📜

നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ

അഭിധമ്മപിടകേ

വിഭങ്ഗപാളി

൧. ഖന്ധവിഭങ്ഗോ

൧. സുത്തന്തഭാജനീയം

൧. പഞ്ചക്ഖന്ധാ ¶ ¶ ¶ ¶ – രൂപക്ഖന്ധോ, വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ, വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧. രൂപക്ഖന്ധോ

൨. തത്ഥ ¶ കതമോ രൂപക്ഖന്ധോ? യം കിഞ്ചി രൂപം അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നം അജ്ഝത്തം വാ ബഹിദ്ധാ വാ ഓളാരികം വാ സുഖുമം വാ ഹീനം വാ പണീതം വാ യം ദൂരേ സന്തികേ വാ, തദേകജ്ഝം അഭിസഞ്ഞൂഹിത്വാ അഭിസങ്ഖിപിത്വാ – അയം വുച്ചതി രൂപക്ഖന്ധോ.

൩. തത്ഥ കതമം രൂപം അതീതം? യം രൂപം അതീതം നിരുദ്ധം വിഗതം വിപരിണതം അത്ഥങ്ഗതം അബ്ഭത്ഥങ്ഗതം ഉപ്പജ്ജിത്വാ വിഗതം അതീതം അതീതംസേന സങ്ഗഹിതം, ചത്താരോ ച മഹാഭൂതാ ചതുന്നഞ്ച മഹാഭൂതാനം ഉപാദായരൂപം – ഇദം വുച്ചതി രൂപം അതീതം.

തത്ഥ കതമം രൂപം അനാഗതം? യം രൂപം അജാതം അഭൂതം അസഞ്ജാതം അനിബ്ബത്തം അനഭിനിബ്ബത്തം അപാതുഭൂതം അനുപ്പന്നം അസമുപ്പന്നം അനുട്ഠിതം അസമുട്ഠിതം അനാഗതം അനാഗതംസേന സങ്ഗഹിതം, ചത്താരോ ച മഹാഭൂതാ ചതുന്നഞ്ച മഹാഭൂതാനം ഉപാദായരൂപം – ഇദം വുച്ചതി രൂപം അനാഗതം.

തത്ഥ ¶ കതമം രൂപം പച്ചുപ്പന്നം? യം രൂപം ജാതം ഭൂതം സഞ്ജാതം നിബ്ബത്തം അഭിനിബ്ബത്തം പാതുഭൂതം ഉപ്പന്നം ¶ സമുപ്പന്നം ഉട്ഠിതം സമുട്ഠിതം പച്ചുപ്പന്നം പച്ചുപ്പന്നംസേന സങ്ഗഹിതം, ചത്താരോ ¶ ച മഹാഭൂതാ ചതുന്നഞ്ച മഹാഭൂതാനം ഉപാദായരൂപം – ഇദം വുച്ചതി രൂപം പച്ചുപ്പന്നം.

൪. തത്ഥ കതമം രൂപം അജ്ഝത്തം? യം രൂപം തേസം തേസം സത്താനം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം നിയകം പാടിപുഗ്ഗലികം ഉപാദിന്നം, ചത്താരോ ച മഹാഭൂതാ ചതുന്നഞ്ച മഹാഭൂതാനം ഉപാദായരൂപം – ഇദം വുച്ചതി രൂപം അജ്ഝത്തം.

തത്ഥ കതമം രൂപം ബഹിദ്ധാ? യം രൂപം തേസം തേസം പരസത്താനം പരപുഗ്ഗലാനം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം നിയകം പാടിപുഗ്ഗലികം ഉപാദിന്നം, ചത്താരോ ച മഹാഭൂതാ ചതുന്നഞ്ച മഹാഭൂതാനം ഉപാദായരൂപം – ഇദം വുച്ചതി രൂപം ബഹിദ്ധാ.

൫. തത്ഥ ¶ കതമം രൂപം ഓളാരികം? ചക്ഖായതനം…പേ… ഫോട്ഠബ്ബായതനം – ഇദം വുച്ചതി രൂപം ഓളാരികം.

തത്ഥ കതമം രൂപം സുഖുമം? ഇത്ഥിന്ദ്രിയം…പേ… കബളീകാരോ [കബളിംകാരോ (സീ. സ്യാ.)] ആഹാരോ – ഇദം വുച്ചതി രൂപം സുഖുമം.

൬. തത്ഥ കതമം രൂപം ഹീനം? യം രൂപം തേസം തേസം സത്താനം ഉഞ്ഞാതം അവഞ്ഞാതം ഹീളിതം പരിഭൂതം അചിത്തീകതം ഹീനം ഹീനമതം ഹീനസമ്മതം അനിട്ഠം അകന്തം അമനാപം, രൂപാ സദ്ദാ ഗന്ധാ രസാ ഫോട്ഠബ്ബാ – ഇദം വുച്ചതി രൂപം ഹീനം.

തത്ഥ കതമം രൂപം പണീതം? യം രൂപം തേസം തേസം സത്താനം അനുഞ്ഞാതം അനവഞ്ഞാതം അഹീളിതം അപരിഭൂതം ചിത്തീകതം പണീതം പണീതമതം പണീതസമ്മതം ഇട്ഠം കന്തം മനാപം, രൂപാ സദ്ദാ ഗന്ധാ രസാ ഫോട്ഠബ്ബാ – ഇദം വുച്ചതി രൂപം പണീതം. തം തം വാ പന ¶ രൂപം ഉപാദായുപാദായ രൂപം ഹീനം പണീതം ദട്ഠബ്ബം.

൭. തത്ഥ കതമം രൂപം ദൂരേ? ഇത്ഥിന്ദ്രിയം…പേ… കബളീകാരോ ആഹാരോ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി രൂപം അനാസന്നേ അനുപകട്ഠേ ദൂരേ അസന്തികേ – ഇദം വുച്ചതി രൂപം ദൂരേ.

തത്ഥ ¶ ¶ കതമം രൂപം സന്തികേ? ചക്ഖായതനം…പേ… ഫോട്ഠബ്ബായതനം, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി രൂപം ആസന്നേ ഉപകട്ഠേ അവിദൂരേ സന്തികേ – ഇദം വുച്ചതി രൂപം സന്തികേ. തം തം വാ പന രൂപം ഉപാദായുപാദായ രൂപം ദൂരേ സന്തികേ ദട്ഠബ്ബം.

൨. വേദനാക്ഖന്ധോ

൮. തത്ഥ കതമോ വേദനാക്ഖന്ധോ? യാ കാചി വേദനാ അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നാ അജ്ഝത്താ വാ ബഹിദ്ധാ വാ ഓളാരികാ വാ സുഖുമാ വാ ഹീനാ വാ പണീതാ വാ യാ ദൂരേ സന്തികേ വാ, തദേകജ്ഝം അഭിസഞ്ഞൂഹിത്വാ അഭിസങ്ഖിപിത്വാ – അയം വുച്ചതി വേദനാക്ഖന്ധോ.

൯. തത്ഥ ¶ കതമാ വേദനാ അതീതാ? യാ വേദനാ അതീതാ നിരുദ്ധാ വിഗതാ വിപരിണതാ അത്ഥങ്ഗതാ അബ്ഭത്ഥങ്ഗതാ ഉപ്പജ്ജിത്വാ വിഗതാ അതീതാ അതീതംസേന സങ്ഗഹിതാ, സുഖാ വേദനാ ദുക്ഖാ വേദനാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി വേദനാ അതീതാ.

തത്ഥ കതമാ വേദനാ അനാഗതാ? യാ വേദനാ അജാതാ അഭൂതാ അസഞ്ജാതാ അനിബ്ബത്താ അനഭിനിബ്ബത്താ അപാതുഭൂതാ അനുപ്പന്നാ അസമുപ്പന്നാ അനുട്ഠിതാ അസമുട്ഠിതാ അനാഗതാ അനാഗതംസേന സങ്ഗഹിതാ, സുഖാ വേദനാ ദുക്ഖാ വേദനാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി വേദനാ അനാഗതാ.

തത്ഥ കതമാ വേദനാ പച്ചുപ്പന്നാ? യാ വേദനാ ജാതാ ഭൂതാ സഞ്ജാതാ ¶ നിബ്ബത്താ അഭിനിബ്ബത്താ പാതുഭൂതാ ഉപ്പന്നാ സമുപ്പന്നാ ഉട്ഠിതാ സമുട്ഠിതാ പച്ചുപ്പന്നാ പച്ചുപ്പന്നംസേന സങ്ഗഹിതാ, സുഖാ വേദനാ ദുക്ഖാ വേദനാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി വേദനാ പച്ചുപ്പന്നാ.

൧൦. തത്ഥ കതമാ വേദനാ അജ്ഝത്താ? യാ വേദനാ തേസം തേസം സത്താനം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം നിയകാ പാടിപുഗ്ഗലികാ ഉപാദിന്നാ, സുഖാ വേദനാ ദുക്ഖാ വേദനാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി വേദനാ അജ്ഝത്താ.

തത്ഥ കതമാ വേദനാ ബഹിദ്ധാ? യാ വേദനാ തേസം തേസം പരസത്താനം പരപുഗ്ഗലാനം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം നിയകാ പാടിപുഗ്ഗലികാ ഉപാദിന്നാ, സുഖാ വേദനാ ദുക്ഖാ വേദനാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി വേദനാ ബഹിദ്ധാ.

൧൧. തത്ഥ ¶ കതമാ വേദനാ ഓളാരികാ സുഖുമാ? അകുസലാ വേദനാ ഓളാരികാ, കുസലാബ്യാകതാ വേദനാ സുഖുമാ. കുസലാകുസലാ വേദനാ ഓളാരികാ, അബ്യാകതാ വേദനാ സുഖുമാ. ദുക്ഖാ ¶ വേദനാ ഓളാരികാ, സുഖാ ച അദുക്ഖമസുഖാ ച വേദനാ സുഖുമാ. സുഖദുക്ഖാ വേദനാ ഓളാരികാ, അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ സുഖുമാ. അസമാപന്നസ്സ വേദനാ ഓളാരികാ, സമാപന്നസ്സ വേദനാ സുഖുമാ. സാസവാ വേദനാ ഓളാരികാ, അനാസവാ വേദനാ സുഖുമാ. തം തം വാ പന വേദനം ഉപാദായുപാദായ വേദനാ ഓളാരികാ സുഖുമാ ദട്ഠബ്ബാ.

൧൨. തത്ഥ ¶ കതമാ വേദനാ ഹീനാ പണീതാ? അകുസലാ വേദനാ ഹീനാ, കുസലാബ്യാകതാ ¶ വേദനാ പണീതാ. കുസലാകുസലാ വേദനാ ഹീനാ, അബ്യാകതാ വേദനാ പണീതാ. ദുക്ഖാ വേദനാ ഹീനാ, സുഖാ ച അദുക്ഖമസുഖാ ച വേദനാ പണീതാ. സുഖദുക്ഖാ വേദനാ ഹീനാ, അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ പണീതാ. അസമാപന്നസ്സ വേദനാ ഹീനാ, സമാപന്നസ്സ വേദനാ പണീതാ. സാസവാ വേദനാ ഹീനാ, അനാസവാ വേദനാ പണീതാ. തം തം വാ പന വേദനം ഉപാദായുപാദായ വേദനാ ഹീനാ പണീതാ ദട്ഠബ്ബാ.

൧൩. തത്ഥ കതമാ വേദനാ ദൂരേ? അകുസലാ വേദനാ കുസലാബ്യാകതാഹി വേദനാഹി ദൂരേ; കുസലാബ്യാകതാ വേദനാ അകുസലായ വേദനായ ദൂരേ; കുസലാ വേദനാ അകുസലാബ്യാകതാഹി വേദനാഹി ദൂരേ; അകുസലാബ്യാകതാ വേദനാ കുസലായ വേദനായ ദൂരേ; അബ്യാകതാ വേദനാ കുസലാകുസലാഹി വേദനാഹി ദൂരേ; കുസലാകുസലാ വേദനാ അബ്യാകതായ വേദനായ ദൂരേ. ദുക്ഖാ വേദനാ സുഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി ദൂരേ; സുഖാ ച അദുക്ഖമസുഖാ ച വേദനാ ദുക്ഖായ വേദനായ ദൂരേ; സുഖാ വേദനാ ദുക്ഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി ദൂരേ; ദുക്ഖാ ച അദുക്ഖമസുഖാ ച വേദനാ സുഖായ വേദനായ ദൂരേ; അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ സുഖദുക്ഖാഹി വേദനാഹി ദൂരേ; സുഖദുക്ഖാ വേദനാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ ദൂരേ. അസമാപന്നസ്സ വേദനാ സമാപന്നസ്സ വേദനായ ദൂരേ; സമാപന്നസ്സ വേദനാ അസമാപന്നസ്സ വേദനായ ദൂരേ. സാസവാ വേദനാ അനാസവായ വേദനായ ദൂരേ; അനാസവാ വേദനാ സാസവായ വേദനായ ദൂരേ – അയം വുച്ചതി വേദനാ ദൂരേ.

തത്ഥ കതമാ വേദനാ സന്തികേ? അകുസലാ വേദനാ അകുസലായ ¶ വേദനായ സന്തികേ; കുസലാ വേദനാ കുസലായ വേദനായ സന്തികേ; അബ്യാകതാ ¶ വേദനാ അബ്യാകതായ വേദനായ സന്തികേ. ദുക്ഖാ വേദനാ ദുക്ഖായ വേദനായ സന്തികേ; സുഖാ വേദനാ സുഖായ വേദനായ സന്തികേ; അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സന്തികേ ¶ . അസമാപന്നസ്സ വേദനാ അസമാപന്നസ്സ വേദനായ സന്തികേ; സമാപന്നസ്സ വേദനാ സമാപന്നസ്സ വേദനായ സന്തികേ. സാസവാ വേദനാ സാസവായ വേദനായ സന്തികേ; അനാസവാ വേദനാ അനാസവായ വേദനായ സന്തികേ. അയം വുച്ചതി വേദനാ സന്തികേ. തം തം വാ പന വേദനം ഉപാദായുപാദായ വേദനാ ദൂരേ സന്തികേ ദട്ഠബ്ബാ.

൩. സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ

൧൪. തത്ഥ ¶ കതമോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ? യാ കാചി സഞ്ഞാ അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നാ അജ്ഝത്താ വാ ബഹിദ്ധാ വാ ഓളാരികാ വാ സുഖുമാ വാ ഹീനാ വാ പണീതാ വാ യാ ദൂരേ സന്തികേ വാ തദേകജ്ഝം അഭിസഞ്ഞൂഹിത്വാ അഭിസങ്ഖിപിത്വാ – അയം വുച്ചതി സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൧൫. തത്ഥ കതമാ സഞ്ഞാ അതീതാ? യാ സഞ്ഞാ അതീതാ നിരുദ്ധാ വിഗതാ വിപരിണതാ അത്ഥങ്ഗതാ അബ്ഭത്ഥങ്ഗതാ ഉപ്പജ്ജിത്വാ വിഗതാ അതീതാ അതീതംസേന സങ്ഗഹിതാ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ സോതസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ ഘാനസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ കായസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ മനോസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ – അയം വുച്ചതി സഞ്ഞാ അതീതാ.

തത്ഥ കതമാ സഞ്ഞാ അനാഗതാ? യാ സഞ്ഞാ അജാതാ അഭൂതാ അസഞ്ജാതാ അനിബ്ബത്താ അനഭിനിബ്ബത്താ അപാതുഭൂതാ അനുപ്പന്നാ ¶ അസമുപ്പന്നാ അനുട്ഠിതാ അസമുട്ഠിതാ അനാഗതാ അനാഗതംസേന സങ്ഗഹിതാ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ സോതസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ ഘാനസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ കായസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ മനോസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ – അയം വുച്ചതി സഞ്ഞാ അനാഗതാ.

തത്ഥ കതമാ സഞ്ഞാ പച്ചുപ്പന്നാ? യാ സഞ്ഞാ ജാതാ ഭൂതാ സഞ്ജാതാ നിബ്ബത്താ അഭിനിബ്ബത്താ പാതുഭൂതാ ഉപ്പന്നാ സമുപ്പന്നാ ഉട്ഠിതാ സമുട്ഠിതാ പച്ചുപ്പന്നാ പച്ചുപ്പന്നംസേന സങ്ഗഹിതാ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ സോതസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ ഘാനസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ കായസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ മനോസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ – അയം വുച്ചതി സഞ്ഞാ പച്ചുപ്പന്നാ.

൧൬. തത്ഥ ¶ കതമാ സഞ്ഞാ അജ്ഝത്താ? യാ സഞ്ഞാ തേസം തേസം സത്താനം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം നിയകാ പാടിപുഗ്ഗലികാ ഉപാദിന്നാ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ സോതസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ ഘാനസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ കായസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ മനോസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ – അയം വുച്ചതി സഞ്ഞാ അജ്ഝത്താ.

തത്ഥ ¶ കതമാ സഞ്ഞാ ബഹിദ്ധാ? യാ സഞ്ഞാ തേസം തേസം പരസത്താനം പരപുഗ്ഗലാനം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം നിയകാ പാടിപുഗ്ഗലികാ ഉപാദിന്നാ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ സോതസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ ഘാനസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ കായസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ മനോസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ – അയം വുച്ചതി സഞ്ഞാ ബഹിദ്ധാ.

൧൭. തത്ഥ ¶ കതമാ സഞ്ഞാ ഓളാരികാ സുഖുമാ? പടിഘസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ ഓളാരികാ, അധിവചനസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ സുഖുമാ. അകുസലാ സഞ്ഞാ ഓളാരികാ, കുസലാബ്യാകതാ സഞ്ഞാ സുഖുമാ. കുസലാകുസലാ സഞ്ഞാ ഓളാരികാ, അബ്യാകതാ സഞ്ഞാ സുഖുമാ. ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ ഓളാരികാ, സുഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ സുഖുമാ. സുഖദുക്ഖാഹി വേദനാഹി സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ ഓളാരികാ ¶ , അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ സുഖുമാ. അസമാപന്നസ്സ സഞ്ഞാ ഓളാരികാ, സമാപന്നസ്സ സഞ്ഞാ സുഖുമാ. സാസവാ സഞ്ഞാ ഓളാരികാ, അനാസവാ സഞ്ഞാ സുഖുമാ. തം തം വാ പന സഞ്ഞം ഉപാദായുപാദായ സഞ്ഞാ ഓളാരികാ സുഖുമാ ദട്ഠബ്ബാ.

൧൮. തത്ഥ കതമാ സഞ്ഞാ ഹീനാ പണീതാ? അകുസലാ സഞ്ഞാ ഹീനാ, കുസലാബ്യാകതാ സഞ്ഞാ പണീതാ. കുസലാകുസലാ സഞ്ഞാ ഹീനാ, അബ്യാകതാ സഞ്ഞാ പണീതാ. ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ ഹീനാ, സുഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ പണീതാ. സുഖദുക്ഖാഹി വേദനാഹി സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ ഹീനാ, അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ പണീതാ. അസമാപന്നസ്സ സഞ്ഞാ ഹീനാ, സമാപന്നസ്സ സഞ്ഞാ പണീതാ. സാസവാ സഞ്ഞാ ഹീനാ, അനാസവാ സഞ്ഞാ പണീതാ. തം തം വാ പന സഞ്ഞം ഉപാദായുപാദായ സഞ്ഞാ ഹീനാ പണീതാ ദട്ഠബ്ബാ.

൧൯. തത്ഥ കതമാ സഞ്ഞാ ദൂരേ? അകുസലാ സഞ്ഞാ കുസലാബ്യാകതാഹി സഞ്ഞാഹി ദൂരേ; കുസലാബ്യാകതാ സഞ്ഞാ അകുസലായ സഞ്ഞായ ¶ ദൂരേ; കുസലാ സഞ്ഞാ അകുസലാബ്യാകതാഹി സഞ്ഞാഹി ദൂരേ; അകുസലാബ്യാകതാ സഞ്ഞാ കുസലായ സഞ്ഞായ ദൂരേ. അബ്യാകതാ സഞ്ഞാ കുസലാകുസലാഹി സഞ്ഞാഹി ദൂരേ; കുസലാകുസലാ സഞ്ഞാ അബ്യാകതായ സഞ്ഞായ ദൂരേ. ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ സുഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ¶ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്താഹി സഞ്ഞാഹി ദൂരേ; സുഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തായ ¶ സഞ്ഞായ ദൂരേ; സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ ദുക്ഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്താഹി സഞ്ഞാഹി ദൂരേ; ദുക്ഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തായ സഞ്ഞായ ദൂരേ; അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ സുഖദുക്ഖാഹി വേദനാഹി സമ്പയുത്താഹി സഞ്ഞാഹി ദൂരേ; സുഖദുക്ഖാഹി വേദനാഹി സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തായ സഞ്ഞായ ദൂരേ. അസമാപന്നസ്സ സഞ്ഞാ സമാപന്നസ്സ സഞ്ഞായ ദൂരേ; സമാപന്നസ്സ ¶ സഞ്ഞാ അസമാപന്നസ്സ സഞ്ഞായ ദൂരേ. സാസവാ സഞ്ഞാ അനാസവായ സഞ്ഞായ ദൂരേ; അനാസവാ സഞ്ഞാ സാസവായ സഞ്ഞായ ദൂരേ – അയം വുച്ചതി സഞ്ഞാ ദൂരേ.

തത്ഥ കതമാ സഞ്ഞാ സന്തികേ? അകുസലാ സഞ്ഞാ അകുസലായ സഞ്ഞായ സന്തികേ; കുസലാ സഞ്ഞാ കുസലായ സഞ്ഞായ സന്തികേ; അബ്യാകതാ സഞ്ഞാ അബ്യാകതായ സഞ്ഞായ സന്തികേ. ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തായ സഞ്ഞായ സന്തികേ; സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തായ സഞ്ഞായ സന്തികേ; അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സഞ്ഞാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തായ സഞ്ഞായ സന്തികേ. അസമാപന്നസ്സ സഞ്ഞാ അസമാപന്നസ്സ സഞ്ഞായ സന്തികേ; സമാപന്നസ്സ സഞ്ഞാ സമാപന്നസ്സ സഞ്ഞായ സന്തികേ. സാസവാ സഞ്ഞാ ¶ സാസവായ സഞ്ഞായ സന്തികേ; അനാസവാ സഞ്ഞാ അനാസവായ സഞ്ഞായ സന്തികേ. അയം വുച്ചതി സഞ്ഞാ സന്തികേ. തം തം വാ പന സഞ്ഞം ഉപാദായുപാദായ സഞ്ഞാ ദൂരേ സന്തികേ ദട്ഠബ്ബാ.

൪. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ

൨൦. തത്ഥ കതമോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ? യേ കേചി സങ്ഖാരാ അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നാ അജ്ഝത്താ വാ ബഹിദ്ധാ വാ ഓളാരികാ വാ സുഖുമാ വാ ഹീനാ ¶ വാ പണീതാ വാ യേ ദൂരേ സന്തികേ വാ, തദേകജ്ഝം അഭിസഞ്ഞൂഹിത്വാ അഭിസങ്ഖിപിത്വാ – അയം വുച്ചതി സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൨൧. തത്ഥ കതമേ സങ്ഖാരാ അതീതാ? യേ സങ്ഖാരാ അതീതാ നിരുദ്ധാ വിഗതാ വിപരിണതാ അത്ഥങ്ഗതാ അബ്ഭത്ഥങ്ഗതാ ഉപ്പജ്ജിത്വാ വിഗതാ അതീതാ അതീതംസേന സങ്ഗഹിതാ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ ¶ സോതസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ ഘാനസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ കായസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ മനോസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ – ഇമേ വുച്ചന്തി സങ്ഖാരാ അതീതാ.

തത്ഥ കതമേ സങ്ഖാരാ അനാഗതാ? യേ സങ്ഖാരാ അജാതാ അഭൂതാ അസഞ്ജാതാ അനിബ്ബത്താ അനഭിനിബ്ബത്താ അപാതുഭൂതാ അനുപ്പന്നാ അസമുപ്പന്നാ അനുട്ഠിതാ അസമുട്ഠിതാ അനാഗതാ അനാഗതംസേന സങ്ഗഹിതാ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ സോതസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ ഘാനസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ കായസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ മനോസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ – ഇമേ വുച്ചന്തി സങ്ഖാരാ അനാഗതാ.

തത്ഥ കതമേ സങ്ഖാരാ പച്ചുപ്പന്നാ? യേ സങ്ഖാരാ ജാതാ ഭൂതാ സഞ്ജാതാ നിബ്ബത്താ അഭിനിബ്ബത്താ പാതുഭൂതാ ഉപ്പന്നാ സമുപ്പന്നാ ഉട്ഠിതാ സമുട്ഠിതാ പച്ചുപ്പന്നാ ¶ പച്ചുപ്പന്നംസേന സങ്ഗഹിതാ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ സോതസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ ഘാനസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ കായസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ മനോസമ്ഫസ്സജാ ¶ ചേതനാ – ഇമേ വുച്ചന്തി സങ്ഖാരാ പച്ചുപ്പന്നാ.

൨൨. തത്ഥ കതമേ സങ്ഖാരാ അജ്ഝത്താ? യേ സങ്ഖാരാ തേസം തേസം സത്താനം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം നിയകാ പാടിപുഗ്ഗലികാ ഉപാദിന്നാ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ സോതസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ ഘാനസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ കായസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ മനോസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ – ഇമേ വുച്ചന്തി സങ്ഖാരാ അജ്ഝത്താ.

തത്ഥ കതമേ സങ്ഖാരാ ബഹിദ്ധാ? യേ സങ്ഖാരാ തേസം തേസം പരസത്താനം പരപുഗ്ഗലാനം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം നിയകാ പാടിപുഗ്ഗലികാ ഉപാദിന്നാ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ സോതസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ ഘാനസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ കായസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ മനോസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ – ഇമേ വുച്ചന്തി സങ്ഖാരാ ബഹിദ്ധാ.

൨൩. തത്ഥ ¶ കതമേ സങ്ഖാരാ ഓളാരികാ സുഖുമാ? അകുസലാ സങ്ഖാരാ ഓളാരികാ, കുസലാബ്യാകതാ സങ്ഖാരാ സുഖുമാ. കുസലാകുസലാ സങ്ഖാരാ ഓളാരികാ, അബ്യാകതാ സങ്ഖാരാ സുഖുമാ. ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ ഓളാരികാ, സുഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി ¶ സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ സുഖുമാ. സുഖദുക്ഖാഹി വേദനാഹി സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ ഓളാരികാ, അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ സുഖുമാ. അസമാപന്നസ്സ സങ്ഖാരാ ഓളാരികാ, സമാപന്നസ്സ സങ്ഖാരാ സുഖുമാ. സാസവാ സങ്ഖാരാ ഓളാരികാ, അനാസവാ സങ്ഖാരാ സുഖുമാ. തേ തേ വാ പന സങ്ഖാരേ ഉപാദായുപാദായ സങ്ഖാരാ ഓളാരികാ സുഖുമാ ദട്ഠബ്ബാ.

൨൪. തത്ഥ കതമേ സങ്ഖാരാ ഹീനാ പണീതാ? അകുസലാ സങ്ഖാരാ ഹീനാ, കുസലാബ്യാകതാ സങ്ഖാരാ പണീതാ. കുസലാകുസലാ സങ്ഖാരാ ഹീനാ, അബ്യാകതാ സങ്ഖാരാ പണീതാ. ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ ഹീനാ ¶ , സുഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ പണീതാ. സുഖദുക്ഖാഹി വേദനാഹി സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ ഹീനാ, അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ പണീതാ. അസമാപന്നസ്സ സങ്ഖാരാ ഹീനാ, സമാപന്നസ്സ സങ്ഖാരാ പണീതാ. സാസവാ സങ്ഖാരാ ഹീനാ, അനാസവാ സങ്ഖാരാ പണീതാ. തേ തേ വാ പന സങ്ഖാരേ ഉപാദായുപാദായ സങ്ഖാരാ ഹീനാ പണീതാ ദട്ഠബ്ബാ.

൨൫. തത്ഥ കതമേ സങ്ഖാരാ ദൂരേ? അകുസലാ സങ്ഖാരാ കുസലാബ്യാകതേഹി സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ; കുസലാബ്യാകതാ സങ്ഖാരാ അകുസലേഹി സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ; കുസലാ സങ്ഖാരാ അകുസലാബ്യാകതേഹി സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ; അകുസലാബ്യാകതാ സങ്ഖാരാ കുസലേഹി സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ; അബ്യാകതാ ¶ സങ്ഖാരാ കുസലാകുസലേഹി സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ; കുസലാകുസലാ സങ്ഖാരാ അബ്യാകതേഹി സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ. ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ സുഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്തേഹി സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ; സുഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തേഹി സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ; സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ ദുക്ഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്തേഹി സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ; ദുക്ഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തേഹി സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ; അദുക്ഖമസുഖായ ¶ വേദനായ സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ സുഖദുക്ഖാഹി വേദനാഹി സമ്പയുത്തേഹി സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ; സുഖദുക്ഖാഹി വേദനാഹി സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തേഹി സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ ¶ . അസമാപന്നസ്സ സങ്ഖാരാ സമാപന്നസ്സ സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ; സമാപന്നസ്സ സങ്ഖാരാ അസമാപന്നസ്സ സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ. സാസവാ സങ്ഖാരാ അനാസവേഹി സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ; അനാസവാ സങ്ഖാരാ സാസവേഹി സങ്ഖാരേഹി ദൂരേ. ഇമേ വുച്ചന്തി സങ്ഖാരാ ദൂരേ.

തത്ഥ ¶ കതമേ സങ്ഖാരാ സന്തികേ? അകുസലാ സങ്ഖാരാ അകുസലാനം സങ്ഖാരാനം സന്തികേ; കുസലാ സങ്ഖാരാ കുസലാനം സങ്ഖാരാനം സന്തികേ; അബ്യാകതാ സങ്ഖാരാ അബ്യാകതാനം സങ്ഖാരാനം സന്തികേ. ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താനം സങ്ഖാരാനം സന്തികേ; സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താനം സങ്ഖാരാനം സന്തികേ; അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ സങ്ഖാരാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താനം സങ്ഖാരാനം സന്തികേ. അസമാപന്നസ്സ സങ്ഖാരാ അസമാപന്നസ്സ സങ്ഖാരാനം സന്തികേ; സമാപന്നസ്സ സങ്ഖാരാ സമാപന്നസ്സ സങ്ഖാരാനം സന്തികേ. സാസവാ സങ്ഖാരാ സാസവാനം സങ്ഖാരാനം സന്തികേ; അനാസവാ സങ്ഖാരാ അനാസവാനം സങ്ഖാരാനം സന്തികേ. ഇമേ വുച്ചന്തി സങ്ഖാരാ സന്തികേ. തേ തേ വാ പന സങ്ഖാരേ ഉപാദായുപാദായ സങ്ഖാരാ ദൂരേ സന്തികേ ദട്ഠബ്ബാ.

൫. വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ

൨൬. തത്ഥ കതമോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ? യം കിഞ്ചി വിഞ്ഞാണം അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നം അജ്ഝത്തം വാ ബഹിദ്ധാ വാ ഓളാരികം വാ സുഖുമം വാ ഹീനം വാ പണീതം വാ യം ദൂരേ സന്തികേ വാ, തദേകജ്ഝം അഭിസഞ്ഞൂഹിത്വാ അഭിസങ്ഖിപിത്വാ – അയം വുച്ചതി വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൨൭. തത്ഥ ¶ കതമം വിഞ്ഞാണം അതീതം? യം ¶ വിഞ്ഞാണം അതീതം നിരുദ്ധം വിഗതം വിപരിണതം അത്ഥങ്ഗതം അബ്ഭത്ഥങ്ഗതം ഉപ്പജ്ജിത്വാ വിഗതം അതീതം അതീതംസേന സങ്ഗഹിതം, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം സോതവിഞ്ഞാണം ഘാനവിഞ്ഞാണം ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം കായവിഞ്ഞാണം മനോവിഞ്ഞാണം – ഇദം വുച്ചതി വിഞ്ഞാണം അതീതം.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണം അനാഗതം? യം വിഞ്ഞാണം അജാതം അഭൂതം അസഞ്ജാതം അനിബ്ബത്തം അനഭിനിബ്ബത്തം അപാതുഭൂതം അനുപ്പന്നം അസമുപ്പന്നം അനുട്ഠിതം അസമുട്ഠിതം ¶ അനാഗതം അനാഗതംസേന സങ്ഗഹിതം, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം സോതവിഞ്ഞാണം ഘാനവിഞ്ഞാണം ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം കായവിഞ്ഞാണം മനോവിഞ്ഞാണം – ഇദം വുച്ചതി വിഞ്ഞാണം അനാഗതം.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണം പച്ചുപ്പന്നം? യം വിഞ്ഞാണം ജാതം ഭൂതം സഞ്ജാതം നിബ്ബത്തം അഭിനിബ്ബത്തം പാതുഭൂതം ഉപ്പന്നം സമുപ്പന്നം ഉട്ഠിതം സമുട്ഠിതം പച്ചുപ്പന്നം പച്ചുപ്പന്നംസേന സങ്ഗഹിതം, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ¶ സോതവിഞ്ഞാണം ഘാനവിഞ്ഞാണം ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം കായവിഞ്ഞാണം മനോവിഞ്ഞാണം – ഇദം വുച്ചതി വിഞ്ഞാണം പച്ചുപ്പന്നം.

൨൮. തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണം അജ്ഝത്തം? യം വിഞ്ഞാണം തേസം തേസം സത്താനം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം നിയകം പാടിപുഗ്ഗലികം ഉപാദിന്നം, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം സോതവിഞ്ഞാണം ഘാനവിഞ്ഞാണം ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം കായവിഞ്ഞാണം മനോവിഞ്ഞാണം – ഇദം വുച്ചതി വിഞ്ഞാണം അജ്ഝത്തം.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണം ബഹിദ്ധാ? യം വിഞ്ഞാണം തേസം തേസം പരസത്താനം പരപുഗ്ഗലാനം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം നിയകം പാടിപുഗ്ഗലികം ഉപാദിന്നം, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം സോതവിഞ്ഞാണം ഘാനവിഞ്ഞാണം ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം കായവിഞ്ഞാണം മനോവിഞ്ഞാണം – ഇദം വുച്ചതി വിഞ്ഞാണം ബഹിദ്ധാ.

൨൯. തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണം ഓളാരികം സുഖുമം? അകുസലം വിഞ്ഞാണം ഓളാരികം, കുസലാബ്യാകതാ വിഞ്ഞാണാ സുഖുമാ. കുസലാകുസലാ വിഞ്ഞാണാ ഓളാരികാ ¶ , അബ്യാകതം വിഞ്ഞാണം സുഖുമം. ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം വിഞ്ഞാണം ഓളാരികം, സുഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്താ വിഞ്ഞാണാ സുഖുമാ. സുഖദുക്ഖാഹി വേദനാഹി സമ്പയുത്താ വിഞ്ഞാണാ ഓളാരികാ, അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം വിഞ്ഞാണം സുഖുമം. അസമാപന്നസ്സ വിഞ്ഞാണം ഓളാരികം, സമാപന്നസ്സ വിഞ്ഞാണം സുഖുമം. സാസവം വിഞ്ഞാണം ഓളാരികം, അനാസവം വിഞ്ഞാണം സുഖുമം. തം തം വാ പന വിഞ്ഞാണം ഉപാദായുപാദായ വിഞ്ഞാണം ഓളാരികം സുഖുമം ദട്ഠബ്ബം.

൩൦. തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണം ഹീനം പണീതം? അകുസലം വിഞ്ഞാണം ഹീനം, കുസലാബ്യാകതാ വിഞ്ഞാണാ പണീതാ ¶ . കുസലാകുസലാ വിഞ്ഞാണാ ഹീനാ, അബ്യാകതം വിഞ്ഞാണം പണീതം. ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം വിഞ്ഞാണം ഹീനം, സുഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്താ വിഞ്ഞാണാ പണീതാ. സുഖദുക്ഖാഹി വേദനാഹി സമ്പയുത്താ വിഞ്ഞാണാ ഹീനാ, അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ ¶ സമ്പയുത്തം വിഞ്ഞാണം പണീതം. അസമാപന്നസ്സ വിഞ്ഞാണം ഹീനം, സമാപന്നസ്സ വിഞ്ഞാണം പണീതം. സാസവം വിഞ്ഞാണം ഹീനം, അനാസവം വിഞ്ഞാണം പണീതം. തം തം വാ പന വിഞ്ഞാണം ഉപാദായുപാദായ വിഞ്ഞാണം ഹീനം പണീതം ദട്ഠബ്ബം.

൩൧. തത്ഥ ¶ കതമം വിഞ്ഞാണം ദൂരേ? അകുസലം വിഞ്ഞാണം കുസലാബ്യാകതേഹി വിഞ്ഞാണേഹി ദൂരേ; കുസലാബ്യാകതാ വിഞ്ഞാണാ അകുസലാ വിഞ്ഞാണാ ദൂരേ; കുസലം വിഞ്ഞാണം അകുസലാബ്യാകതേഹി വിഞ്ഞാണേഹി ദൂരേ; അകുസലാബ്യാകതാ വിഞ്ഞാണാ കുസലാ വിഞ്ഞാണാ ദൂരേ; അബ്യാകതം വിഞ്ഞാണം കുസലാകുസലേഹി ¶ വിഞ്ഞാണേഹി ദൂരേ; കുസലാകുസലാ വിഞ്ഞാണാ അബ്യാകതാ വിഞ്ഞാണാ ദൂരേ. ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം വിഞ്ഞാണം സുഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്തേഹി വിഞ്ഞാണേഹി ദൂരേ; സുഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്താ വിഞ്ഞാണാ ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ വിഞ്ഞാണാ ദൂരേ; സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം വിഞ്ഞാണം ദുക്ഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്തേഹി വിഞ്ഞാണേഹി ദൂരേ; ദുക്ഖായ ച അദുക്ഖമസുഖായ ച വേദനാഹി സമ്പയുത്താ വിഞ്ഞാണാ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ വിഞ്ഞാണാ ദൂരേ; അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം വിഞ്ഞാണം സുഖദുക്ഖാഹി വേദനാഹി സമ്പയുത്തേഹി വിഞ്ഞാണേഹി ദൂരേ; സുഖദുക്ഖാഹി വേദനാഹി സമ്പയുത്താ വിഞ്ഞാണാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ വിഞ്ഞാണാ ദൂരേ. അസമാപന്നസ്സ വിഞ്ഞാണം സമാപന്നസ്സ വിഞ്ഞാണാ ദൂരേ; സമാപന്നസ്സ വിഞ്ഞാണം അസമാപന്നസ്സ വിഞ്ഞാണാ ദൂരേ. സാസവം വിഞ്ഞാണം അനാസവാ വിഞ്ഞാണാ ദൂരേ; അനാസവം വിഞ്ഞാണം സാസവാ വിഞ്ഞാണാ ദൂരേ – ഇദം വുച്ചതി വിഞ്ഞാണം ദൂരേ.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണം സന്തികേ? അകുസലം വിഞ്ഞാണം അകുസലസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സ സന്തികേ; കുസലം ¶ വിഞ്ഞാണം കുസലസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സ സന്തികേ; അബ്യാകതം വിഞ്ഞാണം അബ്യാകതസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സ സന്തികേ. ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം വിഞ്ഞാണം ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സ സന്തികേ; സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം വിഞ്ഞാണം സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സ സന്തികേ; അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം ¶ വിഞ്ഞാണം അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സ സന്തികേ. അസമാപന്നസ്സ വിഞ്ഞാണം അസമാപന്നസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സ സന്തികേ; സമാപന്നസ്സ വിഞ്ഞാണം സമാപന്നസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സ സന്തികേ. സാസവം വിഞ്ഞാണം സാസവസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സ ¶ സന്തികേ; അനാസവം വിഞ്ഞാണം അനാസവസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സ സന്തികേ – ഇദം വുച്ചതി വിഞ്ഞാണം സന്തികേ. തം തം വാ പന വിഞ്ഞാണം ഉപാദായുപാദായ വിഞ്ഞാണം ദൂരേ സന്തികേ ദട്ഠബ്ബം.

സുത്തന്തഭാജനീയം.

൨. അഭിധമ്മഭാജനീയം

൩൨. പഞ്ചക്ഖന്ധാ ¶ – രൂപക്ഖന്ധോ, വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ, വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧. രൂപക്ഖന്ധോ

൩൩. തത്ഥ കതമോ രൂപക്ഖന്ധോ? ഏകവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ – സബ്ബം രൂപം ന ഹേതു, അഹേതുകം, ഹേതുവിപ്പയുത്തം, സപ്പച്ചയം, സങ്ഖതം, രൂപം, ലോകിയം, സാസവം, സംയോജനിയം, ഗന്ഥനിയം, ഓഘനിയം, യോഗനിയം, നീവരണിയം, പരാമട്ഠം, ഉപാദാനിയം, സംകിലേസികം, അബ്യാകതം, അനാരമ്മണം, അചേതസികം, ചിത്തവിപ്പയുത്തം, നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മം, അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികം, ന സവിതക്കസവിചാരം, ന അവിതക്കവിചാരമത്തം, അവിതക്കഅവിചാരം, ന പീതിസഹഗതം, ന സുഖസഹഗതം, ന ഉപേക്ഖാസഹഗതം, നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബം, നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകം, നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമീ, നേവസേക്ഖനാസേക്ഖം, പരിത്തം, കാമാവചരം, ന രൂപാവചരം, ന അരൂപാവചരം, പരിയാപന്നം, നോ അപരിയാപന്നം, അനിയതം, അനിയ്യാനികം, ഉപ്പന്നം, ഛഹി വിഞ്ഞാണേഹി ¶ വിഞ്ഞേയ്യം, അനിച്ചം, ജരാഭിഭൂതം. ഏവം ഏകവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ.

ദുവിധേന ¶ രൂപക്ഖന്ധോ – അത്ഥി രൂപം ഉപാദാ, അത്ഥി രൂപം നോ ഉപാദാ [നുപാദാ (സീ. ക.)]. അത്ഥി രൂപം ഉപാദിന്നം, അത്ഥി രൂപം അനുപാദിന്നം. അത്ഥി രൂപം ഉപാദിന്നുപാദാനിയം, അത്ഥി രൂപം അനുപാദിന്നുപാദാനിയം. അത്ഥി രൂപം സനിദസ്സനം, അത്ഥി രൂപം അനിദസ്സനം. അത്ഥി രൂപം സപ്പടിഘം, അത്ഥി രൂപം അപ്പടിഘം. അത്ഥി രൂപം ഇന്ദ്രിയം, അത്ഥി രൂപം ന ഇന്ദ്രിയം. അത്ഥി രൂപം മഹാഭൂതം, അത്ഥി രൂപം ന മഹാഭൂതം. അത്ഥി രൂപം വിഞ്ഞത്തി, അത്ഥി രൂപം ന വിഞ്ഞത്തി. അത്ഥി രൂപം ചിത്തസമുട്ഠാനം, അത്ഥി രൂപം ന ചിത്തസമുട്ഠാനം. അത്ഥി രൂപം ചിത്തസഹഭു, അത്ഥി രൂപം ന ചിത്തസഹഭു. അത്ഥി രൂപം ചിത്താനുപരിവത്തി, അത്ഥി രൂപം ന ¶ ചിത്താനുപരിവത്തി. അത്ഥി രൂപം അജ്ഝത്തികം, അത്ഥി രൂപം ബാഹിരം. അത്ഥി രൂപം ഓളാരികം, അത്ഥി രൂപം സുഖുമം. അത്ഥി രൂപം ദൂരേ, അത്ഥി രൂപം സന്തികേ…പേ… അത്ഥി രൂപം കബളീകാരോ ആഹാരോ, അത്ഥി രൂപം ന കബളീകാരോ ആഹാരോ. ഏവം ദുവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ.

(യഥാ ¶ രൂപകണ്ഡേ വിഭത്തം, തഥാ ഇധ വിഭജിതബ്ബം.)

തിവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ – യം തം രൂപം അജ്ഝത്തികം തം ഉപാദാ, യം തം രൂപം ബാഹിരം തം അത്ഥി ഉപാദാ, അത്ഥി നോ ഉപാദാ. യം തം രൂപം അജ്ഝത്തികം തം ഉപാദിന്നം, യം തം രൂപം ബാഹിരം തം അത്ഥി ഉപാദിന്നം, അത്ഥി അനുപാദിന്നം. യം തം രൂപം അജ്ഝത്തികം തം ഉപാദിന്നുപാദാനിയം, യം തം രൂപം ബാഹിരം തം അത്ഥി ഉപാദിന്നുപാദാനിയം, അത്ഥി അനുപാദിന്നുപാദാനിയം…പേ… യം തം രൂപം അജ്ഝത്തികം തം ന കബളീകാരോ ആഹാരോ, യം തം രൂപം ബാഹിരം തം ¶ അത്ഥി കബളീകാരോ ആഹാരോ, അത്ഥി ന കബളീകാരോ ആഹാരോ. ഏവം തിവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ.

ചതുബ്ബിധേന രൂപക്ഖന്ധോ – യം തം രൂപം ഉപാദാ തം അത്ഥി ഉപാദിന്നം, അത്ഥി അനുപാദിന്നം; യം തം രൂപം നോ ഉപാദാ തം അത്ഥി ഉപാദിന്നം, അത്ഥി അനുപാദിന്നം. യം തം രൂപം ഉപാദാ തം അത്ഥി ഉപാദിന്നുപാദാനിയം, അത്ഥി അനുപാദിന്നുപാദാനിയം; യം തം രൂപം നോ ഉപാദാ തം അത്ഥി ഉപാദിന്നുപാദാനിയം, അത്ഥി അനുപാദിന്നുപാദാനിയം. യം തം രൂപം ഉപാദാ തം അത്ഥി സപ്പടിഘം, അത്ഥി അപ്പടിഘം; യം തം രൂപം നോ ഉപാദാ തം അത്ഥി സപ്പടിഘം, അത്ഥി അപ്പടിഘം ¶ . യം തം രൂപം ഉപാദാ തം അത്ഥി ഓളാരികം, അത്ഥി സുഖുമം; യം തം രൂപം നോ ഉപാദാ തം അത്ഥി ഓളാരികം, അത്ഥി സുഖുമം. യം തം രൂപം ഉപാദാ തം അത്ഥി ദൂരേ, അത്ഥി സന്തികേ; യം തം രൂപം നോ ഉപാദാ തം അത്ഥി ദൂരേ, അത്ഥി സന്തികേ…പേ… ദിട്ഠം, സുതം, മുതം, വിഞ്ഞാതം രൂപം. ഏവം ചതുബ്ബിധേന രൂപക്ഖന്ധോ.

പഞ്ചവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ – പഥവീധാതു, ആപോധാതു, തേജോധാതു, വായോധാതു, യഞ്ച രൂപം ഉപാദാ. ഏവം പഞ്ചവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ.

ഛബ്ബിധേന രൂപക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, സോതവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, ഘാനവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, കായവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, മനോവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം. ഏവം ഛബ്ബിധേന രൂപക്ഖന്ധോ.

സത്തവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, സോതവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, ഘാനവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, കായവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, മനോധാതുവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, മനോവിഞ്ഞാണധാതുവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം. ഏവം സത്തവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ ¶ .

അട്ഠവിധേന ¶ ¶ രൂപക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, സോതവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, ഘാനവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, കായവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം അത്ഥി സുഖസമ്ഫസ്സം, അത്ഥി ദുക്ഖസമ്ഫസ്സം, മനോധാതുവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം, മനോവിഞ്ഞാണധാതുവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം. ഏവം അട്ഠവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ.

നവവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുന്ദ്രിയം, സോതിന്ദ്രിയം, ഘാനിന്ദ്രിയം, ജിവ്ഹിന്ദ്രിയം, കായിന്ദ്രിയം, ഇത്ഥിന്ദ്രിയം, പുരിസിന്ദ്രിയം, ജീവിതിന്ദ്രിയം, യഞ്ച രൂപം ന ഇന്ദ്രിയം. ഏവം നവവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ.

ദസവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുന്ദ്രിയം, സോതിന്ദ്രിയം, ഘാനിന്ദ്രിയം, ജിവ്ഹിന്ദ്രിയം, കായിന്ദ്രിയം, ഇത്ഥിന്ദ്രിയം, പുരിസിന്ദ്രിയം, ജീവിതിന്ദ്രിയം, ന ഇന്ദ്രിയം രൂപം അത്ഥി സപ്പടിഘം, അത്ഥി അപ്പടിഘം. ഏവം ദസവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ.

ഏകാദസവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ – ചക്ഖായതനം, സോതായതനം, ഘാനായതനം, ജിവ്ഹായതനം, കായായതനം, രൂപായതനം, സദ്ദായതനം, ഗന്ധായതനം, രസായതനം, ഫോട്ഠബ്ബായതനം, യഞ്ച രൂപം അനിദസ്സനഅപ്പടിഘം ധമ്മായതനപരിയാപന്നം. ഏവം ഏകാദസവിധേന രൂപക്ഖന്ധോ.

അയം വുച്ചതി രൂപക്ഖന്ധോ.

൨. വേദനാക്ഖന്ധോ

൩൪. തത്ഥ ¶ കതമോ വേദനാക്ഖന്ധോ? ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ.

ചതുബ്ബിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ ¶ – അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ.

പഞ്ചവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖിന്ദ്രിയം, അത്ഥി ദുക്ഖിന്ദ്രിയം, അത്ഥി സോമനസ്സിന്ദ്രിയം, അത്ഥി ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം, അത്ഥി ഉപേക്ഖിന്ദ്രിയം. ഏവം പഞ്ചവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

ഛബ്ബിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, കായസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, മനോസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ. ഏവം ഛബ്ബിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

സത്തവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, കായസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, മനോധാതുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, മനോവിഞ്ഞാണധാതുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ. ഏവം സത്തവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

അട്ഠവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, കായസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ അത്ഥി സുഖാ, അത്ഥി ദുക്ഖാ, മനോധാതുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, മനോവിഞ്ഞാണധാതുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ. ഏവം അട്ഠവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

നവവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, കായസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, മനോധാതുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, മനോവിഞ്ഞാണധാതുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ അത്ഥി കുസലാ, അത്ഥി അകുസലാ, അത്ഥി അബ്യാകതാ. ഏവം നവവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, കായസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ അത്ഥി സുഖാ, അത്ഥി ദുക്ഖാ, മനോധാതുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, മനോവിഞ്ഞാണധാതുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ അത്ഥി കുസലാ, അത്ഥി അകുസലാ, അത്ഥി അബ്യാകതാ. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൩൫. ഏകവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി വിപാകോ, അത്ഥി വിപാകധമ്മധമ്മോ, അത്ഥി നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മോ. അത്ഥി ഉപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയോ. അത്ഥി സംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികോ. അത്ഥി സവിതക്കസവിചാരോ, അത്ഥി അവിതക്കവിചാരമത്തോ, അത്ഥി ¶ അവിതക്കഅവിചാരോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ. അത്ഥി ആചയഗാമീ, അത്ഥി അപചയഗാമീ, അത്ഥി നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമീ. അത്ഥി സേക്ഖോ, അത്ഥി അസേക്ഖോ, അത്ഥി നേവസേക്ഖനാസേക്ഖോ. അത്ഥി പരിത്തോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതോ, അത്ഥി അപ്പമാണോ. അത്ഥി ¶ പരിത്താരമ്മണോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി അപ്പമാണാരമ്മണോ. അത്ഥി ഹീനോ, അത്ഥി മജ്ഝിമോ, അത്ഥി പണീതോ. അത്ഥി മിച്ഛത്തനിയതോ, അത്ഥി സമ്മത്തനിയതോ, അത്ഥി അനിയതോ. അത്ഥി മഗ്ഗാരമ്മണോ, അത്ഥി മഗ്ഗഹേതുകോ, അത്ഥി മഗ്ഗാധിപതി. അത്ഥി ഉപ്പന്നോ, അത്ഥി അനുപ്പന്നോ, അത്ഥി ഉപ്പാദീ. അത്ഥി അതീതോ, അത്ഥി അനാഗതോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നോ. അത്ഥി അതീതാരമ്മണോ, അത്ഥി അനാഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണോ. അത്ഥി അജ്ഝത്തോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധോ. അത്ഥി ¶ അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൩൬. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതുസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഹേതുവിപ്പയുത്തോ…പേ… അത്ഥി ന ഹേതുസഹേതുകോ, അത്ഥി ന ഹേതുഅഹേതുകോ. അത്ഥി ലോകിയോ, അത്ഥി ലോകുത്തരോ. അത്ഥി കേനചി വിഞ്ഞേയ്യോ, അത്ഥി കേനചി ന വിഞ്ഞേയ്യോ. അത്ഥി ¶ സാസവോ, അത്ഥി അനാസവോ. അത്ഥി ആസവസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തസാസവോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവോ. അത്ഥി സംയോജനിയോ, അത്ഥി അസംയോജനിയോ. അത്ഥി സംയോജനസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയോ, അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയോ. അത്ഥി ഗന്ഥനിയോ, അത്ഥി അഗന്ഥനിയോ. അത്ഥി ഗന്ഥസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തോ ¶ . അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയോ, അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയോ. അത്ഥി ഓഘനിയോ, അത്ഥി അനോഘനിയോ. അത്ഥി ഓഘസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തഓഘനിയോ, അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തഅനോഘനിയോ. അത്ഥി യോഗനിയോ, അത്ഥി അയോഗനിയോ. അത്ഥി യോഗസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ¶ യോഗവിപ്പയുത്തയോഗനിയോ, അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തഅയോഗനിയോ. അത്ഥി നീവരണിയോ, അത്ഥി അനീവരണിയോ. അത്ഥി നീവരണസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി നീവരണവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയോ, അത്ഥി നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയോ. അത്ഥി പരാമട്ഠോ, അത്ഥി അപരാമട്ഠോ. അത്ഥി പരാമാസസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി പരാമാസവിപ്പയുത്തോ ¶ . അത്ഥി പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠോ, അത്ഥി പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠോ. അത്ഥി ഉപാദിന്നോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നോ. അത്ഥി ഉപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദാനിയോ. അത്ഥി ഉപാദാനസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഉപാദാനവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയോ, അത്ഥി ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയോ. അത്ഥി സംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലേസികോ. അത്ഥി സംകിലിട്ഠോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠോ. അത്ഥി കിലേസസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി കിലേസവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികോ, അത്ഥി കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസികോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ. അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ. അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ. അത്ഥി സവിതക്കോ, അത്ഥി അവിതക്കോ. അത്ഥി സവിചാരോ, അത്ഥി അവിചാരോ. അത്ഥി ¶ സപ്പീതികോ, അത്ഥി അപ്പീതികോ. അത്ഥി പീതിസഹഗതോ, അത്ഥി ന പീതിസഹഗതോ. അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി ന കാമാവചരോ. അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി ന രൂപാവചരോ. അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി ന അരൂപാവചരോ. അത്ഥി പരിയാപന്നോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ. അത്ഥി നിയ്യാനികോ, അത്ഥി അനിയ്യാനികോ. അത്ഥി നിയതോ, അത്ഥി അനിയതോ. അത്ഥി സഉത്തരോ, അത്ഥി അനുത്തരോ. അത്ഥി സരണോ, അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൩൭. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സരണോ, അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി വിപാകോ, അത്ഥി വിപാകധമ്മധമ്മോ, അത്ഥി നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മോ. അത്ഥി ഉപാദിന്നുപാദാനിയോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ ¶ , അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

ദുകമൂലകം.

