. ສຣີເຣນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກິຣິຍາກຣຓສງ຺ຂາເຕ ¶ ກິຣິຍາພ຺ຍຠິຫາເຣ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ. ກປາລ…ເປ… ປຸຖຸປາຓິ ຈ ສພ຺ເພສໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກປາລຎ຺ຈ ອິຏ຺ຐກາ ຈ, ຕາສໍ ຂຓ຺ຑານິ. ປຸຖຸປາຓີຕິ ປຸຖຸ ນານາ ¶ ປາຓິ ປຸຖຸປາຓິ, ຫຕ຺ຖປຣິກມ຺ມໍ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ຄິລານາຄິລານານໍ. ຄິລານສ຺ສ ອກຕມລ຺ລກໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອກຕມລ຺ລກໍ ນາມ ກຕມລ຺ລກວິປຣີຕໍ. ເຜຓໍ ນາມ ສມຸທ຺ທເຜຓນ຺ຕິ.

ນ຺ຫານກປ຺ປນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໒. ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອປ຺ປຏິກມ຺ເມ ຈ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ປາປິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກຕິ ຕິວິໂຘ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ. ນານາສໍວາສໂກ ນາມ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສໂກປິ ກມ຺ມນານາສໍວາສໂກປິ. ຄຣຸກຏ຺ໂຐ ຈາຕິ ປາຣິວາສິໂກ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣໂຫ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ມານຕ຺ຕຈາຣີ ອພ຺ຠານາຣໂຫ ຈ ອິຘ ຄຣຸກຏ຺ໂຐຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິເມຫິ ປນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

ອວນ຺ທິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໓. ມິຄາ ຈ ອຊາ ຈ ເອຬກາ ຈ, ເຕສໍ ຈມ຺ມານີຕິ ສມາໂສ. ອໂຊ ຉຄລໂກ. ເອຬໂກ ເມຓ຺ຑໂກ. ມິເຄ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ໂຣຫິເຕ’’ຕິອາທິນາ. ໂຣຫິຕາ-ທິຄ຺ຄຫຓໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ວາຕມິຄມິຄມາຕຸກາທີປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.

໑໗໔. ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕຍາຕິ ¶ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈມ຺ມຕ຺ຕຍໂຕ. ອມານຸສໍວ ສພ຺ພໍ ຈມ຺ມໍ ຖວິໂກປາຫເນ ກປ຺ປຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຖວິກາ ສຕ຺ຖກໂກສກາທີຕິ.

໑໗໕. ນວາ ¶ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນາ ມຊ຺ຌເທເສ ນ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນວາຕິ ເອກວາຣມ຺ປິ ອປ຺ປຏິມຸກ຺ກາ. ຕຕ຺ຖ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນາ ຈຕຸປຏລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສມ຺ຠເວ ພ຺ຍຠິຈາເຣ ຈ ວິເສສນໍ ສາຕ຺ຖກໍ ຠວຕີຕິ ‘‘ມຊ຺ຌເທເສ’’ຕິ ວິເສສນໍ ອມຊ຺ຌເທສໍ ພ຺ຍຠິຈຣຕີຕິ ອມຊ຺ຌເທເສ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນາ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ນວາຕິ ອິມິນາ ອນວາ ມຊ຺ຌເທເສປິ. ອິມິນາ ປນ ວາກ຺ເຍນ ມຊ຺ຌເທເສປິ ເອກວາຣມ຺ປິ ປຏິມຸກ຺ກາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຕຸ ສພ຺ພາປິ ຄຸຓງ຺ຄຸຓູປາຫນາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ນ ເສສາຕິ ອາປນ຺ນໍ, ຕຖາປິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກປລາສິກໍ ອຸປາຫນ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກປຏລິກາປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພສ຺ສາຕິ ມຊ຺ຌເທເສ ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມປິ ຄິລານາຄິລານສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊ຺ຌາຣາເມ ອຸປາຫນໍ ຘາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໔໙) ຫິ ສາມຎ຺ເຎນ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຄາເມ ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວາ ອາຣາມໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ. ອກລ຺ລກສ຺ສ ຈາຕິ ຄິລານສ຺ເສວ.

໑໗໖-໙. ສພ຺ພ…ເປ… ຣຕ຺ຕາ ຈ ອຸປາຫນາ ສພ຺ພ…ເປ… ວິຈ຺ຉິກາຬິກາ ຈ…ເປ… ທີປີນໍ ຈມ຺ເມຫິ ຈ ມຊ຺ຊາຣ…ເປ… ຈມ຺ເມຫິ ຈ ປຣິກ຺ຂຏາ ຈ ອຸປາຫນາ ສງ຺ກມນີຍາ ປາທຸກາ ຈ ໂກຈິ ຘາເຣຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ໂອທາຕາຍ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ອຠາເວປິ ອນຸໂລມວເສເນຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ນີລໂກ ຈ ໂອທາໂຕ ຈາຕິອາທິນາ ທ຺ວນ຺ໂທ. ສພ຺ເພວ ນີລກ…ເປ… ກຓ຺ຫກາ ຍາສນ຺ຕິ ສມາໂສ. ‘‘ມຫາຣງ຺ຄາ’’ຕິອາທີສຸ ອປ຺ປຍຸຕ຺ເຕປິ ສພ຺ພ-ສທ຺ເທ ປກຣຓວເສນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອຕ຺ຖາ ¶ ປກຣຓາ ລິງ຺ຄາ, ໂອຈິຕ຺ຍາ ກາລເທສໂຕ;

ສທ຺ທຕ຺ຖາ ວິຠຊີຍນ຺ຕິ, ນ ສທ຺ທາເຍວ ເກວລາ’’ຕິ. –

ຫິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຣາຕິ ວິຈິຕ຺ຣາ. ນີລປີຕາທີ ວທ຺ຘາເຍວ ຍາສນ຺ຕິ ສມາໂສ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂອທາຕາທີນໍ ຄຫຓໍ. ຕິຕ຺ຕິຣປຕ຺ຕສທິໂສ ວິຈິຕ຺ໂຕ ວຓ຺ໂຓ ຕິຕ຺ຕິຣປຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ຄຫິໂຕ. ຕເມເຕສມຕ຺ຖີຕິ ຕິຕ຺ຕິຣປຕ຺ຕິກາ. ເມຓ຺ຑສ຺ສ ຈ ອຊສ຺ສ ຈ ວິສາຓສທິສາ ວທ຺ຘາ ຍາສນ຺ຕິ ພາຫິຣຕ຺ໂຖ. ຕາ ປນ ກຓ຺ຓິກຏ຺ຐາເນ ເມຓ຺ຑກອຊວິສາຓສຓ຺ຐາເນ ວທ຺ເຘ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກຕາ. ເອສ ນໂຍ ວິຈ຺ຉິກາຬິກາທີສຸ. ປຓ຺ຫິປິຘານຕ຺ຖໍ ຕເລ ຂລ຺ລໍ ພທ຺ຘໍ ຍາສນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ຊງ຺ຆໂຕ ສພ຺ພປາທປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນກໍ ປຸຏໍ ພທ຺ຘໍ ຍາສນ຺ຕິ ພຫຸພ຺ພີຫິ. ຕູລໍ ປິຈຸ ປຸຓ຺ຓໍ ຍາສນ຺ຕິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ໂຖ. ປລິຄຸຓ຺ເຐຕີຕິ ປລິຄຸຓ຺ໂຐ, ອຸປຣິປາທຕລມຕ຺ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກພນ຺ໂຘ, ເຕນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກຕາ ປາລິຄຸຓ຺ຐິມາ, ວິຈິຕ຺ຣາ ຫິ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ. ວິຈ຺ຉິການໍ ອຬສທິສໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐສທິສໍ ພທ຺ຘເມຕາສນ຺ຕິ ວິຈ຺ຉິກາຬິກາ. ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆຸທ຺ທາຊິນທີປີນໍ ຈມ຺ເມຫິ ຈາຕິ ປກຣຓໂຕ ອຊິນາ ນາມ ມິຄາ. ອຸລູກາ ປກ຺ຂິພິຬາຣາ. ສງ຺ກມນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອຕາຫີຕິ ສງ຺ກມນີຍາ. ຕາ ປນ ຕາລປຓ຺ຓາທີຫິ ກຕາ ສໍຫາຣິຍາ.

໑໘໐. ສກລໍ ເອກເທສໍ ວາ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາວາຕິ ໂຍຊນາ. ຂລ຺ລກາທິກນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເມຓ຺ຑວິສາຓວທ຺ຘິກາທິກໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ.

ອຸປາຫນນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໑. ສາຣຕ຺ໂຕຕິ ສໍຣຕ຺ໂຕ, ສຎ຺ຊາຕຣາຄຈິຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕ຺ຖິຍາຕິ ຕທຫຸຊາຕາຍປິ ປຏສຕນິວຕ຺ຖາຍ ອໂນກາສຸປນິຊ຺ຌາຍເນ ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຠິກ຺ຂາທາຍິຍາຕິ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ອິຕ຺ຖີ ວາ ໂຫຕຸ ປຸຣິໂສ ວາ, ຠິກ຺ຂາທານສມເຍ ອສາຣຕ຺ເຕນາປິ ມຸຂໍ ¶ ນ ອຸລ຺ໂລເກຕພ຺ພໍ. ອຸຊ຺ຌານໍ ລາມກໂຕ ສໍຈິນ຺ຕນໍ, ໂກໂປ, ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາ ອສ຺ສາຕິ ¶ ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎີ. ອິຘ ປນ ຄິລາໂນປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອາທາເສ ອຸທກປຕ຺ເຕຕິ ອິມິນາ ເສເສສຸ ກໍສປຕ຺ຕາທີສຸ ກຎ຺ຊິຍາທີສຸ ຈ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເຕສໍ ສງ຺ຄໂຫ. ‘‘ສຎ຺ຉວິ ນຸ ໂຂ ເມ ວຓ຺ໂຓ, ໂນ, ຊິຓ຺ໂຓ ນຸ ໂຂມ຺ຫິ, ໂນ’’ຕິ ປນ ໂອໂລເກຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ.

ອໂນໂລກິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໒. ວຏ຺ຏາ ວາ ອຏ຺ຐໂສຬສໍສາ ວາ ມຏ຺ຐາ ອຎ຺ຊນີ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຏ຺ຐ ຈ ໂສຬສ ຈ ອໍສາ ໂກຓາ ຍສ຺ສາ ສາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ໂສຬສໍສປເທສວິຠຕ຺ຕາຍ ອຏ຺ຐໍສາສຸຕິຍາ ອຏ຺ຐໍສປເທສວິຠຕ຺ຕາ ຈຕຸຣໍສາປິ ສາມຕ຺ຖິຍາ ຄຍ຺ຫຕີຕິ ຎາຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຸຊຸກເມວ ປນ ຈຕຸຣໍສາວາ’’ຕິ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຊນີຕິ ອຎ຺ຊນນາຬິ. ມູເລ ຕິສ຺ໂສປິ ເລຂາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ມູເລຕິ ພຸນ຺ເທ, ເຫຏ຺ຐໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເລຂາຕິ ວຏ຺ຏເລຂາ. ພນ຺ຘິຕຸໍ ຄີວາຍໍ ເອກາ ເອວ ເລຂາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ປິຘານພນ຺ຘນຕ຺ຖໍ.

໑໘໓. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິຣູປາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ. ມາລາທິກມ຺ມນ຺ຕິ ມາລາກມ຺ມໍ ລຕາກມ຺ມໍ. ອຑ຺ຒຈນ຺ທາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຄ຺ຆິຍາທິກໍ ຄຫິຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຎ຺ຊນິຍໍ.

໑໘໔. ຖວິກາຕິ ອຎ຺ຊນິຖວິກາ. ສິປາຏີຕິ ຂຸຣສິປາຏິກາ. ສລາກາປິ ອຈິຕ຺ຕກາ ລພ຺ຠາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສລາກາຕິ ອຎ຺ຊນິສລາກາ. ນຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ຕເມຕິສ຺ສາຕິ ອຈິຕ຺ຕກາ. ຕາທິສໍ ¶ ປນ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປາຫນາໂຍ ວິຍ ນາເສຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

໑໘໕. ອຏ຺ຐິ-ສທ຺ເທນ ມນຸສ຺ສຏ຺ຐິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຏ຺ຐິ ຄຫິຕໍ.

໑໘໖. ຘູມເນຕ຺ຕາຕິ ຘູມນາຬິກາ, ນິສ຺ສ ອາ-ກາຣາເທສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຖກທຓ຺ຑານີຕິ ສຕ຺ຖທຓ຺ຑາ ¶ . ນຕ຺ຖຸໍ ເທນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ນຕ຺ຖຸທານາ. ອນິຍເມນ ຫິ ນທາທິໂຕ ວາ ອີ. ເຕຫິ ສງ຺ຂນາຠິອາທີຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຕມ຺ມຍາ.

ອຎ຺ຊນີນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໗-໙. ອກປ຺ປິຍານິ ສຍນານີຕິ ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນານິ. ປຘານວເສນ ປນ ‘‘ສຍນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປີຐາທໂຍປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຎ຺ຊນີ-ສທ຺ເທນ ອວເສສານິ ວິຍ. ອາສນ຺ທິ ຈ…ເປ… ອຸຠໂຕຣຕ຺ຕູປຘານກຎ຺ເຈຕິ ເອຕານິ ອກປ຺ປິຍານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອາສນ຺ທີຕິ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ອຕິເຣກຏ຺ຐງ຺ຄຸລປາທການິ ມຎ຺ຈປີຐານິ. ຕຕ຺ຖ ປີຐໍ ນາມ ມຎ຺ໂຈ ວິຍ ນາຕິທີຆໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕິວິຘໍ ຕູລເມຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ຕູລີ, ປກຕິຕູລິກາ. ‘‘ປລ຺ລງ຺ໂກຕິ ປາເທສຸ ວາຬຣູປານິ ຐເປຕ຺ວາ ກໂຕ’’ຕິ ຐປນສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຐປນຎ຺ຈ ຍຖາກຖຎ຺ຈິ ໂຫຕິ, ຍຸຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕີຕິ, ‘‘ຕຕ຺ເຖວ ສີຫຣູປາທິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ຍໍ ຏີກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ກິມິຕິ ເອວໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອກປ຺ປິຍຣູປກໂຕ ອກປ຺ປິຍມຎ຺ໂຈ ປລ຺ລງ຺ໂກ ນາມາ’’ຕິ ຫິ ¶ ສາຣສມາເສປິ. ອາສນ຺ທີ ປລ຺ລງ຺ໂກ ອຸຈ຺ຈາສຍນໍ, ເສສາ ມຫາສຍນໍ. ປຏິກາ ອຸຓ຺ຓາມໂຍ ເສຕຕ຺ຖຣໂຓ. ໂຄໂນ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາຘິກໂລໂມ ມຫາໂກຊໂວ. ຈິຕ຺ຕກໍ ວານວິຈິຕ຺ໂຣ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣໂຓ. ອຸຓ຺ຓາ ເອຬກໂລມໍ. ປຏລິກາ ຆນປຸປ຺ຜິກາ. ວິກຕີຕິ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິຣູປວິຈິຕ຺ໂຕ. ອຸທ຺ທໂລມີຕິ ເອກໂຕ ອຸຄ຺ຄຕໂລໂມ. ເອກນ຺ຕໂລມິກາຕິ ອຸຠໂຕ ອຸຄ຺ຄຕໂລໂມ.

ກຸຕ຺ຕໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ນາຏກິຕ຺ຖີນໍ ຐຕ຺ວາ ນຈ຺ຈນໂຍຄ຺ໂຄ. ໂກເສຍ຺ຍໍ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕໍ ໂກເສຍ຺ຍສຸຕ຺ຕມຍໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ, ກຏ຺ຏິສ຺ສໍ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕໍ ໂກເສຍ຺ຍກຏ຺ຏິສ຺ສມຍໍ. ຫຕ຺ຖິໂນ ຈ ອສ຺ສາ ຈ ຣຖາ ຈາຕິ ເສນງ຺ຄານໍ ພຫຸຕ຺ເຕ ສມາຫາຣທ຺ວນ຺ໂທ, ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣເຖ ເຕສໍ ປິຏ຺ຐີສຸ ອຕ຺ຖຣາຕິ ຕປ຺ປຸຣິໂສ. ອຊິນປ຺ປເວຓີຕິ ອຊິນານໍ ອຊິນມິຄຈມ຺ມານໍ ມຎ຺ຈປ຺ປມາເຓນ ທຸປຏ຺ຏຕິປຏ຺ຏານິ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕາ ປເວຓີ. ກທລິມິຄານໍ ອິທໍ ກທລິມິຄໍ, ກິໍ ຕໍ? ຈມ຺ມໍ, ປວໂຣ ຈ ໂສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖໂຣ ຈາຕິ ¶ ປວຣປຈ຺ຈຕ຺ຖໂຣ, ໂສ ຈ ຕໍ ເສຕວຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປຣິ ອຕ຺ຖຕຎ຺ຈ, ກທລິມິຄຎ຺ຈ ຕໍ ປວຣປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຎ຺ຈາຕິ ສມາໂສ, ປວຣປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓສງ຺ຂາຕໍ ເສຕວຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປຣິ ປຕ຺ຖຣິຕໍ ກທລິມິຄປ຺ປວຣປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ກິຣ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຏີກາຍໍ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕທ຺ວເຍນ ອຕ຺ຖຕໍ ອຎ຺ຎເມວ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊິນປ຺ປເວຓີ ຘາເຣຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໒໕໔) ວິສຸໍ ອຕ຺ຖຣຓານເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ຫິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຕທຕ຺ຖຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວິສຸໍ ປຏິກາທິກນ຺ຕິ.

ສໂລຫິຕວິຕານນ຺ຕິ ເອຕໍ ‘‘ອຸຠໂຕຣຕ຺ຕູປຘານກ’’ນ຺ຕິມສ຺ສ ວິເສສນໍ. ໂລຫິຕວິຕາເນນ ສຫ ວຕ຺ຕມານນ຺ຕິ ສມາໂສ. ເສຕວິຕານມ຺ປິ ເຫຏ຺ຐາ ອກປ຺ປິຍປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓ ສຕິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຣຕ຺ຕໍ ອຸປຘານໍ ສີສູປຘານໍ ປາທູປຘານຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕູປຘານກໍ, ອຸຠໂຕ ມຎ຺ຈສ຺ສ ສີສປາທນິກ຺ເຂປນຏ຺ຐາເນ ຣຕ຺ຕູປຘານກນ຺ຕິ ¶ ອໂລປສມາໂສ. ຍໍ ປນ ເອກເມວ ອຸປຘານໍ ອຸຠຍປສ຺ເສສຸ ຣຕ຺ຕາທິວຓ຺ຓໍ ວິຈິຕ຺ຣໍ, ຕໍ ປມາຓຍຸຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ປມາຓໍ – ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຕີສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຓ຺ຓານໍ ອນ຺ຕຣໍ ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ, ມຊ຺ເຌ ມຸຏ຺ຐິຣຕນໍ, ທີຆໂຕ ປນ ທິຍຑ຺ຒຣຕນໍ ວາ ທ຺ວິຣຕນໍ ວາ. ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕຕິ ອິມິນາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຖຈິ ເຉທນກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

໑໙໐. ຘມ຺ມາສເນ ຈ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ຈ ຆເຣ ຈາປິ ອາສນ຺ທາທິຕ຺ຕຍາ ເສເສ ຄິຫິສນ຺ຕເກ ຄິຫິວິກເຏ ສຕິ ນິສີທິຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຊ຺ຌາຫາໂຣ ປທສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຄິຫິສນ຺ຕເກຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຆິກມ຺ປິ ອຸປລກ຺ເຂຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐເປຕ຺ວາ ຕີຓິ ອາສນ຺ທິໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ຕູລິກໍ ຄິຫິວິກຏ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໔) ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ປນ ວິເສເສປິ ອວຏ຺ຐານໂຕ ອາສນ຺ທາທິຕ຺ຕຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມາສເນ ອາສນ຺ທາທິຕ຺ຕຍາ ເສເສຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ‘‘ອາສນ຺ທີ ປລ຺ລງ຺ໂກ ໂຄນໂກ’’ຕິອາທິປາຬິກ຺ກເມ ອາສນ຺ທາທິທ຺ວຍມາທິໂຕ ຫິຕ຺ວາ ‘‘ໂຄນກາທີນິ ສງ຺ຆິກວິຫາເຣ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກວິຫາເຣ ວາ ມຎ຺ຈປີຐເກສຸ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຘມ຺ມາສເນ ປນ ຄິຫິວິກຏນີຫາເຣນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຕ຺ຕຄ຺ຄໍ ນາມ ວິຫາເຣ ທານຏ຺ຐານໍ. ຘມ຺ມາສນໍ ປນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ. ຆເຣຕິ ອນ຺ຕຣຆເຣ. ນິສີທິຕຸໍ ລພ຺ຠເຕຕິ ອິມິນາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ສໍຂິປນໍ ອນ຺ໂຕກຣຓໍ ສງ຺ເຂໂປ, ຠູມຕ຺ຖຣເຓ ສງ຺ເຂໂປ ອສ຺ສ ສຍນສ຺ສາຕິ ສມາໂສ. ຕສ຺ມິໍ ຠູມຕ຺ຖຣເຓ ອນ຺ໂຕກຣຓຠູມຕ຺ຖຣໂຕ ຠູມຕ຺ຖຣຓເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຍິຕຸຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກປ຺ປິຍປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສຍິຕຸຎ຺ຈ ນິສີທິຕຸຎ຺ຈ. ‘‘ປຣິຠຓ຺ຑກຕໍ ຠູມິໍ ວາ ຠູມຕ຺ຖຣຓເສນາສນໍ ¶ ວາ ສງ຺ຆິກມຎ຺ຈປີຐໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣິຕ຺ວາວ ¶ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ອາສນ຺ທາທີນມ຺ປິ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕກຣເຓ ປຣິໂຠເຄ ລກ຺ຂຓວຈນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ, ອາສນ຺ທິຍາ ປາເທ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ປລ຺ລງ຺ກສ຺ສ ວາເຬ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ຕູລິກໍ ວິຊເຏຕ຺ວາ ພິພ຺ໂພຫນໍ ກາຕຸໍ, ອວເສສໍ ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໐).

໑໙໑. ຈຕຸຣໍສປີຐາ ຈ…ເປ… ປຎ຺ຈງ຺ຄາ ຈ ອຸຈ຺ຈປາທກາ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຈນໍ ວິປລ຺ລາເສຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ‘‘ກປ຺ປິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອໍສາ ໂກຓາ ເຍສໍ, ເຕ ຈ ເຕ ປີຐາ ຈາຕິ ສມາໂສ. ຕິຓ຺ຓໍ ອປສ຺ສຍານໍ, ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ປາທານໍ ວເສນ ສຕ຺ຕ ອງ຺ຄານິ ເຍສນ຺ຕິ ສມາໂສ. ເອກາປສ຺ສຍສ຺ສ ວເສນ ປຎ຺ຈງ຺ຄາ. ຈຕຸຣໍສປີຐານໍ ວິສຸໍ ກປ຺ປິຍຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕງ຺ຄາທໂຍ ປນ ທີຆາຕິ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ປາຬິຍໍ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄສ຺ສ ເອກໂຍຄນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເອກໂຍຄນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ສຫ ວາ ປວຕ຺ຕິ, ສຫ ວາ ນິວຕ຺ຕີຕິ ຆເຣຕິ ອິມິນາ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄສ຺ສປິ ຄຫຓໍ. ເອວ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕູໂລນທ຺ຘາ ມຎ຺ຈປີຐາ ຆເຣ ວາ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ວາ ນິສີທິຕຸເມວ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ມນຸສ຺ສາ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອນ຺ຕຣຆເຣ ຕູໂລນທ຺ຘໍ ມຎ຺ຈມ຺ປິ ປີຐມ຺ປິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕາ ນາຠິນິສີທນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິຫິວິກຏໍ ອຠິນິສີທິຕຸໍ, ນ ຕ຺ເວວ ອຠິນິປຊ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໔). ເຕ ປນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຸທ຺ທາລນກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ.

໑໙໒. ສານຸໂລມານໍ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣໍ ຉວິ ເອຕາສນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ປຎ຺ຈ ຠິສີຕິ ໂຈຬາທິຕູລຄຓນາຍ ປຎ຺ຈກາ ວຸຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ວິຫາຣມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

໑໙໓. ຕູລຕ຺ຕຍນ຺ຕິ ¶ ສິມ຺ພລິຣຸກ຺ຂາທີນໍ ຂີຣວລ຺ລິອາທີນໍ ເອຣກາທີນໍ ຕິຓານໍ ຕູລຕ຺ຕຍໍ. ຠິສິຄພ຺ໂຠ ໂຈຬາທິໂກ ປຎ຺ຈວິໂຘ ຠິສິຄພ຺ໂຠ. ມິຄປກ຺ຂິນໍ ໂລມານີຕິ ເອຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ເສໂສ. ມິຄ-ສທ຺ເທເນວ ສພ຺ເພປິ ສີຫາທໂຍ ຈຕຸປ຺ປທາ, ປກ຺ຂິ-ສທ຺ເທນ ສພ຺ເພປິ ຫໍສໂມຣາທໂຍ ຄຫິຕາ. ນນຸ ຈ ຠິສິຄພ຺ຠສທ຺ທນ຺ໂຕຄຘາຍ ອຸຓ຺ຓາຍ ມິຄປກ຺ຂິໂລມານມ຺ປິ ຄຫຓສພ຺ຠາເວປິ ເຕສໍ ວິສຸໍ ຄຫເຓ ສຕິ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ມນຸສ຺ສໂລມປຣິຈ຺ຈາຄວິຠາວນປ຺ປໂຍຊນສພ຺ຠາວໂຕ. ນນຸ ຈ ເອວມ຺ປິ ໂທໂສເຍວ, ‘‘ມນຸສ຺ສໂລມມຸຓ຺ຓາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ¶ ຠິສິຄພ຺ຠານໍ ອຸປຣິ ນີຍມານຕ຺ຕາ ຄມ຺ຍເຕ ພິພ຺ໂພຫເນປິ ອຍເມວ ຠິສິຄພ຺ໂຠຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕຖາປິ ນ ໂທໂສ, ຄມ຺ຍມານຕ຺ຖສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ປໂຍຄໍ ປຕິ ກາມຈາໂຣຕິ. ມສູຣເກ ຕູລວຊ຺ຊາ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ວິປຣິຓາເມຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ມສູຣກໍ ນາມ ຈມ຺ມຉວິກາ ຠິສີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໙໔. ອຸຓ຺ຓາຍໍ ມນຸສ຺ສໂລມຎ຺ຈ ປຓ຺ເຓ ສຸທ຺ຘໍ ຕມາລກຎ຺ຈ ປຸປ຺ຜຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕໍ ອາສນຎ຺ເຈວ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມນຸສ຺ສໂລມນ຺ຕິ ອິມິນາ ນ ເກວລໍ ອິຘ ເອຬກໂລມເມວ ອຸຓ຺ຓາ, ອຖ ໂຂ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍມໍສຊາຕີນໍ ປກ຺ຂິຈຕຸປ຺ປທານໍ ໂລມມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ປິຍງ຺ຄຸພກຸລປຸປ຺ຜາທິ. ຕມາລກສທ຺ເທເນວ ອຸປຈາຣໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕມາລກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕນ຺ຕິ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕໍ. ກີທິສໍ ປນ ປຏິເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ກີທິສໍ ນ ປຏິເວກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ຍໍ ວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ວິຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ນ ປຏິເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ຫຕ຺ເຖນ ປຣາມສນ຺ເຕນ ປຏິເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ອກປ຺ປິຍສຍນນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໕. ຕິວສ຺ສນ຺ຕຣເມກມາສນໍ ¶ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ເອກສ຺ມິໍ ອາສເນ ມຎ຺ຈາທິເກ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາສນໍ ນິສີທນໍ ເອກມາສນໍ. ມ-ກາໂຣ ສນ຺ຘິໂຊ. ກີທິສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕິວສ຺ສນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ວສ຺ສານມນ຺ຕຣເມຕສ຺ສາຕິ ຕິວສ຺ສນ຺ຕໂຣ, ທ຺ວີຫິ ວສ຺ເສຫິ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ວາ ທຫຣຕໂຣ ວາ ຠິກ຺ຂຸ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕິວສ຺ສນ຺ຕຣໍ, ຕິວສ຺ສນ຺ຕຣວນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ປນ ເອເກນ ວສ຺ເສນ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ວາ ທຫຣຕໂຣ ວາ ເອກວສ຺ໂສເຍວ ວາ, ຕພ຺ພນ຺ຕຕາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ອຖ ວາ ຕິວສ຺ສນ຺ຕຣນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຕິວສ຺ສນ຺ຕເຣນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເມວ ສມຕ຺ເຖຕິ ‘‘ສຕ຺ຕວສ຺ເສ’’ຈ຺ຈາທິນາ.

໑໙໖. ມຸນິ ¶ ອນຸຎ຺ຎາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສພ຺ເພເຫວາຕິ ສມານາສນິກອສມານາສນິເກຫິ ສພ຺ເພເຫວ ສທ຺ຘິໍ.

໑໙໗. ທີຆາສນໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຍໍ ຕິຓ຺ຓໍ ນິສີທິຕຸໍ ປໂຫຕິ, ຕໍ ອນ຺ຕໍ ທີຆາສນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນ຺ຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມໍ. ອທີຆາສເນ ປນ ສມານາສນິກາ ນິສີທິຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຎ຺ຈເກ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຍຖາກຣຓໂຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ.

ສມານາສນິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໘. ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ກມ຺ມນານາສໍວາສກສງ຺ຂາໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ, ອປ຺ປຏິກມ຺ເມ, ປາປິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສິກ຺ຂມານສາມເຓຣສາມເຓຣິສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕສງ຺ຂາໂຕ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ. ຉິນ຺ນມູລໂກຕິ ¶ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕເກສຸ ‘‘ຘມ຺ມວາທິໂນ ເອເຕ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ລທ຺ຘິຍາ ນານາຠູໂຕ ສໍວາໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ນານາສໍວາໂສ, ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕກສງ຺ຂາໂຕ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສໂກ. ສີມໂຕ ນິຄ຺ຄຕາ ນິສ຺ສີມາ, ສີມນ຺ຕຣິກາ ພຫິສີມາ ຈ, ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖປາເສ ເຈປິ ຐິໂຕ, ສີມານານາສໍວາສໂກ ນິສ຺ສີມຏ຺ຐິໂຕ. ເວຫາຍເສ ອາກາເສ ຐິໂຕ ເວຫາຍສຓ຺ຐິໂຕ ພິນ຺ທາຄເມນ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນານາສໍວາໂສ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສມາຫາຣທ຺ວນ຺ເທປິ ກ຺ວຈິ ນປຸໍສກລິງ຺ຄໍ ພ຺ຍຠິຈຣຕີຕິ ນປຸໍສກຕ຺ຕາຠາໂວ ຍຖາ ‘‘ມຄ຺ຄາມຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສ ສມສິກ຺ຂຕາຕິ ອຍໍ ຕິວິໂຘປິ ສໍວາໂສ ນາມ. ໂສ ເຍສໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ອສໍວາສາ. ເອເຕ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິກຣຓວເສນ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພາ. ເອເຕສຸ ຫິ ຕິວິເຘ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕເກ ສຕິ ອຸໂປສຖາທິກໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອິຕເຣສຸ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ.

ອສໍວາສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙໙. ວຄ຺ເຄນ ¶ ອຘມ຺ມກມ຺ມຎ຺ຈ ສມຄ຺ເຄນ ອຘມ຺ມກມ຺ມຎ຺ຈ ວຄ຺ເຄນ ຘມ຺ມກມ຺ມຎ຺ຈ ສມຄ຺ເຄນ ຘມ຺ມກມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເສໂສ. ຕຕ຺ຖ ວຄ຺ເຄນ ອຘມ຺ມກມ຺ມນ຺ຕິ ວຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ກຣຓີຍໍ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ວຄ຺ໂຄຕິ ຈ ສມູໂຫ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຈ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິກຣຓີຍາທີສຸ ຍາວຕິການໍ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອສມ຺ມຸຂີຠາເວນ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ທານາຫຣເຓນ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕານຎ຺ຈ ປຏິກ຺ໂກສເນນ, ເຕສຸ ເອເກນາປິ ວາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຘມ຺ມກມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຘມ຺ໂມ ນາມ ‘‘ອຸຕ຺ຕິທຸຕິເຍ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ເມ ເອກາຍ ອຸຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ກມ຺ມວາຈໍ ອນຸສ຺ສາເວຕິ, ອຘມ຺ມກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໘໗) ເອກາເຍວ ຎຕ຺ຕິຍາ ¶ , ຕຖາ ທ຺ວີຫິ ຎຕ຺ຕີຫິ ເອກາເຍວ ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ, ຕຖາ ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມວາຈາຫີຕິ ອາຄຕາຍ ຈ ຕຖາ ຫາປນອຎ຺ຎຖາກຣຓຠາເວນ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ຐເປຕ຺ວາ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖ ຈ ກມ຺ເມ ອາຄຕາຍ ຈ ອກມ຺ມາຣຫສ຺ສ ຕຊ຺ຊນີຍປພ຺ພາຊນີຍປຏິສາຣຓີຍນິຍສ຺ສຕິວິຘອຸກ຺ເຂປນີຍານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ກຣຓວເສນ, ກມ຺ມາຣຫສ຺ສ ຈ ວິຣາເຘຕ຺ວາ ກຣຓວເສນ ອາຄຕາຍ ຈ ປາຬິຍາ ວິປຣີຕາ ຈ ປາຬິ, ອຸປສມ຺ປທາທິກມ຺ມວເສນ ອາຄຕາ ຈ ປາຬິ, ສມ຺ມຸຂາວິນຍສຕິວິນຍອມູຬ຺ຫວິນຍປຏິຎ຺ຎາກຣຓເຍຠຸຍ຺ຍສິກາຕສ຺ສປາປິ- ຍສິກາຕິຓວຕ຺ຖາຣກສງ຺ຂາຕານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ຍຖາລາຠກຣຓວເສນ ອາຄຕາ ຈ ປາຬິ, ເຕນ ກຣຓີຍໍ ອປໂລກນຎຕ຺ຕິຎຕ຺ຕິທຸຕິຍຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖສງ຺ຂາຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກມ຺ມໍ ຘມ຺ມກມ຺ມໍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໍ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ. ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ສມຄ຺ໂຄ ຘມ຺ມກມ຺ມຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ໂມ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ປາຬິ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຘມ຺ເມນ ກຕໍ ວາຕິ ຘມ຺ມິກໍ. ຕພ຺ພິປຣີຕໍ ອຘມ຺ມິກໍ. ຈຕຸຕ຺ຖໍເຍວາຕິ ເຕສຸ ຈຕູສຸ ກມ຺ເມສຸ ຈຕຸນ຺ນໍ ປູຣຓໍ ສມຄ຺ເຄນ ຘມ຺ມິກໍ. ເສສກມ຺ມານໍ ຠາເວນ ຠິກ຺ຂຸນາ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ຠວນໍ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ ເສສກມ຺ເມສູຕິ ຠາວລກ຺ຂເຓ ສຕ຺ຕມີ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ກຸປ຺ປານໍ ອຘມ຺ມກມ຺ມວຄ຺ຄກມ຺ມານໍ ກຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ.

໒໐໐. ອິທານິ ຍທິທໍ ສມຄ຺ເຄນ ຘມ຺ມິກໍ ນາມ, ຕໍ ເຍຫິ ສງ຺ເຆຫິ ກາຕພ຺ພໍ, ເຕສໍ ປເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸວຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈຕ຺ວາທີນໍ ສງ຺ຂ຺ເຍຍວຸຕ຺ຕິຕ຺ຕາ ຈຕຸນ຺ນໍ ວຄ຺ໂຄຕິອາທິນາ ວິຄ຺ຄໂຫ. ທສວີສຕິວຄ຺ຄິໂກຕິ ທສນ຺ນໍ ວີສຕິຍາ ຈ ວຄ຺ຄເຠທວເສນ ທສວີສຕີນໍ ວຄ຺ໂຄຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ, ຓິໂກ ສກຕ຺ເຖ. ວີສຕິຍາ ວຄ຺ໂຄ, ອຕິເຣເກນ ສຫິໂຕ ວີສຕິວຄ຺ໂຄຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ.

໒໐໑-໒. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ນິຍເມຕິ ‘‘ຈຕູ’’ຕິອາທິນາ. ອພ຺ຠານໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ປວາຣຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ¶ ຈຕຸວຄ຺ໂຄ ຈາຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ¶ ສພ຺ພກມ຺ເມສຸ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ທີປິໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ຈຕຸວຄ຺ຄາທໂຍ ກມ຺ມປຕ຺ຕິກິຣິຍາຍໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ອິຘ ປນ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠານາທີນໍ ເກສຎ຺ຈິ ຐປິຕຕ຺ຕາ ປເທສສພ຺ເພ ຄຍ຺ຫຕິ. ກມ຺ມປຕ຺ໂຕຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ປຕ຺ໂຕ ຍຸຕ຺ໂຕ ອນຸຣູໂປ. ອິຕໂຣຕິ ວີສຕິວຄ຺ໂຄ ອຕິເຣກວີສຕິວຄ຺ໂຄ. ສພ຺ພກມ຺ເມສູຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ສພ຺ພສພ຺ເພ. ນນຸ ຈ ວີສຕິວຄ຺ຄສ຺ສ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕຠາເວສຕິ ອຕິເຣກວີສຕິວຄ຺ຄສ຺ສ ປເຄວາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຖາ ສຕິ ໂສ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕຖາປິ ໂສ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິນາ ສງ຺ເຆນ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ ອູນກຕເຣນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຕິເຣເກນ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

໒໐໓. ອິທານິ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິເກນ ຉນ຺ທາຫຣເຓນ ປູເຣຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຈຕູ’’ຕິອາທິນາ. ປາຣາຊິກາທິຠາວມນາປນ຺ນຕ຺ຕາ ປກຕິຍາ ສຠາເວເນວ ຐິໂຕ ອຕ຺ຕາ ເຍສໍ, ປກໂຕ ວາ ຕໂຕເຍວ ກມ຺ເມສຸ ອວິຄໂຕ ອຕ຺ຕາ ເຍສໍ ເຕຕິ ປກຕຕ຺ຕກາ, ປາຣາຊິກອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກລທ຺ຘິນານາສໍວາສເກຫິ ອຎ຺ເຎ. ປເຣຕິ ເອກສີມຏ຺ຐາ ຕາທິສາເຍວ ອຎ຺ເຎ. ເສເສປີຕິ ອວເສເສ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄາທິກຣຓີເຍປິ.

໒໐໔. ອິທານິ ວຕ຺ຖຸຎຕ຺ຕິອນຸສ຺ສາວນສີມາທິວິປຕ຺ຕິໂຕ, ກມ຺ມວິປຕ຺ຕີສຸ ປຣິສໂຕ ຈ ປຏິກ຺ໂກສໂຕ ຈ ກມ຺ມສ຺ສ ກຸປ຺ປາກຸປ຺ປຠາວໍ ຕຕ຺ຖ ຈ ອາປຕ຺ຕິອາທິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕູ’’ຕິອາທິ ມາຫ. ຈຕຸວຄ຺ຄາທິກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອສໍວາສຄຓປູຣໍ ວາ ກມ຺ມາຣຫຄຓປູຣໍ ວາ ກມ຺ມຎ຺ຈ ຄຣຸກຏ຺ຐຄຓປູຣໍ ວາ ປຣິວາສາທິກມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມາຣໂຫ ຄຣຸກຏ຺ຐໂຕ ອຎ຺ໂຎ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ໂຕ ປນ ຄຣຸກຏ຺ໂຐ ຄຓປູຣໂກ ໂຫຕິເຍວ. ກຕນ຺ຕິ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິນາ ກຕໍ.

໒໐໕. ວາເຣຍ຺ຍາຕິ ອນ຺ຕຣາເຍ ອສຕິ ອນ຺ຕມໂສ ເອໂກປິ ວາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕຣາເຍຕິ ປາເປຫິ ກຣິຍມາເນ ¶ ຊີວິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາເຍ ສຕິ. ອນນ຺ຕຣາຍິກາ ເຈ ນ ວາເຣນ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ທິຏ຺ຐາວິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິໍ ລທ຺ຘິໍ ‘‘ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ອິທໍ, ນ ເມຕໍ ຂມຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາວິ ກເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ເສໂສ. ເອໂກຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ນ ເມຕໍ ຂມຕີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ເສໂສ. ຕໂຕຘິກາຕິ ຕີຫິ ອຘິກາ. ເຕ ປນ ສງ຺ຆຕ຺ຕາ ປໂຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ນິຕ຺ຖຣິຕຸໍ.

໒໐໖. ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ນາມ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ. ທຸຂຏ຺ຏິໂຕຕິ ເວທນຏ຺ໂຏ. ນ ຣູຫຕີຕິ ຄຍ຺ຫຕ຺ຕໍ ນ ໂຣຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໐໗. ອນ຺ຕມໂສ ¶ ອນນ຺ຕຣສ຺ສາປິ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ປກຕ…ເປ… ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອກສີມາຍໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອກສີມຏ຺ໂຐ. ສໂມ ສໍວາໂສ ອສ຺ສາຕິ ສມສໍວາໂສ. ເອກສີມຏ຺ໂຐ ຈ ໂສ ສມສໍວາໂສ ຈ, ປກຕຕ຺ໂຕ ຈ ໂສ ເອກສີມຏ຺ຐສມສໍວາໂສ ຈ, ໂສ ຈາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ຈາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກມ຺ມຘາຣໂຍ, ຕສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອວິປນ຺ນສີໂລ ປກຕຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິໍ ປກາເສນ຺ຕສ຺ສ. ຣູຫຕີຕິ ປຏິກ຺ເຂໂປ ຣຸຫຕິ.

໒໐໘. ຘມ຺ມິກໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຘມ຺ເມນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອປໂລກນາທິກມ຺ມໍ. ປຏິກ຺ໂກເສຍ຺ຍາຕິ ນິວາເຣຍ຺ຍ. ຕິໂຣກ຺ຂາ ກາຍສາມຄ຺ຄິໍ ວາ ຉນ຺ທໍ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ທໍ ເນຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເນຕພ຺ໂພ. ຕິໂຣກ຺ຂາຕິ ປຣມ຺ມຸຂາ. ໂສ ສມ຺ມຸຂາ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ນິປາໂຕ, ອຖ ວາ ອກ຺ຂາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິສຍໂຕ ຕິໂຣ ພຫີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ.

໒໙. ມິຈ຺ຉາຊີວວິວຊ຺ຊນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໙. ອາຄມ຺ມ ຊີວນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອາຊີໂວ, ໂກ ໂສ? ປຈ຺ຈຍປຣິເຍສນວາຍາໂມ. ມິຈ຺ຉາຍ ອາຊີໂວ, ຕສ຺ສ ¶ ວິວຊ຺ຊນາ ມິຈ຺ຉາຊີວວິວຊ຺ຊນາ. ສາ ປນາຍໍ ອຕ຺ຖໂຕ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕິ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໐໘) ເອວໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ອາຄໂຕ ອາຈາໂຣ ເຈວ ຍຖາກ຺ກເມນ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຈິຕ຺ຕິຍປາຏິເທສນີຍທຸພ຺ຠາສິຕທຸກ຺ກຏານໍ ກາຣຓຠູຕສ຺ສ ອາຊີວເຫຕຸປຎ຺ຎຕ຺ຕານໍ ອຠູຕາໂຣຈນສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕອຎ຺ຎາປເທສຠູຕາໂຣຈນປຓີຕໂຠຊນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິໂຠຊນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທານໍ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ຈ ກຸຫນລປນເນມິຕ຺ຕິກຕາ ນິປ຺ເປສິກຕາ ລາເຠນ ລາຠໍ ນິຊິຄີສນຕາຕິ ເອວມາທີນຎ຺ຈ ປາປຘມ຺ມານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ມິຈ຺ຉາຊີວວິຣຕິສງ຺ຂາຕໍ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລຎ຺ຈ. ຕສ຺ສາ ປນ ກສ຺ສຈິ ອິຘ ທສ຺ສນໍ ຍຖາ ທສ຺ເສຕຸມາຣທ຺ຘໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສງ຺ຂາຕາຍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ, ຈຕຸຣາຣກ຺ຂວິປສ຺ສນາວເສນ ອາຄຕານໍ ອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສິກ຺ຂານຎ຺ຈ ອຸປກາຣກຘມ຺ມປຣິທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ເອວມີທິສໍ ¶ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທາຣຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ທາຣຸ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ‘‘ທເທ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິກມ຺ມໍ. ຈຸຓ຺ຓໍ ສິຣີສຈຸຓ຺ຓາທິນຫານິຍຈຸຓ຺ຓໍ. ນ຺ຫານມຸໂຂທກນ຺ຕິ ນ຺ຫານຎ຺ຈ ມຸຂຎ຺ຈ, ຕສ຺ສ ອຸທກນ຺ຕິ ສມາໂສ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຓ຺ຓາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກຸລສງ຺ຄຫາຕິ ກຸລສງ຺ຄຫກຣເຓນ.

໒໑໐. ປຣິຠຏຕິ ປເຣສໍ ທາຣເກ ປຣິຫຣຕີຕິ ປຣິຠໂຏ, ປຣິຠຏສ຺ສ ກມ຺ມໍ ປາຣິຠຏໂກ, ສກຕ຺ເຖ ຕເມວ ປາຣິຠຏກຕາ. ອລງ຺ກຣຓາທິນາ ກຸລທາຣກປຣິຫຣຓສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ມຸຄ຺ຄສ຺ສ ສູໂປ ມຸຄ຺ຄສູໂປ, ໂສເຍວ ມຸຄ຺ຄສຸປ຺ໂປ. ຍຖາ ມຸຄ຺ຄສູເປ ປຈ຺ຈມາເນ ໂກຈິເທວ ມຸຄ຺ໂຄ ນ ປຈ຺ຈຕິ, ອວເສສາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວຈເນ ກິຎ຺ຈິເທວ ສຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ, ເສສໍ ອລິກໍ, ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຸຄ຺ຄສູປສທິສຕາຍ ອຸປຈາເຣນ ‘‘ມຸຄ຺ຄສຸປ຺ໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຸຄ຺ຄສຸປ຺ປຕາ ¶ . ສຈ຺ຈາລິເກນ ຊີວິຕກປ຺ປນສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຆຣວຕ຺ຖຸອາທິສມ຺ພນ຺ຘິນີ ວິຊ຺ຊາ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາ. ປາຣິຠຏກຕາ ຈາຕິອາທິນາ ທ຺ວນ຺ໂທ ນປຸໍສກຕ຺ຕາຠາເວ ປາຣິ…ເປ… ວິຊ຺ຊາ, ຕາຍ. ຣສ຺ໂສ ປນ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ, ຕຖາ ທີໂຆ. ປຫິຓານໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ເຕສໍ ເຕສໍ ນິຍຸຎ຺ຊນໍ ປເຫຓໍ. ອາທເຣນ ທູເຕນ ກາເຣຕພ຺ພໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ທູຕກມ຺ມໍ. ປິສນໍ ເປສນໍ, ຊງ຺ຆາຍ ປາເທນ ເປສນໍ ຊງ຺ຆເປສນໍ, ຕມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຊງ຺ຆເປສນິຍໍ. ເຕສໍ ເຕສໍ ຄິຫີນໍ ຄາມນ຺ຕຣເທສນ຺ຕຣາທີສຸ ສາສນປຏິສາສນຫຣຓສ຺ເສຕມຘິວຈນໍ.

໒໑໑. ລາຠາສາຍ ລຎ຺ຊທານໍ ອນຸປ຺ປທານໍ. ສມ຺ພຸທ຺ຘປ຺ປຏິກຸຏ຺ເຐນ ພຸທ຺ຘຄຣຫິເຕນ ອງ຺ຄວິຊ຺ຊານກ຺ຂຕ຺ຕວິຊ຺ຊາສຸປິນວິຊ຺ຊາຠູຕວິຊ຺ຊາທິນາ ອຎ຺ເຎນ ວາ.

໒໑໒. ອຎ຺ຎາຕການໍ ອປ຺ປວາຣິຕານໍ ວິຎ຺ຎາປນໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຍາຈນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ກາຍວຈີປໂຍໂຄ. ພຸທ຺ຘປ຺ປຏິກຸຏ຺ເຐນ ມິຈ຺ຉາຊີເວນ ປຈ຺ຈຍປຣິເຍສນາ ອເນສນາ. ອຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ອຸລ຺ລປນໍ ກຖນໍ ອຠູຕຸລ຺ລປນາ. ກຸຫນາທີຫີຕິ ກຸຫນາລປນາທີຫິ. ຕຕ຺ຖ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກສນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປ຺ປຏິເສວນສາມນ຺ຕຊປ຺ປນອິຣິຍາປຖສຓ຺ຐາປນວເສນ ຊນວິມ຺ຫາປນາ ກຸຫນາ. ວິຫາຣໍ ອາຄເຕ ມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິມຕ຺ຖາຍ ໂຠນ຺ໂຕ ອາຄຕາ, ກິໍ ຠິກ຺ຂູ ນິມນ຺ເຕຕຸ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມຍິ ຣາຊາ ປສນ຺ໂນ, ອສຸໂກ ຈ ອສຸໂກ ຈ ຣາຊມຫາມຕ຺ໂຕ ປສນ຺ໂນ’’ຕິ ວາ ອາທິນາ ນເຍນ ອາລປນາ ລປນາ. ຂາທນີຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຂາທນີຍໍ ລຠິຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນິມິຕ຺ຕກຣຓາທິ ເນມິຕ຺ຕກຕາ. ‘‘ອສ຺ສທ຺ໂຘ ອປ຺ປສນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຄຣຫຓານິ ຈ ‘‘ເອຕໍ ເອຕ຺ຖ ກເຖຖາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວາຈາຍ ¶ ¶ ອຸກ຺ຂິປນາທິ ຈ ນິປ຺ເປສິກຕາ. ອປ຺ເປນ ລາເຠນ ພຫຸກໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ອິຈ຺ຉນໍ ລາເຠນ ລາຠໍ ນິຊິຄີສນຕາ. ກຸລທູສາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຣູປິຍປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓຣູປິຍສໍໂວຫາຣາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ.

ມິຈ຺ຉາຊີວວິວຊ຺ຊນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໑໓. ສອຸປາຫໂນ…ເປ… ຈີວຣໍ ສີເສ ກຣິຕ຺ວາ ວາ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ອາຣາມໍ ນ ປວິເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຉຕ຺ໂຕຕິ ສີເສ ກຕຉຕ຺ເຕນ ສຉຕ຺ໂຕ. ໂອຄຸຓ຺ຐິໂຕຕິ ສສີສໍ ປາຣຸປິໂຕ. ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸປຈາຣສີມາສມີປໍ ປຕ຺ວາ ອຸປາຫນາໂອມຸຎ຺ຈນາທິສພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ອາຣາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ພ຺ຍຕິເຣກລທ຺ໂຘ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑໔. ປານີເຍນ ປາເທ ນ ໂຘເວຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຏິກ຺ກມນໍ ປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຕິຣູເປ ນິສຊ຺ຊ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປາຕພ຺ພໍ, ປຣິໂຠຊນີເຍນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປາທາ ໂຘວິຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຑ຺ຒຕເຣ ອາວາສິເກປິ ຈ ອຠິວາເທຍ຺ຍາຕິ ອິມິນາ ວສ຺ສໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນວເກນ ອາວາສິເກນ ອຠິວາທາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ ສຍນາສນນ຺ຕິ ‘‘ກຕມໍ ເສນາສນໍ ປາປຸຓາຕິ, ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖໍ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖໍ ວາ’’ຕິ ເສນາສນໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ອິທຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉາຍ ລກ຺ຂຓວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ອາວາສິກວຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕມຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖາທິກຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ‘‘ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ກວາຏໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ອາຄເມຕ຺ວາ ຆຏິກໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ກວາຏໍ ປຓາເມຕ຺ວາ ພຫິ ຐິເຕນ ອຸລ຺ໂລເກຕ຺ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເສນາສນວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ.

໒໑໕-໖. ຄມິໂກ ¶ ປກ຺ກເມຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ປຏິສາເມຕ຺ວາ’’ຕິອາທີນິມສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຣິຍາປທານິ. ທາຣຸມຕ຺ຕິກຠຓ຺ຑກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຎ຺ຈປີຐາທິທາຣຸຠຓ຺ຑໍ ຣຊນຠາຊນາທິມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑໍ. ປຏິສາເມຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຖິ ເຈ ອໂນວສ຺ສເກ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ. ຖເກຕ຺ວານາຕິ ທ຺ວາຣວາຕປາເນຫິ ປິຘາຍ ¶ . ສາຘຸກໍ ສງ຺ໂຄເປຕ຺ວານາຕິ ຈຕູສຸ ປາສາເຓສຸ ມຎ຺ຈໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ມຎ຺ເຈ ມຎ຺ຈສ຺ສ, ປີເຐ ປີຐສ຺ສ ອາໂຣປເນນ ເສນາສນສ຺ສ ອຸປຣູປຣິ ປຸຎ຺ຊກຣເຓນ ສາຘຸກໍ ສງ຺ໂຄປນໍ ກຕ຺ວາ. ນ ຈາຕິ ເນວ. ຄມິກວຕ຺ຕໍ.

໒໑໗-໘. ອາວາສິໂກຕິ ອິທໍ ‘‘ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີນໍ ກຕ຺ຕຸປທໍ. ນວກມ຺ມກຣຓາທິຠາຣນິຕ຺ຖຣຓຕາຍ ອາວາໂສ ວິຫາໂຣ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອາວາສິໂກ. ຍສ຺ສ ປນ ເກວລໍ ວິຫາເຣ ນິວາສນມຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ເນວາສິໂກ. ອຸໂຠປິ ເຕ ອິຘ ອາວາສິກ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕາ. ປາໂທທປ຺ປຠຸຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຠຸຕິ-ສທ຺ເທນ ປາທປີຐປາທກຖລິການໍ ຄຫຓໍ. ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວານ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ປຎ຺ຎເປ ສຍນາສນນ຺ຕິ ‘‘ເອຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເສນາສນໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສຍນາສນໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ປກາເສຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໑໙. ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູຫິ ນິວຸຕ຺ຖໍ. ໂຄຈຣາໂຄຈຣໍ ວເທຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣຄາໂມ ທູໂຣ, ອາສນ຺ໂນ’’ຕິ ວາ, ‘‘ກາລສ຺ເສວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕພ຺ພໍ, ທິວາ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ໂຄຈຣຎ຺ຈ, ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິການໍ ວາ ຄາໂມ, ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠິກ຺ໂຂ ວາ’’ຕິອາທິນາ ອໂຄຈຣຎ຺ຈ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຈ຺ຈປສ຺ສາວຏ຺ຐານານີຕິອາທີນິປິ ‘‘ວເທ’’ຕິ ອິມສ຺ເສວ ກມ຺ມວຈນານິ. ເສຂສມ຺ມຸຕິນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ສທ຺ຘສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ສງ຺ໂຆ ເສຂສມ຺ມຸຕິໍ ເທຕິ, ຕໍ ກຸລຎ຺ຈ.

