📜
നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ
ഖുദ്ദകനികായേ
ഥേരാപദാനപാളി
(പഠമോ ഭാഗോ)
൧. ബുദ്ധവഗ്ഗോ
൧. ബുദ്ധഅപദാനം
തഥാഗതം ¶ ¶ ¶ ജേതവനേ വസന്തം, അപുച്ഛി വേദേഹമുനീ നതങ്ഗോ;
‘‘സബ്ബഞ്ഞുബുദ്ധാ കിര നാമ ഹോന്തി, ഭവന്തി തേ ഹേതുഭി കേഹി വീര’’.
തദാഹ സബ്ബഞ്ഞുവരോ മഹേസീ, ആനന്ദഭദ്ദം മധുരസ്സരേന;
‘‘യേ പുബ്ബബുദ്ധേസു [സബ്ബബുദ്ധേസു (സ്യാ.)] കതാധികാരാ, അലദ്ധമോക്ഖാ ജിനസാസനേസു.
‘‘തേനേവ സമ്ബോധിമുഖേന ധീരാ, അജ്ഝാസയേനാപി മഹാബലേന;
പഞ്ഞായ തേജേന സുതിക്ഖപഞ്ഞാ, സബ്ബഞ്ഞുഭാവം അനുപാപുണന്തി.
‘‘അഹമ്പി ¶ ¶ പുബ്ബബുദ്ധേസു, ബുദ്ധത്തമഭിപത്ഥയിം,
മനസായേവ ഹുത്വാന, ധമ്മരാജാ അസങ്ഖിയാ.
‘‘അഥ ¶ ¶ ബുദ്ധാപദാനാനി, സുണാഥ സുദ്ധമാനസാ;
തിംസപാരമിസമ്പുണ്ണാ, ധമ്മരാജാ അസങ്ഖിയാ.
‘‘സമ്ബോധിം ബുദ്ധസേട്ഠാനം, സസങ്ഘേ ലോകനായകേ;
ദസങ്ഗുലീ നമസ്സിത്വാ, സിരസാ അഭിവാദയിം [അഭിവാദയേ (സ്യാ.)].
‘‘യാവതാ ബുദ്ധഖേത്തേസു, രതനാ വിജ്ജന്തിസങ്ഖിയാ;
ആകാസട്ഠാ ച ഭൂമട്ഠാ [ഭുമ്മട്ഠാ (സീ. സ്യാ.)], മനസാ സബ്ബമാഹരിം.
‘‘തത്ഥ രൂപിയഭൂമിയം, പാസാദം മാപയിം അഹം;
നേകഭുമ്മം രതനമയം, ഉബ്ബിദ്ധം നഭമുഗ്ഗതം.
‘‘വിചിത്തഥമ്ഭം സുകതം, സുവിഭത്തം മഹാരഹം;
കനകമയസങ്ഘാടം, കോന്തച്ഛത്തേഹി മണ്ഡിതം.
‘‘പഠമാ വേളുരിയാ ഭൂമി, വിമലബ്ഭസമാ സുഭാ;
നളിനജലജാകിണ്ണാ, വരകഞ്ചനഭൂമിയാ.
‘‘പവാളംസാ പവാളവണ്ണാ, കാചി ലോഹിതകാ സുഭാ;
ഇന്ദഗോപകവണ്ണാഭാ, ഭൂമി ഓഭാസതീ ദിസാ.
‘‘സുവിഭത്താ ഘരമുഖാ, നിയ്യൂഹാ സീഹപഞ്ജരാ;
ചതുരോ വേദികാ ജാലാ, ഗന്ധാവേളാ മനോരമാ.
‘‘നീലാ പീതാ ലോഹിതകാ, ഓദാതാ സുദ്ധകാളകാ;
കൂടാഗാരവരൂപേതാ, സത്തരതനഭൂസിതാ.
‘‘ഓലോകമയാ ¶ പദുമാ, വാളവിഹങ്ഗസോഭിതാ;
നക്ഖത്തതാരകാകിണ്ണാ, ചന്ദസൂരേഹി [ചന്ദസുരിയേഹി (സീ. സ്യാ.)] മണ്ഡിതാ.
‘‘ഹേമജാലേന ¶ സഞ്ഛന്നാ, സോണ്ണകിങ്കിണികായുതാ;
വാതവേഗേന കൂജന്തി, സോണ്ണമാലാ മനോരമാ.
‘‘മഞ്ജേട്ഠകം ലോഹിതകം, പീതകം ഹരിപിഞ്ജരം;
നാനാരങ്ഗേഹി സമ്പീതം [സംചിത്തം (സ്യാ.)], ഉസ്സിതദ്ധജമാലിനീ [മാലിനിം (സീ.)].
‘‘ന നം [നാനാ (സീ. സ്യാ.)] ബഹൂനേകസതാ, ഫലികാ രജതാമയാ;
മണിമയാ ലോഹിതങ്ഗാ, മസാരഗല്ലമയാ തഥാ;
നാനാസയനവിചിത്താ, സണ്ഹകാസികസന്ഥതാ.
‘‘കമ്പലാ ¶ ¶ ദുകൂലാ ചീനാ, പട്ടുണ്ണാ പണ്ഡുപാവുരാ;
വിവിധത്ഥരണം സബ്ബം, മനസാ പഞ്ഞപേസഹം.
‘‘താസു താസ്വേവ ഭൂമീസു, രതനകൂടലങ്കതം;
മണിവേരോചനാ ഉക്കാ, ധാരയന്താ സുതിട്ഠരേ.
‘‘സോഭന്തി ഏസികാ ഥമ്ഭാ, സുഭാ കഞ്ചനതോരണാ;
ജമ്ബോനദാ സാരമയാ, അഥോ രജതമയാപി ച.
‘‘നേകാ സന്ധീ സുവിഭത്താ, കവാടഗ്ഗളചിത്തിതാ;
ഉഭതോ പുണ്ണഘടാനേകാ, പദുമുപ്പലസംയുതാ.
‘‘അതീതേ സബ്ബബുദ്ധേ ച, സസങ്ഘേ ലോകനായകേ;
പകതിവണ്ണരൂപേന, നിമ്മിനിത്വാ സസാവകേ.
‘‘തേന ദ്വാരേന പവിസിത്വാ, സബ്ബേ ബുദ്ധാ സസാവകാ;
സബ്ബസോണ്ണമയേ പീഠേ, നിസിന്നാ അരിയമണ്ഡലാ.
‘‘യേ ച ഏതരഹി അത്ഥി, ബുദ്ധാ ലോകേ അനുത്തരാ;
അതീതേ ¶ വത്തമാനാ ച, ഭവനം സബ്ബേ സമാഹരിം.
‘‘പച്ചേകബുദ്ധേനേകസതേ, സയമ്ഭൂ അപരാജിതേ;
അതീതേ വത്തമാനേ ച, ഭവനം സബ്ബേ സമാഹരിം.
‘‘കപ്പരുക്ഖാ ബഹൂ അത്ഥി, യേ ദിബ്ബാ യേ ച മാനുസാ;
സബ്ബം ദുസ്സം സമാഹന്താ, അച്ഛാദേമി തിചീവരം.
‘‘ഖജ്ജം ഭോജ്ജം സായനീയം, സമ്പന്നം പാനഭോജനം;
മണിമയേ സുഭേ പത്തേ, സംപൂരേത്വാ അദാസഹം.
‘‘ദിബ്ബവത്ഥസമാ ഹുത്വാ, മട്ഠാ [മട്ടാ (സീ.)] ചീവരസംയുതാ;
മധുരാ സക്ഖരാ ചേവ, തേലാ ച മധുഫാണിതാ.
‘‘തപ്പിതാ പരമന്നേന, സബ്ബേ തേ അരിയമണ്ഡലാ;
രതനഗബ്ഭം ¶ പവിസിത്വാ, കേസരീവ ഗുഹാസയാ.
‘‘മഹാരഹമ്ഹി സയനേ, സീഹസേയ്യമകപ്പയും;
സമ്പജാനാ സമുട്ഠായ, സയനേ [സേയ്യേ (സ്യാ.)] പല്ലങ്കമാഭുജും.
‘‘ഗോചരം ¶ സബ്ബബുദ്ധാനം, ഝാനരതിസമപ്പിതാ;
അഞ്ഞേ ധമ്മാനി ദേസേന്തി, അഞ്ഞേ കീളന്തി ഇദ്ധിയാ.
‘‘അഞ്ഞേ ¶ അഭിഞ്ഞാ അപ്പേന്തി, അഭിഞ്ഞാ വസിഭാവിതാ;
വികുബ്ബനാ വികുബ്ബന്തി, അഞ്ഞേനേകസഹസ്സിയോ.
‘‘ബുദ്ധാപി ബുദ്ധേ പുച്ഛന്തി, വിസയം സബ്ബഞ്ഞുമാലയം;
ഗമ്ഭീരം നിപുണം ഠാനം, പഞ്ഞായ വിനിബുജ്ഝരേ.
‘‘സാവകാ ബുദ്ധേ പുച്ഛന്തി, ബുദ്ധാ പുച്ഛന്തി സാവകേ;
അഞ്ഞമഞ്ഞഞ്ച ¶ പുച്ഛിത്വാ [പുച്ഛന്തി (സീ. സ്യാ.)], അഞ്ഞോഞ്ഞം ബ്യാകരോന്തി തേ.
‘‘ബുദ്ധാ പച്ചേകബുദ്ധാ ച, സാവകാ പരിചാരകാ;
ഏവം സകായ രതിയാ, പാസാദേഭിരമന്തി തേ.
‘‘ഛത്താ തിട്ഠന്തു രതനാ, കഞ്ചനാവേളപന്തികാ;
മുത്താജാലപരിക്ഖിത്താ, സബ്ബേ ധാരേന്തു [ധാരേന്തി (ക.)] മത്ഥകേ.
‘‘ഭവന്തു ചേളവിതാനാ, സോണ്ണതാരകചിത്തിതാ;
വിചിത്തമല്യവിതതാ, സബ്ബേ ധാരേന്തു മത്ഥകേ.
‘‘വിതതാ മല്യദാമേഹി, ഗന്ധദാമേഹി സോഭിതാ;
ദുസ്സദാമപരികിണ്ണാ, രതനദാമഭൂസിതാ.
‘‘പുപ്ഫാഭികിണ്ണാ സുചിത്താ, സുരഭിഗന്ധഭൂസിതാ;
ഗന്ധപഞ്ചങ്ഗുലികതാ [ഗന്ധപഞ്ചങ്ഗുലം കതാ (അട്ഠ.)], ഹേമച്ഛദനഛാദിതാ.
‘‘ചതുദ്ദിസാ പോക്ഖരഞ്ഞോ, പദുമുപ്പലസന്ഥതാ;
സോവണ്ണരൂപാ ഖായന്തു, പദ്മംരേണുരജുഗ്ഗതാ.
‘‘പുപ്ഫന്തു പാദപാ സബ്ബേ, പാസാദസ്സ സമന്തതോ;
സയഞ്ച പുപ്ഫാ മുഞ്ചിത്വാ, ഗന്ത്വാ ഭവനമോകിരും.
‘‘സിഖിനോ തത്ഥ നച്ചന്തു, ദിബ്ബഹംസാ പകൂജരേ;
കരവീകാ ച ഗായന്തു, ദിജസങ്ഘാ സമന്തതോ.
‘‘ഭേരിയോ സബ്ബാ വജ്ജന്തു, വീണാ സബ്ബാ രസന്തു [രവന്തു (സീ. സ്യാ.)] താ;
സബ്ബാ സങ്ഗീതി വത്തന്തു, പാസാദസ്സ സമന്തതോ.
‘‘യാവതാ ¶ ¶ ¶ ബുദ്ധഖേത്തമ്ഹി, ചക്കവാളേ തതോ പരേ;
മഹന്താ ജോതിസമ്പന്നാ, അച്ഛിന്നാ രതനാമയാ.
‘‘തിട്ഠന്തു സോണ്ണപല്ലങ്കാ, ദീപരുക്ഖാ ജലന്തു തേ;
ഭവന്തു ഏകപജ്ജോതാ, ദസസഹസ്സിപരമ്പരാ.
‘‘ഗണികാ ലാസികാ ചേവ, നച്ചന്തു അച്ഛരാഗണാ;
നാനാരങ്ഗാ പദിസ്സന്തു, പാസാദസ്സ സമന്തതോ.
‘‘ദുമഗ്ഗേ ¶ പബ്ബതഗ്ഗേ വാ, സിനേരുഗിരിമുദ്ധനി;
ഉസ്സാപേമി ധജം സബ്ബം, വിചിത്തം പഞ്ചവണ്ണികം.
‘‘നരാ നാഗാ ച ഗന്ധബ്ബാ, സബ്ബേ ദേവാ ഉപേന്തു തേ;
നമസ്സന്താ പഞ്ജലികാ, പാസാദം പരിവാരയും.
‘‘യം കിഞ്ചി കുസലം കമ്മം, കത്തബ്ബം കിരിയം മമ;
കായേന വാചാ മനസാ, തിദസേ സുകതം കതം.
‘‘യേ സത്താ സഞ്ഞിനോ അത്ഥി, യേ ച സത്താ അസഞ്ഞിനോ;
കതം പുഞ്ഞഫലം മയ്ഹം, സബ്ബേ ഭാഗീ ഭവന്തു തേ.
‘‘യേസം കതം സുവിദിതം, ദിന്നം പുഞ്ഞഫലം മയാ;
യേ ച തത്ഥ [തസ്മിം (സീ. ക.)] ന ജാനന്തി, ദേവാ ഗന്ത്വാ നിവേദയും.
‘‘സബ്ബലോകമ്ഹി [സബ്ബേ ലോകമ്ഹി (സ്യാ. ക.)] യേ സത്താ, ജീവന്താഹാരഹേതുകാ;
മനുഞ്ഞം ഭോജനം സബ്ബം [സബ്ബേ (സ്യാ.)], ലഭന്തു മമ ചേതസാ.
‘‘മനസാ ദാനം മയാ ദിന്നം, മനസാ പസാദമാവഹിം;
പൂജിതാ സബ്ബസമ്ബുദ്ധാ, പച്ചേകാ ജിനസാവകാ.
‘‘തേന ¶ കമ്മേന സുകതേന, ചേതനാപണിധീഹി ച;
ജഹിത്വാ മാനുസം ദേഹം, താവതിംസമഗച്ഛഹം.
‘‘ദുവേ ഭവേ പജാനാമി, ദേവത്തേ അഥ മാനുസേ;
അഞ്ഞം ഗതിം ന ജാനാമി, മനസാ പത്ഥനാഫലം.
‘‘ദേവാനം അധികോ ഹോമി, ഭവാമി മനുജാധിപോ;
രൂപലക്ഖണസമ്പന്നോ, പഞ്ഞായ അസമോ ഭവേ.
‘‘ഭോജനം വിവിധം സേട്ഠം, രതനഞ്ച അനപ്പകം;
വിവിധാനി ച വത്ഥാനി, നഭാ [നഭസാ (സ്യാ.)] ഖിപ്പം ഉപേന്തി മം.
‘‘പഥബ്യാ ¶ പബ്ബതേ ചേവ, ആകാസേ ഉദകേ വനേ;
യം യം ഹത്ഥം പസാരേമി, ദിബ്ബാ ഭക്ഖാ ഉപേന്തി മം.
‘‘പഥബ്യാ ¶ പബ്ബതേ ചേവ, ആകാസേ ഉദകേ വനേ;
യം യം ഹത്ഥം പസാരേമി, രതനാ സബ്ബേ ഉപേന്തി മം.
‘‘പഥബ്യാ ¶ പബ്ബതേ ചേവ, ആകാസേ ഉദകേ വനേ;
യം യം ഹത്ഥം പസാരേമി, സബ്ബേ ഗന്ധാ ഉപേന്തി മം.
‘‘പഥബ്യാ പബ്ബതേ ചേവ, ആകാസേ ഉദകേ വനേ;
യം യം [യത്ഥ (സ്യാ.), യഞ്ഞം (ക.)] ഹത്ഥം പസാരേമി, സബ്ബേ യാനാ ഉപേന്തി മം.
‘‘പഥബ്യാ പബ്ബതേ ചേവ, ആകാസേ ഉദകേ വനേ;
യം യം ഹത്ഥം പസാരേമി, സബ്ബേ മാലാ ഉപേന്തി മം.
‘‘പഥബ്യാ പബ്ബതേ ചേവ, ആകാസേ ഉദകേ വനേ;
യം യം ഹത്ഥം പസാരേമി, അലങ്കാരാ ഉപേന്തി മം.
‘‘പഥബ്യാ ¶ പബ്ബതേ ചേവ, ആകാസേ ഉദകേ വനേ;
യം യം ഹത്ഥം പസാരേമി, സബ്ബാ കഞ്ഞാ ഉപേന്തി മം.
‘‘പഥബ്യാ പബ്ബതേ ചേവ, ആകാസേ ഉദകേ വനേ;
യം യം ഹത്ഥം പസാരേമി, മധുസക്ഖരാ ഉപേന്തി മം.
‘‘പഥബ്യാ പബ്ബതേ ചേവ, ആകാസേ ഉദകേ വനേ;
യം യം ഹത്ഥം പസാരേമി, സബ്ബേ ഖജ്ജാ ഉപേന്തി മം.
‘‘അധനേ അദ്ധിക [അദ്ധികേ (സ്യാ.)] ജനേ, യാചകേ ച പഥാവിനോ;
ദദാമിഹം [ദദാമിഹ (സീ.) ദദാമി തം (സ്യാ.)] ദാനവരം, സമ്ബോധിവരപത്തിയാ.
‘‘നാദേന്തോ പബ്ബതം സേലം, ഗജ്ജേന്തോ ബഹലം ഗിരിം;
സദേവകം ഹാസയന്തോ, ബുദ്ധോ ലോകേ ഭവാമഹം.
‘‘ദിസാ ദസവിധാ ലോകേ, യായതോ നത്ഥി അന്തകം;
തസ്മിഞ്ച ദിസാഭാഗമ്ഹി, ബുദ്ധഖേത്താ അസങ്ഖിയാ.
‘‘പഭാ പകിത്തിതാ മയ്ഹം, യമകാ രംസിവാഹനാ;
ഏത്ഥന്തരേ രംസിജാലം, ആലോകോ വിപുലോ ഭവേ.
‘‘ഏത്തകേ ¶ ലോകധാതുമ്ഹി, സബ്ബേ പസ്സന്തു മം ജനാ;
സബ്ബേ മം അനുവത്തന്തു, യാവ ബ്രഹ്മനിവേസനം [സബ്ബേവ സുമനാ ഹോന്തു, സബ്ബേ മം അനുവത്തരേ (സീ. സ്യാ.)].
‘‘വിസിട്ഠമധുനാദേന, അമതഭേരിമാഹനിം;
ഏത്ഥന്തരേ ജനാ സബ്ബേ, സുണന്തു മധുരം ഗിരം.
‘‘ധമ്മമേഘേന വസ്സന്തേ, സബ്ബേ ഹോന്തു അനാസവാ;
യേത്ഥ പച്ഛിമകാ സത്താ, സോതാപന്നാ ഭവന്തു തേ.
‘‘ദത്വാ ¶ ¶ ദാതബ്ബകം ദാനം, സീലം പൂരേത്വാ അസേസതോ;
നേക്ഖമ്മപാരമിം ഗന്ത്വാ, പത്തോ സമ്ബോധിമുത്തമം.
‘‘പണ്ഡിതേ ¶ പരിപുച്ഛിത്വാ, കത്വാ വീരിയമുത്തമം;
ഖന്തിയാ പാരമിം ഗന്ത്വാ, പത്തോ സമ്ബോധിമുത്തമം.
‘‘കത്വാ ദള്ഹമധിട്ഠാനം, സച്ചപാരമി പൂരിയ;
മേത്തായ പാരമിം ഗന്ത്വാ, പത്തോ സമ്ബോധിമുത്തമം.
‘‘ലാഭാലാഭേ സുഖേ ദുക്ഖേ, സമ്മാനേ ചാവമാനനേ [സമ്മാനേ ച വിമാനനേ (ക.) സമ്മാനനേ വിമാനനേ (സ്യാ.)];
സബ്ബത്ഥ സമകോ ഹുത്വാ, പത്തോ സമ്ബോധിമുത്തമം.
‘‘കോസജ്ജം ഭയതോ ദിസ്വാ, വീരിയം ചാപി ഖേമതോ;
ആരദ്ധവീരിയാ ഹോഥ, ഏസാ ബുദ്ധാനുസാസനീ.
‘‘വിവാദം ഭയതോ ദിസ്വാ, അവിവാദഞ്ച ഖേമതോ;
സമഗ്ഗാ സഖിലാ ഹോഥ, ഏസാ ബുദ്ധാനുസാസനീ.
‘‘പമാദം ഭയതോ ദിസ്വാ, അപ്പമാദഞ്ച ഖേമതോ;
ഭാവേഥട്ഠങ്ഗികം മഗ്ഗം, ഏസാ ബുദ്ധാനുസാസനീ.
‘‘സമാഗതാ ബഹൂ ബുദ്ധാ, അരഹന്താ [അരഹന്തോ (സ്യാ.)] ച സബ്ബസോ;
സമ്ബുദ്ധേ അരഹന്തേ ച, വന്ദമാനാ നമസ്സഥ.
‘‘ഏവം അചിന്തിയാ ബുദ്ധാ, ബുദ്ധധമ്മാ അചിന്തിയാ;
അചിന്തിയേ പസന്നാനം, വിപാകോ ഹോതി അചിന്തിയോ’’’.
ഇത്ഥം സുദം ഭഗവാ അത്തനോ ബുദ്ധചരിയം സമ്ഭാവയമാനോ ബുദ്ധാപദാനിയം [ബുദ്ധചരിയം (സീ.) ബുദ്ധചരിതം (സ്യാ.)] നാമ ധമ്മപരിയായം അഭാസിത്ഥാതി.
ബുദ്ധാപദാനം സമത്തം.
൨. പച്ചേകബുദ്ധഅപദാനം
അഥ ¶ ¶ പച്ചേകബുദ്ധാപദാനം സുണാഥ –
‘‘തഥാഗതം ¶ ജേതവനേ വസന്തം, അപുച്ഛി വേദേഹമുനീ നതങ്ഗോ;
‘പച്ചേകബുദ്ധാ കിര നാമ ഹോന്തി, ഭവന്തി തേ ഹേതുഭി കേഹി വീര’ [ധീര (സീ.) ധീരാ (സ്യാ.)].
‘‘തദാഹ ¶ സബ്ബഞ്ഞുവരോ മഹേസീ, ആനന്ദഭദ്ദം മധുരസ്സരേന;
‘യേ പുബ്ബബുദ്ധേസു [സബ്ബബുദ്ധേസു (സ്യാ. ക.)] കതാധികാരാ, അലദ്ധമോക്ഖാ ജിനസാസനേസു.
‘‘‘തേനേവ സംവേഗമുഖേന ധീരാ, വിനാപി ബുദ്ധേഹി സുതിക്ഖപഞ്ഞാ;
ആരമ്മണേനാപി പരിത്തകേന, പച്ചേകബോധിം അനുപാപുണന്തി.
‘‘‘സബ്ബമ്ഹി ലോകമ്ഹി മമം ഠപേത്വാ, പച്ചേകബുദ്ധേഹി സമോവ നത്ഥി;
തേസം ഇമം വണ്ണപദേസമത്തം, വക്ഖാമഹം സാധു മഹാമുനീനം.
‘‘‘സയമേവ ¶ ബുദ്ധാനം മഹാഇസീനം, സാധൂനി വാക്യാനി മധൂവ [മധുംവ (സീ.)] ഖുദ്ദം;
അനുത്തരം ഭേസജം പത്ഥയന്താ, സുണാഥ സബ്ബേസു പസന്നചിത്താ.
‘‘‘പച്ചേകബുദ്ധാനം സമാഗതാനം, പരമ്പരം ബ്യാകരണാനി യാനി;
ആദീനവോ യഞ്ച വിരാഗവത്ഥും, യഥാ ച ബോധിം അനുപാപുണിംസു.
‘‘‘സരാഗവത്ഥൂസു ¶ ¶ വിരാഗസഞ്ഞീ, രത്തമ്ഹി ലോകമ്ഹി വിരത്തചിത്താ;
ഹിത്വാ പപഞ്ചേ ജിതഫന്ദിതാനി [വിദിയ ഫന്ദിതാനി (സീ.) ജിതബന്ധിതാനി (ക.)], തഥേവ ബോധിം അനുപാപുണിംസു.
‘‘‘സബ്ബേസു ഭൂതേസു നിധായ ദണ്ഡം, അവിഹേഠയം അഞ്ഞതരമ്പി തേസം;
മേത്തേന ചിത്തേന ഹിതാനുകമ്പീ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘സബ്ബേസു ഭൂതേസു നിധായ ദണ്ഡം, അവിഹേഠയം അഞ്ഞതരമ്പി തേസം;
ന പുത്തമിച്ഛേയ്യ കുതോ സഹായം, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘സംസഗ്ഗജാതസ്സ ¶ ഭവന്തി സ്നേഹാ, സ്നേഹന്വയം ദുക്ഖമിദം പഹോതി;
ആദീനവം സ്നേഹജം പേക്ഖമാനോ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘മിത്തേ സുഹജ്ജേ അനുകമ്പമാനോ, ഹാപേതി അത്ഥം പടിബദ്ധചിത്തോ;
ഏതം ഭയം സന്ഥവേ പേക്ഖമാനോ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘വംസോ വിസാലോവ യഥാ വിസത്തോ, പുത്തേസു ദാരേസു ച യാ അപേക്ഖാ;
വംസേ കളീരോവ അസജ്ജമാനോ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘മിഗോ അരഞ്ഞമ്ഹി യഥാ അബദ്ധോ, യേനിച്ഛകം ഗച്ഛതി ഗോചരായ;
വിഞ്ഞൂ നരോ സേരിതം പേക്ഖമാനോ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘ആമന്തനാ ¶ ഹോതി സഹായമജ്ഝേ, വാസേ ച [വാസേ (സീ. സ്യാ.) സുത്തനിപാതേപി ‘‘ച‘‘കാരോ നത്ഥി] ഠാനേ ഗമനേ ചാരികായ;
അനഭിജ്ഝിതം സേരിതം പേക്ഖമാനോ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘ഖിഡ്ഡാ ¶ രതീ ഹോതി സഹായമജ്ഝേ, പുത്തേസു പേമം വിപുലഞ്ച ഹോതി;
പിയവിപ്പയോഗം ¶ വിജിഗുച്ഛമാനോ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘ചാതുദ്ദിസോ ¶ അപ്പടിഘോ ച ഹോതി, സന്തുസ്സമാനോ ഇതരീതരേന;
പരിസ്സയാനം സഹിതാ അഛമ്ഭീ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘ദുസ്സങ്ഗഹാ പബ്ബജിതാപി ഏകേ, അഥോ ഗഹട്ഠാ ഘരമാവസന്താ;
അപ്പോസ്സുക്കോ പരപുത്തേസു ഹുത്വാ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘ഓരോപയിത്വാ ഗിഹിബ്യഞ്ജനാനി, സഞ്ഛിന്നപത്തോ യഥാ കോവിളാരോ;
ഛേത്വാന വീരോ ഗിഹിബന്ധനാനി, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘സചേ ലഭേഥ നിപകം സഹായം, സദ്ധിം ചരം സാധുവിഹാരിധീരം;
അഭിഭുയ്യ സബ്ബാനി പരിസ്സയാനി, ചരേയ്യ തേനത്തമനോ സതീമാ.
‘‘‘നോ ¶ ചേ ലഭേഥ നിപകം സഹായം, സദ്ധിം ചരം സാധുവിഹാരിധീരം;
രാജാവ രട്ഠം വിജിതം പഹായ, ഏകോ ചരേ മാതങ്ഗരഞ്ഞേവ നാഗോ.
‘‘‘അദ്ധാ ¶ പസംസാമ സഹായസമ്പദം, സേട്ഠാ സമാ സേവിതബ്ബാ സഹായാ;
ഏതേ അലദ്ധാ അനവജ്ജഭോജീ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘ദിസ്വാ സുവണ്ണസ്സ പഭസ്സരാനി, കമ്മാരപുത്തേന സുനിട്ഠിതാനി;
സങ്ഘട്ടമാനാനി ദുവേ ഭുജസ്മിം, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘ഏവം ദുതീയേന സഹാ മമസ്സ, വാചാഭിലാപോ അഭിസജ്ജനാ വാ;
ഏതം ഭയം ആയതിം പേക്ഖമാനോ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘കാമാ ¶ ഹി ചിത്രാ മധുരാ മനോരമാ, വിരൂപരൂപേന മഥേന്തി ചിത്തം;
ആദീനവം കാമഗുണേസു ദിസ്വാ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘ഈതീ ¶ ച ഗണ്ഡോ ച ഉപദ്ദവോ ച, രോഗോ ച സല്ലഞ്ച ഭയഞ്ച മേതം;
ഏതം ഭയം കാമഗുണേസു ദിസ്വാ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘സീതഞ്ച ഉണ്ഹഞ്ച ഖുദം പിപാസം, വാതാതപേ ഡംസസരീസപേ [ഡംസസിരിംസപേ (സീ. സ്യാ.)] ച;
സബ്ബാനിപേതാനി അഭിബ്ഭവിത്വാ [അഭിസംഭവിത്വാ (സുത്തനിപാതേ)], ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘നാഗോവ യൂഥാനി വിവജ്ജയിത്വാ, സഞ്ജാതഖന്ധോ പദുമീ ഉളാരോ;
യഥാഭിരന്തം വിഹരം അരഞ്ഞേ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘അട്ഠാനതം ¶ സങ്ഗണികാരതസ്സ, യം ഫസ്സയേ [ഫുസ്സയേ (സ്യാ.)] സാമയികം വിമുത്തിം;
ആദിച്ചബന്ധുസ്സ വചോ നിസമ്മ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘ദിട്ഠീവിസൂകാനി ഉപാതിവത്തോ, പത്തോ നിയാമം പടിലദ്ധമഗ്ഗോ;
ഉപ്പന്നഞാണോമ്ഹി അനഞ്ഞനേയ്യോ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘നില്ലോലുപോ ¶ ¶ നിക്കുഹോ നിപ്പിപാസോ, നിമ്മക്ഖ [നിമ്മക്ഖോ (സ്യാ.)] നിദ്ധന്തകസാവമോഹോ;
നിരാസയോ [നിരാസാസോ (ക.)] സബ്ബലോകേ ഭവിത്വാ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘പാപം സഹായം പരിവജ്ജയേഥ, അനത്ഥദസ്സിം വിസമേ നിവിട്ഠം;
സയം ന സേവേ പസുതം പമത്തം, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘ബഹുസ്സുതം ധമ്മധരം ഭജേഥ, മിത്തം ഉളാരം പടിഭാനവന്തം;
അഞ്ഞായ ¶ അത്ഥാനി വിനേയ്യ കങ്ഖം, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘ഖിഡ്ഡം രതിം കാമസുഖഞ്ച ലോകേ, അനലങ്കരിത്വാ അനപേക്ഖമാനോ;
വിഭൂസട്ഠാനാ വിരതോ സച്ചവാദീ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘പുത്തഞ്ച ദാരം പിതരഞ്ച മാതരം, ധനാനി ധഞ്ഞാനി ച ബന്ധവാനി;
ഹിത്വാന കാമാനി യഥോധികാനി, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘സങ്ഗോ ¶ ¶ ഏസോ പരിത്തമേത്ഥ സോഖ്യം, അപ്പസ്സാദോ ദുക്ഖമേവേത്ഥ ഭിയ്യോ;
ഗളോ [ഗാഹോ (സീ.) കണ്ഡോ (സ്യാ.) ഗാള്ഹോ (ക.)] ഏസോ ഇതി ഞത്വാ മതിമാ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘സന്ദാലയിത്വാന സംയോജനാനി, ജാലംവ ഭേത്വാ സലിലമ്ബുചാരീ;
അഗ്ഗീവ ദഡ്ഢം അനിവത്തമാനോ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘ഓക്ഖിത്തചക്ഖൂ ന ച പാദലോലോ, ഗുത്തിന്ദ്രിയോ രക്ഖിതമാനസാനോ;
അനവസ്സുതോ അപരിഡയ്ഹമാനോ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘ഓഹാരയിത്വാ ഗിഹിബ്യഞ്ജനാനി, സഞ്ഛന്നപത്തോ യഥാ പാരിഛത്തോ;
കാസായവത്ഥോ അഭിനിക്ഖമിത്വാ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘രസേസു ഗേധം അകരം അലോലോ, അനഞ്ഞപോസീ സപദാനചാരീ;
കുലേ കുലേ അപ്പടിബദ്ധചിത്തോ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘പഹായ ¶ പഞ്ചാവരണാനി ചേതസോ, ഉപക്കിലേസേ ബ്യപനുജ്ജ സബ്ബേ;
അനിസ്സിതോ ഛേജ്ജ സിനേഹദോസം, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘വിപിട്ഠികത്വാന ¶ സുഖഞ്ച ദുക്ഖം, പുബ്ബേവ സോമനസ്സദോമനസ്സം;
ലദ്ധാനുപേക്ഖം സമഥം വിസുദ്ധം, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘ആരദ്ധവീരിയോ ¶ പരമത്ഥപത്തിയാ, അലീനചിത്തോ അകുസീതവുത്തി;
ദള്ഹനിക്കമോ ഥാമബലൂപപന്നോ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘പടിസല്ലാനം ഝാനമരിഞ്ചമാനോ, ധമ്മേസു നിച്ചം അനുധമ്മചാരീ;
ആദീനവം സമ്മസിതാ ഭവേസു, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘തണ്ഹക്ഖയം ¶ പത്ഥയമപ്പമത്തോ, അനേളമൂഗോ സുതവാ സതീമാ;
സങ്ഖാതധമ്മോ നിയതോ പധാനവാ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘സീഹോവ ¶ സദ്ദേസു അസന്തസന്തോ, വാതോവ ജാലമ്ഹി അസജ്ജമാനോ;
പദുമംവ തോയേന അലിമ്പമാനോ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘സീഹോ യഥാ ദാഠബലീ പസയ്ഹ, രാജാ മിഗാനം അഭിഭുയ്യ ചാരീ;
സേവേഥ പന്താനി സേനാസനാനി, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘മേത്തം ഉപേക്ഖം കരുണം വിമുത്തിം, ആസേവമാനോ മുദിതഞ്ച കാലേ;
സബ്ബേന ലോകേന അവിരുജ്ഝമാനോ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘രാഗഞ്ച ദോസഞ്ച പഹായ മോഹം, സന്ദാലയിത്വാന സംയോജനാനി;
അസന്തസം ജീവിതസങ്ഖയമ്ഹി, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘ഭജന്തി ¶ ¶ സേവന്തി ച കാരണത്ഥാ, നിക്കാരണാ ദുല്ലഭാ അജ്ജ മിത്താ;
അത്തത്ഥപഞ്ഞാ അസുചീമനുസ്സാ, ഏകോ ചരേ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പോ.
‘‘‘വിസുദ്ധസീലാ ¶ സുവിസുദ്ധപഞ്ഞാ, സമാഹിതാ ജാഗരിയാനുയുത്താ;
വിപസ്സകാ ധമ്മവിസേസദസ്സീ, മഗ്ഗങ്ഗബോജ്ഝങ്ഗഗതേ വിജഞ്ഞാ.
‘‘‘സുഞ്ഞപ്പണിധിഞ്ച തഥാനിമിത്തം [സുഞ്ഞതപ്പണീഹിതഞ്ചാനിമിത്തം (സീ.)], ആസേവയിത്വാ ജിനസാസനമ്ഹി;
യേ സാവകത്തം ന വജന്തി ധീരാ, ഭവന്തി പച്ചേകജിനാ സയമ്ഭൂ.
‘‘‘മഹന്തധമ്മാ ബഹുധമ്മകായാ, ചിത്തിസ്സരാ സബ്ബദുക്ഖോഘതിണ്ണാ;
ഉദഗ്ഗചിത്താ പരമത്ഥദസ്സീ, സീഹോപമാ ഖഗ്ഗവിസാണകപ്പാ.
‘‘‘സന്തിന്ദ്രിയാ സന്തമനാ സമാധീ, പച്ചന്തസത്തേസു പതിപ്പചാരാ [പച്ചത്തഗമ്ഭീരമതപ്പചാരാ (സീ.)];
ദീപാ പരത്ഥ ഇധ വിജ്ജലന്താ, പച്ചേകബുദ്ധാ സതതം ഹിതാമേ.
‘‘‘പഹീനസബ്ബാവരണാ ജനിന്ദാ, ലോകപ്പദീപാ ഘനകഞ്ചനാഭാ;
നിസ്സംസയം ലോകസുദക്ഖിണേയ്യാ, പച്ചേകബുദ്ധാ സതതപ്പിതാമേ.
‘‘‘പച്ചേകബുദ്ധാനം ¶ സുഭാസിതാനി, ചരന്തി ലോകമ്ഹി സദേവകമ്ഹി;
സുത്വാ തഥാ യേ ന കരോന്തി ബാലാ, ചരന്തി ദുക്ഖേസു പുനപ്പുനം തേ.
‘‘‘പച്ചേകബുദ്ധാനം ¶ സുഭാസിതാനി, മധും യഥാ ഖുദ്ദമവസ്സവന്തം;
സുത്വാ തഥാ യേ പടിപത്തിയുത്താ, ഭവന്തി തേ സച്ചദസാ സപഞ്ഞാ’.
‘‘പച്ചേകബുദ്ധേഹി ¶ ജിനേഹി ഭാസിതാ, കഥാ [ഗാഥാ (സീ. സ്യാ.)] ഉളാരാ അഭിനിക്ഖമിത്വാ;
താ സക്യസീഹേന നരുത്തമേന, പകാസിതാ ധമ്മവിജാനനത്ഥം.
‘‘ലോകാനുകമ്പായ ¶ ഇമാനി തേസം, പച്ചേകബുദ്ധാന വികുബ്ബിതാനി;
സംവേഗസങ്ഗമതിവഡ്ഢനത്ഥം, സയമ്ഭുസീഹേന പകാസിതാനീ’’തി.
പച്ചേകബുദ്ധാപദാനം സമത്തം.
൩-൧. സാരിപുത്തത്ഥേരഅപദാനം
അഥ ഥേരാപദാനം സുണാഥ –
‘‘ഹിമവന്തസ്സ ¶ ¶ അവിദൂരേ, ലമ്ബകോ നാമ പബ്ബതോ;
അസ്സമോ സുകതോ മയ്ഹം, പണ്ണസാലാ സുമാപിതാ.
‘‘ഉത്താനകൂലാ നദികാ, സുപതിത്ഥാ മനോരമാ;
സുസുദ്ധപുളിനാകിണ്ണാ, അവിദൂരേ മമസ്സമം.
‘‘അസക്ഖരാ അപബ്ഭാരാ, സാദു അപ്പടിഗന്ധികാ;
സന്ദതീ നദികാ തത്ഥ, സോഭയന്താ മമസ്സമം.
‘‘കുമ്ഭീലാ മകരാ ചേത്ഥ, സുസുമാരാ [സുംസുമാരാ (സീ. സ്യാ. )] ച കച്ഛപാ;
ചരന്തി നദിയാ തത്ഥ, സോഭയന്താ മമസ്സമം.
‘‘പാഠീനാ പാവുസാ മച്ഛാ, ബലജാ [വജലാ (സീ. സ്യാ.) ജലജാ (പീ.)] മുഞ്ജരോഹിതാ;
വഗ്ഗളാ [വഗ്ഗുലാ (സീ.) വഗ്ഗുളാ (സ്യാ.) മഗ്ഗുരാ (ഥേരഗാഥാ)] പപതായന്താ, സോഭയന്തി [പപതായന്തി, സോഭയന്താ (ക.)] മമസ്സമം.
‘‘ഉഭോ ¶ കൂലേസു നദിയാ, പുപ്ഫിനോ ഫലിനോ ദുമാ;
ഉഭതോ അഭിലമ്ബന്താ, സോഭയന്തി [അഭിലമ്ബന്തി സോഭയന്താ (ക.)] മമസ്സമം.
‘‘അമ്ബാ സാലാ ച തിലകാ, പാടലീ സിന്ദുവാരകാ [സിന്ദുവാരികാ (ബഹൂസു)];
ദിബ്ബഗന്ധാ സമ്പവന്തി, പുപ്ഫിതാ മമ അസ്സമേ.
‘‘ചമ്പകാ സളലാ നീപാ [നിമ്ബാ (ക.)], നാഗപുന്നാഗകേതകാ;
ദിബ്ബഗന്ധാ സമ്പവന്തി, പുപ്ഫിതാ മമ അസ്സമേ.
‘‘അതിമുത്താ ¶ അസോകാ ച, ഭഗിനീമാലാ ച പുപ്ഫിതാ;
അങ്കോലാ ബിമ്ബിജാലാ [ബിമ്ബജാലാ (ക.)] ച, പുപ്ഫിതാ മമ അസ്സമേ.
‘‘കേതകാ ¶ കന്ദലി [കദലീ (സ്യാ.)] ചേവ, ഗോധുകാ തിണസൂലികാ;
ദിബ്ബഗന്ധം സമ്പവന്താ, സോഭയന്തി മമസ്സമം.
‘‘കണികാരാ ¶ കണ്ണികാ ച, അസനാ അജ്ജുനാ ബഹൂ;
ദിബ്ബഗന്ധം സമ്പവന്താ, സോഭയന്തി മമസ്സമം.
‘‘പുന്നാഗാ ഗിരിപുന്നാഗാ, കോവിളാരാ ച പുപ്ഫിതാ;
ദിബ്ബഗന്ധം സമ്പവന്താ, സോഭയന്തി മമസ്സമം.
‘‘ഉദ്ധാലകാ ച കുടജാ, കദമ്ബാ വകുലാ ബഹൂ;
ദിബ്ബഗന്ധം സമ്പവന്താ, സോഭയന്തി മമസ്സമം.
‘‘ആളകാ ഇസിമുഗ്ഗാ ച, കദലിമാതുലുങ്ഗിയോ;
ഗന്ധോദകേന സംവഡ്ഢാ, ഫലാനി ധാരയന്തി തേ.
‘‘അഞ്ഞേ പുപ്ഫന്തി പദുമാ, അഞ്ഞേ ജായന്തി കേസരീ;
അഞ്ഞേ ഓപുപ്ഫാ പദുമാ, പുപ്ഫിതാ തളാകേ തദാ.
‘‘ഗബ്ഭം ഗണ്ഹന്തി പദുമാ, നിദ്ധാവന്തി മുലാളിയോ;
സിംഘാടിപത്തമാകിണ്ണാ, സോഭന്തി തളാകേ തദാ.
‘‘നയിതാ അമ്ബഗന്ധീ ച, ഉത്തലീ ബന്ധുജീവകാ;
ദിബ്ബഗന്ധാ സമ്പവന്തി, പുപ്ഫിതാ തളാകേ തദാ.
‘‘പാഠീനാ പാവുസാ മച്ഛാ, ബലജാ മുഞ്ജരോഹിതാ;
സംഗുലാ മഗ്ഗുരാ [മങ്ഗുരാ (സീ. ക.)] ചേവ, വസന്തി തളാകേ തദാ.
‘‘കുമ്ഭീലാ ¶ ¶ സുസുമാരാ ച, തന്തിഗാഹാ ച രക്ഖസാ;
ഓഗുഹാ [ഓഗാഹാ (സ്യാ.)] അജഗരാ ച, വസന്തി തളാകേ തദാ.
‘‘പാരേവതാ രവിഹംസാ, ചക്കവാകാ നദീചരാ;
കോകിലാ സുകസാളികാ, ഉപജീവന്തി തം സരം.
‘‘കുക്കുത്ഥകാ കുളീരകാ, വനേ പോക്ഖരസാതകാ;
ദിന്ദിഭാ സുവപോതാ ച, ഉപജീവന്തി തം സരം.
‘‘ഹംസാ ¶ കോഞ്ചാ മയൂരാ ച, കോകിലാ തമ്ബചൂളകാ [തമ്ബചൂളികാ (സീ.)];
പമ്പകാ ജീവംജീവാ ച, ഉപജീവന്തി തം സരം.
‘‘കോസികാ പോട്ഠസീസാ ച, കുരരാ സേനകാ ബഹൂ;
മഹാകാളാ ച സകുണാ, ഉപജീവന്തി തം സരം.
‘‘പസദാ ച വരാഹാ ച, ചമരാ ഗണ്ഡകാ ബഹൂ [വകാ ഭേരണ്ഡകാ ബഹൂ (സീ. സ്യാ.)];
രോഹിച്ചാ സുകപോതാ [സുത്തപോതാ (സ്യാ.)] ച, ഉപജീവന്തി തം സരം.
‘‘സീഹബ്യഗ്ഘാ ¶ ച ദീപീ ച, അച്ഛകോകതരച്ഛകാ;
തിധാ പഭിന്നമാതങ്ഗാ, ഉപജീവന്തി തം സരം.
‘‘കിന്നരാ വാനരാ ചേവ, അഥോപി വനകമ്മികാ;
ചേതാ ച ലുദ്ദകാ ചേവ, ഉപജീവന്തി തം സരം.
‘‘തിന്ദുകാനി പിയാലാനി, മധുകാ കാസുമാരയോ [കാസമാരിയോ (സ്യാ.)];
ധുവം ഫലാനി ധാരേന്തി, അവിദൂരേ മമസ്സമം.
‘‘കോസമ്ബാ [കോസുമ്ഭാ (സീ. സ്യാ.)] സളലാ നിമ്ബാ [സളലാ നീപാ (സീ. സ്യാ.) പനസാ അമ്ബാ (?)], സാദുഫലസമായുതാ;
ധുവം ഫലാനി ധാരേന്തി, അവിദൂരേ മമസ്സമം.
‘‘ഹരീതകാ ¶ ആമലകാ, അമ്ബജമ്ബുവിഭീതകാ;
കോലാ ഭല്ലാതകാ ബില്ലാ, ഫലാനി ധാരയന്തി തേ.
‘‘ആലുവാ ച കളമ്ബാ ച, ബിളാലീതക്കളാനി ച;
ജീവകാ സുതകാ ചേവ, ബഹുകാ മമ അസ്സമേ.
‘‘അസ്സമസ്സാവിദൂരമ്ഹി, തളാകാസും സുനിമ്മിതാ;
അച്ഛോദകാ സീതജലാ, സുപതിത്ഥാ മനോരമാ.
‘‘പദുമുപ്പലസഞ്ഛന്നാ ¶ , പുണ്ഡരീകസമായുതാ;
മന്ദാലകേഹി സഞ്ഛന്നാ, ദിബ്ബഗന്ധോ പവായതി.
‘‘ഏവം സബ്ബങ്ഗസമ്പന്നേ, പുപ്ഫിതേ ഫലിതേ വനേ;
സുകതേ അസ്സമേ രമ്മേ, വിഹരാമി അഹം തദാ.
‘‘സീലവാ വതസമ്പന്നോ [വത്തസമ്പന്നോ (സ്യാ.)], ഝായീ ഝാനരതോ സദാ;
പഞ്ചാഭിഞ്ഞാബലപ്പത്തോ, സുരുചി നാമ താപസോ.
‘‘ചതുവീസസഹസ്സാനി, സിസ്സാ മയ്ഹം ഉപട്ഠഹു;
സബ്ബേവ ബ്രാഹ്മണാ ഏതേ, ജാതിമന്തോ യസസ്സിനോ.
‘‘ലക്ഖണേ ഇതിഹാസേ ച, സനിഘണ്ടുസകേടുഭേ;
പദകാ വേയ്യാകരണാ, സധമ്മേ പാരമിം ഗതാ.
‘‘ഉപ്പാതേസു ¶ നിമിത്തേസു, ലക്ഖണേസു ച കോവിദാ;
പഥബ്യാ ഭൂമന്തലിക്ഖേ, മമ സിസ്സാ സുസിക്ഖിതാ.
‘‘അപ്പിച്ഛാ നിപകാ ഏതേ, അപ്പാഹാരാ അലോലുപാ;
ലാഭാലാഭേന സന്തുട്ഠാ, പരിവാരേന്തി മം സദാ.
‘‘ഝായീ ¶ ¶ ഝാനരതാ ധീരാ, സന്തചിത്താ സമാഹിതാ;
ആകിഞ്ചഞ്ഞം പത്ഥയന്താ, പരിവാരേന്തി മം സദാ.
‘‘അഭിഞ്ഞാപാരമിപ്പത്താ, പേത്തികേ ഗോചരേ രതാ;
അന്തലിക്ഖചരാ ധീരാ, പരിവാരേന്തി മം സദാ.
‘‘സംവുതാ ഛസു ദ്വാരേസു, അനേജാ രക്ഖിതിന്ദ്രിയാ;
അസംസട്ഠാ ച തേ ധീരാ, മമ സിസ്സാ ദുരാസദാ.
‘‘പല്ലങ്കേന നിസജ്ജായ, ഠാനചങ്കമനേന ച;
വീതിനാമേന്തി തേ രത്തിം, മമ സിസ്സാ ദുരാസദാ.
‘‘രജനീയേ ന രജ്ജന്തി, ദുസ്സനീയേ ന ദുസ്സരേ;
മോഹനീയേ ന മുയ്ഹന്തി, മമ സിസ്സാ ദുരാസദാ.
‘‘ഇദ്ധിം വീമംസമാനാ തേ, വത്തന്തി നിച്ചകാലികം;
പഥവിം [പഠവിം (സീ. സ്യാ.)] തേ പകമ്പേന്തി, സാരമ്ഭേന ദുരാസദാ.
‘‘കീളമാനാ ച തേ സിസ്സാ, കീളന്തി ഝാനകീളിതം;
ജമ്ബുതോ ഫലമാനേന്തി, മമ സിസ്സാ ദുരാസദാ.
‘‘അഞ്ഞേ ¶ ഗച്ഛന്തി ഗോയാനം, അഞ്ഞേ പുബ്ബവിദേഹകം [പുബ്ബവിദേഹനം (സ്യാ. ക.)];
അഞ്ഞേ ച ഉത്തരകുരും, ഏസനായ ദുരാസദാ.
‘‘പുരതോ പേസേന്തി ഖാരിം, പച്ഛതോ ച വജന്തി തേ;
ചതുവീസസഹസ്സേഹി, ഛാദിതം ഹോതി അമ്ബരം.
‘‘അഗ്ഗിപാകീ അനഗ്ഗീ ച, ദന്തോദുക്ഖലികാപി ച;
അസ്മേന കോട്ടിതാ കേചി, പവത്തഫലഭോജനാ.
‘‘ഉദകോരോഹണാ ¶ കേചി, സായം പാതോ സുചീരതാ;
തോയാഭിസേചനകരാ, മമ സിസ്സാ ദുരാസദാ.
‘‘പരൂള്ഹകച്ഛനഖലോമാ, പങ്കദന്താ രജസ്സിരാ;
ഗന്ധിതാ സീലഗന്ധേന, മമ സിസ്സാ ദുരാസദാ.
‘‘പാതോവ ¶ സന്നിപതിത്വാ, ജടിലാ ഉഗ്ഗതാപനാ;
ലാഭാലാഭം പകിത്തേത്വാ, ഗച്ഛന്തി അമ്ബരേ തദാ.
‘‘ഏതേസം പക്കമന്താനം, മഹാസദ്ദോ പവത്തതി;
അജിനചമ്മസദ്ദേന, മുദിതാ ഹോന്തി ദേവതാ.
‘‘ദിസോദിസം ¶ പക്കമന്തി, അന്തലിക്ഖചരാ ഇസീ;
സകേ ബലേനുപത്ഥദ്ധാ, തേ ഗച്ഛന്തി യദിച്ഛകം.
‘‘പഥവീകമ്പകാ ഏതേ, സബ്ബേവ നഭചാരിനോ;
ഉഗ്ഗതേജാ ദുപ്പസഹാ, സാഗരോവ അഖോഭിയാ.
‘‘ഠാനചങ്കമിനോ കേചി, കേചി നേസജ്ജികാ ഇസീ;
പവത്തഭോജനാ കേചി, മമ സിസ്സാ ദുരാസദാ.
‘‘മേത്താവിഹാരിനോ ഏതേ, ഹിതേസീ സബ്ബപാണിനം;
അനത്തുക്കംസകാ സബ്ബേ, ന തേ വമ്ഭേന്തി കസ്സചി.
‘‘സീഹരാജാവസമ്ഭീതാ, ഗജരാജാവ ഥാമവാ;
ദുരാസദാ ബ്യഗ്ഘാരിവ, ആഗച്ഛന്തി മമന്തികേ.
‘‘വിജ്ജാധരാ ദേവതാ ച, നാഗഗന്ധബ്ബരക്ഖസാ;
കുമ്ഭണ്ഡാ ദാനവാ ഗരുളാ, ഉപജീവന്തി തം സരം.
‘‘തേ ¶ ¶ ജടാഖാരിഭരിതാ, അജിനുത്തരവാസനാ;
അന്തലിക്ഖചരാ സബ്ബേ, ഉപജീവന്തി തം സരം.
‘‘സദാനുച്ഛവികാ [തദാനുച്ഛവികാ (സ്യാ. ക.)] ഏതേ, അഞ്ഞമഞ്ഞം സഗാരവാ;
ചതുബ്ബീസസഹസ്സാനം, ഖിപിതസദ്ദോ ന വിജ്ജതി.
‘‘പാദേ പാദം നിക്ഖിപന്താ, അപ്പസദ്ദാ സുസംവുതാ;
ഉപസങ്കമ്മ സബ്ബേവ [സബ്ബേ തേ (സ്യാ.)], സിരസാ വന്ദരേ മമം.
‘‘തേഹി സിസ്സേഹി പരിവുതോ, സന്തേഹി ച തപസ്സിഭി;
വസാമി അസ്സമേ തത്ഥ, ഝായീ ഝാനരതോ അഹം.
‘‘ഇസീനം സീലഗന്ധേന, പുപ്ഫഗന്ധേന ചൂഭയം;
ഫലീനം ഫലഗന്ധേന, ഗന്ധിതോ ഹോതി അസ്സമോ.
‘‘രത്തിന്ദിവം ന ജാനാമി, അരതി മേ ന വിജ്ജതി;
സകേ സിസ്സേ ഓവദന്തോ, ഭിയ്യോ ഹാസം ലഭാമഹം.
‘‘പുപ്ഫാനം പുപ്ഫമാനാനം, ഫലാനഞ്ച വിപച്ചതം;
ദിബ്ബഗന്ധാ പവായന്തി, സോഭയന്താ മമസ്സമം.
‘‘സമാധിമ്ഹാ ¶ വുട്ഠഹിത്വാ, ആതാപീ നിപകോ അഹം;
ഖാരിഭാരം ഗഹേത്വാന, വനം അജ്ഝോഗഹിം അഹം.
‘‘ഉപ്പാതേ ¶ സുപിനേ ചാപി, ലക്ഖണേസു സുസിക്ഖിതോ;
പവത്തമാനം [വത്തമാനം (ക.)] മന്തപദം, ധാരയാമി അഹം തദാ.
‘‘അനോമദസ്സീ ഭഗവാ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
വിവേകകാമോ സമ്ബുദ്ധോ, ഹിമവന്തമുപാഗമി.
‘‘അജ്ഝോഗാഹേത്വാ ¶ ഹിമവന്തം, അഗ്ഗോ കാരുണികോ മുനി;
പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാന, നിസീദി പുരിസുത്തമോ.
‘‘തമദ്ദസാഹം സമ്ബുദ്ധം, സപ്പഭാസം മനോരമം;
ഇന്ദീവരംവ ജലിതം, ആദിത്തംവ ഹുതാസനം.
‘‘ജലന്തം ദീപരുക്ഖംവ, വിജ്ജുതം ഗഗണേ യഥാ;
സുഫുല്ലം സാലരാജംവ, അദ്ദസം ലോകനായകം.
‘‘അയം ¶ നാഗോ മഹാവീരോ, ദുക്ഖസ്സന്തകരോ മുനി;
ഇമം ദസ്സനമാഗമ്മ, സബ്ബദുക്ഖാ പമുച്ചരേ.
‘‘ദിസ്വാനാഹം ദേവദേവം, ലക്ഖണം ഉപധാരയിം;
ബുദ്ധോ നു ഖോ ന വാ ബുദ്ധോ, ഹന്ദ പസ്സാമി ചക്ഖുമം.
‘‘സഹസ്സാരാനി ചക്കാനി, ദിസ്സന്തി ചരണുത്തമേ;
ലക്ഖണാനിസ്സ ദിസ്വാന, നിട്ഠം ഗച്ഛിം തഥാഗതേ.
‘‘സമ്മജ്ജനിം ഗഹേത്വാന, സമ്മജ്ജിത്വാനഹം തദാ;
അഥ പുപ്ഫേ സമാനേത്വാ, ബുദ്ധസേട്ഠം അപൂജയിം.
‘‘പൂജയിത്വാന തം ബുദ്ധം, ഓഘതിണ്ണമനാസവം;
ഏകംസം അജിനം കത്വാ, നമസ്സിം ലോകനായകം.
‘‘യേന ഞാണേന സമ്ബുദ്ധോ, വിഹരതി [വിഹരിത്ഥ (സീ.), വിഹരേതി (ക.)] അനാസവോ;
തം ഞാണം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘സമുദ്ധരസിമം [സമുദ്ധരയിമം (സ്യാ.)] ലോകം, സയമ്ഭൂ അമിതോദയ;
തവ ദസ്സനമാഗമ്മ, കങ്ഖാസോതം തരന്തി തേ.
‘‘‘തുവം ¶ സത്ഥാ ച കേതു ച, ധജോ യൂപോ ച പാണിനം;
പരായണോ [പരായനോ (സ്യാ. ക.)] പതിട്ഠാ ച, ദീപോ ച ദ്വിപദുത്തമോ.
‘‘‘സക്കാ സമുദ്ദേ ഉദകം, പമേതും ആള്ഹകേന വാ;
ന ത്വേവ തവ സബ്ബഞ്ഞു, ഞാണം സക്കാ പമേതവേ.
