തീകാ > വിനയപിടക (ടീകാ) > വിനയസങ്ഗഹ-അട്ഠകഥാ

൧. തത്ഥ ¶ ¶ ദിവാസേയ്യാതി ദിവാനിപജ്ജനം. തത്രായം വിനിച്ഛയോ – ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ദിവാ പടിസല്ലീയന്തേന ദ്വാരം സംവരിത്വാ പടിസല്ലീയിതു’’ന്തി (പാരാ. ൭൭) വചനതോ ദിവാ നിപജ്ജന്തേന ദ്വാരം സംവരിത്വാ നിപജ്ജിതബ്ബം. ഏത്ഥ ച കിഞ്ചാപി പാളിയം ‘‘അയം നാമ ആപത്തീ’’തി ന വുത്താ, വിവരിത്വാ നിപന്നദോസേന പന ഉപ്പന്നേ വത്ഥുസ്മിം ദ്വാരം സംവരിത്വാ നിപജ്ജിതും അനുഞ്ഞാതത്താ അസംവരിത്വാ നിപജ്ജന്തസ്സ അട്ഠകഥായം ദുക്കടം (പാരാ. അട്ഠ. ൧.൭൭) വുത്തം. ഭഗവതോ ഹി അധിപ്പായം ഞത്വാ ഉപാലിത്ഥേരാദീഹി അട്ഠകഥാ ഠപിതാ. ‘‘അത്ഥാപത്തി ദിവാ ആപജ്ജതി, നോ രത്തി’’ന്തി (പരി. ൩൨൩) ഇമിനാപി ചേതം സിദ്ധം.

൨. കീദിസം പന ദ്വാരം സംവരിതബ്ബം, കീദിസം ന സംവരിതബ്ബം? രുക്ഖപദരവേളുപദരകിലഞ്ജപണ്ണാദീനം യേന കേനചി കവാടം കത്വാ ഹേട്ഠാ ഉദുക്ഖലേ ഉപരി ഉത്തരപാസകേ ച പവേസേത്വാ കതം പരിവത്തകദ്വാരമേവ സംവരിതബ്ബം. അഞ്ഞം ഗോരൂപാനം വജേസു വിയ രുക്ഖസൂചികണ്ടകദ്വാരം, ഗാമഥകനകം ചക്കലകയുത്തദ്വാരം, ഫലകേസു വാ കിടികാസു വാ ദ്വേ തീണി ചക്കലകാനി യോജേത്വാ കതം സംസരണകിടികദ്വാരം, ആപണേസു വിയ കതം ഉഗ്ഘാടനകിടികദ്വാരം, ദ്വീസു തീസു ഠാനേസു വേളുസലാകാ ഗോപ്ഫേത്വാ പണ്ണകുടീസു കതം സലാകഹത്ഥകദ്വാരം, ദുസ്സസാണിദ്വാരന്തി ഏവരൂപം ദ്വാരം ന സംവരിതബ്ബം. പത്തഹത്ഥസ്സ കവാടപ്പണാമനേ പന ഏകം ദുസ്സസാണിദ്വാരമേവ അനാപത്തികരം, അവസേസാനി പണാമേന്തസ്സ ആപത്തി. ദിവാ പടിസല്ലീയന്തസ്സ പന പരിവത്തകദ്വാരമേവ ആപത്തികരം, സേസാനി സംവരിത്വാ വാ അസംവരിത്വാ വാ നിപജ്ജന്തസ്സ ആപത്തി നത്ഥി, സംവരിത്വാ പന നിപജ്ജിതബ്ബം, ഏതം വത്തം.

൩. പരിവത്തകദ്വാരം കിത്തകേന സംവുതം ഹോതി? സൂചിഘടികാസു ദിന്നാസു സംവുതമേവ ഹോതി. അപിച ഖോ സൂചിമത്തേപി ദിന്നേ വട്ടതി, ഘടികാമത്തേപി ദിന്നേ വട്ടതി, ദ്വാരബാഹം ഫുസിത്വാ ഠപിതമത്തേപി വട്ടതി, ഈസകം അഫുസിതേപി വട്ടതി, സബ്ബന്തിമേന വിധിനാ യാവതാ സീസം നപ്പവിസതി, താവതാ അഫുസിതേപി വട്ടതി. സചേ ബഹൂനം വളഞ്ജനട്ഠാനം ഹോതി, ഭിക്ഖും വാ സാമണേരം വാ ‘‘ദ്വാരം, ആവുസോ, ജഗ്ഗാഹീ’’തി വത്വാപി നിപജ്ജിതും വട്ടതി. അഥ ഭിക്ഖൂ ചീവരകമ്മം വാ അഞ്ഞം വാ കിഞ്ചി കരോന്താ നിസിന്നാ ഹോന്തി, ‘‘ഏതേ ദ്വാരം ജഗ്ഗിസ്സന്തീ’’തി ¶ ആഭോഗം കത്വാപി നിപജ്ജിതും വട്ടതി. കുരുന്ദട്ഠകഥായം പന ‘‘ഉപാസകമ്പി ആപുച്ഛിത്വാ വാ ‘ഏസ ¶ ജഗ്ഗിസ്സതീ’തി ആഭോഗം കത്വാ വാ നിപജ്ജിതും വട്ടതി, കേവലം ഭിക്ഖുനിം വാ മാതുഗാമം വാ ആപുച്ഛിതും ന വട്ടതീ’’തി വുത്തം, തം യുത്തം. ഏവം സബ്ബത്ഥപി യോ യോ ഥേരവാദോ വാ അട്ഠകഥാവാദോ വാ പച്ഛാ വുച്ചതി, സോ സോവ പമാണന്തി ഗഹേതബ്ബം.

൪. അഥ ദ്വാരസ്സ ഉദുക്ഖലം വാ ഉത്തരപാസകോ വാ ഭിന്നോ ഹോതി അട്ഠപിതോ വാ, സംവരിതും ന സക്കോതി, നവകമ്മത്ഥം വാ പന ഇട്ഠകപുഞ്ജോ വാ മത്തികാദീനം വാ രാസി അന്തോദ്വാരേ കതോ ഹോതി, അട്ടം വാ ബന്ധന്തി, യഥാ സംവരിതും ന സക്കോതി. ഏവരൂപേ അന്തരായേ സതി അസംവരിത്വാപി നിപജ്ജിതും വട്ടതി. യദി പന കവാടം നത്ഥി, ലദ്ധകപ്പമേവ. ഉപരി സയന്തേന നിസ്സേണിം ആരോപേത്വാ നിപജ്ജിതബ്ബം. സചേ നിസ്സേണിമത്ഥകേ ഥകനകം ഹോതി, ഥകേത്വാപി നിപജ്ജിതബ്ബം. ഗബ്ഭേ നിപജ്ജന്തേന ഗബ്ഭദ്വാരം വാ പമുഖദ്വാരം വാ യം കിഞ്ചി സംവരിത്വാ നിപജ്ജിതും വട്ടതി. സചേ ഏകകുട്ടകേ ഗേഹേ ദ്വീസു പസ്സേസു ദ്വാരാനി കത്വാ വളഞ്ജന്തി, ദ്വേപി ദ്വാരാനി ജഗ്ഗിതബ്ബാനി, തിഭൂമകേപി പാസാദേ ദ്വാരം ജഗ്ഗിതബ്ബമേവ. സചേ ഭിക്ഖാചാരാ പടിക്കമ്മ ലോഹപാസാദസദിസം പാസാദം ബഹൂ ഭിക്ഖൂ ദിവാവിഹാരത്ഥം പവിസന്തി, സങ്ഘത്ഥേരേന ദ്വാരപാലസ്സ ‘‘ദ്വാരം ജഗ്ഗാഹീ’’തി വത്വാ വാ ‘‘ദ്വാരജഗ്ഗനം നാമ ഏതസ്സ ഭാരോ’’തി ആഭോഗം കത്വാ വാ പവിസിത്വാ നിപജ്ജിതബ്ബം. യാവ സങ്ഘനവകേന ഏവമേവ കാതബ്ബം. പുരേ പവിസന്താനം ‘‘ദ്വാരജഗ്ഗനം നാമ പച്ഛിമാനം ഭാരോ’’തി ഏവം ആഭോഗം കാതുമ്പി വട്ടതി. അനാപുച്ഛാ വാ ആഭോഗം അകത്വാ വാ അന്തോഗബ്ഭേ വാ അസംവുതദ്വാരേ ബഹി വാ നിപജ്ജന്താനം ആപത്തി. ഗബ്ഭേ വാ ബഹി വാ നിപജ്ജനകാലേപി ‘‘ദ്വാരജഗ്ഗനം നാമ മഹാദ്വാരേ ദ്വാരപാലസ്സ ഭാരോ’’തി ആഭോഗം കത്വാ നിപജ്ജിതും വട്ടതിയേവ. ഏവം ലോഹപാസാദാദീസു ആകാസതലേ നിപജ്ജന്തേനപി ദ്വാരം സംവരിതബ്ബമേവ.

അയഞ്ഹേത്ഥ സങ്ഖേപോ – ഇദം ദിവാപടിസല്ലീയനം യേന കേനചി പരിക്ഖിത്തേ സദ്വാരബന്ധേ ഠാനേ കഥിതം, തസ്മാ അബ്ഭോകാസേ വാ രുക്ഖമൂലേ വാ മണ്ഡപേ വാ യത്ഥ കത്ഥചി സദ്വാരബന്ധേ നിപജ്ജന്തേന ദ്വാരം സംവരിത്വാവ നിപജ്ജിതബ്ബം. സചേ മഹാപരിവേണം ഹോതി മഹാബോധിയങ്ഗണലോഹപാസാദങ്ഗണസദിസം ബഹൂനം ഓസരണട്ഠാനം, യത്ഥ ദ്വാരം സംവുതമ്പി സംവുതട്ഠാനേ ന തിട്ഠതി, ദ്വാരം അലഭന്താ പാകാരം ആരുഹിത്വാപി വിചരന്തി, തത്ഥ സംവരണകിച്ചം നത്ഥി. രത്തിം ദ്വാരം വിവരിത്വാ നിപന്നോ അരുണേ ഉഗ്ഗതേ വുട്ഠാതി, അനാപത്തി. സചേ പന പബുജ്ഝിത്വാ ¶ പുന സുപതി, ആപത്തി. യോ പന ‘‘അരുണേ ഉഗ്ഗതേ വുട്ഠഹിസ്സാമീ’’തി പരിച്ഛിന്ദിത്വാവ ദ്വാരം അസംവരിത്വാ രത്തിം നിപജ്ജതി, യഥാപരിച്ഛേദമേവ വുട്ഠാതി, തസ്സ ആപത്തിയേവ. മഹാപച്ചരിയം പന ‘‘ഏവം നിപജ്ജന്തോ അനാദരിയദുക്കടാപി ന മുച്ചതീ’’തി വുത്തം.

൫. യോ ¶ പന ബഹുദേവ രത്തിം ജഗ്ഗിത്വാ അദ്ധാനം വാ ഗന്ത്വാ ദിവാ കിലന്തരൂപോ മഞ്ചേ നിസിന്നോ പാദേ ഭൂമിതോ അമോചേത്വാവ നിദ്ദാവസേന നിപജ്ജതി, തസ്സ അനാപത്തി. സചേ ഓക്കന്തനിദ്ദോ അജാനന്തോപി പാദേ മഞ്ചകം ആരോപേതി, ആപത്തിയേവ. നിസീദിത്വാ അപസ്സായ സുപന്തസ്സ അനാപത്തി. യോപി ച ‘‘നിദ്ദം വിനോദേസ്സാമീ’’തി ചങ്കമന്തോ പതിത്വാ സഹസാ വുട്ഠാതി, തസ്സപി അനാപത്തി. യോ പന പതിത്വാ തത്ഥേവ സയതി, ന വുട്ഠാതി, തസ്സ ആപത്തി.

കോ മുച്ചതി, കോ ന മുച്ചതീതി? മഹാപച്ചരിയം താവ ‘‘ഏകഭങ്ഗേന നിപന്നകോ ഏവ മുച്ചതി. പാദേ പന ഭൂമിതോ മോചേത്വാ നിപന്നോപി യക്ഖഗഹിതകോപി വിസഞ്ഞീഭൂതോപി ന മുച്ചതീ’’തി വുത്തം. കുരുന്ദട്ഠകഥായം പന ‘‘ബന്ധിത്വാ നിപജ്ജാപിതോവ മുച്ചതീ’’തി വുത്തം. മഹാഅട്ഠകഥായം പന ‘‘യോ ചങ്കമന്തോ മുച്ഛിത്വാ പതിതോ തത്ഥേവ സുപതി, തസ്സപി അവിസയതായ ആപത്തി ന ദിസ്സതി. ആചരിയാ പന ഏവം ന കഥയന്തി, തസ്മാ ആപത്തിയേവാതി മഹാപദുമത്ഥേരേന വുത്തം. ദ്വേ പന ജനാ ആപത്തിതോ മുച്ചന്തിയേവ, യോ ച യക്ഖഗഹിതകോ, യോ ച ബന്ധിത്വാ നിപജ്ജാപിതോ’’തി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

ദിവാസേയ്യവിനിച്ഛയകഥാ സമത്താ.

൬. പരിക്ഖാരോതി ¶ സമണപരിക്ഖാരോ. തത്രായം കപ്പിയാകപ്പിയപരിക്ഖാരവിനിച്ഛയോ (പാരാ. അട്ഠ. ൧.൮൫) – കേചി താലപണ്ണച്ഛത്തം അന്തോ വാ ബഹി വാ പഞ്ചവണ്ണേന സുത്തേന സിബ്ബിത്വാ വണ്ണമട്ഠം കരോന്തി, തം ന വട്ടതി. ഏകവണ്ണേന പന നീലേന വാ പീതകേന വാ യേന കേനചി സുത്തേന അന്തോ വാ ബഹി വാ സിബ്ബിതും ¶ , ഛത്തദണ്ഡഗ്ഗാഹകം സലാകപഞ്ജരം വാ വിനന്ധിതും വട്ടതി, തഞ്ച ഖോ ഥിരകരണത്ഥം വട്ടതി, ന വണ്ണമട്ഠത്ഥായ. ഛത്തപണ്ണേസു മകരദന്തകം വാ അഡ്ഢചന്ദകം വാ ഛിന്ദിതും ന വട്ടതി. ഛത്തദണ്ഡേ ഗേഹത്ഥമ്ഭേസു വിയ ഘടകോ വാ വാളരൂപകം വാ ന വട്ടതി. സചേപി സബ്ബത്ഥ ആരഗ്ഗേന ലേഖാ ദിന്നാ ഹോതി, സാപി ന വട്ടതി. ഘടകം വാ വാളരൂപകം വാ ഭിന്ദിത്വാ ധാരേതബ്ബം, ലേഖാപി ഘംസിത്വാ വാ അപനേതബ്ബാ, സുത്തകേന വാ ദണ്ഡോ വേഠേതബ്ബോ. ദണ്ഡബുന്ദേ പന അഹിച്ഛത്തകസണ്ഠാനം വട്ടതി. വാതപ്പഹാരേന അചലനത്ഥം ഛത്തമണ്ഡലികം രജ്ജുകേഹി ഗാഹേത്വാ ദണ്ഡേ ബന്ധന്തി, തസ്മിം ബന്ധനട്ഠാനേ വലയമിവ ഉക്കിരിത്വാ ലേഖം ഠപേന്തി, സാ വട്ടതി.

൭. ചീവരമണ്ഡനത്ഥായ നാനാസുത്തകേഹി സതപദിസദിസം സിബ്ബന്താ ആഗന്തുകപട്ടം ഠപേന്തി, അഞ്ഞമ്പി യം കിഞ്ചി സൂചികമ്മവികാരം കരോന്തി, പട്ടമുഖേ വാ പരിയന്തേ വാ വേണിം വാ സങ്ഖലികം വാ മുഗ്ഗരം വാ ഏവമാദി സബ്ബം ന വട്ടതി, പകതിസൂചികമ്മമേവ വട്ടതി. ഗണ്ഠികപട്ടകഞ്ച പാസകപട്ടകഞ്ച അട്ഠകോണമ്പി സോളസകോണമ്പി കരോന്തി, തത്ഥ അഗ്ഘിയഗയമുഗ്ഗരാദീനി ദസ്സേന്തി, കക്കടക്ഖീനി ഉക്കിരന്തി, സബ്ബം ന വട്ടതി, ചതുകോണമേവ വട്ടതി, കോണസുത്തപീളകാ ച ചീവരേ രത്തേ ദുവിഞ്ഞേയ്യരൂപാ വട്ടന്തി. കഞ്ജികപിട്ഠഖലിഅഅലകാദീസു ചീവരം പക്ഖിപിതും ന വട്ടതി, ചീവരകമ്മകാലേ പന ഹത്ഥമലസൂചിമലാദീനം ധോവനത്ഥം കിലിട്ഠകാലേ ച ധോവനത്ഥം വട്ടതി, ഗന്ധം വാ ലാഖം വാ തേലം വാ രജനേ പക്ഖിപിതും ന വട്ടതി.

രജനേസു ച ഹലിദ്ദിം ഠപേത്വാ സബ്ബം മൂലരജനം വട്ടതി, മഞ്ജിട്ഠിഞ്ച തുങ്ഗഹാരഞ്ച ഠപേത്വാ സബ്ബം ഖന്ധരജനം വട്ടതി. തുങ്ഗഹാരോ നാമ ഏകോ സകണ്ടകരുക്ഖോ, തസ്സ ഹരിതാലവണ്ണം ഖന്ധരജനം ഹോതി. ലോദ്ദഞ്ച കണ്ഡുലഞ്ച ഠപേത്വാ സബ്ബം തചരജനം വട്ടതി. അല്ലിപത്തഞ്ച നീലിപത്തഞ്ച ഠപേത്വാ സബ്ബം പത്തരജനം വട്ടതി. ഗിഹിപരിഭുത്തകം പന അല്ലിപത്തേന ഏകവാരം രജിതും ¶ വട്ടതി. കിംസുകപുപ്ഫഞ്ച കുസുമ്ഭപുപ്ഫഞ്ച ഠപേത്വാ സബ്ബം പുപ്ഫരജനം വട്ടതി. ഫലരജനേ പന ന കിഞ്ചി ന വട്ടതി (മഹാവ. അട്ഠ. ൩൪൪).

൮. ചീവരം രജിത്വാ സങ്ഖേന വാ മണിനാ വാ യേന കേനചി ന ഘട്ടേതബ്ബം, ഭൂമിയം ജാണുകാനി നിഹന്ത്വാ ഹത്ഥേഹി ഗഹേത്വാ ദോണിയമ്പി ന ഘംസിതബ്ബം. ദോണിയം വാ ഫലകേ വാ ഠപേത്വാ അന്തേ ഗാഹാപേത്വാ ഹത്ഥേന പഹരിതും പന ¶ വട്ടതി, തമ്പി മുട്ഠിനാ ന കാതബ്ബം. പോരാണകത്ഥേരാ പന ദോണിയമ്പി ന ഠപേസും. ഏകോ ചീവരം ഗഹേത്വാ തിട്ഠതി, അപരോ ഹത്ഥേ കത്വാ ഹത്ഥേന പഹരതി. ചീവരസ്സ കണ്ണസുത്തകം ന വട്ടതി, രജിതകാലേ ഛിന്ദിതബ്ബം. യം പന ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, കണ്ണസുത്തക’’ന്തി (മഹാവ. ൩൪൪) ഏവം അനുഞ്ഞാതം, തം അനുവാതേ പാസകം കത്വാ ബന്ധിതബ്ബം രജനകാലേ ലഗ്ഗനത്ഥായ. ഗണ്ഠികേപി സോഭാകരണത്ഥം ലേഖാ വാ പീളകാ വാ ന വട്ടതി, നാസേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം.

൯. പത്തേ വാ ഥാലകേ വാ ആരഗ്ഗേന ലേഖം കരോന്തി അന്തോ വാ ബഹി വാ, ന വട്ടതി. പത്തം ഭമം ആരോപേത്വാ മജ്ജിത്വാ പചന്തി ‘‘മണിവണ്ണം കരിസ്സാമാ’’തി, ന വട്ടതി, തേലവണ്ണോ പന വട്ടതി. പത്തമണ്ഡലേ ഭിത്തികമ്മം ന വട്ടതി, മകരദന്തകം പന വട്ടതി.

ധമകരണഛത്തകസ്സ ഉപരി വാ ഹേട്ഠാ വാ ധമകരണകുച്ഛിയം വാ ലേഖാ ന വട്ടതി, ഛത്തമുഖവട്ടിയം പനസ്സ ലേഖാ വട്ടതി.

൧൦. കായബന്ധനസ്സ സോഭനത്ഥം തഹിം തഹിം ദിഗുണം സുത്തം കോട്ടേന്തി, കക്കടക്ഖീനി ഉട്ഠാപേന്തി, ന വട്ടതി, ഉഭോസു പന അന്തേസു ദസാമുഖസ്സ ഥിരഭാവായ ദിഗുണം കോട്ടേതും വട്ടതി. ദസാമുഖേ പന ഘടകം വാ മകരമുഖം വാ ദേഡ്ഡുഭസീസം വാ യം കിഞ്ചി വികാരരൂപം കാതും ന വട്ടതി, തത്ഥ തത്ഥ അച്ഛീനി ദസ്സേത്വാ മാലാകമ്മാദീനി വാ കത്വാ കോട്ടിതകായബന്ധനമ്പി ന വട്ടതി, ഉജുകമേവ പന മച്ഛകണ്ടകം വാ ഖജ്ജൂരിപത്തകം വാ മട്ഠകപട്ടികം വാ കത്വാ കോട്ടേതും വട്ടതി. കായബന്ധനസ്സ ദസാ ഏകാ വട്ടതി, ദ്വേ തീണി ചത്താരിപി വട്ടന്തി, തതോ പരം ന വട്ടന്തി. രജ്ജുകകായബന്ധനം ഏകമേവ വട്ടതി, പാമങ്ഗസണ്ഠാനം പന ഏകമ്പി ന വട്ടതി, ദസാ പന പാമങ്ഗസണ്ഠാനാപി വട്ടതി, ബഹുരജ്ജുകേ ഏകതോ കത്വാ ഏകേന നിരന്തരം വേഠേത്വാ കതം ബഹുരജ്ജുകന്തി ന വത്തബ്ബം, തം വട്ടതി.

കായബന്ധനവിധേ ¶ അട്ഠമങ്ഗലാദികം യം കിഞ്ചി വികാരരൂപം ന വട്ടതി, പരിച്ഛേദലേഖാമത്തം വട്ടതി. വിധകസ്സ ഉഭോസു അന്തേസു ഥിരകരണത്ഥായ ഘടകം കരോന്തി, അയമ്പി വട്ടതി.

൧൧. അഞ്ജനിയം ഇത്ഥിപുരിസചതുപ്പദസകുണരൂപം വാ മാലാകമ്മലതാകമ്മമകരദന്തകഗോമുത്തകഅഡ്ഢചന്ദകാദിഭേദം വാ വികാരരൂപം ന വട്ടതി, ഘംസിത്വാ വാ ¶ ഭിന്ദിത്വാ വാ യഥാ വാ ന പഞ്ഞായതി, തഥാ സുത്തകേന വേഠേത്വാ വളഞ്ജേതബ്ബാ. ഉജുകമേവ പന ചതുരംസാ വാ അട്ഠംസാ വാ സോളസംസാ വാ അഞ്ജനീ വട്ടതി. ഹേട്ഠതോപിസ്സാ ദ്വേ വാ തിസ്സോ വാ വട്ടലേഖായോ വട്ടന്തി, ഗീവായമ്പിസ്സാ പിധാനകബന്ധനത്ഥം ഏകാ വട്ടലേഖാ വട്ടതി.

അഞ്ജനീസലാകായപി വണ്ണമട്ഠകമ്മം ന വട്ടതി, അഞ്ജനീഥവികായപി യം കിഞ്ചി നാനാവണ്ണേന സുത്തേന വണ്ണമട്ഠകമ്മം ന വട്ടതി. ഏസേവ നയോ കുഞ്ചികകോസകേപി. കുഞ്ചികായ വണ്ണമട്ഠകമ്മം ന വട്ടതി, തഥാ സിപാടികായ. ഏകവണ്ണസുത്തേന പന യേന കേനചി യം കിഞ്ചി സിബ്ബിതും വട്ടതി.

൧൨. ആരകണ്ടകേപി വട്ടമണികം വാ അഞ്ഞം വാ വണ്ണമട്ഠം ന വട്ടതി, ഗീവായം പന പരിച്ഛേദലേഖാ വട്ടതി. പിപ്ഫലികേപി മണികം വാ പീളകം വാ യം കിഞ്ചി ഉട്ഠാപേതും ന വട്ടതി, ദണ്ഡകേ പന പരിച്ഛേദലേഖാ വട്ടതി. നഖച്ഛേദനം വലിതകംയേവ കരോന്തി, തസ്മാ തം വട്ടതി. ഉത്തരാരണിയം വാപി അരണിധനുകേ വാ ഉപരിപേല്ലനദണ്ഡകേ വാ മാലാകമ്മാദി യം കിഞ്ചി വണ്ണമട്ഠം ന വട്ടതി. പേല്ലനദണ്ഡകസ്സ പന വേമജ്ഝേ മണ്ഡലം ഹോതി, തത്ഥ പരിച്ഛേദലേഖാമത്തം വട്ടതി. സൂചിസണ്ഡാസം കരോന്തി, യേന സൂചിം ഡംസാപേത്വാ ഘംസന്തി, തത്ഥ മകരമുഖാദികം യം കിഞ്ചി വണ്ണമട്ഠം ന വട്ടതി, സൂചിഡംസനത്ഥം പന മുഖമത്തം ഹോതി, തം വട്ടതി.

ദന്തകട്ഠച്ഛേദനവാസിയമ്പി യം കിഞ്ചി വണ്ണമട്ഠം ന വട്ടതി, ഉജുകമേവ കപ്പിയലോഹേന ഉഭോസു വാ പസ്സേസു ചതുരംസം വാ അട്ഠംസം വാ ബന്ധിതും വട്ടതി. കത്തരദണ്ഡേപി യം കിഞ്ചി വണ്ണമട്ഠം ന വട്ടതി, ഹേട്ഠാ ഏകാ വാ ദ്വേ വാ വട്ടലേഖാ ഉപരി അഹിച്ഛത്തകമകുളമത്തഞ്ച വട്ടതി.

൧൩. തേലഭാജനേസു വിസാണേ വാ നാളിയം വാ അലാബുകേ വാ ആമണ്ഡസാരകേ വാ ഠപേത്വാ ഇത്ഥിരൂപം പുരിസരൂപഞ്ച അവസേസം സബ്ബമ്പി വണ്ണമട്ഠകമ്മം വട്ടതി. മഞ്ചപീഠേ ഭിസിബിമ്ബോഹനേ ഭൂമത്ഥരണേ പാദപുഞ്ഛനേ ചങ്കമനഭിസിയാ സമ്മുഞ്ജനിയം കചവരഛഡ്ഡനകേ രജനദോണികായ പാനീയഉളുങ്കേ ¶ പാനീയഘടേ പാദകഥലികായ ഫലകപീഠകേ വലയാധാരകേ ദണ്ഡാധാരകേ പത്തപിധാനേ താലവണ്ടേ ബീജനേതി ഏതേസു സബ്ബം മാലാകമ്മാദി വണ്ണമട്ഠകമ്മം വട്ടതി.

൧൪. സേനാസനേ പന ദ്വാരകവാടവാതപാനകവാടാദീസു സബ്ബരതനമയമ്പി വണ്ണമട്ഠകമ്മം വട്ടതി. സേനാസനേ കിഞ്ചി പടിസേധേതബ്ബം നത്ഥി അഞ്ഞത്ര വിരുദ്ധസേനാസനാ ¶ . വിരുദ്ധസേനാസനം നാമ അഞ്ഞേസം സീമായ രാജവല്ലഭേഹി കതസേനാസനം വുച്ചതി. തസ്മാ യേ താദിസം സേനാസനം കരോന്തി, തേ വത്തബ്ബാ ‘‘മാ അമ്ഹാകം സീമായ സേനാസനം കരോഥാ’’തി. അനാദിയിത്വാ കരോന്തിയേവ, പുനപി വത്തബ്ബാ ‘‘മാ ഏവം അകത്ഥ, മാ അമ്ഹാകം ഉപോസഥപവാരണാനം അന്തരായമകത്ഥ, മാ സാമഗ്ഗിം ഭിന്ദിത്ഥ, തുമ്ഹാകം സേനാസനം കതമ്പി കതട്ഠാനേ ന ഠസ്സതീ’’തി. സചേ ബലക്കാരേന കരോന്തിയേവ, യദാ തേസം ലജ്ജിപരിസാ ഉസ്സന്നാ ഹോതി, സക്കാ ച ഹോതി ലദ്ധും ധമ്മികോ വിനിച്ഛയോ, തദാ തേസം പേസേതബ്ബം ‘‘തുമ്ഹാകം ആവാസം ഹരഥാ’’തി. സചേ യാവതതിയം പേസിതേ ഹരന്തി, സാധു. നോ ചേ ഹരന്തി, ഠപേത്വാ ബോധിഞ്ച ചേതിയഞ്ച അവസേസസേനാസനാനി ഭിന്ദിതബ്ബാനി, നോ ച ഖോ അപരിഭോഗം കരോന്തേഹി, പടിപാടിയാ പന ഛദനഗോപാനസീഇട്ഠകാദീനി അപനേത്വാ തേസം പേസേതബ്ബം ‘‘തുമ്ഹാകം ദബ്ബസമ്ഭാരേ ഹരഥാ’’തി. സചേ ഹരന്തി, സാധു. നോ ചേ ഹരന്തി, അഥ തേസു ദബ്ബസമ്ഭാരേസു ഹിമവസ്സവാതാതപാദീഹി പൂതിഭൂതേസു വാ ചോരേഹി വാ ഹടേസു അഗ്ഗിനാ വാ ദഡ്ഢേസു സീമസാമികാ ഭിക്ഖൂ അനുപവജ്ജാ, ന ലബ്ഭാ ചോദേതും ‘‘തുമ്ഹേഹി അമ്ഹാകം ദബ്ബസമ്ഭാരാ നാസിതാ’’തി വാ ‘‘തുമ്ഹാകം ഗീവാ’’തി വാ. യം പന സീമസാമികേഹി ഭിക്ഖൂഹി കതം, തം സുകതമേവ ഹോതി. യോപി ഭിക്ഖു ബഹുസ്സുതോ വിനയഞ്ഞൂ അഞ്ഞം ഭിക്ഖും അകപ്പിയപരിക്ഖാരം ഗഹേത്വാ വിചരന്തം ദിസ്വാ ഛിന്ദാപേയ്യ വാ ഭിന്ദാപേയ്യ വാ, അനുപവജ്ജോ, സോ നേവ ചോദേതബ്ബോ ന സാരേതബ്ബോ, ന തം ലബ്ഭാ വത്തും ‘‘അയം നാമ മമ പരിക്ഖാരോ തയാ നാസിതോ, തം മേ ദേഹീ’’തി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

൧൫. ഭേസജ്ജകരണപരിത്തപടിസന്ഥാരേസു ¶ പന ഭേസജ്ജകരണേ താവ അയം വിനിച്ഛയോ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൧൮൫-൭) – ആഗതാഗതസ്സ പരജനസ്സ ഭേസജ്ജം ന കാതബ്ബം, കരോന്തോ ദുക്കടം ആപജ്ജതി. പഞ്ചന്നം പന സഹധമ്മികാനം കാതബ്ബം ഭിക്ഖുസ്സ ഭിക്ഖുനിയാ ¶ സിക്ഖമാനായ സാമണേരസ്സ സാമണേരിയാതി. സമസീലസദ്ധാപഞ്ഞാനഞ്ഹി ഏതേസം തീസു സിക്ഖാസു യുത്താനം ഭേസജ്ജം അകാതും ന ലബ്ഭതി. കരോന്തേന ച സചേ തേസം അത്ഥി, തേസം സന്തകം ഗഹേത്വാ യോജേത്വാ ദാതബ്ബം, സചേ നത്ഥി, അത്തനോ സന്തകം കാതബ്ബം. സചേ അത്തനോപി നത്ഥി, ഭിക്ഖാചാരവത്തേന വാ ഞാതകപവാരിതട്ഠാനതോ വാ പരിയേസിതബ്ബം, അലഭന്തേന ഗിലാനസ്സ അത്ഥായ അകതവിഞ്ഞത്തിയാപി ആഹരിത്വാ കാതബ്ബം.

൧൬. അപരേസമ്പി പഞ്ചന്നം കാതും വട്ടതി മാതു പിതു തദുപട്ഠാകാനം അത്തനോ വേയ്യാവച്ചകരസ്സ പണ്ഡുപലാസസ്സ ചാതി. പണ്ഡുപലാസോ നാമ യോ പബ്ബജ്ജാപേക്ഖോ യാവ പത്തചീവരം പടിയാദിയതി, താവ വിഹാരേ വസതി. തേസു സചേ മാതാപിതരോ ഇസ്സരാ ഹോന്തി ന പച്ചാസീസന്തി, അകാതും വട്ടതി. സചേ പന രജ്ജേപി ഠിതാ പച്ചാസീസന്തി, അകാതും ന വട്ടതി. ഭേസജ്ജം പച്ചാസീസന്താനം ഭേസജ്ജം ദാതബ്ബം, യോജേതും അജാനന്താനം യോജേത്വാ ദാതബ്ബം. സബ്ബേസം അത്ഥായ സഹധമ്മികേസു വുത്തനയേനേവ പരിയേസിതബ്ബം. സചേ പന മാതരം വിഹാരം ആനേത്വാ ജഗ്ഗതി, സബ്ബം പരികമ്മം അനാമസന്തേന കാതബ്ബം, ഖാദനീയഭോജനീയം സഹത്ഥാ ദാതബ്ബം. പിതാ പന യഥാ സാമണേരോ, ഏവം സഹത്ഥേന ന്ഹാപനസമ്ബാഹനാദീനി കത്വാ ഉപട്ഠാതബ്ബോ. യേ ച മാതാപിതരോ ഉപട്ഠഹന്തി പടിജഗ്ഗന്തി, തേസമ്പി ഏവമേവ കാതബ്ബം. വേയ്യാവച്ചകരോ നാമ യോ വേതനം ഗഹേത്വാ അരഞ്ഞേ ദാരൂനി വാ ഛിന്ദതി, അഞ്ഞം വാ കിഞ്ചി കമ്മം കരോതി, തസ്സ രോഗേ ഉപ്പന്നേ യാവ ഞാതകാ ന പസ്സന്തി, താവ ഭേസജ്ജം കാതബ്ബം. യോ പന ഭിക്ഖുനിസ്സിതകോവ ഹുത്വാ സബ്ബകമ്മാനി കരോതി, തസ്സ ഭേസജ്ജം കാതബ്ബമേവ. പണ്ഡുപലാസേപി സാമണേരേ വിയ പടിപജ്ജിതബ്ബം.

൧൭. അപരേസമ്പി ദസന്നം കാതും വട്ടതി ജേട്ഠഭാതു കനിട്ഠഭാതു ജേട്ഠഭഗിനിയാ കനിട്ഠഭഗിനിയാ ചൂളമാതുയാ മഹാമാതുയാ ചൂളപിതുനോ മഹാപിതുനോ പിതുച്ഛായ മാതുലസ്സാതി. തേസം പന സബ്ബേസമ്പി കരോന്തേന തേസംയേവ സന്തകം ഭേസജ്ജം ഗഹേത്വാ കേവലം യോജേത്വാ ദാതബ്ബം. സചേ ¶ പന നപ്പഹോന്തി യാചന്തി ച ‘‘ദേഥ നോ, ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം പടിദസ്സാമാ’’തി, താവകാലികം ദാതബ്ബം. സചേപി ന യാചന്തി, ‘‘അമ്ഹാകം ഭേസജ്ജം അത്ഥി, താവകാലികം ഗണ്ഹഥാ’’തി വത്വാ വാ ¶ ‘‘യദാ തേസം ഭവിസ്സതി, തദാ ദസ്സന്തീ’’തി ആഭോഗം വാ കത്വാ ദാതബ്ബം. സചേ പടിദേന്തി, ഗഹേതബ്ബം. നോ ചേ ദേന്തി, ന ചോദേതബ്ബാ. ഏതേ ദസ ഞാതകേ ഠപേത്വാ അഞ്ഞേസം ന കാതബ്ബം.

ഏതേസം പുത്തപരമ്പരായ പന യാവ സത്തമാ കുലപരിവട്ടാ, താവ ചത്താരോ പച്ചയേ ആഹരാപേന്തസ്സ അകതവിഞ്ഞത്തി വാ ഭേസജ്ജം കരോന്തസ്സ വേജ്ജകമ്മം വാ കുലദൂസകാപത്തി വാ ന ഹോതി. സചേ ഭാതു ജായാ, ഭഗിനിയാ സാമികോ വാ ഗിലാനോ ഹോതി, ഞാതകാ ചേ, തേസമ്പി വട്ടതി. അഞ്ഞാതകാ ചേ, ഭാതു ച ഭഗിനിയാ ച കത്വാ ദാതബ്ബം ‘‘തുമ്ഹാകം ജഗ്ഗനട്ഠാനേ ദേഥാ’’തി. അഥ വാ തേസം പുത്താനം കത്വാ ദാതബ്ബം ‘‘തുമ്ഹാകം മാതാപിതൂനം ദേഥാ’’തി. ഏതേനുപായേന സബ്ബപദേസു വിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോ.

തേസം അത്ഥായ ച സാമണേരേഹി അരഞ്ഞതോ ഭേസജ്ജം ആഹരാപേന്തേന ഞാതിസാമണേരേഹി വാ ആഹരാപേതബ്ബം, അഞ്ഞാതകേഹി അത്തനോ അത്ഥായ വാ ആഹരാപേത്വാ ദാതബ്ബം. തേഹിപി ‘‘ഉപജ്ഝായസ്സ ആഹരാമാ’’തി വത്തസീസേന ആഹരിതബ്ബം. ഉപജ്ഝായസ്സ മാതാപിതരോ ഗിലാനാ വിഹാരം ആഗച്ഛന്തി, ഉപജ്ഝായോ ച ദിസാപക്കന്തോ ഹോതി, സദ്ധിവിഹാരികേന ഉപജ്ഝായസ്സ സന്തകം ഭേസജ്ജം ദാതബ്ബം. നോ ചേ അത്ഥി, അത്തനോ ഭേസജ്ജം ഉപജ്ഝായസ്സ പരിച്ചജിത്വാ ദാതബ്ബം. അത്തനോപി അസന്തേ വുത്തനയേനേവ പരിയേസിത്വാ ഉപജ്ഝായസ്സ സന്തകം കത്വാ ദാതബ്ബം. ഉപജ്ഝായേനപി സദ്ധിവിഹാരികസ്സ മാതാപിതൂസു ഏവമേവ പടിപജ്ജിതബ്ബം. ഏസേവ നയോ ആചരിയന്തേവാസികേസുപി. അഞ്ഞോപി യോ ആഗന്തുകോ വാ ചോരോ വാ യുദ്ധപരാജിതോ ഇസ്സരോ വാ ഞാതകേഹി പരിച്ചത്തോ കപണോ വാ ഗമിയമനുസ്സോ വാ ഗിലാനോ ഹുത്വാ വിഹാരം പവിസതി, സബ്ബേസം അപച്ചാസീസന്തേന ഭേസജ്ജം കാതബ്ബം.

൧൮. സദ്ധം കുലം ഹോതി ചതൂഹി പച്ചയേഹി ഉപട്ഠായകം ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ മാതാപിതുട്ഠാനിയം, തത്ര ചേ കോചി ഗിലാനോ ഹോതി, തസ്സത്ഥായ വിസ്സാസേന ‘‘ഭേസജ്ജം കത്വാ ഭന്തേ ദേഥാ’’തി വദന്തി, നേവ ദാതബ്ബം ന കാതബ്ബം. അഥ പന കപ്പിയം ഞത്വാ ഏവം പുച്ഛന്തി ‘‘ഭന്തേ, അസുകസ്സ നാമ രോഗസ്സ കിം ഭേസജ്ജം കരോന്തീ’’തി, ‘‘ഇദഞ്ചിദഞ്ച ഗഹേത്വാ കരോന്തീ’’തി വത്തും വട്ടതി. ‘‘ഭന്തേ, മയ്ഹം മാതാ ഗിലാനാ, ഭേസജ്ജം താവ ആചിക്ഖഥാ’’തി ഏവം പുച്ഛിതേ പന ന ആചിക്ഖിതബ്ബം, അഞ്ഞമഞ്ഞം പന കഥാ കാതബ്ബാ ¶ ‘‘ആവുസോ, അസുകസ്സ നാമ ഭിക്ഖുനോ ഇമസ്മിം ¶ രോഗേ കിം ഭേസജ്ജം കരിംസൂ’’തി. ഇദഞ്ചിദഞ്ച ഭേസജ്ജം ഭന്തേതി. തം സുത്വാ ഇതരോ മാതു ഭേസജ്ജം കരോതി, വട്ടതി. മഹാപദുമത്ഥേരോ കിര വസഭരഞ്ഞോപി ദേവിയാ രോഗേ ഉപ്പന്നേ ഏകായ ഇത്ഥിയാ ആഗന്ത്വാ പുച്ഛിതോ ‘‘ന ജാനാമീ’’തി അവത്വാ ഏവമേവ ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം സമുല്ലപേസി. തം സുത്വാ തസ്സാ ഭേസജ്ജമകംസു. വൂപസന്തേ ച രോഗേ തിചീവരേന തീഹി ച കഹാപണസതേഹി സദ്ധിം ഭേസജ്ജചങ്കോടകം പൂരേത്വാ ആഹരിത്വാ ഥേരസ്സ പാദമൂലേ ഠപേത്വാ ‘‘ഭന്തേ, പുപ്ഫപൂജം കരോഥാ’’തി ആഹംസു. ഥേരോ ‘‘ആചരിയഭാഗോ നാമ അയ’’ന്തി കപ്പിയവസേന ഗാഹാപേത്വാ പുപ്ഫപൂജമകാസി. ഏവം താവ ഭേസജ്ജേ പടിപജ്ജിതബ്ബം.

൧൯. പരിത്തേ പന ‘‘ഗിലാനസ്സ പരിത്തം കരോഥ, ഭന്തേ’’തി വുത്തേ ന കാതബ്ബം, ‘‘പരിത്തം ഭണഥാ’’തി വുത്തേ പന ഭണിതബ്ബം. സചേപിസ്സ ഏവം ഹോതി ‘‘മനുസ്സാ നാമ ന ജാനന്തി, അകരിയമാനേ വിപ്പടിസാരിനോ ഭവിസ്സന്തീ’’തി, കാതബ്ബം. ‘‘പരിത്തോദകം പരിത്തസുത്തം കത്വാ ദേഥാ’’തി വുത്തേ പന തേസംയേവ ഉദകം ഹത്ഥേന ചാലേത്വാ സുത്തം പരിമജ്ജിത്വാ ദാതബ്ബം. സചേ വിഹാരതോ ഉദകം അത്തനോ സന്തകം വാ സുത്തം ദേതി, ദുക്കടം. മനുസ്സാ ഉദകഞ്ച സുത്തഞ്ച ഗഹേത്വാ നിസീദിത്വാ ‘‘പരിത്തം ഭണഥാ’’തി വദന്തി, കാതബ്ബം. നോ ചേ ജാനന്തി, ആചിക്ഖിതബ്ബം. ഭിക്ഖൂനം നിസിന്നാനം പാദേസു ഉദകം ആകിരിത്വാ സുത്തഞ്ച ഠപേത്വാ ഗച്ഛന്തി ‘‘പരിത്തം കരോഥ, പരിത്തം ഭണഥാ’’തി, ന പാദാ അപനേതബ്ബാ. മനുസ്സാ ഹി വിപ്പടിസാരിനോ ഹോന്തി. അന്തോഗാമേപി ഗിലാനസ്സ അത്ഥായ വിഹാരം പേസേന്തി ‘‘പരിത്തം ഭണന്തൂ’’തി, ഭണിതബ്ബം. അന്തോഗാമേ രാജഗേഹാദീസു രോഗേ വാ ഉപദ്ദവേ വാ ഉപ്പന്നേ പക്കോസാപേത്വാ ഭണാപേന്തി, ആടാനാടിയസുത്താദീനി ഭണിതബ്ബാനി. ‘‘ആഗന്ത്വാ ഗിലാനസ്സ സിക്ഖാപദാനി ദേന്തു, ധമ്മം കഥേന്തു, രാജന്തേപുരേ വാ അമച്ചഗേഹേ വാ ആഗന്ത്വാ സിക്ഖാപദാനി ദേന്തു, ധമ്മം കഥേന്തൂ’’തി പേസിതേപി ഗന്ത്വാ സിക്ഖാപദാനി ദാതബ്ബാനി, ധമ്മോ കഥേതബ്ബോ. ‘‘മതാനം പരിവാരത്ഥം ആഗച്ഛന്തൂ’’തി പക്കോസന്തി, ന ഗന്തബ്ബം. ‘‘സീവഥികദസ്സനേ അസുഭദസ്സനേ ച മരണസ്സതിം പടിലഭിസ്സാമാ’’തി കമ്മട്ഠാനസീസേന ഗന്തും വട്ടതി. ‘‘പഹാരേദിന്നേ മതേപി അമരണാധിപ്പായസ്സ അനാപത്തി വുത്താ’’തി ന ഏത്തകേനേവ അമനുസ്സഗഹിതസ്സ പഹാരോ ദാതബ്ബോ ¶ , താലപണ്ണം പന പരിത്തസുത്തം വാ ഹത്ഥേ വാ പാദേ വാ ബന്ധിതബ്ബം, രതനസുത്താദീനി പരിത്താനി ഭണിതബ്ബാനി, ‘‘മാ സീലവന്തം ഭിക്ഖും വിഹേഠേഹീ’’തി ധമ്മകഥാ കാതബ്ബാ, ആടാനാടിയപരിത്തം വാ ഭണിതബ്ബം.

ഇധ പന ആടാനാടിയപരിത്തസ്സ പരികമ്മം വേദിതബ്ബം (ദീ. നി. അട്ഠ. ൩.൨൮൨). പഠമമേവ ഹി ആടാനാടിയസുത്തം ന ഭണിതബ്ബം, മേത്തസുത്തം (ഖു. പാ. ൯.൧ ആദയോ; സു. നി. ൧൪൩ ആദയോ) ധജഗ്ഗസുത്തം (സം. നി. ൧.൨൪൯) രതനസുത്തന്തി (ഖു. പാ. ൬.൧ ആദയോ; സു. നി. ൨൨൪ ആദയോ) ഇമാനി ¶ സത്താഹം ഭണിതബ്ബാനി. സചേ മുഞ്ചതി, സുന്ദരം. നോ ചേ മുഞ്ചതി, ആടാനാടിയസുത്തം ഭണിതബ്ബം. തം ഭണന്തേന ച ഭിക്ഖുനാ പിട്ഠം വാ മംസം വാ ന ഖാദിതബ്ബം, സുസാനേ ന വസിതബ്ബം. കസ്മാ? അമനുസ്സാ ഓതാരം ലഭന്തി. പരിത്തകരണട്ഠാനം ഹരിതൂപലിത്തം കാരേത്വാ തത്ഥ പരിസുദ്ധം ആസനം പഞ്ഞപേത്വാ നിസീദിതബ്ബം. പരിത്തകാരകോ ഭിക്ഖു വിഹാരതോ ഘരം നേന്തേഹി ഫലകാവുധേഹി പരിവാരേത്വാ നേതബ്ബോ. അബ്ഭോകാസേ നിസീദിത്വാ ന വത്തബ്ബം, ദ്വാരവാതപാനാനി പിദഹിത്വാ നിസിന്നേന ആവുധഹത്ഥേഹി സമ്പരിവാരിതേന മേത്തചിത്തം പുരേചാരികം കത്വാ വത്തബ്ബം, പഠമം സിക്ഖാപദാനി ഗാഹാപേത്വാ സീലേ പതിട്ഠിതസ്സ പരിത്തം കാതബ്ബം. ഏവമ്പി മോചേതും അസക്കോന്തേന വിഹാരം നേത്വാ ചേതിയങ്ഗണേ നിപജ്ജാപേത്വാ ആസനപൂജം കാരേത്വാ ദീപേ ജാലാപേത്വാ ചേതിയങ്ഗണം സമ്മജ്ജിത്വാ മങ്ഗലകഥാ വത്തബ്ബാ, സബ്ബസന്നിപാതോ ഘോസേതബ്ബോ, വിഹാരസ്സ ഉപവനേ ജേട്ഠകരുക്ഖോ നാമ ഹോതി, തത്ഥ ‘‘ഭിക്ഖുസങ്ഘോ തുമ്ഹാകം ആഗമനം പതിമാനേതീ’’തി പഹിണിതബ്ബം. സബ്ബസന്നിപാതട്ഠാനേ അനാഗന്തും നാമ ന ലഭതി, തതോ അമനുസ്സഗഹിതകോ ‘‘ത്വം കോനാമോസീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബോ, നാമേ കഥിതേ നാമേനേവ ആലപിതബ്ബോ, ‘‘ഇത്ഥന്നാമ തുയ്ഹം മാലാഗന്ധാദീസു പത്തി, ആസനപൂജായം പത്തി, പിണ്ഡപാതേ പത്തി, ഭിക്ഖുസങ്ഘേന തുയ്ഹം പണ്ണാകാരത്ഥായ മഹാമങ്ഗലകഥാ വുത്താ, ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ഗാരവേന ഏതം മുഞ്ചാഹീ’’തി മോചേതബ്ബോ. സചേ ന മുഞ്ചതി, ദേവതാനം ആരോചേതബ്ബം ‘‘തുമ്ഹേ ജാനാഥ, അയം അമനുസ്സോ അമ്ഹാകം വചനം ന കരോതി, മയം ബുദ്ധആണം കരിസ്സാമാ’’തി പരിത്തം കാതബ്ബം. ഏതം താവ ഗിഹീനം പരികമ്മം. സചേ പന ഭിക്ഖു അമനുസ്സേന ഗഹിതോ ഹോതി, ആസനാനി ധോവിത്വാ സബ്ബസന്നിപാതം ഘോസാപേത്വാ ഗന്ധമാലാദീസു ¶ പത്തിം ദത്വാ പരിത്തം ഭണിതബ്ബം, ഇദം ഭിക്ഖൂനം പരികമ്മം. ഏവം പരിത്തേ പടിപജ്ജിതബ്ബം.

൨൦. പടിസന്ഥാരേ പന അയം വിനിച്ഛയോ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൧൮൫-൭) – അനാമട്ഠപിണ്ഡപാതോ കസ്സ ദാതബ്ബോ, കസ്സ ന ദാതബ്ബോ? മാതാപിതൂനം താവ ദാതബ്ബോ. സചേപി കഹാപണഗ്ഘനകോ ഹോതി, സദ്ധാദേയ്യവിനിപാതനം നത്ഥി. മാതാപിതുഉപട്ഠാകാനം വേയ്യാവച്ചകരസ്സ പണ്ഡുപലാസസ്സ ചാതി ഏതേസമ്പി ദാതബ്ബോ. തത്ഥ പണ്ഡുപലാസസ്സ ഥാലകേ പക്ഖിപിത്വാപി ദാതും വട്ടതി, തം ഠപേത്വാ അഞ്ഞേസം അഗാരികാനം മാതാപിതൂനമ്പി ന വട്ടതി. പബ്ബജിതപരിഭോഗോ ഹി അഗാരികാനം ചേതിയട്ഠാനിയോ. അപിച അനാമട്ഠപിണ്ഡപാഥോ നാമേസ സമ്പത്തസ്സ ദാമരികചോരസ്സപി ഇസ്സരിയസ്സപി ദാതബ്ബോ. കസ്മാ? തേ ഹി അദീയമാനേപി ‘‘ന ദേന്തീ’’തി ആമസിത്വാ ദീയമാനേപി ‘‘ഉച്ഛിട്ഠകം ദേന്തീ’’തി കുജ്ഝന്തി, കുദ്ധാ ജീവിതാപി വോരോപേന്തി, സാസനസ്സപി അന്തരായം കരോന്തി. രജ്ജം പത്ഥയമാനസ്സ വിചരതോ ചോരനാഗസ്സ വത്ഥു ചേത്ഥ കഥേതബ്ബം. ഏവം അനാമട്ഠപിണ്ഡപാതേ പടിപജ്ജിതബ്ബം.

പടിസന്ഥാരോ ¶ ച നാമായം കസ്സ കാതബ്ബോ, കസ്സ ന കാതബ്ബോ? പടിസന്ഥാരോ നാമ വിഹാരം സമ്പത്തസ്സ യസ്സ കസ്സചി ആഗന്തുകസ്സ വാ ദലിദ്ദസ്സ വാ ചോരസ്സ വാ ഇസ്സരസ്സ വാ കാതബ്ബോയേവ. കഥം? ആഗന്തുകം താവ ഖീണപരിബ്ബയം വിഹാരം സമ്പത്തം ദിസ്വാ ‘‘പാനീയം പിവാ’’തി ദാതബ്ബം, പാദമക്ഖനതേലം ദാതബ്ബം, കാലേ ആഗതസ്സ യാഗുഭത്തം, വികാലേ ആഗതസ്സ സചേ തണ്ഡുലാ അത്ഥി, തണ്ഡുലാ ദാതബ്ബാ. അവേലായ സമ്പത്തോപി ‘‘ഗച്ഛാഹീ’’തി ന വത്തബ്ബോ, സയനട്ഠാനം ദാതബ്ബം. സബ്ബം അപച്ചാസീയന്തേനേവ കാതബ്ബം. ‘‘മനുസ്സാ നാമ ചതുപച്ചയദായകാ, ഏവം സങ്ഗഹേ കരിയമാനേ പുനപ്പുനം പസീദിത്വാ ഉപകാരം കരിസ്സന്തീ’’തി ചിത്തം ന ഉപ്പാദേതബ്ബം. ചോരാനം പന സങ്ഘികമ്പി ദാതബ്ബം. പടിസന്ഥാരാനിസംസദീപനത്ഥഞ്ച ചോരനാഗവത്ഥു, ഭാതരാ സദ്ധിം ജമ്ബുദീപഗതസ്സ മഹാനാഗരഞ്ഞോ വത്ഥു, പിതുരാജസ്സ രജ്ജേ ചതുന്നം അമച്ചാനം വത്ഥു, അഭയചോരവത്ഥൂതി ഏവമാദീനി ബഹൂനി വത്ഥൂനി മഹാഅട്ഠകഥായം വിത്ഥാരതോ വുത്താനി.

തത്രായം ഏകവത്ഥുദീപനാ – സീഹളദീപേ കിര അഭയോ നാമ ചോരോ പഞ്ചസതപരിവാരോ ഏകസ്മിം ഠാനേ ഖന്ധാവാരം ബന്ധിത്വാ സമന്താ തിയോജനം ഉബ്ബാസേത്വാ ¶ വസതി. അനുരാധപുരവാസിനോ കദമ്ബനദിം ന ഉത്തരന്തി, ചേതിയഗിരിമഗ്ഗേ ജനസഞ്ചാരോ ഉപച്ഛിന്നോ. അഥേകദിവസം ചോരോ ‘‘ചേതിയഗിരിം വിലുമ്പിസ്സാമീ’’തി അഗമാസി. ആരാമികാ ദിസ്വാ ദീഘഭാണകഅഭയത്ഥേരസ്സ ആരോചേസും. ഥേരോ ‘‘സപ്പിഫാണിതാദീനി അത്ഥീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘അത്ഥി, ഭന്തേ’’തി. ‘‘ചോരാനം ദേഥ’’. ‘‘തണ്ഡുലാ അത്ഥീ’’തി. ‘‘അത്ഥി, ഭന്തേ, സങ്ഘസ്സത്ഥായ ആഹടാ തണ്ഡുലാ ച പക്കസാകഞ്ച ഗോരസോ ചാ’’തി. ‘‘ഭത്തം സമ്പാദേത്വാ ചോരാനം ദേഥാ’’തി. ആരാമികാ തഥാ കരിംസു. ചോരാ ഭത്തം ഭുഞ്ജിത്വാ ‘‘കേനായം പടിസന്ഥാരോ കതോ’’തി പുച്ഛിംസു. ‘‘അമ്ഹാകം അയ്യേന അഭയത്ഥേരേനാ’’തി. ചോരാ ഥേരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ ആഹംസു ‘‘മയം ‘സങ്ഘസ്സ ച ചേതിയസ്സ ച സന്തകം അച്ഛിന്ദിത്വാ ഗഹേസ്സാമാ’തി ആഗതാ, തുമ്ഹാകം പന ഇമിനാ പടിസന്ഥാരേന മയം പസന്നാ, അജ്ജ പട്ഠായ വിഹാരേ ധമ്മികാരക്ഖാ അമ്ഹാകം ആയത്താ ഹോതു, നാഗരാ ആഗന്ത്വാ ദാനം ദേന്തു, ചേതിയം വന്ദന്തൂ’’തി. തതോ പട്ഠായ ച നാഗരേ ദാനം ദാതും ആഗച്ഛന്തേ നദീതീരേയേവ പച്ചുഗ്ഗന്ത്വാ രക്ഖന്താ വിഹാരം നേന്തി, വിഹാരേപി ദാനം ദേന്താനം രക്ഖം കത്വാ തിട്ഠന്തി. തേപി ഭിക്ഖൂനം ഭുത്താവസേസം ചോരാനം ദേന്തി. ഗമനകാലേപി തേ ചോരാ നദീതീരം പാപേത്വാ നിവത്തന്തി.

അഥേകദിവസം ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ഖീയനകകഥാ ഉപ്പന്നാ ‘‘ഥേരോ ഇസ്സരവതായ സങ്ഘസന്തകം ചോരാനം അദാസീ’’തി. ഥേരോ സന്നിപാതം കാരാപേത്വാ ആഹ ‘‘ചോരാ ‘സങ്ഘസ്സ പകതിവട്ടഞ്ച ചേതിയസന്തകഞ്ച അച്ഛിന്ദിത്വാ ഗണ്ഹിസ്സാമാ’തി ആഗമിംസു, അഥ തേസം മയാ ‘ഏതം ന ഹരിസ്സന്തീ’തി ഏത്തകോ നാമ പടിസന്ഥാരോ കതോ, തം സബ്ബമ്പി ഏകതോ സമ്പിണ്ഡേത്വാ അഗ്ഘാപേഥ, തേന ¶ കാരണേന അവിലുത്തം ഭണ്ഡം ഏകതോ സമ്പിണ്ഡേത്വാ അഗ്ഘാപേഥാ’’തി. തതോ സബ്ബമ്പി ഥേരേന ദിന്നകം ചേതിയഘരേ ഏകം വരപോത്ഥകചിത്തത്ഥരണം ന അഗ്ഘതി. തതോ ആഹംസു ‘‘ഥേരേന കതോ പടിസന്ഥാരോ സുകതോ, ചോദേതും വാ സാരേതും വാ ന ലബ്ഭതി, ഗീവാ വാ അവഹാരോ വാ നത്ഥീ’’തി. ഏവം മഹാനിസംസോ പടിസന്ഥാരോതി സല്ലക്ഖേത്വാ കത്തബ്ബോ പണ്ഡിതേന ഭിക്ഖുനാതി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

ഭേസജ്ജാദികരണവിനിച്ഛയകഥാ സമത്താ.

൨൧. വിഞ്ഞത്തീതി ¶ ¶ യാചനാ. തത്രായം വിനിച്ഛയോ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൩൪൨) – മൂലച്ഛേജ്ജായ പുരിസം യാചിതും ന വട്ടതി, ‘‘സഹായത്ഥായ കമ്മകരണത്ഥായ പുരിസം ദേഥാ’’തി യാചിതും വട്ടതി, പുരിസേന കത്തബ്ബം ഹത്ഥകമ്മസങ്ഖാതം പുരിസത്തകരം യാചിതും വട്ടതിയേവ. ഹത്ഥകമ്മഞ്ഹി കിഞ്ചി വത്ഥു ന ഹോതി, തസ്മാ തം ഠപേത്വാ മിഗലുദ്ദകമച്ഛബന്ധനകാദീനം സകകമ്മം അവസേസം സബ്ബം കപ്പിയം. ‘‘കിം, ഭന്തേ, ആഗതാത്ഥ കേന കമ്മേനാ’’തി പുച്ഛിതേ വാ അപുച്ഛിതേ വാ യാചിതും വട്ടതി, വിഞ്ഞത്തിപച്ചയാ ദോസോ നത്ഥി. മിഗലുദ്ദകാദയോ പന സകകമ്മം ന യാചിതബ്ബാ, ‘‘ഹത്ഥകമ്മം ദേഥാ’’തി അനിയമേത്വാപി ന യാചിതബ്ബാ. ഏവം യാചിതാ ഹി തേ ‘‘സാധു, ഭന്തേ’’തി ഭിക്ഖൂ ഉയ്യോജേത്വാ മിഗേപി മാരേത്വാ ആഹരേയ്യും. നിയമേത്വാ പന ‘‘വിഹാരേ കിഞ്ചി കത്തബ്ബം അത്ഥി, തത്ഥ ഹത്ഥകമ്മം ദേഥാ’’തി യാചിതബ്ബാ, ഫാലനങ്ഗലാദീനി ഉപകരണാനി ഗഹേത്വാ കസിതും വാ വപിതും വാ ലായിതും വാ ഗച്ഛന്തം സകകിച്ചപസുതമ്പി കസ്സകം വാ അഞ്ഞം വാ കിഞ്ചി ഹത്ഥകമ്മം യാചിതും വട്ടതേവ. യോ പന വിഘാസാദോ വാ അഞ്ഞോ വാ കോചി നിക്കമ്മോ നിരത്ഥകകഥം കഥേന്തോ നിദ്ദായന്തോ വാ വിഹരതി, ഏവരൂപം അയാചിത്വാപി ‘‘ഏഹി രേ ഇദം വാ ഇദം വാ കരോഹീ’’തി യദിച്ഛകം കാരാപേതും വട്ടതി.

ഹത്ഥകമ്മസ്സ പന സബ്ബകപ്പിയഭാവദീപനത്ഥം ഇമം നയം കഥേന്തി. സചേ ഹി ഭിക്ഖു പാസാദം കാരേതുകാമോ ഹോതി, ഥമ്ഭത്ഥായ പാസാണകോട്ടകാനം ഘരം ഗന്ത്വാ വത്തബ്ബം ‘‘ഹത്ഥകമ്മം ലദ്ധും വട്ടതി ഉപാസകാ’’തി. ‘‘കിം കാതബ്ബം, ഭന്തേ’’തി? ‘‘പാസാണത്ഥമ്ഭാ ഉദ്ധരിത്വാ ദാതബ്ബാ’’തി. സചേ തേ ഉദ്ധരിത്വാ വാ ദേന്തി, ഉദ്ധരിത്വാ നിക്ഖിത്തേ അത്തനോ ഥമ്ഭേ വാ ദേന്തി, വട്ടതി. അഥാപി വദന്തി ‘‘അമ്ഹാകം, ഭന്തേ, ഹത്ഥകമ്മം കാതും ഖണോ നത്ഥി, അഞ്ഞം ഉദ്ധരാപേഥ, തസ്സ മൂലം ദസ്സാമാ’’തി, ഉദ്ധരാപേത്വാ ‘‘പാസാണത്ഥമ്ഭേ ഉദ്ധടമനുസ്സാനം മൂലം ദേഥാ’’തി വത്തും വട്ടതി. ഏതേനേവ ഉപായേന പാസാദദാരൂനം അത്ഥായ വഡ്ഢകീനം സന്തികം, ഇട്ഠകത്ഥായ ഇട്ഠകവഡ്ഢകീനം, ഛദനത്ഥായ ഗേഹച്ഛാദകാനം, ചിത്തകമ്മത്ഥായ ചിത്തകാരാനന്തി യേന യേന അത്ഥോ ഹോതി, തസ്സ തസ്സ അത്ഥായ തേസം തേസം സിപ്പകാരകാനം സന്തികം ഗന്ത്വാ ഹത്ഥകമ്മം യാചിതും വട്ടതി, ഹത്ഥകമ്മയാചനവസേന ച മൂലച്ഛേജ്ജായ വാ ഭത്തവേതനാനുപ്പദാനേന വാ ലദ്ധമ്പി സബ്ബം ഗഹേതും വട്ടതി. അരഞ്ഞതോ ആഹരാപേന്തേന ച സബ്ബം അനജ്ഝാവുത്ഥകം ആഹരാപേതബ്ബം.

൨൨. ന ¶ ¶ കേവലഞ്ച പാസാദം കാരേതുകാമേന, മഞ്ചപീഠപത്തപരിസ്സാവനധമകരണചീവരാദീനി കാരാപേതുകാമേനപി ദാരുലോഹസുത്താദീനി ലഭിത്വാ തേ തേ സിപ്പകാരകേ ഉപസങ്കമിത്വാ വുത്തനയേനേവ ഹത്ഥകമ്മം യാചിതബ്ബം. ഹത്ഥകമ്മയാചനവസേന ച മൂലച്ഛേജ്ജായ വാ ഭത്തവേതനാനുപ്പദാനേന വാ ലദ്ധമ്പി സബ്ബം ഗഹേതബ്ബം. സചേ പന കാതും ന ഇച്ഛന്തി, ഭത്തവേതനം പച്ചാസീസന്തി, അകപ്പിയകഹാപണാദി ന ദാതബ്ബം, ഭിക്ഖാചാരവത്തേന തണ്ഡുലാദീനി പരിയേസിത്വാ ദാതും വട്ടതി. ഹത്ഥകമ്മവസേന പത്തം കാരേത്വാ തഥേവ പാചേത്വാ നവപക്കസ്സ പത്തസ്സ പുഞ്ഛനതേലത്ഥായ അന്തോഗാമം പവിട്ഠേന ‘‘ഭിക്ഖായ ആഗതോ’’തി സല്ലക്ഖേത്വാ യാഗുയാ വാ ഭത്തേ വാ ആനീതേ ഹത്ഥേന പത്തോ പിധാതബ്ബോ. സചേ ഉപാസികാ ‘‘കിം, ഭന്തേ’’തി പുച്ഛതി, ‘‘നവപക്കോ പത്തോ, പുഞ്ഛനതേലേന അത്ഥോ’’തി വത്തബ്ബം. സചേ സാ ‘‘ദേഹി, ഭന്തേ’’തി പത്തം ഗഹേത്വാ തേലേന പുഞ്ഛിത്വാ യാഗുയാ വാ ഭത്തസ്സ വാ പൂരേത്വാ ദേതി, വിഞ്ഞത്തി നാമ ന ഹോതി, ഗഹേതും വട്ടതി.

൨൩. ഭിക്ഖൂ പഗേവ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ ആസനസാലം ഗന്ത്വാ ആസനം അപസ്സന്താ തിട്ഠന്തി. തത്ര ചേ ഉപാസകാ ഭിക്ഖൂ ഠിതേ ദിസ്വാ സയമേവ ആസനാനി ആഹരാപേന്തി, നിസീദിത്വാ ഗച്ഛന്തേഹി ആപുച്ഛിത്വാ ഗന്തബ്ബം, അനാപുച്ഛാ ഗതാനമ്പി നട്ഠം ഗീവാ ന ഹോതി, ആപുച്ഛിത്വാ ഗമനം പന വത്തം. സചേ ഭിക്ഖൂഹി ‘‘ആസനാനി ആഹരഥാ’’തി വുത്തേഹി ആഹടാനി ഹോന്തി, ആപുച്ഛിത്വാവ ഗന്തബ്ബം, അനാപുച്ഛാ ഗതാനം വത്തഭേദോ ച നട്ഠഞ്ച ഗീവാ. അത്ഥരണകോജവകാദീസുപി ഏസേവ നയോ.

മക്ഖികാ ബഹുകാ ഹോന്തി, ‘‘മക്ഖികബീജനിം ആഹരഥാ’’തി വത്തബ്ബം, പുചിമന്ദസാഖാദീനി ആഹരന്തി, കപ്പിയം കാരാപേത്വാ പടിഗ്ഗഹേതബ്ബാനി. ആസനസാലായം ഉദകഭാജനം രിത്തം ഹോതി, ‘‘ധമകരണം ഗണ്ഹാഹീ’’തി ന വത്തബ്ബം. ധമകരണഞ്ഹി രിത്തഭാജനേ പക്ഖിപന്തോ ഭിന്ദേയ്യ, ‘‘നദിം വാ തളാകം വാ ഗന്ത്വാ ഉദകം ആഹരാ’’തി പന വത്തും വട്ടതി, ‘‘ഗേഹതോ ആഹരാ’’തി നേവ വത്തും വട്ടതി, ന ആഹടം പരിഭുഞ്ജിതും. ആസനസാലായ വാ അരഞ്ഞേ വാ ഭത്തകിച്ചം കരോന്തേഹി തത്ഥ ജാതകം അനജ്ഝാവുത്ഥകം യം കിഞ്ചി ഉത്തരിഭങ്ഗാരഹം പത്തം വാ ഫലം വാ സചേ കിഞ്ചി കമ്മം കരോന്തം ആഹരാപേതി, ഹത്ഥകമ്മവസേന ആഹരാപേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി, അലജ്ജീഹി പന ഭിക്ഖൂഹി വാ സാമണേരേഹി വാ ഹത്ഥകമ്മം ന കാരേതബ്ബം. അയം താവ പുരിസത്തകരേ നയോ.

൨൪. ഗോണം ¶ പന അഞ്ഞാതകഅപ്പവാരിതട്ഠാനതോ ആഹരാപേതും ന വട്ടതി, ആഹരാപേന്തസ്സ ദുക്കടം. ഞാതകപവാരിതട്ഠാനതോപി മൂലച്ഛേജ്ജായ യാചിതും ന വട്ടതി, താവകാലികനയേന സബ്ബത്ഥ വട്ടതി. ഏവം ആഹരാപിതഞ്ച ഗോണം രക്ഖിത്വാ ജഗ്ഗിത്വാ സാമികാ പടിച്ഛാപേതബ്ബാ. സചസ്സ പാദോ ¶ വാ സിങ്ഗം വാ ഭിജ്ജതി വാ നസ്സതി വാ, സാമികാ ചേ സമ്പടിച്ഛന്തി, ഇച്ചേതം കുസലം. നോ ചേ സമ്പടിച്ഛന്തി, ഗീവാ ഹോതി. സചേ ‘‘തുമ്ഹാകംയേവ ദേമാ’’തി വദന്തി, ന സമ്പടിച്ഛിതബ്ബം. ‘‘വിഹാരസ്സ ദേമാ’’തി വുത്തേ പന ‘‘ആരാമികാനം ആചിക്ഖഥ ജഗ്ഗനത്ഥായാ’’തി വത്തബ്ബാ.

൨൫. ‘‘സകടം ദേഥാ’’തിപി അഞ്ഞാതകഅപ്പവാരിതേ വത്തും ന വട്ടതി, വിഞ്ഞത്തി ഏവ ഹോതി, ദുക്കടം ആപജ്ജതി. ഞാതകപവാരിതട്ഠാനേ പന വട്ടതി, താവകാലികം വട്ടതി, കമ്മം പന കത്വാ പുന ദാതബ്ബം. സചേ നേമിആദീനി ഭിജ്ജന്തി, പാകതികാനി കത്വാ ദാതബ്ബം, നട്ഠേ ഗീവാ ഹോതി. ‘‘തുമ്ഹാകമേവ ദേമാ’’തി വുത്തേ ദാരുഭണ്ഡം നാമ സമ്പടിച്ഛിതും വട്ടതി. ഏസ നയോ വാസിഫരസുകുഠാരീകുദാലനിഖാദനേസു വല്ലിആദീസു ച പരപരിഗ്ഗഹിതേസു. ഗരുഭണ്ഡപ്പഹോനകേസുയേവ വല്ലിആദീസു വിഞ്ഞത്തി ഹോതി, ന തതോ ഓരം.

൨൬. അനജ്ഝാവുത്ഥകം പന യം കിഞ്ചി ആഹരാപേതും വട്ടതി. രക്ഖിതഗോപിതട്ഠാനേയേവ ഹി വിഞ്ഞത്തി നാമ വുച്ചതി. സാ ദ്വീസു പച്ചയേസു സബ്ബേന സബ്ബം ന വട്ടതി. സേനാസനപച്ചയേ പന ‘‘ആഹര ദേഹീ’’തി വിഞ്ഞത്തിമത്തമേവ ന വട്ടതി, പരികഥോഭാസനിമിത്തകമ്മാനി വട്ടന്തി. തത്ഥ ഉപോസഥാഗാരം വാ ഭോജനസാലം വാ അഞ്ഞം വാ കിഞ്ചി സേനാസനം ഇച്ഛതോ ‘‘ഇമസ്മിം വത ഓകാസേ ഏവരൂപം സേനാസനം കാതും വട്ടതീ’’തി വാ ‘‘യുത്ത’’ന്തി വാ ‘‘അനുരൂപ’’ന്തി വാതിആദിനാ നയേന വചനം പരികഥാ നാമ. ഉപാസകാ തുമ്ഹേ കുഹിം വസഥാതി. പാസാദേ, ഭന്തേതി. ‘‘കിം ഭിക്ഖൂനം പന ഉപാസകാ പാസാദോ ന വട്ടതീ’’തി ഏവമാദിവചനം ഓഭാസോ നാമ. മനുസ്സേ ദിസ്വാ രജ്ജും പസാരേതി, ഖീലേ ആകോടാപേതി, ‘‘കിം ഇദം, ഭന്തേ’’തി വുത്തേ ‘‘ഇധ ആവാസം കരിസ്സാമാ’’തി ഏവമാദികരണം പന നിമിത്തകമ്മം നാമ. ഗിലാനപച്ചയേ പന വിഞ്ഞത്തിപി വട്ടതി, പഗേവ പരികഥാദീനി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

വിഞ്ഞത്തിവിനിച്ഛയകഥാ സമത്താ.

൨൭. കുലസങ്ഗഹോതി ¶ ¶ പുപ്ഫഫലാദീഹി കുലാനം സങ്ഗഹോ കുലസങ്ഗഹോ. തത്രായം വിനിച്ഛയോ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൪൩൧) – കുലസങ്ഗഹത്ഥായ മാലാവച്ഛാദീനി രോപേതും വാ രോപാപേതും വാ സിഞ്ചിതും വാ സിഞ്ചാപേതും വാ പുപ്ഫാനി ഓചിനിതും വാ ഓചിനാപേതും വാ ഗന്ഥിതും വാ ഗന്ഥാപേതും വാ ന വട്ടതി. തത്ഥ അകപ്പിയവോഹാരോ കപ്പിയവോഹാരോ പരിയായോ ഓഭാസോ നിമിത്തകമ്മന്തി ഇമാനി പഞ്ച ജാനിതബ്ബാനി.

൨൮. തത്ഥ അകപ്പിയവോഹാരോ നാമ അല്ലഹരിതാനം കോട്ടനം കോട്ടാപനം, ആവാടസ്സ ഖണനം ഖണാപനം, മാലാവച്ഛസ്സ രോപനം രോപാപനം, ആളിയാ ബന്ധനം ബന്ധാപനം, ഉദകസ്സ സേചനം സേചാപനം, മാതികായ സമ്മുഖകരണം, കപ്പിയഉദകസിഞ്ചനം, ഹത്ഥപാദമുഖധോവനനഹാനോദകസിഞ്ചനം. കപ്പിയവോഹാരോ നാമ ‘‘ഇമം രുക്ഖം ജാന, ഇമം ആവാടം ജാന, ഇമം മാലാവച്ഛം ജാന, ഏത്ഥ ഉദകം ജാനാ’’തിആദിവചനം സുക്ഖമാതികായ ഉജുകരണഞ്ച. പരിയായോ നാമ ‘‘പണ്ഡിതേന മാലാവച്ഛാദയോ രോപാപേതബ്ബാ, നചിരസ്സേവ ഉപകാരായ സംവത്തന്തീ’’തിആദിവചനം. ഓഭാസോ നാമ കുദാലഖണിത്താദീനി ച മാലാവച്ഛേ ച ഗഹേത്വാ ഠാനം. ഏവം ഠിതഞ്ഹി സാമണേരാദയോ ദിസ്വാ ‘‘ഥേരോ കാരാപേതുകാമോ’’തി ഗന്ത്വാ കരോന്തി. നിമിത്തകമ്മം നാമ കുദാലഖണിത്തിവാസിഫരസുഉദകഭാജനാനി ആഹരിത്വാ സമീപേ ഠപനം.

൨൯. ഇമാനി പഞ്ചപി കുലസങ്ഗഹത്ഥായ രോപനരോപാപനാദീസു ന വട്ടന്തി. ഫലപരിഭോഗത്ഥായ കപ്പിയാകപ്പിയവോഹാരദ്വയമേവ ന വട്ടതി, ഇതരത്തയം വട്ടതി. മഹാപച്ചരിയം പന ‘‘കപ്പിയവോഹാരോപി വട്ടതി, യഞ്ച അത്തനോ പരിഭോഗത്ഥായ വട്ടതി, തം അഞ്ഞപുഗ്ഗലസ്സ വാ സങ്ഘസ്സ വാ ചേതിയസ്സ വാ അത്ഥായപി വട്ടതീ’’തി വുത്തം. ആരാമത്ഥായ പന വനത്ഥായ ഛായത്ഥായ ച അകപ്പിയവോഹാരമത്തമേവ ന വട്ടതി, സേസം വട്ടതി. ന കേവലഞ്ച സേസം, യം കിഞ്ചി മാതികമ്പി ഉജും കാതും കപ്പിയഉദകം സിഞ്ചിതും നഹാനകോട്ഠകം കത്വാ നഹായിതും ഹത്ഥപാദമുഖധോവനഉദകാനി ച തത്ഥ ഛഡ്ഡേതുമ്പി വട്ടതി. മഹാപച്ചരിയം പന കുരുന്ദിയഞ്ച ‘‘കപ്പിയപഥവിയം സയം രോപേതുമ്പി വട്ടതീ’’തി വുത്തം. ആരാമാദിഅത്ഥായ പന രോപിതസ്സ വാ രോപാപിതസ്സ വാ ഫലം പരിഭുഞ്ജിതുമ്പി വട്ടതി.

൩൦. അയം ¶ ¶ പന ആദിതോ പട്ഠായ വിത്ഥാരേന ആപത്തിവിനിച്ഛയോ – കുലദൂസനത്ഥായ അകപ്പിയപഥവിയം മാലാവച്ഛം രോപേന്തസ്സ പാചിത്തിയഞ്ചേവ ദുക്കടഞ്ച, തഥാ അകപ്പിയവോഹാരേന രോപാപേന്തസ്സ. കപ്പിയപഥവിയം രോപനേപി രോപാപനേപി ദുക്കടമേവ. ഉഭയത്രാപി സകിം ആണത്തിയാ ബഹൂനമ്പി രോപനേ ഏകമേവ സപാചിത്തിയദുക്കടം വാ സുദ്ധദുക്കടം വാ ഹോതി. പരിഭോഗത്ഥായ കപ്പിയഭൂമിയം വാ അകപ്പിയഭൂമിയം വാ കപ്പിയവോഹാരേന രോപാപനേ അനാപത്തി. ആരാമാദിഅത്ഥായപി അകപ്പിയപഥവിയം രോപേന്തസ്സ വാ അകപ്പിയവചനേന രോപാപേന്തസ്സ വാ പാചിത്തിയം. അയം പന നയോ മഹാഅട്ഠകഥായം ന സുട്ഠു വിഭത്തോ, മഹാപച്ചരിയം പന വിഭത്തോതി.

സിഞ്ചനസിഞ്ചാപനേ പന അകപ്പിയഉദകേന സബ്ബത്ഥ പാചിത്തിയം, കുലദൂസനപരിഭോഗത്ഥായ ദുക്കടമ്പി. കപ്പിയേന തേസംയേവ ദ്വിന്നം അത്ഥായ ദുക്കടം, പരിഭോഗത്ഥായ ചേത്ഥ കപ്പിയവോഹാരേന സിഞ്ചാപനേ അനാപത്തി. ആപത്തിട്ഠാനേ പന ധാരാവച്ഛേദവസേന പയോഗബഹുലതായ ച ആപത്തിബഹുലതാ വേദിതബ്ബാ.

കുലസങ്ഗഹത്ഥായ ഓചിനനേ പുപ്ഫഗണനായ ദുക്കടപാചിത്തിയാനി, അഞ്ഞത്ഥ പാചിത്തിയാനേവ. ബഹൂനി പന പുപ്ഫാനി ഏകപയോഗേന ഓചിനന്തോ പയോഗവസേന കാരേതബ്ബോ. ഓചിനാപനേ കുലദൂസനത്ഥായ സകിം ആണത്തോ ബഹുമ്പി ഓചിനാതി, ഏകമേവ സപാചിത്തിയദുക്കടം, അഞ്ഞത്ര പാചിത്തിയമേവ.

൩൧. ഗന്ഥനഗന്ഥാപനേസു പന സബ്ബാപി ഛ പുപ്ഫവികതിയോ വേദിതബ്ബാ – ഗന്ഥിമം ഗോപ്ഫിമം വേധിമം വേഠിമം പൂരിമം വായിമന്തി. തത്ഥ ഗന്ഥിമം നാമ സദണ്ഡകേസു വാ ഉപ്പലപദുമാദീസു അഞ്ഞേസു വാ ദീഘവണ്ടേസു പുപ്ഫേസു ദട്ഠബ്ബം. ദണ്ഡകേന വാ ദണ്ഡകം, വണ്ടേന വാ വണ്ടം ഗന്ഥേത്വാ കതമേവ ഹി ഗന്ഥിമം. തം ഭിക്ഖുസ്സ വാ ഭിക്ഖുനിയാ വാ കാതുമ്പി അകപ്പിയവചനേന കാരാപേതുമ്പി ന വട്ടതി, ‘‘ഏവം ജാന, ഏവം കതേ സോഭേയ്യ, യഥാ ഏതാനി പുപ്ഫാനി ന വികിരിയന്തി, തഥാ കരോഹീ’’തിആദിനാ പന കപ്പിയവചനേന കാരാപേതും വട്ടതി.

ഗോപ്ഫിമം നാമ സുത്തേന വാ വാകാദീഹി വാ വസ്സികപുപ്ഫാദീനം ഏകതോവണ്ടികഉഭതോവണ്ടികമാലാവസേന ഗോപ്ഫനം, വാകം വാ രജ്ജും വാ ദിഗുണം കത്വാ തത്ഥ അവണ്ടകാനി നീപപുപ്ഫാദീനി പവേസേത്വാ പടിപാടിയാ ബന്ധന്തി, ഏതമ്പി ഗോപ്ഫിമമേവ. സബ്ബം പുരിമനയേനേവ ന വട്ടതി.

വേധിമം ¶ ¶ നാമ സവണ്ടകാനി വസ്സികപുപ്ഫാദീനി വണ്ടേ, അവണ്ടകാനി വകുലപുപ്ഫാദീനി അത്തനോ ഛിദ്ദേസു സൂചിതാലഹീരാദീഹി വിനിവിജ്ഝിത്വാ ആവുനന്തി, ഏതം വേധിമം നാമ. തം പുരിമനയേനേവ ന വട്ടതി. കേചി പന കദലിക്ഖന്ധമ്ഹി കണ്ടകേ വാ താലഹീരാദീനി വാ പവേസേത്വാ തത്ഥ പുപ്ഫാനി വിനിവിജ്ഝിത്വാ ഠപേന്തി, കേചി കണ്ടകസാഖാസു, കേചി പുപ്ഫഛത്തപുപ്ഫകൂടാഗാരകരണത്ഥം ഛത്തേ ച ഭിത്തിയഞ്ച പവേസേത്വാ ഠപിതകണ്ടകേസു, കേചി ധമ്മാസനവിതാനേ ബദ്ധകണ്ടകേസു, കേചി കണികാരപുപ്ഫാദീനി സലാകാഹി വിജ്ഝന്തി, ഛത്താധിഛത്തം വിയ കരോന്തി, തം അതിഓളാരികമേവ. പുപ്ഫവിജ്ഝനത്ഥം പന ധമ്മാസനവിതാനേ കണ്ടകമ്പി ബന്ധിതും കണ്ടകാദീഹി വാ ഏകപുപ്ഫമ്പി വിജ്ഝിതും പുപ്ഫേയേവ വാ പുപ്ഫം പവേസേതും ന വട്ടതി. ജാലവിതാനവേദികനാഗദന്തകപുപ്ഫപടിച്ഛകതാലപണ്ണഗുളകാദീനം പന ഛിദ്ദേസു അസോകപിണ്ഡിയാ വാ അന്തരേസു പുപ്ഫാനി പവേസേതും ന ദോസോ. ന ഹേതം വേധിമം ഹോതി. ധമ്മരജ്ജുയമ്പി ഏസേവ നയോ.

വേഠിമം നാമ പുപ്ഫദാമപുപ്ഫഹത്ഥകേസു ദട്ഠബ്ബം. കേചി ഹി മത്ഥകദാമം കരോന്താ ഹേട്ഠാ ഘടകാകാരം ദസ്സേതും പുപ്ഫേഹി വേഠേന്തി, കേചി അട്ഠ അട്ഠ വാ ദസ ദസ വാ ഉപ്പലപുപ്ഫാദീനി സുത്തേന വാ വാകേന വാ ദണ്ഡകേസു ബന്ധിത്വാ ഉപ്പലഹത്ഥകേ വാ പദുമഹത്ഥകേ വാ കരോന്തി, തം സബ്ബം പുരിമനയേനേവ ന വട്ടതി. സാമണേരേഹി ഉപ്പാടേത്വാ ഥലേ ഠപിതഉപ്പലാദീനി കാസാവേന ഭണ്ഡികമ്പി ബന്ധിതും ന വട്ടതി. തേസംയേവ പന വാകേന വാ ദണ്ഡകേന വാ ബന്ധിതും അംസഭണ്ഡികം വാ കാതും വട്ടതി. അംസഭണ്ഡികം നാമ ഖന്ധേ ഠപിതകാസാവസ്സ ഉഭോ അന്തേ ആഹരിത്വാ ഭണ്ഡികം കത്വാ തസ്മിം പസിബ്ബകേ വിയ പുപ്ഫാനി പക്ഖിപന്തി, അയം വുച്ചതി അംസഭണ്ഡികാ, ഏതം കാതും വട്ടതി. ദണ്ഡകേഹി പദുമിനിപണ്ണം വിജ്ഝിത്വാ ഉപ്പലാദീനി പണ്ണേന വേഠേത്വാ ഗണ്ഹന്തി, തത്രാപി പുപ്ഫാനം ഉപരി പദുമിനിപണ്ണമേവ ബന്ധിതും വട്ടതി, ഹേട്ഠാ ദണ്ഡകം പന ബന്ധിതും ന വട്ടതി.

