📜

നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ

ഖുദ്ദകനികായേ

ഥേരഗാഥാപാളി

നിദാനഗാഥാ

സീഹാനംവ ¶ ¶ ¶ ¶ നദന്താനം, ദാഠീനം ഗിരിഗബ്ഭരേ;

സുണാഥ ഭാവിതത്താനം, ഗാഥാ അത്ഥൂപനായികാ [അത്തൂപനായികാ (സീ. ക.)].

യഥാനാമാ യഥാഗോത്താ, യഥാധമ്മവിഹാരിനോ;

യഥാധിമുത്താ സപ്പഞ്ഞാ, വിഹരിംസു അതന്ദിതാ.

തത്ഥ തത്ഥ വിപസ്സിത്വാ, ഫുസിത്വാ അച്ചുതം പദം;

കതന്തം പച്ചവേക്ഖന്താ, ഇമമത്ഥമഭാസിസും.

൧. ഏകകനിപാതോ

൧. പഠമവഗ്ഗോ

൧. സുഭൂതിത്ഥേരഗാഥാ

൧.

‘‘ഛന്നാ ¶ മേ കുടികാ സുഖാ നിവാതാ, വസ്സ ദേവ യഥാസുഖം;

ചിത്തം മേ സുസമാഹിതം വിമുത്തം, ആതാപീ വിഹരാമി വസ്സ ദേവാ’’തി.

ഇത്ഥം സുദം [ഇത്ഥം സുമം (ക. അട്ഠ.)] ആയസ്മാ സുഭൂതിത്ഥേരോ ഗാഥം അഭാസിത്ഥാതി.

൨. മഹാകോട്ഠികത്ഥേരഗാഥാ

൨.

‘‘ഉപസന്തോ ¶ ഉപരതോ, മന്തഭാണീ അനുദ്ധതോ;

ധുനാതി പാപകേ ധമ്മേ, ദുമപത്തംവ മാലുതോ’’തി.

ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ മഹാകോട്ഠികോ [മഹാകോട്ഠിതോ (സീ. സ്യാ.)] ഥേരോ ഗാഥം അഭാസിത്ഥാതി.

൩. കങ്ഖാരേവതത്ഥേരഗാഥാ

൩.

‘‘പഞ്ഞം ¶ ¶ ഇമം പസ്സ തഥാഗതാനം, അഗ്ഗി യഥാ പജ്ജലിതോ നിസീഥേ;

ആലോകദാ ചക്ഖുദദാ ഭവന്തി, യേ ആഗതാനം വിനയന്തി കങ്ഖ’’ന്തി.

ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ കങ്ഖാരേവതോ ഥേരോ ഗാഥം അഭാസിത്ഥാതി.

൪. പുണ്ണത്ഥേരഗാഥാ

൪.

‘‘സമ്ഭിരേവ സമാസേഥ, പണ്ഡിതേഹത്ഥദസ്സിഭി;

അത്ഥം മഹന്തം ഗമ്ഭീരം, ദുദ്ദസം നിപുണം അണും;

ധീരാ സമധിഗച്ഛന്തി, അപ്പമത്താ വിചക്ഖണാ’’തി.

ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പുണ്ണോ മന്താണിപുത്തോ [മന്താനിപുത്തോ (സ്യാ. ക.)] ഥേരോ ഗാഥം അഭാസിത്ഥാതി.

൫. ദബ്ബത്ഥേരഗാഥാ

൫.

‘‘യോ ¶ ദുദ്ദമിയോ ദമേന ദന്തോ, ദബ്ബോ സന്തുസിതോ വിതിണ്ണകങ്ഖോ;

വിജിതാവീ അപേതഭേരവോ ഹി, ദബ്ബോ സോ പരിനിബ്ബുതോ ഠിതത്തോ’’തി.

ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ദബ്ബോ ഥേരോ ഗാഥം അഭാസിത്ഥാതി.

൬. സീതവനിയത്ഥേരഗാഥാ

൬.

‘‘യോ ¶ സീതവനം ഉപഗാ ഭിക്ഖു, ഏകോ സന്തുസിതോ സമാഹിതത്തോ;

വിജിതാവീ അപേതലോമഹംസോ, രക്ഖം കായഗതാസതിം ധിതിമാ’’തി.

ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സീതവനിയോ ഥേരോ ഗാഥം അഭാസിത്ഥാതി.

൭. ഭല്ലിയത്ഥേരഗാഥാ

൭.

‘‘യോപാനുദീ ¶ മച്ചുരാജസ്സ സേനം, നളസേതുംവ സുദുബ്ബലം മഹോഘോ;

വിജിതാവീ അപേതഭേരവോ ഹി, ദന്തോ സോ പരിനിബ്ബുതോ ഠിതത്തോ’’തി.

ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഭല്ലിയോ ഥേരോ ഗാഥം അഭാസിത്ഥാതി.

൮. വീരത്ഥേരഗാഥാ

൮.

‘‘യോ ദുദ്ദമിയോ ദമേന ദന്തോ, വീരോ സന്തുസിതോ വിതിണ്ണകങ്ഖോ;

വിജിതാവീ അപേതലോമഹംസോ, വീരോ സോ പരിനിബ്ബുതോ ഠിതത്തോ’’തി.

ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ വീരോ ഥേരോ ഗാഥം അഭാസിത്ഥാതി.

൯. പിലിന്ദവച്ഛത്ഥേരഗാഥാ

൯.

‘‘സ്വാഗതം ന ദുരാഗതം [നാപഗതം (സീ. സ്യാ.)], നയിദം ദുമന്തിതം മമ;

സംവിഭത്തേസു ധമ്മേസു, യം സേട്ഠം തദുപാഗമി’’ന്തി.

ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പിലിന്ദവച്ഛോ [പിലിന്ദിവച്ഛോ (സീ.)] ഥേരോ ഗാഥം അഭാസിത്ഥാതി.

൧൦. പുണ്ണമാസത്ഥേരഗാഥാ

൧൦.

‘‘വിഹരി ¶ ¶ ¶ അപേക്ഖം ഇധ വാ ഹുരം വാ, യോ വേദഗൂ സമിതോ യതത്തോ;

സബ്ബേസു ധമ്മേസു അനൂപലിത്തോ, ലോകസ്സ ജഞ്ഞാ ഉദയബ്ബയഞ്ചാ’’തി.

ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പുണ്ണമാസോ ഥേരോ ഗാഥം അഭാസിത്ഥാതി.

വഗ്ഗോ പഠമോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം –

സുഭൂതി ¶ കോട്ഠികോ ഥേരോ, കങ്ഖാരേവതസമ്മതോ;

മന്താണിപുത്തോ ദബ്ബോ ച, സീതവനിയോ ച ഭല്ലിയോ;

വീരോ പിലിന്ദവച്ഛോ ച, പുണ്ണമാസോ തമോനുദോതി.

൨. ദുതിയവഗ്ഗോ

൧. ചൂളവച്ഛത്ഥേരഗാഥാ

൧൧.

‘‘പാമോജ്ജബഹുലോ ഭിക്ഖു, ധമ്മേ ബുദ്ധപ്പവേദിതേ;

അധിഗച്ഛേ പദം സന്തം, സങ്ഖാരൂപസമം സുഖ’’ന്തി.

… ചൂളവച്ഛോ [ചൂലഗവച്ഛോ (സീ.)] ഥേരോ….

൨. മഹാവച്ഛത്ഥേരഗാഥാ

൧൨.

‘‘പഞ്ഞാബലീ സീലവതൂപപന്നോ, സമാഹിതോ ഝാനരതോ സതീമാ;

യദത്ഥിയം ഭോജനം ഭുഞ്ജമാനോ, കങ്ഖേഥ കാലം ഇധ വീതരാഗോ’’തി.

… മഹാവച്ഛോ [മഹാഗവച്ഛോ (സീ.)] ഥേരോ….

൩. വനവച്ഛത്ഥേരഗാഥാ

൧൩.

‘‘നീലബ്ഭവണ്ണാ ¶ രുചിരാ, സീതവാരീ സുചിന്ധരാ;

ഇന്ദഗോപകസഞ്ഛന്നാ, തേ സേലാ രമയന്തി മ’’ന്തി.

… വനവച്ഛോ ഥേരോ….

൪. സിവകസാമണേരഗാഥാ

൧൪.

‘‘ഉപജ്ഝായോ ¶ മം അവച, ഇതോ ഗച്ഛാമ സീവക;

ഗാമേ ¶ മേ വസതി കായോ, അരഞ്ഞം മേ ഗതോ മനോ;

സേമാനകോപി ഗച്ഛാമി, നത്ഥി സങ്ഗോ വിജാനത’’ന്തി.

… സിവകോ സാമണേരോ….

൫. കുണ്ഡധാനത്ഥേരഗാഥാ

൧൫.

‘‘പഞ്ച ഛിന്ദേ പഞ്ച ജഹേ, പഞ്ച ചുത്തരി ഭാവയേ;

പഞ്ചസങ്ഗാതിഗോ ഭിക്ഖു, ഓഘതിണ്ണോതി വുച്ചതീ’’തി.

… കുണ്ഡധാനോ ഥേരോ….

൬. ബേലട്ഠസീസത്ഥേരഗാഥാ

൧൬.

‘‘യഥാപി ഭദ്ദോ ആജഞ്ഞോ, നങ്ഗലാവത്തനീ സിഖീ;

ഗച്ഛതി അപ്പകസിരേന, ഏവം രത്തിന്ദിവാ മമ;

ഗച്ഛന്തി അപ്പകസിരേന, സുഖേ ലദ്ധേ നിരാമിസേ’’തി.

… ബേലട്ഠസീസോ ഥേരോ….

൭. ദാസകത്ഥേരഗാഥാ

൧൭.

‘‘മിദ്ധീ ¶ യദാ ഹോതി മഹഗ്ഘസോ ച, നിദ്ദായിതാ സമ്പരിവത്തസായീ;

മഹാവരാഹോവ നിവാപപുട്ഠോ, പുനപ്പുനം ഗബ്ഭമുപേതി മന്ദോ’’തി.

… ദാസകോ ഥേരോ….

൮. സിങ്ഗാലപിതുത്ഥേരഗാഥാ

൧൮.

‘‘അഹു ¶ ബുദ്ധസ്സ ദായാദോ, ഭിക്ഖു ഭേസകളാവനേ;

കേവലം അട്ഠിസഞ്ഞായ, അഫരീ പഥവിം [പഠവിം (സീ. സ്യാ.)] ഇമം;

മഞ്ഞേഹം കാമരാഗം സോ, ഖിപ്പമേവ പഹിസ്സതീ’’തി [പഹീയഭി (സബ്ബത്ഥ പാളിയം)].

… സിങ്ഗാലപിതാ [സീഗാലപിതാ (സീ.)] ഥേരോ….

൯. കുലത്ഥേരഗാഥാ

൧൯.

[ധ. പ. ൮൦, ൧൪൫ ധമ്മപദേപി] ‘‘ഉദകം ¶ ഹി നയന്തി നേത്തികാ, ഉസുകാരാ നമയന്തി [ദമയന്തി (ക.)] തേജനം;

ദാരും ¶ നമയന്തി തച്ഛകാ, അത്താനം ദമയന്തി സുബ്ബതാ’’തി.

… കുലോ [കുണ്ഡലോ (സീ.), കുളോ (സ്യാ. ക.)] ഥേരോ….

൧൦. അജിതത്ഥേരഗാഥാ

൨൦.

‘‘മരണേ മേ ഭയം നത്ഥി, നികന്തി നത്ഥി ജീവിതേ;

സന്ദേഹം നിക്ഖിപിസ്സാമി, സമ്പജാനോ പടിസ്സതോ’’തി [പതിസ്സതോതി (സീ. സ്യാ.)].

… അജിതോ ഥേരോ ….

വഗ്ഗോ ദുതിയോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം –

ചൂളവച്ഛോ മഹാവച്ഛോ, വനവച്ഛോ ച സീവകോ;

കുണ്ഡധാനോ ച ബേലട്ഠി, ദാസകോ ച തതോപരി;

സിങ്ഗാലപിതികോ ഥേരോ, കുലോ ച അജിതോ ദസാതി.

൩. തതിയവഗ്ഗോ

൧. നിഗ്രോധത്ഥേരഗാഥാ

൨൧.

‘‘നാഹം ഭയസ്സ ഭായാമി, സത്ഥാ നോ അമതസ്സ കോവിദോ;

യത്ഥ ഭയം നാവതിട്ഠതി, തേന മഗ്ഗേന വജന്തി ഭിക്ഖവോ’’തി.

… നിഗ്രോധോ ഥേരോ….

൨. ചിത്തകത്ഥേരഗാഥാ

൨൨.

‘‘നീലാ ¶ സുഗീവാ സിഖിനോ, മോരാ കാരമ്ഭിയം [കാരംവിയം (സീ.), കാരവിയം (സ്യാ.)] അഭിനദന്തി;

തേ സീതവാതകീളിതാ [സീതവാതകദ്ദിതകലിതാ (സീ.), സീതവാതകലിതാ (സ്യാ.)], സുത്തം ഝായം [ഝാനം (സ്യാ.), ഝായിം (?)] നിബോധേന്തീ’’തി.

… ചിത്തകോ ഥേരോ….

൩. ഗോസാലത്ഥേരഗാഥാ

൨൩.

‘‘അഹം ¶ ¶ ¶ ഖോ വേളുഗുമ്ബസ്മിം, ഭുത്വാന മധുപായസം;

പദക്ഖിണം സമ്മസന്തോ, ഖന്ധാനം ഉദയബ്ബയം;

സാനും പടിഗമിസ്സാമി, വിവേകമനുബ്രൂഹയ’’ന്തി.

… ഗോസാലോ ഥേരോ….

൪. സുഗന്ധത്ഥേരഗാഥാ

൨൪.

‘‘അനുവസ്സികോ പബ്ബജിതോ, പസ്സ ധമ്മസുധമ്മതം;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… സുഗന്ധോ ഥേരോ….

൫. നന്ദിയത്ഥേരഗാഥാ

൨൫.

‘‘ഓഭാസജാതം ഫലഗം, ചിത്തം യസ്സ അഭിണ്ഹസോ;

താദിസം ഭിക്ഖുമാസജ്ജ, കണ്ഹ ദുക്ഖം നിഗച്ഛസീ’’തി.

… നന്ദിയോ ഥേരോ….

൬. അഭയത്ഥേരഗാഥാ

൨൬.

‘‘സുത്വാ സുഭാസിതം വാചം, ബുദ്ധസ്സാദിച്ചബന്ധുനോ;

പച്ചബ്യധിം ഹി നിപുണം, വാലഗ്ഗം ഉസുനാ യഥാ’’തി.

… അഭയോ ഥേരോ….

൭. ലോമസകങ്ഗിയത്ഥേരഗാഥാ

൨൭.

‘‘ദബ്ബം ¶ കുസം പോടകിലം, ഉസീരം മുഞ്ജപബ്ബജം;

ഉരസാ പനുദിസ്സാമി, വിവേകമനുബ്രൂഹയ’’ന്തി.

… ലോമസകങ്ഗിയോ ഥേരോ….

൮. ജമ്ബുഗാമികപുത്തത്ഥേരഗാഥാ

൨൮.

‘‘കച്ചി ¶ നോ വത്ഥപസുതോ, കച്ചി നോ ഭൂസനാരതോ;

കച്ചി സീലമയം ഗന്ധം, കിം ത്വം വായസി [കച്ചി സീലമയം ഗന്ധം, ത്വം വാസി (സ്യാ.)] നേതരാ പജാ’’തി.

… ജമ്ബുഗാമികപുത്തോ ഥേരോ….

൯. ഹാരിതത്ഥേരഗാഥാ

൨൯.

‘‘സമുന്നമയമത്താനം, ഉസുകാരോവ തേജനം;

ചിത്തം ¶ ഉജും കരിത്വാന, അവിജ്ജം ഭിന്ദ ഹാരിതാ’’തി.

… ഹാരിതോ ഥേരോ….

൧൦. ഉത്തിയത്ഥേരഗാഥാ

൩൦.

‘‘ആബാധേ മേ സമുപ്പന്നേ, സതി മേ ഉദപജ്ജഥ;

ആബാധോ മേ സമുപ്പന്നോ, കാലോ മേ നപ്പമജ്ജിതു’’ന്തി.

… ഉത്തിയോ ഥേരോ….

വഗ്ഗോ തതിയോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം –

നിഗ്രോധോ ചിത്തകോ ഥേരോ, ഗോസാലഥേരോ സുഗന്ധോ;

നന്ദിയോ അഭയോ ഥേരോ, ഥേരോ ലോമസകങ്ഗിയോ;

ജമ്ബുഗാമികപുത്തോ ച, ഹാരിതോ ഉത്തിയോ ഇസീതി.

൪. ചതുത്ഥവഗ്ഗോ

൧. ഗഹ്വരതീരിയത്ഥേരഗാഥാ

൩൧.

‘‘ഫുട്ഠോ ¶ ¶ ഡംസേഹി മകസേഹി, അരഞ്ഞസ്മിം ബ്രഹാവനേ;

നാഗോ സംഗാമസീസേവ, സതോ തത്രാധിവാസയേ’’തി.

… ഗഹ്വരതീരിയോ ഥേരോ….

൨. സുപ്പിയത്ഥേരഗാഥാ

൩൨.

‘‘അജരം ¶ ജീരമാനേന, തപ്പമാനേന നിബ്ബുതിം;

നിമിയം [നിമ്മിസ്സം (സീ.), നിരാമിസം (സ്യാ.), നിമിനേയ്യം (?)] പരമം സന്തിം, യോഗക്ഖേമം അനുത്തര’’ന്തി.

… സുപ്പിയോ ഥേരോ….

൩. സോപാകത്ഥേരഗാഥാ

൩൩.

‘‘യഥാപി ¶ ഏകപുത്തസ്മിം, പിയസ്മിം കുസലീ സിയാ;

ഏവം സബ്ബേസു പാണേസു, സബ്ബത്ഥ കുസലോ സിയാ’’തി.

… സോപാകോ ഥേരോ….

൪. പോസിയത്ഥേരഗാഥാ

൩൪.

‘‘അനാസന്നവരാ ഏതാ, നിച്ചമേവ വിജാനതാ;

ഗാമാ അരഞ്ഞമാഗമ്മ, തതോ ഗേഹം ഉപാവിസി [ഉപാവിസിം (സീ.)];

തതോ ഉട്ഠായ പക്കാമി, അനാമന്തേത്വാ [അനാമന്തിയ (സീ.)] പോസിയോ’’തി.

… പോസിയോ ഥേരോ….

൫. സാമഞ്ഞകാനിത്ഥേരഗാഥാ

൩൫.

‘‘സുഖം സുഖത്ഥോ ലഭതേ തദാചരം, കിത്തിഞ്ച പപ്പോതി യസസ്സ വഡ്ഢതി;

യോ അരിയമട്ഠങ്ഗികമഞ്ജസം ഉജും, ഭാവേതി മഗ്ഗം അമതസ്സ പത്തിയാ’’തി.

… സാമഞ്ഞകാനിത്ഥേരോ….

൬. കുമാപുത്തത്ഥേരഗാഥാ

൩൬.

‘‘സാധു ¶ സുതം സാധു ചരിതകം, സാധു സദാ അനികേതവിഹാരോ;

അത്ഥപുച്ഛനം പദക്ഖിണകമ്മം, ഏതം സാമഞ്ഞമകിഞ്ചനസ്സാ’’തി.

… കുമാപുത്തോ ഥേരോ….

൭. കുമാപുത്തസഹായകത്ഥേരഗാഥാ

൩൭.

‘‘നാനാജനപദം യന്തി, വിചരന്താ അസഞ്ഞതാ;

സമാധിഞ്ച വിരാധേന്തി, കിംസു രട്ഠചരിയാ കരിസ്സതി;

തസ്മാ വിനേയ്യ സാരമ്ഭം, ഝായേയ്യ അപുരക്ഖതോ’’തി.

… കുമാപുത്തത്ഥേരസ്സ സഹായകോ ഥേരോ….

൮. ഗവമ്പതിത്ഥേരഗാഥാ

൩൮.

‘‘യോ ¶ ¶ ഇദ്ധിയാ സരഭും അട്ഠപേസി, സോ ഗവമ്പതി അസിതോ അനേജോ;

തം സബ്ബസങ്ഗാതിഗതം മഹാമുനിം, ദേവാ നമസ്സന്തി ഭവസ്സ പാരഗു’’ന്തി.

… ഗവമ്പതിത്ഥേരോ….

൯. തിസ്സത്ഥേരഗാഥാ

൩൯.

[സം. നി. ൧.൨൧, ൯൭]‘‘സത്തിയാ വിയ ഓമട്ഠോ, ഡയ്ഹമാനോവ [ഡയ്ഹമാനേവ (സബ്ബത്ഥ)] മത്ഥകേ;

കാമരാഗപ്പഹാനായ, സതോ ഭിക്ഖു പരിബ്ബജേ’’തി.

… തിസ്സോ ഥേരോ….

൧൦. വഡ്ഢമാനത്ഥേരഗാഥാ

൪൦.

‘‘സത്തിയാ ¶ വിയ ഓമട്ഠോ, ഡയ്ഹമാനോവ മത്ഥകേ;

ഭവരാഗപ്പഹാനായ, സതോ ഭിക്ഖു പരിബ്ബജേ’’തി.

… വഡ്ഢമാനോ ഥേരോ….

വഗ്ഗോ ചതുത്ഥോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം –

ഗഹ്വരതീരിയോ ¶ സുപ്പിയോ, സോപാകോ ചേവ പോസിയോ;

സാമഞ്ഞകാനി കുമാപുത്തോ, കുമാപുത്തസഹായകോ;

ഗവമ്പതി തിസ്സത്ഥേരോ, വഡ്ഢമാനോ മഹായസോതി.

൫. പഞ്ചമവഗ്ഗോ

൧. സിരിവഡ്ഢത്ഥേരഗാഥാ

൪൧.

‘‘വിവരമനുപതന്തി ¶ വിജ്ജുതാ, വേഭാരസ്സ ച പണ്ഡവസ്സ ച;

നഗവിവരഗതോ ച ഝായതി, പുത്തോ അപ്പടിമസ്സ താദിനോ’’തി.

… സിരിവഡ്ഢോ ഥേരോ….

൨. ഖദിരവനിയത്ഥേരഗാഥാ

൪൨.

‘‘ചാലേ ¶ ഉപചാലേ സീസൂപചാലേ ( ) [(ചാലാ ഉപചാലാ, സീസൂപചാലാ) (ക.)] പതിസ്സതാ [പടിസ്സതികാ (സ്യാ. ക.)] നു ഖോ വിഹരഥ;

ആഗതോ വോ വാലം വിയ വേധീ’’തി.

… ഖദിരവനിയോ ഥേരോ….

൩. സുമങ്ഗലത്ഥേരഗാഥാ

൪൩.

‘‘സുമുത്തികോ സുമുത്തികോ സാഹു, സുമുത്തികോമ്ഹി തീഹി ഖുജ്ജകേഹി;

അസിതാസു മയാ നങ്ഗലാസു, മയാ ഖുദ്ദകുദ്ദാലാസു മയാ.

യദിപി ഇധമേവ ഇധമേവ, അഥ വാപി അലമേവ അലമേവ;

ഝായ സുമങ്ഗല ഝായ സുമങ്ഗല, അപ്പമത്തോ വിഹര സുമങ്ഗലാ’’തി.

… സുമങ്ഗലോ ഥേരോ….

൪. സാനുത്ഥേരഗാഥാ

൪൪.

[സം. നി. ൧.൨൩൯] ‘‘മതം വാ അമ്മ രോദന്തി, യോ വാ ജീവം ന ദിസ്സതി;

ജീവന്തം മം അമ്മ പസ്സന്തീ, കസ്മാ മം അമ്മ രോദസീ’’തി.

… സാനുത്ഥേരോ….

൫. രമണീയവിഹാരിത്ഥേരഗാഥാ

൪൫.

‘‘യഥാപി ¶ ഭദ്ദോ ആജഞ്ഞോ, ഖലിത്വാ പതിതിട്ഠതി;

ഏവം ¶ ദസ്സനസമ്പന്നം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാവക’’ന്തി.

… രമണീയവിഹാരിത്ഥേരോ….

൬. സമിദ്ധിത്ഥേരഗാഥാ

൪൬.

‘‘സദ്ധായാഹം പബ്ബജിതോ, അഗാരസ്മാനഗാരിയം;

സതി പഞ്ഞാ ച മേ വുഡ്ഢാ, ചിത്തഞ്ച സുസമാഹിതം;

കാമം കരസ്സു രൂപാനി, നേവ മം ബ്യാധയിസ്സസീ’’തി [ബാധയിസ്സസീതി (സീ.), ബ്യാഥയിസ്സസീതി (?)].

… സമിദ്ധിത്ഥേരോ….

൭. ഉജ്ജയത്ഥേരഗാഥാ

൪൭.

‘‘നമോ ¶ ¶ തേ ബുദ്ധ വീരത്ഥു, വിപ്പമുത്തോസി സബ്ബധി;

തുയ്ഹാപദാനേ വിഹരം, വിഹരാമി അനാസവോ’’തി.

… ഉജ്ജയോ ഥേരോ….

൮. സഞ്ജയത്ഥേരഗാഥാ

൪൮.

‘‘യതോ അഹം പബ്ബജിതോ, അഗാരസ്മാനഗാരിയം;

നാഭിജാനാമി സങ്കപ്പം, അനരിയം ദോസസംഹിത’’ന്തി.

… സഞ്ജയോ ഥേരോ….

൯. രാമണേയ്യകത്ഥേരഗാഥാ

൪൯.

‘‘ചിഹചിഹാഭിനദിതേ [വിഹവിഹാഭിനദിതേ (സീ. സ്യാ.)], സിപ്പികാഭിരുതേഹി ച;

ന മേ തം ഫന്ദതി ചിത്തം, ഏകത്തനിരതം ഹി മേ’’തി.

… രാമണേയ്യകോ ഥേരോ….

൧൦. വിമലത്ഥേരഗാഥാ

൫൦.

‘‘ധരണീ ¶ ച സിഞ്ചതി വാതി, മാലുതോ വിജ്ജുതാ ചരതി നഭേ;

ഉപസമന്തി വിതക്കാ, ചിത്തം സുസമാഹിതം മമാ’’തി.

… വിമലോ ഥേരോ….

വഗ്ഗോ പഞ്ചമോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം –

സിരീവഡ്ഢോ രേവതോ ഥേരോ, സുമങ്ഗലോ സാനുസവ്ഹയോ ¶ ;

രമണീയവിഹാരീ ച, സമിദ്ധിഉജ്ജയസഞ്ജയാ;

രാമണേയ്യോ ച സോ ഥേരോ, വിമലോ ച രണഞ്ജഹോതി.

൬. ഛട്ഠവഗ്ഗോ

൧. ഗോധികത്ഥേരഗാഥാ

൫൧.

‘‘വസ്സതി ¶ ദേവോ യഥാ സുഗീതം, ഛന്നാ മേ കുടികാ സുഖാ നിവാതാ;

ചിത്തം സുസമാഹിതഞ്ച മയ്ഹം, അഥ ചേ പത്ഥയസി പവസ്സ ദേവാ’’തി.

… ഗോധികോ ഥേരോ….

൨. സുബാഹുത്ഥേരഗാഥാ

൫൨.

‘‘വസ്സതി ദേവോ യഥാ സുഗീതം, ഛന്നാ മേ കുടികാ സുഖാ നിവാതാ;

ചിത്തം സുസമാഹിതഞ്ച കായേ, അഥ ചേ പത്ഥയസി പവസ്സ ദേവാ’’തി.

… സുബാഹുത്ഥേരോ….

൩. വല്ലിയത്ഥേരഗാഥാ

൫൩.

‘‘വസ്സതി ദേവോ യഥാ സുഗീതം, ഛന്നാ മേ കുടികാ സുഖാ നിവാതാ;

തസ്സം വിഹരാമി അപ്പമത്തോ, അഥ ചേ പത്ഥയസി പവസ്സ ദേവാ’’തി.

… വല്ലിയോ ഥേരോ….

൪. ഉത്തിയത്ഥേരഗാഥാ

൫൪.

‘‘വസ്സതി ¶ ¶ ദേവോ യഥാ സുഗീതം, ഛന്നാ മേ കുടികാ സുഖാ നിവാതാ;

തസ്സം വിഹരാമി അദുതിയോ, അഥ ചേ പത്ഥയസി പവസ്സ ദേവാ’’തി.

… ഉത്തിയോ ഥേരോ….

൫. അഞ്ജനവനിയത്ഥേരഗാഥാ

൫൫.

‘‘ആസന്ദിം ¶ കുടികം കത്വാ, ഓഗയ്ഹ അഞ്ജനം വനം;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… അഞ്ജനവനിയോ ഥേരോ….

൬. കുടിവിഹാരിത്ഥേരഗാഥാ

൫൬.

‘‘കോ ¶ കുടികായം ഭിക്ഖു കുടികായം, വീതരാഗോ സുസമാഹിതചിത്തോ;

ഏവം ജാനാഹി ആവുസോ, അമോഘാ തേ കുടികാ കതാ’’തി.

… കുടിവിഹാരിത്ഥേരോ….

൭. ദുതിയകുടിവിഹാരിത്ഥേരഗാഥാ

൫൭.

‘‘അയമാഹു പുരാണിയാ കുടി, അഞ്ഞം പത്ഥയസേ നവം കുടിം;

ആസം കുടിയാ വിരാജയ, ദുക്ഖാ ഭിക്ഖു പുന നവാ കുടീ’’തി.

… ദുതിയകുടിവിഹാരിത്ഥേരോ….

൮. രമണീയകുടികത്ഥേരഗാഥാ

൫൮.

‘‘രമണീയാ മേ കുടികാ, സദ്ധാദേയ്യാ മനോരമാ;

ന മേ അത്ഥോ കുമാരീഹി, യേസം അത്ഥോ തഹിം ഗച്ഛഥ നാരിയോ’’തി.

… രമണീയകുടികോ ഥേരോ….

൯. കോസലവിഹാരിത്ഥേരഗാഥാ

൫൯.

‘‘സദ്ധായാഹം ¶ പബ്ബജിതോ, അരഞ്ഞേ മേ കുടികാ കതാ;

അപ്പമത്തോ ച ആതാപീ, സമ്പജാനോ പതിസ്സതോ’’തി [പടിസ്സതോതി (ക.)].

… കോസലവിഹാരിത്ഥേരോ….

൧൦. സീവലിത്ഥേരഗാഥാ

൬൦.

‘‘തേ മേ ഇജ്ഝിംസു സങ്കപ്പാ, യദത്ഥോ പാവിസിം കുടിം;

വിജ്ജാവിമുത്തിം പച്ചേസം, മാനാനുസയമുജ്ജഹ’’ന്തി.

… സീവലിത്ഥേരോ….

വഗ്ഗോ ഛട്ഠോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം –

ഗോധികോ ¶ ച സുബാഹു ച, വല്ലിയോ ഉത്തിയോ ഇസി;

അഞ്ജനവനിയോ ഥേരോ, ദുവേ കുടിവിഹാരിനോ;

രമണീയകുടികോ ച, കോസലവ്ഹയസീവലീതി.

൭. സത്തമവഗ്ഗോ

൧. വപ്പത്ഥേരഗാഥാ

൬൧.

‘‘പസ്സതി ¶ പസ്സോ പസ്സന്തം, അപസ്സന്തഞ്ച പസ്സതി;

അപസ്സന്തോ അപസ്സന്തം, പസ്സന്തഞ്ച ന പസ്സതീ’’തി.

… വപ്പോ ഥേരോ….

൨. വജ്ജിപുത്തത്ഥേരഗാഥാ

൬൨.

‘‘ഏകകാ ¶ മയം അരഞ്ഞേ വിഹരാമ, അപവിദ്ധംവ വനസ്മിം ദാരുകം;

തസ്സ മേ ബഹുകാ പിഹയന്തി, നേരയികാ വിയ സഗ്ഗഗാമിന’’ന്തി.

… വജ്ജിപുത്തോ ഥേരോ….

൩. പക്ഖത്ഥേരഗാഥാ

൬൩.

‘‘ചുതാ ¶ പതന്തി പതിതാ, ഗിദ്ധാ ച പുനരാഗതാ;

കതം കിച്ചം രതം രമ്മം, സുഖേനന്വാഗതം സുഖ’’ന്തി.

… പക്ഖോ ഥേരോ….

൪. വിമലകോണ്ഡഞ്ഞത്ഥേരഗാഥാ

൬൪.

‘‘ദുമവ്ഹയായ ഉപ്പന്നോ, ജാതോ പണ്ഡരകേതുനാ;

കേതുഹാ ¶ കേതുനായേവ, മഹാകേതും പധംസയീ’’തി.

… വിമലകോണ്ഡഞ്ഞോ ഥേരോ….

൫. ഉക്ഖേപകതവച്ഛത്ഥേരഗാഥാ

൬൫.

‘‘ഉക്ഖേപകതവച്ഛസ്സ, സങ്കലിതം ബഹൂഹി വസ്സേഹി;

തം ഭാസതി ഗഹട്ഠാനം, സുനിസിന്നോ ഉളാരപാമോജ്ജോ’’തി.

… ഉക്ഖേപകതവച്ഛോ ഥേരോ….

൬. മേഘിയത്ഥേരഗാഥാ

൬൬.

‘‘അനുസാസി ¶ മഹാവീരോ, സബ്ബധമ്മാന പാരഗൂ;

തസ്സാഹം ധമ്മം സുത്വാന, വിഹാസിം സന്തികേ സതോ;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… മേഘിയോ ഥേരോ….

൭. ഏകധമ്മസവനീയത്ഥേരഗാഥാ

൬൭.

‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം, ഭവാ സബ്ബേ സമൂഹതാ;

വിക്ഖീണോ ജാതിസംസാരോ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’തി.

… ഏകധമ്മസവനീയോ ഥേരോ….

൮. ഏകുദാനിയത്ഥേരഗാഥാ

൬൮.

[ഉദാ. ൩൭; പാചി. ൧൫൩] ‘‘അധിചേതസോ അപ്പമജ്ജതോ, മുനിനോ മോനപഥേസു സിക്ഖതോ;

സോകാ ന ഭവന്തി താദിനോ, ഉപസന്തസ്സ സദാ സതീമതോ’’തി.

… ഏകുദാനിയോ ഥേരോ….

൯. ഛന്നത്ഥേരഗാഥാ

൬൯.

‘‘സുത്വാന ¶ ധമ്മം മഹതോ മഹാരസം, സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണവരേന ദേസിതം;

മഗ്ഗം പപജ്ജിം [പപജ്ജം (ക.)] അമതസ്സ പത്തിയാ, സോ യോഗക്ഖേമസ്സ പഥസ്സ കോവിദോ’’തി.

… ഛന്നോ ഥേരോ….

൧൦. പുണ്ണത്ഥേരഗാഥാ

൭൦.

‘‘സീലമേവ ¶ ¶ ഇധ അഗ്ഗം, പഞ്ഞവാ പന ഉത്തമോ;

മനുസ്സേസു ച ദേവേസു, സീലപഞ്ഞാണതോ ജയ’’ന്തി.

… പുണ്ണോ ഥേരോ….

വഗ്ഗോ സത്തമോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം ¶ –

വപ്പോ ച വജ്ജിപുത്തോ ച, പക്ഖോ വിമലകോണ്ഡഞ്ഞോ;

ഉക്ഖേപകതവച്ഛോ ച, മേഘിയോ ഏകധമ്മികോ;

ഏകുദാനിയഛന്നാ ച, പുണ്ണത്ഥേരോ മഹബ്ബലോതി.

൮. അട്ഠമവഗ്ഗോ

൧. വച്ഛപാലത്ഥേരഗാഥാ

൭൧.

‘‘സുസുഖുമനിപുണത്ഥദസ്സിനാ, മതികുസലേന നിവാതവുത്തിനാ;

സംസേവിതവുദ്ധസീലിനാ [സംസേവിതബുദ്ധസീലിനാ (ക.)], നിബ്ബാനം ന ഹി തേന ദുല്ലഭ’’ന്തി.

… വച്ഛപാലോ ഥേരോ….

൨. ആതുമത്ഥേരഗാഥാ

൭൨.

‘‘യഥാ ¶ കളീരോ സുസു വഡ്ഢിതഗ്ഗോ, ദുന്നിക്ഖമോ ഹോതി പസാഖജാതോ;

ഏവം അഹം ഭരിയായാനിതായ, അനുമഞ്ഞം ¶ മം പബ്ബജിതോമ്ഹി ദാനീ’’തി.

… ആതുമോ ഥേരോ….

൩. മാണവത്ഥേരഗാഥാ

൭൩.

‘‘ജിണ്ണഞ്ച ദിസ്വാ ദുഖിതഞ്ച ബ്യാധിതം, മതഞ്ച ദിസ്വാ ഗതമായുസങ്ഖയം;

തതോ അഹം നിക്ഖമിതൂന പബ്ബജിം, പഹായ കാമാനി മനോരമാനീ’’തി.

… മാണവോ ഥേരോ….

൪. സുയാമനത്ഥേരഗാഥാ

൭൪.

‘‘കാമച്ഛന്ദോ ച ബ്യാപാദോ, ഥിനമിദ്ധഞ്ച [ഥീനമിദ്ധഞ്ച (സീ. സ്യാ.)] ഭിക്ഖുനോ;

ഉദ്ധച്ചം വിചികിച്ഛാ ച, സബ്ബസോവ ന വിജ്ജതീ’’തി.

… സുയാമനോ ഥേരോ….

൫. സുസാരദത്ഥേരഗാഥാ

൭൫.

‘‘സാധു സുവിഹിതാന ദസ്സനം, കങ്ഖാ ഛിജ്ജതി ബുദ്ധി വഡ്ഢതി;

ബാലമ്പി കരോന്തി പണ്ഡിതം, തസ്മാ സാധു സതം സമാഗമോ’’തി.

… സുസാരദോ ഥേരോ….

൬. പിയഞ്ജഹത്ഥേരഗാഥാ

൭൬.

‘‘ഉപ്പതന്തേസു ¶ നിപതേ, നിപതന്തേസു ഉപ്പതേ;

വസേ അവസമാനേസു, രമമാനേസു നോ രമേ’’തി.

… പിയഞ്ജഹോ ഥേരോ….

൭. ഹത്ഥാരോഹപുത്തത്ഥേരഗാഥാ

൭൭.

‘‘ഇദം ¶ ¶ പുരേ ചിത്തമചാരി ചാരികം, യേനിച്ഛകം യത്ഥകാമം യഥാസുഖം;

തദജ്ജഹം നിഗ്ഗഹേസ്സാമി യോനിസോ, ഹത്ഥിപ്പഭിന്നം വിയ അങ്കുസഗ്ഗഹോ’’തി.

… ഹത്ഥാരോഹപുത്തോ ഥേരോ….

൮. മേണ്ഡസിരത്ഥേരഗാഥാ

൭൮.

‘‘അനേകജാതിസംസാരം ¶ , സന്ധാവിസ്സം അനിബ്ബിസം;

തസ്സ മേ ദുക്ഖജാതസ്സ, ദുക്ഖക്ഖന്ധോ അപരദ്ധോ’’തി.

… മേണ്ഡസിരോ ഥേരോ….

൯. രക്ഖിതത്ഥേരഗാഥാ

൭൯.

‘‘സബ്ബോ രാഗോ പഹീനോ മേ, സബ്ബോ ദോസോ സമൂഹതോ;

സബ്ബോ മേ വിഗതോ മോഹോ, സീതിഭൂതോസ്മി നിബ്ബുതോ’’തി.

… രക്ഖിതോ ഥേരോ….

൧൦. ഉഗ്ഗത്ഥേരഗാഥാ

൮൦.

‘‘യം ¶ മയാ പകതം കമ്മം, അപ്പം വാ യദി വാ ബഹും;

സബ്ബമേതം പരിക്ഖീണം, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’തി.

… ഉഗ്ഗോ ഥേരോ….

വഗ്ഗോ അട്ഠമോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം –

വച്ഛപാലോ ച യോ ഥേരോ, ആതുമോ മാണവോ ഇസി;

സുയാമനോ സുസാരദോ, ഥേരോ യോ ച പിയഞ്ജഹോ;

ആരോഹപുത്തോ മേണ്ഡസിരോ, രക്ഖിതോ ഉഗ്ഗസവ്ഹയോതി.

൯. നവമവഗ്ഗോ

൧. സമിതിഗുത്തത്ഥേരഗാഥാ

൮൧.

‘‘യം ¶ മയാ പകതം പാപം, പുബ്ബേ അഞ്ഞാസു ജാതിസു;

ഇധേവ തം വേദനീയം, വത്ഥു അഞ്ഞം ന വിജ്ജതീ’’തി.

… സമിതിഗുത്തോ ഥേരോ….

൨. കസ്സപത്ഥേരഗാഥാ

൮൨.

‘‘യേന ¶ യേന സുഭിക്ഖാനി, സിവാനി അഭയാനി ച;

തേന പുത്തക ഗച്ഛസ്സു, മാ സോകാപഹതോ ഭവാ’’തി.

… കസ്സപോ ഥേരോ….

൩. സീഹത്ഥേരഗാഥാ

൮൩.

‘‘സീഹപ്പമത്തോ വിഹര, രത്തിന്ദിവമതന്ദിതോ;

ഭാവേഹി കുസലം ധമ്മം, ജഹ സീഘം സമുസ്സയ’’ന്തി.

… സീഹോ ഥേരോ….

൪. നീതത്ഥേരഗാഥാ

൮൪.

‘‘സബ്ബരത്തിം ¶ സുപിത്വാന, ദിവാ സങ്ഗണികേ രതോ;

കുദാസ്സു നാമ ദുമ്മേധോ, ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സതീ’’തി.

… നീതോ ഥേരോ….

൫. സുനാഗത്ഥേരഗാഥാ

൮൫.

‘‘ചിത്തനിമിത്തസ്സ കോവിദോ, പവിവേകരസം വിജാനിയ;

ഝായം നിപകോ പതിസ്സതോ, അധിഗച്ഛേയ്യ സുഖം നിരാമിസ’’ന്തി.

… സുനാഗോ ഥേരോ….

൬. നാഗിതത്ഥേരഗാഥാ

൮൬.

‘‘ഇതോ ¶ ബഹിദ്ധാ പുഥു അഞ്ഞവാദിനം, മഗ്ഗോ ന നിബ്ബാനഗമോ യഥാ അയം;

ഇതിസ്സു സങ്ഘം ഭഗവാനുസാസതി, സത്ഥാ സയം പാണിതലേവ ദസ്സയ’’ന്തി.

… നാഗിതോ ഥേരോ….

൭. പവിട്ഠത്ഥേരഗാഥാ

൮൭.

‘‘ഖന്ധാ ¶ ദിട്ഠാ യഥാഭൂതം, ഭവാ സബ്ബേ പദാലിതാ;

വിക്ഖീണോ ജാതിസംസാരോ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’തി.

… പവിട്ഠോ ഥേരോ….

൮. അജ്ജുനത്ഥേരഗാഥാ

൮൮.

‘‘അസക്ഖിം ¶ വത അത്താനം, ഉദ്ധാതും ഉദകാ ഥലം;

വുയ്ഹമാനോ മഹോഘേവ, സച്ചാനി പടിവിജ്ഝഹ’’ന്തി.

… അജ്ജുനോ ഥേരോ….

൯. (പഠമ)-ദേവസഭത്ഥേരഗാഥാ

൮൯.

‘‘ഉത്തിണ്ണാ പങ്കപലിപാ, പാതാലാ പരിവജ്ജിതാ;

മുത്തോ ഓഘാ ച ഗന്ഥാ ച, സബ്ബേ മാനാ വിസംഹതാ’’തി.

… ദേവസഭോ ഥേരോ….

൧൦. സാമിദത്തത്ഥേരഗാഥാ

൯൦.

‘‘പഞ്ചക്ഖന്ധാ പരിഞ്ഞാതാ, തിട്ഠന്തി ഛിന്നമൂലകാ;

വിക്ഖീണോ ജാതിസംസാരോ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’തി.

… സാമിദത്തോ ഥേരോ….