൩൮. ഏകവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൩൯. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതുസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഹേതുവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൪൦. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ന ഹേതുസഹേതുകോ, അത്ഥി ന ഹേതുഅഹേതുകോ. അത്ഥി ലോകിയോ, അത്ഥി ലോകുത്തരോ. അത്ഥി കേനചി വിഞ്ഞേയ്യോ, അത്ഥി കേനചി ന വിഞ്ഞേയ്യോ. അത്ഥി സാസവോ, അത്ഥി അനാസവോ. അത്ഥി ആസവസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തസാസവോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവോ…പേ… അത്ഥി സരണോ, അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൪൧. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി വിപാകോ, അത്ഥി വിപാകധമ്മധമ്മോ, അത്ഥി നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മോ. ¶ അത്ഥി ഉപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നുപാദാനിയോ ¶ , അത്ഥി അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയോ. അത്ഥി സംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികോ. അത്ഥി സവിതക്കസവിചാരോ, അത്ഥി അവിതക്കവിചാരമത്തോ, അത്ഥി അവിതക്കഅവിചാരോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ. അത്ഥി ആചയഗാമീ, അത്ഥി അപചയഗാമീ, അത്ഥി നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമീ. അത്ഥി സേക്ഖോ, അത്ഥി അസേക്ഖോ, അത്ഥി നേവസേക്ഖനാസേക്ഖോ. അത്ഥി പരിത്തോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതോ, അത്ഥി അപ്പമാണോ. അത്ഥി പരിത്താരമ്മണോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി അപ്പമാണാരമ്മണോ. അത്ഥി ഹീനോ, അത്ഥി മജ്ഝിമോ, അത്ഥി പണീതോ. അത്ഥി മിച്ഛത്തനിയതോ, അത്ഥി സമ്മത്തനിയതോ, അത്ഥി അനിയതോ. അത്ഥി മഗ്ഗാരമ്മണോ, അത്ഥി മഗ്ഗഹേതുകോ, അത്ഥി മഗ്ഗാധിപതി. അത്ഥി ഉപ്പന്നോ, അത്ഥി അനുപ്പന്നോ, അത്ഥി ഉപ്പാദീ. അത്ഥി അതീതോ, അത്ഥി അനാഗതോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നോ. അത്ഥി അതീതാരമ്മണോ, അത്ഥി അനാഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണോ. അത്ഥി അജ്ഝത്തോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധോ. അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൪൨. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതുസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഹേതുവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ന ഹേതുസഹേതുകോ, അത്ഥി ന ഹേതുഅഹേതുകോ. അത്ഥി ലോകിയോ, അത്ഥി ലോകുത്തരോ. അത്ഥി കേനചി വിഞ്ഞേയ്യോ ¶ , അത്ഥി കേനചി ന വിഞ്ഞേയ്യോ. അത്ഥി സാസവോ, അത്ഥി അനാസവോ. അത്ഥി ആസവസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തസാസവോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവോ. അത്ഥി സംയോജനിയോ, അത്ഥി അസംയോജനിയോ…പേ… അത്ഥി സരണോ ¶ , അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

തികമൂലകം.

൪൩. ഏകവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൪൪. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതുസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഹേതുവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി വിപാകോ, അത്ഥി വിപാകധമ്മധമ്മോ, അത്ഥി നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൪൫. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ന ഹേതുസഹേതുകോ, അത്ഥി ന ഹേതുഅഹേതുകോ.

തിവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഉപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൪൬. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ലോകിയോ, അത്ഥി ലോകുത്തരോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൪൭. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കേനചി വിഞ്ഞേയ്യോ ¶ , അത്ഥി കേനചി ന വിഞ്ഞേയ്യോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സവിതക്കസവിചാരോ, അത്ഥി അവിതക്കവിചാരമത്തോ, അത്ഥി അവിതക്കഅവിചാരോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൪൮. ഏകവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സാസവോ, അത്ഥി അനാസവോ.

തിവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൪൯. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ആസവസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൫൦. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തസാസവോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ആചയഗാമീ, അത്ഥി അപചയഗാമീ, അത്ഥി നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമീ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൫൧. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംയോജനിയോ, അത്ഥി അസംയോജനിയോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സേക്ഖോ, അത്ഥി അസേക്ഖോ, അത്ഥി നേവസേക്ഖനാസേക്ഖോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൫൨. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംയോജനസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തോ ¶ .

തിവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി പരിത്തോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതോ, അത്ഥി അപ്പമാണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൫൩. ഏകവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയോ, അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി പരിത്താരമ്മണോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി അപ്പമാണാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൫൪. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഗന്ഥനിയോ, അത്ഥി അഗന്ഥനിയോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹീനോ, അത്ഥി മജ്ഝിമോ, അത്ഥി പണീതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൫൫. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഗന്ഥസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി മിച്ഛത്തനിയതോ, അത്ഥി സമ്മത്തനിയതോ, അത്ഥി അനിയതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൫൬. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയോ, അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയോ.

തിവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി മഗ്ഗാരമ്മണോ, അത്ഥി മഗ്ഗഹേതുകോ, അത്ഥി മഗ്ഗാധിപതി…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൫൭. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഓഘനിയോ, അത്ഥി അനോഘനിയോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഉപ്പന്നോ, അത്ഥി അനുപ്പന്നോ, അത്ഥി ഉപ്പാദീ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൫൮. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ ¶ – അത്ഥി ഓഘസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അതീതോ, അത്ഥി അനാഗതോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൫൯. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തഓഘനിയോ, അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തഅനോഘനിയോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അതീതാരമ്മണോ, അത്ഥി അനാഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൬൦. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി യോഗനിയോ, അത്ഥി അയോഗനിയോ.

തിവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അജ്ഝത്തോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

൬൧. ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി യോഗസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

ഉഭതോവഡ്ഢകം.

സത്തവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ. ഏവം സത്തവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

അപരോപി സത്തവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി വിപാകോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ ¶ , അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ. ഏവം സത്തവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

ചതുവീസതിവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ; ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, കായസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, മനോസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ. ഏവം ചതുവീസതിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

അപരോപി ചതുവീസതിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ അത്ഥി വിപാകോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ ¶ അത്ഥി വിപാകോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ. ഏവം ചതുവീസതിവിധേന ¶ വേദനാക്ഖന്ധോ.

തിംസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ; ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, കായസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, മനോസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ. ഏവം തിംസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

ബഹുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ ¶ , അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ; ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, കായസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, മനോസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ. ഏവം ബഹുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

അപരോപി ബഹുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ അത്ഥി വിപാകോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ ¶ , അത്ഥി അപരിയാപന്നോ; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാക്ഖന്ധോ അത്ഥി വിപാകോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ ¶ , അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ ¶ , അത്ഥി അപരിയാപന്നോ; ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, കായസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, മനോസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ. ഏവം ബഹുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ.

അയം വുച്ചതി വേദനാക്ഖന്ധോ.

൩. സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ

൬൨. തത്ഥ കതമോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ? ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ.

ചതുബ്ബിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ.

പഞ്ചവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി സോമനസ്സിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദോമനസ്സിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഉപേക്ഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തോ. ഏവം പഞ്ചവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

ഛബ്ബിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, കായസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, മനോസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ. ഏവം ഛബ്ബിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

സത്തവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ ¶ സഞ്ഞാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, കായസമ്ഫസ്സജാ ¶ സഞ്ഞാ, മനോധാതുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, മനോവിഞ്ഞാണധാതുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ. ഏവം സത്തവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

അട്ഠവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ അത്ഥി സുഖസഹഗതാ, അത്ഥി ദുക്ഖസഹഗതാ, മനോധാതുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, മനോവിഞ്ഞാണധാതുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ. ഏവം അട്ഠവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

നവവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, മനോധാതുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, മനോവിഞ്ഞാണധാതുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ അത്ഥി കുസലാ, അത്ഥി അകുസലാ, അത്ഥി അബ്യാകതാ. ഏവം നവവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ അത്ഥി സുഖസഹഗതാ, അത്ഥി ദുക്ഖസഹഗതാ, മനോധാതുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, മനോവിഞ്ഞാണധാതുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ അത്ഥി കുസലാ, അത്ഥി അകുസലാ, അത്ഥി അബ്യാകതാ. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൬൩. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൬൪. ഏകവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി വിപാകോ, അത്ഥി വിപാകധമ്മധമ്മോ, അത്ഥി നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മോ. അത്ഥി ഉപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയോ. അത്ഥി സംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി ¶ അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികോ. അത്ഥി സവിതക്കസവിചാരോ, അത്ഥി അവിതക്കവിചാരമത്തോ, അത്ഥി അവിതക്കഅവിചാരോ. അത്ഥി പീതിസഹഗതോ, അത്ഥി സുഖസഹഗതോ, അത്ഥി ഉപേക്ഖാസഹഗതോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ. അത്ഥി ആചയഗാമീ, അത്ഥി അപചയഗാമീ, അത്ഥി നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമീ. അത്ഥി സേക്ഖോ, അത്ഥി അസേക്ഖോ, അത്ഥി നേവസേക്ഖനാസേക്ഖോ. അത്ഥി പരിത്തോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതോ, അത്ഥി അപ്പമാണോ. അത്ഥി പരിത്താരമ്മണോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി അപ്പമാണാരമ്മണോ. അത്ഥി ഹീനോ, അത്ഥി മജ്ഝിമോ, അത്ഥി പണീതോ. അത്ഥി മിച്ഛത്തനിയതോ, അത്ഥി സമ്മത്തനിയതോ, അത്ഥി അനിയതോ. അത്ഥി മഗ്ഗാരമ്മണോ, അത്ഥി മഗ്ഗഹേതുകോ, അത്ഥി മഗ്ഗാധിപതി. അത്ഥി ഉപ്പന്നോ, അത്ഥി അനുപ്പന്നോ, അത്ഥി ഉപ്പാദീ. അത്ഥി അതീതോ, അത്ഥി അനാഗതോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നോ. അത്ഥി അതീതാരമ്മണോ, അത്ഥി അനാഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണോ. അത്ഥി അജ്ഝത്തോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധോ. അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ… ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൬൫. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതുസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഹേതുവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ന ഹേതുസഹേതുകോ, അത്ഥി ന ഹേതുഅഹേതുകോ. അത്ഥി ലോകിയോ, അത്ഥി ലോകുത്തരോ ¶ . അത്ഥി കേനചി വിഞ്ഞേയ്യോ, അത്ഥി കേനചി ന വിഞ്ഞേയ്യോ. അത്ഥി സാസവോ, അത്ഥി അനാസവോ. അത്ഥി ആസവസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ¶ ആസവവിപ്പയുത്തസാസവോ ¶ , അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവോ. അത്ഥി സംയോജനിയോ, അത്ഥി അസംയോജനിയോ. അത്ഥി സംയോജനസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയോ, അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയോ. അത്ഥി ഗന്ഥനിയോ, അത്ഥി അഗന്ഥനിയോ. അത്ഥി ഗന്ഥസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയോ, അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയോ. അത്ഥി ഓഘനിയോ ¶ , അത്ഥി അനോഘനിയോ. അത്ഥി ഓഘസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തഓഘനിയോ, അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തഅനോഘനിയോ. അത്ഥി യോഗനിയോ, അത്ഥി അയോഗനിയോ. അത്ഥി യോഗസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തയോഗനിയോ, അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തഅയോഗനിയോ. അത്ഥി നീവരണിയോ, അത്ഥി അനീവരണിയോ. അത്ഥി നീവരണസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി നീവരണവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയോ, അത്ഥി നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയോ. അത്ഥി പരാമട്ഠോ, അത്ഥി അപരാമട്ഠോ. അത്ഥി പരാമാസസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി പരാമാസവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠോ, അത്ഥി പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠോ. അത്ഥി ഉപാദിന്നോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നോ. അത്ഥി ഉപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദാനിയോ. അത്ഥി ഉപാദാനസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഉപാദാനവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയോ, അത്ഥി ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയോ. അത്ഥി സംകിലേസികോ ¶ , അത്ഥി അസംകിലേസികോ. അത്ഥി സംകിലിട്ഠോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠോ. അത്ഥി കിലേസസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി കിലേസവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികോ, അത്ഥി കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസികോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ. അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ. അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ. അത്ഥി സവിതക്കോ, അത്ഥി അവിതക്കോ. അത്ഥി സവിചാരോ, അത്ഥി അവിചാരോ. അത്ഥി സപ്പീതികോ, അത്ഥി അപ്പീതികോ. അത്ഥി പീതിസഹഗതോ, അത്ഥി ന പീതിസഹഗതോ. അത്ഥി സുഖസഹഗതോ, അത്ഥി ന സുഖസഹഗതോ. അത്ഥി ഉപേക്ഖാസഹഗതോ, അത്ഥി ന ഉപേക്ഖാസഹഗതോ. അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി ന കാമാവചരോ. അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി ന രൂപാവചരോ. അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി ന അരൂപാവചരോ. അത്ഥി പരിയാപന്നോ ¶ , അത്ഥി അപരിയാപന്നോ. അത്ഥി ¶ നിയ്യാനികോ, അത്ഥി അനിയ്യാനികോ. അത്ഥി നിയതോ, അത്ഥി അനിയതോ. അത്ഥി സഉത്തരോ, അത്ഥി അനുത്തരോ. അത്ഥി സരണോ, അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൬൬. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സരണോ, അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ. അത്ഥി വിപാകോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ ¶ , അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

(യഥാ കുസലത്തികേ വിത്ഥാരോ, ഏവം സബ്ബേപി തികാ വിത്ഥാരേതബ്ബാ.)

ദുകമൂലകം.

൬൭. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൬൮. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതുസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഹേതുവിപ്പയുത്തോ…പേ… അത്ഥി സരണോ, അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൬൯. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ ¶ . അത്ഥി വിപാകോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൭൦. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതുസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഹേതുവിപ്പയുത്തോ…പേ… അത്ഥി സരണോ, അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

തികമൂലകം.

൭൧. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൭൨. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതുസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഹേതുവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൭൩. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ന ഹേതു സഹേതുകോ, അത്ഥി ന ഹേതു അഹേതുകോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി വിപാകോ, അത്ഥി വിപാകധമ്മധമ്മോ, അത്ഥി നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൭൪. ഏകവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ലോകിയോ, അത്ഥി ലോകുത്തരോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഉപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൭൫. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കേനചി വിഞ്ഞേയ്യോ, അത്ഥി കേനചി ന വിഞ്ഞേയ്യോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ ¶ – അത്ഥി സംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൭൬. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സാസവോ, അത്ഥി അനാസവോ.

തിവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സവിതക്കസവിചാരോ, അത്ഥി അവിതക്കവിചാരമത്തോ, അത്ഥി അവിതക്കഅവിചാരോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൭൭. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ആസവസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി പീതിസഹഗതോ, അത്ഥി സുഖസഹഗതോ, അത്ഥി ഉപേക്ഖാസഹഗതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൭൮. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തസാസവോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൭൯. ഏകവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംയോജനിയോ, അത്ഥി അസംയോജനിയോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൮൦. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംയോജനസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തോ ¶ .

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ആചയഗാമീ, അത്ഥി അപചയഗാമീ, അത്ഥി നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമീ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൮൧. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയോ, അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയോ.

തിവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സേക്ഖോ, അത്ഥി അസേക്ഖോ, അത്ഥി നേവസേക്ഖനാസേക്ഖോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൮൨. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഗന്ഥനിയോ, അത്ഥി അഗന്ഥനിയോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി പരിത്തോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതോ, അത്ഥി അപ്പമാണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൮൩. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഗന്ഥസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി പരിത്താരമ്മണോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി അപ്പമാണാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൮൪. ഏകവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയോ, അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹീനോ, അത്ഥി മജ്ഝിമോ, അത്ഥി പണീതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൮൫. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഓഘനിയോ, അത്ഥി അനോഘനിയോ.

തിവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി മിച്ഛത്തനിയതോ, അത്ഥി സമ്മത്തനിയതോ, അത്ഥി ¶ അനിയതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൮൬. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഓഘസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി മഗ്ഗാരമ്മണോ, അത്ഥി മഗ്ഗഹേതുകോ, അത്ഥി മഗ്ഗാധിപതി…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൮൭. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തഓഘനിയോ, അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തഅനോഘനിയോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഉപ്പന്നോ, അത്ഥി അനുപ്പന്നോ, അത്ഥി ഉപ്പാദീ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൮൮. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി യോഗനിയോ, അത്ഥി അയോഗനിയോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അതീതോ, അത്ഥി അനാഗതോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൮൯. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി യോഗസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന ¶ ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അതീതാരമ്മണോ, അത്ഥി അനാഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൯൦. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തയോഗനിയോ, അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തഅയോഗനിയോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അജ്ഝത്തോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൯൧. ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി നീവരണിയോ, അത്ഥി ¶ അനീവരണിയോ.

തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

ഉഭതോവഡ്ഢകം.

സത്തവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ. ഏവം സത്തവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

അപരോപി സത്തവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ. ഏവം സത്തവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

ചതുവീസതിവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി ¶ അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ; ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, കായസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, മനോസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ. ഏവം ചതുവീസതിവിധേന ¶ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

അപരോപി ചതുവീസതിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ. സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ; ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ. ഏവം ചതുവീസതിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

തിംസതിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ, സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ ¶ …പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ. ഏവം തിംസതിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

ബഹുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ, സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ ¶ …പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ, അത്ഥി കാമാവചരോ ¶ , അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ. ഏവം ബഹുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

അപരോപി ¶ ബഹുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ, സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, കായസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ, മനോസമ്ഫസ്സജാ സഞ്ഞാ. ഏവം ബഹുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

അയം വുച്ചതി സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ.

൪. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ

൯൨. തത്ഥ ¶ കതമോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ? ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതു, അത്ഥി ന ഹേതു.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ ¶ , അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ.

ചതുബ്ബിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ.

പഞ്ചവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി സോമനസ്സിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദോമനസ്സിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഉപേക്ഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തോ. ഏവം പഞ്ചവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

ഛബ്ബിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, കായസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, മനോസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ. ഏവം ഛബ്ബിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

സത്തവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, കായസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, മനോധാതുസമ്ഫസ്സജാ ¶ ചേതനാ, മനോവിഞ്ഞാണധാതുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ. ഏവം സത്തവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

അട്ഠവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ അത്ഥി സുഖസഹഗതാ, അത്ഥി ദുക്ഖസഹഗതാ, മനോധാതുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, മനോവിഞ്ഞാണധാതുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ ¶ . ഏവം അട്ഠവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

നവവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ…പേ… മനോധാതുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, മനോവിഞ്ഞാണധാതുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ അത്ഥി കുസലാ, അത്ഥി അകുസലാ, അത്ഥി അബ്യാകതാ. ഏവം നവവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ അത്ഥി സുഖസഹഗതാ, അത്ഥി ദുക്ഖസഹഗതാ, മനോധാതുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, മനോവിഞ്ഞാണധാതുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ അത്ഥി കുസലാ, അത്ഥി ¶ അകുസലാ, അത്ഥി അബ്യാകതാ. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൯൩. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതു, അത്ഥി ന ഹേതു.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ. അത്ഥി വിപാകോ, അത്ഥി വിപാകധമ്മധമ്മോ, അത്ഥി നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മോ. അത്ഥി ഉപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയോ. അത്ഥി സംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികോ. അത്ഥി സവിതക്കസവിചാരോ, അത്ഥി അവിതക്കവിചാരമത്തോ, അത്ഥി അവിതക്കഅവിചാരോ. അത്ഥി പീതിസഹഗതോ, അത്ഥി സുഖസഹഗതോ, അത്ഥി ഉപേക്ഖാസഹഗതോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ. അത്ഥി ദസ്സനേന ¶ പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ. അത്ഥി ആചയഗാമീ, അത്ഥി അപചയഗാമീ, അത്ഥി നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമീ. അത്ഥി സേക്ഖോ, അത്ഥി അസേക്ഖോ, അത്ഥി നേവസേക്ഖനാസേക്ഖോ. അത്ഥി പരിത്തോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതോ, അത്ഥി അപ്പമാണോ. അത്ഥി പരിത്താരമ്മണോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി അപ്പമാണാരമ്മണോ. അത്ഥി ഹീനോ, അത്ഥി മജ്ഝിമോ, അത്ഥി പണീതോ. അത്ഥി മിച്ഛത്തനിയതോ, അത്ഥി സമ്മത്തനിയതോ, അത്ഥി അനിയതോ. അത്ഥി മഗ്ഗാരമ്മണോ, അത്ഥി മഗ്ഗഹേതുകോ, അത്ഥി മഗ്ഗാധിപതി. അത്ഥി ഉപ്പന്നോ, അത്ഥി അനുപ്പന്നോ, അത്ഥി ¶ ഉപ്പാദീ. അത്ഥി അതീതോ, അത്ഥി അനാഗതോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നോ. അത്ഥി അതീതാരമ്മണോ, അത്ഥി അനാഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണോ. അത്ഥി അജ്ഝത്തോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധോ ¶ . അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൯൪. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ. അത്ഥി ¶ ഹേതുസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഹേതുവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ഹേതു ചേവ സഹേതുകോ ച, അത്ഥി സഹേതുകോ ചേവ ന ച ഹേതു. അത്ഥി ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്തോ ച, അത്ഥി ഹേതുസമ്പയുത്തോ ചേവ ന ച ഹേതു. അത്ഥി ന ഹേതു സഹേതുകോ, അത്ഥി ന ഹേതു അഹേതുകോ. അത്ഥി ലോകിയോ, അത്ഥി ലോകുത്തരോ. അത്ഥി കേനചി വിഞ്ഞേയ്യോ, അത്ഥി കേനചി ന വിഞ്ഞേയ്യോ. അത്ഥി ആസവോ, അത്ഥി നോ ആസവോ. അത്ഥി സാസവോ, അത്ഥി അനാസവോ. അത്ഥി ആസവസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ആസവോ ചേവ സാസവോ ച, അത്ഥി സാസവോ ചേവ നോ ച ആസവോ. അത്ഥി ആസവോ ചേവ ആസവസമ്പയുത്തോ ച, അത്ഥി ആസവസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച ആസവോ. അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തസാസവോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവോ. അത്ഥി സംയോജനം, അത്ഥി നോ സംയോജനം. അത്ഥി സംയോജനിയോ, അത്ഥി അസംയോജനിയോ. അത്ഥി സംയോജനസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനിയോ ച, അത്ഥി സംയോജനിയോ ചേവ നോ ച സംയോജനം. അത്ഥി സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്തോ ച, അത്ഥി സംയോജനസമ്പയുത്തോ ¶ ¶ ചേവ നോ ച സംയോജനം. അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയോ, അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയോ.

അത്ഥി ഗന്ഥോ, അത്ഥി നോ ഗന്ഥോ. അത്ഥി ഗന്ഥനിയോ, അത്ഥി അഗന്ഥനിയോ. അത്ഥി ഗന്ഥസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥനിയോ ച, അത്ഥി ഗന്ഥനിയോ ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ. അത്ഥി ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്തോ ച, അത്ഥി ഗന്ഥസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ. അത്ഥി ¶ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയോ, അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയോ. അത്ഥി ഓഘോ, അത്ഥി നോ ഓഘോ. അത്ഥി ഓഘനിയോ, അത്ഥി അനോഘനിയോ. അത്ഥി ഓഘസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ഓഘോ ചേവ ഓഘനിയോ ച, അത്ഥി ഓഘനിയോ ചേവ നോ ച ഓഘോ. അത്ഥി ഓഘോ ചേവ ഓഘസമ്പയുത്തോ ച, അത്ഥി ഓഘസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച ഓഘോ. അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തഓഘനിയോ, അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തഅനോഘനിയോ. അത്ഥി യോഗോ, അത്ഥി നോ യോഗോ. അത്ഥി യോഗനിയോ, അത്ഥി അയോഗനിയോ. അത്ഥി യോഗസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി യോഗോ ചേവ യോഗനിയോ ച, അത്ഥി ¶ യോഗനിയോ ചേവ നോ ച യോഗോ. അത്ഥി യോഗോ ചേവ യോഗസമ്പയുത്തോ ച, അത്ഥി യോഗസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച യോഗോ. അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തയോഗനിയോ, അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തഅയോഗനിയോ. അത്ഥി നീവരണം, അത്ഥി നോ നീവരണം. അത്ഥി നീവരണിയോ, അത്ഥി അനീവരണിയോ. അത്ഥി നീവരണസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി നീവരണവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി നീവരണഞ്ചേവ നീവരണിയോ ച, അത്ഥി നീവരണിയോ ചേവ നോ ച നീവരണം. അത്ഥി നീവരണഞ്ചേവ നീവരണസമ്പയുത്തോ ച, അത്ഥി നീവരണസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച നീവരണം. അത്ഥി നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയോ, അത്ഥി ¶ നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയോ.

അത്ഥി പരാമാസോ, അത്ഥി നോ പരാമാസോ. അത്ഥി പരാമട്ഠോ, അത്ഥി അപരാമട്ഠോ. അത്ഥി പരാമാസസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി പരാമാസവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി പരാമാസോ ചേവ പരാമട്ഠോ ച, അത്ഥി പരാമട്ഠോ ചേവ നോ ച പരാമാസോ. അത്ഥി ¶ പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠോ, അത്ഥി പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠോ. അത്ഥി ഉപാദിന്നോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നോ. അത്ഥി ഉപാദാനം, അത്ഥി നോ ഉപാദാനം. അത്ഥി ഉപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദാനിയോ. അത്ഥി ഉപാദാനസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഉപാദാനവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനിയോ ച, അത്ഥി ഉപാദാനിയോ ചേവ നോ ച ഉപാദാനം. അത്ഥി ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്തോ ച ¶ , അത്ഥി ഉപാദാനസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച ഉപാദാനം. അത്ഥി ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയോ, അത്ഥി ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയോ.

അത്ഥി കിലേസോ, അത്ഥി നോ കിലേസോ. അത്ഥി സംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലേസികോ. അത്ഥി സംകിലിട്ഠോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠോ. അത്ഥി കിലേസസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി കിലേസവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി കിലേസോ ചേവ സംകിലേസികോ ച, അത്ഥി സംകിലേസികോ ചേവ നോ ച കിലേസോ. അത്ഥി കിലേസോ ചേവ സംകിലിട്ഠോ ച, അത്ഥി സംകിലിട്ഠോ ചേവ നോ ച കിലേസോ. അത്ഥി കിലേസോ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്തോ ച, അത്ഥി കിലേസസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച കിലേസോ. അത്ഥി കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികോ, അത്ഥി കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസികോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ. അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ. അത്ഥി ഭാവനായ ¶ പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ.

അത്ഥി സവിതക്കോ, അത്ഥി അവിതക്കോ. അത്ഥി സവിചാരോ, അത്ഥി അവിചാരോ. അത്ഥി സപ്പീതികോ ¶ , അത്ഥി അപ്പീതികോ. അത്ഥി ¶ പീതിസഹഗതോ, അത്ഥി ന പീതിസഹഗതോ. അത്ഥി സുഖസഹഗതോ, അത്ഥി ന സുഖസഹഗതോ. അത്ഥി ഉപേക്ഖാസഹഗതോ, അത്ഥി ന ഉപേക്ഖാസഹഗതോ. അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി ന കാമാവചരോ. അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി ന രൂപാവചരോ. അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി ന അരൂപാവചരോ. അത്ഥി പരിയാപന്നോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ. അത്ഥി നിയ്യാനികോ, അത്ഥി അനിയ്യാനികോ. അത്ഥി നിയതോ, അത്ഥി അനിയതോ. അത്ഥി സഉത്തരോ, അത്ഥി അനുത്തരോ. അത്ഥി സരണോ, അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൯൫. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സരണോ, അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

ദുകമൂലകം.

൯൬. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതു, അത്ഥി ന ഹേതു.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ ¶ .

൯൭. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സരണോ, അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൯൮. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതു, അത്ഥി ന ഹേതു.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൯൯. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സരണോ, അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

തികമൂലകം.

൧൦൦. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതു, അത്ഥി ന ഹേതു.

തിവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൦൧. ഏകവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ ¶ – അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൦൨. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതുസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഹേതുവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി വിപാകോ, അത്ഥി വിപാകധമ്മധമ്മോ, അത്ഥി നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൦൩. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതു ചേവ സഹേതുകോ ച, അത്ഥി സഹേതുകോ ചേവ ന ച ഹേതു.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഉപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൦൪. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്തോ ച, അത്ഥി ഹേതുസമ്പയുത്തോ ചേവ ന ച ഹേതു.

തിവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൦൫. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ന ഹേതു സഹേതുകോ, അത്ഥി ന ഹേതു അഹേതുകോ.

തിവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സവിതക്കസവിചാരോ, അത്ഥി അവിതക്കവിചാരമത്തോ, അത്ഥി അവിതക്കഅവിചാരോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൦൬. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ലോകിയോ, അത്ഥി ലോകുത്തരോ.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി പീതിസഹഗതോ, അത്ഥി സുഖസഹഗതോ, അത്ഥി ഉപേക്ഖാസഹഗതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൦൭. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കേനചി വിഞ്ഞേയ്യോ, അത്ഥി കേനചി ന വിഞ്ഞേയ്യോ.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൦൮. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ആസവോ, അത്ഥി നോ ആസവോ.

തിവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൦൯. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സാസവോ, അത്ഥി അനാസവോ.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ആചയഗാമീ, അത്ഥി അപചയഗാമീ, അത്ഥി നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമീ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൧൦. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ആസവസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സേക്ഖോ, അത്ഥി അസേക്ഖോ, അത്ഥി നേവസേക്ഖനാസേക്ഖോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൧൧. ഏകവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ആസവോ ചേവ സാസവോ ച, അത്ഥി സാസവോ ചേവ നോ ച ആസവോ ¶ .

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി പരിത്തോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതോ, അത്ഥി അപ്പമാണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൧൨. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ആസവോ ചേവ ആസവസമ്പയുത്തോ ച, അത്ഥി ആസവസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച ആസവോ.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി പരിത്താരമ്മണോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി അപ്പമാണാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൧൩. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തസാസവോ, അത്ഥി ആസവിപ്പയുത്തഅനാസവോ.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹീനോ, അത്ഥി മജ്ഝിമോ, അത്ഥി പണീതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൧൪. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംയോജനം, അത്ഥി നോ സംയോജനം.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി മിച്ഛത്തനിയതോ, അത്ഥി സമ്മത്തനിയതോ, അത്ഥി അനിയതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൧൫. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംയോജനിയോ, അത്ഥി അസംയോജനിയോ.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി മഗ്ഗാരമ്മണോ, അത്ഥി മഗ്ഗഹേതുകോ, അത്ഥി മഗ്ഗാധിപതി…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൧൬. ഏകവിധേന ¶ ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംയോജനസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഉപ്പന്നോ, അത്ഥി അനുപ്പന്നോ, അത്ഥി ഉപ്പാദീ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൧൭. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ ¶ .

ദുവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനിയോ ച, അത്ഥി സംയോജനിയോ ചേവ നോ ച സംയോജനം.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അതീതോ, അത്ഥി അനാഗതോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൧൮. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്തോ ച, അത്ഥി സംയോജനസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച സംയോജനം.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അതീതാരമ്മണോ, അത്ഥി അനാഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൧൯. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയോ, അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയോ.

തിവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അജ്ഝത്തോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൧൨൦. ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഗന്ഥോ, അത്ഥി നോ ഗന്ഥോ.

തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

ഉഭതോവഡ്ഢകം.

സത്തവിധേന ¶ ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ; അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ. ഏവം സത്തവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

അപരോപി സത്തവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ; അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ; അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ. ഏവം സത്തവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

ചതുവീസതിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ; ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ. ഏവം ചതുവീസതിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

അപരോപി ¶ ചതുവീസതിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ; ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ; ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, കായസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, മനോസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ. ഏവം ചതുവീസതിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

തിംസതിവിധേന ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ ¶ ; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ ¶ …പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ; ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ. ഏവം തിംസതിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

ബഹുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ; ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, കായസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, മനോസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ. ഏവം ബഹുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

അപരോപി ബഹുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി ¶ അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ ¶ …പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ; ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, കായസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ, മനോസമ്ഫസ്സജാ ചേതനാ. ഏവം ബഹുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

അയം വുച്ചതി സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ.

൫. വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ

൧൨൧. തത്ഥ ¶ കതമോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ? ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ.

ചതുബ്ബിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ.

പഞ്ചവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി സോമനസ്സിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദോമനസ്സിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഉപേക്ഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തോ. ഏവം പഞ്ചവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

ഛബ്ബിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, സോതവിഞ്ഞാണം, ഘാനവിഞ്ഞാണം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം, കായവിഞ്ഞാണം, മനോവിഞ്ഞാണം. ഏവം ഛബ്ബിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

സത്തവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, സോതവിഞ്ഞാണം, ഘാനവിഞ്ഞാണം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം, കായവിഞ്ഞാണം, മനോധാതു, മനോവിഞ്ഞാണധാതു. ഏവം സത്തവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

അട്ഠവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, സോതവിഞ്ഞാണം, ഘാനവിഞ്ഞാണം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം, കായവിഞ്ഞാണം അത്ഥി സുഖസഹഗതം, അത്ഥി ദുക്ഖസഹഗതം, മനോധാതു, മനോവിഞ്ഞാണധാതു ¶ . ഏവം അട്ഠവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

നവവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, സോതവിഞ്ഞാണം, ഘാനവിഞ്ഞാണം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം, കായവിഞ്ഞാണം, മനോധാതു, മനോവിഞ്ഞാണധാതു അത്ഥി കുസലം, അത്ഥി അകുസലം, അത്ഥി അബ്യാകതം. ഏവം നവവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം…പേ… കായവിഞ്ഞാണം അത്ഥി സുഖസഹഗതം, അത്ഥി ദുക്ഖസഹഗതം, മനോധാതു, മനോവിഞ്ഞാണധാതു അത്ഥി കുസലം, അത്ഥി അകുസലം, അത്ഥി അബ്യാകതം. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൨൨. ഏകവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ. അത്ഥി ¶ വിപാകോ, അത്ഥി വിപാകധമ്മധമ്മോ, അത്ഥി നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മോ. അത്ഥി ഉപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയോ. അത്ഥി സംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികോ. അത്ഥി സവിതക്കസവിചാരോ, അത്ഥി അവിതക്കവിചാരമത്തോ ¶ , അത്ഥി അവിതക്കഅവിചാരോ. അത്ഥി പീതിസഹഗതോ, അത്ഥി സുഖസഹഗതോ, അത്ഥി ഉപേക്ഖാസഹഗതോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ. അത്ഥി ¶ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ. അത്ഥി ആചയഗാമീ, അത്ഥി അപചയഗാമീ, അത്ഥി നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമീ. അത്ഥി സേക്ഖോ, അത്ഥി അസേക്ഖോ, അത്ഥി നേവസേക്ഖനാസേക്ഖോ. അത്ഥി പരിത്തോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതോ, അത്ഥി അപ്പമാണോ. അത്ഥി പരിത്താരമ്മണോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി അപ്പമാണാരമ്മണോ. അത്ഥി ഹീനോ, അത്ഥി മജ്ഝിമോ, അത്ഥി പണീതോ. അത്ഥി മിച്ഛത്തനിയതോ, അത്ഥി സമ്മത്തനിയതോ, അത്ഥി അനിയതോ. അത്ഥി മഗ്ഗാരമ്മണോ, അത്ഥി മഗ്ഗഹേതുകോ, അത്ഥി മഗ്ഗാധിപതി. അത്ഥി ഉപ്പന്നോ, അത്ഥി അനുപ്പന്നോ, അത്ഥി ഉപ്പാദീ. അത്ഥി അതീതോ, അത്ഥി അനാഗതോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നോ. അത്ഥി അതീതാരമ്മണോ, അത്ഥി അനാഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണോ. അത്ഥി അജ്ഝത്തോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധോ. അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൨൩. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതുസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഹേതുവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ന ഹേതു സഹേതുകോ, അത്ഥി ന ഹേതു അഹേതുകോ. അത്ഥി ലോകിയോ, അത്ഥി ലോകുത്തരോ. അത്ഥി കേനചി വിഞ്ഞേയ്യോ, അത്ഥി കേനചി ന വിഞ്ഞേയ്യോ. അത്ഥി സാസവോ, അത്ഥി അനാസവോ. അത്ഥി ആസവസമ്പയുത്തോ ¶ , അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തസാസവോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവോ. അത്ഥി സംയോജനിയോ, അത്ഥി അസംയോജനിയോ. അത്ഥി സംയോജനസമ്പയുത്തോ ¶ , അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയോ, അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയോ.

അത്ഥി ഗന്ഥനിയോ, അത്ഥി അഗന്ഥനിയോ. അത്ഥി ഗന്ഥസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയോ, അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയോ. അത്ഥി ഓഘനിയോ, അത്ഥി അനോഘനിയോ. അത്ഥി ഓഘസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തഓഘനിയോ, അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തഅനോഘനിയോ. അത്ഥി യോഗനിയോ, അത്ഥി അയോഗനിയോ. അത്ഥി യോഗസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തോ ¶ . അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തയോഗനിയോ, അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തഅയോഗനിയോ. അത്ഥി നീവരണിയോ, അത്ഥി അനീവരണിയോ. അത്ഥി നീവരണസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി നീവരണവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയോ, അത്ഥി നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയോ.

അത്ഥി ¶ പരാമട്ഠോ, അത്ഥി അപരാമട്ഠോ. അത്ഥി പരാമാസസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി പരാമാസവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠോ, അത്ഥി പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠോ. അത്ഥി ഉപാദിന്നോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നോ. അത്ഥി ഉപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദാനിയോ. അത്ഥി ഉപാദാനസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഉപാദാനവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയോ, അത്ഥി ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയോ. അത്ഥി സംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലേസികോ. അത്ഥി സംകിലിട്ഠോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠോ. അത്ഥി കിലേസസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി കിലേസവിപ്പയുത്തോ. അത്ഥി കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികോ, അത്ഥി കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസികോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ. അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ ¶ , അത്ഥി ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ. അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ. അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ.

അത്ഥി സവിതക്കോ, അത്ഥി അവിതക്കോ. അത്ഥി സവിചാരോ, അത്ഥി അവിചാരോ. അത്ഥി സപ്പീതികോ, അത്ഥി അപ്പീതികോ. അത്ഥി പീതിസഹഗതോ, അത്ഥി ന പീതിസഹഗതോ. അത്ഥി സുഖസഹഗതോ, അത്ഥി ന സുഖസഹഗതോ. അത്ഥി ഉപേക്ഖാസഹഗതോ, അത്ഥി ന ഉപേക്ഖാസഹഗതോ. അത്ഥി കാമാവചരോ ¶ , അത്ഥി ന കാമാവചരോ. അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി ന രൂപാവചരോ. അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി ന അരൂപാവചരോ, അത്ഥി പരിയാപന്നോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ. അത്ഥി നിയ്യാനികോ, അത്ഥി അനിയ്യാനികോ. അത്ഥി നിയതോ, അത്ഥി അനിയതോ. അത്ഥി സഉത്തരോ, അത്ഥി അനുത്തരോ. അത്ഥി സരണോ, അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൨൪. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സരണോ, അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ. അത്ഥി വിപാകോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

ദുകമൂലകം.

൧൨൫. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൨൬. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതുസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഹേതുവിപ്പയുത്തോ…പേ… അത്ഥി സരണോ, അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൨൭. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ ¶ . അത്ഥി വിപാകോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൨൮. ഏകവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതുസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഹേതുവിപ്പയുത്തോ…പേ… അത്ഥി സരണോ, അത്ഥി അരണോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

തികമൂലകം.

൧൨൯. ഏകവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൩൦. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതുസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഹേതുവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ ¶ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൩൧. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ന ഹേതു സഹേതുകോ, അത്ഥി ന ഹേതുഅഹേതുകോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി വിപാകോ, അത്ഥി വിപാകധമ്മധമ്മോ, അത്ഥി നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൩൨. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ലോകിയോ, അത്ഥി ലോകുത്തരോ.

തിവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഉപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നുപാദാനിയോ, അത്ഥി അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൩൩. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കേനചി വിഞ്ഞേയ്യോ, അത്ഥി കേനചി ന വിഞ്ഞേയ്യോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ, അത്ഥി അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികോ…പേ…. ഏവം ¶ ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൩൪. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സാസവോ, അത്ഥി അനാസവോ.

തിവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സവിതക്കസവിചാരോ, അത്ഥി അവിതക്കവിചാരമത്തോ, അത്ഥി അവിതക്കഅവിചാരോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൩൫. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ആസവസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി പീതിസഹഗതോ, അത്ഥി സുഖസഹഗതോ, അത്ഥി ഉപേക്ഖാസഹഗതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൩൬. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തസാസവോ, അത്ഥി ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൩൭. ഏകവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംയോജനിയോ, അത്ഥി അസംയോജനിയോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ, അത്ഥി നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൩൮. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംയോജനസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ആചയഗാമീ, അത്ഥി അപചയഗാമീ ¶ , അത്ഥി നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമീ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൩൯. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയോ, അത്ഥി സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സേക്ഖോ, അത്ഥി അസേക്ഖോ, അത്ഥി നേവസേക്ഖനാസേക്ഖോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൪൦. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഗന്ഥനിയോ, അത്ഥി അഗന്ഥനിയോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി പരിത്തോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതോ, അത്ഥി അപ്പമാണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൪൧. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഗന്ഥസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി പരിത്താരമ്മണോ, അത്ഥി മഹഗ്ഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി അപ്പമാണാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൪൨. ഏകവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയോ, അത്ഥി ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹീനോ, അത്ഥി മജ്ഝിമോ, അത്ഥി പണീതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൪൩. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഓഘനിയോ, അത്ഥി അനോഘനിയോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി മിച്ഛത്തനിയതോ, അത്ഥി സമ്മത്തനിയതോ, അത്ഥി അനിയതോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ ¶ .

൧൪൪. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഓഘസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി മഗ്ഗാരമ്മണോ, അത്ഥി മഗ്ഗഹേതുകോ, അത്ഥി മഗ്ഗാധിപതി…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൪൫. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തഓഘനിയോ, അത്ഥി ഓഘവിപ്പയുത്തഅനോഘനിയോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഉപ്പന്നോ, അത്ഥി അനുപ്പന്നോ, അത്ഥി ഉപ്പാദീ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൪൬. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി യോഗനിയോ, അത്ഥി അയോഗനിയോ.

തിവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അതീതോ, അത്ഥി അനാഗതോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൪൭. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി യോഗസമ്പയുത്തോ, അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തോ.

തിവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അതീതാരമ്മണോ, അത്ഥി അനാഗതാരമ്മണോ, അത്ഥി പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൪൮. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തയോഗനിയോ, അത്ഥി യോഗവിപ്പയുത്തഅയോഗനിയോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അജ്ഝത്തോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൪൯. ഏകവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ ¶ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ.

ദുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി നീവരണിയോ, അത്ഥി അനീവരണിയോ.

തിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ…പേ…. ഏവം ദസവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

ഉഭതോവഡ്ഢകം.

സത്തവിധേന ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ, അത്ഥി ¶ കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ. ഏവം സത്തവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

അപരോപി സത്തവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ. ഏവം സത്തവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

ചതുവീസതിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ; ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, സോതവിഞ്ഞാണം, ഘാനവിഞ്ഞാണം ¶ , ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം, കായവിഞ്ഞാണം, മനോവിഞ്ഞാണം. ഏവം ചതുവീസതിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ ¶ .

അപരോപി ചതുവീസതിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ; ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം…പേ… കായവിഞ്ഞാണം, മനോവിഞ്ഞാണം; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ; ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, സോതവിഞ്ഞാണം, ഘാനവിഞ്ഞാണം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം, കായവിഞ്ഞാണം, മനോവിഞ്ഞാണം. ഏവം ചതുവീസതിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

തിംസതിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ ¶ …പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ; ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ¶ , സോതവിഞ്ഞാണം, ഘാനവിഞ്ഞാണം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം, കായവിഞ്ഞാണം, മനോവിഞ്ഞാണം. ഏവം തിംസതിവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

ബഹുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം…പേ… മനോവിഞ്ഞാണം; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ ¶ …പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം…പേ… മനോവിഞ്ഞാണം. ഏവം ബഹുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

അപരോപി ¶ ബഹുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ; സോതസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… കായസമ്ഫസ്സപച്ചയാ…പേ… മനോസമ്ഫസ്സപച്ചയാ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തോ…പേ… അത്ഥി അജ്ഝത്താരമ്മണോ, അത്ഥി ബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണോ, അത്ഥി കാമാവചരോ, അത്ഥി രൂപാവചരോ, അത്ഥി അരൂപാവചരോ, അത്ഥി അപരിയാപന്നോ; ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, സോതവിഞ്ഞാണം, ഘാനവിഞ്ഞാണം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം, കായവിഞ്ഞാണം, മനോവിഞ്ഞാണം. ഏവം ബഹുവിധേന വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

അയം വുച്ചതി വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

അഭിധമ്മഭാജനീയം.

൩. പഞ്ഹാപുച്ഛകം

൧൫൦. പഞ്ചക്ഖന്ധാ ¶ – രൂപക്ഖന്ധോ, വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ, വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ.

൧൫൧. പഞ്ചന്നം ഖന്ധാനം കതി കുസലാ, കതി ¶ അകുസലാ, കതി അബ്യാകതാ…പേ… കതി സരണാ, കതി അരണാ?

൧. തികം

൧൫൨. രൂപക്ഖന്ധോ ¶ അബ്യാകതോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ കുസലാ, സിയാ അകുസലാ, സിയാ അബ്യാകതാ. ദ്വേ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ’’തിപി, ‘‘ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ’’തിപി, ‘‘അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ’’തിപി. തയോ ഖന്ധാ സിയാ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ, സിയാ ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ, സിയാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ. രൂപക്ഖന്ധോ നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ വിപാകാ, സിയാ വിപാകധമ്മധമ്മാ, സിയാ നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മാ. രൂപക്ഖന്ധോ സിയാ ഉപാദിന്നുപാദാനിയോ, സിയാ അനുപാദിന്നുപാദാനിയോ ¶ . ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ഉപാദിന്നുപാദാനിയാ, സിയാ അനുപാദിന്നുപാദാനിയാ, സിയാ അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയാ.

രൂപക്ഖന്ധോ അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ സംകിലിട്ഠസംകിലേസികാ, സിയാ അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികാ, സിയാ അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികാ. രൂപക്ഖന്ധോ അവിതക്കഅവിചാരോ. തയോ ഖന്ധാ സിയാ സവിതക്കസവിചാരാ, സിയാ അവിതക്കവിചാരമത്താ, സിയാ അവിതക്കഅവിചാരാ. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ സവിതക്കസവിചാരോ, സിയാ അവിതക്കവിചാരമത്തോ, സിയാ അവിതക്കഅവിചാരോ, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘സവിതക്കസവിചാരോ’’തിപി, ‘‘അവിതക്കവിചാരമത്തോ’’തിപി, ‘‘അവിതക്കഅവിചാരോ’’തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘പീതിസഹഗതോ’’തിപി, ‘‘സുഖസഹഗതോ’’തിപി, ‘‘ഉപേക്ഖാസഹഗതോ’’തിപി. വേദനാക്ഖന്ധോ സിയാ പീതിസഹഗതോ ന സുഖസഹഗതോ ന ഉപേക്ഖാസഹഗതോ, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘പീതിസഹഗതോ’’തി. തയോ ¶ ഖന്ധാ സിയാ ¶ പീതിസഹഗതാ, സിയാ സുഖസഹഗതാ, സിയാ ഉപേക്ഖാസഹഗതാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പീതിസഹഗതാ’’തിപി, ‘‘സുഖസഹഗതാ’’തിപി, ‘‘ഉപേക്ഖാസഹഗതാ’’തിപി.

രൂപക്ഖന്ധോ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ, സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ, സിയാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. രൂപക്ഖന്ധോ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ. രൂപക്ഖന്ധോ നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമീ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ആചയഗാമിനോ, സിയാ അപചയഗാമിനോ, സിയാ നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമിനോ. രൂപക്ഖന്ധോ നേവസേക്ഖനാസേക്ഖോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ സേക്ഖാ, സിയാ അസേക്ഖാ, സിയാ നേവസേക്ഖനാസേക്ഖാ. രൂപക്ഖന്ധോ പരിത്തോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ പരിത്താ, സിയാ മഹഗ്ഗതാ, സിയാ അപ്പമാണാ. രൂപക്ഖന്ധോ അനാരമ്മണോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ പരിത്താരമ്മണാ, സിയാ മഹഗ്ഗതാരമ്മണാ, സിയാ അപ്പമാണാരമ്മണാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരിത്താരമ്മണാ’’തിപി ¶ , ‘‘മഹഗ്ഗതാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘അപ്പമാണാരമ്മണാ’’തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ മജ്ഝിമോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ഹീനാ, സിയാ മജ്ഝിമാ, സിയാ പണീതാ. രൂപക്ഖന്ധോ അനിയതോ ¶ . ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ മിച്ഛത്തനിയതാ, സിയാ സമ്മത്തനിയതാ, സിയാ അനിയതാ.

രൂപക്ഖന്ധോ അനാരമ്മണോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ മഗ്ഗാരമ്മണാ, സിയാ മഗ്ഗഹേതുകാ, സിയാ മഗ്ഗാധിപതിനോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘മഗ്ഗാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘മഗ്ഗഹേതുകാ’’തിപി ¶ , ‘‘മഗ്ഗാധിപതിനോ’’തിപി; സിയാ ഉപ്പന്നാ, സിയാ അനുപ്പന്നാ, സിയാ ഉപ്പാദിനോ; സിയാ അതീതാ, സിയാ അനാഗതാ, സിയാ പച്ചുപ്പന്നാ. രൂപക്ഖന്ധോ അനാരമ്മണോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ അതീതാരമ്മണാ, സിയാ അനാഗതാരമ്മണാ, സിയാ പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘അതീതാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘അനാഗതാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണാ’’തിപി; സിയാ അജ്ഝത്താ, സിയാ ബഹിദ്ധാ, സിയാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ. രൂപക്ഖന്ധോ അനാരമ്മണോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ അജ്ഝത്താരമ്മണാ, സിയാ ബഹിദ്ധാരമ്മണാ, സിയാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘അജ്ഝത്താരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘ബഹിദ്ധാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണാ’’തിപി. ചത്താരോ ഖന്ധാ അനിദസ്സനഅപ്പടിഘാ. രൂപക്ഖന്ധോ സിയാ സനിദസ്സനസപ്പടിഘോ, സിയാ അനിദസ്സനസപ്പടിഘോ, സിയാ അനിദസ്സനഅപ്പടിഘോ.

൨. ദുകം

൧൫൩. ചത്താരോ ¶ ഖന്ധാ ന ഹേതൂ. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ ഹേതു, സിയാ ന ഹേതു. രൂപക്ഖന്ധോ അഹേതുകോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ സഹേതുകാ, സിയാ അഹേതുകാ. രൂപക്ഖന്ധോ ഹേതുവിപ്പയുത്തോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ഹേതുസമ്പയുത്താ, സിയാ ഹേതുവിപ്പയുത്താ. രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ഹേതു ചേവ സഹേതുകോ ചാ’’തിപി, ‘‘സഹേതുകോ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതൂ ചേവ സഹേതുകാ ചാ’’തി, സിയാ സഹേതുകാ ചേവ ന ച ഹേതൂ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സഹേതുകാ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ ഹേതു ചേവ സഹേതുകോ ച, സിയാ ¶ സഹേതുകോ ചേവ ന ച ഹേതു, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ഹേതു ചേവ സഹേതുകോ ചാ’’തിപി, ‘‘സഹേതുകോ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്തോ ചാ’’തിപി, ‘‘ഹേതുസമ്പയുത്തോ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതൂ ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ ഹേതുസമ്പയുത്താ ചേവ ന ച ഹേതൂ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതുസമ്പയുത്താ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്തോ ച, സിയാ ഹേതുസമ്പയുത്തോ ചേവ ന ¶ ച ഹേതു, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്തോ ചാ’’തിപി, ‘‘ഹേതുസമ്പയുത്തോ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ ന ഹേതു അഹേതുകോ ¶ . തയോ ഖന്ധാ സിയാ ന ഹേതൂ സഹേതുകാ, സിയാ ന ഹേതൂ അഹേതുകാ. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ ന ഹേതു സഹേതുകോ, സിയാ ന ഹേതു അഹേതുകോ, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ന ഹേതു സഹേതുകോ’’തിപി, ‘‘ന ഹേതു അഹേതുകോ’’തിപി.

സപ്പച്ചയാ, സങ്ഖതാ.

ചത്താരോ ഖന്ധാ അനിദസ്സനാ. രൂപക്ഖന്ധോ സിയാ സനിദസ്സനോ, സിയാ അനിദസ്സനോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ അപ്പടിഘാ. രൂപക്ഖന്ധോ സിയാ സപ്പടിഘോ, സിയാ അപ്പടിഘോ. രൂപക്ഖന്ധോ രൂപം. ചത്താരോ ഖന്ധാ അരൂപാ. രൂപക്ഖന്ധോ ലോകിയോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ലോകിയാ, സിയാ ലോകുത്തരാ; കേനചി വിഞ്ഞേയ്യാ, കേനചി ന വിഞ്ഞേയ്യാ.

ചത്താരോ ഖന്ധാ നോ ആസവാ. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ ആസവോ, സിയാ നോ ആസവോ. രൂപക്ഖന്ധോ സാസവോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ ¶ സിയാ സാസവാ, സിയാ അനാസവാ. രൂപക്ഖന്ധോ ആസവവിപ്പയുത്തോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ആസവസമ്പയുത്താ, സിയാ ആസവവിപ്പയുത്താ. രൂപക്ഖന്ധോ ¶ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ആസവോ ചേവ സാസവോ ചാ’’തി, സാസവോ ചേവ നോ ച ആസവോ. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവാ ചേവ സാസവാ ചാ’’തി, സിയാ സാസവാ ചേവ നോ ച ആസവാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സാസവാ ചേവ നോ ച ആസവാ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ ആസവോ ചേവ സാസവോ ച, സിയാ സാസവോ ചേവ നോ ച ആസവോ, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ആസവോ ചേവ സാസവോ ചാ’’തിപി, ‘‘സാസവോ ചേവ നോ ച ആസവോ’’തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ആസവോ ചേവ ആസവസമ്പയുത്തോ ചാ’’തിപി, ‘‘ആസവസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച ആസവോ’’തിപി. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവാ ചേവ ആസവസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ ആസവസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ആസവാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ആസവാ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ ആസവോ ചേവ ആസവസമ്പയുത്തോ ച, സിയാ ആസവസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച ആസവോ, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ആസവോ ചേവ ആസവസമ്പയുത്തോ ചാ’’തിപി, ‘‘ആസവസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച ആസവോ’’തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ ആസവവിപ്പയുത്തസാസവോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ആസവവിപ്പയുത്തസാസവാ, സിയാ ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവാ, സിയാ ¶ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവവിപ്പയുത്തസാസവാ’’തിപി, ‘‘ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവാ’’തിപി.