പൂരിമം നാമ മാലാഗുണേ ച പുപ്ഫപടേ ച ദട്ഠബ്ബം. യോ ഹി മാലാഗുണേന ചേതിയം വാ ബോധിം വാ വേദികം വാ പരിക്ഖിപന്തോ പുന ആനേത്വാ പുരിമട്ഠാനം അതിക്കാമേതി, ഏത്താവതാ പൂരിമം നാമ ഹോതി, കോ പന വാദോ അനേകക്ഖത്തും പരിക്ഖിപന്തസ്സ. നാഗദന്തകന്തരേഹി പവേസേത്വാ ഹരന്തോ ഓലമ്ബകം കത്വാ പുന നാഗദന്തകം പരിക്ഖിപതി, ഏതമ്പി പൂരിമം നാമ. നാഗദന്തകേ ¶ പന പുപ്ഫവലയം പവേസേതും വട്ടതി. മാലാഗുണേഹി പുപ്ഫപടം കരോന്തി, തത്രാപി ഏകമേവ മാലാഗുണം ഹരിതും വട്ടതി. പുന പച്ചാഹരതോ പൂരിമമേവ ഹോതി. തം സബ്ബം പുരിമനയേനേവ ന വട്ടതി. മാലാഗുണേഹി പന ബഹൂഹിപി കതം പുപ്ഫദാമം ലഭിത്വാ ആസനമത്ഥകാദീസു ബന്ധിതും വട്ടതി. അതിദീഘം പന മാലാഗുണം ഏകവാരം ഹരിത്വാ പരിക്ഖിപിത്വാ പുന ഇതരസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദാതും വട്ടതി, തേനപി തഥേവ കാതും വട്ടതി.

വായിമം ¶ നാമ പുപ്ഫജാലപുപ്ഫപടപുപ്ഫരൂപേസു ദട്ഠബ്ബം. ചേതിയേ പുപ്ഫജാലം കരോന്തസ്സ ഏകമേകമ്ഹി ജാലഛിദ്ദകേ ദുക്കടം. ഭിത്തിഛത്തബോധിത്ഥമ്ഭാദീസുപി ഏസേവ നയോ. പുപ്ഫപടം പന പരേഹി പൂരിതമ്പി വായിതും ന ലബ്ഭതി. ഗോപ്ഫിമപുപ്ഫേഹേവ ഹത്ഥിഅസ്സാദിരൂപകാനി കരോന്തി, താനിപി വായിമട്ഠാനേ തിട്ഠന്തി. പുരിമനയേനേവ സബ്ബം ന വട്ടതി. അഞ്ഞേഹി കതപരിച്ഛേദേ പന പുപ്ഫാനി ഠപേന്തേന ഹത്ഥിഅസ്സാദിരൂപകമ്പി കാതും വട്ടതി. മഹാപച്ചരിയം പന കളമ്ബകേന അഡ്ഢചന്ദകേന ച സദ്ധിം അട്ഠ പുപ്ഫവികതിയോ വുത്താ.

൩൨. തത്ഥ കളമ്ബകോതി അഡ്ഢചന്ദകന്തരേ ഘടികദാമഓലമ്ബകോ വുത്തോ. അഡ്ഢചന്ദകോതി അഡ്ഢചന്ദാകാരേന മാലാഗുണപരിക്ഖേപോ. തദുഭയമ്പി പൂരിമേയേവ പവിട്ഠം. കുരുന്ദിയം പന ‘‘ദ്വേ തയോ മാലാഗുണേ ഏകതോ കത്വാ പുപ്ഫദാമകരണമ്പി വായിമംയേവാ’’തി വുത്തം. തമ്പി ഇധ പൂരിമട്ഠാനേയേവ പവിട്ഠം. ന കേവലഞ്ച പുപ്ഫദാമമേവ, പിട്ഠമയദാമമ്പി ഗേണ്ഡുകപുപ്ഫദാമമ്പി കുരുന്ദിയം വുത്തം. ഖരപത്തദാമമ്പി സിക്ഖാപദസ്സ സാധാരണത്താ ഭിക്ഖൂനമ്പി ഭിക്ഖുനീനമ്പി നേവ കാതും, ന കാരാപേതും വട്ടതി, പൂജാനിമിത്തം പന കപ്പിയവചനം സബ്ബത്ഥ വത്തും വട്ടതി. പരിയായഓഭാസനിമിത്തകമ്മാനി വട്ടന്തിയേവ.

യോ ഹരിത്വാ വാ ഹരാപേത്വാ വാ പക്കോസിത്വാ വാ പക്കോസാപേത്വാ വാ സയം വാ ഉപഗതാനം യം കിഞ്ചി അത്തനോ സന്തകം പുപ്ഫം കുലസങ്ഗഹത്ഥായ ദേതി, തസ്സ ദുക്കടം, പരസന്തകം ദേതി, ദുക്കടമേവ. ഥേയ്യചിത്തേന ദേതി, ഭണ്ഡഗ്ഘേന കാരേതബ്ബോ. ഏസ നയോ സങ്ഘികേപി. അയം പന വിസേസോ – സേനാസനത്ഥായ നിയമിതം ഇസ്സരവതായ ദദതോ ഥുല്ലച്ചയന്തി.

൩൩. പുപ്ഫം നാമ കസ്സ ദാതും വട്ടതി, കസ്സ ന വട്ടതീതി? മാതാപിതൂനം താവ ഹരിത്വാപി ഹരാപേത്വാപി പക്കോസിത്വാപി പക്കോസാപേത്വാപി ദാതും വട്ടതി ¶ , സേസഞാതകാനം പക്കോസാപേത്വാവ. തഞ്ച ഖോ വത്ഥുപൂജനത്ഥായ, മണ്ഡനത്ഥായ പന സിവലിങ്ഗാദിപൂജനത്ഥായ വാ കസ്സചിപി ദാതും ന വട്ടതി. മാതാപിതൂനഞ്ച ഹരാപേന്തേന ഞാതിസാമണേരേഹേവ ഹരാപേതബ്ബം. ഇതരേ പന യദി സയമേവ ഇച്ഛന്തി, വട്ടതി. സമ്മതേന പുപ്ഫഭാജകേന പുപ്ഫഭാജനകാലേ സമ്പത്താനം സാമണേരാനം ഉപഡ്ഢഭാഗം ദാതും വട്ടതി. കുരുന്ദിയം പന ‘‘സമ്പത്തഗിഹീനം ഉപഡ്ഢഭാഗം’’, മഹാപച്ചരിയം ‘‘ചൂളകം ദാതും വട്ടതീ’’തി വുത്തം. അസമ്മതേന അപലോകേത്വാ ദാതബ്ബം. ആചരിയുപജ്ഝായേസു സഗാരവാ സാമണേരാ ബഹൂനി പുപ്ഫാനി ആഹരിത്വാ രാസിം കത്വാ ഠപേന്തി, ഥേരാ പാതോവ സമ്പത്താനം സദ്ധിവിഹാരികാദീനം ഉപാസകാദീനം വാ ‘‘ത്വം ഇദം ഗണ്ഹ, ത്വം ഇദം ഗണ്ഹാ’’തി ദേന്തി, പുപ്ഫദാനം നാമ ന ഹോതി. ‘‘ചേതിയം പൂജേസ്സാമാ’’തി ഗഹേത്വാ ഗച്ഛന്താപി പൂജം കരോന്താപി തത്ഥ തത്ഥ സമ്പത്താനം ¶ ചേതിയപൂജനത്ഥായ ദേന്തി, ഏതമ്പി പുപ്ഫദാനം നാമ ന ഹോതി. ഉപാസകേ അക്കപുപ്ഫാദീഹി പൂജേന്തേ ദിസ്വാ ‘‘വിഹാരേ കണികാരപുപ്ഫാദീനി അത്ഥി, ഉപാസകാ താനി ഗഹേത്വാ പൂജേഥാ’’തി വത്തുമ്പി വട്ടതി. ഭിക്ഖൂ പുപ്ഫപൂജം കത്വാ ദിവാതരം ഗാമം പവിട്ഠേ ‘‘കിം, ഭന്തേ, അതിദിവാ പവിട്ഠത്ഥാ’’തി പുച്ഛന്തി, ‘‘വിഹാരേ പുപ്ഫാനി ബഹൂനി, പൂജം അകരിമ്ഹാ’’തി വദന്തി. മനുസ്സാ ‘‘ബഹൂനി കിര വിഹാരേ പുപ്ഫാനീ’’തി പുനദിവസേ പഹൂതം ഖാദനീയം ഭോജനീയം ഗഹേത്വാ വിഹാരം ഗന്ത്വാ പുപ്ഫപൂജഞ്ച കരോന്തി ദാനഞ്ച ദേന്തി, വട്ടതി.

൩൪. മനുസ്സാ ‘‘മയം, ഭന്തേ, അസുകദിവസം നാമ പൂജേസ്സാമാ’’തി പുപ്ഫവാരം യാചിത്വാ അനുഞ്ഞാതദിവസേ ആഗച്ഛന്തി, സാമണേരേഹി ച പഗേവ പുപ്ഫാനി ഓചിനിത്വാ ഠപിതാനി ഹോന്തി, തേ രുക്ഖേസു പുപ്ഫാനി അപസ്സന്താ ‘‘കുഹിം, ഭന്തേ, പുപ്ഫാനീ’’തി വദന്തി, സാമണേരേഹി ഓചിനിത്വാ ഠപിതാനി, തുമ്ഹേ പന പൂജേത്വാ ഗച്ഛഥ, സങ്ഘോ അഞ്ഞം ദിവസം പൂജേസ്സതീതി. തേ പൂജേത്വാ ദാനം ദത്വാ ഗച്ഛന്തി, വട്ടതി. മഹാപച്ചരിയം പന കുരുന്ദിയഞ്ച ‘‘ഥേരാ സാമണേരേഹി ദാപേതും ന ലഭന്തി, സചേ സയമേവ താനി പുപ്ഫാനി തേസം ദേന്തി, വട്ടതി. ഥേരേഹി പന ‘സാമണേരേഹി ഓചിനിത്വാ ഠപിതാനീ’തി ഏത്തകമേവ വത്തബ്ബ’’ന്തി വുത്തം. സചേ പന പുപ്ഫവാരം യാചിത്വാ അനോചിതേസു പുപ്ഫേസു യാഗുഭത്താദീനി ആദായ ആഗന്ത്വാ സാമണേരേ ‘‘ഓചിനിത്വാ ദേഥാ’’തി വദന്തി, ഞാഭിസാമണേരാനംയേവ ഓചിനിത്വാ ദാതും വട്ടതി. അഞ്ഞാതകേ ഉക്ഖിപിത്വാ രുക്ഖസാഖായ ഠപേന്തി, ന ഓരോഹിത്വാ പലായിതബ്ബം, ഓചിനിത്വാ ദാതും വട്ടതി ¶ . സചേ പന കോചി ധമ്മകഥികോ ‘‘ബഹൂനി ഉപാസകാ വിഹാരേ പുപ്ഫാനി, യാഗുഭത്താദീനി ആദായ ഗന്ത്വാ പുപ്ഫപൂജം കരോഥാ’’തി വദതി, തസ്സേവ ന കപ്പതീതി മഹാപച്ചരിയഞ്ച കുരുന്ദിയഞ്ച വുത്തം. മഹാഅട്ഠകഥായം പന ‘‘ഏതം അകപ്പിയം ന വട്ടതീ’’തി അവിസേസേന വുത്തം.

൩൫. ഫലമ്പി അത്തനോ സന്തകം വുത്തനയേനേവ മാതാപിതൂനഞ്ച സേസഞാതീനഞ്ച ദാതും വട്ടതി. കുലസങ്ഗഹത്ഥായ പന ദേന്തസ്സ വുത്തനയേനേവ അത്തനോ സന്തകേ പരസന്തകേ സങ്ഘികേ സേനാസനത്ഥായ നിയമിതേ ച ദുക്കടാദീനി വേദിതബ്ബാനി. അത്തനോ സന്തകംയേവ ഗിലാനമനുസ്സാനം വാ സമ്പത്തഇസ്സരാനം വാ ഖീണപരിബ്ബയാനം വാ ദാതും വട്ടതി, ഫലദാനം ന ഹോതി. ഫലഭാജകേനപി സമ്മതേന സങ്ഘസ്സ ഫലഭാജനകാലേ സമ്പത്തമനുസ്സാനം ഉപഡ്ഢഭാഗം ദാതും വട്ടതി, അസമ്മതേന അപലോകേത്വാ ദാതബ്ബം. സങ്ഘാരാമേപി ഫലപരിച്ഛേദേന വാ രുക്ഖപരിച്ഛേദേന വാ കതികാ കാതബ്ബാ ‘‘തതോ ഗിലാനമനുസ്സാനം വാ അഞ്ഞേസം വാ ഫലം യാചന്താനം യഥാപരിച്ഛേദേന ചത്താരി പഞ്ച ഫലാനി ദാതബ്ബാനി, രുക്ഖാ വാ ദസ്സേതബ്ബാ ‘ഇതോ ഗഹേതും ലബ്ഭതീ’’’തി. ‘‘ഇധ ഫലാനി സുന്ദരാനി, ഇതോ ഗണ്ഹഥാ’’തി ഏവം പന ന വത്തബ്ബം. അത്തനോ സന്തകം സിരീസചുണ്ണം വാ ¶ അഞ്ഞം വാ യം കിഞ്ചി കസാവം കുലസങ്ഗഹത്ഥായ ദേതി, ദുക്കടം. പരസന്തകാദീസുപി വുത്തനയേനേവ വിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോ. അയം പന വിസേസോ – സങ്ഘസ്സ രക്ഖിതഗോപിതാപി രുക്ഖഛല്ലി ഗരുഭണ്ഡമേവാതി. മത്തികദന്തകട്ഠവേളുപണ്ണേസുപി ഗരുഭണ്ഡൂപഗം ഞത്വാ ചുണ്ണേ വുത്തനയേനേവ വിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോ.

൩൬. ജങ്ഘപേസനിയന്തി ഗിഹീനം ദൂതേയ്യം സാസനഹരണകമ്മം വുച്ചതി, തം ന കാതബ്ബം. ഗിഹീനഞ്ഹി സാസനം ഗഹേത്വാ ഗച്ഛന്തസ്സ പദേ പദേ ദുക്കടം. തം കമ്മം നിസ്സായ ലദ്ധഭോജനം ഭുഞ്ജന്തസ്സപി അജ്ഝോഹാരേ അജ്ഝോഹാരേ ദുക്കടം. പഠമം സാസനം അഗ്ഗഹേത്വാപി പച്ഛാ ‘‘അയം ദാനി സോ ഗാമോ, ഹന്ദ നം സാസനം ആരോചേമീ’’തി മഗ്ഗാ ഓക്കമന്തസ്സപി പദേ പദേ ദുക്കടം. സാസനം ആരോചേത്വാ ലദ്ധഭോജനം ഭുഞ്ജതോ പുരിമനയേനേവ ദുക്കടം. സാസനം അഗ്ഗഹേത്വാ ആഗതേന പന ‘‘ഭന്തേ, തസ്മിം ഗാമേ ഇത്ഥന്നാമസ്സ കാ പവത്തീ’’തി പുച്ഛിയമാനേന കഥേതും വട്ടതി, പുച്ഛിതപഞ്ഹേ ദോസോ നത്ഥി. പഞ്ചന്നം പന സഹധമ്മികാനം മാതാപിതൂനം പണ്ഡുപലാസസ്സ അത്തനോ വേയ്യാവച്ചകരസ്സ ¶ സാസനം ഹരിതും വട്ടതി, ഗിഹീനഞ്ച കപ്പിയസാസനം, തസ്മാ ‘‘മമ വചനേന ഭഗവതോ പാദേ വന്ദഥാ’’തി വാ ‘‘ചേതിയം പടിമം ബോധിം സങ്ഘത്ഥേരം വന്ദഥാ’’തി വാ ‘‘ചേതിയേ ഗന്ധപൂജം കരോഥാ’’തി വാ ‘‘പുപ്ഫപൂജം കരോഥാ’’തി വാ ‘‘ഭിക്ഖൂ സന്നിപാതേഥ, ദാനം ദസ്സാമ, ധമ്മം ദേസാപയിസ്സാമാ’’തി വാ ഈദിസേസു സാസനേസു കുക്കുച്ചം ന കാതബ്ബം. കപ്പിയസാസനാനി ഹി ഏതാനി, ന ഗിഹീനം ഗിഹികമ്മപടിസംയുത്താനീതി. ഇമേഹി പന അട്ഠഹി കുലദൂസകകമ്മേഹി ഉപ്പന്നപച്ചയാ പഞ്ചന്നമ്പി സഹധമ്മികാനം ന കപ്പന്തി. അഭൂതാരോചനരൂപിയസംവോഹാരേഹി ഉപ്പന്നപച്ചയസദിസാവ ഹോന്തി.

പബ്ബാജനീയകമ്മകതോ പന യസ്മിം ഗാമേ വാ നിഗമേ വാ കുലദൂസകകമ്മം കതം, യസ്മിഞ്ച വിഹാരേ വസതി, നേവ തസ്മിം ഗാമേ വാ നിഗമേ വാ ചരിതും ലഭതി, ന വിഹാരേ വസിതും. പടിപ്പസ്സദ്ധകമ്മേനപി ച തേന യേസു കുലേസു പുബ്ബേ കുലദൂസകകമ്മം കതം, തതോ ഉപ്പന്നപച്ചയാ ന ഗഹേതബ്ബാ, ആസവക്ഖയപത്തേനപി ന ഗഹേതബ്ബാ, അകപ്പിയാവ ഹോന്തി. ‘‘കസ്മാ ന ഗണ്ഹഥാ’’തി പുച്ഛിതേന ‘‘പുബ്ബേ ഏവം കതത്താ’’തി വുത്തേ സചേ വദന്തി ‘‘ന മയം തേന കാരണേന ദേമ, ഇദാനി സീലവന്തതായ ദേമാ’’തി, ഗഹേതബ്ബാ. പകതിയാ ദാനട്ഠാനേയേവ കുലദൂസകകമ്മം കതം ഹോതി, തതോ പകതിദാനമേവ ഗഹേതും വട്ടതി. യം വഡ്ഢേത്വാ ദേന്തി, തം ന വട്ടതി. യസ്മാ ച പുച്ഛിതപഞ്ഹേ ദോസോ നത്ഥി, തസ്മാ അഞ്ഞമ്പി ഭിക്ഖും പുബ്ബണ്ഹേ വാ സായന്ഹേ വാ അന്തരഘരം പവിട്ഠം കോചി പുച്ഛേയ്യ ‘‘കസ്മാ, ഭന്തേ, ചരഥാ’’തി. യേനത്ഥേന ചരതി, തം ആചിക്ഖിത്വാ ‘‘ലദ്ധം ന ലദ്ധ’’ന്തി വുത്തേ സചേ ന ലദ്ധം, ‘‘ന ലദ്ധ’’ന്തി വത്വാ യം സോ ദേതി, തം ഗഹേതും വട്ടതി.

൩൭. ‘‘ന ¶ ച, ഭിക്ഖവേ, പണിധായ അരഞ്ഞേ വത്ഥബ്ബം, യോ വസേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. ന ച, ഭിക്ഖവേ, പണിധായ പിണ്ഡായ ചരിതബ്ബം…പേ… ന ച, ഭിക്ഖവേ, പണിധായ ചങ്കമിതബ്ബം…പേ… ന ച, ഭിക്ഖവേ, പണിധായ ഠാതബ്ബം…പേ… ന ച, ഭിക്ഖവേ, പണിധായ നിസീദിതബ്ബം…പേ… ന ച, ഭിക്ഖവേ, പണിധായ സേയ്യാ കപ്പേതബ്ബാ, യോ കപ്പേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (പാരാ. ൨൨൩ ആദയോ) വുത്തത്താ ‘‘ഏവം (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൨൨൩) അരഞ്ഞേ വസന്തം മം ജനോ അരഹത്തേ വാ സേക്ഖഭൂമിയം വാ സമ്ഭാവേസ്സതി, തതോ ലോകസ്സ സക്കതോ ഭവിസ്സാമി ഗരുകതോ മാനിതോ പൂജിതോ’’തി ഏവം പത്ഥനം കത്വാ അരഞ്ഞേ ന വസിതബ്ബം. ഏവം പണിധായ ‘‘അരഞ്ഞേ വസിസ്സാമീ’’തി ഗച്ഛന്തസ്സ ¶ പദവാരേ പദവാരേ ദുക്കടം, തഥാ അരഞ്ഞേ കുടികരണചങ്കമനനിസീദനനിവാസനപാരുപനാദീസു സബ്ബകിച്ചേസു പയോഗേ പയോഗേ ദുക്കടം, തസ്മാ ഏവം അരഞ്ഞേ ന വസിതബ്ബം. ഏവം വസന്തോ ഹി സമ്ഭാവനം ലഭതു വാ മാ വാ, ദുക്കടം ആപജ്ജതി. യോ പന സമാദിന്നധുതങ്ഗോ ‘‘ധുതങ്ഗം രക്ഖിസ്സാമീ’’തി വാ ‘‘ഗാമന്തേ മേ വസതോ ചിത്തം വിക്ഖിപതി, അരഞ്ഞം സപ്പായ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ വാ ‘‘അദ്ധാ അരഞ്ഞേ തിണ്ണം വിവേകാനം അഞ്ഞതരം പാപുണിസ്സാമീ’’തി വാ ‘‘അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ അരഹത്തം അപാപുണിത്വാ ന നിക്ഖമിസ്സാമീ’’തി വാ ‘‘അരഞ്ഞവാസോ നാമ ഭഗവതാ പസത്ഥോ, മയി ച അരഞ്ഞേ വസന്തേ ബഹൂ സബ്രഹ്മചാരീ ഗാമന്തം ഹിത്വാ ആരഞ്ഞകാ ഭവിസ്സന്തീ’’തി വാ ഏവം അനവജ്ജവാസം വസിതുകാമോ ഹോതി, തേനേവ വസിതബ്ബം. പിണ്ഡായ ചരന്തസ്സപി ‘‘അഭിക്കന്താദീനി സണ്ഠപേത്വാ പിണ്ഡായ ചരിസ്സാമീ’’തി നിവാസനപാരുപനകിച്ചതോ പഭുതി യാവ ഭോജനപരിയോസാനം, താവ പയോഗേ പയോഗേ ദുക്കടം, സമ്ഭാവനം ലഭതു വാ മാ വാ, ദുക്കടമേവ. ഖന്ധകവത്തസേഖിയവത്തപരിപൂരണത്ഥം പന സബ്രഹ്മചാരീനം ദിട്ഠാനുഗതിആപജ്ജനത്ഥം വാ പാസാദികേഹി അഭിക്കമപടിക്കമാദീഹി പിണ്ഡായ പവിസന്തോ അനുപവജ്ജോ വിഞ്ഞൂനം. ചങ്കമനാദീസുപി ഏസേവ നയോ.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

൩൮. മച്ഛമംസേസു ¶ പന മച്ഛഗ്ഗഹണേന സബ്ബമ്പി ജലജം വുത്തം. തത്ഥ അകപ്പിയം നാമ നത്ഥി. മംസേസു പന മനുസ്സഹത്ഥിഅസ്സസുനഖഅഹിസീഹബ്യഗ്ഘദീപിഅച്ഛതരച്ഛാനം വസേന ദസ മംസാനി അകപ്പിയാനി. തത്ഥ മനുസ്സമംസേ ഥുല്ലച്ചയം, സേസേസു ദുക്കടം. ഇതി ഇമേസം മനുസ്സാദീനം ദസന്നം മംസമ്പി അട്ഠിപി ലോഹിതമ്പി ചമ്മമ്പി ലോമമ്പി സബ്ബം ന വട്ടതി. വസാസു പന ഏകാ മനുസ്സവസാവ ന വട്ടതി. ഖീരാദീസു അകപ്പിയം നാമ നത്ഥി. ഇമേസു പന അകപ്പിയമംസേസു അട്ഠിആദീസു വാ യം കിഞ്ചി ഞത്വാ വാ അഞത്വാ വാ ഖാദന്തസ്സ ആപത്തിയേവ. യദാ ജാനാതി, തദാ ദേസേതബ്ബാ. ‘‘അപുച്ഛിത്വാവ ഖാദിസ്സാമീ’’തി ഗണ്ഹതോ പടിഗ്ഗഹണേപി ദുക്കടം, ‘‘പുച്ഛിത്വാ ഖാദിസ്സാമീ’’തി ഗണ്ഹതോ ¶ അനാപത്തി. ഉദ്ദിസ്സകതം പന ജാനിത്വാ ഖാദന്തസ്സേവ ആപത്തി, പച്ഛാ ജാനന്തോ ആപത്തിയാ ന കാരേതബ്ബോ (മഹാവ. അട്ഠ. ൨൮൧).

തത്ഥ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൪൧൦) ഉദ്ദിസ്സകതം നാമ ഭിക്ഖൂനം അത്ഥായ വധിത്വാ സമ്പാദിതം മച്ഛമംസം. ഉഭയമ്പി ഹി ഉദ്ദിസ്സകതം ന വട്ടതി. തമ്പി അദിട്ഠം അസുതം അപരിസങ്കിതം വട്ടതി. തികോടിപരിസുദ്ധഞ്ഹി മച്ഛമംസം ഭഗവതാ അനുഞ്ഞാതം അദിട്ഠം അസുതം അപരിസങ്കിതം. തത്ഥ അദിട്ഠം നാമ ഭിക്ഖൂനം അത്ഥായ മിഗമച്ഛേ വധിത്വാ ഗയ്ഹമാനം അദിട്ഠം. അസുതം നാമ ഭിക്ഖൂനം അത്ഥായ മിഗമച്ഛേ വധിത്വാ ഗഹിതന്തി അസുതം. അപരിസങ്കിതം പന ദിട്ഠപരിസങ്കിതം സുതപരിസങ്കിതം തദുഭയവിനിമുത്തപരിസങ്കിതഞ്ച ഞത്വാ തബ്ബിപക്ഖതോ ജാനിതബ്ബം. കഥം? ഇധ ഭിക്ഖൂ പസ്സന്തി മനുസ്സേ ജാലവാഗുരാദിഹത്ഥേ ഗാമതോ വാ നിക്ഖമന്തേ അരഞ്ഞേ വാ വിചരന്തേ. ദുതിയദിവസേ ച നേസം തം ഗാമം പിണ്ഡായ പവിട്ഠാനം സമച്ഛമംസം പിണ്ഡപാതം അഭിഹരന്തി. തേ തേന ദിട്ഠേന പരിസങ്കന്തി ‘‘ഭിക്ഖൂനം നു ഖോ അത്ഥായ കത’’ന്തി, ഇദം ദിട്ഠപരിസങ്കിതം, ഏതം ഗഹേതും ന വട്ടതി. യം ഏവം അപരിസങ്കിതം, തം വട്ടതി. സചേ പന തേ മനുസ്സാ ‘‘കസ്മാ, ഭന്തേ, ന ഗണ്ഹഥാ’’തി പുച്ഛിത്വാ തമത്ഥം സുത്വാ ‘‘നയിദം, ഭന്തേ, ഭിക്ഖൂനം അത്ഥായ കതം, അമ്ഹേഹി അത്തനോ അത്ഥായ വാ രാജയുത്താദീനം വാ അത്ഥായ കത’’ന്തി വദന്തി, കപ്പതി.

ന ഹേവ ഖോ ഭിക്ഖൂ പസ്സന്തി, അപിച ഖോ സുണന്തി ‘‘മനുസ്സാ കിര ജാലവാഗുരാദിഹത്ഥാ ഗാമതോ വാ നിക്ഖമന്തി, അരഞ്ഞേ വാ വിചരന്തീ’’തി. ദുതിയദിവസേ ച തേസം തം ഗാമം പിണ്ഡായ പവിട്ഠാനം സമച്ഛമംസം പിണ്ഡപാതം അഭിഹരന്തി. തേ തേന സുതേന പരിസങ്കന്തി ‘‘ഭിക്ഖൂനം നു ¶ ഖോ അത്ഥായ കത’’ന്തി, ഇദം സുതപരിസങ്കിതം നാമ, ഏതം ഗഹേതും ന വട്ടതി. യം ഏവം അപരിസങ്കിതം, തം വട്ടതി. സചേ പന തേ മനുസ്സാ ‘‘കസ്മാ, ഭന്തേ, ന ഗണ്ഹഥാ’’തി പുച്ഛിത്വാ തമത്ഥം സുത്വാ ‘‘നയിദം, ഭന്തേ, ഭിക്ഖൂനം അത്ഥായ കതം, അമ്ഹേഹി അത്തനോ അത്ഥായ വാ രാജയുത്താദീനം വാ അത്ഥായ കത’’ന്തി വദന്തി, കപ്പതി.

ന ഹേവ ഖോ പന ഭിക്ഖൂ പസ്സന്തി ന സുണന്തി, അപിച ഖോ തേസം തം ഗാമം പിണ്ഡായ പവിട്ഠാനം പത്തം ഗഹേത്വാ സമച്ഛമംസം പിണ്ഡപാതം അഭിസങ്ഖരിത്വാ അഭിഹരന്തി. തേ പരിസങ്കന്തി ‘‘ഭിക്ഖൂനം നു ഖോ അത്ഥായ കത’’ന്തി, ഇദം തദുഭയവിനിമുത്തപരിസങ്കിതം നാമ, ഏതമ്പി ഗഹേതും ന വട്ടതി. യം ഏവം അപരിസങ്കിതം, തം വട്ടതി. സചേ പന തേ മനുസ്സാ ‘‘കസ്മാ, ഭന്തേ, ന ഗണ്ഹഥാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ¶ തമത്ഥം സുത്വാ ‘‘നയിദം, ഭന്തേ, ഭിക്ഖൂനം അത്ഥായ കതം, അമ്ഹേഹി അത്തനോ അത്ഥായ വാ രാജയുത്താദീനം വാ അത്ഥായ കതം, പവത്തമംസം വാ കപ്പിയമേവ ലഭിത്വാ ഭിക്ഖൂനം അത്ഥായ സമ്പാദിത’’ന്തി വദന്തി, കപ്പതി. മതാനം പേതകിച്ചത്ഥായ മങ്ഗലാദീനം വാ അത്ഥായ കതേപി ഏസേവ നയോ. യം യഞ്ഹി ഭിക്ഖൂനംയേവ അത്ഥായ അകതം, യത്ഥ ച നിബ്ബേമതികോ ഹോതി, തം സബ്ബം കപ്പതി.

൩൯. സചേ പന ഏകസ്മിം വിഹാരേ ഭിക്ഖൂനം ഉദ്ദിസ്സകതം ഹോതി, തേ ച അത്തനോ അത്ഥായ കതഭാവം ന ജാനന്തി, അഞ്ഞേ ജാനന്തി. യേ ജാനന്തി, തേസം ന വട്ടതി, ഇതരേസം പന വട്ടതി. അഞ്ഞേ ന ജാനന്തി, തേയേവ ജാനന്തി, തേസംയേവ ന വട്ടതി, അഞ്ഞേസം വട്ടതി. തേപി ‘‘അമ്ഹാകം അത്ഥായ കത’’ന്തി ജാനന്തി, അഞ്ഞേപി ‘‘ഏതേസം അത്ഥായ കത’’ന്തി ജാനന്തി, സബ്ബേസമ്പി ന വട്ടതി. സബ്ബേ ന ജാനന്തി, സബ്ബേസമ്പി വട്ടതി. പഞ്ചസു ഹി സഹധമ്മികേസു യസ്സ വാ തസ്സ വാ അത്ഥായ ഉദ്ദിസ്സകതം സബ്ബേസം ന കപ്പതി.

സചേ പന കോചി ഏകം ഭിക്ഖും ഉദ്ദിസ്സ പാണം വധിത്വാ തസ്സ പത്തം പൂരേത്വാ ദേതി, സോ ച അത്തനോ അത്ഥായ കതഭാവം ജാനംയേവ ഗഹേത്വാ അഞ്ഞസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദേതി, സോ തം തസ്സ സദ്ധായ പരിഭുഞ്ജതി, കസ്സ ആപത്തീതി? ദ്വിന്നമ്പി അനാപത്തി. യഞ്ഹി ഉദ്ദിസ്സ കതം, തസ്സ അഭുത്തതായ അനാപത്തി, ഇതരസ്സ അജാനനതായ. കപ്പിയമംസസ്സ ഹി പടിഗ്ഗഹണേ ആപത്തി നത്ഥി, ഉദ്ദിസ്സകതഞ്ച അജാനിത്വാ ഭുത്തസ്സ പച്ഛാ ഞത്വാ ആപത്തിദേസനാകിച്ചം നാമ നത്ഥി. അകപ്പിയമംസം പന അജാനിത്വാ ഭുത്തേന പച്ഛാ ഞത്വാപി ആപത്തി ദേസേതബ്ബാ. ഉദ്ദിസ്സകതഞ്ഹി ഞത്വാ ഭുഞ്ജതോവ ആപത്തി, അകപ്പിയമംസം അജാനിത്വാ ഭുഞ്ജന്തസ്സപി ആപത്തിയേവ, തസ്മാ ആപത്തിഭീരുകേന രൂപം സല്ലക്ഖേന്തേനപി പുച്ഛിത്വാവ മംസം പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം. പരിഭോഗകാലേ ‘‘പുച്ഛിത്വാ ¶ പരിഭുഞ്ജിസ്സാമീ’’തി വാ ഗഹേത്വാ പുച്ഛിത്വാവ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം. കസ്മാ? ദുവിഞ്ഞേയ്യത്താ. അച്ഛമംസമ്പി ഹി സൂകരമംസസദിസം ഹോതി, ദീപിമംസാദീനി ച മിഗമംസാദിസദിസാനി, തസ്മാ പുച്ഛിത്വാ ഗഹണമേവ വത്തന്തി വദന്തി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

൪൦. അനാമാസന്തി ¶ ¶ ന പരാമസിതബ്ബം. തത്രായം വിനിച്ഛയോ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൨൮൧) – യസ്മാ മാതാ വാ ഹോതു ധീതാ വാ ഭഗിനീ വാ, ഇത്ഥീ നാമ സബ്ബാപി ബ്രഹ്മചരിയസ്സ പാരിബന്ഥികാവ അനാമാസാ ച, തസ്മാ ‘‘അയം മേ മാതാ, അയം മേ ധീതാ, അയം മേ ഭഗിനീ’’തി ഗേഹസ്സിതപേമേന ആമസതോപി ദുക്കടമേവ വുത്തം. ഇമം പന ഭഗവതോ ആണം അനുസ്സരന്തേന സചേപി നദീസോതേന വുയ്ഹമാനം മാതരം പസ്സതി, നേവ ഹത്ഥേന പരാമസിതബ്ബാ, പണ്ഡിതേന പന ഭിക്ഖുനാ നാവാ വാ ഫലകം വാ കദലിക്ഖന്ധോ വാ ദാരുക്ഖന്ധോ വാ ഉപസംഹരിതബ്ബോ. തസ്മിം അസതി കാസാവമ്പി ഉപസംഹരിത്വാ പുരതോ ഠപേതബ്ബം, ‘‘ഏത്ഥ ഗണ്ഹാഹീ’’തി പന ന വത്തബ്ബാ. ഗഹിതേ ‘‘പരിക്ഖാരം കഡ്ഢാമീ’’തി കഡ്ഢന്തേന ഗന്തബ്ബം. സചേ പന ഭായതി, പുരതോ പുരതോ ഗന്ത്വാ ‘‘മാ ഭായീ’’തി സമസ്സാസേതബ്ബാ. സചേ ഭായമാനാ പുത്തസ്സ സഹസാ ഖന്ധേ വാ അഭിരുഹതി, ഹത്ഥേ വാ ഗണ്ഹാതി, ന ‘‘അപേഹി മഹല്ലികേ’’തി നിദ്ധുനിതബ്ബാ, ഥലം പാപേതബ്ബാ. കദ്ദമേ ലഗ്ഗായപി കൂപേ പതിതായപി ഏസേവ നയോ. തത്രാപി ഹി യോത്തം വാ വത്ഥം വാ പക്ഖിപിത്വാ ഹത്ഥേന ഗഹിതഭാവം ഞത്വാ ഉദ്ധരിതബ്ബാ, ന ത്വേവ ആമസിതബ്ബാ.

ന കേവലഞ്ച മാതുഗാമസ്സ സരീരമേവ അനാമാസം, നിവാസനപാരുപനമ്പി ആഭരണഭണ്ഡമ്പി അന്തമസോ തിണണ്ഡുപകം വാ താലപണ്ണമുദ്ദികം വാ ഉപാദായ അനാമാസമേവ. തഞ്ച ഖോ നിവാസനപാവുരണം പിളന്ധനത്ഥായ ഠപിതമേവ. സചേ പന നിവാസനം വാ പാരുപനം വാ പരിവത്തേത്വാ ചീവരത്ഥായ പാദമൂലേ ഠപേതി, വട്ടതി. ആഭരണഭണ്ഡേസു പന സീസപസാധനദന്തസൂചിആദികപ്പിയഭണ്ഡം ‘‘ഇമം, ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം ദേമ, ഗണ്ഹഥാ’’തി ദീയമാനം സിപാടികാസൂചിആദിഉപകരണത്ഥായ ഗഹേതബ്ബം. സുവണ്ണരജതമുത്താദിമയം പന അനാമാസമേവ, ദീയമാനമ്പി ന ഗഹേതബ്ബം. ന കേവലഞ്ച ഏതാസം സരീരൂപഗമേവ അനാമാസം, ഇത്ഥിസണ്ഠാനേന കതം കട്ഠരൂപമ്പി ദന്തരൂപമ്പി അയരൂപമ്പി ലോഹരൂപമ്പി തിപുരൂപമ്പി പോത്ഥകരൂപമ്പി സബ്ബരതനരൂപമ്പി അന്തമസോ പിട്ഠമയരൂപമ്പി അനാമാസമേവ. പരിഭോഗത്ഥായ പന ‘‘ഇദം തുമ്ഹാകം ഹോതൂ’’തി ലഭിത്വാ ഠപേത്വാ സബ്ബരതനമയം അവസേസം ഭിന്ദിത്വാ ഉപകരണാരഹം ഉപകരണേ, പരിഭോഗാരഹം പരിഭോഗേ ഉപനേതും വട്ടതി.

൪൧. യഥാ ¶ ച ഇത്ഥിരൂപകം, ഏവം സത്തവിധം ധഞ്ഞമ്പി അനാമാസമേവ. തസ്മാ ഖേത്തമജ്ഝേന ഗച്ഛന്തേന തത്ഥജാതകമ്പി ധഞ്ഞഫലം ന ആമസന്തേന ഗന്തബ്ബം. സചേ ഘരദ്വാരേ വാ അന്തരാമഗ്ഗേ വാ ¶ ധഞ്ഞം പസാരിതം ഹോതി, പസ്സേന ച മഗ്ഗോ അത്ഥി, ന മദ്ദന്തേന ഗന്തബ്ബം. ഗമനമഗ്ഗേ അസതി മഗ്ഗം അധിട്ഠായ ഗന്തബ്ബം. അന്തരഘരേ ധഞ്ഞസ്സ ഉപരി ആസനം പഞ്ഞപേത്വാ ദേന്തി, നിസീദിതും വട്ടതി. കേചി ആസനസാലായ ധഞ്ഞം ആകിരന്തി, സചേ സക്കാ ഹോതി ഹരാപേതും, ഹരാപേതബ്ബം. നോ ചേ, ഏകമന്തം ധഞ്ഞം അമദ്ദന്തേന പീഠകം പഞ്ഞപേത്വാ നിസീദിതബ്ബം. സചേ ഓകാസോ ന ഹോതി, മനുസ്സാ ധഞ്ഞമജ്ഝേയേവ പഞ്ഞപേത്വാ ദേന്തി, നിസീദിതബ്ബം. തത്ഥജാതകാനി മുഗ്ഗമാസാദീനി അപരണ്ണാനിപി താലപനസാദീനി വാ ഫലാനി കീളന്തേന ന ആമസിതബ്ബാനി. മനുസ്സേഹി രാസികതേസുപി ഏസേവ നയോ. അരഞ്ഞേ പന രുക്ഖതോ പതിതാനി ഫലാനി ‘‘അനുപസമ്പന്നാനം ദസ്സാമീ’’തി ഗണ്ഹിതും വട്ടതി.

൪൨. മുത്താ മണി വേളുരിയോ സങ്ഖോ സിലാ പവാളം രജതം ജാതരൂപം ലോഹിതങ്കോ മസാരഗല്ലന്തി ഇമേസു ദസസു രതനേസു മുത്താ അധോതാ അവിദ്ധാ യഥാജാതാവ ആമസിതും വട്ടതി, സേസാ അനാമാസാതി വദന്തി, തം ന ഗഹേതബ്ബം. മഹാപച്ചരിയം പന ‘‘മുത്താ ധോതാപി അധോതാപി അനാമാസാ, ഭണ്ഡമൂലത്ഥായ ച സമ്പടിച്ഛിതും ന വട്ടതി, കുട്ഠരോഗസ്സ ഭേസജ്ജത്ഥായ പന വട്ടതീ’’തി വുത്തം, തം യുത്തം. അന്തമസോ ജാതിഫലികം ഉപാദായ സബ്ബോപി നീലപീതാദിവണ്ണഭേദോ മണി ധോതവിദ്ധവട്ടിതോ അനാമാസോ, യഥാജാതോ പന ആകരമുത്തോ പത്താദിഭണ്ഡമൂലത്ഥം സമ്പടിച്ഛിതും വട്ടതീതി വുത്തം, തമ്പി മഹാപച്ചരിയം പടിക്ഖിത്തം. പചിത്വാ കതോ കാചമണിയേവേകോ വട്ടതീതി വുത്തം. വേളുരിയേപി മണിസദിസോവ വിനിച്ഛയോ.

സങ്ഖോ ധമനസങ്ഖോ ച ധോതവിദ്ധോ ച രതനമിസ്സോ അനാമാസോ, പാനീയസങ്ഖോ ധോതോപി അധോതോപി ആമാസോവ. സേസഞ്ച അഞ്ജനാദിഭേസജ്ജത്ഥായപി ഭണ്ഡമൂലത്ഥായപി സമ്പടിച്ഛിതും വട്ടതി. സിലാ ധോതവിദ്ധാ രതനസംയുത്താ മുഗ്ഗവണ്ണാവ അനാമാസാ, സേസാ സത്ഥകനിഘംസനാദിഅത്ഥായ ഗണ്ഹിതും വട്ടതി. ഏത്ഥ ച രതനസംയുത്താതി സുവണ്ണേന സദ്ധിം യോജേത്വാ പചിത്വാ കതാതി വദന്തി. പവാളം ധോതവിദ്ധം അനാമാസം, സേസം ആമാസഞ്ച ഭണ്ഡമൂലത്ഥഞ്ച സമ്പടിച്ഛിതും വട്ടതീതി വദന്തി, തം ന ഗഹേതബ്ബം ¶ . മഹാപച്ചരിയം പന ‘‘ധോതമ്പി അധോതമ്പി സബ്ബം അനാമാസഞ്ച ന ച സമ്പടിച്ഛിതും വട്ടതീ’’തി വുത്തം, തം യുത്തം.

രജതഞ്ച ജാതരൂപഞ്ച കതഭണ്ഡമ്പി അകതഭണ്ഡമ്പി സബ്ബേന സബ്ബം ബീജതോ പട്ഠായ അനാമാസഞ്ച അസമ്പടിച്ഛനീയഞ്ച. ഉത്തരരാജപുത്തോ കിര സുവണ്ണചേതിയം കാരാപേത്വാ മഹാപദുമത്ഥേരസ്സ പേസേസി. ഥേരോ ‘‘ന കപ്പതീ’’തി പടിക്ഖിപി. ചേതിയഘരേ സുവണ്ണപദുമസുവണ്ണബുബ്ബുളകാദീനി ഹോന്തി, ഏതാനിപി അനാമാസാനി. ചേതിയഘരഗോപകാ പന രൂപിയഛഡ്ഡകട്ഠാനേ ഠിതാ ¶ , തസ്മാ തേസം കേളാപയിതും വട്ടതീതി വുത്തം. കുരുന്ധിയം പന തമ്പി പടിക്ഖിത്തം, സുവണ്ണചേതിയേ കചവരമേവ ഹരിതും വട്ടതീതി ഏത്തകമേവ അനുഞ്ഞാതം. ആരകൂടലോഹമ്പി ജാതരൂപഗതികമേവ അനാമാസന്തി സബ്ബട്ഠകഥാസു വുത്തം. സേനാസനപരിഭോഗേ പന സബ്ബോപി കപ്പിയോ, തസ്മാ ജാതരൂപരജതമയാ സബ്ബേപി സേനാസനപരിക്ഖാരാ ആമാസാ, ഭിക്ഖൂനം ധമ്മവിനയവണ്ണനട്ഠാനേ രതനമണ്ഡപേ കരോന്തി ഫലികത്ഥമ്ഭേ രതനദാമപടിമണ്ഡിതേ, തത്ഥ സബ്ബൂപകരണാനി ഭിക്ഖൂനം പടിജഗ്ഗിതും വട്ടന്തി. ലോഹിതങ്കമസാരഗല്ലാ ധോതവിദ്ധാ അനാമാസാ, ഇതരേ ആമാസാ, ഭണ്ഡമൂലത്ഥായ ച സമ്പടിച്ഛിതും വട്ടതീതി വുത്തം. മഹാപച്ചരിയം പന ‘‘ധോതാപി അധോതാപി സബ്ബസോ അനാമാസാ, ന ച സമ്പടിച്ഛിതും വട്ടന്തീ’’തി പടിക്ഖിത്തം.

൪൩. സബ്ബം ആവുധഭണ്ഡം അനാമാസം, ഭണ്ഡമൂലത്ഥായ ദീയമാനമ്പി ന സമ്പടിച്ഛിതബ്ബം. സത്ഥവണിജ്ജാ നാമ ന വട്ടതി. സുദ്ധധനുദണ്ഡോപി ധനുജിയാപി പതോദോപി തോമരോപി അങ്കുസോപി അന്തമസോ വാസിഫരസുആദീനിപി ആവുധസങ്ഖേപേന കതാനി അനാമാസാനി. സചേ കേനചി വിഹാരേ സത്തി വാ തോമരോ വാ ഠപിതോ ഹോതി, വിഹാരം ജഗ്ഗന്തേന ‘‘ഹരന്തൂ’’തി സാമികാനം പേസേതബ്ബം. സചേ ന ഹരന്തി, തം അചാലേന്തേന വിഹാരോ പടിജഗ്ഗിതബ്ബോ. യുദ്ധഭൂമിയം പന പതിതം അസിം വാ സത്തിം വാ തോമരം വാ ദിസ്വാ പാസാണേന വാ കേനചി വാ അസിം ഭിന്ദിത്വാ സത്ഥകത്ഥായ ഗഹേതും വട്ടതി. ഇതരാനിപി വിയോജേത്വാ കിഞ്ചി സത്ഥകത്ഥായ, കിഞ്ചി കത്തരദണ്ഡാദിഅത്ഥായ ഗഹേതും വട്ടതി. ‘‘ഇദം ഗണ്ഹഥാ’’തി ദീയമാനം പന വിനാസേത്വാ ‘‘കപ്പിയഭണ്ഡം കരിസ്സാമീ’’തി സബ്ബമ്പി സമ്പടിച്ഛിതും വട്ടതി.

മച്ഛജാലപക്ഖിജാലാദീനിപി ¶ ഫലകജാലികാദീനിപി സരപരിത്താണാനിപി സബ്ബാനി അനാമാസാനി, പരിഭോഗത്ഥായ ലബ്ഭമാനേസു പന ജാലം താവ ‘‘ആസനസ്സ വാ ചേതിയസ്സ വാ ഉപരി ബന്ധിസ്സാമി, ഛത്തം വാ വേഠേസ്സാമീ’’തി ഗഹേതും വട്ടതി. സരപരിത്താണം സബ്ബമ്പി ഭണ്ഡമൂലത്ഥായ സമ്പടിച്ഛിതും വട്ടതി. പരൂപരോധനിവാരണഞ്ഹി ഏതം, ന ഉപരോധകരന്തി. ഫലകം ‘‘ദന്തകട്ഠഭാജനം കരിസ്സാമീ’’തി ഗഹേതും വട്ടതി.

ചമ്മവിനദ്ധാനി വീണാഭേരിആദീനി അനാമാസാനി. കുരുന്ദിയം പന ‘‘ഭേരിസങ്ഘാടോപി വീണാസങ്ഘാടോപി തുച്ഛപോക്ഖരമ്പി മുഖവട്ടിയം ആരോപിതചമ്മമ്പി വീണാദണ്ഡകോപി സബ്ബം അനാമാസ’’ന്തി വുത്തം. ഓനഹിതും വാ ഓനഹാപേതും വാ വാദേതും വാ വാദാപേതും വാ ന ലബ്ഭതിയേവ. ചേതിയങ്ഗണേ പൂജം കത്വാ മനുസ്സേഹി ഛഡ്ഡിതം ദിസ്വാപി അചാലേത്വാവ അന്തരന്തരേ സമ്മജ്ജിതബ്ബം, കചവരഛഡ്ഡനകാലേ പന കചവരനിയാമേനേവ ഹരിത്വാ ഏകമന്തം നിക്ഖിപിതും വട്ടതീതി ¶ മഹാപച്ചരിയം വുത്തം. ഭണ്ഡമൂലത്ഥായ സമ്പടിച്ഛിതുമ്പി വട്ടതി, പരിഭോഗത്ഥായ ലബ്ഭമാനേസു പന വീണാദോണികഞ്ച ഭേരിപോക്ഖരഞ്ച ദന്തകട്ഠഭാജനം കരിസ്സാമ, ചമ്മം സത്ഥകകോസകന്തി ഏവം തസ്സ തസ്സ പരിക്ഖാരസ്സ ഉപകരണത്ഥായ ഗഹേത്വാ തഥാ തഥാ കാതും വട്ടതി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

൮. അധിട്ഠാനവികപ്പനവിനിച്ഛയകഥാ

൪൪. അധിട്ഠാനവികപ്പനേസു ¶ പന – അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, തിചീവരം അധിട്ഠാതും ന വികപ്പേതും, വസ്സികസാടികം വസ്സാനം ചാതുമാസം അധിട്ഠാതും തതോ പരം വികപ്പേതും, നിസീദനം അധിട്ഠാതും ന വികപ്പേതും, പച്ചത്ഥരണം അധിട്ഠാതും ന വികപ്പേതും, കണ്ഡുപ്പടിച്ഛാദിം യാവ ആബാധാ അധിട്ഠാതും തതോ പരം വികപ്പേതും, മുഖപുഞ്ഛനചോളം അധിട്ഠാതും ന വികപ്പേതും, പരിക്ഖാരചോളം അധിട്ഠാതും ന വികപ്പേതു’’ന്തി (മഹാവ. ൩൫൮) വചനതോ തിചീവരാദിനിയാമേനേവ അധിട്ഠഹിത്വാ പരിഭുഞ്ജിതുകആമേന ‘‘ഇമം സങ്ഘാടിം അധിട്ഠാമീ’’തിആദിനാ നാമം വത്വാ അധിട്ഠാതബ്ബം. വികപ്പേന്തേന പന നാമം അഗ്ഗഹേത്വാവ ‘‘ഇമം ചീവരം തുയ്ഹം വികപ്പേമീ’’തി ¶ വത്വാ വികപ്പേതബ്ബം. തത്ഥ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൪൬൯) തിചീവരം അധിട്ഠഹന്തേന രജിത്വാ കപ്പബിന്ദും ദത്വാ പമാണയുത്തമേവ അധിട്ഠാതബ്ബം. അസ്സ പമാണം ഉക്കട്ഠപരിച്ഛേദേന സുഗതചീവരതോ ഊനകം വട്ടതി, ലാമകപരിച്ഛേദേന സങ്ഘാടിയാ ഉത്തരാസങ്ഗസ്സ ച ദീഘതോ മുട്ഠിപഞ്ചകം, തിരിയം മുട്ഠിത്തികം പമാണം വട്ടതി. അന്തരവാസകോ ദീഘസോ മുട്ഠിപഞ്ചകോ, തിരിയം ദ്വിഹത്ഥോപി വട്ടതി. പാരുപനേനപി ഹി സക്കാ നാഭിം പടിച്ഛാദേതുന്തി. വുത്തപ്പമാണതോ പന അതിരേകഞ്ച ഊനകഞ്ച ‘‘പരിക്ഖാരചോളക’’ന്തി അധിട്ഠാതബ്ബം.

തത്ഥ യസ്മാ ‘‘ദ്വേ ചീവരസ്സ അധിട്ഠാനാ കായേന വാ അധിട്ഠേതി, വാചായ വാ അധിട്ഠേതീ’’തി (പരി. ൩൨൨) വുത്തം, തസ്മാ പുരാണസങ്ഘാടിം ‘‘ഇമം സങ്ഘാടിം പച്ചുദ്ധരാമീ’’തി പച്ചുദ്ധരിത്വാ നവം സങ്ഘാടിം ഹത്ഥേന ഗഹേത്വാ ‘‘ഇമം സങ്ഘാടിം അധിട്ഠാമീ’’തി ചിത്തേന ആഭോഗം കത്വാ കായവികാരം കരോന്തേന കായേന അധിട്ഠാതബ്ബാ. ഇദം കായേന അധിട്ഠാനം, തം യേന കേനചി സരീരാവയവേന അഫുസന്തസ്സ ന വട്ടതി. വാചായ അധിട്ഠാനേ പന വചീഭേദം കത്വാ വാചായ അധിട്ഠാതബ്ബാ. തത്ര ദുവിധം അധിട്ഠാനം – സചേ ഹത്ഥപാസേ ഹോതി, ‘‘ഇമം സങ്ഘാടിം അധിട്ഠാമീ’’തി വാചാ ഭിന്ദിതബ്ബാ. അഥ അന്തോഗബ്ഭേ വാ ഉപരിപാസാദേ വാ സാമന്തവിഹാരേ വാ ഹോതി, ഠപിതട്ഠാനം സല്ലക്ഖേത്വാ ‘‘ഏതം സങ്ഘാടിം അധിട്ഠാമീ’’തി വാചാ ഭിന്ദിതബ്ബാ. ഏസ നയോ ഉത്തരാസങ്ഗേ അന്തരവാസകേ ച. നാമമത്തമേവ ഹി വിസേസോ, തസ്മാ സബ്ബാനി സങ്ഘാടിം ഉത്തരാസങ്ഗം അന്തരവാസകന്തി ഏവം അത്തനോ നാമേനേവ അധിട്ഠാതബ്ബാനി. സചേ അധിട്ഠഹിത്വാ ഠപിതവത്ഥേഹി സങ്ഘാടിആദീനി കരോതി, നിട്ഠിതേ രജനേ ച കപ്പേ ച ‘‘ഇമം പച്ചുദ്ധരാമീ’’തി പച്ചുദ്ധരിത്വാ പുന അധിട്ഠാതബ്ബാനി. അധിട്ഠിതേന പന ¶ സദ്ധിം മഹന്തതരമേവ ദുതിയപട്ടം വാ ഖണ്ഡം വാ സിബ്ബന്തേന പുന അധിട്ഠാതബ്ബം. സമേ വാ ഖുദ്ദകേ വാ അധിട്ഠാനകിച്ചം നത്ഥി.

തിചീവരം പന പരിക്ഖാരചോളം അധിട്ഠാതും വട്ടതി, ന വട്ടതീതി? മഹാപദുമത്ഥേരോ കിരാഹ ‘‘തിചീവരം തിചീവരമേവ അധിട്ഠാതബ്ബം, സചേ പരിക്ഖാരചോളാധിട്ഠാനം ലഭേയ്യ, ഉദോസിതസിക്ഖാപദേ പരിഹാരോ നിരത്ഥകോ ഭവേയ്യാ’’തി. ഏവം വുത്തേ കിര അവസേസാ ഭിക്ഖൂ ആഹംസു ‘‘പരിക്ഖാരചോളമ്പി ഭഗവതാവ ‘അധിട്ഠാതബ്ബ’ന്തി വുത്തം, തസ്മാ വട്ടതീ’’തി. മഹാപച്ചരിയമ്പി വുത്തം ‘‘പരിക്ഖാരചോളം നാമ പാടേക്കം നിധാനമുഖമേതം. തിചീവരം ‘പരിക്ഖാരചോള’ന്തി അധിട്ഠഹിത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി, ഉദോസിതസിക്ഖാപദേ (പാരാ. ൪൭൧ ആദയോ) പന തിചീവരം അധിട്ഠഹിത്വാ പരിഹരന്തസ്സ ¶ പരിഹാരോ വുത്തോ’’തി. ഉഭതോവിഭങ്ഗഭാണകോ പുണ്ണവാലികവാസീ മഹാതിസ്സത്ഥേരോപി കിരാഹ ‘‘മയം പുബ്ബേ മഹാഥേരാനം അസ്സുമ്ഹാ ‘അരഞ്ഞവാസിനോ ഭിക്ഖൂ രുക്ഖസുസിരാദീസു ചീവരം ഠപേത്വാ പധാനം പദഹനത്ഥായ ഗച്ഛന്തി, സാമന്തവിഹാരേ ധമ്മസ്സവനത്ഥായ ഗതാനഞ്ച തേസം സൂരിയേ ഉട്ഠിതേ സാമണേരാ വാ ദഹരഭിക്ഖൂ വാ പത്തചീവരം ഗഹേത്വാ ഗച്ഛന്തി, തസ്മാ സുഖപരിഭോഗത്ഥം തിചീവരം പരിക്ഖാരചോളം അധിട്ഠാതും വട്ടതീ’’’തി. മഹാപച്ചരിയമ്പി വുത്തം ‘‘പുബ്ബേ ആരഞ്ഞികാ ഭിക്ഖൂ അബദ്ധസീമായ ദുപ്പരിഹാരന്തി തിചീവരം പരിക്ഖാരചോളമേവ അധിട്ഠഹിത്വാ പരിഭുഞ്ജിംസൂ’’തി.

൪൫. വസ്സികസാടികാ അനതിരിത്തപ്പമാണാ നാമം ഗഹേത്വാ വുത്തനയേനേവ ചത്താരോ വസ്സികേ മാസേ അധിട്ഠാതബ്ബാ, തതോ പരം പച്ചുദ്ധരിത്വാ വികപ്പേതബ്ബാ. വണ്ണഭേദമത്തരത്താപി ചേസാ വട്ടതി, ദ്വേ പന ന വട്ടന്തി. നിസീദനം വുത്തനയേന അധിട്ഠാതബ്ബമേവ, തഞ്ച ഖോ പമാണയുത്തം ഏകമേവ, ദ്വേ ന വട്ടന്തി. പച്ചത്ഥരണമ്പി അധിട്ഠാതബ്ബമേവ, തം പന മഹന്തമ്പി വട്ടതി, ഏകമ്പി വട്ടതി, ബഹൂനിപി വട്ടന്തി, നീലമ്പി പീതകമ്പി സദസമ്പി പുപ്ഫദസമ്പീതി സബ്ബപ്പകാരം വട്ടതി. കണ്ഡുപ്പടിച്ഛാദി യാവ ആബാധോ അത്ഥി, താവ പമാണികാ അധിട്ഠാതബ്ബാ. ആബാധേ വൂപസന്തേ പച്ചുദ്ധരിത്വാ വികപ്പേതബ്ബാ, ഏകാവ വട്ടതി. മുഖപുഞ്ഛനചോളം അധിട്ഠാതബ്ബമേവ, യാവ ഏകം ധോവീയതി, താവ അഞ്ഞം പരിഭോഗത്ഥായ ഇച്ഛിതബ്ബന്തി ദ്വേപി വട്ടന്തി. അപരേ പന ഥേരാ ‘‘നിധാനമുഖമേതം, ബഹൂനിപി വട്ടന്തീ’’തി വദന്തി. പരിക്ഖാരചോളേ ഗണനാ നത്ഥി, യത്തകം ഇച്ഛതി, തത്തകം അധിട്ഠാതബ്ബമേവ. ഥവികാപി പരിസ്സാവനമ്പി വികപ്പനൂപഗപച്ഛിമചീവരപ്പമാണം ‘‘പരിക്ഖാരചോള’’ന്തി അധിട്ഠാതബ്ബമേവ. തസ്സ പമാണം ദീഘതോ ദ്വേ വിദത്ഥിയോ തിരിയം വിദത്ഥി, തം പന ദീഘതോ വഡ്ഢകീഹത്ഥപ്പമാണം, വിത്ഥാരതോ തതോ ഉപഡ്ഢപ്പമാണം ഹോതി. തത്രായം പാളി ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ആയാമേന അട്ഠങ്ഗുലം സുഗതങ്ഗുലേന ചതുരങ്ഗുലവിത്ഥതം പച്ഛിമം ചീവരം വികപ്പേതു’’ന്തി ¶ (മഹാവ. ൩൫൮). ബഹൂനിപി ഏകതോ കത്വാ ‘‘ഇമാനി ചീവരാനി പരിക്ഖാരചോളാനി അധിട്ഠാമീ’’തി അധിട്ഠാതുമ്പി വട്ടതിയേവ. ഭേസജ്ജനവകമ്മമാതാപിതുആദീനം അത്ഥായ ഠപേന്തേന അനധിട്ഠിതേപി നത്ഥി ആപത്തി. മഞ്ചഭിസി പീഠഭിസി ബിമ്ബോഹനം പാവാരോ കോജവോതി ഏതേസു പന സേനാസനപരിക്ഖാരത്ഥായ ദിന്നപച്ചത്ഥരണേ ച അധിട്ഠാനകിച്ചം നത്ഥിയേവ.

സചേ ¶ പന (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൬൩൬-൩൮) ഞാതകപവാരിതട്ഠാനതോ സുത്തം ലഭിത്വാ ഞാതകപവാരിതേനേവ തന്തവായേന അഞ്ഞേന വാ മൂലം ദത്വാ ചീവരം വായാപേതി, വായാപനപച്ചയാ അനാപത്തി. ദസാഹാതിക്കമനപച്ചയാ പന ആപത്തിം രക്ഖന്തേന വികപ്പനുപഗപ്പമാണമത്തേ വീതേ തന്തേ ഠിതംയേവ അധിട്ഠാതബ്ബം. ദസാഹാതിക്കമേന നിട്ഠാപിയമാനഞ്ഹി നിസ്സഗ്ഗിയം ഭവേയ്യാതി. ഞാതകാദീഹി തന്തം ആരോപാപേത്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം, ഭന്തേ, ഇദം ചീവരം ഗണ്ഹേയ്യാഥാ’’തി നിയ്യാതിതേപി ഏസേവ നയോ.

സചേ തന്തവായോ ഏവം പയോജിതോ വാ സയം ദാതുകാമോ വാ ഹുത്വാ ‘‘അഹം, ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം ചീവരം അസുകദിവസേ നാമ വായിത്വാ ഠപേസ്സാമീ’’തി വദതി, ഭിക്ഖു ച തേന പരിച്ഛിന്നദിവസതോ പട്ഠായ ദസാഹം അതിക്കാമേതി, നിസ്സഗ്ഗിയം പാചിത്തിയം. സചേ പന തന്തവായോ ‘‘അഹം തുമ്ഹാകം ചീവരം വായിത്വാ സാസനം പേസേസ്സാമീ’’തി വത്വാ തഥേവ കരോതി, തേന പേസിതഭിക്ഖു പന തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ന ആരോചേതി, അഞ്ഞോ ദിസ്വാ വാ സുത്വാ വാ ‘‘തുമ്ഹാകം, ഭന്തേ, ചീവരം നിട്ഠിത’’ന്തി ആരോചേതി, ഏതസ്സ ആരോചനം ന പമാണം. യദാ പന തേന പേസിതോയേവ ആരോചേതി, തസ്സ വചനം സുതദിവസതോ പട്ഠായ ദസാഹം അതിക്കാമയതോ നിസ്സഗ്ഗിയം പാചിത്തിയം.

സചേ തന്തവായോ ‘‘അഹം തുമ്ഹാകം ചീവരം വായിത്വാ കസ്സചി ഹത്ഥേ പഹിണിസ്സാമീ’’തി വത്വാ തഥേവ കരോതി, ചീവരം ഗഹേത്വാ ഗതഭിക്ഖു പന അത്തനോ പരിവേണേ ഠപേത്വാ തസ്സ ന ആരോചേതി, അഞ്ഞോ കോചി ഭണതി ‘‘അപി, ഭന്തേ, അധുനാ ആഭതം ചീവരം സുന്ദര’’ന്തി. കുഹിം, ആവുസോ, ചീവരന്തി. ഇത്ഥന്നാമസ്സ ഹത്ഥേ പേസിതന്തി. ഏതസ്സപി വചനം ന പമാണം. യദാ പന സോ ഭിക്ഖു ചീവരം ദേതി, ലദ്ധദിവസതോ പട്ഠായ ദസാഹം അതിക്കാമയതോ നിസ്സഗ്ഗിയം പാചിത്തിയം. സചേ പന വായാപനമൂലം അദിന്നം ഹോതി, യാവ കാകണികമത്തമ്പി അവസിട്ഠം, താവ രക്ഖതി.

൪൬. അധിട്ഠിതചീവരം (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൪൬൯) പന പരിഭുഞ്ജതോ കഥം അധിട്ഠാനം വിജഹതീതി ¶ ? അഞ്ഞസ്സ ദാനേന അച്ഛിന്ദിത്വാ ഗഹണേന വിസ്സാസഗ്ഗാഹേന ഹീനായാവത്തനേന സിക്ഖാപച്ചക്ഖാനേന കാലകിരിയായ ലിങ്ഗപരിവത്തനേന പച്ചുദ്ധരണേന ഛിദ്ദഭാവേനാതി ഇമേഹി നവഹി കാരണേഹി വിജഹതി. തത്ഥ പുരിമേഹി അട്ഠഹി ¶ സബ്ബചീവരാനി അധിട്ഠാനം വിജഹന്തി, ഛിദ്ദഭാവേന പന തിചീവരസ്സേവ സബ്ബട്ഠകഥാസു അധിട്ഠാനവിജഹനം വുത്തം, തഞ്ച നഖപിട്ഠിപ്പമാണേന ഛിദ്ദേന. തത്ഥ നഖപിട്ഠിപ്പമാണം കനിട്ഠങ്ഗുലിനഖവസേന വേദിതബ്ബം, ഛിദ്ദഞ്ച വിനിവിദ്ധഛിദ്ദമേവ. ഛിദ്ദസ്സ ഹി അബ്ഭന്തരേ ഏകതന്തു ചേപി അച്ഛിന്നോ ഹോതി, രക്ഖതി. തത്ഥ സങ്ഘാടിയാ ച ഉത്തരാസങ്ഗസ്സ ച ദീഘന്തതോ വിദത്ഥിപ്പമാണസ്സ, തിരിയന്തതോ അട്ഠങ്ഗുലപ്പമാണസ്സ പദേസസ്സ ഓരതോ ഛിദ്ദം അധിട്ഠാനം ഭിന്ദതി, അന്തരവാസകസ്സ പന ദീഘന്തതോ വിദത്ഥിപ്പമാണസ്സേവ, തിരിയന്തതോ ചതുരങ്ഗുലപ്പമാണസ്സ പദേസസ്സ ഓരതോ ഛിദ്ദം അധിട്ഠാനം ഭിന്ദതി, പരതോ ന ഭിന്ദതി, തസ്മാ ജാതേ ഛിദ്ദേ തിചീവരം അതിരേകചീവരട്ഠാനേ തിട്ഠതി, സൂചികമ്മം കത്വാ പുന അധിട്ഠാതബ്ബം. യോ പന ദുബ്ബലട്ഠാനേ പഠമം അഗ്ഗളം ദത്വാ പച്ഛാ ദുബ്ബലട്ഠാനം ഛിന്ദിത്വാ അപനേതി, അധിട്ഠാനം ന ഭിജ്ജതി. മണ്ഡലപരിവത്തനേപി ഏസേവ നയോ. ദുപട്ടസ്സ ഏകസ്മിം പടലേ ഛിദ്ദേ വാ ജാതേ ഗളിതേ വാ അധിട്ഠാനം ന ഭിജ്ജതി, ഖുദ്ദകം ചീവരം മഹന്തം കരോതി, മഹന്തം വാ ഖുദ്ദകം കരോതി, അധിട്ഠാനം ന ഭിജ്ജതി. ഉഭോ കോടിയോ മജ്ഝേ കരോന്തോ സചേ പഠമം ഛിന്ദിത്വാ പച്ഛാ ഘടേതി, അധിട്ഠാനം ഭിജ്ജതി. അഥ ഘടേത്വാ ഛിന്ദതി, ന ഭിജ്ജതി. രജകേഹി ധോവാപേത്വാ സേതം കാരാപേന്തസ്സപി അധിട്ഠാനം അധിട്ഠാനമേവാതി. അയം താവ അധിട്ഠാനേ വിനിച്ഛയോ.

൪൭. വികപ്പനേ പന ദ്വേ വികപ്പനാ സമ്മുഖാവികപ്പനാ പരമ്മുഖാവികപ്പനാ ച. കഥം സമ്മുഖാവികപ്പനാ ഹോതി? ചീവരാനം ഏകബഹുഭാവം സന്നിഹിതാസന്നിഹിതഭാവഞ്ച ഞത്വാ ‘‘ഇമം ചീവര’’ന്തി വാ ‘‘ഇമാനി ചീവരാനീ’’തി വാ ‘‘ഏതം ചീവര’’ന്തി വാ ‘‘ഏതാനി ചീവരാനീ’’തി വാ വത്വാ ‘‘തുയ്ഹം വികപ്പേമീ’’തി വത്തബ്ബം, അയമേകാ സമ്മുഖാവികപ്പനാ. ഏത്താവതാ നിധേതും വട്ടതി, പരിഭുഞ്ജിതും പന വിസ്സജ്ജേതും വാ അധിട്ഠാതും വാ ന വട്ടതി. ‘‘മയ്ഹം സന്തകം, മയ്ഹം സന്തകാനി പരിഭുഞ്ജ വാ വിസ്സജ്ജേഹി വാ യഥാപച്ചയം വാ കരോഹീ’’തി ഏവം പന വുത്തേ പച്ചുദ്ധാരോ നാമ ഹോതി, തതോ പഭുതി പരിഭോഗാദയോപി വട്ടന്തി.

അപരോ നയോ – തഥേവ ചീവരാനം ഏകബഹുഭാവം സന്നിഹിതാസന്നിഹിതഭാവഞ്ച ഞത്വാ തസ്സേവ ഭിക്ഖുനോ സന്തികേ ‘‘ഇമം ചീവര’’ന്തി വാ ‘‘ഇമാനി ചീവരാനീ’’തി വാ ‘‘ഏതം ചീവര’’ന്തി വാ ‘‘ഏതാനി ചീവരാനീ’’തി വാ വത്വാ പഞ്ചസു സഹധമ്മികേസു അഞ്ഞതരസ്സ അത്തനാ അഭിരുചിതസ്സ യസ്സ കസ്സചി നാമം ഗഹേത്വാ ‘‘തിസ്സസ്സ ഭിക്ഖുനോ വികപ്പേമീ’’തി വാ ‘‘തിസ്സായ ഭിക്ഖുനിയാ, തിസ്സായ സിക്ഖമാനായ, തിസ്സസ്സ സാമണേരസ്സ, തിസ്സായ സാമണേരിയാ ¶ വികപ്പേമീ’’തി ¶ വാ വത്തബ്ബം, അയം അപരാപി സമ്മുഖാവികപ്പനാ. ഏത്താവതാ നിധേതും വട്ടതി, പരിഭോഗാദീസു പന ഏകമ്പി ന വട്ടതി. തേന പന ഭിക്ഖുനാ ‘‘തിസ്സസ്സ ഭിക്ഖുനോ സന്തകം…പേ… തിസ്സായ സാമണേരിയാ സന്തകം പരിഭുഞ്ജ വാ വിസ്സജ്ജേഹി വാ യഥാപച്ചയം വാ കരോഹീ’’തി വുത്തേ പച്ചുദ്ധാരോ നാമ ഹോതി, തതോ പഭുതി പരിഭോഗാദയോപി വട്ടന്തി.

കഥം പരമ്മുഖാവികപ്പനാ ഹോതി? ചീവരാനം തഥേവ ഏകബഹുഭാവം സന്നിഹിതാസന്നിഹിതഭാവഞ്ച ഞത്വാ ‘‘ഇമം ചീവര’’ന്തി വാ ‘‘ഇമാനി ചീവരാനീ’’തി വാ ‘‘ഏതം ചീവര’’ന്തി വാ ‘‘ഏതാനി ചീവരാനീ’’തി വാ വത്വാ ‘‘തുയ്ഹം വികപ്പനത്ഥായ ദമ്മീ’’തി വത്തബ്ബം. തേന വത്തബ്ബോ ‘‘കോ തേ മിത്തോ വാ സന്ദിട്ഠോ വാ’’തി. തതോ ഇതരേന പുരിമനയേനേവ ‘‘തിസ്സോ ഭിക്ഖൂ’’തി വാ…പേ… ‘‘തിസ്സാ സാമണേരീ’’തി വാ വത്തബ്ബം. പുന തേന ഭിക്ഖുനാ ‘‘അഹം തിസ്സസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദമ്മീ’’തി വാ…പേ… ‘‘തിസ്സായ സാമണേരിയാ ദമ്മീ’’തി വാ വത്തബ്ബം, അയം പരമ്മുഖാവികപ്പനാ. ഏത്താവതാ നിധേതും വട്ടതി, പരിഭോഗാദീസു പന ഏകമ്പി ന വട്ടതി. തേന പന ഭിക്ഖുനാ ദുതിയസമ്മുഖാവികപ്പനായം വുത്തനയേനേവ ‘‘ഇത്ഥന്നാമസ്സ സന്തകം പരിഭുഞ്ജ വാ വിസ്സജ്ജേഹി വാ യഥാപച്ചയം വാ കരോഹീ’’തി വുത്തേ പച്ചുദ്ധാരോ നാമ ഹോതി, തതോ പഭുതി പരിഭോഗാദയോപി വട്ടന്തി.

ദ്വിന്നം വികപ്പനാനം കിം നാനാകരണം? സമ്മുഖാവികപ്പനായം സയം വികപ്പേത്വാ പരേന പച്ചുദ്ധരാപേതി, പരമ്മുഖാവികപ്പനായം പരേനേവ വികപ്പാപേത്വാ പരേനേവ പച്ചുദ്ധരാപേതി, ഇദമേത്ഥ നാനാകരണം. സചേ പന യസ്സ വികപ്പേതി, സോ പഞ്ഞത്തികോവിദോ ന ഹോതി, ന ജാനാതി പച്ചുദ്ധരിതും, തം ചീവരം ഗഹേത്വാ അഞ്ഞസ്സ ബ്യത്തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ പുന വികപ്പേത്വാ പരേന പച്ചുദ്ധരാപേതബ്ബം. വികപ്പിതവികപ്പനാ നാമേസാ വട്ടതി. ഏവം താവ ചീവരേ അധിട്ഠാനവികപ്പനാനയോ വേദിതബ്ബോ.

൪൮. പത്തേ പന അയം നയോ – പത്തം അധിട്ഠഹന്തേന ഉക്കട്ഠമജ്ഝിമോമകാനം അഞ്ഞതരോ പമാണയുത്തോവ അധിട്ഠാതബ്ബോ. തസ്സ പമാണം ‘‘അഡ്ഢാള്ഹകോദനം ഗണ്ഹാതീ’’തിആദിനാ (പാരാ. ൬൦൨) നയേന പാളിയം വുത്തം. തത്രായം വിനിച്ഛയോ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൬൦൨ ആദയോ) – അനുപഹതപുരാണസാലിതണ്ഡുലാനം സുകോട്ടിതപരിസുദ്ധാനം ദ്വേ മഗധനാളിയോ ഗഹേത്വാ തേഹി തണ്ഡുലേഹി അനുത്തണ്ഡുലമകിലിന്നമപിണ്ഡിതം സുവിസദം കുന്ദമകുളരാസിസദിസം അവസ്സാവിതോദനം പചിത്വാ നിരവസേസം ¶ പത്തേ പക്ഖിപിത്വാ തസ്സ ഓദനസ്സ ചതുത്ഥഭാഗപ്പമാണോ നാതിഘനോ നാതിതനുകോ ഹത്ഥഹാരിയോ സബ്ബസമ്ഭാരസങ്ഖതോ മുഗ്ഗസൂപോ പക്ഖിപിതബ്ബോ, തതോ ആലോപസ്സ ആലോപസ്സ അനുരൂപം യാവചരിമാലോപപ്പഹോനകം ¶ മച്ഛമംസാദിബ്യഞ്ജനം പക്ഖിപിതബ്ബം, സപ്പിതേലതക്കരസകഞ്ജികാദീനി പന ഗണനൂപഗാനി ന ഹോന്തി. താനി ഹി ഓദനഗതികാനി ഹോന്തി, നേവ ഹാപേതും, ന വഡ്ഢേതും സക്കോന്തി. ഏവമേതം സബ്ബമ്പി പക്ഖിത്തം സചേ പത്തസ്സ മുഖവട്ടിയാ ഹേട്ഠിമരാജിസമം തിട്ഠതി, സുത്തേന വാ ഹീരേന വാ ഛിന്ദന്തസ്സ സുത്തസ്സ വാ ഹീരസ്സ വാ ഹേട്ഠിമന്തം ഫുസതി, അയം ഉക്കട്ഠോ നാമ പത്തോ. സചേ തം രാജിം അതിക്കമ്മ ഥൂപീകതം തിട്ഠതി, അയം ഉക്കട്ഠോമകോ നാമ പത്തോ. സചേ തം രാജിം ന സമ്പാപുണാതി അന്തോഗധമേവ ഹോതി, അയം ഉക്കട്ഠുക്കട്ഠോ നാമ പത്തോ.

ഉക്കട്ഠതോ ഉപഡ്ഢപ്പമാണോ മജ്ഝിമോ നാമ പത്തോ. മജ്ഝിമതോ ഉപഡ്ഢപ്പമാണോ ഓമകോ. തസ്മാ സചേ മഗധനാളിയാ നാളികോദനാദിസബ്ബമ്പി പക്ഖിത്തം വുത്തനയേനേവ ഹേട്ഠിമരാജിസമം തിട്ഠതി, അയം മജ്ഝിമോ നാമ പത്തോ. സചേ തം രാജിം അതിക്കമ്മ ഥൂപീകതം തിട്ഠതി, അയം മജ്ഝിമോമകോ നാമ പത്തോ. സചേ തം രാജിം ന സമ്പാപുണാതി അന്തോഗധമേവ ഹോതി, അയം മജ്ഝിമുക്കട്ഠോ നാമ പത്തോ. സചേ മഗധനാളിയാ ഉപഡ്ഢനാളികോദനാദിസബ്ബമ്പി പക്ഖിത്തം ഹേട്ഠിമരാജിസമം തിട്ഠതി, അയം ഓമകോ നാമ പത്തോ. സചേ തം രാജിം അതിക്കമ്മ ഥൂപീകതം തിട്ഠതി, അയം ഓമകോമകോ നാമ പത്തോ. സചേ തം രാജിം ന സമ്പാപുണാതി അന്തോഗധമേവ ഹോതി, അയം ഓമകുക്കട്ഠോ നാമ പത്തോ. ഏവമേതേ നവ പത്താ. തേസു ദ്വേ അപത്താ ഉക്കട്ഠുക്കട്ഠോ ച ഓമകോമകോ ചാതി. തസ്മാ ഏതേ ഭാജനപരിഭോഗേന പരിഭുഞ്ജിതബ്ബാ, ന അധിട്ഠാനൂപഗാ ന വികപ്പനൂപഗാ. ഇതരേ പന സത്ത അധിട്ഠഹിത്വാ വാ വികപ്പേത്വാ വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബാ.

പമാണയുത്താനമ്പി ഏതേസം അധിട്ഠാനവികപ്പനൂപഗത്തം ഏവം വേദിതബ്ബം – അയോപത്തോ പഞ്ചഹി പാകേഹി, മത്തികാപത്തോ ദ്വീഹി പാകേഹി പക്കോ അധിട്ഠാനൂപഗോ. ഉഭോപി യം മൂലം ദാതബ്ബം, തസ്മിം ദിന്നേയേവ. സചേ ഏകോപി പാകോ ഊനോ ഹോതി, കാകണികമത്തമ്പി വാ മൂലം അദിന്നം, ന അധിട്ഠാനൂപഗോ. സചേ പത്തസാമികോ വദതി ‘‘യദാ തുമ്ഹാകം മൂലം ഭവിസ്സതി, തദാ ദസ്സഥ അധിട്ഠഹിത്വാ പരിഭുഞ്ജഥാ’’തി, നേവ അധിട്ഠാനൂപഗോ ഹോതി, പാകസ്സ ഹി ഊനത്താ പത്തസങ്ഖ്യം ന ഗച്ഛതി, മൂലസ്സ സകലസ്സ വാ ഏകദേസസ്സ ¶ വാ അദിന്നത്താ സകഭാവം ന ഉപേതി, അഞ്ഞസ്സേവ സന്തകോ ഹോതി, തസ്മാ പാകേ ച മൂലേ ച സുനിട്ഠിതേയേവ അധിട്ഠാനൂപഗോ ഹോതി. യോ അധിട്ഠാനൂപഗോ, സ്വേവ വികപ്പനൂപഗോ. സോ ഹത്ഥം ആഗതോപി അനാഗതോപി അധിട്ഠാതബ്ബോ വികപ്പേതബ്ബോ വാ. യദി ഹി പത്തകാരകോ മൂലം ലഭിത്വാ സയം വാ ദാതുകാമോ ഹുത്വാ ‘‘അഹം ഭന്തേ തുമ്ഹാകം പത്തം കത്വാ അസുകദിവസേ നാമ പചിത്വാ ഠപേസ്സാമീ’’തി വദതി, ഭിക്ഖു ച തേന പരിച്ഛിന്നദിവസതോ പട്ഠായ ദസാഹം അതിക്കാമേതി, നിസ്സഗ്ഗിയം പാചിത്തിയം. സചേ പന പത്തകാരകോ ‘‘അഹം തുമ്ഹാകം പത്തം കത്വാ പചിത്വാ സാസനം പേസേസ്സാമീ’’തി വത്വാ തഥേവ കരോതി, തേന ¶ പേസിതഭിക്ഖു പന തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ന ആരോചേതി, അഞ്ഞോ ദിസ്വാ വാ സുത്വാ വാ ‘‘തുമ്ഹാകം, ഭന്തേ, പത്തോ നിട്ഠിതോ’’തി ആരോചേതി, ഏതസ്സ ആരോചനം ന പമാണം. യദാ പന തേന പേസിതോയേവ ആരോചേതി, തസ്സ വചനം സുതദിവസതോ പട്ഠായ ദസാഹം അതിക്കാമയതോ നിസ്സഗ്ഗിയം പാചിത്തിയം. സചേ പന പത്തകാരകോ ‘‘അഹം തുമ്ഹാകം പത്തം കത്വാ പചിത്വാ കസ്സചി ഹത്ഥേ പഹിണിസ്സാമീ’’തി വത്വാ തഥേവ കരോതി, പത്തം ഗഹേത്വാ ആഗതഭിക്ഖു പന അത്തനോ പരിവേണേ ഠപേത്വാ തസ്സ ന ആരോചേതി, അഞ്ഞോ കോചി ഭണതി ‘‘അപി, ഭന്തേ, അധുനാ ആഭതോ പത്തോ സുന്ദരോ’’തി. ‘‘കുഹിം, ആവുസോ, പത്തോ’’തി? ‘‘ഇത്ഥന്നാമസ്സ ഹത്ഥേ പേസിതോ’’തി. ഏതസ്സപി വചനം ന പമാണം. യദാ പന സോ ഭിക്ഖു പത്തം ദേതി, ലദ്ധദിവസതോ പട്ഠായ ദസാഹം അതിക്കാമയതോ നിസ്സഗ്ഗിയം പാചിത്തിയം, തസ്മാ ദസാഹം അനതിക്കാമേത്വാവ അധിട്ഠാതബ്ബോ വികപ്പേതബ്ബോ വാ.

തത്ഥ ദ്വേ പത്തസ്സ അധിട്ഠാനാ കായേന വാ അധിട്ഠാതി, വാചായ വാ അധിട്ഠാതി. തേസം വസേന അധിട്ഠഹന്തേന ‘‘ഇമം പത്തം പച്ചുദ്ധരാമീ’’തി വാ ‘‘ഏതം പത്തം പച്ചുദ്ധരാമീ’’തി വാ വത്വാ ഏവം സമ്മുഖേ വാ പരമ്മുഖേ വാ ഠിതം പുരാണപത്തം പച്ചുദ്ധരിത്വാ അഞ്ഞസ്സ വാ ദത്വാ നവം പത്തം യത്ഥ കത്ഥചി ഠിതം ഹത്ഥേന പരാമസിത്വാ ‘‘ഇദം പത്തം അധിട്ഠാമീ’’തി ചിത്തേന ആഭോഗം കത്വാ കായവികാരം കരോന്തേന കായേന വാ അധിട്ഠാതബ്ബോ. വചീഭേദം കത്വാ വാചായ വാ അധിട്ഠാഭബ്ബോ. തത്ര ദുവിധം അധിട്ഠാനം – സചേ ഹത്ഥപാസേ ഹോതി, ‘‘ഇമം പത്തം അധിട്ഠാമീ’’തി ¶ വാചാ ഭിന്ദിതബ്ബാ, അഥ അന്തോഗബ്ഭേ വാ ഉപരിപാസാദേ വാ സാമന്തവിഹാരേ വാ ഹോതി, ഠപിതട്ഠാനം സല്ലക്ഖേത്വാ ‘‘ഏതം പത്തം അധിട്ഠാമീ’’തി വാചാ ഭിന്ദിതബ്ബാ. അധിട്ഠഹന്തേന പന ഏകകേന അധിട്ഠാതുമ്പി വട്ടതി, അഞ്ഞസ്സ സന്തികേ അധിട്ഠാതുമ്പി വട്ടതി. അഞ്ഞസ്സ സന്തികേ അയമാനിസംസോ – സചസ്സ ‘‘അധിട്ഠിതോ നു ഖോ മേ, നോ’’തി വിമതി ഉപ്പജ്ജതി, ഇതരോ സാരേത്വാ വിമതിം ഛിന്ദിസ്സതീതി. സചേ കോചി ദസ പത്തേ ലഭിത്വാ സബ്ബേ അത്തനാവ പരിഭുഞ്ജിതുകാമോ ഹോതി, ന സബ്ബേ അധിട്ഠാതബ്ബാ, ഏകം പത്തം അധിട്ഠായ പുനദിവസേ തം പച്ചുദ്ധരിത്വാ അഞ്ഞോ അധിട്ഠാതബ്ബോ. ഏതേനേവ ഉപായേന വസ്സസതമ്പി പരിഹരിതും സക്കാ.

ഏവം അപ്പമത്തസ്സ സിയാ അധിട്ഠാനവിജഹനന്തി? സിയാ. സചേ ഹി സയം പത്തം അഞ്ഞസ്സ ദേതി, വിബ്ഭമതി വാ, സിക്ഖം വാ പച്ചക്ഖാതി, കാലം വാ കരോതി, ലിങ്ഗം വാസ്സ പരിവത്തതി, പച്ചുദ്ധരതി വാ, പത്തേ വാ ഛിദ്ദം ഹോതി, അധിട്ഠാനം വിജഹതി. വുത്തഞ്ചേതം –

‘‘ദിന്നവിബ്ഭന്തപച്ചക്ഖാ ¶ , കാലകിരിയാകതേന ച;

ലിങ്ഗപച്ചുദ്ധരാ ചേവ, ഛിദ്ദേന ഭവതി സത്തമ’’ന്തി. (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൬൦൮) –

ചോരഗഹണവിസ്സാസഗ്ഗാഹേഹിപി വിജഹതിയേവ. കിത്തകേന ഛിദ്ദേന അധിട്ഠാനം ഭിജ്ജതി? യേന കങ്ഗുസിത്ഥം നിക്ഖമതി ചേവ പവിസതി ച. ഇദഞ്ഹി സത്തന്നം ധഞ്ഞാനം ലാമകധഞ്ഞസിത്ഥം. തസ്മിം ഛിദ്ദേ അയചുണ്ണേന വാ ആണിയാ വാ പടിപാകതികേ കതേ ദസാഹബ്ഭന്തരേ പുന അധിട്ഠാതബ്ബോ. അയം താവേത്ഥ അധിട്ഠാനേ വിനിച്ഛയോ.