໒໒໐. ປເວສນິກ຺ຂເມ ກາລນ຺ຕິ ‘‘ເກສຸຈິ ຐາເນສຸ ວາຬມິຄາ ວາ ອມນຸສ຺ສາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ອິມໍ ກາລໍ ປວິສິຕພ຺ພໍ ນິກ຺ຂມິຕພ຺ພຎ຺ຈາ’’ຕິ ¶ ເອວໍ ປເວສນິກ຺ຂເມ ຈ ກາລໍ. ເອຕໍ ປນ ອາສນປຎ຺ຎປນາທິກໍ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕໍ ວຸຑ຺ຒຕເຣ ອາຄເຕ ຈີວຣກມ຺ມາທິໍ ວາ ນາຕິຄິລານສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ວາ ຐເປຕ຺ວາປິ ກາຕພ຺ພໍ. ມຫາຄິລານສ຺ສ ປນ ເຠສຊ຺ຊເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ອາຣຠິຕພ຺ພໍ. ປຓ຺ຑິໂຕ ຫິ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ‘‘ກໂຣຫິ ຕາວ ເຠສຊ຺ຊໍ, ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ຈ ວເທຍ຺ຍ. ອປິຈ ພີຊເນນ ພີຊິຕພ຺ໂພ, ປາທາປິສ຺ສ ໂຘວິຕພ຺ພາ, ເຕເລນ ມກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ປິຏ຺ຐິ ເຈ ອາຄິລາຍຕິ, ສມ຺ພາເຘຕພ຺ພາ. ນວກສ຺ສ ປນ ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ‘‘ອິທມາສນໍ, ເອຕ຺ຖ ນິສີທາ’’ຕິອາທິນາ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິສິນ຺ໂນເຍວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນິສິນ຺ໂນເຍວາຕິ ອິມິນາ ‘‘ຐິໂຕເຍວາ’’ຕິອາທິໍ ອຸປລກ຺ເຂຕິ. ສມຸທ຺ທິເສຕິ ອາທເຣນ ວເທຍ຺ຍ. ອາວາສິກວຕ຺ຕໍ.

‘‘ວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ¶ ປນ ສາມຎ຺ເຎນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ອຕິອລ຺ລີຍິຕ຺ວາ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ມຫາເຖຣສ຺ສ ນິສິນ຺ນາສນໂຕ ເອກໍ ທ຺ເວ ອາສນານິ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ນິສີທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ນ ນວາປິ ຠິກ຺ຂູ ອາສເນນ ປຏິພາຫິຕພ຺ພາ, ນ ສງ຺ຆາຏິໍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິສີທິຕພ຺ພໍ, ສທ຺ທໍ ອກຕ຺ວາ ອຸທກກິຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຍຖາ ສູປສ຺ສ ໂອກາໂສ ໂຫຕິ, ເອວມຕ຺ຕາຍ ໂອທໂນ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ໂພ, ເຖເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອປ຺ປກໍ ໂອທນາທິກໍ ສພ຺ພໍ ສພ຺ເພສໍ ສມກໍ ສມ຺ປາເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຕາວ ເຖເຣນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ນ ຕາວ ອຸທກໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຠຕ຺ຕຄ຺ຄໂຕ ນິວຕ຺ຕນ຺ເຕຫິ ຍຖານຸຣູປໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຣຬາຍ ປາຬິຍາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວມາທິກຎ຺ຈ ຕທນຸຣູປໍ ເສຂິຍວຕ຺ຕຎ຺ຈ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ຠຕ຺ຕຄ຺ຄວຕ຺ຕຎ຺ຈ ສາຘຸກໍ ອຕຣມາເນນ ຄາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພ, ‘‘ອິມິນາ ປວິສິສ຺ສາມິ, ອິມິນາ ນິກ຺ຂມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິເວສນໍ ປວິສນ຺ເຕນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ, ນາຕິສຫສາ ປວິສິຕພ຺ພໍ, ນາຕິສຫສາ ນິກ຺ຂມິຕພ຺ພໍ, ນາຕິທູເຣ ນຈ຺ຈາສນ຺ເນ ¶ ຐາຕພ຺ພໍ, ນາຕິຈິຣໍ ຐາຕພ຺ພໍ, ນາຕິລຫຸກໍ ນິວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ທາຕຸກາມຕາກາຣໍ ຎຕ຺ວາ ຐາຕພ຺ພໍ, ໂຍ ປຐມໍ ຄາມໂຕ ປຏິກ຺ກມຕິ, ເຕນ ອາສນປຎ຺ຎປນາທິ ສພ຺ພໍ ກາຕພ຺ພໍ, ໂຍ ປຈ຺ຉາ, ເຕນ ອາສນຸທ຺ຘຣຓາທິ ສພ຺ພໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວມາທິກຎ຺ຈ ຕທນຸຣູປໍ ເສຂິຍວຕ຺ຕຎ຺ຈ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ປິຓ຺ຑຈາຣິກວຕ຺ຕຎ຺ຈ ກາຕພ຺ພໍ.

ເສນາສນຏ຺ຐາເນ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕຎ຺ຈ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສາຘຸກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ ອຕຣມາເນນ ຄາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ປິຓ຺ຑຈາຣິກວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ປານີຍປຣິໂຠຊນີຍອຄ຺ຄິອຣຓິສຫິຕກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑາ ອຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ, ນກ຺ຂຕ຺ຕປທານິ ສກລານິ ວາ ເອກເທສານິ ວາ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ, ທິສາກຸສເລນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອາຣຎ຺ຎິກວຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍເຍວ ໂຫຕີຕິ ອວຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໒໒໑. ສມ຺ມຸຂາ ປຣມ຺ມຸຂາຕິ ສສ຺ສ ມຸຂໍ, ປຣສ຺ສ ມຸຂນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ, ສມ຺ມຸເຂນ ປຣມ຺ມຸເຂນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາຕິ ເຠທາ ທຸເວ ວິກປ຺ປນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ ¶ . ເຠທາຕິ ວິເສສໂຕ. ອຖ ວາ ສສ຺ສ ມຸຂໍ ມຸຂສມ຺ພນ຺ຘິວຈນໍ ອສ຺ສາ ວິກປ຺ປນາຍາຕິ ສມາໂສ. ຕຖາ ປຣມ຺ມຸຂາ. ສມ຺ມຸຂາ ຈ ປຣມ຺ມຸຂາ ຈ, ຕສ຺ສາ ເຠໂທ, ຕໂຕ. ສມ຺ມຸຂາຍ ສມ຺ມຸຂວິກປ຺ປນາຍ. ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິກປ຺ປນວິຘານໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣວິຘານຎ຺ຈ ຊານນ຺ຕສ຺ສ.

໒໒໒. ເຕນາຕິ ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວິກປ຺ເປຕິ, ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ. ປຣິໂຠຄາທິກນ຺ຕິ ປຣິໂຠຄໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ.

໒໒໔-໕. ອປຣາ ¶ ສມ຺ມຸຂາເວກາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ປກ຺ຂນ຺ຕເຣ, ອຖ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອປິ-ສທ຺ທຕ຺ໂຖ ວາ ວາ-ສທ຺ໂທ, ໂສ ອປຣາ-ສທ຺ທໂຕ ປຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອປຣາປິ ເອກາ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມີນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິອາທີສຸ ຕິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຕິສ຺ສາຍ ສິກ຺ຂມານາຍ ຕິສ຺ສາຍ ສາມເຓຣິຍາ ຕິສ຺ສສ຺ສ ສາມເຓຣສ຺ສາຕິປິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ.

໒໒໖. ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາຕິ ປຣມ຺ມຸເຂນ ວິກປ຺ປເນນ, ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາຕິ ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ກຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໒໗. ມິຕ຺ໂຕຕິ ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ. ສນ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕມິຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິກປ຺ປນານໍ ກິໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ? ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາຍ ຕາວ ສຍໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປເຣນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕິ, ເຕເນວ ສາ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ນາມ ຊາຕາ. ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາຍ ປເຣເນວ ວິກປ຺ປາເປຕ຺ວາ ປເຣເນວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕິ, ເຕເນວ ສາ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ນາມ ຊາຕາຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ນານາກຣຓນ຺ຕິ.

໒໒໘. ທູຣສນ຺ຕິກຕ຺ເຕກຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາສນ຺ນທູຣຠາໂວ ອຘິຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໒໒໙. ທສາຫໍ…ເປ… ປຈ຺ຈາສາຍ ສຕິ ມາສກໍ ນາຘິຏ຺ຐິຕວິກປ຺ປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໍ ນຸປ຺ປາທຍຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທສ ອຫານິ ສມາຫຏານິ ທສາຫໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ທຸຕິຍາ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ທິວສໍ ຈີວຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ສ ໂຍ ອຣຸໂຓ, ໂສ ອຸປ຺ປນ຺ນທິວສນິສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວເສນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາທເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທສາຫ’’ນ຺ຕິ. ມາສເມກໍ ວາຕິ ‘‘ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກໍ ¶ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກມາສ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໙ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ¶ ກຖິນຕ຺ຖເຕ ປຎ຺ຈ ມາເສຕິ ລພ຺ຠຕິ. ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຕໍ ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣຕິ ສມາໂສ. ປາຣິປູຣຕ຺ຖນ຺ຕິ ປາຣິປູຣິ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ກິຣິຍາວິເສສນໍ, ປາຣິປູຣິປ຺ປໂຍຊນໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອູນສ຺ສາຕິ ຍຕ຺ຕເກນ ກຍິຣມານໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຈີວຣໍ ປໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕກຕາຠາວໂຕ ອູນສ຺ສ ເອກາທສມາສສຕ຺ຕມາສສງ຺ຂາເຕ ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມູລຈີວຣສ຺ສ. ປຈ຺ຈາສາ ສຕີຕິ ‘‘ສງ຺ຆາທິໂຕ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ລຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສຕິຍາ ປຈ຺ຈາສາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠຍມ຺ປິ ຍ-ກາຣໂລເປນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ສຕີຕິ ວາ ນິປາໂຕ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວາຫ. ເອຕ຺ຖ ປນ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ທສາຫາຕິກ຺ກມນາທີສຸ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ວິກປ຺ປນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໓໐. ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ກາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ກິຕກໂຍເຄ ກຕ຺ຕຣິ ຉຏ຺ຐີ. ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ຈ ນາມ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອນິສ຺ສິເຕນ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ, ອາປຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ອນາປຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ລຫຸກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ຄຣຸກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ອຸຠຍານິ ໂຂ ປນສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂານິ ວິຕ຺ຖາເຣນ ສ຺ວາຄຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ສຸວິຠຕ຺ຕານິ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕີນິ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕານິ ສຸຕ຺ຕໂສ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອນິສ຺ສິເຕນ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໐໓) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕພ຺ຍຕ຺ໂຕ ຈ ພຫຸສ຺ສຸຕພ຺ຍຕ຺ໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ສຸວິຠຕ຺ຕານີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຠຕ຺ຕານິ ປທປຈ຺ຈາຠຏ຺ຐສງ຺ກຣໂທສວິຣຫິຕານິ. ສຸປ຺ປວຕ຺ຕີນີຕິ ປຄຸຓານິ ວາຈຸຄ຺ຄຕານິ. ສຸວິນິຈ຺ຉິຕານິ ¶ ສຸຕ຺ຕໂສຕິ ຂນ຺ຘກປຣິວາຣໂຕ ອາຫຣິຕພ຺ພສຸຕ຺ຕວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິນິຈ຺ຉິຕານິ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສຕິ ອກ຺ຂຣປທປາຣິປູຣິຍາ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕານິ ອກ຺ຂຓ຺ຑານິ ອວິປຣີຕກ຺ຂຣານິ. ເອເຕນ ອຏ຺ຐກຖາ ທີປິຕາ. ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຫິ ເອສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ໂຫຕີຕິ. ພຫຸສ຺ສຸຕພ຺ຍຕ຺ໂຕ ປນ ເຍນ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ທ຺ເວ ມາຕິກາ ປຄຸຓາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ, ປກ຺ຂທິວເສສຸ ຘມ຺ມສວນຕ຺ຖາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠາຓວາຣາ, ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ປຣິສານໍ ປຣິກຖນຕ຺ຖາຍ ອນ຺ຘກວິນ຺ທມຫາຣາຫຸໂລວາທອມ຺ພຏ຺ຐສທິໂສ ເອໂກ ກຖາມຄ຺ໂຄ, ສງ຺ຆຠຕ຺ຕມງ຺ຄລາມງ຺ຄເລສຸ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ຕິສ຺ໂສ ¶ ອນຸໂມທນາ, ອຸໂປສຖປ຺ປວາຣຓາທິຊານນຕ຺ຖໍ ກມ຺ມາກມ຺ມວິນິຈ຺ຉໂຍ, ສມຓຘມ຺ມກຣຓຕ຺ຖໍ ສມາຘິວເສນ ວິປສ຺ສນາວເສນ ວາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປຣິໂຍສານເມກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເອຕ຺ຕກໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ, ສ຺ວາຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນຕ຺ຖິ ນິສ຺ສາຍ ກາຣິຍນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ວາເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ນິສ຺ສຍກາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ນິສ຺ສເຍນ ກາຣິຍນ຺ຕິ ສມາໂສ. ຊີວສ຺ສ ຍຕ຺ຕໂກ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ຍາວຊີວໍ.

໒໓໑. ເຕນ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ເຕນ ເອວໍ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກໍສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໍສນ຺ຕິ ເອໂກ ອໍໂສ ອສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ກິຣິຍາວິເສສນໍ ວາ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເອກສ຺ມິໍ ອໍເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຊລິ ກຣປຸໂຏ. ຍາວຕຕິຍກໍ ວເທຕິ ອຸປສມ຺ປທາຍ ສຏ຺ຐິວສ຺ເສນ ສຕ຺ຕຕິວສ຺ເສນ ວາປິ ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ນວກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຍາວຕຕິຍກໍ ວຈນໍ ກເຣຍ຺ຍ. ຍາວຕຕິໂຍ ວາໂຣ ອສ຺ສາຕິ ກິຣິຍາວິເສສນສມາໂສ. ອາຍສ຺ມໂຕຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ. ວຈ຺ຉາມີຕິ ວສາມິ. ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາປິ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ໂຫຫີ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕໍ ປນ ‘‘ອາຈຣິໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’’ຕິ ວຈນໍ ວິເສໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ວາຈາເຠທໂຕ ¶ ນ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເກວລເມຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍຸປຊ຺ຌາຍຄຫເຓ, ຄາມປ຺ປເວສນາທີສຸປິ ເອວເມວ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອາວຸໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ວາ ‘‘ຄາມປ຺ປເວສນໍ ອາປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໒໓໒. ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປກ຺ກນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ. ປກ຺ກນ຺ເຕຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍ ອາຈຣິເຍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກ ອນ຺ເຕວາສິເກ ຈ ຄາມາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ຄເຕ. ເຕສຸ ເຍນ ເກນຈິ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສຸເຍວ ເຍນ ເກນຈິ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕປິ ຕໍ ຕໍ ນິຍມໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕປິ ອນາປຸຈ຺ຉາ ປນ ອຸປຈາຣສີມາຕິກ຺ກເມນ ປກ຺ກນ຺ເຕປິ ນິສ຺ສໂຍ ສມ຺ມຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ປກ຺ຂສງ຺ກນ຺ເຕຕິ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ຂສງ຺ກນ຺ເຕ ຈາປິ ວິພ຺ຠນ຺ເຕ ຈາປິ ມຣເຓນ ຈ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອາຓຕ຺ຕິ ນາມ ‘‘ປຓາເມມິ ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມາ ອິຘ ປວິສາ’’ຕິອາທິກາ ນິສ຺ສຍປ຺ປຓາມນາ. ຕາຍ ປຓາມິເຕນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ຂມາເປຕພ຺ພາ. ອຂມນ຺ເຕສຸ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ມຫາເຖເຣ ຄເຫຕ຺ວາປິ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາປິ ຂມາເປຕພ຺ພາ. ນ ຂມນ຺ຕິ ເຈ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສຠາຄານໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕພ຺ພໍ. ເຍນ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ຕຕ຺ຣ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສຠາຄານໍ ສນ຺ຕິເກ ວສິຕຸໍ, ຕໍເຍວ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ¶ ອປ຺ປຓາເມນ຺ໂຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ສາຕິສາໂຣ ໂຫຕິ, ປຓາເມນ຺ໂຕ ອນຕິສາໂຣ ໂຫຕິ. ອຸປຊ຺ຌາຍມ຺ຫິ ນາຘິມຕ຺ຕໍ ເປມໍ ໂຫຕິ, ນາຘິມຕ຺ໂຕ ປສາໂທ ໂຫຕິ, ນາຘິມຕ຺ຕາ ຫິຣີ ໂຫຕິ, ນາຘິມຕ຺ໂຕ ຄາຣໂວ ໂຫຕິ, ນາຘິມຕ຺ຕາ ຠາວນາ ໂຫຕິ. ອິເມຫິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ…ເປ… ໂຫຕິ (ມຫາວ. ໖໘). ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ ¶ , ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ອນ຺ເຕວາສິກໍ ອປ຺ປຓາເມນ຺ໂຕ ອາຈຣິໂຍ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໘໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ອສມ຺ມາວຕ຺ຕນ຺ເຕ ອນ຺ເຕວາສິກສທ຺ຘິວິຫາຣິເກ ອປ຺ປຓາເມນ຺ຕາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠາວນາຕິ ເມຕ຺ຕາຠາວນາ. ອຸປຊ຺ຌາຍສໂມຘານໍ ປນ ຕສ຺ສ ທສ຺ສນສວນວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ;

ເອທິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ອລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໕໙) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ອລຊ຺ຊິໍ. ນິສ຺ສຍໍ ເທນ຺ເຕນາປິ ລຊ຺ຊິໂນເຍວ ທາຕພ຺ພໍ. ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ອລຊ຺ຊີນໍ ນິສ຺ສໂຍ ທາຕພ຺ໂພ. ໂຍ ທເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພສ຺ສ ກຕິປາຫໍ ອາຈາຣໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ອປຸພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘິສທ຺ທຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພ-ສທ຺ເທນ ປຸພ຺ພວາໂສ ຄຫິໂຕ, ນຕ຺ຖິ ປຸພ຺ໂພ ອສ຺ສາຕິ ອປຸພ຺ພໍ, ນວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ວາ ປຣິມາຓເມເຕສນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປຣິມາຓ-ສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍວາຈິໂນປິເຕ ສງ຺ຂ຺ຍາມຕ຺ຕວາຈິໂນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈຕຸປຎ຺ຈສງ຺ຂ຺ຍາປຣິມາຓເມວ ສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍມາຫ, ຕສ຺ມາ ວິຄ຺ຄຫປທຕ຺ເຖຫິ ຠິນ຺ໂນ ອຎ຺ຎປທຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ສມາໂສ. ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ໂຍ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ, ຕຕ຺ຖ ຈາຍໍ ສມາໂສ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ, ຈຕຸປຎ຺ຈ ອຫານິ, ເຕສໍ ອຫານໍ ສມາຫາໂຣ ຈຕຸປຎ຺ຈາຫໍ. ຠິກ຺ຂຸສຠາຄຕນ຺ຕິ ສມາໂນ ຠາໂຄ ລຊ຺ຊິຕາສງ຺ຂາໂຕ ໂກຏ຺ຐາໂສ ເຍສໍ, ຠິກ຺ຂູຫິ ສຠາຄາ, ເຕສໍ ຠາໂວ ຠິກ຺ຂຸສຠາຄຕາ, ຕໍ, ເປສລຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຖໂຣ ລຊ຺ຊີ’’ຕິ ຊານນ຺ເຕນ ປນ ປກຕິຍາ ນິສ຺ສຍທານຏ຺ຐານໍ ¶ ຄເຕນ ຈ ຕທເຫວ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ເອກທິວສມ຺ປິ ປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ¶ ‘‘ໂອກາເສ ອລຠນ຺ເຕ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຍຕິ, ອຣຸຓໍ ອຸຄ຺ຄຕມ຺ປິ ນ ຊານາຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ລທ຺ຘປຣິຫາເຣນາປິ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

໒໓໔. ‘‘ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ກມ຺ມນິ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ອວຸຕ຺ຕກຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອທ຺ຘິກສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນໍ, ‘‘ອທ຺ຘິເກນາ’’ ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນາ’’ຕິ ປນ ສຣູເປເນວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ວສິຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມໍ. ຠາເວ ຫິ ຕຸໍ-ປຈ຺ຈໂຍ, ວາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາຈິຕສ຺ສາຕິ ‘‘ຄິລານຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິເສສນໍ. ສເຈ ປນ ‘‘ຍາຈາຫິ ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ຄິລາໂນ ມາເນນ ນ ຍາຈຕິ, ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອຣຎ຺ເຎ ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນ ຜາສຸກນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ວສນ຺ຕສ຺ສ ປຏິລທ຺ຘຕຣຸຓສມຖວິປສ຺ສນາວິເສສຠາຄິຕາວເສນ ຜາສຸ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ຕາທິສໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນ ອາຣຎ຺ຎເກນ. ທາຍເກ ອສນ຺ເຕຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ຕາວາຕິ ອວຘິມ຺ຫິ, ອທ຺ຘິກາທີຫິ ຍາວ ນິສ຺ສຍທາຍໂກ ລພ຺ຠຕິ, ຕາວ, ອາຣຎ຺ຎເກນ ປນ ‘‘ປຏິຣູເປ ນິສ຺ສຍທາຍເກ ສຕິ ນິສ຺ສາຍ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາ, ຕາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສເຈ ປນ ອາສາຬ຺ຫິມາເສ ອາຈຣິໂຍ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ຍຕ຺ຖ ນິສ຺ສໂຍ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໑). ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ປນ ນິພທ຺ຘວາສໍ ວສິຕພ຺ພໍ, ນິສ຺ສໂຍ ຈ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໑) ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອມ຺ຫາກໍ ປນ ເກຈິ ອນ຺ເຕວາສິກຕ຺ເຖຣາ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ວສ຺ສໍ ນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ໂຍ ນ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໖) ຈ ‘ນ ຠິກ຺ຂເວ ຕທຫຸ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ວສ຺ສໍ ອນຸປຄນ຺ຕຸກາເມນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາວາໂສ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ອຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໖) ປາຬິວຈນໂຕ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ¶ ນິສ຺ສຍໍ ອລຠມາເນນປິ ນ ສກ຺ກາ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ວສ຺ສໍ ອນຸປຄນ຺ຕຸໍ. ‘ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ປນາ’ຕິອາທີສຸ ປນ ຈ-ສທ຺ໂທ ອນ຺ວາຈຍຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ເຕນາປິ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ວທິໍສຸ.

ມຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເອວມໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ຠຄວຕາ ອນຸປຄມເນ ທຸກ຺ກຏໍ ອນນ຺ຕຣາຍິກສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ‘ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາເຍນ ປຸຣິມິກໍ ອນຸປຄເຕນ ປຈ຺ຉິມິກາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາ’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣາໂຍ ຈ ນາມ ອນ຺ຕຣາ ເວມຊ຺ເຌ ເອຕີຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ໂຍ ໂກຈິ ພາຘກປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ອຘິປ຺ເປໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘ນ ລຠນ຺ຕິ ປຕິຣູປໍ ອຸປຏ຺ຐາກໍ, ເອເສວ ອນ຺ຕຣາໂຍຕິ ປກ຺ກມິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໒໐໑) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ພາຘກປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ ¶ . ນິສ຺ສຍາລາໂຠປິ ອນ຺ຕຣາໂຍຕ຺ເວວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສກ຺ກາ ຫິ ວຕ຺ຕຸໍ ‘ອນ຺ຕຣາໂຍ ວສ຺ສູປຄໂມ ສນ຺ນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ຕຣຸຓສມຖວິປສ຺ສນາລາຠີນໍ ກໂຕກາໂສ ວິຍາ’ຕິ. ຕຣຸຓສມຖວິປສ຺ສນາລາຠີນມ຺ປິ ຫິ ກໂຕກາເສປິ ‘ສເຈ ປນ ອາສາຬ຺ຫິມາເສ ອາຈຣິໂຍ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ຍຕ຺ຖ ນິສ຺ສໂຍ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ອມ຺ຫາກໍ ຄຣູຫິ ຈ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ມຫາວຄ຺ຄ ໓.໑໒໑) ‘ອາຈຣິຍໍ ອາຄເມນ຺ຕສ຺ເສວ ເຈ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວໂສ ໂຫຕິ, ໂຫຕຸ, ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ຕຕ຺ຖ, ຍຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍທາຍກໍ ລຠຕີ’ຕິ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສປິ ນິສ຺ສຍຕ຺ຖາຍ ຄມນເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ຈ ປນ ມຫາກາຣຸຓິໂກປິ ຠຄວາ ‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານຸປຏ຺ຐາເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິສ຺ສຍໍ ອລຠມາເນນ ຍາຈິຍມາເນນ ອນິສ຺ສິຕເກນ ວຕ຺ຖຸ’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໑) ຄິລານວິສເຍປິ ນິສ຺ສຍໍ ຄຣຸກໍ ກຕ຺ວາ ປຏ຺ຐເປສິ. ຍໍ ປນ ອນິສ຺ສຍໍ, ຕໍ ອນນ຺ຕຣາຍໍ ນິສ຺ສຍມຸຕ຺ຕກສ຺ສ ວສ຺ສູປຄມນໍ ວິຍ. ອປິຈ ນາວາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປນ ວສ຺ສາເນ ອາຄເຕປິ ນິສ຺ສຍໍ ອລຠນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ນາວາຍ ¶ ຄຈ຺ຉໂຕເຍວ ອາເວຓິກາ ອນາປຕ຺ຕິກຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ນິສ຺ສຍາລາໂຠ ພາຘກປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ວສ຺ສູປຄມນສ຺ສ, ນ ວສ຺ສູປຄມນໍ ນິສ຺ສຍສ຺ສາຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍເຍວ ນິສ຺ສຍາລາໂຠ. ຕໂຕເຍວ ຏີກາຍໍ ‘ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ປນ ອນິສ຺ສິເຕນ ວຕ຺ຖຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາເຍວ ຈ ‘ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ປນາ’ຕິອາທີສຸ ນິສ຺ສຍທາຍເກ ສຕິ ນິພທ຺ຘວາສໍ ວສິຕພ຺ພຎ຺ຈ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ ຈ ໂຫຕີຕິ ຄມນກິຣິຍາຍ ຂີຍມານຕາວເສນ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ນິສ຺ສຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໓໕. ພນ຺ຘີຍຕິ ອເນນາຕິ ພນ຺ຘນໍ, ກາຍສ຺ສ ພນ຺ຘນໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ, ນຕ຺ຖິ ກາຍພນ຺ຘນເມຕສ຺ສາຕິ ອກາຍພນ຺ຘໂນ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວາ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວາ ປວິເສຍ຺ຍ ເຈ, ທຸກ຺ກຏໍ. ອສຕິຍາ ຄໂຕ ຍຕ຺ຖ ສຣຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ພນ຺ເຘຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄໂຕຕິ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ຄໂຕ. ສຣິຕ຺ວາ ຍາວ ນ ພນ຺ຘຕິ, ນ ຕາວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕພ຺ພໍ.

໒໓໖. ‘‘ປຏ຺ຏິກາ’’ຕິອາທິນາ ¶ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ປຏ຺ຏິກາຕິ ປກຕິວີຕາ ວາ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏກຂຊ຺ຊູຣິປຕ຺ຕວາຍິມາ ວາ. ສູກຣານໍ ອນ຺ຕໍ ສູກຣນ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ຕໍສທິສໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈຕຸຣສ຺ສໍ ອກຕ຺ວາ ສຊ຺ຊິຕໍ ມຸທ຺ທິກກາຍພນ຺ຘນມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອກາ ຣຊ຺ຊູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ຣຊ຺ຊຸກໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕນ ເອກຄຸຓເມວ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ທິຄຸຓໍ ປນ ອກຕ຺ວາ ສຕວາຣມ຺ປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ ປນ ເອກມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ ¶ . ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ‘‘ພຫຸຣຊ຺ຊຸກ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕທນຸໂລມິກາຕິ ເຕສໍ ປຏ຺ຏິກາສູກຣນ຺ຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ເວ ອິເມ ຍຖາກ຺ກມມນຸໂລມິກາ.

໒໓໗-໘. ປຏ຺ຏິກາ ກີທິສີ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິ. ປຏ຺ຏິກາ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏກຂຊ຺ຊູຣິປຕ຺ຕາ ວາ ມຏ຺ຐາ ວາ ລພ຺ຠາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຓ຺ຏກ-ສທ຺ເທນ ປຕ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ຈ ຕທາກາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຸປຈາຣໂຕ ຫິ ມຈ຺ຉານໍ ກຓ຺ຏກາກາໂຣ ຈ ຂຊ຺ຊູຣີນໍ ປຕ຺ຕາກາໂຣ ຈ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສມາໂສ. ມຏ຺ຐາຕິ ປກຕິວີຕາ. ຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ເອເຕ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏກາທໂຍ ມຏ຺ຐາ ວິກາຣຣຫິຕາ ປຏ຺ຏິກາ ຈ ຕທນ຺ໂຕຄຘາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ເຕສມນ຺ໂຕຄຘຕາ? ຍໂຕ ຕານິເຍວ ປຏ຺ຏິກາ ນາມາຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປກຕິວີຕາ ວາ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏກວາຍິມາ ວາ ປຏ຺ຏິກາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໗໘). ເອຕ຺ຖ ປນ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏເກເຍວ ຂຊ຺ຊູຣິປຕ຺ຕໍ ປວິຏ຺ຐໍ. ຈຕສ຺ໂສປິ ທສາ ລພ຺ຠາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈຕສ຺ໂສຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ອູນາປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ອນ຺ເຕຕິ ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ອຸຠຍນ຺ເຕ ທິຄຸຓສຸຕ຺ຕກໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄຸໂຓ ພນ຺ຘນຠູຕໍ ສຸຕ຺ຕກໍ ຄຸຓສຸຕ຺ຕກໍ. ‘‘ຄຸໂຓ ປຏລຣາສີສຸ, ອານິສໍເສ ຈ ພນ຺ຘເນ’’ຕິ ຫິ ອຠິຘານປ຺ປທີປິກາ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຄຸຓສຸຕ຺ຕການໍ ສມາຫາໂຣ ທິຄຸຓສຸຕ຺ຕກໍ. ຕໍ ທສາມຸຂສ຺ສ ຖິຣຠາວາຍ ໂກຏ຺ເຏຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ໂສຠນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ມາລາທິ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ມາລາທິໍ ກກ຺ກຏຈ຺ຉາທິໍ ກຸຎ຺ຊຣຈ຺ຉາທິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄຸຓສຸຕ຺ຕກໂກຏ຺ຏິຕາ ປຏ຺ຏິກາ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ມາລາທິ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕາທິສໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວິກາຣຣູປໍ ຄຍ຺ຫຕິ. ກກ຺ກຏານໍ ວິຍ ອຈ຺ຉີນິ, ຕານິ ອາທີນິ ຍສ຺ສາຕິ ສມາໂສ. ຕຖາ ກຸຎ຺ຊຣຈ຺ຉາທິນ຺ຕິ.

໒໓໙. ຆຏກນ຺ຕິ ¶ ຆຏກາກາຣວຏ຺ຏເລຂາຣູປໍ. ມກຣມຸຂາທິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມກຣມຸຂໍ ນາມ ມກຣມຸຂສຓ຺ຐານໍ ¶ . ພິນ຺ທຸ ປນ ອາຄມວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເທຑ຺ຑຸຠສີສາທິວິກາຣຣູປໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ທສາມຸເຂຕິ ທສານໍ ມຸຂຠູເຕ ອນ຺ເຕ ເອຕານິ ນ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິເຘ ອຸຠນ຺ເຕ ຆຏກາ ເລຂາ ອຎ຺ຎໍ ຈິຕ຺ຕກຎ຺ຈ ນ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຆຏກາຕິ ຆຏກໂຕ. ເລຂາຕິ ເລຂາຍ. ປຎ຺ຈມິຍາ ໂລໂປ. ວິເຘຕິ ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ປາສນ຺ເຕ ທສາມູເລ ຕສ຺ສ ຖິຣຠາວຕ຺ຖໍ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ທນ຺ຕວິສາຓາທິມເຍ ວິເຘ.

໒໔໐. ເທຑ຺ຑຸຠກນ຺ຕິ ອຸທກສປ຺ປສີສສທິສໍ. ມຸຣຊນ຺ຕິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ມຸຣຊວຏ຺ຏິສຓ຺ຐານໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ. ຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ມຸຣຊນ຺ຕິ ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ເອກາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ກຕຣຊ຺ຊູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ມທ຺ທວີຓນ຺ຕິ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ. ກລາພຸກນ຺ຕິ ພຫຸຣຊ຺ຊຸກໍ. ເຕສໍ ‘‘ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທ຺ເວ ມຊ຺ຌິມາຕິ ມຊ຺ເຌ ຠວາ ມຸຣຊມທ຺ທວີຓສງ຺ຂາຕາ ທ຺ເວ.

໒໔໑. ຄຓ຺ຐິໂຍ ຈາປີຕິ ຈີວຣສ຺ສ ຄຓ຺ຐິໂຍ ຈາປິ. ຕມ຺ມຍາຕິ ເຕຫິ ເວຬຸອາທີຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ປສງ຺ເຄນ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ກາຍພນ຺ຘນນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໔໒. ຊາຕາຊາຕາຕິ ¶ ທຸວິຘາຕິ ຊາຕາ ປຖວີ ອຊາຕາ ປຖວີຕິ ປຖວີ ທຸວິຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ຊາຕປຖວິຎ຺ຈ ອຊາຕປຖວິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ຕາສໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຸທ຺ຘາ’’ຕິອາທິນາ. ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກປໍສຸກາ ຈ ອທຑ຺ຒາ ຈ ພຫຸມຕ຺ຕິກປໍສຸກາ ຈ ຈາຕຸມາສາຘິໂກວຏ຺ຐປໍສຸມຕ຺ຕິກຣາສິ ຈ ຊາຕາ ປຖວີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຕ຺ຕິກາ ຈ ປໍສຸ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ສຸທ຺ຘາ ອປ຺ປສກ຺ຂຣາທິຕາຍ ມຕ຺ຕິກາ ປໍສໂວ ຍສ຺ສາຕິ ພາຫິຣຕ຺ໂຖ. ອທຑ຺ຒາຕິ ອຸທ຺ຘນປຈນາທິວເສນ ຕຖາ ຕຖາ ¶ ອທຑ຺ຒາ. ສາ ປນ ວິສຸໍ ນຕ຺ຖິ, ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາວ ເວທິຕພ຺ພາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ, ເຕຫິ ສຫິໂຕ ອຕິເຣໂກ ກາໂລ, ຕສ຺ມິໍ ໂອວຏ຺ໂຐຕິ ສມາໂສ. ໂອວຏ຺ໂຐຕິ ເຍນ ເກນຈິ ອຸທເກນ ໂອວຏ຺ໂຐ. ພຸຘາ ປນ ‘‘ອາກາສໂຕ ວຸຏ຺ຐອຸທເກເນວ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຫຣິຕ຺ວາ ປຕິຕພິນ຺ທຸນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ໂອວຏ຺ໂຐ’’ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຐິຕຕນຸກທ຺ທໂມ ວຏ຺ຏຕິ, ພຫໂລ ຕຸ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໘໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິນຍລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ນ ຕໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ປໍສຸມຕ຺ຕິການໍ ຣາສິ ປໍສຸມຕ຺ຕິກຣາສິ. ຈຕຸ…ເປ… ວຏ຺ໂຐ ປໍສຸມຕ຺ຕິກຣາສິ ຍສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ໂຖ, ກມ຺ມຘາຣໂຍ ວາ.

໒໔໓. ວາລຸກາ ຈ ທຑ຺ຒາ ຈ ເຍຠຸຍ຺ຍສກ຺ຂຣາທິມຫີປິ ຈ ຈາຕຸມາໂສມວຏ຺ຐໂກ ວຸຕ຺ຕຣາສິ ຈ ທຸຕິຍາ ຠູມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ສກ຺ຂຣາ ຈ ປາສາຓາ ຈ ມຣຸມ຺ພາ ຈ ກຖລາ ຈ ວາລຸກາ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ສຸທ຺ຘາ ສກ຺ຂຣ…ເປ… ວາລຸກາ ຍສ຺ສາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ຫຕ຺ຖມຸຏ຺ຐິນາ ຄເຫຕພ຺ພປ຺ປມາຓາ ສກ຺ຂຣາ, ຕໂຕ ອຸປຣິ ປາສາຓາ, ກຏສກ຺ຂຣາ ມຣຸມ຺ພາ, ກປາລຂຓ຺ຑານິ ກຖລາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ທຸຕິຍາຕິ ອຊາຕາ. ວຸຕ຺ຕຣາສີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ມຕ຺ຕິກປໍສຸສິຣາ.

໒໔໔. ກີທິສີ ¶ ເຍຠຸຍຸມຕ຺ຕິກາທີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ຠາຄາ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ສ ຠູມິຍາຕິ ຍສ຺ສາ ຠູມິຍາ. ເສເສສຸປີຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍປໍສຸເຍຠຸຍ຺ຍສກ຺ຂຣເຍຠຸຍ຺ຍປາສາຓາທີສຸ.

໒໔໕. ‘‘ປາຈິຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ຊາເຕ ຊາຕສຎ຺ຎິສ຺ສ ຂຓເນ ປາຈິຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຊາເຕຕິ ຊາເຕ ຠູມິຠາເຄ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ວາ, ຊາຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຊາເຕ ທ຺ເວຬ຺ຫສ຺ສ ວິມຕິສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຊາເຕ ອຊາຕສຎ຺ຎິສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ອາຓາປເນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຊາຕສຎ຺ຎິສ຺ສາຕິ ອຊາຕາຕິ ສຎ຺ຎາ ອຊາຕສຎ຺ຎາ, ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຊາຕສຎ຺ຎີ, ຕສ຺ສ.

໒໔໖. ເອກາຍາຓຕ຺ຕິຍາ ເອກາຕິ ສເຈ ສກິໍ ອາຓຕ຺ໂຕ ທິວສມ຺ປິ ຂຓຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ເອກາ ເອວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາຈໂສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວາຈໂສຕິ ວິຈ຺ຉາຍໍ ໂສ, ວາຈາຍ ວາຈາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໗. ‘‘ອິມໍ ຐານໍ ຂຓ ວາ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຫິ ວາ’’ຕິ ໂຍຊນາ ¶ . ‘‘ວຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ກຕ຺ຕຸປທວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ‘‘ອິມໍ ຐານໍ ຂຓາ’’ຕິອາທິປ຺ປກາໂຣ ວຈນາຍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ‘‘ອາວາຏໍ ຂຓ, ກນ຺ທໍ ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ.

໒໔໘. ‘‘ອິມສ຺ສ ຖມ຺ຠສ຺ສ ອາວາຏໍ ຊານ ວາ, ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫິ ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ມຕ຺ຕິກໍ ຊານ ວາ, ມຕ຺ຕິກໍ ອາຫຣ ວາ, ມຕ຺ຕິກໍ ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫິ ວາ’’ຕິ ຈ ເອທິສໍ ວຈນໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີຕິ ເອທິສໍ, ກິໍ ຕໍ? ‘‘ມຕ຺ຕິກໍ ເທຫີ’’ຕິອາທິກໍ ອຸປເມຍ຺ຍໍ. ‘‘ມຕ຺ຕິກໍ ຊານາ’’ຕິອາທິກໍ ປນ ¶ ອຸປມານໍ, ເຕສໍ ອຸປມາໂນປເມຍ຺ຍານໍ ຍາ ກປ຺ປິຍສງ຺ຂາຕາ ສມານຘມ຺ມຕາ, ສາ ອຸປມາ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ອມ຺ເຫຫິ ສຸໂພຘາລງ຺ກາເຣ ‘‘ອຸປມາໂນປເມຍ຺ຍານໍ, ສຘມ຺ມຕ຺ຕໍ ສິໂຍປມາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ອຸປມານຠູຕອກ຺ຂຣາວຬິສທິສີເຍວ, ອກ຺ຂຣາວຬິ ອຸປເມຍ຺ຍໍ ສິຍາ. ວາກ຺ເຍ ວິຍ-ສທ຺ໂທເຍວ ປນ ອຸປມານໍ ໂຊເຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໔໙. ປຖວິຍາ ອສມ຺ພທ຺ຘໍ ສຸກ຺ຂກທ຺ທມອາທິກຎ຺ຈ ຕນຸກໍ ອຸສ຺ສິຎ຺ຈນີຍກທ຺ທມຎ຺ຈ ໂກເປຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກທ຺ທມອາທິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸທເກນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ອຸທກປປ຺ປຏໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ຍໍ ວາຕປ຺ປຫາເຣນ ຈລຕິ, ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸສ຺ສິຎ຺ຈນີຍກທ຺ທມນ຺ຕິ ຆເຏຫິ ອຸສ຺ສິຎ຺ຈິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍກທ຺ທມໍ.

໒໕໐. ‘‘ຈາຕຸມາສາຘິໂກວຏ຺ຐໍ ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຄຓ຺ຑໍ ປຖວິຍາ ຄຓ຺ຑສທິສໍ ມຕ຺ຕິກຣາສິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາທາ. ອິຘ ປນ ເຕຫິ ອຸຏ຺ຐາປິໂຕ ຄູໂຖ ‘‘ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາທ’’ນ຺ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ຕໍ ‘‘ນ ໂກປເຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ເມນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ມູສິກຸກ຺ກິຣນ຺ຕິ ມູສິການໍ ອຸກ຺ກິໂຣ ຂຓິຕ຺ວາ ພຫິ ກຕໍ ປໍສຸຣາສິ ມູສິກຸກ຺ກິໂຣຕິ. ເລຑ຺ຑາທິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເລຑ຺ຑຸນ຺ຕິ ກສິຕຏ຺ຐາເນ ນງ຺ຄລຈ຺ຉິນ຺ນມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄາວີນໍ ຂຸຣຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກທ຺ທມໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໒໕໑-໒. ອຸທກສນ຺ຕິເກ ປຕິເຕ ວາປິອາທີນໍ ກູເລ ຈ ປາສາເຓ ລຄ຺ເຄ ຣເຊ ຈ ນວໂສຓ຺ຑິຍາ ປຕິເຕ ຣເຊ ຈ ອພ຺ໂຠກາສຸຏ຺ຐິເຕ ວມ຺ມິເກ ຈ ມຕ຺ຕິກາກຸຏ຺ເຏ ຈ ຕຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາຕິ ອິມິນາ ກູລາທິເກ ຈາຕຸມາສາຘິໂກວຏ຺ຐໍ ວາ ສພ຺ພໍ ນ ໂກປເຍຕິ ອິທໍ ອຕິທິສຕິ. ອິຏ຺ຐກກຸຏ຺ຏໂກ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກຖລາ ເອຕ຺ຖາຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍກຖລາ, ຠູມິ ¶ , ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐານໍ ¶ , ເຍຠຸຍ຺ຍກຖລາຍ ຐານໍ, ຕສ຺ມິໍ. ອິຏ຺ຐກກຸຏ຺ຏໂກ ເຍຠຸຍ຺ຍກຖລາ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກຸຏ຺ຏກໍ ໂກເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຏ຺ຐກາຍ ກໂຕ ກຸຏ຺ຏໂກຕິ ສມາໂສ.

໒໕໓-໕. ສຎ຺ຈາເລຕ຺ວາ ຠູມິໍ ວິໂກປຍໍ ຖມ຺ຠາທິໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ວິໂກປຍນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ວິໂກປຍຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຖາ ກຖເມຕ຺ຖ ປຐມາປສງ຺ໂຄ. ປຐມາ ຫິ ‘‘ຠວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສິຍາ, ນ ຈ ‘‘ຄຓ຺ຫິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຕຸໍ-ປຈ຺ຈເຍຫິ ວຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິ, ຍທາ ຠາເວ ຕຸໍ-ປຈ຺ຈໂຍ, ຕທາ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ, ‘‘ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຘານກິຣິຍາຍປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກຕ຺ຕາ ອຎ຺ໂຎເຍວາຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕຕິຍຕ຺ເຖ ຕຸ ສຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ສຎ຺ຈາເລຕ຺ວາ ຠູມິໍ ວິໂກປຍຕາ ຖມ຺ຠາທິໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕີວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຘາຣາຍາຕິ ປສ຺ສາວຘາຣາຍ. ວິສມໍ ສມໍ ກາຕຸໍ ສມ຺ມຸຎ຺ຊນີຫິ ຆໍສິຕຸໍ ວາຕິ ໂຍຊນາ. ວິສມນ຺ຕິ ວິສມຏ຺ຐານໍ. ‘‘ປທໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠູມິໍ ຠິນ຺ທນ຺ໂຕ ຈງ຺ກມິຕຸໍ ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠິນ຺ທນ຺ໂຕຕິ ຠິນ຺ທຕາ. ກຓ຺ຑຸໂຣຄີ ວາ ຕຏາທີສຸ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ຆໍສິຕຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ກຓ຺ຑຸໂຣຄີຕິ ກຓ຺ຑຸໂຣຄິນາ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ.

໒໕໖-໗. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຖວິເຠທາຘິປ຺ປາຍວິຣເຫນ ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ.

໒໕໘. ອຄ຺ຄິສ຺ສ ອນຸປາທາເນ ກປາເລ ວາ ອນຸປາທານາຍ ອິຏ຺ຐກາຍ ວາ ອຄ຺ຄິໍ ປາເຕຕຸໍ ວາ ອວເສ ສຕິ ຠູມິຍໍ ປາເຕຕຸໍ ວາ ລພ຺ຠເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປາທານໍ ອິນ຺ຘນໍ, ນ ອຸປາທານໍ ອນຸປາທານໍ, ຕສ຺ມິໍ. ວໂສ ປຠຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວໂສ ປຠຸຕ຺ເຕ ອາຍຕ຺ເຕ’’ຕິ ຫິ ນິຆຓ຺ຑຸ. ນ ວໂສ ອວໂສ, ຕສ຺ມິໍ ອປຠຸຕ຺ເຕຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ອຸປາທານໍ ທຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສຸກ຺ຂຂາຓຸກສຸກ຺ຂຣຸກ຺ຂາທີສຸ ຈ ອຄ຺ຄິໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ‘‘ປຖວິໍ ອປ຺ປຕ຺ຕເມວ ນິພ຺ພາເປຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາ ນິພ຺ພາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອວິສຍຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ຠູມິຍໍ ປາເຕຫີ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

໒໕໙-໖໐. ຉຕ຺ເຕ ¶ ອນ຺ໂຕ ພຫິ ຈ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ສິພ຺ພິຕຸຎ຺ຈ ປຓ຺ເຓ ຄິຣິກູຏອຑ຺ຒຈນ຺ທາທິໍ ຉິນ຺ທິຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຉຕ຺ເຕຕິ ຕາລປຓ຺ເຓ ຉຕ຺ເຕ. ຄິຣິກູຏໍ ນາມ ມກຣທນ຺ຕກໍ, ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕາທິສໍ ອຎ຺ຎໍ ວິກາຣຣູປໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຆຏກນ຺ຕິ ເຄຫຕ຺ຖມ຺ເຠສຸ ວິຍ ກຍິຣມານໍ ຆຏກໍ. ທຓ຺ເຑຕິ ຉຕ຺ຕທຓ຺ເຑ. ເລຂາຕິ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ທິນ຺ນາ ເລຂາ. ສາທິສນ຺ຕິ ທີເຆນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ພຸນ຺ທມ຺ຫິ ມູເລ.

໒໖໑. ຖິຣຕ຺ຖໍ ຉຕ຺ເຕ ເອກວຓ຺ເຓນ ສິພ຺ພິຕຸໍ ວາ ປຎ຺ຊຣໍ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ວາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສິພ຺ພິຕຸນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ ພຫິ ຈ ສິພ຺ພິຕຸໍ. ເອກວຓ຺ເຓນາຕິ ນີລາທິນາ ເອກວຓ຺ເຓນ. ປຎ຺ຊຣນ຺ຕິ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຄາຫກສລາກປຎ຺ຊຣໍ. ຖິຣຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິມິນາ ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ພນ຺ຘິຕຸໍ ທຓ຺ເຑ ເລຂາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ວາຕປ຺ປຫາເຣນ ອຈລນຕ຺ຖໍ ຉຕ຺ຕມຓ຺ຑລິກໍ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ. ເລຂາວາຕິ ວລຍມິວ ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ກຕາ ເລຂາ ເອວ. ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍທິປິ ນ ພນ຺ຘຕິ, ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໖໒. ຈີວເຣ ອນ຺ເຕ ວາປິ ປຏ຺ຏມຸເຂ ວາປິ ເວຓິປິ ວາ ສງ຺ຂລິກາປິ ວາ ອຎ຺ຎໍ ສູຈິວິກາຣໍ ວາ ປາຬິກຓ຺ຓິກອາທິກໍ ກປ຺ປພິນ຺ທຸວິກາຣມ຺ປິ ¶ ວາ ນ ຈ ກປ຺ປຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນ຺ເຕຕິ ຈີວຣປຣິຍນ຺ເຕ, ອນຸວາເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຏ຺ຏມຸເຂຕິ ປຏ຺ຏໂກຏິຍໍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏ຺ຏານໍ ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຓີຕິ ວຣກສີສາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ສງ຺ຂລິກາຕິ ພິຬາລພນ຺ຘນາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ອຎ຺ຎໍ ສູຈິວິກາຣໍ ວາຕິ ຈີວຣມຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ກຍິຣມານໍ ອຎ຺ຎໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສູຈິກມ຺ມວິກາຣໍ ວາ. ຏີກາຍໍ ປນ ‘‘ສຕປທິສທິສໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ສູຈິວິກາຣໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈີວຣມຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ນານາສຸຕ຺ຕເກຫິ ສຕປທິສທິສໍ ສິພ຺ພນ຺ຕາ ອາຄນ຺ຕຸກປຏ຺ຏໍ ຐເປນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສູຈິກມ຺ມວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ວາ ໂຫຕຸ, ເອກວຓ຺ເຓນ ວາ ໂຫຕຸ, ຈີວຣມຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ສໍສິພ຺ພນ຺ຕານໍ ສູຈິກມ຺ມວິກາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈີວເຣສຸ ຜາລິຕຏ຺ຐານສ຺ສ ຖິຣຠາວຕ຺ຖໍ ສຕປທິສທິສມ຺ປິ ສິພ຺ພິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ປາຬິ-ສທ຺ເທນ, ກຓ຺ຓິກ-ສທ຺ເທນ ຈ ກປ຺ປ-ສທ຺ທໂລເປນ ວາ ອຸປຈາເຣນ ວາ ປາຬິກປ຺ປາທໂຍວ ຄຫິຕາ. ປາຬິ ຈ ກຓ຺ຓິກາ ຈ ປາຬິກຓ຺ຓິກາໂຍ, ຕາ ອາທິ ຍສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ຕຕ຺ຖ ນີລາວຬິອາທິສຓ຺ຐານາຍ ¶ ພິນ຺ທຸປນ຺ຕິຍາ ຍຖາ ໂສຠຕິ, ຕຖາ ກຍິຣມາໂນ ປາຬິກປ຺ໂປ. ຕເຖວ ພິນ຺ທຸສມູເຫ ກຕ຺ຖຈິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຍິຣມາໂນ ກຓ຺ຓິກກປ຺ໂປ.

໒໖໓. ຄຓ຺ຐິປາສກປຏ຺ຏາຕິ ຄຓ຺ຐິໂນ ຈ ປາສກສ຺ສ ຈ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐາເນ ຐເປຕພ຺ພາ ປຏ຺ຏາ. ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຄຓ຺ຐິປາສກາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຈຕຸໂກຓາວ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຈນໍ ວິປລ຺ລາເສຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຄ຺ຆິຍນ຺ຕິ ເຈຕິຍສຓ຺ຐາເນນ ສິພ຺ພນໍ. ມູເລ ຈ ອຄ຺ເຄ ຈ ເອກສທິສໍ ກຕ຺ວາ ມຸຄ຺ຄຣາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ ມຸຄ຺ຄໂຣ. ວິກາຣນ຺ຕິ ວິກາໂຣ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຄຓ຺ຐິປາສກປຏ຺ເຏສຸ.

