📜
നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ
ഖുദ്ദകനികായേ
ധമ്മപദപാളി
൧. യമകവഗ്ഗോ
മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ¶ ¶ ¶ ¶ ധമ്മാ, മനോസേട്ഠാ മനോമയാ;
മനസാ ചേ പദുട്ഠേന, ഭാസതി വാ കരോതി വാ;
തതോ നം ദുക്ഖമന്വേതി, ചക്കംവ വഹതോ പദം.
മനോപുബ്ബങ്ഗമാ ധമ്മാ, മനോസേട്ഠാ മനോമയാ;
മനസാ ചേ പസന്നേന, ഭാസതി വാ കരോതി വാ;
തതോ നം സുഖമന്വേതി, ഛായാവ അനപായിനീ [അനുപായിനീ (ക.)].
അക്കോച്ഛി ¶ മം അവധി മം, അജിനി [അജിനീ (?)] മം അഹാസി മേ;
യേ ച തം ഉപനയ്ഹന്തി, വേരം തേസം ന സമ്മതി.
അക്കോച്ഛി മം അവധി മം, അജിനി മം അഹാസി മേ;
യേ ച തം നുപനയ്ഹന്തി, വേരം തേസൂപസമ്മതി.
ന ¶ ¶ ഹി വേരേന വേരാനി, സമ്മന്തീധ കുദാചനം;
അവേരേന ച സമ്മന്തി, ഏസ ധമ്മോ സനന്തനോ.
പരേ ¶ ച ന വിജാനന്തി, മയമേത്ഥ യമാമസേ;
യേ ച തത്ഥ വിജാനന്തി, തതോ സമ്മന്തി മേധഗാ.
സുഭാനുപസ്സിം വിഹരന്തം, ഇന്ദ്രിയേസു അസംവുതം;
ഭോജനമ്ഹി ചാമത്തഞ്ഞും, കുസീതം ഹീനവീരിയം;
തം വേ പസഹതി മാരോ, വാതോ രുക്ഖംവ ദുബ്ബലം.
അസുഭാനുപസ്സിം വിഹരന്തം, ഇന്ദ്രിയേസു സുസംവുതം;
ഭോജനമ്ഹി ച മത്തഞ്ഞും, സദ്ധം ആരദ്ധവീരിയം;
തം വേ നപ്പസഹതി മാരോ, വാതോ സേലംവ പബ്ബതം.
അനിക്കസാവോ കാസാവം, യോ വത്ഥം പരിദഹിസ്സതി;
അപേതോ ദമസച്ചേന, ന സോ കാസാവമരഹതി.
യോ ച വന്തകസാവസ്സ, സീലേസു സുസമാഹിതോ;
ഉപേതോ ദമസച്ചേന, സ വേ കാസാവമരഹതി.
അസാരേ സാരമതിനോ, സാരേ ചാസാരദസ്സിനോ;
തേ സാരം നാധിഗച്ഛന്തി, മിച്ഛാസങ്കപ്പഗോചരാ.
സാരഞ്ച ¶ സാരതോ ഞത്വാ, അസാരഞ്ച അസാരതോ;
തേ സാരം അധിഗച്ഛന്തി, സമ്മാസങ്കപ്പഗോചരാ.
യഥാ അഗാരം ദുച്ഛന്നം, വുട്ഠീ സമതിവിജ്ഝതി;
ഏവം അഭാവിതം ചിത്തം, രാഗോ സമതിവിജ്ഝതി.
യഥാ ¶ ¶ അഗാരം സുഛന്നം, വുട്ഠീ ന സമതിവിജ്ഝതി;
ഏവം സുഭാവിതം ചിത്തം, രാഗോ ന സമതിവിജ്ഝതി.
ഇധ ¶ സോചതി പേച്ച സോചതി, പാപകാരീ ഉഭയത്ഥ സോചതി;
സോ സോചതി സോ വിഹഞ്ഞതി, ദിസ്വാ കമ്മകിലിട്ഠമത്തനോ.
ഇധ മോദതി പേച്ച മോദതി, കതപുഞ്ഞോ ഉഭയത്ഥ മോദതി;
സോ മോദതി സോ പമോദതി, ദിസ്വാ കമ്മവിസുദ്ധിമത്തനോ.
ഇധ തപ്പതി പേച്ച തപ്പതി, പാപകാരീ [പാപകാരി (?)] ഉഭയത്ഥ തപ്പതി;
‘‘പാപം മേ കത’’ന്തി തപ്പതി, ഭിയ്യോ [ഭീയോ (സീ.)] തപ്പതി ദുഗ്ഗതിം ഗതോ.
ഇധ നന്ദതി പേച്ച നന്ദതി, കതപുഞ്ഞോ ഉഭയത്ഥ നന്ദതി;
‘‘പുഞ്ഞം മേ കത’’ന്തി നന്ദതി, ഭിയ്യോ നന്ദതി സുഗ്ഗതിം ഗതോ.
ബഹുമ്പി ചേ സംഹിത [സഹിതം (സീ. സ്യാ. കം. പീ.)] ഭാസമാനോ, ന തക്കരോ ഹോതി നരോ പമത്തോ;
ഗോപോവ ¶ ഗാവോ ഗണയം പരേസം, ന ഭാഗവാ സാമഞ്ഞസ്സ ഹോതി.
അപ്പമ്പി ചേ സംഹിത ഭാസമാനോ, ധമ്മസ്സ ഹോതി [ഹോതീ (സീ. പീ.)] അനുധമ്മചാരീ;
രാഗഞ്ച ദോസഞ്ച പഹായ മോഹം, സമ്മപ്പജാനോ സുവിമുത്തചിത്തോ;
അനുപാദിയാനോ ഇധ വാ ഹുരം വാ, സ ഭാഗവാ സാമഞ്ഞസ്സ ഹോതി.
യമകവഗ്ഗോ പഠമോ നിട്ഠിതോ.
൨. അപ്പമാദവഗ്ഗോ
അപ്പമാദോ ¶ ¶ ¶ അമതപദം [അമതം പദം (ക.)], പമാദോ മച്ചുനോ പദം;
അപ്പമത്താ ന മീയന്തി, യേ പമത്താ യഥാ മതാ.
ഏവം [ഏതം (സീ. സ്യാ. കം. പീ.)] വിസേസതോ ഞത്വാ, അപ്പമാദമ്ഹി പണ്ഡിതാ;
അപ്പമാദേ പമോദന്തി, അരിയാനം ഗോചരേ രതാ.
തേ ഝായിനോ സാതതികാ, നിച്ചം ദള്ഹപരക്കമാ;
ഫുസന്തി ധീരാ നിബ്ബാനം, യോഗക്ഖേമം അനുത്തരം.
ഉട്ഠാനവതോ സതീമതോ [സതിമതോ (സീ. സ്യാ. ക.)], സുചികമ്മസ്സ നിസമ്മകാരിനോ;
സഞ്ഞതസ്സ ധമ്മജീവിനോ, അപ്പമത്തസ്സ [അപമത്തസ്സ (?)] യസോഭിവഡ്ഢതി.
ഉട്ഠാനേനപ്പമാദേന ¶ , സംയമേന ദമേന ച;
ദീപം കയിരാഥ മേധാവീ, യം ഓഘോ നാഭികീരതി.
പമാദമനുയുഞ്ജന്തി, ബാലാ ദുമ്മേധിനോ ജനാ;
അപ്പമാദഞ്ച മേധാവീ, ധനം സേട്ഠംവ രക്ഖതി.
മാ പമാദമനുയുഞ്ജേഥ, മാ കാമരതിസന്ഥവം [സന്ധവം (ക)];
അപ്പമത്തോ ഹി ഝായന്തോ, പപ്പോതി വിപുലം സുഖം.
പമാദം അപ്പമാദേന, യദാ നുദതി പണ്ഡിതോ;
പഞ്ഞാപാസാദമാരുയ്ഹ, അസോകോ സോകിനിം പജം;
പബ്ബതട്ഠോവ ഭൂമട്ഠേ [ഭുമ്മട്ഠേ (സീ. സ്യാ.)], ധീരോ ബാലേ അവേക്ഖതി.
അപ്പമത്തോ ¶ ¶ പമത്തേസു, സുത്തേസു ബഹുജാഗരോ;
അബലസ്സംവ ¶ സീഘസ്സോ, ഹിത്വാ യാതി സുമേധസോ.
അപ്പമാദേന മഘവാ, ദേവാനം സേട്ഠതം ഗതോ;
അപ്പമാദം പസംസന്തി, പമാദോ ഗരഹിതോ സദാ.
അപ്പമാദരതോ ഭിക്ഖു, പമാദേ ഭയദസ്സി വാ;
സംയോജനം അണും ഥൂലം, ഡഹം അഗ്ഗീവ ഗച്ഛതി.
അപ്പമാദരതോ ഭിക്ഖു, പമാദേ ഭയദസ്സി വാ;
അഭബ്ബോ പരിഹാനായ, നിബ്ബാനസ്സേവ സന്തികേ.
അപ്പമാദവഗ്ഗോ ദുതിയോ നിട്ഠിതോ.
൩. ചിത്തവഗ്ഗോ
ഫന്ദനം ¶ ചപലം ചിത്തം, ദൂരക്ഖം [ദുരക്ഖം (സബ്ബത്ഥ)] ദുന്നിവാരയം;
ഉജും കരോതി മേധാവീ, ഉസുകാരോവ തേജനം.
വാരിജോവ ഥലേ ഖിത്തോ, ഓകമോകതഉബ്ഭതോ;
പരിഫന്ദതിദം ചിത്തം, മാരധേയ്യം പഹാതവേ.
ദുന്നിഗ്ഗഹസ്സ ലഹുനോ, യത്ഥകാമനിപാതിനോ;
ചിത്തസ്സ ദമഥോ സാധു, ചിത്തം ദന്തം സുഖാവഹം.
സുദുദ്ദസം ¶ ¶ സുനിപുണം, യത്ഥകാമനിപാതിനം;
ചിത്തം രക്ഖേഥ മേധാവീ, ചിത്തം ഗുത്തം സുഖാവഹം.
ദൂരങ്ഗമം ഏകചരം [ഏകചാരം (ക.)], അസരീരം ഗുഹാസയം;
യേ ¶ ചിത്തം സംയമേസ്സന്തി, മോക്ഖന്തി മാരബന്ധനാ.
അനവട്ഠിതചിത്തസ്സ, സദ്ധമ്മം അവിജാനതോ;
പരിപ്ലവപസാദസ്സ, പഞ്ഞാ ന പരിപൂരതി.
അനവസ്സുതചിത്തസ്സ, അനന്വാഹതചേതസോ;
പുഞ്ഞപാപപഹീനസ്സ, നത്ഥി ജാഗരതോ ഭയം.
കുമ്ഭൂപമം കായമിമം വിദിത്വാ, നഗരൂപമം ചിത്തമിദം ഠപേത്വാ;
യോധേഥ മാരം പഞ്ഞാവുധേന, ജിതഞ്ച രക്ഖേ അനിവേസനോ സിയാ.
അചിരം ¶ വതയം കായോ, പഥവിം അധിസേസ്സതി;
ഛുദ്ധോ അപേതവിഞ്ഞാണോ, നിരത്ഥംവ കലിങ്ഗരം.
ദിസോ ദിസം യം തം കയിരാ, വേരീ വാ പന വേരിനം;
മിച്ഛാപണിഹിതം ചിത്തം, പാപിയോ [പാപിയം (?)] നം തതോ കരേ.
ന തം മാതാ പിതാ കയിരാ, അഞ്ഞേ വാപി ച ഞാതകാ;
സമ്മാപണിഹിതം ചിത്തം, സേയ്യസോ നം തതോ കരേ.
ചിത്തവഗ്ഗോ തതിയോ നിട്ഠിതോ.
൪. പുപ്ഫവഗ്ഗോ
കോ ¶ ¶ ¶ ഇമം [കോമം (ക.)] പഥവിം വിചേസ്സതി [വിജേസ്സതി (സീ. സ്യാ. പീ.)], യമലോകഞ്ച ഇമം സദേവകം;
കോ ധമ്മപദം സുദേസിതം, കുസലോ പുപ്ഫമിവ പചേസ്സതി [പുപ്ഫമിവപ്പചേസ്സതി (ക.)].
സേഖോ പഥവിം വിചേസ്സതി, യമലോകഞ്ച ഇമം സദേവകം;
സേഖോ ധമ്മപദം സുദേസിതം, കുസലോ പുപ്ഫമിവ പചേസ്സതി.
ഫേണൂപമം ¶ കായമിമം വിദിത്വാ, മരീചിധമ്മം അഭിസമ്ബുധാനോ;
ഛേത്വാന മാരസ്സ പപുപ്ഫകാനി [സപുപ്ഫകാനി (ടീകാ)], അദസ്സനം മച്ചുരാജസ്സ ഗച്ഛേ.
പുപ്ഫാനി ഹേവ പചിനന്തം, ബ്യാസത്തമനസം [ബ്യാസത്തമാനസം (ക.)] നരം;
സുത്തം ഗാമം മഹോഘോവ, മച്ചു ആദായ ഗച്ഛതി.
പുപ്ഫാനി ഹേവ പചിനന്തം, ബ്യാസത്തമനസം നരം;
അതിത്തഞ്ഞേവ കാമേസു, അന്തകോ കുരുതേ വസം.
യഥാപി ഭമരോ പുപ്ഫം, വണ്ണഗന്ധമഹേഠയം [വണ്ണഗന്ധമപോഠയം (ക.)];
പലേതി രസമാദായ, ഏവം ഗാമേ മുനീ ചരേ.
ന പരേസം വിലോമാനി, ന പരേസം കതാകതം;
അത്തനോവ അവേക്ഖേയ്യ, കതാനി അകതാനി ച.
യഥാപി ¶ ¶ രുചിരം പുപ്ഫം, വണ്ണവന്തം അഗന്ധകം;
ഏവം സുഭാസിതാ വാചാ, അഫലാ ഹോതി അകുബ്ബതോ.
യഥാപി ¶ രുചിരം പുപ്ഫം, വണ്ണവന്തം സുഗന്ധകം [സഗന്ധകം (സീ. സ്യാ. കം. പീ.)];
ഏവം സുഭാസിതാ വാചാ, സഫലാ ഹോതി കുബ്ബതോ [സകുബ്ബതോ (സീ. പീ.), പകുബ്ബതോ (സീ. അട്ഠ.), സുകുബ്ബതോ (സ്യാ. കം.)].
യഥാപി ¶ പുപ്ഫരാസിമ്ഹാ, കയിരാ മാലാഗുണേ ബഹൂ;
ഏവം ജാതേന മച്ചേന, കത്തബ്ബം കുസലം ബഹും.
ന പുപ്ഫഗന്ധോ പടിവാതമേതി, ന ചന്ദനം തഗരമല്ലികാ [തഗരമല്ലികാ (സീ. സ്യാ. കം. പീ.)];
സതഞ്ച ഗന്ധോ പടിവാതമേതി, സബ്ബാ ദിസാ സപ്പുരിസോ പവായതി.
ചന്ദനം തഗരം വാപി, ഉപ്പലം അഥ വസ്സികീ;
ഏതേസം ഗന്ധജാതാനം, സീലഗന്ധോ അനുത്തരോ.
അപ്പമത്തോ അയം ഗന്ധോ, യ്വായം തഗരചന്ദനം [യായം തഗരചന്ദനീ (സീ. സ്യാ. കം. പീ.)];
യോ ച സീലവതം ഗന്ധോ, വാതി ദേവേസു ഉത്തമോ.
തേസം സമ്പന്നസീലാനം, അപ്പമാദവിഹാരിനം;
സമ്മദഞ്ഞാ വിമുത്താനം, മാരോ മഗ്ഗം ന വിന്ദതി.
