📜

നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ

ഖുദ്ദകനികായേ

ജാതക-അട്ഠകഥാ

(തതിയോ ഭാഗോ)

൪. ചതുക്കനിപാതോ

൧. കാലിങ്ഗവഗ്ഗോ

[൩൦൧] ൧. ചൂളകാലിങ്ഗജാതകവണ്ണനാ

വിവരഥിമാസം ദ്വാരന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ചതുന്നം പരിബ്ബാജികാനം പബ്ബജ്ജം ആരബ്ഭ കഥേസി. വേസാലിയം കിര ലിച്ഛവിരാജൂനം സത്ത സഹസ്സാനി സത്ത സതാനി സത്ത ച ലിച്ഛവീ വസിംസു. തേ സബ്ബേപി പുച്ഛാപടിപുച്ഛാചിത്തകാ അഹേസും. അഥേകോ പഞ്ചസു വാദസതേസു ബ്യത്തോ നിഗണ്ഠോ വേസാലിയം സമ്പാപുണി, തേ തസ്സ സങ്ഗഹം അകംസു. അപരാപി ഏവരൂപാ നിഗണ്ഠീ സമ്പാപുണി. രാജാനോ ദ്വേപി ജനേ വാദം കാരേസും, ഉഭോപി സദിസാവ അഹേസും. തതോ ലിച്ഛവീനം ഏതദഹോസി ‘‘ഇമേ ദ്വേപി പടിച്ച ഉപ്പന്നോ പുത്തോ ബ്യത്തോ ഭവിസ്സതീ’’തി. തേസം വിവാഹം കാരേത്വാ ദ്വേപി ഏകതോ വാസേസും. അഥ നേസം സംവാസമന്വായ പടിപാടിയാ ചതസ്സോ ദാരികായോ ഏകോ ച ദാരകോ ജായി. ദാരികാനം ‘‘സച്ചാ, ലോലാ, അവധാരികാ, പടിച്ഛാദാ’’തി നാമം അകംസു, ദാരകസ്സ ‘‘സച്ചകോ’’തി. തേ പഞ്ചപി ജനാ വിഞ്ഞുതം പത്താ മാതിതോ പഞ്ച വാദസതാനി, പിതിതോ പഞ്ച വാദസതാനീതി വാദസഹസ്സം ഉഗ്ഗണ്ഹിംസു. മാതാപിതരോ ദാരികാനം ഏവം ഓവദിംസു ‘‘സചേ കോചി ഗിഹീ തുമ്ഹാകം വാദം ഭിന്ദിസ്സതി, തസ്സ പാദപരിചാരികാ ഭവേയ്യാഥ. സചേ പബ്ബജിതോ ഭിന്ദിസ്സതി, തസ്സ സന്തികേ പബ്ബജേയ്യാഥാ’’തി.

അപരഭാഗേ മാതാപിതരോ കാലമകംസു. തേസു കാലകതേസു സച്ചകനിഗണ്ഠോ തത്ഥേവ വേസാലിയം ലിച്ഛവീനം സിപ്പം സിക്ഖാപേന്തോ വസി. ഭഗിനിയോ ജമ്ബുസാഖം ഗഹേത്വാ വാദത്ഥായ നഗരാ നഗരം ചരമാനാ സാവത്ഥിം പത്വാ നഗരദ്വാരേ സാഖം നിഖണിത്വാ ‘‘യോ അമ്ഹാകം വാദം ആരോപേതും സക്കോതി ഗിഹീ വാ പബ്ബജിതോ വാ, സോ ഏതം പംസുപുഞ്ജം പാദേഹി വികിരിത്വാ പാദേഹേവ സാഖം മദ്ദതൂ’’തി ദാരകാനം വത്വാ ഭിക്ഖായ നഗരം പവിസിംസു. അഥായസ്മാ സാരിപുത്തോ അസമ്മട്ഠട്ഠാനം സമ്മജ്ജിത്വാ രിത്തഘടേസു പാനീയം ഉപട്ഠപേത്വാ ഗിലാനേ ച പടിജഗ്ഗിത്വാ ദിവാതരം സാവത്ഥിം പിണ്ഡായ പവിസന്തോ തം സാഖം ദിസ്വാ ദാരകേ പുച്ഛി, ദാരകാ തം പവത്തിം ആചിക്ഖിംസു. ഥേരോ ദാരകേഹേവ പാതാപേത്വാ മദ്ദാപേത്വാ ‘‘യേഹി അയം സാഖാ ഠപിതാ, തേ കതഭത്തകിച്ചാവ ആഗന്ത്വാ ജേതവനദ്വാരകോട്ഠകേ മം പസ്സന്തൂ’’തി ദാരകാനം വത്വാ നഗരം പവിസിത്വാ കതഭത്തകിച്ചോ വിഹാരദ്വാരകോട്ഠകേ അട്ഠാസി. താപി പരിബ്ബാജികാ ഭിക്ഖായ ചരിത്വാ ആഗതാ സാഖം മദ്ദിതം ദിസ്വാ ‘‘കേനായം മദ്ദിതാ’’തി വത്വാ ‘‘സാരിപുത്തത്ഥേരേന, സചേ തുമ്ഹേ വാദത്ഥികാ, ജേതവനദ്വാരകോട്ഠകം ഗച്ഛഥാ’’തി ദാരകേഹി വുത്താ പുന നഗരം പവിസിത്വാ മഹാജനം സന്നിപാതേത്വാ വിഹാരദ്വാരകോട്ഠകം ഗന്ത്വാ ഥേരം വാദസഹസ്സം പുച്ഛിംസു. ഥേരോ തം വിസ്സജ്ജേത്വാ ‘‘അഞ്ഞം കിഞ്ചി ജാനാഥാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ന ജാനാമ, സാമീ’’തി. ‘‘അഹം പന വോ കിഞ്ചി പുച്ഛാമീ’’തി. ‘‘പുച്ഛ, സാമി, ജാനന്തിയോ കഥേസ്സാമാ’’തി.

ഥേരോ ‘‘ഏകം നാമ കി’’ന്തി പുച്ഛി. താ ന ജാനിംസു. ഥേരോ വിസ്സജ്ജേസി. താ ‘‘അമ്ഹാകം, സാമി, പരാജയോ, തുമ്ഹാകം ജയോ’’തി ആഹംസു. ‘‘ഇദാനി കിം കരിസ്സഥാ’’തി? ‘‘അമ്ഹാകം മാതാപിതൂഹി അയം ഓവാദോ ദിന്നോ ‘സചേ വോ ഗിഹീ വാദം ഭിന്ദിസ്സതി, തസ്സ പജാപതിയോ ഭവേയ്യാഥ. സചേ പബ്ബജിതോ, തസ്സ സന്തികേ പബ്ബജേയ്യാഥാ’തി, പബ്ബജ്ജം നോ ദേഥാ’’തി. ഥേരോ ‘‘സാധൂ’’തി വത്വാ താ ഉപ്പലവണ്ണായ ഥേരിയാ സന്തികേ പബ്ബാജേസി. താ സബ്ബാപി ന ചിരസ്സേവ അരഹത്തം പാപുണിംസു. അഥേകദിവസം ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, സാരിപുത്തത്ഥേരോ ചതുന്നം പരിബ്ബാജികാനം അവസ്സയോ ഹുത്വാ സബ്ബാ അരഹത്തം പാപേസീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ ഏതാസം അവസ്സയോ അഹോസി, ഇദാനി പന പബ്ബജ്ജാഭിസേകം ദാപേസി, പുബ്ബേ രാജമഹേസിട്ഠാനേ ഠപേസീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ കാലിങ്ഗരട്ഠേ ദന്തപുരനഗരേ കാലിങ്ഗരാജേ രജ്ജം കാരേന്തേ അസ്സകരട്ഠേ പാടലിനഗരേ അസ്സകോ നാമ രാജാ രജ്ജം കാരേസി. കാലിങ്ഗോ സമ്പന്നബലവാഹനോ സയമ്പി നാഗബലോ പടിയോധം ന പസ്സതി. സോ യുജ്ഝിതുകാമോ ഹുത്വാ അമച്ചാനം ആരോചേസി ‘‘അഹം യുദ്ധത്ഥികോ, പടിയോധം പന ന പസ്സാമി, കിം കരോമാ’’തി. അമച്ചാ ‘‘അത്ഥേകോ, മഹാരാജ, ഉപായോ, ധീതരോ തേ ചതസ്സോ ഉത്തമരൂപധരാ, താ പസാധേത്വാ പടിച്ഛന്നയാനേ നിസീദാപേത്വാ ബലപരിവുതാ ഗാമനിഗമരാജധാനിയോ ചരാപേഥ. യോ രാജാ താ അത്തനോ ഗേഹേ കാതുകാമോ ഭവിസ്സതി, തേന സദ്ധിം യുദ്ധം കരിസ്സാമാ’’തി വദിംസു. രാജാ തഥാ കാരേസി. താഹി ഗതഗതട്ഠാനേ രാജാനോ ഭയേന താസം നഗരം പവിസിതും ന ദേന്തി, പണ്ണാകാരം പേസേത്വാ ബഹിനഗരേയേവ വസാപേന്തി. ഏവം സകലജമ്ബുദീപം വിചരിത്വാ അസ്സകരട്ഠേ പാടലിനഗരം പാപുണിംസു. അസ്സകോപി നഗരദ്വാരാനി പിദഹാപേത്വാ പണ്ണാകാരം പേസേസി. തസ്സ നന്ദിസേനോ നാമ അമച്ചോ പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ ഉപായകുസലോ. സോ ചിന്തേസി ‘‘ഇമാ കിര രാജധീതരോ സകലജമ്ബുദീപം വിചരിത്വാ പടിയോധം ന ലഭിംസു, ഏവം സന്തേ ജമ്ബുദീപോ തുച്ഛോ നാമ അഹോസി, അഹം കാലിങ്ഗേന സദ്ധിം യുജ്ഝിസ്സാമീ’’തി. സോ നഗരദ്വാരം ഗന്ത്വാ ദോവാരികേ ആമന്തേത്വാ താസം ദ്വാരം വിവരാപേതും പഠമം ഗാഥമാഹ –

.

‘‘വിവരഥിമാസം ദ്വാരം, നഗരം പവിസന്തു അരുണരാജസ്സ;

സീഹേന സുസിട്ഠേന, സുരക്ഖിതം നന്ദിസേനേനാ’’തി.

തത്ഥ അരുണരാജസ്സാതി സോ ഹി രജ്ജേ പതിട്ഠിതകാലേ രട്ഠനാമവസേന അസ്സകോ നാമ ജാതോ, കുലദത്തിയം പനസ്സ നാമം അരുണോതി. തേനാഹ ‘‘അരുണരാജസ്സാ’’തി. സീഹേനാതി പുരിസസീഹേന. സുസിട്ഠേനാതി ആചരിയേഹി സുട്ഠു അനുസാസിതേന. നന്ദിസേനേനാതി മയാ നന്ദിസേനേന നാമ.

സോ ഏവം വത്വാ ദ്വാരം വിവരാപേത്വാ താ ഗഹേത്വാ അസ്സകരഞ്ഞോ ദത്വാ ‘‘തുമ്ഹേ മാ ഭായിത്ഥ, യുദ്ധേ സതി അഹം ജിനിസ്സാമി, ഇമാ ഉത്തമരൂപധരാ രാജധീതരോ മഹേസിയോ കരോഥാ’’തി താസം അഭിസേകം ദാപേത്വാ താഹി സദ്ധിം ആഗതേ പുരിസേ ‘‘ഗച്ഛഥ, തുമ്ഹേ രാജധീതൂനം അസ്സകരാജേന മഹേസിട്ഠാനേ ഠപിതഭാവം തുമ്ഹാകം രഞ്ഞോ ആചിക്ഖഥാ’’തി ഉയ്യോജേസി. തേ ഗന്ത്വാ ആരോചേസും. കാലിങ്ഗോ ‘‘ന ഹി നൂന സോ മയ്ഹം ബലം ജാനാതീ’’തി വത്വാ താവദേവ മഹതിയാ സേനായ നിക്ഖമി. നന്ദിസേനോ തസ്സ ആഗമനം ഞത്വാ ‘‘അത്തനോ കിര രജ്ജസീമായമേവ ഹോതു, മാ അമ്ഹാകം രഞ്ഞോ രജ്ജസീമം ഓക്കമതു, ഉഭിന്നം രജ്ജാനം അന്തരേ യുദ്ധം ഭവിസ്സതീ’’തി സാസനം പേസേസി. സോ സാസനം സുത്വാ അത്തനോ രജ്ജപരിയന്തേയേവ അട്ഠാസി. അസ്സകോപി അത്തനോ രജ്ജപരിയന്തേ അട്ഠാസി. തദാ ബോധിസത്തോ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ തേസം ദ്വിന്നം രജ്ജാനം അന്തരേ പണ്ണസാലായം വസതി. കാലിങ്ഗോ ചിന്തേസി ‘‘സമണാ നാമ കിഞ്ചി ജാനിസ്സന്തി, കോ ജാനാതി, കിം ഭവിസ്സതി, കസ്സ ജയോ വാ പരാജയോ വാ ഭവിസ്സതി, താപസം പുച്ഛിസ്സാമീ’’തി അഞ്ഞാതകവേസേന ബോധിസത്തം ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിത്വാ പടിസന്ഥാരം കത്വാ ‘‘ഭന്തേ, കാലിങ്ഗോ ച അസ്സകോ ച യുജ്ഝിതുകാമാ അത്തനോ അത്തനോ രജ്ജസീമായമേവ ഠിതാ, ഏതേസു കസ്സ ജയോ ഭവിസ്സതി, കസ്സ പരാജയോ’’തി പുച്ഛി. മഹാപുഞ്ഞ, അഹം ‘‘അസുകസ്സ ജയോ, അസുകസ്സ പരാജയോ’’തി ന ജാനാമി, സക്കോ പന ദേവരാജാ ഇധാഗച്ഛതി, തമഹം പുച്ഛിത്വാ കഥേസ്സാമി, സ്വേ ആഗച്ഛേയ്യാസീതി. സക്കോ ബോധിസത്തസ്സ ഉപട്ഠാനം ആഗന്ത്വാ നിസീദി, അഥ നം ബോധിസത്തോ തമത്ഥം പുച്ഛി. ഭന്തേ, കാലിങ്ഗോ ജിനിസ്സതി, അസ്സകോ പരാജിസ്സതി, ഇദഞ്ചിദഞ്ച പുബ്ബനിമിത്തം പഞ്ഞായിസ്സതീതി.

കാലിങ്ഗോ പുനദിവസേ ആഗന്ത്വാ പുച്ഛി, ബോധിസത്തോപിസ്സ ആചിക്ഖി. സോ ‘‘കിം നാമ പുബ്ബനിമിത്തം ഭവിസ്സതീ’’തി അപുച്ഛിത്വാവ ‘‘അഹം കിര ജിനിസ്സാമീ’’തി ഉട്ഠായ തുട്ഠിയാ പക്കാമി. സാ കഥാ വിത്ഥാരികാ അഹോസി. തം സുത്വാ അസ്സകോ നന്ദിസേനം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘കാലിങ്ഗോ കിര ജിനിസ്സതിം, മയം പരാജിസ്സാമ, കിം നു ഖോ കാതബ്ബ’’ന്തി ആഹ. സോ ‘‘കോ ഏതം ജാനാതി മഹാരാജ, കസ്സ ജയോ വാ പരാജയോ വാ, തുമ്ഹേ മാ ചിന്തയിത്ഥാ’’തി രാജാനം അസ്സാസേത്വാ ബോധിസത്തം ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസിന്നോ ‘‘ഭന്തേ, കോ ജിനിസ്സതി, കോ പരാജിസ്സതീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘കാലിങ്ഗോ ജിനിസ്സതി, അസ്സകോ പരാജിസ്സതീ’’തി? ‘‘ഭന്തേ, ജിനന്തസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം കിം ഭവിസ്സതി, കിം പരാജിനന്തസ്സാ’’തി? ‘‘മഹാപുഞ്ഞ, ജിനന്തസ്സ ആരക്ഖദേവതാ സബ്ബസേതോ ഉസഭോ ഭവിസ്സതി, ഇതരസ്സ സബ്ബകാളകോ, ഉഭിന്നമ്പി ആരക്ഖദേവതാ യുജ്ഝിത്വാ ജയപരാജയം കരിസ്സന്തീ’’തി. നന്ദിസേനോ തം സുത്വാ ഉട്ഠായ ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ സഹായേ സഹസ്സമത്തേ മഹായോധേ ഗഹേത്വാ അവിദൂരേ പബ്ബതം അഭിരുയ്ഹ ‘‘അമ്ഭോ, അമ്ഹാകം രഞ്ഞോ ജീവിതം ദാതും സക്ഖിസ്സഥാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ആമ, സക്ഖിസ്സാമാ’’തി. ‘‘തേന ഹി ഇമസ്മിം പപാതേ പതഥാ’’തി. തേ പതിതും ആരഭിംസു. അഥ നേ വാരേത്വാ ‘‘അലം ഏത്ഥ പതനേന, അമ്ഹാകം രഞ്ഞോ ജീവിതം ദാതും സുഹദയാ അനിവത്തിനോ ഹുത്വാ യുജ്ഝഥാ’’തി ആഹ. തേ സമ്പടിച്ഛിംസും.

അഥ സങ്ഗാമേ ഉപട്ഠിതേ കാലിങ്ഗോ ‘‘അഹം കിര ജിനിസ്സാമീ’’തി വോസാനം ആപജ്ജി, ബലകായാപിസ്സ ‘‘അമ്ഹാകം കിര ജയോ’’തി വോസാനം ആപജ്ജിത്വാ സന്നാഹം അകത്വാ വഗ്ഗവഗ്ഗാ ഹുത്വാ യഥാരുചി പക്കമിംസു, വീരിയകരണകാലേ വീരിയം ന കരിംസു. ഉഭോപി രാജാനോ അസ്സം അഭിരുഹിത്വാ ‘‘യുജ്ഝിസ്സാമാ’’തി അഞ്ഞമഞ്ഞം ഉപസങ്കമന്തി. ഉഭിന്നം ആരക്ഖദേവതാ പുരതോ ഗന്ത്വാ കാലിങ്ഗരഞ്ഞോ ആരക്ഖദേവതാ സബ്ബസേതോ ഉസഭോ അഹോസി, ഇതരസ്സ സബ്ബകാളകോ. താ ദേവതാപി അഞ്ഞമഞ്ഞം യുജ്ഝനാകാരം ദസ്സേന്താ ഉപസങ്കമിംസു. തേ പന ഉസഭാ ഉഭിന്നം രാജൂനംയേവ പഞ്ഞായന്തി, ന അഞ്ഞേസം. നന്ദിസേനോ അസ്സകം പുച്ഛി ‘‘പഞ്ഞായതി തേ, മഹാരാജ, ആരക്ഖദേവതാ’’തി. ‘‘ആമ, പഞ്ഞായതീ’’തി. ‘‘കേനാകാരേനാ’’തി. ‘‘കാലിങ്ഗരഞ്ഞോ ആരക്ഖദേവതാ സബ്ബസേതോ ഉസഭോ ഹുത്വാ പഞ്ഞായതി, അമ്ഹാകം ആരക്ഖദേവതാ സബ്ബകാളകോ കിലമന്തോ ഹുത്വാ തിട്ഠതീ’’തി. ‘‘മഹാരാജ, തുമ്ഹേ മാ ഭായഥ, മയം ജിനിസ്സാമ, കാലിങ്ഗോ പരാജിസ്സതി, തുമ്ഹേ അസ്സപിട്ഠിതോ ഓതരിത്വാ ഇമം സത്തിം ഗഹേത്വാ സുസിക്ഖിതസിന്ധവം ഉദരപസ്സേ വാമഹത്ഥേന ഉപ്പീളേത്വാ ഇമിനാ പുരിസസഹസ്സേന സദ്ധിം വേഗേന ഗന്ത്വാ കാലിങ്ഗരഞ്ഞോ ആരക്ഖദേവതം സത്തിപ്പഹാരേന പാതേഥ, തതോ മയം സഹസ്സമത്താ സത്തിസഹസ്സേന പഹരിസ്സാമ, ഏവം കാലിങ്ഗസ്സ ആരക്ഖദേവതാ നസ്സിസ്സതി, തതോ കാലിങ്ഗോ പരാജിസ്സതി, മയം ജിനിസ്സാമാ’’തി. രാജാ ‘‘സാധൂ’’തി നന്ദിസേനേന ദിന്നസഞ്ഞായ ഗന്ത്വാ സത്തിയാ പഹരി, സൂരയോധസഹസ്സാപി അമച്ചാ സത്തിസഹസ്സേന പഹരിംസു. ആരക്ഖദേവതാ തത്ഥേവ ജീവിതക്ഖയം പാപുണി, താവദേവ കാലിങ്ഗോ പരാജിത്വാ പലായി. തം പലായമാനം ദിസ്വാ സഹസ്സമത്താ അമച്ചാ ‘‘കാലിങ്ഗോ പലായതീ’’തി ഉന്നദിംസു. കാലിങ്ഗോ മരണഭയഭീതോ പലായമാനോ തം താപസം അക്കോസന്തോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

.

‘‘ജയോ കലിങ്ഗാനമസയ്ഹസാഹിനം, പരാജയോ അനയോ അസ്സകാനം;

ഇച്ചേവ തേ ഭാസിതം ബ്രഹ്മചാരി, ന ഉജ്ജുഭൂതാ വിതഥം ഭണന്തീ’’തി.

തത്ഥ അസയ്ഹസാഹിനന്തി അസയ്ഹം ദുസ്സഹം സഹിതും സമത്ഥാനം. ഇച്ചേവ തേ ഭാസിതന്തി ഏവം തയാ കൂടതാപസ ലഞ്ജം ഗഹേത്വാ പരാജിനകരാജാനം ജിനിസ്സതി, ജിനനരാജാനഞ്ച പരാജിസ്സതീതി ഭാസിതം. ന ഉജ്ജുഭൂതാതി യേ കായേന വാചായ മനസാ ച ഉജുഭൂതാ, ന തേ മുസാ ഭണന്തീതി.

ഏവം സോ താപസം അക്കോസന്തോ പലായന്തോ അത്തനോ നഗരമേവ ഗതോ, നിവത്തിത്വാ ഓലോകേതുമ്പി നാസക്ഖി. തതോ കതിപാഹച്ചയേന സക്കോ താപസസ്സ ഉപട്ഠാനം അഗമാസി. താപസോ തേന സദ്ധിം കഥേന്തോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

.

‘‘ദേവാ മുസാവാദമുപാതിവത്താ, സച്ചം ധനം പരമം തേസു സക്ക;

തം തേ മുസാ ഭാസിതം ദേവരാജ, കിം വാ പടിച്ച മഘവാ മഹിന്ദാ’’തി.

തത്ഥ തം തേ മുസാ ഭാസിതന്തി യം തയാ മയ്ഹം ഭാസിതം, തം അത്ഥഭഞ്ജനകമുസാവാദം കഥേന്തേന തയാ മുസാ ഭാസിതം, തയാ കിം കാരണം പടിച്ച ഏവം ഭാസിതന്തി?

തം സുത്വാ സക്കോ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

.

‘‘നനു തേ സുതം ബ്രാഹ്മണ ഭഞ്ഞമാനേ, ദേവാ ന ഇസ്സന്തി പുരിസപരക്കമസ്സ;

ദമോ സമാധി മനസോ അഭേജ്ജോ, അബ്യഗ്ഗതാ നിക്കമനഞ്ച കാലേ;

ദള്ഹഞ്ച വിരിയം പുരിസപരക്കമോ ച, തേനേവ ആസി വിജയോ അസ്സകാന’’ന്തി.

തസ്സത്ഥോ – കിം തയാ, ബ്രാഹ്മണ, തത്ഥ തത്ഥ വചനേ ഭഞ്ഞമാനേ ഇദം ന സുതപുബ്ബം, യം ദേവാ പുരിസപരക്കമസ്സ ന ഇസ്സന്തി ന ഉസൂയന്തി, അസ്സകരഞ്ഞോ വീരിയകരണവസേന അത്തദമനസങ്ഖാതോ ദമോ, സമഗ്ഗഭാവേന മനസോ അഭേജ്ജോ, അഭേജ്ജസമാധി, അസ്സകരഞ്ഞോ സഹായാനം വീരിയകരണകാലേ അബ്യഗ്ഗതാ യഥാ കാലിങ്ഗസ്സ മനുസ്സാ വഗ്ഗവഗ്ഗാ ഹുത്വാ ഓസക്കിംസു, ഏവം അനോസക്കനം സമഗ്ഗഭാവേന അഭേജ്ജചിത്താനം വീരിയഞ്ച പുരിസപരക്കമോ ച ഥിരോ അഹോസി, തേനേവ കാരണേന അസ്സകാനം ജയോ അഹോസീതി.

പലാതേ ച പന കാലിങ്ഗേ അസ്സകരാജാ വിലോപം ഗാഹാപേത്വാ അത്തനോ നഗരം ഗതോ. നന്ദിസേനോ കാലിങ്ഗസ്സ സാസനം പേസേസി ‘‘ഇമാസം ചതുന്നം രാജകഞ്ഞാനം ദായജ്ജകോട്ഠാസം പേസേതു, സചേ ന പേസേതി, കാതബ്ബമേത്ഥ ജാനിസ്സാമീ’’തി. സോ തം സാസനം സുത്വാ ഭീതതസിതോ താഹി ലദ്ധബ്ബദായജ്ജം പേസേസി, തതോ പട്ഠായ സമഗ്ഗവാസം വസിംസു.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി ‘‘തദാ കാലിങ്ഗരഞ്ഞോ ധീതരോ ഇമാ ദഹരഭിക്ഖുനിയോ അഹേസും, നന്ദിസേനോ സാരിപുത്തോ, താപസോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ചൂളകാലിങ്ഗജാതകവണ്ണനാ പഠമാ.

[൩൦൨] ൨. മഹാഅസ്സാരോഹജാതകവണ്ണനാ

അദേയ്യേസും ദദം ദാനന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ആനന്ദത്ഥേരം ആരബ്ഭ കഥേസി. പച്ചുപ്പന്നവത്ഥു ഹേട്ഠാ കഥിതമേവ. സത്ഥാ ‘‘പോരാണകപണ്ഡിതാപി അത്തനോ ഉപകാരവസേനേവ കിരിംസൂ’’തി വത്വാ ഇധാപി അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബോധിസത്തോ ബാരാണസിരാജാ ഹുത്വാ ധമ്മേന സമേന രജ്ജം കാരേതി, ദാനം ദേതി, സീലം രക്ഖതി. സോ ‘‘പച്ചന്തം കുപിതം വൂപസമേസ്സാമീ’’തി ബലവാഹനപരിവുതോ ഗന്ത്വാ പരാജിതോ അസ്സം അഭിരുഹിത്വാ പലായമാനോ ഏകം പച്ചന്തഗാമം പാപുണി. തത്ഥ തിംസ ജനാ രാജസേവകാ വസന്തി. തേ പാതോവ ഗാമമജ്ഝേ സന്നിപതിത്വാ ഗാമകിച്ചം കരോന്തി. തസ്മിം ഖണേ രാജാ വമ്മിതം അസ്സം അഭിരുഹിത്വാ അലങ്കതപടിയത്തോ ഗാമദ്വാരേന അന്തോഗാമം പാവിസി. തേ ‘‘കിം നു ഖോ ഇദ’’ന്തി ഭീതാ പലായിത്വാ സകസകഗേഹാനി പവിസിംസു. ഏകോ പനേത്ഥ അത്തനോ ഗേഹം അഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ പച്ചുഗ്ഗമനം കത്വാ ‘‘രാജാ കിര പച്ചന്തം ഗതോ’’തി സുയ്യതി, കോസി ത്വം രാജപുരിസോ ചോരപുരിസോതി? ‘‘രാജപുരിസോ, സമ്മാ’’തി. ‘‘തേന ഹി ഏഥാ’’തി രാജാനം ഗേഹം നേത്വാ അത്തനോ പീഠകേ നിസീദാപേത്വാ ‘‘ഏഹി, ഭദ്ദേ, സഹായകസ്സ പാദേ ധോവാ’’തി ഭരിയം തസ്സ പാദേ ധോവാപേത്വാ അത്തനോ ബലാനുരൂപേന ആഹാരം ദത്വാ ‘‘മുഹുത്തം വിസ്സമഥാ’’തി സയനം പഞ്ഞാപേസി, രാജാ നിപജ്ജി. ഇതരോ അസ്സസ്സ സന്നാഹം മോചേത്വാ ചങ്കമാപേത്വാ ഉദകം പായേത്വാ പിട്ഠിം തേലേന മക്ഖേത്വാ തിണം അദാസി. ഏവം തയോ ചത്താരോ ദിവസേ രാജാനം പടിജഗ്ഗിത്വാ ‘‘ഗച്ഛാമഹം, സമ്മാ’’തി വുത്തേ പുന രഞ്ഞോ ച അസ്സസ്സ ച കത്തബ്ബയുത്തകം സബ്ബമകാസി. രാജാ തുസ്സിത്വാ ഗച്ഛന്തോ ‘‘അഹം, സമ്മ, മഹാഅസ്സാരോഹോ നാമ, നഗരമജ്ഝേ അമ്ഹാകം ഗേഹം, സചേ കേനചി കിച്ചേന നഗരം ആഗച്ഛസി, ദക്ഖിണദ്വാരേ ഠത്വാ ദോവാരികം ‘മഹാഅസ്സാരോഹോ കതരഗേഹേ വസതീ’തി പുച്ഛിത്വാ ദോവാരികം ഗഹേത്വാ അമ്ഹാകം ഗേഹം ആഗച്ഛേയ്യാസീ’’തി വത്വാ പക്കാമി.

ബലകായോപി രാജാനം അദിസ്വാ ബഹിനഗരേ ഖന്ധാവാരം ബന്ധിത്വാ ഠിതോ രാജാനം ദിസ്വാ പച്ചുഗ്ഗന്ത്വാ പരിവാരേസി. രാജാ നഗരം പവിസന്തോ ദ്വാരന്തരേ ഠത്വാ ദോവാരികം പക്കോസാപേത്വാ മഹാജനം പടിക്കമാപേത്വാ ‘‘താത, ഏകോ പച്ചന്തഗാമവാസീ മം ദട്ഠുകാമോ ആഗന്ത്വാ ‘മഹാഅസ്സാരോഹസ്സ ഗേഹം കഹ’ന്തി തം പുച്ഛിസ്സതി, തം ത്വം ഹത്ഥേ ഗഹേത്വാ ആനേത്വാ മം ദസ്സേയ്യാസി, തദാ ത്വം സഹസ്സം ലഭിസ്സസീ’’തി ആഹ. സോ നാഗച്ഛതി, തസ്മിം അനാഗച്ഛന്തേ രാജാ തസ്സ വസനഗാമേ ബലിം വഡ്ഢാപേസി, ബലിമ്ഹി വഡ്ഢിതേ നാഗച്ഛതി. ഏവം ദുതിയമ്പി തതിയമ്പി ബലിം വഡ്ഢാപേസി, നേവ ആഗച്ഛതി. അഥ നം ഗാമവാസിനോ സന്നിപതിത്വാ ആഹംസു ‘‘അയ്യ, തവ സഹായസ്സ മഹാഅസ്സാരോഹസ്സ ആഗതകാലതോ പട്ഠായ മയം ബലിനാ പീളിയമാനാ സീസം ഉക്ഖിപിതും ന സക്കോമ, ഗച്ഛ തവ സഹായസ്സ മഹാഅസ്സാരോഹസ്സ വത്വാ അമ്ഹാകം ബലിം വിസ്സജ്ജാപേഹീ’’തി. സാധു ഗച്ഛിസ്സാമി, ന പന സക്കാ തുച്ഛഹത്ഥേന ഗന്തും, മയ്ഹം സഹായസ്സ ദ്വേ ദാരകാ അത്ഥി, തേസഞ്ച ഭരിയായ ചസ്സ സഹായകസ്സ ച മേ നിവാസനപാരുപനപിളന്ധനാദീനി സജ്ജേഥാതി. ‘‘സാധു സജ്ജിസ്സാമാ’’തി തേ സബ്ബം പണ്ണാകാരം സജ്ജയിംസു.

സോ തഞ്ച അത്തനോ ഘരേ പക്കപൂവഞ്ച ആദായ ഗന്ത്വാ ദക്ഖിണദ്വാരം പത്വാ ദോവാരികം പുച്ഛി ‘‘കഹം, സമ്മ, മഹാഅസ്സാരോഹസ്സ ഗേഹ’’ന്തി. സോ ‘‘ഏഹി ദസ്സേമി തേ’’തി തം ഹത്ഥേ ഗഹേത്വാ രാജദ്വാരം ഗന്ത്വാ ‘‘ദോവാരികോ ഏകം പച്ചന്തഗാമവാസിം ഗഹേത്വാ ആഗതോ’’തി പടിവേദേസി. രാജാ തം സുത്വാ ആസനാ ഉട്ഠായ ‘‘മയ്ഹം സഹായോ ച തേന സദ്ധിം ആഗതാ ച പവിസന്തൂ’’തി പച്ചുഗ്ഗമനം കത്വാ ദിസ്വാവ നം പരിസ്സജിത്വാ ‘‘മയ്ഹം സഹായികാ ച ദാരകാ ച അരോഗാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ഹത്ഥേ ഗഹേത്വാ മഹാതലം അഭിരുഹിത്വാ സേതച്ഛത്തസ്സ ഹേട്ഠാ രാജാസനേ നിസീദാപേത്വാ അഗ്ഗമഹേസിം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘ഭദ്ദേ, സഹായസ്സ മേ പാദേ ധോവാ’’തി ആഹ. സാ തസ്സ പാദേ ധോവി, രാജാ സുവണ്ണഭിങ്കാരേന ഉദകം ആസിഞ്ചി. ദേവീപി പാദേ ധോവിത്വാ ഗന്ധതേലേന മക്ഖേസി. രാജാ ‘‘കിം, സമ്മ, അത്ഥി, കിഞ്ചി അമ്ഹാകം ഖാദനീയ’’ന്തി പുച്ഛി. സോ ‘‘അത്ഥീ’’തി പസിബ്ബകതോ പൂവേ നീഹരാപേസി. രാജാ സുവണ്ണതട്ടകേന ഗഹേത്വാ തസ്സ സങ്ഗഹം കരോന്തോ ‘‘മമ സഹായേന ആനീതം ഖാദഥാ’’തി ദേവിയാ ച അമച്ചാനഞ്ച ഖാദാപേത്വാ സയമ്പി ഖാദി. ഇതരോ ഇതരമ്പി പണ്ണാകാരം ദസ്സേസി. രാജാ തസ്സ സങ്ഗഹത്ഥം കാസികവത്ഥാനി അപനേത്വാ തേന ആഭതവത്ഥയുഗം നിവാസേസിം. ദേവീപി കാസികവത്ഥഞ്ചേവ ആഭരണാനി ച അപനേത്വാ തേന ആഭതവത്ഥം നിവാസേത്വാ ആഭരണാനി പിളന്ധി.

അഥ നം രാജാ രാജാരഹം ഭോജനം ഭോജാപേത്വാ ഏകം അമച്ചം ആണാപേസി ‘‘ഗച്ഛ ഇമസ്സ മമ കരണനിയാമേനേവ മസ്സുകമ്മം കാരേത്വാ ഗന്ധോദകേന ന്ഹാപേത്വാ സതസഹസ്സഗ്ഘനികം കാസികവത്ഥം നിവാസാപേത്വാ രാജാലങ്കാരേന അലങ്കാരാപേത്വാ ആനേഹീ’’തി. സോ തഥാ അകാസി. രാജാ നഗരേ ഭേരിം ചരാപേത്വാ അമച്ചേ സന്നിപാതാപേത്വാ സേതച്ഛത്തസ്സ മജ്ഝേ ജാതിഹിങ്ഗുലകസുത്തം പാതേത്വാ ഉപഡ്ഢരജ്ജം അദാസി. തേ തതോ പട്ഠായ ഏകതോ ഭുഞ്ജന്തി പിവന്തി സയന്തി, വിസ്സാസോ ഥിരോ അഹോസി കേനചി അഭേജ്ജോ. അഥസ്സ രാജാ പുത്തദാരേപി പക്കോസാപേത്വാ അന്തോനഗരേ നിവേസനം മാപേത്വാ അദാസി. തേ സമഗ്ഗാ സമ്മോദമാനാ രജ്ജം കാരേന്തി.

അഥ അമച്ചാ കുജ്ഝിത്വാ രാജപുത്തം ആഹംസു ‘‘കുമാര, രാജാ ഏകസ്സ ഗഹപതികസ്സ ഉപഡ്ഢരജ്ജം ദത്വാ തേന സദ്ധിം ഏകതോ ഭുഞ്ജതി പിവതി സയതി, ദാരകേ ച വന്ദാപേതി, ഇമിനാ രഞ്ഞാ കതകമ്മം ന ജാനാമ, കിം കരോതി രാജാ, മയം ലജ്ജാമ, ത്വം രഞ്ഞോ കഥേഹീ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ സബ്ബം തം കഥം രഞ്ഞോ ആരോചേത്വാ ‘‘മാ ഏവം കരോഹി, മഹാരാജാ’’തി ആഹ. ‘‘താത, അഹം യുദ്ധപരാജിതോ കഹം വസിം, അപി നു ജാനാഥാ’’തി. ‘‘ന ജാനാമ, ദേവാ’’തി. ‘‘അഹം ഏതസ്സ ഘരേ വസന്തോ അരോഗോ ഹുത്വാ ആഗന്ത്വാ രജ്ജം കാരേസിം, ഏവം മമ ഉപകാരിനോ കസ്മാ സമ്പത്തിം ന ദസ്സാമീ’’തി ഏവം വത്വാ ച പന ബോധിസത്തോ ‘‘താത, യോ ഹി അദാതബ്ബയുത്തകസ്സ ദേതി, ദാതബ്ബയുത്തകസ്സ ന ദേതി, സോ ആപദം പത്വാ കിഞ്ചി ഉപകാരം ന ലഭതീ’’തി ദസ്സേന്തോ ഇമാ ഗാഥാ ആഹ –

.

‘‘അദേയ്യേസു ദദം ദാനം, ദേയ്യേസു നപ്പവേച്ഛതി;

ആപാസു ബ്യസനം പത്തോ, സഹായം നാധിഗച്ഛതി.

.

‘‘നാദേയ്യേസു ദദം ദാനം, ദേയ്യേസു യോ പവേച്ഛതി;

ആപാസു ബ്യസനം പത്തോ, സഹായമധിഗച്ഛതി.

.

‘‘സഞ്ഞോഗസമ്ഭോഗവിസേസദസ്സനം, അനരിയധമ്മേസു സഠേസു നസ്സതി;

കതഞ്ച അരിയേസു ച അജ്ജവേസു, മഹപ്ഫലം ഹോതി അണുമ്പി താദിസു.

.

‘‘യോ പുബ്ബേ കതകല്യാണോ, അകാ ലോകേ സുദുക്കരം;

പച്ഛാ കയിരാ ന വാ കയിരാ, അച്ചന്തം പൂജനാരഹോ’’തി.

തത്ഥ അദേയ്യേസൂതി പുബ്ബേ അകതൂപകാരേസു. ദേയ്യേസൂതി പുബ്ബേ കതൂപകാരേസു. നപ്പവേച്ഛതീതി ന പവേസേതി ന ദേതി. ആപാസൂതി ആപദാസു. ബ്യസനന്തി ദുക്ഖം. സഞ്ഞോഗസമ്ഭോഗവിസേസദസ്സനന്തി യോ മിത്തേന കതോ സഞ്ഞോഗോ ചേവ സമ്ഭോഗോ ച, തസ്സ വിസേസദസ്സനം ഗുണദസ്സനം സുകതം മയ്ഹം ഇമിനാതി ഏതം സബ്ബം അസുദ്ധധമ്മത്താ അനരിയധമ്മേസു കേരാടികത്താ സഠേസു നസ്സതി. അരിയേസൂതി അത്തനോ കതഗുണജാനനേന അരിയേസു പരിസുദ്ധേസു. അജ്ജവേസൂതി തേനേവ കാരണേന ഉജുകേസു അകുടിലേസു. അണുമ്പീതി അപ്പമത്തകമ്പി. താദിസൂതി യേ താദിസാ പുഗ്ഗലാ ഹോന്തി അരിയാ ഉജുഭൂതാ, തേസു അപ്പമ്പി കതം മഹപ്ഫലം ഹോതി മഹാജുതികം മഹാവിപ്ഫാരം, സുഖേത്തേ വുത്തബീജമിവ ന നസ്സതി, ഇതരസ്മിം പന പാപേ ബഹുമ്പി കതം അഗ്ഗിമ്ഹി ഖിത്തബീജമിവ നസ്സതീതി അത്ഥോ. വുത്തമ്പി ചേതം –

‘‘യഥാപി ബീജമഗ്ഗിമ്ഹി, ഡയ്ഹതി ന വിരൂഹതി;

ഏവം കതം അസപ്പുരിസേ, നസ്സതി ന വിരൂഹതി.

‘‘കതഞ്ഞുമ്ഹി ച പോസമ്ഹി, സീലവന്തേ അരിയവുത്തിനേ;

സുഖേത്തേ വിയ ബീജാനി, കതം തമ്ഹി ന നസ്സതീ’’തി. (ജാ. ൧.൧൦.൭൭-൭൮);

പുബ്ബേ കതകല്യാണോതി പഠമതരം ഉപകാരം കത്വാ ഠിതോ. അകാതി അകരി, അയം ലോകേ സുദുക്കരം നാമ അകാസീതി അത്ഥോ. പച്ഛാ കയിരാതി സോ പച്ഛാ അഞ്ഞം കിഞ്ചി ഗുണം കരോതു വാ മാ വാ, തേനേവ പഠമകതേന ഗുണേന അച്ചന്തം പൂജനാരഹോ ഹോതി, സബ്ബം സക്കാരസമ്മാനം അരഹതീതി.

ഇദം പന സുത്വാ നേവ അമച്ചാ, ന രാജപുത്തോ പുന കിഞ്ചി കഥേസീതി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ പച്ചന്തഗാമവാസീ ആനന്ദോ അഹോസി, ബാരാണസിരാജാ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

മഹാഅസ്സാരോഹജാതകവണ്ണനാ ദുതിയാ.

[൩൦൩] ൩. ഏകരാജജാതകവണ്ണനാ

അനുത്തരേ കാമഗുണേ സമിദ്ധേതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ അഞ്ഞതരം കോസലരാജസേവകം ആരബ്ഭ കഥേസി. പച്ചുപ്പന്നവത്ഥു ഹേട്ഠാ സേയ്യജാതകേ (ജാ. ൧.൩.൯൪ ആദയോ) കഥിതമേവ. ഇധ പന സത്ഥാ ‘‘ന ത്വഞ്ഞേവ അനത്ഥേന അത്ഥം ആഹരി, പോരാണകപണ്ഡിതാപി അത്തനോ അനത്ഥേന അത്ഥം ആഹരിംസൂ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിരഞ്ഞോ ഉപട്ഠാകോ അമച്ചോ രാജന്തേപുരേ ദുബ്ഭി. രാജാ പച്ചക്ഖതോവ തസ്സ ദോസം ദിസ്വാ തം രട്ഠാ പബ്ബാജേസി. സോ ദുബ്ഭിസേനം നാമ കോസലരാജാനം ഉപട്ഠഹന്തോതി സബ്ബം മഹാസീലവജാതകേ (ജാ. ൧.൧.൫൧) കഥിതമേവ. ഇധ പന ദുബ്ഭിസേനോ മഹാതലേ അമച്ചമജ്ഝേ നിസിന്നം ബാരാണസിരാജാനം ഗണ്ഹാപേത്വാ സിക്കായ പക്ഖിപാപേത്വാ ഉത്തരുമ്മാരേ ഹേട്ഠാസീസകം ഓലമ്ബാപേസി. രാജാ ചോരരാജാനം ആരബ്ഭ മേത്തം ഭാവേത്വാ കസിണപരികമ്മം കത്വാ ഝാനം നിബ്ബത്തേസി, ബന്ധനം ഛിജ്ജി, തതോ രാജാ ആകാസേ പല്ലങ്കേന നിസീദി. ചോരരാജസ്സ സരീരേ ദാഹോ ഉപ്പജ്ജി, ‘‘ഡയ്ഹാമി ഡയ്ഹാമീ’’തി ഭൂമിയം അപരാപരം പരിവത്തതി. ‘‘കിമേത’’ന്തി വുത്തേ ‘‘മഹാരാജ, തുമ്ഹേ ഏവരൂപം ധമ്മികരാജാനം നിരപരാധം ദ്വാരസ്സ ഉത്തരുമ്മാരേ ഹേട്ഠാസീസകം ഓലമ്ബാപേഥാ’’തി വദിംസു. തേന ഹി വേഗേന ഗന്ത്വാ മോചേഥ നന്തി. പുരിസാ ഗന്ത്വാ രാജാനം ആകാസേ പല്ലങ്കേന നിസിന്നം ദിസ്വാ ആഗന്ത്വാ ദുബ്ഭിസേനസ്സ ആരോചേസും. സോ വേഗേന ഗന്ത്വാ തം വന്ദിത്വാ ഖമാപേതും പഠമം ഗാഥമാഹ –

.

‘‘അനുത്തരേ കാമഗുണേ സമിദ്ധേ, ഭുത്വാന പുബ്ബേ വസി ഏകരാജ;

സോദാനി ദുഗ്ഗേ നരകമ്ഹി ഖിത്തോ, നപ്പജ്ജഹേ വണ്ണബലം പുരാണ’’ന്തി.

തത്ഥ വസീതി വുത്ഥോ. ഏകരാജാതി ബോധിസത്തം നാമേനാലപതി. സോദാനീതി സോ ത്വം ഇദാനി. ദുഗ്ഗേതി വിസമേ. നരകമ്ഹീതി ആവാടേ. ഓലമ്ബിതട്ഠാനം സന്ധായേതം വുത്തം. നപ്പജ്ജഹേ വണ്ണബലം പുരാണന്തി ഏവരൂപേ വിസമട്ഠാനേ ഖിത്തോപി പോരാണകവണ്ണഞ്ച ബലഞ്ച നപ്പജഹസീതി പുച്ഛതി.

തം സുത്വാ ബോധിസത്തോ സേസഗാഥാ അവോച –

൧൦.

‘‘പുബ്ബേവ ഖന്തീ ച തപോ ച മയ്ഹം, സമ്പത്ഥിതാ ദുബ്ഭിസേന അഹോസി;

തംദാനി ലദ്ധാന കഥം നു രാജ, ജഹേ അഹം വണ്ണബലം പുരാണം.

൧൧.

‘‘സബ്ബാ കിരേവം പരിനിട്ഠിതാനി, യസസ്സിനം പഞ്ഞവന്തം വിസയ്ഹ;

യസോ ച ലദ്ധാ പുരിമം ഉളാരം, നപ്പജ്ജഹേ വണ്ണബലം പുരാണം.

൧൨.

‘‘പനുജ്ജ ദുക്ഖേന സുഖം ജനിന്ദ, സുഖേന വാ ദുക്ഖമസയ്ഹസാഹി;

ഉഭയത്ഥ സന്തോ അഭിനിബ്ബുതത്താ, സുഖേ ച ദുക്ഖേ ച ഭവന്തി തുല്യാ’’തി.

തത്ഥ ഖന്തീതി അധിവാസനഖന്തി. തപോതി തപചരണം. സമ്പത്ഥിതാതി ഇച്ഛിതാ അഭികങ്ഖിതാ. ദുബ്ഭിസേനാതി തം നാമേനാലപതി. തംദാനി ലദ്ധാനാതി തം പത്ഥനം ഇദാനാഹം ലഭിത്വാ. ജഹേതി കേന കാരണേന അഹം ജഹേയ്യം. യസ്സ ഹി ദുക്ഖം വാ ദോമനസ്സം വാ ഹോതി, സോ തം ജഹേയ്യാതി ദീപേതി.

‘‘സബ്ബാ കിരേവം പരിനിട്ഠിതാനീ’’തി അനുസ്സവവസേന അത്തനോ സമ്പത്തിം ദസ്സേന്തോ ആഹ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – സബ്ബാനേവ മമ കത്തബ്ബകിച്ചാനി ദാനസീലഭാവനാഉപോസഥകമ്മാനി പുബ്ബേവ നിട്ഠിതാനീതി. യസസ്സിനം പഞ്ഞവന്തം വിസയ്ഹാതി പരിവാരസമ്പത്തിയാ യസസ്സി, പഞ്ഞാസമ്പദായ പഞ്ഞവന്ത, അസയ്ഹസാഹിതായ വിസയ്ഹ. ഏവം തീണിപേതാനി ആലപനാനേവ. ന്തി പനേത്ഥ നിപാതോ. ബ്യഞ്ജനസിലിട്ഠതാവസേനന്തകാരസ്സ സാനുനാസികതാ കതാതി പച്ചേതബ്ബാ. യസോ ചാതി യസഞ്ച, അയമേവ വാ പാഠോ. ലദ്ധാ പുരിമന്തി ലഭിത്വാ പുരിമം പുബ്ബേ അലദ്ധപുബ്ബം. ഉളാരന്തി മഹന്തം. കിലേസവിക്ഖമ്ഭനമേത്താഭാവനാഝാനുപ്പത്തിയോ സന്ധായേവമാഹ. നപ്പജ്ജഹേതി ഏവരൂപം യസം ലദ്ധാ കിംകാരണാ പുരാണവണ്ണബലം ജഹിസ്സാമീതി അത്ഥോ.

ദുക്ഖേനാതി തയാ ഉപ്പാദിതേന നരകമ്ഹി ഖിപനദുക്ഖേന മമ രജ്ജസുഖം പനുദിത്വാ. സുഖേന വാ ദുക്ഖന്തി ഝാനസുഖേന വാ തം ദുക്ഖം പനുദിത്വാ. ഉഭയത്ഥ സന്തോതി യേ സന്തോ ഹോന്തി മാദിസാ, തേ ദ്വീസുപി ഏതേസു കോട്ഠാസേസു അഭിനിബ്ബുതസഭാവാ മജ്ഝത്താ സുഖേ ച ദുക്ഖേ ച ഭവന്തി തുല്യാ, ഏകസദിസാ നിബ്ബികാരാവ ഹോന്തീതി.

ഇദം സുത്വാ ദുബ്ഭിസേനോ ബോധിസത്തം ഖമാപേത്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം രജ്ജം തുമ്ഹേവ കാരേഥ, അഹം വോ ചോരേ പടിബാഹിസ്സാമീ’’തി വത്വാ തസ്സ ദുട്ഠാമച്ചസ്സ രാജാണം കാരേത്വാ പക്കാമി. ബോധിസത്തോപി രജ്ജം അമച്ചാനം നിയ്യാദേത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ ബ്രഹ്മലോകപരായണോ അഹോസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ദുബ്ഭിസേനോ ആനന്ദോ അഹോസി, ബാരാണസിരാജാ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ഏകരാജജാതകവണ്ണനാ തതിയാ.

[൩൦൪] ൪. ദദ്ദരജാതകവണ്ണനാ

ഇമാനി മന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം കോധനം ഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ഹേട്ഠാ കഥിതമേവ. തദാ ഹി ധമ്മസഭായം തസ്സ കോധനഭാവകഥായ സമുട്ഠിതായ സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ തം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘സച്ചം കിര ത്വം ഭിക്ഖു കോധനോസീ’’തി വത്വാ ‘‘ആമ, ഭന്തേ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ കോധനോയേവ, കോധനഭാവേനേവസ്സ പോരാണകപണ്ഡിതാ പരിസുദ്ധാ നാഗരാജഭാവേ ഠിതാപി തീണി വസ്സാനി ഗൂഥപൂരിതായ ഉക്കാരഭൂമിയം വസിംസൂ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ഹിമവന്തപദേസേ ദദ്ദരപബ്ബതപാദേ ദദ്ദരനാഗഭവനം നാമ അത്ഥി, തത്ഥ രജ്ജം കാരേന്തസ്സ ദദ്ദരരഞ്ഞോ പുത്തോ മഹാദദ്ദരോ നാമ അഹോസി, കനിട്ഠഭാതാ പനസ്സ ചൂളദദ്ദരോ നാമ. സോ കോധനോ ഫരുസോ നാഗമാണവകേ അക്കോസന്തോ പരിഭാസന്തോ പഹരന്തോ വിചരതി. നാഗരാജാ തസ്സ ഫരുസഭാവം ഞത്വാ നാഗഭവനതോ തം നീഹരാപേതും ആണാപേസി. മഹാദദ്ദരോ പന പിതരം ഖമാപേത്വാ നിവാരേസി. ദുതിയമ്പി രാജാ തസ്സ കുജ്ഝി, ദുതിയമ്പി ഖമാപേസി. തതിയവാരേ പന ‘‘ത്വം മം ഇമം അനാചാരം നീഹരാപേന്തം നിവാരേസി, ഗച്ഛഥ ദ്വേപി ജനാ ഇമമ്ഹാ നാഗഭവനാ നിക്ഖമിത്വാ ബാരാണസിയം ഉക്കാരഭൂമിയം തീണി വസ്സാനി വസഥാ’’തി നാഗഭവനാ നിക്കഡ്ഢാപേസി. തേ തത്ഥ ഗന്ത്വാ വസിംസു. അഥ നേ ഉക്കാരഭൂമിയം ഉദകപരിയന്തേ ഗോചരം പരിയേസമാനേ ഗാമദാരകാ ദിസ്വാ പഹരന്താ ലേഡ്ഡുദണ്ഡാദയോ ഖിപന്താ ‘‘കേ ഇമേ പുഥുലസീസാ സൂചിനങ്ഗുട്ഠാ ഉദകദേഡ്ഡുഭാ മണ്ഡൂകഭക്ഖാ’’തിആദീനി വത്വാ അക്കോസന്തി പരിഭാസന്തി.

ചൂളദദ്ദരോ ചണ്ഡഫരുസതായ തേസം തം അവമാനം അസഹന്തോ ‘‘ഭാതിക, ഇമേ ദാരകാ അമ്ഹേ പരിഭവന്തി, ആസീവിസഭാവം നോ ന ജാനന്തി, അഹം തേസം അവമാനം സഹിതും ന സക്കോമി, നാസാവാതേന തേ നാസേസ്സാമീ’’തി ഭാതരാ സദ്ധിം സല്ലപന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൩.

‘‘ഇമാനി മം ദദ്ദര താപയന്തി, വാചാദുരുത്താനി മനുസ്സലോകേ;

മണ്ഡൂകഭക്ഖാ ഉദകന്തസേവീ, ആസീവിസം മം അവിസാ സപന്തീ’’തി.

തത്ഥ താപയന്തീതി ദുക്ഖാപേന്തി. മണ്ഡൂകഭക്ഖാ ഉദകന്തസേവീതി ‘‘മണ്ഡൂകഭക്ഖാ’’തി ച ‘‘ഉദകന്തസേവീ’’തി ച വദന്താ ഏതേ അവിസാ ഗാമദാരകാ മം ആസീവിസം സമാനം സപന്തി അക്കോസന്തീതി.

തസ്സ വചനം സുത്വാ മഹാദദ്ദരോ സേസഗാഥാ അഭാസി –

൧൪.

‘‘സകാ രട്ഠാ പബ്ബാജിതോ, അഞ്ഞം ജനപദം ഗതോ;

മഹന്തം കോട്ഠം കയിരാഥ, ദുരുത്താനം നിധേതവേ.

൧൫.

‘‘യത്ഥ പോസം ന ജാനന്തി, ജാതിയാ വിനയേന വാ;

ന തത്ഥ മാനം കയിരാഥ, വസമഞ്ഞാതകേ ജനേ.

൧൬.

‘‘വിദേസവാസം വസതോ, ജാതവേദസമേനപി;

ഖമിതബ്ബം സപഞ്ഞേന, അപി ദാസസ്സ തജ്ജിത’’ന്തി.

തത്ഥ ദുരുത്താനം നിധേതവേതി യഥാ ധഞ്ഞനിധാനത്ഥായ മഹന്തം കോട്ഠം കത്വാ പൂരേത്വാ കിച്ചേ ഉപ്പന്നേ ധഞ്ഞം വളഞ്ജേന്തി, ഏവമേവം വിദേസം ഗതോ അന്തോഹദയേ പണ്ഡിതോ പോസോ ദുരുത്താനം നിധാനത്ഥായ മഹന്തം കോട്ഠം കയിരാഥ. തത്ഥ താനി ദുരുത്താനി നിദഹിത്വാ പുന അത്തനോ പഹോനകകാലേ കാതബ്ബം കരിസ്സതി. ജാതിയാ വിനയേന വാതി ‘‘അയം ഖത്തിയോ ബ്രാഹ്മണോ’’തി വാ ‘‘സീലവാ ബഹുസ്സുതോ ഗുണസമ്പന്നോ’’തി വാ ഏവം യത്ഥ ജാതിയാ വിനയേന വാ ന ജാനന്തീതി അത്ഥോ. മാനന്തി ഏവരൂപം മം ലാമകവോഹാരേന വോഹരന്തി, ന സക്കരോന്തി ന ഗരും കരോന്തീതി മാനം ന കരേയ്യ. വസമഞ്ഞാതകേ ജനേതി അത്തനോ ജാതിഗോത്താദീനി അജാനന്തസ്സ ജനസ്സ സന്തികേ വസന്തോ. വസതോതി വസതാ, അയമേവ വാ പാഠോ.

ഏവം തേ തത്ഥ തീണി വസ്സാനി വസിംസു. അഥ നേ പിതാ പക്കോസാപേസി. തേ തതോ പട്ഠായ നിഹതമാനാ ജാതാ.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ കോധനോ ഭിക്ഖു അനാഗാമിഫലേ പതിട്ഠഹി. ‘‘തദാ ചൂളദദ്ദരോ കോധനോ ഭിക്ഖു അഹോസി, മഹാദദ്ദരോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ദദ്ദരജാതകവണ്ണനാ ചതുത്ഥാ.

[൩൦൫] ൫. സീലവീമംസനജാതകവണ്ണനാ

നത്ഥി ലോകേ രഹോ നാമാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ കിലേസനിഗ്ഗഹം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ഏകാദസകനിപാതേ പാനീയജാതകേ (ജാ. ൧.൧൧.൫൯ ആദയോ) ആവി ഭവിസ്സതി. അയം പനേത്ഥ സങ്ഖേപോ – പഞ്ചസതാ ഭിക്ഖൂ അന്തോജേതവനേ വസന്താ മജ്ഝിമയാമസമനന്തരേ കാമവിതക്കം വിതക്കയിംസു. സത്ഥാ ഛസുപി രത്തിദിവാകോട്ഠാസേസു യഥാ ഏകചക്ഖുകോ ചക്ഖും, ഏകപുത്തോ പുത്തം, ചാമരീ വാലം അപ്പമാദേന രക്ഖതി, ഏവം നിച്ചകാലം ഭിക്ഖൂ ഓലോകേതി. സോ രത്തിഭാഗേ ദിബ്ബചക്ഖുനാ ജേതവനം ഓലോകേന്തോ ചക്കവത്തിരഞ്ഞോ അത്തനോ നിവേസനേ ഉപ്പന്നചോരേ വിയ തേ ഭിക്ഖൂ ദിസ്വാ ഗന്ധകുടിം വിവരിത്വാ ആനന്ദത്ഥേരം ആമന്തേത്വാ ‘‘ആനന്ദ, അന്തോജേതവനേ കോടിസന്ഥാരേ വസനകഭിക്ഖൂ സന്നിപാതാപേത്വാ ഗന്ധകുടിദ്വാരേ ആസനം പഞ്ഞാപേഹീ’’തി ആഹ. സോ തഥാ കത്വാ സത്ഥു പടിവേദേസി. സത്ഥാ പഞ്ഞത്താസനേ നിസീദിത്വാ സബ്ബസങ്ഗാഹികവസേന ആമന്തേത്വാ ‘‘ഭിക്ഖവേ, പോരാണകപണ്ഡിതാ ‘പാപകരണേ രഹോ നാമ നത്ഥീ’തി പാപം ന കരിംസൂ’’തി വത്വാ തേഹി യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ തത്ഥേവ ബാരാണസിയം ദിസാപാമോക്ഖസ്സ ആചരിയസ്സ സന്തികേ പഞ്ചന്നം മാണവകസതാനം ജേട്ഠകോ ഹുത്വാ സിപ്പം ഉഗ്ഗണ്ഹാതി. ആചരിയസ്സ പന വയപ്പത്താ ധീതാ അത്ഥി. സോ ചിന്തേസി ‘‘ഇമേസം മാണവകാനം സീലം വീമംസിത്വാ സീലസമ്പന്നസ്സേവ ധീതരം ദസ്സാമീ’’തി. സോ ഏകദിവസം മാണവകേ ആമന്തേത്വാ ‘‘താതാ, മയ്ഹം ധീതാ വയപ്പത്താ, വിവാഹമസ്സാ കാരേസ്സാമി, വത്ഥാലങ്കാരം ലദ്ധും വട്ടതി, ഗച്ഛഥ തുമ്ഹേ അത്തനോ അത്തനോ ഞാതകാനം അപസ്സന്താനഞ്ഞേവ ഥേനേത്വാ വത്ഥാലങ്കാരേ ആഹരഥ, കേനചി അദിട്ഠമേവ ഗണ്ഹാമി, ദസ്സേത്വാ ആഭതം ന ഗണ്ഹാമീ’’തി ആഹ. തേ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ തതോ പട്ഠായ ഞാതകാനം അപസ്സന്താനം ഥേനേത്വാ വത്ഥപിളന്ധനാദീനി ആഹരന്തി. ആചരിയോ ആഭതാഭതം വിസും വിസും ഠപേസി. ബോധിസത്തോ പന ന കിഞ്ചി ആഹരി. അഥ നം ആചരിയോ ആഹ ‘‘ത്വം പന, താത, ന കിഞ്ചി ആഹരസീ’’തി. ‘‘ആമ, ആചരിയാ’’തി. ‘‘കസ്മാ, താതാ’’തി. ‘‘തുമ്ഹേ ന കസ്സചി പസ്സ്സന്തസ്സ ആഭതം ഗണ്ഹഥ, അഹം പന പാപകരണേ രഹോ നാമ ന പസ്സാമീ’’തി ദീപേന്തോ ഇമാ ദ്വേ ഗാഥാ ആഹ –

൧൭.

‘‘നത്ഥി ലോകേ രഹോ നാമ, പാപകമ്മം പകുബ്ബതോ;

പസ്സന്തി വനഭൂതാനി, തം ബാലോ മഞ്ഞതീ രഹോ.

൧൮.

‘‘അഹം രഹോ ന പസ്സാമി, സുഞ്ഞം വാപി ന വിജ്ജതി;

യത്ഥ അഞ്ഞം ന പസ്സാമി, അസുഞ്ഞം ഹോതി തം മയാ’’തി.

തത്ഥ രഹോതി പടിച്ഛന്നട്ഠാനം. വനഭൂതാനീതി വനേ നിബ്ബത്തഭൂതാനി. തം ബാലോതി തം പാപകമ്മം രഹോ മയാ കതന്തി ബാലോ മഞ്ഞതി. സുഞ്ഞം വാപീതി യം വാ ഠാനം സത്തേഹി സുഞ്ഞം തുച്ഛം ഭവേയ്യ, തമ്പി നത്ഥീതി ആഹ.

ആചരിയോ തസ്സ പസീദിത്വാ ‘‘താത, ന മയ്ഹം ഗേഹേ ധനം നത്ഥി, അഹം പന സീലസമ്പന്നസ്സ ധീതരം ദാതുകാമോ ഇമേ മാണവകേ വീമംസന്തോ ഏവമകാസിം, മമ ധീതാ തുയ്ഹമേവ അനുച്ഛവികാ’’തി ധീതരം അലങ്കരിത്വാ ബോധിസത്തസ്സ അദാസി. സേസമാണവകേ ‘‘തുമ്ഹേഹി ആഭതാഭതം തുമ്ഹാകം ഗേഹമേവ നേഥാ’’തി ആഹ.

സത്ഥാ ‘‘ഇതി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തേ ദുസ്സീലമാണവകാ അത്തനോ ദുസ്സീലതായ തം ഇത്ഥിം ന ലഭിംസു, ഇതരോ പണ്ഡിതമാണവോ സീലസമ്പന്നതായ ലഭീ’’തി വത്വാ അഭിസമ്ബുദ്ധോ ഹുത്വാ ഇതരാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൯.

‘‘ദുജ്ജച്ചോ ച സുജച്ചോ ച, നന്ദോ ച സുഖവഡ്ഢിതോ;

വജ്ജോ ച അദ്ധുവസീലോ ച, തേ ധമ്മം ജഹുമത്ഥികാ.

൨൦.

‘‘ബ്രാഹ്മണോ ച കഥം ജഹേ, സബ്ബധമ്മാന പാരഗൂ;

യോ ധമ്മമനുപാലേതി, ധിതിമാ സച്ചനിക്കമോ’’തി.

തത്ഥ ദുജ്ജച്ചോതിആദയോ ഛ ജേട്ഠകമാണവാ, തേസം നാമം ഗണ്ഹി, അവസേസാനം നാമം അഗ്ഗഹേത്വാ സബ്ബസങ്ഗാഹികവസേനേവ ‘‘തേ ധമ്മം ജഹുമത്ഥികാ’’തി ആഹ. തത്ഥ തേതി സബ്ബേപി തേ മാണവാ. ധമ്മന്തി ഇത്ഥിപടിലാഭസഭാവം. ജഹുമത്ഥികാതി ജഹും അത്ഥികാ, അയമേവ വാ പാഠോ. മകാരോ പദബ്യഞ്ജനസന്ധിവസേന വുത്തോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – സബ്ബേപി തേ മാണവാ തായ ഇത്ഥിയാ അത്ഥികാവ ഹുത്വാ അത്തനോ ദുസ്സീലതായ തം ഇത്ഥിപടിലാഭസഭാവം ജഹിംസു.

ബ്രാഹ്മണോ ചാതി ഇതരോ പന സീലസമ്പന്നോ ബ്രാഹ്മണോ. കഥം ജഹേതി കേന കാരണേന തം ഇത്ഥിപടിലാഭസഭാവം ജഹിസ്സതി. സബ്ബധമ്മാനന്തി ഇമസ്മിം ഠാനേ ലോകിയാനി പഞ്ച സീലാനി, ദസ സീലാനി, തീണി സുചരിതാനി ച, സബ്ബധമ്മാ നാമ, തേസം സോ പാരം ഗതോതി പാരഗൂ. ധമ്മന്തി വുത്തപ്പകാരമേവ ധമ്മം യോ അനുപാലേതി രക്ഖതി. ധിതിമാതി സീലരക്ഖനധിതിയാ സമന്നാഗതോ. സച്ചനിക്കമോതി സച്ചേ സഭാവഭൂതേ യഥാവുത്തേ സീലധമ്മേ നിക്കമേന സമന്നാഗതോ.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ താനി പഞ്ച ഭിക്ഖുസതാനി അരഹത്തേ പതിട്ഠഹിംസു.

തദാ ആചരിയോ സാരിപുത്തോ അഹോസി, പണ്ഡിതമാണവോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

സീലവീമംസനജാതകവണ്ണനാ പഞ്ചമാ.

[൩൦൬] ൬. സുജാതാജാതകവണ്ണനാ

കിമണ്ഡകാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ മല്ലികം ദേവിം ആരബ്ഭ കഥേസി. ഏകദിവസം കിര രഞ്ഞോ തായ സദ്ധിം സിരിവിവാദോ അഹോസി, ‘‘സയനകലഹോ’’തിപി വദന്തിയേവ. രാജാ കുജ്ഝിത്വാ തസ്സാ അത്ഥിഭാവമ്പി ന ജാനാതി. മല്ലികാ ദേവീപി ‘‘സത്ഥാ രഞ്ഞോ മയി കുദ്ധഭാവം ന ജാനാതി മഞ്ഞേ’’തി ചിന്തേസി. സത്ഥാപി ഞത്വാ ‘‘ഇമേസം സമഗ്ഗഭാവം കരിസ്സാമീ’’തി പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസേത്വാ പത്തചീവരമാദായ പഞ്ചഭിക്ഖുസതപരിവാരോ സാവത്ഥിം പവിസിത്വാ രാജദ്വാരം അഗമാസി. രാജാ തഥാഗതസ്സ പത്തം ഗഹേത്വാ നിവേസനം പവേസേത്വാ പഞ്ഞത്താസനേ നിസീദാപേത്വാ ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ദക്ഖിണോദകം ദത്വാ യാഗുഖജ്ജകം ആഹരി. സത്ഥാ പത്തം ഹത്ഥേന പിദഹിത്വാ ‘‘മഹാരാജ, കഹം ദേവീ’’തി ആഹ. ‘‘കിം, ഭന്തേ, തായ അത്തനോ യസേന മത്തായാ’’തി? ‘‘മഹാരാജ, സയമേവ യസം ദത്വാ മാതുഗാമം ഉക്ഖിപിത്വാ തായ കതസ്സ അപരാധസ്സ അസഹനം നാമ ന യുത്ത’’ന്തി. രാജാ സത്ഥു വചനം സുത്വാ തം പക്കോസാപേസി, സാ സത്ഥാരം പരിവിസി. സത്ഥാ ‘‘അഞ്ഞമഞ്ഞം സമഗ്ഗേഹി ഭവിതും വട്ടതീ’’തി സാമഗ്ഗിരസവണ്ണം കഥേത്വാ പക്കാമി. തതോ പട്ഠായ ഉഭോ സമഗ്ഗവാസം വസിംസു. ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, സത്ഥാ ഏകവചനേനേവ ഉഭോ സമഗ്ഗേ അകാസീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപാഹം ഏതേ ഏകവാദേനേവ സമഗ്ഗേ അകാസി’’ന്തി വത്വാ തേഹി യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ തസ്സ അത്ഥധമ്മാനുസാസകോ അമച്ചോ അഹോസി. അഥേകദിവസം രാജാ വാതപാനം വിവരിത്വാ രാജങ്ഗണം ഓലോകയമാനോ അട്ഠാസി. തസ്മിം ഖണേ ഏകാ പണ്ണികധീതാ അഭിരൂപാ പഠമവയേ ഠിതാ സുജാതാ നാമ ബദരപച്ഛിം സീസേ കത്വാ ‘‘ബദരാനി ഗണ്ഹഥ, ബദരാനി ഗണ്ഹഥാ’’തി വദമാനാ രാജങ്ഗണേന ഗച്ഛതി. രാജാ തസ്സാ സദ്ദം സുത്വാ തായ പടിബദ്ധചിത്തോ ഹുത്വാ അസാമികഭാവം ഞത്വാ തം പക്കോസാപേത്വാ അഗ്ഗമഹേസിട്ഠാനേ ഠപേത്വാ മഹന്തം യസം അദാസി. സാ രഞ്ഞോ പിയാ അഹോസി മനാപാ. അഥേകദിവസം രാജാ സുവണ്ണതട്ടകേ ബദരാനി ഖാദന്തോ നിസീദി. തദാ സുജാതാ ദേവീ രാജാനം ബദരാനി ഖാദന്തം ദിസ്വാ ‘‘മഹാരാജ, കിം നാമ തുമ്ഹേ ഖാദഥാ’’തി പുച്ഛന്തീ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൨൧.

‘‘കിമണ്ഡകാ ഇമേ ദേവ, നിക്ഖിത്താ കംസമല്ലകേ;

ഉപലോഹിതകാ വഗ്ഗൂ, തം മേ അക്ഖാഹി പുച്ഛിതോ’’തി.

തത്ഥ കിമണ്ഡകാതി കിംഫലാനി നാമേതാനി, പരിമണ്ഡലവസേന പന അണ്ഡകാതി ആഹ. കംസമല്ലകേതി സുവണ്ണതട്ടകേ. ഉപലോഹിതകാതി രത്തവണ്ണാ. വഗ്ഗൂതി ചോക്ഖാ നിമ്മലാ.

രാജാ കുജ്ഝിത്വാ ‘‘ബദരവാണിജകേ പണ്ണികഗഹപതികസ്സ ധീതേ അത്തനോ കുലസന്തകാനി ബദരാനിപി ന ജാനാസീ’’തി വത്വാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

൨൨.

‘‘യാനി പുരേ തുവം ദേവി, ഭണ്ഡു നന്തകവാസിനീ;

ഉച്ഛങ്ഗഹത്ഥാ പചിനാസി, തസ്സാ തേ കോലിയം ഫലം.

൨൩.

‘‘ഉഡ്ഡയ്ഹതേ ന രമതി, ഭോഗാ വിപ്പജഹന്തി തം;

തത്ഥേവിമം പടിനേഥ, യത്ഥ കോലം പചിസ്സതീ’’തി.

തത്ഥ ഭണ്ഡൂതി മുണ്ഡസീസാ ഹുത്വാ. നന്തകവാസിനീതി ജിണ്ണപിലോതികനിവത്ഥാ. ഉച്ഛങ്ഗഹത്ഥാ പചിനാസീതി അടവിം പവിസിത്വാ അങ്കുസകേന സാഖം ഓനാമേത്വാ ഓചിതോചിതം ഹത്ഥേന ഗഹേത്വാ ഉച്ഛങ്ഗേ പക്ഖിപനവസേന ഉച്ഛങ്ഗഹത്ഥാ ഹുത്വാ പചിനാസി ഓചിനാസി. തസ്സാ തേ കോലിയം ഫലന്തി തസ്സാ തവ ഏവം പചിനന്തിയാ ഓചിനന്തിയാ യമഹം ഇദാനി ഖാദാമി, ഇദം കോലിയം കുലദത്തിയം ഫലന്തി അത്ഥോ.

ഉഡ്ഡയ്ഹതേ ന രമതീതി അയം ജമ്മീ ഇമസ്മിം രാജകുലേ വസമാനാ ലോഹകുമ്ഭിയം പക്ഖിത്താ വിയ ഡയ്ഹതി നാഭിരമതി. ഭോഗാതി രാജഭോഗാ ഇമം അലക്ഖികം വിപ്പജഹന്തി. യത്ഥ കോലം പചിസ്സതീതി യത്ഥ ഗന്ത്വാ പുന ബദരമേവ പചിനിത്വാ വിക്കിണന്തീ ജീവികം കപ്പേസ്സതി, തത്ഥേവ നം നേഥാതി വദതി.

ബോധിസത്തോ ‘‘ഠപേത്വാ മം അഞ്ഞോ ഇമേ സമഗ്ഗേ കാതും ന സക്ഖിസ്സതീ’’തി രാജാനം സഞ്ഞാപേത്വാ ‘‘ഇമിസ്സാ അനിക്കഡ്ഢനം കരിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൨൪.

‘‘ഹോന്തി ഹേതേ മഹാരാജ, ഇദ്ധിപ്പത്തായ നാരിയാ;

ഖമ ദേവ സുജാതായ, മാസ്സാ കുജ്ഝ രഥേസഭാ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – മഹാരാജ, ഏതേ ഏവരൂപാ പമാദദോസാ യസം പത്തായ നാരിയാ ഹോന്തിയേവ, ഏതം ഏവരൂപേ ഉച്ചേ ഠാനേ ഠപേത്വാ ഇദാനി ‘‘ഏത്തകസ്സ അപരാധസ്സ അസഹനം നാമ ന യുത്തം തുമ്ഹാകം, തസ്മാ ഖമ, ദേവ, സുജാതായ, ഏതിസ്സാ മാ കുജ്ഝ രഥേസഭ രഥജേട്ഠകാതി.

രാജാ തസ്സ വചനേന ദേവിയാ തം അപരാധം സഹിത്വാ യഥാഠാനേയേവ നം ഠപേസി. തതോ പട്ഠായ ഉഭോ സമഗ്ഗവാസം വസിംസൂതി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ബാരാണസിരാജാ കോസലരാജാ അഹോസി, സുജാതാ മല്ലികാ, അമച്ചോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

സുജാതാജാതകവണ്ണനാ ഛട്ഠാ.

[൩൦൭] ൭. പലാസജാതകവണ്ണനാ

അചേതനം ബ്രാഹ്മണ അസ്സുണന്തന്തി ഇദം സത്ഥാ പരിനിബ്ബാനമഞ്ചേ നിപന്നോ ആനന്ദത്ഥേരം ആരബ്ഭ കഥേസി. സോഹായസ്മാ ‘‘അജ്ജ രത്തിയാ പച്ചൂസസമയേ സത്ഥാ പരിനിബ്ബായിസ്സതീ’’തി ഞത്വാ ‘‘അഹഞ്ചമ്ഹി സേക്ഖോ സകരണീയോ, സത്ഥു ച മേ പരിനിബ്ബാനം ഭവിസ്സതി, പഞ്ചവീസതി വസ്സാനി സത്ഥു കതം ഉപട്ഠാനം നിപ്ഫലം ഭവിസ്സതീ’’തി സോകാഭിഭൂതോ ഉയ്യാനഓവരകേ കപിസീസം ആലമ്ബിത്വാ പരോദി. സത്ഥാ തം അപസ്സന്തോ ‘‘കഹം, ഭിക്ഖവേ, ആനന്ദോ’’തി പുച്ഛിത്വാ തമത്ഥം സുത്വാ തം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘കതപുഞ്ഞോസി ത്വം, ആനന്ദ, പധാനമനുയുഞ്ജ, ഖിപ്പം ഹോഹിസി അനാസവോ, മാ ചിന്തയി, ഇദാനി തയാ മമ കതം ഉപട്ഠാനം കിംകാരണാ നിപ്ഫലം ഭവിസ്സതി, യസ്സ തേ പുബ്ബേ സരാഗാദികാലേപി മമ കതം ഉപട്ഠാനം നിപ്ഫലം നാഹോസീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ബാരാണസിതോ അവിദൂരേ പലാസരുക്ഖദേവതാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. തദാ ബാരാണസിവാസിനോ മനുസ്സാ ദേവതാമങ്ഗലികാ അഹേസും നിച്ചം ബലികരണാദീസു പയുത്താ. അഥേകോ ദുഗ്ഗതബ്രാഹ്മണോ ‘‘അഹമ്പി ഏകം ദേവതം പടിജഗ്ഗിസ്സാമീ’’തി ഏകസ്മിം ഉന്നതപ്പദേസേ ഠിതസ്സ മഹതോ പലാസരുക്ഖസ്സ മൂലം സമം നിത്തിണം കത്വാ പരിക്ഖിപിത്വാ വാലുകം ഓകിരിത്വാവ സമ്മജ്ജിത്വാ രുക്ഖേ ഗന്ധപഞ്ചങ്ഗുലികാനി ദത്വാ മാലാഗന്ധധൂമേഹി പൂജേത്വാ ദീപം ജാലേത്വാ ‘‘സുഖം സയാ’’തി വത്വാ രുക്ഖം പദക്ഖിണം കത്വാ പക്കമതി. ദുതിയദിവസേ പാതോവ ഗന്ത്വാ സുഖസേയ്യം പുച്ഛതി. അഥേകദിവസം രുക്ഖദേവതാ ചിന്തേസി ‘‘അയം ബ്രാഹ്മണോ അതിവിയ മം പടിജഗ്ഗതി, ഇമം ബ്രാഹ്മണം വീമംസിത്വാ യേന കാരണേന മം പടിജഗ്ഗതി, തം ദസ്സാമീ’’തി. സാ തസ്മിം ഖണേ ബ്രാഹ്മണേ ആഗന്ത്വാ രുക്ഖമൂലേ സമ്മജ്ജന്തേ മഹല്ലകബ്രാഹ്മണവേസേന സമീപേ ഠത്വാ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൨൫.

‘‘അചേതനം ബ്രാഹ്മണ അസ്സുണന്തം, ജാനോ അജാനന്തമിമം പലാസം;

ആരദ്ധവിരിയോ ധുവം അപ്പമത്തോ, സുഖസേയ്യം പുച്ഛസി കിസ്സ ഹേതൂ’’തി.

തത്ഥ അസ്സുണന്തന്തി അചേതനത്താവ അസുണന്തം. ജാനോതി തുവം ജാനമാനോ ഹുത്വാ ധുവം അപ്പമത്തോതി നിച്ചം അപ്പമത്തോ.

തം സുത്വാ ബ്രാഹ്മണോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൨൬.

‘‘ദൂരേ സുതോ ചേവ ബ്രഹാ ച രുക്ഖോ, ദേസേ ഠിതോ ഭൂതനിവാസരൂപോ;

തസ്മാ നമസ്സാമി ഇമം പലാസം, യേ ചേത്ഥ ഭൂതാ തേ ധനസ്സ ഹേതൂ’’തി.

തത്ഥ ദൂരേ സുതോതി ബ്രാഹ്മണ അയം രുക്ഖോ ദൂരേ സുതോ വിസ്സുതോ, ന ആസന്നട്ഠാനേയേവ പാകടോ. ബ്രഹാ ചാതി മഹന്തോ ച. ദേസേ ഠിതോതി ഉന്നതേ സമേ ഭൂമിപ്പദേസേ ഠിതോ. ഭൂതനിവാസരൂപോതി ദേവതാനിവാസസഭാവോ, അദ്ധാ ഏത്ഥ മഹേസക്ഖാ ദേവതാ നിവുത്ഥാ ഭവിസ്സതി. തേ ധനസ്സ ഹേതൂതി ഇമഞ്ച രുക്ഖം യേ ചേത്ഥ നിവുത്ഥാ ഭൂതാ, തേ ധനസ്സ ഹേതു നമസ്സാമി, ന നിക്കാരണാതി.

തം സുത്വാ രുക്ഖദേവതാ ബ്രാഹ്മണസ്സ പസന്നാ ‘‘അഹം, ബ്രാഹ്മണ, ഇമസ്മിം രുക്ഖേ നിബ്ബത്തദേവതാ, മാ ഭായി, ധനം തേ ദസ്സാമീ’’തി തം അസ്സാസേത്വാ അത്തനോ വിമാനദ്വാരേ മഹന്തേന ദേവതാനുഭാവേന ആകാസേ ഠത്വാ ഇതരാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

൨൭.

‘‘സോ തേ കരിസ്സാമി യഥാനുഭാവം, കതഞ്ഞുതം ബ്രാഹ്മണ പേക്ഖമാനോ;

കഥഞ്ഹി ആഗമ്മ സതം സകാസേ, മോഘാനി തേ അസ്സു പരിഫന്ദിതാനി.

൨൮.

‘‘യോ തിന്ദുകരുക്ഖസ്സ പരോ പിലക്ഖോ, പരിവാരിതോ പുബ്ബയഞ്ഞോ ഉളാരോ;

തസ്സേസ മൂലസ്മിം നിധി നിഖാതോ, അദായാദോ ഗച്ഛ തം ഉദ്ധരാഹീ’’തി.

തത്ഥ യഥാനുഭാവന്തി യഥാസത്തി യഥാബലം. കതഞ്ഞുതന്തി തയാ മയ്ഹം കതഗുണം ജാനന്തോ തം അത്തനി വിജ്ജമാനം കതഞ്ഞുതം പേക്ഖമാനോ. ആഗമ്മാതി ആഗന്ത്വാ. സതം സകാസേതി സപ്പുരിസാനം സന്തികേ. മോഘാനി തേ അസ്സു പരിഫന്ദിതാനീതി സുഖസേയ്യപുച്ഛനവസേന വാചാഫന്ദിതാനി സമ്മജ്ജനാദികരണേന കായഫന്ദിതാനി ച തവ കഥം അഫലാനി ഭവിസ്സന്തി.

യോ തിന്ദുകരുക്ഖസ്സ പരോ പിലക്ഖോതി യോ ഏസ തിന്ദുകരുക്ഖസ്സ പരതോ പിലക്ഖരുക്ഖോ ഠിതോതി വിമാനദ്വാരേ ഠിതാവ ഹത്ഥം പസാരേത്വാ ദസ്സേതി. പരിവാരിതോതിആദീസു തസ്സ പിലക്ഖരുക്ഖസ്സ മൂലേ ഏസ തം രുക്ഖമൂലം പരിക്ഖിപിത്വാ നിഹിതതായ പരിവാരിതോ, പുബ്ബേ യിട്ഠയഞ്ഞവസേന പുരിമസാമികാനം ഉപ്പന്നതായ പുബ്ബയഞ്ഞോ, അനേകനിധികുമ്ഭി ഭാവേന മഹന്തത്താ ഉളാരോ, ഭൂമിം ഖണിത്വാ ഠപിതത്താ നിഖാതോ, ഇദാനി ദായാദാനം അഭാവതോ അദായാദോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ഏസ തം രുക്ഖമൂലം പരിക്ഖിപിത്വാ ഗീവായ ഗീവം പഹരന്തീനം നിധികുമ്ഭീനം വസേന മഹാനിധി നിഖാതോ അസാമികോ, ഗച്ഛ തം ഉദ്ധരിത്വാ ഗണ്ഹാതി.

ഏവഞ്ച പന വത്വാ സാ ദേവതാ ‘‘ബ്രാഹ്മണ, ത്വം ഏതം ഉദ്ധരിത്വാ ഗണ്ഹന്തോ കിലമിസ്സസി, ഗച്ഛ ത്വം, അഹമേവ തം തവ ഘരം നേത്വാ അസുകസ്മിം അസുകസ്മിഞ്ച ഠാനേ നിദഹിസ്സാമി, ത്വം ഏതം ധനം യാവജീവം പരിഭുഞ്ജന്തോ ദാനം ദേഹി, സീലം രക്ഖാഹീ’’തി ബ്രാഹ്മണസ്സ ഓവാദം ദത്വാ തം ധനം അത്തനോ ആനുഭാവേന തസ്സ ഘരേ പതിട്ഠാപേസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ബ്രാഹ്മണോ ആനന്ദോ അഹോസി, രുക്ഖദേവതാ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

പലാസജാതകവണ്ണനാ സത്തമാ.

[൩൦൮] ൮. സകുണജാതകവണ്ണനാ

അകരമ്ഹസ തേ കിച്ചന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ദേവദത്തസ്സ അകതഞ്ഞുതം ആരബ്ഭ കഥേസി. ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപി ദേവദത്തോ അകതഞ്ഞൂയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ഹിമവന്തപദേസേ രുക്ഖകോട്ടകസകുണോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. അഥേകസ്സ സീഹസ്സ മംസം ഖാദന്തസ്സ അട്ഠി ഗലേ ലഗ്ഗി, ഗലോ ഉദ്ധുമായി, ഗോചരം ഗണ്ഹിതും ന സക്കോതി, ഖരാ വേദനാ പവത്തതി. അഥ നം സോ സകുണോ ഗോചരപ്പസുതോ ദിസ്വാ സാഖായ നിലീനോ ‘‘കിം തേ, സമ്മ, ദുക്ഖ’’ന്തി പുച്ഛി. സോ തമത്ഥം ആചിക്ഖി. ‘‘അഹം തേ, സമ്മ, ഏതം അട്ഠിം അപനേയ്യം, ഭയേന പന തേ മുഖം പവിസിതും ന വിസഹാമി, ഖാദേയ്യാസിപി മ’’ന്തി. ‘‘മാ ഭായി, സമ്മ, നാഹം തം ഖാദാമി, ജീവിതം മേ ദേഹീ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി തം വാമപസ്സേന നിപജ്ജാപേത്വാ ‘‘കോ ജാനാതി, കിമ്പേസ കരിസ്സതീ’’തി ചിന്തേത്വാ യഥാ മുഖം പിദഹിതും ന സക്കോതി, തഥാ തസ്സ അധരോട്ഠേ ച ഉത്തരോട്ഠേ ച ദണ്ഡകം ഠപേത്വാ മുഖം പവിസിത്വാ അട്ഠികോടിം തുണ്ഡേന പഹരി, അട്ഠി പതിത്വാ ഗതം. സോ അട്ഠിം പാതേത്വാ സീഹസ്സ മുഖതോ നിക്ഖമന്തോ ദണ്ഡകം തുണ്ഡേന പഹരിത്വാ പാതേന്തോവ നിക്ഖമിത്വാ സാഖഗ്ഗേ നിലീയി. സീഹോ നിരോഗോ ഹുത്വാ ഏകദിവസം ഏകം വനമഹിംസം വധിത്വാ ഖാദതി. സകുണോ ‘‘വീമംസിസ്സാമി ന’’ന്തി തസ്സ ഉപരിഭാഗേ സാഖായ നിലീയിത്വാ തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൨൯.

‘‘അകരമ്ഹസ തേ കിച്ചം, യം ബലം അഹുവമ്ഹസേ;

മിഗരാജ നമോ ത്യത്ഥു, അപി കിഞ്ചി ലഭാമസേ’’തി.

തത്ഥ അകരമ്ഹസ തേ കിച്ചന്തി ഭോ, സീഹ, മയമ്പി തവ ഏകം കിച്ചം അകരിമ്ഹ. യം ബലം അഹുവമ്ഹസേതി യം അമ്ഹാകം ബലം അഹോസി, തേന ബലേന തതോ കിഞ്ചി അഹാപേത്വാ അകരിമ്ഹയേവ.

തം സുത്വാ സീഹോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൩൦.

‘‘മമ ലോഹിതഭക്ഖസ്സ, നിച്ചം ലുദ്ദാനി കുബ്ബതോ;

ദന്തന്തരഗതോ സന്തോ, തം ബഹും യമ്പി ജീവസീ’’തി.

തം സുത്വാ സകുണോ ഇതരാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

൩൧.

‘‘അകതഞ്ഞുമകത്താരം, കതസ്സ അപ്പടികാരകം;

യസ്മിം കതഞ്ഞുതാ നത്ഥി, നിരത്ഥാ തസ്സ സേവനാ.

൩൨.

‘‘യസ്സ സമ്മുഖചിണ്ണേന, മിത്തധമ്മോ ന ലബ്ഭതി;

അനുസൂയമനക്കോസം, സണികം തമ്ഹാ അപക്കമേ’’ന്തി.

തത്ഥ അകതഞ്ഞുന്തി കതഗുണം അജാനന്തം. അകത്താരന്തി യംകിഞ്ചി അകരോന്തം. സമ്മുഖചിണ്ണേനാതി സമ്മുഖേ കതേന ഗുണേന. അനുസൂയമനക്കോസന്തി തം പുഗ്ഗലം ന ഉസൂയന്തോ ന അക്കോസന്തോ സണികം തമ്ഹാ പാപപുഗ്ഗലാ അപഗച്ഛേയ്യാതി. ഏവം വത്വാ സോ സകുണോ പക്കാമി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ സീഹോ ദേവദത്തോ അഹോസി, സകുണോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

സകുണജാതകവണ്ണനാ അട്ഠമാ.

[൩൦൯] ൯. ഛവജാതകവണ്ണനാ

സബ്ബമിദം ചരിമം കതന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഛബ്ബഗ്ഗിയേ ഭിക്ഖൂ ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു വിനയേ (പാചി. ൬൪൬) വിത്ഥാരതോ ആഗതമേവ. അയം പനേത്ഥ സങ്ഖേപോ – സത്ഥാ ഛബ്ബഗ്ഗിയേ പക്കോസാപേത്വാ ‘‘സച്ചം കിര തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, നീചേ ആസനേ നിസീദിത്വാ ഉച്ചേ ആസനേ നിസിന്നസ്സ ധമ്മം ദേസേഥാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി വുത്തേ തേ ഭിക്ഖൂ ഗരഹിത്വാ ‘‘അയുത്തം, ഭിക്ഖവേ, തുമ്ഹാകം മമ ധമ്മേ അഗാരവകരണം, പോരാണകപണ്ഡിതാ ഹി നീചേ ആസനേ നിസീദിത്വാ ബാഹിരകമന്തേപി വാചേന്തേ ഗരഹിംസൂ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ചണ്ഡാലകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ കുടുമ്ബം സണ്ഠപേസി. തസ്സ ഭരിയാ അമ്ബദോഹളിനീ ഹുത്വാ തം ആഹ ‘‘സാമി, ഇച്ഛാമഹം അമ്ബം ഖാദിതു’’ന്തി. ‘‘ഭദ്ദേ, ഇമസ്മിം കാലേ അമ്ബം നത്ഥി, അഞ്ഞം കിഞ്ചി അമ്ബിലഫലം ആഹരിസ്സാമീ’’തി. ‘‘സാമി, അമ്ബഫലം ലഭമാനാവ ജീവിസ്സാമി, അലഭമാനായ മേ ജീവിതം നത്ഥീ’’തി. സോ തസ്സാ പടിബദ്ധചിത്തോ ‘‘കഹം നു ഖോ അമ്ബഫലം ലഭിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേസി. തേന ഖോ പന സമയേന ബാരാണസിരഞ്ഞോ ഉയ്യാനേ അമ്ബോ ധുവഫലോ ഹോതി. സോ ‘‘തതോ അമ്ബപക്കം ആഹരിത്വാ ഇമിസ്സാ ദോഹളം പടിപ്പസ്സമ്ഭേസ്സാമീ’’തി രത്തിഭാഗേ ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ അമ്ബം അഭിരുഹിത്വാ നിലീനോ സാഖായ സാഖം അമ്ബം ഓലോകേന്തോ വിചരി. തസ്സ തഥാ കരോന്തസ്സേവ രത്തി വിഭായി. സോ ചിന്തേസി ‘‘സചേ ഇദാനി ഓതരിത്വാ ഗമിസ്സാമി, ദിസ്വാ മം ‘ചോരോ’തി ഗണ്ഹിസ്സന്തി, രത്തിഭാഗേ ഗമിസ്സാമീ’’തി. അഥേകം വിടപം അഭിരുഹിത്വാ നിലീനോ അച്ഛി.

തദാ ബാരാണസിരാജാ ‘‘പുരോഹിതസ്സ സന്തികേ മന്തേ ഉഗ്ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി ഉയ്യാനം പവിസിത്വാ അമ്ബരുക്ഖമൂലേ ഉച്ചേ ആസനേ നിസീദിത്വാ ആചരിയം നീചേ ആസനേ നിസീദാപേത്വാ മന്തേ ഉഗ്ഗണ്ഹി. ബോധിസത്തോ ഉപരി നിലീനോ ചിന്തേസി – ‘‘യാവ അധമ്മികോ അയം രാജാ, യോ ഉച്ചാസനേ നിസീദിത്വാ മന്തേ ഉഗ്ഗണ്ഹാതി. അയം ബ്രാഹ്മണോപി അധമ്മികോ, യോ നീചാസനേ നിസീദിത്വാ മന്തേ വാചേതി. അഹമ്പി അധമ്മികോ, യോ മാതുഗാമസ്സ വസം ഗന്ത്വാ മമ ജീവിതം അഗണേത്വാ അമ്ബം ആഹരാമീ’’തി. സോ രുക്ഖതോ ഓതരന്തോ ഏകം ഓലമ്ബനസാഖം ഗഹേത്വാ തേസം ഉഭിന്നമ്പി അന്തരേ പതിട്ഠായ ‘‘മഹാരാജ, അഹം നട്ഠോ, ത്വം മൂള്ഹോ, പുരോഹിതോ മതോ’’തി ആഹ. സോ രഞ്ഞാ ‘‘കിംകാരണാ’’തി പുട്ഠോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൩൩.

‘‘സബ്ബമിദം ചരിമം കതം, ഉഭോ ധമ്മം ന പസ്സരേ;

ഉഭോ പകതിയാ ചുതാ, യോ ചായം മന്തേജ്ഝാപേതി;

യോ ച മന്തം അധീയതീ’’തി.

തത്ഥ സബ്ബമിദം ചരിമം കതന്തി യം അമ്ഹേഹി തീഹി ജനേഹി കതം, സബ്ബം ഇദം കിച്ചം ലാമകം നിമ്മരിയാദം അധമ്മികം. ഏവം അത്തനോ ചോരഭാവം തേസഞ്ച മന്തേസു അഗാരവം ഗരഹിത്വാ പുന ഇതരേ ദ്വേയേവ ഗരഹന്തോ ‘‘ഉഭോ ധമ്മം ന പസ്സരേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഉഭോതി ഇമേ ദ്വേപി ജനാ ഗരുകാരാരഹം പോരാണകധമ്മം ന പസ്സന്തി, തതോ ധമ്മപകതിതോ ചുതാ. ധമ്മോ ഹി പഠമുപ്പത്തിവസേന പകതി നാമ. വുത്തമ്പി ചേതം –

‘‘ധമ്മോ ഹവേ പാതുരഹോസി പുബ്ബേ;

പച്ഛാ അധമ്മോ ഉദപാദി ലോകേ’’തി. (ജാ. ൧.൧൧.൨൮);

യോ ചായന്തി യോ ച അയം നീചാസനേ നിസീദിത്വാ മന്തേ അജ്ഝാപേതി, യോ ച ഉച്ചേ ആസനേ നിസീദിത്വാ അധീയതീതി.

തം സുത്വാ ബ്രാഹ്മണോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൩൪.

‘‘സാലീനം ഓദനം ഭുഞ്ജേ, സുചിം മംസൂപസേചനം;

തസ്മാ ഏതം ന സേവാമി, ധമ്മം ഇസീഹി സേവിത’’ന്തി.

തസ്സത്ഥോ – അഹഞ്ഹി ഭോ ഇമസ്സ രഞ്ഞോ സന്തകം സാലീനം ഓദനം സുചിം പണ്ഡരം നാനപ്പകാരായ മംസവികതിയാ സിത്തം മംസൂപസേചനം ഭുഞ്ജാമി, തസ്മാ ഉദരേ ബദ്ധോ ഹുത്വാ ഏതം ഏസിതഗുണേഹി ഇസീഹി സേവിതം ധമ്മം ന സേവാമീതി.

തം സുത്വാ ഇതരോ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

൩൫.

‘‘പരിബ്ബജ മഹാ ലോകോ, പചന്തഞ്ഞേപി പാണിനോ;

മാ തം അധമ്മോ ആചരിതോ, അസ്മാ കുമ്ഭമിവാഭിദാ.

൩൬.

‘‘ധിരത്ഥു തം യസലാഭം, ധനലാഭഞ്ച ബ്രാഹ്മണ;

യാ വുത്തി വിനിപാതേന, അധമ്മചരണേന വാ’’തി.

തത്ഥ പരിബ്ബജാതി ഇതോ അഞ്ഞത്ഥ ഗച്ഛ. മഹാതി അയം ലോകോ നാമ മഹാ. പചന്തഞ്ഞേപി പാണിനോതി ഇമസ്മിം ജമ്ബുദീപേ അഞ്ഞേപി പാണിനോ പചന്തി, നായമേവേകോ രാജാ. അസ്മാ കുമ്ഭമിവാഭിദാതി പാസാണോ ഘടം വിയ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യം ത്വം അഞ്ഞത്ഥ അഗന്ത്വാ ഇധ വസന്തോ അധമ്മം ആചരസി, സോ അധമ്മോ ഏവം ആചരിതോ പാസാണോ ഘടം വിയ മാ തം ഭിന്ദി.

‘‘ധിരത്ഥൂ’’തി ഗാഥായ അയം സങ്ഖേപത്ഥോ – ബ്രാഹ്മണ യോ ഏസ ഏവം തവ യസലാഭോ ച ധനലാഭോ ച ധിരത്ഥു, തം ഗരഹാമ മയം. കസ്മാ? യസ്മാ അയം തയാ ലദ്ധലാഭോ ആയതിം അപായേസു വിനിപാതനഹേതുനാ സമ്പതി ച അധമ്മചരണേന ജീവിതവുത്തി നാമ ഹോതി, യാ ചേസാ വുത്തി ഇമിനാ ആയതിം വിനിപാതേന ഇധ അധമ്മചരണേന വാ നിപ്പജ്ജതി, കിം തായ, തേന തം ഏവം വദാമീതി.

അഥസ്സ ധമ്മകഥായ രാജാ പസീദിത്വാ ‘‘ഭോ, പുരിസ, കിംജാതികോസീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ചണ്ഡാലോ അഹം, ദേവാ’’തി. ഭോ ‘‘സചേ ത്വം ജാതിസമ്പന്നോ അഭവിസ്സ, രജ്ജം തേ അഹം അദസ്സം, ഇതോ പട്ഠായ പന അഹം ദിവാ രാജാ ഭവിസ്സാമി, ത്വം രത്തിം രാജാ ഹോഹീ’’തി അത്തനോ കണ്ഠേ പിളന്ധനം പുപ്ഫദാമം തസ്സ ഗീവായം പിളന്ധാപേത്വാ തം നഗരഗുത്തികം അകാസി. അയം നഗരഗുത്തികാനം കണ്ഠേ രത്തപുപ്ഫദാമപിളന്ധനവംസോ. തതോ പട്ഠായ പന രാജാ തസ്സോവാദേ ഠത്വാ ആചരിയേ ഗാരവം കരിത്വാ നീചേ ആസനേ നിസിന്നോ മന്തേ ഉഗ്ഗണ്ഹീതി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി ‘‘തദാ രാജാ ആനന്ദോ അഹോസി, ചണ്ഡാലപുത്തോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ഛവജാതകവണ്ണനാ നവമാ.

[൩൧൦] ൧൦. സേയ്യജാതകവണ്ണനാ

സസമുദ്ദപരിയായന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. സോ ഹി സാവത്ഥിയം പിണ്ഡായ ചരന്തോ ഏകം അഭിരൂപം അലങ്കതപടിയത്തം ഇത്ഥിം ദിസ്വാ ഉക്കണ്ഠിതോ സാസനേ നാഭിരമി. അഥ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ആരോചേസും. സോ ഭഗവതാ ‘‘സച്ചം കിര ത്വം ഭിക്ഖു ഉക്കണ്ഠിതോസീ’’തി പുട്ഠോ ‘‘സച്ചം, ഭന്തേ’’തി വത്വാ ‘‘കോ തം ഉക്കണ്ഠാപേസീ’’തി വുത്തേ തമത്ഥം ആരോചേസി. സത്ഥാ ‘‘കസ്മാ ത്വം ഏവരൂപേ നിയ്യാനികസാസനേ പബ്ബജിത്വാ ഉക്കണ്ഠിതോസി, പുബ്ബേ പണ്ഡിതാ പുരോഹിതട്ഠാനം ലഭന്താപി തം പടിക്ഖിപിത്വാ പബ്ബജിംസൂ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ പുരോഹിതസ്സ ബ്രാഹ്മണിയാ കുച്ഛിമ്ഹി പടിസന്ധിം ഗണ്ഹിത്വാ രഞ്ഞോ പുത്തേന സദ്ധിം ഏകദിവസേ വിജായി. രാജാ ‘‘അത്ഥി നു ഖോ കോചി മേ പുത്തേന സദ്ധിം ഏകദിവസേ ജാതോ’’തി അമച്ചേ പുച്ഛി. ‘‘അത്ഥി, മഹാരാജ, പുരോഹിതസ്സ പുത്തോ’’തി. രാജാ തം ആഹരാപേത്വാ ധാതീനം ദത്വാ പുത്തേന സദ്ധിം ഏകതോവ പടിജഗ്ഗാപേസി. ഉഭിന്നം ആഭരണാനി ചേവ പാനഭോജനാദീനി ച ഏകസദിസാനേവ അഹേസും. തേ വയപ്പത്താ ഏകതോവ തക്കസിലം ഗന്ത്വാ സബ്ബസിപ്പാനി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ആഗമംസു. രാജാ പുത്തസ്സ ഓപരജ്ജം അദാസി, മഹായസോ അഹോസി. തതോ പട്ഠായ ബോധിസത്തോ രാജപുത്തേന സദ്ധിം ഏകതോവ ഖാദതി പിവതി സയതി, അഞ്ഞമഞ്ഞം വിസ്സാസോ ഥിരോ അഹോസി.