‘‘‘ധാരേതും ¶ പഥവിം സക്കാ, ഠപേത്വാ തുലമണ്ഡലേ;
ന ത്വേവ തവ സബ്ബഞ്ഞു, ഞാണം സക്കാ ധരേതവേ.
‘‘‘ആകാസോ ¶ മിനിതും സക്കാ, രജ്ജുയാ അങ്ഗുലേന വാ;
ന ത്വേവ തവ സബ്ബഞ്ഞു, ഞാണം സക്കാ പമേതവേ.
‘‘‘മഹാസമുദ്ദേ ഉദകം, പഥവീ ചാഖിലാ ജടം [പഥവിം ചാഖിലഞ്ജഹേ (സ്യാ.)];
ബുദ്ധഞാണം ഉപാദായ, ഉപമാതോ ന യുജ്ജരേ.
‘‘‘സദേവകസ്സ ലോകസ്സ, ചിത്തം യേസം പവത്തതി;
അന്തോജാലീകതാ [അന്തോജാലഗതാ (പീ.)] ഏതേ, തവ ഞാണമ്ഹി ചക്ഖുമ.
‘‘‘യേന ¶ ഞാണേന പത്തോസി, കേവലം ബോധിമുത്തമം;
തേന ഞാണേന സബ്ബഞ്ഞു, മദ്ദസീ പരതിത്ഥിയേ’.
‘‘ഇമാ ഗാഥാ ഥവിത്വാന, സുരുചി നാമ താപസോ;
അജിനം പത്ഥരിത്വാന, പഥവിയം നിസീദി സോ.
‘‘ചുല്ലാസീതിസഹസ്സാനി, അജ്ഝോഗാള്ഹോ മഹണ്ണവേ;
അച്ചുഗതോ താവദേവ, ഗിരിരാജാ പവുച്ചതി.
‘‘താവ അച്ചുഗ്ഗതോ നേരു, ആയതോ വിത്ഥതോ ച സോ;
ചുണ്ണിതോ അണുഭേദേന, കോടിസതസഹസ്സസോ [സഹസ്സിയോ (സ്യാ. ക.)].
‘‘ലക്ഖേ ¶ ഠപിയമാനമ്ഹി, പരിക്ഖയമഗച്ഛഥ;
ന ത്വേവ തവ സബ്ബഞ്ഞു, ഞാണം സക്കാ പമേതവേ.
‘‘സുഖുമച്ഛികേന ജാലേന, ഉദകം യോ പരിക്ഖിപേ;
യേ കേചി ഉദകേ പാണാ, അന്തോജാലീകതാ സിയും.
‘‘തഥേവ ഹി മഹാവീര, യേ കേചി പുഥുതിത്ഥിയാ;
ദിട്ഠിഗഹനപക്ഖന്ദാ [പക്ഖന്താ (സീ. സ്യാ.)], പരാമാസേന മോഹിതാ.
‘‘തവ സുദ്ധേന ഞാണേന, അനാവരണദസ്സിനാ;
അന്തോജാലീകതാ ഏതേ, ഞാണം തേ നാതിവത്തരേ.
‘‘ഭഗവാ തമ്ഹി സമയേ, അനോമദസ്സീ മഹായസോ;
വുട്ഠഹിത്വാ സമാധിമ്ഹാ, ദിസം ഓലോകയീ ജിനോ.
‘‘അനോമദസ്സിമുനിനോ, നിസഭോ നാമ സാവകോ;
പരിവുതോ സതസഹസ്സേഹി, സന്തചിത്തേഹി താദിഭി.
‘‘ഖീണാസവേഹി ¶ സുദ്ധേഹി, ഛളഭിഞ്ഞേഹി ഝായിഭി;
ചിത്തമഞ്ഞായ ബുദ്ധസ്സ, ഉപേസി ലോകനായകം.
‘‘അന്തലിക്ഖേ ഠിതാ തത്ഥ, പദക്ഖിണമകംസു തേ;
നമസ്സന്താ പഞ്ജലികാ, ഓതരും [ഓരുഹും (സ്യാ.)] ബുദ്ധസന്തികേ.
‘‘അനോമദസ്സീ ഭഗവാ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസിദിത്വാ, സിതം പാതുകരീ ജിനോ.
‘‘വരുണോ ¶ നാമുപട്ഠാകോ, അനോമദസ്സിസ്സ സത്ഥുനോ;
ഏകംസം ചീവരം കത്വാ, അപുച്ഛി ലോകനായകം.
‘‘‘കോ ¶ ¶ നു ഖോ ഭഗവാ ഹേതു, സിതകമ്മസ്സ സത്ഥുനോ;
ന ഹി ബുദ്ധാ അഹേതൂഹി, സിതം പാതുകരോന്തി തേ’.
‘‘അനോമദസ്സീ ഭഗവാ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
ഭിക്ഖുമജ്ഝേ നിസീദിത്വാ, ഇമം ഗാഥം അഭാസഥ.
‘‘‘യോ മം പുപ്ഫേന പൂജേസി, ഞാണഞ്ചാപി അനുത്ഥവി;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണോഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘ബുദ്ധസ്സ ഗിരമഞ്ഞായ, സബ്ബേ ദേവാ സമാഗതാ;
സദ്ധമ്മം സോതുകാമാ തേ, സമ്ബുദ്ധമുപസങ്കമും.
‘‘‘ദസസു ലോകധാതൂസു, ദേവകായാ മഹിദ്ധികാ;
സദ്ധമ്മം സോതുകാമാ തേ, സമ്ബുദ്ധമുപസങ്കമും.
‘‘‘ഹത്ഥീ അസ്സാ രഥാ പത്തീ, സേനാ ച ചതുരങ്ഗിനീ;
പരിവാരേസ്സന്തിമം നിച്ചം, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘‘സട്ഠിതൂരിയസഹസ്സാനി, ഭേരിയോ സമലങ്കതാ;
ഉപട്ഠിസ്സന്തിമം നിച്ചം, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘‘സോളസിത്ഥിസഹസ്സാനി, നാരിയോ സമലങ്കതാ;
വിചിത്തവത്ഥാഭരണാ, ആമുത്തമണികുണ്ഡലാ.
‘‘‘അളാരപമ്ഹാ ഹസുലാ, സുസഞ്ഞാ തനുമജ്ഝിമാ;
പരിവാരേസ്സന്തിമം നിച്ചം, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘‘കപ്പസതസഹസ്സാനി, ദേവലോകേ രമിസ്സതി;
സഹസ്സക്ഖത്തും ചക്കവത്തീ, രാജാ രട്ഠേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘സഹസ്സക്ഖത്തും ¶ ¶ ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
പദേസരജ്ജം വിപുലം, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയം [അസങ്ഖയം (സ്യാ. ക.) ഏവമുപരിപി].
‘‘‘പച്ഛിമേ ഭവസമ്പത്തേ [പച്ഛിമഭവേ സമ്പത്തേ (സീ.)], മനുസ്സത്തം ഗമിസ്സതി;
ബ്രാഹ്മണീ സാരിയാ നാമ, ധാരയിസ്സതി കുച്ഛിനാ.
‘‘‘മാതുയാ ¶ നാമഗോത്തേന, പഞ്ഞായിസ്സതിയം നരോ;
സാരിപുത്തോതി നാമേന, തിക്ഖപഞ്ഞോ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘അസീതികോടീ ഛഡ്ഡേത്വാ, പബ്ബജിസ്സതികിഞ്ചനോ;
ഗവേസന്തോ സന്തിപദം, ചരിസ്സതി മഹിം ഇമം.
‘‘‘അപ്പരിമേയ്യേ ഇതോ കപ്പേ, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘തസ്സ ധമ്മേസു ദായാദോ, ഓരസോ ധമ്മനിമ്മിതോ;
സാരിപുത്തോതി നാമേന, ഹേസ്സതി അഗ്ഗസാവകോ.
‘‘‘അയം ¶ ഭാഗീരഥീ [ഭാഗീരസീ (സ്യാ. ക.)] ഗങ്ഗാ, ഹിമവന്താ പഭാവിതാ;
മഹാസമുദ്ദമപ്പേതി, തപ്പയന്തീ മഹോദധിം [മഹോദധീ (?) ഗങ്ഗാദിമഹാനദിയോതി അത്ഥോ].
‘‘‘തഥേവായം സാരിപുത്തോ, സകേ തീസു വിസാരദോ;
പഞ്ഞായ പാരമിം ഗന്ത്വാ, തപ്പയിസ്സതി പാണിനേ [പാണിനോ (സീ. സ്യാ.)].
‘‘‘ഹിമവന്തമുപാദായ, സാഗരഞ്ച മഹോദധിം;
ഏത്ഥന്തരേ യം പുലിനം, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയം.
‘‘‘തമ്പി സക്കാ അസേസേന, സങ്ഖാതും ഗണനാ യഥാ;
ന ത്വേവ സാരിപുത്തസ്സ, പഞ്ഞായന്തോ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘ലക്ഖേ ¶ ഠപിയമാനമ്ഹി, ഖീയേ ഗങ്ഗായ വാലുകാ;
ന ത്വേവ സാരിപുത്തസ്സ, പഞ്ഞായന്തോ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘മഹാസമുദ്ദേ ഊമിയോ, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയാ;
തഥേവ സാരിപുത്തസ്സ, പഞ്ഞായന്തോ ന ഹേസ്സതി.
‘‘‘ആരാധയിത്വാ സമ്ബുദ്ധം, ഗോതമം സക്യപുങ്ഗവം;
പഞ്ഞായ പാരമിം ഗന്ത്വാ, ഹേസ്സതി അഗ്ഗസാവകോ.
‘‘‘പവത്തിതം ധമ്മചക്കം, സക്യപുത്തേന താദിനാ;
അനുവത്തേസ്സതി സമ്മാ, വസ്സേന്തോ ധമ്മവുട്ഠിയോ.
‘‘‘സബ്ബമേതം ¶ അഭിഞ്ഞായ, ഗോതമോ സക്യപുങ്ഗവോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസ്സതി’.
‘‘അഹോ ¶ മേ സുകതം കമ്മം, അനോമദസ്സിസ്സ സത്ഥുനോ;
യസ്സാഹം കാരം [യസ്സാധികാരം (സ്യാ.)] കത്വാന, സബ്ബത്ഥ പാരമിം ഗതോ.
‘‘അപരിമേയ്യേ കതം കമ്മം, ഫലം ദസ്സേസി മേ ഇധ;
സുമുത്തോ സരവേഗോവ, കിലേസേ ഝാപയിം അഹം.
‘‘അസങ്ഖതം ഗവേസന്തോ, നിബ്ബാനം അചലം പദം;
വിചിനം തിത്ഥിയേ സബ്ബേ, ഏസാഹം സംസരിം ഭവേ.
‘‘യഥാപി ബ്യാധിതോ പോസോ, പരിയേസേയ്യ ഓസധം;
വിചിനേയ്യ വനം [ധനം (സ്യാ. ക.)] സബ്ബം, ബ്യാധിതോ പരിമുത്തിയാ.
‘‘അസങ്ഖതം ഗവേസന്തോ, നിബ്ബാനം അമതം പദം;
അബ്ബോകിണ്ണം [അബ്ബോച്ഛിന്നം (അട്ഠ.)] പഞ്ചസതം, പബ്ബജിം ഇസിപബ്ബജം.
‘‘ജടാഭാരേന ¶ ഭരിതോ, അജിനുത്തരനിവാസനോ;
അഭിഞ്ഞാപാരമിം ഗന്ത്വാ, ബ്രഹ്മലോകം അഗച്ഛിഹം.
‘‘നത്ഥി ¶ ബാഹിരകേ സുദ്ധി, ഠപേത്വാ ജിനസാസനം;
യേ കേചി ബുദ്ധിമാ സത്താ, സുജ്ഝന്തി ജിനസാസനേ.
‘‘അത്തകാരമയം [അത്ഥകാരമയം (ക.)] ഏതം, നയിദം ഇതിഹീതിഹം;
അസങ്ഖതം ഗവേസന്തോ, കുതിത്ഥേ [കുതിത്ഥം (സീ. സ്യാ.)] സഞ്ചരിം അഹം.
‘‘യഥാ സാരത്ഥികോ പോസോ, കദലിം ഛേത്വാന ഫാലയേ;
ന തത്ഥ സാരം വിന്ദേയ്യ, സാരേന രിത്തകോ ഹി സോ.
‘‘തഥേവ തിത്ഥിയാ ലോകേ, നാനാദിട്ഠീ ബഹുജ്ജനാ;
അസങ്ഖതേന രിത്താസേ, സാരേന കദലീ യഥാ.
‘‘പച്ഛിമേ ഭവസമ്പത്തേ, ബ്രഹ്മബന്ധു അഹോസഹം;
മഹാഭോഗം ഛഡ്ഡേത്വാന, പബ്ബജിം അനഗാരിയം.
പഠമഭാണവാരം.
‘‘അജ്ഝായകോ മന്തധരോ, തിണ്ണം വേദാന പാരഗൂ;
ബ്രാഹ്മണോ സഞ്ചയോ [സഞ്ജയോ (സീ. സ്യാ. പീ.)] നാമ, തസ്സ മൂലേ വസാമഹം.
‘‘സാവകോ ¶ തേ മഹാവീര, അസ്സജി നാമ ബ്രാഹ്മണോ;
ദുരാസദോ ഉഗ്ഗതേജോ, പിണ്ഡായ ചരതീ തദാ.
‘‘തമദ്ദസാസിം ¶ സപ്പഞ്ഞം, മുനിം മോനേ സമാഹിതം;
സന്തചിത്തം മഹാനാഗം, സുഫുല്ലം പദുമം യഥാ.
‘‘ദിസ്വാ ¶ മേ ചിത്തമുപ്പജ്ജി, സുദന്തം സുദ്ധമാനസം;
ഉസഭം പവരം വീരം, അരഹായം ഭവിസ്സതി.
‘‘പാസാദികോ ഇരിയതി, അഭിരൂപോ സുസംവുതോ;
ഉത്തമേ ദമഥേ ദന്തോ, അമതദസ്സീ ഭവിസ്സതി.
‘‘യംനൂനാഹം ഉത്തമത്ഥം, പുച്ഛേയ്യം തുട്ഠമാനസം;
സോ മേ പുട്ഠോ കഥേസ്സതി, പടിപുച്ഛാമഹം തദാ.
‘‘പിണ്ഡപാതം [പിണ്ഡചാരം (സ്യാ.)] ചരന്തസ്സ, പച്ഛതോ അഗമാസഹം;
ഓകാസം പടിമാനേന്തോ, പുച്ഛിതും അമതം പദം.
‘‘വീഥിന്തരേ അനുപ്പത്തം, ഉപഗന്ത്വാന പുച്ഛഹം;
‘കഥം ഗോത്തോസി ത്വം വീര, കസ്സ സിസ്സോസി മാരിസ’.
‘‘സോ മേ പുട്ഠോ വിയാകാസി, അസമ്ഭീതോവ കേസരീ;
‘ബുദ്ധോ ലോകേ സമുപ്പന്നോ, തസ്സ സിസ്സോമ്ഹി ആവുസോ’.
‘‘‘കീദിസം ¶ തേ മഹാവീര, അനുജാത മഹായസ;
ബുദ്ധസ്സ സാസനം ധമ്മം, സാധു മേ കഥയസ്സു ഭോ’.
‘‘സോ മേ പുട്ഠോ കഥീ സബ്ബം, ഗമ്ഭീരം നിപുണം പദം;
തണ്ഹാസല്ലസ്സ ഹന്താരം, സബ്ബദുക്ഖാപനൂദനം.
‘‘‘യേ ധമ്മാ ഹേതുപ്പഭവാ, തേസം ഹേതും തഥാഗതോ ആഹ;
തേസഞ്ച യോ നിരോധോ, ഏവം വാദീ മഹാസമണോ’.
‘‘സോഹം വിസ്സജ്ജിതേ പഞ്ഹേ, പഠമം ഫലമജ്ഝഗം;
വിരജോ വിമലോ ആസിം, സുത്വാന ജിനസാസനം.
‘‘സുത്വാന ¶ മുനിനോ വാക്യം, പസ്സിത്വാ ധമ്മമുത്തമം;
പരിയോഗാള്ഹസദ്ധമ്മോ, ഇമം ഗാഥമഭാസഹം.
‘‘‘ഏസേവ ¶ ധമ്മോ യദി താവദേവ, പച്ചബ്യഥപദമസോകം;
അദിട്ഠം അബ്ഭതീതം, ബഹുകേഹി കപ്പനഹുതേഹി’.
‘‘സ്വാഹം ധമ്മം ഗവേസന്തോ, കുതിത്ഥേ സഞ്ചരിം അഹം;
സോ മേ അത്ഥോ അനുപ്പത്തോ, കാലോ മേ നപ്പമജ്ജിതും.
‘‘തോസിതോഹം ¶ അസ്സജിനാ, പത്വാന അചലം പദം;
സഹായകം ഗവേസന്തോ, അസ്സമം അഗമാസഹം.
‘‘ദൂരതോവ മമം ദിസ്വാ, സഹായോ മേ സുസിക്ഖിതോ;
ഇരിയാപഥസമ്പന്നോ [ഇരിയാപഥം മമം ദിസ്വാ (ക.)], ഇദം വചനമബ്രവി.
‘‘‘പസന്നമുഖനേത്തോസി, മുനിഭാവോവ ദിസ്സതി;
അമതാധിഗതോ കച്ചി, നിബ്ബാനമച്ചുതം പദം.
‘‘‘സുഭാനുരൂപോ ആയാസി, ആനേഞ്ജകാരിതോ വിയ;
ദന്തോവ ദന്തദമഥോ [ദന്തോവുത്തമദമഥോ (സീ.) ദന്തോവ ദന്ത ദമഥേ (സ്യാ.)], ഉപസന്തോസി ബ്രാഹ്മണ.
‘‘‘അമതം മയാധിഗതം, സോകസല്ലാപനൂദനം;
ത്വമ്പി തം അധിഗച്ഛേസി [അധിഗച്ഛാഹി (സീ.), അധിഗച്ഛേഹി (സ്യാ.), അധിഗതോസി (?)], ഗച്ഛാമ ബുദ്ധസന്തികം’.
‘‘സാധൂതി സോ പടിസ്സുത്വാ, സഹായോ മേ സുസിക്ഖിതോ;
ഹത്ഥേന ഹത്ഥം ഗണ്ഹിത്വാ, ഉപഗമ്മ [ഉപാഗമി (സീ.), ഉപാഗമ്മ (സ്യാ.)] തവന്തികം.
‘‘ഉഭോപി പബ്ബജിസ്സാമ, സക്യപുത്ത തവന്തികേ;
തവ സാസനമാഗമ്മ, വിഹരാമ അനാസവാ.
‘‘കോലിതോ ¶ ഇദ്ധിയാ സേട്ഠോ, അഹം പഞ്ഞായ പാരഗോ;
ഉഭോവ ഏകതോ ഹുത്വാ, സാസനം സോഭയാമസേ.
‘‘അപരിയോസിതസങ്കപ്പോ ¶ , കുതിത്ഥേ സഞ്ചരിം അഹം;
തവ ദസ്സനമാഗമ്മ, സങ്കപ്പോ പൂരിതോ മമ.
‘‘പഥവിയം പതിട്ഠായ, പുപ്ഫന്തി സമയേ ദുമാ;
ദിബ്ബഗന്ധാ സമ്പവന്തി, തോസേന്തി സബ്ബപാണിനം.
‘‘തഥേവാഹം മഹാവീര, സക്യപുത്ത മഹായസ;
സാസനേ തേ പതിട്ഠായ, സമയേസാമി പുപ്ഫിതും.
‘‘വിമുത്തിപുപ്ഫം ¶ ഏസന്തോ, ഭവസംസാരമോചനം;
വിമുത്തിപുപ്ഫലാഭേന, തോസേമി സബ്ബപാണിനം.
‘‘യാവതാ ബുദ്ധഖേത്തമ്ഹി, ഠപേത്വാന മഹാമുനിം;
പഞ്ഞായ സദിസോ നത്ഥി, തവ പുത്തസ്സ ചക്ഖുമ.
‘‘സുവിനീതാ ച തേ സിസ്സാ, പരിസാ ച സുസിക്ഖിതാ;
ഉത്തമേ ദമഥേ ദന്താ, പരിവാരേന്തി തം സദാ.
‘‘ഝായീ ¶ ഝാനരതാ ധീരാ, സന്തചിത്താ സമാഹിതാ;
മുനീ മോനേയ്യസമ്പന്നാ, പരിവാരേന്തി തം സദാ.
‘‘അപ്പിച്ഛാ നിപകാ ധീരാ, അപ്പാഹാരാ അലോലുപാ;
ലാഭാലാഭേന സന്തുട്ഠാ, പരിവാരേന്തി തം സദാ.
‘‘ആരഞ്ഞികാ ധുതരതാ, ഝായിനോ ലൂഖചീവരാ;
വിവേകാഭിരതാ ധീരാ, പരിവാരേന്തി തം സദാ.
‘‘പടിപന്നാ ¶ ഫലട്ഠാ ച, സേഖാ ഫലസമങ്ഗിനോ;
ആസീസകാ [ആസിംസകാ (സീ. സ്യാ.)] ഉത്തമത്ഥം, പരിവാരേന്തി തം സദാ.
‘‘സോതാപന്നാ ച വിമലാ, സകദാഗാമിനോ ച യേ;
അനാഗാമീ ച അരഹാ, പരിവാരേന്തി തം സദാ.
‘‘സതിപട്ഠാനകുസലാ, ബോജ്ഝങ്ഗഭാവനാരതാ;
സാവകാ തേ ബഹൂ സബ്ബേ, പരിവാരേന്തി തം സദാ.
‘‘ഇദ്ധിപാദേസു കുസലാ, സമാധിഭാവനാരതാ;
സമ്മപ്പധാനാനുയുത്താ, പരിവാരേന്തി തം സദാ.
‘‘തേവിജ്ജാ ഛളഭിഞ്ഞാ ച, ഇദ്ധിയാ പാരമിം ഗതാ;
പഞ്ഞായ പാരമിം പത്താ, പരിവാരേന്തി തം സദാ.
‘‘ഏദിസാ തേ മഹാവീര, തവ സിസ്സാ സുസിക്ഖിതാ;
ദുരാസദാ ഉഗ്ഗതേജാ, പരിവാരേന്തി തം സദാ.
‘‘തേഹി സിസ്സേഹി പരിവുതോ, സഞ്ഞതേഹി തപസ്സിഭി;
മിഗരാജാവസമ്ഭീതോ, ഉളുരാജാവ സോഭസി.
‘‘പഥവിയം പതിട്ഠായ, രുഹന്തി ധരണീരുഹാ;
വേപുല്ലതം പാപുണന്തി, ഫലഞ്ച ദസ്സയന്തി തേ.
‘‘പഥവീസദിസോ ¶ ¶ ത്വംസി, സക്യപുത്ത മഹായസ;
സാസനേ തേ പതിട്ഠായ, ലഭന്തി അമതം ഫലം.
‘‘സിന്ധു സരസ്സതീ ചേവ, നദിയോ ചന്ദഭാഗികാ;
ഗങ്ഗാ ച യമുനാ ചേവ, സരഭൂ ച അഥോ മഹീ.
‘‘ഏതാസം ¶ സന്ദമാനാനം, സാഗരോ സമ്പടിച്ഛതി;
ജഹന്തി പുരിമം നാമം, സാഗരോതേവ ഞായതി.
‘‘തഥേവിമേ ¶ ചതുബ്ബണ്ണാ, പബ്ബജിത്വാ തവന്തികേ;
ജഹന്തി പുരിമം നാമം, ബുദ്ധപുത്താതി ഞായരേ.
‘‘യഥാപി ചന്ദോ വിമലോ, ഗച്ഛം ആകാസധാതുയാ;
സബ്ബേ താരഗണേ ലോകേ, ആഭായ അതിരോചതി.
‘‘തഥേവ ത്വം മഹാവീര, പരിവുതോ ദേവമാനുസേ;
ഏതേ സബ്ബേ അതിക്കമ്മ, ജലസി സബ്ബദാ തുവം.
‘‘ഗമ്ഭീരേ ഉട്ഠിതാ ഊമീ, ന വേലമതിവത്തരേ;
സബ്ബാ വേലംവ ഫുസന്തി [സബ്ബാവ വേലം ഫുസന്തി (സീ.), സബ്ബാ വേലം പഫുസ്സന്തി (സ്യാ.)], സഞ്ചുണ്ണാ വികിരന്തി താ.
‘‘തഥേവ തിത്ഥിയാ ലോകേ, നാനാദിട്ഠീ ബഹുജ്ജനാ;
ധമ്മം വാദിതുകാമാ തേ, നാതിവത്തന്തി തം മുനിം.
‘‘സചേ ച തം പാപുണന്തി, പടിവാദേഹി ചക്ഖുമ;
തവന്തികം ഉപാഗന്ത്വാ, സഞ്ചുണ്ണാവ ഭവന്തി തേ.
‘‘യഥാപി ഉദകേ ജാതാ, കുമുദാ മന്ദാലകാ ബഹൂ;
ഉപലിമ്പന്തി [ഉപലിപ്പന്തി (?)] തോയേന, കദ്ദമകലലേന ച.
‘‘തഥേവ ബഹുകാ സത്താ, ലോകേ ജാതാ വിരൂഹരേ;
അട്ടിതാ രാഗദോസേന, കദ്ദമേ കുമുദം യഥാ.
‘‘യഥാപി പദുമം ജലജം, ജലമജ്ഝേ വിരൂഹതി;
ന സോ ലിമ്പതി തോയേന, പരിസുദ്ധോ ഹി കേസരീ.
‘‘തഥേവ ¶ ത്വം മഹാവീര, ലോകേ ജാതോ മഹാമുനി;
നോപലിമ്പസി ലോകേന, തോയേന പദുമം യഥാ.
‘‘യഥാപി രമ്മകേ മാസേ, ബഹൂ പുപ്ഫന്തി വാരിജാ;
നാതിക്കമന്തി തം മാസം, സമയോ പുപ്ഫനായ സോ.
‘‘തഥേവ ¶ ¶ ¶ ത്വം മഹാവീര, പുപ്ഫിതോ തേ വിമുത്തിയാ;
സാസനം നാതിവത്തന്തി, പദുമം വാരിജം യഥാ.
‘‘സുപുപ്ഫിതോ സാലരാജാ, ദിബ്ബഗന്ധം പവായതി;
അഞ്ഞസാലേഹി പരിവുതോ, സാലരാജാവ സോഭതി.
‘‘തഥേവ ത്വം മഹാവീര, ബുദ്ധഞാണേന പുപ്ഫിതോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതോ, സാലരാജാവ സോഭസി.
‘‘യഥാപി സേലോ ഹിമവാ, ഓസധോ സബ്ബപാണിനം;
നാഗാനം അസുരാനഞ്ച, ദേവതാനഞ്ച ആലയോ.
‘‘തഥേവ ത്വം മഹാവീര, ഓസധോ വിയ പാണിനം;
തേവിജ്ജാ ഛളഭിഞ്ഞാ ച, ഇദ്ധിയാ പാരമിം ഗതാ.
‘‘അനുസിട്ഠാ മഹാവീര, തയാ കാരുണികേന തേ;
രമന്തി ധമ്മരതിയാ, വസന്തി തവ സാസനേ.
‘‘മിഗരാജാ യഥാ സീഹോ, അഭിനിക്ഖമ്മ ആസയാ;
ചതുദ്ദിസാനുവിലോകേത്വാ [വിലോകേത്വാ (സീ. സ്യാ.), നുലോകേത്വാ (ക.)],
തിക്ഖത്തും അഭിനാദതി.
‘‘സബ്ബേ മിഗാ ഉത്തസന്തി, മിഗരാജസ്സ ഗജ്ജതോ;
തഥാ ഹി ജാതിമാ ഏസോ, പസൂ താസേതി സബ്ബദാ.
‘‘ഗജ്ജതോ ¶ തേ മഹാവീര, വസുധാ സമ്പകമ്പതി;
ബോധനേയ്യാവബുജ്ഝന്തി, തസന്തി മാരകായികാ.
‘‘തസന്തി തിത്ഥിയാ സബ്ബേ, നദതോ തേ മഹാമുനി;
കാകാ സേനാവ വിബ്ഭന്താ, മിഗരഞ്ഞാ യഥാ മിഗാ.
‘‘യേ കേചി ഗണിനോ ലോകേ, സത്ഥാരോതി പവുച്ചരേ;
പരമ്പരാഗതം ധമ്മം, ദേസേന്തി പരിസായ തേ.
‘‘ന ഹേവം ത്വം മഹാവീര, ധമ്മം ദേസേസി പാണിനം;
സാമം സച്ചാനി ബുജ്ഝിത്വാ, കേവലം ബോധിപക്ഖിയം.
‘‘ആസയാനുസയം ഞത്വാ, ഇന്ദ്രിയാനം ബലാബലം;
ഭബ്ബാഭബ്ബേ വിദിത്വാന, മഹാമേഘോവ ഗജ്ജസി.
‘‘ചക്കവാളപരിയന്താ ¶ , നിസിന്നാ പരിസാ ഭവേ;
നാനാദിട്ഠീ വിചിനന്താ [വിചിന്തേന്തി (സ്യാ.), വിചിനന്തം (ക.)], വിമതിച്ഛേദനായ തം.
‘‘സബ്ബേസം ¶ ചിത്തമഞ്ഞായ, ഓപമ്മകുസലോ മുനി;
ഏകം പഞ്ഹം കഥേന്തോവ, വിമതിം ഛിന്ദസി [ഛിന്ദി (സ്യാ. ക.)] പാണിനം.
‘‘ഉപതിസ്സസദിസേഹേവ, വസുധാ പൂരിതാ ഭവേ;
സബ്ബേവ തേ പഞ്ജലികാ, കിത്തയും ലോകനായകം.
‘‘കപ്പം വാ തേ കിത്തയന്താ, നാനാവണ്ണേഹി കിത്തയും;
പരിമേതും ന സക്കേയ്യും [ന കപ്പേയ്യും (സ്യാ.), ന പപ്പേയ്യും (ക.)], അപ്പമേയ്യോ തഥാഗതോ.
‘‘യഥാസകേന ¶ ഥാമേന, കിത്തിതോ ഹി മയാ ജിനോ;
കപ്പകോടീപി കിത്തേന്താ, ഏവമേവ പകിത്തയും.
‘‘സചേ ¶ ഹി കോചി ദേവോ വാ, മനുസ്സോ വാ സുസിക്ഖിതോ;
പമേതും പരികപ്പേയ്യ, വിഘാതംവ ലഭേയ്യ സോ.
‘‘സാസനേ തേ പതിട്ഠായ, സക്യപുത്ത മഹായസ;
പഞ്ഞായ പാരമിം ഗന്ത്വാ, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘തിത്ഥിയേ സമ്പമദ്ദാമി, വത്തേമി ജിനസാസനം;
ധമ്മസേനാപതി അജ്ജ, സക്യപുത്തസ്സ സാസനേ.
‘‘അപരിമേയ്യേ കതം കമ്മം, ഫലം ദസ്സേസി മേ ഇധ;
സുഖിത്തോ സരവേഗോവ, കിലേസേ ഝാപയീ മമ [ഝാപയിം മമ (സ്യാ.), ഝാപയിം അഹം (ക.)].
‘‘യോ കോചി മനുജോ ഭാരം, ധാരേയ്യ മത്ഥകേ സദാ;
ഭാരേന ദുക്ഖിതോ അസ്സ, ഭാരേഹി ഭരിതോ തഥാ.
‘‘ഡയ്ഹമാനോ തീഹഗ്ഗീഹി, ഭവേസു സംസരിം അഹം;
ഭരിതോ ഭവഭാരേന, ഗിരിം ഉച്ചാരിതോ യഥാ.
‘‘ഓരോപിതോ ച മേ ഭാരോ, ഭവാ ഉഗ്ഘാടിതാ മയാ;
കരണീയം കതം സബ്ബം, സക്യപുത്തസ്സ സാസനേ.
‘‘യാവതാ ബുദ്ധഖേത്തമ്ഹി, ഠപേത്വാ സക്യപുങ്ഗവം;
അഹം അഗ്ഗോമ്ഹി പഞ്ഞായ, സദിസോ മേ ന വിജ്ജതി.
‘‘സമാധിമ്ഹി ¶ സുകുസലോ, ഇദ്ധിയാ പാരമിം ഗതോ;
ഇച്ഛമാനോ ചഹം അജ്ജ, സഹസ്സം അഭിനിമ്മിനേ.
‘‘അനുപുബ്ബവിഹാരസ്സ ¶ , വസീഭൂതോ മഹാമുനി;
കഥേസി സാസനം മയ്ഹം, നിരോധോ സയനം മമ.
‘‘ദിബ്ബചക്ഖു ¶ വിസുദ്ധം മേ, സമാധികുസലോ അഹം;
സമ്മപ്പധാനാനുയുത്തോ, ബോജ്ഝങ്ഗഭാവനാരതോ.
‘‘സാവകേന ഹി പത്തബ്ബം, സബ്ബമേവ കതം മയാ;
ലോകനാഥം ഠപേത്വാന, സദിസോ മേ ന വിജ്ജതി.
‘‘സമാപത്തീനം കുസലോ [സമാപത്തിനയകുസലോ (സീ.)], ഝാനവിമോക്ഖാന ഖിപ്പപടിലാഭീ;
ബോജ്ഝങ്ഗഭാവനാരതോ, സാവകഗുണപാരമിഗതോസ്മി.
‘‘സാവകഗുണേനപി ¶ ഫുസ്സേന [സാവകഗുണഫുസ്സേന (സ്യാ.)], ബുദ്ധിയാ പരിസുത്തമഭാരവാ [പുരിസുത്തമഗാരവാ (സ്യാ.), പുരിസുത്തമഭാരവാ (ക.)];
യം സദ്ധാസങ്ഗഹിതം [സദ്ധായ സങ്ഗഹിതം (സീ.), സദ്ദാസങ്ഗഹിതം (സ്യാ.)] ചിത്തം, സദാ സബ്രഹ്മചാരീസു.
‘‘ഉദ്ധതവിസോവ സപ്പോ, ഛിന്നവിസാണോവ ഉസഭോ;
നിക്ഖിത്തമാനദപ്പോവ [ദബ്ബോവ (ക.)], ഉപേമി ഗരുഗാരവേന ഗണം.
‘‘യദി രൂപിനീ ഭവേയ്യ, പഞ്ഞാ മേ വസുമതീപി [വസുമതീ (സീ. ക.) വസുപതീനം (സ്യാ.)] ന സമേയ്യ;
അനോമദസ്സിസ്സ [അനോമദസ്സി (?)] ഭഗവതോ, ഫലമേതം ഞാണഥവനായ.
‘‘പവത്തിതം ധമ്മചക്കം, സക്യപുത്തേന താദിനാ;
അനുവത്തേമഹം സമ്മാ, ഞാണഥവനായിദം ഫലം.
‘‘മാ മേ കദാചി പാപിച്ഛോ, കുസീതോ ഹീനവീരിയോ;
അപ്പസ്സുതോ അനാദരോ [അനാചാരോ (സബ്ബത്ഥ) ഥേരഗാ. ൯൮൭ പസ്സിതബ്ബാ], സമേതോ അഹു കത്ഥചി.
‘‘ബഹുസ്സുതോ ച മേധാവീ, സീലേസു സുസമാഹിതോ;
ചേതോസമഥാനുയുത്തോ, അപി മുദ്ധനി തിട്ഠതു.
‘‘തം വോ വദാമി ഭദ്ദന്തേ, യാവന്തേത്ഥ സമാഗതാ;
അപ്പിച്ഛാ ഹോഥ സന്തുട്ഠാ, ഝായീ ഝാനരതാ സദാ.
‘‘യമഹം ¶ ¶ ¶ പഠമം ദിസ്വാ, വിരജോ വിമലോ അഹും;
സോ മേ ആചരിയോ ധീരോ, അസ്സജി നാമ സാവകോ.
‘‘തസ്സാഹം വാഹസാ അജ്ജ, ധമ്മസേനാപതീ അഹും;
സബ്ബത്ഥ പാരമിം പത്വാ, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘യോ മേ ആചരിയോ ആസി, അസ്സജി നാമ സാവകോ;
യസ്സം ദിസായം വസതി, ഉസ്സീസമ്ഹി കരോമഹം.
‘‘മമ കമ്മം സരിത്വാന, ഗോതമോ സക്യപുങ്ഗവോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസി മം.
[ഇമാ ദ്വേ ഗാഥായോ സ്യാമപോത്ഥകേ ന സന്തി]
കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം, ഭവാ സബ്ബേ സമൂഹതാ.
നാഗോവ ബന്ധനം ഛേത്വാ, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘സ്വാഗതം വത മേ ആസി, ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ സന്തികേ;
തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം [ഇമാ ദ്വേ ഗാഥാരോ സ്യാമപോത്ഥകേ ന സന്തി].
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ [ചതസ്സോ ച (സീ.)], വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ
അഭാസിത്ഥാതി.
സാരിപുത്തത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൩-൨. മഹാമോഗ്ഗല്ലാനത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അനോമദസ്സീ ഭഗവാ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
വിഹാസി ഹിമവന്തമ്ഹി, ദേവസങ്ഘപുരക്ഖതോ.
‘‘വരുണോ നാമ നാമേന, നാഗരാജാ അഹം തദാ;
കാമരൂപീ വികുബ്ബാമി, മഹോദധിനിവാസഹം.
‘‘സങ്ഗണിയം ¶ ഗണം ഹിത്വാ, തൂരിയം പട്ഠപേസഹം;
സമ്ബുദ്ധം പരിവാരേത്വാ, വാദേസും അച്ഛരാ തദാ.
‘‘വജ്ജമാനേസു ¶ തൂരേസു, ദേവാ തൂരാനി [തുരിയേസു, ദേവാ തുരിയാനി (സീ. സ്യാ.)] വജ്ജയും;
ഉഭിന്നം സദ്ദം സുത്വാന, ബുദ്ധോപി സമ്പബുജ്ഝഥ.
‘‘നിമന്തേത്വാന സമ്ബുദ്ധം, സകം ഭവനുപാഗമിം;
ആസനം പഞ്ഞപേത്വാന, കാലമാരോചയിം അഹം.
‘‘ഖീണാസവസഹസ്സേഹി, പരിവുതോ ലോകനായകോ;
ഓഭാസേന്തോ ദിസാ സബ്ബാ, ഭവനം മേ ഉപാഗമി.
‘‘ഉപവിട്ഠം ¶ മഹാവീരം, ദേവദേവം നരാസഭം;
സഭിക്ഖുസങ്ഘം തപ്പേസിം [സന്തപ്പേസിം (സ്യാ.), തപ്പേമി (ക.)], അന്നപാനേനഹം തദാ.
‘‘അനുമോദി മഹാവീരോ, സയമ്ഭൂ അഗ്ഗപുഗ്ഗലോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യോ സോ [യം സോ (ക.)] സങ്ഘം അപൂജേസി, ബുദ്ധഞ്ച ലോകനായകം;
തേന ചിത്തപ്പസാദേന, ദേവലോകം ഗമിസ്സതി.
‘‘‘സത്തസത്തതിക്ഖത്തുഞ്ച, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
പഥബ്യാ രജ്ജം അട്ഠസതം, വസുധം ആവസിസ്സതി.
‘‘‘പഞ്ചപഞ്ഞാസക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി;
ഭോഗാ അസങ്ഖിയാ തസ്സ, ഉപ്പജ്ജിസ്സന്തി താവദേ.
‘‘‘അപരിമേയ്യേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന [നാമേന (സീ.)], സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘നിരയാ ¶ സോ ചവിത്വാന, മനുസ്സതം ഗമിസ്സതി;
കോലിതോ നാമ നാമേന, ബ്രഹ്മബന്ധു ഭവിസ്സതി.
‘‘‘സോ പച്ഛാ പബ്ബജിത്വാന, കുസലമൂലേന ചോദിതോ;
ഗോതമസ്സ ഭഗവതോ, ദുതിയോ ഹേസ്സതി സാവകോ.
‘‘‘ആരദ്ധവീരിയോ പഹിതത്തോ, ഇദ്ധിയാ പാരമിം ഗതോ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ’.
‘‘പാപമിത്തോപനിസ്സായ, കാമരാഗവസം ഗതോ;
മാതരം പിതരഞ്ചാപി, ഘാതയിം ദുട്ഠമാനസോ.
‘‘യം ¶ യം യോനുപപജ്ജാമി, നിരയം അഥ മാനുസം;
പാപകമ്മസമങ്ഗിതാ, ഭിന്നസീസോ മരാമഹം.
‘‘ഇദം പച്ഛിമകം മയ്ഹം, ചരിമോ വത്തതേ ഭവോ;
ഇധാപി ഏദിസോ മയ്ഹം, മരണകാലേ ഭവിസ്സതി.
‘‘പവിവേകമനുയുത്തോ, സമാധിഭാവനാരതോ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘ധരണിമ്പി സുഗമ്ഭീരം, ബഹലം ദുപ്പധംസിയം;
വാമങ്ഗുട്ഠേന ഖോഭേയ്യം, ഇദ്ധിയാ പാരമിം ഗതോ.
‘‘അസ്മിമാനം ന പസ്സാമി, മാനോ മയ്ഹം ന വിജ്ജതി;
സാമണേരേ ഉപാദായ, ഗരുചിത്തം കരോമഹം.
‘‘അപരിമേയ്യേ ഇതോ കപ്പേ, യം കമ്മമഭിനീഹരിം;
താഹം ഭൂമിമനുപ്പത്തോ, പത്തോമ്ഹി ആസവക്ഖയം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ¶ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
മഹാമോഗ്ഗല്ലാനത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩-൩. മഹാകസ്സപത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരസ്സ ¶ ഭഗവതോ, ലോകജേട്ഠസ്സ താദിനോ;
നിബ്ബുതേ ലോകനാഥമ്ഹി, പൂജം കുബ്ബന്തി സത്ഥുനോ.
‘‘ഉദഗ്ഗചിത്താ ജനതാ, ആമോദിതപമോദിതാ;
തേസു സംവേഗജാതേസു, പീതി മേ ഉദപജ്ജഥ.
‘‘ഞാതിമിത്തേ സമാനേത്വാ, ഇദം വചനമബ്രവിം;
പരിനിബ്ബുതോ മഹാവീരോ, ഹന്ദ പൂജം കരോമസേ.
‘‘സാധൂതി തേ പടിസ്സുത്വാ, ഭിയ്യോ ഹാസം ജനിംസു മേ;
ബുദ്ധസ്മിം ലോകനാഥമ്ഹി, കാഹാമ പുഞ്ഞസഞ്ചയം.
‘‘അഗ്ഘിയം ¶ സുകതം കത്വാ, സതഹത്ഥസമുഗ്ഗതം;
ദിയഡ്ഢഹത്ഥപത്ഥടം, വിമാനം നഭമുഗ്ഗതം.
‘‘കത്വാന ഹമ്മിയം തത്ഥ, താലപന്തീഹി ചിത്തിതം;
സകം ചിത്തം പസാദേത്വാ, ചേതിയം പൂജയുത്തമം.
‘‘അഗ്ഗിക്ഖന്ധോവ ¶ ജലിതോ, കിംസുകോ ഇവ [സാലരാജാവ (സീ.)] ഫുല്ലിതോ;
ഇന്ദലട്ഠീവ ആകാസേ, ഓഭാസേതി ചതുദ്ദിസാ.
‘‘തത്ഥ ചിത്തം പസാദേത്വാ, കത്വാന കുസലം ബഹും;
പുബ്ബകമ്മം സരിത്വാന, തിദസം ഉപപജ്ജഹം.
‘‘സഹസ്സയുത്തം ¶ ഹയവാഹിം, ദിബ്ബയാനമധിട്ഠിതോ;
ഉബ്ബിദ്ധം ഭവനം മയ്ഹം, സത്തഭൂമം സമുഗ്ഗതം.
‘‘കൂടാഗാരസഹസ്സാനി, സബ്ബസോണ്ണമയാ അഹും;
ജലന്തി സകതേജേന, ദിസാ സബ്ബാ പഭാസയം.
‘‘സന്തി അഞ്ഞേപി നിയ്യൂഹാ, ലോഹിതങ്ഗമയാ തദാ;
തേപി ജോതന്തി ആഭായ, സമന്താ ചതുരോ ദിസാ.
‘‘പുഞ്ഞകമ്മാഭിനിബ്ബത്താ, കൂടാഗാരാ സുനിമ്മിതാ;
മണിമയാപി ജോതന്തി, ദിസാ ദസ [ദിസോദിസം (സ്യാ.)] സമന്തതോ.
‘‘തേസം ഉജ്ജോതമാനാനം, ഓഭാസോ വിപുലോ അഹു;
സബ്ബേ ദേവേ അഭിഭോമി, പുഞ്ഞകമ്മസ്സിദം ഫലം.
‘‘സട്ഠികപ്പസഹസ്സമ്ഹി ¶ , ഉബ്ബിദ്ധോ നാമ ഖത്തിയോ;
ചാതുരന്തോ വിജിതാവീ, പഥവിം ആവസിം അഹം.
‘‘തഥേവ ഭദ്ദകേ കപ്പേ, തിംസക്ഖത്തും അഹോസഹം;
സകകമ്മാഭിരദ്ധോമ്ഹി, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചതുദീപമ്ഹി ഇസ്സരോ;
തത്ഥാപി ഭവനം മയ്ഹം, ഇന്ദലട്ഠീവ ഉഗ്ഗതം.
‘‘ആയാമതോ ¶ ¶ ചതുബ്ബീസം, വിത്ഥാരേന ച ദ്വാദസ;
രമ്മണം [രമ്മകം (സീ. സ്യാ.)] നാമ നഗരം, ദള്ഹപാകാരതോരണം.
‘‘ആയാമതോ പഞ്ചസതം, വിത്ഥാരേന തദഡ്ഢകം;
ആകിണ്ണം ജനകായേഹി, തിദസാനം പുരം വിയ.
‘‘യഥാ സൂചിഘരേ സൂചീ, പക്ഖിത്താ പണ്ണവീസതി;
അഞ്ഞമഞ്ഞം പഘട്ടേന്തി, ആകിണ്ണം ഹോതി ലങ്കതം [തം തദാ (സീ.), സതതാ (സ്യാ.), സങ്കരം (?)].
‘‘ഏവമ്പി നഗരം മയ്ഹം, ഹത്ഥിസ്സരഥസംകുലം;
മനുസ്സേഹി സദാകിണ്ണം, രമ്മണം നഗരുത്തമം.
‘‘തത്ഥ ഭുത്വാ പിവിത്വാ ച, പുന ദേവത്തനം ഗതോ [പുനപി ദേവതങ്ഗതോ (ക.)].
ഭവേ പച്ഛിമകേ മയ്ഹം, അഹോസി കുലസമ്പദാ.
‘‘ബ്രാഹ്മഞ്ഞകുലസമ്ഭൂതോ ¶ , മഹാരതനസഞ്ചയോ;
അസീതികോടിയോ ഹിത്വാ, ഹിരഞ്ഞസ്സാപി പബ്ബജിം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
മഹാകസ്സപത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൩-൪. അനുരുദ്ധത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുമേധം ¶ ഭഗവന്താഹം, ലോകജേട്ഠം നരാസഭം;
വൂപകട്ഠം വിഹരന്തം, അദ്ദസം ലോകനായകം.
‘‘ഉപഗന്ത്വാന സമ്ബുദ്ധം, സുമേധം ലോകനായകം;
അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാന, ബുദ്ധസേട്ഠമയാചഹം.
‘‘അനുകമ്പ ¶ മഹാവീര, ലോകജേട്ഠ നരാസഭ;
പദീപം തേ പദസ്സാമി, രുക്ഖമൂലമ്ഹി ഝായതോ.
‘‘അധിവാസേസി സോ ധീരോ, സയമ്ഭൂ വദതം വരോ;
ദുമേസു വിനിവിജ്ഝിത്വാ, യന്തം യോജിയഹം തദാ.
‘‘സഹസ്സവട്ടിം ¶ പാദാസിം, ബുദ്ധസ്സ ലോകബന്ധുനോ;
സത്താഹം പജ്ജലിത്വാന, ദീപാ വൂപസമിംസു മേ.
‘‘തേന ചിത്തപ്പസാദേന, ചേതനാപണിധീഹി ച;
ജഹിത്വാ മാനുസം ദേഹം, വിമാനമുപപജ്ജഹം.
‘‘ഉപപന്നസ്സ ദേവത്തം, ബ്യമ്ഹം ആസി സുനിമ്മിതം;
സമന്തതോ പജ്ജലതി, ദീപദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘സമന്താ ¶ യോജനസതം, വിരോചേസിമഹം തദാ;
സബ്ബേ ദേവേ അഭിഭോമി, ദീപദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘തിംസകപ്പാനി ¶ ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജമകാരയിം;
ന മം കേചീതിമഞ്ഞന്തി, ദീപദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘അട്ഠവീസതിക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ അഹോസഹം;
ദിവാ രത്തിഞ്ച പസ്സാമി, സമന്താ യോജനം തദാ.
‘‘സഹസ്സലോകം ഞാണേന, പസ്സാമി സത്ഥു സാസനേ;
ദിബ്ബചക്ഖുമനുപ്പത്തോ, ദീപദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘സുമേധോ നാമ സമ്ബുദ്ധോ, തിംസകപ്പസഹസ്സിതോ;
തസ്സ ദീപോ മയാ ദിന്നോ, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ അനുരുദ്ധോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
അനുരുദ്ധത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൩-൫. പുണ്ണമന്താണിപുത്തത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അജ്ഝായകോ മന്തധരോ, തിണ്ണം വേദാന പാരഗൂ;
പുരക്ഖതോമ്ഹി സിസ്സേഹി, ഉപഗച്ഛിം നരുത്തമം.
‘‘പദുമുത്തരോ ¶ ലോകവിദൂ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
മമ കമ്മം പകിത്തേസി, സങ്ഖിത്തേന മഹാമുനി.
‘‘താഹം ¶ ധമ്മം സുണിത്വാന, അഭിവാദേത്വാന സത്ഥുനോ;
അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാന, പക്കമിം [പക്കാമിം (സീ. സ്യാ.)] ദക്ഖിണാമുഖോ.
‘‘സങ്ഖിത്തേന ¶ സുണിത്വാന, വിത്ഥാരേന അഭാസയിം [അദേസയിം (സീ. സ്യാ.)];
സബ്ബേ സിസ്സാ അത്തമനാ, സുത്വാന മമ ഭാസതോ;
സകം ദിട്ഠിം വിനോദേത്വാ, ബുദ്ധേ ചിത്തം പസാദയും.
‘‘സങ്ഖിത്തേനപി ദേസേമി, വിത്ഥാരേന തഥേവഹം [ദേസേസിം വിത്ഥാരേനപി ഭാസയിം (ക.)];
അഭിധമ്മനയഞ്ഞൂഹം ¶ , കഥാവത്ഥുവിസുദ്ധിയാ;
സബ്ബേസം വിഞ്ഞാപേത്വാന, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘ഇതോ പഞ്ചസതേ കപ്പേ, ചതുരോ സുപ്പകാസകാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചതുദീപമ്ഹി ഇസ്സരാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പുണ്ണോ മന്താണിപുത്തോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പുണ്ണമന്താണിപുത്തത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൩-൬. ഉപാലിത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നഗരേ ഹംസവതിയാ, സുജാതോ നാമ ബ്രാഹ്മണോ;
അസീതികോടിനിചയോ, പഹൂതധനധഞ്ഞവാ.
‘‘അജ്ഝായകോ മന്തധരോ, തിണ്ണം വേദാന പാരഗൂ;
ലക്ഖണേ ഇതിഹാസേ ച, സധമ്മേ പാരമിം ഗതോ.
‘‘പരിബ്ബാജാ ¶ ഏകസിഖാ [ഏകഭിക്ഖാ (ക.)], ഗോതമാ
ബുദ്ധസാവകാ [സബ്ബത്ഥപി ഏവമേവ ദിസ്സതി].
ചരകാ താപസാ ചേവ, ചരന്തി മഹിയാ തദാ.
‘‘തേപി മം പരിവാരേന്തി, ബ്രാഹ്മണോ വിസ്സുതോ ഇതി;
ബഹുജ്ജനോ മം പൂജേതി, നാഹം പൂജേമി കിഞ്ചനം.
‘‘പൂജാരഹം ¶ ന പസ്സാമി, മാനത്ഥദ്ധോ അഹം തദാ;
ബുദ്ധോതി വചനം നത്ഥി, താവ നുപ്പജ്ജതേ ജിനോ.
‘‘അച്ചയേന ¶ അഹോരത്തം, പദുമുത്തരനാമകോ [നായകോ (സീ. സ്യാ.)];
സബ്ബം തമം വിനോദേത്വാ, ലോകേ ഉപ്പജ്ജി ചക്ഖുമാ.
‘‘വിത്ഥാരികേ ബാഹുജഞ്ഞേ, പുഥുഭൂതേ ച സാസനേ;
ഉപാഗമി തദാ ബുദ്ധോ, നഗരം ഹംസസവ്ഹയം.
‘‘പിതു അത്ഥായ ¶ സോ ബുദ്ധോ, ധമ്മം ദേസേസി ചക്ഖുമാ;
തേന കാലേന പരിസാ, സമന്താ യോജനം തദാ.
‘‘സമ്മതോ മനുജാനം സോ, സുനന്ദോ നാമ താപസോ;
യാവതാ ബുദ്ധപരിസാ, പുപ്ഫേഹച്ഛാദയീ തദാ.
‘‘ചതുസച്ചം പകാസേന്തേ, സേട്ഠേ ച [ഹേട്ഠാ ച (ക.)] പുപ്ഫമണ്ഡപേ;
കോടിസതസഹസ്സാനം, ധമ്മാഭിസമയോ അഹു.
‘‘സത്തരത്തിന്ദിവം ബുദ്ധോ, വസ്സേത്വാ ധമ്മവുട്ഠിയോ;
അട്ഠമേ ദിവസേ പത്തേ, സുനന്ദം കിത്തയീ ജിനോ.
‘‘ദേവലോകേ മനുസ്സേ വാ, സംസരന്തോ അയം ഭവേ;
സബ്ബേസം പവരോ ഹുത്വാ, ഭവേസു സംസരിസ്സതി.
‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി ¶ , ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘തസ്സ ധമ്മേസു ദായാദോ, ഓരസോ ധമ്മനിമ്മിതോ;
മന്താണിപുത്തോ പുണ്ണോതി, ഹേസ്സതി സത്ഥു സാവകോ.
‘‘ഏവം കിത്തയി സമ്ബുദ്ധോ, സുനന്ദം താപസം തദാ;
ഹാസയന്തോ ജനം സബ്ബം, ദസ്സയന്തോ സകം ബലം.
‘‘കതഞ്ജലീ നമസ്സന്തി, സുനന്ദം താപസം ജനാ;
ബുദ്ധേ കാരം കരിത്വാന, സോധേസി ഗതിമത്തനോ.
‘‘തത്ഥ മേ അഹു സങ്കപ്പോ, സുത്വാന മുനിനോ വചം;
അഹമ്പി കാരം കസ്സാമി, യഥാ പസ്സാമി ഗോതമം.
‘‘ഏവാഹം ¶ ചിന്തയിത്വാന, കിരിയം ചിന്തയിം മമ;
ക്യാഹം കമ്മം ആചരാമി, പുഞ്ഞക്ഖേത്തേ അനുത്തരേ.
‘‘അയഞ്ച പാഠികോ ഭിക്ഖു, സബ്ബപാഠിസ്സ സാസനേ;
വിനയേ അഗ്ഗനിക്ഖിത്തോ, തം ഠാനം പത്ഥയേ അഹം.
‘‘ഇദം ¶ മേ അമിതം ഭോഗം, അക്ഖോഭം സാഗരൂപമം;
തേന ഭോഗേന ബുദ്ധസ്സ, ആരാമം മാപയേ അഹം.
‘‘സോഭനം നാമ ആരാമം, നഗരസ്സ പുരത്ഥതോ;
കിണിത്വാ [കീത്വാ (സീ.), കിത്വാ (ക.)] സതസഹസ്സേന, സങ്ഘാരാമം അമാപയിം.
‘‘കൂടാഗാരേ ¶ ച പാസാദേ, മണ്ഡപേ ഹമ്മിയേ ഗുഹാ;
ചങ്കമേ സുകതേ കത്വാ, സങ്ഘാരാമം അമാപയിം.
‘‘ജന്താഘരം ¶ അഗ്ഗിസാലം, അഥോ ഉദകമാളകം;
ന്ഹാനഘരം മാപയിത്വാ, ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സദാസഹം.
‘‘ആസന്ദിയോ പീഠകേ ച, പരിഭോഗേ ച ഭാജനേ;
ആരാമികഞ്ച ഭേസജ്ജം, സബ്ബമേതം അദാസഹം.
‘‘ആരക്ഖം പട്ഠപേത്വാന, പാകാരം കാരയിം ദള്ഹം;
മാ നം കോചി വിഹേഠേസി, സന്തചിത്താന താദിനം.
‘‘സതസഹസ്സേനാവാസം [ആവാസം സതസഹസ്സേന (സീ.), ആവാസേ സതസഹസ്സേ (സ്യാ.)], സങ്ഘാരാമേ അമാപയിം;
വേപുല്ലം തം മാപയിത്വാ [വേപുല്ലതം പാപയിത്വാ (സീ.)], സമ്ബുദ്ധം ഉപനാമയിം.
‘‘നിട്ഠാപിതോ മയാരാമോ, സമ്പടിച്ഛ തുവം മുനി;
നിയ്യാദേസ്സാമി തം വീര [തേ വീര (സീ.), തം ധീര (സ്യാ.)], അധിവാസേഹി ചക്ഖുമ.
‘‘പദുമുത്തരോ ലോകവിദൂ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, അധിവാസേസി നായകോ.
