📜
നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ
വുത്തോദയം
൧. സഞ്ഞാപരിഭാസാനിദ്ദേസ-പഠമപരിച്ഛേദ
രതനത്തയപ്പണാമ
നമ’ത്ഥു ജന സന്താന, തമ സന്താന ഭേദിനോ;
ധമ്മു’ജ്ജലന്ത രുചിനോ, മുനിന്ദോ’ദാത രോചിനോ.
നിമിത്ത
പിങ്ഗലാ’ചരിയാദീഹി, ഛന്ദം യ മുദിതം പുരാ;
സുദ്ധമാഗധികാനം തം, ന സാധേതി യഥിച്ഛിതം [യ’ദിച്ഛിതം യതി’ച്ഛിതം (ക.)].
ഗന്ഥപരിമാണ
തതോ മാഗധഭാസായ, മത്താ,വണ്ണ,വിഭേദനം;
ലക്ഖ്യ ലക്ഖണ സംയുത്തം, പസന്ന’ത്ഥ,പദ,ക്കമം.
അഭിധാനാദി
ഇദം വുത്തോദയം നാമ, ലോകിയ’ച്ഛന്ദനിസ്സിതം;
ആരഭിസ്സ’മഹം ദാനി, തേസം സുഖവിബുദ്ധിയാ.
ഗണസങ്കേതസഞ്ഞാ
സബ്ബഗ്ലാ മ്നാ,’ദിഗലഹൂ, ഭ്യാ’,മജ്ഝ’ന്ത ഗരൂ ജസാ;
മജ്ഝ’ന്തലാ ര,തേ’തേ’ട്ഠ, ഗണാ ഗോ ഗരു,ലോ ലഹു.
ഗണനിയമ
ഭ,ജ,സാ ¶ സബ്ബഗ,ലഹൂ, പഞ്ചി’മേ സണ്ഠിതാ ഗണാ;
അരിയാദിമ്ഹി വിഞ്ഞേയ്യാ, ഗണോ ഇധ ചതു’ക്കലോ.
ഗരു,ലഹുസരൂപ
സംയോഗാ’ദി ച, ദീഘോ ച, നിഗ്ഗഹീതപരോ ച, യോ;
ഗരു, വങ്കോ, പാദന്തോ,വാ, രസ്സോ’ഞ്ഞോ മത്തികോ ലു’ജു.
പരേ പാദാദിസംയോഗേ, യോ പുബ്ബോ ഗരുക’ക്ഖരോ;
ലഹു സ ക്വചി വിഞ്ഞേയ്യോ, തദുദാഹരണം യഥാ.
ദസ്സനരസാ’നുഭാവനേ, നിബദ്ധഗേധാ ജിനസ്സ’യം ജനതാ;
വിമ്ഹയജനനീ സഞ്ഞത, ക്രിയാ നു കം നാ’നുരഞ്ജയതി.
വിഞ്ഞേയ്യാ ലോകതോ സഞ്ഞാ, സമുദ്ദോ,സു,രസാദിനം;
പാദോഞേയ്യോ ചതുത്ഥം’സോ, പദച്ഛേദോ യതീ ഭവേ.
സമ,മഡ്ഢസമം, വുത്തം, വിസമം ചാ’പരം തിധാ;
സമാ ലക്ഖണതോ പാദാ, ചത്താരോ യസ്സ തം സമം.
യസ്സ’ന്തിമേന ദുതിയോ, തതിയേനാ’ദിമോ സമോ;
ത’ദഡ്ഢസമ, മഞ്ഞം തു, ഭിന്ന ലക്ഖണ പാദികം.
പാദ’മേകക്ഖരാ’രബ്ഭ, യാവ ഛബ്ബീസത’ക്ഖരാ;
ഭവേ പാദേഹി തം ഛന്ദം, നാനാനാമോ’ദിതം തതോ.
ദണ്ഡകാ ചണ്ഡവുട്ഠ്യാ’ദി, പാദേഹി ഛഹി, തീഹി തു;
‘ഗാഥാ’തി ച പരത്ഥേ’വം, ഛന്ദോ സഞ്ഞാ പകാസിതാ.