വഗ്ഗോ നവമോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം –

ഥേരോ സമിതിഗുത്തോ ച, കസ്സപോ സീഹസവ്ഹയോ;

നീതോ സുനാഗോ നാഗിതോ, പവിട്ഠോ അജ്ജുനോ ഇസി;

ദേവസഭോ ച യോ ഥേരോ, സാമിദത്തോ മഹബ്ബലോതി.

൧൦. ദസമവഗ്ഗോ

൧. പരിപുണ്ണകത്ഥേരഗാഥാ

൯൧.

‘‘ന ¶ തഥാ മതം സതരസം, സുധന്നം യം മയജ്ജ പരിഭുത്തം;

അപരിമിതദസ്സിനാ ഗോതമേന, ബുദ്ധേന ദേസിതോ ധമ്മോ’’തി.

… പരിപുണ്ണകോ ഥേരോ….

൨. വിജയത്ഥേരഗാഥാ

൯൨.

‘‘യസ്സാസവാ ¶ ¶ ¶ പരിക്ഖീണാ, ആഹാരേ ച അനിസ്സിതോ;

സുഞ്ഞതാ അനിമിത്തോ ച, വിമോക്ഖോ യസ്സ ഗോചരോ;

ആകാസേവ സകുന്താനം, പദം തസ്സ ദുരന്നയ’’ന്തി.

… വിജയോ ഥേരോ….

൩. ഏരകത്ഥേരഗാഥാ

൯൩.

‘‘ദുക്ഖാ കാമാ ഏരക, ന സുഖാ കാമാ ഏരക;

യോ കാമേ കാമയതി, ദുക്ഖം സോ കാമയതി ഏരക;

യോ കാമേ ന കാമയതി, ദുക്ഖം സോ ന കാമയതി ഏരകാ’’തി.

… ഏരകോ ഥേരോ….

൪. മേത്തജിത്ഥേരഗാഥാ

൯൪.

‘‘നമോ ഹി തസ്സ ഭഗവതോ, സക്യപുത്തസ്സ സിരീമതോ;

തേനായം അഗ്ഗപ്പത്തേന, അഗ്ഗധമ്മോ [അഗ്ഗോ ധമ്മോ (സീ.)] സുദേസിതോ’’തി.

… മേത്തജി ഥേരോ….

൫. ചക്ഖുപാലത്ഥേരഗാഥാ

൯൫.

‘‘അന്ധോഹം ഹതനേത്തോസ്മി, കന്താരദ്ധാനപക്ഖന്ദോ [പക്ഖന്നോ (സീ.), പക്കന്തോ (സ്യാ. സീ. അട്ഠ.)];

സയമാനോപി ഗച്ഛിസ്സം, ന സഹായേന പാപേനാ’’തി.

… ചക്ഖുപാലോ ഥേരോ….

൬. ഖണ്ഡസുമനത്ഥേരഗാഥാ

൯൬.

‘‘ഏകപുപ്ഫം ¶ ചജിത്വാന, അസീതി [അസീതിം (സീ.)] വസ്സകോടിയോ;

സഗ്ഗേസു പരിചാരേത്വാ, സേസകേനമ്ഹി നിബ്ബുതോ’’തി.

… ഖണ്ഡസുമനോ ഥേരോ….

൭. തിസ്സത്ഥേരഗാഥാ

൯൭.

‘‘ഹിത്വാ സതപലം കംസം, സോവണ്ണം സതരാജികം;

അഗ്ഗഹിം മത്തികാപത്തം, ഇദം ദുതിയാഭിസേചന’’ന്തി.

… തിസ്സോ ഥേരോ….

൮. അഭയത്ഥേരഗാഥാ

൯൮.

‘‘രൂപം ¶ ¶ ദിസ്വാ സതി മുട്ഠാ, പിയം നിമിത്തം മനസികരോതോ;

സാരത്തചിത്തോ വേദേതി, തഞ്ച അജ്ഝോസ തിട്ഠതി;

തസ്സ വഡ്ഢന്തി ആസവാ, ഭവമൂലോപഗാമിനോ’’തി [ഭവമൂലാ ഭവഗാമിനോതി (സീ. ക.)].

… അഭയോ ഥേരോ….

൯. ഉത്തിയത്ഥേരഗാഥാ

൯൯.

‘‘സദ്ദം സുത്വാ സതി മുട്ഠാ, പിയം നിമിത്തം മനസികരോതോ;

സാരത്തചിത്തോ വേദേതി, തഞ്ച അജ്ഝോസ തിട്ഠതി;

തസ്സ വഡ്ഢന്തി ആസവാ, സംസാരം ഉപഗാമിനോ’’തി.

… ഉത്തിയോ ഥേരോ….

൧൦. (ദുതിയ)-ദേവസഭത്ഥേരഗാഥാ

൧൦൦.

‘‘സമ്മപ്പധാനസമ്പന്നോ, സതിപട്ഠാനഗോചരോ;

വിമുത്തികുസുമസഞ്ഛന്നോ, പരിനിബ്ബിസ്സത്യനാസവോ’’തി.

… ദേവസഭോ ഥേരോ….

വഗ്ഗോ ദസമോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം –

പരിപുണ്ണകോ ച വിജയോ, ഏരകോ മേത്തജീ മുനി;

ചക്ഖുപാലോ ഖണ്ഡസുമനോ, തിസ്സോ ച അഭയോ തഥാ;

ഉത്തിയോ ച മഹാപഞ്ഞോ, ഥേരോ ദേവസഭോപി ചാതി.

൧൧. ഏകാദസമവഗ്ഗോ

൧. ബേലട്ഠാനികത്ഥേരഗാഥാ

൧൦൧.

‘‘ഹിത്വാ ¶ ¶ ഗിഹിത്തം അനവോസിതത്തോ, മുഖനങ്ഗലീ ഓദരികോ കുസീതോ;

മഹാവരാഹോവ ¶ നിവാപപുട്ഠോ, പുനപ്പുനം ഗബ്ഭമുപേതി മന്ദോ’’തി.

… ബേലട്ഠാനികോ ഥേരോ….

൨. സേതുച്ഛത്ഥേരഗാഥാ

൧൦൨.

‘‘മാനേന ¶ വഞ്ചിതാസേ, സങ്ഖാരേസു സംകിലിസ്സമാനാസേ;

ലാഭാലാഭേന മഥിതാ, സമാധിം നാധിഗച്ഛന്തീ’’തി.

… സേതുച്ഛോ ഥേരോ….

൩. ബന്ധുരത്ഥേരഗാഥാ

൧൦൩.

‘‘നാഹം ഏതേന അത്ഥികോ, സുഖിതോ ധമ്മരസേന തപ്പിതോ;

പിത്വാ [പീത്വാന (സീ. സ്യാ.)] രസഗ്ഗമുത്തമം, ന ച കാഹാമി വിസേന സന്ഥവ’’ന്തി.

… ബന്ധുരോ [ബന്ധനോ (ക.)] ഥേരോ….

൪. ഖിതകത്ഥേരഗാഥാ

൧൦൪.

‘‘ലഹുകോ വത മേ കായോ, ഫുട്ഠോ ച പീതിസുഖേന വിപുലേന;

തൂലമിവ ഏരിതം മാലുതേന, പിലവതീവ മേ കായോ’’തി.

… ഖിതകോ ഥേരോ….

൫. മലിതവമ്ഭത്ഥേരഗാഥാ

൧൦൫.

‘‘ഉക്കണ്ഠിതോപി ന വസേ, രമമാനോപി പക്കമേ;

ന ത്വേവാനത്ഥസംഹിതം, വസേ വാസം വിചക്ഖണോ’’തി.

… മലിതവമ്ഭോ ഥേരോ….

൬. സുഹേമന്തത്ഥേരഗാഥാ

൧൦൬.

‘‘സതലിങ്ഗസ്സ ¶ അത്ഥസ്സ, സതലക്ഖണധാരിനോ;

ഏകങ്ഗദസ്സീ ദുമ്മേധോ, സതദസ്സീ ച പണ്ഡിതോ’’തി.

… സുഹേമന്തോ ഥേരോ….

൭. ധമ്മസവത്ഥേരഗാഥാ

൧൦൭.

‘‘പബ്ബജിം ¶ തുലയിത്വാന, അഗാരസ്മാനഗാരിയം;

തിസ്സോ ¶ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… ധമ്മസവോ ഥേരോ….

൮. ധമ്മസവപിതുത്ഥേരഗാഥാ

൧൦൮.

‘‘സ വീസവസ്സസതികോ, പബ്ബജിം അനഗാരിയം;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… ധമ്മസവപിതു ഥേരോ….

൯. സങ്ഘരക്ഖിതത്ഥേരഗാഥാ

൧൦൯.

‘‘ന ¶ നൂനായം പരമഹിതാനുകമ്പിനോ, രഹോഗതോ അനുവിഗണേതി സാസനം;

തഥാഹയം വിഹരതി പാകതിന്ദ്രിയോ, മിഗീ യഥാ തരുണജാതികാ വനേ’’തി.

… സങ്ഘരക്ഖിതോ ഥേരോ….

൧൦. ഉസഭത്ഥേരഗാഥാ

൧൧൦.

‘‘നഗാ നഗഗ്ഗേസു സുസംവിരൂള്ഹാ, ഉദഗ്ഗമേഘേന നവേന സിത്താ;

വിവേകകാമസ്സ അരഞ്ഞസഞ്ഞിനോ, ജനേതി ഭിയ്യോ ഉസഭസ്സ കല്യത’’ന്തി.

… ഉസഭോ ഥേരോ….

വഗ്ഗോ ഏകാദസമോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം –

ബേലട്ഠാനികോ സേതുച്ഛോ, ബന്ധുരോ ഖിതകോ ഇസി;

മലിതവമ്ഭോ സുഹേമന്തോ, ധമ്മസവോ ധമ്മസവപിതാ;

സങ്ഘരക്ഖിതത്ഥേരോ ¶ ച, ഉസഭോ ച മഹാമുനീതി.

൧൨. ദ്വാദസമവഗ്ഗോ

൧. ജേന്തത്ഥേരഗാഥാ

൧൧൧.

‘‘ദുപ്പബ്ബജ്ജം ¶ ¶ വേ ദുരധിവാസാ ഗേഹാ, ധമ്മോ ഗമ്ഭീരോ ദുരധിഗമാ ഭോഗാ;

കിച്ഛാ വുത്തി നോ ഇതരീതരേനേവ, യുത്തം ചിന്തേതും സതതമനിച്ചത’’ന്തി.

… ജേന്തോ ഥേരോ….

൨. വച്ഛഗോത്തത്ഥേരഗാഥാ

൧൧൨.

‘‘തേവിജ്ജോഹം മഹാഝായീ, ചേതോസമഥകോവിദോ;

സദത്ഥോ മേ അനുപ്പത്തോ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… വച്ഛഗോത്തോ ഥേരോ….

൩. വനവച്ഛത്ഥേരഗാഥാ

൧൧൩.

‘‘അച്ഛോദികാ പുഥുസിലാ,ഗോനങ്ഗുലമിഗായുതാ;

അമ്ബുസേവാലസഞ്ഛന്നാ, തേ സേലാ രമയന്തി മ’’ന്തി.

… വനവച്ഛോ ഥേരോ….

൪. അധിമുത്തത്ഥേരഗാഥാ

൧൧൪.

‘‘കായദുട്ഠുല്ലഗരുനോ, ഹിയ്യമാനമ്ഹി [ഹീയമാനമ്ഹി (സീ.)] ജീവിതേ;

സരീരസുഖഗിദ്ധസ്സ, കുതോ സമണസാധുതാ’’തി.

… അധിമുത്തോ ഥേരോ….

൫. മഹാനാമത്ഥേരഗാഥാ

൧൧൫.

‘‘ഏസാവഹിയ്യസേ പബ്ബതേന, ബഹുകുടജസല്ലകികേന [സല്ലകിതേന (സീ.), സല്ലരികേന (സ്യാ.)];

നേസാദകേന ¶ ഗിരിനാ, യസസ്സിനാ പരിച്ഛദേനാ’’തി.

… മഹാനാമോ ഥേരോ….

൬. പാരാപരിയത്ഥേരഗാഥാ

൧൧൬.

‘‘ഛഫസ്സായതനേ ¶ ¶ ¶ ഹിത്വാ, ഗുത്തദ്വാരോ സുസംവുതോ;

അഘമൂലം വമിത്വാന, പത്തോ മേ ആസവക്ഖയോ’’തി.

… പാരാപരിയോ [പാരാസരിയോ (സീ.), പാരംപരിയോ (ക.)] ഥേരോ ….

൭. യസത്ഥേരഗാഥാ

൧൧൭.

‘‘സുവിലിത്തോ സുവസനോ,സബ്ബാഭരണഭൂസിതോ;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അജ്ഝഗമിം, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… യസോ ഥേരോ….

൮. കിമിലത്ഥേരഗാഥാ

൧൧൮.

‘‘അഭിസത്തോവ നിപതതി, വയോ രൂപം അഞ്ഞമിവ തഥേവ സന്തം;

തസ്സേവ സതോ അവിപ്പവസതോ, അഞ്ഞസ്സേവ സരാമി അത്താന’’ന്തി.

… കിമിലോ [കിമ്ബിലോ (സീ. സ്യാ.)] ഥേരോ….

൯. വജ്ജിപുത്തത്ഥേരഗാഥാ

൧൧൯.

‘‘രുക്ഖമൂലഗഹനം പസക്കിയ, നിബ്ബാനം ഹദയസ്മിം ഓപിയ;

ഝായ ഗോതമ മാ ച പമാദോ, കിം തേ ബിളിബിളികാ കരിസ്സതീ’’തി.

… വജ്ജിപുത്തോ ഥേരോ….

൧൦. ഇസിദത്തത്ഥേരഗാഥാ

൧൨൦.

‘‘പഞ്ചക്ഖന്ധാ പരിഞ്ഞാതാ, തിട്ഠന്തി ഛിന്നമൂലകാ;

ദുക്ഖക്ഖയോ ¶ അനുപ്പത്തോ,പത്തോ മേ ആസവക്ഖയോ’’തി.

… ഇസിദത്തോ ഥേരോ….

വഗ്ഗോ ദ്വാദസമോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം ¶ –

ജേന്തോ ¶ ച വച്ഛഗോത്തോ ച, വച്ഛോ ച വനസവ്ഹയോ;

അധിമുത്തോ മഹാനാമോ, പാരാപരിയോ യസോപി ച;

കിമിലോ വജ്ജിപുത്തോ ച, ഇസിദത്തോ മഹായസോതി.

ഏകകനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

വീസുത്തരസതം ഥേരാ, കതകിച്ചാ അനാസവാ;

ഏകകേവ നിപാതമ്ഹി, സുസങ്ഗീതാ മഹേസിഭീതി.

൨. ദുകനിപാതോ

൧. പഠമവഗ്ഗോ

൧. ഉത്തരത്ഥേരഗാഥാ

൧൨൧.

‘‘നത്ഥി ¶ ¶ ¶ കോചി ഭവോ നിച്ചോ, സങ്ഖാരാ വാപി സസ്സതാ;

ഉപ്പജ്ജന്തി ച തേ ഖന്ധാ, ചവന്തി അപരാപരം.

൧൨൨.

‘‘ഏതമാദീനം ഞത്വാ, ഭവേനമ്ഹി അനത്ഥികോ;

നിസ്സടോ സബ്ബകാമേഹി, പത്തോ മേ ആസവക്ഖയോ’’തി.

ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഉത്തരോ ഥേരോ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.

൨. പിണ്ഡോലഭാരദ്വാജത്ഥേരഗാഥാ

൧൨൩.

‘‘നയിദം ¶ അനയേന ജീവിതം, നാഹാരോ ഹദയസ്സ സന്തികോ;

ആഹാരട്ഠിതികോ സമുസ്സയോ, ഇതി ദിസ്വാന ചരാമി ഏസനം.

൧൨൪.

‘‘പങ്കോതി ഹി നം പവേദയും, യായം വന്ദനപൂജനാ കുലേസു;

സുഖുമം സല്ലം ദുരുബ്ബഹം, സക്കാരോ കാപുരിസേന ദുജ്ജഹോ’’തി.

ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പിണ്ഡോലഭാരദ്വാജോ ഥേരോ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.

൩. വല്ലിയത്ഥേരഗാഥാ

൧൨൫.

‘‘മക്കടോ പഞ്ചദ്വാരായം, കുടികായം പസക്കിയ;

ദ്വാരേന അനുപരിയേതി, ഘട്ടയന്തോ മുഹും മുഹും.

൧൨൬.

‘‘തിട്ഠ മക്കട മാ ധാവി, ന ഹി തേ തം യഥാ പുരേ;

നിഗ്ഗഹീതോസി പഞ്ഞായ, നേവ ദൂരം ഗമിസ്സതീ’’തി.

… വല്ലിയോ ഥേരോ….

൪. ഗങ്ഗാതീരിയത്ഥേരഗാഥാ

൧൨൭.

‘‘തിണ്ണം ¶ ¶ മേ താലപത്താനം, ഗങ്ഗാതീരേ കുടീ കതാ;

ഛവസിത്തോവ മേ പത്തോ, പംസുകൂലഞ്ച ചീവരം.

൧൨൮.

‘‘ദ്വിന്നം അന്തരവസ്സാനം, ഏകാ വാചാ മേ ഭാസിതാ;

തതിയേ അന്തരവസ്സമ്ഹി, തമോഖന്ധോ [തമോക്ഖന്ധോ (സീ. സ്യാ.)] പദാലിതോ’’തി.

… ഗങ്ഗാതീരിയോ ഥേരോ….

൫. അജിനത്ഥേരഗാഥാ

൧൨൯.

‘‘അപി ചേ ഹോതി തേവിജ്ജോ, മച്ചുഹായീ അനാസവോ;

അപ്പഞ്ഞാതോതി നം ബാലാ, അവജാനന്തി അജാനതാ.

൧൩൦.

‘‘യോ ¶ ച ഖോ അന്നപാനസ്സ, ലാഭീ ഹോതീധ പുഗ്ഗലോ;

പാപധമ്മോപി ചേ ഹോതി, സോ നേസം ഹോതി സക്കതോ’’തി.

… അജിനോ ഥേരോ….

൬. മേളജിനത്ഥേരഗാഥാ

൧൩൧.

‘‘യദാഹം ¶ ധമ്മമസ്സോസിം, ഭാസമാനസ്സ സത്ഥുനോ;

ന കങ്ഖമഭിജാനാമി, സബ്ബഞ്ഞൂഅപരാജിതേ.

൧൩൨.

‘‘സത്ഥവാഹേ മഹാവീരേ, സാരഥീനം വരുത്തമേ;

മഗ്ഗേ പടിപദായം വാ, കങ്ഖാ മയ്ഹം ന വിജ്ജതീ’’തി.

… മേളജിനോ ഥേരോ….

൭. രാധത്ഥേരഗാഥാ

൧൩൩.

[ധ. പ. ൧൩ ധമ്മപദേ] ‘‘യഥാ അഗാരം ദുച്ഛന്നം, വുട്ഠീ സമതിവിജ്ഝതി;

ഏവം അഭാവിതം ചിത്തം, രാഗോ സമതിവിജ്ഝതി.

൧൩൪.

[ധ. പ. ൧൪ ധമ്മപദേ] ‘‘യഥാ അഗാരം സുച്ഛന്നം, വുഡ്ഢീ ന സമതിവിജ്ഝതി;

ഏവം സുഭാവിതം ചിത്തം, രാഗോ ന സമതിവിജ്ഝതീ’’തി.

… രാധോ ഥേരോ….

൮. സുരാധത്ഥേരഗാഥാ

൧൩൫.

‘‘ഖീണാ ¶ ¶ ഹി മയ്ഹം ജാതി, വുസിതം ജിനസാസനം;

പഹീനോ ജാലസങ്ഖാതോ, ഭവനേത്തി സമൂഹതാ.

൧൩൬.

‘‘യസ്സത്ഥായ പബ്ബജിതോ, അഗാരസ്മാനഗാരിയം;

സോ മേ അത്ഥോ അനുപ്പത്തോ, സബ്ബസംയോജനക്ഖയോ’’തി.

… സുരാധോ ഥേരോ….

൯. ഗോതമത്ഥേരഗാഥാ

൧൩൭.

‘‘സുഖം സുപന്തി മുനയോ, യേ ഇത്ഥീസു ന ബജ്ഝരേ;

സദാ വേ രക്ഖിതബ്ബാസു, യാസു സച്ചം സുദുല്ലഭം.

൧൩൮.

‘‘വധം ചരിമ്ഹ തേ കാമ, അനണാ ദാനി തേ മയം;

ഗച്ഛാമ ദാനി നിബ്ബാനം, യത്ഥ ഗന്ത്വാ ന സോചതീ’’തി.

… ഗോതമോ ഥേരോ….

൧൦. വസഭത്ഥേരഗാഥാ

൧൩൯.

‘‘പുബ്ബേ ¶ ഹനതി അത്താനം, പച്ഛാ ഹനതി സോ പരേ;

സുഹതം ഹന്തി അത്താനം, വീതംസേനേവ പക്ഖിമാ.

൧൪൦.

‘‘ന ബ്രാഹ്മണോ ബഹിവണ്ണോ, അന്തോ വണ്ണോ ഹി ബ്രാഹ്മണോ;

യസ്മിം പാപാനി കമ്മാനി, സ വേ കണ്ഹോ സുജമ്പതീ’’തി.

… വസഭോ ഥേരോ….

വഗ്ഗോ പഠമോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം –

ഉത്തരോ ചേവ പിണ്ഡോലോ, വല്ലിയോ തീരിയോ ഇസി;

അജിനോ ച മേളജിനോ, രാധോ സുരാധോ ഗോതമോ;

വസഭേന ഇമേ ഹോന്തി, ദസ ഥേരാ മഹിദ്ധികാതി.

൨. ദുതിയവഗ്ഗോ

൧. മഹാചുന്ദത്ഥേരഗാഥാ

൧൪൧.

‘‘സുസ്സൂസാ ¶ ¶ ¶ സുതവദ്ധനീ, സുതം പഞ്ഞായ വദ്ധനം;

പഞ്ഞായ അത്ഥം ജാനാതി, ഞാതോ അത്ഥോ സുഖാവഹോ.

൧൪൨.

‘‘സേവേഥ പന്താനി സേനാസനാനി, ചരേയ്യ സംയോജനവിപ്പമോക്ഖം;

സചേ രതിം നാധിഗച്ഛേയ്യ തത്ഥ, സങ്ഘേ വസേ രക്ഖിതത്തോ സതിമാ’’തി.

… മഹാചുന്ദോ ഥേരോ….

൨. ജോതിദാസത്ഥേരഗാഥാ

൧൪൩.

‘‘യേ ഖോ തേ വേഠമിസ്സേന [വേഘമിസ്സേന (സീ. സ്യാ.), വേ ഗമിസ്സേന, വേഖമിസ്സേന (ക.)], നാനത്തേന ച കമ്മുനാ;

മനുസ്സേ ഉപരുന്ധന്തി, ഫരുസൂപക്കമാ ജനാ;

തേപി ¶ തത്ഥേവ കീരന്തി, ന ഹി കമ്മം പനസ്സതി.

൧൪൪.

‘‘യം കരോതി നരോ കമ്മം, കല്യാണം യദി പാപകം;

തസ്സ തസ്സേവ ദായാദോ, യം യം കമ്മം പകുബ്ബതീ’’തി.

… ജോതിദാസോ ഥേരോ….

൩. ഹേരഞ്ഞകാനിത്ഥേരഗാഥാ

൧൪൫.

‘‘അച്ചയന്തി അഹോരത്താ, ജീവിതം ഉപരുജ്ഝതി;

ആയു ഖീയതി മച്ചാനം, കുന്നദീനംവ ഓദകം.

൧൪൬.

‘‘അഥ പാപാനി കമ്മാനി, കരം ബാലോ ന ബുജ്ഝതി;

പച്ഛാസ്സ കടുകം ഹോതി, വിപാകോ ഹിസ്സ പാപകോ’’തി.

… ഹേരഞ്ഞകാനിത്ഥേരോ….

൪. സോമമിത്തത്ഥേരഗാഥാ

൧൪൭.

‘‘പരിത്തം ദാരുമാരുയ്ഹ, യഥാ സീദേ മഹണ്ണവേ;

ഏവം കുസീതമാഗമ്മ, സാധുജീവീപി സീദതി;

തസ്മാ തം പരിവജ്ജേയ്യ, കുസീതം ഹീനവീരിയം.

൧൪൮.

‘‘പവിവിത്തേഹി ¶ ¶ അരിയേഹി, പഹിതത്തേഹി ഝായിഭി;

നിച്ചം ആരദ്ധവീരിയേഹി, പണ്ഡിതേഹി സഹാവസേ’’തി.

… സോമമിത്തോ ഥേരോ….

൫. സബ്ബമിത്തത്ഥേരഗാഥാ

൧൪൯.

‘‘ജനോ ജനമ്ഹി സമ്ബദ്ധോ [സമ്ബദ്ധോ (സ്യാ. ക.)], ജനമേവസ്സിതോ ജനോ;

ജനോ ജനേന ഹേഠീയതി, ഹേഠേതി ച [ബോധിയതി, ബാധേതി ച (ക.)] ജനോ ജനം.

൧൫൦.

‘‘കോ ¶ ഹി തസ്സ ജനേനത്ഥോ, ജനേന ജനിതേന വാ;

ജനം ഓഹായ ഗച്ഛം തം, ഹേഠയിത്വാ [ബാധയിത്വാ (ക.)] ബഹും ജന’’ന്തി.

… സബ്ബമിത്തോ ഥേരോ….

൬. മഹാകാളത്ഥേരഗാഥാ

൧൫൧.

‘‘കാളീ ¶ ഇത്ഥീ ബ്രഹതീ ധങ്കരൂപാ, സത്ഥിഞ്ച ഭേത്വാ അപരഞ്ച സത്ഥിം;

ബാഹഞ്ച ഭേത്വാ അപരഞ്ച ബാഹം, സീസഞ്ച ഭേത്വാ ദധിഥാലകംവ;

ഏസാ നിസിന്നാ അഭിസന്ദഹിത്വാ.

൧൫൨.

‘‘യോ വേ അവിദ്വാ ഉപധിം കരോതി, പുനപ്പുനം ദുക്ഖമുപേതി മന്ദോ;

തസ്മാ പജാനം ഉപധിം ന കയിരാ, മാഹം പുന ഭിന്നസിരോ സയിസ്സ’’ന്തി [പസ്സിസ്സന്തി (ക.)].

… മഹാകാളോ ഥേരോ….

൭. തിസ്സത്ഥേരഗാഥാ

൧൫൩.

‘‘ബഹൂ സപത്തേ ലഭതി, മുണ്ഡോ സങ്ഘാടിപാരുതോ;

ലാഭീ അന്നസ്സ പാനസ്സ, വത്ഥസ്സ സയനസ്സ ച.

൧൫൪.

‘‘ഏതമാദീനവം ഞത്വാ, സക്കാരേസു മഹബ്ഭയം;

അപ്പലാഭോ അനവസ്സുതോ, സതോ ഭിക്ഖു പരിബ്ബജേ’’തി.

… തിസ്സോ ഥേരോ….

൮. കിമിലത്ഥേരഗാഥാ

൧൫൫.

‘‘പാചീനവംസദായമ്ഹി ¶ , സക്യപുത്താ സഹായകാ;

പഹായാനപ്പകേ ഭോഗേ, ഉഞ്ഛാപത്താഗതേ രതാ.

൧൫൬.

‘‘ആരദ്ധവീരിയാ ¶ പഹിതത്താ, നിച്ചം ദള്ഹപരക്കമാ;

രമന്തി ധമ്മരതിയാ, ഹിത്വാന ലോകിയം രതി’’ന്തി.

… കിമിലോ [കിമ്ബിലോ (സീ. സ്യാ. പീ.)] ഥേരോ….

൯. നന്ദത്ഥേരഗാഥാ

൧൫൭.

‘‘അയോനിസോ ¶ മനസികാരാ, മണ്ഡനം അനുയുഞ്ജിസം;

ഉദ്ധതോ ചപലോ ചാസിം, കാമരാഗേന അട്ടിതോ.

൧൫൮.

‘‘ഉപായകുസലേനാഹം, ബുദ്ധേനാദിച്ചബന്ധുനാ;

യോനിസോ പടിപജ്ജിത്വാ, ഭവേ ചിത്തം ഉദബ്ബഹി’’ന്തി.

… നന്ദോ ഥേരോ….

൧൦. സിരിമത്ഥേരഗാഥാ

൧൫൯.

‘‘പരേ ച നം പസംസന്തി, അത്താ ചേ അസമാഹിതോ;

മോഘം പരേ പസംസന്തി, അത്താ ഹി അസമാഹിതോ.

൧൬൦.

‘‘പരേ ച നം ഗരഹന്തി, അത്താ ചേ സുസമാഹിതോ;

മോഘം പരേ ഗരഹന്തി, അത്താ ഹി സുസമാഹിതോ’’തി.

… സിരിമാ ഥേരോ….

വഗ്ഗോ ദുതിയോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം –

ചുന്ദോ ¶ ച ജോതിദാസോ ച, ഥേരോ ഹേരഞ്ഞകാനി ച;

സോമമിത്തോ സബ്ബമിത്തോ, കാലോ തിസ്സോ ച കിമിലോ [കിമ്ബിലോ (സീ. സ്യാ. പീ.), ഛന്ദലക്ഖണാനുലോമം];

നന്ദോ ച സിരിമാ ചേവ, ദസ ഥേരാ മഹിദ്ധികാതി.

൩. തതിയവഗ്ഗോ

൧. ഉത്തരത്ഥേരഗാഥാ

൧൬൧.

‘‘ഖന്ധാ ¶ ¶ മയാ പരിഞ്ഞാതാ, തണ്ഹാ മേ സുസമൂഹതാ;

ഭാവിതാ മമ ബോജ്ഝങ്ഗാ, പത്തോ മേ ആസവക്ഖയോ.

൧൬൨.

‘‘സോഹം ¶ ഖന്ധേ പരിഞ്ഞായ, അബ്ബഹിത്വാന [അബ്ബുഹിത്വാന (ക.)] ജാലിനിം;

ഭാവയിത്വാന ബോജ്ഝങ്ഗേ, നിബ്ബായിസ്സം അനാസവോ’’തി.

… ഉത്തരോ ഥേരോ….

൨. ഭദ്ദജിത്ഥേരഗാഥാ

൧൬൩.

‘‘പനാദോ നാമ സോ രാജാ, യസ്സ യൂപോ സുവണ്ണയോ;

തിരിയം സോളസുബ്ബേധോ [സോളസപബ്ബേധോ (സീ. അട്ഠ.), സോളസബ്ബാണോ (?)], ഉബ്ഭമാഹു [ഉദ്ധമാഹു (സീ.), ഉച്ചമാഹു (സ്യാ.)] സഹസ്സധാ.

൧൬൪.

‘‘സഹസ്സകണ്ഡോ സതഗേണ്ഡു, ധജാലു ഹരിതാമയോ;

അനച്ചും തത്ഥ ഗന്ധബ്ബാ, ഛസഹസ്സാനി സത്തധാ’’തി.

… ഭദ്ദജിത്ഥേരോ….

൩. സോഭിതത്ഥേരഗാഥാ

൧൬൫.

‘‘സതിമാ പഞ്ഞവാ ഭിക്ഖു, ആരദ്ധബലവീരിയോ;

പഞ്ച കപ്പസതാനാഹം, ഏകരത്തിം അനുസ്സരിം.

൧൬൬.

‘‘ചത്താരോ സതിപട്ഠാനേ, സത്ത അട്ഠ ച ഭാവയം;

പഞ്ച കപ്പസതാനാഹം, ഏകരത്തിം അനുസ്സരി’’ന്തി.

… സോഭിതോ ഥേരോ….

൪. വല്ലിയത്ഥേരഗാഥാ

൧൬൭.

‘‘യം കിച്ചം ദള്ഹവീരിയേന, യം കിച്ചം ബോദ്ധുമിച്ഛതാ;

കരിസ്സം നാവരജ്ഝിസ്സം [നാവരുജ്ഝിസ്സം (ക. സീ. ക.)], പസ്സ വീരിയം പരക്കമ.

൧൬൮.

‘‘ത്വഞ്ച മേ മഗ്ഗമക്ഖാഹി, അഞ്ജസം അമതോഗധം;

അഹം മോനേന മോനിസ്സം, ഗങ്ഗാസോതോവ സാഗര’’ന്തി.

… വല്ലിയോ ഥേരോ….

൫. വീതസോകത്ഥേരഗാഥാ

൧൬൯.

‘‘കേസേ ¶ ¶ മേ ഓലിഖിസ്സന്തി, കപ്പകോ ഉപസങ്കമി;

തതോ ¶ ആദാസമാദായ, സരീരം പച്ചവേക്ഖിസം.

൧൭൦.

‘‘തുച്ഛോ ¶ കായോ അദിസ്സിത്ഥ, അന്ധകാരോ തമോ ബ്യഗാ;

സബ്ബേ ചോളാ സമുച്ഛിന്നാ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’തി.

… വീതസോകോ ഥേരോ….

൬. പുണ്ണമാസത്ഥേരഗാഥാ

൧൭൧.

‘‘പഞ്ച നീവരണേ ഹിത്വാ, യോഗക്ഖേമസ്സ പത്തിയാ;

ധമ്മാദാസം ഗഹേത്വാന, ഞാണദസ്സനമത്തനോ.

൧൭൨.

‘‘പച്ചവേക്ഖിം ഇമം കായം, സബ്ബം സന്തരബാഹിരം;

അജ്ഝത്തഞ്ച ബഹിദ്ധാ ച, തുച്ഛോ കായോ അദിസ്സഥാ’’തി.

… പുണ്ണമാസോ ഥേരോ….

൭. നന്ദകത്ഥേരഗാഥാ

൧൭൩.

‘‘യഥാപി ഭദ്ദോ ആജഞ്ഞോ, ഖലിത്വാ പതിതിട്ഠതി;

ഭിയ്യോ ലദ്ദാന സംവേഗം, അദീനോ വഹതേ ധുരം.

൧൭൪.

‘‘ഏവം ദസ്സനസമ്പന്നം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാവകം;

ആജാനീയം മം ധാരേഥ, പുത്തം ബുദ്ധസ്സ ഓരസ’’ന്തി.

… നന്ദകോ ഥേരോ….

൮. ഭരതത്ഥേരഗാഥാ

൧൭൫.

‘‘ഏഹി നന്ദക ഗച്ഛാമ, ഉപജ്ഝായസ്സ സന്തികം;

സീഹനാദം നദിസ്സാമ, ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ സമ്മുഖാ.

൧൭൬.

‘‘യായ നോ അനുകമ്പായ, അമ്ഹേ പബ്ബാജയീ മുനി;

സോ നോ അത്ഥോ അനുപ്പത്തോ, സബ്ബസംയോജനക്ഖയോ’’തി.

… ഭരതോ ഥേരോ….

൯. ഭാരദ്വാജത്ഥേരഗാഥാ

൧൭൭.

‘‘നദന്തി ¶ ¶ ¶ ഏവം സപ്പഞ്ഞാ, സീഹാവ ഗിരിഗബ്ഭരേ;

വീരാ വിജിതസങ്ഗാമാ, ജേത്വാ മാരം സവാഹനിം [സവാഹനം (ബഹൂസു)].

൧൭൮.

‘‘സത്ഥാ ച പരിചിണ്ണോ മേ, ധമ്മോ സങ്ഘോ ച പൂജിതോ;

അഹഞ്ച വിത്തോ സുമനോ, പുത്തം ദിസ്വാ അനാസവ’’ന്തി.

… ഭാരദ്വാജോ ഥേരോ….

൧൦. കണ്ഹദിന്നത്ഥേരഗാഥാ

൧൭൯.

‘‘ഉപാസിതാ സപ്പുരിസാ, സുതാ ധമ്മാ അഭിണ്ഹസോ;

സുത്വാന പടിപജ്ജിസ്സം, അഞ്ജസം അമതോഗധം.

൧൮൦.

‘‘ഭവരാഗഹതസ്സ മേ സതോ, ഭവരാഗോ പുന മേ ന വിജ്ജതി;

ന ചാഹു ന ച മേ ഭവിസ്സതി, ന ച മേ ഏതരഹി വിജ്ജതീ’’തി.

… കണ്ഹദിന്നോ ഥേരോ….

വഗ്ഗോ തതിയോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം –

ഉത്തരോ ഭദ്ദജിത്ഥേരോ, സോഭിതോ വല്ലിയോ ഇസി;

വീതസോകോ ച യോ ഥേരോ, പുണ്ണമാസോ ച നന്ദകോ;

ഭരതോ ഭാരദ്വാജോ ച, കണ്ഹദിന്നോ മഹാമുനീതി.

൪. ചതുത്ഥവഗ്ഗോ

൧. മിഗസിരത്ഥേരഗാഥാ

൧൮൧.

‘‘യതോ ¶ അഹം പബ്ബജിതോ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ;

വിമുച്ചമാനോ ഉഗ്ഗച്ഛിം, കാമധാതും ഉപച്ചഗം.

൧൮൨.

‘‘ബ്രഹ്മുനോ ¶ ¶ പേക്ഖമാനസ്സ, തതോ ചിത്തം വിമുച്ചി മേ;

അകുപ്പാ മേ വിമുത്തീതി, സബ്ബസംയോജനക്ഖയാ’’തി.

… മിഗസിരോ ഥേരോ….

൨. സിവകത്ഥേരഗാഥാ

൧൮൩.

‘‘അനിച്ചാനി ¶ ഗഹകാനി, തത്ഥ തത്ഥ പുനപ്പുനം;

ഗഹകാരം [ഗഹകാരകം (സീ. പീ.)] ഗവേസന്തോ, ദുക്ഖാ ജാതി പുനപ്പുനം.

൧൮൪.

‘‘ഗഹകാരക ദിട്ഠോസി, പുന ഗേഹം ന കാഹസി;

സബ്ബാ തേ ഫാസുകാ ഭഗ്ഗാ, ഥൂണികാ [ഥൂണിരാ (പീ. ക.), ധുണിരാ (സ്യാ.)] ച വിദാലിതാ [പദാലിതാ (സീ. സ്യാ.)];

വിമരിയാദികതം ചിത്തം, ഇധേവ വിധമിസ്സതീ’’തി.

… സിവകോ [സീവകോ (സീ.)] ഥേരോ….

൩. ഉപവാണത്ഥേരഗാഥാ

൧൮൫.

‘‘അരഹം സുഗതോ ലോകേ, വാതേഹാബാധിതോ [… ബാധിതോ (ക.)] മുനി;

സചേ ഉണ്ഹോദകം അത്ഥി, മുനിനോ ദേഹി ബ്രാഹ്മണ.

൧൮൬.

‘‘പൂജിതോ പൂജനേയ്യാനം [പൂജനീയാനം (സീ.)], സക്കരേയ്യാന സക്കതോ;

അപചിതോപചേയ്യാനം [അപചനീയാനം (സീ.), അപചിനേയ്യാനം (സ്യാ.)], തസ്സ ഇച്ഛാമി ഹാതവേ’’തി.

… ഉപവാണോ ഥേരോ….

൪. ഇസിദിന്നത്ഥേരഗാഥാ

൧൮൭.

‘‘ദിട്ഠാ മയാ ധമ്മധരാ ഉപാസകാ, കാമാ അനിച്ചാ ഇതി ഭാസമാനാ;

സാരത്തരത്താ മണികുണ്ഡലേസു, പുത്തേസു ദാരേസു ച തേ അപേക്ഖാ.

൧൮൮.

‘‘അദ്ധാ ന ജാനന്തി യതോധ ധമ്മം, കാമാ ¶ അനിച്ചാ ഇതി ചാപി ആഹു;

രാഗഞ്ച തേസം ന ബലത്ഥി ഛേത്തും, തസ്മാ സിതാ പുത്തദാരം ധനഞ്ചാ’’തി.

… ഇസിദിന്നോ ഥേരോ….

൫. സമ്ബുലകച്ചാനത്ഥേരഗാഥാ

൧൮൯.

‘‘ദേവോ ¶ ച വസ്സതി ദേവോ ച ഗളഗളായതി,

ഏകകോ ചാഹം ഭേരവേ ബിലേ വിഹരാമി;

തസ്സ മയ്ഹം ഏകകസ്സ ഭേരവേ ബിലേ വിഹരതോ,

നത്ഥി ഭയം വാ ഛമ്ഭിതത്തം വാ ലോമഹംസോ വാ.

൧൯൦.

‘‘ധമ്മതാ ¶ മമസാ യസ്സ മേ, ഏകകസ്സ ഭേരവേ ബിലേ;

വിഹരതോ നത്ഥി ഭയം വാ, ഛമ്ഭിതത്തം വാ ലോമഹംസോ വാ’’തി.

… സമ്ബുലകച്ചാനോ [സമ്ബഹുലകച്ചാനോ (ക.)] ഥേരോ….

൬. നിതകത്ഥേരഗാഥാ

൧൯൧.

[ഉദാ. ൩൪ ഉദാനേപി] ‘‘കസ്സ ¶ സേലൂപമം ചിത്തം, ഠിതം നാനുപകമ്പതി;

വിരത്തം രജനീയേസു, കുപ്പനീയേ ന കുപ്പതി;

യസ്സേവം ഭാവിതം ചിത്തം, കുതോ തം ദുക്ഖമേസ്സതി.

൧൯൨.

‘‘മമ സേലൂപമം ചിത്തം, ഠിതം നാനുപകമ്പതി;

വിരത്തം രജനീയേസു, കുപ്പനീയേ ന കുപ്പതി;

മമേവം ഭാവിതം ചിത്തം, കുതോ മം ദുക്ഖമേസ്സതീ’’തി.

… നിതകോ [ഖിതകോ (സീ. സ്യാ.)] ഥേരോ….

൭. സോണപോടിരിയത്ഥേരഗാഥാ

൧൯൩.

‘‘ന താവ സുപിതും ഹോതി, രത്തി നക്ഖത്തമാലിനീ;

പടിജഗ്ഗിതുമേവേസാ, രത്തി ഹോതി വിജാനതാ.

൧൯൪.

‘‘ഹത്ഥിക്ഖന്ധാവപതിതം ¶ , കുഞ്ജരോ ചേ അനുക്കമേ;

സങ്ഗാമേ മേ മതം സേയ്യോ, യഞ്ചേ ജീവേ പരാജിതോ’’തി.

… സോണോ പോടിരിയോ [സേലിസ്സരിയോ (സീ.), പോട്ടിരിയപുത്തോ (സ്യാ.)] ഥേരോ ….

൮. നിസഭത്ഥേരഗാഥാ

൧൯൫.

‘‘പഞ്ച ¶ കാമഗുണേ ഹിത്വാ, പിയരൂപേ മനോരമേ;

സദ്ധായ ഘരാ നിക്ഖമ്മ, ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ഭവേ.

൧൯൬.

‘‘നാഭിനന്ദാമി മരണം, നാഭിനന്ദാമി ജീവിതം;

കാലഞ്ച പടികങ്ഖാമി, സമ്പജാനോ പതിസ്സതോ’’തി.

… നിസഭോ ഥേരോ….

൯. ഉസഭത്ഥേരഗാഥാ

൧൯൭.

‘‘അമ്ബപല്ലവസങ്കാസം, അംസേ കത്വാന ചീവരം;

നിസിന്നോ ഹത്ഥിഗീവായം, ഗാമം പിണ്ഡായ പാവിസിം.

൧൯൮.

‘‘ഹത്ഥിക്ഖന്ധതോ ¶ ഓരുയ്ഹ, സംവേഗം അലഭിം തദാ;

സോഹം ദിത്തോ തദാ സന്തോ, പത്തോ മേ ആസവക്ഖയോ’’തി.

… ഉസഭോ ഥേരോ….

൧൦. കപ്പടകുരത്ഥേരഗാഥാ

൧൯൯.

‘‘അയമിതി കപ്പടോ കപ്പടകുരോ, അച്ഛായ അതിഭരിതായ [അതിഭരിയായ (സീ. ക.), അച്ചം ഭരായ (സ്യാ.)];

അമതഘടികായം ധമ്മകടമത്തോ [ധമ്മകടപത്തോ (സ്യാ. ക. അട്ഠ.), ധമ്മകടമഗ്ഗോ (സീ. അട്ഠ.)], കതപദം ഝാനാനി ഓചേതും.

൨൦൦.