൪൯. വികപ്പനേ പന ദ്വേ വികപ്പനാ സമ്മുഖാവികപ്പനാ ചേവ പരമ്മുഖാവികപ്പനാ ച. കഥം സമ്മുഖാവികപ്പനാ ഹോതി? പത്താനം ഏകബഹുഭാവം സന്നിഹിതാസന്നിഹിതഭാവഞ്ച ഞത്വാ ‘‘ഇമം പത്ത’’ന്തി വാ ‘‘ഇമേ പത്തേ’’തി വാ ‘‘ഏതം പത്ത’’ന്തി വാ ‘‘ഏതേ പത്തേ’’തി വാ വത്വാ ‘‘തുയ്ഹം വികപ്പേമീ’’തി വത്തബ്ബം, അയമേകാ സമ്മുഖാവികപ്പനാ. ഏത്താവതാ നിധേതും വട്ടതി, പരിഭുഞ്ജിതും പന വിസ്സജ്ജേതും വാ അധിട്ഠാതും വാ ന വട്ടതി. ‘‘മയ്ഹം സന്തകം പരിഭുഞ്ജ വാ വിസ്സജ്ജേഹി വാ യഥാപച്ചയം വാ കരോഹീ’’തി ഏവം പന വുത്തേ പച്ചുദ്ധാരോ നാമ ഹോതി, തതോ പഭുതി പരിഭോഗാദയോപി വട്ടന്തി.

അപരോ നയോ – തഥേവ പത്താനം ഏകബഹുഭാവം സന്നിഹിതാസന്നിഹിതഭാവഞ്ച ഞത്വാ തസ്സേവ ഭിക്ഖുനോ സന്തികേ ‘‘ഇമം പത്ത’’ന്തി വാ ‘‘ഇമേ പത്തേ’’തി വാ ‘‘ഏതം പത്ത’’ന്തി വാ ‘‘ഏതേ പത്തേ’’തി വാ വത്വാ പഞ്ചസു സഹധമ്മികേസു ¶ അഞ്ഞതരസ്സ അത്തനാ അഭിരുചിതസ്സ യസ്സ കസ്സചി നാമം ഗഹേത്വാ ‘‘തിസ്സസ്സ ഭിക്ഖുനോ വികപ്പേമീ’’തി വാ ‘‘തിസ്സായ ഭിക്ഖുനിയാ, സിക്ഖമാനായ, സാമണേരസ്സ, തിസ്സായ സാമണേരിയാ വികപ്പേമീ’’തി വാ വത്തബ്ബം, അയം അപരാപി സമ്മുഖാവികപ്പനാ. ഏത്താവതാ നിധേതും വട്ടതി. പരിഭോഗാദീസു പന ഏകമ്പി ന വട്ടതി. തേന പന ഭിക്ഖുനാ തിസ്സസ്സ ഭിക്ഖുനോ സന്തകം…പേ… തിസ്സായ സാമണേരിയാ സന്തകം പരിഭുഞ്ജ വാ വിസ്സജ്ജേഹി വാ യഥാപച്ചയം വാ കരോഹീതി വുത്തേ പച്ചുദ്ധാരോ നാമ ഹോതി, തതോ പഭുതി പരിഭോഗാദയോപി വട്ടന്തി.

കഥം പരമ്മുഖാവികപ്പനാ ഹോതി? പത്താനം തഥേവ ഏകബഹുഭാവം സന്നിഹിതാസന്നിഹിതഭാവഞ്ച ഞത്വാ ‘‘ഇമം പത്ത’’ന്തി വാ ‘‘ഇമേ പത്തേ’’തി വാ ‘‘ഏതം പത്ത’’ന്തി വാ ‘‘ഏതേ പത്തേ’’തി വാ വത്വാ ‘‘തുയ്ഹം വികപ്പനത്ഥായ ദമ്മീ’’തി വത്തബ്ബം. തേന വത്തബ്ബോ ‘‘കോ തേ മിത്തോ വാ സന്ദിട്ഠോ വാ’’തി ¶ . തതോ ഇതരേന പുരിമനയേന ‘‘തിസ്സോ ഭിക്ഖൂ’’തി വാ…പേ… ‘‘തിസ്സാ സാമണേരീ’’തി വാ വത്തബ്ബം. പുന തേന ഭിക്ഖുനാ ‘‘അഹം തിസ്സസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദമ്മീ’’തി വാ…പേ… ‘‘തിസ്സായ സാമണേരിയാ ദമ്മീ’’തി വാ വത്തബ്ബം, അയം പരമ്മുഖാവികപ്പനാ. ഏത്താവതാ നിധേതും വട്ടതി, പരിഭോഗാദീസു പന ഏകമ്പി ന വട്ടതി. തേന പന ഭിക്ഖുനാ ദുതിയസമ്മുഖാവികപ്പനായം വുത്തനയേനേവ ‘‘ഇത്ഥന്നാമസ്സ സന്തകം പരിഭുഞ്ജ വാ വിസ്സജ്ജേഹി വാ യഥാപച്ചയം വാ കരോഹീ’’തി വുത്തേ പച്ചുദ്ധാരോ നാമ ഹോതി, തതോ പഭുതി പരിഭോഗാദയോപി വട്ടന്തി. അയം വികപ്പനേ നയോ.

൫൦. ഏവം അധിട്ഠഹിത്വാ വികപ്പേത്വാ ച പരിഭുഞ്ജന്തേന പത്തേ ഭിന്നേ കിം കാതബ്ബന്തി? യസ്സ പത്തേ രാജിമുഖവട്ടിതോ ഹേട്ഠാ ദ്വങ്ഗുലപ്പമാണാ ന ഹോതി തേന ന കിഞ്ചി കാതബ്ബം. യസ്സ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൬൧൨-൩) പന താദിസാ ഏകാപി രാജി ഹോതി, തേന തസ്സാ രാജിയാ ഹേട്ഠിമപരിയന്തേ പത്തവേധകേന വിജ്ഝിത്വാ പചിത്വാ സുത്തരജ്ജുകമകചിരജ്ജുകാദീഹി വാ തിപുസുത്തകേന വാ ബന്ധിത്വാ തം ബന്ധനം ആമിസസ്സ അലഗ്ഗനത്ഥം തിപുപട്ടേന വാ കേനചി വാ ബദ്ധസിലേസേന പടിച്ഛാദേതബ്ബം. സോ ച പത്തോ അധിട്ഠഹിത്വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബോ. സുഖുമം വാ ഛിദ്ദം കത്വാ ബന്ധിതബ്ബോ. സുദ്ധേഹി പന മധുകസിത്ഥകലാഖാസജ്ജുരസാദീഹി ബന്ധിതും ന വട്ടതി, ഫാണിതം ഝാപേത്വാ പാസാണചുണ്ണേന ബന്ധിതും വട്ടതി. മുഖവട്ടിസമീപേ പന പത്തവേധകേന വിജ്ഝിയമാനോ കപാലസ്സ ബഹലത്താ ¶ ഭിജ്ജതി, തസ്മാ ഹേട്ഠാ വിജ്ഝിതബ്ബോ. യസ്സ പന ദ്വേ രാജിയോ, ഏകായേവ വാ ചതുരങ്ഗുലാ, തസ്സ ദ്വേ ബന്ധനാനി ദാതബ്ബാനി. യസ്സ തിസ്സോ, ഏകായേവ വാ ഛളങ്ഗുലാ, തസ്സ തീണി. യസ്സ ചതസ്സോ, ഏകായേവ വാ അട്ഠങ്ഗുലാ, തസ്സ ചത്താരി. യസ്സ പഞ്ച, ഏകായേവ വാ ദസങ്ഗുലാ, സോ ബദ്ധോപി അബദ്ധോപി അപത്തോയേവ, അഞ്ഞോ വിഞ്ഞാപേതബ്ബോ. ഏസ താവ മത്തികാപത്തേ വിനിച്ഛയോ.

അയോപത്തേ പന സചേപി പഞ്ച വാ അതിരേകാനി വാ ഛിദ്ദാനി ഹോന്തി, താനി ച അയചുണ്ണേന വാ ആണിയാ വാ ലോഹമണ്ഡലകേന വാ ബദ്ധാനി മട്ഠാനി ഹോന്തി, സ്വേവ പത്തോ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബോ, അഞ്ഞോ ന വിഞ്ഞാപേതബ്ബോ. അഥ പന ഏകമ്പി ഛിദ്ദം മഹന്തം ഹോതി, ലോഹമണ്ഡലകേന ബദ്ധമ്പി മട്ഠം ന ഹോതി, പത്തേ ആമിസം ലഗ്ഗതി, അകപ്പിയോ ഹോതി, അയം അപത്തോ, അഞ്ഞോ വിഞ്ഞാപേതബ്ബോ. വിഞ്ഞാപേന്തേന ച സങ്ഘവസേന പവാരിതട്ഠാനേ പഞ്ചബന്ധനേനേവ പത്തേന അഞ്ഞം പത്തം വിഞ്ഞാപേതും വട്ടതി, പുഗ്ഗലവസേന പന പവാരിതട്ഠാനേ ഊനപഞ്ചബന്ധനേനാപി വട്ടതി. പത്തം ലഭിത്വാ പരിഭുഞ്ജന്തേന ച യാഗുരന്ധനരജനപചനാദിനാ അപരിഭോഗേന ന പരിഭുഞ്ജിതബ്ബോ, അന്തരാമഗ്ഗേ പന ബ്യാധിമ്ഹി ഉപ്പന്നേ അഞ്ഞസ്മിം ഭാജനേ അസതി മത്തികായ ലിമ്പേത്വാ യാഗും വാ പചിതും ഉദകം വാ താപേതും വട്ടതി. മഞ്ചപീഠഛത്തനാഗദന്തകാദികേ അദേസേപി ന ¶ നിക്ഖിപിതബ്ബോ. പത്തസ്സ ഹി നിക്ഖിപനദേസോ ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, പത്താധാരക’’ന്തിആദിനാ (ചൂളവ. ൨൫൪) നയേന ഖന്ധകേ വുത്തോയേവ.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

അധിട്ഠാനവികപ്പനവിനിച്ഛയകഥാ സമത്താ.

൫൧. ചീവരേനവിനാവാസോതി ¶ തിചീവരാധിട്ഠാനേന അധിട്ഠിതാനം തിണ്ണം ചീവരാനം അഞ്ഞതരേന വിപ്പവാസോ. ഏവം അധിട്ഠിതേസു ഹി തീസു ചീവരേസു ഏകേനപി വിനാ വസിതും ന വട്ടതി, വസന്തസ്സ സഹ അരുണുഗ്ഗമനാ ചീവരം നിസ്സഗ്ഗിയം ¶ ഹോതി, തസ്മാ അരുണുഗ്ഗമനസമയേ ചീവരം അഡ്ഢതേയ്യരതനപ്പമാണേ ഹത്ഥപാസേ കത്വാ വസിതബ്ബം. ഗാമനിവേസനഉദോസിതഅഡ്ഡമാളപാസാദഹമ്മിയനാവാസത്ഥഖേത്തധഞ്ഞകരണആരാമവിഹാരരുക്ഖമൂലഅജ്ഝോകാസേസു പന അയം വിസേസോ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൪൭൭-൮) – സചേ ഏകസ്സ രഞ്ഞോ ഗാമഭോജകസ്സ വാ സന്തകോ ഗാമോ ഹോതി, യേന കേനചി പാകാരേന വാ വതിയാ വാ പരിഖായ വാ പരിക്ഖിത്തോ ച, ഏവരൂപേ ഗാമേ ചീവരം നിക്ഖിപിത്വാ ഗാമബ്ഭന്തരേ യത്ഥ കത്ഥചി യഥാരുചിതട്ഠാനേ അരുണം ഉട്ഠാപേതും വട്ടതി. സചേ പന അപരിക്ഖിത്തോ ഹോതി, ഏവരൂപേ ഗാമേ യസ്മിം ഘരേ ചീവരം നിക്ഖിത്തം, തസ്മിം വത്ഥബ്ബം, തസ്സ വാ ഘരസ്സ ഹത്ഥപാസേ സമന്താ അഡ്ഢതേയ്യരതനബ്ഭന്തരേ വസിതബ്ബം. തം പമാണം അതിക്കമിത്വാ സചേപി ഇദ്ധിമാ ഭിക്ഖു ആകാസേ അരുണം ഉട്ഠാപേതി, ചീവരം നിസ്സഗ്ഗിയമേവ ഹോതി.

സചേ നാനാരാജൂനം വാ ഭോജകാനം വാ ഗാമോ ഹോതി വേസാലീകുസിനാരാദിസദിസോ പരിക്ഖിത്തോ ച, ഏവരൂപേ ഗാമേ യസ്മിം ഘരേ ചീവരം നിക്ഖിത്തം, തത്ഥ വാ വത്ഥബ്ബം, തത്ഥ സദ്ദസങ്ഘട്ടനേന വാ ജനസമ്ബാധേന വാ വസിതും അസക്കോന്തേന സഭായേ വാ വത്ഥബ്ബം നഗരദ്വാരമൂലേ വാ. തത്രാപി വസിതും അസക്കോന്തേന യത്ഥ കത്ഥചി ഫാസുകട്ഠാനേ വസിത്വാ അന്തോഅരുണേ ആഗമ്മ തേസംയേവ സഭായനഗരദ്വാരമൂലാനം ഹത്ഥപാസേ വസിതബ്ബം. ഘരസ്സ പന ചീവരസ്സ വാ ഹത്ഥപാസേ വത്തബ്ബമേവ നത്ഥി.

സചേ ഘരേ അട്ഠപേത്വാ ‘‘സഭായേ ഠപേസ്സാമീ’’തി സഭായം ഗച്ഛന്തോ ഹത്ഥം പസാരേത്വാ ‘‘ഹന്ദിമം ചീവരം ഠപേഹീ’’തി ഏവം നിക്ഖേപസുഖേ ഹത്ഥപാസഗതേ കിസ്മിഞ്ചി ആപണേ ചീവരം നിക്ഖിപതി, തേന പുരിമനയേനേവ സഭായേ വാ വത്ഥബ്ബം, ദ്വാരമൂലേ വാ തേസം ഹത്ഥപാസേ വാ വസിതബ്ബം.

സചേ നഗരസ്സ ബഹൂനിപി ദ്വാരാനി ഹോന്തി ബഹൂനി ച സഭായാനി, സബ്ബത്ഥ വസിതും ന വട്ടതി. യസ്സാ പന വീഥിയാ ചീവരം ഠപിതം, യം തസ്സാ സമ്മുഖട്ഠാനേ സഭായഞ്ച ദ്വാരഞ്ച, തസ്സ സഭായസ്സ ച ദ്വാരസ്സ ച ഹത്ഥപാസേ വസിതബ്ബം. ഏവഞ്ഹി സതി സക്കാ ചീവരസ്സ പവത്തിം ജാനിതും ¶ . സഭായം പന ഗച്ഛന്തേന യസ്സ ആപണികസ്സ ഹത്ഥേ നിക്ഖിത്തം, സചേ സോ തം ചീവരം അതിഹരിത്വാ ഘരേ നിക്ഖിപതി, വീഥിഹത്ഥപാസോ ന രക്ഖതി, ഘരസ്സ ഹത്ഥപാസേ ¶ വത്ഥബ്ബം. സചേ മഹന്തം ഘരം ഹോതി ദ്വേ വീഥിയോ ഫരിത്വാ ഠിതം, പുരതോ വാ പച്ഛതോ വാ ഹത്ഥപാസേയേവ അരുണം ഉട്ഠാപേതബ്ബം. സഭായേ നിക്ഖിപിത്വാ പന സഭായേ വാ തസ്സ സമ്മുഖേ നഗരദ്വാരമൂലേ വാ തേസംയേവ ഹത്ഥപാസേ വാ അരുണം ഉട്ഠാപേതബ്ബം. സചേ പന ഗാമോ അപരിക്ഖിത്തോ ഹോതി, യസ്മിം ഘരേ ചീവരം നിക്ഖിത്തം, തസ്മിം ഘരേ തസ്സ ഘരസ്സ വാ ഹത്ഥപാസേ വത്ഥബ്ബം.

സചേ (പാരാ. ൪൮൦) ഏകകുലസ്സ സന്തകം നിവേസനം ഹോതി പരിക്ഖിത്തഞ്ച നാനാഗബ്ഭം നാനാഓവരകം, അന്തോനിവേസനേ ചീവരം നിക്ഖിപിത്വാ അന്തോനിവേസനേ വത്ഥബ്ബം. സചേ അപരിക്ഖിത്തം, യസ്മിം ഗബ്ഭേ ചീവരം നിക്ഖിത്തം ഹോതി, തസ്മിം ഗബ്ഭേ വത്ഥബ്ബം ഗബ്ഭസ്സ ഹത്ഥപാസേ വാ. സചേ നാനാകുലസ്സ നിവേസനം ഹോതി പരിക്ഖിത്തഞ്ച നാനാഗബ്ഭം നാനാഓവരകം, യസ്മിം ഗബ്ഭേ ചീവരം നിക്ഖിത്തം ഹോതി, തസ്മിം ഗബ്ഭേ വത്ഥബ്ബം, സബ്ബേസം സാധാരണേ ഘരദ്വാരമൂലേ വാ ഗബ്ഭസ്സ വാ ഘരദ്വാരമൂലസ്സ വാ ഹത്ഥപാസേ. സചേ അപരിക്ഖിത്തം ഹോതി, യസ്മിം ഗബ്ഭേ ചീവരം നിക്ഖിത്തം, തസ്മിം ഗബ്ഭേ വത്ഥബ്ബം ഗബ്ഭസ്സ വാ ഹത്ഥപാസേ. ഉദോസിതഅഡ്ഡമാളപാസാദഹമ്മിയേസുപി നിവേസനേ വുത്തനയേനേവ വിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോ.

സചേ ഏകകുലസ്സ നാവാ ഹോതി, അന്തോനാവായം ചീവരം നിക്ഖിപിത്വാ അന്തോനാവായം വത്ഥബ്ബം. സചേ നാനാകുലസ്സ നാവാ ഹോതി നാനാഗബ്ഭാ നാനാഓവരകാ, യസ്മിം ഓവരകേ ചീവരം നിക്ഖിത്തം ഹോതി, തസ്മിം ഓവരകേ വത്ഥബ്ബം ഓവരകസ്സ ഹത്ഥപാസേ വാ.

സചേ ഏകകുലസ്സ സത്ഥോ ഹോതി, തസ്മിം സത്ഥേ ചീവരം നിക്ഖിപിത്വാ പുരതോ വാ പച്ഛതോ വാ സത്തബ്ഭന്തരാ ന വിജഹിതബ്ബാ, പസ്സതോ അബ്ഭന്തരം ന വിജഹിതബ്ബം. ഏകം അബ്ഭന്തരം അട്ഠവീസതിഹത്ഥം ഹോതി. സചേ നാനാകുലസ്സ സത്ഥോ ഹോതി, സത്ഥേ ചീവരം നിക്ഖിപിത്വാ ചീവരസ്സ ഹത്ഥപാസേ വസിതബ്ബം. സചേ സത്ഥോ ഗച്ഛന്തോ ഗാമം വാ നദിം വാ പരിയാദിയിത്വാ തിട്ഠതി, അന്തോപവിട്ഠേന സദ്ധിം ഏകാബദ്ധോ ഹുത്വാ ഓരഞ്ച പാരഞ്ച ഫരിത്വാ ഠിതോ ഹോതി, സത്ഥപരിഹാരോ ലബ്ഭതി. അഥ ഗാമേ വാ നദിയാ വാ പരിയാപന്നോ ഹോതി, ഗാമപരിഹാരോ ചേവ നദീപരിഹാരോ ച ലബ്ഭതി. സചേ വിഹാരസീമം അതിക്കമിത്വാ തിട്ഠതി, അന്തോസീമായ ച ചീവരം ഹോതി, വിഹാരം ഗന്ത്വാ ¶ വസിതബ്ബം. സചേ ബഹിസീമായ ചീവരം ഹോതി, സത്ഥസമീപേയേവ വസിതബ്ബം. സചേ ഗച്ഛന്തോ സത്ഥോ സകടേ വാ ഭഗ്ഗേ ഗോണേ വാ നട്ഠേ അന്തരാ ഛിജ്ജതി, യസ്മിം കോട്ഠാസേ ചീവരം നിക്ഖിത്തം, തത്ഥ വസിതബ്ബം.

സചേ ¶ ഏകകുലസ്സ ഖേത്തം ഹോതി പരിക്ഖിത്തഞ്ച, അന്തോഖേത്തേ ചീവരം നിക്ഖിപിത്വാ അന്തോഖേത്തേ വത്ഥബ്ബം. സചേ അപരിക്ഖിത്തം ഹോതി, ചീവരസ്സ ഹത്ഥപാസേ വസിതബ്ബം. സചേ നാനാകുലസ്സ ഖേത്തം ഹോതി പരിക്ഖിത്തഞ്ച, അന്തോഖേത്തേ ചീവരം നിക്ഖിപിത്വാ ദ്വാരമൂലേ വത്ഥബ്ബം ദ്വാരമൂലസ്സ ഹത്ഥപാസേ വാ. സചേ അപരിക്ഖിത്തം ഹോതി, ചീവരസ്സ ഹത്ഥപാസേ വസിതബ്ബം.

സചേ ഏകകുലസ്സ ധഞ്ഞകരണം ഹോതി പരിക്ഖിത്തഞ്ച, അന്തോധഞ്ഞകരണേ ചീവരം നിക്ഖിപിത്വാ അന്തോധഞ്ഞകരണേ വത്ഥബ്ബം. സചേ അപരിക്ഖിത്തം ഹോതി, ചീവരസ്സ ഹത്ഥപാസേ വസിതബ്ബം. സചേ നാനാകുലസ്സ ധഞ്ഞകരണം ഹോതി പരിക്ഖിത്തഞ്ച, അന്തോധഞ്ഞകരണേ ചീവരം നിക്ഖിപിത്വാ ദ്വാരമൂലേ വാ വത്ഥബ്ബം ദ്വാരമൂലസ്സ വാ ഹത്ഥപാസേ. സചേ അപരിക്ഖിത്തം ഹോതി, ചീവരസ്സ ഹത്ഥപാസേ വസിതബ്ബം. പുപ്ഫാരാമഫലാരാമേസുപി ഖേത്തേ വുത്തനയേനേവ വിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോ.

സചേ ഏകകുലസ്സ വിഹാരോ ഹോതി പരിക്ഖിത്തോ ച, അന്തോവിഹാരേ ചീവരം നിക്ഖിപിത്വാ അന്തോവിഹാരേ വത്ഥബ്ബം. സചേ അപരിക്ഖിത്തോ ഹോതി, യസ്മിം വിഹാരേ ചീവരം നിക്ഖിത്തം, തസ്മിം വത്ഥബ്ബം തസ്സ വിഹാരസ്സ വാ ഹത്ഥപാസേ.

സചേ ഏകകുലസ്സ രുക്ഖമൂലം ഹോതി, യം മജ്ഝന്ഹികേ കാലേ സമന്താ ഛായാ ഫരതി, അന്തോഛായായ ചീവരം നിക്ഖിപിത്വാ അന്തോഛായായ വത്ഥബ്ബം. വിരളസാഖസ്സ പന രുക്ഖസ്സ ആതപേന ഫുട്ഠോകാസേ ഠപിതം നിസ്സഗ്ഗിയമേവ ഹോതി, തസ്മാ താദിസസ്സ രുക്ഖസ്സ സാഖച്ഛായായ വാ ഖന്ധച്ഛായായ വാ ഠപേതബ്ബം. സചേ സാഖായ വാ വിടപേ വാ ഠപേതി, ഉപരി അഞ്ഞസാഖച്ഛായായ ഫുട്ഠോകാസേയേവ ഠപേതബ്ബം. ഖുജ്ജരുക്ഖസ്സ ഛായാ ദൂരം ഗച്ഛതി, ഛായായ ഗതട്ഠാനേ ഠപേതും വട്ടതിയേവ. സചേ നാനാകുലസ്സ രുക്ഖമൂലം ഹോതി, ചീവരസ്സ ഹത്ഥപാസേ വസിതബ്ബം.

അജ്ഝോകാസേ പന അഗാമകേ അരഞ്ഞേ ചീവരം ഠപേത്വാ തസ്സ സമന്താ സത്തബ്ഭന്തരേ വസിതബ്ബം. അഗാമകം നാമ അരഞ്ഞം വിഞ്ഝാടവീആദീസു വാ സമുദ്ദമജ്ഝേ വാ മച്ഛബന്ധാനം അഗമനപഥേ ദീപകേസു ലബ്ഭതി. താദിസേ അരഞ്ഞേ മജ്ഝേ ¶ ഠിതസ്സ സമന്താ സത്തബ്ഭന്തരപരിച്ഛേദോ, വിനിബ്ബേധേന ചുദ്ദസ ഹോന്തി. മജ്ഝേ നിസിന്നോ പുരത്ഥിമായ വാ പച്ഛിമായ വാ ദിസായ പരിയന്തേ ഠപിതചീവരം രക്ഖതി. സചേ പന അരുണുഗ്ഗമനസമയേ കേസഗ്ഗമത്തമ്പി പുരത്ഥിമം ദിസം ഗച്ഛതി, പച്ഛിമായ ദിസായ ചീവരം നിസ്സഗ്ഗിയം ഹോതി. ഏസ നയോ ഇതരസ്മിം. നിസ്സഗ്ഗിയം പന ചീവരം അനിസ്സജ്ജിത്വാ പരിഭുഞ്ജന്തോ ദുക്കടം ആപജ്ജതി.

൫൨. സചേ ¶ പധാനികോ ഭിക്ഖു സബ്ബരത്തിം പധാനമനുയുഞ്ജിത്വാ പച്ചൂസസമയേ ‘‘നഹായിസ്സാമീ’’തി തീണി ചീവരാനി തീരേ ഠപേത്വാ നദിം ഓതരതി, നഹായന്തസ്സേവ ചസ്സ അരുണം ഉട്ഠഹതി, കിം കാതബ്ബം? സോ ഹി യദി ഉത്തരിത്വാ ചീവരം നിവാസേതി, നിസ്സഗ്ഗിയം ചീവരം, അനിസ്സജ്ജിത്വാ പരിഭുഞ്ജനപച്ചയാ ദുക്കടം ആപജ്ജതി. അഥ നഗ്ഗോ ഗച്ഛതി, ഏവമ്പി ദുക്കടം ആപജ്ജതീതി? നാപജ്ജതി. സോ ഹി യാവ അഞ്ഞം ഭിക്ഖും ദിസ്വാ വിനയകമ്മം ന കരോതി, താവ തേസം ചീവരാനം അപരിഭോഗാരഹത്താ നട്ഠചീവരട്ഠാനേ ഠിതോ ഹോതി, നട്ഠചീവരസ്സ ച അകപ്പിയം നാമ നത്ഥി, തസ്മാ ഏകം നിവാസേത്വാ ദ്വേ ഹത്ഥേന ഗഹേത്വാ വിഹാരം ഗന്ത്വാ വിനയകമ്മം കാതബ്ബം. സചേ ദൂരേ വിഹാരോ ഹോതി, അന്തരാമഗ്ഗേ മനുസ്സാ സഞ്ചരന്തി, ഏകം നിവാസേത്വാ ഏകം പാരുപിത്വാ ഏകം അംസകൂടേ ഠപേത്വാ ഗന്തബ്ബം. സചേ വിഹാരേ സഭാഗം ഭിക്ഖും ന പസ്സതി, ഭിക്ഖാചാരം ഗതാ ഹോന്തി, സങ്ഘാടിം ബഹിഗാമേ ഠപേത്വാ സന്തരുത്തരേന ആസനസാലം ഗന്ത്വാ വിനയകമ്മം കാതബ്ബം. സചേ ബഹിഗാമേ ചോരഭയം ഹോതി, പാരുപിത്വാ ഗന്തബ്ബം. സചേ ആസനസാലാ സമ്ബാധാ ഹോതി, ജനാകിണ്ണാ ന സക്കാ ഏകമന്തേ ചീവരം അപനേത്വാ വിനയകമ്മം കാതും, ഏകം ഭിക്ഖും ആദായ ബഹിഗാമം ഗന്ത്വാ വിനയകമ്മം കത്വാ ചീവരാനി പരിഭുഞ്ജിതബ്ബാനി.

സചേ ഥേരാ ഭിക്ഖൂ ദഹരാനം ഹത്ഥേ പത്തചീവരം ദത്വാ മഗ്ഗം ഗച്ഛന്താ പച്ഛിമയാമേ സയിതുകാമാ ഹോന്തി, അത്തനോ അത്തനോ ചീവരം ഹത്ഥപാസേ കത്വാവ സയിതബ്ബം. സചേ ഗച്ഛന്താനംയേവ അസമ്പത്തേസു ദഹരേസു അരുണം ഉഗ്ഗച്ഛതി, ചീവരം നിസ്സഗ്ഗിയം ഹോതി, നിസ്സയോ പന ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. ദഹരാനമ്പി പുരതോ ഗച്ഛന്താനം ഥേരേസു അസമ്പത്തേസു ഏസേവ നയോ. മഗ്ഗം വിരജ്ഝിത്വാ അരഞ്ഞേ അഞ്ഞമഞ്ഞം അപസ്സന്തേസുപി ഏസേവ നയോ. സചേ പന ദഹരാ ‘‘മയം, ഭന്തേ, മുഹുത്തം സയിത്വാ അസുകസ്മിം നാമ ഓകാസേ തുമ്ഹേ സമ്പാപുണിസ്സാമാ’’തി വത്വാ യാവ അരുണുഗ്ഗമനാ സയന്തി, ചീവരഞ്ച നിസ്സഗ്ഗിയം ഹോതി, നിസ്സയോ ച പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. ദഹരേ ഉയ്യോജേത്വാ ഥേരേസു സയന്തേസുപി ഏസേവ നയോ. ദ്വേധാപഥം ദിസ്വാ ഥേരാ ‘‘അയം മഗ്ഗോ’’ ¶ , ദഹരാ ‘‘അയം മഗ്ഗോ’’തി വത്വാ അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സ വചനം അഗ്ഗഹേത്വാ ഗതാ, സഹ അരുണസ്സ ഉഗ്ഗമനാ ചീവരാനി ച നിസ്സഗ്ഗിയാനി ഹോന്തി, നിസ്സയോ ച പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. സചേ ദഹരാ മഗ്ഗതോ ഓക്കമ്മ ‘‘അന്തോഅരുണേയേവ നിവത്തിസ്സാമാ’’തി ഭേസജ്ജത്ഥായ ഗാമം പവിസിത്വാ ആഗച്ഛന്തി, അസമ്പത്താനംയേവ ച നേസം അരുണോ ഉഗ്ഗച്ഛതി, ചീവരാനി നിസ്സഗ്ഗിയാനി ഹോന്തി, നിസ്സയോ പന ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. സചേ പന ധേനുഭയേന വാ സുനഖഭയേന വാ മുഹുത്തം ഠത്വാ ‘‘ഗമിസ്സാമാ’’തി ഠത്വാ വാ നിസീദിത്വാ വാ ഗച്ഛന്തി, അന്തരാ അരുണേ ഉഗ്ഗതേ ചീവരാനി ച നിസ്സഗ്ഗിയാനി ഹോന്തി, നിസ്സയോ ച പടിപ്പസ്സമ്ഭതി.

സചേ ¶ ‘‘അന്തോഅരുണേയേവ ആഗമിസ്സാമാ’’തി അന്തോസീമായം ഗാമം പവിട്ഠാനം അന്തരാ അരുണോ ഉഗ്ഗച്ഛതി, നേവ ചീവരാനി നിസ്സഗ്ഗിയാനി ഹോന്തി, ന നിസ്സയോ പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. സചേ പന ‘‘വിഭായതു താവാ’’തി നിസീദന്തി, അരുണേ ഉഗ്ഗതേ ന ചീവരാനി നിസ്സഗ്ഗിയാനി ഹോന്തി, നിസ്സയോ പന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. സചേ യേപി ‘‘അന്തോഅരുണേയേവ ആഗമിസ്സാമാ’’തി സാമന്തവിഹാരം ധമ്മസ്സവനത്ഥായ സഉസ്സാഹാ ഗച്ഛന്തി, അന്തരാമഗ്ഗേയേവ ച നേസം അരുണോ ഉഗ്ഗച്ഛതി, ചീവരാനി നിസ്സഗ്ഗിയാനി ഹോന്തി, നിസ്സയോ പന ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. സചേ ധമ്മഗാരവേന ‘‘യാവപരിയോസാനം സുത്വാവ ഗമിസ്സാമാ’’തി നിസീദന്തി, സഹ അരുണസ്സ ഉഗ്ഗമനാ ചീവരാനിപി നിസ്സഗ്ഗിയാനി ഹോന്തി, നിസ്സയോ ച പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. ഥേരേന ദഹരം ചീവരധോവനത്ഥായ ഗാമകം പേസേന്തേന അത്തനോ ചീവരം പച്ചുദ്ധരിത്വാവ ദാതബ്ബം, ദഹരസ്സപി ചീവരം പച്ചുദ്ധരാപേത്വാവ ഠപേതബ്ബം. സചേ അസതിയാ ഗച്ഛതി, അത്തനോ ചീവരം പച്ചുദ്ധരിത്വാ ദഹരസ്സ ചീവരം വിസ്സാസേന ഗഹേത്വാ ഠപേതബ്ബം. സചേ ഥേരോ ന സരതി, ദഹരോവ സരതി, ദഹരേന അത്തനോ ചീവരം പച്ചുദ്ധരിത്വാ ഥേരസ്സ ചീവരം വിസ്സാസേന ഗഹേത്വാ ഗന്ത്വാ വത്തബ്ബം ‘‘ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം ചീവരം അധിട്ഠഹിത്വാ പരിഭുഞ്ജഥാ’’തി. അത്തനോപി ചീവരം അധിട്ഠാതബ്ബം. ഏവം ഏകസ്സ സതിയാപി ആപത്തിമോക്ഖോ ഹോതി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

ചീവരവിപ്പവാസവിനിച്ഛയകഥാ സമത്താ.

൫൩. ഭണ്ഡസ്സ ¶ ¶ പടിസാമനന്തി പരേസം ഭണ്ഡസ്സ ഗോപനം. പരേസഞ്ഹി (പാചി. അട്ഠ. ൫൦൬) കപ്പിയവത്ഥു വാ ഹോതു അകപ്പിയവത്ഥു വാ, അന്തമസോ മാതു കണ്ണപിളന്ധനം കാലപണ്ണമ്പി ഗിഹിസന്തകം ഭണ്ഡാഗാരികസീസേന പടിസാമേന്തസ്സ പാചിത്തിയം. സചേ പന മാതാപിതൂനം സന്തകം അവസ്സം പടിസാമേതബ്ബം കപ്പിയഭണ്ഡം ഹോതി, അത്തനോ അത്ഥായ ഗഹേത്വാ പടിസാമേതബ്ബം. ‘‘ഇദം പടിസാമേത്വാ ദേഹീ’’തി പന വുത്തേ ‘‘ന വട്ടതീ’’തി പടിക്ഖിപിതബ്ബം. സചേ ‘‘പടിസാമേഹീ’’തി പാതേത്വാ ഗച്ഛന്തി, പലിബോധോ നാമ ഹോതി, പടിസാമേതും വട്ടതി. വിഹാരേ കമ്മം കരോന്താ വഡ്ഢകീആദയോ വാ രാജവല്ലഭാ വാ ‘‘അത്തനോ ഉപകരണഭണ്ഡം വാ സയനഭണ്ഡം വാ പടിസാമേത്വാ ദേഥാ’’തി വദന്തി, ഛന്ദേനപി ഭയേനപി ന കാതബ്ബമേവ, ഗുത്തട്ഠാനം പന ദസ്സേതും വട്ടതി, ബലക്കാരേന പാതേത്വാ ഗതേസു ച പടിസാമേതും.

സചേ (പാരാ. അട്ഠ. ൧.൧൧൧) അത്തനോ ഹത്ഥേ പടിസാമനത്ഥായ ഠപിതം ഭണ്ഡം സാമികേന ‘‘ദേഹി മേ ഭണ്ഡ’’ന്തി യാചിതോ അദാതുകാമോ ‘‘നാഹം ഗണ്ഹാമീ’’തി ഭണതി, സമ്പജാനമുസാവാദേപി അദിന്നാദാനസ്സ പയോഗത്താ ദുക്കടം. ‘‘കിം തുമ്ഹേ ഭണഥ, നേവിദം മയ്ഹം അനുരൂപം, ന തുമ്ഹാക’’ന്തിആദീനി വദന്തസ്സപി ദുക്കടമേവ. ‘‘രഹോ മയാ ഏതസ്സ ഹത്ഥേ ഠപിതം, ന അഞ്ഞോ കോചി ജാനാതി, ദസ്സതി നു ഖോ മേ, നോ’’തി സാമികോ വിമതിം ഉപ്പാദേതി, ഭിക്ഖുസ്സ ഥുല്ലച്ചയം. തസ്സ ഫരുസാദിഭാവം ദിസ്വാ സാമികോ ‘‘ന മയ്ഹം ദസ്സതീ’’തി ധുരം നിക്ഖിപതി, തത്ര സചായം ഭിക്ഖു ‘‘കിലമേത്വാ നം ദസ്സാമീ’’തി ദാനേ സഉസ്സാഹോ, രക്ഖതി താവ. സചേപി സോ ദാനേ നിരുസ്സാഹോ, ഭണ്ഡസാമികോ പന ഗഹണേ സഉസ്സാഹോ, രക്ഖതിയേവ. യദി പന തസ്മിം ദാനേ നിരുസ്സാഹോ ഭണ്ഡസാമികോ ‘‘ന മയ്ഹം ദസ്സതീ’’തി ധുരം നിക്ഖിപതി, ഏവം ഉഭിന്നം ധുരനിക്ഖേപേന ഭിക്ഖുനോ പാരാജികം. യദിപി മുഖേന ‘‘ദസ്സാമീ’’തി വദതി, ചിത്തേന പന അദാതുകാമോ, ഏവമ്പി സാമികസ്സ ധുരനിക്ഖേപേ പാരാജികം. തം പന സങ്ഗോപനത്ഥായ അത്തനോ ഹത്ഥേ പരേഹി ഠപിതം ഭണ്ഡം അഗുത്തദേസതോ ഠാനാ ചാവേത്വാ ഗുത്തട്ഠാനേ ഠപനത്ഥായ ഹരതോ അനാപത്തി. ഥേയ്യചിത്തേനപി ഠാനാ ചാവേന്തസ്സ അവഹാരോ നത്ഥി. കസ്മാ? അത്തനോ ഹത്ഥേ നിക്ഖിത്തത്താ, ഭണ്ഡദേയ്യം പന ഹോതി. ഥേയ്യചിത്തേന പരിഭുഞ്ജതോപി ഏസേവ നയോ.

൫൪. പഞ്ചന്നം ¶ സഹധമ്മികാനം സന്തകം പന യം കിഞ്ചി പരിക്ഖാരം പടിസാമേതും വട്ടതി. സചേ ¶ ആഗന്തുകോ ഭിക്ഖു ആവാസികാനം ചീവരകമ്മം കരോന്താനം സമീപേ പത്തചീവരം ഠപേത്വാ ‘‘ഏതേ സങ്ഗോപേസ്സന്തീ’’തി മഞ്ഞമാനോ നഹായിതും വാ അഞ്ഞത്ര വാ ഗച്ഛതി, സചേ തം ആവാസികാ സങ്ഗോപേന്തി, ഇച്ചേതം കുസലം. നോ ചേ, നട്ഠേ ഗീവാ ന ഹോതി. സചേപി സോ ‘‘ഇദം, ഭന്തേ, ഠപേഥാ’’തി വത്വാ ഗച്ഛതി, ഇതരേ ച കിച്ചപസുതത്താ ന ജാനന്തി, ഏസേവ നയോ. അഥാപി തേ ‘‘ഇദം, ഭന്തേ, ഠപേഥാ’’തി വുത്താ ‘‘മയം ബ്യാവടാ’’തി പടിക്ഖിപന്തി, ഇതരോ ച ‘‘അവസ്സം ഠപേസ്സന്തീ’’തി അനാദിയിത്വാ ഗച്ഛതി, ഏസേവ നയോ. സചേ പന തേ തേന യാചിതാ വാ അയാചിതാ വാ ‘‘മയം ഠപേസ്സാമ, ത്വം ഗച്ഛാ’’തി വദന്തി, തം സങ്ഗോപിതബ്ബം. നോ ചേ സങ്ഗോപേന്തി, നട്ഠേ ഗീവാ. കസ്മാ? സമ്പടിച്ഛിതത്താ.

യോ ഭിക്ഖു ഭണ്ഡാഗാരികോ ഹുത്വാ പച്ചൂസസമയേ ഏവ ഭിക്ഖൂനം പത്തചീവരാനി ഹേട്ഠാപാസാദം ഓരോപേത്വാ ദ്വാരം അപിദഹിത്വാ തേസമ്പി അനാരോചേത്വാവ ദൂരേ ഭിക്ഖാചാരം ഗച്ഛതി, താനി ചേ ചോരാ ഹരന്തി, തസ്സേവ ഗീവാ. യോ പന ഭിക്ഖു ഭിക്ഖൂഹി ‘‘ഓരോപേഥ, ഭന്തേ, പത്തചീവരാനി, കാലോ സലാകഗ്ഗഹണസ്സാ’’തി വുത്തോ ‘‘സമാഗതാത്ഥാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ആമ സമാഗതാമ്ഹാ’’തി വുത്തേ പത്തചീവരാനി നീഹരിത്വാ നിക്ഖിപിത്വാ ഭണ്ഡാഗാരദ്വാരം ബന്ധിത്വാ ‘‘തുമ്ഹേ പത്തചീവരാനി ഗഹേത്വാ ഹേട്ഠാപാസാദദ്വാരം പടിജഗ്ഗിത്വാ ഗച്ഛേയ്യാഥാ’’തി വത്വാ ഗച്ഛതി. തത്ര ചേകോ അലസജാതികോ ഭിക്ഖു ഭിക്ഖൂസു ഗതേസു പച്ഛാ അക്ഖീനി പുഞ്ഛന്തോ ഉട്ഠഹിത്വാ ഉദകട്ഠാനം മുഖധോവനത്ഥം ഗച്ഛതി, തം ഖണം ദിസ്വാ ചോരാ തസ്സ പത്തചീവരം ഹരന്തി, സുഹടം, ഭണ്ഡാഗാരികസ്സ ഗീവാ ന ഹോതി.

സചേപി കോചി ഭണ്ഡാഗാരികസ്സ അനാരോചേത്വാവ ഭണ്ഡാഗാരേ അത്തനോ പരിക്ഖാരം ഠപേതി, തസ്മിമ്പി നട്ഠേ ഭണ്ഡാഗാരികസ്സ ഗീവാ ന ഹോതി. സചേ പന ഭണ്ഡാഗാരികോ തം ദിസ്വാ ‘‘അട്ഠാനേ ഠപിത’’ന്തി ഗഹേത്വാ ഠപേതി, നട്ഠേ തസ്സേവ ഗീവാ. സചേപി ഠപിതഭിക്ഖുനാ ‘‘മയാ, ഭന്തേ, ഈദിസോ നാമ പരിക്ഖാരോ ഠപിതോ, ഉപധാരേയ്യാഥാ’’തി വുത്തോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛതി, ദുന്നിക്ഖിത്തം വാ മഞ്ഞമാനോ അഞ്ഞസ്മിം ഠാനേ ഠപേതി, നട്ഠേ തസ്സേവ ഗീവാ. ‘‘നാഹം ജാനാമീ’’തി പടിക്ഖിപന്തസ്സ പന നത്ഥി ഗീവാ. യോപി തസ്സ പസ്സന്തസ്സേവ ഠപേതി, ഭണ്ഡാഗാരികഞ്ച ന സമ്പടിച്ഛാപേതി, നട്ഠം സുനട്ഠമേവ. സചേ പന നം ഭണ്ഡാഗാരികോ അഞ്ഞത്ര ഠപേതി, നട്ഠേ ഗീവാ ¶ . സചേ ഭണ്ഡാഗാരം സുഗുത്തം, സബ്ബോ സങ്ഘസ്സ ചേതിയസ്സ ച പരിക്ഖാരോ തത്ഥേവ ഠപീയതി, ഭണ്ഡാഗാരികോ ച ബാലോ അബ്യത്തോ ദ്വാരം വിവരിത്വാ ധമ്മകഥം വാ സോതും അഞ്ഞം വാ കിഞ്ചി കാതും കത്ഥചി ഗച്ഛതി, തം ഖണം ദിസ്വാ യത്തകം ചോരാ ഹരന്തി, സബ്ബം തസ്സ ഗീവാ. ഭണ്ഡാഗാരതോ നിക്ഖമിത്വാ ബഹി ചങ്കമന്തസ്സ വാ ദ്വാരം വിവരിത്വാ സരീരം ഉതും ഗാഹാപേന്തസ്സ വാ തത്ഥേവ ¶ സമണധമ്മാനുയോഗേന നിസിന്നസ്സ വാ തത്ഥേവ നിസീദിത്വാ കേനചി കമ്മേന ബ്യാവടസ്സ വാ ഉച്ചാരപസ്സാവപീളിതസ്സപി സതോ തത്ഥേവ ഉപചാരേ വിജ്ജമാനേ ബഹി ഗച്ഛതോ വാ അഞ്ഞേന വാ കേനചി ആകാരേന പമത്തസ്സ സതോ ദ്വാരം വിവരിത്വാ വാ വിവടമേവ പവിസിത്വാ വാ സന്ധിം ഛിന്ദിത്വാ വാ യത്തകം തസ്സ പമാദപച്ചയാ ചോരാ ഹരന്തി, സബ്ബം തസ്സേവ ഗീവാ. ‘‘ഉണ്ഹസമയേ പന വാതപാനം വിവരിത്വാ നിപജ്ജിതും വട്ടതീ’’തി വദന്തി. ഉച്ചാരപീളിതസ്സ പന തസ്മിം ഉപചാരേ അസതി അഞ്ഞത്ഥ ഗച്ഛന്തസ്സ ഗിലാനപക്ഖേ ഠിതത്താ അവിസയോ, തസ്മാ ഗീവാ ന ഹോതി.

൫൫. യോ പന അന്തോ ഉണ്ഹപീളിതോ ദ്വാരം സുഗുത്തം കത്വാ ബഹി നിക്ഖമതി, ചോരാ തം ഗഹേത്വാ ‘‘ദ്വാരം വിവരാ’’തി വദന്തി, യാവതതിയം ന വിവരിതബ്ബം. യദി പന തേ ചോരാ ‘‘സചേ ന വിവരസി, തഞ്ച മാരേസ്സാമ, ദ്വാരഞ്ച ഭിന്ദിത്വാ പരിക്ഖാരം ഹരിസ്സാമാ’’തി ഫരസുആദീനി ഉക്ഖിപന്തി, ‘‘മയി ച മതേ സങ്ഘസ്സ ച സേനാസനേ വിനട്ഠേ ഗുണോ നത്ഥീ’’തി വിവരിതും വട്ടതി. ഇധാപി ‘‘അവിസയത്താ ഗീവാ നത്ഥീ’’തി വദന്തി. സചേ കോചി ആഗന്തുകോ കുഞ്ചികം വാ ദേതി, ദ്വാരം വാ വിവരതി, യത്തകം ചോരാ ഹരന്തി, സബ്ബം തസ്സ ഗീവാ. സങ്ഘേന ഭണ്ഡാഗാരം ഗുത്തത്ഥായ സൂചിയന്തകഞ്ച കുഞ്ചികമുദ്ദികാ ച യോജേത്വാ ദിന്നാ ഹോതി, ഭണ്ഡാഗാരികോ ഘടികമത്തം ദത്വാ നിപജ്ജതി, ചോരാ വിവരിത്വാ പരിക്ഖാരം ഹരന്തി, തസ്സേവ ഗീവാ. സൂചിയന്തകഞ്ച കുഞ്ചികമുദ്ദികഞ്ച യോജേത്വാ നിപന്നം പനേതം സചേ ചോരാ ആഗന്ത്വാ ‘‘ദ്വാരം വിവരാഹീ’’തി വദന്തി, തത്ഥ പുരിമനയേനേവ പടിപജ്ജിതബ്ബം. ഏവം സുഗുത്തം കത്വാ നിപന്നേ പന സചേ ഭിത്തിം വാ ഛദനം വാ ഭിന്ദിത്വാ ഉമങ്ഗേന വാ പവിസിത്വാ ഹരന്തി, ന തസ്സ ഗീവാ.

സചേ ഭണ്ഡാഗാരേ അഞ്ഞേപി ഥേരാ വസന്തി, വിവടേ ദ്വാരേ അത്തനോ അത്തനോ പരിക്ഖാരം ഗഹേത്വാ ഗച്ഛന്തി, ഭണ്ഡാഗാരികോ തേസു ഗതേസു ദ്വാരം ന ജഗ്ഗതി, സചേ തത്ഥ കിഞ്ചി അവഹരീയതി, ഭണ്ഡാഗാരികസ്സ ഇസ്സരവതായ ഭണ്ഡാഗാരികസ്സേവ ഗീവാ, ഥേരേഹി പന സഹായേഹി ഭവിതബ്ബം. അയഞ്ഹി സാമീചി. യദി ഭണ്ഡാഗാരികോ ‘‘തുമ്ഹേ ബഹി ഠത്വാ തുമ്ഹാകം പരിക്ഖാരം ഗണ്ഹഥ ¶ , മാ പവിസിത്ഥാ’’തി വദതി, തേസഞ്ച ഏകോ ലോലമഹാഥേരോ സാമണേരേഹി ചേവ ഉപട്ഠാകേഹി ച സദ്ധിം ഭണ്ഡാഗാരം പവിസിത്വാ നിസീദതി ചേവ നിപജ്ജതി ച, യത്തകം ഭണ്ഡം നസ്സതി, സബ്ബം തസ്സ ഗീവാ, ഭണ്ഡാഗാരികേന പന അവസേസഥേരേഹി ച സഹായേഹി ഭവിതബ്ബം. അഥ ഭണ്ഡാഗാരികോവ ലോലസാമണേരേ ച ഉപട്ഠാകേ ച ഗഹേത്വാ ഭണ്ഡാഗാരേ നിസീദതി ചേവ നിപജ്ജതി ച, യത്തകം നസ്സതി, സബ്ബം തസ്സേവ ഗീവാ. തസ്മാ ഭണ്ഡാഗാരികേനേവ തത്ഥ വസിതബ്ബം, അവസേസേഹി അപ്പേവ രുക്ഖമൂലേ വസിതബ്ബം, ന ച ഭണ്ഡാഗാരേതി.

൫൬. യേ ¶ പന അത്തനോ അത്തനോ സഭാഗഭിക്ഖൂനം വസനഗബ്ഭേസു പരിക്ഖാരം ഠപേന്തി, പരിക്ഖാരേ നട്ഠേ യേഹി ഠപിതോ, തേസംയേവ ഗീവാ, ഇതരേഹി പന സഹായേഹി ഭവിതബ്ബം. യദി പന സങ്ഘോ ഭണ്ഡാഗാരികസ്സ വിഹാരേയേവ യാഗുഭത്തം ദാപേതി, സോ ച ഭിക്ഖാചാരത്ഥായ ഗാമം ഗച്ഛതി, നട്ഠം തസ്സേവ ഗീവാ. ഭിക്ഖാചാരം പവിസന്തേഹി അതിരേകചീവരം രക്ഖണത്ഥായ ഠപിതവിഹാരവാരികസ്സപി യാഗുഭത്തം വാ നിവാപം വാ ലഭമാനസ്സേവ ഭിക്ഖാചാരം ഗച്ഛതോ യം തത്ഥ നസ്സതി, സബ്ബം ഗീവാ. ന കേവലഞ്ച ഏത്തകമേവ, ഭണ്ഡാഗാരികസ്സ വിയ യം തസ്സ പമാദപച്ചയാ നസ്സതി, സബ്ബം ഗീവാ.

സചേ വിഹാരോ മഹാ ഹോതി, അഞ്ഞം പദേസം രക്ഖിതും ഗച്ഛന്തസ്സ അഞ്ഞസ്മിം പദേസേ നിക്ഖിത്തം ഹരന്തി, അവിസയത്താ ഗീവാ ന ഹോതി. ഈദിസേ പന വിഹാരേ വേമജ്ഝേ സബ്ബേസം ഓസരണട്ഠാനേ പരിക്ഖാരേ ഠപേത്വാ നിസീദിതബ്ബം, വിഹാരവാരികാ വാ ദ്വേ തയോ ഠപേതബ്ബാ. സചേ തേസമ്പി അപ്പമത്താനം ഇതോ ചിതോ ച രക്ഖതംയേവ കിഞ്ചി നസ്സതി, ഗീവാ ന ഹോതി. വിഹാരവാരികേ ബന്ധിത്വാ ഹരിതഭണ്ഡമ്പി ചോരാനം പടിപഥം ഗതേസു അഞ്ഞേന മഗ്ഗേന ഹരിതഭണ്ഡമ്പി ന തേസം ഗീവാ. സചേ വിഹാരവാരികാനം വിഹാരേ ദാതബ്ബം യാഗുഭത്തം വാ നിവാപോ വാ ന ഹോതി, തേഹി പത്തബ്ബലാഭതോ അതിരേകാ ദ്വേ തിസ്സോ യാഗുസലാകാ തേസം പഹോനകഭത്തസലാകാ ച ഠപേതും വട്ടതി, നിബദ്ധം കത്വാ പന ന ഠപേതബ്ബാ. മനുസ്സാ ഹി വിപ്പടിസാരിനോ ഹോന്തി ‘‘വിഹാരവാരികായേവ അമ്ഹാകം ഭത്തം ഭുഞ്ജന്തീ’’തി, തസ്മാ പരിവത്തേത്വാ പരിവത്തേത്വാ ഠപേതബ്ബാ. സചേ തേസം സഭാഗാ സലാകഭത്താദീനി ആഹരിത്വാ ദേന്തി, ഇച്ചേതം കുസലം ¶ . നോ ചേ ദേന്തി, വാരം ഗാഹാപേത്വാ നീഹരാപേതബ്ബാനി. സചേ വിഹാരവാരികോ ദ്വേ തിസ്സോ യാഗുസലാകാ ച ചത്താരി പഞ്ച സലാകഭത്താനി ച ലഭമാനോ ഭിക്ഖാചാരം ഗച്ഛതി, ഭണ്ഡാഗാരികസ്സ വിയ സബ്ബം നട്ഠം ഗീവാ ഹോതി. സചേ സങ്ഘസ്സ വിഹാരപാലാനം ദാതബ്ബം ഭത്തം വാ നിവാപോ വാ നത്ഥി, ഭിക്ഖൂ വിഹാരവാരം ഗഹേത്വാ അത്തനോ അത്തനോ നിസ്സിതകേ വിഹാരം ജഗ്ഗാപേന്തി, സമ്പത്തവാരം അഗ്ഗഹേതും ന ലഭതി. യഥാ അഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ കരോന്തി, തഥേവ കാതബ്ബം. ഭിക്ഖൂഹി പന അസഹായസ്സ വാ അദുതിയസ്സ വാ യസ്സ സഭാഗോ ഭിക്ഖു ഭത്തം ആനേത്വാ ദാതാ നത്ഥി, ഏവരൂപസ്സ വാരോ ന പാപേതബ്ബോ.

യമ്പി പാകവട്ടത്ഥായ വിഹാരേ ഠപേന്തി, തം ഗഹേത്വാ ഉപജീവന്തേന ഠാതബ്ബം. യോ തം ന ഉപജീവതി, സോ വാരം ന ഗാഹാപേതബ്ബോ. ഫലാഫലത്ഥായപി വിഹാരേ ഭിക്ഖും ഠപേന്തി, ജഗ്ഗിത്വാ ഗോപേത്വാ ഫലവാരേന ഭാജേത്വാ ഖാദന്തി. യോ താനി ഖാദതി, തേന ഠാതബ്ബം, അനുപജീവന്തോ ന ഗാഹാപേതബ്ബോ. സേനാസനമഞ്ചപീഠപച്ചത്ഥരണരക്ഖണത്ഥായപി ഠപേന്തി, ആവാസേ വസന്തേന ഠാതബ്ബം, അബ്ഭോകാസികോ പന രുക്ഖമൂലികോ വാ ന ഗാഹാപേതബ്ബോ. ഏകോ നവകോ ഹോതി, ബഹുസ്സുതോ പന ബഹൂനം ¶ ധമ്മം വാചേതി, പരിപുച്ഛം ദേതി, പാളിം വണ്ണേതി, ധമ്മകഥം കഥേതി, സങ്ഘസ്സ ഭാരം നിത്ഥരതി, അയം ലാഭം പരിഭുഞ്ജന്തോപി ആവാസേ വസന്തോപി വാരം ന ഗാഹാപേതബ്ബോ. ‘‘പുരിസവിസേസോ നാമ ഞാതബ്ബോ’’തി വദന്തി. ഉപോസഥാഗാരപടിമാഘരജഗ്ഗനകസ്സ പന ദിഗുണം യാഗുഭത്തം, ദേവസികം തണ്ഡുലനാളി, സംവച്ഛരേ തിചീവരം ദസവീസഗ്ഘനകം കപ്പിയഭണ്ഡഞ്ച ദാതബ്ബം. സചേ പന തസ്സ തം ലഭമാനസ്സേവ പമാദേന തത്ഥ കിഞ്ചി നസ്സതി, സബ്ബം ഗീവാ. ബന്ധിത്വാ ബലക്കാരേന അച്ഛിന്നം, ന ഗീവാ. തത്ഥ ചേതിയസ്സ വാ സങ്ഘസ്സ വാ സന്തകേന ചേതിയസ്സ സന്തകം രക്ഖാപേതും വട്ടതി, ചേതിയസ്സ സന്തകേന സങ്ഘസ്സ സന്തകം രക്ഖാപേതും ന വട്ടതി. യം പന ചേതിയസ്സ സന്തകേന സദ്ധിം സങ്ഘസ്സ സന്തകം ഠപിതം ഹോതി, തം ചേതിയസന്തകേ രക്ഖാപിതേ രക്ഖിതമേവ ഹോതീതി ഏവം വട്ടതി. പക്ഖവാരേന ഉപോസഥാഗാരാദീനി രക്ഖതോപി പമാദവസേന നട്ഠം ഗീവായേവാതി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

ഭണ്ഡപടിസാമനവിനിച്ഛയകഥാ സമത്താ.

൧൧. കയവിക്കയസമാപത്തിവിനിച്ഛയകഥാ

൫൭. കയവിക്കയസമാപത്തീതി ¶ ¶ കയവിക്കയസമാപജ്ജനം. ‘‘ഇമിനാ ഇമം ദേഹീ’’തിആദിനാ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൫൯൫) ഹി നയേന പരസ്സ കപ്പിയഭണ്ഡം ഗണ്ഹന്തോ കയം സമാപജ്ജതി, അത്തനോ കപ്പിയഭണ്ഡം ദേന്തോ വിക്കയം. അയം പന കയവിക്കയോ ഠപേത്വാ പഞ്ച സഹധമ്മികേ അവസേസേഹി ഗിഹിപബ്ബജിതേഹി അന്തമസോ മാതാപിതൂഹിപി സദ്ധിം ന വട്ടതി.

തത്രായം വിനിച്ഛയോ – വത്ഥേന വാ വത്ഥം ഹോതു, ഭത്തേന വാ ഭത്തം, യം കിഞ്ചി കപ്പിയം ‘‘ഇമിനാ ഇമം ദേഹീ’’തി വദതി, ദുക്കടം. ഏവം വത്വാ മാതുയാപി അത്തനോ ഭണ്ഡം ദേതി, ദുക്കടം, ‘‘ഇമിനാ ഇമം ദേഹീ’’തി വുത്തോ വാ ‘‘ഇമം ദേഹി, ഇമം തേ ദസ്സാമീ’’തി തം വത്വാ വാ മാതുയാപി ഭണ്ഡം അത്തനാ ഗണ്ഹാതി, ദുക്കടം, അത്തനോ ഭണ്ഡേ പരഹത്ഥം, പരഭണ്ഡേ ച അത്തനോ ഹത്ഥം സമ്പത്തേ നിസ്സഗ്ഗിയം പാചിത്തിയം. മാതരം വാ പന പിതരം വാ ‘‘ഇമം ദേഹീ’’തി വദതോ വിഞ്ഞത്തി ന ഹോതി, ‘‘ഇമം ഗണ്ഹാഹീ’’തി ദദതോ സദ്ധാദേയ്യവിനിപാതനം ന ഹോതി. അഞ്ഞാതകം ‘‘ഇമം ദേഹീ’’തി വദതോ വിഞ്ഞത്തി, ‘‘ഇമം ഗണ്ഹാഹീ’’തി ദദതോ സദ്ധാദേയ്യവിനിപാതനം, ‘‘ഇമിനാ ഇമം ദേഹീ’’തി കയവിക്കയം ആപജ്ജതോ നിസ്സഗ്ഗിയം. തസ്മാ കപ്പിയഭണ്ഡം പരിവത്തന്തേന മാതാപിതൂഹിപി സദ്ധിം കയവിക്കയം, അഞ്ഞാതകേഹി സദ്ധിം തിസ്സോ ആപത്തിയോ മോചേന്തേന പരിവത്തേതബ്ബം.

തത്രായം പരിവത്തനവിധി – ഭിക്ഖുസ്സ പാഥേയ്യതണ്ഡുലാ ഹോന്തി, സോ അന്തരാമഗ്ഗേ ഭത്തഹത്ഥം പുരിസം ദിസ്വാ ‘‘അമ്ഹാകം തണ്ഡുലാ അത്ഥി, ന ച നോ ഇമേഹി അത്ഥോ, ഭത്തേന പന അത്ഥോ’’തി വദതി, പുരിസോ തണ്ഡുലേ ഗഹേത്വാ ഭത്തം ദേതി, വട്ടതി. തിസ്സോപി ആപത്തിയോ ന ഹോന്തി, അന്തമസോ നിമിത്തകമ്മമത്തമ്പി ന ഹോതി. കസ്മാ? മൂലസ്സ അത്ഥിതായ. യോ പന ഏവം അകത്വാ ‘‘ഇമിനാ ഇമം ദേഹീ’’തി പരിവത്തേതി, യഥാവത്ഥുകമേവ. വിഘാസാദം ദിസ്വാ ‘‘ഇമം ഓദനം ഭുഞ്ജിത്വാ രജനം വാ ദാരൂനി വാ ആഹരാ’’തി വദതി, രജനഛല്ലിഗണനായ ദാരുഗണനായ ച നിസ്സഗ്ഗിയാനി ഹോന്തി. ‘‘ഇമം ഓദനം ഭുഞ്ജിത്വാ ഇമം നാമ കരോഥാ’’തി ദന്തകാരാദീഹി സിപ്പികേഹി ധമ്മകരണാദീസു തം തം പരിക്ഖാരം കാരേതി, രജകേഹി വാ വത്ഥം ധോവാപേതി, യഥാവത്ഥുകമേവ. നഹാപിതേന കേസേ ഛിന്ദാപേതി ¶ , കമ്മകാരേഹി നവകമ്മം കാരേതി, യഥാവത്ഥുകമേവ. സചേ പന ‘‘ഇദം ഭത്തം ഭുഞ്ജിത്വാ ഇദം കരോഥാ’’തി ന വദതി, ‘‘ഇദം ഭത്തം ഭുഞ്ജ, ഭുത്തോസി, ഭുഞ്ജിസ്സസി, ഇദം നാമ കരോഹീ’’തി വദതി, വട്ടതി. ഏത്ഥ ച കിഞ്ചാപി വത്ഥധോവനേ വാ കേസച്ഛേദനേ ¶ വാ ഭൂമിസോധനാദിനവകമ്മേ വാ പരഭണ്ഡം അത്തനോ ഹത്ഥഗതം നിസ്സജ്ജിതബ്ബം നാമ നത്ഥി, മഹാഅട്ഠകഥായം പന ദള്ഹം കത്വാ വുത്തത്താ ന സക്കാ ഏതം പടിക്ഖിപിതും, തസ്മാ യഥാ നിസ്സഗ്ഗിയവത്ഥുമ്ഹി പരിഭുത്തേ വാ നട്ഠേ വാ പാചിത്തിയം ദേസേതി, ഏവമിധാപി ദേസേതബ്ബം.

യം കിഞ്ചി കപ്പിയഭണ്ഡം ഗണ്ഹിതുകാമതായ അഗ്ഘം പുച്ഛിതും വട്ടതി, തസ്മാ ‘‘അയം തവ പത്തോ കിം അഗ്ഘതീ’’തി പുച്ഛിതേ ‘‘ഇദം നാമാ’’തി വദതി, സചേ അത്തനോ കപ്പിയഭണ്ഡം മഹഗ്ഘം ഹോതി, ഏവഞ്ച നം പടിവദതി ‘‘ഉപാസക മമ ഇദം വത്ഥു മഹഗ്ഘം, തവ പത്തം അഞ്ഞസ്സ ദേഹീ’’തി. തം സുത്വാ ഇതരോ ‘‘അഞ്ഞം ഥാലകമ്പി ദസ്സാമീ’’തി വദതി, ഗണ്ഹിതും വട്ടതി. സചേ സോ പത്തോ മഹഗ്ഘോ, ഭിക്ഖുനോ വത്ഥു അപ്പഗ്ഘം, പത്തസാമികോ ചസ്സ അപ്പഗ്ഘഭാവം ന ജാനാതി, പത്തോ ന ഗഹേതബ്ബോ, ‘‘മമ വത്ഥു അപ്പഗ്ഘ’’ന്തി ആചിക്ഖിതബ്ബം. മഹഗ്ഘഭാവം ഞത്വാ വഞ്ചേത്വാ ഗണ്ഹന്തോപി ഹി ഭണ്ഡം അഗ്ഘാപേത്വാ കാരേതബ്ബതം ആപജ്ജതി. സചേ പത്തസാമികോ ‘‘ഹോതു, ഭന്തേ, സേസം മമ പുഞ്ഞം ഭവിസ്സതീ’’തി ദേതി, വട്ടതി. കപ്പിയകാരകസ്സ പന ‘‘ഇമിനാ ഇമം ഗഹേത്വാ ദേഹീ’’തി ആചിക്ഖിതും വട്ടതി, തസ്മാ യസ്സ ഹത്ഥതോ ഭണ്ഡം ഗണ്ഹാതി, തം ഠപേത്വാ അഞ്ഞം അന്തമസോ തസ്സ പുത്തഭാതികമ്പി കപ്പിയകാരകം കത്വാ ‘‘ഇമിനാ ഇമം നാമ ഗഹേത്വാ ദേഹീ’’തി ആചിക്ഖതി, സോ ചേ ഛേകോ ഹോതി, പുനപ്പുനം അപനേത്വാ വിവദിത്വാ ഗണ്ഹാതി, തുണ്ഹീഭൂതേന ഠാതബ്ബം. നോ ചേ ഛേകോ ഹോതി, ന ജാനാതി ഗഹേതും, വാണിജകോ ച തം വഞ്ചേതി, ‘‘മാ ഗണ്ഹാഹീ’’തി വത്തബ്ബോ.

‘‘ഇദം പടിഗ്ഗഹിതം തേലം വാ സപ്പി വാ അമ്ഹാകം അത്ഥി, അമ്ഹാകഞ്ച അഞ്ഞേന അപ്പടിഗ്ഗഹിതകേന അത്ഥോ’’തി വുത്തേ പന സചേ സോ തം ഗഹേത്വാ അഞ്ഞം ദേതി, പഠമം അത്തനോ തേലം ന മിനാപേതബ്ബം. കസ്മാ? നാളിയഞ്ഹി അവസിട്ഠതേലം ഹോതി, തം പച്ഛാ മിനന്തസ്സ അപ്പടിഗ്ഗഹിതം ദൂസേയ്യ. അയഞ്ച കയവിക്കയോ നാമ കപ്പിയഭണ്ഡവസേന വുത്തോ. കപ്പിയേന ഹി കപ്പിയം പരിവത്തേന്തസ്സ കയവിക്കയസിക്ഖാപദേന നിസ്സഗ്ഗിയം വുത്തം, അകപ്പിയേന പന അകപ്പിയം പരിവത്തേന്തസ്സ, കപ്പിയേന വാ അകപ്പിയം അകപ്പിയേന വാ കപ്പിയം പരിവത്തേന്തസ്സ ¶ രൂപിയസംവോഹാരസിക്ഖാപദേന നിസ്സഗ്ഗിയം, തസ്മാ ഉഭോസു വാ ഏകസ്മിം വാ അകപ്പിയേ സതി രൂപിയസംവോഹാരോ നാമ ഹോതി.

൫൮. രൂപിയസംവോഹാരസ്സ ച ഗരുഭാവദീപനത്ഥം ഇദം പത്തചതുക്കം വേദിതബ്ബം. യോ ഹി രൂപിയം ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ തേന അയബീജം സമുട്ഠാപേതി, തം കോട്ടാപേത്വാ തേന ലോഹേന പത്തം കാരേതി, അയം പത്തോ മഹാഅകപ്പിയോ നാമ, ന സക്കാ കേനചി ഉപായേന കപ്പിയോ കാതും. സചേപി തം വിനാസേത്വാ ¶ ഥാലകം കാരേതി, തമ്പി അകപ്പിയം. വാസിം കാരേതി, തായ ഛിന്നദന്തകട്ഠമ്പി അകപ്പിയം. ബളിസം കാരേതി, തേന മാരിതാ മച്ഛാപി അകപ്പിയാ. വാസിം താപേത്വാ ഉദകം വാ ഖീരം വാ ഉണ്ഹാപേതി, തമ്പി അകപ്പിയമേവ.

യോ പന രൂപിയം ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ തേന പത്തം കിണാതി, അയമ്പി പത്തോ അകപ്പിയോ. ‘‘പഞ്ചന്നമ്പി സഹധമ്മികാനം ന കപ്പതീ’’തി മഹാപച്ചരിയം വുത്തം. സക്കാ പന കപ്പിയോ കാതും. സോ ഹി മൂലേ മൂലസാമികാനം, പത്തേ ച പത്തസാമികാനം ദിന്നേ കപ്പിയോ ഹോതി, കപ്പിയഭണ്ഡം ദത്വാ ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി.

യോപി രൂപിയം ഉഗ്ഗണ്ഹാപേത്വാ കപ്പിയകാരകേന സദ്ധിം കമ്മാരകുലം ഗന്ത്വാ പത്തം ദിസ്വാ ‘‘അയം മയ്ഹം രുച്ചതീ’’തി വദതി, കപ്പിയകാരകോ ച തം രൂപിയം ദത്വാ കമ്മാരം സഞ്ഞാപേതി, അയമ്പി പത്തോ കപ്പിയവോഹാരേന ഗഹിതോപി ദുതിയപത്തസദിസോയേവ, മൂലസ്സ സമ്പടിച്ഛിതത്താ അകപ്പിയോ. കസ്മാ സേസാനം ന കപ്പതീതി? മൂലസ്സ അനിസ്സട്ഠത്താ.

യോ പന രൂപിയം അസമ്പടിച്ഛിത്വാ ‘‘ഥേരസ്സ പത്തം കിണിത്വാ ദേഹീ’’തി പഹിതകപ്പിയകാരകേന സദ്ധിം കമ്മാരകുലം ഗന്ത്വാ പത്തം ദിസ്വാ ‘‘ഇമേ കഹാപണേ ഗഹേത്വാ ഇമം ദേഹീ’’തി കഹാപണേ ദാപേത്വാ ഗഹിതോ, അയം പത്തോ ഏതസ്സേവ ഭിക്ഖുനോ ന വട്ടതി ദുബ്ബിചാരിതത്താ, അഞ്ഞേസം പന വട്ടതി മൂലസ്സ അസമ്പടിച്ഛിതത്താ. മഹാസുമത്ഥേരസ്സ കിര ഉപജ്ഝായോ അനുരുദ്ധത്ഥേരോ നാമ അഹോസി. സോ അത്തനോ ഏവരൂപം പത്തം സപ്പിസ്സ പൂരേത്വാ സങ്ഘസ്സ നിസ്സജ്ജി. തിപിടകചൂളനാഗത്ഥേരസ്സ സദ്ധിവിഹാരികാനം ഏവരൂപോ പത്തോ അഹോസി. തം ഥേരോപി സപ്പിസ്സ പൂരേത്വാ സങ്ഘസ്സ നിസ്സജ്ജാപേസീതി. ഇദം അകപ്പിയപത്തചതുക്കം.

സചേ ¶ പന രൂപിയം അസമ്പടിച്ഛിത്വാ ‘‘ഥേരസ്സ പത്തം കിണിത്വാ ദേഹീ’’തി പഹിതകപ്പിയകാരകേന സദ്ധിം കമ്മാരകുലം ഗന്ത്വാ പത്തം ദിസ്വാ ‘‘അയം മയ്ഹം രുച്ചതീ’’തി വാ ‘‘ഇമാഹം ഗഹേസ്സാമീ’’തി വാ വദതി, കപ്പിയകാരകോ ച തം രൂപിയം ദത്വാ കമ്മാരം സഞ്ഞാപേതി, അയം പത്തോ സബ്ബകപ്പിയോ ബുദ്ധാനമ്പി പരിഭോഗാരഹോ. ഇമം പന രൂപിയസംവോഹാരം കരോന്തേന ‘‘ഇമിനാ ഇമം ഗഹേത്വാ ദേഹീ’’തി കപ്പിയകാരകമ്പി ആചിക്ഖിതും ന വട്ടതി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

കയവിക്കയസമാപത്തിവിനിച്ഛയകഥാ സമത്താ.

൧൨. രൂപിയാദിപടിഗ്ഗഹണവിനിച്ഛയകഥാ

൫൯. രൂപിയാദിപടിഗ്ഗഹോതി ¶ ജാതരൂപാദിപടിഗ്ഗണ്ഹനം. തത്ഥ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൫൮൩-൪) ജാതരൂപം രജതം ജാതരൂപമാസകോ രജതമാസകോതി ചതുബ്ബിധം നിസ്സഗ്ഗിയവത്ഥു. തമ്ബലോഹാദീഹി കതോ ലോഹമാസകോ. സാരദാരുനാ വാ വേളുപേസികായ വാ അന്തമസോ താലപണ്ണേനപി രൂപം ഛിന്ദിത്വാ കതോ ദാരുമാസകോ. ലാഖായ വാ നിയ്യാസേന വാ രൂപം സമുട്ഠാപേത്വാ കതോ ജതുമാസകോ. യോ യോ യത്ഥ യത്ഥ ജനപദേ യദാ യദാ വോഹാരം ഗച്ഛതി, അന്തമസോ അട്ഠിമയോപി ചമ്മമയോപി രുക്ഖഫലബീജമയോപി സമുട്ഠാപിതരൂപോപി അസമുട്ഠാപിതരൂപോപീതി അയം സബ്ബോപി രജതമാസകേനേവ സങ്ഗഹിതോ. മുത്താ മണി വേളുരിയോ സങ്ഖോ സിലാ പവാളം ലോഹിതങ്കോ മസാരഗല്ലം സത്ത ധഞ്ഞാനി ദാസിദാസഖേത്തവത്ഥുപുപ്ഫാരാമഫലാരാമാദയോതി ഇദം ദുക്കടവത്ഥു. തത്ഥ നിസ്സഗ്ഗിയവത്ഥും അത്തനോ വാ സങ്ഘഗണപുഗ്ഗലചേതിയാനം വാ അത്ഥായ സമ്പടിച്ഛിതും ന വട്ടതി. അത്തനോ അത്ഥായ സമ്പടിച്ഛതോ നിസ്സഗ്ഗിയം പാചിത്തിയം ഹോതി, സേസാനം അത്ഥായ ദുക്കടം. ദുക്കടവത്ഥും സബ്ബേസമ്പി അത്ഥായ സമ്പടിച്ഛതോ ദുക്കടമേവ.

തത്രായം വിനിച്ഛയോ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൫൩൮-൯) – സചേ കോചി ജാതരൂപരജതം ആഹരിത്വാ ‘‘ഇദം സങ്ഘസ്സ ദമ്മി, ആരാമം വാ കരോഥ ചേതിയം വാ ഭോജനസാലാദീനം വാ അഞ്ഞതര’’ന്തി വദതി, ഇദം സമ്പടിച്ഛിതും ന വട്ടതി. സചേ പന ‘‘നയിദം ഭിക്ഖൂനം സമ്പടിച്ഛിതും വട്ടതീ’’തി പടിക്ഖിത്തേ ‘‘വഡ്ഢകീനം വാ കമ്മകാരാനം വാ ഹത്ഥേ ഭവിസ്സതി ¶ , കേവലം തുമ്ഹേ സുകതദുക്കടം ജാനാഥാ’’തി വത്വാ തേസം ഹത്ഥേ ദത്വാ പക്കമതി, വട്ടതി. അഥാപി ‘‘മമ മനുസ്സാനം ഹത്ഥേ ഭവിസ്സതി, മയ്ഹമേവ വാ ഹത്ഥേ ഭവിസ്സതി, കേവലം തുമ്ഹേ യം യസ്സ ദാതബ്ബം, തദത്ഥായ പേസേഥാ’’തി വദതി, ഏവമ്പി വട്ടതി. സചേ പന സംഘം വാ ഗണം വാ പുഗ്ഗലം വാ അനാമസിത്വാ ‘‘ഇദം ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണം ചേതിയസ്സ ദേമ, വിഹാരസ്സ ദേമ, നവകമ്മസ്സ ദേമാ’’തി വദന്തി, പടിക്ഖിപിതും ന വട്ടതി, ‘‘ഇമേ ഇദം ഭണന്തീ’’തി കപ്പിയകാരകാനം ആചിക്ഖിതബ്ബം. ‘‘ചേതിയാദീനം അത്ഥായ തുമ്ഹേ ഗഹേത്വാ ഠപേത്വാ’’തി വുത്തേ പന ‘‘അമ്ഹാകം ഗഹേതും ന വട്ടതീ’’തി പടിക്ഖിപിതബ്ബം.

സചേ പന കോചി ബഹും ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണം ആനേത്വാ ‘‘ഇദം സംഘസ്സ ദമ്മി, ചത്താരോ പച്ചയേ പരിഭുഞ്ജഥാ’’തി വദതി, തഞ്ചേ സംഘോ സമ്പടിച്ഛതി, പടിഗ്ഗഹണേപി പരിഭോഗേപി ആപത്തി. തത്ര ചേകോ ¶ ഭിക്ഖു ‘‘നയിദം കപ്പതീ’’തി പടിക്ഖിപതി, ഉപാസകോ ച ‘‘യദിന കപ്പതി, മയ്ഹമേവ ഭവിസ്സതീ’’തി തം ആദായ ഗച്ഛതി. സോ ഭിക്ഖു ‘‘തയാ സംഘസ്സ ലാഭന്തരായോ കതോ’’തി ന കേനചി കിഞ്ചി വത്തബ്ബോ. യോ ഹി തം ചോദേതി, സ്വേവ സാപത്തികോ ഹോതി. തേന പനേകേന ബഹൂ അനാപത്തികാ കതാ. സചേ പന ഭിക്ഖൂഹി ‘‘ന വട്ടതീ’’തി പടിക്ഖിത്തേ ‘‘കപ്പിയകാരകാനം വാ ഹത്ഥേ ഭവിസ്സതി, മമ പുരിസാനം വാ മയ്ഹം വാ ഹത്ഥേ ഭവിസ്സതി, കേവലം തുമ്ഹേ പച്ചയേ പരിഭുഞ്ജഥാ’’തി വദതി, വട്ടതി.

ചതുപച്ചയത്ഥായ ച ദിന്നം യേന യേന പച്ചയേന അത്ഥോ ഹോതി, തം തദത്ഥം ഉപനേതബ്ബം. ചിവരത്ഥായ ദിന്നം ചീവരേയേവ ഉപനേതബ്ബം. സചേ ചീവരേന താദിസോ അത്ഥോ നത്ഥി, പിണ്ഡപാതാദീഹി സംഘോ കിലമതി, സംഘസുട്ഠുതായ അപലോകേത്വാ തദത്ഥായപി ഉപനേതബ്ബം. ഏസ നയോ പിണ്ഡപാതഗിലാനപച്ചയത്ഥായ ദിന്നേപി. സേനാസനത്ഥായ ദിന്നം പന സേനാസനസ്സ ഗരുഭണ്ഡത്താ സേനാസനേയേവ ഉപനേതബ്ബം. സചേ പന ഭിക്ഖൂസു സേനാസനം ഛഡ്ഡേത്വാ ഗതേസു സേനാസനം വിനസ്സതി, ഈദിസേ കാലേ സേനാസനം വിസ്സജ്ജേത്വാപി ഭിക്ഖൂനം പരിഭോഗോ അനുഞ്ഞാതോ, തസ്മാ സേനാസനജഗ്ഗനത്ഥം മൂലച്ഛേജ്ജം അകത്വാ യാപനമത്തം പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം.

൬൦. സചേ കോചി ‘‘മയ്ഹം തിസസ്സസമ്പാദനകം മഹാതളാകം അത്ഥി, തം സംഘസ്സ ദമ്മീ’’തി വദതി, തഞ്ചേ സംഘോ സമ്പടിച്ഛതി, പടിഗ്ഗഹണേപി പരിഭോഗേപി ആപത്തിയേവ. യോ പന തം പടിക്ഖിപതി, സോ പുരിമനയേനേവ ന കേനചി കിഞ്ചി വത്തബ്ബോ. യോ ഹി തം ചോദേതി, സ്വേവ സാപത്തികോ ഹോതി ¶ . തേന പനേകേന ബഹൂ അനാപത്തികാ കതാ. യോ പന ‘‘താദിസംയേവ തളാകം ദമ്മീ’’തി വത്വാ ഭിക്ഖൂഹി ‘‘ന വട്ടതീ’’തി പടിക്ഖിത്തോ വദതി ‘‘അസുകഞ്ച അസുകഞ്ച സങ്ഘസ്സ തളാകം അത്ഥി, തം കഥം വട്ടതീ’’തി. സോ വത്തബ്ബോ ‘‘കപ്പിയം കത്വാ ദിന്നം ഭവിസ്സതീ’’തി. കഥം ദിന്നം കപ്പിയം ഹോതീതി. ‘‘ചത്താരോ പച്ചയേ പരിഭുഞ്ജഥാ’’തി വത്വാ ദിന്നന്തി. സോ സചേ ‘‘സാധു, ഭന്തേ ചത്താരോ പച്ചയേ പരിഭുഞ്ജഥാ’’തി ദേതി, വട്ടതി. അഥാപി ‘‘തളാകം ഗണ്ഹഥാ’’തി വത്വാ ‘‘ന വട്ടതീ’’തി പടിക്ഖിത്തോ ‘‘കപ്പിയകാരകോ അത്ഥീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘നത്ഥീ’’തി വുത്തേ ‘‘ഇദം അസുകോ നാമ വിചാരേസ്സതി, അസുകസ്സ വാ ഹത്ഥേ മയ്ഹം വാ ഹത്ഥേ ഭവിസ്സതി, സങ്ഘോ കപ്പിയഭണ്ഡം പരിഭുഞ്ജതൂ’’തി വദതി, വട്ടതി. സചേപി ‘‘ന വട്ടതീ’’തി പടിക്ഖിത്തോ ‘‘ഉദകം പരിഭുഞ്ജിസ്സതി, ഭണ്ഡകം ധോവിസ്സതി, മിഗപക്ഖിനോ പിവിസ്സന്തീ’’തി വദതി, ഏവമ്പി വട്ടതി. അഥാപി ‘‘ന വട്ടതീ’’തി പടിക്ഖിത്തോ വദതി ‘‘കപ്പിയസീസേന ഗണ്ഹഥാ’’തി. ‘‘സാധു ഉപാസക, സങ്ഘോ പാനീയം പിവിസ്സതി, ഭണ്ഡകം ധോവിസ്സതി, മിഗപക്ഖിനോ പിവിസ്സന്തീ’’തി വത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. അഥാപി ‘‘മമ തളാകം വാ പോക്ഖരണിം വാ സങ്ഘസ്സ ¶ ദമ്മീ’’തി വുത്തേ ‘‘സാധു ഉപാസക, സങ്ഘോ പാനീയം പിവിസ്സതീ’’തിആദീനി വത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതിയേവ.

യദി പന ഭിക്ഖൂഹി ഹത്ഥകമ്മം യാചിത്വാ സഹത്ഥേന ച കപ്പിയപഥവിം ഖണിത്വാ ഉദകപരിഭോഗത്ഥായ തളാകം കാരിതം ഹോതി, തഞ്ചേ നിസ്സായ സസ്സം നിപ്ഫാദേത്വാ മനുസ്സാ വിഹാരേ കപ്പിയഭണ്ഡം ദേന്തി, വട്ടതി. അഥ മനുസ്സാ ഏവ സങ്ഘസ്സ ഉപകാരത്ഥായ സങ്ഘികഭൂമിം ഖണിത്വാ തം നിസ്സായ നിപ്ഫന്നസസ്സതോ കപ്പിയഭണ്ഡം ദേന്തി, ഏതമ്പി വട്ടതി. ‘‘അമ്ഹാകം ഏകം കപ്പിയകാരകം ഠപേഥാ’’തി വുത്തേ ച ഠപേതുമ്പി ലബ്ഭതി. അഥ തേ മനുസ്സാ രാജബലിനാ ഉപദ്ദുതാ പക്കമന്തി, അഞ്ഞേ പടിപജ്ജന്തി, ന ച ഭിക്ഖൂനം കിഞ്ചി ദേന്തി, ഉദകം വാരേതും ലബ്ഭതി, തഞ്ച ഖോ കസികമ്മകാലേയേവ, ന സസ്സകാലേ. സചേ തേ വദന്തി ‘‘നനു, ഭന്തേ, പുബ്ബേപി മനുസ്സാ ഇമം നിസ്സായ സസ്സം അകംസൂ’’തി, തതോ വത്തബ്ബാ ‘‘തേ സങ്ഘസ്സ ഇമഞ്ച ഇമഞ്ച ഉപകാരം അകംസു, ഇദഞ്ചിദഞ്ച കപ്പിയഭണ്ഡകം അദംസൂ’’തി. സചേ തേ വദന്തി ‘‘മയമ്പി ദസ്സാമാ’’തി, ഏവമ്പി വട്ടതി.