അനന്തരോ’ദിതം ച’ഞ്ഞ, മേതം സാമഞ്ഞ നാമതോ;
‘ഗാഥാ’ഇച്ചേവ നിദ്ദിട്ഠം, മുനിന്ദവചനേ പന.
വിസേസനാമതോ കിഞ്ചി, ഗഹേത്വാ സബ്ബഥോ’ചിതം;
ദസ്സയിസ്സാമ’ഹം തേ’ത്ഥ, നാമാനാ’വി ഭവിസ്സരേ.
ഇതി വുത്തോദയേ ഛന്ദസി സഞ്ഞാപരിഭാസാ നിദ്ദേസോ നാമ
പഠമോ പരിച്ഛേദോ.
൨. മത്താവുത്തിനിദ്ദേസ-ദുതിയപരിച്ഛേദ
ഗണനിയമ
ഛട്ഠോ’ഖിലലഹു,ജോ ¶ വാ,
ഗയുതാ’ഞ്ഞേ,ഛ’ഗ്ഗണാ,ന ജോ വിസമേ,;
അരിയായ’ന്തഡ്ഢേ ലോ, ഛട്ഠോ,’ന്തേ ഗോ,ഗണാ ഛ’ഞ്ഞേ.
യതിനിയമ
പഠമഡ്ഢേ ഛട്ഠോ ചേ,
സബ്ബലഹേ,’ത്ഥാ’ദിലഹുനി ഭവതിയതി;
തപ്പരകോ,ന്തേപി, സചേ, ചരിമേപി, ഭവതി ചതുത്ഥോ’ന്തേ.
൧൯. അരിയാസാമഞ്ഞം ചേ, പുബ്ബോ’ദിത ലക്ഖണം ഭവേ യസ്സാ.
൨൦. ആദിമ’മഥ പാദയുഗം, യസ്സാ ത്യം’സേഹി സാ പഥ്യാ.
യത്ഥ ഗണത്തയ മുല്ലങ്ഘി,
യോ’ഭയത്ഥാ’ദിമോ ഭവേ വിപുലാ.
൨൨. ഗരുമജ്ഝഗോ ജകാരോ, ചതുത്ഥകോ ദുതിയകോ ചപലാ.
ചപലാ’ഗതാ’ഖിലം ചേ, ദലാ’ദിമം ലക്ഖണം ഭജതി യസ്സാ;
പഥ്യാലക്ഖണ’മഞ്ഞം, മുഖചപലാ നാമ സാ ഭവതി.
പഥ്യായ ലക്ഖണം ചേ, പഠമഡ്ഢേ ലക്ഖണം തു ചപലായ;
ദുതിയേ ദലേ’ഥ യസ്സാ, പകിത്തിതാ സാ ജഘനചപലാ.
അരിയാജാതിയോ.
സബ്ബംപഠമദലേ യദി, ലക്ഖണ’മരിയായ വുത്ത’മുഭയേസു;
യസ്സാ ദലേസു യുത്തം,
വുത്താ സാ ഗീതി വുത്ത യതി ലലിതാ.
അരിയായം ദുതിയ’ഡ്ഢേ, ഗദിതാ’ഖിലലക്ഖണം യം തം;
ഭവതി ദലേസു’ഭയേസുപി,
യദി യസ്സാ സാ’യ മുപഗീതി.
അരിയായ’ഡ്ഢദ്വിതയം, പുബ്ബോദിത ലക്ഖണോ’പേതം;
വിപരിയയേനാ’ഭിഹിതം,
യസ്സാ സമ്ഭവതി ചേ’ഹ സോ’ഗ്ഗീതി.
അരിയാപുബ്ബ’ഡ്ഢം ¶ യദി, ഗരുനേ’കേനാ’ധികേന നിധനേ യുത്തം;
യദി പുബ്ബ’ഡ്ഢസമാനം, ദല മിതരം ചോ’ദിതാ’യ’മരിയാഗീതി.
ഗീതിജാതിയോ.
വിസമേ ഛ സിയും കലാ മുഖേ,
സമേ ത്വ’ട്ഠ, ര,ല,ഗാ, തതോ’പരി;
വേതാലീയം ത മുച്ചതേ, ലഹു ഛക്കം ന നിരന്തരം സമേ.