‘‘മാ ¶ ഖോ ത്വം കപ്പട പചാലേസി, മാ ത്വം ഉപകണ്ണമ്ഹി താളേസ്സം;

ന ¶ ഹി [ന വാ (ക.)] ത്വം കപ്പട മത്തമഞ്ഞാസി, സങ്ഘമജ്ഝമ്ഹി പചലായമാനോതി.

… കപ്പടകുരോ ഥേരോ….

വഗ്ഗോ ചതുത്ഥോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം –

മിഗസിരോ ¶ സിവകോ ച, ഉപവാനോ ച പണ്ഡിതോ;

ഇസിദിന്നോ ച കച്ചാനോ, നിതകോ ച മഹാവസീ;

പോടിരിയപുത്തോ നിസഭോ, ഉസഭോ കപ്പടകുരോതി.

൫. പഞ്ചമവഗ്ഗോ

൧. കുമാരകസ്സപത്ഥേരഗാഥാ

൨൦൧.

‘‘അഹോ ബുദ്ധാ അഹോ ധമ്മാ, അഹോ നോ സത്ഥു സമ്പദാ;

യത്ഥ ഏതാദിസം ധമ്മം, സാവകോ സച്ഛികാഹി’’തി.

൨൦൨.

‘‘അസങ്ഖേയ്യേസു കപ്പേസു, സക്കായാധിഗതാ അഹൂ;

തേസമയം പച്ഛിമകോ, ചരിമോയം സമുസ്സയോ;

ജാതിമരണസംസാരോ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’തി.

… കുമാരകസ്സപോ ഥേരോ….

൨. ധമ്മപാലത്ഥേരഗാഥാ

൨൦൩.

‘‘യോ ¶ ഹവേ ദഹരോ ഭിക്ഖു, യുഞ്ജതി ബുദ്ധസാസനേ;

ജാഗരോ സ ഹി സുത്തേസു [പതിസുത്തേസു (സീ. ക.)], അമോഘം തസ്സ ജീവിതം.

൨൦൪.

‘‘തസ്മാ ¶ സദ്ധഞ്ച സീലഞ്ച, പസാദം ധമ്മദസ്സനം;

അനുയുഞ്ജേഥ മേധാവീ, സരം ബുദ്ധാന സാസന’’ന്തി.

… ധമ്മപാലോ ഥേരോ….

൩. ബ്രഹ്മാലിത്ഥേരഗാഥാ

൨൦൫.

‘‘കസ്സിന്ദ്രിയാനി സമഥങ്ഗതാനി, അസ്സാ യഥാ സാരഥിനാ സുദന്താ;

പഹീനമാനസ്സ അനാസവസ്സ, ദേവാപി കസ്സ [തസ്സ (ബഹൂസു)] പിഹയന്തി താദിനോ’’തി.

൨൦൬.

[ധ. പ. ൯൪ ധമ്മപദേപി] ‘‘മയ്ഹിന്ദ്രിയാനി ¶ സമഥങ്ഗതാനി, അസ്സാ യഥാ സാരഥിനാ സുദന്താ;

പഹീനമാനസ്സ അനാസവസ്സ, ദേവാപി മയ്ഹം പിഹയന്തി താദിനോ’’തി.

… ബ്രഹ്മാലി ഥേരോ….

൪. മോഘരാജത്ഥേരഗാഥാ

൨൦൭.

‘‘ഛവിപാപക ¶ ചിത്തഭദ്ദക, മോഘരാജ സതതം സമാഹിതോ;

ഹേമന്തികസീതകാലരത്തിയോ [ഹേമന്തികകാലരത്തിയോ (ക.)], ഭിക്ഖു ത്വംസി കഥം കരിസ്സസി’’.

൨൦൮.

‘‘സമ്പന്നസസ്സാ മഗധാ, കേവലാ ഇതി മേ സുതം;

പലാലച്ഛന്നകോ സേയ്യം, യഥഞ്ഞേ സുഖജീവിനോ’’തി.

… മോഘരാജാ ഥേരോ….

൫. വിസാഖപഞ്ചാലപുത്തത്ഥേരഗാഥാ

൨൦൯.

‘‘ന ഉക്ഖിപേ നോ ച പരിക്ഖിപേ പരേ, ഓക്ഖിപേ പാരഗതം ന ഏരയേ;

ന ¶ ചത്തവണ്ണം പരിസാസു ബ്യാഹരേ, അനുദ്ധതോ സമ്മിതഭാണി സുബ്ബതോ.

൨൧൦.

‘‘സുസുഖുമനിപുണത്ഥദസ്സിനാ, മതികുസലേന നിവാതവുത്തിനാ;

സംസേവിതവുദ്ധസീലിനാ, നിബ്ബാനം ന ഹി തേന ദുല്ലഭ’’ന്തി.

… വിസാഖോ പഞ്ചാലപുത്തോ ഥേരോ ….

൬. ചൂളകത്ഥേരഗാഥാ

൨൧൧.

‘‘നദന്തി ¶ മോരാ സുസിഖാ സുപേഖുണാ, സുനീലഗീവാ സുമുഖാ സുഗജ്ജിനോ;

സുസദ്ദലാ ചാപി മഹാമഹീ അയം, സുബ്യാപിതമ്ബു സുവലാഹകം നഭം.

൨൧൨.

‘‘സുകല്ലരൂപോ ¶ സുമനസ്സ ഝായതം [ഝായിതം (സ്യാ. ക.)], സുനിക്കമോ സാധു സുബുദ്ധസാസനേ;

സുസുക്കസുക്കം നിപുണം സുദുദ്ദസം, ഫുസാഹി തം ഉത്തമമച്ചുതം പദ’’ന്തി.

… ചൂളകോ [ചൂലകോ (സീ. അട്ഠ.)] ഥേരോ….

൭. അനൂപമത്ഥേരഗാഥാ

൨൧൩.

‘‘നന്ദമാനാഗതം ചിത്തം, സൂലമാരോപമാനകം;

തേന തേനേവ വജസി, യേന സൂലം കലിങ്ഗരം.

൨൧൪.

‘‘താഹം ചിത്തകലിം ബ്രൂമി, തം ബ്രൂമി ചിത്തദുബ്ഭകം;

സത്ഥാ തേ ദുല്ലഭോ ലദ്ധോ, മാനത്ഥേ മം നിയോജയീ’’തി.

… അനൂപമോ ഥേരോ….

൮. വജ്ജിതത്ഥേരഗാഥാ

൨൧൫.

‘‘സംസരം ¶ ദീഘമദ്ധാനം, ഗതീസു പരിവത്തിസം;

അപസ്സം അരിയസച്ചാനി, അന്ധഭൂതോ [അന്ധീഭൂതോ (ക.)] പുഥുജ്ജനോ.

൨൧൬.

‘‘തസ്സ ¶ മേ അപ്പമത്തസ്സ, സംസാരാ വിനളീകതാ;

സബ്ബാ ഗതീ സമുച്ഛിന്നാ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’തി.

… വജ്ജിതോ ഥേരോ….

൯. സന്ധിതത്ഥേരഗാഥാ

൨൧൭.

‘‘അസ്സത്ഥേ ഹരിതോഭാസേ, സംവിരൂള്ഹമ്ഹി പാദപേ;

ഏകം ബുദ്ധഗതം സഞ്ഞം, അലഭിത്ഥം [അലഭിം ഹം (ക.)] പതിസ്സതോ.

൨൧൮.

‘‘ഏകതിംസേ ഇതോ കപ്പേ, യം സഞ്ഞമലഭിം തദാ;

തസ്സാ സഞ്ഞായ വാഹസാ, പത്തോ മേ ആസവക്ഖയോ’’തി.

… സന്ധിതോ ഥേരോ….

വഗ്ഗോ പഞ്ചമോ നിട്ഠിതോ.

തസ്സുദ്ദാനം ¶ –

കുമാരകസ്സപോ ¶ ഥേരോ, ധമ്മപാലോ ച ബ്രഹ്മാലി;

മോഘരാജാ വിസാഖോ ച, ചൂളകോ ച അനൂപമോ;

വജ്ജിതോ സന്ധിതോ ഥേരോ, കിലേസരജവാഹനോതി.

ദുകനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

ഗാഥാദുകനിപാതമ്ഹി, നവുതി ചേവ അട്ഠ ച;

ഥേരാ ഏകൂനപഞ്ഞാസം, ഭാസിതാ നയകോവിദാതി.

൩. തികനിപാതോ

൧. അങ്ഗണികഭാരദ്വാജത്ഥേരഗാഥാ

൨൧൯.

‘‘അയോനി ¶ ¶ ¶ ¶ സുദ്ധിമന്വേസം, അഗ്ഗിം പരിചരിം വനേ;

സുദ്ധിമഗ്ഗം അജാനന്തോ, അകാസിം അമരം തപം [അകാസിം അപരം തപം (സ്യാ.), അകാസിം അമതം തപം (ക.)].

൨൨൦.

‘‘തം സുഖേന സുഖം ലദ്ധം, പസ്സ ധമ്മസുധമ്മതം;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം.

൨൨൧.

‘‘ബ്രഹ്മബന്ധു പുരേ ആസിം, ഇദാനി ഖോമ്ഹി ബ്രാഹ്മണോ;

തേവിജ്ജോ ന്ഹാതകോ [നഹാതകോ (സീ. അട്ഠ.)] ചമ്ഹി, സോത്തിയോ ചമ്ഹി വേദഗൂ’’തി.

… അങ്ഗണികഭാരദ്വാജോ ഥേരോ….

൨. പച്ചയത്ഥേരഗാഥാ

൨൨൨.

‘‘പഞ്ചാഹാഹം പബ്ബജിതോ, സേഖോ അപ്പത്തമാനസോ,

വിഹാരം മേ പവിട്ഠസ്സ, ചേതസോ പണിധീ അഹു.

൨൨൩.

‘‘നാസിസ്സം ന പിവിസ്സാമി, വിഹാരതോ ന നിക്ഖമേ;

നപി പസ്സം നിപാതേസ്സം, തണ്ഹാസല്ലേ അനൂഹതേ.

൨൨൪.

‘‘തസ്സ മേവം വിഹരതോ, പസ്സ വീരിയപരക്കമം;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… പച്ചയോ ഥേരോ….

൩. ബാകുലത്ഥേരഗാഥാ

൨൨൫.

‘‘യോ പുബ്ബേ കരണീയാനി, പച്ഛാ സോ കാതുമിച്ഛതി;

സുഖാ സോ ധംസതേ ഠാനാ, പച്ഛാ ച മനുതപ്പതി.

൨൨൬.

‘‘യഞ്ഹി കയിരാ തഞ്ഹി വദേ, യം ന കയിരാ ന തം വദേ;

അകരോന്തം ¶ ഭാസമാനം, പരിജാനന്തി പണ്ഡിതാ.

൨൨൭.

‘‘സുസുഖം ¶ ¶ വത നിബ്ബാനം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധദേസിതം;

അസോകം വിരജം ഖേമം, യത്ഥ ദുക്ഖം നിരുജ്ഝതീ’’തി.

… ബാകുലോ [ബാക്കുലോ (സീ.)] ഥേരോ….

൪. ധനിയത്ഥേരഗാഥാ

൨൨൮.

‘‘സുഖം ചേ ജീവിതും ഇച്ഛേ, സാമഞ്ഞസ്മിം അപേക്ഖവാ;

സങ്ഘികം നാതിമഞ്ഞേയ്യ, ചീവരം പാനഭോജനം.

൨൨൯.

‘‘സുഖം ചേ ജീവിതും ഇച്ഛേ, സാമഞ്ഞസ്മിം അപേക്ഖവാ;

അഹി മൂസികസോബ്ഭംവ, സേവേഥ സയനാസനം.

൨൩൦.

‘‘സുഖം ചേ ¶ ജീവിതും ഇച്ഛേ, സാമഞ്ഞസ്മിം അപേക്ഖവാ;

ഇതരീതരേന തുസ്സേയ്യ, ഏകധമ്മഞ്ച ഭാവയേ’’തി.

… ധനിയോ ഥേരോ….

൫. മാതങ്ഗപുത്തത്ഥേരഗാഥാ

൨൩൧.

‘‘അതിസീതം അതിഉണ്ഹം, അതിസായമിദം അഹു;

ഇതി വിസ്സട്ഠകമ്മന്തേ, ഖണാ അച്ചേന്തി മാണവേ.

൨൩൨.

‘‘യോ ച സീതഞ്ച ഉണ്ഹഞ്ച, തിണാ ഭിയ്യോ ന മഞ്ഞതി;

കരം പുരിസകിച്ചാനി, സോ സുഖാ ന വിഹായതി.

൨൩൩.

‘‘ദബ്ബം കുസം പോടകിലം, ഉസീരം മുഞ്ജപബ്ബജം;

ഉരസാ പനുദിസ്സാമി, വിവേകമനുബ്രൂഹയ’’ന്തി.

… മാതങ്ഗപുത്തോ ഥേരോ….

൬. ഖുജ്ജസോഭിതത്ഥേരഗാഥാ

൨൩൪.

‘‘യേ ചിത്തകഥീ ബഹുസ്സുതാ, സമണാ പാടലിപുത്തവാസിനോ;

തേസഞ്ഞതരോയമായുവാ, ദ്വാരേ തിട്ഠതി ഖുജ്ജസോഭിതോ.

൨൩൫.

‘‘യേ ¶ ¶ ചിത്തകഥീ ബഹുസ്സുതാ, സമണാ പാടലിപുത്തവാസിനോ;

തേസഞ്ഞതരോയമായുവാ, ദ്വാരേ തിട്ഠതി മാലുതേരിതോ.

൨൩൬.

‘‘സുയുദ്ധേന സുയിട്ഠേന, സങ്ഗാമവിജയേന ച;

ബ്രഹ്മചരിയാനുചിണ്ണേന, ഏവായം സുഖമേധതീ’’തി.

… ഖുജ്ജസോഭിതോ ഥേരോ….

൭. വാരണത്ഥേരഗാഥാ

൨൩൭.

‘‘യോധ ¶ കോചി മനുസ്സേസു, പരപാണാനി ഹിംസതി;

അസ്മാ ലോകാ പരമ്ഹാ ച, ഉഭയാ ധംസതേ നരോ.

൨൩൮.

‘‘യോ ച മേത്തേന ചിത്തേന, സബ്ബപാണാനുകമ്പതി;

ബഹുഞ്ഹി സോ പസവതി, പുഞ്ഞം താദിസകോ നരോ.

൨൩൯.

‘‘സുഭാസിതസ്സ സിക്ഖേഥ, സമണൂപാസനസ്സ ച;

ഏകാസനസ്സ ച രഹോ, ചിത്തവൂപസമസ്സ ചാ’’തി.

… വാരണോ ഥേരോ….

൮. വസ്സികത്ഥേരഗാഥാ

൨൪൦.

‘‘ഏകോപി സദ്ധോ മേധാവീ, അസ്സദ്ധാനീധ ഞാതിനം;

ധമ്മട്ഠോ സീലസമ്പന്നോ, ഹോതി അത്ഥായ ബന്ധുനം.

൨൪൧.

‘‘നിഗ്ഗയ്ഹ അനുകമ്പായ, ചോദിതാ ഞാതയോ മയാ;

ഞാതിബന്ധവപേമേന, കാരം കത്വാന ഭിക്ഖുസു.

൨൪൨.

‘‘തേ അബ്ഭതീതാ കാലങ്കതാ, പത്താ തേ തിദിവം സുഖം;

ഭാതരോ മയ്ഹം മാതാ ച, മോദന്തി കാമകാമിനോ’’തി.

… വസ്സികോ [പസ്സികോ (സീ. സ്യാ. പീ.)] ഥേരോ….

൯. യസോജത്ഥേരഗാഥാ

൨൪൩.

‘‘കാലപബ്ബങ്ഗസങ്കാസോ, കിസോ ധമനിസന്ഥതോ;

മത്തഞ്ഞൂ ¶ അന്നപാനമ്ഹി, അദീനമനസോ നരോ’’.

൨൪൪.

‘‘ഫുട്ഠോ ¶ ¶ ഡംസേഹി മകസേഹി, അരഞ്ഞസ്മിം ബ്രഹാവനേ;

നാഗോ സങ്ഗാമസീസേവ, സതോ തത്രാധിവാസയേ.

൨൪൫.

‘‘യഥാ ബ്രഹ്മാ തഥാ ഏകോ, യഥാ ദേവോ തഥാ ദുവേ;

യഥാ ഗാമോ തഥാ തയോ, കോലാഹലം തതുത്തരി’’ന്തി.

… യസോജോ ഥേരോ….

൧൦. സാടിമത്തിയത്ഥേരഗാഥാ

൨൪൬.

‘‘അഹു ¶ തുയ്ഹം പുരേ സദ്ധാ, സാ തേ അജ്ജ ന വിജ്ജതി;

യം തുയ്ഹം തുയ്ഹമേവേതം, നത്ഥി ദുച്ചരിതം മമ.

൨൪൭.

‘‘അനിച്ചാ ഹി ചലാ സദ്ദാ, ഏവം ദിട്ഠാ ഹി സാ മയാ;

രജ്ജന്തിപി വിരജ്ജന്തി, തത്ഥ കിം ജിയ്യതേ മുനി.

൨൪൮.

‘‘പച്ചതി മുനിനോ ഭത്തം, ഥോകം ഥോകം കുലേ കുലേ;

പിണ്ഡികായ ചരിസ്സാമി, അത്ഥി ജങ്ഘബലം [ജങ്ഘാബലം (സീ.)] മമാ’’തി.

… സാടിമത്തിയോ ഥേരോ….

൧൧. ഉപാലിത്ഥേരഗാഥാ

൨൪൯.

‘‘സദ്ധായ അഭിനിക്ഖമ്മ, നവപബ്ബജിതോ നവോ;

മിത്തേ ഭജേയ്യ കല്യാണേ, സുദ്ധാജീവേ അതന്ദിതേ.

൨൫൦.

‘‘സദ്ധായ അഭിനിക്ഖമ്മ, നവപബ്ബജിതോ നവോ;

സങ്ഘസ്മിം വിഹരം ഭിക്ഖു, സിക്ഖേഥ വിനയം ബുധോ.

൨൫൧.

‘‘സദ്ധായ അഭിനിക്ഖമ്മ, നവപബ്ബജിതോ നവോ;

കപ്പാകപ്പേസു കുസലോ, ചരേയ്യ അപുരക്ഖതോ’’തി.

… ഉപാലിത്ഥേരോ….

൧൨. ഉത്തരപാലത്ഥേരഗാഥാ

൨൫൨.

‘‘പണ്ഡിതം ¶ വത മം സന്തം, അലമത്ഥവിചിന്തകം;

പഞ്ച കാമഗുണാ ലോകേ, സമ്മോഹാ പാതയിംസു മം.

൨൫൩.

‘‘പക്ഖന്ദോ മാരവിസയേ, ദള്ഹസല്ലസമപ്പിതോ;

അസക്ഖിം മച്ചുരാജസ്സ, അഹം പാസാ പമുച്ചിതും.

൨൫൪.

‘‘സബ്ബേ ¶ കാമാ പഹീനാ മേ, ഭവാ സബ്ബേ പദാലിതാ [വിദാലിതാ (സീ. പീ. അട്ഠ.)];

വിക്ഖീണോ ജാതിസംസാരോ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’തി.

… ഉത്തരപാലോ ഥേരോ….

൧൩. അഭിഭൂതത്ഥേരഗാഥാ

൨൫൫.

‘‘സുണാഥ ഞാതയോ സബ്ബേ, യാവന്തേത്ഥ സമാഗതാ;

ധമ്മം വോ ദേസയിസ്സാമി, ദുക്ഖാ ജാതി പുനപ്പുനം.

൨൫൬.

[സം. നി. ൧.൧൮൫] ‘‘ആരമ്ഭഥ [ആരഭഥ (സീ. സ്യാ.), ആരബ്ഭഥ (ക.)] നിക്കമഥ, യുഞ്ജഥ ബുദ്ധസാസനേ;

ധുനാഥ മച്ചുനോ സേനം, നളാഗാരംവ കുഞ്ജരോ.

൨൫൭.

‘‘യോ ¶ ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ, അപ്പമത്തോ വിഹസ്സതി [വിഹേസ്സതി (സ്യാ. പീ.)];

പഹായ ജാതിസംസാരം, ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സതീ’’തി.

… അഭിഭൂതോ ഥേരോ….

൧൪. ഗോതമത്ഥേരഗാഥാ

൨൫൮.

‘‘സംസരം ¶ ഹി നിരയം അഗച്ഛിസ്സം, പേതലോകമഗമം പുനപ്പുനം;

ദുക്ഖമമ്ഹിപി തിരച്ഛാനയോനിയം, നേകധാ ഹി വുസിതം ചിരം മയാ.

൨൫൯.

‘‘മാനുസോപി ച ഭവോഭിരാധിതോ, സഗ്ഗകായമഗമം സകിം സകിം;

രൂപധാതുസു ¶ അരൂപധാതുസു, നേവസഞ്ഞിസു അസഞ്ഞിസുട്ഠിതം.

൨൬൦.

‘‘സമ്ഭവാ സുവിദിതാ അസാരകാ, സങ്ഖതാ പചലിതാ സദേരിതാ;

തം വിദിത്വാ മഹമത്തസമ്ഭവം, സന്തിമേവ സതിമാ സമജ്ഝഗ’’ന്തി.

… ഗോതമോ ഥേരോ….

൧൫. ഹാരിതത്ഥേരഗാഥാ

൨൬൧.

‘‘യോ പുബ്ബേ കരണീയാനി, പച്ഛാ സോ കാതുമിച്ഛതി;

സുഖാ സോ ധംസതേ ഠാനാ, പച്ഛാ ച മനുതപ്പതി.

൨൬൨.

‘‘യഞ്ഹി ¶ കയിരാ തഞ്ഹി വദേ, യം ന കയിരാ ന തം വദേ;

അകരോന്തം ഭാസമാനം, പരിജാനന്തി പണ്ഡിതാ.

൨൬൩.

‘‘സുസുഖം വത നിബ്ബാനം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധദേസിതം;

അസോകം വിരജം ഖേമം, യത്ഥ ദുക്ഖം നിരുജ്ഝതീ’’തി.

… ഹാരിതോ ഥേരോ….

൧൬. വിമലത്ഥേരഗാഥാ

൨൬൪.

‘‘പാപമിത്തേ വിവജ്ജേത്വാ, ഭജേയ്യുത്തമപുഗ്ഗലം;

ഓവാദേ ചസ്സ തിട്ഠേയ്യ, പത്ഥേന്തോ അചലം സുഖം.

൨൬൫.

‘‘പരിത്തം ദാരുമാരുയ്ഹ, യഥാ സീദേ മഹണ്ണവേ;

ഏവം കുസീതമാഗമ്മ, സാധുജീവീപി സീദതി;

തസ്മാ തം പരിവജ്ജേയ്യ, കുസീതം ഹീനവീരിയം.

൨൬൬.

‘‘പവിവിത്തേഹി ¶ അരിയേഹി, പഹിതത്തേഹി ഝായിഭി;

നിച്ചം ¶ ആരദ്ധവീരിയേഹി, പണ്ഡിതേഹി സഹാവസേ’’തി.

… വിമലോ ഥേരോ….

തികനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

അങ്ഗണികോ ഭാരദ്വാജോ, പച്ചയോ ബാകുലോ ഇസി;

ധനിയോ മാതങ്ഗപുത്തോ, സോഭിതോ വാരണോ ഇസി.

വസ്സികോ ച യസോജോ ച, സാടിമത്തിയുപാലി ച;

ഉത്തരപാലോ അഭിഭൂതോ, ഗോതമോ ഹാരിതോപി ച.

ഥേരോ തികനിപാതമ്ഹി, നിബ്ബാനേ വിമലോ കതോ;

അട്ഠതാലീസ ഗാഥായോ, ഥേരാ സോളസ കിത്തിതാതി.

൪. ചതുകനിപാതോ

൧. നാഗസമാലത്ഥേരഗാഥാ

൨൬൭.

‘‘അലങ്കതാ ¶ ¶ ¶ സുവസനാ, മാലിനീ ചന്ദനുസ്സദാ;

മജ്ഝേ മഹാപഥേ നാരീ, തുരിയേ നച്ചതി നട്ടകീ.

൨൬൮.

‘‘പിണ്ഡികായ പവിട്ഠോഹം, ഗച്ഛന്തോ നം ഉദിക്ഖിസം;

അലങ്കതം സുവസനം, മച്ചുപാസംവ ഓഡ്ഡിതം.

൨൬൯.

‘‘തതോ മേ മനസീകാരോ, യോനിസോ ഉദപജ്ജഥ;

ആദീനവോ പാതുരഹു, നിബ്ബിദാ സമതിട്ഠഥ [സമ്പതിട്ഠഥ (ക.)].

൨൭൦.

‘‘തതോ ചിത്തം വിമുച്ചി മേ, പസ്സ ധമ്മസുധമ്മതം;

തിസ്സോ ¶ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… നാഗസമാലോ ഥേരോ….

൨. ഭഗുത്ഥേരഗാഥാ

൨൭൧.

‘‘അഹം മിദ്ധേന പകതോ, വിഹാരാ ഉപനിക്ഖമിം;

ചങ്കമം അഭിരുഹന്തോ, തത്ഥേവ പപതിം ഛമാ.

൨൭൨.

‘‘ഗത്താനി പരിമജ്ജിത്വാ, പുനപാരുയ്ഹ ചങ്കമം;

ചങ്കമേ ചങ്കമിം സോഹം, അജ്ഝത്തം സുസമാഹിതോ.

൨൭൩.

‘‘തതോ മേ മനസീകാരോ, യോനിസോ ഉദപജ്ജഥ;

ആദീനവോ പാതുരഹു, നിബ്ബിദാ സമതിട്ഠഥ.

൨൭൪.

‘‘തതോ ചിത്തം വിമുച്ചി മേ, പസ്സ ധമ്മസുധമ്മതം;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… ഭഗുത്ഥേരോ….

൩. സഭിയത്ഥേരഗാഥാ

൨൭൫.

[ധ. പ. ൬ ധമ്മപദേപി] ‘‘പരേ ച ന വിജാനന്തി, മയമേത്ഥ യമാമസേ;

യേ ച തത്ഥ വിജാനന്തി, തതോ സമ്മന്തി മേധഗാ.

൨൭൬.

‘‘യദാ ¶ ച അവിജാനന്താ, ഇരിയന്ത്യമരാ വിയ;

വിജാനന്തി ച യേ ധമ്മം, ആതുരേസു അനാതുരാ.

൨൭൭.

‘‘യം ¶ കിഞ്ചി സിഥിലം കമ്മം, സംകിലിട്ഠഞ്ച യം വതം;

സങ്കസ്സരം ബ്രഹ്മചരിയം, ന തം ഹോതി മഹപ്ഫലം.

൨൭൮.

‘‘യസ്സ സബ്രഹ്മചാരീസു, ഗാരവോ നൂപലബ്ഭതി;

ആരകാ ഹോതി സദ്ധമ്മാ, നഭം പുഥവിയാ യഥാ’’തി.

… സഭിയോ ഥേരോ….

൪. നന്ദകത്ഥേരഗാഥാ

൨൭൯.

‘‘ധിരത്ഥു ¶ പൂരേ ദുഗ്ഗന്ധേ, മാരപക്ഖേ അവസ്സുതേ;

നവസോതാനി തേ കായേ, യാനി സന്ദന്തി സബ്ബദാ.

൨൮൦.

‘‘മാ ¶ പുരാണം അമഞ്ഞിത്ഥോ, മാസാദേസി തഥാഗതേ;

സഗ്ഗേപി തേ ന രജ്ജന്തി, കിമങ്ഗം പന [കിമങ്ഗ പന (സീ.)] മാനുസേ.

൨൮൧.

‘‘യേ ച ഖോ ബാലാ ദുമ്മേധാ, ദുമ്മന്തീ മോഹപാരുതാ;

താദിസാ തത്ഥ രജ്ജന്തി, മാരഖിത്തമ്ഹി ബന്ധനേ.

൨൮൨.

‘‘യേസം രാഗോ ച ദോസോ ച, അവിജ്ജാ ച വിരാജിതാ;

താദീ തത്ഥ ന രജ്ജന്തി, ഛിന്നസുത്താ അബന്ധനാ’’തി.

… നന്ദകോ ഥേരോ….

൫. ജമ്ബുകത്ഥേരഗാഥാ

൨൮൩.

‘‘പഞ്ചപഞ്ഞാസവസ്സാനി, രജോജല്ലമധാരയിം;

ഭുഞ്ജന്തോ മാസികം ഭത്തം, കേസമസ്സും അലോചയിം.

൨൮൪.

‘‘ഏകപാദേന അട്ഠാസിം, ആസനം പരിവജ്ജയിം;

സുക്ഖഗൂഥാനി ച ഖാദിം, ഉദ്ദേസഞ്ച ന സാദിയിം.

൨൮൫.

‘‘ഏതാദിസം കരിത്വാന, ബഹും ദുഗ്ഗതിഗാമിനം;

വുയ്ഹമാനോ മഹോഘേന, ബുദ്ധം സരണമാഗമം.

൨൮൬.

‘‘സരണഗമനം പസ്സ, പസ്സ ധമ്മസുധമ്മതം;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… ജമ്ബുകോ ഥേരോ….

൬. സേനകത്ഥേരഗാഥാ

൨൮൭.

‘‘സ്വാഗതം ¶ ¶ വത മേ ആസി, ഗയായം ഗയഫഗ്ഗുയാ;

യം അദ്ദസാസിം സമ്ബുദ്ധം, ദേസേന്തം ധമ്മമുത്തമം.

൨൮൮.

‘‘മഹപ്പഭം ¶ ഗണാചരിയം, അഗ്ഗപത്തം വിനായകം;

സദേവകസ്സ ലോകസ്സ, ജിനം അതുലദസ്സനം.

൨൮൯.

‘‘മഹാനാഗം മഹാവീരം, മഹാജുതിമനാസവം;

സബ്ബാസവപരിക്ഖീണം, സത്ഥാരമകുതോഭയം.

൨൯൦.

‘‘ചിരസംകിലിട്ഠം വത മം, ദിട്ഠിസന്ദാനബന്ധിതം [സന്ധിതം (സീ. സ്യാ.), സന്ദിതം (പീ. സീ. അട്ഠ.)];

വിമോചയി സോ ഭഗവാ, സബ്ബഗന്ഥേഹി സേനക’’ന്തി.

… സേനകോ ഥേരോ….

൭. സമ്ഭൂതത്ഥേരഗാഥാ

൨൯൧.

‘‘യോ ദന്ധകാലേ തരതി, തരണീയേ ച ദന്ധയേ;

അയോനി [അയോനിസോ (സ്യാ.)] സംവിധാനേന, ബാലോ ദുക്ഖം നിഗച്ഛതി.

൨൯൨.

‘‘തസ്സത്ഥാ പരിഹായന്തി, കാളപക്ഖേവ ചന്ദിമാ;

ആയസക്യഞ്ച [ആയസസ്യഞ്ച (സീ.)] പപ്പോതി, മിത്തേഹി ച വിരുജ്ഝതി.

൨൯൩.

‘‘യോ ദന്ധകാലേ ദന്ധേതി, തരണീയേ ച താരയേ;

യോനിസോ സംവിധാനേന, സുഖം പപ്പോതി പണ്ഡിതോ.

൨൯൪.

‘‘തസ്സത്ഥാ പരിപൂരേന്തി, സുക്കപക്ഖേവ ചന്ദിമാ;

യസോ കിത്തിഞ്ച പപ്പോതി, മിത്തേഹി ന വിരുജ്ഝതീ’’തി.

… സമ്ഭൂതോ ഥേരോ….

൮. രാഹുലത്ഥേരഗാഥാ

൨൯൫.

‘‘ഉഭയേനേവ ¶ സമ്പന്നോ, രാഹുലഭദ്ദോതി മം വിദൂ;

യഞ്ചമ്ഹി പുത്തോ ബുദ്ധസ്സ, യഞ്ച ധമ്മേസു ചക്ഖുമാ.

൨൯൬.

‘‘യഞ്ച മേ ആസവാ ഖീണാ, യഞ്ച നത്ഥി പുനബ്ഭവോ;

അരഹാ ¶ ദക്ഖിണേയ്യോമ്ഹി, തേവിജ്ജോ അമതദ്ദസോ.

൨൯൭.

‘‘കാമന്ധാ ¶ ജാലപച്ഛന്നാ, തണ്ഹാഛാദനഛാദിതാ;

പമത്തബന്ധുനാ ബദ്ധാ, മച്ഛാവ കുമിനാമുഖേ.

൨൯൮.

‘‘തം ¶ കാമം അഹമുജ്ഝിത്വാ, ഛേത്വാ മാരസ്സ ബന്ധനം;

സമൂലം തണ്ഹമബ്ബുയ്ഹ, സീതിഭൂതോസ്മി നിബ്ബുതോ’’തി.

… രാഹുലോ ഥേരോ….

൯. ചന്ദനത്ഥേരഗാഥാ

൨൯൯.

‘‘ജാതരൂപേന സഞ്ഛന്നാ [പച്ഛന്നാ (സീ.)], ദാസീഗണപുരക്ഖതാ;

അങ്കേന പുത്തമാദായ, ഭരിയാ മം ഉപാഗമി.

൩൦൦.

‘‘തഞ്ച ദിസ്വാന ആയന്തിം, സകപുത്തസ്സ മാതരം;

അലങ്കതം സുവസനം, മച്ചുപാസംവ ഓഡ്ഡിതം.

൩൦൧.

‘‘തതോ മേ മനസീകാരോ, യോനിസോ ഉദപജ്ജഥ;

ആദീനവോ പാതുരഹു, നിബ്ബിദാ സമതിട്ഠഥ.

൩൦൨.

‘‘തതോ ചിത്തം വിമുച്ചി മേ, പസ്സ ധമ്മസുധമ്മതം;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… ചന്ദനോ ഥേരോ….

൧൦. ധമ്മികത്ഥേരഗാഥാ

൩൦൩.

[ജാ. ൧.൧൦.൧൦൨ ജാതകേപി] ‘‘ധമ്മോ ഹവേ രക്ഖതി ധമ്മചാരിം, ധമ്മോ സുചിണ്ണോ സുഖമാവഹതി;

ഏസാനിസംസോ ധമ്മേ സുചിണ്ണേ, ന ദുഗ്ഗതിം ഗച്ഛതി ധമ്മചാരീ.

൩൦൪.

[ജാ. ൧.൧൫.൩൮൫] ‘‘നഹി ധമ്മോ അധമ്മോ ച, ഉഭോ സമവിപാകിനോ;

അധമ്മോ ¶ നിരയം നേതി, ധമ്മോ പാപേതി സുഗ്ഗതിം.

൩൦൫.

‘‘തസ്മാ ഹി ധമ്മേസു കരേയ്യ ഛന്ദം, ഇതി മോദമാനോ സുഗതേന താദിനാ;

ധമ്മേ ഠിതാ സുഗതവരസ്സ സാവകാ, നീയന്തി ധീരാ സരണവരഗ്ഗഗാമിനോ.

൩൦൬.

‘‘വിപ്ഫോടിതോ ¶ ഗണ്ഡമൂലോ, തണ്ഹാജാലോ സമൂഹതോ;

സോ ഖീണസംസാരോ ന ചത്ഥി കിഞ്ചനം,

ചന്ദോ യഥാ ദോസിനാ പുണ്ണമാസിയ’’ന്തി.

… ധമ്മികോ ഥേരോ….

൧൧. സപ്പകത്ഥേരഗാഥാ

൩൦൭.

‘‘യദാ ബലാകാ സുചിപണ്ഡരച്ഛദാ, കാളസ്സ മേഘസ്സ ഭയേന തജ്ജിതാ;

പലേഹിതി ആലയമാലയേസിനീ, തദാ നദീ അജകരണീ രമേതി മം.

൩൦൮.

‘‘യദാ ¶ ¶ ബലാകാ സുവിസുദ്ധപണ്ഡരാ, കാളസ്സ മേഘസ്സ ഭയേന തജ്ജിതാ;

പരിയേസതി ലേണമലേണദസ്സിനീ, തദാ നദീ അജകരണീ രമേതി മം.

൩൦൯.

‘‘കം നു തത്ഥ ന രമേന്തി, ജമ്ബുയോ ഉഭതോ തഹിം;

സോഭേന്തി ആപഗാകൂലം, മമ ലേണസ്സ [മഹാലേണസ്സ (സ്യാ. ക.)] പച്ഛതോ.

൩൧൦.

‘‘താ മതമദസങ്ഘസുപ്പഹീനാ,

ഭേകാ ¶ മന്ദവതീ പനാദയന്തി;

‘നാജ്ജ ഗിരിനദീഹി വിപ്പവാസസമയോ,

ഖേമാ അജകരണീ സിവാ സുരമ്മാ’’’തി.

… സപ്പകോ ഥേരോ….

൧൨. മുദിതത്ഥേരഗാഥാ

൩൧൧.

‘‘പബ്ബജിം ജീവികത്ഥോഹം, ലദ്ധാന ഉപസമ്പദം;

തതോ സദ്ധം പടിലഭിം, ദള്ഹവീരിയോ പരക്കമിം.

൩൧൨.

‘‘കാമം ഭിജ്ജതുയം കായോ, മംസപേസീ വിസീയരും [വിസിയന്തു (ക.)];

ഉഭോ ജണ്ണുകസന്ധീഹി, ജങ്ഘായോ പപതന്തു മേ.

൩൧൩.

‘‘നാസിസ്സം ¶ ന പിവിസ്സാമി, വിഹാരാ ച ന നിക്ഖമേ;

നപി പസ്സം നിപാതേസ്സം, തണ്ഹാസല്ലേ അനൂഹതേ.

൩൧൪.

‘‘തസ്സ മേവം വിഹരതോ, പസ്സ വീരിയപരക്കമം;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… മുദിതോ ഥേരോ….

ചതുക്കനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

നാഗസമാലോ ഭഗു ച, സഭിയോ നന്ദകോപി ച;

ജമ്ബുകോ സേനകോ ഥേരോ, സമ്ഭൂതോ രാഹുലോപി ച.

ഭവതി ചന്ദനോ ഥേരോ, ദസേതേ [ഇദാനി നവേവ ഥേരാ ദിസ്സന്തി] ബുദ്ധസാവകാ;

ധമ്മികോ സപ്പകോ ഥേരോ, മുദിതോ ചാപി തേ തയോ;

ഗാഥായോ ദ്വേ ച പഞ്ഞാസ, ഥേരാ സബ്ബേപി തേരസാതി [ഇദാനി ദ്വാദസേവ ഥേരാ ദിസ്സന്തി].

൫. പഞ്ചകനിപാതോ

൧. രാജദത്തത്ഥേരഗാഥാ

൩൧൫.

‘‘ഭിക്ഖു ¶ ¶ ¶ ¶ സിവഥികം [സീവഥികം (സീ. സ്യാ. പീ.)] ഗന്ത്വാ, അദ്ദസ ഇത്ഥിമുജ്ഝിതം;

അപവിദ്ധം സുസാനസ്മിം, ഖജ്ജന്തിം കിമിഹീ ഫുടം.

൩൧൬.

‘‘യഞ്ഹി ഏകേ ജിഗുച്ഛന്തി, മതം ദിസ്വാന പാപകം;

കാമരാഗോ പാതുരഹു, അന്ധോവ സവതീ [വസതീ (സീ.)] അഹും.

൩൧൭.

‘‘ഓരം ഓദനപാകമ്ഹാ, തമ്ഹാ ഠാനാ അപക്കമിം;

സതിമാ സമ്പജാനോഹം, ഏകമന്തം ഉപാവിസിം.

൩൧൮.

‘‘തതോ മേ മനസീകാരോ, യോനിസോ ഉദപജ്ജഥ;

ആദീനവോ പാതുരഹു, നിബ്ബിദാ സമതിട്ഠഥ.

൩൧൯.

‘‘തതോ ചിത്തം വിമുച്ചി മേ, പസ്സ ധമ്മസുധമ്മതം;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… രാജദത്തോ ഥേരോ….

൨. സുഭൂതത്ഥേരഗാഥാ

൩൨൦.

‘‘അയോഗേ യുഞ്ജമത്താനം, പുരിസോ കിച്ചമിച്ഛകോ [കിച്ചമിച്ഛതോ (സീ.), കിച്ചമിച്ഛയം (കത്ഥചി)];

ചരം ചേ നാധിഗച്ഛേയ്യ, ‘തം മേ ദുബ്ഭഗലക്ഖണം’.

൩൨൧.

‘‘അബ്ബൂള്ഹം അഘഗതം വിജിതം, ഏകഞ്ചേ ഓസ്സജേയ്യ കലീവ സിയാ;

സബ്ബാനിപി ചേ ഓസ്സജേയ്യ അന്ധോവ സിയാ, സമവിസമസ്സ അദസ്സനതോ.

൩൨൨.

‘‘യഞ്ഹി ¶ കയിരാ തഞ്ഹി വദേ, യം ന കയിരാ ന തം വദേ;

അകരോന്തം ഭാസമാനം, പരിജാനന്തി പണ്ഡിതാ.

൩൨൩.

[ധ. പ. ൫൧ ധമ്മപദേപി] ‘‘യഥാപി രുചിരം പുപ്ഫം, വണ്ണവന്തം അഗന്ധകം;

ഏവം സുഭാസിതാ വാചാ, അഫലാ ഹോതി അകുബ്ബതോ.

൩൨൪.

[ധ. പ. ൫൨] ‘‘യഥാപി ¶ രുചിരം പുപ്ഫം, വണ്ണവന്തം സുഗന്ധകം [സഗന്ധകം (സീ. സ്യാ. പീ.)];

ഏവം സുഭാസിതാ വാചാ, സഫലാ ഹോതി കുബ്ബതോ’’തി [സകുബ്ബതോ (സീ. പീ.), സുകുബ്ബതോ (സ്യാ.)].

… സുഭൂതോ ഥേരോ….

൩. ഗിരിമാനന്ദത്ഥേരഗാഥാ

൩൨൫.

‘‘വസ്സതി ¶ ¶ ദേവോ യഥാ സുഗീതം, ഛന്നാ മേ കുടികാ സുഖാ നിവാതാ;

തസ്സം വിഹരാമി വൂപസന്തോ, അഥ ചേ പത്ഥയസീ പവസ്സ ദേവ.

൩൨൬.

‘‘വസ്സതി ദേവോ യഥാ സുഗീതം, ഛന്നാ മേ കുടികാ സുഖാ നിവാതാ;

തസ്സം വിഹരാമി സന്തചിത്തോ, അഥ ചേ പത്ഥയസീ പവസ്സ ദേവ.

൩൨൭.

‘‘വസ്സതി ദേവോ…പേ… തസ്സം വിഹരാമി വീതരാഗോ…പേ….

൩൨൮.

‘‘വസ്സതി ദേവോ…പേ… തസ്സം വിഹരാമി വീതദോസോ…പേ….

൩൨൯.

‘‘വസ്സതി ദേവോ…പേ… തസ്സം ¶ വിഹരാമി വീതമോഹോ;

അഥ ചേ പത്ഥയസീ പവസ്സ ദേവാ’’തി.

… ഗിരിമാനന്ദോ ഥേരോ….

൪. സുമനത്ഥേരഗാഥാ

൩൩൦.

‘‘യം പത്ഥയാനോ ധമ്മേസു, ഉപജ്ഝായോ അനുഗ്ഗഹി;

അമതം അഭികങ്ഖന്തം, കതം കത്തബ്ബകം മയാ.

൩൩൧.

‘‘അനുപ്പത്തോ സച്ഛികതോ, സയം ധമ്മോ അനീതിഹോ;

വിസുദ്ധിഞാണോ നിക്കങ്ഖോ, ബ്യാകരോമി തവന്തികേ.

൩൩൨.

‘‘പുബ്ബേനിവാസം ജാനാമി, ദിബ്ബചക്ഖു വിസോധിതം;

സദത്ഥോ മേ അനുപ്പത്തോ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം.

൩൩൩.

‘‘അപ്പമത്തസ്സ മേ സിക്ഖാ, സുസ്സുതാ തവ സാസനേ;

സബ്ബേ മേ ആസവാ ഖീണാ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ.

൩൩൪.

‘‘അനുസാസി ¶ മം അരിയവതാ, അനുകമ്പി അനുഗ്ഗഹി;

അമോഘോ തുയ്ഹമോവാദോ, അന്തേവാസിമ്ഹി സിക്ഖിതോ’’തി.