໒໖໔. ໂກຓສຸຕ຺ຕາຕິ ¶ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ຄຓ຺ຐິປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກເຓຫິ ນີຫຏສຸຕ຺ຕໂກຏິໂຍ. ປີຬກາຕິ ຕານິເຍວ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປີຬກາກາເຣນ ກຕານິ. ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວາຕິ ເຕສໍ ອນ຺ເຕສຸ ເອກວາຣໍ ຄຓ຺ຐິກຣເຓນ ວາ ປຸນ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສິພ຺ພເນນ ວາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ເອວ. ຄນ຺ຘໍ ເຕລໍ ວາຕິ ຄນ຺ຘໍ ວາ ເຕລໍ ວາ. ກຎ຺ຈິກປິຏ຺ຐຂລິກອາທີນິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

໒໖໕. ມຓິນາຕິ ມສາຣຄລ຺ລາທິປາສາເຓນ. ນ ຈ ຆຏ຺ເຏຍ຺ຍາຕິ ເນວ ຆຏ຺ເຏຍ຺ຍ. ອຎ຺ເຎນ ວາຕິ ມຸຄ຺ຄຣມຸສລາທິນາ. ອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນານິ ປນ ຕຖາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂທຓິຍໍ ກຕ຺ວາ ນ ຈ ຆໍເສຍ຺ຍາຕິ ປກ຺ກຣຊນາກິຣຓໂທຓິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຊຓ຺ຓຸການິ ນິຫນ຺ຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເນວ ຆໍເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໖໖-໗. ກຓ຺ຓໂກຓກສຸຕ຺ຕານີຕິ ຈີວຣຣຊນກາເລ ລຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍ ອນຸວາເຕ ຈຕູສຸ ໂກເຓສຸ ຈ ປາສກໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕານິ ສຸຕ຺ຕານິ, ຍານິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ເອວໍ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ. ກຓ຺ຓສງ຺ຂາຕາ ໂກຓາ ກຓ຺ຓໂກຓກາ, ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕານິ. ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ເຏສຸ ປນ ກຓ຺ຓໂກຓກສຸຕ຺ຕານໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານເມວ ກປ຺ປິຍຕາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຈີວເຣ ຣຕ຺ເຕເຍວ ເຕສໍ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພຕາ ນຕ຺ຖິ, ກຓ຺ຓໂກຓກສຸຕ຺ຕານໍ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພຕາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸວາເຕຫິ ນິກ຺ຂມິຕສຸຕ຺ຕານິປິ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມກຣເຓ ຉຕ຺ຕວຏ຺ຏິຍໍ ເລຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຉຕ຺ຕວຏ຺ຏິຍນ຺ຕິ ຉຕ຺ຕສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ. ເລຂາຕິ ອຸປຣິ ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ວາ ອຎ຺ຎາ ເລຂາ. ກຸຎ຺ຈິກາຍ ຈ ປິປ຺ຜເລ ຈ ມຓິກາ ຈ ປີຬກາ ຈ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ¶ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຓິກາຕິ ເອກາ ວຏ຺ຏມຓິ. ປີຬກາຕິ ສາສປມຕ຺ຕິກາ ມຸຕ຺ຕຣາຊິສທິສາ ພຫຸວຏ຺ຏເລຂາ. ທຓ຺ຑມ຺ຫີຕິ ປິປ຺ຜລທຓ຺ຑເກ.

໒໖໘-໙. ອຣຓິຍໍ ¶ ມາລາທິ ຈ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອຣຓິຍນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິ ອຘຣາຣຓິ ອຣຓິຘນຸກຎ຺ຈ ສາມຎ຺ເຎນ ຄຫິຕໍ. ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລຕິ ຕິປຸສີສາທິມເຍ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລ. ເອຕ຺ຖ ປນ ມກຣທຓ຺ຑກໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຫຏ຺ຐາຕິ ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິຍາ ເຫຏ຺ຐາ. ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຕສ຺ສາເຍວ ອຸປຣິ.

໒໗໐-໓. ສມ຺ມຸຎ຺ຊນິມ຺ຫີຕິ ສມ຺ມຸຎ຺ຊນິຍາ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ. ອວາຣິຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ປນ ວາຣິຕໍ. ໂສວຓ຺ຓມຍມ຺ປີຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍມ຺ປິ. ວິສາຓນາຬິ ນາມ ວິສາຓມຍາ ນາຬິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອວຸຕ຺ຕານິປິ ຍານິ ການິຈິ ອາຣກຓ຺ຑກທນ຺ຕກຏ຺ຐເຉທນປານີຍຆຏປານີຍອຸຬຸງ຺ກຈຸຓ຺ຓຠາຊນາທີນິ ວຸຕ຺ຕານໍ ອນຸໂລມານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ວິນຍຎ຺ຎູ ຕາທິສໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ທິສ຺ວາ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ ວາ ຉິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ, ອນຸປວຊ຺ໂຊ ໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ປຣິກ຺ຂາຣນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໗໔-໕. ຊນສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕຸໍ ທາຕຸໍ ວຕ຺ຕຸຎ຺ຈ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຍໍ. ລພ຺ຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິ ກຕ຺ຕາ ‘‘ເຠສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມໍ. ນນຸ ຈ ກາຕຸນ຺ຕິ ຠາວສາຘນຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕກມ຺ເມນາປິ ຠວິຕພ຺ພໍ ຠາເວ ວິຫິຕກິຕກປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ປໂຍເຄ ກມ຺ມກາຣກສ຺ສາປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕຖາປິ ປຘານຠູຕກມ຺ມສຕ຺ຕິຍາ ອຠິຘາເນ ສຕິ ອປ຺ປຘານກິຕກກິຣິຍາຠິສມ຺ພນ຺ເຘນ ຄຸຓີຠູຕາ ກມ຺ມສຕ຺ຕິ ອຠິຫິຕາ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ອມ຺ເຫຫິ ໂຍຄວິນິຈ຺ຉເຍ ‘‘ປຘານານຸຍາຍິຕາຍ ຊນໂວຫາຣາຍ ປຘານສຕ຺ຍາຠິຘາເນ ຄຸຓສຕ຺ຕິ ອຠິຫິຕາ ວິຍ ປກາສຕີ’’ຕິ. ຊນສ຺ສາຕິ ອາຄຕາຄຕຊນສ຺ສ. ສຫຘມ຺ມີນຎ຺ຈ ປິຕູນຎ຺ຈ ຕທຸປຏ຺ຐາກຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕຠຓ຺ຑູນຎ຺ຈ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສເກຫິ ¶ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ¶ . ຕຕ຺ຖ ສຫຘມ຺ມິນນ຺ຕິ ສຫ ຈຣິຕພ຺ໂພ ຘມ຺ໂມ ສີລສທ຺ຘາປຎ຺ຎາສງ຺ຂາໂຕ ສຫຘມ຺ໂມ, ໂສ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ສຫຘມ຺ມິໂນ, ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸນີ ສິກ຺ຂມານາ ສາມເຓໂຣ ສາມເຓຣີຕິ ປຎ຺ຈ, ເຕສໍ. ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ປິຕໂຣ ເອກເສສນເຍນ, ອຸຠິນ຺ນໍ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທໂສ ວາ, ເຕສໍ. ຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິໂຕ ນາມ ໂຍ ວິຫາເຣ ສພ຺ພກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ. ຠຓ຺ຑຸ ນາມ ໂຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ໂຂ ຍາວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິຍາທິຍຕິ, ຕາວ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ໂສ ປຓ຺ຑຸປລາໂສ. ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ. ເອເຕສຸ ປນ ມາຕາປິຕໂຣ ສເຈ ຣຊ຺ເຊປິ ຐິຕາ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ, ອກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ມາຕຣໍ ອນາມສນ຺ເຕນ ສພ຺ພໍ ປຣິກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ປິຕາ ປນ ສຫຕ຺ເຖນ ນຫາປນສມ຺ພາຫນາທີນິ ກຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ.

໒໗໖. ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ຠາຕາ ຈ ຠຄິນີ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ ປິຕາ…ເປ… ຠຄິນິໂຍ. ມຫນ຺ໂຕ ຈ ຈູໂຬ ຈ, ມຫາຈູຬາ ຈ ເຕ ປິຕາ…ເປ… ຠຄິນິໂຍ ຈາຕິ ກມ຺ມຘາຣໂຍ. ຕາ ອາທິ ເຍສນ຺ເຕຕິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ໂຖ. ມຫາຈູຬ-ສທ຺ທາ ປິຕາທິ-ສທ຺ເທຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ ‘‘ມຫາປິຕຸໂນ ຈູຬປິຕຸໂນ’’ຕິອາທິນາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປເນຕ຺ຖ ປິຕຸຈ຺ຉາ ມາຕຸໂລ, ເຕສໍ ທສນ຺ນມ຺ປິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ປຸຕ຺ຕປຣມ຺ປຣຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕສໍ ສເກ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເຕສໍ ມຫາປິຕາທີນໍ ສນ຺ຕເກ ສຕິ ເຕນ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາຕິ ນຕ຺ຖິ ເຈ. ອຕ຺ຕນິເຍຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທາຕພ຺ພໍ ຕາວກາລິກນ຺ຕິ ຕາວກາລິກໍ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ປນ ສເຈ ປຏິເທນ຺ຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ, ໂນ ເຈ ເທນ຺ຕິ, ນ ໂຈເທຕພ຺ພາ. ຍາວ ຕສ຺ສ ທານໍ, ຕາວ ກາໂລ ອສ຺ສາຕິ ຕາວກາລິກໍ. ຓິໂກ ສມາສນ຺ເຕ.

໒໗໗. ເຠສຊ຺ຊກຣຓາທີຕິ ¶ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑທານາທີນໍ ຄຫຓໍ, ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸມ຺ຫິ, ຫິ ຍສ຺ມາ ເອເຕສຸ ກຸລທູສນາທໂຍ ນ ຣຸຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ເຠສຊ຺ຊກຣຓໍ ລພ຺ຠໍ, ອຕ຺ຕນິເຍ ຈ ສຕິ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ຣູຫຕີຕິ ນ ໂຣຫຕິ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ ນ ໂຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊເນຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍ ຎາຕິສາມເຓເຣຫິ ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຫຣາເປຕພ຺ພໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວາ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ເຕຫິປິ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍາທີນໍ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕສີເສນ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອຎ຺ເຎປິ ເຍ ຄິລານາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສທ຺ຘໍ ກຸລໍ ໂຫຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐານີຍໍ, ຕຕ຺ຣ ເຈ ໂກຈິ ຄິລາໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ¶ ໂຣຄສ຺ສ ກິໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ກປ຺ປິຍໍ ກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ວຏ຺ຏຕິ, ຠິກ຺ຂູຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວາ ກຖາ ກາຕພ຺ພາ.

໒໗໘. ຉນ຺ນໍ ມາຕາທີນຎ຺ຈ ທາມຣິກໂຈຣສ຺ສ ອິສ຺ສຣິຍສ຺ສ ອນາມຏ຺ໂຐ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ທາຕຸໍ ອວາຣິໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຉນ຺ນນ຺ຕິ ມາຕາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ມຊ຺ເຌ. ມາຕາທີນນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມາຕາທີນໍ. ‘‘ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປນ ໂຍຊນາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ມາຕາປິຕູນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕໍ ໂອຫາຍ ສຕ຺ເຕວ ວຸຕ຺ຕາ. ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ຈ ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອນາມຏ຺ໂຐປິ ທາຕພ຺ໂພ, ປິຓ຺ຑປາໂຕ ວິຊານຕາ;

ທ຺ວິນ຺ນໍ ມາຕາປິຕູນມ຺ປິ, ຕທຸປຏ຺ຐາຍກສ຺ສ ຈ.

‘‘ອິສ຺ສຣສ຺ສາປິ ທາຕພ຺ໂພ, ໂຈຣທາມຣິກສ຺ສ ຈ;

ຠຓ຺ຑຸກສ຺ສຕ຺ຕໂນ ເຈວ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສປີ’’ຕິ. (ວິນຍ ວິ. ໔໙໓-໔໙໕);

ທາມຣິກໂຈຣສ຺ສາຕິ ¶ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ຖຍມານສ຺ສ ປາກຏໂຈຣສ຺ສ. ອນາມຏ຺ໂຐຕິ ອປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ລທ຺ຘາ ອຕ຺ຕນາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ປພ຺ພຊິເຕນ ອຄ຺ຄຫິຕອຄ຺ໂຄ, ອຍໍ ອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາໂຕ. ປຏິສນ຺ຖາໂຣ ‘‘ວິຫາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸກໍ ວາ ທລິທ຺ທາທິໍ ວາ ທິສ຺ວາ ‘ປານີຍໍ ປິວາ’ຕິ ທາຕພ຺ພໍ, ປາທມກ຺ຂນເຕລໍ ທາຕພ຺ພໍ, ກາເລ ອາຄຕສ຺ສ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ, ວິກາເລ ອາຄຕສ຺ສ ສເຈ ຕຓ຺ຑຸລາ ອຕ຺ຖິ, ຕຓ຺ຑຸລາ ທາຕພ຺ພາ, ສຍນຏ຺ຐານໍ ທາຕພ຺ພໍ, ໂຈຣານໍ ປນ ສງ຺ຆິກມ຺ປິທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອວເສສປຏິສນ຺ຖາໂຣ ປນ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ກາຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຖາໂຣປິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທາຕພ຺ໂພວ.

໒໗໙. ເຕສນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕກາທີນໍ ຄິຫີນໍ. ກຍິຣາຕິ ‘‘ຠຓຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກເຣຍ຺ຍ. ‘‘ນ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສເຈ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ກາຕພ຺ພໍ. ນຕ຺ຕໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ໂຕທເກຫິ ນ ກຍິຣາຕິ ໂຍຊນີຍໍ. ເອວໍ ສາມຎ຺ເຎນ ປຣິຕ຺ເຕ ປຏິປຊ຺ຊນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ເຕ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຓິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຠຓາເປນ຺ເຕຕິ ‘‘ຠຓຖາ’’ຕິ ¶ ອຊ຺ເຌສນປຸພ຺ພກໍ ປໂຍເຊນ຺ເຕ. ປຣິຕ຺ຕໍ ສາສໂນຄຘນ຺ຕິ ປຐມເມວ ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ຕໍ ອຠຓິຕ຺ວາ ສາສນປຣິຍາປນ຺ນໍ ເມຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ຘຊຄ຺ຄສຸຕ຺ຕໍ ຣຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ສຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕາຫໍ ຠຓິຕ຺ວາ ຍຖາປຣິກມ຺ມໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

໒໘໐. ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສີລໍ ເທຕຸ, ຘມ຺ມໍ ປຣິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຠາສຕູ’’ຕິ ເກນຈິ ເປສິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສີລໍ ວາ ທາຕຸໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເຠສຊ຺ຊນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໘໑. ປຸຄ຺ຄລ-ສທ຺ທມຕ຺ເຕ ¶ ປຍຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນປິ ຄຫຓສມ຺ຠໂວ ສິຍາຕິ ພ຺ຍຠິຈາຣຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎ-ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ. ສຕິ ສມ຺ຠເວ ພ຺ຍຠິຈາເຣ ວິເສສນໍ ສາຕ຺ຖກໍ ໂຫຕີຕິ. ທສເຠທມ຺ປິ ຣຕນນ຺ຕິ ‘‘ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂ ສິລາ ປວາຬໍ ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ ໂລຫິຕງ຺ໂກ ມສາຣຄລ຺ລ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໐໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ທສເຠທມ຺ປິ ຣຕນໍ. ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ.

໒໘໒-໓. ເຕສຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ນິສ຺ສຄ຺ຄີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕສູຕິ ເຕສຸ ທສສຸ ມຊ຺ເຌ. ທ຺ວີສູຕິ ຣຊຕຊາຕຣູປສງ຺ຂາເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖູສຸ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິມິນາ ນວກມ຺ມາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຕ຺ຖາຍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ເສເສສຸ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອວເສເສສຸ ອຏ຺ຐສຸ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຓຎ຺ຈ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລຎ຺ຈ ອນາມສິຕ຺ວາ ‘‘ເຈຕ຺ຍສ຺ສ ນວກມ຺ມສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈ ນ ປຏິກ຺ຂິເປຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ນ ປຏິກ຺ຂິເປຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຆາທິໍ ອາມສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕ ປຏິກ຺ຂິປນໍ ທີເປຕິ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ວາ ຫຕ຺ເຖ ຠວິສ຺ສຕິ, ມມ ປຸຣິສານໍ ມຍ຺ຫເມວ ວາ ຫຕ຺ເຖ ຠວິສ຺ສຕິ, ເກວລໍ ຕຸມ຺ເຫ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ຈຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ຈ ທິນ຺ນໍ ເຍນ ເຍນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕທຕ຺ຖໍ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນໍ ຈີວເຣເຍວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຈີວເຣນ ຕາທິໂສ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ປິຓ຺ຑປາຕາທີຫິ ສງ຺ໂຆ ກິລມຕິ, ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖາຍປິ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ປິຓ຺ຑປາຕຄິລານປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ¶ ທິນ຺ເນປິ. ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນໍ ປນ ຄຣຸຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ, ເສນາສເນສຸ ນສ຺ສນ຺ເຕສຸ ຊຄ຺ຄນຕ຺ຖໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊໍ ອກຕ຺ວາ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

໒໘໔. ເຂຕ຺ຕາທີນໍ ¶ ເກສຎ຺ຈິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນູປາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ອປຣຓ຺ຓອຸຈ຺ຉຸຜລາທີນໍ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ. ທາສປສ຺ວາທິກນ຺ຕິ ທາສປສຸປຸປ຺ຜາຣາມຜລາຣາມາທິກໍ. ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກປ຺ປິເຍນ ກເມນ ຈ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກປ຺ປິເຍນ ກເມນ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ-ສທ຺ໂທ ໂວຫາຣປ຺ປຏິປາຏິວຈໂນ, ຕສ຺ມາ ປເຣສໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣກ຺ກເມເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສ ຈ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖູສຸ ຕາວ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວາ ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ຫຕ຺ເຖ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ສງ຺ໂຆ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ ວາ ‘‘ສີມໍ ເທມາ’’ຕິ ວາ ປເຣຫິ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ສາຘຸ, ອຸປາສກ ມິຄປກ຺ຂິໂນ ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ຠຍາ ສຸເຂນ ຊີວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ວາ ຕຬາເກ ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ‘‘ອຸທກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ຠຓ຺ຑກໍ ໂຘວິສ຺ສນ຺ຕິ, ມິຄປກ຺ຂິໂນ ປິວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປເຣຫິ ວາ ‘‘ສາຘຸ, ອຸປາສກ, ສງ຺ໂຆ ປານີຍໍ ປິວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕນາ ວາ ທາເສ ‘‘ອາຣາມິກໍ ທມ຺ມິ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣໍ ທມ຺ມິ, ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ປສູສຸ ‘‘ປຎ຺ຈໂຄຣສປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຣາເມ ‘‘ວນໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ໂກຈິ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ເຂຕ຺ຕາທິໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ວາ ກາເຣຕິ ວາ, ຕໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ຘໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍເມວ. ອພ຺ຍຕ຺ເຕນ ປນ ລຊ຺ຊີຠິກ຺ຂຸນາ ກາຣາປິເຕສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ກປ຺ປິຍໍ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປໂຍຄປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ມິສ຺ສຕ຺ຕາ ວິສຄຕປິຓ຺ຑປາໂຕ ວິຍ, ອກປ຺ປິຍມໍສໂຠຊນໍ ວິຍ ຈ ທຸພ຺ພິນິພ຺ໂຠຄໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍເມວ.

໒໘໕-໖. ນວ…ເປ… ກິຣິຍາ ຈ ອນເວ ມຕ຺ຕິກຸທ຺ຘາຣຓຎ຺ຈ ພນ຺ໂຘ ຈ ອາຬິຍາ ຖິຣກາໂຣ ຈ ອນເວ ເກທາເຣ ອຕິເຣກຠາຄຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ນເວ ຈ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາເຄ ສສ຺ເສ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ¶ ເທຖາ’’ຕິ ກຫາປຓຸຏ຺ຐາປນຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມາຕິກາ ຈ ເກທາໂຣ ຈ ຕຬາໂກ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ ມາຕິກ…ເປ… ຕຬາກາ. ເຕສໍ ກິຣິຍາຕິ ສມາໂສ. ອນເວຕິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍວເສນ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕ ປຸຣາຓຕຬາເກ. ອຸທກວເສນ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕ ປນ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານໍ ວຏ຺ຏຕິ. ພນ຺ໂຘຕິ ¶ ປາຬິຍາ ພນ຺ໂຘ. ໂປຣາຓເກທາເຣ ນິຍມິຕປກຕິຠາຄຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອນເວ’’ຕິ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາເຄຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠູມິຠາເຄ ເອຕ຺ຕໂກ ຠາໂຄ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອວໍ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາເຄ.

໒໘໗-໙. ‘‘ກສ ວປ຺ປ’’ ອິຈ຺ຈາທິໍ ອວຕ຺ວາ ຈ ‘‘ເອຕ຺ຕກາຍ ຠູມິຍາ ເອຕ຺ຕໂກ ຠາໂຄ ເທຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຠູມິໍ ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ຕສ຺ເສເວຕມກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ. ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຕສ຺ເສວາຕິ ຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປກຠິກ຺ຂຸສ຺ເສວ. ເອຕນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຠູມິໂຕ ລທ຺ຘຘຎ຺ຎໍ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠູມິຠາເຄ ສສ຺ສໍ ກຕໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເອວໍ ວທນ຺ເຕ ປມາຓຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ທຓ຺ຑຣຊ຺ຊຸຠິ ມິນເນ ວາ ຂເລ ຐຕ຺ວາ ຣກ຺ຂເຓ ວາ ຕໍ ນີຫຣາປເນ ວາ ໂກຏ຺ຐາຄາຣາທິປຏິສາມເນ ວາ ເອຕໍ ຕສ຺ເສວ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ ຈາຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ ຈ. ກຕນ຺ຕິ ອມ຺ເຫຫິ ກຕໍ. ວທນ຺ເຕວນ຺ຕິ ເອວໍ ກສ຺ສເກ ວທນ຺ເຕ. ປມາຓນ຺ຕິ ຠູມິປ຺ປມາຓໍ. ນີຫຣາປເນຕິ ຂລໂຕ ເຄຫສ຺ສ ນີຫຣາປເນ. ເອຕນ຺ຕິ ມິຕລທ຺ຘຣກ຺ຂິຕາທິກໍ. ຕສ຺ເສວາຕິ ມານກຣກ຺ຂກາທິໂນ ເອວ. ອປຸພ຺ພສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ເສເວຕມກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ.

໒໙໐. ປຏິສາມນປ຺ປສງ຺ເຄນາຫ ‘‘ປຏິສາເມຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ. ປິຕຸສນ຺ຕກມ຺ປິ ຄິຫິສນ຺ຕກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປິຕຸສນ຺ຕກນ຺ຕິ ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ປິຕໂຣ, ເຕສໍ ສນ຺ຕກໍ. ຄິຫິສນ຺ຕກນ຺ຕິ ອິມິນາ ¶ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການໍ ສນ຺ຕກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ປຏິສາເມຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ກປ຺ປິຍໍ ອກປ຺ປິຍໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ມາຕຸກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນຕາລປຓ຺ຓມ຺ປິ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນາຕິ ສີສງ຺ຄມິວ ປຘານໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ‘‘ສີສ’’ນ຺ຕິ ອິຘ ອຸປຈາຣວເສນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສທ຺ໂທປິ ຠາວປ຺ປຘາໂນ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຕ຺ຕໍ ສີສໍ ປຘານນ຺ຕິ ວິເສສນປຣປເທ ກມ຺ມຘາຣໂຍ, ເຕນ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຕ຺ຕສ຺ສ ປຘານກຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໙໑-໒. ອວສ຺ສໍ ປຏິສາມິຍນ຺ຕິ ອວສ຺ສໍ ສງ຺ໂຄເປຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ເຕປີຕິ ມາຕາປິຕູຫິ ວຸຕ຺ເຕປິ.

໒໙໓-໔. ວຑ຺ຒກິອາທໂຍ ວາ ຣາຊວລ຺ລຠາ ວາ ‘‘ສກໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ວາ ສຍນຠຓ຺ຑໍ ວາ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ຍທິ ວທນ຺ຕິ, ຉນ຺ທໂຕປິ ຠຍາປິ ນ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ວາສິຜຣສຸອາທິອຸປກຣຓຠຓ຺ຑໍ. ຉນ຺ທໂຕປິ ຠຍາປີຕິ ວຑ຺ຒກິອາທີສຸ ຉນ຺ເທນ, ຣາຊວລ຺ລເຠສຸ ຠເຍນ.

໒໙໕-໖. ປຏິສາມິຕຸໍ ¶ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສງ຺ກນ຺ຕີຕິ ຍາທິເສ ປເທເສ ‘‘ຠິກ຺ຂູຫິ ວາ ສາມເຓເຣຫິ ວາ ຄຫິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສງ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ຕາທິເສ ວິຫາຣາວສຖສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນີຍໍ. ວິຫາຣາວສຖສ຺ສາຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ຈ ອາວສຖສ຺ສ ຈ. ຣຕນນ຺ຕິ ທສວິຘໍ ຣຕນໍ. ຣຕ຺ນສມ຺ມຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຖາທິກໍ. ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ສາມິເກ ທິຏ຺ເຐ ນິຍເມຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ກຫາປຓາ’’ຕິອາທິນານຸຣູເປນ ມຕ຺ຕິກລຎ຺ຉນາທິນິມິຕ຺ເຕນ ວາ ສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ຄເຫຕ຺ວານາຕິ ຕາທິເສ ອສຕິ ອຕ຺ຕນາວ ຄເຫຕ຺ວາ. ຕາທິເສຕິ ຣຕເນ ວາ ຣຕນສມ຺ມເຕ ວາ ສຕິ. ສາມິການາຄມໍ ຎຕ຺ວາຕິ ຍທິ ອຕ຺ຕນິ ອາສງ຺ກນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ນິສີທິຍ ປຈ຺ຉາ ສາມິການໍ ອນາຄມນໍ ¶ ວິຎ຺ຎາຍ. ປຕິຣູປນ຺ຕິ ຣຕນສມ຺ມເຕ ປໍສຸກູລຄ຺ຄຫຓໍ ຣຕເນ ນິຣຸສ຺ສຸກ຺ກຄມນນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸຣູປນ຺ຕິ.

ອຸຄ຺ຄຫນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໙໗. ທທໂຕຕິ ສສນ຺ຕກໍ ປຣສນ຺ຕກຎ຺ຈ ເທນ຺ຕສ຺ສ. ກຸລທູສນທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ກຸລານໍ ທູສນໍ ປສາທວິນາສນໍ ກຸລທູສນໍ, ເຕນ ທຸກ຺ກຏໍ ກຸລທູສນທຸກ຺ກຏໍ.

໒໙໘. ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆິກໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ອິສ຺ສເຣນ ເທນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສໍ ປຸປ຺ຜາທີນໍ ມຊ຺ເຌ. ອິສ຺ສເຣນາຕິ ຕທ຺ຘິຕໂລເປນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິສ຺ສຣິເຍນ ອິສ຺ສຣວຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ທທໂຕ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ທທໂຕ ‘‘ກຸລທູສນທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວິຫິຕທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ປຎ຺ຈິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍານິ, ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພານິ ສງ຺ເຆນ ວາ ຄເຓນ ວາ ປຸຄ຺ຄເລນ ວາ, ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕານິປິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍມິເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ເຖຍ຺ຍາ ເທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏາທີນີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ທຸກ຺ກຏາທີນີຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ທທໂຕ ກຸລທູສນທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ມາສເກ ວາ ອູນມາສເກ ວາ ທຸກ຺ກຏໍ ¶ , ອຕິເຣກມາສເກ ວາ ອູນປຎ຺ຈມາສເກ ວາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ປຎ຺ຈມາສເກ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສເກ ວາ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອວໍ ທຸກ຺ກຏາທີນິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏາທີເນວ.

໒໙໙-໓໐໐. ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ¶ ຜລປຸປ຺ຜູປຄໍ ຣຸກ຺ຂໍ ສພ຺ພຖາ ໂຣເປຕຸຎ຺ຈ ໂຣປາເປຕຸຎ຺ຈ ຊຄ຺ຄິຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ຈ-ສທ຺ໂທ ໂອຈິນິຕຸໍ ໂອຈິນາເປຕຸໍ, ຄນ຺ຖິຕຸໍ ຄນ຺ຖາເປຕຸນ຺ຕິ ຈ ອວຸຕ຺ຕານິ ຈ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ຜລປຸປ຺ຜານິ ສມ຺ປາທນວເສນ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ຜລປຸປ຺ຜູປຄໍ. ສພ຺ພຖາຕິ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣອກປ຺ປິຍໂວຫາຣປຣິຍາຍໂອຠາສນິມິຕ຺ຕກມ຺ມວເສນ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣເນວ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍໂວຫາໂຣ ນາມ ‘‘ອິມໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຊານ, ອິມໍ ອາວາຏໍ ຊານ, ອິມໍ ມາລາວຈ຺ຉໍ ຊານ, ເອຕ຺ຖ ອຸທກໍ ຊານາ’’ຕິ ວຈນໍ, ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣຓຎ຺ຈ. ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ອກປ຺ປິຍໂວຫາໂຣ ນາມ. ປຣິຍາໂຍ ນາມ ‘‘ປຓ຺ຑິເຕນ ມາລາວຈ຺ຉາທໂຍ ໂຣປາເປຕພ຺ພາ, ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຸປກາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ໂອຠາໂສ ນາມ ກຸທ຺ທາລຂຓິຕ຺ຕາທີນິ ຈ ມາລາວຈ຺ເຉ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຐານໍ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ ກຸທ຺ທາລອຸທກຠາຊນາທີນໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສມີເປ ຐປນໍ. ຊຄ຺ຄິຕຸນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ອຸທກເສຈນາທີນິ ກຕ຺ວາ. ຄນ຺ຖນຄນ຺ຖາປເນສຸ ປນ ສພ຺ພາປິ ຉ ປຸປ຺ຜວິກຕິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ ຄນ຺ຖິມໍ ໂຄປ຺ຜິມໍ ເວຘິມໍ ເວຐິມໍ ປູຣິມໍ ວາຍິມນ຺ຕິ. ນາມວເສເນວ ປເນເຕສໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕໍ ປນ ກຸລສງ຺ຄຫໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາປິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກາຕຸມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍວຈເນນ ກາຣາເປຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ເອວໍ ຊານ, ເອວໍ ກເຕ ໂສເຠຍ຺ຍ, ຍຖາ ເອຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ນ ວິກິຣິຍນ຺ຕິ, ຕຖາ ກໂຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ກປ຺ປິຍວຈເນນ ກາຣາເປຕຸໍ ວິນາ ກຸລສງ຺ຄຫໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂຣປນາທີນີຕິ ອກປ຺ປິຍປຖວິຍໍ ໂຣປາປນສິຎ຺ຈາປນາທີນິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ໂຣປນາທີນິ.

໓໐໑-໒. ອິທານິ ປຸປ຺ຜທານາທີສຸ ອຏ຺ຐສຸ ກຸລສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູສຸ ອວເສສານິ ທ຺ເວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕາວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວຸຕ຺ຕາວ ມິຈ຺ຉາຊີວວິວຊ຺ຊນາຍໍ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ຊງ຺ຆເປສເນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ປາຐເສໂສ. ປິຕໂຣ ຠຓ຺ຑຸໍ ສກໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄິຫິກມ຺ເມສຸ ທູຕສາສນໍ ຫຣເຓ ປທວາເຣນ ¶ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ປິຕາທໂຍວ ວຸຕ຺ຕາ. ຄິຫິກມ຺ມສູຕິ ວິສຍສຕ຺ຕມີ. ປທວາເຣນາຕິ ປທກ຺ກເມນ, ປເທ ປເທຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຐມໍ ສາສນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ປຸນ ວທໂຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຸນາຕິ ປຈ຺ຉາ. ‘‘ອຍໍ ທານິ ໂສ ຄາໂມ, ຫນ຺ທ ນໍ ສາສນໍ ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປເທ ປເທ ວທໂຕ ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ສ ປນ ສາສນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຍເມວ ກາຣຸຎ຺ເຎ ຐິເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຣູປໍ ¶ ສາສນໍ ອາໂຣເຈຕຸໍ, ‘‘ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ວນ຺ທຖາ’’ຕິອາທິກໍ ຄິຫີນໍ ກປ຺ປິຍສາສນໍ ຫຣິຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ.

໓໐໓. ອຠູຕາໂຣຈນຣູປິຍສໍໂວຫາຣຸຄ຺ຄຫາທິສາຕິ ອຠູຕາໂຣຈນາຍ ຣູປິຍສໍໂວຫາເຣ ຈ ອຸຄ຺ຄເຫ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈເຍ ອາທິສນ຺ຕິ ກເຖນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕີຕິ ອຠູຕາ…ເປ… ຫາທິສາ, ຕໍສທິສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໐໔. ປິຕູນໍ ຫຣາເປຕ຺ວາ ຫຣິຕ຺ວາປິ ປຸປ຺ຜານິ ວຕ຺ຖຸປູຊຕ຺ຖໍ ທາຕຸໍ, ເສສຎາຕີນໍ ປຕ຺ຕານໍ ວຕ຺ຖຸປູຊຕ຺ຖໍ ທາຕຸນ຺ຕິ ໂຍຊນີຍໍ. ‘‘ຫຣາເປຕ຺ວາ ຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ສິຍາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຕານນ຺ຕິ ປກ຺ໂກສເກນ ປຕ຺ຕາປິ ຄຫິຕາ. ວຕ຺ຖຸປູຊຕ຺ຖນ຺ຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊນຕ຺ຖໍ. ອຸປາສການມ຺ປິ ປນ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ວຕ຺ຖຸປູຊຕ຺ຖໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ລິງ຺ຄາທິປູຊຕ຺ຖນ຺ຕິ ສິວລິງ຺ຄຄິຓ຺ຑຸພິມ຺ພາທິປູຊນຕ຺ຖໍ.

໓໐໕. ຕຖາ ຜລນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຸປ຺ເຜ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ອປທິສຕິ. ປຣິພ຺ພຍວິຫີນານນ຺ຕິ ປຣິພ຺ພຍໍ ປາເຖຍ຺ຍໍ ວິຫີນໍ ນຏ຺ຐໍ ເຍສໍ ອາຄນ຺ຕຸການນ຺ຕິ ສມາໂສ. ສປຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສ຺ສາສິກາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໖-໔໓໗) ປນ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍເຍວາ’’ຕິ ວຈນໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິວິຠາຄໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໐໖. ສມ຺ມເຕນ ¶ ເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄໍ ທາຕພ຺ພໍ. ອິຕເຣນ ຕຸ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອິຕເຣນ ຕຸ ອສມ຺ມເຕນ ປນ.

໓໐໗. ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ຜລານິ ທາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອວໍ ຜລປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ ‘‘ອິເມຫິ ຣຸກ຺ເຂຫິ ທາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອວໍ ຣຸກ຺ຂປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຕໂຕຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຜລໂຕ ຣຸກ຺ຂໂຕ ວາ. ຍາຈມານສ຺ສ ຄິລານສ຺ເສຕຣສ຺ສ ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ຣຸກ຺ຂາວ ທສ຺ສິຍາຕິ ‘‘ອິຘ ຜລານິ ສຸນ຺ທຣານິ, ອິໂຕ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ຄເຫຕຸໍ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ຣຸກ຺ຂາ ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ.

໓໐໘. ອິທານິ ອຏ຺ຐສຸ ປຸປ຺ຜາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຜລປຸປ຺ຜວິນິຈ຺ຉຍໍ ອວເສເສສຸ ¶ ຈຕູສຸ ອປທິສນ຺ໂຕ ‘‘ສິຣີສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສິຣີສຈຸຓ຺ຓກສວາທິຈຸຓ຺ເຓຕິ ກສາວໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາທິ ຍສ຺ສ, ຕເມວ ຈຸຓ຺ຓໍ, ສິຣີສຈຸຓ຺ຓຎ຺ຈ ກສາວາທິຈຸຓ຺ຓຎ຺ຈາຕິ ສມາໂສ. ‘‘ສິຣີສຈຸຓ຺ຓໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ກສາວ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໖-໔໓໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກສາວາທີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຣສ຺ເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສເສສູຕິ ເວຬຸອາທີສຸ ຕີສຸ. ປາຬິຍາ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຓມ຺ເປຕ຺ຖ ປເວສເຍ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ປຸປ຺ຜາທີສູຕິ.

໓໙. ວສ຺ສູປນາຍິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໐໙-໓໑໐. ປຸຣິມິກາ ປຈ຺ຉິມິກາ ອິຕິ ວສ຺ສູປນາຍິກາ ທຸເວຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາຍ ອນນ຺ຕເຣ ປາຏິປທທິວເສ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ປຸເຣ ຠວາຕິ ປຸຣິມາ, ສາ ເອວ ປຸຣິມິກາ. ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ ຠວາ ອປຣາຍ ປຸຓ຺ຓມາຍ ອນນ຺ຕເຣ ¶ ປາຏິປທທິວເສ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພາ ປຈ຺ຉິມິກາ. ອຸປນຍນໍ ປາປຸຓນໍ ອຸປຄມນໍ ອຸປນາຍິກາ, ວສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຏ຺ຐິ, ອິຘ ປນ ວສ຺ສກາລໍ ‘‘ວສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອຸປຈາເຣນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວາໂສ ອຸປຈາເຣເນວ ‘‘ວສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວສ຺ສສ຺ສ ວສ຺ສາວາສສ຺ສ ອຸປນາຍິກາ ວຈີເຠທວເສນ ວາ ອາລຍກຣຓວເສນ ວາ ອຸປຄມນໍ ວສ຺ສູປນາຍິກາ. ຕຕ຺ຖ ອາລຍປຣິຄ຺ຄາໂຫ ຈ ວຈີເຠໂທ ຈາຕິ ປຸຣິມິກາ ວສ຺ສູປນາຍິກາ ທຸເວ, ອາລຍປຣິຄ຺ຄາໂຫ ຈ ວຈີເຠໂທ ຈາຕິ ປຈ຺ຉິມິກາ ວສ຺ສູປນາຍິກາ ທຸເວຠິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕາສຸ ທ຺ວີສຸ. ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອທິໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ອາລຍປຣິຄ຺ຄາໂຫ ຈ ວຈີເຠໂທ ຈ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອິມໍ ເຕມາສໍ ວສ຺ສໍ ອຸເປມິ, ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ເອທິໂສ, ເອຕາທິໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກມຸປ຺ປຕ຺ຕິອນາທຣາ ວຈີເຠໂທ ປຐມໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸຠຍຖາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິ. ສງ຺ຄ. ອຏ຺ຐ. ໑໗໙; ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໗) ‘‘ສເຈປິ ‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ວສິສ຺ສາມີ’ຕິ ອາລໂຍ ອຕ຺ຖິ, ອສຕິຍາ ປນ ວສ຺ສໍ ນ ອຸເປຕິ, ຄຫິຕເສນາສນໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ, ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ນ ໂຫຕິ, ປວາເຣຕຸໍ ລຠຕິເຍວ, ວິນາປິ ຫິ ວຈີເຠທໍ ອາລຍກຣຓມຕ຺ເຕນປິ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາວາສຕ຺ຖວເຊສຸ ປນ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ອລຠນ຺ເຕນ ອາລຍກຣຓມຕ຺ເຕເນວ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຈ ວິຫາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ປານີຍໍ ¶ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເຈຕິຍວນ຺ທນາທິສາມີຈິກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອາລຍປຣິຄ຺ຄເຫ ອາລຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທຕ຺ຖ ອາລໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຖາຕິ ທ຺ວີສຸ.

໓໑໑. ຕທຫູຕິ ຕສ຺ມິໍ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ. ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ວສ຺ສູປນາຍິກາ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕ, ອນຸປຄຈ຺ຉໂຕຕິມສ຺ສ ວິເສສນໍ.

໓໑໒. ທຸຕິຍນ຺ຕິ ¶ ປຈ຺ຉິມິກໍ. ອນຸປຄໂຕຕິ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາເຍນ ປຸຣິມິກໍ ອນຸປຄໂຕ. ເຕມາສນ຺ຕິ ປຸຣິມໍ ວາ ເຕມາສໍ ປຈ຺ຉິມໍ ວາ ເຕມາສໍ. ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ອຣຸຓໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາປິ ຕທເຫວ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາປິ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ນິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິ.

໓໑໓-໕. ມາຕາປິຕູນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການຎ຺ຈ ອຕ຺ຖາຍ ຄິລານຕທຸປຏ຺ຐາກຠຕ຺ຕໍ ໂອສຘຎ຺ຈ ເອສິສ຺ສໍ ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ວາ ອຸປຏ຺ຐິສ຺ສໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຫໍ ນາຠິຣຕໍ ວູປກາເສສ຺ສໍ ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວິໂນທນຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິໍ ວິເວຈນຎ຺ຈ ຄຣຸກາທິກໍ ວຸຏ຺ຐານໍ ວາປິ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ວາປິ ກຣິສ຺ສໍ ວາປິ ກາເຣສ຺ສໍ ວາປີຕິ ເອວມາທິນາ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ເຈນ ປຫິເຕປິ ວາ ອປຫິເຕປິ ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ລພ຺ຠມານກວເສນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວກ຺ຂມານນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມາຕາທິສຸຕິຍາ ເຕເຍວ ຄິລານ-ສທ຺ເທນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຸປຏ຺ຐາກາ ຕທຸປຏ຺ຐາກາ, ຄິລານາ ຈ ຕທຸປຏ຺ຐາກາ ຈ, ເຕສໍ ຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມາໂສ. ໂອສຘນ຺ຕິ ເຕສໍເຍວ ຄິລານານໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ເອສິສ຺ສນ຺ຕິ ປຣິເຍສິສ຺ສາມິ. ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ເຕເຍວ ສຕ຺ຕຊເນ ຄິລາເນ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສໍ. ອຸປຏ຺ຐິສ຺ສນ຺ຕິ ເຕເຍວ ຄິລາເນ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ. ອຠິຣມຕີຕິ ອຠິຣໂຕ, ວິສຠາຄຣູປາທິທສ຺ສເນນ ສາສເນ ນ ອຠິຣໂຕ ນາຠິຣໂຕ. ອຠິຣມຓໍ ວາ ອຠິຣຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອຠິຣຕມສ຺ສາຕິ ນາຠິຣໂຕ, ຕໍ. ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ໂຍ ນາຠິຣໂຕ, ຕໍ ວູປກາເສສ຺ສໍ ວິກ຺ເຂປຫຣຓຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນຍິສ຺ສາມິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິນຍກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ. ກິຕກໂຍເຄ ວິກປ຺ເປນ ທຸຕິຍາ. ທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ເຕສໍເຍວ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ. ຄຣຸກມາທິກນ຺ຕິ ຄຣຸກໍ ອາທິ ຍສ຺ສາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສາມເຓຣານໍ ວສ຺ສປຸຈ຺ຉນໍ, ສິກ຺ຂາສມາທຍິຕຸກາມຕາ, ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມກຣຓໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ¶ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາສມານຕ຺ຕທານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ. ອຸສ຺ສຸກ຺ກນ຺ຕິ ວສ຺ສປຸຈ຺ຉນາທິອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ. ເອວມາທິນາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ທິຏ຺ຐິຄຕາທີນໍ ຘມ຺ມກຖາກຣຓາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຄນ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິເຕເນວ ‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອາໂຠຄໍ ອກຕ຺ວາ ອຸປຈາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ເຈນາຕິ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ລພ຺ຠມານກໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວກ຺ຂມານຎ຺ຈ ສງ຺ຆກມ຺ມາທິ ກິຈ຺ຈໍ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ຈໍ. ສຕ຺ຕມອຣຸຓມຕ຺ຕສ຺ເສວ ວິຫາເຣ ອຸຏ຺ຐາປນີຍຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ສາກລ຺ເລນ ຄຫຓໍ.

໓໑໖. ສງ຺ຆກມ຺ເມ ວເຊຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ກິຈ຺ເຈ ອຸໂປສຖາຄາຣາທີສຸ ເສນາສເນສຸ ວາ ເຈຕິຍຉຕ຺ຕເວທິກາທີສຸ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ປຸຄ຺ຄລິກເສນາສເນສຸ ວາປິ ກຕ຺ຕພ຺ພນິມິຕ຺ເຕ ວເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມສວນຕ຺ຖໍ ນິມນ຺ຕິໂຕ ວາປິ ວເຊ, ຄຣູຫິ ເປສິໂຕ ວາປິ ວເຊ, ຄຣູນໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ວາປິ ວເຊຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນິມນ຺ຕິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ປຐມໍເຍວ ກຕິກາ ກຕາ ໂຫຕິ, ‘‘ອສຸກທິວສໍ ນາມ ສນ຺ນິປຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ນິມນ຺ຕິໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕິ. ຄຣູຫີຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ. ປຫິໂຕຕິ ຠຓ຺ຑໂຘວນາທິອຕ຺ຖາຍ ເປສິໂຕ. ປສ຺ສິຕຸນ຺ຕິ ອຄິລາເນປິ.

໓໑໗. ຠຓ຺ຑ…ເປ… ທສ຺ສເນ ນ ວເຊຕິ ໂຍຊນີຍໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ສຕ຺ຕມີ. ຠຓ຺ຑໍ ນາມ ຈີວຣໍ. ຎາຕີ ມາຕາປິຕູຫິ ອຎ຺ເຎ. ອຸປຏ຺ຐາກາ ອຸປາສກາ. ‘‘ອຊ຺ເຊວ ອາຄມິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອທູຣໂຄ ນ ປາປຸເຓຍ຺ຍ, ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ລພ຺ຠນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອປາປຸຓນໍ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມໍ. ອຊ຺ເຊວາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ສາມນ຺ຕວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສເຈ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ໂຫຕິ, ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທປິ ນ ໂຫຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໓໑໘. ເສສຎາຕີຫີຕິ ¶ ມາຕາປິຕູຫິ ອວເສສຎາຕີຫິ. ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາວາຕິ ທານຘມ຺ມສວນາທີນິ. ‘‘ປຫິເຕ ເປສິເຕ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ລພ຺ຠ’’ນ຺ຕິ ອນຸວຕ຺ຕນີຍໍ.

໓໑໙. ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ຕຣາເຍ ສຕີຕິ ໂຈຣສຣີສປວາຬຊີວິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາເຍ, ອນ຺ຕມໂສ ເຠສຊ຺ຊາລາຠປຕິຣູປອຸປຏ຺ຐາກາລາເຠປິ. ‘‘ວສ຺ສຈ຺ເຉທກາຣຓມ຺ປິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍໍ ສິຍາ’’ຕິ ເກຈິ ໂປຣາຓາ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ສພ຺ພຖາ ວສ຺ສຈ຺ເຉເທນ ພຫິ ວາສາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓໍ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕໍ ພຫິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ວາເສນ ວສ຺ສຈ຺ເຉທາກາຣຓໍ ກຖໍ ນາມ ນ ສິຍາຕິ. ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ໂນ ປວາຣເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໓໒໐. ‘‘ອເສນາສນິເກນາ’’ຕິ ¶ ອິມິນາວ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຖຕ຺ເຕປິ ‘‘ອຊ຺ໂຌກາເສ ຈາ’’ຕິ ວຈນໍ ‘‘ອຫໍ ອພ຺ໂຠກາສິໂກ, ກິໍ ເມ ເສນາສເນນາ’’ຕິ ວາສານິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສຸສິເຣຕິ ສຸທ຺ເຘ ຣຸກ຺ຂສຸສິເຣ. ມຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສຸສິຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປທຣຈ຺ຉທນກຸຏິກໍ ກຕ຺ວາ ປວິສນທ຺ວາຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ວິຏເປປິ ອຏ຺ຏກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຕຖາ ຉຕ຺ຕຈາຏີສຸປິ ຕທນຸຣູເປນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຉວກຸຏິ ນາມ ຏງ຺ກິຕມຎ຺ຈາທິເຠທາ ກຸຏິ. ຕຕ຺ຖ ຏງ຺ກິຕມຎ຺ໂຈ ນາມ ທີເຆ ມຎ຺ຈປາເທ ມຊ຺ເຌ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຏນິໂຍ ປເວເສຕ຺ວາ ກໂຕ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປາສາຓານໍ ອຸປຣິ ປາສາຓໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກຕມ຺ປິ ຏງ຺ກິຕມຎ຺ໂຈ.

໓໒໑. ອເສນາສນິເກນາຕິ ຍສ຺ສ ຕິຓປຓ຺ຓອິຏ຺ຐກສິລາສຸຘາສງ຺ຂາຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຉທນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຉນ຺ນໍ ໂຍຊິຕທ຺ວາຣພນ຺ຘນໍ ເສນາສນໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ. ອິທໍ ປນ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທຍຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ນາວາທີສຸ ວິຍ ວິສຸໍ ວິຘາເນນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ນາວາສຕ຺ຖວຊູປໂຄຕິ ອິມິນາ ອເສນາສນິເກນ ນາວາທີສຸ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ¶ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ກຸຏິກໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ລຠນ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ປວິສິຕ຺ວາ ວິຫາຣາຠາວໂຕ ‘‘ວິຫາເຣ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອລຠນ຺ເຕນ ອາລໂຍ ກາຕພ຺ໂພ. ປວາເຣຕຸຎ຺ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ວສ຺ສຈ຺ເຉທນິມິຕ຺ຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ‘‘ວເຊ ສຕ຺ເຖ ນາວາຍນ຺ຕິ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ນຕ຺ຖິ ວສ຺ສຈ຺ເຉເທ ອາປຕ຺ຕິ, ປວາເຣຕຸຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໓) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວສ຺ສຈ຺ເຉເທຕິ ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍນ ວໂຊ ເຕນ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສຕ຺ຖສ຺ສ ນາວາຍ ຈ ຄມນສຠາເວເນວ ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ວສ຺ສູປຄຕຏ຺ຐາເນ ອວສິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມນມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວສ຺ສູປນາຍິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໒໒-໕. ອາຣາມາ…ເປ… ມຕ຺ຕິກຠຓ຺ຑານີຕິ ເອເຕ ປຎ຺ຈ ອວິຠາຊິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ¶ . ປຎ຺ຈາຕິ ‘‘ອາຣາມາຣາມວຕ຺ຖູນິ ເອກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຣາສິວເສນ ປຎ຺ຈ, ສຣູປວເສນ ປເນຕານິ ປຓ຺ຓໍ ຕິເຓ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວີສຕິວິຘານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈາຫ –

‘‘ທ຺ວິສງ຺ຄຫານິ ທ຺ເວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕິຍໍ ຈຕຸສງ຺ຄຫໍ;

ຈຕຸຕ຺ຖໍ ນວໂກຏ຺ຐາສໍ, ປຎ຺ຈມໍ ອຏ຺ຐເຠທນໍ.

‘‘ອິຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຣາສີຫິ, ປຎ຺ຈນິມ຺ມລໂລຈໂນ;

ປຎ຺ຈວີສວິຘໍ ນາໂຖ, ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ປກາສຍີ’’ຕິ. (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໑);

ຕຕ຺ຖ ອາຣາໂມ ນາມ ປຸປ຺ຜາຣາໂມ ວາ ຜລາຣາໂມ ວາ. ອາຣາມວຕ຺ຖຸ ນາມ ເຕສໍເຍວ ປຕິຏ຺ຐາໂນກາໂສ, ວິນຏ຺ເຐສຸ ວາ ເຕສຸ ໂປຣາຓກຠູມິຠາໂຄ. ວິຫາໂຣ ນາມ ¶ ປາສາທາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເສນາສນໍ. ໂລຫກຸມ຺ຠີ ນາມ ກາຬໂລເຫນ ວາ ຕມ຺ພໂລເຫນ ວາ ກຕກຸມ຺ຠີ. ກຏາຫາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຠາຓກນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຊໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວາຣໂກຕິ ຆໂຏ. ຣາສິໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອເຕຕິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ. ອວິຠາຊິຍາຕິ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ອເວຠງ຺ຄິຍາ. ປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ປນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕິ. ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍານິ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ອເວຠງ຺ຄິຍານິ ຈາຕິ ອວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ.

໓໒໖-໘. ເອກນ຺ຕຄຣຸຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ ອາທິໂຕ ຕໂຍ ຣາສີ ຐເປຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຣາສິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຣຸຠຓ຺ຑາຄຣຸຠຓ຺ເຑ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ວລ຺ລີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອຑ຺ຒພາຫຸມຕ຺ຕາປິ ວລ຺ລິ ຈ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລາຍໂຕ ເວຬຸ ຈ ມຸຏ຺ຐິມຕ຺ຕມ຺ປິ ຕິຓາທິ ຈ ເອກມ຺ປິ ປຓ຺ຓຎ຺ຈ ປາກຕາ ວາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ ວາ ຕາລປກ຺ກປ຺ປມາຓາປິ ມຕ຺ຕິກາ ຈ ຕາລປກ຺ກປ຺ປມາຓາປິ ສຸຘາ ຈ ຕາລປກ຺ກປ຺ປມາຓາປິ ກງ຺ຄຸຏ຺ຐອາທິກາ ຈ ທິນ຺ນາ ວາ ຕຕ຺ຖຊາຕກາ ວາ ສງ຺ຆິກາ ຣກ຺ຂິຕາ ອຠາຊິຍາ, ຣຊ຺ຊຸໂຍຕ຺ຕາທິ ຈ ທິນ຺ນາ ສງ຺ຆິກາ ອຠາຊິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ເວຬຸ ປຣິຓາຫໂຕ ປຓ຺ຓສູຈິທຓ຺ຑມຕ຺ໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕິຓໍ ມຸຎ຺ຊໍ ປພ຺ພຊຎ຺ຈ ອາທິສທ຺ທສງ຺ຄຫິຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕິຓໍ. ປຓ຺ໂຓ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປ຺ປມາໂຓ ຣິຕ຺ຕໂປຕ຺ຖໂກ ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວ. ປາກຕາຕິ ປກຕິຍາ ຊາຕາ. ປຎ຺ຈວຓ຺ຓາຕິ ຣຕ຺ຕເສຕາທິປຎ຺ຈວຓ຺ຓາ. ສຸຘາກງ຺ຄຸຏ຺ຐາທໂຍ ມຕ຺ຕິກຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ. ກງ຺ຄຸຏ຺ຐອາທິກາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຊ຺ຊຸຣສຊາຕິຫິງ຺ຄຸລກາທີນໍ ຄຫຓໍ. ທິນ຺ນາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນາ. ຕຕ຺ຖຊາຕາຕິ ສງ຺ຆິກຠູມິຍໍ ຊາຕາ. ຣຊ຺ຊຸໂຍຕ຺ຕາທີຕິ ສຸຕ຺ຕມກຈິວາກນາຬິເກຣຫີຣຈມ຺ມມຍາ ຣຊ຺ຊຸ ຈ ໂຍຕ຺ຕາທິ ຈ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ¶ ມກຈິວາກາທິເກ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕາ ເອກວຏ຺ຏາ ຄຫິຕາ. ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ປເນຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ຖຣາສິມ຺ຫິ ອິຕເຣ ຠາຊິຍາຕິ ¶ ເວທິຕພ຺ພາ. ສງ຺ຆິເກ ກມ຺ເມ, ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ກມ຺ເມ ນິຏ຺ຐິເຕ ຠາຊິຍາຕິ ໂຍຊນີຍໍ.