‘‘അധിവാസനമഞ്ഞായ, സബ്ബഞ്ഞുസ്സ മഹേസിനോ;
ഭോജനം പടിയാദേത്വാ, കാലമാരോചയിം അഹം.
‘‘ആരോചിതമ്ഹി കാലമ്ഹി, പദുമുത്തരനായകോ;
ഖീണാസവസഹസ്സേഹി, ആരാമം മേ ഉപാഗമി.
‘‘നിസിന്നം ¶ കാലമഞ്ഞായ, അന്നപാനേന തപ്പയിം;
ഭുത്താവിം കാലമഞ്ഞായ, ഇദം വചനമബ്രവിം.
‘‘കീതോ സതസഹസ്സേന, തത്തകേനേവ കാരിതോ;
സോഭനോ നാമ ആരാമോ, സമ്പടിച്ഛ തുവം മുനി.
‘‘ഇമിനാരാമദാനേന ¶ , ചേതനാപണിധീഹി ച;
ഭവേ നിബ്ബത്തമാനോഹം, ലഭാമി മമ പത്ഥിതം.
‘‘പടിഗ്ഗഹേത്വാ ¶ സമ്ബുദ്ധോ, സങ്ഘാരാമം സുമാപിതം;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, ഇദം വചനമബ്രവി.
‘‘യോ സോ ബുദ്ധസ്സ പാദാസി, സങ്ഘാരാമം സുമാപിതം;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘ഹത്ഥീ ¶ അസ്സാ രഥാ പത്തീ, സേനാ ച ചതുരങ്ഗിനീ;
പരിവാരേസ്സന്തിമം നിച്ചം, സങ്ഘാരാമസ്സിദം ഫലം.
‘‘സട്ഠി തൂരസഹസ്സാനി [തുരിയസഹസ്സാനി (സീ. സ്യാ.)], ഭേരിയോ സമലങ്കതാ;
പരിവാരേസ്സന്തിമം നിച്ചം, സങ്ഘാരാമസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഛളസീതിസഹസ്സാനി, നാരിയോ സമലങ്കതാ;
വിചിത്തവത്ഥാഭരണാ, ആമുത്തമണികുണ്ഡലാ.
‘‘അളാരപമ്ഹാ ഹസുലാ, സുസഞ്ഞാ തനുമജ്ഝിമാ;
പരിവാരേസ്സന്തിമം നിച്ചം, സങ്ഘാരാമസ്സിദം ഫലം.
‘‘തിംസകപ്പസഹസ്സാനി, ദേവലോകേ രമിസ്സതി;
സഹസ്സക്ഖത്തും ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി.
‘‘ദേവരാജേന പത്തബ്ബം, സബ്ബം പടിലഭിസ്സതി;
അനൂനഭോഗോ ഹുത്വാന, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി.
‘‘സഹസ്സക്ഖത്തും ചക്കവത്തീ, രാജാ രട്ഠേ ഭവിസ്സതി;
പഥബ്യാ രജ്ജം വിപുലം, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയം.
‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി ¶ , ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘തസ്സ ¶ ധമ്മേസു ദായാദോ, ഓരസോ ധമ്മനിമ്മിതോ;
ഉപാലി നാമ നാമേന, ഹേസ്സതി സത്ഥു സാവകോ.
‘‘വിനയേ പാരമിം പത്വാ, ഠാനാഠാനേ ച കോവിദോ;
ജിനസാസനം ധാരേന്തോ, വിഹരിസ്സതിനാസവോ.
‘‘സബ്ബമേതം അഭിഞ്ഞായ, ഗോതമോ സക്യപുങ്ഗവോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, ഏതദഗ്ഗേ ഠപേസ്സതി.
‘‘അപരിമേയ്യുപാദായ, പത്ഥേമി തവ സാസനം;
സോ മേ അത്ഥോ അനുപ്പത്തോ, സബ്ബസംയോജനക്ഖയോ.
‘‘യഥാ ¶ സൂലാവുതോ പോസോ, രാജദണ്ഡേന തജ്ജിതോ;
സൂലേ സാതം അവിന്ദന്തോ, പരിമുത്തിംവ ഇച്ഛതി.
‘‘തഥേവാഹം ¶ മഹാവീര, ഭവദണ്ഡേന തജ്ജിതോ;
കമ്മസൂലാവുതോ സന്തോ, പിപാസാവേദനട്ടിതോ.
‘‘ഭവേ സാതം ന വിന്ദാമി, ഡയ്ഹന്തോ തീഹി അഗ്ഗിഭി;
പരിമുത്തിം ഗവേസാമി, യഥാപി രാജദണ്ഡിതോ.
‘‘യഥാ ¶ വിസാദോ പുരിസോ, വിസേന പരിപീളിതോ;
അഗദം സോ ഗവേസേയ്യ, വിസഘാതായുപാലനം [വിസഘാതായുപായനം (സ്യാ. ക.)].
‘‘ഗവേസമാനോ പസ്സേയ്യ, അഗദം വിസഘാതകം;
തം പിവിത്വാ സുഖീ അസ്സ, വിസമ്ഹാ പരിമുത്തിയാ.
‘‘തഥേവാഹം മഹാവീര, യഥാ വിസഹതോ നരോ;
സമ്പീളിതോ അവിജ്ജായ, സദ്ധമ്മാഗദമേസഹം.
‘‘ധമ്മാഗദം ഗവേസന്തോ, അദ്ദക്ഖിം സക്യസാസനം;
അഗ്ഗം സബ്ബോസധാനം തം, സബ്ബസല്ലവിനോദനം.
‘‘ധമ്മോസധം പിവിത്വാന, വിസം സബ്ബം സമൂഹനിം;
അജരാമരം സീതിഭാവം, നിബ്ബാനം ഫസ്സയിം അഹം.
‘‘യഥാ ഭൂതട്ടിതോ പോസോ, ഭൂതഗ്ഗാഹേന പീളിതോ;
ഭൂതവേജ്ജം ഗവേസേയ്യ, ഭൂതസ്മാ പരിമുത്തിയാ.
‘‘ഗവേസമാനോ ¶ പസ്സേയ്യ, ഭൂതവിജ്ജാസു കോവിദം;
തസ്സ സോ വിഹനേ ഭൂതം, സമൂലഞ്ച വിനാസയേ.
‘‘തഥേവാഹം ¶ മഹാവീര, തമഗ്ഗാഹേന പീളിതോ;
ഞാണാലോകം ഗവേസാമി, തമതോ പരിമുത്തിയാ.
‘‘അഥദ്ദസം സക്യമുനിം, കിലേസതമസോധനം;
സോ മേ തമം വിനോദേസി, ഭൂതവേജ്ജോവ ഭൂതകം.
‘‘സംസാരസോതം സഞ്ഛിന്ദിം, തണ്ഹാസോതം നിവാരയിം;
ഭവം ഉഗ്ഘാടയിം സബ്ബം, ഭൂതവേജ്ജോവ മൂലതോ.
‘‘ഗരുളോ യഥാ ഓപതതി, പന്നഗം ഭക്ഖമത്തനോ;
സമന്താ യോജനസതം, വിക്ഖോഭേതി മഹാസരം.
‘‘പന്നഗം ¶ സോ ഗഹേത്വാന, അധോസീസം വിഹേഠയം;
ആദായ സോ പക്കമതി, യേനകാമം വിഹങ്ഗമോ.
‘‘തഥേവാഹം മഹാവീര, യഥാപി ഗരുളോ ബലീ;
അസങ്ഖതം ഗവേസന്തോ, ദോസേ വിക്ഖാലയിം അഹം.
‘‘ദിട്ഠോ അഹം ധമ്മവരം, സന്തിപദമനുത്തരം;
ആദായ വിഹരാമേതം, ഗരുളോ പന്നഗം യഥാ.
‘‘ആസാവതീ നാമ ലതാ, ജാതാ ചിത്തലതാവനേ;
തസ്സാ വസ്സസഹസ്സേന, ഏകം നിബ്ബത്തതേ ഫലം.
‘‘തം ¶ ദേവാ പയിരുപാസന്തി, താവദൂരഫലേ സതി;
ദേവാനം സാ പിയാ ഏവം, ആസാവതീ ലതുത്തമാ.
‘‘സതസഹസ്സുപാദായ, താഹം പരിചരേ മുനി;
സായം പാതം നമസ്സാമി, ദേവാ ആസാവതിം യഥാ.
‘‘അവഞ്ഝാ പാരിചരിയാ, അമോഘാ ച നമസ്സനാ;
ദൂരാഗതമ്പി മം സന്തം, ഖണോയം ന വിരാധയി.
‘‘പടിസന്ധിം ന പസ്സാമി, വിചിനന്തോ ഭവേ അഹം;
നിരൂപധി വിപ്പമുത്തോ [വിപ്പയുത്തോ (ക.)], ഉപസന്തോ ചരാമഹം.
‘‘യഥാപി ¶ പദുമം നാമ, സൂരിയരംസേന പുപ്ഫതി;
തഥേവാഹം മഹാവീര, ബുദ്ധരംസേന പുപ്ഫിതോ.
‘‘യഥാ ബലാകയോനിമ്ഹി, ന വിജ്ജതി പുമോ [പുമാ (സീ. സ്യാ.)] സദാ;
മേഘേസു ഗജ്ജമാനേസു, ഗബ്ഭം ഗണ്ഹന്തി താ സദാ.
‘‘ചിരമ്പി ഗബ്ഭം ധാരേന്തി, യാവ മേഘോ ന ഗജ്ജതി;
ഭാരതോ പരിമുച്ചന്തി, യദാ മേഘോ പവസ്സതി.
‘‘പദുമുത്തരബുദ്ധസ്സ ¶ , ധമ്മമേഘേന ഗജ്ജതോ;
സദ്ദേന ധമ്മമേഘസ്സ, ധമ്മഗബ്ഭം അഗണ്ഹഹം.
സതസഹസ്സുപാദായ, പുഞ്ഞഗബ്ഭം ധരേമഹം;
നപ്പമുച്ചാമി ഭാരതോ, ധമ്മമേഘോ ന ഗജ്ജതി.
‘‘യദാ തുവം സക്യമുനി, രമ്മേ കപിലവത്ഥവേ;
ഗജ്ജസി ധമ്മമേഘേന, ഭാരതോ പരിമുച്ചഹം.
‘‘സുഞ്ഞതം ¶ അനിമിത്തഞ്ച, തഥാപ്പണിഹിതമ്പി ച;
ചതുരോ ച ഫലേ സബ്ബേ, ധമ്മേവം വിജനയിം [വിജടയിം (ക.) ബലാകാനം വിജായനൂപമായ സംസന്ദേത്വാ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ] അഹം.
ദുതിയഭാണവാരം.
‘‘അപരിമേയ്യുപാദായ, പത്ഥേമി തവ സാസനം;
സോ മേ അത്ഥോ അനുപ്പത്തോ, സന്തിപദമനുത്തരം.
‘‘വിനയേ ¶ പാരമിം പത്തോ, യഥാപി പാഠികോ ഇസി;
ന മേ സമസമോ അത്ഥി, ധാരേമി സാസനം അഹം.
‘‘വിനയേ ഖന്ധകേ ചാപി, തികച്ഛേദേ ച പഞ്ചകേ [പഞ്ചമേ (സീ.)];
ഏത്ഥ മേ വിമതി നത്ഥി, അക്ഖരേ ബ്യഞ്ജനേപി വാ.
‘‘നിഗ്ഗഹേ പടികമ്മേ ച, ഠാനാഠാനേ ച കോവിദോ;
ഓസാരണേ വുട്ഠാപനേ, സബ്ബത്ഥ പാരമിം ഗതോ.
‘‘വിനയേ ഖന്ധകേ വാപി, നിക്ഖിപിത്വാ പദം അഹം;
ഉഭതോ വിനിവേഠേത്വാ, രസതോ ഓസരേയ്യഹം.
‘‘നിരുത്തിയാ ¶ ¶ സുകുസലോ, അത്ഥാനത്ഥേ ച കോവിദോ;
അനഞ്ഞാതം മയാ നത്ഥി, ഏകഗ്ഗോ സത്ഥു സാസനേ.
‘‘രൂപദക്ഖോ [രൂപരക്ഖോ (?) മിലിന്ദപഞ്ഹോ ധമ്മനഗരാധികാരേ പസ്സിതബ്ബം] അഹം അജ്ജ, സക്യപുത്തസ്സ സാസനേ;
കങ്ഖം സബ്ബം വിനോദേമി, ഛിന്ദാമി സബ്ബസംസയം.
‘‘പദം അനുപദഞ്ചാപി, അക്ഖരഞ്ചാപി ബ്യഞ്ജനം;
നിദാനേ പരിയോസാനേ, സബ്ബത്ഥ കോവിദോ അഹം.
‘‘യഥാപി രാജാ ബലവാ, നിഗ്ഗണ്ഹിത്വാ പരന്തപേ;
വിജിനിത്വാന സങ്ഗാമം, നഗരം തത്ഥ മാപയേ.
‘‘പാകാരം പരിഖഞ്ചാപി, ഏസികം ദ്വാരകോട്ഠകം;
അട്ടാലകേ ച വിവിധേ, കാരയേ നഗരേ ബഹൂ.
‘‘സിങ്ഘാടകം ചച്ചരഞ്ച, സുവിഭത്തന്തരാപണം;
കാരയേയ്യ സഭം തത്ഥ, അത്ഥാനത്ഥവിനിച്ഛയം.
‘‘നിഗ്ഘാതത്ഥം അമിത്താനം, ഛിദ്ദാഛിദ്ദഞ്ച ജാനിതും;
ബലകായസ്സ രക്ഖായ, സേനാപച്ചം ഠപേതി [ഥപേസി (ക.)] സോ.
‘‘ആരക്ഖത്ഥായ ¶ ഭണ്ഡസ്സ, നിധാനകുസലം നരം;
മാ മേ ഭണ്ഡം വിനസ്സീതി, ഭണ്ഡരക്ഖം ഠപേതി സോ.
‘‘മമത്തോ [മാമകോ (സീ.), സമഗ്ഗോ (സ്യാ.)]
ഹോതി യോ രഞ്ഞോ, വുദ്ധിം യസ്സ ച ഇച്ഛതി.
തസ്സാധികരണം ദേതി, മിത്തസ്സ പടിപജ്ജിതും.
‘‘ഉപ്പാതേസു നിമിത്തേസു, ലക്ഖണേസു ച കോവിദം;
അജ്ഝായകം മന്തധരം, പോരോഹിച്ചേ ഠപേതി സോ.
‘‘ഏതേഹങ്ഗേഹി ¶ ¶ സമ്പന്നോ, ഖത്തിയോതി പവുച്ചതി;
സദാ രക്ഖന്തി രാജാനം, ചക്കവാകോവ ദുക്ഖിതം.
‘‘തഥേവ ത്വം മഹാവീര, ഹതാമിത്തോവ ഖത്തിയോ;
സദേവകസ്സ ലോകസ്സ, ധമ്മരാജാതി വുച്ചതി.
‘‘തിത്ഥിയേ നിഹനിത്വാന [നീഹരിത്വാന (സ്യാ. ക.)], മാരഞ്ചാപി സസേനകം;
തമന്ധകാരം വിധമിത്വാ, ധമ്മനഗരം അമാപയി.
‘‘സീലം ¶ പാകാരകം തത്ഥ, ഞാണം തേ ദ്വാരകോട്ഠകം;
സദ്ധാ തേ ഏസികാ വീര, ദ്വാരപാലോ ച സംവരോ.
‘‘സതിപട്ഠാനമട്ടാലം, പഞ്ഞാ തേ ചച്ചരം മുനേ;
ഇദ്ധിപാദഞ്ച സിങ്ഘാടം, ധമ്മവീഥി സുമാപിതാ.
‘‘സുത്തന്തം അഭിധമ്മഞ്ച, വിനയഞ്ചാപി കേവലം;
നവങ്ഗം ബുദ്ധവചനം, ഏസാ ധമ്മസഭാ തവ.
‘‘സുഞ്ഞതം അനിമിത്തഞ്ച, വിഹാരഞ്ചപ്പണീഹിതം;
ആനേഞ്ജഞ്ച നിരോധോ ച, ഏസാ ധമ്മകുടീ തവ.
‘‘പഞ്ഞായ അഗ്ഗോ നിക്ഖിത്തോ [അഗ്ഗനിക്ഖിത്തോ (സീ.)], പടിഭാനേ ച കോവിദോ;
സാരിപുത്തോതി നാമേന, ധമ്മസേനാപതീ തവ.
‘‘ചുതൂപപാതകുസലോ, ഇദ്ധിയാ പാരമിം ഗതോ;
കോലിതോ നാമ നാമേന, പോരോഹിച്ചോ തവം മുനേ.
‘‘പോരാണകവംസധരോ, ഉഗ്ഗതേജോ ദുരാസദോ;
ധുതവാദീഗുണേനഗ്ഗോ, അക്ഖദസ്സോ തവം മുനേ.
‘‘ബഹുസ്സുതോ ¶ ധമ്മധരോ, സബ്ബപാഠീ ച സാസനേ;
ആനന്ദോ നാമ നാമേന, ധമ്മാരക്ഖോ [ധമ്മരക്ഖോ (സ്യാ.)] തവം മുനേ.
‘‘ഏതേ ¶ സബ്ബേ അതിക്കമ്മ, പമേസി ഭഗവാ മമം;
വിനിച്ഛയം മേ പാദാസി, വിനയേ വിഞ്ഞുദേസിതം.
‘‘യോ കോചി വിനയേ പഞ്ഹം, പുച്ഛതി ബുദ്ധസാവകോ;
തത്ഥ മേ ചിന്തനാ നത്ഥി, തഞ്ഞേവത്ഥം കഥേമഹം.
‘‘യാവതാ ബുദ്ധഖേത്തമ്ഹി, ഠപേത്വാ തം മഹാമുനി;
വിനയേ മാദിസോ നത്ഥി, കുതോ ഭിയ്യോ ഭവിസ്സതി.
‘‘ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ¶ നിസീദിത്വാ, ഏവം ഗജ്ജതി ഗോതമോ;
ഉപാലിസ്സ സമോ നത്ഥി, വിനയേ ഖന്ധകേസു ച.
‘‘യാവതാ ബുദ്ധഭണിതം, നവങ്ഗം സത്ഥുസാസനം;
വിനയോഗധം തം [വിനയോഗധിതം (സീ. അട്ഠ.), വിനയേ കഥിതം (സ്യാ.)] സബ്ബം,
വിനയമൂലപസ്സിനോ [വിനയം മൂലന്തി പസ്സതോ (സീ.)].
‘‘മമ ¶ കമ്മം സരിത്വാന, ഗോതമോ സക്യപുങ്ഗവോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, ഏതദഗ്ഗേ ഠപേസി മം.
‘‘സതസഹസ്സുപാദായ, ഇമം ഠാനം അപത്ഥയിം;
സോ മേ അത്ഥോ അനുപ്പത്തോ, വിനയേ പാരമിം ഗതോ.
‘‘സക്യാനം നന്ദിജനനോ, കപ്പകോ ആസഹം പുരേ;
വിജഹിത്വാന തം ജാതിം, പുത്തോ ജാതോ മഹേസിനോ.
‘‘ഇതോ ദുതിയകേ കപ്പേ, അഞ്ജസോ നാമ ഖത്തിയോ;
അനന്തതേജോ അമിതയസോ, ഭൂമിപാലോ മഹദ്ധനോ.
‘‘തസ്സ ¶ രഞ്ഞോ അഹം പുത്തോ, ചന്ദനോ നാമ ഖത്തിയോ;
ജാതിമദേനുപത്ഥദ്ധോ, യസഭോഗമദേന ച.
‘‘നാഗസതസഹസ്സാനി, സബ്ബാലങ്കാരഭൂസിതാ;
തിധാപഭിന്നാ മാതങ്ഗാ, പരിവാരേന്തി മം സദാ.
‘‘സബലേഹി പരേതോഹം, ഉയ്യാനം ഗന്തുകാമകോ;
ആരുയ്ഹ സിരികം നാഗം, നഗരാ നിക്ഖമിം തദാ.
‘‘ചരണേന ച സമ്പന്നോ, ഗുത്തദ്വാരോ സുസംവുതോ;
ദേവലോ നാമ സമ്ബുദ്ധോ, ആഗച്ഛി പുരതോ മമ.
‘‘പേസേത്വാ സിരികം നാഗം, ബുദ്ധം ആസാദയിം തദാ;
തതോ സഞ്ജാതകോപോ സോ [ജാതകോപോവ (സ്യാ.)], നാഗോ നുദ്ധരതേ പദം.
‘‘നാഗം ¶ രുണ്ണമനം [രുട്ഠമനം (പീ. അട്ഠ.), ദുട്ഠമനം (സീ. അട്ഠ.), രുദ്ധപദം (?)] ദിസ്വാ, ബുദ്ധേ കോധം അകാസഹം;
വിഹേസയിത്വാ സമ്ബുദ്ധം, ഉയ്യാനം അഗമാസഹം.
‘‘സാതം തത്ഥ ന വിന്ദാമി, സിരോ പജ്ജലിതോ യഥാ;
പരിളാഹേന ഡയ്ഹാമി, മച്ഛോവ ബളിസാദകോ.
‘‘സസാഗരന്താ ¶ പഥവീ, ആദിത്താ വിയ ഹോതി മേ;
പിതു സന്തികുപാഗമ്മ, ഇദം വചനമബ്രവിം.
‘‘ആസീവിസംവ കുപിതം, അഗ്ഗിക്ഖന്ധംവ ആഗതം;
മത്തംവ കുഞ്ജരം ദന്തിം, യം സയമ്ഭുമസാദയിം.
‘‘ആസാദിതോ ¶ മയാ ബുദ്ധോ, ഘോരോ ഉഗ്ഗതപോ ജിനോ;
പുരാ സബ്ബേ വിനസ്സാമ, ഖമാപേസ്സാമ തം മുനിം.
‘‘നോ ¶ ചേ തം നിജ്ഝാപേസ്സാമ, അത്തദന്തം സമാഹിതം;
ഓരേന സത്തദിവസാ, രട്ഠം മേ വിധമിസ്സതി.
‘‘സുമേഖലോ കോസിയോ ച, സിഗ്ഗവോ ചാപി സത്തകോ [സത്തുകോ (സീ.)];
ആസാദയിത്വാ ഇസയോ, ദുഗ്ഗതാ തേ സരട്ഠകാ.
‘‘യദാ കുപ്പന്തി ഇസയോ, സഞ്ഞതാ ബ്രഹ്മചാരിനോ;
സദേവകം വിനാസേന്തി, സസാഗരം സപബ്ബതം.
‘‘തിയോജനസഹസ്സമ്ഹി, പുരിസേ സന്നിപാതയിം;
അച്ചയം ദേസനത്ഥായ, സയമ്ഭും ഉപസങ്കമിം.
‘‘അല്ലവത്ഥാ അല്ലസിരാ, സബ്ബേവ പഞ്ജലീകതാ;
ബുദ്ധസ്സ പാദേ നിപതിത്വാ, ഇദം വചനമബ്രവും [മബ്രവിം (ക.)].
‘‘ഖമസ്സു ത്വം മഹാവീര, അഭിയാചതി തം ജനോ;
പരിളാഹം വിനോദേഹി, മാ നോ രട്ഠം വിനാസയ.
‘‘സദേവമാനുസാ സബ്ബേ, സദാനവാ സരക്ഖസാ;
അയോമയേന കുടേന, സിരം ഭിന്ദേയ്യു മേ സദാ.
‘‘ദകേ [ഉദകേ (സീ. സ്യാ.)] അഗ്ഗി ന സണ്ഠാതി, ബീജം സേലേ ന രൂഹതി;
അഗദേ കിമി ന സണ്ഠാതി, കോപോ ബുദ്ധേ ന ജായതി.
‘‘യഥാ ച ഭൂമി അചലാ, അപ്പമേയ്യോ ച സാഗരോ;
അനന്തകോ ച ആകാസോ, ഏവം ബുദ്ധാ അഖോഭിയാ.
‘‘സദാ ¶ ഖന്താ മഹാവീരാ, ഖമിതാ ച തപസ്സിനോ;
ഖന്താനം ഖമിതാനഞ്ച, ഗമനം തം [വോ (സ്യാ.)] ന വിജ്ജതി.
‘‘ഇദം ¶ വത്വാന സമ്ബുദ്ധോ, പരിളാഹം വിനോദയം;
മഹാജനസ്സ പുരതോ, നഭം അബ്ഭുഗ്ഗമി തദാ.
‘‘തേന ¶ കമ്മേനഹം വീര, ഹീനത്തം അജ്ഝുപാഗതോ;
സമതിക്കമ്മ തം ജാതിം, പാവിസിം അഭയം പുരം.
‘‘തദാപി ¶ മം മഹാവീര, ഡയ്ഹമാനം സുസണ്ഠിതം;
പരിളാഹം വിനോദേസി, സയമ്ഭുഞ്ച ഖമാപയിം.
‘‘അജ്ജാപി മം മഹാവീര, ഡയ്ഹമാനം തിഹഗ്ഗിഭി;
നിബ്ബാപേസി തയോ അഗ്ഗീ, സീതിഭാവഞ്ച പാപയിം [പാപയീ (സീ.)].
യേസം സോതാവധാനത്ഥി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ;
അത്ഥം തുമ്ഹം പവക്ഖാമി, യഥാ ദിട്ഠം പദം മമ.
‘‘സയമ്ഭും തം വിമാനേത്വാ, സന്തചിത്തം സമാഹിതം;
തേന കമ്മേനഹം അജ്ജ, ജാതോമ്ഹി നീചയോനിയം.
‘‘മാ വോ ഖണം വിരാധേഥ, ഖണാതീതാ ഹി സോചരേ;
സദത്ഥേ വായമേയ്യാഥ, ഖണോ വോ പടിപാദിതോ.
‘‘ഏകച്ചാനഞ്ച വമനം, ഏകച്ചാനം വിരേചനം;
വിസം ഹലാഹലം ഏകേ, ഏകച്ചാനഞ്ച ഓസധം.
‘‘വമനം പടിപന്നാനം, ഫലട്ഠാനം വിരേചനം;
ഓസധം ഫലലാഭീനം, പുഞ്ഞക്ഖേത്തം ഗവേസിനം.
‘‘സാസനേന വിരുദ്ധാനം, വിസം ഹലാഹലം യഥാ;
ആസീവിസോ ദിട്ഠവിസോ [ദട്ഠവിസോ (സ്യാ. അട്ഠ.)], ഏവം ഝാപേതി തം നരം.
‘‘സകിം ¶ പീതം ഹലാഹലം, ഉപരുന്ധതി ജീവിതം;
സാസനേന വിരുജ്ഝിത്വാ, കപ്പകോടിമ്ഹി ഡയ്ഹതി.
‘‘ഖന്തിയാ അവിഹിംസായ, മേത്തചിത്തവതായ ച;
സദേവകം സോ താരതി, തസ്മാ തേ അവിരാധിയാ [അവിരോധിയോ (സീ.), തേ അവിരോധിയാ (സ്യാ.)].
‘‘ലാഭാലാഭേ ന സജ്ജന്തി, സമ്മാനനവിമാനനേ;
പഥവീസദിസാ ബുദ്ധാ, തസ്മാ തേ ന വിരാധിയാ [തേ ന വിരോധിയാ (സീ. സ്യാ.)].
‘‘ദേവദത്തേ ¶ ച വധകേ, ചോരേ അങ്ഗുലിമാലകേ;
രാഹുലേ ധനപാലേ ച, സബ്ബേസം സമകോ മുനി.
‘‘ഏതേസം ¶ പടിഘോ നത്ഥി, രാഗോമേസം ന വിജ്ജതി;
സബ്ബേസം സമകോ ബുദ്ധോ, വധകസ്സോരസസ്സ ച.
‘‘പന്ഥേ ¶ ദിസ്വാന കാസാവം, ഛഡ്ഡിതം മീള്ഹമക്ഖിതം;
സിരസ്മിം അഞ്ജലിം കത്വാ, വന്ദിതബ്ബം ഇസിദ്ധജം.
‘‘അബ്ഭതീതാ ച യേ ബുദ്ധാ, വത്തമാനാ അനാഗതാ;
ധജേനാനേന സുജ്ഝന്തി, തസ്മാ ഏതേ നമസ്സിയാ.
‘‘സത്ഥുകപ്പം സുവിനയം, ധാരേമി ഹദയേനഹം;
നമസ്സമാനോ വിനയം, വിഹരിസ്സാമി സബ്ബദാ.
‘‘വിനയോ ആസയോ മയ്ഹം, വിനയോ ഠാനചങ്കമം;
കപ്പേമി വിനയേ വാസം, വിനയോ മമ ഗോചരോ.
‘‘വിനയേ പാരമിപ്പത്തോ, സമഥേ ചാപി കോവിദോ;
ഉപാലി തം മഹാവീര, പാദേ വന്ദതി സത്ഥുനോ.
‘‘സോ ¶ അഹം വിചരിസ്സാമി, ഗാമാ ഗാമം പുരാ പുരം;
നമസ്സമാനോ സമ്ബുദ്ധം, ധമ്മസ്സ ച സുധമ്മതം.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം, ഭവാ സബ്ബേ സമൂഹതാ;
സബ്ബാസവാ പരിക്ഖീണാ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ.
‘‘സ്വാഗതം വത മേ ആസി, ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ സന്തികേ;
തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഉപാലി ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഉപാലിത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൩-൭. അഞ്ഞാസികോണ്ഡഞ്ഞത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരസമ്ബുദ്ധം, ലോകജേട്ഠം വിനായകം;
ബുദ്ധഭൂമിമനുപ്പത്തം, പഠമം അദ്ദസം അഹം.
‘‘യാവതാ ¶ ബോധിയാ മൂലേ, യക്ഖാ സബ്ബേ സമാഗതാ;
സമ്ബുദ്ധം പരിവാരേത്വാ, വന്ദന്തി പഞ്ജലീകതാ.
‘‘സബ്ബേ ¶ ¶ ദേവാ തുട്ഠമനാ, ആകാസേ സഞ്ചരന്തി തേ;
ബുദ്ധോ അയം അനുപ്പത്തോ, അന്ധകാരതമോനുദോ.
‘‘തേസം ¶ ഹാസപരേതാനം, മഹാനാദോ അവത്തഥ;
കിലേസേ ഝാപയിസ്സാമ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ.
‘‘ദേവാനം ഗിരമഞ്ഞായ, വാചാസഭിമുദീരിഹം;
ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, ആദിഭിക്ഖമദാസഹം.
‘‘മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, സത്ഥാ ലോകേ അനുത്തരോ;
ദേവസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘സത്താഹം അഭിനിക്ഖമ്മ, ബോധിം അജ്ഝഗമം അഹം;
ഇദം മേ പഠമം ഭത്തം, ബ്രഹ്മചാരിസ്സ യാപനം.
‘‘‘തുസിതാ ഹി ഇധാഗന്ത്വാ, യോ മേ ഭിക്ഖം ഉപാനയി;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണോഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘തിംസകപ്പസഹസ്സാനി [തിംസമത്തേ കപ്പസഗസ്സേ (സ്യാ. ക.)], ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
സബ്ബേ ദേവേ അഭിഭോത്വാ, തിദിവം ആവസിസ്സതി.
‘‘‘ദേവലോകാ ചവിത്വാന, മനുസ്സത്തം ഗമിസ്സതി;
സഹസ്സധാ ചക്കവത്തീ, തത്ഥ രജ്ജം കരിസ്സതി.
‘‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘തിദസാ സോ ചവിത്വാന, മനുസ്സത്തം ഗമിസ്സതി;
അഗാരാ പബ്ബജിത്വാന, ഛബ്ബസ്സാനി വസിസ്സതി.
‘‘‘തതോ സത്തമകേ വസ്സേ, ബുദ്ധോ സച്ചം കഥേസ്സതി;
കോണ്ഡഞ്ഞോ നാമ നാമേന, പഠമം സച്ഛികാഹിതി’.
‘‘നിക്ഖന്തേനാനുപബ്ബജിം ¶ , പധാനം സുകതം മയാ;
കിലേസേ ഝാപനത്ഥായ, പബ്ബജിം അനഗാരിയം.
‘‘അഭിഗന്ത്വാന സബ്ബഞ്ഞൂ, ബുദ്ധോ ലോകേ സദേവകേ;
ഇസിനാമേ മിഗാരഞ്ഞേ [ഇമിനാ മേ മഹാരഞ്ഞം (സ്യാ.), ഇമിനാ മേ മിഗാരഞ്ഞം (ക.)], അമതഭേരിമാഹനി.
‘‘സോ ¶ ¶ ദാനി പത്തോ അമതം, സന്തിപദമനുത്തരം;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ അഞ്ഞാസികോണ്ഡഞ്ഞോ [അഞ്ഞാതകോണ്ഡഞ്ഞോ (സീ.), അഞ്ഞാ കോണ്ഡഞ്ഞോ (സ്യാ.)] ഥേരോ ഇമാ
ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
അഞ്ഞാസികോണ്ഡഞ്ഞത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
൩-൮. പിണ്ഡോലഭാരദ്വാജത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരോ നാമ ജിനോ, സയമ്ഭൂ അഗ്ഗപുഗ്ഗലോ;
പുരതോ ഹിമവന്തസ്സ, ചിത്തകൂടേ വസീ തദാ.
‘‘അഭീതരൂപോ തത്ഥാസിം, മിഗരാജാ ചതുക്കമോ;
തസ്സ സദ്ദം സുണിത്വാന, വിക്ഖമ്ഭന്തി ബഹുജ്ജനാ.
‘‘സുഫുല്ലം പദുമം ഗയ്ഹ, ഉപഗച്ഛിം നരാസഭം;
വുട്ഠിതസ്സ സമാധിമ്ഹാ, ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം.
‘‘ചാതുദ്ദിസം ¶ നമസ്സിത്വാ, ബുദ്ധസേട്ഠം നരുത്തമം;
സകം ചിത്തം പസാദേത്വാ, സീഹനാദം നദിം അഹം [തദാ (സ്യാ.)].
‘‘പദുമുത്തരോ ലോകവിദൂ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
സകാസനേ നിസീദിത്വാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘ബുദ്ധസ്സ ഗിരമഞ്ഞായ, സബ്ബേ ദേവാ സമാഗതാ;
ആഗതോ വദതം സേട്ഠോ, ധമ്മം സോസ്സാമ തം മയം.
‘‘‘തേസം ഹാസപരേതാനം, പുരതോ ലോകനായകോ;
മമ സദ്ദം [കമ്മം (?)] പകിത്തേസി, ദീഘദസ്സീ മഹാമുനി’.
‘‘യേനിദം പദുമം ദിന്നം, സീഹനാദോ ച നാദിതോ;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘ഇതോ ¶ അട്ഠമകേ കപ്പേ, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി;
സത്തരതനസമ്പന്നോ ചതുദീപമ്ഹി ഇസ്സരോ.
‘‘‘കാരയിസ്സതി ഇസ്സരിയം [ഇസ്സരം (സ്യാ. ക.)], മഹിയാ ചതുസട്ഠിയാ;
പദുമോ നാമ നാമേന, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി ¶ ¶ , ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘പകാസിതേ പാവചനേ, ബ്രഹ്മബന്ധു ഭവിസ്സതി;
ബ്രഹ്മഞ്ഞാ അഭിനിക്ഖമ്മ, പബ്ബജിസ്സതി താവദേ’.
‘‘പധാനപഹിതത്തോ സോ, ഉപസന്തോ നിരൂപധി;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ.
‘‘വിജനേ ¶ പന്തസേയ്യമ്ഹി, വാളമിഗസമാകുലേ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പിണ്ഡോലഭാരദ്വാജോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പിണ്ഡോലഭാരദ്വാജത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൩-൯. ഖദിരവനിയരേവതത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഗങ്ഗാ ഭാഗീരഥീ നാമ, ഹിമവന്താ പഭാവിതാ;
കുതിത്ഥേ നാവികോ ആസിം, ഓരിമേ ച തരിം [ഓരിമം ച തരേ (സ്യാ.)] അഹം.
‘‘പദുമുത്തരോ നായകോ, സമ്ബുദ്ധോ ദ്വിപദുത്തമോ;
വസീ സതസഹസ്സേഹി, ഗങ്ഗാതീരമുപാഗതോ [പുബ്ബേ മയ്ഹം സുതം ആസി,§‘‘പദുമുത്തരനായകോ; വസീസതസഹസ്സേഹി, ഗങ്ഗാസോതം തരിസ്സതി‘‘; (സീ.)].
‘‘ബഹൂ നാവാ സമാനേത്വാ, വഡ്ഢകീഹി [ചമ്മകേഹി (ക.)] സുസങ്ഖതം;
നാവായ [നാവാനം (ക.)] ഛദനം കത്വാ, പടിമാനിം നരാസഭം.
‘‘ആഗന്ത്വാന ¶ ച സമ്ബുദ്ധോ, ആരൂഹി തഞ്ച നാവകം;
വാരിമജ്ഝേ ഠിതോ സത്ഥാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യോ സോ താരേസി സമ്ബുദ്ധം, സങ്ഘഞ്ചാപി അനാസവം;
തേന ചിത്തപ്പസാദേന, ദേവലോകേ രമിസ്സതി.
‘‘‘നിബ്ബത്തിസ്സതി തേ ബ്യമ്ഹം, സുകതം നാവസണ്ഠിതം;
ആകാസേ പുപ്ഫഛദനം, ധാരയിസ്സതി സബ്ബദാ.
‘‘‘അട്ഠപഞ്ഞാസകപ്പമ്ഹി ¶ , താരകോ [താരണോ (സ്യാ.)] നാമ ഖത്തിയോ;
ചാതുരന്തോ വിജിതാവീ, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘സത്തപഞ്ഞാസകപ്പമ്ഹി ¶ ¶ , ചമ്മകോ [ചമ്പകോ (സീ.), ചമ്ബകോ (സ്യാ.)] നാമ ഖത്തിയോ;
ഉഗ്ഗച്ഛന്തോവ സൂരിയോ, ജോതിസ്സതി മഹബ്ബലോ.
‘‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘തിദസാ സോ ചവിത്വാന, മനുസ്സത്തം ഗമിസ്സതി;
രേവതോ നാമ നാമേന, ബ്രഹ്മബന്ധു ഭവിസ്സതി.
‘‘‘അഗാരാ നിക്ഖമിത്വാന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
ഗോതമസ്സ ഭഗവതോ, സാസനേ പബ്ബജിസ്സതി.
‘‘‘സോ പച്ഛാ പബ്ബജിത്വാന, യുത്തയോഗോ വിപസ്സകോ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ’.
‘‘വീരിയം [വിരിയം (സീ. സ്യാ.)] മേ ധുരധോരയ്ഹം, യോഗക്ഖേമാധിവാഹനം;
ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ.
‘‘സതസഹസ്സേ കതം കമ്മം, ഫലം ദസ്സേസി മേ ഇധ;
സുമുത്തോ സരവേഗോവ, കിലേസേ ഝാപയീ മമ.
‘‘തതോ മം വനനിരതം, ദിസ്വാ ലോകന്തഗൂ മുനി;
വനവാസിഭിക്ഖൂനഗ്ഗം, പഞ്ഞപേസി മഹാമതി.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ ഖദിരവനിയോ രേവതോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഖദിരവനിയരേവതത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൩-൧൦. ആനന്ദത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ആരാമദ്വാരാ ¶ നിക്ഖമ്മ, പദുമുത്തരോ മഹാമുനി;
വസ്സേന്തോ അമതം വുട്ഠിം, നിബ്ബാപേസി മഹാജനം.
‘‘സതസഹസ്സം തേ ധീരാ, ഛളഭിഞ്ഞാ മഹിദ്ധികാ;
പരിവാരേന്തി സമ്ബുദ്ധം, ഛായാവ അനപായിനീ [അനുപായിനീ (സ്യാ. ക.)].
‘‘ഹത്ഥിക്ഖന്ധഗതോ ആസിം, സേതച്ഛത്തം വരുത്തമം;
സുചാരുരൂപം ദിസ്വാന, വിത്തി മേ ഉദപജ്ജഥ.
‘‘ഓരുയ്ഹ ¶ ഹത്ഥിഖന്ധമ്ഹാ, ഉപഗച്ഛിം നരാസഭം;
രതനാമയഛത്തം മേ, ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ ധാരയിം.
‘‘മമ ¶ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, പദുമുത്തരോ മഹാഇസി;
തം കഥം ഠപയിത്വാന, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യോ സോ ഛത്തമധാരേസി, സോണ്ണാലങ്കാരഭൂസിതം;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണോഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘ഇതോ ഗന്ത്വാ അയം പോസോ, തുസിതം ആവസിസ്സതി;
അനുഭോസ്സതി സമ്പത്തിം, അച്ഛരാഹി പുരക്ഖതോ.
‘‘‘ചതുത്തിംസതിക്ഖത്തുഞ്ച, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
ബലാധിപോ അട്ഠസതം, വസുധം ആവസിസ്സതി.
‘‘‘അട്ഠപഞ്ഞാസക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി;
പദേസരജ്ജം വിപുലം, മഹിയാ കാരയിസ്സതി.
‘‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി ¶ , ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘സക്യാനം ¶ കുലകേതുസ്സ, ഞാതിബന്ധു ഭവിസ്സതി;
ആനന്ദോ നാമ നാമേന, ഉപട്ഠാകോ മഹേസിനോ.
‘‘‘ആതാപീ നിപകോ ചാപി, ബാഹുസച്ചേ സുകോവിദോ;
നിവാതവുത്തി അത്ഥദ്ധോ, സബ്ബപാഠീ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘പധാനപഹിതത്തോ സോ, ഉപസന്തോ നിരൂപധി;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ.
‘‘‘സന്തി ആരഞ്ഞകാ നാഗാ, കുഞ്ജരാ സട്ഠിഹായനാ;
തിധാപഭിന്നാ മാതങ്ഗാ, ഈസാദന്താ ഉരൂള്ഹവാ.
‘‘‘അനേകസതസഹസ്സാ, പണ്ഡിതാപി മഹിദ്ധികാ;
സബ്ബേ തേ ബുദ്ധനാഗസ്സ, ന ഹോന്തു പണിധിമ്ഹി തേ’ [ന ഹോന്തി പരിവിമ്ഭിതാ (സ്യാ.), ന ഹോന്തി പണിധിമ്ഹി തേ (ക.)].
‘‘ആദിയാമേ നമസ്സാമി, മജ്ഝിമേ അഥ പച്ഛിമേ;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ബുദ്ധസേട്ഠം ഉപട്ഠഹിം.
‘‘ആതാപീ നിപകോ ചാപി, സമ്പജാനോ പതിസ്സതോ;
സോതാപത്തിഫലം പത്തോ, സേഖഭൂമീസു കോവിദോ.
‘‘സതസഹസ്സിതോ ¶ കപ്പേ, യം കമ്മമഭിനീഹരിം;
താഹം ഭൂമിമനുപ്പത്തോ, ഠിതാ സദ്ധമ്മമാചലാ [ഠിതോ സദ്ധമ്മമാചലോ (സീ.), ഠിതാ സദ്ധാ മഹപ്ഫലാ (സ്യാ.)].
‘‘സ്വാഗതം ¶ വത മേ ആസി, ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ സന്തികേ;
തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ആനന്ദത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
തസ്സുദ്ദാനം –
ബുദ്ധോ ¶ പച്ചേകബുദ്ധോ ച, സാരിപുത്തോ ച കോലിതോ;
കസ്സപോ അനുരുദ്ധോ ച, പുണ്ണത്ഥേരോ ഉപാലി ച.
അഞ്ഞാസികോണ്ഡഞ്ഞോ പിണ്ഡോലോ, രേവതാനന്ദപണ്ഡിതോ;
ഛസതാനി ച പഞ്ഞാസ, ഗാഥായോ സബ്ബപിണ്ഡിതാ.
അപദാനേ ബുദ്ധവഗ്ഗോ പഠമോ.
൨. സീഹാസനിയവഗ്ഗോ
൧. സീഹാസനദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നിബ്ബുതേ ¶ ¶ ¶ ലോകനാഥമ്ഹി, സിദ്ധത്ഥേ ദ്വിപദുത്തമേ [ദിപദുത്തമേ (സീ. സ്യാ.)];
വിത്ഥാരികേ പാവചനേ, ബാഹുജഞ്ഞമ്ഹി സാസനേ.
‘‘പസന്നചിത്തോ സുമനോ, സീഹാസനമകാസഹം;
സീഹാസനം കരിത്വാന, പാദപീഠമകാസഹം.
‘‘സീഹാസനേ ച വസ്സന്തേ, ഘരം തത്ഥ അകാസഹം;
തേന ചിത്തപ്പസാദേന, തുസിതം ഉപപജ്ജഹം.
‘‘ആയാമേന ¶ ചതുബ്ബീസ, യോജനം ആസി [യോജനാസിംസു (സ്യാ. ക.)] താവദേ;
വിമാനം സുകതം മയ്ഹം, വിത്ഥാരേന ചതുദ്ദസ.
‘‘സതം [സത്ത (സ്യാ.)] കഞ്ഞാസഹസ്സാനി, പരിവാരേന്തി മം സദാ;
സോണ്ണമയഞ്ച പല്ലങ്കം, ബ്യമ്ഹേ ആസി സുനിമ്മിതം.
‘‘ഹത്ഥിയാനം അസ്സയാനം, ദിബ്ബയാനം ഉപട്ഠിതം;
പാസാദാ സിവികാ ചേവ, നിബ്ബത്തന്തി യദിച്ഛകം.
‘‘മണിമയാ ച പല്ലങ്കാ, അഞ്ഞേ സാരമയാ ബഹൂ;
നിബ്ബത്തന്തി മമം സബ്ബേ, സീഹാസനസ്സിദം ഫലം.
‘‘സോണ്ണമയാ രൂപിമയാ, ഫലികാവേളുരിയാമയാ;
പാദുകാ അഭിരൂഹാമി, പാദപീഠസ്സിദം ഫലം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ [ചതുനവുതേ ഇതോ (സീ. സ്യാ.)] കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുഞ്ഞകമ്മസ്സിദം ഫലം.
‘‘തേസത്തതിമ്ഹിതോ കപ്പേ, ഇന്ദനാമാ തയോ ജനാ;
ദ്വേസത്തതിമ്ഹിതോ കപ്പേ, തയോ സുമനനാമകാ.
‘‘സമസത്തതിതോ കപ്പേ, തയോ വരുണനാമകാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചതുദീപമ്ഹി ഇസ്സരാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ¶ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സീഹാസനദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സീഹാസനദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. ഏകത്ഥമ്ഭികത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സിദ്ധത്ഥസ്സ ¶ ¶ ഭഗവതോ, മഹാപൂഗഗണോ അഹു;
സരണം ഗതാ ച തേ ബുദ്ധം, സദ്ദഹന്തി തഥാഗതം.
‘‘സബ്ബേ സങ്ഗമ്മ മന്തേത്വാ, മാളം കുബ്ബന്തി സത്ഥുനോ;
ഏകത്ഥമ്ഭം അലഭന്താ, വിചിനന്തി ബ്രഹാവനേ.
‘‘തേഹം അരഞ്ഞേ ദിസ്വാന, ഉപഗമ്മ ഗണം തദാ;
അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാന, പരിപുച്ഛിം ഗണം അഹം.
‘‘തേ മേ പുട്ഠാ വിയാകംസു, സീലവന്തോ ഉപാസകാ;
മാളം മയം കത്തുകാമാ, ഏകത്ഥമ്ഭോ ന ലബ്ഭതി.
‘‘ഏകത്ഥമ്ഭം മമം ദേഥ, അഹം ദസ്സാമി സത്ഥുനോ;
ആഹരിസ്സാമഹം ഥമ്ഭം, അപ്പോസ്സുക്കാ ഭവന്തു തേ [ഭവന്തു വോ (സീ.), ഭവാഥ വോ (?)].
‘‘തേ മേ ഥമ്ഭം പവേച്ഛിംസു, പസന്നാ തുട്ഠമാനസാ;
തതോ പടിനിവത്തിത്വാ, അഗമംസു സകം ഘരം.
‘‘അചിരം ഗതേ പൂഗഗണേ, ഥമ്ഭം അഹാസഹം തദാ;
ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, പഠമം ഉസ്സപേസഹം.
‘‘തേന ചിത്തപ്പസാദേന, വിമാനം ഉപപജ്ജഹം;
ഉബ്ബിദ്ധം ഭവനം മയ്ഹം, സത്തഭൂമം [സതഭൂമം (സീ. ക.)] സമുഗ്ഗതം.
‘‘വജ്ജമാനാസു ഭേരീസു, പരിചാരേമഹം സദാ;
പഞ്ചപഞ്ഞാസകപ്പമ്ഹി, രാജാ ആസിം യസോധരോ.
‘‘തത്ഥാപി ¶ ¶ ഭവനം മയ്ഹം, സത്തഭൂമം സമുഗ്ഗതം;
കൂടാഗാരവരൂപേതം, ഏകത്ഥമ്ഭം മനോരമം.
‘‘ഏകവീസതികപ്പമ്ഹി, ഉദേനോ നാമ ഖത്തിയോ;
തത്രാപി ഭവനം മയ്ഹം, സത്തഭൂമം സമുഗ്ഗതം.
‘‘യം ¶ യം യോനുപപജ്ജാമി, ദേവത്തം അഥ മാനുസം;
അനുഭോമി സുഖം സബ്ബം [സബ്ബമേതം (സ്യാ.)], ഏകത്ഥമ്ഭസ്സിദം ഫലം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ ¶ കപ്പേ, യം ഥമ്ഭമദദം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഏകത്ഥമ്ഭസ്സിദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഏകത്ഥമ്ഭികോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഏകത്ഥമ്ഭികത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. നന്ദത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ, ലോകജേട്ഠസ്സ താദിനോ;
വത്ഥം ഖോമം മയാ ദിന്നം, സയമ്ഭുസ്സ മഹേസിനോ.
‘‘തം മേ ബുദ്ധോ വിയാകാസി, ജലജുത്തരനാമകോ;
‘ഇമിനാ വത്ഥദാനേന, ഹേമവണ്ണോ ഭവിസ്സസി.
‘‘‘ദ്വേ ¶ സമ്പത്തീ അനുഭോത്വാ, കുസലമൂലേഹി ചോദിതോ;
ഗോതമസ്സ ഭഗവതോ, കനിട്ഠോ ത്വം ഭവിസ്സസി.
‘‘‘രാഗരത്തോ സുഖസീലോ, കാമേസു ഗേധമായുതോ;
ബുദ്ധേന ചോദിതോ സന്തോ, തദാ [തതോ (സ്യാ.)] ത്വം പബ്ബജിസ്സസി.
‘‘‘പബ്ബജിത്വാന ത്വം തത്ഥ, കുസലമൂലേന ചോദിതോ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സസിനാസവോ’.
‘‘സത്ത ¶ [സത (സ്യാ.)] കപ്പസഹസ്സമ്ഹി, ചതുരോ ചേളനാമകാ;
സട്ഠി കപ്പസഹസ്സമ്ഹി, ഉപചേലാ ചതുജ്ജനാ.
‘‘പഞ്ച കപ്പസഹസ്സമ്ഹി, ചേളാവ ചതുരോ ജനാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചതുദീപമ്ഹി ഇസ്സരാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ നന്ദോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
നന്ദത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. ചൂളപന്ഥകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരോ ¶ ¶ നാമ ജിനോ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
ഗണമ്ഹാ വൂപകട്ഠോ സോ, ഹിമവന്തേ വസീ തദാ.
‘‘അഹമ്പി ¶ ഹിമവന്തമ്ഹി, വസാമി അസ്സമേ തദാ;
അചിരാഗതം മഹാവീരം, ഉപേസിം ലോകനായകം.
‘‘പുപ്ഫച്ഛത്തം ഗഹേത്വാന, ഉപഗച്ഛിം നരാസഭം;
സമാധിം സമാപജ്ജന്തം, അന്തരായമകാസഹം.
‘‘ഉഭോ ഹത്ഥേഹി പഗ്ഗയ്ഹ, പുപ്ഫച്ഛത്തം അദാസഹം;
പടിഗ്ഗഹേസി ഭഗവാ, പദുമുത്തരോ മഹാമുനി.
‘‘സബ്ബേ ദേവാ അത്തമനാ, ഹിമവന്തം ഉപേന്തി തേ;
സാധുകാരം പവത്തേസും, അനുമോദിസ്സതി ചക്ഖുമാ.
‘‘ഇദം വത്വാന തേ ദേവാ, ഉപഗച്ഛും നരുത്തമം;
ആകാസേ ധാരയന്തസ്സ [ധാരയന്തം മേ (ക), ധാരയതോ മേ (?)], പദുമച്ഛത്തമുത്തമം.
‘‘സതപത്തഛത്തം പഗ്ഗയ്ഹ, അദാസി താപസോ മമ;
‘തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘പഞ്ചവീസതികപ്പാനി, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
ചതുത്തിംസതിക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘യം ¶ യം യോനിം സംസരതി, ദേവത്തം അഥ മാനുസം;
അബ്ഭോകാസേ പതിട്ഠന്തം, പദുമം ധാരയിസ്സതി’.
‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന [നാമേന (സീ. ക.)], സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘പകാസിതേ പാവചനേ, മനുസ്സത്തം ലഭിസ്സതി;
മനോമയമ്ഹി കായമ്ഹി, ഉത്തമോ സോ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘ദ്വേ ¶ ഭാതരോ ഭവിസ്സന്തി, ഉഭോപി പന്ഥകവ്ഹയാ;
അനുഭോത്വാ ഉത്തമത്ഥം, ജോതയിസ്സന്തി സാസനം’.
‘‘സോഹം ¶ അട്ഠാരസവസ്സോ [സോ അട്ഠാരസവസ്സോഹം (സ്യാ.)], പബ്ബജിം അനഗാരിയം;
വിസേസാഹം ന വിന്ദാമി, സക്യപുത്തസ്സ സാസനേ.
‘‘ദന്ധാ മയ്ഹം ഗതീ ആസി, പരിഭൂതോ പുരേ അഹും [അഹം (സ്യാ.)];
ഭാതാ ച മം പണാമേസി, ഗച്ഛ ദാനി സകം ഘരം.
‘‘സോഹം പണാമിതോ സന്തോ, സങ്ഘാരാമസ്സ കോട്ഠകേ;
ദുമ്മനോ തത്ഥ അട്ഠാസിം, സാമഞ്ഞസ്മിം അപേക്ഖവാ.
‘‘ഭഗവാ ¶ തത്ഥ [അഥേത്ഥ സത്ഥാ (സീ. സ്യാ.)] ആഗച്ഛി, സീസം മയ്ഹം പരാമസി;
ബാഹായ മം ഗഹേത്വാന, സങ്ഘാരാമം പവേസയി.
‘‘അനുകമ്പായ മേ സത്ഥാ, അദാസി പാദപുഞ്ഛനിം;
ഏവം സുദ്ധം അധിട്ഠേഹി, ഏകമന്തമധിട്ഠഹം.
‘‘ഹത്ഥേഹി തമഹം ഗയ്ഹ, സരിം കോകനദം അഹം;
തത്ഥ ചിത്തം വിമുച്ചി മേ, അരഹത്തം അപാപുണിം.
‘‘മനോമയേസു കായേസു, സബ്ബത്ഥ പാരമിം ഗതോ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ചൂളപന്ഥകോ [ചുല്ലപന്ഥകോ (സീ. സ്യാ.)] ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ചൂളപന്ഥകത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. പിലിന്ദവച്ഛത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നിബ്ബുതേ ¶ ¶ ലോകനാഥമ്ഹി, സുമേധേ അഗ്ഗപുഗ്ഗലേ;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ഥൂപപൂജം അകാസഹം.
‘‘യേ ച ഖീണാസവാ തത്ഥ, ഛളഭിഞ്ഞാ മഹിദ്ധികാ;
തേഹം തത്ഥ സമാനേത്വാ, സങ്ഘഭത്തം അകാസഹം.
‘‘സുമേധസ്സ ഭഗവതോ, ഉപട്ഠാകോ തദാ അഹു;
സുമേധോ നാമ നാമേന, അനുമോദിത്ഥ സോ തദാ.
‘‘തേന ചിത്തപ്പസാദേന, വിമാനം ഉപപജ്ജഹം;
ഛളാസീതിസഹസ്സാനി, അച്ഛരായോ രമിംസു മേ.
‘‘മമേവ ¶ അനുവത്തന്തി, സബ്ബകാമേഹി താ സദാ;
അഞ്ഞേ ദേവേ അഭിഭോമി, പുഞ്ഞകമ്മസ്സിദം ഫലം.
‘‘പഞ്ചവീസതികപ്പമ്ഹി, വരുണോ നാമ ഖത്തിയോ;
വിസുദ്ധഭോജനോ [സുസുദ്ധഭോജനോ (സീ.)] ആസിം, ചക്കവത്തീ അഹം തദാ.
‘‘ന തേ ബീജം പവപന്തി, നപി നീയന്തി നങ്ഗലാ;
അകട്ഠപാകിമം സാലിം, പരിഭുഞ്ജന്തി മാനുസാ.
‘‘തത്ഥ ¶ രജ്ജം കരിത്വാന, ദേവത്തം പുന ഗച്ഛഹം;
തദാപി ഏദിസാ മയ്ഹം, നിബ്ബത്താ ഭോഗസമ്പദാ.
‘‘ന മം മിത്താ അമിത്താ വാ, ഹിംസന്തി സബ്ബപാണിനോ;
സബ്ബേസമ്പി പിയോ ഹോമി, പുഞ്ഞകമ്മസ്സിദം ഫലം.
‘‘തിംസകപ്പസഹസ്സമ്ഹി ¶ , യം ദാനമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഗന്ധാലേപസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഇമസ്മിം ഭദ്ദകേ കപ്പേ, ഏകോ ആസിം ജനാധിപോ;
മഹാനുഭാവോ രാജാഹം [രാജീസി (സ്യാ. ക.)], ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘സോഹം പഞ്ചസു സീലേസു, ഠപേത്വാ ജനതം ബഹും;
പാപേത്വാ സുഗതിംയേവ, ദേവതാനം പിയോ അഹും.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പിലിന്ദവച്ഛോ [പിലിന്ദിവച്ഛോ (സീ.)] ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പിലിന്ദവച്ഛത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. രാഹുലത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ, ലോകജേട്ഠസ്സ താദിനോ;
സത്തഭൂമമ്ഹി പാസാദേ, ആദാസം സന്ഥരിം അഹം.