യഥാ സങ്കാരഠാനസ്മിം [സങ്കാരധാനസ്മിം (സീ. സ്യാ. കം. പീ.)], ഉജ്ഝിതസ്മിം മഹാപഥേ;
പദുമം തത്ഥ ജായേഥ, സുചിഗന്ധം മനോരമം.
ഏവം ¶ സങ്കാരഭൂതേസു, അന്ധഭൂതേ [അന്ധീഭൂതേ (ക.)] പുഥുജ്ജനേ;
അതിരോചതി പഞ്ഞായ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാവകോ.
പുപ്ഫവഗ്ഗോ ചതുത്ഥോ നിട്ഠിതോ.
൫. ബാലവഗ്ഗോ
ദീഘാ ¶ ¶ ¶ ജാഗരതോ രത്തി, ദീഘം സന്തസ്സ യോജനം;
ദീഘോ ബാലാനം സംസാരോ, സദ്ധമ്മം അവിജാനതം.
ചരഞ്ചേ നാധിഗച്ഛേയ്യ, സേയ്യം സദിസമത്തനോ;
ഏകചരിയം [ഏകചരിയം (ക.)] ദള്ഹം കയിരാ, നത്ഥി ബാലേ സഹായതാ.
പുത്താ മത്ഥി ധനമ്മത്ഥി [പുത്തമത്ഥി ധനമത്ഥി (ക.)], ഇതി ബാലോ വിഹഞ്ഞതി;
അത്താ ഹി [അത്താപി (?)] അത്തനോ നത്ഥി, കുതോ പുത്താ കുതോ ധനം.
യോ ബാലോ മഞ്ഞതി ബാല്യം, പണ്ഡിതോ വാപി തേന സോ;
ബാലോ ച പണ്ഡിതമാനീ, സ വേ ‘‘ബാലോ’’തി വുച്ചതി.
യാവജീവമ്പി ചേ ബാലോ, പണ്ഡിതം പയിരുപാസതി;
ന സോ ധമ്മം വിജാനാതി, ദബ്ബീ സൂപരസം യഥാ.
മുഹുത്തമപി ¶ ചേ വിഞ്ഞൂ, പണ്ഡിതം പയിരുപാസതി;
ഖിപ്പം ധമ്മം വിജാനാതി, ജിവ്ഹാ സൂപരസം യഥാ.
ചരന്തി ബാലാ ദുമ്മേധാ, അമിത്തേനേവ അത്തനാ;
കരോന്താ പാപകം കമ്മം, യം ഹോതി കടുകപ്ഫലം.
ന ¶ തം കമ്മം കതം സാധു, യം കത്വാ അനുതപ്പതി;
യസ്സ അസ്സുമുഖോ രോദം, വിപാകം പടിസേവതി.
തഞ്ച ¶ കമ്മം കതം സാധു, യം കത്വാ നാനുതപ്പതി;
യസ്സ പതീതോ സുമനോ, വിപാകം പടിസേവതി.
മധുവാ ¶ [മധും വാ (ദീ. നി. ടീകാ ൧)] മഞ്ഞതി ബാലോ, യാവ പാപം ന പച്ചതി;
യദാ ച പച്ചതി പാപം, ബാലോ [അഥ ബാലോ (സീ. സ്യാ.) അഥ (?)] ദുക്ഖം നിഗച്ഛതി.
മാസേ മാസേ കുസഗ്ഗേന, ബാലോ ഭുഞ്ജേയ്യ ഭോജനം;
ന സോ സങ്ഖാതധമ്മാനം [സങ്ഖതധമ്മാനം (സീ. പീ. ക.)], കലം അഗ്ഘതി സോളസിം.
ന ഹി പാപം കതം കമ്മം, സജ്ജു ഖീരംവ മുച്ചതി;
ഡഹന്തം ബാലമന്വേതി, ഭസ്മച്ഛന്നോവ [ഭസ്മാഛന്നോവ (സീ. പീ. ക.)] പാവകോ.
യാവദേവ അനത്ഥായ, ഞത്തം [ഞാതം (?)] ബാലസ്സ ജായതി;
ഹന്തി ബാലസ്സ സുക്കംസം, മുദ്ധമസ്സ വിപാതയം.
അസന്തം ¶ ഭാവനമിച്ഛേയ്യ [അസന്തം ഭാവമിച്ഛേയ്യ (സ്യാ.), അസന്തഭാവനമിച്ഛേയ്യ (ക.)], പുരേക്ഖാരഞ്ച ഭിക്ഖുസു;
ആവാസേസു ച ഇസ്സരിയം, പൂജാ പരകുലേസു ച.
മമേവ ¶ കത മഞ്ഞന്തു, ഗിഹീപബ്ബജിതാ ഉഭോ;
മമേവാതിവസാ അസ്സു, കിച്ചാകിച്ചേസു കിസ്മിചി;
ഇതി ബാലസ്സ സങ്കപ്പോ, ഇച്ഛാ മാനോ ച വഡ്ഢതി.
അഞ്ഞാ ഹി ലാഭൂപനിസാ, അഞ്ഞാ നിബ്ബാനഗാമിനീ;
ഏവമേതം അഭിഞ്ഞായ, ഭിക്ഖു ബുദ്ധസ്സ സാവകോ;
സക്കാരം നാഭിനന്ദേയ്യ, വിവേകമനുബ്രൂഹയേ.
ബാലവഗ്ഗോ പഞ്ചമോ നിട്ഠിതോ.
൬. പണ്ഡിതവഗ്ഗോ
നിധീനംവ ¶ ¶ പവത്താരം, യം പസ്സേ വജ്ജദസ്സിനം;
നിഗ്ഗയ്ഹവാദിം മേധാവിം, താദിസം പണ്ഡിതം ഭജേ;
താദിസം ഭജമാനസ്സ, സേയ്യോ ഹോതി ന പാപിയോ.
ഓവദേയ്യാനുസാസേയ്യ, അസബ്ഭാ ച നിവാരയേ;
സതഞ്ഹി സോ പിയോ ഹോതി, അസതം ഹോതി അപ്പിയോ.
ന ഭജേ പാപകേ മിത്തേ, ന ഭജേ പുരിസാധമേ;
ഭജേഥ മിത്തേ കല്യാണേ, ഭജേഥ പുരിസുത്തമേ.
ധമ്മപീതി ¶ സുഖം സേതി, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ;
അരിയപ്പവേദിതേ ധമ്മേ, സദാ രമതി പണ്ഡിതോ.
ഉദകഞ്ഹി ¶ നയന്തി നേത്തികാ, ഉസുകാരാ നമയന്തി [ദമയന്തി (ക.)] തേജനം;
ദാരും നമയന്തി തച്ഛകാ, അത്താനം ദമയന്തി പണ്ഡിതാ.
സേലോ യഥാ ഏകഘനോ [ഏകഗ്ഘനോ (ക.)], വാതേന ന സമീരതി;
ഏവം നിന്ദാപസംസാസു, ന സമിഞ്ജന്തി പണ്ഡിതാ.
യഥാപി രഹദോ ഗമ്ഭീരോ, വിപ്പസന്നോ അനാവിലോ;
ഏവം ധമ്മാനി സുത്വാന, വിപ്പസീദന്തി പണ്ഡിതാ.
സബ്ബത്ഥ വേ സപ്പുരിസാ ചജന്തി, ന ¶ കാമകാമാ ലപയന്തി സന്തോ;
സുഖേന ഫുട്ഠാ അഥ വാ ദുഖേന, ന ഉച്ചാവചം [നോച്ചാവചം (സീ. അട്ഠ.)] പണ്ഡിതാ ദസ്സയന്തി.
ന ¶ അത്തഹേതു ന പരസ്സ ഹേതു, ന പുത്തമിച്ഛേ ന ധനം ന രട്ഠം;
ന ഇച്ഛേയ്യ [നയിച്ഛേ (പീ.), നിച്ഛേ (?)] അധമ്മേന സമിദ്ധിമത്തനോ, സ സീലവാ പഞ്ഞവാ ധമ്മികോ സിയാ.
അപ്പകാ തേ മനുസ്സേസു, യേ ജനാ പാരഗാമിനോ;
അഥായം ഇതരാ പജാ, തീരമേവാനുധാവതി.
യേ ¶ ച ഖോ സമ്മദക്ഖാതേ, ധമ്മേ ധമ്മാനുവത്തിനോ;
തേ ജനാ പാരമേസ്സന്തി, മച്ചുധേയ്യം സുദുത്തരം.
കണ്ഹം ¶ ധമ്മം വിപ്പഹായ, സുക്കം ഭാവേഥ പണ്ഡിതോ;
ഓകാ അനോകമാഗമ്മ, വിവേകേ യത്ഥ ദൂരമം.
തത്രാഭിരതിമിച്ഛേയ്യ, ഹിത്വാ കാമേ അകിഞ്ചനോ;
പരിയോദപേയ്യ [പരിയോദാപേയ്യ (?)] അത്താനം, ചിത്തക്ലേസേഹി പണ്ഡിതോ.
യേസം സമ്ബോധിയങ്ഗേസു, സമ്മാ ചിത്തം സുഭാവിതം;
ആദാനപടിനിസ്സഗ്ഗേ, അനുപാദായ യേ രതാ;
ഖീണാസവാ ജുതിമന്തോ, തേ ലോകേ പരിനിബ്ബുതാ.
പണ്ഡിതവഗ്ഗോ ഛട്ഠോ നിട്ഠിതോ.
൭. അരഹന്തവഗ്ഗോ
ഗതദ്ധിനോ ¶ വിസോകസ്സ, വിപ്പമുത്തസ്സ സബ്ബധി;
സബ്ബഗന്ഥപ്പഹീനസ്സ, പരിളാഹോ ന വിജ്ജതി.
ഉയ്യുഞ്ജന്തി ¶ സതീമന്തോ, ന നികേതേ രമന്തി തേ;
ഹംസാവ പല്ലലം ഹിത്വാ, ഓകമോകം ജഹന്തി തേ.
യേസം ¶ സന്നിചയോ നത്ഥി, യേ പരിഞ്ഞാതഭോജനാ;
സുഞ്ഞതോ അനിമിത്തോ ച, വിമോക്ഖോ യേസം ഗോചരോ;
ആകാസേ വ സകുന്താനം [സകുണാനം (ക.)], ഗതി തേസം ദുരന്നയാ.
യസ്സാസവാ ¶ പരിക്ഖീണാ, ആഹാരേ ച അനിസ്സിതോ;
സുഞ്ഞതോ അനിമിത്തോ ച, വിമോക്ഖോ യസ്സ ഗോചരോ;
ആകാസേ വ സകുന്താനം, പദം തസ്സ ദുരന്നയം.
യസ്സിന്ദ്രിയാനി സമഥങ്ഗതാനി [സമഥം ഗതാനി (സീ. പീ.)], അസ്സാ യഥാ സാരഥിനാ സുദന്താ;
പഹീനമാനസ്സ അനാസവസ്സ, ദേവാപി തസ്സ പിഹയന്തി താദിനോ.
പഥവിസമോ നോ വിരുജ്ഝതി, ഇന്ദഖിലുപമോ [ഇന്ദഖീലൂപമോ (സീ. സ്യാ. ക.)] താദി സുബ്ബതോ;
രഹദോവ അപേതകദ്ദമോ, സംസാരാ ന ഭവന്തി താദിനോ.
സന്തം ¶ തസ്സ മനം ഹോതി, സന്താ വാചാ ച കമ്മ ച;
സമ്മദഞ്ഞാ വിമുത്തസ്സ, ഉപസന്തസ്സ താദിനോ.
അസ്സദ്ധോ അകതഞ്ഞൂ ച, സന്ധിച്ഛേദോ ച യോ നരോ;
ഹതാവകാസോ വന്താസോ, സ വേ ഉത്തമപോരിസോ.
ഗാമേ വാ യദി വാരഞ്ഞേ, നിന്നേ വാ യദി വാ ഥലേ;
യത്ഥ അരഹന്തോ വിഹരന്തി, തം ഭൂമിരാമണേയ്യകം.
രമണീയാനി ¶ ¶ അരഞ്ഞാനി, യത്ഥ ന രമതീ ജനോ;
വീതരാഗാ രമിസ്സന്തി, ന തേ കാമഗവേസിനോ.
അരഹന്തവഗ്ഗോ സത്തമോ നിട്ഠിതോ.
൮. സഹസ്സവഗ്ഗോ
സഹസ്സമപി ¶ ചേ വാചാ, അനത്ഥപദസംഹിതാ;
ഏകം അത്ഥപദം സേയ്യോ, യം സുത്വാ ഉപസമ്മതി.
സഹസ്സമപി ചേ ഗാഥാ, അനത്ഥപദസംഹിതാ;
ഏകം ഗാഥാപദം സേയ്യോ, യം സുത്വാ ഉപസമ്മതി.
യോ ച ഗാഥാ സതം ഭാസേ, അനത്ഥപദസംഹിതാ [അനത്ഥപദസഞ്ഹിതം (ക.) വിസേസനം ഹേതം ഗാഥാതിപദസ്സ];
ഏകം ധമ്മപദം സേയ്യോ, യം സുത്വാ ഉപസമ്മതി.
യോ സഹസ്സം സഹസ്സേന, സങ്ഗാമേ മാനുസേ ജിനേ;
ഏകഞ്ച ജേയ്യമത്താനം [അത്താനം (സീ. പീ.)], സ വേ സങ്ഗാമജുത്തമോ.
അത്താ ¶ ഹവേ ജിതം സേയ്യോ, യാ ചായം ഇതരാ പജാ;
അത്തദന്തസ്സ പോസസ്സ, നിച്ചം സഞ്ഞതചാരിനോ.
നേവ ദേവോ ന ഗന്ധബ്ബോ, ന മാരോ സഹ ബ്രഹ്മുനാ;
ജിതം അപജിതം കയിരാ, തഥാരൂപസ്സ ജന്തുനോ.
മാസേ ¶ ¶ മാസേ സഹസ്സേന, യോ യജേഥ സതം സമം;
ഏകഞ്ച ഭാവിതത്താനം, മുഹുത്തമപി പൂജയേ;
സായേവ പൂജനാ സേയ്യോ, യഞ്ചേ വസ്സസതം ഹുതം.
യോ ച വസ്സസതം ജന്തു, അഗ്ഗിം പരിചരേ വനേ;
ഏകഞ്ച ഭാവിതത്താനം, മുഹുത്തമപി പൂജയേ;
സായേവ പൂജനാ സേയ്യോ, യഞ്ചേ വസ്സസതം ഹുതം.
യം ¶ കിഞ്ചി യിട്ഠം വ ഹുതം വ [യിട്ഠഞ്ച ഹുതഞ്ച (ക.)] ലോകേ, സംവച്ഛരം യജേഥ പുഞ്ഞപേക്ഖോ;
സബ്ബമ്പി തം ന ചതുഭാഗമേതി, അഭിവാദനാ ഉജ്ജുഗതേസു സേയ്യോ.
അഭിവാദനസീലിസ്സ, നിച്ചം വുഡ്ഢാപചായിനോ [വദ്ധാപചായിനോ (സീ. പീ.)];
ചത്താരോ ധമ്മാ വഡ്ഢന്തി, ആയു വണ്ണോ സുഖം ബലം.
യോ ച വസ്സസതം ജീവേ, ദുസ്സീലോ അസമാഹിതോ;
ഏകാഹം ജീവിതം സേയ്യോ, സീലവന്തസ്സ ഝായിനോ.
യോ ച വസ്സസതം ജീവേ, ദുപ്പഞ്ഞോ അസമാഹിതോ;
ഏകാഹം ജീവിതം സേയ്യോ, പഞ്ഞവന്തസ്സ ഝായിനോ.
യോ ¶ ച വസ്സസതം ജീവേ, കുസീതോ ഹീനവീരിയോ;
ഏകാഹം ജീവിതം സേയ്യോ, വീരിയമാരഭതോ ദള്ഹം.