വേതാലീയോപമം മുഖേ തം,
ഓപച്ഛന്ദസകം ര,യാ യ’ദന്തേ.
൩൧. ആപാതലികാ കഥിതാ’യം, ഭഗഗാ’ന്തേ യദി പുബ്ബമിവ’ഞ്ഞം.
യദാ’ദിതോ ദക്ഖിണന്തികാ,
ഠിതേ’ത്ഥ പാദേസ്വാ’ഖിലേസു ജോ.
‘ഉദിച്ചവുത്തീ’തി വുച്ചതേ,
ജോ ചാ’ദോ വിസമേസു സണ്ഠിതോ.
൩൪. പുബ്ബത്ഥ, സമേസു ചേ ഗ, ജാ, ‘പച്ചവുത്തി’ രുദിതാ’തി സണ്ഠിതാ.
സമാസമാ’ത്രാ’ദിനം സമാ,
സംയുതാ ഭവതി തം പവത്തകം.
വേതാലീയജാതിയോ.
൩൮. ദ്വിക വിഹത വസു ലഹു അചലധിതി രി’ഹ.
൪൦. ജോ ന്ലാ’ ഥവാ’ണ്ണവാ വിസിലോകോ.
൪൨. പഞ്ച,ട്ഠ,നവസു യദി ലോ ചിത്രാ.
൪൩. ഗ,ല്യാ’ട്ഠഹി ചേ’സാ വു’പചിത്രാ.
യ’മതീത ലക്ഖണ വിസേസ യുതം, (ചിത്രാ)
മത്താ സമാ’ദി പാദാ’ഭിഹിതം; (വിസിലോക)
അനിയത വുത്ത പരിമാണ സഹിതം, (വാനവാസികാ)
പഥിതം ജനേസു പാദാകുലകം. (വിസിലോക)
മത്താസമക ജാതിയോ.
വിനാ ¶ വണ്ണേഹി മത്താ ഗാ, വിനാ വണ്ണാ ഗരൂഹി തു;
വിനാ ലഹൂഹി ഗരവോ, ദലേ പഥ്യാദിനോ മതാ.
ഇതി വുത്തോദയേ ഛന്ദസി മത്താവുത്തിനിദ്ദേസോ നാമ
ദുതിയോ പരിച്ഛേദോ.
൩. സമവുത്തിനിദ്ദേസ-തതിയപരിച്ഛേദ
ഗായത്തീ.
ഉണ്ഹികാ.
അനുട്ഠുഭാ.
ബ്രഹതീ.
൫൫. മ്സാജ്ഗാ സുദ്ധവിരാജിതം മതം.
൫൬. മ്നാ യോ ഗോ യദി പണവോ ഖ്യാതോ.
൫൭. മ്ഭാ സ,ഗയുത്താ രുമ്മവതീ സാ.
൫൮. ഞേയ്യാ മത്താ മ, ഭ, സ, ഗയുത്താ.
൫൯. ചമ്പകമാലാ ചേ ഭ, മ, സാ ഗോ [ഇദം നാമന്തരഞാപനത്ഥമേവ പുന വുത്തം (ടീ.)].
൬൧. ഉബ്ഭാസകം തം ചേ തോ മ, രാ ല്ച.
പന്തി.
൬൩. ഇന്ദാദികാ ¶ താ വജിരാ ജ, ഗാ ഗോ.
൬൪. ഉപാദികാ സാ’വ ജ,താ ജ,ഗാ ഗോ.
അനന്തരോ’ദീരിത ലക്ഖണാ ചേ, (ഉപേന്ദവജിര)
പാദാ വിമിസ്സാ ഉപജാതിയോ താ; (ഇന്ദവജിര)
ഏവം കില’ഞ്ഞാസുപി മിസ്സിതാസു, (ഇന്ദവജിര)
വദന്തി ജാതിസ്വിദ’ മേവ നാമം. (ഉപേന്ദവജിര)
൬൬. ന, ജ, ജ, ല, ഗാ ഗദിതാ സുമുഖീ.
൬൭. ദോധക മിച്ഛതി ചേ ഭ,ഭ,ഭാ ഗാ.