അപരഭാഗേ രാജപുത്തോ പിതു അച്ചയേന രജ്ജേ പതിട്ഠായ മഹാസമ്പത്തിം അനുഭവി. ബോധിസത്തോ ചിന്തേസി ‘‘മയ്ഹം സഹായോ രജ്ജമനുസാസതി, സല്ലക്ഖിതക്ഖണേയേവ ഖോ പന മയ്ഹം പുരോഹിതട്ഠാനം ദസ്സതി, കിം മേ ഘരാവാസേന, പബ്ബജിത്വാ വിവേകമനുബ്രൂഹേസ്സാമീ’’തി? സോ മാതാപിതരോ വന്ദിത്വാ പബ്ബജ്ജം അനുജാനാപേത്വാ മഹാസമ്പത്തിം ഛഡ്ഡേത്വാ ഏകകോവ നിക്ഖമിത്വാ ഹിമവന്തം പവിസിത്വാ മനോരമേ ഭൂമിഭാഗേ പണ്ണസാലം മാപേത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ അഭിഞ്ഞാ ച സമാപത്തിയോ ച നിബ്ബത്തേത്വാ ഝാനകീളം കീളന്തോ വിഹാസി. തദാ രാജാ തം അനുസ്സരിത്വാ ‘‘മയ്ഹം സഹായോ ന പഞ്ഞായതി, കഹം സോ’’തി പുച്ഛി. അമച്ചാ തസ്സ പബ്ബജിതഭാവം ആരോചേത്വാ ‘‘രമണീയേ കിര വനസണ്ഡേ വസതീ’’തി ആഹംസു. രാജാ തസ്സ വസനോകാസം പുച്ഛിത്വാ സേയ്യം നാമ അമച്ചം ‘‘ഗച്ഛ സഹായം മേ ഗഹേത്വാ ഏഹി, പുരോഹിതട്ഠാനമസ്സ ദസ്സാമീ’’തി ആഹ. സോ ‘‘സാധൂ’’തി പടിസ്സുണിത്വാ ബാരാണസിതോ നിക്ഖമിത്വാ അനുപുബ്ബേന പച്ചന്തഗാമം പത്വാ തത്ഥ ഖന്ധാവാരം ഠപേത്വാ വനചരകേഹി സദ്ധിം ബോധിസത്തസ്സ വസനോകാസം ഗന്ത്വാ ബോധിസത്തം പണ്ണസാലദ്വാരേ സുവണ്ണപടിമം വിയ നിസിന്നം ദിസ്വാ വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിത്വാ കതപടിസന്ഥാരോ ‘‘ഭന്തേ, രാജാ തുയ്ഹം പുരോഹിതട്ഠാനം ദാതുകാമോ, ആഗമനം തേ ഇച്ഛതീ’’തി ആഹ.

ബോധിസത്തോ ‘‘തിട്ഠതു പുരോഹിതട്ഠാനം, അഹം സകലം കാസികോസലജമ്ബുദീപരജ്ജം ചക്കവത്തിസിരിമേവ വാ ലഭന്തോപി ന ഗച്ഛിസ്സാമി, ന ഹി പണ്ഡിതാ സകിം ജഹിതകിലേസേ പുന ഗണ്ഹന്തി, സകിം ജഹിതഞ്ഹി നിട്ഠുഭഖേളസദിസം ഹോതീ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

൩൭.

‘‘സസമുദ്ദപരിയായം, മഹിം സാഗരകുണ്ഡലം;

ന ഇച്ഛേ സഹ നിന്ദായ, ഏവം സേയ്യ വിജാനഹി.

൩൮.

‘‘ധിരത്ഥു തം യസലാഭം, ധനലാഭഞ്ച ബ്രാഹ്മണ;

യാ വുത്തി വിനിപാതേന, അധമ്മചരണേന വാ.

൩൯.

‘‘അപി ചേ പത്തമാദായ, അനഗാരോ പരിബ്ബജേ;

സായേവ ജീവികാ സേയ്യോ, യാ ചാധമ്മേന ഏസനാ.

൪൦.

‘‘അപി ചേ പത്തമാദായ, അനഗാരോ പരിബ്ബജേ;

അഞ്ഞം അഹിംസയം ലോകേ, അപി രജ്ജേന തം വര’’ന്തി.

തത്ഥ സസമുദ്ദപരിയായന്തി പരിയായോ വുച്ചതി പരിവാരോ, സമുദ്ദം പരിവാരേത്വാ ഠിതേന ചക്കവാളപബ്ബതേന സദ്ധിം, സമുദ്ദസങ്ഖാതേന വാ പരിവാരേന സദ്ധിന്തി അത്ഥോ. സാഗരകുണ്ഡലന്തി സാഗരമജ്ഝേ ദീപവസേന ഠിതത്താ തസ്സ കുണ്ഡലഭൂതന്തി അത്ഥോ. നിന്ദായാതി ഝാനസുഖസമ്പന്നം പബ്ബജ്ജം ഛഡ്ഡേത്വാ ഇസ്സരിയം ഗണ്ഹീതി ഇമായ നിന്ദായ. സേയ്യാതി തം നാമേനാലപതി. വിജാനഹീതി ധമ്മം വിജാനാഹി. യാ വുത്തി വിനിപാതേനാതി യാ പുരോഹിതട്ഠാനവസേന ലദ്ധാ യസലാഭധനലാഭവുത്തി ഝാനസുഖതോ അത്തവിനിപാതനസങ്ഖാതേന വിനിപാതേന ഇതോ ഗന്ത്വാ ഇസ്സരിയമദമത്തസ്സ അധമ്മചരണേന വാ ഹോതി, തം വുത്തിം ധിരത്ഥു.

പത്തമാദായാതി ഭിക്ഖാഭാജനം ഗഹേത്വാ. അനഗാരോതി അപി അഹം അഗാരവിരഹിതോ പരകുലേസു ചരേയ്യം. സായേവ ജീവികാതി സാ ഏവ മേ ജീവികാ സേയ്യോ വരതരാ. യാ ചാധമ്മേന ഏസനാതി യാ ച അധമ്മേന ഏസനാ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യാ അധമ്മേന ഏസനാ, തതോ ഏസാവ ജീവികാ സുന്ദരതരാതി. അഹിംസയന്തി അവിഹേഠേന്തോ. അപി രജ്ജേനാതി ഏവം പരം അവിഹേഠേന്തോ കപാലഹത്ഥസ്സ മമ ജീവികകപ്പനം രജ്ജേനാപി വരം ഉത്തമന്തി.

ഇതി സോ പുനപ്പുനം യാചന്തമ്പി തം പടിക്ഖിപി. സേയ്യോപി തസ്സ മനം അലഭിത്വാ തം വന്ദിത്വാ ഗന്ത്വാ തസ്സ അനാഗമനഭാവം രഞ്ഞോ ആരോചേസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖു സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി, അപരേപി ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി സച്ഛികരിംസു.

തദാ രാജാ ആനന്ദോ അഹോസി, സേയ്യോ സാരിപുത്തോ, പുരോഹിതപുത്തോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

സേയ്യജാതകവണ്ണനാ ദസമാ.

കാലിങ്ഗവഗ്ഗോ പഠമോ.

൨. പുചിമന്ദവഗ്ഗോ

[൩൧൧] ൧. പുചിമന്ദജാതകവണ്ണനാ

ഉട്ഠേഹി ചോരാതി ഇദം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ ആയസ്മന്തം മഹാമോഗ്ഗല്ലാനം ആരബ്ഭ കഥേസി. ഥേരേ കിര രാജഗഹം ഉപനിസ്സായ അരഞ്ഞകുടികായ വിഹരന്തേ ഏകോ ചോരോ നഗരദ്വാരഗാമേ ഏകസ്മിം ഗേഹേ സന്ധിം ഛിന്ദിത്വാ ഹത്ഥസാരം ആദായ പലായിത്വാ ഥേരസ്സ കുടിപരിവേണം പവിസിത്വാ ‘‘ഇധ മയ്ഹം ആരക്ഖോ ഭവിസ്സതീ’’തി ഥേരസ്സ പണ്ണസാലായ പമുഖേ നിപജ്ജി. ഥേരോ തസ്സ പമുഖേ സയിതഭാവം ഞത്വാ തസ്മിം ആസങ്കം കത്വാ ‘‘ചോരസംസഗ്ഗോ നാമ ന വട്ടതീ’’തി നിക്ഖമിത്വാ ‘‘മാ ഇധ സയീ’’തി നീഹരി. സോ ചോരോ തതോ നിക്ഖമിത്വാ പദം മോഹേത്വാ പലായി. മനുസ്സാ ഉക്കം ആദായ ചോരസ്സ പദാനുസാരേന തത്ഥ ആഗന്ത്വാ തസ്സ ആഗതട്ഠാനഠിതട്ഠാനനിസിന്നട്ഠാനസയിതട്ഠാനാദീനി ദിസ്വാ ‘‘ചോരോ ഇതോ ആഗതോ, ഇധ ഠിതോ, ഇധ നിസിന്നോ, ഇമിനാ ഠാനേന അപഗതോ, ന ദിട്ഠോ നോ’’തി ഇതോ ചിതോ ച പക്ഖന്ദിത്വാ അദിസ്വാവ പടിഗതാ. പുനദിവസേ ഥേരോ പുബ്ബണ്ഹസമയം രാജഗഹേ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ പിണ്ഡപാതപടിക്കന്തോ വേളുവനം ഗന്ത്വാ തം പവത്തിം സത്ഥു ആരോചേസി. സത്ഥാ ‘‘ന ഖോ, മോഗ്ഗല്ലാന, ത്വഞ്ഞേവ ആസങ്കിതബ്ബയുത്തകം ആസങ്കി, പോരാണകപണ്ഡിതാപി ആസങ്കിംസൂ’’തി വത്വാ ഥേരേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ നഗരസ്സ സുസാനവനേ നിമ്ബരുക്ഖദേവതാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. അഥേകദിവസം നഗരദ്വാരഗാമേ കതകമ്മചോരോ തം സുസാനവനം പാവിസി. തദാ ച പന തത്ഥ നിമ്ബോ ച അസ്സത്ഥോ ചാതി ദ്വേ ജേട്ഠകരുക്ഖാ. ചോരോ നിമ്ബരുക്ഖമൂലേ ഭണ്ഡികം ഠപേത്വാ നിപജ്ജി. തസ്മിം പന കാലേ ചോരേ ഗഹേത്വാ നിമ്ബസൂലേ ഉത്താസേന്തി. അഥ സാ ദേവതാ ചിന്തേസി ‘‘സചേ മനുസ്സാ ആഗന്ത്വാ ഇമം ചോരം ഗണ്ഹിസ്സന്തി, ഇമസ്സേവ നിമ്ബരുക്ഖസ്സ സാഖം ഛിന്ദിത്വാ സൂലം കത്വാ ഏതം ഉത്താസേസ്സന്തി, ഏവം സന്തേ രുക്ഖോ നസ്സിസ്സതി, ഹന്ദ നം ഇതോ നീഹരിസ്സാമീ’’തി. സാ തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തീ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൪൧.

‘‘ഉട്ഠേഹി ചോര കിം സേസി, കോ അത്ഥോ സുപനേന തേ;

മാ തം ഗഹേസും രാജാനോ, ഗാമേ കിബ്ബിസകാരക’’ന്തി.

തത്ഥ രാജാനോതി രാജപുരിസേ സന്ധായ വുത്തം. കിബ്ബിസകാരകന്തി ദാരുണസാഹസികചോരകമ്മകാരകം.

ഇതി നം വത്വാ ‘‘യാവ തം രാജപുരിസാ ന ഗണ്ഹന്തി, താവ അഞ്ഞത്ഥ ഗച്ഛാ’’തി ഭായാപേത്വാ പലാപേസി. തസ്മിം പലാതേ അസ്സത്ഥദേവതാ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൪൨.

‘‘യം നു ചോരം ഗഹേസ്സന്തി, ഗാമേ കിബ്ബിസകാരകം;

കിം തത്ഥ പുചിമന്ദസ്സ, വനേ ജാതസ്സ തിട്ഠതോ’’തി.

തത്ഥ വനേ ജാതസ്സ തിട്ഠതോതി നിമ്ബോ വനേ ജാതോ ചേവ ഠിതോ ച. ദേവതാ പന തത്ഥ നിബ്ബത്തത്താ രുക്ഖസമുദാചാരേനേവ സമുദാചരി.

തം സുത്വാ നിമ്ബദേവതാ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൪൩.

‘‘ന ത്വം അസ്സത്ഥ ജാനാസി, മമ ചോരസ്സ ചന്തരം;

ചോരം ഗഹേത്വാ രാജാനോ, ഗാമേ കിബ്ബിസകാരകം;

അപ്പേന്തി നിമ്ബസൂലസ്മിം, തസ്മിം മേ സങ്കതേ മനോ’’തി.

തത്ഥ അസ്സത്ഥാതി പുരിമനയേനേവ തസ്മിം നിബ്ബത്തദേവതം സമുദാചരതി. മമ ചോരസ്സ ചന്തരന്തി മമ ച ചോരസ്സ ച ഏകതോ അവസനകാരണം. അപ്പേന്തി നിമ്ബസൂലസ്മിന്തി ഇമസ്മിം കാലേ രാജാനോ ചോരം നിമ്ബസൂലേ ആവുണന്തി. തസ്മിം മേ സങ്കതേ മനോതി തസ്മിം കാരണേ മമ ചിത്തം സങ്കതി. സചേ ഹി ഇമം സൂലേ ആവുണിസ്സന്തി, വിമാനം മേ നസ്സിസ്സതി, അഥ സാഖായ ഓലമ്ബേസ്സന്തി, വിമാനേ മേ കുണപഗന്ധോ ഭവിസ്സതി, തേനാഹം ഏതം പലാപേസിന്തി അത്ഥോ.

ഏവം താസം ദേവതാനം അഞ്ഞമഞ്ഞം സല്ലപന്താനഞ്ഞേവ ഭണ്ഡസാമികാ ഉക്കാഹത്ഥാ പദാനുസാരേന ആഗന്ത്വാ ചോരസ്സ സയിതട്ഠാനം ദിസ്വാ ‘‘അമ്ഭോ ഇദാനേവ ചോരോ ഉട്ഠായ പലാതോ, ന ലദ്ധോ നോ ചോരോ, സചേ ലഭിസ്സാമ, ഇമസ്സേവ നം നിമ്ബസ്സ സൂലേ വാ ആവുണിത്വാ സാഖായ വാ ഓലമ്ബേത്വാ ഗമിസ്സാമാ’’തി വത്വാ ഇതോ ചിതോ ച പക്ഖന്ദിത്വാ ചോരം അദിസ്വാവ ഗതാ.

തേസം വചനം സുത്വാ അസ്സത്ഥദേവതാ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൪൪.

‘‘സങ്കേയ്യ സങ്കിതബ്ബാനി, രക്ഖേയ്യാനാഗതം ഭയം;

അനാഗതഭയാ ധീരോ, ഉഭോ ലോകേ അവേക്ഖതീ’’തി.

തത്ഥ രക്ഖേയ്യാനാഗതം ഭയന്തി ദ്വേ അനാഗതഭയാനി ദിട്ഠധമ്മികഞ്ചേവ സമ്പരായികഞ്ചാതി. തേസു പാപമിത്തേ പരിവജ്ജേന്തോ ദിട്ഠധമ്മികം രക്ഖതി, തീണി ദുച്ചരിതാനി പരിവജ്ജേന്തോ സമ്പരായികം രക്ഖതി. അനാഗതഭയാതി അനാഗതഭയഹേതുതം ഭയം ഭായമാനോ ധീരോ പണ്ഡിതോ പുരിസോ പാപമിത്തസംസഗ്ഗം ന കരോതി, തീഹിപി ദ്വാരേഹി ദുച്ചരിതം ന ചരതി. ഉഭോ ലോകേതി ഏവം ഭായന്തോ ഹേസ ഇധലോകപരലോകസങ്ഖാതേ ഉഭോ ലോകേ അവേക്ഖതി ഓലോകേതി, ഓലോകയമാനോ ഇധലോകഭയേന പാപമിത്തേ വിവജ്ജേതി, പരലോകഭയേന പാപം ന കരോതീതി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ അസ്സത്ഥദേവതാ ആനന്ദോ അഹോസി, നിമ്ബദേവതാ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

പുചിമന്ദജാതകവണ്ണനാ പഠമാ.

[൩൧൨] ൨. കസ്സപമന്ദിയജാതകവണ്ണനാ

അപി കസ്സപ മന്ദിയാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം മഹല്ലകഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. സാവത്ഥിയം കിരേകോ കുലപുത്തോ കാമേസു ആദീനവം ദിസ്വാ സത്ഥു സന്തികേ പബ്ബജിത്വാ കമ്മട്ഠാനേ അനുയുത്തോ ന ചിരസ്സേവ അരഹത്തം പാപുണി. തസ്സ അപരഭാഗേ മാതാ കാലമകാസി. സോ മാതു അച്ചയേന പിതരഞ്ച കനിട്ഠഭാതരഞ്ച പബ്ബാജേത്വാ ജേതവനേ വസിത്വാ വസ്സൂപനായികസമയേ ചീവരപച്ചയസ്സ സുലഭതം സുത്വാ ഏകം ഗാമകാവാസം ഗന്ത്വാ തയോപി തത്ഥേവ വസ്സം ഉപഗന്ത്വാ വുത്ഥവസ്സാ ജേതവനമേവ ആഗമംസു. ദഹരഭിക്ഖു ജേതവനസ്സ ആസന്നട്ഠാനേ ‘‘സാമണേര ത്വം ഥേരം വിസ്സാമേത്വാ ആനേയ്യാസി, അഹം പുരേതരം ഗന്ത്വാ പരിവേണം പടിജഗ്ഗിസ്സാമീ’’തി ജേതവനം പാവിസി. മഹല്ലകത്ഥേരോ സണികം ആഗച്ഛതി. സാമണേരോ പുനപ്പുനം സീസേന ഉപ്പീളേന്തോ വിയ ‘‘ഗച്ഛ, ഭന്തേ, ഗച്ഛ, ഭന്തേ’’തി തം ബലക്കാരേന നേതി. ഥേരോ ‘‘ത്വം മം അത്തനോ വസം ആനേസീ’’തി പുന നിവത്തിത്വാ കോടിതോ പട്ഠായ ആഗച്ഛതി. തേസം ഏവം അഞ്ഞമഞ്ഞം കലഹം കരോന്താനഞ്ഞേവ സൂരിയോ അത്ഥങ്ഗതോ, അന്ധകാരോ ജാതോ.

ഇതരോപി പരിവേണം സമ്മജ്ജിത്വാ ഉദകം ഉപട്ഠപേത്വാ തേസം ആഗമനം അപസ്സന്തോ ഉക്കം ഗഹേത്വാ പച്ചുഗ്ഗമനം കത്വാ തേ ആഗച്ഛന്തേ ദിസ്വാ ‘‘കിം ചിരായിത്ഥാ’’തി പുച്ഛി. മഹല്ലകോ തം കാരണം കഥേസി. സോ തേ ദ്വേപി വിസ്സാമേത്വാ സണികം ആനേസി. തം ദിവസം ബുദ്ധുപട്ഠാനസ്സ ഓകാസം ന ലഭി. അഥ നം ദുതിയദിവസേ ബുദ്ധുപട്ഠാനം ആഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ നിസിന്നം സത്ഥാ ‘‘കദാ ആഗതോസീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ഹിയ്യോ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘ഹിയ്യോ ആഗന്ത്വാ അജ്ജ ബുദ്ധുപട്ഠാനം കരോസീ’’തി? സോ ‘‘ആമ, ഭന്തേ’’തി വത്വാ തം കാരണം ആചിക്ഖി. സത്ഥാ മഹല്ലകം ഗരഹിത്വാ ‘‘ന ഏസ ഇദാനേവ ഏവരൂപം കമ്മം കരോതി, പുബ്ബേപി അകാസി. ഇദാനി പന തേന ത്വം കിലമിതോ, പുബ്ബേപി പണ്ഡിതേ കിലമേസീ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ കാസിനിഗമേ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തി. തസ്സ വയപ്പത്തകാലേ മാതാ കാലമകാസി. സോ മാതു സരീരകിച്ചം കത്വാ മാസദ്ധമാസച്ചയേന ഘരേ വിജ്ജമാനം ധനം ദാനം ദത്വാ പിതരഞ്ച കനിട്ഠഭാതരഞ്ച ഗഹേത്വാ ഹിമവന്തപദേസേ ദേവദത്തിയം വക്കലം ഗഹേത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ ഉഞ്ഛാചരിയായ വനമൂലഫലാഫലേഹി യാപേന്തോ രമണീയേ വനസണ്ഡേ വസി. ഹിമവന്തേ പന വസ്സകാലേ അച്ഛിന്നധാരേ ദേവേ വസ്സന്തേ ന സക്കാ ഹോതി കന്ദമൂലം ഖണിതും, ഫലാനി ച പണ്ണാനി ച പതന്തി. താപസാ യേഭുയ്യേന ഹിമവന്തതോ നിക്ഖമിത്വാ മനുസ്സപഥേ വസന്തി. തദാ ബോധിസത്തോ പിതരഞ്ച കനിട്ഠഭാതരഞ്ച ഗഹേത്വാ മനുസ്സപഥേ വസിത്വാ പുന ഹിമവന്തേ പുപ്ഫിതഫലിതേ തേ ഉഭോപി ഗഹേത്വാ ഹിമവന്തേ അത്തനോ അസ്സമപദം ആഗച്ഛന്തോ അസ്സമസ്സാവിദൂരേ സൂരിയേ അത്ഥങ്ഗതേ ‘‘തുമ്ഹേ സണികം ആഗച്ഛേയ്യാഥ, അഹം പുരതോ ഗന്ത്വാ അസ്സമം പടിജഗ്ഗിസ്സാമീ’’തി വത്വാ തേ ഓഹായ ഗതോ. ഖുദ്ദകതാപസോ പിതരാ സദ്ധിം സണികം ഗച്ഛന്തോ തം കടിപ്പദേസേ സീസേന ഉപ്പീളേന്തോ വിയ ഗച്ഛ ഗച്ഛാതി തം ബലക്കാരേന നേതി. മഹല്ലകോ ‘‘ത്വം മം അത്തനോ രുചിയാ ആനേസീ’’തി പടിനിവത്തിത്വാ കോടിതോ പട്ഠായ ആഗച്ഛതി. ഏവം തേസം കലഹം കരോന്താനഞ്ഞേവ അന്ധകാരോ അഹോസി.

ബോധിസത്തോപി പണ്ണസാലം സമ്മജ്ജിത്വാ ഉദകം ഉപട്ഠപേത്വാ ഉക്കമാദായ പടിപഥം ആഗച്ഛന്തോ തേ ദിസ്വാ ‘‘ഏത്തകം കാലം കിം കരിത്ഥാ’’തി ആഹ. ഖുദ്ദകതാപസോ പിതരാ കതകാരണം കഥേസി. ബോധിസത്തോ ഉഭോപി തേ സണികം നേത്വാ പരിക്ഖാരം പടിസാമേത്വാ പിതരം ന്ഹാപേത്വാ പാദധോവനപിട്ഠിസമ്ബാഹനാദീനി കത്വാ അങ്ഗാരകപല്ലം ഉപട്ഠപേത്വാ പടിപ്പസ്സദ്ധകിലമഥം പിതരം ഉപനിസീദിത്വാ ‘‘താത, തരുണദാരകാ നാമ മത്തികാഭാജനസദിസാ മുഹുത്തനേവ ഭിജ്ജന്തി, സകിം ഭിന്നകാലതോ പട്ഠായ പുന ന സക്കാ ഹോന്തി ഘടേതും, തേ അക്കോസന്താപി പരിഭാസന്താപി മഹല്ലകേഹി അധിവാസേതബ്ബാ’’തി വത്വാ പിതരം ഓവദന്തോ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

൪൫.

‘‘അപി കസ്സപ മന്ദിയാ, യുവാ സപതി ഹന്തി വാ;

സബ്ബം തം ഖമതേ ധീരോ, പണ്ഡിതോ തം തിതിക്ഖതി.

൪൬.

‘‘സചേപി സന്തോ വിവദന്തി, ഖിപ്പം സന്തീയരേ പുന;

ബാലാ പത്താവ ഭിജ്ജന്തി, ന തേ സമഥമജ്ഝഗൂ.

൪൭.

‘‘ഏതേ ഭിയ്യോ സമായന്തി, സന്ധി തേസം ന ജീരതി;

യോ ചാധിപന്നം ജാനാതി, യോ ച ജാനാതി ദേസനം.

൪൮.

‘‘ഏസോ ഹി ഉത്തരിതരോ, ഭാരവഹോ ധുരദ്ധരോ;

യോ പരേസാധിപന്നാനം, സയം സന്ധാതുമരഹതീ’’തി.

തത്ഥ കസ്സപാതി പിതരം നാമേനാലപതി. മന്ദിയാതി മന്ദീഭാവേന തരുണതായ. യുവാ സപതി ഹന്തി വാതി തരുണദാരകോ അക്കോസതിപി പഹരതിപി. ധീരോതി ധിക്കതപാപോ, ധീ വാ വുച്ചതി പഞ്ഞാ, തായ സമന്നാഗതോതിപി അത്ഥോ. ഇതരം പന ഇമസ്സേവ വേവചനം. ഉഭയേനാപി സബ്ബം തം ബാലദാരകേഹി കതം അപരാധം മഹല്ലകോ ധീരോ പണ്ഡിതോ സഹതി തിതിക്ഖതീതി ദസ്സേതി.

സന്ധീയരേതി പുന മിത്തഭാവേന സന്ധീയന്തി ഘടീയന്തി. ബാലാ പത്താവാതി ബാലകാ പന മത്തികാപത്താവ ഭിജ്ജന്തി. ന തേ സമഥമജ്ഝഗൂതി തേ ബാലകാ അപ്പമത്തകമ്പി വിവാദം കത്വാ വേരൂപസമനം ന വിന്ദന്തി നാധിഗച്ഛന്തി. ഏതേ ഭിയ്യോതി ഏതേ ദ്വേ ജനാ ഭിന്നാപി പുന സമാഗച്ഛന്തി. സന്ധീതി മിത്തസന്ധി. തേസന്തി തേസഞ്ഞേവ ദ്വിന്നം സന്ധി ന ജീരതി. യോ ചാധിപന്നന്തി യോ ച അത്തനാ അധിപന്നം അതിക്കന്തം അഞ്ഞസ്മിം കതദോസം ജാനാതി. ദേസനന്തി യോ ച തേന അത്തനോ ദോസം ജാനന്തേന ദേസിതം അച്ചയദേസനം പടിഗ്ഗണ്ഹിതും ജാനാതി.

യോ പരേസാധിപന്നാനന്തി യോ പരേസം അധിപന്നാനം ദോസേന അഭിഭൂതാനം അപരാധകാരകാനം. സയം സന്ധാതുമരഹതീതി തേസു അഖമാപേന്തേസുപി ‘‘ഏഹി, ഭദ്രമുഖ, ഉദ്ദേസം ഗണ്ഹ, അട്ഠകഥം സുണ, ഭാവനമനുയുഞ്ജ, കസ്മാ പരിബാഹിരോ ഹോസീ’’തി ഏവം സയം സന്ധാതും അരഹതി മിത്തഭാവം ഘടേതി, ഏസോ ഏവരൂപോ മേത്താവിഹാരീ ഉത്തരിതരോ മിത്തഭാരസ്സ മിത്തധുരസ്സ ച വഹനതോ ‘‘ഭാരവഹോ’’തി ‘‘ധുരദ്ധരോ’’തി ച സങ്ഖം ഗച്ഛതീതി.

ഏവം ബോധിസത്തോ പിതു ഓവാദം അദാസി, സോപി തതോ പഭുതി ദന്തോ അഹോസി സുദന്തോ.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ പിതാ താപസോ മഹല്ലകോ അഹോസി, ഖുദ്ദകതാപസോ സാമണേരോ, പിതു ഓവാദദായകോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

കസ്സപമന്ദിയജാതകവണ്ണനാ ദുതിയാ.

[൩൧൩] ൩. ഖന്തിവാദീജാതകവണ്ണനാ

യോ തേ ഹത്ഥേ ച പാദേ ചാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം കോധനഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ഹേട്ഠാ കഥിതമേവ. സത്ഥാ പന തം ഭിക്ഖും ‘‘കസ്മാ, ത്വം ഭിക്ഖു, അക്കോധനസ്സ ബുദ്ധസ്സ സാസനേ പബ്ബജിത്വാ കോധം കരോസി, പോരാണകപണ്ഡിതാ സരീരേ പഹാരസഹസ്സേ പതന്തേ ഹത്ഥപാദകണ്ണനാസാസു ഛിജ്ജമാനാസു പരസ്സ കോധം ന കരിംസൂ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം കലാബു നാമ രാജാ രജ്ജം കാരേസി. തദാ ബോധിസത്തോ അസീതികോടിവിഭവേ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ കുണ്ഡലകുമാരോ നാമ മാണവോ ഹുത്വാ വയപ്പത്തോ തക്കസിലം ഗന്ത്വാ സബ്ബസിപ്പാനി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ കുടുമ്ബം സണ്ഠപേത്വാ മാതാപിതൂനം അച്ചയേന ധനരാസിം ഓലോകേത്വാ ‘‘ഇമം ധനം ഉപ്പാദേത്വാ മമ ഞാതകാ അഗ്ഗഹേത്വാവ ഗതാ, മയാ പനേതം ഗഹേത്വാ ഗന്തും വട്ടതീ’’തി സബ്ബം ധനം വിചേയ്യദാനവസേന യോ യം ആഹരതി, തസ്സ തം ദത്വാ ഹിമവന്തം പവിസിത്വാ പബ്ബജിത്വാ ഫലാഫലേന യാപേന്തോ ചിരം വസിത്വാ ലോണമ്ബിലസേവനത്ഥായ മനുസ്സപഥം ആഗന്ത്വാ അനുപുബ്ബേന ബാരാണസിം പത്വാ രാജുയ്യാനേ വസിത്വാ പുനദിവസേ നഗരേ ഭിക്ഖായ ചരന്തോ സേനാപതിസ്സ നിവാസനദ്വാരം സമ്പാപുണി. സേനാപതി തസ്സ ഇരിയാപഥേസു പസീദിത്വാ ഘരം പവേസേത്വാ അത്തനോ പടിയാദിതഭോജനം ഭോജേത്വാ പടിഞ്ഞം ഗഹേത്വാ തത്ഥേവ രാജുയ്യാനേ വസാപേസി.

അഥേകദിവസം കലാബുരാജാ സുരാമദമത്തോ ഛേകനാടകപരിവുതോ മഹന്തേന യസേന ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ മങ്ഗലസിലാപട്ടേ സയനം അത്ഥരാപേത്വാ ഏകിസ്സാ പിയമനാപായ ഇത്ഥിയാ അങ്കേ സയി. ഗീതവാദിതനച്ചേസു ഛേകാ നാടകിത്ഥിയോ ഗീതാദീനി പയോജേസും, സക്കസ്സ ദേവരഞ്ഞോ വിയ മഹാസമ്പത്തി അഹോസി, രാജാ നിദ്ദം ഓക്കമി. അഥ താ ഇത്ഥിയോ ‘‘യസ്സത്ഥായ മയം ഗീതാദീനി പയോജയാമ, സോ നിദ്ദം ഉപഗതോ, കിം നോ ഗീതാദീഹീ’’തി വീണാദീനി തൂരിയാനി തത്ഥ തത്ഥേവ ഛഡ്ഡേത്വാ ഉയ്യാനം പക്കന്താ പുപ്ഫഫലപല്ലവാദീഹി പലോഭിയമാനാ ഉയ്യാനേ അഭിരമിംസു. തദാ ബോധിസത്തോ തസ്മിം ഉയ്യാനേ സുപുപ്ഫിതസാലമൂലേ പബ്ബജ്ജാസുഖേന വീതിനാമേന്തോ മത്തവരവാരണോ വിയ നിസിന്നോ ഹോതി. അഥ താ ഇത്ഥിയോ ഉയ്യാനേ ചരമാനാ തം ദിസ്വാ ‘‘ഏഥ, അയ്യായോ, ഏതസ്മിം രുക്ഖമൂലേ പബ്ബജിതോ നിസിന്നോ, യാവ രാജാ ന പബുജ്ഝതി, താവസ്സ സന്തികേ കിഞ്ചി സുണമാനാ നിസീദിസ്സാമാ’’തി ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ പരിവാരേത്വാ നിസിന്നാ ‘‘അമ്ഹാകം കഥേതബ്ബയുത്തകം കിഞ്ചി കഥേഥാ’’തി വദിംസു. ബോധിസത്തോ താസം ധമ്മം കഥേസി. അഥ സാ ഇത്ഥീ അങ്കം ചാലേത്വാ രാജാനം പബോധേസി. രാജാ പബുദ്ധോ താ അപസ്സന്തോ ‘‘കഹം ഗതാ വസലിയോ’’തി ആഹ. ഏതാ, മഹാരാജ, ഗന്ത്വാ ഏകം താപസം പരിവാരേത്വാ നിസീദിംസൂതി. രാജാ കുപിതോ ഖഗ്ഗം ഗഹേത്വാ ‘‘സിക്ഖാപേസ്സാമി നം കൂടജടില’’ന്തി വേഗേന അഗമാസി.

അഥ താ ഇത്ഥിയോ രാജാനം കുദ്ധം ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ താസു വല്ലഭതരാ ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ ഹത്ഥാ അസിം ഗഹേത്വാ രാജാനം വൂപസമേസും. സോ ആഗന്ത്വാ ബോധിസത്തസ്സ സന്തികേ ഠത്വാ ‘‘കിംവാദീ ത്വം, സമണാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ഖന്തിവാദീ, മഹാരാജാ’’തി. ‘‘കാ ഏസാ ഖന്തി നാമാ’’തി? ‘‘അക്കോസന്തേസു പരിഭാസന്തേസു പഹരന്തേസു അകുജ്ഝനഭാവോ’’തി. രാജാ ‘‘പസ്സിസ്സാമി ദാനി തേ ഖന്തിയാ അത്ഥിഭാവ’’ന്തി ചോരഘാതകം പക്കോസാപേസി. സോ അത്തനോ ചാരിത്തേന ഫരസുഞ്ച കണ്ടകകസഞ്ച ആദായ കാസായനിവസനോ രത്തമാലാധരോ ആഗന്ത്വാ രാജാനം വന്ദിത്വാ ‘‘കിം കരോമി, ദേവാ’’തി ആഹ. ഇമം ചോരം ദുട്ഠതാപസം ഗഹേത്വാ ആകഡ്ഢിത്വാ ഭൂമിയം പാതേത്വാ കണ്ടകകസം ഗഹേത്വാ പുരതോ ച പച്ഛതോ ച ഉഭോസു പസ്സേസു ചാതി ചതൂസുപി പസ്സേസു ദ്വേപഹാരസഹസ്സമസ്സ ദേഹീതി. സോ തഥാ അകാസി. ബോധിസത്തസ്സ ഛവി ഭിജ്ജി. ചമ്മം ഭിജ്ജി, മംസം ഛിജ്ജി, ലോഹിതം പഗ്ഘരതി.

പുന രാജാ ‘‘കിംവാദീ ത്വം ഭിക്ഖൂ’’തി ആഹ. ‘‘ഖന്തിവാദീ, മഹാരാജ’’. ‘‘ത്വം പന മയ്ഹം ചമ്മന്തരേ ഖന്തീ’’തി മഞ്ഞസി, നത്ഥി മയ്ഹം ചമ്മന്തരേ ഖന്തി, തയാ പന ദട്ഠും അസക്കുണേയ്യേ ഹദയബ്ഭന്തരേ മമ ഖന്തി പതിട്ഠിതാ. ‘‘മഹാരാജാ’’തി. പുന ചോരഘാതകോ ‘‘കിം കരോമീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ഇമസ്സ കൂടജടിലസ്സ ഉഭോ ഹത്ഥേ ഛിന്ദാ’’തി. സോ ഫരസും ഗഹേത്വാ ഗണ്ഡിയം ഠപേത്വാ ഹത്ഥേ ഛിന്ദി. അഥ നം ‘‘പാദേ ഛിന്ദാ’’തി ആഹ, പാദേപി ഛിന്ദി. ഹത്ഥപാദകോടീഹി ഘടഛിദ്ദേഹി ലാഖാരസോ വിയ ലോഹിതം പഗ്ഘരതി. പുന രാജാ ‘‘കിംവാദീസീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ഖന്തിവാദീ, മഹാരാജ’’. ‘‘ത്വം പന മയ്ഹം ഹത്ഥപാദകോടീസു ‘ഖന്തി അത്ഥീ’തി മഞ്ഞസി, നത്ഥേസാ ഏത്ഥ, മയ്ഹം ഖന്തി ഗമ്ഭീരട്ഠാനേ പതിട്ഠിതാ’’തി. സോ ‘‘കണ്ണനാസമസ്സ ഛിന്ദാ’’തി ആഹ. ഇതരോ കണ്ണനാസം ഛിന്ദി, സകലസരീരേ ലോഹിതം അഹോസി. പുന നം ‘‘കിംവാദീ നാമ ത്വ’’ന്തി പുച്ഛി. ‘‘മഹാരാജ, ഖന്തിവാദീ നാമ’’. ‘‘മാ ഖോ പന ത്വം ‘കണ്ണനാസികകോടീസു പതിട്ഠിതാ ഖന്തീ’തി മഞ്ഞസി, മമ ഖന്തി ഗമ്ഭീരേ ഹദയബ്ഭന്തരേ പതിട്ഠിതാ’’തി. രാജാ ‘‘കൂടജടില തവ ഖന്തിം ത്വമേവ ഉക്ഖിപിത്വാ നിസീദാ’’തി ബോധിസത്തസ്സ ഹദയം പാദേന പഹരിത്വാ പക്കാമി.

തസ്മിം ഗതേ സേനാപതി ബോധിസത്തസ്സ സരീരതോ ലോഹിതം പുഞ്ഛിത്വാ ഹത്ഥപാദകണ്ണനാസകോടിയോ സാടകകണ്ണേ കത്വാ ബോധിസത്തം സണികം നിസീദാപേത്വാ വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിത്വാ ‘‘സചേ, ഭന്തേ, തുമ്ഹേ കുജ്ഝിതുകാമാ, തുമ്ഹേസു കതാപരാധസ്സ രഞ്ഞോവ കുജ്ഝേയ്യാഥ, മാ അഞ്ഞേസ’’ന്തി യാചന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൪൯.

‘‘യോ തേ ഹത്ഥേ ച പാദേ ച, കണ്ണനാസഞ്ച ഛേദയി;

തസ്സ കുജ്ഝ മഹാവീര, മാ രട്ഠം വിനസാ ഇദ’’ന്തി.

തത്ഥ മഹാവീരാതി മഹാവീരിയ. മാ രട്ഠം വിനസാ ഇദന്തി ഇദം നിരപരാധം കാസിരട്ഠം മാ വിനാസേഹി.

തം സുത്വാ ബോധിസത്തോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൫൦.

‘‘യോ മേ ഹത്ഥേ ച പാദേ ച, കണ്ണനാസഞ്ച ഛേദയി;

ചിരം ജീവതു സോ രാജാ, ന ഹി കുജ്ഝന്തി മാദിസാ’’തി.

തത്ഥ മാദിസാതി മമ സദിസാ ഖന്തിബലേന സമന്നാഗതാ പണ്ഡിതാ ‘‘അയം മം അക്കോസി പരിഭാസി പഹരി, ഛിന്ദി ഭിന്ദീ’’തി തം ന കുജ്ഝന്തി.

രഞ്ഞോ ഉയ്യാനാ നിക്ഖമന്തസ്സ ബോധിസത്തസ്സ ചക്ഖുപഥം വിജഹനകാലേയേവ അയം ചതുനഹുതാധികാ ദ്വിയോജനസതസഹസ്സബഹലാ മഹാപഥവീ ഖലിബദ്ധസാടകോ വിയ ഫലിതാ, അവീചിതോ ജാലാ നിക്ഖമിത്വാ രാജാനം കുലദത്തിയേന രത്തകമ്ബലേന പാരുപന്തീ വിയ ഗണ്ഹി. സോ ഉയ്യാനദ്വാരേയേവ പഥവിം പവിസിത്വാ അവീചിമഹാനിരയേ പതിട്ഠഹി. ബോധിസത്തോപി തം ദിവസമേവ കാലമകാസി. രാജപരിസാ ച നാഗരാ ച ഗന്ധമാലാധൂമഹത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ബോധിസത്തസ്സ സരീരകിച്ചം അകംസു. കേചി പനാഹു ‘‘ബോധിസത്തോ പുന ഹിമവന്തമേവ ഗതോ’’തി, തം അഭൂതം.

൫൧.

‘‘അഹൂ അതീതമദ്ധാനം, സമണോ ഖന്തിദീപനോ;

തം ഖന്തിയായേവ ഠിതം, കാസിരാജാ അഛേദയി.

൫൨.

‘‘തസ്സ കമ്മഫരുസസ്സ, വിപാകോ കടുകോ അഹു;

യം കാസിരാജാ വേദേസി, നിരയമ്ഹി സമപ്പിതോ’’തി. –

ഇമാ ദ്വേ അഭിസമ്ബുദ്ധഗാഥാ.

തത്ഥ അതീതമദ്ധാനന്തി അതീതേ അദ്ധാനേ. ഖന്തിദീപനോതി അധിവാസനഖന്തിസംവണ്ണനോ. അഛേദയീതി മാരാപേസി. ഏകച്ചേ പന ‘‘ബോധിസത്തസ്സ പുന ഹത്ഥപാദകണ്ണനാസാ ഘടിതാ’’തി വദന്തി, തമ്പി അഭൂതമേവ. സമപ്പിതോതി പതിട്ഠിതോ.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ കോധനോ ഭിക്ഖു അനാഗാമിഫലേ പതിട്ഠഹി, അഞ്ഞേ ബഹൂ സോതാപത്തിഫലാദീനി പാപുണിംസു.

തദാ കലാബുരാജാ ദേവദത്തോ അഹോസി, സേനാപതി സാരിപുത്തോ, ഖന്തിവാദീ താപസോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

ഖന്തിവാദീജാതകവണ്ണനാ തതിയാ.

[൩൧൪] ൪. ലോഹകുമ്ഭിജാതകവണ്ണനാ

ദുജ്ജീവിതമജീവിമ്ഹാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ കോസലരാജാനം ആരബ്ഭ കഥേസി. തദാ കിര കോസലരാജാ രത്തിഭാഗേ ചതുന്നം നേരയികസത്താനം സദ്ദം സുണി. ഏകോ ദു-കാരമേവ ഭണി, ഏകോ -കാരം, ഏകോ -കാരം, ഏകോ സോ-കാരമേവാതി. തേ കിര അതീതഭവേ സാവത്ഥിയംയേവ പാരദാരികാ രാജപുത്താ അഹേസും. തേ പരേസം രക്ഖിതഗോപിതമാതുഗാമേസു അപരജ്ഝിത്വാ ചിത്തകേളിം കീളന്താ ബഹും പാപകമ്മം കത്വാ മരണചക്കേന ഛിന്നാ സാവത്ഥിസാമന്തേ ചതൂസു ലോഹകുമ്ഭീസു നിബ്ബത്താ സട്ഠി വസ്സസഹസ്സാനി തത്ഥ പച്ചിത്വാ ഉഗ്ഗതാ ലോഹകുമ്ഭിമുഖവട്ടിം ദിസ്വാ ‘‘കദാ നു ഖോ ഇമമ്ഹാ ദുക്ഖാ മുച്ചിസ്സാമാ’’തി ചത്താരോപി മഹന്തേന സദ്ദേന അനുപടിപാടിയാ വിരവിംസു. രാജാ തേസം സദ്ദം സുത്വാ മരണഭയതജ്ജിതോ നിസിന്നകോവ അരുണം ഉട്ഠാപേസി.

അരുണുഗ്ഗമനവേലായ ബ്രാഹ്മണാ ആഗന്ത്വാ രാജാനം സുഖസയിതം പുച്ഛിംസു. രാജാ ‘‘കുതോ മേ ആചരിയാ സുഖസയിതം, അജ്ജാഹം ഏവരൂപേ ചത്താരോ ഭിംസനകസദ്ദേ സുണി’’ന്തി. ബ്രാഹ്മണാ ഹത്ഥേ വിധുനിംസു. ‘‘കിം ആചരിയാ’’തി? ‘‘സാഹസികസദ്ദാ, മഹാരാജാ’’തി. ‘‘സപടികമ്മാ അപ്പടികമ്മാ’’തി? ‘‘കാമം അപ്പടികമ്മാ, മയം പന സുസിക്ഖിതാ, മഹാരാജാ’’തി. ‘‘കിം കത്വാ പടിബാഹിസ്സഥാ’’തി? ‘‘മഹാരാജ, പടികമ്മം മഹന്തം ന സക്കാ കാതും, മയം പന സബ്ബചതുക്കം യഞ്ഞം യജിത്വാ ഹാരേസ്സാമാ’’തി. ‘‘തേന ഹി ഖിപ്പം ചത്താരോ ഹത്ഥീ ചത്താരോ അസ്സേ ചത്താരോ ഉസഭേ ചത്താരോ മനുസ്സേതി ലടുകികസകുണികാ ആദിം കത്വാ ചത്താരോ ചത്താരോ പാണേ ഗഹേത്വാ സബ്ബചതുക്കയഞ്ഞം യജിത്വാ മമ സോത്ഥിഭാവം കരോഥാ’’തി. ‘‘സാധു, മഹാരാജാ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ യേനത്ഥോ, തം ഗഹേത്വാ യഞ്ഞാവാടം പച്ചുപട്ഠപേസും, ബഹുപാണേ ഥൂണൂപനീതേ കത്വാ ഠപേസും. ‘‘ബഹും മച്ഛമംസം ഖാദിസ്സാമ, ബഹും ധനം ലഭിസ്സാമാ’’തി ഉസ്സാഹപ്പത്താ ഹുത്വാ ‘‘ഇദം ലദ്ധും വട്ടതി, ഇദം ലദ്ധും വട്ടതി, ദേവാ’’തി അപരാപരം ചരന്തി.

മല്ലികാ ദേവീ രാജാനം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘കിം നു ഖോ, മഹാരാജ, ബ്രാഹ്മണാ അതിവിയ ഉസ്സാഹയന്താ വിചരന്തീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ദേവി കിം തുയ്ഹിമിനാ, ത്വം അത്തനോ യസേനേവ മത്താ പമത്താ, ദുക്ഖം പന അമ്ഹാകമേവ ന ജാനാസീ’’തി? ‘‘കിം, മഹാരാജാ’’തി. ‘‘ദേവി, അഹം ഏവരൂപം നാമ അസോതബ്ബം സുണിം, തതോ ഇമേസം സദ്ദാനം സുതത്താ ‘‘കിം ഭവിസ്സതീ’’തി ബ്രാഹ്മണേ പുച്ഛിം, ബ്രാഹ്മണാ ‘‘തുമ്ഹാകം മഹാരാജ രജ്ജസ്സ വാ ഭോഗാനം വാ ജീവിതസ്സ വാ അന്തരായോ പഞ്ഞായതി, സബ്ബചതുക്കേന യഞ്ഞം യജിത്വാ സോത്ഥിഭാവം കരിസ്സാമാ’’തി വദിംസു, തേ മയ്ഹം വചനം ഗഹേത്വാ യഞ്ഞാവാടം കത്വാ യേന യേനത്ഥോ, തസ്സ തസ്സ കാരണാ ആഗച്ഛന്തീ’’തി. ‘‘കിം പന ദേവ, ഇമേസം സദ്ദാനം നിപ്ഫത്തിം സദേവകേ ലോകേ അഗ്ഗബ്രാഹ്മണം പുച്ഛിത്ഥാ’’തി? ‘‘കോ ഏസ ദേവി, സദേവകേ ലോകേ അഗ്ഗബ്രാഹ്മണോ നാമാ’’തി? ‘‘മഹാഗോതമോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ’’തി. ‘‘ദേവി, സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ മേ ന പുച്ഛിതോ’’തി? ‘‘തേന ഹി ഗന്ത്വാ പുച്ഛഥാ’’തി.

രാജാ തസ്സാ വചനം ഗഹേത്വാ ഭുത്തപാതരാസോ രഥവരമാരുയ്ഹ ജേതവനം ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ പുച്ഛി ‘‘അഹം, ഭന്തേ, രത്തിഭാഗേ ചത്താരോ സദ്ദേ സുത്വാ ബ്രാഹ്മണേ പുച്ഛിം, തേ ‘സബ്ബചതുക്കയഞ്ഞം യജിത്വാ സോത്ഥിം കരിസ്സാമാ’തി വത്വാ യഞ്ഞാവാടേ കമ്മം കരോന്തി, തേസം സദ്ദാനം സുതത്താ മയ്ഹം കിം ഭവിസ്സതീ’’തി. ‘‘ന കിഞ്ചി, മഹാരാജ, നേരയികസത്താ ദുക്ഖമനുഭവന്താ ഏവം വിരവിംസു, ന ഇമേ സദ്ദാ ഇദാനി തയാ ഏവ സുതാ, പോരാണകരാജൂഹിപി സുതായേവ, തേപി ബ്രാഹ്മണേ പുച്ഛിത്വാ പസുഘാതയഞ്ഞം കത്തുകാമാ ഹുത്വാ പണ്ഡിതാനം കഥം സുത്വാ ന കരിംസു, പണ്ഡിതാ തേസം സദ്ദാനം അന്തരം കഥേത്വാ മഹാജനം വിസ്സജ്ജാപേത്വാ സോത്ഥിമകംസൂ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ അഞ്ഞതരസ്മിം കാസിഗാമേ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ കാമേസു ആദീനവം ദിസ്വാ കാമേ പഹായ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ അഭിഞ്ഞാ ച സമാപത്തിയോ ച ഉപ്പാദേത്വാ ഝാനകീളം കീളന്തോ ഹിമവന്തേ രമണീയേ വനസണ്ഡേ വസതി. തദാ ബാരാണസിരാജാ ചതുന്നം നേരയികാനം ഇമേവ ചത്താരോ സദ്ദേ സുത്വാ ഭീതതസിതോ ഇമിനാവ നിയാമേന ബ്രാഹ്മണേഹി ‘‘തിണ്ണം അന്തരായാനം അഞ്ഞതരോ ഭവിസ്സതി, സബ്ബചതുക്കയഞ്ഞേന തം വൂപസമേസ്സാമാ’’തി വുത്തേ സമ്പടിച്ഛി. പുരോഹിതോ ബ്രാഹ്മണേഹി സദ്ധിം യഞ്ഞാവാടം പച്ചുപട്ഠാപേസി, മഹാജനോ ഥൂണൂപനീതോ അഹോസി. തദാ ബോധിസത്തോ മേത്താഭാവനം പുരേചാരികം കത്വാ ദിബ്ബചക്ഖുനാ ലോകം ഓലോകേന്തോ ഇമം കാരണം ദിസ്വാ ‘‘അജ്ജ, മയാ ഗന്തും വട്ടതി, മഹാജനസ്സ സോത്ഥി ഭവിസ്സതീ’’തി ഇദ്ധിബലേന വേഹാസം ഉപ്പതിത്വാ ബാരാണസിരഞ്ഞോ ഉയ്യാനേ ഓതരിത്വാ മങ്ഗലസിലാപട്ടേ കഞ്ചനരൂപകം വിയ നിസീദി. തദാ പുരോഹിതസ്സ ജേട്ഠന്തേവാസികോ ആചരിയം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘നനു, ആചരിയ, അമ്ഹാകം വേദേസു പരം മാരേത്വാ സോത്ഥികരണം നാമ നത്ഥീ’’തി ആഹ. പുരോഹിതോ ‘‘ത്വം രാജധനം രക്ഖസി, ബഹും മച്ഛമംസം ഖാദിസ്സാമ, ധനം ലഭിസ്സാമ, തുണ്ഹീ ഹോഹീ’’തി തം പടിബാഹി.

സോ ‘‘നാഹം ഏത്ഥ സഹായോ ഭവിസ്സാമീ’’തി നിക്ഖമിത്വാ രാജുയ്യാനം ഗന്ത്വാ ബോധിസത്തം ദിസ്വാ വന്ദിത്വാ കതപടിസന്ഥാരോ ഏകമന്തം നിസീദി. ബോധിസത്തോ ‘‘കിം, മാണവ, രാജാ ധമ്മേന രജ്ജം കാരേതീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ഭന്തേ, രാജാ ധമ്മേന രജ്ജം കാരേതി, രത്തിഭാഗേ പന ചത്താരോ സദ്ദേ സുത്വാ ബ്രാഹ്മണേ പുച്ഛി. ബ്രാഹ്മണാ ‘സബ്ബചതുക്കയഞ്ഞം യജിത്വാ സോത്ഥിം കരിസ്സാമാ’’’തി വദിംസു. രാജാ പസുഘാതകമ്മം കത്വാ അത്തനോ സോത്ഥിം കാതുകാമോ മഹാജനോ ഥൂണൂപനീതോ, ‘‘കിം നു ഖോ, ഭന്തേ, തുമ്ഹാദിസാനം സീലവന്താനം തേസം സദ്ദാനം നിപ്ഫത്തിം വത്വാ മഹാജനം മരണമുഖാ മോചേതും വട്ടതീ’’തി. ‘‘മാണവ, രാജാ അമ്ഹേ ന ജാനാതി, മയമ്പി തം ന ജാനാമ, ഇമേസം പന സദ്ദാനം നിപ്ഫത്തിം ജാനാമ, സചേ രാജാ അമ്ഹേ ഉപസങ്കമിത്വാ പുച്ഛേയ്യ, രാജാനം നിക്കങ്ഖം കത്വാ കഥേസ്സാമാ’’തി. ‘‘തേന ഹി, ഭന്തേ, മുഹുത്തം ഇധേവ ഹോഥ, അഹം രാജാനം ആനേസ്സാമീ’’തി. ‘‘സാധു, മാണവാ’’തി. സോ ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ തമത്ഥം ആരോചേത്വാ രാജാനം ആനേസി.

അഥ രാജാ ബോധിസത്തം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസിന്നോ പുച്ഛി ‘‘സച്ചം കിര തുമ്ഹേ മയാ സുതസദ്ദാനം നിപ്ഫത്തിം ജാനാഥാ’’തി? ‘‘ആമ, മഹാരാജാ’’തി. ‘‘കഥേഥ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘മഹാരാജ, ഏതേ പുരിമഭവേ പരേസം രക്ഖിതഗോപിതേസു ദാരേസു ചാരിത്തം ആപജ്ജിത്വാ ബാരാണസിസാമന്തേ ചതൂസു ലോഹകുമ്ഭീസു നിബ്ബത്താ പക്കുഥിതേ ഖാരലോഹോദകേ ഫേണുദ്ദേഹകം പച്ചമാനാ തിംസ വസ്സസഹസ്സാനി അധോ ഗന്ത്വാ കുമ്ഭിതലം ആഹച്ച ഉദ്ധം ആരോഹന്താ തിംസവസ്സസഹസ്സേനേവ കാലേന കുമ്ഭിമുഖം ദിസ്വാ ബഹി ഓലോകേത്വാ ചത്താരോ ജനാ ചതസ്സോ ഗാഥാ പരിപുണ്ണം കത്വാ വത്തുകാമാപി തഥാ കാതും അസക്കോന്താ ഏകേകമേവ അക്ഖരം വത്വാ പുന ലോഹകുമ്ഭീസുയേവ നിമുഗ്ഗാ. തേസു ദു-കാരം വത്വാ നിമുഗ്ഗസത്തോ ഏവം വത്തുകാമോ അഹോസി –

൫൩.

‘ദുജ്ജീവിതമജീവിമ്ഹ, യേ സന്തേ ന ദദമ്ഹസേ;

വിജ്ജമാനേസു ഭോഗേസു, ദീപം നാകമ്ഹ അത്തനോ’തി. –

തം ഗാഥം പരിപുണ്ണം കാതും നാസക്ഖീ’’തി വത്വാ ബോധിസത്തോ അത്തനോ ഞാണേന തം ഗാഥം പരിപുണ്ണം കത്വാ കഥേസി. സേസാസുപി ഏസേവ നയോ.

തേസു -കാരം വത്വാ വത്തുകാമസ്സ അയം ഗാഥാ –

൫൪.

‘‘സട്ഠി വസ്സസഹസ്സാനി, പരിപുണ്ണാനി സബ്ബസോ;

നിരയേ പച്ചമാനാനം, കദാ അന്തോ ഭവിസ്സതീ’’തി.

-കാരം വത്വാ വത്തുകാമസ്സ അയം ഗാഥാ –

൫൫.

‘‘നത്ഥി അന്തോ കുതോ അന്തോ, ന അന്തോ പടിദിസ്സതി;

തദാ ഹി പകതം പാപം, മമ തുയ്ഹഞ്ച മാരിസാ’’തി.

സോ-കാരം വത്വാ വത്തുകാമസ്സ അയം ഗാഥാ –

൫൬.

‘‘സോഹം നൂന ഇതോ ഗന്ത്വാ, യോനിം ലദ്ധാന മാനുസിം;

വദഞ്ഞൂ സീലസമ്പന്നോ, കാഹാമി കുസലം ബഹു’’ന്തി.

തത്ഥ ദുജ്ജീവിതന്തി തീണി ദുച്ചരിതാനി ചരന്തോ ദുജ്ജീവിതം ലാമകജീവിതം ജീവതി നാമ, സോപി തദേവ സന്ധായാഹ ‘‘ദുജ്ജീവിതമജീവിമ്ഹാ’’തി. യേ സന്തേ ന ദദമ്ഹസേതി യേ മയം ദേയ്യധമ്മേ ച പടിഗ്ഗാഹകേ ച സംവിജ്ജമാനേയേവ ന ദാനം ദദിമ്ഹ. ദീപം നാകമ്ഹ അത്തനോതി അത്തനോ പതിട്ഠം ന കരിമ്ഹ. പരിപുണ്ണാനീതി അനൂനാനി അനധികാനി. സബ്ബസോതി സബ്ബാകാരേന. പച്ചമാനാനന്തി അമ്ഹാകം ഇമസ്മിം നിരയേ പച്ചമാനാനം.

നത്ഥി അന്തോതി ‘‘അമ്ഹാകം അസുകകാലേ നാമ മോക്ഖോ ഭവിസ്സതീ’’തി ഏവം കാലപരിച്ഛേദോ നത്ഥി. കുതോ അന്തോതി കേന കാരണേന അന്തോ പഞ്ഞായിസ്സതി. ന അന്തോതി അന്തം ദട്ഠുകാമാനമ്പി നോ ദുക്ഖസ്സ അന്തോ ന പടിദിസ്സതി. തദാ ഹി പകതന്തി തസ്മിം കാലേ മാരിസാ മമ ച തുയ്ഹഞ്ച പകതം പാപം പകട്ഠം കതം അതിബഹുമേവ കതം. ‘‘തഥാ ഹി പകത’’ന്തിപി പാഠോ, തേന കാരണേന കതം, യേനസ്സ അന്തോ ദട്ഠും ന സക്കാതി അത്ഥോ. മാരിസാതി മയാ സദിസാ, പിയാലപനമേതം ഏതേസം. നൂനാതി ഏകംസത്ഥേ നിപാതോ, സോ അഹം ഇതോ ഗന്ത്വാ യോനിം മാനുസിം ലദ്ധാന വദഞ്ഞൂ സീലസമ്പന്നോ ഹുത്വാ ഏകംസേനേവ ബഹും കുസലം കരിസ്സാമീതി അയമേത്ഥ അത്ഥോ.

ഇതി ബോധിസത്തോ ഏകമേകം ഗാഥം വത്വാ ‘‘മഹാരാജ, സോ നേരയികസത്തോ ഇമം ഗാഥം പരിപുണ്ണം കത്വാ വത്തുകാമോ അത്തനോ പാപസ്സ മഹന്തതായ തഥാ കഥേതും നാസക്ഖി, ഇതി സോ അത്തനോ കമ്മവിപാകം അനുഭവന്തോ വിരവി. തുമ്ഹാകം ഏതസ്സ സദ്ദസ്സ സവനപച്ചയാ അന്തരായോ നാമ നത്ഥി, തുമ്ഹേ മാ ഭായിത്ഥാ’’തി രാജാനം സഞ്ഞാപേസി. രാജാ മഹാജനം വിസ്സജ്ജാപേത്വാ സുവണ്ണഭേരിം ചരാപേത്വാ യഞ്ഞാവാടം വിദ്ധംസാപേസി. ബോധിസത്തോ മഹാജനസ്സ സോത്ഥിം കത്വാ കതിപാഹം വസിത്വാ തത്ഥേവ ഗന്ത്വാ അപരിഹീനജ്ഝാനോ ബ്രഹ്മലോകേ ഉപ്പജ്ജി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ പുരോഹിതസ്സ ജേട്ഠന്തേവാസികമാണവോ സാരിപുത്തോ അഹോസി, താപസോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ലോഹകുമ്ഭിജാതകവണ്ണനാ ചതുത്ഥാ.

[൩൧൫] ൫. സബ്ബമംസലാഭജാതകവണ്ണനാ

ഫരുസാ വത തേ വാചാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ സാരിപുത്തത്ഥേരേന പീതവിരേചനാനം ദിന്നരസപിണ്ഡപാതം ആരബ്ഭ കഥേസി. തദാ കിര ജേതവനേ ഏകച്ചേ ഭിക്ഖൂ സ്നേഹവിരേചനം പിവിംസു. തേസം രസപിണ്ഡപാതേന അത്ഥോ ഹോതി, ഗിലാനുപട്ഠാകാ ‘‘രസഭത്തം ആഹരിസ്സാമാ’’തി സാവത്ഥിം പവിസിത്വാ ഓദനികഘരവീഥിയം പിണ്ഡായ ചരിത്വാപി രസഭത്തം അലഭിത്വാ നിവത്തിംസു. ഥേരോ ദിവാതരം പിണ്ഡായ പവിസമാനോ തേ ഭിക്ഖൂ ദിസ്വാ ‘‘കിം, ആവുസോ, അതിപഗേവ നിവത്തഥാ’’തി പുച്ഛി. തേ തമത്ഥം ആരോചേസും. ഥേരോ ‘‘തേന ഹി ഏഥാ’’തി തേ ഗഹേത്വാ തമേവ വീഥിം അഗമാസി, മനുസ്സാ പൂരേത്വാ രസഭത്തം അദംസു. ഗിലാനുപട്ഠാകാ രസഭത്തം ആഹരിത്വാ ഗിലാനാനം അദംസു, തേ പരിഭുഞ്ജിംസു. അഥേകദിവസം ധമ്മസഭായം ഭിക്ഖൂ കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, ഥേരോ കിര പീതവിരേചനാനം ഉപട്ഠാകേ രസഭത്തം അലഭിത്വാ നിക്ഖമന്തേ ഗഹേത്വാ ഓദനികഘരവീഥിയം ചരിത്വാ ബഹും രസപിണ്ഡപാതം പേസേസീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനി സാരിപുത്തോവ മംസം ലഭി, പുബ്ബേപി മുദുവാചാ പിയവചനാ വത്തും ഛേകാ പണ്ഡിതാ ലഭിംസൂ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ സേട്ഠിപുത്തോ അഹോസി. അഥേകദിവസം ഏകോ മിഗലുദ്ദകോ ബഹും മംസം ലഭിത്വാ യാനകം പൂരേത്വാ ‘‘വിക്കിണിസ്സാമീ’’തി നഗരം ആഗച്ഛതി. തദാ ബാരാണസിവാസികാ ചത്താരോ സേട്ഠിപുത്താ നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ ഏകസ്മിം മഗ്ഗസഭാഗട്ഠാനേ കിഞ്ചി ദിട്ഠം സുതം സല്ലപന്താ നിസീദിംസു. ഏതേസു ഏകോ സേട്ഠിപുത്തോ തം മംസയാനകം ദിസ്വാ ‘‘ഏതം ലുദ്ദകം മംസഖണ്ഡം ആഹരാപേമീ’’തി ആഹ. ‘‘ഗച്ഛ ആഹരാപേഹീ’’തി. സോ തം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘അരേ, ലുദ്ദക, ദേഹി മേ മംസഖണ്ഡ’’ന്തി ആഹ. ലുദ്ദകോ ‘‘മാരിസ, പരം കിഞ്ചി യാചന്തേന നാമ പിയവചനേന ഭവിതബ്ബം, തയാ കഥിതവാചായ അനുച്ഛവികം മംസഖണ്ഡം ലഭിസ്സസീ’’തി വത്വാ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൫൭.

‘‘ഫരുസാ വത തേ വാചാ, മംസം യാചനകോ അസി;

കിലോമസദിസീ വാചാ, കിലോമം സമ്മ ദമ്മി തേ’’തി.

തത്ഥ കിലോമസദിസീതി ഫരുസതായ കിലോമസദിസീ. കിലോമം സമ്മ ദമ്മി തേതി ഹന്ദ ഗണ്ഹ, ഇദം തേ വാചായ സദിസം കിലോമം ദമ്മീതി നിരസം നിമംസലോഹിതം കിലോമകഖണ്ഡം ഉക്ഖിപിത്വാ അദാസി.

അഥ നം അപരോ സേട്ഠിപുത്തോ ‘‘കിന്തി വത്വാ യാചസീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘അരേ’’തി വത്വാതി. സോ ‘‘അഹമ്പി നം യാചിസ്സാമീ’’തി വത്വാ ഗന്ത്വാ ‘‘ജേട്ഠഭാതിക, മംസഖണ്ഡം മേ ദേഹീ’’തി ആഹ. ഇതരോ ‘‘തവ വചനസ്സ അനുച്ഛവികം മംസഖണ്ഡം ലഭിസ്സസീ’’തി വത്വാ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൫൮.

‘‘അങ്ഗമേതം മനുസ്സാനം, ഭാതാ ലോകേ പവുച്ചതി;

അങ്ഗസ്സ സദിസീ വാചാ, അങ്ഗം സമ്മ ദദാമി തേ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – ഇമസ്മിം ലോകേ മനുസ്സാനം അങ്ഗസദിസത്താ അങ്ഗമേതം യദിദം ഭാതാ ഭഗിനീതി, തസ്മാ തവേസാ അങ്ഗസദിസീ വാചാതി ഏതിസ്സാ അനുച്ഛവികം അങ്ഗമേവ ദദാമി തേതി. ഏവഞ്ച പന വത്വാ അങ്ഗമംസം ഉക്ഖിപിത്വാ അദാസി.

തമ്പി അപരോ സേട്ഠിപുത്തോ ‘‘കിന്തി വത്വാ യാചസീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ഭാതികാ’’തി വത്വാതി. സോ ‘‘അഹമ്പി നം യാചിസ്സാമീ’’തി വത്വാ ഗന്ത്വാ ‘‘താത, മംസഖണ്ഡം മേ ദേഹീ’’തി ആഹ. ലുദ്ദകോ തവ വചനാനൂരൂപം ലച്ഛസീ’’തി വത്വാ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൫൯.

‘‘താതാതി പുത്തോ വദമാനോ, കമ്പേതി ഹദയം പിതു;

ഹദയസ്സ സദിസീ വാചാ, ഹദയം സമ്മ ദമ്മി തേ’’തി.

ഏവഞ്ച പന വത്വാ ഹദയമംസേന സദ്ധിം മധുരമംസം ഉക്ഖിപിത്വാ അദാസി.

തം ചതുത്ഥോ സേട്ഠിപുത്തോ ‘‘കിന്തി വത്വാ യാചസീ’’തി പുച്ഛി. സോ ‘‘താതാ’’തി വത്വാതി. സോ ‘‘അഹമ്പി യാചിസ്സാമീ’’തി വത്വാ ഗന്ത്വാ ‘‘സഹായ മംസഖണ്ഡം മേ ദേഹീ’’തി ആഹ. ലുദ്ദകോ ‘‘തവ വചനാനുരൂപം ലച്ഛസീ’’തി വത്വാ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൬൦.

‘‘യസ്സ ഗാമേ സഖാ നത്ഥി, യഥാരഞ്ഞം തഥേവ തം;

സബ്ബസ്സ സദിസീ വാചാ, സബ്ബം സമ്മ ദദാമി തേ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – യസ്സ പുരിസസ്സ ഗാമേ സുഖദുക്ഖേസു സഹ അയനതോ സഹായസങ്ഖാതോ സഖാ നത്ഥി, തസ്സ തം ഠാനം യഥാ അമനുസ്സം അരഞ്ഞം തഥേവ ഹോതി, ഇതി അയം തവ വാചാ സബ്ബസ്സ സദിസീ, സബ്ബേന അത്തനോ സന്തകേന വിഭവേന സദിസീ, തസ്മാ സബ്ബമേവ ഇമം മമ സന്തകം മംസയാനകം ദദാമി തേതി.

ഏവഞ്ച പന വത്വാ ‘‘ഏഹി, സമ്മ, സബ്ബമേവ ഇദം മംസയാനകം തവ ഗേഹം ആഹരിസ്സാമീ’’തി ആഹ. സേട്ഠിപുത്തോ തേന യാനകം പാജാപേന്തോ അത്തനോ ഘരം ഗന്ത്വാ മംസം ഓതാരാപേത്വാ ലുദ്ദകസ്സ സക്കാരസമ്മാനം കത്വാ പുത്തദാരമ്പിസ്സ പക്കോസാപേത്വാ ലുദ്ദകമ്മതോ അപനേത്വാ അത്തനോ കുടുമ്ബമജ്ഝേ വസാപേന്തോ തേന സദ്ധിം അഭേജ്ജസഹായോ ഹുത്വാ യാവജീവം സമഗ്ഗവാസം വസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ലുദ്ദകോ സാരിപുത്തോ അഹോസി, സബ്ബമംസലാഭീ സേട്ഠിപുത്തോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

സബ്ബമംസലാഭജാതകവണ്ണനാ പഞ്ചമാ.

[൩൧൬] ൬. സസപണ്ഡിതജാതകവണ്ണനാ

സത്ത മേ രോഹിതാ മച്ഛാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ സബ്ബപരിക്ഖാരദാനം ആരബ്ഭ കഥേസി. സാവത്ഥിയം കിര ഏകോ കുടുമ്ബികോ ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ സബ്ബപരിക്ഖാരദാനം സജ്ജേത്വാ ഘരദ്വാരേ മണ്ഡപം കാരേത്വാ ബുദ്ധപ്പമുഖം ഭിക്ഖുസങ്ഘം നിമന്തേത്വാ സുസജ്ജിതമണ്ഡപേ പഞ്ഞത്തവരാസനേ നിസീദാപേത്വാ നാനഗ്ഗരസം പണീതദാനം ദത്വാ പുന സ്വാതനായാതി സത്താഹം നിമന്തേത്വാ സത്തമേ ദിവസേ ബുദ്ധപ്പമുഖാനം പഞ്ചന്നം ഭിക്ഖുസതാനം സബ്ബപരിക്ഖാരേ അദാസി. സത്ഥാ ഭത്തകിച്ചാവസാനേ അനുമോദനം കരോന്തോ ‘‘ഉപാസക, തയാ പീതിസോമനസ്സം കാതും വട്ടതി, ഇദഞ്ഹി ദാനം നാമ പോരാണകപണ്ഡിതാനം വംസോ, പോരാണകപണ്ഡിതാ ഹി സമ്പത്തയാചകാനം ജീവിതം പരിച്ചജിത്വാ അത്തനോ മംസമ്പി അദംസൂ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ സസയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ അരഞ്ഞേ വസി. തസ്സ പന അരഞ്ഞസ്സ ഏകതോ പബ്ബതപാദോ ഏകതോ നദീ ഏകതോ പച്ചന്തഗാമകോ അഹോസി. അപരേപിസ്സ തയോ സഹായാ അഹേസും മക്കടോ ച സിങ്ഗാലോ ച ഉദ്ദോ ചാതി. തേ ചത്താരോപി പണ്ഡിതാ ഏകതോവ വസന്താ അത്തനോ അത്തനോ ഗോചരട്ഠാനേ ഗോചരം ഗഹേത്വാ സായന്ഹസമയേ ഏകതോ സന്നിപതന്തി. സസപണ്ഡിതോ ‘‘ദാനം ദാതബ്ബം, സീലം രക്ഖിതബ്ബം, ഉപോസഥകമ്മം കാതബ്ബ’’ന്തി തിണ്ണം ജനാനം ഓവാദവസേന ധമ്മം ദേസേതി. തേ തസ്സ ഓവാദം സമ്പടിച്ഛിത്വാ അത്തനോ അത്തനോ നിവാസഗുമ്ബം പവിസിത്വാ വസന്തി. ഏവം കാലേ ഗച്ഛന്തേ ഏകദിവസം ബോധിസത്തോ ആകാസം ഓലോകേത്വാ ചന്ദം ദിസ്വാ ‘‘സ്വേ ഉപോസഥദിവസോ’’തി ഞത്വാ ഇതരേ തയോ ആഹ ‘‘സ്വേ ഉപോസഥോ, തുമ്ഹേപി തയോ ജനാ സീലം സമാദിയിത്വാ ഉപോസഥികാ ഹോഥ, സീലേ പതിട്ഠായ ദിന്നദാനം മഹപ്ഫലം ഹോതി, തസ്മാ യാചകേ സമ്പത്തേ തുമ്ഹേഹി ഖാദിതബ്ബാഹാരതോ ദാനം ദത്വാ ഖാദേയ്യാഥാ’’തി. തേ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ അത്തനോ അത്തനോ വസനട്ഠാനേസു വസിംസു.

പുനദിവസേ തേസു ഉദ്ദോ പാതോവ ‘‘ഗോചരം പരിയേസിസ്സാമീ’’തി നിക്ഖമിത്വാ ഗങ്ഗാതീരം ഗതോ. അഥേകോ ബാലിസികോ സത്ത രോഹിതമച്ഛേ ഉദ്ധരിത്വാ വല്ലിയാ ആവുണിത്വാ നേത്വാ ഗങ്ഗാതീരേ വാലുകം വിയൂഹിത്വാ വാലികായ പടിച്ഛാദേത്വാ പുന മച്ഛേ ഗണ്ഹന്തോ അധോഗങ്ഗം ഗച്ഛി. ഉദ്ദോ മച്ഛഗന്ധം ഘായിത്വാ വാലുകം വിയൂഹിത്വാ മച്ഛേ ദിസ്വാ നീഹരിത്വാ ‘‘അത്ഥി നു ഖോ ഏതേസം സാമികോ’’തി തിക്ഖത്തും ഘോസേത്വാ സാമികം അപസ്സന്തോ വല്ലികോടിം ഡംസിത്വാ നേത്വാ അത്തനോ വസനഗുമ്ബേ ഠപേത്വാ ‘‘വേലായമേവ ഖാദിസ്സാമീ’’തി അത്തനോ സീലം ആവജ്ജേന്തോ നിപജ്ജി. സിങ്ഗാലോപി വസനട്ഠാനതോ നിക്ഖമിത്വാ ഗോചരം പരിയേസന്തോ ഏകസ്സ ഖേത്തഗോപകസ്സ കുടിയം ദ്വേ മംസസൂലാനി ഏകം ഗോധം ഏകഞ്ച ദധിവാരകം ദിസ്വാ ‘‘അത്ഥി നു ഖോ ഏതേസം സാമികോ’’തി തിക്ഖത്തും ഘോസേത്വാ സാമികം അദിസ്വാ ദധിവാരകസ്സ ഉഗ്ഗഹണരജ്ജുകം ഗീവായ പവേസേത്വാ ദ്വേ മംസസൂലേ ച ഗോധഞ്ച മുഖേന ഡംസിത്വാ നേത്വാ അത്തനോ വസനഗുമ്ബേ ഠപേത്വാ ‘‘വേലായമേവ ഖാദിസ്സാമീ’’തി അത്തനോ സീലം ആവജ്ജേന്തോ നിപജ്ജി. മക്കടോപി വസനട്ഠാനതോ നിക്ഖമിത്വാ വനസണ്ഡം പവിസിത്വാ അമ്ബപിണ്ഡം ആഹരിത്വാ അത്തനോ വസനഗുമ്ബേ ഠപേത്വാ ‘‘വേലായമേവ ഖാദിസ്സാമീ’’തി അത്തനോ സീലം ആവജ്ജേന്തോ നിപജ്ജി.

ബോധിസത്തോ പന ‘‘വേലായമേവ വസനട്ഠാനതോ നിക്ഖമിത്വാ ദബ്ബതിണാനി ഖാദിസ്സാമീ’’തി അത്തനോ വസനഗുമ്ബേയേവ നിപന്നോ ചിന്തേസി ‘‘മമ സന്തികം ആഗതാനം യാചകാനം തിണാനി ദാതും ന സക്കാ, തിലതണ്ഡുലാദയോപി മയ്ഹം നത്ഥി, സചേ മേ സന്തികം യാചകോ ആഗച്ഛിസ്സതി, അത്തനോ സരീരമംസം ദസ്സാമീ’’തി. തസ്സ സീലതേജേന സക്കസ്സ പണ്ഡുകമ്ബലസിലാസനം ഉണ്ഹാകാരം ദസ്സേസി. സോ ആവജ്ജമാനോ ഇദം കാരണം ദിസ്വാ ‘‘സസരാജാനം വീമംസിസ്സാമീ’’തി പഠമം ഉദ്ദസ്സ വസനട്ഠാനം ഗന്ത്വാ ബ്രാഹ്മണവേസേന അട്ഠാസി. ‘‘ബ്രാഹ്മണ, കിമത്ഥം ഠിതോസീ’’തി വുത്തേ പണ്ഡിത സചേ കിഞ്ചി ആഹാരം ലഭേയ്യം, ഉപോസഥികോ ഹുത്വാ വസേയ്യന്തി. സോ ‘‘സാധു ദസ്സാമി തേ ആഹാര’’ന്തി തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൬൧.

‘‘സത്ത മേ രോഹിതാ മച്ഛാ, ഉദകാ ഥലമുബ്ഭതാ;

ഇദം ബ്രാഹ്മണ മേ അത്ഥി, ഏതം ഭുത്വാ വനേ വസാ’’തി.

തത്ഥ ഥലമുബ്ഭതാതി ഉദകതോ ഥലേ ഠപിതാ, കേവട്ടേന വാ ഉദ്ധടാ. ഏതം ഭുത്വാതി ഏതം മമ സന്തകം മച്ഛാഹാരം പചിത്വാ ഭുഞ്ജിത്വാ സമണധമ്മം കരോന്തോ രമണീയേ രുക്ഖമൂലേ നിസിന്നോ ഇമസ്മിം വനേ വസാതി.

ബ്രാഹ്മണോ ‘‘പഗേവ താവ ഹോതു, പച്ഛാ ജാനിസ്സാമീ’’തി സിങ്ഗാലസ്സ സന്തികം ഗതോ. തേനാപി ‘‘കിമത്ഥം ഠിതോസീ’’തി വുത്തോ തഥേവാഹ. സിങ്ഗാലോ ‘‘സാധു ദസ്സാമീ’’തി തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൬൨.

‘‘ദുസ്സ മേ ഖേത്തപാലസ്സ, രത്തിഭത്തം അപാഭതം;

മംസസൂലാ ച ദ്വേ ഗോധാ, ഏകഞ്ച ദധിവാരകം;

ഇദം ബ്രാഹ്മണ മേ അത്ഥി, ഏതം ഭുത്വാ വനേ വസാ’’തി.

തത്ഥ ദുസ്സ മേതി യോ ഏസ മമ അവിദൂരേ ഖേത്തപാലോ വസതി, ദുസ്സ അമുസ്സാതി അത്ഥോ. അപാഭതന്തി ആഭതം ആനീതം. മംസസൂലാ ച ദ്വേ ഗോധാതി അങ്ഗാരപക്കാനി ദ്വേ മംസസൂലാനി ച ഏകാ ച ഗോധാ. ദധിവാരകന്തി ദധിവാരകോ. ഇദന്തി ഇദം ഏത്തകം മമ അത്ഥി, ഏതം സബ്ബമ്പി യഥാഭിരുചിതേന പാകേന പചിത്വാ പരിഭുഞ്ജിത്വാ ഉപോസഥികോ ഹുത്വാ രമണീയേ രുക്ഖമൂലേ നിസീദിത്വാ സമണധമ്മം കരോന്തോ ഇമസ്മിം വനസണ്ഡേ വസാതി അത്ഥോ.

ബ്രാഹ്മണോ ‘‘പഗേവ താവ ഹോതു, പച്ഛാ ജാനിസ്സാമീ’’തി മക്കടസ്സ സന്തികം ഗതോ. തേനാപി ‘‘കിമത്ഥം ഠിതോസീ’’തി വുത്തോ തഥേവാഹ. മക്കടോ ‘‘സാധു ദസ്സാമീ’’തി തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൬൩.

‘‘അമ്ബപക്കം ദകം സീതം, സീതച്ഛായാ മനോരമാ;

ഇദം ബ്രാഹ്മണ മേ അത്ഥി, ഏതം ഭുത്വാ വനേ വസാ’’തി.

തത്ഥ അമ്ബപക്കന്തി മധുരഅമ്ബഫലം. ദകം സീതന്തി ഗങ്ഗായ ഉദകം സീതലം. ഏതം ഭുത്വാ വനേ വസാതി ബ്രാഹ്മണ ഏതം അമ്ബപക്കം പരിഭുഞ്ജിത്വാ സീതലം ഉദകം പിവിത്വാ യഥാഭിരുചിതേ രമണീയേ രുക്ഖമൂലേ നിസിന്നോ സമണധമ്മം കരോന്തോ ഇമസ്മിം വനസണ്ഡേ വസാതി.

ബ്രാഹ്മണോ ‘‘പഗേവ താവ ഹോതു, പച്ഛാ ജാനിസ്സാമീ’’തി സസപണ്ഡിതസ്സ സന്തികം ഗതോ. തേനാപി ‘‘കിമത്ഥം ഠിതോസീ’’തി വുത്തോ തഥേവാഹ. തം സുത്വാ ബോധിസത്തോ സോമനസ്സപ്പത്തോ ‘‘ബ്രാഹ്മണ, സുട്ഠു തേ കതം ആഹാരത്ഥായ മമ സന്തികം ആഗച്ഛന്തേന, അജ്ജാഹം അദിന്നപുബ്ബം ദാനം ദസ്സാമി. ത്വം പന സീലവാ പാണാതിപാതം ന കരിസ്സസി, ഗച്ഛ, ബ്രാഹ്മണ, നാനാദാരൂനി സങ്കഡ്ഢിത്വാ അങ്ഗാരേ കത്വാ മയ്ഹം ആരോചേഹി, അഹം അത്താനം പരിച്ചജിത്വാ അങ്ഗാരമജ്ഝേ പതിസ്സാമി. മമ സരീരേ പക്കേ ത്വം മംസം ഖാദിത്വാ സമണധമ്മം കരേയ്യാസീ’’തി തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൬൪.

‘‘ന സസസ്സ തിലാ അത്ഥി, ന മുഗ്ഗാ നപി തണ്ഡുലാ;

ഇമിനാ അഗ്ഗിനാ പക്കം, മമം ഭുത്വാ വനേ വസാ’’തി.

തത്ഥ മമം ഭുത്വാതി യം തം അഹം അഗ്ഗിം കരോഹീതി വദാമി, ഇമിനാ അഗ്ഗിനാ പക്കം മം ഭുഞ്ജിത്വാ ഇമസ്മിം വനേ വസ, ഏകസ്സ സസസ്സ സരീരം നാമ ഏകസ്സ പുരിസസ്സ യാപനമത്തം ഹോതീതി.

സക്കോ തസ്സ വചനം സുത്വാ അത്തനോ ആനുഭാവേന ഏകം അങ്ഗാരരാസിം മാപേത്വാ ബോധിസത്തസ്സ ആരോചേസി. സോ ദബ്ബതിണസയനതോ ഉട്ഠായ തത്ഥ ഗന്ത്വാ ‘‘സചേ മേ ലോമന്തരേസു പാണകാ അത്ഥി, തേ മാ മരിംസൂ’’തി തിക്ഖത്തും സരീരം വിധുനിത്വാ സകലസരീരം ദാനമുഖേ ഠപേത്വാ ലങ്ഘിത്വാ പദുമസരേ രാജഹംസോ വിയ പമുദിതചിത്തോ അങ്ഗാരരാസിമ്ഹി പതി. സോ പന അഗ്ഗി ബോധിസത്തസ്സ സരീരേ ലോമകൂപമത്തമ്പി ഉണ്ഹം കാതും നാസക്ഖി, ഹിമഗബ്ഭം പവിട്ഠോ വിയ അഹോസി. അഥ സക്കം ആമന്തേത്വാ ‘‘ബ്രാഹ്മണ, തയാ കതോ അഗ്ഗി അതിസീതലോ, മമ സരീരേ ലോമകൂപമത്തമ്പി ഉണ്ഹം കാതും ന സക്കോതി, കിം നാമേത’’ന്തി ആഹ. ‘‘സസപണ്ഡിത, നാഹം ബ്രാഹ്മണോ, സക്കോഹമസ്മി, തവ വീമംസനത്ഥായ ആഗതോമ്ഹീ’’തി. ‘‘സക്ക, ത്വം താവ തിട്ഠ, സകലോപി ചേ ലോകസന്നിവാസോ മം ദാനേന വീമംസേയ്യ, നേവ മേ അദാതുകാമതം പസ്സേയ്യാ’’തി ബോധിസത്തോ സീഹനാദം നദി. അഥ നം സക്കോ ‘‘സസപണ്ഡിത, തവ ഗുണോ സകലകപ്പം പാകടോ ഹോതൂ’’തി പബ്ബതം പീളേത്വാ പബ്ബതരസം ആദായ ചന്ദമണ്ഡലേ സസലക്ഖണം ലിഖിത്വാ ബോധിസത്തം ആനേത്വാ തസ്മിം വനസണ്ഡേ തസ്മിംയേവ വനഗുമ്ബേ തരുണദബ്ബതിണപിട്ഠേ നിപജ്ജാപേത്വാ അത്തനോ വസനട്ഠാനമേവ ഗതോ. തേപി ചത്താരോ പണ്ഡിതാ സമഗ്ഗാ സമ്മോദമാനാ സീലം പൂരേത്വാ ദാനം ദത്വാ ഉപോസഥകമ്മം കത്വാ യഥാകമ്മം ഗതാ.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ സബ്ബപരിക്ഖാരദാനദായകോ ഗഹപതി സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി.

തദാ ഉദ്ദോ ആനന്ദോ അഹോസി, സിങ്ഗാലോ മോഗ്ഗല്ലാനോ, മക്കടോ സാരിപുത്തോ, സക്കോ അനുരുദ്ധോ, സസപണ്ഡിതോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

സസപണ്ഡിതജാതകവണ്ണനാ ഛട്ഠാ.

[൩൧൭] ൭. മതരോദനജാതകവണ്ണനാ

മതം മതം ഏവ രോദഥാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ അഞ്ഞതരം സാവത്ഥിവാസിം കുടുമ്ബികം ആരബ്ഭ കഥേസി. തസ്സ കിര ഭാതാ കാലമകാസി. സോ തസ്സ കാലകിരിയായ സോകാഭിഭൂതോ ന ന്ഹായതി ന ഭുഞ്ജതി ന വിലിമ്പതി, പാതോവ സുസാനം ഗന്ത്വാ സോകസമപ്പിതോ രോദതി. സത്ഥാ പച്ചൂസസമയേ ലോകം ഓലോകേന്തോ തസ്സ സോതാപത്തിഫലൂപനിസ്സയം ദിസ്വാ ‘‘ഇമസ്സ അതീതകാരണം ആഹരിത്വാ സോകം വൂപസമേത്വാ സോതാപത്തിഫലം ദാതും ഠപേത്വാ മം അഞ്ഞോ കോചി സമത്ഥോ നത്ഥി, ഇമസ്സ മയാ അവസ്സയേന ഭവിതും വട്ടതീ’’തി പുനദിവസേ പച്ഛാഭത്തം പിണ്ഡപാതപടിക്കന്തോ പച്ഛാസമണം ആദായ തസ്സ ഘരദ്വാരം ഗന്ത്വാ ‘‘സത്ഥാ ആഗതോ’’തി സുത്വാ ആസനം പഞ്ഞപേത്വാ ‘‘പവേസേഥാ’’തി കുടുമ്ബികേന വുത്തോ പവിസിത്വാ പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദി. കുടുമ്ബികോപി ആഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. അഥ നം സത്ഥാ ‘‘കിം കുടുമ്ബിക ചിന്തേസീ’’തി ആഹ. ‘‘ആമ, ഭന്തേ, മമ ഭാതു മതകാലതോ പട്ഠായ ചിന്തേമീ’’തി. ‘‘ആവുസോ, സബ്ബേ സങ്ഖാരാ അനിച്ചാ, ഭിജ്ജിതബ്ബയുത്തകം ഭിജ്ജതി, ന തത്ഥ ചിന്തേതബ്ബം, പോരാണകപണ്ഡിതാപി ഭാതരി മതേപി ‘ഭിജ്ജിതബ്ബയുത്തകം ഭിജ്ജതീ’തി ന ചിന്തയിംസൂ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ അസീതികോടിവിഭവേ സേട്ഠികുലേ നിബ്ബത്തി, തസ്സ വയപ്പത്തസ്സ മാതാപിതരോ കാലമകംസു. തേസു കാലകതേസു ബോധിസത്തസ്സ ഭാതാ കുടുമ്ബം വിചാരേതി, ബോധിസത്തോ തം നിസ്സായ ജീവതി. സോ അപരഭാഗേ തഥാരൂപേന ബ്യാധിനാ കാലമകാസി. ഞാതിമിത്താ സുഹജ്ജാ സന്നിപതിത്വാ ബാഹാ പഗ്ഗയ്ഹ കന്ദന്തി രോദന്തി, ഏകോപി സകഭാവേന സണ്ഠാതും നാസക്ഖി, ബോധിസത്തോ പന നേവ കന്ദതി ന രോദതി. മനുസ്സാ ‘‘പസ്സഥ ഭോ, ഇമസ്സ ഭാതരി മതേ മുഖസങ്കോചനമത്തമ്പി നത്ഥി, അതിവിയ ഥദ്ധഹദയോ, ‘ദ്വേപി കോട്ഠാസേ അഹമേവ പരിഭുഞ്ജിസ്സാമീ’തി ഭാതു മരണം ഇച്ഛതി മഞ്ഞേ’’തി ബോധിസത്തം ഗരഹിംസു. ഞാതകാപി നം ‘‘ത്വം ഭാതരി മതേ ന രോദസീ’’തി ഗരഹിംസുയേവ. സോ തേസം കഥം സുത്വാ ‘‘തുമ്ഹേ അത്തനോ അന്ധബാലഭാവേന അട്ഠ ലോകധമ്മേ അജാനന്താ ‘മമ ഭാതാ മതോ’തി രോദഥ, അഹമ്പി മരിസ്സാമി, തുമ്ഹേപി മരിസ്സഥ, അത്താനമ്പി ‘മയമ്പി മരിസ്സാമാ’തി കസ്മാ ന രോദഥ. സബ്ബേ സങ്ഖാരാ അനിച്ചാ ഹുത്വാ നിരുജ്ഝന്തി, തേനേവ സഭാവേന സണ്ഠാതും സമത്ഥോ ഏകസങ്ഖാരോപി നത്ഥി. തുമ്ഹേ അന്ധബാലാ അഞ്ഞാണതായ അട്ഠ ലോകധമ്മേ അജാനിത്വാ രോദഥ, അഹം കിമത്ഥം രോദിസ്സാമീ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

൬൫.

‘‘മതം മതം ഏവ രോദഥ, ന ഹി തം രോദഥ യോ മരിസ്സതി;

സബ്ബേപി സരീരധാരിനോ, അനുപുബ്ബേന ജഹന്തി ജീവിതം.

൬൬.

‘‘ദേവമനുസ്സാ ചതുപ്പദാ, പക്ഖിഗണാ ഉരഗാ ച ഭോഗിനോ;

സമ്ഹി സരീരേ അനിസ്സരാ, രമമാനാവ ജഹന്തി ജീവിതം.

൬൭.

‘‘ഏവം ചലിതം അസണ്ഠിതം, സുഖദുക്ഖം മനുജേസ്വപേക്ഖിയ;

കന്ദിതരുദിതം നിരത്ഥകം, കിം വോ സോകഗണാഭികീരരേ.

൬൮.

‘‘ധുത്താ ച സോണ്ഡാ അകതാ, ബാലാ സൂരാ അയോഗിനോ;

ധീരം മഞ്ഞന്തി ബാലോതി, യേ ധമ്മസ്സ അകോവിദാ’’തി.

തത്ഥ മതം മതം ഏവാതി മതം മതംയേവ. അനുപുബ്ബേനാതി അത്തനോ അത്തനോ മരണവാരേ സമ്പത്തേ പടിപാടിയാ ജഹന്തി ജീവിതം, ന ഏകതോവ സബ്ബേ മരന്തി, യദി ഏവം മരേയ്യും, ലോകപ്പവത്തി ഉച്ഛിജ്ജേയ്യ. ഭോഗിനോതി മഹന്തേന സരീരഭോഗേന സമന്നാഗതാ. രമമാനാവാതി തത്ഥ തത്ഥ നിബ്ബത്താ സബ്ബേപി ഏതേ ദേവാദയോ സത്താ അത്തനോ അത്തനോ നിബ്ബത്തട്ഠാനേ അഭിരമമാനാവ അനുക്കണ്ഠിതാവ ജീവിതം ജഹന്തി. ഏവം ചലിതന്തി ഏവം തീസു ഭവേസു നിച്ചലഭാവസ്സ ച സണ്ഠിതഭാവസ്സ ച അഭാവാ ചലിതം അസണ്ഠിതം. കിം വോ സോകഗണാഭികീരരേതി കിംകാരണാ തുമ്ഹേ സോകരാസീ അഭികിരന്തി അജ്ഝോത്ഥരന്തി.

ധുത്താ ച സോണ്ഡാ അകതാതി ഇത്ഥിധുത്താ സുരാധുത്താ അക്ഖധുത്താ ച സുരാസോണ്ഡാദയോ സോണ്ഡാ ച അകതബുദ്ധിനോ അസിക്ഖിതകാ ച. ബാലാതി ബാല്യേന സമന്നാഗതാ അവിദ്ദസുനോ. സൂരാ അയോഗിനോതി അയോനിസോമനസികാരേന സൂരാ, യോഗേസു അയുത്തതായ അയോഗിനോ. ‘‘അയോധിനോ’’തിപി പാഠോ, കിലേസമാരേന സദ്ധിം യുജ്ഝിതും അസമത്ഥാതി അത്ഥോ. ധീരം മഞ്ഞന്തി ബാലോതി, യേ ധമ്മസ്സ അകോവിദാതി യേ ഏവരൂപാ ധുത്താദയോ അട്ഠവിധസ്സ ലോകധമ്മസ്സ അകോവിദാ, തേ അപ്പമത്തകേപി ദുക്ഖധമ്മേ ഉപ്പന്നേ അത്തനാ കന്ദമാനാ രോദമാനാ അട്ഠ ലോകധമ്മേ കഥതോ ജാനിത്വാ ഞാതിമരണാദീസു അകന്ദന്തം അരോദന്തം മാദിസം ധീരം പണ്ഡിതം ‘‘ബാലോ അയം ന രോദതീ’’തി മഞ്ഞന്തീതി.

ഏവം ബോധിസത്തോ തേസം ധമ്മം ദേസേത്വാ സബ്ബേപി തേ നിസ്സോകേ അകാസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ കുടുമ്ബികോ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. തദാ മഹാജനസ്സ ധമ്മം ദേസേത്വാ നിസ്സോകഭാവകരപണ്ഡിതോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

മതരോദനജാതകവണ്ണനാ സത്തമാ.

[൩൧൮] ൮. കണവേരജാതകവണ്ണനാ

യം തം വസന്ത സമയേതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ പുരാണദുതിയികാപലോഭനം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ഇന്ദ്രിയജാതകേ (ജാ. ൧.൮.൬൦ ആദയോ) ആവി ഭവിസ്സതി. സത്ഥാ പന തം ഭിക്ഖും ‘‘പുബ്ബേ ത്വം ഭിക്ഖു ഏതം നിസ്സായ അസിനാ സീസച്ഛേദം പടിലഭീ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ കാസിഗാമകേ ഏകസ്സ ഗഹപതികസ്സ ഘരേ ചോരനക്ഖത്തേന ജാതോ വയപ്പത്തോ ചോരകമ്മം കത്വാ ജീവികം കപ്പേന്തോ ലോകേ പാകടോ അഹോസി സൂരോ നാഗബലോ, കോചി നം ഗണ്ഹിതും നാസക്ഖി. സോ ഏകദിവസം ഏകസ്മിം സേട്ഠിഘരേ സന്ധിം ഛിന്ദിത്വാ ബഹും ധനം അവഹരി. നാഗരാ രാജാനം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ദേവ, ഏകോ മഹാചോരോ നഗരം വിലുമ്പതി, തം ഗണ്ഹാപേഥാ’’തി വദിംസു. രാജാ തസ്സ ഗഹണത്ഥായ നഗരഗുത്തികം ആണാപേസി. സോ രത്തിഭാഗേ തത്ഥ തത്ഥ വഗ്ഗബന്ധനേന മനുസ്സേ ഠപേത്വാ തം സഹോഡ്ഢം ഗാഹാപേത്വാ രഞ്ഞോ ആരോചേസി. രാജാ ‘‘സീസമസ്സ ഛിന്ദാ’’തി നഗരഗുത്തികഞ്ഞേവ ആണാപേസി. നഗരഗുത്തികോ തം പച്ഛാബാഹം ഗാള്ഹബന്ധനം ബന്ധാപേത്വാ ഗീവായസ്സ രത്തകണവീരമാലം ലഗ്ഗേത്വാ സീസേ ഇട്ഠകചുണ്ണം ഓകിരിത്വാ ചതുക്കേ ചതുക്കേ കസാഹി താളാപേന്തോ ഖരസ്സരേന പണവേന ആഘാതനം നേതി. ‘‘ഇമസ്മിം കിര നഗരേ വിലോപകാരകോ ചോരോ ഗഹിതോ’’തി സകലനഗരം സങ്ഖുഭി.

തദാ ച ബാരാണസിയം സഹസ്സം ഗണ്ഹന്തീ സാമാ നാമ ഗണികാ ഹോതി രാജവല്ലഭാ പഞ്ചസതവണ്ണദാസീപരിവാരാ. സാ പാസാദതലേ വാതപാനം വിവരിത്വാ ഠിതാ തം നീയമാനം പസ്സി. സോ പന അഭിരൂപോ പാസാദികോ അതിവിയ സോഭഗ്ഗപ്പത്തോ ദേവവണ്ണോ സബ്ബേസം മത്ഥകമത്ഥകേന പഞ്ഞായതി. സാമാ തം ദിസ്വാ പടിബദ്ധചിത്താ ഹുത്വാ ‘‘കേന നു ഖോ ഉപായേനാഹം ഇമം പുരിസം അത്തനോ സാമികം കരേയ്യ’’ന്തി ചിന്തയന്തീ ‘‘അത്ഥേകോ ഉപായോ’’തി അത്തനോ അത്ഥചരികായ ഏകിസ്സാ ഹത്ഥേ നഗരഗുത്തികസ്സ സഹസ്സം പേസേസി ‘‘അയം ചോരോ സാമായ ഭാതാ, അഞ്ഞത്ര സാമായ അഞ്ഞോ ഏതസ്സ അവസ്സയോ നത്ഥി, തുമ്ഹേ കിര ഇദം സഹസ്സം ഗഹേത്വാ ഏതം വിസ്സജ്ജേഥാ’’തി. സാ ഗന്ത്വാ തഥാ അകാസി. നഗരഗുത്തികോ ‘‘അയം ചോരോ പാകടോ, ന സക്കാ ഏതം വിസ്സജ്ജേതും, അഞ്ഞം പന മനുസ്സം ലഭിത്വാ ഇമം പടിച്ഛന്നയാനകേ നിസീദാപേത്വാ പേസേതും സക്കാ’’തി ആഹ. സാ ഗന്ത്വാ തസ്സാ ആരോചേസി.

തദാ പനേകോ സേട്ഠിപുത്തോ സാമായ പടിബദ്ധചിത്തോ ദേവസികം സഹസ്സം ദേതി. സോ തം ദിവസമ്പി സൂരിയത്ഥങ്ഗമനവേലായ സഹസ്സം ഗണ്ഹിത്വാ തം ഘരം അഗമാസി. സാമാപി സഹസ്സഭണ്ഡികം ഗഹേത്വാ ഊരൂസു ഠപേത്വാ പരോദന്തീ നിസിന്നാ ഹോതി. ‘‘കിം ഏത’’ന്തി ച വുത്താ ‘‘സാമി, അയം ചോരോ മമ ഭാതാ, ‘അഹം നീചകമ്മം കരോമീ’തി മയ്ഹം സന്തികം ന ഏതി, നഗരഗുത്തികസ്സ പഹിതം ‘സഹസ്സം ലഭമാനോ വിസ്സജ്ജേസ്സാമി ന’ന്തി സാസനം പേസേസി. ഇദാനി ഇമം സഹസ്സം ആദായ നഗരഗുത്തികസ്സ സന്തികം ഗച്ഛന്തം ന ലഭാമീ’’തി ആഹ. സോ തസ്സാ പടിബദ്ധചിത്തതായ ‘‘അഹം ഗമിസ്സാമീ’’തി ആഹ. ‘‘തേന ഹി തയാ ആഭതമേവ ഗഹേത്വാ ഗച്ഛാഹീ’’തി. സോ തം ഗഹേത്വാ നഗരഗുത്തികസ്സ ഗേഹം ഗഞ്ഛി. സോ തം സേട്ഠിപുത്തം പടിച്ഛന്നട്ഠാനേ ഠപേത്വാ ചോരം പടിച്ഛന്നയാനകേ നിസീദാപേത്വാ സാമായ പഹിണിത്വാ ‘‘അയം ചോരോ രട്ഠേ പാകടോ, തമന്ധകാരം താവ ഹോതു, അഥ നം മനുസ്സാനം പടിസല്ലീനവേലായ ഘാതാപേസ്സാമീ’’തി അപദേസം കത്വാ മുഹുത്തം വീതിനാമേത്വാ മനുസ്സേസു പടിസല്ലീനേസു സേട്ഠിപുത്തം മഹന്തേനാരക്ഖേന ആഘാതനം നേത്വാ അസിനാ സീസം ഛിന്ദിത്വാ സരീരം സൂലേ ആരോപേത്വാ നഗരം പാവിസി.