… സുമനോ ഥേരോ….

൫. വഡ്ഢത്ഥേരഗാഥാ

൩൩൫.

‘‘സാധൂ ഹി കിര മേ മാതാ, പതോദം ഉപദംസയി;

യസ്സാഹം വചനം സുത്വാ, അനുസിട്ഠോ ജനേത്തിയാ;

ആരദ്ധവീരിയോ പഹിതത്തോ, പത്തോ സമ്ബോധിമുത്തമം.

൩൩൬.

‘‘അരഹാ ¶ ദക്ഖിണേയ്യോമ്ഹി, തേവിജ്ജോ അമതദ്ദസോ;

ജേത്വാ നമുചിനോ സേനം, വിഹരാമി അനാസവോ.

൩൩൭.

‘‘അജ്ഝത്തഞ്ച ¶ ബഹിദ്ധാ ച, യേ മേ വിജ്ജിംസു ആസവാ;

സബ്ബേ അസേസാ ഉച്ഛിന്നാ, ന ച ഉപ്പജ്ജരേ പുന.

൩൩൮.

‘‘വിസാരദാ ഖോ ഭഗിനീ, ഏതമത്ഥം അഭാസയി;

‘അപിഹാ നൂന മയിപി, വനഥോ തേ ന വിജ്ജതി’.

൩൩൯.

‘‘പരിയന്തകതം ദുക്ഖം, അന്തിമോയം സമുസ്സയോ;

ജാതിമരണസംസാരോ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’തി.

… വഡ്ഢോ ഥേരോ….

൬. നദീകസ്സപത്ഥേരഗാഥാ

൩൪൦.

‘‘അത്ഥായ വത മേ ബുദ്ധോ, നദിം നേരഞ്ജരം അഗാ;

യസ്സാഹം ധമ്മം സുത്വാന, മിച്ഛാദിട്ഠിം വിവജ്ജയിം.

൩൪൧.

‘‘യജിം ¶ ഉച്ചാവചേ യഞ്ഞേ, അഗ്ഗിഹുത്തം ജുഹിം അഹം;

‘ഏസാ സുദ്ധീ’തി മഞ്ഞന്തോ, അന്ധഭൂതോ [അന്ധീഭൂതോ (ക.)] പുഥുജ്ജനോ.

൩൪൨.

‘‘ദിട്ഠിഗഹനപക്ഖന്ദോ [പക്ഖന്തോ (സീ.), പക്ഖന്നോ (സ്യാ. പീ.)], പരാമാസേന മോഹിതോ;

അസുദ്ധിം മഞ്ഞിസം സുദ്ധിം, അന്ധഭൂതോ അവിദ്ദസു.

൩൪൩.

‘‘മിച്ഛാദിട്ഠി പഹീനാ മേ, ഭവാ സബ്ബേ പദാലിതാ [വിദാലിതാ (ക.)];

ജുഹാമി ദക്ഖിണേയ്യഗ്ഗിം, നമസ്സാമി തഥാഗതം.

൩൪൪.

‘‘മോഹാ ¶ സബ്ബേ പഹീനാ മേ, ഭവതണ്ഹാ പദാലിതാ;

വിക്ഖീണോ ജാതിസംസാരോ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’തി.

… നദീകസ്സപോ ഥേരോ….

൭. ഗയാകസ്സപത്ഥേരഗാഥാ

൩൪൫.

‘‘പാതോ മജ്ഝന്ഹികം സായം, തിക്ഖത്തും ദിവസസ്സഹം;

ഓതരിം ഉദകം സോഹം, ഗയായ ഗയഫഗ്ഗുയാ.

൩൪൬.

‘‘‘യം ¶ മയാ പകതം പാപം, പുബ്ബേ അഞ്ഞാസു ജാതിസു;

തം ദാനീധ പവാഹേമി’, ഏവംദിട്ഠി പുരേ അഹും.

൩൪൭.

‘‘സുത്വാ ¶ സുഭാസിതം വാചം, ധമ്മത്ഥസഹിതം പദം;

തഥം യാഥാവകം അത്ഥം, യോനിസോ പച്ചവേക്ഖിസം;

൩൪൮.

‘‘നിന്ഹാതസബ്ബപാപോമ്ഹി, നിമ്മലോ പയതോ സുചി;

സുദ്ധോ സുദ്ധസ്സ ദായാദോ, പുത്തോ ബുദ്ധസ്സ ഓരസോ.

൩൪൯.

‘‘ഓഗയ്ഹട്ഠങ്ഗികം സോതം, സബ്ബപാപം പവാഹയിം;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അജ്ഝഗമിം, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… ഗയാകസ്സപോ ഥേരോ….

൮. വക്കലിത്ഥേരഗാഥാ

൩൫൦.

‘‘വാതരോഗാഭിനീതോ ത്വം, വിഹരം കാനനേ വനേ;

പവിട്ഠഗോചരേ ലൂഖേ, കഥം ഭിക്ഖു കരിസ്സസി.

൩൫൧.

‘‘പീതിസുഖേന വിപുലേന, ഫരമാനോ സമുസ്സയം;

ലൂഖമ്പി അഭിസമ്ഭോന്തോ, വിഹരിസ്സാമി കാനനേ.

൩൫൨.

‘‘ഭാവേന്തോ സതിപട്ഠാനേ, ഇന്ദ്രിയാനി ബലാനി ച;

ബോജ്ഝങ്ഗാനി ച ഭാവേന്തോ, വിഹരിസ്സാമി കാനനേ.

൩൫൩.

‘‘ആരദ്ധവീരിയേ പഹിതത്തേ, നിച്ചം ദള്ഹപരക്കമേ [ആരദ്ധവീരിയോ പഹിതത്തോ, നിച്ചം ദള്ഹപരക്കമോ (സീ.)];

സമഗ്ഗേ സഹിതേ ദിസ്വാ, വിഹരിസ്സാമി കാനനേ.

൩൫൪.

‘‘അനുസ്സരന്തോ സമ്ബുദ്ധം, അഗ്ഗം ദന്തം സമാഹിതം;

അതന്ദിതോ ¶ രത്തിന്ദിവം, വിഹരിസ്സാമി കാനനേ’’തി.

… വക്കലിത്ഥേരോ….

൯. വിജിതസേനത്ഥേരഗാഥാ

൩൫൫.

‘‘ഓലഗ്ഗേസ്സാമി ¶ തേ ചിത്ത, ആണിദ്വാരേവ ഹത്ഥിനം;

ന തം പാപേ നിയോജേസ്സം, കാമജാല [കാമജാലം (സ്യാ.)] സരീരജ [സരീരജം (സ്യാ. ക.)].

൩൫൬.

‘‘ത്വം ¶ ഓലഗ്ഗോ ന ഗച്ഛസി [ന ഗഞ്ഛിസി (പീ)], ദ്വാരവിവരം ഗജോവ അലഭന്തോ;

ന ച ചിത്തകലി പുനപ്പുനം, പസക്ക [പസഹം (സീ. സ്യാ. പീ.)] പാപരതോ ചരിസ്സസി.

൩൫൭.

‘‘യഥാ കുഞ്ജരം അദന്തം, നവഗ്ഗഹമങ്കുസഗ്ഗഹോ;

ബലവാ ആവത്തേതി അകാമം, ഏവം ആവത്തയിസ്സം തം.

൩൫൮.

‘‘യഥാ വരഹയദമകുസലോ, സാരഥി പവരോ ദമേതി ആജഞ്ഞം;

ഏവം ദമയിസ്സം തം, പതിട്ഠിതോ പഞ്ചസു ബലേസു.

൩൫൯.

‘‘സതിയാ ¶ തം നിബന്ധിസ്സം, പയുത്തോ തേ ദമേസ്സാമി [പയതത്തോ വോദപേസ്സാമി (സീ.)];

വീരിയധുരനിഗ്ഗഹിതോ, ന യിതോ ദൂരം ¶ ഗമിസ്സസേ ചിത്താ’’തി.

… വിജിതസേനോ ഥേരോ….

൧൦. യസദത്തത്ഥേരഗാഥാ

൩൬൦.

‘‘ഉപാരമ്ഭചിത്തോ ദുമ്മേധോ, സുണാതി ജിനസാസനം;

ആരകാ ഹോതി സദ്ധമ്മാ, നഭസോ പഥവീ യഥാ.

൩൬൧.

‘‘ഉപാരമ്ഭചിത്തോ ദുമ്മേധോ, സുണാതി ജിനസാസനം;

പരിഹായതി സദ്ധമ്മാ, കാളപക്ഖേവ ചന്ദിമാ.

൩൬൨.

‘‘ഉപാരമ്ഭചിത്തോ ദുമ്മേധോ, സുണാതി ജിനസാസനം;

പരിസുസ്സതി സദ്ധമ്മേ, മച്ഛോ അപ്പോദകേ യഥാ.

൩൬൩.

‘‘ഉപാരമ്ഭചിത്തോ ദുമ്മേധോ, സുണാതി ജിനസാസനം;

ന വിരൂഹതി സദ്ധമ്മേ, ഖേത്തേ ബീജംവ പൂതികം.

൩൬൪.

‘‘യോ ച തുട്ഠേന ചിത്തേന, സുണാതി ജിനസാസനം;

ഖേപേത്വാ ആസവേ സബ്ബേ, സച്ഛികത്വാ അകുപ്പതം;

പപ്പുയ്യ പരമം സന്തിം, പരിനിബ്ബാതിനാസവോ’’തി.

… യസദത്തോ ഥേരോ….

൧൧. സോണകുടികണ്ണത്ഥേരഗാഥാ

൩൬൫.

‘‘ഉപസമ്പദാ ¶ ച മേ ലദ്ധാ, വിമുത്തോ ചമ്ഹി അനാസവോ;

സോ ച മേ ഭഗവാ ദിട്ഠോ, വിഹാരേ ച സഹാവസിം.

൩൬൬.

‘‘ബഹുദേവ രത്തിം ഭഗവാ, അബ്ഭോകാസേതിനാമയി;

വിഹാരകുസലോ സത്ഥാ, വിഹാരം പാവിസീ തദാ.

൩൬൭.

‘‘സന്ഥരിത്വാന സങ്ഘാടിം, സേയ്യം കപ്പേസി ഗോതമോ;

സീഹോ ¶ സേലഗുഹായംവ, പഹീനഭയഭേരവോ.

൩൬൮.

‘‘തതോ കല്യാണവാക്കരണോ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാവകോ;

സോണോ അഭാസി സദ്ധമ്മം, ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ സമ്മുഖാ.

൩൬൯.

‘‘പഞ്ചക്ഖന്ധേ പരിഞ്ഞായ, ഭാവയിത്വാന അഞ്ജസം;

പപ്പുയ്യ പരമം സന്തിം, പരിനിബ്ബിസ്സത്യനാസവോ’’തി.

… സോണോ കുടികണ്ണഥേരോ….

൧൨. കോസിയത്ഥേരഗാഥാ

൩൭൦.

‘‘യോ ¶ ¶ വേ ഗരൂനം വചനഞ്ഞു ധീരോ, വസേ ച തമ്ഹി ജനയേഥ പേമം;

സോ ഭത്തിമാ നാമ ച ഹോതി പണ്ഡിതോ, ഞത്വാ ച ധമ്മേസു വിസേസി അസ്സ.

൩൭൧.

‘‘യം ആപദാ ഉപ്പതിതാ ഉളാരാ, നക്ഖമ്ഭയന്തേ പടിസങ്ഖയന്തം;

സോ ഥാമവാ നാമ ച ഹോതി പണ്ഡിതോ, ഞത്വാ ച ധമ്മേസു വിസേസി അസ്സ.

൩൭൨.

‘‘യോ വേ സമുദ്ദോവ ഠിതോ അനേജോ, ഗമ്ഭീരപഞ്ഞോ നിപുണത്ഥദസ്സീ;

അസംഹാരിയോ നാമ ച ഹോതി പണ്ഡിതോ, ഞത്വാ ച ധമ്മേസു വിസേസി അസ്സ.

൩൭൩.

‘‘ബഹുസ്സുതോ ധമ്മധരോ ച ഹോതി, ധമ്മസ്സ ¶ ഹോതി അനുധമ്മചാരീ;

സോ താദിസോ നാമ ച ഹോതി പണ്ഡിതോ, ഞത്വാ ച ധമ്മേസു വിസേസി അസ്സ.

൩൭൪.

‘‘അത്ഥഞ്ച ¶ യോ ജാനാതി ഭാസിതസ്സ, അത്ഥഞ്ച ഞത്വാന തഥാ കരോതി;

അത്ഥന്തരോ നാമ സ ഹോതി പണ്ഡിതോ, ഞത്വാ ച ധമ്മേസു വിസേസി അസ്സാ’’തി.

… കോസിയോ ഥേരോ….

പഞ്ചകനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

രാജദത്തോ സുഭൂതോ ച, ഗിരിമാനന്ദസുമനാ;

വഡ്ഢോ ച കസ്സപോ ഥേരോ, ഗയാകസ്സപവക്കലീ.

വിജിതോ യസദത്തോ ച, സോണോ കോസിയസവ്ഹയോ;

സട്ഠി ച പഞ്ച ഗാഥായോ, ഥേരാ ച ഏത്ഥ ദ്വാദസാതി.

൬. ഛക്കനിപാതോ

൧. ഉരുവേളകസ്സപത്ഥേരഗാഥാ

൩൭൫.

‘‘ദിസ്വാന ¶ ¶ ¶ പാടിഹീരാനി, ഗോതമസ്സ യസസ്സിനോ;

ന താവാഹം പണിപതിം, ഇസ്സാമാനേന വഞ്ചിതോ.

൩൭൬.

‘‘മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, ചോദേസി നരസാരഥി;

തതോ ¶ മേ ആസി സംവേഗോ, അബ്ഭുതോ ലോമഹംസനോ.

൩൭൭.

‘‘പുബ്ബേ ജടിലഭൂതസ്സ, യാ മേ സിദ്ധി പരിത്തികാ;

താഹം തദാ നിരാകത്വാ [നിരംകത്വാ (സ്യാ. ക.)], പബ്ബജിം ജിനസാസനേ.

൩൭൮.

‘‘പുബ്ബേ യഞ്ഞേന സന്തുട്ഠോ, കാമധാതുപുരക്ഖതോ;

പച്ഛാ രാഗഞ്ച ദോസഞ്ച, മോഹഞ്ചാപി സമൂഹനിം.

൩൭൯.

‘‘പുബ്ബേനിവാസം ജാനാമി, ദിബ്ബചക്ഖു വിസോധിതം;

ഇദ്ധിമാ പരചിത്തഞ്ഞൂ, ദിബ്ബസോതഞ്ച പാപുണിം.

൩൮൦.

‘‘യസ്സ ചത്ഥായ പബ്ബജിതോ, അഗാരസ്മാനഗാരിയം;

സോ മേ അത്ഥോ അനുപ്പത്തോ, സബ്ബസംയോജനക്ഖയോ’’തി.

… ഉരുവേളകസ്സപോ ഥേരോ….

൨. തേകിച്ഛകാരിത്ഥേരഗാഥാ

൩൮൧.

‘‘അതിഹിതാ വീഹി, ഖലഗതാ സാലീ;

ന ച ലഭേ പിണ്ഡം, കഥമഹം കസ്സം.

൩൮൨.

‘‘ബുദ്ധമപ്പമേയ്യം അനുസ്സര പസന്നോ;

പീതിയാ ഫുടസരീരോ ഹോഹിസി സതതമുദഗ്ഗോ.

൩൮൩.

‘‘ധമ്മമപ്പമേയ്യം അനുസ്സര പസന്നോ;

പീതിയാ ഫുടസരീരോ ഹോഹിസി സതതമുദഗ്ഗോ.

൩൮൪.

‘‘സങ്ഘമപ്പമേയ്യം അനുസ്സര പസന്നോ;

പീതിയാ ഫുടസരീരോ ഹോഹിസി സതതമുദഗ്ഗോ.

൩൮൫.

‘‘അബ്ഭോകാസേ ¶ ¶ വിഹരസി, സീതാ ഹേമന്തികാ ഇമാ രത്യോ;

മാ സീതേന പരേതോ വിഹഞ്ഞിത്ഥോ, പവിസ ¶ ത്വം വിഹാരം ഫുസിതഗ്ഗളം.

൩൮൬.

‘‘ഫുസിസ്സം ചതസ്സോ അപ്പമഞ്ഞായോ, താഹി ച സുഖിതോ വിഹരിസ്സം;

നാഹം സീതേന വിഹഞ്ഞിസ്സം, അനിഞ്ജിതോ വിഹരന്തോ’’തി.

… തേകിച്ഛകാരീ [തേകിച്ഛകാനി (സീ. സ്യാ. പീ.)] ഥേരോ….

൩. മഹാനാഗത്ഥേരഗാഥാ

൩൮൭.

‘‘യസ്സ ¶ സബ്രഹ്മചാരീസു, ഗാരവോ നൂപലബ്ഭതി;

പരിഹായതി സദ്ധമ്മാ, മച്ഛോ അപ്പോദകേ യഥാ.

൩൮൮.

‘‘യസ്സ സബ്രഹ്മചാരീസു, ഗാരവോ നൂപലബ്ഭതി;

ന വിരൂഹതി സദ്ധമ്മേ, ഖേത്തേ ബീജംവ പൂതികം.

൩൮൯.

‘‘യസ്സ സബ്രഹ്മചാരീസു, ഗാരവോ നൂപലബ്ഭതി;

ആരകാ ഹോതി നിബ്ബാനാ [നിബ്ബാണാ (സീ.)], ധമ്മരാജസ്സ സാസനേ.

൩൯൦.

‘‘യസ്സ സബ്രഹ്മചാരീസു, ഗാരവോ ഉപലബ്ഭതി;

ന വിഹായതി സദ്ധമ്മാ, മച്ഛോ ബവ്ഹോദകേ [ബഹ്വോദകേ (സീ.), ബഹോദകേ (സ്യാ.)] യഥാ.

൩൯൧.

‘‘യസ്സ സബ്രഹ്മചാരീസു, ഗാരവോ ഉപലബ്ഭതി;

സോ വിരൂഹതി സദ്ധമ്മേ, ഖേത്തേ ബീജംവ ഭദ്ദകം.

൩൯൨.

‘‘യസ്സ സബ്രഹ്മചാരീസു, ഗാരവോ ഉപലബ്ഭതി;

സന്തികേ ഹോതി നിബ്ബാനം [നിബ്ബാണം (സീ.)], ധമ്മരാജസ്സ സാസനേ’’തി.

… മഹാനാഗോ ഥേരോ….

൪. കുല്ലത്ഥേരഗാഥാ

൩൯൩.

‘‘കുല്ലോ സിവഥികം ഗന്ത്വാ, അദ്ദസ ഇത്ഥിമുജ്ഝിതം;

അപവിദ്ധം ¶ സുസാനസ്മിം, ഖജ്ജന്തിം കിമിഹീ ഫുടം.

൩൯൪.

‘‘ആതുരം ¶ അസുചിം പൂതിം, പസ്സ കുല്ല സമുസ്സയം;

ഉഗ്ഘരന്തം പഗ്ഘരന്തം, ബാലാനം അഭിനന്ദിതം.

൩൯൫.

‘‘ധമ്മാദാസം ഗഹേത്വാന, ഞാണദസ്സനപത്തിയാ;

പച്ചവേക്ഖിം ഇമം കായം, തുച്ഛം സന്തരബാഹിരം.

൩൯൬.

‘‘യഥാ ഇദം തഥാ ഏതം, യഥാ ഏതം തഥാ ഇദം;

യഥാ അധോ തഥാ ഉദ്ധം, യഥാ ഉദ്ധം തഥാ അധോ.

൩൯൭.

‘‘യഥാ ¶ ദിവാ തഥാ രത്തിം, യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാ;

യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാ, യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേ.

൩൯൮.

‘‘പഞ്ചങ്ഗികേന തുരിയേന, ന രതീ ഹോതി താദിസീ;

യഥാ ഏകഗ്ഗചിത്തസ്സ, സമ്മാ ധമ്മം വിപസ്സതോ’’തി.

… കുല്ലോ ഥേരോ….

൫. മാലുക്യപുത്തത്ഥേരഗാഥാ

൩൯൯.

‘‘മനുജസ്സ പമത്തചാരിനോ, തണ്ഹാ വഡ്ഢതി മാലുവാ വിയ;

സോ പ്ലവതീ [പ്ലവതി (സീ. പീ. ക.), പരിപ്ലവതി (സ്യാ.)] ഹുരാ ഹുരം, ഫലമിച്ഛംവ വനസ്മി വാനരോ.

൪൦൦.

‘‘യം ഏസാ സഹതേ [സഹതി (പീ. ക.)] ജമ്മീ, തണ്ഹാ ലോകേ വിസത്തികാ;

സോകാ തസ്സ പവഡ്ഢന്തി, അഭിവട്ഠംവ [അഭിവുട്ഠംവ (സ്യാ.), അഭിവഡ്ഢംവ (ക.)] ബീരണം.

൪൦൧.

‘‘യോ ചേതം സഹതേ [സഹതി (പീ. ക.)] ജമ്മിം, തണ്ഹം ലോകേ ദുരച്ചയം;

സോകാ തമ്ഹാ പപതന്തി, ഉദബിന്ദൂവ പോക്ഖരാ.

൪൦൨.

‘‘തം ¶ വോ വദാമി ഭദ്ദം വോ, യാവന്തേത്ഥ സമാഗതാ;

തണ്ഹായ ¶ മൂലം ഖണഥ, ഉസീരത്ഥോവ ബീരണം;

മാ വോ നളംവ സോതോവ, മാരോ ഭഞ്ജി പുനപ്പുനം.

൪൦൩.

‘‘കരോഥ ബുദ്ധവചനം, ഖണോ വോ മാ ഉപച്ചഗാ;

ഖണാതീതാ ഹി സോചന്തി, നിരയമ്ഹി സമപ്പിതാ.

൪൦൪.

‘‘പമാദോ രജോ പമാദോ [സബ്ബദാ (സീ. ക.), സുത്തനിപാതട്ഠകഥായം ഉട്ഠാനസുത്തവണ്ണനാ ഓലോകേതബ്ബാ], പമാദാനുപതിതോ രജോ;

അപ്പമാദേന വിജ്ജായ, അബ്ബഹേ സല്ലമത്തനോ’’തി.

… മാലുക്യപുത്തോ [മാലുങ്ക്യപുത്തോ (സീ. സ്യാ. പീ.)] ഥേരോ….

൬. സപ്പദാസത്ഥേരഗാഥാ

൪൦൫.

‘‘പണ്ണവീസതിവസ്സാനി ¶ , യതോ പബ്ബജിതോ അഹം;

അച്ഛരാസങ്ഘാതമത്തമ്പി, ചേതോസന്തിമനജ്ഝഗം.

൪൦൬.

‘‘അലദ്ധാ ചിത്തസ്സേകഗ്ഗം, കാമരാഗേന അട്ടിതോ [അദ്ദിതോ (സ്യാ. സീ. അട്ഠ.), അഡ്ഡിതോ (ക.)];

ബാഹാ പഗ്ഗയ്ഹ കന്ദന്തോ, വിഹാരാ ഉപനിക്ഖമിം [നൂപനിക്ഖമിം (സബ്ബത്ഥ), ദുപനിക്ഖമിം (?)].

൪൦൭.

‘‘സത്ഥം വാ ആഹരിസ്സാമി, കോ അത്ഥോ ജീവിതേന മേ;

കഥം ഹി സിക്ഖം പച്ചക്ഖം, കാലം കുബ്ബേഥ മാദിസോ.

൪൦൮.

‘‘തദാഹം ¶ ഖുരമാദായ, മഞ്ചകമ്ഹി ഉപാവിസിം;

പരിനീതോ ഖുരോ ആസി, ധമനിം ഛേത്തുമത്തനോ.

൪൦൯.

‘‘തതോ മേ മനസീകാരോ, യോനിസോ ഉദപജ്ജഥ;

ആദീനവോ പാതുരഹു, നിബ്ബിദാ സമതിട്ഠഥ.

൪൧൦.

‘‘തതോ ചിത്തം വിമുച്ചി മേ, പസ്സ ധമ്മസുധമ്മതം;

തിസ്സോ ¶ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… സപ്പദാസോ ഥേരോ….

൭.കാതിയാനത്ഥേരഗാഥാ

൪൧൧.

‘‘ഉട്ഠേഹി നിസീദ കാതിയാന, മാ നിദ്ദാബഹുലോ അഹു ജാഗരസ്സു;

മാ തം അലസം പമത്തബന്ധു, കൂടേനേവ ജിനാതു മച്ചുരാജാ.

൪൧൨.

‘‘സേയ്യഥാപി [സയഥാപി (സീ. പീ.)] മഹാസമുദ്ദവേഗോ, ഏവം ജാതിജരാതിവത്തതേ തം;

സോ കരോഹി സുദീപമത്തനോ ത്വം, ന ഹി താണം തവ വിജ്ജതേവ അഞ്ഞം.

൪൧൩.

‘‘സത്ഥാ ഹി വിജേസി മഗ്ഗമേതം, സങ്ഗാ ജാതിജരാഭയാ അതീതം;

പുബ്ബാപരരത്തമപ്പമത്തോ, അനുയുഞ്ജസ്സു ദള്ഹം കരോഹി യോഗം.

൪൧൪.

‘‘പുരിമാനി ¶ പമുഞ്ച ബന്ധനാനി, സങ്ഘാടിഖുരമുണ്ഡഭിക്ഖഭോജീ;

മാ ഖിഡ്ഡാരതിഞ്ച മാ നിദ്ദം, അനുയുഞ്ജിത്ഥ ഝായ കാതിയാന.

൪൧൫.

‘‘ഝായാഹി ¶ ജിനാഹി കാതിയാന, യോഗക്ഖേമപഥേസു ¶ കോവിദോസി;

പപ്പുയ്യ അനുത്തരം വിസുദ്ധിം, പരിനിബ്ബാഹിസി വാരിനാവ ജോതി.

൪൧൬.

‘‘പജ്ജോതകരോ പരിത്തരംസോ, വാതേന വിനമ്യതേ ലതാവ;

ഏവമ്പി തുവം അനാദിയാനോ, മാരം ഇന്ദസഗോത്ത നിദ്ധുനാഹി;

സോ വേദയിതാസു വീതരാഗോ, കാലം കങ്ഖ ഇധേവ സീതിഭൂതോ’’തി.

… കാതിയാനോ ഥേരോ….

൮. മിഗജാലത്ഥേരഗാഥാ

൪൧൭.

‘‘സുദേസിതോ ചക്ഖുമതാ, ബുദ്ധേനാദിച്ചബന്ധുനാ;

സബ്ബസംയോജനാതീതോ, സബ്ബവട്ടവിനാസനോ.

൪൧൮.

‘‘നിയ്യാനികോ ഉത്തരണോ, തണ്ഹാമൂലവിസോസനോ;

വിസമൂലം ആഘാതനം, ഛേത്വാ പാപേതി നിബ്ബുതിം.

൪൧൯.

‘‘അഞ്ഞാണമൂലഭേദായ ¶ , കമ്മയന്തവിഘാടനോ;

വിഞ്ഞാണാനം പരിഗ്ഗഹേ, ഞാണവജിരനിപാതനോ.

൪൨൦.

‘‘വേദനാനം വിഞ്ഞാപനോ, ഉപാദാനപ്പമോചനോ;

ഭവം അങ്ഗാരകാസുംവ, ഞാണേന അനുപസ്സനോ [അനുപസ്സകോ (സീ. പീ.)].

൪൨൧.

‘‘മഹാരസോ സുഗമ്ഭീരോ, ജരാമച്ചുനിവാരണോ;

അരിയോ ¶ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ, ദുക്ഖൂപസമനോ സിവോ.

൪൨൨.

‘‘കമ്മം കമ്മന്തി ഞത്വാന, വിപാകഞ്ച വിപാകതോ;

പടിച്ചുപ്പന്നധമ്മാനം, യഥാവാലോകദസ്സനോ;

മഹാഖേമങ്ഗമോ സന്തോ, പരിയോസാനഭദ്ദകോ’’തി.

… മിഗജാലോ ഥേരോ….

൯. പുരോഹിതപുത്തജേന്തത്ഥേരഗാഥാ

൪൨൩.

‘‘ജാതിമദേന ¶ മത്തോഹം, ഭോഗഇസ്സരിയേന ച;

സണ്ഠാനവണ്ണരൂപേന, മദമത്തോ അചാരിഹം.

൪൨൪.

‘‘നാത്തനോ സമകം കഞ്ചി, അതിരേകം ച മഞ്ഞിസം;

അതിമാനഹതോ ബാലോ, പത്ഥദ്ധോ ഉസ്സിതദ്ധജോ.

൪൨൫.

‘‘മാതരം പിതരഞ്ചാപി, അഞ്ഞേപി ഗരുസമ്മതേ;

ന കഞ്ചി അഭിവാദേസിം, മാനത്ഥദ്ധോ അനാദരോ.

൪൨൬.

‘‘ദിസ്വാ വിനായകം അഗ്ഗം, സാരഥീനം വരുത്തമം;

തപന്തമിവ ആദിച്ചം, ഭിക്ഖുസങ്ഘപുരക്ഖതം.

൪൨൭.

‘‘മാനം മദഞ്ച ഛഡ്ഡേത്വാ, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ;

സിരസാ അഭിവാദേസിം, സബ്ബസത്താനമുത്തമം.

൪൨൮.

‘‘അതിമാനോ ¶ ച ഓമാനോ, പഹീനാ സുസമൂഹതാ;

അസ്മിമാനോ സമുച്ഛിന്നോ, സബ്ബേ മാനവിധാ ഹതാ’’തി.

… ജേന്തോ പുരോഹിതപുത്തോ ഥേരോ….

൧൦. സുമനത്ഥേരഗാഥാ

൪൨൯.

‘‘യദാ ¶ നവോ പബ്ബജിതോ, ജാതിയാ സത്തവസ്സികോ;

ഇദ്ധിയാ അഭിഭോത്വാന, പന്നഗിന്ദം മഹിദ്ധികം.

൪൩൦.

‘‘ഉപജ്ഝായസ്സ ¶ ഉദകം, അനോതത്താ മഹാസരാ;

ആഹരാമി തതോ ദിസ്വാ, മം സത്ഥാ ഏതദബ്രവി’’.

൪൩൧.

‘‘സാരിപുത്ത ഇമം പസ്സ, ആഗച്ഛന്തം കുമാരകം;

ഉദകകുമ്ഭമാദായ, അജ്ഝത്തം സുസമാഹിതം.

൪൩൨.

‘‘പാസാദികേന വത്തേന, കല്യാണഇരിയാപഥോ;

സാമണേരോനുരുദ്ധസ്സ, ഇദ്ധിയാ ച വിസാരദോ.

൪൩൩.

‘‘ആജാനീയേന ആജഞ്ഞോ, സാധുനാ സാധുകാരിതോ;

വിനീതോ അനുരുദ്ധേന, കതകിച്ചേന സിക്ഖിതോ.

൪൩൪.

‘‘സോ പത്വാ പരമം സന്തിം, സച്ഛികത്വാ അകുപ്പതം;

സാമണേരോ സ സുമനോ, മാ മം ജഞ്ഞാതി ഇച്ഛതീ’’തി.

… സുമനോ ഥേരോ….

൧൧. ന്ഹാതകമുനിത്ഥേരഗാഥാ

൪൩൫.

‘‘വാതരോഗാഭിനീതോ ¶ ത്വം, വിഹരം കാനനേ വനേ;

പവിദ്ധഗോചരേ ലൂഖേ, കഥം ഭിക്ഖു കരിസ്സസി’’.

൪൩൬.

‘‘പീതിസുഖേന വിപുലേന, ഫരിത്വാന സമുസ്സയം;

ലൂഖമ്പി അഭിസമ്ഭോന്തോ, വിഹരിസ്സാമി കാനനേ.

൪൩൭.

‘‘ഭാവേന്തോ സത്ത ബോജ്ഝങ്ഗേ, ഇന്ദ്രിയാനി ബലാനി ച;

ഝാനസോഖുമ്മസമ്പന്നോ [ഝാനസുഖുമസമ്പന്നോ (സ്യാ. ക.)], വിഹരിസ്സം അനാസവോ.

൪൩൮.

‘‘വിപ്പമുത്തം ¶ കിലേസേഹി, സുദ്ധചിത്തം അനാവിലം;

അഭിണ്ഹം പച്ചവേക്ഖന്തോ, വിഹരിസ്സം അനാസവോ.

൪൩൯.

‘‘അജ്ഝത്തഞ്ച ബഹിദ്ധാ ച, യേ മേ വിജ്ജിംസു ആസവാ;

സബ്ബേ അസേസാ ഉച്ഛിന്നാ, ന ച ഉപ്പജ്ജരേ പുന.

൪൪൦.

‘‘പഞ്ചക്ഖന്ധാ പരിഞ്ഞാതാ, തിട്ഠന്തി ഛിന്നമൂലകാ;

ദുക്ഖക്ഖയോ അനുപ്പത്തോ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’തി.

… ന്ഹാതകമുനിത്ഥേരോ….

൧൨. ബ്രഹ്മദത്തത്ഥേരഗാഥാ

൪൪൧.

‘‘അക്കോധസ്സ കുതോ കോധോ, ദന്തസ്സ സമജീവിനോ;

സമ്മദഞ്ഞാ വിമുത്തസ്സ, ഉപസന്തസ്സ താദിനോ.

൪൪൨.

‘‘തസ്സേവ ¶ ¶ തേന പാപിയോ, യോ കുദ്ധം പടികുജ്ഝതി;

കുദ്ധം അപ്പടികുജ്ഝന്തോ, സങ്ഗാമം ജേതി ദുജ്ജയം.

൪൪൩.

[സം. നി. ൧.൧൮൮, ൨൫൦] ‘‘ഉഭിന്നമത്ഥം ചരതി, അത്തനോ ച പരസ്സ ച;

പരം സങ്കുപിതം ഞത്വാ, യോ സതോ ഉപസമ്മതി.

൪൪൪.

[സം. നി. ൧.൧൮൮, ൨൫൦] ‘‘ഉഭിന്നം തികിച്ഛന്തം തം, അത്തനോ ച പരസ്സ ച;

ജനാ മഞ്ഞന്തി ബാലോതി, യേ ധമ്മസ്സ അകോവിദാ.

൪൪൫.

‘‘ഉപ്പജ്ജേ തേ സചേ കോധോ, ആവജ്ജ കകചൂപമം;

ഉപ്പജ്ജേ ചേ രസേ തണ്ഹാ, പുത്തമംസൂപമം സര.

൪൪൬.

‘‘സചേ ധാവതി ചിത്തം തേ, കാമേസു ച ഭവേസു ച;

ഖിപ്പം ¶ നിഗ്ഗണ്ഹ സതിയാ, കിട്ഠാദം വിയ ദുപ്പസു’’ന്തി;

… ബ്രഹ്മദത്തോ ഥേരോ….

൧൩. സിരിമണ്ഡത്ഥേരഗാഥാ

൪൪൭.

[ഉദാ. ൪൫; ചൂളവ. ൩൮൫; പരി. ൩൩൯] ‘‘ഛന്നമതിവസ്സതി ¶ , വിവടം നാതിവസ്സതി;

തസ്മാ ഛന്നം വിവരേഥ, ഏവം തം നാതിവസ്സതി.

൪൪൮.

[സം. നി. ൧.൬൬; നേത്തി. ൧൮] ‘‘മച്ചുനാബ്ഭഹതോ ലോകോ, ജരായ പരിവാരിതോ;

തണ്ഹാസല്ലേന ഓതിണ്ണോ, ഇച്ഛാധൂപായിതോ സദാ.

൪൪൯.

‘‘മച്ചുനാബ്ഭഹതോ ലോകോ, പരിക്ഖിത്തോ ജരായ ച;

ഹഞ്ഞതി നിച്ചമത്താണോ, പത്തദണ്ഡോവ തക്കരോ.

൪൫൦.

‘‘ആഗച്ഛന്തഗ്ഗിഖന്ധാവ, മച്ചു ബ്യാധി ജരാ തയോ;

പച്ചുഗ്ഗന്തും ബലം നത്ഥി, ജവോ നത്ഥി പലായിതും.

൪൫൧.

‘‘അമോഘം ദിവസം കയിരാ, അപ്പേന ബഹുകേന വാ;

യം യം വിജഹതേ [വിരഹതേ (സീ. പീ.), വിവഹതേ (സ്യാ.)] രത്തിം, തദൂനം തസ്സ ജീവിതം.

൪൫൨.

‘‘ചരതോ തിട്ഠതോ വാപി, ആസീനസയനസ്സ വാ;

ഉപേതി ചരിമാ രത്തി, ന തേ കാലോ പമജ്ജിതു’’ന്തി.

… സിരിമണ്ഡോ [സിരിമന്ദോ (സീ.)] ഥേരോ….

൧൪. സബ്ബകാമിത്ഥേരഗാഥാ

൪൫൩.

‘‘ദ്വിപാദകോയം അസുചി, ദുഗ്ഗന്ധോ പരിഹീരതി [പരിഹരതി (ക.)];

നാനാകുണപപരിപൂരോ, വിസ്സവന്തോ തതോ തതോ.

൪൫൪.

‘‘മിഗം ¶ നിലീനം കൂടേന, ബളിസേനേവ അമ്ബുജം;

വാനരം വിയ ലേപേന, ബാധയന്തി പുഥുജ്ജനം.

൪൫൫.

‘‘രൂപാ ¶ സദ്ദാ രസാ ഗന്ധാ, ഫോട്ഠബ്ബാ ച മനോരമാ;

പഞ്ച കാമഗുണാ ഏതേ, ഇത്ഥിരൂപസ്മി ദിസ്സരേ.

൪൫൬.

‘‘യേ ¶ ഏതാ ഉപസേവന്തി, രത്തചിത്താ പുഥുജ്ജനാ;

വഡ്ഢേന്തി കടസിം ഘോരം, ആചിനന്തി പുനബ്ഭവം.

൪൫൭.

‘‘യോ ചേതാ പരിവജ്ജേതി, സപ്പസ്സേവ പദാ സിരോ;

സോമം വിസത്തികം ലോകേ, സതോ സമതിവത്തതി.

൪൫൮.

‘‘കാമേസ്വാദീനവം ¶ ദിസ്വാ, നേക്ഖമ്മം ദട്ഠു ഖേമതോ;

നിസ്സടോ സബ്ബകാമേഹി, പത്തോ മേ ആസവക്ഖയോ’’തി.

… സബ്ബകാമിത്ഥേരോ….

ഛക്കനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

ഉരുവേളകസ്സപോ ച, ഥേരോ തേകിച്ഛകാരി ച;

മഹാനാഗോ ച കുല്ലോ ച, മാലുക്യോ [മാലുതോ (സീ. ക.), മാലുങ്ക്യോ (സ്യാ.)] സപ്പദാസകോ.

കാതിയാനോ മിഗജാലോ, ജേന്തോ സുമനസവ്ഹയോ;

ന്ഹാതമുനി ബ്രഹ്മദത്തോ, സിരിമണ്ഡോ സബ്ബകാമീ ച;

ഗാഥായോ ചതുരാസീതി, ഥേരാ ചേത്ഥ ചതുദ്ദസാതി.

൭. സത്തകനിപാതോ

൧. സുന്ദരസമുദ്ദത്ഥേരഗാഥാ

൪൫൯.

‘‘അലങ്കതാ ¶ ¶ ¶ ¶ സുവസനാ, മാലധാരീ [മാലാഭാരീ (സീ.), മാലഭാരീ (സ്യാ.)] വിഭൂസിതാ;

അലത്തകകതാപാദാ, പാദുകാരുയ്ഹ വേസികാ.

൪൬൦.

‘‘പാദുകാ ഓരുഹിത്വാന, പുരതോ പഞ്ജലീകതാ;

സാ മം സണ്ഹേന മുദുനാ, മ്ഹിതപുബ്ബം [മിഹിതപുബ്ബം (സീ.)] അഭാസഥ’’.

൪൬൧.

‘‘യുവാസി ത്വം പബ്ബജിതോ, തിട്ഠാഹി മമ സാസനേ;

ഭുഞ്ജ മാനുസകേ കാമേ, അഹം വിത്തം ദദാമി തേ;

സച്ചം തേ പടിജാനാമി, അഗ്ഗിം വാ തേ ഹരാമഹം.

൪൬൨.

‘‘യദാ ജിണ്ണാ ഭവിസ്സാമ, ഉഭോ ദണ്ഡപരായനാ;

ഉഭോപി പബ്ബജിസ്സാമ, ഉഭയത്ഥ കടഗ്ഗഹോ’’.

൪൬൩.

‘‘തഞ്ച ദിസ്വാന യാചന്തിം, വേസികം പഞ്ജലീകതം;

അലങ്കതം സുവസനം, മച്ചുപാസംവ ഓഡ്ഡിതം.

൪൬൪.

‘‘തതോ മേ മനസീകാരോ…പേ… നിബ്ബിദാ സമതിട്ഠഥ.

൪൬൫.

‘‘തതോ ചിത്തം വിമുച്ചി മേ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.

… സുന്ദരസമുദ്ദോ ഥേരോ….

൨. ലകുണ്ഡകഭദ്ദിയത്ഥേരഗാഥാ

൪൬൬.

പരേ അമ്ബാടകാരാമേ, വനസണ്ഡമ്ഹി ഭദ്ദിയോ;

സമൂലം തണ്ഹമബ്ബുയ്ഹ, തത്ഥ ഭദ്ദോവ ഝായതി [ഭദ്ദോ’ധിഝായായതി (സീ.), ഭദ്ദോ ഝിയായതി (സ്യാ. സീ. അട്ഠ.)].

൪൬൭.

‘‘രമന്തേകേ മുദിങ്ഗേഹി [മുതിങ്ഗേഹി (സീ. അട്ഠ.)], വീണാഹി പണവേഹി ച;

അഹഞ്ച ¶ രുക്ഖമൂലസ്മിം, രതോ ബുദ്ധസ്സ സാസനേ.

൪൬൮.

‘‘ബുദ്ധോ ചേ [ബുദ്ധോ ച (സബ്ബത്ഥ)] മേ വരം ദജ്ജാ, സോ ച ലബ്ഭേഥ മേ വരോ;

ഗണ്ഹേഹം സബ്ബലോകസ്സ, നിച്ചം കായഗതം സതിം.

൪൬൯.

‘‘യേ ¶ മം രൂപേന പാമിംസു, യേ ച ഘോസേന അന്വഗൂ;

ഛന്ദരാഗവസൂപേതാ, ന മം ജാനന്തി തേ ജനാ.

൪൭൦.

‘‘അജ്ഝത്തഞ്ച ¶ ന ജാനാതി, ബഹിദ്ധാ ച ന പസ്സതി;

സമന്താവരണോ ബാലോ, സ വേ ഘോസേന വുയ്ഹതി.

൪൭൧.

‘‘അജ്ഝത്തഞ്ച ന ജാനാതി, ബഹിദ്ധാ ച വിപസ്സതി;

ബഹിദ്ധാ ഫലദസ്സാവീ, സോപി ഘോസേന വുയ്ഹതി.

൪൭൨.

‘‘അജ്ഝത്തഞ്ച പജാനാതി, ബഹിദ്ധാ ച വിപസ്സതി;

അനാവരണദസ്സാവീ, ന സോ ഘോസേന വുയ്ഹതീ’’തി.

… ലകുണ്ഡകഭദ്ദിയോ ഥേരോ….

൩. ഭദ്ദത്ഥേരഗാഥാ

൪൭൩.

‘‘ഏകപുത്തോ ¶ അഹം ആസിം, പിയോ മാതു പിയോ പിതു;

ബഹൂഹി വതചരിയാഹി, ലദ്ധോ ആയാചനാഹി ച.

൪൭൪.

‘‘തേ ച മം അനുകമ്പായ, അത്ഥകാമാ ഹിതേസിനോ;

ഉഭോ പിതാ ച മാതാ ച, ബുദ്ധസ്സ ഉപനാമയും’’.

൪൭൫.

‘‘കിച്ഛാ ലദ്ധോ അയം പുത്തോ, സുഖുമാലോ സുഖേധിതോ;

ഇമം ദദാമ തേ നാഥ, ജിനസ്സ പരിചാരകം’’.

൪൭൬.