ചത്താരോ ഖന്ധാ നോ സംയോജനാ. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ സംയോജനം, സിയാ നോ സംയോജനം. രൂപക്ഖന്ധോ സംയോജനിയോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ ¶ സിയാ സംയോജനിയാ, സിയാ അസംയോജനിയാ. രൂപക്ഖന്ധോ സംയോജനവിപ്പയുത്തോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ സംയോജനസമ്പയുത്താ, സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്താ. രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനിയോ ചാ’’തി, ‘‘സംയോജനിയോ ചേവ നോ ച സംയോജനം’’. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനാ ചേവ സംയോജനിയാ ചാ’’തി, സിയാ സംയോജനിയാ ചേവ ¶ നോ ച സംയോജനാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനിയാ ചേവ നോ ച സംയോജനാ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനിയോ ച, സിയാ സംയോജനിയോ ചേവ നോ ച സംയോജനം, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനിയോ ചാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനിയോ ചേവ നോ ച സംയോജന’’ന്തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്തോ ചാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച സംയോജന’’ന്തിപി. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനാ ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ സംയോജനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച സംയോജനാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച സംയോജനാ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്തോ ച, സിയാ സംയോജനസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച സംയോജനം, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്തോ ¶ ചാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച സംയോജന’’ന്തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയാ, സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയാ, സിയാ ന ¶ വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയാ’’തിപി.

ചത്താരോ ഖന്ധാ നോ ഗന്ഥാ. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ ഗന്ഥോ, സിയാ നോ ഗന്ഥോ. രൂപക്ഖന്ധോ ഗന്ഥനിയോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ഗന്ഥനിയാ, സിയാ അഗന്ഥനിയാ. രൂപക്ഖന്ധോ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ, സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്താ. രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥനിയോ ചാ’’തി, ‘‘ഗന്ഥനിയോ ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ’’. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ ¶ – ‘‘ഗന്ഥാ ചേവ ഗന്ഥനിയാ ചാ’’തി, സിയാ ഗന്ഥനിയാ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥനിയാ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥനിയോ ച, സിയാ ഗന്ഥനിയോ ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥനിയോ ചാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥനിയോ ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ’’തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്തോ ചാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ’’തിപി. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥാ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്തോ ച, സിയാ ഗന്ഥസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്തോ ചാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ’’തി പി. രൂപക്ഖന്ധോ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയാ ¶ , സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയാ’’തിപി.

ചത്താരോ ഖന്ധാ നോ ഓഘാ…പേ… നോ യോഗാ…പേ… നോ ¶ നീവരണാ. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ നീവരണം, സിയാ നോ നീവരണം. രൂപക്ഖന്ധോ നീവരണിയോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ നീവരണിയാ, സിയാ അനീവരണിയാ. രൂപക്ഖന്ധോ നീവരണവിപ്പയുത്തോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ നീവരണസമ്പയുത്താ, സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്താ. രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘നീവരണഞ്ചേവ നീവരണിയോ ചാ’’തി, ‘‘നീവരണിയോ ചേവ നോ ച നീവരണം’’. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണാ ചേവ നീവരണിയാ ചാ’’തി, സിയാ നീവരണിയാ ചേവ നോ ച നീവരണാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണിയാ ചേവ നോ ച നീവരണാ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ നീവരണഞ്ചേവ നീവരണിയോ ¶ ച, സിയാ നീവരണിയോ ചേവ നോ ച നീവരണം, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘നീവരണഞ്ചേവ നീവരണിയോ ചാ’’തിപി, ‘‘നീവരണിയോ ചേവ നോ ച നീവരണ’’ന്തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘നീവരണഞ്ചേവ നീവരണസമ്പയുത്തോ ചാ’’തിപി, ‘‘നീവരണസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച നീവരണ’’ന്തിപി. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണാ ചേവ നീവരണസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ നീവരണസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച നീവരണാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച നീവരണാ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ നീവരണഞ്ചേവ നീവരണസമ്പയുത്തോ ച, സിയാ നീവരണസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച നീവരണം, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘നീവരണഞ്ചേവ നീവരണസമ്പയുത്തോ ചാ’’തിപി, ‘‘നീവരണസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ¶ ച നീവരണ’’ന്തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ ¶ നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയാ, സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയാ’’തിപി, ‘‘നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയാ’’തിപി.

ചത്താരോ ഖന്ധാ നോ പരാമാസാ. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ പരാമാസോ, സിയാ നോ പരാമാസോ. രൂപക്ഖന്ധോ പരാമട്ഠോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ പരാമട്ഠാ, സിയാ അപരാമട്ഠാ. രൂപക്ഖന്ധോ പരാമാസവിപ്പയുത്തോ. തയോ ഖന്ധാ സിയാ പരാമാസസമ്പയുത്താ, സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്താ. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ പരാമാസസമ്പയുത്തോ, സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തോ, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘പരാമാസസമ്പയുത്തോ’’തിപി, ‘‘പരാമാസവിപ്പയുത്തോ’’തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘പരാമാസോ ചേവ പരാമട്ഠോ ചാ’’തി, ‘‘പരാമട്ഠോ ചേവ നോ ച പരാമാസോ’’. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമാസാ ചേവ പരാമട്ഠാ ചാ’’തി, സിയാ പരാമട്ഠാ ചേവ നോ ച പരാമാസാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമട്ഠാ ചേവ നോ ച പരാമാസാ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ പരാമാസോ ചേവ പരാമട്ഠോ ച, സിയാ പരാമട്ഠോ ചേവ നോ ച പരാമാസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘പരാമാസോ ചേവ പരാമട്ഠോ ചാ’’തിപി, ‘‘പരാമട്ഠോ ചേവ നോ ച പരാമാസോ’’തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠാ, സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠാ ¶ , സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠാ’’തിപി, ‘‘പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠാ’’തിപി.

രൂപക്ഖന്ധോ ¶ അനാരമ്മണോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സാരമ്മണാ. വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ ചിത്തം. ചത്താരോ ഖന്ധാ നോ ചിത്താ. തയോ ഖന്ധാ ചേതസികാ. ദ്വേ ഖന്ധാ അചേതസികാ. തയോ ഖന്ധാ ചിത്തസമ്പയുത്താ ¶ . രൂപക്ഖന്ധോ ചിത്തവിപ്പയുത്തോ. വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ചിത്തേന സമ്പയുത്തോ’’തിപി, ‘‘ചിത്തേന വിപ്പയുത്തോ’’തിപി. തയോ ഖന്ധാ ചിത്തസംസട്ഠാ. രൂപക്ഖന്ധോ ചിത്തവിസംസട്ഠോ. വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ചിത്തേന സംസട്ഠോ’’തിപി, ‘‘ചിത്തേന വിസംസട്ഠോ’’തിപി. തയോ ഖന്ധാ ചിത്തസമുട്ഠാനാ. വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ നോ ചിത്തസമുട്ഠാനോ. രൂപക്ഖന്ധോ സിയാ ചിത്തസമുട്ഠാനോ, സിയാ നോ ചിത്തസമുട്ഠാനോ. തയോ ഖന്ധാ ചിത്തസഹഭുനോ. വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ നോ ചിത്തസഹഭൂ. രൂപക്ഖന്ധോ സിയാ ചിത്തസഹഭൂ, സിയാ നോ ചിത്തസഹഭൂ. തയോ ഖന്ധാ ചിത്താനുപരിവത്തിനോ. വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ നോ ചിത്താനുപരിവത്തി. രൂപക്ഖന്ധോ ¶ സിയാ ചിത്താനുപരിവത്തി, സിയാ നോ ചിത്താനുപരിവത്തി. തയോ ഖന്ധാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാ. ദ്വേ ഖന്ധാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാ. തയോ ഖന്ധാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭുനോ. ദ്വേ ഖന്ധാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭുനോ. തയോ ഖന്ധാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തിനോ. ദ്വേ ഖന്ധാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തിനോ.

വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ അജ്ഝത്തികോ. തയോ ഖന്ധാ ബാഹിരാ. രൂപക്ഖന്ധോ സിയാ അജ്ഝത്തികോ, സിയാ ബാഹിരോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ നോ ഉപാദാ. രൂപക്ഖന്ധോ സിയാ ഉപാദാ, സിയാ നോ ഉപാദാ, സിയാ ഉപാദിന്നാ, സിയാ അനുപാദിന്നാ. ചത്താരോ ¶ ഖന്ധാ നോ ഉപാദാനാ. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ ഉപാദാനം, സിയാ നോ ഉപാദാനം. രൂപക്ഖന്ധോ ഉപാദാനിയോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ഉപാദാനിയാ, സിയാ അനുപാദാനിയാ. രൂപക്ഖന്ധോ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ, സിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്താ. രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനിയോ ചാ’’തി, ‘‘ഉപാദാനിയോ ചേവ നോ ച ഉപാദാനം’’. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനിയാ ചാ’’തി, സിയാ ഉപാദാനിയാ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനിയാ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനിയോ ച, സിയാ ഉപാദാനിയോ ചേവ നോ ച ഉപാദാനം, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനിയോ ചാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനിയോ ചേവ നോ ച ഉപാദാന’’ന്തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്തോ ¶ ചാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച ഉപാദാന’’ന്തിപി. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനാ ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്തോ ച, സിയാ ഉപാദാനസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച ഉപാദാനം, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘ഉപാദാനഞ്ചേവ ¶ ഉപാദാനസമ്പയുത്തോ ചാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച ഉപാദാന’’ന്തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയാ, സിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയാ ¶ , സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയാ’’തിപി.

ചത്താരോ ഖന്ധാ നോ കിലേസാ. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ കിലേസോ, സിയാ നോ കിലേസോ. രൂപക്ഖന്ധോ സംകിലേസികോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ സംകിലേസികാ ¶ , സിയാ അസംകിലേസികാ. രൂപക്ഖന്ധോ അസംകിലിട്ഠോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ സംകിലിട്ഠാ, സിയാ അസംകിലിട്ഠാ. രൂപക്ഖന്ധോ കിലേസവിപ്പയുത്തോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ കിലേസസമ്പയുത്താ, സിയാ കിലേസവിപ്പയുത്താ. രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘കിലേസോ ചേവ സംകിലേസികോ ചാ’’തി, ‘‘സംകിലേസികോ ചേവ നോ ച കിലേസോ’’. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ സംകിലേസികാ ചാ’’തി, സിയാ സംകിലേസികാ ചേവ നോ ച കിലേസാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംകിലേസികാ ചേവ നോ ച കിലേസാ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ കിലേസോ ചേവ സംകിലേസികോ ച, സിയാ സംകിലേസികോ ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘കിലേസോ ചേവ സംകിലേസികോ ചാ’’തിപി, ‘‘സംകിലേസികോ ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘കിലേസോ ചേവ സംകിലിട്ഠോ ചാ’’തിപി, ‘‘സംകിലിട്ഠോ ചേവ നോ ¶ ച കിലേസോ’’തിപി. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസോ ചേവ സംകിലിട്ഠാ ചാ’’തി, സിയാ സംകിലിട്ഠാ ചേവ നോ ച കിലേസാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംകിലിട്ഠാ ചേവ നോ ച കിലേസാ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ കിലേസോ ചേവ സംകിലിട്ഠോ ച, സിയാ സംകിലിട്ഠോ ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘കിലേസോ ചേവ സംകിലിട്ഠോ ചാ’’തിപി, ‘‘സംകിലിട്ഠോ ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തിപി.

രൂപക്ഖന്ധോ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘കിലേസോ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്തോ ചാ’’തിപി, ‘‘കിലേസസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തിപി. തയോ ഖന്ധാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ കിലേസസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച കിലേസാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – കിലേസസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച കിലേസാ’’തി. സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ സിയാ കിലേസോ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്തോ ച, സിയാ കിലേസസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബോ – ‘‘കിലേസോ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്തോ ചാ’’തിപി, ‘‘കിലേസസമ്പയുത്തോ ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തിപി. രൂപക്ഖന്ധോ കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികാ ¶ , സിയാ ¶ കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസികാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികാ’’തിപി, ‘‘കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസികാ’’തിപി.

രൂപക്ഖന്ധോ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ, സിയാ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ. രൂപക്ഖന്ധോ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ ¶ . ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ, സിയാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. രൂപക്ഖന്ധോ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ. രൂപക്ഖന്ധോ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ. രൂപക്ഖന്ധോ അവിതക്കോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ സവിതക്കാ, സിയാ അവിതക്കാ. രൂപക്ഖന്ധോ അവിചാരോ. ചത്താരോ ¶ ഖന്ധാ സിയാ സവിചാരാ, സിയാ അവിചാരാ. രൂപക്ഖന്ധോ അപ്പീതികോ, ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ സപ്പീതികാ, സിയാ അപ്പീതികാ. രൂപക്ഖന്ധോ ന പീതിസഹഗതോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ പീതിസഹഗതാ, സിയാ ന പീതിസഹഗതാ. ദ്വേ ഖന്ധാ ന സുഖസഹഗതാ. തയോ ഖന്ധാ സിയാ സുഖസഹഗതാ, സിയാ ന സുഖസഹഗതാ. ദ്വേ ഖന്ധാ ന ഉപേക്ഖാസഹഗതാ. തയോ ഖന്ധാ സിയാ ഉപേക്ഖാസഹഗതാ, സിയാ ന ഉപേക്ഖാസഹഗതാ.

രൂപക്ഖന്ധോ കാമാവചരോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ കാമാവചരാ, സിയാ ന കാമാവചരാ. രൂപക്ഖന്ധോ ന രൂപാവചരോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ രൂപാവചരാ, സിയാ ന രൂപാവചരാ. രൂപക്ഖന്ധോ ന അരൂപാവചരോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ അരൂപാവചരാ, സിയാ ന അരൂപാവചരാ. രൂപക്ഖന്ധോ പരിയാപന്നോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ പരിയാപന്നാ, സിയാ അപരിയാപന്നാ. രൂപക്ഖന്ധോ അനിയ്യാനികോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ നിയ്യാനികാ, സിയാ അനിയ്യാനികാ. രൂപക്ഖന്ധോ അനിയതോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ നിയതാ, സിയാ അനിയതാ. രൂപക്ഖന്ധോ സഉത്തരോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ സഉത്തരാ, സിയാ അനുത്തരാ. രൂപക്ഖന്ധോ അരണോ. ചത്താരോ ഖന്ധാ സിയാ സരണാ, സിയാ അരണാതി.

പഞ്ഹാപുച്ഛകം.

ഖന്ധവിഭങ്ഗോ നിട്ഠിതോ.

൨. ആയതനവിഭങ്ഗോ

൧. സുത്തന്തഭാജനീയം

൧൫൪. ദ്വാദസായതനാനി ¶ ¶ ¶ ¶ – ചക്ഖായതനം, രൂപായതനം, സോതായതനം, സദ്ദായതനം, ഘാനായതനം, ഗന്ധായതനം, ജിവ്ഹായതനം, രസായതനം, കായായതനം, ഫോട്ഠബ്ബായതനം, മനായതനം, ധമ്മായതനം.

ചക്ഖും അനിച്ചം ദുക്ഖം അനത്താ വിപരിണാമധമ്മം. രൂപാ അനിച്ചാ ദുക്ഖാ അനത്താ വിപരിണാമധമ്മാ. സോതം അനിച്ചം ദുക്ഖം അനത്താ വിപരിണാമധമ്മം. സദ്ദാ അനിച്ചാ ദുക്ഖാ അനത്താ വിപരിണാമധമ്മാ. ഘാനം അനിച്ചം ദുക്ഖം അനത്താ വിപരിണാമധമ്മം. ഗന്ധാ അനിച്ചാ ദുക്ഖാ അനത്താ വിപരിണാമധമ്മാ. ജിവ്ഹാ അനിച്ചാ ദുക്ഖാ അനത്താ വിപരിണാമധമ്മാ. രസാ അനിച്ചാ ദുക്ഖാ അനത്താ വിപരിണാമധമ്മാ. കായോ അനിച്ചോ ദുക്ഖോ അനത്താ വിപരിണാമധമ്മോ. ഫോട്ഠബ്ബാ അനിച്ചാ ദുക്ഖാ അനത്താ വിപരിണാമധമ്മാ. മനോ അനിച്ചോ ദുക്ഖോ അനത്താ വിപരിണാമധമ്മോ. ധമ്മാ അനിച്ചാ ദുക്ഖാ അനത്താ വിപരിണാമധമ്മാ.

സുത്തന്തഭാജനീയം.

൨. അഭിധമ്മഭാജനീയം

൧൫൫. ദ്വാദസായതനാനി ¶ – ചക്ഖായതനം, സോതായതനം, ഘാനായതനം, ജിവ്ഹായതനം, കായായതനം, മനായതനം, രൂപായതനം, സദ്ദായതനം, ഗന്ധായതനം, രസായതനം, ഫോട്ഠബ്ബായതനം, ധമ്മായതനം.

൧൫൬. തത്ഥ കതമം ചക്ഖായതനം? യം ചക്ഖു [ചക്ഖും (സീ. സ്യാ. ക.) ധ. സ. ൫൯൬-൫൯൯] ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ അത്തഭാവപരിയാപന്നോ അനിദസ്സനോ സപ്പടിഘോ, യേന ചക്ഖുനാ ¶ അനിദസ്സനേന സപ്പടിഘേന രൂപം സനിദസ്സനം സപ്പടിഘം പസ്സി വാ പസ്സതി വാ പസ്സിസ്സതി വാ പസ്സേ വാ, ചക്ഖുമ്പേതം ചക്ഖായതനമ്പേതം ചക്ഖുധാതുപേസാ ചക്ഖുന്ദ്രിയമ്പേതം ലോകോപേസോ ദ്വാരാപേസാ സമുദ്ദോപേസോ പണ്ഡരമ്പേതം ഖേത്തമ്പേതം വത്ഥുമ്പേതം നേത്തമ്പേതം നയനമ്പേതം ഓരിമം തീരമ്പേതം സുഞ്ഞോ ഗാമോപേസോ. ഇദം വുച്ചതി ‘‘ചക്ഖായതനം’’ ¶ .

൧൫൭. തത്ഥ ¶ കതമം സോതായതനം? യം സോതം ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ അത്തഭാവപരിയാപന്നോ അനിദസ്സനോ സപ്പടിഘോ, യേന സോതേന അനിദസ്സനേന സപ്പടിഘേന സദ്ദം അനിദസ്സനം സപ്പടിഘം സുണി വാ സുണാതി വാ സുണിസ്സതി വാ സുണേ വാ, സോതമ്പേതം സോതായതനമ്പേതം സോതധാതുപേസാ സോതിന്ദ്രിയമ്പേതം ലോകോപേസോ ദ്വാരാപേസാ സമുദ്ദോപേസോ പണ്ഡരമ്പേതം ഖേത്തമ്പേതം വത്ഥുമ്പേതം ഓരിമം തീരമ്പേതം സുഞ്ഞോ ഗാമോപേസോ. ഇദം വുച്ചതി ‘‘സോതായതനം’’.

൧൫൮. തത്ഥ കതമം ഘാനായതനം? യം ഘാനം ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ അത്തഭാവപരിയാപന്നോ അനിദസ്സനോ സപ്പടിഘോ, യേന ഘാനേന അനിദസ്സനേന സപ്പടിഘേന ഗന്ധം അനിദസ്സനം സപ്പടിഘം ഘായി വാ ഘായതി വാ ഘായിസ്സതി വാ ഘായേ വാ, ഘാനമ്പേതം ഘാനായതനമ്പേതം ഘാനധാതുപേസാ ഘാനിന്ദ്രിയമ്പേതം ലോകോപേസോ ദ്വാരാപേസാ സമുദ്ദോപേസോ പണ്ഡരമ്പേതം ഖേത്തമ്പേതം വത്ഥുമ്പേതം ഓരിമം തീരമ്പേതം സുഞ്ഞോ ഗാമോപേസോ. ഇദം വുച്ചതി ‘‘ഘാനായതനം’’.

൧൫൯. തത്ഥ കതമം ജിവ്ഹായതനം? യാ ജിവ്ഹാ ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ അത്തഭാവപരിയാപന്നോ അനിദസ്സനോ സപ്പടിഘോ, യായ ജിവ്ഹായ അനിദസ്സനായ സപ്പടിഘായ രസം അനിദസ്സനം സപ്പടിഘം സായി വാ സായതി വാ സായിസ്സതി വാ സായേ വാ, ജിവ്ഹാപേസാ ജിവ്ഹായതനമ്പേതം ¶ ജിവ്ഹാധാതുപേസാ ജീവ്ഹിന്ദ്രിയമ്പേതം ലോകോപേസോ ദ്വാരാപേസാ സമുദ്ദോപേസോ പണ്ഡരമ്പേതം ഖേത്തമ്പേതം വത്ഥുമ്പേതം ഓരിമം തീരമ്പേതം സുഞ്ഞോ ഗാമോപേസോ. ഇദം വുച്ചതി ‘‘ജിവ്ഹായതനം’’.

൧൬൦. തത്ഥ കതമം കായായതനം? യോ കായോ ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ അത്തഭാവപരിയാപന്നോ അനിദസ്സനോ സപ്പടിഘോ, യേന കായേന അനിദസ്സനേന സപ്പടിഘേന ഫോട്ഠബ്ബം അനിദസ്സനം സപ്പടിഘം ഫുസി വാ ഫുസതി വാ ഫുസിസ്സതി വാ ഫുസേ വാ, കായോപേസോ കായായതനമ്പേതം കായധാതുപേസാ കായിന്ദ്രിയമ്പേതം ലോകോപേസോ ദ്വാരാപേസാ സമുദ്ദോപേസോ പണ്ഡരമ്പേതം ഖേത്തമ്പേതം വത്ഥുമ്പേതം ഓരിമം തീരമ്പേതം സുഞ്ഞോ ഗാമോപേസോ. ഇദം വുച്ചതി ‘‘കായായതനം’’.

൧൬൧. തത്ഥ ¶ കതമം മനായതനം? ഏകവിധേന മനായതനം – ഫസ്സസമ്പയുത്തം.

ദുവിധേന മനായതനം – അത്ഥി സഹേതുകം, അത്ഥി അഹേതുകം.

തിവിധേന മനായതനം – അത്ഥി കുസലം, അത്ഥി അകുസലം, അത്ഥി അബ്യാകതം.

ചതുബ്ബിധേന മനായതനം – അത്ഥി കാമാവചരം, അത്ഥി രൂപാവചരം, അത്ഥി അരൂപാവചരം, അത്ഥി അപരിയാപന്നം.

പഞ്ചവിധേന മനായതനം – അത്ഥി സുഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തം, അത്ഥി ദുക്ഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തം, അത്ഥി സോമനസ്സിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തം, അത്ഥി ദോമനസ്സിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തം, അത്ഥി ഉപേക്ഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തം.

ഛബ്ബിധേന മനായതനം – ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, സോതവിഞ്ഞാണം, ഘാനവിഞ്ഞാണം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം, കായവിഞ്ഞാണം, മനോവിഞ്ഞാണം. ഏവം ഛബ്ബിധേന മനായതനം.

സത്തവിധേന മനായതനം – ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, സോതവിഞ്ഞാണം, ഘാനവിഞ്ഞാണം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം, കായവിഞ്ഞാണം, മനോധാതു, മനോവിഞ്ഞാണധാതു. ഏവം സത്തവിധേന മനായതനം.

അട്ഠവിധേന മനായതനം – ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, സോതവിഞ്ഞാണം, ഘാനവിഞ്ഞാണം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം, കായവിഞ്ഞാണം ¶ അത്ഥി സുഖസഹഗതം, അത്ഥി ദുക്ഖസഹഗതം, മനോധാതു, മനോവിഞ്ഞാണധാതു. ഏവം അട്ഠവിധേന മനായതനം.

നവവിധേന മനായതനം – ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, സോതവിഞ്ഞാണം, ഘാനവിഞ്ഞാണം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം, കായവിഞ്ഞാണം, മനോധാതു, മനോവിഞ്ഞാണധാതു അത്ഥി കുസലം, അത്ഥി അകുസലം, അത്ഥി അബ്യാകതം. ഏവം നവവിധേന മനായതനം.

ദസവിധേന മനായതനം – ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, സോതവിഞ്ഞാണം, ഘാനവിഞ്ഞാണം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം, കായവിഞ്ഞാണം അത്ഥി സുഖസഹഗതം, അത്ഥി ദുക്ഖസഹഗതം, മനോധാതു, മനോവിഞ്ഞാണധാതു അത്ഥി കുസലം, അത്ഥി അകുസലം, അത്ഥി അബ്യാകതം. ഏവം ദസവിധേന മനായതനം.

ഏകവിധേന മനായതനം – ഫസ്സസമ്പയുത്തം.

ദുവിധേന മനായതനം – അത്ഥി സഹേതുകം, അത്ഥി അഹേതുകം.

തിവിധേന ¶ മനായതനം – അത്ഥി സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം, അത്ഥി ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം, അത്ഥി അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം…പേ…. ഏവം ബഹുവിധേന മനായതനം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘മനായതനം’’.

൧൬൨. തത്ഥ ¶ കതമം രൂപായതനം? യം രൂപം ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ വണ്ണനിഭാ സനിദസ്സനം സപ്പടിഘം നീലം പീതകം ലോഹിതകം [പീതം ലോഹിതം (സീ.)] ഓദാതം കാളകം മഞ്ജിട്ഠകം [മഞ്ജേട്ഠകം (സീ. സ്യാ.)] ഹരി ഹരിവണ്ണം അമ്ബങ്കുരവണ്ണം ദീഘം രസ്സം അണും ഥൂലം വട്ടം പരിമണ്ഡലം ചതുരസ്സം ഛളംസം അട്ഠംസം സോളസംസം നിന്നം ഥലം ഛായാ ആതപോ ആലോകോ അന്ധകാരോ അബ്ഭാ മഹികാ ധൂമോ രജോ ചന്ദമണ്ഡലസ്സ വണ്ണനിഭാ സൂരിയമണ്ഡലസ്സ [സുരിയമണ്ഡലസ്സ (സീ. സ്യാ. കം.)] വണ്ണനിഭാ താരകരൂപാനം വണ്ണനിഭാ ആദാസമണ്ഡലസ്സ വണ്ണനിഭാ മണിസങ്ഖമുത്തവേളുരിയസ്സ വണ്ണനിഭാ ജാതരൂപരജതസ്സ വണ്ണനിഭാ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി രൂപം ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ വണ്ണനിഭാ സനിദസ്സനം സപ്പടിഘം, യം രൂപം സനിദസ്സനം സപ്പടിഘം ചക്ഖുനാ അനിദസ്സനേന സപ്പടിഘേന പസ്സി വാ പസ്സതി വാ പസ്സിസ്സതി വാ പസ്സേ വാ, രൂപമ്പേതം രൂപായതനമ്പേതം രൂപധാതുപേസാ. ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപായതനം’’.

൧൬൩. തത്ഥ ¶ കതമം സദ്ദായതനം? യോ സദ്ദോ ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ അനിദസ്സനോ സപ്പടിഘോ ഭേരിസദ്ദോ മുദിങ്ഗസദ്ദോ [മുതിങ്ഗസദ്ധോ (സീ.)] സങ്ഖസദ്ദോ പണവസദ്ദോ ഗീതസദ്ദോ വാദിതസദ്ദോ സമ്മസദ്ദോ പാണിസദ്ദോ സത്താനം നിഗ്ഘോസസദ്ദോ ധാതൂനം സന്നിഘാതസദ്ദോ വാതസദ്ദോ ഉദകസദ്ദോ മനുസ്സസദ്ദോ അമനുസ്സസദ്ദോ, യോ വാ പനഞ്ഞോപി അത്ഥി സദ്ദോ ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ അനിദസ്സനോ സപ്പടിഘോ, യം സദ്ദം അനിദസ്സനം സപ്പടിഘം സോതേന അനിദസ്സനേന സപ്പടിഘേന സുണി വാ സുണാതി വാ സുണിസ്സതി വാ സുണേ വാ, സദ്ദോപേസോ സദ്ദായതനമ്പേതം സദ്ദധാതുപേസാ. ഇദം വുച്ചതി ‘‘സദ്ദായതനം’’.

൧൬൪. തത്ഥ കതമം ഗന്ധായതനം? യോ ഗന്ധോ ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ അനിദസ്സനോ സപ്പടിഘോ മൂലഗന്ധോ സാരഗന്ധോ തചഗന്ധോ പത്തഗന്ധോ പുപ്ഫഗന്ധോ ഫലഗന്ധോ ആമഗന്ധോ വിസ്സഗന്ധോ സുഗന്ധോ ദുഗ്ഗന്ധോ, യോ വാ പനഞ്ഞോപി അത്ഥി ഗന്ധോ ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ അനിദസ്സനോ സപ്പടിഘോ ¶ , യം ഗന്ധം അനിദസ്സനം സപ്പടിഘം ഘാനേന അനിദസ്സനേന സപ്പടിഘേന ഘായി വാ ഘായതി വാ ഘായിസ്സതി വാ ഘായേ വാ, ഗന്ധോപേസോ ഗന്ധായതനമ്പേതം ഗന്ധധാതുപേസാ. ഇദം വുച്ചതി ‘‘ഗന്ധായതനം’’.

൧൬൫. തത്ഥ കതമം രസായതനം? യോ രസോ ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ അനിദസ്സനോ സപ്പടിഘോ മൂലരസോ ഖന്ധരസോ തചരസോ പത്തരസോ പുപ്ഫരസോ ഫലരസോ അമ്ബിലം മധുരം തിത്തകം കടുകം ലോണികം [ലപിലകം (സീ.), ലമ്പികം (ക. സീ.)] ഖാരികം ലമ്ബികം കസാവോ സാദു അസാദു, യോ വാ പനഞ്ഞോപി അത്ഥി രസോ ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ അനിദസ്സനോ സപ്പടിഘോ, യം രസം അനിദസ്സനം സപ്പടിഘം ജിവ്ഹായ അനിദസ്സനായ സപ്പടിഘായ സായി വാ സായതി വാ സായിസ്സതി വാ സായേ വാ, രസോപേസോ രസായതനമ്പേതം രസധാതുപേസാ. ഇദം വുച്ചതി ‘‘രസായതനം’’.

൧൬൬. തത്ഥ കതമം ഫോട്ഠബ്ബായതനം? പഥവീധാതു തേജോധാതു വായോധാതു കക്ഖളം മുദുകം സണ്ഹം ഫരുസം സുഖസമ്ഫസ്സം ദുക്ഖസമ്ഫസ്സം ഗരുകം ലഹുകം, യം ഫോട്ഠബ്ബം അനിദസ്സനം സപ്പടിഘം കായേന അനിദസ്സനേന സപ്പടിഘേന ഫുസി വാ ഫുസതി വാ ഫുസിസ്സതി വാ ഫുസേ വാ, ഫോട്ഠബ്ബോപേസോ ഫോട്ഠബ്ബായതനമ്പേതം ഫോട്ഠബ്ബധാതുപേസാ. ഇദം വുച്ചതി ‘‘ഫോട്ഠബ്ബായതനം’’.

൧൬൭. തത്ഥ ¶ കതമം ധമ്മായതനം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ, യഞ്ച രൂപം അനിദസ്സനഅപ്പടിഘം ധമ്മായതനപരിയാപന്നം, അസങ്ഖതാ ച ധാതു.

തത്ഥ കതമോ വേദനാക്ഖന്ധോ? ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ. ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ. തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ… ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ…പേ… ഏവം ബഹുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ. അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാക്ഖന്ധോ’’.

തത്ഥ കതമോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ? ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ. ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ. തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി ¶ അബ്യാകതോ…പേ… ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ…പേ… ഏവം ബഹുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ. അയം വുച്ചതി ‘‘സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ’’.

തത്ഥ കതമോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ? ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ. ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതു, അത്ഥി ന ഹേതു. തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ… ഏവം ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ…പേ… ഏവം ബഹുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ. അയം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ’’.

തത്ഥ കതമം ¶ രൂപം അനിദസ്സനഅപ്പടിഘം ധമ്മായതനപരിയാപന്നം? ഇത്ഥിന്ദ്രിയം പുരിസിന്ദ്രിയം…പേ… കബളീകാരോ ആഹാരോ. ഇദം വുച്ചതി രൂപം ‘‘അനിദസ്സനഅപ്പടിഘം ധമ്മായതനപരിയാപന്നം’’.

തത്ഥ കതമാ അസങ്ഖതാ ധാതു? രാഗക്ഖയോ ¶ , ദോസക്ഖയോ, മോഹക്ഖയോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അസങ്ഖതാ ധാതു’’.

ഇദം വുച്ചതി ധമ്മായതനം.

അഭിധമ്മഭാജനീയം.

൩. പഞ്ഹാപുച്ഛകം

൧൬൮. ദ്വാദസായതനാനി ¶ – ചക്ഖായതനം, രൂപായതനം, സോതായതനം, സദ്ദായതനം, ഘാനായതനം, ഗന്ധായതനം, ജിവ്ഹായതനം, രസായതനം, കായായതനം, ഫോട്ഠബ്ബായതനം, മനായതനം, ധമ്മായതനം.

൧൬൯. ദ്വാദസന്നം ആയതനാനം കതി കുസലാ, കതി അകുസലാ, കതി അബ്യാകതാ…പേ… കതി സരണാ, കതി അരണാ?

൧. തികം

൧൭൦. ദസായതനാ അബ്യാകതാ. ദ്വായതനാ സിയാ കുസലാ, സിയാ അകുസലാ, സിയാ അബ്യാകതാ. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ’’തിപി, ‘‘ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ’’തിപി, ‘‘അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ’’തിപി. മനായതനം സിയാ സുഖായ വേദനായ ¶ സമ്പയുത്തം, സിയാ ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം, സിയാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം. ധമ്മായതനം സിയാ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം, സിയാ ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം, സിയാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്ത’’ന്തിപി, ‘‘ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്ത’’ന്തിപി, ‘‘അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്ത’’ന്തിപി. ദസായതനാ നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മാ. ദ്വായതനാ സിയാ വിപാകാ, സിയാ വിപാകധമ്മധമ്മാ, സിയാ നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മാ.

പഞ്ചായതനാ ഉപാദിന്നുപാദാനിയാ. സദ്ദായതനം ¶ അനുപാദിന്നുപാദാനിയം. ചത്താരോ ആയതനാ സിയാ ഉപാദിന്നുപാദാനിയാ, സിയാ അനുപാദിന്നുപാദാനിയാ, സിയാ അനുപാദാനിയാ. ദ്വായതനാ സിയാ ഉപാദിന്നുപാദാനിയാ, സിയാ അനുപാദിന്നുപാദാനിയാ, സിയാ അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയാ. ദസായതനാ അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികാ. ദ്വായതനാ സിയാ സംകിലിട്ഠസംകിലേസികാ, സിയാ അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികാ, സിയാ അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികാ. ദസായതനാ അവിതക്കഅവിചാരാ. മനായതനം സിയാ സവിതക്കസവിചാരം, സിയാ അവിതക്കവിചാരമത്തം, സിയാ അവിതക്കഅവിചാരം. ധമ്മായതനം സിയാ സവിതക്കസവിചാരം, സിയാ അവിതക്കവിചാരമത്തം, സിയാ അവിതക്കഅവിചാരം ¶ , സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സവിതക്കസവിചാര’’ന്തിപി, ‘‘അവിതക്കവിചാരമത്ത’’ന്തിപി, ‘‘അവിതക്കഅവിചാര’’ന്തിപി. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പീതിസഹഗതാ’’തിപി, ‘‘സുഖസഹഗതാ’’തിപി, ‘‘ഉപേക്ഖാസഹഗതാ’’തിപി. ദ്വായതനാ സിയാ പീതിസഹഗതാ, സിയാ ¶ സുഖസഹഗതാ, സിയാ ഉപേക്ഖാസഹഗതാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പീതിസഹഗതാ’’തിപി, ‘‘സുഖസഹഗതാ’’തിപി, ‘‘ഉപേക്ഖാസഹഗതാ’’തിപി.

ദസായതനാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. ദ്വായതനാ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ, സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ, സിയാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. ദസായതനാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ. ദ്വായതനാ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ. ദസായതനാ നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമിനോ. ദ്വായതനാ സിയാ ആചയഗാമിനോ, സിയാ അപചയഗാമിനോ, സിയാ നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമിനോ. ദസായതനാ ¶ നേവസേക്ഖനാസേക്ഖാ. ദ്വായതനാ സിയാ സേക്ഖാ, സിയാ അസേക്ഖാ ¶ , സിയാ നേവസേക്ഖനാസേക്ഖാ. ദസായതനാ പരിത്താ. ദ്വായതനാ സിയാ പരിത്താ, സിയാ മഹഗ്ഗതാ, സിയാ അപ്പമാണാ. ദസായതനാ അനാരമ്മണാ. ദ്വായതനാ സിയാ പരിത്താരമ്മണാ, സിയാ മഹഗ്ഗതാരമ്മണാ, സിയാ അപ്പമാണാരമ്മണാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരിത്താരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘മഹഗ്ഗതാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘അപ്പമാണാരമ്മണാ’’തിപി. ദസായതനാ മജ്ഝിമാ. ദ്വായതനാ സിയാ ഹീനാ, സിയാ മജ്ഝിമാ, സിയാ പണീതാ. ദസായതനാ അനിയതാ. ദ്വായതനാ സിയാ മിച്ഛത്തനിയതാ, സിയാ സമ്മത്തനിയതാ, സിയാ അനിയതാ.

ദസായതനാ അനാരമ്മണാ. ദ്വായതനാ സിയാ മഗ്ഗാരമ്മണാ, സിയാ മഗ്ഗഹേതുകാ, സിയാ മഗ്ഗാധിപതിനോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘മഗ്ഗാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘മഗ്ഗഹേതുകാ’’തിപി, ‘‘മഗ്ഗാധിപതിനോ’’തിപി. പഞ്ചായതനാ സിയാ ഉപ്പന്നാ, സിയാ ഉപ്പാദിനോ, ന വത്തബ്ബാ – ‘‘അനുപ്പന്നാ’’തി. സദ്ദായതനം സിയാ ഉപ്പന്നം, സിയാ അനുപ്പന്നം, ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഉപ്പാദീ’’തി. പഞ്ചായതനാ സിയാ ഉപ്പന്നാ, സിയാ അനുപ്പന്നാ, സിയാ ഉപ്പാദിനോ. ധമ്മായതനം സിയാ ഉപ്പന്നം, സിയാ അനുപ്പന്നം, സിയാ ഉപ്പാദി, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഉപ്പന്ന’’ന്തിപി, ‘‘അനുപ്പന്ന’’ന്തിപി, ‘‘ഉപ്പാദീ’’തിപി. ഏകാദസായതനാ സിയാ അതീതാ, സിയാ അനാഗതാ, സിയാ പച്ചുപ്പന്നാ. ധമ്മായതനം സിയാ അതീതം, സിയാ അനാഗതം, സിയാ പച്ചുപ്പന്നം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘അതീത’’ന്തിപി, ‘‘അനാഗത’’ന്തിപി, ‘‘പച്ചുപ്പന്ന’’ന്തിപി. ദസായതനാ അനാരമ്മണാ. ദ്വായതനാ സിയാ ¶ അതീതാരമ്മണാ, സിയാ അനാഗതാരമ്മണാ ¶ , സിയാ പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ ¶ – ‘‘അതീതാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘അനാഗതാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണാ’’തിപി; സിയാ അജ്ഝത്താ, സിയാ ബഹിദ്ധാ, സിയാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ. ദസായതനാ അനാരമ്മണാ. ദ്വായതനാ സിയാ അജ്ഝത്താരമ്മണാ, സിയാ ബഹിദ്ധാരമ്മണാ, സിയാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘അജ്ഝത്താരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘ബഹിദ്ധാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണാ’’തിപി. രൂപായതനം സനിദസ്സനസപ്പടിഘം. നവായതനാ അനിദസ്സനസപ്പടിഘാ. ദ്വായതനാ അനിദസ്സനഅപ്പടിഘാ.

൨. ദുകം

൧൭൧. ഏകാദസായതനാ ന ഹേതൂ. ധമ്മായതനം സിയാ ഹേതു, സിയാ ന ഹേതു. ദസായതനാ അഹേതുകാ. ദ്വായതനാ സിയാ സഹേതുകാ, സിയാ അഹേതുകാ. ദസായതനാ ഹേതുവിപ്പയുത്താ. ദ്വായതനാ സിയാ ഹേതുസമ്പയുത്താ, സിയാ ഹേതുവിപ്പയുത്താ. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതൂ ¶ ചേവ സഹേതുകാ ചാ’’തിപി, ‘‘സഹേതുകാ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഹേതു ചേവ സഹേതുകഞ്ചാ’’തി, സിയാ സഹേതുകഞ്ചേവ ന ച ഹേതു, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സഹേതുകഞ്ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തി. ധമ്മായതനം സിയാ ഹേതു ചേവ സഹേതുകഞ്ച, സിയാ സഹേതുകഞ്ചേവ ന ച ഹേതു, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഹേതു ചേവ സഹേതുകഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘സഹേതുകഞ്ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതൂ ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ഹേതുസമ്പയുത്താ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തി, സിയാ ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ചേവ ന ച ഹേതു, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ചേവ ന ¶ ച ഹേതൂ’’തി. ധമ്മായതനം സിയാ ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ച, സിയാ ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ചേവ ന ച ഹേതു, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. ദസായതനാ ന ഹേതൂഅഹേതുകാ. മനായതനം സിയാ ന ഹേതുസഹേതുകം, സിയാ ന ഹേതുഅഹേതുകം. ധമ്മായതനം സിയാ ന ഹേതുസഹേതുകം, സിയാ ന ഹേതുഅഹേതുകം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ന ഹേതുസഹേതുക’’ന്തിപി, ‘‘ന ഹേതുഅഹേതുക’’ന്തിപി.

ഏകാദസായതനാ സപ്പച്ചയാ. ധമ്മായതനം സിയാ സപ്പച്ചയം, സിയാ അപ്പച്ചയം. ഏകാദസായതനാ സങ്ഖതാ. ധമ്മായതനം സിയാ സങ്ഖതം, സിയാ അസങ്ഖതം. രൂപായതനം സനിദസ്സനം. ഏകാദസായതനാ ¶ അനിദസ്സനാ. ദസായതനാ ¶ സപ്പടിഘാ. ദ്വായതനാ അപ്പടിഘാ. ദസായതനാ രൂപാ. മനായതനം അരൂപം. ധമ്മായതനം സിയാ രൂപം, സിയാ അരൂപം. ദസായതനാ ലോകിയാ. ദ്വായതനാ സിയാ ലോകിയാ, സിയാ ലോകുത്തരാ; കേനചി വിഞ്ഞേയ്യാ, കേനചി ന വിഞ്ഞേയ്യാ.

ഏകാദസായതനാ നോ ആസവാ. ധമ്മായതനം സിയാ ആസവോ, സിയാ നോ ആസവോ. ദസായതനാ സാസവാ. ദ്വായതനാ സിയാ സാസവാ, സിയാ അനാസവാ. ദസായതനാ ആസവവിപ്പയുത്താ. ദ്വായതനാ സിയാ ആസവസമ്പയുത്താ, സിയാ ആസവവിപ്പയുത്താ. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവാ ചേവ സാസവാ ചാ’’തി, ‘‘സാസവാ ചേവ നോ ച ആസവാ’’. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ആസവോ ചേവ സാസവഞ്ചാ’’തി, സിയാ സാസവഞ്ചേവ നോ ച ആസവോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സാസവഞ്ചേവ നോ ച ആസവോ’’തി. ധമ്മായതനം സിയാ ആസവോ ചേവ സാസവഞ്ച, സിയാ സാസവഞ്ചേവ നോ ച ¶ ആസവോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ആസവോ ചേവ സാസവഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘സാസവഞ്ചേവ നോ ച ആസവോ’’തിപി. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവാ ചേവ ആസവസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ആസവസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ആസവാ’’തിപി. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ആസവോ ചേവ ആസവസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തി, സിയാ ആസവസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ആസവോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ആസവസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ആസവോ’’തി. ധമ്മായതനം സിയാ ¶ ആസവോ ചേവ ആസവസമ്പയുത്തഞ്ച, സിയാ ആസവസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ആസവോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ആസവോ ചേവ ആസവസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘ആസവസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ആസവോ’’തിപി. ദസായതനാ ആസവവിപ്പയുത്തസാസവാ. ദ്വായതനാ സിയാ ആസവവിപ്പയുത്തസാസവാ, സിയാ ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവവിപ്പയുത്തസാസവാ’’തിപി, ‘‘ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവാ’’തിപി.

ഏകാദസായതനാ നോ സംയോജനാ. ധമ്മായതനം സിയാ സംയോജനം, സിയാ നോ സംയോജനം. ദസായതനാ സംയോജനിയാ. ദ്വായതനാ സിയാ സംയോജനിയാ, സിയാ അസംയോജനിയാ. ദസായതനാ സംയോജനവിപ്പയുത്താ. ദ്വായതനാ സിയാ സംയോജനസമ്പയുത്താ, സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്താ. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനാ ചേവ സംയോജനിയാ ചാ’’തി, സംയോജനിയാ ചേവ നോ ച സംയോജനാ. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനിയഞ്ചാ’’തി, സിയാ സംയോജനിയഞ്ചേവ നോ ച സംയോജനം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സംയോജനിയഞ്ചേവ നോ ച സംയോജന’’ന്തി. ധമ്മായതനം ¶ സിയാ സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനിയഞ്ച, സിയാ സംയോജനിയഞ്ചേവ നോ ച സംയോജനം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സംയോജനഞ്ചേവ ¶ സംയോജനിയ’’ന്തിപി, ‘‘സംയോജനിയഞ്ചേവ നോ ച സംയോജന’’ന്തിപി. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനാ ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച സംയോജനാ’’തിപി. മനായതനം ¶ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തി, സിയാ സംയോജനസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച സംയോജനം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സംയോജനസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച സംയോജന’’ന്തി. ധമ്മായതനം സിയാ സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്തഞ്ച, സിയാ സംയോജനസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച സംയോജനം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച സംയോജന’’ന്തിപി. ദസായതനാ സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയാ ¶ . ദ്വായതനാ സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയാ, സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയാ’’തിപി.

ഏകാദസായതനാ നോ ഗന്ഥാ. ധമ്മായതനം സിയാ ഗന്ഥോ, സിയാ നോ ഗന്ഥോ. ദസായതനാ ഗന്ഥനിയാ. ദ്വായതനാ സിയാ ഗന്ഥനിയാ, സിയാ അഗന്ഥനിയാ. ദസായതനാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്താ. ദ്വായതനാ സിയാ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ, സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്താ. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥാ ചേവ ഗന്ഥനിയാ ചാ’’തി, ഗന്ഥനിയാ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ. മനായതനം ന വത്തബ്ബം ¶ – ‘‘ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥനിയഞ്ചാ’’തി, സിയാ ഗന്ഥനിയഞ്ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഗന്ഥനിയഞ്ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ’’തി. ധമ്മായതനം സിയാ ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥനിയഞ്ച, സിയാ ഗന്ഥനിയഞ്ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥനിയഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥനിയഞ്ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ’’തിപി. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥാ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ’’തിപി. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തി, സിയാ ഗന്ഥസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഗന്ഥസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ’’തി. ധമ്മായതനം സിയാ ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്തഞ്ച, സിയാ ഗന്ഥസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ’’തിപി. ദസായതനാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയാ. ദ്വായതനാ സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയാ, സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയാ’’തിപി.

ഏകാദസായതനാ നോ ഓഘാ…പേ… നോ യോഗാ…പേ… നോ നീവരണാ. ധമ്മായതനം സിയാ ¶ നീവരണം, സിയാ നോ നീവരണം. ദസായതനാ നീവരണിയാ. ദ്വായതനാ സിയാ ¶ നീവരണിയാ, സിയാ അനീവരണിയാ. ദസായതനാ നീവരണവിപ്പയുത്താ. ദ്വായതനാ സിയാ നീവരണസമ്പയുത്താ, സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്താ. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണാ ചേവ നീവരണിയാ ചാ’’തി, നീവരണിയാ ചേവ നോ ച നീവരണാ. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘നീവരണഞ്ചേവ നീവരണിയഞ്ചാ’’തി ¶ , സിയാ നീവരണിയഞ്ചേവ നോ ച നീവരണം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘നീവരണിയഞ്ചേവ നോ ച നീവരണ’’ന്തി. ധമ്മായതനം സിയാ നീവരണഞ്ചേവ നീവരണിയഞ്ച, സിയാ നീവരണിയഞ്ചേവ നോ ച നീവരണം, സിയാ ¶ ന വത്തബ്ബം – ‘‘നീവരണഞ്ചേവ നീവരണിയഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘നീവരണിയഞ്ചേവ നോ ച നീവരണ’’ന്തിപി. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണാ ചേവ നീവരണസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘നീവരണസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച നീവരണാ’’തിപി. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘നീവരണഞ്ചേവ നീവരണസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തി, സിയാ നീവരണസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച നീവരണം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘നീവരണസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച നീവരണ’’ന്തി. ധമ്മായതനം സിയാ നീവരണഞ്ചേവ നീവരണസമ്പയുത്തഞ്ച, സിയാ നീവരണസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച നീവരണം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘നീവരണഞ്ചേവ നീവരണസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘നീവരണസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച നീവരണ’’ന്തിപി. ദസായതനാ നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയാ. ദ്വായതനാ സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയാ, സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയാ’’തിപി, ‘‘നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയാ’’തിപി.

ഏകാദസായതനാ നോ പരാമാസാ. ധമ്മായതനം സിയാ പരാമാസോ, സിയാ നോ പരാമാസോ. ദസായതനാ പരാമട്ഠാ. ദ്വായതനാ സിയാ പരാമട്ഠാ, സിയാ അപരാമട്ഠാ. ദസായതനാ പരാമാസവിപ്പയുത്താ. മനായതനം സിയാ പരാമാസസമ്പയുത്തം, സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തം. ധമ്മായതനം സിയാ പരാമാസസമ്പയുത്തം, സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘പരാമാസസമ്പയുത്ത’’ന്തിപി, ‘‘പരാമാസവിപ്പയുത്ത’’ന്തിപി. ദസായതനാ ന ¶ വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമാസാ ചേവ പരാമട്ഠാ ചാ’’തി, ‘‘പരാമട്ഠാ ചേവ നോ ച പരാമാസാ’’. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘പരാമാസോ ചേവ പരാമട്ഠഞ്ചാ’’തി, സിയാ പരാമട്ഠഞ്ചേവ നോ ച പരാമാസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘പരാമട്ഠഞ്ചേവ നോ ച പരാമാസോ’’തി. ധമ്മായതനം സിയാ പരാമാസോ ചേവ പരാമട്ഠഞ്ച, സിയാ പരാമട്ഠഞ്ചേവ നോ ച പരാമാസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘പരാമാസോ ചേവ പരാമട്ഠഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘പരാമട്ഠഞ്ചേവ നോ ച പരാമാസോ’’തിപി. ദസായതനാ പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠാ. ദ്വായതനാ സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠാ ¶ , സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠാ’’തിപി ¶ , ‘‘പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠാ’’തിപി.

ദസായതനാ അനാരമ്മണാ. മനായതനം സാരമ്മണം. ധമ്മായതനം സിയാ സാരമ്മണം, സിയാ അനാരമ്മണം. മനായതനം ചിത്തം. ഏകാദസായതനാ നോ ചിത്താ. ഏകാദസായതനാ അചേതസികാ. ധമ്മായതനം സിയാ ചേതസികം, സിയാ അചേതസികം. ദസായതനാ ചിത്തവിപ്പയുത്താ. ധമ്മായതനം സിയാ ചിത്തസമ്പയുത്തം, സിയാ ചിത്തവിപ്പയുത്തം. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ചിത്തേന സമ്പയുത്ത’’ന്തിപി ¶ , ‘‘ചിത്തേന വിപ്പയുത്ത’’ന്തിപി. ദസായതനാ ചിത്തവിസംസട്ഠാ. ധമ്മായതനം സിയാ ചിത്തസംസട്ഠം, സിയാ ചിത്തവിസംസട്ഠം. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ചിത്തേന സംസട്ഠ’’ന്തിപി, ‘‘ചിത്തേന വിസംസട്ഠ’’ന്തിപി. ഛായതനാ നോ ചിത്തസമുട്ഠാനാ. ഛായതനാ സിയാ ചിത്തസമുട്ഠാനാ, സിയാ നോ ചിത്തസമുട്ഠാനാ. ഏകാദസായതനാ നോ ചിത്തസഹഭുനോ. ധമ്മായതനം സിയാ ചിത്തസഹഭൂ ¶ , സിയാ നോ ചിത്തസഹഭൂ. ഏകാദസായതനാ നോ ചിത്താനുപരിവത്തിനോ. ധമ്മായതനം സിയാ ചിത്താനുപരിവത്തി, സിയാ നോ ചിത്താനുപരിവത്തി. ഏകാദസായതനാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാ. ധമ്മായതനം സിയാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനം, സിയാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനം. ഏകാദസായതനാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭുനോ. ധമ്മായതനം സിയാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭൂ, സിയാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭൂ. ഏകാദസായതനാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തിനോ. ധമ്മായതനം സിയാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തി, സിയാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തി.

ഛായതനാ അജ്ഝത്തികാ. ഛായതനാ ബാഹിരാ. നവായതനാ ഉപാദാ. ദ്വായതനാ നോ ഉപാദാ. ധമ്മായതനം സിയാ ഉപാദാ, സിയാ നോ ഉപാദാ. പഞ്ചായതനാ ഉപാദിന്നാ. സദ്ദായതനം അനുപാദിന്നം. ഛായതനാ സിയാ ഉപാദിന്നാ, സിയാ അനുപാദിന്നാ. ഏകാദസായതനാ നോ ഉപാദാനാ. ധമ്മായതനം സിയാ ഉപാദാനം, സിയാ നോ ഉപാദാനം. ദസായതനാ ഉപാദാനിയാ. ദ്വായതനാ സിയാ ഉപാദാനിയാ, സിയാ അനുപാദാനിയാ. ദസായതനാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്താ. ദ്വായതനാ സിയാ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ, സിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്താ. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനാ ചേവ ഉപാദാനിയാ ചാ’’തി, ഉപാദാനിയാ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനിയഞ്ചാ’’തി, സിയാ ഉപാദാനിയഞ്ചേവ നോ ച ഉപാദാനം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഉപാദാനിയഞ്ചേവ നോ ച ഉപാദാന’’ന്തി. ധമ്മായതനം സിയാ ഉപാദാനഞ്ചേവ ¶ ഉപാദാനിയഞ്ച, സിയാ ഉപാദാനിയഞ്ചേവ നോ ച ഉപാദാനം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഉപാദാനഞ്ചേവ ¶ ¶ ഉപാദാനിയഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനിയഞ്ചേവ നോ ച ഉപാദാന’’ന്തിപി. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനാ ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ’’തിപി. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഉപാദാനിയഞ്ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തി, സിയാ ഉപാദാനസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ഉപാദാനം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഉപാദാനസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ഉപാദാന’’ന്തി. ധമ്മായതനം സിയാ ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്തഞ്ച, സിയാ ഉപാദാനസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ഉപാദാനം ¶ , സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ഉപാദാന’’ന്തിപി. ദസായതനാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയാ. ദ്വായതനാ സിയാ ഉപാദാനസമ്പയുത്തഉപാദാനിയാ, സിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയാ’’തിപി.