‘‘ഖീണാസവസഹസ്സേഹി, പരികിണ്ണോ മഹാമുനി;
ഉപാഗമി ഗന്ധകുടിം, ദ്വിപദിന്ദോ [ദിപദിന്ദോ (സീ. സ്യാ.)] നരാസഭോ.
‘‘വിരോചേന്തോ [വിരോചയം (സ്യാ.)] ഗന്ധകുടിം, ദേവദേവോ നരാസഭോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ഠിതോ സത്ഥാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യേനായം ¶ ¶ ജോതിതാ സേയ്യാ, ആദാസോവ സുസന്ഥതോ;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘സോണ്ണമയാ രൂപിമയാ, അഥോ വേളുരിയാമയാ;
നിബ്ബത്തിസ്സന്തി പാസാദാ, യേ കേചി മനസോ പിയാ.
‘‘‘ചതുസട്ഠിക്ഖത്തും ¶ ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
സഹസ്സക്ഖത്തും ചക്കവത്തീ, ഭവിസ്സതി അനന്തരാ.
‘‘‘ഏകവീസതികപ്പമ്ഹി, വിമലോ നാമ ഖത്തിയോ;
ചാതുരന്തോ വിജിതാവീ, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘നഗരം രേണുവതീ നാമ, ഇട്ഠകാഹി സുമാപിതം;
ആയാമതോ തീണി സതം, ചതുരസ്സസമായുതം.
‘‘‘സുദസ്സനോ നാമ പാസാദോ, വിസ്സകമ്മേന മാപിതോ [വിസുകമ്മേന§മാപിതോ (ക.), വിസ്സകമ്മേന നിമ്മിതോ (സീ.)];
കൂടാഗാരവരൂപേതോ, സത്തരതനഭൂസിതോ.
‘‘‘ദസസദ്ദാവിവിത്തം ¶ തം [അവിവിത്തം (സീ.)], വിജ്ജാധരസമാകുലം;
സുദസ്സനംവ നഗരം, ദേവതാനം ഭവിസ്സതി.
‘‘‘പഭാ നിഗ്ഗച്ഛതേ തസ്സ, ഉഗ്ഗച്ഛന്തേവ സൂരിയേ;
വിരോചേസ്സതി തം നിച്ചം, സമന്താ അട്ഠയോജനം.
‘‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘തുസിതാ സോ ചവിത്വാന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
ഗോതമസ്സ ഭഗവതോ, അത്രജോ സോ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘സചേ ¶ വസേയ്യ [സചാ’വസേയ്യ (?)] അഗാരം, ചക്കവത്തീ ഭവേയ്യ സോ;
അട്ഠാനമേതം യം താദീ, അഗാരേ രതിമജ്ഝഗാ.
‘‘‘നിക്ഖമിത്വാ അഗാരമ്ഹാ, പബ്ബജിസ്സതി സുബ്ബതോ;
രാഹുലോ നാമ നാമേന, അരഹാ സോ ഭവിസ്സതി’.
‘‘കികീവ അണ്ഡം രക്ഖേയ്യ, ചാമരീ വിയ വാലധിം;
നിപകോ സീലസമ്പന്നോ, മമം രക്ഖി മഹാമുനി [ഏവം രക്ഖിം മഹാമുനി (സീ. ക.), മമം ദക്ഖി മഹാമുനി (സ്യാ.)].
‘‘തസ്സാഹം ധമ്മമഞ്ഞായ, വിഹാസിം സാസനേ രതോ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ രാഹുലോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
രാഹുലത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. ഉപസേനവങ്ഗന്തപുത്തത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരം ¶ ഭഗവന്തം, ലോകജേട്ഠം നരാസഭം;
പബ്ഭാരമ്ഹി നിസീദന്തം, ഉപഗച്ഛിം നരുത്തമം.
‘‘കണികാരപുപ്ഫം ¶ [കണികാരം പുപ്ഫിതം (സീ. സ്യാ.)] ദിസ്വാ, വണ്ടേ ഛേത്വാനഹം തദാ;
അലങ്കരിത്വാ ഛത്തമ്ഹി, ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം.
‘‘പിണ്ഡപാതഞ്ച ¶ പാദാസിം, പരമന്നം സുഭോജനം;
ബുദ്ധേന നവമേ തത്ഥ, സമണേ അട്ഠ ഭോജയിം.
‘‘അനുമോദി മഹാവീരോ, സയമ്ഭൂ അഗ്ഗപുഗ്ഗലോ;
ഇമിനാ ഛത്തദാനേന, പരമന്നപവേച്ഛനാ.
‘‘തേന ചിത്തപ്പസാദേന, സമ്പത്തിമനുഭോസ്സസി;
ഛത്തിംസക്ഖത്തും ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി.
‘‘ഏകവീസതിക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി;
പദേസരജ്ജം വിപുലം, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയം.
‘‘സതസഹസ്സിതോ കപ്പേ, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി [യം വദന്തി സുമേധോതി, ഭൂരിപഞ്ഞം സുമേധസം; കപ്പേതോ സതസഹസ്സേ, ഏസ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സതി; (ക.)].
‘‘സാസനേ ദിബ്ബമാനമ്ഹി, മനുസ്സത്തം ഗമിസ്സതി;
തസ്സ ധമ്മേസു ദായാദോ, ഓരസോ ധമ്മനിമ്മിതോ.
‘‘ഉപസേനോതി നാമേന, ഹേസ്സതി സത്ഥു സാവകോ;
[ഇദം പാദദ്വയം ഥേരഗാഥാഅട്ഠകഥായമേവ ദിസ്സതി] സമന്തപാസാദികത്താ, അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസ്സതി
[ഇദം പാദദ്വയം ഥേരഗാഥാഅട്ഠകഥായമേവ ദിസ്സതി].
‘‘ചരിമം വത്തതേ മയ്ഹം, ഭവാ സബ്ബേ സമൂഹതാ;
ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, ജേത്വാ മാരം സവാഹനം [സവാഹിനിം (?)].
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ ഉപസേനോ വങ്ഗന്തപുത്തോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഉപസേനവങ്ഗന്തപുത്തത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
തതിയഭാണവാരം.
൮. രട്ഠപാലത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരസ്സ ¶ ¶ ¶ ഭഗവതോ, ലോകജേട്ഠസ്സ താദിനോ;
വരനാഗോ മയാ ദിന്നോ, ഈസാദന്തോ ഉരൂള്ഹവാ.
‘‘സേതച്ഛത്തോ പസോഭിതോ, സകപ്പനോ സഹത്ഥിപോ;
അഗ്ഘാപേത്വാന തം സബ്ബം, സങ്ഘാരാമം അകാരയിം.
‘‘ചതുപഞ്ഞാസസഹസ്സാനി, പാസാദേ കാരയിം അഹം;
മഹോഘദാനം [മഹാഭത്തം (സീ.), മഹോഘഞ്ച (ക.), മഹാദാനം (?)] കരിത്വാന, നിയ്യാദേസിം മഹേസിനോ.
‘‘അനുമോദി മഹാവീരോ, സയമ്ഭൂ അഗ്ഗപുഗ്ഗലോ;
സബ്ബേ ജനേ ഹാസയന്തോ, ദേസേസി അമതം പദം.
‘‘തം മേ ബുദ്ധോ വിയാകാസി, ജലജുത്തരനാമകോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘ചതുപഞ്ഞാസസഹസ്സാനി, പാസാദേ കാരയീ അയം;
കഥയിസ്സാമി വിപാകം, സുണോഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘അട്ഠാരസസഹസ്സാനി, കൂടാഗാരാ ഭവിസ്സരേ;
ബ്യമ്ഹുത്തമമ്ഹി നിബ്ബത്താ, സബ്ബസോണ്ണമയാ ച തേ.
‘‘‘പഞ്ഞാസക്ഖത്തും ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
അട്ഠപഞ്ഞാസക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘ദേവലോകാ ¶ ചവിത്വാന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
അഡ്ഢേ കുലേ മഹാഭോഗേ, നിബ്ബത്തിസ്സതി താവദേ.
‘‘‘സോ പച്ഛാ പബ്ബജിത്വാന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
രട്ഠപാലോതി നാമേന, ഹേസ്സതി സത്ഥു സാവകോ.
‘‘‘പധാനപഹിതത്തോ ¶ സോ, ഉപസന്തോ നിരൂപധി;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ’.
‘‘ഉട്ഠായ അഭിനിക്ഖമ്മ, ജഹിതാ ഭോഗസമ്പദാ;
ഖേളപിണ്ഡേവ ഭോഗമ്ഹി, പേമം മയ്ഹം ന വിജ്ജതി.
‘‘വീരിയം ¶ ¶ മേ ധുരധോരയ്ഹം, യോഗക്ഖേമാധിവാഹനം;
ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ രട്ഠപാലോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
രട്ഠപാലത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. സോപാകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പബ്ഭാരം സോധയന്തസ്സ [സേവയന്തസ്സ (സീ. ക.)], വിപിനേ പബ്ബതുത്തമേ;
സിദ്ധത്ഥോ നാമ ഭഗവാ, ആഗച്ഛി മമ സന്തികം.
‘‘ബുദ്ധം ¶ ഉപഗതം ദിസ്വാ, ലോകജേട്ഠസ്സ താദിനോ;
സന്ഥരം സന്ഥരിത്വാന [പഞ്ഞപേത്വാന (സ്യാ. അട്ഠ)], പുപ്ഫാസനമദാസഹം.
‘‘പുപ്ഫാസനേ നിസീദിത്വാ, സിദ്ധത്ഥോ ലോകനായകോ;
മമഞ്ച ഗതിമഞ്ഞായ, അനിച്ചതമുദാഹരി.
‘‘‘അനിച്ചാ വത സങ്ഖാരാ, ഉപ്പാദവയധമ്മിനോ;
ഉപ്പജ്ജിത്വാ നിരുജ്ഝന്തി, തേസം വൂപസമോ സുഖോ’.
‘‘ഇദം വത്വാന സബ്ബഞ്ഞൂ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
നഭം അബ്ഭുഗ്ഗമി വീരോ, ഹംസരാജാവ അമ്ബരേ.
‘‘സകം ദിട്ഠിം ജഹിത്വാന, ഭാവയാനിച്ചസഞ്ഞഹം;
ഏകാഹം ഭാവയിത്വാന, തത്ഥ കാലം കതോ അഹം.
‘‘ദ്വേ സമ്പത്തീ അനുഭോത്വാ, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
പച്ഛിമേ ഭവേ സമ്പത്തേ, സപാകയോനുപാഗമിം.
‘‘അഗാരാ അഭിനിക്ഖമ്മ, പബ്ബജിം അനഗാരിയം;
ജാതിയാ സത്തവസ്സോഹം, അരഹത്തമപാപുണിം.
‘‘ആരദ്ധവീരിയോ ¶ ¶ പഹിതത്തോ, സീലേസു സുസമാഹിതോ;
തോസേത്വാന മഹാനാഗം, അലത്ഥം ഉപസമ്പദം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ ¶ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുപ്ഫദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, യം സഞ്ഞം ഭാവയിം തദാ;
തം സഞ്ഞം ഭാവയന്തസ്സ, പത്തോ മേ ആസവക്ഖയോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സോപാകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സോപാകത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. സുമങ്ഗലത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ആഹുതിം യിട്ഠുകാമോഹം, പടിയാദേത്വാന ഭോജനം;
ബ്രാഹ്മണേ പടിമാനേന്തോ, വിസാലേ മാളകേ ഠിതോ.
‘‘അഥദ്ദസാസിം സമ്ബുദ്ധം, പിയദസ്സിം മഹായസം;
സബ്ബലോകവിനേതാരം, സയമ്ഭും അഗ്ഗപുഗ്ഗലം.
‘‘ഭഗവന്തം ജുതിമന്തം, സാവകേഹി പുരക്ഖതം;
ആദിച്ചമിവ രോചന്തം, രഥിയം പടിപന്നകം.
‘‘അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാന, സകം ചിത്തം പസാദയിം;
മനസാവ നിമന്തേസിം, ‘ആഗച്ഛതു മഹാമുനി’.
‘‘മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, സത്ഥാ ലോകേ അനുത്തരോ;
ഖീണാസവസഹസ്സേഹി, മമ ദ്വാരം ഉപാഗമി.
‘‘നമോ തേ പുരിസാജഞ്ഞ, നമോ തേ പുരിസുത്തമ;
പാസാദം അഭിരൂഹിത്വാ, സീഹാസനേ നിസീദതം [നിസീദ ത്വം (സീ.)].
‘‘ദന്തോ ¶ ¶ ദന്തപരിവാരോ, തിണ്ണോ താരയതം വരോ;
പാസാദം അഭിരൂഹിത്വാ, നിസീദി പവരാസനേ.
‘‘യം മേ അത്ഥി സകേ ഗേഹേ, ആമിസം പച്ചുപട്ഠിതം;
താഹം ബുദ്ധസ്സ പാദാസിം, പസന്നോ സേഹി പാണിഭി.
‘‘പസന്നചിത്തോ ¶ സുമനോ, വേദജാതോ കതഞ്ജലീ;
ബുദ്ധസേട്ഠം നമസ്സാമി, അഹോ ബുദ്ധസ്സുളാരതാ.
‘‘അട്ഠന്നം ¶ പയിരൂപാസതം, ഭുഞ്ജം ഖീണാസവാ ബഹൂ;
തുയ്ഹേവേസോ ആനുഭാവോ, സരണം തം ഉപേമഹം.
‘‘പിയദസ്സീ ച ഭഗവാ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യോ സോ സങ്ഘം അഭോജേസി, ഉജുഭൂതം സമാഹിതം;
തഥാഗതഞ്ച സമ്ബുദ്ധം, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘സത്തവീസതിക്ഖത്തും സോ, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
സകകമ്മാഭിരദ്ധോ സോ, ദേവലോകേ രമിസ്സതി.
‘‘‘ദസ അട്ഠ ചക്ഖത്തും [ദസഞ്ചട്ഠക്ഖത്ഥും (സീ.), ദസ ചട്ഠക്ഖത്തും (സ്യാ.)] സോ, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി;
പഥബ്യാ രജ്ജം പഞ്ചസതം, വസുധം ആവസിസ്സതി’.
‘‘അരഞ്ഞവനമോഗ്ഗയ്ഹ, കാനനം ബ്യഗ്ഘസേവിതം;
പധാനം പദഹിത്വാന, കിലേസാ ഝാപിതാ മയാ.
‘‘അട്ഠാരസേ കപ്പസതേ, യം ദാനമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഭത്തദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സുമങ്ഗലോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സുമങ്ഗലത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
തസ്സുദ്ദാനം –
സീഹാസനീ ¶ ഏകഥമ്ഭീ, നന്ദോ ച ചൂളപന്ഥകോ;
പിലിന്ദരാഹുലോ ചേവ, വങ്ഗന്തോ രട്ഠപാലകോ.
സോപാകോ മങ്ഗലോ ചേവ, ദസേവ ദുതിയേ വഗ്ഗേ;
സതഞ്ച അട്ഠതിംസ ച, ഗാഥാ ചേത്ഥ പകാസിതാ.
സീഹാസനിയവഗ്ഗോ ദുതിയോ.
൩. സുഭൂതിവഗ്ഗോ
൧. സുഭൂതിത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേ ¶ ¶ ¶ , നിസഭോ നാമ പബ്ബതോ;
അസ്സമോ സുകതോ മയ്ഹം, പണ്ണസാലാ സുമാപിതാ.
‘‘കോസിയോ നാമ നാമേന, ജടിലോ ഉഗ്ഗതാപനോ;
ഏകാകിയോ [ഏകാകികോ (ക.)] അദുതിയോ, വസാമി നിസഭേ തദാ.
‘‘ഫലം മൂലഞ്ച പണ്ണഞ്ച, ന ഭുഞ്ജാമി അഹം തദാ;
പവത്തംവ സുപാതാഹം [പവത്തപണ്ഡുപത്താനി (സീ.)], ഉപജീവാമി താവദേ.
‘‘നാഹം ¶ കോപേമി ആജീവം, ചജമാനോപി ജീവിതം;
ആരാധേമി സകം ചിത്തം, വിവജ്ജേമി അനേസനം.
‘‘രാഗൂപസംഹിതം ചിത്തം, യദാ ഉപ്പജ്ജതേ മമ;
സയംവ പച്ചവേക്ഖാമി, ഏകഗ്ഗോ തം ദമേമഹം.
‘‘‘രജ്ജസേ രജ്ജനീയേ ച, ദുസ്സനീയേ ച ദുസ്സസേ;
മുയ്ഹസേ മോഹനീയേ ച, നിക്ഖമസ്സു വനാ തുവം.
‘‘‘വിസുദ്ധാനം അയം വാസോ, നിമ്മലാനം തപസ്സിനം;
മാ ഖോ വിസുദ്ധം ദൂസേസി, നിക്ഖമസ്സു വനാ തുവം.
‘‘‘അഗാരികോ ഭവിത്വാന, യദാ പുത്തം [സദായുത്തം (സീ.), യദായുത്തം (സ്യാ.)], ലഭിസ്സസി;
ഉഭോപി മാ വിരാധേസി, നിക്ഖമസ്സു വനാ തുവം.
‘‘‘ഛവാലാതം യഥാ കട്ഠം, ന ക്വചി കിച്ചകാരകം;
നേവ ഗാമേ അരഞ്ഞേ വാ, ന ഹി തം കട്ഠസമ്മതം.
‘‘‘ഛവാലാതൂപമോ ത്വംസി, ന ഗിഹീ നാപി സഞ്ഞതോ;
ഉഭതോ മുത്തകോ അജ്ജ, നിക്ഖമസ്സു വനാ തുവം.
‘‘‘സിയാ നു ഖോ തവ ഏതം, കോ പജാനാതി തേ ഇദം;
സദ്ധാധുരം വഹിസി [സദ്ധാധുരം ജഹസി (സീ.), സീഘം ധുരം വഹിസി (സ്യാ.)] മേ, കോസജ്ജബഹുലായ ച.
‘‘‘ജിഗുച്ഛിസ്സന്തി ¶ ¶ തം വിഞ്ഞൂ, അസുചിം നാഗരികോ യഥാ;
ആകഡ്ഢിത്വാന ഇസയോ, ചോദയിസ്സന്തി തം സദാ.
‘‘‘തം വിഞ്ഞൂ പവദിസ്സന്തി, സമതിക്കന്തസാസനം;
സംവാസം അലഭന്തോ ഹി, കഥം ജീവിഹിസി [ജീവിസ്സസി (സീ.)] തുവം.
‘‘‘തിധാപഭിന്നം ¶ ¶ മാതങ്ഗം, കുഞ്ജരം സട്ഠിഹായനം;
ബലീ നാഗോ ഉപഗന്ത്വാ, യൂഥാ നീഹരതേ ഗജം.
‘‘‘യൂഥാ വിനിസ്സടോ സന്തോ, സുഖം സാതം ന വിന്ദതി;
ദുക്ഖിതോ വിമനോ ഹോതി, പജ്ഝായന്തോ പവേധതി.
‘‘‘തഥേവ ജടിലാ തമ്പി, നീഹരിസ്സന്തി ദുമ്മതിം;
തേഹി ത്വം നിസ്സടോ സന്തോ, സുഖം സാതം ന ലച്ഛസി.
‘‘‘ദിവാ വാ യദി വാ രത്തിം, സോകസല്ലസമപ്പിതോ;
ഡയ്ഹസി പരിളാഹേന, ഗജോ യൂഥാവ നിസ്സടോ.
‘‘‘ജാതരൂപം യഥാ കൂടം, നേവ ഝായതി [യായതി (സ്യാ.)] കത്ഥചി;
തഥാ സീലവിഹീനോ ത്വം, ന ഝായിസ്സസി [യാരിസ്സതി (സ്യാ.)] കത്ഥചി.
‘‘‘അഗാരം വസമാനോപി, കഥം ജീവിഹിസി തുവം;
മത്തികം പേത്തികഞ്ചാപി, നത്ഥി തേ നിഹിതം ധനം.
‘‘‘സയം കമ്മം കരിത്വാന, ഗത്തേ സേദം പമോചയം;
ഏവം ജീവിഹിസി ഗേഹേ, സാധു തേ തം ന രുച്ചതി.
‘‘‘ഏവാഹം തത്ഥ വാരേമി, സംകിലേസഗതം മനം;
നാനാധമ്മകഥം കത്വാ, പാപാ ചിത്തം നിവാരയിം’.
‘‘ഏവം മേ വിഹരന്തസ്സ, അപ്പമാദവിഹാരിനോ;
തിംസവസ്സസഹസ്സാനി, വിപിനേ മേ അതിക്കമും.
‘‘അപ്പമാദരതം ദിസ്വാ, ഉത്തമത്ഥം ഗവേസകം;
പദുമുത്തരസമ്ബുദ്ധോ, ആഗച്ഛി മമ സന്തികം.
‘‘തിമ്ബരൂസകവണ്ണാഭോ ¶ , അപ്പമേയ്യോ അനൂപമോ;
രൂപേനാസദിസോ ബുദ്ധോ, ആകാസേ ചങ്കമീ തദാ.
‘‘സുഫുല്ലോ ¶ സാലരാജാവ, വിജ്ജൂവബ്ഭഘനന്തരേ;
ഞാണേനാസദിസോ ബുദ്ധോ, ആകാസേ ചങ്കമീ തദാ.
‘‘സീഹരാജാ ¶ വസമ്ഭീതോ [ഛമ്ഭിതോ (ക.)],
ഗജരാജാവ ദപ്പിതോ [ദമ്മിതോ (ക.)].
ലാസിതോ [അഭീതോ (സ്യാ.)] ബ്യഗ്ഘരാജാവ, ആകാസേ ചങ്കമീ തദാ.
‘‘സിങ്ഗീനിക്ഖസവണ്ണാഭോ, ഖദിരങ്ഗാരസന്നിഭോ;
മണി യഥാ ജോതിരസോ, ആകാസേ ചങ്കമീ തദാ.
‘‘വിസുദ്ധകേലാസനിഭോ ¶ , പുണ്ണമായേവ ചന്ദിമാ;
മജ്ഝന്ഹികേവ [മജ്ഝന്തികേവ (സബ്ബത്ഥ)] സൂരിയോ, ആകാസേ ചങ്കമീ തദാ.
‘‘ദിസ്വാ നഭേ ചങ്കമന്തം, ഏവം ചിന്തേസഹം തദാ;
‘ദേവോ നു ഖോ അയം സത്തോ, ഉദാഹു മനുജോ അയം.
‘‘‘ന മേ സുതോ വാ ദിട്ഠോ വാ, മഹിയാ ഏദിസോ നരോ;
അപി മന്തപദം അത്ഥി, അയം സത്ഥാ ഭവിസ്സതി’.
‘‘ഏവാഹം ചിന്തയിത്വാന, സകം ചിത്തം പസാദയിം;
നാനാപുപ്ഫഞ്ച ഗന്ധഞ്ച, സന്നിപാതേസഹം [സന്നിപാതേത്വാഹം (സീ.)] തദാ.
‘‘പുപ്ഫാസനം പഞ്ഞപേത്വാ, സാധുചിത്തം മനോരമം;
നരസാരഥിനം അഗ്ഗം, ഇദം വചനമബ്രവിം.
‘‘‘ഇദം മേ ആസനം വീര, പഞ്ഞത്തം തവനുച്ഛവം;
ഹാസയന്തോ മമം ചിത്തം, നിസീദ കുസുമാസനേ’.
‘‘നിസീദി ¶ തത്ഥ ഭഗവാ, അസമ്ഭീതോവ [അഛമ്ഭിതോവ (ക.)] കേസരീ;
സത്തരത്തിന്ദിവം ബുദ്ധോ, പവരേ കുസുമാസനേ.
‘‘നമസ്സമാനോ അട്ഠാസിം, സത്തരത്തിന്ദിവം അഹം;
വുട്ഠഹിത്വാ സമാധിമ്ഹാ, സത്ഥാ ലോകേ അനുത്തരോ;
മമ കമ്മം പകിത്തേന്തോ, ഇദം വചനമബ്രവി.
‘‘‘ഭാവേഹി ബുദ്ധാനുസ്സതിം, ഭാവനാനമനുത്തരം;
ഇമം സതിം ഭാവയിത്വാ, പൂരയിസ്സസി മാനസം.
‘‘‘തിംസകപ്പസഹസ്സാനി, ദേവലോകേ രമിസ്സസി;
അസീതിക്ഖത്തും ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജം കരിസ്സസി;
സഹസ്സക്ഖത്തും ചക്കവത്തീ, രാജാ രട്ഠേ ഭവിസ്സസി.
‘‘‘പദേസരജ്ജം ¶ വിപുലം, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയം;
അനുഭോസ്സസി തം സബ്ബം, ബുദ്ധാനുസ്സതിയാ ഫലം.
‘‘‘ഭവാഭവേ ¶ സംസരന്തോ, മഹാഭോഗം ലഭിസ്സസി;
ഭോഗേ തേ ഊനതാ നത്ഥി, ബുദ്ധാനുസ്സതിയാ ഫലം.
‘‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘അസീതികോടിം ഛഡ്ഡേത്വാ, ദാസേ കമ്മകരേ ബഹൂ;
ഗോതമസ്സ ഭഗവതോ, സാസനേ പബ്ബജിസ്സസി.
‘‘‘ആരാധയിത്വാ സമ്ബുദ്ധം, ഗോതമം സക്യപുങ്ഗവം;
സുഭൂതി നാമ നാമേന, ഹേസ്സതി സത്ഥു സാവകോ.
‘‘‘ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ¶ ¶ നിസീദിത്വാ, ദക്ഖിണേയ്യഗുണമ്ഹി തം;
തഥാരണവിഹാരേ ച, ദ്വീസു അഗ്ഗേ ഠപേസ്സതി’.
‘‘ഇദം വത്വാന സമ്ബുദ്ധോ, ജലജുത്തമനാമകോ;
നഭം അബ്ഭുഗ്ഗമീ വീരോ, ഹംസരാജാവ അമ്ബരേ.
‘‘സാസിതോ ലോകനാഥേന, നമസ്സിത്വാ തഥാഗതം;
സദാ ഭാവേമി മുദിതോ, ബുദ്ധാനുസ്സതിമുത്തമം.
‘‘തേന കമ്മേന സുകതേന, ചേതനാപണിധീഹി ച;
ജഹിത്വാ മാനുസം ദേഹം, താവതിംസം അഗച്ഛഹം.
‘‘അസീതിക്ഖത്തും ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജമകാരയിം;
സഹസ്സക്ഖത്തും രാജാ ച, ചക്കവത്തീ അഹോസഹം.
‘‘പദേസരജ്ജം വിപുലം, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയം;
അനുഭോമി സുസമ്പത്തിം, ബുദ്ധാനുസ്സതിയാ ഫലം.
‘‘ഭവാഭവേ സംസരന്തോ, മഹാഭോഗം ലഭാമഹം;
ഭോഗേ മേ ഊനതാ നത്ഥി, ബുദ്ധാനുസ്സതിയാ ഫലം.
‘‘സതസഹസ്സിതോ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധാനുസ്സതിയാ ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സുഭൂതി ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സുഭൂതിത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. ഉപവാനത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരോ ¶ ¶ നാമ ജിനോ, സബ്ബധമ്മാന പാരഗൂ;
ജലിത്വാ അഗ്ഗിക്ഖന്ധോവ, സമ്ബുദ്ധോ പരിനിബ്ബുതോ.
‘‘മഹാജനാ സമാഗമ്മ, പൂജയിത്വാ തഥാഗതം;
ചിതം കത്വാന സുകതം, സരീരം അഭിരോപയും.
‘‘സരീരകിച്ചം കത്വാന, ധാതും തത്ഥ സമാനയും;
സദേവമാനുസാ സബ്ബേ, ബുദ്ധഥൂപം അകംസു തേ.
‘‘പഠമാ ¶ കഞ്ചനമയാ, ദുതിയാസി മണീമയാ;
തതിയാ രൂപിയമയാ, ചതുത്ഥീ ഫലികാമയാ.
‘‘തഥാ [തത്ഥ (സ്യാ. ക.)] പഞ്ചമിയാ ഭൂമി [നേമി (സീ.)], ലോഹിതങ്ഗമയാ അഹു;
ഛട്ഠാ മസാരഗല്ലസ്സ, സബ്ബരതനമയൂപരി.
‘‘ജങ്ഘാ മണിമയാ ആസി, വേദികാ രതനമയാ;
സബ്ബസോണ്ണമയോ ഥൂപോ, ഉദ്ധം യോജനമുഗ്ഗതോ.
‘‘ദേവാ തത്ഥ സമാഗന്ത്വാ, ഏകതോ മന്തയും തദാ;
മയമ്പി ഥൂപം കസ്സാമ, ലോകനാഥസ്സ താദിനോ.
‘‘ധാതു ആവേണികാ നത്ഥി, സരീരം ഏകപിണ്ഡിതം;
ഇമമ്ഹി ബുദ്ധഥൂപമ്ഹി, കസ്സാമ കഞ്ചുകം മയം.
‘‘ദേവാ സത്തഹി രത്നേഹി [സത്തരതനേഹി (സീ.)], അഞ്ഞം വഡ്ഢേസു യോജനം;
ഥൂപോ ദ്വിയോജനുബ്ബേധോ, തിമിരം ബ്യപഹന്തി സോ.
‘‘നാഗാ ¶ തത്ഥ സമാഗന്ത്വാ, ഏകതോ മന്തയും തദാ;
മനുസ്സാ ചേവ ദേവാ ച, ബുദ്ധഥൂപം അകംസു തേ.
‘‘മാ ¶ നോ പമത്താ അസ്സുമ്ഹ [അസ്സുമ്ഹാ (സീ. സ്യാ.), ആസിമ്ഹാ (?)], അപ്പമത്താ സദേവകാ;
മയമ്പി ഥൂപം കസ്സാമ, ലോകനാഥസ്സ താദിനോ.
‘‘ഇന്ദനീലം മഹാനീലം, അഥോ ജോതിരസം മണിം;
ഏകതോ സന്നിപാതേത്വാ, ബുദ്ധഥൂപം അഛാദയും.
‘‘സബ്ബം മണിമയം ആസി, താവതാ ബുദ്ധചേതിയം;
തിയോജനസമുബ്ബിദ്ധം [തീണി യോജനമുബ്ബിദ്ധം (സീ. ക.)], ആലോകകരണം തദാ.
‘‘ഗരുളാ ¶ ച സമാഗന്ത്വാ, ഏകതോ മന്തയും തദാ;
മനുസ്സാ ദേവാ നാഗാ ച, ബുദ്ധഥൂപം അകംസു തേ.
‘‘‘മാ നോ പമത്താ അസ്സുമ്ഹ, അപ്പമത്താ സദേവകാ;
മയമ്പി ഥൂപം കസ്സാമ, ലോകനാഥസ്സ താദിനോ’.
‘‘സബ്ബം മണിമയം ഥൂപം, അകരും തേ ച കഞ്ചുകം [സബ്ബമണിമയം ഥൂപേ, അകരുത്തരകഞ്ചുകം (സീ.)];
യോജനം തേപി വഡ്ഢേസും, ആയതം ബുദ്ധചേതിയം.
‘‘ചതുയോജനമുബ്ബിദ്ധോ, ബുദ്ധഥൂപോ വിരോചതി;
ഓഭാസേതി ദിസാ സബ്ബാ, സതരംസീവ ഉഗ്ഗതോ.
‘‘കുമ്ഭണ്ഡാ ച സമാഗന്ത്വാ, ഏകതോ മന്തയും തദാ;
മനുസ്സാ ചേവ ദേവാ ച, നാഗാ ച ഗരുളാ തഥാ.
പച്ചേകം ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ, അകംസു ഥൂപമുത്തമം.
‘‘‘മാ നോ പമത്താ അസ്സുമ്ഹ, അപ്പമത്താ സദേവകാ;
മയമ്പി ഥൂപം കസ്സാമ, ലോകനാഥസ്സ താദിനോ;
രതനേഹി ഛാദേസ്സാമ, ആയതം ബുദ്ധചേതിയം’.
‘‘യോജനം തേപി വഡ്ഢേസും, ആയതം ബുദ്ധചേതിയം;
പഞ്ചയോജനമുബ്ബിദ്ധോ, ഥൂപോ ഓഭാസതേ തദാ.
‘‘യക്ഖാ ¶ തത്ഥ സമാഗന്ത്വാ, ഏകതോ മന്തയും തദാ;
മനുസ്സാ ദേവാ നാഗാ ച, ഗരുളാ കുമ്ഭഅണ്ഡകാ.
‘‘പച്ചേകം ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ, അകംസു ഥൂപമുത്തമം;
‘മാ നോ പമത്താ അസ്സുമ്ഹ, അപ്പമത്താ സദേവകാ.
‘‘‘മയമ്പി ¶ ¶ ഥൂപം കസ്സാമ, ലോകനാഥസ്സ താദിനോ;
ഫലികാഹി ഛാദേസ്സാമ, ആയതം ബുദ്ധചേതിയം’.
‘‘യോജനം തേപി വഡ്ഢേസും, ആയതം ബുദ്ധചേതിയം;
ഛ യോജനാനി ഉബ്ബിദ്ധോ, ഥൂപോ ഓഭാസതേ തദാ.
‘‘ഗന്ധബ്ബാ ച സമാഗന്ത്വാ, ഏകതോ മന്തയും തദാ;
‘മനുജാ ദേവതാ നാഗാ, ഗരുളാ കുമ്ഭയക്ഖകാ.
‘‘‘സബ്ബേകംസു ബുദ്ധഥൂപം, മയമേത്ഥ അകാരകാ;
മയമ്പി ഥൂപം കസ്സാമ, ലോകനാഥസ്സ താദിനോ’.
‘‘വേദിയോ ¶ സത്ത കത്വാന, ഛത്തമാരോപയിംസു തേ;
സബ്ബസോണ്ണമയം ഥൂപം, ഗന്ധബ്ബാ കാരയും തദാ.
‘‘സത്തയോജനമുബ്ബിദ്ധോ, ഥൂപോ ഓഭാസതേ തദാ;
രത്തിന്ദിവാ ന ഞായന്തി, ആലോകോ ഹോതി [ആലോകാ ഹോന്തി (സ്യാ. ക.)] സബ്ബദാ.
‘‘അഭിഭോന്തി ¶ ന തസ്സാഭാ, ചന്ദസൂരാ സതാരകാ;
സമന്താ യോജനസതേ, പദീപോപി ന പജ്ജലി.
‘‘തേന കാലേന യേ കേചി, ഥൂപം പൂജേന്തി മാനുസാ;
ന തേ ഥൂപമാരുഹന്തി, അമ്ബരേ ഉക്ഖിപന്തി തേ.
‘‘ദേവേഹി ഠപിതോ യക്ഖോ, അഭിസമ്മതനാമകോ;
ധജം വാ പുപ്ഫദാമം വാ, അഭിരോപേതി ഉത്തരി.
‘‘ന തേ പസ്സന്തി തം യക്ഖം, ദാമം പസ്സന്തി ഗച്ഛതോ;
ഏവം പസ്സിത്വാ ഗച്ഛന്താ, സബ്ബേ ഗച്ഛന്തി സുഗ്ഗതിം.
‘‘വിരുദ്ധാ [വിസദ്ധാ (സീ.)] യേ പാവചനേ, പസന്നാ യേ ച സാസനേ;
പാടിഹേരം ദട്ഠുകാമാ, ഥൂപം പൂജേന്തി മാനുസാ.
‘‘നഗരേ ഹംസവതിയാ, അഹോസിം ഭതകോ [വരകോ (സ്യാ. ക.)] തദാ;
ആമോദിതം ജനം ദിസ്വാ, ഏവം ചിന്തേസഹം തദാ.
‘‘‘ഉളാരോ ഭഗവാ ഹേസോ, യസ്സ ധാതുധരേദിസം;
ഇമാ ച ജനതാ തുട്ഠാ, കാരം കുബ്ബം ന തപ്പരേ [കുബ്ബന്തനപ്പകം (സീ.)].
‘‘‘അഹമ്പി ¶ കാരം കസ്സാമി, ലോകനാഥസ്സ താദിനോ;
തസ്സ ധമ്മേസു ദായാദോ, ഭവിസ്സാമി അനാഗതേ’.
‘‘സുധോതം ¶ രജകേനാഹം, ഉത്തരേയ്യപടം മമ;
വേളഗ്ഗേ ആലഗേത്വാന, ധജം ഉക്ഖിപിമമ്ബരേ.
‘‘അഭിസമ്മതകോ ഗയ്ഹ, അമ്ബരേഹാസി മേ ധജം;
വാതേരിതം ധജം ദിസ്വാ, ഭിയ്യോ ഹാസം ജനേസഹം.
‘‘തത്ഥ ¶ ചിത്തം പസാദേത്വാ, സമണം ഉപസങ്കമിം;
തം ഭിക്ഖും അഭിവാദേത്വാ, വിപാകം പുച്ഛഹം ധജേ.
‘‘സോ മേ കഥേസി ആനന്ദ, പീതിസഞ്ജനനം മമ;
‘തസ്സ ധജസ്സ വിപാകം, അനുഭോസ്സസി സബ്ബദാ.
‘‘‘ഹത്ഥീ ¶ അസ്സാ രഥാ പത്തീ, സേനാ ച ചതുരങ്ഗിനീ;
പരിവാരേസ്സന്തി തം നിച്ചം, ധജദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘‘സട്ഠിതൂരിയസഹസ്സാനി, ഭേരിയോ സമലങ്കതാ;
പരിവാരേസ്സന്തി തം നിച്ചം, ധജദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘‘ഛളാസീതിസഹസ്സാനി, നാരിയോ സമലങ്കതാ;
വിചിത്തവത്ഥാഭരണാ, ആമുത്തമണികുണ്ഡലാ.
‘‘‘അളാരപമ്ഹാ ഹസുലാ, സുസഞ്ഞാ തനുമജ്ഝിമാ;
പരിവാരേസ്സന്തി തം നിച്ചം, ധജദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘‘തിംസകപ്പസഹസ്സാനി, ദേവലോകേ രമിസ്സസി;
അസീതിക്ഖത്തും ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജം കരിസ്സസി.
‘‘‘സഹസ്സക്ഖത്തും രാജാ ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സസി;
പദേസരജ്ജം വിപുലം, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയം.
‘‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘ദേവലോകാ ചവിത്വാന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
പുഞ്ഞകമ്മേന സംയുത്തോ, ബ്രഹ്മബന്ധു ഭവിസ്സസി.
‘‘‘അസീതികോടിം ¶ ഛഡ്ഡേത്വാ, ദാസേ കമ്മകരേ ബഹൂ;
ഗോതമസ്സ ഭഗവതോ, സാസനേ പബ്ബജിസ്സസി.
‘‘‘ആരാധയിത്വാ ¶ സമ്ബുദ്ധം, ഗോതമം സക്യപുങ്ഗവം;
ഉപവാനോതി നാമേന, ഹേസ്സസി സത്ഥു സാവകോ’.
‘‘സതസഹസ്സേ കതം കമ്മം, ഫലം ദസ്സേസി മേ ഇധ;
സുമുത്തോ സരവേഗോവ കിലേസേ ഝാപയീ മമ.
‘‘ചക്കവത്തിസ്സ സന്തസ്സ, ചതുദീപിസ്സരസ്സ മേ;
തിയോജനാനി സമന്താ, ഉസ്സീസന്തി ധജാ സദാ.
‘‘സതസഹസ്സിതോ ¶ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ധജദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ ഉപവാനോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഉപവാനത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. തിസരണഗമനിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നഗരേ ചന്ദവതിയാ [ബന്ധുമതിയാ (അട്ഠ.)], മാതുഉപട്ഠാകോ [മാതുപട്ഠായകോ (സീ.), മാതുപട്ഠാനകോ (സ്യാ.)] അഹും;
അന്ധാ മാതാ പിതാ മയ്ഹം, തേ പോസേമി അഹം തദാ.
‘‘രഹോഗതോ ¶ നിസീദിത്വാ, ഏവം ചിന്തേസഹം തദാ;
പോസേന്തോ മാതാപിതരോ, പബ്ബജ്ജം ന ലഭാമഹം.
‘‘മഹന്ധകാരപിഹിതാ [തമന്ധകാരപിഹിതാ (സ്യാ.)], തിവിധഗ്ഗീഹി ഡയ്ഹരേ;
ഏതാദിസേ ഭവേ [ഭയേ (സീ.)] ജാതേ, നത്ഥി കോചി വിനായകോ.
‘‘ബുദ്ധോ ലോകേ സമുപ്പന്നോ, ദിപ്പതി [ദിബ്ബതി (ക.)] [ജിനസാസനം (സീ.)] ദാനി സാസനം;
സക്കാ ഉദ്ധരിതും അത്താ, പുഞ്ഞകാമേന ജന്തുനാ.
‘‘ഉഗ്ഗയ്ഹ തീണി സരണേ, പരിപുണ്ണാനി ഗോപയിം;
തേന കമ്മേന സുകതേന, പടിമോക്ഖാമി ദുഗ്ഗതിം.
‘‘നിസഭോ ¶ നാമ സമണോ, ബുദ്ധസ്സ അഗ്ഗസാവകോ;
തമഹം ഉപഗന്ത്വാന, സരണഗമനം ഗഹിം.
‘‘വസ്സസതസഹസ്സാനി, ആയു വിജ്ജതി താവദേ;
താവതാ സരണഗമനം, പരിപുണ്ണം അഗോപയിം.
‘‘ചരിമേ വത്തമാനമ്ഹി, സരണം തം അനുസ്സരിം;
തേന കമ്മേന സുകതേന, താവതിംസം അഗച്ഛഹം.
‘‘ദേവലോകഗതോ സന്തോ, പുഞ്ഞകമ്മസമാഹിതോ;
യം ദേസം [യം യം ദേസം (സ്യാ.)] ഉപപജ്ജാമി [ഉപഗച്ഛാമി (സീ.)], അട്ഠ ഹേതൂ ലഭാമഹം.
‘‘ദിസാസു ¶ പൂജിതോ ഹോമി, തിക്ഖപഞ്ഞോ ഭവാമഹം;
സബ്ബേ ദേവാനുവത്തന്തി, അമിതഭോഗം ലഭാമഹം.
‘‘സുവണ്ണവണ്ണോ സബ്ബത്ഥ, പടികന്തോ ഭവാമഹം;
മിത്താനം അചലോ ഹോമി, യസോ അബ്ഭുഗ്ഗതോ മമം.
‘‘അസീതിക്ഖത്തു ¶ ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജമകാരയിം;
ദിബ്ബസുഖം അനുഭവിം, അച്ഛരാഹി പുരക്ഖതോ.
‘‘പഞ്ചസത്തതിക്ഖത്തുഞ്ച ¶ , ചക്കവത്തീ അഹോസഹം;
പദേസരജ്ജം വിപുലം, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയം.
‘‘പച്ഛിമേ ഭവേ സമ്പത്തേ, പുഞ്ഞകമ്മസമാഹിതോ;
പുരേ സാവത്ഥിയം ജാതോ, മഹാസാലേ സുഅഡ്ഢകേ.
‘‘നഗരാ നിക്ഖമിത്വാന, ദാരകേഹി പുരക്ഖതോ;
ഹസഖിഡ്ഡസമങ്ഗീഹം [സാഹം ഖിഡ്ഡസമങ്ഗീ (സ്യാ.)], സങ്ഘാരാമം ഉപാഗമിം.
‘‘തത്ഥദ്ദസാസിം [തത്ഥദ്ദസാഹം (ക.)] സമണം, വിപ്പമുത്തം നിരൂപധിം;
സോ മേ ധമ്മമദേസേസി, സരണഞ്ച അദാസി മേ.
‘‘സോഹം സുത്വാന സരണം, സരണം മേ അനുസ്സരിം;
ഏകാസനേ നിസീദിത്വാ, അരഹത്തമപാപുണിം.
‘‘ജാതിയാ സത്തമേ വസ്സേ, അരഹത്തമപാപുണിം;
ഉപസമ്പാദയി ബുദ്ധോ, ഗുണമഞ്ഞായ ചക്ഖുമാ.
‘‘അപരിമേയ്യേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, സരണാനി അഗച്ഛഹം;
തതോ മേ സുകതം കമ്മം, ഫലം ദസ്സേസി മേ ഇധ.
‘‘സുഗോപിതം മേ സരണം, മാനസം സുപ്പണീഹിതം;
അനുഭോത്വാ യസം സബ്ബം, പത്തോമ്ഹി അചലം പദം.
‘‘യേസം സോതാവധാനത്ഥി, സുണോഥ മമ ഭാസതോ;
അഹം [അത്ഥം (സ്യാ.)] വോ കഥയിസ്സാമി, സാമം ദിട്ഠം പദം മമ.
‘‘‘ബുദ്ധോ ¶ ലോകേ സമുപ്പന്നോ, വത്തതേ ജിനസാസനം;
അമതാ വാദിതാ ഭേരീ, സോകസല്ലവിനോദനാ.
‘‘‘യഥാസകേന ഥാമേന, പുഞ്ഞക്ഖേത്തേ അനുത്തരേ;
അധികാരം കരേയ്യാഥ, പസ്സയിസ്സഥ നിബ്ബുതിം.
‘‘‘പഗ്ഗയ്ഹ തീണി സരണേ, പഞ്ചസീലാനി ഗോപിയ;
ബുദ്ധേ ചിത്തം പസാദേത്വാ, ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സഥ.
‘‘‘സമ്മാ ധമ്മം ഭാവേത്വാന [മമോപമം കരിത്വാന (സീ. സ്യാ.)], സീലാനി ¶ പരിഗോപിയ;
അചിരം അരഹത്തം വോ, സബ്ബേപി പാപുണിസ്സഥ.
‘‘‘തേവിജ്ജോ ഇദ്ധിപത്തോമ്ഹി, ചേതോപരിയകോവിദോ;
സാവകോ തേ മഹാവീര, സരണോ [ചരണേ (സീ. സ്യാ.)] വന്ദതി സത്ഥുനോ’.
‘‘അപരിമേയ്യേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, സരണം ബുദ്ധസ്സ ഗച്ഛഹം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, സരണം ഗമനേ ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ തിസരണഗമനിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
തിസരണഗമനിയത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. പഞ്ചസീലസമാദാനിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നഗരേ ചന്ദവതിയാ, ഭതകോ ആസഹം തദാ;
പരകമ്മായനേ യുത്തോ, പബ്ബജ്ജം ന ലഭാമഹം.
‘‘മഹന്ധകാരപിഹിതാ ¶ ¶ , തിവിധഗ്ഗീഹി ഡയ്ഹരേ;
കേന നു ഖോ ഉപായേന, വിസംയുത്തോ ഭവേ അഹം.
‘‘ദേയ്യധമ്മോ ച മേ നത്ഥി, വരാകോ ഭതകോ അഹം;
യംനൂനാഹം പഞ്ചസീലം, രക്ഖേയ്യം പരിപൂരയം.
‘‘അനോമദസ്സിസ്സ മുനിനോ, നിസഭോ നാമ സാവകോ;
തമഹം ഉപസങ്കമ്മ, പഞ്ചസിക്ഖാപദഗ്ഗഹിം.
‘‘വസ്സസതസഹസ്സാനി, ആയു വിജ്ജതി താവദേ;
താവതാ പഞ്ചസീലാനി, പരിപുണ്ണാനി ഗോപയിം.
‘‘മച്ചുകാലേ ച സമ്പത്തേ, ദേവാ അസ്സാസയന്തി മം;
‘രഥോ സഹസ്സയുത്തോ തേ, മാരിസായം [മാരിസസ്സ (ക.)] ഉപട്ഠിതോ’.
‘‘വത്തന്തേ ചരിമേ ചിത്തേ, മമ സീലം അനുസ്സരിം;
തേന കമ്മേന സുകതേന, താവതിംസം അഗച്ഛഹം.
‘‘തിംസക്ഖത്തുഞ്ച ¶ ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജമകാരയിം;
ദിബ്ബസുഖം [ദിബ്ബം സുഖം (സീ.)] അനുഭവിം, അച്ഛരാഹി പുരക്ഖതോ.
‘‘പഞ്ചസത്തതിക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ അഹോസഹം;
പദേസരജ്ജം വിപുലം, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയം.
‘‘ദേവലോകാ ചവിത്വാന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
പുരേ വേസാലിയം ജാതോ, മഹാസാലേ സുഅഡ്ഢകേ.
‘‘വസ്സൂപനായികേ ¶ കാലേ, ദിപ്പന്തേ [ദിബ്ബന്തി (ക.)] ജിനസാസനേ;
മാതാ ച മേ പിതാ ചേവ, പഞ്ചസിക്ഖാപദഗ്ഗഹും.
‘‘സഹ ¶ സുത്വാനഹം സീലം, മമ സീലം അനുസ്സരിം;
ഏകാസനേ നിസീദിത്വാ, അരഹത്തമപാപുണിം.
‘‘ജാതിയാ പഞ്ചവസ്സേന, അരഹത്തമപാപുണിം;
ഉപസമ്പാദയി ബുദ്ധോ, ഗുണമഞ്ഞായ ചക്ഖുമാ.
‘‘പരിപുണ്ണാനി ഗോപേത്വാ, പഞ്ചസിക്ഖാപദാനഹം;
അപരിമേയ്യേ ഇതോ കപ്പേ, വിനിപാതം ന ഗച്ഛഹം.
‘‘സ്വാഹം ¶ യസമനുഭവിം, തേസം സീലാന വാഹസാ;
കപ്പകോടിമ്പി കിത്തേന്തോ, കിത്തയേ ഏകദേസകം.
‘‘പഞ്ചസീലാനി ഗോപേത്വാ, തയോ ഹേതൂ ലഭാമഹം;
ദീഘായുകോ മഹാഭോഗോ, തിക്ഖപഞ്ഞോ ഭവാമഹം.
‘‘സംകിത്തേന്തോ ച [പകിത്തേന്തോവ (സീ.), പകിത്തേന്തേ ച (സ്യാ.)] സബ്ബേസം, അഭിമത്തഞ്ച പോരിസം;
ഭവാഭവേ സംസരിത്വാ, ഏതേ ഠാനേ ലഭാമഹം.
‘‘അപരിമേയ്യസീലേസു, വത്തന്താ ജിനസാവകാ;
ഭവേസു യദി രജ്ജേയ്യും, വിപാകോ കീദിസോ ഭവേ.
‘‘സുചിണ്ണം മേ പഞ്ചസീലം, ഭതകേന തപസ്സിനാ [വിപസ്സിനാ (സീ.)];
തേന സീലേനഹം അജ്ജ, മോചയിം സബ്ബബന്ധനാ.
‘‘അപരിമേയ്യേ ഇതോ കപ്പേ, പഞ്ചസീലാനി ഗോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പഞ്ചസീലാനിദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ പഞ്ചസീലസമാദാനിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പഞ്ചസീലസമാദാനിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. അന്നസംസാവകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുവണ്ണവണ്ണം ¶ സമ്ബുദ്ധം, ഗച്ഛന്തം അന്തരാപണേ;
കഞ്ചനഗ്ഘിയസംകാസം, ബാത്തിംസവരലക്ഖണം.
‘‘സിദ്ധത്ഥം ¶ ലോകപജ്ജോതം, അപ്പമേയ്യം അനോപമം;
അലത്ഥം പരമം പീതിം, ദിസ്വാ ദന്തം ജുതിന്ധരം.
‘‘സമ്ബുദ്ധം അഭിനാമേത്വാ, ഭോജയിം തം മഹാമുനിം;
മഹാകാരുണികോ ലോകേ [നാഥോ (സീ.)], അനുമോദി മമം തദാ.
‘‘തസ്മിം ¶ മഹാകാരുണികേ, പരമസ്സാസകാരകേ;
ബുദ്ധേ ചിത്തം പസാദേത്വാ, കപ്പം സഗ്ഗമ്ഹി മോദഹം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, യം ദാനമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഭിക്ഖാദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ അന്നസംസാവകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
അന്നസംസാവകത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. ധൂപദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സിദ്ധത്ഥസ്സ ¶ ഭഗവതോ, ലോകജേട്ഠസ്സ താദിനോ;
കുടിധൂപം മയാ ദിന്നം, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ.
യം യം യോനുപപജ്ജാമി, ദേവത്തം അഥ മാനുസം;
സബ്ബേസമ്പി പിയോ ഹോമി, ധൂപദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, യം ധൂപമദദിം തദാ [യം ധൂപനമദാസഹം (ക.)];
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ധൂപദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ധൂപദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ധൂപദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. പുലിനപൂജകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വിപസ്സിസ്സ ¶ ¶ ഭഗവതോ, ബോധിയാ പാദപുത്തമേ;
പുരാണപുലിനം ഹിത്വാ [ഛഡ്ഡേത്വാ (സീ. സ്യാ.)], സുദ്ധപുലിനമാകിരിം.
‘‘ഏകനവുതിതോ ¶ കപ്പേ, യം പുലിനമദാസഹം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുലിനദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘തിംസതിമേ ¶ [തിപഞ്ഞാസേ (സീ. സ്യാ.)] ഇതോ കപ്പേ, രാജാ ആസിം ജനാധിഭൂ;
മഹാപുലിനനാമേന, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പുലിനപൂജകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പുലിനപൂജകത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
൮. ഉത്തിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ചന്ദഭാഗാനദീതീരേ, സുസുമാരോ അഹം തദാ;
സഗോചരപ്പസുതോഹം [സഭോജനപസുതാഹം (സ്യാ. ക.)], നദീതിത്ഥം അഗച്ഛഹം.
‘‘സിദ്ധത്ഥോ തമ്ഹി സമയേ, സയമ്ഭൂ അഗ്ഗപുഗ്ഗലോ;
നദിം തരിതുകാമോ സോ, നദീതിത്ഥം ഉപാഗമി.
‘‘ഉപാഗതേ ച [ഉപാഗതമ്ഹി (സ്യാ. ക.)] സമ്ബുദ്ധേ, അഹമ്പി തത്ഥുപാഗമിം;
ഉപഗന്ത്വാന സമ്ബുദ്ധം, ഇമം വാചം ഉദീരയിം.
‘‘‘അഭിരൂഹ മഹാവീര, താരേസ്സാമി അഹം തുവം;
പേത്തികം വിസയം മയ്ഹം, അനുകമ്പ മഹാമുനി’.
‘‘മമ ഉഗ്ഗജ്ജനം സുത്വാ, അഭിരൂഹി മഹാമുനി;
ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, താരേസിം ലോകനായകം.
‘‘നദിയാ ¶ പാരിമേ തീരേ, സിദ്ധത്ഥോ ലോകനായകോ;
അസ്സാസേസി മമം തത്ഥ, അമതം പാപുണിസ്സസി.
‘‘തമ്ഹാ ¶ കായാ ചവിത്വാന, ദേവലോകം ആഗച്ഛഹം;
ദിബ്ബസുഖം അനുഭവിം, അച്ഛരാഹി പുരക്ഖതോ.
‘‘സത്തക്ഖത്തുഞ്ച ¶ ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജമകാസഹം;
തീണിക്ഖത്തും ചക്കവത്തീ, മഹിയാ ഇസ്സരോ അഹും.
‘‘വിവേകമനുയുത്തോഹം ¶ , നിപകോ ച സുസംവുതോ;
ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, താരേസിം യം നരാസഭം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, തരണായ ഇദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഉത്തിയോ [ഉത്തിരിയോ (സീ.)] ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഉത്തിയത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. ഏകഞ്ജലികത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുവണ്ണവണ്ണം സമ്ബുദ്ധം, ഗച്ഛന്തം അന്തരാപണേ;
വിപസ്സിം സത്ഥവാഹഗ്ഗം, നരവരം വിനായകം.
‘‘അദന്തദമനം ¶ താദിം, മഹാവാദിം മഹാമതിം;
ദിസ്വാ പസന്നോ സുമനോ, ഏകഞ്ജലിമകാസഹം.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യമഞ്ജലിം കരിം [യം അഞ്ജലിമകരിം (സ്യാ.), അഞ്ജലിമകരിം (ക.)] തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, അഞ്ജലിസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഏകഞ്ജലികോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഏകഞ്ജലികത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. ഖോമദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നഗരേ ¶ ¶ ബന്ധുമതിയാ, അഹോസിം വാണിജോ തദാ;
തേനേവ ദാരം പോസേമി, രോപേമി ബീജസമ്പദം.
‘‘രഥിയം പടിപന്നസ്സ, വിപസ്സിസ്സ മഹേസിനോ;
ഏകം ഖോമം മയാ ദിന്നം, കുസലത്ഥായ സത്ഥുനോ.
‘‘ഏകനവുതിതോ ¶ കപ്പേ, യം ഖോമമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഖോമദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘സത്തരസേ [സത്തവീസേ (സീ. സ്യാ.)] ഇതോ കപ്പേ, ഏകോ സിന്ധവസന്ധനോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചതുദീപമ്ഹി ഇസ്സരോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഖോമദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഖോമദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
തസ്സുദ്ദാനം –
സുസൂതി ഉപവാനോ ച, സരണോ സീലഗാഹകോ;
അന്നസംസാവകോ ഖോമദായീ ച, ദസേവ തതിയേ ഗണേ;
അഞ്ജലീ ഖോമദായീ ച, ദസേവ തതിയേ ഗണേ;
പഞ്ചാലീസീതിസതം വുത്താ, ഗാഥായോ സബ്ബപിണ്ഡിതാ.
സുഭൂതിവഗ്ഗോ തതിയോ.
ചതുത്ഥഭാണവാരം.