യോ ¶ ച വസ്സസതം ജീവേ, അപസ്സം ഉദയബ്ബയം;
ഏകാഹം ജീവിതം സേയ്യോ, പസ്സതോ ഉദയബ്ബയം.
യോ ¶ ച വസ്സസതം ജീവേ, അപസ്സം അമതം പദം;
ഏകാഹം ജീവിതം സേയ്യോ, പസ്സതോ അമതം പദം.
യോ ച വസ്സസതം ജീവേ, അപസ്സം ധമ്മമുത്തമം;
ഏകാഹം ജീവിതം സേയ്യോ, പസ്സതോ ധമ്മമുത്തമം.
സഹസ്സവഗ്ഗോ അട്ഠമോ നിട്ഠിതോ.
൯. പാപവഗ്ഗോ
അഭിത്ഥരേഥ ¶ കല്യാണേ, പാപാ ചിത്തം നിവാരയേ;
ദന്ധഞ്ഹി കരോതോ പുഞ്ഞം, പാപസ്മിം രമതീ മനോ.
പാപഞ്ചേ പുരിസോ കയിരാ, ന നം [ന തം (സീ. പീ.)] കയിരാ പുനപ്പുനം;
ന തമ്ഹി ഛന്ദം കയിരാഥ, ദുക്ഖോ പാപസ്സ ഉച്ചയോ.
പുഞ്ഞഞ്ചേ പുരിസോ കയിരാ, കയിരാ നം [കയിരാഥേതം (സീ. സ്യാ.), കയിരാഥേനം (പീ.)] പുനപ്പുനം;
തമ്ഹി ഛന്ദം കയിരാഥ, സുഖോ പുഞ്ഞസ്സ ഉച്ചയോ.
പാപോപി ¶ പസ്സതി ഭദ്രം, യാവ പാപം ന പച്ചതി;
യദാ ച പച്ചതി പാപം, അഥ പാപോ പാപാനി [അഥ പാപാനി (?)] പസ്സതി.
ഭദ്രോപി ¶ ¶ പസ്സതി പാപം, യാവ ഭദ്രം ന പച്ചതി;
യദാ ച പച്ചതി ഭദ്രം, അഥ ഭദ്രോ ഭദ്രാനി [അഥ ഭദ്രാനി (?)] പസ്സതി.
മാവമഞ്ഞേഥ [മാപ്പമഞ്ഞേഥ (സീ. സ്യാ. പീ.)] പാപസ്സ, ന മന്തം [ന മം തം (സീ. പീ.), ന മത്തം (സ്യാ.)] ആഗമിസ്സതി;
ഉദബിന്ദുനിപാതേന, ഉദകുമ്ഭോപി പൂരതി;
ബാലോ പൂരതി [പൂരതി ബാലോ (സീ. ക.), ആപൂരതി ബാലോ (സ്യാ.)] പാപസ്സ, ഥോകം ഥോകമ്പി [ഥോക ഥോകമ്പി (സീ. പീ.)] ആചിനം.
മാവമഞ്ഞേഥ പുഞ്ഞസ്സ, ന മന്തം ആഗമിസ്സതി;
ഉദബിന്ദുനിപാതേന, ഉദകുമ്ഭോപി പൂരതി;
ധീരോ പൂരതി പുഞ്ഞസ്സ, ഥോകം ഥോകമ്പി ആചിനം.
വാണിജോവ ഭയം മഗ്ഗം, അപ്പസത്ഥോ മഹദ്ധനോ;
വിസം ജീവിതുകാമോവ, പാപാനി പരിവജ്ജയേ.
പാണിമ്ഹി ¶ ചേ വണോ നാസ്സ, ഹരേയ്യ പാണിനാ വിസം;
നാബ്ബണം വിസമന്വേതി, നത്ഥി പാപം അകുബ്ബതോ.
യോ ¶ അപ്പദുട്ഠസ്സ നരസ്സ ദുസ്സതി, സുദ്ധസ്സ പോസസ്സ അനങ്ഗണസ്സ;
തമേവ ബാലം പച്ചേതി പാപം, സുഖുമോ രജോ പടിവാതംവ ഖിത്തോ.
ഗബ്ഭമേകേ ഉപ്പജ്ജന്തി, നിരയം പാപകമ്മിനോ;
സഗ്ഗം സുഗതിനോ യന്തി, പരിനിബ്ബന്തി അനാസവാ.
ന ¶ അന്തലിക്ഖേ ന സമുദ്ദമജ്ഝേ, ന പബ്ബതാനം വിവരം പവിസ്സ [പവിസം (സ്യാ.)];
ന ¶ വിജ്ജതീ [ന വിജ്ജതി (ക. സീ. പീ. ക.)] സോ ജഗതിപ്പദേസോ, യത്ഥട്ഠിതോ [യത്രട്ഠിതോ (സ്യാ.)] മുച്ചേയ്യ പാപകമ്മാ.
ന അന്തലിക്ഖേ ന സമുദ്ദമജ്ഝേ, ന പബ്ബതാനം വിവരം പവിസ്സ;
ന വിജ്ജതീ സോ ജഗതിപ്പദേസോ, യത്ഥട്ഠിതം [യത്രട്ഠിതം (സ്യാ.)] നപ്പസഹേയ്യ മച്ചു.
പാപവഗ്ഗോ നവമോ നിട്ഠിതോ.
൧൦. ദണ്ഡവഗ്ഗോ
സബ്ബേ തസന്തി ദണ്ഡസ്സ, സബ്ബേ ഭായന്തി മച്ചുനോ;
അത്താനം ഉപമം കത്വാ, ന ഹനേയ്യ ന ഘാതയേ.
സബ്ബേ ¶ തസന്തി ദണ്ഡസ്സ, സബ്ബേസം ജീവിതം പിയം;
അത്താനം ഉപമം കത്വാ, ന ഹനേയ്യ ന ഘാതയേ.
സുഖകാമാനി ¶ ഭൂതാനി, യോ ദണ്ഡേന വിഹിംസതി;
അത്തനോ സുഖമേസാനോ, പേച്ച സോ ന ലഭതേ സുഖം.
സുഖകാമാനി ¶ ഭൂതാനി, യോ ദണ്ഡേന ന ഹിംസതി;
അത്തനോ സുഖമേസാനോ, പേച്ച സോ ലഭതേ സുഖം.
മാവോച ഫരുസം കഞ്ചി, വുത്താ പടിവദേയ്യു തം [പടിവദേയ്യും തം (ക.)];
ദുക്ഖാ ഹി സാരമ്ഭകഥാ, പടിദണ്ഡാ ഫുസേയ്യു തം [ഫുസേയ്യും തം (ക.)].
സചേ ¶ നേരേസി അത്താനം, കംസോ ഉപഹതോ യഥാ;
ഏസ പത്തോസി നിബ്ബാനം, സാരമ്ഭോ തേ ന വിജ്ജതി.
യഥാ ദണ്ഡേന ഗോപാലോ, ഗാവോ പാജേതി ഗോചരം;
ഏവം ജരാ ച മച്ചു ച, ആയും പാജേന്തി പാണിനം.
അഥ പാപാനി കമ്മാനി, കരം ബാലോ ന ബുജ്ഝതി;
സേഹി കമ്മേഹി ദുമ്മേധോ, അഗ്ഗിദഡ്ഢോവ തപ്പതി.
യോ ദണ്ഡേന അദണ്ഡേസു, അപ്പദുട്ഠേസു ദുസ്സതി;
ദസന്നമഞ്ഞതരം ഠാനം, ഖിപ്പമേവ നിഗച്ഛതി.
വേദനം ¶ ഫരുസം ജാനിം, സരീരസ്സ ച ഭേദനം [സരീരസ്സ പഭേദനം (സ്യാ.)];
ഗരുകം വാപി ആബാധം, ചിത്തക്ഖേപഞ്ച [ചിത്തക്ഖേപം വ (സീ. സ്യാ. പീ.)] പാപുണേ.
രാജതോ വാ ഉപസഗ്ഗം [ഉപസ്സഗ്ഗം (സീ. പീ.)], അബ്ഭക്ഖാനഞ്ച [അബ്ഭക്ഖാനം വ (സീ. പീ.)] ദാരുണം;
പരിക്ഖയഞ്ച [പരിക്ഖയം വ (സീ. സ്യാ. പീ.)] ഞാതീനം, ഭോഗാനഞ്ച [ഭോഗാനം വ (സീ. സ്യാ. പീ.)] പഭങ്ഗുരം [പഭങ്ഗുനം (ക.)].
അഥ വാസ്സ അഗാരാനി, അഗ്ഗി ഡഹതി [ഡയ്ഹതി (ക.)] പാവകോ;
കായസ്സ ഭേദാ ദുപ്പഞ്ഞോ, നിരയം സോപപജ്ജതി [സോ ഉപപജ്ജതി (സീ. സ്യാ.)].
ന ¶ ¶ നഗ്ഗചരിയാ ന ജടാ ന പങ്കാ, നാനാസകാ ഥണ്ഡിലസായികാ വാ;
രജോജല്ലം ഉക്കുടികപ്പധാനം, സോധേന്തി മച്ചം അവിതിണ്ണകങ്ഖം.
അലങ്കതോ ചേപി സമം ചരേയ്യ, സന്തോ ദന്തോ നിയതോ ബ്രഹ്മചാരീ;
സബ്ബേസു ¶ ഭൂതേസു നിധായ ദണ്ഡം, സോ ബ്രാഹ്മണോ സോ സമണോ സ ഭിക്ഖു.
ഹിരീനിസേധോ പുരിസോ, കോചി ലോകസ്മി വിജ്ജതി;
യോ നിദ്ദം [നിന്ദം (സീ. പീ.) സം. നി. ൧.൧൮] അപബോധേതി [അപബോധതി (സീ. സ്യാ. പീ.)], അസ്സോ ഭദ്രോ കസാമിവ.
അസ്സോ ¶ യഥാ ഭദ്രോ കസാനിവിട്ഠോ, ആതാപിനോ സംവേഗിനോ ഭവാഥ;
സദ്ധായ സീലേന ച വീരിയേന ച, സമാധിനാ ധമ്മവിനിച്ഛയേന ച;
സമ്പന്നവിജ്ജാചരണാ പതിസ്സതാ, ജഹിസ്സഥ [പഹസ്സഥ (സീ. സ്യാ. പീ.)] ദുക്ഖമിദം അനപ്പകം.
ഉദകഞ്ഹി നയന്തി നേത്തികാ, ഉസുകാരാ നമയന്തി തേജനം;
ദാരും നമയന്തി തച്ഛകാ, അത്താനം ദമയന്തി സുബ്ബതാ.
ദണ്ഡവഗ്ഗോ ദസമോ നിട്ഠിതോ.
൧൧. ജരാവഗ്ഗോ
കോ ¶ ¶ നു ഹാസോ [കിന്നു ഹാസോ (ക.)] കിമാനന്ദോ, നിച്ചം പജ്ജലിതേ സതി;
അന്ധകാരേന ഓനദ്ധാ, പദീപം ന ഗവേസഥ.
പസ്സ ചിത്തകതം ബിമ്ബം, അരുകായം സമുസ്സിതം;
ആതുരം ബഹുസങ്കപ്പം, യസ്സ നത്ഥി ധുവം ഠിതി.
പരിജിണ്ണമിദം ¶ രൂപം, രോഗനീളം [രോഗനിഡ്ഢം (സീ. പീ.), രോഗനിദ്ധം (സ്യാ.)] പഭങ്ഗുരം;
ഭിജ്ജതി പൂതിസന്ദേഹോ, മരണന്തഞ്ഹി ജീവിതം.
യാനിമാനി ¶ അപത്ഥാനി [യാനിമാനി അപത്ഥാനി (സീ. സ്യാ. പീ.), യാനിമാനി’പവിദ്ധാനി (?)], അലാബൂനേവ [അലാപൂനേവ (സീ. സ്യാ. പീ.)] സാരദേ;
കാപോതകാനി അട്ഠീനി, താനി ദിസ്വാന കാ രതി.
അട്ഠീനം നഗരം കതം, മംസലോഹിതലേപനം;
യത്ഥ ജരാ ച മച്ചു ച, മാനോ മക്ഖോ ച ഓഹിതോ.
ജീരന്തി വേ രാജരഥാ സുചിത്താ, അഥോ സരീരമ്പി ജരം ഉപേതി;
സതഞ്ച ധമ്മോ ന ജരം ഉപേതി, സന്തോ ഹവേ സബ്ഭി പവേദയന്തി.
അപ്പസ്സുതായം പുരിസോ, ബലിബദ്ധോവ [ബലിവദ്ദോവ (സീ. സ്യാ. പീ.)] ജീരതി;
മംസാനി തസ്സ വഡ്ഢന്തി, പഞ്ഞാ തസ്സ ന വഡ്ഢതി.
അനേകജാതിസംസാരം ¶ , സന്ധാവിസ്സം അനിബ്ബിസം;
ഗഹകാരം [ഗഹകാരകം (സീ. സ്യാ. പീ.)] ഗവേസന്തോ, ദുക്ഖാ ജാതി പുനപ്പുനം.
ഗഹകാരക ദിട്ഠോസി, പുന ഗേഹം ന കാഹസി;
സബ്ബാ ¶ തേ ഫാസുകാ ഭഗ്ഗാ, ഗഹകൂടം വിസങ്ഖതം;
വിസങ്ഖാരഗതം ചിത്തം, തണ്ഹാനം ഖയമജ്ഝഗാ.
അചരിത്വാ ബ്രഹ്മചരിയം, അലദ്ധാ യോബ്ബനേ ധനം;
ജിണ്ണകോഞ്ചാവ ഝായന്തി, ഖീണമച്ഛേവ പല്ലലേ.
അചരിത്വാ ¶ ബ്രഹ്മചരിയം, അലദ്ധാ യോബ്ബനേ ധനം;
സേന്തി ചാപാതിഖീണാവ, പുരാണാനി അനുത്ഥുനം.
ജരാവഗ്ഗോ ഏകാദസമോ നിട്ഠിതോ.
൧൨. അത്തവഗ്ഗോ
അത്താനഞ്ചേ ¶ പിയം ജഞ്ഞാ, രക്ഖേയ്യ നം സുരക്ഖിതം;
തിണ്ണം അഞ്ഞതരം യാമം, പടിജഗ്ഗേയ്യ പണ്ഡിതോ.
അത്താനമേവ പഠമം, പതിരൂപേ നിവേസയേ;
അഥഞ്ഞമനുസാസേയ്യ, ന കിലിസ്സേയ്യ പണ്ഡിതോ.
അത്താനം ¶ ചേ തഥാ കയിരാ, യഥാഞ്ഞമനുസാസതി;
സുദന്തോ വത ദമേഥ, അത്താ ഹി കിര ദുദ്ദമോ.
അത്താ ഹി അത്തനോ നാഥോ, കോ ഹി നാഥോ പരോ സിയാ;
അത്തനാ ഹി സുദന്തേന, നാഥം ലഭതി ദുല്ലഭം.
അത്തനാ ഹി കതം പാപം, അത്തജം അത്തസമ്ഭവം;
അഭിമത്ഥതി [അഭിമന്തതി (സീ. പീ.)] ദുമ്മേധം, വജിരം വസ്മമയം [വജിരംവ’മ്ഹമയം (സ്യാ. ക.)] മണിം.
യസ്സ ¶ അച്ചന്തദുസ്സീല്യം, മാലുവാ സാലമിവോത്ഥതം;
കരോതി സോ തഥത്താനം, യഥാ നം ഇച്ഛതീ ദിസോ.
സുകരാനി ¶ അസാധൂനി, അത്തനോ അഹിതാനി ച;
യം വേ ഹിതഞ്ച സാധുഞ്ച, തം വേ പരമദുക്കരം.
യോ സാസനം അരഹതം, അരിയാനം ധമ്മജീവിനം;
പടിക്കോസതി ദുമ്മേധോ, ദിട്ഠിം നിസ്സായ പാപികം;
ഫലാനി കട്ഠകസ്സേവ, അത്തഘാതായ [അത്തഘഞ്ഞായ (സീ. സ്യാ. പീ.)] ഫല്ലതി.