ഏകാദസായതനാ നോ കിലേസാ. ധമ്മായതനം സിയാ കിലേസോ, സിയാ നോ കിലേസോ. ദസായതനാ സംകിലേസികാ. ദ്വായതനാ സിയാ സംകിലേസികാ, സിയാ അസംകിലേസികാ. ദസായതനാ അസംകിലിട്ഠാ. ദ്വായതനാ സിയാ സംകിലിട്ഠാ, സിയാ അസംകിലിട്ഠാ. ദസായതനാ കിലേസവിപ്പയുത്താ. ദ്വായതനാ സിയാ കിലേസസമ്പയുത്താ, സിയാ കിലേസവിപ്പയുത്താ. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ സംകിലേസികാ ചാ’’തി, ‘‘സംകിലേസികാ ചേവ നോ ച കിലേസാ’’. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘കിലേസോ ചേവ സംകിലേസികഞ്ചാ’’തി, സിയാ സംകിലേസികഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സംകിലേസികഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തി. ധമ്മായതനം സിയാ കിലേസോ ചേവ സംകിലേസികഞ്ച, സിയാ സംകിലേസികഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘കിലേസോ ചേവ സംകിലേസികഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘സംകിലേസികഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തിപി. ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ സംകിലിട്ഠാ ചാ’’തിപി, ‘‘സംകിലിട്ഠാ ചേവ നോ ച ¶ കിലേസാ’’തിപി. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘കിലേസോ ചേവ സംകിലിട്ഠഞ്ചാ’’തി, സിയാ സംകിലിട്ഠഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സംകിലിട്ഠഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തി. ധമ്മായതനം സിയാ കിലേസോ ചേവ സംകിലിട്ഠഞ്ച, സിയാ സംകിലിട്ഠഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘കിലേസോ ചേവ സംകിലിട്ഠഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘സംകിലിട്ഠഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തിപി.

ദസായതനാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘കിലേസസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ന കിലേസാ’’തിപി. മനായതനം ന വത്തബ്ബം – ‘‘കിലേസോ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തി ¶ , സിയാ കിലേസസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘കിലേസസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തി. ധമ്മായതനം സിയാ കിലേസോ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്തഞ്ച, സിയാ കിലേസസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘കിലേസോ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘കിലേസസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ¶ ച കിലേസോ’’തിപി. ദസായതനാ കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികാ. ദ്വായതനാ സിയാ കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികാ, സിയാ കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസികാ ¶ , സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികാ’’തിപി, ‘‘കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസികാ’’തിപി ¶ .

ദസായതനാ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ. ദ്വായതനാ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ, സിയാ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ. ദസായതനാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. ദ്വായതനാ സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ, സിയാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. ദസായതനാ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ. ദ്വായതനാ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ. ദസായതനാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ. ദ്വായതനാ സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ. ദസായതനാ അവിതക്കാ. ദ്വായതനാ സിയാ സവിതക്കാ, സിയാ അവിതക്കാ. ദസായതനാ അവിചാരാ. ദ്വായതനാ സിയാ സവിചാരാ, സിയാ അവിചാരാ. ദസായതനാ അപ്പീതികാ. ദ്വായതനാ സിയാ സപ്പീതികാ, സിയാ അപ്പീതികാ. ദസായതനാ ന പീതിസഹഗതാ. ദ്വായതനാ സിയാ പീതിസഹഗതാ, സിയാ ന പീതിസഹഗതാ. ദസായതനാ ന സുഖസഹഗതാ. ദ്വായതനാ സിയാ സുഖസഹഗതാ, സിയാ ന സുഖസഹഗതാ. ദസായതനാ ന ഉപേക്ഖാസഹഗതാ. ദ്വായതനാ സിയാ ഉപേക്ഖാസഹഗതാ, സിയാ ന ഉപേക്ഖാസഹഗതാ.

ദസായതനാ കാമാവചരാ. ദ്വായതനാ സിയാ കാമാവചരാ, സിയാ ന കാമാവചരാ. ദസായതനാ ന രൂപാവചരാ. ദ്വായതനാ സിയാ രൂപാവചരാ, സിയാ ന രൂപാവചരാ. ദസായതനാ ന അരൂപാവചരാ. ദ്വായതനാ സിയാ അരൂപാവചരാ, സിയാ ന അരൂപാവചരാ. ദസായതനാ പരിയാപന്നാ. ദ്വായതനാ സിയാ പരിയാപന്നാ, സിയാ അപരിയാപന്നാ. ദസായതനാ അനിയ്യാനികാ. ദ്വായതനാ സിയാ നിയ്യാനികാ ¶ , സിയാ അനിയ്യാനികാ. ദസായതനാ അനിയതാ. ദ്വായതനാ സിയാ നിയതാ, സിയാ അനിയതാ. ദസായതനാ സഉത്തരാ. ദ്വായതനാ സിയാ സഉത്തരാ, സിയാ അനുത്തരാ. ദസായതനാ അരണാ. ദ്വായതനാ സിയാ സരണാ, സിയാ അരണാതി.

പഞ്ഹാപുച്ഛകം.

ആയതനവിഭങ്ഗോ നിട്ഠിതോ.

൩. ധാതുവിഭങ്ഗോ

൧. സുത്തന്തഭാജനീയം

൧൭൨. ഛ ¶ ¶ ¶ ധാതുയോ – പഥവീധാതു [പഠവീധാതു (സീ. സ്യാ.) ഏവമുപരിപി], ആപോധാതു, തേജോധാതു, വായോധാതു, ആകാസധാതു, വിഞ്ഞാണധാതു.

൧൭൩. തത്ഥ കതമാ പഥവീധാതു? പഥവീധാതുദ്വയം – അത്ഥി അജ്ഝത്തികാ, അത്ഥി ബാഹിരാ. തത്ഥ കതമാ അജ്ഝത്തികാ പഥവീധാതു? യം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം കക്ഖളം ഖരിഗതം കക്ഖളത്തം കക്ഖളഭാവോ അജ്ഝത്തം ഉപാദിന്നം, സേയ്യഥിദം – കേസാ ലോമാ നഖാ ദന്താ തചോ മംസം ന്ഹാരു [നഹാരു (സീ.)] അട്ഠി അട്ഠിമിഞ്ജം [അട്ഠിമിഞ്ജാ (സീ.)] വക്കം ഹദയം യകനം കിലോമകം പിഹകം പപ്ഫാസം അന്തം അന്തഗുണം ഉദരിയം കരീസം, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം കക്ഖളം ഖരിഗതം കക്ഖളത്തം കക്ഖളഭാവോ അജ്ഝത്തം ഉപാദിന്നം – അയം വുച്ചതി ‘അജ്ഝത്തികാ പഥവീധാതു’.

തത്ഥ കതമാ ബാഹിരാ പഥവീധാതു? യം ബാഹിരം കക്ഖളം ഖരിഗതം കക്ഖളത്തം കക്ഖളഭാവോ ബഹിദ്ധാ അനുപാദിന്നം, സേയ്യഥിദം ¶ – അയോ ലോഹം തിപു സീസം സജ്ഝം [സജ്ഝു (സ്യാ.)] മുത്താ മണി വേളുരിയോ സങ്ഖോ സിലാ പവാളം രജതം ജാതരൂപം ലോഹിതങ്കോ [ലോഹിതങ്ഗോ (സ്യാ. ക.), ലോഹിതകോ (?)] മസാരഗല്ലം തിണം കട്ഠം സക്ഖരാ കഠലം [കഥലം (ക.)] ഭൂമി പാസാണോ പബ്ബതോ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി ബാഹിരം കക്ഖളം ഖരിഗതം കക്ഖളത്തം കക്ഖളഭാവോ ബഹിദ്ധാ അനുപാദിന്നം – അയം വുച്ചതി ‘ബാഹിരാ പഥവീധാതു’. യാ ച അജ്ഝത്തികാ പഥവീധാതു യാ ച ബാഹിരാ പഥവീധാതു, തദേകജ്ഝം അഭിസഞ്ഞൂഹിത്വാ അഭിസങ്ഖിപിത്വാ – അയം വുച്ചതി ‘‘പഥവീധാതു’’.

൧൭൪. തത്ഥ ¶ ¶ കതമാ ആപോധാതു? ആപോധാതുദ്വയം – അത്ഥി അജ്ഝത്തികാ, അത്ഥി ബാഹിരാ. തത്ഥ കതമാ അജ്ഝത്തികാ ആപോധാതു? യം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം ആപോ ആപോഗതം സിനേഹോ സിനേഹഗതം [സ്നേഹോ സ്നേഹഗതം (സ്യാ.)] ബന്ധനത്തം രൂപസ്സ അജ്ഝത്തം ഉപാദിന്നം, സേയ്യഥിദം – പിത്തം സേമ്ഹം പുബ്ബോ ലോഹിതം സേദോ മേദോ അസ്സു വസാ ഖേളോ സിങ്ഘാണികാ ലസികാ മുത്തം, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി അജ്ഝത്തം ¶ പച്ചത്തം ആപോ ആപോഗതം സിനേഹോ സിനേഹഗതം ബന്ധനത്തം രൂപസ്സ അജ്ഝത്തം ഉപാദിന്നം – അയം വുച്ചതി ‘അജ്ഝത്തികാ ആപോധാതു’.

തത്ഥ കതമാ ബാഹിരാ ആപോധാതു? യം ബാഹിരം ആപോ ആപോഗതം സിനേഹോ സിനേഹഗതം ബന്ധനത്തം രൂപസ്സ ബഹിദ്ധാ അനുപാദിന്നം, സേയ്യഥിദം – മൂലരസോ ഖന്ധരസോ തചരസോ പത്തരസോ പുപ്ഫരസോ ഫലരസോ ഖീരം ദധി സപ്പി നവനീതം തേലം മധു ഫാണിതം ഭുമ്മാനി വാ ഉദകാനി അന്തലിക്ഖാനി വാ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി ബാഹിരം ആപോ ആപോഗതം സിനേഹോ സിനേഹഗതം ബന്ധനത്തം രൂപസ്സ ബഹിദ്ധാ അനുപാദിന്നം ¶ – അയം വുച്ചതി ‘ബാഹിരാ ആപോധാതു’. യാ ച അജ്ഝത്തികാ ആപോധാതു യാ ച ബാഹിരാ ആപോധാതു, തദേകജ്ഝം അഭിസഞ്ഞൂഹിത്വാ അഭിസങ്ഖിപിത്വാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ആപോധാതു’’.

൧൭൫. തത്ഥ കതമാ തേജോധാതു? തേജോധാതുദ്വയം – അത്ഥി അജ്ഝത്തികാ, അത്ഥി ബാഹിരാ. തത്ഥ കതമാ അജ്ഝത്തികാ തേജോധാതു? യം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം തേജോ തേജോഗതം ഉസ്മാ ഉസ്മാഗതം ഉസുമം ഉസുമഗതം അജ്ഝത്തം ഉപാദിന്നം, സേയ്യഥിദം – യേന ച സന്തപ്പതി യേന ച ജീരീയതി യേന ച പരിഡയ്ഹതി യേന ച അസിതപീതഖായിതസായിതം സമ്മാ പരിണാമം ഗച്ഛതി, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം തേജോ തേജോഗതം ഉസ്മാ ഉസ്മാഗതം ഉസുമം ഉസുമഗതം അജ്ഝത്തം ഉപാദിന്നം – അയം വുച്ചതി ‘അജ്ഝത്തികാ തേജോധാതു’.

തത്ഥ കതമാ ബാഹിരാ തേജോധാതു? യം ബാഹിരം തേജോ തേജോഗതം ഉസ്മാ ഉസ്മാഗതം ഉസുമം ഉസുമഗതം ബഹിദ്ധാ അനുപാദിന്നം, സേയ്യഥിദം – കട്ഠഗ്ഗി പലാലഗ്ഗി [സകലികഗ്ഗി (സബ്ബത്ഥ)] തിണഗ്ഗി ഗോമയഗ്ഗി ഥുസഗ്ഗി സങ്കാരഗ്ഗി ഇന്ദഗ്ഗി അഗ്ഗിസന്താപോ സൂരിയസന്താപോ കട്ഠസന്നിചയസന്താപോ തിണസന്നിചയസന്താപോ ധഞ്ഞസന്നിചയസന്താപോ ഭണ്ഡസന്നിചയസന്താപോ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി ബാഹിരം തേജോ തേജോഗതം ഉസ്മാ ഉസ്മാഗതം ഉസുമം ഉസുമഗതം ബഹിദ്ധാ അനുപാദിന്നം – അയം വുച്ചതി ‘ബാഹിരാ തേജോധാതു’. യാ ¶ ¶ ച അജ്ഝത്തികാ തേജോധാതു യാ ച ബാഹിരാ തേജോധാതു, തദേകജ്ഝം അഭിസഞ്ഞൂഹിത്വാ അഭിസങ്ഖിപിത്വാ – അയം വുച്ചതി ‘‘തേജോധാതു’’.

൧൭൬. തത്ഥ ¶ ¶ കതമാ വായോധാതു? വായോധാതുദ്വയം – അത്ഥി അജ്ഝത്തികാ, അത്ഥി ബാഹിരാ. തത്ഥ കതമാ അജ്ഝത്തികാ വായോധാതു? യം അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം വായോ വായോഗതം ഥമ്ഭിതത്തം രൂപസ്സ അജ്ഝത്തം ഉപാദിന്നം, സേയ്യഥിദം – ഉദ്ധങ്ഗമാ വാതാ അധോഗമാ വാതാ കുച്ഛിസയാ വാതാ കോട്ഠാസയാ [കോട്ഠസയാ (സീ. സ്യാ.)] വാതാ അങ്ഗമങ്ഗാനുസാരിനോ വാതാ സത്ഥകവാതാ ഖുരകവാതാ ഉപ്പലകവാതാ അസ്സാസോ പസ്സാസോ ഇതി വാ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം വായോ വായോഗതം ഥമ്ഭിതത്തം രൂപസ്സ അജ്ഝത്തം ഉപാദിന്നം – അയം വുച്ചതി ‘അജ്ഝത്തികാ വായോധാതു’.

തത്ഥ കതമാ ബാഹിരാ വായോധാതു? യം ബാഹിരം വായോ വായോഗതം ഥമ്ഭിതത്തം രൂപസ്സ ബഹിദ്ധാ അനുപാദിന്നം, സേയ്യഥിദം – പുരത്ഥിമാ വാതാ പച്ഛിമാ വാതാ ഉത്തരാ വാതാ ദക്ഖിണാ വാതാ സരജാ വാതാ അരജാ വാതാ സീതാ വാതാ ഉണ്ഹാ വാതാ പരിത്താ വാതാ അധിമത്താ വാതാ കാളവാതാ വേരമ്ഭവാതാ പക്ഖവാതാ സുപണ്ണവാതാ താലവണ്ടവാതാ വിധൂപനവാതാ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി ബാഹിരം വായോ വായോഗതം ഥമ്ഭിതത്തം രൂപസ്സ ബഹിദ്ധാ അനുപാദിന്നം – അയം വുച്ചതി ‘ബാഹിരാ വായോധാതു’. യാ ച അജ്ഝത്തികാ വായോധാതു യാ ച ബാഹിരാ വായോധാതു, തദേകജ്ഝം അഭിസഞ്ഞൂഹിത്വാ അഭിസങ്ഖിപിത്വാ – അയം വുച്ചതി ‘‘വായോധാതു’’.

൧൭൭. തത്ഥ കതമാ ആകാസധാതു? ആകാസധാതുദ്വയം – അത്ഥി അജ്ഝത്തികാ, അത്ഥി ബാഹിരാ. തത്ഥ കതമാ അജ്ഝത്തികാ ആകാസധാതു? യം ¶ അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം ആകാസോ ആകാസഗതം അഘം അഘഗതം വിവരോ വിവരഗതം അസമ്ഫുട്ഠം മംസലോഹിതേഹി അജ്ഝത്തം ഉപാദിന്നം, സേയ്യഥിദം – കണ്ണച്ഛിദ്ദം നാസച്ഛിദ്ദം മുഖദ്വാരം, യേന ച അസിതപീതഖായിതസായിതം അജ്ഝോഹരതി, യത്ഥ ച അസിതപീതഖായിതസായിതം സന്തിട്ഠതി, യേന ച അസിതപീതഖായിതസായിതം അധോഭാഗം നിക്ഖമതി, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി അജ്ഝത്തം പച്ചത്തം ആകാസോ ആകാസഗതം അഘം അഘഗതം വിവരോ വിവരഗതം അസമ്ഫുട്ഠം മംസലോഹിതേഹി അജ്ഝത്തം ഉപാദിന്നം – അയം വുച്ചതി ‘അജ്ഝത്തികാ ആകാസധാതു’.

തത്ഥ കതമാ ബാഹിരാ ആകാസധാതു? യം ബാഹിരം ആകാസോ ആകാസഗതം അഘം അഘഗതം വിവരോ ¶ വിവരഗതം ¶ അസമ്ഫുട്ഠം ചതൂഹി മഹാഭൂതേഹി ¶ ബഹിദ്ധാ അനുപാദിന്നം – അയം വുച്ചതി ‘ബാഹിരാ ആകാസധാതു’. യാ ച അജ്ഝത്തികാ ആകാസധാതു യാ ച ബാഹിരാ ആകാസധാതു, തദേകജ്ഝം അഭിസഞ്ഞൂഹിത്വാ അഭിസങ്ഖിപിത്വാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ആകാസധാതു’’.

൧൭൮. തത്ഥ കതമാ വിഞ്ഞാണധാതു? ചക്ഖുവിഞ്ഞാണധാതു, സോതവിഞ്ഞാണധാതു, ഘാനവിഞ്ഞാണധാതു, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണധാതു, കായവിഞ്ഞാണധാതു, മനോവിഞ്ഞാണധാതു – അയം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണധാതു’’.

ഇമാ ഛ ധാതുയോ.

൧൭൯. അപരാപി ഛ ധാതുയോ – സുഖധാതു, ദുക്ഖധാതു, സോമനസ്സധാതു, ദോമനസ്സധാതു, ഉപേക്ഖാധാതു, അവിജ്ജാധാതു.

൧൮൦. തത്ഥ കതമാ സുഖധാതു? യം കായികം സാതം കായികം സുഖം കായസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം കായസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘സുഖധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ ¶ ദുക്ഖധാതു? യം കായികം അസാതം കായികം ദുക്ഖം കായസമ്ഫസ്സജം അസാതം ദുക്ഖം വേദയിതം കായസമ്ഫസ്സജാ അസാതാ ദുക്ഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ സോമനസ്സധാതു? യം ചേതസികം സാതം ചേതസികം സുഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘സോമനസ്സധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ ദോമനസ്സധാതു? യം ചേതസികം അസാതം ചേതസികം ദുക്ഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അസാതം ദുക്ഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അസാതാ ദുക്ഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ദോമനസ്സധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ ഉപേക്ഖാധാതു? യം ചേതസികം നേവ സാതം നാസാതം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അദുക്ഖമസുഖം ¶ വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഉപേക്ഖാധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാധാതു? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം അനഭിസമയോ അനനുബോധോ അസമ്ബോധോ അപ്പടിവേധോ അസങ്ഗാഹണാ അപരിയോഗാഹണാ അസമപേക്ഖനാ അപച്ചവേക്ഖണാ അപച്ചക്ഖകമ്മം ദുമ്മേജ്ഝം ബാല്യം അസമ്പജഞ്ഞം ¶ മോഹോ പമോഹോ സമ്മോഹോ അവിജ്ജാ അവിജ്ജോഘോ അവിജ്ജായോഗോ അവിജ്ജാനുസയോ അവിജ്ജാപരിയുട്ഠാനം ¶ അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാധാതു’’.

ഇമാ ഛ ധാതുയോ.

൧൮൧. അപരാപി ഛ ധാതുയോ – കാമധാതു, ബ്യാപാദധാതു, വിഹിംസാധാതു, നേക്ഖമ്മധാതു, അബ്യാപാദധാതു, അവിഹിംസാധാതു.

൧൮൨. തത്ഥ കതമാ കാമധാതു? കാമപടിസംയുത്തോ തക്കോ വിതക്കോ സങ്കപ്പോ അപ്പനാ ബ്യപ്പനാ ചേതസോ അഭിനിരോപനാ മിച്ഛാസങ്കപ്പോ – അയം വുച്ചതി കാമധാതു. ഹേട്ഠതോ അവീചിനിരയം പരിയന്തം കരിത്വാ ഉപരിതോ പരനിമ്മിതവസവത്തീ ദേവേ അന്തോ കരിത്വാ യം ഏതസ്മിം അന്തരേ ഏത്ഥാവചരാ ഏത്ഥ പരിയാപന്നാ ഖന്ധധാതുആയതനാ രൂപാ [രൂപം (സ്യാ.)] വേദനാ സഞ്ഞാ സങ്ഖാരാ വിഞ്ഞാണം – അയം വുച്ചതി ¶ ‘‘കാമധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ ബ്യാപാദധാതു? ബ്യാപാദപടിസംയുത്തോ തക്കോ വിതക്കോ…പേ… മിച്ഛാസങ്കപ്പോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ബ്യാപാദധാതു’’. ദസസു വാ ആഘാതവത്ഥൂസു ചിത്തസ്സ ആഘാതോ പടിഘാതോ പടിഘം പടിവിരോധോ കോപോ പകോപോ സമ്പകോപോ ദോസോ പദോസോ സമ്പദോസോ ചിത്തസ്സ ബ്യാപത്തി മനോപദോസോ കോധോ കുജ്ഝനാ കുജ്ഝിതത്തം ദോസോ ദുസ്സനാ ദുസ്സിതത്തം ബ്യാപത്തി ബ്യാപജ്ജനാ വിരോധോ പടിവിരോധോ ചണ്ഡിക്കം അസുരോപോ അനത്തമനതാ ചിത്തസ്സ – അയം വുച്ചതി ‘‘ബ്യാപാദധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ വിഹിംസാധാതു? വിഹിംസാപടിസംയുത്തോ തക്കോ വിതക്കോ…പേ… മിച്ഛാസങ്കപ്പോ ¶ – അയം വുച്ചതി ‘‘വിഹിംസാധാതു’’. ഇധേകച്ചോ പാണിനാ വാ ലേഡ്ഡുനാ വാ ദണ്ഡേന വാ സത്ഥേന വാ രജ്ജുയാ വാ അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേന സത്തേ വിഹേഠേതി, യാ ഏവരൂപാ ഹേഠനാ വിഹേഠനാ ഹിംസനാ വിഹിംസനാ രോസനാ വിരോസനാ പരൂപഘാതോ – അയം വുച്ചതി ‘‘വിഹിംസാധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ നേക്ഖമ്മധാതു? നേക്ഖമ്മപടിസംയുത്തോ തക്കോ വിതക്കോ…പേ… സമ്മാസങ്കപ്പോ – അയം വുച്ചതി ‘‘നേക്ഖമ്മധാതു’’. സബ്ബേപി കുസലാ ധമ്മാ ‘‘നേക്ഖമ്മധാതു’’.

തത്ഥ ¶ കതമാ അബ്യാപാദധാതു? അബ്യാപാദപടിസംയുത്തോ തക്കോ വിതക്കോ…പേ… സമ്മാസങ്കപ്പോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അബ്യാപാദധാതു’’. യാ സത്തേസു മേത്തി മേത്തായനാ മേത്തായിതത്തം മേത്താചേതോവിമുത്തി – അയം വുച്ചതി ‘‘അബ്യാപാദധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ അവിഹിംസാധാതു? അവിഹിംസാപടിസംയുത്തോ തക്കോ വിതക്കോ സങ്കപ്പോ അപ്പനാ ബ്യപ്പനാ ¶ ചേതസോ അഭിനിരോപനാ സമ്മാസങ്കപ്പോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിഹിംസാധാതു’’ ¶ . യാ സത്തേസു കരുണാ കരുണായനാ കരുണായിതത്തം കരുണാചേതോവിമുത്തി – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിഹിംസാധാതു’’.

ഇമാ ഛ ധാതുയോ.

ഇതി ഇമാനി തീണി ഛക്കാനി തദേകജ്ഝം അഭിസഞ്ഞൂഹിത്വാ അഭിസങ്ഖിപിത്വാ അട്ഠാരസ ധാതുയോ ഹോന്തി.

സുത്തന്തഭാജനീയം.

൨. അഭിധമ്മഭാജനീയം

൧൮൩. അട്ഠാരസ ധാതുയോ – ചക്ഖുധാതു, രൂപധാതു, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണധാതു, സോതധാതു, സദ്ദധാതു, സോതവിഞ്ഞാണധാതു, ഘാനധാതു, ഗന്ധധാതു, ഘാനവിഞ്ഞാണധാതു, ജിവ്ഹാധാതു, രസധാതു, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണധാതു ¶ , കായധാതു, ഫോട്ഠബ്ബധാതു, കായവിഞ്ഞാണധാതു, മനോധാതു, ധമ്മധാതു, മനോവിഞ്ഞാണധാതു.

൧൮൪. തത്ഥ കതമാ ചക്ഖുധാതു? യം ചക്ഖു ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ…പേ… സുഞ്ഞോ ഗാമോപേസോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ചക്ഖുധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ രൂപധാതു? യം രൂപം ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ വണ്ണനിഭാ…പേ… രൂപധാതുപേസാ – അയം വുച്ചതി ‘‘രൂപധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണധാതു? ചക്ഖുഞ്ച പടിച്ച രൂപേ ച ഉപ്പജ്ജതി ചിത്തം മനോ മാനസം ഹദയം പണ്ഡരം മനോ മനായതനം മനിന്ദ്രിയം വിഞ്ഞാണം വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ തജ്ജാചക്ഖുവിഞ്ഞാണധാതു – അയം വുച്ചതി ‘‘ചക്ഖുവിഞ്ഞാണധാതു’’.

തത്ഥ ¶ കതമാ സോതധാതു? യം സോതം ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ…പേ… സുഞ്ഞോ ഗാമോപേസോ – അയം വുച്ചതി ‘‘സോതധാതു’’ ¶ .

തത്ഥ കതമാ സദ്ദധാതു? യോ സദ്ദോ ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ അനിദസ്സനോ സപ്പടിഘോ…പേ… സദ്ദധാതുപേസാ – അയം വുച്ചതി ‘‘സദ്ദധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ സോതവിഞ്ഞാണധാതു? സോതഞ്ച പടിച്ച സദ്ദേ ച ഉപ്പജ്ജതി ചിത്തം മനോ മാനസം ഹദയം പണ്ഡരം മനോ മനായതനം മനിന്ദ്രിയം വിഞ്ഞാണം വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ തജ്ജാസോതവിഞ്ഞാണധാതു – അയം വുച്ചതി ‘‘സോതവിഞ്ഞാണധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ ഘാനധാതു? യം ¶ ഘാനം ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ…പേ… സുഞ്ഞോ ഗാമോപേസോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഘാനധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ ഗന്ധധാതു? യോ ഗന്ധോ ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ അനിദസ്സനോ സപ്പടിഘോ…പേ… ഗന്ധധാതുപേസാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഗന്ധധാതു’’.

തത്ഥ ¶ കതമാ ഘാനവിഞ്ഞാണധാതു? ഘാനഞ്ച പടിച്ച ഗന്ധേ ച ഉപ്പജ്ജതി ചിത്തം മനോ മാനസം ഹദയം പണ്ഡരം മനോ മനായതനം മനിന്ദ്രിയം വിഞ്ഞാണം വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ തജ്ജാഘാനവിഞ്ഞാണധാതു – അയം വുച്ചതി ‘‘ഘാനവിഞ്ഞാണധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ ജിവ്ഹാധാതു? യാ ജിവ്ഹാ ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ…പേ… സുഞ്ഞോ ഗാമോപേസോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ജിവ്ഹാധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ രസധാതു? യോ രസോ ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ അനിദസ്സനോ സപ്പടിഘോ…പേ… രസധാതുപേസാ – അയം വുച്ചതി ‘‘രസധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണധാതു? ജിവ്ഹഞ്ച പടിച്ച രസേ ച ഉപ്പജ്ജതി ചിത്തം മനോ മാനസം ഹദയം പണ്ഡരം മനോ മനായതനം മനിന്ദ്രിയം ¶ വിഞ്ഞാണം വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ തജ്ജാജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണധാതു – അയം വുച്ചതി ‘‘ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ കായധാതു? യോ കായോ ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ…പേ… സുഞ്ഞോ ഗാമോപേസോ – അയം വുച്ചതി ‘‘കായധാതു’’.

തത്ഥ ¶ കതമാ ഫോട്ഠബ്ബധാതു? പഥവീധാതു…പേ… ഫോട്ഠബ്ബധാതുപേസാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫോട്ഠബ്ബധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ കായവിഞ്ഞാണധാതു? കായഞ്ച പടിച്ച ഫോട്ഠബ്ബേ ച ഉപ്പജ്ജതി ചിത്തം മനോ മാനസം ഹദയം പണ്ഡരം മനോ മനായതനം മനിന്ദ്രിയം വിഞ്ഞാണം വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ തജ്ജാകായവിഞ്ഞാണധാതു – അയം വുച്ചതി ‘‘കായവിഞ്ഞാണധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ മനോധാതു? ചക്ഖുവിഞ്ഞാണധാതുയാ ഉപ്പജ്ജിത്വാ നിരുദ്ധസമനന്തരാ ഉപ്പജ്ജതി ചിത്തം മനോ മാനസം ഹദയം പണ്ഡരം മനോ മനായതനം മനിന്ദ്രിയം വിഞ്ഞാണം വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ തജ്ജാമനോധാതു; സോതവിഞ്ഞാണധാതുയാ…പേ… ഘാനവിഞ്ഞാണധാതുയാ…പേ… ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണധാതുയാ…പേ… കായവിഞ്ഞാണധാതുയാ ഉപ്പജ്ജിത്വാ നിരുദ്ധസമനന്തരാ ഉപ്പജ്ജതി ചിത്തം മനോ മാനസം ¶ ഹദയം പണ്ഡരം മനോ മനായതനം മനിന്ദ്രിയം വിഞ്ഞാണം വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ തജ്ജാമനോധാതു ¶ സബ്ബധമ്മേസു വാ പന പഠമസമന്നാഹാരോ ഉപ്പജ്ജതി ചിത്തം മനോ മാനസം ഹദയം പണ്ഡരം മനോ മനായതനം മനിന്ദ്രിയം വിഞ്ഞാണം വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ തജ്ജാമനോധാതു – അയം വുച്ചതി ‘‘മനോധാതു’’.

തത്ഥ കതമാ ധമ്മധാതു? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ, യഞ്ച രൂപം അനിദസ്സനഅപ്പടിഘം ധമ്മായതനപരിയാപന്നം, അസങ്ഖതാ ച ധാതു.

തത്ഥ കതമോ വേദനാക്ഖന്ധോ? ഏകവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ ¶ . ദുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ. തിവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ… ഏവം ദസവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ…പേ… ഏവം ബഹുവിധേന വേദനാക്ഖന്ധോ. അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാക്ഖന്ധോ’’.

തത്ഥ കതമോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ? ഏകവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – ഫസ്സസമ്പയുത്തോ. ദുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി സഹേതുകോ, അത്ഥി അഹേതുകോ. തിവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ… ഏവം ദസവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ…പേ… ഏവം ബഹുവിധേന സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ. അയം വുച്ചതി ‘‘സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ’’.

തത്ഥ കതമോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ? ഏകവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ചിത്തസമ്പയുത്തോ. ദുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി ഹേതു, അത്ഥി അഹേതു. തിവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അത്ഥി കുസലോ, അത്ഥി അകുസലോ, അത്ഥി അബ്യാകതോ…പേ… ഏവം ¶ ദസവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ…പേ… ഏവം ബഹുവിധേന സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ’’.

തത്ഥ കതമം രൂപം അനിദസ്സനഅപ്പടിഘം ധമ്മായതനപരിയാപന്നം? ഇത്ഥിന്ദ്രിയം…പേ… കബളീകാരോ ആഹാരോ – ഇദം വുച്ചതി രൂപം ‘‘അനിദസ്സനഅപ്പടിഘം ധമ്മായതനപരിയാപന്നം’’.

തത്ഥ കതമാ അസങ്ഖതാ ധാതു? രാഗക്ഖയോ, ദോസക്ഖയോ, മോഹക്ഖയോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അസങ്ഖതാ ധാതു’’. അയം വുച്ചതി ‘‘ധമ്മധാതു’’.

തത്ഥ ¶ കതമാ മനോവിഞ്ഞാണധാതു? ചക്ഖുവിഞ്ഞാണധാതുയാ ഉപ്പജ്ജിത്വാ നിരുദ്ധസമനന്തരാ ഉപ്പജ്ജതി മനോധാതു, മനോധാതുയാ ഉപ്പജ്ജിത്വാ നിരുദ്ധസമനന്തരാ ¶ ഉപ്പജ്ജതി ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു; സോതവിഞ്ഞാണധാതുയാ…പേ… ഘാനവിഞ്ഞാണധാതുയാ ¶ …പേ… ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണധാതുയാ…പേ… കായവിഞ്ഞാണധാതുയാ ഉപ്പജ്ജിത്വാ നിരുദ്ധസമനന്തരാ ഉപ്പജ്ജതി മനോധാതു, മനോധാതുയാപി ഉപ്പജ്ജിത്വാ നിരുദ്ധസമനന്തരാ ഉപ്പജ്ജതി ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു മനഞ്ച പടിച്ച ധമ്മേ ച ഉപ്പജ്ജതി ചിത്തം മനോ മാനസം ഹദയം പണ്ഡരം മനോ മനായതനം മനിന്ദ്രിയം വിഞ്ഞാണം വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – അയം വുച്ചതി ‘‘മനോവിഞ്ഞാണധാതു’’.

അഭിധമ്മഭാജനീയം.

൩. പഞ്ഹാപുച്ഛകം

അട്ഠാരസ ധാതുയോ – ചക്ഖുധാതു, രൂപധാതു, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണധാതു, സോതധാതു, സദ്ദധാതു, സോതവിഞ്ഞാണധാതു, ഘാനധാതു, ഗന്ധധാതു, ഘാനവിഞ്ഞാണധാതു, ജിവ്ഹാധാതു, രസധാതു, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണധാതു, കായധാതു, ഫോട്ഠബ്ബധാതു, കായവിഞ്ഞാണധാതു, മനോധാതു, ധമ്മധാതു, മനോവിഞ്ഞാണധാതു.

൧൮൬. അട്ഠാരസന്നം ധാതൂനം കതി കുസലാ, കതി അകുസലാ, കതി അബ്യാകതാ…പേ… കതി സരണാ, കതി അരണാ?

൧. തികം

൧൮൭. സോളസ ¶ ധാതുയോ അബ്യാകതാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ കുസലാ, സിയാ അകുസലാ, സിയാ അബ്യാകതാ. ദസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ’’തിപി, ‘‘ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ’’തിപി, ‘‘അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ’’തിപി. പഞ്ച ധാതുയോ ¶ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ. കായവിഞ്ഞാണധാതു സിയാ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ, സിയാ ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ. മനോവിഞ്ഞാണധാതു സിയാ ¶ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ, സിയാ ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ, സിയാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ. ധമ്മധാതു സിയാ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ, സിയാ ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ, സിയാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ’’തിപി, ‘‘ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ’’തിപി, ‘‘അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ’’തിപി.

ദസ ധാതുയോ നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മാ. പഞ്ച ¶ ധാതുയോ വിപാകാ. മനോധാതു സിയാ വിപാകാ, സിയാ നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ വിപാകാ, സിയാ വിപാകധമ്മധമ്മാ, സിയാ നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മാ.

ദസ ധാതുയോ ഉപാദിന്നുപാദാനിയാ. സദ്ദധാതു അനുപാദിന്നുപാദാനിയാ. പഞ്ച ധാതുയോ സിയാ ഉപാദിന്നുപാദാനിയാ, സിയാ അനുപാദിന്നുപാദാനിയാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ഉപാദിന്നുപാദാനിയാ, സിയാ അനുപാദിന്നുപാദാനിയാ, സിയാ അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയാ.

സോളസ ധാതുയോ അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ സംകിലിട്ഠസംകിലേസികാ, സിയാ അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികാ, സിയാ അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികാ. പന്നരസ ധാതുയോ അവിതക്കഅവിചാരാ. മനോധാതു സവിതക്കസവിചാരാ. മനോവിഞ്ഞാണധാതു സിയാ സവിതക്കസവിചാരാ, സിയാ അവിതക്കവിചാരമത്താ, സിയാ അവിതക്കഅവിചാരാ. ധമ്മധാതു സിയാ സവിതക്കസവിചാരാ, സിയാ അവിതക്കവിചാരമത്താ, സിയാ അവിതക്കഅവിചാരാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സവിതക്കസവിചാരാ’’തിപി, ‘‘അവിതക്കവിചാരമത്താ’’തിപി, ‘‘അവിതക്കഅവിചാരാ’’തിപി. ദസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പീതിസഹഗതാ’’തിപി, ‘‘സുഖസഹഗതാ’’തിപി, ‘‘ഉപേക്ഖാസഹഗതാ’’തിപി ¶ . പഞ്ച ധാതുയോ ഉപേക്ഖാസഹഗതാ. കായവിഞ്ഞാണധാതു ന പീതിസഹഗതാ, സിയാ ¶ സുഖസഹഗതാ, ന ഉപേക്ഖാസഹഗതാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സുഖസഹഗതാ’’തി. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ പീതിസഹഗതാ, സിയാ സുഖസഹഗതാ, സിയാ ഉപേക്ഖാസഹഗതാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പീതിസഹഗതാ’’തിപി, ‘‘സുഖസഹഗതാ’’തിപി, ‘‘ഉപേക്ഖാസഹഗതാ’’തിപി.

സോളസ ¶ ധാതുയോ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ, സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ, സിയാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. സോളസ ധാതുയോ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ. സോളസ ധാതുയോ നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമിനോ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ആചയഗാമിനോ, സിയാ അപചയഗാമിനോ, സിയാ നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമിനോ. സോളസ ധാതുയോ നേവസേക്ഖനാസേക്ഖാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ സേക്ഖാ, സിയാ അസേക്ഖാ, സിയാ നേവസേക്ഖനാസേക്ഖാ.

സോളസ ധാതുയോ പരിത്താ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ പരിത്താ, സിയാ മഹഗ്ഗതാ, സിയാ അപ്പമാണാ. ദസ ¶ ധാതുയോ അനാരമ്മണാ. ഛ ധാതുയോ പരിത്താരമ്മണാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ പരിത്താരമ്മണാ, സിയാ മഹഗ്ഗതാരമ്മണാ, സിയാ അപ്പമാണാരമ്മണാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരിത്താരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘മഹഗ്ഗതാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘അപ്പമാണാരമ്മണാ’’തിപി. സോളസ ധാതുയോ മജ്ഝിമാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ഹീനാ, സിയാ മജ്ഝിമാ, സിയാ പണീതാ. സോളസ ധാതുയോ അനിയതാ. ദ്വേ ¶ ധാതുയോ സിയാ മിച്ഛത്തനിയതാ, സിയാ സമ്മത്തനിയതാ, സിയാ അനിയതാ.

ദസ ധാതുയോ അനാരമ്മണാ. ഛ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘മഗ്ഗാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘മഗ്ഗഹേതുകാ’’തിപി, ‘‘മഗ്ഗാധിപതിനോ’’തിപി. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ മഗ്ഗാരമ്മണാ, സിയാ മഗ്ഗഹേതുകാ, സിയാ മഗ്ഗാധിപതിനോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘മഗ്ഗാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘മഗ്ഗഹേതുകാ’’തിപി, ‘‘മഗ്ഗാധിപതിനോ’’തിപി. ദസ ധാതുയോ സിയാ ഉപ്പന്നാ, സിയാ ഉപ്പാദിനോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘അനുപ്പന്നാ’’തി. സദ്ദധാതു സിയാ ഉപ്പന്നാ, സിയാ അനുപ്പന്നാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപ്പാദിനീ’’തി. ഛ ധാതുയോ സിയാ ഉപ്പന്നാ, സിയാ അനുപ്പന്നാ, സിയാ ഉപ്പാദിനോ. ധമ്മധാതു സിയാ ഉപ്പന്നാ, സിയാ അനുപ്പന്നാ, സിയാ ഉപ്പാദിനീ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപ്പന്നാ’’തിപി, ‘‘അനുപ്പന്നാ’’തിപി, ‘‘ഉപ്പാദിനീ’’തിപി.

സത്തരസ ¶ ധാതുയോ സിയാ അതീതാ, സിയാ അനാഗതാ, സിയാ പച്ചുപ്പന്നാ. ധമ്മധാതു സിയാ അതീതാ, സിയാ അനാഗതാ, സിയാ പച്ചുപ്പന്നാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘അതീതാ’’തിപി, ‘‘അനാഗതാ’’തിപി, ‘‘പച്ചുപ്പന്നാ’’തിപി. ദസ ധാതുയോ അനാരമ്മണാ. ഛ ധാതുയോ പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ അതീതാരമ്മണാ, സിയാ അനാഗതാരമ്മണാ, സിയാ പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണാ ¶ , സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘അതീതാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘അനാഗതാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണാ’’തിപി; സിയാ അജ്ഝത്താ, സിയാ ബഹിദ്ധാ, സിയാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ.

ദസ ധാതുയോ അനാരമ്മണാ. ഛ ധാതുയോ സിയാ അജ്ഝത്താരമ്മണാ, സിയാ ബഹിദ്ധാരമ്മണാ, സിയാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ അജ്ഝത്താരമ്മണാ, സിയാ ബഹിദ്ധാരമ്മണാ, സിയാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണാ, സിയാ ¶ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘അജ്ഝത്താരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘ബഹിദ്ധാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണാ’’തിപി. രൂപധാതു സനിദസ്സനസപ്പടിഘാ. നവ ധാതുയോ അനിദസ്സനഅപ്പടിഘാ. അട്ഠ ധാതുയോ അനിദസ്സനഅപ്പടിഘാ.

൨. ദുകം

൧൮൮. സത്തരസ ധാതുയോ ന ഹേതൂ. ധമ്മധാതു സിയാ ഹേതു, സിയാ ന ഹേതു. സോളസ ധാതുയോ അഹേതുകാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ സഹേതുകാ, സിയാ അഹേതുകാ. സോളസ ധാതുയോ അഹേതുകാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ സഹേതുകാ, സിയാ അഹേതുകാ. സോളസ ധാതുയോ ഹേതുവിപ്പയുത്താ ¶ . ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ഹേതുസമ്പയുത്താ, സിയാ ഹേതുവിപ്പയുത്താ. സോളസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതു ചേവ സഹേതുകാ ചാ’’തിപി, ‘‘സഹേതുകാ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതു ചേവ സഹേതുകാ ചാ’’തി, സിയാ സഹേതുകാ ചേവ ന ച ഹേതു, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സഹേതുകാ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തി. ധമ്മധാതു സിയാ ഹേതു ചേവ സഹേതുകാ ച, സിയാ സഹേതുകാ ചേവ ന ച ഹേതു, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതു ചേവ സഹേതുകാ ചാ’’തിപി, ‘‘സഹേതുകാ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. സോളസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതൂ ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ഹേതുസമ്പയുത്താ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ ഹേതുസമ്പയുത്താ ചേവ ന ച ഹേതു, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതുസമ്പയുത്താ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തി. ധമ്മധാതു സിയാ ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്താ ച, സിയാ ഹേതുസമ്പയുത്താ ചേവ ന ച ഹേതു, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്താ ¶ ചാ’’തിപി, ‘‘ഹേതുസമ്പയുത്താ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. സോളസ ധാതുയോ ന ഹേതുഅഹേതുകാ. മനോവിഞ്ഞാണധാതു സിയാ ന ഹേതുസഹേതുകാ, സിയാ ന ഹേതുഅഹേതുകാ. ധമ്മധാതു സിയാ ന ഹേതുസഹേതുകാ, സിയാ ¶ ന ഹേതുഅഹേതുകാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ന ഹേതുസഹേതുകാ’’തിപി, ‘‘ന ഹേതുഅഹേതുകാ’’തിപി.

സത്തരസ ¶ ധാതുയോ സപ്പച്ചയാ. ധമ്മധാതു സിയാ സപ്പച്ചയാ, സിയാ അപ്പച്ചയാ. സത്തരസ ധാതുയോ സങ്ഖതാ. ധമ്മധാതു സിയാ സങ്ഖതാ, സിയാ അസങ്ഖതാ. രൂപധാതു സനിദസ്സനാ. സത്തരസ ധാതുയോ അനിദസ്സനാ. ദസ ധാതുയോ സപ്പടിഘാ. അട്ഠ ധാതുയോ അപ്പടിഘാ. ദസ ധാതുയോ രൂപാ. സത്ത ധാതുയോ അരൂപാ. ധമ്മധാതു സിയാ രൂപാ, സിയാ അരൂപാ. സോളസ ധാതുയോ ലോകിയാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ലോകിയാ, സിയാ ലോകുത്തരാ; കേനചി വിഞ്ഞേയ്യാ, കേനചി ന വിഞ്ഞേയ്യാ.

സത്തരസ ധാതുയോ നോ ആസവാ. ധമ്മധാതു സിയാ ആസവാ, സിയാ നോ ആസവാ. സോളസ ധാതുയോ സാസവാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ സാസവാ, സിയാ അനാസവാ. സോളസ ധാതുയോ ആസവവിപ്പയുത്താ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ആസവസമ്പയുത്താ, സിയാ ആസവവിപ്പയുത്താ. സോളസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവാ ചേവ സാസവാ ചാ’’തി, ‘‘സാസവാ ചേവ ¶ നോ ച ആസവാ’’. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവോ ചേവ സാസവാ ചാ’’തി, സിയാ സാസവാ ചേവ നോ ച ആസവോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സാസവാ ചേവ നോ ച ആസവോ’’തി. ധമ്മധാതു സിയാ ആസവോ ചേവ സാസവാ ച, സിയാ സാസവാ ചേവ നോ ച ആസവോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവോ ചേവ സാസവാ ചാ’’തിപി, ‘‘സാസവാ ചേവ നോ ച ആസവോ’’തിപി.

സോളസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവാ ചേവ ആസവസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ആസവസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ആസവാ’’തിപി. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ന ¶ വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവോ ചേവ ആസവസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ ആസവസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ആസവോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ആസവോ’’തി. ധമ്മധാതു സിയാ ആസവോ ചേവ ആസവസമ്പയുത്താ ച, സിയാ ആസവസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ആസവോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവോ ചേവ ആസവസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ആസവസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ആസവോ’’തിപി. സോളസ ധാതുയോ ആസവവിപ്പയുത്തസാസവാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ആസവവിപ്പയുത്തസാസവാ, സിയാ ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവാ ¶ , സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവവിപ്പയുത്തസാസവാ’’തിപി, ‘‘ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവാ’’തിപി.

സത്തരസ ധാതുയോ നോ സംയോജനാ. ധമ്മധാതു സിയാ സംയോജനം, സിയാ നോ സംയോജനം. സോളസ ധാതുയോ സംയോജനിയാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ സംയോജനിയാ, സിയാ അസംയോജനിയാ. സോളസ ¶ ധാതുയോ സംയോജനവിപ്പയുത്താ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ സംയോജനസമ്പയുത്താ, സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്താ. സോളസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനാ ചേവ സംയോജനിയാ ചാ’’തി, സംയോജനിയാ ചേവ നോ ച സംയോജനാ. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനിയാ ചാ’’തി, സിയാ സംയോജനിയാ ചേവ നോ ച സംയോജനം, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനിയാ ചേവ നോ ച സംയോജന’’ന്തി. ധമ്മധാതു സിയാ സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനിയാ ച, സിയാ സംയോജനിയാ ചേവ നോ ച സംയോജനം, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനിയാ ചാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനിയാ ചേവ നോ ച സംയോജന’’ന്തിപി. സോളസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനാ ¶ ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച സംയോജനാ’’തിപി. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ സംയോജനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച സംയോജനം, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച സംയോജന’’ന്തി. ധമ്മധാതു സിയാ സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്താ ച, സിയാ സംയോജനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച സംയോജനം, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച സംയോജന’’ന്തിപി. സോളസ ധാതുയോ സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയാ. ദ്വേ ¶ ധാതുയോ സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയാ, സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയാ’’തിപി.

സത്തരസ ധാതുയോ നോ ഗന്ഥാ. ധമ്മധാതു സിയാ ഗന്ഥോ, സിയാ നോ ഗന്ഥോ. സോളസ ധാതുയോ ഗന്ഥനിയാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ഗന്ഥനിയാ, സിയാ അഗന്ഥനിയാ. സോളസ ധാതുയോ ഗന്ഥവിപ്പയുത്താ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ, സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്താ. സോളസ ധാതുയോ ¶ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥാ ചേവ ഗന്ഥനിയാ ചാ’’തി, ഗന്ഥനിയാ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥനിയാ ചാ’’തി, സിയാ ഗന്ഥനിയാ ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥനിയാ ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ’’തി. ധമ്മധാതു സിയാ ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥനിയാ ച, സിയാ ഗന്ഥനിയാ ചേവ ¶ നോ ച ഗന്ഥോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥനിയാ ചാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥനിയാ ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ’’തിപി. സോളസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥാ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ¶ ചാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ’’തിപി. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ’’തി. ധമ്മധാതു സിയാ ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ച, സിയാ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ’’തിപി. സോളസ ധാതുയോ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയാ, സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയാ’’തിപി.

സത്തരസ ധാതുയോ നോ ഓഘാ…പേ… നോ യോഗാ…പേ… നോ നീവരണാ. ധമ്മധാതു സിയാ നീവരണം, സിയാ നോ നീവരണം. സോളസ ധാതുയോ നീവരണിയാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ നീവരണിയാ, സിയാ അനീവരണിയാ. സോളസ ധാതുയോ നീവരണവിപ്പയുത്താ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ നീവരണസമ്പയുത്താ, സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്താ. സോളസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണാ ചേവ നീവരണിയാ ചാ’’തി, നീവരണിയാ ചേവ നോ ച നീവരണാ. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണഞ്ചേവ നീവരണിയാ ചാ’’തി, സിയാ നീവരണിയാ ചേവ നോ ച നീവരണം, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണിയാ ചേവ നോ ച നീവരണ’’ന്തി. ധമ്മധാതു സിയാ നീവരണഞ്ചേവ നീവരണിയാ ച, സിയാ നീവരണിയാ ചേവ നോ ച നീവരണം ¶ , സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണഞ്ചേവ നീവരണിയാ ചാ’’തിപി, ‘‘നീവരണിയാ ചേവ നോ ച നീവരണ’’ന്തിപി. സോളസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണാ ചേവ നീവരണസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘നീവരണസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച നീവരണാ’’തിപി. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണഞ്ചേവ നീവരണസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ നീവരണസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച നീവരണം, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ¶ ച നീവരണ’’ന്തി. ധമ്മധാതു സിയാ നീവരണഞ്ചേവ നീവരണസമ്പയുത്താ ച, സിയാ നീവരണസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച നീവരണം, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണഞ്ചേവ നീവരണസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘നീവരണസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച നീവരണ’’ന്തിപി. സോളസ ധാതുയോ നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയാ, സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയാ’’തിപി, ‘‘നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയാ’’തിപി.

സത്തരസ ധാതുയോ നോ പരാമാസാ. ധമ്മധാതു സിയാ പരാമാസോ, സിയാ നോ പരാമാസോ. സോളസ ധാതുയോ പരാമട്ഠാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ പരാമട്ഠാ, സിയാ അപരാമട്ഠാ. സോളസ ധാതുയോ പരാമാസവിപ്പയുത്താ. മനോവിഞ്ഞാണധാതു സിയാ പരാമാസസമ്പയുത്താ, സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്താ. ധമ്മധാതു സിയാ പരാമാസസമ്പയുത്താ, സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്താ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമാസസമ്പയുത്താ’’തിപി ¶ , ‘‘പരാമാസവിപ്പയുത്താ’’തിപി. സോളസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമാസാ ചേവ പരാമട്ഠാ ചാതി പരാമട്ഠാ ചേവ നോ ച പരാമാസാ’’. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ന ¶ വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമാസോ ചേവ പരാമട്ഠാ ചാ’’തി, സിയാ പരാമട്ഠാ ചേവ നോ ച പരാമാസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമട്ഠാ ചേവ നോ ച പരാമാസോ’’തി. ധമ്മധാതു സിയാ പരാമാസോ ചേവ പരാമട്ഠാ ച, സിയാ പരാമട്ഠാ ചേവ നോ ച പരാമാസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമാസോ ചേവ പരാമട്ഠാ ചാ’’തിപി, ‘‘പരാമട്ഠാ ചേവ നോ ച പരാമാസോ’’തിപി. സോളസ ധാതുയോ പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠാ, സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠാ’’തിപി, ‘‘പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠാ’’തിപി.

ദസ ധാതുയോ അനാരമ്മണാ. സത്ത ധാതുയോ സാരമ്മണാ. ധമ്മധാതു സിയാ സാരമ്മണാ, സിയാ അനാരമ്മണാ. സത്ത ധാതുയോ ചിത്താ. ഏകാദസ ധാതുയോ നോ ചിത്താ. സത്തരസ ധാതുയോ അചേതസികാ. ധമ്മധാതു സിയാ ചേതസികാ, സിയാ അചേതസികാ. ദസ ധാതുയോ ചിത്തവിപ്പയുത്താ. ധമ്മധാതു സിയാ ചിത്തസമ്പയുത്താ, സിയാ ചിത്തവിപ്പയുത്താ. സത്ത ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ചിത്തേന സമ്പയുത്താ’’തിപി, ‘‘ചിത്തേന വിപ്പയുത്താ’’തിപി. ദസ ധാതുയോ ചിത്തവിസംസട്ഠാ. ധമ്മധാതു സിയാ ചിത്തസംസട്ഠാ ¶ , സിയാ ചിത്തവിസംസട്ഠാ. സത്ത ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ചിത്തേന സംസട്ഠാ’’തിപി, ‘‘ചിത്തേന വിസംസട്ഠാ’’തിപി.

ദ്വാദസ ധാതുയോ നോ ചിത്തസമുട്ഠാനാ. ഛ ധാതുയോ സിയാ ചിത്തസമുട്ഠാനാ, സിയാ നോ ചിത്തസമുട്ഠാനാ. സത്തരസ ¶ ധാതുയോ നോ ചിത്തസഹഭുനോ. ധമ്മധാതു സിയാ ചിത്തസഹഭൂ, സിയാ നോ ചിത്തസഹഭൂ. സത്തരസ ധാതുയോ നോ ചിത്താനുപരിവത്തിനോ. ധമ്മധാതു സിയാ ചിത്താനുപരിവത്തീ, സിയാ നോ ചിത്താനുപരിവത്തീ. സത്തരസ ധാതുയോ നോ ¶ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാ. ധമ്മധാതു സിയാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാ, സിയാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാ. സത്തരസ ധാതുയോ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭുനോ. ധമ്മധാതു സിയാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭൂ, സിയാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭൂ. സത്തരസ ധാതുയോ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തിനോ. ധമ്മധാതു സിയാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തീ, സിയാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തീ. ദ്വാദസ ധാതുയോ അജ്ഝത്തികാ. ഛ ധാതുയോ ബാഹിരാ.

നവ ¶ ധാതുയോ ഉപാദാ. അട്ഠ ധാതുയോ നോ ഉപാദാ. ധമ്മധാതു സിയാ ഉപാദാ, സിയാ നോ ഉപാദാ. ദസ ധാതുയോ ഉപാദിന്നാ. സദ്ദധാതു അനുപാദിന്നാ. സത്തധാതുയോ സിയാ ഉപാദിന്നാ, സിയാ അനുപാദിന്നാ. സത്തരസ ധാതുയോ നോ ഉപാദാനാ. ധമ്മധാതു സിയാ ഉപാദാനം, സിയാ നോ ഉപാദാനം. സോളസ ധാതുയോ ഉപാദാനിയാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ഉപാദാനിയാ, സിയാ അനുപാദാനിയാ. സോളസ ധാതുയോ ഉപാദാനവിപ്പയുത്താ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ, സിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്താ. സോളസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനാ ചേവ ഉപാദാനിയാ ചാ’’തി, ‘‘ഉപാദാനിയാ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ’’. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനിയാ ചാ’’തി, സിയാ ഉപാദാനിയാ ചേവ നോ ച ഉപാദാനം, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനിയാ ചേവ നോ ച ഉപാദാന’’ന്തി. ധമ്മധാതു സിയാ ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനിയാ ച, സിയാ ഉപാദാനിയാ ചേവ ¶ നോ ച ഉപാദാനം, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനിയാ ചാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനിയാ ചേവ നോ ച ഉപാദാന’’ന്തിപി.

സോളസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനാ ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ’’തിപി. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ ¶ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഉപാദാനം, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഉപാദാന’’ന്തി. ധമ്മധാതു സിയാ ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ച, സിയാ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഉപാദാനം, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഉപാദാന’’ന്തിപി. സോളസ ധാതുയോ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയാ, സിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയാ’’തിപി.

സത്തരസ ധാതുയോ നോ കിലേസാ. ധമ്മധാതു സിയാ കിലേസാ, സിയാ നോ കിലേസാ. സോളസ ധാതുയോ സംകിലേസികാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ സംകിലേസികാ, സിയാ അസംകിലേസികാ. സോളസ ധാതുയോ അസംകിലിട്ഠാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ സംകിലിട്ഠാ, സിയാ അസംകിലിട്ഠാ. സോളസ ധാതുയോ കിലേസവിപ്പയുത്താ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ കിലേസസമ്പയുത്താ, സിയാ കിലേസവിപ്പയുത്താ. സോളസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ ¶ സംകിലേസികാ ചാ’’തി, സംകിലേസികാ ¶ ചേവ നോ ച കിലേസാ. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസോ ചേവ സംകിലേസികാ ചാ’’തി, സിയാ സംകിലേസികാ ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംകിലേസികാ ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തി. ധമ്മധാതു സിയാ കിലേസോ ചേവ സംകിലേസികാ ച, സിയാ സംകിലേസികാ ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസോ ചേവ സംകിലേസികാ ചാ’’തിപി, ‘‘സംകിലേസികാ ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തിപി.

സോളസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ സംകിലിട്ഠാ ചാ’’തിപി, ‘‘സംകിലിട്ഠാ ചേവ നോ ച കിലേസാ’’തിപി. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസോ ചേവ സംകിലിട്ഠാ ചാ’’തി, സിയാ സംകിലിട്ഠാ ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംകിലിട്ഠാ ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തി. ധമ്മധാതു സിയാ കിലേസോ ചേവ സംകിലിട്ഠാ ച, സിയാ സംകിലിട്ഠാ ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസോ ചേവ സംകിലിട്ഠാ ചാ’’തിപി, ‘‘സംകിലിട്ഠാ ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തിപി. സോളസ ധാതുയോ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘കിലേസസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച കിലേസാ’’തിപി. മനോവിഞ്ഞാണധാതു ¶ ന ¶ വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസോ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ കിലേസസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തി. ധമ്മധാതു സിയാ കിലേസോ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്താ ച, സിയാ കിലേസസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസോ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘കിലേസസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ¶ കിലേസോ’’തിപി. സോളസ ധാതുയോ കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികാ, സിയാ കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസികാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികാ’’തിപി, ‘‘കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസികാ’’തിപി.

സോളസ ധാതുയോ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ, സിയാ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ. സോളസ ധാതുയോ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ, സിയാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. സോളസ ധാതുയോ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ. സോളസ ധാതുയോ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ.

പന്നരസ ധാതുയോ അവിതക്കാ. മനോധാതു സവിതക്കാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ സവിതക്കാ, സിയാ ¶ അവിതക്കാ. പന്നരസ ധാതുയോ അവിചാരാ. മനോധാതു സവിചാരാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ സവിചാരാ, സിയാ അവിചാരാ. സോളസ ധാതുയോ അപ്പീതികാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ സപ്പീതികാ, സിയാ അപ്പീതികാ. സോളസ ധാതുയോ ന പീതിസഹഗതാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ പീതിസഹഗതാ, സിയാ ന പീതിസഹഗതാ. പന്നരസ ധാതുയോ ന സുഖസഹഗതാ. തിസ്സോ ധാതുയോ സിയാ സുഖസഹഗതാ, സിയാ ന സുഖസഹഗതാ. ഏകാദസ ധാതുയോ ന ഉപേക്ഖാസഹഗതാ. പഞ്ച ധാതുയോ ഉപേക്ഖാസഹഗതാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ ¶ ഉപേക്ഖാസഹഗതാ, സിയാ ന ഉപേക്ഖാസഹഗതാ.

സോളസ ധാതുയോ കാമാവചരാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ കാമാവചരാ, സിയാ ന കാമാവചരാ. സോളസ ധാതുയോ ന രൂപാവചരാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ രൂപാവചരാ, സിയാ ന രൂപാവചരാ. സോളസ ധാതുയോ ന അരൂപാവചരാ. ദ്വേ ¶ ധാതുയോ സിയാ അരൂപാവചരാ, സിയാ ന അരൂപാവചരാ. സോളസ ധാതുയോ പരിയാപന്നാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ പരിയാപന്നാ, സിയാ അപരിയാപന്നാ. സോളസ ധാതുയോ അനിയ്യാനികാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ നിയ്യാനികാ, സിയാ അനിയ്യാനികാ. സോളസ ധാതുയോ അനിയതാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ നിയതാ, സിയാ അനിയതാ. സോളസ ധാതുയോ സഉത്തരാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ സഉത്തരാ, സിയാ അനുത്തരാ. സോളസ ¶ ധാതുയോ അരണാ. ദ്വേ ധാതുയോ സിയാ സരണാ, സിയാ അരണാതി.

പഞ്ഹാപുച്ഛകം.

ധാതുവിഭങ്ഗോ നിട്ഠിതോ.

൪. സച്ചവിഭങ്ഗോ

൧. സുത്തന്തഭാജനീയം

൧൮൯. ചത്താരി ¶ ¶ ¶ അരിയസച്ചാനി – ദുക്ഖം അരിയസച്ചം, ദുക്ഖസമുദയം [ദുക്ഖസമുദയോ (സ്യാ.)] അരിയസച്ചം, ദുക്ഖനിരോധം [ദുക്ഖനിരോധോ (സ്യാ.)] അരിയസച്ചം, ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ അരിയസച്ചം.

൧. ദുക്ഖസച്ചം

൧൯൦. തത്ഥ കതമം ദുക്ഖം അരിയസച്ചം? ജാതിപി ദുക്ഖാ, ജരാപി ദുക്ഖാ, മരണമ്പി ദുക്ഖം, സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാപി ദുക്ഖാ, അപ്പിയേഹി ¶ സമ്പയോഗോ ദുക്ഖോ, പിയേഹി വിപ്പയോഗോ ദുക്ഖോ, യം പിച്ഛം ന ലഭതി തമ്പി ദുക്ഖം, സംഖിത്തേന പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ ദുക്ഖാ.

൧൯൧. തത്ഥ കതമാ ജാതി? യാ തേസം തേസം സത്താനം തമ്ഹി തമ്ഹി സത്തനികായേ ജാതി സഞ്ജാതി ഓക്കന്തി അഭിനിബ്ബത്തി ഖന്ധാനം പാതുഭാവോ ആയതനാനം പടിലാഭോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ജാതി’’.

൧൯൨. തത്ഥ കതമാ ജരാ? യാ തേസം തേസം സത്താനം തമ്ഹി തമ്ഹി സത്തനികായേ ജരാ ജീരണതാ ഖണ്ഡിച്ചം പാലിച്ചം വലിത്തചതാ ആയുനോ സംഹാനി ഇന്ദ്രിയാനം പരിപാകോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ജരാ’’.

൧൯൩. തത്ഥ കതമം മരണം? യാ തേസം തേസം സത്താനം തമ്ഹാ തമ്ഹാ സത്തനികായാ ചുതി ചവനതാ ¶ ഭേദോ അന്തരധാനം മച്ചു മരണം കാലകിരിയാ ഖന്ധാനം ഭേദോ കളേവരസ്സ നിക്ഖേപോ ജീവിതിന്ദ്രിയസ്സുപച്ഛേദോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘മരണം’’.

൧൯൪. തത്ഥ കതമോ സോകോ? ഞാതിബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ ഭോഗബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ രോഗബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ സീലബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ ¶ ദിട്ഠിബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേന ബ്യസനേന സമന്നാഗതസ്സ അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേന ദുക്ഖധമ്മേന ഫുട്ഠസ്സ സോകോ സോചനാ സോചിതത്തം അന്തോസോകോ അന്തോപരിസോകോ ചേതസോ പരിജ്ഝായനാ ദോമനസ്സം സോകസല്ലം – അയം വുച്ചതി ‘‘സോകോ’’.

൧൯൫. തത്ഥ ¶ കതമോ പരിദേവോ? ഞാതിബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ ഭോഗബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ രോഗബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ സീലബ്യസനേന വാ ¶ ഫുട്ഠസ്സ ദിട്ഠിബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേന ബ്യസനേന സമന്നാഗതസ്സ അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേന ദുക്ഖധമ്മേന ഫുട്ഠസ്സ ആദേവോ പരിദേവോ ആദേവനാ പരിദേവനാ ആദേവിതത്തം പരിദേവിതത്തം വാചാ പലാപോ വിപ്പലാപോ ലാലപ്പോ ലാലപ്പനാ ലാലപ്പിതത്തം [ലാലപോ ലാലപനാ ലാലപിതത്തം (സ്യാ.)] – അയം വുച്ചതി ‘‘പരിദേവോ’’.

൧൯൬. തത്ഥ കതമം ദുക്ഖം? യം കായികം അസാതം കായികം ദുക്ഖം കായസമ്ഫസ്സജം അസാതം ദുക്ഖം വേദയിതം കായസമ്ഫസ്സജാ അസാതാ ദുക്ഖാ വേദനാ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖം’’.

൧൯൭. തത്ഥ കതമം ദോമനസ്സം? യം ചേതസികം അസാതം ചേതസികം ദുക്ഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അസാതം ദുക്ഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അസാതാ ദുക്ഖാ വേദനാ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദോമനസ്സം’’.

൧൯൮. തത്ഥ കതമോ ഉപായാസോ? ഞാതിബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ ഭോഗബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ രോഗബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ സീലബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ ദിട്ഠിബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേന ബ്യസനേന സമന്നാഗതസ്സ അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേന ദുക്ഖധമ്മേന ഫുട്ഠസ്സ ആയാസോ ഉപായാസോ ആയാസിതത്തം ഉപായാസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഉപായാസോ’’.

൧൯൯. തത്ഥ കതമോ അപ്പിയേഹി സമ്പയോഗോ ദുക്ഖോ? ഇധ യസ്സ തേ ഹോന്തി അനിട്ഠാ അകന്താ ¶ അമനാപാ രൂപാ സദ്ദാ ഗന്ധാ രസാ ഫോട്ഠബ്ബാ, യേ വാ പനസ്സ തേ ഹോന്തി അനത്ഥകാമാ അഹിതകാമാ അഫാസുകകാമാ അയോഗക്ഖേമകാമാ; യാ തേഹി സങ്ഗതി സമാഗമോ സമോധാനം മിസ്സീഭാവോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അപ്പിയേഹി സമ്പയോഗോ ദുക്ഖോ’’.

൨൦൦. തത്ഥ ¶ കതമോ പിയേഹി വിപ്പയോഗോ ദുക്ഖോ? ഇധ യസ്സ തേ ഹോന്തി ഇട്ഠാ കന്താ മനാപാ രൂപാ സദ്ദാ ഗന്ധാ രസാ ഫോട്ഠബ്ബാ, യേ വാ പനസ്സ തേ ഹോന്തി അത്ഥകാമാ ഹിതകാമാ ഫാസുകകാമാ യോഗക്ഖേമകാമാ മാതാ വാ പിതാ വാ ഭാതാ വാ ഭഗിനീ വാ മിത്താ വാ അമച്ചാ വാ ഞാതീ വാ സാലോഹിതാ ¶ വാ; യാ തേഹി അസങ്ഗതി അസമാഗമോ അസമോധാനം അമിസ്സീഭാവോ – അയം വുച്ചതി ‘‘പിയേഹി വിപ്പയോഗോ ദുക്ഖോ’’.

൨൦൧. തത്ഥ ¶ കതമം യമ്പിച്ഛം ന ലഭതി തമ്പി ദുക്ഖം? ജാതിധമ്മാനം സത്താനം ഏവം ഇച്ഛാ ഉപ്പജ്ജതി – ‘‘അഹോ വത, മയം ന ജാതിധമ്മാ അസ്സാമ; ന ച, വത, നോ ജാതി ആഗച്ഛേയ്യാ’’തി! ന ഖോ പനേതം ഇച്ഛായ പത്തബ്ബം. ഇദമ്പി ‘‘യമ്പിച്ഛം ന ലഭതി തമ്പി ദുക്ഖം’’.

ജരാധമ്മാനം സത്താനം…പേ… ബ്യാധിധമ്മാനം സത്താനം…പേ… മരണധമ്മാനം സത്താനം…പേ… സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസധമ്മാനം സത്താനം ഏവം ഇച്ഛാ ഉപ്പജ്ജതി – ‘‘അഹോ വത, മയം ന സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസധമ്മാ അസ്സാമ; ന ച, വത, നോ സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാ ആഗച്ഛേയ്യു’’ന്തി! ന ഖോ പനേതം ഇച്ഛായ പത്തബ്ബം. ഇദമ്പി ‘‘യമ്പിച്ഛം ന ലഭതി തമ്പി ദുക്ഖം’’.

൨൦൨. തത്ഥ കതമേ സംഖിത്തേന പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ ദുക്ഖാ? സേയ്യഥിദം – രൂപുപാദാനക്ഖന്ധോ, വേദനുപാദാനക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞുപാദാനക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരുപാദാനക്ഖന്ധോ, വിഞ്ഞാണുപാദാനക്ഖന്ധോ. ഇമേ വുച്ചന്തി ‘‘സംഖിത്തേന ¶ പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ ദുക്ഖാ’’.

ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖം അരിയസച്ചം’’.

൨. സമുദയസച്ചം

൨൦൩. തത്ഥ ¶ കതമം ദുക്ഖസമുദയം അരിയസച്ചം? യായം തണ്ഹാ പോനോഭവികാ [പോനോബ്ഭവികാ (സ്യാ. ക.)] നന്ദിരാഗസഹഗതാ തത്രതത്രാഭിനന്ദിനീ, സേയ്യഥിദം – കാമതണ്ഹാ, ഭവതണ്ഹാ, വിഭവതണ്ഹാ.

സാ ഖോ പനേസാ തണ്ഹാ കത്ഥ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, കത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി? യം ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം, ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി.

കിഞ്ച ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം? ചക്ഖും ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി. സോതം ലോകേ…പേ… ¶ ഘാനം ലോകേ… ജിവ്ഹാ ലോകേ… കായോ ലോകേ… മനോ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി.

രൂപാ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി. സദ്ദാ ലോകേ…പേ… ഗന്ധാ ലോകേ… രസാ ലോകേ… ഫോട്ഠബ്ബാ ലോകേ… ധമ്മാ ലോകേ ¶ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി.

ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി. സോതവിഞ്ഞാണം ലോകേ…പേ… ഘാനവിഞ്ഞാണം ലോകേ… ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം ലോകേ… കായവിഞ്ഞാണം ലോകേ… മനോവിഞ്ഞാണം ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി.

ചക്ഖുസമ്ഫസ്സോ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി. സോതസമ്ഫസ്സോ ലോകേ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സോ ലോകേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സോ ലോകേ… കായസമ്ഫസ്സോ ലോകേ… മനോസമ്ഫസ്സോ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ ¶ നിവിസമാനാ നിവിസതി.

ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ ¶ വേദനാ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി. സോതസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ ലോകേ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ ലോകേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ ലോകേ… കായസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ ലോകേ… മനോസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി.

രൂപസഞ്ഞാ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി. സദ്ദസഞ്ഞാ ലോകേ…പേ… ഗന്ധസഞ്ഞാ ലോകേ… രസസഞ്ഞാ ലോകേ… ഫോട്ഠബ്ബസഞ്ഞാ ലോകേ… ധമ്മസഞ്ഞാ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി.

രൂപസഞ്ചേതനാ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി. സദ്ദസഞ്ചേതനാ ലോകേ…പേ… ഗന്ധസഞ്ചേതനാ ¶ ലോകേ… രസസഞ്ചേതനാ ലോകേ… ഫോട്ഠബ്ബസഞ്ചേതനാ ലോകേ… ധമ്മസഞ്ചേതനാ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി.

രൂപതണ്ഹാ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി. സദ്ദതണ്ഹാ ലോകേ…പേ… ഗന്ധതണ്ഹാ ലോകേ… രസതണ്ഹാ ലോകേ… ഫോട്ഠബ്ബതണ്ഹാ ലോകേ… ധമ്മതണ്ഹാ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി.

രൂപവിതക്കോ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി ¶ . സദ്ദവിതക്കോ ലോകേ…പേ… ഗന്ധവിതക്കോ ലോകേ… രസവിതക്കോ ലോകേ… ഫോട്ഠബ്ബവിതക്കോ ലോകേ… ധമ്മവിതക്കോ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി.

രൂപവിചാരോ ¶ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി. സദ്ദവിചാരോ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി ¶ , ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി. ഗന്ധവിചാരോ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി. രസവിചാരോ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി. ഫോട്ഠബ്ബവിചാരോ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി. ധമ്മവിചാരോ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്ഥ നിവിസമാനാ നിവിസതി.

ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖസമുദയം അരിയസച്ചം’’.

൩. നിരോധസച്ചം

൨൦൪. തത്ഥ കതമം ദുക്ഖനിരോധം അരിയസച്ചം? യോ തസ്സായേവ തണ്ഹായ അസേസവിരാഗനിരോധോ ചാഗോ പടിനിസ്സഗ്ഗോ മുത്തി അനാലയോ.

സാ ¶ ഖോ പനേസാ തണ്ഹാ കത്ഥ പഹീയമാനാ പഹീയതി, കത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി? യം ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം, ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി.

കിഞ്ച ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം? ചക്ഖും ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി. സോതം ലോകേ…പേ… ഘാനം ¶ ലോകേ… ജിവ്ഹാ ലോകേ… കായോ ലോകേ… മനോ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി.

രൂപാ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി. സദ്ദാ ലോകേ…പേ… ഗന്ധാ ലോകേ… രസാ ലോകേ… ഫോട്ഠബ്ബാ ലോകേ… ധമ്മാ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി.

ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ¶ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി. സോതവിഞ്ഞാണം ലോകേ…പേ… ഘാനവിഞ്ഞാണം ലോകേ… ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം ലോകേ… കായവിഞ്ഞാണം ലോകേ… മനോവിഞ്ഞാണം ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി.

ചക്ഖുസമ്ഫസ്സോ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി. സോതസമ്ഫസ്സോ ലോകേ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സോ ലോകേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സോ ലോകേ… കായസമ്ഫസ്സോ ലോകേ… മനോസമ്ഫസ്സോ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി.

ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി. സോതസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ ലോകേ…പേ… ഘാനസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ ലോകേ… ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ ലോകേ… കായസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ ലോകേ… മനോസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ ലോകേ ¶ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി.

രൂപസഞ്ഞാ ലോകേ… ¶ സദ്ദസഞ്ഞാ ലോകേ… ഗന്ധസഞ്ഞാ ലോകേ… രസസഞ്ഞാ ലോകേ… ഫോട്ഠബ്ബസഞ്ഞാ ലോകേ… ധമ്മസഞ്ഞാ ലോകേ പിയരൂപം ¶ സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി.

രൂപസഞ്ചേതനാ ലോകേ… സദ്ദസഞ്ചേതനാ ലോകേ… ഗന്ധസഞ്ചേതനാ ലോകേ… രസസഞ്ചേതനാ ലോകേ… ഫോട്ഠബ്ബസഞ്ചേതനാ ലോകേ… ധമ്മസഞ്ചേതനാ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി.

രൂപതണ്ഹാ ലോകേ… സദ്ദതണ്ഹാ ലോകേ… ഗന്ധതണ്ഹാ ലോകേ… രസതണ്ഹാ ലോകേ… ഫോട്ഠബ്ബതണ്ഹാ ലോകേ… ധമ്മതണ്ഹാ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി.

രൂപവിതക്കോ ¶ ലോകേ… സദ്ദവിതക്കോ ലോകേ… ഗന്ധവിതക്കോ ലോകേ… രസവിതക്കോ ലോകേ… ഫോട്ഠബ്ബവിതക്കോ ലോകേ… ധമ്മവിതക്കോ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി.

രൂപവിചാരോ ലോകേ… സദ്ദവിചാരോ ലോകേ… ഗന്ധവിചാരോ ലോകേ… രസവിചാരോ ലോകേ… ഫോട്ഠബ്ബവിചാരോ ലോകേ… ധമ്മവിചാരോ ലോകേ പിയരൂപം സാതരൂപം. ഏത്ഥേസാ തണ്ഹാ പഹീയമാനാ ¶ പഹീയതി, ഏത്ഥ നിരുജ്ഝമാനാ നിരുജ്ഝതി.

ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധം അരിയസച്ചം’’.

൪. മഗ്ഗസച്ചം

൨൦൫. തത്ഥ കതമം ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ അരിയസച്ചം? അയമേവ അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ, സേയ്യഥിദം – സമ്മാദിട്ഠി, സമ്മാസങ്കപ്പോ, സമ്മാവാചാ, സമ്മാകമ്മന്തോ, സമ്മാആജീവോ, സമ്മാവായാമോ, സമ്മാസതി, സമ്മാസമാധി.

തത്ഥ കതമാ സമ്മാദിട്ഠി? ദുക്ഖേ ഞാണം, ദുക്ഖസമുദയേ ഞാണം, ദുക്ഖനിരോധേ ഞാണം, ദുക്ഖനിരോധഗാമിനിയാ പടിപദായ ഞാണം – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാദിട്ഠി’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ സമ്മാസങ്കപ്പോ? നേക്ഖമ്മസങ്കപ്പോ, അബ്യാപാദസങ്കപ്പോ, അവിഹിംസാസങ്കപ്പോ – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാസങ്കപ്പോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമാ സമ്മാവാചാ? മുസാവാദാ വേരമണീ, പിസുണായ വാചായ വേരമണീ, ഫരുസായ വാചായ വേരമണീ, സമ്ഫപ്പലാപാ വേരമണീ – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാവാചാ’’.

തത്ഥ കതമോ സമ്മാകമ്മന്തോ? പാണാതിപാതാ വേരമണീ, അദിന്നാദാനാ വേരമണീ, കാമേസുമിച്ഛാചാരാ വേരമണീ – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാകമ്മന്തോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ സമ്മാആജീവോ? ഇധ അരിയസാവകോ മിച്ഛാആജീവം പഹായ സമ്മാആജീവേന ജീവികം കപ്പേതി – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാആജീവോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ സമ്മാവായാമോ? ഇധ ഭിക്ഖു അനുപ്പന്നാനം പാപകാനം അകുസലാനം ധമ്മാനം അനുപ്പാദായ ഛന്ദം ജനേതി, വായമതി, വീരിയം ആരഭതി, ചിത്തം പഗ്ഗണ്ഹാതി, പദഹതി. ഉപ്പന്നാനം പാപകാനം അകുസലാനം ധമ്മാനം പഹാനായ ഛന്ദം ജനേതി, വായമതി, വീരിയം ആരഭതി, ചിത്തം പഗ്ഗണ്ഹാതി, പദഹതി. അനുപ്പന്നാനം കുസലാനം ധമ്മാനം ഉപ്പാദായ ഛന്ദം ജനേതി, വായമതി, വീരിയം ആരഭതി, ചിത്തം പഗ്ഗണ്ഹാതി, പദഹതി. ഉപ്പന്നാനം കുസലാനം ധമ്മാനം ഠിതിയാ അസമ്മോസായ ഭിയ്യോഭാവായ വേപുല്ലായ ഭാവനായ പാരിപൂരിയാ ഛന്ദം ജനേതി, വായമതി, വീരിയം ആരഭതി, ചിത്തം പഗ്ഗണ്ഹാതി, പദഹതി. അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാവായാമോ’’.

തത്ഥ കതമാ സമ്മാസതി? ഇധ ഭിക്ഖു കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരതി ആതാപീ സമ്പജാനോ സതിമാ, വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സം. വേദനാസു…പേ… ചിത്തേ…പേ… ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ വിഹരതി ആതാപീ സമ്പജാനോ സതിമാ, വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സം. അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാസതി’’.

തത്ഥ കതമോ സമ്മാസമാധി? ഇധ ഭിക്ഖു വിവിച്ചേവ കാമേഹി, വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി, സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. വിതക്കവിചാരാനം വൂപസമാ, അജ്ഝത്തം സമ്പസാദനം, ചേതസോ ഏകോദിഭാവം അവിതക്കം അവിചാരം സമാധിജം പീതിസുഖം ദുതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. പീതിയാ ച വിരാഗാ, ഉപേക്ഖകോ ച വിഹരതി, സതോ ച സമ്പജാനോ, സുഖഞ്ച കായേന പടിസംവേദേതി, യം തം അരിയാ ആചിക്ഖന്തി – ‘‘ഉപേക്ഖകോ സതിമാ സുഖവിഹാരീ’’തി, തതിയം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ ¶ വിഹരതി. സുഖസ്സ ¶ ച പഹാനാ, ദുക്ഖസ്സ ച പഹാനാ, പുബ്ബേവ സോമനസ്സദോമനസ്സാനം അത്ഥങ്ഗമാ, അദുക്ഖമസുഖം ഉപേക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിം ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാസമാധി’’.

ഇദം ¶ വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ അരിയസച്ചം’’.

സുത്തന്തഭാജനീയം.

൨. അഭിധമ്മഭാജനീയം

൨൦൬. ചത്താരി ¶ സച്ചാനി – ദുക്ഖം, ദുക്ഖസമുദയോ, ദുക്ഖനിരോധോ, ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ.

തത്ഥ കതമോ ദുക്ഖസമുദയോ? തണ്ഹാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖസമുദയോ’’.

തത്ഥ കതമം ദുക്ഖം? അവസേസാ ച കിലേസാ, അവസേസാ ച അകുസലാ ധമ്മാ, തീണി ച കുസലമൂലാനി സാസവാനി, അവസേസാ ച സാസവാ കുസലാ ധമ്മാ, സാസവാ ച കുസലാകുസലാനം ധമ്മാനം വിപാകാ, യേ ച ധമ്മാ കിരിയാ നേവ കുസലാ നാകുസലാ ന ച കമ്മവിപാകാ, സബ്ബഞ്ച രൂപം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖം’’.

തത്ഥ കതമോ ദുക്ഖനിരോധോ? തണ്ഹായ പഹാനം – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധോ’’.

തത്ഥ കതമാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ, വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ¶ ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ ഹോതി സമ്മാദിട്ഠി…പേ… സമ്മാസമാധി.

തത്ഥ കതമാ സമ്മാദിട്ഠി? യാ പഞ്ഞാ പജാനനാ…പേ… അമോഹോ ധമ്മവിചയോ സമ്മാദിട്ഠി ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാദിട്ഠി’’.

തത്ഥ കതമോ സമ്മാസങ്കപ്പോ? യോ തക്കോ വിതക്കോ…പേ… സമ്മാസങ്കപ്പോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാസങ്കപ്പോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമാ സമ്മാവാചാ? യാ ചതൂഹി വചീദുച്ചരിതേഹി ആരതി വിരതി പടിവിരതി വേരമണീ [വേരമണി (ക.) ഏവമുപരിപി] അകിരിയാ അകരണം അനജ്ഝാപത്തി വേലാഅനതിക്കമോ സേതുഘാതോ സമ്മാവാചാ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാവാചാ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ സമ്മാകമ്മന്തോ? യാ തീഹി കായദുച്ചരിതേഹി ആരതി വിരതി പടിവിരതി വേരമണീ അകിരിയാ അകരണം അനജ്ഝാപത്തി വേലാഅനതിക്കമോ സേതുഘാതോ സമ്മാകമ്മന്തോ ¶ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാകമ്മന്തോ’’.

തത്ഥ കതമോ സമ്മാആജീവോ? യാ മിച്ഛാ ആജീവാ ആരതി വിരതി പടിവിരതി വേരമണീ അകിരിയാ അകരണം അനജ്ഝാപത്തി വേലാഅനതിക്കമോ സേതുഘാതോ സമ്മാആജീവോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – അയം വുച്ചതി ¶ ‘‘സമ്മാആജീവോ’’.

തത്ഥ കതമോ സമ്മാവായാമോ? യോ ചേതസികോ വീരിയാരമ്ഭോ [വിരിയാരമ്ഭോ (സീ. സ്യാ.)] …പേ… സമ്മാവായാമോ വീരിയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാവായാമോ’’.

തത്ഥ കതമാ സമ്മാസതി? യാ സതി അനുസ്സതി…പേ… സമ്മാസതി സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാസതി’’.

തത്ഥ കതമോ സമ്മാസമാധി? യാ ചിത്തസ്സ ഠിതി സണ്ഠിതി…പേ… സമ്മാസമാധി സമാധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാസമാധി’’. അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ’’. അവസേസാ ധമ്മാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനിയാ പടിപദായ സമ്പയുത്താ.

൨൦൭. തത്ഥ കതമോ ദുക്ഖസമുദയോ? തണ്ഹാ ച അവസേസാ ച കിലേസാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖസമുദയോ’’.

തത്ഥ കതമം ദുക്ഖം? അവസേസാ ച അകുസലാ ധമ്മാ, തീണി ച കുസലമൂലാനി സാസവാനി, അവസേസാ ച സാസവാ കുസലാ ധമ്മാ, സാസവാ ച കുസലാകുസലാനം ധമ്മാനം വിപാകാ, യേ ച ധമ്മാ കിരിയാ നേവ കുസലാ നാകുസലാ ന ച കമ്മവിപാകാ, സബ്ബഞ്ച രൂപം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖം’’.

തത്ഥ ¶ ¶ കതമോ ദുക്ഖനിരോധോ? തണ്ഹായ ച, അവസേസാനഞ്ച കിലേസാനം ¶ പഹാനം – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധോ’’.

തത്ഥ കതമാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ, വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ ഹോതി – സമ്മാദിട്ഠി…പേ… സമ്മാസമാധി. അയം വുച്ചതി – ‘‘ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ’’. അവസേസാ ¶ ധമ്മാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനിയാ പടിപദായ സമ്പയുത്താ.

൨൦൮. തത്ഥ കതമോ ദുക്ഖസമുദയോ? തണ്ഹാ ച അവസേസാ ച കിലേസാ, അവസേസാ ച അകുസലാ ധമ്മാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖസമുദയോ’’.

തത്ഥ കതമം ദുക്ഖം? തീണി ച കുസലമൂലാനി സാസവാനി, അവസേസാ ച സാസവാ കുസലാ ധമ്മാ, സാസവാ ച കുസലാകുസലാനം ധമ്മാനം വിപാകാ, യേ ച ധമ്മാ കിരിയാ നേവ കുസലാ നാകുസലാ ന ച കമ്മവിപാകാ, സബ്ബഞ്ച രൂപം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖം’’.

തത്ഥ കതമോ ദുക്ഖനിരോധോ? തണ്ഹായ ച, അവസേസാനഞ്ച കിലേസാനം, അവസേസാനഞ്ച അകുസലാനം ധമ്മാനം പഹാനം – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധോ’’.

തത്ഥ കതമാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ¶ ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ ഹോതി – സമ്മാദിട്ഠി…പേ… സമ്മാസമാധി. അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ’’. അവസേസാ ധമ്മാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനിയാ പടിപദായ സമ്പയുത്താ.

൨൦൯. തത്ഥ ¶ കതമോ ദുക്ഖസമുദയോ? തണ്ഹാ ച അവസേസാ ച കിലേസാ, അവസേസാ ച അകുസലാ ധമ്മാ, തീണി ച കുസലമൂലാനി സാസവാനി – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖസമുദയോ’’.

തത്ഥ കതമം ദുക്ഖം? അവസേസാ ച സാസവാ കുസലാ ധമ്മാ, സാസവാ ച കുസലാകുസലാനം ധമ്മാനം വിപാകാ, യേ ച ധമ്മാ കിരിയാ നേവ കുസലാ നാകുസലാ ന ച കമ്മവിപാകാ, സബ്ബഞ്ച രൂപം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖം’’.

തത്ഥ ¶ ¶ കതമോ ദുക്ഖനിരോധോ? തണ്ഹായ ച, അവസേസാനഞ്ച കിലേസാനം, അവസേസാനഞ്ച അകുസലാനം ധമ്മാനം, തിണ്ണഞ്ച കുസലമൂലാനം സാസവാനം പഹാനം – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധോ’’.

തത്ഥ കതമാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ ഹോതി – സമ്മാദിട്ഠി…പേ… സമ്മാസമാധി. അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ’’. അവസേസാ ധമ്മാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനിയാ പടിപദായ ¶ സമ്പയുത്താ.

൨൧൦. തത്ഥ കതമോ ദുക്ഖസമുദയോ? തണ്ഹാ ച, അവസേസാ ച കിലേസാ, അവസേസാ ച അകുസലാ ധമ്മാ, തീണി ച കുസലമൂലാനി സാസവാനി, അവസേസാ ച സാസവാ കുസലാ ധമ്മാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖസമുദയോ’’.

തത്ഥ കതമം ദുക്ഖം? സാസവാ കുസലാകുസലാനം ധമ്മാനം വിപാകാ, യേ ച ധമ്മാ കിരിയാ നേവ കുസലാ നാകുസലാ ന ച കമ്മവിപാകാ, സബ്ബഞ്ച രൂപം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖം’’.

തത്ഥ കതമോ ദുക്ഖനിരോധോ? തണ്ഹായ ച, അവസേസാനഞ്ച കിലേസാനം, അവസേസാനഞ്ച അകുസലാനം ധമ്മാനം, തിണ്ണഞ്ച കുസലമൂലാനം സാസവാനം, അവസേസാനഞ്ച സാസവാനം കുസലാനം ധമ്മാനം പഹാനം – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ, വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ ഹോതി – സമ്മാദിട്ഠി…പേ… സമ്മാസമാധി. അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ’’. അവസേസാ ധമ്മാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനിയാ പടിപദായ സമ്പയുത്താ.

൨൧൧. ചത്താരി ¶ സച്ചാനി – ദുക്ഖം, ദുക്ഖസമുദയോ, ദുക്ഖനിരോധോ, ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ.

തത്ഥ ¶ ¶ കതമോ ദുക്ഖസമുദയോ? തണ്ഹാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖസമുദയോ’’.

തത്ഥ കതമം ദുക്ഖം? അവസേസാ ച കിലേസാ, അവസേസാ ച അകുസലാ ധമ്മാ, തീണി ച കുസലമൂലാനി സാസവാനി, അവസേസാ ച സാസവാ കുസലാ ധമ്മാ, സാസവാ ച കുസലാകുസലാനം ധമ്മാനം വിപാകാ, യേ ച ധമ്മാ കിരിയാ നേവ കുസലാ നാകുസലാ ന ച കമ്മവിപാകാ, സബ്ബഞ്ച രൂപം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖം’’.

തത്ഥ കതമോ ദുക്ഖനിരോധോ? തണ്ഹായ പഹാനം – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധോ’’.

തത്ഥ കതമാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ, വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ പഞ്ചങ്ഗികോ മഗ്ഗോ ഹോതി – സമ്മാദിട്ഠി, സമ്മാസങ്കപ്പോ, സമ്മാവായാമോ, സമ്മാസതി, സമ്മാസമാധി.

തത്ഥ കതമാ സമ്മാദിട്ഠി? യാ പഞ്ഞാ പജാനനാ…പേ… അമോഹോ ധമ്മവിചയോ സമ്മാദിട്ഠി ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാദിട്ഠി’’.

തത്ഥ കതമോ സമ്മാസങ്കപ്പോ? യോ തക്കോ വിതക്കോ…പേ… സമ്മാസങ്കപ്പോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാസങ്കപ്പോ’’.

തത്ഥ ¶ ¶ കതമോ സമ്മാവായാമോ? യോ ചേതസികോ വീരിയാരമ്ഭോ…പേ… സമ്മാവായാമോ വീരിയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാവായാമോ’’.

തത്ഥ കതമാ സമ്മാസതി? യാ സതി അനുസ്സതി…പേ… സമ്മാസതി സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാസതി’’.

തത്ഥ കതമോ സമ്മാസമാധി? യാ ചിത്തസ്സ ഠിതി…പേ… സമ്മാസമാധി സമാധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – അയം വുച്ചതി ‘‘സമ്മാസമാധി’’. അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ’’. അവസേസാ ധമ്മാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനിയാ പടിപദായ സമ്പയുത്താ.

൨൧൨. തത്ഥ ¶ കതമോ ദുക്ഖസമുദയോ? തണ്ഹാ ച, അവസേസാ ച കിലേസാ, അവസേസാ ച അകുസലാ ധമ്മാ, തീണി ച കുസലമൂലാനി സാസവാനി ¶ , അവസേസാ ച സാസവാ കുസലാ ധമ്മാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖസമുദയോ’’.

തത്ഥ കതമം ദുക്ഖം? സാസവാ കുസലാകുസലാനം ധമ്മാനം വിപാകാ, യേ ച ധമ്മാ കിരിയാ നേവ കുസലാ നാകുസലാ ന ച കമ്മവിപാകാ, സബ്ബഞ്ച രൂപം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖം’’.

തത്ഥ കതമോ ദുക്ഖനിരോധോ? തണ്ഹായ ച, അവസേസാനഞ്ച കിലേസാനം, അവസേസാനഞ്ച അകുസലാനം ധമ്മാനം, തിണ്ണഞ്ച കുസലമൂലാനം സാസവാനം, അവസേസാനഞ്ച സാസവാനം കുസലാനം ധമ്മാനം പഹാനം – അയം വുച്ചതി ¶ ‘‘ദുക്ഖനിരോധോ’’.

തത്ഥ കതമാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ, വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ പഞ്ചങ്ഗികോ മഗ്ഗോ ഹോതി – സമ്മാദിട്ഠി, സമ്മാസങ്കപ്പോ, സമ്മാവായാമോ, സമ്മാസതി, സമ്മാസമാധി. അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ’’. അവസേസാ ധമ്മാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനിയാ പടിപദായ സമ്പയുത്താ.

൨൧൩. ചത്താരി ¶ സച്ചാനി – ദുക്ഖം, ദുക്ഖസമുദയോ, ദുക്ഖനിരോധോ, ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ.

തത്ഥ കതമോ ദുക്ഖസമുദയോ? തണ്ഹാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖസമുദയോ’’.

തത്ഥ കതമം ദുക്ഖം? അവസേസാ ച കിലേസാ, അവസേസാ ച അകുസലാ ധമ്മാ, തീണി ച കുസലമൂലാനി സാസവാനി, അവസേസാ ച സാസവാ കുസലാ ധമ്മാ, സാസവാ ച കുസലാകുസലാനം ധമ്മാനം വിപാകാ, യേ ച ധമ്മാ കിരിയാ നേവ കുസലാ നാകുസലാ ന ച കമ്മവിപാകാ, സബ്ബഞ്ച രൂപം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖം’’.

തത്ഥ കതമോ ദുക്ഖനിരോധോ? തണ്ഹായ പഹാനം – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധോ’’.

തത്ഥ കതമാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം ¶ സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം ¶ അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ ¶ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ ഫസ്സോ ഹോതി…പേ… അവിക്ഖേപോ ഹോതി. അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ’’.

൨൧൪. തത്ഥ കതമോ ദുക്ഖസമുദയോ? തണ്ഹാ ച, അവസേസാ ച കിലേസാ, അവസേസാ ച അകുസലാ ധമ്മാ, തീണി ച കുസലമൂലാനി സാസവാനി, അവസേസാ ച സാസവാ കുസലാ ധമ്മാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖസമുദയോ’’.

തത്ഥ കതമം ദുക്ഖം? സാസവാ കുസലാകുസലാനം ധമ്മാനം വിപാകാ, യേ ച ധമ്മാ കിരിയാ നേവ കുസലാ നാകുസലാ ന ച കമ്മവിപാകാ, സബ്ബഞ്ച രൂപം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖം’’.

തത്ഥ കതമോ ദുക്ഖനിരോധോ? തണ്ഹായ ച, അവസേസാനഞ്ച കിലേസാനം, അവസേസാനഞ്ച അകുസലാനം ധമ്മാനം, തിണ്ണഞ്ച കുസലമൂലാനം സാസവാനം, അവസേസാനഞ്ച സാസവാനം കുസലാനം ധമ്മാനം പഹാനം – അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമാ ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ ഫസ്സോ ഹോതി…പേ… അവിക്ഖേപോ ഹോതി. അയം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ ¶ പടിപദാ’’.

അഭിധമ്മഭാജനീയം.

൩. പഞ്ഹാപുച്ഛകം

൨൧൫. ചത്താരി അരിയസച്ചാനി – ദുക്ഖം അരിയസച്ചം, ദുക്ഖസമുദയം അരിയസച്ചം, ദുക്ഖനിരോധം അരിയസച്ചം, ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ അരിയസച്ചം.

൨൧൬. ചതുന്നം അരിയസച്ചാനം കതി കുസലാ, കതി അകുസലാ, കതി അബ്യാകതാ…പേ… കതി സരണാ, കതി അരണാ?

൧. തികം

൨൧൭. സമുദയസച്ചം ¶ അകുസലം. മഗ്ഗസച്ചം കുസലം. നിരോധസച്ചം അബ്യാകതം. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ കുസലം, സിയാ അകുസലം, സിയാ അബ്യാകതം. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ, സിയാ അദുക്ഖമസുഖായ ¶ വേദനായ സമ്പയുത്താ. നിരോധസച്ചം ന വത്തബ്ബം – ‘‘സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്ത’’ന്തിപി, ‘‘ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്ത’’ന്തിപി, ‘‘അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്ത’’ന്തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം, സിയാ ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം, സിയാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്ത’’ന്തിപി, ‘‘ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്ത’’ന്തിപി, ‘‘അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്ത’’ന്തിപി. ദ്വേ സച്ചാ വിപാകധമ്മധമ്മാ. നിരോധസച്ചം നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മം. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ വിപാകം, സിയാ വിപാകധമ്മധമ്മം, സിയാ നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മം. സമുദയസച്ചം ¶ അനുപാദിന്നുപാദാനിയം. ദ്വേ സച്ചാ അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ഉപാദിന്നുപാദാനിയം, സിയാ അനുപാദിന്നുപാദാനിയം.

സമുദയസച്ചം സംകിലിട്ഠസംകിലേസികം. ദ്വേ സച്ചാ അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികാ. ദുക്ഖസച്ചം ¶ സിയാ സംകിലിട്ഠസംകിലേസികം, സിയാ അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികം. സമുദയസച്ചം സവിതക്കസവിചാരം. നിരോധസച്ചം അവിതക്കഅവിചാരം. മഗ്ഗസച്ചം സിയാ സവിതക്കസവിചാരം, സിയാ അവിതക്കവിചാരമത്തം, സിയാ അവിതക്കഅവിചാരം. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ സവിതക്കസവിചാരം, സിയാ അവിതക്കവിചാരമത്തം, സിയാ അവിതക്കഅവിചാരം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സവിതക്കസവിചാര’’ന്തിപി, ‘‘അവിതക്കവിചാരമത്ത’’ന്തിപി, ‘‘അവിതക്കഅവിചാര’’ന്തിപി. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ പീതിസഹഗതാ, സിയാ സുഖസഹഗതാ, സിയാ ഉപേക്ഖാസഹഗതാ. നിരോധസച്ചം ന വത്തബ്ബം – ‘‘പീതിസഹഗത’’ന്തിപി, ‘‘സുഖസഹഗത’’ന്തിപി, ‘‘ഉപേക്ഖാസഹഗത’’ന്തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ പീതിസഹഗതം, സിയാ സുഖസഹഗതം, സിയാ ഉപേക്ഖാസഹഗതം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘പീതിസഹഗത’’ന്തിപി, ‘‘സുഖസഹഗത’’ന്തിപി, ‘‘ഉപേക്ഖാസഹഗത’’ന്തിപി.

ദ്വേ സച്ചാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. സമുദയസച്ചം സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബം, സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബം. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബം, സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബം, സിയാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബം. ദ്വേ സച്ചാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ. സമുദയസച്ചം സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകം, സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകം ¶ . ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകം, സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകം, സിയാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകം. സമുദയസച്ചം ആചയഗാമി. മഗ്ഗസച്ചം അപചയഗാമി. നിരോധസച്ചം ¶ നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ആചയഗാമി, സിയാ നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമി. മഗ്ഗസച്ചം സേക്ഖം. തീണി സച്ചാനി നേവസേക്ഖനാസേക്ഖാ. സമുദയസച്ചം പരിത്തം ¶ . ദ്വേ സച്ചാ അപ്പമാണാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ പരിത്തം, സിയാ മഹഗ്ഗതം. നിരോധസച്ചം അനാരമ്മണം. മഗ്ഗസച്ചം അപ്പമാണാരമ്മണം. സമുദയസച്ചം സിയാ പരിത്താരമ്മണം, സിയാ മഹഗ്ഗതാരമ്മണം ന അപ്പമാണാരമ്മണം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘പരിത്താരമ്മണ’’ന്തിപി, ‘‘മഹഗ്ഗതാരമ്മണ’’ന്തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ പരിത്താരമ്മണം, സിയാ മഹഗ്ഗതാരമ്മണം, സിയാ അപ്പമാണാരമ്മണം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘പരിത്താരമ്മണ’’ന്തിപി, ‘‘മഹഗ്ഗതാരമ്മണ’’ന്തിപി, ‘‘അപ്പമാണാരമ്മണ’’ന്തിപി.

സമുദയസച്ചം ¶ ഹീനം. ദ്വേ സച്ചാ പണീതാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ഹീനം, സിയാ മജ്ഝിമം. നിരോധസച്ചം അനിയതം. മഗ്ഗസച്ചം സമ്മത്തനിയതം. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ മിച്ഛത്തനിയതാ, സിയാ അനിയതാ. നിരോധസച്ചം അനാരമ്മണം. സമുദയസച്ചം ന വത്തബ്ബം – ‘‘മഗ്ഗാരമ്മണ’’ന്തിപി, ‘‘മഗ്ഗഹേതുക’’ന്തിപി, ‘‘മഗ്ഗാധിപതീ’’തിപി. മഗ്ഗസച്ചം ന മഗ്ഗാരമ്മണം മഗ്ഗഹേതുകം, സിയാ മഗ്ഗാധിപതി, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘മഗ്ഗാധിപതീ’’തി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ മഗ്ഗാരമ്മണം ന മഗ്ഗഹേതുകം, സിയാ മഗ്ഗാധിപതി, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘മഗ്ഗാരമ്മണ’’ന്തിപി, ‘‘മഗ്ഗാധിപതീ’’തിപി. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ ഉപ്പന്നാ, സിയാ അനുപ്പന്നാ, ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപ്പാദിനോ’’തി. നിരോധസച്ചം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഉപ്പന്ന’’ന്തിപി, ‘‘അനുപ്പന്ന’’ന്തിപി, ‘‘ഉപ്പാദീ’’തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ഉപ്പന്നം, സിയാ അനുപ്പന്നം, സിയാ ഉപ്പാദി. തീണി സച്ചാനി സിയാ അതീതാ, സിയാ അനാഗതാ, സിയാ പച്ചുപ്പന്നാ. നിരോധസച്ചം ന വത്തബ്ബം – ‘‘അതീത’’ന്തിപി, ‘‘അനാഗത’’ന്തിപി, ‘‘പച്ചുപ്പന്ന’’ന്തിപി. നിരോധസച്ചം അനാരമ്മണം. മഗ്ഗസച്ചം ന വത്തബ്ബം – ‘‘അതീതാരമ്മണ’’ന്തിപി, ¶ ‘‘അനാഗതാരമ്മണ’’ന്തിപി, ‘‘പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണ’’ന്തിപി. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ അതീതാരമ്മണാ, സിയാ അനാഗതാരമ്മണാ, സിയാ പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘അതീതാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘അനാഗതാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണാ’’തിപി. നിരോധസച്ചം ¶ ബഹിദ്ധാ. തീണി സച്ചാനി സിയാ അജ്ഝത്താ, സിയാ ബഹിദ്ധാ, സിയാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ. നിരോധസച്ചം അനാരമ്മണം. മഗ്ഗസച്ചം ബഹിദ്ധാരമ്മണം. സമുദയസച്ചം സിയാ അജ്ഝത്താരമ്മണം, സിയാ ബഹിദ്ധാരമ്മണം, സിയാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണം. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ അജ്ഝത്താരമ്മണം, സിയാ ബഹിദ്ധാരമ്മണം, സിയാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണം ¶ , സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘അജ്ഝത്താരമ്മണ’’ന്തിപി, ‘‘ബഹിദ്ധാരമ്മണ’’ന്തിപി, ‘‘അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണ’’ന്തിപി. തീണി സച്ചാനി അനിദസ്സനഅപ്പടിഘാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ സനിദസ്സനസപ്പടിഘം, സിയാ അനിദസ്സനസപ്പടിഘം, സിയാ അനിദസ്സനഅപ്പടിഘം.

൨. ദുകം

൨൧൮. സമുദയസച്ചം ഹേതു. നിരോധസച്ചം ന ഹേതു. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ ഹേതൂ, സിയാ ന ഹേതൂ. ദ്വേ സച്ചാ സഹേതുകാ. നിരോധസച്ചം അഹേതുകം. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ സഹേതുകം, സിയാ അഹേതുകം. ദ്വേ സച്ചാ ഹേതുസമ്പയുത്താ. നിരോധസച്ചം ഹേതുവിപ്പയുത്തം. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ഹേതുസമ്പയുത്തം, സിയാ ഹേതുവിപ്പയുത്തം. സമുദയസച്ചം ഹേതു ചേവ സഹേതുകഞ്ച. നിരോധസച്ചം ന വത്തബ്ബം ¶ – ‘‘ഹേതു ചേവ സഹേതുകഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘സഹേതുകഞ്ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. മഗ്ഗസച്ചം സിയാ ഹേതു ചേവ സഹേതുകഞ്ച, സിയാ സഹേതുകഞ്ചേവ ന ച ഹേതു. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ഹേതു ചേവ സഹേതുകഞ്ച, സിയാ സഹേതുകഞ്ചേവ ന ച ഹേതു, സിയാ ¶ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഹേതു ചേവ സഹേതുകഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘സഹേതുകഞ്ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. സമുദയസച്ചം ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ച. നിരോധസച്ചം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. മഗ്ഗസച്ചം സിയാ ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ച, സിയാ ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ചേവ ന ച ഹേതു. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ച, സിയാ ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ചേവ ന ച ഹേതു, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഹേതു ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘ഹേതുസമ്പയുത്തഞ്ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. നിരോധസച്ചം ന ഹേതുഅഹേതുകം. സമുദയസച്ചം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ന ഹേതുസഹേതുക’’ന്തിപി, ‘‘ന ഹേതുഅഹേതുക’’ന്തിപി. മഗ്ഗസച്ചം സിയാ ന ഹേതുസഹേതുകം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ന ഹേതുസഹേതുക’’ന്തിപി, ‘‘ന ഹേതുഅഹേതുക’’ന്തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ന ഹേതുസഹേതുകം, സിയാ ന ഹേതുഅഹേതുകം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ന ഹേതുസഹേതുക’’ന്തിപി, ‘‘ന ഹേതുഅഹേതുക’’ന്തിപി.

തീണി ¶ സച്ചാനി സപ്പച്ചയാ. നിരോധസച്ചം അപ്പച്ചയം. തീണി സച്ചാനി സങ്ഖതാ. നിരോധസച്ചം അസങ്ഖതം. തീണി സച്ചാനി അനിദസ്സനാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ സനിദസ്സനം, സിയാ അനിദസ്സനം. തീണി സച്ചാനി അപ്പടിഘാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ സപ്പടിഘം, സിയാ അപ്പടിഘം. തീണി സച്ചാനി അരൂപാനി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ രൂപം, സിയാ അരൂപം. ദ്വേ സച്ചാ ¶ ലോകിയാ. ദ്വേ സച്ചാ ലോകുത്തരാ; കേനചി വിഞ്ഞേയ്യാ, കേനചി ന വിഞ്ഞേയ്യാ.

സമുദയസച്ചം ആസവോ. ദ്വേ സച്ചാ നോ ആസവാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ആസവോ, സിയാ നോ ആസവോ. ദ്വേ സച്ചാ സാസവാ. ദ്വേ സച്ചാ അനാസവാ ¶ . സമുദയസച്ചം ആസവസമ്പയുത്തം. ദ്വേ സച്ചാ ആസവവിപ്പയുത്താ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ആസവസമ്പയുത്തം, സിയാ ആസവവിപ്പയുത്തം. സമുദയസച്ചം ആസവോ ചേവ സാസവഞ്ച. ദ്വേ സച്ചാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവാ ചേവ സാസവാ ചാ’’തിപി, ‘‘സാസവാ ചേവ നോ ച ആസവാ’’തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ആസവോ ചേവ സാസവഞ്ച, സിയാ സാസവഞ്ചേവ നോ ച ആസവോ. സമുദയസച്ചം ആസവോ ചേവ ആസവസമ്പയുത്തഞ്ച. ദ്വേ സച്ചാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവാ ചേവ ആസവസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ആസവസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ആസവാ’’തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ആസവോ ചേവ ആസവസമ്പയുത്തഞ്ച ¶ , സിയാ ആസവസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ആസവോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ആസവോ ചേവ ആസവസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘ആസവസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ആസവോ’’തിപി. ദ്വേ സച്ചാ ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവാ. സമുദയസച്ചം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ആസവവിപ്പയുത്തസാസവ’’ന്തിപി, ‘‘ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവ’’ന്തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ആസവവിപ്പയുത്തസാസവം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ആസവവിപ്പയുത്തസാസവ’’ന്തിപി, ‘‘ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവ’’ന്തിപി.

സമുദയസച്ചം സംയോജനം. ദ്വേ സച്ചാ നോ സംയോജനാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ സംയോജനം, സിയാ നോ സംയോജനം. ദ്വേ സച്ചാ സംയോജനിയാ. ദ്വേ സച്ചാ അസംയോജനിയാ. സമുദയസച്ചം സംയോജനസമ്പയുത്തം. ദ്വേ സച്ചാ സംയോജനവിപ്പയുത്താ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ സംയോജനസമ്പയുത്തം, സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്തം. സമുദയസച്ചം സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനിയഞ്ച. ദ്വേ സച്ചാ ¶ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനാ ചേവ ¶ സംയോജനിയാ ചാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനിയാ ചേവ നോ ച സംയോജനാ’’തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനിയഞ്ച, സിയാ സംയോജനിയഞ്ചേവ നോ ച സംയോജനം. സമുദയസച്ചം സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്തഞ്ച. ദ്വേ സച്ചാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനാ ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച സംയോജനാ’’തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്തഞ്ച, സിയാ സംയോജനസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച സംയോജനം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച സംയോജന’’ന്തിപി ¶ . ദ്വേ സച്ചാ സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയാ. സമുദയസച്ചം ന വത്തബ്ബം – ‘‘സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയ’’ന്തിപി, ‘‘സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയ’’ന്തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയ’’ന്തിപി, ‘‘സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയ’’ന്തിപി.