൬൮. വേദ,സ്സേഹി,ധ്താ ത്ഗഗാ,സാലിനീ സാ.
൬൯. വാതോമ്മീ സാ, യതി സാ മ്ഭാ ത, ഗാ ഗോ.
൭൦. ഭാ ത, ന, ഗാ ഗോ’സു, രസ സിരീ സാ.
൭൧. രോ ന, രാ ഇഹ രഥോദ്ധതാ ല, ഗാ.
൭൨. സ്വാഗതേ’തി ര, ന, ഭാ ഗരുകാ ദ്വേ.
തിട്ഠുഭാ.
൭൪. വദന്തി വംസട്ഠമി’ദം ജ, താ ജ, രാ.
൭൫. സാ ഇന്ദവംസാ ഖലു യത്ഥ താ ജ,രാ.
൭൬. ഇധ തോടക മമ്ബുധി,സേഹി മിതം.
൭൭. ദുതവിലമ്ബിത മാഹ ന, ഭാ ഭ,രാ.
൭൮. വസു യുഗ വിരതീ നാ,മ്യാ’ പുടോ’യം.
൭൯. ന, യ, സഹിതാ ന്യാ’ കുസുമവിചിത്താ.
൮൦. ഭുജങ്ഗ’പ്പയാതം ഭവേ വേദ, യേഹി.
൮൧. ന, ഭ, ജ, രേഹി ഭവതി’പ്പിയംവദാ.
൮൨. വുത്താ സുധീഹി ലലിതാ ത, ഭാ ജ, രാ.
൮൩. പമിതക്ഖരാ സ, ജ, സ,സേഹു’ദിതാ.
൮൪. ന,ന,ഭ,ര,സഹിതാ’ഭിഹിതു’ജ്ജലാ.
൮൫. പഞ്ച’സ്സ’ച്ഛിന്നാ, വേസ്സദേവീ മ,മാ യാ.
൮൬. ഭവതി ¶ ഹി താമരസം ന, ജ, ജാ യോ.
൮൭. ‘കമലാ’തി ഞേയ്യാ സ,യ,സേഹി യോ ചേ.
ജഗതീ.
൮൮. മ്നാ ജ്രാ ഗോ, തിദസയതി’പ്പഹസ്സിണീ സാ.
൮൯. ചതു,ഗ്ഗഹേ,ഹി’ഹ രുചിരാ, ജ,ഭാ സ്ജ,ഗാ.
അതിജഗതീ.
൯൦. ന,ന,ര,സ,ലഹു,ഗാ,സരേഹി’പരാജിതാ.
൯൧. ന,ന,ഭ,ന,ല,ഗി’തി,പ്പഹരണകലികാ.
൯൨. വുത്താ വസന്തതിലകാ ത,ഭ,ജാ ജ,ഗാ ഗോ.
സക്കരീ.
൯൩. ദ്വിഹത ഹയ ലഹു ര’ഥ ഗി’തി സസികലാ.
൯൪. വസു,ഹയ,യതി രി’ഹ,മണിഗുണനികരോ.
൯൫. ന,ന,മ,യ,യ,യുതാ’യം,മാലിനീ ഭോഗി’സീഹി.
൯൬. ഭവതി ന,ജാ,ഭ,ജാ രസഹിതാ പഭദ്ദകം.
അതിസക്കരീ.
൯൭. ന,ജ,ഭ,ജ,രാ സദാ ഭവതി വാണിനീ ഗ, യുത്താ.
അട്ഠി.
൯൮. യ, മാ നോ സോ ഭല്ഗാ, രസ, ഹരവിരാമാ സിഖരണീ.
൯൯. രസ, യുഗി, സിതോ, നോ സോ മ്രാ സ്ലാ, ഗ്യ’ദാ ഹരിണീ തദാ.
൧൦൦. മന്ദക്കന്താ, മ,ഭ,ന,ത,ത,ഗാ, ഗോ യുഗു,ത്വ,സ്സകേഹി.
അച്ചട്ഠി.
൧൦൧. മോ തോ നോ യോ യാ, കുസുമിതലതാ, വേല്ലിതാ’ ക്ഖു,ത്വി,സീഹി.