൪. കുണ്ഡധാനവഗ്ഗോ
൧. കുണ്ഡധാനത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സത്താഹം ¶ ¶ പടിസല്ലീനം, സയമ്ഭും അഗ്ഗപുഗ്ഗലം;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ബുദ്ധസേട്ഠം ഉപട്ഠഹിം.
‘‘വുട്ഠിതം കാലമഞ്ഞായ, പദുമുത്തരം മഹാമുനിം;
മഹന്തിം കദലീകണ്ണിം, ഗഹേത്വാ ഉപഗച്ഛഹം.
‘‘പടിഗ്ഗഹേത്വാ ¶ [പടിഗ്ഗഹേസി (സ്യാ. ക.)] ഭഗവാ, സബ്ബഞ്ഞൂ [തം ഫലം (സീ.)] ലോകനായകോ;
മമ ചിത്തം പസാദേന്തോ, പരിഭുഞ്ജി മഹാമുനി.
‘‘പരിഭുഞ്ജിത്വാ സമ്ബുദ്ധോ, സത്ഥവാഹോ അനുത്തരോ;
സകാസനേ നിസീദിത്വാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യേ ¶ ച സന്തി സമിതാരോ [യേ വസന്തി സമേതാരോ (സീ.)], യക്ഖാ ഇമമ്ഹി പബ്ബതേ;
അരഞ്ഞേ ഭൂതഭബ്യാനി [ഭൂതഗണാ സബ്ബേ (സ്യാ.)], സുണന്തു വചനം മമ’.
‘‘യോ സോ ബുദ്ധം ഉപട്ഠാസി, മിഗരാജംവ കേസരിം [മിഗരാജാവ കേസരീ (സീ.)];
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘ഏകാദസഞ്ചക്ഖത്തും, സോ [സോയമേകാദസക്ഖത്തും (സീ.)] ദേവരാജാ ഭവിസ്സതി;
ചതുതിംസതിക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘അക്കോസിത്വാന സമണേ, സീലവന്തേ അനാസവേ;
പാപകമ്മവിപാകേന, നാമധേയ്യം ലഭിസ്സതി [ഭവിസ്സതി (ക.)].
‘‘‘തസ്സ ധമ്മേസു ദായാദോ, ഓരസോ ധമ്മനിമ്മിതോ;
കുണ്ഡധാനോതി നാമേന, സാവകോ സോ ഭവിസ്സതി’.
‘‘പവിവേകമനുയുത്തോ, ഝായീ ഝാനരതോ അഹം;
തോസയിത്വാന സത്ഥാരം, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘സാവകേഹി ¶ ¶ [സാവകഗ്ഗേഹി (സീ.)] പരിവുതോ, ഭിക്ഖുസങ്ഘപുരക്ഖതോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, സലാകം ഗാഹയീ ജിനോ.
‘‘ഏകംസം ¶ ചീവരം കത്വാ, വന്ദിത്വാ ലോകനായകം;
വദതം വരസ്സ പുരതോ, പഠമം അഗ്ഗഹേസഹം.
‘‘തേന കമ്മേന ഭഗവാ, ദസസഹസ്സീകമ്പകോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസി മം.
‘‘വീരിയം മേ ധുരധോരയ്ഹം, യോഗക്ഖേമാധിവാഹനം;
ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ കുണ്ഡധാനോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
കുണ്ഡധാനത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. സാഗതത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സോഭിതോ ¶ നാമ നാമേന, അഹോസിം ബ്രാഹ്മണോ തദാ;
പുരക്ഖതോ സസിസ്സേഹി, ആരാമം അഗമാസഹം.
‘‘ഭഗവാ തമ്ഹി സമയേ, ഭിക്ഖുസങ്ഘപുരക്ഖതോ;
ആരാമദ്വാരാ നിക്ഖമ്മ, അട്ഠാസി പുരിസുത്തമോ.
‘‘തമദ്ദസാസിം സമ്ബുദ്ധം, ദന്തം ദന്തപുരക്ഖതം;
സകം ചിത്തം പസാദേത്വാ, സന്ഥവിം ലോകനായകം.
‘‘യേ കേചി പാദപാ സബ്ബേ, മഹിയാ തേ വിരൂഹരേ;
ബുദ്ധിമന്തോ ¶ തഥാ സത്താ, രുഹന്തി ജിനസാസനേ.
‘‘സത്ഥവാഹോസി സപ്പഞ്ഞോ, മഹേസി ബഹുകേ ജനേ;
വിപഥാ ഉദ്ധരിത്വാന, പഥം ആചിക്ഖസേ തുവം.
‘‘ദന്തോ ¶ ദന്തപരികിണ്ണോ [പുരക്ഖതോ (സ്യാ.)], ഝായീ ഝാനരതേഹി ച;
ആതാപീ പഹിതത്തേഹി, ഉപസന്തേഹി താദിഭി.
‘‘അലങ്കതോ പരിസാഹി, പുഞ്ഞഞാണേഹി സോഭതി;
പഭാ നിദ്ധാവതേ തുയ്ഹം, സൂരിയോദയനേ യഥാ.
‘‘പസന്നചിത്തം ¶ ദിസ്വാന, മഹേസീ പദുമുത്തരോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ഠിതോ സത്ഥാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യോ സോ ഹാസം ജനേത്വാന, മമം കിത്തേസി ബ്രാഹ്മണോ;
കപ്പാനം സതസഹസ്സം, ദേവലോകേ രമിസ്സതി.
‘‘‘തുസിതാ ഹി ചവിത്വാന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
ഗോതമസ്സ ഭഗവതോ, സാസനേ പബ്ബജിസ്സതി.
‘‘‘തേന കമ്മേന സുകതേന, അരഹത്തം [തുട്ഠഹട്ഠം (സ്യാ. ക.)] ലഭിസ്സതി;
സാഗതോ നാമ നാമേന, ഹേസ്സതി സത്ഥു സാവകോ’.
‘‘പബ്ബജിത്വാന കായേന, പാപകമ്മം വിവജ്ജയിം;
വചീദുച്ചരിതം ഹിത്വാ, ആജീവം പരിസോധയിം.
‘‘ഏവം ¶ വിഹരമാനോഹം, തേജോധാതൂസു കോവിദോ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സാഗതോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സാഗതത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. മഹാകച്ചാനത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരനാഥസ്സ, പദുമം നാമ ചേതിയം;
സിലാസനം [സീഹാസനം (ക.)] കാരയിത്വാ, സുവണ്ണേനാഭിലേപയിം.
‘‘രതനാമയഛത്തഞ്ച, പഗ്ഗയ്ഹ വാളബീജനിം [വാളബീജനീ (സീ. സ്യാ.)];
ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപേസിം, ലോകബന്ധുസ്സ താദിനോ.
‘‘യാവതാ ¶ ദേവതാ ഭുമ്മാ [ഭൂമാ (ക.)], സബ്ബേ സന്നിപതും തദാ;
രതനാമയഛത്താനം, വിപാകം കഥയിസ്സതി.
‘‘തഞ്ച സബ്ബം സുണിസ്സാമ, കഥയന്തസ്സ സത്ഥുനോ;
ഭിയ്യോ ഹാസം ജനേയ്യാമ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ.
‘‘ഹേമാസനേ നിസീദിത്വാ, സയമ്ഭൂ അഗ്ഗപുഗ്ഗലോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിബ്യൂള്ഹോ [പരിബ്ബൂള്ഹോ (സീ.)], ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യേനിദം ¶ ആസനം ദിന്നം, സോവണ്ണം രതനാമയം;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘തിംസകപ്പാനി ¶ ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
സമന്താ യോജനസതം, ആഭായാഭിഭവിസ്സതി.
‘‘‘മനുസ്സലോകമാഗന്ത്വാ, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി;
പഭസ്സരോതി നാമേന, ഉഗ്ഗതേജോ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘ദിവാ വാ യദി വാ രത്തിം, സതരംസീവ ഉഗ്ഗതോ;
സമന്താ അട്ഠരതനം, ഉജ്ജോതിസ്സതി ഖത്തിയോ.
‘‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘തുസിതാ ¶ ഹി ചവിത്വാന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
കച്ചാനോ നാമ നാമേന, ബ്രഹ്മബന്ധു ഭവിസ്സതി.
‘‘‘സോ പച്ഛാ പബ്ബജിത്വാന, അരഹാ ഹേസ്സതിനാസവോ;
ഗോതമോ ലോകപജ്ജോതോ, അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസ്സതി.
‘‘‘സംഖിത്തപുച്ഛിതം [സംഖിത്തം പുച്ഛിതം (സ്യാ. ക.)] പഞ്ഹം, വിത്ഥാരേന കഥേസ്സതി;
കഥയന്തോ ച തം പഞ്ഹം, അജ്ഝാസയം [അജ്ഝാസം (സീ.), അബ്ഭാസം (ക.)] പൂരയിസ്സതി’.
‘‘അഡ്ഢേ കുലേ അഭിജാതോ, ബ്രാഹ്മണോ മന്തപാരഗൂ;
ഓഹായ ധനധഞ്ഞാനി, പബ്ബജിം അനഗാരിയം.
‘‘സംഖിത്തേനപി പുച്ഛന്തേ, വിത്ഥാരേന കഥേമഹം;
അജ്ഝാസയം തേസം പൂരേമി, തോസേമി ദ്വിപദുത്തമം.
‘‘തോസിതോ ¶ മേ മഹാവീരോ, സയമ്ഭൂ അഗ്ഗപുഗ്ഗലോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, ഏതദഗ്ഗേ ഠപേസി മം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ മഹാകച്ചാനോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
മഹാകച്ചാനത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. കാളുദായിത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരബുദ്ധസ്സ ¶ , ലോകജേട്ഠസ്സ താദിനോ;
അദ്ധാനം പടിപന്നസ്സ, ചരതോ ചാരികം തദാ.
‘‘സുഫുല്ലം പദുമം ഗയ്ഹ, ഉപ്പലം മല്ലികഞ്ചഹം;
പരമന്നം ഗഹേത്വാന, അദാസിം സത്ഥുനോ അഹം.
‘‘പരിഭുഞ്ജി മഹാവീരോ, പരമന്നം സുഭോജനം;
തഞ്ച പുപ്ഫം ഗഹേത്വാന, ജനസ്സ സമ്പദസ്സയി.
‘‘ഇട്ഠം കന്തം [കന്തയിദം (സ്യാ.)], പിയം ലോകേ, ജലജം പുപ്ഫമുത്തമം;
സുദുക്കരം കതം തേന, യോ മേ പുപ്ഫം അദാസിദം.
‘‘യോ ¶ പുപ്ഫമഭിരോപേസി, പരമന്നഞ്ചദാസി മേ;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘ദസ അട്ഠ ചക്ഖത്തും [ദസ ചട്ഠക്ഖത്തും (സീ.), ദസമട്ഠക്ഖത്തും (സ്യാ.)] സോ, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
ഉപ്പലം പദുമഞ്ചാപി, മല്ലികഞ്ച തദുത്തരി.
‘‘‘അസ്സ ¶ പുഞ്ഞവിപാകേന, ദിബ്ബഗന്ധസമായുതം;
ആകാസേ ഛദനം കത്വാ, ധാരയിസ്സതി താവദേ.
‘‘‘പഞ്ചവീസതിക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി;
പഥബ്യാ രജ്ജം പഞ്ചസതം, വസുധം ആവസിസ്സതി.
‘‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന [നാമേന (സീ. സ്യാ. ക.)], സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘സകകമ്മാഭിരദ്ധോ ¶ സോ, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
സക്യാനം നന്ദിജനനോ, ഞാതിബന്ധു ഭവിസ്സതി.
‘‘‘സോ പച്ഛാ പബ്ബജിത്വാന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ.
‘‘‘പടിസമ്ഭിദമനുപ്പത്തം, കതകിച്ചമനാസവം;
ഗോതമോ ലോകബന്ധു തം [സോ (സീ.)], ഏതദഗ്ഗേ ഠപേസ്സതി.
‘‘‘പധാനപഹിതത്തോ സോ, ഉപസന്തോ നിരൂപധി;
ഉദായീ നാമ നാമേന, ഹേസ്സതി സത്ഥു സാവകോ’.
‘‘രാഗോ ¶ ദോസോ ച മോഹോ ച, മാനോ മക്ഖോ ച ധംസിതോ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘തോസയിഞ്ചാപി സമ്ബുദ്ധം, ആതാപീ നിപകോ അഹം;
പസാദിതോ [പമോദിതോ (സീ.)] ച സമ്ബുദ്ധോ, ഏതദഗ്ഗേ ഠപേസി മം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ കാളുദായീ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി;
കാളുദായീഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. മോഘരാജത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അത്ഥദസ്സീ ¶ തു ഭഗവാ, സയമ്ഭൂ അപരാജിതോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിബ്യൂള്ഹോ, രഥിയം പടിപജ്ജഥ.
‘‘സിസ്സേഹി സമ്പരിവുതോ, ഘരമ്ഹാ അഭിനിക്ഖമിം;
നിക്ഖമിത്വാനഹം തത്ഥ, അദ്ദസം ലോകനായകം.
‘‘അഭിവാദിയ സമ്ബുദ്ധം, സിരേ കത്വാന അഞ്ജലിം;
സകം ചിത്തം പസാദേത്വാ, സന്ഥവിം ലോകനായകം.
‘‘യാവതാ രൂപിനോ സത്താ, അരൂപീ വാ അസഞ്ഞിനോ;
സബ്ബേ തേ തവ ഞാണമ്ഹി, അന്തോ ഹോന്തി സമോഗധാ.
‘‘സുഖുമച്ഛികജാലേന ¶ , ഉദകം യോ പരിക്ഖിപേ;
യേ കേചി ഉദകേ പാണാ, അന്തോജാലേ ഭവന്തി തേ.
‘‘യേസഞ്ച ചേതനാ അത്ഥി, രൂപിനോ ച അരൂപിനോ;
സബ്ബേ തേ തവ ഞാണമ്ഹി, അന്തോ ഹോന്തി സമോഗധാ.
‘‘സമുദ്ധരസിമം ലോകം, അന്ധകാരസമാകുലം;
തവ ധമ്മം സുണിത്വാന, കങ്ഖാസോതം തരന്തി തേ.
‘‘അവിജ്ജാനിവുതേ ലോകേ, അന്ധകാരേന ഓത്ഥടേ;
തവ ¶ ഞാണമ്ഹി ജോതന്തേ, അന്ധകാരാ പധംസിതാ.
‘‘തുവം ചക്ഖൂസി സബ്ബേസം, മഹാതമപനൂദനോ;
തവ ധമ്മം സുണിത്വാന, നിബ്ബായതി ബഹുജ്ജനോ.
‘‘പുടകം ¶ പൂരയിത്വാന [പീഠരം (സീ.), പുതരം (സ്യാ.)], മധുഖുദ്ദമനേളകം;
ഉഭോ ഹത്ഥേഹി പഗ്ഗയ്ഹ, ഉപനേസിം മഹേസിനോ.
‘‘പടിഗ്ഗണ്ഹി മഹാവീരോ, സഹത്ഥേന മഹാ ഇസീ;
ഭുഞ്ജിത്വാ തഞ്ച സബ്ബഞ്ഞൂ, വേഹാസം നഭമുഗ്ഗമി.
‘‘അന്തലിക്ഖേ ഠിതോ സത്ഥാ, അത്ഥദസ്സീ നരാസഭോ;
മമ ചിത്തം പസാദേന്തോ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യേനിദം ഥവിതം ഞാണം, ബുദ്ധസേട്ഠോ ച ഥോമിതോ;
തേന ചിത്തപ്പസാദേന, ദുഗ്ഗതിം സോ ന ഗച്ഛതി.
‘‘‘ചതുദ്ദസഞ്ചക്ഖത്തും [ചതുസട്ഠിഞ്ച (സ്യാ.)] സോ, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
പഥബ്യാ രജ്ജം അട്ഠസതം, വസുധം ആവസിസ്സതി.
‘‘‘പഞ്ചേവ ¶ സതക്ഖത്തുഞ്ച [അഥ പഞ്ചസതക്ഖത്തും (സീ.)], ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി;
പദേസരജ്ജം അസങ്ഖേയ്യം, മഹിയാ കാരയിസ്സതി.
‘‘‘അജ്ഝായകോ മന്തധരോ, തിണ്ണം വേദാന പാരഗൂ;
ഗോതമസ്സ ഭഗവതോ, സാസനേ പബ്ബജിസ്സതി.
‘‘‘ഗമ്ഭീരം നിപുണം അത്ഥം, ഞാണേന വിചിനിസ്സതി;
മോഘരാജാതി നാമേന, ഹേസ്സതി സത്ഥു സാവകോ.
‘‘‘തീഹി ¶ വിജ്ജാഹി സമ്പന്നം, കതകിച്ചമനാസവം;
ഗോതമോ ¶ സത്ഥവാഹഗ്ഗോ, ഏതദഗ്ഗേ ഠപേസ്സതി’.
‘‘ഹിത്വാ മാനുസകം യോഗം, ഛേത്വാന ഭവബന്ധനം;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ മോഘരാജോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി;
മോഘരാജത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. അധിമുത്തത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നിബ്ബുതേ ലോകനാഥമ്ഹി, അത്ഥദസ്സീനരുത്തമേ;
ഉപട്ഠഹിം ഭിക്ഖുസങ്ഘം, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ.
‘‘നിമന്തേത്വാ ¶ ഭിക്ഖുസങ്ഘം [സംഘരതനം (സീ. സ്യാ.)], ഉജുഭൂതം സമാഹിതം;
ഉച്ഛുനാ മണ്ഡപം കത്വാ, ഭോജേസിം സങ്ഘമുത്തമം.
‘‘യം യം യോനുപപജ്ജാമി, ദേവത്തം അഥ മാനുസം;
സബ്ബേ സത്തേ അഭിഭോമി [അതിഭോമി (സീ. ക.)], പുഞ്ഞകമ്മസ്സിദം ഫലം.
‘‘അട്ഠാരസേ കപ്പസതേ, യം ദാനമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഉച്ഛുദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ അധിമുത്തോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി;
അധിമുത്തത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. ലസുണദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേ ¶ , താപസോ ആസഹം തദാ;
ലസുണം ഉപജീവാമി, ലസുണം മയ്ഹഭോജനം.
‘‘ഖാരിയോ ¶ പൂരയിത്വാന, സങ്ഘാരാമമഗച്ഛഹം;
ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, സങ്ഘസ്സ ലസുണം അദം.
‘‘വിപസ്സിസ്സ നരഗ്ഗസ്സ, സാസനേ നിരതസ്സഹം;
സങ്ഘസ്സ ലസുണം ദത്വാ, കപ്പം സഗ്ഗമ്ഹി മോദഹം.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, ലസുണം യമദം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ലസുണസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ലസുണദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി;
ലസുണദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
൮. ആയാഗദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നിബ്ബുതേ ¶ ലോകനാഥമ്ഹി, സിഖിമ്ഹി വദതം വരേ;
ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, അവന്ദിം ഥൂപമുത്തമം.
‘‘വഡ്ഢകീഹി ¶ കഥാപേത്വാ, മൂലം ദത്വാനഹം തദാ;
ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, ആയാഗം കാരപേസഹം.
‘‘അട്ഠ കപ്പാനി ദേവേസു, അബ്ബോകിണ്ണം [അബ്ബോച്ഛിന്നം (സീ.)] വസിം അഹം;
അവസേസേസു കപ്പേസു, വോകിണ്ണം സംസരിം അഹം.
‘‘കായേ വിസം ന കമതി, സത്ഥാനി ന ച ഹന്തി മേ;
ഉദകേഹം ന മിയ്യാമി, ആയാഗസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘യദിച്ഛാമി അഹം വസ്സം, മഹാമേഘോ പവസ്സതി;
ദേവാപി മേ വസം ഏന്തി, പുഞ്ഞകമ്മസ്സിദം ഫലം.
‘‘സത്തരതനസമ്പന്നോ, തിസക്ഖത്തും അഹോസഹം;
ന മം കേചാവജാനന്തി, പുഞ്ഞകമ്മസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഏകത്തിംസേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, ആയാഗം യമകാരയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ആയാഗസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ആയാഗദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ആയാഗദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. ധമ്മചക്കികത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സിദ്ധത്ഥസ്സ ¶ ഭഗവതോ, സീഹാസനസ്സ സമ്മുഖാ;
ധമ്മചക്കം മേ ഠപിതം, സുകതം വിഞ്ഞുവണ്ണിതം.
‘‘ചാരുവണ്ണോവ സോഭാമി, സയോഗ്ഗബലവാഹനോ;
പരിവാരേന്തി മം നിച്ചം, അനുയന്താ ബഹുജ്ജനാ.
‘‘സട്ഠിതൂരിയസഹസ്സേഹി, പരിചാരേമഹം സദാ;
പരിവാരേന സോഭാമി, പുഞ്ഞകമ്മസ്സിദം ഫലം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, യം ചക്കം ഠപയിം അഹം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ധമ്മചക്കസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ഏകാദസേ കപ്പേ, അട്ഠാസിംസു ജനാധിപാ;
സഹസ്സരാജനാമേന, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ധമ്മചക്കികോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ധമ്മചക്കികത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. കപ്പരുക്ഖിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സിദ്ധത്ഥസ്സ ഭഗവതോ, ഥൂപസേട്ഠസ്സ സമ്മുഖാ;
വിചിത്തദുസ്സേ ലഗേത്വാ [ലഗ്ഗേത്വാ (സീ. സ്യാ.)], കപ്പരുക്ഖം ഠപേസഹം.
‘‘യം ¶ ¶ യം യോനുപപജ്ജാമി, ദേവത്തം അഥ മാനുസം;
സോഭയന്തോ മമ ദ്വാരം, കപ്പരുക്ഖോ പതിട്ഠതി.
‘‘അഹഞ്ച ¶ പരിസാ ചേവ, യേ കേചി മമ വസ്സിതാ [നിസ്സിതാ (സീ.)];
തമ്ഹാ ദുസ്സം ഗഹേത്വാന, നിവാസേമ മയം സദാ [തദാ (സ്യാ.)].
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, യം രുക്ഖം ഠപയിം അഹം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, കപ്പരുക്ഖസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ച സത്തമേ കപ്പേ, സുചേളാ അട്ഠ ഖത്തിയാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ കപ്പരുക്ഖിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
കപ്പരുക്ഖിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
കുണ്ഡധാനവഗ്ഗോ ചതുത്ഥോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
കുണ്ഡസാഗതകച്ചാനാ, ഉദായീ മോഘരാജകോ;
അധിമുത്തോ ലസുണദോ, ആയാഗീ ധമ്മചക്കികോ;
കപ്പരുക്ഖീ ച ദസമോ, ഗാഥാ ദ്വയദസസതം [ഗാഥായോ ദ്വാദസസതം (സീ.)].
൫. ഉപാലിവഗ്ഗോ
൧. ഭാഗിനേയ്യുപാലിത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഖീണാസവസഹസ്സേഹി ¶ ¶ , പരിവുതോ [പരേതോ (ക. അട്ഠ)] ലോകനായകോ;
വിവേകമനുയുത്തോ സോ, ഗച്ഛതേ പടിസല്ലിതും.
‘‘അജിനേന നിവത്ഥോഹം, തിദണ്ഡപരിധാരകോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിബ്യൂള്ഹം, അദ്ദസം ലോകനായകം.
‘‘ഏകംസം ¶ അജിനം കത്വാ, സിരേ കത്വാന അഞ്ജലിം;
സമ്ബുദ്ധം അഭിവാദേത്വാ, സന്ഥവിം ലോകനായകം.
‘‘യഥാണ്ഡജാ ച സംസേദാ, ഓപപാതീ ജലാബുജാ;
കാകാദിപക്ഖിനോ സബ്ബേ, അന്തലിക്ഖചരാ സദാ.
‘‘യേ കേചി പാണഭൂതത്ഥി, സഞ്ഞിനോ വാ അസഞ്ഞിനോ;
സബ്ബേ തേ തവ ഞാണമ്ഹി, അന്തോ ഹോന്തി സമോഗധാ.
‘‘ഗന്ധാ ച പബ്ബതേയ്യാ യേ, ഹിമവന്തനഗുത്തമേ;
സബ്ബേ തേ തവ സീലമ്ഹി, കലായപി ന യുജ്ജരേ.
‘‘മോഹന്ധകാരപക്ഖന്ദോ, അയം ലോകോ സദേവകോ;
തവ ഞാണമ്ഹി ജോതന്തേ, അന്ധകാരാ വിധംസിതാ.
‘‘യഥാ അത്ഥങ്ഗതേ സൂരിയേ, ഹോന്തി സത്താ തമോഗതാ;
ഏവം ബുദ്ധേ അനുപ്പന്നേ, ഹോതി ലോകോ തമോഗതോ.
‘‘യഥോദയന്തോ ആദിച്ചോ, വിനോദേതി തമം സദാ;
തഥേവ ത്വം ബുദ്ധസേട്ഠ, വിദ്ധംസേസി തമം സദാ.
‘‘പധാനപഹിതത്തോസി ¶ , ബുദ്ധോ ലോകേ സദേവകേ;
തവ കമ്മാഭിരദ്ധേന, തോസേസി ജനതം ബഹും.
‘‘തം സബ്ബം അനുമോദിത്വാ, പദുമുത്തരോ മഹാമുനി;
നഭം അബ്ഭുഗ്ഗമീ ധീരോ, ഹംസരാജാവ അമ്ബരേ.
‘‘അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാന ¶ സമ്ബുദ്ധോ, മഹേസി പദുമുത്തരോ;
അന്തലിക്ഖേ ഠിതോ സത്ഥാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘യേനിദം ¶ ഥവിതം ഞാണം, ഓപമ്മേഹി സമായുതം;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘അട്ഠാരസഞ്ച ഖത്തും സോ, ദേവരാജാ ഭവിസ്സതി;
പഥബ്യാ രജ്ജം തിസതം, വസുധം ആവസിസ്സതി.
‘‘‘പഞ്ചവീസതിക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി;
പദേസരജ്ജം വിപുലം, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയം.
‘‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘തുസിതാ ഹി ചവിത്വാന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
ഹീനോവ ജാതിയാ സന്തോ, ഉപാലി നാമ ഹേസ്സതി.
‘‘‘സോ ¶ പച്ഛാ പബ്ബജിത്വാന, വിരാജേത്വാന പാപകം;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ.
‘‘‘തുട്ഠോ ച ഗോതമോ ബുദ്ധോ, സക്യപുത്തോ മഹായസോ;
വിനയാധിഗതം തസ്സ, ഏതദഗ്ഗേ ഠപേസ്സതി’.
‘‘സദ്ധായാഹം ¶ പബ്ബജിതോ, കതകിച്ചോ അനാസവോ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘ഭഗവാ ചാനുകമ്പീ മം, വിനയേഹം വിസാരദോ;
സകകമ്മാഭിരദ്ധോ ച, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘സംവുതോ പാതിമോക്ഖമ്ഹി, ഇന്ദ്രിയേസു ച പഞ്ചസു;
ധാരേമി വിനയം സബ്ബം, കേവലം രതനാകരം [രതനഗ്ഘരം (ക.)].
‘‘മമഞ്ച ഗുണമഞ്ഞായ, സത്ഥാ ലോകേ അനുത്തരോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, ഏതദഗ്ഗേ ഠപേസി മം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഉപാലിഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഭാഗിനേയ്യുപാലിത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. സോണകോളിവിസത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അനോമദസ്സിസ്സ ¶ ¶ മുനിനോ, ലോകജേട്ഠസ്സ താദിനോ;
സുധായ ലേപനം കത്വാ, ചങ്കമം കാരയിം അഹം.
‘‘നാനാവണേഹി പുപ്ഫേഹി, ചങ്കമം സന്ഥരിം അഹം;
ആകാസേ വിതാനം കത്വാ, ഭോജയിം ബുദ്ധമുത്തമം.
‘‘അഞ്ജലിം ¶ പഗ്ഗഹേത്വാന, അഭിവാദേത്വാന സുബ്ബതം [പുപ്ഫകം (ക.)];
ദീഘസാലം ഭഗവതോ, നിയ്യാദേസിമഹം തദാ.
‘‘മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, സത്ഥാ ലോകേ അനുത്തരോ;
പടിഗ്ഗഹേസി ഭഗവാ, അനുകമ്പായ ചക്ഖുമാ.
‘‘പടിഗ്ഗഹേത്വാന സമ്ബുദ്ധോ, ദക്ഖിണേയ്യോ സദേവകേ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യോ സോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, ദീഘസാലം അദാസി [അകാസി (സീ.)] മേ;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘ഇമസ്സ ¶ മച്ചുകാലമ്ഹി, പുഞ്ഞകമ്മസമങ്ഗിനോ;
സഹസ്സയുത്തസ്സരഥോ, ഉപട്ഠിസ്സതി താവദേ.
‘‘‘തേന യാനേനയം പോസോ, ദേവലോകം ഗമിസ്സതി;
അനുമോദിസ്സരേ ദേവാ, സമ്പത്തേ കുസലബ്ഭവേ [കുസലേ ഭവേ (സീ. സ്യാ.)].
‘‘‘മഹാരഹം ബ്യമ്ഹം സേട്ഠം, രതനമത്തികലേപനം;
കൂടാഗാരവരൂപേതം, ബ്യമ്ഹം അജ്ഝാവസിസ്സതി.
‘‘‘തിംസകപ്പസഹസ്സാനി, ദേവലോകേ രമിസ്സതി;
പഞ്ചവീസതി കപ്പാനി, ദേവരാജാ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘സത്തസത്തതിക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി;
യസോധരസനാമാ [യസേധരാ സമാനാ (സീ.)] തേ, സബ്ബേപി ഏകനാമകാ.
‘‘‘ദ്വേ സമ്പത്തീ അനുഭോത്വാ, വഡ്ഢേത്വാ [ചിനിത്വാ (സ്യാ.)] പുഞ്ഞസഞ്ചയം;
അട്ഠവീസതികപ്പമ്ഹി, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘തത്രാപി ¶ ¶ ബ്യമ്ഹം പവരം, വിസ്സകമ്മേന മാപിതം;
ദസസദ്ദാവിവിത്തം തം, പുരമജ്ഝാവസിസ്സതി.
‘‘‘അപരിമേയ്യേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, ഭൂമിപാലോ മഹിദ്ധികോ;
ഓക്കാകോ നാമ നാമേന, രാജാ രട്ഠേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘സോളസിത്ഥിസഹസ്സാനം, സബ്ബാസം പവരാ ച സാ [പവരാവ യാ (സ്യാ.), പവരാ പിയാ (?)];
അഭിജാതാ ഖത്തിയാനീ, നവ പുത്തേ ജനേസ്സതി.
‘‘‘നവ പുത്തേ ജനേത്വാന, ഖത്തിയാനീ മരിസ്സതി;
തരുണീ ച പിയാ കഞ്ഞാ, മഹേസിത്തം കരിസ്സതി.
‘‘‘ഓക്കാകം തോസയിത്വാന, വരം കഞ്ഞാ ലഭിസ്സതി;
വരം ലദ്ധാന സാ കഞ്ഞാ, പുത്തേ പബ്ബാജയിസ്സതി.
‘‘‘പബ്ബാജിതാ ച തേ സബ്ബേ, ഗമിസ്സന്തി നഗുത്തമം;
ജാതിഭേദഭയാ സബ്ബേ, ഭഗിനീഹി വസിസ്സരേ [സംവസിസ്സരേ (സീ.)].
‘‘‘ഏകാ ച കഞ്ഞാ ബ്യാധീഹി, ഭവിസ്സതി പരിക്ഖതാ [പുരക്ഖതാ (സ്യാ. ക.)];
മാ നോ ജാതി പഭിജ്ജീതി, നിഖണിസ്സന്തി ഖത്തിയാ.
‘‘‘ഖത്തിയോ നീഹരിത്വാന, തായ സദ്ധിം വസിസ്സതി;
ഭവിസ്സതി തദാ ഭേദോ, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ.
‘‘‘തേസം ¶ പജാ ഭവിസ്സന്തി, കോളിയാ നാമ ജാതിയാ;
തത്ഥ മാനുസകം ഭോഗം, അനുഭോസ്സതിനപ്പകം.
‘‘‘തമ്ഹാ കായാ ചവിത്വാന, ദേവലോകം ഗമിസ്സതി;
തത്രാപി പവരം ബ്യമ്ഹം, ലഭിസ്സതി മനോരമം.
‘‘‘ദേവലോകാ ¶ ചവിത്വാന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
ആഗന്ത്വാന മനുസ്സത്തം, സോണോ നാമ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘ആരദ്ധവീരിയോ പഹിതത്തോ, പദഹം സത്ഥു സാസനേ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ.
‘‘‘അനന്തദസ്സീ ഭഗവാ, ഗോതമോ സക്യപുങ്ഗവോ;
വിസേസഞ്ഞൂ മഹാവീരോ, അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസ്സതി’.
‘‘വുട്ഠമ്ഹി ¶ ദേവേ ചതുരങ്ഗുലമ്ഹി, തിണേ അനിലേരിതഅങ്ഗണമ്ഹി;
ഠത്വാന യോഗസ്സ പയുത്തതാദിനോ, തതോത്തരിം പാരമതാ ന വിജ്ജതി.
‘‘ഉത്തമേ ദമഥേ ദന്തോ, ചിത്തം മേ സുപണീഹിതം;
ഭാരോ മേ ഓഹിതോ സബ്ബോ, നിബ്ബുതോമ്ഹി അനാസവോ.
‘‘അങ്ഗീരസോ ¶ മഹാനാഗോ, അഭിജാതോവ കേസരീ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, ഏതദഗ്ഗേ ഠപേസി മം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സോണോ കോളിവിസോ [കോളിയവേസ്സോ (സീ. സ്യാ.), കോടികണ്ണോ (ക.)] ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സോണകോളിവിസത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. കാളിഗോധാപുത്തഭദ്ദിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരസമ്ബുദ്ധം ¶ , മേത്തചിത്തം മഹാമുനിം;
ഉപേതി ജനതാ സബ്ബാ, സബ്ബലോകഗ്ഗനായകം.
‘‘സത്തുകഞ്ച ബദ്ധകഞ്ച [വത്ഥം സേനാസനഞ്ചേവ (സീ.), സത്തുകഞ്ച പദകഞ്ച (സീ. അട്ഠ.), സത്തുകഞ്ച പവാകഞ്ച (സ്യാ.)], ആമിസം പാനഭോജനം;
ദദന്തി സത്ഥുനോ സബ്ബേ, പുഞ്ഞക്ഖേത്തേ അനുത്തരേ.
‘‘അഹമ്പി ¶ ദാനം ദസ്സാമി, ദേവദേവസ്സ താദിനോ;
ബുദ്ധസേട്ഠം നിമന്തേത്വാ, സങ്ഘമ്പി ച അനുത്തരം.
‘‘ഉയ്യോജിതാ മയാ ചേതേ, നിമന്തേസും തഥാഗതം;
കേവലം ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ച, പുഞ്ഞക്ഖേത്തം അനുത്തരം.
‘‘സതസഹസ്സപല്ലങ്കം, സോവണ്ണം ഗോനകത്ഥതം;
തൂലികാപടലികായ, ഖോമകപ്പാസികേഹി ച;
മഹാരഹം പഞ്ഞാപയിം, ആസനം ബുദ്ധയുത്തകം.
‘‘പദുമുത്തരോ ¶ ലോകവിദൂ, ദേവദേവോ നരാസഭോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിബ്യൂള്ഹോ, മമ ദ്വാരമുപാഗമി.
‘‘പച്ചുഗ്ഗന്ത്വാന സമ്ബുദ്ധം, ലോകനാഥം യസസ്സിനം;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, അഭിനാമയിം സങ്ഘരം [സകം ഘരം (സീ.)].
‘‘ഭിക്ഖൂനം സതസഹസ്സം, ബുദ്ധഞ്ച ലോകനായകം;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, പരമന്നേന തപ്പയിം.
‘‘പദുമുത്തരോ ലോകവിദൂ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ¶ നിസീദിത്വാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യേനിദം ആസനം ദിന്നം, സോവണ്ണം ഗോനകത്ഥതം;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘ചതുസത്തതിക്ഖത്തും ¶ സോ, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
അനുഭോസ്സതി സമ്പത്തിം, അച്ഛരാഹി പുരക്ഖതോ.
‘‘‘പദേസരജ്ജം സഹസ്സം, വസുധം ആവസിസ്സതി;
ഏകപഞ്ഞാസക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘സബ്ബാസു ഭവയോനീസു, ഉച്ചാകുലീ [ഉച്ചാകുലേ (ക.)] ഭവിസ്സതി;
സോ ച പച്ഛാ പബ്ബജിത്വാ, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
ഭദ്ദിയോ നാമ നാമേന, ഹേസ്സതി സത്ഥു സാവകോ.
‘‘‘വിവേകമനുയുത്തോമ്ഹി, പന്തസേനനിവാസഹം;
ഫലഞ്ചാധിഗതം സബ്ബം, ചത്തക്ലേസോമ്ഹി അജ്ജഹം.
‘‘‘മമ സബ്ബം [കമ്മം (?)] അഭിഞ്ഞായ, സബ്ബഞ്ഞൂ ലോകനായകോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, ഏതദഗ്ഗേ ഠപേസി മം’.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ ഭദ്ദിയോ കാളിഗോധായ പുത്തോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഭദ്ദിയസ്സ കാളിഗോധായ പുത്തത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. സന്നിട്ഠാപകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അരഞ്ഞേ ¶ ¶ കുടികം കത്വാ, വസാമി പബ്ബതന്തരേ;
ലാഭാലാഭേന സന്തുട്ഠോ, യസേന അയസേന ച.
‘‘പദുമുത്തരോ ലോകവിദൂ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
വസീസതസഹസ്സേഹി [ഭിക്ഖുസതസഹസ്സേഹി (സ്യാ.)], ആഗച്ഛി മമ സന്തികം.
‘‘ഉപാഗതം മഹാനാഗം [മഹാവീരം (സീ.)], ജലജുത്തമനാമകം;
തിണസന്ഥരം [തിണത്ഥരം (ക.)] പഞ്ഞാപേത്വാ, അദാസിം സത്ഥുനോ അഹം.
‘‘പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ആമണ്ഡം പാനീയഞ്ചഹം;
അദാസിം ഉജുഭൂതസ്സ, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ.
‘‘സതസഹസ്സിതോ കപ്പേ [സതസഹസ്സേ ഇതോ കപ്പേ (സീ.)], യം ദാനമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ആമണ്ഡസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘ഏകതാലീസകപ്പമ്ഹി, ഏകോ ആസിം അരിന്ദമോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സന്നിട്ഠാപകോ [സന്നിധാപകോ (സീ.)] ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സന്നിട്ഠാപകത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. പഞ്ചഹത്ഥിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുമേധോ ¶ നാമ സമ്ബുദ്ധോ, ഗച്ഛതേ അന്തരാപണേ;
ഓക്ഖിത്തചക്ഖു [ഖിത്തചക്ഖു (ക. സീ. ക.)] മിതഭാണീ, സതിമാ സംവുതിന്ദ്രിയോ.
‘‘പഞ്ച ഉപ്പലഹത്ഥാനി, ആവേളത്ഥം അഹംസു മേ;
തേന ബുദ്ധം അപൂജേസിം, പസന്നോ സേഹി പാണിഭി.
‘‘ആരോപിതാ ¶ ച തേ പുപ്ഫാ, ഛദനം അസ്സു സത്ഥുനോ;
സമാധിംസു [സംസാവിംസു (സീ.)] മഹാനാഗം, സിസ്സാ ആചരിയം യഥാ.
‘‘തിംസകപ്പസഹസ്സമ്ഹി ¶ , യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ വീസകപ്പസതേ, അഹേസും പഞ്ച ഖത്തിയാ;
ഹത്ഥിയാ നാമ നാമേന, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പഞ്ചഹത്ഥിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പഞ്ചഹത്ഥിയത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. പദുമച്ഛദനിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നിബ്ബുതേ ലോകനാഥമ്ഹി, വിപസ്സിമ്ഹഗ്ഗപുഗ്ഗലേ;
സുഫുല്ലപദുമം ഗയ്ഹ, ചിതമാരോപയിം അഹം.
‘‘ആരോപിതേ ¶ ച ചിതകേ, വേഹാസം നഭമുഗ്ഗമി;
ആകാസേ ഛദനം [ആകാസച്ഛദനം (സീ.)] കത്വാ, ചിതകമ്ഹി അധാരയി.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘സത്തതാലീസിതോ ¶ കപ്പേ, പദുമിസ്സരനാമകോ;
ചാതുരന്തോ വിജിതാവീ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പദുമച്ഛദനിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി;
പദുമച്ഛദനിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. സയനദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സിദ്ധത്ഥസ്സ ഭഗവതോ, മേത്തചിത്തസ്സ താദിനോ;
സയനഗ്ഗം മയാ ദിന്നം, ദുസ്സഭണ്ഡേഹി [ദുസ്സഭണ്ഡേന (സ്യാ.)] അത്ഥതം.
‘‘പടിഗ്ഗഹേസി ¶ ഭഗവാ, കപ്പിയം സയനാസനം;
ഉട്ഠായ സയനാ [ആസനാ (സീ.)] തമ്ഹാ, വേഹാസം ഉഗ്ഗമീ ജിനോ.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ ¶ കപ്പേ, യം സയനമദാസഹം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, സയനസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘ഏകപഞ്ഞാസിതോ ¶ കപ്പേ, വരകോ [വരുണോ (സീ. സ്യാ.)] ദേവസവ്ഹയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സയനദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സയനദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
൮. ചങ്കമനദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അത്ഥദസ്സിസ്സ മുനിനോ, ലോകജേട്ഠസ്സ താദിനോ;
ഇട്ഠകാഹി ചിനിത്വാന, ചങ്കമം കാരയിം അഹം.
‘‘ഉച്ചതോ പഞ്ചരതനം, ചങ്കമം സാധുമാപിതം;
ആയാമതോ ഹത്ഥസതം, ഭാവനീയ്യം മനോരമം.
‘‘പടിഗ്ഗഹേസി ഭഗവാ, അത്ഥദസ്സീ നരുത്തമോ;
ഹത്ഥേന പുലിനം ഗയ്ഹ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘ഇമിനാ ¶ പുലിനദാനേന, ചങ്കമം സുകതേന ച;
സത്തരതനസമ്പന്നം, പുലിനം അനുഭോസ്സതി.
‘‘‘തീണി കപ്പാനി ദേവേസു, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
അനുഭോസ്സതി സമ്പത്തിം, അച്ഛരാഹി പുരക്ഖതോ.
‘‘‘മനുസ്സലോകമാഗന്ത്വാ ¶ , രാജാ രട്ഠേ ഭവിസ്സതി;
തിക്ഖത്തും ചക്കവത്തീ ച, മഹിയാ സോ ഭവിസ്സതി’.
‘‘അട്ഠാരസേ കപ്പസതേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ചങ്കമസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ചങ്കമനദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ചങ്കമനദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. സുഭദ്ദത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരോ ¶ ലോകവിദൂ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
ജനതം ഉദ്ധരിത്വാന, നിബ്ബായതി മഹായസോ.
‘‘നിബ്ബായന്തേ ച സമ്ബുദ്ധേ, ദസസഹസ്സി കമ്പഥ;
ജനകായോ മഹാ ആസി, ദേവാ സന്നിപതും തദാ.
‘‘ചന്ദനം പൂരയിത്വാന, തഗരാമല്ലികാഹി ച;
ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, ആരോപയിം [ആലേപേസിം (സീ.), ആരോപേസിം (സ്യാ.)] നരുത്തമം.
‘‘മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, സത്ഥാ ലോകേ അനുത്തരോ;
നിപന്നകോവ സമ്ബുദ്ധോ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യോ ¶ മേ പച്ഛിമകേ കാലേ, ഗന്ധമാലേന [ഗന്ധമല്ലേന (സ്യാ. ക.) നപുംസകേകത്തം മനസികാതബ്ബം] ഛാദയി;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘ഇതോ ചുതോ അയം പോസോ, തുസിതകായം ഗമിസ്സതി;
തത്ഥ രജ്ജം കരിത്വാന, നിമ്മാനം സോ ഗമിസ്സതി.
‘‘‘ഏതേനേവ ഉപായേന, ദത്വാ മാലം [മല്യം (സീ.), മല്ലം (സ്യാ. ക.)] വരുത്തമം;
സകകമ്മാഭിരദ്ധോ സോ, സമ്പത്തിം അനുഭോസ്സതി.
‘‘‘പുനാപി ¶ തുസിതേ കായേ, നിബ്ബത്തിസ്സതിയം നരോ;
തമ്ഹാ കായാ ചവിത്വാന, മനുസ്സത്തം ഗമിസ്സതി.
‘‘‘സക്യപുത്തോ മഹാനാഗോ, അഗ്ഗോ ലോകേ സദേവകേ;
ബോധയിത്വാ ബഹൂ സത്തേ, നിബ്ബായിസ്സതി ചക്ഖുമാ.
‘‘‘തദാ ¶ സോപഗതോ സന്തോ, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
ഉപസങ്കമ്മ സമ്ബുദ്ധം, പഞ്ഹം പുച്ഛിസ്സതി തദാ.
‘‘‘ഹാസയിത്വാന സമ്ബുദ്ധോ, സബ്ബഞ്ഞൂ ലോകനായകോ;
പുഞ്ഞകമ്മം പരിഞ്ഞായ, സച്ചാനി വിവരിസ്സതി.
‘‘‘ആരദ്ധോ ച അയം പഞ്ഹോ, തുട്ഠോ ഏകഗ്ഗമാനസോ;
സത്ഥാരം അഭിവാദേത്വാ, പബ്ബജ്ജം യാചയിസ്സതി.
‘‘‘പസന്നമാനസം ദിസ്വാ, സകകമ്മേന തോസിതം;
പബ്ബാജേസ്സതി സോ ബുദ്ധോ, അഗ്ഗമഗ്ഗസ്സ കോവിദോ.
‘‘‘വായമിത്വാനയം പോസോ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ’.
പഞ്ചമഭാണവാരം.
‘‘പുബ്ബകമ്മേന ¶ ¶ സംയുത്തോ, ഏകഗ്ഗോ സുസമാഹിതോ;
ബുദ്ധസ്സ ഓരസോ പുത്തോ, ധമ്മജോമ്ഹി സുനിമ്മിതോ.
‘‘ധമ്മരാജം ഉപഗമ്മ, അപുച്ഛിം പഞ്ഹമുത്തമം;
കഥയന്തോ ച മേ പഞ്ഹം, ധമ്മസോതം ഉപാനയി.
‘‘തസ്സാഹം ധമ്മമഞ്ഞായ, വിഹാസിം സാസനേ രതോ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘സതസഹസ്സിതോ കപ്പേ, ജലജുത്തമനായകോ;
നിബ്ബായി അനുപാദാനോ, ദീപോവ തേലസങ്ഖയാ.
‘‘സത്തയോജനികം ആസി, ഥൂപഞ്ച രതനാമയം;
ധജം തത്ഥ അപൂജേസിം, സബ്ബഭദ്ദം മനോരമം.
‘‘കസ്സപസ്സ ച ബുദ്ധസ്സ, തിസ്സോ നാമഗ്ഗസാവകോ;
പുത്തോ മേ ഓരസോ ആസി, ദായാദോ ജിനസാസനേ.
‘‘തസ്സ ഹീനേന മനസാ, വാചം ഭാസിം അഭദ്ദകം;
തേന കമ്മവിപാകേന, പച്ഛാ മേ ആസി ഭദ്ദകം [പച്ഛിമേ അദ്ദസം ജിനം (സീ.)].
‘‘ഉപവത്തനേ ¶ സാലവനേ, പച്ഛിമേ സയനേ മുനി;
പബ്ബാജേസി മഹാവീരോ, ഹിതോ കാരുണികോ ജിനോ.
‘‘അജ്ജേവ ¶ ദാനി പബ്ബജ്ജാ, അജ്ജേവ ഉപസമ്പദാ;
അജ്ജേവ പരിനിബ്ബാനം, സമ്മുഖാ ദ്വിപദുത്തമേ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ സുഭദ്ദോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സുഭദ്ദത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. ചുന്ദത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സിദ്ധത്ഥസ്സ ഭഗവതോ, ലോകജേട്ഠസ്സ താദിനോ;
അഗ്ഘിയം കാരയിത്വാന, ജാതിപുപ്ഫേഹി ഛാദയിം.
‘‘നിട്ഠാപേത്വാന തം പുപ്ഫം, ബുദ്ധസ്സ ഉപനാമയിം;
പുപ്ഫാവസേസം പഗ്ഗയ്ഹ, ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം.
‘‘കഞ്ചനഗ്ഘിയസങ്കാസം ¶ , ബുദ്ധം ലോകഗ്ഗനായകം;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, പുപ്ഫഗ്ഘിയമുപാനയിം.
‘‘വിതിണ്ണകങ്ഖോ സമ്ബുദ്ധോ, തിണ്ണോഘേഹി പുരക്ഖതോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘ദിബ്ബഗന്ധം പവായന്തം, യോ മേ പുപ്ഫഗ്ഘിയം അദാ;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘ഇതോ ചുതോ അയം പോസോ, ദേവസങ്ഘപുരക്ഖതോ;
ജാതിപുപ്ഫേഹി പരികിണ്ണോ, ദേവലോകം ഗമിസ്സതി.
‘‘‘ഉബ്ബിദ്ധം ഭവനം തസ്സ, സോവണ്ണഞ്ച മണീമയം;
ബ്യമ്ഹം പാതുഭവിസ്സതി, പുഞ്ഞകമ്മപ്പഭാവിതം.
‘‘‘ചതുസത്തതിക്ഖത്തും ¶ സോ, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
അനുഭോസ്സതി സമ്പത്തിം, അച്ഛരാഹി പുരക്ഖതോ.
‘‘‘പഥബ്യാ രജ്ജം തിസതം, വസുധം ആവസിസ്സതി;
പഞ്ചസത്തതിക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘ദുജ്ജയോ ¶ നാമ നാമേന, ഹേസ്സതി മനുജാധിപോ;
അനുഭോത്വാന തം പുഞ്ഞം, സകകമ്മം അപസ്സിതോ [സകകമ്മൂപസംഹിതോ (സ്യാ.)].
‘‘‘വിനിപാതം ¶ അഗന്ത്വാന, മനുസ്സത്തം ഗമിസ്സതി;
ഹിരഞ്ഞം തസ്സ [ഹിരഞ്ഞസ്സ ച (സീ. ക.)] നിചിതം, കോടിസതമനപ്പകം.
‘‘‘നിബ്ബത്തിസ്സതി യോനിമ്ഹി, ബ്രാഹ്മണേ സോ ഭവിസ്സതി;
വങ്ഗന്തസ്സ സുതോ ധീമാ, സാരിയാ ഓരസോ പിയോ.
‘‘‘സോ ച പച്ഛാ പബ്ബജിത്വാ, അങ്ഗീരസസ്സ സാസനേ;
ചൂളചുന്ദോതി [ചൂലചുന്ദോതി (സീ.)] നാമേന, ഹേസ്സതി സത്ഥു സാവകോ.
‘‘‘സാമണേരോവ സോ സന്തോ, ഖീണാസവോ ഭവിസ്സതി;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ’.
‘‘ഉപട്ഠഹിം മഹാവീരം, അഞ്ഞേ ച പേസലേ ബഹൂ;
ഭാതരം മേ ചുപട്ഠാസിം, ഉത്തമത്ഥസ്സ പത്തിയാ.
‘‘ഭാതരം മേ ഉപട്ഠിത്വാ, ധാതും പത്തമ്ഹി ഓഹിയ [ഓപിയ (സീ.), ഓചിയ (സ്യാ.)];
സമ്ബുദ്ധം ഉപനാമേസിം, ലോകജേട്ഠം നരാസഭം.
‘‘ഉഭോ ¶ ഹത്ഥേഹി പഗ്ഗയ്ഹ, ബുദ്ധോ ലോകേ സദേവകേ;
സന്ദസ്സയന്തോ തം ധാതും, കിത്തയി അഗ്ഗസാവകം.
‘‘ചിത്തഞ്ച ¶ സുവിമുത്തം മേ, സദ്ധാ മയ്ഹം പതിട്ഠിതാ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാനുപ്പത്താ, വിമോക്ഖാപി ച ഫസ്സിതാ [പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ (സ്യാ.)];
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ചുന്ദോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ചുന്ദത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
ഉപാലിവഗ്ഗോ പഞ്ചമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
ഉപാലി സോണോ ഭദ്ദിയോ, സന്നിട്ഠാപകഹത്ഥിയോ;
ഛദനം സേയ്യചങ്കമം, സുഭദ്ദോ ചുന്ദസവ്ഹയോ;
ഗാഥാസതം സതാലീസം [ച താലീസം (സീ. സ്യാ.)], ചതസ്സോ ച തദുത്തരി.
൬. ബീജനിവഗ്ഗോ
൧. വിധൂപനദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരബുദ്ധസ്സ ¶ ¶ , ലോകജേട്ഠസ്സ താദിനോ;
ബീജനികാ [വീജനികാ (സീ. സ്യാ.)] മയാ ദിന്നാ, ദ്വിപദിന്ദസ്സ താദിനോ.
‘‘സകം ചിത്തം പസാദേത്വാ, പഗ്ഗഹേത്വാന അഞ്ജലിം;
സമ്ബുദ്ധമഭിവാദേത്വാ, പക്കമിം ഉത്തരാമുഖോ.
‘‘ബീജനിം ¶ പഗ്ഗഹേത്വാന, സത്ഥാ ലോകഗ്ഗനായകോ [ലോകേ അനുത്തരോ (സീ.)];
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ഠിതോ സന്തോ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘ഇമിനാ ബീജനിദാനേന, ചിത്തസ്സ പണിധീഹി [ചേതനാപണിധീഹി (അഞ്ഞത്ഥ)] ച;
കപ്പാനം സതസഹസ്സം, വിനിപാതം ന ഗച്ഛതി’.
‘‘ആരദ്ധവീരിയോ പഹിതത്തോ, ചേതോഗുണസമാഹിതോ;
ജാതിയാ സത്തവസ്സോഹം, അരഹത്തം അപാപുണിം.
‘‘സട്ഠികപ്പസഹസ്സമ്ഹി, ബീജമാനസനാമകാ;
സോളസാസിംസു രാജാനോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ വിധൂപനദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
വിധൂപനദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. സതരംസിത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഉബ്ബിദ്ധം സേലമാരുയ്ഹ, നിസീദി പുരിസുത്തമോ;
പബ്ബതസ്സാവിദൂരമ്ഹി, ബ്രാഹ്മണോ മന്തപാരഗൂ.
‘‘ഉപവിട്ഠം ¶ മഹാവീരം, ദേവദേവം നരാസഭം;
അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാന, സന്ഥവിം ലോകനായകം.
‘‘‘ഏസ ¶ ¶ ബുദ്ധോ മഹാവീരോ, വരധമ്മപ്പകാസകോ;
ജലതി അഗ്ഗിഖന്ധോവ, ഭിക്ഖുസങ്ഘപുരക്ഖതോ.
‘‘‘മഹാസമുദ്ദോവ‘ക്ഖുബ്ഭോ [’ക്ഖോഭോ (സീ. സ്യാ.)], അണ്ണവോവ ദുരുത്തരോ;
മിഗരാജാവസമ്ഭീതോ [ഛമ്ഭിതോ (ക.)], ധമ്മം ദേസേതി ചക്ഖുമാ’.
‘‘മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, പദുമുത്തരനായകോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ഠിതോ സത്ഥാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യേനായം [യേനാഹം (ക.)] അഞ്ജലീ ദിന്നോ, ബുദ്ധസേട്ഠോ ച ഥോമിതോ;
തിംസകപ്പസഹസ്സാനി, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി.
‘‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി, അങ്ഗീരസസനാമകോ;
വിവട്ടച്ഛദോ [വിവത്ഥച്ഛദ്ദോ (സീ.)] സമ്ബുദ്ധോ, ഉപ്പജ്ജിസ്സതി താവദേ.
‘‘‘തസ്സ ധമ്മേസു ദായാദോ, ഓരസോ ധമ്മനിമ്മിതോ;
സതരംസീതി നാമേന, അരഹാ സോ ഭവിസ്സതി’.
‘‘ജാതിയാ സത്തവസ്സോഹം, പബ്ബജിം അനഗാരിയം;
സതരംസിമ്ഹി നാമേന, പഭാ നിദ്ധാവതേ മമ.
‘‘മണ്ഡപേ രുക്ഖമൂലേ വാ, ഝായീ ഝാനരതോ അഹം;
ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ.
‘‘സട്ഠികപ്പസഹസ്സമ്ഹി, ചതുരോ രാമനാമകാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ സതരംസി ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സതരംസിത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. സയനദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരബുദ്ധസ്സ, സബ്ബലോകാനുകമ്പിനോ;
സയനം തസ്സ പാദാസിം, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ.
‘‘തേന ¶ ¶ സയനദാനേന, സുഖേത്തേ ബീജസമ്പദാ;
ഭോഗാ നിബ്ബത്തരേ തസ്സ, സയനസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘ആകാസേ സേയ്യം കപ്പേമി, ധാരേമി പഥവിം ഇമം;
പാണേസു മേ ഇസ്സരിയം, സയനസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘പഞ്ചകപ്പസഹസ്സമ്ഹി, അട്ഠ ആസും മഹാതേജാ [മഹാവരാ (സീ.), മഹാവീരാ (സ്യാ.)];
ചതുത്തിംസേ കപ്പസതേ, ചതുരോ ച മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സയനദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സയനദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. ഗന്ധോദകിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരബുദ്ധസ്സ ¶ , മഹാബോധിമഹോ അഹു;
വിചിത്തം ഘടമാദായ, ഗന്ധോദകമദാസഹം.
‘‘ന്ഹാനകാലേ ച ബോധിയാ, മഹാമേഘോ പവസ്സഥ;
നിന്നാദോ ച മഹാ ആസി, അസനിയാ ഫലന്തിയാ.