സചേ പന കോചി അബ്യത്തോ അകപ്പിയവോഹാരേന തളാകം പടിഗ്ഗണ്ഹാതി വാ കാരേതി വാ, തം ഭിക്ഖൂഹി ന പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം, തം നിസ്സായ ലദ്ധകപ്പിയഭണ്ഡമ്പി അകപ്പിയമേവ ¶ . സചേ ഭിക്ഖൂഹി പരിച്ചത്തഭാവം ഞത്വാ സാമികോ വാ തസ്സ പുത്തധീതരോ വാ അഞ്ഞോ വാ കോചി വംസേ ഉപ്പന്നോ പുന കപ്പിയവോഹാരേന ദേതി, വട്ടതി. പച്ഛിന്നേ കുലവംസേ യോ തസ്സ ജനപദസ്സ സാമികോ, സോ അച്ഛിന്ദിത്വാ കപ്പിയവോഹാരേന പുന ദേതി ചിത്തലപബ്ബതേ ഭിക്ഖുനാ നീഹടഉദകവാഹകം അളനാഗരാജമഹേസീ വിയ, ഏവമ്പി വട്ടതി. കപ്പിയവോഹാരേപി ഉദകവസേന പടിഗ്ഗഹിതതളാകേ സുദ്ധചിത്താനം മത്തികുദ്ധരണപാളിബന്ധനാദീനി ച കാതും വട്ടതി. തം നിസ്സായ പന സസ്സം കരോന്തേ ദിസ്വാ കപ്പിയകാരകം ഠപേതും ന വട്ടതി. യദി തേ സയമേവ കപ്പിയഭണ്ഡം ദേന്തി, ഗഹേതബ്ബം. നോ ചേ ദേന്തി, ന ചോദേതബ്ബം. പച്ചയവസേന പടിഗ്ഗഹിതതളാകേ കപ്പിയകാരകം ഠപേതും വട്ടതി, മത്തികുദ്ധരണപാളിബന്ധനാദീനി കാരേതും ന വട്ടതി. സചേ കപ്പിയകാരകാ സയമേവ കരോന്തി, വട്ടതി. അബ്യത്തേന പന ലജ്ജിഭിക്ഖുനാ കാരാപിതേസു കിഞ്ചാപി പടിഗ്ഗഹണം കപ്പിയം, ഭിക്ഖുസ്സ പന പയോഗപച്ചയാ ഉപ്പന്നേന മിസ്സത്താ വിസഗതപിണ്ഡപാതോ വിയ അകപ്പിയമംസരസമിസ്സഭോജനം വിയ ച ദുബ്ബിനിഭോഗം ഹോതി, സബ്ബേസം അകപ്പിയമേവ.

൬൧. സചേ പന ഉദകസ്സ ഓകാസോ അത്ഥി, തളാകസ്സ പാളി ഥിരാ, ‘‘യഥാ ബഹും ഉദകം ഗണ്ഹാതി, ഏവം കരോഹി, തീരസമീപേ ഉദകം കരോഹീ’’തി ഏവം ഉദകമേവ വിചാരേതി, വട്ടതി. ഉദ്ധനേ ¶ അഗ്ഗിം ന പാതേന്തി, ‘‘ഉദകകമ്മം ലബ്ഭതു ഉപാസകാ’’തി വത്തും വട്ടതി, ‘‘സസ്സം കത്വാ ആഹരഥാ’’തി വത്തും പന ന വട്ടതി. സചേ പന തളാകേ അതിബഹും ഉദകം ദിസ്വാ പസ്സതോ വാ പിട്ഠിതോ വാ മാതികം നീഹരാപേതി, വനം ഛിന്ദാപേത്വാ കേദാരേ കാരാപേതി, പോരാണകേദാരേസു വാ പകതിഭാഗം അഗ്ഗഹേത്വാ അതിരേകം ഗണ്ഹാതി, നവസസ്സേ വാ അപരിച്ഛിന്നഭാഗേ ‘‘ഏത്തകേ കഹാപണേ ദേഥാ’’തി കഹാപണേ ഉട്ഠാപേതി, സബ്ബേസം അകപ്പിയം.

യോ പന ‘‘കസഥ വപഥാ’’തി അവത്വാ ‘‘ഏത്തകായ ഭൂമിയാ ഏത്തകോ നാമ ഭാഗോ’’തി ഏവം ഭൂമിം വാ പതിട്ഠാപേതി, ‘‘ഏത്തകേ ഭൂമിഭാഗേ അമ്ഹേഹി സസ്സം കതം, ഏത്തകം നാമ ഭാഗം ഗണ്ഹഥാ’’തി വദന്തേസു കസ്സകേസു ഭൂമിപ്പമാണഗഹണത്ഥം രജ്ജുയാ വാ ദണ്ഡേന വാ മിനാതി, ഖലേ വാ ഠത്വാ രക്ഖതി, ഖലതോ വാ നീഹരാപേതി, കോട്ഠാഗാരേ വാ പടിസാമേതി, തസ്സേവ തം അകപ്പിയം. സചേ കസ്സകാ കഹാപണേ ആഹരിത്വാ ‘‘ഇമേ സങ്ഘസ്സ ആഹടാ’’തി വദന്തി, അഞ്ഞതരോ ച ഭിക്ഖു ‘‘ന സങ്ഘോ കഹാപണേ ഖാദതീ’’തി സഞ്ഞായ ‘‘ഏത്തകേഹി കഹാപണേഹി സാടകേ ആഹരഥ ¶ , ഏത്തകേഹി യാഗുആദീനി സമ്പാദേഥാ’’തി വദതി, യം തേ ആഹരന്തി, തം സബ്ബേസം അകപ്പിയം. കസ്മാ? കഹാപണാനം വിചാരിതത്താ. സചേ ധഞ്ഞം ആഹരിത്വാ ‘‘ഇദം സങ്ഘസ്സ ആഹട’’ന്തി വദന്തി, അഞ്ഞതരോ ച ഭിക്ഖു പുരിമനയേനേവ ‘‘ഏത്തകേഹി വീഹീഹി ഇദഞ്ചിദഞ്ച ആഹരഥാ’’തി വദതി, യം തേ ആഹരന്തി, തം തസ്സേവ അകപ്പിയം. കസ്മാ? ധഞ്ഞസ്സ വിചാരിതത്താ. സചേ തണ്ഡുലം വാ അപരണ്ണം വാ ആഹരിത്വാ ‘‘ഇദം സങ്ഘസ്സ ആഹട’’ന്തി വദന്തി, അഞ്ഞതരോ ച ഭിക്ഖു പുരിമനയേനേവ ‘‘ഏത്തകേഹി തണ്ഡുലേഹി ഇദഞ്ചിദഞ്ച ആഹരഥാ’’തി വദതി, യം തേ ആഹരന്തി, തം സബ്ബേസം കപ്പിയം. കസ്മാ? കപ്പിയാനം തണ്ഡുലാദീനം വിചാരിതത്താ. കയവിക്കയേപി അനാപത്തി കപ്പിയകാരകസ്സ ആചിക്ഖിതത്താ.

൬൨. പുബ്ബേ പന ചിത്തലപബ്ബതേ ഏകോ ഭിക്ഖു ചതുസാലദ്വാരേ ‘‘അഹോ വത സ്വേ സങ്ഘസ്സ ഏത്തകപ്പമാണേ പൂവേ പചേയ്യു’’ന്തി ആരാമികാനം സഞ്ഞാജനനത്ഥം ഭൂമിയം മണ്ഡലം അകാസി. തം ദിസ്വാ ഛേകോ ആരാമികോ തഥേവ കത്വാ ദുതിയദിവസേ ഭേരിയാ ആകോടിതായ സന്നിപതിതേ സങ്ഘേ പൂവം ഗഹേത്വാ സങ്ഘത്ഥേരം ആഹ – ‘‘ഭന്തേ, അമ്ഹേഹി ഇതോ പുബ്ബേ നേവ പിതൂനം, ന പിതാമഹാനം ഏവരൂപം സുതപുബ്ബം, ഏകേന അയ്യേന ചതുസാലദ്വാരേ പൂവത്ഥായ സഞ്ഞാ കതാ, ഇതോ ദാനി പഭുതി അയ്യാ അത്തനോ അത്തനോ ചിത്താനുരൂപം വദന്തു, അമ്ഹാകമ്പി ഫാസുവിഹാരോ ഭവിസ്സതീ’’തി. മഹാഥേരോ തതോവ നിവത്തി, ഏകഭിക്ഖുനാപി പൂവോ ന ഗഹിതോ. ഏവം പുബ്ബേ തത്രുപ്പാദം ന പരിഭുഞ്ജിംസു. തസ്മാ –

സല്ലേഖം ¶ അച്ചജന്തേന, അപ്പമത്തേന ഭിക്ഖുനാ;

കപ്പിയേപി ന കാതബ്ബാ, ആമിസത്ഥായ ലോലതാതി. (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൫൩൮-൯);

യോ ചായം തളാകേ വുത്തോ, പോക്ഖരണീഉദകവാഹകമാതികാദീസുപി ഏസേവ നയോ.

൬൩. പുബ്ബണ്ണാപരണ്ണഉച്ഛുഫലാഫലാദീനം വിരുഹനട്ഠാനം യം കിഞ്ചി ഖേത്തം വാ വത്ഥും വാ ‘‘ദമ്മീ’’തി വുത്തേപി ‘‘ന വട്ടതീ’’തി പടിക്ഖിപിത്വാ തളാകേ വുത്തനയേനേവ യദാ കപ്പിയവോഹാരേന ‘‘ചതുപച്ചയപരിഭോഗത്ഥായ ദമ്മീ’’തി വദതി, തദാ സമ്പടിച്ഛിതബ്ബം, ‘‘വനം ദമ്മി അരഞ്ഞം ദമ്മീ’’തി വുത്തേ പന വട്ടതി. സചേ മനുസ്സാ ഭിക്ഖൂഹി അനാണത്തായേവ തത്ഥ രുക്ഖേ ഛിന്ദിത്വാ അപരണ്ണാദീനി സമ്പാദേത്വാ ¶ ഭിക്ഖൂനം ഭാഗം ദേന്തി, വട്ടതി, അദേന്താ ന ചോദേതബ്ബാ. സചേ കേനചിദേവ അന്തരായേന തേസു പക്കന്തേസു അഞ്ഞേ കരോന്തി, ന ച ഭിക്ഖൂനം കിഞ്ചി ദേന്തി, തേ വാരേതബ്ബാ. സചേ വദന്തി ‘‘നനു, ഭന്തേ, പുബ്ബേ മനുസ്സാ ഇധ സസ്സാനി അകംസൂ’’തി, തതോ വത്തബ്ബാ ‘‘തേ സങ്ഘസ്സ ഇദഞ്ചിദഞ്ച കപ്പിയഭണ്ഡം അദംസൂ’’തി. സചേ വദന്തി ‘‘മയമ്പി ദസ്സാമാ’’തി, ഏവം വട്ടതി.

കിഞ്ചി സസ്സുട്ഠാനകം ഭൂമിപ്പദേസം സന്ധായ ‘‘സീമം ദേമാ’’തി വദന്തി, വട്ടതി. സീമപരിച്ഛേദനത്ഥം പന ഥമ്ഭാ വാ പാസാണാ വാ സയം ന ഠപേതബ്ബാ, ഭൂമി നാമ അനഗ്ഘാ, അപ്പകേനപി പാരാജികോ ഭവേയ്യ. ആരാമികാനം പന വത്തബ്ബം ‘‘ഇമിനാ ഠാനേന അമ്ഹാകം സീമാ ഗതാ’’തി. സചേപി ഹി തേ അധികം ഗണ്ഹന്തി, പരിയായേന കഥിതത്താ അനാപത്തി. യദി പന രാജരാജമഹാമത്താദയോ സയമേവ ഥമ്ഭേ ഠപാപേത്വാ ‘‘ചത്താരോ പച്ചയേ പരിഭുഞ്ജഥാ’’തി ദേന്തി, വട്ടതിയേവ.

സചേ ¶ കോചി അന്തോസീമായം തളാകം വാ ഖണതി, വിഹാരമജ്ഝേന വാ മാതികം നേതി, ചേതിയങ്ഗണബോധിയങ്ഗണാദീനി ദുസ്സന്തി, വാരേതബ്ബോ. സചേ സങ്ഘോ കിഞ്ചി ലഭിത്വാ ആമിസഗരുകതായ ന വാരേതി, ഏകോ ഭിക്ഖു വാരേതി, സോവ ഭിക്ഖു ഇസ്സരോ. സചേ ഏകോ ഭിക്ഖു ന വാരേതി ‘‘നേഥ തുമ്ഹേ’’തി, തേസംയേവ പക്ഖോ ഹോതി. സങ്ഘോ വാരേതി, സങ്ഘോവ ഇസ്സരോ. സങ്ഘികേസു ഹി കമ്മേസു യോ ധമ്മകമ്മം കരോതി, സോവ ഇസ്സരോ. സചേ വാരിയമാനോപി കരോതി, ഹേട്ഠാ ഗഹിതം പംസും ഹേട്ഠാ പക്ഖിപിത്വാ, ഉപരി ഗഹിതം പംസും ഉപരി പക്ഖിപിത്വാ പൂരേതബ്ബാ.

സചേ കോചി യഥാജാതമേവ ഉച്ഛും വാ അപരണ്ണം വാ അലാബുകുമ്ഭണ്ഡാദികം വാ വല്ലിഫലം ദാതുകാമോ ‘‘ഏതം സബ്ബം ഉച്ഛുഖേത്തം അപരണ്ണവത്ഥും വല്ലിഫലാവാടം ദമ്മീ’’തി വദതി, സഹ വത്ഥുനാ പരാമട്ഠത്താ ന വട്ടതീതി മഹാസുമത്ഥേരോ ആഹ. മഹാപദുമത്ഥേരോ പന ‘‘അഭിലാപമത്തമേതം, സാമികാനംയേവ ഹി സോ ഭൂമിഭാഗോ, തസ്മാ വട്ടതീ’’തി ആഹ. ‘‘ദാസം ദമ്മീ’’തി വദതി, ന വട്ടതി. ‘‘ആരാമികം ദമ്മി, വേയ്യാവച്ചകരം ദമ്മി, കപ്പിയകാരകം ദമ്മീ’’തി വുത്തേ വട്ടതി. സചേ ആരാമികോ പുരേഭത്തമ്പി പച്ഛാഭത്തമ്പി സങ്ഘസ്സേവ കമ്മം കരോതി, സാമണേരസ്സ വിയ സബ്ബം ഭേസജ്ജം പടിജഗ്ഗനമ്പി തസ്സ കാതബ്ബം. സചേ പുരേഭത്തമേവ സങ്ഘസ്സ കമ്മം കരോതി, പച്ഛാഭത്തം അത്തനോ കരോതി, സായം നിവാപോ ന ദാതബ്ബോ. യേപി പഞ്ചദിവസവാരേന ¶ വാ പക്ഖവാരേന വാ സങ്ഘസ്സ കമ്മം കത്വാ സേസകാലേ അത്തനോ കമ്മം കരോന്തി, തേസമ്പി കരണകാലേയേവ ഭത്തഞ്ച നിവാപോ ച ദാതബ്ബോ. സചേ സങ്ഘസ്സ കമ്മം നത്ഥി, അത്തനോയേവ കമ്മം കത്വാ ജീവന്തി, തേ ചേ ഹത്ഥകമ്മമൂലം ആനേത്വാ ദേന്തി, ഗഹേതബ്ബം. നോ ചേ ദേന്തി, ന കിഞ്ചി വത്തബ്ബാ. യം കിഞ്ചി രജകദാസമ്പി പേസകാരദാസമ്പി ആരാമികനാമേന സമ്പടിച്ഛിതും വട്ടതി.

സചേ ‘‘ഗാവോ ദേമാ’’തി വദന്തി, ‘‘ന വട്ടതീ’’തി പടിക്ഖിപിതബ്ബാ. ഇമാ ഗാവോ കുതോതി. പണ്ഡിതേഹി പഞ്ചഗോരസപരിഭോഗത്ഥായ ദിന്നാതി. ‘‘മയമ്പി പഞ്ചഗോരസപരിഭോഗത്ഥായ ദേമാ’’തി വുത്തേ വട്ടന്തി. അജികാദീസുപി ഏസേവ നയോ. ‘‘ഹത്ഥിം ദേമ, അസ്സം, മഹിംസം, കുക്കുടം, സൂകരം ദേമാ’’തി വദന്തി, സമ്പടിച്ഛിതും ന വട്ടതി. സചേ കേചി മനുസ്സാ ‘‘അപ്പോസ്സുക്കാ, ഭന്തേ, തുമ്ഹേ ഹോഥ, മയം ഇമേ ഗഹേത്വാ തുമ്ഹാകം കപ്പിയഭണ്ഡം ദസ്സാമാ’’തി ഗണ്ഹന്തി, വട്ടതി. കുക്കുടസൂകരേ ‘‘സുഖം ജീവന്തൂ’’തി അരഞ്ഞേ വിസ്സജ്ജാപേതും വട്ടതി. ‘‘ഇമം തളാകം, ഇമം ഖേത്തം, ഇമം വത്ഥും വിഹാരസ്സ ദേമാ’’തി വുത്തേ പടിക്ഖിപിതും ന ലബ്ഭതി.

൬൪. സചേ കോചി ഭിക്ഖും ഉദ്ദിസ്സ ദൂതേന ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണാദിചീവരചേതാപന്നം പഹിണേയ്യ ‘‘ഇമിനാ ചീവരചേതാപന്നേന ചീവരം ചേതാപേത്വാ ഇത്ഥന്നാമം ഭിക്ഖും ചീവരേന അച്ഛാദേഹീ’’തി, സോ ചേ ദൂതോ തം ഭിക്ഖും ഉപസങ്കമിത്വാ ഏവം വദേയ്യ ‘‘ഇദം ഖോ, ഭന്തേ, ആയസ്മന്തം ഉദ്ദിസ്സ ചീവരചേതാപന്നം ആഭതം, പടിഗ്ഗണ്ഹതു ആയസ്മാ ചീവരചേതാപന്ന’’ന്തി, തേന ഭിക്ഖുനാ സോ ദൂതോ ഏവമസ്സ വചനീയോ ‘‘ന ഖോ മയം, ആവുസോ, ചീവരചേതാപന്നം പടിഗ്ഗണ്ഹാമ, ചീവരഞ്ച ഖോ മയം പടിഗ്ഗണ്ഹാമ കാലേന കപ്പിയ’’ന്തി. സോ ചേ ദൂതോ തം ഭിക്ഖും ഏവം വദേയ്യ ‘‘അത്ഥി പനായസ്മതോ കോചി വേയ്യാവച്ചകരോ’’തി, ചീവരത്ഥികേന ഭിക്ഖുനാ വേയ്യാവച്ചകരോ നിദ്ദിസിതബ്ബോ ആരാമികോ വാ ഉപാസകോ വാ ‘‘ഏസോ ഖോ, ആവുസോ, ഭിക്ഖൂനം വേയ്യാവച്ചകരോ’’തി. ന വത്തബ്ബോ ‘‘തസ്സ ദേഹീ’’തി വാ ‘‘സോ വാ നിക്ഖിപിസ്സതി, സോ വാ പരിവത്തേസ്സതി, സോ വാ ചേതാപേസ്സതീ’’തി ¶ . സോ ചേ ദൂതോ തം വേയ്യാവച്ചകരം സഞ്ഞാപേത്വാ തം ഭിക്ഖും ഉപസങ്കമിത്വാ ഏവം വദേയ്യ ‘‘യം ഖോ, ഭന്തേ, ആയസ്മാ വേയ്യാവച്ചകരം നിദ്ദിസി, ആണത്തോ സോ മയാ, ഉപസങ്കമതു ആയസ്മാ കാലേന, ചീവരേന തം അച്ഛാദേസ്സതീ’’തി. ചീവരത്ഥികേന ഭിക്ഖുനാ വേയ്യാവച്ചകരോ ഉപസങ്കമിത്വാ ദ്വത്തിക്ഖത്തും ചോദേതബ്ബോ സാരേതബ്ബോ ¶ ‘‘അത്ഥോ മേ, ആവുസോ, ചീവരേനാ’’തി. ന വത്തബ്ബോ ‘‘ദേഹി മേ ചീവരം, ആഹര മേ ചീവരം, പരിവത്തേഹി മേ ചീവരം, ചേതാപേഹി മേ ചീവര’’ന്തി. സചേ ദ്വത്തിക്ഖത്തും ചോദയമാനോ സാരയമാനോ തം ചീവരം അഭിനിപ്ഫാദേതി, ഇച്ചേതം കുസലം. നോ ചേ അഭിനിപ്ഫാദേതി, തത്ഥ ഗന്ത്വാ ചതുക്ഖത്തും പഞ്ചക്ഖത്തും ഛക്ഖത്തുപരമം തുണ്ഹീഭൂതേന ഉദ്ദിസ്സ ഠാതബ്ബം, ന ആസനേ നിസീദിതബ്ബം, ന ആമിസം പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം, ന ധമ്മോ ഭാസിതബ്ബോ. ‘‘കിം കാരണാ ആഗതോസീ’’തി പുച്ഛിയമാനേന ‘‘ജാനാഹി, ആവുസോ’’തി ഏത്തകമേവ വത്തബ്ബം.

സചേ ആസനേ വാ നിസീദതി, ആമിസം വാ പടിഗ്ഗണ്ഹാതി, ധമ്മം വാ ഭാസതി, ഠാനം ഭഞ്ജതി. സചേ ചതുക്ഖത്തും ചോദേതി, ചതുക്ഖത്തും ഠാതബ്ബം. പഞ്ചക്ഖത്തും ചോദേതി, ദ്വിക്ഖത്തും ഠാതബ്ബം. ഛക്ഖത്തും ചോദേതി, ന ഠാതബ്ബം. ഏകായ ഹി ചോദനായ ഠാനദ്വയം ഭഞ്ജതി. യഥാ ഛക്ഖത്തും ചോദേത്വാ ന ഠാതബ്ബം, ഏവം ദ്വാദസക്ഖത്തും ഠത്വാ ന ചോദേതബ്ബം. തസ്മാ സചേ ചോദേതിയേവ ന തിട്ഠതി, ഛ ചോദനാ ലബ്ഭന്തി. സചേ തിട്ഠതിയേവ ന ചോദേതി, ദ്വാദസ ഠാനാനി ലബ്ഭന്തി. സചേ ചോദേതിപി തിട്ഠതിപി, ഏകായ ചോദനായ ദ്വേ ഠാനാനി ഹാപേതബ്ബാനി. തത്ഥ യോ ഏകദിവസമേവ പുനപ്പുനം ഗന്ത്വാ ഛക്ഖത്തും ചോദേതി, സകിംയേവ വാ ഗന്ത്വാ ‘‘അത്ഥോ മേ, ആവുസോ, ചീവരേനാ’’തി ഛക്ഖത്തും വദതി, തത്ഥ ഏകദിവസമേവ പുനപ്പുനം ഗന്ത്വാ ദ്വാദസക്ഖത്തും തിട്ഠതി, സകിമേവ വാ ഗന്ത്വാ തത്ര തത്ര ഠാനേ തിട്ഠതി, സോപി സബ്ബചോദനായോ സബ്ബട്ഠാനാനി ച ഭഞ്ജതി, കോ പന വാദോ നാനാദിവസേസു. തതോ ചേ ഉത്തരി വായമമാനോ തം ചീവരം അഭിനിപ്ഫാദേതി, പയോഗേ ദുക്കടം, പടിലാഭേന നിസ്സഗ്ഗിയം ഹോതി. നോ ചേ സക്കോതി തം അഭിനിപ്ഫാദേതും, യതോ രാജതോ രാജമഹാമത്തതോ വാ അസ്സ ഭിക്ഖുനോ തം ചീവരചേതാപന്നം ആനീതം, തസ്സ സന്തികം സാമം വാ ഗന്തബ്ബം, ദൂതോ വാ പാഹേതബ്ബോ ‘‘യം ഖോ തുമ്ഹേ ആയസ്മന്തോ ഭിക്ഖും ഉദ്ദിസ്സ ചീവരചേതാപന്നം പഹിണിത്ഥ, ന തം തസ്സ ഭിക്ഖുനോ കിഞ്ചി അത്ഥം അനുഭോതി, യുഞ്ജന്തായസ്മന്തോ സകം, മാ തുമ്ഹാകം സന്തകം വിനസ്സതൂ’’തി. അയം തത്ഥ സാമീചി. യോ പന നേവ സാമം ഗച്ഛതി, ന ദൂതം പാഹേതി, വത്തഭേദേ ദുക്കടം ആപജ്ജതി.

൬൫. കിം പന (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൫൩൮-൯) സബ്ബകപ്പിയകാരകേസു ഏവം പടിപജ്ജിതബ്ബന്തി? ന പടിപജ്ജിതബ്ബം. അയഞ്ഹി കപ്പിയകാരകോ നാമ സങ്ഖേപതോ ദുവിധോ നിദ്ദിട്ഠോ ¶ അനിദ്ദിട്ഠോ ച. തത്ഥ നിദ്ദിട്ഠോ ദുവിധോ ഭിക്ഖുനാ നിദ്ദിട്ഠോ ദൂതേന നിദ്ദിട്ഠോതി. അനിദ്ദിട്ഠോപി ദുവിധോ ¶ മുഖവേവടികകപ്പിയകാരകോ പരമ്മുഖകപ്പിയകാരകോതി. തേസു ഭിക്ഖുനാ നിദ്ദിട്ഠോ സമ്മുഖാസമ്മുഖവസേന ചതുബ്ബിധോ ഹോതി, തഥാ ദൂതേന നിദ്ദിട്ഠോപി. കഥം? ഇധേകച്ചോ ഭിക്ഖുസ്സ ചീവരത്ഥായ ദൂതേന അകപ്പിയവത്ഥും പഹിണതി, ദൂതോ തം ഭിക്ഖും ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ഇദം, ഭന്തേ, ഇത്ഥന്നാമേന തുമ്ഹാകം ചീവരത്ഥായ പഹിതം, ഗണ്ഹഥ ന’’ന്തി വദതി, ഭിക്ഖു ‘‘നയിദം കപ്പതീ’’തി പടിക്ഖിപതി, ദൂതോ ‘‘അത്ഥി പന തേ, ഭന്തേ, വേയ്യാവച്ചകരോ’’തി പുച്ഛതി, പുഞ്ഞത്ഥികേഹി ച ഉപാസകേഹി ‘‘ഭിക്ഖൂനം വേയ്യാവച്ചം കരോഥാ’’തി ആണത്താ വാ, ഭിക്ഖൂനം വാ സന്ദിട്ഠസമ്ഭത്താ കേചി വേയ്യാവച്ചകരാ ഹോന്തി, തേസം അഞ്ഞതരോ തസ്മിം ഖണേ ഭിക്ഖുസ്സ സന്തികേ നിസിന്നോ ഹോതി, ഭിക്ഖു തം നിദ്ദിസതി ‘‘അയം ഭിക്ഖൂനം വേയ്യാവച്ചകരോ’’തി, ദൂതോ തസ്സ ഹത്ഥേ അകപ്പിയവത്ഥും ദത്വാ ‘‘ഥേരസ്സ ചീവരം കിണിത്വാ ദേഹീ’’തി ഗച്ഛതി, അയം ഭിക്ഖുനാ സമ്മുഖാനിദ്ദിട്ഠോ.

നോ ചേ ഭിക്ഖുസ്സ സന്തികേ നിസിന്നോ ഹോതി, അപിച ഖോ ഭിക്ഖു നിദ്ദിസതി ‘‘അസുകസ്മിം നാമ ഗാമേ ഇത്ഥന്നാമോ ഭിക്ഖൂനം വേയ്യാവച്ചകരോ’’തി, സോ ഗന്ത്വാ തസ്സ ഹത്ഥേ അകപ്പിയവത്ഥും ദത്വാ ‘‘ഥേരസ്സ ചീവരം കിണിത്വാ ദദേയ്യാസീ’’തി ആഗന്ത്വാ ഭിക്ഖുസ്സ ആരോചേത്വാ ഗച്ഛതി, അയമേകോ ഭിക്ഖുനാ അസമ്മുഖാനിദ്ദിട്ഠോ.

ന ഹേവ ഖോ സോ ദൂതോ അത്തനാ ആഗന്ത്വാ ആരോചേതി, അപിച ഖോ അഞ്ഞം പഹിണതി ‘‘ദിന്നം മയാ, ഭന്തേ, തസ്സ ഹത്ഥേ ചീവരചേതാപന്നം, തുമ്ഹേ ചീവരം ഗണ്ഹേയ്യാഥാ’’തി, അയം ദുതിയോ ഭിക്ഖുനാ അസമ്മുഖാനിദ്ദിട്ഠോ.

ന ഹേവ ഖോ അഞ്ഞം പഹിണതി, അപിച ഗച്ഛന്തോവ ഭിക്ഖും വദതി ‘‘അഹം തസ്സ ഹത്ഥേ ചീവരചേതാപന്നം ദസ്സാമി, തുമ്ഹേ ചീവരം ഗണ്ഹേയ്യാഥാ’’തി, അയം തതിയോ ഭിക്ഖുനാ അസമ്മുഖാനിദ്ദിട്ഠോതി ഏവം ഏകോ സമ്മുഖാനിദ്ദിട്ഠോ തയോ അസമ്മുഖാനിദ്ദിട്ഠാതി ഇമേ ചത്താരോ ഭിക്ഖുനാ നിദ്ദിട്ഠവേയ്യാവച്ചകരാ നാമ. ഏതേസു ഇധ വുത്തനയേനേവ പടിപജ്ജിതബ്ബം.

അപരോ ഭിക്ഖു പുരിമനയേനേവ ദൂതേന പുച്ഛിതോ നത്ഥിതായ വാ അവിചാരേതുകാമതായ വാ ‘‘നത്ഥമ്ഹാകം കപ്പിയകാരകോ’’തി വദതി, തസ്മിം ഖണേ കോചി മനുസ്സോ ആഗച്ഛതി, ദൂതോ തസ്സ ഹത്ഥേ അകപ്പിയവത്ഥും ദത്വാ ‘‘ഇമസ്സ ഹത്ഥതോ ചീവരം ഗണ്ഹേയ്യാഥാ’’തി വത്വാ ഗച്ഛതി, അയം ദൂതേന സമ്മുഖാനിദ്ദിട്ഠോതി ഏവം ഏകോ സമ്മുഖാനിദ്ദിട്ഠോ.

അപരോ ¶ ¶ ദൂതോ ഗാമം പവിസിത്വാ അത്തനാ അഭിരുചിതസ്സ കസ്സചി ഹത്ഥേ അകപ്പിയവത്ഥും ദത്വാ പുരിമനയേനേവ ആഗന്ത്വാ വാ ആരോചേതി, അഞ്ഞം വാ പഹിണതി ‘‘അഹം അസുകസ്സ നാമ ഹത്ഥേ ചീവരചേതാപന്നം ദസ്സാമി, തുമ്ഹേ ചീവരം ഗണ്ഹേയ്യാഥാ’’തി വത്വാ വാ ഗച്ഛതി, അയം തതിയോ ദൂതേന അസമ്മുഖാനിദ്ദിട്ഠോതി ഏവം ഏകോ സമ്മുഖാനിദ്ദിട്ഠോ തയോ അസമ്മുഖാനിദ്ദിട്ഠാതി ഇമേ ചത്താരോ ദൂതേന നിദ്ദിട്ഠവേയ്യാവച്ചകരാ നാമ. ഏതേസു മേണ്ഡകസിക്ഖാപദേ വുത്തനയേനേവ പടിപജ്ജിതബ്ബം. വുത്തഞ്ഹേതം –

‘‘സന്തി, ഭിക്ഖവേ, മനുസ്സാ സദ്ധാ പസന്നാ, തേ കപ്പിയകാരകാനം ഹത്ഥേ ഹിരഞ്ഞം ഉപനിക്ഖിപന്തി ‘ഇമിനാ യം അയ്യസ്സ കപ്പിയം, തം ദേഥാ’തി. അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, യം തതോ കപ്പിയം, തം സാദിതും, ന ത്വേവാഹം, ഭിക്ഖവേ, ‘കേനചി പരിയായേന ജാതരൂപരജതം സാദിതബ്ബം പരിയേസിതബ്ബ’ന്തി വദാമീ’’തി (മഹാവ. ൨൯൯).

ഏത്ഥ ചോദനായ പരിമാണം നത്ഥി, മൂലം അസാദിയന്തേന സഹസ്സക്ഖത്തുമ്പി ചോദനായ വാ ഠാനേന വാ കപ്പിയഭണ്ഡം സാദിതും വട്ടതി. നോ ചേ ദേതി, അഞ്ഞം കപ്പിയകാരകം ഠപേത്വാപി ആഹരാപേതബ്ബം. സചേ ഇച്ഛതി, മൂലസാമികാനമ്പി കഥേതബ്ബം. നോ ചേ ഇച്ഛതി, ന കഥേതബ്ബം.

അപരോ ഭിക്ഖു പുരിമനയേനേവ ദൂതേന പുച്ഛിതോ ‘‘നത്ഥമ്ഹാകം കപ്പിയകാരകോ’’തി വദതി, തദഞ്ഞോ സമീപേ ഠിതോ സുത്വാ ‘‘ആഹര ഭോ, അഹം അയ്യസ്സ ചീവരം ചേതാപേത്വാ ദസ്സാമീ’’തി വദതി. ദൂതോ ‘‘ഹന്ദ ഭോ ദദേയ്യാസീ’’തി തസ്സ ഹത്ഥേ ദത്വാ ഭിക്ഖുസ്സ അനാരോചേത്വാവ ഗച്ഛതി, അയം മുഖവേവടികകപ്പിയകാരകോ. അപരോ ഭിക്ഖുനോ ഉപട്ഠാകസ്സ വാ അഞ്ഞസ്സ വാ ഹത്ഥേ അകപ്പിയവത്ഥും ദത്വാ ‘‘ഥേരസ്സ ചീവരം ദദേയ്യാസീ’’തി ഏത്തോവ പക്കമതി, അയം പരമ്മുഖാകപ്പിയകാരകോതി ഇമേ ദ്വേ അനിദ്ദിട്ഠകപ്പിയകാരകാ നാമ. ഏതേസു അഞ്ഞാതകഅപ്പവാരിതേസു വിയ പടിപജ്ജിതബ്ബം. സചേ സയമേവ ചീവരം ആനേത്വാ ദദന്തി, ഗഹേതബ്ബം. നോ ചേ, ന കിഞ്ചി വത്തബ്ബാ. യഥാ ച ദൂതസ്സ ഹത്ഥേ ചീവരത്ഥായ അകപ്പിയവത്ഥുമ്ഹി പേസിതേ വിനിച്ഛയോ വുത്തോ, ഏവം പിണ്ഡപാതാദീനമ്പി അത്ഥായ പേസിതേ സയം ആഗന്ത്വാ ദീയമാനേ ച വിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോ.

൬൬. ഉപനിക്ഖിത്തസാദിയനേ ¶ പന അയം വിനിച്ഛയോ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൫൮൩-൪) – കിഞ്ചി അകപ്പിയവത്ഥും പാദമൂലേ ഠപേത്വാ ‘‘ഇദം അയ്യസ്സ ഹോതൂ’’തി വുത്തേ സചേപി ചിത്തേന സാദിയതി, ഗണ്ഹിതുകാമോ ഹോതി, കായേന വാ വാചായ വാ ‘‘നയിദം കപ്പതീ’’തി പടിക്ഖിപതി, അനാപത്തി ¶ . കായവാചാഹി വാ അപ്പടിക്ഖിപിത്വാപി സുദ്ധചിത്തോ ഹുത്വാ ‘‘നയിദം അമ്ഹാകം കപ്പതീ’’തി ന സാദിയതി, അനാപത്തിയേവ. തീസു ദ്വാരേസു ഹി യേന കേനചി പടിക്ഖിത്തം പടിക്ഖിത്തമേവ ഹോതി. സചേ പന കായവാചാഹി അപ്പടിക്ഖിപിത്വാ ചിത്തേന അധിവാസേതി, കായവാചാഹി കത്തബ്ബസ്സ പടിക്ഖേപസ്സ അകരണതോ അകിരിയസമുട്ഠാനം കായദ്വാരേ ച വചീദ്വാരേ ച ആപത്തിം ആപജ്ജതി, മനോദ്വാരേ പന ആപത്തി നാമ നത്ഥി.

ഏകോ സതം വാ സഹസ്സം വാ പാദമൂലേ ഠപേതി ‘‘തുയ്ഹിദം ഹോതൂ’’തി, ഭിക്ഖു ‘‘നയിദം കപ്പതീ’’തി പടിക്ഖിപതി, ഉപാസകോ ‘‘പരിച്ചത്തം മയാ തുമ്ഹാക’’ന്തി ഗതോ, അഞ്ഞോ തത്ഥ ആഗന്ത്വാ പുച്ഛതി ‘‘കിം, ഭന്തേ, ഇദ’’ന്തി, യം തേന ച അത്തനാ ച വുത്തം, തം ആചിക്ഖിതബ്ബം. സോ ചേ വദതി ‘‘ഗോപയിസ്സാമഹം, ഭന്തേ, ഗുത്തട്ഠാനം ദസ്സേഥാ’’തി, സത്തഭൂമികമ്പി പാസാദം അഭിരുഹിത്വാ ‘‘ഇദം ഗുത്തട്ഠാന’’ന്തി ആചിക്ഖിതബ്ബം, ‘‘ഇധ നിക്ഖിപാഹീ’’തി ന വത്തബ്ബം. ഏത്താവതാ കപ്പിയഞ്ച അകപ്പിയഞ്ച നിസ്സായ ഠിതം ഹോതി, ദ്വാരം പിദഹിത്വാ രക്ഖന്തേന വസിതബ്ബം. സചേ കിഞ്ചി വിക്കായികഭണ്ഡം പത്തം വാ ചീവരം വാ ഗഹേത്വാ ആഗച്ഛതി, ‘‘ഇദം ഗഹേസ്സഥ, ഭന്തേ’’തി വുത്തേ ‘‘ഉപാസക, അത്ഥി അമ്ഹാകം ഇമിനാ അത്ഥോ, വത്ഥു ച ഏവരൂപം നാമ സംവിജ്ജതി, കപ്പിയകാരകോ നത്ഥീ’’തി വത്തബ്ബം. സചേ സോ വദതി ‘‘അഹം കപ്പിയകാരകോ ഭവിസ്സാമി, ദ്വാരം വിവരിത്വാ ദേഥാ’’തി, ദ്വാരം വിവരിത്വാ ‘‘ഇമസ്മിം ഓകാസേ ഠപിത’’ന്തി വത്തബ്ബം, ‘‘ഇദം ഗണ്ഹാ’’തി ന വത്തബ്ബം. ഏവമ്പി കപ്പിയഞ്ച അകപ്പിയഞ്ച നിസ്സായ ഠിതമേവ ഹോതി. സോ ചേ തം ഗഹേത്വാ തസ്സ കപ്പിയഭണ്ഡം ദേതി, വട്ടതി. സചേ അധികം ഗണ്ഹാതി, ‘‘ന മയം തവ ഭണ്ഡം ഗണ്ഹാമ, നിക്ഖമാഹീ’’തി വത്തബ്ബോ.

൬൭. യേന പന ജാതരൂപാദിചതുബ്ബിധം നിസ്സഗ്ഗിയവത്ഥു പടിഗ്ഗഹിതം, തേന കിം കാതബ്ബന്തി? സങ്ഘമജ്ഝേ നിസ്സജ്ജിതബ്ബം. കഥം? തേന ഭിക്ഖുനാ (പാരാ. ൫൮൪) സങ്ഘം ഉപസങ്കമിത്വാ ഏകംസം ഉത്തരാസങ്ഗം കരിത്വാ വുഡ്ഢാനം ഭിക്ഖൂനം പാദേ വന്ദിത്വാ ഉക്കുടികം നിസീദിത്വാ അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാ ഏവമസ്സ വചനീയോ ‘‘അഹം, ഭന്തേ, രൂപിയം ¶ പടിഗ്ഗഹേസിം, ഇദം മേ നിസ്സഗ്ഗിയം, ഇമാഹം നിസ്സജ്ജാമീ’’തി നിസ്സജ്ജിത്വാ ആപത്തി ദേസേതബ്ബാ. ബ്യത്തേന ഭിക്ഖുനാ പടിബലേന ആപത്തി പടിഗ്ഗഹേതബ്ബാ. സചേ തത്ഥ ആഗച്ഛതി ആരാമികോ വാ ഉപാസകോ വാ, സോ വത്തബ്ബോ ‘‘ആവുസോ, ഇദം ജാനാഹീ’’തി. സചേ സോ ഭണതി ‘‘ഇമിനാ കിം ആഹരിസ്സാമീ’’തി, ന വത്തബ്ബോ ‘‘ഇമം വാ ഇമം വാ ആഹരാ’’തി, കപ്പിയം ആചിക്ഖിതബ്ബം സപ്പിം വാ തേലം വാ മധും വാ ഫാണിതം വാ. ആചിക്ഖന്തേന ച ‘‘ഇമിനാ സപ്പിം വാ തേലം വാ മധും വാ ഫാണിതം വാ ആഹരാ’’തി ന വത്തബ്ബം, ‘‘ഇദഞ്ചിദഞ്ച സങ്ഘസ്സ കപ്പിയ’’ന്തി ഏത്തകമേവ വത്തബ്ബം. സചേ സോ തേന ¶ പരിവത്തേത്വാ കപ്പിയം ആഹരതി, രൂപിയപടിഗ്ഗാഹകം ഠപേത്വാ സബ്ബേഹേവ ഭാജേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം, രൂപിയപടിഗ്ഗാഹകേന ഭാഗോ ന ഗഹേതബ്ബോ.

അഞ്ഞേസം (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൫൮൩-൪) ഭിക്ഖൂനം വാ ആരാമികാനം വാ പത്തഭാഗമ്പി ലഭിത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും ന വട്ടതി, അന്തമസോ മക്കടാദീഹി തതോ ഹരിത്വാ അരഞ്ഞേ ഠപിതം വാ തേസം ഹത്ഥതോ ഗളിതം വാ തിരച്ഛാനപടിഗ്ഗഹിതമ്പി പംസുകൂലമ്പി ന വട്ടതിയേവ. തതോ ആഹടേന ഫാണിതേന സേനാസനധൂപനമ്പി ന വട്ടതി. സപ്പിനാ വാ തേലേന വാ പദീപം കത്വാ ദീപാലോകേ നിപജ്ജിതും, കസിണപരികമ്മം കാതും, പോത്ഥകമ്പി വാചേതും ന വട്ടതി. തേലമധുഫാണിതേഹി പന സരീരേ വണം മക്ഖേതും ന വട്ടതിയേവ. തേന വത്ഥുനാ മഞ്ചപീഠാദീനി വാ ഗണ്ഹന്തി, ഉപോസഥാഗാരം വാ ഭോജനസാലം വാ കരോന്തി, പരിഭുഞ്ജിതും ന വട്ടതി. ഛായാപി ഗേഹപരിച്ഛേദേന ഠിതാവ ന വട്ടതി, പരിച്ഛേദാതിക്കന്താ ആഗന്തുകത്താ വട്ടതി. തം വത്ഥും വിസ്സജ്ജേത്വാ കതേന മഗ്ഗേനപി സേതുനാപി നാവായപി ഉളുമ്പേനാപി ഗന്തും ന വട്ടതി. തേന വത്ഥുനാ ഖണാപിതായ പോക്ഖരണിയാ ഉബ്ഭിദോദകം പാതും വാ പരിഭുഞ്ജിതും വാ ന വട്ടതി. അന്തോ ഉദകേ പന അസതി അഞ്ഞം ആഗന്തുകം ഉദകം വാ വസ്സോദകം വാ പവിട്ഠം വട്ടതി. കീതായ യേന സദ്ധിം കീതാ, തം ആഗന്തുകമ്പി ന വട്ടതി. തം വത്ഥും ഉപനിക്ഖേപം ഠപേത്വാ സങ്ഘോ പച്ചയേ പരിഭുഞ്ജതി, തേപി പച്ചയാ തസ്സ ന വട്ടന്തി. ആരാമോ ഗഹിതോ ഹോതി, സോപി പരിഭുഞ്ജിതും ന വട്ടതി. യദി ഭൂമിപി ബീജമ്പി അകപ്പിയം, നേവ ഭൂമിം, ന ഫലം പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. സചേ ഭൂമിംയേവ കിണിത്വാ അഞ്ഞാനി ബീജാനി രോപിതാനി, ഫലം വട്ടതി. അഥ ബീജാനി കിണിത്വാ കപ്പിയഭൂമിയം രോപിതാനി, ഫലം ന വട്ടതി, ഭൂമിയം നിസീദിതും വാ നിപജ്ജിതും വാ വട്ടതി.

സചേ ¶ പന തത്ഥ ആഗതോ കപ്പിയകാരകോ തം പരിവത്തേത്വാ സങ്ഘസ്സ കപ്പിയം സപ്പിതേലാദിം ആഹരിതും ന ജാനാതി, സോ വത്തബ്ബോ ‘‘ആവുസോ, ഇമം ഛഡ്ഡേഹീ’’തി. സചേ സോ ഛഡ്ഡേതി, ഇച്ചേതം കുസലം. നോ ചേ ഛഡ്ഡേതി, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതോ ഭിക്ഖു രൂപിയഛഡ്ഡകോ സമ്മന്നിതബ്ബോ യോ ന ഛന്ദാഗതിം ഗച്ഛേയ്യ, ന ദോസാഗതിം ഗച്ഛേയ്യ, ന മോഹാഗതിം ഗച്ഛേയ്യ, ന ഭയാഗതിം ഗച്ഛേയ്യ, ഛഡ്ഡിതാഛഡ്ഡിതഞ്ച ജാനേയ്യ. ഏവഞ്ച പന സമ്മന്നിതബ്ബോ, പഠമം ഭിക്ഖു യാചിതബ്ബോ, യാചിത്വാ ബ്യത്തേന ഭിക്ഖുനാ പടിബലേന സങ്ഘോ ഞാപേതബ്ബോ –

‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം, സങ്ഘോ ഇത്ഥന്നാമം ഭിക്ഖും രൂപിയഛഡ്ഡകം സമ്മന്നേയ്യ, ഏസാ ഞത്തി. സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, സങ്ഘോ ഇത്ഥന്നാമം ഭിക്ഖും രൂപിയഛഡ്ഡകം സമ്മന്നതി, യസ്സായസ്മതോ ഖമതി ഇത്ഥന്നാമസ്സ ഭിക്ഖുനോ രൂപിയഛഡ്ഡകസ്സ സമ്മുതി ¶ , സോ തുണ്ഹസ്സ. യസ്സ നക്ഖമതി, സോ ഭാസേയ്യ. സമ്മതോ സങ്ഘേന ഇത്ഥന്നാമോ ഭിക്ഖു രൂപിയഛഡ്ഡകോ, ഖമതി സങ്ഘസ്സ, തസ്മാ തുണ്ഹീ, ഏവമേതം ധാരയാമീ’’തി (പാരാ. ൫൮൫).

൬൮. തേന സമ്മതേന (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൫൮൫) ഭിക്ഖുനാ നിമിത്തം അകത്വാ അക്ഖീനി നിമീലേത്വാ നദിയാ വാ പപാതേ വാ വനഗഹനേ വാ ഗൂഥം വിയ അനപേക്ഖേന പതിതോകാസം അസമന്നാരഹന്തേന ഛഡ്ഡേതബ്ബം. സചേ നിമിത്തം കത്വാ പാതേതി, ദുക്കടം ആപജ്ജതി. ഏവം ജിഗുച്ഛിതബ്ബേപി രൂപിയേ ഭഗവാ പരിയായേന ഭിക്ഖൂനം പരിഭോഗം ആചിക്ഖി. രൂപിയപടിഗ്ഗാഹകസ്സ പന കേനചി പരിയായേന തതോ ഉപ്പന്നപച്ചയപരിഭോഗോ ന വട്ടതി. യഥാ ചായം ഏതസ്സ ന വട്ടതി, ഏവം അസന്തസമ്ഭാവനായ വാ കുലദൂസകകമ്മേന വാ കുഹനാദീഹി വാ ഉപ്പന്നപച്ചയാ നേവ തസ്സ, ന അഞ്ഞസ്സ വട്ടന്തി, ധമ്മേന സമേന ഉപ്പന്നാപി അപച്ചവേക്ഖിത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും ന വട്ടന്തി. ചത്താരോ ഹി പരിഭോഗാ – ഥേയ്യപരിഭോഗോ ഇണപരിഭോഗോ ദായജ്ജപരിഭോഗോ സാമിപരിഭോഗോതി. തത്ഥ സങ്ഘമജ്ഝേപി നിസീദിത്വാ പരിഭുഞ്ജന്തസ്സ ദുസ്സീലസ്സ പരിഭോഗോ ഥേയ്യപരിഭോഗോ നാമ. സീലവതോ അപച്ചവേക്ഖിതപരിഭോഗോ ഇണപരിഭോഗോ നാമ. തസ്മാ ചീവരം പരിഭോഗേ പരിഭോഗേ പച്ചവേക്ഖിതബ്ബം, പിണ്ഡപാതോ ആലോപേ ആലോപേ ¶ , തഥാ അസക്കോന്തേന പുരേഭത്തപച്ഛാഭത്തപുരിമയാമമജ്ഝിമയാമപച്ഛിമയാമേസു. സചസ്സ അപച്ചവേക്ഖതോ അരുണോ ഉഗ്ഗച്ഛതി, ഇണപരിഭോഗട്ഠാനേ തിട്ഠതി. സേനാസനമ്പി പരിഭോഗേ പരിഭോഗേ പച്ചവേക്ഖിതബ്ബം. ഭേസജ്ജസ്സ പടിഗ്ഗഹണേപി പരിഭോഗേപി സതിപച്ചയതാ വട്ടതി, ഏവം സന്തേപി പടിഗ്ഗഹണേ സതിം കത്വാ പരിഭോഗേ അകരോന്തസ്സേവ ആപത്തി, പടിഗ്ഗഹണേ പന സതിം അകത്വാ പരിഭോഗേ കരോന്തസ്സ അനാപത്തി. ചതുബ്ബിധാ ഹി സുദ്ധി – ദേസനാസുദ്ധി സംവരസുദ്ധി പരിയേട്ഠിസുദ്ധി പച്ചവേക്ഖണസുദ്ധീതി.

തത്ഥ ദേസനാസുദ്ധി നാമ പാതിമോക്ഖസംവരസീലം. തഞ്ഹി ദേസനായ സുജ്ഝനതോ ‘‘ദേസനാസുദ്ധീ’’തി വുച്ചതി. സംവരസുദ്ധി നാമ ഇന്ദ്രിയസംവരസീലം. തഞ്ഹി ‘‘ന പുനേവം കരിസ്സാമീ’’തി ചിത്താധിട്ഠാനസംവരേനേവ സുജ്ഝനതോ ‘‘സംവരസുദ്ധീ’’തി വുച്ചതി. പരിയേട്ഠിസുദ്ധി നാമ ആജീവപാരിസുദ്ധിസീലം. തഞ്ഹി അനേസനം പഹായ ധമ്മേന സമേന പച്ചയേ ഉപ്പാദേന്തസ്സ പരിയേസനായ സുദ്ധത്താ ‘‘പരിയേട്ഠിസുദ്ധീ’’തി വുച്ചതി. പച്ചവേക്ഖണസുദ്ധി നാമ പച്ചയപരിഭോഗസന്നിസ്സിതസീലം. തഞ്ഹി ‘‘പടിസങ്ഖാ യോനിസോ ചീവരം പടിസേവാമീ’’തിആദിനാ (മ. നി. ൧.൨൩; അ. നി. ൬.൫൮) നയേന വുത്തേന പച്ചവേക്ഖണേന സുജ്ഝനതോ ‘‘പച്ചവേക്ഖണസുദ്ധീ’’തി ¶ വുച്ചതി, തേന വുത്തം ‘‘പടിഗ്ഗഹണേ പന സതിം അകത്വാ പരിഭോഗേ കരോന്തസ്സ അനാപത്തീ’’തി.

സത്തന്നം സേക്ഖാനം പച്ചയപരിഭോഗോ ദായജ്ജപരിഭോഗോ നാമ. തേ ഹി ഭഗവതോ പുത്താ, തസ്മാ പിതുസന്തകാനം പച്ചയാനം ദായാദാ ഹുത്വാ തേ പച്ചയേ പരിഭുഞ്ജന്തി. കിം പന തേ ഭഗവതോ പച്ചയേ പരിഭുഞ്ജന്തി, ഗിഹീനം പച്ചയേ പരിഭുഞ്ജന്തീതി? ഗിഹീഹി ദിന്നാപി ഭഗവതാ അനുഞ്ഞാതത്താ ഭഗവതോ സന്തകാ ഹോന്തി, തസ്മാ ഭഗവതോ പച്ചയേ പരിഭുഞ്ജന്തീതി വേദിതബ്ബം. ധമ്മദായാദസുത്ത (മ. നി. ൧.൨൯ ആദയോ) ഞ്ചേത്ഥ സാധകം. ഖീണാസവാനം പരിഭോഗോ സാമിപരിഭോഗോ നാമ. തേ ഹി തണ്ഹായ ദാസബ്യം അതീതത്താ സാമിനോ ഹുത്വാ പരിഭുഞ്ജന്തി. ഇതി ഇമേസു പരിഭോഗേസു സാമിപരിഭോഗോ ച ദായജ്ജപരിഭോഗോ ച സബ്ബേസമ്പി വട്ടതി, ഇണപരിഭോഗോ ന വട്ടതി, ഥേയ്യപരിഭോഗേ കഥായേവ നത്ഥി.

അപരേപി ചത്താരോ പരിഭോഗാ – ലജ്ജിപരിഭോഗോ അലജ്ജിപരിഭോഗോ ധമ്മിയപരിഭോഗോ അധമ്മിയപരിഭോഗോതി. തത്ഥ അലജ്ജിനോ ലജ്ജിനാ സദ്ധിം ¶ പരിഭോഗോ വട്ടതി, ആപത്തിയാ ന കാരേതബ്ബോ. ലജ്ജിനോ അലജ്ജിനാ സദ്ധിം യാവ ന ജാനാതി, താവ വട്ടതി. ആദിതോ പട്ഠായ ഹി അലജ്ജീ നാമ നത്ഥി, തസ്മാ യദാസ്സ അലജ്ജിഭാവം ജാനാതി, തദാ വത്തബ്ബോ ‘‘തുമ്ഹേ കായദ്വാരേ വചീദ്വാരേ ച വീതിക്കമം കരോഥ, തം അപ്പതിരൂപം, മാ ഏവമകത്ഥാ’’തി. സചേ അനാദിയിത്വാ കരോതിയേവ, യദി തേന സദ്ധിം പരിഭോഗം കരോതി, സോപി അലജ്ജീയേവ ഹോതി. യോപി അത്തനോ ഭാരഭൂതേന അലജ്ജിനാ സദ്ധിം പരിഭോഗം കരോതി, സോപി നിവാരേതബ്ബോ. സചേ ന ഓരമതി, അയമ്പി അലജ്ജീയേവ ഹോതി. ഏവം ഏകോ അലജ്ജീ അലജ്ജിസതമ്പി കരോതി. അലജ്ജിനോ പന അലജ്ജിനാവ സദ്ധിം പരിഭോഗേ ആപത്തി നാമ നത്ഥി. ലജ്ജിനോ ലജ്ജിനാ സദ്ധിം പരിഭോഗോ ദ്വിന്നം ഖത്തിയകുമാരാനം സുവണ്ണപാതിയം ഭോജനസദിസോ. ധമ്മിയാധമ്മിയപരിഭോഗോ പച്ചയവസേനേവ വേദിതബ്ബോ. തത്ഥ സചേ പുഗ്ഗലോപി അലജ്ജീ, പിണ്ഡപാതോപി അധമ്മിയോ, ഉഭോ ജേഗുച്ഛാ. പുഗ്ഗലോ അലജ്ജീ, പിണ്ഡപാതോ ധമ്മിയോ, പുഗ്ഗലം ജിഗുച്ഛിത്വാ പിണ്ഡപാതോ ന ഗഹേതബ്ബോ. മഹാപച്ചരിയം പന ‘‘ദുസ്സീലോ സങ്ഘതോ ഉദ്ദേസഭത്താദീനി ലഭിത്വാ സങ്ഘസ്സേവ ദേതി, ഏതാനി യഥാദാനമേവ ഗഹിതത്താ വട്ടന്തീ’’തി വുത്തം. പുഗ്ഗലോ ലജ്ജീ, പിണ്ഡപാതോ അധമ്മിയോ, പിണ്ഡപാതോ ജേഗുച്ഛോ ന ഗഹേതബ്ബോ. പുഗ്ഗലോ ലജ്ജീ, പിണ്ഡപാതോപി ധമ്മിയോ, വട്ടതി.

അപരേ ദ്വേ പഗ്ഗഹാ ദ്വേ ച പരിഭോഗാ – ലജ്ജിപഗ്ഗഹോ അലജ്ജിപഗ്ഗഹോ, ധമ്മപരിഭോഗോ ആമിസപരിഭോഗോതി. തത്ഥ അലജ്ജിനോ ലജ്ജിം പഗ്ഗഹേതും വട്ടതി, ന സോ ആപത്തിയാ കാരേതബ്ബോ ¶ . സചേ പന ലജ്ജീ അലജ്ജിം പഗ്ഗണ്ഹാതി, അനുമോദനായ അജ്ഝേസതി, ധമ്മകഥായ അജ്ഝേസതി, കുലേസു ഉപത്ഥമ്ഭേതി, ഇതരോപി ‘‘അമ്ഹാകം ആചരിയോ ഈദിസോ ച ഈദിസോ ചാ’’തി തസ്സ പരിസതി വണ്ണം ഭാസതി, അയം സാസനം ഓസക്കാപേതി അന്തരധാപേതീതി വേദിതബ്ബോ. ധമ്മപരിഭോഗആമിസപരിഭോഗേസു പന യത്ഥ ആമിസപരിഭോഗോ വട്ടതി, ധമ്മപരിഭോഗോപി തത്ഥ വട്ടതി. യോ പന കോടിയം ഠിതോ, ഗന്ഥോ തസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ അച്ചയേന നസ്സിസ്സതി, തം ധമ്മാനുഗ്ഗഹേന ഉഗ്ഗണ്ഹിതും വട്ടതീതി വുത്തം. തത്രിദം വത്ഥു – മഹാഭയേ കിര ഏകസ്സേവ ഭിക്ഖുനോ മഹാനിദ്ദേസോ പഗുണോ അഹോസി. അഥ ചതുനികായികതിസ്സത്ഥേരസ്സ ഉപജ്ഝായോ മഹാതിപിടകത്ഥേരോ നാമ ¶ മഹാരക്ഖിതത്ഥേരം ആഹ ‘‘ആവുസോ മഹാരക്ഖിത, ഏതസ്സ സന്തികേ മഹാനിദ്ദേസം ഗണ്ഹാഹീ’’തി. ‘‘പാപോ കിരായം, ഭന്തേ, ന ഗണ്ഹാമീ’’തി. ‘‘ഗണ്ഹാവുസോ, അഹം തേ സന്തികേ നിസീദിസ്സാമീ’’തി. ‘‘സാധു, ഭന്തേ, തുമ്ഹേസു നിസിന്നേസു ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി പട്ഠപേത്വാ രത്തിന്ദിവം നിരന്തരം പരിയാപുണന്തോ ഓസാനദിവസേ ഹേട്ഠാമഞ്ചേ ഇത്ഥിം ദിസ്വാ ‘‘ഭന്തേ, സുതംയേവ മേ പുബ്ബേ, സചാഹം ഏവം ജാനേയ്യം, ന ഈദിസസ്സ സന്തികേ ധമ്മം പരിയാപുണേയ്യ’’ന്തി ആഹ. തസ്സ പന സന്തികേ ബഹൂ മഹാഥേരാ ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ മഹാനിദ്ദേസം പതിട്ഠാപേസുന്തി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

രൂപിയാദിപടിഗ്ഗഹണവിനിച്ഛയകഥാ സമത്താ.

൬൯. ദാനവിസ്സാസഗ്ഗാഹേഹി ¶ ലാഭസ്സ പരിണാമനന്തി ഏത്ഥ താവ ദാനന്തി അത്തനോ സന്തകസ്സ ചീവരാദിപരിക്ഖാരസ്സ സദ്ധിവിഹാരികാദീസു യസ്സ കസ്സചി ദാനം. തത്രിദം ദാനലക്ഖണം – ‘‘ഇദം തുയ്ഹം ദേമി ദദാമി ദജ്ജാമി ഓണോജേമി പരിച്ചജാമി വിസ്സജ്ജാമീ’’തി വാ ‘‘ഇത്ഥന്നാമസ്സ ദേമി…പേ… വിസ്സജ്ജാമീ’’തി വാ വദതി, സമ്മുഖാപി പരമ്മുഖാപി ദിന്നംയേവ ഹോതി. ‘‘തുയ്ഹം ഗണ്ഹാഹീ’’തി വുത്തേ ‘‘മയ്ഹം ഗണ്ഹാമീ’’തി വദതി, സുദിന്നം സുഗ്ഗഹിതഞ്ച. ‘‘തവ സന്തകം കരോഹി, തവ സന്തകം ഹോതു, തവ സന്തകം ഹോതീ’’തി വുത്തേ ‘‘മമ സന്തകം കരോമി, മമ സന്തകം ഹോതു, മമ സന്തകം കരിസ്സാമീ’’തി വദതി, ദുദിന്നം ദുഗ്ഗഹിതഞ്ച. നേവ ദാതാ ദാതും ജാനാതി, ന ഇതരോ ഗഹേതും, സചേ പന ‘‘തവ സന്തകം കരോഹീ’’തി വുത്തേ ‘‘സാധു, ഭന്തേ, മയ്ഹം ഗണ്ഹാമീ’’തി ഗണ്ഹാതി, സുഗ്ഗഹിതം. സചേ പന ഏകോ ‘‘ഇദം ചീവരം ഗണ്ഹാഹീ’’തി വദതി, ഇതരോ ‘‘ന ഗണ്ഹാമീ’’തി വദതി, പുന സോ ‘‘ദിന്നം മയാ തുയ്ഹം, ഗണ്ഹാഹീ’’തി വദതി, ഇതരോപി ‘‘ന മയ്ഹം ഇമിനാ അത്ഥോ’’തി വദതി, തതോ പുരിമോപി ‘‘മയാ ദിന്ന’’ന്തി ദസാഹം അതിക്കാമേതി, പച്ഛിമോപി ‘‘മയാ പടിക്ഖിത്ത’’ന്തി, കസ്സ ആപത്തീതി? ന കസ്സചി. യസ്സ പന രുച്ചതി, തേന അധിട്ഠഹിത്വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം. ‘‘ഇത്ഥന്നാമസ്സ ദേഹീ’’തി ദിന്നം യാവ പരസ്സ ഹത്ഥം ന പാപുണാതി, താവ യോ പഹിണതി, തസ്സേവ സന്തകം, ‘‘ഇത്ഥന്നാമസ്സ ദമ്മീ’’തി ദിന്നം പന യസ്സ പഹീയതി, തസ്സ സന്തകം. തസ്മാ ഭിക്ഖു ഭിക്ഖുസ്സ ഹത്ഥേ ചീവരം പഹിണതി ‘‘ഇദം ¶ ചീവരം ഇത്ഥന്നാമസ്സ ദേഹീ’’തി. സോ അന്തരാമഗ്ഗേ യോ പഹിണതി, തസ്സ വിസ്സാസാ ഗണ്ഹാതി, സുഗ്ഗഹിതം. യസ്സ പഹീയതി, തസ്സ വിസ്സാസാ ഗണ്ഹാതി, ദുഗ്ഗഹിതം.

ഭിക്ഖു (മഹാവ. ൩൭൮-൩൭൯) ഭിക്ഖുസ്സ ഹത്ഥേ ചീവരം പഹിണതി ‘‘ഇമം ചീവരം ഇത്ഥന്നാമസ്സ ദേഹീ’’തി. സോ അന്തരാമഗ്ഗേ സുണാതി ‘‘യോ പഹിണതി, സോ കാലകതോ’’തി, തസ്സ മതകചീവരം അധിട്ഠാതി, സ്വാധിട്ഠിതം. യസ്സ പഹീയതി, തസ്സ വിസ്സാസാ ഗണ്ഹാതി, ദുഗ്ഗഹിതം. ഭിക്ഖു ഭിക്ഖുസ്സ ഹത്ഥേ ചീവരം പഹിണതി ‘‘ഇമം ചീവരം ഇത്ഥന്നാമസ്സ ദേഹീ’’തി. സോ അന്തരാമഗ്ഗേ സുണാതി ‘‘യസ്സ പഹീയതി, സോ കാലകതോ’’തി, തസ്സ മതകചീവരം അധിട്ഠാതി, ദ്വാധിട്ഠിതം. യോ പഹിണതി, തസ്സ വിസ്സാസാ ഗണ്ഹാതി, സുഗ്ഗഹിതം. ഭിക്ഖു ഭിക്ഖുസ്സ ഹത്ഥേ ചീവരം പഹിണതി ‘‘ഇമം ചീവരം ഇത്ഥന്നാമസ്സ ദേഹീ’’തി. സോ അന്തരാമഗ്ഗേ സുണാതി ‘‘ഉഭോ കാലകതാ’’തി, യോ പഹിണതി, തസ്സ മതകചീവരം അധിട്ഠാതി, സ്വാധിട്ഠിതം. യസ്സ പഹീയതി, തസ്സ മതകചീവരം അധിട്ഠാതി, ദ്വാധിട്ഠിതം. ഭിക്ഖു ഭിക്ഖുസ്സ ഹത്ഥേ ചീവരം പഹിണതി ‘‘ഇമം ചീവരം ഇത്ഥന്നാമസ്സ ദമ്മീ’’തി. സോ അന്തരാമഗ്ഗേ യോ പഹിണതി, തസ്സ വിസ്സാസാ ഗണ്ഹാതി, ദുഗ്ഗഹിതം. യസ്സ പഹീയതി, തസ്സ വിസ്സാസാ ഗണ്ഹാതി, സുഗ്ഗഹിതം. ഭിക്ഖു ഭിക്ഖുസ്സ ഹത്ഥേ ചീവരം പഹിണതി ‘‘ഇമം ചീവരം ഇത്ഥന്നാമസ്സ ദമ്മീ’’തി. സോ അന്തരാമഗ്ഗേ സുണാതി ‘‘യോ പഹിണതി, സോ കാലകതോ’’തി, തസ്സ ¶ മതകചീവരം അധിട്ഠാതി, ദ്വാധിട്ഠിതം. യസ്സ പഹീയതി, തസ്സ വിസ്സാസാ ഗണ്ഹാതി, സുഗ്ഗഹിതം. ഭിക്ഖു ഭിക്ഖുസ്സ ഹത്ഥേ ചീവരം പഹിണതി ‘‘ഇമം ചീവരം ഇത്ഥന്നാമസ്സ ദമ്മീ’’തി. സോ അന്തരാമഗ്ഗേ സുണാതി ‘‘യസ്സ പഹീയതി, സോ കാലകതോ’’തി, തസ്സ മതകചീവരം അധിട്ഠാതി, സ്വാധിട്ഠിതം. യോ പഹിണതി, തസ്സ വിസ്സാസാ ഗണ്ഹാതി, ദുഗ്ഗഹിതം. ഭിക്ഖു ഭിക്ഖുസ്സ ഹത്ഥേ ചീവരം പഹിണതി ‘‘ഇമം ചീവരം ഇത്ഥന്നാമസ്സ ദമ്മീ’’തി. സോ അന്തരാമഗ്ഗേ സുണാതി ‘‘ഉഭോ കാലകതാ’’തി. യോ പഹിണതി, തസ്സ മതകചീവരം അധിട്ഠാതി, ദ്വാധിട്ഠിതം. യസ്സ പഹീയതി, തസ്സ മതകചീവരം അധിട്ഠാതി, സ്വാധിട്ഠിതം.

പരിച്ചജിത്വാ ദിന്നം പുന കേനചി കാരണേന കുപിതോ ആഹരാപേതും ന ലഭതി. അത്തനാ ദിന്നമ്പി ഹി ചീവരം സകസഞ്ഞായ അച്ഛിന്ദതോ നിസ്സഗ്ഗിയം, അഞ്ഞം പരിക്ഖാരം അന്തമസോ സൂചിമ്പി അച്ഛിന്ദതോ ദുക്കടം. സചേ പന ‘‘ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം ¶ ഇദം സാരുപ്പ’’ന്തി സയമേവ ദേതി, ഗഹേതും വട്ടതി. അഥ പന ‘‘ആവുസോ, മയം തുയ്ഹം ‘വത്തപടിവത്തം കരിസ്സതി, അമ്ഹാകം സന്തികേ ഉപജ്ഝം ഗണ്ഹിസ്സതി, ധമ്മം പരിയാപുണിസ്സതീ’തി ചീവരം അദമ്ഹാ, സോ ദാനി ത്വം ന വത്തം കരോസി, ന ഉപജ്ഝം ഗണ്ഹാസി, ന ധമ്മം പരിയാപുണാസീ’’തി ഏവമാദീനി വുത്തോ ‘‘ഭന്തേ, ചീവരത്ഥായ മഞ്ഞേ ഭണഥ, ഇദം വോ ചീവര’’ന്തി ദേതി, ഏവമ്പി വട്ടതി. ദിസാപക്കമന്തം വാ പന ദഹരം ‘‘നിവത്തേഥ ന’’ന്തി ഭണതി, സോ ന നിവത്തതി, ചീവരേ ഗഹേത്വാ നിരുന്ധഥാതി, ഏവഞ്ചേ നിവത്തതി, സാധു. സചേ ‘‘പത്തചീവരത്ഥായ മഞ്ഞേ തുമ്ഹേ ഭണഥ, ഗണ്ഹഥ ന’’ന്തി ദേതി, ഏവമ്പി വട്ടതി. വിബ്ഭമന്തം വാ ദിസ്വാ ‘‘മയം തുയ്ഹം ‘വത്തം കരിസ്സതീ’തി പത്തചീവരം അദമ്ഹാ, സോ ദാനി ത്വം വിബ്ഭമിത്വാ ചരസീ’’തി വദതി, ഇതരോ ‘‘ഗണ്ഹഥ തുമ്ഹാകം പത്തചീവര’’ന്തി ദേതി, ഏവമ്പി വട്ടതി. ‘‘മമ സന്തികേ ഉപജ്ഝം ഗണ്ഹന്തസ്സേവ ദേമി, അഞ്ഞത്ഥ ഗണ്ഹന്തസ്സ ന ദേമി, വത്തം കരോന്തസ്സേവ ദേമി, അകരോന്തസ്സ ന ദേമി, ധമ്മം പരിയാപുണന്തസ്സേവ ദേമി, അപരിയാപുണന്തസ്സ ന ദേമി, അവിബ്ഭമന്തസ്സേവ ദേമി, വിബ്ഭമന്തസ്സ ന ദേമീ’’തി ഏവം പന ദാതും ന വട്ടതി, ദദതോ ദുക്കടം, ആഹരാപേതും പന വട്ടതി, വിസ്സജ്ജേത്വാ ദിന്നം അച്ഛിന്ദിത്വാ ഗണ്ഹന്തോ ഭണ്ഡഗ്ഘേന കാരേതബ്ബോ. അയം താവ ദാനേ വിനിച്ഛയോ.

൭൦. വിസ്സാസഗ്ഗാഹലക്ഖണം പന ഇമിനാ സുത്തേന ജാനിതബ്ബം –

‘‘അനുജാനാമി ¶ , ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതസ്സ വിസ്സാസം ഗഹേതും സന്ദിട്ഠോ ച ഹോതി, സമ്ഭത്തോ ച, ആലപിതോ ച, ജീവതി ച, ഗഹിതേ ച അത്തമനോ ഹോതീ’’തി (മഹാവ. ൩൫൬).

തത്ഥ (പാരാ. അട്ഠ. ൧.൧൩൧) സന്ദിട്ഠോതി ദിട്ഠമത്തകമിത്തോ. സമ്ഭത്തോതി ദള്ഹമിത്തോ. ആലപിതോതി ‘‘മമ സന്തകം യം ഇച്ഛസി, തം ഗണ്ഹേയ്യാസി, ആപുച്ഛിത്വാ ഗഹണേ കാരണം നത്ഥീ’’തി വുത്തോ. ജീവതീതി അനുട്ഠാനസേയ്യായ സയിതോപി യാവജീവിതിന്ദ്രിയുപച്ഛേദം ന പാപുണാതി. ഗഹിതേ ച അത്തമനോതി ഗഹിതേ തുട്ഠചിത്തോ ഹോതി. ‘‘ഏവരൂപസ്സ സന്തകം ഗഹിതേ മേ അത്തമനോ ഭവിസ്സതീ’’തി ജാനന്തേന ഗഹേതും വട്ടതി. അനവസേസപരിയാദാനവസേന ചേതാനി പഞ്ചങ്ഗാനി വുത്താനി, വിസ്സാസഗ്ഗാഹോ പന തീഹി അങ്ഗേഹി രുഹതി സന്ദിട്ഠോ, ജീവതി, ഗഹിതേ അത്തമനോ, സമ്ഭത്തോ, ജീവതി, ഗഹിതേ അത്തമനോ, ആലപിതോ, ജീവതി, ഗഹിതേ അത്തമനോതി. യോ പന ന ജീവതി, ന ച ¶ ഗഹിതേ അത്തമനോ ഹോതി, തസ്സ സന്തകം വിസ്സാസഗ്ഗാഹേന ഗഹിതമ്പി പുന ദാതബ്ബം. ദദമാനേന ച മതകധനം താവ യേ തസ്സ ധനേ ഇസ്സരാ ഗഹട്ഠാ വാ പബ്ബജിതാ വാ, തേസം ദാതബ്ബം. അനത്തമനസ്സ സന്തകം തസ്സേവ ദാതബ്ബം, യോ പന പഠമംയേവ ‘‘സുട്ഠു കതം തയാ മമ സന്തകം ഗണ്ഹന്തേനാ’’തി വചീഭേദേന വാ ചിത്തുപ്പാദമത്തേന വാ അനുമോദിത്വാ പച്ഛാ കേനചി കാരണേന കുപിതോ, പച്ചാഹരാപേതും ന ലഭതി, യോപി അദാതുകാമോ, ചിത്തേന പന അധിവാസേതി, ന കിഞ്ചി വദതി, സോപി പുന പച്ചാഹരാപേതും ന ലഭതി. യോ പന ‘‘മയാ തുമ്ഹാകം സന്തകം ഗഹിതം വാ പരിഭുത്തം വാ’’തി വുത്തേ ‘‘ഗഹിതം വാ ഹോതു പരിഭുത്തം വാ, മയാ പന തം കേനചിദേവ കരണീയേന ഠപിതം, തം പാകതികം കാതും വട്ടതീ’’തി വദതി, അയം പച്ചാഹരാപേതും ലഭതി. അയം വിസ്സാസഗ്ഗാഹേ വിനിച്ഛയോ.

൭൧. ലാഭസ്സ പരിണാമനന്തി ഇദം പന അഞ്ഞേസം അത്ഥായ പരിണതലാഭസ്സ അത്തനോ അഞ്ഞസ്സ വാ പരിണാമനം സന്ധായ വുത്തം. തത്രായം വിനിച്ഛയോ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൬൫൯-൬൬൦) – സങ്ഘസ്സ പരിണതം സഹധമ്മികാനം വാ ഗിഹീനം വാ അന്തമസോ മാതുസന്തകമ്പി ‘‘ഇദം മയ്ഹം ദേഹീ’’തി സങ്ഘസ്സ പരിണതഭാവം ഞത്വാ അത്തനോ പരിണാമേത്വാ ഗണ്ഹന്തസ്സ നിസ്സഗ്ഗിയം പാചിത്തിയം, ‘‘ഇമസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദേഹീ’’തി ഏവം അഞ്ഞസ്സ പരിണാമേന്തസ്സ സുദ്ധികപാചിത്തിയം. തസ്മാ യോപി വസ്സികസാടികസമയേ മാതുഘരേപി സങ്ഘസ്സ പരിണതം വസ്സികസാടികം ഞത്വാ അത്തനോ പരിണാമേതി, നിസ്സഗ്ഗിയം പാചിത്തിയം, പരസ്സ പരിണാമേതി, സുദ്ധികപാചിത്തിയം. മനുസ്സാ ‘‘സങ്ഘഭത്തം കരിസ്സാമാ’’തി സപ്പിതേലാദീനി ആഹരന്തി, ഗിലാനോ ചേപി ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ പരിണതഭാവം ഞത്വാ കിഞ്ചി യാചതി, നിസ്സഗ്ഗിയം പാചിത്തിയമേവ. സചേ പന സോ ‘‘തുമ്ഹാകം സപ്പിആദീനി ¶ ആഭതാനി അത്ഥീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ആമ, അത്ഥീ’’തി വുത്തേ ‘‘മയ്ഹമ്പി ദേഥാ’’തി വദതി, വട്ടതി. അഥാപി നം കുക്കുച്ചായന്തം ഉപാസകാ വദന്തി ‘‘സങ്ഘോപി അമ്ഹേഹി ദിന്നമേവ ലഭതി, ഗണ്ഹഥ, ഭന്തേ’’തി, ഏവമ്പി വട്ടതി.

ഏകസ്മിം വിഹാരേ സങ്ഘസ്സ പരിണതം അഞ്ഞവിഹാരം ഉദ്ദിസിത്വാ ‘‘അസുകസ്മിം നാമ വിഹാരേ സങ്ഘസ്സ ദേഥാ’’തി പരിണാമേതി, ‘‘കിം സങ്ഘസ്സ ദാനേന, ചേതിയസ്സ പൂജം കരോഥാ’’തി ഏവം ചേതിയസ്സ വാ പരിണാമേതി, ദുക്കടം. ചേതിയസ്സ പരിണതം അഞ്ഞചേതിയസ്സ വാ സങ്ഘസ്സ വാ ഗണസ്സ വാ പുഗ്ഗലസ്സ വാ പരിണാമേതി, ദുക്കടമേവ. നിയമേത്വാ അഞ്ഞചേതിയസ്സ അത്ഥായ ¶ രോപിതമാലാവച്ഛതോ അഞ്ഞചേതിയമ്ഹി പുപ്ഫമ്പി ആരോപേതും ന വട്ടതി, ഏകസ്സ ചേതിയസ്സ പന ഛത്തം വാ പടാകം വാ ആരോപേത്വാ ഠിതം ദിസ്വാ സേസം അഞ്ഞചേതിയസ്സ ദാപേതും വട്ടതി. അന്തമസോ സുനഖസ്സപി പരിണതം ‘‘ഇമസ്സ സുനഖസ്സ മാ ദേഹി, ഏതസ്സ ദേഹീ’’തി ഏവം അഞ്ഞപുഗ്ഗലസ്സ പരിണാമേതി, ദുക്കടം. സചേ പന ദായകാ ‘‘മയം സങ്ഘഭത്തം കാതുകാമാ, ചേതിയപൂജം കാതുകാമാ, ഏകസ്സ ഭിക്ഖുനോ പരിക്ഖാരം ദാതുകാമാ, തുമ്ഹാകം രുചിയാ ദസ്സാമ, ഭണഥ കത്ഥ ദേമാ’’തി വദന്തി, ഏവം വുത്തേ തേന ഭിക്ഖുനാ ‘‘യത്ഥ ഇച്ഛഥ, തത്ഥ ദേഥാ’’തി വത്തബ്ബാ. സചേ പന കേവലം ‘‘കത്ഥ ദേമാ’’തി പുച്ഛന്തി, ‘‘യത്ഥ തുമ്ഹാകം ദേയ്യധമ്മോ പരിഭോഗം വാ ലഭേയ്യ, പടിസങ്ഖാരം വാ ലഭേയ്യ, ചിരട്ഠിതികോ വാ അസ്സ, യത്ഥ വാ പന തുമ്ഹാകം ചിത്തം പസീദതി, തത്ഥ ദേഥാ’’തി വത്തും വട്ടതി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

ദാനലക്ഖണാദിവിനിച്ഛയകഥാ സമത്താ.

൭൨. പഥവീതി ¶ ദ്വേ പഥവീ ജാതാ ച പഥവീ അജാതാ ച പഥവീതി. തത്ഥ ജാതാ നാമ പഥവീ സുദ്ധപംസുകാ സുദ്ധമത്തികാ അപ്പപാസാണാ അപ്പസക്ഖരാ അപ്പകഠലാ അപ്പമരുമ്ബാ അപ്പവാലുകാ യേഭുയ്യേനപംസുകാ യേഭുയ്യേനമത്തികാ, അദഡ്ഢാപി വുച്ചതി ‘‘ജാതാ പഥവീ’’തി. യോപി പംസുപുഞ്ജോ വാ മത്തികാപുഞ്ജോ വാ അതിരേകചാതുമാസം ഓവട്ഠോ, സോപി വുച്ചതി ‘‘ജാതാ പഥവീ’’തി. അജാതാ നാമ പഥവീ സുദ്ധപാസാണാ സുദ്ധസക്ഖരാ സുദ്ധകഠലാ സുദ്ധമരുമ്ബാ സുദ്ധവാലുകാ അപ്പപംസുകാ അപ്പമത്തികാ യേഭുയ്യേനപാസാണാ യേഭുയ്യേനസക്ഖരാ യേഭുയ്യേനകഠലാ യേഭുയ്യേനമരുമ്ബാ യേഭുയ്യേനവാലുകാ, ദഡ്ഢാപി വുച്ചതി ‘‘അജാതാ പഥവീ’’തി. യോപി പംസുപുഞ്ജോ വാ മത്തികാപുഞ്ജോ വാ ഓമകചാതുമാസം ഓവട്ഠോ, സോപി വുച്ചതി ‘‘അജാതാ പഥവീ’’തി (പാചി. ൮൪-൮൬).

തത്ഥ ജാതപഥവിം ഖണന്തസ്സ ഖണാപേന്തസ്സ വാ പാചിത്തിയം. തത്രായം വിനിച്ഛയോ (പാചി. അട്ഠ. ൮൬) – സചേ സയം ഖണതി, പഹാരേ പഹാരേ പാചിത്തിയം. സചേ ¶ അഞ്ഞം ആണാപേതി, സകിം ആണത്തോ സചേപി സകലദിവസം ഖണതി, ആണാപകസ്സ ഏകമേവ പാചിത്തിയം. സചേ പന കുസീതോ ഹോതി, പുനപ്പുനം ആണാപേതബ്ബോ, തം ആണാപേത്വാ ഖണാപേന്തസ്സ വാചായ വാചായ പാചിത്തിയം. സചേ ‘‘പോക്ഖരണിം ഖണാഹീ’’തി വദതി, വട്ടതി. ഖതായേവ ഹി പോക്ഖരണീ നാമ ഹോതി. തസ്മാ അയം കപ്പിയവോഹാരോ. ഏസ നയോ ‘‘വാപിം തളാകം ആവാടം ഖണാ’’തിആദീസുപി. ‘‘ഇമം ഓകാസം ഖണ, ഇമസ്മിം ഓകാസേ പോക്ഖരണിം ഖണാ’’തി വത്തും പന ന വട്ടതി. ‘‘കന്ദം ഖണ, മൂലം ഖണാ’’തി അനിയമേത്വാ വത്തും വട്ടതി, ‘‘ഇമം വല്ലിം ഖണ, ഇമസ്മിം ഓകാസേ കന്ദം വാ മൂലം വാ ഖണാ’’തി വത്തും ന വട്ടതി.

൭൩. പോക്ഖരണിം സോധേന്തേഹി യോ കുടേഹി ഉസ്സിഞ്ചിതും സക്കാ ഹോതി തനുകകദ്ദമോ, തം അപനേതും വട്ടതി, ബഹലോ ന വട്ടതി. ആതപേന സുക്ഖകദ്ദമോ ഫലതി, തത്ര യോ ഹേട്ഠാ പഥവിയാ അസമ്ബന്ധോ, തമേവ അപനേതും വട്ടതി. ഉദകേന ഗതട്ഠാനേ ഉദകപപ്പടകോ നാമ ഹോതി, വാതപഹാരേന ചലതി, തം അപനേതും വട്ടതി. പോക്ഖരണീആദീനം തടം ഭിജ്ജിത്വാ ഉദകസാമന്താ പതതി. സചേ ഓമകചാതുമാസം ഓവട്ഠം, ഛിന്ദിതും ഭിന്ദിതും വാ വട്ടതി, ചാതുമാസതോ ഉദ്ധം ന വട്ടതി. സചേ പന ¶ ഉദകേയേവ പതതി, ദേവേന അതിരേകചാതുമാസം ഓവട്ഠേപി ഉദകേയേവ ഉദകസ്സ പതിതത്താ വട്ടതി.

പാസാണപിട്ഠിയം സോണ്ഡിം ഖണന്തി, സചേ തത്ഥ പഠമമേവ സുഖുമരജം പതതി, തം ദേവേന ഓവട്ഠം ഹോതി, ചാതുമാസച്ചയേന അകപ്പിയപഥവീസങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി. ഉദകേ പരിയാദിന്നേ സോണ്ഡിം സോധേന്തേഹി വികോപേതും ന വട്ടതി. സചേ പഠമമേവ ഉദകേന പൂരതി, പച്ഛാ രജം പതതി, തം വികോപേതും വട്ടതി. തത്ഥ ഹി ദേവേ വസ്സന്തേപി ഉദകേയേവ ഉദകം പതതി. പിട്ഠിപാസാണേ സുഖുമരജം ഹോതി, ദേവേ ഫുസായന്തേ അല്ലീയതി, തമ്പി ചാതുമാസച്ചയേന വികോപേതും ന വട്ടതി. അകതപബ്ഭാരേ വമ്മികോ ഉട്ഠിതോ ഹോതി, യഥാസുഖം വികോപേതും വട്ടതി. സചേ അബ്ഭോകാസേ ഉട്ഠഹതി, ഓമകചാതുമാസം ഓവട്ഠോയേവ വട്ടതി. രുക്ഖാദീസു ആരുള്ഹഉപചികമത്തികായമ്പി ഏസേവ നയോ. ഗണ്ഡുപ്പാദഗൂഥമൂസികുക്കരഗോകണ്ടകാദീസുപി ഏസേവ നയോ. ഗോകണ്ടകോ നാമ ഗാവീനം ഖുരച്ഛിന്നകദ്ദമോ വുച്ചതി. സചേ പന ഹേട്ഠിമതലേന ഭൂമിസമ്ബന്ധോ ഹോതി, ഏകദിവസമ്പി ന വട്ടതി. കസിതട്ഠാനേ നങ്ഗലച്ഛിന്നമത്തികാപിണ്ഡം ഗണ്ഹന്തസ്സ ഏസേവ നയോ.