ധുതി.
൧൦൨. രസു,ത്വ,സ്സേഹി യ്മാ, ന,സ,ര,ര,ഗരൂ, മേഘവിപ്ഫുജ്ജിതാ സാ.
൧൦൩. അക്കസ്സേഹി യതി മ്സ,ജാസ,ത,ത,ഗാ, സദ്ദൂലവിക്കീളിതം.
അതിധുതി.
൧൦൪. വുത്ത ¶ മീദിസം തു നാമതോ ര,ജാ ര,ജാ ര,ജാ ഗരൂ,ലഹൂ ച.
കതി.
൧൦൫. മ്രാ ഭ്നാ യോ യോ’ത്ര യേന,ത്തി,മുനി, യതിയുതാ, സന്ധരാ കിത്തിതാ’യം.
പകതി.
൧൦൬. ഓ ന,ര,നാ ര,നാ ച ഥ ഗരൂ ദസ,ക്ക,വിരമഞ്ഹി ഭദ്ദക’മിദം.
ആകതി.
ഇതി വുത്തോദയേ ഛന്ദസി സമവുത്തിനിദ്ദേസോ നാമ
തതിയോ പരിച്ഛേദോ.
൪. അഡ്ഢസമവുത്തിനിദ്ദേസ-ചതുത്ഥപരിച്ഛേദ
വിസമേ യദി സാ സ,ല,ഗാ സമേ,
ഭ,ത്തയതോ ഗരുകാ വു’പചിത്തം.
ഭ,ത്തയതോ യദി ഗാ ദുതമജ്ഝാ;
യദി പുനരേ’വ ഭവന്തി ന, ജാ ജ്യാ.
യദി സ,ത്തിതയം ഗരുയുത്തം,
വേഗവതീ യദി ഭ,ത്തിതയാ ഗാ.
തോ ജോ വിസമേ രതോ ഗരൂ ചേ;
സ്മാ ജ്ഗാ ഭദ്ദവിരാജ മേത്ഥ ഗോ ചേ.
വിസമേ സ, ജാ സ,ഗരു,യുത്താ;
കേതുമതീ സമേ ഭ,ര,ന,ഗാ ഗോ.
ആഖ്യാനകീ താ വിസമേ ജ, ഗാ ഗോ; (ഇന്ദവജിര)
ജ,താ ജ,ഗാ ഗോ തു സമേ’ഥ പാദേ. (ഉപേന്ദവജിര)
ജ,താ ജ,ഗാ ഗോ വിസമേ സമേ തു; (ഉപേന്ദവജിര)
താ ജോ ഗ,ഗാ ചേ വിപരീതപുബ്ബാ. (ഇന്ദവജിര)
സ,സ,തോ സ,ല,ഗാ വിസമേ സമേ;
ന,ഭ,ഭ,രാ ഭവതേ ഹരിണപ്ലുതാ.
യദി ന,ന,ര,ല,ഗാ ന,ജാ ജ,രാ,
യദി ച തദാ’പരവത്ത മിച്ഛതി.
വിസമ ¶ മുപഗതാ ന,നാ ര,യാ ചേ;
ന,ജ,ജ,ര,ഗാ സമകേ ച പുപ്ഫിതഗ്ഗാ.
ദ്വയം മിദം വേതാലീയ’പ്പഭേദോ.
സാ യവാദികാ മതീ ര,ജാ ര,ജാ ത്വ,
സമേ സമേ ജ,രാ ജ,രാ ഗരൂ ഭവേയ്യും.
ഇതി വുത്തോദയേ ഛന്ദസി അഡ്ഢസമവുത്തിനിദ്ദേസോ നാമ
ചതുത്ഥോ പരിച്ഛേദോ.
൫. വിസമവുത്തിനിദ്ദേസ-പഞ്ചമപരിച്ഛേദ
൧൧൮. ന’ട്ഠക്ഖരേസു പാദേസു, സ്നാ’ദിമ്ഹാ യോ’ണ്ണവാ വത്തം.
൧൧൯. സമേസു സിന്ധുതോ ജേന, പഥ്യാവത്തം പകിത്തിതം.