‘‘തേനേവാസനിവേഗേന, തത്ഥ കാലങ്കതോ [കാലകതോ (സീ. സ്യാ.)] അഹം [അഹും (സീ.)];
ദേവലോകേ ഠിതോ സന്തോ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഹം.
‘‘‘അഹോ ¶ ബുദ്ധോ അഹോ ധമ്മോ, അഹോ നോ സത്ഥുസമ്പദാ;
കളേവരം [കലേബരം (സീ.)] മേ പതിതം, ദേവലോകേ രമാമഹം.
‘‘‘ഉബ്ബിദ്ധം ഭവനം മയ്ഹം, സതഭൂമം സമുഗ്ഗതം;
കഞ്ഞാസതസഹസ്സാനി, പരിവാരേന്തി മം സദാ.
‘‘‘ആബാധാ മേ ന വിജ്ജന്തി, സോകോ മയ്ഹം ന വിജ്ജതി;
പരിളാഹം ന പസ്സാമി, പുഞ്ഞകമ്മസ്സിദം ഫലം.
‘‘‘അട്ഠവീസേ കപ്പസതേ, രാജാ സംവസിതോ അഹും;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ’.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഗന്ധോദകിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഗന്ധോദകിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. ഓപവയ്ഹത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരബുദ്ധസ്സ ¶ ¶ , ആജാനീയമദാസഹം;
നിയ്യാദേത്വാന സമ്ബുദ്ധേ [സമ്ബുദ്ധം (സീ. ക.)], അഗമാസിം സകം ഘരം.
‘‘ദേവലോ നാമ നാമേന, സത്ഥുനോ അഗ്ഗസാവകോ;
വരധമ്മസ്സ ദായാദോ, ആഗച്ഛി മമ സന്തികം.
‘‘സപത്തഭാരോ ഭഗവാ, ആജാനേയ്യോ ന കപ്പതി;
തവ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, അധിവാസേസി ചക്ഖുമാ.
‘‘അഗ്ഘാപേത്വാ വാതജവം, സിന്ധവം സീഘവാഹനം;
പദുമുത്തരബുദ്ധസ്സ, ഖമനീയമദാസഹം.
‘‘യം യം യോനുപപജ്ജാമി, ദേവത്തം അഥ മാനുസം [ദേവേ ച മാനുസേ ഭവേ (സീ. ക.)];
ഖമനീയം വാതജവം, ചിത്തം നിബ്ബത്തതേ [ആജാനീയാ വാതജവാ, വിത്തി നിബ്ബത്തരേ (സ്യാ.), ഖമനീയാ വാതജവാ, ചിത്താ നിബ്ബത്തരേ (സീ.)] മമ.
‘‘ലാഭം ¶ തേസം സുലദ്ധംവ, യേ ലഭന്തുപസമ്പദം;
പുനപി പയിരുപാസേയ്യം, ബുദ്ധോ ലോകേ സചേ ഭവേ.
‘‘അട്ഠവീസതിക്ഖത്തുംഹം, രാജാ ആസിം മഹബ്ബലോ;
ചാതുരന്തോ വിജിതാവീ, ജമ്ബുസണ്ഡസ്സ [ജമ്ബുദീപസ്സ (സ്യാ.), ജമ്ബുമണ്ഡസ്സ (ക.)] ജമ്ബുഇസ്സരോ.
‘‘ഇദം പച്ഛിമകം മയ്ഹം, ചരിമോ വത്തതേ ഭവോ;
പത്തോസ്മി അചലം ഠാനം, ഹിത്വാ ജയപരാജയം.
‘‘ചതുതിംസസഹസ്സമ്ഹി, മഹാതേജോസി ഖത്തിയോ;
സതരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഓപവയ്ഹോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഓപവയ്ഹത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. സപരിവാരാസനത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരബുദ്ധസ്സ, പിണ്ഡപാതം അദാസഹം;
ഗന്ത്വാ കിലിട്ഠകം ഠാനം [തം ഭോജനട്ഠാനം (സീ.)], മല്ലികാഹി പരിക്ഖിതം [പരിക്ഖിപിം (സീ.)].
‘‘തമ്ഹാസനമ്ഹി ¶ ആസീനോ, ബുദ്ധോ ലോകഗ്ഗനായകോ;
അകിത്തയി പിണ്ഡപാതം, ഉജുഭൂതോ സമാഹിതോ.
‘‘യഥാപി ഭദ്ദകേ ഖേത്തേ, ബീജം അപ്പമ്പി രോപിതം;
സമ്മാ ധാരം പവേച്ഛന്തേ, ഫലം തോസേതി കസ്സകം.
‘‘തഥേവായം പിണ്ഡപാതോ, സുഖേത്തേ രോപിതോ തയാ;
ഭവേ നിബ്ബത്തമാനമ്ഹി, ഫലം തേ [നിബ്ബത്തമാനം ഹി, ഫലതോ (സീ.)] തോസയിസ്സതി [തപ്പയിസ്സതി (ക.)].
‘‘ഇദം വത്വാന സമ്ബുദ്ധോ, ജലജുത്തമനാമകോ;
പിണ്ഡപാതം ഗഹേത്വാന, പക്കാമി ഉത്തരാമുഖോ.
‘‘സംവുതോ പാതിമോക്ഖസ്മിം, ഇന്ദ്രിയേസു ച പഞ്ചസു;
പവിവേകമനുയുത്തോ, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സപരിവാരാസനോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സപരിവാരാസനത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. പഞ്ചദീപകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരബുദ്ധസ്സ, സബ്ബഭൂതാനുകമ്പിനോ;
സദ്ദഹിത്വാന [സുസണ്ഠഹിത്വാ (സീ.)] സദ്ധമ്മേ, ഉജുദിട്ഠി അഹോസഹം.
‘‘പദീപദാനം ¶ പാദാസിം, പരിവാരേത്വാന ബോധിയം;
സദ്ദഹന്തോ പദീപാനി, അകരിം താവദേ അഹം.
‘‘യം യം യോനുപപജ്ജാമി, ദേവത്തം അഥ മാനുസം;
ആകാസേ ഉക്കം ധാരേന്തി, ദീപദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘തിരോകുട്ടം തിരോസേലം, സമതിഗ്ഗയ്ഹ പബ്ബതം;
സമന്താ യോജനസതം, ദസ്സനം അനുഭോമഹം.
‘‘തേന കമ്മാവസേസേന, പത്തോമ്ഹി ആസവക്ഖയം;
ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, ദ്വിപദിന്ദസ്സ സാസനേ.
‘‘ചതുത്തിംസേ കപ്പസതേ, സതചക്ഖുസനാമകാ;
രാജാഹേസും മഹാതേജാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പഞ്ചദീപകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പഞ്ചദീപകത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
൮. ധജദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരബുദ്ധസ്സ, ബോധിയാ പാദപുത്തമേ;
ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, ധജമാരോപയിം അഹം.
‘‘പതിതപത്താനി ഗണ്ഹിത്വാ, ബഹിദ്ധാ ഛഡ്ഡയിം അഹം;
അന്തോസുദ്ധം ബഹിസുദ്ധം, അധിമുത്തമനാസവം.
‘‘സമ്മുഖാ വിയ സമ്ബുദ്ധം, അവന്ദിം ബോധിമുത്തമം;
പദുമുത്തരോ ¶ ലോകവിദൂ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ.
‘‘ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ഠിതോ സത്ഥാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ;
‘‘‘ഇമിനാ ധജദാനേന, ഉപട്ഠാനേന ചൂഭയം.
‘‘‘കപ്പാനം സതസഹസ്സം, ദുഗ്ഗതിം സോ ന ഗച്ഛതി;
ദേവേസു ദേവസോഭഗ്യം, അനുഭോസ്സതിനപ്പകം.
‘‘‘അനേകസതക്ഖത്തുഞ്ച ¶ , രാജാ രട്ഠേ ഭവിസ്സതി;
ഉഗ്ഗതോ നാമ നാമേന, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘സമ്പത്തിം ¶ അനുഭോത്വാന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
ഗോതമസ്സ ഭഗവതോ, സാസനേഭിരമിസ്സതി’.
‘‘പധാനപഹിതത്തോമ്ഹി, ഉപസന്തോ നിരൂപധി;
ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ.
‘‘ഏകപഞ്ഞാസസഹസ്സേ, കപ്പേ ഉഗ്ഗതസവ്ഹയോ [സവ്ഹയാ (സ്യാ.)];
പഞ്ഞാസസതസഹസ്സേ, ഖത്തിയോ മേഘസവ്ഹയോ [ഖത്തിയാ ഖേമസവ്ഹയാ (സ്യാ.)].
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ധജദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ധജദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. പദുമത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ചതുസച്ചം ¶ പകാസേന്തോ, വരധമ്മപ്പവത്തകോ;
വസ്സതേ [വസ്സേതി (?)] അമതം വുട്ഠിം, നിബ്ബാപേന്തോ മഹാജനം.
‘‘സധജം [സദണ്ഡം (സീ.)] പദുമം ഗയ്ഹ, അഡ്ഢകോസേ ഠിതോ അഹം;
പദുമുത്തരമുനിസ്സ, പഹട്ഠോ ഉക്ഖിപിമമ്ബരേ.
‘‘ആഗച്ഛന്തേ ച പദുമേ, അബ്ഭുതോ ആസി താവദേ;
മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, പഗ്ഗണ്ഹി വദതം വരോ.
‘‘കരസേട്ഠേന ¶ പഗ്ഗയ്ഹ, ജലജം പുപ്ഫമുത്തമം;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ഠിതോ സത്ഥാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യേനിദം പദുമം ഖിത്തം, സബ്ബഞ്ഞുമ്ഹി വിനായകേ [സബ്ബഞ്ഞുതമനായകേ (സ്യാ. ക.)];
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘തിംസകപ്പാനി ¶ ¶ ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
പഥബ്യാ രജ്ജം സത്തസതം, വസുധം ആവസിസ്സതി.
‘‘‘തത്ഥ പത്തം ഗണേത്വാന, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി;
ആകാസതോ പുപ്ഫവുട്ഠി, അഭിവസ്സിസ്സതീ തദാ.
‘‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
ഗോതമോ നാമ നാമേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘തസ്സ ധമ്മേസു ദായാദോ, ഓരസോ ധമ്മനിമ്മിതോ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ’.
‘‘നിക്ഖമിത്വാന കുച്ഛിമ്ഹാ, സമ്പജാനോ പതിസ്സതോ;
ജാതിയാ പഞ്ചവസ്സോഹം, അരഹത്തം അപാപുണിം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പദുമോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പദുമത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. അസനബോധിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ജാതിയാ ¶ ¶ സത്തവസ്സോഹം, അദ്ദസം ലോകനായകം;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ഉപഗച്ഛിം നരുത്തമം.
‘‘തിസ്സസ്സാഹം ഭഗവതോ, ലോകജേട്ഠസ്സ താദിനോ;
ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, രോപയിം ബോധിമുത്തമം.
‘‘അസനോ നാമധേയ്യേന, ധരണീരുഹപാദപോ;
പഞ്ചവസ്സേ പരിചരിം, അസനം ബോധിമുത്തമം.
‘‘പുപ്ഫിതം പാദപം ദിസ്വാ, അബ്ഭുതം ലോമഹംസനം;
സകം കമ്മം പകിത്തേന്തോ, ബുദ്ധസേട്ഠം ഉപാഗമിം.
‘‘തിസ്സോ തദാ സോ സമ്ബുദ്ധോ, സയമ്ഭൂ അഗ്ഗപുഗ്ഗലോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യേനായം ¶ രോപിതാ ബോധി, ബുദ്ധപൂജാ ച സക്കതാ;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘തിംസകപ്പാനി ദേവേസു, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി;
ചതുസട്ഠി ചക്ഖത്തും സോ, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘തുസിതാ ¶ ഹി ചവിത്വാന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
ദ്വേ സമ്പത്തീ അനുഭോത്വാ, മനുസ്സത്തേ രമിസ്സതി.
‘‘‘പധാനപഹിതത്തോ സോ, ഉപസന്തോ നിരൂപധി;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ’.
‘‘വിവേകമനുയുത്തോഹം ¶ , ഉപസന്തോ നിരൂപധി;
നാഗോവ ബന്ധനം ഛേത്വാ, വിഹരാമി അനാസവോ.
‘‘ദ്വേനവുതേ ഇതോ കപ്പേ, ബോധിം രോപേസഹം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബോധിരോപസ്സിദം ഫലം.
‘‘ചതുസത്തതിതോ കപ്പേ, ദണ്ഡസേനോതി വിസ്സുതോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ തദാ അഹും.
‘‘തേസത്തതിമ്ഹിതോ കപ്പേ, സത്താഹേസും മഹീപതീ;
സമന്തനേമിനാമേന, രാജാനോ ചക്കവത്തിനോ.
‘‘പണ്ണവീസതിതോ ¶ കപ്പേ, പുണ്ണകോ നാമ ഖത്തിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ അസനബോധിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
അസനബോധിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
ബീജനിവഗ്ഗോ ഛട്ഠോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
ബീജനീ സതരംസീ ച, സയനോദകിവാഹിയോ;
പരിവാരോ പദീപഞ്ച, ധജോ പദുമപൂജകോ;
ബോധി ച ദസമോ വുത്തോ, ഗാഥാ ദ്വേനവുതി തഥാ.
൭. സകചിന്തനിയവഗ്ഗോ
൧. സകചിന്തനിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പവനം ¶ ¶ ¶ കാനനം ദിസ്വാ, അപ്പസദ്ദമന്നാവിലം;
ഇസീനം അനുചിണ്ണംവ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹം.
‘‘ഥൂപം കത്വാന പുലിനം [വേളുനാ (അട്ഠ.), വേളിനം (സ്യാ.)], നാനാപുപ്ഫം സമോകിരിം;
സമ്മുഖാ വിയ സമ്ബുദ്ധം, നിമ്മിതം അഭിവന്ദഹം.
‘‘സത്തരതനസമ്പന്നോ ¶ , രാജാ രട്ഠമ്ഹി ഇസ്സരോ;
സകകമ്മാഭിരദ്ധോഹം, പുപ്ഫപൂജായിദം [ഥൂപപൂജായിദം (സീ.)] ഫലം.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുപ്ഫപൂജായിദം [ഥൂപപൂജായിദം (സീ.)] ഫലം.
‘‘അസീതികപ്പേനന്തയസോ, ചക്കവത്തീ അഹോസഹം;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചതുദീപമ്ഹി ഇസ്സരോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സകചിന്തനിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സകചിന്തനിയത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. അവോപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വിഹാരാ അഭിനിക്ഖമ്മ, അബ്ഭുട്ഠഹിയ [അബ്ഭുട്ഠാസി ച (സ്യാ. ക.)] ചങ്കമേ;
ചതുസച്ചം പകാസന്തോ, ദേസേതി [ദേസേന്തോ (സ്യാ. ക.)] അമതം പദം.
‘‘സിഖിസ്സ ¶ ഗിരമഞ്ഞായ, ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ താദിനോ;
നാനാപുപ്ഫം ഗഹേത്വാന, ആകാസമ്ഹി സമോകിരിം.
‘‘തേന ¶ കമ്മേന ദ്വിപദിന്ദ, ലോകജേട്ഠ നരാസഭ;
പത്തോമ്ഹി അചലം ഠാനം, ഹിത്വാ ജയപരാജയം.
‘‘ഏകത്തിംസേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുപ്ഫപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ വീസതികപ്പമ്ഹി, സുമേധോ നാമ ഖത്തിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ അവോപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
അവോപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. പച്ചാഗമനിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സിന്ധുയാ ¶ നദിയാ തീരേ, ചക്കവാകോ അഹം തദാ;
സുദ്ധസേവാലഭക്ഖോഹം, പാപേസു ച സുസഞ്ഞതോ.
‘‘അദ്ദസം വിരജം ബുദ്ധം, ഗച്ഛന്തം അനിലഞ്ജസേ;
തുണ്ഡേന സാലം പഗ്ഗയ്ഹ, വിപസ്സിസ്സാഭിരോപയിം.
‘‘യസ്സ ¶ സദ്ധാ തഥാഗതേ, അചലാ സുപതിട്ഠിതാ;
തേന ചിത്തപ്പസാദേന, ദുഗ്ഗതിം സോ ന ഗച്ഛതി.
‘‘സ്വാഗതം വത മേ ആസി, ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ സന്തികേ;
വിഹങ്ഗമേന സന്തേന, സുബീജം രോപിതം മയാ.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം [പുപ്ഫപൂജായിദം (സീ.)] ഫലം.
‘‘സുചാരുദസ്സനാ നാമ, അട്ഠേതേ ഏകനാമകാ;
കപ്പേ സത്തരസേ ആസും, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പച്ചാഗമനിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പച്ചാഗമനിയത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. പരപ്പസാദകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഉസഭം ¶ ¶ പവരം വീരം, മഹേസിം വിജിതാവിനം;
സുവണ്ണവണ്ണം സമ്ബുദ്ധം, കോ ദിസ്വാ നപ്പസീദതി.
‘‘ഹിമവാവാപരിമേയ്യോ, സാഗരോവ ദുരുത്തരോ;
തഥേവ ഝാനം ബുദ്ധസ്സ, കോ ദിസ്വാ നപ്പസീദതി.
‘‘വസുധാ യഥാപ്പമേയ്യാ, ചിത്താ വനവടംസകാ;
തഥേവ ¶ സീലം ബുദ്ധസ്സ, കോ ദിസ്വാ നപ്പസീദതി.
‘‘അനിലഞ്ജസാസങ്ഖുബ്ഭോ [അനിലജോവ അസങ്ഖോഭോ (സീ.)], യഥാകാസോ അസങ്ഖിയോ;
തഥേവ ഞാണം ബുദ്ധസ്സ, കോ ദിസ്വാ നപ്പസീദതി.
‘‘ഇമാഹി ¶ ചതുഗാഥാഹി, ബ്രാഹ്മണോ സേനസവ്ഹയോ;
ബുദ്ധസേട്ഠം ഥവിത്വാന, സിദ്ധത്ഥം അപരാജിതം.
‘‘ചതുന്നവുതികപ്പാനി, ദുഗ്ഗതിം നുപപജ്ജഥ;
സുഗതിം സുഖസമ്പത്തിം [സുഗതീസു സുസുമ്പത്തിം (സീ. സ്യാ.)], അനുഭോസിമനപ്പകം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, ഥവിത്വാ ലോകനായകം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഥോമനായ [ഥോമനസ്സ (സ്യാ.)] ഇദം ഫലം.
‘‘ചാതുദ്ദസമ്ഹി കപ്പമ്ഹി, ചതുരോ ആസുമുഗ്ഗതാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പരപ്പസാദകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പരപ്പസാദകത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. ഭിസദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വേസ്സഭൂ നാമ നാമേന, ഇസീനം തതിയോ അഹു;
കാനനം വനമോഗയ്ഹ, വിഹാസി പുരിസുത്തമോ.
‘‘ഭിസമുളാലം ¶ ¶ ¶ ഗണ്ഹിത്വാ, അഗമം ബുദ്ധസന്തികം;
തഞ്ച ബുദ്ധസ്സ പാദാസിം, പസന്നോ സേഹി പാണിഭി.
‘‘കരേന ച പരാമട്ഠോ, വേസ്സഭൂവരബുദ്ധിനാ;
സുഖാഹം നാഭിജാനാമി, സമം തേന കുതോത്തരിം.
‘‘ചരിമോ വത്തതേ മയ്ഹം, ഭവാ സബ്ബേ സമൂഹതാ;
ഹത്ഥിനാഗേന സന്തേന, കുസലം രോപിതം മയാ [നാഗോവ ബന്ധനം ഛേത്വാ, വിഹരാമി അനാസവോ (സ്യാ.)].
‘‘ഏകത്തിംസേ ഇതോ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഭിസദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘സമോധാനാ ച രാജാനോ, സോളസ മനുജാധിപാ;
കപ്പമ്ഹി ചുദ്ദസേ [തേരസേ (സീ. സ്യാ.)] ആസും, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഭിസദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഭിസദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. സുചിന്തിതത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഗിരിദുഗ്ഗചരോ ¶ ആസിം, അഭിജാതോവ കേസരീ;
മിഗസങ്ഘം വധിത്വാന, ജീവാമി പബ്ബതന്തരേ.
‘‘അത്ഥദസ്സീ ¶ തു ഭഗവാ, സബ്ബഞ്ഞൂ വദതം വരോ;
മമുദ്ധരിതുകാമോ സോ, ആഗച്ഛി പബ്ബതുത്തമം.
‘‘പസദഞ്ച മിഗം ഹന്ത്വാ, ഭക്ഖിതും സമുപാഗമിം;
ഭഗവാ തമ്ഹി സമയേ, ഭിക്ഖമാനോ [സിക്ഖാചാരോ (സ്യാ.)] ഉപാഗമി.
‘‘വരമംസാനി പഗ്ഗയ്ഹ, അദാസിം തസ്സ സത്ഥുനോ;
അനുമോദി മഹാവീരോ, നിബ്ബാപേന്തോ മമം തദാ.
‘‘തേന ¶ ചിത്തപ്പസാദേന, ഗിരിദുഗ്ഗം പവിസിം അഹം;
പീതിം ഉപ്പാദയിത്വാന, തത്ഥ കാലങ്കതോ അഹം.
‘‘ഏതേന ¶ മംസദാനേന, ചിത്തസ്സ പണിധീഹി ച;
പന്നരസേ കപ്പസതേ, ദേവലോകേ രമിം അഹം.
‘‘അവസേസേസു കപ്പേസു, കുസലം ചിന്തിതം [നിചിതം (സീ.), കരിതം (സ്യാ.)] മയാ;
തേനേവ മംസദാനേന, ബുദ്ധാനുസ്സരണേന ച.
‘‘അട്ഠത്തിംസമ്ഹി കപ്പമ്ഹി, അട്ഠ ദീഘായുനാമകാ;
സട്ഠിമ്ഹിതോ കപ്പസതേ, ദുവേ വരുണനാമകാ [സരണനാമകാ (സ്യാ.)].
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സുചിന്തിതോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സുചിന്തിതത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. വത്ഥദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പക്ഖിജാതോ ¶ ¶ തദാ ആസിം, സുപണ്ണോ ഗരുളാധിപോ;
അദ്ദസം വിരജം ബുദ്ധം, ഗച്ഛന്തം ഗന്ധമാദനം.
‘‘ജഹിത്വാ ഗരുളവണ്ണം, മാണവകം അധാരയിം;
ഏകം വത്ഥം മയാ ദിന്നം, ദ്വിപദിന്ദസ്സ താദിനോ.
‘‘തഞ്ച ദുസ്സം പടിഗ്ഗയ്ഹ, ബുദ്ധോ ലോകഗ്ഗനായകോ;
അന്തലിക്ഖേ ഠിതോ സത്ഥാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘ഇമിനാ വത്ഥദാനേന, ചിത്തസ്സ പണിധീഹി ച;
പഹായ ഗരുളം യോനിം, ദേവലോകേ രമിസ്സതി’.
‘‘അത്ഥദസ്സീ തു ഭഗവാ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
വത്ഥദാനം പസംസിത്വാ, പക്കാമി ഉത്തരാമുഖോ.
‘‘ഭവേ നിബ്ബത്തമാനമ്ഹി, ഹോന്തി മേ വത്ഥസമ്പദാ;
ആകാസേ ഛദനം ഹോതി, വത്ഥദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘അരുണവാ ¶ [അരുണകാ (സീ.), അരുണസാ (സ്യാ.)] സത്ത ജനാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ;
ഛത്തിംസതിമ്ഹി ആസിംസു, കപ്പമ്ഹി മനുജാധിപാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ വത്ഥദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
വത്ഥദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
൮. അമ്ബദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അനോമദസ്സീ ¶ ഭഗവാ, നിസിന്നോ പബ്ബതന്തരേ;
മേത്തായ അഫരി ലോകേ, അപ്പമാണേ നിരൂപധി.
‘‘കപി അഹം തദാ ആസിം, ഹിമവന്തേ നഗുത്തമേ;
ദിസ്വാ അനോമദസ്സിം തം [അനോമം അമിതം (സീ.), അനോമമധിതം (സ്യാ.)], ബുദ്ധേ ചിത്തം പസാദയിം.
‘‘അവിദൂരേ ഹിമവന്തസ്സ, അമ്ബാസും ഫലിനോ തദാ;
തതോ പക്കം ഗഹേത്വാന, അമ്ബം സമധുകം അദം.
‘‘തം ¶ മേ ബുദ്ധോ വിയാകാസി, അനോമദസ്സീ മഹാമുനി;
ഇമിനാ മധുദാനേന, അമ്ബദാനേന ചൂഭയം.
‘‘സത്തപഞ്ഞാസകപ്പമ്ഹി, ദേവലോകേ രമിസ്സതി;
അവസേസേസു കപ്പേസു, വോകിണ്ണം സംസരിസ്സതി.
‘‘ഖേപേത്വാ പാപകം കമ്മം, പരിപക്കായ ബുദ്ധിയാ;
വിനിപാതമഗന്ത്വാന, കിലേസേ ഝാപയിസ്സതി.
‘‘ദമേന ഉത്തമേനാഹം, ദമിതോമ്ഹി മഹേസിനാ;
പത്തോമ്ഹി അചലം ഠാനം, ഹിത്വാ ജയപരാജയം.
‘‘സത്തസത്തതികപ്പസതേ, അമ്ബട്ഠജസനാമകാ;
ചതുദ്ദസ തേ രാജാനോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ അമ്ബദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
അമ്ബദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. സുമനത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുമനോ ¶ ¶ നാമ നാമേന, മാലാകാരോ അഹം തദാ;
അദ്ദസം വിരജം ബുദ്ധം, ലോകാഹുതിപടിഗ്ഗഹം.
‘‘ഉഭോ ഹത്ഥേഹി പഗ്ഗയ്ഹ, സുമനം പുപ്ഫമുത്തമം;
ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപേസിം, സിഖിനോ ലോകബന്ധുനോ.
‘‘ഇമായ പുപ്ഫപൂജായ, ചേതനാപണിധീഹി ച;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഏകത്തിംസേ ഇതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം [പുപ്ഫപൂജായിദം (സീ.)] ഫലം.
‘‘ഛബ്ബീസതിമ്ഹി കപ്പമ്ഹി, ചത്താരോസും മഹായസാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, രാജാനോ ചക്കവത്തിനോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സുമനോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സുമനത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. പുപ്ഫചങ്കോടിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അഭീതരൂപം ¶ ¶ സീഹംവ, ഗരുളഗ്ഗംവ പക്ഖിനം;
ബ്യഗ്ഘൂസഭംവ പവരം, അഭിജാതംവ കേസരിം.
‘‘സിഖിം തിലോകസരണം, അനേജം അപരാജിതം;
നിസിന്നം സമണാനഗ്ഗം, ഭിക്ഖുസങ്ഘപുരക്ഖതം.
‘‘ചങ്കോടകേ [ചങ്ഗോടകേ (സീ.)] ഠപേത്വാന, അനോജം പുപ്ഫമുത്തമം;
സഹ ചങ്കോടകേനേവ, ബുദ്ധസേട്ഠം സമോകിരിം.
‘‘തേന ചിത്തപ്പസാദേന, ദ്വിപദിന്ദ നരാസഭ;
പത്തോമ്ഹി അചലം ഠാനം, ഹിത്വാ ജയപരാജയം.
‘‘ഏകത്തിംസേ ഇതോ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘സമ്പുണ്ണേ ¶ ¶ തിംസകപ്പമ്ഹി, ദേവഭൂതിസനാമകാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, പഞ്ചാസും ചക്കവത്തിനോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പുപ്ഫചങ്കോടിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പുപ്ഫചങ്കോടിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
സകചിന്തനിയവഗ്ഗോ സത്തമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
സകചിന്തീ ¶ അവോപുപ്ഫീ, സപച്ചാഗമനേന ച;
പരപ്പസാദീ ഭിസദോ, സുചിന്തി വത്ഥദായകോ.
അമ്ബദായീ ച സുമനോ, പുപ്ഫചങ്കോടകീപി ച;
ഗാഥേകസത്തതി വുത്താ, ഗണിതാ അത്ഥദസ്സിഭി.
൮. നാഗസമാലവഗ്ഗോ
൧. നാഗസമാലത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അപാടലിം ¶ ¶ ¶ അഹം പുപ്ഫം, ഉജ്ഝിതം സുമഹാപഥേ;
ഥൂപമ്ഹി അഭിരോപേസിം, സിഖിനോ ലോകബന്ധുനോ.
‘‘ഏകത്തിംസേ ഇതോ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഥൂപപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ പന്നരസേ കപ്പേ, ഭൂമിയോ [പുപ്ഫിയോ (സ്യാ.)] നാമ ഖത്തിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ നാഗസമാലോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
നാഗസമാലത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. പദസഞ്ഞകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അക്കന്തഞ്ച ¶ പദം ദിസ്വാ, തിസ്സസ്സാദിച്ചബന്ധുനോ;
ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, പദേ ചിത്തം പസാദയിം.
‘‘ദ്വേനവുതേ ഇതോ കപ്പേ, യം സഞ്ഞമലഭിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പദസഞ്ഞായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ സത്തമകേ കപ്പേ, സുമേധോ നാമ ഖത്തിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവതീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പദസഞ്ഞകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പദസഞ്ഞകത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. ബുദ്ധസഞ്ഞകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ദുമഗ്ഗേ ¶ ¶ ¶ പംസുകൂലികം, ലഗ്ഗം ദിസ്വാന സത്ഥുനോ;
തതോ തമഞ്ജലിം കത്വാ, പംസുകൂലം അവന്ദഹം.
‘‘ദ്വേനവുതേ ഇതോ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധസഞ്ഞായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ¶ ചതുത്ഥകേ കപ്പേ, ദുമസാരോസി ഖത്തിയോ;
ചാതുരന്തോ വിജിതാവീ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ബുദ്ധസഞ്ഞകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ബുദ്ധസഞ്ഞകത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. ഭിസാലുവദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘കാനനം വനമോഗയ്ഹ, വസാമി വിപിനേ അഹം;
വിപസ്സിം അദ്ദസം ബുദ്ധം, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹം.
‘‘ഭിസാലുവഞ്ച പാദാസിം, ഉദകം ഹത്ഥധോവനം;
വന്ദിത്വാ സിരസാ പാദേ, പക്കാമി ഉത്തരാമുഖോ.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, ഭിസാലുവമദം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുഞ്ഞകമ്മസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ തതിയകേ കപ്പേ, ഭിസസമ്മതഖത്തിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ ഭിസാലുവദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഭിസാലുവദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
ഛട്ഠഭാണവാരം.
൫. ഏകസഞ്ഞകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഖണ്ഡോ ¶ ¶ ¶ നാമാസി നാമേന, വിപസ്സിസ്സഗ്ഗസാവകോ;
ഏകാ ഭിക്ഖാ മയാ ദിന്നാ, ലോകാഹുതിപടിഗ്ഗഹേ.
‘‘തേന ചിത്തപ്പസാദേന, ദ്വിപദിന്ദ നരാസഭ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഏകഭിക്ഖായിദം ഫലം.
‘‘ചത്താലീസമ്ഹിതോ കപ്പേ, വരുണോ നാമ ഖത്തിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഏകസഞ്ഞകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഏകസഞ്ഞകത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. തിണസന്ഥരദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേ, മഹാജാതസ്സരോ അഹു;
സതപത്തേഹി സഞ്ഛന്നോ, നാനാസകുണമാലയോ.
‘‘തമ്ഹി ¶ ന്ഹത്വാ ച പിത്വാ [പീത്വാ (സീ. സ്യാ.)] ച, അവിദൂരേ വസാമഹം;
അദ്ദസം സമണാനഗ്ഗം, ഗച്ഛന്തം അനിലഞ്ജസേ.
‘‘മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, സത്ഥാ ലോകേ അനുത്തരോ;
അബ്ഭതോ ഓരുഹിത്വാന, ഭൂമിയംഠാസി താവദേ.
‘‘വിസാണേന [ലായനേന (സ്യാ.)] തിണം ഗയ്ഹ, നിസീദനമദാസഹം;
നിസീദി ഭഗവാ തത്ഥ, തിസ്സോ ലോകഗ്ഗനായകോ.
‘‘സകം ചിത്തം പസാദേത്വാ, അവന്ദി ലോകനായകം;
പടികുടികോ [ഉക്കുടികോ (സ്യാ. ക.)] അപസക്കിം, നിജ്ഝായന്തോ മഹാമുനിം.
‘‘തേന ചിത്തപ്പസാദേന, നിമ്മാനം ഉപപജ്ജഹം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, സന്ഥരസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ¶ ¶ ദുതിയകേ കപ്പേ, മിഗ [മിത്ത (സ്യാ.)] സമ്മതഖത്തിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ തിണസന്ഥരദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
തിണസന്ഥരദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. സൂചിദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘തിംസകപ്പസഹസ്സമ്ഹി, സമ്ബുദ്ധോ ലോകനായകോ;
സുമേധോ നാമ നാമേന, ബാത്തിംസവരലക്ഖണോ.
‘‘തസ്സ ¶ കഞ്ചനവണ്ണസ്സ, ദ്വിപദിന്ദസ്സ താദിനോ;
പഞ്ച സൂചീ മയാ ദിന്നാ, സിബ്ബനത്ഥായ ചീവരം.
‘‘തേനേവ സൂചിദാനേന, നിപുണത്ഥവിപസ്സകം;
തിക്ഖം ലഹുഞ്ച ഫാസുഞ്ച, ഞാണം മേ ഉദപജ്ജഥ.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം, ഭവാ സബ്ബേ സമൂഹതാ;
ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ.
‘‘ദ്വിപദാധിപതീ നാമ, രാജാനോ ചതുരോ അഹും;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സൂചിദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സൂചിദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
൮. പാടലിപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുവണ്ണവണ്ണം സമ്ബുദ്ധം, ഗച്ഛന്തം അന്തരാപണേ;
കഞ്ചനഗ്ഘിയസങ്കാസം, ബാത്തിംസവരലക്ഖണം.
‘‘സേട്ഠിപുത്തോ ¶ തദാ ആസിം, സുഖുമാലോ സുഖേധിതോ;
ഉച്ഛങ്ഗേ പാടലിപുപ്ഫം, കത്വാന [കത്വാ തം (സീ. സ്യാ.)] അഭിസംഹരിം.
‘‘ഹട്ഠോ ¶ ¶ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, പുപ്ഫേഹി അഭിപൂജയിം;
തിസ്സം ലോകവിദും നാഥം, നരദേവം നമസ്സഹം.
‘‘ദ്വേനവുതേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുപ്ഫപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ തേസട്ഠികപ്പമ്ഹി, അഭിസമ്മതനാമകോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പാടലിപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പാടലിപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. ഠിതഞ്ജലിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘മിഗലുദ്ദോ പുരേ ആസിം, അരഞ്ഞേ കാനനേ അഹം;
തത്ഥ അദ്ദസം [തത്ഥദ്ദസാസിം (സീ. സ്യാ.)] സമ്ബുദ്ധം, ബാത്തിംസവരലക്ഖണം.
‘‘തത്ഥാഹം അഞ്ജലിം കത്വാ, പക്കാമിം പാചിനാമുഖോ;
അവിദൂരേ നിസിന്നസ്സ, നിയകേ പണ്ണസന്ഥരേ.
‘‘തതോ മേ അസനീപാതോ, മത്ഥകേ നിപതീ തദാ;
സോഹം മരണകാലമ്ഹി, അകാസിം പുനരഞ്ജലിം.
‘‘ദ്വേനവുതേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, അഞ്ജലിം അകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, അഞ്ജലിസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘ചതുപണ്ണാസകപ്പമ്ഹി, മിഗകേതുസനാമകോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഠിതഞ്ജലിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഠിതഞ്ജലിയത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. തിപദുമിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരോ ¶ ¶ നാമ ജിനോ, സബ്ബധമ്മാന പാരഗൂ;
ദന്തോ ദന്തപരിവുതോ, നഗരാ നിക്ഖമീ തദാ.
‘‘നഗരേ ¶ ഹംസവതിയം, അഹോസിം മാലികോ തദാ;
യം തത്ഥ ഉത്തമം തോണി, പദ്മപുപ്ഫാനി [ഉത്തമം പുപ്ഫം, തീണി പുപ്ഫാനി (സീ.)] അഗ്ഗഹിം.
‘‘അദ്ദസം വിരജം ബുദ്ധം, പടിമഗ്ഗന്തരാപണേ;
സഹ [സോഹം (സീ.)] ദിസ്വാന സമ്ബുദ്ധം, ഏവം ചിന്തേസഹം തദാ.
‘‘കിം മേ ഇമേഹി പുപ്ഫേഹി, രഞ്ഞോ ഉപനിതേഹി മേ;
ഗാമം വാ ഗാമഖേത്തം വാ, സഹസ്സം വാ ലഭേയ്യഹം.
‘‘അദന്തദമനം ¶ വീരം, സബ്ബസത്തസുഖാവഹം;
ലോകനാഥം പൂജയിത്വാ, ലച്ഛാമി അമതം ധനം.
‘‘ഏവാഹം ചിന്തയിത്വാന, സകം ചിത്തം പസാദയിം;
തീണി ലോഹിതകേ ഗയ്ഹ, ആകാസേ ഉക്ഖിപിം തദാ.
‘‘മയാ ഉക്ഖിത്തമത്തമ്ഹി, ആകാസേ പത്ഥരിംസു തേ;
ധാരിംസു മത്ഥകേ തത്ഥ, ഉദ്ധംവണ്ടാ അധോമുഖാ.
‘‘യേ കേചി മനുജാ ദിസ്വാ, ഉക്കുട്ഠിം സമ്പവത്തയും;
ദേവതാ അന്തലിക്ഖമ്ഹി, സാധുകാരം പവത്തയും.
‘‘അച്ഛേരം ലോകേ ഉപ്പന്നം, ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ വാഹസാ;
സബ്ബേ ധമ്മം സുണിസ്സാമ, പുപ്ഫാനം വാഹസാ മയം.
‘‘പദുമുത്തരോ ലോകവിദൂ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
വീഥിയഞ്ഹി ഠിതോ സന്തോ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യോ സോ ബുദ്ധം അപൂജേസി, രത്തപദ്മേഹി [രത്തപദുമേഹി (സീ. സ്യാ.)] മാണവോ;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
‘‘‘തിംസകപ്പസഹസ്സാനി, ദേവലോകേ രമിസ്സതി;
തിംസകപ്പാനി [തിംസക്ഖത്തുഞ്ച (സ്യാ.)] ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി.
‘‘‘മഹാവിത്ഥാരികം ¶ നാമ, ബ്യമ്ഹം ഹേസ്സതി താവദേ;
തിയോജനസതുബ്ബിദ്ധം, ദിയഡ്ഢസതവിത്ഥതം.
‘‘‘ചത്താരിസതസഹസ്സാനി ¶ , നിയ്യൂഹാ ച സുമാപിതാ;
കൂടാഗാരവരൂപേതാ, മഹാസയനമണ്ഡിതാ.
‘‘‘കോടിസതസഹസ്സിയോ ¶ ¶ , പരിവാരേസ്സന്തി അച്ഛരാ;
കുസലാ നച്ചഗീതസ്സ, വാദിതേപി പദക്ഖിണാ.
‘‘‘ഏതാദിസേ ബ്യമ്ഹവരേ, നാരീഗണസമാകുലേ;
വസ്സിസ്സതി പുപ്ഫവസ്സോ, ദിബ്ബോ [പദ (ക.)] ലോഹിതകോ സദാ.
‘‘‘ഭിത്തിഖീലേ നാഗദന്തേ, ദ്വാരബാഹായ തോരണേ;
ചക്കമത്താ ലോഹിതകാ, ഓലമ്ബിസ്സന്തി താവദേ.
‘‘‘പത്തേന പത്തസഞ്ഛന്നേ, അന്തോബ്യമ്ഹവരേ ഇമം;
അത്ഥരിത്വാ പാരുപിത്വാ, തുവട്ടിസ്സന്തി താവദേ.
‘‘‘ഭവനം പരിവാരേത്വാ, സമന്താ സതയോജനേ;
തേപി പദ്മാ [തേ വിസുദ്ധാ (സീ. സ്യാ.)] ലോഹിതകാ, ദിബ്ബഗന്ധം പവായരേ.
‘‘‘പഞ്ചസത്തതിക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി;
പദേസരജ്ജം വിപുലം, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയം.
‘‘‘സമ്പത്തിയോ ദുവേ ഭുത്വാ, അനീതി അനുപദ്ദവോ;
സമ്പത്തേ പരിയോസാനേ, നിബ്ബാനം പാപുണിസ്സതി’ [ഫസ്സയിസ്സതി (സീ.), പസ്സയിസ്സതി (ക.)].
‘‘സുദിട്ഠോ വത മേ ബുദ്ധോ, വാണിജ്ജം സുപയോജിതം;
പദ്മാനി തീണി പൂജേത്വാ, അനുഭോസിം തിസമ്പദാ [അനുഭൂയന്തി സമ്പദാ (ക.)].
‘‘അജ്ജ മേ ധമ്മപ്പത്തസ്സ, വിപ്പമുത്തസ്സ സബ്ബസോ;
സുപുപ്ഫിതം ലോഹിതകം, ധാരയിസ്സതി മത്ഥകേ.
‘‘മമ കമ്മം കഥേന്തസ്സ, പദുമുത്തരസത്ഥുനോ;
സതപാണസഹസ്സാനം, ധമ്മാഭിസമയോ അഹു.
‘‘സതസഹസ്സിതോ ¶ കപ്പേ, യം ബുദ്ധമഭിപൂജയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, തിപദുമാനിദം ഫലം.
‘‘കിലേസാ ¶ ഝാപിതാ മയ്ഹം, ഭവാ സബ്ബേ സമൂഹതാ;
സബ്ബാസവാ പരിക്ഖീണാ, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ തിപദുമിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
തിപദുമിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
നാഗസമാലവഗ്ഗോ അട്ഠമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
നാഗസമാലോ പദസഞ്ഞീ, സഞ്ഞകാലുവദായകോ;
ഏകസഞ്ഞീ തിണസന്ഥാരോ, സൂചിപാടലിപുപ്ഫിയോ;
ഠിതഞ്ജലീ തിപദുമീ, ഗാഥായോ പഞ്ചസത്തതി.
൯. തിമിരവഗ്ഗോ
൧. തിമിരപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ചന്ദഭാഗാനദീതീരേ ¶ ¶ ¶ , അനുസോതം വജാമഹം;
നിസിന്നം സമണം ദിസ്വാ, വിപ്പസന്നമനാവിലം.
‘‘തത്ഥ ചിത്തം പസാദേത്വാ [പസാദേസിം (സ്യാ.)], ഏവം ചിന്തേസഹം തദാ;
താരയിസ്സതി തിണ്ണോയം, ദന്തോയം ദമയിസ്സതി.
‘‘അസ്സാസിസ്സതി അസ്സത്ഥോ, സന്തോ ച സമയിസ്സതി;
മോചയിസ്സതി മുത്തോ ച, നിബ്ബാപേസ്സതി നിബ്ബുതോ.
‘‘ഏവാഹം ചിന്തയിത്വാന, സിദ്ധത്ഥസ്സ മഹേസിനോ;
ഗഹേത്വാ തിമിരപുപ്ഫം, മത്ഥകേ ഓകിരിം അഹം [തദാ (സ്യാ.)].
‘‘അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാന, കത്വാ ച നം പദക്ഖിണം;
വന്ദിത്വാ സത്ഥുനോ പാദേ, പക്കാമിം അപരം ദിസം.
‘‘അചിരം ഗതമത്തം മം, മിഗരാജാ വിഹേഠയി;
പപാതമനുഗച്ഛന്തോ, തത്ഥേവ പപതിം അഹം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുപ്ഫപൂജായിദം [ബുദ്ധപൂജായിദം (സീ. സ്യാ.)] ഫലം.
‘‘ഛപ്പഞ്ഞാസമ്ഹി ¶ കപ്പമ്ഹി, സത്തേവാസും മഹായസാ [മഹാരഹാ (സ്യാ. ക.)];
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ ¶ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ തിമിരപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
തിമിരപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. ഗതസഞ്ഞകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ജാതിയാ ¶ ¶ സത്തവസ്സോഹം, പബ്ബജിം അനഗാരിയം;
അവന്ദിം സത്ഥുനോ പാദേ, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ.
‘‘സത്തനങ്ഗലകീപുപ്ഫേ, ആകാസേ ഉക്ഖിപിം അഹം;
തിസ്സം ബുദ്ധം സമുദ്ദിസ്സ, അനന്തഗുണസാഗരം.
‘‘സുഗതാനുഗതം മഗ്ഗം, പൂജേത്വാ ഹട്ഠമാനസോ;
അഞ്ജലിഞ്ച [അഞ്ജലിസ്സ (ക.)] തദാകാസിം, പസന്നോ സേഹി പാണിഭി.
‘‘ദ്വേനവുതേ ഇതോ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ അട്ഠമകേ കപ്പേ, തയോ അഗ്ഗിസിഖാ അഹു;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഗതസഞ്ഞകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഗതസഞ്ഞകത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. നിപന്നഞ്ജലികത്ഥേരഅപദാനം
‘‘രുക്ഖമൂലേ ¶ ¶ നിസിന്നോഹം, ബ്യാധിതോ പരമേന ച;
പരമകാരുഞ്ഞപത്തോമ്ഹി, അരഞ്ഞേ കാനനേ അഹം.
‘‘അനുകമ്പം ഉപാദായ, തിസ്സോ സത്ഥാ ഉപേസി മം;
സോഹം നിപന്നകോ സന്തോ, സിരേ കത്വാന അഞ്ജലിം.
‘‘പസന്നചിത്തോ സുമനോ, സബ്ബസത്താനമുത്തമം;
സമ്ബുദ്ധം അഭിവാദേത്വാ, തത്ഥ കാലങ്കതോ അഹം.
‘‘ദ്വേനവുതേ ഇതോ കപ്പേ, യം വന്ദിം പുരിസുത്തമം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, വന്ദനായ ഇദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ¶ പഞ്ചമകേ കപ്പേ, പഞ്ചേവാസും മഹാസിഖാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ നിപന്നഞ്ജലികോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
നിപന്നഞ്ജലികത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. അധോപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അഭിഭൂ നാമ സോ ഭിക്ഖു, സിഖിനോ അഗ്ഗസാവകോ;
മഹാനുഭാവോ തേവിജ്ജോ, ഹിമവന്തം ഉപാഗമി.
‘‘അഹമ്പി ¶ ഹിമവന്തമ്ഹി, രമണീയസ്സമേ ഇസി;
വസാമി അപ്പമഞ്ഞാസു, ഇദ്ധീസു ച തദാ വസീ.
‘‘പക്ഖിജാതോ വിയാകാസേ, പബ്ബതം അധിവത്തയിം [അഭിപത്ഥയിം (സ്യാ.), അഭിമത്ഥയിം (ക.), അധിവത്ഥയിന്തി പബ്ബതസ്സ ഉപരി ഗച്ഛിന്തിഅത്ഥോ];
അധോപുപ്ഫം ഗഹേത്വാന, ആഗച്ഛിം [അഗച്ഛിം (ക.)] പബ്ബതം അഹം.
‘‘സത്ത പുപ്ഫാനി ഗണ്ഹിത്വാ, മത്ഥകേ ഓകിരിം അഹം;
ആലോകിതേ [ആലോകിതോ (സ്യാ.)] ച വീരേന, പക്കാമിം പാചിനാമുഖോ.
‘‘ആവാസം ¶ അഭിസമ്ഭോസിം, പത്വാന അസ്സമം അഹം;
ഖാരിഭാരം ഗഹേത്വാന, പായാസിം [പാവിസിം (സീ.)] പബ്ബതന്തരം.
‘‘അജഗരോ മം പീളേസി, ഘോരരൂപോ മഹബ്ബലോ;
പുബ്ബകമ്മം സരിത്വാന, തത്ഥ കാലങ്കതോ അഹം.
‘‘ഏകത്തിംസേ ഇതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുപ്ഫപൂജായിദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ അധോപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
അധോപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. രംസിസഞ്ഞകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പബ്ബതേ ¶ ¶ ഹിമവന്തമ്ഹി, വാസം കപ്പേസഹം പുരേ;
അജിനുത്തരവാസോഹം, വസാമി പബ്ബതന്തരേ.
‘‘സുവണ്ണവണ്ണം ¶ ¶ സമ്ബുദ്ധം, സതരംസിംവ ഭാണുമം;
വനന്തരഗതം ദിസ്വാ, സാലരാജംവ പുപ്ഫിതം.
‘‘രംസ്യാ [രംസേ (സ്യാ. ക.)] ചിത്തം പസാദേത്വാ, വിപസ്സിസ്സ മഹേസിനോ;
പഗ്ഗയ്ഹ അഞ്ജലിം വന്ദിം, സിരസാ ഉക്കുടീ [സിരസാ ഉക്കുടികോ (സ്യാ.), സിരസുക്കുടികോ (ക.)] അഹം.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, രംസിസഞ്ഞായിദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ രംസിസഞ്ഞകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
രംസിസഞ്ഞകത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. ദുതിയരംസിസഞ്ഞകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പബ്ബതേ ഹിമവന്തമ്ഹി, വാകചീരധരോ അഹം;
ചങ്കമഞ്ച സമാരൂള്ഹോ, നിസീദിം പാചിനാമുഖോ.
‘‘പബ്ബതേ സുഗതം ദിസ്വാ, ഫുസ്സം ഝാനരതം തദാ;
അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാന, രംസ്യാ ചിത്തം പസാദയിം.
‘‘ദ്വേനവുതേ ഇതോ കപ്പേ, യം സഞ്ഞമലഭിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, രംസിസഞ്ഞായിദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ രംസിസഞ്ഞകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ദുതിയരംസിസഞ്ഞകത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. ഫലദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പബ്ബതേ ¶ ഹിമവന്തമ്ഹി, ഖരാജിനധരോ അഹം;
ഫുസ്സം ജിനവരം ദിസ്വാ, ഫലഹത്ഥോ ഫലം അദം.
‘‘യമഹം ഫലമദാസിം, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ;
ഭവേ നിബ്ബത്തമാനമ്ഹി, ഫലം നിബ്ബത്തതേ മമ.
‘‘ദ്വേനവുതേ ഇതോ കപ്പേ, യം ഫലം അദദിം അഹം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഫലദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഫലദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഫലദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
൮. സദ്ദസഞ്ഞകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പബ്ബതേ ¶ ¶ ഹിമവന്തമ്ഹി, വസാമി പണ്ണസന്ഥരേ;
ഫുസ്സസ്സ ധമ്മം ഭണതോ, സദ്ദേ ചിത്തം പസാദയിം.
‘‘ദ്വേനവുതേ ഇതോ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുഞ്ഞകമ്മസ്സിദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സദ്ദസഞ്ഞകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സദ്ദസഞ്ഞകത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. ബോധിസിഞ്ചകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വിപസ്സിസ്സ ഭഗവതോ, മഹാബോധിമഹോ അഹു;
പബ്ബജ്ജുപഗതോ സന്തോ, ഉപഗച്ഛിം അഹം തദാ.
‘‘കുസുമോദകമാദായ ¶ , ബോധിയാ ഓകിരിം അഹം;
മോചയിസ്സതി നോ മുത്തോ, നിബ്ബാപേസ്സതി നിബ്ബുതോ.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം ബോധിമഭിസിഞ്ചയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബോധിസിഞ്ചായിദം ഫലം.
‘‘തേത്തിംസേ ¶ വത്തമാനമ്ഹി, കപ്പേ ആസും ജനാധിപാ;
ഉദകസേചനാ നാമ, അട്ഠേതേ ചക്കവത്തിനോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ബോധിസിഞ്ചകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ബോധിസിഞ്ചകത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. പദുമപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പോക്ഖരവനം ¶ ¶ പവിട്ഠോ, ഭഞ്ജന്തോ പദുമാനിഹം;
തത്ഥദ്ദസം ഫുസ്സം ബുദ്ധം [അദ്ദസം ഫുസ്സസമ്ബുദ്ധം (സീ. സ്യാ.)], ബാത്തിംസവരലക്ഖണം.
‘‘പദുമപുപ്ഫം ഗഹേത്വാന, ആകാസേ ഉക്ഖിപിം അഹം;
പാപകമ്മം സരിത്വാന, പബ്ബജിം അനഗാരിയം.
‘‘പബ്ബജിത്വാന കായേന, മനസാ സംവുതേന ച;
വചീദുച്ചരിതം ഹിത്വാ, ആജീവം പരിസോധയിം.
‘‘ദ്വേനവുതേ ഇതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘പദുമാഭാസനാമാ ച, അട്ഠാരസ മഹീപതീ;
അട്ഠാരസേസു കപ്പേസു, അട്ഠതാലീസമാസിസും.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പദുമപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി;
പദുമപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
തിമിരവഗ്ഗോ നവമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
തിമിരനങ്ഗലീപുപ്ഫ, നിപ്പന്നഞ്ജലികോ അധോ;
ദ്വേ രംസിസഞ്ഞീ ഫലദോ, സദ്ദസഞ്ഞീ ച സേചകോ;
പദ്മപുപ്ഫീ ച ഗാഥായോ, ഛപ്പഞ്ഞാസ പകിത്തിതാ.
൧൦. സുധാവഗ്ഗോ
൧. സുധാപിണ്ഡിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പൂജാരഹേ ¶ ¶ ¶ പൂജയതോ, ബുദ്ധേ യദി വ സാവകേ;
പപഞ്ചസമതിക്കന്തേ, തിണ്ണസോകപരിദ്ദവേ.
‘‘തേ താദിസേ പൂജയതോ, നിബ്ബുതേ അകുതോഭയേ;
ന സക്കാ പുഞ്ഞം സങ്ഖാതും, ഇമേത്തമപി [ഇദമ്മത്തന്തി (സീ.), ഇമേത്ഥമപി (ക.)] കേനചി.
‘‘ചതുന്നമപി ദീപാനം, ഇസ്സരം യോധ കാരയേ;
ഏകിസ്സാ പൂജനായേതം, കലം നാഗ്ഘതി സോളസിം.
‘‘സിദ്ധത്ഥസ്സ ¶ നരഗ്ഗസ്സ, ചേതിയേ ഫലിതന്തരേ;
സുധാപിണ്ഡോ മയാ ദിന്നോ, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പടിസങ്ഖാരസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ തിംസതികപ്പമ്ഹി, പടിസങ്ഖാരസവ്ഹയാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, തേരസ ചക്കവത്തിനോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സുധാപിണ്ഡിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സുധാപിണ്ഡിയത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. സുചിന്തികത്ഥേരഅപദാനം
‘‘തിസ്സസ്സ ലോകനാഥസ്സ, സുദ്ധപീഠമദാസഹം;
ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, ബുദ്ധസ്സാദിച്ചബന്ധുനോ.
‘‘അട്ഠാരസേ ¶ [അട്ഠതിംസേ (സീ. സ്യാ.)] ഇതോ കപ്പേ, രാജാ ആസിം മഹാരുചി;
ഭോഗോ ച വിപുലോ ആസി, സയനഞ്ച അനപ്പകം.
‘‘പീഠം ¶ ബുദ്ധസ്സ ദത്വാന, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ;
അനുഭോമി സകം കമ്മം, പുബ്ബേ സുകതമത്തനോ.
‘‘ദ്വേനവുതേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, യം പീഠമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പീഠദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘അട്ഠതിംസേ ഇതോ കപ്പേ, തയോ തേ ചക്കവത്തിനോ;
രുചി ഉപരുചി ചേവ, മഹാരുചി തതിയകോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സുചിന്തികോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സുചിന്തികത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. അഡ്ഢചേളകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘തിസ്സസ്സാഹം ഭഗവതോ, ഉപഡ്ഢദുസ്സമദാസഹം;
പരമകാപഞ്ഞപത്തോമ്ഹി [പരമകാരുഞ്ഞപത്തോമ്ഹി (സ്യാ. ക.)], ദുഗ്ഗതേന [ദുഗ്ഗന്ധേന (സീ.)] സമപ്പിതോ.
‘‘ഉപഡ്ഢദുസ്സം ദത്വാന, കപ്പം സഗ്ഗമ്ഹി മോദഹം;
അവസേസേസു കപ്പേസു, കുസലം കാരിതം മയാ.
‘‘ദ്വേനവുതേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, യം ദുസ്സമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ദുസ്സദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഏകൂനപഞ്ഞാസകപ്പമ്ഹി [ഏകപഞ്ഞാസകപ്പമ്ഹി (സ്യാ.)], രാജാനോ ചക്കവത്തിനോ;
സമന്തച്ഛദനാ നാമ, ബാത്തിംസാസും [ഖത്തിയാസും (സ്യാ. ക.)] ജനാധിപാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ അഡ്ഢചേളകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
അഡ്ഢചേളകത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. സൂചിദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘കമ്മാരോഹം ¶ ¶ പുരേ ആസിം, ബന്ധുമായം പുരുത്തമേ;
സൂചിദാനം മയാ ദിന്നം, വിപസ്സിസ്സ മഹേസിനോ.
‘‘വജിരഗ്ഗസമം ഞാണം, ഹോതി കമ്മേന താദിസം;
വിരാഗോമ്ഹി വിമുത്തോമ്ഹി [വിഭവോമ്ഹി വിഭത്തോമ്ഹി (ക.)], പത്തോമ്ഹി ആസവക്ഖയം.
‘‘അതീതേ ¶ ച ഭവേ സബ്ബേ, വത്തമാനേ ചനാഗതേ [അതീതാ ച ഭവാ സബ്ബേ, വത്തമാനാ ച’നാഗതാ (സ്യാ. ക.)];
ഞാണേന വിചിനിം സബ്ബം, സൂചിദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, സത്താസും വജിരവ്ഹയാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സൂചിദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സൂചിദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. ഗന്ധമാലിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സിദ്ധത്ഥസ്സ ¶ ഭഗവതോ, ഗന്ധഥൂപം അകാസഹം;
സുമനേഹി പടിച്ഛന്നം, ബുദ്ധാനുച്ഛവികം കതം.