໓໒໙. ໂລຫຠຓ຺ເຑສຸ ຠິກ຺ຂຸສາຣຸປ຺ປໍ ປຕ຺ຕາທິ ວາ ຕຖາ ວິປ຺ປກຕາກຕໍ ໂລຫຠຓ຺ຑໍ ຕຖາ ປາທຄຓ຺ຫກໍ ວາຣກໍ ຠາຊິຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ປຕ຺ຕາທີຕິ ອໂຍປຕ຺ໂຕ ອຍຖາລກໍ ຕມ຺ພໂລຫຖາລກໍ ອຎ຺ຊນິສລາກາ ກຓ຺ຓມລຫຣຓີ ສູຈິ ປຓ຺ຓສູຈິ ຂຸທ຺ທໂກ ປິປ຺ຜລໂກ ຂຸທ຺ທກໍ ອາຣກຓ຺ຑກໍ ກຸຎ຺ຈິກາ ຕາຬາທິ. ວິປ຺ປກຕນ຺ຕິ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕໍ. ອກຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ອກຕໍ. ປາທຄຓ຺ຫກນ຺ຕິ ສີຫຬທີເປ ປາທຄຓ຺ຫນກໍ. ປາໂທ ນາມ ຈຕຸຕ຺ຖໍໂສ, ມຄຘນາຬິຍາ ປຎ຺ຈນາຬິມຕ຺ຕາ. ມຄຘນາຬິ ຈ ນາເມສາ ອູນປຎ຺ຈປສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຆຏໂກ ເຕລຠາຊນຎ຺ຈ. ຍາຍ ວາສິຍາ ຐເປຕ຺ວາ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນໍ ວາ ອຸຈ຺ຉຸຕຈ຺ຉນໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ມຫາກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອຍໍ ຠາຊິຍາ. ສມ຺ມຸຎ຺ຊນິທຓ຺ຑຂຓນກໍ ປນ ອທຓ຺ຑກໍ ຜລມຕ຺ຕເມວ, ຍໍ ສກ຺ກາ ສິປາຏິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ, ອຍໍ ຠາຊນີຍາ. ຕິປຸໂກຏ຺ຏກອຸປກຣເຓສຸ ຕິປຸຈ຺ເຉທນກສຕ຺ຖກໍ ສຸວຓ຺ຓກາຣູປກຣເຓສຸ ສຸວຓ຺ຓຈ຺ເຉທນກສຕ຺ຖກໍ ຈມ຺ມກາຣອຸປກຣເຓສຸ ຈມ຺ມຉິນ຺ທນກໍ ຂຸທ຺ທກສຕ຺ຖໍ ນຫາປິຕຕຸຓ຺ຓກາຣອຸປກຣເຓສຸ ຐເປຕ຺ວາ ມຫາກຕ຺ຕຣິໍ ມຫາສຓ຺ຑາສຎ຺ຈ ມຫາປິປ຺ຜລກຎ຺ຈ ສພ຺ພານິ ຠາຊນີຍຠຓ຺ຑານິ. ຕຖາ ກຸຎ຺ຈິກາ. ວຸຕ຺ຕວິປລ຺ລາເສນ ປນ ໂລຫຠຓ຺ເຑ ອຠາຊິຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໓໓໐. ‘‘ເວຬຸມ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ທາຣຸຠຓ຺ຑານິ ທສ຺ເສຕິ. ທາຣຸຠຓ຺ເຑນ ປນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພາປິ ທາຣຸເວຬຸຈມ຺ມຸປາຫນາທິວິກຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຉຕ຺ຕທຓ຺ໂຑ ຈ ສລາກາ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ອຸປາຫນາຍ ທຓ຺ຑໂກ ອຸປາຫນທຓ຺ຑໂກ.

໓໓໑. ອນຸຎ຺ຎາຕວາສິທຓ຺ໂຑຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕວາສິຍາ ທຓ຺ໂຑ. ອຣຓຎ຺ຊນິສິງ຺ຄາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຎ຺ຊນິສລາກາ ຉຕ຺ຕໍ ¶ ມຸຏ຺ຐິປຓ຺ຓໍ ອຸປາຫນາ ຘມ຺ມກຣໂຓ ປາທຄຓ຺ຫນກໂຕ ອນຕິຣິຕ຺ຕໍ ອາມລກຕຸມ຺ພໍ ອາມລກຆໂຏ ລາພຸກຕຸມ຺ພໍ ລາພຸກຆໂຏ ວິສາຓຕຸມ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

໓໓໒. ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ທາຣຸຠຓ຺ເຑສຸ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ. ມຕ຺ຕິກາມໂຍ ປາທຆຏໂກ ຠາຊິໂຍຕິ ໂຍຊນາ. ປາທຆຏໂກຕິ ປາທສ຺ສ ປໂຫນໂກ ຆຏໂກ. ອິມິນາ ມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑໍ ອຸປລກ຺ເຂຕິ, ຕສ຺ມາ ປຕ຺ໂຕ ຖາລກໍ ກຸຓ຺ຑິກາຕິ ອິມານິ ຠາຊນີຍານິ, ວຸຕ຺ຕາວເສສາ ອຠາຊິຍາ.

໓໓໓-໔. ຄຣຸນາ ¶ ຄຣຸຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ຖາວຣຎ຺ຈ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ຖາວເຣນ ຈ ຖາວຣມ຺ປິ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຄຣຸນາ ມຎ຺ຈປີຐາທິນາ. ຖາວຣນ຺ຕິ ອາຣາມາທິ ປຐມຣາສິທ຺ວຍໍ. ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຈ ຠຸຎ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ເອວຎ຺ຈ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໂຕ ອາຠຕໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິຘິມ຺ຫິ ອຍໍ ຕຸໍປຈ຺ຈໂຍ. ຜາຕິກມ຺ເມນ ວລ຺ລາທິໍ ຄຓ຺ເຫຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ຜາຕິກມ຺ມໍ ນາມ ສມກໍ ວາ ອຕິເຣກໍ ວາ ຕທຄ຺ຆນກໍ ວາ ວຑ຺ຒິກມ຺ມໍ. ເສສນ຺ຕິ ປຐມຣາສິຕ຺ຕິກນ຺ຕິ.

ອເວຠງ຺ຄິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໓໕. ສທ຺ວາຣພນ຺ຘເນ ໂສທຸກ຺ຂລກປາສເກ ຐາເນ ທິວາ ສຍນ຺ເຕນ ປຣິວຕ຺ຕກໍ ທ຺ວາຣໍ ພນ຺ເຘຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທ຺ວາຣຎ຺ຈ ທ຺ວາຣພນ຺ຘນຎ຺ຈ ທ຺ວາຣພນ຺ຘນານິ ມຊ຺ເຌປທໂລປວເສນ, ພນ຺ຘນ-ສທ຺ເທເນວ ວາ ທ຺ວາຣພາຫາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ສຫ ທ຺ວາຣພນ຺ຘເນຫີຕິ ສທ຺ວາຣພນ຺ຘນໍ, ຐານໍ. ເຫຏ຺ຐາ ອຸທຸກ຺ຂລກຎ຺ຈ ອຸປຣິ ປາສໂກ ຈ, ສຫ ອຸທຸກ຺ຂລປາສເກຫີຕິ ສມາໂສ. ຕາທິເສ ຐາເນ ປາກາຣາທິປຣິກ຺ເຂເປນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ໂສ ຈ ອຸຈ຺ຈໂຕ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ວຸຕ຺ຕນໂຍຕິ ວທນ຺ຕິ ¶ . ສຍນ຺ເຕນາຕິ ປາເທ ຠູມິໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ເຕນ. ປຣິວຕ຺ຕກນ຺ຕິ ສໍວຣຓວິວຣຓວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິວຕ຺ຕນໂຍຄ຺ຄໍ. ທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອນ຺ຕມໂສ ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣມ຺ປິ. ພນ຺ເຘຍ຺ຍາຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ວິຘິນາ ຍາວຕາ ສີສໍ ນ ປວິສຕິ, ຕາວຕາປິ ພນ຺ເຘຍ຺ຍ, ສໍວເຣຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໓໖. ອາໂຠໂຄ ຈາປີຕິ ‘‘ເອສ ຊຄ຺ຄິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາໂຠໂຄ ຈາປິ. ຈ-ສທ຺ເທນ ‘‘ທ຺ວາຣໍ ຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ ວຈນມ຺ປິ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ສວເສ ຕໍ ອາກາຣໍ ວິນາຕິ ສສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ອາຍຕ຺ເຕ ຐາເນ, ຍຕ຺ຖ ປນ ພຫູນໍ ສຎ຺ຈຣຓຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຸຕມ຺ປິ ສໍວຸຕຏ຺ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ທ຺ວາຣໍ ອລຠນ຺ຕາ ປາກາຣໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາປິ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຕາທິເສ ປຣິເວເຓ ສໍວຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ອຖ ວາ ສສ຺ສ ວໂສ ອາຍຕ຺ໂຕ, ນ ຍກ຺ຂາທີນໍ ເຕຫິ ຄຫິຕກຕ຺ຕສ຺ສ, ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິຕຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຠາເວນາຕິ ¶ ສວໂສ. ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕທ຺ວາຣໍ ສໍວຣຓອາໂຠຄກຣຓວຈນສງ຺ຂາຕໍ ອາກາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໓໗. ຣຕນານີຕິ ມຸຕ຺ຕາທີນິ ທສວິຘານິ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຊາຕິຜລິກໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ໂພປິ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍປິ ໂລຫິຕງ຺ໂກ ມສາຣຄລ຺ໂລ ຈ ໂຘຕາປິ ອໂຘຕວິທ຺ຘາປິ ອນາມາສາ, ກາຈມຓິ ຈ ປານີຍສງ຺ໂຂ ໂຘໂຕ ອໂຘໂຕປິ ອາມາສາ, ສິລາ ໂຘຕວິທ຺ຘາ ສຸວຓ຺ເຓນ ສທ຺ຘິໍ ປຈິຕາ ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓາ ຈ ອນາມາສາ. ເຈຕິຍຆຣໂຄປການໍ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິເຍ ກຈວຣເມວ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອາຣກູຏໂລຫມ຺ປິ ຊາຕຣູປຄຕິກເມວ. ອິຕ຺ຖິຣູປານີຕິ ອນ຺ຕມໂສ ປິຏ຺ຐມຍອິຕ຺ຖິຣູປານິປິ. ຘຎ຺ຎນ຺ຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຕຕ຺ຖຊາຕກມ຺ປິ ມຄ຺ເຄ ປສາຣິຕມ຺ປິ ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎໍ. ກີຬາວເສນ ອປຣຓ຺ຓານິ ຕາລຜລາທີນິປິ ອນາມາສານິ, ປສາຣິຕມ຺ປິ ນ ມທ຺ທນ຺ເຕນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ອສຕິ ມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອິຕ຺ຖິປສາຘນນ຺ຕິ ອນ຺ຕມໂສ ປິຬນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ ຐປິຕໍ ນິວາສນຕາລປຓ຺ຓມຸທ຺ທິກມ຺ປິ.

໓໓໘. ສິຕ຺ຖເຕໂລທເຕເລຫີຕິ ¶ ມຘຸສິຕ຺ຖກນິຍ຺ຍາສາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ເຕລມິສ຺ສກສິເລເສນ ຈ ອຸທກມິສ຺ສກເຕເລນ ຈ. ຜຓຫຕ຺ຖຜເຓຫີຕິ ຜຓມິວ ຜຓໍ, ອງ຺ຄຸລີຫິ ຜຓກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຫຕ຺ໂຖເຍວ ຜຓໍ ຫຕ຺ຖຜຓໍ, ທນ຺ຕມຍາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຜຓຎ຺ເຈວ ຫຕ຺ຖຜຓຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ໂອສຓ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ໂອລິຂິຕ຺ວາ ສນ຺ນິສີທາເປຍ຺ຍ.

໓໓໙. ເອກປາວຸຣຓາ ວາ ເອກຕ຺ຖຣຓາ ວາ ນ ຕຸວຏ຺ຏຍຸໍ, ເອກມຎ຺ເຈ ນ ຕຸວຏ຺ຏຍຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເອກໍ ປາວຸຣຓໍ ເອກໍ ອຕ຺ຖຣຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ນ ຕຸວຏ຺ຏຍຸນ຺ຕິ ນ ນິປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ. ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ວາປິ ນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໓໔໐. ມນຸສ຺ສານໍ ປມາຓງ຺ຄຸເລນ ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄຸລານິ ຍສ຺ສ, ອຘິເກນ ສຫິຕໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລນ຺ຕິ ສມາໂສ. ລສຸຓໍ ມຄເຘສຸ ຊາຕໍ ອາມລກຠຓ຺ຑິກໍ ລສຸຓໍ ນ ຂາເທຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນ ອກລ຺ລໂກຕິ ອຄິລາໂນ.

໓໔໑. ຫີນຸກ຺ກຏ຺ເຐຫິ ຊາຕິອາທີຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ວາ ຫີນໍ ວາ ອຸຊຸໍ ວາ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ວາ ທວາ ວເທ, ທຸພ຺ຠາສິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຊາຕິອາທີຫີຕິ ຊາຕິນາມໂຄຕ຺ຕກມ຺ມສິປ຺ປອາພາຘລິງ຺ຄກິເລສອາປຕ຺ຕິອກ຺ໂກເສຫິ ¶ . ອຸກ຺ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ຊາຕ຺ຍາທີຫິເຍວ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ວາ. ທວາຕິ ເກຬິຫສາຘິປ຺ປາຍຕາຍ. ອຸຊຸໍ ວາຕິ ‘‘ຈຓ຺ຑາໂລສີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ. ອຎ຺ຎາປເທເສນ ວາຕິ ‘‘ສນ຺ຕິ ອິເຘກຈ຺ເຈ ຈຓ຺ຑາລາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ.

໓໔໒. ທີເຆ ນເຂຕິ ມໍສປ຺ປມາຓໂຕ. ທີເຆ ເກເສຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລໂຕ. ສເຈປິ ນ ທີຆາ, ທຸມາສໂຕ ເອກທິວສມ຺ປິ ອຕິກ຺ກາເມຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ທີເຆ ນາສໂລເມຕິ ນາສໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ. ວີສຕິມຏ຺ຐນ຺ຕິ ວີສຕິຍາ ນຂານໍ ມຏ຺ຐຎ຺ຈ. ສມ຺ພາເຘຕິ ອຸໂຠສຸ ອຸປກຈ຺ຉເກສຸ, ມຸຕ຺ຕກຣເຓ ຈ ໂລມຫາຣຓຎ຺ຈ ¶ ນ ລພ຺ຠາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ນ ລພ຺ຠາຕິ ເອເຕ ມຏ຺ຐາທໂຍ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນິປາໂຕ ວາ ລພ຺ຠາຕິ. ອາພາຘປ຺ປຈ຺ຈຍາ ປນ ສມ຺ພາເຘ ໂລມໍ ສໍຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໓໔໓. ສງ຺ຆຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ວາ ສງ຺ຆິກໍ ວາ ສຍນາສນໍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ນ ພາເຘຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສງ຺ຆຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂຍ ໂຍ ວຸຑ຺ໂຒ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ, ວຸຑ຺ຒປ຺ປຏິປາຏິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ພາເຘຍ຺ຍາຕິ ນ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ. ອລ຺ລປາທາ ນາມ ເຍຫິ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອຸທກໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ສຍນາສນນ຺ຕິ ມຎ຺ຈປີຐາທິ, ອິມິນາ ປຣິຠຓ຺ຑກຕາ ຠູມີຕິປິ ອຸປລກ຺ຂິຕາ. ສຸໂຘຕປາທກໍ ວາປິ ສອຸປາຫໂນ ຕເຖວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຸໂຘຕປາທກນ຺ຕິ ໂຘຕປາເທເຫວ ອກ຺ກມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ. ໂຘຕາ ປາທາ ຍສ຺ສ ອກ຺ກມນສ຺ສາຕິ ກິຣິຍາວິເສສນສມາໂສ. ຍທິ ປນ ຕຕ຺ຖ ເນວາສິກາ ອໂຘຕປາເທຫິປິ ວຬຎ຺ເຊນ຺ຕິ, ຕເຖວ ວຬຎ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕເຖວາຕິ ປຣິຠຓ຺ຑກຕໍ ຠູມິໍ ເສນາສນໍ ວາ ນກ຺ກເມຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໔໔. ສງ຺ຆາຏິຍາຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕສງ຺ຆາຏິຍາ. ປາເທ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາສນໍ ປລ຺ລຕ຺ໂຖ, ປລ຺ລຕ຺ຖໍ ກໂຣຕີຕິ ປລ຺ລຕ຺ຖາຕິຘາຕຸສ຺ສ ປລ຺ລຕ຺ເຖຕິ ຣູປໍ. ວິຫາເຣປິ ອນ຺ຕຣຆເຣປິ ປລ຺ລຕ຺ຖິກາຍ ນ ນິສີເທຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ປຣິກມ຺ມກຕໍ ຠິຕ຺ຕາທິນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ປຣິກມ຺ມກຕນ຺ຕິ ເສຕວຓ຺ເຓນ ວາ ຈິຕ຺ຕກມ຺ເມນ ວາ ກຕປຣິກມ຺ມໍ. ອາທິ-ສທ຺ໂທ ທ຺ວາຣວາຕປານາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ນ ອປສ຺ສເຍຕິ ຈີວຣາທິນາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອປສ຺ສຍນໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ. ໂນ ນ ອາຈເມຕິ ເນວ ນ ອາຈເມ, ອາຈເມຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ປຏິເສຘາ ປກຕິຍຕ຺ຖໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ. ສນ຺ເຕຕິ ອິມິນາ ອຸທເກ ອສນ຺ເຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ.

໓໔໕. ອກປ຺ປິຍສມາທາເນຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສາມເຓຣານໍ ອກປ຺ປິເຍ ສມາທາເນ. ທວາຕິ ນິປາໂຕ ¶ , ກີຬາຘິປ຺ປາເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິລາປວິຊ຺ຌເນຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຫຕ຺ຖຍນ຺ເຕນປິ ສກ຺ຂຣິກາຍປິ ¶ ຂິປເນ. ສຠາຄາຍ ເທສນາຍ ອາວິກມ຺ເມ ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສຠາຄາຍາຕິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ສມາໂນ ຠາໂຄ ເອຕິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ. ຈ-ສທ຺ໂທ ຕາທິສິຍາ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ.

໓໔໖. ປຏິສ຺ສໂວ ນາມ ‘‘ອຸໂຠປິ ມຍໍ ອິຘ ວສ຺ສໍ ວສິສ຺ສາມ, ເອກໂຕ ອຸທ຺ທິສາເປມາ’’ຕິອາທິປຏິຊານນໍ, ຕສ຺ສ ວິສໍວາໂທ ປຈ຺ຉາ ອກຣຓໍ ປຏິສ຺ສວວິສໍວາໂທ, ຕສ຺ມິໍ, ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຖນສມເຍ ‘‘ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ອິຕຣສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ.

໓໔໗. ກິຈ຺ເຈຕິ ສຸກ຺ຂກຏ຺ຐາທິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ເຈ ສຕິ ເອວ ໂປຣິສໍ ປຸຣິສປ຺ປມາຓໍ ອຠິຣຸເຫຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາປທາສູຕິ ວາຬມິຄທສ຺ສນາທີສຸ.

໓໔໘. ປຣິສ຺ສາວນໍ ວິນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ເຕນ ອທ຺ຘໂຍຊນສງ຺ຂາຕໍ ອທ຺ຘານໍ. ສເຈ ນ ໂຫຕິ ປຣິສ຺ສາວນໍ ວາ ຘມ຺ມກຣໂຓ ວາ, ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ໂຓປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ. ຍາຈມານສ຺ສາຕິ ປຣິສ຺ສາວນໍ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ.

໓໔໙. ອາພາຘປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ເສສງ຺ເຄ ຈ ອຕ຺ຕຆາຕເນ ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເສສງ຺ເຄຕິ ອງ຺ຄຊາຕໂຕ ກຓ຺ຓນາສາທິອວເສເສ ອວຍວຈ຺ເຉທເນ. ອຕ຺ຕຆາຕເນຕິ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉທາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ມາຣເຓ.

໓໕໐. ຕູລິກາຍ ກຍິຣມານໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິກໍ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂປຕ຺ຖກຎ຺ຈ ກຏ຺ຐາທີສຸ ກຍິຣມານໍ ຈິຕ຺ຕໂປຕ຺ຖການິ, ຕານິເຍວ ຣູປານີຕິ ສມາໂສ. ຊາຕກາທີນິ ປນ ປເຣຫິ ກາຣາເປຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ມາລາກມ຺ມາທີນິ ສຍມ຺ປິ ກາຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ອາຣາມາຣຎ຺ຎເຄເຫສຸ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕໍ ນ ອຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິຫາຣສງ຺ຂາໂຕ ¶ ອາຣາໂມ ຈ ອຣຎ຺ຎຎ຺ຈ ອນ຺ຕຣຆຣສງ຺ຂາຕໍ ເຄຫຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ‘‘ອາຣາມ…ເປ… ເຄເຫສູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອ-ກາຣສ຺ສ ອ-ກາຣກຣເຓນ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອກາເສ ກເຕ ປນ ‘‘ປວິສຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈ ປວິສິຕພ຺ພໍ ອຸປນິສີທິຕພ຺ພຎ຺ຈ.

໓໕໑. ປຸມຍຸຕ຺ຕານິ ¶ ຍານານິ ຈ ສິວິກຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖວຏ຺ຏກຎ຺ຈ ປາຏງ຺ກິຎ຺ຈ ອຠິຣຸຫິຕຸໍ ຄິລານສ຺ສ ກປ຺ປເຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸມຍຸຕ຺ຕານີຕິ ອສ຺ສຄວາທິປຸຣິສຍຸຕ຺ຕານິ, ນ ເຘນຸຍຸຕ຺ຕານິ, ສາຣຖິ ປນ ອິຕ຺ຖີ ວາ ໂຫຕຸ ປຸຣິໂສ ວາ, ວຏ຺ຏຕິ. ຫຕ຺ຖວຏ຺ຏເກປິ ເອເສວ ນໂຍ, ຍານານີຕິ ຣຖສກຏາທີນິ, ສິວິກນ຺ຕິ ປີຐກສິວິກໍ, ປີຐກຍານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຏງ຺ກີຕິ ອນ຺ໂທລິກາ. ຄິລານສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄິລາໂນ ນາມ ນ ອປ຺ປເກນປິ ສີສາພາຘາທິມຕ຺ເຕນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປນ ນ ສກ຺ໂກຕິ ວິນາ ຍາເນນ ຄນ຺ຕຸໍ, ເອວຣູໂປ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ຍານໍ ອນຸຊານນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ໂກສເລສຸ ຊນປເທສຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຄິລານໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຄນ຺ຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ເສຫິ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນາຫໍ, ອາວຸໂສ, ຄມິສ຺ສາມິ, ຄິລາໂນມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ມຫາວ. ໒໕໓) ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕຖາ ວທນ຺ໂຕ ຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຄມນຸປຈ຺ເຉທສາຘກເມວ ເຄລຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍາຫາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ, ອປິຈ ຍາເນນ ເອກປຣິຈ຺ເຉທາຍ ອຸປາຫນາຍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ຐເປນ຺ເຕນ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ ‘‘ຄິລາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສອຸປາຫເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄິລາໂນ ນາມ ໂຍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອນຸປາຫເນນ ຄາມໍ ປວິສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໖) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄິລາໂນວ ຄິລາໂນຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

໓໕໒. ທວໍ ¶ ກຣເຓຕິ ເກຬິຍາ ກຣເຓ. ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ອນ຺ຕມໂສ ທຸສ຺ສີລສ຺ສາປິ. ອຸປລາຬເນຕິ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ທສ຺ສາມິ, ຈີວຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ.

໓໕໓. ວິວຣິຕ຺ວາ ນ ທສ຺ສເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ.

໓໕໔. ໂອວາທນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ເຕຣສິຍໍ ວາ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຈາຕຸທ຺ທໂສ’’ຕິອາທິນາ ຠິກ຺ຂຸນາ ອາຈິກ຺ຂິເຕ ປຸນ ຕາຫິ ອຸໂປສຖທິວເສ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອວາທູປສງ຺ກມນຍາຈນໍ, ຕໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເຕນ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຏິປເທ ປຈ຺ຈາຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຊານນກໍ ພາລຎ຺ຈ ຕຖາ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖໍ ຄິລານຎ຺ຈ ປາຏິປເທ ຄນ຺ຕຸກາມໍ ຄມິຍຎ຺ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຄຫຓປຈ຺ຈາຫຣຓານິ ອກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຄຓ຺ຫໂຕ’’ຕິອາທິ.

໓໕໕. ໂລກາຍຕນ຺ຕິ ¶ ນິຣຕ຺ຖກກາຣຓປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຕິຕ຺ຖິຍສຕ຺ຖໍ. ຕິຣຈ຺ຉານວິຊ຺ຊາ ຈ ອິມິນາວ ອຸປລກ຺ຂິຕາ. ນ ວາເຈຍ຺ຍາຕິ ປເຣສໍ ນ ວາເຈຍ຺ຍ. ອິມິນາວ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຍາປຸຓນມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂລກາຍຕຕິຣຈ຺ຉານວິຊ຺ຊາຕິ ຈ ຣາຄໂທສໂມຫວຑ຺ຒານິ ພຸທ຺ຘາທິຄຣຫິຕາ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານໍ ຕິໂຣ ຕິຣິຍໂຕ ອຎ຺ຈິຕາ ຄຕາ ປວຕ຺ຕາ ກພ຺ພນາຏກາທິກາ ສພ຺ພາປິ ວິຊ຺ຊາ ອນຸໂລມວເສນ ວາ ວິນຍປຣິຍາຍໍ ປຕ຺ວາ ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິນຍຍຸຕ຺ຕິໂຕປິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຈ ໂນ ຄຣູນມຸປເທໂສ. ເປຬາຍປີຕິ ຍຕ຺ຖ ປາຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຸຂິໂນ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕມ຺ພໂລເຫນ ຣຊເຕນ ວາ ກຕາຍ ຕາຍ ອາສິຕ຺ຕກູປຘານສງ຺ຂາຕາຍ ເປຬາຍ ຐເປຕ຺ວາ.

໓໕໖. ປາຣຸຕຎ຺ຈ ນິວາສນຎ຺ຈ, ຄິຫີນໍ ຫຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑາທິວເສນ ປາຣຸຕນິວາສນໍ ຍສ຺ສ ປາຣຸປນສ຺ສ ນິວາສນສ຺ສາຕິ ກິຣິຍາວິເສສນສມາໂສ ¶ . ຄິຫິປາຣຸຕນິວາສນໍ ນ ປາຣຸເປ ນ ນິວາເສຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສໍເວລ຺ລິຍໍ ນ ນິວາເສຍ຺ຍາຕິ ມລ຺ລກມ຺ມກຣາທໂຍ ວິຍ ກຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ນ ນິວາເສຍ຺ຍ. ເອວໍ ນິວາເສຕຸໍ ຄິລານສ຺ສາປິ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສາປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍມ຺ປິ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ໂກເຓ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວາສກສ຺ສ ອຸປຣິ ລຄ຺ຄນ຺ຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ອປາຣຸປິຕ຺ວາ ອນິວາເສຕ຺ວາ ຈ ນິພ຺ພິກາຣໍ ປຣິມຓ຺ຑລໍ ປາຣຸປິຕພ຺ພໍ ຕິມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ເຕນ ປຣິມຓ຺ຑລໍ ນິວາເສຕພ຺ພຎ຺ຈ, ຕຖາ ອປາຣຸປິຕ຺ວາ ອນິວາເສຕ຺ວາ ຈ ອາຣາເມ ວາ ອນ຺ຕຣຆເຣ ວາ ອນາທເຣນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ທາຍນ຺ຕິ ວນໍ. ນາລິມ຺ປເຍຍ຺ຍາຕິ ‘‘ສພ຺ພູປກາຣານິ ວິນສ຺ສນ຺ຕູ’’ຕິ ວາ ຂິຑ຺ຑາຘິປ຺ປາເຍນ ວາ ນາລິມ຺ປເຍຍ຺ຍ.

໓໕໗. ວຑ຺ຒິໍ ໂນ ປໂຍຊເຍ ອຎ຺ຎາຕກປ຺ປວາຣິເຕ ໂນ ຍາເຈຕິ ໂຍຊນາ. ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ສຫຘມ຺ມິກສ຺ສາປິ. ກຕິປາຫໍ ຠຸຕ຺ວາ ວາຕິ ໂຍຊນີຍໍ. ປຸໂນຕິ ນິປາໂຕ.

໓໕໘. ທຓ຺ຑິນໍ ຎຕ຺ວາ ວາ ອຎຕ຺ວາ ວາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຣກ຺ຂໍ ຍາຈເນ ທຓ຺ຑິເຕ ທຓ຺ໂຑ ອສ຺ສ ຄີວາຕິ ໂຍຊນາ. ທຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫຕີຕິ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕສ຺ສ ທຓ຺ຑິນໍ ທຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ວິຫາເຣ ອສຸເກນ ຈ ອສຸເກນ ຈ ອິທໍ ນາມ ກຕ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ກຣິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວາ ເອວໍ ອຕີຕໍ ວາ ອນາຄຕໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ. ຍາຈເນຕິ ໂວຫາຣິເກສຸ ຍາຈເນ ສຕິ. ທຓ຺ຑິເຕຕິ ເຕຫິ ທຓ຺ເຑ ຄຫິເຕ ໂສ ທຓ຺ໂຑ ອສ຺ສ ຍາຈກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄີວາ, ອິຓໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂວຫາຣິເກຫິ ປນ ‘‘ເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອສຸເກນາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອມ຺ຫາກໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຸມ຺ເຫເຍວ ຊານິສ຺ສຖ, ເກວລຎ຺ຫິ ມຍໍ ຣກ຺ຂໍ ຍາຈາມ, ຕໍ ໂນ ເທຖ, ອວຫຏຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ມໍ ອາຫຣາເປຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ¶ . ເອວໍ ອໂນທິສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂຓາ ໂຫຕິ, ສາ ວຏ຺ຏຕິ. ປາຣາຊິກາທິກາຕິ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏານິ.

ປາເຐຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ຫຣນ຺ເຕສູ’’ຕິ ພຫຸວຈເນນ ສຫ ຆຏເຕ. ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຫຣນ຺ເຕສຸ ເອສໍ ອນຕ຺ຖາຍ ‘‘ໂຈໂຣ ໂຈໂຣ’’ຕິ ຠາສິເຕ ທຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຕຕ຺ຕກໍ ອສ຺ສ ຄີວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຫຣນ຺ເຕສູຕິ ໂຈເຣສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ. ເອສນ຺ຕິ ໂຈຣານໍ. ຄຓ຺ຫນ຺ເຕຕິ ໂວຫາຣິກຊເນ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ. ຍຕ຺ຕກໍ ຄຫິຕໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄີວາ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໖໐. ປາກາຣກຸຏ຺ຏານໍ ພຫິ ວຬຎ຺ເຊ ວາປິ ວີຫາທິນາຬິເກຣາທິໂຣປິເມ ຫຣິເຕ ວາປິ ວິຆາສຸຈ຺ຈາຣສງ຺ກາຣມຸຕ຺ຕໍ ນາວໂລກິຍ ຉຑ຺ເຑຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຬຎ຺ເຊ ນາວໂລກິຍາຕິ ຈ ອິມິນາ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ວາ ອວຬຎ຺ເຊ ວາ ວິຆາສາທີນິ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ວີຫິ ອາທິ ເຍສໍ ສາລິອາທີນໍ ເຕ ວີຫາທໂຍ, ນາຬິເກໂຣ ອາທິ ເຍສໍ ອມ຺ພປນສາທີນໍ ເຕ ນາຬິເກຣາທໂຍ, ວີຫາທໂຍ ຈ ນາຬິເກຣາທໂຍ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ, ເຕສໍ ໂຣໂປ, ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ວີຫາທິ…ເປ… ໂຣປິມໍ. ຫຣິເຕຕິ ຫຣິຕຏ຺ຐາເນ. ວິຆາໂສ ນາມ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ໂຐທກຈລກາທິ.

໓໖໑. ຘມ຺ມຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ນຈ຺ຈຎ຺ຈ ຄີຕຎ຺ຈ ວາທິຕຎ຺ຈ ໂຍຊາເປຕຸຎ຺ຈ ປໂຍເຊຕຸຎ຺ຈ ປຍຸຕ຺ຕານິ ປສ຺ສິຕຸຎ຺ຈ ‘‘ອຸປຫາຣໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວາ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຘມ຺ມຍຸຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓູປສໍຫິຕຕາຍ ອນ຺ຕມໂສ ຘມ຺ເມນ ປຸຎ຺ເຎນ ສໍຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ. ນຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນ຺ຕມໂສ ໂມຣສຸກມກ຺ກຏາທີນໍ ນຈ຺ຈມ຺ປິ. ຄີຕນ຺ຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຄີຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກຍິຣມານໍ ທນ຺ຕຄີຕມ຺ປິ. ວາທິຕນ຺ຕິ ອນ຺ຕມໂສ ອຸທກເຠຣິວາທິຕມ຺ປິ. ໂຍຊາເປຕຸນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ກາຣາເປຕຸໍ. ປໂຍເຊຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກາຕຸໍ. ອາຍຕເກນ ¶ ຄີຕສ຺ສເຣນ ຘມ຺ມມ຺ປິ ຠາສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຍຸຕ຺ຕານີຕິ ປເຣຫິ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ກຕານິ. ປສ຺ສິຕຸນ຺ຕິ ອິມິນາ ອໂນໂລຈນທສ຺ສນມ຺ປິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ໂສຕຸນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອນ຺ຕຣາຣາເມ ຐິຕສ຺ສ ປສ຺ສໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ວີຖິຍໍ ຐຕ຺ວາ ຄີວໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປສ຺ສໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ເຍນ ເກນຈິ ກຣຓີເຍນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ປສ຺ສຕິ, ສຸຓາຕິ ວາ, ອນາປຕ຺ຕິ. ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸນ຺ຕິ ¶ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ. ‘‘ອຸປຫາຣກຣຓໍ ນາມ ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈເຍ.

໓໖໒. ‘‘ກີຬຕ຺ຖໍ ກຕໍ ຣາຊາຄາຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ເຕນ ວິຈິຕ຺ຕກໍ ອາຄາຣໍ ຈິຕ຺ຕາຄາຣກໍ.

໓໖໓. ອາສເນນ ນເວ ນ ປຏິພາເຫຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ອາສເນນາຕິ ອາສນໂຕ. ນ ປຏິພາເຫຍ຺ຍາຕິ ນ ອຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ. ອຸຓ຺ເຫ ຈີວຣໍ ນ ນິທເຫຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນີຍໍ. ນ ນິທເຫຍ຺ຍາຕິ ອຘິກໍ ນ ນິທເຫຍ຺ຍ. ຄຣຸນາຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍນ. ປຓາມິໂຕຕິ ‘‘ມາ ອິຘ ປວິສາ’’ຕິອາທິນາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິໂຕ.

໓໖໔. ສຕ຺ຕຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ຈ ຠິກ຺ຂຸໍ ວາປິ ອຎ຺ເຎເນວ ຈ ອຸປາສກໍ ວາປິ ປຣມ຺ມຸຂາ ອກ຺ໂກສເນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອາປຕ຺ຕີຫິ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ. ອຎ຺ເຎເນວ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ ຈາຕິ ນິປາຕສມຸທາໂຍ, ເອໂກ ເອວ ວາ ອວຘາຣເຓ, ວຸຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ເຎເນວ ‘‘ອສທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣມ຺ມຸຂາຕິ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ອສມ຺ມຸເຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມຸຂາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ປາປຄຣຫຓວເສນ ປນ ວທໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ.

໓໖໕. ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍໍ ສທ຺ຘາຍ ທາຕພ຺ພໍ ຈີວຣຎ຺ຈ ຈ-ສທ຺ເທນ ອວເສສມ຺ປິ ວິນິປາເຕຕຸໍ ນາເສຕຸໍ ນ ລພ຺ຠໍ, ປິຕູນໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຎາຕີນມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠາວເນ.

໓໖໖. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ¶ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ໂຖ ອຎ຺ຎໂຕ ຠາຄໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ. ອຎ຺ຎໂຕຕິ ອຎ຺ຎວິຫາຣໂຕ. ປຏິເທຍ຺ຍາຕິ ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ ທເທຍ຺ຍ. ຄຫິເຕ ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ນຏ຺ເຐ ວາ ຊິຓ຺ເຓ ວາ ຕສ຺ສ ຄີວາໂຫ ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຈທິໂຕ ໂນ ທເທຍ຺ຍ, ເຕສໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ຆກາຣິໂຍ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ໂຈທິໂຕຕິ ວຕ຺ຖຸສາມິເກຫິ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕສນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ລາຠີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ.

໓໖໗. ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕໂຣ ວາ ກລ຺ໂລ ສອຸປາຫໂນ ວາ ຄາມໍ ນ ປວິເສຍ຺ຍ, ຈາມຣີມກສພີຊນິໍ ນ ຘາເຣຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນີຍໍ. ອນ຺ຕຣຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ, ສຫ ອນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕໂຣ. ອຄ຺ຄຬຄຸຕ຺ເຕ ວິຫາເຣ ¶ ສງ຺ຆາຏິໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອາຣຎ຺ຎເກນ ປນ ຠຓ຺ຑຸກ຺ຂລິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປາສາຓຣຸກ຺ຂສຸສິຣາທີສຸ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນສຸ ຐເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣານໍ ນິກ຺ເຂເປ ອຍເມວ ນໂຍ. ກລ຺ໂລຕິ ອຄິລາໂນ. ມກສານໍ ພີຊນີ ມກສພີຊນີ, ຈມຣີນໍ ວາເຬຫິ ກຕາ ມກສພີຊນີຕິ ສມາໂສ.

໓໖໘. ອາຣາມໂຕ ພຫີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ອາຣາມໂຕຕິ ອາຣາມູປຈາຣໂຕ. ນ ຘາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຄິລາໂນ ນ ຘາເຣຍ຺ຍ. ຍສ຺ສ ປນ ກາຍທາໂຫ ວາ ປິຕ຺ຕໂກໂປ ວາ ໂຫຕິ, ຈກ຺ຂຸ ວາ ທຸພ຺ພລໍ, ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈິ ອາພາໂຘ ວິນາ ຉຕ຺ເຕນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ຄາເມ ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວາ ຉຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຄຸຕ຺ຕິຍາ ລພ຺ຠຕີຕິ ວສ຺ເສ ຈີວຣຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ວາຬມິຄໂຈຣຠເຍສຸ ອຕ຺ຕຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖມ຺ປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກປຓ຺ຓຉຕ຺ຕໍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ວຏ຺ຏຕິ.

໓໖໙. ອຸຠໂຕກາຊໍ ນ ຄາເຫຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸຠໂຕ ທຓ຺ຑສ຺ສ ອຸຠຍໂກຏິຍໍ ຠາຣພນ຺ຘກາຊໍ ອຸຠໂຕກາຊໍ, ອໂລປຕປ຺ປຸຣິໂສ. ເອກນ຺ຕຣິກກາຊກນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣເມວ ¶ ອນ຺ຕຣິກໍ, ເອກຎ຺ຈ ອນ຺ຕຣິກຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ, ເອກນ຺ຕຣິເກ ຠາຣພນ຺ຘກາຊນ຺ຕິ ຕປ຺ປຸຣິໂສ ເອກໂຕກາຊກໍ, ອນ຺ຕຣິກກາຊກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຫຕ຺ເຖ ໂອລມ຺ໂພ ອສ຺ສ ຠາຣສ຺ສາຕິ ສມາໂສ.

໓໗໐. ອໂນກາສກຕນ຺ຕິ ‘‘ກໂຣຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມາ ໂອກາສໍ, ອຫໍ ຕໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິ ເອວໍ ໂຈທເກນ ໂອກາເສ ກາຣາປິເຕ ນຕ຺ຖິ ໂອກາໂສ ກໂຕ ອເນນ ຈຸທິຕເກນາຕິ ພຫຸພ຺ພີຫິ. ໂຈເທຍ຺ຍາຕິ ຈາວນອກ຺ໂກສກມ຺ມວຸຏ຺ຐານາຘິປ຺ປາເຍນ ໂຈເທຍ຺ຍ. ອຸໂປສຖປ຺ປວາຣຓຏ຺ຐປນອນຸວິຊ຺ຊຘມ຺ມກຖາຘິປ຺ປາເຍສຸ ໂອກາສກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ. ສຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ອນາປຕ຺ຕິກຕາຍ ສຸທ຺ຘສ຺ສ. ອວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອກາຣເຓ. ຕຖາຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ອຕິທິສຕິ. ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ‘‘ຠູຕເມວ ນຸ ໂຂ ອາປຕ຺ຕິໍ ວທຕິ, ອຠູຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພາ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລໍ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໗໑. ສຕ຺ຕານໍ ປກຕງ຺ຄຸເລນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລາຘິກໍ ມຎ຺ຈປ຺ປຏິປາທໍ ວາ ອຸຈ຺ຈປາທກໍ ມຎ຺ຈໍ ວາ ນ ຘາຣເຍຕິ ໂຍຊນາ. ປກຕິຍາ ອງ຺ຄຸລໍ ປກຕງ຺ຄຸລໍ. ຕຎ຺ຈ ວຑ຺ຒກິອງ຺ຄຸລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐ ຈ ຕານິ ອງ຺ຄຸລານິ ຈ, ເຕຫິ ຕມຘິກໍ ຍສ຺ສາຕິ ສມາໂສ. ມຎ຺ຈານໍ ປຏິປາໂທ, ຍຕ຺ຖ ມຎ຺ຈປາເທ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໂຕ ອຸຈ຺ຈາ ປາທາ ຍສ຺ສາຕິ ພຫຸພ຺ພີຫິ.

໓໗໒. ມູຄພ຺ພຕາທິນ຺ຕິ ¶ ມູຄານມິວ ຕຸຓ຺ຫີຠາວສງ຺ຂາຕໍ ວຕໍ ອາທິ ຍສ຺ສ ໂຄວຕາທິໂນ ຕິຕ຺ຖິຍວຕສ຺ສາຕິ ສມາໂສ. ຂຸຣເມວ ຠຓ຺ຑໍ ຂຸຣຠຓ຺ຑໍ. ປຸພ຺ເພ ນ຺ຫາປິໂຕ ນ຺ຫາປິຕປຸພ຺ພໂກ, ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາໂຕ.

໓໗໓. ຫຕ຺ຖກມ຺ມນ຺ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ກາຕພ຺ພໍ ວຑ຺ຒກິອາທີນໍ ກມ຺ມໍ. ອນຸສ຺ສຣຓໍ ‘‘ກປ຺ປິຍຕ຺ຕໍ ເມ ເຍນ ຍາຈິຕໍ, ອມ຺ເຫຫິ ອິມສ຺ສ ¶ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິອນຸສາໂຣ, ຕສ຺ສາ ຍາຈນາຍ ອນຸສາໂຣ ຕທນຸສາໂຣ, ຕໂຕ ລທ຺ຘໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ກມ຺ມໂຕ ນິຄ຺ຄໂຕ ນິກ຺ກມ຺ໂມ, ວິຆາສາທາທິ. ຕໍ ອຍາຈິຕ຺ວາປິ ກາເຣຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາຫຣາເປຕຸນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາເນຕຸໍ. ອປຣສນ຺ຕກນ຺ຕິ ທາຣຸຕິຓປລາລາທິກໍ ອປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ.

໓໗໔. ຄິຫີນໍ ຍຕ຺ຕກໍ ເທຕິ, ໂຄປເກ ເທນ຺ເຕ ຄເຫຕຸໍ ລພ຺ຠໍ, ສງ຺ຆເຈຕິຍສນ຺ຕເກ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທໍ ຄເຫຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ເທຕີຕິ ໂຄປໂກ ຠິກ຺ຂູນໍ ເທຕິ. ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ຕຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕຸໍ. ສງ຺ຆເຈຕິຍສນ຺ຕເກຕິ ເວຕນໂຄປເກຫິ ທີຍມາເນ ສງ຺ຆສ຺ສ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈ ສນ຺ຕເກ. ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ຍໍ ເຕສໍ ສງ຺ເຆນ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ທິວເສ ທິວເສ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຂາທຖາ’’ຕິ, ຕໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກມ຺ມ. ສງ຺ຆິເກ ຈ ເຈຕິຍສນ຺ຕເກ ຈ ເກຓິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ເສວ ຫິ ທາເນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ.

໓໗໕. ‘‘ກາຍວາຈາຫິ ທ຺ວີຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເມຖຸນຘມ຺ເມ ປຣູປກ຺ກເມ ສຕິ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຠາວສມ຺ຠວໂຕ. ຉຫິ ວາຕິ ອາປຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓສງ຺ຂາເຕຫິ ຉຫິ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສພ຺ພາປຕ຺ຕີນຎ຺ຫິ ກາໂຍ ວາຈາ ກາຍວາຈາ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ວາຈາຈິຕ຺ຕໍ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຉ ສມຸຏ຺ຐານານິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ອຈິຕ຺ຕການິ, ປຈ຺ຉິມານິ ສຈິຕ຺ຕການິ.

ຕິຘາ ເອກສມຸຏ຺ຐານາ, ປຎ຺ຈຘາ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐິຕາ;

ທ຺ວິຘາ ຕິຈຕຸໂຣ ຐານາ, ເອກຘາ ຉສມຸຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ເຖນ ປຎ຺ຈເມນ ຉຏ຺ເຐນ ຈ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ເອກສມຸຏ຺ຐານາ ຕິຘາ. ປຐມຈຕຸຕ຺ເຖຫິ ຈ ທຸຕິຍປຎ຺ຈເມຫິ ຈ ຕຕິຍຉຏ຺ເຐຫິ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ຈ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ຈ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ¶ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐິຕາ ປຎ຺ຈຘາ ¶ . ປຐເມຫິ ຈ ຕີຫິ ປຈ຺ຉິເມຫິ ຈ ຕີຫິ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ຕິສມຸຏ຺ຐານາ ທ຺ວິຘາ. ປຐມຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ຈ ທຸຕິຍຕຕິຍປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ຈ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ ທ຺ວິຘາ. ຉຫິປິ ສມຸຏ຺ຐິໂຕ ຉສມຸຏ຺ຐານາ ເອກຘາ. ອລຊ຺ຊິ…ເປ… ສຎ຺ຎິຕາຍ ຈາຕິ ອິເມຫິ ຉຫິ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ປຣິຄູຫຕິ, ອຄຕິຄມນຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອທິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ອລຊ຺ຊີ ປຸຄ຺ຄໂລ. ອລຊ຺ຊີ ຈ ອຎ຺ຎາໂຓ ຈ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກໂຕ ຈ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນ ອຠິຠູໂຕຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ຠາເວ ຕ຺ຕປ຺ປຈ຺ຈໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອກປ຺ປິຍຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕເຍວ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ອລຊ຺ຊິຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ມນ຺ໂທ ໂມມູໂຫ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຊານນ຺ໂຕ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຕິ, ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິຣາເຘຕິ, ອຍໍ ອຎ຺ຎາຓຕ຺ຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວິນຍຘຣໍ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມຕິ, ອຍໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕຕ຺ຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສຕິຍາ ປ຺ລໂວ ສມ຺ໂມໂຫ ສຕິປ຺ລໂວ, ສຫເສຍ຺ຍຕິຈີວຣວິປ຺ປວາສາທີນິ ສຕິປ຺ລວາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກປ຺ປຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ກປ຺ປາກປ຺ປິຍໍ, ກປ຺ປາກປ຺ປິເຍ ສຎ຺ຎາ, ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກປ຺ປາ…ເປ… ສຎ຺ຎີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວຕິ ຕາ-ປຈ຺ຈໂຍ. ຍ-ໂລເປນ ປນ ‘‘ສຎ຺ຎິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຣຓຕ຺ເຖ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ເຕ ຈ ‘‘ອກປ຺ປິເຍ’’ຕິອາທີນໍ ຍຖາກ຺ກເມນ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອຈ຺ຉມໍສໍ ‘‘ສູກຣມໍສ’’ນ຺ຕິ ຂາທຕິ, ວິກາເລ ກາລສຎ຺ຎິຕາຍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອຍໍ ອກປ຺ປິເຍ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາຍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ປນ ສູກຣມໍສໍ ‘‘ອຈ຺ຉມໍສ’’ນ຺ຕິ ຂາທຕິ, ກາເລ ວິກາລສຎ຺ຎາຍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອຍໍ ກປ຺ປິເຍ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາຍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

໓໗໖. ອລຊ຺ຊິອຎ຺ຎາຓຕາຍ ກາຍວາຈາຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ຉາທເຍຕິ ໂຍຊນາ. ລິງ຺ເຄຕິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນນິມິຕ຺ຕໍ. ລິງ຺ເຄ ສງ຺ເຆ ¶ ຈ ຄເຓ ຈ ເອກສ຺ມິໍ ຈາຕິ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐິຕິ ຈຕຸຘາ ໂຫຕີຕິ ເສໂສ.

໓໗໗. ປຈ຺ຈຍທ຺ວເຍຕິ ຈີວເຣ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຈ. ປຣິກໂຖຠາສວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຠິລາປມຕ຺ຕເມຕໍ. ສຫຈຣິຕສ຺ສ ປນ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສາປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາເຍນ ກຖນໍ ປຣິກຖາ. ອຸຊຸກເມວ ອວຕ຺ວາ ຍຖາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວິຠູໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ໂອຠາສນໍ ໂອຠາໂສ. ປຈ຺ຈເຍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຍຖາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຎາຍຕິ, ເອວໍ ວິຎ຺ຎາປນໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ຕກຣຓໍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ. ຕຕິເຍຕິ ເສນາສເນ. ເສເສຕິ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ.

໓໗໘. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ¶ ສຫຘມ຺ມິການໍ ອຈ຺ຈເຍ ທານໍ ນ ຣູຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຈ຺ຈເຍ ທານນ຺ຕິ ‘‘ມມຈ຺ຈເຍນ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ໂຫຕູ’’ຕິອາທິນາ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອປຄເມ ທານໍ. ຕນ຺ຕິ ອຈ຺ຈເຍນ ທິນ຺ນໍ ຈີວຣາທິກໍ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ຈ ໂຫຕິ, ນ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄິຫີນໍ ປນາຕິ ຄິຫີນໍ ອຈ຺ຈເຍ ທານໍ ປນ. ອິທເມຕ຺ຖ ທານຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓໍ – ‘‘ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ມຸຂາ ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເທມີ’’ຕິອາທິນາ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ທິນ຺ນໍເຍວ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ສຸທິນ຺ນໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ. ‘‘ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຫິ, ຕວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕຸ, ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກາຣາເປຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣມິ, ມມ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕຸ, ມມ ສນ຺ຕກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ. ທຸທ຺ທິນ຺ນໍ ທຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ. ສເຈ ປນ ‘‘ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ.

໓໗໙. ຠິກ຺ຂຸ ວາ ສາມເຓໂຣ ວາ ອຸປສ຺ສເຍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວິຫາເຣ ກາລໍ ກຍິຣາຖ ຍທິ ກາລງ຺ກເຣຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ສນ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ເອວ ທາຍຊ຺ໂຊ ສາມີ ໂຫຕີຕິ ¶ ເສໂສ. ເສເສປີຕິ ອວເສເສ ຠິກ຺ຂຸນິສິກ຺ຂມານສາມເຓຣິສນ຺ຕເກປິ. ອຍໍ ນໂຍຕິ ຍທິ ເຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິຫາເຣ ກາລໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ສນ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ເອວ ທາຍຊ຺ໂຊຕິ ອຍເມວ ນໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໘໐. ‘‘ອິມໍ ເນຕ຺ວາ ອສຸກສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ຍາວ ປຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ປຸຣິມສ຺ເສວ, ໂຍ ປຫິຓຕິ, ຕສ຺ເສວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທມ຺ມີຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເທມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ປນ ປຈ຺ຉິມສ຺ເສວ, ຍສ຺ສ ປຫິຓຕິ, ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມໍ ວິຘິໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອິເມ ສາມິໂນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ປກາຣໍ ຎຕ຺ວາ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫໍ ວາ ຄຓ຺ເຫ, ມຕກຈີວຣໍ ວາ ອຘິຏ຺ເຐຕິ ໂຍຊນາ. ວິສ຺ສາສຄາຫນ຺ຕິ ສາມີສຸ ຊີວນ຺ເຕສຸ ວິສ຺ສາເສນ ຄາຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ມຕກຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ ເຕສຸ ມເຕສຸ ອຎ຺ເຎ ເຈ ຠິກ຺ຂູ ນ ສນ຺ຕິ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຕໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ມຕກຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ອຎ຺ເຎສໍ ອທຕ຺ວາ ທູເຣ ຐປິຕມຕກປຣິກ຺ຂາຣາ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ໂຫນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ກາລກເຕ ສງ຺ໂຆ ສາມີ ປຕ຺ຕຈີວເຣ, ອປິຈ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກາ ພຫູປກາຣາ, ສງ຺ເຆນ ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄິລານຸປຏ຺ຐາການໍ ທາຕພ຺ພໍ. ຍໍ ຕຕ຺ຖ ລຫຸຠຓ຺ຑໍ ລຫຸປຣິກ຺ຂາຣໍ, ຕໍ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕນ ສງ຺ເຆນ ຠາເຊຕພ຺ພໍ. ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ຄຣຸປຣິກ຺ຂາຣໍ, ຕໍ ອາຄຕານາຄຕສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍໍ ອເວຠງ຺ຄິຍໍ. ຄິລານຸປຏ຺ຐາໂກ ນາມ ຄິຫີ ວາ ໂຫຕຸ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ, ອນ຺ຕມໂສ ມາຕຸຄາໂມປິ, ສພ຺ເພ ຠາຄໍ ລຠນ຺ຕິ. ພຫູ ເຈ ສພ຺ເພ ສມຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ສມຠາໂຄ ທາຕພ຺ໂພ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ວິເສເສນ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ຕສ຺ສ ວິເສໂສ ກາຕພ຺ໂພ.

໓໘໑. ‘‘ໂລຫຠຓ຺ເຑ ¶ ປຫຣຓິໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຫຣຓິນ຺ຕິ ອາວຸຘໍ. ປາທຸກາ ຈ ສງ຺ກມນີໂຍ ປລ຺ລງ຺ໂກ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ມຕ຺ຕິກາມເຍ ກຕກໍ ¶ ກຸມ຺ຠກາຣິກຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ກປ຺ປຕີຕິ ໂຍຊນີຍໍ, ຘນິຍສ຺ເສວ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍກຸຏິ ກຸມ຺ຠກາຣິກາຕິ.