സമുദയസച്ചം ഗന്ഥോ. ദ്വേ സച്ചാ നോ ഗന്ഥാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ഗന്ഥോ, സിയാ നോ ഗന്ഥോ. ദ്വേ സച്ചാ ഗന്ഥനിയാ. ദ്വേ സച്ചാ അഗന്ഥനിയാ. ദ്വേ സച്ചാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്താ. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ, സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്താ. സമുദയസച്ചം ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥനിയഞ്ച. ദ്വേ സച്ചാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥാ ചേവ ഗന്ഥനിയാ ചാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥനിയാ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ’’തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥനിയഞ്ച, സിയാ ഗന്ഥനിയഞ്ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ. സമുദയസച്ചം ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്തഞ്ച ¶ , സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ’’തിപി. ദ്വേ സച്ചാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥാ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ’’തിപി. ദുക്ഖസച്ചം ¶ സിയാ ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്തഞ്ച, സിയാ ഗന്ഥസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ’’തിപി. ദ്വേ സച്ചാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയാ. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയാ’’തിപി.

സമുദയസച്ചം ഓഘോ…പേ… യോഗോ…പേ… നീവരണം. ദ്വേ സച്ചാ നോ നീവരണാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ നീവരണം, സിയാ നോ നീവരണം. ദ്വേ സച്ചാ നീവരണിയാ ദ്വേ സച്ചാ അനീവരണിയാ. സമുദയസച്ചം ¶ നീവരണസമ്പയുത്തം. ദ്വേ സച്ചാ നീവരണവിപ്പയുത്താ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ നീവരണസമ്പയുത്തം, സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്തം. സമുദയസച്ചം നീവരണഞ്ചേവ നീവരണിയഞ്ച. ദ്വേ സച്ചാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണാ ചേവ നീവരണിയാ ചാ’’തിപി, ‘‘നീവരണിയാ ചേവ നോ ച നീവരണാ’’തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ നീവരണഞ്ചേവ നീവരണിയഞ്ച, സിയാ നീവരണിയഞ്ചേവ നോ ച നീവരണം. സമുദയസച്ചം നീവരണഞ്ചേവ നീവരണസമ്പയുത്തഞ്ച. ദ്വേ സച്ചാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണാ ചേവ നീവരണസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘നീവരണസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച നീവരണാ’’തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ നീവരണഞ്ചേവ നീവരണസമ്പയുത്തഞ്ച, സിയാ നീവരണസമ്പയുത്തഞ്ചേവ ¶ നോ ച നീവരണം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘നീവരണഞ്ചേവ നീവരണസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തിപി ¶ , ‘‘നീവരണസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച നീവരണ’’ന്തിപി. ദ്വേ സച്ചാ നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയാ. സമുദയസച്ചം ന വത്തബ്ബം – ‘‘നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയ’’ന്തിപി, ‘‘നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയ’’ന്തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയ’’ന്തിപി, ‘‘നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയ’’ന്തിപി.

തീണി സച്ചാനി നോ പരാമാസാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ പരാമാസോ, സിയാ നോ പരാമാസോ. ദ്വേ സച്ചാ പരാമട്ഠാ. ദ്വേ സച്ചാ അപരാമട്ഠാ. ദ്വേ സച്ചാ പരാമാസവിപ്പയുത്താ. സമുദയസച്ചം സിയാ പരാമാസസമ്പയുത്തം, സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തം. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ പരാമാസസമ്പയുത്തം, സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘പരാമാസസമ്പയുത്ത’’ന്തിപി, ‘‘പരാമാസവിപ്പയുത്ത’’ന്തിപി. സമുദയസച്ചം ന വത്തബ്ബം – ‘‘പരാമാസോ ചേവ പരാമട്ഠഞ്ചാ’’തി, പരാമട്ഠഞ്ചേവ നോ ച പരാമാസോ. ദ്വേ സച്ചാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമാസാ ചേവ പരാമട്ഠാ ചാ’’തിപി ¶ , ‘‘പരാമട്ഠാ ചേവ നോ ച പരാമാസാ’’തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ പരാമാസോ ചേവ പരാമട്ഠഞ്ച, സിയാ പരാമട്ഠഞ്ചേവ നോ ച പരാമാസോ. ദ്വേ സച്ചാ പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠാ. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠാ’’തിപി, ‘‘പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠാ’’തിപി.

ദ്വേ സച്ചാ സാരമ്മണാ. നിരോധസച്ചം അനാരമ്മണം. ദുക്ഖസച്ചം ¶ സിയാ സാരമ്മണം, സിയാ അനാരമ്മണം. തീണി സച്ചാനി നോ ചിത്താ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ചിത്തം, സിയാ നോ ചിത്തം. ദ്വേ സച്ചാ ചേതസികാ. നിരോധസച്ചം അചേതസികം. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ചേതസികം, സിയാ അചേതസികം. ദ്വേ സച്ചാ ചിത്തസമ്പയുത്താ ¶ . നിരോധസച്ചം ചിത്തവിപ്പയുത്തം. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ചിത്തസമ്പയുത്തം, സിയാ ചിത്തവിപ്പയുത്തം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ചിത്തേന സമ്പയുത്ത’’ന്തിപി, ‘‘ചിത്തേന വിപ്പയുത്ത’’ന്തിപി. ദ്വേ സച്ചാ ചിത്തസംസട്ഠാ. നിരോധസച്ചം ചിത്തവിസംസട്ഠം. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ചിത്തസംസട്ഠം, സിയാ ചിത്തവിസംസട്ഠം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ചിത്തേന സംസട്ഠ’’ന്തിപി, ‘‘ചിത്തേന വിസംസട്ഠ’’ന്തിപി. ദ്വേ സച്ചാ ചിത്തസമുട്ഠാനാ. നിരോധസച്ചം നോ ചിത്തസമുട്ഠാനം. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ചിത്തസമുട്ഠാനം, സിയാ നോ ചിത്തസമുട്ഠാനം. ദ്വേ സച്ചാ ചിത്തസഹഭുനോ. നിരോധസച്ചം നോ ചിത്തസഹഭൂ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ചിത്തസഹഭൂ, സിയാ നോ ചിത്തസഹഭൂ. ദ്വേ സച്ചാ ചിത്താനുപരിവത്തിനോ. നിരോധസച്ചം നോ ചിത്താനുപരിവത്തി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ചിത്താനുപരിവത്തി, സിയാ നോ ചിത്താനുപരിവത്തി. ദ്വേ സച്ചാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാ. നിരോധസച്ചം നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനം ¶ . ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനം, സിയാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനം. ദ്വേ സച്ചാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭുനോ. നിരോധസച്ചം നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭൂ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭൂ, സിയാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭൂ. ദ്വേ സച്ചാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തിനോ. നിരോധസച്ചം നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തി ¶ . ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തി, സിയാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തി. തീണി സച്ചാനി ബാഹിരാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ അജ്ഝത്തം, സിയാ ബാഹിരം.

തീണി സച്ചാനി നോ ഉപാദാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ഉപാദാ, സിയാ നോ ഉപാദാ. തീണി സച്ചാനി അനുപാദിന്നാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ഉപാദിന്നം, സിയാ അനുപാദിന്നം. സമുദയസച്ചം ഉപാദാനം. ദ്വേ സച്ചാ നോ ഉപാദാനാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ഉപാദാനം, സിയാ നോ ഉപാദാനം. ദ്വേ സച്ചാ ഉപാദാനിയാ. ദ്വേ സച്ചാ അനുപാദാനിയാ. ദ്വേ സച്ചാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്താ. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ, സിയാ ¶ ഉപാദാനവിപ്പയുത്താ. സമുദയസച്ചം ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനിയഞ്ച. ദ്വേ സച്ചാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനാ ചേവ ഉപാദാനിയാ ചാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനിയാ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ’’തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനിയഞ്ച, സിയാ ഉപാദാനിയഞ്ചേവ നോ ച ഉപാദാനം. സമുദയസച്ചം സിയാ ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്തഞ്ച, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഉപാദാനഞ്ചേവ ¶ ഉപാദാനസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ഉപാദാന’’ന്തിപി. ദ്വേ സച്ചാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനാ ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ’’തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്തഞ്ച, സിയാ ഉപാദാനസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ഉപാദാനം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഉപാദാനഞ്ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’ തിപി, ‘‘ഉപാദാനസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ഉപാദാന’’ന്തിപി. ദ്വേ സച്ചാ ¶ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയാ. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയാ’’തിപി.

സമുദയസച്ചം കിലേസോ. ദ്വേ സച്ചാ നോ കിലേസാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ കിലേസോ, സിയാ നോ കിലേസോ. ദ്വേ സച്ചാ സംകിലേസികാ. ദ്വേ സച്ചാ അസംകിലേസികാ. സമുദയസച്ചം സംകിലിട്ഠം. ദ്വേ സച്ചാ അസംകിലിട്ഠാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ സംകിലിട്ഠം, സിയാ അസംകിലിട്ഠം. സമുദയസച്ചം കിലേസസമ്പയുത്തം. ദ്വേ സച്ചാ കിലേസവിപ്പയുത്താ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ കിലേസസമ്പയുത്തം, സിയാ ¶ കിലേസവിപ്പയുത്തം. സമുദയസച്ചം കിലേസോ ചേവ സംകിലേസികഞ്ച. ദ്വേ സച്ചാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ സംകിലേസികാ ചാ’’തിപി, ‘‘സംകിലേസികാ ചേവ നോ ച കിലേസാ’’തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ കിലേസോ ചേവ സംകിലേസികഞ്ച, സിയാ സംകിലേസികഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ. സമുദയസച്ചം കിലേസോ ചേവ സംകിലിട്ഠഞ്ച. ദ്വേ സച്ചാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ സംകിലിട്ഠാ ചാ’’തിപി, ‘‘സംകിലിട്ഠാ ചേവ നോ ച കിലേസാ’’തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ കിലേസോ ചേവ സംകിലിട്ഠഞ്ച, സിയാ സംകിലിട്ഠഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘കിലേസോ ചേവ സംകിലിട്ഠഞ്ചാ’’തിപി, ‘‘സംകിലിട്ഠഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തിപി. സമുദയസച്ചം കിലേസോ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്തഞ്ച. ദ്വേ സച്ചാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘കിലേസസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച കിലേസാ’’തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ കിലേസോ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്തഞ്ച ¶ , സിയാ കിലേസസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘കിലേസോ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’ തിപി, ‘‘കിലേസസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ’’തിപി. ദ്വേ ¶ സച്ചാ കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസികാ. സമുദയസച്ചം ന വത്തബ്ബം – ‘‘കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസിക’’ന്തിപി, ‘‘കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസിക’’ന്തിപി. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസിക’’ന്തിപി, ‘‘കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസിക’’ന്തിപി.

ദ്വേ ¶ സച്ചാ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ, സിയാ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ. ദ്വേ സച്ചാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ, സിയാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. ദ്വേ സച്ചാ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ. ദ്വേ സച്ചാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ. സമുദയസച്ചം സവിതക്കം. നിരോധസച്ചം അവിതക്കം. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ സവിതക്കാ, സിയാ അവിതക്കാ. സമുദയസച്ചം സവിചാരം. നിരോധസച്ചം അവിചാരം. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ സവിചാരാ, സിയാ അവിചാരാ. നിരോധസച്ചം അപ്പീതികം. തീണി സച്ചാനി സിയാ സപ്പീതികാ, സിയാ അപ്പീതികാ. നിരോധസച്ചം ന പീതിസഹഗതം. തീണി സച്ചാനി സിയാ പീതിസഹഗതാ, സിയാ ന പീതിസഹഗതാ. നിരോധസച്ചം ¶ ന സുഖസഹഗതം. തീണി ¶ സച്ചാനി സിയാ സുഖസഹഗതാ, സിയാ ന സുഖസഹഗതാ. നിരോധസച്ചം ന ഉപേക്ഖാസഹഗതം. തീണി സച്ചാനി സിയാ ഉപേക്ഖാസഹഗതാ, സിയാ ന ഉപേക്ഖാസഹഗതാ.

സമുദയസച്ചം കാമാവചരം. ദ്വേ സച്ചാ ന കാമാവചരാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ കാമാവചരം, സിയാ ന കാമാവചരം. തീണി സച്ചാനി ന രൂപാവചരാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ രൂപാവചരം, സിയാ ന രൂപാവചരം. തീണി സച്ചാനി ന അരൂപാവചരാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ അരൂപാവചരം, സിയാ ന അരൂപാവചരം. ദ്വേ സച്ചാ പരിയാപന്നാ. ദ്വേ സച്ചാ അപരിയാപന്നാ. മഗ്ഗസച്ചം നിയ്യാനികം. തീണി സച്ചാനി അനിയ്യാനികാ. മഗ്ഗസച്ചം നിയതം. നിരോധസച്ചം അനിയതം. ദ്വേ സച്ചാ സിയാ നിയതാ, സിയാ അനിയതാ. ദ്വേ സച്ചാ സഉത്തരാ. ദ്വേ സച്ചാ അനുത്തരാ. സമുദയസച്ചം സരണം. ദ്വേ സച്ചാ അരണാ. ദുക്ഖസച്ചം സിയാ സരണം, സിയാ അരണന്തി.

പഞ്ഹാപുച്ഛകം.

സച്ചവിഭങ്ഗോ നിട്ഠിതോ.

൫. ഇന്ദ്രിയവിഭങ്ഗോ

൧. അഭിധമ്മഭാജനീയം

൨൧൯. ബാവീസതിന്ദ്രിയാനി ¶ ¶ ¶ – ചക്ഖുന്ദ്രിയം, സോതിന്ദ്രിയം, ഘാനിന്ദ്രിയം, ജിവ്ഹിന്ദ്രിയം, കായിന്ദ്രിയം, മനിന്ദ്രിയം, ഇത്ഥിന്ദ്രിയം, പുരിസിന്ദ്രിയം, ജീവിതിന്ദ്രിയം, സുഖിന്ദ്രിയം, ദുക്ഖിന്ദ്രിയം, സോമനസ്സിന്ദ്രിയം, ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം, ഉപേക്ഖിന്ദ്രിയം, സദ്ധിന്ദ്രിയം ¶ , വീരിയിന്ദ്രിയം [വിരിയിന്ദ്രിയം (സീ. സ്യാ.)], സതിന്ദ്രിയം, സമാധിന്ദ്രിയം, പഞ്ഞിന്ദ്രിയം, അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയം, അഞ്ഞിന്ദ്രിയം, അഞ്ഞാതാവിന്ദ്രിയം.

൨൨൦. തത്ഥ കതമം ചക്ഖുന്ദ്രിയം? യം ചക്ഖു ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ…പേ… സുഞ്ഞോ ഗാമോപേസോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ചക്ഖുന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ കതമം സോതിന്ദ്രിയം…പേ… ഘാനിന്ദ്രിയം…പേ… ജിവ്ഹിന്ദ്രിയം…പേ… കായിന്ദ്രിയം? യോ കായോ ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ പസാദോ…പേ… സുഞ്ഞോ ഗാമോപേസോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘കായിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ കതമം മനിന്ദ്രിയം? ഏകവിധേന മനിന്ദ്രിയം – ഫസ്സസമ്പയുത്തം. ദുവിധേന മനിന്ദ്രിയം – അത്ഥി സഹേതുകം, അത്ഥി അഹേതുകം. തിവിധേന മനിന്ദ്രിയം – അത്ഥി കുസലം, അത്ഥി അകുസലം, അത്ഥി അബ്യാകതം. ചതുബ്ബിധേന മനിന്ദ്രിയം – അത്ഥി കാമാവചരം, അത്ഥി രൂപാവചരം, അത്ഥി അരൂപാവചരം, അത്ഥി അപരിയാപന്നം. പഞ്ചവിധേന മനിന്ദ്രിയം – അത്ഥി സുഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തം, അത്ഥി ദുക്ഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തം, അത്ഥി സോമനസ്സിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തം, അത്ഥി ദോമനസ്സിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തം, അത്ഥി ഉപേക്ഖിന്ദ്രിയസമ്പയുത്തം ¶ . ഛബ്ബിധേന മനിന്ദ്രിയം – ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം…പേ… മനോവിഞ്ഞാണം. ഏവം ഛബ്ബിധേന മനിന്ദ്രിയം.

സത്തവിധേന മനിന്ദ്രിയം – ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം…പേ… കായവിഞ്ഞാണം, മനോധാതു, മനോവിഞ്ഞാണധാതു. ഏവം സത്തവിധേന മനിന്ദ്രിയം.

അട്ഠവിധേന മനിന്ദ്രിയം – ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം…പേ… കായവിഞ്ഞാണം അത്ഥി സുഖസഹഗതം, അത്ഥി ദുക്ഖസഹഗതം, മനോധാതു, മനോവിഞ്ഞാണധാതു. ഏവം അട്ഠവിധേന മനിന്ദ്രിയം.

നവവിധേന ¶ മനിന്ദ്രിയം – ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം…പേ… കായവിഞ്ഞാണം, മനോധാതു, മനോവിഞ്ഞാണധാതു അത്ഥി കുസലാ, അത്ഥി അകുസലാ, അത്ഥി അബ്യാകതാ. ഏവം നവവിധേന മനിന്ദ്രിയം.

ദസവിധേന മനിന്ദ്രിയം – ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം…പേ… കായവിഞ്ഞാണം അത്ഥി സുഖസഹഗതം, അത്ഥി ദുക്ഖസഹഗതം, മനോധാതു, മനോവിഞ്ഞാണധാതു അത്ഥി കുസലാ, അത്ഥി അകുസലാ, അത്ഥി അബ്യാകതാ. ഏവം ദസവിധേന മനിന്ദ്രിയം…പേ… ഏവം ബഹുവിധേന മനിന്ദ്രിയം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘മനിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ കതമം ഇത്ഥിന്ദ്രിയം? യം ഇത്ഥിയാ ഇത്ഥിലിങ്ഗം ഇത്ഥിനിമിത്തം ഇത്ഥികുത്തം ഇത്ഥാകപ്പോ ഇത്ഥത്തം ഇത്ഥിഭാവോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ഇത്ഥിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ കതമം പുരിസിന്ദ്രിയം? യം പുരിസസ്സ പുരിസലിങ്ഗം പുരിസനിമിത്തം പുരിസകുത്തം പുരിസാകപ്പോ ¶ പുരിസത്തം പുരിസഭാവോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘പുരിസിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ കതമം ജീവിതിന്ദ്രിയം? ജീവിതിന്ദ്രിയം ദുവിധേന – അത്ഥി രൂപജീവിതിന്ദ്രിയം, അത്ഥി അരൂപജീവിതിന്ദ്രിയം.

തത്ഥ കതമം രൂപജീവിതിന്ദ്രിയം? യോ തേസം രൂപീനം ധമ്മാനം ആയു ഠിതി യപനാ യാപനാ ഇരിയനാ വത്തനാ പാലനാ ജീവിതം ജീവിതിന്ദ്രിയം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപജീവിതിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ ¶ കതമം അരൂപജീവിതിന്ദ്രിയം? യോ തേസം അരൂപീനം ധമ്മാനം ¶ ആയു ഠിതി യപനാ യാപനാ ഇരിയനാ വത്തനാ പാലനാ ജീവിതം ജീവിതിന്ദ്രിയം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘അരൂപജീവതിന്ദ്രിയം’’. ഇദം വുച്ചതി ‘‘ജീവിതിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ കതമം സുഖിന്ദ്രിയം? യം കായികം സാതം കായികം സുഖം കായസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം കായസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സുഖിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ കതമം ദുക്ഖിന്ദ്രിയം? യം കായികം അസാതം കായികം ദുക്ഖം കായസമ്ഫസ്സജം അസാതം ദുക്ഖം വേദയിതം കായസമ്ഫസ്സജാ അസാതാ ദുക്ഖാ വേദനാ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ കതമം സോമനസ്സിന്ദ്രിയം? യം ചേതസികം സാതം ചേതസികം സുഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സോമനസ്സിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ ¶ കതമം ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം? യം ചേതസികം അസാതം ചേതസികം ദുക്ഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അസാതം ദുക്ഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അസാതാ ദുക്ഖാ വേദനാ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ കതമം ഉപേക്ഖിന്ദ്രിയം? യം ചേതസികം നേവ സാതം നാസാതം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അദുക്ഖമസുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ഉപേക്ഖിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ കതമം സദ്ധിന്ദ്രിയം? യാ സദ്ധാ സദ്ദഹനാ ഓകപ്പനാ അഭിപ്പസാദോ സദ്ധാ സദ്ധിന്ദ്രിയം സദ്ധാബലം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സദ്ധിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ കതമം വീരിയിന്ദ്രിയം? യോ ചേതസികോ വീരിയാരമ്ഭോ നിക്കമോ പരക്കമോ ഉയ്യാമോ വായാമോ ഉസ്സാഹോ ഉസ്സോള്ഹീ ഥാമോ ഠിതി അസിഥിലപരക്കമതാ അനിക്ഖിത്തഛന്ദതാ അനിക്ഖിത്തധുരതാ ധുരസമ്പഗ്ഗാഹോ ¶ വീരിയം ¶ വീരിയിന്ദ്രിയം വീരിയബലം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘വീരിയിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ ¶ കതമം സതിന്ദ്രിയം? യാ സതി അനുസ്സതി പടിസ്സതി സതി സരണതാ ധാരണതാ അപിലാപനതാ അസമ്മുസ്സനതാ സതി സതിന്ദ്രിയം സതിബലം സമ്മാസതി – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സതിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ കതമം സമാധിന്ദ്രിയം? യാ ചിത്തസ്സ ഠിതി സണ്ഠിതി അവട്ഠിതി അവിസാഹാരോ അവിക്ഖേപോ അവിസാഹടമാനസതാ സമഥോ സമാധിന്ദ്രിയം സമാധിബലം സമ്മാസമാധി – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സമാധിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ കതമം പഞ്ഞിന്ദ്രിയം? യാ പഞ്ഞാ പജാനനാ…പേ… അമോഹോ ധമ്മവിചയോ സമ്മാദിട്ഠി – ഇദം വുച്ചതി ‘‘പഞ്ഞിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ കതമം അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയം? യാ തേസം ധമ്മാനം അനഞ്ഞാതാനം അദിട്ഠാനം അപ്പത്താനം അവിദിതാനം അസച്ഛികതാനം സച്ഛികിരിയായ പഞ്ഞാ പജാനനാ…പേ… അമോഹോ ധമ്മവിചയോ സമ്മാദിട്ഠി ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയം’’.

തത്ഥ കതമം അഞ്ഞിന്ദ്രിയം? യാ തേസം ധമ്മാനം ഞാതാനം ദിട്ഠാനം പത്താനം വിദിതാനം സച്ഛികതാനം സച്ഛികിരിയായ പഞ്ഞാ പജാനനാ…പേ… അമോഹോ ധമ്മവിചയോ സമ്മാദിട്ഠി ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – ഇദം വുച്ചതി അഞ്ഞിന്ദ്രിയം.

തത്ഥ ¶ കതമം അഞ്ഞാതാവിന്ദ്രിയം? യാ തേസം ധമ്മാനം അഞ്ഞാതാവീനം ദിട്ഠാനം പത്താനം വിദിതാനം സച്ഛികതാനം സച്ഛികിരിയായ പഞ്ഞാ പജാനനാ…പേ… അമോഹോ ധമ്മവിചയോ സമ്മാദിട്ഠി ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – ഇദം ¶ വുച്ചതി ‘‘അഞ്ഞാതാവിന്ദ്രിയം’’.

അഭിധമ്മഭാജനീയം.

൨. പഞ്ഹാപുച്ഛകം

൨൨൧. ബാവീസതിന്ദ്രിയാനി ¶ – ചക്ഖുന്ദ്രിയം, സോതിന്ദ്രിയം, ഘാനിന്ദ്രിയം, ജിവ്ഹിന്ദ്രിയം, കായിന്ദ്രിയം, മനിന്ദ്രിയം, ഇത്ഥിന്ദ്രിയം, പുരിസിന്ദ്രിയം, ജീവിതിന്ദ്രിയം, സുഖിന്ദ്രിയം, ദുക്ഖിന്ദ്രിയം, സോമനസ്സിന്ദ്രിയം, ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം, ഉപേക്ഖിന്ദ്രിയം, സദ്ധിന്ദ്രിയം, വീരിയിന്ദ്രിയം, സതിന്ദ്രിയം, സമാധിന്ദ്രിയം, പഞ്ഞിന്ദ്രിയം ¶ , അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയം, അഞ്ഞിന്ദ്രിയം, അഞ്ഞാതാവിന്ദ്രിയം.

൨൨൨. ബാവീസതീനം ഇന്ദ്രിയാനം കതി കുസലാ, കതി അകുസലാ, കതി അബ്യാകതാ…പേ… കതി സരണാ, കതി അരണാ?

൧. തികം

൨൨൩. ദസിന്ദ്രിയാ അബ്യാകതാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം അകുസലം. അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയം കുസലം. ചത്താരിന്ദ്രിയാ സിയാ കുസലാ, സിയാ അബ്യാകതാ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ കുസലാ, സിയാ അകുസലാ, സിയാ അബ്യാകതാ.

ദ്വാദസിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ’’തിപി, ‘‘ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ’’തിപി, ‘‘അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ’’തിപി. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ, സിയാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ. തീണിന്ദ്രിയാ സിയാ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ, സിയാ ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ, സിയാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്താ. ജീവിതിന്ദ്രിയം സിയാ സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം, സിയാ ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം, സിയാ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്തം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘സുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്ത’’ന്തിപി ¶ , ‘‘ദുക്ഖായ വേദനായ സമ്പയുത്ത’’ന്തിപി, ‘‘അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ സമ്പയുത്ത’’ന്തിപി.

സത്തിന്ദ്രിയാ നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മാ. തീണിന്ദ്രിയാ വിപാകാ. ദ്വിന്ദ്രിയാ വിപാകധമ്മധമ്മാ. അഞ്ഞിന്ദ്രിയം സിയാ വിപാകം, സിയാ വിപാകധമ്മധമ്മം. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ ¶ വിപാകാ, സിയാ വിപാകധമ്മധമ്മാ, സിയാ നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മാ. നവിന്ദ്രിയാ ഉപാദിന്നുപാദാനിയാ ¶ . ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം അനുപാദിന്നുപാദാനിയം. തീണിന്ദ്രിയാ അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയാ. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ ഉപാദിന്നുപാദാനിയാ, സിയാ അനുപാദിന്നുപാദാനിയാ, സിയാ അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയാ.

നവിന്ദ്രിയാ അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം സംകിലിട്ഠസംകിലേസികം. തീണിന്ദ്രിയാ അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികാ. തീണിന്ദ്രിയാ സിയാ അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികാ, സിയാ അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികാ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ സംകിലിട്ഠസംകിലേസികാ, സിയാ അസംകിലിട്ഠസംകിലേസികാ, സിയാ അസംകിലിട്ഠഅസംകിലേസികാ. നവിന്ദ്രിയാ അവിതക്കഅവിചാരാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം സവിതക്കസവിചാരം. ഉപേക്ഖിന്ദ്രിയം സിയാ സവിതക്കസവിചാരം, സിയാ അവിതക്കഅവിചാരം. ഏകാദസിന്ദ്രിയാ സിയാ സവിതക്കസവിചാരാ, സിയാ അവിതക്കവിചാരമത്താ, സിയാ അവിതക്കഅവിചാരാ.

ഏകാദസിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പീതിസഹഗതാ’’തിപി, ‘‘സുഖസഹഗതാ’’തിപി, ‘‘ഉപേക്ഖാസഹഗതാ’’തിപി. സോമനസ്സിന്ദ്രിയം സിയാ പീതിസഹഗതം ന സുഖസഹഗതം ന ഉപേക്ഖാസഹഗതം, സിയാ ¶ ന വത്തബ്ബം – ‘‘പീതിസഹഗത’’ന്തി. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ പീതിസഹഗതാ, സിയാ സുഖസഹഗതാ, സിയാ ഉപേക്ഖാസഹഗതാ. ചത്താരിന്ദ്രിയാ സിയാ പീതിസഹഗതാ, സിയാ സുഖസഹഗതാ, സിയാ ഉപേക്ഖാസഹഗതാ ¶ , സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പീതിസഹഗതാ’’തിപി, ‘‘സുഖസഹഗതാ’’തിപി, ‘‘ഉപേക്ഖാസഹഗതാ’’തിപി.

പന്നരസിന്ദ്രിയാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബം, സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബം. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ, സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ, സിയാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. പന്നരസിന്ദ്രിയാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകം, സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകം. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ നേവ ദസ്സനേന ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ.

ദസിന്ദ്രിയാ നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമിനോ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ആചയഗാമി. അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയം അപചയഗാമി. അഞ്ഞിന്ദ്രിയം സിയാ അപചയഗാമി, സിയാ നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമി ¶ . നവിന്ദ്രിയാ സിയാ ആചയഗാമിനോ, സിയാ ¶ അപചയഗാമിനോ, സിയാ നേവാചയഗാമിനാപചയഗാമിനോ. ദസിന്ദ്രിയാ നേവസേക്ഖനാസേക്ഖാ. ദ്വിന്ദ്രിയാ സേക്ഖാ. അഞ്ഞാതാവിന്ദ്രിയം അസേക്ഖം. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ സേക്ഖാ, സിയാ അസേക്ഖാ, സിയാ നേവസേക്ഖനാസേക്ഖാ.

ദസിന്ദ്രിയാ പരിത്താ. തീണിന്ദ്രിയാ അപ്പമാണാ. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ പരിത്താ, സിയാ മഹഗ്ഗതാ, സിയാ അപ്പമാണാ. സത്തിന്ദ്രിയാ അനാരമ്മണാ. ദ്വിന്ദ്രിയാ പരിത്താരമ്മണാ. തീണിന്ദ്രിയാ അപ്പമാണാരമ്മണാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം സിയാ പരിത്താരമ്മണം സിയാ മഹഗ്ഗതാരമ്മണം, ന അപ്പമാണാരമ്മണം, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘പരിത്താരമ്മണ’’ന്തിപി ¶ , ‘‘മഹഗ്ഗതാരമ്മണ’’ന്തി പി. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ പരിത്താരമ്മണാ, സിയാ മഹഗ്ഗതാരമ്മണാ, സിയാ അപ്പമാണാരമ്മണാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരിത്താരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘മഹഗ്ഗതാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘അപ്പമാണാരമ്മണാ’’തിപി.

നവിന്ദ്രിയാ മജ്ഝിമാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ഹീനം. തീണിന്ദ്രിയാ പണീതാ. തീണിന്ദ്രിയാ സിയാ മജ്ഝിമാ, സിയാ പണീതാ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ ഹീനാ, സിയാ മജ്ഝിമാ, സിയാ പണീതാ. ദസിന്ദ്രിയാ അനിയതാ. അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയം സമ്മത്തനിയതം. ചത്താരിന്ദ്രിയാ സിയാ സമ്മത്തനിയതാ, സിയാ അനിയതാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം സിയാ മിച്ഛത്തനിയതം, സിയാ അനിയതം ¶ . ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ മിച്ഛത്തനിയതാ, സിയാ സമ്മത്തനിയതാ, സിയാ അനിയതാ. സത്തിന്ദ്രിയാ അനാരമ്മണാ. ചത്താരിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘മഗ്ഗാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘മഗ്ഗഹേതുകാ’’തിപി, ‘‘മഗ്ഗാധിപതിനോ’’തിപി. അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയം ന മഗ്ഗാരമ്മണം, സിയാ മഗ്ഗഹേതുകം, സിയാ മഗ്ഗാധിപതി, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘മഗ്ഗഹേതുക’’ന്തിപി, ‘‘മഗ്ഗാധിപതീ’’തിപി. അഞ്ഞിന്ദ്രിയം ന മഗ്ഗാരമ്മണം, സിയാ മഗ്ഗഹേതുകം, സിയാ മഗ്ഗാധിപതി, സിയാ ന വത്തബ്ബം – ‘‘മഗ്ഗഹേതുക’’ന്തിപി, ‘‘മഗ്ഗാധിപതീ’’തിപി. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ മഗ്ഗാരമ്മണാ, സിയാ മഗ്ഗഹേതുകാ, സിയാ മഗ്ഗാധിപതിനോ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘മഗ്ഗാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘മഗ്ഗഹേതുകാ’’തിപി, ‘‘മഗ്ഗാധിപതിനോ’’തിപി.

ദസിന്ദ്രിയാ സിയാ ഉപ്പന്നാ, സിയാ ഉപ്പാദിനോ, ന വത്തബ്ബാ – ‘‘അനുപ്പന്നാ’’തി. ദ്വിന്ദ്രിയാ സിയാ ഉപ്പന്നാ, സിയാ അനുപ്പന്നാ, ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപ്പാദിനോ’’തി. ദസിന്ദ്രിയാ സിയാ ഉപ്പന്നാ, സിയാ അനുപ്പന്നാ, സിയാ ഉപ്പാദിനോ ¶ ; സിയാ അതീതാ, സിയാ അനാഗതാ, സിയാ പച്ചുപ്പന്നാ. സത്തിന്ദ്രിയാ ¶ അനാരമ്മണാ. ദ്വിന്ദ്രിയാ പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണാ. തീണിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘അതീതാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘അനാഗതാരമ്മണാ’’തിപി ¶ , ‘‘പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണാ’’തിപി. ദസിന്ദ്രിയാ സിയാ അതീതാരമ്മണാ, സിയാ അനാഗതാരമ്മണാ, സിയാ പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘അതീതാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘അനാഗതാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘പച്ചുപ്പന്നാരമ്മണാ’’തിപി; സിയാ അജ്ഝത്താ, സിയാ ബഹിദ്ധാ, സിയാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ. സത്തിന്ദ്രിയാ അനാരമ്മണാ. തീണിന്ദ്രിയാ ബഹിദ്ധാരമ്മണാ. ചത്താരിന്ദ്രിയാ സിയാ അജ്ഝത്താരമ്മണാ, സിയാ ബഹിദ്ധാരമ്മണാ, സിയാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണാ, അട്ഠിന്ദ്രിയാ സിയാ അജ്ഝത്താരമ്മണാ, സിയാ ബഹിദ്ധാരമ്മണാ, സിയാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘അജ്ഝത്താരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘ബഹിദ്ധാരമ്മണാ’’തിപി, ‘‘അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാരമ്മണാ’’തിപി. പഞ്ചിന്ദ്രിയാ അനിദസ്സനസപ്പടിഘാ. സത്തരസിന്ദ്രിയാ അനിദസ്സനഅപ്പടിഘാ.

൨. ദുകം

൨൨൪. ചത്താരിന്ദ്രിയാ ഹേതൂ. അട്ഠാരസിന്ദ്രിയാ ന ഹേതൂ. സത്തിന്ദ്രിയാ സഹേതുകാ. നവിന്ദ്രിയാ അഹേതുകാ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ സഹേതുകാ, സിയാ അഹേതുകാ. സത്തിന്ദ്രിയാ ഹേതുസമ്പയുത്താ. നവിന്ദ്രിയാ ഹേതുവിപ്പയുത്താ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ ഹേതുസമ്പയുത്താ, സിയാ ഹേതുവിപ്പയുത്താ. ചത്താരിന്ദ്രിയാ ഹേതൂ ചേവ സഹേതുകാ ച. നവിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതൂ ചേവ സഹേതുകാ ചാ’’തിപി, ‘‘സഹേതുകാ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. തീണിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതൂ ചേവ സഹേതുകാ ചാ’’തി. സഹേതുകാ ¶ ചേവ ന ച ഹേതൂ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതൂ ചേവ സഹേതുകാ ചാ’’തി, സിയാ സഹേതുകാ ചേവ ന ച ഹേതൂ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സഹേതുകാ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തി.

ചത്താരിന്ദ്രിയാ ഹേതൂ ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്താ ച ¶ . നവിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതൂ ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ഹേതുസമ്പയുത്താ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തിപി. തീണിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതൂ ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, ‘‘ഹേതുസമ്പയുത്താ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’. ഛ ഇന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതൂ ചേവ ഹേതുസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ ഹേതുസമ്പയുത്താ ചേവ ന ച ഹേതൂ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഹേതുസമ്പയുത്താ ചേവ ന ച ഹേതൂ’’തി.

നവിന്ദ്രിയാ ¶ ന ഹേതൂ അഹേതുകാ. തീണിന്ദ്രിയാ ന ഹേതൂ സഹേതുകാ. ചത്താരിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ന ഹേതൂ സഹേതുകാ’’തിപി, ‘‘ന ഹേതൂ അഹേതുകാ’’തിപി ¶ . ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ ന ഹേതൂ സഹേതുകാ, സിയാ ന ഹേതൂ അഹേതുകാ.

സപ്പച്ചയാ. സങ്ഖതാ. അനിദസ്സനാ. പഞ്ചിന്ദ്രിയാ സപ്പടിഘാ. സത്തരസിന്ദ്രിയാ അപ്പടിഘാ. സത്തിന്ദ്രിയാ രൂപാ. ചുദ്ദസിന്ദ്രിയാ അരൂപാ. ജീവിതിന്ദ്രിയം സിയാ രൂപം, സിയാ അരൂപം. ദസിന്ദ്രിയാ ലോകിയാ. തീണിന്ദ്രിയാ ലോകുത്തരാ. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ ലോകിയാ, സിയാ ലോകുത്തരാ; കേനചി വിഞ്ഞേയ്യാ, കേനചി ന വിഞ്ഞേയ്യാ.

നോ ആസവാ. ദസിന്ദ്രിയാ സാസവാ. തീണിന്ദ്രിയാ അനാസവാ. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ സാസവാ, സിയാ അനാസവാ. പന്നരസിന്ദ്രിയാ ആസവവിപ്പയുത്താ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ആസവസമ്പയുത്തം. ഛ ഇന്ദ്രിയാ ¶ സിയാ ആസവസമ്പയുത്താ, സിയാ ആസവവിപ്പയുത്താ. ദസിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവാ ചേവ സാസവാ ചാ’’തി, ‘‘സാസവാ ചേവ നോ ച ആസവാ’’. തീണിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവാ ചേവ സാസവാ ചാ’’തിപി, ‘‘സാസവാ ചേവ നോ ച ആസവാ’’തിപി. നവിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവാ ചേവ സാസവാ ചാ’’തി, സിയാ സാസവാ ചേവ നോ ച ആസവാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സാസവാ ചേവ നോ ച ആസവാ’’തി.

പന്നരസിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവാ ചേവ ആസവസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ആസവസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ആസവാ’’തിപി. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ആസവോ ചേവ ആസവസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തി, ‘‘ആസവസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ആസവോ’’. ഛ ഇന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവാ ചേവ ആസവസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ ആസവസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ആസവാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ആസവാ’’തി. നവിന്ദ്രിയാ ആസവവിപ്പയുത്തസാസവാ. തീണിന്ദ്രിയാ ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ആസവവിപ്പയുത്തസാസവ’’ന്തിപി, ‘‘ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവ’’ന്തിപി. തീണിന്ദ്രിയാ സിയാ ആസവവിപ്പയുത്തസാസവാ, സിയാ ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവാ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ ആസവവിപ്പയുത്തസാസവാ, സിയാ ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ആസവവിപ്പയുത്തസാസവാ’’തിപി, ‘‘ആസവവിപ്പയുത്തഅനാസവാ’’തിപി.

നോ ¶ സംയോജനാ. ദസിന്ദ്രിയാ സംയോജനിയാ. തീണിന്ദ്രിയാ അസംയോജനിയാ. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ സംയോജനിയാ, സിയാ അസംയോജനിയാ. പന്നരസിന്ദ്രിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്താ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം സംയോജനസമ്പയുത്തം ¶ . ഛ ¶ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ സംയോജനസമ്പയുത്താ ¶ , സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്താ. ദസിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനാ ചേവ സംയോജനിയാ ചാ’’തി, സംയോജനിയാ ചേവ നോ ച സംയോജനാ. തീണിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനാ ചേവ സംയോജനിയാ ചാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനിയാ ചേവ നോ ച സംയോജനാ’’തിപി. നവിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനാ ചേവ സംയോജനിയാ ചാ’’തി, സിയാ സംയോജനിയാ ചേവ നോ ച സംയോജനാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനിയാ ചേവ നോ ച സംയോജനാ’’തി.

പന്നരസിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനാ ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച സംയോജനാ’’തിപി. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന വത്തബ്ബം – ‘‘സംയോജനഞ്ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തി, സംയോജനസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച സംയോജനം. ഛ ഇന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനാ ചേവ സംയോജനസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ സംയോജനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച സംയോജനാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച സംയോജനാ’’തി.

നവിന്ദ്രിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയാ. തീണിന്ദ്രിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന വത്തബ്ബം – ‘‘സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയ’’ന്തിപി, ‘‘സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയ’’ന്തിപി. തീണിന്ദ്രിയാ സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയാ, സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയാ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയാ, സിയാ സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംയോജനവിപ്പയുത്തസംയോജനിയാ’’തിപി, ‘‘സംയോജനവിപ്പയുത്തഅസംയോജനിയാ’’തിപി ¶ .

നോ ഗന്ഥാ. ദസിന്ദ്രിയാ ഗന്ഥനിയാ. തീണിന്ദ്രിയാ അഗന്ഥനിയാ. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ ഗന്ഥനിയാ, സിയാ അഗന്ഥനിയാ. പന്നരസിന്ദ്രിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്താ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ഗന്ഥസമ്പയുത്തം. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ, സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്താ. ദസിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥാ ചേവ ഗന്ഥനിയാ ചാ’’തി, ഗന്ഥനിയാ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ. തീണിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥാ ചേവ ഗന്ഥനിയാ ചാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥനിയാ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ’’തിപി. നവിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥാ ¶ ചേവ ഗന്ഥനിയാ ചാ’’തി, സിയാ ഗന്ഥനിയാ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥനിയാ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ’’തി.

പന്നരസിന്ദ്രിയാ ¶ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥാ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ’’തിപി. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഗന്ഥോ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്ത’’ഞ്ചാതി, ഗന്ഥസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച ഗന്ഥോ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥാ ചേവ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഗന്ഥസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഗന്ഥാ’’തി.

നവിന്ദ്രിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയാ. തീണിന്ദ്രിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയാ ¶ . ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയ’’ന്തിപി, ‘‘ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയ’’ന്തിപി. തീണിന്ദ്രിയാ സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയാ, സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയാ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയാ, സിയാ ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ ¶ – ‘‘ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഗന്ഥനിയാ’’തിപി, ‘‘ഗന്ഥവിപ്പയുത്തഅഗന്ഥനിയാ’’തിപി.

നോ ഓഘാ…പേ… നോ യോഗാ…പേ… നോ നീവരണാ. ദസിന്ദ്രിയാ നീവരണിയാ. തീണിന്ദ്രിയാ അനീവരണിയാ. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ നീവരണിയാ, സിയാ അനീവരണിയാ. പന്നരസിന്ദ്രിയാ നീവരണവിപ്പയുത്താ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം നീവരണസമ്പയുത്തം. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ നീവരണസമ്പയുത്താ, സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്താ. ദസിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണാ ചേവ നീവരണിയാ ചാ’’തി, നീവരണിയാ ചേവ നോ ച നീവരണാ. തീണിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണാ ചേവ നീവരണിയാ ചാ’’തിപി, ‘‘നീവരണിയാ ചേവ നോ ച നീവരണാ’’തിപി. നവിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണാ ചേവ നീവരണിയാ ചാ’’തി, സിയാ നീവരണിയാ ചേവ നോ ച നീവരണാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണിയാ ചേവ നോ ച നീവരണാ’’തി.

പന്നരസിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണാ ചേവ നീവരണസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘നീവരണസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച നീവരണാ’’തിപി. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന വത്തബ്ബം – ‘‘നീവരണഞ്ചേവ നീവരണസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തി, നീവരണസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച നീവരണം. ഛ ഇന്ദ്രിയാ ന ¶ വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണാ ചേവ നീവരണസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ നീവരണസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച നീവരണാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച നീവരണാ’’തി.

നവിന്ദ്രിയാ നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയാ. തീണിന്ദ്രിയാ നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന വത്തബ്ബം – ‘‘നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയ’’ന്തിപി, ‘‘നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയ’’ന്തിപി. തീണിന്ദ്രിയാ സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയാ, സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയാ ¶ . ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയാ ¶ , സിയാ നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘നീവരണവിപ്പയുത്തനീവരണിയാ’’തിപി, ‘‘നീവരണവിപ്പയുത്തഅനീവരണിയാ’’തിപി.

നോ പരാമാസാ. ദസിന്ദ്രിയാ പരാമട്ഠാ. തീണിന്ദ്രിയാ അപരാമട്ഠാ. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ പരാമട്ഠാ, സിയാ അപരാമട്ഠാ. സോളസിന്ദ്രിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്താ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ പരാമാസസമ്പയുത്താ, സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്താ. ദസിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമാസാ ചേവ പരാമട്ഠാ ചാ’’തി, പരാമട്ഠാ ചേവ നോ ച പരാമാസാ. തീണിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമാസാ ചേവ പരാമട്ഠാ ¶ ചാ’’തിപി, ‘‘പരാമട്ഠാ ചേവ നോ ച പരാമാസാ’’തിപി. നവിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമാസാ ചേവ പരാമട്ഠാ ചാ’’തി, സിയാ പരാമട്ഠാ ചേവ നോ ച പരാമാസാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമട്ഠാ ചേവ നോ ച പരാമാസാ’’തി. ദസിന്ദ്രിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠാ. തീണിന്ദ്രിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠാ. തീണിന്ദ്രിയാ സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠാ, സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠാ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠാ, സിയാ പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘പരാമാസവിപ്പയുത്തപരാമട്ഠാ’’തിപി, ‘‘പരാമാസവിപ്പയുത്തഅപരാമട്ഠാ’’തിപി.

സത്തിന്ദ്രിയാ അനാരമ്മണാ. ചുദ്ദസിന്ദ്രിയാ സാരമ്മണാ. ജീവിതിന്ദ്രിയം സിയാ സാരമ്മണം, സിയാ അനാരമ്മണം. ഏകവീസതിന്ദ്രിയാ നോ ¶ ചിത്താ. മനിന്ദ്രിയം ചിത്തം. തേരസിന്ദ്രിയാ ചേതസികാ. അട്ഠിന്ദ്രിയാ അചേതസികാ. ജീവിതിന്ദ്രിയം സിയാ ചേതസികം, സിയാ അചേതസികം. തേരസിന്ദ്രിയാ ചിത്തസമ്പയുത്താ. സത്തിന്ദ്രിയാ ചിത്തവിപ്പയുത്താ. ജീവിതിന്ദ്രിയം സിയാ ചിത്തസമ്പയുത്തം, സിയാ ചിത്തവിപ്പയുത്തം. മനിന്ദ്രിയം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ചിത്തേന സമ്പയുത്ത’’ന്തിപി, ‘‘ചിത്തേന വിപ്പയുത്ത’’ന്തിപി.

തേരസിന്ദ്രിയാ ¶ ചിത്തസംസട്ഠാ. സത്തിന്ദ്രിയാ ചിത്തവിസംസട്ഠാ. ജീവിതിന്ദ്രിയം സിയാ ചിത്തസംസട്ഠം, സിയാ ചിത്തവിസംസട്ഠം. മനിന്ദ്രിയം ന വത്തബ്ബം – ‘‘ചിത്തേന സംസട്ഠ’’ന്തിപി, ‘‘ചിത്തേന വിസംസട്ഠ’’ന്തിപി. തേരസിന്ദ്രിയാ ചിത്തസമുട്ഠാനാ. അട്ഠിന്ദ്രിയാ നോ ചിത്തസമുട്ഠാനാ. ജീവിതിന്ദ്രിയം സിയാ ചിത്തസമുട്ഠാനം, സിയാ നോ ചിത്തസമുട്ഠാനം.

തേരസിന്ദ്രിയാ ചിത്തസഹഭുനോ. അട്ഠിന്ദ്രിയാ നോ ചിത്തസഹഭുനോ. ജീവിതിന്ദ്രിയം സിയാ ചിത്തസഹഭൂ, സിയാ നോ ചിത്തസഹഭൂ. തേരസിന്ദ്രിയാ ചിത്താനുപരിവത്തിനോ. അട്ഠിന്ദ്രിയാ നോ ചിത്താനുപരിവത്തിനോ. ജീവിതിന്ദ്രിയം സിയാ ചിത്താനുപരിവത്തി, സിയാ നോ ചിത്താനുപരിവത്തി.

തേരസിന്ദ്രിയാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാ. അട്ഠിന്ദ്രിയാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാ. ജീവിതിന്ദ്രിയം സിയാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനം, സിയാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനം. തേരസിന്ദ്രിയാ ¶ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭുനോ. അട്ഠിന്ദ്രിയാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭുനോ. ജീവിതിന്ദ്രിയം സിയാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭൂ, സിയാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനസഹഭൂ. തേരസിന്ദ്രിയാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തിനോ. അട്ഠിന്ദ്രിയാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തിനോ. ജീവിതിന്ദ്രിയം സിയാ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തി ¶ , സിയാ നോ ചിത്തസംസട്ഠസമുട്ഠാനാനുപരിവത്തി. ഛ ഇന്ദ്രിയാ അജ്ഝത്തികാ. സോളസിന്ദ്രിയാ ബാഹിരാ.

സത്തിന്ദ്രിയാ ¶ ഉപാദാ. ചുദ്ദസിന്ദ്രിയാ നോ ഉപാദാ. ജീവിതിന്ദ്രിയം സിയാ ഉപാദാ, സിയാ നോ ഉപാദാ. നവിന്ദ്രിയാ ഉപാദിന്നാ. ചത്താരിന്ദ്രിയാ അനുപാദിന്നാ. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ ഉപാദിന്നാ, സിയാ അനുപാദിന്നാ. നോ ഉപാദാനാ. ദസിന്ദ്രിയാ ഉപാദാനിയാ. തീണിന്ദ്രിയാ അനുപാദാനിയാ. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ ഉപാദാനിയാ, സിയാ അനുപാദാനിയാ. സോളസിന്ദ്രിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്താ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ, സിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്താ. ദസിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനാ ചേവ ഉപാദാനിയാ ചാ’’തി, ഉപാദാനിയാ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ. തീണിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനാ ചേവ ഉപാദാനിയാ ചാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനിയാ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ’’തിപി. നവിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനാ ചേവ ഉപാദാനിയാ ചാ’’തി, സിയാ ഉപാദാനിയാ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ. ദസിന്ദ്രിയാ സിയാ ഉപാദാനിയാ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനിയാ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ’’തി.

സോളസിന്ദ്രിയാ ¶ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനാ ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ’’തിപി. ഛ ഇന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനാ ചേവ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച ഉപാദാനാ’’തി. ദസിന്ദ്രിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയാ. തീണിന്ദ്രിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയാ. തീണിന്ദ്രിയാ ¶ സിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയാ, സിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയാ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയാ, സിയാ ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഉപാദാനിയാ’’തിപി, ‘‘ഉപാദാനവിപ്പയുത്തഅനുപാദാനിയാ’’തിപി.

നോ ¶ കിലേസാ. ദസിന്ദ്രിയാ സംകിലേസികാ. തീണിന്ദ്രിയാ അസംകിലേസികാ. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ സംകിലേസികാ, സിയാ അസംകിലേസികാ. പന്നരസിന്ദ്രിയാ അസംകിലിട്ഠാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം സംകിലിട്ഠം. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ സംകിലിട്ഠാ, സിയാ അസംകിലിട്ഠാ. പന്നരസിന്ദ്രിയാ കിലേസവിപ്പയുത്താ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം കിലേസസമ്പയുത്തം. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ കിലേസസമ്പയുത്താ, സിയാ കിലേസവിപ്പയുത്താ. ദസിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ സംകിലേസികാ ചാ’’തി, സംകിലേസികാ ചേവ നോ ച കിലേസാ. തീണിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ സംകിലേസികാ ചാ’’തിപി, ‘‘സംകിലേസികാ ചേവ നോ ച കിലേസാ’’തിപി. നവിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ സംകിലേസികാ ചാ’’തി, സിയാ സംകിലേസികാ ചേവ നോ ച കിലേസാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംകിലേസികാ ചേവ നോ ച കിലേസാ’’തി.

പന്നരസിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ സംകിലിട്ഠാ ചാ’’തിപി, ‘‘സംകിലിട്ഠാ ചേവ നോ ച കിലേസാ’’തിപി. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന വത്തബ്ബം – ‘‘കിലേസോ ¶ ചേവ സംകിലിട്ഠഞ്ചാ’’തി, സംകിലിട്ഠഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ സംകിലിട്ഠാ ചാ’’തി, സിയാ സംകിലിട്ഠാ ചേവ നോ ച കിലേസാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘സംകിലിട്ഠാ ചേവ ¶ നോ ച കിലേസാ’’തി.

പന്നരസിന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്താ ചാ’’തിപി, ‘‘കിലേസസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച കിലേസാ’’തിപി. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന വത്തബ്ബം – ‘‘കിലേസോ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്തഞ്ചാ’’തി, കിലേസസമ്പയുത്തഞ്ചേവ നോ ച കിലേസോ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസാ ¶ ചേവ കിലേസസമ്പയുത്താ ചാ’’തി, സിയാ കിലേസസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച കിലേസാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസസമ്പയുത്താ ചേവ നോ ച കിലേസാ’’തി. നവിന്ദ്രിയാ കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികാ. തീണിന്ദ്രിയാ കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസികാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം ന വത്തബ്ബം – ‘‘കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസിക’’ന്തിപി, ‘‘കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസിക’’ന്തിപി. തീണിന്ദ്രിയാ സിയാ കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികാ, സിയാ കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസികാ. ഛ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികാ, സിയാ കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസികാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ – ‘‘കിലേസവിപ്പയുത്തസംകിലേസികാ’’തിപി, ‘‘കിലേസവിപ്പയുത്തഅസംകിലേസികാ’’തിപി.

പന്നരസിന്ദ്രിയാ ¶ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ. സത്തിന്ദ്രിയാ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ, സിയാ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബാ. പന്നരസിന്ദ്രിയാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. സത്തിന്ദ്രിയാ സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ, സിയാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബാ. പന്നരസിന്ദ്രിയാ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ. സത്തിന്ദ്രിയാ സിയാ ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ, സിയാ ന ദസ്സനേന പഹാതബ്ബഹേതുകാ. പന്നരസിന്ദ്രിയാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ. സത്തിന്ദ്രിയാ സിയാ ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ ¶ , സിയാ ന ഭാവനായ പഹാതബ്ബഹേതുകാ.

നവിന്ദ്രിയാ അവിതക്കാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം സവിതക്കം. ദ്വാദസിന്ദ്രിയാ സിയാ സവിതക്കാ, സിയാ അവിതക്കാ. നവിന്ദ്രിയാ അവിചാരാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം സവിചാരം. ദ്വാദസിന്ദ്രിയാ സിയാ സവിചാരാ, സിയാ അവിചാരാ. ഏകാദസിന്ദ്രിയാ അപ്പീതികാ. ഏകാദസിന്ദ്രിയാ സിയാ സപ്പീതികാ, സിയാ അപ്പീതികാ. ഏകാദസിന്ദ്രിയാ ന പീതിസഹഗതാ. ഏകാദസിന്ദ്രിയാ സിയാ പീതിസഹഗതാ, സിയാ ന പീതിസഹഗതാ. ദ്വാദസിന്ദ്രിയാ ന സുഖസഹഗതാ. ദസിന്ദ്രിയാ സിയാ സുഖസഹഗതാ, സിയാ ന സുഖസഹഗതാ. ദ്വാദസിന്ദ്രിയാ ന ഉപേക്ഖാസഹഗതാ. ദസിന്ദ്രിയാ സിയാ ഉപേക്ഖാസഹഗതാ, സിയാ ന ഉപേക്ഖാസഹഗതാ.