അത്തനാ ¶ ഹി [അത്തനാവ (സീ. സ്യാ. പീ.)] കതം പാപം, അത്തനാ സംകിലിസ്സതി;
അത്തനാ അകതം പാപം, അത്തനാവ വിസുജ്ഝതി;
സുദ്ധീ അസുദ്ധി പച്ചത്തം, നാഞ്ഞോ അഞ്ഞം [നാഞ്ഞമഞ്ഞോ(സീ.)] വിസോധയേ.
അത്തദത്ഥം ¶ പരത്ഥേന, ബഹുനാപി ന ഹാപയേ;
അത്തദത്ഥമഭിഞ്ഞായ, സദത്ഥപസുതോ സിയാ.
അത്തവഗ്ഗോ ദ്വാദസമോ നിട്ഠിതോ.
൧൩. ലോകവഗ്ഗോ
ഹീനം ധമ്മം ന സേവേയ്യ, പമാദേന ന സംവസേ;
മിച്ഛാദിട്ഠിം ന സേവേയ്യ, ന സിയാ ലോകവഡ്ഢനോ.
ഉത്തിട്ഠേ നപ്പമജ്ജേയ്യ, ധമ്മം സുചരിതം ചരേ;
ധമ്മചാരീ സുഖം സേതി, അസ്മിം ലോകേ പരമ്ഹി ച.
ധമ്മം ¶ ¶ ചരേ സുചരിതം, ന നം ദുച്ചരിതം ചരേ;
ധമ്മചാരീ സുഖം സേതി, അസ്മിം ലോകേ പരമ്ഹി ച.
യഥാ പുബ്ബുളകം [പുബ്ബുളകം (സീ. പീ.)] പസ്സേ, യഥാ പസ്സേ മരീചികം;
ഏവം ലോകം അവേക്ഖന്തം, മച്ചുരാജാ ന പസ്സതി.
ഏഥ പസ്സഥിമം ലോകം, ചിത്തം രാജരഥൂപമം;
യത്ഥ ബാലാ വിസീദന്തി, നത്ഥി സങ്ഗോ വിജാനതം.
യോ ¶ ¶ ച പുബ്ബേ പമജ്ജിത്വാ, പച്ഛാ സോ നപ്പമജ്ജതി;
സോമം ലോകം പഭാസേതി, അബ്ഭാ മുത്തോവ ചന്ദിമാ.
യസ്സ പാപം കതം കമ്മം, കുസലേന പിധീയതി [പിതീയതി (സീ. സ്യാ. പീ.)];
സോമം ലോകം പഭാസേതി, അബ്ഭാ മുത്തോവ ചന്ദിമാ.
അന്ധഭൂതോ [അന്ധീഭൂതോ (ക.)] അയം ലോകോ, തനുകേത്ഥ വിപസ്സതി;
സകുണോ ജാലമുത്തോവ, അപ്പോ സഗ്ഗായ ഗച്ഛതി.
ഹംസാദിച്ചപഥേ യന്തി, ആകാസേ യന്തി ഇദ്ധിയാ;
നീയന്തി ധീരാ ലോകമ്ഹാ, ജേത്വാ മാരം സവാഹിനിം [സവാഹനം (സ്യാ. ക.)].
ഏകം ധമ്മം അതീതസ്സ, മുസാവാദിസ്സ ജന്തുനോ;
വിതിണ്ണപരലോകസ്സ, നത്ഥി പാപം അകാരിയം.
ന ¶ വേ കദരിയാ ദേവലോകം വജന്തി, ബാലാ ഹവേ നപ്പസംസന്തി ദാനം;
ധീരോ ച ദാനം അനുമോദമാനോ, തേനേവ ¶ സോ ഹോതി സുഖീ പരത്ഥ.
പഥബ്യാ ഏകരജ്ജേന, സഗ്ഗസ്സ ഗമനേന വാ;
സബ്ബലോകാധിപച്ചേന, സോതാപത്തിഫലം വരം.
ലോകവഗ്ഗോ തേരസമോ നിട്ഠിതോ.
൧൪. ബുദ്ധവഗ്ഗോ
യസ്സ ¶ ¶ ജിതം നാവജീയതി, ജിതം യസ്സ [ജിതമസ്സ (സീ. സ്യാ. പീ.), ജിതം മസ്സ (ക.)] നോ യാതി കോചി ലോകേ;
തം ബുദ്ധമനന്തഗോചരം, അപദം കേന പദേന നേസ്സഥ.
യസ്സ ജാലിനീ വിസത്തികാ, തണ്ഹാ നത്ഥി കുഹിഞ്ചി നേതവേ;
തം ബുദ്ധമനന്തഗോചരം, അപദം കേന പദേന നേസ്സഥ.
യേ ഝാനപസുതാ ധീരാ, നേക്ഖമ്മൂപസമേ രതാ;
ദേവാപി തേസം പിഹയന്തി, സമ്ബുദ്ധാനം സതീമതം.
കിച്ഛോ ¶ മനുസ്സപടിലാഭോ, കിച്ഛം മച്ചാന ജീവിതം;
കിച്ഛം സദ്ധമ്മസ്സവനം, കിച്ഛോ ബുദ്ധാനമുപ്പാദോ.
സബ്ബപാപസ്സ അകരണം, കുസലസ്സ ഉപസമ്പദാ [കുസലസ്സൂപസമ്പദാ (സ്യാ.)];
സചിത്തപരിയോദപനം ¶ [സചിത്തപരിയോദാപനം (?)], ഏതം ബുദ്ധാന സാസനം.
ഖന്തീ പരമം തപോ തിതിക്ഖാ, നിബ്ബാനം [നിബ്ബാണം (ക. സീ. പീ.)] പരമം വദന്തി ബുദ്ധാ;
ന ഹി പബ്ബജിതോ പരൂപഘാതീ, ന [അയം നകാരോ സീ. സ്യാ. പീ. പാത്ഥകേസു ന ദിസ്സതി] സമണോ ഹോതി പരം വിഹേഠയന്തോ.
അനൂപവാദോ അനൂപഘാതോ [അനുപവാദോ അനുപഘാതോ (സ്യാ. ക.)], പാതിമോക്ഖേ ച സംവരോ;
മത്തഞ്ഞുതാ ച ഭത്തസ്മിം, പന്തഞ്ച സയനാസനം;
അധിചിത്തേ ച ആയോഗോ, ഏതം ബുദ്ധാന സാസനം.
ന ¶ കഹാപണവസ്സേന, തിത്തി കാമേസു വിജ്ജതി;
അപ്പസ്സാദാ ദുഖാ കാമാ, ഇതി വിഞ്ഞായ പണ്ഡിതോ.
അപി ¶ ദിബ്ബേസു കാമേസു, രതിം സോ നാധിഗച്ഛതി;
തണ്ഹക്ഖയരതോ ഹോതി, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാവകോ.
ബഹും വേ സരണം യന്തി, പബ്ബതാനി വനാനി ച;
ആരാമരുക്ഖചേത്യാനി, മനുസ്സാ ഭയതജ്ജിതാ.
നേതം ഖോ സരണം ഖേമം, നേതം സരണമുത്തമം;
നേതം സരണമാഗമ്മ, സബ്ബദുക്ഖാ പമുച്ചതി.
യോ ¶ ച ബുദ്ധഞ്ച ധമ്മഞ്ച, സങ്ഘഞ്ച സരണം ഗതോ;
ചത്താരി അരിയസച്ചാനി, സമ്മപ്പഞ്ഞായ പസ്സതി.
ദുക്ഖം ദുക്ഖസമുപ്പാദം, ദുക്ഖസ്സ ച അതിക്കമം;
അരിയം ചട്ഠങ്ഗികം മഗ്ഗം, ദുക്ഖൂപസമഗാമിനം.
ഏതം ¶ ഖോ സരണം ഖേമം, ഏതം സരണമുത്തമം;
ഏതം സരണമാഗമ്മ, സബ്ബദുക്ഖാ പമുച്ചതി.
ദുല്ലഭോ പുരിസാജഞ്ഞോ, ന സോ സബ്ബത്ഥ ജായതി;
യത്ഥ സോ ജായതി ധീരോ, തം കുലം സുഖമേധതി.
സുഖോ ബുദ്ധാനമുപ്പാദോ, സുഖാ സദ്ധമ്മദേസനാ;
സുഖാ സങ്ഘസ്സ സാമഗ്ഗീ, സമഗ്ഗാനം തപോ സുഖോ.
പൂജാരഹേ പൂജയതോ, ബുദ്ധേ യദി വ സാവകേ;
പപഞ്ചസമതിക്കന്തേ, തിണ്ണസോകപരിദ്ദവേ.
തേ ¶ ¶ താദിസേ പൂജയതോ, നിബ്ബുതേ അകുതോഭയേ;
ന സക്കാ പുഞ്ഞം സങ്ഖാതും, ഇമേത്തമപി കേനചി.
ബുദ്ധവഗ്ഗോ ചുദ്ദസമോ നിട്ഠിതോ.
൧൫. സുഖവഗ്ഗോ
സുസുഖം ¶ വത ജീവാമ, വേരിനേസു അവേരിനോ;
വേരിനേസു മനുസ്സേസു, വിഹരാമ അവേരിനോ.
സുസുഖം ¶ വത ജീവാമ, ആതുരേസു അനാതുരാ;
ആതുരേസു മനുസ്സേസു, വിഹരാമ അനാതുരാ.
സുസുഖം വത ജീവാമ, ഉസ്സുകേസു അനുസ്സുകാ;
ഉസ്സുകേസു ¶ മനസ്സേസു, വിഹരാമ അനുസ്സുകാ.
സുസുഖം വത ജീവാമ, യേസം നോ നത്ഥി കിഞ്ചനം;
പീതിഭക്ഖാ ഭവിസ്സാമ, ദേവാ ആഭസ്സരാ യഥാ.
ജയം വേരം പസവതി, ദുക്ഖം സേതി പരാജിതോ;
ഉപസന്തോ സുഖം സേതി, ഹിത്വാ ജയപരാജയം.
നത്ഥി രാഗസമോ അഗ്ഗി, നത്ഥി ദോസസമോ കലി;
നത്ഥി ഖന്ധസമാ [ഖന്ധാദിസാ (സീ. സ്യാ. പീ. രൂപസിദ്ധിയാ സമേതി)] ദുക്ഖാ, നത്ഥി സന്തിപരം സുഖം.
ജിഘച്ഛാപരമാ ¶ രോഗാ, സങ്ഖാരപരമാ [സങ്കാരാ പരമാ (ബഹൂസു)] ദുഖാ;
ഏതം ഞത്വാ യഥാഭൂതം, നിബ്ബാനം പരമം സുഖം.
ആരോഗ്യപരമാ ലാഭാ, സന്തുട്ഠിപരമം ധനം;
വിസ്സാസപരമാ ഞാതി [വിസ്സാസപരമോ ഞാതി (ക. സീ.), വിസ്സാസപരമാ ഞാതീ (സീ. അട്ഠ.), വിസ്സാസാ പരമാ ഞാതി (ക.)], നിബ്ബാനം പരമം [നിബ്ബാണപരമം (ക. സീ.)] സുഖം.
പവിവേകരസം ¶ പിത്വാ [പീത്വാ (സീ. സ്യാ. കം. പീ.)], രസം ഉപസമസ്സ ച;
നിദ്ദരോ ഹോതി നിപ്പാപോ, ധമ്മപീതിരസം പിവം.
സാഹു ¶ ദസ്സനമരിയാനം, സന്നിവാസോ സദാ സുഖോ;
അദസ്സനേന ബാലാനം, നിച്ചമേവ സുഖീ സിയാ.
ബാലസങ്ഗതചാരീ [ബാലസങ്ഗതിചാരീ (ക.)] ഹി, ദീഘമദ്ധാന സോചതി;
ദുക്ഖോ ബാലേഹി സംവാസോ, അമിത്തേനേവ സബ്ബദാ;
ധീരോ ച സുഖസംവാസോ, ഞാതീനംവ സമാഗമോ.
തസ്മാ ഹി –
ധീരഞ്ച പഞ്ഞഞ്ച ബഹുസ്സുതഞ്ച, ധോരയ്ഹസീലം ¶ വതവന്തമരിയം;
തം താദിസം സപ്പുരിസം സുമേധം, ഭജേഥ നക്ഖത്തപഥംവ ചന്ദിമാ [തസ്മാ ഹി ധീരം പഞ്ഞഞ്ച, ബഹുസ്സുതഞ്ച ധോരയ്ഹം; സീലം ധുതവതമരിയം, തം താദിസം സപ്പുരിസം; സുമേധം ഭജേഥ നക്ഖത്തപഥംവ ചന്ദിമാ; (ക.)].
സുഖവഗ്ഗോ പന്നരസമോ നിട്ഠിതോ.
൧൬. പിയവഗ്ഗോ
അയോഗേ ¶ യുഞ്ജമത്താനം, യോഗസ്മിഞ്ച അയോജയം;
അത്ഥം ഹിത്വാ പിയഗ്ഗാഹീ, പിഹേതത്താനുയോഗിനം.
മാ ¶ പിയേഹി സമാഗഞ്ഛി, അപ്പിയേഹി കുദാചനം;
പിയാനം അദസ്സനം ദുക്ഖം, അപ്പിയാനഞ്ച ദസ്സനം.
തസ്മാ പിയം ന കയിരാഥ, പിയാപായോ ഹി പാപകോ;
ഗന്ഥാ തേസം ന വിജ്ജന്തി, യേസം നത്ഥി പിയാപ്പിയം.
പിയതോ ജായതീ സോകോ, പിയതോ ജായതീ [ജായതേ (ക.)] ഭയം;
പിയതോ വിപ്പമുത്തസ്സ, നത്ഥി സോകോ കുതോ ഭയം.
പേമതോ ¶ ജായതീ സോകോ, പേമതോ ജായതീ ഭയം;
പേമതോ വിപ്പമുത്തസ്സ, നത്ഥി സോകോ കുതോ ഭയം.
രതിയാ ജായതീ സോകോ, രതിയാ ജായതീ ഭയം;
രതിയാ വിപ്പമുത്തസ്സ, നത്ഥി സോകോ കുതോ ഭയം.
കാമതോ ജായതീ സോകോ, കാമതോ ജായതീ ഭയം;
കാമതോ ¶ വിപ്പമുത്തസ്സ, നത്ഥി സോകോ കുതോ ഭയം.
തണ്ഹായ ജായതീ [ജായതേ (ക.)] സോകോ, തണ്ഹായ ജായതീ ഭയം;
തണ്ഹായ വിപ്പമുത്തസ്സ, നത്ഥി സോകോ കുതോ ഭയം.
സീലദസ്സനസമ്പന്നം ¶ , ധമ്മട്ഠം സച്ചവേദിനം;
അത്തനോ കമ്മ കുബ്ബാനം, തം ജനോ കുരുതേ പിയം.
ഛന്ദജാതോ അനക്ഖാതേ, മനസാ ച ഫുടോ സിയാ;
കാമേസു ച അപ്പടിബദ്ധചിത്തോ [അപ്പടിബന്ധചിത്തോ (ക.)], ഉദ്ധംസോതോതി വുച്ചതി.
ചിരപ്പവാസിം പുരിസം, ദൂരതോ സോത്ഥിമാഗതം;
ഞാതിമിത്താ സുഹജ്ജാ ച, അഭിനന്ദന്തി ആഗതം.
തഥേവ ¶ കതപുഞ്ഞമ്പി, അസ്മാ ലോകാ പരം ഗതം;
പുഞ്ഞാനി പടിഗണ്ഹന്തി, പിയം ഞാതീവ ആഗതം.
പിയവഗ്ഗോ സോളസമോ നിട്ഠിതോ.