‘‘സത്ഥാ ച മം പടിഗ്ഗയ്ഹ, ആനന്ദം ഏതദബ്രവി;

‘പബ്ബാജേഹി ഇമം ഖിപ്പം, ഹേസ്സത്യാജാനിയോ അയം.

൪൭൭.

‘‘പബ്ബാജേത്വാന ¶ മം സത്ഥാ, വിഹാരം പാവിസീ ജിനോ;

അനോഗ്ഗതസ്മിം സൂരിയസ്മിം, തതോ ചിത്തം വിമുച്ചി മേ.

൪൭൮.

‘‘തതോ സത്ഥാ നിരാകത്വാ, പടിസല്ലാനവുട്ഠിതോ;

‘ഏഹി ഭദ്ദാ’തി മം ആഹ, സാ മേ ആസൂപസമ്പദാ.

൪൭൯.

‘‘ജാതിയാ സത്തവസ്സേന, ലദ്ധാ മേ ഉപസമ്പദാ;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, അഹോ ധമ്മസുധമ്മതാ’’തി.

… ഭദ്ദോ ഥേരോ….

൪. സോപാകത്ഥേരഗാഥാ

൪൮൦.

‘‘ദിസ്വാ ¶ പാസാദഛായായം, ചങ്കമന്തം നരുത്തമം;

തത്ഥ നം ഉപസങ്കമ്മ, വന്ദിസ്സം [വന്ദിസം (സീ. പീ.)] പുരിസുത്തമം.

൪൮൧.

‘‘ഏകംസം ¶ ചീവരം കത്വാ, സംഹരിത്വാന പാണയോ;

അനുചങ്കമിസ്സം വിരജം, സബ്ബസത്താനമുത്തമം.

൪൮൨.

‘‘തതോ പഞ്ഹേ അപുച്ഛി മം, പഞ്ഹാനം കോവിദോ വിദൂ;

അച്ഛമ്ഭീ ച അഭീതോ ച, ബ്യാകാസിം സത്ഥുനോ അഹം.

൪൮൩.

‘‘വിസ്സജ്ജിതേസു പഞ്ഹേസു, അനുമോദി തഥാഗതോ;

ഭിക്ഖുസങ്ഘം വിലോകേത്വാ, ഇമമത്ഥം അഭാസഥ’’.

൪൮൪.

‘‘ലാഭാ അങ്ഗാനം മഗധാനം, യേസായം പരിഭുഞ്ജതി;

ചീവരം പിണ്ഡപാതഞ്ച, പച്ചയം സയനാസനം;

പച്ചുട്ഠാനഞ്ച സാമീചിം, തേസം ലാഭാ’’തി ചാബ്രവി.

൪൮൫.

‘‘അജ്ജതഗ്ഗേ മം സോപാക, ദസ്സനായോപസങ്കമ;

ഏസാ ¶ ചേവ തേ സോപാക, ഭവതു ഉപസമ്പദാ’’.

൪൮൬.

‘‘ജാതിയാ സത്തവസ്സോഹം, ലദ്ധാന ഉപസമ്പദം;

ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, അഹോ ധമ്മസുധമ്മതാ’’തി.

… സോപാകോ ഥേരോ….

൫. സരഭങ്ഗത്ഥേരഗാഥാ

൪൮൭.

‘‘സരേ ഹത്ഥേഹി ഭഞ്ജിത്വാ, കത്വാന കുടിമച്ഛിസം;

തേന മേ സരഭങ്ഗോതി, നാമം സമ്മുതിയാ അഹു.

൪൮൮.

‘‘ന ¶ മയ്ഹം കപ്പതേ അജ്ജ, സരേ ഹത്ഥേഹി ഭഞ്ജിതും;

സിക്ഖാപദാ നോ പഞ്ഞത്താ, ഗോതമേന യസസ്സിനാ.

൪൮൯.

‘‘സകലം സമത്തം രോഗം, സരഭങ്ഗോ നാദ്ദസം പുബ്ബേ;

സോയം രോഗോ ദിട്ഠോ, വചനകരേനാതിദേവസ്സ.

൪൯൦.

‘‘യേനേവ മഗ്ഗേന ഗതോ വിപസ്സീ, യേനേവ മഗ്ഗേന സിഖീ ച വേസ്സഭൂ;

കകുസന്ധകോണാഗമനോ ച കസ്സപോ, തേനഞ്ജസേന അഗമാസി ഗോതമോ.

൪൯൧.

‘‘വീതതണ്ഹാ ¶ അനാദാനാ, സത്ത ബുദ്ധാ ഖയോഗധാ;

യേഹായം ദേസിതോ ധമ്മോ, ധമ്മഭൂതേഹി താദിഭി.

൪൯൨.

‘‘ചത്താരി അരിയസച്ചാനി, അനുകമ്പായ പാണിനം;

ദുക്ഖം സമുദയോ മഗ്ഗോ, നിരോധോ ദുക്ഖസങ്ഖയോ.

൪൯൩.

‘‘യസ്മിം ¶ നിവത്തതേ [യസ്മിം ന നിബ്ബത്തതേ (ക.)] ദുക്ഖം, സംസാരസ്മിം അനന്തകം;

ഭേദാ ¶ ഇമസ്സ കായസ്സ, ജീവിതസ്സ ച സങ്ഖയാ;

അഞ്ഞോ പുനബ്ഭവോ നത്ഥി, സുവിമുത്തോമ്ഹി സബ്ബധീ’’തി.

… സരഭങ്ഗോ ഥേരോ….

സത്തകനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

സുന്ദരസമുദ്ദോ ഥേരോ, ഥേരോ ലകുണ്ഡഭദ്ദിയോ;

ഭദ്ദോ ഥേരോ ച സോപാകോ, സരഭങ്ഗോ മഹാഇസി;

സത്തകേ പഞ്ചകാ ഥേരാ, ഗാഥായോ പഞ്ചതിംസതീതി.

൮. അട്ഠകനിപാതോ

൧. മഹാകച്ചായനത്ഥേരഗാഥാ

൪൯൪.

‘‘കമ്മം ¶ ¶ ¶ ബഹുകം ന കാരയേ, പരിവജ്ജേയ്യ ജനം ന ഉയ്യമേ;

സോ ഉസ്സുക്കോ രസാനുഗിദ്ധോ, അത്ഥം രിഞ്ചതി യോ സുഖാധിവാഹോ.

൪൯൫.

‘‘പങ്കോതി ഹി നം അവേദയും, യായം വന്ദനപൂജനാ കുലേസു;

സുഖുമം സല്ലം ദുരുബ്ബഹം, സക്കാരോ കാപുരിസേന ദുജ്ജഹോ.

൪൯൬.

‘‘ന പരസ്സുപനിധായ, കമ്മം മച്ചസ്സ പാപകം;

അത്തനാ തം ന സേവേയ്യ, കമ്മബന്ധൂഹി മാതിയാ.

൪൯൭.

‘‘ന പരേ വചനാ ചോരോ, ന പരേ വചനാ മുനി;

അത്താ ച നം യഥാവേദി [യഥാ വേത്തി (സീ.)], ദേവാപി നം തഥാ വിദൂ.

൪൯൮.

‘‘പരേ ച ന വിജാനന്തി, മയമേത്ഥ യമാമസേ;

യേ ¶ ച തത്ഥ വിജാനന്തി, തതോ സമ്മന്തി മേധഗാ.

൪൯൯.

‘‘ജീവതേ വാപി സപ്പഞ്ഞോ, അപി വിത്തപരിക്ഖയോ;

പഞ്ഞായ ച അലാഭേന [അഭാവേന (സീ. അട്ഠ.)], വിത്തവാപി ന ജീവതി.

൫൦൦.

‘‘സബ്ബം സുണാതി സോതേന, സബ്ബം പസ്സതി ചക്ഖുനാ;

ന ച ദിട്ഠം സുതം ധീരോ, സബ്ബം ഉജ്ഝിതുമരഹതി.

൫൦൧.

‘‘ചക്ഖുമാസ്സ യഥാ അന്ധോ, സോതവാ ബധിരോ യഥാ;

പഞ്ഞവാസ്സ യഥാ മൂഗോ, ബലവാ ദുബ്ബലോരിവ;

അഥ അത്ഥേ സമുപ്പന്നേ, സയേഥ [പസ്സേഥ (ക.)] മതസായിക’’ന്തി.

… മഹാകച്ചായനോ ഥേരോ….

൨. സിരിമിത്തത്ഥേരഗാഥാ

൫൦൨.

‘‘അക്കോധനോനുപനാഹീ, അമായോ രിത്തപേസുണോ;

സ വേ താദിസകോ ഭിക്ഖു, ഏവം പേച്ച ന സോചതി.

൫൦൩.

‘‘അക്കോധനോനുപനാഹീ, അമായോ രിത്തപേസുണോ;

ഗുത്തദ്വാരോ സദാ ഭിക്ഖു, ഏവം പേച്ച ന സോചതി.

൫൦൪.

‘‘അക്കോധനോനുപനാഹീ ¶ ¶ , അമായോ രിത്തപേസുണോ;

കല്യാണസീലോ സോ [യോ (സ്യാ.)] ഭിക്ഖു, ഏവം പേച്ച ന സോചതി.

൫൦൫.

‘‘അക്കോധനോനുപനാഹീ, അമായോ രിത്തപേസുണോ;

കല്യാണമിത്തോ സോ ഭിക്ഖു, ഏവം പേച്ച ന സോചതി.

൫൦൬.

‘‘അക്കോധനോനുപനാഹീ ¶ , അമായോ രിത്തപേസുണോ;

കല്യാണപഞ്ഞോ സോ ഭിക്ഖു, ഏവം പേച്ച ന സോചതി.

൫൦൭.

‘‘യസ്സ സദ്ധാ തഥാഗതേ, അചലാ സുപ്പതിട്ഠിതാ;

സീലഞ്ച ¶ യസ്സ കല്യാണം, അരിയകന്തം പസംസിതം.

൫൦൮.

‘‘സങ്ഘേ പസാദോ യസ്സത്ഥി, ഉജുഭൂതഞ്ച ദസ്സനം;

‘അദലിദ്ദോ’തി തം ആഹു, അമോഘം തസ്സ ജീവിതം.

൫൦൯.

‘‘തസ്മാ സദ്ധഞ്ച സീലഞ്ച, പസാദം ധമ്മദസ്സനം;

അനുയുഞ്ജേഥ മേധാവീ, സരം ബുദ്ധാന സാസന’’ന്തി.

… സിരിമിത്തോ ഥേരോ….

൩. മഹാപന്ഥകത്ഥേരഗാഥാ

൫൧൦.

‘‘യദാ പഠമമദ്ദക്ഖിം, സത്ഥാരമകുതോഭയം;

തതോ മേ അഹു സംവേഗോ, പസ്സിത്വാ പുരിസുത്തമം.

൫൧൧.

‘‘സിരിം ഹത്ഥേഹി പാദേഹി, യോ പണാമേയ്യ ആഗതം;

ഏതാദിസം സോ സത്ഥാരം, ആരാധേത്വാ വിരാധയേ.

൫൧൨.

‘‘തദാഹം പുത്തദാരഞ്ച, ധനധഞ്ഞഞ്ച ഛഡ്ഡയിം;

കേസമസ്സൂനി ഛേദേത്വാ, പബ്ബജിം അനഗാരിയം.

൫൧൩.

‘‘സിക്ഖാസാജീവസമ്പന്നോ, ഇന്ദ്രിയേസു സുസംവുതോ;

നമസ്സമാനോ സമ്ബുദ്ധം, വിഹാസിം അപരാജിതോ.

൫൧൪.

‘‘തതോ മേ പണിധീ ആസി, ചേതസോ അഭിപത്ഥിതോ;

ന നിസീദേ മുഹുത്തമ്പി, തണ്ഹാസല്ലേ അനൂഹതേ.

൫൧൫.

‘‘തസ്സ മേവം വിഹരതോ, പസ്സ വീരിയപരക്കമം;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം.

൫൧൬.

‘‘പുബ്ബേനിവാസം ¶ ജാനാമി, ദിബ്ബചക്ഖു വിസോധിതം;

അരഹാ ദക്ഖിണേയ്യോമ്ഹി, വിപ്പമുത്തോ നിരൂപധി.

൫൧൭.

‘‘തതോ ¶ ¶ രത്യാ വിവസാനേ [വിവസനേ (സീ. സ്യാ.)], സൂരിയസ്സുഗ്ഗമനം പതി;

സബ്ബം തണ്ഹം വിസോസേത്വാ, പല്ലങ്കേന ഉപാവിസി’’ന്തി.

… മഹാപന്ഥകോ ഥേരോ….

അട്ഠകനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

മഹാകച്ചായനോ ഥേരോ, സിരിമിത്തോ മഹാപന്ഥകോ;

ഏതേ അട്ഠനിപാതമ്ഹി, ഗാഥായോ ചതുവീസതീതി.

൯. നവകനിപാതോ

൧. ഭൂതത്ഥേരഗാഥാ

൫൧൮.

‘‘യദാ ¶ ¶ ¶ ദുക്ഖം ജരാമരണന്തി പണ്ഡിതോ, അവിദ്ദസൂ യത്ഥ സിതാ പുഥുജ്ജനാ;

ദുക്ഖം പരിഞ്ഞായ സതോവ ഝായതി, തതോ രതിം പരമതരം ന വിന്ദതി.

൫൧൯.

‘‘യദാ ദുക്ഖസ്സാവഹനിം വിസത്തികം, പപഞ്ചസങ്ഘാതദുഖാധിവാഹിനിം;

തണ്ഹം പഹന്ത്വാന സതോവ ഝായതി, തതോ രതിം പരമതരം ന വിന്ദതി.

൫൨൦.

‘‘യദാ സിവം ദ്വേചതുരങ്ഗഗാമിനം, മഗ്ഗുത്തമം ¶ സബ്ബകിലേസസോധനം;

പഞ്ഞായ പസ്സിത്വ സതോവ ഝായതി, തതോ രതിം പരമതരം ന വിന്ദതി.

൫൨൧.

‘‘യദാ അസോകം വിരജം അസങ്ഖതം, സന്തം പദം സബ്ബകിലേസസോധനം;

ഭാവേതി സഞ്ഞോജനബന്ധനച്ഛിദം, തതോ രതിം പരമതരം ന വിന്ദതി.

൫൨൨.

‘‘യദാ നഭേ ഗജ്ജതി മേഘദുന്ദുഭി, ധാരാകുലാ വിഹഗപഥേ സമന്തതോ;

ഭിക്ഖൂ ച പബ്ഭാരഗതോവ ഝായതി, തതോ രതിം പരമതരം ന വിന്ദതി.

൫൨൩.

‘‘യദാ നദീനം കുസുമാകുലാനം, വിചിത്ത-വാനേയ്യ-വടംസകാനം;

തീരേ നിസിന്നോ സുമനോവ ഝായതി, തതോ രതിം പരമതരം ന വിന്ദതി.

൫൨൪.

‘‘യദാ ¶ നിസീഥേ രഹിതമ്ഹി കാനനേ, ദേവേ ഗളന്തമ്ഹി നദന്തി ദാഠിനോ;

ഭിക്ഖൂ ച പബ്ഭാരഗതോവ ഝായതി, തതോ രതിം പരമതരം ന വിന്ദതി.

൫൨൫.

‘‘യദാ ¶ വിതക്കേ ഉപരുന്ധിയത്തനോ, നഗന്തരേ നഗവിവരം സമസ്സിതോ;

വീതദ്ദരോ വീതഖിലോവ ഝായതി, തതോ രതിം പരമതരം ന വിന്ദതി.

൫൨൬.

‘‘യദാ ¶ സുഖീ മലഖിലസോകനാസനോ, നിരഗ്ഗളോ നിബ്ബനഥോ വിസല്ലോ;

സബ്ബാസവേ ബ്യന്തികതോവ ഝായതി, തതോ രതിം പരമതരം ന വിന്ദതീ’’തി.

… ഭൂതോ ഥേരോ….

നവകനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

ഭൂതോ തഥദ്ദസോ ഥേരോ, ഏകോ ഖഗ്ഗവിസാണവാ;

നവകമ്ഹി നിപാതമ്ഹി, ഗാഥായോപി ഇമാ നവാതി.

൧൦. ദസകനിപാതോ

൧. കാളുദായിത്ഥേരഗാഥാ

൫൨൭.

‘‘അങ്ഗാരിനോ ¶ ¶ ¶ ദാനി ദുമാ ഭദന്തേ, ഫലേസിനോ ഛദനം വിപ്പഹായ;

തേ അച്ചിമന്തോവ പഭാസയന്തി, സമയോ മഹാവീര ഭാഗീ രസാനം.

൫൨൮.

‘‘ദുമാനി ¶ ഫുല്ലാനി മനോരമാനി, സമന്തതോ സബ്ബദിസാ പവന്തി;

പത്തം പഹായ ഫലമാസസാനാ [ഫലമാസമാനോ (ക.)], കാലോ ഇതോ പക്കമനായ വീര.

൫൨൯.

‘‘നേവാതിസീതം ന പനാതിഉണ്ഹം, സുഖാ ഉതു അദ്ധനിയാ ഭദന്തേ;

പസ്സന്തു തം സാകിയാ കോളിയാ ച, പച്ഛാമുഖം രോഹിനിയം തരന്തം.

൫൩൦.

‘‘ആസായ കസതേ ഖേത്തം, ബീജം ആസായ വപ്പതി;

ആസായ വാണിജാ യന്തി, സമുദ്ദം ധനഹാരകാ;

യായ ആസായ തിട്ഠാമി, സാ മേ ആസാ സമിജ്ഝതു.

൫൩൧.

[സം. നി. ൧.൧൯൮] ‘‘പുനപ്പുനം ചേവ വപന്തി ബീജം, പുനപ്പുനം വസ്സതി ദേവരാജാ;

പുനപ്പുനം ഖേത്തം കസന്തി കസ്സകാ, പുനപ്പുനം ധഞ്ഞമുപേതി രട്ഠം.

൫൩൨.

[സം. നി. ൧.൧൯൮] ‘‘പുനപ്പുനം യാചനകാ ചരന്തി, പുനപ്പുനം ദാനപതീ ദദന്തി;

പുനപ്പുനം ദാനപതീ ദദിത്വാ, പുനപ്പുനം സഗ്ഗമുപേന്തി ഠാനം.

൫൩൩.

‘‘വീരോ ¶ ¶ ഹവേ സത്തയുഗം പുനേതി, യസ്മിം കുലേ ജായതി ഭൂരിപഞ്ഞോ;

മഞ്ഞാമഹം സക്കതി ദേവദേവോ, തയാ ഹി ജാതോ [തയാഭിജാതോ (സീ.)] മുനി സച്ചനാമോ.

൫൩൪.

‘‘സുദ്ധോദനോ ¶ നാമ പിതാ മഹേസിനോ, ബുദ്ധസ്സ മാതാ പന മായനാമാ;

യാ ബോധിസത്തം പരിഹരിയ കുച്ഛിനാ, കായസ്സ ഭേദാ തിദിവമ്ഹി മോദതി.

൫൩൫.

‘‘സാ ഗോതമീ കാലകതാ ഇതോ ചുതാ, ദിബ്ബേഹി കാമേഹി സമങ്ഗിഭൂതാ;

സാ മോദതി കാമഗുണേഹി പഞ്ചഹി, പരിവാരിതാ ദേവഗണേഹി തേഹി.

൫൩൬.

‘‘ബുദ്ധസ്സ പുത്തോമ്ഹി അസയ്ഹസാഹിനോ, അങ്ഗീരസസ്സപ്പടിമസ്സ താദിനോ;

പിതുപിതാ മയ്ഹം തുവംസി സക്ക, ധമ്മേന മേ ഗോതമ അയ്യകോസീ’’തി.

… കാളുദായീ ഥേരോ….

൨. ഏകവിഹാരിയത്ഥേരഗാഥാ

൫൩൭.

‘‘പുരതോ ¶ പച്ഛതോ വാപി, അപരോ ചേ ന വിജ്ജതി;

അതീവ ഫാസു ഭവതി, ഏകസ്സ വസതോ വനേ.

൫൩൮.

‘‘ഹന്ദ ¶ ഏകോ ഗമിസ്സാമി, അരഞ്ഞം ബുദ്ധവണ്ണിതം;

ഫാസു [ഫാസും (സ്യാ. പീ.)] ഏകവിഹാരിസ്സ, പഹിതത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ.

൫൩൯.

‘‘യോഗീ-പീതികരം രമ്മം, മത്തകുഞ്ജരസേവിതം;

ഏകോ അത്തവസീ ഖിപ്പം, പവിസിസ്സാമി കാനനം.

൫൪൦.

‘‘സുപുപ്ഫിതേ സീതവനേ, സീതലേ ഗിരികന്ദരേ;

ഗത്താനി പരിസിഞ്ചിത്വാ, ചങ്കമിസ്സാമി ഏകകോ.

൫൪൧.

‘‘ഏകാകിയോ അദുതിയോ, രമണീയേ മഹാവനേ;

കദാഹം വിഹരിസ്സാമി, കതകിച്ചോ അനാസവോ.

൫൪൨.

‘‘ഏവം മേ കത്തുകാമസ്സ, അധിപ്പായോ സമിജ്ഝതു;

സാധിയിസ്സാമഹംയേവ, നാഞ്ഞോ അഞ്ഞസ്സ കാരകോ.

൫൪൩.

‘‘ഏസ ¶ ബന്ധാമി സന്നാഹം, പവിസിസ്സാമി കാനനം;

ന തതോ നിക്ഖമിസ്സാമി, അപ്പത്തോ ആസവക്ഖയം.

൫൪൪.

‘‘മാലുതേ ഉപവായന്തേ, സീതേ സുരഭിഗന്ധികേ [ഗന്ധകേ (സ്യാ. പീ. ക.)];

അവിജ്ജം ദാലയിസ്സാമി, നിസിന്നോ നഗമുദ്ധനി.

൫൪൫.

‘‘വനേ കുസുമസഞ്ഛന്നേ, പബ്ഭാരേ നൂന സീതലേ;

വിമുത്തിസുഖേന സുഖിതോ, രമിസ്സാമി ഗിരിബ്ബജേ.

൫൪൬.

‘‘സോഹം ¶ പരിപുണ്ണസങ്കപ്പോ, ചന്ദോ പന്നരസോ യഥാ;

സബ്ബാസവപരിക്ഖീണോ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’തി.

… ഏകവിഹാരിയോ ഥേരോ….

൩. മഹാകപ്പിനത്ഥേരഗാഥാ

൫൪൭.

‘‘അനാഗതം ¶ യോ പടികച്ച [പടിഗച്ച (സീ.)] പസ്സതി, ഹിതഞ്ച അത്ഥം അഹിതഞ്ച തം ദ്വയം;

വിദ്ദേസിനോ തസ്സ ഹിതേസിനോ വാ, രന്ധം ന പസ്സന്തി സമേക്ഖമാനാ.

൫൪൮.

[പടി. മ. ൧.൧൬൦ പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗേ] ‘‘ആനാപാനസതീ യസ്സ, പരിപുണ്ണാ സുഭാവിതാ;

അനുപുബ്ബം പരിചിതാ, യഥാ ബുദ്ധേന ദേസിതാ;

സോമം ലോകം പഭാസേതി, അബ്ഭാ മുത്തോവ ചന്ദിമാ.

൫൪൯.

‘‘ഓദാതം ¶ വത മേ ചിത്തം, അപ്പമാണം സുഭാവിതം;

നിബ്ബിദ്ധം പഗ്ഗഹീതഞ്ച, സബ്ബാ ഓഭാസതേ ദിസാ.

൫൫൦.

‘‘ജീവതേ വാപി സപ്പഞ്ഞോ, അപി വിത്തപരിക്ഖയോ;

പഞ്ഞായ ച അലാഭേന, വിത്തവാപി ന ജീവതി.

൫൫൧.

‘‘പഞ്ഞാ സുതവിനിച്ഛിനീ, പഞ്ഞാ കിത്തിസിലോകവദ്ധനീ;

പഞ്ഞാസഹിതോ നരോ ഇധ, അപി ദുക്ഖേസു സുഖാനി വിന്ദതി.

൫൫൨.

‘‘നായം അജ്ജതനോ ധമ്മോ, നച്ഛേരോ നപി അബ്ഭുതോ;

യത്ഥ ജായേഥ മീയേഥ, തത്ഥ കിം വിയ അബ്ഭുതം.

൫൫൩.

‘‘അനന്തരം ഹി ജാതസ്സ, ജീവിതാ മരണം ധുവം;

ജാതാ ജാതാ മരന്തീധ, ഏവംധമ്മാ ഹി പാണിനോ.

൫൫൪.

‘‘ന ¶ ഹേതദത്ഥായ മതസ്സ ഹോതി, യം ജീവിതത്ഥം പരപോരിസാനം;

മതമ്ഹി രുണ്ണം ന യസോ ന ലോക്യം, ന ¶ വണ്ണിതം സമണബ്രാഹ്മണേഹി.

൫൫൫.

‘‘ചക്ഖും സരീരം ഉപഹന്തി തേന [ഉപഹന്തി രുണ്ണം (സീ.), ഉപഹന്തി രോണ്ണം (സ്യാ. പീ.)], നിഹീയതി വണ്ണബലം മതീ ച;

ആനന്ദിനോ തസ്സ ദിസാ ഭവന്തി, ഹിതേസിനോ നാസ്സ സുഖീ ഭവന്തി.

൫൫൬.

‘‘തസ്മാ ഹി ഇച്ഛേയ്യ കുലേ വസന്തേ, മേധാവിനോ ചേവ ബഹുസ്സുതേ ച;

യേസം ¶ ഹി പഞ്ഞാവിഭവേന കിച്ചം, തരന്തി നാവായ നദിംവ പുണ്ണ’’ന്തി.

… മഹാകപ്പിനോ ഥേരോ….

൪. ചൂളപന്ഥകത്ഥേരഗാഥാ

൫൫൭.

‘‘ദന്ധാ മയ്ഹം ഗതീ ആസി, പരിഭൂതോ പുരേ അഹം;

ഭാതാ ച മം പണാമേസി, ‘ഗച്ഛ ദാനി തുവം ഘരം’.

൫൫൮.

‘‘സോഹം പണാമിതോ സന്തോ [ഭാതാ (അട്ഠ.)], സങ്ഘാരാമസ്സ കോട്ഠകേ;

ദുമ്മനോ തത്ഥ അട്ഠാസിം, സാസനസ്മിം അപേക്ഖവാ.

൫൫൯.

‘‘ഭഗവാ തത്ഥ ആഗച്ഛി [ആഗഞ്ഛി (സീ. പീ.)], സീസം മയ്ഹം പരാമസി;

ബാഹായ മം ഗഹേത്വാന, സങ്ഘാരാമം പവേസയി.

൫൬൦.

‘‘അനുകമ്പായ മേ സത്ഥാ, പാദാസി പാദപുഞ്ഛനിം;

‘ഏതം സുദ്ധം അധിട്ഠേഹി, ഏകമന്തം സ്വധിട്ഠിതം’.

൫൬൧.

‘‘തസ്സാഹം വചനം സുത്വാ, വിഹാസിം സാസനേ രതോ;

സമാധിം ¶ പടിപാദേസിം, ഉത്തമത്ഥസ്സ പത്തിയാ.

൫൬൨.

‘‘പുബ്ബേനിവാസം ¶ ജാനാമി, ദിബ്ബചക്ഖു വിസോധിതം;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം.

൫൬൩.

‘‘സഹസ്സക്ഖത്തുമത്താനം ¶ , നിമ്മിനിത്വാന പന്ഥകോ;

നിസീദമ്ബവനേ രമ്മേ, യാവ കാലപ്പവേദനാ.

൫൬൪.

‘‘തതോ മേ സത്ഥാ പാഹേസി, ദൂതം കാലപ്പവേദകം;

പവേദിതമ്ഹി കാലമ്ഹി, വേഹാസാദുപസങ്കമിം [വേഹാസാനുപസങ്കമിം (സ്യാ. ക.)].

൫൬൫.

‘‘വന്ദിത്വാ സത്ഥുനോ പാദേ, ഏകമന്തം നിസീദഹം;

നിസിന്നം മം വിദിത്വാന, അഥ സത്ഥാ പടിഗ്ഗഹി.

൫൬൬.

‘‘ആയാഗോ സബ്ബലോകസ്സ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;

പുഞ്ഞക്ഖേത്തം മനുസ്സാനം, പടിഗണ്ഹിത്ഥ ദക്ഖിണ’’ന്തി.

… ചൂളപന്ഥകോ ഥേരോ….

൫. കപ്പത്ഥേരഗാഥാ

൫൬൭.

‘‘നാനാകുലമലസമ്പുണ്ണോ, മഹാഉക്കാരസമ്ഭവോ;

ചന്ദനികംവ പരിപക്കം, മഹാഗണ്ഡോ മഹാവണോ.

൫൬൮.

‘‘പുബ്ബരുഹിരസമ്പുണ്ണോ, ഗൂഥകൂപേന ഗാള്ഹിതോ [ഗൂഥകൂപേ നിഗാള്ഹിതോ (സ്യാ. പീ. ക.)];

ആപോപഗ്ഘരണോ കായോ, സദാ സന്ദതി പൂതികം.

൫൬൯.

‘‘സട്ഠികണ്ഡരസമ്ബന്ധോ ¶ , മംസലേപനലേപിതോ;

ചമ്മകഞ്ചുകസന്നദ്ധോ, പൂതികായോ നിരത്ഥകോ.

൫൭൦.

‘‘അട്ഠിസങ്ഘാതഘടിതോ, ന്ഹാരുസുത്തനിബന്ധനോ;

നേകേസം സംഗതീഭാവാ, കപ്പേതി ഇരിയാപഥം.

൫൭൧.

‘‘ധുവപ്പയാതോ ¶ മരണായ, മച്ചുരാജസ്സ സന്തികേ;

ഇധേവ ഛഡ്ഡയിത്വാന, യേനകാമങ്ഗമോ നരോ.

൫൭൨.

‘‘അവിജ്ജായ നിവുതോ കായോ, ചതുഗന്ഥേന ഗന്ഥിതോ;

ഓഘസംസീദനോ കായോ, അനുസയജാലമോത്ഥതോ.

൫൭൩.

‘‘പഞ്ചനീവരണേ യുത്തോ, വിതക്കേന സമപ്പിതോ;

തണ്ഹാമൂലേനാനുഗതോ, മോഹച്ഛാദനഛാദിതോ.

൫൭൪.

‘‘ഏവായം വത്തതേ കായോ, കമ്മയന്തേന യന്തിതോ;

സമ്പത്തി ച വിപത്യന്താ, നാനാഭാവോ വിപജ്ജതി.

൫൭൫.

‘‘യേമം ¶ ¶ കായം മമായന്തി, അന്ധബാലാ പുഥുജ്ജനാ;

വഡ്ഢേന്തി കടസിം ഘോരം, ആദിയന്തി പുനബ്ഭവം.

൫൭൬.

‘‘യേമം കായം വിവജ്ജേന്തി, ഗൂഥലിത്തംവ പന്നഗം;

ഭവമൂലം വമിത്വാന, പരിനിബ്ബിസ്സന്തിനാസവാ’’തി [പരിനിബ്ബന്തുനാസവാ (സീ.)].

… കപ്പോ ഥേരോ….

൬. വങ്ഗന്തപുത്തഉപസേനത്ഥേരഗാഥാ

൫൭൭.

‘‘വിവിത്തം അപ്പനിഗ്ഘോസം, വാളമിഗനിസേവിതം;

സേവേ സേനാസനം ഭിക്ഖു, പടിസല്ലാനകാരണാ.

൫൭൮.

‘‘സങ്കാരപുഞ്ജാ ആഹത്വാ [ആഹിത്വാ (ക.)], സുസാനാ രഥിയാഹി ച;

തതോ സങ്ഘാടികം കത്വാ, ലൂഖം ധാരേയ്യ ചീവരം.

൫൭൯.

‘‘നീചം മനം കരിത്വാന, സപദാനം കുലാ കുലം;

പിണ്ഡികായ ചരേ ഭിക്ഖു, ഗുത്തദ്വാരോ സുസംവുതോ.

൫൮൦.

‘‘ലൂഖേനപി വാ [ലൂഖേനപി ച (ബഹൂസു)] സന്തുസ്സേ, നാഞ്ഞം പത്ഥേ രസം ബഹും;

രസേസു ¶ അനുഗിദ്ധസ്സ, ഝാനേ ന രമതീ മനോ.

൫൮൧.

‘‘അപ്പിച്ഛോ ചേവ സന്തുട്ഠോ, പവിവിത്തോ വസേ മുനി;

അസംസട്ഠോ ഗഹട്ഠേഹി, അനാഗാരേഹി ചൂഭയം.

൫൮൨.

‘‘യഥാ ജളോ വ മൂഗോ വ, അത്താനം ദസ്സയേ തഥാ;

നാതിവേലം സമ്ഭാസേയ്യ, സങ്ഘമജ്ഝമ്ഹി പണ്ഡിതോ.

൫൮൩.

‘‘ന സോ ഉപവദേ കഞ്ചി, ഉപഘാതം വിവജ്ജയേ;

സംവുതോ പാതിമോക്ഖസ്മിം, മത്തഞ്ഞൂ ചസ്സ ഭോജനേ.

൫൮൪.

‘‘സുഗ്ഗഹീതനിമിത്തസ്സ, ചിത്തസ്സുപ്പാദകോവിദോ;

സമം അനുയുഞ്ജേയ്യ, കാലേന ച വിപസ്സനം.

൫൮൫.

‘‘വീരിയസാതച്ചസമ്പന്നോ ¶ , യുത്തയോഗോ സദാ സിയാ;

ന ച അപ്പത്വാ ദുക്ഖന്തം, വിസ്സാസം ഏയ്യ പണ്ഡിതോ.

൫൮൬.

‘‘ഏവം വിഹരമാനസ്സ, സുദ്ധികാമസ്സ ഭിക്ഖുനോ;

ഖീയന്തി ആസവാ സബ്ബേ, നിബ്ബുതിഞ്ചാധിഗച്ഛതീ’’തി.

… ഉപസേനോ വങ്ഗന്തപുത്തോ ഥേരോ….

൭. (അപര)-ഗോതമത്ഥേരഗാഥാ

൫൮൭.

‘‘വിജാനേയ്യ ¶ ¶ സകം അത്ഥം, അവലോകേയ്യാഥ പാവചനം;

യഞ്ചേത്ഥ അസ്സ പതിരൂപം, സാമഞ്ഞം അജ്ഝുപഗതസ്സ.

൫൮൮.

‘‘മിത്തം ഇധ ച കല്യാണം, സിക്ഖാ വിപുലം സമാദാനം;

സുസ്സൂസാ ച ഗരൂനം, ഏതം സമണസ്സ പതിരൂപം.

൫൮൯.

‘‘ബുദ്ധേസു സഗാരവതാ, ധമ്മേ അപചിതി യഥാഭൂതം;

സങ്ഘേ ¶ ച ചിത്തികാരോ, ഏതം സമണസ്സ പതിരൂപം.

൫൯൦.

‘‘ആചാരഗോചരേ യുത്തോ, ആജീവോ സോധിതോ അഗാരയ്ഹോ;

ചിത്തസ്സ ച സണ്ഠപനം, ഏതം സമണസ്സ പതിരൂപം.

൫൯൧.

‘‘ചാരിത്തം അഥ വാരിത്തം, ഇരിയാപഥിയം പസാദനിയം;

അധിചിത്തേ ച ആയോഗോ, ഏതം സമണസ്സ പതിരൂപം.

൫൯൨.

‘‘ആരഞ്ഞകാനി സേനാസനാനി, പന്താനി അപ്പസദ്ദാനി;

ഭജിതബ്ബാനി മുനിനാ, ഏതം സമണസ്സ പതിരൂപം.

൫൯൩.

‘‘സീലഞ്ച ബാഹുസച്ചഞ്ച, ധമ്മാനം പവിചയോ യഥാഭൂതം;

സച്ചാനം അഭിസമയോ, ഏതം സമണസ്സ പതിരൂപം.

൫൯൪.

‘‘ഭാവേയ്യ ച അനിച്ചന്തി, അനത്തസഞ്ഞം അസുഭസഞ്ഞഞ്ച;

ലോകമ്ഹി ച അനഭിരതിം, ഏതം സമണസ്സ പതിരൂപം.

൫൯൫.

‘‘ഭാവേയ്യ ച ബോജ്ഝങ്ഗേ, ഇദ്ധിപാദാനി ഇന്ദ്രിയാനി ബലാനി;

അട്ഠങ്ഗമഗ്ഗമരിയം, ഏതം സമണസ്സ പതിരൂപം.

൫൯൬.

‘‘തണ്ഹം പജഹേയ്യ മുനി, സമൂലകേ ആസവേ പദാലേയ്യ;

വിഹരേയ്യ വിപ്പമുത്തോ, ഏതം സമണസ്സ പതിരൂപ’’ന്തി.

… ഗോതമോ ഥേരോ….

ദസകനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

കാളുദായീ ച സോ ഥേരോ, ഏകവിഹാരീ ച കപ്പിനോ;

ചൂളപന്ഥകോ കപ്പോ ച, ഉപസേനോ ച ഗോതമോ;

സത്തിമേ ദസകേ ഥേരാ, ഗാഥായോ ചേത്ഥ സത്തതീതി.

൧൧. ഏകാദസനിപാതോ

൧. സംകിച്ചത്ഥേരഗാഥാ

൫൯൭.

‘‘കിം ¶ ¶ ¶ ¶ തവത്ഥോ വനേ താത, ഉജ്ജുഹാനോവ പാവുസേ;

വേരമ്ഭാ രമണീയാ തേ, പവിവേകോ ഹി ഝായിനം.

൫൯൮.

‘‘യഥാ അബ്ഭാനി വേരമ്ഭോ, വാതോ നുദതി പാവുസേ;

സഞ്ഞാ മേ അഭികിരന്തി, വിവേകപടിസഞ്ഞുതാ.

൫൯൯.

‘‘അപണ്ഡരോ അണ്ഡസമ്ഭവോ, സീവഥികായ നികേതചാരികോ;

ഉപ്പാദയതേവ മേ സതിം, സന്ദേഹസ്മിം വിരാഗനിസ്സിതം.

൬൦൦.

‘‘യഞ്ച അഞ്ഞേ ന രക്ഖന്തി, യോ ച അഞ്ഞേ ന രക്ഖതി;

സ വേ ഭിക്ഖു സുഖം സേതി, കാമേസു അനപേക്ഖവാ.

൬൦൧.

‘‘അച്ഛോദികാ പുഥുസിലാ, ഗോനങ്ഗുലമിഗായുതാ;

അമ്ബുസേവാലസഞ്ഛന്നാ, തേ സേലാ രമയന്തി മം.

൬൦൨.

‘‘വസിതം മേ അരഞ്ഞേസു, കന്ദരാസു ഗുഹാസു ച;

സേനാസനേസു പന്തേസു, വാളമിഗനിസേവിതേ.

൬൦൩.

‘‘‘ഇമേ ഹഞ്ഞന്തു വജ്ഝന്തു, ദുക്ഖം പപ്പോന്തു പാണിനോ’;

സങ്കപ്പം നാഭിജാനാമി, അനരിയം ദോസസംഹിതം.

൬൦൪.

‘‘പരിചിണ്ണോ മയാ സത്ഥാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം;

ഓഹിതോ ഗരുകോ ഭാരോ, ഭവനേത്തി സമൂഹതാ.

൬൦൫.

‘‘യസ്സ ചത്ഥായ [യസ്സത്ഥായ (സീ.)] പബ്ബജിതോ, അഗാരസ്മാനഗാരിയം;

സോ മേ അത്ഥോ അനുപ്പത്തോ, സബ്ബസംയോജനക്ഖയോ.

൬൦൬.

‘‘നാഭിനന്ദാമി ¶ മരണം, നാഭിനന്ദാമി ജീവിതം;

കാലഞ്ച പടികങ്ഖാമി, നിബ്ബിസം ഭതകോ യഥാ.

൬൦൭.

‘‘നാഭിനന്ദാമി ¶ ¶ മരണം, നാഭിനന്ദാമി ജീവിതം;

കാലഞ്ച പടികങ്ഖാമി, സമ്പജാനോ പതിസ്സതോ’’തി.

… സംകിച്ചോ ഥേരോ….

ഏകാദസനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

സംകിച്ചഥേരോ ഏകോവ, കതകിച്ചോ അനാസവോ;

ഏകാദസനിപാതമ്ഹി, ഗാഥാ ഏകാദസേവ ചാതി.

൧൨. ദ്വാദസകനിപാതോ

൧. സീലവത്ഥേരഗാഥാ

൬൦൮.

‘‘സീലമേവിധ ¶ ¶ ¶ സിക്ഖേഥ, അസ്മിം ലോകേ സുസിക്ഖിതം;

സീലം ഹി സബ്ബസമ്പത്തിം, ഉപനാമേതി സേവിതം.

൬൦൯.

‘‘സീലം രക്ഖേയ്യ മേധാവീ, പത്ഥയാനോ തയോ സുഖേ;

പസംസം വിത്തിലാഭഞ്ച, പേച്ച സഗ്ഗേ പമോദനം [പേച്ച സഗ്ഗേ ച മോദനം (സീ. പീ.)].

൬൧൦.

‘‘സീലവാ ഹി ബഹൂ മിത്തേ, സഞ്ഞമേനാധിഗച്ഛതി;

ദുസ്സീലോ പന മിത്തേഹി, ധംസതേ പാപമാചരം.

൬൧൧.

‘‘അവണ്ണഞ്ച അകിത്തിഞ്ച, ദുസ്സീലോ ലഭതേ നരോ;

വണ്ണം കിത്തിം പസംസഞ്ച, സദാ ലഭതി സീലവാ.

൬൧൨.

‘‘ആദി ¶ സീലം പതിട്ഠാ ച, കല്യാണാനഞ്ച മാതുകം;

പമുഖം സബ്ബധമ്മാനം, തസ്മാ സീലം വിസോധയേ.

൬൧൩.

‘‘വേലാ ച സംവരം സീലം [സംവരോ സീലം (സീ.), സംവരസീലം (സീ. അട്ഠ.)], ചിത്തസ്സ അഭിഹാസനം;

തിത്ഥഞ്ച സബ്ബബുദ്ധാനം, തസ്മാ സീലം വിസോധയേ.

൬൧൪.

‘‘സീലം ബലം അപ്പടിമം, സീലം ആവുധമുത്തമം;

സീലമാഭരണം സേട്ഠം, സീലം കവചമബ്ഭുതം.

൬൧൫.

‘‘സീലം സേതു മഹേസക്ഖോ, സീലം ഗന്ധോ അനുത്തരോ;

സീലം വിലേപനം സേട്ഠം, യേന വാതി ദിസോദിസം.

൬൧൬.

‘‘സീലം സമ്ബലമേവഗ്ഗം, സീലം പാഥേയ്യമുത്തമം;

സീലം സേട്ഠോ അതിവാഹോ, യേന യാതി ദിസോദിസം.

൬൧൭.

‘‘ഇധേവ നിന്ദം ലഭതി, പേച്ചാപായേ ച ദുമ്മനോ;

സബ്ബത്ഥ ദുമ്മനോ ബാലോ, സീലേസു അസമാഹിതോ.

൬൧൮.

‘‘ഇധേവ കിത്തിം ലഭതി, പേച്ച സഗ്ഗേ ച സുമ്മനോ;

സബ്ബത്ഥ സുമനോ ധീരോ, സീലേസു സുസമാഹിതോ.

൬൧൯.

‘‘സീലമേവ ¶ ഇധ അഗ്ഗം, പഞ്ഞവാ പന ഉത്തമോ;

മനുസ്സേസു ച ദേവേസു, സീലപഞ്ഞാണതോ ജയ’’ന്തി.

… സീലവോ ഥേരോ….

൨. സുനീതത്ഥേരഗാഥാ

൬൨൦.

‘‘നീചേ ¶ കുലമ്ഹി ജാതോഹം, ദലിദ്ദോ അപ്പഭോജനോ;

ഹീനകമ്മം [ഹീനം കമ്മം (സ്യാ.)] മമം ആസി, അഹോസിം പുപ്ഫഛഡ്ഡകോ.

൬൨൧.

‘‘ജിഗുച്ഛിതോ ¶ മനുസ്സാനം, പരിഭൂതോ ച വമ്ഭിതോ;

നീചം മനം കരിത്വാന, വന്ദിസ്സം ബഹുകം ജനം.