ദസിന്ദ്രിയാ കാമാവചരാ. തീണിന്ദ്രിയാ ന കാമാവചരാ. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ കാമാവചരാ, സിയാ ന കാമാവചരാ. തേരസിന്ദ്രിയാ ന രൂപാവചരാ. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ രൂപാവചരാ, സിയാ ന രൂപാവചരാ. ചുദ്ദസിന്ദ്രിയാ ന അരൂപാവചരാ. അട്ഠിന്ദ്രിയാ സിയാ അരൂപാവചരാ, സിയാ ന അരൂപാവചരാ. ദസിന്ദ്രിയാ പരിയാപന്നാ. തീണിന്ദ്രിയാ അപരിയാപന്നാ. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ പരിയാപന്നാ, സിയാ അപരിയാപന്നാ. ഏകാദസിന്ദ്രിയാ ¶ അനിയ്യാനികാ. അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയം ¶ നിയ്യാനികം. ദസിന്ദ്രിയാ സിയാ നിയ്യാനികാ, സിയാ അനിയ്യാനികാ. ദസിന്ദ്രിയാ അനിയതാ. അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയം നിയതം. ഏകാദസിന്ദ്രിയാ സിയാ നിയതാ, സിയാ അനിയതാ. ദസിന്ദ്രിയാ സഉത്തരാ. തീണിന്ദ്രിയാ അനുത്തരാ. നവിന്ദ്രിയാ സിയാ സഉത്തരാ, സിയാ അനുത്തരാ. പന്നരസിന്ദ്രിയാ അരണാ. ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം സരണം. ഛ ¶ ഇന്ദ്രിയാ സിയാ സരണാ, സിയാ അരണാതി.

പഞ്ഹാപുച്ഛകം.

ഇന്ദ്രിയവിഭങ്ഗോ നിട്ഠിതോ.

൬. പടിച്ചസമുപ്പാദവിഭങ്ഗോ

൧. സുത്തന്തഭാജനീയം

൨൨൫. അവിജ്ജാപച്ചയാ ¶ ¶ ¶ സങ്ഖാരാ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം, നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം, സളായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാ സമ്ഭവന്തി. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൨൬. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? ദുക്ഖേ അഞ്ഞാണം, ദുക്ഖസമുദയേ അഞ്ഞാണം, ദുക്ഖനിരോധേ അഞ്ഞാണം, ദുക്ഖനിരോധഗാമിനിയാ പടിപദായ അഞ്ഞാണം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാ? പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ, അപുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ, ആനേഞ്ജാഭിസങ്ഖാരോ, കായസങ്ഖാരോ, വചീസങ്ഖാരോ, ചിത്തസങ്ഖാരോ.

തത്ഥ കതമോ പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ? കുസലാ ചേതനാ കാമാവചരാ രൂപാവചരാ ദാനമയാ സീലമയാ ഭാവനാമയാ – അയം വുച്ചതി ‘‘പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമോ അപുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ? അകുസലാ ചേതനാ കാമാവചരാ ¶ – അയം വുച്ചതി ‘‘അപുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ ആനേഞ്ജാഭിസങ്ഖാരോ? കുസലാ ചേതനാ അരൂപാവചരാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ആനേഞ്ജാഭിസങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമോ കായസങ്ഖാരോ? കായസഞ്ചേതനാ കായസങ്ഖാരോ, വചീസഞ്ചേതനാ വചീസങ്ഖാരോ, മനോസഞ്ചേതനാ ചിത്തസങ്ഖാരോ. ഇമേ വുച്ചന്തി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാ’’.

൨൨൭. തത്ഥ ¶ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, സോതവിഞ്ഞാണം, ഘാനവിഞ്ഞാണം, ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം, കായവിഞ്ഞാണം, മനോവിഞ്ഞാണം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’.

൨൨൮. തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം? അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’ ¶ . തത്ഥ കതമം രൂപം? ചത്താരോ മഹാഭൂതാ, ചതുന്നഞ്ച മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ രൂപം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം’’.

൨൨൯. തത്ഥ കതമം നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം? ചക്ഖായതനം, സോതായതനം, ഘാനായതനം, ജിവ്ഹായതനം, കായായതനം, മനായതനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം’’.

൨൩൦. തത്ഥ കതമോ സളായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ? ചക്ഖുസമ്ഫസ്സോ സോതസമ്ഫസ്സോ ഘാനസമ്ഫസ്സോ ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സോ കായസമ്ഫസ്സോ മനോസമ്ഫസ്സോ – അയം വുച്ചതി ‘‘സളായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

൨൩൧. തത്ഥ ¶ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, സോതസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ഘാനസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, ജിവ്ഹാസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, കായസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ, മനോസമ്ഫസ്സജാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

൨൩൨. തത്ഥ ¶ കതമാ വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ? രൂപതണ്ഹാ, സദ്ദതണ്ഹാ, ഗന്ധതണ്ഹാ, രസതണ്ഹാ, ഫോട്ഠബ്ബതണ്ഹാ, ധമ്മതണ്ഹാ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ’’.

൨൩൩. തത്ഥ കതമം തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം? കാമുപാദാനം, ദിട്ഠുപാദാനം, സീലബ്ബതുപാദാനം, അത്തവാദുപാദാനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം’’.

൨൩൪. തത്ഥ കതമോ ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ? ഭവോ ദുവിധേന ¶ – അത്ഥി കമ്മഭവോ, അത്ഥി ഉപപത്തിഭവോ. തത്ഥ കതമോ കമ്മഭവോ? പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ, അപുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ, ആനേഞ്ജാഭിസങ്ഖാരോ – അയം വുച്ചതി ‘‘കമ്മഭവോ’’. സബ്ബമ്പി ഭവഗാമികമ്മം കമ്മഭവോ.

തത്ഥ കതമോ ഉപപത്തിഭവോ? കാമഭവോ, രൂപഭവോ, അരൂപഭവോ, സഞ്ഞാഭവോ, അസഞ്ഞാഭവോ, നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞാഭവോ, ഏകവോകാരഭവോ, ചതുവോകാരഭവോ, പഞ്ചവോകാരഭവോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഉപപത്തിഭവോ’’. ഇതി അയഞ്ച കമ്മഭവോ, അയഞ്ച ഉപപത്തിഭവോ. അയം വുച്ചതി ‘‘ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ’’.

൨൩൫. തത്ഥ ¶ കതമാ ഭവപച്ചയാ ജാതി? യാ തേസം തേസം സത്താനം തമ്ഹി തമ്ഹി സത്തനികായേ ജാതി സഞ്ജാതി ഓക്കന്തി അഭിനിബ്ബത്തി, ഖന്ധാനം പാതുഭാവോ ¶ , ആയതനാനം പടിലാഭോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഭവപച്ചയാ ജാതി’’.

൨൩൬. തത്ഥ കതമം ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം? അത്ഥി ജരാ, അത്ഥി മരണം. തത്ഥ കതമാ ജരാ? യാ തേസം തേസം സത്താനം തമ്ഹി തമ്ഹി സത്തനികായേ ജരാ ജീരണതാ ഖണ്ഡിച്ചം പാലിച്ചം വലിത്തചതാ ആയുനോ സംഹാനി ഇന്ദ്രിയാനം പരിപാകോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ജരാ’’.

തത്ഥ കതമം മരണം? യാ തേസം തേസം സത്താനം തമ്ഹാ തമ്ഹാ സത്തനികായാ ചുതി ചവനതാ ഭേദോ അന്തരധാനം മച്ചു മരണം കാലകിരിയാ [കാലംകിരിയാ (ക.)] ഖന്ധാനം ഭേദോ കളേവരസ്സ നിക്ഖേപോ ജീവിതിന്ദ്രിയസ്സുപച്ഛേദോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘മരണം’’. ഇതി അയഞ്ച ജരാ, ഇദഞ്ച മരണം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം’’.

൨൩൭. തത്ഥ ¶ കതമോ സോകോ? ഞാതിബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ, ഭോഗബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ, രോഗബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ, സീലബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ, ദിട്ഠിബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ, അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേന ബ്യസനേന സമന്നാഗതസ്സ, അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേന ദുക്ഖധമ്മേന ഫുട്ഠസ്സ സോകോ സോചനാ സോചിതത്തം അന്തോസോകോ അന്തോപരിസോകോ ചേതസോ പരിജ്ഝായനാ ദോമനസ്സം സോകസല്ലം – അയം വുച്ചതി ‘‘സോകോ’’.

൨൩൮. തത്ഥ കതമോ പരിദേവോ? ഞാതിബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ, ഭോഗബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ ¶ , രോഗബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ, സീലബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ, ദിട്ഠിബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ, അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേന ബ്യസനേന സമന്നാഗതസ്സ, അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേന ദുക്ഖധമ്മേന ഫുട്ഠസ്സ ആദേവോ പരിദേവോ ¶ ആദേവനാ പരിദേവനാ ആദേവിതത്തം പരിദേവിതത്തം വാചാ പലാപോ വിപ്പലാപോ ലാലപ്പോ ലാലപ്പനാ ലാലപ്പിതത്തം – അയം വുച്ചതി പരിദേവോ’’.

൨൩൯. തത്ഥ കതമം ദുക്ഖം? യം കായികം അസാതം കായികം ദുക്ഖം കായസമ്ഫസ്സജം അസാതം ദുക്ഖം വേദയിതം കായസമ്ഫസ്സജാ അസാതാ ദുക്ഖാ വേദനാ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദുക്ഖം’’.

൨൪൦. തത്ഥ ¶ കതമം ദോമനസ്സം? യം ചേതസികം അസാതം, ചേതസികം ദുക്ഖം, ചേതോസമ്ഫസ്സജം അസാതം ദുക്ഖം വേദയിതം, ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അസാതാ ദുക്ഖാ വേദനാ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദോമനസ്സം’’.

൨൪൧. തത്ഥ കതമോ ഉപായാസോ? ഞാതിബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ, ഭോഗബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ, രോഗബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ, സീലബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ, ദിട്ഠിബ്യസനേന വാ ഫുട്ഠസ്സ, അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേന ബ്യസനേന സമന്നാഗതസ്സ, അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേന ദുക്ഖധമ്മേന ഫുട്ഠസ്സ ആയാസോ ഉപായാസോ ആയാസിതത്തം ഉപായാസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഉപായാസോ’’.

൨൪൨. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീതി, ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സങ്ഗതി ഹോതി, സമാഗമോ ഹോതി, സമോധാനം ഹോതി, പാതുഭാവോ ഹോതി. തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

സുത്തന്തഭാജനീയം.

൨. അഭിധമ്മഭാജനീയം

൧. പച്ചയചതുക്കം

൨൪൩. അവിജ്ജാപച്ചയാ ¶ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാ ¶ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

അവിജ്ജാപച്ചയാ ¶ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം, നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ¶ ഹോതി.

അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം, നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

പച്ചയചതുക്കം.

൨. ഹേതുചതുക്കം

൨൪൪. അവിജ്ജാപച്ചയാ ¶ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണഹേതുകം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമഹേതുകം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനഹേതുകോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സഹേതുകാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാഹേതുകാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാഹേതുകം; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണഹേതുകം, നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ നാമഹേതുകോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സഹേതുകാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാഹേതുകാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാഹേതുകം; ഉപാദാനപച്ചയാ ¶ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണഹേതുകം ¶ , നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം ¶ നാമരൂപഹേതുകം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനഹേതുകോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സഹേതുകാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാഹേതുകാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാഹേതുകം; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണഹേതുകം, നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം നാമരൂപഹേതുകം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനഹേതുകോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സഹേതുകാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാഹേതുകാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാഹേതുകം; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

ഹേതുചതുക്കം.

൩. സമ്പയുത്തചതുക്കം

൨൪൫. അവിജ്ജാപച്ചയാ ¶ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമസമ്പയുത്തം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനസമ്പയുത്തോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സസമ്പയുത്താ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാസമ്പയുത്താ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാസമ്പയുത്തം; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം ¶ , നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ നാമസമ്പയുത്തോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സസമ്പയുത്താ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാസമ്പയുത്താ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാസമ്പയുത്തം; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

അവിജ്ജാപച്ചയാ ¶ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം ¶ വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം നാമം, നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമരൂപസമ്പയുത്തം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനസമ്പയുത്തോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സസമ്പയുത്താ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാസമ്പയുത്താ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാസമ്പയുത്തം; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം നാമം, നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം നാമസമ്പയുത്തം ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനസമ്പയുത്തോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സസമ്പയുത്താ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാസമ്പയുത്താ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം ഉപാദാനസമ്പയുത്തം; ഉപാദാനപച്ചയാ ¶ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ ¶ സമുദയോ ഹോതി.

സമ്പയുത്തചതുക്കം.

൪. അഞ്ഞമഞ്ഞചതുക്കം

൨൪൬. അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ; സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ; വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം; നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാപി നാമം; ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാപി ഛട്ഠായതനം; ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാപി ഫസ്സോ; വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാപി വേദനാ; തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാപി തണ്ഹാ; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ; സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ; വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം; നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാപി നാമം; ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാപി ¶ ഫസ്സോ; വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാപി വേദനാ; തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാപി തണ്ഹാ; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

അവിജ്ജാപച്ചയാ ¶ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ; സങ്ഖാരപച്ചയാ ¶ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ; വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം, നാമരൂപപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം; നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാപി നാമരൂപം; ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാപി ഛട്ഠായതനം; ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാപി ഫസ്സോ; വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാപി വേദനാ; തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാപി തണ്ഹാ; ഉപാദാനപച്ചയാ ¶ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ; സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ; വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം, നാമരൂപപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം; നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാപി നാമരൂപം; ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാപി ഛട്ഠായതനം; ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാപി ഫസ്സോ; വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാപി വേദനാ; തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാപി തണ്ഹാ; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

അഞ്ഞമഞ്ഞചതുക്കം.

മാതികാ

൨൪൭. സങ്ഖാരപച്ചയാ അവിജ്ജാ…പേ… വിഞ്ഞാണപച്ചയാ അവിജ്ജാ…പേ… നാമപച്ചയാ ¶ അവിജ്ജാ…പേ… ഛട്ഠായതനപച്ചയാ അവിജ്ജാ…പേ… ഫസ്സപച്ചയാ ¶ അവിജ്ജാ…പേ… വേദനാപച്ചയാ അവിജ്ജാ…പേ… തണ്ഹാപച്ചയാ അവിജ്ജാ…പേ… ഉപാദാനപച്ചയാ അവിജ്ജാ…പേ… അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ¶ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

മാതികാ.

൫. പച്ചയചതുക്കം

൨൪൮. കതമേ ¶ ¶ ധമ്മാ അകുസലാ? യസ്മിം സമയേ അകുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി സോമനസ്സസഹഗതം ദിട്ഠിഗതസമ്പയുത്തം രൂപാരമ്മണം വാ സദ്ദാരമ്മണം വാ ഗന്ധാരമ്മണം വാ രസാരമ്മണം വാ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം വാ ധമ്മാരമ്മണം വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൪൯. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ ¶ സഞ്ചേതയിതത്തം [ചേതയിതത്തം (സീ. ക.)] – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം ഹദയം പണ്ഡരം മനോ മനായതനം മനിന്ദ്രിയം വിഞ്ഞാണം വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം’’.

തത്ഥ കതമം നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം ഹദയം പണ്ഡരം മനോ മനായതനം മനിന്ദ്രിയം വിഞ്ഞാണം വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം’’.

തത്ഥ ¶ ¶ കതമോ ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം സാതം ചേതസികം സുഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ ¶ കതമാ വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ? യോ രാഗോ സാരാഗോ അനുനയോ അനുരോധോ നന്ദീ നന്ദിരാഗോ ചിത്തസ്സ സാരാഗോ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ’’.

തത്ഥ കതമം തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം? യാ ദിട്ഠി ദിട്ഠിഗതം ¶ ദിട്ഠിഗഹനം ദിട്ഠികന്താരോ ദിട്ഠിവിസൂകായികം ദിട്ഠിവിപ്ഫന്ദിതം ദിട്ഠിസംയോജനം ഗാഹോ പതിട്ഠാഹോ അഭിനിവേസോ പരാമാസോ കുമ്മഗ്ഗോ മിച്ഛാപഥോ മിച്ഛത്തം തിത്ഥായതനം വിപരിയാസഗ്ഗാഹോ [വിപരിയേസഗ്ഗാഹോ (ബഹൂസു)] – ഇദം വുച്ചതി ‘‘തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം’’.

തത്ഥ കതമോ ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ ഉപാദാനം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഭവപച്ചയാ ജാതി? യാ തേസം തേസം ധമ്മാനം ജാതി സഞ്ജാതി നിബ്ബത്തി അഭിനിബ്ബത്തി പാതുഭാവോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഭവപച്ചയാ ജാതി’’.

തത്ഥ കതമം ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം? അത്ഥി ജരാ, അത്ഥി മരണം. തത്ഥ കതമാ ജരാ? യാ തേസം തേസം ധമ്മാനം ജരാ ജീരണതാ ആയുനോ സംഹാനി – അയം വുച്ചതി ‘‘ജരാ’’. തത്ഥ കതമം മരണം? യോ തേസം തേസം ധമ്മാനം ഖയോ വയോ ഭേദോ പരിഭേദോ അനിച്ചതാ അന്തരധാനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘മരണം’’. ഇതി അയഞ്ച ജരാ, ഇദഞ്ച മരണം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം’’.

ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീതി. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ ¶ സങ്ഗതി ഹോതി, സമാഗമോ ഹോതി, സമോധാനം ഹോതി, പാതുഭാവോ ഹോതി. തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൫൦. തസ്മിം ¶ സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ ¶ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ¶ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൫൧. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം’’.

നാമപച്ചയാ ഫസ്സോതി. തത്ഥ കതമം നാമം? ഠപേത്വാ ഫസ്സം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’.

തത്ഥ കതമോ നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം ¶ , നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി ¶ , ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൫൩. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’.

തത്ഥ ¶ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം? അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? ചക്ഖായതനസ്സ ഉപചയോ, സോതായതനസ്സ ഉപചയോ, ഘാനായതനസ്സ ഉപചയോ, ജിവ്ഹായതനസ്സ ഉപചയോ, കായായതനസ്സ ഉപചയോ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി രൂപം ചിത്തജം ചിത്തഹേതുകം ചിത്തസമുട്ഠാനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം’’.

നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനന്തി. അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? യം രൂപം നിസ്സായ മനോവിഞ്ഞാണധാതു വത്തതി – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപം’’.

തത്ഥ കതമം നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം? യം ¶ ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൫൪. തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം, നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൫൫. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’.

തത്ഥ ¶ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം? അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? ചക്ഖായതനസ്സ ഉപചയോ, സോതായതനസ്സ ഉപചയോ, ഘാനായതനസ്സ ഉപചയോ, ജിവ്ഹായതനസ്സ ഉപചയോ, കായായതനസ്സ ഉപചയോ ¶ , യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി രൂപം ചിത്തജം ചിത്തഹേതുകം ചിത്തസമുട്ഠാനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം’’.

നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനന്തി. അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? ചത്താരോ ¶ ച മഹാഭൂതാ, യഞ്ച രൂപം നിസ്സായ മനോവിഞ്ഞാണധാതു വത്തതി – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപം’’.

തത്ഥ കതമം നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം? ചക്ഖായതനം, സോതായതനം, ഘാനായതനം, ജിവ്ഹായതനം, കായായതനം, മനായതനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം’’.

തത്ഥ കതമോ ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

പച്ചയചതുക്കം.

൬. ഹേതുചതുക്കം

൨൫൬. തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണഹേതുകം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമഹേതുകം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനഹേതുകോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സഹേതുകാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാഹേതുകാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാഹേതുകം; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം ¶ . ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൫൭. തത്ഥ ¶ ¶ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം’’.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണഹേതുകം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണഹേതുകം’’.

തത്ഥ കതമം നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമഹേതുകം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമഹേതുകം’’.

തത്ഥ കതമോ ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനഹേതുകോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനഹേതുകോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സഹേതുകാ? യം ചേതസികം സാതം ചേതസികം സുഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സഹേതുകാ’’.

തത്ഥ കതമാ വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാഹേതുകാ? യോ രാഗോ സാരാഗോ…പേ… ചിത്തസ്സ സാരാഗോ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാഹേതുകാ’’.

തത്ഥ കതമം തണ്ഹാപച്ചയാ ¶ ഉപാദാനം തണ്ഹാഹേതുകം? യാ ദിട്ഠി ദിട്ഠിഗതം…പേ… തിത്ഥായതനം വിപരിയാസഗ്ഗാഹോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാഹേതുകം’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി’’തി.

൨൫൮. തസ്മിം ¶ ¶ സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണഹേതുകം, നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ നാമഹേതുകോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സഹേതുകാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാഹേതുകാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാഹേതുകം; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൫൯. തത്ഥ ¶ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണഹേതുകം ¶ ? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണഹേതുകം’’.

നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ നാമഹേതുകോതി. തത്ഥ കതമം നാമം? ഠപേത്വാ ഫസ്സം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’.

തത്ഥ കതമോ നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ നാമഹേതുകോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ നാമഹേതുകോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൬൦. തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണഹേതുകം, നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമരൂപഹേതുകം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനഹേതുകോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സഹേതുകാ, വേദനാപച്ചയാ ¶ തണ്ഹാ വേദനാഹേതുകാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാഹേതുകം; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ¶ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൬൧. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം’’.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണഹേതുകം? അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? ചക്ഖായതനസ്സ ഉപചയോ, സോതായതനസ്സ ഉപചയോ, ഘാനായതനസ്സ ഉപചയോ, ജിവ്ഹായതനസ്സ ഉപചയോ, കായായതനസ്സ ഉപചയോ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി രൂപം ചിത്തജം ചിത്തഹേതുകം ചിത്തസമുട്ഠാനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണഹേതുകം’’.

നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമരൂപഹേതുകന്തി. അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? യം രൂപം നിസ്സായ മനോവിഞ്ഞാണധാതു വത്തതി – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപം’’.

തത്ഥ കതമം നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമരൂപഹേതുകം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമരൂപഹേതുകം’’.

തത്ഥ കതമോ ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനഹേതുകോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനഹേതുകോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൬൨. തസ്മിം ¶ ¶ സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ ¶ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണഹേതുകം, നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം നാമരൂപഹേതുകം ¶ , ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനഹേതുകോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സഹേതുകാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാഹേതുകാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാഹേതുകം; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൬൩. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാഹേതുകോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം’’.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണഹേതുകം? അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? ചക്ഖായതനസ്സ ഉപചയോ, സോതായതനസ്സ ഉപചയോ, ഘാനായതനസ്സ ഉപചയോ, ജിവ്ഹായതനസ്സ ഉപചയോ, കായായതനസ്സ ഉപചയോ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി രൂപം ചിത്തജം ചിത്തഹേതുകം ചിത്തസമുട്ഠാനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണഹേതുകം’’.

നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം നാമരൂപഹേതുകന്തി. അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ ¶ , സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? ചത്താരോ ച മഹാഭൂതാ, യഞ്ച രൂപം നിസ്സായ മനോവിഞ്ഞാണധാതു വത്തതി – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപം’’.

തത്ഥ കതമം നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം നാമരൂപഹേതുകം? ചക്ഖായതനം ¶ , സോതായതനം, ഘാനായതനം ¶ , ജിവ്ഹായതനം, കായായതനം, മനായതനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം നാമരൂപഹേതുകം’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനഹേതുകോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനഹേതുകോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സഹേതുകാ? യം ചേതസികം സാതം ചേതസികം സുഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സഹേതുകാ’’.

തത്ഥ കതമാ വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാഹേതുകാ? യോ രാഗോ സാരാഗോ…പേ… ചിത്തസ്സ സാരാഗോ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാഹേതുകാ’’.

തത്ഥ കതമം തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാഹേതുകം? യാ ദിട്ഠി ദിട്ഠിഗതം…പേ… തിത്ഥായതനം വിപരിയാസഗ്ഗാഹോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാഹേതുകം’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

ഹേതുചതുക്കം.

൭. സമ്പയുത്തചതുക്കം

തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമസമ്പയുത്തം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനസമ്പയുത്തോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സസമ്പയുത്താ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാസമ്പയുത്താ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാസമ്പയുത്തം; ഉപാദാനപച്ചയാ ¶ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൬൫. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ ¶ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം’’.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം’’.

തത്ഥ കതമം നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമസമ്പയുത്തം? യം ¶ ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമസമ്പയുത്തം’’.

തത്ഥ കതമോ ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനസമ്പയുത്തോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനസമ്പയുത്തോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സസമ്പയുത്താ? യം ചേതസികം സാതം ചേതസികം സുഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സസമ്പയുത്താ’’.

തത്ഥ കതമാ വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാസമ്പയുത്താ? യോ രാഗോ സാരാഗോ…പേ… ചിത്തസ്സ സാരാഗോ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാസമ്പയുത്താ’’.

തത്ഥ ¶ കതമം തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാസമ്പയുത്തം? യാ ദിട്ഠി ദിട്ഠിഗതം…പേ… തിത്ഥായതനം വിപരിയാസഗ്ഗാഹോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാസമ്പയുത്തം’’ ¶ …പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൬൬. തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം, നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ നാമസമ്പയുത്തോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സസമ്പയുത്താ ¶ , വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാസമ്പയുത്താ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാസമ്പയുത്തം; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൬൭. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ? യാ ¶ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം’’.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം’’.

നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ നാമസമ്പയുത്തോതി. തത്ഥ കതമം നാമം? ഠപേത്വാ ഫസ്സം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ ¶ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’.

തത്ഥ കതമോ നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ നാമസമ്പയുത്തോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ നാമസമ്പയുത്തോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൬൮. തസ്മിം ¶ സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം നാമം, നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമസമ്പയുത്തം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനസമ്പയുത്തോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സസമ്പയുത്താ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാസമ്പയുത്താ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാസമ്പയുത്തം; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ¶ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൬൯. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം …പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം’’.

തത്ഥ കതമം ¶ വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം നാമം? അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? ചക്ഖായതനസ്സ ഉപചയോ, സോതായതനസ്സ ഉപചയോ, ഘാനായതനസ്സ ഉപചയോ, ജിവ്ഹായതനസ്സ ഉപചയോ, കായായതനസ്സ ഉപചയോ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി രൂപം ചിത്തജം ചിത്തഹേതുകം ചിത്തസമുട്ഠാനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം നാമം’’.

നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമസമ്പയുത്തന്തി. അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? യം രൂപം നിസ്സായ മനോവിഞ്ഞാണധാതു വത്തതി – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപം’’.

തത്ഥ ¶ കതമം നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമസമ്പയുത്തം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമസമ്പയുത്തം’’.

തത്ഥ കതമോ ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനസമ്പയുത്തോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനസമ്പയുത്തോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൭൦. തസ്മിം ¶ സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം നാമം, നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം നാമസമ്പയുത്തം ¶ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനസമ്പയുത്തോ, ഫസ്സപച്ചയാ ¶ വേദനാ ഫസ്സസമ്പയുത്താ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ വേദനാസമ്പയുത്താ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം തണ്ഹാസമ്പയുത്തം; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൭൧. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ അവിജ്ജാസമ്പയുത്തോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം’’.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം നാമം? അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? ചക്ഖായതനസ്സ ഉപചയോ, സോതായതനസ്സ ഉപചയോ, ഘാനായതനസ്സ ഉപചയോ, ജിവ്ഹായതനസ്സ ഉപചയോ, കായായതനസ്സ ഉപചയോ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി ¶ രൂപം ചിത്തജം ചിത്തഹേതുകം ചിത്തസമുട്ഠാനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം നാമം’’.

നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം നാമസമ്പയുത്തം ഛട്ഠായതനന്തി. അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ ¶ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? ചത്താരോ ച മഹാഭൂതാ, യഞ്ച രൂപം നിസ്സായ മനോവിഞ്ഞാണധാതു വത്തതി – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപം’’.

തത്ഥ കതമം നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം നാമസമ്പയുത്തം ഛട്ഠായതനം? ചക്ഖായതനം, സോതായതനം, ഘാനായതനം, ജിവ്ഹായതനം, കായായതനം, മനായതനം ¶ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം നാമസമ്പയുത്തം ഛട്ഠായതനം’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനസമ്പയുത്തോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനസമ്പയുത്തോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

സമ്പയുത്തചതുക്കം.

൮. അഞ്ഞമഞ്ഞചതുക്കം

൨൭൨. തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ; സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ; വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം; നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാപി നാമം; ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാപി ഛട്ഠായതനം; ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാപി ഫസ്സോ; വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാപി വേദനാ; തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാപി തണ്ഹാ; ഉപാദാനപച്ചയാ ¶ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൭൩. തത്ഥ ¶ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമാ സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം.

തത്ഥ കതമോ വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം’’.

തത്ഥ കതമം നാമപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം’’.

തത്ഥ ¶ കതമം നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം’’.

തത്ഥ ¶ കതമം ഛട്ഠായതനപച്ചയാപി നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ ¶ , സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാപി നാമം’’.

തത്ഥ കതമോ ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമം ഫസ്സപച്ചയാപി ഛട്ഠായതനം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാപി ഛട്ഠായതനം’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം സാതം ചേതസികം സുഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ കതമോ വേദനാപച്ചയാപി ഫസ്സോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാപി ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ? യോ രാഗോ സാരാഗോ…പേ… ചിത്തസ്സ സാരാഗോ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ’’.

തത്ഥ കതമാ തണ്ഹാപച്ചയാപി വേദനാ? യം ചേതസികം സാതം ചേതസികം സുഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘തണ്ഹാപച്ചയാപി വേദനാ’’.

തത്ഥ കതമം തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം? യാ ദിട്ഠി ദിട്ഠിഗതം…പേ… തിത്ഥായതനം വിപരിയാസഗ്ഗാഹോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം’’.

തത്ഥ കതമാ ഉപാദാനപച്ചയാപി തണ്ഹാ? യോ രാഗോ…പേ… ചിത്തസ്സ ¶ സാരാഗോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഉപാദാനപച്ചയാപി തണ്ഹാ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ ഉപാദാനം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഭവപച്ചയാ ജാതി? യാ തേസം തേസം ധമ്മാനം ജാതി സഞ്ജാതി നിബ്ബത്തി അഭിനിബ്ബതി പാതുഭാവോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഭവപച്ചയാ ജാതി’’.

തത്ഥ കതമം ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം? അത്ഥി ജരാ, അത്ഥി മരണം. തത്ഥ കതമാ ജരാ? യാ തേസം തേസം ധമ്മാനം ജരാ ജീരണതാ ആയുനോ സംഹാനി – അയം വുച്ചതി ¶ ‘‘ജരാ’’. തത്ഥ കതമം മരണം? യോ തേസം തേസം ധമ്മാനം ഖയോ വയോ ഭേദോ പരിഭേദോ അനിച്ചതാ അന്തരധാനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘മരണം’’. ഇതി അയഞ്ച ജരാ, ഇദഞ്ച മരണം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം’’.

ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീതി. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സങ്ഗതി ഹോതി, സമാഗമോ ഹോതി, സമോധാനം ഹോതി, പാതുഭാവോ ഹോതി. തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൭൪. തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ; സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ; വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം; നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാപി നാമം; ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാപി ഫസ്സോ; വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാപി വേദനാ; തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം ¶ , ഉപാദാനപച്ചയാപി തണ്ഹാ; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൭൫. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമാ സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ ¶ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’.

തത്ഥ കതമോ വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം’’.

തത്ഥ കതമം നാമപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം’’.

നാമപച്ചയാ ¶ ഫസ്സോതി. തത്ഥ കതമം നാമം? ഠപേത്വാ ഫസ്സം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’.

തത്ഥ കതമോ നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ’’ ¶ .

തത്ഥ കതമം ഫസ്സപച്ചയാപി നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ, വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാപി നാമം’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൭൬. തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ; സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ; വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം, നാമരൂപപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം; നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാപി നാമരൂപം; ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ¶ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാപി ഛട്ഠായതനം; ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാപി ഫസ്സോ; വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാപി വേദനാ; തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാപി തണ്ഹാ; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൭൭. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ.

തത്ഥ ¶ കതമാ സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം ¶ വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’.

തത്ഥ കതമോ വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം? അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? ചക്ഖായതനസ്സ ഉപചയോ, സോതായതനസ്സ ഉപചയോ, ഘാനായതനസ്സ ഉപചയോ, ജിവ്ഹായതനസ്സ ഉപചയോ ¶ , കായായതനസ്സ ഉപചയോ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി രൂപം ചിത്തജം ചിത്തഹേതുകം ചിത്തസമുട്ഠാനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം’’.

നാമരൂപപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണന്തി. അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ ¶ , സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? യം രൂപം നിസ്സായ മനോവിഞ്ഞാണധാതു വത്തതി – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപം’’.

തത്ഥ കതമം നാമരൂപപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം’’.

നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനന്തി. അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? യം രൂപം നിസ്സായ മനോവിഞ്ഞാണധാതു വത്തതി – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപം’’.

തത്ഥ കതമം നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം ¶ വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം’’.

തത്ഥ കതമം ഛട്ഠായതനപച്ചയാപി നാമരൂപം? അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ¶ ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? ചക്ഖായതനസ്സ ഉപചയോ, സോതായതനസ്സ ഉപചയോ, ഘാനായതനസ്സ ഉപചയോ, ജിവ്ഹായതനസ്സ ഉപചയോ, കായായതനസ്സ ഉപചയോ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി രൂപം ചിത്തജം ചിത്തഹേതുകം ചിത്തസമുട്ഠാനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാപി നാമരൂപം’’.

തത്ഥ കതമോ ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമം ഫസ്സപച്ചയാപി ഛട്ഠായതനം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാപി ഛട്ഠായതനം’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൭൮. തസ്മിം ¶ ¶ സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ; സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ; വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം, നാമരൂപപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം; നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാപി നാമരൂപം; ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാപി ഛട്ഠായതനം; ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാപി ഫസ്സോ; വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാപി വേദനാ; തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാപി തണ്ഹാ; ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ ¶ സമുദയോ ഹോതി.

൨൭൯. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമാ സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാപി അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’.

തത്ഥ കതമോ വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം? അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി നാമം. തത്ഥ കതമം രൂപം? ചക്ഖായതനസ്സ ഉപചയോ, സോതായതനസ്സ ഉപചയോ, ഘാനായതനസ്സ ഉപചയോ, ജിവ്ഹായതനസ്സ ഉപചയോ, കായായതനസ്സ ഉപചയോ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി രൂപം ചിത്തജം ചിത്തഹേതുകം ചിത്തസമുട്ഠാനം ¶ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം’’.

നാമരൂപപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണന്തി. അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? യം രൂപം നിസ്സായ മനോവിഞ്ഞാണധാതു വത്തതി – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം ¶ വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപം’’.

തത്ഥ ¶ കതമം നാമരൂപപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപപച്ചയാപി വിഞ്ഞാണം’’.

നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനന്തി. അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? ചത്താരോ ച മഹാഭൂതാ, യഞ്ച രൂപം നിസ്സായ മനോവിഞ്ഞാണധാതു വത്തതി – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപം’’.

തത്ഥ കതമം നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം? ചക്ഖായതനം, സോതായതനം, ഘാനായതനം, ജിവ്ഹായതനം, കായായതനം, മനായതനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനം’’.

തത്ഥ കതമം ഛട്ഠായതനപച്ചയാപി നാമരൂപം? അത്ഥി നാമം, അത്ഥി രൂപം. തത്ഥ കതമം നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമം’’. തത്ഥ കതമം രൂപം? ചക്ഖായതനസ്സ ഉപചയോ, സോതായതനസ്സ ഉപചയോ, ഘാനായതനസ്സ ഉപചയോ, ജിവ്ഹായതനസ്സ ഉപചയോ, കായായതനസ്സ ഉപചയോ, യം വാ പനഞ്ഞമ്പി അത്ഥി രൂപം ചിത്തജം ചിത്തഹേതുകം ചിത്തസമുട്ഠാനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘രൂപം’’. ഇതി ഇദഞ്ച നാമം, ഇദഞ്ച രൂപം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാപി നാമരൂപം’’.

തത്ഥ കതമോ ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ ¶ ¶ കതമം ഫസ്സപച്ചയാപി ഛട്ഠായതനം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാപി ഛട്ഠായതനം’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം സാതം ചേതസികം സുഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

അഞ്ഞമഞ്ഞചതുക്കം.

൯. അകുസലനിദ്ദേസോ

൨൮൦. കതമേ ¶ ധമ്മാ അകുസലാ? യസ്മിം സമയേ അകുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി സോമനസ്സസഹഗതം ദിട്ഠിഗതസമ്പയുത്തം സസങ്ഖാരേന…പേ… സോമനസ്സസഹഗതം ദിട്ഠിഗതവിപ്പയുത്തം രൂപാരമ്മണം വാ…പേ… സോമനസ്സസഹഗതം ¶ ദിട്ഠിഗതവിപ്പയുത്തം സസങ്ഖാരേന രൂപാരമ്മണം വാ സദ്ദാരമ്മണം വാ ഗന്ധാരമ്മണം വാ രസാരമ്മണം വാ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം വാ ധമ്മാരമ്മണം വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൮൧. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’.

തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ…പേ….

തത്ഥ ¶ കതമോ തണ്ഹാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ? യോ ചിത്തസ്സ അധിമോക്ഖോ അധിമുച്ചനാ തദധിമുത്തതാ – അയം വുച്ചതി ‘‘തണ്ഹാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ’’.

തത്ഥ കതമോ അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ അധിമോക്ഖം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അധിമോക്ഖപച്ചയാ ¶ ഭവോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൮൨. കതമേ ¶ ധമ്മാ അകുസലാ? യസ്മിം സമയേ അകുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം ദിട്ഠിഗതസമ്പയുത്തം രൂപാരമ്മണം വാ സദ്ദാരമ്മണം വാ ഗന്ധാരമ്മണം വാ രസാരമ്മണം വാ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം വാ ധമ്മാരമ്മണം വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനം, ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൮൩. തത്ഥ ¶ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി അവിജ്ജാ…പേ….

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം നേവ സാതം നാസാതം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അദുക്ഖമസുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൮൪. കതമേ ധമ്മാ അകുസലാ? യസ്മിം സമയേ അകുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം ദിട്ഠിഗതസമ്പയുത്തം സസങ്ഖാരേന…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതം ദിട്ഠിഗതവിപ്പയുത്തം രൂപാരമ്മണം വാ…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതം ദിട്ഠിഗതവിപ്പയുത്തം സസങ്ഖാരേന രൂപാരമ്മണം വാ സദ്ദാരമ്മണം വാ ഗന്ധാരമ്മണം വാ രസാരമ്മണം വാ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം വാ ധമ്മാരമ്മണം വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം ¶ , ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ ¶ , തണ്ഹാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൮൫. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൮൬. കതമേ ¶ ധമ്മാ അകുസലാ? യസ്മിം സമയേ അകുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി ദോമനസ്സസഹഗതം പടിഘസമ്പയുത്തം രൂപാരമ്മണം വാ…പേ… ദോമനസ്സസഹഗതം പടിഘസമ്പയുത്തം സസങ്ഖാരേന രൂപാരമ്മണം വാ സദ്ദാരമ്മണം വാ ഗന്ധാരമ്മണം വാ രസാരമ്മണം വാ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം വാ ധമ്മാരമ്മണം വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പടിഘം, പടിഘപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൮൭. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ¶ ചേതസികം അസാതം ചേതസികം ദുക്ഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അസാതം ദുക്ഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അസാതാ ദുക്ഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ കതമം വേദനാപച്ചയാ പടിഘം? യോ ചിത്തസ്സ ആഘാതോ…പേ… ചണ്ഡിക്കം അസുരോപോ [അസുലോപോ (സ്യാ.)] അനത്തമനതാ ചിത്തസ്സ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ പടിഘം’’ ¶ .

തത്ഥ കതമോ പടിഘപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ? യോ ചിത്തസ്സ അധിമോക്ഖോ അധിമുച്ചനാ തദധിമുത്തതാ – അയം വുച്ചതി ‘‘പടിഘപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ അധിമോക്ഖം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൮൮. കതമേ ധമ്മാ അകുസലാ? യസ്മിം സമയേ അകുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം വിചികിച്ഛാസമ്പയുത്തം രൂപാരമ്മണം വാ സദ്ദാരമ്മണം വാ ഗന്ധാരമ്മണം വാ രസാരമ്മണം വാ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം വാ ധമ്മാരമ്മണം വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ ¶ , തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ വിചികിച്ഛാ, വിചികിച്ഛാപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൮൯. തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം നേവ സാതം നാസാതം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അദുക്ഖമസുഖം വേദയിതം, ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ ¶ കതമാ വേദനാപച്ചയാ വിചികിച്ഛാ? യാ കങ്ഖാ കങ്ഖായനാ കങ്ഖായിതത്തം വിമതി വിചികിച്ഛാ ¶ ദ്വേള്ഹകം ദ്വിധാപഥോ [ദ്വേധാപഥോ (സീ. സ്യാ.)] സംസയോ അനേകംസഗ്ഗാഹോ ആസപ്പനാ പരിസപ്പനാ അപരിയോഗാഹണാ [അപരിയോഗാഹനാ (സീ. സ്യാ. ക.)] ഛമ്ഭിതത്തം ചിത്തസ്സ മനോവിലേഖോ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ വിചികിച്ഛാ’’.

തത്ഥ കതമോ വിചികിച്ഛാപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ വിചികിച്ഛം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘വിചികിച്ഛാപച്ചയാ ഭവോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൯൦. കതമേ ¶ ധമ്മാ അകുസലാ? യസ്മിം സമയേ അകുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം ഉദ്ധച്ചസമ്പയുത്തം രൂപാരമ്മണം വാ സദ്ദാരമ്മണം വാ ഗന്ധാരമ്മണം വാ രസാരമ്മണം വാ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം വാ ധമ്മാരമ്മണം വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ ഉദ്ധച്ചം, ഉദ്ധച്ചപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൯൧. തത്ഥ ¶ കതമാ അവിജ്ജാ? യം അഞ്ഞാണം അദസ്സനം…പേ… അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാ’’…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം നേവ സാതം നാസാതം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അദുക്ഖമസുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ കതമം വേദനാപച്ചയാ ഉദ്ധച്ചം? യം ചിത്തസ്സ ഉദ്ധച്ചം അവൂപസമോ ചേതസോ വിക്ഖേപോ ഭന്തത്തം ചിത്തസ്സ ¶ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ ഉദ്ധച്ചം’’.

തത്ഥ കതമോ ഉദ്ധച്ചപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ? യോ ¶ ചിത്തസ്സ അധിമോക്ഖോ അധിമുച്ചനാ തദധിമുത്തതാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഉദ്ധച്ചപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ’’.

തത്ഥ കതമോ അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ അധിമോക്ഖം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

അകുസലനിദ്ദേസോ.

൧൦. കുസലനിദ്ദേസോ

൨൯൨. കതമേ ¶ ധമ്മാ കുസലാ? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരം കുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി സോമനസ്സസഹഗതം ഞാണസമ്പയുത്തം രൂപാരമ്മണം വാ സദ്ദാരമ്മണം വാ ഗന്ധാരമ്മണം വാ രസാരമ്മണം വാ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം വാ ധമ്മാരമ്മണം വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൯൩. തത്ഥ കതമേ കുസലമൂലാ? അലോഭോ, അദോസോ, അമോഹോ.

തത്ഥ ¶ കതമോ അലോഭോ? യോ അലോഭോ അലുബ്ഭനാ അലുബ്ഭിതത്തം അസാരാഗോ അസാരജ്ജനാ അസാരജ്ജിതത്തം അനഭിജ്ഝാ അലോഭോ കുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അലോഭോ’’.

തത്ഥ കതമോ അദോസോ? യോ അദോസോ അദുസ്സനാ അദുസ്സിതത്തം അബ്യാപാദോ ¶ അബ്യാപജ്ജോ അദോസോ കുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അദോസോ’’.

തത്ഥ കതമോ അമോഹോ? യാ പഞ്ഞാ പജാനനാ…പേ… അമോഹോ ധമ്മവിചയോ സമ്മാദിട്ഠി – അയം വുച്ചതി ‘‘അമോഹോ’’. ഇമേ വുച്ചന്തി ‘‘കുസലമൂലാ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം…പേ… വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം…പേ… നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം…പേ… ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ…പേ… ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ വേദനാപച്ചയാ പസാദോ? യാ സദ്ധാ സദ്ദഹനാ ഓകപ്പനാ അഭിപ്പസാദോ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ പസാദോ’’.

തത്ഥ കതമോ പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ? യോ ചിത്തസ്സ അധിമോക്ഖോ അധിമുച്ചനാ തദധിമുത്തതാ – അയം വുച്ചതി ‘‘പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ’’.

തത്ഥ കതമോ അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ അധിമോക്ഖം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൯൪. കതമേ ധമ്മാ കുസലാ? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരം കുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി സോമനസ്സസഹഗതം ഞാണസമ്പയുത്തം സസങ്ഖാരേന രൂപാരമ്മണം വാ…പേ… സോമനസ്സസഹഗതം ഞാണവിപ്പയുത്തം രൂപാരമ്മണം വാ…പേ… സോമനസ്സസഹഗതം ഞാണവിപ്പയുത്തം സസങ്ഖാരേന രൂപാരമ്മണം വാ സദ്ദാരമ്മണം വാ ഗന്ധാരമ്മണം വാ രസാരമ്മണം വാ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം വാ ധമ്മാരമ്മണം വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ ¶ വിഞ്ഞാണം ¶ , വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൯൫. തത്ഥ ¶ കതമേ കുസലമൂലാ? അലോഭോ, അദോസോ.

തത്ഥ കതമോ അലോഭോ? യോ അലോഭോ അലുബ്ഭനാ അലുബ്ഭിതത്തം അസാരാഗോ അസാരജ്ജനാ അസാരജ്ജിതത്തം അനഭിജ്ഝാ അലോഭോ കുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അലോഭോ’’.

തത്ഥ കതമോ അദോസോ? യോ അദോസോ അദുസ്സനാ അദുസ്സിതത്തം അബ്യാപാദോ അബ്യാപജ്ജോ അദോസോ കുസലമൂലം – അയം വുച്ചതി ‘‘അദോസോ’’. ഇമേ വുച്ചന്തി ‘‘കുസലമൂലാ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം സാതം ചേതസികം സുഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൨൯൬. കതമേ ധമ്മാ കുസലാ? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരം കുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം ഞാണസമ്പയുത്തം രൂപാരമ്മണം വാ…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതം ഞാണസമ്പയുത്തം സസങ്ഖാരേന രൂപാരമ്മണം വാ സദ്ദാരമ്മണം വാ ഗന്ധാരമ്മണം വാ രസാരമ്മണം വാ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം വാ ധമ്മാരമ്മണം വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ¶ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൯൭. തത്ഥ ¶ കതമേ കുസലമൂലാ? അലോഭോ, അദോസോ, അമോഹോ – ഇമേ വുച്ചന്തി ‘‘കുസലമൂലാ’’.

തത്ഥ കതമോ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’…പേ… അയം വുച്ചതി – ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം നേവ സാതം നാസാതം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അദുക്ഖമസുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

കതമേ ധമ്മാ കുസലാ? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരം കുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം ഞാണവിപ്പയുത്തം രൂപാരമ്മണം വാ…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതം ¶ ഞാണവിപ്പയുത്തം സസങ്ഖാരേന രൂപാരമ്മണം വാ സദ്ദാരമ്മണം വാ ഗന്ധാരമ്മണം വാ രസാരമ്മണം വാ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം വാ ധമ്മാരമ്മണം വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൨൯൯. തത്ഥ കതമേ കുസലമൂലാ? അലോഭോ, അദോസോ – ഇമേ വുച്ചന്തി ¶ ‘‘കുസലമൂലാ’’.

തത്ഥ കതമോ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൩൦൦. കതമേ ധമ്മാ കുസലാ? യസ്മിം സമയേ രൂപൂപപത്തിയാ മഗ്ഗം ഭാവേതി വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി പഥവീകസിണം [പഠവീകസിണം (സീ. സ്യാ.)], തസ്മിം സമയേ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ ¶ വിഞ്ഞാണം ¶ , വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൦൧. തത്ഥ കതമേ കുസലമൂലാ? അലോഭോ, അദോസോ, അമോഹോ – ഇമേ വുച്ചന്തി ‘‘കുസലമൂലാ’’.

തത്ഥ കതമോ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൩൦൨. കതമേ ¶ ധമ്മാ കുസലാ? യസ്മിം സമയേ അരൂപൂപപത്തിയാ മഗ്ഗം ഭാവേതി സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസഞ്ഞാസഹഗതം സുഖസ്സ ച പഹാനാ…പേ… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ ¶ വിഹരതി, തസ്മിം സമയേ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൦൩. തത്ഥ കതമേ കുസലമൂലാ? അലോഭോ, അദോസോ, അമോഹോ – ഇമേ വുച്ചന്തി ‘‘കുസലമൂലാ’’.

തത്ഥ കതമോ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം സാതം ചേതസികം സുഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൩൦൪. കതമേ ¶ ധമ്മാ കുസലാ? യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ¶ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ¶ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതേസം ധമ്മാനം സമുദയോ ഹോതി.

൩൦൫. തത്ഥ കതമേ കുസലമൂലാ? അലോഭോ, അദോസോ, അമോഹോ.

തത്ഥ ¶ കതമോ അലോഭോ…പേ… അദോസോ…പേ… അമോഹോ? യാ പഞ്ഞാ പജാനനാ…പേ… അമോഹോ ധമ്മവിചയോ സമ്മാദിട്ഠി ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – അയം വുച്ചതി ‘‘അമോഹോ’’. ഇമേ വുച്ചന്തി ‘‘കുസലമൂലാ’’.

തത്ഥ കതമോ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം സാതം ചേതസികം സുഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ കതമോ വേദനാപച്ചയാ പസാദോ? യാ സദ്ധാ സദ്ദഹനാ ഓകപ്പനാ അഭിപ്പസാദോ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ പസാദോ’’.

തത്ഥ കതമോ പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ? യോ ചിത്തസ്സ അധിമോക്ഖോ അധിമുച്ചനാ തദധിമുത്തതാ – അയം വുച്ചതി ‘‘പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ’’.

തത്ഥ കതമോ അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ അധിമോക്ഖം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ’’…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം’’.

ഏവമേതേസം ¶ ധമ്മാനം സമുദയോ ഹോതീതി. ഏവമേതേസം ധമ്മാനം സങ്ഗതി ഹോതി, സമാഗമോ ഹോതി, സമോധാനം ഹോതി, പാതുഭാവോ ഹോതി. തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതേസം ധമ്മാനം സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

കുസലനിദ്ദേസോ.

൧൧. അബ്യാകതനിദ്ദേസോ

൩൦൬. കതമേ ¶ ¶ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരസ്സ കുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം രൂപാരമ്മണം, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൦൭. തത്ഥ കതമോ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാചക്ഖുവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’.

തത്ഥ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ ¶ , സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം’’.

തത്ഥ കതമം നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാചക്ഖുവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം’’.

തത്ഥ കതമോ ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം നേവ സാതം നാസാതം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അദുക്ഖമസുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ വേദനാപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ വേദനം, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ ¶ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ ഭവോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൩൦൮. തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരഹേതുകം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണഹേതുകം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമഹേതുകം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനഹേതുകോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സഹേതുകാ, വേദനാപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൦൯. തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരസമ്പയുത്തം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം നാമസമ്പയുത്തം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ഛട്ഠായതനസമ്പയുത്തോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ഫസ്സസമ്പയുത്താ, വേദനാപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൧൦. തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാപി സങ്ഖാരോ; വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാപി ¶ വിഞ്ഞാണം; നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാപി നാമം; ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാപി ഛട്ഠായതനം; ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാപി ഫസ്സോ; വേദനാപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ¶ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൧൧. കതമേ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരസ്സ കുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകം സോതവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം സദ്ദാരമ്മണം…പേ… ഘാനവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം ഗന്ധാരമ്മണം…പേ… ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം രസാരമ്മണം…പേ… കായവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി സുഖസഹഗതം ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൧൨. തത്ഥ ¶ ¶ കതമോ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരോ’’…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം കായികം സാതം കായികം സുഖം കായസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം കായസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ കതമോ വേദനാപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ വേദനം, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ ഭവോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൩൧൩. കതമേ ¶ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരസ്സ കുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകാ മനോധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതാ രൂപാരമ്മണാ വാ സദ്ദാരമ്മണാ വാ ഗന്ധാരമ്മണാ വാ രസാരമ്മണാ വാ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണാ വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ ¶ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൧൪. തത്ഥ കതമോ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം നേവ സാതം നാസാതം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അദുക്ഖമസുഖം ¶ വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ കതമോ വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ? യോ ചിത്തസ്സ അധിമോക്ഖോ അധിമുച്ചനാ തദധിമുത്തതാ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ അധിമോക്ഖം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൩൧൫. കതമേ ¶ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരസ്സ കുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകാ മനോവിഞ്ഞാണധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി സോമനസ്സസഹഗതാ രൂപാരമ്മണാ വാ സദ്ദാരമ്മണാ വാ ഗന്ധാരമ്മണാ വാ രസാരമ്മണാ വാ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണാ വാ ധമ്മാരമ്മണാ വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൧൬. തത്ഥ കതമോ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം സാതം ചേതസികം സുഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ? യോ ചിത്തസ്സ അധിമോക്ഖോ അധിമുച്ചനാ തദധിമുത്തതാ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ’’.

തത്ഥ കതമോ അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ അധിമോക്ഖം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൩൧൭. കതമേ ¶ ¶ ¶ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരസ്സ കുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകാ മനോവിഞ്ഞാണധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതാ രൂപാരമ്മണാ വാ സദ്ദാരമ്മണാ വാ ഗന്ധാരമ്മണാ വാ രസാരമ്മണാ വാ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണാ വാ ധമ്മാരമ്മണാ വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൧൮. തത്ഥ കതമോ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം നേവ സാതം നാസാതം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അദുക്ഖമസുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ കതമോ വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ? യോ ചിത്തസ്സ അധിമോക്ഖോ അധിമുച്ചനാ തദധിമുത്തതാ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ അധിമോക്ഖം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ, വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൩൧൯. കതമേ ¶ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരസ്സ കുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകാ മനോവിഞ്ഞാണധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി സോമനസ്സസഹഗതാ ഞാണസമ്പയുത്താ…പേ… സോമനസ്സസഹഗതാ ഞാണസമ്പയുത്താ സസങ്ഖാരേന…പേ… സോമനസ്സസഹഗതാ ഞാണവിപ്പയുത്താ…പേ… സോമനസ്സസഹഗതാ ഞാണവിപ്പയുത്താ സസങ്ഖാരേന…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതാ ¶ ഞാണസമ്പയുത്താ…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതാ ഞാണസമ്പയുത്താ സസങ്ഖാരേന…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതാ ഞാണവിപ്പയുത്താ…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതാ ഞാണവിപ്പയുത്താ സസങ്ഖാരേന രൂപാരമ്മണാ വാ…പേ… ധമ്മാരമ്മണാ വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൨൦. തത്ഥ കതമോ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ കതമോ വേദനാപച്ചയാ പസാദോ? യാ ¶ സദ്ധാ സദ്ദഹനാ ഓകപ്പനാ അഭിപ്പസാദോ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ പസാദോ’’.