പുരാണസേനാസനം ¶ ഹോതി അച്ഛദനം വാ വിനട്ഠച്ഛദനം വാ അതിരേകചാതുമാസം ഓവട്ഠം ജാതപഥവീസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി, തതോ അവസേസം ഛദനിട്ഠകം വാ ഗോപാനസീആദികം ഉപകരണം വാ ‘‘ഇട്ഠകം ഗണ്ഹാമി, ഗോപാനസിം ഭിത്തിപാദം പദരത്ഥരണം പാസാദത്ഥമ്ഭം ഗണ്ഹാമീ’’തി സഞ്ഞായ ഗണ്ഹിതും വട്ടതി, തേന സദ്ധിം മത്തികാ പതതി, അനാപത്തി, ഭിത്തിമത്തികം ഗണ്ഹന്തസ്സ പന ആപത്തി. സചേ യാ യാ അതിന്താ, തം തം ഗണ്ഹാതി, അനാപത്തി. അന്തോഗേഹേ മത്തികാപുഞ്ജോ ഹോതി, തസ്മിം ഏകദിവസം ഓവട്ഠേ ഗേഹം ഛാദേന്തി. സചേ സബ്ബോ തിന്തോ, ചാതുമാസച്ചയേന ജാതപഥവീയേവ. അഥസ്സ ഉപരിഭാഗോയേവ തിന്തോ, അന്തോ അതിന്തോ, യത്തകം തിന്തം, തം കപ്പിയകാരകേഹി കപ്പിയവോഹാരേന അപനാമേത്വാ സേസം യഥാസുഖം വളഞ്ജേതും വട്ടതി ഉദകേന തേമിതത്താ. ഏകാബദ്ധായേവ ഹി ജാതപഥവീ ഹോതി, ന ഇതരാതി. അബ്ഭോകാസേ മത്തികാപാകാരോ ഹോതി, അതിരേകചാതുമാസം ഓവട്ഠോ ജാതപഥവീസങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി, തത്ഥ ലഗ്ഗപംസും പന അല്ലഹത്ഥേന ഛുപിത്വാ ഗഹേതും വട്ടതി. സചേ ഇട്ഠകപാകാരോ ഹോതി, യേഭുയ്യേനകഠലട്ഠാനേ തിട്ഠതി, യഥാസുഖം വികോപേതും വട്ടതി. അബ്ഭോകാസേ ഠിതമണ്ഡപത്ഥമ്ഭം ഇതോ ചിതോ ച സഞ്ചാലേത്വാ പഥവിം വികോപേന്തേന ഗഹേതും ന വട്ടതി, ഉജുകമേവ ഉദ്ധരിതും വട്ടതി. അഞ്ഞമ്പി സുക്ഖരുക്ഖം സുക്ഖഖാണുകം വാ ഗണ്ഹന്തസ്സ ഏസേവ നയോ.

൭൪. നവകമ്മത്ഥം ഥമ്ഭം വാ പാസാണം വാ രുക്ഖം വാ ദണ്ഡകേഹി ഉച്ചാലേത്വാ പവട്ടേന്താ ഗച്ഛന്തി ¶ , തത്ഥ ജാതപഥവീ ഭിജ്ജതി, സചേ സുദ്ധചിത്താ പവട്ടേന്തി, അനാപത്തി. അഥ പന തേന അപദേസേന പഥവിം ഭിന്ദിതുകാമായേവ ഹോന്തി, ആപത്തി. സാഖാദീനി കഡ്ഢന്താനമ്പി പഥവിയം ദാരൂനി ഫാലേന്താനമ്പി ഏസേവ നയോ. പഥവിയം അട്ഠിസൂചികണ്ടകാദീസുപി യം കിഞ്ചി ആകോടേതും വാ പവേസേതും വാ ന വട്ടതി, ‘‘പസ്സാവധാരായ വേഗേന പഥവിം ഭിന്ദിസ്സാമീ’’തി ഏവം പസ്സാവമ്പി കാതും ന വട്ടതി. കരോന്തസ്സ ഭിജ്ജതി, ആപത്തി, ‘‘വിസമഭൂമിം സമം കരിസ്സാമീ’’തി സമ്മജ്ജനിയാ ഘംസിതുമ്പി ന വട്ടതി. വത്തസീസേനേവ ഹി സമ്മജ്ജിതബ്ബം. കേചി കത്തരയട്ഠിയാ ഭൂമിം കോട്ടേന്തി, പാദങ്ഗുട്ഠകേന വിലിഖന്തി, ‘‘ചങ്കമിതട്ഠാനം ദസ്സേസ്സാമാ’’തി പുനപ്പുനം ഭൂമിം ഭിന്ദന്താ ചങ്കമന്തി, സബ്ബം ന വട്ടതി, വീരിയസമ്പഗ്ഗഹത്ഥം പന സമണധമ്മം കരോന്തേന സുദ്ധചിത്തേന ചങ്കമിതും ¶ വട്ടതി. ‘‘ഹത്ഥം ഖോവിസ്സാമാ’’തി പഥവിയം ഘംസന്തി, ന വട്ടതി, അഘംസന്തേന പന അല്ലഹത്ഥം പഥവിയം ഠപേത്വാ രജം ഗഹേതും വട്ടതി.

കേചി കണ്ഡുകച്ഛുആദീഹി ആബാധികാ ഛിന്നതടാദീസു അങ്ഗപച്ചങ്ഗാനി ഘംസന്തി, ന വട്ടതി. ജാതപഥവിം ദഹതി വാ ദഹാപേതി വാ, പാചിത്തിയം, അന്തമസോ പത്തമ്പി പചന്തോ യത്തകേസു ഠാനേസു അഗ്ഗിം ദേതി വാ ദാപേതി വാ, തത്തകാനി പാചിത്തിയാനി, തസ്മാ പത്തം പചന്തേനപി പുബ്ബേ പക്കട്ഠാനേയേവ പചിതബ്ബോ. അദഡ്ഢായ പഥവിയാ അഗ്ഗിം ഠപേതും ന വട്ടതി, പത്തപചനകപാലസ്സ പന ഉപരി അഗ്ഗിം ഠപേതും വട്ടതി. ദാരൂനം ഉപരി ഠപേതി, സോ അഗ്ഗി താനി ദഹന്തോ ഗന്ത്വാ പഥവിം ദഹതി, ന വട്ടതി. ഇട്ഠകകപാലാദീസുപി ഏസേവ നയോ. തത്രാപി ഹി ഇട്ഠകാദീനംയേവ ഉപരി ഠപേതും വട്ടതി. കസ്മാ? തേസം അനുപാദാനത്താ. ന ഹി താനി അഗ്ഗിസ്സ ഉപാദാനസങ്ഖ്യം ഗച്ഛന്തി, സുക്ഖഖാണുസുക്ഖരുക്ഖാദീസുപി അഗ്ഗിം ദാതും ന വട്ടതി. സചേ പന ‘‘പഥവിം അപ്പത്തമേവ നിബ്ബാപേത്വാ ഗമിസ്സാമീ’’തി ദേതി, വട്ടതി. പച്ഛാ നിബ്ബാപേതും ന സക്കോതി, അവിസയത്താ അനാപത്തി. തിണുക്കം ഗഹേത്വാ ഗച്ഛന്തോ ഹത്ഥേ ഡയ്ഹമാനേ ഭൂമിയം പാതേതി, അനാപത്തി. പതിതട്ഠാനേയേവ ഉപാദാനം ദത്വാ അഗ്ഗിം കാതും വട്ടതി. ദഡ്ഢപഥവിയാ ച യത്തകം ഠാനം ഉസുമായ അനുഗതം, സബ്ബം വികോപേതും വട്ടതി.

യോ പന അജാനനകോ ഭിക്ഖു അരണിസഹിതേന അഗ്ഗിം നിബ്ബത്തേത്വാ ഹത്ഥേന ഉക്ഖിപിത്വാ ‘‘കിം കരോമീ’’തി വദതി, ‘‘ജാലേഹീ’’തി വത്തബ്ബോ. ‘‘ഹത്ഥോ ഡയ്ഹതീ’’തി വദതി, ‘‘യഥാ ന ഡയ്ഹതി, തഥാ കരോഹീ’’തി വത്തബ്ബോ. ‘‘ഭൂമിയം പാതേഹീ’’തി പന ന വത്തബ്ബോ. സചേ ഹത്ഥേ ഡയ്ഹമാനേ പാതേതി, ‘‘പഥവിം ദഹിസ്സാമീ’’തി അപാതിതത്താ അനാപത്തി, പതിതട്ഠാനേ പന അഗ്ഗിം കാതും വട്ടതി. ‘‘ഇമസ്സ ഥമ്ഭസ്സ ആവാടം ജാന, മഹാമത്തികം ജാന, ഥുസമത്തികം ജാന, മഹാമത്തികം ദേഹി, ഥുസമത്തികം ദേഹി, മത്തികം ആഹര, പംസും ആഹര, മത്തികായ അത്ഥോ, പംസുനാ അത്ഥോ ¶ , ഇമസ്സ ഥമ്ഭസ്സ ആവാടം കപ്പിയം കരോഹി, ഇമം മത്തികം കപ്പിയം കരോഹി, ഇമം പംസും കപ്പിയം കരോഹീ’’തി ഏവം കപ്പിയവോഹാരേന യം കിഞ്ചി കാരാപേതും വട്ടതി. അഞ്ഞവിഹിതോ കേനചി സദ്ധിം കിഞ്ചി കഥേന്തോ പാദങ്ഗുട്ഠകേന കത്തരയട്ഠിയാ വാ പഥവിം വിലിഖന്തോ തിട്ഠതി, ഏവം അസതിയാ വിലിഖന്തസ്സ ഭിന്ദന്തസ്സ വാ അനാപത്തി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

൭൫. ഭൂതഗാമോതി ¶ ¶ പഞ്ചഹി ബീജേഹി ജാതാനം രുക്ഖലതാദീനമേതം അധിവചനം. തത്രിമാനി പഞ്ച ബീജാനി – മൂലബീജം ഖന്ധബീജം ഫളുബീജം അഗ്ഗബീജം ബീജബീജന്തി. തത്ഥ മൂലബീജം നാമ ഹലിദ്ദി സിങ്ഗിവേരം വചാ വചത്തം അതിവിസം കടുകരോഹിണീ ഉസീരം ഭദ്ദമുത്തകം, യാനി വാ പനഞ്ഞാനിപി അത്ഥി മൂലേ ജായന്തി മൂലേ സഞ്ജായന്തി, ഏതം മൂലബീജം നാമ. ഖന്ധബീജം നാമ അസ്സത്ഥോ നിഗ്രോധോ പിലക്ഖോ ഉദുമ്ബരോ കച്ഛകോ കപിത്ഥനോ, യാനി വാ പനഞ്ഞാനിപി അത്ഥി ഖന്ധേ ജായന്തി ഖന്ധേ സഞ്ജായന്തി, ഏതം ഖന്ധബീജം നാമ. ഫളുബീജം നാമ ഉച്ഛു വേളു നളോ, യാനി വാ പനഞ്ഞാനിപി അത്ഥി പബ്ബേ ജായന്തി പബ്ബേ സഞ്ജായന്തി, ഏതം ഫളുബീജം നാമ. അഗ്ഗബീജം നാമ അജ്ജുകം ഫണിജ്ജകം ഹിരിവേരം, യാനി വാ പനഞ്ഞാനിപി അത്ഥി അഗ്ഗേ ജായന്തി അഗ്ഗേ സഞ്ജായന്തി, ഏതം അഗ്ഗബീജം നാമ. ബീജബീജം നാമ പുബ്ബണ്ണം അപരണ്ണം, യാനി വാ പനഞ്ഞാനിപി അത്ഥി ബീജേ ജായന്തി ബീജേ സഞ്ജായന്തി, ഏതം ബീജബീജം നാമ (പാചി. ൯൧). തത്ഥ ഭൂതഗാമേ ഭൂതഗാമസഞ്ഞീ ഛിന്ദതി വാ ഛിന്ദാപേതി വാ ഭിന്ദതി വാ ഭിന്ദാപേതി വാ പചതി വാ പചാപേതി വാ, പാചിത്തിയം. ഭൂതഗാമഞ്ഹി വികോപേന്തസ്സ പാചിത്തിയം, ഭൂതഗാമപരിമോചിതം പഞ്ചവിധമ്പി ബീജഗാമം വികോപേന്തസ്സ ദുക്കടം.

൭൬. ബീജഗാമഭൂതഗാമോ (പാചി. അട്ഠ. ൯൨൨) നാമേസ അത്ഥി ഉദകട്ഠോ, അത്ഥി ഥലട്ഠോ. തത്ഥ ഉദകട്ഠോ സാസപമത്തികതിലബീജകാദിഭേദാ സപണ്ണികാ ച അപണ്ണികാ ച സബ്ബാ സേവാലജാതി, അന്തമസോ ഉദകപപ്പടകം ഉപാദായ ‘‘ഭൂതഗാമോ’’തി വേദിതബ്ബോ. ഉദകപപ്പടകോ നാമ ഉപരി ഥദ്ധോ ഫരുസവണ്ണോ ഹേട്ഠാ മുദു നീലവണ്ണോ ഹോതി. തത്ഥ യസ്സ സേവാലസ്സ മൂലം ഓരുഹിത്വാ പഥവിയം പതിട്ഠിതം, തസ്സ പഥവീ ഠാനം. യോ ഉദകേ സഞ്ചരതി, തസ്സ ഉദകം. പഥവിയം പതിട്ഠിതം യത്ഥ കത്ഥചി വികോപേന്തസ്സ, ഉദ്ധരിത്വാ വാ ഠാനന്തരം സങ്കാമേന്തസ്സ പാചിത്തിയം, ഉദകേ സഞ്ചരന്തം വികോപേന്തസ്സേവ പാചിത്തിയം. ഹത്ഥേഹി പന ഇതോ ചിതോ ച വിയൂഹിത്വാ നഹായിതും വട്ടതി. സകലഞ്ഹി ഉദകം തസ്സ ഠാനം, തസ്മാ ന സോ ഏത്താവതാ ഠാനന്തരം സങ്കാമിതോ ഹോതി. ഉദകതോ പന ഉദകേന വിനാ സഞ്ചിച്ച ഉക്ഖിപിതും ന വട്ടതി, ഉദകേന സദ്ധിം ഉക്ഖിപിത്വാ പുന ഉദകേ പക്ഖിപിതും വട്ടതി. ഉപ്പലിനിപദുമിനിആദീനി ജലജവല്ലിതിണാനി ഉദകതോ ഉദ്ധരന്തസ്സ വാ തത്ഥേവ വികോപേന്തസ്സ വാ പാചിത്തിയം, പരേഹി ഉപ്പാടിതാനി വികോപേന്തസ്സ ദുക്കടം. താനി ഹി ബീജഗാമേ സങ്ഗഹം ¶ ഗച്ഛന്തി, തിലബീജകസാസപമത്തികസേവാലോപി ¶ ഉദകതോ ഉദ്ധടോ അമിലാതോ അഗ്ഗബീജസങ്ഗഹം ഗച്ഛതി. മഹാപച്ചരിയാദീസു ‘‘അനന്തകതിലബീജകഉദകപപ്പടകാദീനി ദുക്കടവത്ഥൂനീ’’തി വുത്തം, തത്ഥ കാരണം ന ദിസ്സതി. അന്ധകട്ഠകഥായം ‘‘സമ്പുണ്ണഭൂതഗാമം ന ഹോതി, തസ്മാ ദുക്കട’’ന്തി വുത്തം, തമ്പി ന സമേതി. ഭൂതഗാമേ ഹി പാചിത്തിയം ബീജഗാമേ ദുക്കടം വുത്തം. അസമ്പുണ്ണഭൂതഗാമോ നാമ തതിയോ കോട്ഠാസോ നേവ പാളിയം, ന അട്ഠകഥാസു ആഗതോ, അഥേതം ബീജഗാമസങ്ഗഹം ഗമിസ്സതീതി, തമ്പി ന യുത്തം അഭൂതഗാമമൂലത്താ താദിസസ്സ ബീജഗാമസ്സാതി. അപിച ‘‘ഗരുകലഹുകേസു ഗരുകേ ഠാതബ്ബ’’ന്തി ഏതം വിനയലക്ഖണം.

ഥലട്ഠേ ഛിന്നരുക്ഖാനം അവസിട്ഠോ ഹരിതഖാണു നാമ ഹോതി, തത്ഥ കകുധകരഞ്ജപിയങ്ഗുപനസാദീനം ഖാണു ഉദ്ധം വഡ്ഢതി, സോ ഭൂതഗാമേന സങ്ഗഹിതോ. താലനാളികേരാദീനം ഖാണു ഉദ്ധം ന വഡ്ഢതി, സോ ബീജഗാമേന സങ്ഗഹിതോ. കദലിയാ പന അഫലിതായ ഖാണു ഭൂതഗാമേന സങ്ഗഹിതോ, ഫലിതായ ബീജഗാമേന. കദലീ പന ഫലിതാ യാവ നീലപണ്ണാ, താവ ഭൂതഗാമേനേവ സങ്ഗഹിതാ, തഥാ ഫലിതോ വേളു. യദാ പന അഗ്ഗതോ പട്ഠായ സുസ്സതി, തദാ ബീജഗാമേന സങ്ഗഹം ഗച്ഛതി. കതരബീജഗാമേന? ഫളുബീജഗാമേന. കിം തതോ നിബ്ബത്തതി? ന കിഞ്ചി. യദി ഹി നിബ്ബത്തേയ്യ, ഭൂതഗാമേന സങ്ഗഹം ഗച്ഛേയ്യ. ഇന്ദസാലാദിരുക്ഖേ ഛിന്ദിത്വാ രാസിം കരോന്തി, കിഞ്ചാപി രാസികതദണ്ഡകേഹി രതനപ്പമാണാപി സാഖാ നിക്ഖമന്തി, ബീജഗാമേനേവ പന സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തി. മണ്ഡപത്ഥായ വാ വതിഅത്ഥായ വാ വല്ലിആരോപനത്ഥായ വാ ഭൂമിയം നിഖണന്തി, മൂലേസു ചേവ പണ്ണേസു ച നിഗ്ഗതേസു പുന ഭൂതഗാമസങ്ഖ്യം ഗച്ഛന്തി, മൂലമത്തേസു പന പണ്ണമത്തേസു വാ നിഗ്ഗതേസുപി ബീജഗാമേന സങ്ഗഹിതാ ഏവ.

യാനി കാനിചി ബീജാനി പഥവിയം വാ ഉദകേന സിഞ്ചിത്വാ ഠപിതാനി, കപാലാദീസു വാ അല്ലപംസും പക്ഖിപിത്വാ നിക്ഖിത്താനി ഹോന്തി, സബ്ബാനി മൂലമത്തേ വാ പണ്ണമത്തേ വാ നിഗ്ഗതേപി ബീജാനിയേവ. സചേപി മൂലാനി ച ഉപരി അങ്കുരോ ച നിഗ്ഗച്ഛതി, യാവ അങ്കുരോ ഹരിതോ ന ഹോതി, താവ ബീജാനിയേവ. മുഗ്ഗാദീനം പന പണ്ണേസു ഉട്ഠിതേസു, വീഹിആദീനം വാ അങ്കുരേ ഹരിതേ നീലവണ്ണേ ജാതേ ഭൂതഗാമസങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തി. താലട്ഠീനം പഠമം സൂകരദാഠാ വിയ മൂലം നിഗ്ഗച്ഛതി, നിഗ്ഗതേപി യാവ ഉപരി പത്തവട്ടി ന നിഗ്ഗച്ഛതി, താവ ബീജഗാമോ നാമയേവ. നാളികേരസ്സ തചം ഭിന്ദിത്വാ ദന്തസൂചി വിയ അങ്കുരോ നിഗ്ഗച്ഛതി, യാവ മിഗസിങ്ഗസദിസാ ¶ നീലപത്തവട്ടി ന ഹോതി, താവ ബീജഗാമോയേവ. മൂലേ അനിഗ്ഗതേപി താദിസായ പത്തവട്ടിയാ ജാതായ അമൂലകഭൂതഗാമേ സങ്ഗഹം ഗച്ഛതി.

അമ്ബട്ഠിആദീനി ¶ വീഹിആദീഹി വിനിച്ഛിനിതബ്ബാനി. വന്ദാകാ വാ അഞ്ഞാ വാ യാ കാചി രുക്ഖേ ജായിത്വാ രുക്ഖം ഓത്ഥരതി, രുക്ഖോവ തസ്സാ ഠാനം, തം വികോപേന്തസ്സ വാ തതോ ഉദ്ധരന്തസ്സ വാ പാചിത്തിയം. ഏകാ അമൂലികാ ലതാ ഹോതി, അങ്ഗുലിവേഠകോ വിയ വനപ്പഗുമ്ബദണ്ഡകേ വേഠേതി, തസ്സാപി അയമേവ വിനിച്ഛയോ. ഗേഹപമുഖപാകാരവേദികാ ചേതിയാദീസു നീലവണ്ണോ സേവാലോ ഹോതി, യാവ ദ്വേ തീണി പത്താനി ന സഞ്ജായന്തി, താവ അഗ്ഗബീജസങ്ഗഹം ഗച്ഛതി. പത്തേസു ജാതേസു പാചിത്തിയവത്ഥു, തസ്മാ താദിസേസു ഠാനേസു സുധാലേപമ്പി ദാതും ന വട്ടതി, അനുപസമ്പന്നേന ലിത്തസ്സ ഉപരി സിനേഹലേപോ ദാതും വട്ടതി. സചേ നിദാഘസമയേ സുക്ഖസേവാലോ തിട്ഠതി, തം സമ്മുഞ്ജനീആദീഹി ഘംസിത്വാ അപനേതും വട്ടതി. പാനീയഘടാദീനം ബഹി സേവാലോ ദുക്കടവത്ഥു, അന്തോ അബ്ബോഹാരികോ, ദന്തകട്ഠപൂവാദീസു കണ്ണകമ്പി അബ്ബോഹാരികമേവ. വുത്തഞ്ഹേതം ‘‘സചേ ഗേരുകപരികമ്മകതാ ഭിത്തി കണ്ണകിതാ ഹോതി, ചോളകം തേമേത്വാ പീളേത്വാ പമജ്ജിതബ്ബാ’’തി (മഹാവ. ൬൬).

൭൭. പാസാണജാതി പാസാണദദ്ദുസേവാലസേലേയ്യകാദീനി അഹരിതവണ്ണാനി അപത്തകാനി ച ദുക്കടവത്ഥുകാനി. അഹിച്ഛത്തകം യാവ മകുടം ഹോതി, താവ ദുക്കടവത്ഥു, പുപ്ഫിതകാലതോ പട്ഠായ അബ്ബോഹാരികം, അല്ലരുക്ഖതോ പന അഹിച്ഛത്തകം ഗണ്ഹന്തോ രുക്ഖതചം വികോപേതി, തസ്മാ തത്ഥ പാചിത്തിയം. രുക്ഖപപടികായപി ഏസേവ നയോ. യാ പന ഇന്ദസാലകകുധാദീനം പപടികാ രുക്ഖതോ മുച്ചിത്വാ തിട്ഠതി, തം ഗണ്ഹന്തസ്സ അനാപത്തി. നിയ്യാസമ്പി രുക്ഖതോ മുച്ചിത്വാ ഠിതം സുക്ഖരുക്ഖേ വാ ലഗ്ഗം ഗണ്ഹിതും വട്ടതി, അല്ലരുക്ഖതോ ന വട്ടതി. ലാഖായപി ഏസേവ നയോ. രുക്ഖം ചാലേത്വാ പണ്ഡുപലാസം വാ പരിണതകണികാരാദിപുപ്ഫം വാ പാതേന്തസ്സ പാചിത്തിയമേവ. ഹത്ഥകുക്കുച്ചേന മുദുകേസു ഇന്ദസാലനുഹീഖന്ധാദീസു വാ തത്ഥജാതകതാലപണ്ണാദീസു വാ അക്ഖരം ഛിന്ദന്തസ്സപി ഏസേവ നയോ. സാമണേരാനം പുപ്ഫം ഓചിനന്താനം സാഖം ഓനാമേത്വാ ദാതും വട്ടതി. തേഹി പന പുപ്ഫേഹി പാനീയം ന വാസേതബ്ബം, പാനീയവാസത്ഥികേന സാമണേരം ഉക്ഖിപിത്വാ ഓചിനാപേതബ്ബാനി. ഫലസാഖാപി അത്തനാ ¶ ഖാദിതുകാമേന ന ഓനാമേതബ്ബാ, സാമണേരം ഉക്ഖിപിത്വാ ഫലം ഗാഹാപേതബ്ബം. കിഞ്ചി ഗച്ഛം വാലതം വാ ഉപ്പാടേന്തേഹി സാമണേരേഹി സദ്ധിം ഗഹേത്വാ ആകഡ്ഢിതും ന വട്ടതി, തേസം പന ഉസ്സാഹജനനത്ഥം അനാകഡ്ഢന്തേന കഡ്ഢനാകാരം ദസ്സേന്തേന വിയ അഗ്ഗേ ഗഹേതും വട്ടതി. യേസം രുക്ഖാനം സാഖാ രുഹതി, തേസം സാഖം മക്ഖികബീജനാദീനം അത്ഥായ കപ്പിയം അകാരാപേത്വാ ഗഹിതം, തചേ വാ പത്തേ വാ അന്തമസോ നഖേനപി വിലേഖന്തസ്സ ദുക്കടം. അല്ലസിങ്ഗിവേരാദീസുപി ഏസേവ നയോ. സചേ പന കപ്പിയം കാരാപേത്വാ സീതലേ പദേസേ ഠപിതസ്സ മൂലം സഞ്ജായതി, ഉപരിഭാഗേ ഛിന്ദിതും വട്ടതി. സചേ അങ്കുരോ ജായതി, ഹേട്ഠാഭാഗേ ഛിന്ദിതും വട്ടതി, മൂലേ ച അങ്കുരേ ച ജാതേ ന വട്ടതി.

‘‘സമ്മുഞ്ജനീസലാകായപി ¶ തിണാനി ഛിന്ദിസ്സാമീ’’തി ഭൂമിയം സമ്മജ്ജന്തോ സയം വാ ഛിന്ദതി, അഞ്ഞേന വാ ഛേദാപേതി, ന വട്ടതി. ചങ്കമന്തോപി ‘‘ഛിജ്ജനകം ഛിജ്ജതു, ഭിജ്ജനകം ഭിജ്ജതു, ചങ്കമിതട്ഠാനം ദസ്സേസ്സാമീ’’തി സഞ്ചിച്ച പാദേഹി അക്കമന്തോ തിണവല്ലിആദീനി സയം വാ ഛിന്ദതി, അഞ്ഞേന വാ ഛേദാപേതി, ന വട്ടതി. സചേപി ഹി തിണം വാ ലതം വാ ഗന്ഥിം കരോന്തസ്സ ഭിജ്ജതി, ഗന്ഥിമ്പി കാതും ന വട്ടതി. താലരുക്ഖാദീസു പന ചോരാനം അനാരുഹണത്ഥായ ദാരുമക്കടകം ആകോടേന്തി, കണ്ടകേ ബന്ധന്തി, ഭിക്ഖുസ്സ ഏവം കാതും ന വട്ടതി. സചേ ദാരുമക്കടകോ രുക്ഖേ അല്ലീനമത്തോവ ഹോതി, രുക്ഖം ന പീളേതി, വട്ടതി. ‘‘രുക്ഖം ഛിന്ദ, ലതം ഛിന്ദ, കന്ദം വാ മൂലം വാ ഉപ്പാടേഹീ’’തി വത്തും വട്ടതി അനിയമിതത്താ. നിയമേത്വാ പന ‘‘ഇമം രുക്ഖം ഛിന്ദാ’’തിആദി വത്തും ന വട്ടതി. നാമം ഗഹേത്വാപി ‘‘അമ്ബരുക്ഖം ചതുരംസവല്ലിം ആലുവകന്ദം മുഞ്ജതിണം അസുകരുക്ഖച്ഛല്ലിം ഛിന്ദ ഭിന്ദ ഉപ്പാടേഹീ’’തിആദിവചനമ്പി അനിയമിതമേവ ഹോതി. ‘‘ഇമം അമ്ബരുക്ഖ’’ന്തിആദിവചനമേവ ഹി നിയമിതം നാമ, തം ന വട്ടതി. പത്തമ്പി പചിതുകാമോ തിണാദീനം ഉപരി സഞ്ചിച്ച അഗ്ഗിം കരോന്തോ സയം വാ പചതി, അഞ്ഞേന വാ പചാപേതി, ന വട്ടതി. അനിയമേത്വാ പന ‘‘മുഗ്ഗേ പച, മാസേ പചാ’’തിആദി വത്തും വട്ടതി, ‘‘ഇമേ മുഗ്ഗേ പചാ’’തി ഏവം വത്തും ന വട്ടതി. ‘‘ഇമം മൂലഭേസജ്ജം ജാന, ഇമം മൂലം വാ പണ്ണം വാ ദേഹി, ഇമം രുക്ഖം വാ ലതം വാ ആഹര, ഇമിനാ പുപ്ഫേന ഫലേന വാ അത്ഥോ, ഇമം രുക്ഖം വാ ലതം വാ ഫലം വാ കപ്പിയം കരോഹീ’’തി ഏവം പന വത്തും വട്ടതി. ഏത്താവതാ ഭൂതഗാമപരിമോചിതം കതം ഹോതി.

൭൮. പരിഭുഞ്ജന്തേന ¶ പന ബീജഗാമപരിമോചനത്ഥം പുന കപ്പിയം കാരാപേതബ്ബം. കപ്പിയകരണഞ്ചേത്ഥ ഇമിനാ സുത്താനുസാരേന വേദിതബ്ബം –

‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹി സമണകപ്പേഹി ഫലം പരിഭുഞ്ജിതും അഗ്ഗിപരിജിതം സത്ഥപരിജിതം നഖപരിജിതം അബീജം നിബ്ബട്ടബീജഞ്ഞേവ പഞ്ചമ’’ന്തി (ചൂളവ. ൨൫൦).

തത്ഥ അഗ്ഗിപരിജിതന്തി അഗ്ഗിനാ പരിജിതം അധിഭൂതം ദഡ്ഢം ഫുട്ഠന്തി അത്ഥോ. സത്ഥപരിജിതന്തി സത്ഥേന പരിജിതം അധിഭൂതം ഛിന്നം വിദ്ധം വാതി അത്ഥോ. ഏസ നയോ നഖപരിജിതേ. അബീജനിബ്ബട്ടബീജാനി സയമേവ കപ്പിയാനി. അഗ്ഗിനാ കപ്പിയം കരോന്തേന കട്ഠഗ്ഗിഗോമയഗ്ഗിആദീസു യേന കേനചി അന്തമസോ ലോഹഖണ്ഡേനപി ആദിത്തേന കപ്പിയം കാതബ്ബം, തഞ്ച ഖോ ഏകദേസേ ഫുസന്തേന ‘‘കപ്പിയ’’ന്തി വത്വാവ കാതബ്ബം. സത്ഥേന കരോന്തേന യസ്സ കസ്സചി ലോഹമയസത്ഥസ്സ അന്തമസോ സൂചിനഖച്ഛേദനാനമ്പി തുണ്ഡേന വാ ധാരായ വാ ഛേദം വാ വേധം ¶ വാ ദസ്സേന്തേന ‘‘കപ്പിയ’’ന്തി വത്വാവ കാതബ്ബം. നഖേന കപ്പിയം കരോന്തേന പൂതിനഖേന ന കാതബ്ബം, മനുസ്സാനം പന സീഹബ്യഗ്ഘദീപിമക്കടാനം സകുന്താനഞ്ച നഖാ തിഖിണാ ഹോന്തി, തേഹി കാതബ്ബം. അസ്സമഹിംസസൂകരമിഗഗോരൂപാദീനം ഖുരാ അതിഖിണാ, തേഹി ന കാതബ്ബം, കതമ്പി അകതം ഹോതി. ഹത്ഥിനഖാ പന ഖുരാ ന ഹോന്തി, തേഹി ച വട്ടതി. യേഹി പന കാതും വട്ടതി, തേഹി തത്ഥജാതകേഹിപി ഉദ്ധരിത്വാ ഗഹിതകേപി ഛേദം വാ വേധം വാ ദസ്സേന്തേന ‘‘കപ്പിയ’’ന്തി വത്വാവ കാതബ്ബം.

തത്ഥ സചേപി ബീജാനം പബ്ബതമത്തോ രാസി, രുക്ഖസഹസ്സം വാ ഛിന്ദിത്വാ ഏകാബദ്ധം കത്വാ ഉച്ഛൂനം വാ മഹാഭാരോ ബന്ധിത്വാ ഠപിതോ ഹോതി, ഏകസ്മിം ബീജേ വാ രുക്ഖസാഖായ വാ ഉച്ഛുമ്ഹി വാ കപ്പിയേ കതേ സബ്ബം കതം ഹോതി. ഉച്ഛൂ ച ദാരൂനി ച ഏകതോ ബദ്ധാനി ഹോന്തി, ‘‘ഉച്ഛും കപ്പിയം കരിസ്സാമീ’’തി ദാരും വിജ്ഝതി, വട്ടതിയേവ. സചേ പന യായ രജ്ജുയാ വാ വല്ലിയാ വാ ബദ്ധാനി, തം വിജ്ഝതി, ന വട്ടതി. ഉച്ഛുഖണ്ഡാനം പച്ഛിം പൂരേത്വാ ആഹരന്തി, ഏകസ്മിം ഖണ്ഡേ കപ്പിയേ കതേ സബ്ബം കതമേവ. മരീചപക്കാദീഹി ച മിസ്സേത്വാ ഭത്തം ആഹരന്തി, ‘‘കപ്പിയം കരോഹീ’’തി വുത്തേ സചേപി ഭത്തസിത്ഥേ വിജ്ഝതി, വട്ടതിയേവ. തിലതണ്ഡുലാദീസുപി ഏസേവ നയോ. യാഗുയാ പക്ഖിത്താനി പന ഏകാബദ്ധാനി ¶ ഹുത്വാ ന സന്തിട്ഠന്തി, തത്ഥ ഏകമേകം വിജ്ഝിത്വാ കപ്പിയം കാതബ്ബമേവ. കപിത്ഥഫലാദീനം അന്തോ മിഞ്ജം കടാഹം മുഞ്ചിത്വാ സഞ്ചരതി, ഭിന്ദാപേത്വാ കപ്പിയം കാരാപേതബ്ബം, ഏകാബദ്ധം ഹോതി, കടാഹേപി കാതും വട്ടതി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

൭൯. ദുവിധം ¶ സഹസേയ്യകന്തി ‘‘യോ പന ഭിക്ഖു അനുപസമ്പന്നേന ഉത്തരിദിരത്തതിരത്തം സഹസേയ്യം കപ്പേയ്യ, പാചിത്തിയം (പാചി. ൪൯). യോ പന ഭിക്ഖു മാതുഗാമേന സഹസേയ്യം കപ്പേയ്യ, പാചിത്തിയ’’ന്തി (പാചി. ൫൬) ഏവം വുത്തം സഹസേയ്യസിക്ഖാപദദ്വയം സന്ധായ വുത്തം. തത്രായം വിനിച്ഛയോ (പാചി. അട്ഠ. ൫൦-൫൧) – അനുപസമ്പന്നേന സദ്ധിം തിണ്ണം രത്തീനം ഉപരി ചതുത്ഥദിവസേ അത്ഥങ്ഗതേ സൂരിയേ സബ്ബച്ഛന്നസബ്ബപരിച്ഛന്നേ യേഭുയ്യച്ഛന്നയേഭുയ്യപരിച്ഛന്നേ വാ സേനാസനേ പുബ്ബാപരിയേന വാ ഏകക്ഖണേ വാ നിപജ്ജന്തസ്സ പാചിത്തിയം. തത്ഥ ഛദനം അനാഹച്ച ദിയഡ്ഢഹത്ഥുബ്ബേധേന പാകാരാദിനാ യേന കേനചി പരിച്ഛന്നമ്പി സബ്ബപരിച്ഛന്നമിച്ചേവ വേദിതബ്ബം. യം സേനാസനം ഉപരി പഞ്ചഹി ഛദനേഹി അഞ്ഞേന വാ കേനചി സബ്ബമേവ പരിച്ഛന്നം, ഇദം സബ്ബച്ഛന്നം നാമ സേനാസനം. അട്ഠകഥാസു പന പാകടവോഹാരം ഗഹേത്വാ വാചുഗ്ഗതവസേന ‘‘സബ്ബച്ഛന്നം നാമ പഞ്ചഹി ഛദനേഹി ഛന്ന’’ന്തി വുത്തം. കിഞ്ചാപി വുത്തം, അഥ ഖോ ദുസ്സകുടിയം സയന്തസ്സപി ന സക്കാ അനാപത്തി കാതും, തസ്മാ യം കിഞ്ചി പടിച്ഛാദനസമത്ഥം ഇധ ഛദനഞ്ച പരിച്ഛന്നഞ്ച വേദിതബ്ബം. പഞ്ചവിധച്ഛദനേയേവ ഹി ഗയ്ഹമാനേ പദരച്ഛന്നേപി സഹസേയ്യാ ന ഭവേയ്യ, തസ്മാ യം സേനാസനം ഭൂമിതോ പട്ഠായ യാവഛദനം ആഹച്ച പാകാരേന വാ അഞ്ഞേന വാ കേനചി അന്തമസോ വത്ഥേനപി പരിക്ഖിത്തം, ഇദം സബ്ബപരിച്ഛന്നം നാമ സേനാസനം. ഛദനം അനാഹച്ച സബ്ബന്തിമേന പരിയായേന ദിയഡ്ഢഹത്ഥുബ്ബേധേന പാകാരാദിനാ പരിക്ഖിത്തമ്പി സബ്ബപരിച്ഛന്നമേവ. യസ്സ പന ഉപരി ബഹുതരം ഠാനം ഛന്നം, അപ്പം അച്ഛന്നം, സമന്തതോ വാ ബഹുതരം പരിക്ഖിത്തം, അപ്പം അപരിക്ഖിത്തം, ഇദം യേഭുയ്യേനഛന്നം യേഭുയ്യേനപരിച്ഛന്നം നാമ.

ഇമിനാ ¶ ലക്ഖണേന സമന്നാഗതോ സചേപി സത്തഭൂമികോ പാസാദോ ഏകൂപചാരോ ഹോതി, സതഗബ്ഭം വാ ചതുസാലം, ഏകം സേനാസനമിച്ചേവ സങ്ഖം ഗച്ഛതി. ഏവരൂപേ സേനാസനേ അനുപസമ്പന്നേന സദ്ധിം ചതുത്ഥദിവസേ അത്ഥങ്ഗതേ സൂരിയേ നിപജ്ജന്തസ്സ പാചിത്തിയം വുത്തം. സചേ പന സമ്ബഹുലാ സാമണേരാ, ഏകോ ഭിക്ഖു, സാമണേരഗണനായ പാചിത്തിയാ. തേ ചേ ഉട്ഠായുട്ഠായ നിപജ്ജന്തി, തേസം പയോഗേ പയോഗേ ഭിക്ഖുസ്സ ആപത്തി, ഭിക്ഖുസ്സ ഉട്ഠായുട്ഠായ നിപജ്ജനേ പന ഭിക്ഖുസ്സേവ പയോഗേന ഭിക്ഖുസ്സ ആപത്തി. സചേ സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ, ഏകോ സാമണേരോ, ഏകോപി സബ്ബേസം ആപത്തിം കരോതി. തസ്സ ഉട്ഠായുട്ഠായ നിപജ്ജനേനപി ഭിക്ഖൂനം ആപത്തിയേവ. ഉഭയേസം സമ്ബഹുലഭാവേപി ഏസേവ നയോ.

൮൦. അപിചേത്ഥ ¶ ഏകാവാസാദികമ്പി ചതുക്കം വേദിതബ്ബം. യോ ഹി ഏകസ്മിം ആവാസേ ഏകേനേവ അനുപസമ്പന്നേന സദ്ധിം തിരത്തം സഹസേയ്യം കപ്പേതി, തസ്സ ചതുത്ഥദിവസതോ പട്ഠായ ദേവസികാ ആപത്തി. യോപി ഏകസ്മിംയേവ ആവാസേ നാനാഅനുപസമ്പന്നേഹി സദ്ധിം തിരത്തം സഹസേയ്യം കപ്പേതി, തസ്സപി. യോപി നാനാആവാസേസു ഏകേനേവ അനുപസമ്പന്നേന സദ്ധിം തിരത്തം സഹസേയ്യം കപ്പേതി, തസ്സപി. യോപി നാനാആവാസേസു നാനാഅനുപസമ്പന്നേഹി സദ്ധിം യോജനസതമ്പി ഗന്ത്വാ സഹസേയ്യം കപ്പേതി, തസ്സപി ചതുത്ഥദിവസതോ പട്ഠായ ദേവസികാ ആപത്തി.

അയഞ്ച സഹസേയ്യാപത്തി നാമ ‘‘ഭിക്ഖും ഠപേത്വാ അവസേസോ അനുപസമ്പന്നോ നാമാ’’തി വചനതോ അന്തമസോ പാരാജികവത്ഥുഭൂതേന തിരച്ഛാനഗതേനപി സദ്ധിം ഹോതി, തസ്മാ സചേപി ഗോധാബിളാലമങ്ഗുസാദീസു കോചി പവിസിത്വാ ഭിക്ഖുനോ വസനസേനാസനേ ഏകൂപചാരട്ഠാനേ സയതി, സഹസേയ്യാവ ഹോതി. യദി പന ഥമ്ഭാനം ഉപരി കതപാസാദസ്സ ഉപരിമതലേന സദ്ധിം അസമ്ബദ്ധഭിത്തികസ്സ ഭിത്തിയാ ഉപരിഠിതസുസിരതുലാസീസസ്സ സുസിരേന പവിസിത്വാ തുലായ അബ്ഭന്തരേ സയിത്വാ തേനേവ സുസിരേന നിക്ഖമിത്വാ ഗച്ഛതി, ഹേട്ഠാപാസാദേ സയിതഭിക്ഖുസ്സ അനാപത്തി. സചേ ഛദനേ ഛിദ്ദം ഹോതി, തേന പവിസിത്വാ അന്തോഛദനേ വസിത്വാ തേനേവ പക്കമതി, നാനൂപചാരേ ഉപരിമതലേ ഛദനബ്ഭന്തരേ സയിതസ്സ ആപത്തി, ഹേട്ഠിമതലേ സയിതസ്സ അനാപത്തി. സചേ അന്തോപാസാദേനേവ ആരോഹിത്വാ സബ്ബതലാനി പരിഭുഞ്ജന്തി, ഏകൂപചാരാനി ഹോന്തി, തേസു യത്ഥ കത്ഥചി ¶ സയിതസ്സ ആപത്തി, സഭാസങ്ഖേപേന കതേ അഡ്ഢകുട്ടകേ സേനാസനേ സയിതസ്സ തുലാവാളസഘാടാദീസു കപോതാദയോ സയന്തി, ആപത്തിയേവ. പരിക്ഖേപസ്സ ബഹിഗതേ നിബ്ബകോസബ്ഭന്തരേ സയന്തി, അനാപത്തി. പരിമണ്ഡലം വാ ചതുരസ്സം വാ ഏകച്ഛദനായ ഗബ്ഭമാലായ സതഗബ്ഭം ചേപി സേനാസനം ഹോതി, തത്ര ചേ ഏകേന സാധാരണദ്വാരേന പവിസിത്വാ വിസും പാകാരേന അപരിച്ഛിന്നഗബ്ഭൂപചാരേ സബ്ബഗബ്ഭേപി പവിസന്തി, ഏകഗബ്ഭേപി അനുപസമ്പന്നേ നിപന്നേ സബ്ബഗബ്ഭേസു നിപന്നാനം ആപത്തി. സചേ സപമുഖാ ഗബ്ഭാ ഹോന്തി, പമുഖഞ്ച ഉപരി അച്ഛന്നം, പമുഖേ സയിതോ ഗബ്ഭേ സയിതാനം ആപത്തിം ന കരോതി. സചേ പന ഗബ്ഭച്ഛദനേനേവ സദ്ധിം സമ്ബന്ധഛദനം, തത്ര സയിതോ സബ്ബേസം ആപത്തിം കരോതി. കസ്മാ? സബ്ബച്ഛന്നത്താ ച സബ്ബപരിച്ഛന്നത്താ ച. ഗബ്ഭപരിക്ഖേപോയേവ ഹിസ്സ പരിക്ഖേപോ.

൮൧. യേപി ഏകസാലദ്വിസാലതിസാലചതുസാലസന്നിവേസാ മഹാപാസാദാ ഏകസ്മിം ഓകാസേ പാദേ ധോവിത്വാ പവിട്ഠേന സക്കാ ഹോന്തി സബ്ബത്ഥ അനുപരിഗന്തും, തേസുപി സഹസേയ്യാപത്തിയാ ന മുച്ചതി. സചേ തസ്മിം തസ്മിം ഠാനേ ഉപചാരം പരിച്ഛിന്ദിത്വാ കതാ ഹോന്തി, ഏകൂപചാരട്ഠാനേയേവ ആപത്തി. ദ്വീഹി ദ്വാരേഹി യുത്തസ്സ സുധാഛദനമണ്ഡപസ്സ മജ്ഝേ പാകാരം കരോന്തി, ഏകേന ദ്വാരേന പവിസിത്വാ ¶ ഏകസ്മിം പരിച്ഛേദേ അനുപസമ്പന്നോ സയതി, ഏകസ്മിം ഭിക്ഖു, അനാപത്തി. പാകാരേ ഗോധാദീനം പവിസനമത്തം ഛിദ്ദം ഹോതി, ഏകസ്മിഞ്ച പരിച്ഛേദേ ഗോധാ സയന്തി, അനാപത്തിയേവ. ന ഹി ഛിദ്ദേന ഗേഹം ഏകൂപചാരം നാമ ഹോതി. സചേ പാകാരമജ്ഝേ ഛിന്ദിത്വാ ദ്വാരം യോജേന്തി, ഏകൂപചാരതായ ആപത്തി. തം ദ്വാരം കവാടേന പിദഹിത്വാ സയന്തി, ആപത്തിയേവ. ന ഹി ദ്വാരപിദഹനേന ഗേഹം നാനൂപചാരം നാമ ഹോതി, ദ്വാരം വാ അദ്വാരം. കവാടഞ്ഹി സംവരണവിവരണേഹി യഥാസുഖം വളഞ്ജനത്ഥായ കതം, ന വളഞ്ജുപച്ഛേദനത്ഥായ. സചേ തം ദ്വാരം പുന ഇട്ഠകാഹി പിദഹന്തി, അദ്വാരം ഹോതി, പുരിമേ നാനൂപചാരഭാവേയേവ തിട്ഠതി. ദീഘപമുഖം ചേതിയഘരം ഹോതി, ഏകം കവാടം അന്തോ, ഏകം ബഹി, ദ്വിന്നം കവാടാനം അന്തരേ അനുപസമ്പന്നോ അന്തോചേതിയഘരേ സയന്തസ്സ ആപത്തിം കരോതി ഏകൂപചാരത്താ.

അയഞ്ഹേത്ഥ സങ്ഖേപോ – സേനാസനം ഖുദ്ദകം വാ ഹോതു മഹന്തം വാ, അഞ്ഞേന സദ്ധിം സമ്ബന്ധം വാ അസമ്ബന്ധം വാ, ദീഘം വാ വട്ടം വാ ചതുരസ്സം വാ, ഏകഭൂമികം ¶ വാ അനേകഭൂമികം വാ, യം യം ഏകൂപചാരം, സബ്ബത്ഥ സഹസേയ്യാപത്തി ഹോതീതി. ഏത്ഥ ച യേന കേനചി പടിച്ഛദനേന സബ്ബച്ഛന്നേ സബ്ബപരിച്ഛന്നേ പാചിത്തിയം, യേഭുയ്യേനഛന്നേ യേഭുയ്യേനപരിച്ഛന്നേ പാചിത്തിയം, സബ്ബച്ഛന്നേ യേഭുയ്യേനപരിച്ഛന്നേ പാചിത്തിയം, സബ്ബച്ഛന്നേ ഉപഡ്ഢപരിച്ഛന്നേ പാചിത്തിയം, യേഭുയ്യേനഛന്നേ ഉപഡ്ഢപരിച്ഛന്നേ പാചിത്തിയം, സബ്ബപരിച്ഛന്നേ യേഭുയ്യേനഛന്നേ പാചിത്തിയം, സബ്ബപരിച്ഛന്നേ ഉപഡ്ഢച്ഛന്നേ പാചിത്തിയം, യേഭുയ്യേനപരിച്ഛന്നേ ഉപഡ്ഢച്ഛന്നേ പാചിത്തിയന്തി അട്ഠ പാചിത്തിയാനി. ഉപഡ്ഢച്ഛന്നേ ഉപഡ്ഢപരിച്ഛന്നേ ദുക്കടം, സബ്ബച്ഛന്നേ ചൂളകപരിച്ഛന്നേ ദുക്കടം, യേഭുയ്യേനഛന്നേ ചൂളകപരിച്ഛന്നേ ദുക്കടം, സബ്ബപരിച്ഛന്നേ ചൂളകച്ഛന്നേ ദുക്കടം, യേഭുയ്യേനപരിച്ഛന്നേ ചൂളകച്ഛന്നേ ദുക്കടന്തി പഞ്ച ദുക്കടാനി വേദിതബ്ബാനി. സബ്ബച്ഛന്നേ സബ്ബഅപരിച്ഛന്നേ, സബ്ബപരിച്ഛന്നേ സബ്ബഅച്ഛന്നേ, യേഭുയ്യേനഅച്ഛന്നേ യേഭുയ്യേനഅപരിച്ഛന്നേ, ഉപഡ്ഢച്ഛന്നേ ചൂളകപരിച്ഛന്നേ, ഉപഡ്ഢപരിച്ഛന്നേ ചൂളകച്ഛന്നേ ചൂളകപരിച്ഛന്നേ ച അനാപത്തി. മാതുഗാമേന സഹ നിപജ്ജന്തസ്സപി അയമേവ വിനിച്ഛയോ. അയഞ്ഹേത്ഥ വിസേസോ – അനുപസമ്പന്നേന സദ്ധിം നിപജ്ജന്തസ്സ ചതുത്ഥദിവസേ ആപത്തി, മാതുഗാമേന സദ്ധിം പഠമദിവസേതി. യക്ഖിപേതീഹി പന ദിസ്സമാനകരൂപാഹി തിരച്ഛാനഗതിത്ഥിയാ ച മേഥുനധമ്മവത്ഥുഭൂതായ ഏവ ദുക്കടം, സേസാഹി അനാപത്തി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

൧൭. മഞ്ചപീഠാദിസങ്ഘികസേനാസനേസു പടിപജ്ജിതബ്ബവിനിച്ഛയകഥാ

൮൨. വിഹാരേ ¶ സങ്ഘികേ സേയ്യം, സന്ഥരിത്വാന പക്കമോതി സങ്ഘികേ വിഹാരേ സേയ്യം സന്ഥരിത്വാന അഞ്ഞത്ഥ വസിതുകാമതായ വിഹാരതോ പക്കമനം. തത്രായം വിനിച്ഛയോ –

‘‘യോ പന ഭിക്ഖു സങ്ഘികേ വിഹാരേ സേയ്യം സന്ഥരിത്വാ വാ സന്ഥരാപേത്വാ വാ തം പക്കമന്തോ നേവ ഉദ്ധരേയ്യ ന ഉദ്ധരാപേയ്യ അനാപുച്ഛം വാ ഗച്ഛേയ്യ, പാചിത്തിയ’’ന്തി (പാചി. ൧൧൫) –

വചനതോ ¶ സങ്ഘികേ വിഹാരേ സേയ്യം സയം സന്ഥരിത്വാ അഞ്ഞേന വാ സന്ഥരാപേത്വാ ഉദ്ധരണാദീനി അകത്വാ പരിക്ഖിത്തസ്സ ആരാമസ്സ പരിക്ഖേപം, അപരിക്ഖിത്തസ്സ ഉപചാരം അതിക്കമന്തസ്സ പാചിത്തിയം.

തത്ഥ സേയ്യാ നാമ ഭിസി ചിമിലികാ ഉത്തരത്ഥരണം ഭൂമത്ഥരണം തട്ടികാ ചമ്മഖണ്ഡോ നിസീദനം പച്ചത്ഥരണം തിണസന്ഥാരോ പണ്ണസന്ഥാരോതി ദസവിധാ. തത്ഥ ഭിസീതി മഞ്ചകഭിസി വാ പീഠകഭിസി വാ. ചിമിലികാ നാമ സുധാദിപരികമ്മകതായ ഭൂമിയാ വണ്ണാനുരക്ഖണത്ഥം കതാ, തം ഹേട്ഠാ പത്ഥരിത്വാ ഉപരി കടസാരകം പത്ഥരന്തി. ഉത്തരത്ഥരണം നാമ മഞ്ചപീഠാനം ഉപരി അത്ഥരിതബ്ബകപച്ചത്ഥരണം. ഭൂമത്ഥരണം നാമ ഭൂമിയം അത്ഥരിതബ്ബാ കടസാരകാദിവികതി. തട്ടികാ നാമ താലപണ്ണേഹി വാ വാകേഹി വാ കതതട്ടികാ. ചമ്മഖണ്ഡോ നാമ സീഹബ്യഗ്ഘദീപിതരച്ഛചമ്മാദീസുപി യം കിഞ്ചി ചമ്മം. അട്ഠകഥാസു ഹി സേനാസനപരിഭോഗേ പടിക്ഖിത്തചമ്മം ന ദിസ്സതി, തസ്മാ സീഹബ്യഗ്ഘചമ്മാദീനം പരിഹരണേയേവ പടിക്ഖേപോ വേദിതബ്ബോ. നിസീദനന്തി സദസം വേദിതബ്ബം. പച്ചത്ഥരണന്തി പാവാരോ കോജവോതി ഏത്തകമേവ വുത്തം. തിണസന്ഥാരോതി യേസം കേസഞ്ചി തിണാനം സന്ഥാരോ. ഏസ നയോ പണ്ണസന്ഥാരേപി. ഏവം പന ഇമം ദസവിധം സേയ്യം സങ്ഘികേ വിഹാരേ സന്ഥരിത്വാ വാ സന്ഥരാപേത്വാ വാ പക്കമന്തേന ആപുച്ഛിത്വാ പക്കമിതബ്ബം, ആപുച്ഛന്തേന ച ഭിക്ഖുമ്ഹി സതി ഭിക്ഖു ആപുച്ഛിതബ്ബോ, തസ്മിം അസതി സാമണേരോ, തസ്മിം അസതി ആരാമികോ, തസ്മിം അസതി യേന വിഹാരോ കാരിതോ, സോ വിഹാരസാമികോ, തസ്സ വാ കുലേ യോ കോചി ആപുച്ഛിതബ്ബോ, തസ്മിമ്പി അസതി ചതൂസു പാസാണേസു മഞ്ചം ഠപേത്വാ മഞ്ചേ അവസേസമഞ്ചപീഠാനി ¶ ആരോപേത്വാ ഉപരി ഭിസിആദികം ദസവിധമ്പി സേയ്യം രാസിം കത്വാ ദാരുഭണ്ഡം മത്തികാഭണ്ഡം പടിസാമേത്വാ ദ്വാരവാതപാനാനി പിദഹിത്വാ ഗമിയവത്തം പൂരേത്വാ ഗന്തബ്ബം.

സചേ പന സേനാസനം ഓവസ്സതി, ഛദനത്ഥഞ്ച തിണം വാ ഇട്ഠകാ വാ ആനീതാ ഹോന്തി, സചേ ഉസ്സഹതി, ഛാദേതബ്ബം. നോ ചേ സക്കോതി, യോ ഓകാസോ അനോവസ്സകോ, തത്ഥ മഞ്ചപീഠാദീനി നിക്ഖിപിത്വാ ഗന്തബ്ബം. സചേ സബ്ബമ്പി ഓവസ്സതി, ഉസ്സഹന്തേന അന്തോഗാമേ ഉപാസകാനം ഘരേ ഠപേതബ്ബം. സചേ തേപി ‘‘സങ്ഘികം നാമ, ഭന്തേ, ഭാരിയം, അഗ്ഗിദാഹാദീനം ഭായാമാ’’തി ന സമ്പടിച്ഛന്തി, അബ്ഭോകാസേപി പാസാണാനം ഉപരി മഞ്ചം ഠപേത്വാ സേസം പുബ്ബേ വുത്തനയേനേവ നിക്ഖിപിത്വാ തിണേഹി ച പണ്ണേഹി ച പടിച്ഛാദേത്വാ ഗന്തും വട്ടതി. യഞ്ഹി തത്ഥ അങ്ഗമത്തമ്പി അവസിസ്സതി, തം അഞ്ഞേസം തത്ഥ ¶ ആഗതഭിക്ഖൂനം ഉപകാരം ഭവിസ്സതീതി. ഉദ്ധരിത്വാ ഗച്ഛന്തേന പന മഞ്ചപീഠകവാടം സബ്ബം അപനേത്വാ സംഹരിത്വാ ചീവരവംസേ ലഗ്ഗേത്വാവ ഗന്തബ്ബം. പച്ഛാ ആഗന്ത്വാ വസനകഭിക്ഖുനാപി പുന മഞ്ചപീഠം ഠപയിത്വാ ഗച്ഛന്തേന തഥേവ കാതബ്ബം. അന്തോകുട്ടതോ സേയ്യം ബഹികുട്ടേ പഞ്ഞപേത്വാ വസന്തേന ഗമനകാലേ പുന ഗഹിതട്ഠാനേയേവ പടിസാമേതബ്ബം. ഉപരിപാസാദതോ ഓരോപേത്വാ ഹേട്ഠാപാസാദേ വസന്തസ്സപി ഏസേവ നയോ. രത്തിട്ഠാനദിവാട്ഠാനേസു മഞ്ചപീഠം പഞ്ഞപേത്വാ ബഹിഗമനകാലേ പുന ഗഹിതട്ഠാനേയേവ ഠപേതബ്ബം.

൮൩. സേനാസനേസു പന അയം ആപുച്ഛിതബ്ബാനാപുച്ഛിതബ്ബവിനിച്ഛയോ – യാ താവ ഭൂമിയം ദീഘസാലാ വാ പണ്ണസാലാ വാ ഹോതി, യം വാ രുക്ഖത്ഥമ്ഭേസു കതഗേഹം ഉപചികാനം ഉട്ഠാനട്ഠാനം ഹോതി, തതോ പക്കമന്തേന താവ ആപുച്ഛിത്വാവ പക്കമിതബ്ബം. തസ്മിഞ്ഹി കതിപയാനി ദിവസാനി അജഗ്ഗിയമാനേ വമ്മികാവ സന്തിട്ഠന്തി. യം പന പാസാണപിട്ഠിയം വാ പാസാണത്ഥമ്ഭേസു വാ കതസേനാസനം സിലുച്ചയലേണം വാ സുധാലിത്തസേനാസനം വാ, യത്ഥ യത്ഥ ഉപചികാസങ്കാ നത്ഥി, തതോ പക്കമന്തസ്സ ആപുച്ഛിത്വാപി അനാപുച്ഛിത്വാപി ഗന്തും വട്ടതി, ആപുച്ഛനം പന വത്തം. സചേ താദിസേപി സേനാസനേ ഏകേന പസ്സേന ഉപചികാ ആരോഹന്തി, ആപുച്ഛിത്വാവ ഗന്തബ്ബം. യോ പന ആഗന്തുകോ ഭിക്ഖു സങ്ഘികസേനാസനം ഗഹേത്വാവ സന്തം ഭിക്ഖും അനുവത്തന്തോ അത്തനോ സേനാസനം അഗ്ഗഹേത്വാ വസതി, യാവ സോ ന ഗണ്ഹാതി, താവ തം സേനാസനം പുരിമഭിക്ഖുസ്സേവ പലിബോധോ. യദാ പന സോ സേനാസനം ഗഹേത്വാ അത്തനോ ഇസ്സരിയേന വസതി, തതോ പട്ഠായ ആഗന്തുകസ്സേവ പലിബോധോ. സചേ ഉഭോപി വിഭജിത്വാ ഗണ്ഹന്തി, ഉഭിന്നമ്പി പലിബോധോ.

മഹാപച്ചരിയം പന വുത്തം – സചേ ദ്വേ തയോ ഏകതോ ഹുത്വാ പഞ്ഞപേന്തി, ഗമനകാലേ സബ്ബേഹി ആപുച്ഛിതബ്ബം. തേസു ചേ പഠമം ഗച്ഛന്തോ ‘‘പച്ഛിമോ ജഗ്ഗിസ്സതീ’’തി ആഭോഗം കത്വാ ഗച്ഛതി, വട്ടതി ¶ , പച്ഛിമസ്സ ആഭോഗേന മുത്തി നത്ഥി. ബഹൂ ഏകം പേസേത്വാ സന്ഥരാപേന്തി, ഗമനകാലേ സബ്ബേഹി വാ ആപുച്ഛിതബ്ബം, ഏകം വാ പേസേത്വാ ആപുച്ഛിതബ്ബം. അഞ്ഞതോ മഞ്ചപീഠാദീനി ആനേത്വാ അഞ്ഞത്ര വസിത്വാ ഗമനകാലേ തത്ഥേവ നേതബ്ബാനി. സചേ അഞ്ഞതോ ആനേത്വാ വസമാനസ്സ അഞ്ഞോ വുഡ്ഢതരോ ആഗച്ഛതി, ന പടിബാഹിതബ്ബോ ¶ , ‘‘മയാ, ഭന്തേ, അഞ്ഞാവാസതോ ആനീതം, പാകതികം കരേയ്യാഥാ’’തി വത്തബ്ബം. തേന ‘‘ഏവം കരിസ്സാമീ’’തി സമ്പടിച്ഛിതേ ഇതരസ്സ ഗന്തും വട്ടതി. ഏവം അഞ്ഞത്ഥ ഹരിത്വാപി സങ്ഘികപരിഭോഗേന പരിഭുഞ്ജന്തസ്സ ഹി നട്ഠം വാ ജിണ്ണം വാ ചോരേഹി വാ ഹടം ഗീവാ നേവ ഹോതി, പുഗ്ഗലികപരിഭോഗേന പരിഭുഞ്ജന്തസ്സ പന ഗീവാ ഹോതി. അഞ്ഞസ്സ മഞ്ചപീഠം പന സങ്ഘികപരിഭോഗേന വാ പുഗ്ഗലികപരിഭോഗേന വാ പരിഭുഞ്ജന്തസ്സ നട്ഠം ഗീവായേവ. അന്തോവിഹാരേ സേയ്യം സന്ഥരിത്വാ ‘‘അജ്ജേവ ആഗന്ത്വാ പടിജഗ്ഗിസ്സാമീ’’തി ഏവം സാപേക്ഖോ നദീപാരം ഗാമന്തരം വാ ഗന്ത്വാ യത്ഥസ്സ ഗമനചിത്തം ഉപ്പന്നം, തത്ഥേവ ഠിതോ കഞ്ചി പേസേത്വാ ആപുച്ഛതി, നദീപൂരരാജചോരാദീസു വാ കേനചി പലിബോധോ ഹോതി ഉപദ്ദുതോ, ന സക്കോതി പച്ചാഗന്തും, ഏവംഭൂതസ്സ അനാപത്തി.

വിഹാരസ്സ ഉപചാരേ പന ഉപട്ഠാനസാലായ വാ മണ്ഡപേ വാ രുക്ഖമൂലേ വാ സേയ്യം സന്ഥരിത്വാ വാ സന്ഥരാപേത്വാ വാ തം പക്കമന്തോ നേവ ഉദ്ധരതി ന ഉദ്ധരാപേതി അനാപുച്ഛം വാ ഗച്ഛതി, ദുക്കടം. വുത്തപ്പകാരഞ്ഹി ദസവിധം സേയ്യം അന്തോഗബ്ഭാദിമ്ഹി ഗുത്തട്ഠാനേ പഞ്ഞപേത്വാ ഗച്ഛന്തസ്സ യസ്മാ സേയ്യാപി സേനാസനമ്പി ഉപചികാഹി പലുജ്ജതി, വമ്മികരാസിയേവ ഹോതി, തസ്മാ പാചിത്തിയം വുത്തം. ബഹി പന ഉപട്ഠാനസാലാദീസു പഞ്ഞപേത്വാ ഗച്ഛന്തസ്സ സേയ്യാമത്തമേവ നസ്സേയ്യ ഠാനസ്സ അഗുത്തതായ, ന സേനാസനം, തസ്മാ ഏത്ഥ ദുക്കടം വുത്തം. മഞ്ചപീഠം പന യസ്മാ ന സക്കാ സഹസാ ഉപചികാഹി ഖായിതും, തസ്മാ തം വിഹാരേപി സന്ഥരിത്വാ ഗച്ഛന്തസ്സ ദുക്കടം. വിഹാരസ്സൂപചാരേ ഉപട്ഠാനസാലായം മണ്ഡപേ രുക്ഖമൂലേപി സന്ഥരിത്വാ പക്കമന്തസ്സ ദുക്കടമേവ.

൮൪. ‘‘യോ പന ഭിക്ഖു സങ്ഘികം മഞ്ചം വാ പീഠം വാ ഭിസിം വാ കോച്ഛം വാ അജ്ഝോകാസേ സന്ഥരിത്വാ വാ സന്ഥരാപേത്വാ വാ തം പക്കമന്തോ നേവ ഉദ്ധരേയ്യ ന ഉദ്ധരാപേയ്യ അനാപുച്ഛം വാ ഗച്ഛേയ്യ, പാചിത്തിയ’’ന്തി (പാചി. ൧൦൯) വചനതോ സങ്ഘികാനി പന മഞ്ചപീഠാദീനി ചത്താരി അജ്ഝോകാസേ സന്ഥരിത്വാ വാ സന്ഥരാപേത്വാ വാ ഉദ്ധരണാദീനി അകത്വാ ‘‘അജ്ജേവ ആഗമിസ്സാമീ’’തി ഗച്ഛന്തസ്സപി ഥാമമജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ ലേഡ്ഡുപാതാതിക്കമേ പാചിത്തിയം. ഏത്ഥ കോച്ഛം നാമ വാകമയം വാ ഉസീരമയം വാ മുഞ്ജമയം വാ പബ്ബജമയം വാ ഹേട്ഠാ ച ഉപരി ച വിത്ഥതം മജ്ഝേ സംഖിത്തം പണവസണ്ഠാനം കത്വാ ബദ്ധം. തം കിര മജ്ഝേ സീഹബ്യഗ്ഘചമ്മപരിക്ഖിത്തമ്പി ¶ കരോന്തി, അകപ്പിയചമ്മം നാമേത്ഥ നത്ഥി. സേനാസനഞ്ഹി സോവണ്ണമയമ്പി വട്ടതി, തസ്മാ തം മഹഗ്ഘം ഹോതി.

‘‘അനുജാനാമി, ¶ ഭിക്ഖവേ, അട്ഠ മാസേ അവസ്സികസങ്കേതേ മണ്ഡപേ വാ രുക്ഖമൂലേ വാ യത്ഥ കാകാ വാ കുലലാ വാ ന ഊഹദന്തി, തത്ഥ സേനാസനം നിക്ഖിപിതു’’ന്തി (പാചി. ൧൧൦) വചനതോ പന വസ്സികവസ്സാനമാസാതി ഏവം അപഞ്ഞാതേ ചത്താരോ ഹേമന്തികേ, ചത്താരോ ഗിമ്ഹികേതി അട്ഠ മാസേ സാഖാമണ്ഡപേ വാ പദരമണ്ഡപേ വാ രുക്ഖമൂലേ വാ നിക്ഖിപിതും വട്ടതി. യസ്മിം പന കാകാ വാ കുലലാ വാ അഞ്ഞേ വാ സകുന്താ ധുവനിവാസേന കുലാവകേ കത്വാ വസന്തി, തസ്സ രുക്ഖസ്സ മൂലേ ന നിക്ഖിപിതബ്ബം. ‘‘അട്ഠ മാസേ’’തി വചനതോ യേസു ജനപദേസു വസ്സകാലേ ന വസ്സതി, തേസു ചത്താരോ മാസേ നിക്ഖിപിതും ന വട്ടതിയേവ. ‘‘അവസ്സികസങ്കേതേ’’തി വചനതോ യത്ഥ ഹേമന്തേ ദേവോ വസ്സതി, തത്ഥ ഹേമന്തേപി അജ്ഝോകാസേ നിക്ഖിപിതും ന വട്ടതി. ഗിമ്ഹേ പന സബ്ബത്ഥ വിഗതവലാഹകം വിസുദ്ധം നതം ഹോതി, ഏവരൂപേ കാലേ കേനചിദേവ കരണീയേന അജ്ഝോകാസേ മഞ്ചപീഠം നിക്ഖിപിതും വട്ടതി.

൮൫. അബ്ഭോകാസികേനപി വത്തം ജാനിതബ്ബം. തസ്സ ഹി സചേ പുഗ്ഗലികമഞ്ചകോ അത്ഥി, തത്ഥേവ സയിതബ്ബം. സങ്ഘികം ഗണ്ഹന്തേന വേത്തേന വാ വാകേന വാ വീതമഞ്ചകോ ഗഹേതബ്ബോ, തസ്മിം അസതി പുരാണമഞ്ചകോ ഗഹേതബ്ബോ, തസ്മിം അസതി നവവായിമോ വാ ഓനദ്ധകോ വാ ഗഹേതബ്ബോ. ഗഹേത്വാ പന ‘‘അഹം ഉക്കട്ഠരുക്ഖമൂലികോ ഉക്കട്ഠഅബ്ഭോകാസികോ’’തി ചീവരകുടിമ്പി അകത്വാ അസമയേ അജ്ഝോകാസേ വാ രുക്ഖമൂലേ വാ പഞ്ഞപേത്വാ നിപജ്ജിതും ന വട്ടതി. സചേ പന ചതുഗ്ഗുണേനപി ചീവരേന കതാ കുടി അതേമേന്തം രക്ഖിതും ന സക്കോതി, സത്താഹവദ്ദലികാദീനി ഭവന്തി, ഭിക്ഖുനോ കായാനുഗതികത്താ വട്ടതി. അരഞ്ഞേ പണ്ണകുടീസു വസന്താനം സീലസമ്പദായ പസന്നചിത്താ മനുസ്സാ നവം മഞ്ചപീഠം ദേന്തി ‘‘സങ്ഘികപരിഭോഗേന പരിഭുഞ്ജഥാ’’തി, വസിത്വാ ഗച്ഛന്തേഹി സാമന്തവിഹാരേ സഭാഗഭിക്ഖൂനം പേസേത്വാ ഗന്തബ്ബം, സഭാഗാനം അഭാവേന അനോവസ്സകേ നിക്ഖിപിത്വാ ഗന്തബ്ബം, അനോവസ്സകേ അസതി രുക്ഖേ ലഗ്ഗേത്വാ ഗന്തബ്ബം. ചേതിയങ്ഗണേ സമ്മജ്ജനിം ഗഹേത്വാ ഭോജനസാലങ്ഗണം വാ ഉപോസഥാഗാരങ്ഗണം വാ പരിവേണദിവാട്ഠാനഅഗ്ഗിസാലാദീസു വാ അഞ്ഞതരം സമ്മജ്ജിത്വാ ധോവിത്വാ പുന സമ്മജ്ജനിമാളകേയേവ ഠപേതബ്ബാ. ഉപോസഥാഗാരാദീസു അഞ്ഞതരസ്മിം ഗഹേത്വാ അവസേസാനി സമ്മജ്ജന്തസ്സപി ഏസേവ നയോ.

യോ ¶ പന ഭിക്ഖാചാരമഗ്ഗം സമ്മജ്ജന്തോ ഗന്തുകാമോ ഹോതി, തേന സമ്മജ്ജിത്വാ സചേ അന്തരാമഗ്ഗേ സാലാ അത്ഥി, തത്ഥ ഠപേതബ്ബാ. സചേ നത്ഥി, വലാഹകാനം അനുട്ഠിതഭാവം സല്ലക്ഖേത്വാ ‘‘യാവാഹം ¶ ഗാമതോ നിക്ഖമാമി, താവ ന വസ്സിസ്സതീ’’തി ജാനന്തേന യത്ഥ കത്ഥചി നിക്ഖിപിത്വാ പുന പച്ചാഗച്ഛന്തേന പാകതികട്ഠാനേ ഠപേതബ്ബാ. ‘‘സചേ വസ്സിസ്സതീതി ജാനന്തോ അജ്ഝോകാസേ ഠപേതി, ദുക്കട’’ന്തി മഹാപച്ചരിയം വുത്തം. സചേ പന തത്ര തത്രേവ സമ്മജ്ജനത്ഥായ സമ്മജ്ജനീ നിക്ഖിത്താ ഹോതി, തം തം ഠാനം സമ്മജ്ജിത്വാ തത്ര തത്രേവ നിക്ഖിപിതും വട്ടതി, ആസനസാലം സമ്മജ്ജന്തേന വത്തം ജാനിതബ്ബം. തത്രിദം വത്തം – മജ്ഝതോ പട്ഠായ പാദട്ഠാനാഭിമുഖാ വാലികാ ഹരിതബ്ബാ, കചവരം ഹത്ഥേഹി ഗഹേത്വാ ബഹി ഛഡ്ഡേതബ്ബം.

൮൬. സചേ വുത്തപ്പകാരം ചതുബ്ബിധമ്പി സങ്ഘികം സേനാസനം അജ്ഝോകാസേ വാ രുക്ഖമൂലേ വാ മണ്ഡപേ വാ അനുപസമ്പന്നേന സന്ഥരാപേതി, യേന സന്ഥരാപിതം, തസ്സ പലിബോധോ. സചേ പന ഉപസമ്പന്നേന സന്ഥരാപേതി, യേന സന്ഥതം, തസ്സ പലിബോധോ. തത്രായം വിനിച്ഛയോ (പാചി. അട്ഠ. ൧൧൧) – ഥേരോ ഭോജനസാലായം ഭത്തകിച്ചം കത്വാ ദഹരം ആണാപേതി ‘‘ഗച്ഛ ദിവാട്ഠാനേ മഞ്ചപീഠം പഞ്ഞപേഹീ’’തി. സോ തഥാ കത്വാ നിസിന്നോ, ഥേരോ യഥാരുചി വിചരിത്വാ തത്ഥ ഗന്ത്വാ ഥവികം വാ ഉത്തരാസങ്ഗം വാ ഠപേതി, തതോ പട്ഠായ ഥേരസ്സ പലിബോധോ. നിസീദിത്വാ സയം ഗച്ഛന്തോ നേവ ഉദ്ധരതി ന ഉദ്ധരാപേതി, ലേഡ്ഡുപാതാതിക്കമേ പാചിത്തിയം. സചേ പന ഥേരോ തത്ഥ ഥവികം വാ ഉത്തരാസങ്ഗം വാ അട്ഠപേത്വാ ചങ്കമന്തോവ ദഹരം ‘‘ഗച്ഛ ത്വ’’ന്തി ഭണതി, തേന ‘‘ഇദം, ഭന്തേ, മഞ്ചപീഠ’’ന്തി ആചിക്ഖിതബ്ബം. സചേ ഥേരോ വത്തം ജാനാതി, ‘‘ത്വം ഗച്ഛ, അഹം പാകതികം കരിസ്സാമീ’’തി വത്തബ്ബം. സചേ ബാലോ ഹോതി അനുഗ്ഗഹിതവത്തോ, ‘‘ഗച്ഛ, മാ ഇധ തിട്ഠ, നേവ നിസീദിതും ന നിപജ്ജിതും ദേമീ’’തി ദഹരം തജ്ജേതിയേവ. ദഹരേന ‘‘ഭന്തേ, സുഖം സയഥാ’’തി കപ്പം ലഭിത്വാ വന്ദിത്വാ ഗന്തബ്ബം. തസ്മിം ഗതേ ഥേരസ്സേവ പലിബോധോ, പുരിമനയേനേവ ചസ്സ ആപത്തി വേദിതബ്ബാ.

അഥ പന ആണത്തിക്ഖണേയേവ ദഹരോ ‘‘മയ്ഹം ഭണ്ഡേ ഭണ്ഡധോവനാദി കിഞ്ചി കരണീയം അത്ഥീ’’തി വദതി, ഥേരോ പന തം ‘‘പഞ്ഞപേത്വാ ഗച്ഛാഹീ’’തി വത്വാ ഭോജനസാലതോ നിക്ഖമിത്വാ അഞ്ഞത്ഥ ഗച്ഛതി, പാദുദ്ധാരേന കാരേതബ്ബോ ¶ . സചേ തത്ഥേവ ഗന്ത്വാ നിസീദതി, പുരിമനയേനേവ ചസ്സ ലേഡ്ഡുപാതാതിക്കമേ ആപത്തി. സചേ പന ഥേരോ സാമണേരം ആണാപേതി, സാമണേരേ തത്ഥ മഞ്ചപീഠം പഞ്ഞപേത്വാ നിസിന്നേപി ഭോജനസാലതോ അഞ്ഞത്ഥ ഗച്ഛന്തോ പാദുദ്ധാരേന കാരേതബ്ബോ. ഗന്ത്വാ നിസിന്നോ പുന ഗമനകാലേ ലേഡ്ഡുപാതാതിക്കമേ ആപത്തിയാ കാരേതബ്ബോ. സചേ പന ആണാപേന്തോ ‘‘മഞ്ചപീഠം പഞ്ഞപേത്വാ തത്ഥേവ നിസീദാ’’തി ആണാപേതി, യത്രിച്ഛതി, തത്ര ഗന്ത്വാ ആഗന്തും ലഭതി. സയം പന പാകതികം അകത്വാ ഗച്ഛന്തസ്സ ലേഡ്ഡുപാതാതിക്കമേ പാചിത്തിയം. അന്തരസന്നിപാതേ ¶ മഞ്ചപീഠാദീനി പഞ്ഞപേത്വാ നിസിന്നേഹി ഗമനകാലേ ആരാമികാനം ‘‘ഇദം പടിസാമേഥാ’’തി വത്തബ്ബം, അവത്വാ ഗച്ഛന്താനം ലേഡ്ഡുപാതാതിക്കമേ ആപത്തി.

൮൭. മഹാധമ്മസ്സവനം നാമ ഹോതി, തത്ഥ ഉപോസഥാഗാരതോപി ഭോജനസാലതോപി ആഹരിത്വാ മഞ്ചപീഠാനി പഞ്ഞപേന്തി, ആവാസികാനംയേവ പലിബോധോ. സചേ ആഗന്തുകാ ‘‘ഇദം അമ്ഹാകം ഉപജ്ഝായസ്സ, ഇദം ആചരിയസ്സാ’’തി ഗണ്ഹന്തി, തതോ പട്ഠായ തേസം പലിബോധോ. ഗമനകാലേ പാകതികം അകത്വാ ലേഡ്ഡുപാതം അതിക്കമന്താനം ആപത്തി. മഹാപച്ചരിയം പന വുത്തം ‘‘യാവ അഞ്ഞേ ന നിസീദന്തി, താവ യേഹി പഞ്ഞത്തം, തേസം ഭാരോ, അഞ്ഞേസു ആഗന്ത്വാ നിസിന്നേസു നിസിന്നകാനം ഭാരോ. സചേ തേ അനുദ്ധരിത്വാ വാ അനുദ്ധരാപേത്വാ വാ ഗച്ഛന്തി, ദുക്കടം. കസ്മാ? അനാണത്തിയാ പഞ്ഞപിതത്താ’’തി. ധമ്മാസനേ പഞ്ഞത്തേ യാവ ഉസ്സാരകോ വാ ധമ്മകഥികോ വാ നാഗച്ഛതി, താവ പഞ്ഞാപകാനം പലിബോധോ. തസ്മിം ആഗന്ത്വാ നിസിന്നേ തസ്സ പലിബോധോ. സകലം അഹോരത്തം ധമ്മസ്സവനം ഹോതി, അഞ്ഞോ ഉസ്സാരകോ വാ ധമ്മകഥികോ വാ ഉട്ഠാതി, അഞ്ഞോ നിസീദതി, യോ യോ ആഗന്ത്വാ നിസീദതി, തസ്സ തസ്സേവ ഭാരോ. ഉട്ഠഹന്തേന പന ‘‘ഇദമാസനം തുമ്ഹാകം ഭാരോ’’തി വത്വാ ഗന്തബ്ബം. സചേപി ഇതരസ്മിം അനാഗതേ പഠമം നിസിന്നോ ഉട്ഠായ ഗച്ഛതി, തസ്മിഞ്ച അന്തോഉപചാരട്ഠേയേവ ഇതരോ ആഗന്ത്വാ നിസീദതി, ഉട്ഠായ ഗതോ ആപത്തിയാ ന കാരേതബ്ബോ. സചേ പന ഇതരസ്മിം അനാഗതേയേവ പഠമം നിസിന്നോ ഉട്ഠായാസനാ ലേഡ്ഡുപാതം അതിക്കമതി, ആപത്തിയാ കാരേതബ്ബോ. ‘‘സബ്ബത്ഥ ലേഡ്ഡുപാതാതിക്കമേ പഠമപാദേ ദുക്കടം, ദുതിയപാദേ പാചിത്തിയ’’ന്തി അയം നയോ മഹാപച്ചരിയം വുത്തോതി.

൮൮. സചേ ¶ പന വുത്തപ്പകാരസേനാസനതോ അഞ്ഞം സങ്ഘികം ചിമിലികം വാ ഉത്തരത്ഥരണം വാ ഭൂമത്ഥരണം വാ തട്ടികം വാ ചമ്മഖണ്ഡം വാ പാദപുഞ്ഛനിം വാ ഫലകപീഠം വാ അജ്ഝോകാസേ സന്ഥരിത്വാ വാ സന്ഥരാപേത്വാ വാ തം പക്കമന്തോ നേവ ഉദ്ധരതി ന ഉദ്ധരാപേതി അനാപുച്ഛം വാ ഗച്ഛതി, ദുക്കടം. ആധാരകം പത്തപിധാനകം പാദകഠലികം താലവണ്ടം ബീജനിപത്തകം യം കിഞ്ചി ദാരുഭണ്ഡം അന്തമസോ പാനീയഉളുങ്കം പാനീയസങ്ഖം അജ്ഝോകാസേ നിക്ഖിപിത്വാ ഗച്ഛന്തസ്സപി ദുക്കടം. അജ്ഝോകാസേ രജനം പചിത്വാ രജനഭാജനം രജനഉളുങ്കോ രജനദോണികാതി സബ്ബം അഗ്ഗിസാലായ പടിസാമേതബ്ബം. സചേ അഗ്ഗിസാലാ നത്ഥി, അനോവസ്സകേ പബ്ഭാരേ നിക്ഖിപിതബ്ബം. തസ്മിമ്പി അസതി യത്ഥ ഓലോകേന്താ ഭിക്ഖൂ പസ്സന്തി, താദിസേ ഠാനേ ഠപേത്വാ ഗന്തും വട്ടതി. അഞ്ഞപുഗ്ഗലികേ പന മഞ്ചപീഠാദിസേനാസനേപി ദുക്കടമേവ. ഏത്ഥ പന ‘‘യസ്മിം വിസ്സാസഗ്ഗാഹോ ന രുഹതി, തസ്സ സന്തകേ ദുക്കടം. യസ്മിം പന വിസ്സാസഗ്ഗാഹോ രുഹതി, തസ്സ സന്തകം അത്തനോ പുഗ്ഗലികമേവ ഹോതീ’’തി മഹാപച്ചരിയാദീസു വുത്തം. അത്തനോ പുഗ്ഗലികേ പന അനാപത്തിയേവ. യോ ഭിക്ഖു ¶ വാ സാമണേരോ വാ ആരാമികോ വാ ലജ്ജീ ഹോതി, അത്തനോ പലിബോധം വിയ മഞ്ഞതി, തഥാരൂപം അനാപുച്ഛിത്വാ ഗച്ഛന്തസ്സപി അനാപത്തി. യോ പന ആതപേ ഓതാപേന്തോ ‘‘ആഗന്ത്വാ ഉദ്ധരിസ്സാമീ’’തി ഗച്ഛതി, തസ്സപി അനാപത്തി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

പടിപജ്ജിതബ്ബവിനിച്ഛയകഥാ സമത്താ.

൮൯. കാലികാനിപി ¶ ചത്താരീതി ഏത്ഥ (പാചി. അട്ഠ. ൨൫൫-൨൫൬) യാവകാലികം യാമകാലികം സത്താഹകാലികം യാവജീവികന്തി ഇമാനി ചത്താരി കാലികാനി വേദിതബ്ബാനി. തത്ഥ പുരേഭത്തം പടിഗ്ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം യം കിഞ്ചി ഖാദനീയഭോജനീയം യാവ മജ്ഝന്ഹികസങ്ഖതോ കാലോ, താവ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബതോ യാവകാലികം. സദ്ധിം അനുലോമപാനേഹി അട്ഠവിധം പാനം യാവ രത്തിയാ പച്ഛിമയാമസങ്ഖാതോ ¶ യാമോ, താവ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബതോ യാമോ കാലോ അസ്സാതി യാമകാലികം. സപ്പിആദി പഞ്ചവിധം ഭേസജ്ജം പടിഗ്ഗഹേത്വാ സത്താഹം നിധേതബ്ബതോ സത്താഹോ കാലോ അസ്സാതി സത്താഹകാലികം. ഠപേത്വാ ഉദകം അവസേസം സബ്ബമ്പി പടിഗ്ഗഹിതം യാവജീവം പരിഹരിത്വാ സതി പച്ചയേ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബതോ യാവജീവികന്തി വുച്ചതി.

൯൦. തത്ഥ യാവകാലികേസു ഭോജനീയം നാമ ഓദനോ കുമ്മാസോ സത്തു മച്ഛോ മംസന്തി. പഞ്ച ഭോജനാനി യാമകാലികം സത്താഹകാലികം യാവജീവികഞ്ച ഠപേത്വാ അവസേസം ഖാദനീയം നാമ. ഏത്ഥ (പാചി. അട്ഠ. ൨൪൮-൯) പന യം താവ സക്ഖലിമോദകാദി പുബ്ബണ്ണാപരണ്ണമയം ഖാദനീയം, തത്ഥ വത്തബ്ബമേവ നത്ഥി. യമ്പി വനമൂലാദിപ്പഭേദം ആമിസഗതികം ഹോതി. സേയ്യഥിദം – മൂലഖാദനീയം കന്ദഖാദനീയം മുളാലഖാദനീയം മത്ഥകഖാദനീയം ഖന്ധഖാദനീയം തചഖാദനീയം പത്തഖാദനീയം പുപ്ഫഖാദനീയം ഫലഖാദനീയം അട്ഠിഖാദനീയം പിട്ഠഖാദനീയം നിയ്യാസഖാദനീയന്തി, ഇദമ്പി ഖാദനീയസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി.

തത്ഥ പന ആമിസഗതികസല്ലക്ഖണത്ഥം ഇദം മുഖമത്തനിദസ്സനം – മൂലഖാദനീയേ താവ മൂലകമൂലം ഖാരകമൂലം ചച്ചുമൂലം തമ്ബകമൂലം തണ്ഡുലേയ്യകമൂലം വത്ഥുലേയ്യകമൂലം വജകലിമൂലം ജജ്ഝരിമൂലന്തി ഏവമാദീനി സൂപേയ്യപണ്ണമൂലാനി ആമിസഗതികാനി. ഏത്ഥ ച വജകലിമൂലേ ജരട്ഠം ഛിന്ദിത്വാ ഛഡ്ഡേന്തി, തം യാവജീവികം ഹോതി. അഞ്ഞമ്പി ഏവരൂപം ഏതേനേവ നയേന വേദിതബ്ബം. മൂലകഖാരകജജ്ഝരിമൂലാനം പന ജരട്ഠാനിപി ആമിസഗതികാനേവാതി വുത്തം. യാനി പന പാളിയം –

‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, മൂലാനി ഭേസജ്ജാനി ഹലിദ്ദിം സിങ്ഗിവേരം വചം വചത്തം അതിവിസം കടുകരോഹിണിം ഉസീരം ഭദ്ദമുത്തകം, യാനി വാ പനഞ്ഞാനിപി അത്ഥി മൂലാനി ഭേസജ്ജാനി ¶ നേവ ഖാദനീയേ ഖാദനീയത്ഥം ഫരന്തി, ന ഭോജനീയേ ഭോജനീയത്ഥം ഫരന്തീ’’തി (മഹാവ. ൨൬൩) –

വുത്താനി, താനി യാവജീവികാനി. തേസം ചൂളപഞ്ചമൂലം മഹാപഞ്ചമൂലന്തിആദിനാ നയേന ഗണിയമാനാനം ഗണനായ അന്തോ നത്ഥി, ഖാദനീയത്ഥഞ്ച ഭോജനീയത്ഥഞ്ച അഫരണഭാവോയേവ പനേതേസം ലക്ഖണം. തസ്മാ യം കിഞ്ചി മൂലം തേസു തേസു ജനപദേസു പകതിആഹാരവസേന മനുസ്സാനം ഖാദനീയത്ഥം ഭോജനീയത്ഥഞ്ച ഫരതി, തം യാവകാലികം, ഇതരം യാവജീവികന്തി വേദിതബ്ബം ¶ . സുബഹും വത്വാപി ഹി ഇമസ്മിംയേവ ലക്ഖണേ ഠാതബ്ബം. നാമസഞ്ഞാസു പന വുച്ചമാനാസു തം തം നാമം അജാനന്താനം സമ്മോഹോയേവ ഹോതി, തസ്മാ നാമസഞ്ഞായ ആദരം അകത്വാ ലക്ഖണമേവ ദസ്സിതം. യഥാ ച മൂലേ, ഏവം കന്ദാദീസുപി ലക്ഖണം ദസ്സയിസ്സാമ, തസ്സേവ വസേന വിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോ. യഞ്ച തം പാളിയം ഹലിദ്ദാദി അട്ഠവിധം വുത്തം, തസ്സ ഖന്ധതചപുപ്ഫഫലാദി സബ്ബം യാവജീവികന്തി വുത്തം.