൬൨൨.

‘‘അഥദ്ദസാസിം ¶ സമ്ബുദ്ധം, ഭിക്ഖുസങ്ഘപുരക്ഖതം;

പവിസന്തം മഹാവീരം, മഗധാനം പുരുത്തമം.

൬൨൩.

‘‘നിക്ഖിപിത്വാന ബ്യാഭങ്ഗിം, വന്ദിതും ഉപസങ്കമിം;

മമേവ അനുകമ്പായ, അട്ഠാസി പുരിസുത്തമോ.

൬൨൪.

‘‘വന്ദിത്വാ സത്ഥുനോ പാദേ, ഏകമന്തം ഠിതോ തദാ;

പബ്ബജ്ജം അഹമായാചിം, സബ്ബസത്താനമുത്തമം.

൬൨൫.

‘‘തതോ കാരുണികോ സത്ഥാ, സബ്ബലോകാനുകമ്പകോ;

‘ഏഹി ഭിക്ഖൂ’തി മം ആഹ, സാ മേ ആസൂപസമ്പദാ.

൬൨൬.

‘‘സോഹം ഏകോ അരഞ്ഞസ്മിം, വിഹരന്തോ അതന്ദിതോ;

അകാസിം സത്ഥുവചനം, യഥാ മം ഓവദീ ജിനോ.

൬൨൭.

‘‘രത്തിയാ പഠമം യാമം, പുബ്ബജാതിമനുസ്സരിം;

രത്തിയാ മജ്ഝിമം യാമം, ദിബ്ബചക്ഖും വിസോധയിം [ദിബ്ബചക്ഖു വിസോധിതം (ക.)];

രത്തിയാ പച്ഛിമേ യാമേ, തമോഖന്ധം പദാലയിം.

൬൨൮.

‘‘തതോ രത്യാ വിവസാനേ, സൂരിയസ്സുഗ്ഗമനം പതി;

ഇന്ദോ ബ്രഹ്മാ ച ആഗന്ത്വാ, മം നമസ്സിംസു പഞ്ജലീ.

൬൨൯.

‘‘‘നമോ തേ പുരിസാജഞ്ഞ, നമോ തേ പുരിസുത്തമ;

യസ്സ തേ ആസവാ ഖീണാ, ദക്ഖിണേയ്യോസി മാരിസ’.

൬൩൦.

‘‘തതോ ¶ ദിസ്വാന മം സത്ഥാ, ദേവസങ്ഘപുരക്ഖതം;

സിതം പാതുകരിത്വാന, ഇമമത്ഥം അഭാസഥ.

൬൩൧.

[സു. നി. ൬൬൦ സുത്തനിപാതേപി] ‘‘‘തപേന ¶ ¶ ബ്രഹ്മചരിയേന, സംയമേന ദമേന ച;

ഏതേന ബ്രാഹ്മണോ ഹോതി, ഏതം ബ്രാഹ്മണമുത്തമ’’’ന്തി.

… സുനീതോ ഥേരോ….

ദ്വാദസകനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

സീലവാ ച സുനീതോ ച, ഥേരാ ദ്വേ തേ മഹിദ്ധികാ;

ദ്വാദസമ്ഹി നിപാതമ്ഹി, ഗാഥായോ ചതുവീസതീതി.

൧൩. തേരസനിപാതോ

൧. സോണകോളിവിസത്ഥേരഗാഥാ

൬൩൨.

‘‘യാഹു ¶ ¶ ¶ രട്ഠേ സമുക്കട്ഠോ, രഞ്ഞോ അങ്ഗസ്സ പദ്ധഗൂ [പത്ഥഗൂ (സ്യാ.), പട്ഠഗൂ (ക.)];

സ്വാജ്ജ ധമ്മേസു ഉക്കട്ഠോ, സോണോ ദുക്ഖസ്സ പാരഗൂ.

൬൩൩.

‘‘പഞ്ച ഛിന്ദേ പഞ്ച ജഹേ, പഞ്ച ചുത്തരി ഭാവയേ;

പഞ്ചസങ്ഗാതിഗോ ഭിക്ഖു, ഓഘതിണ്ണോതി വുച്ചതി.

൬൩൪.

‘‘ഉന്നളസ്സ പമത്തസ്സ, ബാഹിരാസസ്സ [ബാഹിരാസയസ്സ (ക.)] ഭിക്ഖുനോ;

സീലം സമാധി പഞ്ഞാ ച, പാരിപൂരിം ന ഗച്ഛതി.

൬൩൫.

‘‘യഞ്ഹി കിച്ചം അപവിദ്ധം [തദപവിദ്ധം (സീ. സ്യാ.)], അകിച്ചം പന കരീയതി;

ഉന്നളാനം ¶ പമത്താനം, തേസം വഡ്ഢന്തി ആസവാ.

൬൩൬.

‘‘യേസഞ്ച സുസമാരദ്ധാ, നിച്ചം കായഗതാ സതി;

അകിച്ചം തേ ന സേവന്തി, കിച്ചേ സാതച്ചകാരിനോ;

സതാനം സമ്പജാനാനം, അത്ഥം ഗച്ഛന്തി ആസവാ.

൬൩൭.

‘‘ഉജുമഗ്ഗമ്ഹി അക്ഖാതേ, ഗച്ഛഥ മാ നിവത്തഥ;

അത്തനാ ചോദയത്താനം, നിബ്ബാനമഭിഹാരയേ.

൬൩൮.

‘‘അച്ചാരദ്ധമ്ഹി വീരിയമ്ഹി, സത്ഥാ ലോകേ അനുത്തരോ;

വീണോപമം കരിത്വാ മേ, ധമ്മം ദേസേസി ചക്ഖുമാ;

തസ്സാഹം വചനം സുത്വാ, വിഹാസിം സാസനേ രതോ.

൬൩൯.

‘‘സമഥം പടിപാദേസിം, ഉത്തമത്ഥസ്സ പത്തിയാ;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം.

൬൪൦.

‘‘നേക്ഖമ്മേ [നിക്ഖമേ (ക.), നേക്ഖമ്മം (മഹാവ. ൨൪൪; അ. നി. ൬.൫൫)] അധിമുത്തസ്സ, പവിവേകഞ്ച ചേതസോ;

അബ്യാപജ്ഝാധിമുത്തസ്സ [അബ്യാപജ്ഝാധിമ്ഹത്തസ്സ (ക.)], ഉപാദാനക്ഖയസ്സ ച.

൬൪൧.

‘‘തണ്ഹക്ഖയാധിമുത്തസ്സ, അസമ്മോഹഞ്ച ചേതസോ;

ദിസ്വാ ആയതനുപ്പാദം, സമ്മാ ചിത്തം വിമുച്ചതി.

൬൪൨.

‘‘തസ്സ ¶ സമ്മാ വിമുത്തസ്സ, സന്തചിത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ;

കതസ്സ പടിചയോ നത്ഥി, കരണീയം ന വിജ്ജതി.

൬൪൩.

‘‘സേലോ ¶ ¶ യഥാ ഏകഘനോ [ഏകഘനോ (ക.)], വാതേന ന സമീരതി;

ഏവം രൂപാ രസാ സദ്ദാ, ഗന്ധാ ഫസ്സാ ച കേവലാ.

൬൪൪.

‘‘ഇട്ഠാ ¶ ധമ്മാ അനിട്ഠാ ച, നപ്പവേധേന്തി താദിനോ;

ഠിതം ചിത്തം വിസഞ്ഞുത്തം, വയഞ്ചസ്സാനുപസ്സതീ’’തി.

… സോണോ കോളിവിസോ ഥേരോ….

തേരസനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

സോണോ കോളിവിസോ ഥേരോ, ഏകോയേവ മഹിദ്ധികോ;

തേരസമ്ഹി നിപാതമ്ഹി, ഗാഥായോ ചേത്ഥ തേരസാതി.

൧൪. ചുദ്ദസകനിപാതോ

൧. ഖദിരവനിയരേവതത്ഥേരഗാഥാ

൬൪൫.

‘‘യദാ ¶ ¶ ¶ അഹം പബ്ബജിതോ, അഗാരസ്മാനഗാരിയം;

നാഭിജാനാമി സങ്കപ്പം, അനരിയം ദോസസംഹിതം.

൬൪൬.

‘‘‘ഇമേ ഹഞ്ഞന്തു വജ്ഝന്തു, ദുക്ഖം പപ്പോന്തു പാണിനോ’;

സങ്കപ്പം നാഭിജാനാമി, ഇമസ്മിം ദീഘമന്തരേ.

൬൪൭.

‘‘മേത്തഞ്ച അഭിജാനാമി, അപ്പമാണം സുഭാവിതം;

അനുപുബ്ബം പരിചിതം, യഥാ ബുദ്ധേന ദേസിതം.

൬൪൮.

‘‘സബ്ബമിത്തോ സബ്ബസഖോ, സബ്ബഭൂതാനുകമ്പകോ;

മേത്തചിത്തഞ്ച [മേത്തം ചിത്തം (സീ. സ്യാ.)] ഭാവേമി, അബ്യാപജ്ജരതോ [അബ്യാപജ്ഝരതോ (സീ. സ്യാ.)] സദാ.

൬൪൯.

‘‘അസംഹീരം അസംകുപ്പം, ചിത്തം ആമോദയാമഹം;

ബ്രഹ്മവിഹാരം ഭാവേമി, അകാപുരിസസേവിതം.

൬൫൦.

‘‘അവിതക്കം ¶ സമാപന്നോ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാവകോ;

അരിയേന തുണ്ഹീഭാവേന, ഉപേതോ ഹോതി താവദേ.

൬൫൧.

‘‘യഥാപി പബ്ബതോ സേലോ, അചലോ സുപ്പതിട്ഠിതോ;

ഏവം മോഹക്ഖയാ ഭിക്ഖു, പബ്ബതോവ ന വേധതി.

൬൫൨.

‘‘അനങ്ഗണസ്സ പോസസ്സ, നിച്ചം സുചിഗവേസിനോ;

വാലഗ്ഗമത്തം പാപസ്സ, അബ്ഭമത്തംവ ഖായതി.

൬൫൩.

‘‘നഗരം യഥാ പച്ചന്തം, ഗുത്തം സന്തരബാഹിരം;

ഏവം ഗോപേഥ അത്താനം, ഖണോ വോ മാ ഉപച്ചഗാ.

൬൫൪.

‘‘നാഭിനന്ദാമി മരണം, നാഭിനന്ദാമി ജീവിതം;

കാലഞ്ച പടികങ്ഖാമി, നിബ്ബിസം ഭതകോ യഥാ.

൬൫൫.

‘‘നാഭിനന്ദാമി മരണം…പേ… സമ്പജാനോ പതിസ്സതോ.

൬൫൬.

‘‘പരിചിണ്ണോ മയാ സത്ഥാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം;

ഓഹിതോ ഗരുകോ ഭാരോ, ഭവനേത്തി സമൂഹതാ.

൬൫൭.

‘‘യസ്സ ¶ ¶ ചത്ഥായ പബ്ബജിതോ, അഗാരസ്മാനഗാരിയം;

സോ മേ അത്ഥോ അനുപ്പത്തോ, സബ്ബസംയോജനക്ഖയോ.

൬൫൮.

‘‘സമ്പാദേഥപ്പമാദേന, ഏസാ മേ അനുസാസനീ;

ഹന്ദാഹം പരിനിബ്ബിസ്സം, വിപ്പമുത്തോമ്ഹി സബ്ബധീ’’തി.

… ഖദിരവനിയരേവതോ ഥേരോ….

൨. ഗോദത്തത്ഥേരഗാഥാ

൬൫൯.

‘‘യഥാപി ഭദ്ദോ ആജഞ്ഞോ, ധുരേ യുത്തോ ധുരസ്സഹോ [ധുരാസഹോ (അട്ഠ.)];

മഥിതോ ¶ അതിഭാരേന, സംയുഗം നാതിവത്തതി.

൬൬൦.

‘‘ഏവം പഞ്ഞായ യേ തിത്താ, സമുദ്ദോ വാരിനാ യഥാ;

ന പരേ അതിമഞ്ഞന്തി, അരിയധമ്മോവ പാണിനം.

൬൬൧.

‘‘കാലേ ¶ കാലവസം പത്താ, ഭവാഭവവസം ഗതാ;

നരാ ദുക്ഖം നിഗച്ഛന്തി, തേധ സോചന്തി മാണവാ [മാനവാ (സീ.)].

൬൬൨.

‘‘ഉന്നതാ സുഖധമ്മേന, ദുക്ഖധമ്മേന ചോനതാ;

ദ്വയേന ബാലാ ഹഞ്ഞന്തി, യഥാഭൂതം അദസ്സിനോ.

൬൬൩.

‘‘യേ ച ദുക്ഖേ സുഖസ്മിഞ്ച, മജ്ഝേ സിബ്ബിനിമച്ചഗൂ;

ഠിതാ തേ ഇന്ദഖീലോവ, ന തേ ഉന്നതഓനതാ.

൬൬൪.

‘‘ന ഹേവ ലാഭേ നാലാഭേ, ന യസേ ന ച കിത്തിയാ;

ന നിന്ദായം പസംസായ, ന തേ ദുക്ഖേ സുഖമ്ഹി.

൬൬൫.

‘‘സബ്ബത്ഥ തേ ന ലിമ്പന്തി, ഉദബിന്ദുവ പോക്ഖരേ;

സബ്ബത്ഥ സുഖിതാ ധീരാ, സബ്ബത്ഥ അപരാജിതാ.

൬൬൬.

‘‘ധമ്മേന ച അലാഭോ യോ, യോ ച ലാഭോ അധമ്മികോ;

അലാഭോ ധമ്മികോ സേയ്യോ, യം ചേ ലാഭോ അധമ്മികോ.

൬൬൭.

‘‘യസോ ച അപ്പബുദ്ധീനം, വിഞ്ഞൂനം അയസോ ച യോ;

അയസോവ സേയ്യോ വിഞ്ഞൂനം, ന യസോ അപ്പബുദ്ധിനം.

൬൬൮.

‘‘ദുമ്മേധേഹി ¶ പസംസാ ച, വിഞ്ഞൂഹി ഗരഹാ ച യാ;

ഗരഹാവ സേയ്യോ വിഞ്ഞൂഹി, യം ചേ ബാലപ്പസംസനാ.

൬൬൯.

‘‘സുഖഞ്ച ¶ ¶ കാമമയികം, ദുക്ഖഞ്ച പവിവേകിയം;

പവിവേകദുക്ഖം സേയ്യോ, യം ചേ കാമമയം സുഖം.

൬൭൦.

‘‘ജീവിതഞ്ച അധമ്മേന, ധമ്മേന മരണഞ്ച യം;

മരണം ധമ്മികം സേയ്യോ, യം ചേ ജീവേ അധമ്മികം.

൬൭൧.

‘‘കാമകോപപ്പഹീനാ യേ, സന്തചിത്താ ഭവാഭവേ;

ചരന്തി ലോകേ അസിതാ, നത്ഥി തേസം പിയാപിയം.

൬൭൨.

‘‘ഭാവയിത്വാന ബോജ്ഝങ്ഗേ, ഇന്ദ്രിയാനി ബലാനി ച;

പപ്പുയ്യ പരമം സന്തിം, പരിനിബ്ബന്തിനാസവാ’’തി.

… ഗോദത്തോ ഥേരോ….

ചുദ്ദസകനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

രേവതോ ചേവ ഗോദത്തോ, ഥേരാ ദ്വേ തേ മഹിദ്ധികാ;

ചുദ്ദസമ്ഹി നിപാതമ്ഹി, ഗാഥായോ അട്ഠവീസതീതി.

൧൫. സോളസകനിപാതോ

൧. അഞ്ഞാസികോണ്ഡഞ്ഞത്ഥേരഗാഥാ

൬൭൩.

‘‘ഏസ ¶ ¶ ¶ ഭിയ്യോ പസീദാമി, സുത്വാ ധമ്മം മഹാരസം;

വിരാഗോ ദേസിതോ ധമ്മോ, അനുപാദായ സബ്ബസോ.

൬൭൪.

‘‘ബഹൂനി ലോകേ ചിത്രാനി, അസ്മിം പഥവിമണ്ഡലേ;

മഥേന്തി ¶ മഞ്ഞേ സങ്കപ്പം, സുഭം രാഗൂപസംഹിതം.

൬൭൫.

‘‘രജമുഹതഞ്ച വാതേന, യഥാ മേഘോപസമ്മയേ;

ഏവം സമ്മന്തി സങ്കപ്പാ, യദാ പഞ്ഞായ പസ്സതി.

൬൭൬.

[ധ. പ. ൨൭൭ ധമ്മപദേ] ‘‘സബ്ബേ സങ്ഖാരാ അനിച്ചാതി, യദാ പഞ്ഞായ പസ്സതി;

അഥ നിബ്ബിന്ദതി ദുക്ഖേ, ഏസ മഗ്ഗോ വിസുദ്ധിയാ.

൬൭൭.

[ധ. പ. ൨൭൮ ധമ്മപദേ] ‘‘സബ്ബേ സങ്ഖാരാ ദുക്ഖാതി, യദാ പഞ്ഞായ പസ്സതി

അഥ നിബ്ബിന്ദതി ദുക്ഖേ, ഏസ മഗ്ഗോ വിസുദ്ധിയാ.

൬൭൮.

[ധ. പ. ൨൭൯ ധമ്മപദേ] ‘‘സബ്ബേ ധമ്മാ അനത്താതി, യദാ പഞ്ഞായ പസ്സതി;

അഥ നിബ്ബിന്ദതി ദുക്ഖേ, ഏസ മഗ്ഗോ വിസുദ്ധിയാ.

൬൭൯.

‘‘ബുദ്ധാനുബുദ്ധോ യോ ഥേരോ, കോണ്ഡഞ്ഞോ തിബ്ബനിക്കമോ;

പഹീനജാതിമരണോ, ബ്രഹ്മചരിയസ്സ കേവലീ.

൬൮൦.

‘‘ഓഘപാസോ ദള്ഹഖിലോ [ദള്ഹോ ഖിലോ (സ്യാ. ക.)], പബ്ബതോ ദുപ്പദാലയോ;

ഛേത്വാ ഖിലഞ്ച പാസഞ്ച, സേലം ഭേത്വാന [ഛേത്വാന (ക.)] ദുബ്ഭിദം;

തിണ്ണോ പാരങ്ഗതോ ഝായീ, മുത്തോ സോ മാരബന്ധനാ.

൬൮൧.

‘‘ഉദ്ധതോ ചപലോ ഭിക്ഖു, മിത്തേ ആഗമ്മ പാപകേ;

സംസീദതി മഹോഘസ്മിം, ഊമിയാ പടികുജ്ജിതോ.

൬൮൨.

‘‘അനുദ്ധതോ അചപലോ, നിപകോ സംവുതിന്ദ്രിയോ;

കല്യാണമിത്തോ മേധാവീ, ദുക്ഖസ്സന്തകരോ സിയാ.

൬൮൩.

‘‘കാലപബ്ബങ്ഗസങ്കാസോ, കിസോ ധമനിസന്ഥതോ;

മത്തഞ്ഞൂ ¶ അന്നപാനസ്മിം, അദീനമനസോ നരോ.

൬൮൪.

‘‘ഫുട്ഠോ ¶ ഡംസേഹി മകസേഹി, അരഞ്ഞസ്മിം ബ്രഹാവനേ;

നാഗോ സങ്ഗാമസീസേവ, സതോ തത്രാധിവാസയേ.

൬൮൫.

‘‘നാഭിനന്ദാമി ¶ മരണം…പേ… നിബ്ബിസം ഭതകോ യഥാ.

൬൮൬.

‘‘നാഭിനന്ദാമി മരണം…പേ… സമ്പജാനോ പതിസ്സതോ.

൬൮൭.

‘‘പരിചിണ്ണോ മയാ സത്ഥാ…പേ… ഭവനേത്തി സമൂഹതാ.

൬൮൮.

‘‘യസ്സ ചത്ഥായ പബ്ബജിതോ, അഗാരസ്മാനഗാരിയം;

സോ മേ അത്ഥോ അനുപ്പത്തോ, കിം മേ സദ്ധിവിഹാരിനാ’’തി.

… അഞ്ഞാസികോണ്ഡഞ്ഞോ [അഞ്ഞാകോണ്ഡഞ്ഞോ (സീ. സ്യാ.)] ഥേരോ….

൨. ഉദായിത്ഥേരഗാഥാ

൬൮൯.

[അ. നി. ൬.൪൩] ‘‘മനുസ്സഭൂതം സമ്ബുദ്ധം, അത്തദന്തം സമാഹിതം;

ഇരിയമാനം ബ്രഹ്മപഥേ, ചിത്തസ്സൂപസമേ രതം.

൬൯൦.

‘‘യം മനുസ്സാ നമസ്സന്തി, സബ്ബധമ്മാന പാരഗും;

ദേവാപി തം നമസ്സന്തി, ഇതി മേ അരഹതോ സുതം.

൬൯൧.

‘‘സബ്ബസംയോജനാതീതം ¶ , വനാ നിബ്ബനമാഗതം;

കാമേഹി നേക്ഖമ്മരതം [നിക്ഖമ്മരതം (ക.)], മുത്തം സേലാവ കഞ്ചനം.

൬൯൨.

‘‘സ വേ അച്ചരുചി നാഗോ, ഹിമവാവഞ്ഞേ സിലുച്ചയേ;

സബ്ബേസം ¶ നാഗനാമാനം, സച്ചനാമോ അനുത്തരോ.

൬൯൩.

‘‘നാഗം വോ കിത്തയിസ്സാമി, ന ഹി ആഗും കരോതി സോ;

സോരച്ചം അവിഹിംസാ ച, പാദാ നാഗസ്സ തേ ദുവേ.

൬൯൪.

‘‘സതി ച സമ്പജഞ്ഞഞ്ച, ചരണാ നാഗസ്സ തേപരേ;

സദ്ധാഹത്ഥോ മഹാനാഗോ, ഉപേക്ഖാസേതദന്തവാ.

൬൯൫.

‘‘സതി ഗീവാ സിരോ പഞ്ഞാ, വീമംസാ ധമ്മചിന്തനാ;

ധമ്മകുച്ഛിസമാവാസോ, വിവേകോ തസ്സ വാലധി.

൬൯൬.

‘‘സോ ഝായീ അസ്സാസരതോ, അജ്ഝത്തം സുസമാഹിതോ;

ഗച്ഛം സമാഹിതോ നാഗോ, ഠിതോ നാഗോ സമാഹിതോ.

൬൯൭.

‘‘സയം സമാഹിതോ നാഗോ, നിസിന്നോപി സമാഹിതോ;

സബ്ബത്ഥ സംവുതോ നാഗോ, ഏസാ നാഗസ്സ സമ്പദാ.

൬൯൮.

‘‘ഭുഞ്ജതി ¶ അനവജ്ജാനി, സാവജ്ജാനി ന ഭുഞ്ജതി;

ഘാസമച്ഛാദനം ലദ്ധാ, സന്നിധിം പരിവജ്ജയം.

൬൯൯.

‘‘സംയോജനം ¶ അണും ഥൂലം, സബ്ബം ഛേത്വാന ബന്ധനം;

യേന യേനേവ ഗച്ഛതി, അനപക്ഖോവ ഗച്ഛതി.

൭൦൦.

‘‘യഥാപി ഉദകേ ജാതം, പുണ്ഡരീകം പവഡ്ഢതി;

നോപലിപ്പതി തോയേന, സുചിഗന്ധം മനോരമം.

൭൦൧.

‘‘തഥേവ ച ലോകേ ജാതോ, ബുദ്ധോ ലോകേ വിഹരതി;

നോപലിപ്പതി ലോകേന, തോയേന പദുമം യഥാ.

൭൦൨.

‘‘മഹാഗിനി പജ്ജലിതോ, അനാഹാരോപസമ്മതി;

അങ്ഗാരേസു ¶ ച സന്തേസു, നിബ്ബുതോതി പവുച്ചതി.

൭൦൩.

‘‘അത്ഥസ്സായം വിഞ്ഞാപനീ, ഉപമാ വിഞ്ഞൂഹി ദേസിതാ;

വിഞ്ഞിസ്സന്തി മഹാനാഗാ, നാഗം നാഗേന ദേസിതം.

൭൦൪.

‘‘വീതരാഗോ വീതദോസോ, വീതമോഹോ അനാസവോ;

സരീരം വിജഹം നാഗോ, പരിനിബ്ബിസ്സത്യനാസവോ’’തി.

… ഉദായീ ഥേരോ….

സോളസകനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

കോണ്ഡഞ്ഞോ ച ഉദായീ ച, ഥേരാ ദ്വേ തേ മഹിദ്ധികാ;

സോളസമ്ഹി നിപാതമ്ഹി, ഗാഥായോ ദ്വേ ച തിംസ ചാതി.

൧൬. വീസതിനിപാതോ

൧. അധിമുത്തത്ഥേരഗാഥാ

൭൦൫.

‘‘യഞ്ഞത്ഥം ¶ ¶ ¶ വാ ധനത്ഥം വാ, യേ ഹനാമ മയം പുരേ;

അവസേസം [അവസേ തം (സീ. അട്ഠ. മൂലപാഠോ), അവസേസാനം (അട്ഠ.?)] ഭയം ഹോതി, വേധന്തി വിലപന്തി ച.

൭൦൬.

‘‘തസ്സ തേ നത്ഥി ഭീതത്തം, ഭിയ്യോ വണ്ണോ പസീദതി;

കസ്മാ ന പരിദേവേസി, ഏവരൂപേ മഹബ്ഭയേ.

൭൦൭.

‘‘നത്ഥി ചേതസികം ദുക്ഖം, അനപേക്ഖസ്സ ഗാമണി;

അതിക്കന്താ ഭയാ സബ്ബേ, ഖീണസംയോജനസ്സ വേ.

൭൦൮.

‘‘ഖീണായ ഭവനേത്തിയാ, ദിട്ഠേ ധമ്മേ യഥാതഥേ;

ന ¶ ഭയം മരണേ ഹോതി, ഭാരനിക്ഖേപനേ യഥാ.

൭൦൯.

‘‘സുചിണ്ണം ബ്രഹ്മചരിയം മേ, മഗ്ഗോ ചാപി സുഭാവിതോ;

മരണേ മേ ഭയം നത്ഥി, രോഗാനമിവ സങ്ഖയേ.

൭൧൦.

‘‘സുചിണ്ണം ബ്രഹ്മചരിയം മേ, മഗ്ഗോ ചാപി സുഭാവിതോ;

നിരസ്സാദാ ഭവാ ദിട്ഠാ, വിസം പിത്വാവ [പീത്വാവ (സീ.)] ഛഡ്ഡിതം.

൭൧൧.

‘‘പാരഗൂ അനുപാദാനോ, കതകിച്ചോ അനാസവോ;

തുട്ഠോ ആയുക്ഖയാ ഹോതി, മുത്തോ ആഘാതനാ യഥാ.

൭൧൨.

‘‘ഉത്തമം ധമ്മതം പത്തോ, സബ്ബലോകേ അനത്ഥികോ;

ആദിത്താവ ഘരാ മുത്തോ, മരണസ്മിം ന സോചതി.

൭൧൩.

‘‘യദത്ഥി സങ്ഗതം കിഞ്ചി, ഭവോ വാ യത്ഥ ലബ്ഭതി;

സബ്ബം അനിസ്സരം ഏതം, ഇതി വുത്തം മഹേസിനാ.

൭൧൪.

‘‘യോ തം തഥാ പജാനാതി, യഥാ ബുദ്ധേന ദേസിതം;

ന ഗണ്ഹാതി ഭവം കിഞ്ചി, സുതത്തംവ അയോഗുളം.

൭൧൫.

‘‘ന മേ ഹോതി ‘അഹോസി’ന്തി, ‘ഭവിസ്സ’ന്തി ന ഹോതി മേ;

സങ്ഖാരാ വിഗമിസ്സന്തി, തത്ഥ കാ പരിദേവനാ.

൭൧൬.

‘‘സുദ്ധം ധമ്മസമുപ്പാദം, സുദ്ധം സങ്ഖാരസന്തതിം;

പസ്സന്തസ്സ യഥാഭൂതം, ന ഭയം ഹോതി ഗാമണി.

൭൧൭.

‘‘തിണകട്ഠസമം ¶ ¶ ലോകം, യദാ പഞ്ഞായ പസ്സതി;

മമത്തം സോ അസംവിന്ദം, ‘നത്ഥി മേ’തി ന സോചതി.

൭൧൮.

‘‘ഉക്കണ്ഠാമി ¶ സരീരേന, ഭവേനമ്ഹി അനത്ഥികോ;

സോയം ¶ ഭിജ്ജിസ്സതി കായോ, അഞ്ഞോ ച ന ഭവിസ്സതി.

൭൧൯.

‘‘യം വോ കിച്ചം സരീരേന, തം കരോഥ യദിച്ഛഥ;

ന മേ തപ്പച്ചയാ തത്ഥ, ദോസോ പേമഞ്ച ഹേഹിതി’’.

൭൨൦.

തസ്സ തം വചനം സുത്വാ, അബ്ഭുതം ലോമഹംസനം;

സത്ഥാനി നിക്ഖിപിത്വാന, മാണവാ ഏതദബ്രവും.

൭൨൧.

‘‘കിം ഭദന്തേ കരിത്വാന, കോ വാ ആചരിയോ തവ;

കസ്സ സാസനമാഗമ്മ, ലബ്ഭതേ തം അസോകതാ’’.

൭൨൨.

‘‘സബ്ബഞ്ഞൂ സബ്ബദസ്സാവീ, ജിനോ ആചരിയോ മമ;

മഹാകാരുണികോ സത്ഥാ, സബ്ബലോകതികിച്ഛകോ.

൭൨൩.

‘‘തേനായം ദേസിതോ ധമ്മോ, ഖയഗാമീ അനുത്തരോ;

തസ്സ സാസനമാഗമ്മ, ലബ്ഭതേ തം അസോകതാ’’.

൭൨൪.

സുത്വാന ചോരാ ഇസിനോ സുഭാസിതം, നിക്ഖിപ്പ സത്ഥാനി ച ആവുധാനി ച;

തമ്ഹാ ച കമ്മാ വിരമിംസു ഏകേ, ഏകേ ച പബ്ബജ്ജമരോചയിംസു.

൭൨൫.

തേ പബ്ബജിത്വാ സുഗതസ്സ സാസനേ, ഭാവേത്വ ബോജ്ഝങ്ഗബലാനി പണ്ഡിതാ;

ഉദഗ്ഗചിത്താ സുമനാ കതിന്ദ്രിയാ, ഫുസിംസു നിബ്ബാനപദം അസങ്ഖതന്തി.

…അധിമുത്തോ ഥേരോ….

൨. പാരാപരിയത്ഥേരഗാഥാ

൭൨൬.

‘‘സമണസ്സ ¶ അഹു ചിന്താ, പാരാപരിയസ്സ ഭിക്ഖുനോ;

ഏകകസ്സ നിസിന്നസ്സ, പവിവിത്തസ്സ ഝായിനോ.

൭൨൭.

‘‘കിമാനുപുബ്ബം പുരിസോ, കിം വതം കിം സമാചാരം;

അത്തനോ കിച്ചകാരീസ്സ, ന ച കഞ്ചി വിഹേഠയേ.

൭൨൮.

‘‘ഇന്ദ്രിയാനി ¶ മനുസ്സാനം, ഹിതായ അഹിതായ ച;

അരക്ഖിതാനി അഹിതായ, രക്ഖിതാനി ഹിതായ ച.

൭൨൯.

‘‘ഇന്ദ്രിയാനേവ സാരക്ഖം, ഇന്ദ്രിയാനി ച ഗോപയം;

അത്തനോ കിച്ചകാരീസ്സ, ന ച കഞ്ചി വിഹേഠയേ.

൭൩൦.

‘‘ചക്ഖുന്ദ്രിയം ¶ ചേ രൂപേസു, ഗച്ഛന്തം അനിവാരയം;

അനാദീനവദസ്സാവീ, സോ ദുക്ഖാ ന ഹി മുച്ചതി.

൭൩൧.

‘‘സോതിന്ദ്രിയം ചേ സദ്ദേസു, ഗച്ഛന്തം അനിവാരയം;

അനാദീനവദസ്സാവീ, സോ ദുക്ഖാ ന ഹി മുച്ചതി.

൭൩൨.

‘‘അനിസ്സരണദസ്സാവീ ¶ , ഗന്ധേ ചേ പടിസേവതി;

ന സോ മുച്ചതി ദുക്ഖമ്ഹാ, ഗന്ധേസു അധിമുച്ഛിതോ.

൭൩൩.

‘‘അമ്ബിലം മധുരഗ്ഗഞ്ച, തിത്തകഗ്ഗമനുസ്സരം;

രസതണ്ഹായ ഗധിതോ, ഹദയം നാവബുജ്ഝതി.

൭൩൪.

‘‘സുഭാന്യപ്പടികൂലാനി, ഫോട്ഠബ്ബാനി അനുസ്സരം;

രത്തോ രാഗാധികരണം, വിവിധം വിന്ദതേ ദുഖം.

൭൩൫.

‘‘മനം ചേതേഹി ധമ്മേഹി, യോ ന സക്കോതി രക്ഖിതും;

തതോ ¶ നം ദുക്ഖമന്വേതി, സബ്ബേഹേതേഹി പഞ്ചഹി.

൭൩൬.

‘‘പുബ്ബലോഹിതസമ്പുണ്ണം, ബഹുസ്സ കുണപസ്സ ച;

നരവീരകതം വഗ്ഗും, സമുഗ്ഗമിവ ചിത്തിതം.

൭൩൭.

‘‘കടുകം മധുരസ്സാദം, പിയനിബന്ധനം ദുഖം;

ഖുരംവ മധുനാ ലിത്തം, ഉല്ലിഹം നാവബുജ്ഝതി.

൭൩൮.

‘‘ഇത്ഥിരൂപേ ഇത്ഥിസരേ, ഫോട്ഠബ്ബേപി ച ഇത്ഥിയാ;

ഇത്ഥിഗന്ധേസു സാരത്തോ, വിവിധം വിന്ദതേ ദുഖം.

൭൩൯.

‘‘ഇത്ഥിസോതാനി സബ്ബാനി, സന്ദന്തി പഞ്ച പഞ്ചസു;

തേസമാവരണം കാതും, യോ സക്കോതി വീരിയവാ.

൭൪൦.

‘‘സോ അത്ഥവാ സോ ധമ്മട്ഠോ, സോ ദക്ഖോ സോ വിചക്ഖണോ;

കരേയ്യ രമമാനോപി, കിച്ചം ധമ്മത്ഥസംഹിതം.

൭൪൧.

‘‘അഥോ ¶ സീദതി സഞ്ഞുത്തം, വജ്ജേ കിച്ചം നിരത്ഥകം;

‘ന തം കിച്ച’ന്തി മഞ്ഞിത്വാ, അപ്പമത്തോ വിചക്ഖണോ.

൭൪൨.

‘‘യഞ്ച അത്ഥേന സഞ്ഞുത്തം, യാ ച ധമ്മഗതാ രതി;

തം സമാദായ വത്തേഥ, സാ ഹി വേ ഉത്തമാ രതി.

൭൪൩.

‘‘ഉച്ചാവചേഹുപായേഹി, പരേസമഭിജിഗീസതി;

ഹന്ത്വാ വധിത്വാ അഥ സോചയിത്വാ, ആലോപതി സാഹസാ യോ പരേസം.

൭൪൪.

‘‘തച്ഛന്തോ ആണിയാ ആണിം, നിഹന്തി ബലവാ യഥാ;

ഇന്ദ്രിയാനിന്ദ്രിയേഹേവ ¶ , നിഹന്തി കുസലോ തഥാ.

൭൪൫.

‘‘സദ്ധം ¶ വീരിയം സമാധിഞ്ച, സതിപഞ്ഞഞ്ച ഭാവയം;

പഞ്ച പഞ്ചഹി ഹന്ത്വാന, അനീഘോ യാതി ബ്രാഹ്മണോ.

൭൪൬.

‘‘സോ അത്ഥവാ സോ ധമ്മട്ഠോ, കത്വാ വാക്യാനുസാസനിം;

സബ്ബേന സബ്ബം ബുദ്ധസ്സ, സോ നരോ സുഖമേധതീ’’തി.

…പാരാപരിയോ ഥേരോ….

൩. തേലകാനിത്ഥേരഗാഥാ

൭൪൭.

‘‘ചിരരത്തം വതാതാപീ, ധമ്മം അനുവിചിന്തയം;

സമം ചിത്തസ്സ നാലത്ഥം, പുച്ഛം സമണബ്രാഹ്മണേ.

൭൪൮.

‘‘‘കോ ¶ സോ പാരങ്ഗതോ ലോകേ, കോ പത്തോ അമതോഗധം;

കസ്സ ധമ്മം പടിച്ഛാമി, പരമത്ഥവിജാനനം’.

൭൪൯.

‘‘അന്തോവങ്കഗതോ ആസി, മച്ഛോവ ഘസമാമിസം;

ബദ്ധോ മഹിന്ദപാസേന, വേപചിത്യസുരോ യഥാ.

൭൫൦.

‘‘അഞ്ഛാമി നം ന മുഞ്ചാമി, അസ്മാ സോകപരിദ്ദവാ;

കോ മേ ബന്ധം മുഞ്ചം ലോകേ, സമ്ബോധിം വേദയിസ്സതി.

൭൫൧.

‘‘സമണം ബ്രാഹ്മണം വാ കം, ആദിസന്തം പഭങ്ഗുനം.

കസ്സ ധമ്മം പടിച്ഛാമി, ജരാമച്ചുപവാഹനം.

൭൫൨.

‘‘വിചികിച്ഛാകങ്ഖാഗന്ഥിതം, സാരമ്ഭബലസഞ്ഞുതം;

കോധപ്പത്തമനത്ഥദ്ധം, അഭിജപ്പപ്പദാരണം.

൭൫൩.

‘‘തണ്ഹാധനുസമുട്ഠാനം ¶ , ദ്വേ ച പന്നരസായുതം [ദ്വേധാപന്നരസായുതം (?)];

പസ്സ ¶ ഓരസികം ബാള്ഹം, ഭേത്വാന യദി [യദ (സീ. അട്ഠ.) ഹദി (?) ‘‘ഹദയേ’’തി തംസംവണ്ണനാ] തിട്ഠതി.

൭൫൪.

‘‘അനുദിട്ഠീനം അപ്പഹാനം, സങ്കപ്പപരതേജിതം;

തേന വിദ്ധോ പവേധാമി, പത്തംവ മാലുതേരിതം.

൭൫൫.

‘‘അജ്ഝത്തം മേ സമുട്ഠായ, ഖിപ്പം പച്ചതി മാമകം;

ഛഫസ്സായതനീ കായോ, യത്ഥ സരതി സബ്ബദാ.

൭൫൬.

‘‘തം ന പസ്സാമി തേകിച്ഛം, യോ മേതം സല്ലമുദ്ധരേ;

നാനാരജ്ജേന സത്ഥേന [നാരഗ്ഗേന ന സത്ഥേന (?)], നാഞ്ഞേന വിചികിച്ഛിതം.

൭൫൭.

‘‘കോ മേ അസത്ഥോ അവണോ, സല്ലമബ്ഭന്തരപസ്സയം;

അഹിംസം സബ്ബഗത്താനി, സല്ലം മേ ഉദ്ധരിസ്സതി.

൭൫൮.

‘‘ധമ്മപ്പതി ¶ ഹി സോ സേട്ഠോ, വിസദോസപ്പവാഹകോ;

ഗമ്ഭീരേ പതിതസ്സ മേ, ഥലം പാണിഞ്ച ദസ്സയേ.

൭൫൯.

‘‘രഹദേഹമസ്മി ഓഗാള്ഹോ, അഹാരിയരജമത്തികേ;

മായാഉസൂയസാരമ്ഭ, ഥിനമിദ്ധമപത്ഥടേ.

൭൬൦.

‘‘ഉദ്ധച്ചമേഘഥനിതം, സംയോജനവലാഹകം;

വാഹാ വഹന്തി കുദ്ദിട്ഠിം [ദുദ്ദിട്ഠിം (സീ. ധ. പ. ൩൩൯)], സങ്കപ്പാ രാഗനിസ്സിതാ.

൭൬൧.

‘‘സവന്തി സബ്ബധി സോതാ, ലതാ ഉബ്ഭിജ്ജ തിട്ഠതി;

തേ സോതേ കോ നിവാരേയ്യ, തം ലതം കോ ഹി ഛേച്ഛതി.

൭൬൨.

‘‘വേലം ¶ കരോഥ ഭദ്ദന്തേ, സോതാനം സന്നിവാരണം;

മാ തേ മനോമയോ സോതോ, രുക്ഖംവ സഹസാ ലുവേ.

൭൬൩.

‘‘ഏവം ¶ മേ ഭയജാതസ്സ, അപാരാ പാരമേസതോ;

താണോ പഞ്ഞാവുധോ സത്ഥാ, ഇസിസങ്ഘനിസേവിതോ.

൭൬൪.

‘‘സോപാണം സുഗതം സുദ്ധം, ധമ്മസാരമയം ദള്ഹം;

പാദാസി വുയ്ഹമാനസ്സ, ‘മാ ഭായീ’തി ച മബ്രവി.

൭൬൫.

‘‘സതിപട്ഠാനപാസാദം, ആരുയ്ഹ പച്ചവേക്ഖിസം;

യം തം പുബ്ബേ അമഞ്ഞിസ്സം, സക്കായാഭിരതം പജം.

൭൬൬.

‘‘യദാ ¶ ച മഗ്ഗമദ്ദക്ഖിം, നാവായ അഭിരൂഹനം;

അനധിട്ഠായ അത്താനം, തിത്ഥമദ്ദക്ഖിമുത്തമം.

൭൬൭.

‘‘സല്ലം അത്തസമുട്ഠാനം, ഭവനേത്തിപ്പഭാവിതം;

ഏതേസം അപ്പവത്തായ [അപ്പവത്തിയാ (?)], ദേസേസി മഗ്ഗമുത്തമം.

൭൬൮.

‘‘ദീഘരത്താനുസയിതം, ചിരരത്തമധിട്ഠിതം;

ബുദ്ധോ മേപാനുദീ ഗന്ഥം, വിസദോസപ്പവാഹനോ’’തി.

…തേലകാനി ഥേരോ….

൪. രട്ഠപാലത്ഥേരഗാഥാ

൭൬൯.

[മ. നി. ൨.൩൦൨] ‘‘പസ്സ ചിത്തകതം ബിമ്ബം, അരുകായം സമുസ്സിതം;

ആതുരം ബഹുസങ്കപ്പം, യസ്സ നത്ഥി ധുവം ഠിതി.

൭൭൦.

‘‘പസ്സ ചിത്തകതം രൂപം, മണിനാ കുണ്ഡലേന ച;

അട്ഠിം തചേന ഓനദ്ധം, സഹ വത്ഥേഹി സോഭതി.

൭൭൧.

‘‘അലത്തകകതാ ¶ പാദാ, മുഖം ചുണ്ണകമക്ഖിതം;

അലം ബാലസ്സ മോഹായ, നോ ച പാരഗവേസിനോ.

൭൭൨.

‘‘അട്ഠപദകതാ ¶ കേസാ, നേത്താ അഞ്ജനമക്ഖിതാ;

അലം ബാലസ്സ മോഹായ, നോ ച പാരഗവേസിനോ.

൭൭൩.

‘‘അഞ്ജനീവ നവാ ചിത്താ, പൂതികായോ അലങ്കതോ;

അലം ബാലസ്സ മോഹായ, നോ ച പാരഗവേസിനോ.

൭൭൪.

‘‘ഓദഹി മിഗവോ പാസം, നാസദാ വാഗുരം മിഗോ;

ഭുത്വാ നിവാപം ഗച്ഛാമ, കന്ദന്തേ മിഗബന്ധകേ.

൭൭൫.

‘‘ഛിന്നോ പാസോ മിഗവസ്സ, നാസദാ വാഗുരം മിഗോ;

ഭുത്വാ നിവാപം ഗച്ഛാമ, സോചന്തേ മിഗലുദ്ദകേ.

൭൭൬.

‘‘പസ്സാമി ലോകേ സധനേ മനുസ്സേ, ലദ്ധാന വിത്തം ന ദദന്തി മോഹാ;

ലുദ്ധാ ¶ ധനം സന്നിചയം കരോന്തി, ഭിയ്യോവ കാമേ അഭിപത്ഥയന്തി.