തതോ പട്ഠായ സാമാ അഞ്ഞേസം ഹത്ഥതോ കിഞ്ചി ന ഗണ്ഹാതി, തേനേവ സദ്ധിം അഭിരമമാനാ വിചരതി. സോ ചിന്തേസി ‘‘സചേ അയം അഞ്ഞസ്മിം പടിബദ്ധചിത്താ ഭവിസ്സതി, മമ്പി മാരാപേത്വാ തേന സദ്ധിം അഭിരമിസ്സതി, അച്ചന്തം മിത്തദുബ്ഭിനീ ഏസാ, മയാ ഇധ അവസിത്വാ ഖിപ്പം പലായിതും വട്ടതി, ഗച്ഛന്തോ ച പന തുച്ഛഹത്ഥോ അഗന്ത്വാ ഏതിസ്സാ ആഭരണഭണ്ഡം ഗഹേത്വാ ഗച്ഛിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഏകസ്മിം ദിവസേ തം ആഹ – ‘‘ഭദ്ദേ, മയം പഞ്ജരേ പക്ഖിത്തകുക്കുടാ വിയ നിച്ചം ഘരേയേവ ഹോമ, ഏകദിവസം ഉയ്യാനകീളം കരിസ്സാമാ’’തി. സാ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ ഖാദനീയഭോജനീയാദിം സബ്ബം പടിയാദേത്വാ സബ്ബാഭരണപടിമണ്ഡിതാ തേന സദ്ധിം പടിച്ഛന്നയാനേ നിസീദിത്വാ ഉയ്യാനം അഗമാസി. സോ തത്ഥ തായ സദ്ധിം കീളന്തോ ‘‘ഇദാനി മയ്ഹം പലായിതും വട്ടതീ’’തി തായ സദ്ധിം കിലേസരതിയാ രമിതുകാമോ വിയ ഏകം കണവീരഗച്ഛന്തരം പവിസിത്വാ തം ആലിങ്ഗന്തോ വിയ നിപ്പീളേത്വാ വിസഞ്ഞം കത്വാ പാതേത്വാ സബ്ബാഭരണാനി ഓമുഞ്ചിത്വാ തസ്സായേവ ഉത്തരാസങ്ഗേന ബന്ധിത്വാ ഭണ്ഡികം ഖന്ധേ ഠപേത്വാ ഉയ്യാനവതിം ലങ്ഘിത്വാ പക്കാമി.

സാപി പടിലദ്ധസഞ്ഞാ ഉട്ഠായ പരിചാരികാനം സന്തികം ആഗന്ത്വാ ‘‘അയ്യപുത്തോ കഹ’’ന്തി പുച്ഛി. ‘‘ന ജാനാമ, അയ്യേ’’തി. ‘‘മം മതാതി സഞ്ഞായ ഭായിത്വാ പലാതോ ഭവിസ്സതീ’’തി അനത്തമനാ ഹുത്വാ തതോയേവ ഗേഹം ഗന്ത്വാ ‘‘മമ പിയസാമികസ്സ അദിട്ഠകാലതോ പട്ഠായേവ അലങ്കതസയനേ ന സയിസ്സാമീ’’തി ഭൂമിയം നിപജ്ജി. തതോ പട്ഠായ മനാപം സാടകം ന നിവാസേതി, ദ്വേ ഭത്താനി ന ഭുഞ്ജതി, ഗന്ധമാലാദീനി ന പടിസേവതി, ‘‘യേന കേനചി ഉപായേന അയ്യപുത്തം പരിയേസിത്വാ പക്കോസാപേസ്സാമീ’’തി നടേ പക്കോസാപേത്വാ സഹസ്സം അദാസി. ‘‘കിം കരോമ, അയ്യേ’’തി വുത്തേ ‘‘തുമ്ഹാകം അഗമനട്ഠാനം നാമ നത്ഥി, തുമ്ഹേ ഗാമനിഗമരാജധാനിയോ ചരന്താ സമജ്ജം കത്വാ സമജ്ജമണ്ഡലേ പഠമമേവ ഇമം ഗീതം ഗായേയ്യാഥാ’’തി നടേ സിക്ഖാപേന്തീ പഠമം ഗാഥം വത്വാ ‘‘തുമ്ഹേഹി ഇമസ്മിം ഗീതകേ ഗീതേ സചേ അയ്യപുത്തോ തസ്മിം പരിസന്തരേ ഭവിസ്സതി, തുമ്ഹേഹി സദ്ധിം കഥേസ്സതി, അഥസ്സ മമ അരോഗഭാവം കഥേത്വാ തം ആദായ ആഗച്ഛേയ്യാഥ, നോ ചേ ആഗച്ഛതി, സാസനം പേസേയ്യാഥാ’’തി പരിബ്ബയം ദത്വാ നടേ ഉയ്യോജേസി. തേ ബാരാണസിതോ നിക്ഖമിത്വാ തത്ഥ തത്ഥ സമജ്ജം കരോന്താ ഏകം പച്ചന്തഗാമകം അഗമിംസു. സോപി ചോരോ പലായിത്വാ തത്ഥ വസതി. തേ തത്ഥ സമജ്ജം കരോന്താ പഠമമേവ ഇമം ഗീതകം ഗായിംസു –

൬൯.

‘‘യം തം വസന്തസമയേ, കണവേരേസു ഭാണുസു;

സാമം ബാഹായ പീളേസി, സാ തം ആരോഗ്യമബ്രവീ’’തി.

തത്ഥ കണവേരേസൂതി കരവീരേസു. ഭാണുസൂതി രത്തവണ്ണാനം പുപ്ഫാനം പഭായ സമ്പന്നേസു. സാമന്തി ഏവംനാമികം. പീളേസീതി കിലേസരതിയാ രമിതുകാമോ വിയ ആലിങ്ഗന്തോ പീളേസി. സാ തന്തി സാ സാമാ അരോഗാ, ത്വം പന ‘‘സാ മതാ’’തി സഞ്ഞായ ഭീതോ പലായസി, സാ അത്തനോ ആരോഗ്യം അബ്രവി കഥേസി, ആരോചേസീതി അത്ഥോ.

ചോരോ തം സുത്വാ നടം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ത്വം ‘സാമാ ജീവതീ’തി വദസി, അഹം പന ന സദ്ദഹാമീ’’തി തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൭൦.

‘‘അമ്ഭോ ന കിര സദ്ധേയ്യം, യം വാതോ പബ്ബതം വഹേ;

പബ്ബതഞ്ചേ വഹേ വാതോ, സബ്ബമ്പി പഥവിം വഹേ;

യത്ഥ സാമാ കാലകതാ, സാ മം ആരോഗ്യമബ്രവീ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – അമ്ഭോ നട, ഇദം കിര ന സദ്ദഹേയ്യം ന സദ്ദഹിതബ്ബം. യം വാതോ തിണപണ്ണാനി വിയ പബ്ബതം വഹേയ്യ, സചേപി സോ പബ്ബതം വഹേയ്യ, സബ്ബമ്പി പഥവിം വഹേയ്യ, യഥാ ചേതം അസദ്ദഹേയ്യം, തഥാ ഇദന്തി. യത്ഥ സാമാ കാലകതാതി യാ നാമ സാമാ കാലകതാ, സാ മം ആരോഗ്യം അബ്രവീതി കിംകാരണാ സദ്ദഹേയ്യം. മതാ നാമ ന കസ്സചി സാസനം പേസേന്തീതി.

തസ്സ വചനം സുത്വാ നടോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൭൧.

‘‘ന ചേവ സാ കാലകതാ, ന ച സാ അഞ്ഞമിച്ഛതി;

ഏകഭത്തികിനീ സാമാ, തമേവ അഭികങ്ഖതീ’’തി.

തത്ഥ തമേവ അഭികങ്ഖതീതി അഞ്ഞം പുരിസം ന ഇച്ഛതി, തഞ്ഞേവ കങ്ഖതി ഇച്ഛതി പത്ഥേതീതി.

തം സുത്വാ ചോരോ ‘‘സാ ജീവതു വാ മാ വാ, ന തായ മയ്ഹം അത്ഥോ’’തി വത്വാ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൭൨.

‘‘അസന്ഥുതം മം ചിരസന്ഥുതേന, നിമീനി സാമാ അധുവം ധുവേന;

മയാപി സാമാ നിമിനേയ്യ അഞ്ഞം, ഇതോ അഹം ദൂരതരം ഗമിസ്സ’’ന്തി.

തത്ഥ അസന്ഥുതന്തി അകതസംസഗ്ഗം. ചിരസന്ഥുതേനാതി ചിരകതസംസഗ്ഗേന. നിമീനീതി പരിവത്തേസി. അധുവം ധുവേനാതി മം അധുവം തേന ധുവസാമികേന പരിവത്തേതും നഗരഗുത്തികസ്സ സഹസ്സം ദത്വാ മം ഗണ്ഹീതി അത്ഥോ. മയാപി സാമാ നിമിനേയ്യ അഞ്ഞന്തി സാമാ മയാപി അഞ്ഞം സാമികം പരിവത്തേത്വാ ഗണ്ഹേയ്യ. ഇതോ അഹം ദൂരതരം ഗമിസ്സന്തി യത്ഥ ന സക്കാ തസ്സാ സാസനം വാ പവത്തിം വാ സോതും, താദിസം ദൂരതരം ഠാനം ഗമിസ്സം, തസ്മാ മമ ഇതോ അഞ്ഞത്ഥ ഗതഭാവം തസ്സാ ആരോചേഥാതി വത്വാ തേസം പസ്സന്താനഞ്ഞേവ ഗാള്ഹതരം നിവാസേത്വാ വേഗേന പലായി.

നടാ ഗന്ത്വാ തേന കതകിരിയം തസ്സാ കഥയിംസു. സാ വിപ്പടിസാരിനീ ഹുത്വാ അത്തനോ പകതിയാ ഏവ വീതിനാമേസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖു സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി.

തദാ സേട്ഠിപുത്തോ അയം ഭിക്ഖു അഹോസി, സാമാ പുരാണദുതിയികാ, ചോരോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

കണവേരജാതകവണ്ണനാ അട്ഠമാ.

[൩൧൯] ൯. തിത്തിരജാതകവണ്ണനാ

സുസുഖം വത ജീവാമീതി ഇദം സത്ഥാ കോസമ്ബിയം നിസ്സായ ബദരികാരാമേ വിഹരന്തോ രാഹുലത്ഥേരം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ഹേട്ഠാ തിപല്ലത്ഥജാതകേ (ജാ. ൧.൧.൧൬) വിത്ഥാരിതമേവ. ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, രാഹുലോ സിക്ഖാകാമോ കുക്കുച്ചകോ ഓവാദക്ഖമോ’’തി. തസ്സായസ്മതോ ഗുണകഥായ സമുട്ഠാപിതായ സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപി രാഹുലോ സിക്ഖാകാമോ കുക്കുച്ചകോ ഓവാദക്ഖമോയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ തക്കസിലം ഗന്ത്വാ സബ്ബസിപ്പാനി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ നിക്ഖമ്മ ഹിമവന്തപദേസേ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ അഭിഞ്ഞാ ച സമാപത്തിയോ ച നിബ്ബത്തേത്വാ ഝാനകീളം കീളന്തോ രമണീയേ വനസണ്ഡേ വസിത്വാ ലോണമ്ബിലസേവനത്ഥായ അഞ്ഞതരം പച്ചന്തഗാമകം അഗമാസി. തത്ഥ നം മനുസ്സാ ദിസ്വാ പസന്നചിത്താ അഞ്ഞതരസ്മിം അരഞ്ഞേ പണ്ണസാലം കാരേത്വാ പച്ചയേഹി ഉപട്ഠഹന്താ വാസാപേസും. തദാ തസ്മിം ഗാമകേ ഏകോ സാകുണികോ ഏകം ദീപകതിത്തിരം ഗഹേത്വാ സുട്ഠു സിക്ഖാപേത്വാ പഞ്ജരേ പക്ഖിപിത്വാ പടിജഗ്ഗതി. സോ തം അരഞ്ഞം നേത്വാ തസ്സ സദ്ദേന ആഗതാഗതേ തിത്തിരേ ഗഹേത്വാ വിക്കിണിത്വാ ജീവികം കപ്പേസി. തിത്തിരോ ‘‘മം ഏകം നിസ്സായ ബഹൂ മമ ഞാതകാ നസ്സന്തി, മയ്ഹമേതം പാപ’’ന്തി നിസ്സദ്ദോ അഹോസി. സോ തസ്സ നിസ്സദ്ദഭാവം ഞത്വാ വേളുപേസികായ നം സീസേ പഹരതി. തിത്തിരോ ദുക്ഖാതുരതായ സദ്ദം കരോതി. ഏവം സോ സാകുണികോ തം നിസ്സായ തിത്തിരേ ഗഹേത്വാ ജീവികം കപ്പേസി.

അഥ സോ തിത്തിരോ ചിന്തേസി ‘‘ഇമേ മരന്തൂതി മയ്ഹം ചേതനാ നത്ഥി, പടിച്ചകമ്മം പന മം ഫുസതി, മയി സദ്ദം അകരോന്തേ ഏതേ നാഗച്ഛന്തി, കരോന്തേയേവ ആഗച്ഛന്തി, ആഗതാഗതേ അയം ഗഹേത്വാ ജീവിതക്ഖയം പാപേതി, അത്ഥി നു ഖോ ഏത്ഥ മയ്ഹം പാപം, നത്ഥീ’’തി. സോ തതോ പട്ഠായ ‘‘കോ നു ഖോ മേ ഇമം കങ്ഖം ഛിന്ദേയ്യാ’’തി തഥാരൂപം പണ്ഡിതം ഉപധാരേന്തോ ചരതി. അഥേകദിവസം സോ സാകുണികോ ബഹൂ തിത്തിരേ ഗഹേത്വാ പച്ഛിം പൂരേത്വാ ‘‘പാനീയം പിവിസ്സാമീ’’തി ബോധിസത്തസ്സ അസ്സമം ഗന്ത്വാ തം പഞ്ജരം ബോധിസത്തസ്സ സന്തികേ ഠപേത്വാ പാനീയം പിവിത്വാ വാലുകാതലേ നിപന്നോ നിദ്ദം ഓക്കമി. തിത്തിരോ തസ്സ നിദ്ദോക്കന്തഭാവം ഞത്വാ ‘‘മമ കങ്ഖം ഇമം താപസം പുച്ഛിസ്സാമി, ജാനന്തോ മേ കഥേസ്സതീ’’തി പഞ്ജരേ നിസിന്നോയേവ തം പുച്ഛന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൭൩.

‘‘സുസുഖം വത ജീവാമി, ലഭാമി ചേവ ഭുഞ്ജിതും;

പരിപന്ഥേ ച തിട്ഠാമി, കാ നു ഭന്തേ ഗതീ മമാ’’തി.

തത്ഥ സുസുഖം വത ജീവാമീതി അഹം, ഭന്തേ, ഇമം സാകുണികം നിസ്സായ സുട്ഠു സുഖം ജീവാമി. ലഭാമീതി യഥാരുചിതം ഖാദനീയം ഭോജനീയം ഭുഞ്ജിതുമ്പി ലഭാമി. പരിപന്ഥേ ച തിട്ഠാമീതി അപിച ഖോ യത്ഥ മമ ഞാതകാ മമ സദ്ദേന ആഗതാഗതാ വിനസ്സന്തി, തസ്മിം പരിപന്ഥേ തിട്ഠാമി. കാ നു, ഭന്തേ, ഗതീ മമാതി കാ നു ഖോ, ഭന്തേ, മമ ഗതി, കാ നിപ്ഫത്തി ഭവിസ്സതീതി പുച്ഛി.

തസ്സ പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജേന്തോ ബോധിസത്തോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൭൪.

‘‘മനോ ചേ തേ നപ്പണമതി, പക്ഖി പാപസ്സ കമ്മുനോ;

അബ്യാവടസ്സ ഭദ്രസ്സ, ന പാപമുപലിമ്പതീ’’തി.

തത്ഥ പാപസ്സ കമ്മുനോതി യദി തവ മനോ പാപകമ്മസ്സത്ഥായ ന പണമതി, പാപകരണേ തന്നിന്നോ തപ്പോണോ തപ്പബ്ഭാരോ ന ഹോതി. അബ്യാവടസ്സാതി ഏവം സന്തേ പാപകമ്മകരണത്ഥായ അബ്യാവടസ്സ ഉസ്സുക്കം അനാപന്നസ്സ തവ ഭദ്രസ്സ സുദ്ധസ്സേവ സതോ പാപം ന ഉപലിമ്പതി ന അല്ലീയതീതി.

തം സുത്വാ തിത്തിരോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൭൫.

‘‘ഞാതകോ നോ നിസിന്നോതി, ബഹു ആഗച്ഛതേ ജനോ;

പടിച്ചകമ്മം ഫുസതി, തസ്മിം മേ സങ്കതേ മനോ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – ഭന്തേ, സചാഹം സദ്ദം ന കരേയ്യം, അയം തിത്തിരജനോ ന ആഗച്ഛേയ്യ, മയി പന സദ്ദം കരോന്തേ ‘‘ഞാതകോ നോ നിസിന്നോ’’തി അയം ബഹു ജനോ ആഗച്ഛതി, തം ആഗതാഗതം ലുദ്ദോ ഗഹേത്വാ ജീവിതക്ഖയം പാപേന്തോ മം പടിച്ച നിസ്സായ ഏതം പാണാതിപാതകമ്മം ഫുസതി പടിലഭതി വിന്ദതി, തസ്മിം മം പടിച്ച കതേ പാപേ മമ നു ഖോ ഏതം പാപന്തി ഏവം മേ മനോ സങ്കതേ പരിസങ്കതി കുക്കുച്ചം ആപജ്ജതീതി.

തം സുത്വാ ബോധിസത്തോ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൭൬.

‘‘ന പടിച്ചകമ്മം ഫുസതി, മനോ ചേ നപ്പദുസ്സതി;

അപ്പോസ്സുക്കസ്സ ഭദ്രസ്സ, ന പാപമുപലിമ്പതീ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – യദി തവ പാപകിരിയായ മനോ ന പദുസ്സതി, തന്നിന്നോ തപ്പോനോ തപ്പബ്ഭാരോ ന ഹോതി, ഏവം സന്തേ ലുദ്ദേന ആയസ്മന്തം പടിച്ച കതമ്പി പാപകമ്മം തം ന ഫുസതി ന അല്ലീയതി, പാപകിരിയായ ഹി അപ്പോസ്സുക്കസ്സ നിരാലയസ്സ ഭദ്രസ്സ പരിസുദ്ധസ്സേവ സതോ തവ പാണാതിപാതചേതനായ അഭാവാ തം പാപം ന ഉപലിമ്പതി, തവ ചിത്തം ന അല്ലീയതീതി.

ഏവം മഹാസത്തോ തിത്തിരം സഞ്ഞാപേസി, സോപി തം നിസ്സായ നിക്കുക്കുച്ചോ അഹോസി. ലുദ്ദോ പബുദ്ധോ ബോധിസത്തം വന്ദിത്വാ പഞ്ജരം ആദായ പക്കാമി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ തിത്തിരോ രാഹുലോ അഹോസി, താപസോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

തിത്തിരജാതകവണ്ണനാ നവമാ.

[൩൨൦] ൧൦. സുച്ചജജാതകവണ്ണനാ

സുച്ചജം വത നച്ചജീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം കുടുമ്ബികം ആരബ്ഭ കഥേസി. സോ കിര ‘‘ഗാമകേ ഉദ്ധാരം സാധേസ്സാമീ’’തി ഭരിയായ സദ്ധിം തത്ഥ ഗന്ത്വാ സാധേത്വാ ധനം ആഹരിത്വാ ‘‘പച്ഛാ നേസ്സാമീ’’തി ഏകസ്മിം കുലേ ഠപേത്വാ പുന സാവത്ഥിം ഗച്ഛന്തോ അന്തരാമഗ്ഗേ ഏകം പബ്ബതം അദ്ദസ. അഥ നം ഭരിയാ ആഹ ‘‘സചേ, സാമി, അയം പബ്ബതോ സുവണ്ണമയോ ഭവേയ്യ, ദദേയ്യാസി പന മേ കിഞ്ചീ’’തി. ‘‘കാസി ത്വം, ന കിഞ്ചി ദസ്സാമീ’’തി. സാ ‘‘യാവ ഥദ്ധഹദയോ വതായം, പബ്ബതേ സുവണ്ണമയേ ജാതേപി മയ്ഹം കിഞ്ചി ന ദസ്സതീ’’തി അനത്തമനാ അഹോസി. തേ ജേതവനസമീപം ആഗന്ത്വാ ‘‘പാനീയം പിവിസ്സാമാ’’തി വിഹാരം പവിസിത്വാ പാനീയം പിവിംസു. സത്ഥാപി പച്ചൂസകാലേയേവ തേസം സോതാപത്തിഫലസ്സ ഉപനിസ്സയം ദിസ്വാ ആഗമനം ഓലോകയമാനോ ഗന്ധകുടിപരിവേണേ നിസീദി ഛബ്ബണ്ണരസ്മിയോ വിസ്സജ്ജേന്തോ. തേപി പാനീയം പിവിത്വാ ആഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ നിസീദിംസു. സത്ഥാ തേഹി സദ്ധിം പടിസന്ഥാരം കത്വാ ‘‘കഹം ഗതാത്ഥാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘അമ്ഹാകം ഗാമകേ ഉദ്ധാരം സാധനത്ഥായ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘കിം, ഉപാസികേ തവ സാമികോ തുയ്ഹം ഹിതം പടികങ്ഖതി, ഉപകാരം തേ കരോതീ’’തി. ഭന്തേ, അഹം ഇമസ്മിം സസിനേഹാ, അയം പന മയി നിസ്സിനേഹോ, അജ്ജ മയാ പബ്ബതം ദിസ്വാ ‘‘സചായം പബ്ബതോ സുവണ്ണമയോ അസ്സ, കിഞ്ചി മേ ദദേയ്യാസീ’’തി വുത്തോ ‘‘കാസി ത്വം, ന കിഞ്ചി ദസ്സാമീ’’തി ആഹ, ഏവം ഥദ്ധഹദയോ അയന്തി. ‘‘ഉപാസികേ, ഏവം നാമേസ വദതി, യദാ പന തവ ഗുണം സരതി, തദാ സബ്ബിസ്സരിയം തേ ദേതീ’’തി വത്വാ ‘‘കഥേഥ, ഭന്തേ’’തി തേഹി യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ തസ്സ സബ്ബകിച്ചകാരകോ അമച്ചോ അഹോസി. അഥേകദിവസം രാജാ പുത്തം ഉപരാജാനം ഉപട്ഠാനം ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ ‘‘അയം മമ അന്തേപുരേ ദുബ്ഭേയ്യാ’’തി തം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘താത, യാവാഹം ജീവാമി, താവ നഗരേ വസിതും ന ലച്ഛസി, അഞ്ഞത്ഥ വസിത്വാ മമച്ചയേന രജ്ജം കാരേഹീ’’തി ആഹ. സോ ‘‘സാധൂ’’തി പിതരം വന്ദിത്വാ ജേട്ഠഭരിയായ സദ്ധിം നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ പച്ചന്തം ഗന്ത്വാ അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ പണ്ണസാലം മാപേത്വാ വനമൂലഫലാഫലേഹി യാപേന്തോ വസി. അപരഭാഗേ രാജാ കാലമകാസി. ഉപരാജാ നക്ഖത്തം ഓലോകേന്തോ തസ്സ കാലകതഭാവം ഞത്വാ ബാരാണസിം ആഗച്ഛന്തോ അന്തരാമഗ്ഗേ ഏകം പബ്ബതം അദ്ദസ. അഥ നം ഭരിയാ ആഹ ‘‘സചേ, ദേവ, അയം പബ്ബതോ സുവണ്ണമയോ അസ്സ, ദദേയ്യാസി മേ കിഞ്ചീ’’തി. ‘‘കാസി ത്വം, ന കിഞ്ചി ദസ്സാമീ’’തി. സാ ‘‘അഹം ഇമസ്മിം സിനേഹം ഛിന്ദിതും അസക്കോന്തീ അരഞ്ഞം പാവിസിം, അയഞ്ച ഏവം വദതി, അതിവിയ ഥദ്ധഹദയോ, രാജാ ഹുത്വാപി ഏസ മയ്ഹം കിം കല്യാണം കരിസ്സതീ’’തി അനത്തമനാ അഹോസി. സോ ആഗന്ത്വാ രജ്ജേ പതിട്ഠിതോ തം അഗ്ഗമഹേസിട്ഠാനേ ഠപേസി, ഇദം യസമത്തകമേവ അദാസി. ഉത്തരി പന സക്കാരസമ്മാനോ നത്ഥി, തസ്സാ അത്ഥിഭാവമ്പി ന ജാനാതി.

ബോധിസത്തോ ‘‘അയം ദേവീ ഇമസ്സ രഞ്ഞോ ഉപകാരികാ ദുക്ഖം അഗണേത്വാ അരഞ്ഞവാസം വസി. അയം പനേതം അഗണേത്വാ അഞ്ഞാഹി സദ്ധിം അഭിരമന്തോ വിചരതി, യഥാ ഏസാ സബ്ബിസ്സരിയം ലഭതി, തഥാ കരിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഏകദിവസം തം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘മഹാദേവി മയം തുമ്ഹാകം സന്തികാ പിണ്ഡപാതമത്തമ്പി ന ലഭാമ, കസ്മാ അമ്ഹേസു പമജ്ജിത്ഥ, അതിവിയ ഥദ്ധഹദയാ അത്ഥാ’’തി ആഹ. ‘‘താത, സചാഹം അത്തനാ ലഭേയ്യം, തുയ്ഹമ്പി ദദേയ്യം, അലഭമാനാ പന കിം ദസ്സാമി, രാജാപി മയ്ഹം ഇദാനി കിം നാമ ദസ്സതി, സോ അന്തരാമഗ്ഗേ ‘ഇമസ്മിം പബ്ബതേ സുവണ്ണമയേ ജാതേ മയ്ഹം കിഞ്ചി ദസ്സസീ’തി വുത്തോ ‘കാസി ത്വം, ന കിഞ്ചി ദസ്സാമീ’തി ആഹ, സുപരിച്ചജമ്പി ന പരിച്ചജീ’’തി. ‘‘കിം പന രഞ്ഞോ സന്തികേ ഇമം കഥം കഥേതും സക്ഖിസ്സഥാ’’തി? ‘‘സക്ഖിസ്സാമി, താതാ’’തി. ‘‘തേന ഹി അഹം രഞ്ഞോ സന്തികേ ഠിതോ പുച്ഛിസ്സാമി, തുമ്ഹേ കഥേയ്യാഥാ’’തി. ‘‘സാധു, താതാ’’തി. ബോധിസത്തോ ദേവിയാ രഞ്ഞോ ഉപട്ഠാനം ആഗന്ത്വാ ഠിതകാലേ ആഹ ‘‘നനു, അയ്യേ, മയം തുമ്ഹാകം സന്തികാ കിഞ്ചി ന ലഭാമാ’’തി? ‘‘താത, അഹം ലഭമാനാ തുയ്ഹം ദദേയ്യം, അഹമേവ കിഞ്ചി ന ലഭാമി, അലഭമാനാ തുയ്ഹം കിം ദസ്സാമി, രാജാപി ഇദാനി മയ്ഹം കിം നാമ ദസ്സതി, സോ അരഞ്ഞതോ ആഗമനകാലേ ഏകം പബ്ബതം ദിസ്വാ ‘സചായം പബ്ബതോ സുവണ്ണമയോ അസ്സ, കിഞ്ചി മേ ദദേയ്യാസീ’തി വുത്തോ ‘കാസി ത്വം, ന കിഞ്ചി ദസ്സാമീ’തി വദതി, സുപരിച്ചജമ്പി ന പരിച്ചജീ’’തി ഏതമത്ഥം ദീപേന്തീ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൭൭.

‘‘സുച്ചജം വത നച്ചജി, വാചായ അദദം ഗിരിം;

കിഞ്ഹി തസ്സചജന്തസ്സ, വാചായ അദദ പബ്ബത’’ന്തി.

തത്ഥ സുച്ചജം വതാതി സുഖേന ചജിതും സക്കുണേയ്യമ്പി ന ചജി. അദദന്തി വചനമത്തേനാപി പബ്ബതം അദദമാനോ. കിഞ്ഹി തസ്സചജന്തസ്സാതി തസ്സ നാമേതസ്സ മയാ യാചിതസ്സ ന ചജന്തസ്സ കിഞ്ഹി ചജേയ്യ. വാചായ അദദ പബ്ബതന്തി സചായം മയാ യാചിതോ മമ വചനേന സുവണ്ണമയമ്പി ഹോന്തം തം പബ്ബതം വാചായ അദദ, വചനമത്തേന അദസ്സാതി അത്ഥോ.

തം സുത്വാ രാജാ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൭൮.

‘‘യഞ്ഹി കയിരാ തഞ്ഹി വദേ, യം ന കയിരാ ന തം വദേ;

അകരോന്തം ഭാസമാനം, പരിജാനന്തി പണ്ഡിതാ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – യദേവ ഹി പണ്ഡിതോ പുരിസോ കായേന കരേയ്യ, തം വാചായ വദേയ്യ. യം ന കയിരാ, ന തം വദേയ്യ, ദാതുകാമോവ ദമ്മീതി വദേയ്യ, ന അദാതുകാമോതി അധിപ്പായോ. കിംകാരണാ? യോ ഹി ‘‘ദസ്സാമീ’’തി വത്വാപി പച്ഛാ ന ദദാതി, തം അകരോന്തം കേവലം മുസാ ഭാസമാനം പരിജാനന്തി പണ്ഡിതാ. അയം ‘‘ദസ്സാമീ’’തി വചനമത്തമേവ ഭാസതി, ന പന ദേതി, യഞ്ഹി ഖോ പന അദിന്നമ്പി വചനമത്തേനേവ ദിന്നം ഹോതി, തം പുരേതരമേവ ലദ്ധം നാമ ഭവിസ്സതീതി ഏവം തസ്സ മുസാവാദിഭാവം പരിജാനന്തി പണ്ഡിതാ, ബാലാ പന വചനമത്തേനേവ തുസ്സന്തീതി.

തം സുത്വാ ദേവീ രഞ്ഞോ അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൭൯.

‘‘രാജപുത്ത നമോ ത്യത്ഥു, സച്ചേ ധമ്മേ ഠിതോ ചസി;

യസ്സ തേ ബ്യസനം പത്തോ, സച്ചസ്മിം രമതേ മനോ’’തി.

തത്ഥ സച്ചേ ധമ്മേതി വചീസച്ചേ ച സഭാവധമ്മേ ച. ബ്യസനം പത്തോതി യസ്സ തവ രട്ഠാ പബ്ബാജനീയസങ്ഖാതം ബ്യസനം പത്തോപി മനോ സച്ചസ്മിംയേവ രമതി.

ഏവം രഞ്ഞോ ഗുണകഥം കഥയമാനായ ദേവിയാ തം സുത്വാ ബോധിസത്തോ തസ്സാ ഗുണകഥം കഥേന്തോ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൮൦.

‘‘യാ ദലിദ്ദീ ദലിദ്ദസ്സ, അഡ്ഢാ അഡ്ഢസ്സ കിത്തിമ;

സാ ഹിസ്സ പരമാ ഭരിയാ, സഹിരഞ്ഞസ്സ ഇത്ഥിയോ’’തി.

തത്ഥ കിത്തിമാതി കിത്തിസമ്പന്നാതി അത്ഥോ. സാ ഹിസ്സ പരമാതി യാ ദലിദ്ദസ്സ സാമികസ്സ ദലിദ്ദകാലേ സയമ്പി ദലിദ്ദീ ഹുത്വാ തം ന പരിച്ചജതി. അഡ്ഢസ്സാതി അഡ്ഢകാലേ അഡ്ഢാ ഹുത്വാ സാമികമേവ അനുവത്തതി, സമാനസുഖദുക്ഖാവ ഹോതി, സാ ഹി തസ്സ പരമാ ഉത്തമാ ഭരിയാ നാമ. സഹിരഞ്ഞസ്സ പന ഇസ്സരിയേ ഠിതസ്സ ഇത്ഥിയോ നാമ ഹോന്തിയേവ, അനച്ഛരിയമേവ ഏതന്തി.

ഏവഞ്ച പന വത്വാ ബോധിസത്തോ ‘‘അയം, മഹാരാജ, തുമ്ഹാകം ദുക്ഖിതകാലേ അരഞ്ഞേ സമാനദുക്ഖാ ഹുത്വാ വസി, ഇമിസ്സാ സമ്മാനം കാതും വട്ടതീ’’തി ദേവിയാ ഗുണം കഥേസി. രാജാ തസ്സ വചനേന ദേവിയാ ഗുണം സരിത്വാ ‘‘പണ്ഡിത, തവ കഥായാഹം ദേവിയാ ഗുണം അനുസ്സരി’’ന്തി വത്വാ തസ്സാ സബ്ബിസ്സരിയമദാസി. ‘‘തയാഹം ദേവിയാ ഗുണം സരാപിതോ’’തി ബോധിസത്തസ്സപി മഹന്തം സക്കാരം അകാസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ ഉഭോ ജയമ്പതികാ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹിംസു.

തദാ ബാരാണസിരാജാ അയം കുടുമ്ബികോ അഹോസി, ദേവീ അയം ഉപാസികാ, പണ്ഡിതാമച്ചോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

സുച്ചജജാതകവണ്ണനാ ദസമാ.

പുചിമന്ദവഗ്ഗോ ദുതിയോ.

൩. കുടിദൂസകവഗ്ഗോ

[൩൨൧] ൧. കുടിദൂസകജാതകവണ്ണനാ

മനുസ്സസ്സേവ തേ സീസന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ മഹാകസ്സപത്ഥേരസ്സ പണ്ണസാലഝാപകം ദഹരഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു പന രാജഗഹേ സമുട്ഠിതം. തദാ കിര ഥേരോ രാജഗഹം നിസ്സായ അരഞ്ഞകുടിയം വിഹരതി, തസ്സ ദ്വേ ദഹരാ ഉപട്ഠാനം കരോന്തി. തേസു ഏകോ ഥേരസ്സ ഉപകാരകോ, ഏകോ ദുബ്ബചോ ഇതരേന കതം അത്തനാ കതസദിസം കരോതി. തേന മുഖോദകാദീസു ഉപട്ഠാപിതേസു ഥേരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ ‘‘ഭന്തേ, ഉദകം ഠപിതം, മുഖം ധോവഥാ’’തിആദീനി വദതി. തേന കാലസ്സേവ വുട്ഠായ ഥേരസ്സ പരിവേണേ സമ്മട്ഠേ ഥേരസ്സ നിക്ഖമനവേലായ ഇതോ ചിതോ ച പഹരന്തോ സകലപരിവേണം അത്തനാ സമ്മട്ഠം വിയ കരോതി. വത്തസമ്പന്നോ ചിന്തേസി ‘‘അയം ദുബ്ബചോ മയാ കതം അത്തനാ കതസദിസം കരോതി, ഏതസ്സ സഠകമ്മം പാകടം കരിസ്സാമീ’’തി.

തസ്മിം അന്തോഗാമേ ഭുത്വാ ആഗന്ത്വാ നിദ്ദായന്തേവ ന്ഹാനോദകം താപേത്വാ പിട്ഠികോട്ഠകേ ഠപേത്വാ അഞ്ഞം അഡ്ഢനാളിമത്തം ഉദകം ഉദ്ധനേ ഠപേസി. ഇതരോ പബുജ്ഝിത്വാവ ഗന്ത്വാ ഉസുമം ഉട്ഠഹന്തം ദിസ്വാ ‘‘ഉദകം താപേത്വാ കോട്ഠകേ ഠപിതം ഭവിസ്സതീ’’തി ഥേരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘ഭന്തേ, ന്ഹാനകോട്ഠകേ ഉദകം ഠപിതം, ന്ഹായഥാ’’തി ആഹ. ഥേരോ ‘ന്ഹായിസ്സാമീ’’തി തേന സദ്ധിംയേവ ആഗന്ത്വാ കോട്ഠകേ ഉദകം അദിത്വാ ‘‘കഹം ഉദക’’ന്തി പുച്ഛി. സോ വേഗേന അഗ്ഗിസാലം ഗന്ത്വാ തുച്ഛഭാജനേ ഉളുങ്കം ഓതാരേസി, ഉളുങ്കോ തുച്ഛഭാജനസ്സ തലേ പടിഹതോ ‘‘തതാ’’തി സദ്ദമകാസി. തതോ പട്ഠായ തസ്സ ‘‘ഉളുങ്കസദ്ദകോ’’ത്വേവ നാമം ജാതം.

തസ്മിം ഖണേ ഇതരോ പിട്ഠികോട്ഠകതോ ഉദകം ആഹരിത്വാ ‘‘ന്ഹായഥ, ഭന്തേ’’തി ആഹ. ഥേരോ ന്ഹത്വാ ആവജ്ജേന്തോ ഉളുങ്കസദ്ദകസ്സ ദുബ്ബചഭാവം ഞത്വാ തം സായം ഥേരുപട്ഠാനം ആഗതം ഓവദി ‘‘ആവുസോ, സമണേന നാമ അത്തനാ കതമേവ ‘കതം മേ’തി വത്തും വട്ടതി, അഞ്ഞഥാ സമ്പജാനമുസാവാദോ ഹോതി, ഇതോ പട്ഠായ ഏവരൂപം മാ അകാസീ’’തി. സോ ഥേരസ്സ കുജ്ഝിത്വാ പുനദിവസേ ഥേരേന സദ്ധിം പിണ്ഡായ ഗാമം ന പാവിസി. ഥേരോ ഇതരേനേവ സദ്ധിം പാവിസി. ഉളുങ്കസദ്ദകോപി ഥേരസ്സ ഉപട്ഠാകകുലം ഗന്ത്വാ ‘‘ഭന്തേ, ഥേരോ കഹ’’ന്തി വുത്തേ ‘‘അഫാസുകേന വിഹാരേയേവ നിസിന്നോ’’തി വത്വാ ‘‘കിം, ഭന്തേ, ലദ്ധും വട്ടതീ’’തി വുത്തേ ‘‘ഇദഞ്ചിദഞ്ച ദേഥാ’’തി ഗഹേത്വാ അത്തനോ രുചിതട്ഠാനം ഗന്ത്വാ ഭുഞ്ജിത്വാ വിഹാരം അഗമാസി.

പുനദിവസേ ഥേരോ തം കുലം ഗന്ത്വാ നിസീദി. മനുസ്സേഹി ‘‘കിം, ഭന്തേ, അയ്യസ്സ അഫാസുകം, ഹിയ്യോ കിരത്ഥ വിഹാരേയേവ നിസിന്നാ, അസുകദഹരസ്സ ഹത്ഥേ ആഹാരം പേസയിമ്ഹ, പരിഭുത്തോ അയ്യേനാ’’തി വുത്തേ ഥേരോ തുണ്ഹീഭൂതോവ ഭത്തകിച്ചം കത്വാ വിഹാരം ഗന്ത്വാ സായം ഥേരുപട്ഠാനകാലേ ആഗതം ആമന്തേത്വാ ‘‘ആവുസോ, അസുകഗാമേ നാമ അസുകകുലേ ‘ഥേരസ്സ ഇദഞ്ചിദഞ്ച ലദ്ധും വട്ടതീ’തി വിഞ്ഞാപേത്വാ കിര തേ ഭുത്ത’’ന്തി വത്വാ ‘‘വിഞ്ഞത്തി നാമ ന വട്ടതി, മാ പുന ഏവരൂപം അനാചാരം ചരാ’’തി ആഹ. സോ ഏത്തകേന ഥേരേ ആഘാതം ബന്ധിത്വാ ‘‘അയം ഹിയ്യോപി ഉദകമത്തം നിസ്സായ മയാ സദ്ധിം കലഹം കരി, ഇദാനി പനസ്സ ഉപട്ഠാകാനം ഗേഹേ മയാ ഭത്തമുട്ഠി ഭുത്താതി അസഹന്തോ പുന കലഹം കരോതി, ജാനിസ്സാമിസ്സ കത്തബ്ബയുത്തക’’ന്തി പുനദിവസേ ഥേരേ പിണ്ഡായ പവിട്ഠേ മുഗ്ഗരം ഗഹേത്വാ പരിഭോഗഭാജനാനി ഭിന്ദിത്വാ പണ്ണസാലം ഝാപേത്വാ പലായി. സോ ജീവമാനോവ മനുസ്സപേതോ ഹുത്വാ സുസ്സിത്വാ കാലം കത്വാ അവീചിമഹാനിരയേ നിബ്ബത്തി. സോ തേന കതോ അനാചാരോ മഹാജനസ്സ മജ്ഝേ പാകടോ ജാതോ.

അഥേകച്ചേ ഭിക്ഖൂ രാജഗഹാ സാവത്ഥിം ഗന്ത്വാ സഭാഗട്ഠാനേ പത്തചീവരം പടിസാമേത്വാ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ നിസീദിംസു. സത്ഥാ തേഹി സദ്ധിം പടിസന്ഥാരം കത്വാ ‘‘കുതോ ആഗതത്ഥാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘രാജഗഹാ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘കോ തത്ഥ ഓവാദദായകോ ആചരിയോ’’തി. ‘‘മഹാകസ്സപത്ഥേരോ, ഭന്തേ’’തി. ‘‘സുഖം, ഭിക്ഖവേ, കസ്സപസ്സാ’’തി. ‘‘ആമ, ഭന്തേ, ഥേരസ്സ സുഖം, സദ്ധിവിഹാരികോ പനസ്സ ഓവാദേ ദിന്നേ കുജ്ഝിത്വാ ഥേരസ്സ പണ്ണസാലം ഝാപേത്വാ പലായീതി. തം സുത്വാ സത്ഥാ ‘‘ഭിക്ഖവേ, കസ്സപസ്സ ഏവരൂപേന ബാലേന സദ്ധിം ചരണതോ ഏകചരിയാവ സേയ്യോ’’തി വത്വാ ഇമം ധമ്മപദേ ഗാഥമാഹ –

‘‘ചരഞ്ചേ നാധിഗച്ഛേയ്യ, സേയ്യം സദിസമത്തനോ;

ഏകചരിയം ദള്ഹം കയിരാ, നത്ഥി ബാലേ സഹായതാ’’തി. (ധ. പ. ൬൧);

ഇദഞ്ച പന വത്വാ പുന തേ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേത്വാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ സോ കുടിദൂസകോ, പുബ്ബേപി കുടിദൂസകോയേവ, ന ച ഇദാനേവ ഓവാദദായകസ്സ കുജ്ഝതി, പുബ്ബേപി കുജ്ഝിയേവാ’’തി വത്വാ തേഹി യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ സിങ്ഗിലസകുണയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ അത്തനോ മനാപം അനോവസ്സകം കുലാവകം കത്വാ ഹിമവന്തപദേസേ വസതി. അഥേകോ മക്കടോ വസ്സകാലേ അച്ഛിന്നധാരേ ദേവേ വസ്സന്തേ സീതപീളിതോ ദന്തേ ഖാദന്തോ ബോധിസത്തസ്സ അവിദൂരേ നിസീദി. ബോധിസത്തോ തം തഥാ കിലമന്തം ദിസ്വാ തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൮൧.

‘‘മനുസ്സസ്സേവ തേ സീസം, ഹത്ഥപാദാ ച വാനര;

അഥ കേന നു വണ്ണേന, അഗാരം തേ ന വിജ്ജതീ’’തി.

തത്ഥ വണ്ണേനാതി കാരണേന. അഗാരന്തി തവ നിവാസഗേഹം കേന കാരണേന നത്ഥീതി പുച്ഛി.

തം സുത്വാ വാനരോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൮൨.

‘‘മനുസ്സസ്സേവ മേ സീസം, ഹത്ഥപാദാ ച സിങ്ഗില;

യാഹു സേട്ഠാ മനുസ്സേസു, സാ മേ പഞ്ഞാ ന വിജ്ജതീ’’തി.

തത്ഥ സിങ്ഗിലാതി തം സകുണം നാമേനാലപതി. യാഹു സേട്ഠാ മനുസ്സേസൂതി യാ മനുസ്സേസു സേട്ഠാതി കഥേന്തി, സാ മമ വിചാരണപഞ്ഞാ നത്ഥി. സീസഹത്ഥപാദകായബലാനി ഹി ലോകേ അപ്പമാണം, വിചാരണപഞ്ഞാവ സേട്ഠാ, സാ മമ നത്ഥി, തസ്മാ മേ അഗാരം ന വിജ്ജതീതി.

തം സുത്വാ ബോധിസത്തോ ഇതരം ഗാഥാദ്വയമാഹ –

൮൩.

‘‘അനവട്ഠിതചിത്തസ്സ, ലഹുചിത്തസ്സ ദുബ്ഭിനോ;

നിച്ചം അദ്ധുവസീലസ്സ, സുഖഭാവോ ന വിജ്ജതി.

൮൪.

‘‘സോ കരസ്സു ആനുഭാവം, വീതിവത്തസ്സു സീലിയം;

സീതവാതപരിത്താണം, കരസ്സു കുടവം കപീ’’തി.

തത്ഥ അനവട്ഠിതചിത്തസ്സാതി അപ്പതിട്ഠിതചിത്തസ്സ. ദുബ്ഭിനോതി മിത്തദുബ്ഭിസ്സ. അദ്ധുവസീലസ്സാതി ന സബ്ബകാലം സീലരക്ഖകസ്സ. സോ കരസ്സു ആനുഭാവന്തി സോ ത്വം സമ്മ മക്കട പഞ്ഞായ ഉപ്പാദനത്ഥം ആനുഭാവം ബലം ഉപായം കരോഹി. വീതിവത്തസ്സു സീലിയന്തി അത്തനോ ദുസ്സീലഭാവസങ്ഖാതം സീലിയം അതിക്കമിത്വാ സീലവാ ഹോതി. കുടവം കപീതി സീതവാതസ്സ പരിത്താണസമത്ഥം അത്തനോ കുടവം കുലാവകം ഏകം വസനാഗാരകം കരോഹീതി.

മക്കടോ ചിന്തേസി ‘‘അയം താവ അത്തനോ അനോവസ്സകട്ഠാനേ നിസിന്നഭാവേന മം പരിഭാസതി, ന നിസീദാപേസ്സാമി നം ഇമസ്മിം കുലാവകേ’’തി. തതോ ബോധിസത്തം ഗണ്ഹിതുകാമോ പക്ഖന്ദി, ബോധിസത്തോ ഉപ്പതിത്വാ അഞ്ഞത്ഥ ഗതോ. മക്കടോ കുലാവകം വിദ്ധംസേത്വാ ചുണ്ണവിചുണ്ണം കത്വാ പക്കാമി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ മക്കടോ കുടിഝാപകോ അഹോസി, സിങ്ഗിലസകുണോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

കുടിദൂസകജാതകവണ്ണനാ പഠമാ.

[൩൨൨] ൨. ദുദ്ദുഭജാതകവണ്ണനാ

ദുദ്ദുഭായതി ഭദ്ദന്തേതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ അഞ്ഞതിത്ഥിയേ ആരബ്ഭ കഥേസി. തിത്ഥിയാ കിര ജേതവനസ്സ സമീപേ തസ്മിം തസ്മിം ഠാനേ കണ്ടകാപസ്സയേ സേയ്യം കപ്പേന്തി, പഞ്ചാതപം തപേന്തി, നാനപ്പകാരം മിച്ഛാതപം ചരന്തി. അഥ സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ സാവത്ഥിയം പിണ്ഡായ ചരിത്വാ ജേതവനം ആഗച്ഛന്താ അന്തരാമഗ്ഗേ തേ ദിസ്വാ ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘അത്ഥി നു ഖോ, ഭന്തേ, അഞ്ഞതിത്ഥിയാനം വതസമാദാനേ സാരോ’’തി പുച്ഛിംസു. സത്ഥാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, തേസം വതസമാദാനേ സാരോ വാ വിസേസോ വാ അത്ഥി, തഞ്ഹി നിഘംസിയമാനം ഉപപരിക്ഖിയമാനം ഉക്കാരഭൂമിമഗ്ഗസദിസം സസകസ്സ ദുദ്ദുഭസദിസം ഹോതീ’’തി വത്വാ ‘‘ദുദ്ദുഭസദിസഭാവമസ്സ മയം ന ജാനാമ, കഥേഥ നോ, ഭന്തേ’’തി തേഹി യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ സീഹയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ അരഞ്ഞേ പടിവസതി. തദാ പന പച്ഛിമസമുദ്ദസമീപേ ബേലുവമിസ്സകതാലവനം ഹോതി. തത്രേകോ സസകോ ബേലുവരുക്ഖമൂലേ ഏകസ്സ താലഗച്ഛസ്സ ഹേട്ഠാ വസതി. സോ ഏകദിവസം ഗോചരം ആദായ ആഗന്ത്വാ താലപണ്ണസ്സ ഹേട്ഠാ നിപന്നോ ചിന്തേസി ‘‘സചേ അയം പഥവീ സംവട്ടേയ്യ, കഹം നു ഖോ ഗമിസ്സാമീ’’തി. തസ്മിം ഖണേ ഏകം ബേലുവപക്കം താലപണ്ണസ്സ ഉപരി പതി. സോ തസ്സ സദ്ദേന ‘‘അദ്ധാ പഥവീ സംവട്ടതീ’’തി ഉപ്പതിത്വാ പച്ഛതോ അനോലോകേന്തോവ പലായി. തം മരണഭയഭീതം വേഗേന പലായന്തം അഞ്ഞോ സസകോ ദിസ്വാ പുച്ഛി ‘‘കിം ഭോ, അതിവിയ ഭീതോ പലായസീ’’തി. ‘‘മാ പുച്ഛി, ഭോ’’തി. സോ ‘‘കിം ഭോ, കിം ഭോ’’തി പച്ഛതോ ധാവതേവ. ഇതരോ നിവത്തിത്വാ അനോലോകേന്തോവ ‘‘ഏത്ഥ പഥവീ സംവട്ടതീ’’തി ആഹ. സോപി തസ്സ പച്ഛതോ പലായി. ഏവം തമഞ്ഞോ അദ്ദസ, തമഞ്ഞോതി ഏവം സസകസഹസ്സം ഏകതോ ഹുത്വാ പലായി. തേ ഏകോപി മിഗോ ദിസ്വാ ഏകതോ ഹുത്വാ പലായി. ഏകോ സൂകരോ, ഏകോ ഗോകണ്ണോ, ഏകോ മഹിംസോ, ഏകോ ഗവയോ, ഏകോ ഖഗ്ഗോ, ഏകോ ബ്യഗ്ഘോ, ഏകോ സീഹോ, ഏകോ ഹത്ഥീ ദിസ്വാ ‘‘കിമേത’’ന്തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഏത്ഥ പഥവീ സംവട്ടതീ’’തി വുത്തേ പലായി. ഏവം അനുക്കമേന യോജനമത്തം തിരച്ഛാനബലം അഹോസി.

തദാ ബോധിസത്തോ തം ബലം പലായന്തം ദിസ്വാ ‘‘കിമേത’’ന്തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഏത്ഥ പഥവീ സംവട്ടതീ’’തി സുത്വാ ചിന്തേസി ‘‘പഥവീസംവട്ടനം നാമ ന കദാചി അത്ഥി, അദ്ധാ ഏതേസം കിഞ്ചി ദുസ്സുതം ഭവിസ്സതി, മയി ഖോ പന ഉസ്സുക്കം അനാപജ്ജന്തേ സബ്ബേ നസ്സിസ്സന്തി, ജീവിതം നേസം ദസ്സാമീ’’തി സീഹവേഗേന പുരതോ പബ്ബതപാദം ഗന്ത്വാ തിക്ഖത്തും സീഹനാദം നദി. തേ സീഹഭയതജ്ജിതാ നിവത്തിത്വാ പിണ്ഡിതാ അട്ഠംസു. സീഹോ തേസം അന്തരം പവിസിത്വാ ‘‘കിമത്ഥം പലായഥാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘പഥവീ സംവട്ടതീ’’തി. ‘‘കേന സംവട്ടമാനാ ദിട്ഠാ’’തി? ‘‘ഹത്ഥീ ജാനന്തീ’’തി. ഹത്ഥീ പുച്ഛി. തേ ‘‘മയം ന ജാനാമ, സീഹാ ജാനന്തീ’’തി വദിംസു, സീഹാപി ‘‘മയം ന ജാനാമ, ബ്യഗ്ഘാ ജാനന്തീ’’തി, ബ്യഗ്ഘാപി ‘‘മയം ന ജാനാമ, ഖഗ്ഗാ ജാനന്തീ’’തി, ഖഗ്ഗാപി ‘‘ഗവയാ ജാനന്തീ’’തി, ഗവയാപി ‘‘മഹിംസാ ജാനന്തീ’’തി, മഹിംസാപി ‘‘ഗോകണ്ണാ ജാനന്തീ’’തി, ഗോകണ്ണാപി ‘‘സൂകരാ ജാനന്തീ’’തി, സൂകരാപി ‘‘മിഗാ ജാനന്തീ’’തി, മിഗാപി ‘‘മയം ന ജാനാമ, സസകാ ജാനന്തീ’’തി, സസകേസു പുച്ഛിയമാനേസു ‘‘അയം കഥേതീ’’തി തം സസകം ദസ്സേസും. അഥ നം ‘‘ഏവം കിര, സമ്മ, പസ്സസി പഥവീ സംവട്ടതീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ആമ, സാമി മയാ ദിട്ഠാ’’തി. ‘‘കത്ഥ വസന്തോ പസ്സസീ’’തി? ‘‘പച്ഛിമസമുദ്ദസമീപേ ബേലുവമിസ്സകതാലവനേ വസാമി. അഹഞ്ഹി തത്ഥ ബേലുവരുക്ഖമൂലേ താലഗച്ഛേ താലപണ്ണസ്സ ഹേട്ഠാ നിപന്നോ ചിന്തേസിം ‘‘സചേ പഥവീ സംവട്ടതി, കഹം ഗമിസ്സാമീ’’തി, അഥ തങ്ഖണഞ്ഞേവ പഥവിയാ സംവട്ടനസദ്ദം സുത്വാ പലാതോമ്ഹീ’’തി.

സീഹോ ചിന്തേസി ‘‘അദ്ധാ തസ്സ താലപണ്ണസ്സ ഉപരി ബേലുവപക്കം പതിത്വാ ദുദ്ദുഭായനസദ്ദമകാസി, സ്വായം തം സദ്ദം സുത്വാ ‘പഥവീ സംവട്ടതീ’തി സഞ്ഞം ഉപ്പാദേത്വാ പലായി, തഥതോ ജാനിസ്സാമീ’’തി. സോ തം സസകം ഗഹേത്വാ മഹാജനം അസ്സാസേത്വാ ‘‘അഹം ഇമിനാ ദിട്ഠട്ഠാനേ പഥവിയാ സംവട്ടനഭാവം വാ അസംവട്ടനഭാവം വാ തഥതോ ജാനിത്വാ ആഗമിസ്സാമി, യാവ മമാഗമനാ തുമ്ഹേ ഏത്ഥേവ ഹോഥാ’’തി സസകം പിട്ഠിയം ആരോപേത്വാ സീഹവേഗേന പക്ഖന്ദിത്വാ താലവനേ സസകം ഓതാരേത്വാ ‘‘ഏഹി തയാ ദിട്ഠട്ഠാനം ദസ്സേഹീ’’തി ആഹ. ‘‘ന വിസഹാമി സാമീ’’തി. ‘‘ഏഹി മാ ഭായീ’’തി. സോ ബേലുവരുക്ഖം ഉപസങ്കമിതും അസക്കോന്തോ അവിദൂരേ ഠത്വാ ‘‘ഇദം സാമി ദുദ്ദുഭായനട്ഠാന’’ന്തി വത്വാ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൮൫.

‘‘ദുദ്ദുഭായതി ഭദ്ദന്തേ, യസ്മിം ദേസേ വസാമഹം;

അഹമ്പേതം ന ജാനാമി, കിമേതം ദുദ്ദുഭായതീ’’തി.

തത്ഥ ദുദ്ദുഭായതീതി ദുദ്ദുഭസദ്ദം കരോതി. ഭദ്ദന്തേതി ഭദ്ദം തവ അത്ഥു. കിമേതന്തി യസ്മിം പദേസേ അഹം വസാമി, തത്ഥ ദുദ്ദുഭായതി, അഹമ്പി ന ജാനാമി ‘‘കിം വാ ഏതം ദുദ്ദുഭായതി, കേന വാ കാരണേന ദുദ്ദുഭായതി, കേവലം ദുദ്ദുഭായനസദ്ദം അസ്സോസി’’ന്തി.

ഏവം വുത്തേ സീഹോ ബേലുവരുക്ഖമൂലം ഗന്ത്വാ താലപണ്ണസ്സ ഹേട്ഠാ സസകേന നിപന്നട്ഠാനഞ്ചേവ താലപണ്ണമത്ഥകേ പതിതം ബേലുവപക്കഞ്ച ദിസ്വാ പഥവിയാ അസംവട്ടനഭാവം തഥതോ ജാനിത്വാ സസകം പിട്ഠിയം ആരോപേത്വാ സീഹവേഗേന ഖിപ്പം മിഗസങ്ഘാനം സന്തികം ഗന്ത്വാ സബ്ബം പവത്തിം ആരോചേത്വാ ‘‘തുമ്ഹേ മാ ഭായഥാ’’തി മിഗഗണം അസ്സാസേത്വാ വിസ്സജ്ജേസി. സചേ ഹി തദാ ബോധിസത്തോ ന ഭവേയ്യ, സബ്ബേ സമുദ്ദം പവിസിത്വാ നസ്സേയ്യും. ബോധിസത്തം പന നിസ്സായ സബ്ബേ ജീവിതം ലഭിംസൂതി.

൮൬.

‘‘ബേലുവം പതിതം സുത്വാ, ദുദ്ദുഭന്തി സസോ ജവി;

സസസ്സ വചനം സുത്വാ, സന്തത്താ മിഗവാഹിനീ.

൮൭.

‘‘അപ്പത്വാ പദവിഞ്ഞാണം, പരഘോസാനുസാരിനോ;

പനാദപരമാ ബാലാ, തേ ഹോന്തി പരപത്തിയാ.

൮൮.

‘‘യേ ച സീലേന സമ്പന്നാ, പഞ്ഞായൂപസമേ രതാ;

ആരകാ വിരതാ ധീരാ, ന ഹോന്തി പരപത്തിയാ’’തി. –

ഇമാ തിസ്സോ അഭിസമ്ബുദ്ധഗാഥാ.

തത്ഥ ബേലുവന്തി ബേലുവപക്കം. ദുദ്ദുഭന്തീതി ഏവം സദ്ദം കുരുമാനം. സന്തത്താതി ഉത്രസ്താ. മിഗവാഹിനീതി അനേകസഹസ്സസങ്ഖാ മിഗസേനാ. പദവിഞ്ഞാണന്തി വിഞ്ഞാണപദം, സോതവിഞ്ഞാണകോട്ഠാസം അപാപുണിത്വാതി അത്ഥോ. തേ ഹോന്തി പരപത്തിയാതി തേ പരഘോസാനുസാരിനോ തമേവ പരഘോസസങ്ഖാതം പനാദം ‘‘പരമ’’ന്തി മഞ്ഞമാനാ ബാലാ അന്ധപുഥുജ്ജനാ വിഞ്ഞാണപദസ്സ അപ്പത്തതായ പരപത്തിയാവ ഹോന്തി, പരേസം വചനം സദ്ദഹിത്വാ യം വാ തം വാ കരോന്തി.

സീലേനാതി അരിയമഗ്ഗേന ആഗതസീലേന സമന്നാഗതാ. പഞ്ഞായൂപസമേ രതാതി മഗ്ഗേനേവ ആഗതപഞ്ഞായ കിലേസൂപസമേ രതാ, യഥാ വാ സീലേന, ഏവം പഞ്ഞായപി സമ്പന്നാ, കിലേസൂപസമേ രതാതിപി അത്ഥോ. ആരകാ വിരതാ ധീരാതി പാപകിരിയതോ ആരകാ വിരതാ പണ്ഡിതാ. ന ഹോന്തീതി തേ ഏവരൂപാ സോതാപന്നാ പാപതോ ഓരതഭാവേന കിലേസൂപസമേ അഭിരതഭാവേന ച ഏകവാരം മഗ്ഗഞാണേന പടിവിദ്ധധമ്മാ അഞ്ഞേസം കഥേന്താനമ്പി ന സദ്ദഹന്തി ന ഗണ്ഹന്തി. കസ്മാ? അത്തനോ പച്ചക്ഖത്താതി. തേന വുത്തം –

‘‘അസ്സദ്ധോ അകതഞ്ഞൂ ച, സന്ധിച്ഛേദോ ച യോ നരോ;

ഹതാവകാസോ വന്താസോ, സ വേ ഉത്തമപോരിസോ’’തി. (ധ. പ. ൯൭);

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ സീഹോ അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ദുദ്ദുഭജാതകവണ്ണനാ ദുതിയാ.

[൩൨൩] ൩. ബ്രഹ്മദത്തജാതകവണ്ണനാ

ദ്വയം യാചനകോതി ഇദം സത്ഥാ ആളവിം നിസ്സായ അഗ്ഗാളവേ ചേതിയേ വിഹരന്തോ കുടികാരസിക്ഖാപദം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു പന ഹേട്ഠാ മണികണ്ഠജാതകേ (ജാ. ൧.൩.൭ ആദയോ) ആഗതമേവ. ഇധ പന സത്ഥാ ‘‘സച്ചം കിര തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, യാചനബഹുലാ വിഞ്ഞത്തിബഹുലാ വിഹരഥാ’’തി വത്വാ ‘‘ആമ, ഭന്തേ’’തി വുത്തേ തേ ഭിക്ഖൂ ഗരഹിത്വാ ‘‘ഭിക്ഖവേ, പോരാണകപണ്ഡിതാ പഥവിസ്സരേന രഞ്ഞാ പവാരിതാപി പണ്ണച്ഛത്തഞ്ച ഏകപടലികം ഉപാഹനയുഗഞ്ച യാചിതുകാമാ ഹിരോത്തപ്പഭേദനഭയേന മഹാജനമജ്ഝേ അകഥേത്വാ രഹോ കഥയിംസൂ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ കപിലരട്ഠേ ഉത്തരപഞ്ചാലനഗരേ ഉത്തരപഞ്ചാലരാജേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ഏകസ്മിം നിഗമഗാമേ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ തക്കസിലായം സബ്ബസിപ്പാനി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ അപരഭാഗേ താപസപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ ഹിമവന്തേ ഉഞ്ഛാചരിയായ വനമൂലഫലാഫലേന യാപേന്തോ ചിരം വസിത്വാ ലോണമ്ബിലസേവനത്ഥായ മനുസ്സപഥം വിചരന്തോ ഉത്തരപഞ്ചാലനഗരം പത്വാ രാജുയ്യാനേ വസിത്വാ പുനദിവസേ ഭിക്ഖം പരിയേസമാനോ നഗരം പവിസിത്വാ രാജദ്വാരം സമ്പാപുണി. രാജാ തസ്സാചാരേ ച വിഹാരേ ച പസീദിത്വാ മഹാതലേ നിസീദാപേത്വാ രാജാരഹം പണീതഭോജനം ഭോജേത്വാ പടിഞ്ഞം ഗഹേത്വാ ഉയ്യാനേയേവ വസാപേസി. സോ നിബദ്ധം രാജഘരേയേവ ഭുഞ്ജന്തോ വസ്സാനസ്സ അച്ചയേന ഹിമവന്തമേവ ഗന്തുകാമോ ഹുത്വാ ചിന്തേസി ‘‘മയ്ഹം മഗ്ഗം ഗച്ഛന്തസ്സ ഏകപടലികാ ഉപാഹനാ ചേവ പണ്ണച്ഛത്തഞ്ച ലദ്ധും വട്ടതി, രാജാനം യാചിസ്സാമീ’’തി. സോ ഏകദിവസം രാജാനം ഉയ്യാനം ആഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ നിസിന്നം ദിസ്വാ ‘‘ഉപാഹനഞ്ച ഛത്തഞ്ച യാചിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ പുന ചിന്തേസി ‘‘പരം ‘ഇമം നാമ ദേഹീ’തി യാചന്തോ രോദതി നാമ, പരോപി ‘നത്ഥീ’തി വദന്തോ പടിരോദതി നാമ, ‘മാ ഖോ പന മം രോദന്തം മഹാജനോ അദ്ദസ, മാ രാജാന’’ന്തി രഹോ പടിച്ഛന്നട്ഠാനേ ഉഭോപി രോദിത്വാ തുണ്ഹീ ഭവിസ്സാമാ’’തി. അഥ നം ‘‘മഹാരാജ, രഹോ പച്ചാസീസാമീ’’തി ആഹ. രാജാ തം സുത്വാ രാജപുരിസേ അപസക്കി. ബോധിസത്തോ ‘‘സചേ മയി യാചന്തേ രാജാ ന ദസ്സതി, മേത്തി നോ ഭിജ്ജിസ്സതി, തസ്മാ ന യാചിസ്സാമീ’’തി തം ദിവസം നാമം ഗഹേതും അസക്കോന്തോ ‘‘ഗച്ഛ, താവ, മഹാരാജ, പുനേകദിവസം ജാനിസ്സാമീ’’തി ആഹ.

പുനേകദിവസം രഞ്ഞോ ഉയ്യാനം ആഗതകാലേ തഥേവ പുന തഥേവാതി ഏവം യാചിതും അസക്കോന്തസ്സേവ ദ്വാദസ സംവച്ഛരാനി അതിക്കന്താനി. തതോ രാജാ ചിന്തേസി ‘‘മയ്ഹം അയ്യോ ‘മഹാരാജ, രഹോ പച്ചാസീസാമീ’തി വത്വാ പരിസായ അപഗതായ കിഞ്ചി വത്തും ന വിസഹതി, വത്തുകാമസ്സേവസ്സ ദ്വാദസ വസ്സാനി അതിക്കന്താനി, ചിരം ഖോ പനസ്സ ബ്രഹ്മചരിയം ചരന്തസ്സ ഉക്കണ്ഠിത്വാ ഭോഗേ ഭുഞ്ജിതുകാമോ രജ്ജം പച്ചാസീസതി മഞ്ഞേ, രജ്ജസ്സ പന നാമം ഗഹേതും അസക്കോന്തോ തുണ്ഹീ ഹോതി, അജ്ജ ദാനിസ്സാഹം രജ്ജം ആദിം കത്വാ യം ഇച്ഛതി, തം ദസ്സാമീ’’തി. സോ ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ നിസിന്നോ ബോധിസത്തേന ‘‘രഹോ പച്ചാസീസാമീ’’തി വുത്തേ പരിസായ അപഗതായ തം കിഞ്ചി വത്തും അസക്കോന്തം ആഹ ‘‘തുമ്ഹേ ദ്വാദസ വസ്സാനി ‘രഹോ പച്ചാസീസാമീ’തി വത്വാ രഹോ ലദ്ധാപി കിഞ്ചി വത്തും ന സക്കോഥ, അഹം വോ രജ്ജം ആദിം കത്വാ സബ്ബം പവാരേമി, നിബ്ഭയാ ഹുത്വാ യം വോ രുച്ചതി, തം യാചഥാ’’തി. ‘‘മഹാരാജ, യമഹം യാചാമി, തം ദസ്സസീ’’തി? ‘‘ദസ്സാമി, ഭന്തേ’’തി. ‘‘മഹാരാജ, മയ്ഹം മഗ്ഗം ഗച്ഛന്തസ്സ ഏകപടലികാ ഉപാഹനാ ച പണ്ണച്ഛത്തഞ്ച ലദ്ധും വട്ടതീ’’തി. ‘‘ഏത്തകം, ഭന്തേ, തുമ്ഹേ ദ്വാദസ സംവച്ഛരാനി യാചിതും ന സക്കോഥാ’’തി. ‘‘ആമ, മഹാരാജാ’’തി. ‘‘കിംകാരണാ, ഭന്തേ, ഏവമകത്ഥാ’’തി. ‘‘മഹാരാജ, ‘ഇമം നാമ മേ ദേഹീ’തി യാചന്തോ രോദതി നാമ, ‘നത്ഥീ’തി വദന്തോ പടിരോദതി നാമ. ‘സചേ ത്വം മയാ യാചിതോ ന ദദേയ്യാസി, തം നോ രോദിതപടിരോദിതം നാമ മഹാജനോ മാ പസ്സതൂ’തി ഏതദത്ഥം രഹോ പച്ചാസീസാമീ’’തി വത്വാ ആദിതോ തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –

൮൯.

‘‘ദ്വയം യാചനകോ രാജ, ബ്രഹ്മദത്ത നിഗച്ഛതി;

അലാഭം ധനലാഭം വാ, ഏവംധമ്മാ ഹി യാചനാ.

൯൦.

‘‘യാചനം രോദനം ആഹു, പഞ്ചാലാനം രഥേസഭ;

യോ യാചനം പച്ചക്ഖാതി, തമാഹു പടിരോദനം.

൯൧.

‘‘മാ മദ്ദസംസു രോദന്തം, പഞ്ചാലാ സുസമാഗതാ;

തുവം വാ പടിരോദന്തം, തസ്മാ ഇച്ഛാമഹം രഹോ’’തി.

തത്ഥ രാജ ബ്രഹ്മദത്താതി ദ്വീഹിപി രാജാനം ആലപതി. നിഗച്ഛതീതി ലഭതി വിന്ദതി. ഏവംധമ്മാതി ഏവംസഭാവാ. ആഹൂതി പണ്ഡിതാ കഥേന്തി. പഞ്ചാലാനം രഥേസഭാതി പഞ്ചാലരട്ഠസ്സ ഇസ്സര രഥപവര. യോ യാചനം പച്ചക്ഖാതീതി യോ പന യം യാചനകം ‘‘നത്ഥീ’’തി പടിക്ഖിപതി. തമാഹൂതി തം പടിക്ഖിപനം ‘‘പടിരോദന’’ന്തി വദന്തി. മാ മദ്ദസംസൂതി തവ രട്ഠവാസിനോ പഞ്ചാലാ സുസമാഗതാ മം രോദന്തം മാ അദ്ദസംസൂതി.

രാജാ ബോധിസത്തസ്സ ഗാരവലക്ഖണേ പസീദിത്വാ വരം ദദമാനോ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൯൨.

‘‘ദദാമി തേ ബ്രാഹ്മണ രോഹിണീനം, ഗവം സഹസ്സം സഹ പുങ്ഗവേന;

അരിയോ ഹി അരിയസ്സ കഥം ന ദജ്ജാ, സുത്വാന ഗാഥാ തവ ധമ്മയുത്താ’’തി.

തത്ഥ രോഹിണീനന്തി രത്തവണ്ണാനം. അരിയോതി ആചാരസമ്പന്നോ. അരിയസ്സാതി ആചാരസമ്പന്നസ്സ. കഥം ന ദജ്ജാതി കേന കാരണേന ന ദദേയ്യ. ധമ്മയുത്താതി കാരണയുത്താ.

ബോധിസത്തോ പന ‘‘നാഹം, മഹാരാജ, വത്ഥുകാമേഹി അത്ഥികോ, യം അഹം യാചാമി, തദേവ മേ ദേഹീ’’തി ഏകപടലികാ ഉപാഹനാ ച പണ്ണച്ഛത്തഞ്ച ഗഹേത്വാ ‘‘മഹാരാജ, അപ്പമത്തോ ഹോഹി, ദാനം ദേഹി, സീലം രക്ഖാഹി, ഉപോസഥകമ്മം കരോഹീ’’തി രാജാനം ഓവദിത്വാ തസ്സ യാചന്തസ്സേവ ഹിമവന്തമേവ ഗതോ. തത്ഥ അഭിഞ്ഞാ ച സമാപത്തിയോ ച നിബ്ബത്തേത്വാ ബ്രഹ്മലോകപരായണോ അഹോസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ രാജാ ആനന്ദോ അഹോസി, താപസോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ബ്രഹ്മദത്തജാതകവണ്ണനാ തതിയാ.

[൩൨൪] ൪. ചമ്മസാടകജാതകവണ്ണനാ

കല്യാണരൂപോ വതയന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ചമ്മസാടകം നാമ പരിബ്ബാജകം ആരബ്ഭ കഥേസി. തസ്സ കിര ചമ്മമേവ നിവാസനഞ്ച പാരുപനഞ്ച ഹോതി. സോ ഏകദിവസം പരിബ്ബാജകാരാമാ നിക്ഖമിത്വാ സാവത്ഥിയം ഭിക്ഖായ ചരന്തോ ഏളകാനം യുജ്ഝനട്ഠാനം സമ്പാപുണി. ഏളകോ തം ദിസ്വാ പഹരിതുകാമോ ഓസക്കി. പരിബ്ബാജകോ ‘‘ഏസ മയ്ഹം അപചിതിം ദസ്സേതീ’’തി ന പടിക്കമി. ഏളകോ വേഗേനാഗന്ത്വാ തം ഊരുമ്ഹി പഹരിത്വാ പാതേസി. തസ്സ തം അസന്തപഗ്ഗഹണകാരണം ഭിക്ഖുസങ്ഘേ പാകടം അഹോസി. ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, ചമ്മസാടകപരിബ്ബാജകോ അസന്തപഗ്ഗഹം കത്വാ വിനാസം പത്തോ’’തി സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ അസന്തപഗ്ഗഹം കത്വാ വിനാസം പത്തോയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ഏകസ്മിം വാണിജകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ വണിജ്ജം കരോതി. തദാ ഏകോ ചമ്മസാടകപരിബ്ബാജകോ ബാരാണസിയം ഭിക്ഖായ ചരന്തോ ഏളകാനം യുജ്ഝനട്ഠാനം പത്വാ ഏളകം ഓസക്കന്തം ദിസ്വാ ‘‘അപചിതിം മേ കരോതീ’’തി സഞ്ഞായ അപടിക്കമിത്വാ ‘‘ഇമേസം ഏത്തകാനം മനുസ്സാനം അന്തരേ അയം ഏകോ ഏളകോ അമ്ഹാകം ഗുണം ജാനാതീ’’തി തസ്സ അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാ ഠിതോവ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൯൩.

‘‘കല്യാണരൂപോ വതയം ചതുപ്പദോ, സുഭദ്ദകോ ചേവ സുപേസലോ ച;

യോ ബ്രാഹ്മണം ജാതിമന്തൂപപന്നം, അപചായതി മേണ്ഡവരോ യസസ്സീ’’തി.

തത്ഥ കല്യാണരൂപോതി കല്യാണജാതികോ. സുപേസലോതി സുട്ഠു പിയസീലോ. ജാതിമന്തൂപപന്നന്തി ജാതിയാ ച മന്തേഹി ച സമ്പന്നം. യസസ്സീതി വണ്ണഭണനമേതം.

തസ്മിം ഖണേ ആപണേ നിസിന്നോ പണ്ഡിതവാണിജോ തം പരിബ്ബാജകം നിസേധേന്തോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൯൪.

‘‘മാ ബ്രാഹ്മണ ഇത്തരദസ്സനേന, വിസ്സാസമാപജ്ജി ചതുപ്പദസ്സ;

ദള്ഹപ്പഹാരം അഭികങ്ഖമാനോ, അവസക്കതീ ദസ്സതി സുപ്പഹാര’’ന്തി.

തത്ഥ ഇത്തരദസ്സനേനാതി ഖണികദസ്സനേന.

തസ്സ പണ്ഡിതവാണിജസ്സ കഥേന്തസ്സേവ സോ മേണ്ഡകോ വേഗേനാഗന്ത്വാ ഊരുമ്ഹി പഹരിത്വാ തം തത്ഥേവ വേദനാപ്പത്തം കത്വാ പാതേസി. സോ പരിദേവമാനോ നിപജ്ജി. സത്ഥാ തം കാരണം പകാസേന്തോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൯൫.

‘‘ഊരുട്ഠി ഭഗ്ഗം വട്ടിതോ ഖാരിഭാരോ, സബ്ബഞ്ച ഭണ്ഡം ബ്രാഹ്മണസ്സ ഭിന്നം;

ഉഭോപി ബാഹാ പഗ്ഗയ്ഹ കന്ദതി, അതിധാവഥ ഹഞ്ഞതേ ബ്രഹ്മചാരീ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – ഭിക്ഖവേ, തസ്സ പരിബ്ബാജകസ്സ ഊരുട്ഠികം ഭഗ്ഗം, ഖാരിഭാരോ വട്ടിതോ പവട്ടിതോ, തസ്മിം പവട്ടമാനേ യം തത്ഥ തസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ ഉപകരണഭണ്ഡം, തമ്പി സബ്ബം ഭിന്നം, സോപി ഉഭോ ബാഹാ ഉക്ഖിപിത്വാ പരിവാരേത്വാ ഠിതപരിസം സന്ധായ ‘‘അഭിധാവഥ, ഹഞ്ഞതേ ബ്രഹ്മചാരീ’’തി വദന്തോ കന്ദതി രോദതി പരിദേവതീതി.

പരിബ്ബാജകോ ചതുത്ഥം ഗാഥം ആഹ –

൯൬.

‘‘ഏവം സോ നിഹതോ സേതി, യോ അപൂജം പസംസതി;

യഥാഹമജ്ജ പഹതോ, ഹതോ മേണ്ഡേന ദുമ്മതീ’’തി.

തത്ഥ അപൂജന്തി അപൂജനീയം. യഥാഹമജ്ജാതി യഥാ അഹം അജ്ജ അസന്തപഗ്ഗഹം കത്വാ ഠിതോ മേണ്ഡേന ദള്ഹപ്പഹാരേന പഹതോ ഏത്ഥേവ മാരിതോ. ദുമ്മതീതി ദുപ്പഞ്ഞോ. ഏവം യോ അഞ്ഞോപി അസന്തപഗ്ഗഹം കരിസ്സതി, സോപി അഹം വിയ ദുക്ഖം അനുഭവിസ്സതീതി സോ പരിദേവന്തോ തത്ഥേവ ജീവിതക്ഖയം പത്തോതി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ചമ്മസാടകോ ഏതരഹി ചമ്മസാടകോ അഹോസി, പണ്ഡിതവാണിജോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ചമ്മസാടകജാതകവണ്ണനാ ചതുത്ഥാ.

[൩൨൫] ൫. ഗോധരാജജാതകവണ്ണനാ

സമണം തം മഞ്ഞമാനോതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം കുഹകം ഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ഹേട്ഠാ വിത്ഥാരിതമേവ. ഇധാപി ഭിക്ഖൂ തം ഭിക്ഖും ആനേത്വാ ‘‘അയം, ഭന്തേ, ഭിക്ഖു കുഹകോ’’തി സത്ഥു ദസ്സേസും. സത്ഥാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ കുഹകോയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ഗോധയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ കായബലേന സമ്പന്നോ അരഞ്ഞേ വസതി. ഏകോ ദുസീലതാപസോപി തസ്സ അവിദൂരേ പണ്ണസാലം മാപേത്വാ വാസം കപ്പേസി. ബോധിസത്തോ ഗോചരായ ചരന്തോ തം ദിസ്വാ ‘‘സീലവന്തതാപസസ്സ പണ്ണസാലാ ഭവിസ്സതീ’’തി തത്ഥ ഗന്ത്വാ തം വന്ദിത്വാ അത്തനോ വസനട്ഠാനമേവ ഗച്ഛതി. അഥേകദിവസം സോ കൂടതാപസോ ഉപട്ഠാകകുലേ സമ്പാദിതം മധുരമംസം ലഭിത്വാ ‘‘കിം മംസം നാമേത’’ന്തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഗോധമംസ’’ന്തി സുത്വാ രസതണ്ഹായ അഭിഭൂതോ ‘‘മയ്ഹം അസ്സമപദം നിബദ്ധം ആഗച്ഛമാനം ഗോധം മാരേത്വാ യഥാരുചി പചിത്വാ ഖാദിസ്സാമീ’’തി സപ്പിദധികടുകഭണ്ഡാദീനി ഗഹേത്വാ തത്ഥ ഗന്ത്വാ മുഗ്ഗരം ഗഹേത്വാ കാസാവേന പടിച്ഛാദേത്വാ ബോധിസത്തസ്സ ആഗമനം ഓലോകേന്തോ പണ്ണസാലദ്വാരേ ഉപസന്തൂപസന്തോ വിയ നിസീദി.

സോ ആഗന്ത്വാ തം പദുട്ഠിന്ദ്രിയം ദിസ്വാ ‘‘ഇമിനാ അമ്ഹാകം സജാതികമംസം ഖാദിതം ഭവിസ്സതി, പരിഗ്ഗണ്ഹിസ്സാമി ന’’ന്തി അധോവാതേ ഠത്വാ സരീരഗന്ധം ഘായിത്വാ സജാതിമംസസ്സ ഖാദിതഭാവം ഞത്വാ താപസം അനുപഗമ്മ പടിക്കമിത്വാ ചരി. താപസോപി തസ്സ അനാഗമനഭാവം ഞത്വാ മുഗ്ഗരം ഖിപി, മുഗ്ഗരോ സരീരേ അപതിത്വാ നങ്ഗുട്ഠകോടിം പാപുണി. താപസോ ‘‘ഗച്ഛ വിരദ്ധോസ്മീ’’തി ആഹ. ബോധിസത്തോ ‘‘മം താവ വിരദ്ധോസി, ചത്താരോ പന അപായേ ന വിരദ്ധോസീ’’തി വത്വാ പലായിത്വാ ചങ്കമനകോടിയം ഠിതം വമ്മികം പവിസിത്വാ അഞ്ഞേന ഛിദ്ദേന സീസം നീഹരിത്വാ തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

൯൭.

‘‘സമണം തം മഞ്ഞമാനോ, ഉപഗച്ഛിമസഞ്ഞതം;

സോ മം ദണ്ഡേന പാഹാസി, യഥാ അസ്സമണോ തഥാ.

൯൮.

‘‘കിം തേ ജടാഹി ദുമ്മേധ, കിം തേ അജിനസാടിയാ;

അബ്ഭന്തരം തേ ഗഹനം, ബാഹിരം പരിമജ്ജസീ’’തി.

തത്ഥ അസഞ്ഞതന്തി അഹം കായാദീഹി അസഞ്ഞതം അസ്സമണമേവ സമാനം തം ‘‘സമണോ ഏസോ’’തി സമിതപാപതായ സമണം മഞ്ഞമാനോ ഉപഗച്ഛിം. പാഹാസീതി പഹരി. അജിനസാടിയാതി ഏകംസം കത്വാ പാരുതേന അജിനചമ്മേന തുയ്ഹം കോ അത്ഥോ. അബ്ഭന്തരം തേ ഗഹനന്തി തവ സരീരബ്ഭന്തരം വിസപൂരാ വിയ അലാബു, ഗൂഥപൂരോ വിയ ആവാടോ, ആസീവിസപൂരോ വിയ വമ്മികോ കിലേസഗഹനം. ബാഹിരന്തി കേവലം ബഹിസരീരം പരിമജ്ജസി, തം അന്തോഫരുസതായ ബഹിമട്ഠതായ ഹത്ഥിലണ്ഡം വിയ അസ്സലണ്ഡം വിയ ച ഹോതീതി.

തം സുത്വാ താപസോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൯൯.

‘‘ഏഹി ഗോധ നിവത്തസ്സു, ഭുഞ്ജ സാലീനമോദനം;

തേലം ലോണഞ്ച മേ അത്ഥി, പഹൂതം മയ്ഹ പിപ്ഫലീ’’തി.

തത്ഥ പഹൂതം മയ്ഹ പിപ്ഫലീതി ന കേവലം സാലീനമോദനം തേലലോണമേവ, ഹിങ്ഗുജീരകസിങ്ഗിവേരലസുണമരിചപിപ്ഫലിപ്പഭേദം കടുകഭണ്ഡമ്പി മയ്ഹം ബഹു അത്ഥി, തേനാഭിസങ്ഖതം സാലീനമോദനം ഭുഞ്ജാഹീതി.

തം സുത്വാ ബോധിസത്തോ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൧൦൦.

‘‘ഏസ ഭിയ്യോ പവേക്ഖാമി, വമ്മികം സതപോരിസം;

തേലം ലോണഞ്ച കിത്തേസി, അഹിതം മയ്ഹ പിപ്ഫലീ’’തി.

തത്ഥ പവേക്ഖാമീതി പവിസിസ്സാമി. അഹിതന്തി യം ഏതം തവ കടുകഭണ്ഡസങ്ഖാതം പിപ്ഫലി, ഏതം മയ്ഹം അഹിതം അസപ്പായന്തി.

ഏവഞ്ച പന വത്വാ ‘‘അരേ, കൂടജടില, സചേ ഇധ വസിസ്സസി, ഗോചരഗാമേ മനുസ്സേഹേവ തം ‘അയം ചോരോ’തി ഗാഹാപേത്വാ വിപ്പകാരം പാപേസ്സാമി, സീഘം പലായസ്സൂ’’തി സന്തജ്ജേസി. കൂടജടിലോ തതോ പലായി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ കൂടജടിലോ അയം കുഹകഭിക്ഖു അഹോസി, ഗോധരാജാ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ഗോധരാജജാതകവണ്ണനാ പഞ്ചമാ.

[൩൨൬] ൬. കക്കാരുജാതകവണ്ണനാ

കായേന യോ നാവഹരേതി ഇദം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ ദേവദത്തം ആരബ്ഭ കഥേസി. തസ്സ ഹി സങ്ഘം ഭിന്ദിത്വാ ഗതസ്സ അഗ്ഗസാവകേഹി സദ്ധിം പരിസായ പക്കന്തായ ഉണ്ഹം ലോഹിതം മുഖതോ ഉഗ്ഗഞ്ഛി. അഥ ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, ദേവദത്തോ മുസാവാദം കത്വാ സങ്ഘം ഭിന്ദിത്വാ ഇദാനി ഗിലാനോ ഹുത്വാ മഹാദുക്ഖം അനുഭോതീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ മുസാവാദീയേവ, ന ചേസ ഇദാനേവ മുസാവാദം കത്വാ മഹാദുക്ഖം അനുഭോതി, പുബ്ബേപി അനുഭോസിയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ താവതിംസഭവനേ അഞ്ഞതരോ ദേവപുത്തോ അഹോസി. തേന ഖോ പന സമയേന ബാരാണസിയം മഹാഉസ്സവോ അഹോസി. ബഹൂ നാഗാ ച സുപണ്ണാ ച ഭൂമട്ഠകാ ച ദേവാ ആഗന്ത്വാ ഉസ്സവം ഓലോകയിംസു. താവതിംസഭവനതോപി ചത്താരോ ദേവപുത്താ കക്കാരൂനി നാമ ദിബ്ബപുപ്ഫാനി തേഹി കതചുമ്ബടകം പിളന്ധിത്വാ ഉസ്സവദസ്സനം ആഗമിംസു. ദ്വാദസയോജനികം ബാരാണസിനഗരം തേസം പുപ്ഫാനം ഗന്ധേന ഏകഗന്ധം അഹോസി. മനുസ്സാ ‘‘ഇമാനി പുപ്ഫാനി കേന പിളന്ധിതാനീ’’തി ഉപധാരേന്താ വിചരന്തി. തേ ദേവപുത്താ ‘‘അമ്ഹേ ഏതേ ഉപധാരേന്തീ’’തി ഞത്വാ രാജങ്ഗണേ ഉപ്പതിത്വാ മഹന്തേന ദേവാനുഭാവേന ആകാസേ അട്ഠംസു. മഹാജനോ സന്നിപതി, രാജാപി സദ്ധിം ഉപരാജാദീഹി അഗമാസി. അഥ നേ ‘‘കതരദേവലോകതോ, സാമി, ആഗച്ഛഥാ’’തി പുച്ഛിംസു. ‘‘താവതിംസദേവലോകതോ ആഗച്ഛാമാ’’തി. ‘‘കേന കമ്മേന ആഗതത്ഥാ’’തി. ‘‘ഉസ്സവദസ്സനത്ഥായാ’’തി. ‘‘കിംപുപ്ഫാനി നാമേതാനീ’’തി? ‘‘ദിബ്ബകക്കാരുപുപ്ഫാനി നാമാ’’തി. ‘‘സാമി, തുമ്ഹേ ദേവലോകേ അഞ്ഞാനി പിളന്ധേയ്യാഥ, ഇമാനി അമ്ഹാകം ദേഥാ’’തി. ദേവപുത്താ ‘‘ദിബ്ബകക്കാരുപുപ്ഫാനി മഹാനുഭാവാനി ദേവാനഞ്ഞേവ അനുച്ഛവികാനി, മനുസ്സലോകേ ലാമകാനം ദുപ്പഞ്ഞാനം ഹീനാധിമുത്തികാനം ദുസ്സീലാനം നാനുച്ഛവികാനി. യേ പന മനുസ്സാ ഇമേഹി ച ഇമേഹി ച ഗുണേഹി സമന്നാഗതാ, തേസം ഏതാനി അനുച്ഛവികാനീ’’തി ആഹംസു.

ഏവഞ്ച പന വത്വാ തേസു ജേട്ഠകദേവപുത്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൦൧.

‘‘കായേന യോ നാവഹരേ, വാചായ ന മുസാ ഭണേ;

യസോ ലദ്ധാ ന മജ്ജേയ്യ, സ വേ കക്കാരുമരഹതീ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – യോ കായേന പരസ്സ സന്തകം തിണസലാകമ്പി നാവഹരതി, വാചായ ജീവിതം പരിച്ചജമാനോപി മുസാവാദം ന ഭണതി. ദേസനാസീസമേവേതം, കായദ്വാരവചീദ്വാരമനോദ്വാരേഹി പന യോ ദസപി അകുസലകമ്മപഥേ ന കരോതീതി അയമേത്ഥ അധിപ്പായോ. യസോ ലദ്ധാതി ഇസ്സരിയഞ്ച ലഭിത്വാ യോ ഇസ്സരിയമദമത്തോ സതിം വിസ്സജ്ജേത്വാ പാപകമ്മം ന കരോതി, സ വേ ഏവരൂപോ ഇമേഹി ഗുണേഹി യുത്തോ പുഗ്ഗലോ ഇമം ദിബ്ബപുപ്ഫം അരഹതി. തസ്മാ യോ ഇമേഹി ഗുണേഹി സമന്നാഗതോ, സോ ഇമാനി പുപ്ഫാനി യാചിതും അരഹതി, തസ്സ ദസ്സാമീതി.

തം സുത്വാ പുരോഹിതോ ചിന്തേസി ‘‘മയ്ഹം ഇമേസു ഗുണേസു ഏകോപി നത്ഥി, മുസാവാദം പന വത്വാ ഏതാനി പുപ്ഫാനി ഗഹേത്വാ പിളന്ധിസ്സാമി, ഏവം മം മഹാജനോ ‘ഗുണസമ്പന്നോ അയ’ന്തി ജാനിസ്സതീ’’തി. സോ ‘‘അഹം ഏതേഹി ഗുണേഹി സമന്നാഗതോ’’തി വത്വാ താനി പുപ്ഫാനി ആഹരാപേത്വാ പിളന്ധിത്വാ ദുതിയം ദേവപുത്തം യാചി. സോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൦൨.

‘‘ധമ്മേന വിത്തമേസേയ്യ, ന നികത്യാ ധനം ഹരേ;

ഭോഗേ ലദ്ധാ ന മജ്ജേയ്യ, സ വേ കക്കാരുമരഹതീ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – ധമ്മേന പരിസുദ്ധാജീവേന സുവണ്ണരജതാദിവിത്തം പരിയേസേയ്യ. ന നികത്യാതി ന വഞ്ചനായ ധനം ഹരേയ്യ, വത്ഥാഭരണാദികേ ഭോഗേ ലഭിത്വാ പമാദം നാപജ്ജേയ്യ, ഏവരൂപോ ഇമാനി പുപ്ഫാനി അരഹതീതി.

പുരോഹിതോ ‘‘അഹം ഏതേഹി ഗുണേഹി സമന്നാഗതോ’’തി വത്വാ താനി ആഹരാപേത്വാ പിളന്ധിത്വാ തതിയം ദേവപുത്തം യാചി. സോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൦൩.

‘‘യസ്സ ചിത്തം അഹാലിദ്ദം, സദ്ധാ ച അവിരാഗിനീ;

ഏകോ സാദും ന ഭുഞ്ജേയ്യ, സ വേ കക്കാരുമരഹതീ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – യസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ ചിത്തം അഹാലിദ്ദം ഹലിദ്ദിരാഗോ വിയ ഖിപ്പം ന വിരജ്ജതി, ഥിരമേവ ഹോതി. സദ്ധാ ച അവിരാഗിനീതി കമ്മം വാ വിപാകം വാ ഓകപ്പനീയസ്സ വാ പുഗ്ഗലസ്സ വചനം സദ്ദഹിത്വാ അപ്പമത്തകേനേവ ന വിരജ്ജതി ന ഭിജ്ജതി. യോ യാചകേ വാ അഞ്ഞേ വാ സംവിഭാഗാരഹേ പുഗ്ഗലേ ബഹി കത്വാ ഏകകോവ സാദുരസഭോജനം ന ഭുഞ്ജതി, നേസം സംവിഭജിത്വാ ഭുഞ്ജതി, സോ ഇമാനി പുപ്ഫാനി അരഹതീതി.

പുരോഹിതോ ‘‘അഹം ഏതേഹി ഗുണേഹി സമന്നാഗതോ’’തി വത്വാ താനി പുപ്ഫാനി ആഹരാപേത്വാ പിളന്ധിത്വാ ചതുത്ഥം ദേവപുത്തം യാചി. സോ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൧൦൪.

‘‘സമ്മുഖാ വാ തിരോക്ഖാ വാ, യോ സന്തേ ന പരിഭാസതി;

യഥാവാദീ തഥാകാരീ, സ വേ കക്കാരുമരഹതീ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – യോ പുഗ്ഗലോ സമ്മുഖാ വാ പരമ്മുഖാ വാ സീലാദിഗുണയുത്തേ സന്തേ ഉത്തമപണ്ഡിതപുരിസേ ന അക്കോസതി ന പരിഭാസതി, യം വാചായ വദതി, തദേവ കായേന കരോതി, സോ ഇമാനി പുപ്ഫാനി അരഹതീതി.

പുരോഹിതോ ‘‘അഹം ഏതേഹി ഗുണേഹി സമന്നാഗതോ’’തി വത്വാ താനിപി ആഹരാപേത്വാ പിളന്ധി. ചത്താരോ ദേവപുത്താ ചത്താരി പുപ്ഫചുമ്ബടകാനി പുരോഹിതസ്സ ദത്വാ ദേവലോകമേവ ഗതാ. തേസം ഗതകാലേ പുരോഹിതസ്സ സീസേ മഹതീ വേദനാ ഉപ്പജ്ജി, തിഖിണസിഖരേന നിമ്മഥിതം വിയ ച അയപട്ടേന പീളിതം വിയ ച സീസം അഹോസി. സോ വേദനാപ്പത്തോ അപരാപരം പരിവത്തമാനോ മഹാസദ്ദേന വിരവി, ‘‘കിമേത’’ന്തി ച വുത്തേ ‘‘അഹം മമബ്ഭന്തരേ അവിജ്ജമാനേയേവ ഗുണേ ‘അത്ഥീ’തി മുസാവാദം കത്വാ തേ ദേവപുത്തേ ഇമാനി പുപ്ഫാനി യാചിം, ഹരഥേതാനി മമ സീസതോ’’തി ആഹ. താനി ഹരന്താപി ഹരിതും നാസക്ഖിംസു, അയപട്ടേന ബദ്ധാനി വിയ അഹേസും. അഥ നം ഉക്ഖിപിത്വാ ഗേഹം നയിംസു. തത്ഥ തസ്സ വിരവന്തസ്സ സത്ത ദിവസാ വീതിവത്താ.

രാജാ അമച്ചേ ആമന്തേത്വാ ‘‘ദുസ്സീലബ്രാഹ്മണോ മരിസ്സതി, കിം കരോമാ’’തി ആഹ. ‘‘ദേവ, പുന ഉസ്സവം കാരേമ, ദേവപുത്താ പുന ആഗച്ഛിസ്സന്തീ’’തി. രാജാ പുന ഉസ്സവം കാരേസി. ദേവപുത്താ പുന ആഗന്ത്വാ സകലനഗരം പുപ്ഫഗന്ധേന ഏകഗന്ധം കത്വാ തഥേവ രാജങ്ഗണേ അട്ഠംസു, മഹാജനോ സന്നിപതിത്വാ ദുസ്സീലബ്രാഹ്മണം ആനേത്വാ തേസം പുരതോ ഉത്താനം നിപജ്ജാപേസി. സോ ‘‘ജീവിതം മേ ദേഥ, സാമീ’’തി ദേവപുത്തേ യാചി. ദേവപുത്താ ‘‘തുയ്ഹം ദുസ്സീലസ്സ പാപധമ്മസ്സ അനനുച്ഛവികാനേവേതാനി പുപ്ഫാനി, ത്വം പന ‘അമ്ഹേ വഞ്ചേസ്സാമീ’തി സഞ്ഞീ അഹോസി, അത്തനോ മുസാവാദഫലം ലദ്ധ’’ന്തി മഹാജനമജ്ഝേ ദുസ്സീലബ്രാഹ്മണം ഗരഹിത്വാ സീസതോ പുപ്ഫചുമ്ബടകം അപനേത്വാ മഹാജനസ്സ ഓവാദം ദത്വാ സകട്ഠാനമേവ അഗമംസു.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ബ്രാഹ്മണോ ദേവദത്തോ അഹോസി, തേസു ദേവപുത്തേസു ഏകോ കസ്സപോ, ഏകോ മോഗ്ഗല്ലാനോ, ഏകോ സാരിപുത്തോ, ജേട്ഠകദേവപുത്തോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

കക്കാരുജാതകവണ്ണനാ ഛട്ഠാ.

[൩൨൭] ൭. കാകവതീജാതകവണ്ണനാ

വാതി ചായം തതോ ഗന്ധോതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. തദാ ഹി സത്ഥാ തം ഭിക്ഖും ‘‘സച്ചം കിര ത്വം ഭിക്ഖു ഉക്കണ്ഠിതോസീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘സച്ചം, ഭന്തേ’’തി. ‘‘കസ്മാ ഉക്കണ്ഠിതോസീ’’തി? ‘‘കിലേസവസേന, ഭന്തേ’’തി. ‘‘ഭിക്ഖു മാതുഗാമോ നാമ അരക്ഖിയോ, ന സക്കാ രക്ഖിതും, പോരാണകപണ്ഡിതാ പന മാതുഗാമം മഹാസമുദ്ദമജ്ഝേ സിമ്ബലിരുക്ഖവിമാനേ വസാപേന്താപി രക്ഖിതും നാസക്ഖിംസൂ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ തസ്സ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിസ്മിം നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ പിതു അച്ചയേന രജ്ജം കാരേസി. കാകവതീ നാമസ്സ അഗ്ഗമഹേസീ അഹോസി അഭിരൂപാ ദേവച്ഛരാ വിയ. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരതോ പന അതീതവത്ഥു കുണാലജാതകേ (ജാ. ൨.൨൧.കുണാലജാതക) ആവി ഭവിസ്സതി. തദാ പനേകോ സുപണ്ണരാജാ മനുസ്സവേസേന ആഗന്ത്വാ രഞ്ഞാ സഹ ജൂതം കീളന്തോ കാകവതിയാ അഗ്ഗമഹേസിയാ പടിബദ്ധചിത്തോ തം ആദായ സുപണ്ണഭവനം നേത്വാ തായ സദ്ധിം അഭിരമി. രാജാ ദേവിം അപസ്സന്തോ നടകുവേരം നാമ ഗന്ധബ്ബം ‘‘ത്വം വിചിനാഹി ന’’ന്തി ആഹ. സോ തം സുപണ്ണരാജാനം പരിഗ്ഗഹേത്വാ ഏകസ്മിം സരേ ഏരകവനേ നിപജ്ജിത്വാ തതോ സുപണ്ണസ്സ ഗമനകാലേ പത്തന്തരേ നിസീദിത്വാ സുപണ്ണഭവനം പത്വാ പത്തന്തരതോ നിക്ഖമിത്വാ തായ സദ്ധിം കിലേസസംസഗ്ഗം കത്വാ പുന തസ്സേവ പത്തന്തരേ നിസിന്നോ ആഗന്ത്വാ സുപണ്ണസ്സ രഞ്ഞാ സദ്ധിം ജൂതകീളനകാലേ അത്തനോ വീണം ഗഹേത്വാ ജൂതമണ്ഡലം ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ സന്തികേ ഠിതോ ഗീതവസേന പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൦൫.

‘‘വാതി ചായം തതോ ഗന്ധോ, യത്ഥ മേ വസതീ പിയാ;

ദൂരേ ഇതോ ഹി കാകവതീ, യത്ഥ മേ നിരതോ മനോ’’തി.

തത്ഥ ഗന്ധോതി തസ്സാ ദിബ്ബഗന്ധവിലിത്തായ സരീരഗന്ധോ. യത്ഥ മേതി യത്ഥ സുപണ്ണഭവനേ മമ പിയാ വസതി, തതോ ഇമിനാ സദ്ധിം കതകായസംസഗ്ഗായ തസ്സാ ഇമസ്സ കായേന സദ്ധിം ആഗതോ ഗന്ധോ വായതീതി അധിപ്പായോ. ദൂരേ ഇതോതി ഇമമ്ഹാ ഠാനാ ദൂരേ. ഹി-കാരോ നിപാതമത്തോ. കാകവതീതി കാകവതീ ദേവീ. യത്ഥ മേതി യസ്സാ ഉപരി മമ മനോ നിരതോ.

തം സുത്വാ സുപണ്ണോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൦൬.

‘‘കഥം സമുദ്ദമതരീ, കഥം അതരി കേപുകം;

കഥം സത്ത സമുദ്ദാനി, കഥം സിമ്ബലിമാരുഹീ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – ത്വം ഇമം ജമ്ബുദീപസമുദ്ദം തസ്സ പരതോ കേപുകം നാമ നദിം പബ്ബതന്തരേസു ഠിതാനി സത്ത സമുദ്ദാനി ച കഥം അതരി, കേനുപായേന തിണ്ണോ സത്ത സമുദ്ദാനി അതിക്കമിത്വാ ഠിതം അമ്ഹാകം ഭവനം സിമ്ബലിരുക്ഖഞ്ച കഥം ആരുഹീതി.

തം സുത്വാ നടകുവേരോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൦൭.

‘‘തയാ സമുദ്ദമതരിം, തയാ അതരി കേപുകം;

തയാ സത്ത സമുദ്ദാനി, തയാ സിമ്ബലിമാരുഹി’’ന്തി.

തത്ഥ തയാതി തയാ കരണഭൂതേന തവ പത്തന്തരേ നിസിന്നോ അഹം സബ്ബമേതം അകാസിന്തി അത്ഥോ.

തതോ സുപണ്ണരാജാ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൧൦൮.

‘‘ധിരത്ഥു മം മഹാകായം, ധിരത്ഥു മം അചേതനം;

യത്ഥ ജായായഹം ജാരം, ആവഹാമി വഹാമി ചാ’’തി.

തത്ഥ ധിരത്ഥു മന്തി അത്താനം ഗരഹന്തോ ആഹ. അചേതനന്തി മഹാസരീരതായ ലഹുഭാവഗരുഭാവസ്സ അജാനനതായ അചേതനം. യത്ഥാതി യസ്മാ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യസ്മാ അഹം അത്തനോ ജായായ ജാരം ഇമം ഗന്ധബ്ബം പത്തന്തരേ നിസിന്നം ആനേന്തോ ആവഹാമി നേന്തോ ച വഹാമി, തസ്മാ ധിരത്ഥു മന്തി. സോ തം ആനേത്വാ ബാരാണസിരഞ്ഞോ ദത്വാ പുന നഗരം നാഗമാസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖു സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. തദാ നടകുവേരോ ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖു അഹോസി, രാജാ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

കാകവതീജാതകവണ്ണനാ സത്തമാ.