കന്ദഖാദനീയേ ദുവിധോ കന്ദോ ദീഘോ ച ഭിസകിംസുകകന്ദാദി, വട്ടോ ച ഉപ്പലകസേരുകകന്ദാദി, യം ഗണ്ഠീതിപി വദന്തി. തത്ഥ സബ്ബേസം കന്ദാനം ജിണ്ണജരട്ഠട്ഠാനഞ്ച ഛല്ലി ച സുഖുമമൂലാനി ച യാവജീവികാനി, തരുണോ പന സുഖഖാദനീയോ സാലകല്യാണിപോതകകന്ദോ കിംസുകപോതകകന്ദോ അമ്ബാടകകന്ദോ കേതകകന്ദോ മാലുവകന്ദോ ഭിസസങ്ഖാതോ പദുമപുണ്ഡരീകകന്ദോ പിണ്ഡാലുമസാലുആദയോ ച ഖീരവല്ലികന്ദോ ആലുവകന്ദോ സിഗ്ഗുകന്ദോ താലകന്ദോ നീലുപ്പലരത്തുപ്പലകുമുദസോഗന്ധികാനം കന്ദാ കദലികന്ദോ വേളുകന്ദോ കസേരുകകന്ദോതി ഏവമാദയോ തേസു തേസു ജനപദേസു പകതിആഹാരവസേന മനുസ്സാനം ഖാദനീയത്ഥഞ്ച ഭോജനീയത്ഥഞ്ച ഫരണകകന്ദാ യാവകാലികാ. ഖീരവല്ലികന്ദോ അധോതോ യാവജീവികോ, ധോതോ യാവകാലികോ. ഖീരകാകോലിജീവികഉസഭകലസുണാദികന്ദാ പന യാവജീവികാ. തേ പാളിയം ‘‘യാനി വാ പനഞ്ഞാനിപി അത്ഥി മൂലാനി ഭേസജ്ജാനീ’’തി ഏവം (മഹാവ. ൨൬൩) മൂലഭേസജ്ജസങ്ഗഹേനേവ സങ്ഗഹിതാ.

മുളാലഖാദനീയേ പദുമമുളാലം പുണ്ഡരീകമുളാലം മൂലസദിസംയേവ. ഏരകമുളാലം കന്ദുലമുളാലന്തി ഏവമാദി തേസു തേസു ജനപദേസു പകതിആഹാരവസേന മനുസ്സാനം ഖാദനീയത്ഥം ഭോജനീയത്ഥഞ്ച ഫരണകമുളാലം യാവകാലികം, ഹലിദ്ദിസിങ്ഗിവേരമകചിചതുരസ്സവല്ലികേതകതാലഹിന്താലകുന്താലനാളികേരപൂഗരുക്ഖാദിമുളാലം പന യാവജീവികം. തം സബ്ബമ്പി പാളിയം ‘‘യാനി വാ പനഞ്ഞാനിപി അത്ഥി മൂലാനി ഭേസജ്ജാനീ’’തി ഏവം മൂലഭേസജ്ജസങ്ഗഹേനേവ സങ്ഗഹിതം.

മത്ഥകഖാദനീയേ ¶ താലഹിന്താലകുന്താലകേതകനാളികേരപൂഗരുക്ഖഖജ്ജൂരിവേത്തഏരകകദലീനം കളീരസങ്ഖാതാ മത്ഥകാ, വേണുകളീരോ നളകളീരോ ഉച്ഛുകളീരോ ¶ മൂലകകളീരോ സാസപകളീരോ സതാവരികളീരോ സത്തന്നം ധഞ്ഞാനം കളീരാതി ഏവമാദി തേസു തേസു ജനപദേസു പകതിആഹാരവസേന മനുസ്സാനം ഖാദനീയത്ഥം ഭോജനീയത്ഥഞ്ച ഫരണകോ രുക്ഖവല്ലിആദീനം മത്ഥകോ യാവകാലികോ, ഹലിദ്ദിസിങ്ഗിവേരവചമകചിലസുണാനം കളീരാ, താലഹിന്താലകുന്താലനാളികേരകളീരാനഞ്ച ഛിന്ദിത്വാ പാതിതോ ജരട്ഠബുന്ദോ യാവജീവികോ.

ഖന്ധഖാദനീയേ അന്തോപഥവീഗതോ സാലകല്യാണീഖന്ധോ ഉച്ഛുഖന്ധോ നീലുപ്പലരത്തുപ്പലകുമുദസോഗന്ധികാനം ദണ്ഡകഖന്ധാതി ഏവമാദി തേസു തേസു ജനപദേസു പകതിആഹാരവസേന മനുസ്സാനം ഖാദനീയത്ഥം ഭോജനീയത്ഥഞ്ച ഫരണകോ ഖന്ധോ യാവകാലികോ, ഉപ്പലജാതീനം പണ്ണദണ്ഡകോ പദുമജാതീനം സബ്ബോപി ദണ്ഡകോ കരവിന്ദദണ്ഡാദയോ ച അവസേസസബ്ബഖന്ധാ യാവജീവികാ.

തചഖാദനീയേ ഉച്ഛുതചോവ ഏകോ യാവകാലികോ, സോപി സരസോ, സേസോ സബ്ബോ യാവജീവികോ. തേസം പന മത്ഥകഖന്ധതചാനം തിണ്ണമ്പി പാളിയം കസാവഭേസജ്ജേന സങ്ഗഹോ വേദിതബ്ബോ. വുത്തഞ്ഹേതം –

‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, കസാവാനി ഭേസജ്ജാനി നിമ്ബകസാവം കുടജകസാവം പടോലകസാവം ഫഗ്ഗവകസാവം നത്തമാലകസാവം, യാനി വാ പനഞ്ഞാനിപി അത്ഥി കസാവാനി ഭേസജ്ജാനി നേവ ഖാദനീയേ ഖാദനീയത്ഥം ഫരന്തി, ന ഭോജനീയേ ഭോജനീയത്ഥം ഫരന്തീ’’തി (മഹാവ. ൨൬൩).

ഏത്ഥ ഹി ഏതേസമ്പി സങ്ഗഹോ സിജ്ഝതി. വുത്തകസാവാനി ച സബ്ബകപ്പിയാനീതി വേദിതബ്ബാനി.

പത്തഖാദനീയേ മൂലകം ഖാരകോ ചച്ചു തമ്ബകോ തണ്ഡുലേയ്യകോ പപുന്നാഗോ വത്ഥുലേയ്യകോ വജകലി ജജ്ഝരി സേല്ലു സിഗ്ഗു കാസമദ്ദകോ ഉമ്മാചീനമുഗ്ഗോ മാസോ രാജമാസോ ഠപേത്വാ മഹാനിപ്ഫാവം അവസേസനിപ്ഫാവോ അഗ്ഗിമന്ഥോ സുനിസന്നകോ സേതവരണോ നാളികാ ഭൂമിയം ജാതലോണീതി ഏതേസം പത്താനി, അഞ്ഞാനി ച ഏവരൂപാനി തേസു തേസു ജനപദേസു പകതിആഹാരവസേന മനുസ്സാനം ഖാദനീയത്ഥഞ്ച ഭോജനീയത്ഥഞ്ച ഫരണകാനി പത്താനി ഏകംസേന യാവകാലികാനി ¶ , യാ പനഞ്ഞാ ¶ മഹാനഖപിട്ഠിമത്തപണ്ണാ ലോണിരുക്ഖേ ച ഗച്ഛേ ച ആരോഹതി, തസ്സാ പത്തം യാവജീവികം. ബ്രഹ്മിപത്തഞ്ച യാവകാലികന്തി ദീപവാസിനോ വദന്തി. അമ്ബപല്ലവം യാവകാലികം, അസോകപല്ലവം പന യാവജീവികം. യാനി ചഞ്ഞാനി പാളിയം –

‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, പണ്ണാനി ഭേസജ്ജാനി നിമ്ബപണ്ണം കുടജപണ്ണം പടോലപണ്ണം സുലസിപണ്ണം കപ്പാസപണ്ണം, യാനി വാ പനഞ്ഞാനിപി അത്ഥി പണ്ണാനി ഭേസജ്ജാനി നേവ ഖാദനീയേ ഖാദനീയത്ഥം ഫരന്തി, ന ഭോജനീയേ ഭോജനീയത്ഥം ഫരന്തീ’’തി (മഹാവ. ൨൬൩) –

വുത്താനി, താനി യാവജീവികാനി. ന കേവലഞ്ച പണ്ണാനി, തേസം പുപ്ഫഫലാനിപി. യാവജീവികപണ്ണാനം പന ഫഗ്ഗവപണ്ണം അജ്ജുകപണ്ണം ഫണിജ്ജകപണ്ണം തമ്ബൂലപണ്ണം പദുമിനിപണ്ണന്തി ഏവം ഗണനവസേന അന്തോ നത്ഥി.

പുപ്ഫഖാദനീയേ മൂലകപുപ്ഫം ഖാരകപുപ്ഫം ചച്ചുപുപ്ഫം തമ്ബകപുപ്ഫം വജകലിപുപ്ഫം ജജ്ഝരിപുപ്ഫം ചൂളനിപ്ഫാവപുപ്ഫം മഹാനിപ്ഫാവപുപ്ഫം കസേരുകപുപ്ഫം നാളികേരതാലകേതകാനം തരുണപുപ്ഫാനി സേതവരണപുപ്ഫം സിഗ്ഗുപുപ്ഫം ഉപ്പലപദുമജാതികാനം പുപ്ഫാനം കണ്ണികാമത്തം അഗന്ധിപുപ്ഫം കരീരപുപ്ഫം ജീവന്തീ പുപ്ഫന്തി ഏവമാദി തേസു തേസു ജനപദേസു പകതിആഹാരവസേന മനുസ്സാനം ഖാദനീയത്ഥം ഭോജനീയത്ഥഞ്ച ഫരണപുപ്ഫം യാവകാലികം, അസോകബകുലകുയ്യകപുന്നാഗചമ്പകജാതികരവീരകണികാരകുന്ദനവമാലികമല്ലികാദീനം പന പുപ്ഫം യാവജീവികം, തസ്സ ഗണനായ അന്തോ നത്ഥി. പാളിയം പനസ്സ കസാവഭേസജ്ജേന സങ്ഗഹോ വേദിതബ്ബോ.

ഫലഖാദനീയേ പനസലബുജതാലനാളികേരഅമ്ബജമ്ബുഅമ്ബാടകതിന്തിണികമാതുലുങ്ഗകപിത്ഥലാബുകുമ്ഭണ്ഡപുസ്സഫലതിമ്ബരൂസകതിപുസവാതിങ്ഗണചോചമോചമധുകാദീനം ഫലാനി, യാനി ലോകേ തേസു തേസു ജനപദേസു പകതിആഹാരവസേന മനുസ്സാനം ഖാദനീയത്ഥം ഭോജനീയത്ഥഞ്ച ഫരന്തി, സബ്ബാനി താനി യാവകാലികാനി, നാമഗണനവസേന തേസം ന സക്കാ പരിയന്തം ദസ്സേതും. യാനി പന പാളിയം –

‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ഫലാനി ഭേസജ്ജാനി ബിലങ്ഗം പിപ്പലിം മരീചം ഹരീതകം വിഭീതകം ആമലകം ഗോട്ഠഫലം, യാനി വാ പനഞ്ഞാനിപി ¶ അത്ഥി ഫലാനി ഭേസജ്ജാനി നേവ ഖാദനീയേ ഖാദനീയത്ഥം ഫരന്തി, ന ഭോജനീയേ ഭോജനീയത്ഥം ഫരന്തീ’’തി (മഹാവ. ൨൬൩) –

വുത്താനി ¶ , താനി യാവജീവികാനി. തേസമ്പി അപരിപക്കാനി അച്ഛിവബിമ്ബവരണകേതകകാസ്മരീആദീനം ഫലാനി ജാതിഫലം കടുകഫലം ഏളാ തക്കോലന്തി ഏവം നാമവസേന ന സക്കാ പരിയന്തം ദസ്സേതും.

അട്ഠിഖാദനീയേ ലബുജട്ഠി പനസട്ഠി അമ്ബാടകട്ഠി സാലട്ഠി ഖജ്ജൂരീകേതകതിമ്ബരൂസകാനം തരുണഫലട്ഠി തിന്തിണികട്ഠി ബിമ്ബഫലട്ഠി ഉപ്പലപദുമജാതീനം പോക്ഖരട്ഠീതി ഏവമാദീനി തേസു തേസു ജനപദേസു മനുസ്സാനം പകതിആഹാരവസേന ഖാദനീയത്ഥം ഭോജനീയത്ഥഞ്ച ഫരണകാനി അട്ഠീനി യാവകാലികാനി, മധുകട്ഠി പുന്നാഗട്ഠി ഹരീതകാദീനം അട്ഠീനി സിദ്ധത്ഥകട്ഠി രാജികട്ഠീതി ഏവമാദീനി അട്ഠീനി യാവജീവികാനി. തേസം പാളിയം ഫലഭേസജ്ജേനേവ സങ്ഗഹോ വേദിതബ്ബോ.

പിട്ഠഖാദനീയേ സത്തന്നം താവ ധഞ്ഞാനം ധഞ്ഞാനുലോമാനം അപരണ്ണാനഞ്ച പിട്ഠം പനസപിട്ഠം ലബുജപിട്ഠം അമ്ബാടകപിട്ഠം സാലപിട്ഠം ധോതകതാലപിട്ഠം ഖീരവല്ലിപിട്ഠഞ്ചാതി ഏവമാദീനി തേസു തേസു ജനപദേസു പകതിആഹാരവസേന മനുസ്സാനം ഖാദനീയത്ഥം ഭോജനീയത്ഥഞ്ച ഫരണകാനി പിട്ഠാനി യാവകാലികാനി, അധോതകം താലപിട്ഠം ഖീരവല്ലിപിട്ഠം അസ്സഗന്ധാദിപിട്ഠാനി ച യാവജീവികാനി. തേസം പാളിയം കസാവേഹി മൂലഫലേഹി ച സങ്ഗഹോ വേദിതബ്ബോ.

നിയ്യാസഖാദനീയേ – ഏകോ ഉച്ഛുനിയ്യാസോവ സത്താഹകാലികോ, സേസാ –

‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ജതൂനി ഭേസജ്ജാനി ഹിങ്ഗും ഹിങ്ഗുജതും ഹിങ്ഗുസിപാടികം തകം തകപത്തിം തകപണ്ണിം സജ്ജുലസം, യാനി വാ പനഞ്ഞാനിപി അത്ഥി ജതൂനി ഭേസജ്ജാനീ’’തി (മഹാവ. ൨൬൩) –

ഏവം പാളിയം വുത്താ നിയ്യാസാ യാവജീവികാ. തത്ഥ യേവാപനകവസേന സങ്ഗഹിതാനം അമ്ബനിയ്യാസോ കണികാരനിയ്യാസോതി ഏവം നാമവസേന ന സക്കാ പരിയന്തം ദസ്സേതും. ഏവം ഇമേസു മൂലഖാദനീയാദീസു യം കിഞ്ചി യാവകാലികം, സബ്ബമ്പി ഇമസ്മിം അത്ഥേ അവസേസം ഖാദനീയം നാമാതി സങ്ഗഹിതം.

൯൧. യാമകാലികേസു ¶ പന അട്ഠ പാനാനി നാമ അമ്ബപാനം ജമ്ബുപാനം ചോചപാനം മോചപാനം മധുകപാനം മുദ്ദികപാനം സാലൂകപാനം ഫാരുസകപാനന്തി ഇമാനി അട്ഠ പാനാനി. തത്ഥ (മഹാവ. അട്ഠ. ൩൦൦) അമ്ബപാനന്തി ആമേഹി വാ പക്കേഹി വാ അമ്ബേഹി കതപാനം. തത്ഥ ആമേഹി കരോന്തേന ¶ അമ്ബതരുണാനി ഭിന്ദിത്വാ ഉദകേ പക്ഖിപിത്വാ ആതപേ ആദിച്ചപാകേന പചിത്വാ പരിസ്സാവേത്വാ തദഹുപടിഗ്ഗഹിതകേഹി മധുസക്കാരകപ്പൂരാദീഹി യോജേത്വാ കാതബ്ബം, ഏവം കതം പുരേഭത്തമേവ കപ്പതി. അനുപസമ്പന്നേഹി കതം ലഭിത്വാ പന പുരേഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതം പുരേഭത്തം സാമിസപരിഭോഗേനപി വട്ടതി, പച്ഛാഭത്തം നിരാമിസപരിഭോഗേന യാവ അരുണുഗ്ഗമനാ വട്ടതി. ഏസ നയോ സബ്ബപാനേസു. ജമ്ബുപാനന്തി ജമ്ബുഫലേഹി കതപാനം. ചോചപാനന്തി അട്ഠികകദലിഫലേഹി കതപാനം. മോചപാനന്തി അനട്ഠികേഹി കദലിഫലേഹി കതപാനം. മധുകപാനന്തി മധുകാനം ജാതിരസേന കതപാനം. തം പന ഉദകസമ്ഭിന്നം വട്ടതി, സുദ്ധം ന വട്ടതി. മുദ്ദികപാനന്തി മുദ്ദികാ ഉദകേ മദ്ദിത്വാ അമ്ബപാനം വിയ കതപാനം. സാലൂകപാനന്തി രത്തുപ്പലനീലുപ്പലാദീനം സാലൂകേ മദ്ദിത്വാ കതപാനം. ഫാരുസകപാനന്തി ഫാരുസകഫലേഹി അമ്ബപാനം വിയ കതപാനം. ഇമാനി അട്ഠ പാനാനി സീതാനിപി ആദിച്ചപാകാനിപി വട്ടന്തി, അഗ്ഗിപാകാനി ന വട്ടന്തി.

അവസേസാനി വേത്തതിന്തിണികമാതുലുങ്ഗകപിത്ഥകോസമ്ബകരമന്ദാദിഖുദ്ദകഫലപാനാനി അട്ഠപാനഗഅകാനേവ. താനി കിഞ്ചാപി പാളിയം ന വുത്താനി, അഥ ഖോ കപ്പിയം അനുലോമേന്തി, തസ്മാ കപ്പന്തി. ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, സബ്ബം ഫലരസം ഠപേത്വാ ധഞ്ഞഫലരസ’’ന്തി (മഹാവ. അട്ഠ. ൩൦൦) വുത്തത്താ ഠപേത്വാ സാനുലോമധഞ്ഞഫലരസം അഞ്ഞം ഫലപാനം നാമ അകപ്പിയം നത്ഥി, സബ്ബം യാമകാലികമേവ. തത്ഥ സാനുലോമധഞ്ഞഫലരസോ നാമ സത്തന്നഞ്ചേവ ധഞ്ഞാനം താലനാളികേരപനസലബുജഅലാബുകുമ്ഭണ്ഡപുസ്സഫലതിപുസഏളാലുകാതി നവന്നഞ്ച മഹാഫലാനം സബ്ബേസഞ്ച പുബ്ബണ്ണാപരണ്ണാനം അനുലോമധഞ്ഞാനം രസോ യാവകാലികോ, തസ്മാ പച്ഛാഭത്തം ന വട്ടതി. ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, സബ്ബം പത്തരസം ഠപേത്വാ ഡാകരസ’’ന്തി (മഹാവ. ൩൦൦) വുത്തത്താ പക്കഡാകരസം ഠപേത്വാ യാവകാലികപത്താനമ്പി സീതോദകേന മദ്ദിത്വാ കതരസോ വാ ആദിച്ചപാകോ വാ വട്ടതി. ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, സബ്ബം പുപ്ഫരസം ഠപേത്വാ മധുകപുപ്ഫരസ’’ന്തി വുത്തത്താ മധുകപുപ്ഫരസം ഠപേത്വാ സബ്ബോപി പുപ്ഫരസോ വട്ടതി.

൯൨. സത്താഹകാലികം ¶ നാമ സപ്പി നവനീതം തേലം മധു ഫാണിതന്തി ഇമാനി പഞ്ച ഭേസജ്ജാനി. തത്ഥ സപ്പി നാമ ഗോസപ്പി വാ അജികാസപ്പി വാ മഹിംസസപ്പി വാ യേസം മംസം കപ്പതി, തേസം സപ്പി. നവനീതം നാമ തേസംയേവ നവനീതം. തേലം നാമ തിലതേലം സാസപതേലം മധുകതേലം ഏരണ്ഡതേലം വസാതേലം. മധു നാമ മക്ഖികാമധു. ഫാണിതം നാമ ഉച്ഛുമ്ഹാ നിബ്ബത്തം (പചി. ൨൬൦). യാവജീവികം പന ഹേട്ഠാ യാവകാലികേ മൂലഖാദനീയാദീസു വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.

൯൩. തത്ഥ ¶ (പാചി. അട്ഠ. ൨൫൬) അരുണോദയേ പടിഗ്ഗഹിതം യാവകാലികം സതക്ഖത്തുമ്പി നിദഹിത്വാ യാവ കാലോ നാതിക്കമതി, താവ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി, യാമകാലികം ഏകം അഹോരത്തം, സത്താഹകാലികം സത്തരത്തം, ഇതരം സതി പച്ചയേ യാവജീവമ്പി പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഏകരത്തം വീതിനാമിതം പന യം കിഞ്ചി യാവകാലികം വാ യാമകാലികം വാ അജ്ഝോഹരിതുകാമതായ ഗണ്ഹന്തസ്സ പടിഗ്ഗഹണേ താവ ദുക്കടം, അജ്ഝോഹരതോ പന ഏകമേകസ്മിം അജ്ഝോഹാരേ സന്നിധിപച്ചയാ പാചിത്തിയം. സചേപി പത്തോ ദുദ്ധോതോ ഹോതി, യം അങ്ഗുലിയാ ഘംസന്തസ്സ ലേഖാ പഞ്ഞായതി, ഗണ്ഠികപത്തസ്സ വാ ഗണ്ഠികന്തരേ സ്നേഹോ പവിട്ഠോ ഹോതി, സോ ഉണ്ഹേ ഓതാപേന്തസ്സ പഗ്ഘരതി, ഉണ്ഹയാഗുയാ വാ ഗഹിതായ സന്ദിസ്സതി, താദിസേ പത്തേപി പുനദിവസേ ഭുഞ്ജന്തസ്സ പാചിത്തിയം, തസ്മാ പത്തം ധോവിത്വാ പുന തത്ഥ അച്ഛോദകം വാ ആസിഞ്ചിത്വാ അങ്ഗുലിയാ വാ ഘംസിത്വാ നിസ്നേഹഭാവോ ജാനിതബ്ബോ. സചേ ഹി ഉദകേ വാ സ്നേഹഭാവോ, പത്തേ വാ അങ്ഗുലിലേഖാ പഞ്ഞായതി, ദുദ്ധോതോ ഹോതി, തേലവണ്ണപത്തേ പന അങ്ഗുലിലേഖാ പഞ്ഞായതി, സാ അബ്ബോഹാരികാ. യമ്പി ഭിക്ഖൂ നിരപേക്ഖാ സാമണേരാനം പരിച്ചജന്തി, തഞ്ചേ സാമണേരാ നിദഹിത്വാ ദേന്തി, സബ്ബം വട്ടതി. സയം പടിഗ്ഗഹേത്വാ അപരിച്ചത്തമേവ ഹി ദുതിയദിവസേ ന വട്ടതി. തതോ ഹി ഏകസിത്ഥമ്പി അജ്ഝോഹരതോ പാചിത്തിയമേവ. അകപ്പിയമംസേസു മനുസ്സമംസേ ഥുല്ലച്ചയേന സദ്ധിം പാചിത്തിയം, അവസേസേസു ദുക്കടേന സദ്ധിം.

യാമകാലികം സതി പച്ചയേ അജ്ഝോഹരതോ പാചിത്തിയം, ആഹാരത്ഥായ അജ്ഝോഹരതോ ദുക്കടേന സദ്ധിം പാചിത്തിയം. സചേ പവാരിതോ ഹുത്വാ അനതിരിത്തകതം അജ്ഝോഹരതി, പകതിആമിസേ ദ്വേ പാചിത്തിയാനി, മനുസ്സമംസേ ഥുല്ലച്ചയേന സദ്ധിം ദ്വേ, സേസഅകപ്പിയമംസേ ദുക്കടേന സദ്ധിം. യാമകാലികം സതി ¶ പച്ചയേ സാമിസേന മുഖേന അജ്ഝോഹരതോ ദ്വേ, നിരാമിസേന ഏകമേവ. ആഹാരത്ഥായ അജ്ഝോഹരതോ വികപ്പദ്വയേപി ദുക്കടം വഡ്ഢതി. സചേ വികാലേ അജ്ഝോഹരതി, പകതിഭോജനേ സന്നിധിപച്ചയാ ച വികാലഭോജനപച്ചയാ ച ദ്വേ പാചിത്തിയാനി, അകപ്പിയമംസേ ഥുല്ലച്ചയം ദുക്കടഞ്ച വഡ്ഢതി. യാമകാലികേ വികാലപച്ചയാ അനാപത്തി. അനതിരിത്തപച്ചയാ പന വികാലേ സബ്ബവികപ്പേസു അനാപത്തി.

സത്താഹകാലികം പന യാവജീവികഞ്ച ആഹാരത്ഥായ പടിഗ്ഗണ്ഹതോ പടിഗ്ഗണ്ഹനപച്ചയാ താവ ദുക്കടം, അജ്ഝോഹരതോ പന സചേ നിരാമിസം ഹോതി, അജ്ഝോഹാരേ ദുക്കടം. അഥ ആമിസസംസട്ഠം പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഠപിതം ഹോതി, യഥാവത്ഥുകം പാചിത്തിയമേവ.

൯൪. സത്താഹകാലികേസു പന സപ്പിആദീസു അയം വിനിച്ഛയോ (പാരാ. അട്ഠ. ൨.൬൨൨) – സപ്പി ¶ താവ പുരേഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതം തദഹുപുരേഭത്തം സാമിസമ്പി നിരാമിസമ്പി പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി, പച്ഛാഭത്തതോ പട്ഠായ സത്താഹം നിരാമിസം പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം. സത്താഹാതിക്കമേ സചേ ഏകഭാജനേ ഠപിതം, ഏകം നിസ്സഗ്ഗിയം. സചേ ബഹൂസു, വത്ഥുഗണനായ നിസ്സഗ്ഗിയാനി. പച്ഛാഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതം നിരാമിസമേവ വട്ടതി, പുരേഭത്തം വാ പച്ഛാഭത്തം വാ ഉഗ്ഗഹിതകം കത്വാ നിക്ഖിത്തം അജ്ഝോഹരിതും ന വട്ടതി, അബ്ഭഞ്ജനാദീസു ഉപനേതബ്ബം. സത്താഹാതിക്കമേപി അനാപത്തി അനജ്ഝോഹരണീയതം ആപന്നത്താ. സചേ അനുപസമ്പന്നോ പുരേഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതനവനീതേന സപ്പിം കത്വാ ദേതി, പുരേഭത്തം സാമിസമ്പി വട്ടതി, സചേ സയം കരോതി, സത്താഹമ്പി നിരാമിസമേവ വട്ടതി. പച്ഛാഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതനവനീതേന യേന കേനചി കതസപ്പി സത്താഹമ്പി നിരാമിസമേവ വട്ടതി, ഉഗ്ഗഹിതകേന കതേ പുബ്ബേ വുത്തസുദ്ധസപ്പിനയേനേവ വിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോ. പുരേഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതഖീരേന വാ ദധിനാ വാ കതസപ്പി അനുപസമ്പന്നേന കതം സാമിസമ്പി തദഹുപുരേഭത്തം വട്ടതി, സയംകതം നിരാമിസമേവ വട്ടതി.

൯൫. നവനീതം താപേന്തസ്സ ഹി സാമംപാകോ ന ഹോതി, സാമംപക്കേന പന തേന സദ്ധിം ആമിസം ന വട്ടതി, പച്ഛാഭത്തതോ പട്ഠായ ച ന വട്ടതിയേവ. സത്താഹാതിക്കമേപി അനാപത്തി സവത്ഥുകസ്സ പടിഗ്ഗഹിതത്താ. പച്ഛാഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതകേഹി കതം പന അബ്ഭഞ്ജനാദീസു ഉപനേതബ്ബം. പുരേഭത്തമ്പി ച ഉഗ്ഗഹിതകേഹി കതം, ഉഭയേസമ്പി സത്താഹാതിക്കമേ അനാപത്തി. ഏസ ¶ നയോ അകപ്പിയമംസസപ്പിമ്ഹി. അയം പന വിസേസോ – യത്ഥ പാളിയം ആഗതസപ്പിനാ നിസ്സഗ്ഗിയം, തത്ഥ ഇമിനാ ദുക്കടം. അന്ധകട്ഠകഥായം കാരണപതിരൂപകം വത്വാ മനുസ്സസപ്പി ച നവനീതഞ്ച പടിക്ഖിത്തം, തം ദുപ്പടിക്ഖിത്തം സബ്ബഅട്ഠകഥാസു അനുഞ്ഞാതത്താ. പരതോ ചസ്സ വിനിച്ഛയോപി ആഗച്ഛിസ്സതി. പാളിയം ആഗതനവനീതമ്പി പുരേഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതം തദഹുപുരേഭത്തം സാമിസമ്പി വട്ടതി, പച്ഛാഭത്തതോ പട്ഠായ നിരാമിസമേവ. സത്താഹാതിക്കമേ നാനാഭാജനേസു ഠപിതേ ഭാജനഗണനായ, ഏകഭാജനേപി അമിസ്സേത്വാ പിണ്ഡപിണ്ഡവസേന ഠപിതേ പിണ്ഡഗണനായ നിസ്സഗ്ഗിയാനി. പച്ഛാഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതം സപ്പിനയേന വേദിതബ്ബം. ഏത്ഥ പന ദധിഗുളികായോപി തക്കബിന്ദൂനിപി ഹോന്തി, തസ്മാ ധോതം വട്ടതീതി ഉപഡ്ഢത്ഥേരാ ആഹംസു. മഹാസിവത്ഥേരോ പന ‘‘ഭഗവതാ അനുഞ്ഞാതകാലതോ പട്ഠായ തക്കതോ ഉദ്ധടമത്തമേവ ഖാദിംസൂ’’തി ആഹ. തസ്മാ നവനീതം പരിഭുഞ്ജന്തേന ധോവിത്വാ ദധിതക്കമക്ഖികാകിപില്ലികാദീനി അപനേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം. പചിത്വാ സപ്പിം കത്വാ പരിഭുഞ്ജിതുകാമേന അധോതമ്പി പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. യം തത്ഥ ദധിഗതം വാ തക്കഗതം വാ, തം ഖയം ഗമിസ്സതി. ഏത്താവതാ ഹി സവത്ഥുകപടിഗ്ഗഹിതം നാമ ന ഹോതീതി അയമേത്ഥ അധിപ്പായോ. ആമിസേന സദ്ധിം പക്കത്താ പന തസ്മിമ്പി കുക്കുച്ചായന്തി കുക്കുച്ചകാ. ഇദാനി ഉഗ്ഗഹേത്വാ ഠപിതനവനീതേ ച പുരേഭത്തം ഖീരദധീനി പടിഗ്ഗഹേത്വാ കതനവനീതേ ¶ ച പച്ഛാഭത്തം താനി പടിഗ്ഗഹേത്വാ കതനവനീതേ ച ഉഗ്ഗഹിതകേഹി കതനവനീതേ ച അകപ്പിയമംസനവനീതേ ച സബ്ബോ ആപത്താനാപത്തിപരിഭോഗാപരിഭോഗനയോ സപ്പിമ്ഹി വുത്തക്കമേനേവ ഗഹേതബ്ബോ. തേലഭിക്ഖായ പവിട്ഠാനം പന ഭിക്ഖൂനം തത്ഥേവ സപ്പിമ്പി നവനീതമ്പി പക്കതേലമ്പി അപക്കതേലമ്പി ആകിരന്തി. തത്ഥ തക്കദധിബിന്ദൂനിപി ഭത്തസിത്ഥാനിപി തണ്ഡുലകണാപി മക്ഖികാദയോപി ഹോന്തി, ആദിച്ചപാകം കത്വാ പരിസ്സാവേത്വാ ഗഹിതം സത്താഹകാലികം ഹോതി. പടിഗ്ഗഹേത്വാ ച ഠപിതഭേസജ്ജേഹി സദ്ധിം പചിത്വാ നത്ഥുപാനമ്പി കാതും വട്ടതി. സചേ വദ്ദലിസമയേ ലജ്ജീ സാമണേരോ യഥാ തത്ഥ പതിതതണ്ഡുലകണാദയോ ന പച്ചന്തി, ഏവം അഗ്ഗിമ്ഹി വിലീയാപേത്വാ പരിസ്സാവേത്വാ പുന പചിത്വാ ദേതി, പുരിമനയേനേവ സത്താഹം വട്ടതി.

൯൬. തേലേസു തിലതേലം താവ പുരേഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതം പുരേഭത്തം സാമിസമ്പി വട്ടതി, പച്ഛാഭത്തതോ പട്ഠായ നിരാമിസമേവ വട്ടതി. സത്താഹാതിക്കമേ ¶ തസ്സ ഭാജനഗണനായ നിസ്സഗ്ഗിയഭാവോ വേദിതബ്ബോ. പച്ഛാഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതം സത്താഹം നിരാമിസമേവ വട്ടതി, ഉഗ്ഗഹിതകം കത്വാ നിക്ഖിത്തം അജ്ഝോഹരിതും ന വട്ടതി, സീസമക്ഖനാദീസു ഉപനേതബ്ബം, സത്താഹാതിക്കമേപി അനാപത്തി. പുരേഭത്തം തിലേ പടിഗ്ഗഹേത്വാ കതതേലം പുരേഭത്തം സാമിസമ്പി വട്ടതി, പച്ഛാഭത്തതോ പട്ഠായ അനജ്ഝോഹരണീയം ഹോതി, സീസമക്ഖനാദീസു ഉപനേതബ്ബം, സത്താഹാതിക്കമേപി അനാപത്തി. പച്ഛാഭത്തം തിലേ പടിഗ്ഗഹേത്വാ കതതേലം അനജ്ഝോഹരണീയമേവ സവത്ഥുകപടിഗ്ഗഹിതത്താ. സത്താഹാതിക്കമേപി അനാപത്തി, സീസമക്ഖനാദീസു ഉപനേതബ്ബം. പുരേഭത്തം വാ പച്ഛാഭത്തം വാ ഉഗ്ഗഹിതകതിലേഹി കതതേലേപി ഏസേവ നയോ. പുരേഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതതിലേ ഭജ്ജിത്വാ വാ തിലപിട്ഠം വാ സേദേത്വാ ഉണ്ഹോദകേന വാ തേമേത്വാ കതതേലം സചേ അനുപസമ്പന്നേന കതം, പുരേഭത്തം സാമിസമ്പി വട്ടതി, അത്തനാ കതം നിബ്ബട്ടിതത്താ പുരേഭത്തം നിരാമിസം വട്ടതി, സാമംപക്കത്താ സാമിസം ന വട്ടതി. സവത്ഥുകപടിഗ്ഗഹിതത്താ പന പച്ഛാഭത്തതോ പട്ഠായ ഉഭയമ്പി അനജ്ഝോഹരണീയം, സീസമക്ഖനാദീസു ഉപനേതബ്ബം, സത്താഹാതിക്കമേപി അനാപത്തി. യദി പന അപ്പം ഉണ്ഹോദകം ഹോതി അബ്ഭുക്കിരണമത്തം, അബ്ബോഹാരികം ഹോതി സാമംപാകഗണനം ന ഗച്ഛതി. സാസപതേലാദീസുപി അവത്ഥുകപടിഗ്ഗഹിതേസു അവത്ഥുകതിലതേലേ വുത്തസദിസോവ വിനിച്ഛയോ.

സചേ പന പുരേഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതാനം സാസപാദീനം ചുണ്ണേഹി ആദിച്ചപാകേന സക്കാ തേലം കാതും, തം പുരേഭത്തം സാമിസമ്പി വട്ടതി, പച്ഛാഭത്തതോ പട്ഠായ നിരാമിസമേവ വട്ടതി, സത്താഹാതിക്കമേ നിസ്സഗ്ഗിയം. യസ്മാ പന സാസപമധുകചുണ്ണാനി സേദേത്വാ ഏരണ്ഡകട്ഠീനി ച ഭജ്ജിത്വാ ഏവ തേലം കരോന്തി, തസ്മാ ഏതേസം തേലം അനുപസമ്പന്നേഹി കതം പുരേഭത്തം സാമിസമ്പി വട്ടതി, വത്ഥൂനം യാവജീവികത്താ പന സവത്ഥുകപടിഗ്ഗഹണേ ദോസോ നത്ഥി. അത്തനാ കതം സത്താഹം നിരാമിസപരിഭോഗേനേവ ¶ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം. ഉഗ്ഗഹിതകേഹി കതം അനജ്ഝോഹരണീയം, ബാഹിരപരിഭോഗേ വട്ടതി, സത്താഹാതിക്കമേപി അനാപത്തി. തേലകരണത്ഥായ സാസപമധുകഏരണ്ഡകട്ഠീനി പടിഗ്ഗഹേത്വാ കതതേലം സത്താഹകാലികം, ദുതിയദിവസേ കതം ഛാഹം വട്ടതി, തതിയദിവസേ കതം പഞ്ചാഹം വട്ടതി, ചതുത്ഥ, പഞ്ചമ, ഛട്ഠ, സത്തമദിവസേ കതം തദഹേവ വട്ടതി. സചേ യാവ അരുണസ്സ ഉഗ്ഗമനാ തിട്ഠതി, നിസ്സഗ്ഗിയം, അട്ഠമദിവസേ കതം അനജ്ഝോഹരണീയം, അനിസ്സഗ്ഗിയത്താ പന ബാഹിരപരിഭോഗേ ¶ വട്ടതി. സചേപി ന കരോതി, തേലത്ഥായ ഗഹിതസാസപാദീനം സത്താഹാതിക്കമേ ദുക്കടമേവ. പാളിയം പന അനാഗതാനി അഞ്ഞാനിപി നാളികേരനിമ്ബകോസമ്ബകരമന്ദാദീനം തേലാനി അത്ഥി, താനി പടിഗ്ഗഹേത്വാ സത്താഹം അതിക്കാമയതോ ദുക്കടം ഹോതി. അയമേതേസു വിസേസോ – സേസം യാവകാലികവത്ഥും യാവജീവികവത്ഥുഞ്ച സല്ലക്ഖേത്വാ സാമംപാകസവത്ഥുകപുരേഭത്തപച്ഛാഭത്തപടിഗ്ഗഹിതഉഗ്ഗഹിതവത്ഥുവിധാനം സബ്ബം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.

വസാതേലം നാമ ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ച വസാനി അച്ഛവസം മച്ഛവസം സുസുകാവസം സൂകരവസം ഗദ്രഭവസ’’ന്തി (മഹാവ. ൨൬൨) ഏവം അനുഞ്ഞാതവസാനം തേലം. ഏത്ഥ ച ‘‘അച്ഛവസ’’ന്തി വചനേന ഠപേത്വാ മനുസ്സവസം സബ്ബേസം അകപ്പിയമംസാനം വസാ അനുഞ്ഞാതാ. മച്ഛഗ്ഗഹണേന ച സുസുകാപി ഗഹിതാ ഹോന്തി, വാളമച്ഛത്താ പന വിസും വുത്തം. മച്ഛാദിഗ്ഗഹണേന ചേത്ഥ സബ്ബേസമ്പി കപ്പിയമംസാനം വസാ അനുഞ്ഞാതാ. മംസേസു ഹി ദസ മനുസ്സഹത്ഥിഅസ്സസുനഖഅഹിസീഹബ്യഗ്ഘദീപിഅച്ഛതരച്ഛാനം മംസാനി അകപ്പിയാനി, വസാസു ഏകാ മനുസ്സവസാ. ഖീരാദീസു അകപ്പിയം നാമ നത്ഥി. അനുപസമ്പന്നേഹി കതം നിബ്ബട്ടിതം വസാതേലം പുരേഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതം പുരേഭത്തം സാമിസമ്പി വട്ടതി, പച്ഛാഭത്തതോ പട്ഠായ സത്താഹം നിരാമിസമേവ വട്ടതി. യം പന തത്ഥ സുഖുമരജസദിസം മംസം വാ ന്ഹാരു വാ അട്ഠി വാ ലോഹിതം വാ ഹോതി, തം അബ്ബോഹാരികം. സചേ പന വസം പടിഗ്ഗഹേത്വാ സയം കരോതി, പുരേഭത്തം പടിഗ്ഗഹേത്വാ പചിത്വാ പരിസ്സാവേത്വാ സത്താഹം നിരാമിസപരിഭോഗേന പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം. നിരാമിസപരിഭോഗഞ്ഹി സന്ധായ ഇദം വുത്തം ‘‘കാലേ പടിഗ്ഗഹിതം കാലേ നിപ്പക്കം കാലേ സംസട്ഠം തേലപരിഭോഗേന പരിഭുഞ്ജിതു’’ന്തി (മഹാവ. ൨൬൨). തത്രാപി അബ്ബോഹാരികം അബ്ബോഹാരികമേവ, പച്ഛാഭത്തം പന പടിഗ്ഗഹേതും വാ കാതും വാ ന വട്ടതിയേവ. വുത്തഞ്ഹേതം –

‘‘വികാലേ ചേ, ഭിക്ഖവേ, പടിഗ്ഗഹിതം വികാലേ നിപ്പക്കം വികാലേ സംസട്ഠം, തം ചേ പരിഭുഞ്ജേയ്യ, ആപത്തി തിണ്ണം ദുക്കടാനം. കാലേ ചേ, ഭിക്ഖവേ, പടിഗ്ഗഹിതം വികാലേ നിപ്പക്കം വികാലേ സംസട്ഠം, തം ചേ പരിഭുഞ്ജേയ്യ, ആപത്തി ദ്വിന്നം ദുക്കടാനം. കാലേ ചേ, ഭിക്ഖവേ, പടിഗ്ഗഹിതം കാലേ നിപ്പക്കം വികാലേ സംസട്ഠം, തം ചേ പരിഭുഞ്ജേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ ¶ . കാലേ ചേ, ഭിക്ഖവേ, പടിഗ്ഗഹിതം കാലേ നിപ്പക്കം കാലേ സംസട്ഠം, തം ചേ പരിഭുഞ്ജേയ്യ, അനാപത്തീ’’തി (മഹാവ. ൨൬൨).

ഉപതിസ്സത്ഥേരം ¶ പന അന്തേവാസികാ പുച്ഛിംസു ‘‘ഭന്തേ, സപ്പിനവനീതവസാനി ഏകതോ പചിത്വാ നിബ്ബട്ടിതാനി വട്ടന്തി, ന വട്ടന്തീ’’തി? ‘‘ന വട്ടന്തി, ആവുസോ’’തി. ഥേരോ കിരേത്ഥ പക്കതേലകസടേ വിയ കുക്കുച്ചായതി. തതോ നം ഉത്തരി പുച്ഛിംസു ‘‘ഭന്തേ, നവനീതേ ദധിഗുളികാ വാ തക്കബിന്ദു വാ ഹോതി, ഏതം വട്ടതീ’’തി? ‘‘ഏതമ്പി, ആവുസോ, ന വട്ടതീ’’തി. തതോ നം ആഹംസു ‘‘ഭന്തേ, ഏകതോ പചിത്വാ ഏകതോ സംസട്ഠാനി തേജവന്താനി ഹോന്തി, രോഗം നിഗ്ഗണ്ഹന്തീ’’തി. ‘‘സാധാവുസോ’’തി ഥേരോ സമ്പടിച്ഛി. മഹാസുമത്ഥേരോ പനാഹ ‘‘കപ്പിയമംസവസാവ സാമിസപരിഭോഗേ വട്ടതി, ഇതരാ നിരാമിസപരിഭോഗേ വട്ടതീ’’തി. മഹാപദുമത്ഥേരോ പന ‘‘ഇദം കി’’ന്തി പടിക്ഖിപിത്വാ ‘‘നനു വാതാബാധികാ ഭിക്ഖൂ പഞ്ചമൂലകസാവയാഗുയം അച്ഛസൂകരതേലാദീനി പക്ഖിപിത്വാ യാഗും പിവന്തി, സാ തേജുസ്സദത്താ രോഗം നിഗ്ഗണ്ഹാതീ’’തി വത്വാ ‘‘വട്ടതീ’’തി ആഹ.

൯൭. മധു നാമ മധുകരീഹി മധുമക്ഖികാഹി ഖുദ്ദകമക്ഖികാഹി ഭമരമക്ഖികാഹി ച കതം മധു. തം പുരേഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതം പുരേഭത്തം സാമിസപരിഭോഗമ്പി വട്ടതി, പച്ഛാഭത്തതോ പട്ഠായ സത്താഹം നിരാമിസപരിഭോഗമേവ വട്ടതി, സത്താഹാതിക്കമേ നിസ്സഗ്ഗിയം. സചേ സിലേസസദിസം മഹാമധും ഖണ്ഡം കത്വാ ഠപിതം, ഇതരം വാ നാനാഭാജനേസു, വത്ഥുഗണനായ നിസ്സഗ്ഗിയാനി. സചേ ഏകമേവ ഖണ്ഡം, ഏകഭാജനേ വാ ഇതരം, ഏകമേവ നിസ്സഗ്ഗിയം. ഉഗ്ഗഹിതകം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം, അരുമക്ഖനാദീസു ഉപനേതബ്ബം. മധുപടലം വാ മധുസിത്ഥകം വാ സചേ മധുനാ അമക്ഖിതം പരിസുദ്ധം, യാവജീവികം, മധുമക്ഖിതം പന മധുഗതികമേവ. ചീരികാ നാമ സപക്ഖാ ദീഘമക്ഖികാ തുമ്ബളനാമികാ ച അട്ഠിപക്ഖികാ കാളമഹാഭമരാ ഹോന്തി, തേസം ആസയേസു നിയ്യാസസദിസം മധു ഹോതി, തം യാവജീവികം.

൯൮. ഫാണിതം നാമ ഉച്ഛുരസം ഉപാദായ അപക്കാ വാ അവത്ഥുകപക്കാ വാ സബ്ബാപി അവത്ഥുകാ ഉച്ഛുവികതി. തം ഫാണിതം പുരേഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതം പുരേഭത്തം സാമിസമ്പി വട്ടതി, പച്ഛാഭത്തതോ പട്ഠായ സത്താഹം നിരാമിസമേവ വട്ടതി, സത്താഹാതിക്കമേ വത്ഥുഗണനായ നിസ്സഗ്ഗിയം. ബഹൂ പിണ്ഡാ ചുണ്ണേ കത്വാ ഏകഭാജനേ പക്ഖിത്താ ഹോന്തി ഘനസന്നിവേസാ, ഏകമേവ നിസ്സഗ്ഗിയം. ഉഗ്ഗഹിതകം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം, ഘരധൂപനാദീസു ഉപനേതബ്ബം. പുരേഭത്തം ¶ പടിഗ്ഗഹിതേന അപരിസ്സാവിതഉച്ഛുരസേന കതഫാണിതം സചേ അനുപസമ്പന്നേന കതം, സാമിസമ്പി വട്ടതി, സയംകതം നിരാമിസമേവ ¶ വട്ടതി, പച്ഛാഭത്തതോ പട്ഠായ പന സവത്ഥുകപടിഗ്ഗഹിതത്താ അനജ്ഝോഹരണീയം, സത്താഹാതിക്കമേപി അനാപത്തി. പച്ഛാഭത്തം അപരിസ്സാവിതപടിഗ്ഗഹിതേന കതമ്പി അനജ്ഝോഹരണീയമേവ, സത്താഹാതിക്കമേപി അനാപത്തി. ഏസ നയോ ഉച്ഛും പടിഗ്ഗഹേത്വാ കതഫാണിതേപി. പുരേഭത്തം പന പരിസ്സാവിതപടിഗ്ഗഹിതേന കതം സചേ അനുപസമ്പന്നേന കതം, പുരേഭത്തം സാമിസമ്പി വട്ടതി, പച്ഛാഭത്തതോ പട്ഠായ സത്താഹം നിരാമിസമേവ. സയംകതം പുരേഭത്തമ്പി നിരാമിസമേവ, പച്ഛാഭത്തം പരിസ്സാവിതപടിഗ്ഗഹിതേന കതം പന നിരാമിസമേവ സത്താഹം വട്ടതി. ഉഗ്ഗഹിതകതം വുത്തനയമേവ. ‘‘ഝാമഉച്ഛുഫാണിതം വാ കോട്ടിതഉച്ഛുഫാണിതം വാ പുരേഭത്തമേവ വട്ടതീ’’തി മഹാഅട്ഠകഥായം വുത്തം. മഹാപച്ചരിയം പന ‘‘ഏതം സവത്ഥുകപക്കം വട്ടതി, നോ വട്ടതീ’’തി പുച്ഛം കത്വാ ‘‘ഉച്ഛുഫാണിതം പച്ഛാഭത്തം നോ വട്ടനകം നാമ നത്ഥീ’’തി വുത്തം, തം യുത്തം. സീതോദകേന കതം മധുകപുപ്ഫഫാണിതം പുരേഭത്തം സാമിസമ്പി വട്ടതി, പച്ഛാഭത്തതോ പട്ഠായ സത്താഹം നിരാമിസമേവ വട്ടതി, സത്താഹാതിക്കമേ വത്ഥുഗണനായ ദുക്കടം, ഖീരം പക്ഖിപിത്വാ കതം മധുകഫാണിതം യാവകാലികം. ഖണ്ഡസക്ഖരം പന ഖീരജല്ലികം അപനേത്വാ സോധേന്തി, തസ്മാ വട്ടതി.

൯൯. മധുകപുപ്ഫം പന പുരേഭത്തമ്പി അല്ലം വട്ടതി. ഭജ്ജിതമ്പി വട്ടതി, ഭജ്ജിത്വാ തിലാദീഹി മിസ്സം വാ അമിസ്സം വാ കത്വാ കോട്ടിതം വട്ടതി. യദി പന തം ഗഹേത്വാ മേരയത്ഥായ യോജേന്തി, യോജിതം ബീജതോ പട്ഠായ ന വട്ടതി. കദലീഖജ്ജൂരീഅമ്ബലബുജപനസചിഞ്ചാദീനം സബ്ബേസം യാവകാലികഫലാനം ഫാണിതം യാവകാലികമേവ. മരിചപക്കേഹി ഫാണിതം കരോന്തി, തം യാവജീവികം. ഏവം യഥാവുത്താനി സത്താഹകാലികാനി സപ്പിആദീനി പഞ്ച ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ച ഭേസജ്ജാനീ’’തി (മഹാവ. ൨൬൦) ഭേസജ്ജനാമേന അനുഞ്ഞാതത്താ ഭേസജ്ജകിച്ചം കരോന്തു വാ മാ വാ, ആഹാരത്ഥം ഫരിതും സമത്ഥാനിപി പടിഗ്ഗഹേത്വാ തദഹുപുരേഭത്തം യഥാസുഖം, പച്ഛാഭത്തതോ പട്ഠായ സതി പച്ചയേ വുത്തനയേന സത്താഹം പരിഭുഞ്ജിതബ്ബാനി, സത്താഹാതിക്കമേ പന ഭേസജ്ജസിക്ഖാപദേന നിസ്സഗ്ഗിയം പാചിത്തിയം. സചേപി സാസപമത്തം ഹോതി, സകിം വാ അങ്ഗുലിയാ ഗഹേത്വാ ജിവ്ഹായ സായനമത്തം, നിസ്സജ്ജിതബ്ബമേവ പാചിത്തിയഞ്ച ദേസേതബ്ബം. നിസ്സട്ഠം പടിലഭിത്വാ ന അജ്ഝോഹരിതബ്ബം, ന കായികേന പരിഭോഗേന പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം ¶ , കായോ വാ കായേ അരു വാ ന മക്ഖേതബ്ബം. തേഹി മക്ഖിതാനി കാസാവകത്തരയട്ഠിഉപാഹനപാദകഠലികമഞ്ചപീഠാദീനിപി അപരിഭോഗാനി. ‘‘ദ്വാരവാതപാനകവാടേസുപി ഹത്ഥേന ഗഹണട്ഠാനം ന മക്ഖേതബ്ബ’’ന്തി മഹാപച്ചരിയം വുത്തം. ‘‘കസാവേ പന പക്ഖിപിത്വാ ദ്വാരവാതപാനകവാടാനി മക്ഖേതബ്ബാനീ’’തി മഹാഅട്ഠകഥായം വുത്തം. പദീപേ വാ കാളവണ്ണേ വാ ഉപനേതും വട്ടതി. അഞ്ഞേന പന ഭിക്ഖുനാ കായികേന പരിഭോഗേന പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം, ന അജ്ഝോഹരിതബ്ബം. ‘‘അനാപത്തി അന്തോസത്താഹം അധിട്ഠേതീ’’തി (പാരാ. ൬൨൫) വചനതോ ¶ പന സത്താഹബ്ഭന്തരേ സപ്പിഞ്ച തേലഞ്ച വസഞ്ച മുദ്ധനി തേലം വാ അബ്ഭഞ്ജനം വാ മധും അരുമക്ഖനം ഫാണിതം ഘരധൂപനം അധിട്ഠേതി അനാപത്തി, നേവ നിസ്സഗ്ഗിയം ഹോതി. സചേ അധിട്ഠിതതേലം അനധിട്ഠിതതേലഭാജനേ ആകിരിതുകാമോ ഹോതി, ഭാജനേ ചേ സുഖുമം ഛിദ്ദം, പവിട്ഠം പവിട്ഠം തേലം പുരാണതേലേന അജ്ഝോത്ഥരീയതി, പുന അധിട്ഠാതബ്ബം. അഥ മഹാമുഖം ഹോതി, സഹസാവ ബഹു തേലം പവിസിത്വാ പുരാണതേലം അജ്ഝോത്ഥരതി, പുന അധിട്ഠാനകിച്ചം നത്ഥി. അധിട്ഠിതഗതികമേവ ഹി തം ഹോതി. ഏതേന നയേന അധിട്ഠിതതേലഭാജനേ അനധിട്ഠിതതേലആകിരണമ്പി വേദിതബ്ബം.

സചേ പന സത്താഹാതിക്കന്തം അനുപസമ്പന്നസ്സ പരിച്ചജിത്വാ ദേതി, പുന തേന അത്തനോ സന്തകം കത്വാ ദിന്നം പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. സചേ ഹി സോ അഭിസങ്ഖരിത്വാ വാ അനഭിസങ്ഖരിത്വാ വാ തസ്സ ഭിക്ഖുനോ നത്ഥുകമ്മത്ഥം ദദേയ്യ, ഗഹേത്വാ നത്ഥുകമ്മം കാതബ്ബം. സചേ ബാലോ ഹോതി, ദാതും ന ജാനാതി, അഞ്ഞേന ഭിക്ഖുനാ വത്തബ്ബോ ‘‘അത്ഥി തേ സാമണേര തേല’’ന്തി? ‘‘ആമ, ഭന്തേ, അത്ഥീ’’തി. ആഹര ഥേരസ്സ ഭേസജ്ജം കരിസ്സാമാതി. ഏവമ്പി വട്ടതി. സചേ ദ്വിന്നം സന്തകം ഏകേന പടിഗ്ഗഹിതം അവിഭത്തം ഹോതി, സത്താഹാതിക്കമേ ദ്വിന്നമ്പി അനാപത്തി, പരിഭുഞ്ജിതും പന ന വട്ടതി. സചേ യേന പടിഗ്ഗഹിതം, സോ ഇതരം ഭണതി ‘‘ആവുസോ, ഇമം തേലം സത്താഹമത്തം പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതീ’’തി, സോ ച പരിഭോഗം ന കരോതി, കസ്സ ആപത്തി? ന കസ്സചി. കസ്മാ? യേന പടിഗ്ഗഹിതം, തേന വിസ്സജ്ജിതത്താ, ഇതരസ്സ അപ്പടിഗ്ഗഹിതത്താ.

൧൦൦. ഇമേസു (മഹാവ. അട്ഠ. ൩൦൫) പന ചതൂസു കാലികേസു യാവകാലികം യാമകാലികന്തി ഇദമേവ ദ്വയം അന്തോവുത്ഥകഞ്ചേവ സന്നിധികാരകഞ്ച ഹോതി, സത്താഹകാലികഞ്ച യാവജീവികഞ്ച അകപ്പിയകുടിയം നിക്ഖിപിതുമ്പി വട്ടതി, സന്നിധിമ്പി ന ¶ ജനേതി. യാവകാലികം പന അത്തനാ സദ്ധിം സമ്ഭിന്നരസാനി തീണിപി യാമകാലികാദീനി അത്തനോ സഭാവം ഉപനേതി. യാമകാലികം ദ്വേപി സത്താഹകാലികാദീനി അത്തനോ സഭാവം ഉപനേതി, സത്താഹകാലികമ്പി അത്തനാ സദ്ധിം സംസട്ഠം യാവജീവികം അത്തനോ സഭാവഞ്ഞേവ ഉപനേതി, തസ്മാ യാവകാലികേന തദഹുപടിഗ്ഗഹിതേന സദ്ധിം സംസട്ഠം സമ്ഭിന്നരസം സേസകാലികത്തയം തദഹുപുരേഭത്തമേവ വട്ടതി. യാമകാലികേന സംസട്ഠം പന ഇതരദ്വയം തദഹുപടിഗ്ഗഹിതം യാവ അരുണുഗ്ഗമനാ വട്ടതി. സത്താഹകാലികേന പന തദഹുപടിഗ്ഗഹിതേന സദ്ധിം സംസട്ഠം തദഹുപടിഗ്ഗഹിതം വാ പുരേപടിഗ്ഗഹിതം വാ യാവജീവികം സത്താഹം കപ്പതി. ദ്വീഹപടിഗ്ഗഹിതേന ഛാഹം. തീഹപടിഗ്ഗഹിതേന പഞ്ചാഹം…പേ… സത്താഹപടിഗ്ഗഹിതേന തദഹേവ കപ്പതീതി വേദിതബ്ബം. കാലയാമസത്താഹാതിക്കമേസു ചേത്ഥ വികാലഭോജനസന്നിധിഭേസജ്ജസിക്ഖാപദാനം വസേന ആപത്തിയോ വേദിതബ്ബാ.

സചേ ¶ പന ഏകതോ പടിഗ്ഗഹിതാനിപി ചത്താരി കാലികാനി സമ്ഭിന്നരസാനി ന ഹോന്തി, തസ്സ തസ്സേവ കാലസ്സ വസേന പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടന്തി. സചേ ഹി ഛല്ലിമ്പി അനപനേത്വാ സകലേനേവ നാളികേരഫലേന സദ്ധിം അമ്ബപാനാദിപാനകം പടിഗ്ഗഹിതം ഹോതി, നാളികേരം അപനേത്വാ തം വികാലേപി കപ്പതി. ഉപരി സപ്പിപിണ്ഡം ഠപേത്വാ സീതലപായാസം ദേന്തി, യം പായാസേന അസംസട്ഠം സപ്പി, തം അപനേത്വാ സത്താഹം പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. ഥദ്ധമധുഫാണിതാദീസുപി ഏസേവ നയോ. തക്കോലജാതിഫലാദീഹി അലങ്കരിത്വാ പിണ്ഡപാതം ദേന്തി, താനി ഉദ്ധരിത്വാ ധോവിത്വാ യാവജീവം പരിഭുഞ്ജിതബ്ബാനി. യാഗുയം പക്ഖിപിത്വാ ദിന്നസിങ്ഗിവേരാദീസുപി തേലാദീസു പക്ഖിപിത്വാ ദിന്നലട്ഠിമധുകാദീസുപി ഏസേവ നയോ. ഏവം യം യം അസമ്ഭിന്നരസം ഹോതി, തം തം ഏകതോ പടിഗ്ഗഹിതമ്പി യഥാ സുദ്ധം ഹോതി, തഥാ ധോവിത്വാ തച്ഛേത്വാ വാ തസ്സ തസ്സ കാലസ്സ വസേന പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. സചേ സമ്ഭിന്നരസം ഹോതി സംസട്ഠം, ന വട്ടതി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

൧൦൧. കപ്പിയാചതുഭൂമിയോതി ¶ ¶ ഏത്ഥ ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ചതസ്സോ കപ്പിയഭൂമിയോ ഉസ്സാവനന്തികം ഗോനിസാദികം ഗഹപതിം സമ്മുതി’’ന്തി (മഹാവ. ൨൯൫) വചനതോ ഉസ്സാവനന്തികാ ഗോനിസാദികാ ഗഹപതി സമ്മുതീതി ഇമാ ചതസ്സോ കപ്പിയഭൂമിയോ വേദിതബ്ബാ. തത്ഥ (മഹാവ. അട്ഠ. ൨൯൫) ഉസ്സാവനന്തികാ താവ ഏവം കാതബ്ബാ – യോ ഥമ്ഭാനം വാ ഉപരി ഭിത്തിപാദേ വാ നിഖനിത്വാ വിഹാരോ കരീയതി, തസ്സ ഹേട്ഠാ ഥമ്ഭപടിച്ഛകാ പാസാണാ ഭൂമിഗതികാ ഏവ. പഠമത്ഥമ്ഭം പന പഠമഭിത്തിപാദം വാ പതിട്ഠാപേന്തേഹി ബഹൂഹി സമ്പരിവാരേത്വാ ‘‘കപ്പിയകുടിം കരോമ, കപ്പിയകുടിം കരോമാ’’തി വാചം നിച്ഛാരേന്തേഹി മനുസ്സേസു ഉക്ഖിപിത്വാ പതിട്ഠാപേന്തേസു ആമസിത്വാ വാ സയം ഉക്ഖിപിത്വാ വാ ഥമ്ഭോ വാ ഭിത്തിപാദോ വാ പതിട്ഠാപേതബ്ബോ. കുരുന്ദിമഹാപച്ചരീസു പന ‘‘കപ്പിയകുടി കപ്പിയകുടീതി വത്വാ പതിട്ഠാപേതബ്ബ’’ന്തി വുത്തം. അന്ധകട്ഠകഥായം ‘‘സങ്ഘസ്സ കപ്പിയകുടിം അധിട്ഠാമീ’’തി വുത്തം, തം പന അവത്വാപി അട്ഠകഥാസു വുത്തനയേന വുത്തേ ദോസോ നത്ഥി. ഇദം പനേത്ഥ സാധാരണലക്ഖണം ‘‘ഥമ്ഭപതിട്ഠാപനഞ്ച വചനപരിയോസാനഞ്ച സമകാലം വട്ടതീ’’തി. സചേ ഹി അനിട്ഠിതേ വചനേ ഥമ്ഭോ പതിട്ഠാതി, അപ്പതിട്ഠിതേ വാ തസ്മിം വചനം നിട്ഠാതി, അകതാ ഹോതി കപ്പിയകുടി. തേനേവ മഹാപച്ചരിയം വുത്തം ‘‘ബഹൂഹി സമ്പരിവാരേത്വാ വത്തബ്ബം, അവസ്സഞ്ഹി ഏത്ഥ ഏകസ്സപി വചനനിട്ഠാനഞ്ച ഥമ്ഭപതിട്ഠാനഞ്ച ഏകതോ ഭവിസ്സതീ’’തി. ഇട്ഠകാസിലാമത്തികാകുട്ടകാസു പന കുടീസു ഹേട്ഠാ ചയം ബന്ധിത്വാ വാ അബന്ധിത്വാ വാ കരോന്തു, യതോ പട്ഠായ ഭിത്തിം ഉട്ഠാപേതുകാമാ ഹോന്തി, തം സബ്ബപഠമം ഇട്ഠകം വാ സിലം വാ മത്തികാപിണ്ഡം വാ ഗഹേത്വാ വുത്തനയേനേവ കപ്പിയകുടി കാതബ്ബാ, ഇട്ഠകാദയോ ഭിത്തിയം പഠമിട്ഠകാദീനം ഹേട്ഠാ ന വട്ടന്തി, ഥമ്ഭാ പന ഉപരി ഉഗ്ഗച്ഛന്തി, തസ്മാ വട്ടന്തി. അന്ധകട്ഠകഥായം ‘‘ഥമ്ഭേഹി കരിയമാനേ ചതൂസു കോണേസു ചത്താരോ ഥമ്ഭാ, ഇട്ഠകാദികുട്ടേ ചതൂസു കോണേസു ദ്വേ തിസ്സോ ഇട്ഠകാ അധിട്ഠാതബ്ബാ’’തി വുത്തം. തഥാ പന അകതായപി ദോസോ നത്ഥി, അട്ഠകഥാസു ഹി വുത്തമേവ പമാണം.

ഗോനിസാദികാ ദുവിധാ ആരാമഗോനിസാദികാ വിഹാരഗോനിസാദികാതി. താസു യത്ഥ നേവ ആരാമോ, ന സേനാസനാനി പരിക്ഖിത്താനി ഹോന്തി, അയം ആരാമഗോനിസാദികാ നാമ. യത്ഥ സേനാസനാനി സബ്ബാനി ¶ വാ ഏകച്ചാനി വാ പരിക്ഖിത്താനി, ആരാമോ അപരിക്ഖിത്തോ, അയം വിഹാരഗോനിസാദികാ നാമ. ഇതി ഉഭയത്രാപി ആരാമസ്സ അപരിക്ഖിത്തഭാവോയേവ പമാണം. ‘‘ആരാമോ ¶ പന ഉപഡ്ഢപരിക്ഖിത്തോപി ബഹുതരം പരിക്ഖിത്തോപി പരിക്ഖിത്തോയേവ നാമാ’’തി കുരുന്ദിമഹാപച്ചരീസു വുത്തം, ഏത്ഥ കപ്പിയകുടിം ലദ്ധും വട്ടതി.

ഗഹപതീതി മനുസ്സാ ആവാസം കത്വാ ‘‘കപ്പിയകുടിം ദേമ, പരിഭുഞ്ജഥാ’’തി വദന്തി, ഏസാ ഗഹപതി നാമ, ‘‘കപ്പിയകുടിം കാതും ദേമാ’’തി വുത്തേപി വട്ടതിയേവ. അന്ധകട്ഠകഥായം പന ‘‘യസ്മാ ഭിക്ഖും ഠപേത്വാ സേസസഹധമ്മികാനം സബ്ബേസഞ്ച ദേവമനുസ്സാനം ഹത്ഥതോ പടിഗ്ഗഹോ ച സന്നിധി ച അന്തോവുത്ഥഞ്ച തേസം സന്തകം ഭിക്ഖുസ്സ വട്ടതി, തസ്മാ തേസം ഗേഹാനി വാ തേഹി ദിന്നകപ്പിയകുടി വാ ഗഹപതീതി വുച്ചതീ’’തി വുത്തം, പുനപി വുത്തം ‘‘ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ വിഹാരം ഠപേത്വാ ഭിക്ഖുനുപസ്സയോ വാ ആരാമികാനം വാ തിത്ഥിയാനം വാ ദേവതാനം വാ നാഗാനം വാ അപി ബ്രഹ്മാനം വിമാനം കപ്പിയകുടി ഹോതീ’’തി, തം സുവുത്തം. സങ്ഘസന്തകമേവ ഹി ഭിക്ഖുസന്തകം വാ ഗേഹം ഗഹപതികുടികാ ന ഹോതി.

സമ്മുതി നാമ ഞത്തിദുതിയകമ്മവാചായ സാവേത്വാ സമ്മതാ. ഏവഞ്ച പന, ഭിക്ഖവേ, സമ്മന്നിതബ്ബാ, ബ്യത്തേന ഭിക്ഖുനാ പടിബലേന സങ്ഘോ ഞാപേതബ്ബോ –

‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ. യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം സങ്ഘോ ഇത്ഥന്നാമം വിഹാരം കപ്പിയഭൂമിം സമ്മന്നേയ്യ, ഏസാ ഞത്തി.

‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ. സങ്ഘോ ഇത്ഥന്നാമം വിഹാരം കപ്പിയഭൂമിം സമ്മന്നതി. യസ്സായസ്മതോ ഖമതി ഇത്ഥന്നാമസ്സ വിഹാരസ്സ കപ്പിയഭൂമിയാ സമ്മുതി, സോ തുണ്ഹസ്സ. യസ്സ നക്ഖമതി, സോ ഭാസേയ്യ.

‘‘സമ്മതോ സങ്ഘേന ഇത്ഥന്നാമോ വിഹാരോ കപ്പിയഭൂമി ഖമതി സങ്ഘസ്സ, തസ്മാ തുണ്ഹീ, ഏവമേതം ധാരയാമീ’’തി (മഹാവ. ൨൯൫).

കമ്മവാചം അവത്വാ അപലോകനകമ്മവസേന സാവേത്വാ കതാപി സമ്മതാ ഏവ.

൧൦൨. യം ¶ (മഹാവ. അട്ഠ. ൨൯൫) ഇമാസു ചതൂസു കപ്പിയഭൂമീസു വുത്തം ആമിസം, തം സബ്ബം അന്തോവുത്ഥസങ്ഖ്യം ന ഗച്ഛതി. ഭിക്ഖൂനഞ്ച ഭിക്ഖുനീനഞ്ച അന്തോവുത്ഥഅന്തോപക്കമോചനത്ഥഞ്ഹി കപ്പിയകുടിയോ അനുഞ്ഞാതാ. യം പന അകപ്പിയഭൂമിയം സഹസേയ്യപ്പഹോനകേ ഗേഹേ വുത്തം ¶ സങ്ഘികം വാ പുഗ്ഗലികം വാ ഭിക്ഖുസ്സ ഭിക്ഖുനിയാ വാ സന്തകം ഏകരത്തമ്പി ഠപിതം, തം അന്തോവുത്ഥം, തത്ഥ പക്കഞ്ച അന്തോപക്കം നാമ ഹോതി, ഏതം ന കപ്പതി. സത്താഹകാലികം പന യാവജീവികഞ്ച വട്ടതി.

തത്രായം വിനിച്ഛയോ – സാമണേരോ ഭിക്ഖുസ്സ തണ്ഡുലാദികം ആമിസം ആഹരിത്വാ കപ്പിയകുടിയം നിക്ഖിപിത്വാ പുനദിവസേ പചിത്വാ ദേതി, അന്തോവുത്ഥം ന ഹോതി. തത്ഥ അകപ്പിയകുടിയം നിക്ഖിത്തസപ്പിആദീസു കിഞ്ചി പക്ഖിപിത്വാ ദേതി. മുഖസന്നിധി നാമ ഹോതി. മഹാപച്ചരിയം പന ‘‘അന്തോവുത്ഥം ഹോതീ’’തി വുത്തം. തത്ഥ നാമമത്തമേവ നാനാകരണം, ഭിക്ഖു അകപ്പിയകുടിയം ഠപിതസപ്പിഞ്ച യാവജീവികപണ്ണഞ്ച ഏകതോ പചിത്വാ പരിഭുഞ്ജതി, സത്താഹം നിരാമിസം വട്ടതി. സചേ ആമിസസംസട്ഠം കത്വാ പരിഭുഞ്ജതി, അന്തോവുത്ഥഞ്ചേവ സാമംപക്കഞ്ച ഹോതി. ഏതേനുപായേന സബ്ബസംസഗ്ഗാ വേദിതബ്ബാ. യം കിഞ്ചി ആമിസം ഭിക്ഖുനോ പചിതും ന വട്ടതി. സചേപിസ്സ ഉണ്ഹയാഗുയാ സുലസിപണ്ണാനി വാ സിങ്ഗിവേരം വാ ലോണം വാ പക്ഖിപന്തി, തമ്പി ചാലേതും ന വട്ടതി, ‘‘യാഗും നിബ്ബാപേമീ’’തി പന ചാലേതും വട്ടതി. ഉത്തണ്ഡുലഭത്തം ലഭിത്വാ പിദഹിതും ന വട്ടതി. സചേ പന മനുസ്സാ പിദഹിത്വാ ദേന്തി, വട്ടതി. ‘‘ഭത്തം മാ നിബ്ബായതൂ’’തി പിദഹിതും വട്ടതി, ഖീരതക്കാദീസു പന സകിം കുഥിതേസു അഗ്ഗിം കാതും വട്ടതി പുനപാകസ്സ അനുഞ്ഞാതത്താ.

ഇമാ പന കപ്പിയകുടിയോ കദാ ജഹിതവത്ഥുകാ ഹോന്തി? ഉസ്സാവനന്തികാ താവ യാ ഥമ്ഭാനം ഉപരി ഭിത്തിപാദേ വാ നിഖനിത്വാ കതാ, സാ സബ്ബേസു ഥമ്ഭേസു ച ഭിത്തിപാദേസു ച അപനീതേസു ജഹിതവത്ഥുകാ ഹോതി. സചേ പന ഥമ്ഭേ വാ ഭിത്തിപാദേ വാ പരിവത്തേന്തി, യോ യോ ഠിതോ, തത്ഥ തത്ഥ പതിട്ഠാതി, സബ്ബേസുപി പരിവത്തിതേസു അജഹിതവത്ഥുകാവ ഹോതി. ഇട്ഠകാദീഹി കതാ ചയസ്സ ഉപരി ഭിത്തിഅത്ഥായ ഠപിതം ഇട്ഠകം വാ സിലം വാ മത്തികാപിണ്ഡം വാ ആദിം കത്വാ വിനാസിതകാലേ ജഹിതവത്ഥുകാവ ഹോതി. യേഹി പന ഇട്ഠകാദീഹി അധിട്ഠിതാ, തേസു അപനീതേസുപി തദഞ്ഞേസു പതിട്ഠാതീതി അജഹിതവത്ഥുകാവ ഹോതി. ഗോനിസാദികാ ¶ പാകാരാദീഹി പരിക്ഖേപേ കതേ ജഹിതവത്ഥുകാവ ഹോതി. പുന തസ്മിം ആരാമേ കപ്പിയകുടിം ലദ്ധും വട്ടതി. സചേ പന പുനപി പാകാരാദയോ തത്ഥ തത്ഥ ഖണ്ഡാ ഹോന്തി, തതോ തതോ ഗാവോ പവിസന്തി, പുന കപ്പിയകുടി ഹോതി. ഇതരാ പന ദ്വേ ഗോപാനസീമത്തം ഠപേത്വാ സബ്ബസ്മിം ഛദനേ വിനട്ഠേ ജഹിതവത്ഥുകാവ ഹോന്തി. സചേ ഗോപാനസീനം ഉപരി ഏകമ്പി പക്ഖപാസകമണ്ഡലം അത്ഥി, രക്ഖതി.

൧൦൩. യത്ര ¶ പനിമാ ചതസ്സോപി കപ്പിയഭൂമിയോ നത്ഥി, തത്ഥ കിം കാതബ്ബന്തി? അനുപസമ്പന്നസ്സ ദത്വാ തസ്സ സന്തകം കത്വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം. തത്രിദം വത്ഥു – കരവികതിസ്സത്ഥേരോ കിര വിനയധരപാമോക്ഖോ മഹാസീവത്ഥേരസ്സ സന്തികം അഗമാസി. സോ ദീപാലോകേന സപ്പികുമ്ഭം പസ്സിത്വാ ‘‘ഭന്തേ, കിമേത’’ന്തി പുച്ഛി. ഥേരോ ‘‘ആവുസോ, ഗാമതോ സപ്പികുമ്ഭോ ആഭതോ ലൂഖദിവസേ സപ്പിനാ ഭുഞ്ജനത്ഥായാ’’തി ആഹ. തതോ നം തിസ്സത്ഥേരോ ‘‘ന വട്ടതി, ഭന്തേ’’തി ആഹ. ഥേരോ പുനദിവസേ പമുഖേ നിക്ഖിപാപേസി. തിസ്സത്ഥേരോ പുന ഏകദിവസം ആഗതോ തം ദിസ്വാ തഥേവ പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഭന്തേ, സഹസേയ്യപ്പഹോനകട്ഠാനേ ഠപേതും ന വട്ടതീ’’തി ആഹ. ഥേരോ പുനദിവസേ ബഹി നീഹരാപേത്വാ നിക്ഖിപാപേസി, തം ചോരാ ഹരിംസു. സോ പുന ഏകദിവസം ആഗതം തിസ്സത്ഥേരമാഹ ‘‘ആവുസോ, തയാ ‘ന വട്ടതീ’തി വുത്തേ സോ കുമ്ഭോ ബഹി നിക്ഖിത്തോ ചോരേഹി ഹടോ’’തി. തതോ നം തിസ്സത്ഥേരോ ആഹ ‘‘നനു, ഭന്തേ, അനുപസമ്പന്നസ്സ ദാതബ്ബോ അസ്സ, അനുപസമ്പന്നസ്സ ഹി ദത്വാ തസ്സ സന്തകം കത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതീ’’തി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

കപ്പിയഭൂമിവിനിച്ഛയകഥാ സമത്താ.

൧൦൪. ഖാദനീയാദിപടിഗ്ഗാഹോതി ¶ അജ്ഝോഹരിതബ്ബസ്സ യസ്സ കസ്സചി ഖാദനീയസ്സ വാ ഭോജനീയസ്സ വാ പടിഗ്ഗഹണം. തത്രായം വിനിച്ഛയോ – പഞ്ചഹി അങ്ഗേഹി പടിഗ്ഗഹണം രുഹതി, ഥാമമജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ ഉച്ചാരണമത്തം ഹോതി, ഹത്ഥപാസോ പഞ്ഞായതി, അഭിഹാരോ പഞ്ഞായതി, ദേവോ വാ മനുസ്സോ ¶ വാ തിരച്ഛാനഗതോ വാ കായേന കായപടിബദ്ധേന നിസ്സഗ്ഗിയേന വാ ദേതി, തഞ്ചേ ഭിക്ഖു കായേന വാ കായപടിബദ്ധേന വാ പടിഗ്ഗണ്ഹാതി. ഏവം പഞ്ചഹങ്ഗേഹി പടിഗ്ഗഹണം രുഹതി.

തത്ഥ ഠിതനിസിന്നനിപന്നാനം വസേന ഏവം ഹത്ഥപാസോ വേദിതബ്ബോ – സചേ ഭിക്ഖു നിസിന്നോ ഹോതി, ആസനസ്സ പച്ഛിമന്തതോ പട്ഠായ, സചേ ഠിതോ, പണ്ഹിഅന്തതോ പട്ഠായ, സചേ നിപന്നോ, യേന പസ്സേന നിപന്നോ, തസ്സ പാരിമന്തതോ പട്ഠായ, ദായകസ്സ നിസിന്നസ്സ വാ ഠിതസ്സ വാ നിപന്നസ്സ വാ ഠപേത്വാ പസാരിതഹത്ഥം യം ആസന്നതരം അങ്ഗം, തസ്സ ഓരിമന്തേന പരിച്ഛിന്ദിത്വാ അഡ്ഢതേയ്യഹത്ഥോ ഹത്ഥപാസോ നാമ.

സചേ പന ദായകപടിഗ്ഗാഹകേസു ഏകോ ആകാസേ ഹോതി, ഏകോ ഭൂമിയം, ഭൂമട്ഠസ്സ ച സീസേന, ആകാസട്ഠസ്സ ച ഠപേത്വാ ദാതും വാ ഗഹേതും വാ പസാരിതഹത്ഥം യം ആസന്നതരം അങ്ഗം, തസ്സ ഓരിമന്തേന ഹത്ഥപാസപമാണം പരിച്ഛിന്ദിതബ്ബം. സചേപി ഏകോ കൂപേ ഹോതി, ഏകോ കൂപതടേ, ഏകോ വാ പന രുക്ഖേ, ഏകോ പഥവിയം, വുത്തനയേനേവ ഹത്ഥപാസപമാണം പരിച്ഛിന്ദിതബ്ബം. ഏവരൂപേ ഹത്ഥപാസേ ഠത്വാ സചേപി പക്ഖീ മുഖതുണ്ഡകേന വാ ഹത്ഥീ വാ സോണ്ഡായ ഗഹേത്വാ പുപ്ഫം വാ ഫലം വാ ദേതി, പടിഗ്ഗഹണം രുഹതി. സചേ പന അഡ്ഢട്ഠമരതനസ്സപി ഹത്ഥിനോ ഖന്ധേ നിസിന്നോ തേന സോണ്ഡായ ദീയമാനം ഗണ്ഹാതി, വട്ടതിയേവ. ഹത്ഥാദീസു യേന കേനചി സരീരാവയവേന അന്തമസോ പാദങ്ഗുലിയാപി ദീയമാനം കായേന ദിന്നം നാമ ഹോതി. പടിഗ്ഗഹണേപി ഏസേവ നയോ. യേന കേനചി ഹി സരീരാവയവേന ഗഹിതം കായേന ഗഹിതമേവ ഹോതി. സചേപി നത്ഥുകരണിയം ദീയമാനം നാസാപുടേന അകല്ലകോ വാ മുഖേന പടിഗ്ഗണ്ഹാതി, ആഭോഗമേവ ഹേത്ഥ പമാണം.

൧൦൫. കടച്ഛുആദീസു പന യേന കേനചി ഉപകരണേന ദിന്നം കായപടിബദ്ധേന ദിന്നം നാമ ഹോതി. പടിഗ്ഗഹണേപി ഏസേവ നയോ. യേന കേനചി ഹി സരീരസമ്ബദ്ധേന പത്തഥാലകാദിനാ ഗഹിതം കായപടിബദ്ധേന ¶ ഗഹിതമേവ ഹോതി. കായതോ പന കായപടിബദ്ധതോ ച മോചേത്വാ ഹത്ഥപാസേ ഠിതസ്സ കായേ വാ കായപടിബദ്ധേ വാ പാതിയമാനമ്പി നിസ്സഗ്ഗിയേന പയോഗേന ദിന്നം നാമ ഹോതി. ഏകോ ബഹൂനി ഭത്തബ്യഞ്ജനഭാജനാനി സീസേ കത്വാ ¶ ഭിക്ഖുസ്സ സന്തികം ആഗന്ത്വാ ഠിതകോവ ‘‘ഗണ്ഹഥാ’’തി വദതി, ന താവ അഭിഹാരോ പഞ്ഞായതി, തസ്മാ ന ഗഹേതബ്ബം. സചേ പന ഈസകമ്പി ഓനമതി, ഭിക്ഖുനാ ഹത്ഥം പസാരേത്വാ ഹേട്ഠിമഭാജനം ഏകദേസേനപി സമ്പടിച്ഛിതബ്ബം. ഏത്താവതാ സബ്ബഭാജനാനി പടിഗ്ഗഹിതാനി ഹോന്തി. തതോ പട്ഠായ ഓരോപേത്വാ ഉഗ്ഘാടേത്വാ വാ യം ഇച്ഛതി, തം ഗഹേതും വട്ടതി. ഭത്തപച്ഛിആദിമ്ഹി പന ഏകഭാജനേ വത്തബ്ബമേവ നത്ഥി.

കാജേന ഭത്തം ഹരന്തോപി സചേ കാജം ഓനമേത്വാ ദേതി, വട്ടതി. തിംസഹത്ഥോ വേണു ഹോതി, ഏകസ്മിം അന്തേ ഗുളകുമ്ഭോ ബദ്ധോ, ഏകസ്മിം സപ്പികുമ്ഭോ, തഞ്ചേ പടിഗ്ഗണ്ഹാതി, സബ്ബം പടിഗ്ഗഹിതമേവ. ഉച്ഛുയന്തദോണിതോ പഗ്ഘരന്തമേവ ‘‘രസം ഗണ്ഹഥാ’’തി വദതി, അഭിഹാരോ ന പഞ്ഞായതീതി ന ഗഹേതബ്ബോ. സചേ പന കസടം ഛഡ്ഡേത്വാ ഹത്ഥേന ഉസ്സിഞ്ചിത്വാ ദേതി, വട്ടതി. ബഹൂ പത്താ മഞ്ചേ വാ പീഠേ വാ കടസാരേ വാ ദോണിയം വാ ഫലകേ വാ ഠപിതാ ഹോന്തി, യത്ഥ ഠിതസ്സ ദായകോ ഹത്ഥപാസേ ഹോതി, തത്ഥ ഠത്വാ പടിഗ്ഗഹണസഞ്ഞായ മഞ്ചാദീനി അങ്ഗുലിയാപി ഫുസിത്വാ ഠിതേന വാ നിസിന്നേന വാ നിപന്നേന വാ യം തേസു പത്തേസു ദീയതി, തം സബ്ബം പടിഗ്ഗഹിതം ഹോതി. സചേപി ‘‘പടിഗ്ഗഹേസ്സാമീ’’തി മഞ്ചാദീനി അഭിരുഹിത്വാ നിസീദതി, വട്ടതിയേവ.

പഥവിയം പന സചേപി കുച്ഛിയാ കുച്ഛിം ആഹച്ച ഠിതാ ഹോന്തി, യം യം അങ്ഗുലിയാ വാ സൂചിയാ വാ ഫുസിത്വാ നിസിന്നോ ഹോതി, തത്ഥ തത്ഥ ദീയമാനമേവ പടിഗ്ഗഹിതം ഹോതി. യത്ഥ കത്ഥചി മഹാകടസാരഹത്ഥത്ഥരണാദീസു ഠപിതപത്തേ പടിഗ്ഗഹണം ന രുഹതീതി വുത്തം, തം ഹത്ഥപാസാതിക്കമം സന്ധായ വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം, ഹത്ഥപാസേ പന സതി യത്ഥ കത്ഥചി വട്ടതി അഞ്ഞത്ര തത്ഥജാതകാ. തത്ഥജാതകേ പന പദുമിനിപണ്ണേ വാ കിംസുകപണ്ണാദിമ്ഹി വാ ന വട്ടതി. ന ഹി തം കായപടിബദ്ധസങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി. യഥാ ച തത്ഥജാതകേ, ഏവം ഖാണുകേ ബന്ധിത്വാ ഠപിതമഞ്ചാദിമ്ഹി അസംഹാരിമേ ഫലകേ വാ പാസാണേ വാ ന രുഹതിയേവ. തേപി ഹി തത്ഥജാതകസങ്ഖ്യുപഗാ ഹോന്തി. ഭൂമിയം അത്ഥതേസു സുഖുമേസു തിന്തിണികാദിപണ്ണേസു പടിഗ്ഗഹണം ന രുഹതി. ന ഹി താനി സന്ധാരേതും സമത്ഥാനീതി. മഹന്തേസു പന പദുമിനിപണ്ണാദീസു രുഹതി. സചേ ഹത്ഥപാസം അതിക്കമ്മഠിതോ ദീഘദണ്ഡകേന ഉളുങ്കേന ദേതി, ‘‘ആഗന്ത്വാ ദേഹീ’’തി വത്തബ്ബോ. വചനം അസുത്വാ വാ അനാദിയിത്വാ വാ പത്തേ ആകിരതിയേവ, പുന പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം. ദൂരേ ഠത്വാ ഭത്തപിണ്ഡം ഖിപന്തേപി ഏസേവ നയോ.