‘‘കഞ്ചനഗ്ഘിയസങ്കാസം, ബുദ്ധം ലോകഗ്ഗനായകം;
ഇന്ദീവരംവ ജലിതം, ആദിത്തംവ ഹുതാസനം.
‘‘ബ്യഗ്ഘൂസഭംവ പവരം, അഭിജാതംവ കേസരിം;
നിസിന്നം സമണാനഗ്ഗം, ഭിക്ഖുസങ്ഘപുരക്ഖതം.
‘‘വന്ദിത്വാ സത്ഥുനോ പാദേ, പക്കാമിം ഉത്തരാമുഖോ;
ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, ഗന്ധമാലം യതോ അദം.
‘‘ബുദ്ധേ കതസ്സ കാരസ്സ, ഫലേനാഹം വിസേസതോ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ചത്താരീസമ്ഹി ഏകൂനേ, കപ്പേ ആസിംസു സോളസ;
ദേവഗന്ധസനാമാ തേ, രാജാനോ ചക്കവത്തിനോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഗന്ധമാലിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഗന്ധമാലിയത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. തിപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘മിഗലുദ്ദോ ¶ ¶ പുരേ ആസിം, അരഞ്ഞേ കാനനേ അഹം [ബ്രഹാ (സ്യാ.)];
പാടലിം ഹരിതം ദിസ്വാ, തീണി പുപ്ഫാനി ഓകിരിം.
‘‘പതിതപത്താനി [സത്തപത്താനി (സീ.), സതപത്താനി (ക.), സുക്ഖപണ്ണാനി (സ്യാ.)] ഗണ്ഹിത്വാ, ബഹി ഛഡ്ഡേസഹം തദാ;
അന്തോസുദ്ധം ബഹിസുദ്ധം, സുവിമുത്തം അനാസവം.
‘‘സമ്മുഖാ വിയ സമ്ബുദ്ധം, വിപസ്സിം ലോകനായകം;
പാടലിം അഭിവാദേത്വാ, തത്ഥ കാലങ്കതോ അഹം.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം ബോധിമഭിപൂജയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബോധിപൂജായിദം ഫലം.
‘‘സമന്തപാസാദികാ നാമ, തേരസാസിംസു രാജിനോ;
ഇതോ തേത്തിംസകപ്പമ്ഹി [തിംസതികപ്പമ്ഹി (സ്യാ.)], ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ തിപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
തിപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. മധുപിണ്ഡികത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വിപിനേ ¶ [വിവനേ (സ്യാ. അട്ഠ.)] കാനനേ ദിസ്വാ, അപ്പസദ്ദേ നിരാകുലേ;
സിദ്ധത്ഥം ഇസിനം സേട്ഠം, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹം.
‘‘നിബ്ബുതത്തം ¶ [നിബ്ബുതഗ്ഗം (ക.), നിബ്ബൂതികം (സ്യാ.)] മഹാനാഗം, നിസഭാജാനിയം യഥാ;
ഓസധിംവ വിരോചന്തം, ദേവസങ്ഘനമസ്സിതം.
‘‘വിത്തി മമാഹു താവദേ [വിത്തി മേ പാഹുനാ താവ (സീ. സ്യാ.)], ഞാണം ഉപ്പജ്ജി താവദേ;
വുട്ഠിതസ്സ സമാധിമ്ഹാ, മധും ദത്വാന സത്ഥുനോ.
‘‘വന്ദിത്വാ ¶ സത്ഥുനോ പാദേ, പക്കാമിം പാചിനാമുഖോ;
ചതുത്തിംസമ്ഹി കപ്പമ്ഹി, രാജാ ആസിം സുദസ്സനോ.
‘‘മധു ഭിസേഹി സവതി, ഭോജനമ്ഹി ച താവദേ;
മധുവസ്സം പവസ്സിത്ഥ, പുബ്ബകമ്മസ്സിദം ഫലം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ ¶ കപ്പേ, യം മധും അദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, മധുദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ചതുത്തിംസേ ഇതോ കപ്പേ, ചത്താരോ തേ സുദസ്സനാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ മധുപിണ്ഡികോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
മധുപിണ്ഡികത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
൮. സേനാസനദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സിദ്ധത്ഥസ്സ ഭഗവതോ, അദാസിം പണ്ണസന്ഥരം;
സമന്താ ഉപഹാരഞ്ച, കുസുമം ഓകിരിം അഹം.
‘‘പാസാദേവം ഗുണം രമ്മം [പാസാദേ ച ഗുഹം രമ്മം (സ്യാ.)], അനുഭോമി മഹാരഹം;
മഹഗ്ഘാനി ച പുപ്ഫാനി, സയനേഭിസവന്തി മേ.
‘‘സയനേഹം തുവട്ടാമി, വിചിത്തേ പുപ്ഫസന്ഥതേ;
പുപ്ഫവുട്ഠി ച സയനേ, അഭിവസ്സതി താവദേ.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ ¶ കപ്പേ, അദാസിം പണ്ണസന്ഥരം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, സന്ഥരസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘തിണസന്ഥരകാ നാമ, സത്തേതേ ചക്കവത്തിനോ;
ഇതോ തേ പഞ്ചമേ കപ്പേ, ഉപ്പജ്ജിംസു ജനാധിപാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സേനാസനദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സേനാസനദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. വേയ്യാവച്ചകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വിപസ്സിസ്സ ¶ ¶ ഭഗവതോ, മഹാപൂഗഗണോ അഹു;
വേയ്യാവച്ചകരോ ആസിം, സബ്ബകിച്ചേസു വാവടോ [ബ്യാവടോ (സീ. സ്യാ.)].
‘‘ദേയ്യധമ്മോ ച മേ നത്ഥി, സുഗതസ്സ മഹേസിനോ;
അവന്ദിം സത്ഥുനോ പാദേ, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, വേയ്യാവച്ചം അകാസഹം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, വേയ്യാവച്ചസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ച അട്ഠമേ കപ്പേ, രാജാ ആസിം സുചിന്തിതോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ വേയ്യാവച്ചകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
വേയ്യാവച്ചകത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. ബുദ്ധുപട്ഠാകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വിപസ്സിസ്സ ഭഗവതോ, അഹോസിം സങ്ഖധമ്മകോ;
നിച്ചുപട്ഠാനയുത്തോമ്ഹി, സുഗതസ്സ മഹേസിനോ.
‘‘ഉപട്ഠാനഫലം ¶ ¶ പസ്സ, ലോകനാഥസ്സ താദിനോ;
സട്ഠിതൂരിയസഹസ്സാനി, പരിവാരേന്തി മം സദാ.
‘‘ഏകനവുതിതോ ¶ കപ്പേ, ഉപട്ഠഹിം മഹാഇസിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഉപട്ഠാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ചതുവീസേ [ചതുനവുതേ (സ്യാ.)] ഇതോ കപ്പേ, മഹാനിഗ്ഘോസനാമകാ;
സോളസാസിംസു രാജാനോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ബുദ്ധുപട്ഠാകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ബുദ്ധുപട്ഠാകത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
സുധാവഗ്ഗോ ദസമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
സുധാ ¶ സുചിന്തി ചേളഞ്ച, സൂചീ ച ഗന്ധമാലിയോ;
തിപുപ്ഫിയോ മധുസേനാ, വേയ്യാവച്ചോ ചുപട്ഠകോ;
സമസട്ഠി ച ഗാഥായോ, അസ്മിം വഗ്ഗേ പകിത്തിതാ.
അഥ വഗ്ഗുദ്ദാനം –
ബുദ്ധവഗ്ഗോ ഹി പഠമോ, സീഹാസനി സുഭൂതി ച;
കുണ്ഡധാനോ ഉപാലി ച, ബീജനിസകചിന്തി ച.
നാഗസമാലോ ¶ തിമിരോ, സുധാവഗ്ഗേന തേ ദസ;
ചതുദ്ദസസതാ ഗാഥാ, പഞ്ചപഞ്ഞാസമേവ ച.
ബുദ്ധവഗ്ഗദസകം.
പഠമസതകം സമത്തം.
൧൧. ഭിക്ഖദായിവഗ്ഗോ
൧. ഭിക്ഖദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുവണ്ണവണ്ണം ¶ ¶ ¶ സമ്ബുദ്ധം, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹം;
പവരാ [പവനാ (സ്യാ.)] അഭിനിക്ഖന്തം, വനാ നിബ്ബനമാഗതം [വാനാ നിബ്ബാനമാഗതം (സ്യാ.)].
‘‘കടച്ഛുഭിക്ഖം പാദാസിം, സിദ്ധത്ഥസ്സ മഹേസിനോ;
പഞ്ഞായ ഉപസന്തസ്സ, മഹാവീരസ്സ താദിനോ.
‘‘പദേനാനുപദായന്തം [പദേനാനുപദായന്തോ (സീ. സ്യാ.)], നിബ്ബാപേന്തേ മഹാജനം;
ഉളാരാ വിത്തി മേ ജാതാ, ബുദ്ധേ ആദിച്ചബന്ധുനേ [വിത്തി മേ പാഹുനാ താവ, ബുദ്ധസ്സാദിച്ചബന്ധുനോ (സ്യാ.)].
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, യം ദാനമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഭിക്ഖാദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘സത്താസീതിമ്ഹിതോ കപ്പേ, മഹാരേണു സനാമകാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, സത്തേതേ ചക്കവത്തിനോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ ഭിക്ഖദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഭിക്ഖദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. ഞാണസഞ്ഞികത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുവണ്ണവണ്ണം സമ്ബുദ്ധം, നിസഭാജാനിയം യഥാ;
തിധാപഭിന്നം മാതങ്ഗം, കുഞ്ജരംവ മഹേസിനം.
‘‘ഓഭാസേന്തം ദിസാ സബ്ബാ, ഉളുരാജംവ പൂരിതം;
രഥിയം പടിപജ്ജന്തം, ലോകജേട്ഠം അപസ്സഹം.
‘‘ഞാണേ ¶ ¶ ചിത്തം പസാദേത്വാ, പഗ്ഗഹേത്വാന അഞ്ജലിം;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, സിദ്ധത്ഥമഭിവാദയിം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഞാണസഞ്ഞായിദം ഫലം.
‘‘തേസത്തതിമ്ഹിതോ കപ്പേ, സോളസാസും നരുത്തമാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഞാണസഞ്ഞികോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഞാണസഞ്ഞികത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. ഉപ്പലഹത്ഥിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘തിവരായം ¶ നിവാസീഹം, അഹോസിം മാലികോ തദാ;
അദ്ദസം വിരജം ബുദ്ധം, സിദ്ധത്ഥം ലോകപൂജിതം [ലോകനായകം (സീ.)].
‘‘പസന്നചിത്തോ സുമനോ, പുപ്ഫഹത്ഥമദാസഹം;
യത്ഥ യത്ഥുപപജ്ജാമി, തസ്സ കമ്മസ്സ വാഹസാ.
‘‘അനുഭോമി ഫലം ഇട്ഠം, പുബ്ബേ സുകതമത്തനോ;
പരിക്ഖിത്തോ സുമല്ലേഹി, പുപ്ഫദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുപ്ഫപൂജായിദം [ബുദ്ധപൂജായിദം (സീ.)] ഫലം.
‘‘ചതുന്നവുതുപാദായ, ഠപേത്വാ വത്തമാനകം;
പഞ്ചരാജസതാ തത്ഥ, നജ്ജസമസനാമകാ [നജ്ജുപമസനാമകാ (സീ. സ്യാ.)].
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഉപ്പലഹത്ഥിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഉപ്പലഹത്ഥിയത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. പദപൂജകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സിദ്ധത്ഥസ്സ ¶ ¶ ഭഗവതോ, ജാതിപുപ്ഫമദാസഹം;
പാദേസു സത്ത പുപ്ഫാനി, ഹാസേനോകിരിതാനി മേ.
‘‘തേന ¶ കമ്മേനഹം അജ്ജ, അഭിഭോമി നരാമരേ;
ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ ¶ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുപ്ഫപൂജായിദം ഫലം.
‘‘സമന്തഗന്ധനാമാസും, തേരസ ചക്കവത്തിനോ;
ഇതോ പഞ്ചമകേ കപ്പേ, ചാതുരന്താ ജനാധിപാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പദപൂജകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പദപൂജകത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. മുട്ഠിപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുദസ്സനോതി നാമേന, മാലാകാരോ അഹം തദാ;
അദ്ദസം വിരജം ബുദ്ധം, ലോകജേട്ഠം നരാസഭം.
‘‘ജാതിപുപ്ഫം ഗഹേത്വാന, പൂജയിം പദുമുത്തരം;
വിസുദ്ധചക്ഖു സുമനോ, ദിബ്ബചക്ഖും സമജ്ഝഗം.
‘‘ഏതിസ്സാ പുപ്ഫപൂജായ, ചിത്തസ്സ പണിധീഹി ച;
കപ്പാനം സതസഹസ്സം, ദുഗ്ഗതിം നുപപജ്ജഹം.
‘‘സോളസാസിംസു ¶ രാജാനോ, ദേവുത്തരസനാമകാ;
ഛത്തിംസമ്ഹി ഇതോ കപ്പേ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ മുട്ഠിപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
മുട്ഠിപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. ഉദകപൂജകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുവണ്ണവണ്ണം ¶ ¶ സമ്ബുദ്ധം, ഗച്ഛന്തം അനിലഞ്ജസേ;
ഘതാസനംവ ജലിതം, ആദിത്തംവ ഹുതാസനം.
‘‘പാണിനാ ഉദകം ഗയ്ഹ, ആകാസേ ഉക്ഖിപിം അഹം;
സമ്പടിച്ഛി മഹാവീരോ, ബുദ്ധോ കാരുണികോ ഇസി [മയി (സ്യാ.)].
‘‘അന്തലിക്ഖേ ¶ ഠിതോ സത്ഥാ, പദുമുത്തരനാമകോ;
മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, ഇമം ഗാഥം അഭാസഥ.
‘‘‘ഇമിനാ ദകദാനേന, പീതിഉപ്പാദനേന ച;
കപ്പസതസഹസ്സമ്പി, ദുഗ്ഗതിം നുപപജ്ജതി’ [നുപപജ്ജസി (ക.)].
‘‘തേന കമ്മേന ദ്വിപദിന്ദ, ലോകജേട്ഠ നരാസഭ;
പത്തോമ്ഹി അചലം ഠാനം, ഹിത്വാ ജയപരാജയം.
‘‘സഹസ്സരാജനാമേന ¶ , തയോ തേ ചക്കവത്തിനോ;
പഞ്ചസട്ഠികപ്പസതേ, ചാതുരന്താ ജനാധിപാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഉദകപൂജകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഉദകപൂജകത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. നളമാലിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരബുദ്ധസ്സ, ലോകജേട്ഠസ്സ താദിനോ;
തിണത്ഥരേ നിസിന്നസ്സ, ഉപസന്തസ്സ താദിനോ.
‘‘നളമാലം ഗഹേത്വാന, ബന്ധിത്വാ [ബീജിത്വാ (ക.)] ബീജനിം അഹം;
ബുദ്ധസ്സ ഉപനാമേസിം, ദ്വിപദിന്ദസ്സ താദിനോ.
‘‘പടിഗ്ഗഹേത്വാ സബ്ബഞ്ഞൂ, ബീജനിം ലോകനായകോ;
മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, ഇമം ഗാഥം അഭാസഥ.
‘‘‘യഥാ ¶ മേ കായോ നിബ്ബാതി, പരിളാഹോ ന വിജ്ജതി;
തഥേവ തിവിധഗ്ഗീഹി, ചിത്തം തവ വിമുച്ചതു’.
‘‘സബ്ബേ ¶ ദേവാ സമാഗച്ഛും, യേ കേചി വനനിസ്സിതാ;
സോസ്സാമ ബുദ്ധവചനം, ഹാസയന്തഞ്ച ദായകം.
‘‘നിസിന്നോ ¶ ഭഗവാ തത്ഥ, ദേവസങ്ഘപുരക്ഖതോ;
ദായകം സമ്പഹംസേന്തോ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘ഇമിനാ ബീജനിദാനേന, ചിത്തസ്സ പണിധീഹി ച;
സുബ്ബതോ നാമ നാമേന, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘തേന ¶ കമ്മാവസേസേന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
മാലുതോ നാമ നാമേന, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി’.
‘‘‘ഇമിനാ ബീജനിദാനേന, സമ്മാനവിപുലേന ച;
കപ്പസതസഹസ്സമ്പി, ദുഗ്ഗതിം നുപപജ്ജതി.
‘‘തിംസകപ്പസഹസ്സമ്ഹി, സുബ്ബതാ അട്ഠതിംസ തേ;
ഏകൂനതിംസസഹസ്സേ, അട്ഠ മാലുതനാമകാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ നളമാലിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
നളമാലിയത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
സത്തമഭാണവാരം.
൮. ആസനുപട്ഠാഹകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘കാനനം വനമോഗയ്ഹ, അപ്പസദ്ദം നിരാകുലം;
സീഹാസനം മയാ ദിന്നം, അത്ഥദസ്സിസ്സ താദിനോ.
‘‘മാലാഹത്ഥം ¶ ഗഹേത്വാന, കത്വാ ച നം പദക്ഖിണം;
സത്ഥാരം പയിരുപാസിത്വാ, പക്കാമിം ഉത്തരാമുഖോ.
‘‘തേന ¶ കമ്മേന ദ്വിപദിന്ദ, ലോകജേട്ഠ നരാസഭ;
സന്നിബ്ബാപേമി [സന്ദിട്ഠാപേമി (ക.)] അത്താനം, ഭവാ സബ്ബേ സമൂഹതാ.
‘‘അട്ഠാരസകപ്പസതേ, യം ദാനമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, സീഹാസനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ¶ സത്തകപ്പസതേ, സന്നിബ്ബാപക [സന്നിട്ഠോ നാമ (ക.)] ഖത്തിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ആസനുപട്ഠാഹകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ആസനുപട്ഠാഹകത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. ബിളാലിദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേ ¶ , വസാമി പണ്ണസന്ഥരേ;
ഘാസേസു ഗേധമാപന്നോ, സേയ്യസീലോ ചഹം [സേയസീലോവഹം (സ്യാ. ക.)] തദാ.
‘‘ഖണന്താലു [ഖണമാലു (സ്യാ.)] കലമ്ബാനി, ബിളാലിതക്കലാനി ച;
കോലം ഭല്ലാതകം ബില്ലം, ആഹത്വാ പടിയാദിതം.
‘‘പദുമുത്തരോ ¶ ലോകവിദൂ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, ആഗച്ഛി മമ സന്തികം.
‘‘ഉപാഗതം മഹാനാഗം, ദേവദേവം നരാസഭം;
ബിളാലിം പഗ്ഗഹേത്വാന, പത്തമ്ഹി ഓകിരിം അഹം.
‘‘പരിഭുഞ്ജി മഹാവീരോ, തോസയന്തോ മമം തദാ;
പരിഭുഞ്ജിത്വാന സബ്ബഞ്ഞൂ, ഇമം ഗാഥം അഭാസഥ.
‘‘‘സകം ചിത്തം പസാദേത്വാ, ബിളാലിം മേ അദാ തുവം;
കപ്പാനം സതസഹസ്സം, ദുഗ്ഗതിം നുപപജ്ജസി’.
‘‘ചരിമം ¶ വത്തതേ മയ്ഹം, ഭവാ സബ്ബേ സമൂഹതാ;
ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ.
‘‘ചതുപഞ്ഞാസിതോ കപ്പേ, സുമേഖലിയസവ്ഹയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ബിളാലിദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ബിളാലിദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. രേണുപൂജകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുവണ്ണവണ്ണം ¶ ¶ ¶ സമ്ബുദ്ധം, സതരംസിംവ ഭാണുമം;
ഓഭാസേന്തം ദിസാ സബ്ബാ, ഉളുരാജംവ പൂരിതം.
‘‘പുരക്ഖതം സാവകേഹി, സാഗരേഹേവ മേദനിം;
നാഗം പഗ്ഗയ്ഹ രേണൂഹി, വിപസ്സിസ്സാഭിരോപയിം.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം രേണുമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘പണ്ണതാലീസിതോ കപ്പേ, രേണു നാമാസി ഖത്തിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ രേണുപൂജകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
രേണുപൂജകത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
ഭിക്ഖദായിവഗ്ഗോ ഏകാദസമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
ഭിക്ഖദായീ ഞാണസഞ്ഞീ, ഹത്ഥിയോ പദപൂജകോ;
മുട്ഠിപുപ്ഫീ ഉദകദോ, നളമാലി ഉപട്ഠകോ;
ബിളാലിദായീ രേണു ച, ഗാഥായോ ഛ ച സട്ഠി ച.
൧൨. മഹാപരിവാരവഗ്ഗോ
൧. മഹാപരിവാരകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വിപസ്സീ ¶ ¶ ¶ നാമ ഭഗവാ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
അട്ഠസട്ഠിസഹസ്സേഹി, പാവിസി ബന്ധുമം തദാ.
‘‘നഗരാ അഭിനിക്ഖമ്മ, അഗമം ദീപചേതിയം;
അദ്ദസം വിരജം ബുദ്ധം, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹം.
‘‘ചുല്ലാസീതിസഹസ്സാനി, യക്ഖാ മയ്ഹം ഉപന്തികേ;
ഉപട്ഠഹന്തി സക്കച്ചം [മം നിച്ചം (ക.)], ഇന്ദംവ തിദസാ ഗണാ.
‘‘ഭവനാ ¶ അഭിനിക്ഖമ്മ, ദുസ്സം പഗ്ഗയ്ഹഹം തദാ;
സിരസാ അഭിവാദേസിം, തഞ്ചാദാസിം മഹേസിനോ.
‘‘അഹോ ബുദ്ധോ അഹോ ധമ്മോ, അഹോ നോ സത്ഥു സമ്പദാ;
ബുദ്ധസ്സ ആനുഭാവേന, വസുധായം പകമ്പഥ.
‘‘തഞ്ച അച്ഛരിയം ദിസ്വാ, അബ്ഭുതം ലോമഹംസനം;
ബുദ്ധേ ചിത്തം പസാദേമി, ദ്വിപദിന്ദമ്ഹി താദിനേ.
‘‘സോഹം ചിത്തം പസാദേത്വാ, ദുസ്സം ദത്വാന സത്ഥുനോ;
സരണഞ്ച ഉപാഗച്ഛിം, സാമച്ചോ സപരിജ്ജനോ.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ പന്നരസേ കപ്പേ, സോളസാസും സുവാഹനാ [സോളസാസിംസു വാഹനോ (സ്യാ.)];
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ മഹാപരിവാരകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
മഹാപരിവാരകത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. സുമങ്ഗലത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അത്ഥദസ്സീ ¶ ¶ ജിനവരോ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
വിഹാരാ അഭിനിക്ഖമ്മ, തളാകം ഉപസങ്കമി.
‘‘ന്ഹത്വാ പിത്വാ ച സമ്ബുദ്ധോ, ഉത്തരിത്വേകചീവരോ;
അട്ഠാസി ഭഗവാ തത്ഥ, വിലോകേന്തോ ദിസോദിസം.
‘‘ഭവനേ ഉപവിട്ഠോഹം, അദ്ദസം ലോകനായകം;
ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, അപ്ഫോടേസിം അഹം തദാ.
‘‘സതരംസിംവ ജോതന്തം, പഭാസന്തംവ കഞ്ചനം [ഇമിനാ പാദദ്വയേന പുരിമപാദദ്വയസ്സ പുരതോ ഭവിതബ്ബം];
നച്ചഗീതേ പയുത്തോഹം, പഞ്ചങ്ഗതൂരിയമ്ഹി ച.
‘‘യം യം യോനുപപജ്ജാമി, ദേവത്തം അഥ മാനുസം;
സബ്ബേ സത്തേ അഭിഭോമി, വിപുലോ ഹോതി മേ യസോ [അയഞ്ച ഗാഥാ പരിഗ്ഗഹേതിഗാഥായ അനന്തരമേവ ഠാതും യുത്താ].
‘‘നമോ ¶ തേ പുരിസാജഞ്ഞ, നമോ തേ പുരിസുത്തമ;
അത്താനം തോസയിത്വാന, പരേ തോസേസി ത്വം മുനി.
‘‘പരിഗ്ഗഹേ ¶ [പരിഗ്ഗയ്ഹ (സീ.), പരിഗ്ഗഹിത്വാ (സ്യാ.), പരിഗ്ഗഹേന (ക.)] നിസീദിത്വാ, ഹാസം കത്വാന സുബ്ബതേ;
ഉപട്ഠഹിത്വാ സമ്ബുദ്ധം, തുസിതം ഉപപജ്ജഹം.
‘‘സോളസേതോ കപ്പസതേ, ദ്വിനവഏകചിന്തിതാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സുമങ്ഗലോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സുമങ്ഗലത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. സരണഗമനിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഉഭിന്നം ദേവരാജൂനം, സങ്ഗാമോ സമുപട്ഠിതോ;
അഹോസി സമുപബ്യൂള്ഹോ [സമുപബ്ബൂള്ഹോ (സീ.)], മഹാഘോസോ അവത്തഥ [പവത്തഥ (സീ.)].
‘‘പദുമുത്തരോ ¶ ലോകവിദൂ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
അന്തലിക്ഖേ ഠിതോ സത്ഥാ, സംവേജേസി മഹാജനം.
‘‘സബ്ബേ ¶ ദേവാ അത്തമനാ, നിക്ഖിത്തകവചാവുധാ;
സമ്ബുദ്ധം അഭിവാദേത്വാ, ഏകഗ്ഗാസിംസു താവദേ.
‘‘മയ്ഹം [അമ്ഹം (സീ.)] സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, വാചാസഭിമുദീരയി;
അനുകമ്പകോ ലോകവിദൂ, നിബ്ബാപേസി മഹാജനം.
‘‘പദുട്ഠചിത്തോ ¶ മനുജോ, ഏകപാണം വിഹേഠയം;
തേന ചിത്തപ്പദോസേന, അപായം ഉപപജ്ജതി.
‘‘സങ്ഗാമസീസേ നാഗോവ, ബഹൂ പാണേ വിഹേഠയം;
നിബ്ബാപേഥ സകം ചിത്തം, മാ ഹഞ്ഞിത്ഥോ പുനപ്പുനം.
‘‘ദ്വിന്നമ്പി യക്ഖരാജൂനം, സേനാ സാ വിമ്ഹിതാ അഹു [സേനായോ വിമ്ഹിതാ അഹൂ (സീ.), സേനാപി സമിതാ അഹു (സ്യാ.)];
സരണഞ്ച ഉപാഗച്ഛും, ലോകജേട്ഠം സുതാദിനം.
‘‘സഞ്ഞാപേത്വാന ¶ ജനതം, പദമുദ്ധരി [ഉദ്ധരി പന (സീ. സ്യാ.)] ചക്ഖുമാ;
പേക്ഖമാനോവ ദേവേഹി, പക്കാമി ഉത്തരാമുഖോ.
‘‘പഠമം സരണം ഗച്ഛിം, ദ്വിപദിന്ദസ്സ താദിനോ;
കപ്പാനം സതസഹസ്സം, ദുഗ്ഗതിം നുപപജ്ജഹം.
‘‘മഹാദുന്ദുഭിനാമാ ച, സോളസാസും രഥേസഭാ;
തിംസകപ്പസഹസ്സമ്ഹി, രാജാനോ ചക്കവത്തിനോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സരണഗമനിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സരണഗമനിയത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. ഏകാസനിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വരുണോ നാമ നാമേന, ദേവരാജാ അഹം തദാ;
ഉപട്ഠഹേസിം സമ്ബുദ്ധം, സയോഗ്ഗബലവാഹനോ.
‘‘നിബ്ബുതേ ¶ ¶ ലോകനാഥമ്ഹി, അത്ഥദസ്സീനരുത്തമേ;
തൂരിയം സബ്ബമാദായ, അഗമം ബോധിമുത്തമം.
‘‘വാദിതേന ച നച്ചേന, സമ്മതാളസമാഹിതോ;
സമ്മുഖാ വിയ സമ്ബുദ്ധം, ഉപട്ഠിം ബോധിമുത്തമം.
‘‘ഉപട്ഠഹിത്വാ ¶ തം ബോധിം, ധരണീരുഹപാദപം;
പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാന, തത്ഥ കാലങ്കതോ അഹം.
‘‘സകകമ്മാഭിരദ്ധോഹം, പസന്നോ ബോധിമുത്തമേ;
തേന ചിത്തപ്പസാദേന, നിമ്മാനം ഉപപജ്ജഹം.
‘‘സട്ഠിതൂരിയസഹസ്സാനി, പരിവാരേന്തി മം സദാ;
മനുസ്സേസു ച ദേവേസു, വത്തമാനം ഭവാഭവേ.
‘‘തിവിധഗ്ഗീ നിബ്ബുതാ മയ്ഹം, ഭവാ സബ്ബേ സമൂഹതാ;
ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ [അയഞ്ച ഗാഥാ പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സേതിഗാഥായ ഏകസമ്ബന്ധാ ഭവിതം യുത്താ].
‘‘സുബാഹൂ ¶ നാമ നാമേന, ചതുത്തിംസാസു ഖത്തിയാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, പഞ്ചകപ്പസതേ ഇതോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഏകാസനിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഏകാസനിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. സുവണ്ണപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വിപസ്സീ ¶ നാമ ഭഗവാ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
നിസിന്നോ ജനകായസ്സ, ദേസേസി അമതം പദം.
‘‘തസ്സാഹം ധമ്മം സുത്വാന, ദ്വിപദിന്ദസ്സ താദിനോ;
സോണ്ണപുപ്ഫാനി ചത്താരി, ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം.
‘‘സുവണ്ണച്ഛദനം ആസി, യാവതാ പരിസാ തദാ;
ബുദ്ധാഭാ ച സുവണ്ണാഭാ, ആലോകോ വിപുലോ അഹു.
‘‘ഉദഗ്ഗചിത്തോ ¶ സുമനോ, വേദജാതോ കതഞ്ജലീ;
വിത്തിസഞ്ജനനോ തേസം, ദിട്ഠധമ്മസുഖാവഹോ.
‘‘ആയാചിത്വാന സമ്ബുദ്ധം, വന്ദിത്വാന ച സുബ്ബതം;
പാമോജ്ജം ജനയിത്വാന, സകം ഭവനുപാഗമിം.
‘‘ഭവനേ ഉപവിട്ഠോഹം, ബുദ്ധസേട്ഠം അനുസ്സരിം;
തേന ചിത്തപ്പസാദേന, തുസിതം ഉപപജ്ജഹം.
‘‘ഏകനവുതിതോ ¶ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘സോളസാസിംസു രാജാനോ, നേമിസമ്മതനാമകാ;
തേതാലീസേ ഇതോ കപ്പേ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ സുവണ്ണപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സുവണ്ണപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. ചിതകപൂജകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വസാമി ¶ രാജായതനേ, സാമച്ചോ സപരിജ്ജനോ;
പരിനിബ്ബുതേ ഭഗവതി, സിഖിനോ ലോകബന്ധുനോ.
‘‘പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ചിതകം അഗമാസഹം;
തൂരിയം തത്ഥ വാദേത്വാ, ഗന്ധമാലം സമോകിരിം.
‘‘ചിതമ്ഹി പൂജം കത്വാന, വന്ദിത്വാ ചിതകം അഹം;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, സകം ഭവനുപാഗമിം.
‘‘ഭവനേ ഉപവിട്ഠോഹം, ചിതപൂജം അനുസ്സരിം;
തേന കമ്മേന ദ്വിപദിന്ദ, ലോകജേട്ഠ നരാസഭ.
‘‘അനുഭോത്വാന സമ്പത്തിം, ദേവേസു മാനുസേസു ച;
പത്തോമ്ഹി അചലം ഠാനം, ഹിത്വാ ജയപരാജയം.
‘‘ഏകത്തിംസേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ചിതപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഏകൂനതിംസകപ്പമ്ഹി, ഇതോ സോളസ രാജാനോ;
ഉഗ്ഗതാ നാമ നാമേന, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ചിതകപൂജകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ചിതകപൂജകത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. ബുദ്ധസഞ്ഞകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘യദാ ¶ വിപസ്സീ ലോകഗ്ഗോ, ആയുസങ്ഖാരമോസ്സജി;
പഥവീ സമ്പകമ്പിത്ഥ, മേദനീ ജലമേഖലാ.
‘‘ഓതതം വിത്ഥതം [ഓതതം വിതതം (സ്യാ.)] മയ്ഹം, സുവിചിത്തവടംസകം [സുചിചിത്തം പപഞ്ചകം (സ്യാ.)];
ഭവനമ്പി പകമ്പിത്ഥ, ബുദ്ധസ്സ ആയുസങ്ഖയേ.
‘‘താസോ ¶ മയ്ഹം സമുപ്പന്നോ, ഭവനേ സമ്പകമ്പിതേ;
ഉപ്പാദോ [ഉപ്പാതോ (?)] നു കിമത്ഥായ, ആലോകോ വിപുലോ അഹു.
‘‘വേസ്സവണോ ഇധാഗമ്മ, നിബ്ബാപേസി മഹാജനം;
പാണഭൂതേ [പാണഭുതം (സ്യാ.), പാണഭൂനം (സീ. ക.)] ഭയം നത്ഥി, ഏകഗ്ഗാ ഹോഥ സംവുതാ [സഗാരവാ (സ്യാ.)].
‘‘അഹോ ബുദ്ധോ അഹോ ധമ്മോ, അഹോ നോ സത്ഥു സമ്പദാ;
യസ്മിം ഉപ്പജ്ജമാനമ്ഹി, പഥവീ [പഠവീ (സീ. സ്യാ.)] സമ്പകമ്പതി.
‘‘ബുദ്ധാനുഭാവം കിത്തേത്വാ, കപ്പം സഗ്ഗമ്ഹി മോദഹം;
അവസേസേസു കപ്പേസു, കുസലം ചരിതം [കരിതം (സീ. സ്യാ.), കാരിതം (ക.)] മയാ.
‘‘ഏകനവുതിതോ ¶ കപ്പേ, യം സഞ്ഞമലഭിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധസഞ്ഞായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ¶ ചുദ്ദസകപ്പമ്ഹി, രാജാ ആസിം പതാപവാ;
സമിതോ നാമ നാമേന, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ബുദ്ധസഞ്ഞകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ബുദ്ധസഞ്ഞകത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
൮. മഗ്ഗസഞ്ഞകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരബുദ്ധസ്സ, സാവകാ വനചാരിനോ;
വിപ്പനട്ഠാ ബ്രഹാരഞ്ഞേ, അന്ധാവ അനുസുയ്യരേ [അനുസുയരേ (സീ.)].
‘‘അനുസ്സരിത്വാ ¶ സമ്ബുദ്ധം, പദുമുത്തരനായകം;
തസ്സ തേ മുനിനോ പുത്താ, വിപ്പനട്ഠാ മഹാവനേ.
‘‘ഭവനാ ഓരുഹിത്വാന, അഗമിം ഭിക്ഖുസന്തികം;
തേസം മഗ്ഗഞ്ച ആചിക്ഖിം, ഭോജനഞ്ച അദാസഹം.
‘‘തേന കമ്മേന ദ്വിപദിന്ദ, ലോകജേട്ഠ നരാസഭ;
ജാതിയാ സത്തവസ്സോഹം, അരഹത്തമപാപുണിം.
‘‘സചക്ഖൂ ¶ നാമ നാമേന, ദ്വാദസ ചക്കവത്തിനോ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, പഞ്ചകപ്പസതേ ഇതോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ മഗ്ഗസഞ്ഞകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
മഗ്ഗസഞ്ഞകത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. പച്ചുപട്ഠാനസഞ്ഞകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അത്ഥദസ്സിമ്ഹി സുഗതേ, നിബ്ബുതേ സമനന്തരാ;
യക്ഖയോനിം ഉപപജ്ജിം, യസം പത്തോ ചഹം തദാ.
‘‘ദുല്ലദ്ധം ¶ വത മേ ആസി, ദുപ്പഭാതം ദുരുട്ഠിതം;
യം മേ ഭോഗേ വിജ്ജമാനേ, പരിനിബ്ബായി ചക്ഖുമാ.
‘‘മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, സാഗരോ നാമ സാവകോ;
മമുദ്ധരിതുകാമോ സോ, ആഗച്ഛി മമ സന്തികം.
‘‘കിം നു സോചസി മാ ഭായി, ചര ധമ്മം സുമേധസ;
അനുപ്പദിന്നാ ബുദ്ധേന, സബ്ബേസം ബീജസമ്പദാ.
‘‘സോ ചേ പൂജേയ്യ സമ്ബുദ്ധം, തിട്ഠന്തം ലോകനായകം;
ധാതും സാസപമത്തമ്പി, നിബ്ബുതസ്സാപി പൂജയേ.
‘‘സമേ ¶ ചിത്തപ്പസാദമ്ഹി, സമം പുഞ്ഞം മഹഗ്ഗതം;
തസ്മാ ഥൂപം കരിത്വാന, പൂജേഹി ജിനധാതുയോ.
‘‘സാഗരസ്സ വചോ സുത്വാ, ബുദ്ധഥൂപം അകാസഹം;
പഞ്ചവസ്സേ പരിചരിം, മുനിനോ ഥൂപമുത്തമം.
‘‘തേന ¶ കമ്മേന ദ്വിപദിന്ദ, ലോകജേട്ഠ നരാസഭ;
സമ്പത്തിം അനുഭോത്വാന, അരഹത്തമപാപുണിം.
‘‘ഭൂരിപഞ്ഞാ ച ചത്താരോ, സത്തകപ്പസതേ ഇതോ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പച്ചുപട്ഠാനസഞ്ഞകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പച്ചുപട്ഠാനസഞ്ഞകത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. ജാതിപൂജകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ജായന്തസ്സ ¶ വിപസ്സിസ്സ, ആലോകോ വിപുലോ അഹു;
പഥവീ ച പകമ്പിത്ഥ, സസാഗരാ സപബ്ബതാ.
‘‘നേമിത്താ ച വിയാകംസു, ബുദ്ധോ ലോകേ ഭവിസ്സതി;
അഗ്ഗോ ച സബ്ബസത്താനം, ജനതം ഉദ്ധരിസ്സതി.
‘‘നേമിത്താനം ¶ ¶ സുണിത്വാന, ജാതിപൂജമകാസഹം;
ഏദിസാ പൂജനാ നത്ഥി, യാദിസാ ജാതിപൂജനാ.
‘‘സങ്ഖരിത്വാന [സംഹരിത്വാന (സീ. സ്യാ.), സങ്കരിത്വാന (ക.)]
കുസലം, സകം ചിത്തം പസാദയിം.
ജാതിപൂജം കരിത്വാന, തത്ഥ കാലങ്കതോ അഹം.
‘‘യം യം യോനുപപജ്ജാമി, ദേവത്തം അഥ മാനുസം;
സബ്ബേ സത്തേ അഭിഭോമി, ജാതിപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ധാതിയോ മം ഉപട്ഠന്തി, മമ ചിത്തവസാനുഗാ;
ന താ സക്കോന്തി കോപേതും, ജാതിപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം പൂജമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ജാതിപൂജായിദം ഫലം.
‘‘സുപാരിചരിയാ നാമ, ചതുത്തിംസ ജനാധിപാ;
ഇതോ തതിയകപ്പമ്ഹി, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ജാതിപൂജകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ജാതിപൂജകത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
മഹാപരിവാരവഗ്ഗോ ദ്വാദസമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
പരിവാരസുമങ്ഗലാ, സരണാസനപുപ്ഫിയാ;
ചിതപൂജീ ബുദ്ധസഞ്ഞീ, മഗ്ഗുപട്ഠാനജാതിനാ;
ഗാഥായോ ¶ നവുതി വുത്താ, ഗണിതായോ വിഭാവിഹി.
൧൩. സേരേയ്യവഗ്ഗോ
൧. സേരേയ്യകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അജ്ഝായകോ ¶ ¶ ¶ മന്തധരോ, തിണ്ണം വേദാന പാരഗൂ;
അബ്ഭോകാസേ ഠിതോ സന്തോ, അദ്ദസം ലോകനായകം.
‘‘സീഹം യഥാ വനചരം, ബ്യഗ്ഘരാജംവ നിത്തസം;
തിധാപഭിന്നമാതങ്ഗം, കുഞ്ജരംവ മഹേസിനം.
‘‘സേരേയ്യകം ഗഹേത്വാന, ആകാസേ ഉക്ഖിപിം [നിക്ഖിപിം (ക.)] അഹം;
ബുദ്ധസ്സ ആനുഭാവേന, പരിവാരേന്തി സബ്ബസോ [സബ്ബതോ (സീ.)].
‘‘അധിട്ഠഹി മഹാവീരോ, സബ്ബഞ്ഞൂ ലോകനായകോ;
സമന്താ പുപ്ഫച്ഛദനാ, ഓകിരിംസു നരാസഭം.
‘‘തതോ സാ പുപ്ഫകഞ്ചുകാ, അന്തോവണ്ടാ ബഹിമുഖാ;
സത്താഹം ഛദനം കത്വാ, തതോ അന്തരധായഥ.
‘‘തഞ്ച അച്ഛരിയം ദിസ്വാ, അബ്ഭുതം ലോമഹംസനം;
ബുദ്ധേ ചിത്തം പസാദേസിം, സുഗതേ ലോകനായകേ.
‘‘തേന ചിത്തപ്പസാദേന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
കപ്പാനം സതസഹസ്സം, ദുഗ്ഗതിം നുപപജ്ജഹം.
‘‘പന്നരസസഹസ്സമ്ഹി ¶ , കപ്പാനം പഞ്ചവീസതി;
വീതമലാ [ചിത്തമാലാ (സീ.), വിലാമാലാ (സ്യാ.)] സമാനാ ച, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സേരേയ്യകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സേരേയ്യകത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. പുപ്ഫഥൂപിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേ ¶ ¶ , കുക്കുരോ നാമ [കുക്കുടോ നാമ (സീ.)] പബ്ബതോ;
വേമജ്ഝേ തസ്സ വസതി, ബ്രാഹ്മണോ മന്തപാരഗൂ.
‘‘പഞ്ച സിസ്സസഹസ്സാനി, പരിവാരേന്തി മം സദാ;
പുബ്ബുട്ഠായീ ച തേ ആസും, മന്തേസു ച വിസാരദാ.
‘‘ബുദ്ധോ ¶ ലോകേ സമുപ്പന്നോ, തം വിജാനാഥ നോ ഭവം;
അസീതിബ്യഞ്ജനാനസ്സ, ബാത്തിംസവരലക്ഖണാ.
‘‘ബ്യാമപ്പഭോ ജിനവരോ, ആദിച്ചോവ വിരോചതി;
സിസ്സാനം വചനം സുത്വാ, ബ്രാഹ്മണോ മന്തപാരഗൂ.
‘‘അസ്സമാ അഭിനിക്ഖമ്മ, ദിസം പുച്ഛതി സിസ്സകേ [ബ്രാഹ്മണോ (സ്യാ.)];
യമ്ഹി ദേസേ മഹാവീരോ, വസതി ലോകനായകോ.
‘‘താഹം ദിസം നമസ്സിസ്സം, ജിനം അപ്പടിപുഗ്ഗലം;
ഉദഗ്ഗചിത്തോ സുമനോ, പൂജേസിം തം തഥാഗതം.
‘‘ഏഥ ¶ സിസ്സാ ഗമിസ്സാമ, ദക്ഖിസ്സാമ തഥാഗതം;
വന്ദിത്വാ സത്ഥുനോ പാദേ, സോസ്സാമ ജിനസാസനം.
‘‘ഏകാഹം അഭിനിക്ഖമ്മ, ബ്യാധിം പടിലഭിം അഹം;
ബ്യാധിനാ പീളിതോ സന്തോ, സാലം വാസയിതും ഗമിം.
‘‘സബ്ബേ സിസ്സേ സമാനേത്വാ, അപുച്ഛിം തേ തഥാഗതം;
കീദിസം ലോകനാഥസ്സ, ഗുണം പരമബുദ്ധിനോ.
‘‘തേ മേ പുട്ഠാ വിയാകംസു, യഥാ ദസ്സാവിനോ തഥാ;
സക്കച്ചം ബുദ്ധസേട്ഠം തം, ദേസേസും [ദസ്സേസും (സീ. സ്യാ.)] മമ സമ്മുഖാ.
‘‘തേസാഹം വചനം സുത്വാ, സകം ചിത്തം പസാദയിം;
പുപ്ഫേഹി ഥൂപം കത്വാന, തത്ഥ കാലങ്കതോ അഹം.
‘‘തേ മേ സരീരം ഝാപേത്വാ, അഗമും ബുദ്ധസന്തികം;
അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാന, സത്ഥാരമഭിവാദയും.
‘‘പുപ്ഫേഹി ഥൂപം കത്വാന, സുഗതസ്സ മഹേസിനോ;
കപ്പാനം സതസഹസ്സം, ദുഗ്ഗതിം നുപപജ്ജഹം.
‘‘ചത്താലീസസഹസ്സമ്ഹി ¶ ¶ , കപ്പേ സോളസ ഖത്തിയാ;
നാമേനഗ്ഗിസമാ നാമ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘വീസകപ്പസഹസ്സമ്ഹി, രാജാനോ ചക്കവത്തിനോ;
ഘതാസനസനാമാവ, അട്ഠത്തിംസ മഹീപതീ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ പുപ്ഫഥൂപിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പുപ്ഫഥൂപിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. പായസദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുവണ്ണവണ്ണോ ¶ സമ്ബുദ്ധോ, ബാത്തിംസവരലക്ഖണോ;
പവനാ [പധാനോ (ക.)] അഭിനിക്ഖന്തോ, ഭിക്ഖുസങ്ഘപുരക്ഖതോ [സുവണ്ണവണ്ണം …പേ… പുരക്ഖതം-ഏവം ദുതിയന്തവസേന സീ. സ്യാ. പോത്ഥകേസു ദിസ്സതി].
‘‘മഹച്ചാ [സഹത്ഥാ (സ്യാ. ക.)] കംസപാതിയാ, വഡ്ഢേത്വാ പായസം [പായാസം (സ്യാ. ക.)] അഹം;
ആഹുതിം യിട്ഠുകാമോ സോ, ഉപനേസിം ബലിം അഹം.
‘‘ഭഗവാ തമ്ഹി സമയേ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
ചങ്കമം സുസമാരൂള്ഹോ, അമ്ബരേ അനിലായനേ.
‘‘തഞ്ച അച്ഛരിയം ദിസ്വാ, അബ്ഭുതം ലോമഹംസനം;
ഠപയിത്വാ കംസപാതിം, വിപസ്സിം അഭിവാദയിം.
‘‘തുവം ദേവോസി [ബുദ്ധോസി (സ്യാ.)] സബ്ബഞ്ഞൂ, സദേവേ സഹമാനുസേ;
അനുകമ്പം ഉപാദായ, പടിഗണ്ഹ മഹാമുനി.
‘‘പടിഗ്ഗഹേസി ഭഗവാ, സബ്ബഞ്ഞൂ ലോകനായകോ;
മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, സത്ഥാ ലോകേ മഹാമുനി [അനുത്തരോ (സ്യാ.)].
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം ദാനമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പായസസ്സ [പായാസസ്സ (സ്യാ. ക.)] ഇദം ഫലം.
‘‘ഏകതാലീസിതോ ¶ കപ്പേ, ബുദ്ധോ നാമാസി ഖത്തിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പായസദായകോ [പായാസദായകോ (സ്യാ. ക.)] ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പായസദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. ഗന്ധോദകിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നിസജ്ജ ¶ പാസാദവരേ, വിപസ്സിം അദ്ദസം ജിനം;
കകുധം വിലസന്തംവ, സബ്ബഞ്ഞും തമനാസകം [സബ്ബഞ്ഞുത്തമനായകം (സ്യാ.), സബ്ബഞ്ഞുതമനാസവം (ക.)].
‘‘പാസാദസ്സാവിദൂരേ ച, ഗച്ഛതി ലോകനായകോ;
പഭാ നിദ്ധാവതേ തസ്സ, യഥാ ച സതരംസിനോ.
‘‘ഗന്ധോദകഞ്ച ¶ പഗ്ഗയ്ഹ, ബുദ്ധസേട്ഠം സമോകിരിം;
തേന ചിത്തപ്പസാദേന, തത്ഥ കാലങ്കതോ അഹം.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം ഗന്ധോദകമാകിരിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഏകത്തിംസേ ഇതോ കപ്പേ, സുഗന്ധോ നാമ ഖത്തിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ ഗന്ധോദകിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഗന്ധോദകിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. സമ്മുഖാഥവികത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ജായമാനേ വിപസ്സിമ്ഹി, നിമിത്തം ബ്യാകരിം അഹം;
‘നിബ്ബാപയിഞ്ച [നിബ്ബാപയം ച (സീ. സ്യാ.), നിബ്ബാപയന്തോ (?)] ജനതം, ബുദ്ധോ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
‘‘‘യസ്മിഞ്ച ¶ ജായമാനസ്മിം, ദസസഹസ്സി കമ്പതി;
സോ ദാനി ഭഗവാ സത്ഥാ, ധമ്മം ദേസേതി ചക്ഖുമാ.
‘‘‘യസ്മിഞ്ച ജായമാനസ്മിം, ആലോകോ വിപുലോ അഹു;
സോ ദാനി ഭഗവാ സത്ഥാ, ധമ്മം ദേസേതി ചക്ഖുമാ.
‘‘‘യസ്മിഞ്ച ജായമാനസ്മിം, സരിതായോ ന സന്ദയും [സന്ദിസും (സീ. സ്യാ.)];
സോ ദാനി ഭഗവാ സത്ഥാ, ധമ്മം ദേസേതി ചക്ഖുമാ.
‘‘‘യസ്മിഞ്ച ജായമാനസ്മിം, അവീചഗ്ഗി ന പജ്ജലി;
സോ ദാനി ഭഗവാ സത്ഥാ, ധമ്മം ദേസേതി ചക്ഖുമാ.
‘‘‘യസ്മിഞ്ച ¶ ജായമാനസ്മിം, പക്ഖിസങ്ഘോ ന സംചരി;
സോ ദാനി ഭഗവാ സത്ഥാ, ധമ്മം ദേസേതി ചക്ഖുമാ.
‘‘‘യസ്മിഞ്ച ജായമാനസ്മിം, വാതക്ഖന്ധോ ന വായതി;
സോ ദാനി ഭഗവാ സത്ഥാ, ധമ്മം ദേസേതി ചക്ഖുമാ.
‘‘‘യസ്മിഞ്ച ¶ ജായമാനസ്മിം, സബ്ബരതനാനി ജോതയും [ജോതിസും (സീ. സ്യാ.)];
സോ ദാനി ഭഗവാ സത്ഥാ, ധമ്മം ദേസേതി ചക്ഖുമാ.
‘‘‘യസ്മിഞ്ച ജായമാനസ്മിം, സത്താസും പദവിക്കമാ;
സോ ദാനി ഭഗവാ സത്ഥാ, ധമ്മം ദേസേതി ചക്ഖുമാ.
‘‘‘ജാതമത്തോ ¶ ച സമ്ബുദ്ധോ, ദിസാ സബ്ബാ വിലോകയി;
വാചാസഭിമുദീരേസി, ഏസാ ബുദ്ധാന ധമ്മതാ’.
‘‘സംവേജയിത്വാ ജനതം, ഥവിത്വാ ലോകനായകം;
സമ്ബുദ്ധം അഭിവാദേത്വാ, പക്കാമിം പാചിനാമുഖോ.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം ബുദ്ധമഭിഥോമയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഥോമനായ ഇദം ഫലം.
‘‘ഇതോ നവുതികപ്പമ്ഹി, സമ്മുഖാഥവികവ്ഹയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പഥവീദുന്ദുഭി നാമ [ദുദ്ദസി നാമ (ക.)], ഏകൂനനവുതിമ്ഹിതോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘അട്ഠാസീതിമ്ഹിതോ ¶ കപ്പേ, ഓഭാസോ നാമ ഖത്തിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘സത്താസീതിമ്ഹിതോ കപ്പേ, സരിതച്ഛേദനവ്ഹയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘അഗ്ഗിനിബ്ബാപനോ നാമ, കപ്പാനം ഛളസീതിയാ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘ഗതിപച്ഛേദനോ നാമ, കപ്പാനം പഞ്ചസീതിയാ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘രാജാ ¶ വാതസമോ നാമ, കപ്പാനം ചുല്ലസീതിയാ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘രതനപജ്ജലോ ¶ നാമ, കപ്പാനം തേഅസീതിയാ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പദവിക്കമനോ നാമ, കപ്പാനം ദ്വേഅസീതിയാ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘രാജാ വിലോകനോ നാമ, കപ്പാനം ഏകസീതിയാ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘ഗിരസാരോതി നാമേന, കപ്പേസീതിമ്ഹി ഖത്തിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സമ്മുഖാഥവികോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സമ്മുഖാഥവികത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. കുസുമാസനിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നഗരേ ¶ ¶ ധഞ്ഞവതിയാ, അഹോസിം ബ്രാഹ്മണോ തദാ;
ലക്ഖണേ ഇതിഹാസേ ച, സനിഘണ്ഡുസകേടുഭേ.
‘‘പദകോ ¶ വേയ്യാകരണോ, നിമിത്തകോവിദോ അഹം;
മന്തേ ച സിസ്സേ വാചേസിം, തിണ്ണം വേദാന പാരഗൂ.
‘‘പഞ്ച ഉപ്പലഹത്ഥാനി, പിട്ഠിയം ഠപിതാനി മേ;
ആഹുതിം യിട്ഠുകാമോഹം, പിതുമാതുസമാഗമേ.
‘‘തദാ വിപസ്സീ ഭഗവാ, ഭിക്ഖുസങ്ഘപുരക്ഖതോ;
ഓഭാസേന്തോ ദിസാ സബ്ബാ, ആഗച്ഛതി നരാസഭോ.
‘‘ആസനം പഞ്ഞപേത്വാന, നിമന്തേത്വാ മഹാമുനിം;
സന്ഥരിത്വാന തം പുപ്ഫം, അഭിനേസിം സകം ഘരം.
‘‘യം മേ അത്ഥി സകേ ഗേഹേ, ആമിസം പച്ചുപട്ഠിതം;
താഹം ബുദ്ധസ്സ പാദാസിം, പസന്നോ സേഹി പാണിഭി.
‘‘ഭുത്താവിം കാലമഞ്ഞായ, പുപ്ഫഹത്ഥമദാസഹം;
അനുമോദിത്വാന സബ്ബഞ്ഞൂ, പക്കാമി ഉത്തരാമുഖോ.
‘‘ഏകനവുതിതോ ¶ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുപ്ഫദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘അനന്തരം ഇതോ കപ്പേ, രാജാഹും വരദസ്സനോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ കുസുമാസനിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
കുസുമാസനിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. ഫലദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അജ്ഝായകോ മന്തധരോ, തിണ്ണം വേദാന പാരഗൂ;
ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേ, വസാമി അസ്സമേ അഹം.
‘‘അഗ്ഗിഹുത്തഞ്ച മേ അത്ഥി, പുണ്ഡരീകഫലാനി ച;
പുടകേ നിക്ഖിപിത്വാന, ദുമഗ്ഗേ ലഗ്ഗിതം മയാ.
‘‘പദുമുത്തരോ ¶ ¶ ലോകവിദൂ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
മമുദ്ധരിതുകാമോ സോ, ഭിക്ഖന്തോ മമുപാഗമി.
‘‘പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ഫലം ബുദ്ധസ്സദാസഹം;
വിത്തിസഞ്ജനനോ മയ്ഹം, ദിട്ഠധമ്മസുഖാവഹോ.
‘‘സുവണ്ണവണ്ണോ സമ്ബുദ്ധോ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
അന്തലിക്ഖേ ഠിതോ സത്ഥാ, ഇമം ഗാഥം അഭാസഥ.
‘‘‘ഇമിനാ ഫലദാനേന, ചേതനാപണിധീഹി ച;
കപ്പാനം സതസഹസ്സം, ദുഗ്ഗതിം നുപപജ്ജസി’.
‘‘തേനേവ ¶ സുക്കമൂലേന, അനുഭോത്വാന സമ്പദാ;
പത്തോമ്ഹി അചലം ഠാനം, ഹിത്വാ ജയപരാജയം.
‘‘ഇതോ സത്തസതേ കപ്പേ, രാജാ ആസിം സുമങ്ഗലോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഫലദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഫലദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
൮. ഞാണസഞ്ഞികത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പബ്ബതേ ഹിമവന്തമ്ഹി, വസാമി പബ്ബതന്തരേ;
പുലിനം സോഭനം ദിസ്വാ, ബുദ്ധസേട്ഠം അനുസ്സരിം.
‘‘ഞാണേ ഉപനിധാ നത്ഥി, സങ്ഖാരം [സങ്ഗാമം (സീ. സ്യാ.), സങ്ഖാതം (ഥേരഗാഥാ അട്ഠ.)] നത്ഥി സത്ഥുനോ;
സബ്ബധമ്മം അഭിഞ്ഞായ, ഞാണേന അധിമുച്ചതി.
‘‘നമോ തേ പുരിസാജഞ്ഞ, നമോ തേ പുരിസുത്തമ;
ഞാണേന തേ സമോ നത്ഥി, യാവതാ ഞാണമുത്തമം.
‘‘ഞാണേ ചിത്തം പസാദേത്വാ, കപ്പം സഗ്ഗമ്ഹി മോദഹം;
അവസേസേസു കപ്പേസു, കുസലം ചരിതം [കരിതം (സീ. സ്യാ.), കിരിയം (ക.)] മയാ.