ປກິຓ຺ຓກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໘໒. ອິທານິ ເທສນານິທສ຺ສນພ຺ຍາເສນ ເຫຏ຺ຐາ ອວຸຕ຺ຕານິ ການິຈິ ສິກ຺ຂາປທານິ ອຸປທິສິຕຸໍ ‘‘ຈາໂຄ’’ຕິອາທິມາຫ. ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ໂຍ ຈາໂຄ, ສາ ປາຣາຊິກເທສນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠວຕິ ອເນນາຕິ ຠາໂວ, ສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠາໂວ ຠິກ຺ຂຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ, ຕສ຺ສ. ທິສີ ອຸຈ຺ຈາຣເຓ, ອຸຈ຺ຈາຣຓາ ປກາສນາ ເທສນາ. ‘‘ຉນ຺ນມຕິວສ຺ສຕິ, ວິວຏ຺ຏໍ ນາຕິວສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໔໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸຠາວປຣິຈ຺ຈາໂຄເຍວ ປາຣາຊິກາຍ ປກາສນາ ນາມ ປາຣາຊິກາຍ ເທສນາ. ‘‘ໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ສພ຺ພາທີຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ລິງ຺ຄມາທິຍ຺ຍເຕ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ວາຕິ ວກ຺ຂມານເທສນາເປກ຺ຂາຍ ‘‘ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຍນ ປກາເຣນ ‘‘ຉາເທຕິ ຊານມາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ. ວຸຕ຺ຕມນຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ອພ຺ຍຍີຠາວວເສນ ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຘາປິ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານານຕິກ຺ກເມເນວ ປກາສນາ ເທສນາ ສິຍາຕິ ‘‘ວຸຏ຺ຐານໍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິເທສນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໓໘໓. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກສ຺ສາຕິ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ.

໓໘໔. ຕຸມ຺ຫມູເລຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມູເລ ສມີເປ. ປຏິເທເສມີຕິ ປກາເສມິ. ສໍວເຣຍ຺ຍາສີຕິ ສໍຍເມຍ຺ຍາສິ, ສໍວເຣ ປຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໘໕. ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວານາຕິ ¶ ເອກພຫຸຠາວໍ ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ¶ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ເຕນາຕິ ຍສ຺ສ ຈີວຣໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ເຕນ. ‘‘ອິມໍ…ເປ… ທມ຺ມີ’’ຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣໍ ເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

໓໘໖. (ກ) ຈີວຣນ຺ຕິ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານນເຍນ ອຘິຏ຺ຐິເຕສຸ ສງ຺ຆາຏິອາທີສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈີວຣໍ. ວິປ຺ປວຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຖໍ.

(ຂ) ອກາລຈີວຣນ຺ຕິ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິມມາສໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສເສ ເອກາທສມາເສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ຕຎ຺ຈ ມາສໍ ເຫມນ຺ຕິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ເສເສ ສຕ຺ຕມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ກາເລປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ‘‘ອິທໍ ອກາລຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ‘‘ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ. ອິຕຣໍ ປນ ກາລຈີວຣໍ. ມາສາຕິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອກາລຈີວເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອູນສ຺ສ ປາຣິປູຣິຍາ ສງ຺ຆຄຓາທິໂຕ ສຕິຍາ ປຈ຺ຈາສາຍ ມາສເມກໍ ປຣິຫາໂຣ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ມາສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ.

(ຄ) ປຸຣາຓຈີວຣນ຺ຕິ ຍໍ ອນ຺ຕມໂສ ອຸສ຺ສີສກໍ ກຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ. ຈີວຣໍ ນາມ ຉນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວິກປ຺ປນູປຄໍ. ເອເສວ ນໂຍ ສພ຺ເພສຸ ວກ຺ຂມານຈີວຣປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທສຸ.

(ຆ) ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຣິວຕ຺ຕກາຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຫຣີຕກີຂຓ຺ເຑນປິ ປາຣິວຕ຺ຕກໍ ວິນາ.

(ງ) ຄຫປຕິກນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູສຸ ອປພ຺ພຊິຕກໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣນຏ຺ຐຈີວຣສມຍໍ ວິນາ, ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວເຣຫິ ປນ ສາຂາປລາສໍ ອຕ຺ຕນາ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາປິ ວາກາທີນິ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາປິ ນິວາເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປເຄວ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາປິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎາຕກ’’ນ຺ຕິອາທິ.

(ຈ) ຕທຸຕ຺ຕຣີຕິ ¶ ຕໂຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ, ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ປວາຣິຕຈີວຣໂຕ ຕີສຸ ນຏ຺ເຐສຸ ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານິ, ທ຺ວີສຸ ນຏ຺ເຐສຸ ເອກໍ ສາທິຕພ຺ພໍ. ປກຕິຍາ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຈຣນ຺ເຕນ ທ຺ວີສຸ ນຏ຺ເຐສຸ ທ຺ເວເຍວ ສາທິຕພ຺ພານິ, ເອກສ຺ມິໍ ນຏ຺ເຐ ເອກໍເຍວ ສາທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ເອກໍເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນຏ຺ເຐ ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານິ.

(ຉ) ອປ຺ປວາຣິໂຕຕິ ¶ ຄຫປຕິນາ ວາ ຄຫປຕານິຍາ ວາ. ວິກປ຺ປນ຺ຕິ ປຐມອຘິປ຺ເປຕໂຕ ມູລໍ ວຑ຺ຒາເປນ຺ໂຕ ສຸນ຺ທຣກາມຕາຍ ‘‘ອາຍຕໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວິສິຏ຺ຐກປ຺ປໍ ອຘິກວິຘານໍ.

(ຊ) ອຎ຺ຎາຕເກ ຄຫປຕິເກຕິ ພຫູນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຕເມວ ປຸຣິມໂຕ ວິເສໂສ.

(ຌ) ໂຈທນາຍາຕິ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ເມ, ອາວຸໂສ, ຈີວເຣນາ’’ຕິ ໂຈທນາຍ. ຐາເນນາຕິ ກາຍໂຈທນມາຫ. ຣາຊາທີຫິ ເປສິເຕນ ຫິ ທູເຕນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ເນ ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຕິສ຺ໂສ ໂຈທນາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ໂຈທນາຍ ທິຄຸຓໍ ຐານໍ, ຕສ຺ມາ ສເຈ ໂຈເທຕິເຍວ, ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຉ ໂຈທນາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ສເຈ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວ, ນ ໂຈເທຕິ, ທ຺ວາທສ ຐານານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ສເຈ ອຸຠຍໍ ກໂຣຕິ, ເອກາຍ ໂຈທນາຍ ທ຺ເວ ຐານານິ ຫາເປຕພ຺ພານິ.

(ຏ) ສຸທ຺ຘານິ ຈ ຕານິ ກາຬການິ ຈ ຊາຕິຍາ ຣຊເນນ ວາ.

(ຐ) ຕຸລນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ຕຸລາຫິ ກາເຣຕຸກາມຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຍຕ຺ຕເກຫິ ເອຬກໂລເມຫິ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເຕສຸ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ກາຬການໍ, ເອໂກ ໂອທາຕານໍ, ເອໂກ ໂຄຈຣິຍານໍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຸລາ ນາມ ປລສຕໍ. ໂຄຈຣິຍາ ນາມ ກປິລວຓ຺ຓາ. ອິທໍ ເມ ສນ຺ຖຕໍ ກາຣາປິຕນ຺ຕິ ໂຍຊນາ.

(ຓ) ຕິໂຍຊນປຣມນ຺ຕິ ¶ ຄຫິຕຏ຺ຐານໂຕ ຕີຓິ ໂຍຊນານິ ປຣໂມ ອສ຺ສ ອຕິກ຺ກມນສ຺ສາຕິ ຠາວນປຸໍສກວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕິກ຺ກາມິຕານີຕິ ອນ຺ຕມໂສ ສຸຕ຺ຕເກນປິ ຠຓ຺ຑກຕຠຓ຺ຑຫຣຓໍ ວິນາ ອນ຺ຕມໂສ ວາຕາພາຘປ຺ປຏິກາຣຕ຺ຖໍ ກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ເທ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ອຕິກ຺ກາມິຕານິ.

໓໘໗-໙. ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວານາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຖູນິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ອຖາຕິ ເທສິຕານນ຺ຕຣໍ. ‘‘ອິມໍ ຊານາຫີ’’ຕິ ຄິຫິໍ ວເທຕິ ໂຍຊນາ. ໂສຕິ ອາຣາມິກາທິໂກ ຄິຫີ. ‘‘ອິມິນາ ກິໍ ອາຫຣາມີ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວເທຍ຺ຍາຕິ ຍທິ ວທຕິ. ອິມນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ກປ຺ປິຍໍ ເຕລາທິນ຺ຕິ ວເທຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາທິນ຺ຕິ ສນ຺ຘິວເສນ ນິຄ຺ຄຫິຕໍ. ເຕນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວານ ໂສ ຍໍ ກປ຺ປິຍໍ ອາຫຣຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເຕນາຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸນາ ¶ . ທ຺ເວເປເຕ ຐເປຕ຺ວາຕິ ເອເຕ ຣູປິຍປ຺ປຏິຄ຺ຄາຫກຣູປິຍສໍໂວຫາຣເກ ທ຺ເວ ຐເປຕ຺ວາ ເສເສຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ. ຕໂຕຕິ ປຣິວຕ຺ຕິຕກປ຺ປິຍໂຕ. ອຎ຺ເຎນາຕິ ອນ຺ຕມໂສ ອາຣາມິເກນາປິ. ເຕສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ.

໓໙໐. ອນ຺ຕມໂສ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉາຍາປີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐວຕ຺ຖຸນາ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຫິຕອາຣາເມ ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉາຍາ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ສມາໂສ. ອາທິໂຕ ສນ຺ຖຕຕ຺ຕຍນ຺ຕິ ອາທິມ຺ຫິ ໂກສິຍສຸທ຺ຘກາຬກທ຺ເວຠາຄສນ຺ຖຕຕ຺ຕຍໍ.

໓໙໑. ເອວໍ ເຈ ໂນ ລເຠຖາຕິ ເອວໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ໂນ ເຈ ລເຠຍ຺ຍ, ໂສ ຄິຫີ ‘‘ອິມໍ ຉຑ຺ເຑຫີ’’ຕິ ສໍສິໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ຣູປິຍຉຑ຺ຑໂກ ຄິຫີ ໂນ ເຈ ລເຠຍ຺ຍ, ສມ຺ມໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຉຑ຺ເຑຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສມ຺ມໂຕຕິ ¶ ‘‘ໂຍ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໘໔) ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ຣູປິຍຉຑ຺ຑກສມ຺ມຸຕິຍາ ສມ຺ມໂຕ ຠິກ຺ຂຸ.

໓໙໒. ເອຕານີຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຣູປິຍານິ. ທຸຕິຍໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນ ສຕິ ວິຎ຺ຎາປິຕປຕ຺ຕໍ ສງ຺ເຆ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠເຣຕິ ປທສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄເຫສິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕຸໍ. ເສສານິ ອວເສສນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖູນິ ສງ຺ເຆ ເອກສ຺ມິໍ ຄເຓ ຈ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠເຣຕິ ໂຍຊນາ. ຠາສນ຺ຕເຣນປິ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ນ ເກວລໍ ປາຬິຠາສາຍເມວ, ສີຫຬາທິຠາສາຍປິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໙໓. (ກ) ນານປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ຈີວຣາທີນໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑານໍ ວເສນ ອເນກວິຘໍ. ກໂຍ ຄຫຓໍ, ວິກ຺ກໂຍ ທານໍ. ກໂຍ ຈ ວິກ຺ກໂຍ ຈ ກຍວິກ຺ກຍໍ.

(ຄ) ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນາຕິ ອູນານິ ປຎ຺ຈ ພນ຺ຘນານິ ຍສ຺ສ, ເຕນ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ. ຍຖາກຖຎ຺ຈິ ປນ ປຎ຺ຈພນ຺ຘໂນ ປຕ຺ໂຕ, ປຎ຺ຈພນ຺ຘໂນກາໂສ ວາ, ໂສ ອປຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ຎໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໓໙໔. ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວານາຕິ ປທຠາຊນີເຍ ວຸຕ຺ຕຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ເມນ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ. ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕນ຺ຕນ຺ຕິ ອນ຺ຕ-ສທ຺ເທນ ປຕ຺ຕານໍ ອນ຺ເຕ ຠໂວ ລາມໂກ ປຕ຺ໂຕເຍວ ຄຫິໂຕ, ນິສ຺ສຏ຺ຐປຕ຺ຕສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຄຸຓໍ ¶ ວຕ຺ວາ ເຖຣໍ, ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ທຸຕິຍຕ຺ເຖຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ຍາວສງ຺ຆນວກໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ເຕສຸ ປຣິຍນ຺ໂຕ ປຕ຺ໂຕ, ຕໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ກຕນິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ທາປເຍຕິ ສມ຺ມເຕນ ປຕ຺ຕຄາຫາປເກນ ທາເປຍ຺ຍ.

໓໙໕. (ກ) ເຠສຊ຺ຊນ຺ຕິ ¶ ເຠສຊ຺ຊກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ເອວໍ ລທ຺ຘໂວຫາຣໍ ສປ຺ປິອາທິກໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ.

(ຂ) ຄິມ຺ຫານສ຺ສ ປຈ຺ຉິມມາເສ ປຸຣິໂມ ອທ຺ຘມາໂສ ປຣິເຍສນກຣຓານໍ ເຂຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉິມທ຺ຘມາໂສ ປຣິເຍສນກຣຓນິວາສນານໍ ເຂຕ຺ຕໍ, ວສ຺ສິກມາສາ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ສຫ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ເຂຕ຺ຕໍ, ອິເມເຍວ ປຎ຺ຈມາສາ ກຸຈ຺ຉິສມໂຍ, ອິຕຣສຕ຺ຕມາສາ ປິຏ຺ຐິສມໂຍ. ປິຏ຺ຐິສມເຍ ປຣິເຍສນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ກຸຈ຺ຉິສມເຍ ຈ ອຕິເຣກທ຺ຘມາເສ ກຕ຺ວາ ປຣິທຫໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕິເຣກມາເສ ເສເສ’’ຕິ.

(ຄ) ສາມໍ ທຕ຺ວາຕິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈາທີນິ ປຈ຺ຈາສີສມາໂນ ສຍເມວ ທຕ຺ວາ. ອຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ຕໍ ອກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສກສຎ຺ຎາຍ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ຠິກ຺ຂຸໂນປິ ຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ສກສຎ຺ຎໍ ວິນາ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ.

(ງ) ວິກປ຺ປນ຺ຕິ ‘‘ອາຍຕຎ຺ຈ ກໂຣຫິ ວິຕ຺ຖຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິກໍ ອຘິກວິຘານໍ.

(ຈ) ອຈ຺ເຈກຈີວຣນ຺ຕິ ຄມິກຄິລານຄພ຺ຠິນິອຠິນວຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ຘານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ປວາຣຓມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ວສ຺ສາວາສິກໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ອຈ຺ຈາຍິກຈີວຣໍ. ອຈ຺ເຈກຈີວຣສ຺ສ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິກາ ປຎ຺ຈ ມາສາ ຈີວຣກາລສມໂຍ, ຕໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈີວຣກາລສມຍໍ ອຕິກ຺ກາມິຕ’’ນ຺ຕິ. ກາໂລ ຈ ໂສ ສມໂຍ ຈ ຈີວຣສ຺ສ ກາລສມໂຍ, ຕໍ.

(ຉ) ສປ຺ປຏິຠເຍ ອາຣຎ຺ຎກເສນາສເນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ¶ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣໍ ປຸຣິມິກາຍ ¶ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕຕາ, ກຕ຺ຕິກມາສຕາ, ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກປຈ຺ຉິ ມປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕເສນາສນຕາ, ສາສງ຺ກສປ຺ປຏິຠຍຕາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຈຕຸຣງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາອນ຺ຕຣຆເຣ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ຉາຣຕ຺ຕປຣມໍ ເຕນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕິເຣກຉາຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໓໙໖. ອາທິມ຺ຫິ ວິຍາຕິ ປຐມນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍ ວິຍ.

໓໙໗. (ຂ) ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫຕ຺ຖໂຕ ຂາທນີຍາທິປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ຠິກ຺ຂູສຸ ກຸເລສຸ ຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕສຸ ‘‘ອິຘ ປູວໍ, ສູປໍ ເທຖາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂວສາສມານາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອນປສາທເນນ ຈ ເສຂສມ຺ມເຕສຸ ກຸເລສຸ ປຸພ຺ເພ ອນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ ຂາທນີຍາທີນໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ສປ຺ປຏິຠເຍ ອາຣຎ຺ຎກເສນາສເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປຏິສໍວິທິຕຂາທນີຍາທິປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ປາຏິເທສນີຍໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕິນິກາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄາຣຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໓໙໘. ‘‘ອເທສນາຄາມິນິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ‘‘ນ ເທສເຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ. ປາຣາຊິກາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ຈ ອເທສນາຄາມິນິໂຍ ນາມ. ນ ອາປຕ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕໍ. ກຕເທສນໍ ເທສິຕໍ. ນານາສໍວາສນິສ຺ສີມຏ຺ຐິຕານໍ ນ ເທສເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ຈຕຸປຎ຺ຈຫິ ນ ເທສເຍ, ມນສາ ນ ເທສເຍ, ອປກຕຕ຺ຕານໍ ນ ເທສເຍ, ນານາ ‘‘ເອກາ’’ຕິ ນ ເທສເຍຕິ. ມນສາຕິ ເກວລໍ ຈິຕ຺ເຕເນວ. ນານາຕິ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ‘‘ເອກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ. ເອກໍ ປນ ອາປຕ຺ຕິໍ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ’’ຕິ ເທເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

ເທສນານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໙໙. ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ¶ ¶ ອຸໂປສຖາທິໂນ ກມ຺ມສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ຍຸຕ຺ເຕ ອນຸຣູເປ. ສງ຺ເຆ ສມາຄເຕຕິ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິເກ ສງ຺ເຆ ເອກຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິເຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຉນ຺ທຫາຣເກນາປິ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸວຄ຺ຄາທິໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໐໐. ຉນ຺ທທານາທິວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຸປາຄມ຺ມາຕິ ສນ຺ຕິໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປກາເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຈ຺ຉາ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ. ຉນ຺ທໍ ທເທຕິ ວກ຺ຂມາເນສຸ ຕີສຸ ເອເກນປິ ພຫິ ອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ຉນ຺ທໍ ທເທຍ຺ຍ, ເກນຈິ ກຣຓີເຍນ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຍສາມຄ຺ຄິໍ ອເທນ຺ໂຕ ປນ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ໂຕ ຉນ຺ທໍ ທເທຍ຺ຍ.

໔໐໒. ອຸຠິນ຺ນໍ ທາເນ ກິໍປໂຍຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘີ’’ຕິອາທິ. ປາຣິສຸທ຺ຘິປ຺ປທາເນນ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຈາປິ ອຸໂປສຖໍ ສມ຺ປາເທຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣິສຸທ຺ຘິ ເອວ ປາຣິສຸທ຺ຘິ, ຕສ຺ສ ປທານໍ, ເຕນ. ນນຸ ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິຕາປທານມຕ຺ຕເມວ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ນາມາຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘິປ຺ປທານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸໂປສຖໍ ສມ຺ປາເທຕຸ, ກຖໍ ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ປາຣິສຸທ຺ຘິທານສ຺ສ ຘມ຺ມກມ຺ມຕາສມ຺ປາທເນນ ສງ຺ຆສ຺ສາປິ ອຸໂປສຖໍ ສມ຺ປາເທຕີຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ຈຕູສຸ ເອກສ຺ສ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕໂຍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕີສຸ ວາ ເອກສ຺ສ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ອຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໂຍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ອຘມ຺ເມນ ສມຄ຺ຄໍ. ຈຕູສຸ ເອກສ຺ສ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕໂຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ຕີສຸ ວາ ເອກສ຺ສ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄໍ. ສເຈ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ຕໂຍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ, ທ຺ເວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ¶ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຘມ຺ເມນ ສມຄ຺ຄໍ. ປວາຣຓກມ຺ເມສຸປິ ປຎ຺ຈສຸ ເອກສ຺ສ ປວາຣຓໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຄຓຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປວາເຣນ຺ຕິ, ຈຕູສຸ ຕີສຸ ວາ ເອກສ຺ສ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕໂຍ ທ຺ເວ ວາ ສງ຺ຆຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປວາເຣນ຺ຕິ, ອຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄໍ ປວາຣຓກມ຺ມນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເສສກມ຺ມໍ ວິພາຘຕີຕິ ອວເສສສງ຺ຆກິຈ຺ຈໍ ວິພາເຘຕິ ອລທ຺ຘາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໐໓. ທ຺ວຍນ຺ຕິ ¶ ອຸໂປສຖກຣຓຎ຺ເຈວ ອວເສສກິຈ຺ຈຎ຺ຈ. ອຕ຺ຕໂນ ນ ສາເຘຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ.

໔໐໔. ຫເຣຍ຺ຍາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ສຸທ຺ຘິກຉນ຺ທໍ ວາ ອິມໍ ວາ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ຫເຣຍ຺ຍ. ປຣມ຺ປຣາ ນ ຫາຣເຍຕິ ປຣມ຺ປຣາ ນ ອາຫເຣຍ຺ຍ. ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣມ຺ປຣາຫຏາ’’ຕິອາທິ. ເຕນາຕິ ປຐມໂຕ ຄຫິຕຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິເກນ. ປຣມ຺ປຣາຫຏາຕິ ຍຖາ ພິຬາລສງ຺ຂລິກາຍ ປຐມໍ ວລຍໍ ທຸຕິຍໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕຕິຍໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ເອວໍ ທຸຕິຍສ຺ສ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕິຍສ຺ສ ນ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ປຣິມ຺ປຣາຫຏາ ຉນ຺ທ-ປາຣິສຸທ຺ຘິ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ.

໔໐໕. ສພ຺ພູປຈາຣນ຺ຕິ ‘‘ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ’’ ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ອຸປຈາຣໍ.

໔໐໖. ໂສ ອາຄໂຕ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ປວາເຣຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ອຖາຕິ ອນນ຺ຕຣຕ຺ເຖ. ອາຄໂຕຕິ ປວາຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ. ອາໂຣເຈຕ຺ວາຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ. ເອວນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານກ຺ກເມນ.

໔໐໗-໘. ຄເຫຕ຺ວາ ຫາຣໂກຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນາຫຏາຕິ ອາຫຏາວ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫາຣໂກ ສງ຺ຆໍ ປຕ຺ວາ ຕຖາ ເຫຍ຺ຍ, ອາຫຏາ ໂຫຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕຖາ ເຫຍ຺ຍາຕິ ວິພ຺ຠນ຺ຕາທິໂກ ຠເວຍ຺ຍ.

໔໐໙. ສງ຺ຆໍ ¶ ປຕ຺ໂຕ ປມຕ຺ໂຕ ວາ ສຸຕ຺ໂຕ ວາ ນາໂຣຈເຍຍ຺ຍ ອນາປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈ-ສທ຺ໂທ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິຫຣຓໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕີຕິ.

ຉນ຺ທທານນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໑໐. ທຸເວ ອຸໂປສຖາຕິ ສຸລຠປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຍ ປນ ທິວສວເສເນວ ອຸໂປສຖາ ຈາຕຸທ຺ທສິໂກ ¶ ປນ຺ນຣສິໂກ ສາມຄ຺ຄິໂກຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ຫວສ຺ສານານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ຕຕິຍສຕ຺ຕມປກ຺ເຂສຸ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ກຕ຺ວາ ຉ ຈາຕຸທ຺ທສິກາ, ເສສາ ປນ຺ນຣສິກາຕິ ເອວໍ ເອກສໍວຈ຺ຉເຣ ຈຕຸວີສຕິອຸໂປສຖາ. ອິທໍ ຕາວ ໂລກສ຺ສ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອາວາສິການໍ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມຫາວ. ໑໗໘) ປນ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຈາຕຸທ຺ທເສ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໔໑໑. ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທໂສ ສງ຺ຆສ຺ເສວາຕິ ໂຍຊນາ. ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຕໍ ອຸໂປສໂຖ ຈາຕິ ກມ຺ມຘາຣໂຍ. ເສສານນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວາ. ‘‘ທຸເວ’’ຕິອາທິນາ ຈ ຈາຕຸທ຺ທໂສ ປນ຺ນຣໂສ ສາມຄ຺ຄີຕິ ທິວສວເສນ, ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທໂສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປາຣິສຸທ຺ຘີຕິ ກຣຓປ຺ປກາເຣນ, ສງ຺ຆຸໂປສໂຖ ຄຓຸໂປສໂຖ ປຸຄ຺ຄລຸໂປສໂຖຕິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ຈາຕິ ນວ ອຸໂປສຖາ ທີປິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

‘‘ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິອຸຕຸກ຺ຂານໍ, ຠິກ຺ຂຸຄຓນາ ຈ ໂອວາໂທ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໘) –

ເອວໍ ¶ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸພ຺ພກຣຓານນ຺ຕຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ.

‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນີ ປທີໂປ ຈ, ອຸທກໍ ອາສເນນ ຈ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໘) –

ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍເຫວ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພປຐມໍ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ປຸພ຺ພກຣເຓ. ປຕ຺ຕກລ຺ເລຕິ ອຸໂປສຖາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ສມ຺ຠເວນ ປຕ຺ໂຕ ກາໂລ ອິມສ຺ສາຕິ ປຕ຺ຕກາລໍ, ປຕ຺ຕກາລເມວ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ. ກິໍ ຕໍ? ອຸໂປສຖາທິກມ຺ມໍ. ຕໍ ປນ ຈຕູຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຍຖາຫຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ –

‘‘ອຸໂປສໂຖ ¶ ຍາວຕິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ,

ວຊ຺ຊນີຍາ ຈ ປຸຄ຺ຄລາ ຕສ຺ມິໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ,

ປຕ຺ຕກລ຺ລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໘);

ສມານິເຕຕິ ສມ຺ມາ ອານີເຕ ປວຕ຺ຕິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕິ ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທໂສ. ປຎ຺ຈຘາຕິ ນິທານຸທ຺ເທໂສ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທໂສ ສງ຺ຆາທິເສສຸທ຺ເທໂສ ອນິຍຕຸທ຺ເທໂສ ວິຕ຺ຖາຣຸທ຺ເທໂສຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈຘາ.

໔໑໓. ວິນານ຺ຕຣາຍນ຺ຕິ ຣາຊນ຺ຕຣາໂຍ ໂຈຣນ຺ຕຣາໂຍ ອຄ຺ຍນ຺ຕຣາໂຍ ອຸທກນ຺ຕຣາໂຍ ມນຸສ຺ສນ຺ຕຣາໂຍ ອມນຸສ຺ສນ຺ຕຣາໂຍ ວາຬນ຺ຕຣາໂຍ ສຣີສປນ຺ຕຣາໂຍ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາໂຍຕິ (ມຫາວ. ໑໕໐) ວຸຕ຺ເຕສຸ ທສສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນ຺ຕຣາຍໍ ວິນາ. ສງ຺ເຂເປນາຕິ ວິນາ ວິຕ຺ຖາຣໍ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ວາ ອຸທ຺ເທເສສຸ ວິສເທສຸ ເຖໂຣວ ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວຕ຺ຕນ຺ເຕປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ປຎ຺ຈສຸ ອຸທ຺ເທເສສຸ. ອວຕ຺ຕນ຺ເຕຕິ ເຖຣສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອວຕ຺ຕມາເນ ອປ຺ປຄຸເຓ. ວຏ຺ຏຕີຕິ ¶ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ທິສິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອິມິນາວ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຸທ຺ເທສກສ຺ສ ອວຕ຺ຕນ຺ເຕປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ທ຺ວີສຸ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ອິສ຺ສຣຕ຺ເຕ ອຘິເກ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕີສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຖໂຣວ ອິສ຺ສໂຣ’’ຕິອາທິນາ ອິທໍ ປຣິທີເປຕິ – ທ຺ເວ ອຂຓ຺ຑາ ສຸວິສທາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ, ເຖຣາເຘຍ຺ຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ສເຈ ປນ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ວິສທໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາຍຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຍໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎາ ວາ ອຊ຺ເຌສິຕພ຺ໂພຕິ.

໔໑໔. ອຸທ຺ທິສນ຺ເຕ ສມາ ວາ ອຖ ໂຖກິກາ ວາ ຍທິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘນີຍໍ. ອຸທ຺ທິສນ຺ເຕ ອາວາສິເກຫິ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ອຸທ຺ທິສ຺ສມາເນ. ສມາ ວາ ໂຖກິກາ ວາຕິ ອາວາສິເກຫິ ສມາ ວາ ໂຖກິກາ ວາ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ. ອວເສສກໍ ໂສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ເອຕ຺ຕາວຕາປິ ອຸໂປສໂຖ ກໂຕເຍວ ນາມາຕິ ທີເປຕິ.

໔໑໕. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍເຍວ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ. ສກລາຍ ເອກຈ຺ຈາຍ ວາ ອຸຏ຺ຐິຕາຍ ສມາ ວາ ໂຖກິກາ ວາ ຍທິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ສກລາຍາຕິ ສພ຺ພາຍ ປຣິສາຍ. ເອສໍ ສນ຺ຕິເກ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ກເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ເອສໍ ອາວາສິການໍ ສມີເປ ເຕ ອາຄນ຺ຕຸກາ ຠິກ຺ຂູ ¶ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ພຫຸກາ ເຈ, ສພ຺ພວິກປ຺ເປສຸ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນີຍໍ. ວິກປ຺ປີຍນ຺ຕິ ປຣິກປ຺ປີຍນ຺ຕີຕິ ວິກປ຺ປາ, ອວເສສສວນປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖວິຘານາ ສພ຺ເພ ຈ ເຕ ວິກປ຺ປາ ເຈຕິ ສພ຺ພວິກປ຺ປາ. ເຕສຸ. ປຸນຸທ຺ທິເສຕິ ປຸນ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ.

໔໑໖. ອິຕຣານນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ. ອິຕໂຣຕິ ຈາຕຸທ຺ທໂສ. ເອຕ຺ຖ ປນ ເຍສໍ ປນ຺ນຣໂສ, ເຕ ອຕີຕໍ ອຸໂປສຖໍ ຈາຕຸທ຺ທສິກໍ ອກໍສູຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍເມຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ຕາທິເສ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ຈາຕຸທ຺ທສິກສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕຕິຍສຕ຺ຕມປກ຺ຂສງ຺ຂາຕຈາຕຸທ຺ທສິເກ ¶ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ເຕຣສີຈາຕຸທ຺ທສີກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອນຸໂປສຖຕ຺ຕາ ປນ ຕຕ຺ຖ ອຸໂປສໂຖ ນ ກໂຕຕິ ຈາຕຸທ຺ທໂສເຍວ ປນ຺ນຣໂສ ຊາໂຕ. ສມາເນຕເຣຕິ ສມາ ອູນາ ອິຕເຣຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ອິຕເຣຕິ ອາຄນ຺ຕຸກາ. ປຸຣິມານໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕູຕິ ອາວາສິເກຫິ ‘‘ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິ ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ ກຍິຣມາເນ ປຸຣິມານໍ ອາວາສິການໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈຘິກາຕິ ຍທິ ອາຄນ຺ຕຸກາ ພຫຸກາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸຣິມາຕິ ອາວາສິກາ. ເຕສໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕູຕິ ເຕສໍ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ‘‘ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ຈາຕຸທ຺ທໂສ’’ຕິ ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ ກຍິຣມາເນ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕຸ. ເສເສປີຕິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ປນ຺ນຣສວາເຣປິ. ອຍໍ ນໂຍຕິ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸການໍ ປນ຺ນຣໂສ ອິຕຣານໍ ສເຈຕໂຣ’’ຕິອາທິໂກ ອຍເມວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ເຍສໍ ປນ຺ນຣໂສ, ເຕ ຕິໂຣຣຏ຺ຐໂຕ ວາ ອາຄຕາ ອຕີຕໍ ວາ ອຸໂປສຖໍ ຈາຕຸທ຺ທສິກໍ ອກໍສູຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໑໗. ອຕີຕຸໂປສຖສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ກຕຕ຺ຕາ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ປນ຺ນຣສຸໂປສໂຖ ກໂຕຕິ ປນ຺ນຣສີ ອາວາສິການໍ ປາຏິປໂທ ຊາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອາວາສິການໍ ປາຏິປໂທ’’ຕິ. ອິຕຣານນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸການໍ. ອຸໂປສໂຖຕິ ປນ຺ນຣໂສ ອຸໂປສໂຖ. ສມໂຖການນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ສມານໍ ວາ ໂຖການໍ ວາ ອາຄນ຺ຕຸການໍ. ມູລຏ຺ຐາຕິ ອາວາສິກາ. ກາມໂຕ ເທນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉາຍ ເທນ຺ຕຸ.

໔໑໘. ໂນ ເຈ ເທນ຺ຕີຕິ ຍທິ ອາວາສິກາ ກາຍສາມຄ຺ຄິໍ ນ ເທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປນ ອາວາສິການໍ ຫິຍ຺ໂຍ ອຸໂປສຖສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຊ຺ຊ ອຸໂປສຖກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ພຫູສຸ ອນິຈ຺ຉາຍ ກາຍສາມຄ຺ຄິໍ ທເທຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ພຫູສູຕິ ອາຄນ຺ຕຸເກສຸ ¶ ພຫຸເກສຸ. ພຫິ ວາ ວເຊຕິ ອາວາສິກຠິກ຺ຂຸປຣິສາ ນິສ຺ສີມໍ ວາ ວເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໑໙. ສາເວຍ຺ຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວາຍມິຕ຺ວາ ສາເວຍ຺ຍ.

໔໒໐. ສມ຺ມຊ຺ຊິຕຸໍ ¶ …ເປ… ອຸທກາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕຸຎ຺ຈ ມຫາເຖເຣນ ເປສິໂຕ ກລ຺ໂລ ນ ກເຣຍ຺ຍ ຕຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກລ຺ໂລຕິ ອຄິລາໂນ. ຕຖາຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ອຕິທິສຕິ. ອາສເນສຸ ອສຕິ ອນ຺ຕມໂສ ສາຂາຠງ຺ຄມ຺ປິ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພໍ. ເຕເລ ອສຕິ ກປລ຺ເລ ອຄ຺ຄິປິ ຊາເລຕພ຺ໂພ.

໔໒໑-໓. ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທກາສນນ຺ຕິ ປຣິໂຠຊນີຍປານີໂຍທກຎ຺ຈ ອາສນຎ຺ຈ ສນ຺ນິຫິຕໍ ກຕ຺ວາ. ຄຓຎຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອິທານິ ວກ຺ຂມານໍ ຄເຓນ ຐເປຕພ຺ພໍ ຎຕ຺ຕິໍ. ເຕຕິ ອຎ຺ເຎ ທຸເວ ຠິກ຺ຂູ. ສມຕ຺ຕປຸພ຺ພາຣມ຺ເຠນາຕິ ສມຕ຺ໂຕ ນິຏ຺ຐິໂຕ ປຸພ຺ເພສຸ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄເອກໍສກຣຓາທີສຸ ອາຣມ຺ໂຠ ຍສ຺ສາຕິ ຕິປທພຫຸພ຺ພີຫິ. ນເວນ ເຕ ເອວມີຣິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕຕິ ອິຕເຣ ທ຺ເວ.

໔໒໔. ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈາທິກໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ນໂວ ເອວໍ ອີຣິໂຍຕິ ໂຍຊນາ.

໔໒໗. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ເອເກກສ຺ສ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ຫຣິຕ຺ວານາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອເກກສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຈ຺ຉາຍໍ ທ຺ວິຕ຺ຕໍ. ກິຣິຍາຍ ຄຸເຓນ ທພ຺ເພນ ວາ ຠິນ຺ເນ ອຕ຺ເຖ ພ຺ຍາປິຕຸໍ ອິຈ຺ຉາ ວິຈ຺ຉາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິຫຣຓສງ຺ຂາຕາຍ ກິຣິຍາຍ ຈຕູສຸ ຈ ຕີສຸ ຈ ທ຺ວີສຸ ຈ ຠິນ຺ນເມເກກໍ ພ຺ຍາປິຕຸໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕຸໍ ອິຈ຺ຉາຕິ ວິຈ຺ຉາ. ອິຕຣີຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກຣຓກິຣິຍາວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຍ ທ຺ເວ ເອໂກ ວາ ຕໍ ຕໍ ສງ຺ຆຸໂປສຖໍ ຄຓຸໂປສຖໍ ປຸຄ຺ຄລຸໂປສຖໍ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍເມຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ຈຕູສຸ ເອກສ຺ສ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕໂຍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕີສຸ ວາ ເອກສ຺ສ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ສງ຺ຆຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ. ອຖ ປນ ເອກສ຺ສ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕໂຍ ສງ຺ຆຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອກສ຺ສ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ¶ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຍທິ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໂຍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ສງ຺ຆຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຘມ຺ເມນ ສມຄ຺ຄໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ເມນ ສມຄ຺ຄໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔໒໘. ວຄ຺ເຄ ສມຄ຺ເຄ ວາ ‘‘ວຄ຺ໂຄ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ວິມຕິສ຺ສ ວາ ກໂຣໂຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຄ຺ເຄຕິ ວຄ຺ຄສງ຺ເຆ. ວິມຕິສ຺ສາຕິ ‘‘ວຄ຺ໂຄ ນຸ ໂຂ, ສມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອວໍ ເວມຕິກສ຺ສ. ອິມິນາວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕວາໂຣປິ ອຸປລກ຺ຂິໂຕ. ກໂຣໂຕຕິ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ເຠທາຘິປ຺ປາເຍນ ກໂຣໂຕຕິ ¶ ໂຍຊນາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປາປສ຺ສ ພລວຕາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ຎິໂນຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໒໙-໓໐. ‘‘ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ວຊ຺ຊນີຍປຸຄ຺ຄເລ ທສ຺ເສຕິ. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ນິສິນ຺ນສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນຕ຺ຕາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາທີຫິ ກຕ຺ຕູຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ‘‘ເສສານ’’ນ຺ຕິ ວິເສສນສ຺ສ ຠິກ຺ຂູນໍ ພ຺ຍຠິຈາເຣນ ສາຕ຺ຖກຕາ. ອຠພ຺ພສ຺ສ ປຓ຺ຑກາທິເອກາທສວິຘສ຺ສ ອຠພ຺ພສ຺ສ. ນິສິນ຺ນປຣິສາຍຎ຺ຈ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນ ອຸທ຺ທິເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຠາຄາປຕ຺ຕິໂກ ຕຖາ ນ ອຸທ຺ທິເສຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິກາລໂຠຊນາທິວຕ຺ຖຸໂຕ ສມາໂນ ຠາໂຄ ໂກຏ຺ຐາໂສ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສຠາຄາ, ສາ ອາປຕ຺ຕິ ອສ຺ສາຕິ ພຫຸພ຺ພີຫິ.

ຉນ຺ເທນ ປຣິວຸຕ຺ເຖນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ປາຣິວາສິຍໍ ປຣິສປາຣິວາສິຍໍ ຣຕ຺ຕິປາຣິວາສິຍໍ ຉນ຺ທປາຣິວາສິຍໍ ອຊ຺ຌາສຍປາຣິວາສິຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ສນ຺ນິປຕິຕາ ¶ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ເມຆຸຏ຺ຐານາທິນາ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ອໂນກາໂສ, ອຖ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ຉນ຺ທໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ອິທໍ ປຣິສປາຣິວາສິຍໍ ນາມ ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິສປາຣິວາສິຍໍ, ຉນ຺ທສ຺ສ ປນ ອວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ຍາວ ປນ ສພ຺ເພ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ຕາວ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອກໍ ອຊ຺ເຌສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ສເຈ ຈາຕຸທ຺ທສິກໍ ກາຕຸໍ ນິສິນ຺ນາ, ປນ຺ນຣໂສຕິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ສເຈ ປນ຺ນຣສິກໍ ກາຕຸໍ ນິສິນ຺ນາ, ປາຏິປເທ ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ສງ຺ຆກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ຣຕ຺ຕິປາຣິວາສິຍໍ ນາມ.

ເອວໍ ປນ ນິສິນ຺ເນ ໂກຈິ ນກ຺ຂຕ຺ຕປາຐໂກ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອຊ຺ຊ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ທາຣຸຓໍ, ອິມໍ ກມ຺ມໍ ມາ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ເຕ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ຉນ຺ທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖຎ຺ໂຎ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ປຏິມາເນນ຺ຕໍ, ອຕ຺ໂຖ ພາລໍ ອຸປຈ຺ຈຄາ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໑.໔໙) ວຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ນກ຺ຂຕ຺ເຕນ, ກໂຣຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ອິທໍ ຉນ຺ທປາຣິວາສິຍຎ຺ເຈວ ອຊ຺ຌາສຍປາຣິວາສິຍຎ຺ຈ. ເອກສ຺ມິໍ ປາຣິວາສິເຍ ປຸນ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາເນຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໔໓໑. ອາປນ຺ນຎ຺ຈ ¶ ເວມຕິກຎ຺ຈ ອເທສຍິຕ຺ວາ ວາ ນາວິກຕ຺ວາ ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ນ ຈ ກປ຺ປຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນາວິກຕ຺ວາຕິ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ ອນາວິກຕ຺ວາ. ນ ຈາຕິ ເນວ.

໔໓໒. ອຏ຺ຐິໂຕໂປສຖາຕິ ອຏ຺ຐິໂຕ ອວິສ຺ສຏ຺ໂຐ ອຸໂປສໂຖ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ພຫຸພ຺ພີຫິ. ຕທຫູຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖທິວເສ. ອນ຺ຕຣາຍໍ ວາ ສງ຺ຆໍ ວາ ວິນາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ສີມເມວ ວາ ¶ ນ ວເຊຕິ ໂຍຊນາ. ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ອິມິນາ ຄຓຸໂປສຖມ຺ປິ ອຸປລກ຺ເຂຕິ. ສີມນ຺ຕິ ອິມິນາ ນທິມ຺ປິ.

ອຸໂປສຖນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໓໓. ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປ຺ປວາຣຓາ’’ຕ຺ຍາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎຫິ ກາຕພ຺ພາ ປວາຣຓາ. ຕຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ຄຓຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປ຺ປວາຣຓາ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ປນ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາວ. ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານປ຺ປວາຣຓາ, ຍຸປຈ຺ຈຍນ຺ຕານໍ ຠາເວ ນິຍຕນປຸໍສກຕ຺ຕາ ‘‘ອຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສາ ປຎ຺ຈາທີຫິ ກາຕພ຺ພາ ອວເສສາ ສງ຺ຆປ຺ປວາຣຓາ ສງ຺ຆວເສນ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພາ. ເອເຕນ ນວສຸ ສງ຺ຆປ຺ປວາຣຓາທໂຍ ຕິສ຺ໂສ ທສ຺ສິຕາ. ນວ ຫິ ປວາຣຓາ ຈາຕຸທ຺ທສີ ປນ຺ນຣສີ ສາມຄ຺ຄີຕິ ທິວສວເສນ, ເຕວາຈີ ທ຺ເວວາຈີ ເອກວາຈີຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພາກາຣວເສນ, ສງ຺ເຆ ປວາຣຓາ, ຄເຓ ປວາຣຓາ, ປຸຄ຺ຄເລ ປວາຣຓາຕິ ກາຣກວເສນ ຈ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ວາ ເຕສໍເຍວ ສເຈ ຠຓ຺ຑນກາຣເກຫິ ອຸປທ຺ທຸຕາ ປວາຣຓໍ ປຈ຺ຈຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອຖ ກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທໂສ ວາ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ວາ ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ເອວ ວາ ປວາຣຓາທິວສາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິທໍ ປນ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕໍ. ຕຖາຣູປປ຺ປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມານໍ ປຸຣິເມສຸ ຈາຕຸທ຺ທເສສຸປິ ປວາຣຓໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຠິນ຺ນສ຺ສ ປນ ສງ຺ຆສ຺ສ ສາມຄ຺ຄິຍໍ ໂຍ ໂກຈິ ທິວໂສ ປວາຣຓາທິວໂສ ໂຫຕິ. ອິມາ ທິວສວເສນ ຕິສ຺ໂສ ປວາຣຓາ. ກຕ຺ຕພ຺ພາກາຣວເສນ ປນ ວກ຺ຂມານນເຍນ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພາ.

໔໓໔. ‘‘ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ’’ຕິອາທີສຸ –

‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນີ ¶ ປທີໂປ ຈ, ອຸທກໍ ອາສເນນ ຈ;

ປວາຣຓາຍ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ຉນ຺ທປ຺ປວາຣຓາ ¶ ອຸຕຸກ຺ຂານໍ, ຠິກ຺ຂຸຄຓນາ ຈ ໂອວາໂທ;

ປວາຣຓາຍ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ປວາຣຓາ ຍາວຕິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ,

ວຊ຺ຊນີຍາ ຈ ປຸຄ຺ຄລາ ຕສ຺ມິໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ,

ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຎຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອິທານິ ວກ຺ຂມານໍ ສາມຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆຎຕ຺ຕິໍ. ເອວໍ ປນ ຎຕ຺ຕິຍາ ຐປິຕາຍ ກາຣເຓ ສຕິ ເຕວາຈິກທ຺ເວວາຈິກເອກວາຈິກສມານວສ຺ສິກວເສນປິ ປວາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຍເມວ ປນ ຎຕ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ໂຆ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສງ຺ໂຆ ເຕວາຈິກໍ ປວາເຣຍ຺ຍ, ສງ຺ໂຆ ທ຺ເວວາຈິກໍ ປວາເຣຍ຺ຍ, ສງ຺ໂຆ ເອກວາຈິກໍ ປວາເຣຍ຺ຍ, ສງ຺ໂຆ ສມານວສ຺ສິກໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ປນ ສາມຄ຺ຄິຍຎ຺ຈ ‘‘ຈາຕຸທ຺ທສີ ສາມຄ຺ຄີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໔໓໗. ເຖເຣສຸ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສຊ຺ຊ ປວາເຣນ຺ເຕສຸ ນໂວ ຍາວ ສຍໍ ປວາເຣຕິ, ຕາວ ອຸກ຺ກຸຏິໂກ ເອວ ອຈ຺ຉຕູຕິ ໂຍຊນາ. ອຈ຺ຉຕູຕິ ນິສີເທຍ຺ຍ.

໔໔໐-໒. ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາ ຈ ກລໂຫ ຈາຕິ ທ຺ວນ຺ໂທ. ຣຕ຺ຕິຍາ ເຂປິຕຠາວໂຕ ເຕວາຈິກາຍ ໂອກາເສ ອສຕິ ທສວິເຘ ວາ ອນ຺ຕຣາເຍ ສຕິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ…ເປ… ສມານວສ຺ສິກໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ອນຸຣູປໂຕ ຎຕ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ ຍຖາຐປິຕຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຣູເປນ ປວາເຣຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນຸຣູປໂຕຕິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ…ເປ… ທານໍ ເທນ຺ເຕຫິ ຣຕ຺ຕິ ເຂປິຕາ, ສເຈ…ເປ… ຣຕ຺ຕິ ວິຠາຍິສ຺ສຕິ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເຕນ ເຂປິຕຣຕ຺ຕິຍາ ອນຸຣູເປນ. ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ຣາຊນ຺ຕຣາໂຍ, ສເຈ ສງ຺ໂຆ ເຕວາຈິກໍ…ເປ… ສງ຺ໂຆ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຖາຍໍ ¶ ຣາຊນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຣາຊນ຺ຕຣາຍາທີນໍ ¶ ອນຸຣູເປນ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຖາຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປນ ເປຍ຺ຍາລວເສນ ອນ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທ຺ເວວາຈິກ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ ປນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ລງ຺ຆນກ຺ກເມນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຈນສມເຍ ປນ ‘‘ທ຺ເວວາຈິກໍ ປວາເຣຍ຺ຍ’’ອິຈ຺ຈາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ ຍທິ ສມາອາທິກາ ຈາຕິ ‘‘ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ ຍທິ ສມາ’’ອິຈ຺ຈາທໂຍ ອຸໂປສເຖ ວຸຕ຺ຕາ ຄາຖາໂຍ ຈ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕິສ຺ສໍ ປວາຣຓາຍໍ. ອຍເມວ ຈ ອາຫຣຓກ຺ກໂມ –

ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ ຍທິ ສມາ, ປວາເຣນ຺ເຕວ ໂຖກິກາ;

ປວາຣິຕາ ເຕ ສຸປ຺ປວາຣິຕາ, ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ປວາຣິຍໍ;

ປວາຣິເຕສຸ ສກລາ-ເຍກຈ຺ຈາຍຸຏ຺ຐິຕາຍ ວາ.

ປວາເຣຍ຺ຍຸຎ຺ຈ ເຕ ເຕສໍ, ສນ຺ຕິເກ ພຫຸກາ ສເຈ;

ກຕ຺ວາ ສພ຺ພວິກປ຺ເປສຸ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ປຸນຸທ຺ທິເສຕິ.

‘‘ອາວາສິການໍ ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິອາທິກາ ຄາຖາໂຍ ປນ ເອຕ຺ຖາປິ ສມານາ.

໔໔໓. ຎຕ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາຕິ ວກ຺ຂມານຄຓຎຕ຺ຕິໍ ວຕ຺ວາ.

໔໔໔. ສມຸທີຣິຍາຕິ ອຎ຺ເຎ ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາ ວກ຺ຂມານກ຺ກເມນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ.

໔໔໖-໘. ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຕ຺ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈາທິກໍ. ນເວນປິ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ…ເປ… ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖໂຣ ອີຣິໂຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວກ຺ຂມານໍ ປຣາມສຕິ.

໔໔໙. ‘‘ຍສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໔໕໐. ຄາຖາໂຍຕິ ¶ ‘‘ວຄ຺ເຄ ສມຄ຺ເຄ ວຄ຺ໂຄຕິ, ສຎ຺ຎິໂນ’’ຕິອາທິກາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຄາຖາໂຍ ວາ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິເສໂສ – ກໂຣໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປວາຣຓໍ ກໂຣໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຕິຍ ຄາຖາຍ ¶ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນ ອຸທ຺ທິເສ’’ຕິ ອປເນຕ຺ວາ ‘‘ໂນ ກເຣຍ຺ຍ ປວາຣຓ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ ‘‘ອນຸໂປສເຖ’’ຕິອາທິຄາຖາພນ຺ຘໍ ອປເນຕ຺ວາ ‘‘ເນວ ປວາຣເຓ ກາຕຸໍ, ສາ ກປ຺ປຕິ ປວາຣຓາ’’ຕິ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈມຄາຖາຍ ‘‘ອຏ຺ຐິໂຕໂປສຖາວາສາ’’ຕິ ອປເນຕ຺ວາ ‘‘ປວາຣຓາຐິຕາວາສາ’’ຕິ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ.

໔໕໑. ສງ຺ຆມ຺ຫິ ປວາຣິເຕວາຕິ ປຸຣິມວສ຺ສູປຄເຕ ສງ຺ຆມ຺ຫິ ປວາຣິເຕ ເອວ. ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ນ ເອກສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ທ຺ເວ ຎຕ຺ຕິໂຍ ຐເປຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕວສ຺ໂສ ອວຸຕ຺ໂຖ. ອນຸປາຄໂຕຕິ ວສ຺ສໍ ອນຸປາຄໂຕ. ອຍເມຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕາ ປຎ຺ຈ ວາ ອຕິເຣກາ ວາ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ເຕຫິ ສມາ ວາ ອູນຕຣາ ວາ ປຸຣິມິກາຍ ວາ ອຸປຄເຕຫິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ໂຖກຕຣາ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ, ສງ຺ຆປ຺ປວາຣຓາຍ ຄຓໍ ປູເຣນ຺ຕິ ສງ຺ຆປ຺ປວາຣຓາວເສນ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ, ອຖ ຈ ອຸໂຠປິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ນ ປູເຣນ຺ຕິ, ຄຓໍ ປນ ປູເຣນ຺ຕິ, ຄຓຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປວາເຣຕພ຺ພໍ, ປຈ຺ຉາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ຍທິ ປນ ປຸຣິມິກາຍ ເອໂກ, ປຈ຺ຉິມິກາຍ ເອໂກ, ເອເກນ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປວາເຣຕພ຺ພໍ, ເອເກນ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປຸຣິເມຫິ ວສ຺ສູປຄເຕຫິ ປຈ຺ຉາ ວສ຺ສູປຄຕາ ເອເກນປິ ອຘິກາ ສງ຺ຆໍ ປູເຣນ຺ຕິ, ປຐມໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປວາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຄເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວມຸປຣິປິ ຍຖາໂຍຄໍ ຈິນ຺ຕນີຍໍ.

໔໕໒. ຈາຕຸມາສິນິຍາຕິ ¶ ອປຣກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ. ສງ຺ເຆນາຕິ ປຐມໍ ວສ຺ສູປຄເຕນ ສງ຺ເຆນ. ວຸຕ຺ຖາ ວສ຺ສາ ເຍຫິ ເຕ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ, ປຈ຺ຉິມວສ຺ສູປຄຕາ. ສເຈ ອປ຺ປຕຣາ ສິຍຸນ຺ຕິ ອິມິນາ ຍທິ ອຘິກຕຣາ ວາ ສມສມາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ປວາຣຓາຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມວສ຺ສູປຄເຕຫິ ປຐມໍ ປວາຣິເຕ ປຈ຺ຉາ ອິຕເຣຫິ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທີເປຕີຕິ.

ປວາຣຓານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໕໓. ສໍວຣຓໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີນໍ ສຕິກວາເຏນ ປິທຫນໍ ສໍວໂຣ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວໂຣ ນຕ຺ຖິ, ນ ຫິ ຈກ຺ຂຸປສາທໍ ນິສ຺ສາຍ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເນວ ຠວງ຺ຄສມເຍ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ¶ ອຎ຺ຎຕຣສມເຍ, ຊວນກ຺ຂເຓ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕທາ ສໍວໂຣ ໂຫຕິ, ເອວໍ ໂຫນ຺ເຕ ປນ ໂສ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີນໍ ສໍວໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈກ຺ຂຸໂສຕາທິເຠເທຫີຕິ ຈກ຺ຂຸ ຈ ໂສຕຎ຺ຈ, ຕານິ ອາທິ ເຍສໍ, ເຕວ ເຠທາ ຈາຕິ ສມາໂສ, ເຕຫິ ທ຺ວາເຣຫິ. ອຠິຊ຺ຌາທິປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈນ຺ໂຕປກາຣກຕ຺ຕາ ກຣຓຕ຺ເຖ ເຈຕ຺ຖ ຕຕິຍາ. ເອເຕນ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍມນສງ຺ຂາຕານິ ທ຺ວາຣານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຣູປສທ຺ທາທິໂຄຈເຣຕິ ຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕ ວິສເຍ. ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາທິປ຺ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຠິມຸຂໍ ຌາຍຕີຕິ ອຠິຊ຺ຌາ, ພລວຕຓ຺ຫາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອເນເກ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ຄຫິຕາ.