൧൦൬. സചേ ¶ ¶ പത്തഥവികതോ നീഹരിയമാനേ പത്തേ രജനചുണ്ണാനി ഹോന്തി, സതി ഉദകേ ധോവിതബ്ബോ, അസതി രജനചുണ്ണം പുഞ്ഛിത്വാ പടിഗ്ഗഹേത്വാ വാ പിണ്ഡായ ചരിതബ്ബം. സചേ പിണ്ഡായ ചരന്തസ്സ പത്തേ രജം പതതി, പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഭിക്ഖാ ഗണ്ഹിതബ്ബാ, അപ്പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഗണ്ഹതോ വിനയദുക്കടം, തം പന പുന പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഭുഞ്ജതോ അനാപത്തി. സചേ പന ‘‘പടിഗ്ഗഹേത്വാ ദേഥാ’’തി വുത്തേ വചനം അസുത്വാ വാ അനാദിയിത്വാ വാ ഭിക്ഖം ദേന്തിയേവ, വിനയദുക്കടം നത്ഥി, പുന പടിഗ്ഗഹേത്വാ അഞ്ഞാ ഭിക്ഖാ ഗഹേതബ്ബാ. സചേ മഹാവാതോ തതോ തതോ രജം പാതേതി, ന സക്കാ ഹോതി ഭിക്ഖം ഗഹേതും, ‘‘അനുപസമ്പന്നസ്സ ദസ്സാമീ’’തി സുദ്ധചിത്തേന ആഭോഗം കത്വാ ഗണ്ഹിതും വട്ടതി. ഏവം പിണ്ഡായ ചരിത്വാ വിഹാരം വാ ആസനസാലം വാ ഗന്ത്വാ തം അനുപസമ്പന്നസ്സ ദത്വാ പുന തേന ദിന്നം വാ തസ്സ വിസ്സാസേന വാ പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. സചേ ഭിക്ഖാചാരേ സരജം പത്തം ഭിക്ഖുസ്സ ദേതി, സോ വത്തബ്ബോ ‘‘ഇമം പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഭിക്ഖം വാ ഗണ്ഹേയ്യാസി പരിഭുഞ്ജേയ്യാസി വാ’’തി, തേന തഥാ കാതബ്ബം. സചേ രജം ഉപരി ഉപ്പിലവതി, കഞ്ജികം പവാഹേത്വാ സേസം ഭുഞ്ജിതബ്ബം. സചേ അന്തോപവിട്ഠം ഹോതി, പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം. അനുപസമ്പന്നേ അസതി ഹത്ഥതോ അമോചേന്തേനേവ യത്ഥ അനുപസമ്പന്നോ അത്ഥി, തത്ഥ നേത്വാ പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം. സുക്ഖഭത്തേ പതിതരജം അപനേത്വാ ഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. സചേ അതിസുഖുമം ഹോതി, ഉപരി ഭത്തേന സദ്ധിം അപനേതബ്ബം, പടിഗ്ഗഹേത്വാ വാ ഭുഞ്ജിതബ്ബം. യാഗും വാ സൂപം വാ പുരതോ ഠപേത്വാ ആലുളേന്താനം ഭാജനതോ ഫുസിതാനി ഉഗ്ഗന്ത്വാ പത്തേ പതന്തി, പത്തോ പടിഗ്ഗഹേതബ്ബോ.

൧൦൭. ഉളുങ്കേന ആഹരിത്വാ ദേന്താനം പഠമതരം ഉളുങ്കതോ ഥേവാ പത്തേ പതന്തി, സുപതിതാ, അഭിഹടത്താ ദോസോ നത്ഥി. സചേപി ചരുകേന ഭത്തേ ആകിരിയമാനേ ചരുകതോ മസി വാ ഛാരികാ വാ പതതി, അഭിഹടത്താ നേവത്ഥി ദോസോ. അനന്തരസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദീയമാനം പത്തതോ ഉപ്പതിത്വാ ഇതരസ്സ പത്തേ പതതി, സുപതിതം. പടിഗ്ഗഹിതമേവ ഹി തം ഹോതി. സചേ ജജ്ഝരിസാഖാദിം ഫാലേത്വാ ഏകസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദേന്താനം സാഖതോ ഫുസിതാനി അഞ്ഞസ്സ പത്തേ പതന്തി, പത്തോ പടിഗ്ഗഹേതബ്ബോ, യസ്സ പത്തസ്സ ഉപരി ഫാലേന്തി, തസ്സ പത്തേ പതിതേസു ദാതുകാമതായ അഭിഹടത്താ ദോസോ നത്ഥി. പായാസസ്സ പൂരേത്വാ പത്തം ദേന്തി, ഉണ്ഹത്താ ഹേട്ഠാ ഗഹേതും ന സക്കോതി, മുഖവട്ടിയാപി ഗഹേതും വട്ടതി. സചേ ¶ തഥാപി ന സക്കോതി, ആധാരകേന ഗഹേതബ്ബോ. ആസനസാലായ പത്തം ഗഹേത്വാ നിസിന്നോ ഭിക്ഖു നിദ്ദം ഓക്കന്തോ ഹോതി, നേവ ആഹരിയമാനം, ന ദീയമാനം ജാനാതി, അപ്പടിഗ്ഗഹിതം ഹോതി. സചേ പന ആഭോഗം കത്വാ നിസിന്നോ ഹോതി, വട്ടതി. സചേപി സോ ഹത്ഥേന ആധാരകം മുഞ്ചിത്വാ പാദേന പേല്ലേത്വാ നിദ്ദായതി, വട്ടതിയേവ. പാദേന ആധാരകം അക്കമിത്വാ പടിഗ്ഗണ്ഹന്തസ്സ പന ജാഗരന്തസ്സപി അനാദരപടിഗ്ഗഹണം ഹോതി, തസ്മാ ന കത്തബ്ബം. കേചി ‘‘ഏവം ആധാരകേന പടിഗ്ഗഹണം കായപടിബദ്ധപടിബദ്ധേന പടിഗ്ഗഹണം നാമ ഹോതി ¶ , തസ്മാ ന വട്ടതീ’’തി വദന്തി, തം വചനമത്തമേവ, അത്ഥതോ പന സബ്ബമ്പേതം കായപടിബദ്ധമേവ ഹോതി. കായസംസഗ്ഗേപി ചേസ നയോ ദസ്സിതോ. യമ്പി ഭിക്ഖുസ്സ ദീയമാനം പതതി, തമ്പി സാമം ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി.

‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, യം ദീയമാനം പതതി, തം സാമം ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും, പരിച്ചത്തം തം, ഭിക്ഖവേ, ദായകേഹീ’’തി (ചൂളവ. ൨൭൩).

ഇദഞ്ച പന സുത്തം നേയ്യത്ഥം, തസ്മാ ഏവമേത്ഥ അധിപ്പായോ വേദിതബ്ബോ – യം ദീയമാനം ദായകസ്സ ഹത്ഥതോ പരിഗളിത്വാ സുദ്ധായ വാ ഭൂമിയാ പദുമിനിപണ്ണേ വാ വത്ഥകടസാരകാദീസു വാ പതതി, തം സാമം ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. യം പന സരജായ ഭൂമിയം പതതി, തം രജം പുഞ്ഛിത്വാ വാ ധോവിത്വാ വാ പടിഗ്ഗഹേത്വാ വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം. സചേ പവട്ടന്തം അഞ്ഞസ്സ ഭിക്ഖുനോ സന്തികം ഗച്ഛതി, തേന ആഹരാപേതുമ്പി വട്ടതി. സചേ തം ഭിക്ഖും വദതി ‘‘ത്വംയേവ ഖാദാ’’തി, തസ്സപി ഖാദിതും വട്ടതി, അനാണത്തേന പന തേന ന ഗഹേതബ്ബം. ‘‘അനാണത്തേനപി ഇതരസ്സ ദസ്സാമീതി ഗഹേതും വട്ടതീ’’തി കുരുന്ദിയം വുത്തം. കസ്മാ പനേതം ഇതരസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഗഹേതും ന വട്ടതീതി? ഭഗവതാ അനനുഞ്ഞാതത്താ. ഭഗവതാ ഹി ‘‘സാമം ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതു’’ന്തി വദന്തേന യസ്സേവ തം ദീയമാനം പതതി, തസ്സ അപ്പടിഗ്ഗഹിതകമ്പി തം ഗഹേത്വാ പരിഭോഗോ അനുഞ്ഞാതോ. ‘‘പരിച്ചത്തം തം, ഭിക്ഖവേ, ദായകേഹീ’’തി വചനേന പനേത്ഥ പരസന്തകഭാവോ ദീപിതോ, തസ്മാ അഞ്ഞസ്സ സാമം ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും ന വട്ടതി, തസ്സ പന ആണത്തിയാ വട്ടതീതി അയം കിരേത്ഥ അധിപ്പായോ. യസ്മാ ച ഏതം അപ്പടിഗ്ഗഹിതകത്താ ¶ അനുഞ്ഞാതം, തസ്മാ യഥാഠിതംയേവ അനാമസിത്വാ കേനചി പിദഹിത്വാ ഠപിതം ദുതിയദിവസേപി പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി, സന്നിധിപച്ചയാ അനാപത്തി, പടിഗ്ഗഹേത്വാ പന പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം. തം ദിവസംയേവ ഹി തസ്സ സാമം ഗഹേത്വാ പരിഭോഗോ അനുഞ്ഞാതോ, ന തതോ പരന്തി അയമ്പി കിരേത്ഥ അധിപ്പായോ.

൧൦൮. ഇദാനി അബ്ബോഹാരികനയോ വുച്ചതി. ഭുഞ്ജന്താനഞ്ഹി ദന്താ ഖീയന്തി, നഖാ ഖീയന്തി, പത്തസ്സ വണ്ണോ ഖീയതി, സബ്ബം അബ്ബോഹാരികം. സത്ഥകേന ഉച്ഛുആദീസു ഫാലിതേസു മലം പഞ്ഞായതി, ഏതം നവസമുട്ഠിതം നാമ, പടിഗ്ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം. സത്ഥകം ധോവിത്വാ ഫാലിതേസു മലം ന പഞ്ഞായതി, ലോഹഗന്ധമത്തം ഹോതി, തം അബ്ബോഹാരികം. യമ്പി സത്ഥകം ഗഹേത്വാ പരിഹരന്തി ¶ , തേന ഫാലിതേപി ഏസേവ നയോ. ന ഹി തം പരിഭോഗത്ഥായ പരിഹരന്തീതി. മൂലഭേസജ്ജാദീനി പിസന്താനം വാ കോട്ടേന്താനം വാ നിസദനിസദപോതകഉദുക്ഖലമുസലാദീനി ഖീയന്തി, പരിഹരണകവാസിം താപേത്വാ ഭേസജ്ജത്ഥായ തക്കേ വാ ഖീരേ വാ പക്ഖിപന്തി, തത്ഥ നീലികാ പഞ്ഞായതി, സത്ഥകേ വുത്തസദിസോവ വിനിച്ഛയോ. ആമകതക്കാദീസു പന സയം ന പക്ഖിപിതബ്ബാ, പക്ഖിപതി ചേ, സാമംപാകതോ ന മുച്ചതി. ദേവേ വസ്സന്തേ പിണ്ഡായ ചരന്തസ്സ സരീരതോ വാ ചീവരതോ വാ കിലിട്ഠഉദകം പത്തേ പതതി, പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം. രുക്ഖമൂലാദീസു ഭുഞ്ജന്തസ്സ പതിതേപി ഏസേവ നയോ. സചേ പന സത്താഹം വസ്സന്തേ ദേവേ സുദ്ധം ഉദകം ഹോതി, അബ്ഭോകാസതോ വാ പതതി, വട്ടതി.

൧൦൯. സാമണേരസ്സ ഓദനം ദേന്തേന തസ്സ പത്തഗതം അച്ഛുപന്തേനേവ ദാതബ്ബോ, പത്തോ വാസ്സ പടിഗ്ഗഹേതബ്ബോ. അപ്പടിഗ്ഗഹിതേ ഓദനം ഛുപിത്വാ പുന അത്തനോ പത്തേ ഓദനം ഗണ്ഹന്തസ്സ ഉഗ്ഗഹിതകോ ഹോതി. സചേ പന ദാതുകാമോ ഹുത്വാ ‘‘ആഹര, സാമണേര, പത്തം, ഓദനം ഗണ്ഹാഹീ’’തി വദതി, ഇതരോ ‘‘അലം മയ്ഹ’’ന്തി പടിക്ഖിപതി, പുന ‘‘തവേതം മയാ പരിച്ചത്ത’’ന്തി ച വുത്തേ ‘‘ന മയ്ഹം ഏതേനത്ഥോ’’തി വദതി, സതക്ഖത്തുമ്പി പരിച്ചജതു, യാവ അത്തനോ ഹത്ഥഗതം, താവ പടിഗ്ഗഹിതമേവ ഹോതി. സചേ പന ആധാരകേ ഠിതം നിരപേക്ഖോ ‘‘ഗണ്ഹാഹീ’’തി വദതി, പുന പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം. സാപേക്ഖോ ആധാരകേ പത്തം ഠപേത്വാ ‘‘ഏത്തോ പൂവം വാ ഭത്തം വാ ഗണ്ഹാഹീ’’തി സാമണേരം വദതി, സാമണേരോ ഹത്ഥം ധോവിത്വാ സചേപി സതക്ഖത്തും ഗഹേത്വാ അത്തനോ പത്തഗതം അഫുസന്തോവ അത്തനോ പത്തേ ¶ പക്ഖിപതി, പുന പടിഗ്ഗഹണകിച്ചം നത്ഥി. യദി പന അത്തനോ പത്തഗതം ഫുസിത്വാ തതോ ഗണ്ഹാതി, സാമണേരസന്തകേന സംസട്ഠം ഹോതി, പുന പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം. കേചി പന ‘‘സചേപി ഗയ്ഹമാനം ഛിജ്ജിത്വാ തത്ഥ പതതി, പുന പടിഗ്ഗഹേതബ്ബ’’ന്തി വദന്തി. തം ‘‘ഏകം ഭത്തപിണ്ഡം ഗണ്ഹ, ഏകം പൂവം ഗണ്ഹ, ഇമസ്സ ഗുളപിണ്ഡസ്സ ഏത്തകം പദേസം ഗണ്ഹാ’’തി ഏവം പരിച്ഛിന്ദിത്വാ വുത്തേ വേദിതബ്ബം, ഇധ പന പരിച്ഛേദോ നത്ഥി, തസ്മാ യം സാമണേരസ്സ പത്തേ പതതി, തദേവ പടിഗ്ഗഹണം വിജഹതി, ഹത്ഥഗതം പന യാവ സാമണേരോ വാ ‘‘അല’’ന്തി ന ഓരമതി, ഭിക്ഖു വാ ന വാരേതി, താവ ഭിക്ഖുസ്സേവ സന്തകം, തസ്മാ പടിഗ്ഗഹണം ന വിജഹതി. സചേ അത്തനോ വാ ഭിക്ഖൂനം വാ യാഗുപചനകഭാജനേ കേസഞ്ചി അത്ഥായ ഭത്തം പക്ഖിപതി, ‘‘സാമണേര, ഭാജനസ്സ ഉപരി ഹത്ഥം കരോഹീ’’തി വത്വാ തസ്സ ഹത്ഥേ പക്ഖിപിതബ്ബം. തസ്സ ഹത്ഥതോ ഭാജനേ പതിതഞ്ഹി ദുതിയദിവസേ ഭാജനസ്സ അകപ്പിയഭാവം ന കരോതി പരിച്ചത്തത്താ. സചേ ഏവം അകത്വാ പക്ഖിപതി, പത്തമിവ ഭാജനം നിരാമിസം കത്വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം.

൧൧൦. ദായകാ ¶ യാഗുകുടം ഠപേത്വാ ഗതാ, തം ദഹരസാമണേരോ പടിഗ്ഗണ്ഹാപേതും ന സക്കോതി, ഭിക്ഖു പത്തം ഉപനാമേതി, സാമണേരോ കുടസ്സ ഗീവം പത്തസ്സ മുഖവട്ടിയം ഠപേത്വാ ആവജ്ജേതി, പത്തഗതാ യാഗു പടിഗ്ഗഹിതാവ ഹോതി. അഥ വാ ഭിക്ഖു ഭൂമിയം ഹത്ഥം ഠപേതി, സാമണേരോ പവട്ടേത്വാ ഹത്ഥം ആരോപേതി, വട്ടതി. പൂവപച്ഛിഭത്തപച്ഛിഉച്ഛുഭാരാദീസുപി ഏസേവ നയോ. സചേ പടിഗ്ഗഹണൂപഗം ഭാരം ദ്വേ തയോ സാമണേരാ ദേന്തി, ഏകേന വാ ബലവതാ ഉക്ഖിത്തം ദ്വേ തയോ ഭിക്ഖൂ ഗണ്ഹന്തി, വട്ടതി. മഞ്ചസ്സ വാ പീഠസ്സ വാ പാദേ തേലഘടം വാ ഫാണിതഘടം വാ ലഗ്ഗേന്തി, ഭിക്ഖുസ്സ മഞ്ചേപി പീഠേപി നിസീദിതും വട്ടതി, ഉഗ്ഗഹിതകം നാമ ന ഹോതി.

നാഗദന്തകേ വാ അങ്കുസകേ വാ ദ്വേ തേലഘടാ ലഗ്ഗിതാ ഹോന്തി ഉപരി പടിഗ്ഗഹിതകോ, ഹേട്ഠാ അപ്പടിഗ്ഗഹിതകോ. ഉപരിമം ഗഹേതും വട്ടതി, ഹേട്ഠാ പടിഗ്ഗഹിതകോ, ഉപരി അപ്പടിഗ്ഗഹിതകോ, ഉപരിമം ഗഹേത്വാ ഇതരം ഗണ്ഹതോ ഉപരിമോ ഉഗ്ഗഹിതകോ ഹോതി. ഹേട്ഠാമഞ്ചേ അപ്പടിഗ്ഗഹിതകം തേലഥാലകം ഹോതി, തഞ്ചേ സമ്മജ്ജന്തോ സമ്മുഞ്ജനിയാ ഘട്ടേതി, ഉഗ്ഗഹിതകം ന ഹോതി, ‘‘പടിഗ്ഗഹിതകം ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി അപ്പടിഗ്ഗഹിതകം ഗഹേത്വാ ഞത്വാ പുന ഠപേതി, ഉഗ്ഗഹിതകം ന ഹോതി, ബഹി നീഹരിത്വാ സഞ്ജാനാതി, ബഹി അട്ഠപേത്വാ ഹരിത്വാ തത്ഥേവ ഠപേതബ്ബം, നത്ഥി ദോസോ. സചേ ¶ പന പുബ്ബേ വിവരിത്വാ ഠപിതം, ന പിദഹിതബ്ബം. യഥാ പുബ്ബേ ഠിതം, തഥേവ ഠപേതബ്ബം. സചേ ബഹി ഠപേതി, പുന ന ഛുപിതബ്ബം.

൧൧൧. പടിഗ്ഗഹിതകേ തേലാദിമ്ഹി കണ്ണികാ ഉട്ഠേതി, സിങ്ഗിവേരാദിമ്ഹി ഘനചുണ്ണം, തംസമുട്ഠാനമേവ നാമ തം, പുന പടിഗ്ഗഹണകിച്ചം നത്ഥി. താലം വാ നാളികേരം വാ ആരുള്ഹോ യോത്തേന ഫലപിണ്ഡിം ഓതാരേത്വാ ഉപരി ഠിതോവ ‘‘ഗണ്ഹഥാ’’തി വദതി, ന ഗഹേതബ്ബം. സചേ അഞ്ഞോ ഭൂമിയം ഠിതോ യോത്തപാസകേ ഗഹേത്വാ ഉക്ഖിപിത്വാ ദേതി, വട്ടതി. സഫലം മഹാസാഖം കപ്പിയം കാരേത്വാ പടിഗ്ഗണ്ഹാതി, ഫലാനി പടിഗ്ഗഹിതാനേവ ഹോന്തി, യഥാസുഖം പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. അന്തോവതിയം ഠത്വാ വതിം ഛിന്ദിത്വാ ഉച്ഛും വാ തിമ്ബരൂസകം വാ ദേന്തി, ഹത്ഥപാസേ സതി വട്ടതി. ദണ്ഡകേസു അപഹരിത്വാ നിഗ്ഗതം ഗണ്ഹന്തസ്സ വട്ടതി, പഹരിത്വാ നിഗ്ഗതേ അട്ഠകഥാസു ദോസോ ന ദസ്സിതോ. മയം പന ‘‘യം ഠാനം പഹടം, തതോ സയംപതിതമിവ ഹോതീ’’തി തക്കയാമ, തമ്പി ഠത്വാ ഗച്ഛന്തേ യുജ്ജതി സുങ്കഘാതതോ പവട്ടേത്വാ ബഹിപതിതഭണ്ഡം വിയ. വതിം വാ പാകാരം വാ ലങ്ഘാപേത്വാ ദേന്തി, സചേ പന അപുഥുലോ പാകാരോ, അന്തോപാകാരേ ബഹിപാകാരേ ച ഠിതസ്സ ഹത്ഥപാസോ പഹോതി, ഹത്ഥസതമ്പി ഉദ്ധം ഗന്ത്വാ സമ്പത്തം ഗഹേതും വട്ടതി.

ഭിക്ഖു ഗിലാനം സാമണേരം ഖന്ധേന വഹതി, സോ ഫലാഫലം ദിസ്വാ ഗഹേത്വാ ഖന്ധേ നിസിന്നോവ ദേതി ¶ , വട്ടതി. അപരോ ഭിക്ഖും വഹന്തോ ഖന്ധേ നിസിന്നസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദേതി, വട്ടതിയേവ. ഭിക്ഖു ഫലിനിം സാഖം ഛായത്ഥായ ഗഹേത്വാ ഗച്ഛതി, ഫലാനി ഖാദിതും ചിത്തേ ഉപ്പന്നേ പടിഗ്ഗഹാപേത്വാ ഖാദിതും വട്ടതി. മച്ഛികവാരണത്ഥം കപ്പിയം കാരേത്വാ പടിഗ്ഗണ്ഹാതി, ഖാദിതുകാമോ ചേ ഹോതി, മൂലപടിഗ്ഗഹണമേവ വട്ടതി, ഖാദന്തസ്സ നത്ഥി ദോസോ. ഭിക്ഖു പടിഗ്ഗഹണാരഹം ഭണ്ഡം മനുസ്സാനം യാനേ ഠപേത്വാ മഗ്ഗം ഗച്ഛതി, യാനം കദ്ദമേ ലഗ്ഗതി, ദഹരോ ചക്കം ഗഹേത്വാ ഉക്ഖിപതി, വട്ടതി, ഉഗ്ഗഹിതകം നാമ ന ഹോതി. നാവായ ഠപേത്വാ നാവം അരിത്തേന വാ പാജേതി, ഹത്ഥേന വാ കഡ്ഢതി, വട്ടതി. ഉളുമ്പേപി ഏസേവ നയോ. ചാടിയം വാ കുണ്ഡകേ വാ ഠപേത്വാപി തം അനുപസമ്പന്നേന ഗാഹാപേത്വാ അനുപസമ്പന്നം ബാഹായം ഗഹേത്വാ തരിതും വട്ടതി. തസ്മിമ്പി അസതി അനുപസമ്പന്നം ഗാഹാപേത്വാ തം ബാഹായം ഗഹേത്വാ തരിതും വട്ടതി.

ഉപാസകാ ¶ ഗമികഭിക്ഖൂനം പാഥേയ്യതണ്ഡുലേ ദേന്തി, സാമണേരാ ഭിക്ഖൂനം തണ്ഡുലേ ഗഹേത്വാ അത്തനോ തണ്ഡുലേ ഗഹേതും ന സക്കോന്തി, ഭിക്ഖൂ തേസം തണ്ഡുലേ ഗണ്ഹന്തി, സാമണേരാ അത്തനാ ഗഹിതതണ്ഡുലേസു ഖീണേസു ഇതരേഹി തണ്ഡുലേഹി യാഗും പചിത്വാ സബ്ബേസം പത്താനി പടിപാടിയാ ഠപേത്വാ യാഗും ആകിരന്തി, പണ്ഡിതോ സാമണേരോ അത്തനോ പത്തം ഗഹേത്വാ ഥേരസ്സ ദേതി, ഥേരസ്സ പത്തം ദുതിയത്ഥേരസ്സാതി ഏവം സബ്ബാനിപി പരിവത്തേതി, സബ്ബേഹി സാമണേരസ്സ സന്തകം ഭുത്തം ഹോതി, വട്ടതി. സചേപി സാമണേരോ അപണ്ഡിതോ ഹോതി, അത്തനോ പത്തേ യാഗും സയമേവ പാതും ആരഭതി, ‘‘ആവുസോ, തുയ്ഹം യാഗും മയ്ഹം ദേഹീ’’തി ഥേരേഹി പടിപാടിയാ യാചിത്വാപി പിവിതും വട്ടതി, സബ്ബേഹി സാമണേരസ്സ സന്തകമേവ ഭുത്തം ഹോതി, നേവ ഉഗ്ഗഹിതപച്ചയാ, ന സന്നിധിപച്ചയാ വജ്ജം ഫുസന്തി. ഏത്ഥ പന മാതാപിതൂനം തേലാദീനി, ഛായാദീനം അത്ഥായ സാഖാദീനി ച ഹരന്താനം ഇമേസഞ്ച വിസേസോ ന ദിസ്സതി, തസ്മാ കാരണം ഉപപരിക്ഖിതബ്ബം.

൧൧൨. സാമണേരോ ഭത്തം പചിതുകാമോ തണ്ഡുലേ ധോവിത്വാ നിച്ചാലേതും ന സക്കോതി, ഭിക്ഖുനാ തണ്ഡുലേ ച ഭാജനഞ്ച പടിഗ്ഗഹേത്വാ തണ്ഡുലേ ധോവിത്വാ നിച്ചാലേത്വാ ഭാജനം ഉദ്ധനം ആരോപേതബ്ബം, അഗ്ഗി ന കാതബ്ബോ, പക്കകാലേ വിവരിത്വാ പക്കഭാവോ ജാനിതബ്ബോ. സചേ ദുപ്പക്കം ഹോതി, പാകത്ഥായ പിദഹിതും ന വട്ടതി, രജസ്സ വാ ഛാരികായ വാ അപതനത്ഥായ വട്ടതി, പക്കകാലേ ഓരോപിതും ഭുഞ്ജിതുമ്പി വട്ടതി, പുന പടിഗ്ഗഹണകിച്ചം നത്ഥി. സാമണേരോ പടിബലോ പചിതും, ഖണോ പനസ്സ നത്ഥി കത്ഥചി ഗന്തുകാമോ, ഭിക്ഖുനാ സതണ്ഡുലോദകം ഭാജനം പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഉദ്ധനം ആരോപേത്വാ ‘‘അഗ്ഗിം ജാലേത്വാ ഗച്ഛാ’’തി വത്തബ്ബോ. തതോ പരം പുരിമനയേനേവ സബ്ബം കാതും വട്ടതി. ഭിക്ഖു യാഗുഅത്ഥായ സുദ്ധഭാജനം ആരോപേത്വാ ഉദകം താപേതി, വട്ടതി. തത്തേ ഉദകേ സാമണേരോ തണ്ഡുലേ പക്ഖിപതി, തതോ പട്ഠായ ഭിക്ഖുനാ അഗ്ഗി ന ¶ കാതബ്ബോ, പക്കയാഗും പടിഗ്ഗഹേത്വാ പാതും വട്ടതി. സാമണേരോ യാഗും പചതി, ഹത്ഥകുക്കുച്ചകോ ഭിക്ഖു കീളന്തോ ഭാജനം ആമസതി, പിധാനം ആമസതി, ഉഗ്ഗതം ഫേണം ഛിന്ദിത്വാ പഹരതി, തസ്സേവ പാതും ന വട്ടതി, ദുരുപചിണ്ണം നാമ ഹോതി. സചേ പന ദബ്ബിം വാ ഉളുങ്കം വാ ഗഹേത്വാ അനുക്ഖിപന്തോ ¶ ആലോളേതി, സബ്ബേസം ന വട്ടതി, സാമംപാകഞ്ചേവ ഹോതി ദുരുപചിണ്ണഞ്ച. സചേ ഉക്ഖിപതി, ഉഗ്ഗഹിതകമ്പി ഹോതി.

൧൧൩. ഭിക്ഖുനാ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ ആധാരകേ പത്തോ ഠപിതോ ഹോതി. തത്ര ചേ അഞ്ഞോ ലോലഭിക്ഖു കീളന്തോ പത്തം ആമസതി, പത്തപിധാനം ആമസതി, തസ്സേവ തതോ ലദ്ധഭത്തം ന വട്ടതി. സചേ ന പത്തം ഉക്ഖിപിത്വാ ഠപേതി, സബ്ബേസം ന വട്ടതി. തത്ഥജാതകഫലിനിസാഖായ വാ വല്ലിയാ വാ ഗഹേത്വാ ചാലേതി, തസ്സേവ തതോ ലദ്ധഫലം ന വട്ടതി, ദുരുപചിണ്ണദുക്കടഞ്ച ആപജ്ജതി. ‘‘ഫലരുക്ഖം പന അപസ്സയിതും വാ തത്ഥ കണ്ടകം വാ ബന്ധിതും വട്ടതി, ദുരുപചിണ്ണം ന ഹോതീ’’തി മഹാപച്ചരിയം വുത്തം. അരഞ്ഞേ പതിതം പന അമ്ബഫലാദിം ദിസ്വാ ‘‘സാമണേരസ്സ ദസ്സാമീ’’തി ആഹരിത്വാ ദാതും വട്ടതി. സീഹവിഘാസാദിം ദിസ്വാപി ‘‘സാമണേരസ്സ ദസ്സാമീ’’തി പടിഗ്ഗഹേത്വാ വാ അപ്പടിഗ്ഗഹേത്വാ വാ ആഹരിത്വാ ദാതും വട്ടതി. സചേ പന സക്കോതി വിതക്കം സോധേതും, തതോ ലദ്ധം ഖാദിതുമ്പി വട്ടതി, നേവ ആമകമംസപടിഗ്ഗഹണപച്ചയാ, ന ഉഗ്ഗഹിതകപച്ചയാ വജ്ജം ഫുസതി. മാതാപിതൂനം അത്ഥായ തേലാദീനി ഗഹേത്വാ ഗച്ഛതോ അന്തരാമഗ്ഗേ ബ്യാധി ഉപ്പജ്ജതി, തതോ യം ഇച്ഛതി, തം പടിഗ്ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. സചേ പന മൂലേപി പടിഗ്ഗഹിതം ഹോതി, പുന പടിഗ്ഗഹണകിച്ചം നത്ഥി. മാതാപിതൂനം തണ്ഡുലേ ആഹരിത്വാ ദേതി, തേ തതോയേവ യാഗുആദീനി സമ്പാദേത്വാ തസ്സ ദേന്തി, വട്ടതി, സന്നിധിപച്ചയാ ഉഗ്ഗഹിതപച്ചയാ വാ ദോസോ നത്ഥി.

൧൧൪. ഭിക്ഖു പിദഹിത്വാ ഉദകം താപേതി, യാവ പരിക്ഖയാ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. സചേ പനേത്ഥ ഛാരികാ പതതി, പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം. ദീഘസണ്ഡാസേന ഥാലകം ഗഹേത്വാ തേലം പചന്തസ്സ ഛാരികാ പതതി, ഹത്ഥേന അമുഞ്ചന്തേനേവ പചിത്വാ ഓതാരേത്വാ പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം. സചേ അങ്ഗാരാപി ദാരൂനിപി പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഠപിതാനി, മൂലപടിഗ്ഗഹണമേവ വട്ടതി. ഭിക്ഖു ഉച്ഛും ഖാദതി, സാമണേരോ ‘‘മയ്ഹമ്പി ദേഥാ’’തി വദതി, ‘‘ഇതോ ഛിന്ദിത്വാ ഗണ്ഹാ’’തി വുത്തോ ഗണ്ഹാതി, അവസേസേ പുന പടിഗ്ഗഹണകിച്ചം നത്ഥി. ഗുളപിണ്ഡം ഖാദന്തസ്സപി ഏസേവ നയോ. വുത്തോകാസതോ ഛിന്ദിത്വാ ഗഹിതാവസേസഞ്ഹി അജഹിതപടിഗ്ഗഹണമേവ ഹോതി. ഭിക്ഖു ഗുളം ഭാജേന്തോ പടിഗ്ഗഹേത്വാ കോട്ഠാസേ കരോതി, ഭിക്ഖൂപി സാമണേരാപി ആഗന്ത്വാ ഏകഗ്ഗഹണേനേവ ഏകമേകം കോട്ഠാസം ഗണ്ഹന്തി, ഗഹിതാവസേസം ¶ പടിഗ്ഗഹിതമേവ ഹോതി. സചേ ലോലസാമണേരോ ¶ ഗണ്ഹിത്വാ ഗണ്ഹിത്വാ പുന ഠപേതി, തസ്സ ഗഹിതാവസേസം അപ്പടിഗ്ഗഹിതകമേവ ഹോതി.

ഭിക്ഖു ധൂമവട്ടിം പടിഗ്ഗഹേത്വാ ധൂമം പിവതി, മുഖഞ്ച കണ്ഠോ ച മനോസിലായ ലിത്തോ വിയ ഹോതി, യാവകാലികം ഭുഞ്ജിതും വട്ടതി, യാവകാലികേന യാവജീവികസംസഗ്ഗേ ദോസോ നത്ഥി. പത്തം വാ രജനം വാ പചന്തസ്സ കണ്ണനാസച്ഛിദ്ദേഹി ധൂമോ പവിസതി, ബ്യാധിപച്ചയാ പുപ്ഫം വാ ഫലം വാ ഉപസിങ്ഘതി, അബ്ബോഹാരികത്താ വട്ടതി. ഭത്തുഗ്ഗാരോ താലും ആഹച്ച അന്തോയേവ പവിസതി, അവിസയത്താ വട്ടതി, മുഖം പവിട്ഠം പന അജ്ഝോഹരതോ വികാലേ ആപത്തി. ദന്തന്തരേ ലഗ്ഗസ്സ ആമിസസ്സ രസോ പവിസതി, ആപത്തിയേവ. സചേ സുഖുമം ആമിസം ഹോതി, രസോ ന പഞ്ഞായതി, അബ്ബോഹാരികപക്ഖം ഭജതി. ഉപകട്ഠേ കാലേ നിരുദകട്ഠാനേ ഭത്തം ഭുഞ്ജിത്വാ കക്ഖാരേത്വാ ദ്വേ തയോ ഖേളപിണ്ഡേ പാതേത്വാ ഉദകട്ഠാനം ഗന്ത്വാ മുഖം വിക്ഖാലേതബ്ബം. പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഠപിതസിങ്ഗിവേരാദീനം അങ്കുരാ നിക്ഖമന്തി, പുന പടിഗ്ഗഹണകിച്ചം നത്ഥി. ലോണേ അസതി സമുദ്ദോദകേന ലോണകിച്ചം കാതും വട്ടതി, പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഠപിതലോണോദകം ലോണം ഹോതി, ലോണം വാ ഉദകം ഹോതി, രസോ വാ ഫാണിതം ഹോതി, ഫാണിതം വാ രസോ ഹോതി, മൂലപടിഗ്ഗഹണമേവ വട്ടതി.

ഹിമകരകാ ഉദകഗതികാ ഏവ. പാരിഹാരികേന കതകട്ഠിനാ ഉദകം പസാദേന്തി, തം അബ്ബോഹാരികം, ആമിസേന സദ്ധിം വട്ടതി. ആമിസഗതികേഹി കപിത്ഥഫലാദീഹി പസാദിതം പുരേഭത്തമേവ വട്ടതി. പോക്ഖരണീആദീസു ഉദകം ബഹലം ഹോതി, വട്ടതി. സചേ പന മുഖേ ഹത്ഥേ ച ലഗ്ഗതി, ന വട്ടതി, പടിഗ്ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം. ഖേത്തേസു കസിതട്ഠാനേ ബഹലം ഉദകം ഹോതി, പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം. സചേ സന്ദിത്വാ കന്ദരാദീനി പവിസിത്വാ നദിം പൂരേതി, വട്ടതി. കകുധസോബ്ഭാദയോ ഹോന്തി രുക്ഖതോ പതിതേഹി പുപ്ഫേഹി സഞ്ഛന്നോദകാ. സചേ പുപ്ഫരസോ ന പഞ്ഞായതി, പടിഗ്ഗഹണകിച്ചം നത്ഥി. പരിത്തം ഉദകം ഹോതി, രസോ പഞ്ഞായതി, പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം. പബ്ബതകന്ദരാദീസു കാളവണ്ണപണ്ണച്ഛന്നഉദകേപി ഏസേവ നയോ.

പാനീയഘടേ സരേണുകാനി വാ സവണ്ടഖീരാനി വാ പുപ്ഫാനി പക്ഖിത്താനി ഹോന്തി, പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം, പുപ്ഫാനി വാ പടിഗ്ഗഹേത്വാ പക്ഖിപിതബ്ബാനി. പാടലിമല്ലികാ പക്ഖിത്താ ഹോന്തി, വാസമത്തം തിട്ഠതി, തം അബ്ബോഹാരികം. ദുഭിയദിവസേപി ¶ ആമിസേന സദ്ധിം വട്ടതി. ഭിക്ഖുനാ ഠപിതപുപ്ഫവാസിതകപാനീയതോ സാമണേരോ പാനീയം ഗഹേത്വാ പീതാവസേസകം തത്ഥേവ ആകിരതി, പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം. പദുമസരാദീസു ഉദകം സന്ഥരിത്വാ ഠിതം പുപ്ഫരേണും ഘടേന വിക്ഖമ്ഭേത്വാ ഉദകം ഗഹേതും വട്ടതി. കപ്പിയം കാരാപേത്വാ പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഠപിതം ദന്തകട്ഠം ഹോതി, സചേ തസ്സ രസം പിവിതുകാമോ ¶ , മൂലപടിഗ്ഗഹണമേവ വട്ടതി, അപ്പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഠപിതം പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം. അജാനന്തസ്സ രസേ പവിട്ഠേപി ആപത്തിയേവ. അചിത്തകഞ്ഹി ഇദം സിക്ഖാപദം.

൧൧൫. മഹാഭൂതേസു കിം വട്ടതി, കിം ന വട്ടതീതി? ഖീരം താവ വട്ടതി, കപ്പിയമംസഖീരം വാ ഹോതു അകപ്പിയമംസഖീരം വാ, പിവന്തസ്സ അനാപത്തി. അസ്സു ഖേളോ സിങ്ഘാണികാ മുത്തം കരീസം സേമ്ഹം ദന്തമലം അക്ഖിഗൂഥകോ കണ്ണഗൂഥകോ സരീരേ ഉട്ഠിതലോണന്തി ഇദം സബ്ബം വട്ടതി. യം പനേത്ഥ ഠാനതോ ചവിത്വാ പത്തേ വാ ഹത്ഥേ വാ പതതി, തം പടിഗ്ഗഹേതബ്ബം, അങ്ഗലഗ്ഗം പടിഗ്ഗഹിതകമേവ. ഉണ്ഹപായാസം ഭുഞ്ജന്തസ്സ സേദോ അങ്ഗുലിഅനുസാരേന ഏകാബദ്ധോവ ഹുത്വാ പായാസേ സന്തിട്ഠതി, പിണ്ഡായ വാ ചരന്തസ്സ ഹത്ഥതോ പത്തസ്സ മുഖവട്ടിതോ വാ പത്തതലം ഓരോഹതി, ഏത്ഥ പടിഗ്ഗഹണകിച്ചം നത്ഥി, ഝാമമഹാഭൂതേ ഇദം നാമ ന വട്ടതീതി നത്ഥി, ദുജ്ഝാപിതം പന ന വട്ടതി. സുജ്ഝാപിതം പന മനുസ്സട്ഠിമ്പി ചുണ്ണം കത്വാ ലേഹേ ഉപനേതും വട്ടതി. ചത്താരി മഹാവികടാനി അസതി കപ്പിയകാരകേ സാമം ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടന്തി. ഏത്ഥ ച ദുബ്ബചോപി അസമത്ഥോപി കപ്പിയകാരകോ അസന്തപക്ഖേയേവ തിട്ഠതി. ഛാരികായ അസതി സുക്ഖദാരും ഝാപേത്വാ ഛാരികാ ഗഹേതബ്ബാ. സുക്ഖദാരുമ്ഹി അസതി അല്ലദാരും രുക്ഖതോ ഛിന്ദിത്വാപി കാതും വട്ടതി. ഇദം പന ചതുബ്ബിധമ്പി മഹാവികടം കാലോദിസ്സം നാമ, സപ്പദട്ഠക്ഖണേയേവ വട്ടതി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

൧൧൬. പടിക്ഖേപപവാരണാതി ¶ പഞ്ചന്നം ഭോജനാനം അഞ്ഞതരം ഭുഞ്ജമാനേന യസ്സ കസ്സചി അഭിഹടഭോജനസ്സ പടിക്ഖേപസങ്ഖാതാ പവാരണാ. സാ ച ന കേവലം പടിക്ഖേപമത്തേന ഹോതി, അഥ ഖോ പഞ്ചങ്ഗവസേന. തത്രിമാനി ¶ പഞ്ചങ്ഗാനി – അസനം, ഭോജനം, ദായകസ്സ ഹത്ഥപാസേ ഠാനം, അഭിഹാരോ, അഭിഹടസ്സ പടിക്ഖേപോതി. തത്ഥ അസനന്തി വിപ്പകതഭോജനം, ഭുഞ്ജമാനോ ചേസ പുഗ്ഗലോ ഹോതീതി അത്ഥോ. ഭോജനന്തി പവാരണപ്പഹോനകം ഭോജനം, ഓദനാദീനഞ്ച അഞ്ഞതരം പടിക്ഖിപിതബ്ബം ഭോജനം ഹോതീതി അത്ഥോ. ദായകസ്സ ഹത്ഥപാസേ ഠാനന്തി പവാരണപ്പഹോനകം ഭോജനം ഗണ്ഹിത്വാ ദായകസ്സ അഡ്ഢതേയ്യഹത്ഥപ്പമാണേ ഓകാസേ അവട്ഠാനം. അഭിഹാരോതി ഹത്ഥപാസേ ഠിതസ്സ ദായകസ്സ കായേന അഭിഹാരോ. അഭിഹടസ്സ പടിക്ഖേപോതി ഏവം അഭിഹടസ്സ കായേന വാ വാചായ വാ പടിക്ഖേപോ. ഇതി ഇമേസം പഞ്ചന്നം അങ്ഗാനം വസേന പവാരണാ ഹോതി. വുത്തമ്പി ചേതം –

‘‘പഞ്ചഹി, ഉപാലി, ആകാരേഹി പവാരണാ പഞ്ഞായതി, അസനം പഞ്ഞായതി, ഭോജനം പഞ്ഞായതി, ഹത്ഥപാസേ ഠിതോ, അഭിഹരതി, പടിക്ഖേപോ പഞ്ഞായതീ’’തി (പരി. ൪൨൮).

൧൧൭. തത്രായം വിനിച്ഛയോ (പാചി. അട്ഠ. ൨൩൮-൯) – ‘‘അസന’’ന്തിആദീസു താവ യം അസ്നാതി, യഞ്ച ഭോജനം ഹത്ഥപാസേ ഠിതേന അഭിഹടം പടിക്ഖിപതി, തം ഓദനോ കുമ്മാസോ സത്തു മച്ഛോ മംസന്തി ഇമേസം അഞ്ഞതരമേവ വേദിതബ്ബം. തത്ഥ ഓദനോ നാമ സാലി വീഹി യവോ ഗോധുമോ കങ്ഗു വരകോ കുദ്രൂസകോതി സത്തന്നം ധഞ്ഞാനം തണ്ഡുലേഹി നിബ്ബത്തോ. തത്ര സാലീതി അന്തമസോ നീവാരം ഉപാദായ സബ്ബാപി സാലിജാതി. വീഹീതി സബ്ബാപി വീഹിജാതി. യവഗോധുമേസു ഭേദോ നത്ഥി. കങ്ഗൂതി സേതരത്തകാളഭേദാ സബ്ബാപി കങ്ഗുജാതി. വരകോതി അന്തമസോ വരകചോരകം ഉപാദായ സബ്ബാപി സേതവണ്ണാ വരകജാതി. കുദ്രൂസകോതി കാളകുദ്രൂസകോ ചേവ സാമാകാദിഭേദാ ച സബ്ബാപി തിണധഞ്ഞജാതി. നീവാരവരകചോരകാ ചേത്ഥ ധഞ്ഞാനുലോമാതി വദന്തി, ധഞ്ഞാനി ഹോന്തു ധഞ്ഞാനുലോമാനി വാ, ഏതേസം വുത്തപ്പഭേദാനം സത്തന്നം ധഞ്ഞാനം തണ്ഡുലേ ഗഹേത്വാ ‘‘ഭത്തം പചിസ്സാമാ’’തി വാ ‘‘യാഗും പചിസ്സാമാ’’തി വാ ‘‘അമ്ബിലപായാസാദീസു അഞ്ഞതരം പചിസ്സാമാ’’തി വാ യം കിഞ്ചി സന്ധായ പചന്തു, സചേ ഉണ്ഹം സീതലം വാ ഭുഞ്ജന്താനം ഭോജനകാലേ ഗഹിതഗഹിതട്ഠാനേ ഓധി പഞ്ഞായതി, ഓദനസങ്ഗഹമേവ ഗച്ഛതി, പവാരണം ജനേതി. സചേ ഓധി ന പഞ്ഞായതി, യാഗുസങ്ഗഹം ഗച്ഛതി, പവാരണം ന ജനേതി.

യോപി ¶ ¶ പായാസോ വാ പണ്ണഫലകളീരമിസ്സകാ അമ്ബിലയാഗു വാ ഉദ്ധനതോ ഓതാരിതമത്താ അബ്ഭുണ്ഹാ ഹോതി ആവജ്ജിത്വാ പിവിതും സക്കാ, ഹത്ഥേന ഗഹിതോകാസേപി ഓധിം ന ദസ്സേതി, പവാരണം ന ജനേതി. സചേ പന ഉസുമായ വിഗതായ സീതലഭൂതാ ഘനഭാവം ഗച്ഛതി, ഓധിം ദസ്സേതി, പുന പവാരണം ജനേതി, പുബ്ബേ തനുഭാവോ ന രക്ഖതി. സചേപി ദധിതക്കാദീനി ആരോപേത്വാ ബഹൂ പണ്ണഫലകളീരേ പക്ഖിപിത്വാ മുട്ഠിമത്താപി തണ്ഡുലാ പക്ഖിത്താ ഹോന്തി, ഭോജനകാലേ ചേ ഓധി പഞ്ഞായതി, പവാരണം ജനേതി. അയാഗുകേ നിമന്തനേ ‘‘യാഗും ദസ്സാമാ’’തി ഭത്തേ ഉദകകഞ്ജികഖീരാദീനി ആകിരിത്വാ ‘‘യാഗും ഗണ്ഹഥാ’’തി ദേന്തി. കിഞ്ചാപി തനുകോ ഹോതി, പവാരണം ജനേതിയേവ. സചേ പന പക്കുഥിതേസു ഉദകാദീസു പക്ഖിപിത്വാ പചിത്വാ ദേന്തി, യാഗുസങ്ഗഹമേവ ഗച്ഛതി. യാഗുസങ്ഗഹം ഗതേപി തസ്മിം വാ അഞ്ഞസ്മിം വാ യത്ഥ മച്ഛമംസം പക്ഖിപന്തി, സചേ സാസപമത്തമ്പി മച്ഛമംസഖണ്ഡം വാ ന്ഹാരു വാ പഞ്ഞായതി, പവാരണം ജനേതി, സുദ്ധരസകോ പന രസകയാഗു വാ ന ജനേതി. ഠപേത്വാ വുത്തധഞ്ഞതണ്ഡുലേ അഞ്ഞേഹി വേണുതണ്ഡുലാദീഹി വാ കണ്ഡമൂലഫലേഹി വാ യേഹി കേഹിചി കതം ഭത്തമ്പി പവാരണം ന ജനേതി, പഗേവ ഘനയാഗു. സചേ പനേത്ഥ മച്ഛമംസം പക്ഖിപന്തി, ജനേതി. മഹാപച്ചരിയം ‘‘പുപ്ഫിഅത്ഥായ ഭത്തമ്പി പവാരണം ജനേതീ’’തി വുത്തം. പുപ്ഫിഅത്ഥായ ഭത്തം നാമ പുപ്ഫിഖജ്ജകത്ഥായ കുഥിതുദകേ പക്ഖിപിത്വാ സേദിതതണ്ഡുലാ വുച്ചന്തി. സചേ പന തേ തണ്ഡുലേ സുക്ഖാപേത്വാ ഖാദന്തി, വട്ടതി, നേവ സത്തുസങ്ഖ്യം, ന ഭത്തസങ്ഖ്യം ഗച്ഛന്തി. പുന തേഹി കതഭത്തം പവാരേതിയേവ. തേ തണ്ഡുലേ സപ്പിതേലാദീസു വാ പചന്തി, പൂവം വാ കരോന്തി, ന പവാരേന്തി. പുഥുകാ വാ താഹി കതസത്തുഭത്താദീനി വാ ന പവാരേന്തി.

കുമ്മാസോ നാമ യവേഹി കതകുമ്മാസോ. അഞ്ഞേഹി പന മുഗ്ഗാദീഹി കതകുമ്മാസോ പവാരണം ന ജനേതി.

സത്തു നാമ സാലിവീഹിയവേഹി കതസത്തു. കങ്ഗുവരകകുദ്രൂസകസീസാനിപി ഭജ്ജിത്വാ ഈസകം കോട്ടേത്വാ ഥുസേ പലാപേത്വാ പുന ദള്ഹം കോട്ടേത്വാ ചുണ്ണം കരോന്തി. സചേപി തം അല്ലത്താ ഏകബദ്ധം ഹോതി, സത്തുസങ്ഗഹമേവ ഗച്ഛതി. ഖരപാകഭജ്ജിതാനം വീഹീനം തണ്ഡുലേ കോട്ടേത്വാ ദേന്തി, തമ്പി ചുണ്ണം സത്തുസങ്ഗഹമേവ ഗച്ഛതി. സമപാകഭജ്ജിതാനം പന വീഹീനം വാ വീഹിപലാസാനം വാ തണ്ഡുലാ ഭജ്ജിതതണ്ഡുലാ ഏവ വാ ന പവാരേന്തി. തേസം ¶ പന തണ്ഡുലാനം ചുണ്ണം പവാരേതി, ഖരപാകഭജ്ജിതാനം വീഹീനം കുണ്ഡകമ്പി പവാരേതി. സമപാകഭജ്ജിതാനം പന ആതപസുക്ഖാനം വാ കുണ്ഡകം ന പവാരേതി. ലാജാ വാ തേഹി കതഭത്തസത്തുആദീനി വാ ന പവാരേന്തി, ഭജ്ജിതപിട്ഠം വാ ¶ യം കിഞ്ചി സുദ്ധഖജ്ജകം വാ ന പവാരേതി. മച്ഛമംസപൂരിതഖജ്ജകം പന സത്തുമോദകോ വാ പവാരേതി. മച്ഛോ മംസഞ്ച പാകടമേവ.

അയം പന വിസേസോ – സചേ യാഗും പിവന്തസ്സ യാഗുസിത്ഥമത്താനേവ ദ്വേ മച്ഛഖണ്ഡാനി വാ മംസഖണ്ഡാനി വാ ഏകഭാജനേ വാ നാനാഭാജനേ വാ ദേന്തി, താനി ചേ അഖാദന്തോ അഞ്ഞം യം കിഞ്ചി പവാരണപ്പഹോനകം പടിക്ഖിപതി, ന പവാരേതി. തതോ ഏകം ഖാദിതം, ഏകം ഹത്ഥേ വാ പത്തേ വാ ഹോതി, സോ ചേ അഞ്ഞം പടിക്ഖിപതി, പവാരേതി. ദ്വേപി ഖാദിതാനി ഹോന്തി, മുഖേ സാസപമത്തമ്പി അവസിട്ഠം നത്ഥി, സചേപി അഞ്ഞം പടിക്ഖിപതി, ന പവാരേതി. കപ്പിയമംസം ഖാദന്തോ കപ്പിയമംസം പടിക്ഖിപതി, പവാരേതി. കപ്പിയമംസം ഖാദന്തോ അകപ്പിയമംസം പടിക്ഖിപതി, ന പവാരേതി. കസ്മാ? അവത്ഥുതായ. യഞ്ഹി ഭിക്ഖുനോ ഖാദിതും വട്ടതി, തംയേവ പടിക്ഖിപതോ പവാരണാ ഹോതി. ഇദം പന ജാനന്തോ അകപ്പിയത്താ പടിക്ഖിപതി, അജാനന്തോപി പടിക്ഖിപിതബ്ബട്ഠാനേ ഠിതമേവ പടിക്ഖിപതി നാമ, തസ്മാ ന പവാരേതി. സചേ പന അകപ്പിയമംസം ഖാദന്തോ കപ്പിയമംസം പടിക്ഖിപതി, പവാരേതി. കസ്മാ? വത്ഥുതായ. യഞ്ഹി തേന പടിക്ഖിത്തം, തം പവാരണായ വത്ഥു, യം പന ഖാദതി, തം കിഞ്ചാപി പടിക്ഖിപിതബ്ബട്ഠാനേ ഠിതം, ഖാദിയമാനം പന മംസഭാവം ന ജഹതി, തസ്മാ പവാരേതി. അകപ്പിയമംസം വാ ഖാദന്തോ അകപ്പിയമംസം പടിക്ഖിപതി, പുരിമനയേനേവ ന പവാരേതി. കപ്പിയമംസം വാ അകപ്പിയമംസം വാ ഖാദന്തോ പഞ്ചന്നം ഭോജനാനം യം കിഞ്ചി കപ്പിയഭോജനം പടിക്ഖിപതി, പവാരേതി. കുലദൂസകവേജ്ജകമ്മഉത്തരിമനുസ്സധമ്മാരോചനസാദിതരൂപിയാദീഹി നിബ്ബത്തം ബുദ്ധപടികുട്ഠം അനേസനായ ഉപ്പന്നം അകപ്പിയഭോജനം പടിക്ഖിപതി, ന പവാരേതി. കപ്പിയഭോജനം വാ അകപ്പിയഭോജനം പടിക്ഖിപതി, ന പവാരേതി. കപ്പിയഭോജനം വാ അകപ്പിയഭോജനം വാ ഭുഞ്ജന്തോപി കപ്പിയഭോജനം പടിക്ഖിപതി, പവാരേതി. അകപ്പിയഭോജനം പടിക്ഖിപതി, ന പവാരേതീതി സബ്ബത്ഥ വുത്തനയേനേവ കാരണം വേദിതബ്ബം.

൧൧൮. ഏവം ‘‘അസന’’ന്തിആദീസു യഞ്ച അസ്നാതി, യഞ്ച ഭോജനം ഹത്ഥപാസേ ഠിതേന അഭിഹടം പടിക്ഖിപന്തോ പവാരണം ആപജ്ജതി, തം ഉത്വാ ഇദാനി യഥാ ആപജ്ജതി, തസ്സ ജാനനത്ഥം അയം വിനിച്ഛയോ – അസനം ഭോജനന്തി ഏത്ഥ താവ യേന ഏകസിത്ഥമ്പി അജ്ഝോഹടം ഹോതി സോ ¶ സചേ പത്തമുഖഹത്ഥാനം യത്ഥ കത്ഥചി പഞ്ചസു ഭോജനേസു ഏകസ്മിമ്പി സതി അഞ്ഞം പഞ്ചസു ഭോജനേസു ഏകമ്പി പടിക്ഖിപതി, പവാരേതി. കത്ഥചി ഭോജനം നത്ഥി, ആമിസഗന്ധമത്തം പഞ്ഞായതി, ന പവാരേതി. മുഖേ ച ഹത്ഥേ ച ഭോജനം നത്ഥി, പത്തേ അത്ഥി, തസ്മിം പന ആസനേ അഭുഞ്ജിതുകാമോ, വിഹാരം വാ പവിസിത്വാ ഭുഞ്ജിതുകാമോ, അഞ്ഞസ്സ വാ ദാതുകാമോ തസ്മിം ചേ അന്തരേ ¶ ഭോജനം പടിക്ഖിപതി, ന പവാരേതി. കസ്മാ? വിപ്പകതഭോജനഭാവസ്സ ഉപച്ഛിന്നത്താ. ‘‘യോപി അഞ്ഞത്ര ഗന്ത്വാ ഭുഞ്ജിതുകാമോ മുഖേ ഭത്തം ഗിലിത്വാ സേസം ആദായ ഗച്ഛന്തോ അന്തരാമഗ്ഗേ അഞ്ഞം ഭോജനം പടിക്ഖിപതി, തസ്സപി പവാരണാ ന ഹോതീ’’തി മഹാപച്ചരിയം വുത്തം. യഥാ ച പത്തേ, ഏവം ഹത്ഥേപി. മുഖേപി വാ വിജ്ജമാനം ഭോജനം സചേ അനജ്ഝോഹരിതുകാമോ ഹോതി, തസ്മിഞ്ച ഖണേ അഞ്ഞം പടിക്ഖിപതി, ന പവാരേതി. ഏകസ്മിഞ്ഹി പദേ വുത്തം ലക്ഖണം സബ്ബത്ഥ വേദിതബ്ബം ഹോതി. അപിച കുരുന്ദിയം ഏസ നയോ ദസ്സിതോയേവ. വുത്തഞ്ഹി തത്ഥ ‘‘മുഖേ ഭത്തം ഗിലിതം, ഹത്ഥേ ഭത്തം വിഘാസാദസ്സ ദാതുകാമോ, പത്തേ ഭത്തം ഭിക്ഖുസ്സ ദാതുകാമോ, സചേ തസ്മിം ഖണേ പടിക്ഖിപതി, ന പവാരേതീ’’തി.

ഹത്ഥപാസേ ഠിതോതി ഏത്ഥ പന സചേ ഭിക്ഖു നിസിന്നോ ഹോതി, ആസനസ്സ പച്ഛിമന്തതോ പട്ഠായ, സചേ ഠിതോ, പണ്ഹിഅന്തതോ പട്ഠായ, സചേ നിപന്നോ, യേന പസ്സേന നിപന്നോ, തസ്സ പാരിമന്തതോ പട്ഠായ, ദായകസ്സ നിസിന്നസ്സ വാ ഠിതസ്സ വാ നിപന്നസ്സ വാ ഠപേത്വാ പസാരിതഹത്ഥം യം ആസന്നതരം അങ്ഗം, തസ്സ ഓരിമന്തേന പരിച്ഛിന്ദിത്വാ അഡ്ഢതേയ്യഹത്ഥോ ‘‘ഹത്ഥപാസോ’’തി വേദിതബ്ബോ. തസ്മിം ഠത്വാ അഭിഹടം പടിക്ഖിപന്തസ്സേവ പവാരണാ ഹോതി, ന തതോ പരം.

അഭിഹരതീതി ഹത്ഥപാസബ്ഭന്തരേ ഠിതോ ഗഹണത്ഥം ഉപനാമേതി. സചേ പന അനന്തരനിസിന്നോപി ഭിക്ഖു ഹത്ഥേ വാ ഊരൂസു വാ ആധാരകേ വാ ഠിതം പത്തം അനഭിഹരിത്വാ ‘‘ഭത്തം ഗണ്ഹാഹീ’’തി വദതി, തം പടിക്ഖിപതോ പവാരണാ നത്ഥി. ഭത്തപച്ഛിം ആനേത്വാ പുരതോ ഭൂമിയം ഠപേത്വാ ‘‘ഗണ്ഹാഹീ’’തി വുത്തേപി ഏസേവ നയോ. ഈസകം പന ഉദ്ധരിത്വാ വാ അപനാമേത്വാ വാ ‘‘ഗണ്ഹഥാ’’തി വുത്തേ പടിക്ഖിപതോ പവാരണാ ഹോതി. ഥേരാസനേ നിസിന്നോ ഥേരോ ദൂരേ നിസിന്നസ്സ ദഹരഭിക്ഖുസ്സ പത്തം പേസേത്വാ ‘‘ഇതോ ഓദനം ഗണ്ഹാഹീ’’തി വദതി, ഗണ്ഹിത്വാ പന ഗതോ തുണ്ഹീ തിട്ഠതി, ദഹരോ ‘‘അലം മയ്ഹ’’ന്തി പടിക്ഖിപതി, ന പവാരേതി. കസ്മാ? ഥേരസ്സ ദൂരഭാവതോ ദൂതസ്സ ¶ ച അനഭിഹരണതോ. സചേ പന ഗഹേത്വാ ആഗതോ ഭിക്ഖു ‘‘ഇദം ഭത്തം ഗണ്ഹാ’’തി വദതി, തം പടിക്ഖിപതോ പവാരണാ ഹോതി. പരിവേസനായഏകോ ഏകേന ഹത്ഥേന ഓദനപച്ഛിം, ഏകേന കടച്ഛും ഗഹേത്വാ ഭിക്ഖും പരിവിസതി, തത്ര ചേ അഞ്ഞോ ആഗന്ത്വാ ‘‘അഹം പച്ഛിം ധാരേസ്സാമി, ത്വം ഓദനം ദേഹീ’’തി വത്വാ ഗഹിതമത്തമേവ കരോതി, പരിവേസകോ ഏവ പന തം ധാരേതി, തസ്മാ സാ അഭിഹടാവ ഹോതി, തതോ ദാതുകാമതായ ഗണ്ഹന്തം പടിക്ഖിപന്തസ്സ പവാരണാ ഹോതി. സചേ പന പരിവേസകേന ഫുട്ഠമത്താവ ഹോതി, ഇതരോവ നം ധാരേതി, തതോ ദാതുകാമതായ ഗണ്ഹന്തം പടിക്ഖിപന്തസ്സ പവാരണാ ന ഹോതി, കടച്ഛുനാ ഉദ്ധടഭത്തേ പന ഹോതി. കടച്ഛുനാ അഭിഹാരോയേവ ഹി തസ്സ അഭിഹാരോ. ‘‘ദ്വിന്നം സമഭാരേപി പടിക്ഖിപന്തോ പവാരേതിയേവാ’’തി മഹാപച്ചരിയം ¶ വുത്തം. അനന്തരസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഭത്തേ ദീയമാനേ ഇതരോ പത്തം ഹത്ഥേന പിദഹതി, പവാരണാ നത്ഥി. കസ്മാ? അഞ്ഞസ്സ അഭിഹടേ പടിക്ഖിത്തത്താ.

പടിക്ഖേപോ പഞ്ഞായതീതി ഏത്ഥ വാചായ അഭിഹടം പടിക്ഖിപതോ പവാരണാ നത്ഥി, കായേന അഭിഹടം പന യേന കേനചി ആകാരേന കായേന വാ വാചായ വാ പടിക്ഖിപന്തസ്സ പവാരണാ ഹോതീതി വേദിതബ്ബോ. തത്ര കായേന പടിക്ഖേപോ നാമ അങ്ഗുലിം വാ ഹത്ഥം വാ മക്ഖികാബീജനിം വാ ചീവരകണ്ണം വാ ചാലേതി, ഭമുകായ വാ ആകാരം കരോതി, കുദ്ധോ വാ ഓലോകേതി. വാചായ പടിക്ഖേപോ നാമ ‘‘അല’’ന്തി വാ ‘‘ന ഗണ്ഹാമീ’’തി വാ ‘‘മാ ആകിരാ’’തി വാ ‘‘അപഗച്ഛാ’’തി വാ വദതി. ഏവം യേന കേനചി ആകാരേന കായേന വാ വാചായ വാ പടിക്ഖിത്തേ പവാരണാ ഹോതി.

൧൧൯. ഏകോ അഭിഹടേ ഭത്തേ പവാരണായ ഭീതോ ഹത്ഥേ അപനേത്വാ പുനപ്പുനം പത്തേ ഓദനം ആകിരന്തം ‘‘ആകിര ആകിര, കോട്ടേത്വാ കോട്ടേത്വാ പൂരേഹീ’’തി വദതി, ഏത്ഥ കഥന്തി? മഹാസുമത്ഥേരോ താവ ‘‘അനാകിരണത്ഥായ വുത്തത്താ പവാരണാ ഹോതീ’’തി ആഹ. മഹാപദുമത്ഥേരോ പന ‘‘ആകിര പൂരേഹീതി വദന്തസ്സ നാമ കസ്സചി പവാരണാ അത്ഥീ’’തി വത്വാ ‘‘ന പവാരേതീ’’തി ആഹ.

അപരോ ഭത്തം അഭിഹരന്തം ഭിക്ഖും സല്ലക്ഖേത്വാ ‘‘കിം, ആവുസോ, ഇതോപി കിഞ്ചി ഗണ്ഹിസ്സസി, ദമ്മി തേ കിഞ്ചീ’’തി ആഹ, തത്രാപി ‘‘ഏവം നാഗമിസ്സതീതി വുത്തത്താ പവാരണാ ഹോതീ’’തി മഹാസുമത്ഥേരോ ആഹ. മഹാപദുമത്ഥേരോ ¶ പന ‘‘ഗണ്ഹിസ്സസീതി വദന്തസ്സ നാമ കസ്സചി പവാരണാ അത്ഥീ’’തി വത്വാ ‘‘ന പവാരേതീ’’തി ആഹ.

ഏകോ സമംസകം രസം അഭിഹരിത്വാ ‘‘രസം ഗണ്ഹഥാ’’തി വദതി, തം സുത്വാ പടിക്ഖിപതോ പവാരണാ നത്ഥി. ‘‘മച്ഛമംസരസ’’ന്തി വുത്തേ പടിക്ഖിപതോ പവാരണാ ഹോതി, ‘‘ഇദം ഗണ്ഹഥാ’’തി വുത്തേപി ഹോതിയേവ. മംസം വിസും കത്വാ ‘‘മംസരസം ഗണ്ഹഥാ’’തി വദതി, ‘‘തത്ഥ ചേ സാസപമത്തമ്പി മംസഖണ്ഡം അത്ഥി, തം പടിക്ഖിപതോ പവാരണാ ഹോതി. സചേ പന പരിസ്സാവിതോ ഹോതി, വട്ടതീ’’തി അഭയത്ഥേരോ ആഹ.

മംസരസേന ആപുച്ഛന്തം മഹാഥേരോ ‘‘മുഹുത്തം ആഗമേഹീ’’തി വത്വാ ‘‘ഥാലകം, ആവുസോ, ആഹരാ’’തി ആഹ, ഏത്ഥ കഥന്തി? മഹാസുമത്ഥേരോ താവ ‘‘അഭിഹാരകസ്സ ഗമനം ഉപച്ഛിന്നം, തസ്മാ ¶ പവാരേതീ’’തി ആഹ. മഹാപദുമത്ഥേരോ പന ‘‘അയം കുഹിം ഗച്ഛതി, കീദിസം ഏതസ്സ ഗമനം, ഗണ്ഹന്തസ്സപി നാമ കസ്സചി പവാരണാ അത്ഥീ’’തി വത്വാ ‘‘ന പവാരേതീ’’തി ആഹ.

കളീരപനസാദീഹി മിസ്സേത്വാ മംസം പചന്തി, തം ഗഹേത്വാ ‘‘കളീരസൂപം ഗണ്ഹഥ, പനസബ്യഞ്ജനം ഗണ്ഹഥാ’’തി വദന്തി, ഏവമ്പി ന പവാരേതി. കസ്മാ? അപവാരണാരഹസ്സ നാമേന വുത്തത്താ. സചേ പന ‘‘മച്ഛസൂപം മംസസൂപ’’ന്തി വാ ‘‘ഇദം ഗണ്ഹഥാ’’തി വാ വദന്തി, പവാരേതി, മംസകരമ്ബകോ നാമ ഹോതി. തം ദാതുകാമോപി ‘‘കരമ്ബകം ഗണ്ഹഥാ’’തി വദതി, വട്ടതി, ന പവാരേതി, ‘‘മംസകരമ്ബക’’ന്തി വാ ‘‘ഇദ’’ന്തി വാ വുത്തേ പന പവാരേതി. ഏസ നയോ സബ്ബേസു മച്ഛമംസമിസ്സകേസു.

൧൨൦. ‘‘യോ പന നിമന്തനേ ഭുഞ്ജമാനോ മംസം അഭിഹടം ‘ഉദ്ദിസ്സകത’ന്തി മഞ്ഞമാനോ പടിക്ഖിപതി, പവാരിതോവ ഹോതീ’’തി മഹാപച്ചരിയം വുത്തം. മിസ്സകകഥാ പന കുരുന്ദിയം സുട്ഠു വുത്താ. ഏവഞ്ഹി തത്ഥ വുത്തം – പിണ്ഡചാരികോ ഭിക്ഖു ഭത്തമിസ്സകം യാഗും ആഹരിത്വാ ‘‘യാഗും ഗണ്ഹഥാ’’തി വദതി, ന പവാരേതി, ‘‘ഭത്തം ഗണ്ഹഥാ’’തി വുത്തേ പവാരേതി. കസ്മാ? യേനാപുച്ഛിതോ, തസ്സ അത്ഥിതായ. അയമേത്ഥ അധിപ്പായോ – ‘‘യാഗുമിസ്സകം ഗണ്ഹഥാ’’തി വദതി, തത്ര ചേ യാഗു ബഹുതരാ വാ ഹോതി സമസമാ വാ, ന പവാരേതി. യാഗു മന്ദാ, ഭത്തം ബഹുതരം, പവാരേതി. ഇദഞ്ച സബ്ബഅട്ഠകഥാസു വുത്തത്താ ന സക്കാ പടിക്ഖിപിതും, കാരണം പനേത്ഥ ദുദ്ദസം. ‘‘ഭത്തമിസ്സകം ഗണ്ഹഥാ’’തി വദതി, ഭത്തം ബഹുതരം വാ സമം വാ അപ്പതരം വാ ഹോതി, പവാരേതിയേവ ¶ . ഭത്തം വാ യാഗും വാ അനാമസിത്വാ ‘‘മിസ്സകം ഗണ്ഹഥാ’’തി വദതി, തത്ര ചേ ഭത്തം ബഹുതരം വാ സമകം വാ ഹോതി, പവാരേതി, അപ്പതരം ന പവാരേതി, ഇദഞ്ച കരമ്ബകേന ന സമാനേതബ്ബം. കരമ്ബകോ ഹി മംസമിസ്സകോപി ഹോതി അമംസമിസ്സകോപി, തസ്മാ കരമ്ബകന്തി വുത്തേ പവാരണാ നത്ഥി, ഇദം പന ഭത്തമിസ്സകമേവ. ഏത്ഥ വുത്തനയേനേവ പവാരണാ ഹോതി. ബഹുരസേ ഭത്തേ രസം, ബഹുഖീരേ ഖീരം, ബഹുസപ്പിമ്ഹി ച പായാസേ സപ്പിം ഗണ്ഹഥാതി വിസും കത്വാ ദേതി, തം പടിക്ഖിപതോ പവാരണാ നത്ഥി.

യോ പന ഗച്ഛന്തോ പവാരേതി, സോ ഗച്ഛന്തോവ ഭുഞ്ജിതും ലഭതി. കദ്ദമം വാ ഉദകം വാ പത്വാ ഠിതേന അതിരിത്തം കാരേതബ്ബം. സചേ അന്തരാ നദീ പൂരാ ഹോതി, നദീതീരേ ഗുമ്ബം അനുപരിയായന്തേന ഭുഞ്ജിതബ്ബം. അഥ നാവാ വാ സേതു വാ അത്ഥി, തം അഭിരുഹിത്വാപി ചങ്കമന്തേനേവ ഭുഞ്ജിതബ്ബം, ഗമനം ന ഉപച്ഛിന്ദിതബ്ബം. യാനേ വാ ഹത്ഥിഅസ്സപിട്ഠേ വാ ചന്ദമണ്ഡലേ വാ സൂരിയമണ്ഡലേ വാ നിസീദിത്വാ പവാരിതേന യാവ മജ്ഝന്ഹികം, താവ തേസു ഗച്ഛന്തേസുപി നിസിന്നേനേവ ¶ ഭുഞ്ജിതബ്ബം. യോ ഠിതോ പവാരേതി, ഠിതേനേവ, യോ നിസിന്നോ പവാരേതി, നിസിന്നേനേവ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം, തം തം ഇരിയാപഥം വികോപേന്തേന അതിരിത്തം കാരേതബ്ബം. യോ ഉക്കുടികോ നിസീദിത്വാ പവാരേതി, തേന ഉക്കുടികേനേവ ഭുഞ്ജിതബ്ബം. തസ്സ പന ഹേട്ഠാ പലാലപീഠം വാ കിഞ്ചി വാ നിസീദനകം ദാതബ്ബം. പീഠകേ നിസീദിത്വാ പവാരിതേന ആസനം അചാലേത്വാവ ചതസ്സോ ദിസാ പരിവത്തന്തേന ഭുഞ്ജിതും ലബ്ഭതി. മഞ്ചേ നിസീദിത്വാ പവാരിതേന ഇതോ വാ ഏത്തോ വാ സഞ്ചരിതും ന ലബ്ഭതി. സചേ പന നം സഹ മഞ്ചേന ഉക്ഖിപിത്വാ അഞ്ഞത്ര നേന്തി, വട്ടതി. നിപജ്ജിത്വാ പവാരിതേന നിപന്നേനേവ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബം. പരിവത്തന്തേന യേന പസ്സേന നിപന്നോ, തസ്സ ഠാനം നാതിക്കമേതബ്ബം.

൧൨൧. പവാരിതേന പന കിംകാതബ്ബന്തി? യേന ഇരിയാപഥേന പവാരിതോ ഹോതി, തം വികോപേത്വാ അഞ്ഞേന ഇരിയാപഥേന ചേ ഭുഞ്ജതി, അതിരിത്തം കാരാപേത്വാ ഭുഞ്ജിതബ്ബം. അനതിരിത്തം പന യം കിഞ്ചി യാവകാലികസങ്ഗഹിതം ഖാദനീയം വാ ഭോജനീയം വാ ഖാദതി വാ ഭുഞ്ജതി വാ, അജ്ഝോഹാരേ അജ്ഝോഹാരേ പാചിത്തിയം.

തത്ഥ അനതിരിത്തം നാമ നാതിരിത്തം, ന അധികന്തി അത്ഥോ. തം പന യസ്മാ കപ്പിയകതാദീഹി സത്തഹി വിനയകമ്മാകാരേഹി അകതം വാ ഗിലാനസ്സ അനധികം വാ ഹോതി, തസ്മാ പദഭാജനേ വുത്തം –

‘‘അനതിരിത്തം ¶ നാമ അകപ്പിയകതം ഹോതി, അപ്പടിഗ്ഗഹിതകതം ഹോതി, അനുച്ചാരിതകതം ഹോതി, അഹത്ഥപാസേ കതം ഹോതി, അഭുത്താവിനാ കതം ഹോതി, ഭുത്താവിനാ ച പവാരിതേന ആസനാ വുട്ഠിതേന കതം ഹോതി, ‘അലമേതം സബ്ബ’ന്തി അവുത്തം ഹോതി, ന ഗിലാനാതിരിത്തം ഹോതി, ഏതം അനതിരിത്തം നാമാ’’തി (പാചി. ൨൩൯).

തത്ഥ അകപ്പിയകതന്തി യം തത്ഥ ഫലം വാ കന്ദമൂലാദിം വാ പഞ്ചഹി സമണകപ്പേഹി കപ്പിയം അകതം, യഞ്ച അകപ്പിയമംസം വാ അകപ്പിയഭോജനം വാ, ഏതം അകപ്പിയം നാമ. തം അകപ്പിയം ‘‘അലമേതം സബ്ബ’’ന്തി ഏവം അതിരിത്തം കതമ്പി ‘‘അകപ്പിയകത’’ന്തി വേദിതബ്ബം. അപ്പടിഗ്ഗഹിതകതന്തി ഭിക്ഖുനാ അപ്പടിഗ്ഗഹിതംയേവ പുരിമനയേന അതിരിത്തം കതം. അനുച്ചാരിതകതന്തി കപ്പിയം കാരേതും ആഗതേന ഭിക്ഖുനാ ഈസകമ്പി അനുക്ഖിത്തം വാ അനപനാമിതം വാ കതം. അഹത്ഥപാസേ കതന്തി കപ്പിയം കാരേതും ആഗതസ്സ ഹത്ഥപാസതോ ബഹി ഠിതേന കതം. അഭുത്താവിനാ കതന്തി യോ ‘‘അലമേതം സബ്ബ’’ന്തി അതിരിത്തം കരോതി, തേന പവാരണപ്പഹോനകഭോജനം ¶ അഭുത്തേന കതം. ഭുത്താവിനാ പവാരിതേന ആസനാ വുട്ഠിതേന കതന്തി ഇദം ഉത്താനമേവ. ‘‘അലമേതം സബ്ബ’’ന്തി അവുത്തന്തി വചീഭേദം കത്വാ ഏവം അവുത്തം ഹോതി. ഇതി ഇമേഹി സത്തഹി വിനയകമ്മാകാരേഹി യം അതിരിത്തം കപ്പിയം അകതം, യഞ്ച ന ഗിലാനാതിരിത്തം, തദുഭയമ്പി ‘‘അനതിരിത്ത’’ന്തി വേദിതബ്ബം.

൧൨൨. അതിരിത്തം പന തസ്സേവ പടിപക്ഖനയേന വേദിതബ്ബം. തേനേവ വുത്തം പദഭാജനേ –

‘‘അതിരിത്തം നാമ കപ്പിയകതം ഹോതി, പടിഗ്ഗഹിതകതം ഹോതി, ഉച്ചാരിതകതം ഹോതി, ഹത്ഥപാസേ കതം ഹോതി, ഭുത്താവിനാ കതം ഹോതി, ഭുത്താവിനാ പവാരിതേന ആസനാ അവുട്ഠിതേന കതം ഹോതി, ‘അലമേതം സബ്ബ’ന്തി വുത്തം ഹോതി, ഗിലാനാതിരിത്തം ഹോതി, ഏതം അതിരിത്തം നാമാ’’തി (പാചി. ൨൩൯).

അപിചേത്ഥ ഭുത്താവിനാ കതം ഹോതീതി അനന്തരനിസിന്നസ്സ സഭാഗസ്സ ഭിക്ഖുനോ പത്തതോ ഏകമ്പി സിത്ഥം വാ മംസഹീരം വാ ഖാദിത്വാ കതമ്പി ‘‘ഭുത്താവിനാവ കതം ഹോതീ’’തി വേദിതബ്ബം. ആസനാ അവുട്ഠിതേനാതി ഏത്ഥ പന അസമ്മോഹത്ഥം ¶ അയം വിനിച്ഛയോ – ദ്വേ ഭിക്ഖൂ പാതോയേവ ഭുഞ്ജമാനാ പവാരിതാ ഹോന്തി, ഏകേന തത്ഥേവ നിസീദിതബ്ബം, ഇതരേന നിച്ചഭത്തം വാ സലാകഭത്തം വാ ആനേത്വാ ഉപഡ്ഢം തസ്സ ഭിക്ഖുനോ പത്തേ ആകിരിത്വാ ഹത്ഥം ധോവിത്വാ സേസം തേന ഭിക്ഖുനാ കപ്പിയം കാരാപേത്വാ ഭുഞ്ജിതബ്ബം. കസ്മാ? യഞ്ഹി തസ്സ ഹത്ഥേ ലഗ്ഗം, തം അകപ്പിയം ഹോതി. സചേ പന പഠമം നിസിന്നോ ഭിക്ഖു സയമേവ തസ്സ പത്തതോ ഹത്ഥേന ഗണ്ഹാതി, ഹത്ഥധോവനകിച്ചം നത്ഥി. സചേ പന ഏവം ‘കപ്പിയം കാരേത്വാ ഭുഞ്ജന്തസ്സ പുന കിഞ്ചി ബ്യഞ്ജനം വാ ഖാദനീയം വാ പത്തേ ആകിര’ന്തി യേന പഠമം കപ്പിയം കതം ഹോതി, സോ പുന കാതും ന ലഭതി. യേന അകതം, തേന കാതബ്ബം, യഞ്ച അകതം, തം കാതബ്ബം. യേന അകതന്തി അഞ്ഞേന ഭിക്ഖുനാ യേന പഠമം ന കതം, തേന കാതബ്ബം. യഞ്ച അകതന്തി യേന പഠമം കപ്പിയം കതം, തേനപി യം അകതം, തം കാതബ്ബം. പഠമഭാജനേ പന കാതും ന ലബ്ഭതി. തത്ഥ ഹി കരിയമാനേ പഠമം കതേന സദ്ധിം കതം ഹോതി, തസ്മാ അഞ്ഞസ്മിം ഭാജനേ കാതും വട്ടതീതി അധിപ്പായോ. ഏവം കതം പന തേന ഭിക്ഖുനാ പഠമം കതേന സദ്ധിം ഭുഞ്ജിതും വട്ടതി.

കപ്പിയം കരോന്തേന ച ന കേവലം പത്തേയേവ, കുണ്ഡേപി പച്ഛിയമ്പി യത്ഥ കത്ഥചി പുരതോ ഠപേത്വാ ഓനാമിതഭാജനേ കാതബ്ബം. തം സചേ ഭിക്ഖുസതം പവാരിതം ഹോതി, സബ്ബേസം ഭുഞ്ജിതും വട്ടതി, അപ്പവാരിതാനമ്പി വട്ടതി. യേന പന കപ്പിയം കതം, തസ്സ ന വട്ടതി. സചേപി പവാരേത്വാ ¶ പിണ്ഡായ പവിട്ഠം ഭിക്ഖും പത്തം ഗഹേത്വാ അവസ്സം ഭുഞ്ജനകേ മങ്ഗലനിമന്തനേ നിസീദാപേന്തി, അതിരിത്തം കാരാപേത്വാവ ഭുഞ്ജിതബ്ബം. സചേ തത്ഥ അഞ്ഞോ ഭിക്ഖു നത്ഥി, ആസനസാലം വാ വിഹാരം വാ പത്തം പേസേത്വാ കാരേതബ്ബം, കപ്പിയം കരോന്തേന പന അനുപസമ്പന്നസ്സ ഹത്ഥേ ഠിതം ന കാതബ്ബം. സചേ ആസനസാലായം അബ്യത്തോ ഭിക്ഖു ഹോതി, സയം ഗന്ത്വാ കപ്പിയം കാരാപേത്വാ ആനേത്വാ ഭുഞ്ജിതബ്ബം.

ഗിലാനാതിരിത്തന്തി ഏത്ഥ ന കേവലം യം ഗിലാനസ്സ ഭുത്താവസേസം ഹോതി, തം ഗിലാനാതിരിത്തം, അഥ ഖോ യം കിഞ്ചി ഗിലാനം ഉദ്ദിസ്സ ‘‘അജ്ജ വാ യദാ വാ ഇച്ഛതി, തദാ ഖാദിസ്സതീ’’തി ആഹടം, തം സബ്ബം ഗിലാനാതിരിത്തന്തി വേദിതബ്ബം. യാമകാലികം പന സത്താഹകാലികം യാവജീവികം വാ യം ¶ കിഞ്ചി അനതിരിത്തം ആഹാരത്ഥായ പരിഭുഞ്ജന്തസ്സ അജ്ഝോഹാരേ അജ്ഝോഹാരേ ദുക്കടം. സചേ പന യാമകാലികാദീനി ആമിസസംസട്ഠാനി ഹോന്തി, ആഹാരത്ഥായപി അനാഹാരത്ഥായപി പടിഗ്ഗഹേത്വാ അജ്ഝോഹരന്തസ്സ പാചിത്തിയമേവ, അസംസട്ഠാനി പന സതി പച്ചയേ ഭുഞ്ജന്തസ്സ അനാപത്തി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

൧൨൩. പബ്ബജ്ജാതി ¶ ഏത്ഥ പന പബ്ബജ്ജാപേക്ഖം കുലപുത്തം പബ്ബാജേന്തേന യേ പാളിയം ‘‘ന ഭിക്ഖവേ പഞ്ചഹി ആബാധേഹി ഫുട്ഠോ പബ്ബാജേതബ്ബോ’’തിആദിനാ (മഹാവ. ൮൯) പടിക്ഖിത്താ പുഗ്ഗലാ, തേ വജ്ജേത്വാ പബ്ബജ്ജാദോസവിരഹിതോ പുഗ്ഗലോ പബ്ബാജേതബ്ബോ. തത്രായം വിനിച്ഛയോ (മഹാവ. അട്ഠ. ൮൮) – കുട്ഠം ഗണ്ഡോ കിലാസോ സോസോ അപമാരോതി ഇമേഹി പഞ്ചഹി ആബാധേഹി ഫുട്ഠോ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ, പബ്ബാജേന്തോ പന ദുക്കടം ആപജ്ജതി ‘‘യോ പബ്ബാജേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി വുത്തത്താ. തത്ഥ കുട്ഠന്തി രത്തകുട്ഠം വാ ഹോതു കാളകുട്ഠം വാ, യം കിഞ്ചി കിടിഭദദ്ദഉകച്ഛുആദിപ്പഭേദമ്പി സബ്ബം കുട്ഠമേവാതി വുത്തം. തഞ്ചേ നഖപിട്ഠിപ്പമാണമ്പി വഡ്ഢനകപക്ഖേ ഠിതം ഹോതി, ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. സചേ പന നിവാസനപാവുരണേഹി പകതിപടിച്ഛന്നട്ഠാനേ നഖപിട്ഠിപ്പമാണം അവഡ്ഢനകപക്ഖേ ഠിതം ഹോതി, വട്ടതി. ‘‘മുഖേ പന ഹത്ഥപാദപിട്ഠീസു വാ സചേപി അവഡ്ഢനകപക്ഖേ ഠിതം, നഖപിട്ഠിതോ ച ഖുദ്ദകതരമ്പി ന വട്ടതിയേവാ’’തി കുരുന്ദിയം വുത്തം. തികിച്ഛാപേത്വാ പബ്ബാജേന്തേനപി പകതിവണ്ണേ ജാതേയേവ പബ്ബാജേതബ്ബോ, ഗോധാപിട്ഠിസദിസചുണ്ണഓകിരണസരീരമ്പി പബ്ബാജേതും ന വട്ടതി.