‘‘ഏകനവുതിതോ ¶ ¶ കപ്പേ, യം സഞ്ഞമലഭിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഞാണസഞ്ഞായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ സത്തതികപ്പമ്ഹി [തേസത്തതികപ്പേ (സീ. സ്യാ.)], ഏകോ പുലിനപുപ്ഫിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഞാണസഞ്ഞികോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഞാണസഞ്ഞികത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. ഗണ്ഠിപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുവണ്ണവണ്ണോ സമ്ബുദ്ധോ, വിപസ്സീ ദക്ഖിണാരഹോ;
പുരക്ഖതോ സാവകേഹി, ആരാമാ അഭിനിക്ഖമി.
‘‘ദിസ്വാനഹം ബുദ്ധസേട്ഠം, സബ്ബഞ്ഞും തമനാസകം;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ഗണ്ഠിപുപ്ഫം [ഗതമഗ്ഗം (സ്യാ. ക.)] അപൂജയിം.
‘‘തേന ¶ ചിത്തപ്പസാദേന, ദ്വിപദിന്ദസ്സ താദിനോ;
ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, പുന വന്ദിം തഥാഗതം.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഏകതാലീസിതോ ¶ കപ്പേ, ചരണോ നാമ ഖത്തിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഗണ്ഠിപുപ്ഫിയോ [ഗന്ധപുപ്ഫിയോ (സ്യാ. ക.)] ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഗണ്ഠിപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. പദുമപൂജകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേ ¶ , ഗോതമോ നാമ പബ്ബതോ;
നാനാരുക്ഖേഹി സഞ്ഛന്നോ, മഹാഭൂതഗണാലയോ.
‘‘വേമജ്ഝമ്ഹി ച തസ്സാസി, അസ്സമോ അഭിനിമ്മിതോ;
പുരക്ഖതോ സസിസ്സേഹി, വസാമി അസ്സമേ അഹം.
‘‘ആയന്തു ¶ മേ സിസ്സഗണാ, പദുമം ആഹരന്തു മേ;
ബുദ്ധപൂജം കരിസ്സാമി, ദ്വിപദിന്ദസ്സ താദിനോ.
‘‘ഏവന്തി തേ പടിസ്സുത്വാ, പദുമം ആഹരിംസു മേ;
തഥാ നിമിത്തം കത്വാഹം, ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം.
‘‘സിസ്സേ തദാ സമാനേത്വാ, സാധുകം അനുസാസഹം;
മാ ഖോ തുമ്ഹേ പമജ്ജിത്ഥ, അപ്പമാദോ സുഖാവഹോ.
‘‘ഏവം ¶ സമനുസാസിത്വാ, തേ സിസ്സേ വചനക്ഖമേ;
അപ്പമാദഗുണേ യുത്തോ, തദാ കാലങ്കതോ അഹം.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഏകപഞ്ഞാസകപ്പമ്ഹി, രാജാ ആസിം ജലുത്തമോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പദുമപൂജകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി;
പദുമപൂജകത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
സേരേയ്യവഗ്ഗോ തേരസമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
സേരേയ്യകോ പുപ്ഫഥൂപി, പായസോ ഗന്ധഥോമകോ;
ആസനി ഫലസഞ്ഞീ ച, ഗണ്ഠിപദുമപുപ്ഫിയോ;
പഞ്ചുത്തരസതാ ഗാഥാ, ഗണിതാ അത്ഥദസ്സിഭി.
൧൪. സോഭിതവഗ്ഗോ
൧. സോഭിതത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരോ ¶ ¶ ¶ നാമ ജിനോ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
മഹതോ ജനകായസ്സ, ദേസേതി അമതം പദം.
‘‘തസ്സാഹം വചനം സുത്വാ, വാചാസഭിമുദീരിതം [വാചാസഭിമുദീരയിം (?)];
അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാന, ഏകഗ്ഗോ ആസഹം തദാ.
‘‘യഥാ ¶ സമുദ്ദോ ഉദധീനമഗ്ഗോ, നേരൂ നഗാനം പവരോ സിലുച്ചയോ;
തഥേവ യേ ചിത്തവസേന വത്തരേ, ന ബുദ്ധഞാണസ്സ കലം ഉപേന്തി തേ.
‘‘ധമ്മവിധിം [ധമ്മേ വിധിം (സീ.)] ഠപേത്വാന, ബുദ്ധോ കാരുണികോ ഇസി;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
‘‘‘യോ സോ ഞാണം പകിത്തേസി, ബുദ്ധമ്ഹി ലോകനായകേ;
കപ്പാനം സതസഹസ്സം, ദുഗ്ഗതിം ന ഗമിസ്സതി.
‘‘‘കിലേസേ ഝാപയിത്വാന, ഏകഗ്ഗോ സുസമാഹിതോ;
സോഭിതോ നാമ നാമേന, ഹേസ്സതി സത്ഥു സാവകോ’.
‘‘പഞ്ഞാസേ ¶ കപ്പസഹസ്സേ, സത്തേവാസും യസുഗ്ഗതാ [സമുഗ്ഗതാ (സ്യാ.)];
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം, ഭവാ സബ്ബേ സമൂഹതാ;
തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സോഭിതോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സോഭിതത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. സുദസ്സനത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വിനതാ ¶ ¶ നദിയാ [വിത്ഥതായ നദിയാ (സ്യാ.)] തീരേ, പിലക്ഖു [പിലക്ഖോ (സീ. ഥേരഗാഥാ അട്ഠ.)] ഫലിതോ അഹു;
താഹം രുക്ഖം ഗവേസന്തോ, അദ്ദസം ലോകനായകം.
‘‘കേതകം പുപ്ഫിതം ദിസ്വാ, വണ്ടേ ഛേത്വാനഹം തദാ;
ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപേസിം, സിഖിനോ ലോകബന്ധുനോ.
‘‘യേന ഞാണേന പത്തോസി, അച്ചുതം അമതം പദം;
തം ഞാണം അഭിപൂജേമി, ബുദ്ധസേട്ഠ മഹാമുനി.
‘‘ഞാണമ്ഹി പൂജം കത്വാന, പിലക്ഖുമദ്ദസം അഹം;
പടിലദ്ധോമ്ഹി തം പഞ്ഞം [തം സഞ്ഞം (സ്യാ.), തം പുഞ്ഞം (ക.)], ഞാണപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഏകത്തിംസേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഞാണപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ¶ തേരസകപ്പമ്ഹി, ദ്വാദസാസും ഫലുഗ്ഗതാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹപ്ഫലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സുദസ്സനോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സുദസ്സനത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. ചന്ദനപൂജനകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ചന്ദഭാഗാനദീതീരേ, അഹോസിം കിന്നരോ തദാ;
പുപ്ഫഭക്ഖോ ചഹം ആസിം, പുപ്ഫാനിവസനോ തഥാ [പുപ്ഫാനം വസനോ അഹം (സ്യാ.)].
‘‘അത്ഥദസ്സീ തു ഭഗവാ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
വിപിനഗ്ഗേന നിയ്യാസി, ഹംസരാജാവ അമ്ബരേ.
‘‘നമോ തേ പുരിസാജഞ്ഞ, ചിത്തം തേ സുവിസോധിതം;
പസന്നമുഖവണ്ണോസി, വിപ്പസന്നമുഖിന്ദ്രിയോ.
‘‘ഓരോഹിത്വാന ¶ ആകാസാ, ഭൂരിപഞ്ഞോ സുമേധസോ;
സങ്ഘാടിം പത്ഥരിത്വാന, പല്ലങ്കേന ഉപാവിസി.
‘‘വിലീനം ¶ ചന്ദനാദായ, അഗമാസിം ജിനന്തികം;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം.
‘‘അഭിവാദേത്വാന ¶ സമ്ബുദ്ധം, ലോകജേട്ഠം നരാസഭം;
പാമോജ്ജം ജനയിത്വാന, പക്കാമിം ഉത്തരാമുഖോ.
‘‘അട്ഠാരസേ കപ്പസതേ, ചന്ദനം യം അപൂജയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ചതുദ്ദസേ കപ്പസതേ, ഇതോ ആസിംസു തേ തയോ;
രോഹണീ നാമ [രോഹിതാ നാമ (സീ.), രോഹിണീ നാമ (സ്യാ.)] നാമേന, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ചന്ദനപൂജനകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി;
ചന്ദനപൂജനകത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
അട്ഠമഭാണവാരം.
൪. പുപ്ഫച്ഛദനിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുനന്ദോ ¶ നാമ നാമേന, ബ്രാഹ്മണോ മന്തപാരഗൂ;
അജ്ഝായകോ യാചയോഗോ, വാജപേയ്യം അയാജയി.
‘‘പദുമുത്തരോ ലോകവിദൂ, അഗ്ഗോ കാരുണികോ ഇസി;
ജനതം അനുകമ്പന്തോ, അമ്ബരേ ചങ്കമീ തദാ.
‘‘ചങ്കമിത്വാന സമ്ബുദ്ധോ, സബ്ബഞ്ഞൂ ലോകനായകോ;
മേത്തായ അഫരി സത്തേ, അപ്പമാണേ [അപ്പമാണം (സീ. സ്യാ.)] നിരൂപധി.
‘‘വണ്ടേ ¶ ഛേത്വാന പുപ്ഫാനി, ബ്രാഹ്മണോ മന്തപാരഗൂ;
സബ്ബേ സിസ്സേ സമാനേത്വാ, ആകാസേ ഉക്ഖിപാപയി.
‘‘യാവതാ ¶ നഗരം ആസി, പുപ്ഫാനം ഛദനം തദാ;
ബുദ്ധസ്സ ആനുഭാവേന, സത്താഹം ന വിഗച്ഛഥ.
‘‘തേനേവ സുക്കമൂലേന, അനുഭോത്വാന സമ്പദാ;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, തിണ്ണോ ലോകേ വിസത്തികം.
‘‘ഏകാരസേ ¶ കപ്പസതേ, പഞ്ചതിംസാസു ഖത്തിയാ;
അമ്ബരംസസനാമാ തേ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പുപ്ഫച്ഛദനിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പുപ്ഫച്ഛദനിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. രഹോസഞ്ഞകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേ, വസഭോ നാമ പബ്ബതോ;
തസ്മിം പബ്ബതപാദമ്ഹി, അസ്സമോ ആസി മാപിതോ.
‘‘തീണി സിസ്സസഹസ്സാനി, വാചേസിം ബ്രാഹ്മണോ [ബ്രാഹ്മണേ (സീ.)] തദാ;
സംഹരിത്വാന [സംസാവിത്വാന (സ്യാ.)] തേ സിസ്സേ, ഏകമന്തം ഉപാവിസിം.
‘‘ഏകമന്തം ¶ ¶ നിസീദിത്വാ, ബ്രാഹ്മണോ മന്തപാരഗൂ;
ബുദ്ധവേദം ഗവേസന്തോ [പവേസന്തോ (ക.)], ഞാണേ ചിത്തം പസാദയിം.
‘‘തത്ഥ ചിത്തം പസാദേത്വാ, നിസീദിം പണ്ണസന്ഥരേ;
പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാന, തത്ഥ കാലങ്കതോ അഹം.
‘‘ഏകത്തിംസേ ഇതോ കപ്പേ, യം സഞ്ഞമലഭിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഞാണസഞ്ഞായിദം ഫലം.
‘‘സത്തവീസതികപ്പമ്ഹി, രാജാ സിരിധരോ അഹു;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ രഹോസഞ്ഞകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
രഹോസഞ്ഞകത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. ചമ്പകപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘കണികാരംവ ജോതന്തം, നിസിന്നം പബ്ബതന്തരേ;
ഓഭാസേന്തം ദിസാ സബ്ബാ, ഓസധിം വിയ താരകം [ഓസധീ വിയ താരകാ (ക.)].
‘‘തയോ ¶ മാണവകാ ആസും, സകേ സിപ്പേ സുസിക്ഖിതാ;
ഖാരിഭാരം ഗഹേത്വാന, അന്വേന്തി മമ പച്ഛതോ.
‘‘പുടകേ ¶ സത്ത പുപ്ഫാനി, നിക്ഖിത്താനി തപസ്സിനാ;
ഗഹേത്വാ താനി ഞാണമ്ഹി, വേസ്സഭുസ്സാഭിരോപയിം.
‘‘ഏകത്തിംസേ ഇതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഞാണപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഏകൂനതിംസകപ്പമ്ഹി, വിപുലാഭ [വിഹതാഭാ (സ്യാ.)] സനാമകോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ [രാജാ ഹോസി (ക.)] മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ചമ്പകപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി;
ചമ്പകപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. അത്ഥസന്ദസ്സകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വിസാലമാളേ ¶ ആസീനോ, അദ്ദസം ലോകനായകം;
ഖീണാസവം ബലപ്പത്തം, ഭിക്ഖുസങ്ഘപുരക്ഖതം.
‘‘സതസഹസ്സാ ¶ തേവിജ്ജാ, ഛളഭിഞ്ഞാ മഹിദ്ധികാ;
പരിവാരേന്തി സമ്ബുദ്ധം, കോ ദിസ്വാ നപ്പസീദതി.
‘‘ഞാണേ ഉപനിധാ യസ്സ, ന വിജ്ജതി സദേവകേ;
അനന്തഞാണം സമ്ബുദ്ധം, കോ ദിസ്വാ നപ്പസീദതി.
‘‘ധമ്മകായഞ്ച ¶ ദീപേന്തം, കേവലം രതനാകരം;
വികപ്പേതും [വികോപേതും (സീ. സ്യാ.)] ന സക്കോന്തി, കോ ദിസ്വാ നപ്പസീദതി.
‘‘ഇമാഹി തീഹി ഗാഥാഹി, നാരദോവ്ഹയവച്ഛലോ [സരഗച്ഛിയോ (സീ.), പുരഗച്ഛിയോ (സ്യാ.)];
പദുമുത്തരം ഥവിത്വാന, സമ്ബുദ്ധം അപരാജിതം.
‘‘തേന ചിത്തപ്പസാദേന, ബുദ്ധസന്ഥവനേന ച;
കപ്പാനം സതസഹസ്സം, ദുഗ്ഗതിം, നുപപജ്ജഹം.
‘‘ഇതോ തിംസകപ്പസതേ, സുമിത്തോ നാമ ഖത്തിയോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ അത്ഥസന്ദസ്സകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
അത്ഥസന്ദസ്സകത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
൮. ഏകപസാദനിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നാരദോ ഇതി മേ നാമം [നാരദോ ഇതി നാമേന (സ്യാ. ക.) ഉപരി തേവീസതിമവഗ്ഗേ പന ഛട്ഠാപദാനേ ‘‘മേ നാമം‘‘ഇച്ചേവ ദിസ്സതി], കേസവോ ഇതി മം വിദൂ;
കുസലാകുസലം ഏസം, അഗമം ബുദ്ധസന്തികം.
‘‘മേത്തചിത്തോ കാരുണികോ, അത്ഥദസ്സീ മഹാമുനി;
അസ്സാസയന്തോ സത്തേ സോ, ധമ്മം ദേസേതി ചക്ഖുമാ.
‘‘സകം ¶ ചിത്തം പസാദേത്വാ, സിരേ കത്വാന അഞ്ജലിം;
സത്ഥാരം അഭിവാദേത്വാ, പക്കാമിം പാചിനാമുഖോ.
‘‘സത്തരസേ ¶ ¶ കപ്പസതേ, രാജാ ആസി മഹീപതി;
അമിത്തതാപനോ നാമ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഏകപസാദനിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഏകപസാദനിയത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. സാലപുപ്ഫദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘മിഗരാജാ തദാ ആസിം, അഭിജാതോ സുകേസരീ;
ഗിരിദുഗ്ഗം ഗവേസന്തോ, അദ്ദസം ലോകനായകം.
‘‘അയം നു ഖോ മഹാവീരോ, നിബ്ബാപേതി മഹാജനം;
യംനൂനാഹം ഉപാസേയ്യം, ദേവദേവം നരാസഭം.
‘‘സാഖം സാലസ്സ ഭഞ്ജിത്വാ, സകോസം പുപ്ഫമാഹരിം;
ഉപഗന്ത്വാന സമ്ബുദ്ധം, അദാസിം പുപ്ഫമുത്തമം.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുപ്ഫദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ¶ ¶ ച നവമേ കപ്പേ, വിരോചനസനാമകാ;
തയോ ആസിംസു രാജാനോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സാലപുപ്ഫദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സാലപുപ്ഫദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. പിയാലഫലദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പാരാവതോ ¶ [പരോധകോ (സ്യാ.)] തദാ ആസിം, പരം അനുപരോധകോ;
പബ്ഭാരേ സേയ്യം കപ്പേമി, അവിദൂരേ സിഖിസത്ഥുനോ.
‘‘സായം പാതഞ്ച പസ്സാമി, ബുദ്ധം ലോകഗ്ഗനായകം;
ദേയ്യധമ്മോ ച മേ നത്ഥി, ദ്വിപദിന്ദസ്സ താദിനോ.
‘‘പിയാലഫലമാദായ ¶ , അഗമം ബുദ്ധസന്തികം;
പടിഗ്ഗഹേസി ഭഗവാ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ.
‘‘തതോ പരം ഉപാദായ, പരിചാരിം വിനായകം;
തേന ചിത്തപ്പസാദേന, തത്ഥ കാലങ്കതോ അഹം.
‘‘ഏകത്തിംസേ ഇതോ കപ്പേ, യം ഫലം അദദിം അഹം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഫലദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ¶ പന്നരസേ കപ്പേ, തയോ ആസും പിയാലിനോ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പിയാലഫലദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പിയാലഫലദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
സോഭിതവഗ്ഗോ ചുദ്ദസമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
സോഭിതസുദസ്സനോ ച, ചന്ദനോ പുപ്ഫഛദനോ;
രഹോ ചമ്പകപുപ്ഫീ ച, അത്ഥസന്ദസ്സകേന ച.
ഏകപസാദീ [ഏകരംസി (സ്യാ.)] സാലദദോ, ദസമോ ഫലദായകോ;
ഗാഥായോ സത്തതി ദ്വേ ച, ഗണിതായോ വിഭാവിഭി.
൧൫. ഛത്തവഗ്ഗോ
൧. അതിഛത്തിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പരിനിബ്ബുതേ ¶ ¶ ¶ ഭഗവതി, അത്ഥദസ്സീനരുത്തമേ;
ഛത്താതിഛത്തം [ഛത്താധിഛത്തം (സീ.)] കാരേത്വാ, ഥൂപമ്ഹി അഭിരോപയിം.
‘‘കാലേന കാലമാഗന്ത്വാ, നമസ്സിം ലോകനായകം [സത്ഥു ചേതിയം (സീ.)];
പുപ്ഫച്ഛദനം കത്വാന, ഛത്തമ്ഹി അഭിരോപയിം.
‘‘സത്തരസേ കപ്പസതേ, ദേവരജ്ജമകാരയിം;
മനുസ്സത്തം ന ഗച്ഛാമി, ഥൂപപൂജായിദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ അതിഛത്തിയോ [അധിഛത്തിയോ (സീ. സ്യാ.)] ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
അതിഛത്തിയത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. ഥമ്ഭാരോപകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നിബ്ബുതേ ¶ ലോകനാഥമ്ഹി, ധമ്മദസ്സീനരാസഭേ;
ആരോപേസിം ധജത്ഥമ്ഭം, ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ ചേതിയേ.
‘‘നിസ്സേണിം മാപയിത്വാന, ഥൂപസേട്ഠം സമാരുഹിം;
ജാതിപുപ്ഫം ഗഹേത്വാന, ഥൂപമ്ഹി അഭിരോപയിം.
‘‘അഹോ ¶ ബുദ്ധോ അഹോ ധമ്മോ, അഹോ നോ സത്ഥു സമ്പദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഥൂപപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, ഥൂപസീഖസനാമകാ;
സോളസാസിംസു രാജാനോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഥമ്ഭാരോപകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഥമ്ഭാരോപകത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. വേദികാരകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നിബ്ബുതേ ലോകനാഥമ്ഹി, പിയദസ്സീനരുത്തമേ;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, മുത്താവേദിമകാസഹം.
‘‘മണീഹി പരിവാരേത്വാ, അകാസിം വേദിമുത്തമം;
വേദികായ മഹം കത്വാ, തത്ഥ കാലങ്കതോ അഹം.
‘‘യം യം യോനുപപജ്ജാമി, ദേവത്തം അഥ മാനുസം;
മണീ ധാരേന്തി ആകാസേ, പുഞ്ഞകമ്മസ്സിദം ഫലം.
‘‘സോളസിതോ കപ്പസതേ, മണിപ്പഭാസനാമകാ;
ഛത്തിംസാസിംസു [ബാത്തിംസാസിംസു (സീ. സ്യാ.)] രാജാനോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ വേദികാരകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
വേദികാരകത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. സപരിവാരിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരോ ¶ നാമ ജിനോ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
ജലിത്വാ അഗ്ഗിക്ഖന്ധോവ, സമ്ബുദ്ധോ പരിനിബ്ബുതോ.
‘‘നിബ്ബുതേ ച മഹാവീരേ, ഥൂപോ വിത്ഥാരികോ അഹു;
ദൂരതോവ [അഹോരത്തം (സീ.), ഥൂപദത്തം (സ്യാ.)] ഉപട്ഠേന്തി, ധാതുഗേഹവരുത്തമേ.
‘‘പസന്നചിത്തോ സുമനോ, അകം ചന്ദനവേദികം;
ദിസ്സതി ഥൂപഖന്ധോ ച [ദീയതി ധൂമക്ഖന്ധോ ച (സീ.), ദീയതി ധൂപഗന്ധോ ച (സ്യാ.)], ഥൂപാനുച്ഛവികോ തദാ.
‘‘ഭവേ ¶ നിബ്ബത്തമാനമ്ഹി, ദേവത്തേ അഥ മാനുസേ;
ഓമത്തം മേ ന പസ്സാമി, പുബ്ബകമ്മസ്സിദം ഫലം.
‘‘പഞ്ചദസകപ്പസതേ ¶ , ഇതോ അട്ഠ ജനാ അഹും;
സബ്ബേ സമത്തനാമാ തേ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ സപരിവാരിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സപരിവാരിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. ഉമാപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നിബ്ബുതേ ലോകമഹിതേ [ലോകനാഥമ്ഹി (സീ.)], ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹേ;
സിദ്ധത്ഥമ്ഹി ഭഗവതി, മഹാഥൂപമഹോ അഹു.
‘‘മഹേ പവത്തമാനമ്ഹി, സിദ്ധത്ഥസ്സ മഹേസിനോ;
ഉമാപുപ്ഫം [ഉമ്മാപുപ്ഫം (സബ്ബത്ഥ)] ഗഹേത്വാന, ഥൂപമ്ഹി അഭിരോപയിം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഥൂപപൂജായിദം [പുപ്ഫപൂജായിദം (സ്യാ.), ബുദ്ധപൂജായിദം (ക.)] ഫലം.
‘‘ഇതോ ച നവമേ കപ്പേ, സോമദേവസനാമകാ;
പഞ്ചാസീതിസു രാജാനോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഉമാപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഉമാപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. അനുലേപദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അനോമദസ്സീമുനിനോ ¶ ¶ , ബോധിവേദിമകാസഹം;
സുധായ പിണ്ഡം ദത്വാന, പാണികമ്മം അകാസഹം.
‘‘ദിസ്വാ ¶ തം സുകതം കമ്മം, അനോമദസ്സീ നരുത്തമോ;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ഠിതോ സത്ഥാ, ഇമം ഗാഥം അഭാസഥ.
‘‘‘ഇമിനാ സുധകമ്മേന, ചേതനാപണിധീഹി ച;
സമ്പത്തിം അനുഭോത്വാന, ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സതി’.
‘‘പസന്നമുഖവണ്ണോമ്ഹി ¶ , ഏകഗ്ഗോ സുസമാഹിതോ;
ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ.
‘‘ഇതോ കപ്പസതേ ആസിം, പരിപുണ്ണേ അനൂനകേ [പരിപുണ്ണോ അനൂനകോ (സ്യാ.)];
രാജാ സബ്ബഘനോ നാമ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ അനുലേപദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
അനുലേപദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. മഗ്ഗദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഉത്തരിത്വാന ¶ നദികം, വനം ഗച്ഛതി ചക്ഖുമാ;
തമദ്ദസാസിം സമ്ബുദ്ധം, സിദ്ധത്ഥം വരലക്ഖണം.
‘‘കുദാല [കുദ്ദാല (സീ. സ്യാ.)] പിടകമാദായ, സമം കത്വാന തം പഥം;
സത്ഥാരം അഭിവാദേത്വാ, സകം ചിത്തം പസാദയിം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, മഗ്ഗദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘സത്തപഞ്ഞാസകപ്പമ്ഹി, ഏകോ ആസിം ജനാധിപോ;
നാമേന സുപ്പബുദ്ധോതി, നായകോ സോ നരിസ്സരോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ മഗ്ഗദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
മഗ്ഗദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
൮. ഫലകദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘യാനകാരോ ¶ ¶ പുരേ ആസിം, ദാരുകമ്മേ സുസിക്ഖിതോ;
ചന്ദനം ഫലകം കത്വാ, അദാസിം ലോകബന്ധുനോ.
‘‘പഭാസതി ¶ ഇദം ബ്യമ്ഹം, സുവണ്ണസ്സ സുനിമ്മിതം;
ഹത്ഥിയാനം അസ്സയാനം, ദിബ്ബയാനം ഉപട്ഠിതം.
‘‘പാസാദാ ¶ സിവികാ ചേവ, നിബ്ബത്തന്തി യദിച്ഛകം;
അക്ഖുബ്ഭം [അക്ഖോഭം (സീ.)] രതനം മയ്ഹം, ഫലകസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, ഫലകം യമഹം ദദിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഫലകസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘സത്തപഞ്ഞാസകപ്പമ്ഹി, ചതുരോ നിമ്മിതാവ്ഹയാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഫലകദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഫലകദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. വടംസകിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുമേധോ നാമ നാമേന, സയമ്ഭൂ അപരാജിതോ;
വിവേകമനുബ്രൂഹന്തോ, അജ്ഝോഗഹി മഹാവനം.
‘‘സളലം പുപ്ഫിതം ദിസ്വാ, ഗന്ഥിത്വാന [ബന്ധിത്വാന (സീ.)] വടംസകം;
ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപേസിം, സമ്മുഖാ ലോകനായകം.
‘‘തിംസകപ്പസഹസ്സമ്ഹി ¶ , യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഊനവീസേ കപ്പസതേ, സോളസാസും സുനിമ്മിതാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ വടംസകിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
വടംസകിയത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. പല്ലങ്കദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുമേധസ്സ ¶ ഭഗവതോ, ലോകജേട്ഠസ്സ താദിനോ;
പല്ലങ്കോ ഹി മയാ ദിന്നോ, സഉത്തരസപച്ഛദോ.
‘‘സത്തരതനസമ്പന്നോ ¶ , പല്ലങ്കോ ആസി സോ തദാ;
മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, നിബ്ബത്തതി സദാ മമ.
‘‘തിംസകപ്പസഹസ്സമ്ഹി, പല്ലങ്കമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പല്ലങ്കസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘വീസകപ്പസഹസ്സമ്ഹി, സുവണ്ണാഭാ തയോ ജനാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പല്ലങ്കദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പല്ലങ്കദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
ഛത്തവഗ്ഗോ പന്നരസമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
ഛത്തം ഥമ്ഭോ ച വേദി ച, പരിവാരുമപുപ്ഫിയോ;
അനുലേപോ ച മഗ്ഗോ ച, ഫലകോ ച വടംസകോ;
പല്ലങ്കദായീ ച ഗാഥായോ, ഛപ്പഞ്ഞാസ പകിത്തിതാതി.
൧൬. ബന്ധുജീവകവഗ്ഗോ
൧. ബന്ധുജീവകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ചന്ദംവ ¶ ¶ ¶ വിമലം സുദ്ധം, വിപ്പസന്നമനാവിലം;
നന്ദീഭവപരിക്ഖീണം, തിണ്ണം ലോകേ വിസത്തികം.
‘‘നിബ്ബാപയന്തം ജനതം, തിണ്ണം [ദിസ്വാ (?)] താരയതം വരം [താരയതം മുനിം (സ്യാ.)];
മുനിം വനമ്ഹി ഝായന്തം [വനസ്മിം ഝായമാനം തം (സീ. സ്യാ.)], ഏകഗ്ഗം സുസമാഹിതം.
‘‘ബന്ധുജീവകപുപ്ഫാനി, ലഗേത്വാ സുത്തകേനഹം;
ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം, സിഖിനോ ലോകബന്ധുനോ.
‘‘ഏകത്തിംസേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ സത്തമകേ കപ്പേ, മനുജിന്ദോ മഹായസോ;
സമന്തചക്ഖു നാമാസി, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ബന്ധുജീവകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ബന്ധുജീവകത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. തമ്ബപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പരകമ്മായനേ ¶ യുത്തോ, അപരാധം അകാസഹം;
വനന്തം അഭിധാവിസ്സം, ഭയവേരസമപ്പിതോ.
‘‘പുപ്ഫിതം പാദപം ദിസ്വാ, പിണ്ഡിബന്ധം സുനിമ്മിതം;
തമ്ബപുപ്ഫം ഗഹേത്വാന, ബോധിയം ഓകിരിം അഹം.
‘‘സമ്മജ്ജിത്വാന ¶ തം ബോധിം, പാടലിം പാദപുത്തമം;
പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാന, ബോധിമൂലേ ഉപാവിസിം.
‘‘ഗതമഗ്ഗം ¶ ഗവേസന്താ, ആഗച്ഛും മമ സന്തികം;
തേ ച ദിസ്വാനഹം തത്ഥ, ആവജ്ജിം ബോധിമുത്തമം.
‘‘വന്ദിത്വാന അഹം ബോധിം, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ;
അനേകതാലേ പപതിം, ഗിരിദുഗ്ഗേ ഭയാനകേ.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബോധിപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ച തതിയേ കപ്പേ, രാജാ സുസഞ്ഞതോ അഹം [സംഥുസിതോ അഹും (സീ.)];
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ തമ്ബപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
തമ്ബപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. വീഥിസമ്മജ്ജകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഉദേന്തം ¶ ¶ സതരംസിംവ, പീതരംസിംവ [സിതരംസിംവ (സീ. സ്യാ.)] ഭാണുമം;
പന്നരസേ യഥാ ചന്ദം, നിയ്യന്തം ലോകനായകം.
‘‘അട്ഠസട്ഠിസഹസ്സാനി, സബ്ബേ ഖീണാസവാ അഹും;
പരിവാരിംസു സമ്ബുദ്ധം, ദ്വിപദിന്ദം നരാസഭം.
‘‘സമ്മജ്ജിത്വാന തം വീഥിം, നിയ്യന്തേ ലോകനായകേ;
ഉസ്സാപേസിം ധജം തത്ഥ, വിപ്പസന്നേന ചേതസാ.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം ധജം അഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ധജദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ചതുത്ഥകേ കപ്പേ, രാജാഹോസിം മഹബ്ബലോ;
സബ്ബാകാരേന സമ്പന്നോ, സുധജോ ഇതി വിസ്സുതോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ വീഥിസമ്മജ്ജകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
വീഥിസമ്മജ്ജകത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. കക്കാരുപുപ്ഫപൂജകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ദേവപുത്തോ ¶ അഹം സന്തോ, പൂജയിം സിഖിനായകം;
കക്കാരുപുപ്ഫം പഗ്ഗയ്ഹ, ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം.
‘‘ഏകത്തിംസേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ച നവമേ കപ്പേ, രാജാ സത്തുത്തമോ അഹും;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ കക്കാരുപുപ്ഫപൂജകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
കക്കാരുപുപ്ഫപൂജകത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. മന്ദാരവപുപ്ഫപൂജകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ദേവപുത്തോ ¶ അഹം സന്തോ, പൂജയിം സിഖിനായകം;
മന്ദാരവേന പുപ്ഫേന, ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം.
‘‘സത്താഹം ഛദനം ആസി, ദിബ്ബം മാലം തഥാഗതേ;
സബ്ബേ ജനാ സമാഗന്ത്വാ, നമസ്സിംസു തഥാഗതം.
‘‘ഏകത്തിംസേ ഇതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിപൂജയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ച ദസമേ കപ്പേ, രാജാഹോസിം ജുതിന്ധരോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ മന്ദാരവപുപ്ഫപൂജകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
മന്ദാരവപുപ്ഫപൂജകത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. കദമ്ബപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേ ¶ , കുക്കുടോ നാമ പബ്ബതോ;
തമ്ഹി പബ്ബതപാദമ്ഹി, സത്ത ബുദ്ധാ വസന്തി തേ.
‘‘കദമ്ബം പുപ്ഫിതം ദിസ്വാ, ദീപരാജംവ ഉഗ്ഗതം;
ഉഭോ ഹത്ഥേഹി പഗ്ഗയ്ഹ, സത്ത ബുദ്ധേ സമോകിരിം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ദ്വേനവുതേ ഇതോ കപ്പേ, സത്താസും പുപ്ഫനാമകാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ കദമ്ബപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി;
കദമ്ബപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. തിണസൂലകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേ ¶ ¶ , ഭൂതഗണോ നാമ പബ്ബതോ;
വസതേകോ ജിനോ തത്ഥ, സയമ്ഭൂ ലോകനിസ്സടോ.
‘‘തിണസൂലം ഗഹേത്വാന, ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം;
ഏകൂനസതസഹസ്സം, കപ്പം ന വിനിപാതികോ.
‘‘ഇതോ ഏകാദസേ കപ്പേ, ഏകോസിം ധരണീരുഹോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ തിണസൂലകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
തിണസൂലകത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
൮. നാഗപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുവച്ഛോ ¶ നാമ നാമേന, ബ്രാഹ്മണോ മന്തപാരഗൂ;
പുരക്ഖതോ സസിസ്സേഹി, വസതേ പബ്ബതന്തരേ.
‘‘പദുമുത്തരോ നാമ ജിനോ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
മമുദ്ധരിതുകാമോ സോ, ആഗച്ഛി മമ സന്തികം.
‘‘വേഹാസമ്ഹി ¶ ചങ്കമതി, ധൂപായതി ജലതേ തഥാ;
ഹാസം മമം വിദിത്വാന, പക്കാമി പാചിനാമുഖോ.
‘‘തഞ്ച അച്ഛരിയം ദിസ്വാ, അബ്ഭുതം ലോമഹംസനം;
നാഗപുപ്ഫം ഗഹേത്വാന, ഗതമഗ്ഗമ്ഹി ഓകിരിം.
‘‘സതസഹസ്സിതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫം ഓകിരിം അഹം;
തേന ചിത്തപ്പസാദേന, ദുഗ്ഗതിം നുപപജ്ജഹം.
‘‘ഏകത്തിംസേ കപ്പസതേ [ഏകതിംസേ ഇതോ കമ്മേ (സ്യാ.)], രാജാ ആസി മഹാരഹോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ നാഗപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
നാഗപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. പുന്നാഗപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘കാനനം ¶ വനമോഗയ്ഹ, വസാമി ലുദ്ദകോ അഹം;
പുന്നാഗം പുപ്ഫിതം ദിസ്വാ, ബുദ്ധസേട്ഠം അനുസ്സരിം.
‘‘തം ¶ പുപ്ഫം ഓചിനിത്വാന, സുഗന്ധം ഗന്ധിതം സുഭം;
ഥൂപം കരിത്വാ പുലിനേ, ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം.
‘‘ദ്വേനവുതേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിപൂജയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഏകമ്ഹി നവുതേ കപ്പേ, ഏകോ ആസിം തമോനുദോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പുന്നാഗപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
പുന്നാഗപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. കുമുദദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേ, മഹാജാതസ്സരോ അഹു;
പദുമുപ്പലസഞ്ഛന്നോ, പുണ്ഡരീകസമോത്ഥടോ.
‘‘കുകുത്ഥോ നാമ നാമേന, തത്ഥാസിം സകുണോ തദാ;
സീലവാ ബുദ്ധിസമ്പന്നോ, പുഞ്ഞാപുഞ്ഞേസു കോവിദോ.
‘‘പദുമുത്തരോ ലോകവിദൂ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
ജാതസ്സരസ്സാവിദൂരേ, സഞ്ചരിത്ഥ മഹാമുനി.
‘‘ജലജം കുമുദം ഛേത്വാ, ഉപനേസിം മഹേസിനോ;
മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, പടിഗ്ഗഹി മഹാമുനി.
‘‘തഞ്ച ¶ ദാനം ദദിത്വാന, സുക്കമൂലേന ചോദിതോ;
കപ്പാനം സതസഹസ്സം, ദുഗ്ഗതിം നുപപജ്ജഹം.
‘‘സോളസേതോ കപ്പസതേ, ആസും വരുണനാമകാ;
അട്ഠ ഏതേ ജനാധിപാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ¶ ¶ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ കുമുദദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
കുമുദദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
ബന്ധുജീവകവഗ്ഗോ സോളസമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
ബന്ധുജീവോ തമ്ബപുപ്ഫീ, വീഥികക്കാരുപുപ്ഫിയോ;
മന്ദാരവോ കദമ്ബീ ച, സൂലകോ നാഗപുപ്ഫിയോ;
പുന്നാഗോ കോമുദീ ഗാഥാ, ഛപ്പഞ്ഞാസ പകിത്തിതാതി.
൧൭. സുപാരിചരിയവഗ്ഗോ
൧. സുപാരിചരിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമോ ¶ ¶ ¶ നാമ നാമേന, ദ്വിപദിന്ദോ നരാസഭോ;
പവനാ അഭിനിക്ഖമ്മ, ധമ്മം ദേസേതി ചക്ഖുമാ.
‘‘യക്ഖാനം സമയോ ആസി, അവിദൂരേ മഹേസിനോ;
യേന കിച്ചേന സമ്പത്താ, അജ്ഝാപേക്ഖിംസു താവദേ.
‘‘ബുദ്ധസ്സ ഗിരമഞ്ഞായ, അമതസ്സ ച ദേസനം;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, അപ്ഫോടേത്വാ ഉപട്ഠഹിം.
‘‘സുചിണ്ണസ്സ ഫലം പസ്സ, ഉപട്ഠാനസ്സ സത്ഥുനോ;
തിംസകപ്പസഹസ്സേസു, ദുഗ്ഗതിം നുപപജ്ജഹം.
‘‘ഊനതിംസേ കപ്പസതേ, സമലങ്കതനാമകോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സുപാരിചരിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സുപാരിചരിയത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. കണവേരപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സിദ്ധത്ഥോ ¶ ¶ നാമ ഭഗവാ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
പുരക്ഖതോ സാവകേഹി, നഗരം പടിപജ്ജഥ.
‘‘രഞ്ഞോ അന്തേപുരേ ആസിം, ഗോപകോ അഭിസമ്മതോ;
പാസാദേ ഉപവിട്ഠോഹം, അദ്ദസം ലോകനായകം.
‘‘കണവേരം ¶ [കരവീരം (സക്കതാനുലോമം), കണവീരം (പാകത)] ഗഹേത്വാന, ഭിക്ഖുസങ്ഘേ സമോകിരിം;
ബുദ്ധസ്സ വിസും കത്വാന, തതോ ഭിയ്യോ സമോകിരിം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ ¶ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിപൂജയിം [രോപയിം (സ്യാ.)];
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘സത്താസീതിമ്ഹിതോ കപ്പേ, ചതുരാസും മഹിദ്ധികാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ കണവേരപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
കണവേരപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. ഖജ്ജകദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘തിസ്സസ്സ ഖോ ഭഗവതോ, പുബ്ബേ ഫലമദാസഹം;
നാളികേരഞ്ച പാദാസിം, ഖജ്ജകം അഭിസമ്മതം.
‘‘ബുദ്ധസ്സ ¶ തമഹം ദത്വാ, തിസ്സസ്സ തു മഹേസിനോ;
മോദാമഹം കാമകാമീ, ഉപപജ്ജിം [കാമകാരീ, ഉപപജ്ജം (സീ.)] യമിച്ഛകം [സബ്ബത്ഥപി ഏവമേവ ദിസ്സതി].
‘‘ദ്വേനവുതേ ഇതോ കപ്പേ, യം ദാനമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഫലദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ തേരസകപ്പമ്ഹി, രാജാ ഇന്ദസമോ അഹു;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഖജ്ജകദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഖജ്ജകദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. ദേസപൂജകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അത്ഥദസ്സീ ¶ തു ഭഗവാ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാന വേഹാസം, ഗച്ഛതേ അനിലഞ്ജസേ.
‘‘യമ്ഹി ¶ ¶ ദേസേ ഠിതോ സത്ഥാ, അബ്ഭുഗ്ഗച്ഛി മഹാമുനി;
താഹം ദേസം അപൂജേസിം, പസന്നോ സേഹി പാണിഭി.
‘‘അട്ഠാരസേ കപ്പസതേ, അദ്ദസം യം മഹാമുനിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ദേസപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഏകാദസേ ¶ കപ്പസതേ, ഗോസുജാതസനാമകോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ദേസപൂജകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ദേസപൂജകത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. കണികാരഛത്തിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വേസ്സഭൂ നാമ സമ്ബുദ്ധോ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
ദിവാവിഹാരായ മുനി, ഓഗാഹയി മഹാവനം.
‘‘കണികാരം ഓചിനിത്വാ, ഛത്തം കത്വാനഹം തദാ;
പുപ്ഫച്ഛദനം കത്വാന, ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം.
‘‘ഏകത്തിംസേ ഇതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ വീസതികപ്പമ്ഹി, സോണ്ണാഭാ അട്ഠ ഖത്തിയാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ കണികാരഛത്തിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
കണികാരഛത്തിയത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. സപ്പിദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഫുസ്സോ ¶ ¶ നാമാസി [നാമാഥ (സീ.)] ഭഗവാ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
ഗച്ഛതേ വീഥിയം വീരോ, നിബ്ബാപേന്തോ മഹാജനം.
‘‘അനുപുബ്ബേന ¶ ഭഗവാ, ആഗച്ഛി മമ സന്തികം;
തതോ തം [തതോഹം (സീ. സ്യാ.)] പത്തം പഗ്ഗയ്ഹ, സപ്പിതേലമദാസഹം.
‘‘ദ്വേനവുതേ ഇതോ കപ്പേ, യം സപ്പിമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, സപ്പിദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഛപ്പഞ്ഞാസേ ഇതോ കപ്പേ, ഏകോ ആസി സമോദകോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സപ്പിദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സപ്പിദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. യൂഥികപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ചന്ദഭാഗാനദീതീരേ ¶ , അനുസോതം വജാമഹം;
സയമ്ഭും അദ്ദസം തത്ഥ, സാലരാജംവ ഫുല്ലിതം.
‘‘പുപ്ഫം യൂഥികമാദായ, ഉപഗച്ഛിം മഹാമുനിം;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘സത്തസട്ഠിമ്ഹിതോ കപ്പേ, ഏകോ സാമുദ്ധരോ അഹു;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ യൂഥികപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
യൂഥികപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
൮. ദുസ്സദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘തിവരായം ¶ ¶ പുരേ രമ്മേ, രാജപുത്തോസഹം [രാജപുത്തോ അഹം (സീ. സ്യാ.)] തദാ;
പണ്ണാകാരം ലഭിത്വാന, ഉപസന്തസ്സദാസഹം.
‘‘അധിവാസേസി ¶ ¶ ഭഗവാ, വത്ഥം [നവം (ക.)] ഹത്ഥേന ആമസി;
സിദ്ധത്ഥോ അധിവാസേത്വാ, വേഹാസം നഭമുഗ്ഗമി.
‘‘ബുദ്ധസ്സ ഗച്ഛമാനസ്സ, ദുസ്സാ ധാവന്തി പച്ഛതോ;
തത്ഥ ചിത്തം പസാദേസിം, ബുദ്ധോ നോ അഗ്ഗപുഗ്ഗലോ.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ കപ്പേ, യം ദുസ്സമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ദുസ്സദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘സത്തസട്ഠിമ്ഹിതോ കപ്പേ, ചക്കവത്തീ തദാ അഹു;
പരിസുദ്ധോതി നാമേന, മനുജിന്ദോ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ദുസ്സദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ദുസ്സദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. സമാദപകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നഗരേ ബന്ധുമതിയാ, മഹാപൂഗഗണോ അഹു;
തേസാഹം പവരോ ആസിം, മമ ബദ്ധചരാ [പട്ഠചരാ (സ്യാ.)] ച തേ.
‘‘സബ്ബേ തേ സന്നിപാതേത്വാ, പുഞ്ഞകമ്മേ സമാദയിം;
മാളം കസ്സാമ സങ്ഘസ്സ, പുഞ്ഞക്ഖേത്തം അനുത്തരം.
‘‘സാധൂതി ¶ തേ പടിസ്സുത്വാ, മമ ഛന്ദവസാനുഗാ;
നിട്ഠാപേത്വാ ച തം മാളം, വിപസ്സിസ്സ അദമ്ഹസേ.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം മാളമദദിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, മാളദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഏകൂനസത്തതികപ്പേ ¶ [ഏകൂനസട്ഠികപ്പമ്ഹി (സീ. സ്യാ.)],
ഏകോ ആസി ജനാധിപോ.
ആദേയ്യോ നാമ നാമേന, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സമാദപകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സമാദപകത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. പഞ്ചങ്ഗുലിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘തിസ്സോ ¶ ¶ നാമാസി ഭഗവാ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
പവിസതി ഗന്ധകുടിം, വിഹാരകുസലോ മുനി.
‘‘സുഗന്ധമാലമാദായ, അഗമാസിം ജിനന്തികം;
അപസദ്ദോ ച സമ്ബുദ്ധേ, പഞ്ചങ്ഗുലിമദാസഹം.
‘‘ദ്വേനവുതേ ഇതോ കപ്പേ, യം ഗന്ധമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പഞ്ചങ്ഗുലിസ്സിദം [പഞ്ചങ്ഗുലിയിദം (സീ.)] ഫലം.
‘‘ദ്വേസത്തതിമ്ഹിതോ ¶ കപ്പേ, രാജാ ആസിം സയമ്പഭോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ പഞ്ചങ്ഗുലിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി;
പഞ്ചങ്ഗുലിയത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
സുപാരിചരിയവഗ്ഗോ സത്തരസമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
സുപാരിചരി കണവേരീ, ഖജ്ജകോ ദേസപൂജകോ;
കണികാരോ സപ്പിദദോ, യൂഥികോ ദുസ്സദായകോ;
മാളോ ച പഞ്ചങ്ഗുലികോ, ചതുപഞ്ഞാസ ഗാഥകാതി.
൧൮. കുമുദവഗ്ഗോ
൧. കുമുദമാലിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പബ്ബതേ ¶ ¶ ¶ ഹിമവന്തമ്ഹി, മഹാജാതസ്സരോ അഹു;
തത്ഥജോ രക്ഖസോ ആസിം, ഘോരരൂപോ മഹബ്ബലോ.
‘‘കുമുദം പുപ്ഫതേ തത്ഥ, ചക്കമത്താനി ജായരേ;
ഓചിനാമി ച തം പുപ്ഫം, ബലിനോ സമിതിം തദാ.
‘‘അത്ഥദസ്സീ ¶ തു ഭഗവാ, ദ്വിപദിന്ദോ നരാസഭോ;
പുപ്ഫസങ്കോചിതം [പുപ്ഫം സങ്കോചിതം (സീ. സ്യാ.), പുപ്ഫം സമോചിതം (?)] ദിസ്വാ, ആഗച്ഛി മമ സന്തികം.
‘‘ഉപാഗതഞ്ച സമ്ബുദ്ധം, ദേവദേവം നരാസഭം;
സബ്ബഞ്ച പുപ്ഫം പഗ്ഗയ്ഹ, ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം.
‘‘യാവതാ ഹിമവന്തന്താ, പരിസാ സാ [ഹിമവന്തസ്മിം, യാവ മാലാ (സ്യാ.)] തദാ അഹു;
താവച്ഛദനസമ്പന്നോ, അഗമാസി തഥാഗതോ.
‘‘അട്ഠാരസേ കപ്പസതേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ പന്നരസേ കപ്പേ, സത്താഹേസും ജനാധിപാ;
സഹസ്സരഥനാമാ തേ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ കുമുദമാലിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
കുമുദമാലിയത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. നിസ്സേണിദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘കോണ്ഡഞ്ഞസ്സ ¶ ഭഗവതോ, ലോകജേട്ഠസ്സ താദിനോ;
ആരോഹത്ഥായ പാസാദം, നിസ്സേണീ കാരിതാ മയാ.
‘‘തേന ¶ ചിത്തപ്പസാദേന, അനുഭോത്വാന സമ്പദാ;
ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ.
‘‘ഏകത്തിംസമ്ഹി കപ്പാനം, സഹസ്സമ്ഹി തയോ അഹും [മഹാ (സീ. സ്യാ.)];
സമ്ബഹുലാ നാമ രാജാനോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ നിസ്സേണിദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
നിസ്സേണിദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം ദുതിയം.
൩. രത്തിപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘മിഗലുദ്ദോ ¶ പുരേ ആസിം, അരഞ്ഞേ കാനനേ അഹം;
വിപസ്സിം അദ്ദസം ബുദ്ധം, ദേവദേവം നരാസഭം.
‘‘രത്തികം ¶ പുപ്ഫിതം ദിസ്വാ, കുടജം ധരണീരുഹം;
സമൂലം പഗ്ഗഹേത്വാന, ഉപനേസിം മഹേസിനോ.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുപ്ഫദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ച അട്ഠമേ കപ്പേ, സുപ്പസന്നസനാമകോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, രാജാഹോസിം മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ രത്തിപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
രത്തിപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം തതിയം.
൪. ഉദപാനദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വിപസ്സിനോ ¶ ഭഗവതോ, ഉദപാനോ കതോ മയാ;
പിണ്ഡപാതഞ്ച ദത്വാന [ഗഹേത്വാന (സ്യാ.)], നിയ്യാദേസിമഹം തദാ.
‘‘ഏകനവുതിതോ ¶ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഉദപാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ ഉദപാനദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഉദപാനദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം ചതുത്ഥം.
൫. സീഹാസനദായകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നിബ്ബുതേ ലോകനാഥമ്ഹി, പദുമുത്തരനായകേ;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, സീഹാസനമദാസഹം.
‘‘ബഹൂഹി ഗന്ധമാലേഹി, ദിട്ഠധമ്മസുഖാവഹേ;
തത്ഥ പൂജഞ്ച കത്വാന, നിബ്ബായതി ബഹുജ്ജനോ.
‘‘പസന്നചിത്തോ ¶ സുമനോ, വന്ദിത്വാ ബോധിമുത്തമം;
കപ്പാനം സതസഹസ്സം, ദുഗ്ഗതിം നുപപജ്ജഹം.
‘‘പന്നരസസഹസ്സമ്ഹി, കപ്പാനം അട്ഠ ആസു തേ [അട്ഠ ആസയും (ക.)];
സിലുച്ചയസനാമാ ച, രാജാനോ ചക്കവത്തിനോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സീഹാസനദായകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി;
സീഹാസനദായകത്ഥേരസ്സാപദാനം പഞ്ചമം.
൬. മഗ്ഗദത്തികത്ഥേരഅപദാനം
‘‘അനോമദസ്സീ ¶ ഭഗവാ, ദ്വിപദിന്ദോ നരാസഭോ;
ദിട്ഠധമ്മസുഖത്ഥായ, അബ്ഭോകാസമ്ഹി ചങ്കമി.
‘‘ഉദ്ധതേ ¶ ¶ പാദേ പുപ്ഫാനി, സോഭം മുദ്ധനി തിട്ഠരേ;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, വന്ദിത്വാ പുപ്ഫമോകിരിം.
‘‘വീസകപ്പസഹസ്സമ്ഹി, ഇതോ പഞ്ച ജനാ അഹും;
പുപ്ഫച്ഛദനിയാ നാമ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ മഗ്ഗദത്തികോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
മഗ്ഗദത്തികത്ഥേരസ്സാപദാനം ഛട്ഠം.
൭. ഏകദീപിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘പദുമുത്തരസ്സ മുനിനോ, സളലേ ബോധിമുത്തമേ;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ഏകദീപം അദാസഹം.
‘‘ഭവേ നിബ്ബത്തമാനമ്ഹി, നിബ്ബത്തേ പുഞ്ഞസഞ്ചയേ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ദീപദാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘സോളസേ ¶ കപ്പസഹസ്സേ, ഇതോ തേ ചതുരോ ജനാ;
ചന്ദാഭാ നാമ നാമേന, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ ഏകദീപിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
ഏകദീപിയത്ഥേരസ്സാപദാനം സത്തമം.
നവമം ഭാണവാരം.
൮. മണിപൂജകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘ഓരേന ¶ ഹിമവന്തസ്സ, നദികാ സമ്പവത്തഥ;
തസ്സാ ചാനുപഖേത്തമ്ഹി, സയമ്ഭൂ വസതേ തദാ.
‘‘മണിം ¶ പഗ്ഗയ്ഹ പല്ലങ്കം, സാധുചിത്തം മനോരമം;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ ¶ കപ്പേ, യം മണിം അഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ച ദ്വാദസേ കപ്പേ, സതരംസീസനാമകാ;
അട്ഠ തേ ആസും രാജാനോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം ¶ സുദം ആയസ്മാ മണിപൂജകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
മണിപൂജകത്ഥേരസ്സാപദാനം അട്ഠമം.
൯. തികിച്ഛകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘നഗരേ ബന്ധുമതിയാ, വേജ്ജോ ആസിം സുസിക്ഖിതോ;
ആതുരാനം സദുക്ഖാനം, മഹാജനസുഖാവഹോ.
‘‘ബ്യാധിതം സമണം ദിസ്വാ, സീലവന്തം മഹാജുതിം;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ഭേസജ്ജമദദിം തദാ.
‘‘അരോഗോ ആസി തേനേവ, സമണോ സംവുതിന്ദ്രിയോ;
അസോകോ നാമ നാമേന, ഉപട്ഠാകോ വിപസ്സിനോ.
‘‘ഏകനവുതിതോ കപ്പേ, യം ഓസധമദാസഹം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഭേസജ്ജസ്സ ഇദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ച അട്ഠമേ കപ്പേ, സബ്ബോസധസനാമകോ;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ തികിച്ഛകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
തികിച്ഛകത്ഥേരസ്സാപദാനം നവമം.
൧൦. സങ്ഘുപട്ഠാകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘വേസ്സഭുമ്ഹി ¶ ¶ ¶ ഭഗവതി, അഹോസാരാമികോ അഹം;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ഉപട്ഠിം സങ്ഘമുത്തമം.
‘‘ഏകത്തിംസേ ¶ ഇതോ കപ്പേ, യം കമ്മമകരിം തദാ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ഉപട്ഠാനസ്സിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ തേ സത്തമേ കപ്പേ, സത്തേവാസും സമോദകാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ സങ്ഘുപട്ഠാകോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
സങ്ഘുപട്ഠാകത്ഥേരസ്സാപദാനം ദസമം.
കുമുദവഗ്ഗോ അട്ഠാരസമോ.
തസ്സുദ്ദാനം –
കുമുദോ അഥ നിസ്സേണീ, രത്തികോ ഉദപാനദോ;
സീഹാസനീ മഗ്ഗദദോ, ഏകദീപീ മണിപ്പദോ;
തികിച്ഛകോ ഉപട്ഠാകോ, ഏകപഞ്ഞാസ ഗാഥകാതി.
൧൯. കുടജപുപ്ഫിയവഗ്ഗോ
൧. കുടജപുപ്ഫിയത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സുവണ്ണവണ്ണം ¶ ¶ ¶ സമ്ബുദ്ധം, സതരംസിംവ ഉഗ്ഗതം;
ദിസം അനുവിലോകേന്തം, ഗച്ഛന്തം അനിലഞ്ജസേ.
‘‘കുടജം പുപ്ഫിതം ദിസ്വാ, സംവിത്ഥതസമോത്ഥതം;
രുക്ഖതോ ഓചിനിത്വാന, ഫുസ്സസ്സ അഭിരോപയിം.
‘‘ദ്വേനവുതേ ഇതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ സത്തരസേ കപ്പേ, തയോ ആസും സുപുപ്ഫിതാ;
സത്തരതനസമ്പന്നാ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലാ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്ഥം സുദം ആയസ്മാ കുടജപുപ്ഫിയോ ഥേരോ ഇമാ ഗാഥായോ അഭാസിത്ഥാതി.
കുടജപുപ്ഫിയത്ഥേരസ്സാപദാനം പഠമം.
൨. ബന്ധുജീവകത്ഥേരഅപദാനം
‘‘സിദ്ധത്ഥോ ¶ നാമ സമ്ബുദ്ധോ, സയമ്ഭൂ സബ്ഭി വണ്ണിതോ;
സമാധിം സോ സമാപന്നോ, നിസീദി പബ്ബതന്തരേ.
‘‘ജാതസ്സരേ ¶ ഗവേസന്തോ, ദകജം പുപ്ഫമുത്തമം;
ബന്ധുജീവകപുപ്ഫാനി, അദ്ദസം സമനന്തരം.
‘‘ഉഭോ ഹത്ഥേഹി പഗ്ഗയ്ഹ, ഉപാഗച്ഛിം മഹാമുനിം;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, സിദ്ധത്ഥസ്സാഭിരോപയിം.
‘‘ചതുന്നവുതിതോ ¶ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിരോപയിം;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
‘‘ഇതോ ¶ ചാതുദ്ദസേ കപ്പേ, ഏകോ ആസിം ജനാധിപോ;
സമുദ്ദകപ്പോ നാമേന, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ…പേ… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം’’.
ഇത്