໔໕໔. ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກິຏ຺ຐາທິໍ ທຸປ຺ປສຸໍ ວິຍ ນິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິຏ຺ຐນ຺ຕິ ກິຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສສ຺ສໍ ຄຫິຕໍ. ກິຏ຺ຐໍ ອທຕີຕິ ¶ ກິຏ຺ຐາທິ, ຕໍ. ສມ຺ປຊາໂນຕິ ສາຕ຺ຖກສປ຺ປາຍໂຄຈຣອສມ຺ໂມຫສງ຺ຂາເຕນ ຈຕຸສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມ຺ມາ ປຊາໂນ. ອິມິນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີລໍ ກຖິຕໍ.

໔໕໕. ເທສນາ ສໍວໂຣ ເອຏ຺ຐິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເຠທໂຕ ສຸທ຺ຘິ ຈຕຸພ຺ພິຘາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ເຠທໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຄ຺ຄຫິຕໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເທສນາສຸທ຺ຘິ ສໍວຣສຸທ຺ຘິ ປຣິເຍຏ຺ຐິສຸທ຺ຘິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸທ຺ຘີຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຊ຺ຌຕີຕິ ສຸທ຺ຘິ, ຍຖາຘມ຺ມໍ ເທສນາຍ ສຸທ຺ຘິ ເທສນາສຸທ຺ຘິ. ວຸຏ຺ຐານສ຺ສາປິ ເຈຕ຺ຖ ເທສນາຍ ເອວ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມູລາປຕ຺ຕີນໍ ປນ ອຠິກ຺ຂຸຕາປຏິຎ຺ຎາວ ເທສນາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາວສ຺ສ ປາຣາຊິກາປນ຺ນສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ໂຫຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ອຠພ຺ໂພ ຌານາທີນິ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ. ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ຫິສ຺ສ ສຄ຺ຄນ຺ຕຣາໂຍ ເຈວ ໂຫຕິ, ມຄ຺ຄນ຺ຕຣາໂຍ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສາມຎ຺ຎໍ ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ຐໍ, ນິຣຍາຍູປກຑ຺ຒຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໑໑);

‘‘ສິຖິໂລ ຫິ ປຣິພ຺ພໂຊ, ຠິຍ຺ໂຍ ອາກິຣເຕ ຣຊ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໑໓);

ອິຈ຺ຈສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຄິຫິອາທິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ທານສຣຓສີລສໍວຣາທີຫິ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ວາ ຌານວິໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ວາ ອາຣາເຘຕຸໍ ຠພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ¶ ຄິຫິອາທິຠາໂວ ວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ໂຫຕິ. ອຘິຏ຺ຐານວິສິຏ຺ເຐນ ສໍວເຣນ ວິສຸທ຺ຘິ ສໍວຣວິສຸທ຺ຘິ. ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປຈ຺ຈຍານໍ ເອຏ຺ຐິຍາ ສຸທ຺ຘິ ເອຏ຺ຐິສຸທ຺ຘິ. ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ສຸທ຺ຘິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸທ຺ຘິ. ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘາ ປາຕີ’’ຕິອາທີສຸ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສມ຺ມຕນ຺ຕິ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ’’ຕິ ສມ຺ມຕໍ ສີລໍ.

໔໕໖. ຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານສໍວຣາ ສຸຊ຺ຌຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ສໍວຣສຸທ຺ຘີຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍຊນາ.

໔໕໗. ອເນສນໍ ປຫາຍ ຘມ຺ເມນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ເອຏ຺ຐິຍາ ສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອາຊີວນິສ຺ສິຕໍ ເອຏ຺ຐິສຸທ຺ຘີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈເຍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ.

໔໕໘. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸຊ຺ຌນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ປຎ຺ຈມີຕິ.

ສຸທ຺ຘິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໕໙. ປໍສຸກູລໍ ປິຓ຺ຑິຍາໂລໂປ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ປູຕິມຸຕ຺ຕເຠສຊ຺ຊນ຺ຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ອປ຺ປຄ຺ຆນກຕາຍ ອປ຺ປາ ເຈວ ກສ຺ສຈິປິ ອາລຍາຠາເວນ ອນວຊ຺ຊາ ຈ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ລພ຺ຠມານຕາຍ ¶ ສຸລຠາ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ເປນາ’’ຕິອາທິ. ມຕ຺ຕຎ຺ຎູຕິ ປຣິເຍສນປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄວິສ຺ສຊ຺ຊເນສຸ ຈຕູສຸ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາວເສນ ປມາຓຎ຺ຎູ.

໔໖໐. ກຖໍ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ຍາເປນ຺ໂຕຕິ ຍຖາລາຠຍຖາພລຍຖາສາຣຸປ຺ປວເສນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈຕຸພ຺ພິຘປຈ຺ຈເຍນ ຍາເປນ຺ໂຕຕິ.

ສນ຺ໂຕສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໖໑-໒. ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ¶ …ເປ… ມຣຓສ຺ສຕີຕິ ອິມາ ຈຕຸຣາຣກ຺ຂາ ນາມາຕິ ເສໂສ. ອາຣກຕ຺ຕາທິນາຕິ ອາຣກຠາໂວ ອາຣກຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອາທິ ຍສ຺ສ ‘‘ອຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິກສ຺ສ ຕໍ ອາຣກຕ຺ຕາທິ. ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ສວາສນານໍ ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາ ອາຣກາ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ສຸວິທູຣວິທູເຣ ຐິໂຕຕິ ອາ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ກ-ກາຣສ຺ສ ຫ-ກາຣໍ ສານຸນາສິກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອາຣກາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐານໂຕ, ວິເສສຕ຺ຖິນາ ຈ ວິເສສສ຺ສ ອນຸປ຺ປໂຍຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ກິເລເສຫີ’’ຕິ ລພ຺ຠຕິ.

ສມ຺ມາຕິ ອວິປຣີຕໍ. ສາມນ຺ຕິ ສຍເມວ, ອປຣເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ສໍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂພຘໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ພຸທ຺ຘໂຕຕິ ຠາວປ຺ປຘາໂນຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຣຫໍ’’ ອິຕິ ວາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ ອິຕິ ວາ ຠຄວໂຕ ນວເຠເທ ຄຸເຓ ຍາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອນຸສ຺ສຕິ, ສາ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕີຕິ ໂຍຊນາ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອິຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອ-ກາໂຣ ສນ຺ຘິວເສນ ອາຄໂຕ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ອິຈ຺ຈາທີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນວເຠເທຕິ ‘‘ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖີ’’ຕິ ເອກໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອຸປຈາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອປ຺ປນາ, ຕຖາ ມຣຓສ຺ສຕິຍໍ. ອິຕເຣສຸ ປນ ອຸຠຍມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ.

໔໖໓-໔. ‘‘ສີມຏ຺ຐາ’’ຕິອາທິນາ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ທສ຺ເສຕິ. ສີມຏ຺ຐສງ຺ເຆຕິ ສີມາຍໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສີມຏ຺ໂຐ ¶ , ໂສວ ສງ຺ໂຆ. ໂຄຈຣຄາມມ຺ຫິ ອິສ຺ສເຣ ຊເນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມານຸເສ ອຸປາທາຍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສູຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ. ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕຸ ອເວຣາຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ອາທິນາຕິ ¶ ‘‘ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອນີຆາ ໂຫນ຺ຕຸ, ສຸຂີ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣນ຺ຕູ’’ຕິ ອິມິນາ. ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ເອວມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ເມຕ຺ຕາຠາວນາ.

໔໖໕-໖. ອິທານິ ອສຸຠໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ສພ຺ພປຐມໍ ສາເຘຕພ຺ພໍ ສຕ຺ຕວິຘມຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລໍ ‘‘ວຓ຺ເຓ’’ຈ຺ຈາທິນາ ທສ຺ເສຕິ. ສຕ຺ຕວິຘຎ຺ຫິ ຕໍ ນຍໂຕ ອາຄຕໍ ວາຈາສຊ຺ຌາຍມນສາສຊ຺ຌາເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ວາຈາຍ ສຊ຺ຌາຍນ຺ເຕນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຕຈປຎ຺ຈກາທີນິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂລມປ຺ປຏິໂລມວເສນ ກາຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ປນ ວຈສາ, ຕເຖວ ມນສາປິ ສຊ຺ຌາໂຍ ກາຕພ຺ໂພ. ວຈສາ ສຊ຺ຌາໂຍ ຫິ ມນສາ ສຊ຺ຌາຍສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂສ ປນ ລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ໂຓ ນາມ ເກສາທີນໍ ວຓ຺ໂຓ. ສຓ຺ຐານໍ ເຕສໍເຍວ ສຓ຺ຐານໍ. ໂອກາໂສ ເຕສໍເຍວ ປຕິຏ຺ໂຐກາໂສ. ທິສາ ນາຠິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປຣິມທິສາ, ອໂຘ ເຫຏ຺ຐິມາ. ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ‘‘ອຍໍ ໂກຏ຺ຐາໂສ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ອິມິນາ ນາມ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ’’ຕິ ເອວໍ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ເຈວ ‘‘ເກສາ ນ ໂລມາ, ໂລມາ ນ ເກສາ’’ຕິ ເອວໍ ອມິສ຺ສກຕາວເສນ ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ຈ. ເກສາທິໂກຏ຺ຐາເສ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ.

ເອວໍ ວວຕ຺ຖເປນ຺ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອຸຄ຺ຄຫໂກສລ຺ລໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສວິຘໍ ມນສິກາຣໂກສລ຺ລໍ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປນາໂຕ ຕໂຍ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ນຍໂຕວາຄເຕ ນາຕິສີຆາທີສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສວິຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນຸປຸພ຺ພໂຕຕິ ສຊ຺ຌາຍກຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸປຏິປາຏິຍາ. ນາຕິສີຆໍ ນາຕິສຓິກໍ ກຕ຺ວາຕິ ກິຣິຍາວິເສສນໍ. ວິກ຺ເຂປໍ ¶ ປຏິພາຫຍນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ເຈຕໂສ ວິກ຺ເຂປໍ ປຏິພາຫນ຺ໂຕ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ຍາຍໍ ‘‘ເກສາ ໂລມາ’’ຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ, ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ, ‘‘ປຏິກ຺ກູລ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນຸປຸພ຺ພໂຕ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂຍ ໂຍ ໂກຏ຺ຐາໂສ ນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ຕໍ ອນຸກ຺ກເມນ ມຸຎ຺ຈໂຕ, ຕສ຺ສ ‘‘ຠາວນາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໖໗. ເອວໍ ອຸຠຍໂກສລ຺ລໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາເສ ວຓ຺ຓາທິວເສນ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ວຓ຺ຓາທິວເສເນວ ¶ ປຎ຺ຈຘາ ປຏິກ຺ກູລຕາ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຓ຺ຓາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວຓ຺ຓ…ເປ… ໂອກາເສຫິ ໂກຏ຺ຐາເສ ປຏິກ຺ກູລາຕິ ຠາວນາ ອສຸຠນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຣ ເກສາ ຕາວ ປກຕິວຓ຺ເຓນ ກາຬກາ ອທ຺ທາຣິຏ຺ຐກວຓ຺ຓາ, ສຓ຺ຐານໂຕ ທີຆວຏ຺ຏຕຸລາທຓ຺ຑສຓ຺ຐານາ, ທິສໂຕ ອຸປຣິມທິສາຍ ຊາຕາ, ໂອກາສໂຕ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ກຓ຺ຓຈູຬິກາຫິ, ປຸຣໂຕ ນຬາຏນ຺ເຕນ, ປຈ຺ຉໂຕ ຄຬວາຏເກນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ສີສກຏາຫເວຐນອລ຺ລຈມ຺ມໍ ເກສານໍ ໂອກາໂສ. ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເກສາ ສີສເວຐນຈມ຺ເມ ວີຫຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ເຫຏ຺ຐາ ອຕ຺ຕໂນ ມູລຕເລນ, ອຸປຣິ ອາກາເສນ, ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ. ທ຺ເວ ເກສາ ເອກໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ອຍໍ ສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ. ‘‘ເກສາ ນ ໂລມາ, ໂລມາ ນ ເກສາ’’ຕິ ເອວໍ ອວເສສເອກຕິໍ ສໂກຏ຺ຐາເສຫິ ອມິສ຺ສີກຕາ ເກສາ ນາມ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ເອໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຍໍ ວິສຠາຄປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອິທໍ ເກສານໍ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ນິຈ຺ຉຍນໍ. ອິທໍ ປນ ເນສໍ ວຓ຺ຓາທິວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ປຏິກ຺ກູລໂຕ ນິຈ຺ຉຍນໍ – ເກສາ ນາເມເຕ ວຓ຺ຓໂຕປິ ປຏິກ຺ກູລາ ອາສຍໂຕປິ ສຓ຺ຐານໂຕປິ ຄນ຺ຘໂຕປິ ໂອກາສໂຕປິ ປຏິກ຺ກູລາຕິ ເອວໍ ເສສໂກຏ຺ຐາສານມ຺ປິ ຍຖາໂຍຄໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຸທ຺ຘຸມາຕາທິວຕ຺ຖູສູຕິ ¶ ອຸທ຺ຘຸມາຕກວິນີລກວິປຸພ຺ພກວິຈ຺ຉິທ຺ທກວິກ຺ຂາຍິຕກວິກ຺ຂິຕ຺ຕກຫຕວິ- ກ຺ຂິຕ຺ຕກໂລຫິຕກປຸຬວກອຏ຺ຐິກສງ຺ຂາເຕສຸ ທເສສຸ ອວິຎ຺ຎາຓກອສຸຠວຕ຺ຖູສຸ ອສຸຠາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ຠາວນາ ວາ ອສຸຠນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສຸຠຠາວນາ.

໔໖໘. ‘‘ມຣຓໍ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຊີວິຕໍ ເມ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມຣຓໍ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ ວາ ໂຍນິໂສ ຠາວຍິຕ຺ວານາຕິ ໂຍຊນາ. ຊີວິຕນ຺ຕິ ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ. ໂຍນິໂສຕິ ອຸປາເຍນ. ເອວໍ ປວຕ຺ຕຍໂຕເຍວ ຫິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕິ, ມຣຓາຣມ຺ມຓາ ສຕິ ສຓ຺ຐາຕິ, ອຸປຈາຣປ຺ປຕ຺ຕເມວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ.

໔໖໙-໔໗໐. ຍສ຺ສ ປນ ເອຕ຺ຕາວຕາ ນ ໂຫຕິ, ເຕນ ວຘກປຈ຺ຈູປຏ຺ຐານາທີຫິ ອຏ຺ຐຫາກາເຣຫິ ມຣຓໍ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຘກສ຺ເສວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວຘກສ຺ສ ອິວ ອຸປຏ຺ຐານາຕິ ‘‘ອິມສ຺ສ ສີສໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອສິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄີວາຍ ສຎ຺ຈາຣຍມານສ຺ສ ວຘກສ຺ສ ວິຍ ມຣຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ. ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ວິປຕ຺ຕິໂຕຕິ ໂຠຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຊີວິຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ວິນາສມຣຓສງ຺ຂາຕວິປຕ຺ຕິໂຕ. ອຸປສໍຫຣໂຕຕິ ຍສມຫຕ຺ຕໂຕ ປຸຎ຺ຎມຫຕ຺ຕໂຕ ຖາມມຫຕ຺ຕໂຕ ອິທ຺ຘິມຫຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໂຕຕິ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕຫາກາເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປສໍຫຣຓໂຕ ¶ . ກາຍພຫຸສາຘາຣຓາຕິ ອສີຕິຍາ ກິມິກຸລານໍ, ອເນກສຕານໍ ໂຣຄານໍ, ພາຫິຣານຎ຺ຈ ອຫິວິຈ຺ຉິກາທີນໍ ມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍານໍ ສາຘາຣຓໂຕ. ອາຍຸທຸພ຺ພລໂຕຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສູປນິພທ຺ຘຕ຺ຕອິຣິຍາປຖູປນິພທ຺ຘຕ຺ຕາທິນາ ອາຍຸໂນ ທຸພ຺ພລໂຕ. ກາລວວຕ຺ຖານສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ ມຣິຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ກາລວວຕ຺ຖານສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອທ຺ຘານສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທາຕິ ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ຊີວິຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ¶ ເອຕຣຫິ ປຣິຕ຺ໂຕ, ອທ຺ຘາ ໂຍ ຈິຣໍ ຊີວຕິ, ໂສ ວສ຺ສສຕໍ ຊີວຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອທ຺ຘານສ຺ສ ກາລສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸກາເມນ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ເຕນ ຍໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສງ຺ເຂເປໂນປທິສ຺ສາມ. ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຕາວ ສີລໍ ໂສເຘຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕິວິຘາ ວິສຸຊ຺ຌນາ ອນາປຊ຺ຊນໍ, ອາປນ຺ນວຸຏ຺ຐານໍ, ກິເລເສຫິ ຈ ອປ຺ປຏິປີຬນໍ. ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ຫິ ຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍມ຺ປິທໍ ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕາທີນໍ ວເສນ ອາຠິສມາຈາຣິກສີລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕມ຺ປິ ສາຘຸກໍ ປຣິປູເຣຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ –

‘‘ອາວາໂສ ຈ ກຸລໍ ລາໂຠ, ຄໂຓ ກມ຺ມຎ຺ຈ ປຎ຺ຈມໍ;

ອທ຺ຘານໍ ຎາຕິ ອາພາໂຘ, ຄນ຺ໂຖ ອິທ຺ຘີຕິ ເຕ ທສາ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໑) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທສສຸ ປລິໂພເຘສຸ ໂຍ ປລິໂພໂຘ, ໂຍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນປລິໂພເຘນ –

‘‘ປິໂຍ ຄຣຸ ຠາວນີໂຍ, ວຕ຺ຕາ ຈ ວຈນກ຺ຂໂມ;

ຄມ຺ຠີຣຎ຺ຈ ກຖໍ ກຕ຺ຕາ, ໂນ ຈາຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊໂກ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໗.໓໗) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ອາຈຣິຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕໍ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປາຣິຫາຣິຍກມ຺ມຏ຺ຐານຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆາທີສຸ ເມຕ຺ຕາ, ມຣຓສ຺ສຕິ ຈ, ‘‘ອສຸຠສຎ຺ຎາ’’ຕິປິ ເອເກ. ເອຕໍ ປນ ຕຍໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຍິຕພ຺ພໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ¶ ກຕ຺ວາ, ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ຈ ໂຍຄານຸໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສຸ ປນ ຍໍ ຍສ຺ສ ຈຣິຕານຸກູລໍ, ຕໍ ຕສ຺ສ ນິຈ຺ຈໍ ປຣິຫຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ‘‘ປາຣິຫາຣິຍກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ –

‘‘ມຫາວາສໍ ¶ ນວາວາສໍ, ຊຣາວາສຎ຺ຈ ປນ຺ຖນິໍ;

ໂສຓ຺ຑິໍ ປຓ຺ຓຎ຺ຈ ປຸປ຺ຜຎ຺ຈ, ຜລໍ ປຕ຺ຖິຕເມວ ຈ.

‘‘ນຄຣໍ ທາຣຸນາ ເຂຕ຺ຕໍ, ວິສຠາເຄນ ປຏ຺ຏນໍ;

ປຈ຺ຈນ຺ຕສີມາສປ຺ປາຍໍ, ຍຕ຺ຖ ມິຕ຺ໂຕ ນ ລພ຺ຠຕິ.

‘‘ອຏ຺ຐາຣເສຕານິ ຐານານິ, ອິຕິ ວິຎ຺ຎາຍ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ອາຣກາ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ມຄ຺ຄໍ ສປ຺ປຏິຠຍໍ ຍຖາ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໕໒) –

ວຸຕ຺ຕອຏ຺ຐາຣສເສນາສນໂທສວຊ຺ຊິຕໍ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນໍ ນາຕິທູຣໍ ໂຫຕິ ນຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນໍ ທິວາ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓໍ ຣຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປສທ຺ທໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສໍ ອປ຺ປຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປສມ຺ຜສ຺ສໍ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣາ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ອາຄຕາຄມາ ຘມ຺ມວິນຍຘຣາ ມາຕິກາຘຣາ. ເຕ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ ປຣິປຎ຺ຫຕິ ‘ອິທໍ ຠນ຺ເຕ ກຖໍ, ອິມສ຺ສ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’ຕິ. ຕສ຺ສ ເຕ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອວິວຏຎ຺ເຈວ ວິວຣນ຺ຕິ, ອນຸຕ຺ຕານີກຕຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອເນກວິຫິເຕສຸ ຈ ກງ຺ຂາຐານີເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ກງ຺ຂໍ ປຏິວິໂນເທນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໑) ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ເສນາສນໍ ອຸປຄມ຺ມ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ເຕນ ‘‘ທີຆານິ ເກສໂລມນຂານິ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພານິ, ຊິຓ຺ຓຈີວເຣສຸ ອຄ຺ຄຬອນຸວາຕປຣິຠຓ຺ຑທານາທິນາ ທຬ຺ຫີກມ຺ມໍ ວາ ຕນ຺ຕຈ຺ເຉທາທີສຸ ຕຸນ຺ນກມ຺ມໍ ວາ ກາຕພ຺ພໍ, ກິລິຏ຺ຐານິ ຣຊິຕພ຺ພານິ, ສເຈ ປຕ຺ເຕ ມລໍ ໂຫຕິ, ປຕ຺ໂຕ ປຈິຕພ຺ໂພ, ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ໂສເຘຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຂຸທ຺ທກປລິໂພເຘນ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ເຈນ ຠຕ຺ຕສມ຺ມທໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຸສ຺ສຣເຓນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ¶ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄຫໂຕ ເອກປທມ຺ປິ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ເຕນ ມນສິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຈຕຸຣາຣກ຺ຂນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໗໑-໒. ນາມຣູປນ຺ຕິ ¶ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສງ຺ຂາຕໍ ນາມຎ຺ຈ ອຏ຺ຐວີສຕິວິຘໍ ຣູປຎ຺ຈ. ‘‘ນມນລກ຺ຂຓໍ ນາມໍ, ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ ຣູປໍ, ນາມຣູປໂຕ ນ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕາທິໂກ ໂກຈິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອວໍ ຌານລາຠີ ເຈ, ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຌານຄຕໍ ວາ ວິປສ຺ສນາຍານິໂກ ເຈ, ປກິຓ຺ຓກຠູຕໍ ນາມຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາທິ ສີລວິສຸທ຺ຘິ, ຈຕຸຣາຣກ຺ຂວເສນ ທີປິຕາ ໂສປຈາຣສມາຘິສງ຺ຂາຕາ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ ຈ ວຸຕ຺ຕາວ ນາມາຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ ກຖິຕາ. ຕໂຕ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ນາມຣູປທ຺ວຍເມວ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາອຸປາທານກມ຺ເມຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອິສ຺ສຣາທິກາຣເຓນາ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ, ອິມິນາ ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ.

ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈາຕິ ສພ຺ເພປິ ນາມຣູປສງ຺ຂາຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຠາວາປຊ຺ຊນໂຕ ອນິຈ຺ຈາ. ອຸທຍພ຺ພຍປີຬນາ ທຸກ຺ຂາຕິ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘວເສນ ປີຬນໂຕ ທຸກ຺ຂາ. ອວສວຕ຺ຕິຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ອວຕ຺ຕນໂຕ ອນຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ສງ຺ຂາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ສມຖຍານິໂກ ວິປສ຺ສນາຍານິໂກ ຈ ໂຍຄາວຈໂຣ. ອິມິນາ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ, ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ຈ ທສ຺ສິຕາ. ສງ຺ຂາຣານເມວ ¶ ຫິ ອຸທຍພ຺ພຍາທິນານຸປສ຺ສນໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍຠງ຺ຄຠຍອາທີນວນິພ຺ພິທາມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາສ- ງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຏ຺ຐວິຘສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ວເສນ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ນາມ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍາຕິ ອິມິນາ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ. ສພ຺ພສໍໂຍຊນກ຺ຂຍນ຺ຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສໍໂຍຊນານໍ ເຫຏ຺ຐາ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍນ ເຂປິຕຕ຺ຕາ, ອິຕເຣສໍ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ເຂປິຕຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ເພສໍ ສໍໂຍຊນານໍ ຂຍນ຺ເຕ ຊາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ.

໔໗໓. ຍສ຺ມາ ¶ ກາຣຓາ ຍາ ສິກ຺ຂນາ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ, ອໂຕ ຕສ຺ມາ ກາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໗໔. ນິຈ຺ຈໂສ ໂລກວິຈາຣິໂນຕິ ນິຈ຺ຈໍ ໂລເກ ວິຈຣໂຕ. ມາລຸຕສ຺ເສວ ປຣິສ຺ສໂມ ນ ສມ຺ໂຠຕີຕິ ໂຍຊນາ. ມາລຸຕສ຺ເສວາຕິ ວາຕສ຺ສ ອິວ. ນ ສມ຺ໂຠຕີຕິ ນ ໂຫຕິ.

໔໗໕-໖. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິ ເອວ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິໂຍ, ເກຕຸ ວິຍ ເກຕຸ, ຕມ຺ພປຓ຺ຓິເຍ ເກຕູຕິ ຕປ຺ປຸຣິໂສ. ເຕນ ຣຈິຕາ ຘມ຺ມວິນຍຎ຺ຎຸປສໍສິຕາ ອຍໍ ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ ປຣິມາຓໂຕ ຄາຖານໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ສເຕຫິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ນິຏ຺ຐານມຸປາຄຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ກາຣາປິເຕຕິຣຸຈິເຣ ¶ ປວເຣ ວິຫາເຣ;

ມານາຘິກາຣິປຸຣິນາ ຄຣຸນາ ຄຸເຓນ;

ວສ຺ສໍ ວສໍ ທມິຬໂສ ວິຘຫໍ ອກາສິໍ;

ອາກງ຺ຂຏີກ ຊິນສາສນສມ຺ປວຸທ຺ຘິໍ.

ອຕ຺ເຖສຸ ¶ ອກ຺ຂຣປເທສຸ ວິນິຈ຺ຉເຍສຸ;

ປຸພ຺ພາປເຣສຸ ລິຂິຕໍ ຂລິຕໍ ຍທຕ຺ຖິ;

ໂອຫາຍ ຂນ຺ຕຸມຣຫນ຺ຕິ ວທນ຺ຕຸ ສນ຺ຕາ;

ມນ຺ຖາຈໂລລ຺ລສິຕຎາຓວເຣນ ລທ຺ຘາ;

ສາຣາມຕາຕິສຸຂິຕາ ສຸຂຍນ຺ຕິ ຈຎ຺ເຎ;

ປຣຕ຺ຖສມ຺ປາທນໂຕ, ປຸຎ຺ເຎນາຘິຄເຕນຫໍ;

ປຣຕ຺ຖສມ຺ປາທນໂກ, ຠເວຍ຺ຍໍ ຊາຕິຊາຕິຍໍ.

ປຣມປ຺ປິຈ຺ຉຕາເນກສນ຺ໂຕໂສປສເມສິນໍ;

ສຸຈິສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕີນໍ, ສທາຣຎ຺ຎນິວາສິນໍ.

ສາສນຸຊ຺ໂຊຕກາຣີນໍ, ອາເຈຣຕ຺ຕມຸປາຄຕໍ;

ອຸທຸມ຺ພຣຄິຣິຂ຺ຍາຕຍຕີນໍ ຍຕິປຸງ຺ຄວໍ.

ເມຘງ຺ກຣ ¶ ອິຕິ ຂ຺ຍາຕນາມເຘຍ຺ຍໍ ຕໂປຘນໍ;

ເຖຣໍ ຖິຣທຍາເມຘານິຘານໍ ສາຘຸປູຊິຕໍ.

ສິສ຺ສໍ ສຫາຍມາຄມ຺ມ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕມຕ຺ຕໂນ;

ໂສເຘຕຸໍ ສາສນໍ ສຕ຺ຖຸ, ປຣກ຺ກມມກາສິ ໂຍ.

ສຸສທ຺ທສິທ຺ຘິໍ ¶ ໂຍ ໂຍຄນິຈ຺ຉຍໍ ສພ຺ຠິ ວຓ຺ຓິຕໍ;

ອກາ ສຸໂພຘາລງ຺ກາຣໍ, ວຸຕ຺ໂຕທຍມນາກຸລໍ.

ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕນາເມນ, ມຫາເຖເຣນ ຘີມຕາ;

ນິວາສຠູເຕນາເນກຄຸຓານປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິນໍ.

ເຕເນວ ຣຈິຕາ ສາຘຸ, ສາສໂນທຍກາຣິນາ;

ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຍ ຏີກາປິ, ສຸມງ຺ຄລປ຺ປສາທນີ.

ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາ-ອຠິນວຏີກາ ສມຕ຺ຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ນຕ຺ວາ ¶ ¶ ນາຖໍ ປວກ຺ຂາມິ, ມູລສິກ຺ຂໍ ສມາສໂຕ;

ຠິກ຺ຂຸນາ ນວເກນາໂທ, ມູລຠາສາຍ ສິກ຺ຂິຕຸໍ.

ສໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ປເວສນ຺ໂຕ, ຠິກ຺ຂຸ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ ຈຸໂຕ;

ປເວສນຏ຺ຐິຕຸທ຺ຘາຣ-ປວິຏ຺ເຐ ເຈປິ ສາທິຍໍ.

ອທິນ຺ນໍ ມານຸສໍ ຠຓ຺ຑໍ, ເຖຍ຺ຍາເຍເກນ ອາທິຍໍ;

ປຎ຺ຈວີສາວຫາເຣສຸ, ຄຣຸກໍ ເຈ ຈຸໂຕ ຠເວ.

ອາທິຍນ຺ໂຕ ¶ ຫຣນ຺ໂຕວ-ຫຣນ຺ໂຕປິຣິຍາປຖໍ;

ວິໂກເປນ຺ໂຕ ຕຖາ ຐານາ, ຈາເວນ຺ໂຕປິ ປຣາຊິໂກ.

ຕຕ຺ຖ ນາເນກຠຓ຺ຑານໍ, ປຎ຺ຈການໍ ວສາ ປນ;

ອວຫາຣາ ທສຎ຺ເຈຕິ, ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພາ ວິຠາວິນາ.

ສາຫຕ຺ຖາຓຕ຺ຕິໂກ ເຈວ, ນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈາຕ຺ຖສາຘໂກ;

ຘຸຣນິກ຺ເຂປນຎ຺ເຈວ, ອິທໍ ສາຫຕ຺ຖປຎ຺ຈກໍ.

ປຸພ຺ພສຫປ຺ປໂຍໂຄ ¶ ຈ, ສໍວິຘາຫຣຓມ຺ປິ ຈ;

ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ປຸພ຺ພປ຺ປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ.

ເຖຍ຺ຍາປສຍ຺ຫປຣິກປ຺ປ-ປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກຸສາທິກາ;

ອວຫາຣາ ອິເມ ປຎ຺ຈ, ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພາ ວິຠາວິນາ.

ມນຸສ຺ສປາຓໍ ປາໂຓຕິ, ຊານໍ ວຘກເຈຕສາ;

ຊີວິຕາ ໂຍ ວິໂຍເຊຕິ, ສາສນາ ໂສ ປຣາຊິໂຕ.

ໂມເຈຕຸກາມຈິຕ຺ເຕນ, ອຸປກ຺ກມ຺ມ ວິໂມຈຍໍ;

ສຸກ຺ກມຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນາ, ສມໂຓ ຄຣຸກໍ ຜຸເສ.

ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ¶ , ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ປຣາມສໍ;

ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ ອຸປກ຺ກມ຺ມ, ສມໂຓ ຄຣຸກໍ ຜຸເສ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາເທນ, ມຄ຺ຄໍ ວາຣພ຺ຠ ເມຖຸນໍ;

ໂອຠາສນ຺ໂຕ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ, ສຸຓມານໍ ຄຣຸໍ ຜຸເສ.

ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ວາຕ຺ຕໂນກາມ-ປາຣິຈຣິຍາຍ ເມຖຸນໍ;

ອິຕ຺ຖິໍ ເມຖຸນຣາເຄນ, ຍາຈມາໂນ ຄຣຸໍ ຜຸເສ.

ສນ຺ເທສໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ, ປຸຣິສສ຺ສິຕ຺ຖິຍາປິ ວາ;

ວີມໍສິຕ຺ວາ ຫຣໍປຈ຺ຈາ, ສມໂຓ ຄຣຸກໍ ຜຸເສ.

ຈາເວຕຸກາໂມ ໂຈເທນ຺ໂຕ, ອມູລນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ;

ໂຈທາປຍໍ ວາ ສມໂຓ, ສຸຓມານໍ ຄຣຸໍ ຜຸເສ.

ເລສມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ, ອມູລນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ;

ຈາເວຕຸກາໂມ ໂຈເທນ຺ໂຕ, ສຸຓມານໍ ຄຣຸໍ ຜຸເສຕິ.

ວິກປ຺ປນມຘິຏ຺ຐານ-ມກຕ຺ວາ ¶ ກາລຈີວຣໍ;

ທສາຫມຕິມາເປຕິ, ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາ.

ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາຎ຺ຎຕ຺ຣ, ຕິຈີວຣມຘິຏ຺ຐິຕໍ;

ເອກາຫມຕິມາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິ ສມຍໍ ວິນາ.

ອຎ຺ຎາຕິກາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ, ປຸຣາຓຈີວຣໍ ປນ;

ໂຘວາເປຕິ ຣຊາເປຕິ, ອາໂກຏາເປຕິ ຕໍ ສິຍາ.

ອຎ຺ຎາຕິກາ ¶ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ, ຫຕ຺ຖໂຕ ກິຎ຺ຈິ ມູລກໍ;

ອທຕ຺ວາ ຈີວຣາທາເນ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມຸທີຣິຕໍ.

ອປ຺ປວາຣິຕມຎ຺ຎາຕິໍ, ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ຈີວຣໍ;

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາ ຕສ຺ສ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມຸທີຣິຕໍ.

ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ ວາ, ມາສກໍ ວາ ກຫາປຓໍ;

ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ວາ ຄຓ຺ຫາເປຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິ ສາທິເຍຍ຺ຍ ວາ.

ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິ, ຣຊຕາທິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ;

ກປ຺ປິຍໍ ກປ຺ປິເຍນາປິ, ຐເປຕ຺ວາ ສຫຘມ຺ມິເກ.

ວິກປ຺ປນມຘິຏ຺ຐານ-ມກຕ຺ວານ ປມາຓິກໍ;

ທສາຫມຕິມາເປຕິ, ປຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາ.

ປຎ຺ຈພນ຺ຘນໂຕ ອູນ-ປຕ຺ເຕ ສຕິ ປຣໍ ປນ;

ວິຎ຺ຎາເປຕິ ນວໍ ປຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາ.

ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ, ສປ຺ປິເຕລາທິກໍ ປນ;

ສຕ຺ຕາຫມຕິມາເປຕິ, ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາ.

ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ, ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ປຸນ;

ສກສຎ຺ຎາຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິ, ອຈ຺ຉິນ຺ທາປຍໂຕປິ ວາ.

ອປ຺ປວາຣິຕມຎ຺ຎາຕິໍ ¶ , ສຸຕ຺ຕໍ ຍາຈິຍ ຈີວຣໍ;

ວາຍາເປນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິ, ວິນາ ຎາຕິປ຺ປວາຣິເຕ.

ຊານນ຺ໂຕ ¶ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆສ຺ສ, ລາຠໍ ປຣິຓຕໍ ປນ;

ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມຕິ, ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາຕິ.

ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ, ປາຈິຕ຺ຕິຍມຸທີຣິຕໍ;

ຠິກ຺ຂຸຎ຺ຈ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ, ເປສຸຎ຺ຎຫຣເຓປິ ຈ.

ຐເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ຠິກ຺ຂຸໍ, ອຎ຺ເຎນ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ;

ປທໂສຘມ຺ມໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ, ປາຈິຕ຺ຕິຍມຸທີຣິຕໍ.

ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນເນວ, ສຍິຕ຺ວານ ຕິຣຕ຺ຕິຍໍ;

ປາຈິຕ຺ຕິ ສຫເສຍ຺ຍາຍ, ຈຕຸຕ຺ຖຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ປຸນ.

ອິຕ຺ຖິຍາ ເອກຣຕ຺ຕມ຺ປິ, ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ປຍໂຕປິ ວາ;

ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ວິນາ ວິຎ຺ຎຸໍ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຉປ຺ປທຸຕ຺ຕຣິໍ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຊ຺ຊໍ, ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາ ວິນາ;

ອຠິກ຺ຂຸໂນ ວທນ຺ຕສ຺ສ, ປາຈິຕ຺ຕິຍມຸທີຣິຕໍ.

ຂເຓຍ຺ຍ ວາ ຂຓາເປຍ຺ຍ, ປຖວິຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍໍ;

ຠູຕຄາມໍ ວິໂກເປຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາ.

ອຊ຺ໂຌກາເສ ຕຸ ມຎ຺ຈາທິໍ, ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຣຓາທິກໍ;

ສງ຺ຆິກໍ ຍາຕິ ປາຈິຕ຺ຕິ, ອກຕ຺ວາປຸຈ຺ຉນາທິກໍ.

ສງ຺ຆິກາວສເຖ ເສຍ຺ຍໍ, ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຣຓາທິກໍ;

ອກຕ຺ວາປຸຈ຺ຉນາທິໍ ໂຍ, ຍາຕິ ປາຈິຕ຺ຕິ ຕສ຺ສປິ.

ຊານໍ ສປ຺ປາຓກໍ ໂຕຍໍ, ປາຈິຕ຺ຕິ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ;

ອຎ຺ຎາຕິກາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ, ຐເປຕ຺ວາ ປາຣິວຕ຺ຕກໍ.

ຈີວຣໍ ¶ ¶ ເທຕິ ປາຈິຕ຺ຕິ, ຈີວຣໍ ສິພ຺ພໂຕປິ ຈ;

ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ອກາເຣຕ຺ວາ, ປວາເຣຕ຺ວານ ຠຸຎ຺ຊໂຕ.

ຠິກ຺ຂຸໍ ອາສາທນາເປກ຺ໂຂ, ປວາເຣຕິ ປວາຣິຕໍ;

ອນຕິຣິຕ຺ເຕນ ຠຸຕ຺ເຕ ຕຸ, ປາຈິຕ຺ຕິຍມຸທີຣິຕໍ.

ສນ຺ນິຘິໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ເຊ, ວິກາເລ ຍາວກາລິກໍ;

ຠຸຎ຺ຊໂຕ ວາປິ ປາຈິຕ຺ຕິ, ອຄິລາໂນ ປຓີຕກໍ.

ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວານ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ສປ຺ປິຠຕ຺ຕາທິກມ຺ປິ ຈ;

ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຠຸຎ຺ເຊ, ທນ຺ຕກຏ຺ໂຐທກໍ ວິນາ.

ຕິຕ຺ຖິຍສ຺ສ ທເທ ກິຎ຺ຈິ, ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສຫຕ຺ຖໂຕ;

ນິສຊ຺ຊໍ ວາຣໂຫ ກປ຺ເປ, ມາຕຸຄາເມນ ເຈກໂຕ.

ສຸຣາເມຣຍປາເນປິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍມຸທີຣິຕໍ;

ອງ຺ຄຸລິປໂຕທເກ ຈາປິ, ຫສຘມ຺ເມປິ ໂຈທເກ.

ອນາທເຣປິ ປາຈິຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸໍ ຠີສຍໂຕປິ ວາ;

ຠຍານກໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ, ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວາ ຠຍານກໍ.

ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ອຄິລາໂນ ຊເລຍ຺ຍ ວາ;

ໂຊຕິໍ ຊລາປເຍຍ຺ຍາປິ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາ.

ກປ຺ປພິນ຺ທຸມນາທາຍ, ນວຈີວຣໂຠຄິໂນ;

ຫສາເປກ຺ຂສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈີວຣາທິກໍ.

ອປເນຕ຺ວາ ¶ ນິເຘນ຺ຕສ຺ສ, ນິຘາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາ ປນ;

ຊານໍ ປາຓໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມ຺ປິ ຈ.

ຉາເທຕຸກາໂມ ຉາເທຕິ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ຠິກ຺ຂຸໂນປິ ຈ;

ຄາມນ຺ຕຣຄຕສ຺ສາປິ, ສໍວິຘາຍິຕ຺ຖິຍາ ສຫ.

ຠິກ຺ຂຸໍ ¶ ປຫຣໂຕ ວາປິ, ຕລສຕ຺ຕິກມຸຄ຺ຄິເຣ;

ໂຈເທຕິ ວາ ໂຈທາເປຕິ, ຄຣຸກາມູລເກນປິ.

ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປາທເນ ຈາປິ, ຠຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍຸປສ຺ສຸຕິໍ;

ໂສຕຸໍ ຠຓ຺ຑນຊາຕານໍ, ຍາຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາ.

ປຸຈ຺ຉໍ ອກຕ຺ວາປິ ຈ ສນ຺ຕຠິກ຺ຂຸໍ,

ສງ຺ຆິກໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຍ, ເທຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອິສ຺ສໂຣ;

ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຍຖາວຕ຺ຖຸໍ, ເຖຍ຺ຍາ ປາຣາຊິກາທິປິ.

ກຸສາທິມຍຈີຣານິ, ກມ຺ພລໍ ເກສວາລຊໍ;

ສມຍໍ ວິນາ ຘາຣຍໂຕ, ລູກປກ຺ຂາຊິນກ຺ຂິປໍ.

ສຕ຺ຖກມ຺ເມ ວຕ຺ຖິກມ຺ເມ, ສໍ ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຉິນ຺ທໂຕ;

ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ມນຸສ຺ສານໍ, ມໍສາທິໂຠຊເນປິ ວາ.

ກທເລຣກກ຺ກທຸສ຺ສານິ ¶ , ໂປຕ຺ຖກໍ ສພ຺ພນີລກໍ;

ສພ຺ພປີຕາທິກຎ຺ຈາປິ, ຘາຣຍນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ຫຕ຺ຖິສ຺ສຸຣຄໂສຓານໍ, ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆຈ຺ຉທີປິນໍ;

ຕຣຈ຺ຉສ຺ສ ຈ ມໍສາທິໍ, ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕກມ຺ປິ ຈ.

ອນາປຸຈ຺ຉິຕມໍສຎ຺ຈ, ຠຸຎ຺ຊໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ;

ຍາຕານຸປຸພ຺ພໍ ຫິຕ຺ວານ, ທກຕິຕ຺ຖາທິກໍ ວເຊ.

ສຫສາ ¶ ວຸພ຺ຠຊິຕ຺ວານ, ປວິເສ ນິກ຺ຂເມຍ຺ຍ ວາ;

ວຈ຺ຈປສ຺ສາວກຸຏິກໍ, ວິນາ ອຸກ຺ກາສິກໍ ວິເສ.

ນິຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕ ກເຣ ວຈ຺ຈໍ, ທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ຈ ຂາທຍໍ;

ວຈ຺ຈປສ຺ສາວໂທຓີນໍ, ພຫິ ວຈ຺ຈາທິກໍ ກເຣ.

ຂເຣນ ຈາວເລເຂຍ຺ຍ, ກຏ຺ຐໍ ປາເຕຍ຺ຍ ກູປເກ;

ອູຫຕຎ຺ຈ ນ ໂຘເວຍ຺ຍ, ອຸກ຺ລາປຎ຺ຈ ນ ໂສຘເຍ.

ທກກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ, ກຕ຺ວາ ‘‘ຈປຸຈປູ’’ຕິ ຈ;

ອນຊ຺ຌິຏ຺ໂຐວ ເຖເຣນ, ປາຕິໂມກ຺ຂມ຺ປິ ອຸທ຺ທິເສ.

ອນາປຸຈ຺ຉາຍ ປຎ຺ຫສ຺ສ, ກຖເນ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນປິ ຈ;

ສຊ຺ຌາຍກຣເຓ ທີປ-ຊາລເນ ວິຊ຺ຌາປເນປິ ຈ.

ວາຕປານກວາຏານິ, ວິວເຣຍ຺ຍ ຖເກຍ຺ຍ ວາ;

ວນ຺ທນາທິໍ ກເຣ ນຄ຺ໂຄ, ຄມນໍ ໂຠຊນາທິກໍ.

ປຣິກມ຺ມໍ ¶ ກເຣ ກາເຣ, ຕິປຏິຈ຺ຉນ຺ນກໍ ວິນາ;

ກາຍໍ ນຫາຍໍ ຆໍເສຍ຺ຍ, ກຸຏ຺ເຏ ຖມ຺ເຠ ຕຣຸມ຺ຫິ ວາ.

ກຸຣຸວິນ຺ທກສຸຕ຺ເຕນ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ກາຍໂຕ;

ອຄິລາໂນ ພຫາຣາເມ, ຈເຣຍ຺ຍ ສອຸປາຫໂນ.

ອຸປາຫນໍ ໂຍ ຘາເຣຕິ, ສພ຺ພນີລາທິກມ຺ປິ ຈ;

ນິມິຕ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣຕ຺ໂຕ, ມຸຂໍ ວາ ຠິກ຺ຂທາຍິຍາ.

ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎີ ອຎ຺ຎສ຺ສ, ປຕ຺ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂໍ;

ອາທາສາທິມ຺ຫິ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ອຸຈ຺ຈາສນມຫາສເນ.

ນິສຊ຺ຊາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ, ທຸກ຺ກຏໍ ວນ຺ທເນປິ ຈ;

ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸປສມ຺ປນ຺ນ-ນານາສໍວາສກາທິນໍ.

ເອກໂຕ ປຓ຺ຑກິຕ຺ຖີຫິ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ວາ;

ທີຆາສເນ ນິສີເທຍ຺ຍ, ອທີເຆ ອາສເນ ປນ.

ອສມານາສນິເກນ, ມຎ຺ຈປີເຐ ສເຍຍ຺ຍ ວາ;

ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ທທໂຕ, ຜລປຸປ຺ຜາທິກມ຺ປິ ຈ.

ຄນ຺ຖິມາທິໍ ¶ ກເຣ ກາເຣ, ຊິນວາຣິຕປຈ຺ຈເຍ;

ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ, ອນິສ຺ສາຍ ວເສຍ຺ຍ ວາ.

ອນຸຎ຺ຎາເຕຫິ ອຎ຺ຎສ຺ສ, ເຠສຊ຺ຊໍ ວາ ກເຣ ວເທ;

ກເຣ ສາປຕ຺ຕິໂກ ຠິກ຺ຂຸ, ອຸໂປສຖປ຺ປວາຣຓໍ.

ທ຺ວາຣພນ຺ຘາທິເກ ¶ ຐາເນ, ປຣິວຕ຺ຕກວາຏກໍ;

ອປິຘາຍ ວິນາໂຠຄໍ, ນິໂຍຄໍ ວາ ສເຍ ທິວາ.

ຘຎ຺ຎິຕ຺ຖິຣູປຣຕນໍ, ອາວຸຘິຕ຺ຖິປສາຘນໍ;

ຕູຣິຍຠຓ຺ຑໍ ຜລໍ ຣຸກ຺ເຂ, ປຸພ຺ພຓ຺ຓາທິຎ຺ຈ ອາມເສ.

ສສິຕ຺ໂຖທກເຕເລຫິ, ຜຓຫຕ຺ຖຜເຓຫິ ວາ;

ເກສໂມສຓ຺ຐເນກສ຺ມິໍ, ຠາຊເນ ໂຠຊເນປິ ຈ.

ເອກຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາ, ສເຍຍ຺ຍຸໍ ທ຺ເວກມຎ຺ຈເກ;

ທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ຈ ຂາເທຍ຺ຍ, ອຘິກູນໍ ປມາຓໂຕ.

ໂຍເຊຕິ ວາ ໂຍຊາເປຕິ, ນຈ຺ຈໍ ຄີຕຎ຺ຈ ວາທິຕໍ;

ທສ຺ສນໍ ສວນໍ ເຕສໍ, ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ.

ວີຫາທິໂຣປິເມ ຈາປິ, ພຫິປາກາຣກຸຏ຺ຏເກ;

ວຈ຺ຈາທິຉຑ຺ຑນາທິມ຺ຫິ, ທີຆເກສາທິຘາຣເຓ.

ນຂມຏ຺ຐກຣຓາທິມ຺ຫິ, ສມ຺ພາເຘ ໂລມຫາຣເຓ;

ປຣິກມ຺ມກຕໍ ຠູມິໍ, ອກ຺ກເມ ສອຸປາຫໂນ.

ອໂຘຕອລ຺ລປາເທຫິ, ສງ຺ຆິກໍ ມຎ຺ຈປີຐກໍ;

ປຣິກມ຺ມກຕໍ ຠິຕ຺ຕິໍ, ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ສງ຺ຆາຏິຍາປິ ປລ຺ລຕ຺ເຖ, ທຸປ຺ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ຈີວຣໍ;

ອກາຍພນ຺ຘໂນ ຄາມໍ, ວເຊ ກຕ຺ວານ ວຈ຺ຈກໍ.

ນາຈເມຍ຺ຍ ¶ ທເກ ສນ຺ເຕ, ສມາເທຍ຺ຍ ອກປ຺ປິເຍ;

ເທສນາໂຣຈນາທິມ຺ຫິ, ສຠາຄາປຕ຺ຕິຍາປິ ຈ.

ນ ¶ ວເສ ວສ຺ສໍ ວິສໍວາເທ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕ ປຏິສ຺ສວໍ;

ວສ຺ສໍ ວສິຕ຺ວາ ຄມເນ, ອນນຸຎ຺ຎາຕກິຈ຺ຈໂຕ.

ວິນາປທໍ ຕຣຸສ຺ສຸທ຺ຘໍ, ໂປຣິສມ຺ຫາຠິຣູຫເຓ;

ອປຣິສ຺ສາວໂນທ຺ຘານໍ, ວເຊ ຕໍ ຍາຈໂຕ ນ ເທ.

ອຕ຺ຕໂນ ຆາຕເນ ອິຕ຺ຖິ-ຣູປາທິໍ ກາຣເຍຍ຺ຍ ວາ;

ຫິຕ຺ວາ ມາລາທິກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຊາຕກາທິໍ ສຍໍ ກເຣ.

ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕມຸຏ຺ຐເປ ຕສ຺ສ, ສາລາທີສຸ ນິສີທໂຕ;

ວຸຑ຺ຒານໍ ປນ ໂອກາສໍ, ອທຕ຺ວາ ວາປິ ທຸກ຺ກຏໍ.

ຍານາທິມຠິຣູເຫຍ຺ຍ, ກລ຺ລໂກ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ;

ອາຣພ຺ຠ ວເທ ທວຎ຺ຎ-ປຣິສາໂຍປລາລເນ.

ກາຍາທິໍ ວິວຣິຕ຺ວານ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ນ ທສ຺ສເຍ;

ວາເຈ ໂລກາຍຕໍ ປລິຕໍ, ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ຄຓ຺ຫາເປຍ຺ຍ ວາ.

ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ເປຬາຍໍ, ຠຸຎ຺ຊໂຕ ປຕ຺ຕຫຕ຺ຖໂກ;

ວາຕປານກວາຏໍ ວາ, ປຓາເມ ໂສທກມ຺ປິ ຈ.

ອຸຓ຺ເຫຍ຺ຍ ປຏິສາເມຍ຺ຍ, ອຕິອຸຓ຺ເຫຍ຺ຍ ໂວທກໍ;

ຐເປຍ຺ຍ ຠູມິຍໍ ປຕ຺ຕໍ, ອງ຺ເກ ວາ ມຎ຺ຈປີຐເກ.

ມິຑ຺ຒນ຺ເຕ ¶ ປຣິຠຓ຺ຑນ຺ເຕ, ປາເທ ຉຕ຺ເຕ ຐເປຕິ ວາ;

ຈລກາທິໍ ຐເປ ປຕ຺ຕໍ, ປຕ຺ເຕ ວາ ຫຕ຺ຖໂຘວເນ.

ປຕ຺ເຕນ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ, ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐມຸທກມ຺ປິ ຈ;

ອກປ຺ປິຍມ຺ປິ ປຕ຺ຕໍ ວາ, ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ທຸກ຺ກຏໍ.

ວເທ ‘‘ຊີວາ’’ຕິ ຂິປິເຕ, ນ ສິກ຺ຂຕິ ອນາທໂຣ;

ປຣິມຓ຺ຑລກາທິມ຺ຫິ, ເສຂິເຍ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ.

ວເທຍ຺ຍ ທຸພ຺ຠາສິຕມຸຕ຺ຕມມ຺ປິ ໂຍຕິ.

ອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍວຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຄມິກາຄນ຺ຕຸກມ຺ປິ ຈ;

ເສນາສນາທິວຕ຺ຕຎ຺ຈ, ກາຕພ຺ພໍ ປິຍສີລິນາ.

ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິໂຕ ກິຎ຺ຈິ, ຄຫິຕພ຺ພໍ ທເທ ຕິຘາ;

ຄເຫຕຸກາໂມ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ທ຺ວິຘາຍໍ ສມ຺ປຏິຄ຺ຄໂຫ.

ສງ຺ຆາຏິມຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ, ຕຖາ ອນ຺ຕຣວາສກໍ;

‘‘ເອຕໍ ອິມໍ ອຘິຏ຺ຐາມິ’’, ຕຖາ ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມິ’’ຕິ.

‘‘ອິມໍ ອິມານິ ເອຕານິ, ເອຕມ຺ປິ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວາ;

‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬານີ’’ຕິ, ຕຖາ ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມິ’’ຕິ.

‘‘ເອຕໍ ¶ ອິມໍ ອຘິຏ຺ຐາມິ, ປຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມິ’’ຕິ;

ເອວໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘເຣຘິຏ຺ເຐ, ຈີວຣາທິໍ ຍຖາວິຘິ.

ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ວິນາ ເສສາ, ສຈິຕ຺ຕາ ຄຣຸກນ຺ຕິມາ;

ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປຣິຓຕໍ ຫິຕ຺ວາ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມຈິຕ຺ຕກໍ.

ປທໂສຘມ຺ມໍ ທຸເວ ເສຍ຺ຍາ, ອິຕ຺ຖິຍາ ຘມ຺ມເທສນາ;

ທຸເວ ເສນາສນານີປິ, ສິພ຺ພນໍ ຈີວຣສ຺ສປິ.