[൩൨൮] ൮. അനനുസോചിയജാതകവണ്ണനാ

ബഹൂനം വിജ്ജതീ ഭോതീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം മതഭരിയം കുടുമ്ബികം ആരബ്ഭ കഥേസി. സോ കിര ഭരിയായ മതായ ന ന്ഹായി ന പിവി ന ലിമ്പി ന ഭുഞ്ജി, ന കമ്മന്തേ പയോജേസി, അഞ്ഞദത്ഥു സോകാഭിഭൂതോ ആളാഹനം ഗന്ത്വാ പരിദേവമാനോ വിചരി. അബ്ഭന്തരേ പനസ്സ കുടേ പദീപോ വിയ സോതാപത്തിമഗ്ഗസ്സ ഉപനിസ്സയോ ജലതി. സത്ഥാ പച്ചൂസസമയേ ലോകം ഓലോകേന്തോ തം ദിസ്വാ ‘‘ഇമസ്സ മം ഠപേത്വാ അഞ്ഞോ കോചി സോകം നീഹരിത്വാ സോതാപത്തിമഗ്ഗസ്സ ദായകോ നത്ഥി, ഭവിസ്സാമിസ്സ അവസ്സയോ’’തി പച്ഛാഭത്തം പിണ്ഡപാതപടിക്കന്തോ പച്ഛാസമണം ആദായ തസ്സ ഗേഹദ്വാരം ഗന്ത്വാ കുടുമ്ബികേന സുതാഗമനോ കതപച്ചുഗ്ഗമനാദിസക്കാരോ പഞ്ഞത്താസനേ നിസിന്നോ കുടുമ്ബികം ആഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസിന്നം ‘‘കിം, ഉപാസക, ചിന്തേസീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ആമ, ഭന്തേ, ഭരിയാ മേ കാലകതാ, തമഹം അനുസോചന്തോ ചിന്തേമീ’’തി വുത്തേ ‘‘ഉപാസക, ഭിജ്ജനധമ്മം നാമ ഭിജ്ജതി, തസ്മിം ഭിന്നേ ന യുത്തം ചിന്തേതും, പോരാണകപണ്ഡിതാപി ഭരിയായ മതായ ‘ഭിജ്ജനധമ്മം ഭിജ്ജതീ’തി ന ചിന്തയിംസൂ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി. അതീതവത്ഥു ദസകനിപാതേ ചൂളബോധിജാതകേ (ജാ. ൧.൧൦.൪൯ ആദയോ) ആവി ഭവിസ്സതി, അയം പനേത്ഥ സങ്ഖേപോ.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ തക്കസിലായം സബ്ബസിപ്പാനി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ മാതാപിതൂനം സന്തികം അഗമാസി. ഇമസ്മിം ജാതകേ ബോധിസത്തോ കോമാരബ്രഹ്മചാരീ അഹോസി. അഥസ്സ മാതാപിതരോ ‘‘തവ ദാരികപരിയേസനം കരോമാ’’തി ആരോചയിംസു. ബോധിസത്തോ ‘‘ന മയ്ഹം ഘരാവാസേനത്ഥോ, അഹം തുമ്ഹാകം അച്ചയേന പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി വത്വാ തേഹി പുനപ്പുനം യാചിതോ ഏകം കഞ്ചനരൂപകം കാരേത്വാ ‘‘ഏവരൂപം കുമാരികം ലഭമാനോ ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി ആഹ. തസ്സ മാതാപിതരോ തം കഞ്ചനരൂപകം പടിച്ഛന്നയാനേ ആരോപേത്വാ ‘‘ഗച്ഛഥ ജമ്ബുദീപതലം വിചരന്താ യത്ഥ ഏവരൂപം ബ്രാഹ്മണകുമാരികം പസ്സഥ, തത്ഥ ഇമം കഞ്ചനരൂപകം ദത്വാ തം ആനേഥാ’’തി മഹന്തേന പരിവാരേന മനുസ്സേ പേസേസും.

തസ്മിം പന കാലേ ഏകോ പുഞ്ഞവാ സത്തോ ബ്രഹ്മലോകതോ ചവിത്വാ കാസിരട്ഠേയേവ നിഗമഗാമേ അസീതികോടിവിഭവസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ ഗേഹേ കുമാരികാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി, ‘‘സമ്മില്ലഹാസിനീ’’തിസ്സാ നാമം അകംസു. സാ സോളസവസ്സകാലേ അഭിരൂപാ അഹോസി പാസാദികാ ദേവച്ഛരപ്പടിഭാഗാ സബ്ബങ്ഗസമ്പന്നാ. തസ്സാപി കിലേസവസേന ചിത്തം നാമ ന ഉപ്പന്നപുബ്ബം, അച്ചന്തബ്രഹ്മചാരിനീ അഹോസി. കഞ്ചനരൂപകം ആദായ വിചരന്താ മനുസ്സാ തം ഗാമം പാപുണിംസു. തത്ഥ മനുസ്സാ തം ദിസ്വാ ‘‘അസുകബ്രാഹ്മണസ്സ ധീതാ സമ്മില്ലഹാസിനീ കിംകാരണാ ഇധ ഠിതാ’’തി ആഹംസു. മനുസ്സാ തം സുത്വാ ബ്രാഹ്മണകുലം ഗന്ത്വാ സമ്മില്ലഹാസിനിം വാരേസും. സാ ‘‘അഹം തുമ്ഹാകം അച്ചയേന പബ്ബജിസ്സാമി, ന മേ ഘരാവാസേനത്ഥോ’’തി മാതാപിതൂനം സാസനം പേസേസി. തേ ‘‘കിം കരോസി കുമാരികേ’’തി വത്വാ കഞ്ചനരൂപകം ഗഹേത്വാ തം മഹന്തേന പരിവാരേന പേസയിംസു. ബോധിസത്തസ്സ ച സമ്മില്ലഹാസിനിയാ ച ഉഭിന്നമ്പി അനിച്ഛന്താനഞ്ഞേവ മങ്ഗലം കരിംസു. തേ ഏകഗബ്ഭേ വസമാനാ ഏകസ്മിം സയനേ സയന്താപി ന അഞ്ഞമഞ്ഞം കിലേസവസേന ഓലോകയിംസു, ദ്വേ ഭിക്ഖൂ ദ്വേ ബ്രാഹ്മാനോ വിയ ച ഏകസ്മിം ഠാനേ വസിംസു.

അപരഭാഗേ ബോധിസത്തസ്സ മാതാപിതരോ കാലമകംസു. സോ തേസം സരീരകിച്ചം കത്വാ സമ്മില്ലഹാസിനിം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘ഭദ്ദേ, മമ കുലസന്തകാ അസീതികോടിയോ, തവ കുലസന്തകാ അസീതികോടിയോതി ഇമം ഏത്തകം ധനം ഗഹേത്വാ ഇമം കുടുമ്ബം പടിപജ്ജാഹി, അഹം പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി ആഹ. ‘‘അയ്യപുത്ത, തയി പബ്ബജന്തേ അഹമ്പി പബ്ബജിസ്സാമി, ന സക്കോമി തം ജഹിതു’’ന്തി. ‘‘തേന ഹി ഏഹീ’’തി സബ്ബം ധനം ദാനമുഖേ വിസ്സജ്ജേത്വാ ഖേളപിണ്ഡം വിയ സമ്പത്തിം പഹായ ഹിമവന്തം പവിസിത്വാ ഉഭോപി താപസപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ വനമൂലഫലാഹാരാ തത്ഥ ചിരം വസിത്വാ ലോണമ്ബിലസേവനത്ഥായ ഹിമവന്താ ഓതരിത്വാ അനുപുബ്ബേന ബാരാണസിം പത്വാ രാജുയ്യാനേ വസിംസു.

തേസം തത്ഥ വസന്താനം സുഖുമാലായ പരിബ്ബാജികായ നിരോജം മിസ്സകഭത്തം പരിഭുഞ്ജന്തിയാ ലോഹിതപക്ഖന്ദികാബാധോ ഉപ്പജ്ജി. സാ സപ്പായഭേസജ്ജം അലഭമാനാ ദുബ്ബലാ അഹോസി. ബോധിസത്തോ ഭിക്ഖാചാരവേലായ തം പരിഗ്ഗഹേത്വാ നഗരദ്വാരം നേത്വാ ഏകിസ്സാ സാലായ ഫലകേ നിപജ്ജാപേത്വാ സയം ഭിക്ഖായ പാവിസി. സാ തസ്മിം അനിക്ഖന്തേയേവ കാലമകാസി. മഹാജനോ പരിബ്ബാജികായ രൂപസമ്പത്തിം ദിസ്വാ പരിവാരേത്വാ രോദതി പരിദേവതി. ബോധിസത്തോ ഭിക്ഖം ചരിത്വാ ആഗതോ തസ്സാ മതഭാവം ഞത്വാ ‘‘ഭിജ്ജനധമ്മം ഭിജ്ജതി, സബ്ബേ സങ്ഖാരാ അനിച്ചാ ഏവംഗതികായേവാ’’തി വത്വാ തായ നിപന്നഫലകേയേവ നിസീദിത്വാ മിസ്സകഭോജനം ഭുഞ്ജിത്വാ മുഖം വിക്ഖാലേസി. പരിവാരേത്വാ ഠിതമഹാജനോ ‘‘അയം തേ, ഭന്തേ, പരിബ്ബാജികാ കിം ഹോതീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ഗിഹികാലേ മേ പാദപരിചാരികാ അഹോസീ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, മയം താവ ന സണ്ഠാമ രോദാമ പരിദേവാമ, തുമ്ഹേ കസ്മാ ന രോദഥാ’’തി? ബോധിസത്തോ ‘‘ജീവമാനാ താവ ഏസാ മമ കിഞ്ചി ഹോതി, ഇദാനി പരലോകസമങ്ഗിതായ ന കിഞ്ചി ഹോതി, മരണവസം ഗതാ, അഹം കിസ്സ രോദാമീ’’തി മഹാജനസ്സ ധമ്മം ദേസേന്തോ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൦൯.

‘‘ബഹൂനം വിജ്ജതീ ഭോതീ, തേഹി മേ കിം ഭവിസ്സതി;

തസ്മാ ഏതം ന സോചാമി, പിയം സമ്മില്ലഹാസിനിം.

൧൧൦.

‘‘തം തം ചേ അനുസോചേയ്യ, യം യം തസ്സ ന വിജ്ജതി;

അത്താനമനുസോചേയ്യ, സദാ മച്ചുവസം പതം.

൧൧൧.

‘‘ന ഹേവ ഠിതം നാസീനം, ന സയാനം ന പദ്ധഗും;

യാവ ബ്യാതി നിമിസതി, തത്രാപി രസതീ വയോ.

൧൧൨.

‘‘തത്ഥത്തനി വതപ്പദ്ധേ, വിനാഭാവേ അസംസയേ;

ഭൂതം സേസം ദയിതബ്ബം, വീതം അനനുസോചിയ’’ന്തി.

തത്ഥ ബഹൂനം വിജ്ജതീ ഭോതീതി അയം ഭോതീ അമ്ഹേ ഛഡ്ഡേത്വാ ഇദാനി അഞ്ഞേസം ബഹൂനം മതകസത്താനം അന്തരേ വിജ്ജതി അത്ഥി ഉപലബ്ഭതി. തേഹി മേ കിം ഭവിസ്സതീതി തേഹി മതകസത്തേഹി സദ്ധിം വത്തമാനാ ഇദാനേവേസാ മയ്ഹം കിം ഭവിസ്സതി, തേഹി വാ മതകസത്തേഹി അതിരേകസമ്ബന്ധവസേനേസാ മയ്ഹം കിം ഭവിസ്സതി, കാ നാമ ഭവിസ്സതി, കിം ഭരിയാ, ഉദാഹു ഭഗിനീതി? ‘‘തേഹി മേക’’ന്തിപി പാഠോ, തേഹി മതകേഹി സദ്ധിം ഇദമ്പി മേ കളേവരം ഏകം ഭവിസ്സതീതി അത്ഥോ. തസ്മാതി യസ്മാ ഏസാ മതകേസു സങ്ഖം ഗതാ, മയ്ഹം സാ ന കിഞ്ചി ഹോതി, തസ്മാ ഏതം ന സോചാമി.

യം യം തസ്സാതി യം യം തസ്സ അനുസോചനകസ്സ സത്തസ്സ ന വിജ്ജതി നത്ഥി, മതം നിരുദ്ധം, തം തം സചേ അനുസോചേയ്യാതി അത്ഥോ. ‘‘യസ്സാ’’തിപി പാഠോ, യം യം യസ്സ ന വിജ്ജതി, തം തം സോ അനുസോചേയ്യാതി അത്ഥോ. മച്ചുവസം പതന്തി ഏവം സന്തേ നിച്ചം മച്ചുവസം പതന്തം ഗച്ഛന്തം അത്താനമേവ അനുസോചേയ്യ, തേനസ്സ അസോചനകാലോയേവ ന ഭവേയ്യാതി അത്ഥോ.

തതിയഗാഥായ ന ഹേവ ഠിതം നാസീനം, ന സയാനം ന പദ്ധഗുന്തി കഞ്ചി സത്തം ആയുസങ്ഖാരോ അനുഗച്ഛതീതി പാഠസേസോ. തത്ഥ പദ്ധഗുന്തി പരിവത്തേത്വാ ചരമാനം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ഇമേ സത്താ ചതൂസുപി ഇരിയാപഥേസു പമത്താ വിഹരന്തി, ആയുസങ്ഖാരാ പന രത്തിഞ്ച ദിവാ ച സബ്ബിരിയാപഥേസു അപ്പമത്താ അത്തനോ ഖയഗമനകമ്മമേവ കരോന്തീതി. യാവ ബ്യാതീതി യാവ ഉമ്മിസതി. അയഞ്ഹി തസ്മിം കാലേ വോഹാരോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യാവ ഉമ്മിസതി ച നിമിസതി ച, തത്രാപി ഏവം അപ്പമത്തകേ കാലേ ഇമേസം സത്താനം രസതീ വയോ, തീസു വയേസു സോ സോ വയോ ഹായതേവ ന വഡ്ഢതീതി.

തത്ഥത്തനി വതപ്പദ്ധേതി തത്ഥ വത അത്തനി പദ്ധേ. ഇദം വുത്തം ഹോതി തസ്മിം വത ഏവം രസമാനേ വയേ അയം ‘‘അത്താ’’തി സങ്ഖ്യം ഗതോ അത്തഭാവോ പദ്ധോ ഹോതി, വയേന അഡ്ഢോ ഉപഡ്ഢോ അപരിപുണ്ണോവ ഹോതി. ഏവം തത്ഥ ഇമസ്മിം അത്തനി പദ്ധേ യോ ചേസ തത്ഥ തത്ഥ നിബ്ബത്താനം സത്താനം വിനാഭാവോ അസംസയോ, തസ്മിം വിനാഭാവേപി അസംസയേ നിസ്സംസയേ യം ഭൂതം സേസം അമതം ജീവമാനം, തം ജീവമാനമേവ ദയിതബ്ബം പിയായിതബ്ബം മേത്തായിതബ്ബം, ‘‘അയം സത്തോ അരോഗോ ഹോതു അബ്യാപജ്ജോ’’തി ഏവം തസ്മിം മേത്താഭാവനാ കാതബ്ബാ. യം പനേതം വീതം വിഗതം മതം, തം അനനുസോചിയം ന അനുസോചിതബ്ബന്തി.

ഏവം മഹാസത്തോ ചതൂഹി ഗാഥാഹി അനിച്ചാകാരം ദീപേന്തോ ധമ്മം ദേസേസി. മഹാജനോ പരിബ്ബാജികായ സരീരകിച്ചം അകാസി. ബോധിസത്തോ ഹിമവന്തമേവ പവിസിത്വാ ഝാനാഭിഞ്ഞാസമാപത്തിയോ നിബ്ബത്തേത്വാ ബ്രഹ്മലോകപരായണോ അഹോസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ കുടുമ്ബികോ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. തദാ സമ്മില്ലഹാസിനീ രാഹുലമാതാ അഹോസി, താപസോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

അനനുസോചിയജാതകവണ്ണനാ അട്ഠമാ.

[൩൨൯] ൯. കാളബാഹുജാതകവണ്ണനാ

യം അന്നപാനസ്സാതി ഇദം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ ഹതലാഭസക്കാരം ദേവദത്തം ആരബ്ഭ കഥേസി. ദേവദത്തേന ഹി തഥാഗതേ അട്ഠാനകോപം ബന്ധിത്വാ ധനുഗ്ഗഹേസു പയോജിതേസു നാളാഗിരിവിസ്സജ്ജനേന തസ്സ ദോസോ പാകടോ ജാതോ. അഥസ്സ പട്ഠപിതാനി ധുവഭത്താദീനി മനുസ്സാ ന കരിംസു, രാജാപി നം ന ഓലോകേസി. സോ ഹതലാഭസക്കാരോ കുലേസു വിഞ്ഞാപേത്വാ ഭുഞ്ജന്തോ വിചരി. ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, ദേവദത്തോ ‘ലാഭസക്കാരം ഉപ്പാദേസ്സാമീ’തി ഉപ്പന്നമ്പി ഥിരം കാതും നാസക്ഖീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ ഹതലാഭസക്കാരോ അഹോസീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ധനഞ്ജയേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ രാധോ നാമ സുകോ അഹോസി മഹാസരീരോ പരിപുണ്ണഗത്തോ, കനിട്ഠോ പനസ്സ പോട്ഠപാദോ നാമ. ഏകോ ലുദ്ദകോ തേ ദ്വേപി ജനേ ബന്ധിത്വാ നേത്വാ ബാരാണസിരഞ്ഞോ അദാസി. രാജാ ഉഭോപി തേ സുവണ്ണപഞ്ജരേ പക്ഖിപിത്വാ സുവണ്ണതട്ടകേന മധുലാജേ ഖാദാപേന്തോ സക്ഖരോദകം പായേന്തോ പടിജഗ്ഗി. സക്കാരോ ച മഹാ അഹോസി, ലാഭഗ്ഗയസഗ്ഗപ്പത്താ അഹേസും. അഥേകോ വനചരകോ കാളബാഹും നാമേകം മഹാകാളമക്കടം ആനേത്വാ ബാരാണസിരഞ്ഞോ അദാസി. തസ്സ പച്ഛാ ആഗതത്താ മഹന്തതരോ ലാഭസക്കാരോ അഹോസി, സുകാനം പരിഹായി. ബോധിസത്തോ താദിലക്ഖണയോഗതോ ന കിഞ്ചി ആഹ, കനിട്ഠോ പനസ്സ താദിലക്ഖണാഭാവാ തം മക്കടസ്സ സക്കാരം അസഹന്തോ ‘‘ഭാതിക, പുബ്ബേ ഇമസ്മിം രാജകുലേ സാധുരസഖാദനീയാദീനി അമ്ഹാകമേവ ദേന്തി, ഇദാനി പന മയം ന ലഭാമ, കാളബാഹുമക്കടസ്സേവ ദേന്തി. മയം ധനഞ്ജയരഞ്ഞോ സന്തികാ ലാഭസക്കാരം അലഭന്താ ഇമസ്മിം ഠാനേ കിം കരിസ്സാമ, ഏഹി അരഞ്ഞമേവ ഗന്ത്വാ വസിസ്സാമാ’’തി തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൧൩.

‘‘യം അന്നപാനസ്സ പുരേ ലഭാമ, തം ദാനി സാഖമിഗമേവ ഗച്ഛതി;

ഗച്ഛാമ ദാനി വനമേവ രാധ, അസക്കതാ ചസ്മ ധനഞ്ജയായാ’’തി.

തത്ഥ യം അന്നപാനസ്സാതി യം അന്നപാനം അസ്സ രഞ്ഞോ സന്തികാ. ഉപയോഗത്ഥേ വാ സാമിവചനം. ധനഞ്ജയായാതി കരണത്ഥേ സമ്പദാനവചനം, ധനഞ്ജയേന. അസക്കതാ ചസ്മാതി അന്നപാനം ന ലഭാമ, ഇമിനാ ച ന സക്കതമ്ഹാതി അത്ഥോ.

തം സുത്വാ രാധോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൧൪.

‘‘ലാഭോ അലാഭോ യസോ അയസോ ച, നിന്ദാ പസംസാ ച സുഖഞ്ച ദുക്ഖം;

ഏതേ അനിച്ചാ മനുജേസു ധമ്മാ, മാ സോചി കിം സോചസി പോട്ഠപാദാ’’തി.

തത്ഥ യസോതി ഇസ്സരിയപരിവാരോ. അയസോതി തസ്സാഭാവോ. ഏതേതി ഏതേ അട്ഠ ലോകധമ്മാ മനുജേസു അനിച്ചാ, ലാഭഗ്ഗയസഗ്ഗപ്പത്താ ഹുത്വാപി അപരേന സമയേന അപ്പലാഭാ അപ്പസക്കാരാ ഹോന്തി, നിച്ചലാഭിനോ നാമ ന ഹോന്തി. യസാദീസുപി ഏസേവ നയോ.

തം സുത്വാ പോട്ഠപാദോ മക്കടേ ഉസൂയം അപനേതും അസക്കോന്തോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൧൫.

‘‘അദ്ധാ തുവം പണ്ഡിതകോസി രാധ, ജാനാസി അത്ഥാനി അനാഗതാനി;

കഥം നു സാഖാമിഗം ദക്ഖിസാമ, നിദ്ധാവിതം രാജകുലതോവ ജമ്മ’’ന്തി.

തത്ഥ കഥം നൂതി കേന നു ഖോ ഉപായേന. ദക്ഖിസാമാതി ദക്ഖിസ്സാമ. നിദ്ധാവിതന്തി നിവുട്ഠാപിതം നിക്കഡ്ഢാപിതം. ജമ്മന്തി ലാമകം.

തം സുത്വാ രാധോ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൧൧൬.

‘‘ചാലേതി കണ്ണം ഭകുടിം കരോതി, മുഹും മുഹും ഭായയതേ കുമാരേ;

സയമേവ തം കാഹതി കാളബാഹു, യേനാരകാ ഠസ്സതി അന്നപാനാ’’തി.

തത്ഥ ഭായയതേ കുമാരേതി രാജകുമാരേ ഉത്രാസേതി. യേനാരകാ ഠസ്സതി അന്നപാനാതി യേന കാരണേന ഇമമ്ഹാ അന്നപാനാ ദൂരേ ഠസ്സതി, സയമേവ തം കാരണം കരിസ്സതി, മാ ത്വം ഏതസ്സ ചിന്തയീതി അത്ഥോ.

കാളബാഹുപി കതിപാഹേനേവ രാജകുമാരാനം പുരതോ ഠത്വാ കണ്ണചലനാദീനി കരോന്തോ കുമാരേ ഭായാപേസി. തേ ഭീതതസിതാ വിസ്സരമകംസു. രാജാ ‘‘കിം ഏത’’ന്തി പുച്ഛിത്വാ തമത്ഥം സുത്വാ ‘‘നിക്കഡ്ഢഥ ന’’ന്തി മക്കടം നിക്കഡ്ഢാപേസി. സുകാനം ലാഭസക്കാരോ പുന പാകതികോ അഹോസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ കാളബാഹു ദേവദത്തോ അഹോസി, പോട്ഠപാദോ ആനന്ദോ, രാധോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

കാളബാഹുജാതകവണ്ണനാ നവമാ.

[൩൩൦] ൧൦. സീലവീമംസജാതകവണ്ണനാ

സീലം കിരേവ കല്യാണന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ സീലവീമംസകബ്രാഹ്മണം ആരബ്ഭ കഥേസി. ദ്വേപി വത്ഥൂനി ഹേട്ഠാ കഥിതാനേവ. ഇധ പന ബോധിസത്തോ ബാരാണസിരഞ്ഞോ പുരോഹിതോ അഹോസി. സോ അത്തനോ സീലം വീമംസന്തോ തീണി ദിവസാനി ഹേരഞ്ഞികഫലകതോ കഹാപണം ഗണ്ഹി. തം ‘‘ചോരോ’’തി ഗഹേത്വാ രഞ്ഞോ ദസ്സേസും. സോ രഞ്ഞോ സന്തികേ ഠിതോ –

൧൧൭.

‘‘സീലം കിരേവ കല്യാണം, സീലം ലോകേ അനുത്തരം;

പസ്സ ഘോരവിസോ നാഗോ, സീലവാതി ന ഹഞ്ഞതീ’’തി. –

ഇമായ പഠമഗാഥായ സീലം വണ്ണേത്വാ രാജാനം പബ്ബജ്ജം അനുജാനാപേത്വാ പബ്ബജിതും ഗച്ഛതി.

അഥേകസ്മിം ദിവസേ സൂനാപണതോ സേനോ മംസപേസിം ഗഹേത്വാ ആകാസം പക്ഖന്ദി. തമഞ്ഞേ സകുണാ പരിവാരേത്വാ പാദനഖതുണ്ഡകാദീഹി പഹരന്തി. സോ തം ദുക്ഖം സഹിതും അസക്കോന്തോ മംസപേസിം ഛഡ്ഡേസി, അപരോ ഗണ്ഹി. സോപി തഥേവ വിഹേഠിയമാനോ ഛഡ്ഡേസി, അഥഞ്ഞോ ഗണ്ഹി. ഏവം യോ യോ ഗണ്ഹി, തം തം സകുണാ അനുബന്ധിംസു. യോ യോ ഛഡ്ഡേസി, സോ സോ സുഖിതോ അഹോസി. ബോധിസത്തോ തം ദിസ്വാ ‘‘ഇമേ കാമാ നാമ മംസപേസൂപമാ, ഏതേ ഗണ്ഹന്താനംയേവ ദുക്ഖം, വിസ്സജ്ജേന്താനം സുഖ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൧൮.

‘‘യാവദേവസ്സഹൂ കിഞ്ചി, താവദേവ അഖാദിസും;

സങ്ഗമ്മ കുലലാ ലോകേ, ന ഹിംസന്തി അകിഞ്ചന’’ന്തി.

തസ്സത്ഥോ – യാവദേവ അസ്സ സേനസ്സ അഹു കിഞ്ചി മുഖേന ഗഹിതം മംസഖണ്ഡം, താവദേവ നം ഇമസ്മിം ലോകേ കുലലാ സമാഗന്ത്വാ അഖാദിംസു. തസ്മിം പന വിസ്സട്ഠേ തമേനം അകിഞ്ചനം നിപ്പലിബോധം പക്ഖിം സേസപക്ഖിനോ ന ഹിംസന്തീതി.

സോ നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ അന്തരാമഗ്ഗേ ഏകസ്മിം ഗാമേ സായം ഏകസ്സ ഗേഹേ നിപജ്ജി. തത്ഥ പന പിങ്ഗലാ നാമ ദാസീ ‘‘അസുകവേലായ ആഗച്ഛേയ്യാസീ’’തി ഏകേന പുരിസേന സദ്ധിം സങ്കേതമകാസി. സാ സാമികാനം പാദേ ധോവിത്വാ തേസു നിപന്നേസു തസ്സാഗമനം ഓലോകേന്തീ ഉമ്മാരേ നിസീദിത്വാ ‘‘ഇദാനി ആഗമിസ്സതി, ഇദാനി ആഗമിസ്സതീ’’തി പഠമയാമമ്പി മജ്ഝിമയാമമ്പി വീതിനാമേസി. പച്ചൂസസമയേ പന ‘‘ന സോ ഇദാനി ആഗമിസ്സതീ’’തി ഛിന്നാസാ ഹുത്വാ നിപജ്ജിത്വാ നിദ്ദം ഓക്കമി. ബോധിസത്തോ ഇദം കാരണം ദിസ്വാ ‘‘അയം ദാസീ ‘സോ പുരിസോ ആഗമിസ്സതീ’തി ആസായ ഏത്തകം കാലം നിസിന്നാ, ഇദാനിസ്സ അനാഗമനഭാവം ഞത്വാ ഛിന്നാസാ ഹുത്വാ സുഖം സുപതി. കിലേസേസു ഹി ആസാ നാമ ദുക്ഖം, നിരാസഭാവോവ സുഖ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൧൯.

‘‘സുഖം നിരാസാ സുപതി, ആസാ ഫലവതീ സുഖാ;

ആസം നിരാസം കത്വാന, സുഖം സുപതി പിങ്ഗലാ’’തി.

തത്ഥ ഫലവതീതി യസ്സാ ആസായ ഫലം ലദ്ധം ഹോതി, സാ തസ്സ ഫലസ്സ സുഖതായ സുഖാ നാമ. നിരാസം കത്വാനാതി അനാസം കത്വാ ഛിന്ദിത്വാ പജഹിത്വാതി അത്ഥോ. പിങ്ഗലാതി ഏസാ പിങ്ഗലദാസീ ഇദാനി സുഖം സുപതീതി.

സോ പുനദിവസേ തതോ ഗാമാ അരഞ്ഞം പവിസന്തോ അരഞ്ഞേ ഏകം താപസം ഝാനം അപ്പേത്വാ നിസിന്നം ദിസ്വാ ‘‘ഇധലോകേ ച പരലോകേ ച ഝാനസുഖതോ ഉത്തരിതരം സുഖം നാമ നത്ഥീ’’തി ചിന്തേത്വാ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൧൨൦.

‘‘ന സമാധിപരോ അത്ഥി, അസ്മിം ലോകേ പരമ്ഹി ച;

ന പരം നാപി അത്താനം, വിഹിംസതി സമാഹിതോ’’തി.

തത്ഥ ന സമാധിപരോതി സമാധിതോ പരോ അഞ്ഞോ സുഖധമ്മോ നാമ നത്ഥീതി.

സോ അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ ഝാനാഭിഞ്ഞാ ഉപ്പാദേത്വാ ബ്രഹ്മലോകപരായണോ അഹോസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ പുരോഹിതോ അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

സീലവീമംസജാതകവണ്ണനാ ദസമാ.

കുടിദൂസകവഗ്ഗോ തതിയോ.

൪. കോകിലവഗ്ഗോ

[൩൩൧] ൧. കോകിലജാതകവണ്ണനാ

യോ വേ കാലേ അസമ്പത്തേതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ കോകാലികം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു തക്കാരിയജാതകേ വിത്ഥാരിതമേവ.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ തസ്സ അമച്ചോ ഓവാദകോ അഹോസി, രാജാ ബഹുഭാണീ അഹോസി. ബോധിസത്തോ ‘‘തസ്സ ബഹുഭാണിതം നിസേധേസ്സാമീ’’തി ഏകം ഉപമം ഉപധാരേന്തോ വിചരതി. അഥേകദിവസം രാജാ ഉയ്യാനം ഗതോ മങ്ഗലസിലാപട്ടേ നിസീദി, തസ്സുപരി അമ്ബരുക്ഖോ അത്ഥി. തത്രേകസ്മിം കാകകുലാവകേ കാളകോകിലാ അത്തനോ അണ്ഡകം നിക്ഖിപിത്വാ അഗമാസി. കാകീ തം കോകിലഅണ്ഡകം പടിജഗ്ഗി, അപരഭാഗേ തതോ കോകിലപോതകോ നിക്ഖമി. കാകീ ‘‘പുത്തോ മേ’’തി സഞ്ഞായ മുഖതുണ്ഡകേന ഗോചരം ആഹരിത്വാ തം പടിജഗ്ഗി. സോ അവിരൂള്ഹപക്ഖോ അകാലേയേവ കോകിലരവം രവി. കാകീ ‘‘അയം ഇദാനേവ താവ അഞ്ഞം രവം രവതി, വഡ്ഢന്തോ കിം കരിസ്സതീ’’തി തുണ്ഡകേന കോട്ടേത്വാ മാരേത്വാ കുലാവകാ പാതേസി. സോ രഞ്ഞോ പാദമൂലേ പതി.

രാജാ ബോധിസത്തം പുച്ഛി ‘‘കിമേതം സഹായാ’’തി? ബോധിസത്തോ ‘‘അഹം രാജാനം നിവാരേതും ഏകം ഉപമം പരിയേസാമി, ലദ്ധാ ദാനി മേ സാ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘മഹാരാജ, അതിമുഖരാ അകാലേ ബഹുഭാണിനോ ഏവരൂപം ലഭന്തി. അയം മഹാരാജ, കോകിലപോതകോ കാകിയാ പുട്ഠോ അവിരൂള്ഹപക്ഖോ അകാലേയേവ കോകിലരവം രവി. അഥ നം കാകീ ‘നായം മമ പുത്തകോ’തി ഞത്വാ മുഖതുണ്ഡകേന കോട്ടേത്വാ മാരേത്വാ കുലാവകാ പാതേസി. മനുസ്സാ വാ ഹോന്തു തിരച്ഛാനാ വാ, അകാലേ ബഹുഭാണിനോ ഏവരൂപം ദുക്ഖം ലഭന്തീ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൨൧.

‘‘യോ വേ കാലേ അസമ്പത്തേ, അതിവേലം പഭാസതി;

ഏവം സോ നിഹതോ സേതി, കോകിലായിവ അത്രജോ.

൧൨൨.

‘‘ന ഹി സത്ഥം സുനിസിതം, വിസം ഹലാഹലാമിവ;

ഏവം നികട്ഠേ പാതേതി, വാചാ ദുബ്ഭാസിതാ യഥാ.

൧൨൩.

‘‘തസ്മാ കാലേ അകാലേ വാ, വാചം രക്ഖേയ്യ പണ്ഡിതോ;

നാതിവേലം പഭാസേയ്യ, അപി അത്തസമമ്ഹി വാ.

൧൨൪.

‘‘യോ ച കാലേ മിതം ഭാസേ, മതിപുബ്ബോ വിചക്ഖണോ;

സബ്ബേ അമിത്തേ ആദേതി, സുപണ്ണോ ഉരഗാമിവാ’’തി.

തത്ഥ കാലേ അസമ്പത്തേതി അത്തനോ വചനകാലേ അസമ്പത്തേ. അതിവേലന്തി വേലാതിക്കന്തം കത്വാ അതിരേകപ്പമാണം ഭാസതി. ഹലാഹലാമിവാതി ഹലാഹലം ഇവ. നികട്ഠേതി തസ്മിംയേവ ഖണേ അപ്പമത്തകേ കാലേ. തസ്മാതി യസ്മാ സുനിസിതസത്ഥഹലാഹലവിസതോപി ഖിപ്പതരം ദുബ്ഭാസിതവചനമേവ പാതേസി, തസ്മാ. കാലേ അകാലേ വാതി വത്തും യുത്തകാലേ ച അകാലേ ച വാചം രക്ഖേയ്യ, അതിവേലം ന ഭാസേയ്യ അപി അത്തനാ സമേ നിന്നാനാകരണേപി പുഗ്ഗലേതി അത്ഥോ.

മതിപുബ്ബോതി മതിം പുരേചാരികം കത്വാ കഥനേന മതിപുബ്ബോ. വിചക്ഖണോതി ഞാണേന വിചാരേത്വാ അത്ഥവിന്ദനപുഗ്ഗലോ വിചക്ഖണോ നാമ. ഉരഗാമിവാതി ഉരഗം ഇവ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യഥാ സുപണ്ണോ സമുദ്ദം ഖോഭേത്വാ മഹാഭോഗം ഉരഗം ആദേതി ഗണ്ഹാതി, ആദിയിത്വാ ച തങ്ഖണഞ്ഞേവ നം സിമ്ബലിം ആരോപേത്വാ മംസം ഖാദതി, ഏവമേവ യോ മതിപുബ്ബങ്ഗമോ വിചക്ഖണോ വത്തും യുത്തകാലേ മിതം ഭാസതി, സോ സബ്ബേ അമിത്തേ ആദേതി ഗണ്ഹാതി, അത്തനോ വസേ വത്തേതീതി.

രാജാ ബോധിസത്തസ്സ ധമ്മദേസനം സുത്വാ തതോ പട്ഠായ മിതഭാണീ അഹോസി, യസഞ്ചസ്സ വഡ്ഢേത്വാ മഹന്തതരം അദാസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ കോകിലപോതകോ കോകാലികോ അഹോസി, പണ്ഡിതാമച്ചോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

കോകിലജാതകവണ്ണനാ പഠമാ.

[൩൩൨] ൨. രഥലട്ഠിജാതകവണ്ണനാ

അപി ഹന്ത്വാ ഹതോ ബ്രൂതീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ കോസലരഞ്ഞോ പുരോഹിതം ആരബ്ഭ കഥേസി. സോ കിര രഥേന അത്തനോ ഭോഗഗാമം ഗച്ഛന്തോ സമ്ബാധേ മഗ്ഗേ രഥം പാജേന്തോ ഏകം സകടസത്ഥം ദിസ്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം സകടം അപനേഥാ’’തി ഗച്ഛന്തോ സകടേ അനപനീയമാനേ കുജ്ഝിത്വാ പതോദലട്ഠിയാ പുരിമസകടേ സാകടികസ്സ രഥധുരേ പഹരി. സാ രഥധുരേ പടിഹതാ നിവത്തിത്വാ തസ്സേവ നലാടം പഹരി. താവദേവസ്സ നലാടേ ഗണ്ഡോ ഉട്ഠഹി. സോ നിവത്തിത്വാ ‘‘സാകടികേഹി പഹടോമ്ഹീ’’തി രഞ്ഞോ ആരോചേസി. സാകടികേ പക്കോസാപേത്വാ വിനിച്ഛിനന്താ തസ്സേവ ദോസം അദ്ദസംസു. അഥേകദിവസം ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, രഞ്ഞോ കിര പുരോഹിതോ ‘സാകടികേഹി പഹടോമ്ഹീ’തി അഡ്ഡം കരോന്തോ സയമേവ പരജ്ജീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ ഏവരൂപം അകാസിയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ തസ്സേവ വിനിച്ഛയാമച്ചോ അഹോസി. അഥ രഞ്ഞോ പുരോഹിതോ രഥേന അത്തനോ ഭോഗഗാമം ഗച്ഛന്തോതി സബ്ബം പുരിമസദിസമേവ. ഇധ പന തേന രഞ്ഞോ ആരോചിതേ രാജാ സയം വിനിച്ഛയേ നിസീദിത്വാ സാകടികേ പക്കോസാപേത്വാ കമ്മം അസോധേത്വാവ ‘‘തുമ്ഹേഹി മമ പുരോഹിതം കോട്ടേത്വാ നലാടേ ഗണ്ഡോ ഉട്ഠാപിതോ’’തി വത്വാ ‘‘സബ്ബസ്സഹരണം തേസം കരോഥാ’’തി ആഹ. അഥ നം ബോധിസത്തോ ‘‘തുമ്ഹേ, മഹാരാജ, കമ്മം അസോധേത്വാവ ഏതേസം സബ്ബസ്സം ഹരാപേഥ, ഏകച്ചേ പന അത്തനാവ അത്താനം പഹരിത്വാപി ‘പരേന പഹടമ്ഹാ’തി വദന്തി, തസ്മാ അവിചിനിത്വാ കാതും ന യുത്തം, രജ്ജം കാരേന്തേന നാമ നിസാമേത്വാ കമ്മം കാതും വട്ടതീ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി.

൧൨൫.

‘‘അപി ഹന്ത്വാ ഹതോ ബ്രൂതി, ജേത്വാ ജിതോതി ഭാസതി;

പുബ്ബമക്ഖായിനോ രാജ, അഞ്ഞദത്ഥു ന സദ്ദഹേ.

൧൨൬.

‘‘തസ്മാ പണ്ഡിതജാതിയോ, സുണേയ്യ ഇതരസ്സപി;

ഉഭിന്നം വചനം സുത്വാ, യഥാ ധമ്മോ തഥാ കരേ.

൧൨൭.

‘‘അലസോ ഗിഹീ കാമഭോഗീ ന സാധു, അസഞ്ഞതോ പബ്ബജിതോ ന സാധു;

രാജാ ന സാധു അനിസമ്മകാരീ, യോ പണ്ഡിതോ കോധനോ തം ന സാധു.

൧൨൮.

‘‘നിസമ്മ ഖത്തിയോ കയിരാ, നാനിസമ്മ ദിസമ്പതി;

നിസമ്മകാരിനോ രാജ, യസോ കിത്തി ച വഡ്ഢതീ’’തി.

തത്ഥ അപി ഹന്ത്വാതി അപി ഏകോ അത്തനാവ അത്താനം ഹന്ത്വാ ‘‘പരേന പഹടോമ്ഹീ’’തി ബ്രൂതി കഥേതി. ജേത്വാ ജിതോതി സയം വാ പന പരം ജിത്വാ ‘‘അഹം ജിതോമ്ഹീ’’തി ഭാസതി. അഞ്ഞദത്ഥൂതി മഹാരാജ, പുബ്ബമേവ രാജകുലം ഗന്ത്വാ അക്ഖായന്തസ്സ പുബ്ബമക്ഖായിനോ അഞ്ഞദത്ഥു ന സദ്ദഹേ, ഏകംസേന വചനം ന സദ്ദഹേയ്യ. തസ്മാതി യസ്മാ പഠമതരം ആഗന്ത്വാ കഥേന്തസ്സ ഏകംസേന വചനം ന സദ്ദഹാതബ്ബം, തസ്മാ. യഥാ ധമ്മോതി യഥാ വിനിച്ഛയസഭാവോ ഠിതോ, തഥാ കരേയ്യ.

അസഞ്ഞതോതി കായാദീഹി അസഞ്ഞതോ ദുസ്സീലോ. തം ന സാധൂതി യം തസ്സ പണ്ഡിതസ്സ ഞാണവതോ പുഗ്ഗലസ്സ ആധാനഗ്ഗാഹിവസേന ദള്ഹകോപസങ്ഖാതം കോധനം, തം ന സാധു. നാനിസമ്മാതി ന അനിസാമേത്വാ. ദിസമ്പതീതി ദിസാനം പതി, മഹാരാജ. യസോ കിത്തി ചാതി ഇസ്സരിയപരിവാരോ ചേവ കിത്തിസദ്ദോ ച വഡ്ഢതീതി.

രാജാ ബോധിസത്തസ്സ വചനം സുത്വാ ധമ്മേന വിനിച്ഛിനി, ധമ്മേന വിനിച്ഛിയമാനേ ബ്രാഹ്മണസ്സേവ ദോസോ ജാതോതി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ബ്രാഹ്മണോ ഏതരഹി ബ്രാഹ്മണോവ അഹോസി, പണ്ഡിതാമച്ചോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

രഥലട്ഠിജാതകവണ്ണനാ ദുതിയാ.

[൩൩൩] ൩. പക്കഗോധജാതകവണ്ണനാ

തദേവ മേ ത്വന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം കുടുമ്ബികം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ഹേട്ഠാ വിത്ഥാരിതമേവ. ഇധ പന തേസം ഉദ്ധാരം സാധേത്വാ ആഗച്ഛന്താനം അന്തരാമഗ്ഗേ ലുദ്ദകോ ‘‘ഉഭോപി ഖാദഥാ’’തി ഏകം പക്കഗോധം അദാസി. സോ പുരിസോ ഭരിയം പാനീയത്ഥായ പേസേത്വാ സബ്ബം ഗോധം ഖാദിത്വാ തസ്സാ ആഗതകാലേ ‘‘ഭദ്ദേ, ഗോധാ പലാതാ’’തി ആഹ. ‘‘സാധു, സാമി, പക്കഗോധായ പലായന്തിയാ കിം സക്കാ കാതു’’ന്തി? സാ ജേതവനേ പാനീയം പിവിത്വാ സത്ഥു സന്തികേ നിസിന്നാ സത്ഥാരാ ‘‘കിം ഉപാസികേ, അയം തേ ഹിതകാമോ സസിനേഹോ ഉപകാരകോ’’തി പുച്ഛിതാ ‘‘ഭന്തേ, അഹം ഏതസ്സ ഹിതകാമാ സസിനേഹാ, അയം പന മയി നിസ്സിനേഹോ’’തി ആഹ. സത്ഥാ ‘‘ഹോതു മാ ചിന്തയി, ഏവം നാമേസ കരോതി. യദാ പന തേ ഗുണം സരതി, തദാ തുയ്ഹമേവ സബ്ബിസ്സരിയം ദേതീ’’തി വത്വാ തേഹി യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതമ്പി ഹേട്ഠാ വുത്തസദിസമേവ. ഇധ പന തേസം നിവത്തന്താനം അന്തരാമഗ്ഗേ ലുദ്ദകോ കിലന്തഭാവം ദിസ്വാ ‘‘ദ്വേപി ജനാ ഖാദഥാ’’തി ഏകം പക്കഗോധം അദാസി. രാജധീതാ തം വല്ലിയാ ബന്ധിത്വാ ആദായ മഗ്ഗം പടിപജ്ജി. തേ ഏകം സരം ദിസ്വാ മഗ്ഗാ ഓക്കമ്മ അസ്സത്ഥമൂലേ നിസീദിംസു. രാജപുത്തോ ‘‘ഗച്ഛ ഭദ്ദേ, സരതോ പദുമിനിപത്തേന ഉദകം ആഹര, മംസം ഖാദിസ്സാമാ’’തി ആഹ. സാ ഗോധം സാഖായ ലഗ്ഗേത്വാ പാനീയത്ഥായ ഗതാ. ഇതരോ സബ്ബം ഗോധം ഖാദിത്വാ അഗ്ഗനങ്ഗുട്ഠം ഗഹേത്വാ പരമ്മുഖോ നിസീദി. സോ തായ പാനീയം ഗഹേത്വാ ആഗതായ ‘‘ഭദ്ദേ, ഗോധാ സാഖായ ഓതരിത്വാ വമ്മികം പാവിസി, അഹം ധാവിത്വാ അഗ്ഗനങ്ഗുട്ഠം അഗ്ഗഹേസിം, ഗഹിതട്ഠാനം ഹത്ഥേയേവ കത്വാ ഛിജ്ജിത്വാ ബിലം പവിട്ഠാ’’തി ആഹ. ‘‘ഹോതു, ദേവ, പക്കഗോധായ പലായന്തിയാ കിം കരിസ്സാമ, ഏഹി ഗച്ഛാമാ’’തി. തേ പാനീയം പിവിത്വാ ബാരാണസിം അഗമംസു.

രാജപുത്തോ രജ്ജം പത്വാ തം അഗ്ഗമഹേസിട്ഠാനമത്തേ ഠപേസി, സക്കാരസമ്മാനോ പനസ്സാ നത്ഥി. ബോധിസത്തോ തസ്സാ സക്കാരം കാരേതുകാമോ രഞ്ഞോ സന്തികേ ഠത്വാ ‘‘നനു മയം അയ്യേ തുമ്ഹാകം സന്തികാ കിഞ്ചി ന ലഭാമ, കിം നോ ന ഓലോകേഥാ’’തി ആഹ. ‘‘താത, അഹമേവ രഞ്ഞോ സന്തികാ കിഞ്ചി ന ലഭാമി, തുയ്ഹം കിം ദസ്സാമി, രാജാപി മയ്ഹം ഇദാനി കിം ദസ്സതി, സോ അരഞ്ഞതോ ആഗമനകാലേ പക്കഗോധം ഏകകോവ ഖാദീ’’തി. ‘‘അയ്യേ, ന ദേവോ ഏവരൂപം കരിസ്സതി, മാ ഏവം അവചുത്ഥാ’’തി. അഥ നം ദേവീ ‘‘തുയ്ഹം തം, താത, ന പാകടം, രഞ്ഞോയേവ മയ്ഹഞ്ച പാകട’’ന്തി വത്വാ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൨൯.

‘‘തദേവ മേ ത്വം വിദിതോ, വനമജ്ഝേ രഥേസഭ;

യസ്സ തേ ഖഗ്ഗബദ്ധസ്സ, സന്നദ്ധസ്സ തിരീടിനോ;

അസ്സത്ഥദുമസാഖായ, പക്കഗോധാ പലായഥാ’’തി.

തത്ഥ തദേവാതി തസ്മിംയേവ കാലേ ‘‘അയം മയ്ഹം അദായകോ’’തി ഏവം ത്വം വിദിതോ. അഞ്ഞേ പന തവ സഭാവം ന ജാനന്തീതി അത്ഥോ. ഖഗ്ഗബദ്ധസ്സാതി ബദ്ധഖഗ്ഗസ്സ. തിരീടിനോതി തിരീടവത്ഥനിവത്ഥസ്സ മഗ്ഗാഗമനകാലേ. പക്കഗോധാതി അങ്ഗാരപക്കാ ഗോധാ പലായഥാതി.

ഏവം രഞ്ഞാ കതദോസം പരിസമജ്ഝേ പാകടം കത്വാ കഥേസി. തം സുത്വാ ബോധിസത്തോ ‘‘അയ്യേ, ദേവസ്സ അപ്പിയകാലതോ പഭുതി ഉഭിന്നമ്പി അഫാസുകം കത്വാ കസ്മാ ഇധ വസഥാ’’തി വത്വാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൩൦.

‘‘നമേ നമന്തസ്സ ഭജേ ഭജന്തം, കിച്ചാനുകുബ്ബസ്സ കരേയ്യ കിച്ചം;

നാനത്ഥകാമസ്സ കരേയ്യ അത്ഥം, അസമ്ഭജന്തമ്പി ന സമ്ഭജേയ്യ.

൧൩൧.

‘‘ചജേ ചജന്തം വനഥം ന കയിരാ, അപേതചിത്തേന ന സമ്ഭജേയ്യ;

ദിജോ ദുമം ഖീണഫലന്തി ഞത്വാ, അഞ്ഞം സമേക്ഖേയ്യ മഹാ ഹി ലോകോ’’തി.

തത്ഥ നമേ നമന്തസ്സാതി യോ അത്തനി മുദുചിത്തേന നമതി, തസ്സേവ പടിനമേയ്യ. കിച്ചാനുകുബ്ബസ്സാതി അത്തനോ ഉപ്പന്നം കിച്ചം അനുകുബ്ബന്തസ്സേവ. അനത്ഥകാമസ്സാതി അവഡ്ഢികാമസ്സ. വനഥം ന കയിരാതി തസ്മിം ചജന്തേ തണ്ഹാസ്നേഹം ന കരേയ്യ. അപേതചിത്തേനാതി അപഗതചിത്തേന വിരത്തചിത്തേന. ന സമ്ഭജേയ്യാതി ന സമാഗച്ഛേയ്യ. അഞ്ഞം സമേക്ഖേയ്യാതി അഞ്ഞം ഓലോകേയ്യ, യഥാ ദിജോ ഖീണഫലം ദുമം രുക്ഖം ഞത്വാ അഞ്ഞം ഫലഭരിതം രുക്ഖം ഗച്ഛതി, തഥാ ഖീണരാഗം പുരിസം ഞത്വാ അഞ്ഞം സസിനേഹം ഉപഗച്ഛേയ്യാതി അധിപ്പായോ.

രാജാ ബോധിസത്തേ കഥേന്തേ ഏവ തസ്സാ ഗുണം സരിത്വാ ‘‘ഭദ്ദേ, ഏത്തകം കാലം തവ ഗുണം ന സല്ലക്ഖേസിം, പണ്ഡിതസ്സയേവ കഥായ സല്ലക്ഖേസിം, മമ അപരാധം സഹന്തിയാ ഇദം സകലരജ്ജം തുയ്ഹമേവ ദമ്മീ’’തി വത്വാ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൧൩൨.

‘‘സോ തേ കരിസ്സാമി യഥാനുഭാവം, കതഞ്ഞുതം ഖത്തിയേ പേക്ഖമാനോ;

സബ്ബഞ്ച തേ ഇസ്സരിയം ദദാമി, യസ്സിച്ഛസീ തസ്സ തുവം ദദാമീ’’തി.

തത്ഥ സോതി സോ അഹം. യഥാനുഭാവന്തി യഥാസത്തി യഥാബലം. യസ്സിച്ഛസീതി യസ്സ ഇച്ഛസി, തസ്സ ഇദം രജ്ജം ആദിം കത്വാ യം ത്വം ഇച്ഛസി, തം ദദാമീതി.

ഏവഞ്ച പന വത്വാ രാജാ ദേവിയാ സബ്ബിസ്സരിയം അദാസി, ‘‘ഇമിനാഹം ഏതിസ്സാ ഗുണം സരാപിതോ’’തി പണ്ഡിതസ്സപി മഹന്തം ഇസ്സരിയം അദാസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ ഉഭോ ജയമ്പതികാ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹിംസു.

തദാ ജയമ്പതികാ ഏതരഹി ജയമ്പതികാവ അഹേസും, പണ്ഡിതാമച്ചോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

പക്കഗോധജാതകവണ്ണനാ തതിയാ.

[൩൩൪] ൪. രാജോവാദജാതകവണ്ണനാ

ഗവം ചേ തരമാനാനന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ രാജോവാദം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു തേസകുണജാതകേ (ജാ. ൨.൧൭.൧ ആദയോ) ആവി ഭവിസ്സതി. ഇധ പന സത്ഥാ ‘‘മഹാരാജ, പോരാണകരാജാനോപി പണ്ഡിതാനം കഥം സുത്വാ ധമ്മേന സമേന രജ്ജം കാരേന്താ സഗ്ഗപുരം പൂരയമാനാ ഗമിംസൂ’’തി വത്വാ രഞ്ഞാ യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ സിക്ഖിതസബ്ബസിപ്പോ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ അഭിഞ്ഞാ ച സമാപത്തിയോ ച നിബ്ബത്തേത്വാ രമണീയേ ഹിമവന്തപദേസേ വനമൂലഫലാഹാരോ വിഹാസി. അഥ രാജാ അഗുണപരിയേസകോ ഹുത്വാ ‘‘അത്ഥി നു ഖോ മേ കോചി അഗുണം കഥേന്തോ’’തി പരിയേസന്തോ അന്തോജനേ ച ബഹിജനേ ച അന്തോനഗരേ ച ബഹിനഗരേ ച കഞ്ചി അത്തനോ അവണ്ണവാദിം അദിസ്വാ ‘‘ജനപദേ നു ഖോ കഥ’’ന്തി അഞ്ഞാതകവേസേന ജനപദം ചരി. തത്രാപി അവണ്ണവാദിം അപസ്സന്തോ അത്തനോ ഗുണകഥമേവ സുത്വാ ‘‘ഹിമവന്തപദേസേ നു ഖോ കഥ’’ന്തി അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ വിചരന്തോ ബോധിസത്തസ്സ അസ്സമം പത്വാ തം അഭിവാദേത്വാ കതപടിസന്ഥാരോ ഏകമന്തം നിസീദി.

തദാ ബോധിസത്തോ അരഞ്ഞതോ പരിപക്കാനി നിഗ്രോധഫലാനി ആഹരിത്വാ പരിഭുഞ്ജി, താനി ഹോന്തി മധുരാനി ഓജവന്താനി സക്ഖരചുണ്ണസമരസാനി. സോ രാജാനമ്പി ആമന്തേത്വാ ‘‘ഇമം മഹാപുഞ്ഞ, നിഗ്രോധപക്കഫലം ഖാദിത്വാ പാനീയം പിവാ’’തി ആഹ. രാജാ തഥാ കത്വാ ബോധിസത്തം പുച്ഛി ‘‘കിം നു ഖോ, ഭന്തേ, ഇമം നിഗ്രോധപക്കം അതി വിയ മധുര’’ന്തി? ‘‘മഹാപുഞ്ഞ, നൂന രാജാ ധമ്മേന സമേന രജ്ജം കാരേതി, തേനേതം മധുരന്തി. രഞ്ഞോ അധമ്മികകാലേ അമധുരം നു ഖോ, ഭന്തേ, ഹോതീ’’തി. ‘‘ആമ, മഹാപുഞ്ഞ, രാജൂസു അധമ്മികേസു തേലമധുഫാണിതാദീനിപി വനമൂലഫലാനിപി അമധുരാനി ഹോന്തി നിരോജാനി, ന കേവലം ഏതാനി, സകലമ്പി രട്ഠം നിരോജം കസടം ഹോതി. തേസു പന ധമ്മികേസു സബ്ബാനി താനി മധുരാനി ഹോന്തി ഓജവന്താനി, സകലമ്പി രട്ഠം ഓജവന്തമേവ ഹോതീ’’തി. രാജാ ‘‘ഏവം ഭവിസ്സതി, ഭന്തേ’’തി അത്തനോ രാജഭാവം അജാനാപേത്വാവ ബോധിസത്തം വന്ദിത്വാ ബാരാണസിം ഗന്ത്വാ ‘‘താപസസ്സ വചനം വീമംസിസ്സാമീ’’തി അധമ്മേന രജ്ജം കാരേത്വാ ‘‘ഇദാനി ജാനിസ്സാമീ’’തി കിഞ്ചി കാലം വീതിനാമേത്വാ പുന തത്ഥ ഗന്ത്വാ തം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി.

ബോധിസത്തോപിസ്സ തഥേവ വത്വാ നിഗ്രോധപക്കം അദാസി, തം തസ്സ തിത്തകരസം അഹോസി. രാജാ ‘‘അമധുരം നിരസ’’ന്തി സഹ ഖേളേന ഛഡ്ഡേത്വാ ‘‘തിത്തകം, ഭന്തേ’’തി ആഹ. ബോധിസത്തോ ‘‘മഹാപുഞ്ഞ, നൂന രാജാ അധമ്മികോ ഭവിസ്സതി. രാജൂനഞ്ഹി അധമ്മികകാലേ അരഞ്ഞേ ഫലാഫലം ആദിം കത്വാ സബ്ബം അമധുരം നിരോജം ജാത’’ന്തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൩൩.

‘‘ഗവേ ചേ തരമാനാനം, ജിമ്ഹം ഗച്ഛതി പുങ്ഗവോ;

സബ്ബാ താ ജിമ്ഹം ഗച്ഛന്തി, നേത്തേ ജിമ്ഹം ഗതേ സതി.

൧൩൪.

‘‘ഏവമേവ മനുസ്സേസു, യോ ഹോതി സേട്ഠസമ്മതോ;

സോ ചേ അധമ്മം ചരതി, പഗേവ ഇതരാ പജാ;

സബ്ബം രട്ഠം ദുഖം സേതി, രാജാ ചേ ഹോതി അധമ്മികോ.

൧൩൫.

‘‘ഗവം ചേ തരമാനാനം, ഉജും ഗച്ഛതി പുങ്ഗവോ;

സബ്ബാ ഗാവീ ഉജും യന്തി, നേത്തേ ഉജും ഗതേ സതി.

൧൩൬.

‘‘ഏവമേവ മനുസ്സേസു, യോ ഹോതി സേട്ഠസമ്മതോ;

സോ സചേ ധമ്മം ചരതി, പഗേവ ഇതരാ പജാ;

സബ്ബം രട്ഠം സുഖം സേതി, രാജാ ചേ ഹോതി ധമ്മികോ’’തി.

തത്ഥ ഗവന്തി ഗുന്നം. തരമാനാനന്തി നദിം ഓതരന്താനം. ജിമ്ഹന്തി കുടിലം വങ്കം. നേത്തേതി നായകേ ഗഹേത്വാ ഗച്ഛന്തേ ഗവജേട്ഠകേ ഉസഭേ പുങ്ഗവേ. പഗേവ ഇതരാ പജാതി ഇതരേ സത്താ പുരേതരമേവ അധമ്മം ചരന്തീതി അത്ഥോ. ദുഖം സേതീതി ന കേവലം സേതി, ചതൂസുപി ഇരിയാപഥേസു ദുക്ഖമേവ വിന്ദതി. അധമ്മികോതി യദി രാജാ ഛന്ദാദിഅഗതിഗമനവസേന അധമ്മികോ ഹോതി. സുഖം സേതീതി സചേ രാജാ അഗതിഗമനം പഹായ ധമ്മികോ ഹോതി, സബ്ബം രട്ഠം ചതൂസു ഇരിയാപഥേസു സുഖപ്പത്തമേവ ഹോതീതി.

രാജാ ബോധിസത്തസ്സ ധമ്മം സുത്വാ അത്തനോ രാജഭാവം ജാനാപേത്വാ ‘‘ഭന്തേ, പുബ്ബേ നിഗ്രോധപക്കം അഹമേവ മധുരം കത്വാ തിത്തകം അകാസിം, ഇദാനി പുന മധുരം കരിസ്സാമീ’’തി ബോധിസത്തം വന്ദിത്വാ നഗരം ഗന്ത്വാ ധമ്മേന രജ്ജം കാരേന്തോ സബ്ബം പടിപാകതികം അകാസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ രാജാ ആനന്ദോ അഹോസി, താപസോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

രാജോവാദജാതകവണ്ണനാ ചതുത്ഥാ.

[൩൩൫] ൫. ജമ്ബുകജാതകവണ്ണനാ

ബ്രഹാ പവഡ്ഢകായോ സോതി ഇദം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ ദേവദത്തസ്സ സുഗതാലയകരണം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ഹേട്ഠാ വിത്ഥാരിതമേവ, അയം പനേത്ഥ സങ്ഖേപോ. സത്ഥാരാ ‘‘സാരിപുത്ത, ദേവദത്തോ തുമ്ഹേ ദിസ്വാ കിം അകാസീ’’തി വുത്തോ ഥേരോ ആഹ ‘‘ഭന്തേ, സോ തുമ്ഹാകം അനുകരോന്തോ മമ ഹത്ഥേ ബീജനിം ദത്വാ നിപജ്ജി. അഥ നം കോകാലികോ ഉരേ ജണ്ണുനാ പഹരി, ഇതി സോ തുമ്ഹാകം അനുകരോന്തോ ദുക്ഖം അനുഭവീ’’തി. തം സുത്വാ സത്ഥാ ‘‘ന ഖോ, സാരിപുത്ത, ദേവദത്തോ ഇദാനേവ മമ അനുകരോന്തോ ദുക്ഖം അനുഭോതി, പുബ്ബേപേസ അനുഭോസിയേവാ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ സീഹയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ ഹിമവന്തേ ഗുഹായം വസന്തോ ഏകദിവസം മഹിംസം വധിത്വാ മംസം ഖാദിത്വാ പാനീയം പിവിത്വാ ഗുഹം ആഗച്ഛതി. ഏകോ സിങ്ഗാലോ തം ദിസ്വാ പലായിതും അസക്കോന്തോ ഉരേന നിപജ്ജി, ‘‘കിം ജമ്ബുകാ’’തി ച വുത്തേ ‘‘ഉപട്ഠഹിസ്സാമി തം, ഭദ്ദന്തേ’’തി ആഹ. സീഹോ ‘‘തേന ഹി ഏഹീ’’തി തം അത്തനോ വസനട്ഠാനം നേത്വാ ദിവസേ ദിവസേ മംസം ആഹരിത്വാ പോസേസി. തസ്സ സീഹവിഘാസേന ഥൂലസരീരതം പത്തസ്സ ഏകദിവസം മാനോ ഉപ്പജ്ജി. സോ സീഹം ഉപസങ്കമിത്വാ ആഹ ‘‘അഹം, സാമി, നിച്ചകാലം തുമ്ഹാകം പലിബോധോ, തുമ്ഹേ നിച്ചം മംസം ആഹരിത്വാ മം പോസേഥ, അജ്ജ തുമ്ഹേ ഇധേവ ഹോഥ, അഹം ഏകം വാരണം വധിത്വാ മംസം ഖാദിത്വാ തുമ്ഹാകമ്പി ആഹരിസ്സാമീ’’തി. സീഹോ ‘‘മാ തേ, ജമ്ബുക, ഏതം രുച്ചി, ന ത്വം വാരണം വധിത്വാ മംസഖാദകയോനിയം നിബ്ബത്തോ, അഹം തേ വാരണം വധിത്വാ ദസ്സാമി, വാരണോ നാമ മഹാകായോ പവഡ്ഢകായോ, മാ വാരണം ഗണ്ഹി, മമ വചനം കരോഹീ’’തി വത്വാ പഠമം ഗാഥമാഹ.

൧൩൭.

‘‘ബ്രഹാ പവഡ്ഢകായോ സോ, ദീഘദാഠോ ച ജമ്ബുക;

ന ത്വം തത്ഥ കുലേ ജാതോ, യത്ഥ ഗണ്ഹന്തി കുഞ്ജര’’ന്തി.

തത്ഥ ബ്രഹാതി മഹന്തോ. പവഡ്ഢകായോതി ഉദ്ധം ഉഗ്ഗതകായോ. ദീഘദാഠോതി ദീഘദന്തോ തേഹി ദന്തേഹി തുമ്ഹാദിസേ പഹരിത്വാ ജീവിതക്ഖയേ പാപേതി. യത്ഥാതി യസ്മിം സീഹകുലേ ജാതാ മത്തവാരണം ഗണ്ഹന്തി, ത്വം ന തത്ഥ ജാതോ, സിങ്ഗാലകുലേ പന ജാതോസീതി അത്ഥോ.

സിങ്ഗാലോ സീഹേന വാരിതോയേവ ഗുഹാ നിക്ഖമിത്വാ തിക്ഖത്തും ‘‘ബുക്ക ബുക്കാ’’തി സിങ്ഗാലികം നദം നദിത്വാ പബ്ബതകൂടേ ഠിതോ പബ്ബതപാദം ഓലോകേന്തോ ഏകം കാളവാരണം പബ്ബതപാദേന ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ ഉല്ലങ്ഘിത്വാ ‘‘തസ്സ കുമ്ഭേ പതിസ്സാമീ’’തി പരിവത്തിത്വാ പാദമൂലേ പതി. വാരണോ പുരിമപാദം ഉക്ഖിപിത്വാ തസ്സ മത്ഥകേ പതിട്ഠാപേസി, സീസം ഭിജ്ജിത്വാ ചുണ്ണവിചുണ്ണം ജാതം. സോ തത്ഥേവ അനുത്ഥുനന്തോ സയി, വാരണോ കോഞ്ചനാദം കരോന്തോ പക്കാമി. ബോധിസത്തോ ഗന്ത്വാ പബ്ബതമത്ഥകേ ഠിതോ തം വിനാസപ്പത്തം ദിസ്വാ ‘‘അത്തനോ മാനം നിസ്സായ നട്ഠോ സിങ്ഗാലോ’’തി തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൩൮.

‘‘അസീഹോ സീഹമാനേന, യോ അത്താനം വികുബ്ബതി;

കോത്ഥൂവ ഗജമാസജ്ജ, സേതി ഭൂമ്യാ അനുത്ഥുനം.

൧൩൯.

‘‘യസസ്സിനോ ഉത്തമപുഗ്ഗലസ്സ, സഞ്ജാതഖന്ധസ്സ മഹബ്ബലസ്സ;

അസമേക്ഖിയ ഥാമബലൂപപത്തിം, സ സേതി നാഗേന ഹതോയം ജമ്ബുകോ.

൧൪൦.

‘‘യോ ചീധ കമ്മം കുരുതേ പമായ, ഥാമബ്ബലം അത്തനി സംവിദിത്വാ;

ജപ്പേന മന്തേന സുഭാസിതേന, പരിക്ഖവാ സോ വിപുലം ജിനാതീ’’തി.

തത്ഥ വികുബ്ബതീതി പരിവത്തേതി. കോത്ഥൂവാതി സിങ്ഗാലോ വിയ. അനുത്ഥുനന്തി അനുത്ഥുനന്തോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യഥാ അയം കോത്ഥു മഹന്തം ഗജം പത്വാ അനുത്ഥുനന്തോ ഭൂമിയം സേതി, ഏവം യോ അഞ്ഞോ ദുബ്ബലോ ബലവതാ വിഗ്ഗഹം കരോതി, സോപി ഏവരൂപോവ ഹോതീതി.

യസസ്സിനോതി ഇസ്സരിയവതോ. ഉത്തമപുഗ്ഗലസ്സാതി കായബലേന ച ഞാണബലേന ച ഉത്തമപുഗ്ഗലസ്സ. സഞ്ജാതഖന്ധസ്സാതി സുസണ്ഠിതമഹാഖന്ധസ്സ. മഹബ്ബലസ്സാതി മഹാഥാമസ്സ. ഥാമബലൂപപത്തിന്തി ഏവരൂപസ്സ സീഹസ്സ ഥാമസങ്ഖാതം ബലഞ്ചേവ സീഹജാതിസങ്ഖാതം ഉപപത്തിഞ്ച അജാനിത്വാ, കായഥാമഞ്ച ഞാണബലഞ്ച സീഹഉപപത്തിഞ്ച അജാനിത്വാതി അത്ഥോ. സ സേതീതി അത്താനമ്പി സീഹേന സദിസം മഞ്ഞമാനോ, സോ അയം ജമ്ബുകോ നാഗേന ഹതോ മതസയനം സേതി.

പമായാതി പമിനിത്വാ ഉപപരിക്ഖിത്വാ. ‘‘പമാണാ’’തിപി പാഠോ, അത്തനോ പമാണം ഗഹേത്വാ യോ അത്തനോ പമാണേന കമ്മം കുരുതേതി അത്ഥോ. ഥാമബ്ബലന്തി ഥാമസങ്ഖാതം ബലം, കായഥാമഞ്ച ഞാണബലഞ്ചാതിപി അത്ഥോ. ജപ്പേനാതി ജപേന, അജ്ഝേനേനാതി അത്ഥോ. മന്തേനാതി അഞ്ഞേഹി പണ്ഡിതേഹി സദ്ധിം മന്തേത്വാ കരണേന. സുഭാസിതേനാതി സച്ചാദിഗുണയുത്തേന അനവജ്ജവചനേന. പരിക്ഖവാതി പരിക്ഖാസമ്പന്നോ. സോ വിപുലം ജിനാതീതി യോ ഏവരൂപോ ഹോതി, യം കിഞ്ചി കമ്മം കുരുമാനോ അത്തനോ ഥാമഞ്ച ബലഞ്ച ഞത്വാ ജപ്പമന്തവസേന പരിച്ഛിന്ദിത്വാ സുഭാസിതം ഭാസന്തോ കരോതി, സോ വിപുലം മഹന്തം അത്ഥം ജിനാതി ന പരിഹായതീതി.

ഏവം ബോധിസത്തോ ഇമാഹി തീഹി ഗാഥാഹി ഇമസ്മിം ലോകേ കത്തബ്ബയുത്തകം കമ്മം കഥേസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ സിങ്ഗാലോ ദേവദത്തോ അഹോസി, സീഹോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ജമ്ബുകജാതകവണ്ണനാ പഞ്ചമാ.

[൩൩൬] ൬. ബ്രഹാഛത്തജാതകവണ്ണനാ

തിണം തിണന്തി ലപസീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ കുഹകഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. പച്ചുപ്പന്നവത്ഥു കഥിതമേവ.

അതീതേ പന ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ തസ്സ അത്ഥധമ്മാനുസാസകോ അമച്ചോ അഹോസി. ബാരാണസിരാജാ മഹതിയാ സേനായ കോസലരാജാനം അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാ സാവത്ഥിം പത്വാ യുദ്ധേന നഗരം പവിസിത്വാ രാജാനം ഗണ്ഹി. കോസലരഞ്ഞോ പന പുത്തോ ഛത്തോ നാമ കുമാരോ അത്ഥി. സോ അഞ്ഞാതകവേസേന നിക്ഖമിത്വാ തക്കസിലം ഗന്ത്വാ തയോ വേദേ ച അട്ഠാരസ സിപ്പാനി ച ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ തക്കസിലതോ നിക്ഖമ്മ സബ്ബസമയസിപ്പാനി സിക്ഖന്തോ ഏകം പച്ചന്തഗാമം പാപുണി. തം നിസ്സായ പഞ്ചസതതാപസാ അരഞ്ഞേ പണ്ണസാലാസു വസന്തി. കുമാരോ തേ ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ഇമേസമ്പി സന്തികേ കിഞ്ചി സിക്ഖിസ്സാമീ’’തി പബ്ബജിത്വാ യം തേ ജാനന്തി, തം സബ്ബം ഉഗ്ഗണ്ഹി. സോ അപരഭാഗേ ഗണസത്ഥാ ജാതോ.

അഥേകദിവസം ഇസിഗണം ആമന്തേത്വാ ‘‘മാരിസാ, കസ്മാ മജ്ഝിമദേസം ന ഗച്ഛഥാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘മാരിസ, മജ്ഝിമദേസേ മനുസ്സാ നാമ പണ്ഡിതാ, തേ പഞ്ഹം പുച്ഛന്തി, അനുമോദനം കാരാപേന്തി, മങ്ഗലം ഭണാപേന്തി, അസക്കോന്തേ ഗരഹന്തി, മയം തേന ഭയേന ന ഗച്ഛാമാ’’തി. ‘‘മാ തുമ്ഹേ ഭായഥ, അഹമേതം സബ്ബം കരിസ്സാമീ’’തി. ‘‘തേന ഹി ഗച്ഛാമാ’’തി സബ്ബേ അത്തനോ അത്തനോ ഖാരിവിവിധമാദായ അനുപുബ്ബേന ബാരാണസിം പത്താ. ബാരാണസിരാജാപി കോസലരജ്ജം അത്തനോ ഹത്ഥഗതം കത്വാ തത്ഥ രാജയുത്തേ ഠപേത്വാ സയം തത്ഥ വിജ്ജമാനം ധനം ഗഹേത്വാ ബാരാണസിം ഗന്ത്വാ ഉയ്യാനേ ലോഹചാടിയോ പൂരാപേത്വാ നിദഹിത്വാ തസ്മിം സമയേ ബാരാണസിയമേവ വസതി. അഥ തേ ഇസയോ രാജുയ്യാനേ രത്തിം വസിത്വാ പുനദിവസേ നഗരം ഭിക്ഖായ പവിസിത്വാ രാജദ്വാരം അഗമംസു. രാജാ തേസം ഇരിയാപഥേസ്സു പസീദിത്വാ പക്കോസാപേത്വാ മഹാതലേ നിസീദാപേത്വാ യാഗുഖജ്ജകം ദത്വാ യാവ ഭത്തകാലാ തം തം പഞ്ഹം പുച്ഛി. ഛത്തോ രഞ്ഞോ ചിത്തം ആരാധേന്തോ സബ്ബപഞ്ഹേ വിസ്സജ്ജേത്വാ ഭത്തകിച്ചാവസാനേ വിചിത്രം അനുമോദനം അകാസി. രാജാ സുട്ഠുതരം പസന്നോ പടിഞ്ഞം ഗഹേത്വാ സബ്ബേപി തേ ഉയ്യാനേ വാസാപേസി.

ഛത്തോ നിധിഉദ്ധരണമന്തം ജാനാതി. സോ തത്ഥ വസന്തോ ‘‘കഹം നു ഖോ ഇമിനാ മമ പിതു സന്തകം ധനം നിദഹിത’’ന്തി മന്തം പരിവത്തേത്വാ ഓലോകേന്തോ ഉയ്യാനേ നിദഹിതഭാവം ഞത്വാ ‘‘ഇദം ധനം ഗഹേത്വാ മമ രജ്ജം ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ താപസേ ആമന്തേത്വാ ‘‘മാരിസാ, അഹം കോസലരഞ്ഞോ പുത്തോ, ബാരാണസിരഞ്ഞാ അമ്ഹാകം രജ്ജേ ഗഹിതേ അഞ്ഞാതകവേസേന നിക്ഖമിത്വാ ഏത്തകം കാലം അത്തനോ ജീവിതം അനുരക്ഖിം, ഇദാനി കുലസന്തകം ധനം ലദ്ധം, അഹം ഏതം ആദായ ഗന്ത്വാ അത്തനോ രജ്ജം ഗണ്ഹിസ്സാമി, തുമ്ഹേ കിം കരിസ്സഥാ’’തി ആഹ. ‘‘മയമ്പി തയാവ സദ്ധിം ഗമിസ്സാമാ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി മഹന്തേ മഹന്തേ ചമ്മപസിബ്ബകേ കാരേത്വാ രത്തിഭാഗേ ഭൂമിം ഖണിത്വാ ധനചാടിയോ ഉദ്ധരിത്വാ പസിബ്ബകേസു ധനം പക്ഖിപിത്വാ ചാടിയോ തിണസ്സ പൂരാപേത്വാ പഞ്ച ച ഇസിസതാനി അഞ്ഞേ ച മനുസ്സേ ധനം ഗാഹാപേത്വാ പലായിത്വാ സാവത്ഥിം ഗന്ത്വാ സബ്ബേ രാജയുത്തേ ഗാഹാപേത്വാ രജ്ജം ഗഹേത്വാ പാകാരഅട്ടാലകാദിപടിസങ്ഖരണം കാരാപേത്വാ പുന സപത്തരഞ്ഞാ യുദ്ധേന അഗ്ഗഹേതബ്ബം കത്വാ നഗരം അജ്ഝാവസതി. ബാരാണസിരഞ്ഞോപി ‘‘താപസാ ഉയ്യാനതോ ധനം ഗഹേത്വാ പലാതാ’’തി ആരോചയിംസു. സോ ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ ചാടിയോ വിവരാപേത്വാ തിണമേവ പസ്സി, തസ്സ ധനം നിസ്സായ മഹന്തോ സോകോ ഉപ്പജ്ജി. സോ നഗരം ഗന്ത്വാ ‘‘തിണം തിണ’’ന്തി വിപ്പലപന്തോ ചരതി, നാസ്സ കോചി സോകം നിബ്ബാപേതും സക്കോതി.

ബോധിസത്തോ ചിന്തേസി ‘‘രഞ്ഞോ മഹന്തോ സോകോ, വിപ്പലപന്തോ ചരതി, ഠപേത്വാ ഖോ പന മം നാസ്സ അഞ്ഞോ കോചി സോകം വിനോദേതും സമത്ഥോ, നിസ്സോകം നം കരിസ്സാമീ’’തി. സോ ഏകദിവസം തേന സദ്ധിം സുഖനിസിന്നോ തസ്സ വിപ്പലപനകാലേ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൪൧.

‘‘തിണം തിണന്തി ലപസി, കോ നു തേ തിണമാഹരി;

കിം നു തേ തിണകിച്ചത്ഥി, തിണമേവ പഭാസസീ’’തി.

തത്ഥ കിം നു തേ തിണകിച്ചത്ഥീതി കിം നു തവ തിണേന കിച്ചം കാതബ്ബം അത്ഥി. തിണമേവ പഭാസസീതി ത്വഞ്ഹി കേവലം ‘‘തിണം തിണ’’ന്തി തിണമേവ പഭാസസി, ‘‘അസുകതിണം നാമാ’’തി ന കഥേസി, തിണനാമം താവസ്സ കഥേഹി ‘‘അസുകതിണം നാമാ’’തി, മയം തേ ആഹരിസ്സാമ, അഥ പന തേ തിണേനത്ഥോ നത്ഥി, നിക്കാരണാ മാ വിപ്പലപീതി.

തം സുത്വാ രാജാ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൪൨.

‘‘ഇധാഗമാ ബ്രഹ്മചാരീ, ബ്രഹാ ഛത്തോ ബഹുസ്സുതോ;

സോ മേ സബ്ബം സമാദായ, തിണം നിക്ഖിപ്പ ഗച്ഛതീ’’തി.

തത്ഥ ബ്രഹാതി ദീഘോ. ഛത്തോതി തസ്സ നാമം. സബ്ബം സമാദായാതി സബ്ബം ധനം ഗഹേത്വാ. തിണം നിക്ഖിപ്പ ഗച്ഛതീതി ചാടീസു തിണം നിക്ഖിപിത്വാ ഗതോതി ദസ്സേന്തോ ഏവമാഹ.

തം സുത്വാ ബോധിസത്തോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൪൩.

‘‘ഏവേതം ഹോതി കത്തബ്ബം, അപ്പേന ബഹുമിച്ഛതാ;

സബ്ബം സകസ്സ ആദാനം, അനാദാനം തിണസ്സ ചാ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – അപ്പേന തിണേന ബഹുധനം ഇച്ഛതാ ഏവം ഏതം കത്തബ്ബം ഹോതി, യദിദം പിതു സന്തകത്താ സകസ്സ ധനസ്സ സബ്ബം ആദാനം അഗയ്ഹൂപഗസ്സ തിണസ്സ ച അനാദാനം. ഇതി, മഹാരാജ, സോ ബ്രഹാ ഛത്തോ ഗഹേതബ്ബയുത്തകം അത്തനോ പിതു സന്തകം ധനം ഗഹേത്വാ അഗ്ഗഹേതബ്ബയുത്തകം തിണം ചാടീസു പക്ഖിപിത്വാ ഗതോ, തത്ഥ കാ പരിദേവനാതി.

തം സുത്വാ രാജാ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൧൪൪.

‘‘സീലവന്തോ ന കുബ്ബന്തി, ബാലോ സീലാനി കുബ്ബതി;

അനിച്ചസീലം ദുസ്സീല്യം, കിം പണ്ഡിച്ചം കരിസ്സതീ’’തി.

തത്ഥ സീലവന്തോതി യേ സീലസമ്പന്നാ ബ്രഹ്മചാരയോ, തേ ഏവരൂപം ന കുബ്ബന്തി. ബാലോ സീലാനി കുബ്ബതീതി ബാലോ പന ദുരാചാരോ ഏവരൂപാനി അത്തനോ അനാചാരസങ്ഖാതാനി സീലാനി കരോതി. അനിച്ചസീലന്തി അദ്ധുവേന ദീഘരത്തം അപ്പവത്തേന സീലേന സമന്നാഗതം. ദുസ്സീല്യന്തി ദുസ്സീലം. കിം പണ്ഡിച്ചം കരിസ്സതീതി ഏവരൂപം പുഗ്ഗലം ബാഹുസച്ചപരിഭാവിതം പണ്ഡിച്ചം കിം കരിസ്സതി കിം സമ്പാദേസ്സതി, വിപത്തിമേവസ്സ കരിസ്സതീതി. തം ഗരഹന്തോ വത്വാ സോ തായ ബോധിസത്തസ്സ കഥായ നിസ്സോകോ ഹുത്വാ ധമ്മേന രജ്ജം കാരേസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ബ്രഹാഛത്തോ കുഹകഭിക്ഖു അഹോസി, പണ്ഡിതാമച്ചോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ബ്രഹാഛത്തജാതകവണ്ണനാ ഛട്ഠാ.

[൩൩൭] ൭. പീഠജാതകവണ്ണനാ

തേ പീഠമദായിമ്ഹാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ അഞ്ഞതരം ഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. സോ കിര ജനപദതോ ജേതവനം ഗന്ത്വാ പത്തചീവരം പടിസാമേത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ സാമണേരദഹരേ പുച്ഛി ‘‘ആവുസോ, സാവത്ഥിയം ആഗന്തുകഭിക്ഖൂനം കേ ഉപകാരകാ’’തി. ‘‘ആവുസോ, അനാഥപിണ്ഡികോ നാമ മഹാസേട്ഠി, വിസാഖാ നാമ മഹാഉപാസികാ ഏതേ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ഉപകാരകാ മാതാപിതുട്ഠാനിയാ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി പുനദിവസേ പാതോവ ഏകഭിക്ഖുസ്സപി അപവിട്ഠകാലേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ഘരദ്വാരം അഗമാസി. തം അവേലായ ഗതത്താ കോചി ന ഓലോകേസി. സോ തതോ കിഞ്ചി അലഭിത്വാ വിസാഖായ ഘരദ്വാരം ഗതോ. തത്രാപി അതിപാതോവ ഗതത്താ കിഞ്ചി ന ലഭി. സോ തത്ഥ തത്ഥ വിചരിത്വാ പുനാഗച്ഛന്തോ യാഗുയാ നിട്ഠിതായ ഗതോ, പുനപി തത്ഥ തത്ഥ വിചരിത്വാ ഭത്തേ നിട്ഠിതേ ഗതോ. സോ വിഹാരം ഗന്ത്വാ ‘‘ദ്വേപി കുലാനി അസ്സദ്ധാനി അപ്പസന്നാനി ഏവ, ഇമേ ഭിക്ഖൂ പന ‘സദ്ധാനി പസന്നാനീ’തി കഥേന്തീ’’തി താനി കുലാനി പരിഭവന്തോ ചരതി.

അഥേകദിവസം ധമ്മസഭായം ഭിക്ഖൂ കഥം സമുട്ഠാപേസും – ‘‘ആവുസോ, അസുകോ കിര ജാനപദോ ഭിക്ഖു അതികാലസ്സേവ കുലദ്വാരം ഗതോ ഭിക്ഖം അലഭിത്വാ കുലാനി പരിഭവന്തോ ചരതീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ തം ഭിക്ഖും പക്കോസാപേത്വാ ‘‘സച്ചം കിര ഭിക്ഖൂ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘സച്ചം, ഭന്തേ’’തി വുത്തേ ‘‘കസ്മാ ത്വം ഭിക്ഖു കുജ്ഝസി, പുബ്ബേ അനുപ്പന്നേ ബുദ്ധേ താപസാപി താവ കുലദ്വാരം ഗന്ത്വാ ഭിക്ഖം അലഭിത്വാ ന കുജ്ഝിംസൂ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ തക്കസിലായം സബ്ബസിപ്പാനി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ അപരഭാഗേ താപസപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ ഹിമവന്തേ ചിരം വസിത്വാ ലോണമ്ബിലസേവനത്ഥായ ബാരാണസിം പത്വാ ഉയ്യാനേ വസിത്വാ പുനദിവസേ നഗരം ഭിക്ഖായ പാവിസി. തദാ ബാരാണസിസേട്ഠി സദ്ധോ ഹോതി പസന്നോ. ബോധിസത്തോ ‘‘കതരം കുലഘരം സദ്ധ’’ന്തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘സേട്ഠിഘര’’ന്തി സുത്വാ സേട്ഠിനോ ഘരദ്വാരം അഗമാസി. തസ്മിം ഖണേ സേട്ഠി രാജുപട്ഠാനം ഗതോ, മനുസ്സാപി നം ന പസ്സിംസു, സോ നിവത്തിത്വാ ഗച്ഛതി. അഥ നം സേട്ഠി രാജകുലതോ നിവത്തന്തോ ദിസ്വാ വന്ദിത്വാ ഭിക്ഖാഭാജനം ഗഹേത്വാ ഘരം നേത്വാ നിസീദാപേത്വാ പാദധോവനതേലമക്ഖനയാഗുഖജ്ജകാദീഹി സന്തപ്പേത്വാ അന്തരാഭത്തേ കിഞ്ചി കാരണം അപുച്ഛിത്വാ കതഭത്തകിച്ചം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസിന്നോ ‘‘ഭന്തേ, അമ്ഹാകം ഘരദ്വാരം ആഗതാ നാമ യാചകാ വാ ധമ്മികസമണബ്രാഹ്മണാ വാ സക്കാരസമ്മാനം അലഭിത്വാ ഗതപുബ്ബാ നാമ നത്ഥി, തുമ്ഹേ പന അജ്ജ അമ്ഹാകം ദാരകേഹി അദിട്ഠത്താ ആസനം വാ പാനീയം വാ പാദധോവനം വാ യാഗുഭത്തം വാ അലഭിത്വാവ ഗതാ, അയം അമ്ഹാകം ദോസോ, തം നോ ഖമിതും വട്ടതീ’’തി വത്വാ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൪൫.

‘‘ന തേ പീഠമദായിമ്ഹാ, ന പാനം നപി ഭോജനം;

ബ്രഹ്മചാരി ഖമസ്സു മേ, ഏതം പസ്സാമി അച്ചയ’’ന്തി.

തത്ഥ ന തേ പീഠമദായിമ്ഹാതി പീഠമ്പി തേ ന ദാപയിമ്ഹ.

തം സുത്വാ ബോധിസത്തോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൪൬.

‘‘നേവാഭിസജ്ജാമി ന ചാപി കുപ്പേ, ന ചാപി മേ അപ്പിയമാസി കിഞ്ചി;

അഥോപി മേ ആസി മനോവിതക്കോ, ഏതാദിസോ നൂന കുലസ്സ ധമ്മോ’’തി.

തത്ഥ നേവാഭിസജ്ജാമീതി നേവ ലഗ്ഗാമി. ഏതാദിസോതി ‘‘ഇമസ്സ കുലസ്സ ഏതാദിസോ നൂന സഭാവോ, അദായകവംസോ ഏസ ഭവിസ്സതീ’’തി ഏവം മേ മനോവിതക്കോ ഉപ്പന്നോ.

തം സുത്വാ സേട്ഠി ഇതരാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൪൭.

‘‘ഏസസ്മാകം കുലേ ധമ്മോ, പിതുപിതാമഹോ സദാ;

ആസനം ഉദകം പജ്ജം, സബ്ബേതം നിപദാമസേ.

൧൪൮.

‘‘ഏസസ്മാകം കുലേ ധമ്മോ, പിതുപിതാമഹോ സദാ;

സക്കച്ചം ഉപതിട്ഠാമ, ഉത്തമം വിയ ഞാതക’’ന്തി.

തത്ഥ ധമ്മോതി സഭാവോ. പിതുപിതാമഹോതി പിതൂനഞ്ച പിതാമഹാനഞ്ച സന്തകോ. ഉദകന്തി പാദധോവനഉദകം. പജ്ജന്തി പാദമക്ഖനതേലം. സബ്ബേതന്തി സബ്ബം ഏതം. നിപദാമസേതി നികാരകാരാ ഉപസഗ്ഗാ, ദാമസേതി അത്ഥോ, ദദാമാതി വുത്തം ഹോതി. ഇമിനാ യാവ സത്തമാ കുലപരിവട്ടാ ദായകവംസോ അമ്ഹാകം വംസോതി ദസ്സേതി. ഉത്തമം വിയ ഞാതകന്തി മാതരം വിയ പിതരം വിയ ച മയം ധമ്മികം സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ ദിസ്വാ സക്കച്ചം സഹത്ഥേന ഉപട്ഠഹാമാതി അത്ഥോ.

ബോധിസത്തോ പന കതിപാഹം ബാരാണസിസേട്ഠിനോ ധമ്മം ദേസേന്തോ തത്ഥ വസിത്വാ പുന ഹിമവന്തമേവ ഗന്ത്വാ അഭിഞ്ഞാ ച സമാപത്തിയോ ച നിബ്ബത്തേത്വാ ബ്രഹ്മലോകപരായണോ അഹോസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ സോ ഭിക്ഖു സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. തദാ ബാരാണസിസേട്ഠി ആനന്ദോ അഹോസി, താപസോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

പീഠജാതകവണ്ണനാ സത്തമാ.

[൩൩൮] ൮. ഥുസജാതകവണ്ണനാ

വിദിതം ഥുസന്തി ഇദം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ അജാതസത്തും ആരബ്ഭ കഥേസി. തസ്മിം കിര മാതുകുച്ഛിഗതേ തസ്സ മാതു കോസലരാജധീതായ ബിമ്ബിസാരരഞ്ഞോ ദക്ഖിണജാണുലോഹിതപിവനദോഹളോ ഉപ്പജ്ജിത്വാ പണ്ഡു അഹോസി. സാ പരിചാരികാഹി പുച്ഛിതാ താസം തമത്ഥം ആരോചേസി. രാജാപി സുത്വാ നേമിത്തകേ പക്കോസാപേത്വാ ‘‘ദേവിയാ കിര ഏവരൂപോ ദോഹളോ ഉപ്പന്നോ, തസ്സ കാ നിപ്ഫത്തീ’’തി പുച്ഛി. നേമിത്തകാ ‘‘ദേവിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തകസത്തോ തുമ്ഹേ മാരേത്വാ രജ്ജം ഗണ്ഹിസ്സതീ’’തി ആഹംസു. രാജാ ‘‘സചേ മമ പുത്തോ മം മാരേത്വാ രജ്ജം ഗണ്ഹിസ്സതി, കോ ഏത്ഥ ദോസോ’’തി ദക്ഖിണജാണും സത്ഥേന ഫാലാപേത്വാ ലോഹിതം സുവണ്ണതട്ടകേന ഗാഹാപേത്വാ ദേവിയാ പായേസി. സാ ചിന്തേസി ‘‘സചേ മമ കുച്ഛിയം നിബ്ബത്തോ പുത്തോ പിതരം മാരേസ്സതി, കിം മേ തേനാ’’തി. സാ ഗബ്ഭപാതനത്ഥം കുച്ഛിം മദ്ദാപേസി.

രാജാ ഞത്വാ തം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘ഭദ്ദേ മയ്ഹം കിര പുത്തോ മം മാരേത്വാ രജ്ജം ഗണ്ഹിസ്സതി, ന ഖോ പനാഹം അജരോ അമരോ, പുത്തമുഖം പസ്സിതും മേ ദേഹി, മാ ഇതോ പഭുതി ഏവരൂപം കമ്മം അകാസീ’’തി ആഹ. സാ തതോ പട്ഠായ ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ കുച്ഛിം മദ്ദാപേസി. രാജാ ഞത്വാ തതോ പട്ഠായ ഉയ്യാനഗമനം നിവാരേസി. സാ പരിപുണ്ണഗബ്ഭാ പുത്തം വിജായി. നാമഗ്ഗഹണദിവസേ ചസ്സ അജാതസ്സേവ പിതു സത്തുഭാവതോ ‘‘അജാതസത്തു’’ത്വേവ നാമമകംസു. തസ്മിം കുമാരപരിഹാരേന വഡ്ഢന്തേ സത്ഥാ ഏകദിവസം പഞ്ചസതഭിക്ഖുപരിവുതോ രഞ്ഞോ നിവേസനം ഗന്ത്വാ നിസീദി. രാജാ ബുദ്ധപ്പമുഖം ഭിക്ഖുസങ്ഘം പണീതേന ഖാദനീയഭോജനീയേന പരിവിസിത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ ധമ്മം സുണന്തോ നിസീദി. തസ്മിം ഖണേ കുമാരം മണ്ഡേത്വാ രഞ്ഞോ അദംസു. രാജാ ബലവസിനേഹേന പുത്തം ഗഹേത്വാ ഊരുമ്ഹി നിസീദാപേത്വാ പുത്തഗതേന പേമേന പുത്തമേവ മമായന്തോ ന ധമ്മം സുണാതി. സത്ഥാ തസ്സ പമാദഭാവം ഞത്വാ ‘‘മഹാരാജ, പുബ്ബേ രാജാനോ പുത്തേ ആസങ്കമാനാ പടിച്ഛന്നേ കാരേത്വാ ‘അമ്ഹാകം അച്ചയേന നീഹരിത്വാ രജ്ജേ പതിട്ഠാപേയ്യാഥാ’തി ആണാപേസു’’ന്തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ തക്കസിലായം ദിസാപാമോക്ഖആചരിയോ ഹുത്വാ ബഹൂ രാജകുമാരേ ച ബ്രാഹ്മണകുമാരേ ച സിപ്പം വാചേസി. ബാരാണസിരഞ്ഞോപി പുത്തോ സോളസവസ്സകാലേ തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ തയോ വേദേ ച സബ്ബസിപ്പാനി ച ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ പരിപുണ്ണസിപ്പോ ആചരിയം ആപുച്ഛി. ആചരിയോ അങ്ഗവിജ്ജാവസേന തം ഓലോകേന്തോ ‘‘ഇമസ്സ പുത്തം നിസ്സായ അന്തരായോ പഞ്ഞായതി, തമഹം അത്തനോ ആനുഭാവേന ഹരിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ചതസ്സോ ഗാഥാ ബന്ധിത്വാ രാജകുമാരസ്സ അദാസി, ഏവഞ്ച പന തം വദേസി ‘‘താത, പഠമം ഗാഥം രജ്ജേ പതിട്ഠായ തവ പുത്തസ്സ സോളസവസ്സകാലേ ഭത്തം ഭുഞ്ജന്തോ വദേയ്യാസി, ദുതിയം മഹാഉപട്ഠാനകാലേ, തതിയം പാസാദം അഭിരുഹമാനോ സോപാനസീസേ ഠത്വാ, ചതുത്ഥം സയനസിരിഗബ്ഭം പവിസന്തോ ഉമ്മാരേ ഠത്വാ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ ആചരിയം വന്ദിത്വാ ഗതോ ഓപരജ്ജേ പതിട്ഠായ പിതു അച്ചയേന രജ്ജേ പതിട്ഠാസി. തസ്സ പുത്തോ സോളസവസ്സകാലേ രഞ്ഞോ ഉയ്യാനകീളാദീനം അത്ഥായ നിക്ഖമന്തസ്സ സിരിവിഭവം ദിസ്വാ പിതരം മാരേത്വാ രജ്ജം ഗഹേതുകാമോ ഹുത്വാ അത്തനോ ഉപട്ഠാകാനം കഥേസി. തേ ‘‘സാധു ദേവ, മഹല്ലകകാലേ ലദ്ധേന ഇസ്സരിയേന കോ അത്ഥോ, യേന കേനചി ഉപായേന രാജാനം മാരേത്വാ രജ്ജം ഗണ്ഹിതും വട്ടതീ’’തി വദിംസു. കുമാരോ ‘‘വിസം ഖാദാപേത്വാ മാരേസ്സാമീ’’തി പിതരാ സദ്ധിം സായമാസം ഭുഞ്ജന്തോ വിസം ഗഹേത്വാ നിസീദി. രാജാ ഭത്തപാതിയം ഭത്തേ അച്ഛുപന്തേയേവ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൪൯.

‘‘വിദിതം ഥുസം ഉന്ദുരാനം, വിദിതം പന തണ്ഡുലം;

ഥുസം ഥുസം വിവജ്ജേത്വാ, തണ്ഡുലം പന ഖാദരേ’’തി.

തത്ഥ വിദിതന്തി കാളവദ്ദലേപി അന്ധകാരേ ഉന്ദുരാനം ഥുസോ ഥുസഭാവേന തണ്ഡുലോ ച തണ്ഡുലഭാവേന വിദിതോ പാകടോയേവ. ഇധ പന ലിങ്ഗവിപല്ലാസവസേന ‘‘ഥുസം തണ്ഡുല’’ന്തി വുത്തം. ഖാദരേതി ഥുസം ഥുസം വജ്ജേത്വാ തണ്ഡുലമേവ ഖാദന്തി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – താത കുമാര, യഥാ ഉന്ദുരാനം അന്ധകാരേപി ഥുസോ ഥുസഭാവേന തണ്ഡുലോ ച തണ്ഡുലഭാവേന പാകടോ, തേ ഥുസം വജ്ജേത്വാ തണ്ഡുലമേവ ഖാദന്തി, ഏവമേവ മമപി തവ വിസം ഗഹേത്വാ നിസിന്നഭാവോ പാകടോതി.

കുമാരോ ‘‘ഞാതോമ്ഹീ’’തി ഭീതോ ഭത്തപാതിയം വിസം പാതേതും അവിസഹിത്വാ ഉട്ഠായ രാജാനം വന്ദിത്വാ ഗതോ. സോ തമത്ഥം അത്തനോ ഉപട്ഠാകാനം ആരോചേത്വാ ‘‘അജ്ജ താവമ്ഹി ഞാതോ, ഇദാനി കഥം മാരേസ്സാമീ’’തി പുച്ഛി. തേ തതോ പട്ഠായ ഉയ്യാനേ പടിച്ഛന്നാ ഹുത്വാ നികണ്ണികവസേന മന്തയമാനാ ‘‘അത്ഥേകോ ഉപായോ, ഖഗ്ഗം സന്നയ്ഹിത്വാ മഹാഉപട്ഠാനം ഗതകാലേ അമച്ചാനം അന്തരേ ഠത്വാ രഞ്ഞോ പമത്തഭാവം ഞത്വാ ഖഗ്ഗേന പഹരിത്വാ മാരേതും വട്ടതീ’’തി വവത്ഥപേസും. കുമാരോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ മഹാഉപട്ഠാനകാലേ സന്നദ്ധഖഗ്ഗോ ഹുത്വാ ഗന്ത്വാ ഇതോ ചിതോ ച രഞ്ഞോ പഹരണോകാസം ഉപധാരേതി. തസ്മിം ഖണേ രാജാ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൫൦.

‘‘യാ മന്തനാ അരഞ്ഞസ്മിം, യാ ച ഗാമേ നികണ്ണികാ;

യഞ്ചേതം ഇതി ചീതി ച, ഏതമ്പി വിദിതം മയാ’’തി.

തത്ഥ അരഞ്ഞസ്മിന്തി ഉയ്യാനേ. നികണ്ണികാതി കണ്ണമൂലേ മന്തനാ. യഞ്ചേതം ഇതി ചീതി ചാതി യഞ്ച ഏതം ഇദാനി മമ പഹരണോകാസപരിയേസനം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – താത കുമാര, യാ ഏസാ തവ അത്തനോ ഉപട്ഠാകേഹി സദ്ധിം ഉയ്യാനേ ച ഗാമേ ച നികണ്ണികാ മന്തനാ, യഞ്ചേതം ഇദാനി മമ മാരണത്ഥായ ഇതി ചീതി ച കരണം, ഏതമ്പി സബ്ബം മയാ ഞാതന്തി.

കുമാരോ ‘‘ജാനാതി മേ വേരിഭാവം പിതാ’’തി തതോ പലായിത്വാ ഉപട്ഠാകാനം ആരോചേസി. തേ സത്തട്ഠ ദിവസേ അതിക്കമിത്വാ ‘‘കുമാര, ന തേ പിതാ, വേരിഭാവം ജാനാതി, തക്കമത്തേന ത്വം ഏവംസഞ്ഞീ അഹോസി, മാരേഹി ന’’ന്തി വദിംസു. സോ ഏകദിവസം ഖഗ്ഗം ഗഹേത്വാ സോപാനമത്ഥകേ ഗബ്ഭദ്വാരേ അട്ഠാസി. രാജാ സോപാനമത്ഥകേ ഠിതോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൫൧.

‘‘ധമ്മേന കിര ജാതസ്സ, പിതാ പുത്തസ്സ മക്കടോ;

ദഹരസ്സേവ സന്തസ്സ, ദന്തേഹി ഫലമച്ഛിദാ’’തി.

തത്ഥ ധമ്മേനാതി സഭാവേന. പിതാ പുത്തസ്സ മക്കടോതി പിതാ മക്കടോ പുത്തസ്സ മക്കടപോതകസ്സ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യഥാ അരഞ്ഞേ ജാതോ മക്കടോ അത്തനോ യൂഥപരിഹരണം ആസങ്കന്തോ തരുണസ്സ മക്കടപോതകസ്സ ദന്തേഹി ഫലം ഛിന്ദിത്വാ പുരിസഭാവം നാസേതി, തഥാ തവ അതിരജ്ജകാമസ്സ ഫലാനി ഉപ്പാടാപേത്വാ പുരിസഭാവം നാസേസ്സാമീതി.

കുമാരോ ‘‘ഗണ്ഹാപേതുകാമോ മം പിതാ’’തി ഭീതോ പലായിത്വാ ‘‘പിതരാമ്ഹി സന്തജ്ജിതോ’’തി ഉപട്ഠാകാനം ആരോചേസി. തേ അഡ്ഢമാസമത്തേ വീതിവത്തേ ‘‘കുമാര, സചേ രാജാ ജാനേയ്യ, ഏത്തകം കാലം നാധിവാസേയ്യ, തക്കമത്തേന തയാ കഥിതം, മാരേഹി ന’’ന്തി വദിംസു. സോ ഏകദിവസം ഖഗ്ഗം ഗഹേത്വാ ഉപരിപാസാദേ സിരിസയനം പവിസിത്വാ ‘‘ആഗച്ഛന്തമേവ നം മാരേസ്സാമീ’’തി ഹേട്ഠാപല്ലങ്കേ നിസീദി. രാജാ ഭുത്തസായമാസോ പരിജനം ഉയ്യോജേത്വാ ‘‘നിപജ്ജിസ്സാമീ’’തി സിരിഗബ്ഭം പവിസന്തോ ഉമ്മാരേ ഠത്വാ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൧൫൨.

‘‘യമേതം പരിസപ്പസി, അജകാണോവ സാസപേ;

യോപായം ഹേട്ഠതോ സേതി, ഏതമ്പി വിദിതം മയാ’’തി.