൧൭. കോധവഗ്ഗോ
കോധം ¶ ജഹേ വിപ്പജഹേയ്യ മാനം, സംയോജനം സബ്ബമതിക്കമേയ്യ;
തം നാമരൂപസ്മിമസജ്ജമാനം, അകിഞ്ചനം നാനുപതന്തി ദുക്ഖാ.
യോ വേ ഉപ്പതിതം കോധം, രഥം ഭന്തംവ വാരയേ [ധാരയേ (സീ. സ്യാ. പീ.)];
തമഹം ¶ സാരഥിം ബ്രൂമി, രസ്മിഗ്ഗാഹോ ഇതരോ ജനോ.
അക്കോധേന ജിനേ കോധം, അസാധും സാധുനാ ജിനേ;
ജിനേ കദരിയം ദാനേന, സച്ചേനാലികവാദിനം.
സച്ചം ഭണേ ന കുജ്ഝേയ്യ, ദജ്ജാ അപ്പമ്പി [ദജ്ജാ’പ്പസ്മിമ്പി (സീ. പീ.), ദജ്ജാ അപ്പസ്മി (സ്യാ. ക.)] യാചിതോ;
ഏതേഹി തീഹി ഠാനേഹി, ഗച്ഛേ ദേവാന സന്തികേ.
അഹിംസകാ ¶ ¶ യേ മുനയോ [അഹിംസകായാ മുനയോ (ക.)], നിച്ചം കായേന സംവുതാ;
തേ യന്തി അച്ചുതം ഠാനം, യത്ഥ ഗന്ത്വാ ന സോചരേ.
സദാ ജാഗരമാനാനം, അഹോരത്താനുസിക്ഖിനം;
നിബ്ബാനം അധിമുത്താനം, അത്ഥം ഗച്ഛന്തി ആസവാ.
പോരാണമേതം ¶ അതുല, നേതം അജ്ജതനാമിവ;
നിന്ദന്തി തുണ്ഹിമാസീനം, നിന്ദന്തി ബഹുഭാണിനം;
മിതഭാണിമ്പി നിന്ദന്തി, നത്ഥി ലോകേ അനിന്ദിതോ.
ന ചാഹു ന ച ഭവിസ്സതി, ന ചേതരഹി വിജ്ജതി;
ഏകന്തം നിന്ദിതോ പോസോ, ഏകന്തം വാ പസംസിതോ.
യം ചേ വിഞ്ഞൂ പസംസന്തി, അനുവിച്ച സുവേ സുവേ;
അച്ഛിദ്ദവുത്തിം [അച്ഛിന്നവുത്തിം (ക.)] മേധാവിം, പഞ്ഞാസീലസമാഹിതം.
നിക്ഖം [നേക്ഖം (സീ. സ്യാ. പീ.)] ജമ്ബോനദസ്സേവ, കോ തം നിന്ദിതുമരഹതി;
ദേവാപി നം പസംസന്തി, ബ്രഹ്മുനാപി പസംസിതോ.
കായപ്പകോപം രക്ഖേയ്യ, കായേന സംവുതോ സിയാ;
കായദുച്ചരിതം ഹിത്വാ, കായേന സുചരിതം ചരേ.
വചീപകോപം ¶ രക്ഖേയ്യ, വാചായ സംവുതോ സിയാ;
വചീദുച്ചരിതം ഹിത്വാ, വാചായ സുചരിതം ചരേ.
മനോപകോപം രക്ഖേയ്യ, മനസാ സംവുതോ സിയാ;
മനോദുച്ചരിതം ഹിത്വാ, മനസാ സുചരിതം ചരേ.
കായേന ¶ സംവുതാ ധീരാ, അഥോ വാചായ സംവുതാ;
മനസാ സംവുതാ ധീരാ, തേ വേ സുപരിസംവുതാ.
കോധവഗ്ഗോ സത്തരസമോ നിട്ഠിതോ.
൧൮. മലവഗ്ഗോ
പണ്ഡുപലാസോവ ¶ ദാനിസി, യമപുരിസാപി ച തേ [തം (സീ. സ്യാ. കം. പീ.)] ഉപട്ഠിതാ;
ഉയ്യോഗമുഖേ ച തിട്ഠസി, പാഥേയ്യമ്പി ച തേ ന വിജ്ജതി.
സോ ¶ കരോഹി ദീപമത്തനോ, ഖിപ്പം വായമ പണ്ഡിതോ ഭവ;
നിദ്ധന്തമലോ അനങ്ഗണോ, ദിബ്ബം അരിയഭൂമിം ഉപേഹിസി [ദിബ്ബം അരിയഭൂമിമേഹിസി (സീ. സ്യാ. പീ.), ദിബ്ബമരിയഭൂമിം ഉപേഹിസി (?)].
ഉപനീതവയോ ച ദാനിസി, സമ്പയാതോസി ¶ യമസ്സ സന്തികേ;
വാസോ [വാസോപി ച (ബഹൂസു)] തേ നത്ഥി അന്തരാ, പാഥേയ്യമ്പി ച തേ ന വിജ്ജതി.
സോ കരോഹി ദീപമത്തനോ, ഖിപ്പം വായമ പണ്ഡിതോ ഭവ;
നിദ്ധന്തമലോ അനങ്ഗണോ, ന പുനം ജാതിജരം [ന പുന ജാതിജരം (സീ. സ്യാ.), ന പുന ജാതിജ്ജരം (ക.)] ഉപേഹിസി.
അനുപുബ്ബേന മേധാവീ, ഥോകം ഥോകം ഖണേ ഖണേ;
കമ്മാരോ രജതസ്സേവ, നിദ്ധമേ മലമത്തനോ.
അയസാവ മലം സമുട്ഠിതം [സമുട്ഠായ (ക.)], തതുട്ഠായ [തദുട്ഠായ (സീ. സ്യാ. പീ.)] തമേവ ഖാദതി;
ഏവം അതിധോനചാരിനം, സാനി കമ്മാനി [സകകമ്മാനി (സീ. പീ.)] നയന്തി ദുഗ്ഗതിം.
അസജ്ഝായമലാ ¶ ¶ മന്താ, അനുട്ഠാനമലാ ഘരാ;
മലം വണ്ണസ്സ കോസജ്ജം, പമാദോ രക്ഖതോ മലം.
മലിത്ഥിയാ ദുച്ചരിതം, മച്ഛേരം ദദതോ മലം;
മലാ വേ പാപകാ ധമ്മാ, അസ്മിം ലോകേ പരമ്ഹി ച.
തതോ മലാ മലതരം, അവിജ്ജാ പരമം മലം;
ഏതം മലം പഹന്ത്വാന, നിമ്മലാ ഹോഥ ഭിക്ഖവോ.
സുജീവം ¶ അഹിരികേന, കാകസൂരേന ധംസിനാ;
പക്ഖന്ദിനാ പഗബ്ഭേന, സംകിലിട്ഠേന ജീവിതം.
ഹിരീമതാ ¶ ച ദുജ്ജീവം, നിച്ചം സുചിഗവേസിനാ;
അലീനേനാപ്പഗബ്ഭേന, സുദ്ധാജീവേന പസ്സതാ.
യോ പാണമതിപാതേതി, മുസാവാദഞ്ച ഭാസതി;
ലോകേ അദിന്നമാദിയതി, പരദാരഞ്ച ഗച്ഛതി.
സുരാമേരയപാനഞ്ച, യോ നരോ അനുയുഞ്ജതി;
ഇധേവമേസോ ലോകസ്മിം, മൂലം ഖണതി അത്തനോ.
ഏവം ഭോ പുരിസ ജാനാഹി, പാപധമ്മാ അസഞ്ഞതാ;
മാ തം ലോഭോ അധമ്മോ ച, ചിരം ദുക്ഖായ രന്ധയും.
ദദാതി വേ യഥാസദ്ധം, യഥാപസാദനം [യത്ഥ പസാദനം (കത്ഥചി)] ജനോ;
തത്ഥ യോ മങ്കു ഭവതി [തത്ഥ ചേ മംകു യോ ഹോതി (സീ.), തത്ഥ യോ മങ്കുതോ ഹോതി (സ്യാ.)], പരേസം പാനഭോജനേ;
ന സോ ദിവാ വാ രത്തിം വാ, സമാധിമധിഗച്ഛതി.
യസ്സ ¶ ¶ ചേതം സമുച്ഛിന്നം, മൂലഘച്ചം [മൂലഘച്ഛം (ക.)] സമൂഹതം;
സ വേ ദിവാ വാ രത്തിം വാ, സമാധിമധിഗച്ഛതി.
നത്ഥി രാഗസമോ അഗ്ഗി, നത്ഥി ദോസസമോ ഗഹോ;
നത്ഥി മോഹസമം ജാലം, നത്ഥി തണ്ഹാസമാ നദീ.
സുദസ്സം വജ്ജമഞ്ഞേസം, അത്തനോ പന ദുദ്ദസം;
പരേസം ഹി സോ വജ്ജാനി, ഓപുനാതി [ഓഫുനാതി (ക.)] യഥാ ഭുസം;
അത്തനോ പന ഛാദേതി, കലിംവ കിതവാ സഠോ.
പരവജ്ജാനുപസ്സിസ്സ ¶ , ¶ നിച്ചം ഉജ്ഝാനസഞ്ഞിനോ;
ആസവാ തസ്സ വഡ്ഢന്തി, ആരാ സോ ആസവക്ഖയാ.
ആകാസേവ പദം നത്ഥി, സമണോ നത്ഥി ബാഹിരേ;
പപഞ്ചാഭിരതാ പജാ, നിപ്പപഞ്ചാ തഥാഗതാ.
ആകാസേവ പദം നത്ഥി, സമണോ നത്ഥി ബാഹിരേ;
സങ്ഖാരാ സസ്സതാ നത്ഥി, നത്ഥി ബുദ്ധാനമിഞ്ജിതം.
മലവഗ്ഗോ അട്ഠാരസമോ നിട്ഠിതോ.
൧൯. ധമ്മട്ഠവഗ്ഗോ
ന ¶ തേന ഹോതി ധമ്മട്ഠോ, യേനത്ഥം സാഹസാ [സഹസാ (സീ. സ്യാ. ക.)] നയേ;
യോ ച അത്ഥം അനത്ഥഞ്ച, ഉഭോ നിച്ഛേയ്യ പണ്ഡിതോ.
അസാഹസേന ¶ ധമ്മേന, സമേന നയതീ പരേ;
ധമ്മസ്സ ഗുത്തോ മേധാവീ, ‘‘ധമ്മട്ഠോ’’തി പവുച്ചതി.
ന തേന പണ്ഡിതോ ഹോതി, യാവതാ ബഹു ഭാസതി;
ഖേമീ അവേരീ അഭയോ, ‘‘പണ്ഡിതോ’’തി പവുച്ചതി.
ന താവതാ ധമ്മധരോ, യാവതാ ബഹു ഭാസതി;
യോ ച അപ്പമ്പി സുത്വാന, ധമ്മം കായേന പസ്സതി;
സ വേ ധമ്മധരോ ഹോതി, യോ ധമ്മം നപ്പമജ്ജതി.
ന ¶ തേന ഥേരോ സോ ഹോതി [ഥേരോ ഹോതി (സീ. സ്യാ.)], യേനസ്സ പലിതം സിരോ;
പരിപക്കോ ¶ വയോ തസ്സ, ‘‘മോഘജിണ്ണോ’’തി വുച്ചതി.
യമ്ഹി സച്ചഞ്ച ധമ്മോ ച, അഹിംസാ സംയമോ ദമോ;
സ വേ വന്തമലോ ധീരോ, ‘‘ഥേരോ’’ ഇതി [സോ ഥേരോതി (സ്യാ. ക.)] പവുച്ചതി.
ന വാക്കരണമത്തേന, വണ്ണപോക്ഖരതായ വാ;
സാധുരൂപോ നരോ ഹോതി, ഇസ്സുകീ മച്ഛരീ സഠോ.
യസ്സ ചേതം സമുച്ഛിന്നം, മൂലഘച്ചം സമൂഹതം;
സ വന്തദോസോ മേധാവീ, ‘‘സാധുരൂപോ’’തി വുച്ചതി.
ന മുണ്ഡകേന സമണോ, അബ്ബതോ അലികം ഭണം;
ഇച്ഛാലോഭസമാപന്നോ, സമണോ കിം ഭവിസ്സതി.
യോ ¶ ച സമേതി പാപാനി, അണും ഥൂലാനി സബ്ബസോ;
സമിതത്താ ഹി പാപാനം, ‘‘സമണോ’’തി പവുച്ചതി.
ന ¶ തേന ഭിക്ഖു സോ ഹോതി, യാവതാ ഭിക്ഖതേ പരേ;
വിസ്സം ധമ്മം സമാദായ, ഭിക്ഖു ഹോതി ന താവതാ.
യോധ പുഞ്ഞഞ്ച പാപഞ്ച, ബാഹേത്വാ ബ്രഹ്മചരിയവാ [ബ്രഹ്മചരിയം (ക.)];
സങ്ഖായ ലോകേ ചരതി, സ വേ ‘‘ഭിക്ഖൂ’’തി വുച്ചതി.
ന മോനേന മുനീ ഹോതി, മൂള്ഹരൂപോ അവിദ്ദസു;
യോ ച തുലംവ പഗ്ഗയ്ഹ, വരമാദായ പണ്ഡിതോ.
പാപാനി ¶ പരിവജ്ജേതി, സ മുനീ തേന സോ മുനി;
യോ മുനാതി ഉഭോ ലോകേ, ‘‘മുനി’’ തേന പവുച്ചതി.
ന തേന അരിയോ ഹോതി, യേന പാണാനി ഹിംസതി;
അഹിംസാ ¶ സബ്ബപാണാനം, ‘‘അരിയോ’’തി പവുച്ചതി.
ന സീലബ്ബതമത്തേന, ബാഹുസച്ചേന വാ പന;
അഥ വാ സമാധിലാഭേന, വിവിത്തസയനേന വാ.
ഫുസാമി നേക്ഖമ്മസുഖം, അപുഥുജ്ജനസേവിതം;
ഭിക്ഖു വിസ്സാസമാപാദി, അപ്പത്തോ ആസവക്ഖയം.
ധമ്മട്ഠവഗ്ഗോ ഏകൂനവീസതിമോ നിട്ഠിതോ.
൨൦. മഗ്ഗവഗ്ഗോ
മഗ്ഗാനട്ഠങ്ഗികോ ¶ ¶ സേട്ഠോ, സച്ചാനം ചതുരോ പദാ;
വിരാഗോ സേട്ഠോ ധമ്മാനം, ദ്വിപദാനഞ്ച ചക്ഖുമാ.
ഏസേവ [ഏസോവ (സീ. പീ.)] മഗ്ഗോ നത്ഥഞ്ഞോ, ദസ്സനസ്സ വിസുദ്ധിയാ;
ഏതഞ്ഹി തുമ്ഹേ പടിപജ്ജഥ, മാരസ്സേതം പമോഹനം.
ഏതഞ്ഹി തുമ്ഹേ പടിപന്നാ, ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സഥ;
അക്ഖാതോ വോ [അക്ഖാതോ വേ (സീ. പീ.)] മയാ മഗ്ഗോ, അഞ്ഞായ സല്ലകന്തനം [സല്ലസന്ഥനം (സീ. പീ.), സല്ലസത്ഥനം (സ്യാ.)].
തുമ്ഹേഹി കിച്ചമാതപ്പം, അക്ഖാതാരോ തഥാഗതാ;
പടിപന്നാ പമോക്ഖന്തി, ഝായിനോ മാരബന്ധനാ.
‘‘സബ്ബേ ¶ സങ്ഖാരാ അനിച്ചാ’’തി, യദാ പഞ്ഞായ പസ്സതി;
അഥ ¶ നിബ്ബിന്ദതി ദുക്ഖേ, ഏസ മഗ്ഗോ വിസുദ്ധിയാ.