ປວາຣິຕໍ ສຸຣາປານໍ, ປຎ຺ຈສນ຺ນິຘິອາທິກໍ;

ໂຊຕິນຸຊ຺ຊາລນຎ຺ເຈວ, ກປ຺ປພິນ຺ທຸມນາທິກໍ;

ຄາມປ຺ປເວສນນ຺ເຕເຕ, ປາຈິຕ຺ຕີສຸ ອຈິຕ຺ຕກາ.

ປກິຓ຺ຓເກສຸ ອຸທ຺ທິສ຺ສ-ກຕໍ ຫິຕ຺ວາຎ຺ຎມໍສກໍ;

ເອກຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓໍ, ເອກມຎ຺ເຈ ຕຸວຏ຺ຏນໍ;

ເອກໂຕ ຠຸຎ຺ຊນຎ຺ຈາປິ, ນຈ຺ຈຄີຕາທິສຕ຺ຕປິ.

ອກາຍພນ຺ຘນຎ຺ຈາປິ ¶ , ປຕ຺ຕຫຕ຺ຖກວາຏກໍ;

ອຈິຕ຺ຕກມິທໍ ສພ຺ພໍ, ເສສເມຕ຺ຖ ສຈິຕ຺ຕກໍ.

ວີຕິກ຺ກມນຈິຕ຺ເຕນ, ສຈິຕ຺ຕກມຈິຕ຺ຕກໍ;

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຊານເນນາປິ, ວທນ຺ຕາຈຣິຍາ ຕຖາ.

ປຸພ຺ພກຣຓາທິກໍ ກຕ຺ວາ, ອຸໂປສຖປ຺ປວາຣຓໍ;

ນວຘາ ທີປິຕໍ ສພ຺ພໍ, ກາຕພ຺ພໍ ປິຍສີລິນາ.

ສມ຺ມຊ຺ຊນີ ປທີໂປ ຈ, ອຸທກໍ ອາສເນນ ຈ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິອຸຕຸກ຺ຂານໍ ¶ , ຠິກ຺ຂຸຄຓນາ ຈ ໂອວາໂທ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຸໂປສໂຖ ຍາວຕິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ,

ວຊ຺ຊນີຍາ ຈ ປຸຄ຺ຄລາ ຕສ຺ມິໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ,

໑໑໑. ປຸພ຺ພກຣຓປຸພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ສມາເປຕ຺ວາ ເທສິຕາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ສມຄ຺ຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸມຕິຍາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ອາຣາຘນໍ ກໂຣມ.

ປາຣິສຸທ຺ຘິອຘິຏ຺ຐານ-ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທສວສາ ຕິຘາ;

ຄຓປຸຄ຺ຄລສງ຺ຆາ ຈ, ຕໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ ຍຖາກ຺ກມໍ.

ຈາຕຸທ຺ທໂສ ປນ຺ນຣໂສ, ສາມຄ຺ຄີ ທິນໂຕ ຕິຘາ;

ທິນປຸຄ຺ຄລກຕ຺ຕພ຺ພາ-ກາຣໂຕ ເຕ ນເວຣິຕາ.

ຕໂຍ ຕໂຍຕິ ກຕ຺ວານ, ທິນປຸຄ຺ຄລເຠທໂຕ;

ເຕວາຈີທ຺ເວກວາຈີຕິ, ນວ ວຸຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ.

ກຕ຺ຕິກນ຺ຕິມປກ຺ຂມ຺ຫາ, ເຫມໍ ຜຄ຺ຄຸນປຸຓ຺ຓມາ;

ຕສ຺ສ ອນ຺ຕິມປກ຺ຂມ຺ຫາ, ຄິມ຺ຫໍ ອາສາຬ຺ຫິປຸຓ຺ຓມາ;

ວສ຺ສກາລໍ ຕໂຕ ເສສໍ, ຈຕຸວີສຕຸໂປສຖາ.

ຈາຕຸທ຺ທສາ ¶ ຉ ເອເຕສຸ, ປກ຺ຂາ ຕຕິຍສຕ຺ຕມາ;

ເຎຍ຺ຍາ ປນ຺ນຣສາ ເສສາ, ອຏ຺ຐາຣສ ອຸໂປສຖາ.

໑໑໗. ‘‘ຉນ຺ທໍ ທມ຺ມິ, ຉນ຺ທໍ ເມ ຫຣ, ຉນ຺ທໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ຉນ຺ທໍ ທາຕພ຺ພໍ.

໑໑໘. ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ¶ ທມ຺ມິ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ຫຣ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ທາຕພ຺ພາ.

໑໑໙. ‘‘ປວາຣຓໍ ທມ຺ມິ, ປວາຣຓໍ ເມ ຫຣ, ປວາຣຓໍ ເມ ອາໂຣເຈຫິ, ມມຕ຺ຖາຍ ປວາເຣຫີ’’ຕິ ປວາຣຓາ ທາຕພ຺ພາ.

໑໒໐. ອາປຕ຺ຕິເທສເກນ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ພຫຸລາ ນານາວຕ຺ຖຸກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິໍ, ຕາ ຕຸມ຺ຫມູເລ ປຏິເທເສມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ‘‘ປສ຺ສສິ, ອາວຸໂສ, ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ‘‘ອາຍຕິໍ, ອາວຸໂສ, ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕ ສໍວຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ເທເສຕພ຺ພໍ.

໑໒໑. ເວມຕິໍ ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ພຫຸລາສຸ ນານາວຕ຺ຖຸກາສຸ ອາປຕ຺ຕີສຸ ເວມຕິໂກ, ຍທາ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຠວິສ຺ສາມິ, ຕທາ ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ.

໑໒໒. ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ອຸໂປສໂຖ ‘ປນ຺ນຣໂສ, ຈາຕຸທ຺ທໂສ’ຕິ ວາ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄເລນ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ.

໑໒໓. ທ຺ວີສຸ ປນ ເຖເຣນ ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫໍ ອາວຸໂສ, ‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ’ຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນວເກນປິ ຕເຖວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຘາເຣຖາ’’ຕິ ວຈນໍ ວິເສໂສ.

໑໒໔. ຕີສຸ ¶ ປນ ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ, ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ປນ຺ນຣໂສ, ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ມຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ.

໑໒໕. ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ປວາຣຓາ ‘ຈາຕຸທ຺ທສີ, ປນ຺ນຣສີ’ຕິ ວາ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ເອເກນ ປວາເຣຕພ຺ພໍ.

໑໒໖. ທ຺ວີສຸ ¶ ປນ ເຖເຣນ ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ນວເກນາປິ ຕເຖວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນໍ ວິເສໂສ.

໑໒໗. ຕີສຸ ວາ ຈຕູສຸ ວາ ປນ ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ, ອຊ຺ຊ ປວາຣຓາ ປນ຺ນຣສີ, ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ມຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປວາເຣຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຖເຣນ ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ນວເກຫິປິ ຕເຖວ ປຏິປາຏິຍາ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິວຈນໍ ວິເສໂສ.

໑໒໘. ຈຕູຫິ ອຘິເກສຸ ປນ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ ອາວຸໂສ ສງ຺ໂຆ, ອຊ຺ຊ ປວາຣຓາ ປນ຺ນຣສີ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒຕເຣນ ‘‘ສງ຺ຆໍ, ອາວຸໂສ, ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ນວເກຫິປິ ຕເຖວ ປຏິປາຏິຍາ ‘‘ສງ຺ຆໍ, ຠນ຺ເຕ, ປວາເຣມິ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ¶ ວາ ປຣິສງ຺ກາຍ ວາ, ວທນ຺ຕຸ ມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ປວາເຣຕພ຺ພໍ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ສພ຺ພກາມທທໍ ¶ ¶ ສພ຺ພຣຕເນ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ;

ອຸຕ຺ຕມໍ ອຸຕ຺ຕມຕຣໍ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ວນ຺ທນາຣຫໍ.

ຈຣເຓ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ, ອາຈຣິຍານໍ ສິຣໍ ມມ;

ຐເປຕ຺ວານ ກຣິສ຺ສາມິ, ມູລສິກ຺ຂຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

ຕຕ຺ຖາໂທ ຕາວ ສພ຺ພສກ຺ກຕສ຺ສ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ປຓາມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນຕ຺ວາ ນາຖ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິ. ນາຖໍ ຈຕູຫິ ນາຖງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ນຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາໂທ ອາທິມ຺ຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນວເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຘຸນາ ປພ຺ພຊິເຕນ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ມູລຠາສາຍ ມາຄຘຠາສາຍ ສິກ຺ຂິຕຸໍ ສມາສໂຕ ສງ຺ເຂເປນ ມູລສິກ຺ຂໍ ອຫໍ ປວກ຺ຂາມີຕິ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ.

ອຍໍ ¶ ປນ ອວຍວຕ຺ໂຖ – ນຕ຺ວາຕິ ຕນ຺ນິນ຺ນຕປ຺ໂປຓຕປ຺ປພ຺ຠາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ກາຍວຈີມໂນທ຺ວາເຣຫິ ວນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາຖຕີຕິ ນາໂຖ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ຫິຕສຸຂໍ ເມຕ຺ຕາຍນວເສນ ອາສີສຕິ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຖ ວາ ນາຖຕິ ເວເນຍ຺ຍຄເຕ ¶ ກິເລເສ ອຸປຕາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນາຖຕິ ວາ ຍາຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ຫິ ‘‘ສາຘຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ກາເລນ ກາລໍ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໘.໗) ສຕ຺ຕານໍ ຕໍ ຕໍ ຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ກຣຸຓາຍ ສມຸສ຺ສາຫິໂຕ ເຕ ຕຕ຺ຖ ນິໂຍເຊຕິ. ປຣເມນ ວາ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອີສຕິ ອຠິຠວຕີຕິ ປຣມິສ຺ສໂຣ ຠຄວາ ‘‘ນາໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສພ຺ໂພ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປວກ຺ຂາມີຕິ ປກາເຣນ ກເຖສ຺ສາມິ. ມູລສິກ຺ຂາຕິ ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາວເສນ ຕິສ຺ໂສປິ ສິກ຺ຂາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນຏ຺ເຐນ ມູລາ ຈ ສາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສິກ຺ຂາ ຈາຕິ ມູລສິກ຺ຂາ. ຄນ຺ຖວເສເນຕ຺ຖ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທ຺ທີປໂນ ຄນ຺ໂຖ ‘‘ມູລສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ສີລໍ, ກຕມໍ ອຘິສີລໍ, ກຕມໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ກຕມໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ກຕມາ ປຎ຺ຎາ, ກຕມາ ອຘິປຎ຺ຎາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ປຎ຺ຈງ຺ຄອຏ຺ຐງ຺ຄທສງ຺ຄສີລໍ ຕາວ ສີລເມວ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ປນ ‘‘ອຘິສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຎ຺ຫິ ສູຣິໂຍ ວິຍ ປຊ຺ໂຊຕານໍ, ສິເນຣຸ ວິຍ ປພ຺ພຕານໍ ສພ຺ພໂລກິຍສີລານໍ ອຘິກຎ຺ເຈວ ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສີລໍ ອຘິສີລໍ, ຕໍ ປນ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ. ກາມາວຈຣານິ ປນ ອຏ຺ຐ ກຸສລຈິຕ຺ຕານິ, ໂລກິຍອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕານິ ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕເມວ. ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ປນ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ພໂລກິຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຘິກຎ຺ເຈວ ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ. ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕເມວ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຎາຓໍ ປຎ຺ຎາ, ຕິລກ຺ຂຓາກາຣປຣິຈ຺ເຉທກໍ ປນ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ‘‘ອຘິປຎ຺ຎາ’’ຕິ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ຫິ ສພ຺ພໂລກິຍປຎ຺ຎານໍ ອຘິກາ ເຈວ ອຸຕ຺ຕມາ ຈ. ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາວ ອຘິປຎ຺ຎາ, ສາ ປນ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕາ. ນ ຫິ ຕໍ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ.

ຕາສຸ ຕີສຸ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕວເສນ ທຸວິຘມ຺ປິ ສີລໍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນນ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ກິເລເສ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນ ປຊຫນ຺ເຕນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ ¶ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອຠິໂຍຄວເສນ ຌານປ຺ປຏິປກ຺ຂານໍ ນີວຣຓຄຓານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ກຸຣຸມາເນນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ ປນ ຍຖານຸຣູປໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສານຸສເຍ ກິເລເສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ເຕນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນຏ຺ເຐນ ມູລາ ຈ ສາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສິກ຺ຂາ ຈາຕິ ມູລສິກ຺ຂາ, ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍໍ ‘‘ມູລສິກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມາສີຍເຕ ສງ຺ຂິປີຍເຕຕິ ສມາໂສ, ຕໂຕ ສມາສໂຕ. ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອກຸປ຺ເປນ ຐານາຣເຫນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຍາເຍນ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີເຍ ກມ຺ເມ ຍາວຕິກາ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ທສ຺ສ ອາຫຏຕ຺ຕາ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕານຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິກ຺ໂກສນໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ສມຄ຺ຄຠາວໍ ອຸປຄເຕນ ສງ຺ເຆນ ຕີຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫິ ເອກາຍ ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຕພ຺ພກມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ຘມ຺ມິເກນ ວິນຍກມ຺ເມນ ວຕ຺ຖຸຎຕ຺ຕິອນຸສ຺ສາວນສີມາປຣິສາສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອໂກເປຕພ຺ພຕໍ, ອປ຺ປຏິກ຺ໂກສິຕພ຺ພຕໍ ອຸປຄເຕນ ຐານາຣເຫນ ກາຣຓາຣເຫນ ສຕ຺ຖຸສາສນາຣເຫນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ, ອຸປຣິຠາວໍ ສມາປນ຺ໂນ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ຫິ ອຸປຣິຠາໂວ. ຕຎ຺ເຈສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ກມ຺ເມນ ສມາປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ. ອູນປຎ຺ຈວສ຺ສຕາຍ ນວໂກ, ເຕນ ນວເກນ ¶ ອຘຸນາ ປພ຺ພຊິເຕນ, ອຈິຣປພ຺ພຊິເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາໂທຕິ ອາທິມ຺ຫິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວາ. ອປິ ຈ ເຖໂຣ ‘‘ອາໂທ’’ຕິ ວຈເນນ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອາລສິຍໂທເສນ, ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎາຓໂທເສນ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ສໍເວຄໍ ຊເນຕິ. ກຖໍ? ອຕິທຸລ຺ລຠໍ ຂຓໍ ສມວາຍໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓໍ ນ ກຸສີເຕນ ວາ ນິຣຕ຺ຖກກຖາປສຸເຕນ ວາ ວີຕິນາເມຕພ຺ພໍ, ກິໍ ກາຕພ຺ພໍ? ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ອາທໂຣ ຊເນຕພ຺ໂພຕິ.

‘‘ສາ ມາຄຘີ ມູລຠາສາ, ນຣາ ຍາຍາທິກປ຺ປິກາ;

ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຈສ຺ສຸຕາລາປາ, ສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຈາປິ ຠາສເຣ’’ຕິ. –

ວຈນໂຕ ມູລຠາສາຍາຕິ ມາຄຘມູລາຍ ຠາສາຍ, ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ຠາສາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສິກ຺ຂິຕຸນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ.

໑. ອິທານິ ¶ ສພ຺ພສິກ຺ຂານໍ ປນ ມູລຠູຕຕ຺ຕາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຣາປິ ມຫາສາວຊ຺ຊຕ຺ຕາ, ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຈ ສພ຺ພປຐມໍ ປາຣາຊິກໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ ສໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ປເວສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຈຸໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ, ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ເອກຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂູຕິ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕສິກ຺ໂຂ. ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ວເສນ ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ຕໂຍ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ, ຕໂຍ ປຓ຺ຑກາ, ຕໂຍ ປຸຣິສາຕິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕານໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ນິສ຺ສຍາ ທ຺ວາທສ ສຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສໍ ວຈ຺ຈປສ຺ສາວມຸຂມຄ຺ຄວເສນ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ, ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍຕິ ນວ ¶ , ຕຖາ ມນຸສ຺ສຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາທີນໍ. ມນຸສ຺ສປຓ຺ຑກາທີນໍ ປນ ວຈ຺ຈມຸຂມຄ຺ຄວເສນ ທ຺ເວ ທ຺ເວຕິ ຉ, ຕຖາ ມນຸສ຺ສປຸຣິສາທີນນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ວເສນ ຕິໍສ ມຄ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິຘ ‘‘ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ, ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ມຄ຺ເຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຸໂຕຕິ ສກ຺ກຕ຺ຕາ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕາ ວາ ຈຸຕສຕ຺ໂຕ ວິຍ ສາສນໂຕ ຈຸໂຕ ໂຫຕິ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ປເວສນໍ ນາມ ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຕຸປກ຺ກເມເນວ ໂຫຕິ, ປຣູປກ຺ກເມນາປິ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ເສວນຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປເວສນາ’’ຕ຺ຍາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປເວສນຏ຺ຐິຕອຸທ຺ຘຣຓປວິຏ຺ຐກ຺ຂເຓສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຂຓໍ ເຈປິ ສາທິຍໍ ສາທິຍນ຺ໂຕ ສເຈປິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ, ຈຸໂຕ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ສພ຺ພໂສ ອສາທິຍນ຺ໂຕ ອາສີວິສມຸຂໍ ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ປວິຏ຺ຐໍ ວິຍ ຈ ມຎ຺ຎຕິ, ໂສ ນິປ຺ປຣາໂຘ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຐິຕໍ ນາມ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມຍປ຺ປຕ຺ຕໍ. ປຐມປາຣາຊິກໍ.

໒-໗. ອິທານິ ທຸຕິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ມານຸສໍ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອທິນ຺ນໍ ມານຸສໍ ຄຣຸກໍ ຠຓ຺ຑໍ ປຎ຺ຈວີສາວຫາເຣສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອວຫາເຣນ ອາທິຍນ຺ໂຕ ຈຸໂຕ ຠເວຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອທິນ຺ນນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສສ຺ສາມິກໍ ຠຓ຺ຑໍ, ຕໍ ເຕຫິ ສາມິເກຫິ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ນ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ອທິນ຺ນໍ, ອນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂິຕໍ ໂຄປິຕໍ ມມາຍິຕໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ. ມນຸສ຺ສສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ມານຸສໍ, ມນຸສ຺ສສນ຺ຕກໍ, ‘‘ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິມິນາ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓໍ ¶ . ເຖຍ຺ຍາເຍເກນາຕິ ເຖຍ຺ຍາຍ ເອເກນ, ເອເກນ ອວຫາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລິງ຺ຄເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຖຍ຺ຍາ ເກນຈີ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ເຖໂນຕິ ໂຈໂຣ, ເຖນສ຺ສ ຠາໂວ ເຖຍ຺ຍາ, ກຣຓຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ເກນຈິ ເຖຍ຺ເຍນ ¶ ອວຫາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິຍນ຺ຕິ ອາທິຍນ຺ໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ປຎ຺ຈວີສາວຫາເຣສູຕິ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈເກ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈການິ ນາມ ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ ເອກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກໍ ປຸພ຺ພປ຺ປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈກນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກມິສ຺ສກຠຓ຺ຑວເສນ ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ, ສວິຎ຺ຎາຓກຠຓ຺ຑວເສນ ເອກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ. ຕຕ຺ຖ ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ຕາວ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂຍ ອາຣາມໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ສາມິໂກ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣນ຺ໂຕ ສີເສ ຠາຣໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ຂນ຺ຘໍ ໂອໂຣເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ‘‘ເທຫິ ເມ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຠຓຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ສາມິໂກ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ‘‘ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຐມໍ ປາທໍ ສງ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ສງ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ຖລຏ຺ຐໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ອຍເມຕ຺ຖ ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ໂຍຊນາ. ເອກຠຓ຺ຑວເສນ ປນ ສສ຺ສາມິກໍ ທາສໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານໍ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຠິໂຍຄາທິນາ ນເຍນ ອາທິຍຕິ ວາ ຫຣຕິ ວາ ອວຫຣຕິ ວາ ອິຣິຍາປຖໍ ໂກເປຕິ ວາ ຐານາ ຈາເວຕິ ວາຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ເອກຠຓ຺ຑວເສນ ໂຍຊນາ.

ປຎ຺ຈ ອວຫາຣາ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ອາຓຕ຺ຕິໂກ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ອຕ຺ຖສາຘໂກ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປຕິ. ຕຕ຺ຖ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ນາມ ¶ ປຣສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ສຫຕ຺ຖາ ອວຫຣຕິ. ອາຓຕ຺ຕິໂກ ນາມ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕິ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ນາມ ອນ຺ໂຕສຸງ຺ກຆາເຕ ຐິໂຕ ພຫິສຸງ຺ກຆາຕໍ ປາເຕຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ອຕ຺ຖສາຘໂກ ນາມ ‘‘ອສຸກໍ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ອວຫຣາ’’ຕິ ອາຓາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ປໂຣ ອນນ຺ຕຣາຍິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓາປໂກ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ¶ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ, ອວຫາຣໂກ ປນ ອວຫຏກາເລ, ອຍໍ ອຕ຺ຖສາຘໂກ. ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ປນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິທໍ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກໍ.

ອປເຣປິ ປຎ຺ຈ ອວຫາຣາ ປຸພ຺ພປ຺ປໂຍໂຄ ສຫປ຺ປໂຍໂຄ ສໍວິຘາວຫາໂຣ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຓຕ຺ຕິວເສນ ປຸພ຺ພປ຺ປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຐານາຈາວນວເສນ ສຫປ຺ປໂຍໂຄ. ສໍວິຘາວຫາໂຣ ນາມ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອມຸກໍ ນາມ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ຉທນໍ ວາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ, ສນ຺ຘິໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສຸ ເອໂກ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ນາມ ສຎ຺ຊານນກມ຺ມໍ ກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສຎ຺ຎາກຣຓໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຊ຺ຊ ວາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣຕຸ, ສ຺ເວ ວາ ອນາຄເຕ ສໍວຈ຺ຉເຣ ວາ, ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ, ສງ຺ເກຕກາຣກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ, ອິຕຣສ຺ສ ຐານາ ຈາວເນຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ກສ຺ສຈິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກຣຓໍ ອກ຺ຂິນິຂຓນຫຕ຺ຖາລງ຺ຆນປາຓິປ຺ປຫາຣອງ຺ຄຸລິໂຜຏນຄີວຸນ຺ນາມນອຸກ຺ກາສນາທິນາ ອເນກປ຺ປກາຣໍ. ອວຫາຣໂກ ອາຓາປເກນ ຍໍ ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕເມວ ອວຫຣຕິ, ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຣາຊິກໍ. ຍໍ ‘‘ອວຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຎ຺ຎໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຐປິຕໍ ອວຫຣຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອິທໍ ປຸພ຺ພປ຺ປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ.

ອປເຣປິ ¶ ປຎ຺ຈ ອວຫາຣາ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ ກຸສາວຫາໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ກູຏມານກູຏກຫາປຓາທີຫິ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ. ໂຍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂຍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕພລິໂຕ ຈ ອຘິກໍ ພລກ຺ກາເຣນ ຄຓ຺ຫາຕິ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທໂຍ ວິຍ, ຕສ຺ເສວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ. ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ປນາວຫາໂຣ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ. ໂສ ທຸວິໂຘ ຠຓ຺ໂຑກາສປຣິກປ຺ປວເສນ. ຕຕ຺ຣ ໂຍ ‘‘ສາຏໂກ ເຈ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ສຸຕ຺ຕໍ ເຈ, ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອນ຺ຘກາເຣ ປສິພ຺ພກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຕ຺ຣ ສາຏໂກ ເຈ, ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ, ສຸຕ຺ຕໍ ເຈ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ອຍໍ ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ໂປ ນາມ. ໂຍ ຐານໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ປຣິກປ຺ປິຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຍໍ ໂອກາສປຣິກປ຺ໂປ ນາມ. ເອວມິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຣິກປ຺ປານໍ ວເສນ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ. ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ ນາມ. ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ¶ ອວຫຣຓໍ ກຸສາວຫາໂຣ. ໂຍ ກຸສໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຈີວເຣ ຠາຊິຍມາເນ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ສມີເປ ຐິຕໍ ອປ຺ປຄ຺ຆຕຣໍ ວາ ມຫຄ຺ຆຕຣໍ ວາ ສມສມໍ ວາ ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສໍ ທິສ຺ວາ ສເຈ ປຐມຕຣໍ ປຣໂກຏ຺ຐາສໂຕ ກຸສທຓ຺ຑກໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ປາເຕຕຸກາມຕາຍ ອຸທ຺ຘາເຣ ຣກ຺ຂຕິ, ປາຕເນປິ ຣກ຺ຂຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ປນ ກຸສທຓ຺ຑໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຣໂກຏ຺ຐາເສ ປາເຕນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຍໍ ກຸສາວຫາໂຣ ນາມາຕິ ອິເມສຸ ປຎ຺ຈວີສາວຫາເຣສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອວຫາເຣນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປາຣາຊິໂກ ຠເວຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄຣຸກນ຺ຕິ ¶ ປຎ຺ຈມາສກໍ. ວີສຕິມາສໂກ ຫິ ກຫາປໂຓ, ກຫາປຓສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠາໂຄ ປາໂທ ນາມ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ປາທໍ ວາ ຄຣຸກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ວີຫໂຍ ຄຸຎ຺ຊາ, ທ຺ເວ ຄຸຎ຺ຊາ ມາສໂກ ຠເວ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວີຫິວເສນ ຈຕ຺ຕາລີສ ວີຫໂຍ ທສ ຄຸຎ຺ຊາ ປຎ຺ຈມາສໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ປນ ສາມເຓຣສິກ຺ຂາຍໍ ‘‘ວີສຕິວີຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຕ຺ຖິ, ວີມໍສິຕພ຺ພເມຕໍ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກໍ.

໘. ອິທານິ ຕຕິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສປາຓໍ ປາໂຓ’’ຕ຺ຍາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ມນຸສ຺ສປາໂຓ’’ ອິຕິ ຊານນ຺ໂຕ ວຘກຈິຕ຺ເຕນ ມນຸສ຺ສປາຓໍ ຊີວິຕາ ວິໂຍເຊຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສາສນາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ສມຸທາຍຕ຺ໂຖ.

ມນຸສ຺ສປາຓນ຺ຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສຫຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຕິປຣິຕ຺ຕໍ ກລລຣູປໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປກຕິຍາ ວີສວສ຺ສສຕາຍຸກສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ມຣຓກາລາ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ເອໂສ ມນຸສ຺ສປາໂຓ ນາມ, ເອວຣູປໍ ມນຸສ຺ສປາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາໂຓຕິ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ປາໂຓ’’ ອິຕິ ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປມີ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕ. ວຘກເຈຕສາຕິ ວຘກຈິຕ຺ເຕນ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູເຕ ກຣຓວຈນໍ, ວຘກຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຣຓາຘິປ຺ປາໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຊີວິຕາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ. ໂຍຕິ ອນິຍມວຈນໍ. ໂສຕິ ເອເຕນ ນິຍມນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິໂຍເຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ ກລລກາເລປິ ຕາປນມທ຺ທເນຫິ ວາ ເຠສຊ຺ຊສມ຺ປທາເນນ ວາ ຕໂຕ ວາ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ຕທນຸຣູເປນ ອຸປກ຺ກເມນ ຊີວິຕາ ວິໂຍເຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາສນາຕິ ປຣາປຸພ຺ພຊິຘາຕຸປ຺ປໂຍເຄ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ເຕນ ສຕ຺ຖຸສາສນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣາຊິໂຕຕິ ປຣາຊຍມາປນ຺ໂນ. ໂຫຕີຕິ ປາຐເສໂສ. ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ.

໙. ອິທານິ ¶ ¶ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຌານາທິເຠທ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ຎາປເທສຎ຺ຈ ອຘິມານຎ຺ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຫທເຍ ອສນ຺ຕໍ ຌານາທິເຠທໍ ຘມ຺ມໍ ມນຸສ຺ສຊາຕິກສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ວເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຎາເຕ ໂສ ຕໂຕ ສາສນາ ປາຣາຊິໂກ ເອວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຌານາທິເຠທນ຺ຕິ ‘‘ຌານໍ ວິໂມກ຺ໂຂ ສມາຘິ ສມາປຕ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ ມຄ຺ຄຠາວນາ ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ວິນີວຣຓຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ອຠິຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຌານາທິເຠທໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ. ຫທເຍຕິ ຈິຕ຺ເຕ. ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ອສໍວິຊ຺ຊມານໍ. ອຎ຺ຎາປເທສນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຎ຺ຎາປເທສໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນາຕິ ວຊ຺ຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິມານນ຺ຕິ ‘‘ອຘິຄຕາ ມຍາ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິຄໂຕ ມາໂນຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ, ຕໍ ອຘິມານໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນຸສ຺ສຊາຕິສ຺ສາຕິ ມນຸສ຺ສຊາຕິກສ຺ສ, ນ ເທວພ຺ຣຫ຺ມາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວເທຍ຺ຍາຕິ ອາໂຣເຈຍ຺ຍ. ຎາຕກ຺ຂເຓຕິ ຎາເຕ ຂເຓຕິ ເຉໂທ, ຕສ຺ມິໍ ເຕນາໂຣຈິຕກ຺ຂເຓ ມນຸສ຺ສຊາຕິເກນ ຎາເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ກຣຓວຈນໍ, ຕໂຕ ສາສນໂຕ ປາຣາຊິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກໍ.

ປາຣາຊິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອິທານິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ໂມເຈຕຸກາມຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິມາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ໂມເຈຕຸໍ ກາເມຕີຕິ ໂມເຈຕຸກາມໍ, ໂມເຈຕຸກາມຎ຺ຈ ຕໍ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ໂມເຈຕຸກາມຈິຕ຺ຕໍ ¶ , ເຕນ, ໂມຈນສ຺ສາທຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກາທສນ຺ນຎ຺ຫິ ຣາຄານໍ ເອເກນ ໂມຈນສ຺ສາເທນ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຣິເມ ເອກາທສ ອສ຺ສາທາ ໂມຈນສ຺ສາໂທ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາໂທ ມຸຕ຺ຕສ຺ສາໂທ ເມຖຸນສ຺ສາໂທ ຜສ຺ສສ຺ສາໂທ ກຓ຺ຑູວນສ຺ສາໂທ ທສ຺ສນສ຺ສາໂທ ນິສຊ຺ຊສ຺ສາໂທ ວາຈສ຺ສາໂທ ເຄຫສິຕເປມໍ ວນຠງ຺ຄິຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຍ ເຈເຕນ຺ໂຕ ເຈວ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ຈ ອຸປກ຺ກມຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ ¶ , ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ເຈ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ສເຈ ປນ ສຍນກາເລ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອູຣຸນາ ວາ ມຸຏ຺ຐິນາ ວາ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຄາຬ຺ຫໍ ປີເຬຕ຺ວາ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ສອຸສ຺ສາໂຫ ສຸປຕິ, ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາເທ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມຸຈ຺ຈມານໍ ອສ຺ສາເທຕິ, ນ ອຸປກ຺ກມຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ມຸຕ຺ຕສ຺ສາເທ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມຸຕ຺ເຕ ຐານາ ຈຸເຕ ອສຸຈິມ຺ຫິ ປຈ຺ຉາ ອສ຺ສາເທນ຺ຕສ຺ສ ວິນາ ອຸປກ຺ກເມນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ເມຖຸນສ຺ສາເທ ເມຖຸນຣາເຄນ ມາຕຸຄາມໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເຕນ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຜສ຺ສສ຺ສາໂທ ທຸວິໂຘ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກ ພາຫິໂຣ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ຖທ຺ຘໍ, ມຸທຸກນ຺ຕິ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ໂລລຠາເວນ ວາ ກີຬາປຍໂຕ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ພາຫິຣຜສ຺ສສ຺ສາເທ ປນ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ອິຕ຺ຖິໍ ຜຸສໂຕ, ອາລິງ຺ຄໂຕ ຈ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ, ກາຍສໍສຄ຺ຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ປນ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ກຓ຺ຑູວນສ຺ສາເທ ທທ຺ທຸກຈ຺ຉຸປິຬກປາຓກາທີນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຂຊ຺ຊມານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຓ຺ຑູວນສ຺ສາເທນ ກຓ຺ຑູວໂຕ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ທສ຺ສນສ຺ສາເທ ອິຕ຺ຖິຍາ ອໂນກາສໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍໂຕ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ໂຫຕິ. ນິສຊ຺ຊສ຺ສາເທ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ຣໂຫ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ ¶ , ຣໂຫນິສຊ຺ຊາປຕ຺ຕິ ປນ ໂຫຕິ. ວາຈສ຺ສາເທ ມາຕຸຄາມໍ ເມຖຸນປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຫິ ວາຈາຫິ ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສງ຺ຆາທິເສສໍ ປນ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຄຫສິຕເປເມ ມາຕາທີນໍ ມາຕາທິເປເມນ ອາລິງ຺ຄນາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ວນຠງ຺ຄໍ ສນ຺ຖວກຣຓຕ຺ຖາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເປສິຕປຸປ຺ຜາທິວນຠງ຺ຄສຎ຺ຎິຕໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາຍ ອິມໍ ເປສິຕ’’ນ຺ຕິ ອສ຺ສາເທນ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ. ເອວເມເຕສຸ ໂມຈນສ຺ສາເທນ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂມເຈຕຸ…ເປ… ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ໂມເຈຕຸກາມໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຍສ຺ສ ໂສຍໍ ໂມເຈຕຸກາມຈິຕ຺ໂຕ, ເຕນ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູເຕ ກຣຓວຈນໍ, ໂມເຈຕຸກາມຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸປກ຺ກມ຺ມາຕິ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິໂມຈຍນ຺ຕິ ຍໍ ອນ຺ຕມໂສ ເອກາ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາ ປິເວຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຕກມ຺ປິ ວິໂມເຈນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸກ຺ກນ຺ຕິ ນີລປີຕໂລຫິໂຕທາຕຕກ຺ກເຕລທກຂີຣທຘິສປ຺ປິວຓ຺ຓສງ຺ຂາເຕສຸ ທສວິເຘສຸ ສຸກ຺ເກສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສຸກ຺ກໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນາຕິ ຍາ ສຸປິນນ຺ເຕ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມໂຓຕິ ໂຍ ໂກຈິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ. ຜຸເສຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຈຕນາ ອຸປກ຺ກໂມ ມຸຈ຺ຈນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານີຕິ. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທໍ.

໑໑. ອິທານິ ¶ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນາ’’ຕິອາທິມາຣທ຺ຘໍ. ຠິກ຺ຂຸ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ປຣາມສນ຺ໂຕ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນາຕິ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓາທິກາຍສມ຺ຜສ຺ເສນ ຣາເຄນ ກາຍມິສ຺ສຣາເຄນ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິນ຺ຕິ ຕທຫຸຊາຕມ຺ປິ ຊີວມານກມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ. ປຣາມສນ຺ຕິ ປຣາມສນ຺ໂຕ, ອິຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຎາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາ ¶ , ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ, ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິຕາ, ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາໂຄ, ເຕນ ຣາເຄນ ວາຍາໂມ, ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທິສມາປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທໍ.

໑໒. ອິທານິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາເທນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາເທນາຕິ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄເມຖຸນຘມ຺ມປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕວາຈສ຺ສາທຣາເຄນ. ມຄ຺ຄໍ ວາຣພ຺ຠ ເມຖຸນນ຺ຕິ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມຄ຺ຄໍ ວາ ເມຖຸນໍ ວາ ອາຣພ຺ຠາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອຠາສນ຺ໂຕຕິ ອວຠາສນ຺ໂຕ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎຸໍ ປຏິພລໍ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓສມຕ຺ຖໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ. ສຸຓມານນ຺ຕິ ສຸຓນ຺ຕິໍ. ອິມິນາ ປຏິພລາຍປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖ ຐິຕາຍ ທູເຕນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິຕາ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທຣາໂຄ, ເຕນ ຣາເຄນ ໂອຠາສນໍ, ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທສິກ຺ຂາປທໍ.

໑໓. ອິທານິ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຓ຺ຓ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ວາ ເມຖຸນຣາເຄນ ອິຕ຺ຖິໍ ເມຖຸນໍ ຍາຈມາໂນ ຄຣຸໍ ຜຸເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ວາຕິ ຄຸຓໍ ອານິສໍສໍ ປກາເສຕ຺ວາ. ອຕ຺ຕໂນກາມປາຣິຈຣິຍາຍາຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ກາເມນ ປາຣິຈຣິຍາ ກາມປາຣິຈຣິຍາ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກາມປາຣິຈຣິຍາ ອຕ຺ຕໂນກາມປາຣິຈຣິຍາ, ອລຸຕ຺ຕສມາໂສຍໍ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕໂນຕິ ກຕ຺ວຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ອຕ຺ຕໂນ ກາມິຕາ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນກາມາ, ສຍໍ ເມຖຸນຣາຄວເສນ ປຕ຺ຖິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຕ຺ຕໂນກາມາ ຈ ສາ ປາຣິຈຣິຍາ ຈາຕິ ອຕ຺ຕໂນກາມປາຣິຈຣິຍາ ¶ , ຕາຍ ອຕ຺ຕໂນກາມປາຣິຈຣິຍາຍ, ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠຄິນິ, ປາຣິຈຣິຍານໍ, ຍາ ມາທິສໍ ສີລວນ຺ຕໍ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ເອເຕນ ຘມ຺ເມນ ປຣິຈເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາຈຘາຕຸໂນ ທ຺ວິກມ຺ມິກຕ຺ຕາ ‘‘ອິຕ຺ຖິໍ ເມຖຸນໍ ຍາຈມາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິນ຺ຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລຠາສເນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອິຕ຺ຖິໍ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິຕາ ¶ , ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ຣາໂຄ, ເຕນ ຣາເຄນ ວຓ຺ຓຠຓນໍ, ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທໍ.

໑໔. ອິທານິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສນ຺ເທສ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິມາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ສນ຺ເທສໍ, ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ສນ຺ເທສໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຫຣນ຺ໂຕ ຄຣຸກໍ ຜຸເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ເທສນ຺ຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ພ຺ຣູຫິ ‘ໂຫຫິ ກິຣ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ຘນກ຺ກີຕາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐໕) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸຣິສສ຺ສ ສາສນໍ, ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ປຸຣິສໍ ພ຺ຣູຫິ ‘ອຫໍ ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໒໖-໓໒໗ ໂຖກໍ ວິສທິສໍ) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ສາສນໍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສາຘຸ ອຸປາສກາ’’ຕິ ວາ ‘‘ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ສີສກມ຺ປນາທີຫິ ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວີມໍສິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ເຕສໍ ອວສ຺ສາໂຣຈນການໍ ມາຕາປິຕາຠາຕາຠຄິນິອາທີນໍ ວາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຣໍປຈ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຈ຺ຈາຫຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຉນ຺ທຫານິຠຍາ ຫຣ-ສທ຺ທໍ ປຸພ຺ພນິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຖ ປຫິເຕນ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ອາໂຣຈິຕາ ສາ ອິຕ຺ຖີ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕຸ ວາ ປຏິກ຺ຂິປຕຸ ວາ ລຊ຺ຊາຍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຕຸ, ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຣນ຺ໂຕ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອິມາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓາໂຣຈນປ຺ປຈ຺ຈາຫຣຓສງ຺ຂາຕາຍ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ¶ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ມນຸສ຺ສຊາຕິກຕາ, ອລໍວຈນີຍຕາ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນວີມໍສນປ຺ປຈ຺ຈາຫຣຓານີຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ.

໑໕. ອິທານິ ອມູລກໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ຈາເວຕຸກາໂມ’’ຕິອາທິມາຣທ຺ຘໍ. ຈາເວຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ອມູລນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ອຎ຺ຎໍ ສຸຓມານໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຈເທນ຺ໂຕ ວາ ໂຈທາເປນ຺ໂຕ ວາ ຄຣຸໍ ຜຸເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຈາເວຕຸກາໂມຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາເວຕຸກາໂມ. ໂຈເທນ຺ໂຕຕິ ‘‘ຕ຺ວໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອາປນ຺ໂນສິ, ອສ຺ສມໂຓສິ, ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍສີ’’ຕິອາທີຫິ ວຈເນຫິ ສຍໍ ໂຈເທນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອມູລນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາຕິ ຍໍ ໂຈທເກນ ຈຸທິຕກມ຺ຫິ ປຸຄ຺ຄເລ ອທິຏ຺ຐໍ ອສຸຕໍ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ, ອິທໍ ເອເຕສໍ ທສ຺ສນສວນປຣິສງ຺ກິຕສງ຺ຂາຕານໍ ມູລານໍ ອຠາວໂຕ ນາສ຺ສ ມູລນ຺ຕິ ອມູລໍ, ອນ຺ຕິມໍ ວຕ຺ຖຸ ຍສ຺ສ ປາຣາຊິກສ຺ສ ຕທິທໍ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸ, ອມູລຎ຺ຈ ຕໍ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸ ເຈຕິ ອມູລນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸ, ເຕນ ອມູລນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູເປສຸ ເອກູນວີສຕິຍາ ປາຣາຊິເກສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຈທາປຍນ຺ຕິ ໂຈທາປຍນ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ສມີເປ ຐຕ຺ວາ ¶ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ໂຈທາເປນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ຄຣຸໍ ຜຸເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຓມານນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຣມ຺ມຸຂາ ທູເຕນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ປຣມ຺ມຸຂາ ປນ ສຕ຺ຕຫິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ຍໍ ໂຈເທຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສງ຺ຂ຺ຍູປຄມນໍ, ຕສ຺ມິໍ ສຸທ຺ຘສຎ຺ຎິຕາ, ເຍນ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕິ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐາທິວເສນ ອມູລກຕາ, ຈາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ສມ຺ມຸຂາ ໂຈທນາ, ຕສ຺ສ ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ອມູລກສິກ຺ຂາປທໍ.

໑໖. ອິທານິ ¶ ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເລສມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເລສມຕ຺ຕມຸປາທາຍາຕິ ຊາຕິນາມໂຄຕ຺ຕລິງ຺ຄາປຕ຺ຕິປຕ຺ຕຈີວຣູປຊ຺ຌາຍາຈຣິຍເສນາສນເລສສງ຺ຂາເຕສຸ ທສສຸ ເລເສສຸ ໂຍ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ທິສ຺ສຕິ, ຕໍ ເລສມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ນິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາເວຕຸກາໂມ ອມູລນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ສຸຓມານໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຈເທນ຺ໂຕ ຄຣຸໍ ຜຸເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ? ອຎ຺ໂຎ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິໂກ ອິມິນາ ໂຈທເກນ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ໂສ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິໍ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕໍ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິເລສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວໍ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຍາ ທິຏ຺ໂຐ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ, ຕ຺ວໍ ຂຕ຺ຕິໂຍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ໂສ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ນາຎ຺ໂຎ, ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວາ ໂຈເທຕິ, ເອວໍ ນາມເລສາທໂຍປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອງ຺ຄານິ ປເນຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຣສທິສານິ. ອຎ຺ຎຠາຄິຍສິກ຺ຂາປທໍ.

ຄຣຸກາປຕ຺ຕິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗. ອິທານິ ຈີວຣວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິກປ຺ປນ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິມຸທ຺ຘຏໍ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອກາລຈີວຣໍ ວິກປ຺ປນຎ຺ຈ ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອກຕ຺ວາ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາຕິ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອກາລຈີວຣນ຺ຕິ ອກາເລ ຈີວຣໍ, ໂຂມໍ ກປ຺ປາສິກໍ ໂກເສຍ຺ຍໍ ກມ຺ພລໍ ສາຓໍ ຠງ຺ຄນ຺ຕິ ຊາຕິໂຕ ຉ ຈີວຣານິ, ທຸກູລໍ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໍ ໂສມາຣປຏ຺ຏໍ ຈີນປຏ຺ຏໍ ອິທ຺ຘິຊໍ ເທວທິນ຺ນນ຺ຕິ ອິມານິ ປນ ຉ ອນຸໂລມຈີວຣານິ. ເຕສຸ ທຸກູລໍ ສາຓສ຺ສ ອນຸໂລມໍ ວາກມຍຕ຺ຕາ. ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓາທີນິ ¶ ຕີຓິ ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສ ອນຸໂລມານິ ປາຓເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕມຍຕ຺ຕາ. ອິທ຺ຘິຊາທີນິ ທ຺ວຍານິ ໂຂມາທີນໍ ອນຸໂລມານິ ເຕສມຎ຺ຎຕຣຠາວໂຕ ¶ . ອິເມສໍ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອກາລຈີວຣໍ.

ວິກປ຺ປນມຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວິກປ຺ປນູປຄໍ ອຘິຏ຺ຐານູປຄຎ຺ຈ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຍາເມນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລວິຕ຺ຖຕໍ ປຈ຺ຉິມຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘). ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ທີຆໂສ ທ຺ເວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ, ຕິຣິຍໍ ວິທຕ຺ຖິ. ທ຺ເວ ວິກປ຺ປນາ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ຈ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ຈ. ກຖໍ? ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ, ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ອປຣາປິ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ. ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ, ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ປນຕ຺ຖາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ໂກ ເຕ ມິຕ຺ໂຕ ວາ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ວາ ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ, ຕໂຕ ອິຕເຣນ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ປຸນ ເຕນ ‘‘ອຫໍ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ. ‘‘ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ນາມ ໂຫຕິ. ພຫຸເກ ‘‘ອິມານີ’’ຕິ, ອຫຕ຺ຖປາເສ ‘‘ເອຕໍ, ເອຕານີ’’ຕິ ວາ. ເອວໍ ວິກປ຺ປນຎ຺ຈ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕິຈີວຣສ຺ສ ປນ ປມາຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ສຸຄຕຈີວຣໂຕ ອູນກໍ ວຏ຺ຏຕິ, ລາມກປຣິຈ຺ເຉເທນ ສງ຺ຆາຏິຍາ, ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສ຺ສ ຈ ທີຆໂຕ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກໍ, ຕິຣິຍໍ ມຸຏ຺ຐິຕ຺ຕິກໍ, ອນ຺ຕຣວາສໂກ ທີຆໂຕ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈໂກ, ຕິຣິຍໍ ທ຺ວິຫຕ຺ໂຖປິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ໂຍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອຘິກຎ຺ຈ ອູນກຎ຺ຈ ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬ’’ນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ທ຺ເວ ຈີວຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານາ ກາເຍນ ວາ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວາຈາຍ ວາ ອຘິຏ຺ເຐຕິ. ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ຣຊິຕ຺ວາ ¶ ກປ຺ປພິນ຺ທຸໍ ທຕ຺ວາ ປຸຣາຓສງ຺ຆາຏິໍ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນວໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ກາຍວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ກາເຍນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ອິທໍ ກາເຍນ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຕໍ ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ ອຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ວາຈາຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປນ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວາຈາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ສເຈ ຫຕ຺ຖປາເສ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ, ສເຈ ອຫຕ຺ຖປາເສ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ ¶ . ເອສ ນໂຍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄ, ອນ຺ຕຣວາສເກ ຈ. ຕິຈີວຣາທີນິ ສພ຺ພານິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິມານິ ຈີວຣານິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬານິ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທສ ອຫານິ ທສາຫໍ. ອຕິມາເປຕີຕິ ອຕິກ຺ກາເມຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ວິນຍກມ຺ມສ຺ເສຕໍ ນາມໍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ກິໍ ຕໍ? ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ສຫນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວິນຍກມ຺ມໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາ, ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປເນຕໍ ຈີວຣໍ ຍໍ ທິວສໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ສ ໂຍ ອຣຸໂຓ, ໂສ ອຸປ຺ປນ຺ນທິວສນິສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວເສນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາທເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ທສາຫາຕິກ຺ກມິຕໍ ໂຫຕີຕິ. ຈີວຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາ, ຊາຕິປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕຕາ, ຉິນ຺ນປລິໂພຘຠາໂວ, ອຕິເຣກຈີວຣຕາ, ທສາຫາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປທໍ.

໑໘. ອິທານິ ທຸຕິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາ’’ຕ຺ຍາທິມາຣທ຺ຘໍ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາລຎ຺ຈ ວິນາ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ຕິຈີວຣໍ ເອກາຫໍ ອຕິກ຺ກມາເປຕິ, ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ຍໍ ສງ຺ໂຆ ຄິລານສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິໍ ເທຕິ ¶ , ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ. ຕິຈີວຣມຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເຕນ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານນເຍນ ອຘິຏ຺ຐິເຕສຸ ສງ຺ຆາຏິອາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ຈີວເຣນ. ເອກາຫນ຺ຕິ ເອກຣຕ຺ຕໍ. ອຕິມາເປຕີຕິ ວິປ຺ປວສຕິ, ວິຍຸຕ຺ໂຕ ວສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ອລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອກຣຕ຺ຕມ຺ປິ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວາສໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຍໍ ວິນາຕິ ຈີວຣກາລໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣຕາ, ອນຕ຺ຖຕກຖິນຕາ, ອລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິຕາ, ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາໂສຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ. ທຸຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທໍ.

໑໙. ອິທານິ ປຸຣາຓຈີວຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຎ຺ຎາຕິກາ’’ຕ຺ຍາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາຕິກາຕິ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ເນວ ມາຕຸສມ຺ພນ຺ເຘນ ນ ປິຕຸສມ຺ພນ຺ເຘນ ສມ຺ພທ຺ຘາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາຕິ ອຏ຺ຐວາຈິກກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ. ອາໂກຏາເປຕີຕິ ປຫຣາເປຕິ. ຕນ຺ຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣາຓຈີວຣຕາ, ອຸປຈາເຣ ¶ ຐຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອາຓາປນໍ, ຕສ຺ສາ ໂຘວນາທີນິ ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ. ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທໍ.

໒໐. ກິຎ຺ຈິ ມູລກນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິ ປາຠຕໍ. ຈີວຣາທາເນຕິ ຈີວຣສ຺ສ ອາທາເນ ຈີວຣປ຺ປຏິຄ຺ຄຫເຓ. ວິກປ຺ປນູປຄຈີວຣຕາ, ປາຣິວຕ຺ຕກາຠາໂວ, ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຄຫຓນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ. ຈີວຣປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທໍ.

໒໑. ອປ຺ປວາຣິຕນ຺ຕິ ‘‘ວເທຍ຺ຍາຖ, ຠນ຺ເຕ, ເຍນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອິຈ຺ຉາປິຕໍ ອິຈ຺ຉໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາທິຕໍ, ນ ປວາຣິຕນ຺ຕິ ອປ຺ປວາຣິຕໍ. ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາຕິ ນຏ຺ຐຈີວຣກາລໍ ຐເປຕ຺ວາ. ວິກປ຺ປນູປຄຈີວຣຕາ, ສມຍາຠາໂວ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ. ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທໍ.

໒໒. ຣຊຕນ຺ຕິ ¶ ຣູປິຍໍ. ຊາຕຣູປນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ. ມາສກນ຺ຕິ ຕໂຍ ມາສກາ ໂລຫມາສໂກ ທາຣຸມາສໂກ ຊຕຸມາສໂກຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂລຫມາສໂກຕິ ຕມ຺ພໂລຫາທີຫິ ກຕມາສໂກ. ທາຣຸມາສໂກຕິ ສາຣທາຣຸນາ ວາ ເວຬຸເປສິກາຍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ຕາລປຓ຺ເຓນປິ ຣູປໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕມາສໂກ. ຊຕຸມາສໂກຕິ ລາຂາຍ ວາ ນິຍ຺ຍາເສນ ວາ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຕມາສໂກ. ກຫາປຓນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ ວາ ຣູປິຍມຍໍ ວາ ປາກຕິກໍ ວາ. ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ທີຍມານໍ ວາ ກຕ຺ຖຈິ ຐິຕໍ ວາ ນິປ຺ປຣິຄ຺ຄຫໍ ທິສ຺ວາ ສຍໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ຄຓ຺ຫາເປຍ຺ຍາຕິ ຕເທວ ອຎ຺ເຎນ ຄາຫາເປຍ຺ຍ. ນິສ຺ສຄ຺ຄີຕິ ຄຫຓາທີສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຆນພທ຺ເຘສຸ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາທິເຍຍ຺ຍ ວາຕິ ກາຍວາຈາຫິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ອຘິວາເສຍ຺ຍ. ຊາຕຣູປຣຊຕຠາໂວ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ຄຫຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣຠາໂວຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ. ຣູປິຍປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທໍ.

໒໓. ຣຊຕາທິຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອກປ຺ປິຍໍ ກປ຺ປິເຍນາປິ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ ສຫຘມ຺ມິເກ ຐເປຕ຺ວາ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ. ກປ຺ປິເຍນາຕິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ. ສຫຘມ຺ມິເກຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນິສາມເຓຣສາມເຓຣິສິກ຺ຂມານສງ຺ຂາເຕ ປຎ຺ຈ ສຫຘມ຺ມິເກ. ຣູປິຍຠາໂວ, ປຣິວຕ຺ຕນຎ຺ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ. ຣູປິຍປຣິວຕ຺ຕນສິກ຺ຂາປທໍ.

໒໔. ‘‘ອິມໍ ¶ ປຕ຺ຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິອາທິນາ ວິກປ຺ປນຎ຺ຈ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິອາທິນາ ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປມາຓິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອນຸປຫຕປຸຣາຓສາລິຕຓ຺ຑຸລານໍ ສຸໂກຏ຺ຏິຕປຣິສຸທ຺ຘານໍ ທ຺ເວ ມຄຘນາຬິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕຫິ ຕຓ຺ຑຸເລຫິ ອນຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລມກິລິນ຺ນມປິຓ຺ຑິຕໍ ສຸວິສທໍ ກຸນ຺ທມກຸຬຣາສິສທິສໍ ອວສ຺ສາວິໂຕທນໍ ປຈິຕ຺ວາ ນິຣວເສສໍ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂອທນສ຺ສ ¶ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາໂຓ ນາຕິຆໂນ ນາຕິຕນຸໂກ ຫຕ຺ຖຫາຣິໂຍ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣສງ຺ຂໂຕ ມຸຄ຺ຄສູໂປ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ໂພ, ຕໂຕ ອາໂລປສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ຍາວຈຣິມາໂລປປ຺ປໂຫນກໍ ມຈ຺ຉມໍສາທິພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ສປ຺ປິເຕລຕກ຺ກຣສກຎ຺ຊິກາທີນິ ປນ ອຄຓນູປຄານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕານິ ຫິ ໂອທນຄຕິການິ ເນວ ຫາເປຕຸໍ, ນ ວຑ຺ເຒຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ເອວເມຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສເຈ ປນ ປຕ຺ຕສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ເຫຏ຺ຐິມຣາຊິສມໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສຸຕ຺ເຕນ ວາ ຫີເຣນ ວາ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ຫີຣສ຺ສ ວາ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໍ ຜຸສຕິ, ອຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຖູປີກຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ, ອນ຺ໂຕຄຕເມວ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐໂຕ ອຸປຑ຺ຒປ຺ປມາໂຓ ມຊ຺ຌິໂມ. ມຊ຺ຌິມໂຕ ອຸປຑ຺ຒປ຺ປມາໂຓ ໂອມໂກ. ເຕສມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຈ຺ເຈເຕສຸ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ຈ ໂອມໂກມໂກ ຈາຕິ ທ຺ເວ ອປຕ຺ຕາ, ເສສາ ສຕ຺ຕ ປຕ຺ຕາ ປມາຓຍຸຕ຺ຕາ ນາມາຕິ ເອວໍ ປມາເຓນ ຍຸຕ຺ໂຕ ປມາຓິໂກ, ຕໍ ປມາຓິກໍ. ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕສຸ ປຕ຺ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາ, ປມາຓຍຸຕ຺ຕຕາ, ອຘິຏ຺ຐານູປຄຕາ, ອຕິເຣກປຕ຺ຕຕາ, ທສາຫາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ປຐມປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ.