൧൨൦. ഓജേസു ജേന സിന്ധുതോ, ത’മേവ വീപരീതാ’ദി.
൧൨൧. ന,കാരോ ചേ ജലധിതോ, ചപലാവത്ത’മിച്ചേ’തം.
൧൨൨. സമേ ലോ സത്തമോ യസ്സാ, വിപുലാ പിങ്ഗലസ്സ സാ.
വത്ത’പ്പഭേദോ.
നദിസ്സതേ’ത്ഥ യം ഛന്ദം, പയോഗേ ദിസ്സതേ യദി;
വിസമ’ക്ഖരപാദം തം, ഗാഥാ സാമഞ്ഞനാമതോ.
ഇതി വുത്തോദയേ ഛന്ദസി വിസമവുത്തി നിദ്ദേസോ നാമ
പഞ്ചമോ പരിച്ഛേദോ.
൬. ഛപ്പച്ചയവിഭാഗ-ഛട്ഠപരിച്ഛേദ
പത്ഥാരനയ
പത്ഥാരേ ¶ സബ്ബഗേ പാദേ, പുബ്ബഗാ’ധോ ല്പ’രേ സമാ;
പുബ്ബേ ഗരു തേ ച മിമേ, കത്തബ്ബാ യാവ സബ്ബലാ.
നട്ഠനയ
നട്ഠസ്സ യോ ഭവേയ്യ’ങ്കോ, തസ്മിം ലോ’ദ്ധികതേ സമേ;
വിസമേ ത്വേ’കസഹിതേ, ഭവേയ്യ’ദ്ധികതേ ഗരു.
ഉദ്ദിട്ഠനയ
ഏകാ’ദിനുക്കമേന’ങ്കേ, പുബ്ബാധോ ദ്വിഗുണേ ലിഖേ;
മിസ്സകേഹി ലഹുട്ഠേഹി, സേ’കേഹു’ദ്ദിട്ഠകം ഭവേ.
സബ്ബഗലക്രിയനയ
വുത്ത’ക്ഖര സമാ സങ്ഖ്യാ, ലിക്ഖ്യ സേകോ’പരൂ’പരി;
ഏകേകഹീന മേകാദി, നു’ട്ഠാനേ സബ്ബഗാദികം.
വുത്തസങ്ഖ്യാനയ
ഗരുക്രിയാ’ങ്ക സന്ദോഹേ, ഭവേ സങ്ഖ്യാ വിമിസ്സിതേ;
ഉദ്ദിട്ഠ’ങ്ക സമാഹാരോ, സേ’കോ വേ’മം സമാ’നയേ.
വുത്തഅദ്ധാനയ
സങ്ഖ്യേവ ദ്വിഗുണേ’കൂനാ, വിത്ഥാരാ’യാമസമ്ഭവാ;
വുത്തസ്സ’ദ്ധ’ന്തരാനഞ്ച, ഗരുലാനഞ്ച അങ്ഗുലം.
ഇതി വുത്തോദയേ ഛന്ദസി ഛപ്പച്ചയവിഭാഗോ നാമ
ഛട്ഠോ പരിച്ഛേദോ.
നിഗമന
സേല’ന്തരാ’യതന ¶ വാസിക സീല’ത്ഥേര,
പാദോ ഗരു ഗ്ഗുണഗരു ജ്ജയതം മമേ’സോ;
യസ്സ പ്പഭാവ’മവലമ്ബ മയേ’ദിസോപി,
സമ്പാദിതോ’ഭിമത സിദ്ധികരോ പരത്ഥോ.
പരത്ഥ സമ്പാദനതോ, പുഞ്ഞേനാ’ധിഗതേന’ഹം;
പരത്ഥ സമ്പാദനകോ, ഭവേയ്യം ജാതി ജാതിയം.
അവലോകിത മത്തേന, യഥാ ഛപ്പച്ചയാ മയാ;
സാധിതാ സാധയന്തേ’വ, മിച്ഛിതത്ഥമ്പി പാണിനോതി.
ഇതി സങ്ഘരക്ഖിതമഹാസാമിത്ഥേരേന വിരചിതം
വുത്തോദയപ്പകരണം പരിനിട്ഠിതം.