തത്ഥ പരിസപ്പസീതി ഭയേന ഇതോ ചിതോ ച സപ്പസി. സാസപേതി സാസപഖേത്തേ. യോപായന്തി യോപി അയം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യമ്പി ഏതം ത്വം സാസപവനം പവിട്ഠകാണഏളകോ വിയ ഭയേന ഇതോ ചിതോ ച സംസപ്പസി, പഠമം വിസം ഗഹേത്വാ ആഗതോസി, ദുതിയം ഖഗ്ഗേന പഹരിതുകാമോ ഹുത്വാ ആഗതോസി, തതിയം ഖഗ്ഗം ആദായ സോപാനമത്ഥകേ അട്ഠാസി, ഇദാനി മം ‘‘മാരേസ്സാമീ’’തി ഹേട്ഠാസയനേ നിപന്നോസി, സബ്ബമേതം ജാനാമി, ന തം ഇദാനി വിസ്സജ്ജേമി, ഗഹേത്വാ രാജാണം കാരാപേസ്സാമീതി. ഏവം തസ്സ അജാനന്തസ്സേവ സാ സാ ഗാഥാ തം തം അത്ഥം ദീപേതി.

കുമാരോ ‘‘ഞാതോമ്ഹി പിതരാ, ഇദാനി മം നാസ്സേസ്സതീ’’തി ഭയപ്പത്തോ ഹേട്ഠാസയനാ നിക്ഖമിത്വാ ഖഗ്ഗം രഞ്ഞോ പാദമൂലേ ഛഡ്ഡേത്വാ ‘‘ഖമാഹി മേ, ദേവാ’’തി പാദമൂലേ ഉരേന നിപജ്ജി. രാജാ ‘‘ന മയ്ഹം കോചി കമ്മം ജാനാതീതി ത്വം ചിന്തേസീ’’തി തം തജ്ജേത്വാ സങ്ഖലികബന്ധനേന ബന്ധാപേത്വാ ബന്ധനാഗാരം പവേസാപേത്വാ ആരക്ഖം ഠപേസി. തദാ രാജാ ബോധിസത്തസ്സ ഗുണം സല്ലക്ഖേസി. സോ അപരഭാഗേ കാലമകാസി, തസ്സ സരീരകിച്ചം കത്വാ കുമാരം ബന്ധനാഗാരാ നീഹരിത്വാ രജ്ജേ പതിട്ഠാപേസും.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ തക്കസിലായം ദിസാപാമോക്ഖോ ആചരിയോ അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ഥുസജാതകവണ്ണനാ അട്ഠമാ.

[൩൩൯] ൯. ബാവേരുജാതകവണ്ണനാ

അദസ്സനേന മോരസ്സാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഹതലാഭസക്കാരേ തിത്ഥിയേ ആരബ്ഭ കഥേസി. തിത്ഥിയാ ഹി അനുപ്പന്നേ ബുദ്ധേ ലാഭിനോ അഹേസും, ഉപ്പന്നേ പന ബുദ്ധേ ഹതലാഭസക്കാരാ സൂരിയുഗ്ഗമനേ ഖജ്ജോപനകാ വിയ ജാതാ. തേസം തം പവത്തിം ആരബ്ഭ ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപി യാവ ഗുണവന്താ ന ഉപ്പജ്ജന്തി, താവ നിഗ്ഗുണാ ലാഭഗ്ഗയസഗ്ഗപ്പത്താ അഹേസും, ഗുണവന്തേസു പന ഉപ്പന്നേസു നിഗ്ഗുണാ ഹതലാഭസക്കാരാ ജാതാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ മോരയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ വുഡ്ഢിമന്വായ സോഭഗ്ഗപ്പത്തോ അരഞ്ഞേ വിചരി. തദാ ഏകച്ചേ വാണിജാ ദിസാകാകം ഗഹേത്വാ നാവായ ബാവേരുരട്ഠം അഗമംസു. തസ്മിം കിര കാലേ ബാവേരുരട്ഠേ സകുണാ നാമ നത്ഥി. ആഗതാഗതാ രട്ഠവാസിനോ തം പഞ്ജരേ നിസിന്നം ദിസ്വാ ‘‘പസ്സഥിമസ്സ ഛവിവണ്ണം ഗലപരിയോസാനം മുഖതുണ്ഡകം മണിഗുളസദിസാനി അക്ഖീനീ’’തി കാകമേവ പസംസിത്വാ തേ വാണിജകേ ആഹംസു ‘‘ഇമം, അയ്യാ, സകുണം അമ്ഹാകം ദേഥ, അമ്ഹാകം ഇമിനാ അത്ഥോ, തുമ്ഹേ അത്തനോ രട്ഠേ അഞ്ഞം ലഭിസ്സഥാ’’തി. ‘‘തേന ഹി മൂലേന ഗണ്ഹഥാ’’തി. ‘‘കഹാപണേന നോ ദേഥാ’’തി. ‘‘ന ദേമാ’’തി. അനുപുബ്ബേന വഡ്ഢിത്വാ ‘‘സതേന ദേഥാ’’തി വുത്തേ ‘‘അമ്ഹാകം ഏസ ബഹൂപകാരോ, തുമ്ഹേഹി സദ്ധിം മേത്തി ഹോതൂ’’തി കഹാപണസതം ഗഹേത്വാ അദംസു. തേ തം നേത്വാ സുവണ്ണപഞ്ജരേ പക്ഖിപിത്വാ നാനപ്പകാരേന മച്ഛമംസേന ചേവ ഫലാഫലേന ച പടിജഗ്ഗിംസു. അഞ്ഞേസം സകുണാനം അവിജ്ജമാനട്ഠാനേ ദസഹി അസദ്ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ കാകോ ലാഭഗ്ഗയസഗ്ഗപ്പത്തോ അഹോസി.

പുനവാരേ തേ വാണിജാ ഏകം മോരരാജാനം ഗഹേത്വാ യഥാ അച്ഛരസദ്ദേന വസ്സതി, പാണിപ്പഹരണസദ്ദേന നച്ചതി, ഏവം സിക്ഖാപേത്വാ ബാവേരുരട്ഠം അഗമംസു. സോ മഹാജനേ സന്നിപതിതേ നാവായ ധുരേ ഠത്വാ പക്ഖേ വിധുനിത്വാ മധുരസ്സരം നിച്ഛാരേത്വാ നച്ചി. മനുസ്സാ തം ദിസ്വാ സോമനസ്സജാതാ ‘‘ഏതം, അയ്യാ, സോഭഗ്ഗപ്പത്തം സുസിക്ഖിതം സകുണരാജാനം അമ്ഹാകം ദേഥാ’’തി ആഹംസു. അമ്ഹേഹി പഠമം കാകോ ആനീതോ, തം ഗണ്ഹിത്ഥ, ഇദാനി ഏകം മോരരാജാനം ആനയിമ്ഹാ, ഏതമ്പി യാചഥ, തുമ്ഹാകം രട്ഠേ സകുണം നാമ ഗഹേത്വാ ആഗന്തും ന സക്കാതി. ‘‘ഹോതു, അയ്യാ, അത്തനോ രട്ഠേ അഞ്ഞം ലഭിസ്സഥ, ഇമം നോ ദേഥാ’’തി മൂലം വഡ്ഢേത്വാ സഹസ്സേന ഗണ്ഹിംസു. അഥ നം സത്തരതനവിചിത്തേ പഞ്ജരേ ഠപേത്വാ മച്ഛമംസഫലാഫലേഹി ചേവ മധുലാജസക്കരപാനകാദീഹി ച പടിജഗ്ഗിംസു, മയൂരരാജാ ലാഭഗ്ഗയസഗ്ഗപ്പത്തോ ജാതോ, തസ്സാഗതകാലതോ പട്ഠായ കാകസ്സ ലാഭസക്കാരോ പരിഹായി, കോചി നം ഓലോകേതുമ്പി ന ഇച്ഛി. കാകോ ഖാദനീയഭോജനീയം അലഭമാനോ ‘‘കാകാ’’തി വസ്സന്തോ ഗന്ത്വാ ഉക്കാരഭൂമിയം ഓതരിത്വാ ഗോചരം ഗണ്ഹി.

സത്ഥാ ദ്വേ വത്ഥൂനി ഘടേത്വാ സമ്ബുദ്ധോ ഹുത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൫൩.

‘‘അദസ്സനേന മോരസ്സ, സിഖിനോ മഞ്ജുഭാണിനോ;

കാകം തത്ഥ അപൂജേസും, മംസേന ച ഫലേന ച.

൧൫൪.

‘‘യദാ ച സരസമ്പന്നോ, മോരോ ബാവേരുമാഗമാ;

അഥ ലാഭോ ച സക്കാരോ, വായസസ്സ അഹായഥ.

൧൫൫.

‘‘യാവ നുപ്പജ്ജതീ ബുദ്ധോ, ധമ്മരാജാ പഭങ്കരോ;

താവ അഞ്ഞേ അപൂജേസും, പുഥൂ സമണബ്രാഹ്മണേ.

൧൫൬.

‘‘യദാ ച സരസമ്പന്നോ, ബുദ്ധോ ധമ്മം അദേസയി;

അഥ ലാഭോ ച സക്കാരോ, തിത്ഥിയാനം അഹായഥാ’’തി.

തത്ഥ സിഖിനോതി സിഖായ സമന്നാഗതസ്സ. മഞ്ജുഭാണിനോതി മധുരസ്സരസ്സ. അപൂജേസുന്തി അപൂജയിംസു. മംസേന ച ഫലേന ചാതി നാനപ്പകാരേന മംസേന ഫലാഫലേന ച. ബാവേരുമാഗമാതി ബാവേരുരട്ഠം ആഗതോ. ‘‘ഭാവേരൂ’’തിപി പാഠോ. അഹായഥാതി പരിഹീനോ. ധമ്മരാജാതി നവഹി ലോകുത്തരധമ്മേഹി പരിസം രഞ്ജേതീതി ധമ്മരാജാ. പഭങ്കരോതി സത്തലോകഓകാസലോകസങ്ഖാരലോകേസു ആലോകസ്സ കതത്താ പഭങ്കരോ. സരസമ്പന്നോതി ബ്രഹ്മസ്സരേന സമന്നാഗതോ. ധമ്മം അദേസയീതി ചതുസച്ചധമ്മം പകാസേസീതി.

ഇതി ഇമാ ചതസ്സോ ഗാഥാ ഭാസിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ കാകോ നിഗണ്ഠോ നാടപുത്തോ അഹോസി, മോരരാജാ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ബാവേരുജാതകവണ്ണനാ നവമാ.

[൩൪൦] ൧൦. വിസയ്ഹജാതകവണ്ണനാ

അദാസി ദാനാനീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ അനാഥപിണ്ഡികം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ഹേട്ഠാ ഖദിരങ്ഗാരജാതകേ (ജാ. ൧.൧.൪൦) വിത്ഥാരിതമേവ. ഇധ പന സത്ഥാ അനാഥപിണ്ഡികം. ആമന്തേത്വാ ‘‘പോരാണകപണ്ഡിതാപി ഗഹപതി ‘ദാനം മാ ദദാസീ’തി ആകാസേ ഠത്വാ വാരേന്തം സക്കം ദേവാനമിന്ദം പടിബാഹിത്വാ ദാനം അദംസുയേവാ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ അസീതികോടിവിഭവോ വിസയ്ഹോ നാമ സേട്ഠി ഹുത്വാ പഞ്ചഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ദാനജ്ഝാസയോ ദാനാഭിരതോ അഹോസി. സോ ചതൂസു നഗരദ്വാരേസു, നഗരമജ്ഝേ, അത്തനോ ഘരദ്വാരേതി ഛസു ഠാനേസു ദാനസാലായോ കാരേത്വാ ദാനം പവത്തേസി, ദിവസേ ദിവസേ ഛ സതസഹസ്സാനി വിസ്സജ്ജേതി. ബോധിസത്തസ്സ ച വനിബ്ബകയാചകാനഞ്ച ഏകസദിസമേവ ഭത്തം ഹോതി. തസ്സ ജമ്ബുദീപം ഉന്നങ്ഗലം കത്വാ ദാനം ദദതോ ദാനാനുഭാവേന സക്കസ്സ ഭവനം കമ്പി, സക്കസ്സ ദേവരഞ്ഞോ പണ്ഡുകമ്ബലസിലാസനം ഉണ്ഹാകാരം ദസ്സേസി. സക്കോ ‘‘കോ നു ഖോ മം ഠാനാ ചാവേതുകാമോ’’തി ഉപധാരേന്തോ മഹാസേട്ഠിം ദിസ്വാ ‘‘അയം വിസയ്ഹോ അതിവിയ പത്ഥരിത്വാ സകലജമ്ബുദീപം ഉന്നങ്ഗലം കരോന്തോ ദാനം ദേതി, ഇമിനാ ദാനേന മം ചാവേത്വാ സയം സക്കോ ഭവിസ്സതി മഞ്ഞേ, ധനമസ്സ നാസേത്വാ ഏതം ദലിദ്ദം കത്വാ യഥാ ദാനം ന ദേതി, തഥാ കരിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ സബ്ബം ധനധഞ്ഞം തേലമധുഫാണിതസക്കരാദീനി അന്തമസോ ദാസകമ്മകരപോരിസമ്പി അന്തരധാപേസി.

തദാ ദാനബ്യാവടാ ആഗന്ത്വാ ‘‘സാമി ദാനഗ്ഗം പച്ഛിന്നം, ഠപിതഠപിതട്ഠാനേ ന കിഞ്ചി പസ്സാമാ’’തി ആരോചയിംസു. ‘‘ഇതോ പരിബ്ബയം ഹരഥ, മാ ദാനം പച്ഛിന്ദഥാ’’തി ഭരിയം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘ഭദ്ദേ, ദാനം പവത്താപേഹീ’’തി ആഹ. സാ സകലഗേഹം വിചിനിത്വാ അഡ്ഢമാസകമത്തമ്പി അദിസ്വാ ‘‘അയ്യ, അമ്ഹാകം നിവത്ഥവത്ഥം ഠപേത്വാ അഞ്ഞം കിഞ്ചി ന പസ്സാമി, സകലഗേഹം തുച്ഛ’’ന്തി ആഹ. സത്തരതനഗബ്ഭേസു ദ്വാരം വിവരാപേത്വാ ന കിഞ്ചി അദ്ദസ, സേട്ഠിഞ്ച ഭരിയഞ്ച ഠപേത്വാ അഞ്ഞേ ദാസകമ്മകരാപി ന പഞ്ഞായിംസു. പുന മഹാസത്തോ. ഭരിയം ആമന്തേത്വാ ‘‘ഭദ്ദേ, ന സക്കാ ദാനം പച്ഛിന്ദിതും, സകലനിവേസനം വിചിനിത്വാ കിഞ്ചി ഉപധാരേഹീ’’തി ആഹ. തസ്മിം ഖണേ ഏകോ തിണഹാരകോ അസിതഞ്ച കാജഞ്ച തിണബന്ധനരജ്ജുഞ്ച ദ്വാരന്തരേ ഛഡ്ഡേത്വാ പലായി. സേട്ഠിഭരിയാ തം ദിസ്വാ ‘‘സാമി, ഇദം ഠപേത്വാ അഞ്ഞം ന പസ്സാമീ’’തി ആഹരിത്വാ അദാസി. മഹാസത്തോ ‘‘ഭദ്ദേ, മയാ ഏത്തകം കാലം തിണം നാമ ന ലായിതപുബ്ബം, അജ്ജ പന തിണം ലായിത്വാ ആഹരിത്വാ വിക്കിണിത്വാ യഥാനുച്ഛവികം ദാനം ദസ്സാമീ’’തി ദാനുപച്ഛേദഭയേന അസിതഞ്ചേവ കാജഞ്ച രജ്ജുഞ്ച ഗഹേത്വാ നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ തിണവത്ഥും ഗന്ത്വാ തിണം ലായിത്വാ ‘‘ഏകോ അമ്ഹാകം ഭവിസ്സതി, ഏകേന ദാനം ദസ്സാമീ’’തി ദ്വേ തിണകലാപേ ബന്ധിത്വാ കാജേ ലഗ്ഗേത്വാ ആദായ ഗന്ത്വാ നഗരദ്വാരേ വിക്കിണിത്വാ മാസകേ ഗഹേത്വാ ഏകം കോട്ഠാസം യാചകാനം അദാസി. യാചകാ ബഹൂ, തേസം ‘‘മയ്ഹമ്പി ദേഹി, മയ്ഹമ്പി ദേഹീ’’തി വദന്താനം ഇതരമ്പി കോട്ഠാസം ദത്വാ തം ദിവസം സദ്ധിം ഭരിയായ അനാഹാരോ വീതിനാമേസി. ഇമിനാ നിയാമേന ഛ ദിവസാ വീതിവത്താ.

അഥസ്സ സത്തമേ ദിവസേ തിണം ആഹരമാനസ്സ സത്താഹം നിരാഹാരസ്സ അതിസുഖുമാലസ്സ നലാടേ സൂരിയാതപേന പഹടമത്തേ അക്ഖീനി ഭമിംസു. സോ സതിം പച്ചുപട്ഠാപേതും അസക്കോന്തോ തിണം അവത്ഥരിത്വാ പതി. സക്കോ തസ്സ കിരിയം ഉപധാരയമാനോ വിചരതി. സോ തങ്ഖണഞ്ഞേവ ആഗന്ത്വാ ആകാസേ ഠത്വാ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൫൭.

‘‘അദാസി ദാനാനി പുരേ വിസയ്ഹ, ദദതോ ച തേ ഖയധമ്മോ അഹോസി;

ഇതോ പരം ചേ ന ദദേയ്യ ദാനം, തിട്ഠേയ്യും തേ സംയമന്തസ്സ ഭോഗാ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – അമ്ഭോ വിസയ്ഹ ത്വം ഇതോ പുബ്ബേ തവ ഗേഹേ ധനേ വിജ്ജമാനേ സകലജമ്ബുദീപം ഉന്നങ്ഗലം കരിത്വാ ദാനാനി അദാസി. തസ്സ ച തേ ഏവം ദദതോ ഭോഗാനം ഖയധമ്മോ ഖയസഭാവോ അഹോസി, സബ്ബം സാപതേയ്യം ഖീണം, ഇതോ പരം ചേപി ത്വം ദാനം ന ദദേയ്യ, കസ്സചി കിഞ്ചി ന ദദേയ്യാസി, തവ സംയമന്തസ്സ അദദന്തസ്സ ഭോഗാ തഥേവ തിട്ഠേയ്യും, ‘‘ഇതോ പട്ഠായ ന ദസ്സാമീ’’തി ത്വം മയ്ഹം പടിഞ്ഞം ദേഹി, അഹം തേ ഭോഗേ ദസ്സേസ്സാമീതി.

മഹാസത്തോ തസ്സ വചനം സുത്വാ ‘‘കോസി ത്വ’’ന്തി ആഹ. ‘‘സക്കോഹമസ്മീ’’തി. ബോധിസത്തോ ‘‘സക്കോ നാമ സയം ദാനം ദത്വാ സീലം സമാദിയിത്വാ ഉപോസഥകമ്മം കത്വാ സത്ത വത്തപദാനി പൂരേത്വാ സക്കത്തം പത്തോ, ത്വം പന അത്തനോ ഇസ്സരിയകാരണം ദാനം വാരേസി, അനരിയം വത കരോസീ’’തി വത്വാ തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൫൮.

‘‘അനരിയമരിയേന സഹസ്സനേത്ത, സുദുഗ്ഗതേനാപി അകിച്ചമാഹു;

മാ വോ ധനം തം അഹു ദേവരാജ, യം ഭോഗഹേതു വിജഹേമു സദ്ധം.

൧൫൯.

‘‘യേന ഏകോ രഥോ യാതി, യാതി തേനപരോ രഥോ;

പോരാണം നിഹിതം വത്തം, വത്തതഞ്ഞേവ വാസവ.

൧൬൦.

‘‘യദി ഹേസ്സതി ദസ്സാമ, അസന്തേ കിം ദദാമസേ;

ഏവംഭൂതാപി ദസ്സാമ, മാ ദാനം പമദമ്ഹസേ’’തി.

തത്ഥ അനരിയന്തി ലാമകം പാപകമ്മം. അരിയേനാതി പരിസുദ്ധാചാരേന അരിയേന. സുദുഗ്ഗതേനാപീതി സുദലിദ്ദേനാപി. അകിച്ചമാഹൂതി അകത്തബ്ബന്തി ബുദ്ധാദയോ അരിയാ വദന്തി, ത്വം പന മം അനരിയം മഗ്ഗം ആരോചേസീതി അധിപ്പായോ. വോതി നിപാതമത്തം. യം ഭോഗഹേതൂതി യസ്സ ധനസ്സ പരിഭുഞ്ജനഹേതു മയം ദാനസദ്ധം വിജഹേമു പരിച്ചജേയ്യാമ, തം ധനമേവ മാ അഹു, ന നോ തേന ധനേന അത്ഥോതി ദീപേതി.

രഥോതി യംകിഞ്ചി യാനം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യേന മഗ്ഗേന ഏകോ രഥോ യാതി, അഞ്ഞോപി രഥോ ‘‘രഥസ്സ ഗതമഗ്ഗോ ഏസോ’’തി തേനേവ മഗ്ഗേന യാതി. പോരാണം നിഹിതം വത്തന്തി യം മയാ പുബ്ബേ നിഹിതം വത്തം, തം മയി ധരന്തേ വത്തതുയേവ, മാ തിട്ഠതൂതി അത്ഥോ. ഏവംഭൂതാതി ഏവം തിണഹാരകഭൂതാപി മയം യാവ ജീവാമ, താവ ദസ്സാമയേവ. കിംകാരണാ? മാ ദാനം പമദമ്ഹസേതി. അദദന്തോ ഹി ദാനം പമജ്ജതി നാമ ന സരതി ന സല്ലക്ഖേതി, അഹം പന ജീവമാനോ ദാനം പമുസ്സിതും ന ഇച്ഛാമി, തസ്മാ ദാനം ദസ്സാമിയേവാതി ദീപേതി.

സക്കോ തം പടിബാഹിതും അസക്കോന്തോ ‘‘കിമത്ഥായ ദാനം ദദാസീ’’തി പുച്ഛി. ബോധിസത്തോ ‘‘നേവ സക്കത്തം, ന ബ്രഹ്മത്തം പത്ഥയമാനോ, സബ്ബഞ്ഞുതം പത്ഥേന്തോ പനാഹം ദദാമീ’’തി ആഹ. സക്കോ തസ്സ വചനം സുത്വാ തുട്ഠോ ഹത്ഥേന പിട്ഠിം പരിമജ്ജി. ബോധിസത്തസ്സ തങ്ഖണഞ്ഞേവ പരിമജ്ജിതമത്തസ്സേവ സകലസരീരം പരിപൂരി. സക്കാനുഭാവേന ചസ്സ സബ്ബോ വിഭവപരിച്ഛേദോ പടിപാകതികോവ അഹോസി. സക്കോ ‘‘മഹാസേട്ഠി, ത്വം ഇതോ പട്ഠായ ദിവസേ ദിവസേ ദ്വാദസ സതസഹസ്സാനി വിസ്സജ്ജേന്തോ ദാനം ദദാഹീ’’തി തസ്സ ഗേഹേ അപരിമാണം ധനം കത്വാ തം ഉയ്യോജേത്വാ സകട്ഠാനമേവ ഗതോ.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ സേട്ഠിഭരിയാ രാഹുലമാതാ അഹോസി, വിസയ്ഹോ പന സേട്ഠി അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

വിസയ്ഹജാതകവണ്ണനാ ദസമാ.

കോകിലവഗ്ഗോ ചതുത്ഥോ.

൫. ചൂളകുണാലവഗ്ഗോ

[൩൪൧] ൧. കണ്ഡരീജാതകവണ്ണനാ

നരാനമാരാമകരാസൂതി ഇമസ്സ ജാതകസ്സ വിത്ഥാരകഥാ കുണാലജാതകേ (ജാ. ൨.൨൧.കുണാലജാതക) ആവി ഭവിസ്സതി.

കണ്ഡരീജാതകവണ്ണനാ പഠമാ.

[൩൪൨] ൨. വാനരജാതകവണ്ണനാ

അസക്ഖിം വത അത്താനന്തി ഇദം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ ദേവദത്തസ്സ വധായ പരിസക്കനം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു (ജാ. അട്ഠ. ൨.൨.സുസുമാരജാതകവണ്ണനാ) ഹേട്ഠാ വിത്ഥാരിതമേവ.

അതീതേ പന ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ഹിമവന്തപദേസേ കപിയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ ഗങ്ഗാതീരേ വസി. അഥേകാ അന്തോഗങ്ഗായം സംസുമാരീ ബോധിസത്തസ്സ ഹദയമംസേ ദോഹളം ഉപ്പാദേത്വാ സംസുമാരസ്സ കഥേസി. സോ ‘‘തം കപിം ഉദകേ നിമുജ്ജാപേത്വാ മാരേത്വാ ഹദയമംസം ഗഹേത്വാ സംസുമാരിയാ ദസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ മഹാസത്തം ആഹ – ‘‘ഏഹി, സമ്മ, അന്തരദീപകേ ഫലാഫലേ ഖാദിതും ഗച്ഛാമാ’’തി. ‘‘കഥം, സമ്മ, അഹം ഗമിസ്സാമീ’’തി. ‘‘അഹം തം മമ പിട്ഠിയം നിസീദാപേത്വാ നേസ്സാമീ’’തി. സോ തസ്സ ചിത്തം അജാനന്തോ ലങ്ഘിത്വാ പിട്ഠിയം നിസീദി. സംസുമാരോ ഥോകം ഗന്ത്വാ നിമുജ്ജിതും ആരഭി. അഥ നം വാനരോ ‘‘കിംകാരണാ, ഭോ, മം ഉദകേ നിമുജ്ജാപേസീ’’തി ആഹ. ‘‘അഹം തം മാരേത്വാ തവ ഹദയമംസം മമ ഭരിയായ ദസ്സാമീ’’തി. ‘‘ദന്ധ ത്വം മമ ഹദയമംസം ഉരേ അത്ഥീതി മഞ്ഞസീ’’തി? ‘‘അഥ കഹം തേ ഠപിത’’ന്തി? ‘‘ഏതം ഉദുമ്ബരേ ഓലമ്ബന്തം ന പസ്സസീ’’തി? ‘‘പസ്സാമി, ദസ്സസി പന മേ’’തി. ‘‘ആമ, ദസ്സാമീ’’തി. സംസുമാരോ ദന്ധതായ തം ഗഹേത്വാ നദീതീരേ ഉദുമ്ബരമൂലം ഗതോ. ബോധിസത്തോ തസ്സ പിട്ഠിതോ ലങ്ഘിത്വാ ഉദുമ്ബരരുക്ഖേ നിസിന്നോ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൬൧.

‘‘അസക്ഖിം വത അത്താനം, ഉദ്ധാതും ഉദകാ ഥലം;

ന ദാനാഹം പുന തുയ്ഹം, വസം ഗച്ഛാമി വാരിജ.

൧൬൨.

‘‘അലമേതേഹി അമ്ബേഹി, ജമ്ബൂഹി പനസേഹി ച;

യാനി പാരം സമുദ്ദസ്സ, വരം മയ്ഹം ഉദുമ്ബരോ.

൧൬൩.

‘‘യോ ച ഉപ്പതിതം അത്ഥം, ന ഖിപ്പമനുബുജ്ഝതി;

അമിത്തവസമന്വേതി, പച്ഛാ ച അനുതപ്പതി.

൧൬൪.

‘‘യോ ച ഉപ്പതിതം അത്ഥം, ഖിപ്പമേവ നിബോധതി;

മുച്ചതേ സത്തുസമ്ബാധാ, ന ച പച്ഛാനുതപ്പതീ’’തി.

തത്ഥ അസക്ഖിം വതാതി സമത്ഥോ വത അഹോസിം. ഉദ്ധാതുന്തി ഉദ്ധരിതും. വാരിജാതി സംസുമാരം ആലപതി. യാനി പാരം സമുദ്ദസ്സാതി ഗങ്ഗം സമുദ്ദനാമേനാലപന്തോ ‘‘യാനി സമുദ്ദസ്സ പാരം ഗന്ത്വാ ഖാദിതബ്ബാനി, അലം തേഹീ’’തി വദതി. പച്ഛാ ച അനുതപ്പതീതി ഉപ്പന്നം അത്ഥം ഖിപ്പം അജാനന്തോ അമിത്തവസം ഗച്ഛതി, പച്ഛാ ച അനുതപ്പതി.

ഇതി സോ ചതൂഹി ഗാഥാഹി ലോകിയകിച്ചാനം നിപ്ഫത്തികാരണം കഥേത്വാ വനസണ്ഡമേവ പാവിസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ സംസുമാരോ ദേവദത്തോ അഹോസി, വാനരോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

വാനരജാതകവണ്ണനാ ദുതിയാ.

[൩൪൩] ൩. കുന്തിനീജാതകവണ്ണനാ

അവസിമ്ഹ തവാഗാരേതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ കോസലരഞ്ഞോ ഗേഹേ നിവുത്ഥം കുന്തിനീസകുണികം ആരബ്ഭ കഥേസി. സാ കിര രഞ്ഞോ ദൂതേയ്യഹാരികാ അഹോസി. ദ്വേ പോതകാപിസ്സാ അത്ഥി, രാജാ തം സകുണികം ഏകസ്സ രഞ്ഞോ പണ്ണം ഗാഹാപേത്വാ പേസേസി. തസ്സാ ഗതകാലേ രാജകുലേ ദാരകാ തേ സകുണപോതകേ ഹത്ഥേഹി പരിമദ്ദന്താ മാരേസും. സാ ആഗന്ത്വാ തേ പോതകേ മതേ പസ്സന്തീ ‘‘കേന മേ പുത്തകാ മാരിതാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘അസുകേന ച അസുകേന ചാ’’തി. തസ്മിഞ്ച കാലേ രാജകുലേ പോസാവനികബ്യഗ്ഘോ അത്ഥി കക്ഖളോ ഫരുസോ, ബന്ധനബലേന തിട്ഠതി. അഥ തേ ദാരകാ തം ബ്യഗ്ഘം ദസ്സനായ അഗമംസു. സാപി സകുണികാ തേഹി സദ്ധിം ഗന്ത്വാ ‘‘യഥാ ഇമേഹി മമ പുത്തകാ മാരിതാ, തഥേവ നേ കരിസ്സാമീ’’തി തേ ദാരകേ ഗഹേത്വാ ബ്യഗ്ഘസ്സ പാദമൂലേ ഖിപി, ബ്യഗ്ഘോ മുരാമുരാപേത്വാ ഖാദി. സാ ‘‘ഇദാനി മേ മനോരഥോ പരിപുണ്ണോ’’തി ഉപ്പതിത്വാ ഹിമവന്തമേവ ഗതാ. തം കാരണം സുത്വാ ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, രാജകുലേ കിര അസുകാ നാമ കുന്തിനീ സകുണികാ യേ ഹിസ്സാ പോതകാ മാരിതാ, തേ ദാരകേ ബ്യഗ്ഘസ്സ പാദമൂലേ ഖിപിത്വാ ഹിമവന്തമേവ ഗതാ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസാ അത്തനോ പോതകഘാതകേ ദാരകേ ഗഹേത്വാ ബ്യഗ്ഘസ്സ പാദമൂലേ ഖിപിത്വാ ഹിമവന്തമേവ ഗതാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബോധിസത്തോ ധമ്മേന സമേന രജ്ജം കാരേസി. തസ്സ നിവേസനേ ഏകാ കുന്തിനീ സകുണികാ ദൂതേയ്യഹാരികാതി സബ്ബം പുരിമസദിസമേവ. അയം പന വിസേസോ. അയം കുന്തിനീ ബ്യഗ്ഘേന ദാരകേ മാരാപേത്വാ ചിന്തേസി ‘‘ഇദാനി ന സക്കാ മയാ ഇധ വസിതും, ഗമിസ്സാമി, ഗച്ഛന്തീ ച പന രഞ്ഞോ അനാരോചേത്വാ ന ഗമിസ്സാമി, ആരോചേത്വാവ ഗമിസ്സാമീ’’തി. സാ രാജാനം ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം ഠിതാ ‘‘സാമി, തുമ്ഹാകം പമാദേന മമ പുത്തകേ ദാരകാ മാരേസും, അഹം കോധവസികാ ഹുത്വാ തേ ദാരകേ പടിമാരേസിം, ഇദാനി മയാ ഇധ വസിതും ന സക്കാ’’തി വത്വാ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൬൫.

‘‘അവസിമ്ഹ തവാഗാരേ, നിച്ചം സക്കതപൂജിതാ,

ത്വമേവ ദാനിമകരി, ഹന്ദ രാജ വജാമഹ’’ന്തി.

തത്ഥ ത്വമേവ ദാനിമകരീതി മം പണ്ണം ഗാഹാപേത്വാ പേസേത്വാ അത്തനോ പമാദേന മമ പിയപുത്തകേ അരക്ഖന്തോ ത്വഞ്ഞേവ ഇദാനി ഏതം മമ ദോമനസ്സകാരണം അകരി. ഹന്ദാതി വവസ്സഗ്ഗത്ഥേ നിപാതോ. രാജാതി ബോധിസത്തം ആലപതി. വജാമഹന്തി അഹം ഹിമവന്തം ഗച്ഛാമീതി.

തം സുത്വാ രാജാ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൬൬.

‘‘യോ വേ കതേ പടികതേ, കിബ്ബിസേ പടികിബ്ബിസേ;

ഏവം തം സമ്മതീ വേരം, വസ കുന്തിനി മാഗമാ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – യോ പുഗ്ഗലോ പരേന കതേ കിബ്ബിസേ അത്തനോ പുത്തമാരണാദികേ ദാരുണേ കമ്മേ കതേ പുന അത്തനോ തസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ പടികതേ പടികിബ്ബിസേ ‘‘പടികതം മയാ തസ്സാ’’തി ജാനാതി. ഏവം തം സമ്മതീ വേരന്തി ഏത്തകേന തം വേരം സമ്മതി വൂപസന്തം ഹോതി, തസ്മാ വസ കുന്തിനി മാഗമാതി.

തം സുത്വാ കുന്തിനീ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൬൭.

‘‘ന കതസ്സ ച കത്താ ച, മേത്തി സന്ധീയതേ പുന;

ഹദയം നാനുജാനാതി, ഗച്ഛഞ്ഞേവ രഥേസഭാ’’തി.

തത്ഥ ന കതസ്സ ച കത്താ ചാതി കതസ്സ ച അഭിഭൂതസ്സ ഉപപീളിതസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ, ഇദാനി വിഭത്തിവിപരിണാമം കത്വാ യോ കത്താ തസ്സ ചാതി ഇമേസം ദ്വിന്നം പുഗ്ഗലാനം പുന മിത്തഭാവോ നാമ ന സന്ധീയതി ന ഘടീയതീതി അത്ഥോ. ഹദയം നാനുജാനാതീതി തേന കാരണേന മമ ഹദയം ഇധ വാസം നാനുജാനാതി. ഗച്ഛഞ്ഞേവ രഥേസഭാതി തസ്മാ അഹം മഹാരാജ ഗമിസ്സാമിയേവാതി.

തം സുത്വാ രാജാ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൧൬൮.

‘‘കതസ്സ ചേവ കത്താ ച, മേത്തി സന്ധീയതേ പുന;

ധീരാനം നോ ച ബാലാനം, വസ കുന്തിനി മാഗമാ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – കതസ്സ ചേവ പുഗ്ഗലസ്സ, യോ ച കത്താ തസ്സ മേത്തി സന്ധീയതേ പുന, സാ പന ധീരാനം, നോ ച ബാലാനം. ധീരാനഞ്ഹി മേത്തി ഭിന്നാപി പുന ഘടീയതി, ബാലാനം പന സകിം ഭിന്നാ ഭിന്നാവ ഹോതി, തസ്മാ വസ കുന്തിനി മാഗമാതി.

സകുണികാ ‘‘ഏവം സന്തേപി ന സക്കാ മയാ ഇധ വസിതും സാമീ’’തി രാജാനം വന്ദിത്വാ ഉപ്പതിത്വാ ഹിമവന്തമേവ ഗതാ.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ കുന്തിനീയേവ ഏതരഹി കുന്തിനീ അഹോസി, ബാരാണസിരാജാ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

കുന്തിനീജാതകവണ്ണനാ തതിയാ.

[൩൪൪] ൪. അമ്ബജാതകവണ്ണനാ

യോ നീലിയം മണ്ഡയതീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം അമ്ബഗോപകത്ഥേരം ആരബ്ഭ കഥേസി. സോ കിര മഹല്ലകകാലേ പബ്ബജിത്വാ ജേതവനപച്ചന്തേ അമ്ബവനേ പണ്ണസാലം കാരേത്വാ അമ്ബേ രക്ഖന്തോ പതിതാനി അമ്ബപക്കാനി ഖാദന്തോ വിചരതി, അത്തനോ സമ്ബന്ധമനുസ്സാനമ്പി ദേതി. തസ്മിം ഭിക്ഖാചാരം പവിട്ഠേ അമ്ബചോരകാ അമ്ബാനി പാതേത്വാ ഖാദിത്വാ ച ഗഹേത്വാ ച ഗച്ഛന്തി. തസ്മിം ഖണേ ചതസ്സോ സേട്ഠിധീതരോ അചിരവതിയം ന്ഹായിത്വാ വിചരന്തിയോ തം അമ്ബവനം പവിസിംസു. മഹല്ലകോ ആഗന്ത്വാ താ ദിസ്വാ ‘‘തുമ്ഹേഹി മേ അമ്ബാനി ഖാദിതാനീ’’തി ആഹ. ‘‘ഭന്തേ, മയം ഇദാനേവ ആഗതാ, ന തുമ്ഹാകം അമ്ബാനി ഖാദാമാ’’തി. ‘‘തേന ഹി സപഥം കരോഥാ’’തി? ‘‘കരോമ, ഭന്തേ’’തി സപഥം കരിംസു. മഹല്ലകോ താ സപഥം കാരേത്വാ ലജ്ജാപേത്വാ വിസ്സജ്ജേസി. തസ്സ തം കിരിയം സുത്വാ ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, അസുകോ കിര മഹല്ലകോ അത്തനോ വസനകം അമ്ബവനം പവിട്ഠാ സേട്ഠിധീതരോ സപഥം കാരേത്വാ ലജ്ജാപേത്വാ വിസ്സജ്ജേസീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ അമ്ബഗോപകോ ഹുത്വാ ചതസ്സോ സേട്ഠിധീതരോ സപഥം കാരേത്വാ ലജ്ജാപേത്വാ വിസ്സജ്ജേസീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ സക്കത്തം കാരേസി. തദാ ഏകോ കൂടജടിലോ ബാരാണസിം ഉപനിസ്സായ നദീതീരേ അമ്ബവനേ പണ്ണസാലം മാപേത്വാ അമ്ബേ രക്ഖന്തോ പതിതാനി അമ്ബപക്കാനി ഖാദന്തോ സമ്ബന്ധമനുസ്സാനമ്പി ദേന്തോ നാനപ്പകാരേന മിച്ഛാജീവേന ജീവികം കപ്പേന്തോ വിചരതി. തദാ സക്കോ ദേവരാജാ ‘‘കേ നു ഖോ ലോകേ മാതാപിതരോ ഉപട്ഠഹന്തി, കുലേ ജേട്ഠാപചയനകമ്മം കരോന്തി, ദാനം ദേന്തി, സീലം രക്ഖന്തി, ഉപോസഥകമ്മം കരോന്തി, കേ പബ്ബജിതാ സമണധമ്മേ യുത്തപയുത്താ വിഹരന്തി, കേ അനാചാരം ചരന്തീ’’തി ലോകം വോലോകേന്തോ ഇമം അമ്ബഗോപകം അനാചാരം കൂടജടിലം ദിസ്വാ ‘‘അയം കൂടജടിലോ കസിണപരികമ്മാദിം അത്തനോ സമണധമ്മം പഹായ അമ്ബവനം രക്ഖന്തോ വിചരതി, സംവേജേസ്സാമി ന’’ന്തി തസ്സ ഗാമം ഭിക്ഖായ പവിട്ഠകാലേ അത്തനോ ആനുഭാവേന അമ്ബേ പാതേത്വാ ചോരേഹി വിലുമ്ബിതേ വിയ അകാസി.

തദാ ബാരാണസിതോ ചതസ്സോ സേട്ഠിധീതരോ തം അമ്ബവനം പവിസിംസു. കൂടജടിലോ താ ദിസ്വാ ‘‘തുമ്ഹേഹി മേ അമ്ബാനി ഖാദിതാനീ’’തി പലിബുദ്ധി. ‘‘ഭന്തേ, മയം ഇദാനേവ ആഗതാ, ന തേ അമ്ബാനി ഖാദാമാ’’തി. ‘‘തേന ഹി സപഥം കരോഥാ’’തി? ‘‘കത്വാ ച പന ഗന്തും ലഭിസ്സാമാ’’തി? ‘‘ആമ, ലഭിസ്സഥാ’’തി. ‘‘സാധു, ഭന്തേ’’തി താസു ജേട്ഠികാ സപഥം കരോന്തീ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൬൯.

‘‘യോ നീലിയം മണ്ഡയതി, സണ്ഡാസേന വിഹഞ്ഞതി;

തസ്സ സാ വസമന്വേതു, യാ തേ അമ്ബേ അവാഹരീ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – യോ പുരിസോ പലിതാനം കാളവണ്ണകരണത്ഥായ നീലഫലാദീനി യോജേത്വാ കതം നീലിയം മണ്ഡയതി, നീലകേസന്തരേ ച ഉട്ഠിതം പലിതം ഉദ്ധരന്തോ സണ്ഡാസേന വിഹഞ്ഞതി കിലമതി, തസ്സ ഏവരൂപസ്സ മഹല്ലകസ്സ സാ വസം അന്വേതു, തഥാരൂപം പതിം ലഭതു, യാ തേ അമ്ബേ അവാഹരീതി.

താപസോ ‘‘ത്വം ഏകമന്തം തിട്ഠാഹീ’’തി വത്വാ ദുതിയം സേട്ഠിധീതരം സപഥം കാരേസി. സാ സപഥം കരോന്തീ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൭൦.

‘‘വീസം വാ പഞ്ചവീസം വാ, ഊനതിംസംവ ജാതിയാ;

താദിസാ പതി മാ ലദ്ധാ, യാ തേ അമ്ബേ അവാഹരീ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – നാരിയോ നാമ പന്നരസസോളസവസ്സികകാലേ പുരിസാനം പിയാ ഹോന്തി. യാ പന തവ അമ്ബാനി അവാഹരി, സാ ഏവരൂപേ യോബ്ബനേ പതിം അലഭിത്വാ ജാതിയാ വീസം വാ പഞ്ചവീസം വാ ഏകേന ദ്വീഹി ഊനതായ ഊനതിംസം വാ വസ്സാനി പത്വാ താദിസാ പരിപക്കവയാ ഹുത്വാപി പതിം മാ ലദ്ധാതി.

തായപി സപഥം കത്വാ ഏകമന്തം ഠിതായ തതിയാ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൭൧.

‘‘ദീഘം ഗച്ഛതു അദ്ധാനം, ഏകികാ അഭിസാരികാ;

സങ്കേതേ പതി മാ അദ്ദ, യാ തേ അമ്ബേ അവാഹരീ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – യാ തേ അമ്ബേ അവാഹരി, സാ പതിം പത്ഥയമാനാ തസ്സ സന്തികം അഭിസരണതായ അഭിസാരികാ നാമ ഹുത്വാ ഏകികാ അദുതിയാ ഗാവുതദ്വിഗാവുതമത്തം ദീഘം അദ്ധാനം ഗച്ഛതു, ഗന്ത്വാപി ച തസ്മിം അസുകട്ഠാനം നാമ ആഗച്ഛേയ്യാസീതി കതേ സങ്കേതേ തം പതിം മാ അദ്ദസാതി.

തായപി സപഥം കത്വാ ഏകമന്തം ഠിതായ ചതുത്ഥാ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൧൭൨.

‘‘അലങ്കതാ സുവസനാ, മാലിനീ ചന്ദനുസ്സദാ;

ഏകികാ സയനേ സേതു, യാ തേ അമ്ബേ അവാഹരീ’’തി. – സാ ഉത്താനത്ഥായേവ;

താപസോ ‘‘തുമ്ഹേഹി അതിഭാരിയാ സപഥാ കതാ, അഞ്ഞേഹി അമ്ബാനി ഖാദിതാനി ഭവിസ്സന്തി, ഗച്ഛഥ ദാനി തുമ്ഹേ’’തി താ ഉയ്യോജേസി. സക്കോ ഭേരവരൂപാരമ്മണം ദസ്സേത്വാ കൂടതാപസം തതോ പലാപേസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ കൂടജടിലോ അയം അമ്ബഗോപകോ മഹല്ലകോ അഹോസി, ചതസ്സോ സേട്ഠിധീതരോ ഏതായേവ, സക്കോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

അമ്ബജാതകവണ്ണനാ ചതുത്ഥാ.

[൩൪൫] ൫. രാജകുമ്ഭജാതകവണ്ണനാ

വനം യദഗ്ഗി ദഹതീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം അലസഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. സോ കിര സാവത്ഥിവാസീ കുലപുത്തോ സാസനേ ഉരം ദത്വാ പബ്ബജിത്വാപി അലസോ അഹോസി ഉദ്ദേസപരിപുച്ഛായോനിസോമനസികാരവത്തപടിവത്താദീഹി പരിബാഹിരോ നീവരണാഭിഭൂതോ. നിസിന്നട്ഠാനാദീസു ഇരിയാപഥേസു തഥാ ഏവ ഹോതി. തസ്സ തം ആലസിയഭാവം ആരബ്ഭ ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, അസുകോ നാമ ഭിക്ഖു ഏവരൂപേ നിയ്യാനികസാസനേ പബ്ബജിത്വാ ആലസിയോ കുസീതോ നീവരണാഭിഭൂതോ വിഹരതീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ ആലസിയോയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ തസ്സ അമച്ചരതനം അഹോസി, ബാരാണസിരാജാ ആലസിയജാതികോ അഹോസി. ബോധിസത്തോ ‘‘രാജാനം പബോധേസ്സാമീ’’തി ഏകം ഉപമം ഉപധാരേന്തോ വിചരതി. അഥേകദിവസം രാജാ ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ അമച്ചഗണപരിവുതോ തത്ഥ വിചരന്തോ ഏകം രാജകുമ്ഭം നാമ ആലസിയം പസ്സി. തഥാരൂപാ കിര ആലസിയാ സകലദിവസം ഗച്ഛന്താപി ഏകദ്വങ്ഗുലമത്തമേവ ഗച്ഛന്തി. രാജാ തം ദിസ്വാ ‘‘വയസ്സ കോ നാമ സോ’’തി ബോധിസത്തം പുച്ഛി. മഹാസത്തോ ‘‘രാജകുമ്ഭോ നാമേസ, മഹാരാജ, ആലസിയോ. ഏവരൂപോ ഹി സകലദിവസം ഗച്ഛന്തോപി ഏകങ്ഗുലദ്വങ്ഗുലമത്തമേവ ഗച്ഛതീ’’തി വത്വാ തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ ‘‘അമ്ഭോ, രാജകുമ്ഭ, തുമ്ഹാകം ദന്ധഗമനം ഇമസ്മിം അരഞ്ഞേ ദാവഗ്ഗിമ്ഹി ഉട്ഠിതേ കിം കരോഥാ’’തി വത്വാ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൭൩.

‘‘വനം യദഗ്ഗി ദഹതി, പാവകോ കണ്ഹവത്തനീ;

കഥം കരോസി പചലക, ഏവം ദന്ധപരക്കമോ’’തി.

തത്ഥ യദഗ്ഗീതി യദാ അഗ്ഗി. പാവകോ കണ്ഹവത്തനീതി അഗ്ഗിനോ വേവചനം. പചലകാതി തം ആലപതി. സോ ഹി ചലന്തോ ചലന്തോ ഗച്ഛതി, നിച്ചം വാ പചലായതി, തസ്മാ ‘‘പചലകോ’’തി വുച്ചതി. ദന്ധപരക്കമോതി ഗരുവീരിയോ.

തം സുത്വാ രാജകുമ്ഭോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൭൪.

‘‘ബഹൂനി രുക്ഖഛിദ്ദാനി, പഥബ്യാ വിവരാനി ച;

താനി ചേ നാഭിസമ്ഭോമ, ഹോതി നോ കാലപരിയായോ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – പണ്ഡിത, അമ്ഹാകം ഇതോ ഉത്തരിഗമനം നാമ നത്ഥി. ഇമസ്മിം പന അരഞ്ഞേ രുക്ഖഛിദ്ദാനി പഥവിയം വിവരാനി ച ബഹൂനി. യദി താനി ന പാപുണാമ, ഹോതി നോ കാലപരിയായോതി മരണമേവ നോ ഹോതീതി.

തം സുത്വാ ബോധിസത്തോ ഇതരാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൭൫.

‘‘യോ ദന്ധകാലേ തരതി, തരണീയേ ച ദന്ധതി;

സുക്ഖപണ്ണംവ അക്കമ്മ, അത്ഥം ഭഞ്ജതി അത്തനോ.

൧൭൬.

‘‘യോ ദന്ധകാലേ ദന്ധേതി, തരണീയേ ച താരയി;

സസീവ രത്തിം വിഭജം, തസ്സത്ഥോ പരിപൂരതീ’’തി.

തത്ഥ ദന്ധകാലേതി തേസം തേസം കമ്മാനം സണികം കത്തബ്ബകാലേ. തരതീതി തുരിതതുരിതോ വേഗേന താനി കമ്മാനി കരോതി. സുക്ഖപണ്ണംവാതി യഥാ വാതാതപസുക്ഖം താലപണ്ണം ബലവാ പുരിസോ അക്കമിത്വാ ഭഞ്ജേയ്യ, തത്ഥേവ ചുണ്ണവിചുണ്ണം കരേയ്യ, ഏവം സോ അത്തനോ അത്ഥം വുദ്ധിം ഭഞ്ജതി. ദന്ധേതീതി ദന്ധയതി ദന്ധകാതബ്ബാനി കമ്മാനി ദന്ധമേവ കരോതി. താരയീതി തുരിതകാതബ്ബാനി കമ്മാനി തുരിതോവ കരോതി. സസീവ രത്തിം വിഭജന്തി യഥാ ചന്ദോ ജുണ്ഹപക്ഖം രത്തിം ജോതയമാനോ കാളപക്ഖരത്തിതോ രത്തിം വിഭജന്തോ ദിവസേ ദിവസേ പരിപൂരതി, ഏവം തസ്സ പുരിസസ്സ അത്ഥോ പരിപൂരതീതി വുത്തം ഹോതി.

രാജാ ബോധിസത്തസ്സ വചനം സുത്വാ തതോ പട്ഠായ അനലസോ ജാതോ.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ രാജകുമ്ഭോ ആലസിയഭിക്ഖു അഹോസി, പണ്ഡിതാമച്ചോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

രാജകുമ്ഭജാതകവണ്ണനാ പഞ്ചമാ.

[൩൪൬] ൬. കേസവജാതകവണ്ണനാ

മനുസ്സിന്ദം ജഹിത്വാനാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ വിസ്സാസഭോജനം ആരബ്ഭ കഥേസി. അനാഥപിണ്ഡികസ്സ കിര ഗേഹേ പഞ്ചന്നം ഭിക്ഖുസതാനം നിബദ്ധഭത്തം ഹോതി, ഗേഹം നിച്ചകാലം ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ഓപാനഭൂതം കാസാവപജ്ജോതം ഇസിവാതപടിവാതം. അഥേകദിവസം രാജാ നഗരം പദക്ഖിണം കരോന്തോ സേട്ഠിനോ നിവേസനേ ഭിക്ഖുസങ്ഘം ദിസ്വാ ‘‘അഹമ്പി അരിയസങ്ഘസ്സ നിബദ്ധം ഭിക്ഖം ദസ്സാമീ’’തി വിഹാരം ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ പഞ്ചന്നം ഭിക്ഖുസതാനം നിബദ്ധം ഭിക്ഖം പട്ഠപേസി. തതോ പട്ഠായ രാജനിവേസനേ നിബദ്ധം ഭിക്ഖാ ദിയ്യതി, തിവസ്സികഗന്ധസാലിഭോജനം പണീതം. വിസ്സാസേനപി സിനേഹേനപി സഹത്ഥാ ദായകാ നത്ഥി, രാജയുത്തേ ദാപേസി. ഭിക്ഖൂ നിസീദിത്വാ ഭുഞ്ജിതും ന ഇച്ഛന്തി, നാനഗ്ഗരസഭത്തം ഗഹേത്വാ അത്തനോ അത്തനോ ഉപട്ഠാകകുലം ഗന്ത്വാ തം ഭത്തം തേസം ദത്വാ തേഹി ദിന്നം ലൂഖം വാ പണീതം വാ ഭുഞ്ജന്തി.

അഥേകദിവസം രഞ്ഞോ ബഹും ഫലാഫലം ആഹരിംസു. രാജാ ‘‘സങ്ഘസ്സ ദേഥാ’’തി ആഹ. മനുസ്സാ ഭത്തഗ്ഗം ഗന്ത്വാ ഏകഭിക്ഖുമ്പി അദിസ്വാ ‘‘ഏകോ ഭിക്ഖുപി നത്ഥീ’’തി രഞ്ഞോ ആരോചേസും. ‘‘നനു വേലായേവ താവാ’’തി? ‘‘ആമ, വേലാ, ഭിക്ഖൂ പന തുമ്ഹാകം ഗേഹേ ഭത്തം ഗഹേത്വാ അത്തനോ അത്തനോ വിസ്സാസികാനം ഉപട്ഠാകാനം ഗേഹം ഗന്ത്വാ തേസം ദത്വാ തേഹി ദിന്നം ലൂഖം വാ പണീതം വാ ഭുഞ്ജന്തീ’’തി. രാജാ ‘‘അമ്ഹാകം ഭത്തം പണീതം, കേന നു ഖോ കാരണേന അഭുത്വാ അഞ്ഞം ഭുഞ്ജന്തി, സത്ഥാരം പുച്ഛിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ വിഹാരം ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ പുച്ഛി. സത്ഥാ ‘‘മഹാരാജ, ഭോജനം നാമ വിസ്സാസപരമം, തുമ്ഹാകം ഗേഹേ വിസ്സാസം പച്ചുപട്ഠാപേത്വാ സിനേഹേന ദായകാനം അഭാവാ ഭിക്ഖൂ ഭത്തം ഗഹേത്വാ അത്തനോ അത്തനോ വിസ്സാസികട്ഠാനേ പരിഭുഞ്ജന്തി. മഹാരാജ, വിസ്സാസസദിസോ അഞ്ഞോ രസോ നാമ നത്ഥി, അവിസ്സാസികേന ദിന്നം ചതുമധുരമ്പി ഹി വിസ്സാസികേന ദിന്നം സാമാകഭത്തം ന അഗ്ഘതി. പോരാണകപണ്ഡിതാപി രോഗേ ഉപ്പന്നേ രഞ്ഞാ പഞ്ച വേജ്ജകുലാനി ഗഹേത്വാ ഭേസജ്ജേ കാരിതേപി രോഗേ അവൂപസന്തേ വിസ്സാസികാനം സന്തികം ഗന്ത്വാ അലോണകം സാമാകനീവാരയാഗുഞ്ചേവ ഉദകമത്തസിത്തം അലോണകപണ്ണഞ്ച പരിഭുഞ്ജിത്വാ നിരോഗാ ജാതാ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ കാസിരട്ഠേ ബ്രാമ്ഹണകുലേ നിബ്ബത്തി, ‘‘കപ്പകുമാരോ’’തിസ്സ നാമം അകംസു. സോ വയപ്പത്തോ തക്കസിലായം സബ്ബസിപ്പാനി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ അപരഭാഗേ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജി. തദാ കേസവോ നാമ താപസോ പഞ്ചഹി താപസസതേഹി പരിവുതോ ഗണസത്ഥാ ഹുത്വാ ഹിമവന്തേ വസതി. ബോധിസത്തോ തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ പഞ്ചന്നം അന്തേവാസികസതാനം ജേട്ഠന്തേവാസികോ ഹുത്വാ വിഹാസി, കേസവതാപസസ്സ ഹിതജ്ഝാസയോ സസിനേഹോ അഹോസി. തേ അഞ്ഞമഞ്ഞം അതിവിയ വിസ്സാസികാ അഹേസും. അപരഭാഗേ കേസവോ തേ താപസേ ആദായ ലോണമ്ബിലസേവനത്ഥായ മനുസ്സപഥം ഗന്ത്വാ ബാരാണസിം പത്വാ രാജുയ്യാനേ വസിത്വാ പുനദിവസേ നഗരം ഭിക്ഖായ പവിസിത്വാ രാജദ്വാരം അഗമാസി. രാജാ ഇസിഗണം ദിസ്വാ പക്കോസാപേത്വാ അന്തോനിവേസനേ ഭോജേത്വാ പടിഞ്ഞം ഗഹേത്വാ ഉയ്യാനേ വസാപേസി. അഥ വസ്സാരത്തേ അതിക്കന്തേ കേസവോ രാജാനം ആപുച്ഛി. രാജാ ‘‘ഭന്തേ, തുമ്ഹേ മഹല്ലകാ, അമ്ഹേ താവ ഉപനിസ്സായ വസഥ, ദഹരതാപസേ ഹിമവന്തം പേസേഥാ’’തി ആഹ. സോ ‘‘സാധൂ’’തി ജേട്ഠന്തേവാസികേന സദ്ധിം തേ ഹിമവന്തം പേസേത്വാ സയം ഏകകോവ ഓഹിയി. കപ്പോ ഹിമവന്തം ഗന്ത്വാ താപസേഹി സദ്ധിം വസി.

കേസവോ കപ്പേന വിനാ വസന്തോ ഉക്കണ്ഠിത്വാ തം ദട്ഠുകാമോ ഹുത്വാ നിദ്ദം ന ലഭതി, തസ്സ നിദ്ദം അലഭന്തസ്സ സമ്മാ ആഹാരോ ന പരിണാമം ഗച്ഛതി, ലോഹിതപക്ഖന്ദികാ അഹോസി, ബാള്ഹാ വേദനാ വത്തന്തി. രാജാ പഞ്ച വേജ്ജകുലാനി ഗഹേത്വാ താപസം പടിജഗ്ഗി, രോഗോ ന വൂപസമ്മതി. കേസവോ രാജാനം ആഹ ‘‘മഹാരാജ, കിം മയ്ഹം മരണം ഇച്ഛഥ, ഉദാഹു അരോഗഭാവ’’ന്തി? ‘‘അരോഗഭാവം, ഭന്തേ’’തി. ‘‘തേന ഹി മം ഹിമവന്തം പേസേഥാ’’തി. ‘‘സാധു, ഭന്തേ’’തി രാജാ നാരദം നാമ അമച്ചം പക്കാസാപേത്വാ ‘‘നാരദ, അമ്ഹാകം ഭദന്തം ഗഹേത്വാ വനചരകേഹി സദ്ധിം ഹിമവന്തം യാഹീ’’തി പേസേസി. നാരദോ തം തത്ഥ നേത്വാ പച്ചാഗമാസി. കേസവസ്സപി കപ്പേ ദിട്ഠമത്തേയേവ ചേതസികരോഗോ വൂപസന്തോ, ഉക്കണ്ഠാ പടിപ്പസ്സമ്ഭി. അഥസ്സ കപ്പോ അലോണകേന അധൂപനേന ഉദകമത്തസിത്തപണ്ണേന സദ്ധിം സാമാകനീവാരയാഗും അദാസി, തസ്സ തങ്ഖണഞ്ഞേവ ലോഹിതപക്ഖന്ദികാ പടിപ്പസ്സമ്ഭി.

പുന രാജാ നാരദം പേസേസി ‘‘ഗച്ഛ കേസവസ്സ താപസസ്സ പവത്തിം ജാനാഹീ’’തി. സോ ഗന്ത്വാ തം അരോഗം ദിസ്വാ ‘‘ഭന്തേ, ബാരാണസിരാജാ പഞ്ച വേജ്ജകുലാനി ഗഹേത്വാ പടിജഗ്ഗന്തോ തുമ്ഹേ അരോഗേ കാതും നാസക്ഖി, കഥം തേ കപ്പോ പടിജഗ്ഗീ’’തി വത്വാ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൭൭.

‘‘മനുസ്സിന്ദം ജഹിത്വാന, സബ്ബകാമസമിദ്ധിനം;

കഥം നു ഭഗവാ കേസീ, കപ്പസ്സ രമതി അസ്സമേ’’തി.

തത്ഥ മനുസ്സിന്ദന്തി മനുസ്സാനം ഇന്ദം ബാരാണസിരാജാനം. കഥം നു ഭഗവാ കേസീതി കേന നു ഖോ ഉപായേന അയം അമ്ഹാകം ഭഗവാ കേസവതാപസോ കപ്പസ്സ അസ്സമേ രമതീതി.

ഏവം അഞ്ഞേഹി സദ്ധിം സല്ലപന്തോ വിയ കേസവസ്സ അഭിരതികാരണം പുച്ഛി. തം സുത്വാ കേസവോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൭൮.

‘‘സാദൂനി രമണീയാനി, സന്തി വക്ഖാ മനോരമാ;

സുഭാസിതാനി കപ്പസ്സ, നാരദ രമയന്തി മ’’ന്തി.

തത്ഥ വക്ഖാതി രുക്ഖാ. പാളിയം പന ‘‘രുക്ഖാ’’ത്വേവ ലിഖിതം. സുഭാസിതാനീതി കപ്പേന കഥിതാനി സുഭാസിതാനി മം രമയന്തീതി അത്ഥോ.

ഏവഞ്ച പന വത്വാ ‘‘ഏവം മം അഭിരമാപേന്തോ കപ്പോ അലോണകം അധൂപനം ഉദകസിത്തപണ്ണമിസ്സം സാമാകനീവാരയാഗും പായേസി, തായ മേ സരീരേ ബ്യാധി വൂപസമിതോ, അരോഗോ ജാതോമ്ഹീ’’തി ആഹ. തം സുത്വാ നാരദോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൭൯.

‘‘സാലീനം ഓദനം ഭുഞ്ജേ, സുചിം മംസൂപസേചനം;

കഥം സാമാകനീവാരം, അലോണം ഛാദയന്തി ത’’ന്തി.

തത്ഥ ഭുഞ്ജേതി ഭുഞ്ജസി, അയമേവ വാ പാഠോ. ഛാദയന്തീതി ഛാദയതി പീണേതി തോസേതി. ഗാഥാബന്ധസുഖത്ഥം പന അനുനാസികോ കതോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യോ ത്വം സുചിം മംസൂപസേചനം രാജകുലേ രാജാരഹം സാലിഭത്തം ഭുഞ്ജസി, തം കഥമിദം സാമാകനീവാരം അലോണം പീണേതി തോസേതി, കഥം തേ ഏതം രുച്ചതീതി.

തം സുത്വാ കേസവോ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൧൮൦.

‘‘സാദും വാ യദി വാസാദും, അപ്പം വാ യദി വാ ബഹും;

വിസ്സത്ഥോ യത്ഥ ഭുഞ്ജേയ്യ, വിസ്സാസപരമാ രസാ’’തി.

തത്ഥ യദി വാസാദുന്തി യദി വാ അസാദും. വിസ്സത്ഥോതി നിരാസങ്കോ വിസ്സാസപത്തോ ഹുത്വാ. യത്ഥ ഭുഞ്ജേയ്യാതി യസ്മിം നിവേസനേ ഏവം ഭുഞ്ജേയ്യ, തത്ഥ ഏവം ഭുത്തം യംകിഞ്ചി ഭോജനം സാദുമേവ. കസ്മാ? യസ്മാ വിസ്സാസപരമാ രസാ, വിസ്സാസോ പരമോ ഉത്തമോ ഏതേസന്തി വിസ്സാസപരമാ രസാ. വിസ്സാസസദിസോ ഹി അഞ്ഞോ രസോ നാമ നത്ഥി. അവിസ്സാസികേന ഹി ദിന്നം ചതുമധുരമ്പി വിസ്സാസികേന ദിന്നം അമ്ബിലകഞ്ജിയം ന അഗ്ഘതീതി.

നാരദോ തസ്സ വചനം സുത്വാ രഞ്ഞോ സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘കേസവോ ഇദം നാമ കഥേസീ’’തി ആചിക്ഖി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ രാജാ ആനന്ദോ അഹോസി, നാരദോ സാരിപുത്തോ, കേസവോ ബകബ്രഹ്മാ, കപ്പോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

കേസവജാതകവണ്ണനാ ഛട്ഠാ.

[൩൪൭] ൭. അയകൂടജാതകവണ്ണനാ

സബ്ബായസന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ലോകത്ഥചരിയം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു മഹാകണ്ഹജാതകേ (ജാ. ൧.൧൨.൬൧ ആദയോ) ആവി ഭവിസ്സതി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ തസ്സ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ ഉഗ്ഗഹിതസബ്ബസിപ്പോ പിതു അച്ചയേന രജ്ജേ പതിട്ഠായ ധമ്മേന രജ്ജം കാരേസി. തദാ മനുസ്സാ ദേവമങ്ഗലികാ ഹുത്വാ ബഹൂ അജേളകാദയോ മാരേത്വാ ദേവതാനം ബലികമ്മം കരോന്തി. ബോധിസത്തോ ‘‘പാണോ ന ഹന്തബ്ബോ’’തി ഭേരിം ചരാപേസി. യക്ഖാ ബലികമ്മം അലഭമാനാ ബോധിസത്തസ്സ കുജ്ഝിത്വാ ഹിമവന്തേ യക്ഖസമാഗമം ഗന്ത്വാ ബോധിസത്തസ്സ മാരണത്ഥായ ഏകം കക്ഖളം യക്ഖം പേസേസും. സോ കണ്ണികമത്തം മഹന്തം ആദിത്തം അയകൂടം ഗഹേത്വാ ‘‘ഇമിനാ നം പഹരിത്വാ മാരേസ്സാമീ’’തി ആഗന്ത്വാ മജ്ഝിമയാമസമനന്തരേ ബോധിസത്തസ്സ സയനമത്ഥകേ അട്ഠാസി. തസ്മിം ഖണേ സക്കസ്സ ആസനം ഉണ്ഹാകാരം ദസ്സേസി. സോ ആവജ്ജമാനോ തം കാരണം ഞത്വാ ഇന്ദവജിരം ആദായ ഗന്ത്വാ യക്ഖസ്സ ഉപരി അട്ഠാസി. ബോധിസത്തോ യക്ഖം ദിസ്വാ ‘‘കിം നു ഖോ ഏസ മം രക്ഖമാനോ ഠിതോ, ഉദാഹു മാരേതുകാമോ’’തി തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൮൧.

‘‘സബ്ബായസം കൂടമതിപ്പമാണം, പഗ്ഗയ്ഹ യോ തിട്ഠസി അന്തലിക്ഖേ;

രക്ഖായ മേ ത്വം വിഹിതോ നുസജ്ജ, ഉദാഹു മേ ചേതയസേ വധായാ’’തി.

തത്ഥ വിഹിതോ നുസജ്ജാതി വിഹിതോ നു അസി അജ്ജ.

ബോധിസത്തോ പന യക്ഖമേവ പസ്സതി, ന സക്കം. യക്ഖോ സക്കസ്സ ഭയേന ബോധിസത്തം പഹരിതും ന സക്കോതി. സോ ബോധിസത്തസ്സ കഥം സുത്വാ ‘‘മഹാരാജ, നാഹം തവ രക്ഖണത്ഥായ ഠിതോ, ഇമിനാ പന ജലിതേന അയകൂടേന പഹരിത്വാ തം മാരേസ്സാമീതി ആഗതോമ്ഹി, സക്കസ്സ ഭയേന തം പഹരിതും ന സക്കോമീ’’തി ഏതമത്ഥം ദീപേന്തോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൮൨.

‘‘ദൂതോ അഹം രാജിധ രക്ഖസാനം, വധായ തുയ്ഹം പഹിതോഹമസ്മി;

ഇന്ദോ ച തം രക്ഖതി ദേവരാജാ, തേനുത്തമങ്ഗം ന തേ ഫാലയാമീ’’തി.

തം സുത്വാ ബോധിസത്തോ ഇതരാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൮൩.

‘‘സചേ ച മം രക്ഖതി ദേവരാജാ, ദേവാനമിന്ദോ മഘവാ സുജമ്പതി;

കാമം പിസാചാ വിനദന്തു സബ്ബേ, ന സന്തസേ രക്ഖസിയാ പജായ.

൧൮൪.

‘‘കാമം കന്ദന്തു കുമ്ഭണ്ഡാ, സബ്ബേ പംസുപിസാചകാ;

നാലം പിസാചാ യുദ്ധായ, മഹതീ സാ വിഭിംസികാ’’തി.

തത്ഥ രക്ഖസിയാ പജായാതി രക്ഖസിസങ്ഖാതായ പജായ, രക്ഖസസത്താനന്തി അത്ഥോ. കുമ്ഭണ്ഡാതി കുമ്ഭമത്തരഹസ്സങ്ഗാ മഹോദരാ യക്ഖാ. പംസുപിസാചകാതി സങ്കാരട്ഠാനേ പിസാചാ. നാലന്തി പിസാചാ നാമ മയാ സദ്ധിം യുദ്ധായ ന സമത്ഥാ. മഹതീ സാ വിഭിംസികാതി യം പനേതേ യക്ഖാ സന്നിപതിത്വാ വിഭിംസികം ദസ്സേന്തി, സാ മഹതീ വിഭിംസികാ ഭയകാരണദസ്സനമത്തമേവ മയ്ഹം, ന പനാഹം ഭായാമീതി അത്ഥോ.

സക്കോ യക്ഖം പലാപേത്വാ മഹാസത്തം ഓവദിത്വാ ‘‘മാ ഭായി, മഹാരാജ, ഇതോ പട്ഠായ തവ രക്ഖാ മമായത്താ’’തി വത്വാ സകട്ഠാനമേവ ഗതോ.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ സക്കോ അനുരുദ്ധോ അഹോസി, ബാരാണസിരാജാ അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

അയകൂടജാതകവണ്ണനാ സത്തമാ.

[൩൪൮] ൮. അരഞ്ഞജാതകവണ്ണനാ

അരഞ്ഞാ ഗാമമാഗമ്മാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഥുല്ലകുമാരികാപലോഭനം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ചൂളനാരദകസ്സപജാതകേ (ജാ. ൧.൧൩.൪൦ ആദയോ) ആവി ഭവിസ്സതി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ തക്കസിലായം ഉഗ്ഗഹിതസിപ്പോ ഭരിയായ കാലകതായ പുത്തം ഗഹേത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ ഹിമവന്തേ വസന്തോ പുത്തം അസ്സമപദേ ഠപേത്വാ ഫലാഫലത്ഥായ ഗച്ഛതി. തദാ ചോരേസു പച്ചന്തഗാമം പഹരിത്വാ കരമരേ ഗഹേത്വാ ഗച്ഛന്തേസു ഏകാ കുമാരികാ പലായിത്വാ തം അസ്സമപദം പത്വാ താപസകുമാരം പലോഭേത്വാ സീലവിനാസം പാപേത്വാ ‘‘ഏഹി ഗച്ഛാമാ’’തി ആഹ. ‘‘പിതാ താവ മേ ആഗച്ഛതു, തം പസ്സിത്വാ ഗമിസ്സാമീ’’തി. ‘‘തേന ഹി ദിസ്വാ ആഗച്ഛാ’’തി നിക്ഖമിത്വാ അന്തരാമഗ്ഗേ നിസീദി. താപസകുമാരോ പിതരി ആഗതേ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൮൫.

‘‘അരഞ്ഞാ ഗാമമാഗമ്മ, കിംസീലം കിംവതം അഹം;

പുരിസം താത സേവേയ്യം, തം മേ അക്ഖാഹി പുച്ഛിതോ’’തി.

തത്ഥ അരഞ്ഞാ ഗാമമാഗമ്മാതി താത അഹം ഇതോ അരഞ്ഞതോ മനുസ്സപഥം വസനത്ഥായ ഗതോ വസനഗാമം പത്വാ കിം കരോമീതി.

അഥസ്സ പിതാ ഓവാദം ദദന്തോ തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൮൬.

‘‘യോ തം വിസ്സാസയേ താത, വിസ്സാസഞ്ച ഖമേയ്യ തേ;

സുസ്സൂസീ ച തിതിക്ഖീ ച, തം ഭജേഹി ഇതോ ഗതോ.

൧൮൭.

‘‘യസ്സ കായേന വാചായ, മനസാ നത്ഥി ദുക്കടം;

ഉരസീവ പതിട്ഠായ, തം ഭജേഹി ഇതോ ഗതോ.

൧൮൮.

‘‘ഹലിദ്ദിരാഗം കപിചിത്തം, പുരിസം രാഗവിരാഗിനം;

താദിസം താത മാ സേവി, നിമ്മനുസ്സമ്പി ചേ സിയാ’’തി.

തത്ഥ യോ തം വിസ്സാസയേതി യോ പുരിസോ തം വിസ്സാസേയ്യ ന പരിസങ്കേയ്യ. വിസ്സാസഞ്ച ഖമേയ്യ തേതി യോ ച അത്തനി കയിരമാനം തവ വിസ്സാസം പത്തോ നിരാസങ്കോ തം ഖമേയ്യ. സുസ്സൂസീതി യോ ച തവ വിസ്സാസവചനം സോതുമിച്ഛതി. തിതിക്ഖീതി യോ ച തയാ കതം അപരാധം ഖമതി. തം ഭജേഹീതി തം പുരിസം ഭജേയ്യാസി പയിരുപാസേയ്യാസി. ഉരസീവ പതിട്ഠായാതി യഥാ തസ്സ ഉരസി പതിട്ഠായ വഡ്ഢിതോ ഓരസപുത്തോ ത്വമ്പി താദിസോ ഉരസി പതിട്ഠിതപുത്തോ വിയ ഹുത്വാ ഏവരൂപം പുരിസം ഭജേയ്യാസീതി അത്ഥോ.

ഹലിദ്ദിരാഗന്തി ഹലിദ്ദിരാഗസദിസം അഥിരചിത്തം. കപിചിത്തന്തി ലഹുപരിവത്തിതായ മക്കടചിത്തം. രാഗവിരാഗിനന്തി മുഹുത്തേനേവ രജ്ജനവിരജ്ജനസഭാവം. നിമ്മനുസ്സമ്പി ചേ സിയാതി സചേപി സകലം ജമ്ബുദീപതലം കായദുച്ചരിതാദിവിരഹിതസ്സ മനുസ്സസ്സ അഭാവേന നിമ്മനുസ്സം സിയാ, തഥാപി, താത, താദിസം ലഹുചിത്തം മാ സേവി, സബ്ബമ്പി മനുസ്സപഥം വിചിനിത്വാ ഹേട്ഠാ വുത്തഗുണസമ്പന്നമേവ ഭജേയ്യാസീതി അത്ഥോ.

തം സുത്വാ താപസകുമാരോ ‘‘അഹം, താത, ഇമേഹി ഗുണേഹി സമന്നാഗതം പുരിസം കത്ഥ ലഭിസ്സാമി, ന ഗച്ഛാമി, തുമ്ഹാകഞ്ഞേവ സന്തികേ വസിസ്സാമീ’’തി വത്വാ നിവത്തി. അഥസ്സ പിതാ കസിണപരികമ്മം ആചിക്ഖി. ഉഭോപി അപരിഹീനജ്ഝാനാ ബ്രഹ്മലോകപരായണാ അഹേസും.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ പുത്തോ ച കുമാരികാ ച ഏതേയേവ അഹേസും, പിതാ താപസോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

അരഞ്ഞജാതകവണ്ണനാ അട്ഠമാ.

[൩൪൯] ൯. സന്ധിഭേദജാതകവണ്ണനാ

നേവ ഇത്ഥീസു സാമഞ്ഞന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ പേസുഞ്ഞസിക്ഖാപദം ആരബ്ഭ കഥേസി. ഏകസ്മിം കിര സമയേ സത്ഥാ ‘‘ഛബ്ബഗ്ഗിയാ ഭിക്ഖൂ പേസുഞ്ഞം ഉപസംഹരന്തീ’’തി സുത്വാ തേ പക്കോസാപേത്വാ ‘‘സച്ചം കിര തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖൂനം ഭണ്ഡനജാതാനം കലഹജാതാനം വിവാദാപന്നാനം പേസുഞ്ഞം ഉപസംഹരഥ, തേന അനുപ്പന്നാനി ചേവ ഭണ്ഡനാനി ഉപ്പജ്ജന്തി, ഉപ്പന്നാനി ച ഭിയ്യോഭാവായ സംവത്തന്തീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘സച്ച’’ന്തി വുത്തേ തേ ഭിക്ഖൂ ഗരഹിത്വാ ‘‘ഭിക്ഖവേ, പിസുണാ വാചാ നാമ തിഖിണസത്തിപഹാരസദിസാ, ദള്ഹോ വിസ്സാസോപി തായ ഖിപ്പം ഭിജ്ജതി, തഞ്ച പന ഗഹേത്വാ അത്തനോ മേത്തിഭിന്ദനകജനോ സീഹഉസഭസദിസോ ഹോതീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ തസ്സ പുത്തോ ഹുത്വാ വയപ്പത്തോ തക്കസിലായം ഉഗ്ഗഹിതസിപ്പോ പിതു അച്ചയേന ധമ്മേന രജ്ജം കാരേസി. തദാ ഏകോ ഗോപാലകോ അരഞ്ഞേ ഗോകുലേസു ഗാവോ പടിജഗ്ഗിത്വാ ആഗച്ഛന്തോ ഏകം ഗബ്ഭിനിം അസല്ലക്ഖേത്വാ പഹായ ആഗതോ. തസ്സാ ഏകായ സീഹിയാ സദ്ധിം വിസ്സാസോ ഉപ്പജ്ജി. താ ഉഭോപി ദള്ഹമിത്താ ഹുത്വാ ഏകതോ വിചരന്തി. അപരഭാഗേ ഗാവീ വച്ഛകം, സീഹീ സീഹപോതകം വിജായി. തേ ഉഭോപി ജനാ കുലേന ആഗതമേത്തിയാ ദള്ഹമിത്താ ഹുത്വാ ഏകതോ വിചരന്തി. അഥേകോ വനചരകോ അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ തേസം വിസ്സാസം ദിസ്വാ അരഞ്ഞേ ഉപ്പജ്ജനകഭണ്ഡം ആദായ ബാരാണസിം ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ ദത്വാ ‘‘അപി തേ, സമ്മ, കിഞ്ചി അരഞ്ഞേ അച്ഛരിയം ദിട്ഠപുബ്ബ’’ന്തി രഞ്ഞാ പുട്ഠോ ‘‘ദേവ, അഞ്ഞം കിഞ്ചി ന പസ്സാമി, ഏകം പന സീഹഞ്ച ഉസഭഞ്ച അഞ്ഞമഞ്ഞം വിസ്സാസികേ ഏകതോ വിചരന്തേ അദ്ദസ’’ന്തി ആഹ. ‘‘ഏതേസം തതിയേ ഉപ്പന്നേ ഭയം ഭവിസ്സതി, യദാ തേസം തതിയം പസ്സതി, അഥ മേ ആചിക്ഖേയ്യാസീ’’തി. ‘‘സാധു, ദേവാ’’തി.

വനചരകേ പന ബാരാണസിം ഗതേ ഏകോ സിങ്ഗാലോ സീഹഞ്ച ഉസഭഞ്ച ഉപട്ഠഹി. വനചരകോ അരഞ്ഞം ഗന്ത്വാ തം ദിസ്വാ ‘‘തതിയസ്സ ഉപ്പന്നഭാവം രഞ്ഞോ കഥേസ്സാമീ’’തി നഗരം ഗതോ. സിങ്ഗാലോ ചിന്തേസി ‘‘മയാ ഠപേത്വാ സീഹമംസഞ്ച ഉസഭമംസഞ്ച അഞ്ഞം അഖാദിതപുബ്ബം നാമ നത്ഥി, ഇമേ ഭിന്ദിത്വാ ഇമേസം മംസം ഖാദിസ്സാമീ’’തി. സോ ‘‘അയം തം ഏവം വദതി, അയം തം ഏവം വദതീ’’തി ഉഭോപി തേ അഞ്ഞമഞ്ഞം ഭിന്ദിത്വാ ന ചിരസ്സേവ കലഹം കാരേത്വാ മരണാകാരപ്പത്തേ അകാസി. വനചരകോപി ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ ‘‘തേസം, ദേവ, തതിയോ ഉപ്പന്നോ’’തി ആഹ. ‘‘കോ സോ’’തി? ‘‘സിങ്ഗാലോ, ദേവാ’’തി. രാജാ ‘‘സോ ഉഭോ മിത്തേ ഭിന്ദിത്വാ മാരാപേസ്സതി, മയം തേസം മതകാലേ സമ്പാപുണിസ്സാമാ’’തി വത്വാ രഥം അഭിരുയ്ഹ വനചരകേന മഗ്ഗദേസകേന ഗച്ഛന്തോ തേസു അഞ്ഞമഞ്ഞം കലഹം കത്വാ ജീവിതക്ഖയം പത്തേസു സമ്പാപുണി. സിങ്ഗാലോ പന ഹട്ഠതുട്ഠോ ഏകവാരം സീഹസ്സ മംസം ഖാദതി, ഏകവാരം ഉസഭസ്സ മംസം ഖാദതി. രാജാ തേ ഉഭോപി ജീവിതക്ഖയപ്പത്തേ ദിസ്വാ രഥേ ഠിതോവ സാരഥിനാ സദ്ധിം സല്ലപന്തോ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൮൯.

‘‘നേവ ഇത്ഥീസു സാമഞ്ഞം, നാപി ഭക്ഖേസു സാരഥി;

അഥസ്സ സന്ധിഭേദസ്സ, പസ്സ യാവ സുചിന്തിതം.

൧൯൦.

‘‘അസി തിക്ഖോവ മംസമ്ഹി, പേസുഞ്ഞം പരിവത്തതി;

യത്ഥൂസഭഞ്ച സീഹഞ്ച, ഭക്ഖയന്തി മിഗാധമാ.

൧൯൧.

‘‘ഇമം സോ സയനം സേതി, യമിമം പസ്സസി സാരഥി;

യോ വാചം സന്ധിഭേദസ്സ, പിസുണസ്സ നിബോധതി.

൧൯൨.

‘‘തേ ജനാ സുഖമേധന്തി, നരാ സഗ്ഗഗതാരിവ;

യേ വാചം സന്ധിഭേദസ്സ, നാവബോധന്തി സാരഥീ’’തി.

തത്ഥ നേവ ഇത്ഥീസൂതി സമ്മ സാരഥി, ഇമേസം ദ്വിന്നം ജനാനം നേവ ഇത്ഥീസു സാമഞ്ഞം അത്ഥി ന, ഭക്ഖേസുപി. അഞ്ഞമേവ ഹി ഇത്ഥിം സീഹോ സേവതി, അഞ്ഞം ഉസഭോ, അഞ്ഞം ഭക്ഖം സീഹോ ഖാദതി, അഞ്ഞം ഉസഭോതി അത്ഥോ. അഥസ്സാതി ഏവം കലഹകാരണേ അവിജ്ജമാനേപി അഥ ഇമസ്സ മിത്തസന്ധിഭേദകസ്സ ദുട്ഠസിങ്ഗാലസ്സ ‘‘ഉഭിന്നം മംസം ഖാദിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഇമേ മാരേന്തസ്സ പസ്സ യാവ സുചിന്തിതം, സുചിന്തിതം ജാതന്തി അധിപ്പായോ. യത്ഥാതി യസ്മിം പേസുഞ്ഞേ പരിവത്തമാനേ. ഉസഭഞ്ച സീഹഞ്ച മിഗാധമാ സിങ്ഗാലാ ഖാദന്തി, തം പേസുഞ്ഞം മംസമ്ഹി തിഖിണോ അസി വിയ മിത്തഭാവം ഛിന്ദന്തമേവ പരിവത്തതീതി ദീപേതി.

യമിമം പസ്സസീതി സമ്മ സാരഥി, യം ഇമം പസ്സസി ഇമേസം ദ്വിന്നം മതസയനം, അഞ്ഞോപി യോ പുഗ്ഗലോ സന്ധിഭേദസ്സ പിസുണസ്സ പിസുണവാചം നിബോധതി ഗണ്ഹാതി, സോ ഇമം സയനം സേതി, ഏവമേവം മരതീതി ദസ്സേതി. സുഖമേധന്തീതി സുഖം വിന്ദന്തി ലഭന്തി. നരാ സഗ്ഗഗതാരിവാതി സഗ്ഗഗതാ ദിബ്ബഭോഗസമങ്ഗിനോ നരാ വിയ തേ സുഖം വിന്ദന്തി. നാവബോധന്തീതി ന സാരതോ പച്ചേന്തി, താദിസം പന വചനം സുത്വാ ചോദേത്വാ സാരേത്വാ മേത്തിം അഭിന്ദിത്വാ പാകതികാവ ഹോന്തീതി.

രാജാ ഇമാ ഗാഥാ ഭാസിത്വാ സീഹസ്സ കേസരചമ്മനഖദാഠാ ഗാഹാപേത്വാ നഗരമേവ ഗതോ.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ബാരാണസിരാജാ അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

സന്ധിഭേദജാതകവണ്ണനാ നവമാ.

[൩൫൦] ൧൦. ദേവതാപഞ്ഹജാതകവണ്ണനാ

ഹന്തി ഹത്ഥേഹി പാദേഹീതി അയം ദേവതാപുച്ഛാ ഉമങ്ഗജാതകേ (ജാ. ൨.൨൨.൫൯൦ ആദയോ) ആവി ഭവിസ്സതി.

ദേവതാപഞ്ഹജാതകവണ്ണനാ ദസമാ.

ചൂളകുണാലവഗ്ഗോ പഞ്ചമോ.

ജാതകുദ്ദാനം

കാലിങ്ഗോ അസ്സാരോഹോ ച, ഏകരാജാ ച ദദ്ദരോ;

സീലവീമംസസുജാതാ, പലാസോ സകുണോ ഛവോ;

സേയ്യോതി ദസ ജാതകാ.

പുചിമന്ദോ കസ്സപോ ച, ഖന്തിവാദീ ലോഹകുമ്ഭീ;

സബ്ബമംസലാഭീ സസോ, മതാരോദകണവേരാ;

തിത്തിരോ സുച്ചജോ ദസ.

കുടിദൂസോ ദുദ്ദഭായോ, ബ്രഹ്മദത്തചമ്മസാടകോ;

ഗോധരാജാ ച കക്കാരു, കാകവതീ നനു സോചിയോ;

കാളബാഹു സീലവീമംസോ ദസ.

കോകാലികോ രഥലട്ഠി, പക്കഗോധരാജോവാദാ;

ജമ്ബുകബ്രഹാഛത്തോ ച, പീഠഥുസാ ച ബാവേരു;

വിസയ്ഹസേട്ഠി ദസധാ.

കിന്നരീവാനരകുന്തിനീ, അമ്ബഹാരീ ഗജകുമ്ഭോ;

കേസവായകൂടാരഞ്ഞം, സന്ധിഭേദോ ദേവതാപഞ്ഹാ.

വഗ്ഗുദ്ദാനം –

കാലിങ്ഗോ പുചിമന്ദോ ച, കുടിദൂസകകോകിലാ;

ചൂളകുണാലവഗ്ഗോതി, പഞ്ചവഗ്ഗാ ചതുക്കമ്ഹി;

ഹോന്തി പഞ്ഞാസ ജാതകാ.

ചതുക്കനിപാതവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

൫. പഞ്ചകനിപാതോ

൧. മണികുണ്ഡലവഗ്ഗോ

[൩൫൧] ൧. മണികുണ്ഡലജാതകവണ്ണനാ

ജീനോ രഥസ്സം മണികുണ്ഡലേ ചാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ കോസലരഞ്ഞോ അന്തേപുരേ സബ്ബത്ഥസാധകം പദുട്ഠാമച്ചം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ഹേട്ഠാ വിത്ഥാരിതമേവ. ഇധ പന ബോധിസത്തോ ബാരാണസിരാജാ അഹോസി. പദുട്ഠാമച്ചോ കോസലരാജാനം ആനേത്വാ കാസിരജ്ജം ഗാഹാപേത്വാ ബാരാണസിരാജാനം ബന്ധാപേത്വാ ബന്ധനാഗാരേ പക്ഖിപാപേസി. രാജാ ഝാനം ഉപ്പാദേത്വാ ആകാസേ പല്ലങ്കേന നിസീദി, ചോരരഞ്ഞോ സരീരേ ഡാഹോ ഉപ്പജ്ജി. സോ ബാരാണസിരാജാനം ഉപസങ്കമിത്വാ പഠമം ഗാഥമാഹ –

.

‘‘ജീനോ രഥസ്സം മണികുണ്ഡലേ ച, പുത്തേ ച ദാരേ ച തഥേവ ജീനോ;

സബ്ബേസു ഭോഗേസു അസേസകേസു, കസ്മാ ന സന്തപ്പസി സോകകാലേ’’തി.

തത്ഥ ജീനോ രഥസ്സം മണികുണ്ഡലേ ചാതി മഹാരാജ, ത്വം രഥഞ്ച അസ്സഞ്ച മണികുണ്ഡലാനി ച ജീനോ, ‘‘ജീനോ രഥസ്സേ ച മണികുണ്ഡലേ ചാ’’തിപി പാഠോ. അസേസകേസൂതി നിസ്സേസകേസു.

തം സുത്വാ ബോധിസത്തോ ഇമാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

.

‘‘പുബ്ബേവ മച്ചം വിജഹന്തി ഭോഗാ, മച്ചോ വാ തേ പുബ്ബതരം ജഹാതി;

അസസ്സതാ ഭോഗിനോ കാമകാമി, തസ്മാ ന സോചാമഹം സോകകാലേ.

.

‘‘ഉദേതി ആപൂരതി വേതി ചന്ദോ, അത്ഥം തപേത്വാന പലേതി സൂരിയോ;

വിദിതാ മയാ സത്തുക ലോകധമ്മാ, തസ്മാ ന സോചാമഹം സോകകാലേ’’തി.

തത്ഥ പുബ്ബേവ മച്ചന്തി മച്ചം വാ ഭോഗാ പുബ്ബേവ പഠമതരഞ്ഞേവ വിജഹന്തി, മച്ചോ വാ തേ ഭോഗേ പുബ്ബതരം ജഹാതി. കാമകാമീതി ചോരരാജാനം ആലപതി. അമ്ഭോ, കാമേ കാമയമാന കാമകാമി ഭോഗിനോ നാമ ലോകേ അസസ്സതാ, ഭോഗേസു വാ നട്ഠേസു ജീവമാനാവ അഭോഗിനോ ഹോന്തി, ഭോഗേ വാ പഹായ സയം നസ്സന്തി, തസ്മാ അഹം മഹാജനസ്സ സോകകാലേപി ന സോചാമീതി അത്ഥോ. വിദിതാ മയാ സത്തുക ലോകധമ്മാതി ചോരരാജാനം ആലപതി. അമ്ഭോ, സത്തുക, മയാ ലാഭോ അലാഭോ യസോ അയസോതിആദയോ ലോകധമ്മാ വിദിതാ. യഥേവ ഹി ചന്ദോ ഉദേതി ച പൂരതി ച പുന ച ഖീയതി, യഥാ ച സൂരിയോ അന്ധകാരം വിധമന്തോ മഹന്തം ആലോകം തപേത്വാന പുന സായം അത്ഥം പലേതി അത്ഥം ഗച്ഛതി ന ദിസ്സതി, ഏവമേവ ഭോഗാ ഉപ്പജ്ജന്തി ച നസ്സന്തി ച, തത്ഥ കിം സോകേന, തസ്മാ ന സോചാമീതി അത്ഥോ.

ഏവം മഹാസത്തോ ചോരരഞ്ഞോ ധമ്മം ദേസേത്വാ ഇദാനി തമേവ ചോരം ഗരഹന്തോ ആഹ –

.

‘‘അലസോ ഗിഹീ കാമഭോഗീ ന സാധു, അസഞ്ഞതോ പബ്ബജിതോ ന സാധു;

രാജാ ന സാധു അനിസമ്മകാരീ, യോ പണ്ഡിതോ കോധനോ തം ന സാധു.

.

‘‘നിസമ്മ ഖത്തിയോ കയിരാ, നാനിസമ്മ ദിസമ്പതി;

നിസമ്മകാരിനോ രാജ, യസോ കിത്തി ച വഡ്ഢതീ’’തി.

ഇമാ പന ദ്വേ ഗാഥാ ഹേട്ഠാ വിത്ഥാരിതായേവ. ചോരരാജാ ബോധിസത്തം ഖമാപേത്വാ രജ്ജം പടിച്ഛാപേത്വാ അത്തനോ ജനപദമേവ ഗതോ.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ കോസലരാജാ ആനന്ദോ അഹോസി, ബാരാണസിരാജാ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

മണികുണ്ഡലജാതകവണ്ണനാ പഠമാ.

[൩൫൨] ൨. സുജാതജാതകവണ്ണനാ

കിം നു സന്തരമാനോവാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ മതപിതികം കുടുമ്ബികം ആരബ്ഭ കഥേസി. സോ കിര പിതരി മതേ പരിദേവമാനോ വിചരതി, സോകം വിനോദേതും ന സക്കോതി. അഥ സത്ഥാ തസ്സ സോതാപത്തിഫലൂപനിസ്സയം ദിസ്വാ സാവത്ഥിം പിണ്ഡായ ചരിത്വാ പച്ഛാസമണം ആദായ തസ്സ ഗേഹം ഗന്ത്വാ പഞ്ഞത്താസനേ നിസിന്നോ തം വന്ദിത്വാ നിസിന്നം ‘‘കിം, ഉപാസക, സോചസീ’’തി വത്വാ ‘‘ആമ, ഭന്തേ’’തി വുത്തേ ‘‘ആവുസോ, പോരാണകപണ്ഡിതാ പണ്ഡിതാനം വചനം സുത്വാ പിതരി കാലകതേ ന സോചിംസൂ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ കുടുമ്ബികഗേഹേ നിബ്ബത്തി, ‘‘സുജാതകുമാരോ’’തിസ്സ നാമം കരിംസു. തസ്സ വയപ്പത്തസ്സ പിതാമഹോ കാലമകാസി. അഥസ്സ പിതാ പിതു കാലകിരിയതോ പട്ഠായ സോകസമപ്പിതോ ആളാഹനം ഗന്ത്വാ ആളാഹനതോ അട്ഠീനി ആഹരിത്വാ അത്തനോ ആരാമേ മത്തികാഥൂപം കത്വാ താനി തത്ഥ നിദഹിത്വാ ഗതഗതവേലായ ഥൂപം പുപ്ഫേഹി പൂജേത്വാ ചേതിയം ആവിജ്ഝന്തോ പരിദേവതി, നേവ ന്ഹായതി ന ലിമ്പതി ന ഭുഞ്ജതി ന കമ്മന്തേ വിചാരേതി. തം ദിസ്വാ ബോധിസത്തോ ‘‘പിതാ മേ അയ്യകസ്സ മതകാലതോ പട്ഠായ സോകാഭിഭൂതോ ചരതി, ഠപേത്വാ പന മം അഞ്ഞോ ഏതം സഞ്ഞാപേതും ന സക്കോതി, ഏകേന നം ഉപായേന നിസ്സോകം കരിസ്സാമീ’’തി ബഹിഗാമേ ഏകം മതഗോണം ദിസ്വാ തിണഞ്ച പാനീയഞ്ച ആഹരിത്വാ തസ്സ പുരതോ ഠപേത്വാ ‘‘ഖാദ, ഖാദ, പിവ, പിവാ’’തി ആഹ. ആഗതാഗതാ നം ദിസ്വാ ‘‘സമ്മ സുജാത, കിം ഉമ്മത്തകോസി, മതഗോണസ്സ തിണോദകം ദേസീ’’തി വദന്തി. സോ ന കിഞ്ചി പടിവദതി. അഥസ്സ പിതു സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘പുത്തോ തേ ഉമ്മത്തകോ ജാതോ, മതഗോണസ്സ തിണോദകം ദേതീ’’തി ആഹംസു. തം സുത്വാ കുടുമ്ബികസ്സ പിതുസോകോ അപഗതോ, പുത്തസോകോ പതിട്ഠിതോ. സോ വേഗേനാഗന്ത്വാ ‘‘നനു ത്വം, താത സുജാത, പണ്ഡിതോസി, കിംകാരണാ മതഗോണസ്സ തിണോദകം ദേസീ’’തി വത്വാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

.

‘‘കിം നു സന്തരമാനോവ, ലായിത്വാ ഹരിതം തിണം;

ഖാദ ഖാദാതി ലപസി, ഗതസത്തം ജരഗ്ഗവം.

.

‘‘ന ഹി അന്നേന പാനേന, മതോ ഗോണോ സമുട്ഠഹേ;

ത്വഞ്ച തുച്ഛം വിലപസി, യഥാ തം ദുമ്മതീ തഥാ’’തി.

തത്ഥ സന്തരമാനോവാതി തുരിതോ വിയ ഹുത്വാ. ലായിത്വാതി ലുനിത്വാ. ലപസീതി വിലപസി. ഗതസത്തം ജരഗ്ഗവന്തി വിഗതജീവിതം ജിണ്ണഗോണം. യഥാ തന്തി ഏത്ഥ ന്തി നിപാതമത്തം, യഥാ ദുമ്മതി അപ്പപഞ്ഞോ വിലപേയ്യ, തഥാ ത്വം തുച്ഛം വിലപസീതി.

തതോ ബോധിസത്തോ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

.

‘‘തഥേവ തിട്ഠതി സീസം, ഹത്ഥപാദാ ച വാലധി;

സോതാ തഥേവ തിട്ഠന്തി, മഞ്ഞേ ഗോണോ സമുട്ഠഹേ.

.

‘‘നേവയ്യകസ്സ സീസഞ്ച, ഹത്ഥപാദാ ച ദിസ്സരേ;

രുദം മത്തികഥൂപസ്മിം, നനു ത്വഞ്ഞേവ ദുമ്മതീ’’തി.

തത്ഥ തഥേവാതി യഥാ പുബ്ബേ ഠിതം, തഥേവ തിട്ഠതി. മഞ്ഞേതി ഏതേസം സീസാദീനം തഥേവ ഠിതത്താ അയം ഗോണോ സമുട്ഠഹേയ്യാതി മഞ്ഞാമി. നേവയ്യകസ്സ സീസഞ്ചാതി അയ്യകസ്സ പന സീസഞ്ച ഹത്ഥപാദാ ച ന ദിസ്സന്തി. ‘‘പിട്ഠിപാദാ ന ദിസ്സരേ’’തിപി പാഠോ. നനു ത്വഞ്ഞേവ ദുമ്മതീതി അഹം താവ സീസാദീനി പസ്സന്തോ ഏവം കരോമി, ത്വം പന ന കിഞ്ചി പസ്സസി, ഝാപിതട്ഠാനതോ അട്ഠീനി ആഹരിത്വാ മത്തികാഥൂപം കത്വാ പരിദേവസി. ഇതി മം പടിച്ച സതഗുണേന സഹസ്സഗുണേന സതസഹസ്സഗുണേന നനു ത്വഞ്ഞേവ ദുമ്മതി. ഭിജ്ജനധമ്മാ നാമ സങ്ഖാരാ ഭിജ്ജന്തി, തത്ഥ കാ പരിദേവനാതി.

തം സുത്വാ ബോധിസത്തസ്സ പിതാ ‘‘മമ പുത്തോ പണ്ഡിതോ ഇധലോകപരലോകകിച്ചം ജാനാതി, മമ സഞ്ഞാപനത്ഥായ ഏതം കമ്മം അകാസീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘താത സുജാതപണ്ഡിത, ‘സബ്ബേ സങ്ഖാരാ അനിച്ചാ’തി മേ ഞാതാ, ഇതോ പട്ഠായ ന സോചിസ്സാമി, പിതുസോകഹരണകപുത്തേന നാമ താദിസേന ഭവിതബ്ബ’’ന്തി വത്വാ പുത്തസ്സ ഥുതിം കരോന്തോ ആഹ –

൧൦.

‘‘ആദിത്തം വത മം സന്തം, ഘതസിത്തംവ പാവകം;

വാരിനാ വിയ ഓസിഞ്ചം, സബ്ബം നിബ്ബാപയേ ദരം.

൧൧.

‘‘അബ്ബഹീ വത മേ സല്ലം, യമാസി ഹദയസ്സിതം;

യോ മേ സോകപരേതസ്സ, പിതുസോകം അപാനുദി.

൧൨.

‘‘സോഹം അബ്ബൂള്ഹസല്ലോസ്മി, വീതസോകോ അനാവിലോ;

ന സോചാമി ന രോദാമി, തവ സുത്വാന മാണവ.

൧൩.

‘‘ഏവം കരോന്തി സപ്പഞ്ഞാ, യേ ഹോന്തി അനുകമ്പകാ;

വിനിവത്തേന്തി സോകമ്ഹാ, സുജാതോ പിതരം യഥാ’’തി.

തത്ഥ നിബ്ബാപയേതി നിബ്ബാപയി. ദരന്തി സോകദരഥം. സുജാതോ പിതരം യഥാതി യഥാ മമ പുത്തോ സുജാതോ മം പിതരം സമാനം അത്തനോ സപ്പഞ്ഞതായ സോകമ്ഹാ വിനിവത്തയി, ഏവം അഞ്ഞേപി സപ്പഞ്ഞാ സോകമ്ഹാ വിനിവത്തയന്തീതി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ കുടുമ്ബികോ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. തദാ സുജാതോ അഹമേവ അഹോസിന്തി.

സുജാതജാതകവണ്ണനാ ദുതിയാ.

[൩൫൩] ൩. വേനസാഖജാതകവണ്ണനാ

നയിദം നിച്ചം ഭവിതബ്ബന്തി ഇദം സത്ഥാ ഭഗ്ഗേസു സംസുമാരഗിരം നിസ്സായ ഭേസകളാവനേ വിഹരന്തോ ബോധിരാജകുമാരം ആരബ്ഭ കഥേസി. ബോധിരാജകുമാരോ നാമ ഉദേനസ്സ രഞ്ഞോ പുത്തോ തസ്മിം കാലേ സംസുമാരഗിരേ വസന്തോ ഏകം പരിയോദാതസിപ്പം വഡ്ഢകിം പക്കോസാപേത്വാ അഞ്ഞേഹി രാജൂഹി അസദിസം കത്വാ കോകനദം നാമ പാസാദം കാരാപേസി. കാരാപേത്വാ ച പന ‘‘അയം വഡ്ഢകീ അഞ്ഞസ്സപി രഞ്ഞോ ഏവരൂപം പാസാദം കരേയ്യാ’’തി മച്ഛരായന്തോ തസ്സ അക്ഖീനി ഉപ്പാടാപേസി. തേനസ്സ അക്ഖീനം ഉപ്പാടിതഭാവോ ഭിക്ഖുസങ്ഘേ പാകടോ ജാതോ. തസ്മാ ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, ബോധിരാജകുമാരോ കിര തഥാരൂപസ്സ വഡ്ഢകിനോ അക്ഖീനി ഉപ്പാടാപേസി, അഹോ കക്ഖളോ ഫരുസോ സാഹസികോ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ കക്ഖളോ ഫരുസോ സാഹസികോവ. ന കേവലഞ്ച ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ ഖത്തിയസഹസ്സാനം അക്ഖീനി ഉപ്പാടാപേത്വാ മാരേത്വാ തേസം മംസേന ബലികമ്മം കാരേസീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ തക്കസിലായം ദിസാപാമോക്ഖോ ആചരിയോ അഹോസി. ജമ്ബുദീപതലേ ഖത്തിയമാണവാ ബ്രാഹ്മണമാണവാ ച തസ്സേവ സന്തികേ സിപ്പം ഉഗ്ഗണ്ഹിംസു. ബാരാണസിരഞ്ഞോ പുത്തോ ബ്രഹ്മദത്തകുമാരോ നാമ തസ്സ സന്തികേ തയോ വേദേ ഉഗ്ഗണ്ഹി. സോ പന പകതിയാപി കക്ഖളോ ഫരുസോ സാഹസികോ അഹോസി. ബോധിസത്തോ അങ്ഗവിജ്ജാവസേന തസ്സ കക്ഖളഫരുസസാഹസികഭാവം ഞത്വാ ‘‘താത, ത്വം കക്ഖളോ ഫരുസോ സാഹസികോ, ഫരുസേന നാമ ലദ്ധം ഇസ്സരിയം അചിരട്ഠിതികം ഹോതി, സോ ഇസ്സരിയേ വിനട്ഠേ ഭിന്നനാവോ വിയ സമുദ്ദേ പതിട്ഠം ന ലഭതി, തസ്മാ മാ ഏവരൂപോ അഹോസീ’’തി തം ഓവദന്തോ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൪.