໒໕. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈພນ຺ຘນໂຕ ອູນປຕ຺ເຕ ສຕິ ປຣໍ ປນ ນວໍ ປຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ຕສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ, ‘‘ນວໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິມິນາ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓໍ. ອຘິຏ຺ຐານູປຄປຕ຺ຕສ຺ສ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນຕາ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ. ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທໍ.

໒໖. ໂຍ ສປ຺ປິເຕລາທິກໍ ປນ ເຠສຊ຺ຊໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ ¶ , ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປິເຕລາທິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ນວນີຕມຘຸຜາຓິຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປິ ນາມ ຄວາທີນໍ ສປ຺ປິ, ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ສປ຺ປິ, ຕຖາ ນວນີຕໍ. ເຕລໍ ນາມ ຕິລສາສປມຘຸກເອຣຓ຺ຑວສາທີຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ມຘຸ ນາມ ¶ ມກ຺ຂິກາມຘຸເມວ. ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍ ປນ ອປກ຺ກາ ວາ ອວຕ຺ຖຸກປກ຺ກາ ວາ ສພ຺ພາປິ ອຸຈ຺ຉຸວິກຕິ ຜາຓິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຠສຊ຺ຊວິຘານສິກ຺ຂາປທໍ.

໒໗. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ຈີວຣໍ ສກສຎ຺ຎາຍ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ທາປຍໂຕປິ ວາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ທຕ຺ວາຕິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈາທີນິ ປຈ຺ຈາສີສມາໂນ ທຕ຺ວາ. ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈາທີນິ ອກໂຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ພລກ຺ກາເຣນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ, ຕຖາ ອຈ຺ຉິນ຺ທາປຍໂຕຕິ. ວິກປ຺ປນູປຄຈີວຣຕາ, ສາມໍທິນ຺ນຕາ, ສກສຎ຺ຎິຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ໂກຘວເສນ ອຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ທາປນໍ ວາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ອຈ຺ຉິນ຺ທນສິກ຺ຂາປທໍ.

໒໘. ອປ຺ປວາຣິຕໍ ອຎ຺ຎາຕິໍ ຄຫປຕິໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ຎາຕິປ຺ປວາຣິເຕ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕນ຺ຕວາເຍຫິ ຈີວຣໍ ວາຍາເປນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາຕິ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຉພ຺ພິຘໍ ໂຂມສຸຕ຺ຕາທິກໍ ວາ ເຕສໍ ອນຸໂລມໍ ວາ. ຍາຈິຍາຕິ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ຍາຈິຕ຺ວາ. ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປິຕສຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ອກປ຺ປິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາຍາປນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ. ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທໍ.

໒໙. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ລາຠໍ ຊານນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມຕິ, ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຊານນ຺ຕິ ຊານນ຺ໂຕ. ລາຠນ຺ຕິ ລຠິຕພ຺ພໍ ຈີວຣາທິວຕ຺ຖຸໍ. ປຣິຓຕນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິນ຺ນໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ໂປຓໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປພ຺ຠາຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ¶ ຐິຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມຕີຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເທຖາ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນິ ນິນ຺ນໍ ກໂຣຕິ. ສງ຺ເຆ ປຣິຓຕຠາໂວ, ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນໍ, ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ. ປຣິຓາມນສິກ຺ຂາປທໍ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໐. ອິທານິ ¶ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ’’ຕ຺ຍາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ປຊານນ຺ໂຕ ມຸສາ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕໍ ຕໍເຫຕຸ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອຸທີຣິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸຎ຺ຈ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຊາຕິນາມໂຄຕ຺ຕກມ຺ມສິປ຺ປວຍອາພາຘລິງ຺ຄກິເລສາປຕ຺ຕິອກ຺ໂກເສສຸ ຠູເຕນ ວາ ອຠູເຕນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ມຸຂສຕ຺ຕິນາ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂອວິຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອຸທີຣິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເປສຸຎ຺ຎຫຣເຓປິ ຈາຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເປສຸຎ຺ຎຫຣເຓ, ຊາຕິອາທີຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ຠິກ຺ຂຸໍ ອກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປິຍກມ຺ຍຕາຍ ວາ ເຠທາຘິປ຺ປາເຍນ ວາ ໂຍ ອກ຺ກຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ເປສຸຎ຺ຎຫຣຓວຈເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອຸທີຣິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໑. ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍມາຣຸຬ຺ຫໍ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ ຘມ຺ມໍ ຠິກ຺ຂຸຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ປຸຄ຺ຄເລນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ປທໍ ປທໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປທຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອຸທີຣິຕນ຺ຕິ ສມຸທາຍຕ຺ໂຖ.

໓໒. ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນເນວາຕິ ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອນ຺ຕມໂສ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູເຕນ ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕນາປິ ສຫ ຕິຣຕ຺ຕິຍໍ ສຍິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖທິວເສ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ສູຣິເຍ ປຸນ ສຫເສຍ຺ຍາຍ ¶ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ສຫເສຍ຺ຍາຍາຕິ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນຈ຺ຉນ຺ນປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ວາ ເສນາສເນ ປຸພ຺ພາປຣິເຍນ ວາ ເອກກ຺ຂເຓ ວາ ເອກໂຕ ນິສຊ຺ຊນາຍ. ຕຕ຺ຖ ຉທນໍ ອນາຫຈ຺ຈ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພເຘນ ປາກາຣາທິນາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນມ຺ປິ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉິນ຺ນມິຈ຺ເຈວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໓. ເອກຣຕ຺ຕມ຺ປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ສທ຺ຘິໍ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ປຍໂຕ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນປິ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິຍາຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຕທຫຸຊາຕາຍປິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ. ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ວິນາ ວິຎ຺ຎຸໍ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຉປ຺ປທຸຕ຺ຕຣິນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎຸໍ ປຸຣິສໍ ວິນາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຉປ຺ປທໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຉປ຺ປທຸຕ຺ຕຣິ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອໂກ ຄາຖາປາໂທ ເອກໍ ປທນ຺ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປທປ຺ປມາຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຉ ປທານິ ຉປ຺ປທໍ, ຉປ຺ປທໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ຉປ຺ປທຸຕ຺ຕຣິໍ.

໓໔. ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິໍ ¶ ຐເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ວຊ຺ຊໍ ອຠິກ຺ຂຸໂນ ວທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອຸທີຣິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ອິຘ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາຕິ ຍໍ ສງ຺ໂຆ ອຠິຓ຺ຫາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາຍຕິໍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍ ອາປຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ກຸລານຎ຺ຈ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວາ ອກຕ຺ວາ ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ກຕິກໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ. ອຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ. ວທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ.

໓໕. ໂຍ ອກປ຺ປິຍໍ ປຖວິໍ ຂເຓຍ຺ຍ ວາ ຂຓາເປຍ຺ຍ ວາ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາ. ຕຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘນປຈນາທິວເສນ ວາ ຕຖາ ຕຖາ ອທຑ຺ຒາ ວາ ຊາຕປຖວີ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ຕິວິຘາ ສຸທ຺ຘມິສ຺ສປຸຎ຺ຊວເສນ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘປຖວີ ນາມ ປກຕິຍາ ສຸທ຺ຘປໍສຸ ວາ ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກາ ວາ. ມິສ຺ສປຖວີ ນາມ ຍຕ຺ຖ ປໍສຸໂຕ ວາ ມຕ຺ຕິກໂຕ ວາ ປາສາຓສກ຺ຂຣກຖລມຣຸມ຺ພວາລຸກາສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຕຕິຍຠາໂຄ ໂຫຕິ. ປຸຎ຺ຊປຖວີ ¶ ນາມ ອຕິເຣກຈາຕຸມາສໍ ໂອວຏ຺ໂຐ ປໍສຸປຸຎ຺ໂຊ ວາ ມຕ຺ຕິກາປຸຎ຺ໂຊ ວາ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ປນ ມິສ຺ສກປຸຎ຺ໂຊປິ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ຐິຕສຸຂຸມຣຊມ຺ປິ ຈ ເທເວ ຜຸສຍນ຺ເຕ ສກິໍ ເຈ ຕິນ຺ຕໍ, ຈາຕຸມາສຈ຺ຈເຍນ ຕິນ຺ໂຕກາໂສ ປຸຎ຺ຊປຖວີສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຠູຕຄາມໍ ວິໂກເປຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຠູຕຄາມນ຺ຕິ ຠວນ຺ຕິ, ອຠວຸໍ ຈາຕິ ຠູຕາ, ຊາຍນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ ຊາຕາ ວຑ຺ຒິຕາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຄາໂມຕິ ຣາສິ, ຠູຕານໍ ຄາໂມ, ຠູຕາ ເອວ ວາ ຄາໂມຕິ ຠູຕຄາໂມ, ປຕິຏ຺ຐິຕຫຣິຕຕິຓຣຸກ຺ຂາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕໍ ຠູຕຄາມໍ. ວິໂກເປຍ຺ຍາຕິ ເຉທນເຠທນາທີນິ ກເຣຍ຺ຍ.

໓໖. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆິກໍ ມຎ຺ຈາທິໍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ສນ຺ຖຣຓາທິກໍ ກຕ຺ວາ ອາປຸຈ຺ຉນາທິກໍ ອກຕ຺ວາ ຍາຕິ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆິກນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ. ມຎ຺ຈາທິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປີຐຠິສິໂກຈ຺ຉາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສນ຺ຖຣຓາທິກນ຺ຕິ ສນ຺ຖຣຓາທິໍ ກຕ຺ວາ ວາ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວາ. ອາປຸຈ຺ຉນາທິກນ຺ຕິ ອາປຸຈ຺ຉນໍ ວາ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ວາ ອຸທ຺ຘຣາປນໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາຕີຕິ ຄຈ຺ຉຕິ.

໓໗. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆິກາວສເຖ ເສຍ຺ຍໍ ສນ຺ຖຣຓາທິກໍ ກຕ຺ວາ ອາປຸຈ຺ຉນາທິກໍ ອກຕ຺ວາ ຍາຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆິກາວສເຖຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ອາວສເຖ ວິຫາເຣ ຄພ຺ເຠ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ຄຸຕ຺ຕເສນາສເນ. ເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ຠິສິ ຈິມິລິກາ ປາວຸຣຓໍ ອຸຕ຺ຕຣຕ຺ຖຣຓໍ ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ຕຏ຺ຏິກາ ຈມ຺ມກ຺ຂຓ຺ຑໍ ນິສີທນໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ຕິຓສນ຺ຖາໂຣ ¶ ປຓ຺ຓສນ຺ຖາໂຣຕິ ເອວມາທິກໍ. ສນ຺ຖຣຓາທິກນ຺ຕິ ເຕສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຕ຺ຖຣຓາທິກໍ ກຕ຺ວາ ວາ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວາ.

໓໘-໙. ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຊານໍ ສປ຺ປາຓກໍ ໂຕຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊເຍ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ຊານໍ ¶ ສປ຺ປາຓກນ຺ຕິ ‘‘ສປ຺ປາຓກມິທ’’ນ຺ຕິ ທິສ຺ວາ ວາ ສຸຕ຺ວາ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ຊານນ຺ໂຕ. ໂຕຍນ຺ຕິ ອຸທກໍ. ປຣິຠຸຎ຺ຊເຍຕິ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣິວຕ຺ຕກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈີວຣໍ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາ. ຈີວຣປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປເທ ຠິກ຺ຂຸ ປຏິຄ຺ຄາຫໂກ ອິຘ ຠິກ຺ຂຸນີ, ອຍໍ ວິເສໂສ. ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈີວຣໍ ສິພ຺ພໂຕປິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈີວຣນ຺ຕິ ນິວາສນປາຣຸປນູປຄໍ. ສິພ຺ພໂຕຕິ ສຍໍ ສິພ຺ພນ຺ຕສ຺ສ ສູຈິໍ ປເວເສຕ຺ວາ ນີຫຣເຓ ປໂຍຄຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິ. ສິພ຺ພາເປນ຺ຕສ຺ສ ປນ ‘‘ສິພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ສເຈປິ ສພ຺ພໍ ສູຈິກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ, ເອກເມວ ປາຈິຕ຺ຕິ, ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ປໂຍຄຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ປວາເຣຕ຺ວານ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ອກາເຣຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ໂອທໂນ ສຕ຺ຕຸ ກຸມ຺ມາໂສ ມຈ຺ໂຉ ມໍສນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສາສປມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕ຺ວາ ໂຠຊນໍ ປຏິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ‘‘ອລເມຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ອກາເຣຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ.

໔໐. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອາສາທນາເປກ຺ໂຂ ຠຸຕ຺ຕາວິໍ ປວາຣິຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ຫນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ, ຂາທ ວາ ຠຸຎ຺ຊ ວາ’’ຕິ ອນຕິຣິຕ຺ເຕນ ປວາເຣຕິ, ໂຠຊເນ ຠຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອຸທີຣິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອາສາທນາເປກ຺ໂຂຕິ ອາສາທນໍ ໂຈທນໍ ມງ຺ກຸກຣຓຠາວໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ.

໔໑-໒. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ນິຘິໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິຘິໂຠຊນນ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຣຕ຺ຕໍ ວີຕິນາມິຕໂຠຊນໍ. ວິກາເລ ຍາວກາລິກໍ ຠຸຎ຺ຊໂຕ ວາປິ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ວິກາເລຕິ ວິຄຕກາເລ, ມຊ຺ຌນ຺ຫິກາຕິກ຺ກມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ¶ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວກາລິກນ຺ຕິ ວນມູລຜລາທິກໍ ອາມິສໂຠຊນໍ. ອຄິລາໂນ ຠິກ຺ຂຸ ປຓີຕກໍ ສປ຺ປິຠຕ຺ຕາທິກມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວານ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ອຄິລາໂນຕິ ກລ຺ລໂກ. ປຓີຕກນ຺ຕິ ສປ຺ປິເຕລມຘຸຜາຓິຕມຈ຺ຉມໍສຂີຣທຘິສງ຺ຂາເຕຫິ ສໍສຏ຺ຐໍ ສຕ຺ຕຘຎ຺ຎນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປຓີຕໂຠຊນໍ ¶ . ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ທນ຺ຕກຏ຺ໂຐທກໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກໍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ກາເຍນ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐຕ຺ວາ ກາຍກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ນ ທິນ຺ນໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ.

໔໓. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຕິຕ຺ຖິຍສ຺ສ ສຫຕ຺ຖໂຕ ກິຎ຺ຈິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ທເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຕິຕ຺ຖິຍສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍສ຺ສ. ກິຎ຺ຈິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂຠຊນີຍໍ. ສຫຕ຺ຖໂຕຕິ ສຫຕ຺ຖາ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ມາຕຸຄາເມນ ເອກໂຕ ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຣໂຫຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ. ກປ຺ເປຕິ ກປ຺ເປຍ຺ຍ. ເອກໂຕຕິ ສທ຺ຘິໍ.

໔໔. ສຸຣາເມຣຍປາເນປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິຏ຺ຐາທີຫິ ກຕໍ ມຊ຺ຊໍ ສຸຣາ. ປຸປ຺ຜາທີຫິ ກໂຕ ອາສໂວ ເມຣຍໍ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຸສຄ຺ເຄນາປິ ປິວຕິ, ຕສ຺ສ ຕປ຺ປານປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອຸທີຣິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອງ຺ຄຸລິປໂຕທເກ ຈາປີຕິ ອງ຺ຄຸລີຫິ ອຸປກຈ຺ຉກາທີນໍ ຆຏ຺ຏນປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫສຘມ຺ເມປິ ໂຈທເກຕິ ອຸປຣິໂຄປ຺ຜເກ ອຸທເກ ຫສຘມ຺ເມ ກີຬານິມິຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໕. ອນາທເຣປິ ປາຈິຕ຺ຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ອນາທຣກຣເຓປິ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ¶ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຕສ຺ສ ວາ ວຈນໍ ອກຕ຺ຕຸກາມຕາຍ, ຕໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ອສິກ຺ຂິຕຸກາມຕາຍ ອນາທຣິຍໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອນາທຣິເຍ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຍານກໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ ວາ ຠຍານກໍ ຣູປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວາ ຠິກ຺ຂຸໍ ຠີສຍໂຕປິ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໖. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຄິລາໂນ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ໂຊຕິໍ ຊເລຍ຺ຍ ວາ ຊລາເປຍ຺ຍ ວາ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ປທີປຸຊ຺ຊລນໍ ວາ ປຕ຺ຕປຈນາທີສຸ ໂຊຕິກຣຓໍ ວາຕິ ເອວຣູປໍ ປຈ຺ຈຍໍ ຐເປຕ຺ວາ. ໂຊຕິນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິໍ.

໔໗-໘. ກປ຺ປພິນ຺ທຸໍ ອນາທາຍ ນວຈີວຣໂຠຄິໂນ ນວໍ ຈີວຣໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປພິນ຺ທຸນ຺ຕິ ໂມຣກ຺ຂິມຓ຺ຑລມງ຺ຄຸລປິຏ຺ຐີນໍ ອຎ຺ຎຕຣປ຺ປມາຓໍ ກປ຺ປພິນ຺ທຸໍ. ອນາທາຍາຕິ ອນາທິຍິຕ຺ວາ. ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈີວຣາທິກໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ອປເນຕ຺ວາ ນິເຘນ຺ຕສ຺ສ ວາ ນິຘາເປນ຺ຕສ຺ສ ¶ ວາ ຫສາເປກ຺ຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຈິຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈີວຣາທິກນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຕ຺ຕນິສີທນສູຈິຆຣກາຍພນ຺ຘນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ນິເຘນ຺ຕສ຺ສາຕິ ນິທຫນ຺ຕສ຺ສ. ຫສາເປກ຺ຂສ຺ສາຕິ ຫສາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ. ຊານໍ ປາຓໍ ຫເນ ຠິກ຺ຂຸ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມ຺ປິ ຈາຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ປາໂຓ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕໍ ປາຓໍ ຂຸທ຺ທກມ຺ປິ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ຫເນຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໙. ຉາເທຕຸກາໂມ ຉາເທຕິ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ຠິກ຺ຂຸໂນປິ ຈາຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສງ຺ຂາຕໍ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ຉາເທຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ຉາເທຕິ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕ຺ຖິຍາ ສຫ ສໍວິຘາຍ ຄາມນ຺ຕຣຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ.

໕໐. ຠິກ຺ຂຸໍ ¶ ວາ ປຫເຣຍ຺ຍາຖາຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ຕລສຕ຺ຕິກມຸຄ຺ຄິເຣຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຫຣຓາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກາຍໍ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ວາ ອຸຄ຺ຄິເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຈເທຍ຺ຍ ວາ ໂຈທາເປຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂຸໍ ອມູລເກນ ຈາຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໍ ອມູລເກນ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ໂຈເທຍ຺ຍ ວາ ໂຈທາເປຍ຺ຍ ວາ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອມູລເກນາຕິ ທິຏ຺ຐາທິມູລວິຣຫິເຕນ.

໕໑. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປາທເນ ຈາປີຕິ ‘‘ອູນວີສຕິວສ຺ໂສ ຕ຺ວໍ ມຎ຺ເຎ’’ຕິອາທີນິ ຠຓນ຺ໂຕ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປາທນປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຠຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ຠຓ຺ຑນຊາຕານໍ ວຈນໍ ໂສຕຸໍ ອຸປສ຺ສຸຕິໍ ຍາຕິ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍາຕິ ກລຫຕ຺ຖາຍ. ຠຓ຺ຑນຊາຕານນ຺ຕິ ກລຫຊາຕານໍ. ອຸປສ຺ສຸຕິນ຺ຕິ ສຸຕິສມີປໍ.

໕໒. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓາມິຕໍ ຍໍ ລາຠໍ, ຕໍ ປຣປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນາເມຕິ, ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ນາເມຕີຕິ ປຣິຓາເມຕິ. ປຸຈ຺ຉໍ ອກຕ຺ວາຕິ ‘‘ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນໍ ອາປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄາມໍ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ສນ຺ຕຠິກ຺ຂຸນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍ ທສ຺ສນູປຈາເຣ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ຍໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ປກຕິວຈເນນ ອາປຸຈ຺ຉິຕຸໍ, ຕາທິສໍ ວິຊ຺ຊມານໍ ຠິກ຺ຂຸໍ. ຄາມສ຺ສາຕິ ຄາມໍ, ກມ຺ມຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ຄເຕຕິ ສມ຺ປທານຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ຄຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິກາເລ ຄາມໍ ຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໓. ອິທານິ ¶ ¶ ປກິຓ຺ຓກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ຆິກ’’ນ຺ຕ຺ຍາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອິສ຺ສໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ສງ຺ຆິກໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາ. ເຖຍ຺ຍາຍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເທຕິ, ຍຖາວຕ຺ຖຸ ປາຣາຊິກາທິ ສິຍາ, ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ທຸກ຺ກຏໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ປາຣາຊິກໍ ສິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໕໔. ກຸສາທິມຍຈີຣານີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ວາກຜລກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ກຸສມຍຈີຣໍ ວາກມຍຈີຣໍ ຜລກມຍຈີຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຸເສ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ກຕຈີຣໍ ກຸສມຍຈີຣໍ. ວາກມຍຈີຣໍ ນາມ ຕາປສານໍ ວກ຺ກລໍ. ຜລກມຍຈີຣໍ ນາມ ຜລກສຓ຺ຐານານິ ຜລການິ ສິພ຺ເພຕ຺ວາ ກຕຈີຣໍ. ກມ຺ພລໍ ເກສວາລຊນ຺ຕິ ເກສຊໍ ກມ຺ພລໍ ວາລຊໍ ກມ຺ພລໍ, ເກສກມ຺ພລໍ ວາລກມ຺ພລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກເສຫິ ຕນ຺ເຕ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕກມ຺ພລໍ ເກສກມ຺ພລໍ. ຈມຣິວາເລຫິ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕກມ຺ພລໍ ວາລກມ຺ພລໍ. ສມຍໍ ວິນາຕິ ນຏ຺ຐຈີວຣກາລໍ ຐເປຕ຺ວາ. ຘາຣຍໂຕ ຘາຣຍນ຺ຕສ຺ສ. ລູກປກ຺ຂາຊິນກ຺ຂິປນ຺ຕິ ອຸລູກປກ຺ຂິອຊິນກ຺ຂິປໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸລູກປກ຺ຂີຕິ ອຸລູກສກຸຓປກ຺ເຂຫິ ກຕນິວາສນໍ. ອຊິນກ຺ຂິປນ຺ຕິ ສໂລມໍ ສຂຸຣໍ ອຊິນມິຄຈມ຺ມໍ. ນຏ຺ຐຈີວຣກາລໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິເມສຸ ສຕ຺ຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘາຣຍໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໕. ສຕ຺ຖເກນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ສຕ຺ຖກມ຺ມໍ, ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຖກມ຺ເມ. ວຕ຺ຖິມ຺ຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ວຕ຺ຖິກມ຺ມໍ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖິກມ຺ເມ. ສໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ. ຕໍ ຉິນ຺ທໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມໍສາທິໂຠຊເນຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐິໂລຫິຕຈມ຺ມໂລມານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ມາ ມນຸສ຺ສານໍ ມໍສອຏ຺ຐິໂລຫິຕຈມ຺ມໂລມໂຠຊນປຈ຺ຈຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໖. ກທເລຣກກ຺ກທຸສ຺ສານີຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ກທລິເອຣກອກ຺ກວາເກຫິ ກຕານິ ວຕ຺ຖານິ ຘາຣຍນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂປຕ຺ຖກນ຺ຕິ ມກຈິວາເກຫິ ກຕໍ ໂປຕ຺ຖກທຸສ຺ສໍ. ສພ຺ພປີຕາທິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສພ຺ພໂລຫິຕກສພ຺ພກຓ຺ຫກສພ຺ພມຎ຺ເຊຏ຺ຐິກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພເມວ ນີລກໍ ສພ຺ພນີລກໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ນີລໍ ອຸມ຺ມາຣປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ. ປີຕໍ ກຓິກາຣປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ. ໂລຫິຕໍ ຊຍສຸມນປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ. ກຓ຺ຫກໍ ອທ຺ທາຣິຏ຺ຐກວຓ຺ຓໍ. ມຎ຺ເຊຏ຺ຐິກໍ ລາຂາຣສວຓ຺ຓໍ. ອິເມສຸ ອຏ຺ຐສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘາຣຍນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໗-໘. ຫຕ຺ຖິສ຺ສຸຣຄໂສຓານນ຺ຕິ ¶ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສອຸຣຄໂສຓານໍ ມໍສໍ ອຏ຺ຐິຣຸຘິຣຈມ຺ມໂລມານິ. ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆຈ຺ຉທີປິນນ຺ຕິ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆອຈ຺ຉທີປີນໍ ມໍສາທີນິ. ຕຣຈ຺ຉສ຺ສ ຈ ມໍສາທິໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕມໍສຎ຺ຈ ອນາປຸຈ຺ຉິຕມໍສຎ຺ຈ ຠຸຎ຺ຊໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ທກຕິຕ຺ຖາທິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ວຈ຺ຈປສ຺ສາວກຸຏິໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນ ຍາຕານຸປຸພ຺ພໍ ອາຄຕປ຺ປຏິປາຏິໍ ຫິຕ຺ວານ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນຫານຕິຕ຺ຖຎ຺ຈ ວຈ຺ຈກຸຏິຎ຺ຈ ປສ຺ສາວກຸຏິຎ຺ຈ ວເຊ ວເຊຍ຺ຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏໍ ຕສ຺ສ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໙. ສຫສາຕິ ເວຄສາ ເວເຄນ. ວຸພ຺ຠຊິຕ຺ວານາຕິ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ທູຣໂຕວ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ວ-ກາໂຣ ສນ຺ຘິວເສນາຄໂຕ. ປວິເສຕິ ປວິເສຍ຺ຍ. ວຈ຺ຈປສ຺ສາວກຸຏິກນ຺ຕິ ວຈ຺ຈກຸຏິກໍ ປສ຺ສາວກຸຏິກໍ. ວິເສຕິ ປວິເສຍ຺ຍ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ວຈ຺ຈປສ຺ສາວກຸຏິກໍ ສຫສາ ປວິເສຍ຺ຍ ວາ ນິກ຺ຂເມຍ຺ຍ ວາ, ອຸພ຺ຠຊິຕ຺ວາ ວາ ປວິເສຍ຺ຍ ວາ ນິກ຺ຂເມຍ຺ຍ ວາ, ອຸກ຺ກາສິກໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕໍ ປວິເສຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ.

໖໐. ນິຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕ ວຈ຺ຈໍ ກເຣຍ຺ຍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ຈ ຂາທນ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຈ຺ຈປສ຺ສາວໂທຓີນໍ ພຫິ ວຈ຺ຈາທິກໍ ວຈ຺ຈປສ຺ສາວໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ.

໖໑. ຂເຣນ ¶ ຈາວເລເຂຍ຺ຍາຕິ ຜາລິຕກຏ຺ເຐນ ວາ ຜຣຸເສນ ວາ ຄຓ຺ຐິເກນ ວາ ປູຕິກຏ຺ເຐນ ວາ ສຸສິເຣນ ວາ ອວເລເຂຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຏ຺ຐນ຺ຕິ ອວເລຂນກຏ຺ຐໍ. ກູປເກຕິ ວຈ຺ຈກູປເກ. ອູຫຕຎ຺ຈາຕິ ຄູຖມກ຺ຂິຕຎ຺ຈ. ນ ໂຘເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ຕນາ ວາ ນ ໂຘເວຍ຺ຍ ປເຣນ ວາ ນ ໂຘວາເປຍ຺ຍ. ອຸກ຺ລາປຎ຺ຈາຕິ ກຈວຣຎ຺ຈ. ນ ໂສຘເຍນ ສມ຺ມຊ຺ເຊຍ຺ຍ.

໖໒. ຈປຸຈປູຕິ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ອຸທກກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາຈມນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຊ຺ຌິຏ຺ໂຐວາຕິ ອນາຓຕ຺ໂຕເຍວ. ເຖເຣນາຕິ ສງ຺ຆຕ຺ເຖເຣນ. ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ. ອຸທ຺ທິເສ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ.

໖໓. ອນາປຸຈ຺ຉາຍ ປຎ຺ຫສ຺ສ ກຖເນ, ອນາປຸຈ຺ຉາຍ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ, ອນາປຸຈ຺ຉາຍ ສຊ຺ຌາຍກຣເຓ, ອນາປຸຈ຺ຉາຍ ປທີປຊາລເນ, ອນາປຸຈ຺ຉາຍ ປທີປວິຊ຺ຌາປເນຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ.

໖໔. ອນາປຸຈ຺ຉາ ¶ ວາຕປານກວາຏານິ ວິວເຣຍ຺ຍ ວາ ຖເກຍ຺ຍ ວາ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວນ຺ທນາທິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ວນ຺ທາປນໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ນຄ຺ໂຄ ວນ຺ທນໍ ກເຣຍ຺ຍ, ວນ຺ທາປນໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຄມນໍ ກເຣຍ຺ຍ, ໂຠຊນໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປິວນໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຂາທນໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຄຫຓໍ ກເຣຍ຺ຍ, ທານໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໖໕. ຕິປຏິຈ຺ຉນ຺ນກໍ ວິນາຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິສ຺ໂສ ປຏິຈ຺ຉາທິໂຍ ຊນ຺ຕາຆຣປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ອຸທກປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ວຕ຺ຖປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ ປຏິຈ຺ຉາທິໂຍ ສມາຫຏາຕິ ‘‘ຕິປຏິຈ຺ຉາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິປຏິຈ຺ຉນ຺ນກໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ສຍໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປຣໍ ກາຣາເປຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ນຫາຍໍ ນຫາຍນ຺ໂຕ ກຸຏ຺ເຏ ວາ ຖມ຺ເຠ ວາ ຕຣຸມ຺ຫິ ວາ ກາຍໍ ອຸປຆໍເສຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ.

໖໖. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ນຫາຍນ຺ໂຕ ກຸຣຸວິນ຺ທກສຸຕ຺ເຕນ ກາຍໍ ຆໍເສຍ຺ຍ, ກາຍໂຕ ກາເຍນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຆໍເສຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ອຄິລາໂນ ສອຸປາຫໂນ ພຫາຣາເມ ພຫິອາຣາເມ ຈເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໖໗. ສພ຺ພນີລາທິກມ຺ປິ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ໂລຫິໂຕທາຕປີຕກຓ຺ຫມຎ຺ເຊຏ຺ຐມຫາຣງ຺ຄມຫານາມຣງ຺ຄຣຕ຺ຕາທໂຍ ອຸປາຫນາໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພນີລສພ຺ພໂລຫິຕາທິກໍ ອຸປາຫນໍ ຘາເຣຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຣຕ຺ໂຕ ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຕທຫຸຊາຕາຍປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ຕໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂທາຍິຍາ ຠິກ຺ຂທາຍິກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ມຸຂໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ.

໖໘-໙. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຕ຺ຕໍ ວາ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ອາທາສາທິມ຺ຫິ ອຸທກປຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ອຸຈ຺ຈາສນມຫາສເນ ນິສຊ຺ຊາທິໍ ນິສີທນສຍນາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸປສມ຺ປນ຺ນນານາສໍວາສກາທີນໍ ວນ຺ທເນປິ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປຏິກມ຺ເມ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ, ປາປິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກຕິ ຕິວິໂຘປິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນິສາມເຓຣສາມເຓຣິສິກ຺ຂມານປຓ຺ຑກອິຕ຺ຖິສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕກາ ¶ ຄຫິຕາ. ນານາສໍວາສກາຕິ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສກາ ຄຫິຕາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຉິນ຺ນມູລກາ ຄຫິຕາ.

໗໐-໗໑. ໂຍ ¶ ທີຆາສເນ ປຓ຺ຑກິຕ຺ຖີຫິ ປຓ຺ຑເກນ ວາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ວາ ເອກໂຕ ນິສີເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ອທີເຆ ອາສເນຕິ ຣສ຺ເສ ອາສເນ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຣສ຺ສາສເນ ມຎ຺ເຈ ວາ ປີເຐ ວາ ອສມານາສນິເກນ ເອກໂຕ ສເຍຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜລປຸປ຺ຜາທິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເວຬຸຈຸຓ຺ຓທນ຺ຕກຏ຺ຐມຕ຺ຕິກາທໂຍ ສງ຺ຄຫິຕາ. ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຜລປຸປ຺ຜາທິກໍ ທທໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໗໒-໓. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຄນ຺ຖິມາທິໍ ສຍໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປຣໍ ກາຣາເປຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຊິເນນ ວາຣິຕປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ ພາໂລ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ອນິສ຺ສາຍ ນິສ຺ສຍໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວເສຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອນຸຎ຺ຎາເຕຫິ ມາຕາປິຕຸອາທີຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍ ວາ ວເທຍ຺ຍ ວາ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ສາປຕ຺ຕິໂກ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸໂປສຖປ຺ປວາຣຓໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຊິເນນ ຠຄວຕາ ວາຣິຕາ ຊິນວາຣິຕາ, ຊິນວາຣິຕາ ຈ ເຕ ປຈ຺ຈຍາ ເຈຕິ ຊິນວາຣິຕປຈ຺ຈຍາ, ເຕ ຊິນວາຣິຕປຈ຺ຈເຍ. ທ຺ເວມາຕິກາອປ຺ປຄຸຓຕາຍ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ.

໗໔. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອາໂຠຄໍ ວາ ນິໂຍຄໍ ວາ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທ຺ວາຣພນ຺ຘາທິເກ ຐາເນ ປຣິວຕ຺ຕກວາຏກໍ ອປິຘາຍ ທິວາ ສເຍຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທ຺ວາຣພນ຺ຘາທິເກຕິ ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອພ຺ໂຠກາເສປິ ຣຸກ຺ຂມູເລປິ ອນ຺ຕມໂສ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຍຸຕ຺ຕອາກາສງ຺ຄເຓປິ. ອປິຘາຍາຕິ ອປິທຫິຕ຺ວາ. ວິນາໂຠຄນ຺ຕິ ‘‘ເອສ ທ຺ວາຣໍ ຊຄ຺ຄິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິໂຍຄນ຺ຕິ ອວສຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອວສໍ ພຫຸສາຘາຣຓຏ຺ຐານໍ ຐເປຕ຺ວາ. ‘‘ສວໂສ’’ຕິ ¶ ວາ ປາໂຐ, ສວໂສ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິວາຕິ ທິວາກາເລ.

໗໕. ຘຎ຺ຎນ຺ຕິ ສາລິ ວີຫິ ຍໂວ ໂຄຘຸໂມ ກງ຺ຄຸ ວຣໂກ ກຸທ຺ຣູສໂກຕິ ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎໍ. ອິຕ຺ຖິຣູປນ຺ຕິ ທາຣຸໂລຫມຍາທິອິຕ຺ຖິຣູປໍ. ຣຕນນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕາທິທສວິຘໍ ຣຕນໍ. ອາວຸຘນ຺ຕິ ສຕ຺ຕິໂຕມຣາທິສພ຺ພາວຸຘຠຓ຺ຑໍ. ອິຕ຺ຖິປສາຘນນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ສີສາທິອລງ຺ກາຣໍ. ຕູຣິຍຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ຘມນສງ຺ຂາທິສພ຺ພໍ ຕູຣິຍຠຓ຺ຑໍ. ຜລຣຸກ຺ເຂຕິ ຜລິຕຣຸກ຺ເຂ. ປຸພ຺ພຓ຺ຓາທິກນ຺ຕິ ມຸຄ຺ຄມາສາທິກໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ¶ ວາກຸຣກຸມິນາທໂຍ ຄຫິຕາ. ເອເຕສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາມເສຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໖. ສສິຕ຺ໂຖທກເຕເລຫີຕິ ໂຍ ປນ ມຘຸສິຕ຺ຖກເຕເລນ ວາ ອຸທກມິສ຺ສກເຕເລນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ຈິກ຺ຂລ຺ເລນ ວາ. ຜຓຫຕ຺ຖຜເຓຫິ ວາຕິ ທນ຺ຕມຍາທິຜເຓນ ວາ ຜຓກິຈ຺ຈສາຘເກຫິ ຫຕ຺ຖງ຺ຄຸລີຫິ ວາ ໂກຈ຺ເຉນ ວາ ເກສໂມສຓ຺ຐເນ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ໂຠຊນນິມິຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໗. ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ເອກຕ຺ຖຣຓາ ສເຍຍ຺ຍູໍ, ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ເອກປາວຸຣຓາ ສເຍຍ຺ຍຸໍ, ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ເອກມຎ຺ຈເກ ສເຍຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ທຸກ຺ກຏານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປມາຓໂຕ ອຘິກໍ ວາ ອູນໍ ວາ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຂາເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ຕຕ຺ຖ ອຘິກນ຺ຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໂຕ ອຘິກໍ. ອູນນ຺ຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໂຕ ອູນໍ.

໗໘. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ນຈ຺ຈຎ຺ຈ ຄີຕຎ຺ຈ ວາທິຕຎ຺ຈ ໂຍເຊຕິ ວາ ໂຍຊາເປຕິ ວາ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ເຕສໍ ນຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສນໍ, ເຕສໍ ຄີຕານໍ ສວນໍ, ເຕສໍ ວາທິຕານໍ ສວນຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗໙. ວີຫາທິໂຣປິເມຕິ ¶ ວີຫິອາທີນໍ ຣຸຫນຏ຺ຐາເນ. ພຫິປາກາຣກຸຏ຺ຏເກຕິ ປາກາຣກຸຏ຺ຏານໍ ພຫິ. ວຈ຺ຈາທິຉຑ຺ຑນາທິມ຺ຫີຕິ ວຈ຺ຈປສ຺ສາວສງ຺ກາຣຈລກາທີນໍ ຉຑ຺ຑນວິສ຺ສຊ຺ຊນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທີຆເກສາທິຘາຣເຓຕິ ທີຆເກສຘາຣເຓ ທີຆນຂຘາຣເຓ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໐. ນຂມຏ຺ຐກຣຓາທິມ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຣຊນກຣຓໍ ຄຫິຕໍ. ສມ຺ພາເຘ ໂລມຫາຣເຓຕິ ສມ຺ພາເຘ ອຸປກຈ຺ຉກມຸຕ຺ຕກຣຓຏ຺ຐາເນ ໂລມຸທ຺ຘຣເຓ. ສອຸປາຫໂນ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິກມ຺ມກຕໍ ຠູມິໍ ອກ຺ກເມຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໘໑. ອໂຘຕອລ຺ລປາເທຫີຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອໂຘຕປາເທຫິ ວາ ອລ຺ລປາເທຫິ ວາ ສງ຺ຆິກໍ ມຎ຺ຈໍ ວາ ປີຐໍ ວາ ອກ຺ກເມຍ຺ຍ, ປຣິກມ຺ມກຕໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ວາ ກາຍໂຕ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໒-໓. ສງ຺ຆາຏິຍາປິ ¶ ປລ຺ລຕ຺ເຖຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວເຣນ ວິຫາເຣ ວາ ອນ຺ຕຣຆເຣ ວາ ປລ຺ລຕ຺ຖິກໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ທຸປ຺ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ຈີວຣນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣໍ ທຸປ຺ປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ. ອກາຍພນ຺ຘໂນຕິ ກາຍພນ຺ຘນວິຣຫິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຄາມໍ ວເຊຍ຺ຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ວຈ຺ຈກໍ ອຸຈ຺ຈາຣໍ ກຕ຺ວານ ອຸທເກ ສນ຺ເຕ ນາຈເມຍ຺ຍ ອຸທກສຸທ຺ຘິໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາເທຍ຺ຍ ອກປ຺ປິເຍຕິ ຠິກ຺ຂຸໍ ວາ ສາມເຓຣາທິເກ ເສສສຫຘມ຺ມິເກ ວາ ອກປ຺ປິເຍ ນິໂຍເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຠາຄາປຕ຺ຕິຍາ ເທສນາໂຣຈນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຠາຄາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸສຠາຄຕາວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ, ນ ອາປຕ຺ຕິສຠາຄຕາ.

໘໔. ນ ວເສ ວສ຺ສນ຺ຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ວສ຺ສໍ ນ ວເສຍ຺ຍ ນ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ວິສໍວາເທ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ¶ ສມ຺ປທານຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ປຏິສ຺ສວໍ ວິສໍວາເທນ຺ຕສ຺ສ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວສ຺ສໍ ວສິຕ຺ວາ ອນນຸຎ຺ຎາຕກິຈ຺ຈໂຕ ອນນຸຎ຺ຎາຕກິຈ຺ເຈນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄມເນ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ.

໘໕. ອາປທໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕຣຸສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ໂປຣິສມ຺ຫາ ອຠິຣຸຫເຓ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາປທນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣາຍໍ. ຕຣຸສ຺ສາຕິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ. ໂປຣິສມ຺ຫາຕິ ເອກໂປຣິສປ຺ປມາຓາ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖາ. ອປຣິສ຺ສາວໂນ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອທ຺ຘານໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ໂຍ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ປຣິສ຺ສາວນໍ ຍາຈໂຕ ນ ທເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ອທ຺ຘໂຍຊນເມວ ອນ຺ຕິມມທ຺ຘານໍ.

໘໖. ອຕ຺ຕໂນ ຆາຕເນ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອິຕ຺ຖິຣູປາທິຣູປໍ ກເຣຍ຺ຍ ວາ ກາຣາເປຍ຺ຍ ວາ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ມາລາທິກໍ ວິຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຊາຕກາທິວຕ຺ຖຸໍ ສຍໍ ກເຣຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໘໗. ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕມຸຏ຺ຐເປຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕໍ ອຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ຠຕ຺ຕສາລາທີສຸ ວຸຑ຺ຒານໍ ໂອກາສໍ ອທຕ຺ວາ ນິສີທໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ.

໘໘. ຍານານີຕິ ວຍ຺ຫໍ ຣໂຖ ສກຏໍ ສນ຺ທມານິກາທີນິ. ກລ຺ລໂກຕິ ອຄິລາໂນ. ອຄິລາໂນ ¶ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຍານານິ ອຠິຣຸເຫຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວເທ ທວນ຺ຕິ ເກຬິໍ ວເທຍ຺ຍ, ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ອາຣພ຺ຠ ເກຬິໍ ວເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎປຣິສາຍ ອຸປລາລເນ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິ.

໘໙. ກາຍາທິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ອູຣຸນິມິຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກາຍໍ ວາ ອູຣຸໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ນ ທສ຺ສເຍ ນ ທສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກາຍຕໍ ຕິຣຈ຺ຉານາທິວິຊ຺ຊໍ ນ ຈ ¶ ສຍໍ ວາເຈຍ຺ຍ, ປຣຎ຺ຈ ນ ວາຈາເປຍ຺ຍ. ປລິຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ວາ ຄຓ຺ຫາເປຍ຺ຍ ວາ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ໂຍຊນາ.

໙໐-໙໒. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ເປຬາຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຕ຺ຕຫຕ຺ຖໂກ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ວາຕປານໍ ວາ ກວາຏໍ ວາ ປຓາເມ ປຓາເມຍ຺ຍ, ໂສທກໍ ປຕ຺ຕໍ ອຸຓ຺ເຫຍ຺ຍ ອຸຓ຺ເຫ ໂອຕາເປຍ຺ຍ ວາ ປຏິສາເມຍ຺ຍ ວາ, ໂວທກໍ ປຕ຺ຕໍ ອຕິອຸຓ຺ເຫຍ຺ຍ ອຕິຐເປຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຕ຺ຕໍ ຠູມິຍໍ ວາ ອງ຺ເກ ວາ ມຎ຺ເຈ ວາ ປີເຐ ວາ ມິຑ຺ຒນ຺ເຕ ວາ ປຣິຠຓ຺ຑນ຺ເຕ ວາ ປາເທ ວາ ຉຕ຺ເຕ ວາ ຐເປຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠູມິຍນ຺ຕິ ເຍນ ເກນຈິ ອນຕ຺ຖຕາຍ ປໍສຸສກ຺ຂຣມິສ຺ສາຍ. ອງ຺ເກຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອູຣູນໍ ມຊ຺ເຌ. ມິຑ຺ຒນ຺ເຕຕິ ມິຑ຺ຒປຣິຍນ຺ເຕ. ປຣິຠຓ຺ຑນ຺ເຕຕິ ພາຫິຣປສ຺ເສ ກຕາຍ ຕນຸກມິຑ຺ຒິຍາ ອນ຺ເຕ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຈລກາທິໍ ວາ ປຕ຺ເຕ ຐເປຍ຺ຍ, ປຕ຺ເຕ ວາ ຫຕ຺ຖໂຘວເນ ຫຕ຺ຖສ຺ສ ໂຘວນປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໙໓. ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐໍ ມຸຂໂຘວນໍ ອຸທກມ຺ປິ ປຕ຺ເຕນ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອກປ຺ປິຍໍ ປຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ທາຣຸມຍປຕ຺ຕາທິໍ.

໙໔. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຂິປິເຕ ‘‘ຊີວາ’’ຕິ ວເທ ວເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິມຓ຺ຑລກາທິມ຺ຫິ ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ເສຂິເຍ ອນາທໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ນ ສິກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໙໕. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ປຍຸໂຕ ມາຕຸຍາ ປິຕຸໂນ ຈ ຠຓ຺ຑກໍ ໂຄເປຍ຺ຍ, ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປຍຸໂຕຕິ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ພ຺ຍາປາຣວເສນ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ໂຄປເຍຕິ ¶ ໂຄເປຍ຺ຍ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ¶ ທວາຍ ຫີເນນ ຊາຕິອາທິນາ ອຸຕ຺ຕມມ຺ປິ ວເທຍ຺ຍ, ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ສິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຫີເນຫິ ວາ ອຸກ຺ກຏ຺ເຐຫິ ວາ ຊາຕິອາທີຫິ ເອວໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ວາ ຫີນໍ ວາ ‘‘ຈຓ຺ຑາໂລສີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸຊຸໍ ວາ ‘‘ສນ຺ຕິ ອິເຘກຈ຺ເຈ ຈຓ຺ຑາລເວນເນສາທາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາ ເກວລໍ ກີຬາຘິປ຺ປາເຍນ ວເທຍ຺ຍ, ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ສິຍາຕິ.

ປກິຓ຺ຓກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙໖. ອິທານິ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕຎ຺ຈ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄມິກວຕ຺ຕຎ຺ຈ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕຎ຺ຈ ເສນາສນາທິວຕ຺ຕຎ຺ຈ ປິຍສີເລນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຄມິກາຄນ຺ຕຸກນ຺ຕິ ຄມິກໍ ອາຄນ຺ຕຸກນ຺ຕິ ເຉໂທ, ຄມິກວຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໗. ທາຕຸກາໂມ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິໂຕ ກິຎ຺ຈິ ຄຫິຕພ຺ພໍ ເອເກນ ປຸຣິເສນ ຄຫິຕພ຺ພໍ ອຸກ຺ຂິປນກ຺ຂມໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຕິຘາ ຕີສຸ ປກາເຣສຸ ເອເກນາກາເຣນ ທເທຍ຺ຍ, ຄເຫຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ທ຺ວິຘາ ທ຺ວີສຸ ເອເກນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອຍໍ ປຎ຺ຈງ຺ໂຄ ປຏິຄ຺ຄໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໘-໑໐໐. ທູເຣ ຐິຕໍ ຈີວຣໍ ຐປິໂຕກາສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ອາມສິຕ຺ວາ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອຕໍ ອຘິຏ຺ຐາມິ, ອິມໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ມຊ຺ເຌ ສງ຺ຆາຏິອາທີສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ກຖໍ? ‘‘ເອຕໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມິ, ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ເອວໍ ເສເສສຸ ຈ ຈີວເຣສຸ. ຍຖາ ຈີວຣາທິໍ ¶ ວິຘານໍ ເອວໍ ປຕ຺ເຕປິ ອຘິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໑. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ຄຣຸກາ ຈ ປາຣາຊິກາ ຈ ສຈິຕ຺ຕກາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນ຺ຕິມາຕິ ¶ ປາຣາຊິກາ. ອຈ຺ຉິນ຺ນສິກ຺ຂາປທໍ, ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈາຕິ ອິມໍ ທ຺ວຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໒-໓. ຄາມປ຺ປເວສນນ຺ເຕເຕຕິ ຄາມປ຺ປເວສນໍ ອິຕິ ເອເຕ. ປາຈິຕ຺ຕີສຸ ເອເຕ ປທໂສຘມ຺ມາທໂຍ ຄາມປ຺ປເວສນນ຺ຕາ ສຕ຺ຕຣສ ສິກ຺ຂາປທາ ອຈິຕ຺ຕກາ.

໑໐໔-໕. ປກິຓ຺ຓເກສຸ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມໍສກໍ ເສສມໍສໍ ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປກິຓ຺ຓເກສຸ ອຎ຺ຎມໍສາທິກໍ ປຕ຺ຕຫຕ຺ໂຖ ກວາຏກນ຺ຕໍ ເຕຣສວິຘໍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຈິຕ຺ຕກໍ, ເສສໍ ສພ຺ພໍ ສຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໖. ອາຈຣິຍາ ວີຕິກ຺ກມນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກໍ ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຊານເນນ ຈິຕ຺ເຕນ ຕຖາ ສຈິຕ຺ຕກໍ ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ-ສທ຺ເທນ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກໍ ອຈິຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ຄຫິຕໍ.

໑໐໗-໙. ປຸພ຺ພກຣຓາທິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ –

‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນີ ປທີໂປ ຈ, ອຸທກໍ ອາສເນນ ຈ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິອຸຕຸກ຺ຂານໍ, ຠິກ຺ຂຸຄຓນາ ຈ ໂອວາໂທ;

ອຸໂປສຖສ຺ສ ເອຕານິ, ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –

ເອວໍ ປຸພ຺ພກຣຓາທິກໍ ນວຘາ ທີປິຕໍ ສພ຺ພໍ ອຸໂປສຖປ຺ປວາຣຓໍ ປິຍສີລິນາ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑໒. ຍຖາກ຺ກມນ຺ຕິ ¶ ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຄໂຓ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຘິຏ຺ຐານອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍ, ສງ຺ໂຆ ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທສອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ.

໑໑໓. ຈາຕຸທ຺ທໂສ ປນ຺ນຣໂສ, ສາມຄ຺ຄີ ທິນໂຕ ຕິຘາຕິ ຈາຕຸທ຺ທໂສ ອຸໂປສໂຖ ¶ , ປນ຺ນຣໂສ ອຸໂປສໂຖ, ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສໂຖຕິ ທິນໂຕ ຕິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ທິນໂຕ ປຸຄ຺ຄລໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພາກາຣໂຕ ເຕ ອຸໂປສຖາ ນວ ອິຕິ ອີຣິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑໔. ເຕວາຈີ ທ຺ເວກວາຈີຕິ ເຕວາຈິກາ ປວາຣຓາ, ທ຺ເວວາຈິກາ ປວາຣຓາ, ເອກວາຈິກາ ປວາຣຓາ ອິຕິ ນວ ປວາຣຓາ ວຸຕ຺ຕາ.

໑໑໕. ຕສ຺ສາຕິ ຜຄ຺ຄຸນມາສສ຺ສ. ຕໂຕ ເສສນ຺ຕິ ອາສາຬ຺ຫິອນ຺ຕິມປກ຺ຂມ຺ຫາ ຍາວ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ວສ຺ສກາລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຈຕຸວີສຕິອຸໂປສຖາ ໂຫນ຺ຕິ.

໑໑໖. ເອເຕສູຕິ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ຈຕູສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ອຸຕຸມ຺ຫິ ຕຕິຍປກ຺ຂາ ສຕ຺ຕມປກ຺ຂາ. ຈາຕຸທ຺ທສາຕິ ຉ ຈາຕຸທ຺ທສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວາຕິ.

ວຕ຺ຕາທິກຓ຺ຑນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ສມາຣທ຺ຘາ, ມູລສິກ຺ຂຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ;

ນິຏ຺ຐິຕາ ຍາ ສມາເສນ, ອຑ຺ຒມາສສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍ.

ອຘຸນູປສມ຺ປນ຺ນານໍ, ຫິຕຕ຺ຖາຍ ສມາສໂຕ;

ອິມໍ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍຕາ, ຍໍ ປຸຎ຺ຎໍຘິຄຕໍ ມຍາ.

ເຕນ ປຸຎ຺ເຎນຍໍ ໂລໂກ, ສຸຂາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ;

ປາປຸຓາຕຸ ວິສຸທ຺ຘາຍ, ນິພ຺ພານໍ ອຊຣໍ ປທໍ.

ນານາຕຣຸຄຓາກິຓ຺ເຓ ¶ , ນານາກຸສລກາມິໂນ;

ຣມ຺ເມ ຍຸທ຺ຘານປຕິໂນ, ວິຫາເຣ ວສຕາ ສຕາ.

ສາສເນ ສິທ຺ຘິປຕ຺ຕສ຺ສ, ສິທ຺ຘິນາ ຎາຓສິທ຺ຘິນາ;

ປຓ຺ຑິເຕນ ກຕາ ເອສາ, ມູລສິກ຺ຂຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.