തത്ഥ കതമോ പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ ¶ ? യോ ചിത്തസ്സ അധിമോക്ഖോ അധിമുച്ചനാ തദധിമുത്തതാ – അയം വുച്ചതി ‘‘പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ അധിമോക്ഖം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൩൨൧. കതമേ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ രൂപൂപപത്തിയാ മഗ്ഗം ഭാവേതി വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി പഥവീകസിണം, തസ്മിം സമയേ ഫസ്സോ ഹോതി…പേ… അവിക്ഖേപോ ഹോതി – ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ.

തസ്സേവ രൂപാവചരസ്സ കുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകം വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി പഥവീകസിണം, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം ¶ , ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ ¶ , ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൨൨. കതമേ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ അരൂപൂപപത്തിയാ മഗ്ഗം ഭാവേതി സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസഞ്ഞാസഹഗതം സുഖസ്സ ച പഹാനാ…പേ… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ ¶ വിഹരതി, തസ്മിം സമയേ ഫസ്സോ ഹോതി…പേ… അവിക്ഖേപോ ഹോതി – ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ.

തസ്സേവ അരൂപാവചരസ്സ കുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകം സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസഞ്ഞാസഹഗതം സുഖസ്സ ച പഹാനാ…പേ… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൨൩. കതമേ ¶ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ ഫസ്സോ ഹോതി…പേ… അവിക്ഖേപോ ഹോതി – ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ.

തസ്സേവ ലോകുത്തരസ്സ കുസലസ്സ ഝാനസ്സ കതത്താ ഭാവിതത്താ വിപാകം വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ ¶ , ഭവപച്ചയാ ¶ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതേസം ധമ്മാനം സമുദയോ ഹോതി.

൩൨൪. കതമേ ¶ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ അകുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം രൂപാരമ്മണം…പേ… സോതവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം സദ്ദാരമ്മണം…പേ… ഘാനവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം ഗന്ധാരമ്മണം…പേ… ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം രസാരമ്മണം…പേ… കായവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ദുക്ഖസഹഗതം ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൨൫. തത്ഥ കതമോ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാകായവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം കായികം അസാതം കായികം ദുക്ഖം കായസമ്ഫസ്സജം അസാതം ദുക്ഖം വേദയിതം കായസമ്ഫസ്സജാ അസാതാ ദുക്ഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ കതമോ വേദനാപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ ¶ വേദനം, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ ഭവോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൩൨൬. കതമേ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം ¶ സമയേ അകുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകാ മനോധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതാ രൂപാരമ്മണാ വാ സദ്ദാരമ്മണാ വാ ഗന്ധാരമ്മണാ വാ രസാരമ്മണാ വാ ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണാ വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൨൭. തത്ഥ ¶ കതമോ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി സങ്ഖാരോ.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം നേവ സാതം നാസാതം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അദുക്ഖമസുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ കതമോ വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ? യോ ചിത്തസ്സ അധിമോക്ഖോ അധിമുച്ചനാ തദധിമുത്തതാ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ അധിമോക്ഖം ¶ , വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൩൨൮. കതമേ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ അകുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകാ മനോവിഞ്ഞാണധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതാ രൂപാരമ്മണാ വാ…പേ… ധമ്മാരമ്മണാ വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൨൯. തത്ഥ കതമോ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൩൩൦. കതമേ ¶ ¶ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ മനോധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി കിരിയാ നേവ കുസലാ നാകുസലാ ന ച കമ്മവിപാകാ ഉപേക്ഖാസഹഗതാ രൂപാരമ്മണാ വാ…പേ… ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണാ വാ…പേ… മനോവിഞ്ഞാണധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി കിരിയാ ¶ നേവ കുസലാ നാകുസലാ ന ച കമ്മവിപാകാ സോമനസ്സസഹഗതാ രൂപാരമ്മണാ വാ…പേ… ധമ്മാരമ്മണാ വാ…പേ… മനോവിഞ്ഞാണധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി കിരിയാ നേവ കുസലാ നാകുസലാ ന ച കമ്മവിപാകാ ഉപേക്ഖാസഹഗതാ രൂപാരമ്മണാ വാ…പേ… ധമ്മാരമ്മണാ വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൩൧. കതമേ ¶ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ മനോവിഞ്ഞാണധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി കിരിയാ നേവ കുസലാ നാകുസലാ ന ച കമ്മവിപാകാ സോമനസ്സസഹഗതാ ഞാണസമ്പയുത്താ…പേ… സോമനസ്സസഹഗതാ ഞാണസമ്പയുത്താ സസങ്ഖാരേന…പേ… സോമനസ്സസഹഗതാ ഞാണവിപ്പയുത്താ…പേ… സോമനസ്സസഹഗതാ ഞാണവിപ്പയുത്താ സസങ്ഖാരേന…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതാ ഞാണസമ്പയുത്താ…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതാ ഞാണസമ്പയുത്താ സസങ്ഖാരേന…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതാ ഞാണവിപ്പയുത്താ…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതാ ഞാണവിപ്പയുത്താ സസങ്ഖാരേന രൂപാരമ്മണാ വാ…പേ… ധമ്മാരമ്മണാ വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ¶ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ¶ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൩൨. കതമേ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ രൂപാവചരം ഝാനം ഭാവേതി കിരിയം നേവ കുസലം നാകുസലം ന ച കമ്മവിപാകം ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരം വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി പഥവീകസിണം, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ¶ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൩൩. കതമേ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ അരൂപാവചരം ഝാനം ഭാവേതി കിരിയം നേവ കുസലം നാകുസലം ന ച കമ്മവിപാകം ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരം സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസഞ്ഞാസഹഗതം സുഖസ്സ ച പഹാനാ…പേ… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, തസ്മിം സമയേ സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം ¶ , വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ¶ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

അബ്യാകതനിദ്ദേസോ.

൧൨. അവിജ്ജാമൂലകകുസലനിദ്ദേസോ

൩൩൪. കതമേ ¶ ധമ്മാ കുസലാ? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരം കുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി സോമനസ്സസഹഗതം ഞാണസമ്പയുത്തം രൂപാരമ്മണം വാ…പേ… ധമ്മാരമ്മണം വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൩൫. തത്ഥ കതമോ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’…പേ… അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം സാതം ചേതസികം സുഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം സാതം സുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ സാതാ സുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ വേദനാപച്ചയാ പസാദോ? യാ സദ്ധാ സദ്ദഹനാ ഓകപ്പനാ അഭിപ്പസാദോ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ പസാദോ’’.

തത്ഥ കതമോ പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ? യോ ചിത്തസ്സ അധിമോക്ഖോ അധിമുച്ചനാ തദധിമുത്തതാ – അയം വുച്ചതി ‘‘പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ’’.

തത്ഥ കതമോ അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ അധിമോക്ഖം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ ¶ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൩൩൬. തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ ¶ നാമം, നാമപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൩൭. തസ്മിം ¶ സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം, നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൩൮. തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപം, നാമരൂപപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൩൯. കതമേ ¶ ധമ്മാ കുസലാ? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരം കുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി സോമനസ്സസഹഗതം ഞാണസമ്പയുത്തം സസങ്ഖാരേന…പേ… സോമനസ്സസഹഗതം ഞാണവിപ്പയുത്തം…പേ… സോമനസ്സസഹഗതം ഞാണവിപ്പയുത്തം സസങ്ഖാരേന…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതം ഞാണസമ്പയുത്തം…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതം ഞാണസമ്പയുത്തം ¶ സസങ്ഖാരേന…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതം ഞാണവിപ്പയുത്തം…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതം ഞാണവിപ്പയുത്തം സസങ്ഖാരേന രൂപാരമ്മണം വാ…പേ… ധമ്മാരമ്മണം വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൪൦. കതമേ ധമ്മാ കുസലാ? യസ്മിം സമയേ രൂപൂപപത്തിയാ മഗ്ഗം ഭാവേതി വിവിച്ചേവ കാമേഹി ¶ …പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി പഥവീകസിണം, തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ ¶ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൪൧. കതമേ ¶ ധമ്മാ കുസലാ? യസ്മിം സമയേ അരൂപൂപപത്തിയാ മഗ്ഗം ഭാവേതി സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസഞ്ഞാസഹഗതം സുഖസ്സ ച പഹാനാ…പേ… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൪൨. കതമേ ധമ്മാ കുസലാ? യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ¶ , വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ ¶ , അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതേസം ധമ്മാനം സമുദയോ ഹോതി.

അവിജ്ജാമൂലകകുസലനിദ്ദേസോ.

൧൩. കുസലമൂലകവിപാകനിദ്ദേസോ

൩൪൩. കതമേ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരസ്സ കുസലസ്സ ¶ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം രൂപാരമ്മണം, തസ്മിം സമയേ ¶ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൪൪. തത്ഥ കതമോ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൩൪൫. കതമേ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരസ്സ കുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകം സോതവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം സദ്ദാരമ്മണം…പേ… ഘാനവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം ഗന്ധാരമ്മണം…പേ… ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം രസാരമ്മണം…പേ… കായവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി സുഖസഹഗതം ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം…പേ… മനോധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതാ രൂപാരമ്മണാ വാ…പേ… ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണാ വാ…പേ… മനോവിഞ്ഞാണധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി സോമനസ്സസഹഗതാ രൂപാരമ്മണാ വാ…പേ… ധമ്മാരമ്മണാ വാ…പേ… മനോവിഞ്ഞാണധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതാ ¶ രൂപാരമ്മണാ വാ…പേ… ധമ്മാരമ്മണാ വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ ¶ , സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ ¶ , വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൪൬. കതമേ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ കാമാവചരസ്സ കുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകാ മനോവിഞ്ഞാണധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി സോമനസ്സസഹഗതാ ഞാണസമ്പയുത്താ…പേ… സോമനസ്സസഹഗതാ ഞാണസമ്പയുത്താ സസങ്ഖാരേന…പേ… സോമനസ്സസഹഗതാ ഞാണവിപ്പയുത്താ…പേ… സോമനസ്സസഹഗതാ ഞാണവിപ്പയുത്താ സസങ്ഖാരേന…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതാ ഞാണസമ്പയുത്താ…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതാ ഞാണസമ്പയുത്താ സസങ്ഖാരേന…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതാ ഞാണവിപ്പയുത്താ…പേ… ഉപേക്ഖാസഹഗതാ ഞാണവിപ്പയുത്താ സസങ്ഖാരേന രൂപാരമ്മണാ വാ…പേ… ധമ്മാരമ്മണാ ¶ വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൪൭. കതമേ ¶ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ രൂപൂപപത്തിയാ മഗ്ഗം ഭാവേതി വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി പഥവീകസിണം, തസ്മിം സമയേ ഫസ്സോ ഹോതി…പേ… അവിക്ഖേപോ ഹോതി – ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ.

തസ്സേവ രൂപാവചരസ്സ കുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകം വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി പഥവീകസിണം, തസ്മിം സമയേ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം ¶ . ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൪൮. കതമേ ¶ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ അരൂപൂപപത്തിയാ മഗ്ഗം ഭാവേതി സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസഞ്ഞാസഹഗതം സുഖസ്സ ച പഹാനാ…പേ… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, തസ്മിം സമയേ ഫസ്സോ ഹോതി…പേ… അവിക്ഖേപോ ഹോതി – ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ.

തസ്സേവ അരൂപാവചരസ്സ കുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകം സബ്ബസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനം സമതിക്കമ്മ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസഞ്ഞാസഹഗതം സുഖസ്സ ച പഹാനാ…പേ… ചതുത്ഥം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, തസ്മിം സമയേ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം ¶ , ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ ¶ , ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൪൯. കതമേ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ ഫസ്സോ ഹോതി…പേ… അവിക്ഖേപോ ഹോതി – ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ.

തസ്സേവ ലോകുത്തരസ്സ കുസലസ്സ ഝാനസ്സ കതത്താ ഭാവിതത്താ വിപാകം വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം സുഞ്ഞതം, തസ്മിം സമയേ കുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ പസാദോ, പസാദപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതേസം ധമ്മാനം സമുദയോ ഹോതി.

കുസലമൂലകവിപാകനിദ്ദേസോ.

൧൪. അകുസലമൂലകവിപാകനിദ്ദേസോ

൩൫൦. കതമേ ¶ ¶ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ അകുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം രൂപാരമ്മണം, തസ്മിം സമയേ അകുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ ¶ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൫൧. തത്ഥ കതമോ അകുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം ¶ – അയം വുച്ചതി ‘‘അകുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’…പേ… തേന വുച്ചതി ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

൩൫൨. കതമേ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ അകുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകം സോതവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം സദ്ദാരമ്മണം…പേ… ഘാനവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം ഗന്ധാരമ്മണം…പേ… ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതം രസാരമ്മണം…പേ… കായവിഞ്ഞാണം ഉപ്പന്നം ഹോതി ദുക്ഖസഹഗതം ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണം…പേ… മനോധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതാ രൂപാരമ്മണാ വാ…പേ… ഫോട്ഠബ്ബാരമ്മണാ വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ അകുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ, ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി, ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ¶ ഹോതി.

൩൫൩. കതമേ ധമ്മാ അബ്യാകതാ? യസ്മിം സമയേ അകുസലസ്സ കമ്മസ്സ കതത്താ ഉപചിതത്താ വിപാകാ മനോവിഞ്ഞാണധാതു ഉപ്പന്നാ ഹോതി ഉപേക്ഖാസഹഗതാ രൂപാരമ്മണാ വാ…പേ… ധമ്മാരമ്മണാ വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ, തസ്മിം സമയേ അകുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം, വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം, നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം, ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ ¶ , ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ, വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ, അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ, ഭവപച്ചയാ ജാതി ¶ , ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതി.

൩൫൪. തത്ഥ കതമോ അകുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ? യാ ചേതനാ സഞ്ചേതനാ സഞ്ചേതയിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘അകുസലമൂലപച്ചയാ സങ്ഖാരോ’’.

തത്ഥ കതമം സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണം’’.

തത്ഥ ¶ കതമം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം? വേദനാക്ഖന്ധോ, സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ, സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമം’’.

തത്ഥ കതമം നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം? യം ചിത്തം മനോ മാനസം…പേ… തജ്ജാമനോവിഞ്ഞാണധാതു – ഇദം വുച്ചതി ‘‘നാമപച്ചയാ ഛട്ഠായതനം’’.

തത്ഥ ¶ കതമോ ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ? യോ ഫസ്സോ ഫുസനാ സമ്ഫുസനാ സമ്ഫുസിതത്തം – അയം വുച്ചതി ‘‘ഛട്ഠായതനപച്ചയാ ഫസ്സോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ? യം ചേതസികം നേവ സാതം നാസാതം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അദുക്ഖമസുഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാ’’.

തത്ഥ കതമോ വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ? യോ ചിത്തസ്സ അധിമോക്ഖോ അധിമുച്ചനാ തദധിമുത്തതാ – അയം വുച്ചതി ‘‘വേദനാപച്ചയാ അധിമോക്ഖോ’’.

തത്ഥ കതമോ അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ? ഠപേത്വാ അധിമോക്ഖം, വേദനാക്ഖന്ധോ സഞ്ഞാക്ഖന്ധോ സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അധിമോക്ഖപച്ചയാ ഭവോ’’.

തത്ഥ കതമാ ഭവപച്ചയാ ജാതി? യാ തേസം തേസം ധമ്മാനം ജാതി സഞ്ജാതി നിബ്ബത്തി അഭിനിബ്ബത്തി പാതുഭാവോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ഭവപച്ചയാ ജാതി’’.

തത്ഥ കതമം ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം? അത്ഥി ജരാ, അത്ഥി മരണം. തത്ഥ കതമാ ജരാ? യാ തേസം തേസം ധമ്മാനം ജരാ ജീരണതാ ആയുനോ സംഹാനി ¶ – അയം വുച്ചതി ജരാ. തത്ഥ കതമം മരണം? യോ തേസം തേസം ധമ്മാനം ഖയോ വയോ ഭേദോ പരിഭേദോ അനിച്ചതാ അന്തരധാനം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘മരണം’’. ഇതി അയഞ്ച ജരാ, ഇദഞ്ച മരണം. ഇദം വുച്ചതി ‘‘ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണം’’.

ഏവമേതസ്സ ¶ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീതി. ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സങ്ഗതി ഹോതി, സമാഗമോ ഹോതി, സമോധാനം ¶ ഹോതി, പാതുഭാവോ ഹോതി. തേന ¶ വുച്ചതി ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി.

അകുസലമൂലകവിപാകനിദ്ദേസോ.

അഭിധമ്മഭാജനീയം.

പടിച്ചസമുപ്പാദവിഭങ്ഗോ [പച്ചയാകാരവിഭങ്ഗോ (സീ. സ്യാ.)] നിട്ഠിതോ.

൭. സതിപട്ഠാനവിഭങ്ഗോ

൧. സുത്തന്തഭാജനീയം

൩൫൫. ചത്താരോ ¶ ¶ ¶ സതിപട്ഠാനാ – ഇധ ഭിക്ഖു അജ്ഝത്തം കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരതി ബഹിദ്ധാ കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരതി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരതി ആതാപീ സമ്പജാനോ സതിമാ വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സം, അജ്ഝത്തം വേദനാസു വേദനാനുപസ്സീ വിഹരതി ബഹിദ്ധാ വേദനാസു വേദനാനുപസ്സീ വിഹരതി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ വേദനാസു വേദനാനുപസ്സീ വിഹരതി ആതാപീ സമ്പജാനോ സതിമാ വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സം, അജ്ഝത്തം ചിത്തേ ചിത്താനുപസ്സീ വിഹരതി ബഹിദ്ധാ ചിത്തേ ചിത്താനുപസ്സീ വിഹരതി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ ചിത്തേ ചിത്താനുപസ്സീ വിഹരതി ആതാപീ സമ്പജാനോ സതിമാ വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സം, അജ്ഝത്തം ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ വിഹരതി ബഹിദ്ധാ ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ വിഹരതി അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ വിഹരതി ആതാപീ സമ്പജാനോ സതിമാ വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സം.

൧. കായാനുപസ്സനാനിദ്ദേസോ

൩൫൬. കഥഞ്ച ¶ ഭിക്ഖു അജ്ഝത്തം കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു അജ്ഝത്തം കായം ഉദ്ധം പാദതലാ അധോ കേസമത്ഥകാ തചപരിയന്തം പൂരം നാനപ്പകാരസ്സ അസുചിനോ പച്ചവേക്ഖതി – ‘‘അത്ഥി ഇമസ്മിം കായേ കേസാ ലോമാ നഖാ ദന്താ തചോ മംസം ന്ഹാരു [നഹാരു (സീ.)] അട്ഠി അട്ഠിമിഞ്ജം [അട്ഠിമിഞ്ജാ (സീ.)] വക്കം ഹദയം യകനം കിലോമകം പിഹകം പപ്ഫാസം അന്തം അന്തഗുണം ഉദരിയം കരീസം പിത്തം സേമ്ഹം പുബ്ബോ ലോഹിതം സേദോ മേദോ അസ്സു വസാ ഖേളോ സിങ്ഘാണികാ ലസികാ മുത്ത’’ന്തി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേതി. സോ ¶ തം നിമിത്തം ആസേവിത്വാ ഭാവേത്വാ ബഹുലീകരിത്വാ സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേത്വാ ബഹിദ്ധാ കായേ ചിത്തം ഉപസംഹരതി.

കഥഞ്ച ¶ ഭിക്ഖു ബഹിദ്ധാ കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു ബഹിദ്ധാ കായം ഉദ്ധം പാദതലാ അധോ കേസമത്ഥകാ തചപരിയന്തം പൂരം നാനപ്പകാരസ്സ അസുചിനോ പച്ചവേക്ഖതി – ‘‘അത്ഥിസ്സ കായേ കേസാ ലോമാ ¶ നഖാ ദന്താ തചോ മംസം ന്ഹാരു അട്ഠി അട്ഠിമിഞ്ജം വക്കം ഹദയം യകനം കിലോമകം പിഹകം പപ്ഫാസം അന്തം അന്തഗുണം ഉദരിയം കരീസം പിത്തം സേമ്ഹം പുബ്ബോ ലോഹിതം സേദോ മേദോ അസ്സു വസാ ഖേളോ സിങ്ഘാണികാ ലസികാ മുത്ത’’ന്തി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവിത്വാ ഭാവേത്വാ ബഹുലീകരിത്വാ സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേത്വാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ കായേ ചിത്തം ഉപസംഹരതി.

കഥഞ്ച ¶ ഭിക്ഖു അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ കായം ഉദ്ധം പാദതലാ അധോ കേസമത്ഥകാ തചപരിയന്തം പൂരം നാനപ്പകാരസ്സ അസുചിനോ പച്ചവേക്ഖതി – ‘‘അത്ഥി ഇമസ്മിം കായേ കേസാ ലോമാ നഖാ ദന്താ തചോ മംസം ന്ഹാരു അട്ഠി അട്ഠിമിഞ്ജം വക്കം ഹദയം യകനം കിലോമകം പിഹകം പപ്ഫാസം അന്തം അന്തഗുണം ഉദരിയം കരീസം പിത്തം സേമ്ഹം പുബ്ബോ ലോഹിതം സേദോ മേദോ അസ്സു വസാ ഖേളോ സിങ്ഘാണികാ ലസികാ മുത്ത’’ന്തി. ഏവം ഭിക്ഖു അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരതി ആതാപീ സമ്പജാനോ സതിമാ വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സം.

൩൫൭. അനുപസ്സീതി. തത്ഥ കതമാ അനുപസ്സനാ? യാ പഞ്ഞാ പജാനനാ…പേ… അമോഹോ ധമ്മവിചയോ സമ്മാദിട്ഠി – അയം വുച്ചതി ‘‘അനുപസ്സനാ’’. ഇമായ അനുപസ്സനായ ഉപേതോ ഹോതി സമുപേതോ ഉപാഗതോ സമുപാഗതോ ഉപപന്നോ സമ്പന്നോ സമന്നാഗതോ. തേന വുച്ചതി ‘‘അനുപസ്സീ’’തി.

൩൫൮. വിഹരതീതി. ഇരിയതി വത്തതി പാലേതി യപേതി യാപേതി ചരതി വിഹരതി. തേന വുച്ചതി ‘‘വിഹരതീ’’തി.

൩൫൯. ആതാപീതി. തത്ഥ കതമോ ആതാപോ [കതമം ആതാപം (സബ്ബത്ഥ)]? യോ ചേതസികോ വീരിയാരമ്ഭോ…പേ… സമ്മാവായാമോ ¶ – അയം വുച്ചതി ‘‘ആതാപോ’’. ഇമിനാ ആതാപേന ഉപേതോ ഹോതി സമുപേതോ ഉപാഗതോ സമുപാഗതോ ഉപപന്നോ സമ്പന്നോ സമന്നാഗതോ. തേന വുച്ചതി ‘‘ആതാപീ’’തി.

൩൬൦. സമ്പജാനോതി ¶ ¶ . തത്ഥ കതമം സമ്പജഞ്ഞം? യാ പഞ്ഞാ പജാനനാ…പേ… അമോഹോ ധമ്മവിചയോ സമ്മാദിട്ഠി – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സമ്പജഞ്ഞം’’. ഇമിനാ സമ്പജഞ്ഞേന ഉപേതോ ഹോതി സമുപേതോ ഉപാഗതോ സമുപാഗതോ ഉപപന്നോ ¶ സമ്പന്നോ സമന്നാഗതോ. തേന വുച്ചതി ‘‘സമ്പജാനോ’’തി.

൩൬൧. സതിമാതി. തത്ഥ കതമാ സതി? യാ സതി അനുസ്സതി…പേ… സമ്മാസതി – അയം വുച്ചതി ‘‘സതി’’. ഇമായ സതിയാ ഉപേതോ ഹോതി സമുപേതോ ഉപാഗതോ സമുപാഗതോ ഉപപന്നോ സമ്പന്നോ സമന്നാഗതോ. തേന വുച്ചതി ‘‘സതിമാ’’തി.

൩൬൨. വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സന്തി. തത്ഥ കതമോ ലോകോ? സ്വേവ കായോ ലോകോ. പഞ്ചപി ഉപാദാനക്ഖന്ധാ ലോകോ. അയം വുച്ചതി ‘‘ലോകോ’’. തത്ഥ കതമാ അഭിജ്ഝാ? യോ രാഗോ സാരാഗോ…പേ… ചിത്തസ്സ സാരാഗോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അഭിജ്ഝാ’’. തത്ഥ കതമം ദോമനസ്സം? യം ചേതസികം അസാതം ചേതസികം ദുക്ഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അസാതം ദുക്ഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അസാതാ ദുക്ഖാ വേദനാ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദോമനസ്സം’’. ഇതി അയഞ്ച അഭിജ്ഝാ ഇദഞ്ച ദോമനസ്സം ഇമമ്ഹി ലോകേ വിനീതാ ഹോന്തി പടിവിനീതാ സന്താ സമിതാ വൂപസന്താ അത്ഥങ്ഗതാ അബ്ഭത്ഥങ്ഗതാ അപ്പിതാ ബ്യപ്പിതാ സോസിതാ വിസോസിതാ ബ്യന്തീകതാ. തേന വുച്ചതി ‘‘വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സ’’ന്തി.

കായാനുപസ്സനാനിദ്ദേസോ.

൨. വേദനാനുപസ്സനാനിദ്ദേസോ

൩൬൩. കഥഞ്ച ¶ ഭിക്ഖു അജ്ഝത്തം വേദനാസു വേദനാനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു സുഖം വേദനം ¶ വേദയമാനോ ‘‘സുഖം വേദനം വേദയാമീ’’തി പജാനാതി, ദുക്ഖം വേദനം വേദയമാനോ ‘‘ദുക്ഖം വേദനം വേദയാമീ’’തി പജാനാതി, അദുക്ഖമസുഖം വേദനം വേദയമാനോ ‘‘അദുക്ഖമസുഖം വേദനം വേദയാമീ’’തി പജാനാതി, സാമിസം വാ സുഖം വേദനം വേദയമാനോ ‘‘സാമിസം സുഖം വേദനം വേദയാമീ’’തി പജാനാതി, നിരാമിസം വാ സുഖം വേദനം വേദയമാനോ ‘‘നിരാമിസം സുഖം വേദനം വേദയാമീ’’തി പജാനാതി, സാമിസം വാ ദുക്ഖം വേദനം വേദയമാനോ ‘‘സാമിസം ദുക്ഖം ¶ വേദനം വേദയാമീ’’തി പജാനാതി, നിരാമിസം വാ ദുക്ഖം വേദനം വേദയമാനോ ‘‘നിരാമിസം ദുക്ഖം വേദനം വേദയാമീ’’തി പജാനാതി, സാമിസം വാ അദുക്ഖമസുഖം വേദനം വേദയമാനോ ‘‘സാമിസം അദുക്ഖമസുഖം വേദനം വേദയാമീ’’തി പജാനാതി, നിരാമിസം വാ അദുക്ഖമസുഖം വേദനം വേദയമാനോ ‘‘നിരാമിസം അദുക്ഖമസുഖം വേദനം വേദയാമീ’’തി ¶ പജാനാതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവിത്വാ ഭാവേത്വാ ബഹുലീകരിത്വാ സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേത്വാ ബഹിദ്ധാ വേദനാസു ചിത്തം ഉപസംഹരതി.

കഥഞ്ച ഭിക്ഖു ബഹിദ്ധാ വേദനാസു വേദനാനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു സുഖം വേദനം വേദയമാനം ‘‘സുഖം വേദനം വേദയതീ’’തി പജാനാതി, ദുക്ഖം വേദനം വേദയമാനം ‘‘ദുക്ഖം വേദനം വേദയതീ’’തി പജാനാതി, അദുക്ഖമസുഖം വേദനം വേദയമാനം ‘‘അദുക്ഖമസുഖം വേദനം വേദയതീ’’തി പജാനാതി, സാമിസം ¶ വാ സുഖം വേദനം വേദയമാനം ‘‘സാമിസം സുഖം വേദനം വേദയതീ’’തി പജാനാതി, നിരാമിസം വാ സുഖം വേദനം വേദയമാനം ‘‘നിരാമിസം സുഖം വേദനം വേദയതീ’’തി പജാനാതി, സാമിസം വാ ദുക്ഖം വേദനം വേദയമാനം ‘‘സാമിസം ദുക്ഖം വേദനം വേദയതീ’’തി പജാനാതി, നിരാമിസം വാ ദുക്ഖം വേദനം വേദയമാനം ‘‘നിരാമിസം ദുക്ഖം വേദനം വേദയതീ’’തി പജാനാതി, സാമിസം വാ അദുക്ഖമസുഖം വേദനം വേദയമാനം ‘‘സാമിസം അദുക്ഖമസുഖം വേദനം വേദയതീ’’തി പജാനാതി, നിരാമിസം വാ അദുക്ഖമസുഖം വേദനം വേദയമാനം ‘‘നിരാമിസം അദുക്ഖമസുഖം വേദനം വേദയതീ’’തി പജാനാതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവിത്വാ ഭാവേത്വാ ബഹുലീകരിത്വാ സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേത്വാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ വേദനാസു ചിത്തം ഉപസംഹരതി.

കഥഞ്ച ഭിക്ഖു അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ വേദനാസു വേദനാനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു സുഖം വേദനം ‘‘സുഖാ വേദനാ’’തി പജാനാതി, ദുക്ഖം വേദനം ‘‘ദുക്ഖാ വേദനാ’’തി പജാനാതി, അദുക്ഖമസുഖം വേദനം ‘‘അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ’’തി പജാനാതി, സാമിസം വാ സുഖം വേദനം ‘‘സാമിസാ ¶ സുഖാ വേദനാ’’തി പജാനാതി, നിരാമിസം വാ സുഖം വേദനം ‘‘നിരാമിസാ സുഖാ വേദനാ’’തി പജാനാതി, സാമിസം വാ ദുക്ഖം വേദനം ‘‘സാമിസാ ദുക്ഖാ വേദനാ’’തി പജാനാതി, നിരാമിസം വാ ദുക്ഖം വേദനം ‘‘നിരാമിസാ ദുക്ഖാ വേദനാ’’തി പജാനാതി, സാമിസം വാ അദുക്ഖമസുഖം വേദനം ‘‘സാമിസാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ’’തി പജാനാതി, നിരാമിസം വാ അദുക്ഖമസുഖം വേദനം ¶ ‘‘നിരാമിസാ അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ’’തി പജാനാതി. ഏവം ഭിക്ഖു അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ വേദനാസു വേദനാനുപസ്സീ വിഹരതി ആതാപീ സമ്പജാനോ സതിമാ വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സം.

൩൬൪. അനുപസ്സീതി ¶ …പേ… വിഹരതീതി…പേ… ആതാപീതി…പേ… സമ്പജാനോതി…പേ… ¶ സതിമാതി…പേ… വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സന്തി. തത്ഥ കതമോ ലോകോ? സായേവ വേദനാ ലോകോ. പഞ്ചപി ഉപാദാനക്ഖന്ധാ ലോകോ. അയം വുച്ചതി ‘‘ലോകോ’’. തത്ഥ കതമാ അഭിജ്ഝാ? യോ രാഗോ സാരാഗോ…പേ… ചിത്തസ്സ സാരാഗോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അഭിജ്ഝാ’’. തത്ഥ കതമം ദോമനസ്സം? യം ചേതസികം അസാതം ചേതസികം ദുക്ഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അസാതം ദുക്ഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അസാതാ ദുക്ഖാ വേദനാ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദോമനസ്സം’’. ഇതി അയഞ്ച അഭിജ്ഝാ ഇദഞ്ച ദോമനസ്സം ഇമമ്ഹി ലോകേ വിനീതാ ഹോന്തി പടിവിനീതാ സന്താ സമിതാ വൂപസന്താ അത്ഥങ്ഗതാ അബ്ഭത്ഥങ്ഗതാ അപ്പിതാ ബ്യപ്പിതാ സോസിതാ വിസോസിതാ ബ്യന്തീകതാ. തേന വുച്ചതി ‘‘വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സ’’ന്തി.

വേദനാനുപസ്സനാനിദ്ദേസോ.

൩. ചിത്താനുപസ്സനാനിദ്ദേസോ

൩൬൫. കഥഞ്ച ഭിക്ഖു അജ്ഝത്തം ചിത്തേ ചിത്താനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു സരാഗം വാ ചിത്തം ‘‘സരാഗം മേ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, വീതരാഗം വാ ചിത്തം ‘‘വീതരാഗം മേ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, സദോസം വാ ചിത്തം ‘‘സദോസം മേ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, വീതദോസം വാ ചിത്തം ‘‘വീതദോസം മേ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, സമോഹം വാ ചിത്തം ‘‘സമോഹം മേ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, വീതമോഹം ¶ വാ ചിത്തം ‘‘വീതമോഹം മേ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, സംഖിത്തം വാ ചിത്തം ‘‘സംഖിത്തം മേ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, വിക്ഖിത്തം വാ ചിത്തം ‘‘വിക്ഖിത്തം മേ ചിത്ത’’ന്തി ¶ പജാനാതി, മഹഗ്ഗതം വാ ചിത്തം ‘‘മഹഗ്ഗതം മേ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, അമഹഗ്ഗതം വാ ചിത്തം ‘‘അമഹഗ്ഗതം മേ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, സഉത്തരം വാ ചിത്തം ‘‘സഉത്തരം മേ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, അനുത്തരം വാ ചിത്തം ‘‘അനുത്തരം മേ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, സമാഹിതം വാ ചിത്തം ‘‘സമാഹിതം മേ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, അസമാഹിതം ¶ വാ ചിത്തം ‘‘അസമാഹിതം മേ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, വിമുത്തം വാ ചിത്തം ‘‘വിമുത്തം മേ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, അവിമുത്തം വാ ചിത്തം ‘‘അവിമുത്തം മേ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവിത്വാ ഭാവേത്വാ ബഹുലീകരിത്വാ സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേത്വാ ബഹിദ്ധാ ചിത്തേ ചിത്തം ഉപസംഹരതി.

കഥഞ്ച ഭിക്ഖു ബഹിദ്ധാ ചിത്തേ ചിത്താനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു സരാഗം വാസ്സ ചിത്തം ‘‘സരാഗമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, വീതരാഗം വാസ്സ ചിത്തം ‘‘വീതരാഗമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, സദോസം വാസ്സ ചിത്തം ‘‘സദോസമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി ¶ പജാനാതി, വീതദോസം വാസ്സ ചിത്തം ‘‘വീതദോസമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, സമോഹം വാസ്സ ചിത്തം ‘‘സമോഹമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, വീതമോഹം വാസ്സ ചിത്തം ‘‘വീതമോഹമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, സംഖിത്തം വാസ്സ ചിത്തം ‘‘സംഖിത്തമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, വിക്ഖിത്തം വാസ്സ ചിത്തം ‘‘വിക്ഖിത്തമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, മഹഗ്ഗതം വാസ്സ ചിത്തം ‘‘മഹഗ്ഗതമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, അമഹഗ്ഗതം വാസ്സ ചിത്തം ‘‘അമഹഗ്ഗതമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, സഉത്തരം വാസ്സ ചിത്തം ‘‘സഉത്തരമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, അനുത്തരം വാസ്സ ¶ ചിത്തം ‘‘അനുത്തരമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, സമാഹിതം വാസ്സ ചിത്തം ‘‘സമാഹിതമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, അസമാഹിതം വാസ്സ ചിത്തം ‘‘അസമാഹിതമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, വിമുത്തം വാസ്സ ചിത്തം ‘‘വിമുത്തമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, അവിമുത്തം വാസ്സ ചിത്തം ‘‘അവിമുത്തമസ്സ ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവിത്വാ ഭാവേത്വാ ബഹുലീകരിത്വാ സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേത്വാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ ചിത്തേ ചിത്തം ഉപസംഹരതി.

കഥഞ്ച ഭിക്ഖു അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ ചിത്തേ ചിത്താനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു സരാഗം വാ ചിത്തം ‘‘സരാഗം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, വീതരാഗം വാ ചിത്തം ‘‘വീതരാഗം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, സദോസം ¶ വാ ചിത്തം ‘‘സദോസം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, വീതദോസം വാ ചിത്തം ‘‘വീതദോസം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, സമോഹം വാ ചിത്തം ‘‘സമോഹം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, വീതമോഹം വാ ചിത്തം ‘‘വീതമോഹം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, സംഖിത്തം വാ ചിത്തം ‘‘സംഖിത്തം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, വിക്ഖിത്തം വാ ചിത്തം ‘‘വിക്ഖിത്തം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, മഹഗ്ഗതം വാ ചിത്തം ‘‘മഹഗ്ഗതം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, അമഹഗ്ഗതം വാ ചിത്തം ‘‘അമഹഗ്ഗതം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, സഉത്തരം വാ ചിത്തം ‘‘സഉത്തരം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, അനുത്തരം വാ ചിത്തം ‘‘അനുത്തരം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി ¶ , സമാഹിതം വാ ചിത്തം ‘‘സമാഹിതം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, അസമാഹിതം വാ ചിത്തം ‘‘അസമാഹിതം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, വിമുത്തം വാ ചിത്തം ‘‘വിമുത്തം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി, അവിമുത്തം വാ ചിത്തം ‘‘അവിമുത്തം ചിത്ത’’ന്തി പജാനാതി. ഏവം ഭിക്ഖു ¶ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ ചിത്തേ ചിത്താനുപസ്സീ വിഹരതി ആതാപീ സമ്പജാനോ സതിമാ വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സം.

൩൬൬. അനുപസ്സീതി…പേ… വിഹരതീതി…പേ… ആതാപീതി…പേ… സമ്പജാനോതി…പേ… സതിമാതി…പേ… വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സന്തി. തത്ഥ കതമോ ലോകോ? തംയേവ ചിത്തം ലോകോ. പഞ്ചപി ഉപാദാനക്ഖന്ധാ ലോകോ – തത്ഥ കതമാ അഭിജ്ഝാ? യോ ¶ രാഗോ സാരാഗോ…പേ… ചിത്തസ്സ സാരാഗോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അഭിജ്ഝാ’’. തത്ഥ കതമം ദോമനസ്സം? യം ചേതസികം അസാതം ചേതസികം ദുക്ഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അസാതം ദുക്ഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അസാതാ ദുക്ഖാ വേദനാ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദോമനസ്സം’’. ഇതി അയഞ്ച അഭിജ്ഝാ ഇദഞ്ച ദോമനസ്സം ഇമമ്ഹി ലോകേ വിനീതാ ഹോന്തി പടിവിനീതാ സന്താ സമിതാ വൂപസന്താ അത്ഥങ്ഗതാ അബ്ഭത്ഥങ്ഗതാ അപ്പിതാ ബ്യപ്പിതാ സോസിതാ വിസോസിതാ ബ്യന്തീകതാ. തേന വുച്ചതി ‘‘വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സ’’ന്തി.

ചിത്താനുപസ്സനാനിദ്ദേസോ.

൪. ധമ്മാനുപസ്സനാനിദ്ദേസോ

൩൬൭. കഥഞ്ച ഭിക്ഖു അജ്ഝത്തം ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു സന്തം വാ ¶ അജ്ഝത്തം കാമച്ഛന്ദം ‘‘അത്ഥി മേ അജ്ഝത്തം കാമച്ഛന്ദോ’’തി പജാനാതി, അസന്തം വാ അജ്ഝത്തം കാമച്ഛന്ദം ‘‘നത്ഥി മേ അജ്ഝത്തം കാമച്ഛന്ദോ’’തി പജാനാതി, യഥാ ച അനുപ്പന്നസ്സ കാമച്ഛന്ദസ്സ ഉപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച ഉപ്പന്നസ്സ ¶ കാമച്ഛന്ദസ്സ പഹാനം ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച പഹീനസ്സ കാമച്ഛന്ദസ്സ ആയതിം അനുപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി. സന്തം വാ അജ്ഝത്തം ബ്യാപാദം…പേ… സന്തം വാ അജ്ഝത്തം ഥിനമിദ്ധം [ഥീനമിദ്ധം (സീ. സ്യാ.)] …പേ… സന്തം വാ അജ്ഝത്തം ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചം…പേ… സന്തം വാ അജ്ഝത്തം വിചികിച്ഛം ‘‘അത്ഥി മേ അജ്ഝത്തം വിചികിച്ഛാ’’തി പജാനാതി, അസന്തം വാ അജ്ഝത്തം വിചികിച്ഛം ‘‘നത്ഥി മേ അജ്ഝത്തം വിചികിച്ഛാ’’തി ¶ പജാനാതി, യഥാ ച അനുപ്പന്നായ വിചികിച്ഛായ ഉപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച ഉപ്പന്നായ വിചികിച്ഛായ പഹാനം ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച പഹീനായ വിചികിച്ഛായ ആയതിം അനുപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി.

സന്തം വാ അജ്ഝത്തം സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ‘‘അത്ഥി മേ അജ്ഝത്തം സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ’’തി പജാനാതി, അസന്തം വാ അജ്ഝത്തം സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ‘‘നത്ഥി മേ അജ്ഝത്തം സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ’’തി പജാനാതി, യഥാ ച അനുപ്പന്നസ്സ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഉപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച ഉപ്പന്നസ്സ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഭാവനായ പാരിപൂരീ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, സന്തം വാ അജ്ഝത്തം ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം…പേ… സന്തം വാ അജ്ഝത്തം വീരിയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം [വിരിയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം (സീ. സ്യാ.)] …പേ… സന്തം വാ അജ്ഝത്തം പീതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ¶ …പേ… സന്തം വാ അജ്ഝത്തം പസ്സദ്ധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം…പേ… സന്തം വാ അജ്ഝത്തം സമാധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം…പേ… സന്തം വാ അജ്ഝത്തം ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ‘‘അത്ഥി മേ അജ്ഝത്തം ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ’’തി പജാനാതി, അസന്തം വാ അജ്ഝത്തം ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ¶ ‘‘നത്ഥി മേ അജ്ഝത്തം ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ’’തി പജാനാതി, യഥാ ച അനുപ്പന്നസ്സ ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഉപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച ഉപ്പന്നസ്സ ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഭാവനായ പാരിപൂരീ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവിത്വാ ഭാവേത്വാ ബഹുലീകരിത്വാ സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേത്വാ ബഹിദ്ധാ ധമ്മേസു ചിത്തം ഉപസംഹരതി.

കഥഞ്ച ഭിക്ഖു ബഹിദ്ധാ ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു സന്തം വാസ്സ കാമച്ഛന്ദം ‘‘അത്ഥിസ്സ കാമച്ഛന്ദോ’’തി പജാനാതി, അസന്തം വാസ്സ കാമച്ഛന്ദം ‘‘നത്ഥിസ്സ കാമച്ഛന്ദോ’’തി പജാനാതി, യഥാ ച അനുപ്പന്നസ്സ കാമച്ഛന്ദസ്സ ഉപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി ¶ , യഥാ ച ഉപ്പന്നസ്സ കാമച്ഛന്ദസ്സ പഹാനം ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച പഹീനസ്സ കാമച്ഛന്ദസ്സ ആയതിം അനുപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി. സന്തം വാസ്സ ബ്യാപാദം…പേ… സന്തം വാസ്സ ഥിനമിദ്ധം…പേ… സന്തം വാസ്സ ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചം…പേ… സന്തം വാസ്സ വിചികിച്ഛം ‘‘അത്ഥിസ്സ വിചികിച്ഛാ’’തി പജാനാതി, അസന്തം വാസ്സ വിചികിച്ഛം ‘‘നത്ഥിസ്സ വിചികിച്ഛാ’’തി പജാനാതി, യഥാ ച അനുപ്പന്നായ വിചികിച്ഛായ ¶ ഉപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച ഉപ്പന്നായ വിചികിച്ഛായ പഹാനം ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച പഹീനായ വിചികിച്ഛായ ആയതിം അനുപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി.

സന്തം വാസ്സ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ‘‘അത്ഥിസ്സ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ’’തി ¶ പജാനാതി, അസന്തം വാസ്സ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ‘‘നത്ഥിസ്സ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ’’തി പജാനാതി, യഥാ ച അനുപ്പന്നസ്സ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഉപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച ഉപ്പന്നസ്സ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഭാവനായ പാരിപൂരീ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി. സന്തം വാസ്സ ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം…പേ… സന്തം വാസ്സ വീരിയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം…പേ… സന്തം വാസ്സ പീതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം…പേ… സന്തം വാസ്സ പസ്സദ്ധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം…പേ… സന്തം വാസ്സ സമാധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം…പേ… സന്തം വാസ്സ ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ‘‘അത്ഥിസ്സ ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ’’തി പജാനാതി, അസന്തം വാസ്സ ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ¶ ‘‘നത്ഥിസ്സ ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ’’തി പജാനാതി, യഥാ ച അനുപ്പന്നസ്സ ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഉപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച ഉപ്പന്നസ്സ ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഭാവനായ പാരിപൂരീ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവതി ഭാവേതി ബഹുലീകരോതി സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേതി. സോ തം നിമിത്തം ആസേവിത്വാ ഭാവേത്വാ ബഹുലീകരിത്വാ സ്വാവത്ഥിതം വവത്ഥപേത്വാ അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ ധമ്മേസു ചിത്തം ഉപസംഹരതി.

കഥഞ്ച ഭിക്ഖു അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു സന്തം വാ കാമച്ഛന്ദം ‘‘അത്ഥി കാമച്ഛന്ദോ’’തി പജാനാതി, അസന്തം വാ കാമച്ഛന്ദം ‘‘നത്ഥി കാമച്ഛന്ദോ’’തി പജാനാതി, യഥാ ച അനുപ്പന്നസ്സ കാമച്ഛന്ദസ്സ ഉപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച ഉപ്പന്നസ്സ കാമച്ഛന്ദസ്സ പഹാനം ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി ¶ , യഥാ ച പഹീനസ്സ കാമച്ഛന്ദസ്സ ആയതിം അനുപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി. സന്തം വാ ബ്യാപാദം…പേ… സന്തം വാ ഥിനമിദ്ധം…പേ… സന്തം വാ ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചം…പേ… സന്തം വാ വിചികിച്ഛം ‘‘അത്ഥി വിചികിച്ഛാ’’തി പജാനാതി, അസന്തം വാ വിചികിച്ഛം ‘‘നത്ഥി വിചികിച്ഛാ’’തി ¶ പജാനാതി, യഥാ ച അനുപ്പന്നായ വിചികിച്ഛായ ഉപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച ഉപ്പന്നായ വിചികിച്ഛായ പഹാനം ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച പഹീനായ വിചികിച്ഛായ ആയതിം അനുപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി.

സന്തം ¶ വാ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ‘‘അത്ഥി സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ’’തി പജാനാതി, അസന്തം വാ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ‘‘നത്ഥി സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ’’തി പജാനാതി, യഥാ ച അനുപ്പന്നസ്സ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഉപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച ഉപ്പന്നസ്സ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഭാവനായ പാരിപൂരീ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി. സന്തം വാ ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം…പേ… സന്തം വാ വീരിയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം…പേ… സന്തം വാ പീതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം…പേ… സന്തം വാ പസ്സദ്ധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം…പേ… സന്തം വാ സമാധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം…പേ… സന്തം വാ ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ‘‘അത്ഥി ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ’’തി പജാനാതി, അസന്തം വാ ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ‘‘നത്ഥി ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ’’തി പജാനാതി, യഥാ ച അനുപ്പന്നസ്സ ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഉപ്പാദോ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി, യഥാ ച ഉപ്പന്നസ്സ ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഭാവനായ പാരിപൂരീ ഹോതി തഞ്ച പജാനാതി. ഏവം ഭിക്ഖു അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാ ¶ ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ വിഹരതി ആതാപീ സമ്പജാനോ സതിമാ വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സം.

൩൬൮. അനുപസ്സീതി. തത്ഥ കതമാ അനുപസ്സനാ? യാ ¶ പഞ്ഞാ പജാനനാ…പേ… അമോഹോ ധമ്മവിചയോ സമ്മാദിട്ഠി – അയം വുച്ചതി അനുപസ്സനാ. ഇമായ അനുപസ്സനായ ഉപേതോ ഹോതി സമുപേതോ ഉപാഗതോ സമുപാഗതോ ഉപപന്നോ സമ്പന്നോ സമന്നാഗതോ. തേന വുച്ചതി ‘‘അനുപസ്സീ’’തി.

൩൬൯. വിഹരതീതി. ഇരിയതി വത്തതി പാലേതി യപേതി യാപേതി ചരതി വിഹരതി. തേന വുച്ചതി ‘‘വിഹരതീ’’തി.

൩൭൦. ആതാപീതി. തത്ഥ കതമോ ആതാപോ? യോ ചേതസികോ വീരിയാരമ്ഭോ…പേ… സമ്മാവായാമോ – അയം വുച്ചതി ‘‘ആതാപോ’’. ഇമിനാ ആതാപേന ഉപേതോ ഹോതി…പേ… സമന്നാഗതോ. തേന വുച്ചതി ‘‘ആതാപീ’’തി.

൩൭൧. സമ്പജാനോതി ¶ . തത്ഥ കതമം സമ്പജഞ്ഞം? യാ പഞ്ഞാ പജാനനാ…പേ… അമോഹോ ധമ്മവിചയോ സമ്മാദിട്ഠി – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സമ്പജഞ്ഞം’’. ഇമിനാ സമ്പജഞ്ഞേന ഉപേതോ ഹോതി…പേ… സമന്നാഗതോ. തേന വുച്ചതി ‘‘സമ്പജാനോ’’തി.

൩൭൨. സതിമാതി ¶ . തത്ഥ കതമാ സതി? യാ സതി അനുസ്സതി…പേ… സമ്മാസതി – അയം വുച്ചതി ‘‘സതി’’. ഇമായ സതിയാ ഉപേതോ ഹോതി…പേ… സമന്നാഗതോ. തേന വുച്ചതി ‘‘സതിമാ’’തി.

൩൭൩. വിനേയ്യ ¶ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സന്തി. തത്ഥ കതമോ ലോകോ? തേവ ധമ്മാ ലോകോ. പഞ്ചപി ഉപാദാനക്ഖന്ധാ ലോകോ. അയം വുച്ചതി ‘‘ലോകോ’’. തത്ഥ കതമാ അഭിജ്ഝാ? യോ രാഗോ സാരാഗോ…പേ… ചിത്തസ്സ സാരാഗോ – അയം വുച്ചതി ‘‘അഭിജ്ഝാ’’. തത്ഥ കതമം ദോമനസ്സം? യം ചേതസികം അസാതം ചേതസികം ദുക്ഖം ചേതോസമ്ഫസ്സജം അസാതം ദുക്ഖം വേദയിതം ചേതോസമ്ഫസ്സജാ അസാതാ ദുക്ഖാ വേദനാ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘ദോമനസ്സം’’. ഇതി അയഞ്ച അഭിജ്ഝാ ഇദഞ്ച ദോമനസ്സം ഇമമ്ഹി ലോകേ വിനീതാ ഹോന്തി പടിവിനീതാ സന്താ സമിതാ വൂപസന്താ അത്ഥങ്ഗതാ അബ്ഭത്ഥങ്ഗതാ അപ്പിതാ ബ്യപ്പിതാ സോസിതാ വിസോസിതാ ബ്യന്തീകതാ. തേന വുച്ചതി ‘‘വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സ’’ന്തി.

ധമ്മാനുപസ്സനാനിദ്ദേസോ.

സുത്തന്തഭാജനീയം.

൨. അഭിധമ്മഭാജനീയം

൩൭൪. ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ – ഇധ ഭിക്ഖു കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരതി, വേദനാസു വേദനാനുപസ്സീ വിഹരതി, ചിത്തേ ചിത്താനുപസ്സീ വിഹരതി, ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ വിഹരതി.

൩൭൫. കഥഞ്ച ¶ ഭിക്ഖു കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ¶ ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം കായേ കായാനുപസ്സീ, യാ തസ്മിം സമയേ സതി അനുസ്സതി സമ്മാസതി ¶ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സതിപട്ഠാനം’’. അവസേസാ ധമ്മാ സതിപട്ഠാനസമ്പയുത്താ.

൩൭൬. കഥഞ്ച ¶ ഭിക്ഖു വേദനാസു വേദനാനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം വേദനാസു വേദനാനുപസ്സീ, യാ തസ്മിം സമയേ സതി അനുസ്സതി സമ്മാസതി സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – ഇദം വുച്ചതി സതിപട്ഠാനം. അവസേസാ ധമ്മാ സതിപട്ഠാനസമ്പയുത്താ.

൩൭൭. കഥഞ്ച ഭിക്ഖു ചിത്തേ ചിത്താനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം ചിത്തേ ചിത്താനുപസ്സീ, യാ തസ്മിം സമയേ സതി അനുസ്സതി സമ്മാസതി സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സതിപട്ഠാനം’’. അവസേസാ ധമ്മാ സതിപട്ഠാനസമ്പയുത്താ.

൩൭൮. കഥഞ്ച ഭിക്ഖു ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ, യാ തസ്മിം സമയേ സതി അനുസ്സതി സമ്മാസതി സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം ¶ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സതിപട്ഠാനം’’. അവസേസാ ധമ്മാ സതിപട്ഠാനസമ്പയുത്താ.

൩൭൯. തത്ഥ കതമം സതിപട്ഠാനം? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം ¶ അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ, യാ തസ്മിം സമയേ സതി അനുസ്സതി സമ്മാസതി സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സതിപട്ഠാനം’’. അവസേസാ ധമ്മാ സതിപട്ഠാനസമ്പയുത്താ.

൩൮൦. ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ – ഇധ ഭിക്ഖു കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരതി, വേദനാസു വേദനാനുപസ്സീ വിഹരതി, ചിത്തേ ചിത്താനുപസ്സീ വിഹരതി, ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ വിഹരതി.

൩൮൧. കഥഞ്ച ¶ ¶ ഭിക്ഖു കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ ഫസ്സോ ഹോതി…പേ… അവിക്ഖേപോ ഹോതി. ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ. തസ്സേവ ലോകുത്തരസ്സ കുസലസ്സ ഝാനസ്സ കതത്താ ഭാവിതത്താ വിപാകം വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം സുഞ്ഞതം കായേ കായാനുപസ്സീ, യാ തസ്മിം സമയേ സതി അനുസ്സതി സമ്മാസതി സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം ¶ – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സതിപട്ഠാനം’’. അവസേസാ ധമ്മാ സതിപട്ഠാനസമ്പയുത്താ.

൩൮൨. കഥഞ്ച ഭിക്ഖു വേദനാസു വേദനാനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ ഫസ്സോ ഹോതി…പേ… അവിക്ഖേപോ ഹോതി. ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ. തസ്സേവ ലോകുത്തരസ്സ കുസലസ്സ ഝാനസ്സ കതത്താ ഭാവിതത്താ വിപാകം വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം സുഞ്ഞതം വേദനാസു വേദനാനുപസ്സീ, യാ തസ്മിം സമയേ സതി അനുസ്സതി സമ്മാസതി സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നം – ഇദം വുച്ചതി ‘‘സതിപട്ഠാനം’’. അവസേസാ ധമ്മാ സതിപട്ഠാനസമ്പയുത്താ.

൩൮൩. കഥഞ്ച ഭിക്ഖു ചിത്തേ ചിത്താനുപസ്സീ വിഹരതി? ഇധ ഭിക്ഖു യസ്മിം സമയേ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതി നിയ്യാനികം അപചയഗാമിം ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായ പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ ¶ വിവിച്ചേവ കാമേഹി…പേ… പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞം, തസ്മിം സമയേ ഫസ്സോ ഹോതി…പേ… അവിക്ഖേപോ ഹോതി. ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ. തസ്സേവ ലോകുത്തരസ്സ കുസലസ്സ ഝാനസ്സ കതത്താ ഭാ