‘‘നയിദം നിച്ചം ഭവിതബ്ബം ബ്രഹ്മദത്ത, ഖേമം സുഭിക്ഖം സുഖതാ ച കായേ;

അത്ഥച്ചയേ മാ അഹു സമ്പമൂള്ഹോ, ഭിന്നപ്ലവോ സാഗരസ്സേവ മജ്ഝേ.

൧൫.

‘‘യാനി കരോതി പുരിസോ, താനി അത്തനി പസ്സതി;

കല്യാണകാരീ കല്യാണം, പാപകാരീ ച പാപകം;

യാദിസം വപതേ ബീജം, താദിസം ഹരതേ ഫല’’ന്തി.

തത്ഥ സുഖതാ ച കായേതി താത ബ്രഹ്മദത്ത, യദേതം ഖേമം വാ സുഭിക്ഖം വാ യാ വാ ഏസാ സുഖതാ കായേ, ഇദം സബ്ബം ഇമേസം സത്താനം നിച്ചം സബ്ബകാലമേവ ന ഭവതി, ഇദം പന അനിച്ചം ഹുത്വാ അഭാവധമ്മം. അത്ഥച്ചയേതി സോ ത്വം അനിച്ചതാവസേന ഇസ്സരിയേ വിഗതേ അത്തനോ അത്ഥസ്സ അച്ചയേ യഥാ നാമ ഭിന്നപ്ലവോ ഭിന്നനാവോ മനുസ്സോ സാഗരമജ്ഝേ പതിട്ഠം അലഭന്തോ സമ്പമൂള്ഹോ ഹോതി, ഏവം മാ അഹു സമ്പമൂള്ഹോ. താനി അത്തനി പസ്സതീതി തേസം കമ്മാനം വിപാകം വിന്ദന്തോ താനി അത്തനി പസ്സതി നാമ.

സോ ആചരിയം വന്ദിത്വാ ബാരാണസിം ഗന്ത്വാ പിതു സിപ്പം ദസ്സേത്വാ ഓപരജ്ജേ പതിട്ഠായ പിതു അച്ചയേന രജ്ജം പാപുണി. തസ്സ പിങ്ഗിയോ നാമ പുരോഹിതോ അഹോസി കക്ഖളോ ഫരുസോ സാഹസികോ. സോ യസലോഭേന ചിന്തേസി ‘‘യംനൂനാഹം ഇമിനാ രഞ്ഞാ സകലജമ്ബുദീപേ സബ്ബേ രാജാനോ ഗാഹാപേയ്യം, ഏവമേസ ഏകരാജാ ഭവിസ്സതി, അഹമ്പി ഏകപുരോഹിതോ ഭവിസ്സാമീ’’തി. സോ തം രാജാനം അത്തനോ കഥം ഗാഹാപേസി. രാജാ മഹതിയാ സേനായ നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ ഏകസ്സ രഞ്ഞോ നഗരം രുന്ധിത്വാ തം രാജാനം ഗണ്ഹി. ഏതേനുപായേന സകലജമ്ബുദീപേ രജ്ജം ഗഹേത്വാ രാജസഹസ്സപരിവുതോ ‘‘തക്കസിലായം രജ്ജം ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി അഗമാസി. ബോധിസത്തോ നഗരം പടിസങ്ഖരിത്വാ പരേഹി അപ്പധംസിയം അകാസി.

ബാരാണസിരാജാ ഗങ്ഗാനദീതീരേ മഹതോ നിഗ്രോധരുക്ഖസ്സ മൂലേ സാണിം പരിക്ഖിപാപേത്വാ ഉപരി വിതാനം കാരാപേത്വാ സയനം പഞ്ഞപേത്വാ നിവാസം ഗണ്ഹി. സോ ജമ്ബുദീപതലേ സഹസ്സരാജാനോ ഗഹേത്വാ യുജ്ഝമാനോപി തക്കസിലം ഗഹേതും അസക്കോന്തോ അത്തനോ പുരോഹിതം പുച്ഛി ‘‘ആചരിയ, മയം ഏത്തകേഹി രാജൂഹി സദ്ധിം ആഗന്ത്വാപി തക്കസിലം ഗഹേതും ന സക്കോമ, കിം നു ഖോ കാതബ്ബ’’ന്തി. ‘‘മഹാരാജ, സഹസ്സരാജൂനം അക്ഖീനി ഉപ്പാടേത്വാ മാരേത്വാ കുച്ഛിം ഫാലേത്വാ പഞ്ചമധുരമംസം ആദായ ഇമസ്മിം നിഗ്രോധേ അധിവത്ഥായ ദേവതായ ബലികമ്മം കത്വാ അന്തവട്ടീഹി രുക്ഖം പരിക്ഖിപിത്വാ ലോഹിതപഞ്ചങ്ഗുലികാനി കരോമ, ഏവം നോ ഖിപ്പമേവ ജയോ ഭവിസ്സതീ’’തി. രാജാ ‘‘സാധൂ’’തി പടിസ്സുണിത്വാ അന്തോസാണിയം മഹാബലേ മല്ലേ ഠപേത്വാ ഏകമേകം രാജാനം പക്കോസാപേത്വാ നിപ്പീളനേന വിസഞ്ഞം കാരേത്വാ അക്ഖീനി ഉപ്പാടേത്വാ മാരേത്വാ മംസം ആദായ കളേവരാനി ഗങ്ഗായം പവാഹേത്വാ വുത്തപ്പകാരം ബലികമ്മം കാരേത്വാ ബലിഭേരിം ആകോടാപേത്വാ യുദ്ധായ ഗതോ.

അഥസ്സ അട്ടാലകതോ ഏകോ യക്ഖോ ആഗന്ത്വാ ദക്ഖിണക്ഖിം ഉപ്പാടേത്വാ അഗമാസി, അഥസ്സ മഹതീ വേദനാ ഉപ്പജ്ജി. സോ വേദനാപ്പത്തോ ആഗന്ത്വാ നിഗ്രോധരുക്ഖമൂലേ പഞ്ഞത്താസനേ ഉത്താനകോ നിപജ്ജി. തസ്മിം ഖണേ ഏകോ ഗിജ്ഝോ ഏകം തിഖിണകോടികം അട്ഠിം ഗഹേത്വാ രുക്ഖഗ്ഗേ നിസിന്നോ മംസം ഖാദിത്വാ അട്ഠിം വിസ്സജ്ജേസി, അട്ഠികോടി ആഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ വാമക്ഖിമ്ഹി അയസൂലം വിയ പതിത്വാ അക്ഖിം ഭിന്ദി. തസ്മിം ഖണേ ബോധിസത്തസ്സ വചനം സല്ലക്ഖേസി. സോ ‘‘അമ്ഹാകം ആചരിയോ ‘ഇമേ സത്താ ബീജാനുരൂപം ഫലം വിയ കമ്മാനുരൂപം വിപാകം അനുഭോന്തീ’തി കഥേന്തോ ഇദം ദിസ്വാ കഥേസി മഞ്ഞേ’’തി വത്വാ വിലപന്തോ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൬.

‘‘ഇദം തദാചരിയവചോ, പാരാസരിയോ യദബ്രവി;

‘മാ സു ത്വം അകരി പാപം, യം ത്വം പച്ഛാ കതം തപേ’.

൧൭.

‘‘അയമേവ സോ പിങ്ഗിയ വേനസാഖോ, യമ്ഹി ഘാതയിം ഖത്തിയാനം സഹസ്സം;

അലങ്കതേ ചന്ദനസാരാനുലിത്തേ, തമേവ ദുക്ഖം പച്ചാഗതം മമ’’ന്തി.

തത്ഥ ഇദം തദാചരിയവചോതി ഇദം തം ആചരിയസ്സ വചനം. പാരാസരിയോതി തം ഗോത്തേന കിത്തേതി. പച്ഛാ കതന്തി യം പാപം തയാ കതം, പച്ഛാ തം തപേയ്യ കിലമേയ്യ, തം മാ കരീതി ഓവാദം അദാസി, അഹം പനസ്സ വചനം ന കരിന്തി. അയമേവാതി നിഗ്രോധരുക്ഖം ദസ്സേന്തോ വിലപതി. വേനസാഖോതി പത്ഥടസാഖോ. യമ്ഹി ഘാതയിന്തി യമ്ഹി രുക്ഖേ ഖത്തിയസഹസ്സം മാരേസിം. അലങ്കതേ ചന്ദനസാരാനുലിത്തേതി രാജാലങ്കാരേഹി അലങ്കതേ ലോഹിതചന്ദനസാരാനുലിത്തേ തേ ഖത്തിയേ യത്ഥാഹം ഘാതേസിം, അയമേവ സോ രുക്ഖോ ഇദാനി മയ്ഹം കിഞ്ചി പരിത്താണം കാതും ന സക്കോതീതി ദീപേതി. തമേവ ദുക്ഖന്തി യം മയാ പരേസം അക്ഖിഉപ്പാടനദുക്ഖം കതം, ഇദം മേ തഥേവ പടിആഗതം, ഇദാനി നോ ആചരിയസ്സ വചനം മത്ഥകം പത്തന്തി പരിദേവതി.

സോ ഏവം പരിദേവമാനോ അഗ്ഗമഹേസിം അനുസ്സരിത്വാ –

൧൮.

‘‘സാമാ ച ഖോ ചന്ദനലിത്തഗത്താ, ലട്ഠീവ സോഭഞ്ജനകസ്സ ഉഗ്ഗതാ;

അദിസ്വാ കാലം കരിസ്സാമി ഉബ്ബരിം, തം മേ ഇതോ ദുക്ഖതരം ഭവിസ്സതീ’’തി. –

ഗാഥമാഹ –

തസ്സത്ഥോ – മമ ഭരിയാ സുവണ്ണസാമാ ഉബ്ബരീ യഥാ നാമ സിഗ്ഗുരുക്ഖസ്സ ഉജു ഉഗ്ഗതാ സാഖാ മന്ദമാലുതേരിതാ കമ്പമാനാ സോഭതി, ഏവം ഇത്ഥിവിലാസം കുരുമാനാ സോഭതി, തമഹം ഇദാനി അക്ഖീനം ഭിന്നത്താ ഉബ്ബരിം അദിസ്വാവ കാലം കരിസ്സാമി, തം മേ തസ്സാ അദസ്സനം ഇതോ മരണദുക്ഖതോപി ദുക്ഖതരം ഭവിസ്സതീതി.

സോ ഏവം വിലപന്തോവ മരിത്വാ നിരയേ നിബ്ബത്തി. ന നം ഇസ്സരിയലുദ്ധോ പുരോഹിതോ പരിത്താണം കാതും സക്ഖി, ന അത്തനോ ഇസ്സരിയം. തസ്മിം മതമത്തേയേവ ബലകായോ ഭിജ്ജിത്വാ പലായി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ബാരാണസിരാജാ ബോധിരാജകുമാരോ അഹോസി, പിങ്ഗിയോ ദേവദത്തോ, ദിസാപാമോക്ഖാചരിയോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

വേനസാഖജാതകവണ്ണനാ തതിയാ.

[൩൫൪] ൪. ഉരഗജാതകവണ്ണനാ

ഉരഗോവ തചം ജിണ്ണന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ മതപുത്തകം കുടുമ്ബികം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു പന മതഭരിയമതപിതികവത്ഥുസദിസമേവ. ഇധാപി തഥേവ സത്ഥാ തസ്സ നിവേസനം ഗന്ത്വാ തം ആഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ നിസിന്നം ‘‘കിം, ആവുസോ, സോചസീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ആമ, ഭന്തേ, പുത്തസ്സ മേ മതകാലതോ പട്ഠായ സോചാമീ’’തി വുത്തേ ‘‘ആവുസോ, ഭിജ്ജനധമ്മം നാമ ഭിജ്ജതി, നസ്സനധമ്മം നാമ നസ്സതി, തഞ്ച ഖോ ന ഏകസ്മിംയേവ കുലേ, നാപി ഏകസ്മിഞ്ഞേവ ഗാമേ, അഥ ഖോ അപരിമാണേസു ചക്കവാളേസു തീസു ഭവേസു അമരണധമ്മോ നാമ നത്ഥി, തബ്ഭാവേനേവ ഠാതും സമത്ഥോ ഏകസങ്ഖാരോപി സസ്സതോ നാമ നത്ഥി, സബ്ബേ സത്താ മരണധമ്മാ, സബ്ബേ സങ്ഖാരാ ഭിജ്ജനധമ്മാ, പോരാണകപണ്ഡിതാപി പുത്തേ മതേ ‘മരണധമ്മം മതം, നസ്സനധമ്മം നട്ഠ’ന്തി ന സോചിംസൂ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ബാരാണസിയം ദ്വാരഗാമകേ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ കുടുമ്ബം സണ്ഠപേത്വാ കസികമ്മേന ജീവികം കപ്പേസി. തസ്സ പുത്തോ ച ധീതാ ചാതി ദ്വേ ദാരകാ അഹേസും. സോ പുത്തസ്സ വയപ്പത്തസ്സ സമാനകുലതോ കുമാരികം ആഹരിത്വാ അദാസി, ഇതി തേ ദാസിയാ സദ്ധിം ഛ ജനാ അഹേസും – ബോധിസത്തോ, ഭരിയാ, പുത്തോ, ധീതാ, സുണിസാ, ദാസീതി. തേ സമഗ്ഗാ സമ്മോദമാനാ പിയസംവാസാ അഹേസും. ബോധിസത്തോ സേസാനം പഞ്ചന്നം ഏവം ഓവാദം ദേതി ‘‘തുമ്ഹേ യഥാലദ്ധനിയാമേനേവ ദാനം ദേഥ, സീലം രക്ഖഥ, ഉപോസഥകമ്മം കരോഥ, മരണസ്സതിം ഭാവേഥ, തുമ്ഹാകം മരണഭാവം സല്ലക്ഖേഥ, ഇമേസഞ്ഹി സത്താനം മരണം ധുവം, ജീവിതം അദ്ധുവം, സബ്ബേ സങ്ഖാരാ അനിച്ചാ ഖയവയധമ്മിനോവ, രത്തിഞ്ച ദിവാ ച അപ്പമത്താ ഹോഥാ’’തി. തേ ‘‘സാധൂ’’തി ഓവാദം സമ്പടിച്ഛിത്വാ അപ്പമത്താ മരണസ്സതിം ഭാവേന്തി.

അഥേകദിവസം ബോധിസത്തോ പുത്തേന സദ്ധിം ഖേത്തം ഗന്ത്വാ കസതി. പുത്തോ കചവരം സങ്കഡ്ഢിത്വാ ഝാപേതി. തസ്സാവിദൂരേ ഏകസ്മിം വമ്മികേ ആസീവിസോ അത്ഥി. ധൂമോ തസ്സ അക്ഖീനി പഹരി. സോ കുദ്ധോ നിക്ഖമിത്വാ ‘‘ഇമം നിസ്സായ മയ്ഹം ഭയ’’ന്തി ചതസ്സോ ദാഠാ നിമുജ്ജാപേന്തോ തം ഡംസി, സോ പരിവത്തിത്വാ പതിതോ. ബോധിസത്തോ പരിവത്തിത്വാ തം പതിതം ദിസ്വാ ഗോണേ ഠപേത്വാ ഗന്ത്വാ തസ്സ മതഭാവം ഞത്വാ തം ഉക്ഖിപിത്വാ ഏകസ്മിം രുക്ഖമൂലേ നിപജ്ജാപേത്വാ പാരുപിത്വാ നേവ രോദി ന പരിദേവി – ‘‘ഭിജ്ജനധമ്മം പന ഭിന്നം, മരണധമ്മം മതം, സബ്ബേ സങ്ഖാരാ അനിച്ചാ മരണനിപ്ഫത്തികാ’’തി അനിച്ചഭാവമേവ സല്ലക്ഖേത്വാ കസി. സോ ഖേത്തസമീപേന ഗച്ഛന്തം ഏകം പടിവിസ്സകം പുരിസം ദിസ്വാ ‘‘താത, ഗേഹം ഗച്ഛസീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ആമാ’’തി വുത്തേ തേന ഹി അമ്ഹാകമ്പി ഘരം ഗന്ത്വാ ബ്രാഹ്മണിം വദേയ്യാസി ‘‘അജ്ജ കിര പുബ്ബേ വിയ ദ്വിന്നം ഭത്തം അനാഹരിത്വാ ഏകസ്സേവാഹാരം ആഹരേയ്യാഥ, പുബ്ബേ ച ഏകികാവ ദാസീ ആഹാരം ആഹരതി, അജ്ജ പന ചത്താരോപി ജനാ സുദ്ധവത്ഥനിവത്ഥാ ഗന്ധപുപ്ഫഹത്ഥാ ആഗച്ഛേയ്യാഥാ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി ഗന്ത്വാ ബ്രാഹ്മണിയാ തഥേവ കഥേസി. കേന തേ, താത, ഇമം സാസനം ദിന്നന്തി. ബ്രാഹ്മണേന, അയ്യേതി. സാ ‘‘പുത്തോ മേ മതോ’’തി അഞ്ഞാസി, കമ്പനമത്തമ്പിസ്സാ നാഹോസി. ഏവം സുഭാവിതചിത്താ സുദ്ധവത്ഥനിവത്ഥാ ഗന്ധപുപ്ഫഹത്ഥാ ദാസിം പന ആഹാരം ആഹരാപേത്വാ സേസേഹി സദ്ധിം ഖേത്തം അഗമാസി. ഏകസ്സപി രോദിതം വാ പരിദേവിതം വാ നാഹോസി.

ബോധിസത്തോ പുത്തസ്സ നിപന്നഛായായമേവ നിസീദിത്വാ ഭുഞ്ജി. ഭുത്താവസാനേ സബ്ബേപി ദാരൂനി ഉദ്ധരിത്വാ തം ചിതകം ആരോപേത്വാ ഗന്ധപുപ്ഫേഹി പൂജേത്വാ ഝാപേസും. ഏകസ്സ ച ഏകബിന്ദുപി അസ്സു നാഹോസി, സബ്ബേപി സുഭാവിതമരണസ്സതിനോ ഹോന്തി. തേസം സീലതേജേന സക്കസ്സ ആസനം ഉണ്ഹാകാരം ദസ്സേസി. സോ ‘‘കോ നു ഖോ മം ഠാനാ ചാവേതുകാമോ’’തി ഉപധാരേന്തോ തേസം ഗുണതേജേന ഉണ്ഹഭാവം ഞത്വാ പസന്നമാനസോ ഹുത്വാ ‘‘മയാ ഏതേസം സന്തികം ഗന്ത്വാ സീഹനാദം നദാപേത്വാ സീഹനാദപരിയോസാനേ ഏതേസം നിവേസനം സത്തരതനപരിപുണ്ണം കത്വാ ആഗന്തും വട്ടതീ’’തി വേഗേന തത്ഥ ഗന്ത്വാ ആളാഹനപസ്സേ ഠിതോ ‘‘താത, കിം കരോഥാ’’തി ആഹ. ‘‘ഏകം മനുസ്സം ഝാപേമ, സാമീ’’തി. ‘‘ന തുമ്ഹേ മനുസ്സം ഝാപേസ്സഥ, ഏകം പന മിഗം മാരേത്വാ പചഥ മഞ്ഞേ’’തി. ‘‘നത്ഥേതം സാമി, മനുസ്സമേവ ഝാപേമാ’’തി. ‘‘തേന ഹി വേരിമനുസ്സോ വോ ഭവിസ്സതീ’’തി. അഥ നം ബോധിസത്തോ ‘‘ഓരസപുത്തോ നോ സാമി, ന വേരികോ’’തി ആഹ. ‘‘തേന ഹി വോ അപ്പിയപുത്തോ ഭവിസ്സതീ’’തി? ‘‘അതിവിയ പിയപുത്തോ, സാമീ’’തി. ‘‘അഥ കസ്മാ ന രോദസീ’’തി? സോ അരോദനകാരണം കഥേന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൯.

‘‘ഉരഗോവ തചം ജിണ്ണം, ഹിത്വാ ഗച്ഛതി സം തനും;

ഏവം സരീരേ നിബ്ഭോഗേ, പേതേ കാലകതേ സതി.

൨൦.

‘‘ഡയ്ഹമാനോ ന ജാനാതി, ഞാതീനം പരിദേവിതം;

തസ്മാ ഏതം ന സോചാമി, ഗതോ സോ തസ്സ യാ ഗതീ’’തി.

തത്ഥ സം തനുന്തി അത്തനോ സരീരം. നിബ്ഭോഗേതി ജീവിതിന്ദ്രിയസ്സ അഭാവേന ഭോഗരഹിതേ. പേതേതി പരലോകം പടിഗതേ. കാലകതേതി കതകാലേ, മതേതി അത്ഥോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – സാമി, മമ പുത്തോ യഥാ നാമ ഉരഗോ ജിണ്ണതചം നിച്ഛിന്ദിത്വാ അനോലോകേത്വാ അനപേക്ഖോ ഛഡ്ഡേത്വാ ഗച്ഛേയ്യ, ഏവം അത്തനോ സരീരം ഛഡ്ഡേത്വാ ഗച്ഛതി, തസ്സ ജീവിതിന്ദ്രിയരഹിതേ സരീരേ ഏവം നിബ്ഭോഗേ തസ്മിഞ്ച മേ പുത്തേ പേതേ പുന പടിഗതേ മരണകാലം കത്വാ ഠിതേ സതി കോ കാരുഞ്ഞേന വാ പരിദേവേന വാ അത്ഥോ. അയഞ്ഹി യഥാ സൂലേഹി വിജ്ഝിത്വാ ഡയ്ഹമാനോ സുഖദുക്ഖം ന ജാനാതി, ഏവം ഞാതീനം പരിദേവിതമ്പി ന ജാനാതി, തേന കാരണേനാഹം ഏതം ന സോചാമി. യാ തസ്സ അത്തനോ ഗതി, തം സോ ഗതോതി.

സക്കോ ബോധിസത്തസ്സ വചനം സുത്വാ ബ്രാഹ്മണിം പുച്ഛി ‘‘അമ്മ, തുയ്ഹം സോ കിം ഹോതീ’’തി? ‘‘ദസ മാസേ കുച്ഛിനാ പരിഹരിത്വാ ഥഞ്ഞം പായേത്വാ ഹത്ഥപാദേ സണ്ഠപേത്വാ വഡ്ഢിതപുത്തോ മേ, സാമീ’’തി. ‘‘അമ്മ, പിതാ താവ പുരിസഭാവേന മാ രോദതു, മാതു ഹദയം പന മുദുകം ഹോതി, ത്വം കസ്മാ ന രോദസീ’’തി? സാ അരോദനകാരണം കഥേന്തീ –

൨൧.

‘‘അനവ്ഹിതോ തതോ ആഗാ, അനനുഞ്ഞാതോ ഇതോ ഗതോ;

യഥാഗതോ തഥാ ഗതോ, തത്ഥ കാ പരിദേവനാ.

൨൨.

‘‘ഡയ്ഹമാനോ ന ജാനാതി, ഞാതീനം പരിദേവിതം;

തസ്മാ ഏതം ന സോചാമി, ഗതോ സോ തസ്സ യാ ഗതീ’’തി. – ഗാഥാദ്വയമാഹ –

തത്ഥ അനവ്ഹിതോതി അയം താത മയാ പരലോകതോ അനവ്ഹിതോ അയാചിതോ. ആഗാതി അമ്ഹാകം ഗേഹം ആഗതോ. ഇതോതി ഇതോ മനുസ്സലോകതോ ഗച്ഛന്തോപി മയാ അനനുഞ്ഞാതോവ ഗതോ. യഥാഗതോതി ആഗച്ഛന്തോപി യഥാ അത്തനോവ രുചിയാ ആഗതോ, ഗച്ഛന്തോപി തഥേവ ഗതോ. തത്ഥാതി തസ്മിം തസ്സ ഇതോ ഗമനേ കാ പരിദേവനാ. ഡയ്ഹമാനോതി ഗാഥാ വുത്തനയേന വേദിതബ്ബാ.

സക്കോ ബ്രാഹ്മണിയാ കഥം സുത്വാ തസ്സ ഭഗിനിം പുച്ഛി ‘‘അമ്മ, തുയ്ഹം സോ കിം ഹോതീ’’തി? ‘‘ഭാതാ മേ, സാമീ’’തി. ‘‘അമ്മ, ഭഗിനിയോ നാമ ഭാതൂസു സിനേഹാ ഹോന്തി, ത്വം കസ്മാ ന രോദസീ’’തി? സാ അരോദനകാരണം കഥേന്തീ –

൨൩.

‘‘സചേ രോദേ കിസാ അസ്സം, തസ്സാ മേ കിം ഫലം സിയാ;

ഞാതിമിത്തസുഹജ്ജാനം, ഭിയ്യോ നോ അരതീ സിയാ.

൨൪.

ഡയ്ഹമാനോ ന ജാനാതി, ഞാതീനം പരിദേവിതം;

തസ്മാ ഏതം ന സോചാമി, ഗതോ സോ തസ്സ യാ ഗതീ’’തി. – ഗാഥാദ്വയമാഹ –

തത്ഥ സചേതി യദി അഹം ഭാതരി മതേ രോദേയ്യം, കിസസരീരാ അസ്സം. ഭാതു പന മേ തപ്പച്ചയാ വുഡ്ഢി നാമ നത്ഥീതി ദസ്സേതി. തസ്സാ മേതി തസ്സാ മയ്ഹം രോദന്തിയാ കിം ഫലം കോ ആനിസംസോ ഭവേയ്യ. മയ്ഹം അവുദ്ധി പന പഞ്ഞായതീതി ദീപേതി. ഞാതിമിത്തസുഹജ്ജാനന്തി ഞാതിമിത്തസുഹദാനം. അയമേവ വാ പാഠോ. ഭിയ്യോ നോതി യേ അമ്ഹാകം ഞാതീ ച മിത്താ ച സുഹദയാ ച, തേസം അധികതരാ അരതി സിയാ.

സക്കോ ഭഗിനിയാ കഥം സുത്വാ ഭരിയം പുച്ഛി ‘‘അമ്മ, തുയ്ഹം സോ കിം ഹോതീ’’തി? ‘‘പതി മേ, സാമീ’’തി. ‘‘ഇത്ഥിയോ നാമ പതിമ്ഹി മതേ വിധവാ ഹോന്തി അനാഥാ, ത്വം കസ്മാ ന രോദസീ’’തി. സാപിസ്സ അരോദനകാരണം കഥേന്തീ –

൨൫.

‘‘യഥാപി ദാരകോ ചന്ദം, ഗച്ഛന്തമനുരോദതി;

ഏവംസമ്പദമേവേതം, യോ പേതമനുസോചതി.

൨൬.

‘‘ഡയ്ഹമാനോ ന ജാനാതി, ഞാതീനം പരിദേവിതം;

തസ്മാ ഏതം ന സോചാമി, ഗതോ സോ തസ്സ യാ ഗതീ’’തി. – ഗാഥാദ്വയമാഹ –

തസ്സത്ഥോ – യഥാ നാമ യത്ഥ കത്ഥചി യുത്തായുത്തം ലബ്ഭനീയാലബ്ഭനീയം അജാനന്തോ ബാലദാരകോ മാതു ഉച്ഛങ്ഗേ നിസിന്നോ പുണ്ണമാസിയം പുണ്ണം ചന്ദം ആകാസേ ഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ ‘‘അമ്മ, ചന്ദം മേ ദേഹി, അമ്മ, ചന്ദം മേ ദേഹീ’’തി പുനപ്പുനം രോദതി, ഏവംസമ്പദമേവേതം, ഏവംനിപ്ഫത്തികമേവ ഏതം തസ്സ രുണ്ണം ഹോതി, യോ പേതം കാലകതം അനുസോചതി. ഇതോപി ച ബാലതരം. കിംകാരണാ? സോ ഹി വിജ്ജമാനചന്ദം അനുരോദതി, മയ്ഹം പന പതി മതോ ഏതരഹി അവിജ്ജമാനോ സൂലേഹി വിജ്ഝിത്വാ ഡയ്ഹമാനോപി ന കിഞ്ചി ജാനാതീതി.

സക്കോ ഭരിയായ വചനം സുത്വാ ദാസിം പുച്ഛി ‘‘അമ്മ, തുയ്ഹം സോ കിം ഹോതീ’’തി? ‘‘അയ്യോ മേ, സാമീ’’തി. ‘‘നനു ത്വം ഇമിനാ പീളേത്വാ പോഥേത്വാ പരിഭുത്താ ഭവിസ്സസി, തസ്മാ ‘‘സുമുത്താ അഹ’’ന്തി ന രോദസീ’’തി. ‘സാമി, മാ ഏവം അവച, ന ഏതം ഏതസ്സ അനുച്ഛവികം, ഖന്തിമേത്താനുദ്ദയസമ്പന്നോ മേ അയ്യപുത്തോ, ഉരേ സംവഡ്ഢിതപുത്തോ വിയ അഹോസീ’തി. ‘‘അഥ കസ്മാ ന രോദസീ’’തി? സാപിസ്സ അരോദനകാരണം കഥേന്തീ –

൨൭.

‘‘യഥാപി ഉദകകുമ്ഭോ, ഭിന്നോ അപ്പടിസന്ധിയോ;

ഏവംസമ്പദമേവേതം, യോ പേതമനുസോചതി.

൨൮.

‘‘ഡയ്ഹമാനോ ന ജാനാതി, ഞാതീനം പരിദേവിതം;

തസ്മാ ഏതം ന സോചാമി, ഗതോ സോ തസ്സ യാ ഗതീ’’തി. – ഗാഥാദ്വയമാഹ –

തസ്സത്ഥോ – യഥാ നാമ ഉദകകുമ്ഭോ ഉക്ഖിപിയമാനോ പതിത്വാ സത്തധാ ഭിന്നോ പുന താനി കപാലാനി പടിപാടിയാ ഠപേത്വാ സംവിദഹിത്വാ പടിപാകതികം കാതും ന സക്കോതി, യോ പേതമനുസോചതി, തസ്സപി ഏതമനുസോചനം ഏവംനിപ്ഫത്തികമേവ ഹോതി, മതസ്സ പുന ജീവാപേതും അസക്കുണേയ്യത്താ ഇദ്ധിമതോ വാ ഇദ്ധാനുഭാവേന ഭിന്നം കുമ്ഭം സംവിദഹിത്വാ ഉദകസ്സ പൂരേതും സക്കാ ഭവേയ്യ, കാലകതോ പന ഇദ്ധിബലേനാപി ന സക്കാ പടിപാകതിതം കാതുന്തി. ഇതരാ ഗാഥാ വുത്തത്ഥായേവ.

സക്കോ സബ്ബേസം ധമ്മകഥം സുത്വാ പസീദിത്വാ ‘‘തുമ്ഹേഹി അപ്പമത്തേഹി മരണസ്സതി ഭാവിതാ, തുമ്ഹേ ഇതോ പട്ഠായ സഹത്ഥേന കമ്മം മാ കരിത്ഥ, അഹം, സക്കോ ദേവരാജാ, അഹം വോ ഗേഹേ സത്ത രതനാനി അപരിമാണാനി കരിസ്സാമി, തുമ്ഹേ ദാനം ദേഥ, സീലം രക്ഖഥ, ഉപോസഥകമ്മം കരോഥ, അപ്പമത്താ ഹോഥാ’’തി തേസം ഓവാദം ദത്വാ ഗേഹം അപരിമിതധനം കത്വാ പക്കാമി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ കുടുമ്ബികോ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. തദാ ദാസീ ഖുജ്ജുത്തരാ അഹോസി, ധീതാ ഉപ്പലവണ്ണാ, പുത്തോ രാഹുലോ, മാതാ ഖേമാ, ബ്രാഹ്മണോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

ഉരഗജാതകവണ്ണനാ ചതുത്ഥാ.

[൩൫൫] ൫. ഘടജാതകവണ്ണനാ

അഞ്ഞേ സോചന്തി രോദന്തീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ കോസലരഞ്ഞോ ഏകം അമച്ചം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ഹേട്ഠാ കഥിതസദിസമേവ. ഇധ പന രാജാ അത്തനോ ഉപകാരസ്സ അമച്ചസ്സ മഹന്തം യസം ദത്വാ പരിഭേദകാനം കഥം ഗഹേത്വാ തം ബന്ധാപേത്വാ ബന്ധനാഗാരേ പവേസേസി. സോ തത്ഥ നിസിന്നോവ സോതാപത്തിമഗ്ഗം നിബ്ബത്തേസി. രാജാ തസ്സ ഗുണം സല്ലക്ഖേത്വാ മോചാപേസി. സോ ഗന്ധമാലം ആദായ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ നിസീദി. അഥ നം സത്ഥാ ‘‘അനത്ഥോ കിര തേ ഉപ്പന്നോ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ആമ, ഭന്തേ, അനത്ഥേന പന മേ അത്ഥോ ആഗതോ, സോതാപത്തിമഗ്ഗോ നിബ്ബത്തോ’’തി വുത്തേ ‘‘ന ഖോ, ഉപാസക, ത്വഞ്ഞേവ അനത്ഥേന അത്ഥം ആഹരി, പോരാണകപണ്ഡിതാപി ആഹരിംസൂ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ തസ്സ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തി, ‘‘ഘടകുമാരോ’’തിസ്സ നാമം കരിംസു. സോ അപരേന സമയേന തക്കസിലായം ഉഗ്ഗഹിതസിപ്പോ ധമ്മേന രജ്ജം കാരേസി. തസ്സ അന്തേപുരേ ഏകോ അമച്ചോ ദുബ്ഭി. സോ തം പച്ചക്ഖതോ ഞത്വാ രട്ഠാ പബ്ബാജേസി. തദാ സാവത്ഥിയം ധങ്കരാജാ നാമ രജ്ജം കാരേസി. സോ തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ തം ഉപട്ഠഹിത്വാ ഹേട്ഠാ വുത്തനയേന അത്തനോ വചനം ഗാഹാപേത്വാ ബാരാണസിരജ്ജം ഗണ്ഹാപേസി. സോപി രജ്ജം ഗഹേത്വാ ബോധിസത്തം സങ്ഖലികാഹി ബന്ധാപേത്വാ ബന്ധനാഗാരം പവേസേസി. ബോധിസത്തോ ഝാനം നിബ്ബത്തേത്വാ ആകാസേ പല്ലങ്കേന നിസീദി, ധങ്കസ്സ സരീരേ ഡാഹോ ഉപ്പജ്ജി. സോ ഗന്ത്വാ ബോധിസത്തസ്സ സുവണ്ണാദാസഫുല്ലപദുമസസ്സിരികം മുഖം ദിസ്വാ ബോധിസത്തം പുച്ഛന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൨൯.

‘‘അഞ്ഞേ സോചന്തി രോദന്തി, അഞ്ഞേ അസ്സുമുഖാ ജനാ;

പസന്നമുഖവണ്ണോസി, കസ്മാ ഘട ന സോചസീ’’തി.

തത്ഥ അഞ്ഞേതി തം ഠപേത്വാ സേസമനുസ്സാ.

അഥസ്സ ബോധിസത്തോ അസോചനകാരണം കഥേന്തോ ചതസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –

൩൦.

‘‘നാബ്ഭതീതഹരോ സോകോ, നാനാഗതസുഖാവഹോ;

തസ്മാ ധങ്ക ന സോചാമി, നത്ഥി സോകേ ദുതീയതാ.

൩൧.

‘‘സോചം പണ്ഡു കിസോ ഹോതി, ഭത്തഞ്ചസ്സ ന രുച്ചതി;

അമിത്താ സുമനാ ഹോന്തി, സല്ലവിദ്ധസ്സ രുപ്പതോ.

൩൨.

‘‘ഗാമേ വാ യദി വാരഞ്ഞേ, നിന്നേ വാ യദി വാ ഥലേ;

ഠിതം മം നാഗമിസ്സതി, ഏവം ദിട്ഠപദോ അഹം.

൩൩.

‘‘യസ്സത്താ നാലമേകോവ, സബ്ബകാമരസാഹരോ;

സബ്ബാപി പഥവീ തസ്സ, ന സുഖം ആവഹിസ്സതീ’’തി.

തത്ഥ നാബ്ഭതീതഹരോതി നാബ്ഭതീതാഹാരോ, അയമേവ വാ പാഠോ. സോകോ നാമ അബ്ഭതീതം അതിക്കന്തം നിരുദ്ധം അത്ഥങ്ഗതം പുന നാഹരതി. ദുതീയതാതി സഹായതാ. അതീതാഹരണേന വാ അനാഗതാഹരണേന വാ സോകോ നാമ കസ്സചി സഹായോ ന ഹോതി, തേനാപി കാരണേനാഹം ന സോചാമീതി വദതി. സോചന്തി സോചന്തോ. സല്ലവിദ്ധസ്സ രുപ്പതോതി സോകസല്ലേന വിദ്ധസ്സ തേനേവ ഘട്ടിയമാനസ്സ ‘‘ദിട്ഠാ വത നോ പച്ചാമിത്തസ്സ പിട്ഠീ’’തി അമിത്താ സുമനാ ഹോന്തീതി അത്ഥോ.

ഠിതം മം നാഗമിസ്സതീതി സമ്മ ധങ്കരാജ, ഏതേസു ഗാമാദീസു യത്ഥ കത്ഥചി ഠിതം മം പണ്ഡുകിസഭാവാദികം സോകമൂലകം ബ്യസനം ന ആഗമിസ്സതി. ഏവം ദിട്ഠപദോതി യഥാ തം ബ്യസനം നാഗച്ഛതി, ഏവം മയാ ഝാനപദം ദിട്ഠം. ‘‘അട്ഠലോകധമ്മപദ’’ന്തിപി വദന്തിയേവ. പാളിയം പന ‘‘ന മത്തം നാഗമിസ്സതീ’’തി ലിഖിതം, തം അട്ഠകഥായം നത്ഥി. പരിയോസാനഗാഥായ ഇച്ഛിതപത്ഥിതത്ഥേന ഝാനസുഖസങ്ഖാതം സബ്ബകാമരസം ആഹരതീതി സബ്ബകാമരസാഹരോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യസ്സ രഞ്ഞോ പഹായ അഞ്ഞസഹായേ അത്താവ ഏകോ സബ്ബകാമരസാഹരോ നാലം, സബ്ബം ഝാനസുഖസങ്ഖാതം കാമരസം ആഹരിതും അസമത്ഥോ, തസ്സ രഞ്ഞോ സബ്ബാപി പഥവീ ന സുഖം ആവഹിസ്സതി. കാമാതുരസ്സ ഹി സുഖം നാമ നത്ഥി, യോ പന കിലേസദരഥരഹിതം ഝാനസുഖം ആഹരിതും സമത്ഥോ, സോ രാജാ സുഖീ ഹോതീതി. യോ പനേതായ ഗാഥായ ‘‘യസ്സത്ഥാ നാലമേകോ’’തിപി പാഠോ, തസ്സത്ഥോ ന ദിസ്സതി.

ഇതി ധങ്കോ ഇമാ ചതസ്സോ ഗാഥാ സുത്വാ ബോധിസത്തം ഖമാപേത്വാ രജ്ജം പടിച്ഛാപേത്വാ പക്കാമി. ബോധിസത്തോപി രജ്ജം അമച്ചാനം പടിനിയ്യാദേത്വാ ഹിമവന്തപദേസം ഗന്ത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ അപരിഹീനജ്ഝാനോ ബ്രഹ്മലോകപരായണോ അഹോസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ധങ്കരാജാ ആനന്ദോ അഹോസി, ഘടരാജാ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ഘടജാതകവണ്ണനാ പഞ്ചമാ.

[൩൫൬] ൬. കോരണ്ഡിയജാതകവണ്ണനാ

ഏകോ അരഞ്ഞേതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ധമ്മസേനാപതിം ആരബ്ഭ കഥേസി. ഥേരോ കിര ആഗതാഗതാനം ദുസ്സീലാനം മിഗലുദ്ദകമച്ഛബന്ധാദീനം ദിട്ഠദിട്ഠാനഞ്ഞേവ ‘‘സീലം ഗണ്ഹഥ, സീലം ഗണ്ഹഥാ’’തി സീലം ദേതി. തേ ഥേരേ ഗരുഭാവേന തസ്സ കഥം ഭിന്ദിതും അസക്കോന്താ സീലം ഗണ്ഹന്തി, ഗഹേത്വാ ച പന ന രക്ഖന്തി, അത്തനോ അത്തനോ കമ്മമേവ കരോന്തി. ഥേരോ സദ്ധിവിഹാരികേ ആമന്തേത്വാ ‘‘ആവുസോ, ഇമേ മനുസ്സാ മമ സന്തികേ സീലം ഗണ്ഹിംസു, ഗണ്ഹിത്വാ ച പന ന രക്ഖന്തീ’’തി ആഹ. ‘‘ഭന്തേ, തുമ്ഹേ ഏതേസം അരുചിയാ സീലം ദേഥ, ഏതേ തുമ്ഹാകം കഥം ഭിന്ദിതും അസക്കോന്താ ഗണ്ഹന്തി, തുമ്ഹേ ഇതോ പട്ഠായ ഏവരൂപാനം സീലം മാ അദത്ഥാ’’തി. ഥേരോ അനത്തമനോ അഹോസി. തം പവത്തിം സുത്വാ ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും – ‘‘ആവുസോ, സാരിപുത്തത്ഥേരോ കിര ദിട്ഠദിട്ഠാനഞ്ഞേവ സീലം ദേതീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ ദിട്ഠദിട്ഠാനം അയാചന്താനഞ്ഞേവ സീലം ദേതീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ തക്കസിലായം ദിസാപാമോക്ഖസ്സ ആചരിയസ്സ ജേട്ഠന്തേവാസികോ കോരണ്ഡിയോ നാമ അഹോസി. തദാ സോ ആചരിയോ ദിട്ഠദിട്ഠാനം കേവട്ടാദീനം അയാചന്താനഞ്ഞേവ ‘‘സീലം ഗണ്ഹഥ, സീലം ഗണ്ഹഥാ’’തി സീലം ദേതി. തേ ഗഹേത്വാപി ന രക്ഖന്തി ആചരിയോ തമത്ഥം അന്തേവാസികാനം ആരോചേസി. അന്തേവാസികാ ‘‘ഭന്തേ, തുമ്ഹേ ഏതേസം അരുചിയാ സീലം ദേഥ, തസ്മാ ഭിന്ദന്തി, ഇതോ ദാനി പട്ഠായ യാചന്താനഞ്ഞേവ ദദേയ്യാഥ, മാ അയാചന്താന’’ന്തി വദിംസു. സോ വിപ്പടിസാരീ അഹോസി, ഏവം സന്തേപി ദിട്ഠദിട്ഠാനം സീലം ദേതിയേവ.

അഥേകദിവസം ഏകസ്മാ ഗാമാ മനുസ്സാ ആഗന്ത്വാ ബ്രാഹ്മണവാചനകത്ഥായ ആചരിയം നിമന്തയിംസു. സോ കോരണ്ഡിയമാണവം പക്കോസിത്വാ ‘‘താത, അഹം ന ഗച്ഛാമി, ത്വം ഇമേ പഞ്ചസതേ മാണവേ ഗഹേത്വാ തത്ഥ ഗന്ത്വാ വാചനകാനി സമ്പടിച്ഛിത്വാ അമ്ഹാകം ദിന്നകോട്ഠാസം ആഹരാ’’തി പേസേസി. സോ ഗന്ത്വാ പടിനിവത്തന്തോ അന്തരാമഗ്ഗേ ഏകം കന്ദരം ദിസ്വാ ചിന്തേസി ‘‘അമ്ഹാകം ആചരിയോ ദിട്ഠദിട്ഠാനം അയാചന്താനഞ്ഞേവ സീലം ദേതി, ഇതോ ദാനി പട്ഠായ യഥാ യാചന്താനഞ്ഞേവ ദേതി, തഥാ നം കരിസ്സാമീ’’തി. സോ തേസു മാണവേസു സുഖനിസിന്നേസു ഉട്ഠായ മഹന്തം മഹന്തം സേലം ഉക്ഖിപിത്വാ കന്ദരായം ഖിപി, പുനപ്പുനം ഖിപിയേവ. അഥ നം തേ മാണവാ ഉട്ഠായ ‘‘ആചരിയ, കിം കരോസീ’’തി ആഹംസു. സോ ന കിഞ്ചി കഥേസി, തേ വേഗേന ഗന്ത്വാ ആചരിയസ്സ ആരോചേസും. ആചരിയോ ആഗന്ത്വാ തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൩൪.

‘‘ഏകോ അരഞ്ഞേ ഗിരികന്ദരായം, പഗ്ഗയ്ഹ പഗ്ഗയ്ഹ സിലം പവേച്ഛസി;

പുനപ്പുനം സന്തരമാനരൂപോ, കോരണ്ഡിയ കോ നു തവ യിധത്ഥോ’’തി.

തത്ഥ കോ നു തവ യിധത്ഥോതി കോ നു തവ ഇധ കന്ദരായം സിലാഖിപനേന അത്ഥോ.

സോ തസ്സ വചനം സുത്വാ ആചരിയം പബോധേതുകാമോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൩൫.

‘‘അഹഞ്ഹിമം സാഗരസേവിതന്തം, സമം കരിസ്സാമി യഥാപി പാണി;

വികിരിയ സാനൂനി ച പബ്ബതാനി ച, തസ്മാ സിലം ദരിയാ പക്ഖിപാമീ’’തി.

തത്ഥ അഹഞ്ഹിമന്തി അഹഞ്ഹി ഇമം മഹാപഥവിം. സാഗരസേവിതന്തന്തി സാഗരേഹി സേവിതം ചാതുരന്തം. യഥാപി പാണീതി ഹത്ഥതലം വിയ സമം കരിസ്സാമി. വികിരിയാതി വികിരിത്വാ. സാനൂനി ച പബ്ബതാനി ചാതി പംസുപബ്ബതേ ച സിലാപബ്ബതേ ച.

തം സുത്വാ ബ്രാഹ്മണോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൩൬.

‘‘നയിമം മഹിം അരഹതി പാണികപ്പം, സമം മനുസ്സോ കരണായ മേകോ;

മഞ്ഞാമിമഞ്ഞേവ ദരിം ജിഗീസം, കോരണ്ഡിയ ഹാഹസി ജീവലോക’’ന്തി.

തത്ഥ കരണായ മേകോതി കരണായ ഏകോ കാതും ന സക്കോതീതി ദീപേതി. മഞ്ഞാമിമഞ്ഞേവ ദരിം ജിഗീസന്തി അഹം മഞ്ഞാമി തിട്ഠതു പഥവീ, ഇമഞ്ഞേവ ഏകം ദരിം ജിഗീസം പൂരണത്ഥായ വായമന്തോ സിലാ പരിയേസന്തോ ഉപായം വിചിനന്തോവ ത്വം ഇമം ജീവലോകം ഹാഹസി ജഹിസ്സസി, മരിസ്സസീതി അത്ഥോ.

തം സുത്വാ മാണവോ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൩൭.

‘‘സചേ അയം ഭൂതധരം ന സക്കാ, സമം മനുസ്സോ കരണായ മേകോ;

ഏവമേവ ത്വം ബ്രഹ്മേ ഇമേ മനുസ്സേ, നാനാദിട്ഠികേ നാനയിസ്സസി തേ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – സചേ അയം ഏകോ മനുസ്സോ ഇമം ഭൂതധരം പഥവിം സമം കാതും ന സക്കാ ന സമത്ഥോ, ഏവമേവ ത്വം ഇമേ ദുസ്സീലമനുസ്സേ നാനാദിട്ഠികേ നാനയിസ്സസി, തേ ഏവം ‘‘സീലം ഗണ്ഹഥ, സീലം ഗണ്ഹഥാ’’തി വദന്തോ അത്തനോ വസം ന ആനയിസ്സസി, പണ്ഡിതപുരിസായേവ ഹി പാണാതിപാതം ‘‘അകുസല’’ന്തി ഗരഹന്തി. സംസാരമോചകാദയോ പനേത്ഥ കുസലസഞ്ഞിനോ, തേ ത്വം കഥം ആനയിസ്സസി, തസ്മാ ദിട്ഠദിട്ഠാനം സീലം അദത്വാ യാചന്താനഞ്ഞേവ ദേഹീതി.

തം സുത്വാ ആചരിയോ ‘‘യുത്തം വദതി കോരണ്ഡിയോ, ഇദാനി ന ഏവരൂപം കരിസ്സാമീ’’തി അത്തനോ വിരദ്ധഭാവം ഞത്വാ പഞ്ചമം ഗാഥമാഹ –

൩൮.

‘‘സംഖിത്തരൂപേന ഭവം മമത്ഥം, അക്ഖാസി കോരണ്ഡിയ ഏവമേതം;

യഥാ ന സക്കാ പഥവീ സമായം, കത്തും മനുസ്സേന തഥാ മനുസ്സാ’’തി.

തത്ഥ സമായന്തി സമം അയം. ഏവം ആചരിയോ മാണവസ്സ ഥുതിം അകാസി, സോപി നം ബോധേത്വാ സയം ഘരം നേസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ബ്രാഹ്മണോ സാരിപുത്തോ അഹോസി, കോരണ്ഡിയമാണവോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

കോരണ്ഡിയജാതകവണ്ണനാ ഛട്ഠാ.

[൩൫൭] ൭. ലടുകികജാതകവണ്ണനാ

വന്ദാമി തം കുഞ്ജര സട്ഠിഹായനന്തി ഇദം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ ദേവദത്തം ആരബ്ഭ കഥേസി. ഏകസ്മിഞ്ഹി ദിവസേ ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, ദേവദത്തോ കക്ഖളോ ഫരുസോ സാഹസികോ, സത്തേസു കരുണാമത്തമ്പിസ്സ നത്ഥീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ നിക്കരുണോയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ഹത്ഥിയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ പാസാദികോ മഹാകായോ അസീതിസഹസ്സവാരണപരിവാരോ യൂഥപതി ഹുത്വാ ഹിമവന്തപദേസേ വിഹാസി. തദാ ഏകാ ലടുകികാ സകുണികാ ഹത്ഥീനം വിചരണട്ഠാനേ അണ്ഡാനി നിക്ഖിപി, താനി പരിണതാനി ഭിന്ദിത്വാ സകുണപോതകാ നിക്ഖമിംസു. തേസു അവിരുള്ഹപക്ഖേസു ഉപ്പതിതും അസക്കോന്തേസുയേവ മഹാസത്തോ അസീതിസഹസ്സവാരണപരിവുതോ ഗോചരായ ചരന്തോ തം പദേസം പത്തോ. തം ദിസ്വാ ലടുകികാ ചിന്തേസി ‘‘അയം ഹത്ഥിരാജാ മമ പോതകേ മദ്ദിത്വാ മാരേസ്സതി, ഹന്ദ നം പുത്തകാനം പരിത്താണത്ഥായ ധമ്മികാരക്ഖം യാചാമീ’’തി. സാ ഉഭോ പക്ഖേ ഏകതോ കത്വാ തസ്സ പുരതോ ഠത്വാ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൩൯.

‘‘വന്ദാമി തം കുഞ്ജര സട്ഠിഹായനം, ആരഞ്ഞകം യൂഥപതിം യസസ്സിം;

പക്ഖേഹി തം പഞ്ജലികം കരോമി, മാ മേ വധീ പുത്തകേ ദുബ്ബലായാ’’തി.

തത്ഥ സട്ഠിഹായനന്തി സട്ഠിവസ്സകാലേ ഹായനബലം. യസസ്സിന്തി പരിവാരസമ്പന്നം. പക്ഖേഹി തം പഞ്ചലികം കരോമീതി അഹം പക്ഖേഹി തം അഞ്ജലികം കരോമീതി അത്ഥോ.

മഹാസത്തോ ‘‘മാ ചിന്തയി ലടുകികേ, അഹം തേ പുത്തകേ രക്ഖിസ്സാമീ’’തി സകുണപോതകാനം ഉപരി ഠത്വാ അസീതിയാ ഹത്ഥിസഹസ്സേസു ഗതേസു ലടുകികം ആമന്തേത്വാ ‘‘ലടുകികേ അമ്ഹാകം പച്ഛതോ ഏകോ ഏകചാരികോ ഹത്ഥീ ആഗച്ഛതി, സോ അമ്ഹാകം വചനം ന കരിസ്സതി, തസ്മിം ആഗതേ തമ്പി യാചിത്വാ പുത്തകാനം സോത്ഥിഭാവം കരേയ്യാസീ’’തി വത്വാ പക്കാമി. സാപി തസ്സ പച്ചുഗ്ഗമനം കത്വാ ഉഭോഹി പക്ഖേഹി അഞ്ജലിം കത്വാ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൪൦.

‘‘വന്ദാമി തം കുഞ്ജര ഏകചാരിം, ആരഞ്ഞകം പബ്ബതസാനുഗോചരം;

പക്ഖേഹി തം പഞ്ജലികം കരോമി, മാ മേ വധീ പുത്തകേ ദുബ്ബലായാ’’തി.

തത്ഥ പബ്ബതസാനുഗോചരന്തി ഘനസേലപബ്ബതേസു ച പംസുപബ്ബതേസു ച ഗോചരം ഗണ്ഹന്തം.

സോ തസ്സാ വചനം സുത്വാ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൪൧.

‘‘വധിസ്സാമി തേ ലടുകികേ പുത്തകാനി, കിം മേ തുവം കാഹസി ദുബ്ബലാസി;

സതം സഹസ്സാനിപി താദിസീനം, വാമേന പാദേന പപോഥയേയ്യ’’ന്തി.

തത്ഥ വധിസ്സാമി തേതി ത്വം കസ്മാ മമ വിചരണമഗ്ഗേ പുത്തകാനി ഠപേസി, യസ്മാ ഠപേസി, തസ്മാ വധിസ്സാമി തേ പുത്തകാനീതി വദതി. കിം മേ തുവം കാഹസീതി മയ്ഹം മഹാഥാമസ്സ ത്വം ദുബ്ബലാ കിം കരിസ്സസി. പപോഥയേയ്യന്തി അഹം താദിസാനം ലടുകികാനം സതസഹസ്സമ്പി വാമേന പാദേന സഞ്ചുണ്ണേയ്യം, ദക്ഖിണപാദേന പന കഥാവ നത്ഥീതി.

ഏവഞ്ച പന വത്വാ സോ തസ്സാ പുത്തകേ പാദേന സഞ്ചുണ്ണേത്വാ മുത്തേന പവാഹേത്വാ നദന്തോവ പക്കാമി. ലടുകികാ രുക്ഖസാഖായ നിലീയിത്വാ ‘‘ഇദാനി താവ വാരണ നദന്തോ ഗച്ഛസി, കതിപാഹേനേവ മേ കിരിയം പസ്സിസ്സസി, കായബലതോ ഞാണബലസ്സ മഹന്തഭാവം ന ജാനാസി, ഹോതു, ജാനാപേസ്സാമി ന’’ന്തി തം സന്തജ്ജയമാനാവ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൪൨.

‘‘ന ഹേവ സബ്ബത്ഥ ബലേന കിച്ചം, ബലഞ്ഹി ബാലസ്സ വധായ ഹോതി;

കരിസ്സാമി തേ നാഗരാജാ അനത്ഥം, യോ മേ വധീ പുത്തകേ ദുബ്ബലായാ’’തി.

തത്ഥ ബലേനാതി കായബലേന. അനത്ഥന്തി അവുഡ്ഢിം. യോ മേതി യോ ത്വം മമ ദുബ്ബലായ പുത്തകേ വധീ ഘാതേസി.

സാ ഏവം വത്വാ കതിപാഹം ഏകം കാകം ഉപട്ഠഹിത്വാ തേന തുട്ഠേന ‘‘കിം തേ കരോമീ’’തി വുത്താ ‘‘സാമി, അഞ്ഞം മേ കാതബ്ബം നത്ഥി, ഏകസ്സ പന ഏകചാരികവാരണസ്സ തുണ്ഡേന പഹരിത്വാ തുമ്ഹേഹി അക്ഖീനി ഭിന്നാനി പച്ചാസീസാമീ’’തി ആഹ. സാ തേന ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിതാ ഏകം നീലമക്ഖികം ഉപട്ഠഹി. തായപി ‘‘കിം തേ, കരോമീ’’തി വുത്താ ‘‘ഇമിനാ കാകേന ഏകചാരികവാരണസ്സ അക്ഖീസു ഭിന്നേസു തുമ്ഹേഹി തത്ഥ ആസാടികം പാതേതും ഇച്ഛാമീ’’തി വത്വാ തായപി ‘‘സാധൂ’’തി വുത്തേ ഏകം മണ്ഡൂകം ഉപട്ഠഹിത്വാ തേന ‘‘കിം തേ, കരോമീ’’തി വുത്താ ‘‘യദാ ഏകചാരികവാരണോ അന്ധോ ഹുത്വാ പാനീയം പരിയേസതി, തദാ പബ്ബതമത്ഥകേ ഠിതോ സദ്ദം കത്വാ തസ്മിം പബ്ബതമത്ഥകം അഭിരുഹന്തേ ഓതരിത്വാ പപാതേ സദ്ദം കരേയ്യാഥ, അഹം തുമ്ഹാകം സന്തികാ ഏത്തകം പച്ചാസീസാമീ’’തി ആഹ. സോപി തസ്സാ വചനം ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛി.

അഥേകദിവസം കാകോ വാരണസ്സ ദ്വേപി അക്ഖീനി തുണ്ഡേന ഭിന്ദി, നീലമക്ഖികാ ആസാടികം പാതേസി. സോ പുളവേഹി ഖജ്ജന്തോ വേദനാപ്പത്തോ പിപാസാഭിഭൂതോ പാനീയം പരിയേസമാനോ വിചരി. തസ്മിം കാലേ മണ്ഡൂകോ പബ്ബതമത്ഥകേ ഠത്വാ സദ്ദമകാസി. വാരണോ ‘‘ഏത്ഥ പാനീയം ഭവിസ്സതീ’’തി പബ്ബതമത്ഥകം അഭിരുഹി. അഥ മണ്ഡൂകോ ഓതരിത്വാ പപാതേ ഠത്വാ സദ്ദമകാസി. വാരണോ ‘‘ഏത്ഥ പാനീയം ഭവിസ്സതീ’’തി പപാതാഭിമുഖോ ഗച്ഛന്തോ പരിഗളിത്വാ പബ്ബതപാദേ പതിത്വാ ജീവിതക്ഖയം പാപുണി. ലടുകികാ തസ്സ മതഭാവം ഞത്വാ ‘‘ദിട്ഠാ മേ പച്ചാമിത്തസ്സ പിട്ഠീ’’തി ഹട്ഠതുട്ഠാ തസ്സ ഖന്ധേ ചങ്കമിത്വാ യഥാകമ്മം ഗതാ.

സത്ഥാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, കേനചി സദ്ധിം വേരം നാമ കാതബ്ബം, ഏവം ബലസമ്പന്നമ്പി വാരണം ഇമേ ചത്താരോ ജനാ ഏകതോ ഹുത്വാ വാരണസ്സ ജീവിതക്ഖയം പാപേസു’’ന്തി –

൪൩.

‘‘കാകഞ്ച പസ്സ ലടുകികം, മണ്ഡൂകം നീലമക്ഖികം;

ഏതേ നാഗം അഘാതേസും, പസ്സ വേരസ്സ വേരിനം;

തസ്മാ ഹി വേരം ന കയിരാഥ, അപ്പിയേനപി കേനചീ’’തി. –

ഇമം അഭിസമ്ബുദ്ധഗാഥം വത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി.

തത്ഥ പസ്സാതി അനിയാമിതാലപനമേതം, ഭിക്ഖൂ പന സന്ധായ വുത്തത്താ പസ്സഥ ഭിക്ഖവേതി വുത്തം ഹോതി. ഏതേതി ഏതേ ചത്താരോ ഏകതോ ഹുത്വാ. അഘാതേസുന്തി തം വധിംസു. പസ്സ വേരസ്സ വേരിനന്തി പസ്സഥ വേരികാനം വേരസ്സ ഗതിന്തി അത്ഥോ.

തദാ ഏകചാരികഹത്ഥീ ദേവദത്തോ അഹോസി, യൂഥപതി പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

ലടുകികജാതകവണ്ണനാ സത്തമാ.

[൩൫൮] ൮. ചൂളധമ്മപാലജാതകവണ്ണനാ

അഹമേവ ദൂസിയാ ഭൂനഹതാതി ഇദം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ ദേവദത്തസ്സ വധായ പരിസക്കനം ആരബ്ഭ കഥേസി. അഞ്ഞേസു ജാതകേസു ദേവദത്തോ ബോധിസത്തസ്സ താസമത്തമ്പി കാതും നാസക്ഖി, ഇമസ്മിം പന ചൂളധമ്മപാലജാതകേ ബോധിസത്തസ്സ സത്തമാസികകാലേ ഹത്ഥപാദേ ച സീസഞ്ച ഛേദാപേത്വാ അസിമാലകം നാമ കാരേസി. ദദ്ദരജാതകേ (ജാ. ൧.൨.൪൩-൪൪) ഗീവം ഗഹേത്വാ മാരേത്വാ ഉദ്ധനേ മംസം പചിത്വാ ഖാദി. ഖന്തീവാദീജാതകേ (ജാ. ൧.൪.൪൯ ആദയോ) ദ്വീഹിപി കസാഹി പഹാരസഹസ്സേഹി താളാപേത്വാ ഹത്ഥപാദേ ച കണ്ണനാസഞ്ച ഛേദാപേത്വാ ജടാസു ഗഹേത്വാ കഡ്ഢാപേത്വാ ഉത്താനകം നിപജ്ജാപേത്വാ ഉരേ പാദേന പഹരിത്വാ ഗതോ. ബോധിസത്തോ തം ദിവസംയേവ ജീവിതക്ഖയം പാപുണി. ചൂളനന്ദിയജാതകേപി (ജാ. ൧.൨.൧൪൩-൧൪൪) മഹാകപിജാതകേപി (ജാ. ൧.൭.൮൩ ആദയോ) മാരേസിയേവ. ഏവമേവ സോ ദീഘരത്തം വധായ പരിസക്കന്തോ ബുദ്ധകാലേപി പരിസക്കിയേവ. അഥേകദിവസം ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും – ‘‘ആവുസോ, ദേവദത്തോ ബുദ്ധാനം മാരണത്ഥമേവ ഉപായം കരോതി, ‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധം മാരാപേസ്സാമീ’തി ധനുഗ്ഗഹേ പയോജേസി, സിലം പവിജ്ഝി, നാളാഗിരിം വിസ്സജ്ജാപേസീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ മയ്ഹം വധായ പരിസക്കിയേവ, ഇദാനി പന താസമത്തമ്പി കാതും ന സക്കോതി, പുബ്ബേ മം ചൂളധമ്മപാലകുമാരകാലേ അത്തനോ പുത്തം സമാനം ജീവതക്ഖയം പാപേത്വാ അസിമാലകം കാരേസീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം മഹാപതാപേ നാമ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ തസ്സ അഗ്ഗമഹേസിയാ ചന്ദാദേവിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തി, ‘‘ധമ്മപാലോ’’തിസ്സ നാമം കരിംസു. തമേനം സത്തമാസികകാലേ മാതാ ഗന്ധോദകേന ന്ഹാപേത്വാ അലങ്കരിത്വാ കീളാപയമാനാ നിസീദി. രാജാ തസ്സാ വസനട്ഠാനം അഗമാസി. സാ പുത്തം കീളാപയമാനാ പുത്തസിനേഹേന സമപ്പിതാ ഹുത്വാ രാജാനം പസ്സിത്വാപി ന ഉട്ഠഹി. സോ ചിന്തേസി ‘‘അയം ഇദാനേവ താവ പുത്തം നിസ്സായ മാനം കരോതി, മം കിസ്മിഞ്ചി ന മഞ്ഞതി, പുത്തേ പന വഡ്ഢന്തേ മയി ‘മനുസ്സോ’തിപി സഞ്ഞം ന കരിസ്സതി, ഇദാനേവ നം ഘാതേസ്സാമീ’’തി. സോ നിവത്തിത്വാ രാജാസനേ നിസീദിത്വാ ‘‘അത്തനോ വിധാനേന ആഗച്ഛതൂ’’തി ചോരഘാതകം പക്കോസാപേസി. സോ കാസായവത്ഥനിവത്ഥോ രത്തമാലാധരോ ഫരസും അംസേ ഠപേത്വാ ഉപധാനഘടികം ഹത്ഥപാദഠപനദണ്ഡകഞ്ച ആദായ ആഗന്ത്വാ രാജാനം വന്ദിത്വാ ‘‘കിം കരോമി, ദേവാ’’തി അട്ഠാസി. ദേവിയാ സിരിഗബ്ഭം ഗന്ത്വാ ധമ്മപാലം ആനേഹീതി. ദേവീപി രഞ്ഞോ കുജ്ഝിത്വാ നിവത്തനഭാവം ഞത്വാ ബോധിസത്തം ഉരേ നിപജ്ജാപേത്വാ രോദമാനാ നിസീദി. ചോരഘാതകോ ഗന്ത്വാ തം പിട്ഠിയം ഹത്ഥേന പഹരിത്വാ ഹത്ഥതോ കുമാരം അച്ഛിന്ദിത്വാ ആദായ രഞ്ഞോ സന്തികം ആഗന്ത്വാ ‘‘കിം കരോമി, ദേവാ’’തി ആഹ. രാജാ ഏകം ഫലകം ആഹരാപേത്വാ പുരതോ നിക്ഖിപാപേത്വാ ‘‘ഇധ നം നിപജ്ജാപേഹീ’’തി ആഹ. സോ തഥാ അകാസി.

ചന്ദാദേവീ പുത്തസ്സ പച്ഛതോവ പരിദേവമാനാ ആഗച്ഛി. പുന ചോരഘാതകോ ‘‘കിം കരോമീ, ദേവാ’’തി ആഹ. ധമ്മപാലസ്സ ഹത്ഥേ ഛിന്ദാതി. ചന്ദാദേവീ ‘‘മഹാരാജ, മമ പുത്തോ സത്തമാസികോ ബാലകോ ന കിഞ്ചി ജാനാതി, നത്ഥേതസ്സ ദോസോ, ദോസോ പന ഹോന്തോ മയി ഭവേയ്യ, തസ്മാ മയ്ഹം ഹത്ഥേ ഛേദാപേഹീ’’തി ഇമമത്ഥം പകാസേന്തീ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൪൪.

‘‘അഹമേവ ദൂസിയാ ഭൂനഹതാ, രഞ്ഞോ മഹാപതാപസ്സ;

ഏതം മുഞ്ചതു ധമ്മപാലം, ഹത്ഥേ മേ ദേവ ഛേദേഹീ’’തി.

തത്ഥ ദൂസിയാതി ദൂസികാ, തുമ്ഹേ ദിസ്വാ അനുട്ഠഹമാനാ ദോസകാരികാതി അത്ഥോ. ‘‘ദൂസികാ’’തിപി പാഠോ, അയമേവത്ഥോ. ഭൂനഹതാതി ഹതഭൂനാ, ഹതവുഡ്ഢീതി അത്ഥോ. രഞ്ഞോതി ഇദം ‘‘ദൂസിയാ’’തി പദേന യോജേതബ്ബം. അഹം രഞ്ഞോ മഹാപതാപസ്സ അപരാധകാരികാ, നായം കുമാരോ, തസ്മാ നിരപരാധം ഏതം ബാലകം മുഞ്ചതു ധമ്മപാലം, സചേപി ഹത്ഥേ ഛേദാപേതുകാമോ, ദോസകാരികായ ഹത്ഥേ മേ, ദേവ, ഛേദേഹീതി അയമേത്ഥ അത്ഥോ.

രാജാ ചോരഘാതകം ഓലോകേസി. ‘‘കിം കരോമി, ദേവാ’’തി? ‘‘പപഞ്ചം അകത്വാ ഹത്ഥേ ഛേദാ’’തി. തസ്മിം ഖണേ ചോരഘാതകോ തിഖിണഫരസും ഗഹേത്വാ കുമാരസ്സ തരുണവംസകളീരേ വിയ ദ്വേ ഹത്ഥേ ഛിന്ദി. സോ ദ്വീസു ഹത്ഥേസു ഛിജ്ജമാനേസു നേവ രോദി ന പരിദേവി, ഖന്തിഞ്ച മേത്തഞ്ച പുരേചാരികം കത്വാ അധിവാസേസി. ചന്ദാ പന ദേവീ ഛിന്നഹത്ഥകോടിം ഗഹേത്വാ ഉച്ഛങ്ഗേ കത്വാ ലോഹിതലിത്താ പരിദേവമാനാ വിചരി. പുന ചോരഘാതകോ ‘‘കിം കരോമി, ദേവാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ദ്വേപി പാദേ ഛിന്ദാ’’തി. തം സുത്വാ ചന്ദാദേവീ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൪൫.

‘‘അഹമേവ ദൂസിയാ ഭൂനഹതാ, രഞ്ഞോ മഹാപതാപസ്സ;

ഏതം മുഞ്ചതു ധമ്മപാലം, പാദേ മേ ദേവ ഛേദേഹീ’’തി.

തത്ഥ അധിപ്പായോ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ.

രാജാപി പുന ചോരഘാതകം ആണാപേസി. സോ ഉഭോപി പാദേ ഛിന്ദി. ചന്ദാദേവീ പാദകോടിമ്പി ഗഹേത്വാ ഉച്ഛങ്ഗേ കത്വാ ലോഹിതലിത്താ പരിദേവമാനാ ‘‘സാമി മഹാപതാപ, ഛിന്നഹത്ഥപാദാ നാമ ദാരകാ മാതരാ പോസേതബ്ബാ ഹോന്തി, അഹം ഭതിം കത്വാ മമ പുത്തകം പോസേസ്സാമി, ദേഹി മേ ഏത’’ന്തി ആഹ. ചോരഘാതകോ ‘‘കിം ദേവ കതാ രാജാണാ, നിട്ഠിതം മമ കിച്ച’’ന്തി പുച്ഛി. ‘‘ന താവ നിട്ഠിത’’ന്തി. ‘‘അഥ കിം കരോമി, ദേവാ’’തി? ‘‘സീസമസ്സ ഛിന്ദാ’’തി. തം സുത്വാ ചന്ദാദേവീ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൪൬.

‘‘അഹമേവ ദൂസിയാ ഭൂനഹതാ, രഞ്ഞോ മഹാപതാപസ്സ;

ഏതം മുഞ്ചതു ധമ്മപാലം, സീസം മേ ദേവ ഛേദേഹീ’’തി.

വത്വാ ച പന അത്തനോ സീസം ഉപനേസി.

പുന ചോരഘാതകോ ‘‘കിം കരോമി, ദേവാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘സീസമസ്സ ഛിന്ദാ’’തി. സോ സീസം ഛിന്ദിത്വാ ‘‘കതാ, ദേവ, രാജാണാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ന താവ കതാ’’തി. ‘‘അഥ കിം കരോമി, ദേവാ’’തി? ‘‘അസിതുണ്ഡേന നം സമ്പടിച്ഛിത്വാ അസിമാലകം നാമ കരോഹീ’’തി. സോ തസ്സ കളേവരം ആകാസേ ഖിപിത്വാ അസിതുണ്ഡേന സമ്പടിച്ഛിത്വാ അസിമാലകം നാമ കത്വാ മഹാതലേ വിപ്പകിരി. ചന്ദാദേവീ ബോധിസത്തസ്സ മംസേ ഉച്ഛങ്ഗേ കത്വാ മഹാതലേ രോദമാനാ പരിദേവമാനാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

൪൭.

‘‘ന ഹി നൂനിമസ്സ രഞ്ഞോ, മിത്താമച്ചാ ച വിജ്ജരേ സുഹദാ;

യേ ന വദന്തി രാജാനം, മാ ഘാതയി ഓരസം പുത്തം.

൪൮.

‘‘ന ഹി നൂനിമസ്സ രഞ്ഞോ, ഞാതീ മിത്താ ച വിജ്ജരേ സുഹദാ;

യേ ന വദന്തി രാജാനം, മാ ഘാതയി അത്രജം പുത്ത’’ന്തി.

തത്ഥ മിത്താമച്ചാ ച വിജ്ജരേ സുഹദാതി നൂന ഇമസ്സ രഞ്ഞോ ദള്ഹമിത്താ വാ സബ്ബകിച്ചേസു സഹഭാവിനോ അമച്ചാ വാ മുദുഹദയതായ സുഹദാ വാ കേചി ന വിജ്ജന്തി. യേ ന വദന്തീതി യേ അധുനാ ആഗന്ത്വാ ‘‘അത്തനോ പിയപുത്തം മാ ഘാതയീ’’തി ന വദന്തി, ഇമം രാജാനം പടിസേധേന്തി, തേ നത്ഥിയേവാതി മഞ്ഞേ. ദുതിയഗാഥായം ഞാതീതി ഞാതകാ.

ഇമാ പന ദ്വേ ഗാഥാ വത്വാ ചന്ദാദേവീ ഉഭോഹി ഹത്ഥേഹി ഹദയമംസം ധാരയമാനാ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൪൯.

‘‘ചന്ദനസാരാനുലിത്താ, ബാഹാ ഛിജ്ജന്തി ധമ്മപാലസ്സ;

ദായാദസ്സ പഥബ്യാ, പാണാ മേ ദേവ രുജ്ഝന്തീ’’തി.

തത്ഥ ദായാദസ്സ പഥബ്യാതി പിതുസന്തകായ ചാതുരന്തായ പഥവിയാ ദായാദസ്സ ലോഹിതചന്ദനസാരാനുലിത്താ ഹത്ഥാ ഛിജ്ജന്തി, പാദാ ഛിജ്ജന്തി, സീസഞ്ച ഛിജ്ജതി, അസിമാലകോപി കതോ, തവ വംസം പച്ഛിന്ദിത്വാ ഗതോസി ദാനീതി ഏവമാദീനി വിലപന്തി ഏവമാഹ. പാണാ മേ ദേവ രുജ്ഝന്തീതി ദേവ, മയ്ഹമ്പി ഇമം സോകം സന്ധാരേതും അസക്കോന്തിയാ ജീവിതം രുജ്ഝതീതി.

തസ്സാ ഏവം പരിദേവമാനായ ഏവ ഡയ്ഹമാനേ വേളുവനേ വേളു വിയ ഹദയം ഫലി, സാ തത്ഥേവ ജീവിതക്ഖയം പത്താ. രാജാപി പല്ലങ്കേ ഠാതും അസക്കോന്തോ മഹാതലേ പതി, പദരതലം ദ്വിധാ ഭിജ്ജി, സോ തതോപി ഭൂമിയം പതി. തതോ ചതുനഹുതാധികദ്വിയോജനസതസഹസ്സബഹലാപി ഘനപഥവീ തസ്സ അഗുണം ധാരേതും അസക്കോന്തീ ഭിജ്ജിത്വാ വിവരമദാസി, അവീചിതോ ജാലാ ഉട്ഠായ കുലദത്തികേന കമ്ബലേന പരിക്ഖിപന്തീ വിയ തം ഗഹേത്വാ അവീചിമ്ഹി ഖിപി. ചന്ദായ ച ബോധിസത്തസ്സ ച അമച്ചാ സരീരകിച്ചം കരിംസു.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ രാജാ ദേവദത്തോ അഹോസി, ചന്ദാദേവീ മഹാപജാപതിഗോതമീ, ധമ്മപാലകുമാരോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ചൂളധമ്മപാലജാതകവണ്ണനാ അട്ഠമാ.

[൩൫൯] ൯. സുവണ്ണമിഗജാതകവണ്ണനാ

വിക്കമ രേ ഹരിപാദാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ സാവത്ഥിയം ഏകം കുലധീതരം ആരബ്ഭ കഥേസി. സാ കിര സാവത്ഥിയം ദ്വിന്നം അഗ്ഗസാവകാനം ഉപട്ഠാകകുലസ്സ ധീതാ സദ്ധാ പസന്നാ ബുദ്ധമാമകാ ധമ്മമാമകാ സങ്ഘമാമകാ ആചാരസമ്പന്നാ പണ്ഡിതാ ദാനാദിപുഞ്ഞാഭിരതാ. തം അഞ്ഞം സാവത്ഥിയമേവ സമാനജാതികം മിച്ഛാദിട്ഠികകുലം വാരേസി. അഥസ്സാ മാതാപിതരോ ‘‘അമ്ഹാകം ധീതാ സദ്ധാ പസന്നാ തീണി രതനാനി മമായതി ദാനാദിപുഞ്ഞാഭിരതാ, തുമ്ഹേ മിച്ഛാദിട്ഠികാ ഇമിസ്സാപി യഥാരുചിയാ ദാനം വാ ദാതും ധമ്മം വാ സോതും വിഹാരം വാ ഗന്തും സീലം വാ രക്ഖിതും ഉപോസഥകമ്മം വാ കാതും ന ദസ്സഥ, ന മയം തുമ്ഹാകം ദേമ, അത്തനാ സദിസം മിച്ഛാദിട്ഠികകുലാവ കുമാരികം ഗണ്ഹഥാ’’തി ആഹംസു. തേ തേഹി പടിക്ഖിത്താ ‘‘തുമ്ഹാകം ധീതാ അമ്ഹാകം ഘരം ഗന്ത്വാ യഥാധിപ്പായേന സബ്ബമേതം കരോതു, മയം ന വാരേസ്സാമ, ദേഥ നോ ഏത’’ന്തി വത്വാ ‘‘തേന ഹി ഗണ്ഹഥാ’’തി വുത്താ ഭദ്ദകേന നക്ഖത്തേന മങ്ഗലം കത്വാ തം അത്തനോ ഘരം നയിംസു. സാ വത്താചാരസമ്പന്നാ പതിദേവതാ അഹോസി, സസ്സുസസുരസാമികവത്താനി കതാനേവ ഹോന്തി.

സാ ഏകദിവസം സാമികം ആഹ – ‘‘ഇച്ഛാമഹം, അയ്യപുത്ത, അമ്ഹാകം കുലൂപകത്ഥേരാനം ദാനം ദാതു’’ന്തി. സാധു, ഭദ്ദേ, യഥാജ്ഝാസയേന ദാനം ദേഹീതി. സാ ഥേരേ നിമന്താപേത്വാ മഹന്തം സക്കാരം കത്വാ പണീതഭോജനം ഭോജേത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിത്വാ ‘‘ഭന്തേ, ഇമം കുലം മിച്ഛാദിട്ഠികം അസ്സദ്ധം തിണ്ണം രതനാനം ഗുണം ന ജാനാതി, സാധു, അയ്യാ, യാവ ഇമം കുലം തിണ്ണം രതനാനം ഗുണം ജാനാതി, താവ ഇധേവ ഭിക്ഖം ഗണ്ഹഥാ’’തി ആഹ. ഥേരാ അധിവാസേത്വാ തത്ഥ നിബദ്ധം ഭുഞ്ജന്തി. പുന സാമികം ആഹ ‘‘അയ്യപുത്ത, ഥേരാ ഇധ നിബദ്ധം ആഗച്ഛന്തി, കിംകാരണാ തുമ്ഹേ ന പസ്സഥാ’’തി. ‘‘സാധു, പസ്സിസ്സാമീ’’തി. സാ പുനദിവസേ ഥേരാനം ഭത്തകിച്ചപരിയോസാനേ തസ്സ ആരോചേസി. സോ ഉപസങ്കമിത്വാ ഥേരേഹി സദ്ധിം പടിസന്ഥാരം കത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. അഥസ്സ ധമ്മസേനാപതി ധമ്മകഥം കഥേസി. സോ ഥേരസ്സ ധമ്മകഥായ ച ഇരിയാപഥേസു ച പസീദിത്വാ തതോ പട്ഠായ ഥേരാനം ആസനം പഞ്ഞപേതി, പാനീയം പരിസ്സാവേതി, അന്തരാഭത്തേ ധമ്മകഥം സുണാതി, തസ്സ അപരഭാഗേ മിച്ഛാദിട്ഠി ഭിജ്ജി.

അഥേകദിവസം ഥേരോ ദ്വിന്നമ്പി ധമ്മകഥം കഥേന്തോ സച്ചാനി പകാസേസി, സച്ചപരിയോസാനേ ഉഭോപി ജയമ്പതികാ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹിംസു. തതോ പട്ഠായ തസ്സ മാതാപിതരോ ആദിം കത്വാ അന്തമസോ ദാസകമ്മകരാപി സബ്ബേ മിച്ഛാദിട്ഠിം ഭിന്ദിത്വാ ബുദ്ധധമ്മസങ്ഘമാമകായേവ ജാതാ. അഥേകദിവസം ദാരികാ സാമികം ആഹ – ‘‘അയ്യപുത്ത, കിം മേ ഘരാവാസേന, ഇച്ഛാമഹം പബ്ബജിതു’’ന്തി. സോ ‘‘സാധു ഭദ്ദേ, അഹമ്പി പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി മഹന്തേന പരിവാരേന തം ഭിക്ഖുനുപസ്സയം നേത്വാ പബ്ബാജേത്വാ സയമ്പി സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ പബ്ബജ്ജം യാചി. തം സത്ഥാ പബ്ബാജേസി. ഉഭോപി വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ ന ചിരസ്സേവ അരഹത്തം പാപുണിംസു. അഥേകദിവസം ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, അസുകാ നാമ ദഹരഭിക്ഖുനീ അത്തനോ ചേവ പച്ചയാ ജാതാ സാമികസ്സ ച, അത്തനാപി പബ്ബജിത്വാ അരഹത്തം പത്വാ തമ്പി പാപേസീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ താവ ഏസാ സാമികം രാഗപാസാ മോചേസി, പുബ്ബേപേസാ പോരാണകപണ്ഡിതേ പന മരണപാസാ മോചേസീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ മിഗയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ അഭിരൂപോ അഹോസി പാസാദികോ ദസ്സനീയോ സുവണ്ണവണ്ണോ ലാഖാരസപരികമ്മകതേഹി വിയ ഹത്ഥപാദേഹി രജതദാമസദിസേഹി വിസാണേഹി മണിഗുളികപടിഭാഗേഹി അക്ഖീഹി രത്തകമ്ബലഗേണ്ഡുസദിസേന മുഖേന സമന്നാഗതോ. ഭരിയാപിസ്സ തരുണമിഗീ അഭിരൂപാ അഹോസി ദസ്സനീയാ. തേ സമഗ്ഗവാസം വസിംസു, അസീതിസഹസ്സചിത്രമിഗാ ബോധിസത്തം ഉപട്ഠഹിംസു. തദാ ലുദ്ദകാ മിഗവീഥീസു പാസേ ഓഡ്ഡേസും. അഥേകദിവസം ബോധിസത്തോ മിഗാനം പുരതോ ഗച്ഛന്തോ പാദേ പാസേന ബജ്ഝിത്വാ ‘‘ഛിന്ദിസ്സാമി ന’’ന്തി ആകഡ്ഢി, ചമ്മം ഛിജ്ജി, പുന ആകഡ്ഢന്തസ്സ മംസം ഛിജ്ജി, പുന ന്ഹാരു ഛിജ്ജി, പാസോ അട്ഠിമാഹച്ച അട്ഠാസി. സോ പാസം ഛിന്ദിതും അസക്കോന്തോ മരണഭയതജ്ജിതോ ബദ്ധരവം രവി. തം സുത്വാ ഭീതോ മിഗഗണോ പലായി. ഭരിയാ പനസ്സ പലായിത്വാ മിഗാനം അന്തരേ ഓലോകേന്തീ തം അദിസ്വാ ‘‘ഇദം ഭയം മയ്ഹം പിയസാമികസ്സ ഉപ്പന്നം ഭവിസ്സതീ’’തി വേഗേന തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ അസ്സുമുഖീ രോദമാനാ ‘‘സാമി, ത്വം മഹബ്ബലോ, കിം ഏതം പാസം സന്ധാരേതും ന സക്ഖിസ്സസി, വേഗം ജനേത്വാ ഛിന്ദാഹി ന’’ന്തി തസ്സ ഉസ്സാഹം ജനേന്തീ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൫൦.

‘‘വിക്കമ രേ ഹരിപാദ, വിക്കമ രേ മഹാമിഗ;

ഛിന്ദ വാരത്തികം പാസം, നാഹം ഏകാ വനേ രമേ’’തി.

തത്ഥ വിക്കമാതി പരക്കമ, ആകഡ്ഢാതി അത്ഥോ. രേതി ആമന്തനേ നിപാതോ. ഹരിപാദാതി സുവണ്ണപാദ. സകലസരീരമ്പി തസ്സ സുവണ്ണവണ്ണം, അയം പന ഗാരവേനേവമാഹ. നാഹം ഏകാതി അഹം തയാ വിനാ ഏകികാ വനേ ന രമിസ്സാമി, തിണോദകം പന അഗ്ഗഹേത്വാ സുസ്സിത്വാ മരിസ്സാമീതി ദസ്സേതി.

തം സുത്വാ മിഗോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൫൧.

‘‘വിക്കമാമി ന പാരേമി, ഭൂമിം സുമ്ഭാമി വേഗസാ;

ദള്ഹോ വാരത്തികോ പാസോ, പാദം മേ പരികന്തതീ’’തി.

തത്ഥ വിക്കമാമീതി ഭദ്ദേ, അഹം വീരിയം കരോമി. ന പാരേമീതി പാസം ഛിന്ദിതും പന ന സക്കോമീതി അത്ഥോ. ഭൂമിം സുമ്ഭാമീതി അപി നാമ ഛിജ്ജേയ്യാതി പാദേനാപി ഭൂമിം പഹരാമി. വേഗസാതി വേഗേന. പരികന്തതീതി ചമ്മാദീനി ഛിന്ദന്തോ സമന്താ കന്തതീതി.

അഥ നം മിഗീ ‘‘മാ ഭായി, സാമി, അഹം അത്തനോ ബലേന ലുദ്ദകം യാചിത്വാ തവ ജീവിതം ആഹരിസ്സാമി. സചേ യാചനായ ന സക്ഖിസ്സാമി, മമ ജീവിതമ്പി ദത്വാ തവ ജീവിതം ആഹരിസ്സാമീ’’തി മഹാസത്തം അസ്സാസേത്വാ ലോഹിതലിത്തം ബോധിസത്തം പരിഗ്ഗഹേത്വാ അട്ഠാസി. ലുദ്ദകോപി അസിഞ്ച സത്തിഞ്ച ഗഹേത്വാ കപ്പുട്ഠാനഗ്ഗി വിയ ആഗച്ഛതി. സാ തം ദിസ്വാ ‘‘സാമി, ലുദ്ദകോ ആഗച്ഛതി, അഹം അത്തനോ ബലം കരിസ്സാമി, ത്വം മാ ഭായീ’’തി മിഗം അസ്സാസേത്വാ ലുദ്ദകസ്സ പടിപഥം ഗന്ത്വാ പടിക്കമിത്വാ ഏകമന്തം ഠിതാ തം വന്ദിത്വാ ‘‘സാമി, മമ സാമികോ സുവണ്ണവണ്ണോ സീലാചാരസമ്പന്നോ, അസീതിസഹസ്സാനം മിഗാനം രാജാ’’തി ബോധിസത്തസ്സ ഗുണം കഥേത്വാ മിഗരാജേ ഠിതേയേവ അത്തനോ വധം യാചന്തീ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൫൨.

‘‘അത്ഥരസ്സു പലാസാനി, അസിം നിബ്ബാഹ ലുദ്ദക;

പഠമം മം വധിത്വാന, ഹന പച്ഛാ മഹാമിഗ’’ന്തി.

തത്ഥ പലാസാനീതി മംസട്ഠപനത്ഥം പലാസപണ്ണാനി അത്ഥരസ്സു. അസിം നിബ്ബാഹാതി അസിം കോസതോ നീഹര.

തം സുത്വാ ലുദ്ദകോ ‘‘മനുസ്സഭൂതാ താവ സാമികസ്സ അത്ഥായ അത്തനോ ജീവിതം ന പരിച്ചജന്തി, അയം തിരച്ഛാനഗതാ ജീവിതം പരിച്ചജതി, മനുസ്സഭാസായ ച മധുരേന സരേന കഥേതി, അജ്ജ ഇമിസ്സാ ച പതിനോ ചസ്സാ ജീവിതം ദസ്സാമീ’’തി പസന്നചിത്തോ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൫൩.

‘‘ന മേ സുതം വാ ദിട്ഠം വാ, ഭാസന്തിം മാനുസിം മിഗിം;

ത്വഞ്ച ഭദ്ദേ സുഖീ ഹോഹി, ഏസോ ചാപി മഹാമിഗോ’’തി.

തത്ഥ സുതം വാ ദിട്ഠം വാതി മയാ ഇതോ പുബ്ബേ ഏവരൂപം ദിട്ഠം വാ സുതം വാ നത്ഥി. ഭാസന്തിം മാനുസിം മിഗിന്തി അഹഞ്ഹി ഇതോ പുബ്ബേ മാനുസിം വാചം ഭാസന്തിം മിഗിം നേവ അദ്ദസം ന അസ്സോസിം. യേസം പന ‘‘ന മേ സുതാ വാ ദിട്ഠാ വാ, ഭാസന്തീ മാനുസീ മിഗീ’’തി പാളി, തേസം യഥാപാളിമേവ അത്ഥോ ദിസ്സതി. ഭദ്ദേതി ഭദ്ദകേ പണ്ഡികേ ഉപായകുസലേ. ഇതി തം ആലപിത്വാ പുന ‘‘ത്വഞ്ച ഏസോ ചാപി മഹാമിഗോതി ദ്വേപി ജനാ സുഖീ നിദ്ദുക്ഖാ ഹോഥാ’’തി തം സമസ്സാസേത്വാ ലുദ്ദകോ ബോധിസത്തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ വാസിയാ ചമ്മപാസം ഛിന്ദിത്വാ പാദേ ലഗ്ഗപാസകം സണികം നീഹരിത്വാ ന്ഹാരുനാ ന്ഹാരും, മംസേന മംസം, ചമ്മേന ചമ്മം പടിപാടേത്വാ പാദം ഹത്ഥേന പരിമജ്ജി. തങ്ഖണഞ്ഞേവ മഹാസത്തസ്സ പൂരിതപാരമിതാനുഭാവേന ലുദ്ദകസ്സ ച മേത്തചിത്താനുഭാവേന മിഗിയാ ച മേത്തധമ്മാനുഭാവേന ന്ഹാരുമംസചമ്മാനി ന്ഹാരുമംസചമ്മേഹി ഘടയിംസു. ബോധിസത്തോ പന സുഖീ നിദ്ദുക്ഖോ അട്ഠാസി.

മിഗീ ബോധിസത്തം സുഖിതം ദിസ്വാ സോമനസ്സജാതാ ലുദ്ദകസ്സ അനുമോദനം കരോന്തീ പഞ്ചമം ഗാഥമാഹ –

൫൪.

‘‘ഏവം ലുദ്ദക നന്ദസ്സു, സഹ സബ്ബേഹി ഞാതിഭി;

യഥാഹമജ്ജ നന്ദാമി, മുത്തം ദിസ്വാ മഹാമിഗ’’ന്തി.

തത്ഥ ലുദ്ദകാതി ദാരുണകമ്മകിരിയായ ലദ്ധനാമവസേന ആലപതി.

ബോധിസത്തോ ‘‘അയം ലുദ്ദോ മയ്ഹം അവസ്സയോ ജാതോ, മയാപിസ്സ അവസ്സയേനേവ ഭവിതും വടതീ’’തി ഗോചരഭൂമിയം ദിട്ഠം ഏകം മണിക്ഖന്ധം തസ്സ ദത്വാ ‘‘സമ്മ, ഇതോ പട്ഠായ പാണാതിപാതാദീനി മാ കരി, ഇമിനാ കുടുമ്ബം സണ്ഠപേത്വാ ദാരകേ പോസേന്തോ ദാനസീലാദീനി പുഞ്ഞാനി കരോഹീ’’തി തസ്സോവാദം ദത്വാ അരഞ്ഞം പാവിസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ലുദ്ദകോ ഛന്നോ അഹോസി, മിഗീ ദഹരഭിക്ഖുനീ, മിഗരാജാ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

സുവണ്ണമിഗജാതകവണ്ണനാ നവമാ.

[൩൬൦] ൧൦. സുയോനന്ദീജാതകവണ്ണനാ

വാതി ഗന്ധോ തിമിരാനന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. തഞ്ഹി സത്ഥാ ‘‘സച്ചം കിര ത്വം ഭിക്ഖു ഉക്കണ്ഠിതോസീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘സച്ച’’ന്തി വുത്തേ ‘‘കിം ദിസ്വാ’’തി വത്വാ ‘‘അലങ്കതമാതുഗാമ’’ന്തി വുത്തേ ‘‘മാതുഗാമോ നാമേസ ഭിക്ഖു ന സക്കാ രക്ഖിതും, പോരാണകപണ്ഡിതാ സുപണ്ണഭവനേ കത്വാ രക്ഖന്താപി രക്ഖിതും നാസക്ഖിംസൂ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം തമ്ബരാജാ നാമ രജ്ജം കാരേസി. തസ്സ സുയോനന്ദീ നാമ അഗ്ഗമഹേസീ അഹോസി ഉത്തമരൂപധരാ. തദാ ബോധിസത്തോ സുപണ്ണയോനിയം നിബ്ബത്തി, തസ്മിം കാലേ നാഗദീപോ സേദുമദീപോ നാമ അഹോസി. ബോധിസത്തോ തസ്മിം ദീപേ സുപണ്ണഭവനേ വസതി. സോ ബാരാണസിം ഗന്ത്വാ തമ്ബരാജേന സദ്ധിം മാണവകവേസേന ജൂതം കീളതി. തസ്സ രൂപസമ്പത്തിം ദിസ്വാ പരിചാരികാ ‘‘അമ്ഹാകം രഞ്ഞാ സദ്ധിം ഏവരൂപോ നാമ മാണവകോ ജൂതം കീളതീ’’തി സുയോനന്ദിയാ ആരോചേസും. സാ സുത്വാ തം ദട്ഠുകാമാ ഹുത്വാ ഏകദിവസം അലങ്കരിത്വാ ജൂതമണ്ഡലം ആഗന്ത്വാ പരിചാരികാനം അന്തരേ ഠിതാ നം ഓലോകേസി. സോപി ദേവിം ഓലോകേസി. ദ്വേപി അഞ്ഞമഞ്ഞം പടിബദ്ധചിത്താ അഹേസും. സുപണ്ണരാജാ അത്തനോ ആനുഭാവേന നഗരേ വാതം സമുട്ഠാപേസി, ഗേഹപതനഭയേന രാജനിവേസനാ മനുസ്സാ നിക്ഖമിംസു. സോ അത്തനോ ആനുഭാവേന അന്ധകാരം കത്വാ ദേവിം ഗഹേത്വാ ആകാസേന ആഗന്ത്വാ നാഗദീപേ അത്തനോ ഭവനം പാവിസി സുയോനന്ദിയാ ഗതട്ഠാനം ജാനന്താ നാമ നാഹേസും. സോ തായ സദ്ധിം അഭിരമമാനോ ഗന്ത്വാ രഞ്ഞാ സദ്ധിം ജൂതം കീളതി.

രഞ്ഞോ പന സഗ്ഗോ നാമ ഗന്ധബ്ബോ അത്ഥി, സോ ദേവിയാ ഗതട്ഠാനം അജാനന്തോ തം ഗന്ധബ്ബം ആമന്തേത്വാ ‘‘ഗച്ഛ, താത, ഗന്ധബ്ബ സബ്ബം ഥലജലപഥം അനുവിചരിത്വാ ദേവിയാ ഗതട്ഠാനം പസ്സാ’’തി ഉയ്യോജേസി. സോ പരിബ്ബയം ഗഹേത്വാ ദ്വാരഗാമതോ പട്ഠായ വിചിനന്തോ കുരുകച്ഛം പാപുണി. തദാ കുരുകച്ഛവാണിജാ നാവായ സുവണ്ണഭൂമിം ഗച്ഛന്തി. സോ തേ ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘അഹം ഗന്ധബ്ബോ നാവായ വേതനം ഖണ്ഡേത്വാ തുമ്ഹാകം ഗന്ധബ്ബം കരിസ്സാമി, മമ്പി നേഥാ’’തി ആഹ. തേ ‘‘സാധൂ’’തി തമ്പി ആരോപേത്വാ നാവം വിസ്സജ്ജേസും. തേ സുഖപയാതായ നാവായ തം പക്കോസിത്വാ ‘‘ഗന്ധബ്ബം നോ കരോഹീ’’തി ആഹംസു. ‘‘അഹം ചേ ഗന്ധബ്ബം കരേയ്യം, മയി പന ഗന്ധബ്ബം കരോന്തേ മച്ഛാ ചലിസ്സന്തി, അഥ വോ നാവോ ഭിജ്ജിസ്സതീ’’തി. ‘‘മനുസ്സമത്തേ ഗന്ധബ്ബം കരോന്തേ മച്ഛാനം ചലനം നാമ നത്ഥി, കരോഹീ’’തി. ‘‘തേന ഹി മാ മയ്ഹം കുജ്ഝിത്ഥാ’’തി വീണം മുച്ഛിത്വാ തന്തിസ്സരേന ഗീതസ്സരം, ഗീതസ്സരേന തന്തിസ്സരം അനതിക്കമിത്വാ ഗന്ധബ്ബം അകാസി. തേന സദ്ദേന സമ്മത്താ ഹുത്വാ മച്ഛാ ചലിംസു.

അഥേകോ മകരോ ഉപ്പതിത്വാ നാവായ പതന്തോ നാവം ഭിന്ദി. സഗ്ഗോ ഫലകേ നിപജ്ജിത്വാ യഥാവാതം ഗച്ഛന്തോ നാഗദീപേ സുപണ്ണഭവനസ്സ നിഗ്രോധരുക്ഖസ്സ സന്തികം പാപുണി. സുയോനന്ദീപി ദേവീ സുപണ്ണരാജസ്സ ജൂതം കീളിതും ഗതകാലേ വിമാനാ ഓതരിത്വാ വേലന്തേ വിചരന്തീ സഗ്ഗം ഗന്ധബ്ബം ദിസ്വാ സഞ്ജാനിത്വാ ‘‘കഥം ആഗതോസീ’’തി പുച്ഛി. സോ സബ്ബം കഥേസി. ‘‘തേന ഹി മാ ഭായീ’’തി തം അസ്സാസേത്വാ ബാഹാഹി പരിഗ്ഗഹേത്വാ വിമാനം ആരോപേത്വാ സയനപിട്ഠേ നിപജ്ജാപേത്വാ സമസ്സത്ഥകാലേ ദിബ്ബഭോജനം ദത്വാ ദിബ്ബഗന്ധോദകേന ന്ഹാപേത്വാ ദിബ്ബവത്ഥേഹി അച്ഛാദേത്വാ ദിബ്ബഗന്ധപുപ്ഫേഹി അലങ്കരിത്വാ പുന ദിബ്ബസയനേ നിപജ്ജാപേസി. ഏവം ദിവസം പരിഗ്ഗഹമാനാ സുപണ്ണരഞ്ഞോ ആഗമനവേലായ പടിച്ഛാദേത്വാ ഗതകാലേ തേന സദ്ധിം കിലേസവസേന അഭിരമി. തതോ മാസദ്ധമാസച്ചയേന ബാരാണസിവാസിനോ വാണിജാ ദാരുദകഗഹണത്ഥായ തസ്മിം ദീപേ നിഗ്രോധരുക്ഖമൂലം സമ്പത്താ. സോ തേഹി സദ്ധിം നാവം അഭിരുയ്ഹ ബാരാണസിം ഗന്ത്വാ രാജാനം ദിസ്വാവ തസ്സ ജൂതകീളനവേലായ വീണം ഗഹേത്വാ രഞ്ഞോ ഗന്ധബ്ബം കരോന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൫൫.

‘‘വാതി ഗന്ധോ തിമിരാനം, കുസമുദ്ദോ ച ഘോസവാ;

ദൂരേ ഇതോ സുയോനന്ദീ, തമ്ബ കാമാ തുദന്തി മ’’ന്തി.

തത്ഥ തിമിരാനന്തി തിമിരരുക്ഖപുപ്ഫാനം. തം കിര നിഗ്രോധം പരിവാരേത്വാ തിമിരരുക്ഖാ അത്ഥി, തേ സന്ധായേവം വദതി. കുസമുദ്ദോതി ഖുദ്ദകസമുദ്ദോ. ഘോസവാതി മഹാരവോ. തസ്സേവ നിഗ്രോധസ്സ സന്തികേ സമുദ്ദം സന്ധായേവമാഹ. ഇതോതി ഇമമ്ഹാ നഗരാ. തമ്ബാതി രാജാനം ആലപതി. അഥ വാ തമ്ബകാമാതി തമ്ബേന കാമിതകാമാ തമ്ബകാമാ നാമ. തേ മം ഹദയേ വിജ്ഝന്തീതി ദീപേതി.

തം സുത്വാ സുപണ്ണോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൫൬.

‘‘കഥം സമുദ്ദമതരി, കഥം അദ്ദക്ഖി സേദുമം;

കഥം തസ്സാ ച തുയ്ഹഞ്ച, അഹു സഗ്ഗ സമാഗമോ’’തി.

തത്ഥ സേദുമന്തി സേദുമദീപം.

തതോ സഗ്ഗോ തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –

൫൭.

‘‘കുരുകച്ഛാ പയാതാനം, വാണിജാനം ധനേസിനം;

മകരേഹി അഭിദാ നാവാ, ഫലകേനാഹമപ്ലവിം.

൫൮.

‘‘സാ മം സണ്ഹേന മുദുനാ, നിച്ചം ചന്ദനഗന്ധിനീ;

അങ്ഗേന ഉദ്ധരീ ഭദ്ദാ, മാതാ പുത്തംവ ഓരസം.

൫൯.

‘‘സാ മം അന്നേന പാനേന, വത്ഥേന സയനേന ച;

അത്തനാപി ച മന്ദക്ഖീ, ഏവം തമ്ബ വിജാനഹീ’’തി.

തത്ഥ സാ മം സണ്ഹേന മുദുനാതി ഏവം ഫലകേന തീരം ഉത്തിണ്ണം മം സമുദ്ദതീരേ വിചരന്തീ സാ ദിസ്വാ ‘‘മാ ഭായീ’’തി സണ്ഹേന മുദുനാ വചനേന സമസ്സാസേത്വാതി അത്ഥോ. അങ്ഗേനാതി ബാഹുയുഗളം ഇധ ‘‘അങ്ഗേനാ’’തി വുത്തം. ഭദ്ദാതി ദസ്സനീയാ പാസാദികാ. സാ മം അന്നേനാതി സാ മം ഏതേന അന്നാദിനാ സന്തപ്പേസീതി അത്ഥോ. അത്തനാപി ചാതി ന കേവലം അന്നാദീഹേവ, അത്തനാപി മം അഭിരമേന്തീ സന്തപ്പേസീതി ദീപേതി. മന്ദക്ഖീതി മന്ദദസ്സനീ, മുദുനാ ആകാരേന ഓലോകനസീലാതി വുത്തം ഹോതി. ‘‘മത്തക്ഖീ’’തിപി പാഠോ, മദമത്തേഹി വിയ അക്ഖീഹി സമന്നാഗതാതി അത്ഥോ. ഏവം തമ്ബാതി ഏവം തമ്ബരാജ ജാനാഹീതി.