൭൭൭.

‘‘രാജാ ¶ പസയ്ഹപ്പഥവിം വിജേത്വാ, സസാഗരന്തം മഹിമാവസന്തോ;

ഓരം സമുദ്ദസ്സ അതിത്തരൂപോ, പാരം സമുദ്ദസ്സപി പത്ഥയേഥ.

൭൭൮.

‘‘രാജാ ച അഞ്ഞേ ച ബഹൂ മനുസ്സാ, അവീതതണ്ഹാ മരണം ഉപേന്തി;

ഊനാവ ഹുത്വാന ജഹന്തി ദേഹം, കാമേഹി ലോകമ്ഹി ന ഹത്ഥി തിത്തി.

൭൭൯.

‘‘കന്ദന്തി ¶ നം ഞാതീ പകിരിയ കേസേ, അഹോ വതാ നോ അമരാതി ചാഹു;

വത്ഥേന നം പാരുതം നീഹരിത്വാ, ചിതം സമോധായ തതോ ഡഹന്തി.

൭൮൦.

‘‘സോ ഡയ്ഹതി സൂലേഹി തുജ്ജമാനോ, ഏകേന വത്ഥേന [ഏതേന ഗത്ഥേന (ക.)] പഹായ ഭോഗേ;

ന മീയമാനസ്സ ഭവന്തി താണാ, ഞാതീ ച മിത്താ അഥ വാ സഹായാ.

൭൮൧.

‘‘ദായാദകാ തസ്സ ധനം ഹരന്തി, സത്തോ പന ഗച്ഛതി യേന കമ്മം;

ന മീയമാനം ധനമന്വേതി [മന്വിതി (ക.)] കിഞ്ചി, പുത്താ ച ദാരാ ച ധനഞ്ച രട്ഠം.

൭൮൨.

‘‘ന ദീഘമായും ലഭതേ ധനേന, ന ചാപി വിത്തേന ജരം വിഹന്തി;

അപ്പപ്പം ഹിദം ജീവിതമാഹു ധീരാ, അസസ്സതം വിപ്പരിണാമധമ്മം.

൭൮൩.

‘‘അഡ്ഢാ ദലിദ്ദാ ച ഫുസന്തി ഫസ്സം, ബാലോ ച ധീരോ ച തഥേവ ഫുട്ഠോ;

ബാലോ ഹി ബാല്യാ വധിതോവ സേതി, ധീരോ ¶ ച നോ വേധതി ഫസ്സഫുട്ഠോ.

൭൮൪.

‘‘തസ്മാ ¶ ഹി പഞ്ഞാവ ധനേന സേയ്യാ, യായ വോസാനമിധാധിഗച്ഛതി;

അബ്യോസിതത്താ ഹി ഭവാഭവേസു, പാപാനി കമ്മാനി കരോതി മോഹാ.

൭൮൫.

‘‘ഉപേതി ¶ ഗബ്ഭഞ്ച പരഞ്ച ലോകം, സംസാരമാപജ്ജ പരമ്പരായ;

തസ്സപ്പപഞ്ഞോ അഭിസദ്ദഹന്തോ, ഉപേതി ഗബ്ഭഞ്ച പരഞ്ച ലോകം.

൭൮൬.

‘‘ചോരോ ¶ യഥാ സന്ധിമുഖേ ഗഹീതോ, സകമ്മുനാ ഹഞ്ഞതി പാപധമ്മോ;

ഏവം പജാ പേച്ച പരമ്ഹി ലോകേ, സകമ്മുനാ ഹഞ്ഞതി പാപധമ്മോ.

൭൮൭.

‘‘കാമാ ഹി ചിത്രാ മധുരാ മനോരമാ, വിരൂപരൂപേന മഥേന്തി ചിത്തം;

ആദീനവം കാമഗുണേസു ദിസ്വാ, തസ്മാ അഹം പബ്ബജിതോമ്ഹി രാജ.

൭൮൮.

‘‘ദുമപ്ഫലാനീവ പതന്തി മാണവാ, ദഹരാ ച വുഡ്ഢാ ച സരീരഭേദാ;

ഏതമ്പി ¶ ദിസ്വാ പബ്ബജിതോമ്ഹി രാജ, അപണ്ണകം സാമഞ്ഞമേവ സേയ്യോ.

൭൮൯.

‘‘സദ്ധായാഹം പബ്ബജിതോ, ഉപേതോ ജിനസാസനേ;

അവജ്ഝാ മയ്ഹം പബ്ബജ്ജാ, അനണോ ഭുഞ്ജാമി ഭോജനം.

൭൯൦.

‘‘കാമേ ആദിത്തതോ ദിസ്വാ, ജാതരൂപാനി സത്ഥതോ;

ഗബ്ഭവോക്കന്തിതോ ദുക്ഖം, നിരയേസു മഹബ്ഭയം.

൭൯൧.

‘‘ഏതമാദീനവം ഞത്വാ, സംവേഗം അലഭിം തദാ;

സോഹം വിദ്ധോ തദാ സന്തോ, സമ്പത്തോ ആസവക്ഖയം.

൭൯൨.

‘‘പരിചിണ്ണോ മയാ സത്ഥാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം;

ഓഹിതോ ഗരുകോ ഭാരോ, ഭവനേത്തി സമൂഹതാ.

൭൯൩.

‘‘യസ്സത്ഥായ പബ്ബജിതോ, അഗാരസ്മാനഗാരിയം;

സോ മേ അത്ഥോ അനുപ്പത്തോ, സബ്ബസംയോജനക്ഖയോ’’തി.

… രട്ഠപാലോ ഥേരോ….

൫. മാലുക്യപുത്തത്ഥേരഗാഥാ

൭൯൪.

[സം. നി. ൪.൯൫] ‘‘രൂപം ¶ ദിസ്വാ സതി മുട്ഠാ, പിയം നിമിത്തം മനസി കരോതോ;

സാരത്തചിത്തോ വേദേതി, തഞ്ച അജ്ഝോസ്സ തിട്ഠതി.

൭൯൫.

‘‘തസ്സ ¶ വഡ്ഢന്തി വേദനാ, അനേകാ രൂപസമ്ഭവാ;

അഭിജ്ഝാ ച വിഹേസാ ച, ചിത്തമസ്സൂപഹഞ്ഞതി;

ഏവമാചിനതോ ദുക്ഖം, ആരാ നിബ്ബാന [നിബ്ബാനം (സീ.)] വുച്ചതി.

൭൯൬.

‘‘സദ്ദം സുത്വാ സതി മുട്ഠാ, പിയം നിമിത്തം മനസി കരോതോ;

സാരത്തചിത്തോ വേദേതി, തഞ്ച അജ്ഝോസ്സ തിട്ഠതി.

൭൯൭.

‘‘തസ്സ വഡ്ഢന്തി വേദനാ, അനേകാ സദ്ദസമ്ഭവാ;

അഭിജ്ഝാ ച വിഹേസാ ച, ചിത്തമസ്സൂപഹഞ്ഞതി;

ഏവമാചിനതോ ദുക്ഖം, ആരാ നിബ്ബാന വുച്ചതി.

൭൯൮.

‘‘ഗന്ധം ഘത്വാ സതി മുട്ഠാ, പിയം നിമിത്തം മനസി കരോതോ;

സാരത്തചിത്തോ വേദേതി, തഞ്ച അജ്ഝോസ്സ തിട്ഠതി.

൭൯൯.

‘‘തസ്സ ¶ വഡ്ഢന്തി വേദനാ, അനേകാ ഗന്ധസമ്ഭവാ;

അഭിജ്ഝാ ച വിഹേസാ ച, ചിത്തമസ്സൂപഹഞ്ഞതി;

ഏവമാചിനതോ ദുക്ഖം, ആരാ നിബ്ബാന വുച്ചതി.

൮൦൦.

‘‘രസം ഭോത്വാ സതി മുട്ഠാ, പിയം നിമിത്തം മനസി കരോതോ;

സാരത്തചിത്തോ വേദേതി, തഞ്ച അജ്ഝോസ്സ തിട്ഠതി.

൮൦൧.

‘‘തസ്സ ¶ വഡ്ഢന്തി വേദനാ, അനേകാ രസസമ്ഭവാ;

അഭിജ്ഝാ ച വിഹേസാ ച, ചിത്തമസ്സൂപഹഞ്ഞതി;

ഏവമാചിനതോ ദുക്ഖം, ആരാ നിബ്ബാന വുച്ചതി.

൮൦൨.

‘‘ഫസ്സം ¶ ഫുസ്സ സതി മുട്ഠാ, പിയം നിമിത്തം മനസി കരോതോ;

സാരത്തചിത്തോ വേദേതി, തഞ്ച അജ്ഝോസ്സ തിട്ഠതി.

൮൦൩.

‘‘തസ്സ വഡ്ഢന്തി വേദനാ, അനേകാ ഫസ്സസമ്ഭവാ;

അഭിജ്ഝാ ച വിഹേസാ ച, ചിത്തമസ്സൂപഹഞ്ഞതി;

ഏവമാചിനതോ ദുക്ഖം, ആരാ നിബ്ബാന വുച്ചതി.

൮൦൪.

‘‘ധമ്മം ഞത്വാ സതി മുട്ഠാ, പിയം നിമിത്തം മനസി കരോതോ;

സാരത്തചിത്തോ വേദേതി, തഞ്ച അജ്ഝോസ്സ തിട്ഠതി.

൮൦൫.

‘‘തസ്സ ¶ വഡ്ഢന്തി വേദനാ, അനേകാ ധമ്മസമ്ഭവാ;

അഭിജ്ഝാ ച വിഹേസാ ച, ചിത്തമസ്സൂപഹഞ്ഞതി;

ഏവമാചിനതോ ദുക്ഖം, ആരാ നിബ്ബാന വുച്ചതി.

൮൦൬.

‘‘ന സോ രജ്ജതി രൂപേസു, രൂപം ദിസ്വാ പതിസ്സതോ;

വിരത്തചിത്തോ വേദേതി, തഞ്ച നാജ്ഝോസ്സ തിട്ഠതി.

൮൦൭.

‘‘യഥാസ്സ പസ്സതോ രൂപം, സേവതോ ചാപി വേദനം;

ഖീയതി നോപചീയതി, ഏവം സോ ചരതീ സതോ;

ഏവം അപചിനതോ ദുക്ഖം, സന്തികേ നിബ്ബാന വുച്ചതി.

൮൦൮.

‘‘ന സോ രജ്ജതി സദ്ദേസു, സദ്ദം സുത്വാ പതിസ്സതോ;

വിരത്തചിത്തോ വേദേതി, തഞ്ച നാജ്ഝോസ്സ തിട്ഠതി.

൮൦൯.

‘‘യഥാസ്സ സുണതോ സദ്ദം, സേവതോ ചാപി വേദനം;

ഖീയതി നോപചീയതി, ഏവം സോ ചരതീ സതോ;

ഏവം അപചിനതോ ദുക്ഖം, സന്തികേ നിബ്ബാന വുച്ചതി.

൮൧൦.

‘‘ന സോ രജ്ജതി ഗന്ധേസു, ഗന്ധം ഘത്വാ പതിസ്സതോ;

വിരത്തചിത്തോ വേദേതി, തഞ്ച നാജ്ഝോസ്സ തിട്ഠതി.

൮൧൧.

‘‘യഥാസ്സ ¶ ഘായതോ ഗന്ധം, സേവതോ ചാപി വേദനം;

ഖീയതി നോപചീയതി, ഏവം സോ ചരതീ സതോ;

ഏവം അപചിനതോ ദുക്ഖം, സന്തികേ നിബ്ബാന വുച്ചതി.

൮൧൨.

‘‘ന ¶ സോ രജ്ജതി രസേസു, രസം ഭോത്വാ പതിസ്സതോ;

വിരത്തചിത്തോ വേദേതി, തഞ്ച നാജ്ഝോസ്സ തിട്ഠതി.

൮൧൩.

‘‘യഥാസ്സ സായരതോ രസം, സേവതോ ചാപി വേദനം;

ഖീയതി നോപചീയതി, ഏവം സോ ചരതീ സതോ;

ഏവം അപചിനതോ ദുക്ഖം, സന്തികേ നിബ്ബാന വുച്ചതി.

൮൧൪.

‘‘ന സോ രജ്ജതി ഫസ്സേസു, ഫസ്സം ഫുസ്സ പതിസ്സതോ;

വിരത്തചിത്തോ വേദേതി, തഞ്ച നാജ്ഝോസ്സ തിട്ഠതി.

൮൧൫.

‘‘യഥാസ്സ ഫുസതോ ഫസ്സം, സേവതോ ചാപി വേദനം;

ഖീയതി നോപചീയതി, ഏവം സോ ചരതീ സതോ;

ഏവം അപചിനതോ ദുക്ഖം, സന്തികേ നിബ്ബാന വുച്ചതി.

൮൧൬.

‘‘ന സോ രജ്ജതി ധമ്മേസു, ധമ്മം ഞത്വാ പതിസ്സതോ;

വിരത്തചിത്തോ വേദേതി, തഞ്ച നാജ്ഝോസ്സ തിട്ഠതി.

൮൧൭.

‘‘യഥാസ്സ ¶ വിജാനതോ ധമ്മം, സേവതോ ചാപി വേദനം;

ഖീയതി നോപചീയതി, ഏവം സോ ചരതീ സതോ;

ഏവം അപചിനതോ ദുക്ഖം, സന്തികേ നിബ്ബാന വുച്ചതി’’.

… മാലുക്യപുത്തോ ഥേരോ….

൬. സേലത്ഥേരഗാഥാ

൮൧൮.

‘‘പരിപുണ്ണകായോ സുരുചി, സുജാതോ ചാരുദസ്സനോ;

സുവണ്ണവണ്ണോസി ഭഗവാ, സുസുക്കദാഠോസി വീരിയവാ [സുസുക്കദാഠോ വിരീയവാ (സീ.)].

൮൧൯.

‘‘നരസ്സ ഹി സുജാതസ്സ, യേ ഭവന്തി വിയഞ്ജനാ;

സബ്ബേ ¶ തേ തവ കായസ്മിം, മഹാപുരിസലക്ഖണാ.

൮൨൦.

‘‘പസന്നനേത്തോ സുമുഖോ, ബ്രഹാ ഉജു പതാപവാ;

മജ്ഝേ സമണസങ്ഘസ്സ, ആദിച്ചോവ വിരോചസി.

൮൨൧.

‘‘കല്യാണദസ്സനോ ഭിക്ഖു, കഞ്ചനസന്നിഭത്തചോ;

കിം തേ സമണഭാവേന, ഏവം ഉത്തമവണ്ണിനോ.

൮൨൨.

‘‘രാജാ ¶ അരഹസി ഭവിതും, ചക്കവത്തീ രഥേസഭോ;

ചാതുരന്തോ വിജിതാവീ, ജമ്ബുസണ്ഡസ്സ [ജമ്ബുമണ്ഡസ്സ (ക.)] ഇസ്സരോ.

൮൨൩.

‘‘ഖത്തിയാ ഭോഗീ രാജാനോ [ഭോഗാ രാജാനോ (സീ. ക.), ഭോജരാജാനോ (സ്യാ.)], അനുയന്താ ഭവന്തി തേ;

രാജാഭിരാജാ [രാജാധിരാജാ (സീ. ക.)] മനുജിന്ദോ, രജ്ജം കാരേഹി ഗോതമ’’.

൮൨൪.

‘‘രാജാഹമസ്മി ¶ സേല, (സേലാതി ഭഗവാ) ധമ്മരാജാ അനുത്തരോ;

ധമ്മേന ചക്കം വത്തേമി, ചക്കം അപ്പടിവത്തിയം’’.

൮൨൫.

‘‘സമ്ബുദ്ധോ പടിജാനാസി, (ഇതി സേലോ ബ്രാഹ്മണോ) ധമ്മരാജാ അനുത്തരോ;

‘ധമ്മേന ചക്കം വത്തേമി’, ഇതി ഭാസഥ ഗോതമ.

൮൨൬.

‘‘കോ നു സേനാപതി ഭോതോ, സാവകോ സത്ഥുരന്വയോ [അന്വയോ (സീ.)];

കോ തേതമനുവത്തേതി, ധമ്മചക്കം പവത്തിതം’’.

൮൨൭.

‘‘മയാ ¶ പവത്തിതം ചക്കം, (സേലാതി ഭഗവാ) ധമ്മചക്കം അനുത്തരം;

സാരിപുത്തോ അനുവത്തേതി, അനുജാതോ തഥാഗതം.

൮൨൮.

‘‘അഭിഞ്ഞേയ്യം അഭിഞ്ഞാതം, ഭാവേതബ്ബഞ്ച ഭാവിതം;

പഹാതബ്ബം പഹീനം മേ, തസ്മാ ബുദ്ധോസ്മി ബ്രാഹ്മണ.

൮൨൯.

‘‘വിനയസ്സു ¶ മയി കങ്ഖം, അധിമുഞ്ചസ്സു ബ്രാഹ്മണ;

ദുല്ലഭം ദസ്സനം ഹോതി, സമ്ബുദ്ധാനം അഭിണ്ഹസോ.

൮൩൦.

‘‘യേസം വേ ദുല്ലഭോ ലോകേ, പാതുഭാവോ അഭിണ്ഹസോ;

സോഹം ബ്രാഹ്മണ ബുദ്ധോസ്മി, സല്ലകത്തോ [സല്ലകന്തോ (സീ.)] അനുത്തരോ.

൮൩൧.

‘‘ബ്രഹ്മഭൂതോ അതിതുലോ, മാരസേനപ്പമദ്ദനോ;

സബ്ബാമിത്തേ വസേ [വസീ (സ്യാ. ക., മ. നി. ൨.൩൯൯; സു. നി. ൯൬൬)] കത്വാ, മോദാമി അകുതോഭയോ’’.

൮൩൨.

‘‘ഇദം ഭോന്തോ നിസാമേഥ, യഥാ ഭാസതി ചക്ഖുമാ;

സല്ലകത്തോ മഹാവീരോ, സീഹോവ നദതീ വനേ.

൮൩൩.

‘‘ബ്രഹ്മഭൂതം അതിതുലം, മാരസേനപ്പമദ്ദനം;

കോ ദിസ്വാ നപ്പസീദേയ്യ, അപി കണ്ഹാഭിജാതികോ.

൮൩൪.

‘‘യോ മം ഇച്ഛതി അന്വേതു, യോ വാ നിച്ഛതി ഗച്ഛതു;

ഇധാഹം പബ്ബജിസ്സാമി, വരപഞ്ഞസ്സ സന്തികേ’’.

൮൩൫.

‘‘ഏതം ചേ രുച്ചതി ഭോതോ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനം;

മയമ്പി പബ്ബജിസ്സാമ, വരപഞ്ഞസ്സ സന്തികേ.

൮൩൬.

‘‘ബ്രാഹ്മണാ തിസതാ ഇമേ, യാചന്തി പഞ്ജലീകതാ;

‘ബ്രഹ്മചരിയം ചരിസ്സാമ, ഭഗവാ തവ സന്തികേ’’’.

൮൩൭.

‘‘സ്വാഖാതം ¶ ബ്രഹ്മചരിയം, (സേലാതി ഭഗവാ) സന്ദിട്ഠികമകാലികം;

യത്ഥ അമോഘാ പബ്ബജ്ജാ, അപ്പമത്തസ്സ സിക്ഖതോ’’.

൮൩൮.

‘‘യം ¶ തം സരണമാഗമ്ഹ [സരണമാഗമ്മ (സബ്ബത്ഥ)], ഇതോ അട്ഠമേ [അട്ഠമി (സ്യാ. ക.)] ചക്ഖുമ;

സത്തരത്തേന ഭഗവാ, ദന്താമ്ഹ തവ സാസനേ.

൮൩൯.

‘‘തുവം ¶ ¶ ബുദ്ധോ തുവം സത്ഥാ, തുവം മാരാഭിഭൂ മുനി;

തുവം അനുസയേ ഛേത്വാ, തിണ്ണോ താരേസിമം പജം.

൮൪൦.

‘‘ഉപധീ തേ സമതിക്കന്താ, ആസവാ തേ പദാലിതാ;

സീഹോവ അനുപാദാനോ, പഹീനഭയഭേരവോ.

൮൪൧.

‘‘ഭിക്ഖവോ തിസതാ ഇമേ, തിട്ഠന്തി പഞ്ജലീകതാ;

പാദേ വീര പസാരേഹി, നാഗാ വന്ദന്തു സത്ഥുനോ’’തി.

… സേലോ ഥേരോ….

൭. കാളിഗോധാപുത്തഭദ്ദിയത്ഥേരഗാഥാ

൮൪൨.

‘‘യാതം മേ ഹത്ഥിഗീവായ, സുഖുമാ വത്ഥാ പധാരിതാ;

സാലീനം ഓദനോ ഭുത്തോ, സുചിമംസൂപസേചനോ.

൮൪൩.

‘‘സോജ്ജ ഭദ്ദോ സാതതികോ, ഉഞ്ഛാപത്താഗതേ രതോ;

ഝായതി അനുപാദാനോ, പുത്തോ ഗോധായ ഭദ്ദിയോ.

൮൪൪.

‘‘പംസുകൂലീ സാതതികോ, ഉഞ്ഛാപത്താഗതേ രതോ;

ഝായതി അനുപാദാനോ, പുത്തോ ഗോധായ ഭദ്ദിയോ.

൮൪൫.

‘‘പിണ്ഡപാതീ സാതതികോ…പേ….

൮൪൬.

‘‘തേചീവരീ സാതതികോ…പേ….

൮൪൭.

‘‘സപദാനചാരീ സാതതികോ…പേ….

൮൪൮.

‘‘ഏകാസനീ സാതതികോ…പേ….

൮൪൯.

‘‘പത്തപിണ്ഡീ സാതതികോ…പേ….

൮൫൦.

‘‘ഖലുപച്ഛാഭത്തീ സാതതികോ…പേ….

൮൫൧.

‘‘ആരഞ്ഞികോ സാതതികോ…പേ….

൮൫൨.

‘‘രുക്ഖമൂലികോ ¶ സാതതികോ…പേ….

൮൫൩.

‘‘അബ്ഭോകാസീ സാതതികോ…പേ….

൮൫൪.

‘‘സോസാനികോ സാതതികോ…പേ….

൮൫൫.

‘‘യഥാസന്ഥതികോ സാതതികോ…പേ….

൮൫൬.

‘‘നേസജ്ജികോ ¶ ¶ സാതതികോ…പേ….

൮൫൭.

‘‘അപ്പിച്ഛോ സാതതികോ…പേ….

൮൫൮.

‘‘സന്തുട്ഠോ സാതതികോ…പേ….

൮൫൯.

‘‘പവിവിത്തോ സാതതികോ…പേ….

൮൬൦.

‘‘അസംസട്ഠോ സാതതികോ…പേ….

൮൬൧.

‘‘ആരദ്ധവീരിയോ സാതതികോ…പേ….

൮൬൨.

‘‘ഹിത്വാ സതപലം കംസം, സോവണ്ണം സതരാജികം;

അഗ്ഗഹിം മത്തികാപത്തം, ഇദം ദുതിയാഭിസേചനം.

൮൬൩.

‘‘ഉച്ചേ മണ്ഡലിപാകാരേ, ദള്ഹമട്ടാലകോട്ഠകേ;

രക്ഖിതോ ഖഗ്ഗഹത്ഥേഹി, ഉത്തസം വിഹരിം പുരേ.

൮൬൪.

‘‘സോജ്ജ ഭദ്ദോ അനുത്രാസീ, പഹീനഭയഭേരവോ;

ഝായതി വനമോഗയ്ഹ, പുത്തോ ഗോധായ ഭദ്ദിയോ.

൮൬൫.

‘‘സീലക്ഖന്ധേ പതിട്ഠായ, സതിം പഞ്ഞഞ്ച ഭാവയം;

പാപുണിം അനുപുബ്ബേന, സബ്ബസംയോജനക്ഖയ’’ന്തി.

… ഭദ്ദിയോ കാളിഗോധായ പുത്തോ ഥേരോ….

൮. അങ്ഗുലിമാലത്ഥേരഗാഥാ

൮൬൬.

‘‘ഗച്ഛം ¶ വദേസി സമണ ‘ട്ഠിതോമ്ഹി’, മമഞ്ച ബ്രൂസി ഠിതമട്ഠിതോതി;

പുച്ഛാമി ¶ തം സമണ ഏതമത്ഥം, ‘കഥം ഠിതോ ത്വം അഹമട്ഠിതോമ്ഹി’’’.

൮൬൭.

‘‘ഠിതോ അഹം അങ്ഗുലിമാല സബ്ബദാ, സബ്ബേസു ഭൂതേസു നിധായ ദണ്ഡം;

തുവഞ്ച പാണേസു അസഞ്ഞതോസി, തസ്മാ ഠിതോഹം തുവമട്ഠിതോസി’’.

൮൬൮.

‘‘ചിരസ്സം വത മേ മഹിതോ മഹേസീ, മഹാവനം സമണോ പച്ചപാദി [പച്ചുപാദി (സബ്ബത്ഥ)];

സോഹം ചജിസ്സാമി സഹസ്സപാപം, സുത്വാന ഗാഥം തവ ധമ്മയുത്തം’’.

൮൬൯.

ഇച്ചേവ ¶ ചോരോ അസിമാവുധഞ്ച, സോബ്ഭേ പപാതേ നരകേ അന്വകാസി [അകിരി (മ. നി. ൨.൩൪൯)];

അവന്ദി ചോരോ സുഗതസ്സ പാദേ, തത്ഥേവ പബ്ബജ്ജമയാചി ബുദ്ധം.

൮൭൦.

ബുദ്ധോ ച ഖോ കാരുണികോ മഹേസി, യോ സത്ഥാ ലോകസ്സ സദേവകസ്സ;

‘തമേഹി ഭിക്ഖൂ’തി തദാ അവോച, ഏസേവ തസ്സ അഹു ഭിക്ഖുഭാവോ.

൮൭൧.

‘‘യോ ¶ ച പുബ്ബേ പമജ്ജിത്വാ, പച്ഛാ സോ നപ്പമജ്ജതി;

സോമം ലോകം പഭാസേതി, അബ്ഭാ മുത്തോവ ചന്ദിമാ.

൮൭൨.

‘‘യസ്സ ¶ പാപം കതം കമ്മം, കുസലേന പിധീയതി [പിഥീയതി (സീ. സ്യാ.)];

സോമം ലോകം പഭാസേതി, അബ്ഭാ മുത്തോവ ചന്ദിമാ.

൮൭൩.

‘‘യോ ഹവേ ദഹരോ ഭിക്ഖു, യുഞ്ജതി ബുദ്ധസാസനേ;

സോമം ലോകം പഭാസേതി, അബ്ഭാ മുത്തോവ ചന്ദിമാ.

൮൭൪.

[ദിസാ ഹി (സ്യാ. ക., മ. നി. ൨.൩൫൨)] ‘‘ദിസാപി മേ ധമ്മകഥം സുണന്തു, ദിസാപി മേ യുഞ്ജന്തു ബുദ്ധസാസനേ;

ദിസാപി മേ തേ മനുജേ ഭജന്തു, യേ ധമ്മമേവാദപയന്തി സന്തോ.

൮൭൫.

‘‘ദിസാ ഹി മേ ഖന്തിവാദാനം, അവിരോധപ്പസംസിനം;

സുണന്തു ധമ്മം കാലേന, തഞ്ച അനുവിധീയന്തു.

൮൭൬.

‘‘ന ഹി ജാതു സോ മമം ഹിംസേ, അഞ്ഞം വാ പന കിഞ്ചനം [കഞ്ചിനം (സീ. സ്യാ.), കഞ്ചനം (?)];

പപ്പുയ്യ പരമം സന്തിം, രക്ഖേയ്യ തസഥാവരേ.

൮൭൭.

[ഥേരഗാ. ൧൯] ‘‘ഉദകഞ്ഹി ¶ നയന്തി നേത്തികാ, ഉസുകാരാ നമയന്തി [ദമയന്തി (ക.)] തേജനം;

ദാരും നമയന്തി [ദമയന്തി (ക.)] തച്ഛകാ, അത്താനം ദമയന്തി പണ്ഡിതാ.

൮൭൮.

‘‘ദണ്ഡേനേകേ ¶ ദമയന്തി, അങ്കുസേഭി കസാഹി ച;

അദണ്ഡേന അസത്ഥേന, അഹം ദന്തോമ്ഹി താദിനാ.

൮൭൯.

‘‘‘അഹിംസകോ’തി ¶ മേ നാമം, ഹിംസകസ്സ പുരേ സതോ;

അജ്ജാഹം സച്ചനാമോമ്ഹി, ന നം ഹിംസാമി കിഞ്ചനം [കഞ്ചിനം (സീ. സ്യാ.), കഞ്ചനം (?)].

൮൮൦.

‘‘ചോരോ അഹം പുരേ ആസിം, അങ്ഗുലിമാലോതി വിസ്സുതോ;

വുയ്ഹമാനോ മഹോഘേന, ബുദ്ധം സരണമാഗമം.

൮൮൧.

‘‘ലോഹിതപാണി പുരേ ആസിം, അങ്ഗുലിമാലോതി വിസ്സുതോ;

സരണഗമനം പസ്സ, ഭവനേത്തി സമൂഹതാ.

൮൮൨.

‘‘താദിസം കമ്മം കത്വാന, ബഹും ദുഗ്ഗതിഗാമിനം;

ഫുട്ഠോ കമ്മവിപാകേന, അനണോ ഭുഞ്ജാമി ഭോജനം.

൮൮൩.

‘‘പമാദമനുയുഞ്ജന്തി, ബാലാ ദുമ്മേധിനോ ജനാ;

അപ്പമാദഞ്ച മേധാവീ, ധനം സേട്ഠംവ രക്ഖതി.

൮൮൪.

‘‘മാ പമാദമനുയുഞ്ജേഥ, മാ കാമരതിസന്ഥവം [സന്ധവം (ക.)];

അപ്പമത്തോ ഹി ഝായന്തോ, പപ്പോതി പരമം സുഖം.

൮൮൫.

‘‘സ്വാഗതം നാപഗതം, നേതം ദുമ്മന്തിതം മമ;

സവിഭത്തേസു ധമ്മേസു, യം സേട്ഠം തദുപാഗമം.

൮൮൬.

‘‘സ്വാഗതം നാപഗതം, നേതം ദുമ്മന്തിതം മമ;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം.

൮൮൭.

‘‘അരഞ്ഞേ ¶ രുക്ഖമൂലേ വാ, പബ്ബതേസു ഗുഹാസു വാ;

തത്ഥ തത്ഥേവ അട്ഠാസിം, ഉബ്ബിഗ്ഗമനസോ തദാ.

൮൮൮.

‘‘സുഖം സയാമി ഠായാമി, സുഖം കപ്പേമി ജീവിതം;

അഹത്ഥപാസോ മാരസ്സ, അഹോ സത്ഥാനുകമ്പിതോ.

൮൮൯.

‘‘ബ്രഹ്മജച്ചോ ¶ പുരേ ആസിം, ഉദിച്ചോ ഉഭതോ അഹു;

സോജ്ജ പുത്തോ സുഗതസ്സ, ധമ്മരാജസ്സ സത്ഥുനോ.

൮൯൦.

‘‘വീതതണ്ഹോ അനാദാനോ, ഗുത്തദ്വാരോ സുസംവുതോ;

അഘമൂലം വധിത്വാന, പത്തോ മേ ആസവക്ഖയോ.

൮൯൧.

‘‘പരിചിണ്ണോ ¶ മയാ സത്ഥാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം;

ഓഹിതോ ഗരുകോ ഭാരോ, ഭവനേത്തി സമൂഹതാ’’തി.

… അങ്ഗുലിമാലോ ഥേരോ….

൯. അനുരുദ്ധത്ഥേരഗാഥാ

൮൯൨.

‘‘പഹായ ¶ മാതാപിതരോ, ഭഗിനീ ഞാതിഭാതരോ;

പഞ്ച കാമഗുണേ ഹിത്വാ, അനുരുദ്ധോവ ഝായതു.

൮൯൩.

‘‘സമേതോ നച്ചഗീതേഹി, സമ്മതാളപ്പബോധനോ;

ന തേന സുദ്ധിമജ്ഝഗം [സുദ്ധമജ്ഝഗാ (സീ. ക.), സുദ്ധിമജ്ഝഗമാ (സ്യാ.)], മാരസ്സ വിസയേ രതോ.

൮൯൪.

‘‘ഏതഞ്ച സമതിക്കമ്മ, രതോ ബുദ്ധസ്സ സാസനേ;

സബ്ബോഘം സമതിക്കമ്മ, അനുരുദ്ധോവ ഝായതി.

൮൯൫.

‘‘രൂപാ സദ്ദാ രസാ ഗന്ധാ, ഫോട്ഠബ്ബാ ച മനോരമാ;

ഏതേ ച സമതിക്കമ്മ, അനുരുദ്ധോവ ഝായതി.

൮൯൬.

‘‘പിണ്ഡപാതപടിക്കന്തോ, ഏകോ അദുതിയോ മുനി;

ഏസതി പംസുകൂലാനി, അനുരുദ്ധോ അനാസവോ.

൮൯൭.

‘‘വിചിനീ അഗ്ഗഹീ ധോവി, രജയീ ധാരയീ മുനി;

പംസുകൂലാനി മതിമാ, അനുരുദ്ധോ അനാസവോ.

൮൯൮.

‘‘മഹിച്ഛോ ¶ ച അസന്തുട്ഠോ, സംസട്ഠോ യോ ച ഉദ്ധതോ;

തസ്സ ധമ്മാ ഇമേ ഹോന്തി, പാപകാ സംകിലേസികാ.

൮൯൯.

‘‘സതോ ച ഹോതി അപ്പിച്ഛോ, സന്തുട്ഠോ അവിഘാതവാ;

പവിവേകരതോ വിത്തോ, നിച്ചമാരദ്ധവീരിയോ.

൯൦൦.

‘‘തസ്സ ¶ ധമ്മാ ഇമേ ഹോന്തി, കുസലാ ബോധിപക്ഖികാ;

അനാസവോ ച സോ ഹോതി, ഇതി വുത്തം മഹേസിനാ.

൯൦൧.

‘‘മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, സത്ഥാ ലോകേ അനുത്തരോ;

മനോമയേന കായേന, ഇദ്ധിയാ ഉപസങ്കമി.

൯൦൨.

‘‘യദാ മേ അഹു സങ്കപ്പോ, തതോ ഉത്തരി ദേസയി;

നിപ്പപഞ്ചരതോ ബുദ്ധോ, നിപ്പപഞ്ചമദേസയി.

൯൦൩.

‘‘തസ്സാഹം ധമ്മമഞ്ഞായ, വിഹാസിം സാസനേ രതോ;

തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം.

൯൦൪.

‘‘പഞ്ചപഞ്ഞാസവസ്സാനി ¶ , യതോ നേസജ്ജികോ അഹം;

പഞ്ചവീസതിവസ്സാനി, യതോ മിദ്ധം സമൂഹതം.

൯൦൫.

[ദീ. നി. ൨.൨൨൨] ‘‘നാഹു അസ്സാസപസ്സാസാ, ഠിതചിത്തസ്സ താദിനോ;

അനേജോ സന്തിമാരബ്ഭ, ചക്ഖുമാ പരിനിബ്ബുതോ.

൯൦൬.

[ദീ. നി. ൨.൨൨൨] ‘‘അസല്ലീനേന ചിത്തേന, വേദനം അജ്ഝവാസയി;

പജ്ജോതസ്സേവ നിബ്ബാനം, വിമോക്ഖോ ചേതസോ അഹു.

൯൦൭.

‘‘ഏതേ പച്ഛിമകാ ദാനി, മുനിനോ ഫസ്സപഞ്ചമാ;

നാഞ്ഞേ ¶ ധമ്മാ ഭവിസ്സന്തി, സമ്ബുദ്ധേ പരിനിബ്ബുതേ.

൯൦൮.

‘‘നത്ഥി ദാനി പുനാവാസോ, ദേവകായസ്മി ജാലിനി;

വിക്ഖീണോ ജാതിസംസാരോ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ.

൯൦൯.

‘‘യസ്സ ¶ മുഹുത്തേന സഹസ്സധാ, ലോകോ സംവിദിതോ സബ്രഹ്മകപ്പോ;

വസീ ഇദ്ധിഗുണേ ചുതൂപപാതേ, കാലേ പസ്സതി ദേവതാ സ ഭിക്ഖു [സഭിക്ഖുനോ (സീ. ക.)].

൯൧൦.

‘‘അന്നഭാരോ [അന്നഹാരോ (സീ.)] പുരേ ആസിം, ദലിദ്ദോ ഘാസഹാരകോ;

സമണം പടിപാദേസിം, ഉപരിട്ഠം യസസ്സിനം.

൯൧൧.

‘‘സോമ്ഹി സക്യകുലേ ജാതോ, അനുരുദ്ധോതി മം വിദൂ;

ഉപേതോ നച്ചഗീതേഹി, സമ്മതാളപ്പബോധനോ.

൯൧൨.

‘‘അഥദ്ദസാസിം സമ്ബുദ്ധം, സത്ഥാരം അകുതോഭയം;

തസ്മിം ചിത്തം പസാദേത്വാ, പബ്ബജിം അനഗാരിയം.

൯൧൩.

‘‘പുബ്ബേനിവാസം ജാനാമി, യത്ഥ മേ വുസിതം പുരേ;

താവതിംസേസു ദേവേസു, അട്ഠാസിം സക്കജാതിയാ [സതജാതിയാ (സീ.)].

൯൧൪.

‘‘സത്തക്ഖത്തും ¶ മനുസ്സിന്ദോ, അഹം രജ്ജമകാരയിം;

ചാതുരന്തോ വിജിതാവീ, ജമ്ബുസണ്ഡസ്സ ഇസ്സരോ;

അദണ്ഡേന അസത്ഥേന, ധമ്മേന അനുസാസയിം.

൯൧൫.

‘‘ഇതോ സത്ത തതോ സത്ത, സംസാരാനി ചതുദ്ദസ;

നിവാസമഭിജാനിസ്സം, ദേവലോകേ ഠിതാ തദാ.

൯൧൬.

‘‘പഞ്ചങ്ഗികേ ¶ ¶ സമാധിമ്ഹി, സന്തേ ഏകോദിഭാവിതേ;

പടിപ്പസ്സദ്ധിലദ്ധമ്ഹി, ദിബ്ബചക്ഖു വിസുജ്ഝി മേ.

൯൧൭.

‘‘ചുതൂപപാതം ജാനാമി, സത്താനം ആഗതിം ഗതിം;

ഇത്ഥഭാവഞ്ഞഥാഭാവം, ഝാനേ പഞ്ചങ്ഗികേ ഠിതോ.

൯൧൮.

‘‘പരിചിണ്ണോ മയാ സത്ഥാ…പേ… ഭവനേത്തി സമൂഹതാ.

൯൧൯.

‘‘വജ്ജീനം വേളുവഗാമേ, അഹം ജീവിതസങ്ഖയാ;

ഹേട്ഠതോ വേളുഗുമ്ബസ്മിം, നിബ്ബായിസ്സം അനാസവോ’’തി.

… അനുരുദ്ധോ ഥേരോ….

൧൦. പാരാപരിയത്ഥേരഗാഥാ

൯൨൦.

സമണസ്സ അഹു ചിന്താ, പുപ്ഫിതമ്ഹി മഹാവനേ;

ഏകഗ്ഗസ്സ നിസിന്നസ്സ, പവിവിത്തസ്സ ഝായിനോ.

൯൨൧.

‘‘അഞ്ഞഥാ ലോകനാഥമ്ഹി, തിട്ഠന്തേ പുരിസുത്തമേ;

ഇരിയം ആസി ഭിക്ഖൂനം, അഞ്ഞഥാ ദാനി ദിസ്സതി.

൯൨൨.

‘‘സീതവാതപരിത്താനം, ഹിരികോപീനഛാദനം;

മത്തട്ഠിയം അഭുഞ്ജിംസു, സന്തുട്ഠാ ഇതരീതരേ.

൯൨൩.

‘‘പണീതം യദി വാ ലൂഖം, അപ്പം വാ യദി വാ ബഹും;

യാപനത്ഥം അഭുഞ്ജിംസു, അഗിദ്ധാ നാധിമുച്ഛിതാ.

൯൨൪.

‘‘ജീവിതാനം ¶ പരിക്ഖാരേ, ഭേസജ്ജേ അഥ പച്ചയേ;

ന ബാള്ഹം ഉസ്സുകാ ആസും, യഥാ തേ ആസവക്ഖയേ.

൯൨൫.

‘‘അരഞ്ഞേ രുക്ഖമൂലേസു, കന്ദരാസു ഗുഹാസു ച;

വിവേകമനുബ്രൂഹന്താ, വിഹംസു തപ്പരായനാ.

൯൨൬.

‘‘നീചാ ¶ നിവിട്ഠാ സുഭരാ, മുദൂ അത്ഥദ്ധമാനസാ;

അബ്യാസേകാ അമുഖരാ, അത്ഥചിന്താ വസാനുഗാ.

൯൨൭.

‘‘തതോ ¶ പാസാദികം ആസി, ഗതം ഭുത്തം നിസേവിതം;

സിനിദ്ധാ തേലധാരാവ, അഹോസി ഇരിയാപഥോ.

൯൨൮.

‘‘സബ്ബാസവപരിക്ഖീണാ, മഹാഝായീ മഹാഹിതാ;

നിബ്ബുതാ ദാനി തേ ഥേരാ, പരിത്താ ദാനി താദിസാ.

൯൨൯.

‘‘കുസലാനഞ്ച ¶ ധമ്മാനം, പഞ്ഞായ ച പരിക്ഖയാ;

സബ്ബാകാരവരൂപേതം, ലുജ്ജതേ ജിനസാസനം.

൯൩൦.

‘‘പാപകാനഞ്ച ധമ്മാനം, കിലേസാനഞ്ച യോ ഉതു;

ഉപട്ഠിതാ വിവേകായ, യേ ച സദ്ധമ്മസേസകാ.

൯൩൧.

‘‘തേ കിലേസാ പവഡ്ഢന്താ, ആവിസന്തി ബഹും ജനം;

കീളന്തി മഞ്ഞേ ബാലേഹി, ഉമ്മത്തേഹിവ രക്ഖസാ.

൯൩൨.

‘‘കിലേസേഹാഭിഭൂതാ തേ, തേന തേന വിധാവിതാ;

നരാ കിലേസവത്ഥൂസു, സസങ്ഗാമേവ ഘോസിതേ.

൯൩൩.

‘‘പരിച്ചജിത്വാ സദ്ധമ്മം, അഞ്ഞമഞ്ഞേഹി ഭണ്ഡരേ;

ദിട്ഠിഗതാനി അന്വേന്താ, ഇദം സേയ്യോതി മഞ്ഞരേ.

൯൩൪.

‘‘ധനഞ്ച പുത്തം ഭരിയഞ്ച, ഛഡ്ഡയിത്വാന നിഗ്ഗതാ;

കടച്ഛുഭിക്ഖഹേതൂപി, അകിച്ഛാനി നിസേവരേ.

൯൩൫.

‘‘ഉദരാവദേഹകം ഭുത്വാ, സയന്തുത്താനസേയ്യകാ;

കഥം വത്തേന്തി [കഥാ വഡ്ഢേന്തി (സീ. ക.)] പടിബുദ്ധാ, യാ കഥാ സത്ഥുഗരഹിതാ.

൯൩൬.

‘‘സബ്ബകാരുകസിപ്പാനി ¶ , ചിത്തിം കത്വാന [ചിത്തീകത്വാന (സീ.), ചിത്തം കത്വാന (സ്യാ.)] സിക്ഖരേ;

അവൂപസന്താ അജ്ഝത്തം, സാമഞ്ഞത്ഥോതി അച്ഛതി [തിരിഞ്ചതി (?)].

൯൩൭.

‘‘മത്തികം തേലചുണ്ണഞ്ച, ഉദകാസനഭോജനം;

ഗിഹീനം ഉപനാമേന്തി, ആകങ്ഖന്താ ബഹുത്തരം.

൯൩൮.

‘‘ദന്തപോനം കപിത്ഥഞ്ച, പുപ്ഫം ഖാദനിയാനി ച;

പിണ്ഡപാതേ ച സമ്പന്നേ, അമ്ബേ ആമലകാനി ച.