‘‘സബ്ബേ സങ്ഖാരാ ദുക്ഖാ’’തി, യദാ പഞ്ഞായ പസ്സതി;
അഥ നിബ്ബിന്ദതി ദുക്ഖേ, ഏസ മഗ്ഗോ വിസുദ്ധിയാ.
‘‘സബ്ബേ ധമ്മാ അനത്താ’’തി, യദാ പഞ്ഞായ പസ്സതി;
അഥ നിബ്ബിന്ദതി ദുക്ഖേ, ഏസ മഗ്ഗോ വിസുദ്ധിയാ.
ഉട്ഠാനകാലമ്ഹി അനുട്ഠഹാനോ, യുവാ ബലീ ആലസിയം ഉപേതോ;
സംസന്നസങ്കപ്പമനോ [അസമ്പന്നസങ്കപ്പമനോ (ക.)] കുസീതോ, പഞ്ഞായ മഗ്ഗം അലസോ ന വിന്ദതി.
വാചാനുരക്ഖീ ¶ ¶ മനസാ സുസംവുതോ, കായേന ച നാകുസലം കയിരാ [അകുസലം ന കയിരാ (സീ. സ്യാ. കം. പീ.)];
ഏതേ തയോ കമ്മപഥേ വിസോധയേ, ആരാധയേ മഗ്ഗമിസിപ്പവേദിതം.
യോഗാ വേ ജായതീ [ജായതേ (കത്ഥചി)] ഭൂരി, അയോഗാ ഭൂരിസങ്ഖയോ;
ഏതം ദ്വേധാപഥം ഞത്വാ, ഭവായ വിഭവായ ച;
തഥാത്താനം നിവേസേയ്യ, യഥാ ഭൂരി പവഡ്ഢതി.
വനം ¶ ഛിന്ദഥ മാ രുക്ഖം, വനതോ ജായതേ ഭയം;
ഛേത്വാ വനഞ്ച വനഥഞ്ച, നിബ്ബനാ ഹോഥ ഭിക്ഖവോ.
യാവ ഹി വനഥോ ന ഛിജ്ജതി, അണുമത്തോപി നരസ്സ നാരിസു;
പടിബദ്ധമനോവ [പടിബന്ധമനോവ (ക.)] താവ സോ, വച്ഛോ ഖീരപകോവ [ഖീരപാനോവ (പീ.)] മാതരി.
ഉച്ഛിന്ദ ¶ സിനേഹമത്തനോ കുമുദം സാരദികംവ [പാണിനാ];
സന്തിമഗ്ഗമേവ ബ്രൂഹയ, നിബ്ബാനം സുഗതേന ദേസിതം.
ഇധ വസ്സം വസിസ്സാമി, ഇധ ഹേമന്തഗിമ്ഹിസു;
ഇതി ബാലോ വിചിന്തേതി, അന്തരായം ന ബുജ്ഝതി.
തം പുത്തപസുസമ്മത്തം, ബ്യാസത്തമനസം നരം;
സുത്തം ഗാമം മഹോഘോവ, മച്ചു ആദായ ഗച്ഛതി.
ന ¶ സന്തി പുത്താ താണായ, ന പിതാ നാപി ബന്ധവാ;
അന്തകേനാധിപന്നസ്സ, നത്ഥി ഞാതീസു താണതാ.
ഏതമത്ഥവസം ഞത്വാ, പണ്ഡിതോ സീലസംവുതോ;
നിബ്ബാനഗമനം മഗ്ഗം, ഖിപ്പമേവ വിസോധയേ.
മഗ്ഗവഗ്ഗോ വീസതിമോ നിട്ഠിതോ.
൨൧. പകിണ്ണകവഗ്ഗോ
മത്താസുഖപരിച്ചാഗാ ¶ ¶ , പസ്സേ ചേ വിപുലം സുഖം;
ചജേ മത്താസുഖം ധീരോ, സമ്പസ്സം വിപുലം സുഖം.
പരദുക്ഖൂപധാനേന, അത്തനോ [യോ അത്തനോ (സ്യാ. പീ. ക.)] സുഖമിച്ഛതി;
വേരസംസഗ്ഗസംസട്ഠോ, വേരാ സോ ന പരിമുച്ചതി.
യഞ്ഹി ¶ കിച്ചം അപവിദ്ധം [തദപവിദ്ധം (സീ. സ്യാ.)], അകിച്ചം പന കയിരതി;
ഉന്നളാനം പമത്താനം, തേസം വഡ്ഢന്തി ആസവാ.
യേസഞ്ച സുസമാരദ്ധാ, നിച്ചം കായഗതാ സതി;
അകിച്ചം തേ ന സേവന്തി, കിച്ചേ സാതച്ചകാരിനോ;
സതാനം സമ്പജാനാനം, അത്ഥം ഗച്ഛന്തി ആസവാ.
മാതരം ¶ പിതരം ഹന്ത്വാ, രാജാനോ ദ്വേ ച ഖത്തിയേ;
രട്ഠം സാനുചരം ഹന്ത്വാ, അനീഘോ യാതി ബ്രാഹ്മണോ.
മാതരം പിതരം ഹന്ത്വാ, രാജാനോ ദ്വേ ച സോത്ഥിയേ;
വേയഗ്ഘപഞ്ചമം ഹന്ത്വാ, അനീഘോ യാതി ബ്രാഹ്മണോ.
സുപ്പബുദ്ധം പബുജ്ഝന്തി, സദാ ഗോതമസാവകാ;
യേസം ദിവാ ച രത്തോ ച, നിച്ചം ബുദ്ധഗതാ സതി.
സുപ്പബുദ്ധം പബുജ്ഝന്തി, സദാ ഗോതമസാവകാ;
യേസം ദിവാ ച രത്തോ ച, നിച്ചം ധമ്മഗതാ സതി.
സുപ്പബുദ്ധം ¶ ¶ പബുജ്ഝന്തി, സദാ ഗോതമസാവകാ;
യേസം ദിവാ ച രത്തോ ച, നിച്ചം സങ്ഘഗതാ സതി.
സുപ്പബുദ്ധം പബുജ്ഝന്തി, സദാ ഗോതമസാവകാ;
യേസം ദിവാ ച രത്തോ ച, നിച്ചം കായഗതാ സതി.
സുപ്പബുദ്ധം പബുജ്ഝന്തി, സദാ ഗോതമസാവകാ;
യേസം ദിവാ ച രത്തോ ച, അഹിംസായ രതോ മനോ.
സുപ്പബുദ്ധം പബുജ്ഝന്തി, സദാ ഗോതമസാവകാ;
യേസം ¶ ദിവാ ച രത്തോ ച, ഭാവനായ രതോ മനോ.
ദുപ്പബ്ബജ്ജം ദുരഭിരമം, ദുരാവാസാ ഘരാ ദുഖാ;
ദുക്ഖോസമാനസംവാസോ, ദുക്ഖാനുപതിതദ്ധഗൂ;
തസ്മാ ന ചദ്ധഗൂ സിയാ, ന ച [തസ്മാ ന ചദ്ധഗൂ ന ച (ക.)] ദുക്ഖാനുപതിതോ സിയാ [ദുക്ഖാനുപാതിതോ (?)].
സദ്ധോ സീലേന സമ്പന്നോ, യസോഭോഗസമപ്പിതോ;
യം യം പദേസം ഭജതി, തത്ഥ തത്ഥേവ പൂജിതോ.
ദൂരേ സന്തോ പകാസേന്തി, ഹിമവന്തോവ പബ്ബതോ;
അസന്തേത്ഥ ന ദിസ്സന്തി, രത്തിം ഖിത്താ യഥാ സരാ.
ഏകാസനം ¶ ഏകസേയ്യം, ഏകോ ചരമതന്ദിതോ;
ഏകോ ദമയമത്താനം, വനന്തേ രമിതോ സിയാ.
പകിണ്ണകവഗ്ഗോ ഏകവീസതിമോ നിട്ഠിതോ.
൨൨. നിരയവഗ്ഗോ
അഭൂതവാദീ ¶ ¶ നിരയം ഉപേതി, യോ വാപി [യോ ചാപി (സീ. പീ. ക.)] കത്വാ ന കരോമി ചാഹ [ന കരോമീതി ചാഹ (സ്യാ.)];
ഉഭോപി തേ പേച്ച സമാ ഭവന്തി, നിഹീനകമ്മാ മനുജാ പരത്ഥ.
കാസാവകണ്ഠാ ബഹവോ, പാപധമ്മാ അസഞ്ഞതാ;
പാപാ പാപേഹി കമ്മേഹി, നിരയം തേ ഉപപജ്ജരേ.
സേയ്യോ ¶ അയോഗുളോ ഭുത്തോ, തത്തോ അഗ്ഗിസിഖൂപമോ;
യഞ്ചേ ഭുഞ്ജേയ്യ ദുസ്സീലോ, രട്ഠപിണ്ഡമസഞ്ഞതോ.
ചത്താരി ഠാനാനി നരോ പമത്തോ, ആപജ്ജതി പരദാരൂപസേവീ;
അപുഞ്ഞലാഭം ന നികാമസേയ്യം, നിന്ദം തതീയം നിരയം ചതുത്ഥം.
അപുഞ്ഞലാഭോ ¶ ച ഗതീ ച പാപികാ, ഭീതസ്സ ഭീതായ രതീ ച ഥോകികാ;
രാജാ ച ദണ്ഡം ഗരുകം പണേതി, തസ്മാ നരോ പരദാരം ന സേവേ.
കുസോ യഥാ ദുഗ്ഗഹിതോ, ഹത്ഥമേവാനുകന്തതി;
സാമഞ്ഞം ദുപ്പരാമട്ഠം, നിരയായുപകഡ്ഢതി.
യം ¶ കിഞ്ചി സിഥിലം കമ്മം, സംകിലിട്ഠഞ്ച യം വതം;
സങ്കസ്സരം ബ്രഹ്മചരിയം, ന തം ഹോതി മഹപ്ഫലം.
കയിരാ ചേ കയിരാഥേനം [കയിരാ നം (ക.)], ദള്ഹമേനം പരക്കമേ;
സിഥിലോ ഹി പരിബ്ബാജോ, ഭിയ്യോ ആകിരതേ രജം.
അകതം ¶ ദുക്കടം സേയ്യോ, പച്ഛാ തപ്പതി ദുക്കടം;
കതഞ്ച സുകതം സേയ്യോ, യം കത്വാ നാനുതപ്പതി.
നഗരം യഥാ പച്ചന്തം, ഗുത്തം സന്തരബാഹിരം;
ഏവം ¶ ഗോപേഥ അത്താനം, ഖണോ വോ [ഖണോ വേ (സീ. പീ. ക.)] മാ ഉപച്ചഗാ;
ഖണാതീതാ ഹി സോചന്തി, നിരയമ്ഹി സമപ്പിതാ.
അലജ്ജിതായേ ലജ്ജന്തി, ലജ്ജിതായേ ന ലജ്ജരേ;
മിച്ഛാദിട്ഠിസമാദാനാ, സത്താ ഗച്ഛന്തി ദുഗ്ഗതിം.
അഭയേ ഭയദസ്സിനോ, ഭയേ ചാഭയദസ്സിനോ;
മിച്ഛാദിട്ഠിസമാദാനാ, സത്താ ഗച്ഛന്തി ദുഗ്ഗതിം.
അവജ്ജേ ¶ വജ്ജമതിനോ, വജ്ജേ ചാവജ്ജദസ്സിനോ;
മിച്ഛാദിട്ഠിസമാദാനാ, സത്താ ഗച്ഛന്തി ദുഗ്ഗതിം.
വജ്ജഞ്ച വജ്ജതോ ഞത്വാ, അവജ്ജഞ്ച അവജ്ജതോ;
സമ്മാദിട്ഠിസമാദാനാ, സത്താ ഗച്ഛന്തി സുഗ്ഗതിം.
നിരയവഗ്ഗോ ദ്വാവീസതിമോ നിട്ഠിതോ.
൨൩. നാഗവഗ്ഗോ
അഹം ¶ നാഗോവ സങ്ഗാമേ, ചാപതോ പതിതം സരം;
അതിവാക്യം തിതിക്ഖിസ്സം, ദുസ്സീലോ ഹി ബഹുജ്ജനോ.
ദന്തം ¶ നയന്തി സമിതിം, ദന്തം രാജാഭിരൂഹതി;
ദന്തോ സേട്ഠോ മനുസ്സേസു, യോതിവാക്യം തിതിക്ഖതി.
വരമസ്സതരാ ദന്താ, ആജാനീയാ ച [ആജാനീയാവ (സ്യാ.)] സിന്ധവാ;
കുഞ്ജരാ ച [കുഞ്ജരാവ (സ്യാ.)] മഹാനാഗാ, അത്തദന്തോ തതോ വരം.
ന ¶ ഹി ഏതേഹി യാനേഹി, ഗച്ഛേയ്യ അഗതം ദിസം;
യഥാത്തനാ സുദന്തേന, ദന്തോ ദന്തേന ഗച്ഛതി.
ധനപാലോ [ധനപാലകോ (സീ. സ്യാ. കം. പീ.)] നാമ കുഞ്ജരോ, കടുകഭേദനോ [കടുകപ്പഭേദനോ (സീ. സ്യാ. പീ.)] ദുന്നിവാരയോ;
ബദ്ധോ കബളം ന ഭുഞ്ജതി, സുമരതി [സുസരതി (ക.)] നാഗവനസ്സ കുഞ്ജരോ.
മിദ്ധീ ¶ യദാ ഹോതി മഹഗ്ഘസോ ച, നിദ്ദായിതാ സമ്പരിവത്തസായീ;
മഹാവരാഹോവ നിവാപപുട്ഠോ, പുനപ്പുനം ഗബ്ഭമുപേതി മന്ദോ.
ഇദം ¶ പുരേ ചിത്തമചാരി ചാരികം, യേനിച്ഛകം യത്ഥകാമം യഥാസുഖം;
തദജ്ജഹം നിഗ്ഗഹേസ്സാമി യോനിസോ, ഹത്ഥിപ്പഭിന്നം വിയ അങ്കുസഗ്ഗഹോ.
അപ്പമാദരതാ ഹോഥ, സചിത്തമനുരക്ഖഥ;
ദുഗ്ഗാ ഉദ്ധരഥത്താനം, പങ്കേ സന്നോവ [സത്തോവ (സീ. പീ.)] കുഞ്ജരോ.
സചേ ലഭേഥ നിപകം സഹായം, സദ്ധിം ചരം സാധുവിഹാരിധീരം;
അഭിഭുയ്യ സബ്ബാനി പരിസ്സയാനി, ചരേയ്യ തേനത്തമനോ സതീമാ.
നോ ¶ ചേ ലഭേഥ നിപകം സഹായം, സദ്ധിം ചരം സാധുവിഹാരിധീരം;
രാജാവ രട്ഠം വിജിതം പഹായ, ഏകോ ചരേ മാതങ്ഗരഞ്ഞേവ നാഗോ.
ഏകസ്സ ചരിതം സേയ്യോ, നത്ഥി ബാലേ സഹായതാ;
ഏകോ ചരേ ന ച പാപാനി കയിരാ, അപ്പോസ്സുക്കോ മാതങ്ഗരഞ്ഞേവ നാഗോ.
അത്ഥമ്ഹി ¶ ജാതമ്ഹി സുഖാ സഹായാ, തുട്ഠീ സുഖാ യാ ഇതരീതരേന;
പുഞ്ഞം സുഖം ജീവിതസങ്ഖയമ്ഹി, സബ്ബസ്സ ദുക്ഖസ്സ സുഖം പഹാനം.
സുഖാ ¶ ¶ മത്തേയ്യതാ ലോകേ, അഥോ പേത്തേയ്യതാ സുഖാ;
സുഖാ സാമഞ്ഞതാ ലോകേ, അഥോ ബ്രഹ്മഞ്ഞതാ സുഖാ.