സുപണ്ണോ ഗന്ധബ്ബസ്സ കഥേന്തസ്സേവ വിപ്പടിസാരീ ഹുത്വാ ‘‘അഹം സുപണ്ണഭവനേ വസന്തോപി രക്ഖിതും നാസക്ഖിം, കിം മേ തായ ദുസ്സീലായാ’’തി തം ആനേത്വാ രഞ്ഞോ പടിദത്വാ പക്കാമി, തതോ പട്ഠായ പുന നാഗച്ഛീതി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖു സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. തദാ രാജാ ആനന്ദോ അഹോസി, സുപണ്ണരാജാ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

സുയോനന്ദീജാതകവണ്ണനാ ദസമാ.

മണികുണ്ഡലവഗ്ഗോ പഠമോ.

൨. വണ്ണാരോഹവഗ്ഗോ

[൩൬൧] ൧. വണ്ണാരോഹജാതകവണ്ണനാ

വണ്ണാരോഹേനാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ദ്വേ അഗ്ഗസാവകേ ആരബ്ഭ കഥേസി. ഏകസ്മിഞ്ഹി സമയേ ഉഭോപി മഹാഥേരാ ‘‘ഇമം അന്തോവസ്സം സുഞ്ഞാഗാരം അനുബ്രൂഹേസ്സാമാ’’തി സത്ഥാരം ആപുച്ഛിത്വാ ഗണം പഹായ സയമേവ പത്തചീവരം ആദായ ജേതവനാ നിക്ഖമിത്വാ ഏകം പച്ചന്തഗാമം നിസ്സായ അരഞ്ഞേ വിഹരിംസു. അഞ്ഞതരോപി വിഘാസാദപുരിസോ ഥേരാനം ഉപട്ഠാനം കരോന്തോ തത്ഥേവ ഏകമന്തേ വസി. സോ ഥേരാനം സമഗ്ഗവാസം ദിസ്വാ ‘‘ഇമേ അതിവിയ സമഗ്ഗാ വസന്തി, സക്കാ നു ഖോ ഏതേ അഞ്ഞമഞ്ഞം ഭിന്ദിതു’’ന്തി ചിന്തേത്വാ സാരിപുത്തത്ഥേരം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘കിം നു ഖോ, ഭന്തേ, അയ്യേന മഹാമോഗ്ഗല്ലാനത്ഥേരേന സദ്ധിം തുമ്ഹാകം കിഞ്ചി വേരം അത്ഥീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘കിം പനാവുസോ’’തി. ഏസ, ഭന്തേ, മമ ആഗതകാലേ ‘‘സാരിപുത്തോ നാമ ജാതിഗോത്തകുലപദേസേഹി വാ സുതഗന്ഥപടിവേധഇദ്ധീഹി വാ മയാ സദ്ധിം കിം പഹോതീ’’തി തുമ്ഹാകം അഗുണമേവ കഥേസീതി. ഥേരോ സിതം കത്വാ ‘‘ഗച്ഛ ത്വം ആവുസോ’’തി ആഹ.

സോ അപരസ്മിമ്പി ദിവസേ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനത്ഥേരമ്പി ഉപസങ്കമിത്വാ തഥേവ കഥേസി. സോപി നം സിതം കത്വാ ‘‘ഗച്ഛ, ത്വം, ആവുസോ’’തി വത്വാ സാരിപുത്തത്ഥേരം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ആവുസോ, ഏസോ വിഘാസാദോ തുമ്ഹാകം സന്തികേ കിഞ്ചി കഥേസീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ആമാവുസോ, മയ്ഹമ്പി സന്തികേ കഥേസി, ഇമം നീഹരിതും വട്ടതീ’’തി. ‘‘സാധു, ആവുസോ, നീഹരാ’’തി വുത്തേ ഥേരോ ‘‘മാ ഇധ വസീ’’തി അച്ഛരം പഹരിത്വാ തം നീഹരി. തേ ഉഭോപി സമഗ്ഗവാസം വസിത്വാ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ നിസീദിംസു. സത്ഥാ പടിസന്ഥാരം കത്വാ ‘‘സുഖേന വസ്സം വസിത്ഥാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഭന്തേ, ഏകോ വിഘാസാദോ അമ്ഹേ ഭിന്ദിതുകാമോ ഹുത്വാ ഭിന്ദിതും അസക്കോന്തോ പലായീ’’തി വുത്തേ ‘‘ന ഖോ സോ, സാരിപുത്ത, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ തുമ്ഹേ ‘ഭിന്ദിസ്സാമീ’തി ഭിന്ദിതും അസക്കോന്തോ പലായീ’’തി വത്വാ തേഹി യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ അരഞ്ഞേ രുക്ഖദേവതാ അഹോസി. തദാ സീഹോ ച ബ്യഗ്ഘോ ച അരഞ്ഞേ പബ്ബതഗുഹായം വസന്തി. ഏകോ സിങ്ഗാലോ തേ ഉപട്ഠഹന്തോ തേസം വിഘാസം ഖാദിത്വാ മഹാകായോ ഹുത്വാ ഏകദിവസം ചിന്തേസി ‘‘മയാ സീഹബ്യഗ്ഘാനം മംസം ന ഖാദിതപുബ്ബം, മയാ ഇമേ ദ്വേ ജനേ ഭിന്ദിതും വട്ടതി, തതോ നേസം കലഹം കത്വാ മതാനം മംസം ഖാദിസ്സാമീ’’തി. സോ സീഹം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘കിം, സാമി, തുമ്ഹാകം ബ്യഗ്ഘേന സദ്ധിം കിഞ്ചി വേരം അത്ഥീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘കിം പന, സമ്മാ’’തി? ഏസ, ഭന്തേ, മമാഗതകാലേ ‘‘സീഹോ നാമ സരീരവണ്ണേന വാ ആരോഹപരിണാഹേന വാ ജാതിബലവീരിയേഹി വാ മമ കലഭാഗമ്പി ന പാപുണാതീ’’തി തുമ്ഹാകം അഗുണമേവ കഥേസീതി. അഥ നം സീഹോ ‘‘ഗച്ഛ ത്വം, ന സോ ഏവം കഥേസ്സതീ’’തി ആഹ. ബ്യഗ്ഘമ്പി ഉപസങ്കമിത്വാ ഏതേനേവ ഉപായേന കഥേസി. തം സുത്വാ ബ്യഗ്ഘോപി സീഹം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘സമ്മ, ത്വം കിര ഇദഞ്ചിദഞ്ച വദേസീ’’തി പുച്ഛന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൬൦.

‘‘വണ്ണാരോഹേന ജാതിയാ, ബലനിക്കമനേന ച;

സുബാഹു ന മയാ സേയ്യോ, സുദാഠ ഇതി ഭാസസീ’’തി.

തത്ഥ ബലനിക്കമനേന ചാതി കായബലേന ചേവ വീരിയബലേന ച. സുബാഹു ന മയാ സേയ്യോതി അയം സുബാഹു നാമ ബ്യഗ്ഘോ ഏതേഹി കാരണേഹി മയാ നേവ സദിസോ ന ഉത്തരിതരോതി സച്ചം കിര ത്വം സോഭനാഹി ദാഠാഹി സമന്നാഗത സുദാഠ മിഗരാജ, ഏവം വദേസീതി.

തം സുത്വാ സുദാഠോ സേസാ ചതസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –

൬൧.

‘‘വണ്ണാരോഹേന ജാതിയാ, ബലനിക്കമനേന ച;

സുദാഠോ ന മയാ സേയ്യോ, സുബാഹു ഇതി ഭാസസി.

൬൨.

‘‘ഏവം ചേ മം വിഹരന്തം, സുബാഹു സമ്മ ദുബ്ഭസി;

ന ദാനാഹം തയാ സദ്ധിം, സംവാസമഭിരോചയേ.

൬൩.

‘‘യോ പരേസം വചനാനി, സദ്ദഹേയ്യ യഥാതഥം;

ഖിപ്പം ഭിജ്ജേഥ മിത്തസ്മിം, വേരഞ്ച പസവേ ബഹും.

൬൪.

‘‘ന സോ മിത്തോ യോ സദാ അപ്പമത്തോ, ഭേദാസങ്കീ രന്ധമേവാനുപസ്സീ;

യസ്മിഞ്ച സേതീ ഉരസീവ പുത്തോ, സ വേ മിത്തോ യോ അഭേജ്ജോ പരേഹീ’’തി.

തത്ഥ സമ്മാതി വയസ്സ. ദുബ്ഭസീതി യദി ഏവം തയാ സദ്ധിം സമഗ്ഗവാസം വസന്തം മം സിങ്ഗാലസ്സ കഥം ഗഹേത്വാ ത്വം ദുബ്ഭസി ഹനിതും ഇച്ഛസി, ഇതോ ദാനി പട്ഠായ അഹം തയാ സദ്ധിം സംവാസം ന അഭിരോചയേ. യഥാതഥന്തി തഥതോ യഥാതഥം യഥാതച്ഛം അവിസംവാദകേന അരിയേന വുത്തവചനം സദ്ധാതബ്ബം. ഏവം യോ യേസം കേസഞ്ചി പരേസം വചനാനി സദ്ദഹേഥാതി അത്ഥോ. യോ സദാ അപ്പമത്തോതി യോ നിച്ചം അപ്പമത്തോ ഹുത്വാ മിത്തസ്സ വിസ്സാസം ന ദേതി, സോ മിത്തോ നാമ ന ഹോതീതി അത്ഥോ. ഭേദാസങ്കീതി ‘‘അജ്ജ ഭിജ്ജിസ്സതി, സ്വേ ഭിജ്ജിസ്സതീ’’തി ഏവം മിത്തസ്സ ഭേദമേവ ആസങ്കതി. രന്ധമേവാനുപസ്സീതി ഛിദ്ദം വിവരമേവ പസ്സന്തോ. ഉരസീവ പുത്തോതി യസ്മിം മിത്തേ മാതു ഹദയേ പുത്തോ വിയ നിരാസങ്കോ നിബ്ഭയോ സേതി.

ഇതി ഇമാഹി ചതൂഹി ഗാഥാഹി സീഹേന മിത്തഗുണേ കഥിതേ ബ്യഗ്ഘോ ‘‘മയ്ഹം ദോസോ’’തി സീഹം ഖമാപേസി. തേ തത്ഥേവ സമഗ്ഗവാസം വസിംസു. സിങ്ഗാലോ പന പലായിത്വാ അഞ്ഞത്ഥ ഗതോ.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ സിങ്ഗാലോ വിഘാസാദോ അഹോസി, സീഹോ സാരിപുത്തോ, ബ്യഗ്ഘോ മോഗ്ഗല്ലാനോ, തം കാരണം പച്ചക്ഖതോ ദിട്ഠാ തസ്മിം വനേ നിവുത്ഥരുക്ഖദേവതാ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

വണ്ണാരോഹജാതകവണ്ണനാ പഠമാ.

[൩൬൨] ൨. സീലവീമംസജാതകവണ്ണനാ

സീലം സേയ്യോതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം സീലവീമംസകബ്രാഹ്മണം ആരബ്ഭ കഥേസി. തം കിര രാജാ ‘‘ഏസ സീലസമ്പന്നോ’’തി അഞ്ഞേഹി ബ്രാഹ്മണേഹി അതിരേകം കത്വാ പസ്സതി. സോ ചിന്തേസി ‘‘കിം നു ഖോ മം രാജാ ‘സീലസമ്പന്നോ’തി അഞ്ഞേഹി അതിരേകം കത്വാ പസ്സതി, ഉദാഹു ‘സുതധരയുത്തോ’തി, വീമംസിസ്സാമി താവ സീലസ്സ വാ സുതസ്സ വാ മഹന്തഭാവ’’ന്തി. സോ ഏകദിവസം ഹേരഞ്ഞികഫലകതോ കഹാപണം ഗണ്ഹി. ഹേരഞ്ഞികോ ഗരുഭാവേന ന കിഞ്ചി ആഹ, ദുതിയവാരേപി ന കിഞ്ചി ആഹ. തതിയവാരേ പന തം ‘‘വിലോപഖാദകോ’’തി ഗാഹാപേത്വാ രഞ്ഞോ ദസ്സേത്വാ ‘‘കിം ഇമിനാ കത’’ന്തി വുത്തേ ‘‘കുടുമ്ബം വിലുമ്പതീ’’തി ആഹ. ‘‘സച്ചം കിര, ബ്രാഹ്മണാ’’തി? ‘‘ന, മഹാരാജ, കുടുമ്ബം വിലുമ്പാമി, മയ്ഹം പന ‘സീലം നു ഖോ മഹന്തം, സുതം നു ഖോ’തി കുക്കുച്ചം അഹോസി, സ്വാഹം ‘ഏതേസു കതരം നു ഖോ മഹന്ത’ന്തി വീമംസന്തോ തയോ വാരേ കഹാപണം ഗണ്ഹിം, തം മം ഏസ ബന്ധാപേത്വാ തുമ്ഹാകം ദസ്സേതി. ഇദാനി മേ സുതതോ സീലസ്സ മഹന്തഭാവോ ഞാതോ, ന മേ ഘരാവാസേനത്ഥോ, പബ്ബജിസ്സാമഹ’’ന്തി പബ്ബജ്ജം അനുജാനാപേത്വാ ഘരദ്വാരം അനോലോകേത്വാവ ജേതവനം ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം പബ്ബജ്ജം യാചി. തസ്സ സത്ഥാ പബ്ബജ്ജഞ്ച ഉപസമ്പദഞ്ച ദാപേസി. സോ അചിരൂപസമ്പന്നോ വിപസ്സനം വിപസ്സിത്വാ അഗ്ഗഫലേ പതിട്ഠഹി. ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, അസുകബ്രാഹ്മണോ അത്തനോ സീലം വീമംസിത്വാ പബ്ബജിതോ വിപസ്സിത്വാ അരഹത്തം പത്തോ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനി അയമേവ, പുബ്ബേ പണ്ഡിതാപി സീലം വീമംസിത്വാ പബ്ബജിത്വാ അത്തനോ പതിട്ഠം കരിംസുയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ തക്കസിലായം സബ്ബസിപ്പാനി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ബാരാണസിം ആഗന്ത്വാ രാജാനം പസ്സി. രാജാ തസ്സ പുരോഹിതട്ഠാനം അദാസി. സോ പഞ്ച സീലാനി രക്ഖതി. രാജാപി നം ‘‘സീലവാ’’തി ഗരും കത്വാ പസ്സി. സോ ചിന്തേസി ‘‘കിം നു ഖോ രാജാ ‘സീലവാ’തി മം ഗരും കത്വാ പസ്സതി, ഉദാഹു ‘സുതധരയുത്തോ’’’തി. സബ്ബം പച്ചുപ്പന്നവത്ഥുസദിസമേവ. ഇധ പന സോ ബ്രാഹ്മണോ ‘‘ഇദാനി മേ സുതതോ സീലസ്സ മഹന്തഭാവോ ഞാതോ’’തി വത്വാ ഇമാ പഞ്ച ഗാഥാ അഭാസി –

൬൫.

‘‘സീലം സേയ്യോ സുതം സേയ്യോ, ഇതി മേ സംസയോ അഹു;

സീലമേവ സുതാ സേയ്യോ, ഇതി മേ നത്ഥി സംസയോ.

൬൬.

‘‘മോഘാ ജാതി ച വണ്ണോ ച, സീലമേവ കിരുത്തമം;

സീലേന അനുപേതസ്സ, സുതേനത്ഥോ ന വിജ്ജതി.

൬൭.

‘‘ഖത്തിയോ ച അധമ്മട്ഠോ, വേസ്സോ ചാധമ്മനിസ്സിതോ;

തേ പരിച്ചജ്ജുഭോ ലോകേ, ഉപപജ്ജന്തി ദുഗ്ഗതിം.

൬൮.

‘‘ഖത്തിയാ ബ്രാഹ്മണാ വേസ്സാ, സുദ്ദാ ചണ്ഡാലപുക്കുസാ;

ഇധ ധമ്മം ചരിത്വാന, ഭവന്തി തിദിവേ സമാ.

൬൯.

‘‘ന വേദാ സമ്പരായായ, ന ജാതി നാപി ബന്ധവാ;

സകഞ്ച സീലം സംസുദ്ധം, സമ്പരായായ സുഖായ ചാ’’തി.

തത്ഥ സീലമേവ സുതാ സേയ്യോതി സുതപരിയത്തിതോ സതഗുണേന സഹസ്സഗുണേന സീലമേവ ഉത്തരിതരന്തി. ഏവഞ്ച പന വത്വാ സീലം നാമേതം ഏകവിധം സംവരവസേന, ദുവിധം ചാരിത്തവാരിത്തവസേന, തിവിധം കായികവാചസികമാനസികവസേന, ചതുബ്ബിധം പാതിമോക്ഖസംവരഇന്ദ്രിയസംവരആജീവപാരിസുദ്ധിപച്ചയസന്നിസ്സിതവസേനാതി മാതികം ഠപേത്വാ വിത്ഥാരേന്തോ സീലസ്സ വണ്ണം അഭാസി.

മോഘാതി അഫലാ തുച്ഛാ. ജാതീതി ഖത്തിയകുലാദീസു നിബ്ബത്തി. വണ്ണോതി സരീരവണ്ണോ അഭിരൂപഭാവോ. യാ ഹി യസ്മാ സീലരഹിതസ്സ ജാതിസമ്പദാ വാ വണ്ണസമ്പദാ വാ സഗ്ഗസുഖം ദാതും ന സക്കോതി, തസ്മാ ഉഭയമ്പി തം ‘‘മോഘ’’ന്തി ആഹ. സീലമേവ കിരാതി അനുസ്സവവസേന വദതി, ന പന സയം ജാനാതി. അനുപേതസ്സാതി അനുപഗതസ്സ. സുതേനത്ഥോ ന വിജ്ജതീതി സീലരഹിതസ്സ സുതപരിയത്തിമത്തേന ഇധലോകേ വാ പരലോകേ വാ കാചി വഡ്ഢി നാമ നത്ഥി.

തതോ പരാ ദ്വേ ഗാഥാ ജാതിയാ മോഘഭാവദസ്സനത്ഥം വുത്താ. തത്ഥ തേ പരിച്ചജ്ജുഭോ ലോകേതി തേ ദുസ്സീലാ ദേവലോകഞ്ച മനുസ്സലോകഞ്ചാതി ഉഭോപി ലോകേ പരിച്ചജിത്വാ ദുഗ്ഗതിം ഉപപജ്ജന്തി. ചണ്ഡാലപുക്കുസാതി ഛവഛഡ്ഡകചണ്ഡാലാ ച പുപ്ഫഛഡ്ഡകപുക്കുസാ ച. ഭവന്തി തിദിവേ സമാതി ഏതേ സബ്ബേപി സീലാനുഭാവേന ദേവലോകേ നിബ്ബത്താ സമാ ഹോന്തി നിബ്ബിസേസാ, ദേവാത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛന്തി.

പഞ്ചമഗാഥാ സബ്ബേസമ്പി സുതാദീനം മോഘഭാവദസ്സനത്ഥം വുത്താ. തസ്സത്ഥോ – മഹാരാജ, ഏതേ വേദാദയോ ഠപേത്വാ ഇധലോകേ യസമത്തദാനം സമ്പരായേ ദുതിയേ വാ തതിയേ വാ ഭവേ യസം വാ സുഖം വാ ദാതും നാമ ന സക്കോന്തി, പരിസുദ്ധം പന അത്തനോ സീലമേവ തം ദാതും സക്കോതീതി.

ഏവം മഹാസത്തോ സീലഗുണേ ഥോമേത്വാ രാജാനം പബ്ബജ്ജം അനുജാനാപേത്വാ തം ദിവസമേവ ഹിമവന്തം പവിസിത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ അഭിഞ്ഞാ ച സമാപത്തിയോ ച നിബ്ബത്തേത്വാ അപരിഹീനജ്ഝാനോ ബ്രഹ്മലോകപരായണോ അഹോസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ സീലം വീമംസിത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിതോ അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

സീലവീമംസജാതകവണ്ണനാ ദുതിയാ.

[൩൬൩] ൩. ഹിരിജാതകവണ്ണനാ

ഹിരിം തരന്തന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ സഹായം പച്ചന്തവാസിസേട്ഠിം ആരബ്ഭ കഥേസി. ദ്വേപി വത്ഥൂനി ഏകകനിപാതേ നവമവഗ്ഗസ്സ പരിയോസാനജാതകേ വിത്ഥാരിതാനേവ. ഇധ പന ‘‘പച്ചന്തവാസിസേട്ഠിനോ മനുസ്സാ അച്ഛിന്നസബ്ബസാപതേയ്യാ അത്തനോ സന്തകസ്സ അസ്സാമിനോ ഹുത്വാ പലാതാ’’തി ബാരാണസിസേട്ഠിസ്സ ആരോചിതേ ബാരാണസിസേട്ഠി ‘‘അത്തനോ സന്തികം ആഗതാനം കത്തബ്ബം അകരോന്താ നാമ പടികാരകേ ന ലഭന്തിയേവാ’’തി വത്വാ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

൭൦.

‘‘ഹിരിം തരന്തം വിജിഗുച്ഛമാനം, തവാഹമസ്മീ ഇതി ഭാസമാനം;

സേയ്യാനി കമ്മാനി അനാദിയന്തം, നേസോ മമന്തി ഇതി നം വിജഞ്ഞാ.

൭൧.

‘‘യഞ്ഹി കയിരാ തഞ്ഹി വദേ, യം ന കയിരാ ന തം വദേ;

അകരോന്തം ഭാസമാനം, പരിജാനന്തി പണ്ഡിതാ.

൭൨.

‘‘ന സോ മിത്തോ യോ സദാ അപ്പമത്തോ, ഭേദാസങ്കീ രന്ധമേവാനുപസ്സീ;

യസ്മിഞ്ച സേതീ ഉരസീവ പുത്തോ, സ വേ മിത്തോ യോ അഭേജ്ജോ പരേഹി.

൭൩.

‘‘പാമോജ്ജകരണം ഠാനം, പസംസാവഹനം സുഖം;

ഫലാനിസംസോ ഭാവേതി, വഹന്തോ പോരിസം ധുരം.

൭൪.

‘‘പവിവേകരസം പിത്വാ, രസം ഉപസമസ്സ ച;

നിദ്ദരോ ഹോതി നിപ്പാപോ, ധമ്മപ്പീതിരസം പിവ’’ന്തി.

തത്ഥ ഹിരിം തരന്തന്തി ലജ്ജം അതിക്കന്തം. വിജിഗുച്ഛമാനന്തി മിത്തഭാവേന ജിഗുച്ഛയമാനം. തവാഹമസ്മീതി ‘‘തവ അഹം മിത്തോ’’തി കേവലം വചനമത്തേനേവ ഭാസമാനം. സേയ്യാനി കമ്മാനിതി ‘‘ദസ്സാമി കരിസ്സാമീ’’തി വചനസ്സ അനുരൂപാനി ഉത്തമകമ്മാനി. അനാദിയന്തന്തി അകരോന്തം. നേസോ മമന്തി ഏവരൂപം പുഗ്ഗലം ‘‘ന ഏസോ മമ മിത്തോ’’തി വിജഞ്ഞാ.

പാമോജ്ജകരണം ഠാനന്തി ദാനമ്പി സീലമ്പി ഭാവനാപി പണ്ഡിതേഹി കല്യാണമിത്തേഹി സദ്ധിം മിത്തഭാവോപി. ഇധ പന വുത്തപ്പകാരം മിത്തഭാവമേവ സന്ധായേവമാഹ. പണ്ഡിതേന ഹി കല്യാണമിത്തേന സദ്ധിം മിത്തഭാവോ പാമോജ്ജമ്പി കരോതി, പസംസമ്പി വഹതി. ഇധലോകപരലോകേസു കായികചേതസികസുഖഹേതുതോ ‘‘സുഖ’’ന്തിപി വുച്ചതി, തസ്മാ ഏതം ഫലഞ്ച ആനിസംസഞ്ച സമ്പസ്സമാനോ ഫലാനിസംസോ കുലപുത്തോ പുരിസേഹി വഹിതബ്ബം ദാനസീലഭാവനാമിത്തഭാവസങ്ഖാതം ചതുബ്ബിധമ്പി പോരിസം ധുരം വഹന്തോ ഏതം മിത്തഭാവസങ്ഖാതം പാമോജ്ജകരണം ഠാനം പസംസാവഹനം സുഖം ഭാവേതി വഡ്ഢേതി, ന പണ്ഡിതേഹി മിത്തഭാവം ഭിന്ദതീതി ദീപേതി.

പവിവേകരസന്തി കായചിത്തഉപധിവിവേകാനം രസം തേ വിവേകേ നിസ്സായ ഉപ്പന്നം സോമനസ്സരസം. ഉപസമസ്സ ചാതി കിലേസൂപസമേന ലദ്ധസോമനസ്സസ്സ. നിദ്ദരോ ഹോതി നിപ്പാപോതി സബ്ബകിലേസദരഥാഭാവേന നിദ്ദരോ, കിലേസാഭാവേന നിപ്പാപോ ഹോതി. ധമ്മപ്പീതിരസന്തി ധമ്മപീതിസങ്ഖാതം രസം, വിമുത്തിപീതിം പിവന്തോതി അത്ഥോ.

ഇതി മഹാസത്തോ പാപമിത്തസംസഗ്ഗതോ ഉബ്ബിഗ്ഗോ പവിവേകരസേന അമതമഹാനിബ്ബാനം പാപേത്വാ ദേസനായ കൂടം ഗണ്ഹി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ പച്ചന്തവാസീ ഇദാനി പച്ചന്തവാസീയേവ, തദാ ബാരാണസിസേട്ഠി അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ഹിരിജാതകവണ്ണനാ തതിയാ.

[൩൬൪] ൪. ഖജ്ജോപനകജാതകവണ്ണനാ

൭൫-൭൯.

കോ നു സന്തമ്ഹി പജ്ജോതേതി അയം ഖജ്ജോപനകപഞ്ഹോ മഹാഉമങ്ഗേ വിത്ഥാരതോ ആവി ഭവിസ്സതി.

ഖജ്ജോപനകജാതകവണ്ണനാ ചതുത്ഥാ.

[൩൬൫] ൫. അഹിതുണ്ഡികജാതകവണ്ണനാ

ധുത്തോമ്ഹീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം മഹല്ലകഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ഹേട്ഠാ സാലൂകജാതകേ (ജാ. ൧.൩.൧൦൬ ആദയോ) വിത്ഥാരിതം. ഇധാപി സോ മഹല്ലകോ ഏകം ഗാമദാരകം പബ്ബാജേത്വാ അക്കോസതി പഹരതി. ദാരകോ പലായിത്വാ വിബ്ഭമി. ദുതിയമ്പി നം പബ്ബാജേത്വാ തഥേവാകാസി. ദുതിയമ്പി വിബ്ഭമിത്വാ പുന യാചിയമാനോ ഓലോകേതുമ്പി ന ഇച്ഛി. ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, അസുകോ നാമ മഹല്ലകോ അത്തനോ സാമണേരേന സഹാപി വിനാപി വത്തിതും ന സക്കോതി, ഇതരോ തസ്സ ദോസം ദിസ്വാ പുന ഓലോകേതുമ്പി ന ഇച്ഛി, സുഹദയോ കുമാരകോ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ സാമണേരോ സുഹദയോവ, സകിം ദോസം ദിസ്വാ പുന ഓലോകേതുമ്പി ന ഇച്ഛീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ധഞ്ഞവാണിജകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ ധഞ്ഞവിക്കയേന ജീവികം കപ്പേസി. അഥേകോ അഹിതുണ്ഡികോ മക്കടം ഗഹേത്വാ സിക്ഖാപേത്വാ അഹിം കീളാപേന്തോ ബാരാണസിയം ഉസ്സവേ ഘുട്ഠേ തം മക്കടം ധഞ്ഞവാണിജകസ്സ സന്തികേ ഠപേത്വാ അഹിം കീളാപേന്തോ സത്ത ദിവസാനി വിചരി. സോപി വാണിജോ മക്കടസ്സ ഖാദനീയം ഭോജനീയം അദാസി. അഹിതുണ്ഡികോ സത്തമേ ദിവസേ ഉസ്സവകീളനതോ ആഗന്ത്വാ തം മക്കടം വേളുപേസികായ തിക്ഖത്തും പഹരിത്വാ തം ആദായ ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ ബന്ധിത്വാ നിദ്ദം ഓക്കമി. മക്കടോ ബന്ധനം മോചേത്വാ അമ്ബരുക്ഖം ആരുയ്ഹ അമ്ബാനി ഖാദന്തോ നിസീദി. സോ പബുദ്ധോ രുക്ഖേ മക്കടം ദിസ്വാ ‘‘ഏതം മയാ ഉപലാപേത്വാ ഗഹേതും വട്ടതീ’’തി തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൮൦.

‘‘ധുത്തോമ്ഹി സമ്മ സുമുഖ, ജൂതേ അക്ഖപരാജിതോ;

ഹരേഹി അമ്ബപക്കാനി, വീരിയം തേ ഭക്ഖയാമസേ’’തി.

തത്ഥ അക്ഖപരാജിതോതി അക്ഖേഹി പരാജിതോ. ഹരേഹീതി പാതേഹി. അയമേവ വാ പാഠോ.

തം സുത്വാ മക്കടോ സേസഗാഥാ അഭാസി –

൮൧.

‘‘അലികം വത മം സമ്മ, അഭൂതേന പസംസസി;

കോ തേ സുതോ വാ ദിട്ഠോ വാ, സുമുഖോ നാമ മക്കടോ.

൮൨.

‘‘അജ്ജാപി മേ തം മനസി, യം മം ത്വം അഹിതുണ്ഡിക;

ധഞ്ഞാപണം പവിസിത്വാ, മത്തോ ഛാതം ഹനാസി മം.

൮൩.

‘‘താഹം സരം ദുക്ഖസേയ്യം, അപി രജ്ജമ്പി കാരയേ;

നേവാഹം യാചിതോ ദജ്ജം, തഥാ ഹി ഭയതജ്ജിതോ.

൮൪.

‘‘യഞ്ച ജഞ്ഞാ കുലേ ജാതം, ഗബ്ഭേ തിത്തം അമച്ഛരിം;

തേന സഖിഞ്ച മിത്തഞ്ച, ധീരോ സന്ധാതുമരഹതീ’’തി.

തത്ഥ അലികം വതാതി മുസാ വത. അഭൂതേനാതി അവിജ്ജമാനേന. കോ തേതി ക്വ തയാ. സുമുഖോതി സുന്ദരമുഖോ. അഹിതുണ്ഡികാതി തം ആലപതി. ‘‘അഹികോണ്ഡികാ’’തിപി പാഠോ. ഛാതന്തി ജിഘച്ഛാഭിഭൂതം ദുബ്ബലം കപണം. ഹനാസീതി വേളുപേസികായ തിക്ഖത്തും പഹരസി. താഹന്തി തം അഹം. സരന്തി സരന്തോ. ദുക്ഖസേയ്യന്തി തസ്മിം ആപണേ ദുക്ഖസയനം. അപി രജ്ജമ്പി കാരയേതി സചേപി ബാരാണസിരജ്ജം ഗഹേത്വാ മയ്ഹം ദത്വാ മം രജ്ജം കാരേയ്യാസി, ഏവമ്പി തം നേവാഹം യാചിതോ ദജ്ജം, തം ഏകമ്പി അമ്ബപക്കം അഹം തയാ യാചിതോ ന ദദേയ്യം. കിംകാരണാ? തഥാ ഹി ഭയതജ്ജിതോതി, തഥാ ഹി അഹം തയാ ഭയേന തജ്ജിതോതി അത്ഥോ.

ഗബ്ഭേ തിത്തന്തി സുഭോജനരസേന മാതുകുച്ഛിയംയേവ അലങ്കതപടിയത്തേ സയനഗബ്ഭേയേവ വാ തിത്തം ഭോഗാസായ അകപണം. സഖിഞ്ച മിത്തഞ്ചാതി സഖിഭാവഞ്ച മിത്തഭാവഞ്ച തഥാരൂപേന കുലജാതേന തിത്തേന അകപണേന അമച്ഛരിനാ സദ്ധിം പണ്ഡിതോ സന്ധാതും പുന ഘടേതും അരഹതി, തയാ പന കപണേന അഹിതുണ്ഡികേന സദ്ധിം കോ മിത്തഭാവം പുന ഘടേതുന്തി അത്ഥോ. ഏവഞ്ച പന വത്വാ വാനരോ വനം സഹസാ പാവിസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ അഹിതുണ്ഡികോ മഹല്ലകോ അഹോസി, മക്കടോ സാമണേരോ, ധഞ്ഞവാണിജോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

അഹിതുണ്ഡികജാതകവണ്ണനാ പഞ്ചമാ.

[൩൬൬] ൬. ഗുമ്ബിയജാതകവണ്ണനാ

മധുവണ്ണം മധുരസന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. തഞ്ഹി സത്ഥാ ‘‘സച്ചം കിര ത്വം ഭിക്ഖു ഉക്കണ്ഠിതോസീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘സച്ചം, ഭന്തേ’’തി വുത്തേ ‘‘കിം ദിസ്വാ’’തി വത്വാ ‘‘അലങ്കതമാതുഗാമ’’ന്തി വുത്തേ ‘‘ഭിക്ഖു ഇമേ പഞ്ച കാമഗുണാ നാമ ഏകേന ഗുമ്ബിയേന യക്ഖേന ഹലാഹലവിസം പക്ഖിപിത്വാ മഗ്ഗേ ഠപിതമധുസദിസാ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ സത്ഥവാഹകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ ബാരാണസിതോ പഞ്ചഹി സകടസതേഹി ഭണ്ഡം ആദായ വോഹാരത്ഥായ ഗച്ഛന്തോ മഹാവത്തനിഅടവിദ്വാരം പത്വാ സത്ഥകേ സന്നിപാതാപേത്വാ ‘‘അമ്ഭോ, ഇമസ്മിം മഗ്ഗേ വിസപണ്ണപുപ്ഫഫലാദീനി അത്ഥി, തുമ്ഹേ കിഞ്ചി അഖാദിതപുബ്ബം ഖാദന്താ മം അപുച്ഛിത്വാ മാ ഖാദിത്ഥ, അമനുസ്സാപി വിസം പക്ഖിപിത്വാ ഭത്തപുടമധുകഫലാനി മഗ്ഗേ ഠപേന്തി, താനിപി മം അനാപുച്ഛിത്വാ മാ ഖാദിത്ഥാ’’തി ഓവാദം ദത്വാ മഗ്ഗം പടിപജ്ജി. അഥേകോ ഗുമ്ബിയോ നാമ യക്ഖോ അടവിയാ മജ്ഝട്ഠാനേ മഗ്ഗേ പണ്ണാനി അത്ഥരിത്വാ ഹലാഹലവിസസംയുത്താനി മധുപിണ്ഡാനി ഠപേത്വാ സയം മഗ്ഗസാമന്തേ മധും ഗണ്ഹന്തോ വിയ രുക്ഖേ കോട്ടേന്തോ വിചരതി. അജാനന്താ ‘‘പുഞ്ഞത്ഥായ ഠപിതാനി ഭവിസ്സന്തീ’’തി ഖാദിത്വാ ജീവിതക്ഖയം പാപുണന്തി. അമനുസ്സാ ആഗന്ത്വാ തേ ഖാദന്തി. ബോധിസത്തസ്സ സത്ഥകമനുസ്സാപി താനി ദിസ്വാ ഏകച്ചേ ലോലജാതികാ അധിവാസേതും അസക്കോന്താ ഖാദിംസു, പണ്ഡിതജാതികാ ‘‘പുച്ഛിത്വാ ഖാദിസ്സാമാ’’തി ഗഹേത്വാ അട്ഠംസു. ബോധിസത്തോ തേ ദിസ്വാ ഹത്ഥഗതാനി ഛഡ്ഡാപേസി, യേഹി പഠമതരം ഖാദിതാനി, തേ മരിംസു. യേഹി അഡ്ഢഖാദിതാനി, തേസം വമനവിരേചനം ദത്വാ വന്തകാലേ ചതുമധുരം അദാസി. ഇതി തേ തസ്സ ആനുഭാവേന ജീവിതം പടിലഭിംസു. ബോധിസത്തോ സോത്ഥിനാ ഇച്ഛിതട്ഠാനം ഗന്ത്വാ ഭണ്ഡം വിസ്സജ്ജേത്വാ അത്തനോ ഗേഹമേവ അഗമാസി. തമത്ഥം കഥേന്തോ സത്ഥാ ഇമാ അഭിസമ്ബുദ്ധഗാഥാ അഭാസി –

൮൫.

‘‘മധുവണ്ണം മധുരസം, മധുഗന്ധം വിസം അഹു;

ഗുമ്ബിയോ ഘാസമേസാനോ, അരഞ്ഞേ ഓദഹീ വിസം.

൮൬.

‘‘മധു ഇതി മഞ്ഞമാനാ, യേ തം വിസമഖാദിസും;

തേസം തം കടുകം ആസി, മരണം തേനുപാഗമും.

൮൭.

‘‘യേ ച ഖോ പടിസങ്ഖായ, വിസം തം പരിവജ്ജയും;

തേ ആതുരേസു സുഖിതാ, ഡയ്ഹമാനേസു നിബ്ബുതാ.

൮൮.

‘‘ഏവമേവ മനുസ്സേസു, വിസം കാമാ സമോഹിതാ;

ആമിസം ബന്ധനഞ്ചേതം, മച്ചുവേസോ ഗുഹാസയോ.

൮൯.

‘‘ഏവമേവ ഇമേ കാമേ, ആതുരാ പരിചാരികേ;

യേ സദാ പരിവജ്ജേന്തി, സങ്ഗം ലോകേ ഉപച്ചഗു’’ന്തി.

തത്ഥ ഗുമ്ബിയോതി തസ്മിം വനഗുമ്ബേ വിചരണേന ഏവംലദ്ധനാമോ യക്ഖോ. ഘാസമേസാനോതി ‘‘തം വിസം ഖാദിത്വാ മതേ ഖാദിസ്സാമീ’’തി ഏവം അത്തനോ ഘാസം പരിയേസന്തോ. ഓദഹീതി തം മധുനാ സമാനവണ്ണഗന്ധരസം വിസം നിക്ഖിപി. കടുകം ആസീതി തിഖിണം അഹോസി. മരണം തേനുപാഗമുന്തി തേന വിസേന തേ സത്താ മരണം ഉപഗതാ.

ആതുരേസൂതി വിസവേഗേന ആസന്നമരണേസു. ഡയ്ഹമാനേസൂതി വിസതേജേനേവ ഡയ്ഹമാനേസു. വിസം കാമാ സമോഹിതാതി യഥാ തസ്മിം വത്തനിമഹാമഗ്ഗേ വിസം സമോഹിതം നിക്ഖിത്തം, ഏവം മനുസ്സേസുപി യേ ഏതേ രൂപാദയോ പഞ്ച വത്ഥുകാമാ തത്ഥ തത്ഥ സമോഹിതാ നിക്ഖിത്താ, തേ ‘‘വിസ’’ന്തി വേദിതബ്ബാ. ആമിസം ബന്ധനഞ്ചേതന്തി ഏതേ പഞ്ച കാമഗുണാ നാമ ഏവം ഇമസ്സ മച്ഛഭൂതസ്സ ലോകസ്സ മാരബാലിസികേന പക്ഖിത്തം ആമിസഞ്ചേവ, ഭവാഭവതോ നിക്ഖമിതും അപ്പദാനേന അന്ദുആദിപ്പഭേദം നാനപ്പകാരം ബന്ധനഞ്ച. മച്ചുവേസോ ഗുഹാസയോതി സരീരഗുഹായ വസനകോ മരണമച്ചുവേസോ.

ഏവമേവ ഇമേ കാമേതി യഥാ വത്തനിമഹാമഗ്ഗേ വിസം നിക്ഖിത്തം, ഏവം തത്ഥ തത്ഥ നിക്ഖിത്തേ ഇമേ കാമേ. ആതുരാതി ഏകന്തമരണധമ്മതായ ആതുരാ ആസന്നമരണാ പണ്ഡിതമനുസ്സാ. പരിചാരികേതി കിലേസപരിചാരികേ കിലേസബന്ധകേ. യേ സദാ പരിവജ്ജേന്തീതി യേ വുത്തപ്പകാരാ പണ്ഡിതപുരിസാ നിച്ചം ഏവരൂപേ കാമേ വജ്ജേന്തി. സങ്ഗം ലോകേതി ലോകേ സങ്ഗനട്ഠേന ‘‘സങ്ഗ’’ന്തി ലദ്ധനാമം രാഗാദിഭേദം കിലേസജാതം. ഉപച്ചഗുന്തി അതീതാ നാമാതി വേദിതബ്ബാ, അതിക്കമന്തീതി വാ അത്ഥോ.

സത്ഥാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖു സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. തദാ സത്ഥവാഹോ അഹമേവ അഹോസിന്തി.

ഗുമ്ബിയജാതകവണ്ണനാ ഛട്ഠാ.

[൩൬൭] ൭. സാളിയജാതകവണ്ണനാ

യ്വായം സാളിയഛാപോതീതി ഇദം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ ‘‘ആവുസോ, ദേവദത്തോ താസകാരകോപി ഭവിതും നാസക്ഖീ’’തി വചനം ആരബ്ഭ കഥേസി. തദാ ഹി സത്ഥാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ മമ താസകാരകോപി ഭവിതും നാസക്ഖീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ഗാമകേ കുടുമ്ബികകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ തരുണകാലേ പംസുകീളകേഹി ദാരകേഹി സദ്ധിം ഗാമദ്വാരേ നിഗ്രോധരുക്ഖമൂലേ കീളതി. തദാ ഏകോ ദുബ്ബലവേജ്ജോ ഗാമേ കിഞ്ചി അലഭിത്വാ നിക്ഖമന്തോ തം ഠാനം പത്വാ ഏകം സപ്പം വിടപബ്ഭന്തരേന സീസം നീഹരിത്വാ നിദ്ദായന്തം ദിസ്വാ ‘‘മയാ ഗാമേ കിഞ്ചി ന ലദ്ധം, ഇമേ ദാരകേ വഞ്ചേത്വാ സപ്പേന ഡംസാപേത്വാ തികിച്ഛിത്വാ കിഞ്ചിദേവ ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ബോധിസത്തം ആഹ ‘‘സചേ സാളിയഛാപം പസ്സേയ്യാസി, ഗണ്ഹേയ്യാസീ’’തി. ‘‘ആമ, ഗണ്ഹേയ്യ’’ന്തി. ‘‘പസ്സേസോ വിടപബ്ഭന്തരേ സയിതോ’’തി. സോ തസ്സ സപ്പഭാവം അജാനന്തോ രുക്ഖം ആരുയ്ഹ തം ഗീവായം ഗഹേത്വാ ‘‘സപ്പോ’’തി ഞത്വാ നിവത്തിതും അദേന്തോ സുഗ്ഗഹിതം ഗഹേത്വാ വേഗേന ഖിപി. സോ ഗന്ത്വാ വേജ്ജസ്സ ഗീവായം പതിതോ ഗീവം പലിവേഠേത്വാ ‘‘കര കരാ’’തി ഡംസിത്വാ തത്ഥേവ നം പാതേത്വാ പലായി. മനുസ്സാ പരിവാരയിംസു.

മഹാസത്തോ സമ്പത്തപരിസായ ധമ്മം ദേസേന്തോ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –

൯൦.

‘‘യ്വായം സാളിയഛാപോതി, കണ്ഹസപ്പം അഗാഹയി;

തേന സപ്പേനയം ദട്ഠോ, ഹതോ പാപാനുസാസകോ.

൯൧.

‘‘അഹന്താരമഹന്താരം, യോ നരോ ഹന്തുമിച്ഛതി;

ഏവം സോ നിഹതോ സേതി, യഥായം പുരിസോ ഹതോ.

൯൨.

‘‘അഹന്താരമഘാതേന്തം, യോ നരോ ഹന്തുമിച്ഛതി;

ഏവം സോ നിഹതോ സേതി, യഥായം പുരിസോ ഹതോ.

൯൩.

‘‘യഥാ പംസുമുട്ഠിം പുരിസോ, പടിവാതം പടിക്ഖിപേ;

തമേവ സോ രജോ ഹന്തി, തഥായം പുരിസോ ഹതോ.

൯൪.

‘‘യോ അപ്പദുട്ഠസ്സ നരസ്സ ദുസ്സതി, സുദ്ധസ്സ പോസസ്സ അനങ്ഗണസ്സ;

തമേവ ബാലം പച്ചേതി പാപം, സുഖുമോ രജോ പടിവാതംവ ഖിത്തോ’’തി.

തത്ഥ യ്വായന്തി യോ അയം, അയമേവ വാ പാഠോ. സപ്പേനയന്തി സോ അയം തേന സപ്പേന ദട്ഠോ. പാപാനുസാസകോതി പാപകം അനുസാസകോ.

അഹന്താരന്തി അപഹരന്തം. അഹന്താരന്തി അമാരേന്തം. സേതീതി മതസയനം സയതി. അഘാതേന്തന്തി അമാരേന്തം. സുദ്ധസ്സാതി നിരപരാധസ്സ. പോസസ്സാതി സത്തസ്സ. അനങ്ഗണസ്സാതി ഇദമ്പി നിരപരാധഭാവഞ്ഞേവ സന്ധായ വുത്തം. പച്ചേതീതി കമ്മസരിക്ഖകം ഹുത്വാ പതിഏതി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ദുബ്ബലവേജ്ജോ ദേവദത്തോ അഹോസി, പണ്ഡിതദാരകോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

സാളിയജാതകവണ്ണനാ സത്തമാ.

[൩൬൮] ൮. തചസാരജാതകവണ്ണനാ

അമിത്തഹത്ഥത്ഥഗതാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ പഞ്ഞാപാരമിം ആരബ്ഭ കഥേസി. തദാ ഹി സത്ഥാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപി തഥാഗതോ പഞ്ഞവാ ഉപായകുസലോയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ഗാമകേ കുടുമ്ബികകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാതി സബ്ബം പുരിമജാതകനിയാമേനേവ കഥേതബ്ബം. ഇധ പന വേജ്ജേ മതേ ഗാമവാസിനോ മനുസ്സാ ‘‘മനുസ്സമാരകാ’’തി തേ ദാരകേ കുദണ്ഡകേഹി ബന്ധിത്വാ ‘‘രഞ്ഞോ ദസ്സേസ്സാമാ’’തി ബാരാണസിം നയിംസു. ബോധിസത്തോ അന്തരാമഗ്ഗേയേവ സേസദാരകാനം ഓവാദം അദാസി ‘‘തുമ്ഹേ മാ ഭായഥ, രാജാനം ദിസ്വാപി അഭീതാ തുട്ഠിന്ദ്രിയാ ഭവേയ്യാഥ, രാജാ അമ്ഹേഹി സദ്ധിം പഠമതരം കഥേസ്സതി, തതോ പട്ഠായ അഹം ജാനിസ്സാമീ’’തി. തേ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ തഥാ കരിംസു. രാജാ തേ അഭീതേ തുട്ഠിന്ദ്രിയേ ദിസ്വാ ‘‘ഇമേ ‘മനുസ്സമാരകാ’തി കുദണ്ഡകബദ്ധാ ആനീതാ, ഏവരൂപം ദുക്ഖം പത്താപി ന ഭായന്തി, തുട്ഠിന്ദ്രിയായേവ, കിം നു ഖോ ഏതേസം അസോചനകാരണം, പുച്ഛിസ്സാമി നേ’’തി പുച്ഛന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൯൫.

‘‘അമിത്തഹത്ഥത്ഥഗതാ, തചസാരസമപ്പിതാ;

പസന്നമുഖവണ്ണാത്ഥ, കസ്മാ തുമ്ഹേ ന സോചഥാ’’തി.

തത്ഥ അമിത്തഹത്ഥത്ഥഗതാതി കുദണ്ഡകേഹി ഗീവായം ബന്ധിത്വാ ആനേന്താനം അമിത്താനം ഹത്ഥഗതാ. തചസാരസമപ്പിതാതി വേളുദണ്ഡകേഹി ബദ്ധത്താ ഏവമാഹ. കസ്മാതി ‘‘ഏവരൂപം ബ്യസനം പത്താപി തുമ്ഹേ കിംകാരണാ ന സോചഥാ’’തി പുച്ഛതി.

തം സുത്വാ ബോധിസത്തോ സേസഗാഥാ അഭാസി –

൯൬.

‘‘ന സോചനായ പരിദേവനായ, അത്ഥോവ ലബ്ഭോ അപി അപ്പകോപി;

സോചന്തമേനം ദുഖിതം വിദിത്വാ, പച്ചത്ഥികാ അത്തമനാ ഭവന്തി.

൯൭.

‘‘യതോ ച ഖോ പണ്ഡിതോ ആപദാസു, ന വേധതീ അത്ഥവിനിച്ഛയഞ്ഞൂ;

പച്ചത്ഥികാസ്സ ദുഖിതാ ഭവന്തി, ദിസ്വാ മുഖം അവികാരം പുരാണം.

൯൮.

‘‘ജപ്പേന മന്തേന സുഭാസിതേന, അനുപ്പദാനേന പവേണിയാ വാ;

യഥാ യഥാ യത്ഥ ലഭേഥ അത്ഥം, തഥാ തഥാ തത്ഥ പരക്കമേയ്യ.

൯൯.

‘‘യതോ ച ജാനേയ്യ അലബ്ഭനേയ്യോ, മയാവ അഞ്ഞേന വാ ഏസ അത്ഥോ;

അസോചമാനോ അധിവാസയേയ്യ, കമ്മം ദള്ഹം കിന്തി കരോമി ദാനീ’’തി.

തത്ഥ അത്ഥോതി വുഡ്ഢി. പച്ചത്ഥികാ അത്തമനാതി ഏതം പുരിസം സോചന്തം ദുക്ഖിതം വിദിത്വാ പച്ചാമിത്താ തുട്ഠചിത്താ ഹോന്തി. തേസം തുസ്സനകാരണം നാമ പണ്ഡിതേന കാതും ന വട്ടതീതി ദീപേതി. യതോതി യദാ. ന വേധതീതി ചിത്തുത്രാസഭയേന ന കമ്പതി. അത്ഥവിനിച്ഛയഞ്ഞൂതി തസ്സ തസ്സ അത്ഥസ്സ വിനിച്ഛയകുസലോ.

ജപ്പേനാതി മന്തപരിജപ്പനേന. മന്തേനാതി പണ്ഡിതേഹി സദ്ധിം മന്തഗ്ഗഹണേന. സുഭാസിതേനാതി പിയവചനേന. അനുപ്പദാനേനാതി ലഞ്ജദാനേന. പവേണിയാതി കുലവംസേന. ഇദം വുത്തം ഹോതി – മഹാരാജ, പണ്ഡിതേന നാമ ആപദാസു ഉപ്പന്നാസു ന സോചിതബ്ബം ന കിലമിതബ്ബം, ഇമേസു പന പഞ്ചസു കാരണേസു അഞ്ഞതരവസേന പച്ചാമിത്താ ജിനിതബ്ബാ. സചേ ഹി സക്കോതി, മന്തം പരിജപ്പിത്വാ മുഖബന്ധനം കത്വാപി തേ ജിനിതബ്ബാ, തഥാ അസക്കോന്തേന പണ്ഡിതേഹി സദ്ധിം മന്തേത്വാ ഏകം ഉപായം സല്ലക്ഖേത്വാ ജിനിതബ്ബാ, പിയവചനം വത്തും സക്കോന്തേന പിയം വത്വാപി തേ ജിനിതബ്ബാ, തഥാ അസക്കോന്തേന വിനിച്ഛയാമച്ചാനം ലഞ്ജം ദത്വാപി ജിനിതബ്ബാ, തഥാ അസക്കോന്തേന കുലവംസം കഥേത്വാ ‘‘മയം അസുകപവേണിയാ ആഗതാ, തുമ്ഹാകഞ്ച അമ്ഹാകഞ്ച ഏകോവ പുബ്ബപുരിസോ’’തി ഏവം വിജ്ജമാനഞാതികോടിം ഘടേത്വാപി ജിനിതബ്ബാ ഏവാതി. യഥാ യഥാതി ഏതേസു പഞ്ചസു കാരണേസു യേന യേന കാരണേന യത്ഥ യത്ഥ അത്തനോ വുഡ്ഢിം ലഭേയ്യ. തഥാ തഥാതി തേന തേന കാരണേന തത്ഥ തത്ഥ പരക്കമേയ്യ, പരക്കമം കത്വാ പച്ചത്ഥികേ ജിനേയ്യാതി അധിപ്പായോ.

യതോ ച ജാനേയ്യാതി യദാ പന ജാനേയ്യ, മയാ വാ അഞ്ഞേന വാ ഏസ അത്ഥോ അലബ്ഭനേയ്യോ നാനപ്പകാരേന വായമിത്വാപി ന സക്കാ ലദ്ധും, തദാ പണ്ഡിതോ പുരിസോ അസോചമാനോ അകിലമമാനോ ‘‘മയാ പുബ്ബേ കതകമ്മം ദള്ഹം ഥിരം ന സക്കാ പടിബാഹിതും, ഇദാനി കിം സക്കാ കാതു’’ന്തി അധിവാസയേയ്യാതി.

രാജാ ബോധിസത്തസ്സ ധമ്മകഥം സുത്വാ കമ്മം സോധേത്വാ നിദ്ദോസഭാവം ഞത്വാ കുദണ്ഡകേ ഹരാപേത്വാ മഹാസത്തസ്സ മഹന്തം യസം ദത്വാ അത്തനോ അത്ഥധമ്മഅനുസാസകം അമച്ചരതനം അകാസി, സേസദാരകാനമ്പി യസം ദത്വാ ഠാനന്തരാനി അദാസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി ‘‘തദാ ബാരാണസിരാജാ ആനന്ദോ അഹോസി, ദാരകാ ഥേരാനുഥേരാ, പണ്ഡിതദാരകോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

തചസാരജാതകവണ്ണനാ അട്ഠമാ.

[൩൬൯] ൯. മിത്തവിന്ദകജാതകവണ്ണനാ

ക്യാഹം ദേവാനമകരന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം ദുബ്ബചഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു മഹാമിത്തവിന്ദകജാതകേ (ജാ. ൧.൫.൧൦൦ ആദയോ) ആവി ഭവിസ്സതി. അയം പന മിത്തവിന്ദകോ സമുദ്ദേ ഖിത്തോ അത്രിച്ഛോ ഹുത്വാ പുരതോ ഗന്ത്വാ നേരയികസത്താനം പച്ചനട്ഠാനം ഉസ്സദനിരയം ദിസ്വാ ‘‘ഏകം നഗര’’ന്തി സഞ്ഞായ പവിസിത്വാ ഖുരചക്കം അസ്സാദേസി. തദാ ബോധിസത്തോ ദേവപുത്തോ ഹുത്വാ ഉസ്സദനിരയചാരികം ചരതി. സോ തം ദിസ്വാ പുച്ഛന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൦൦.

‘‘ക്യാഹം ദേവാനമകരം, കിം പാപം പകതം മയാ;

യം മേ സിരസ്മിം ഓഹച്ച, ചക്കം ഭമതി മത്ഥകേ’’തി.

തത്ഥ ക്യാഹം ദേവാനമകരന്തി സാമി ദേവപുത്ത, കിം നാമ അഹം ദേവാനം അകരിം, കിം മം ദേവാ പോഥേന്തീതി. കിം പാപം പകതം മയാതി ദുക്ഖമഹന്തതായ വേദനാപ്പത്തോ അത്തനാ കതം പാപം അസല്ലക്ഖേന്തോ ഏവമാഹ. യം മേതി യേന പാപേന മമ സിരസ്മിം ഓഹച്ച ഓഹനിത്വാ ഇദം ഖുരചക്കം മമ മത്ഥകേ ഭമതി, തം കിം നാമാതി?

തം സുത്വാ ബോധിസത്തോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൦൧.

‘‘അതിക്കമ്മ രമണകം, സദാമത്തഞ്ച ദൂഭകം;

ബ്രഹ്മത്തരഞ്ച പാസാദം, കേനത്ഥേന ഇധാഗതോ’’തി.

തത്ഥ രമണകന്തി ഫലികപാസാദം. സദാമത്തന്തി രജതപാസാദം. ദൂഭകന്തി മണിപാസാദം. ബ്രഹ്മത്തരഞ്ച പാസാദന്തി സുവണ്ണപാസാദഞ്ച. കേനത്ഥേനാതി ത്വം ഏതേസു രമണകാദീസു ചതസ്സോ അട്ഠ സോളസ ദ്വത്തിംസാതി ഏതാ ദേവധീതരോ പഹായ തേ പാസാദേ അതിക്കമിത്വാ കേന കാരണേന ഇധ ആഗതോതി.

തതോ മിത്തവിന്ദകോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൦൨.

‘‘ഇതോ ബഹുതരാ ഭോഗാ, അത്ര മഞ്ഞേ ഭവിസ്സരേ;

ഇതി ഏതായ സഞ്ഞായ, പസ്സ മം ബ്യസനം ഗത’’ന്തി.

തത്ഥ ഇതോ ബഹുതരാതി ഇമേസു ചതൂസു പാസാദേസു ഭോഗേഹി അതിരേകതരാ ഭവിസ്സന്തി.

തതോ ബോധിസത്തോ സേസഗാഥാ അഭാസി –

൧൦൩.

‘‘ചതുബ്ഭി അട്ഠജ്ഝഗമാ, അട്ഠാഹിപി ച സോളസ;

സോളസാഹി ച ബാത്തിംസ, അത്രിച്ഛം ചക്കമാസദോ;

ഇച്ഛാഹതസ്സ പോസസ്സ, ചക്കം ഭമതി മത്ഥകേ.

൧൦൪.

‘‘ഉപരിവിസാലാ ദുപ്പൂരാ, ഇച്ഛാ വിസടഗാമിനീ;

യേ ച തം അനുഗിജ്ഝന്തി, തേ ഹോന്തി ചക്കധാരിനോ’’തി.

തത്ഥ ഉപരിവിസാലാതി മിത്തവിന്ദക തണ്ഹാ നാമേസാ ആസേവിയമാനാ ഉപരിവിസാലാ ഹോതി പത്ഥടാ, മഹാസമുദ്ദോ വിയ ദുപ്പൂരാ, രൂപാദീസു ആരമ്മണേസു തം തം ആരമ്മണം ഇച്ഛമാനായ ഇച്ഛായ പത്ഥടായ വിസടഗാമിനീ, തസ്മാ യേ പുരിസാ തം ഏവരൂപം തണ്ഹം അനുഗിജ്ഝന്തി, പുനപ്പുനം ഗിദ്ധാ ഹുത്വാ ഗണ്ഹന്തി. തേ ഹോന്തി ചക്കധാരിനോതി തേ ഏതം ഖുരചക്കം ധാരേന്തീതി വദതി.

മിത്തവിന്ദകം പന കഥേന്തമേവ നിപിസമാനം തം ഖുരചക്കം ഭസ്സി, തേന സോ പുന കഥേതും നാസക്ഖി. ദേവപുത്തോ അത്തനോ ദേവട്ഠാനമേവ ഗതോ.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ മിത്തവിന്ദകോ ദുബ്ബചഭിക്ഖു അഹോസി, ദേവപുത്തോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

മിത്തവിന്ദകജാതകവണ്ണനാ നവമാ.

[൩൭൦] ൧൦. പലാസജാതകവണ്ണനാ

ഹംസോ പലാസമവചാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ കിലേസനിഗ്ഗഹം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു പഞ്ഞാസജാതകേ ആവി ഭവിസ്സതി. ഇധ പന സത്ഥാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേത്വാ ‘‘ഭിക്ഖവേ, കിലേസോ നാമ ആസങ്കിതബ്ബോവ, അപ്പമത്തകോ സമാനോപി നിഗ്രോധഗച്ഛോ വിയ വിനാസം പാപേതി, പോരാണകപണ്ഡിതാപി ആസങ്കിതബ്ബം ആസങ്കിംസുയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ സുവണ്ണഹംസയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ ചിത്തകൂടപബ്ബതേ സുവണ്ണഗുഹായം വസന്തോ ഹിമവന്തപദേസേ ജാതസ്സരേ സയംജാതസാലിം ഖാദിത്വാ ആഗച്ഛതി. തസ്സ ഗമനാഗമനമഗ്ഗേ മഹാപലാസരുക്ഖോ അഹോസി. സോ ഗച്ഛന്തോപി തത്ഥ വിസ്സമിത്വാ ഗച്ഛതി, ആഗച്ഛന്തോപി തത്ഥ വിസ്സമിത്വാ ആഗച്ഛതി. അഥസ്സ തസ്മിം രുക്ഖേ നിബ്ബത്തദേവതായ സദ്ധിം വിസ്സാസോ അഹോസി. അപരഭാഗേ ഏകാ സകുണികാ ഏകസ്മിം നിഗ്രോധരുക്ഖേ നിഗ്രോധപക്കം ഖാദിത്വാ ആഗന്ത്വാ തസ്മിം പലാസരുക്ഖേ നിസീദിത്വാ വിടപന്തരേ വച്ചം പാതേസി. തത്ഥ നിഗ്രോധഗച്ഛോ ജാതോ, സോ ചതുരങ്ഗുലമത്തകാലേ രത്തങ്കുരപലാസതായ സോഭതി. ഹംസരാജാ തം ദിസ്വാ രുക്ഖദേവതം ആമന്തേത്വാ ‘‘സമ്മ പലാസ, നിഗ്രോധോ നാമ യമ്ഹി രുക്ഖേ ജായതി, വഡ്ഢന്തോ തം നാസേതി, ഇമസ്സ വഡ്ഢിതും മാ ദേതി, വിമാനം തേ നാസേസ്സതി, പടികച്ചേവ നം ഉദ്ധരിത്വാ ഛഡ്ഡേഹി, ആസങ്കിതബ്ബയുത്തകം നാമ ആസങ്കിതും വട്ടതീ’’തി പലാസദേവതായ സദ്ധിം മന്തേന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൦൫.

‘‘ഹംസോ പലാസമവച, നിഗ്രോധോ സമ്മ ജായതി;

അങ്കസ്മിം തേ നിസിന്നോവ, സോ തേ മമ്മാനി ഛേച്ഛതീ’’തി.

പഠമപാദോ പനേത്ഥ അഭിസമ്ബുദ്ധേന ഹുത്വാ സത്ഥാരാ വുത്തോ. പലാസന്തി പലാസദേവതം. സമ്മാതി വയസ്സ. അങ്കസ്മിന്തി വിടഭിയം. സോ തേ മമ്മാനി ഛേച്ഛതീതി സോ തേ അങ്കേ സംവഡ്ഢോ സപത്തോ വിയ ജീവിതം ഛിന്ദിസ്സതീതി അത്ഥോ. ജീവിതസങ്ഖാരാ ഹി ഇധ ‘‘മമ്മാനീ’’തി വുത്താ.

തം സുത്വാ തസ്സ വചനം അഗണ്ഹന്തീ പലാസദേവതാ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൦൬.

‘‘വഡ്ഢതാമേവ നിഗ്രോധോ, പതിട്ഠസ്സ ഭവാമഹം;

യഥാ പിതാ ച മാതാ ച, ഏവം മേ സോ ഭവിസ്സതീ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – സമ്മ, ന ത്വം ജാനാസി വഡ്ഢതമേവ ഏസ, അഹമസ്സ യഥാ ബാലകാലേ പുത്താനം മാതാപിതരോ പതിട്ഠാ ഹോന്തി, തഥാ ഭവിസ്സാമി, യഥാ പന സംവഡ്ഢാ പുത്താ പച്ഛാ മഹല്ലകകാലേ മാതാപിതൂനം പതിട്ഠാ ഹോന്തി, മയ്ഹമ്പി പച്ഛാ മഹല്ലകകാലേ ഏവമേവ സോ പതിട്ഠോ ഭവിസ്സതീതി.

തതോ ഹംസോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൦൭.

‘‘യം ത്വം അങ്കസ്മിം വഡ്ഢേസി, ഖീരരുക്ഖം ഭയാനകം;

ആമന്ത ഖോ തം ഗച്ഛാമ, വുഡ്ഢി മസ്സ ന രുച്ചതീ’’തി.

തത്ഥ യം ത്വന്തി യസ്മാ ത്വം ഏതഞ്ച ഭയദായകത്തേന ഭയാനകം ഖീരരുക്ഖം സപത്തം വിയ അങ്കേ വഡ്ഢേസി. ആമന്ത ഖോ തന്തി തസ്മാ മയം തം ആമന്തേത്വാ ജാനാപേത്വാ ഗച്ഛാമ. വുഡ്ഢി മസ്സാതി അസ്സ വുഡ്ഢി മയ്ഹം ന രുച്ചതീതി.

ഏവഞ്ച പന വത്വാ ഹംസരാജാ പക്ഖേ പസാരേത്വാ ചിത്തകൂടപബ്ബതമേവ ഗതോ. തതോ പട്ഠായ പുന നാഗച്ഛി. അപരഭാഗേ നിഗ്രോധോ വഡ്ഢിം, തസ്മിം ഏകാ രുക്ഖദേവതാപി നിബ്ബത്തി. സോ വഡ്ഢന്തോ പലാസം ഭഞ്ജി, സാഖാഹി സദ്ധിംയേവ ദേവതായ വിമാനം പതി. സാ തസ്മിം കാലേ ഹംസരഞ്ഞോ വചനം സല്ലക്ഖേത്വാ ‘‘ഇദം അനാഗതഭയം ദിസ്വാ ഹംസരാജാ കഥേസി, അഹം പനസ്സ വചനം നാകാസി’’ന്തി പരിദേവമാനാ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൧൦൮.

‘‘ഇദാനി ഖോ മം ഭായേതി, മഹാനേരുനിദസ്സനം;

ഹംസസ്സ അനഭിഞ്ഞായ, മഹാ മേ ഭയമാഗത’’ന്തി.

തത്ഥ ഇദാനി ഖോ മം ഭായേതീതി അയം നിഗ്രോധോ തരുണകാലേ തോസേത്വാ ഇദാനി മം ഭായാപേതി സന്താസേതി. മഹാനേരുനിദസ്സനന്തി സിനേരുപബ്ബതസദിസം മഹന്തം ഹംസരാജസ്സ വചനം സുത്വാ അജാനിത്വാ തരുണകാലേയേവ ഏതസ്സ അനുദ്ധടത്താ. മഹാ മേ ഭയമാഗതന്തി ഇദാനി മയ്ഹം മഹന്തം ഭയം ആഗതന്തി പരിദേവി.

നിഗ്രോധോപി വഡ്ഢന്തോ സബ്ബം പലാസം ഭഞ്ജിത്വാ ഖാണുകമത്തമേവ അകാസി. ദേവതായ വിമാനം സബ്ബം അന്തരധായി.

൧൦൯.

‘‘ന തസ്സ വുഡ്ഢി കുസലപ്പസത്ഥാ, യോ വഡ്ഢമാനോ ഘസതേ പതിട്ഠം;

തസ്സൂപരോധം പരിസങ്കമാനോ, പതാരയീ മൂലവധായ ധീരോ’’തി. –

പഞ്ചമാ അഭിസമ്ബുദ്ധഗാഥാ.

തത്ഥ കുസലപ്പസത്ഥാതി കുസലേഹി പസത്ഥാ. ഘസതേതി ഖാദതി, വിനാസേതീതി അത്ഥോ. പതാരയീതി പതരതി വായമതി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ഭിക്ഖവേ, യോ വഡ്ഢമാനോ അത്തനോ പതിട്ഠം നാസേതി, തസ്സ വുഡ്ഢി പണ്ഡിതേഹി ന പസത്ഥാ, തസ്സ പന അബ്ഭന്തരസ്സ വാ ബാഹിരസ്സ വാ പരിസ്സയസ്സ ‘‘ഇതോ മേ ഉപരോധോ ഭവിസ്സതീ’’തി ഏവം ഉപരോധം വിനാസം പരിസങ്കമാനോ വീരോ ഞാണസമ്പന്നോ മൂലവധായ പരക്കമതീതി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ പഞ്ചസതാ ഭിക്ഖൂ അരഹത്തം പാപുണിംസു. തദാ സുവണ്ണഹംസോ അഹമേവ അഹോസിന്തി.

പലാസജാതകവണ്ണനാ ദസമാ.

വണ്ണാരോഹവഗ്ഗോ ദുതിയോ.

൩. അഡ്ഢവഗ്ഗോ

[൩൭൧] ൧. ദീഘീതികോസലജാതകവണ്ണനാ

ഏവംഭൂതസ്സ തേ രാജാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ കോസമ്ബകേ ഭണ്ഡനകാരകേ ആരബ്ഭ കഥേസി. തേസഞ്ഹി ജേതവനം ആഗന്ത്വാ ഖമാപനകാലേ സത്ഥാ തേ ആമന്തേത്വാ ‘‘ഭിക്ഖവേ, തുമ്ഹേ മയ്ഹം ഓരസാ മുഖതോ ജാതാ പുത്താ നാമ, പുത്തേഹി ച പിതരാ ദിന്നം ഓവാദം ഭിന്ദിതും ന വട്ടതി, തുമ്ഹേ പന മമ ഓവാദം ന കരിത്ഥ, പോരാണകപണ്ഡിതാ അത്തനോ മാതാപിതരോ ഘാതേത്വാ രജ്ജം ഗഹേത്വാ ഠിതചോരേപി അരഞ്ഞേ ഹത്ഥപഥം ആഗതേ മാതാപിതൂഹി ദിന്നം ഓവാദം ന ഭിന്ദിസ്സാമാതി ന മാരയിംസൂ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

ഇമസ്മിം പന ജാതകേ ദ്വേപി വത്ഥൂനി. സങ്ഘഭേദകക്ഖന്ധകേ വിത്ഥാരതോ ആവി ഭവിസ്സന്തി. സോ പന ദീഘാവുകുമാരോ അരഞ്ഞേ അത്തനോ അങ്കേ നിപന്നം ബാരാണസിരാജാനം ചൂളായ ഗഹേത്വാ ‘‘ഇദാനി മയ്ഹം മാതാപിതുഘാതകം ചോരം ഖണ്ഡാഖണ്ഡം കത്വാ ഛിന്ദിസ്സാമീ’’തി അസിം ഉക്ഖിപന്തോ തസ്മിം ഖണേ മാതാപിതൂഹി ദിന്നം ഓവാദം സരിത്വാ ‘‘ജീവിതം ചജന്തോപി തേസം ഓവാദം ന ഭിന്ദിസ്സാമി, കേവലം ഇമം തജ്ജേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൧൦.

‘‘ഏവംഭൂതസ്സ തേ രാജ, ആഗതസ്സ വസേ മമ;

അത്ഥി നു കോചി പരിയായോ, യോ തം ദുക്ഖാ പമോചയേ’’തി.

തത്ഥ വസേ മമാതി മമ വസം ആഗതസ്സ. പരിയായോതി കാരണം.

തതോ രാജാ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൧൧.

‘‘ഏവംഭൂതസ്സ മേ താത, ആഗതസ്സ വസേ തവ;

നത്ഥി നോ കോചി പരിയായോ, യോ മം ദുക്ഖാ പമോചയേ’’തി.

തത്ഥ നോതി നിപാതമത്ഥം, നത്ഥി കോചി പരിയായോ, യോ മം ഏതസ്മാ ദുക്ഖാ പമോചയേതി അത്ഥോ.

തതോ ബോധിസത്തോ അവസേസഗാഥാ അഭാസി –

൧൧൨.

‘‘നാഞ്ഞം സുചരിതം രാജ, നാഞ്ഞം രാജ സുഭാസിതം;

തായതേ മരണകാലേ, ഏവമേവിതരം ധനം.

൧൧൩.

‘‘അക്കോച്ഛി മം അവധി മം, അജിനി മം അഹാസി മേ;

യേ ച തം ഉപനയ്ഹന്തി, വേരം തേസം ന സമ്മതി.

൧൧൪.

‘‘അക്കോച്ഛി മം അവധി മം, അജിനി മം അഹാസി മേ;

യേ ച തം നുപനയ്ഹന്തി, വേരം തേസൂപസമ്മതി.

൧൧൫.

‘‘ന ഹി വേരേന വേരാനി, സമ്മന്തീധ കുദാചനം;

അവേരേന ച സമ്മന്തി, ഏസ ധമ്മോ സനന്തനോ’’ന്തി.

തത്ഥ നാഞ്ഞം സുചരിതന്തി നാഞ്ഞം സുചരിതാ, അയമേവ വാ പാഠോ, ഠപേത്വാ സുചരിതം അഞ്ഞം ന പസ്സാമീതി അത്ഥോ. ഇധ ‘‘സുചരിത’’ന്തിപി ‘‘സുഭാസിത’’ന്തിപി മാതാപിതൂഹി ദിന്നം ഓവാദംയേവ സന്ധായാഹ. ഏവമേവാതി നിരത്ഥകമേവ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – മഹാരാജ, അഞ്ഞത്ര ഓവാദാനുസിട്ഠിസങ്ഖാതാ സുചരിതസുഭാസിതാ മരണകാലേ തായിതും രക്ഖിതും സമത്ഥോ നാമ അഞ്ഞോ നത്ഥി, യം ഏതം ഇതരം ധനം, തം ഏവമേവ നിരത്ഥകമേവ ഹോതി, ത്വഞ്ഹി ഇദാനി മയ്ഹം കോടിസതസഹസ്സമത്തമ്പി ധനം ദദന്തോ ജീവിതം ന ലഭേയ്യാസി, തസ്മാ വേദിതബ്ബമേതം ‘‘ധനതോ സുചരിതസുഭാസിതമേവ ഉത്തരിതര’’ന്തി.

സേസഗാഥാസുപി അയം സങ്ഖേപത്ഥോ – മഹാരാജ, യേ പുരിസാ ‘‘അയം മം അക്കോസി, അയം മം പഹരി, അയം മം അജിനി, അയം മമ സന്തകം അഹാസീ’’തി ഏവം വേരം ഉപനയ്ഹന്തി ബന്ധിത്വാ വിയ ഹദയേ ഠപേന്തി, തേസം വേരം ന ഉപസമ്മതി. യേ ച പനേതം ന ഉപനയ്ഹന്തി ഹദയേ ന ഠപേന്തി, തേസം വൂപസമ്മതി. വേരാനി ഹി ന കദാചി വേരേന സമ്മന്തി, അവേരേനേവ പന സമ്മന്തി. ഏസ ധമ്മോ സനന്തനോതി ഏസോ പോരാണകോ ധമ്മോ ചിരകാലപ്പവത്തോ സഭാവോതി.

ഏവഞ്ച പന വത്വാ ബോധിസത്തോ ‘‘അഹം, മഹാരാജ, തയി ന ദുബ്ഭാമി, ത്വം പന മം മാരേഹീ’’തി തസ്സ ഹത്ഥേ അസിം ഠപേസി. രാജാപി ‘‘നാഹം തയി ദുബ്ഭാമീ’’തി സപഥം കത്വാ തേന സദ്ധിം നഗരം ഗന്ത്വാ തം അമച്ചാനം ദസ്സേത്വാ ‘‘അയം, ഭണേ, കോസലരഞ്ഞോ പുത്തോ ദീഘാവുകുമാരോ നാമ, ഇമിനാ മയ്ഹം ജീവിതം ദിന്നം, ന ലബ്ഭാ ഇമം കിഞ്ചി കാതു’’ന്തി വത്വാ അത്തനോ ധീതരം ദത്വാ പിതു സന്തകേ രജ്ജേ പതിട്ഠാപേസി. തതോ പട്ഠായ ഉഭോപി സമഗ്ഗാ സമ്മോദമാനാ രജ്ജം കാരേസും.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ മാതാപിതരോ മഹാരാജകുലാനി അഹേസും, ദീഘാവുകുമാരോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

ദീഘീതികോസലജാതകവണ്ണനാ പഠമാ.

[൩൭൨] ൨. മിഗപോതകജാതകവണ്ണനാ

അഗാരാ പച്ചുപേതസ്സാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം മഹല്ലകം ആരബ്ഭ കഥേസി. സോ കിരേകം ദാരകം പബ്ബാജേസി. സാമണേരോ തം സക്കച്ചം ഉപട്ഠഹിത്വാ അപരഭാഗേ അഫാസുകേന കാലമകാസി. തസ്സ കാലകിരിയായ മഹല്ലകോ സോകാഭിഭൂതോ മഹന്തേന സദ്ദേന പരിദേവന്തോ വിചരി. ഭിക്ഖൂ സഞ്ഞാപേതും അസക്കോന്താ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും ‘‘ആവുസോ, അസുകോ നാമ മഹല്ലകോ സാമണേരസ്സ കാലകിരിയായ പരിദേവന്തോ വിചരതി, മരണസ്സതിഭാവനായ പരിബാഹിരോ ഏസോ ഭവിസ്സതീ’’തി. സത്ഥാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ ഏതസ്മിം മതേ പരിദേവന്തോ വിചരീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ സക്കത്തം കാരേസി. തദാ ഏകോ കാസിരട്ഠവാസീ ബ്രാഹ്മണോ ഹിമവന്തം പവിസിത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ ഫലാഫലേഹി യാപേസി. സോ ഏകദിവസം അരഞ്ഞേ ഏകം മതമാതികം മിഗപോതകം ദിസ്വാ അസ്സമം ആനേത്വാ ഗോചരം ദത്വാ പോസേസി. മിഗപോതകോ വഡ്ഢന്തോ അഭിരൂപോ അഹോസി സോഭഗ്ഗപ്പത്തോ. താപസോ തം അത്തനോ പുത്തകം കത്വാ പരിഹരതി. ഏകദിവസം മിഗപോതകോ ബഹും തിണം ഖാദിത്വാ അജീരകേന കാലമകാസി. താപസോ ‘‘പുത്തോ മേ മതോ’’തി പരിദേവന്തോ വിചരതി. തദാ സക്കോ ദേവരാജാ ലോകം പരിഗ്ഗണ്ഹന്തോ തം താപസം ദിസ്വാ ‘‘സംവേജേസ്സാമി ന’’ന്തി ആഗന്ത്വാ ആകാസേ ഠിതോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൧൬.

‘‘അഗാരാ പച്ചുപേതസ്സ, അനഗാരസ്സ തേ സതോ;

സമണസ്സ ന തം സാധു, യം പേതമനുസോചസീ’’തി.

തം സുത്വാ താപസോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൧൭.

‘‘സംവാസേന ഹവേ സക്ക, മനുസ്സസ്സ മിഗസ്സ വാ;

ഹദയേ ജായതേ പേമം, ന തം സക്കാ അസോചിതു’’ന്തി.

തത്ഥ ന തം സക്കാതി തം മനുസ്സം വാ തിരച്ഛാനം വാ ന സക്കാ അസോചിതും, സോചാമിയേവാഹന്തി.

തതോ സക്കോ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൧൮.

‘‘മതം മരിസ്സം രോദന്തി, യേ രുദന്തി ലപന്തി ച;

തസ്മാ ത്വം ഇസി മാ രോദി, രോദിതം മോഘമാഹു സന്തോ.

൧൧൯.

‘‘രോദിതേന ഹവേ ബ്രഹ്മേ, മതോ പേതോ സമുട്ഠഹേ;

സബ്ബേ സങ്ഗമ്മ രോദാമ, അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സ ഞാതകേ’’തി.

തത്ഥ മരിസ്സന്തി യോ ഇദാനി മരിസ്സതി, തം. ലപന്തി ചാതി വിലപന്തി ച. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യേ ലോകേ മതഞ്ച മരിസ്സന്തഞ്ച രോദന്തി, തേ രുദന്തി ചേവ വിലപന്തി ച, തേസം അസ്സുപച്ഛിജ്ജനദിവസോ നാമ നത്ഥി. കിംകാരണാ? സദാപി മതാനഞ്ച മരിസ്സന്താനഞ്ച അത്ഥിതായ. തസ്മാ ത്വം ഇസി മാ രോദി. കിംകാരണാ? രോദിതം മോഘമാഹു സന്തോതി, ബുദ്ധാദയോ പന പണ്ഡിതാ രോദിതം ‘‘മോഘ’’ന്തി വദന്തി. മതോ പേതോതി യോ ഏസ മതോ പേതോതി വുച്ചതി, യദി സോ രോദിതേന സമുട്ഠഹേയ്യ, ഏവം സന്തേ കിം നിക്കമ്മാ അച്ഛാമ, സബ്ബേവ സമാഗമ്മ അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സ ഞാതകേ രോദാമ. യസ്മാ പന തേ രോദിതകാരണാ ന ഉട്ഠഹന്തി, തസ്മാ രോദിതസ്സ മോഘഭാവം സാധേതി.

ഏവം സക്കസ്സ കഥേന്തസ്സ താപസോ ‘‘നിരത്ഥകം രോദിത’’ന്തി സല്ലക്ഖേത്വാ സക്കസ്സ ഥുതിം കരോന്തോ തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –

൧൨൦.

‘‘ആദിത്തം വത മം സന്തം, ഘതസിത്തംവ പാവകം;

വാരിനാ വിയ ഓസിഞ്ചം, സബ്ബം നിബ്ബാപയേ ദരം.

൧൨൧.

‘‘അബ്ബഹി വത മേ സല്ലം, യമാസി ഹദയസ്സിതം;

യോ മേ സോകപരേതസ്സ, പുത്തസോകം അപാനുദി.

൧൨൨.

‘‘സോഹം അബ്ബൂള്ഹസല്ലോസ്മി, വീതസോകോ അനാവിലോ;

ന സോചാമി ന രോദാമി, തവ സുത്വാന വാസവാ’’തി.

തത്ഥ യമാസീതി യം മേ ആസി. ഹദയസ്സിതന്തി ഹദയേ നിസ്സിതം. അപാനുദീതി നീഹരി. സക്കോ താപസസ്സ ഓവാദം ദത്വാ സകട്ഠാനമേവ ഗതോ.

സത്ഥാ ഇധം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ താപസോ മഹല്ലകോ അഹോസി, മിഗോ സാമണേരോ, സക്കോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

മിഗപോതകജാതകവണ്ണനാ ദുതിയാ.

[൩൭൩] ൩. മൂസികജാതകവണ്ണനാ

കുഹിം ഗതാ കത്ഥ ഗതാതി ഇദം സത്ഥാ വേളുവനേ വിഹരന്തോ അജാതസത്തും ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ഹേട്ഠാ ഥുസജാതകേ (ജാ. ൧.൪.൧൪൯ ആദയോ) വിത്ഥാരിതമേവ. ഇധാപി സത്ഥാ തഥേവ രാജാനം സകിം പുത്തേന സദ്ധിം കീളമാനം സകിം ധമ്മം സുണന്തം ദിസ്വാ ‘‘തം നിസ്സായ രഞ്ഞോ ഭയം ഉപ്പജ്ജിസ്സതീ’’തി ഞത്വാ ‘‘മഹാരാജ, പോരാണകരാജാനോ ആസങ്കിതബ്ബം ആസങ്കിത്വാ അത്തനോ പുത്തം ‘അമ്ഹാകം ധൂമകാലേ രജ്ജം കാരേതൂ’തി ഏകമന്തേ അകംസൂ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ തക്കസിലായം ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ ദിസാപാമോക്ഖാചരിയോ അഹോസി. തസ്സ സന്തികേ ബാരാണസിരഞ്ഞോ പുത്തോ യവകുമാരോ നാമ സബ്ബസിപ്പാനി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ അനുയോഗം ദത്വാ ഗന്തുകാമോ തം ആപുച്ഛി. ആചരിയോ ‘‘പുത്തം നിസ്സായ തസ്സ അന്തരായോ ഭവിസ്സതീ’’തി അങ്ഗവിജ്ജാവസേന ഞത്വാ ‘‘ഏതമസ്സ ഹരിസ്സാമീ’’തി ഏകം ഉപമം ഉപധാരേതും ആരഭി. തദാ പനസ്സ ഏകോ അസ്സോ അഹോസി, തസ്സ പാദേ വണോ ഉട്ഠഹി, തം വണാനുരക്ഖണത്ഥം ഗേഹേയേവ കരിംസു. തസ്സാവിദൂരേ ഏകോ ഉദപാനോ അത്ഥി. അഥേകാ മൂസികാ ഗേഹാ നിക്ഖമിത്വാ അസ്സസ്സ പാദേ വണം ഖാദതി, അസ്സോ വാരേതും ന സക്കോതി. സോ ഏകദിവസം വേദനം അധിവാസേതും അസക്കോന്തോ മൂസികം ഖാദിതും ആഗതം പാദേന പഹരിത്വാ മാരേത്വാ ഉദപാനേ പാതേസി. അസ്സഗോപകാ മൂസികം അപസ്സന്താ ‘‘അഞ്ഞേസു ദിവസേസു മൂസികാ ആഗന്ത്വാ വണം ഖാദതി, ഇദാനി ന പഞ്ഞായതി, കഹം നു ഖോ ഗതാ’’തി വദിംസു.

ബോധിസത്തോ തം കാരണം പച്ചക്ഖം കത്വാ ‘‘അഞ്ഞേ അജാനന്താ ‘കഹം മൂസികാ ഗതാ’തി വദന്തി, മൂസികായ പന മാരേത്വാ ഉദപാനേ ഖിത്തഭാവം അഹമേവ ജാനാമീ’’തി ഇദമേവ കാരണം ഉപമം കത്വാ പഠമം ഗാഥം ബന്ധിത്വാ രാജകുമാരസ്സ അദാസി. സോ അപരം ഉപമം ഉപധാരേന്തോ തമേവ അസ്സം പരുള്ഹവണം നിക്ഖമിത്വാ ഏകം യവവത്ഥും ഗന്ത്വാ ‘‘യവം ഖാദിസ്സാമീ’’തി വതിച്ഛിദ്ദേന മുഖം പവേസേന്തം ദിസ്വാ തമേവ കാരണം ഉപമം കത്വാ ദുതിയം ഗാഥം ബന്ധിത്വാ തസ്സ അദാസി. തതിയഗാഥം പന അത്തനോ പഞ്ഞാബലേനേവ ബന്ധിത്വാ തമ്പി തസ്സ ദത്വാ ‘‘താത, ത്വം രജ്ജേ പതിട്ഠായ സായം ന്ഹാനപോക്ഖരണിം ഗച്ഛന്തോ യാവ ധുരസോപാനാ പഠമം ഗാഥം സജ്ഝായന്തോ ഗച്ഛേയ്യാസി, തവ നിവസനപാസാദം പവിസന്തോ യാവ സോപാനപാദമൂലാ ദുതിയം ഗാഥം സജ്ഝായന്തോ ഗച്ഛേയ്യാസി, തതോ യാവ സോപാനമത്ഥകാ തതിയം ഗാഥം സജ്ഝായന്തോ ഗച്ഛേയ്യാസീ’’തി വത്വാ പേസേസി.

സോ കുമാരോ ഗന്ത്വാ ഉപരാജാ ഹുത്വാ പിതു അച്ചയേന രജ്ജം കാരേസി, തസ്സേകോ പുത്തോ ജായി. സോ സോളസവസ്സകാലേ രജ്ജലോഭേന ‘‘പിതരം മാരേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഉപട്ഠാകേ ആഹ ‘‘മയ്ഹം പിതാ തരുണോ, അഹം ഏതസ്സ ധൂമകാലം ഓലോകേന്തോ മഹല്ലകോ ഭവിസ്സാമി ജരാജിണ്ണോ, താദിസേ കാലേ ലദ്ധേനപി രജ്ജേന കോ അത്ഥോ’’തി. തേ ആഹംസു ‘‘ദേവ, ന സക്കാ പച്ചന്തം ഗന്ത്വാ ചോരത്തം കാതും, തവ പിതരം കേനചി ഉപായേന മാരേത്വാ രജ്ജം ഗണ്ഹാ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി അന്തോനിവേസനേ രഞ്ഞോ സായം ന്ഹാനപോക്ഖരണീസമീപം ഗന്ത്വാ ‘‘ഏത്ഥ നം മാരേസ്സാമീ’’തി ഖഗ്ഗം ഗഹേത്വാ അട്ഠാസി. രാജാ സായം മൂസികം നാമ ദാസിം ‘‘ഗന്ത്വാ പോക്ഖരണീപിട്ഠിം സോധേത്വാ ഏഹി, ന്ഹായിസ്സാമീ’’തി പേസേസി. സാ ഗന്ത്വാ പോക്ഖരണീപിട്ഠിം സോധേന്തീ കുമാരം പസ്സി. കുമാരോ അത്തനോ കമ്മസ്സ പാകടഭാവഭയേന തം ദ്വിധാ ഛിന്ദിത്വാ പോക്ഖരണിയം പാതേസി. രാജാ ന്ഹായിതും അഗമാസി. സേസജനോ ‘‘അജ്ജാപി മൂസികാ ദാസീ ന പുനാഗച്ഛതി, കുഹിം ഗതാ കത്ഥ ഗതാ’’തി ആഹ. രാജാ –

൧൨൩.

‘‘കുഹിം ഗതാ കത്ഥ ഗതാ, ഇതി ലാലപ്പതീ ജനോ;

അഹമേവേകോ ജാനാമി, ഉദപാനേ മൂസികാ ഹതാ’’തി. –

പഠമം ഗാഥം ഭണന്തോ പോക്ഖരണീതീരം അഗമാസി.

തത്ഥ കുഹിം ഗതാ കത്ഥ ഗതാതി അഞ്ഞമഞ്ഞവേവചനാനി. ഇതി ലാലപ്പതീതി ഏവം വിപ്പലപതി. ഇതി അയം ഗാഥാ ‘‘അജാനന്തോ ജനോ മൂസികാ ദാസീ കുഹിം ഗതാതി വിപ്പലപതി, രാജകുമാരേന ദ്വിധാ ഛിന്ദിത്വാ മൂസികായ പോക്ഖരണിയം പാതിതഭാവം അഹമേവ ഏകോ ജാനാമീ’’തി രഞ്ഞോ അജാനന്തസ്സേവ ഇമമത്ഥം ദീപേതി.

കുമാരോ ‘‘മയാ കതകമ്മം മയ്ഹം പിതരാ ഞാത’’ന്തി ഭീതോ പലായിത്വാ തമത്ഥം ഉപട്ഠാകാനം ആരോചേസി. തേ സത്തട്ഠദിവസച്ചയേന പുന തം ആഹംസു ‘‘ദേവ, സചേ രാജാ ജാനേയ്യ, ന തുണ്ഹീ ഭവേയ്യ, തക്കഗാഹേന പന തേന തം വുത്തം ഭവിസ്സതി, മാരേഹി ന’’ന്തി. സോ പുനേകദിവസം ഖഗ്ഗഹത്ഥോ സോപാനപാദമൂലേ ഠത്വാ രഞ്ഞോ ആഗമനകാലേ ഇതോ ചിതോ ച പഹരണോകാസം ഓലോകേസി. രാജാ –

൧൨൪.

‘‘യഞ്ചേതം ഇതി ചീതി ച, ഗദ്രഭോവ നിവത്തസി;

ഉദപാനേ മൂസികം ഹന്ത്വാ, യവം ഭക്ഖേതുമിച്ഛസീ’’തി. –

ദുതിയം ഗാഥം സജ്ഝായന്തോ അഗമാസി. അയമ്പി ഗാഥാ ‘‘യസ്മാ ത്വം ഇതി ചീതി ച ഇതോ ചിതോ ച പഹരണോകാസം ഓലോകേന്തോ ഗദ്രഭോവ നിവത്തസി, തസ്മാ തം ജാനാമി ‘പുരിമദിവസേ പോക്ഖരണിയം മൂസികം ദാസിം ഹന്ത്വാ അജ്ജ മം യവരാജാനം ഭക്ഖേതും മാരേതും ഇച്ഛസീ’’’തി രഞ്ഞോ അജാനന്തസ്സേവ ഇമമത്ഥം ദീപേതി.

കുമാരോ ‘‘ദിട്ഠോമ്ഹി പിതരാ’’തി ഉത്രസ്തോ പലായി. സോ പുന അഡ്ഢമാസമത്തം അതിക്കമിത്വാ ‘‘രാജാനം ദബ്ബിയാ പഹരിത്വാ മാരേസ്സാമീ’’തി ഏകം ദീഘദണ്ഡകം ദബ്ബിപഹരണം ഗഹേത്വാ ഓലുമ്ബിത്വാ അട്ഠാസി. രാജാ –

൧൨൫.

‘‘ദഹരോ ചാസി ദുമ്മേധ, പഠമുപ്പത്തികോ സുസു;

ദീഘഞ്ചേതം സമാസജ്ജ, ന തേ ദസ്സാമി ജീവിത’’ന്തി. –

തതിയം ഗാഥം സജ്ഝായന്തോ സോപാനപാദമത്ഥകം അഭിരുഹി.

തത്ഥ പഠമുപ്പത്തികോതി പഠമവയേന ഉപ്പത്തിതോ ഉപേതോ, പഠമവയേ ഠിതോതി അത്ഥോ. സുസൂതി തരുണോ. ദീഘന്തി ദീഘദണ്ഡകം ദബ്ബിപഹരണം. സമാസജ്ജാതി ഗഹേത്വാ, ഓലുമ്ബിത്വാ ഠിതോസീതി അത്ഥോ. അയമ്പി ഗാഥാ ‘‘ദുമ്മേധ, അത്തനോ വയം പരിഭുഞ്ജിതും ന ലഭിസ്സസി, ന തേ ദാനി നില്ലജ്ജസ്സ ജീവിതം ദസ്സാമി, മാരേത്വാ ഖണ്ഡാഖണ്ഡം ഛിന്ദിത്വാ സൂലേയേവ ആവുണാപേസ്സാമീ’’തി രഞ്ഞോ അജാനന്തസ്സേവ കുമാരം സന്തജ്ജയമാനാ ഇമമത്ഥം ദീപേതി.

സോ തം ദിവസം പലായിതും അസക്കോന്തോ ‘‘ജീവിതം മേ ദേഹി, ദേവാ’’തി രഞ്ഞോ പാദമൂലേ നിപജ്ജി. രാജാ തം തജ്ജേത്വാ സങ്ഖലികാഹി ബന്ധാപേത്വാ ബന്ധനാഗാരേ കാരേത്വാ സേതച്ഛത്തസ്സ ഹേട്ഠാ അലങ്കതരാജാസനേ നിസീദിത്വാ ‘‘അമ്ഹാകം ആചരിയോ ദിസാപാമോക്ഖോ ബ്രാഹ്മണോ ഇമം മയ്ഹം അന്തരായം ദിസ്വാ ഇമാ തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസീ’’തി ഹട്ഠതുട്ഠോ ഉദാനം ഉദാനേന്തോ സേസഗാഥാ അഭാസി –

൧൨൬.

‘‘നാന്തലിക്ഖഭവനേന, നാങ്ഗപുത്തപിനേന വാ;

പുത്തേന ഹി പത്ഥയിതോ, സിലോകേഹി പമോചിതോ.

൧൨൭.

‘‘സബ്ബം സുതമധീയേഥ, ഹീനമുക്കട്ഠമജ്ഝിമം;

സബ്ബസ്സ അത്ഥം ജാനേയ്യ, ന ച സബ്ബം പയോജയേ;

ഹോതി താദിസകോ കാലോ, യത്ഥ അത്ഥാവഹം സുത’’ന്തി.

തത്ഥ നാന്തലിക്ഖഭവനേനാതി അന്തലിക്ഖഭവനം വുച്ചതി ദിബ്ബവിമാനം, അഹം അജ്ജ അന്തലിക്ഖഭവനമ്പി ന ആരുള്ഹോ, തസ്മാ അന്തലിക്ഖഭവനേനാപി അജ്ജ മരണതോ ന പമോചിതോമ്ഹി. നാങ്ഗപുത്തപിനേന വാതി അങ്ഗസരിക്ഖകേന വാ പുത്തപിനേനപി ന പമോചിതോ. പുത്തേന ഹി പത്ഥയിതോതി അഹം പന അത്തനോ പുത്തേനേവ അജ്ജ മാരേതും പത്ഥിതോ. സിലോകേഹി പമോചിതോതി സോഹം ആചരിയേന ബന്ധിത്വാ ദിന്നാഹി ഗാഥാഹി പമോചിതോ.

സുതന്തി പരിയത്തിം. അധീയേഥാതി ഗണ്ഹേയ്യ സിക്ഖേയ്യ. ഹീനമുക്കട്ഠമജ്ഝിമന്തി ഹീനം വാ ഹോതു ഉത്തമം വാ മജ്ഝിമം വാ, സബ്ബം അധീയിതബ്ബമേവാതി ദീപേതി. ന ച സബ്ബം പയോജയേതി ഹീനം മന്തം വാ സിപ്പം വാ മജ്ഝിമം വാ ന പയോജയേ, ഉത്തമമേവ പയോജയേയ്യാതി അത്ഥോ. യത്ഥ അത്ഥാവഹം സുതന്തി യസ്മിം കാലേ മഹോസധപണ്ഡിതസ്സ കുമ്ഭകാരകമ്മകരണം വിയ യംകിഞ്ചി സിക്ഖിതസിപ്പം അത്ഥാവഹം ഹോതി, താദിസോപി കാലോ ഹോതിയേവാതി അത്ഥോ. അപരഭാഗേ രഞ്ഞോ അച്ചയേന കുമാരോ രജ്ജേ പതിട്ഠാസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ദിസാപാമോക്ഖോ ആചരിയോ അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

മൂസികജാതകവണ്ണനാ തതിയാ.

[൩൭൪] ൪. ചൂളധനുഗ്ഗഹജാതകവണ്ണനാ

സബ്ബം ഭണ്ഡന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ പുരാണദുതിയികാപലോഭനം ആരബ്ഭ കഥേസി. തേന ഭിക്ഖുനാ ‘‘പുരാണദുതിയികാ മം, ഭന്തേ, ഉക്കണ്ഠാപേതീ’’തി വുത്തേ സത്ഥാ ‘‘ഏസാ ഭിക്ഖു, ഇത്ഥീ ന ഇദാനേവ തുയ്ഹം അനത്ഥകാരികാ, പുബ്ബേപി തേ ഏതം നിസ്സായ അസിനാ സീസം ഛിന്ന’’ന്തി വത്വാ ഭിക്ഖൂഹി യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ സക്കത്തം കാരേസി. തദാ ഏകോ ബാരാണസിവാസീ ബ്രാഹ്മണമാണവോ തക്കസിലായം സബ്ബസിപ്പാനി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ധനുകമ്മേ നിപ്ഫത്തിം പത്തോ ചൂളധനുഗ്ഗഹപണ്ഡിതോ നാമ അഹോസി. അഥസ്സ ആചരിയോ ‘‘അയം മയാ സദിസം സിപ്പം ഉഗ്ഗണ്ഹീ’’തി അത്തനോ ധീതരം അദാസി. സോ തം ഗഹേത്വാ ‘‘ബാരാണസിം ഗമിസ്സാമീ’’തി മഗ്ഗം പടിപജ്ജി. അന്തരാമഗ്ഗേ ഏകോ വാരണോ ഏകം പദേസം സുഞ്ഞമകാസി, തം ഠാനം അഭിരുഹിതും ന കോചി ഉസ്സഹി. ചൂളധനുഗ്ഗഹപണ്ഡിതോ മനുസ്സാനം വാരേന്താനഞ്ഞേവ ഭരിയം ഗഹേത്വാ അടവിമുഖം അഭിരുഹി. അഥസ്സ അടവിമജ്ഝേ വാരണോ ഉട്ഠഹി, സോ തം കുമ്ഭേ സരേന വിജ്ഝി. സരോ വിനിവിജ്ഝിത്വാ പച്ഛാഭാഗേന നിക്ഖമി. വാരണോ തത്ഥേവ പതി, ധനുഗ്ഗഹപണ്ഡിതോ തം ഠാനം ഖേമം കത്വാ പുരതോ അഞ്ഞം അടവിം പാപുണി. തത്ഥാപി പഞ്ഞാസ ചോരാ മഗ്ഗം ഹനന്തി. തമ്പി സോ മനുസ്സേഹി വാരിയമാനോ അഭിരുയ്ഹ തേസം ചോരാനം മിഗേ വധിത്വാ മഗ്ഗസമീപേ മംസം പചിത്വാ ഖാദന്താനം ഠിതട്ഠാനം പാപുണി.

തദാ തം ചോരാ അലങ്കതപടിയത്തായ ഭരിയായ സദ്ധിം ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ ‘‘ഗണ്ഹിസ്സാമ ന’’ന്തി ഉസ്സാഹം കരിംസു. ചോരജേട്ഠകോ പുരിസലക്ഖണകുസലോ, സോ തം ഓലോകേത്വാവ ‘‘ഉത്തമപുരിസോ അയ’’ന്തി ഞത്വാ ഏകസ്സപി ഉട്ഠഹിതും നാദാസി. ധനുഗ്ഗഹപണ്ഡിതോ ‘‘ഗച്ഛ ‘അമ്ഹാകമ്പി ഏകം മംസസൂലം ദേഥാ’തി വത്വാ മംസം ആഹരാ’’തി തേസം സന്തികം ഭരിയം പേസേസി. സാ ഗന്ത്വാ ‘‘ഏകം കിര മംസസൂലം ദേഥാ’’തി ആഹ. ചോരജേട്ഠകോ ‘‘അനഗ്ഘോ പുരിസോ’’തി മംസസൂലം ദാപേസി. ചോരാ ‘‘അമ്ഹേഹി കിര പക്കം ഖാദിത’’ന്തി അപക്കമംസസൂലം അദംസു. ധനുഗ്ഗഹോ അത്താനം സമ്ഭാവേത്വാ ‘‘മയ്ഹം അപക്കമംസസൂലം ദദന്തീ’’തി ചോരാനം കുജ്ഝി. ചോരാ ‘‘കിം അയമേവേകോ പുരിസോ, മയം ഇത്ഥിയോ’’തി കുജ്ഝിത്വാ ഉട്ഠഹിംസു. ധനുഗ്ഗഹോ ഏകൂനപഞ്ഞാസ ജനേ ഏകൂനപഞ്ഞാസകണ്ഡേഹി വിജ്ഝിത്വാ പാതേസി. ചോരജേട്ഠകം വിജ്ഝിതും കണ്ഡം നാഹോസി. തസ്സ കിര കണ്ഡനാളിയം സമപണ്ണാസയേവ കണ്ഡാനി. തേസു ഏകേന വാരണം വിജ്ഝി, ഏകൂനപഞ്ഞാസകണ്ഡേഹി ചോരേ വിജ്ഝിത്വാ ചോരജേട്ഠകം പാതേത്വാ തസ്സ ഉരേ നിസിന്നോ ‘‘സീസമസ്സ ഛിന്ദിസ്സാമീ’’തി ഭരിയായ ഹത്ഥതോ അസിം ആഹരാപേസി. സാ തങ്ഖണഞ്ഞേവ ചോരജേട്ഠകേ ലോഭം കത്വാ ചോരസ്സ ഹത്ഥേ ഥരും, സാമികസ്സ ഹത്ഥേ ധാരം ഠപേസി. ചോരോ ഥരുദണ്ഡം പരാമസിത്വാ അസിം നീഹരിത്വാ ധനുഗ്ഗഹസ്സ സീസം ഛിന്ദി.