൯൩൯.

‘‘ഭേസജ്ജേസു യഥാ വേജ്ജാ, കിച്ചാകിച്ചേ യഥാ ഗിഹീ;

ഗണികാവ വിഭൂസായം, ഇസ്സരേ ഖത്തിയാ യഥാ.

൯൪൦.

‘‘നേകതികാ ¶ വഞ്ചനികാ, കൂടസക്ഖീ അപാടുകാ;

ബഹൂഹി പരികപ്പേഹി, ആമിസം പരിഭുഞ്ജരേ.

൯൪൧.

‘‘ലേസകപ്പേ പരിയായേ, പരികപ്പേനുധാവിതാ;

ജീവികത്ഥാ ഉപായേന, സങ്കഡ്ഢന്തി ബഹും ധനം.

൯൪൨.

‘‘ഉപട്ഠാപേന്തി ¶ ¶ പരിസം, കമ്മതോ നോ ച ധമ്മതോ;

ധമ്മം പരേസം ദേസേന്തി, ലാഭതോ നോ ച അത്ഥതോ.

൯൪൩.

‘‘സങ്ഘലാഭസ്സ ഭണ്ഡന്തി, സങ്ഘതോ പരിബാഹിരാ;

പരലാഭോപജീവന്താ, അഹിരീകാ ന ലജ്ജരേ.

൯൪൪.

‘‘നാനുയുത്താ തഥാ ഏകേ, മുണ്ഡാ സങ്ഘാടിപാരുതാ;

സമ്ഭാവനംയേവിച്ഛന്തി, ലാഭസക്കാരമുച്ഛിതാ.

൯൪൫.

‘‘ഏവം നാനപ്പയാതമ്ഹി, ന ദാനി സുകരം തഥാ;

അഫുസിതം ¶ വാ ഫുസിതും, ഫുസിതം വാനുരക്ഖിതും.

൯൪൬.

‘‘യഥാ കണ്ടകട്ഠാനമ്ഹി, ചരേയ്യ അനുപാഹനോ;

സതിം ഉപട്ഠപേത്വാന, ഏവം ഗാമേ മുനീ ചരേ.

൯൪൭.

‘‘സരിത്വാ പുബ്ബകേ യോഗീ, തേസം വത്തമനുസ്സരം;

കിഞ്ചാപി പച്ഛിമോ കാലോ, ഫുസേയ്യ അമതം പദം.

൯൪൮.

‘‘ഇദം വത്വാ സാലവനേ, സമണോ ഭാവിതിന്ദ്രിയോ;

ബ്രാഹ്മണോ പരിനിബ്ബായീ, ഇസി ഖീണപുനബ്ഭവോ’’തി.

… പാരാപരിയോ [പാരാസരിയോ (സ്യാ.)] ഥേരോ….

വീസതിനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

അധിമുത്തോ പാരാപരിയോ, തേലകാനി രട്ഠപാലോ;

മാലുക്യസേലോ ഭദ്ദിയോ, അങ്ഗുലി ദിബ്ബചക്ഖുകോ.

പാരാപരിയോ ദസേതേ, വീസമ്ഹി പരികിത്തിതാ;

ഗാഥായോ ദ്വേ സതാ ഹോന്തി, പഞ്ചതാലീസ [൨൪൪ ഗാഥായോയേവ ദിസ്സന്തി] ഉത്തരിന്തി.

൧൭. തിംസനിപാതോ

൧. ഫുസ്സത്ഥേരഗാഥാ

൯൪൯.

പാസാദികേ ¶ ¶ ¶ ബഹൂ ദിസ്വാ, ഭാവിതത്തേ സുസംവുതേ;

ഇസി പണ്ഡരസഗോത്തോ [പണ്ഡരസ്സ ഗോത്തോ (സീ.)], അപുച്ഛി ഫുസ്സസവ്ഹയം.

൯൫൦.

‘‘കിംഛന്ദാ ¶ കിമധിപ്പായാ, കിമാകപ്പാ ഭവിസ്സരേ;

അനാഗതമ്ഹി കാലമ്ഹി, തം മേ അക്ഖാഹി പുച്ഛിതോ’’.

൯൫൧.

‘‘സുണോഹി വചനം മയ്ഹം, ഇസിപണ്ഡരസവ്ഹയ;

സക്കച്ചം ഉപധാരേഹി, ആചിക്ഖിസ്സാമ്യനാഗതം.

൯൫൨.

‘‘കോധനാ ഉപനാഹീ ച, മക്ഖീ ഥമ്ഭീ സഠാ ബഹൂ;

ഉസ്സുകീ നാനാവാദാ ച, ഭവിസ്സന്തി അനാഗതേ.

൯൫൩.

‘‘അഞ്ഞാതമാനിനോ ധമ്മേ, ഗമ്ഭീരേ തീരഗോചരാ;

ലഹുകാ അഗരു ധമ്മേ, അഞ്ഞമഞ്ഞമഗാരവാ.

൯൫൪.

‘‘ബഹൂ ആദീനവാ ലോകേ, ഉപ്പജ്ജിസ്സന്ത്യനാഗതേ;

സുദേസിതം ഇമം ധമ്മം, കിലേസേസ്സന്തി [കിലേസിസ്സന്തി (സീ.), കിലിസിസ്സന്തി (സ്യാ. ക.)] ദുമ്മതീ.

൯൫൫.

‘‘ഗുണഹീനാപി സങ്ഘമ്ഹി, വോഹരന്താ വിസാരദാ;

ബലവന്തോ ഭവിസ്സന്തി, മുഖരാ അസ്സുതാവിനോ.

൯൫൬.

‘‘ഗുണവന്തോപി സങ്ഘമ്ഹി, വോഹരന്താ യഥാത്ഥതോ;

ദുബ്ബലാ തേ ഭവിസ്സന്തി, ഹിരീമനാ അനത്ഥികാ.

൯൫൭.

‘‘രജതം ജാതരൂപഞ്ച, ഖേത്തം വത്ഥുമജേളകം;

ദാസിദാസഞ്ച ദുമ്മേധാ, സാദിയിസ്സന്ത്യനാഗതേ.

൯൫൮.

‘‘ഉജ്ഝാനസഞ്ഞിനോ ബാലാ, സീലേസു അസമാഹിതാ;

ഉന്നളാ വിചരിസ്സന്തി, കലഹാഭിരതാ മഗാ.

൯൫൯.

‘‘ഉദ്ധതാ ച ഭവിസ്സന്തി, നീലചീവരപാരുതാ;

കുഹാ ¶ ഥദ്ധാ ലപാ സിങ്ഗീ, ചരിസ്സന്ത്യരിയാ വിയ.

൯൬൦.

‘‘തേലസണ്ഠേഹി കേസേഹി, ചപലാ അഞ്ജനക്ഖികാ;

രഥിയായ ഗമിസ്സന്തി, ദന്തവണ്ണികപാരുതാ.

൯൬൧.

‘‘അജേഗുച്ഛം ¶ ¶ വിമുത്തേഹി, സുരത്തം അരഹദ്ധജം;

ജിഗുച്ഛിസ്സന്തി കാസാവം, ഓദാതേസു സമുച്ഛിതാ [ഓദാതേ സുസമുച്ഛിതാ (സീ.)].

൯൬൨.

‘‘ലാഭകാമാ ഭവിസ്സന്തി, കുസീതാ ഹീനവീരിയാ;

കിച്ഛന്താ വനപത്ഥാനി, ഗാമന്തേസു വസിസ്സരേ.

൯൬൩.

‘‘യേ ¶ യേ ലാഭം ലഭിസ്സന്തി, മിച്ഛാജീവരതാ സദാ;

തേ തേവ അനുസിക്ഖന്താ, ഭജിസ്സന്തി അസംയതാ.

൯൬൪.

‘‘യേ യേ അലാഭിനോ ലാഭം, ന തേ പുജ്ജാ ഭവിസ്സരേ;

സുപേസലേപി തേ ധീരേ, സേവിസ്സന്തി ന തേ തദാ.

൯൬൫.

‘‘മിലക്ഖുരജനം രത്തം [പിലക്ഖരജനം രത്തം (?)], ഗരഹന്താ സകം ധജം;

തിത്ഥിയാനം ധജം കേചി, ധാരിസ്സന്ത്യവദാതകം.

൯൬൬.

‘‘അഗാരവോ ച കാസാവേ, തദാ തേസം ഭവിസ്സതി;

പടിസങ്ഖാ ച കാസാവേ, ഭിക്ഖൂനം ന ഭവിസ്സതി.

൯൬൭.

‘‘അഭിഭൂതസ്സ ദുക്ഖേന, സല്ലവിദ്ധസ്സ രുപ്പതോ;

പടിസങ്ഖാ മഹാഘോരാ, നാഗസ്സാസി അചിന്തിയാ.

൯൬൮.

‘‘ഛദ്ദന്തോ ഹി തദാ ദിസ്വാ, സുരത്തം അരഹദ്ധജം;

താവദേവ ഭണീ ഗാഥാ, ഗജോ അത്ഥോപസംഹിതാ’’.

൯൬൯.

[ധ. പ. ൯; ജാ. ൧.൨.൧൪൧; ൧.൧൬.൧൨൨] ‘‘അനിക്കസാവോ ¶ കാസാവം, യോ വത്ഥം പരിധസ്സതി [പരിദഹിസ്സതി (സീ. സ്യാ.)];

അപേതോ ദമസച്ചേന, ന സോ കാസാവമരഹതി.

൯൭൦.

‘‘യോ ച വന്തകാസാവസ്സ, സീലേസു സുസമാഹിതോ;

ഉപേതോ ദമസച്ചേന, സ വേ കാസാവമരഹതി.

൯൭൧.

‘‘വിപന്നസീലോ ദുമ്മേധോ, പാകടോ കാമകാരിയോ;

വിബ്ഭന്തചിത്തോ നിസ്സുക്കോ, ന സോ കാസാവമരഹതി.

൯൭൨.

‘‘യോ ച സീലേന സമ്പന്നോ, വീതരാഗോ സമാഹിതോ;

ഓദാതമനസങ്കപ്പോ, സ വേ കാസാവമരഹതി.

൯൭൩.

‘‘ഉദ്ധതോ ഉന്നളോ ബാലോ, സീലം യസ്സ ന വിജ്ജതി;

ഓദാതകം അരഹതി, കാസാവം കിം കരിസ്സതി.

൯൭൪.

‘‘ഭിക്ഖൂ ¶ ച ഭിക്ഖുനിയോ ച, ദുട്ഠചിത്താ അനാദരാ;

താദീനം മേത്തചിത്താനം, നിഗ്ഗണ്ഹിസ്സന്ത്യനാഗതേ.

൯൭൫.

‘‘സിക്ഖാപേന്താപി ഥേരേഹി, ബാലാ ചീവരധാരണം;

ന സുണിസ്സന്തി ദുമ്മേധാ, പാകടാ കാമകാരിയാ.

൯൭൬.

‘‘തേ ¶ തഥാ സിക്ഖിതാ ബാലാ, അഞ്ഞമഞ്ഞം അഗാരവാ;

നാദിയിസ്സന്തുപജ്ഝായേ, ഖളുങ്കോ വിയ സാരഥിം.

൯൭൭.

‘‘ഏവം അനാഗതദ്ധാനം, പടിപത്തി ഭവിസ്സതി;

ഭിക്ഖൂനം ഭിക്ഖുനീനഞ്ച, പത്തേ കാലമ്ഹി പച്ഛിമേ.

൯൭൮.

‘‘പുരാ ആഗച്ഛതേ ഏതം, അനാഗതം മഹബ്ഭയം;

സുബ്ബചാ ഹോഥ സഖിലാ, അഞ്ഞമഞ്ഞം സഗാരവാ.

൯൭൯.

‘‘മേത്തചിത്താ ¶ കാരുണികാ, ഹോഥ സീലേസു സംവുതാ;

ആരദ്ധവീരിയാ പഹിതത്താ, നിച്ചം ദള്ഹപരക്കമാ.

൯൮൦.

‘‘പമാദം ¶ ഭയതോ ദിസ്വാ, അപ്പമാദഞ്ച ഖേമതോ;

ഭാവേഥട്ഠങ്ഗികം മഗ്ഗം, ഫുസന്താ അമതം പദ’’ന്തി.

… ഫുസ്സോ ഥേരോ….

൨. സാരിപുത്തത്ഥേരഗാഥാ

൯൮൧.

‘‘യഥാചാരീ യഥാസതോ സതീമാ, യതസങ്കപ്പജ്ഝായി അപ്പമത്തോ;

അജ്ഝത്തരതോ സമാഹിതത്തോ, ഏകോ സന്തുസിതോ തമാഹു ഭിക്ഖും.

൯൮൨.

‘‘അല്ലം സുക്ഖം വാ ഭുഞ്ജന്തോ, ന ബാള്ഹം സുഹിതോ സിയാ;

ഊനൂദരോ മിതാഹാരോ, സതോ ഭിക്ഖു പരിബ്ബജേ.

൯൮൩.

‘‘ചത്താരോ പഞ്ച ആലോപേ, അഭുത്വാ ഉദകം പിവേ;

അലം ഫാസുവിഹാരായ, പഹിതത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ.

൯൮൪.

‘‘കപ്പിയം തം ചേ ഛാദേതി, ചീവരം ഇദമത്ഥികം [ഇദമത്ഥിതം (സീ.)];

അലം ഫാസുവിഹാരായ, പഹിതത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ.

൯൮൫.

‘‘പല്ലങ്കേന ¶ നിസിന്നസ്സ, ജണ്ണുകേ നാഭിവസ്സതി;

അലം ഫാസുവിഹാരായ, പഹിതത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ.

൯൮൬.

[സം. നി. ൪.൨൫൩; ഇതിവു. ൫൩] ‘‘യോ സുഖം ദുക്ഖതോ അദ്ദ, ദുക്ഖമദ്ദക്ഖി സല്ലതോ;

ഉഭയന്തരേന ¶ [ഉഭയമന്തരേ (സീ.)] നാഹോസി, കേന ലോകസ്മി കിം സിയാ.

൯൮൭.

‘‘മാ മേ കദാചി പാപിച്ഛോ, കുസീതോ ഹീനവീരിയോ;

അപ്പസ്സുതോ അനാദരോ, കേന ലോകസ്മി കിം സിയാ.

൯൮൮.

‘‘ബഹുസ്സുതോ ¶ ച മേധാവീ, സീലേസു സുസമാഹിതോ;

ചേതോസമഥമനുയുത്തോ, അപി മുദ്ധനി തിട്ഠതു.

൯൮൯.

‘‘യോ പപഞ്ചമനുയുത്തോ, പപഞ്ചാഭിരതോ മഗോ;

വിരാധയീ സോ നിബ്ബാനം, യോഗക്ഖേമം അനുത്തരം.

൯൯൦.

‘‘യോ ച പപഞ്ചം ഹിത്വാന, നിപ്പപഞ്ചപഥേ രതോ;

ആരാധയീ സോ നിബ്ബാനം, യോഗക്ഖേമം അനുത്തരം.

൯൯൧.

[ധ. പ. ൯൮] ‘‘ഗാമേ വാ യദി വാരഞ്ഞേ, നിന്നേ വാ യദി വാ ഥലേ;

യത്ഥ അരഹന്തോ വിഹരന്തി, തം ഭൂമിരാമണേയ്യകം.

൯൯൨.

‘‘രമണീയാനി അരഞ്ഞാനി, യത്ഥ ന രമതീ ജനോ;

വീതരാഗാ രമിസ്സന്തി, ന തേ കാമഗവേസിനോ.

൯൯൩.

[ധ. പ. ൭൬] ‘‘നിധീനംവ പവത്താരം, യം പസ്സേ വജ്ജദസ്സിനം;

നിഗ്ഗയ്ഹവാദിം ¶ മേധാവിം, താദിസം പണ്ഡിതം ഭജേ;

താദിസം ഭജമാനസ്സ, സേയ്യോ ഹോതി ന പാപിയോ.

൯൯൪.

[ധ. പ. ൭൭] ‘‘ഓവദേയ്യാനുസാസേയ്യ, അസബ്ഭാ ച നിവാരയേ;

സതഞ്ഹി സോ പിയോ ഹോതി, അസതം ഹോതി അപ്പിയോ.

൯൯൫.

‘‘അഞ്ഞസ്സ ഭഗവാ ബുദ്ധോ, ധമ്മം ദേസേസി ചക്ഖുമാ;

ധമ്മേ ¶ ദേസിയമാനമ്ഹി, സോതമോധേസിമത്ഥികോ;

തം മേ അമോഘം സവനം, വിമുത്തോമ്ഹി അനാസവോ.

൯൯൬.

‘‘നേവ പുബ്ബേനിവാസായ, നപി ദിബ്ബസ്സ ചക്ഖുനോ;

ചേതോപരിയായ ഇദ്ധിയാ, ചുതിയാ ഉപപത്തിയാ;

സോതധാതുവിസുദ്ധിയാ, പണിധീ മേ ന വിജ്ജതി [കഥാ. ൩൭൮].

൯൯൭.

‘‘രുക്ഖമൂലംവ ¶ നിസ്സായ, മുണ്ഡോ സങ്ഘാടിപാരുതോ;

പഞ്ഞായ ഉത്തമോ ഥേരോ, ഉപതിസ്സോവ [ഉപതിസ്സോ ച (സീ. ക.)] ഝായതി.

൯൯൮.

‘‘അവിതക്കം സമാപന്നോ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാവകോ;

അരിയേന തുണ്ഹീഭാവേന, ഉപേതോ ഹോതി താവദേ.

൯൯൯.

[ഉദാ. ൨൪] ‘‘യഥാപി പബ്ബതോ സേലോ, അചലോ സുപ്പതിട്ഠിതോ;

ഏവം മോഹക്ഖയാ ഭിക്ഖു, പബ്ബതോവ ന വേധതി.

൧൦൦൦.

‘‘അനങ്ഗണസ്സ പോസസ്സ, നിച്ചം സുചിഗവേസിനോ;

വാലഗ്ഗമത്തം പാപസ്സ, അബ്ഭമത്തംവ ഖായതി.

൧൦൦൧.

‘‘നാഭിനന്ദാമി ¶ മരണം, നാഭിനന്ദാമി ജീവിതം;

നിക്ഖിപിസ്സം ഇമം കായം, സമ്പജാനോ പതിസ്സതോ.

൧൦൦൨.

‘‘നാഭിനന്ദാമി മരണം, നാഭിനന്ദാമി ജീവിതം;

കാലഞ്ച പടികങ്ഖാമി, നിബ്ബിസം ഭതകോ യഥാ.

൧൦൦൩.

‘‘ഉഭയേന മിദം മരണമേവ, നാമരണം പച്ഛാ വാ പുരേ വാ;

പടിപജ്ജഥ മാ വിനസ്സഥ, ഖണോ വോ മാ ഉപച്ചഗാ.

൧൦൦൪.

‘‘നഗരം യഥാ പച്ചന്തം, ഗുത്തം സന്തരബാഹിരം;

ഏവം ഗോപേഥ അത്താനം, ഖണോ വോ മാ ഉപച്ചഗാ;

ഖണാതീതാ ¶ ഹി സോചന്തി, നിരയമ്ഹി സമപ്പിതാ.

൧൦൦൫.

‘‘ഉപസന്തോ ഉപരതോ, മന്തഭാണീ [മത്തഭാണീ (സീ.)] അനുദ്ധതോ;

ധുനാതി പാപകേ ധമ്മേ, ദുമപത്തംവ മാലുതോ.

൧൦൦൬.

‘‘ഉപസന്തോ ഉപരതോ, മന്തഭാണീ അനുദ്ധതോ;

അപ്പാസി [അബ്ബഹി (സ്യാ.), അഭാസി (?)] പാപകേ ധമ്മേ, ദുമപത്തംവ മാലുതോ.

൧൦൦൭.

‘‘ഉപസന്തോ ¶ അനായാസോ, വിപ്പസന്നോ അനാവിലോ;

കല്യാണസീലോ മേധാവീ, ദുക്ഖസ്സന്തകരോ സിയാ.

൧൦൦൮.

‘‘ന വിസ്സസേ ഏകതിയേസു ഏവം, അഗാരിസു പബ്ബജിതേസു ചാപി;

സാധൂപി ഹുത്വാ ന അസാധു ഹോന്തി, അസാധു ഹുത്വാ പുന സാധു ഹോന്തി.

൧൦൦൯.

‘‘കാമച്ഛന്ദോ ¶ ച ബ്യാപാദോ, ഥിനമിദ്ധഞ്ച ഭിക്ഖുനോ;

ഉദ്ധച്ചം വിചികിച്ഛാ ച, പഞ്ചേതേ ചിത്തകേലിസാ.

൧൦൧൦.

‘‘യസ്സ സക്കരിയമാനസ്സ, അസക്കാരേന ചൂഭയം;

സമാധി ന വികമ്പതി, അപ്പമാദവിഹാരിനോ.

൧൦൧൧.

‘‘തം ഝായിനം സാതതികം, സുഖുമദിട്ഠിവിപസ്സകം;

ഉപാദാനക്ഖയാരാമം, ആഹു സപ്പുരിസോ ഇതി.

൧൦൧൨.

‘‘മഹാസമുദ്ദോ പഥവീ, പബ്ബതോ അനിലോപി ച;

ഉപമായ ന യുജ്ജന്തി, സത്ഥു വരവിമുത്തിയാ.

൧൦൧൩.

‘‘ചക്കാനുവത്തകോ ¶ ഥേരോ, മഹാഞാണീ സമാഹിതോ;

പഥവാപഗ്ഗിസമാനോ, ന രജ്ജതി ന ദുസ്സതി.

൧൦൧൪.

‘‘പഞ്ഞാപാരമിതം പത്തോ, മഹാബുദ്ധി മഹാമതി;

അജളോ ജളസമാനോ, സദാ ചരതി നിബ്ബുതോ.

൧൦൧൫.

‘‘പരിചിണ്ണോ മയാ സത്ഥാ…പേ… ഭവനേത്തി സമൂഹതാ.

൧൦൧൬.

‘‘സമ്പാദേഥപ്പമാദേന ¶ , ഏസാ മേ അനുസാസനീ;

ഹന്ദാഹം പരിനിബ്ബിസ്സം, വിപ്പമുത്തോമ്ഹി സബ്ബധീ’’തി.

… സാരിപുത്തോ ഥേരോ….

൩. ആനന്ദത്ഥേരഗാഥാ

൧൦൧൭.

‘‘പിസുണേന ച കോധനേന ച, മച്ഛരിനാ ച വിഭൂതനന്ദിനാ;

സഖിതം ന കരേയ്യ പണ്ഡിതോ, പാപോ കാപുരിസേന സങ്ഗമോ.

൧൦൧൮.

‘‘സദ്ധേന ച പേസലേന ച, പഞ്ഞവതാ ബഹുസ്സുതേന ച;

സഖിതം കരേയ്യ പണ്ഡിതോ, ഭദ്ദോ സപ്പുരിസേന സങ്ഗമോ.

൧൦൧൯.

‘‘പസ്സ ചിത്തകതം ബിമ്ബം…പേ… യസ്സ നത്ഥി ധുവം ഠിതി.

൧൦൨൦.

‘‘പസ്സ ചിത്തകതം ബിമ്ബം…പേ… വത്ഥേഹി സോഭതി.

൧൦൨൧.

‘‘അലത്തകകതാ ¶ …പേ… നോ ച പാരഗവേസിനോ.

൧൦൨൨.

‘‘അട്ഠപദകതാ…പേ… നോ ച പാരഗവേസിനോ.

൧൦൨൩.

‘‘അഞ്ജനീവ നവാ…പേ… നോ ച പാരഗവേസിനോ.

൧൦൨൪.

‘‘ബഹുസ്സുതോ ചിത്തകഥീ, ബുദ്ധസ്സ പരിചാരകോ;

പന്നഭാരോ വിസഞ്ഞുത്തോ, സേയ്യം കപ്പേതി ഗോതമോ.

൧൦൨൫.

‘‘ഖീണാസവോ വിസഞ്ഞുത്തോ, സങ്ഗാതീതോ സുനിബ്ബുതോ;

ധാരേതി അന്തിമം ദേഹം, ജാതിമരണപാരഗൂ.

൧൦൨൬.

‘‘യസ്മിം ¶ പതിട്ഠിതാ ധമ്മാ, ബുദ്ധസ്സാദിച്ചബന്ധുനോ;

നിബ്ബാനഗമനേ മഗ്ഗേ, സോയം തിട്ഠതി ഗോതമോ.

൧൦൨൭.

‘‘ദ്വാസീതി ¶ ബുദ്ധതോ ഗണ്ഹിം, ദ്വേ സഹസ്സാനി ഭിക്ഖുതോ;

ചതുരാസീതിസഹസ്സാനി, യേ മേ ധമ്മാ പവത്തിനോ.

൧൦൨൮.

‘‘അപ്പസ്സുതായം പുരിസോ, ബലിബദ്ദോവ ജീരതി;

മംസാനി തസ്സ വഡ്ഢന്തി, പഞ്ഞാ തസ്സ ന വഡ്ഢതി.

൧൦൨൯.

‘‘ബഹുസ്സുതോ അപ്പസ്സുതം, യോ സുതേനാതിമഞ്ഞതി;

അന്ധോ പദീപധാരോവ, തഥേവ പടിഭാതി മം.

൧൦൩൦.

‘‘ബഹുസ്സുതം ഉപാസേയ്യ, സുതഞ്ച ന വിനാസയേ;

തം മൂലം ബ്രഹ്മചരിയസ്സ, തസ്മാ ധമ്മധരോ സിയാ.

൧൦൩൧.

‘‘പുബ്ബാപരഞ്ഞൂ അത്ഥഞ്ഞൂ, നിരുത്തിപദകോവിദോ;

സുഗ്ഗഹീതഞ്ച ഗണ്ഹാതി, അത്ഥഞ്ചോപപരിക്ഖതി.

൧൦൩൨.

‘‘ഖന്ത്യാ ¶ ഛന്ദികതോ [ഖന്തിയാ ഛന്ദിതോ (?)] ഹോതി, ഉസ്സഹിത്വാ തുലേതി തം;

സമയേ സോ പദഹതി, അജ്ഝത്തം സുസമാഹിതോ.

൧൦൩൩.

‘‘ബഹുസ്സുതം ധമ്മധരം, സപ്പഞ്ഞം ബുദ്ധസാവകം;

ധമ്മവിഞ്ഞാണമാകങ്ഖം, തം ഭജേഥ തഥാവിധം.

൧൦൩൪.

‘‘ബഹുസ്സുതോ ധമ്മധരോ, കോസാരക്ഖോ മഹേസിനോ;

ചക്ഖു സബ്ബസ്സ ലോകസ്സ, പൂജനീയോ ബഹുസ്സുതോ.

൧൦൩൫.

‘‘ധമ്മാരാമോ ധമ്മരതോ, ധമ്മം അനുവിചിന്തയം;

ധമ്മം അനുസ്സരം ഭിക്ഖു, സദ്ധമ്മാ ന പരിഹായതി.

൧൦൩൬.

‘‘കായമച്ഛേരഗരുനോ ¶ [ഗരുകോ (സീ.)], ഹിയ്യമാനേ [ഹിയ്യമാനോ (സീ.)] അനുട്ഠഹേ;

സരീരസുഖഗിദ്ധസ്സ, കുതോ സമണഫാസുതാ.

൧൦൩൭.

‘‘ന ¶ പക്ഖന്തി ദിസാ സബ്ബാ, ധമ്മാ ന പടിഭന്തി മം;

ഗതേ കല്യാണമിത്തമ്ഹി, അന്ധകാരംവ ഖായതി.

൧൦൩൮.

‘‘അബ്ഭതീതസഹായസ്സ, അതീതഗതസത്ഥുനോ;

നത്ഥി ഏതാദിസം മിത്തം, യഥാ കായഗതാ സതി.

൧൦൩൯.

‘‘യേ പുരാണാ അതീതാ തേ, നവേഹി ന സമേതി മേ;

സ്വജ്ജ ഏകോവ ഝായാമി, വസ്സുപേതോവ പക്ഖിമാ.

൧൦൪൦.

‘‘ദസ്സനായ അഭിക്കന്തേ, നാനാവേരജ്ജകേ ബഹൂ;

മാ വാരയിത്ഥ സോതാരോ, പസ്സന്തു സമയോ മമം.

൧൦൪൧.

‘‘ദസ്സനായ ¶ അഭിക്കന്തേ, നാനാവേരജ്ജകേ പുഥു;

കരോതി സത്ഥാ ഓകാസം, ന നിവാരേതി ചക്ഖുമാ.

൧൦൪൨.

‘‘പണ്ണവീസതിവസ്സാനി, സേഖഭൂതസ്സ മേ സതോ;

ന കാമസഞ്ഞാ ഉപ്പജ്ജി, പസ്സ ധമ്മസുധമ്മതം.

൧൦൪൩.

‘‘പണ്ണവീസതിവസ്സാനി, സേഖഭൂതസ്സ മേ സതോ;

ന ദോസസഞ്ഞാ ഉപ്പജ്ജി, പസ്സ ധമ്മസുധമ്മതം.

൧൦൪൪.

‘‘പണ്ണവീസതിവസ്സാനി, ഭഗവന്തം ഉപട്ഠഹിം;

മേത്തേന കായകമ്മേന, ഛായാവ അനപായിനീ [അനുപായിനീ (സ്യാ. ക.)].

൧൦൪൫.

‘‘പണ്ണവീസതിവസ്സാനി, ഭഗവന്തം ഉപട്ഠഹിം;

മേത്തേന വചീകമ്മേന, ഛായാവ അനപായിനീ.

൧൦൪൬.

‘‘പണ്ണവീസതിവസ്സാനി, ഭഗവന്തം ഉപട്ഠഹിം;

മേത്തേന മനോകമ്മേന, ഛായാവ അനപായിനീ.

൧൦൪൭.

‘‘ബുദ്ധസ്സ ¶ ¶ ചങ്കമന്തസ്സ, പിട്ഠിതോ അനുചങ്കമിം;

ധമ്മേ ദേസിയമാനമ്ഹി, ഞാണം മേ ഉദപജ്ജഥ.

൧൦൪൮.

‘‘അഹം സകരണീയോമ്ഹി, സേഖോ അപ്പത്തമാനസോ;

സത്ഥു ച പരിനിബ്ബാനം, യോ അമ്ഹം അനുകമ്പകോ.

൧൦൪൯.

‘‘തദാസി ¶ യം ഭിംസനകം, തദാസി ലോമഹംസനം;

സബ്ബാകാരവരൂപേതേ, സമ്ബുദ്ധേ പരിനിബ്ബുതേ.

൧൦൫൦.

‘‘ബഹുസ്സുതോ ധമ്മധരോ, കോസാരക്ഖോ മഹേസിനോ;

ചക്ഖു സബ്ബസ്സ ലോകസ്സ, ആനന്ദോ പരിനിബ്ബുതോ.

൧൦൫൧.

‘‘ബഹുസ്സുതോ ധമ്മധരോ, കോസാരക്ഖോ മഹേസിനോ;

ചക്ഖു സബ്ബസ്സ ലോകസ്സ, അന്ധകാരേ തമോനുദോ.

൧൦൫൨.

‘‘ഗതിമന്തോ സതിമന്തോ, ധിതിമന്തോ ച യോ ഇസി;

സദ്ധമ്മധാരകോ ഥേരോ, ആനന്ദോ രതനാകരോ.

൧൦൫൩.

‘‘പരിചിണ്ണോ മയാ സത്ഥാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം;

ഓഹിതോ ഗരുകോ ഭാരോ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’തി.

… ആനന്ദോ ഥേരോ….

തിംസനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

ഫുസ്സോപതിസ്സോ ആനന്ദോ, തയോതിമേ പകിത്തിതാ;

ഗാഥായോ തത്ഥ സങ്ഖാതാ, സതം പഞ്ച ച ഉത്തരീതി;

൧൮. ചത്താലീസനിപാതോ

൧. മഹാകസ്സപത്ഥേരഗാഥാ

൧൦൫൪.

‘‘ന ¶ ¶ ¶ ¶ ഗണേന പുരക്ഖതോ ചരേ, വിമനോ ഹോതി സമാധി ദുല്ലഭോ;

നാനാജനസങ്ഗഹോ ദുഖോ, ഇതി ദിസ്വാന ഗണം ന രോചയേ.

൧൦൫൫.

‘‘ന കുലാനി ഉപബ്ബജേ മുനി, വിമനോ ഹോതി സമാധി ദുല്ലഭോ;

സോ ഉസ്സുക്കോ രസാനുഗിദ്ധോ, അത്ഥം രിഞ്ചതി യോ സുഖാവഹോ.

൧൦൫൬.

‘‘പങ്കോതി ഹി നം അവേദയും, യായം വന്ദനപൂജനാ കുലേസു;

സുഖുമം സല്ല ദുരുബ്ബഹം, സക്കാരോ കാപുരിസേന ദുജ്ജഹോ.

൧൦൫൭.

‘‘സേനാസനമ്ഹാ ഓരുയ്ഹ, നഗരം പിണ്ഡായ പാവിസിം;

ഭുഞ്ജന്തം പുരിസം കുട്ഠിം, സക്കച്ചം തം ഉപട്ഠഹിം.

൧൦൫൮.

‘‘സോ മേ [തം (സീ. ക.)] പക്കേന ഹത്ഥേന, ആലോപം ഉപനാമയി;

ആലോപം പക്ഖിപന്തസ്സ, അങ്ഗുലി ചേത്ഥ [പേത്ഥ (സീ. ക.)] ഛിജ്ജഥ.

൧൦൫൯.

‘‘കുട്ടമൂലഞ്ച [കുഡ്ഡമൂലഞ്ച (സീ. സ്യാ.)] നിസ്സായ, ആലോപം തം അഭുഞ്ജിസം;

ഭുഞ്ജമാനേ വാ ഭുത്തേ വാ, ജേഗുച്ഛം മേ ന വിജ്ജതി.

൧൦൬൦.

‘‘ഉത്തിട്ഠപിണ്ഡോ ആഹാരോ, പൂതിമുത്തഞ്ച ഓസധം;

സേനാസനം രുക്ഖമൂലം, പംസുകൂലഞ്ച ചീവരം;

യസ്സേതേ അഭിസമ്ഭുത്വാ [അഭിഭുഞ്ജതി (?)], സ വേ ചാതുദ്ദിസോ നരോ.

൧൦൬൧.

‘‘യത്ഥ ഏകേ വിഹഞ്ഞന്തി, ആരുഹന്താ സിലുച്ചയം;

തസ്സ ബുദ്ധസ്സ ദായാദോ, സമ്പജാനോ പതിസ്സതോ;

ഇദ്ധിബലേനുപത്ഥദ്ധോ ¶ , കസ്സപോ അഭിരൂഹതി.

൧൦൬൨.

‘‘പിണ്ഡപാതപടിക്കന്തോ ¶ , സേലമാരുയ്ഹ കസ്സപോ;

ഝായതി അനുപാദാനോ, പഹീനഭയഭേരവോ.

൧൦൬൩.

‘‘പിണ്ഡപാതപടിക്കന്തോ, സേലമാരുയ്ഹ കസ്സപോ;

ഝായതി അനുപാദാനോ, ഡയ്ഹമാനേസു നിബ്ബുതോ.

൧൦൬൪.

‘‘പിണ്ഡപാതപടിക്കന്തോ, സേലമാരുയ്ഹ കസ്സപോ;

ഝായതി അനുപാദാനോ, കതകിച്ചോ അനാസവോ.

൧൦൬൫.

‘‘കരേരിമാലാവിതതാ ¶ ¶ , ഭൂമിഭാഗാ മനോരമാ;

കുഞ്ജരാഭിരുദാ രമ്മാ, തേ സേലാ രമയന്തി മം.

൧൦൬൬.

‘‘നീലബ്ഭവണ്ണാ രുചിരാ, വാരിസീതാ സുചിന്ധരാ;

ഇന്ദഗോപകസഞ്ഛന്നാ, തേ സേലാ രമയന്തി മം.

൧൦൬൭.

‘‘നീലബ്ഭകൂടസദിസാ, കൂടാഗാരവരൂപമാ;

വാരണാഭിരുദാ രമ്മാ, തേ സേലാ രമയന്തി മം.

൧൦൬൮.

‘‘അഭിവുട്ഠാ രമ്മതലാ, നഗാ ഇസിഭി സേവിതാ;

അബ്ഭുന്നദിതാ സിഖീഹി, തേ സേലാ രമയന്തി മം.

൧൦൬൯.

‘‘അലം ഝായിതുകാമസ്സ, പഹിതത്തസ്സ മേ സതോ;

അലം മേ അത്ഥകാമസ്സ [അത്തകാമസ്സ (?)], പഹിതത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ.

൧൦൭൦.

‘‘അലം മേ ഫാസുകാമസ്സ, പഹിതത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ;

അലം മേ യോഗകാമസ്സ, പഹിതത്തസ്സ താദിനോ.

൧൦൭൧.

‘‘ഉമാപുപ്ഫേന സമാനാ, ഗഗനാവബ്ഭഛാദിതാ;

നാനാദിജഗണാകിണ്ണാ ¶ , തേ സേലാ രമയന്തി മം.

൧൦൭൨.

‘‘അനാകിണ്ണാ ഗഹട്ഠേഹി, മിഗസങ്ഘനിസേവിതാ;

നാനാദിജഗണാകിണ്ണാ, തേ സേലാ രമയന്തി മം.

൧൦൭൩.

‘‘അച്ഛോദികാ പുഥുസിലാ, ഗോനങ്ഗുലമിഗായുതാ;

അമ്ബുസേവാലസഞ്ഛന്നാ, തേ സേലാ രമയന്തി മം.

൧൦൭൪.

‘‘ന പഞ്ചങ്ഗികേന തുരിയേന, രതി മേ ഹോതി താദിസീ;

യഥാ ഏകഗ്ഗചിത്തസ്സ, സമ്മാ ധമ്മം വിപസ്സതോ.

൧൦൭൫.

‘‘കമ്മം ¶ ബഹുകം ന കാരയേ, പരിവജ്ജേയ്യ ജനം ന ഉയ്യമേ;

ഉസ്സുക്കോ സോ രസാനുഗിദ്ധോ, അത്ഥം രിഞ്ചതി യോ സുഖാവഹോ.

൧൦൭൬.

‘‘കമ്മം ബഹുകം ന കാരയേ, പരിവജ്ജേയ്യ അനത്തനേയ്യമേതം;

കിച്ഛതി കായോ കിലമതി, ദുക്ഖിതോ സോ സമഥം ന വിന്ദതി.

൧൦൭൭.

‘‘ഓട്ഠപ്പഹതമത്തേന, അത്താനമ്പി ന പസ്സതി;

പത്ഥദ്ധഗീവോ ചരതി, അഹം സേയ്യോതി മഞ്ഞതി.

൧൦൭൮.

‘‘അസേയ്യോ സേയ്യസമാനം, ബാലോ മഞ്ഞതി അത്താനം;

ന തം വിഞ്ഞൂ പസംസന്തി, പത്ഥദ്ധമാനസം നരം.

൧൦൭൯.

‘‘യോ ¶ ച സേയ്യോഹമസ്മീതി, നാഹം സേയ്യോതി വാ പന;

ഹീനോ തംസദിസോ [തീനോഹം സദിസോ (സ്യാ.)] വാതി, വിധാസു ന വികമ്പതി.

൧൦൮൦.

‘‘പഞ്ഞവന്തം ¶ തഥാ താദിം, സീലേസു സുസമാഹിതം;

ചേതോസമഥമനുത്തം, തഞ്ചേ വിഞ്ഞൂ പസംസരേ.

൧൦൮൧.

‘‘യസ്സ ¶ സബ്രഹ്മചാരീസു, ഗാരവോ നൂപലബ്ഭതി;

ആരകാ ഹോതി സദ്ധമ്മാ, നഭതോ പുഥവീ യഥാ.

൧൦൮൨.

‘‘യേസഞ്ച ഹിരി ഓത്തപ്പം, സദാ സമ്മാ ഉപട്ഠിതം;

വിരൂള്ഹബ്രഹ്മചരിയാ തേ, തേസം ഖീണാ പുനബ്ഭവാ.

൧൦൮൩.

‘‘ഉദ്ധതോ ചപലോ ഭിക്ഖു, പംസുകൂലേന പാരുതോ;

കപീവ സീഹചമ്മേന, ന സോ തേനുപസോഭതി.

൧൦൮൪.

‘‘അനുദ്ധതോ അചപലോ, നിപകോ സംവുതിന്ദ്രിയോ;

സോഭതി പംസുകൂലേന, സീഹോവ ഗിരിഗബ്ഭരേ.

൧൦൮൫.

‘‘ഏതേ സമ്ബഹുലാ ദേവാ, ഇദ്ധിമന്തോ യസസ്സിനോ;

ദസദേവസഹസ്സാനി, സബ്ബേ തേ ബ്രഹ്മകായികാ.

൧൦൮൬.

‘‘ധമ്മസേനാപതിം വീരം, മഹാഝായിം സമാഹിതം;

സാരിപുത്തം നമസ്സന്താ, തിട്ഠന്തി പഞ്ജലീകതാ.

൧൦൮൭.

‘‘‘നമോ ¶ തേ പുരിസാജഞ്ഞ, നമോ തേ പുരിസുത്തമ;

യസ്സ തേ നാഭിജാനാമ, യമ്പി നിസ്സായ ഝായതി [ഝായസി (ക. അട്ഠ.)].

൧൦൮൮.

‘‘‘അച്ഛേരം വത ബുദ്ധാനം, ഗമ്ഭീരോ ഗോചരോ സകോ;

യേ മയം നാഭിജാനാമ, വാലവേധിസമാഗതാ’.

൧൦൮൯.

‘‘തം തഥാ ദേവകായേഹി, പൂജിതം പൂജനാരഹം;

സാരിപുത്തം തദാ ദിസ്വാ, കപ്പിനസ്സ സിതം അഹു.

൧൦൯൦.

‘‘യാവതാ ബുദ്ധഖേത്തമ്ഹി, ഠപയിത്വാ മഹാമുനിം;

ധുതഗുണേ വിസിട്ഠോഹം, സദിസോ മേ ന വിജ്ജതി.

൧൦൯൧.

‘‘പരിചിണ്ണോ ¶ മയാ സത്ഥാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം;

ഓഹിതോ ഗരുകോ ഭാരോ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ.

൧൦൯൨.

‘‘ന ¶ ചീവരേ ന സയനേ, ഭോജനേ നുപലിമ്പതി;

ഗോതമോ അനപ്പമേയ്യോ, മുളാലപുപ്ഫം വിമലംവ;

അമ്ബുനാ നേക്ഖമ്മനിന്നോ, തിഭവാഭിനിസ്സടോ.

൧൦൯൩.

‘‘സതിപട്ഠാനഗീവോ സോ, സദ്ധാഹത്ഥോ മഹാമുനി;

പഞ്ഞാസീസോ മഹാഞാണീ, സദാ ചരതി നിബ്ബുതോ’’തി.

… മഹാകസ്സപോ ഥേരോ….

ചത്താലീസനിപാതോ നിട്ഠിതോ.

തത്രുദ്ദാനം –

ചത്താലീസനിപാതമ്ഹി, മഹാകസ്സപസവ്ഹയോ;

ഏകോവ ഥേരോ ഗാഥായോ, ചത്താസീല ദുവേപി ചാതി.

൧൯. പഞ്ഞാസനിപാതോ

൧. താലപുടത്ഥേരഗാഥാ

൧൦൯൪.

‘‘കദാ ¶ ¶ ¶ നുഹം പബ്ബതകന്ദരാസു, ഏകാകിയോ അദ്ദുതിയോ വിഹസ്സം;

അനിച്ചതോ സബ്ബഭവം വിപസ്സം, തം മേ ഇദം തം നു കദാ ഭവിസ്സതി.

൧൦൯൫.

‘‘കദാ നുഹം ഭിന്നപടന്ധരോ മുനി, കാസാവവത്ഥോ ¶ അമമോ നിരാസോ;

രാഗഞ്ച ദോസഞ്ച തഥേവ മോഹം, ഹന്ത്വാ സുഖീ പവനഗതോ വിഹസ്സം.

൧൦൯൬.

‘‘കദാ അനിച്ചം വധരോഗനീളം, കായം ഇമം മച്ചുജരായുപദ്ദുതം;