സുഖം യാവ ജരാ സീലം, സുഖാ സദ്ധാ പതിട്ഠിതാ;
സുഖോ പഞ്ഞായ പടിലാഭോ, പാപാനം അകരണം സുഖം.
നാഗവഗ്ഗോ തേവീസതിമോ നിട്ഠിതോ.
൨൪. തണ്ഹാവഗ്ഗോ
മനുജസ്സ ¶ പമത്തചാരിനോ, തണ്ഹാ വഡ്ഢതി മാലുവാ വിയ;
സോ പ്ലവതീ [പ്ലവതി (സീ. പീ.), പലവേതീ (ക.), ഉപ്ലവതി (?)] ഹുരാ ഹുരം, ഫലമിച്ഛംവ വനസ്മി വാനരോ.
യം ഏസാ സഹതേ ജമ്മീ, തണ്ഹാ ലോകേ വിസത്തികാ;
സോകാ തസ്സ പവഡ്ഢന്തി, അഭിവട്ഠംവ [അഭിവഡ്ഢംവ (സ്യാ.), അഭിവട്ടംവ (പീ.), അഭിവുഡ്ഢംവ (ക.)] ബീരണം.
യോ ചേതം സഹതേ ജമ്മിം, തണ്ഹം ലോകേ ദുരച്ചയം;
സോകാ തമ്ഹാ പപതന്തി, ഉദബിന്ദുവ പോക്ഖരാ.
തം വോ വദാമി ഭദ്ദം വോ, യാവന്തേത്ഥ സമാഗതാ;
തണ്ഹായ മൂലം ഖണഥ, ഉസീരത്ഥോവ ബീരണം;
മാ വോ നളംവ സോതോവ, മാരോ ഭഞ്ജി പുനപ്പുനം.
യഥാപി ¶ ¶ ¶ മൂലേ അനുപദ്ദവേ ദള്ഹേ, ഛിന്നോപി രുക്ഖോ പുനരേവ രൂഹതി;
ഏവമ്പി തണ്ഹാനുസയേ അനൂഹതേ, നിബ്ബത്തതീ ദുക്ഖമിദം പുനപ്പുനം.
യസ്സ ഛത്തിംസതി സോതാ, മനാപസവനാ ഭുസാ;
മാഹാ [വാഹാ (സീ. സ്യാ. പീ.)] വഹന്തി ദുദ്ദിട്ഠിം, സങ്കപ്പാ രാഗനിസ്സിതാ.
സവന്തി ¶ സബ്ബധി സോതാ, ലതാ ഉപ്പജ്ജ [ഉബ്ഭിജ്ജ (സീ. സ്യാ. കം. പീ.)] തിട്ഠതി;
തഞ്ച ദിസ്വാ ലതം ജാതം, മൂലം പഞ്ഞായ ഛിന്ദഥ.
സരിതാനി സിനേഹിതാനി ച, സോമനസ്സാനി ഭവന്തി ജന്തുനോ;
തേ സാതസിതാ സുഖേസിനോ, തേ വേ ജാതിജരൂപഗാ നരാ.
തസിണായ പുരക്ഖതാ പജാ, പരിസപ്പന്തി സസോവ ബന്ധിതോ [ബാധിതോ (ബഹൂസു)];
സംയോജനസങ്ഗസത്തകാ, ദുക്ഖമുപേന്തി പുനപ്പുനം ചിരായ.
തസിണായ പുരക്ഖതാ പജാ, പരിസപ്പന്തി സസോവ ബന്ധിതോ;
തസ്മാ തസിണം വിനോദയേ, ആകങ്ഖന്ത [ഭിക്ഖൂ ആകങ്ഖീ (സീ.), ഭിക്ഖു ആകങ്ഖം (സ്യാ.)] വിരാഗമത്തനോ.
യോ നിബ്ബനഥോ വനാധിമുത്തോ, വനമുത്തോ വനമേവ ധാവതി;
തം പുഗ്ഗലമേഥ പസ്സഥ, മുത്തോ ബന്ധനമേവ ധാവതി.
ന ¶ ¶ തം ദള്ഹം ബന്ധനമാഹു ധീരാ, യദായസം ദാരുജപബ്ബജഞ്ച [ദാരൂജം ബബ്ബജഞ്ച (സീ. പീ.)];
സാരത്തരത്താ ¶ മണികുണ്ഡലേസു, പുത്തേസു ദാരേസു ച യാ അപേക്ഖാ.
ഏതം ദള്ഹം ബന്ധനമാഹു ധീരാ, ഓഹാരിനം സിഥിലം ദുപ്പമുഞ്ചം;
ഏതമ്പി ഛേത്വാന പരിബ്ബജന്തി, അനപേക്ഖിനോ കാമസുഖം പഹായ.
യേ രാഗരത്താനുപതന്തി സോതം, സയംകതം മക്കടകോവ ജാലം;
ഏതമ്പി ഛേത്വാന വജന്തി ധീരാ, അനപേക്ഖിനോ സബ്ബദുക്ഖം പഹായ.
മുഞ്ച ¶ പുരേ മുഞ്ച പച്ഛതോ, മജ്ഝേ മുഞ്ച ഭവസ്സ പാരഗൂ;
സബ്ബത്ഥ വിമുത്തമാനസോ, ന പുനം ജാതിജരം ഉപേഹിസി.
വിതക്കമഥിതസ്സ ജന്തുനോ, തിബ്ബരാഗസ്സ സുഭാനുപസ്സിനോ;
ഭിയ്യോ തണ്ഹാ പവഡ്ഢതി, ഏസ ഖോ ദള്ഹം [ഏസ ഗാള്ഹം (ക.)] കരോതി ബന്ധനം.
വിതക്കൂപസമേ ¶ ച [വിതക്കൂപസമേവ (ക.)] യോ രതോ, അസുഭം ഭാവയതേ സദാ സതോ;
ഏസ ¶ [ഏസോ (?)] ഖോ ബ്യന്തി കാഹിതി, ഏസ [ഏസോ (?)] ഛേച്ഛതി മാരബന്ധനം.
നിട്ഠങ്ഗതോ ¶ അസന്താസീ, വീതതണ്ഹോ അനങ്ഗണോ;
അച്ഛിന്ദി ഭവസല്ലാനി, അന്തിമോയം സമുസ്സയോ.
വീതതണ്ഹോ അനാദാനോ, നിരുത്തിപദകോവിദോ;
അക്ഖരാനം സന്നിപാതം, ജഞ്ഞാ പുബ്ബാപരാനി ച;
സ വേ ‘‘അന്തിമസാരീരോ, മഹാപഞ്ഞോ മഹാപുരിസോ’’തി വുച്ചതി.
സബ്ബാഭിഭൂ സബ്ബവിദൂഹമസ്മി, സബ്ബേസു ധമ്മേസു അനൂപലിത്തോ;
സബ്ബഞ്ജഹോ തണ്ഹക്ഖയേ വിമുത്തോ, സയം അഭിഞ്ഞായ കമുദ്ദിസേയ്യം.
സബ്ബദാനം ധമ്മദാനം ജിനാതി, സബ്ബരസം ധമ്മരസോ ജിനാതി;
സബ്ബരതിം ധമ്മരതി ജിനാതി, തണ്ഹക്ഖയോ സബ്ബദുക്ഖം ജിനാതി.
ഹനന്തി ഭോഗാ ദുമ്മേധം, നോ ച പാരഗവേസിനോ;
ഭോഗതണ്ഹായ ദുമ്മേധോ, ഹന്തി അഞ്ഞേവ അത്തനം.
തിണദോസാനി ഖേത്താനി, രാഗദോസാ അയം പജാ;
തസ്മാ ഹി വീതരാഗേസു, ദിന്നം ഹോതി മഹപ്ഫലം.
തിണദോസാനി ¶ ¶ ¶ ഖേത്താനി, ദോസദോസാ അയം പജാ;
തസ്മാ ഹി വീതദോസേസു, ദിന്നം ഹോതി മഹപ്ഫലം.
തിണദോസാനി ഖേത്താനി, മോഹദോസാ അയം പജാ;
തസ്മാ ഹി വീതമോഹേസു, ദിന്നം ഹോതി മഹപ്ഫലം.
(തിണദോസാനി ¶ ഖേത്താനി, ഇച്ഛാദോസാ അയം പജാ;
തസ്മാ ഹി വിഗതിച്ഛേസു, ദിന്നം ഹോതി മഹപ്ഫലം.) [( ) വിദേസപോത്ഥകേസു നത്ഥി, അട്ഠകഥായമ്പി ന ദിസ്സതി]
തിണദോസാനി ഖേത്താനി, തണ്ഹാദോസാ അയം പജാ;
തസ്മാ ഹി വീതതണ്ഹേസു, ദിന്നം ഹോതി മഹപ്ഫലം.
തണ്ഹാവഗ്ഗോ ചതുവീസതിമോ നിട്ഠിതോ.
൨൫. ഭിക്ഖുവഗ്ഗോ
ചക്ഖുനാ സംവരോ സാധു, സാധു സോതേന സംവരോ;
ഘാനേന സംവരോ സാധു, സാധു ജിവ്ഹായ സംവരോ.
കായേന സംവരോ സാധു, സാധു വാചായ സംവരോ;
മനസാ സംവരോ സാധു, സാധു സബ്ബത്ഥ സംവരോ;
സബ്ബത്ഥ സംവുതോ ഭിക്ഖു, സബ്ബദുക്ഖാ പമുച്ചതി.
ഹത്ഥസംയതോ പാദസംയതോ, വാചാസംയതോ സംയതുത്തമോ;
അജ്ഝത്തരതോ സമാഹിതോ, ഏകോ സന്തുസിതോ തമാഹു ഭിക്ഖും.
യോ ¶ മുഖസംയതോ ഭിക്ഖു, മന്തഭാണീ അനുദ്ധതോ;
അത്ഥം ധമ്മഞ്ച ദീപേതി, മധുരം തസ്സ ഭാസിതം.
ധമ്മാരാമോ ¶ ¶ ¶ ധമ്മരതോ, ധമ്മം അനുവിചിന്തയം;
ധമ്മം അനുസ്സരം ഭിക്ഖു, സദ്ധമ്മാ ന പരിഹായതി.
സലാഭം നാതിമഞ്ഞേയ്യ, നാഞ്ഞേസം പിഹയം ചരേ;
അഞ്ഞേസം പിഹയം ഭിക്ഖു, സമാധിം നാധിഗച്ഛതി.
അപ്പലാഭോപി ചേ ഭിക്ഖു, സലാഭം നാതിമഞ്ഞതി;
തം വേ ദേവാ പസംസന്തി, സുദ്ധാജീവിം അതന്ദിതം.
സബ്ബസോ നാമരൂപസ്മിം, യസ്സ നത്ഥി മമായിതം;
അസതാ ച ന സോചതി, സ വേ ‘‘ഭിക്ഖൂ’’തി വുച്ചതി.
മേത്താവിഹാരീ യോ ഭിക്ഖു, പസന്നോ ബുദ്ധസാസനേ;
അധിഗച്ഛേ പദം സന്തം, സങ്ഖാരൂപസമം സുഖം.
സിഞ്ച ഭിക്ഖു ഇമം നാവം, സിത്താ തേ ലഹുമേസ്സതി;
ഛേത്വാ രാഗഞ്ച ദോസഞ്ച, തതോ നിബ്ബാനമേഹിസി.
പഞ്ച ഛിന്ദേ പഞ്ച ജഹേ, പഞ്ച ചുത്തരി ഭാവയേ;
പഞ്ച സങ്ഗാതിഗോ ഭിക്ഖു, ‘‘ഓഘതിണ്ണോ’’തി വുച്ചതി.
ഝായ ഭിക്ഖു [ഝായ തുവം ഭിക്ഖു (?)] മാ പമാദോ [മാ ച പമാദോ (സീ. സ്യാ. പീ.)], മാ തേ കാമഗുണേ രമേസ്സു [ഭമസ്സു (സീ. പീ.), ഭവസ്സു (സ്യാ.), രമസ്സു (ക.)] ചിത്തം;
മാ ലോഹഗുളം ഗിലീ പമത്തോ, മാ കന്ദി ‘‘ദുക്ഖമിദ’’ന്തി ഡയ്ഹമാനോ.
നത്ഥി ഝാനം അപഞ്ഞസ്സ, പഞ്ഞാ നത്ഥി അഝായതോ [അജ്ഝായിനോ (ക.)];
യമ്ഹി ഝാനഞ്ച പഞ്ഞാ ച, സ വേ നിബ്ബാനസന്തികേ.
സുഞ്ഞാഗാരം ¶ ¶ ¶ ¶ പവിട്ഠസ്സ, സന്തചിത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ;
അമാനുസീ രതി ഹോതി, സമ്മാ ധമ്മം വിപസ്സതോ.
യതോ യതോ സമ്മസതി, ഖന്ധാനം ഉദയബ്ബയം;
ലഭതീ [ലഭതി (പീ.), ലഭതേ (ക.)] പീതിപാമോജ്ജം, അമതം തം വിജാനതം.
തത്രായമാദി ഭവതി, ഇധ പഞ്ഞസ്സ ഭിക്ഖുനോ;
ഇന്ദ്രിയഗുത്തി സന്തുട്ഠി, പാതിമോക്ഖേ ച സംവരോ.
മിത്തേ ഭജസ്സു കല്യാണേ, സുദ്ധാജീവേ അതന്ദിതേ;
പടിസന്ഥാരവുത്യസ്സ [പടിസന്ധാരവുത്യസ്സ (ക.)], ആചാരകുസലോ സിയാ;
തതോ പാമോജ്ജബഹുലോ, ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സതി.
വസ്സികാ വിയ പുപ്ഫാനി, മദ്ദവാനി [മജ്ജവാനി (ക. ടീകാ) പച്ചവാനി (ക. അട്ഠ.)] പമുഞ്ചതി;
ഏവം രാഗഞ്ച ദോസഞ്ച, വിപ്പമുഞ്ചേഥ ഭിക്ഖവോ.
സന്തകായോ സന്തവാചോ, സന്തവാ സുസമാഹിതോ [സന്തമനോ സുസമാഹിതോ (സ്യാ. പീ.), സന്തമനോ സമാഹിതോ (ക.)];
വന്തലോകാമിസോ ഭിക്ഖു, ‘‘ഉപസന്തോ’’തി വുച്ചതി.
അത്തനാ ചോദയത്താനം, പടിമംസേഥ അത്തനാ [പടിമാസേ അത്തമത്തനാ (സീ. പീ.), പടിമംസേ തമത്തനാ (സ്യാ.)];
സോ അത്തഗുത്തോ സതിമാ, സുഖം ഭിക്ഖു വിഹാഹിസി.
അത്താ ഹി അത്തനോ നാഥോ, (കോ ഹി നാഥോ പരോ സിയാ) [( ) വിദേസപോത്ഥകേസു നത്ഥി]
അത്താ ഹി അത്തനോ ഗതി;
തസ്മാ സംയമമത്താനം [സംയമയ’ത്താനം (സീ. പീ.)], അസ്സം ഭദ്രംവ വാണിജോ.
പാമോജ്ജബഹുലോ ¶ ഭിക്ഖു, പസന്നോ ബുദ്ധസാസനേ;
അധിഗച്ഛേ പദം സന്തം, സങ്ഖാരൂപസമം സുഖം.
യോ ¶ ¶ ഹവേ ദഹരോ ഭിക്ഖു, യുഞ്ജതി ബുദ്ധസാസനേ;
സോമം ¶ [സോ ഇമം (സീ. സ്യാ. കം. പീ.)] ലോകം പഭാസേതി, അബ്ഭാ മുത്തോവ ചന്ദിമാ.
ഭിക്ഖുവഗ്ഗോ പഞ്ചവീസതിമോ നിട്ഠിതോ.