സോ തം ഘാതേത്വാ ഇത്ഥിം ആദായ ഗച്ഛന്തോ ജാതിഗോത്തം പുച്ഛി. സാ ‘‘തക്കസിലായം ദിസാപാമോക്ഖാചരിയസ്സ ധീതാമ്ഹീ’’തി ആഹ. ‘‘കഥം ത്വം ഇമിനാ ലദ്ധാ’’തി. മയ്ഹം പിതാ ‘‘അയം മയാ സദിസം കത്വാ സിപ്പം സിക്ഖീ’’തി തുസ്സിത്വാ ഇമസ്സ മം അദാസി, സാഹം തയി സിനേഹം കത്വാ അത്തനോ കുലദത്തിയം സാമികം മാരാപേസിന്തി. ചോരജേട്ഠകോ ‘‘കുലദത്തിയം താവേസാ സാമികം മാരേസി, അഞ്ഞം പനേകം ദിസ്വാ മമ്പി ഏവമേവം കരിസ്സതി, ഇമം ഛഡ്ഡേതും വട്ടതീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഗച്ഛന്തോ അന്തരാമഗ്ഗേ ഏകം കുന്നദിം ഉത്താനതലം തങ്ഖണോദകപൂരം ദിസ്വാ ‘‘ഭദ്ദേ, ഇമിസ്സം നദിയം സുസുമാരാ കക്ഖളാ, കിം കരോമാ’’തി ആഹ. ‘‘സാമി, സബ്ബം ആഭരണഭണ്ഡം മമ ഉത്തരാസങ്ഗേന ഭണ്ഡികം കത്വാ പരതീരം നേത്വാ പുന ആഗന്ത്വാ മം ഗഹേത്വാ ഗച്ഛാ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി സബ്ബം ആഭരണഭണ്ഡം ആദായ നദിം ഓതരിത്വാ തരന്തോ വിയ പരതീരം പത്വാ തം ഛഡ്ഡേത്വാ പായാസി. സാ തം ദിസ്വാ ‘‘സാമി, കിം മം ഛഡ്ഡേത്വാ വിയ ഗച്ഛസി, കസ്മാ ഏവം കരോസി, ഏഹി മമ്പി ആദായ ഗച്ഛാ’’തി തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തീ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൨൮.

‘‘സബ്ബം ഭണ്ഡം സമാദായ, പാരം തിണ്ണോസി ബ്രാഹ്മണ;

പച്ചാഗച്ഛ ലഹും ഖിപ്പം, മമ്പി താരേഹി ദാനിതോ’’തി.

തത്ഥ ലഹും ഖിപ്പന്തി ലഹും പച്ചാഗച്ഛ, ഖിപ്പം മമ്പി താരേഹി ദാനി ഇതോതി അത്ഥോ.

ചോരോ തം സുത്വാ പരതീരേ ഠിതോയേവ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൨൯.

‘‘അസന്ഥുതം മം ചിരസന്ഥുതേന, നിമീനി ഭോതീ അധുവം ധുവേന;

മയാപി ഭോതീ നിമിനേയ്യ അഞ്ഞം, ഇതോ അഹം ദൂരതരം ഗമിസ്സ’’ന്തി.

സാ ഹേട്ഠാ വുത്തത്ഥായേവ –

ചോരോ പന ‘‘ഇതോ അഹം ദൂരതരം ഗമിസ്സം, തിട്ഠ ത്വ’’ന്തി വത്വാ തസ്സാ വിരവന്തിയാവ ആഭരണഭണ്ഡികം ആദായ പലാതോ. തതോ സാ ബാലാ അത്രിച്ഛതായ ഏവരൂപം ബ്യസനം പത്താ അനാഥാ ഹുത്വാ അവിദൂരേ ഏകം ഏളഗലാഗുമ്ബം ഉപഗന്ത്വാ രോദമാനാ നിസീദി. തസ്മിം ഖണേ സക്കോ ദേവരാജാ ലോകം ഓലോകേന്തോ തം അത്രിച്ഛതാഹതം സാമികാ ച ജാരാ ച പരിഹീനം രോദമാനം ദിസ്വാ ‘‘ഏതം നിഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ലജ്ജാപേത്വാ ആഗമിസ്സാമീ’’തി മാതലിഞ്ച പഞ്ചസിഖഞ്ച ആദായ തത്ഥ ഗന്ത്വാ നദീതീരേ ഠത്വാ ‘‘മാതലി, ത്വം മച്ഛോ ഭവ, പഞ്ചസിഖ ത്വം സകുണോ ഭവ, അഹം പന സിങ്ഗാലോ ഹുത്വാ മുഖേന മംസപിണ്ഡം ഗഹേത്വാ ഏതിസ്സാ സമ്മുഖട്ഠാനം ഗമിസ്സാമി, ത്വം മയി തത്ഥ ഗതേ ഉദകതോ ഉല്ലങ്ഘിത്വാ മമ പുരതോ പത, അഥാഹം മുഖേന ഗഹിതമംസപിണ്ഡം ഛഡ്ഡേത്വാ മച്ഛം ഗഹേതും പക്ഖന്ദിസ്സാമി, തസ്മിം ഖണേ ത്വം, പഞ്ചസിഖ, തം മംസപിണ്ഡം ഗഹേത്വാ ആകാസേ ഉപ്പത, ത്വം മാതലി, ഉദകേ പതാ’’തി ആണാപേസി. ‘‘സാധു, ദേവാ’’തി, മാതലി, മച്ഛോ അഹോസി, പഞ്ചസിഖോ സകുണോ അഹോസി. സക്കോ സിങ്ഗാലോ ഹുത്വാ മംസപിണ്ഡം മുഖേനാദായ തസ്സാ സമ്മുഖട്ഠാനം അഗമാസി. മച്ഛോ ഉദകാ ഉപ്പതിത്വാ സിങ്ഗാലസ്സ പുരതോ പതി. സോ മുഖേന ഗഹിതമംസപിണ്ഡം ഛഡ്ഡേത്വാ മച്ഛസ്സത്ഥായ പക്ഖന്ദി. മച്ഛോ ഉപ്പതിത്വാ ഉദകേ പതി, സകുണോ മംസപിണ്ഡം ഗഹേത്വാ ആകാസേ ഉപ്പതി, സിങ്ഗാലോ ഉഭോപി അലഭിത്വാ ഏളഗലാഗുമ്ബം ഓലോകേന്തോ ദുമ്മുഖോ നിസീദി. സാ തം ദിസ്വാ ‘‘അയം അത്രിച്ഛതാഹതോ നേവ മംസം, ന മച്ഛം ലഭീ’’തി കുടം ഭിന്ദന്തീ വിയ മഹാഹസിതം ഹസി. തം സുത്വാ സിങ്ഗാലോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൩൦.

‘‘കായം ഏളഗലാഗുമ്ബേ, കരോതി അഹുഹാസിയം;

നയീധ നച്ചഗീതം വാ, താളം വാ സുസമാഹിതം;

അനമ്ഹികാലേ സുസോണി, കിന്നു ജഗ്ഘസി സോഭനേ’’തി.

തത്ഥ കായന്തി കാ അയം. ഏളഗലാഗുമ്ബേതി കമ്ബോജിഗുമ്ബേ. അഹുഹാസിയന്തി ദന്തവിദംസകം മഹാഹസിതം വുച്ചതി, തം കാ ഏസാ ഏതസ്മിം ഗുമ്ബേ കരോതീതി പുച്ഛതി. നയീധ നച്ചഗീതം വാതി ഇമസ്മിം ഠാനേ കസ്സചി നച്ചന്തസ്സ നച്ചം വാ ഗായന്തസ്സ ഗീതം വാ ഹത്ഥേ സുസമാഹിതേ കത്വാ വാദേന്തസ്സ സുസമാഹിതം ഹത്ഥതാളം വാ നത്ഥി, കം ദിസ്വാ ത്വം ഹസേയ്യാസീതി ദീപേതി. അനമ്ഹികാലേതി രോദനകാലേ. സുസോണീതി സുന്ദരസോണി. കിം നു ജഗ്ഘസീതി കേന കാരണേന ത്വം രോദിതും യുത്തകാലേ അരോദമാനാവ മഹാഹസിതം ഹസസി. സോഭനേതി തം പസംസന്തോ ആലപതി.

തം സുത്വാ സാ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൧൩൧.

‘‘സിങ്ഗാല ബാല ദുമ്മേധ, അപ്പപഞ്ഞോസി ജമ്ബുക;

ജീനോ മച്ഛഞ്ച പേസിഞ്ച, കപണോ വിയ ഝായസീ’’തി.

തത്ഥ ജീനോതി ജാനിപ്പത്തോ ഹുത്വാ. പേസിന്തി മംസപേസിം. കപണോ വിയ ഝായസീതി സഹസ്സഭണ്ഡികം പരാജിതോ കപണോ വിയ ഝായസി സോചസി ചിന്തേസി.

തതോ സിങ്ഗാലോ പഞ്ചമം ഗാഥമാഹ –

൧൩൨.

‘‘സുദസ്സം വജ്ജമഞ്ഞേസം, അത്തനോ പന ദുദ്ദസം;

ജീനാ പതിഞ്ച ജാരഞ്ച, മഞ്ഞേ ത്വഞ്ഞേവ ഝായസീ’’തി.

തത്ഥ ത്വഞ്ഞേവ ഝായസീതി പാപധമ്മേ ദുസ്സീലേ അഹം താവ മമ ഗോചരം ന ലഭിസ്സാമി, ത്വം പന അത്രിച്ഛതായ ഹതാ തംമുഹുത്തദിട്ഠകേ ചോരേ പടിബദ്ധചിത്താ ഹുത്വാ തഞ്ച ജാരം കുലദത്തിയഞ്ച പതിം ജീനാ, മം ഉപാദായ സതഗുണേന സഹസ്സഗുണേന കപണതരാ ഹുത്വാ ഝായസി രോദസി പരിദേവസീതി ലജ്ജാപേത്വാ വിപ്പകാരം പാപേന്തോ മഹാസത്തോ ഏവമാഹ.

സാ തസ്സ വചനം സുത്വാ ഗാഥമാഹ –

൧൩൩.

‘‘ഏവമേതം മിഗരാജ, യഥാ ഭാസസി ജമ്ബുക;

സാ നൂനാഹം ഇതോ ഗന്ത്വാ, ഭത്തു ഹേസ്സം വസാനുഗാ’’തി.

തത്ഥ നൂനാതി ഏകംസത്ഥേ നിപാതോ. സാ അഹം ഇതോ ഗന്ത്വാ പുന അഞ്ഞം ഭത്താരം ലഭിത്വാ ഏകംസേനേവ തസ്സ ഭത്തു വസാനുഗാ വസവത്തിനീ ഭവിസ്സാമീതി.

അഥസ്സാ അനാചാരായ ദുസ്സീലായ വചനം സുത്വാ സക്കോ ദേവരാജാ ഓസാനഗാഥമാഹ –

൧൩൪.

‘‘യോ ഹരേ മത്തികം ഥാലം, കംസഥാലമ്പി സോ ഹരേ;

കതംയേവ തയാ പാപം, പുനപേവം കരിസ്സസീ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – അനാചാരേ കിം കഥേസി, യോ മത്തികം ഥാലം ഹരതി, സുവണ്ണഥാലരജതഥാലാദിപ്പഭേദം കംസഥാലമ്പി സോ ഹരതേവ, ഇദഞ്ച തയാ പാപം കതമേവ, ന സക്കാ തവ സദ്ധാതും, സാ ത്വം പുനപി ഏവം കരിസ്സസിയേവാതി. ഏവം സോ തം ലജ്ജാപേത്വാ വിപ്പകാരം പാപേത്വാ സകട്ഠാനമേവ അഗമാസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖു സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി.

തദാ ധനുഗ്ഗഹോ ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖു അഹോസി, സാ ഇത്ഥീ പുരാണദുതിയികാ, സക്കോ ദേവരാജാ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

ചൂളധനുഗ്ഗഹജാതകവണ്ണനാ ചതുത്ഥാ.

[൩൭൫] ൫. കപോതജാതകവണ്ണനാ

ഇദാനി ഖോമ്ഹീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം ലോലഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. ലോലവത്ഥു അനേകസോ വിത്ഥാരിതമേവ. തം പന സത്ഥാ ‘‘സച്ചം കിര ത്വം ഭിക്ഖു, ലോലോ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ആമ, ഭന്തേ’’തി വുത്തേ ‘‘ന ഖോ ഭിക്ഖു ഇദാനേവ, പുബ്ബേപി ത്വം ലോലോസി, ലോലതായ പന ജീവിതക്ഖയം പത്തോ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ പാരാവതയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ ബാരാണസിസേട്ഠിനോ മഹാനസേ നീളപച്ഛിയം വസതി. അഥേകോ കാകോ മച്ഛമംസലുദ്ധോ തേന സദ്ധിം മേത്തിം കത്വാ തത്ഥേവ വസി. സോ ഏകദിവസം ബഹും മച്ഛമംസം ദിസ്വാ ‘‘ഇമം ഖാദിസ്സാമീ’’തി നിത്ഥുനന്തോ നീളപച്ഛിയംയേവ നിപജ്ജിത്വാ പാരാവതേന ‘‘ഏഹി, സമ്മ, ഗോചരായ ഗമിസ്സാമാ’’തി വുച്ചമാനോപി ‘‘അജീരകേന നിപന്നോമ്ഹി, ഗച്ഛ ത്വ’’ന്തി വത്വാ തസ്മിം ഗതേ ‘‘ഗതോ മേ പച്ചാമിത്തകണ്ടകോ, ഇദാനി യഥാരുചി മച്ഛമംസം ഖാദിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൩൫.

‘‘ഇദാനി ഖോമ്ഹി സുഖിതോ അരോഗോ, നിക്കണ്ടകോ നിപ്പതിതോ കപോതോ;

കാഹാമി ദാനീ ഹദയസ്സ തുട്ഠിം, തഥാ ഹി മം മംസസാകം ബലേതീ’’തി.

തത്ഥ നിപ്പതിതോതി നിഗ്ഗതോ. കപോതോതി പാരാവതോ. കാഹാമി ദാനീതി കരിസ്സാമി ദാനി. തഥാ ഹി മം മംസസാകം ബലേതീതി തഥാ ഹി മംസഞ്ച അവസേസം സാകഞ്ച മയ്ഹം ബലം കരോതി, ഉട്ഠേഹി ഖാദാതി വദമാനം വിയ ഉസ്സാഹം മമം കരോതീതി അത്ഥോ.

സോ ഭത്തകാരകേ മച്ഛമംസം പചിത്വാ മഹാനസാ നിക്ഖമ്മ സരീരതോ സേദം പവാഹേന്തേ പച്ഛിതോ നിക്ഖമിത്വാ രസകരോടിയം നിലീയിത്വാ ‘‘കിരി കിരീ’’തി സദ്ദമകാസി. ഭത്തകാരകോ വേഗേനാഗന്ത്വാ കാകം ഗഹേത്വാ സബ്ബപത്താനി ലുഞ്ജിത്വാ അല്ലസിങ്ഗീവേരഞ്ച സിദ്ധത്ഥകേ ച പിസിത്വാ ലസുണം പൂതിതക്കേന മദ്ദിത്വാ സകലസരീരം മക്ഖേത്വാ ഏകം കഠലം ഘംസിത്വാ വിജ്ഝിത്വാ സുത്തകേന തസ്സ ഗീവായം ബന്ധിത്വാ നീളപച്ഛിയംയേവ തം പക്ഖിപിത്വാ അഗമാസി. പാരാവതോ ആഗന്ത്വാ തം ദിസ്വാ ‘‘കാ ഏസാ ബലാകാ മമ സഹായസ്സ പച്ഛിയം നിപന്നാ, ചണ്ഡോ ഹി സോ ആഗന്ത്വാ ഘാതേയ്യാപി ന’’ന്തി പരിഹാസം കരോന്തോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൩൬.

‘‘കായം ബലാകാ സിഖിനീ, ചോരീ ലങ്ഘിപിതാമഹാ;

ഓരം ബലാകേ ആഗച്ഛ, ചണ്ഡോ മേ വായസോ സഖാ’’തി.

സാ ഹേട്ഠാ (ജാ. അട്ഠ. ൨.൩.൭൦) വുത്തത്ഥായേവ.

തം സുത്വാ കാകോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൩൭.

‘‘അലഞ്ഹി തേ ജഗ്ഘിതായേ, മമം ദിസ്വാന ഏദിസം;

വിലൂനം സൂദപുത്തേന, പിട്ഠമണ്ഡേന മക്ഖിത’’ന്തി.

തത്ഥ അലന്തി പടിസേധത്ഥേ നിപാതോ. ജഗ്ഘിതായേതി ഹസിതും. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ഇദാനി മം ഏദിസം ഏവം ദുക്ഖപ്പത്തം ദിസ്വാ തവ അലം ഹസിതും, മാ ഏദിസേ കാലേ പരിഹാസകേളിം കരോഹീതി.

സോ പരിഹാസകേളിം കരോന്തോവ പുന ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൧൩൮.

‘‘സുന്ഹാതോ സുവിലിത്തോസി, അന്നപാനേന തപ്പിതോ;

കണ്ഠേ ച തേ വേളുരിയോ, അഗമാ നു കജങ്ഗല’’ന്തി.

തത്ഥ കണ്ഠേ ച തേ വേളുരിയോതി അയം തേ വേളുരിയമണിപി കണ്ഠേ പിളന്ധോ, ത്വം ഏത്തകം കാലം അമ്ഹാകം ഏതം ന ദസ്സേസീതി കപാലം സന്ധായേവമാഹ. കജങ്ഗലന്തി ഇധ ബാരാണസീയേവ ‘‘കജങ്ഗലാ’’തി അധിപ്പേതാ. ഇതോ നിക്ഖമിത്വാ കച്ചി അന്തോനഗരം ഗതോസീതി പുച്ഛതി.

തതോ കാകോ പഞ്ചമം ഗാഥമാഹ –

൧൩൯.

‘‘മാ തേ മിത്തോ അമിത്തോ വാ, അഗമാസി കജങ്ഗലം;

പിഞ്ഛാനി തത്ഥ ലായിത്വാ, കണ്ഠേ ബന്ധന്തി വട്ടന’’ന്തി.

തത്ഥ പിഞ്ഛാനീതി പത്താനി. തത്ഥ ലായിത്വാതി തസ്മിം ബാരാണസിനഗരേ ലുഞ്ചിത്വാ. വട്ടനന്തി കഠലികം.

തം സുത്വാ പാരാവതോ ഓസാനഗാഥമാഹ –

൧൪൦.

‘‘പുനപാപജ്ജസീ സമ്മ, സീലഞ്ഹി തവ താദിസം;

ന ഹി മാനുസകാ ഭോഗാ, സുഭുഞ്ജാ ഹോന്തി പക്ഖിനാ’’തി.

തത്ഥ പുനപാപജ്ജസീതി പുനപി ഏവരൂപം ആപജ്ജിസ്സസി. ഏവരൂപഞ്ഹി തേ സീലന്തി.

ഇതി നം സോ ഓവദിത്വാ തത്ഥ അവസിത്വാ പക്ഖേ പസാരേത്വാ അഞ്ഞത്ഥ അഗമാസി. കാകോപി തത്ഥേവ ജീവിതക്ഖയം പാപുണി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ ലോലഭിക്ഖു അനാഗാമിഫലേ പതിട്ഠഹി. തദാ കാകോ ലോലഭിക്ഖു അഹോസി, കപോതോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

കപോതജാതകവണ്ണനാ പഞ്ചമാ.

അഡ്ഢവഗ്ഗോ തതിയോ.

ജാതകുദ്ദാനം –

മണികുണ്ഡല സുജാതാ, വേനസാഖഞ്ച ഓരഗം;

ഘടം കോരണ്ഡി ലടുകി, ധമ്മപാലം മിഗം തഥാ.

സുയോനന്ദീ വണ്ണാരോഹ, സീലം ഹിരീ ഖജ്ജോപനം;

അഹി ഗുമ്ബിയ സാളിയം, തചസാരം മിത്തവിന്ദം.

പലാസഞ്ചേവ ദീഘിതി, മിഗപോതക മൂസികം;

ധനുഗ്ഗഹോ കപോതഞ്ച, ജാതകാ പഞ്ചവീസതി.

പഞ്ചകനിപാതവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

൬. ഛക്കനിപാതോ

൧. അവാരിയവഗ്ഗോ

[൩൭൬] ൧. അവാരിയജാതകവണ്ണനാ

മാസു കുജ്ഝ ഭൂമിപതീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം തിത്ഥനാവികം ആരബ്ഭ കഥേസി. സോ കിര ബാലോ അഹോസി അഞ്ഞാണോ, നേവ സോ ബുദ്ധാദീനം രതനാനം, ന അഞ്ഞേസം പുഗ്ഗലാനം ഗുണം ജാനാതി, ചണ്ഡോ ഫരുസോ സാഹസികോ. അഥേകോ ജാനപദോ ഭിക്ഖു ‘‘ബുദ്ധുപട്ഠാനം കരിസ്സാമീ’’തി ആഗച്ഛന്തോ സായം അചിരവതീതിത്ഥം പത്വാ തം ഏവമാഹ ‘‘ഉപാസക, പരതീരം ഗമിസ്സാമി, നാവം മേ ദേഹീ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, ഇദാനി അകാലോ, ഏകസ്മിം ഠാനേ വസസ്സൂ’’തി. ‘‘ഉപാസക, ഇധ കുഹിം വസിസ്സാമി, മം ഗണ്ഹിത്വാ ഗച്ഛാ’’തി. സോ കുജ്ഝിത്വാ ‘‘ഏഹി രേ സമണ, വഹാമീ’’തി ഥേരം നാവം ആരോപേത്വാ ഉജുകം അഗന്ത്വാ ഹേട്ഠാ നാവം നേത്വാ ഉല്ലോളം കത്വാ തസ്സ പത്തചീവരം തേമേത്വാ കിലമേത്വാ തീരം പത്വാ അന്ധകാരവേലായം ഉയ്യോജേസി. അഥ സോ വിഹാരം ഗന്ത്വാ തം ദിവസം ബുദ്ധുപട്ഠാനസ്സ ഓകാസം അലഭിത്വാ പുനദിവസേ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിത്വാ സത്ഥാരാ കതപടിസന്ഥാരോ ‘‘കദാ ആഗതോസീ’’തി വുത്തേ ‘‘ഹിയ്യോ, ഭന്തേ’’തി വത്വാ ‘‘അഥ കസ്മാ അജ്ജ ബുദ്ധുപട്ഠാനം ആഗതോസീ’’തി വുത്തേ തമത്ഥം ആരോചേസി. തം സുത്വാ സത്ഥാ ‘‘ന ഖോ ഭിക്ഖു ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേസ ചണ്ഡോ ഫരുസോ സാഹസികോ, ഇദാനി പന തേന ത്വം കിലമിതോ, പുബ്ബേപേസ പണ്ഡിതേ കിലമേസീ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ തക്കസിലായം സബ്ബസിപ്പാനി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ ദീഘമദ്ധാനം ഹിമവന്തേ ഫലാഫലേന യാപേത്വാ ലോണമ്ബിലസേവനത്ഥായ ബാരാണസിം പത്വാ രാജുയ്യാനേ വസിത്വാ പുനദിവസേ നഗരം ഭിക്ഖായ പാവിസി. അഥ നം രാജങ്ഗണപ്പത്തം രാജാ ദിസ്വാ തസ്സ ഇരിയാപഥേ പസീദിത്വാ അന്തേപുരം ആനേത്വാ ഭോജേത്വാ പടിഞ്ഞം ഗഹേത്വാ രാജുയ്യാനേ വസാപേസി, ദേവസികം ഉപട്ഠാനം അഗമാസി. തമേനം ബോധിസത്തോ ‘‘രഞ്ഞാ നാമ, മഹാരാജ, ചത്താരി അഗതിഗമനാനി വജ്ജേത്വാ അപ്പമത്തേന ഖന്തിമേത്താനുദ്ദയസമ്പന്നേന ഹുത്വാ ധമ്മേന രജ്ജം കാരേതബ്ബ’’ന്തി വത്വാ ദേവസികം ഓവദന്തോ –

.

‘‘മാസു കുജ്ഝ ഭൂമിപതി, മാസു കുജ്ഝ രഥേസഭ;

കുദ്ധം അപ്പടികുജ്ഝന്തോ, രാജാ രട്ഠസ്സ പൂജിതോ.

.

‘‘ഗാമേ വാ യദി വാരഞ്ഞേ, നിന്നേ വാ യദി വാ ഥലേ;

സബ്ബത്ഥ അനുസാസാമി, മാസു കുജ്ഝ രഥേസഭാ’’തി. – ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി;

തത്ഥ രട്ഠസ്സ പൂജിതോതി ഏവരൂപോ രാജാ രട്ഠസ്സ പൂജനീയോ ഹോതീതി അത്ഥോ. സബ്ബത്ഥ അനുസാസാമീതി ഏതേസു ഗാമാദീസു യത്ഥ കത്ഥചി വസന്തോപാഹം മഹാരാജ, ഇമായ ഏവ അനുസിട്ഠിയാ തമനുസാസാമി, ഏതേസു വാ ഗാമാദീസു യത്ഥ കത്ഥചി ഏകസ്മിമ്പി ഏകസത്തേപി അനുസാസാമി. മാസു കുജ്ഝ രഥേസഭാതി ഏവമേവാഹം തം അനുസാസാമി, രഞ്ഞാ നാമ കുജ്ഝതും ന വട്ടതി. കിംകാരണാ? രാജാനോ നാമ വാചാവുധാ, തേസം കുദ്ധാനം വചനമത്തേനേവ ബഹൂ ജീവിതക്ഖയം പാപുണന്തീതി.

ഏവം ബോധിസത്തോ രഞ്ഞോ ആഗതാഗതദിവസേ ഇമാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി. രാജാ അനുസിട്ഠിയാ പസന്നചിത്തോ മഹാസത്തസ്സ സതസഹസ്സുട്ഠാനകം ഏകം ഗാമവരം അദാസി, ബോധിസത്തോ പടിക്ഖിപി. ഇതി സോ തത്ഥേവ ദ്വാദസസംവച്ഛരം വസിത്വാ ‘‘അതിചിരം നിവുത്ഥോമ്ഹി, ജനപദചാരികം താവ ചരിത്വാ ആഗമിസ്സാമീ’’തി രഞ്ഞോ അകഥേത്വാവ ഉയ്യാനപാലം ആമന്തേത്വാ ‘‘താത, ഉക്കണ്ഠിതരൂപോസ്മി, ജനപദം ചരിത്വാ ആഗമിസ്സാമി, ത്വം രഞ്ഞോ കഥേയ്യാസീ’’തി വത്വാ പക്കന്തോ ഗങ്ഗായ നാവാതിത്ഥം പാപുണി. തത്ഥ അവാരിയപിതാ നാമ നാവികോ അഹോസി. സോ ബാലോ നേവ ഗുണവന്താനം ഗുണം ജാനാതി, ന അത്തനോ ആയാപായം ജാനാതി, സോ ഗങ്ഗം തരിതുകാമം ജനം പഠമം താരേത്വാ പച്ഛാ വേതനം യാചതി, വേതനം അദേന്തേഹി സദ്ധിം കലഹം കരോന്തോ അക്കോസപ്പഹാരേയേവ ബഹൂ ലഭതി, അപ്പം ലാഭം, ഏവരൂപോ അന്ധബാലോ. തം സന്ധായ സത്ഥാ അഭിസമ്ബുദ്ധോ ഹുത്വാ തതിയം ഗാഥമാഹ –

.

‘‘അവാരിയപിതാ നാമ, അഹു ഗങ്ഗായ നാവികോ;

പുബ്ബേ ജനം താരേത്വാന, പച്ഛാ യാചതി വേതനം;

തേനസ്സ ഭണ്ഡനം ഹോതി, ന ച ഭോഗേഹി വഡ്ഢതീ’’തി.

തത്ഥ അവാരിയപിതാ നാമാതി അവാരിയാ നാമ തസ്സ ധീതാ, തസ്സാ വസേന അവാരിയപിതാ നാമ ജാതോ. തേനസ്സ ഭണ്ഡനന്തി തേന കാരണേന, തേന വാ പച്ഛാ യാചിയമാനേന ജനേന സദ്ധിം തസ്സ ഭണ്ഡനം ഹോതി.

ബോധിസത്തോ തം നാവികം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ആവുസോ, പരതീരം മം നേഹീ’’തി ആഹ. തം സുത്വാ സോ ആഹ ‘‘സമണ, കിം മേ നാവാവേതനം ദസ്സസീ’’തി? ‘‘ആവുസോ, അഹം ഭോഗവഡ്ഢിം അത്ഥവഡ്ഢിം ധമ്മവഡ്ഢിം നാമ തേ കഥേസ്സാമീ’’തി. തം സുത്വാ നാവികോ ‘‘ധുവം ഏസ മയ്ഹം കിഞ്ചി ദസ്സതീ’’തി തം പരതീരം നേത്വാ ‘‘ദേഹി മേ നാവായ വേതന’’ന്തി ആഹ. സോ തസ്സ ‘‘സാധു, ആവുസോ’’തി പഠമം ഭോഗവഡ്ഢിം കഥേന്തോ –

.

‘‘അതിണ്ണംയേവ യാചസ്സു, അപാരം താത നാവിക;

അഞ്ഞോ ഹി തിണ്ണസ്സ മനോ, അഞ്ഞോ ഹോതി പാരേസിനോ’’തി. – ഗാഥമാഹ;

തത്ഥ അപാരന്തി താത, നാവിക പരതീരം അതിണ്ണമേവ ജനം ഓരിമതീരേ ഠിതഞ്ഞേവ വേതനം യാചസ്സു, തതോ ലദ്ധഞ്ച ഗഹേത്വാ ഗുത്തട്ഠാനേ ഠപേത്വാ പച്ഛാ മനുസ്സേ പരതീരം നേയ്യാസി, ഏവം തേ ഭോഗവഡ്ഢി ഭവിസ്സതി. അഞ്ഞോ ഹി തിണ്ണസ്സ മനോതി താത നാവിക, പരതീരം ഗതസ്സ അഞ്ഞോ മനോ ഭവതി, അദത്വാവ ഗന്തുകാമോ ഹോതി. യോ പനേസ പാരേസീ നാമ പരതീരം ഏസതി, പരതീരം ഗന്തുകാമോ ഹോതി, സോ അതിരേകമ്പി ദത്വാ ഗന്തുകാമോ ഹോതി, ഇതി പാരേസിനോ അഞ്ഞോ മനോ ഹോതി, തസ്മാ ത്വം അതിണ്ണമേവ യാചേയ്യാസി, അയം താവ തേ ഭോഗാനം വഡ്ഢി നാമാതി.

തം സുത്വാ നാവികോ ചിന്തേസി ‘‘അയം താവ മേ ഓവാദോ ഭവിസ്സതി, ഇദാനി പനേസ അഞ്ഞം കിഞ്ചി മയ്ഹം ദസ്സതീ’’തി. അഥ നം ബോധിസത്തോ ‘‘അയം താവ തേ, ആവുസോ, ഭോഗവഡ്ഢി, ഇദാനി അത്ഥധമ്മവഡ്ഢിം സുണാഹീ’’തി വത്വാ ഓവദന്തോ –

.

‘‘ഗാമേ വാ യദി വാരഞ്ഞേ, നിന്നേ വാ യദി വാ ഥലേ;

സബ്ബത്ഥ അനുസാസാമി, മാസു കുജ്ഝിത്ഥ നാവികാ’’തി. – ഗാഥമാഹ;

ഇതിസ്സ ഇമായ ഗാഥായ അത്ഥധമ്മവഡ്ഢിം കഥേത്വാ ‘‘അയം തേ അത്ഥവഡ്ഢി ച ധമ്മവഡ്ഢി ചാ’’തി ആഹ. സോ പന ദന്ധപുരിസോ തം ഓവാദം ന കിഞ്ചി മഞ്ഞമാനോ ‘‘ഇദം, സമണ, തയാ മയ്ഹം ദിന്നം നാവാവേതന’’ന്തി ആഹ. ‘‘ആമാവുസോ’’തി. ‘‘മയ്ഹം ഇമിനാ കമ്മം നത്ഥി, അഞ്ഞം മേ ദേഹീ’’തി. ‘‘ആവുസോ, ഇദം ഠപേത്വാ മയ്ഹം അഞ്ഞം നത്ഥീ’’തി. ‘‘അഥ ത്വം കസ്മാ മമ നാവം ആരുള്ഹോസീ’’തി താപസം ഗങ്ഗാതീരേ പാതേത്വാ ഉരേ നിസീദിത്വാ മുഖമേവസ്സ പോഥേസി.

സത്ഥാ ‘‘ഇതി സോ, ഭിക്ഖവേ, താപസോ യം ഓവാദം ദത്വാ രഞ്ഞോ സന്തികാ ഗാമവരം ലഭി, തമേവ ഓവാദം അന്ധബാലസ്സ നാവികസ്സ കഥേത്വാ മുഖപോഥനം പാപുണി, തസ്മാ ഓവാദം ദേന്തേന യുത്തജനസ്സേവ ദാതബ്ബോ, ന അയുത്തജനസ്സാ’’തി വത്വാ അഭിസമ്ബുദ്ധോ ഹുത്വാ തദനന്തരം ഗാഥമാഹ –

.

‘‘യായേവാനുസാസനിയാ, രാജാ ഗാമവരം അദാ;

തായേവാനുസാസനിയാ, നാവികോ പഹരീ മുഖ’’ന്തി.

തസ്സ തം പഹരന്തസ്സേവ ഭരിയാ ഭത്തം ഗഹേത്വാ ആഗതാ പാപപുരിസം ദിസ്വാ ‘‘സാമി, അയം താപസോ നാമ രാജകുലൂപകോ, മാ പഹരീ’’തി ആഹ. സോ കുജ്ഝിത്വാ ‘‘ത്വം മേ ഇമം കൂടതാപസം പഹരിതും ന ദേസീ’’തി ഉട്ഠായ തം പഹരിത്വാ പാതേസി. അഥ ഭത്തപാതി പതിത്വാ ഭിജ്ജി, തസ്സാ ച പന ഗരുഗബ്ഭായ ഗബ്ഭോ ഭൂമിയം പതി. അഥ നം മനുസ്സാ സമ്പരിവാരേത്വാ ‘‘പുരിസഘാതകചോരോ’’തി ഗഹേത്വാ ബന്ധിത്വാ രഞ്ഞോ ദസ്സേസും. രാജാ വിനിച്ഛിനിത്വാ തസ്സ രാജാണം കാരേസി. സത്ഥാ അഭിസമ്ബുദ്ധോ ഹുത്വാ തമത്ഥം പകാസേന്തോ ഓസാനഗാഥമാഹ –

.

‘‘ഭത്തം ഭിന്നം ഹതാ ഭരിയാ, ഗബ്ഭോ ച പതിതോ ഛമാ;

മിഗോവ ജാതരൂപേന, ന തേനത്ഥം അബന്ധി സൂ’’തി.

തത്ഥ ഭത്തം ഭിന്നന്തി ഭത്തപാതി ഭിന്നാ. ഹതാതി പഹതാ. ഛമാതി ഭൂമിയം. മിഗോവ ജാതരൂപേനാതി യഥാ മിഗോ സുവണ്ണം വാ ഹിരഞ്ഞം വാ മുത്താമണിആദീനി വാ മദ്ദിത്വാ ഗച്ഛന്തോപി അത്ഥരിത്വാ നിപജ്ജന്തോപി തേന ജാതരൂപേന അത്തനോ അത്ഥം വഡ്ഢേതും നിബ്ബത്തേതും ന സക്കോതി, ഏവമേവ സോ അന്ധബാലോ പണ്ഡിതേഹി ദിന്നം ഓവാദം സുത്വാപി അത്തനോ അത്ഥം വഡ്ഢേതും നിബ്ബത്തേതും നാസക്ഖീതി വുത്തം ഹോതി. അബന്ധി സൂതി ഏത്ഥ അബന്ധി സോതി ഏവമത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. സ-ഓഇതി ഇമേസം പദാനഞ്ഹി സൂതി സന്ധി ഹോതി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ സോ ഭിക്ഖു സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. തദാ നാവികോ ഇദാനി നാവികോവ അഹോസി, രാജാ ആനന്ദോ, താപസോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

അവാരിയജാതകവണ്ണനാ പഠമാ.

[൩൭൭] ൨. സേതകേതുജാതകവണ്ണനാ

മാ താത കുജ്ഝി ന ഹി സാധു കോധോതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ കുഹകഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി, പച്ചുപ്പന്നവത്ഥു ഉദ്ദാലജാതകേ (ജാ. ൧.൧൪.൬൨ ആദയോ) ആവി ഭവിസ്സതി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ ബാരാണസിയം ദിസാപാമോക്ഖോ ആചരിയോ ഹുത്വാ പഞ്ചസതേ മാണവേ മന്തേ വാചേസി. തേസം ജേട്ഠകോ സേതകേതു നാമ ഉദിച്ചബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തമാണവോ, തസ്സ ജാതിം നിസ്സായ മഹന്തോ മാനോ അഹോസി. സോ ഏകദിവസം അഞ്ഞേഹി മാണവേഹി സദ്ധിം നഗരാ നിക്ഖമന്തോ നഗരം പവിസന്തം ഏകം ചണ്ഡാലം ദിസ്വാ ‘‘കോസി ത്വ’’ന്തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ചണ്ഡാലോഹമസ്മീ’’തി വുത്തേ തസ്സ സരീരം പഹരിത്വാ ആഗതവാതസ്സ അത്തനോ സരീരേ ഫുസനഭയേന ‘‘നസ്സ, ചണ്ഡാല, കാളകണ്ണീ, അധോവാതം യാഹീ’’തി വത്വാ വേഗേന തസ്സ ഉപരിവാതം അഗമാസി. ചണ്ഡാലോ സീഘതരം ഗന്ത്വാ തസ്സ ഉപരിവാതേ അട്ഠാസി. അഥ നം സോ ‘‘നസ്സ കാളകണ്ണീ’’തി സുട്ഠുതരം അക്കോസി പരിഭാസി. തം സുത്വാ ചണ്ഡാലോ ‘‘ത്വം കോസീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ബ്രാഹ്മണമാണവോഹമസ്മീ’’തി. ‘‘ബ്രാഹ്മണോ ഹോതു, മയാ പന പുട്ഠപഞ്ഹം കഥേതും സക്ഖിസ്സസീ’’തി. ‘‘ആമ, സക്ഖിസ്സാമീ’’തി. ‘‘സചേ ന സക്കോസി, പാദന്തരേന തം ഗമേമീ’’തി. സോ അത്താനം തക്കേത്വാ ‘‘ഗമേഹീ’’തി ആഹ.

ചണ്ഡാലപുത്തോ തസ്സ കഥം പരിസം ഗാഹാപേത്വാ ‘‘മാണവ, ദിസാ നാമ കതരാ’’തി പഞ്ഹം പുച്ഛി. ‘‘ദിസാ നാമ പുരത്ഥിമാദയോ ചതസ്സോ ദിസാ’’തി. ചണ്ഡാലോ ‘‘നാഹം തം ഏതം ദിസം പുച്ഛാമി, ത്വം ഏത്തകമ്പി അജാനന്തോ മമ സരീരേ പഹടവാതം ജിഗുച്ഛസീ’’തി തം ഖന്ധട്ഠികേ ഗഹേത്വാ ഓനമേത്വാ അത്തനോ പാദന്തരേന ഗമേസി. മാണവാ തം പവത്തിം ആചരിയസ്സ ആചിക്ഖിംസു. തം സുത്വാ ആചരിയോ ‘‘സച്ചം കിര, താത, സേതകേതു ചണ്ഡാലേനാസി പാദന്തരേന ഗമിതോ’’തി? ‘‘ആമ, ആചരിയ, സോ മം ചണ്ഡാലദാസിപുത്തോ ദിസാമത്തമ്പി ന ജാനാസീ’’തി അത്തനോ പാദന്തരേന ഗമേസി, ഇദാനി ദിസ്വാ കത്തബ്ബം അസ്സ ജാനിസ്സാമീതി കുദ്ധോ ചണ്ഡാലപുത്തം അക്കോസി പരിഭാസി. അഥ നം ആചരിയോ ‘താത, സേതകേതു മാ തസ്സ കുജ്ഝി, പണ്ഡിതോ ചണ്ഡാലദാസിപുത്തോ, ന സോ തം ഏതം ദിസം പുച്ഛതി, അഞ്ഞം ദിസം പുച്ഛി, തയാ പന ദിട്ഠസുതവിഞ്ഞാതതോ അദിട്ഠാസുതാവിഞ്ഞാതമേവ ബഹുതര’’ന്തി ഓവദന്തോ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

.

‘‘മാ താത കുജ്ഝി ന ഹി സാധു കോധോ, ബഹുമ്പി തേ അദിട്ഠമസ്സുതഞ്ച;

മാതാ പിതാ ദിസതാ സേതകേതു, ആചരിയമാഹു ദിസതം പസത്ഥാ.

.

‘‘അഗാരിനോ അന്നദപാനവത്ഥദാ, അവ്ഹായികാ തമ്പി ദിസം വദന്തി;

ഏസാ ദിസാ പരമാ സേതകേതു, യം പത്വാ ദുക്ഖീ സുഖിനോ ഭവന്തീ’’തി.

തത്ഥ ന ഹി സാധു കോധോതി കോധോ നാമ ഉപ്പജ്ജമാനോ സുഭാസിതദുബ്ഭാസിതം അത്ഥാനത്ഥം ഹിതാഹിതം ജാനിതും ന ദേതീതി ന സാധു ന ലദ്ധകോ. ബഹുമ്പി തേ അദിട്ഠന്തി തയാ ചക്ഖുനാ അദിട്ഠം സോതേന ച അസ്സുതമേവ ബഹുതരം. ദിസതാതി ദിസാ. മാതാപിതരോ പുത്താനം പുരിമതരം ഉപ്പന്നത്താ പുരത്ഥിമദിസാ നാമ ജാതാതി വദതി. ആചരിയമാഹു ദിസതം പസത്ഥാതി ആചരിയാ പന ദക്ഖിണേയ്യത്താ ദിസതം പസത്ഥാ ദക്ഖിണാ ദിസാതി ബുദ്ധാദയോ അരിയാ ആഹു കഥേന്തി ദീപേന്തി.

അഗാരിനോതി ഗഹട്ഠാ. അന്നദപാനവത്ഥദാതി അന്നദാ, പാനദാ, വത്ഥദാ ച. അവ്ഹായികാതി ‘‘ഏഥ ദേയ്യധമ്മം പടിഗ്ഗണ്ഹഥാ’’തി പക്കോസനകാ. തമ്പി ദിസം വദന്തീതി തമ്പി ബുദ്ധാദയോ അരിയാ ഏകം ദിസം വദന്തി. ഇമിനാ ചതുപച്ചയദായകാ ഗഹട്ഠാ പച്ചയേ അപദിസിത്വാ ധമ്മികസമണബ്രാഹ്മണേഹി ഉപഗന്തബ്ബത്താ ഏകാ ദിസാ നാമാതി ദീപേതി. അപരോ നയോ – യേ ഏതേ അഗാരിനോ അന്നപാനവത്ഥദാ, തേസം ഛകാമസഗ്ഗസമ്പത്തിദായകട്ഠേന ഉപരൂപരി അവ്ഹായനതോ യേ അവ്ഹായികാ ധമ്മികസമണബ്രാഹ്മണാ, തമ്പി ദിസം വദന്തി, ബുദ്ധാദയോ അരിയാ ഉപരിമദിസം നാമ വദന്തീതി ദീപേതി. വുത്തമ്പി ചേതം –

‘‘മാതാ പിതാ ദിസാ പുബ്ബാ, ആചരിയാ ദക്ഖിണാ ദിസാ;

പുത്തദാരാ ദിസാ പച്ഛാ, മിത്താമച്ചാ ച ഉത്തരാ.

‘‘ദാസകമ്മകരാ ഹേട്ഠാ, ഉദ്ധം സമണബ്രാഹ്മണാ;

ഏതാ ദിസാ നമസ്സേയ്യ, അലമത്തോ കുലേ ഗിഹീ’’തി. (ദീ. നി. ൩.൨൭൩);

ഏസാ ദിസാതി ഇദം പന നിബ്ബാനം സന്ധായ വുത്തം. ജാതിആദിനാ ഹി നാനപ്പകാരേന ദുക്ഖേന ദുക്ഖിതാ സത്താ യം പത്വാ നിദ്ദുക്ഖാ സുഖിനോ ഭവന്തി, ഏസാ ഏവ ച സത്തേഹി അഗതപുബ്ബാ ദിസാ നാമ. തേനേവ ച നിബ്ബാനം ‘‘പരമാ’’തി ആഹ. വുത്തമ്പി ചേതം –

‘‘സമതിത്തികം അനവസേസകം, തേലപത്തം യഥാ പരിഹരേയ്യ;

ഏവം സചിത്തമനുരക്ഖേ, പത്ഥയാനോ ദിസം അഗതപുബ്ബ’’ന്തി. (ജാ. ൧.൧.൯൬);

ഏവം മഹാസത്തോ മാണവസ്സ ദിസാ കഥേസി. സോ പന ‘‘ചണ്ഡാലേനമ്ഹി പാദന്തരേന ഗമിതോ’’തി തസ്മിം ഠാനേ അവസിത്വാ തക്കസിലം ഗന്ത്വാ ദിസാപാമോക്ഖാചരിയസ്സ സന്തികേ സബ്ബസിപ്പാനി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ആചരിയേന അനുഞ്ഞാതോ തക്കസിലതോ നിക്ഖമിത്വാ സബ്ബസമയസിപ്പം സിക്ഖന്തോ വിചരി. സോ ഏകം പച്ചന്തഗാമം പത്വാ തം നിസ്സായ വസന്തേ പഞ്ചസതേ താപസേ ദിസ്വാ തേസം സന്തികേ പബ്ബജിത്വാ യം തേ ജാനന്തി സിപ്പമന്തചരണം, തം ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ഗണസത്ഥാ ഹുത്വാ തേഹി പരിവാരിതോ ബാരാണസിം ഗന്ത്വാ പുനദിവസേ ഭിക്ഖം ചരന്തോ രാജങ്ഗണം അഗമാസി. രാജാ താപസാനം ഇരിയാപഥേ പസീദിത്വാ അന്തോനിവേസനേ ഭോജേത്വാ തേ അത്തനോ ഉയ്യാനേ വസാപേസി. സോ ഏകദിവസം താപസേ പരിവിസിത്വാ ‘‘അജ്ജ സായന്ഹേ ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ അയ്യേ വന്ദിസ്സാമീ’’തി ആഹ.

സേതകേതു ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ താപസേ സന്നിപാതേത്വാ ‘‘മാരിസാ, അജ്ജ രാജാ ആഗമിസ്സതി, രാജാനോ ച നാമ സകിം ആരാധേത്വാ യാവതായുകം സുഖം ജീവിതും സക്കാ, അജ്ജ ഏകച്ചേ വഗ്ഗുലിവതം ചരഥ, ഏകച്ചേ കണ്ടകസേയ്യം കപ്പേഥ, ഏകച്ചേ പഞ്ചാതപം തപ്പേഥ, ഏകച്ചേ ഉക്കുടികപ്പധാനമനുയുഞ്ജഥ, ഏകച്ചേ ഉദകോരോഹണകമ്മം കരോഥ, ഏകച്ചേ മന്തേ സജ്ഝായഥാ’’തി വിചാരേത്വാ സയം പക്കസാലദ്വാരേ അപസ്സയപീഠകേ നിസീദിത്വാ പഞ്ചവണ്ണരങ്ഗസമുജ്ജലവാസനം ഏകം പോത്ഥകം വിചിത്രവണ്ണേ ആധാരകേ ഠപേത്വാ സുസിക്ഖിതേഹി ചതൂഹി പഞ്ചഹി മാണവേഹി പുച്ഛിതേ പുച്ഛിതേ പഞ്ഹേ കഥേസി. തസ്മിം ഖണേ രാജാ ആഗന്ത്വാ തേ മിച്ഛാതപം കരോന്തേ ദിസ്വാ തുട്ഠോ സേതകേതും ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസിന്നോ പുരോഹിതേന സദ്ധിം സല്ലപന്തോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൦.

‘‘ഖരാജിനാ ജടിലാ പങ്കദന്താ, ദുമ്മക്ഖരൂപാ യേമേ ജപ്പന്തി മന്തേ;

കച്ചി നു തേ മാനുസകേ പയോഗേ, ഇദം വിദൂ പരിമുത്താ അപായാ’’തി.

തത്ഥ ഖരാജിനാതി സഖുരേഹി അജിനചമ്മേഹി സമന്നാഗതാ. പങ്കദന്താതി ദന്തകട്ഠസ്സ അഖാദനേന മലഗ്ഗഹിതദന്താ. ദുമ്മക്ഖരൂപാതി അനഞ്ജിതാമണ്ഡിതലൂഖനിവാസനപാരുപനാ മാലാഗന്ധവിലേപനവജ്ജിതാ, കിലിട്ഠരൂപാതി വുത്തം ഹോതി. യേമേ ജപ്പന്തീതി യേ ഇമേ മന്തേ സജ്ഝായന്തി. മാനുസകേ പയോഗേതി മനുസ്സേഹി കത്തബ്ബപയോഗേ ഠിതാ. ഇദം വിദൂ പരിമുത്താ അപായാതി ഇമസ്മിം പയോഗേ ഠത്വാ ഇമം ലോകം വിദിത്വാ പാകടം കത്വാ ‘‘കച്ചി ഏതേ ഇസയോ ചതൂഹി അപായേഹി മുത്താ’’തി പുച്ഛതി.

തം സുത്വാ പുരോഹിതോ ചതുത്ഥം ഗാഥമാഹ –

൧൧.

‘‘പാപാനി കമ്മാനി കരിത്വ രാജ, ബഹുസ്സുതോ ചേ ന ചരേയ്യ ധമ്മം;

സഹസ്സവേദോപി ന തം പടിച്ച, ദുക്ഖാ പമുഞ്ചേ ചരണം അപത്വാ’’തി.

തത്ഥ കരിത്വാതി കത്വാ. ചരണന്തി സഹ സീലേന അട്ഠ സമാപത്തിയോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി. മഹാരാജ, ‘‘അഹം ബഹുസ്സുതോമ്ഹീ’’തി സഹസ്സവേദോപി ചേ തിവിധം സുചരിതധമ്മം ന ചരേയ്യ, പാപാനേവ കരേയ്യ, സോ താനി പാപാനി കമ്മാനി കത്വാ തം ബാഹുസച്ചം പടിച്ച സീലസമാപത്തിസങ്ഖാതം ചരണം അപ്പത്വാ ദുക്ഖാ ന പമുഞ്ചേ, അപായദുക്ഖതോ ന മുച്ചതേവാതി.

തം സുത്വാ രാജാ താപസേസു പസാദം ഹരി. തതോ സേതകേതു ചിന്തേസി ‘‘ഇമസ്സ രഞ്ഞോ താപസേസു പസാദോ ഉദപാദി, തം പനേസ പുരോഹിതോ വാസിയാ പഹരിത്വാ വിയ ഛിന്ദി, മയാ ഏതേന സദ്ധിം കഥേതും വട്ടതീ’’തി. സോ തേന സദ്ധിം കഥേന്തോ പഞ്ചമം ഗാഥമാഹ –

൧൨.

‘‘സഹസ്സവേദോപി ന തം പടിച്ച, ദുക്ഖാ പമുഞ്ചേ ചരണം അപത്വാ;

മഞ്ഞാമി വേദാ അഫലാ ഭവന്തി, സസംയമം ചരണമേവ സച്ച’’ന്തി.

തസ്സത്ഥോ – സചേ സഹസ്സവേദോപി തം ബാഹുസച്ചം പടിച്ച ചരണം അപ്പത്വാ അത്താനം ദുക്ഖാ ന പമുഞ്ചേ, ഏവം സന്തേ അഹം മഞ്ഞാമി ‘‘തയോ വേദാ അഫലാ ഹോന്തി, സസീലം സമാപത്തിചരണമേവ സച്ചം ഹോതീ’’തി.

തം സുത്വാ പുരോഹിതോ ഛട്ഠം ഗാഥമാഹ –

൧൩.

‘‘ന ഹേവ വേദാ അഫലാ ഭവന്തി, സസംയമം ചരണമേവ സച്ചം;

കിത്തിഞ്ഹി പപ്പോതി അധിച്ച വേദേ, സന്തിം പുണേതി ചരണേന ദന്തോ’’തി.

തസ്സത്ഥോ – തയോ വേദാ അഫലാ ന ഭവന്തി, സസംയമം ചരണമേവ സച്ചം സേയ്യം ഉത്തമം പവരം ന ഹേവ ഹോതി. കിംകാരണാ? കിത്തിഞ്ഹി പപ്പോതി അധിച്ച വേദേതി തയോ വേദേ അധിച്ച ദിട്ഠധമ്മേ കിത്തിമത്തം യസമത്തം ലാഭമത്തം ലഭതി, ഇതോ പരം അഞ്ഞം നത്ഥി, തസ്മാ ന തേ അഫലാ. സന്തിം പുണേതി ചരണേന ദന്തോതി സീലേ പതിട്ഠായ സമാപത്തിയോ നിബ്ബത്തേത്വാ സമാപത്തിപദട്ഠാനം വിപസ്സനം വഡ്ഢേന്തോ അച്ചന്തം സന്തം നിബ്ബാനം നാമ തം ഏതി പാപുണാതി.

ഇതി പുരോഹിതോ സേതകേതുനോ വാദം ഭിന്ദിത്വാ തേ സബ്ബേ ഗിഹീ കാരേത്വാ ഫലകാവുധാനി ഗാഹാപേത്വാ മഹന്തതരകേ കത്വാ രഞ്ഞോ ഉപട്ഠാകേ കാരേസി. അയം കിര മഹന്തതരകാനം വംസോ.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ സേതകേതു കുഹകഭിക്ഖു അഹോസി, ചണ്ഡാലോ സാരിപുത്തോ, രാജാ ആനന്ദോ, പുരോഹിതോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.

സേതകേതുജാതകവണ്ണനാ ദുതിയാ.

[൩൭൮] ൩. ദരീമുഖജാതകവണ്ണനാ

പങ്കോ ച കാമാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ മഹാഭിനിക്ഖമനം ആരബ്ഭ കഥേസി. പച്ചുപ്പന്നവത്ഥു ഹേട്ഠാ കഥിതമേവ.

അതീതേ രാജഗഹനഗരേ മഗധരാജാ നാമ രജ്ജം കാരേസി. തദാ ബോധിസത്തോ തസ്സ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തി, ബ്രഹ്മദത്തകുമാരോതിസ്സ നാമം അകംസു. തസ്സ ജാതദിവസേയേവ പുരോഹിതസ്സപി പുത്തോ ജായി, തസ്സ മുഖം അതിവിയ സോഭതി, തേനസ്സ ദരീമുഖോതി നാമം അകംസു. തേ ഉഭോപി രാജകുലേയേവ സംവഡ്ഢാ അഞ്ഞമഞ്ഞം പിയസഹായാ ഹുത്വാ സോളസവസ്സകാലേ തക്കസിലം ഗന്ത്വാ സബ്ബസിപ്പാനി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ‘‘സബ്ബസമയസിപ്പഞ്ച സിക്ഖിസ്സാമ, ദേസചാരിത്തഞ്ച ജാനിസ്സാമാ’’തി ഗാമനിഗമാദീസു ചരന്താ ബാരാണസിം പത്വാ ദേവകുലേ വസിത്വാ പുനദിവസേ ബാരാണസിം ഭിക്ഖായ പവിസിംസു. തത്ഥ ഏകസ്മിം കുലേ ‘‘ബ്രാഹ്മണേ ഭോജേത്വാ വാചനകം ദസ്സാമാ’’തി പായാസം പചിത്വാ ആസനാനി പഞ്ഞത്താനി ഹോന്തി. മനുസ്സാ തേ ഉഭോപി ഭിക്ഖായ ചരന്തേ ദിസ്വാ ‘‘ബ്രാഹ്മണാ ആഗതാ’’തി ഗേഹം പവേസേത്വാ മഹാസത്തസ്സ ആസനേ സുദ്ധവത്ഥം പഞ്ഞാപേസും, ദരീമുഖസ്സ ആസനേ രത്തകമ്ബലം. ദരീമുഖോ തം നിമിത്തം ദിസ്വാ ‘‘അജ്ജ മയ്ഹം സഹായോ ബാരാണസിരാജാ ഭവിസ്സതി, അഹം സേനാപതീ’’തി അഞ്ഞാസി. തേ തത്ഥ ഭുഞ്ജിത്വാ വാചനകം ഗഹേത്വാ മങ്ഗലം വത്വാ നിക്ഖമ്മ തം രാജുയ്യാനം അഗമംസു. തത്ഥ മഹാസത്തോ മങ്ഗലസിലാപട്ടേ നിപജ്ജി, ദരീമുഖോ പനസ്സ പാദേ പരിമജ്ജന്തോ നിസീദി.

തദാ ബാരാണസിരഞ്ഞോ മതസ്സ സത്തമോ ദിവസോ ഹോതി. പുരോഹിതോ രഞ്ഞോ സരീരകിച്ചം കത്വാ അപുത്തകേ രജ്ജേ സത്തമേ ദിവസേ ഫുസ്സരഥം വിസ്സജ്ജേസി. ഫുസ്സരഥവിസ്സജ്ജനകിച്ചം മഹാജനകജാതകേ (ജാ. ൨.൨൨.൧൨൩ ആദയോ) ആവി ഭവിസ്സതി. ഫുസ്സരഥോ നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ ചതുരങ്ഗിനിയാ സേനായ പരിവുതോ അനേകസതേഹി തൂരിയേഹി വജ്ജമാനേഹി ഉയ്യാനദ്വാരം പാപുണി. ദരീമുഖോ തൂരിയസദ്ദം സുത്വാ ‘‘സഹായസ്സ മേ ഫുസ്സരഥോ ആഗച്ഛതി, അജ്ജേവേസ രാജാ ഹുത്വാ മയ്ഹം സേനാപതിട്ഠാനം ദസ്സതി, കോ മേ ഘരാവാസേനത്ഥോ, നിക്ഖമിത്വാ പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി ബോധിസത്തം അനാമന്തേത്വാവ ഏകമന്തം ഗന്ത്വാ പടിച്ഛന്നേ അട്ഠാസി. പുരോഹിതോ ഉയ്യാനദ്വാരേ രഥം ഠപേത്വാ ഉയ്യാനം പവിട്ഠോ ബോധിസത്തം മങ്ഗലസിലാപട്ടേ നിപന്നം ദിസ്വാ പാദേസു ലക്ഖണാനി ഓലോകേത്വാ ‘‘അയം പുഞ്ഞവാ സത്തോ ദ്വിസഹസ്സദീപപരിവാരാനം ചതുന്നമ്പി മഹാദീപാനം രജ്ജം കാരേതും സമത്ഥോ, ധിതി പനസ്സ കീദിസാ’’തി സബ്ബതൂരിയാനി പഗ്ഗണ്ഹാപേസി. ബോധിസത്തോ പബുജ്ഝിത്വാ മുഖതോ സാടകം അപനേത്വാ മഹാജനം ഓലോകേത്വാ പുന സാടകേന മുഖം പടിച്ഛാദേത്വാ ഥോകം നിപജ്ജിത്വാ പസ്സദ്ധദരഥോ ഉട്ഠായ സിലാപട്ടേ പല്ലങ്കേന നിസീദി. പുരോഹിതോ ജാണുകേന പതിട്ഠായ ‘‘ദേവ, രജ്ജം തുമ്ഹാകം പാപുണാതീ’’തി ആഹ. ‘‘അപുത്തകം ഭണേ രജ്ജ’’ന്തി. ‘‘ആമ, ദേവാ’’തി. ‘‘തേന ഹി സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛി. തേ തസ്സ ഉയ്യാനേയേവ അഭിസേകം അകംസു. സോ യസമഹന്തതായ ദരീമുഖം അസരിത്വാവ രഥം അഭിരുയ്ഹ മഹാജനപരിവുതോ നഗരം പവിസിത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ രാജദ്വാരേ ഠിതോവ അമച്ചാനം ഠാനന്തരാനി വിചാരേത്വാ പാസാദം അഭിരുഹി.

തസ്മിം ഖണേ ദരീമുഖോ ‘‘സുഞ്ഞം ദാനി ഉയ്യാന’’ന്തി ആഗന്ത്വാ മങ്ഗലസിലായ നിസീദി, അഥസ്സ പുരതോ പണ്ഡുപലാസം പതി. സോ തസ്മിംയേവ പണ്ഡുപലാസേ ഖയവയം പട്ഠപേത്വാ തിലക്ഖണം സമ്മസിത്വാ പഥവിം ഉന്നാദേന്തോ പച്ചേകബോധിം നിബ്ബത്തേസി. തസ്സ തങ്ഖണഞ്ഞേവ ഗിഹിലിങ്ഗം അന്തരധായി, ഇദ്ധിമയപത്തചീവരം ആകാസതോ ഓതരിത്വാ സരീരേ പടിമുഞ്ചി. താവദേവ അട്ഠപരിക്ഖാരധരോ ഇരിയാപഥസമ്പന്നോ വസ്സസട്ഠികത്ഥേരോ വിയ ഹുത്വാ ഇദ്ധിയാ ആകാസേ ഉപ്പതിത്വാ ഹിമവന്തപദേസേ നന്ദമൂലകപബ്ഭാരം അഗമാസി. ബോധിസത്തോപി ധമ്മേന രജ്ജം കാരേസി, യസമഹന്തതായ പന യസേന പമത്തോ ഹുത്വാ ചത്താലീസ വസ്സാനി ദരീമുഖം ന സരി, ചത്താലീസേ പന സംവച്ഛരേ അതീതേ തം സരിത്വാ ‘‘മയ്ഹം സഹായോ ദരീമുഖോ നാമ അത്ഥി, കഹം നു ഖോ സോ’’തി തം ദട്ഠുകാമോ അഹോസി. സോ തതോ പട്ഠായ അന്തേപുരേപി പരിസമജ്ഝേപി ‘‘കഹം നു ഖോ മയ്ഹം സഹായോ ദരീമുഖോ, യോ മേ തസ്സ വസനട്ഠാനം കഥേതി, മഹന്തമസ്സ യസം ദസ്സാമീ’’തി വദതി. ഏവം തസ്സ പുനപ്പുനം തം സരന്തസ്സേവ അഞ്ഞാനി ദസ സംവച്ഛരാനി അതിക്കന്താനി.

ദരീമുഖപച്ചേകബുദ്ധോപി പഞ്ഞാസവസ്സച്ചയേന ആവജ്ജേന്തോ ‘‘മം ഖോ സഹായോ സരതീ’’തി ഞത്വാ ‘‘ഇദാനി സോ മഹല്ലകോ പുത്തധീതാദീഹി വുദ്ധിപ്പത്തോ, ഗന്ത്വാ ധമ്മം കഥേത്വാ പബ്ബാജേസ്സാമി ന’’ന്തി ഇദ്ധിയാ ആകാസേന ആഗന്ത്വാ ഉയ്യാനേ ഓതരിത്വാ സുവണ്ണപടിമാ വിയ സിലാപട്ടേ നിസീദി. ഉയ്യാനപാലോ തം ദിസ്വാ ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ഭന്തേ, കുതോ തുമ്ഹേ ഏഥാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘നന്ദമൂലകപബ്ഭാരതോ’’തി. ‘‘കേ നാമ തുമ്ഹേ’’തി? ‘‘ദരീമുഖപച്ചേകബുദ്ധോ നാമാഹം, ആവുസോ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, അമ്ഹാകം രാജാനം ജാനാഥാ’’തി? ‘‘ആമ ജാനാമി, ഗിഹികാലേ നോ സഹായോ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, രാജാ തുമ്ഹേ ദട്ഠുകാമോ, കഥേസ്സാമി തസ്സ തുമ്ഹാകം ആഗതഭാവ’’ന്തി. ‘‘ഗച്ഛ കഥേഹീ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി വത്വാ തുരിതതുരിതോവ ഗന്ത്വാ തസ്സ സിലാപട്ടേ നിസിന്നഭാവം രഞ്ഞോ കഥേസി. രാജാ ‘‘ആഗതോ കിര മേ സഹായോ, പസ്സിസ്സാമി ന’’ന്തി രഥം ആരുയ്ഹ മഹന്തേന പരിവാരേന ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ പച്ചേകബുദ്ധം വന്ദിത്വാ പടിസന്ഥാരം കത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. അഥ നം പച്ചേകബുദ്ധോ ‘‘കിം, ബ്രഹ്മദത്ത, ധമ്മേന രജ്ജം കാരേസി, അഗതിഗമനം ന ഗച്ഛസി, ധനത്ഥായ ലോകം ന പീളേസി, ദാനാദീനി പുഞ്ഞാനി കരോസീ’’തിആദീനി വദന്തോ പടിസന്ഥാരം കത്വാ ‘‘ബ്രഹ്മദത്ത, മഹല്ലകോസി, ഏതരഹി കാമേ പഹായ പബ്ബജിതും തേ സമയോ’’തി വത്വാ തസ്സ ധമ്മം ദേസേന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

൧൪.

‘‘പങ്കോ ച കാമാ പലിപോ ച കാമാ, ഭയഞ്ച മേതം തിമൂലം പവുത്തം;

രജോ ച ധൂമോ ച മയാ പകാസിതാ, ഹിത്വാ തുവം പബ്ബജ ബ്രഹ്മദത്താ’’തി.

തത്ഥ പങ്കോതി ഉദകേ ജാതാനി തിണസേവാലകുമുദഗച്ഛാദീനി അധിപ്പേതാനി. യഥാ ഹി ഉദകം തരന്തം താനി ലഗ്ഗാപേന്തി സജ്ജാപേന്തി, തഥാ സംസാരസാഗരം തരന്തസ്സ യോഗാവചരസ്സ പഞ്ച കാമഗുണാ സബ്ബേ വാ പന വത്ഥുകാമകിലേസകാമാ ലഗ്ഗാപനവസേന പങ്കോ നാമ. ഇമസ്മിഞ്ഹി പങ്കേ ആസത്താ വിസത്താ ദേവാപി മനുസ്സാപി തിരച്ഛാനാപി കിലമന്തി രോദന്തി പരിദേവന്തി. പലിപോ ച കാമാതി പലിപോ വുച്ചതി മഹാകദ്ദമോ, യമ്ഹി ലഗ്ഗാ സൂകരമിഗാദയോപി സീഹാപി വാരണാപി അത്താനം ഉദ്ധരിത്വാ ഗന്തും ന സക്കോന്തി, വത്ഥുകാമകിലേസകാമാപി തംസരിക്ഖതായ ‘‘പലിപാ’’തി വുത്താ. പഞ്ഞവന്തോപി ഹി സത്താ തേസു കാമേസു സകിം ലഗ്ഗകാലതോ പട്ഠായ തേ കാമേ പദാലേത്വാ സീഘം ഉട്ഠായ അകിഞ്ചനം അപലിബോധം രമണീയം പബ്ബജ്ജം ഉപഗന്തും ന സക്കോന്തി. ഭയഞ്ച മേതന്തി ഭയഞ്ച ഏതം, മ-കാരോ ബ്യഞ്ജനസന്ധിവസേന വുത്തോ. തിമൂലന്തി തീഹി മൂലേഹി പതിട്ഠിതം വിയ അചലം. ബലവഭയസ്സേതം നാമം. പവുത്തന്തി മഹാരാജ, ഏതേ കാമാ നാമ ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികസ്സ അത്താനുവാദഭയാദികസ്സ ചേവ ദ്വത്തിംസകമ്മകരണഛനവുതിരോഗവസപ്പവത്തസ്സ ച ഭയസ്സ പച്ചയട്ഠേന ബലവഭയന്തി ബുദ്ധപച്ചേകബുദ്ധബുദ്ധസാവകേഹി ചേവ സബ്ബഞ്ഞുബോധിസത്തേഹി ച പവുത്തം കഥിതം, ദീപിതന്തി അത്ഥോ. അഥ വാ ഭയഞ്ച മേതന്തി ഭയഞ്ച മയാ ഏതം തിമൂലം പവുത്തന്തി ഏവഞ്ചേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോയേവ.

രജോ ച ധൂമോ ചാതി രജധൂമസദിസത്താ ‘‘രജോ’’തി ച ‘‘ധൂമോ’’തി ച മയാ പകാസിതാ. യഥാ ഹി സുന്ഹാതസ്സ സുവിലിത്താലങ്കതസ്സ പുരിസസ്സ സരീരേ സുഖുമരജം പതിതം, തം സരീരം ദുബ്ബണ്ണം സോഭാരഹിതം കിലിട്ഠം കരോതി, ഏവമേവ ഇദ്ധിബലേന ആകാസേന ആഗന്ത്വാ ചന്ദോ വിയ ച സൂരിയോ വിയ ച ലോകേ പഞ്ഞാതാപി സകിം കാമരജസ്സ അന്തോ പതിതകാലതോ പട്ഠായ ഗുണവണ്ണഗുണസോഭാഗുണസുദ്ധീനം ഉപഹതത്താ ദുബ്ബണ്ണാ സോഭാരഹിതാ കിലിട്ഠായേവ ഹോന്തി. യഥാ ച ധൂമേന പഹടകാലതോ പട്ഠായ സുപരിസുദ്ധാപി ഭിത്തി കാളവണ്ണാ ഹോതി, ഏവം അതിപരിസുദ്ധഞ്ഞാണാപി കാമധൂമേന പഹടകാലതോ പട്ഠായ ഗുണവിനാസപ്പത്തിയാ മഹാജനമജ്ഝേ കാളകാവ ഹുത്വാ പഞ്ഞായന്തി. ഇതി രജധൂമസരിക്ഖതായ ഏതേ കാമാ ‘‘രജോ ച ധൂമോ ചാ’’തി മയാ തുയ്ഹം പകാസിതാ, തസ്മാ ഇമേ കാമേ ഹിത്വാ തുവം പബ്ബജ ബ്രഹ്മദത്താതി രാജാനം പബ്ബജ്ജായ ഉസ്സാഹം ജനേതി.

തം സുത്വാ രാജാ കിലേസേഹി അത്തനോ ബദ്ധഭാവം കഥേന്തോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

൧൫.

‘‘ഗധിതോ ച രത്തോ ച അധിമുച്ഛിതോ ച, കാമേസ്വഹം ബ്രാഹ്മണ ഭിംസരൂപം;

തം നുസ്സഹേ ജീവികത്ഥോ പഹാതും, കാഹാമി പുഞ്ഞാനി അനപ്പകാനീ’’തി.

തത്ഥ ഗധിതോതി അഭിജ്ഝാകായഗന്ഥേന ബദ്ധോ. രത്തോതി പകതിജഹാപനേന രാഗേന രത്തോ. അധിമുച്ഛിതോതി അതിവിയ മുച്ഛിതോ. കാമേസ്വഹന്തി ദുവിധേസുപി കാമേസു അഹം. ബ്രാഹ്മണാതി ദരീമുഖപച്ചേകബുദ്ധം ആലപതി. ഭിംസരൂപന്തി ബലവരൂപം. തം നുസ്സഹേതി തം ദുവിധമ്പി കാമം ന ഉസ്സഹാമി ന സക്കോമി. ജീവികത്ഥോ പഹാതുന്തി ഇമായ ജീവികായ അത്ഥികോ അഹം തം കാമം പഹാതും ന സക്കോമീതി വദതി. കാഹാമി പുഞ്ഞാനീതി ഇദാനി ദാനസീലഉപോസഥകമ്മസങ്ഖാതാനി പുഞ്ഞാനി അനപ്പകാനി ബഹൂനി കരിസ്സാമീതി.

ഏവം കിലേസകാമോ നാമേസ സകിം അല്ലീനകാലതോ പട്ഠായ അപനേതും ന സക്കോതി, യേന സംകിലിട്ഠചിത്തോ മഹാപുരിസോ പച്ചേകബുദ്ധേന പബ്ബജ്ജായ ഗുണേ കഥിതേപി ‘‘പബ്ബജിതും ന സക്കോമീ’’തി ആഹ. യോയം ദീപങ്കരപാദമൂലേ അത്തനി സമ്ഭവേന ഞാണേന ബുദ്ധകരധമ്മേ വിചിനന്തോ തതിയം നേക്ഖമ്മപാരമിം ദിസ്വാ –

‘‘ഇമം ത്വം തതിയം താവ, ദള്ഹം കത്വാ സമാദിയ;

നേക്ഖമ്മപാരമിതം ഗച്ഛ, യദി ബോധിം പത്തുമിച്ഛസി.

‘‘യഥാ അന്ദുഘരേ പുരിസോ, ചിരവുത്ഥോ ദുഖട്ടിതോ;

ന തത്ഥ രാഗം ജനേതി, മുത്തിംയേവ ഗവേസതി.

‘‘തഥേവ ത്വം സബ്ബഭവേ, പസ്സ അന്ദുഘരേ വിയ;

നേക്ഖമ്മാഭിമുഖോ ഹുത്വാ, സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസീ’’തി. –

ഏവം നേക്ഖമ്മേ ഗുണം പരികിത്തേസി, സോ പച്ചേകബുദ്ധേന പബ്ബജ്ജായ വണ്ണം വത്വാ ‘‘കിലേസേ ഛഡ്ഡേത്വാ സമണോ ഹോഹീ’’തി വുച്ചമാനോപി ‘‘നാഹം കിലേസേ ഛഡ്ഡേത്വാ സമണോ ഭവിതും സക്കോമീ’’തി വദതി.

ഇമസ്മിം കിര ലോകേ അട്ഠ ഉമ്മത്തകാ നാമ. തേനാഹു പോരാണാ ‘‘അട്ഠ പുഗ്ഗലാ ഉമ്മത്തകസഞ്ഞം പടിലഭന്തി, കാമുമ്മത്തകോ ലോഭവസം ഗതോ, കോധുമ്മത്തകോ ദോസവസം ഗതോ, ദിട്ഠുമ്മത്തകോ വിപല്ലാസവസം ഗതോ, മോഹുമ്മത്തകോ അഞ്ഞാണവസം ഗതോ, യക്ഖുമ്മത്തകോ യക്ഖവസം ഗതോ, പിത്തുമ്മത്തകോ പിത്തവസം ഗതോ, സുരുമ്മത്തകോ പാനവസം ഗതോ, ബ്യസനുമ്മത്തകോ സോകവസം ഗതോ’’തി. ഇമേസു അട്ഠസു ഉമ്മത്തകേസു മഹാസത്തോ ഇമസ്മിം ജാതകേ കാമുമ്മത്തകോ ഹുത്വാ ലോഭവസം ഗതോ പബ്ബജ്ജായ ഗുണം ന അഞ്ഞാസി.

ഏവം അനത്ഥകാരകം പന ഇമം ഗുണപരിധംസകം ലോഭജാതം കസ്മാ സത്താ പരിമുഞ്ചിതും ന സക്കോന്തീതി? അനമതഗ്ഗേ സംസാരേ അനേകാനി കപ്പകോടിസതസഹസ്സാനി ഏകതോ ബന്ധിതഭാവേന. ഏവം സന്തേപി തം പണ്ഡിതാ ‘‘അപ്പസ്സാദാ കാമാ’’തിആദീനം അനേകേസം പച്ചവേക്ഖണാനം വസേന പജഹന്തി. തേനേവ ദരീമുഖപച്ചേകബുദ്ധോ മഹാസത്തേന ‘‘പബ്ബജിതും ന സക്കോമീ’’തി വുത്തേപി ധുരനിക്ഖേപം അകത്വാ ഉത്തരിമ്പി ഓവദന്തോ ദ്വേ ഗാഥാ ആഹ.

൧൬.

‘‘യോ അത്ഥകാമസ്സ ഹിതാനുകമ്പിനോ, ഓവജ്ജമാനോ ന കരോതി സാസനം;

ഇദമേവ സേയ്യോ ഇതി മഞ്ഞമാനോ, പുനപ്പുനം ഗബ്ഭമുപേതി മന്ദോ.

൧൭.

‘‘സോ ഘോരരൂപം നിരയം ഉപേതി, സുഭാസുഭം മുത്തകരീസപൂരം;

സത്താ സകായേ ന ജഹന്തി ഗിദ്ധാ, യേ ഹോന്തി കാമേസു അവീതരാഗാ’’തി.

തത്ഥ അത്ഥകാമസ്സാതി വുഡ്ഢികാമസ്സ. ഹിതാനുകമ്പിനോതി ഹിതേന മുദുചിത്തേന അനുകമ്പന്തസ്സ. ഓവജ്ജമാനോതി ഓവദിയമാനോ. ഇദമേവ സേയ്യോതി യം അത്തനാ ഗഹിതം അസേയ്യം അനുത്തമമ്പി സമാനം, തം ഇദമേവ സേയ്യോ ഇതി മഞ്ഞമാനോ. മന്ദോതി സോ അഞ്ഞാണപുഗ്ഗലോ മാതുകുച്ഛിയം വാസം നാതിക്കമതി, പുനപ്പുനം ഗബ്ഭം ഉപേതിയേവാതി അത്ഥോ.

സോ ഘോരരൂപന്തി മഹാരാജ, സോ മന്ദോ തം മാതുകുച്ഛിം ഉപേന്തോ ഘോരരൂപം ദാരുണജാതികം നിരയം ഉപേതി നാമ. മാതുകുച്ഛി ഹി നിരസ്സാദട്ഠേന ഇധ ‘‘നിരയോ’’തി വുത്തോ, ‘‘ചതുകുട്ടികനിരയോ’’തി വുച്ചതി. ‘‘ചതുകുട്ടികനിരയോ നാമ കതരോ’’തി വുത്തേ മാതുകുച്ഛിമേവ വത്തും വട്ടതി. അവീചിമഹാനിരയേ നിബ്ബത്തസത്തസ്സ ഹി അപരാപരം ആധാവനപരിധാവനം ഹോതിയേവ, തസ്മാ തം ‘‘ചതുകുട്ടികനിരയോ’’തി വത്തും ന ലബ്ഭതി, മാതുകുച്ഛിയം പന നവ വാ ദസ വാ മാസേ ചതൂഹിപി പസ്സേഹി ഇതോ ചിതോ ച ധാവിതും നാമ ന സക്കാ, അതിസമ്ബാധേ ഓകാസേ ചതുകോടേന ചതുസങ്കുടിതേനേവ ഹുത്വാ അച്ഛിതബ്ബം, തസ്മാ ഏസ ‘‘ചതുകുട്ടികനിരയോ’’തി വുച്ചതി.

സുഭാസുഭന്തി സുഭാനം അസുഭം. സുഭാനഞ്ഹി സംസാരഭീരുകാനം യോഗാവചരകുലപുത്താനം മാതുകുച്ഛി ഏകന്തം അസുഭസമ്മതോ. തേന വുത്തം –

‘‘അജഞ്ഞം ജഞ്ഞസങ്ഖാതം, അസുചിം സുചിസമ്മതം;

നാനാകുണപപരിപൂരം, ജഞ്ഞരൂപം അപസ്സതോ.

‘‘ധിരത്ഥുമം ആതുരം പൂതികായം, ജേഗുച്ഛിയം അസ്സുചിം ബ്യാധിധമ്മം;

യത്ഥപ്പമത്താ അധിമുച്ഛിതാ പജാ, ഹാപേന്തി മഗ്ഗം സുഗതൂപപത്തിയാ’’തി. (ജാ. ൧.൩.൧൨൮-൧൨൯);

സത്താതി ആസത്താ വിസത്താ ലഗ്ഗാ ലഗ്ഗിതാ സകായേ ന ജഹന്തീതി തം മാതുകുച്ഛിം ന പരിച്ചജന്തി. ഗിദ്ധാതി ഗധിതാ. യേ ഹോന്തീതി യേ കാമേസു അവീതരാഗാ ഹോന്തി, തേ ഏതം ഗബ്ഭവാസം ന ജഹന്തീതി.

ഏവം ദരീമുഖപച്ചേകബുദ്ധോ ഗബ്ഭഓക്കന്തിമൂലകഞ്ച, പരിഹാരമൂലകഞ്ച ദുക്ഖം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി ഗബ്ഭവുട്ഠാനമൂലകം ദസ്സേതും ദിയഡ്ഢഗാഥമാഹ.

൧൮.

‘‘മീള്ഹേന ലിത്താ രുഹിരേന മക്ഖിതാ, സേമ്ഹേന ലിത്താ ഉപനിക്ഖമന്തി;

യം യഞ്ഹി കായേന ഫുസന്തി താവദേ, സബ്ബം അസാതം ദുഖമേവ കേവലം.

൧൯.

‘‘ദിസ്വാ വദാമി ന ഹി അഞ്ഞതോ സവം, പുബ്ബേനിവാസം ബഹുകം സരാമീ’’തി.

തത്ഥ മീള്ഹേന ലിത്താതി മഹാരാജ, ഇമേ സത്താ മാതുകുച്ഛിതോ നിക്ഖമന്താ ന ചതുജ്ജാതിഗന്ധേഹി വിലിമ്പിത്വാ സുരഭിമാലം പിളന്ധിത്വാ നിക്ഖമന്തി, പുരാണഗൂഥേന പന മക്ഖിതാ പലിബുദ്ധാ ഹുത്വാ നിക്ഖമന്തി. രുഹിരേന മക്ഖിതാതി രത്തലോഹിതചന്ദനാനുലിത്താപി ച ഹുത്വാ ന നിക്ഖമന്തി, രത്തലോഹിതമക്ഖിതാ പന ഹുത്വാ നിക്ഖമന്തി. സേമ്ഹേന ലിത്താതി ന ചാപി സേതചന്ദനവിലിത്താ നിക്ഖമന്തി, ബഹലപിച്ഛിലസേമ്ഹലിത്താ പന ഹുത്വാ നിക്ഖമന്തി. ഇത്ഥീനഞ്ഹി ഗബ്ഭവുട്ഠാനകാലേ ഏതാ അസുചിയോ നിക്ഖമന്തി. താവദേതി തസ്മിം സമയേ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – മഹാരാജ, ഇമേ സത്താ തസ്മിം മാതുകുച്ഛിതോ നിക്ഖമനസമയേ ഏവം മീള്ഹാദിലിത്താ നിക്ഖമന്താ യം യം നിക്ഖമനമഗ്ഗപദേസം വാ ഹത്ഥം വാ പാദം വാ ഫുസന്തി, തം സബ്ബം അസാതം അമധുരം കേവലം അസമ്മിസ്സം ദുക്ഖമേവ ഫുസന്തി, സുഖം നാമ തേസം തസ്മിം സമയേ നത്ഥീതി.

ദിസ്വാ വദാമി ന ഹി അഞ്ഞതോ സവന്തി മഹാരാജ, അഹം ഇമം ഏത്തകം വദന്തോ ന അഞ്ഞതോ സവം, അഞ്ഞസ്സ സമണസ്സ വാ ബ്രാഹ്മണസ്സ വാ തം സുത്വാ ന വദാമി, അത്തനോ പന പച്ചേകബോധിഞാണേന ദിസ്വാ പടിവിജ്ഝിത്വാ പച്ചക്ഖം കത്വാ വദാമീതി അത്ഥോ. പുബ്ബേനിവാസം ബഹുകന്തി ഇദം അത്തനോ ആനുഭാവം ദസ്സേന്തോ ആഹ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – മഹാരാജ, അഹഞ്ഹി പുബ്ബേ നിവുത്ഥക്ഖന്ധപടിപാടിസങ്ഖാതം പുബ്ബേനിവാസം ബഹുകം സരാമി, സതസഹസ്സകപ്പാധികാനി ദ്വേ അസങ്ഖ്യേയ്യാനി സരാമീതി.

ഇദാനി സത്ഥാ അഭിസമ്ബുദ്ധോ ഹുത്വാ ‘‘ഏവം സോ പച്ചേകബുദ്ധോ രാജാനം സുഭാസിതകഥായ സങ്ഗണ്ഹീ’’തി വത്വാ ഓസാനേ ഉപഡ്ഢഗാഥമാഹ –

‘‘ചിത്രാഹി ഗാഥാഹി സുഭാസിതാഹി, ദരീമുഖോ നിജ്ഝാപയി സുമേധ’’ന്തി.

തത്ഥ ചിത്രാഹീതി അനേകത്ഥസന്നിസ്സിതാഹി. സുഭാസിതാഹീതി സുകഥിതാഹി. ദരീമുഖോ നിജ്ഝാപയി സുമേധന്തി ഭിക്ഖവേ, സോ ദരീമുഖപച്ചേകബുദ്ധോ തം സുമേധം സുന്ദരപഞ്ഞം കാരണാകാരണജാനനസമത്ഥം രാജാനം നിജ്ഝാപേസി സഞ്ഞാപേസി, അത്തനോ വചനം ഗണ്ഹാപേസീതി അത്ഥോ.

ഏവം പച്ചേകബുദ്ധോ കാമേസു ദോസം ദസ്സേത്വാ അത്തനോ വചനം ഗാഹാപേത്വാ ‘‘മഹാരാജ, ഇദാനി പബ്ബജ വാ മാ വാ, മയാ പന തുയ്ഹം കാമേസു ആദീനവോ പബ്ബജ്ജായ ച ആനിസംസോ കഥിതോ, ത്വം അപ്പമത്തോ ഹോഹീ’’തി വത്വാ സുവണ്ണരാജഹംസോ വിയ ആകാസേ ഉപ്പതിത്വാ വലാഹകഗബ്ഭം മദ്ദന്തോ നന്ദമൂലകപബ്ഭാരമേവ ഗതോ. മഹാസത്തോ ദസനഖസമോധാനസമുജ്ജലം അഞ്ജലിം സിരസ്മിം ഠപേത്വാ നമസ്സമാനോ തസ്മിം ദസ്സനവിസയേ അതീതേ ജേട്ഠപുത്തം പക്കോസാപേത്വാ രജ്ജം പടിച്ഛാപേത്വാ മഹാജനസ്സ രോദന്തസ്സ പരിദേവന്തസ്സ കാമേ പഹായ ഹിമവന്തം പവിസിത്വാ പണ്ണസാലം മാപേത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ ന ചിരസ്സേവ അഭിഞ്ഞാ ച സമാപത്തിയോ ച നിബ്ബത്തേത്വാ ആയുപരിയോസാനേ ബ്രഹ്മലോകൂപഗോ അഹോസി.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ ബഹൂ സോതാപന്നാദയോ അഹേസും. തദാ രാജാ അഹമേവ അഹോസിന്തി.

ദരീമുഖജാതകവണ്ണനാ തതിയാ.

[൩൭൯] ൪. നേരുജാതകവണ്ണനാ

കാകോലാ കാകസങ്ഘാ ചാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ അഞ്ഞതരം ഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. സോ കിര സത്ഥു സന്തികേ കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ ഏകം പച്ചന്തഗാമം അഗമാസി. മനുസ്സാ തസ്സ ഇരിയാപഥേ പസീദിത്വാ തം ഭോജേത്വാ പടിഞ്ഞം ഗഹേത്വാ അരഞ്ഞേ പണ്ണസാലം കത്വാ തത്ഥ വസാപേസും, അതിവിയ ചസ്സ സക്കാരം കരിംസു. അഥേകേ സസ്സതവാദാ ആഗമംസു. തേ തേസം വചനം സുത്വാ ഥേരസ്സ വാദം വിസ്സജ്ജേത്വാ സസ്സതവാദം ഗഹേത്വാ തേസഞ്ഞേവ സക്കാരം കരിംസു. തതോ ഉച്ഛേദവാദാ ആഗമംസു തേ സസ്സതവാദം വിസ്സജ്ജേത്വാ ഉച്ഛേദവാദമേവ ഗണ്ഹിംസു. അഥഞ്ഞേ അചേലകാ ആഗമിംസു. തേ ഉച്ഛേദവാദം വിസ്സജ്ജേത്വാ അചേലകവാദം ഗണ്ഹിംസു. സോ തേസം ഗുണാഗുണം അജാനന്താനം മനുസ്സാനം സന്തികേ ദുക്ഖേന വസിത്വാ വുത്ഥവസ്സോ പവാരേത്വാ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ കതപടിസന്ഥാരോ ‘‘കഹം വസ്സംവുത്ഥോസീ’’തി വുത്തേ ‘‘പച്ചന്തം നിസ്സായ, ഭന്തേ’’തി വത്വാ ‘‘സുഖം വുത്ഥോസീ’’തി പുട്ഠോ ‘‘ഭന്തേ, ഗുണാഗുണം അജാനന്താനം സന്തികേ ദുക്ഖം വുത്ഥോസ്മീ’’തി ആഹ. സത്ഥാ ‘‘ഭിക്ഖു പോരാണകപണ്ഡിതാ തിരച്ഛാനയോനിയം നിബ്ബത്താപി ഗുണാഗുണം അജാനന്തേഹി സദ്ധിം ഏകദിവസമ്പി ന വസിംസു, ത്വം അത്തനോ ഗുണാഗുണം അജാനനട്ഠാനേ കസ്മാ വസീ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ സുവണ്ണഹംസയോനിയം നിബ്ബത്തി, കനിട്ഠഭാതാപിസ്സ അത്ഥി. തേ ചിത്തകൂടപബ്ബതേ വസന്താ ഹിമവന്തപദേസേ സയംജാതസാലിം ഖാദന്തി. തേ ഏകദിവസം തത്ഥ ചരിത്വാ ചിത്തകൂടം ആഗച്ഛന്താ അന്തരാമഗ്ഗേ ഏകം നേരും നാമ കഞ്ചനപബ്ബതം ദിസ്വാ തസ്സ മത്ഥകേ നിസീദിംസു. തം പന പബ്ബതം നിസ്സായ വസന്താ സകുണസങ്ഘാ ചതുപ്പദാ ച ഗോചരഭൂമിയം നാനാവണ്ണാ ഹോന്തി, പബ്ബതം പവിട്ഠകാലതോ പട്ഠായ തേ സബ്ബേ തസ്സോഭാസേന സുവണ്ണവണ്ണാ ഹോന്തി. തം ദിസ്വാ ബോധിസത്തസ്സ കനിട്ഠോ തം കാരണം അജാനിത്വാ ‘‘കിം നു ഖോ ഏത്ഥ കാരണ’’ന്തി ഭാതരാ സദ്ധിം സല്ലപന്തോ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

൨൦.

‘‘കാകോലാ കാകസങ്ഘാ ച, മയഞ്ച പതതം വരാ;

സബ്ബേവ സദിസാ ഹോമ, ഇമം ആഗമ്മ പബ്ബതം.

൨൧.

‘‘ഇധ സീഹാ ച ബ്യഗ്ഘാ ച, സിങ്ഗാലാ ച മിഗാധമാ;

സബ്ബേവ സദിസാ ഹോന്തി, അയം കോ നാമ പബ്ബതോ’’തി.

തത്ഥ കാകോലാതി വനകാകാ. കാകസങ്ഘാതി പകതികാകസങ്ഘാ ച. പതതം വരാതി പക്ഖീനം സേട്ഠാ. സദിസാ ഹോമാതി സദിസവണ്ണാ ഹോമ.

തസ്സ വചനം സുത്വാ ബോധിസത്തോ തതിയം ഗാഥമാഹ –

൨൨.

‘‘ഇമം നേരൂതി ജാനന്തി, മനുസ്സാ പബ്ബതുത്തമം;

ഇധ വണ്ണേന സമ്പന്നാ, വസന്തി സബ്ബപാണിനോ’’തി.

തത്ഥ ഇധ വണ്ണേനാതി ഇമസ്മിം നേരുപബ്ബതേ ഓഭാസേന വണ്ണസമ്പന്നാ ഹുത്വാ.

തം സുത്വാ കനിട്ഠോ സേസഗാഥാ അഭാസി –

൨൩.

‘‘അമാനനാ യത്ഥ സിയാ, അന്താനം വാ വിമാനനാ;

ഹീനസമ്മാനനാ വാപി, ന തത്ഥ വിസതിംവസേ.

൨൪.

‘‘യത്ഥാലസോ ച ദക്ഖോ ച, സൂരോ ഭീരു ച പൂജിയാ;

ന തത്ഥ സന്തോ വസന്തി, അവിസേസകരേ നരേ.

൨൫.

‘‘നായം നേരു വിഭജതി, ഹീനഉക്കട്ഠമജ്ഝിമേ;

അവിസേസകരോ നേരു, ഹന്ദ നേരും ജഹാമസേ’’തി.

തത്ഥ പഠമഗാഥായ അയമത്ഥോ – യത്ഥ സന്താനം പണ്ഡിതാനം സീലസമ്പന്നാനം മാനനസ്സ അഭാവേന അമാനനാ അവമഞ്ഞനാ ച അവമാനവസേന വിമാനനാ വാ ഹീനാനം വാ ദുസ്സീലാനം സമ്മാനനാ സിയാ, തത്ഥ നിവാസേ ന വസേയ്യ. പൂജിയാതി ഏതേ ഏത്ഥ ഏകസദിസായ പൂജായ പൂജനീയാ ഹോന്തി, സമകം സക്കാരം ലഭന്തി. ഹീനഉക്കട്ഠമജ്ഝിമേതി ജാതിഗോത്തകുലപ്പദേസസീലാചാരഞാണാദീഹി ഹീനേ ച മജ്ഝിമേ ച ഉക്കട്ഠേ ച അയം ന വിഭജതി. ഹന്ദാതി വവസ്സഗ്ഗത്ഥേ നിപാതോ. ജഹാമസേതി പരിച്ചജാമ. ഏവഞ്ച പന വത്വാ ഉഭോപി തേ ഹംസാ ഉപ്പതിത്വാ ചിത്തകൂടമേവ ഗതാ.

സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ സോ ഭിക്ഖു സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. തദാ കനിട്ഠഹംസോ ആനന്ദോ അഹോസി, ജേട്ഠകഹംസോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

നേരുജാതകവണ്ണനാ ചതുത്ഥാ.

[൩൮൦] ൫. ആസങ്കജാതകവണ്ണനാ

ആസാവതീ നാമ ലതാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ പുരാണദുതിയികാപലോഭനം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ഇന്ദ്രിയജാതകേ (ജാ. ൧.൮.൬൦ ആദയോ) ആവി ഭവിസ്സതി. ഇധ പന സത്ഥാ തം ഭിക്ഖും ‘‘സച്ചം കിര ത്വം ഉക്കണ്ഠിതോസീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘സച്ചം, ഭന്തേ’’തി വുത്തേ ‘‘കേന ഉക്കണ്ഠാപിതോസീ’’തി വത്വാ ‘‘പുരാണദുതിയികായ, ഭന്തേ’’തി വുത്തേ ‘‘ഭിക്ഖു ഏസാ ഇത്ഥീ തുയ്ഹം അനത്ഥകാരികാ, പുബ്ബേപി ത്വം ഏതം നിസ്സായ ചതുരങ്ഗിനിസേനം ജഹിത്വാ ഹിമവന്തപദേസേ മഹന്തം ദുക്ഖം അനുഭവന്തോ തീണി സംവച്ഛരാനി വസീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ കാസിഗാമേ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ തക്കസിലായം ഉഗ്ഗഹിതസിപ്പോ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ വനമൂലഫലാഹാരോ അഭിഞ്ഞാ ച സമാപത്തിയോ ച നിബ്ബത്തേത്വാ ഹിമവന്തപദേസേ വസി. തസ്മിം കാലേ ഏകോ പുഞ്ഞസമ്പന്നോ സത്തോ താവതിംസഭവനതോ ചവിത്വാ തസ്മിം ഠാനേ പദുമസരേ ഏകസ്മിം പദുമഗബ്ഭേ ദാരികാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി, സേസപദുമേസു പുരാണഭാവം പത്വാ പതന്തേസുപി തം മഹാകുച്ഛികം ഹുത്വാ തിട്ഠതേവ. താപസോ നഹായിതും പദുമസരം ഗതോ തം ദിസ്വാ ‘‘അഞ്ഞേസു പദുമേസു പതന്തേസുപി ഇദം മഹാകുച്ഛികം ഹുത്വാ തിട്ഠതി, കിം നു ഖോ കാരണ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ഉദകസാടകം നിവാസേത്വാ ഓതരന്തോ ഗന്ത്വാ തം പദുമം വിവരിത്വാ തം ദാരികം ദിസ്വാ ധീതുസഞ്ഞം ഉപ്പാദേത്വാ പണ്ണസാലം ആനേത്വാ പടിജഗ്ഗി. സാ അപരഭാഗേ സോളസവസ്സികാ ഹുത്വാ അഭിരൂപാ അഹോസി ഉത്തമരൂപധരാ അതിക്കന്താ മാനുസകവണ്ണം, അപത്താ ദേവവണ്ണം. തദാ സക്കോ ബോധിസത്തസ്സ ഉപട്ഠാനം ആഗച്ഛതി, സോ തം ദാരികം ദിസ്വാ ‘‘കുതോ ഏസാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ലദ്ധനിയാമം സുത്വാ ‘‘ഇമിസ്സാ കിം ലദ്ധും വട്ടതീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘നിവാസട്ഠാനം വത്ഥാലങ്കാരഭോജനവിധാനം, മാരിസാ’’തി. സോ ‘‘സാധു, ഭന്തേ’’തി തസ്സാ വസനട്ഠാനസ്സ ആസന്നേ ഫലികപാസാദം മാപേത്വാ ദിബ്ബസയനദിബ്ബവത്ഥാലങ്കാരദിബ്ബന്നപാനാനി മാപേസി.

സോ പാസാദോ തസ്സാ അഭിരുഹനകാലേ ഓതരിത്വാ ഭൂമിയം പതിട്ഠാതി, അഭിരുള്ഹകാലേ ലങ്ഘിത്വാ ആകാസേ തിട്ഠതി. സാ ബോധിസത്തസ്സ വത്തപടിവത്തം കുരുമാനാ പാസാദേ വസതി. തമേകോ വനചരകോ ദിസ്വാ ‘‘അയം, വോ ഭന്തേ, കിം ഹോതീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ധീതാ മേ’’തി സുത്വാ ബാരാണസിം ഗന്ത്വാ ‘‘ദേവ, മയാ ഹിമവന്തപദേസേ ഏവരൂപാ നാമ ഏകസ്സ താപസസ്സ ധീതാ ദിട്ഠാ’’തി രഞ്ഞോ ആരോചേസി. തം സുത്വാ സോ സവനസംസഗ്ഗേന ബജ്ഝിത്വാ വനചരകം മഗ്ഗദേസകം കത്വാ ചതുരങ്ഗിനിയാ സേനായ തം ഠാനം ഗന്ത്വാ ഖന്ധാവാരം നിവാസാപേത്വാ വനചരകം ആദായ അമച്ചഗണപരിവുതോ അസ്സമപദം പവിസിത്വാ മഹാസത്തം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസിന്നോ ‘‘ഭന്തേ, ഇത്ഥിയോ നാമ ബ്രഹ്മചരിയസ്സ മലം, തുമ്ഹാകം ധീതരം അഹം പടിജഗ്ഗിസ്സാമീ’’തി ആഹ. ബോധിസത്തോ പന ‘‘കിം നു ഖോ ഏതസ്മിം പദുമേ’’തി ആസങ്കം കത്വാ ഉദകം ഓതരിത്വാ ആനീതഭാവേന തസ്സാ കുമാരികായ ആസങ്കാതി നാമം അകാസി. സോ തം രാജാനം ‘‘ഇമം ഗഹേത്വാ ഗച്ഛാ’’തി ഉജുകം അവത്വാ ‘‘മഹാരാജ, ഇമായ കുമാരികായ നാമം ജാനന്തോ ഗണ്ഹിത്വാ ഗച്ഛാ’’തി ആഹ. ‘‘തുമ്ഹേഹി കഥിതേ ഞസ്സാമി, ഭന്തേ’’തി. ‘‘അഹം തേ ന കഥേമി, ത്വം അത്തനോ പഞ്ഞാബലേന നാമം ജാനന്തോവ ഗഹേത്വാ യാഹീ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ തതോ പട്ഠായ അമച്ചേഹി സദ്ധിം ‘‘കിന്നാമാ നു ഖോ ഏസാ’’തി നാമം ഉപധാരേതി. സോ യാനി ദുജ്ജാനാനി നാമാനി, താനി കിത്തേത്വാ ‘‘അസുകാ നാമ ഭവിസ്സതീ’’തി ബോധിസത്തേന സദ്ധിം കഥേതി. ബോധിസത്തോ ‘‘ന ഏവംനാമാ’’തി പടിക്ഖിപതി.

രഞ്ഞോ ച നാമം ഉപധാരേന്തസ്സ സംവച്ഛരോ അതീതോ. തദാ ഹത്ഥിഅസ്സമനുസ്സേ സീഹാദയോ വാളാ ഗണ്ഹന്തി, ദീഘജാതികപരിപന്ഥോ ഹോതി, മക്ഖികപരിപന്ഥോ ഹോതി, സീതേന കിലമിത്വാ ബഹൂ മനുസ്സാ മരന്തി. അഥ രാജാ കുജ്ഝിത്വാ ‘‘കിം മേ ഏതായാ’’തി ബോധിസത്തസ്സ കഥേത്വാ പായാസി. ആസങ്കാ കുമാരികാ തം ദിവസം ഫലികവാതപാനം വിവരിത്വാ അത്താനം ദസ്സേന്തീ അട്ഠാസി. രാജാ തം ദിസ്വാ ‘‘മയം തവ നാമം ജാനിതും ന സക്കോമ, ത്വം ഹിമവന്തേയേവ വസ, മയം ഗമിസ്സാമാ’’തി ആഹ. ‘‘കഹം, മഹാരാജ, ഗച്ഛന്തോ മാദിസം ഇത്ഥിം ലഭിസ്സസി, മമ വചനം സുണാഹി, താവതിംസദേവലോകേ ചിത്തലതാവനേ ആസാവതീ നാമ ലതാ അത്ഥി, തസ്സാ ഫലസ്സ അബ്ഭന്തരേ ദിബ്ബപാനം നിബ്ബത്തം, തം ഏകവാരം പിവിത്വാ ചത്താരോ മാസേ മത്താ ഹുത്വാ ദിബ്ബസയനേ സയന്തി, സാ പന വസ്സസഹസ്സേന ഫലതി, സുരാസോണ്ഡാ ദേവപുത്താ ‘ഇതോ ഫലം ലഭിസ്സാമാ’തി ദിബ്ബപാനപിപാസം അധിവാസേത്വാ വസ്സസഹസ്സം നിബദ്ധം ഗന്ത്വാ തം ലതം ‘അരോഗാ നു ഖോ’തി ഓലോകേന്തി, ത്വം പന ഏകസംവച്ഛരേനേവ ഉക്കണ്ഠിതോ, ആസാഫലവതീ നാമ സുഖാ, മാ ഉക്കണ്ഠീ’’തി വത്വാ തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –

൨൬.

‘‘ആസാവതീ നാമ ലതാ, ജാതാ ചിത്തലതാവനേ;

തസ്സാ വസ്സസഹസ്സേന, ഏകം നിബ്ബത്തതേ ഫലം.

൨൭.

‘‘തം ദേവാ പയിരുപാസന്തി, താവ ദൂരഫലം സതിം;

ആസീസേവ തുവം രാജ, ആസാ ഫലവതീ സുഖാ.

൨൮.

‘‘ആസീസതേവ സോ പക്ഖീ, ആസീസതേവ സോ ദിജോ;