൨൬. ബ്രാഹ്മണവഗ്ഗോ
ഛിന്ദ സോതം പരക്കമ്മ, കാമേ പനുദ ബ്രാഹ്മണ;
സങ്ഖാരാനം ഖയം ഞത്വാ, അകതഞ്ഞൂസി ബ്രാഹ്മണ.
യദാ ദ്വയേസു ധമ്മേസു, പാരഗൂ ഹോതി ബ്രാഹ്മണോ;
അഥസ്സ സബ്ബേ സംയോഗാ, അത്ഥം ഗച്ഛന്തി ജാനതോ.
യസ്സ പാരം അപാരം വാ, പാരാപാരം ന വിജ്ജതി;
വീതദ്ദരം വിസംയുത്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
ഝായിം വിരജമാസീനം, കതകിച്ചമനാസവം;
ഉത്തമത്ഥമനുപ്പത്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
ദിവാ ¶ തപതി ആദിച്ചോ, രത്തിമാഭാതി ചന്ദിമാ;
സന്നദ്ധോ ഖത്തിയോ തപതി, ഝായീ തപതി ബ്രാഹ്മണോ;
അഥ സബ്ബമഹോരത്തിം [സബ്ബമഹോരത്തം (?)], ബുദ്ധോ തപതി തേജസാ.
ബാഹിതപാപോതി ¶ ബ്രാഹ്മണോ, സമചരിയാ സമണോതി വുച്ചതി;
പബ്ബാജയമത്തനോ മലം, തസ്മാ ‘‘പബ്ബജിതോ’’തി വുച്ചതി.
ന ¶ ¶ ബ്രാഹ്മണസ്സ പഹരേയ്യ, നാസ്സ മുഞ്ചേഥ ബ്രാഹ്മണോ;
ധീ [ധി (സ്യാ. ബ്യാകരണേസു)] ബ്രാഹ്മണസ്സ ഹന്താരം, തതോ ധീ യസ്സ [യോ + അസ്സ = യസ്സ] മുഞ്ചതി.
ന ബ്രാഹ്മണസ്സേതദകിഞ്ചി സേയ്യോ, യദാ നിസേധോ മനസോ പിയേഹി;
യതോ യതോ ഹിംസമനോ നിവത്തതി, തതോ തതോ സമ്മതിമേവ ദുക്ഖം.
യസ്സ കായേന വാചായ, മനസാ നത്ഥി ദുക്കടം;
സംവുതം തീഹി ഠാനേഹി, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
യമ്ഹാ ധമ്മം വിജാനേയ്യ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധദേസിതം;
സക്കച്ചം തം നമസ്സേയ്യ, അഗ്ഗിഹുത്തംവ ബ്രാഹ്മണോ.
ന ജടാഹി ന ഗോത്തേന, ന ജച്ചാ ഹോതി ബ്രാഹ്മണോ;
യമ്ഹി സച്ചഞ്ച ധമ്മോ ച, സോ സുചീ സോ ച ബ്രാഹ്മണോ.
കിം ¶ തേ ജടാഹി ദുമ്മേധ, കിം തേ അജിനസാടിയാ;
അബ്ഭന്തരം തേ ഗഹനം, ബാഹിരം പരിമജ്ജസി.
പംസുകൂലധരം ജന്തും, കിസം ധമനിസന്ഥതം;
ഏകം വനസ്മിം ഝായന്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
ന ¶ ചാഹം ബ്രാഹ്മണം ബ്രൂമി, യോനിജം മത്തിസമ്ഭവം;
ഭോവാദി നാമ സോ ഹോതി, സചേ ഹോതി സകിഞ്ചനോ;
അകിഞ്ചനം അനാദാനം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
സബ്ബസംയോജനം ഛേത്വാ, യോ വേ ന പരിതസ്സതി;
സങ്ഗാതിഗം ¶ വിസംയുത്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
ഛേത്വാ ¶ നദ്ധിം [നന്ധിം (ക. സീ.), നന്ദിം (പീ.)] വരത്തഞ്ച, സന്ദാനം [സന്ദാമം (സീ.)] സഹനുക്കമം;
ഉക്ഖിത്തപലിഘം ബുദ്ധം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
അക്കോസം വധബന്ധഞ്ച, അദുട്ഠോ യോ തിതിക്ഖതി;
ഖന്തീബലം ബലാനീകം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
അക്കോധനം വതവന്തം, സീലവന്തം അനുസ്സദം;
ദന്തം അന്തിമസാരീരം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
വാരി ¶ പോക്ഖരപത്തേവ, ആരഗ്ഗേരിവ സാസപോ;
യോ ന ലിമ്പതി [ലിപ്പതി (സീ. പീ.)] കാമേസു, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
യോ ദുക്ഖസ്സ പജാനാതി, ഇധേവ ഖയമത്തനോ;
പന്നഭാരം വിസംയുത്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
ഗമ്ഭീരപഞ്ഞം മേധാവിം, മഗ്ഗാമഗ്ഗസ്സ കോവിദം;
ഉത്തമത്ഥമനുപ്പത്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
അസംസട്ഠം ¶ ഗഹട്ഠേഹി, അനാഗാരേഹി ചൂഭയം;
അനോകസാരിമപ്പിച്ഛം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
നിധായ ദണ്ഡം ഭൂതേസു, തസേസു ഥാവരേസു ച;
യോ ന ഹന്തി ന ഘാതേതി, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
അവിരുദ്ധം വിരുദ്ധേസു, അത്തദണ്ഡേസു നിബ്ബുതം;
സാദാനേസു അനാദാനം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
യസ്സ രാഗോ ച ദോസോ ച, മാനോ മക്ഖോ ച പാതിതോ;
സാസപോരിവ ¶ ആരഗ്ഗാ [ആരഗ്ഗേ (ക.)], തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
അകക്കസം ¶ ¶ വിഞ്ഞാപനിം, ഗിരം സച്ചമുദീരയേ;
യായ നാഭിസജേ കഞ്ചി [കിഞ്ചി (ക.)], തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
യോധ ദീഘം വ രസ്സം വാ, അണും ഥൂലം സുഭാസുഭം;
ലോകേ അദിന്നം നാദിയതി [നാദേതി (മ. നി. ൨.൪൫൯)], തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
ആസാ യസ്സ ന വിജ്ജന്തി, അസ്മിം ലോകേ പരമ്ഹി ച;
നിരാസാസം [നിരാസയം (സീ. സ്യാ. പീ.), നിരാസകം (?)] വിസംയുത്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
യസ്സാലയാ ന വിജ്ജന്തി, അഞ്ഞായ അകഥംകഥീ;
അമതോഗധമനുപ്പത്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
യോധ പുഞ്ഞഞ്ച പാപഞ്ച, ഉഭോ സങ്ഗമുപച്ചഗാ;
അസോകം വിരജം സുദ്ധം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
ചന്ദംവ വിമലം സുദ്ധം, വിപ്പസന്നമനാവിലം;
നന്ദീഭവപരിക്ഖീണം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
യോമം ¶ [യോ ഇമം (സീ. സ്യാ. കം. പീ.)] പലിപഥം ദുഗ്ഗം, സംസാരം മോഹമച്ചഗാ;
തിണ്ണോ പാരഗതോ [പാരഗതോ (സീ. സ്യാ. കം. പീ.)] ഝായീ, അനേജോ അകഥംകഥീ;
അനുപാദായ നിബ്ബുതോ, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
യോധ ¶ കാമേ പഹന്ത്വാന [പഹത്വാന (സീ. പീ.)], അനാഗാരോ പരിബ്ബജേ;
കാമഭവപരിക്ഖീണം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം [ഇദം ഗാഥാദ്വയം വിദേസപോത്ഥകേസു സകിദേവ ദസ്സിതം].
യോധ തണ്ഹം പഹന്ത്വാന, അനാഗാരോ പരിബ്ബജേ;
തണ്ഹാഭവപരിക്ഖീണം ¶ , തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
ഹിത്വാ ¶ മാനുസകം യോഗം, ദിബ്ബം യോഗം ഉപച്ചഗാ;
സബ്ബയോഗവിസംയുത്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
ഹിത്വാ രതിഞ്ച അരതിഞ്ച, സീതിഭൂതം നിരൂപധിം;
സബ്ബലോകാഭിഭും വീരം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
ചുതിം യോ വേദി സത്താനം, ഉപപത്തിഞ്ച സബ്ബസോ;
അസത്തം സുഗതം ബുദ്ധം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
യസ്സ ഗതിം ന ജാനന്തി, ദേവാ ഗന്ധബ്ബമാനുസാ;
ഖീണാസവം അരഹന്തം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
യസ്സ ¶ പുരേ ച പച്ഛാ ച, മജ്ഝേ ച നത്ഥി കിഞ്ചനം;
അകിഞ്ചനം അനാദാനം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
ഉസഭം ¶ പവരം വീരം, മഹേസിം വിജിതാവിനം;
അനേജം ന്ഹാതകം [നഹാതകം (സീ. സ്യാ. കം പീ.)] ബുദ്ധം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
പുബ്ബേനിവാസം യോ വേദി, സഗ്ഗാപായഞ്ച പസ്സതി,
അഥോ ജാതിക്ഖയം പത്തോ, അഭിഞ്ഞാവോസിതോ മുനി;
സബ്ബവോസിതവോസാനം, തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം.
ബ്രാഹ്മണവഗ്ഗോ ഛബ്ബീസതിമോ നിട്ഠിതോ.
(ഏത്താവതാ ¶ സബ്ബപഠമേ യമകവഗ്ഗേ ചുദ്ദസ വത്ഥൂനി, അപ്പമാദവഗ്ഗേ നവ, ചിത്തവഗ്ഗേ നവ, പുപ്ഫവഗ്ഗേ ദ്വാദസ, ബാലവഗ്ഗേ പന്നരസ, പണ്ഡിതവഗ്ഗേ ഏകാദസ, അരഹന്തവഗ്ഗേ ദസ, സഹസ്സവഗ്ഗേ ചുദ്ദസ, പാപവഗ്ഗേ ദ്വാദസ, ദണ്ഡവഗ്ഗേ ഏകാദസ, ജരാവഗ്ഗേ നവ, അത്തവഗ്ഗേ ദസ, ലോകവഗ്ഗേ ഏകാദസ, ബുദ്ധവഗ്ഗേ നവ [അട്ഠ (ക.)], സുഖവഗ്ഗേ അട്ഠ, പിയവഗ്ഗേ നവ, കോധവഗ്ഗേ അട്ഠ, മലവഗ്ഗേ ദ്വാദസ, ധമ്മട്ഠവഗ്ഗേ ദസ, മഗ്ഗവഗ്ഗേ ദ്വാദസ, പകിണ്ണകവഗ്ഗേ നവ, നിരയവഗ്ഗേ നവ, നാഗവഗ്ഗേ അട്ഠ, തണ്ഹാവഗ്ഗേ ദ്വാദസ, ഭിക്ഖുവഗ്ഗേ ദ്വാദസ, ബ്രാഹ്മണവഗ്ഗേ ചത്താലീസാതി പഞ്ചാധികാനി തീണി വത്ഥുസതാനി.
സതേവീസചതുസ്സതാ, ചതുസച്ചവിഭാവിനാ;
സതത്തയഞ്ച വത്ഥൂനം, പഞ്ചാധികം സമുട്ഠിതാതി) [( ) ഏത്ഥന്തരേ പാഠോ വിദേസപോത്ഥകേസു നത്ഥി, അട്ഠകഥാസുയേവ ദിസ്സതി].
[ധമ്മപദസ്സ വഗ്ഗസ്സുദ്ദാനം§യമകം പമാദം ചിത്തം, പുപ്ഫം ബാലഞ്ച പണ്ഡിതം.§രഹന്തം സഹസ്സം പാപം, ദണ്ഡം ജരാ അത്തലോകം.§ബുദ്ധം സുഖം പിയം കോധം, മലം ധമ്മട്ഠമഗ്ഗഞ്ച.§പകിണ്ണകം നിരയം നാഗം, തണ്ഹാ ഭിക്ഖൂ ച ബ്രാഹ്മണോ.§ഗാഥായുദ്ദാനം§യമകേ വീസഗാഥായോ, അപ്പമാദലോകമ്ഹി ച.§പിയേ ദ്വാദസഗാഥായോ, ചിത്തേ ജരത്തേകാദസ.§പുപ്ഫബാലസഹസ്സമ്ഹി, ബുദ്ധ മഗ്ഗ പകിണ്ണകേ.§സോളസ പണ്ഡിതേ കോധേ, നിരയേ നാഗേ ചതുദ്ദസ.§അരഹന്തേ ദസഗ്ഗാഥാ, പാപസുഖമ്ഹി തേരസ.§സത്തരസ ദണ്ഡധമ്മട്ഠേ, മലമ്ഹി ഏകവീസതി.§തണ്ഹാവഗ്ഗേ സത്തബ്ബീസ, തേവീസ ഭിക്ഖുവഗ്ഗമ്ഹി.§ബ്രാഹ്മണേ ഏകതാലീസ, ചതുസ്സതാ സതേവീസ. (ക.)]
ധമ്മപദേ വഗ്ഗാനമുദ്ദാനം –
യമകപ്പമാദോ ¶ ചിത്തം, പുപ്ഫം ബാലേന പണ്ഡിതോ;
അരഹന്തോ സഹസ്സഞ്ച, പാപം ദണ്ഡേന തേ ദസ.
ജരാ ¶ അത്താ ച ലോകോ ച, ബുദ്ധോ സുഖം പിയേന ച;
കോധോ മലഞ്ച ധമ്മട്ഠോ, മഗ്ഗവഗ്ഗേന വീസതി.
പകിണ്ണം നിരയോ നാഗോ, തണ്ഹാ ഭിക്ഖു ച ബ്രാഹ്മണോ;
ഏതേ ഛബ്ബീസതി വഗ്ഗാ, ദേസിതാദിച്ചബന്ധുനാ.
ഗാഥാനമുദ്ദാനം –
യമകേ വീസതി ഗാഥാ, അപ്പമാദമ്ഹി ദ്വാദസ;
ഏകാദസ ചിത്തവഗ്ഗേ, പുപ്ഫവഗ്ഗമ്ഹി സോളസ.
ബാലേ ച സോളസ ഗാഥാ, പണ്ഡിതമ്ഹി ചതുദ്ദസ;
അരഹന്തേ ദസ ഗാഥാ, സഹസ്സേ ഹോന്തി സോളസ.
തേരസ പാപവഗ്ഗമ്ഹി, ദണ്ഡമ്ഹി ദസ സത്ത ച;
ഏകാദസ ജരാ വഗ്ഗേ, അത്തവഗ്ഗമ്ഹി താ ദസ.
ദ്വാദസ ¶ ¶ ലോകവഗ്ഗമ്ഹി, ബുദ്ധവഗ്ഗമ്ഹി ഠാരസ [സോളസ (സബ്ബത്ഥ)];
സുഖേ ച പിയവഗ്ഗേ ച, ഗാഥായോ ഹോന്തി ദ്വാദസ.
ചുദ്ദസ കോധവഗ്ഗമ്ഹി, മലവഗ്ഗേകവീസതി;
സത്തരസ ച ധമ്മട്ഠേ, മഗ്ഗവഗ്ഗേ സത്തരസ.
പകിണ്ണേ സോളസ ഗാഥാ, നിരയേ നാഗേ ച ചുദ്ദസ;
ഛബ്ബീസ തണ്ഹാവഗ്ഗമ്ഹി, തേവീസ ഭിക്ഖുവഗ്ഗികാ.
ഏകതാലീസഗാഥായോ, ബ്രാഹ്മണേ വഗ്ഗമുത്തമേ;
ഗാഥാസതാനി ചത്താരി, തേവീസ ച പുനാപരേ;
ധമ്മപദേ നിപാതമ്ഹി, ദേസിതാദിച്ചബന്ധുനാതി.
ധമ്മപദപാളി നിട്ഠിതാ.