ഗണ്ഡോതി മേദഗണ്ഡോ വാ ഹോതു അഞ്ഞോ വാ, യോ കോചി കോലട്ഠിമത്തകോപി ചേ വഡ്ഢനകപക്ഖേ ഠിതോ ഗണ്ഡോ ഹോതി, ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. പടിച്ഛന്നട്ഠാനേ പന കോലട്ഠിമത്തേ അവഡ്ഢനകപക്ഖേ ഠിതേ വട്ടതി, മുഖാദികേ അപ്പടിച്ഛന്നട്ഠാനേ അവഡ്ഢനകപക്ഖേ ഠിതേപി ന വട്ടതി. തികിച്ഛാപേത്വാ പബ്ബാജേന്തേനപി സരീരം സച്ഛവിം കാരാപേത്വാ പബ്ബാജേതബ്ബോ. ഉണ്ണിഗണ്ഡാ നാമ ¶ ഹോന്തി ഗോഥനകാ വിയ അങ്ഗുലികാ വിയ ച തത്ഥ തത്ഥ ലമ്ബന്തി, ഏതേപി ഗണ്ഡായേവ, തേസു സതി പബ്ബാജേതും ന വട്ടതി. ദഹരകാലേ ഖീരപീളകാ യോബ്ബന്നകാലേ ച മുഖേ ഖരപീളകാ നാമ ഹോന്തി, മഹല്ലകകാലേ നസ്സന്തി, ന താ ഗണ്ഡസങ്ഖ്യം ഗച്ഛന്തി, താസു സതി പബ്ബാജേതും വട്ടതി. അഞ്ഞാ പന സരീരേ ഖരപീളകാ നാമ, അപരാ പദുമകണ്ണികാ നാമ ഹോന്തി, അഞ്ഞാ സാസപബീജകാ നാമ സാസപമത്തായേവ സകലസരീരം ഫരന്തി, സബ്ബാ കുട്ഠജാതികാവ, താസു സതി ന പബ്ബാജേതബ്ബോ.

കിലാസോതി ന ഭിജ്ജനകം ന പഗ്ഘരണകം പദുമപുണ്ഡരീകപത്തവണ്ണം കുട്ഠം. യേന ഗുന്നം വിയ സബലം സരീരം ഹോതി, തസ്മിം കുട്ഠേ വുത്തനയേനേവ വിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോ. സോസോതി സോസബ്യാധി. തസ്മിം ¶ സതി ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. അപമാരോതി പിത്തുമ്മാദോ വാ യക്ഖുമ്മാദോ വാ. തത്ഥ പുബ്ബവേരികേന അമനുസ്സേന ഗഹിതോ ദുത്തികിച്ഛോ ഹോതി, അപ്പമത്തകേപി പന അപമാരേ സതി ന പബ്ബാജേതബ്ബോ.

൧൨൪. ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, രാജഭടോ പബ്ബാജേതബ്ബോ, യോ പബ്ബാജേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൯൦) വചനതോ രാജഭടോപി ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. ഏത്ഥ ച അമച്ചോ വാ ഹോതു മഹാമത്തോ വാ സേവകോ വാ കിഞ്ചി ഠാനന്തരം പത്തോ വാ അപ്പത്തോ വാ, യോ കോചി രഞ്ഞോ ഭത്തവേതനഭടോ, സബ്ബോ രാജഭടോതി സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി, സോ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. തസ്സ പന പുത്തനത്തഭാതുകാ യേ രാജതോ ഭത്തവേതനം ന ഗണ്ഹന്തി, തേ പബ്ബാജേതും വട്ടതി. യോ പന രാജതോ ലദ്ധം നിബദ്ധഭോഗം വാ മാസസംവച്ഛരപരിബ്ബയം വാ രഞ്ഞോയേവ നിയ്യാദേതി, പുത്തഭാതുകേ വാ തം ഠാനം സമ്പടിച്ഛാപേത്വാ രാജാനം ‘‘ന ദാനാഹം ദേവസ്സ ഭടോ’’തി ആപുച്ഛതി, യേന വാ യംകാരണാ വേതനം ഗഹിതം, തം കമ്മം കതം ഹോതി, യോ വാ ‘‘പബ്ബജസ്സൂ’’തി രഞ്ഞാ അനുഞ്ഞാതോ ഹോതി, തമ്പി പബ്ബാജേതും വട്ടതി.

൧൨൫. ചോരോപി ധജബന്ധോ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ധജബന്ധോ ചോരോ പബ്ബാജേതബ്ബോ, യോ പബ്ബാജേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൯൧) വുത്തത്താ. തത്ഥ ധജം ബന്ധിത്വാ വിയ വിചരതീതി ധജബന്ധോ, മൂലദേവാദയോ വിയ ലോകേ പാകടോതി വുത്തം ഹോതി. തസ്മാ യോ ഗാമഘാതം വാ പന്ഥദുഹനം വാ നഗരേ സന്ധിച്ഛേദാദികമ്മം വാ കരോന്തോ വിചരതി, പഞ്ഞായതി ¶ ച ‘‘അസുകോ നാമ ഇദം ഇദം കരോതീ’’തി, സോ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. യോ പന രാജപുത്തോ രജ്ജം പത്ഥേന്തോ ഗാമഘാതാദീനി കരോതി, സോ പബ്ബാജേതബ്ബോ. രാജാനോ ഹി തസ്മിം പബ്ബജിതേ തുസ്സന്തി, സചേ പന ന തുസ്സന്തി, ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. പുബ്ബേ മഹാജനേ പാകടോ ചോരോ പച്ഛാ ചോരകമ്മം പഹായ പഞ്ച സീലാനി സമാദിയതി, തഞ്ചേ മനുസ്സാ ഏവം ജാനന്തി, പബ്ബാജേതബ്ബോ. യേ പന അമ്ബലബുജാദിചോരകാ സന്ധിച്ഛേദാദിചോരാ ഏവ വാ അദിസ്സമാനാ ഥേയ്യം കരോന്തി, പച്ഛാപി ‘‘ഇമിനാ നാമ ഇദം കത’’ന്തി ന പഞ്ഞായന്തി, തേപി പബ്ബാജേതും വട്ടതി.

൧൨൬. കാരഭേദകോ പന ചോരോ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, കാരഭേദകോ ചോരോ പബ്ബാജേതബ്ബോ, യോ പബ്ബാജേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൯൨) വുത്തത്താ. തത്ഥ കാരോ വുച്ചതി ബന്ധനാഗാരം. ഇധ പന അന്ദുബന്ധനം വാ ഹോതു സങ്ഖലികബന്ധനം വാ രജ്ജുബന്ധനം വാ ഗാമബന്ധനം വാ നിഗമബന്ധനം വാ നഗരബന്ധനം വാ പുരിസഗുത്തി വാ ജനപദബന്ധനം വാ ദീപബന്ധനം വാ, യോ ഏതേസു യം കിഞ്ചി ബന്ധനം ഭിന്ദിത്വാ വാ ഛിന്ദിത്വാ വാ മുഞ്ചിത്വാ വാ വിവരിത്വാ വാ ¶ അപസ്സമാനാനം വാ പലായതി, സോ കാരഭേദകോതി സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി. തസ്മാ ഈദിസോ കാരഭേദകോ ചോരോ ദീപബന്ധനം ഭിന്ദിത്വാ ദീപന്തരം ഗതോപി ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. യോ പന ന ചോരോ, കേവലം ഹത്ഥകമ്മം അകരോന്തോ ‘‘ഏവം നോ അപലായന്തോ കരിസ്സതീ’’തി രാജയുത്താദീഹി ബദ്ധോ, സോ കാരം ഭിന്ദിത്വാ പലാതോപി പബ്ബാജേതബ്ബോ. യോ പന ഗാമനിഗമപട്ടനാദീനി കേണിയാ ഗഹേത്വാ തം അസമ്പാദേന്തോ ബന്ധനാഗാരം പവേസിതോ ഹോതി, സോപി പലായിത്വാ ആഗതോ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. യോപി കസികമ്മാദീഹി ധനം സമ്പാദേത്വാ ജീവന്തോ ‘‘നിധാനം ഇമിനാ ലദ്ധ’’ന്തി പേസുഞ്ഞം ഉപസംഹരിത്വാ കേനചി ബന്ധാപിതോ ഹോതി, തം തത്ഥേവ പബ്ബാജേതും ന വട്ടതി, പലായിത്വാ ഗതം പന ഗതട്ഠാനേ പബ്ബാജേതും വട്ടതി.

൧൨൭. ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ലിഖിതകോ ചോരോ പബ്ബാജേതബ്ബോ, യോ പബ്ബാജേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൯൩) വചനതോ പന ലിഖിതകോ ചോരോ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. തത്ഥ ലിഖിതകോ നാമ യോ കോചി ചോരികം വാ അഞ്ഞം വാ ഗരും രാജാപരാധം കത്വാ പലാതോ, രാജാ ച നം ¶ പണ്ണേ വാ പോത്ഥകേ വാ ‘‘ഇത്ഥന്നാമോ യത്ഥ ദിസ്സതി, തത്ഥ ഗഹേത്വാ മാരേതബ്ബോ’’തി വാ ‘‘ഹത്ഥപാദാദീനി അസ്സ ഛിന്ദിതബ്ബാനീ’’തി വാ ‘‘ഏത്തകം നാമ ദണ്ഡം ആഹരാപേതബ്ബോ’’തി വാ ലിഖാപേതി, അയം ലിഖിതകോ നാമ, സോ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ.

൧൨൮. കസാഹതോ കതദണ്ഡകമ്മോപി ന പബ്ബാജേതബ്ബോ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, കസാഹതോ കതദണ്ഡകമ്മോ പബ്ബാജേതബ്ബോ, യോ പബ്ബാജേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൯൪) വചനതോ. ഏത്ഥ പന യോ വചനപേസനാദീനി അകരോന്തോ ഹഞ്ഞതി, ന സോ കതദണ്ഡകമ്മോ. യോ പന കേണിയാ വാ അഞ്ഞഥാ വാ കിഞ്ചി ഗഹേത്വാ ഖാദിത്വാ പുന ദാതും അസക്കോന്തോ ‘‘അയമേവ തേ ദണ്ഡോ ഹോതൂ’’തി കസാഹി ഹഞ്ഞതി, അയമേവ കസാഹതോ കതദണ്ഡകമ്മോ. സോ ച കസാഹി വാ ഹതോ ഹോതു അഡ്ഢദണ്ഡകാദീനം വാ അഞ്ഞതരേന, യാവ അല്ലവണോ ഹോതി, ന താവ പബ്ബാജേതബ്ബോ, വണേ പന പാകതികേ കത്വാ പബ്ബാജേതബ്ബോ. സചേ പന ജാണൂഹി വാ കപ്പരേഹി വാ നാളികേരപാസാണാദീഹി വാ ഘാതേത്വാ മുത്തോ ഹോതി, സരീരേ ചസ്സ ഗണ്ഠിയോ പഞ്ഞായന്തി, ന പബ്ബാജേതബ്ബോ, ഫാസുകം കത്വാ ഏവ ഗണ്ഠീസു സന്നിസിന്നാസു പബ്ബാജേതബ്ബോ.

൧൨൯. ലക്ഖണാഹതോ പന കതദണ്ഡകമ്മോ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ലക്ഖണഹതോ കതദണ്ഡകമ്മോ പബ്ബാജേതബ്ബോ, യോ പബ്ബാജേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൯൫) വചനതോ. ഏത്ഥപി കതദണ്ഡകമ്മഭാവോ പുരിമനയേനേവ വേദിതബ്ബോ. യസ്സ പന നലാടേ വാ ഊരുആദീസു വാ തത്തേന ലോഹേന ലക്ഖണം ആഹതം ഹോതി, സോ സചേ ഭുജിസ്സോ, യാവ അല്ലവണോ ഹോതി ¶ , താവ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. സചേപിസ്സ വണാ രുള്ഹാ ഹോന്തി ഛവിയാ സമപരിച്ഛേദാ, ലക്ഖണം ന പഞ്ഞായതി, തിമണ്ഡലം നിവത്ഥസ്സ ഉത്തരാസങ്ഗേ കതേ പടിച്ഛന്നോകാസേ ചേ ഹോതി, പബ്ബാജേതും വട്ടതി, അപ്പടിച്ഛന്നോകാസേ ചേ, ന വട്ടതി.

൧൩൦. ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇണായികോ പബ്ബാജേതബ്ബോ, യോ പബ്ബാജേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൯൬) വചനതോ ഇണായികോപി ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. തത്ഥ ഇണായികോ നാമ യസ്സ പിതിപിതാമഹേഹി വാ ഇണം ഗഹിതം ഹോതി ¶ , സയം വാ ഇണം ഗഹിതം ഹോതി, യം വാ ആഠപേത്വാ മാതാപിതൂഹി കിഞ്ചി ഗഹിതം ഹോതി, സോ തം ഇണം പരേസം ധാരേതീതി ഇണായികോ. യം പന അഞ്ഞേ ഞാതകാ ആഠപേത്വാ കിഞ്ചി ഗണ്ഹന്തി, സോ ന ഇണായികോ. ന ഹി തേ തം ആഠപേതും ഇസ്സരാ, തസ്മാ തം പബ്ബാജേതും വട്ടതി, ഇതരം ന വട്ടതി. സചേ പനസ്സ ഞാതിസാലോഹിതാ ‘‘മയം ദസ്സാമ, പബ്ബാജേഥ ന’’ന്തി ഇണം അത്തനോ ഭാരം കരോന്തി, അഞ്ഞോ വാ കോചി തസ്സ ആചാരസമ്പത്തിം ദിസ്വാ ‘‘പബ്ബാജേഥ നം, അഹം ഇണം ദസ്സാമീ’’തി വദതി, പബ്ബാജേതും വട്ടതി. തേസു അസതി ഭിക്ഖുനാ തഥാരൂപസ്സ ഉപട്ഠാകസ്സപി ആരോചേതബ്ബം ‘‘സഹേതുകോ സത്തോ ഇണപലിബോധേന ന പബ്ബജതീ’’തി. സചേ സോ പടിപജ്ജതി, പബ്ബാജേതബ്ബോ. സചേപി അത്തനോ കപ്പിയഭണ്ഡം അത്ഥി, ‘‘ഏതം ദസ്സാമീ’’തി പബ്ബാജേതബ്ബോ. സചേ പന നേവ ഞാതകാദയോ പടിപജ്ജന്തി, ന അത്തനോ ധനം അത്ഥി, ‘‘പബ്ബാജേത്വാ ഭിക്ഖായ ചരിത്വാ മോചേസ്സാമീ’’തി പബ്ബാജേതും ന വട്ടതി. സചേ പബ്ബാജേതി, ദുക്കടം. പലാതോപി ആനേത്വാ ദാതബ്ബോ. നോ ചേ ദേതി, സബ്ബം ഇണം ഗീവാ ഹോതി. അജാനിത്വാ പബ്ബാജയതോ അനാപത്തി, പസ്സന്തേന പന ആനേത്വാ ഇണസാമികാനം ദസ്സേതബ്ബോ, അപസ്സന്തസ്സ ഗീവാ ന ഹോതി.

സചേ ഇണായികോ അഞ്ഞം ദേസം ഗന്ത്വാ പുച്ഛിയമാനോപി ‘‘നാഹം കസ്സചി കിഞ്ചി ധാരേമീ’’തി വത്വാ പബ്ബജതി, ഇണസാമികോ ച തം പരിയേസന്തോ തത്ഥ ഗച്ഛതി, ദഹരോ തം ദിസ്വാ പലായതി, സോ ഥേരം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘അയം, ഭന്തേ, കേന പബ്ബാജിതോ, മമ ഏത്തകം നാമ ധനം ഗഹേത്വാ പലാതോ’’തി വദതി, ഥേരേന വത്തബ്ബം ‘‘മയാ, ഉപാസക, ‘അണണോ അഹ’ന്തി വദന്തോ പബ്ബാജിതോ, കിം ദാനി കരോമി, പസ്സ മേ പത്തചീവര’’ന്തി. അയം തത്ഥ സാമീചി. പലാതേ പന ഗീവാ ന ഹോതി. സചേ പന നം ഥേരസ്സ സമ്മുഖാവ ദിസ്വാ ‘‘അയം മമ ഇണായികോ’’തി വദതി, ‘‘തവ ഇണായികം ത്വമേവ ജാനാഹീ’’തി വത്തബ്ബോ, ഏവമ്പി ഗീവാ ന ഹോതി. സചേപി സോ ‘‘പബ്ബജിതോ അയം ദാനി കുഹിം ഗമിസ്സതീ’’തി വദതി, ഥേരേന ‘‘ത്വംയേവ ജാനാഹീ’’തി വത്തബ്ബോ. ഏവമ്പിസ്സ പലാതേ ഗീവാ ന ഹോതി. സചേ പന ഥേരോ ‘‘കുഹിം ദാനി അയം ഗമിസ്സതി, ഇധേവ അച്ഛതൂ’’തി വദതി, സോ ചേ പലായതി, ഗീവാ ഹോതി. സചേ സോ സഹേതുകോ സത്തോ ഹോതി വത്തസമ്പന്നോ ¶ ¶ , ഥേരേന ‘‘ഈദിസോ അയ’’ന്തി വത്തബ്ബം. ഇണസാമികോ ചേ ‘‘സാധൂ’’തി വിസ്സജ്ജേതി, ഇച്ചേതം കുസലം, ‘‘ഉപഡ്ഢുപഡ്ഢം ദേഥാ’’തി വദതി, ദാതബ്ബം. അപരേന സമയേന അതിആരാധകോ ഹോതി, ‘‘സബ്ബം ദേഥാ’’തി വുത്തേപി ദാതബ്ബമേവ. സചേ പന ഉദ്ദേസപരിപുച്ഛാദീസു കുസലോ ഹോതി ബഹൂപകാരോ ഭിക്ഖൂനം, ഭിക്ഖാചാരവത്തേന പരിയേസിത്വാപി ഇണം ദാതബ്ബമേവ.

൧൩൧. ദാസോപി ന പബ്ബാജേതബ്ബോ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ദാസോ പബ്ബാജേതബ്ബോ, യോ പബ്ബാജേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൯൭) വചനതോ. തത്ഥ ചത്താരോ ദാസാ അന്തോജാതോ ധനക്കീതോ കരമരാനീതോ സാമം ദാസബ്യം ഉപഗതോതി. തത്ഥ അന്തോജാതോ നാമ ജാതിയാ ദാസോ ഘരദാസിയാ പുത്തോ. ധനക്കീതോ നാമ മാതാപിതൂനം സന്തികാ പുത്തോ വാ സാമികാനം സന്തികാ ദാസോ വാ ധനം ദത്വാ ദാസചാരിത്തം ആരോപേത്വാ കീതോ. ഏതേ ദ്വേപി ന പബ്ബാജേതബ്ബാ. പബ്ബാജേന്തേന തത്ഥ തത്ഥ ചാരിത്തവസേന അദാസേ കത്വാ പബ്ബാജേതബ്ബാ. കരമരാനീതോ നാമ തിരോരട്ഠം വിലോപം വാ കത്വാ ഉപലാപേത്വാ വാ തിരോരട്ഠതോ ഭുജിസ്സമാനുസകാനി ആഹരന്തി, അന്തോരട്ഠേയേവ വാ കതാപരാധം കിഞ്ചി ഗാമം രാജാ ‘‘വിലുമ്പഥാ’’തി ച ആണാപേതി, തതോ മാനുസകാനിപി ആഹരന്തി, തത്ഥ സബ്ബേ പുരിസാ ദാസാ, ഇത്ഥിയോ ദാസിയോ. ഏവരൂപോ കരമരാനീതോ ദാസോ യേഹി ആനീതോ, തേസം സന്തികേ വസന്തോ വാ ബന്ധനാഗാരേ ബദ്ധോ വാ പുരിസേഹി രക്ഖിയമാനോ വാ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ, പലായിത്വാ പന ഗതോ ഗതട്ഠാനേ പബ്ബാജേതബ്ബോ. രഞ്ഞാ തുട്ഠേന ‘‘കരമരാനീതകേ മുഞ്ചഥാ’’തി വത്വാ വാ സബ്ബസാധാരണേന വാ നയേന ബന്ധനമോക്ഖേ കതേ പബ്ബാജേതബ്ബോവ.

സാമം ദാസബ്യം ഉപഗതോ നാമ ജീവിതഹേതു വാ ആരക്ഖഹേതു വാ ‘‘അഹം തേ ദാസോ’’തി സയമേവ ദാസഭാവം ഉപഗതോ രാജൂനം ഹത്ഥിഅസ്സഗോമഹിംസഗോപകാദയോ വിയ. താദിസോ ദാസോ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. രഞ്ഞോ വണ്ണദാസീനം പുത്താ ഹോന്തി അമച്ചപുത്തസദിസാ, തേപി ന പബ്ബാജേതബ്ബാ. ഭുജിസ്സിത്ഥിയോ അസഞ്ഞതാ വണ്ണദാസീഹി സദ്ധിം വിചരന്തി, താസം പുത്തേ പബ്ബാജേതും വട്ടതി. സചേ സയമേവ പണ്ണം ആരോപേന്തി, ന വട്ടതി. ഭടിപുത്തഗണാദീനം ദാസാപി തേഹി അദിന്നാ ന പബ്ബാജേതബ്ബാ. വിഹാരേസു ¶ രാജൂഹി ആരാമികദാസാ നാമ ദിന്നാ ഹോന്തി, തേപി പബ്ബാജേതും ന വട്ടതി, ഭുജിസ്സേ കത്വാ പന പബ്ബാജേതും വട്ടതി. മഹാപച്ചരിയം ‘‘അന്തോജാതധനക്കീതകേ ആനേത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ‘ആരാമികേ ദേമാ’തി ദേന്തി, തക്കം സീസേ ആസിത്തകസദിസാവ ഹോന്തി, തേ പബ്ബാജേതും വട്ടതീ’’തി വുത്തം. കുരുന്ദിയം പന ‘‘ആരാമികം ദേമാതി കപ്പിയവോഹാരേന ദേന്തി, യേന കേനചി വോഹാരേന ദിന്നോ ഹോതു, നേവ പബ്ബാജേതബ്ബോ’’തി വുത്തം. ദുഗ്ഗതമനുസ്സാ ‘‘സങ്ഘം നിസ്സായ ജീവിസ്സാമാ’’തി വിഹാരേ കപ്പിയകാരകാ ഹോന്തി, ഏതേ പബ്ബാജേതും വട്ടതി. യസ്സ മാതാപിതരോ ദാസാ ¶ , മാതാ ഏവ വാ ദാസീ, പിതാ അദാസോ, തം പബ്ബാജേതും ന വട്ടതി. യസ്സ പന മാതാ അദാസീ, പിതാ ദാസോ, തം പബ്ബാജേതും വട്ടതി. ഭിക്ഖുസ്സ ഞാതകാ വാ ഉപട്ഠാകാ വാ ദാസം ദേന്തി ‘‘ഇമം പബ്ബാജേഥ, തുമ്ഹാകം വേയ്യാവച്ചം കരിസ്സതീ’’തി, അത്തനോ വാസ്സ ദാസോ അത്ഥി, ഭുജിസ്സോ കതോവ പബ്ബാജേതബ്ബോ. സാമികാ ദാസം ദേന്തി ‘‘ഇമം പബ്ബാജേഥ, സചേ അഭിരമിസ്സതി, അദാസോ. വിബ്ഭമിസ്സതി ചേ, അമ്ഹാകം ദാസോവ ഭവിസ്സതീ’’തി, അയം താവകാലികോ നാമ, തം പബ്ബാജേതും ന വട്ടതീതി കുരുന്ദിയം വുത്തം. നിസ്സാമികദാസോ ഹോതി, സോപി ഭുജിസ്സോ കതോവ പബ്ബാജേതബ്ബോ. അജാനന്തോ പബ്ബാജേത്വാ ഉപസമ്പാദേത്വാ വാ പച്ഛാ ജാനന്തി, ഭുജിസ്സം കാതുമേവ വട്ടതി.

ഇമസ്സ ച അത്ഥസ്സ പകാസനത്ഥം ഇദം വത്ഥും വദന്തി – ഏകാ കിര കുലദാസീ ഏകേന സദ്ധിം അനുരാധപുരാ പലായിത്വാ രോഹണേ വസമാനാ പുത്തം പടിലഭി, സോ പബ്ബജിത്വാ ഉപസമ്പന്നകാലേ ലജ്ജീ കുക്കുച്ചകോ അഹോസി. അഥേകദിവസം മാതരം പുച്ഛി ‘‘കിം ഉപാസികേ തുമ്ഹാകം ഭാതാ വാ ഭഗിനീ വാ നത്ഥി, ന കിഞ്ചി ഞാതകം പസ്സാമീ’’തി. താത, അഹം അനുരാധപുരേ കുലദാസീ, തവ പിതരാ സദ്ധിം പലായിത്വാ ഇധ വസാമീതി. സീലവാ ഭിക്ഖു ‘‘അസുദ്ധാ കിര മേ പബ്ബജ്ജാ’’തി സംവേഗം ലഭിത്വാ മാതരം തസ്സ കുലസ്സ നാമഗോത്തം പുച്ഛിത്വാ അനുരാധപുരം ആഗമ്മ തസ്സ കുലസ്സ ഘരദ്വാരേ അട്ഠാസി, ‘‘അതിച്ഛഥ, ഭന്തേ’’തി വുത്തേപി നാതിക്കമി. തേ ആഗന്ത്വാ ‘‘കിം, ഭന്തേ’’തി പുച്ഛിംസു. ‘‘തുമ്ഹാകം ഇത്ഥന്നാമാ ദാസീ പലാതാ അത്ഥീ’’തി? ‘‘അത്ഥി, ഭന്തേ’’. അഹം തസ്സാ പുത്തോ, സചേ മം തുമ്ഹേ അനുജാനാഥ, പബ്ബജ്ജം ലഭാമി, തുമ്ഹേ മയ്ഹം സാമികാതി. തേ ഹട്ഠതുട്ഠാ ഹുത്വാ ‘‘സുദ്ധാ, ഭന്തേ, തുമ്ഹാകം പബ്ബജ്ജാ’’തി തം ഭുജിസ്സം കത്വാ മഹാവിഹാരേ ¶ വസാപേസും ചതൂഹി പച്ചയേഹി പടിജഗ്ഗന്താ. ഥേരോ തം കുലം നിസ്സായ വസമാനോയേവ അരഹത്തം പാപുണീതി.

൧൩൨. ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഹത്ഥച്ഛിന്നോ പബ്ബാജേതബ്ബോ. ന പാദച്ഛിന്നോ, ന ഹത്ഥപാദച്ഛിന്നോ, ന കണ്ണച്ഛിന്നോ, ന കണ്ണനാസച്ഛിന്നോ, ന അങ്ഗുലിച്ഛിന്നോ, ന അളച്ഛിന്നോ, ന കണ്ഡരച്ഛിന്നോ, ന ഫണഹത്ഥകോ, ന ഖുജ്ജോ, ന വാമനോ ന ഗലഗണ്ഡീ, ന ലക്ഖണാഹതോ, ന കസാഹതോ, ന ലിഖിതകോ, ന സീപദീ, ന പാപരോഗീ, ന പരിസദൂസകോ, ന കാണോ, ന കുണീ, ന ഖഞ്ജോ, ന പക്ഖഹതോ, ന ഛിന്നിരിയാപഥോ, ന ജരാദുബ്ബലോ, ന അന്ധോ, ന മൂഗോ, ന ബധിരോ, ന അന്ധമൂഗോ, ന അന്ധബധിരോ, ന മൂഗബധിരോ, ന അന്ധമൂഗബധിരോ പബ്ബാജേതബ്ബോ, യോ പബ്ബാജേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൧൧൯) വചനതോ പന ഹത്ഥച്ഛിന്നാദയോപി ന പബ്ബാജേതബ്ബാ.

തത്ഥ ¶ ഹത്ഥച്ഛിന്നോതി യസ്സ ഹത്ഥതലേ വാ മണിബന്ധേ വാ കപ്പരേ വാ യത്ഥ കത്ഥചി ഏകോ വാ ദ്വേ വാ ഹത്ഥാ ഛിന്നാ ഹോന്തി. പാദച്ഛിന്നോതി യസ്സ അഗ്ഗപാദേ വാ ഗോപ്ഫകേസു വാ ജങ്ഘായ വാ യത്ഥ കത്ഥചി ഏകോ വാ ദ്വേ വാ പാദാ ഛിന്നാ ഹോന്തി. ഹത്ഥപാദച്ഛിന്നോതി യസ്സ വുത്തപ്പകാരേനേവ ചതൂസു ഹത്ഥപാദേസു ദ്വേ വാ തയോ വാ സബ്ബേ വാ ഹത്ഥപാദാ ഛിന്നാ ഹോന്തി. കണ്ണച്ഛിന്നോതി യസ്സ കണ്ണമൂലേ വാ കണ്ണസക്ഖലികായ വാ ഏകോ വാ ദ്വേ വാ കണ്ണാ ഛിന്നാ ഹോന്തി. യസ്സ പന കണ്ണാവട്ടേ ഛിജ്ജന്തി, സക്കാ ച ഹോതി സങ്ഘാടേതും, സോ കണ്ണം സങ്ഘാടേത്വാ പബ്ബാജേതബ്ബോ. നാസച്ഛിന്നോതി യസ്സ അജപദകേ വാ അഗ്ഗേ വാ ഏകപുടേ വാ യത്ഥ കത്ഥചി നാസാ ഛിന്നാ ഹോതി. യസ്സ പന നാസികാ സക്കാ ഹോതി സന്ധേതും, സോ തം ഫാസുകം കത്വാ പബ്ബാജേതബ്ബോ. കണ്ണനാസച്ഛിന്നോ ഉഭയവസേന വേദിതബ്ബോ. അങ്ഗുലിച്ഛിന്നോതി യസ്സ നഖസേസം അദസ്സേത്വാ ഏകാ വാ ബഹൂ വാ അങ്ഗുലിയോ ഛിന്നാ ഹോന്തി. യസ്സ പന സുത്തതന്തുമത്തമ്പി നഖസേസം പഞ്ഞായതി, തം പബ്ബാജേതും വട്ടതി. അളച്ഛിന്നോതി യസ്സ ചതൂസു അങ്ഗുട്ഠകേസു അങ്ഗുലിയം വുത്തനയേനേവ ഏകോ വാ ബഹൂ വാ അങ്ഗുട്ഠകാ ഛിന്നാ ഹോന്തി. കണ്ഡരച്ഛിന്നോതി യസ്സ കണ്ഡരനാമകാ മഹാന്ഹാരൂ പുരതോ വാ പച്ഛതോ വാ ഛിന്നാ ഹോന്തി, യേസു ഏകസ്സപി ഛിന്നത്താ അഗ്ഗപാദേന വാ ചങ്കമതി, മൂലേന വാ ചങ്കമതി, ന പാദം പതിട്ഠാപേതും സക്കോതി.

ഫണഹത്ഥകോതി ¶ യസ്സ വഗ്ഗുലിപക്ഖകാ വിയ അങ്ഗുലിയോ സമ്ബദ്ധാ ഹോന്തി, ഏതം പബ്ബാജേതുകാമേന അങ്ഗുലന്തരികായോ ഫാലേത്വാ സബ്ബം അന്തരചമ്മം അപനേത്വാ ഫാസുകം കത്വാ പബ്ബാജേതബ്ബോ. യസ്സപി ഛ അങ്ഗുലിയോ ഹോന്തി, തം പബ്ബാജേതുകാമേന അധികം അങ്ഗുലിം ഛിന്ദിത്വാ ഫാസുകം കത്വാ പബ്ബാജേതബ്ബോ. ഖുജ്ജോതി യോ ഉരസ്സ വാ പിട്ഠിയാ വാ പസ്സസ്സ വാ നിക്ഖന്തത്താ ഖുജ്ജസരീരോ. യസ്സ പന കിഞ്ചി കിഞ്ചി അങ്ഗപച്ചങ്ഗം ഈസകം വങ്കം, തം പബ്ബാജേതും വട്ടതി. മഹാപുരിസോ ഏവ ഹി ബ്രഹ്മുജുഗത്തോ, അവസേസോ സത്തോ അഖുജ്ജോ നാമ നത്ഥി. വാമനോതി ജങ്ഘവാമനോ വാ കടിവാമനോ വാ ഉഭയവാമനോ വാ. ജങ്ഘവാമനസ്സ കടിതോ പട്ഠായ ഹേട്ഠിമകായോ രസ്സോ ഹോതി, ഉപരിമകായോ പരിപുണ്ണോ. കടിവാമനസ്സ കടിതോ പട്ഠായ ഉപരിമകായോ രസ്സോ ഹോതി, ഹേട്ഠിമകായോ പരിപുണ്ണോ. ഉഭയവാമനസ്സ ഉഭോപി കായാ രസ്സാ ഹോന്തി, യേസം രസ്സത്താ ഭൂതാനം വിയ പരിവടുമോ മഹാകുച്ഛിഘടസദിസോ അത്തഭാവോ ഹോതി, തം തിവിധമ്പി പബ്ബാജേതും ന വട്ടതി.

ഗലഗണ്ഡീതി യസ്സ കുമ്ഭണ്ഡം വിയ ഗലേ ഗണ്ഡോ ഹോതി. ദേസനാമത്തമേവ ചേതം, യസ്മിം കിസ്മിഞ്ചി പന പദേസേ ഗണ്ഡേ സതി ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. തത്ഥ വിനിച്ഛയോ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹി ആബാധേഹി ഫുട്ഠോ പബ്ബാജേതബ്ബോ’’തി (മഹാവ. ൮൯) ഏത്ഥ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ. ലക്ഖണാഹതകസാഹതലിഖിതകേസു ¶ യം വത്തബ്ബം, തം ഹേട്ഠാ വുത്തമേവ. സീപദീതി ഭാരപാദോ വുച്ചതി. യസ്സ പാദോ ഥൂലോ ഹോതി സഞ്ജാതപീളകോ ഖരോ, സോ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. യസ്സ പന ന താവ ഖരഭാവം ഗണ്ഹാതി, സക്കാ ഹോതി ഉപനാഹം ബന്ധിത്വാ ഉദകആവാടേ പവേസേത്വാ ഉദകവാലികായ പൂരേത്വാ യഥാ സിരാ പഞ്ഞായന്തി, ജങ്ഘാ ച തേലനാളികാ വിയ ഹോതി, ഏവം മിലാപേതും, തസ്സ പാദം ഈദിസം കത്വാ തം പബ്ബാജേതും വട്ടതി. സചേ പുന വഡ്ഢതി, ഉപസമ്പാദേന്തേനപി തഥാ കത്വാവ ഉപസമ്പാദേതബ്ബോ. പാപരോഗീതി അരിസഭഗന്ദരപിത്തസേമ്ഹകാസസോസാദീസു യേന കേനചി രോഗേന നിച്ചാതുരോ അതേകിച്ഛരോഗോ ജേഗുച്ഛോ അമനാപോ, അയം ന പബ്ബാജേതബ്ബോ.

൧൩൩. പരിസദൂസകോതി യോ അത്തനോ വിരൂപതായ പരിസം ദൂസേതി, അതിദീഘോ വാ ഹോതി അഞ്ഞേസം സീസപ്പമാണനാഭിപ്പദേസോ, അതിരസ്സോ വാ ഉഭയവാമനഭൂതരൂപം വിയ, അതികാളോ വാ ഝാപിതക്ഖേത്തേ ഖാണുകോ ¶ വിയ, അച്ചോദാതോ വാ ദധിതക്കാദീഹി പമജ്ജിതതമ്ബലോഹവണ്ണോ, അതികിസോ വാ മന്ദമംസലോഹിതോ അട്ഠിസിരാചമ്മസരീരോ വിയ, അതിഥൂലോ വാ ഭാരിയമംസോ മഹോദരോ മഹാഭൂതസദിസോ, അഭിമഹന്തസീസോ വാ പച്ഛിം സീസേ കത്വാ ഠിതോ വിയ, അതിഖുദ്ദകസീസോ വാ സരീരസ്സ അനനുരൂപേന അതിഖുദ്ദകേന സീസേന സമന്നാഗതോ, കൂടകൂടസീസോ വാ താലഫലപിണ്ഡിസദിസേന സീസേന സമന്നാഗതോ, സിഖരസീസോ വാ ഉദ്ധം അനുപുബ്ബതനുകേന സീസേന സമന്നാഗതോ, നാളിസീസോ വാ മഹാവേണുപബ്ബസദിസേന സീസേന സമന്നാഗതോ, കപ്പസീസോ വാ പബ്ഭാരസീസോ വാ ചതൂസു പസ്സേസു യേന കേനചി പസ്സേന ഓനതേന സീസേന സമന്നാഗതോ, വണസീസോ വാ പൂതിസീസോ വാ കണ്ണികകേസോ വാ പാണകേഹി ഖായിതകേദാരേ സസ്സസദിസേഹി തഹിം തഹിം ഉട്ഠിതേഹി കേസേഹി സമന്നാഗതോ, നില്ലോമസീസോ വാ ഥൂലഥദ്ധകേസോ വാ താലഹീരസദിസേഹി കേസേഹി സമന്നാഗതോ, ജാതിപലിതേഹി പണ്ഡരകേസോ വാ പകതിതമ്ബകേസോ വാ ആദിത്തേഹി വിയ കേസേഹി സമന്നാഗതോ, ആവട്ടസീസോ വാ ഗുന്നം സരീരേ ആവട്ടസദിസേഹി ഉദ്ധഗ്ഗേഹി കേസാവട്ടേഹി സമന്നാഗതോ, സീസലോമേഹി സദ്ധിം ഏകാബദ്ധഭമുകലോമോ വാ ജാലബദ്ധേന വിയ നലാടേന സമന്നാഗതോ.

സമ്ബദ്ധഭമുകോ വാ നില്ലോമഭമുകോ വാ മക്കടഭമുകോ വാ അതിമഹന്തക്ഖി വാ അതിഖുദ്ദകക്ഖി വാ മഹിംസചമ്മേ വാസികോണേന പഹരിത്വാ കതഛിദ്ദസദിസേഹി അക്ഖീഹി സമന്നാഗതോ, വിസമക്ഖി വാ ഏകേന മഹന്തേന, ഏകേന ഖുദ്ദകേന അക്ഖിനാ സമന്നാഗതോ, വിസമചക്കലോ വാ ഏകേന ഉദ്ധം, ഏകേന അധോതി ഏവം വിസമജാതേഹി അക്ഖിചക്കേഹി സമന്നാഗതോ, കേകരോ വാ ഗമ്ഭീരക്ഖി വാ യസ്സ ഗമ്ഭീരേ ഉദപാനേ ഉദകതാരകാ വിയ അക്ഖിതാരകാ പഞ്ഞായന്തി, നിക്ഖന്തക്ഖി വാ യസ്സ കക്കടസ്സേവ അക്ഖിതാരകാ നിക്ഖന്താ ഹോന്തി, ഹത്ഥികണ്ണോ വാ മഹന്താഹി കണ്ണസക്ഖലീഹി സമന്നാഗതോ, മൂസികകണ്ണോ വാ ജതുകകണ്ണോ ¶ വാ ഖുദ്ദകാഹി കണ്ണസക്ഖലീഹി സമന്നാഗതോ, ഛിദ്ദമത്തകണ്ണോ വാ യസ്സ വിനാ കണ്ണസക്ഖലീഹി കണ്ണച്ഛിദ്ദമത്തമേവ ഹോതി, അവിദ്ധകണ്ണോ വാ, യോനകജാതികോ പന പരിസദൂസകോ ന ഹോതി, സഭാവോയേവ ഹി സോ തസ്സ. കണ്ണഭഗന്ദരികോ വാ നിച്ചപൂതിനാ കണ്ണേന സമന്നാഗതോ, ഗണ്ഡകണ്ണോ ¶ വാ സദാ പഗ്ഘരിതപുബ്ബേന കണ്ണേന സമന്നാഗതോ, ടങ്കിതകണ്ണോ വാ ഗോഭത്തനാളികായ അഗ്ഗസദിസേഹി കണ്ണേഹി സമന്നാഗതോ, അതിപിങ്ഗലക്ഖി വാ, മധുപിങ്ഗലം പന പബ്ബാജേതും വട്ടതി. നിപ്പഖുമക്ഖി വാ അസ്സുപഗ്ഘരണക്ഖി വാ പുപ്ഫിതക്ഖി വാ അക്ഖിപാകേന സമന്നാഗതക്ഖി വാ.

അതിമഹന്തനാസികോ വാ അതിഖുദ്ദകനാസികോ വാ ചിപിടനാസികോ വാ മജ്ഝേ അപ്പതിട്ഠഹിത്വാ ഏകപസ്സേ ഠിതവങ്കനാസികോ വാ ദീഘനാസികോ വാ സുകതുണ്ഡസദിസായ ജിവ്ഹായ ലേഹിതും സക്കുണേയ്യായ നാസികായ സമന്നാഗതോ, നിച്ചം പഗ്ഘരിതസിങ്ഘാണികനാസോ വാ, മഹാമുഖോ വാ യസ്സ പടങ്ഗമണ്ഡൂകസ്സേവ മുഖനിമിത്തംയേവ മഹന്തം ഹോതി, മുഖം പന ലാബുസദിസം അതിഖുദ്ദകം, ഭിന്നമുഖോ വാ വങ്കമുഖോ വാ മഹാഓട്ഠോ വാ ഉക്ഖലിമുഖവട്ടിസദിസേഹി ഓട്ഠേഹി സമന്നാഗതോ, തനുകഓട്ഠോ വാ ഭേരിചമ്മസദിസേഹി ദന്തേ പിദഹിതും അസമത്ഥേഹി ഓട്ഠേഹി സമന്നാഗതോ, മഹാധരോട്ഠോ വാ തനുകഉത്തരോട്ഠോ വാ തനുകഅധരോട്ഠോ വാ മഹാഉത്തരോട്ഠോ വാ ഓട്ഠഛിന്നകോ വാ ഏളമുഖോ വാ ഉപ്പക്കമുഖോ വാ സങ്ഖതുണ്ഡകോ വാ ബഹി സേതേഹി അന്തോ അതിരത്തേഹി ഓട്ഠേഹി സമന്നാഗതോ, ദുഗ്ഗന്ധകുണപമുഖോ വാ, മഹാദന്തോ വാ അട്ഠകദന്തസദിസേഹി ദന്തേഹി സമന്നാഗതോ, അസുരദന്തോ വാ ഹേട്ഠാ വാ ഉപരി വാ ബഹി നിക്ഖന്തദന്തോ, യസ്സ പന സക്കാ ഹോതി ഓട്ഠേഹി പിദഹിതും, കഥേന്തസ്സേവ പഞ്ഞായതി, നോ അകഥേന്തസ്സ, തം പബ്ബാജേതും വട്ടതി. പൂതിദന്തോ വാ നിദ്ദന്തോ വാ അതിഖുദ്ദകദന്തോ വാ യസ്സ പന ദന്തന്തരേ കലന്ദകദന്തോ വിയ സുഖുമദന്തോ ഹോതി, തം പബ്ബാജേതും വട്ടതി.

മഹാഹനുകോ വാ ഗോഹനുസദിസേന ഹനുനാ സമന്നാഗതോ, ദീഘഹനുകോ വാ ചിപിടഹനുകോ വാ അന്തോപവിട്ഠേന വിയ അതിരസ്സേന ഹനുകേന സമന്നാഗതോ, ഭിന്നഹനുകോ വാ വങ്കഹനുകോ വാ നിമ്മസ്സുദാഠികോ വാ ഭിക്ഖുനീസദിസമുഖോ, ദീഘഗലോ വാ ബകഗലസദിസേന ഗലേന സമന്നാഗതോ, രസ്സഗലോ വാ അന്തോപവിട്ഠേന വിയ ഗലേന സമന്നാഗതോ, ഭിന്നഗലോ വാ ഭട്ഠഅംസകൂടോ വാ അഹത്ഥോ വാ ഏകഹത്ഥോ വാ അതിരസ്സഹത്ഥോ വാ അതിദീഘഹത്ഥോ വാ ഭിന്നഉരോ വാ ഭിന്നപിട്ഠി വാ കച്ഛുഗത്തോ വാ കണ്ഡുഗത്തോ വാ ദദ്ദുഗത്തോ വാ ഗോധാഗത്തോ വാ യസ്സ ഗോധായ വിയ ഗത്തതോ ചുണ്ണാനി പതന്തി. സബ്ബഞ്ചേതം വിരൂപകരണം സന്ധായ വിത്ഥാരിതവസേന ¶ വുത്തം, വിനിച്ഛയോ പനേത്ഥ പഞ്ചാബാധേസു വുത്തനയേന വേദിതബ്ബോ.

ഭട്ഠകടികോ ¶ വാ മഹാആനിസദോ വാ ഉദ്ധനകൂടസദിസേഹി ആനിസദമംസേഹി അച്ചുഗ്ഗതേഹി സമന്നാഗതോ, മഹാഊരുകോ വാ വാതണ്ഡികോ വാ മഹാജാണുകോ വാ സങ്ഘട്ടനജാണുകോ വാ ദീഘജങ്ഘോ വാ യട്ഠിസദിസജങ്ഘോ, വികടോ വാ സങ്ഘട്ടോ വാ ഉബ്ബദ്ധപിണ്ഡികോ വാ, സോ ദുവിധോ ഹേട്ഠാ ഓരുള്ഹാഹി വാ ഉപരി ആരുള്ഹാഹി വാ മഹതീഹി ജങ്ഘപിണ്ഡികാഹി സമന്നാഗതോ, മഹാജങ്ഘോ വാ ഥൂലജങ്ഘപിണ്ഡികോ വാ മഹാപാദോ വാ മഹാപണ്ഹി വാ പിട്ഠികപാദോ വാ പാദവേമജ്ഝതോ ഉട്ഠിതജങ്ഘോ, വങ്കപാദോ വാ, സോ ദുവിധോ അന്തോ വാ ബഹി വാ പരിവത്തപാദോ, ഗണ്ഠികങ്ഗുലി വാ സിങ്ഗിവേരഫണസദിസാഹി അങ്ഗുലീഹി സമന്നാഗതോ, അന്ധനഖോ വാ കാളവണ്ണേഹി പൂതിനഖേഹി സമന്നാഗതോ, സബ്ബോപി ഏസ പരിസദൂസകോ. ഏവരൂപോ പരിസദൂസകോ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ.

൧൩൪. കാണോതി പസന്നന്ധോ വാ ഹോതു പുപ്ഫാദീഹി വാ ഉപഹതപസാദോ, ദ്വീഹി വാ ഏകേന വാ അക്ഖിനാ ന പസ്സതി, സോ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. മഹാപച്ചരിയം പന ഏകക്ഖികാണോ ‘‘കാണോ’’തി വുത്തോ, ദ്വിഅക്ഖികാണോ അന്ധേന സങ്ഗഹിതോ. മഹാഅട്ഠകഥായം ജച്ചന്ധോ ‘‘അന്ധോ’’തി വുത്തോ. തസ്മാ ഉഭയമ്പി പരിയായേന യുജ്ജതി. കുണീതി ഹത്ഥകുണീ വാ പാദകുണീ വാ അങ്ഗുലികുണീ വാ, യസ്സ ഏതേസു ഹത്ഥാദീസു യം കിഞ്ചി വങ്കം പഞ്ഞായതി. ഖഞ്ജോതി നതജാണുകോ വാ ഭിന്നജങ്ഘോ വാ മജ്ഝേ സംകുടിതപാദത്താ കുണ്ഠപാദകോ വാ പിട്ഠിപാദമജ്ഝേന ചങ്കമന്തോ, അഗ്ഗേ സംകുടിതപാദത്താ കുണ്ഠപാദകോ വാ പിട്ഠിപാദഗ്ഗേന ചങ്കമന്തോ, അഗ്ഗപാദേനേവ ചങ്കമനഖഞ്ജോ വാ പണ്ഹികായ ചങ്കമനഖഞ്ജോ വാ പാദസ്സ ബാഹിരന്തേന ചങ്കമനഖഞ്ജോ വാ പാദസ്സ അബ്ഭന്തരേന ചങ്കമനഖഞ്ജോ വാ ഗോപ്ഫകാനം ഉപരി ഭഗ്ഗത്താ സകലേന പിട്ഠിപാദേന ചങ്കമനഖഞ്ജോ വാ. സബ്ബോപേസ ഖഞ്ജോയേവ, ന പബ്ബാജേതബ്ബോ.

പക്ഖഹതോതി യസ്സ ഏകോ ഹത്ഥോ വാ പാദോ വാ അദ്ധസരീരം വാ സുഖം ന വഹതി. ഛിന്നിരിയാപഥോതി പീഠസപ്പീ വുച്ചതി. ജരാദുബ്ബലോതി ജിണ്ണഭാവേന ¶ ദുബ്ബലോ അത്തനോ ചീവരരജനാദികമ്മമ്പി കാതും അസമത്ഥോ. യോ പന മഹല്ലകോപി ബലവാ ഹോതി, അത്താനം പടിജഗ്ഗിതും സക്കോതി, സോ പബ്ബാജേതബ്ബോ. അന്ധോതി ജച്ചന്ധോ വുച്ചതി. മൂഗോതി യസ്സ വചീഭേദോ ന പവത്തതി, യസ്സപി പവത്തതി, സരണഗമനം പന പരിപുണ്ണം ഭാസിതും ന സക്കോതി, താദിസം മമ്മനമ്പി പബ്ബാജേതും ന വട്ടതി. യോ പന സരണഗമനമത്തം പരിപുണ്ണം ഭാസിതും സക്കോതി, തം പബ്ബാജേതും വട്ടതി. ബധിരോതി യോ സബ്ബേന സബ്ബം ന സുണാതി. യോ പന മഹാസദ്ദം സുണാതി, തം പബ്ബാജേതും വട്ടതി. അന്ധമൂഗാദയോ ഉഭയദോസവസേന വുത്താ. യേസഞ്ച പബ്ബജ്ജാ പടിക്ഖിത്താ, ഉപസമ്പദാപി തേസം പടിക്ഖിത്താവ. സചേ പന നേ സങ്ഘോ ഉപസമ്പാദേതി, സബ്ബേപി സൂപസമ്പന്നാ, കാരകസങ്ഘോ പന ആചരിയുപജ്ഝായാ ച ആപത്തിതോ ന മുച്ചന്തി.

൧൩൫. പണ്ഡകോ ¶ ഉഭതോബ്യഞ്ജനകോ ഥേയ്യസംവാസകോ തിത്ഥിയപക്കന്തകോ തിരച്ഛാനഗതോ മാതുഘാതകോ പിതുഘാതകോ അരഹന്തഘാതകോ ലോഹിതുപ്പാദകോ സങ്ഘഭേദകോ ഭിക്ഖുനീദൂസകോതി ഇമേ പന ഏകാദസ പുഗ്ഗലാ ‘‘പണ്ഡകോ, ഭിക്ഖവേ, അനുപസമ്പന്നോ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബോ, ഉപസമ്പന്നോ നാസേതബ്ബോ’’തി (മഹാവ. ൧൦൯) ആദിവചനതോ അഭബ്ബാ, നേവ നേസം പബ്ബജ്ജാ, ന ഉപസമ്പദാ ച രുഹതി, തസ്മാ ന പബ്ബാജേതബ്ബാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബാ, ജാനിത്വാ പബ്ബാജേന്തോ ഉപസമ്പാദേന്തോ ച ദുക്കടം ആപജ്ജതി. അജാനിത്വാപി പബ്ബാജിതാ ഉപസമ്പാദിതാ ച ജാനിത്വാ ലിങ്ഗനാസനായ നാസേതബ്ബാ.

തത്ഥ പണ്ഡകോതി ആസിത്തപണ്ഡകോ ഉസൂയപണ്ഡകോ ഓപക്കമികപണ്ഡകോ പക്ഖപണ്ഡകോ നപുംസകപണ്ഡകോതി പഞ്ച പണ്ഡകാ. തേസു യസ്സ പരേസം അങ്ഗജാതം മുഖേന ഗഹേത്വാ അസുചിനാ ആസിത്തസ്സ പരിളാഹോ വൂപസമ്മതി, അയം ആസിത്തപണ്ഡകോ. യസ്സ പരേസം അജ്ഝാചാരം പസ്സതോ ഉസൂയായ ഉപ്പന്നായ പരിളാഹോ വൂപസമ്മതി, അയം ഉസൂയപണ്ഡകോ. യസ്സ ഉപക്കമേന ബീജാനി അപനീതാനി, അയം ഓപക്കമികപണ്ഡകോ. ഏകച്ചോ പന അകുസലവിപാകാനുഭാവേന കാളപക്ഖേ പണ്ഡകോ ഹോതി, ജുണ്ഹപക്ഖേ പനസ്സ പരിളാഹോ വൂപസമ്മതി, അയം പക്ഖപണ്ഡകോ. യോ പന പടിസന്ധിയംയേവ അഭാവകോ ഉപ്പന്നോ, അയം ന പുംസകപണ്ഡകോ. തേസു ആസിത്തപണ്ഡകസ്സ ¶ ച ഉസൂയപണ്ഡകസ്സ ച പബ്ബജ്ജാ ന വാരിതാ, ഇതരേസം തിണ്ണം വാരിതാ. ‘‘തേസുപി പക്ഖപണ്ഡകസ്സ യസ്മിം പക്ഖേ പണ്ഡകോ ഹോതി, തസ്മിംയേവസ്സ പക്ഖേ പബ്ബജ്ജാ വാരിതാ’’തി കുരുന്ദിയം വുത്തം.

൧൩൬. ഉഭതോബ്യഞ്ജനകോതി (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൧൬) ഇത്ഥിനിമിത്തുപ്പാദനകമ്മതോ ച പുരിസനിമിത്തുപ്പാദനകമ്മതോ ച ഉഭതോബ്യഞ്ജനമസ്സ അത്ഥീതി ഉഭതോബ്യഞ്ജനകോ. സോ ദുവിധോ ഹോതി ഇത്ഥിഉഭതോബ്യഞ്ജനകോ പുരിസഉഭതോബ്യഞ്ജനകോതി. തത്ഥ ഇത്ഥിഉഭതോബ്യഞ്ജനകസ്സ ഇത്ഥിനിമിത്തം പാകടം ഹോതി, പുരിസനിമിത്തം പടിച്ഛന്നം. പുരിസഉഭതോബ്യഞ്ജനകസ്സ പുരിസനിമിത്തം പാകടം, ഇത്ഥിനിമിത്തം പടിച്ഛന്നം. ഇത്ഥിഉഭതോബ്യഞ്ജനകസ്സ ഇത്ഥീസു പുരിസത്തം കരോന്തസ്സ ഇത്ഥിനിമിത്തം പടിച്ഛന്നം ഹോതി, പുരിസനിമിത്തം പാകടം. പുരിസഉഭതോബ്യഞ്ജനകസ്സ പുരിസാനം ഇത്ഥിഭാവം ഉപഗച്ഛന്തസ്സ പുരിസനിമിത്തം പടിച്ഛന്നം ഹോതി, ഇത്ഥിനിമിത്തം പാകടം ഹോതി. ഇത്ഥിഉഭതോബ്യഞ്ജനകോ സയഞ്ച ഗബ്ഭം ഗണ്ഹാതി, പരഞ്ച ഗണ്ഹാപേതി, പുരിസഉഭതോബ്യഞ്ജനകോ പന സയം ന ഗണ്ഹാതി, പരം പന ഗണ്ഹാപേതീതി ഇദമേതേസം നാനാകരണം. ഇമസ്സ പന ദുവിധസ്സപി ഉഭതോബ്യഞ്ജനകസ്സ നേവ പബ്ബജ്ജാ അത്ഥി, ന ഉപസമ്പദാ.

൧൩൭. ഥേയ്യസംവാസകോതി തയോ ഥേയ്യസംവാസകാ ലിങ്ഗത്ഥേനകോ സംവാസത്ഥേനകോ ഉഭയത്ഥേനകോതി ¶ . തത്ഥ യോ സയം പബ്ബജിത്വാ വിഹാരം ഗന്ത്വാ ന ഭിക്ഖുവസ്സാനി ഗണേതി, ന യഥാവുഡ്ഢം വന്ദനം സാദിയതി, ന ആസനേന പടിബാഹതി, ന ഉപോസഥപവാരണാദീസു സന്ദിസ്സതി, അയം ലിങ്ഗമത്തസ്സേവ ഥേനിതത്താ ലിങ്ഗത്ഥേനകോ നാമ. യോ പന ഭിക്ഖൂഹി പബ്ബാജിതോ സാമണേരോ സമാനോ വിദേസം ഗന്ത്വാ ‘‘അഹം ദസവസ്സോ വാ വീസതിവസ്സോ വാ’’തി മുസാ വത്വാ ഭിക്ഖുവസ്സാനി ഗണേതി, യഥാവുഡ്ഢം വന്ദനം സാദിയതി, ആസനേന പടിബാഹതി, ഉപോസഥപവആരണാദീസു സന്ദിസ്സതി, അയം സംവാസമത്തസ്സേവ ഥേനിതത്താ സംവാസത്ഥേനകോ നാമ. ഭിക്ഖുവസ്സഗണനാദികോ ഹി സബ്ബോപി കിരിയഭേദോ ഇമസ്മിം അത്ഥേ ‘‘സംവാസോ’’തി വേദിതബ്ബോ. സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ‘‘ന മം കോചി ജാനാതീ’’തി പുന ഏവം പടിപജ്ജന്തേപി ഏസേവ നയോ. യോ പന സയം പബ്ബജിത്വാ വിഹാരം ഗന്ത്വാ ഭിക്ഖുവസ്സാനി ഗണേതി, യഥാവുഡ്ഢം വന്ദനം സാദിയതി, ആസനേന പടിബാഹതി, ഉപോസഥപവാരണാദീസു സന്ദിസ്സതി, അയം ലിങ്ഗസ്സ ചേവ ¶ സംവാസസ്സ ച ഥേനിതത്താ ഉഭയത്ഥേനകോ നാമ. അയം തിവിധോപി ഥേയ്യസംവാസകോ അനുപസമ്പന്നോ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബോ, ഉപസമ്പന്നോ നാസേതബ്ബോ, പുന പബ്ബജ്ജം യാചന്തോപി ന പബ്ബാജേതബ്ബോ.

൧൩൮. ഏത്ഥ ച അസമ്മോഹത്ഥം ഇദം പകിണ്ണകം വേദിതബ്ബം –

‘‘രാജദുബ്ഭിക്ഖകന്താര, രോഗവേരിഭയേന വാ;

ചീവരാഹരണത്ഥം വാ, ലിങ്ഗം ആദിയതീധ യോ.

‘‘സംവാസം നാധിവാസേതി, യാവ സോ സുദ്ധമാനസോ;

ഥേയ്യസംവാസകോ നാമ, താവ ഏസ ന വുച്ചതീ’’തി. (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൧൦);

തത്രായം വിത്ഥാരനയോ – ഇധേകച്ചസ്സ രാജാ കുദ്ധോ ഹോതി, സോ ‘‘ഏവം മേ സോത്ഥി ഭവിസ്സതീ’’തി സയമേവ ലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ പലായതി. തം ദിസ്വാ രഞ്ഞോ ആരോചേന്തി, രാജാ ‘‘സചേ പബ്ബജിതോ, ന തം ലബ്ഭാ കിഞ്ചി കാതു’’ന്തി തസ്മിം കോധം പടിവിനേതി. സോ ‘‘വൂപസന്തം മേ രാജഭയ’’ന്തി സങ്ഘമജ്ഝം അനോസരിത്വാവ ഗിഹിലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ ആഗതോ പബ്ബാജേതബ്ബോ. അഥാപി ‘‘സാസനം നിസ്സായ മയാ ജീവിതം ലദ്ധം, ഹന്ദ ദാനി അഹം പബ്ബജാമീ’’തി ഉപ്പന്നസംവേഗോ തേനേവ ലിങ്ഗേന ആഗന്ത്വാ ആഗന്തുകവത്തം ന സാദിയതി, ഭിക്ഖൂഹി പുട്ഠോ വാ അപുട്ഠോ വാ യഥാഭൂതമത്താനം ആവികത്വാ പബ്ബജ്ജം യാചതി, ലിങ്ഗം അപനേത്വാ പബ്ബാജേതബ്ബോ. സചേ പന സോ വത്തം സാദിയതി, പബ്ബജിതാലയം ¶ ദസ്സേതി, സബ്ബം പുബ്ബേ വുത്തം വസ്സഗണനാദിഭേദം വിധിം പടിപജ്ജതി, അയം ന പബ്ബാജേതബ്ബോ.

ഇധ പനേകച്ചോ ദുബ്ഭിക്ഖേ ജീവിതും അസക്കോന്തോ സയമേവ ലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ സബ്ബപാസണ്ഡിയഭത്താനി ഭുഞ്ജന്തോ ദുബ്ഭിക്ഖേ വീതിവത്തേ സങ്ഘമജ്ഝം അനോസരിത്വാവ ഗിഹിലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ ആഗതോതി സബ്ബം പുരിമസദിസമേവ.

അപരോ മഹാകന്താരം നിത്ഥരിതുകാമോ ഹോതി, സത്ഥവാഹോ ച പബ്ബജിതേ ഗഹേത്വാ ഗച്ഛതി. സോ ‘‘ഏവം മം സത്ഥവാഹോ ഗഹേത്വാ ഗമിസ്സതീ’’തി സയമേവ ലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ സത്ഥവാഹേന സദ്ധിം കന്താരം നിത്ഥരിത്വാ ഖേമന്തം പത്വാ സങ്ഘമജ്ഝം അനോസരിത്വാവ ഗിഹിലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ ആഗതോതി സബ്ബം പുരിമസദിസമേവ.

അപരോ ¶ രോഗഭയേ ഉപ്പന്നേ ജീവിതും അസക്കോന്തോ സയമേവ ലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ സബ്ബപാസണ്ഡിയഭത്താനി ഭുഞ്ജന്തോ രോഗഭയേ വൂപസന്തേ സങ്ഘമജ്ഝം അനോസരിത്വാവ ഗിഹിലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ ആഗതോതി സബ്ബം പുരിമസദിസമേവ.

അപരസ്സ ഏകോ വേരികോ കുദ്ധോ ഹോതി, ഘാതേതുകാമോ നം വിചരതി. സോ ‘‘ഏവം മേ സോത്ഥി ഭവിസ്സതീ’’തി സയമേവ ലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ പലായതി. വേരികോ ‘‘കുഹിം സോ’’തി പരിയേസന്തോ ‘‘പബ്ബജിത്വാ പലാതോ’’തി സുത്വാ ‘‘സചേ പബ്ബജിതോ, ന തം ലബ്ഭാ കിഞ്ചി കാതു’’ന്തി തസ്മിം കോധം പടിവിനേതി. സോ ‘‘വൂപസന്തം മേ വേരിഭയ’’ന്തി സങ്ഘമജ്ഝം അനോസരിത്വാവ ഗിഹിലിങ്ഗം ഗഹേത്വാ ആഗതോതി സബ്ബം പുരിമസദിസമേവ.

അപരോ ഞാതികുലം ഗന്ത്വാ സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഗിഹീ ഹുത്വാ ‘‘ഇമാനി ചീവരാനി ഇധ നസ്സിസ്സന്തി, സചേപി ഇമാനി ഗഹേത്വാ വിഹാരം ഗമിസ്സാമി, അന്തരാമഗ്ഗേ മം ‘ചോരോ’തി ഗഹേസ്സന്തി, യംനൂനാഹം കായപരിഹാരിയാനി കത്വാ ഗച്ഛേയ്യ’’ന്തി ചീവരാഹരണത്ഥം നിവാസേത്വാ ച പാരുപിത്വാ ച വിഹാരം ഗച്ഛതി. തം ദൂരതോവ ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ സാമണേരാ ച ദഹരാ ച അബ്ഭുഗ്ഗച്ഛന്തി, വത്തം ദസ്സേന്തി. സോ ന സാദിയതി, യഥാഭൂതമത്താനം ആവികരോതി. സചേ ഭിക്ഖൂ ‘‘ന ദാനി മയം തം മുഞ്ചിസ്സാമാ’’തി ബലക്കാരേന പബ്ബാജേതുകാമാ ഹോന്തി, കാസായാനി അപനേത്വാ പുന പബ്ബാജേതബ്ബോ. സചേ പന ‘‘നയിമേ മം ഹീനായാവത്തഭാവം ജാനന്തീ’’തി തംയേവ ഭിക്ഖുഭാവം ¶ പടിജാനിത്വാ സബ്ബം പുബ്ബേ വുത്തം വസ്സഗണനാദിഭേദം വിധിം പടിപജ്ജതി, അയം ന പബ്ബാജേതബ്ബോ.

അപരോ മഹാസാമണേരോ ഞാതികുലം ഗന്ത്വാ ഉപ്പബ്ബജിത്വാ കമ്മന്താനുട്ഠാനേന ഉബ്ബാള്ഹോ പുന ‘‘ദാനി അഹം സാമണേരോ ഭവിസ്സാമി, ഥേരോപി മേ ഉപ്പബ്ബജിതഭാവം ന ജാനാതീ’’തി തദേവ പത്തചീവരം ആദായ വിഹാരം ഗച്ഛതി, തമത്ഥം ഭിക്ഖൂനം ന ആരോചേതി, സാമണേരഭാവം പടിജാനാതി, അയം ഥേയ്യസംവാസകോയേവ, പബ്ബജ്ജം ന ലഭതി. സചേപിസ്സ ലിങ്ഗഗ്ഗഹണകാലേ ഏവം ഹോതി ‘‘നാഹം കസ്സചി ആരോചേസ്സാമീ’’തി, വിഹാരഞ്ച ഗതോ ആരോചേതി, ഗഹണേനേവ ഥേയ്യസംവാസകോ. അഥാപിസ്സ ഗഹണകാലേ ‘‘ആചിക്ഖിസ്സാമീ’’തി ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി, വിഹാരഞ്ച ഗന്ത്വാ ‘‘കുഹിം ത്വം, ആവുസോ, ഗതോ’’തി വുത്തോ ‘‘ന ദാനി മം ഇമേ ജാനന്തീ’’തി വഞ്ചേത്വാ ¶ നാചിക്ഖതി, ‘‘നാചിക്ഖിസ്സാമീ’’തി സഹ ധുരനിക്ഖേപേന അയമ്പി ഥേയ്യസംവാസകോവ. സചേ പനസ്സ ഗഹണകാലേപി ‘‘ആചിക്ഖിസ്സാമീ’’തി ഹോതി, വിഹാരം ഗന്ത്വാപി ആചിക്ഖതി, അയം പുന പബ്ബജ്ജം ലഭതി.

അപരോ ദഹരസാമണേരോ മഹന്തോ വാ പന അബ്യത്തോ. സോ പുരിമനയേനേവ ഉപ്പബ്ബജിത്വാ ഘരേ വച്ഛകഗോരക്ഖണാദീനി കമ്മാനി കാതും ന ഇച്ഛതി. തമേനം ഞാതകാ താനിയേവ കാസായാനി അച്ഛാദേത്വാ ഥാലകം വാ പത്തം വാ ഹത്ഥേ ദത്വാ ‘‘ഗച്ഛ, സമണോവ ഹോഹീ’’തി ഘരാ നീഹരന്തി. സോ വിഹാരം ഗച്ഛതി, നേവ നം ഭിക്ഖൂ ജാനന്തി ‘‘അയം ഉപ്പബ്ബജിത്വാ പുന സയമേവ പബ്ബജിതോ’’തി, നാപി സയം ജാനാതി ‘‘യോ ഏവം പബ്ബജതി, സോ ഥേയ്യസംവാസകോ നാമ ഹോതീ’’തി. സചേ പന തം പരിപുണ്ണവസ്സം ഉപസമ്പാദേന്തി, സൂപസമ്പന്നോ. സചേ പന അനുപസമ്പന്നകാലേയേവ വിനയവിനിച്ഛയേ വത്തമാനേ സുണാതി ‘‘യോ ഏവം പബ്ബജതി, സോ ഥേയ്യസംവാസകോ നാമ ഹോതീ’’തി, തേന ‘‘മയാ ഏവം കത’’ന്തി ഭിക്ഖൂനം ആചിക്ഖിതബ്ബം. ഏവം പുന പബ്ബജ്ജം ലഭതി. സചേ പന ‘‘ദാനി ന മം കോചി ജാനാതീ’’തി നാരോചേതി, ധുരം നിക്ഖിത്തമത്തേയേവ ഥേയ്യസംവാസകോ.

ഭിക്ഖു സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ലിങ്ഗം അനപനേത്വാ ദുസ്സീലകമ്മം കത്വാ വാ അകത്വാ വാ പുന സബ്ബം പുബ്ബേ വുത്തം വസ്സഗണനാദിഭേദം വിധിം പടിപജ്ജതി, ഥേയ്യസംവാസകോ ഹോതി. സിക്ഖം അപ്പച്ചക്ഖായ സലിങ്ഗേ ഠിതോ മേഥുനം പടിസേവിത്വാ വസ്സഗണനാദിഭേദം വിധിം ആപജ്ജന്തോ ഥേയ്യസംവാസകോ ന ഹോതി, പബ്ബജ്ജാമത്തം ലഭതി. അന്ധകട്ഠകഥായം പന ‘‘ഏസോ ഥേയ്യസംവാസകോ’’തി വുത്തം, തം ന ഗഹേതബ്ബം.

ഏകോ ¶ ഭിക്ഖു കാസായേ സഉസ്സാഹോവ ഓദാതം നിവാസേത്വാ മേഥുനം പടിസേവിത്വാ പുന കാസായാനി നിവാസേത്വാ വസ്സഗണനാദിഭേദം വിധിം ആപജ്ജതി, അയമ്പി ഥേയ്യസംവാസകോ ന ഹോതി, പബ്ബജ്ജാമത്തം ലഭതി. സചേ പന കാസായേ ധുരം നിക്ഖിപിത്വാ ഓദാതം നിവാസേത്വാ മേഥുനം പടിസേവിത്വാ പുന കാസായാനി നിവാസേത്വാ വസ്സഗണനാദിഭേദം വിധിം ആപജ്ജതി, ഥേയ്യസംവാസകോ ഹോതി. സാമണേരോ സലിങ്ഗേ ഠിതോ മേഥുനാദിഅസ്സമണകരണധമ്മം ആപജ്ജിത്വാപിഥേയ്യസംവാസകോ ന ഹോതി. സചേപി കാസായേ സഉസ്സാഹോവ കാസായാനി അപനേത്വാ മേഥുനം പടിസേവിത്വാ പുന കാസായാനി നിവാസേതി, നേവ ഥേയ്യസംവാസകോ ഹോതി. സചേ പന കാസായേ ധുരം നിക്ഖിപിത്വാ നഗ്ഗോ വാ ഓദാതവത്ഥോ വാ ¶ മേഥുനസേവനാദീഹി അസ്സമണോ ഹുത്വാ കാസായം നിവാസേതി, ഥേയ്യസംവാസകോ ഹോതി.

സചേ ഗിഹിഭാവം പത്ഥയമാനോ കാസായം ഓവട്ടികം കത്വാ അഞ്ഞേന വാ ആകാരേന ഗിഹിനിവാസനേന നിവാസേതി ‘‘സോഭതി നു ഖോ മേ ഗിഹിലിങ്ഗം, ന സോഭതീ’’തി വീമംസനത്ഥം, രക്ഖതി താവ. ‘‘സോഭതീ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ പന പുന ലിങ്ഗം സാദിയന്തോ ഥേയ്യസംവാസകോ ഹോതി. ഓദാതം നിവാസേത്വാ വീമംസനസമ്പടിച്ഛനേസുപി ഏസേവ നയോ. സചേ പന നിവത്ഥകാസാവസ്സ ഉപരി ഓദാതം നിവാസേത്വാ വീമംസതി വാ സമ്പടിച്ഛതി വാ, രക്ഖതിയേവ. ഭിക്ഖുനിയാപി ഏസേവ നയോ. സാപി ഗിഹിഭാവം പത്ഥയമാനാ സചേ കാസായം ഗിഹിനിവാസനം നിവാസേതി ‘‘സോഭതി നു ഖോ മേ ഗിഹിലിങ്ഗം, ന സോഭതീ’’തി വീമംസനത്ഥം, രക്ഖതിയേവ. സചേ ‘‘സോഭതീ’’തി സമ്പടിച്ഛതി, ന രക്ഖതി. ഓദാതം നിവാസേത്വാ വീമംസനസമ്പടിച്ഛനേസുപി ഏസേവ നയോ. നിവത്ഥകാസായസ്സ പന ഉപരി ഓദാതം നിവാസേത്വാ വീമംസതു വാ സമ്പടിച്ഛതു വാ, രക്ഖതിയേവ.

സചേ കോചി വുഡ്ഢപബ്ബജിതോ വസ്സാനി അഗണേത്വാ പാളിയമ്പി അട്ഠത്വാ ഏകപസ്സേന ഗന്ത്വാ മഹാപേളാദീസു കടച്ഛുനാ ഉക്ഖിത്തേ ഭത്തപിണ്ഡേ പത്തം ഉപനാമേത്വാ സേനോ വിയ മംസപേസിം ഗഹേത്വാ ഗച്ഛതി, ഥേയ്യസംവാസകോ ന ഹോതി, ഭിക്ഖുവസ്സാനി പന ഗണേത്വാ ഗണ്ഹന്തോ ഥേയ്യസംവാസകോ ഹോതി. സയം സാമണേരോവ സാമണേരപടിപാടിയാ കൂടവസ്സാനി ഗണേത്വാ ഗണ്ഹന്തോ ഥേയ്യസംവാസകോ ന ഹോതി. ഭിക്ഖു ഭിക്ഖുപടിപാടിയാ കൂടവസ്സാനി ഗണേത്വാ ഗണ്ഹന്തോ ഭണ്ഡഗ്ഘേന കാരേതബ്ബോ.

൧൩൯. തിത്ഥിയപക്കന്തകോതി തിത്ഥിയേസു പക്കന്തോ പവിട്ഠോതി തിത്ഥിയപക്കന്തകോ, സോപി ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. തത്രായം വിനിച്ഛയോ – ഉപസമ്പന്നോ ഭിക്ഖു ‘‘തിത്ഥിയോ ഭവിസ്സാമീ’’തി സലിങ്ഗേനേവ തേസം ഉപസ്സയം ഗച്ഛതി, പദവാരേ പദവാരേ ദുക്കടം, തേസം ലിങ്ഗേ ആദിന്നമത്തേ തിത്ഥിയപക്കന്തകോ ¶ ഹോതി. യോപി സയമേവ ‘‘തിത്ഥിയോ ഭവിസ്സ’’ന്തി കുസചീരാദീനി നിവാസേതി, തിത്ഥിയപക്കന്തകോ ഹോതിയേവ. യോ പന നഗ്ഗോ നഹായന്തോ അത്താനം ഓലോകേത്വാ ‘‘സോഭതി മേ ആജീവകഭാവോ, ആജീവകോ ഭവിസ്സ’’ന്തി കാസായാനി അനാദായ നഗ്ഗോ ആജീവകാനം ¶ ഉപസ്സയം ഗച്ഛതി, പദവാരേ പദവാരേ ദുക്കടം. സചേ പനസ്സ അന്തരാമഗ്ഗേ ഹിരോത്തപ്പം ഉപ്പജ്ജതി, ദുക്കടാനി ദേസേത്വാ മുച്ചതി. തേസം ഉപസ്സയം ഗന്ത്വാപി തേഹി വാ ഓവദിതോ അത്തനാ വാ ‘‘ഇമേസം പബ്ബജ്ജാ അതിദുക്ഖാ’’തി ദിസ്വാ നിവത്തന്തോപി മുച്ചതിയേവ. സചേ പന ‘‘കിം തുമ്ഹാകം പബ്ബജ്ജായ ഉക്കട്ഠ’’ന്തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘കേസമസ്സുലുഞ്ചനാദീനീ’’തി വുത്തോ ഏകകേസമ്പി ലുഞ്ചാപേതി, ഉക്കുടികപ്പധാനാദീനി വാ വത്താനി ആദിയതി, മോരപിഞ്ഛാദീനി വാ നിവാസേതി, തേസം ലിങ്ഗം ഗണ്ഹാതി, ‘‘അയം പബ്ബജ്ജാ സേട്ഠാ’’തി സേട്ഠഭാവം വാ ഉപഗച്ഛതി, ന മുച്ചതി, തിത്ഥിയപക്കന്തകോ ഹോതി. സചേ പന ‘‘സോഭതി നു ഖോ മേ തിത്ഥിയപബ്ബജ്ജാ, നനു ഖോ സോഭതീ’’തി വീമംസനത്ഥം കുസചീരാദീനി വാ നിവാസേതി, ജടം വാ ബന്ധതി, ഖാരികാജം വാ ആദിയതി, യാവ ന സമ്പടിച്ഛതി ലദ്ധിം, താവ രക്ഖതി, സമ്പടിച്ഛിതമത്തേ തിത്ഥിയപക്കന്തകോ ഹോതി. അച്ഛിന്നചീവരോ പന കുസചീരാദീനി നിവാസേന്തോ രാജഭയാദീഹി വാ തിത്ഥിയലിങ്ഗം ഗണ്ഹന്തോ ലദ്ധിയാ അഭാവേന നേവ തിത്ഥിയപക്കന്തകോ ഹോതി. ‘‘അയഞ്ച തിത്ഥിയപക്കന്തകോ നാമ ഉപസമ്പന്നഭിക്ഖുനാ കഥിതോ, തസ്മാ സാമണേരോ സലിങ്ഗേന തിത്ഥിയായതനം ഗതോപി പുന പബ്ബജ്ജഞ്ച ഉപസമ്പദഞ്ച ലഭതീ’’തി കുരുന്ദിയം വുത്തം. പുരിമോ പന ഥേയ്യസംവാസകോ അനുപസമ്പന്നേന കഥിതോ, തസ്മാ ഉപസമ്പന്നോ കൂടവസ്സം ഗണേന്തോപി അസ്സമണോ ന ഹോതി. ലിങ്ഗേ സഉസ്സാഹോ പാരാജികം ആപജ്ജിത്വാ ഭിക്ഖുവസ്സാദീനി ഗണ്ഹന്തോപി ഥേയ്യസംവാസകോ ന ഹോതി.

൧൪൦. തിരച്ഛാനഗതോതി നാഗോ വാ ഹോതു സുപണ്ണമാണവകാദീനം വാ അഞ്ഞതരോ അന്തമസോ സക്കം ദേവരാജാനം ഉപാദായ യോ കോചി അമനുസ്സജാതിയോ, സബ്ബോവ ഇമസ്മിം അത്ഥേ ‘‘തിരച്ഛാനഗതോ’’തി വേദിതബ്ബോ. സോ ച നേവ ഉപസമ്പാദേതബ്ബോ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ, ഉപസമ്പന്നോപി നാസേതബ്ബോ.

൧൪൧. മാതുഘാതകാദീസു പന യേന മനുസ്സിത്ഥിഭൂതാ ജനികാ മാതാ സയമ്പി മനുസ്സജാതികേനേവ സഭാ സഞ്ചിച്ച ജീവിതാ വോരോപിതാ, അയം ആനന്തരിയേന മാതുഘാതകകമ്മേന മാതുഘാതകോ. ഏതസ്സ പബ്ബജ്ജാ ച ഉപസമ്പദാ ച പടിക്ഖിത്താ. യേന പന മനുസ്സിത്ഥിഭൂതാപി അജനികാ പോസാവനികാ മാതാ വാ ചൂളമാതാ വാ ജനികാപി വാ ന മനുസ്സിത്ഥിഭൂതാ മാതാ ¶ ഘാതിതാ, തസ്സ പബ്ബജ്ജാ ന വാരിതാ, ന ച ആനന്തരികോ ഹോതി. യേന സയം തിരച്ഛാനഭൂതേന മനുസ്സിത്ഥിഭൂതാ മാതാ ഘാതിതാ, സോപി ആനന്തരികോ ന ഹോതി, തിരച്ഛാനഗതത്താ പനസ്സ പബ്ബജ്ജാ ¶ പടിക്ഖിത്താ. പിതുഘാതകേപി ഏസേവ നയോ. സചേപി ഹി വേസിയാ പുത്തോ ഹോതി, ‘‘അയം മേ പിതാ’’തി ന ജാനാതി, യസ്സ സമ്ഭവേന നിബ്ബത്തോ, സോ ചേ അനേന ഘാതിതോ, പിതുഘാതകോത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി, ആനന്തരിയഞ്ച ഫുസതി.

അരഹന്തഘാതകോപി മനുസ്സഅരഹന്തവസേനേവ വേദിതബ്ബോ. മനുസ്സജാതിയഞ്ഹി അന്തമസോ അപബ്ബജിതമ്പി ഖീണാസവം ദാരകം വാ ദാരികം വാ സഞ്ചിച്ച ജീവിതാ വോരോപേന്തോ അരഹന്തഘാതകോവ ഹോതി, ആനന്തരിയഞ്ച ഫുസതി, പബ്ബജ്ജാ ചസ്സ വാരിതാ. അമനുസ്സജാതികം പന അരഹന്തം മനുസ്സജാതികം വാ അവസേസം അരിയപുഗ്ഗലം ഘാതേത്വാ ആനന്തരികോ ന ഹോതി, പബ്ബജ്ജാപിസ്സ ന വാരിതാ, കമ്മം പന ബലവം ഹോതി. തിരച്ഛാനോ മനുസ്സഅരഹന്തമ്പി ഘാതേത്വാ ആനന്തരികോ ന ഹോതി, കമ്മം പന ഭാരിയന്തി അയമേത്ഥ വിനിച്ഛയോ.

യോ പന ദേവദത്തോ വിയ ദുട്ഠചിത്തേന വധകചിത്തേന തഥാഗതസ്സ ജീവമാനകസരീരേ ഖുദ്ദകമക്ഖികായ പിവനമത്തമ്പി ലോഹിതം ഉപ്പാദേതി, അയം ലോഹിതുപ്പാദകോ നാമ. ഏതസ്സ പബ്ബജ്ജാ ച ഉപസമ്പദാ ച വാരിതാ. യോ പന രോഗവൂപസമത്ഥം ജീവകോ വിയ സത്ഥേന ഫാലേത്വാ പൂതിമംസലോഹിതം ഹരിത്വാ ഫാസുകം കരോതി, ബഹും സോ പുഞ്ഞം പസവതീതി.

യോ ദേവദത്തോ വിയ സാസനം ഉദ്ധമ്മം ഉബ്ബിനയം കത്വാ ചതുന്നം കമ്മാനം അഞ്ഞതരവസേന സങ്ഘം ഭിന്ദതി, അയം സങ്ഘഭേദകോ നാമ. ഏതസ്സ പബ്ബജ്ജാ ച ഉപസമ്പദാ ച വാരിതാ.

യോ പന പകതത്തം ഭിക്ഖുനിം തിണ്ണം മഗ്ഗാനം അഞ്ഞതരസ്മിം ദൂസേതി, അയം ഭിക്ഖുനീദൂസകോ നാമ. ഏതസ്സ പബ്ബജ്ജാ ച ഉപസമ്പദാ ച വാരിതാ. യോ പന കായസംസഗ്ഗേന സീലവിനാസം പാപേതി, തസ്സ പബ്ബജ്ജാ ച ഉപസമ്പദാ ച ന വാരിതാ. ബലക്കാരേന ഓദാതവത്ഥവസനം കത്വാ അനിച്ഛമാനംയേവ ദൂസേന്തോപി ഭിക്ഖുനീദൂസകോയേവ, ബലക്കാരേന പന ഓദാതവത്ഥവസനം കത്വാ ഇച്ഛമാനം ദൂസേന്തോ ഭിക്ഖുനീദൂസകോ ന ഹോതി. കസ്മാ? യസ്മാ ഗിഹിഭാവേ സമ്പടിച്ഛി തമത്തേയേവ സാ അഭിക്ഖുനീ ഹോതി. സകിംസീലവിപന്നം പച്ഛാ ¶ ദൂസേന്തോ സിക്ഖമാനസാമണേരീസു ച വിപ്പടിപജ്ജന്തോ നേവ ഭിക്ഖുനീദൂസകോ ഹോതി, പബ്ബജ്ജമ്പി ഉപസമ്പദമ്പി ലഭതി. ഇതി ഇമേ ഏകാദസ അഭബ്ബപുഗ്ഗലാ വേദിതബ്ബാ.

൧൪൨. ഊനവീസതിവസ്സസ്സ പന ഉപസമ്പദായേവ പടിക്ഖിത്താ, ന പബ്ബജ്ജാ, തസ്മാ പടിസന്ധിഗ്ഗഹണതോ ¶ പട്ഠായ പരിപുണ്ണവീസതിവസ്സോ ഉപസമ്പാദേതബ്ബോ. ഗബ്ഭവീസോപി ഹി പരിപുണ്ണവീസതിവസ്സോത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി. യഥാഹ ഭഗവാ –

‘‘യം, ഭിക്ഖവേ, മാതുകുച്ഛിസ്മിം പഠമം ചിത്തം ഉപ്പന്നം, പഠമം വിഞ്ഞാണം പാതുഭൂതം, തദുപാദായ സാവസ്സ ജാതി. അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ഗബ്ഭവീസം ഉപസമ്പാദേതു’’ന്തി (മഹാവ. ൧൨൪).

തത്ഥ (പാചി. അട്ഠ. ൪൦൪) യോ ദ്വാദസ മാസേ മാതുകുച്ഛിസ്മിം വസിത്വാ മഹാപവാരണായ ജാതോ, സോ തതോ പട്ഠായ യാവ ഏകൂനവീസതിമേ വസ്സേ മഹാപവാരണാ, തം അതിക്കമിത്വാ പാടിപദേ ഉപസമ്പാദേതബ്ബോ. ഏതേനുപായേന ഹായനവഡ്ഢനം വേദിതബ്ബം. പോരാണകത്ഥേരാ പന ഏകൂനവീസതിവസ്സം സാമണേരം നിക്ഖമനീയപുണ്ണമാസിം അതിക്കമ്മ പാടിപദദിവസേ ഉപസമ്പാദേന്തി. കസ്മാ? ഏകസ്മിം വസ്സേ ഛ ചാതുദ്ദസികഉപോസഥാ ഹോന്തി, ഇതി വീസതിയാ വസ്സേസു ചത്താരോ മാസാ പരിഹായന്തി, രാജാനോ തതിയേ തതിയേ ഗസ്സേ വസ്സം ഉക്കഡ്ഢന്തി, ഇതി അട്ഠാരസവസ്സേസു ഛ മാസാ വഡ്ഢന്തി, തതോ ഉപോസഥവസേന പരിഹീനേ ചത്താരോ മാസേ അപനേത്വാ ദ്വേ മാസാ അവസേസാ ഹോന്തി, തേ ദ്വേ മാസേ ഗഹേത്വാ വീസതി വസ്സാനി പരിപുണ്ണാനി ഹോന്തീതി നിക്കങ്ഖാ ഹുത്വാ നിക്ഖമനീയപുണ്ണമാസിം അതിക്കമ്മ പാടിപദേ ഉപസമ്പാദേന്തി.

ഏത്ഥ പന യോ പവാരേത്വാ വീസതിവസ്സോ ഭവിസ്സതി, തം സന്ധായ ‘‘ഏകൂനവീസതിവസ്സ’’ന്തി വുത്തം. തസ്മാ യോ മാതുകുച്ഛിസ്മിം ദ്വാദസ മാസേ വസി, സോ ഏകവീസതിവസ്സോ ഹോതി. യോ സത്ത മാസേ വസി, സോ സത്തമാസാധികവീസതിവസ്സോ. ഛമാസജാതോ പന ന ജീവതി, ഊനവീസതിവസ്സം പന ‘‘പരിപുണ്ണവീസതിവസ്സോ’’തി സഞ്ഞായ ഉപസമ്പാദേന്തസ്സ അനാപത്തി, പുഗ്ഗലോ പന അനുപസമ്പന്നോവ ഹോതി. സചേ പന സോ ദസവസ്സച്ചയേന അഞ്ഞം ഉപസമ്പാദേതി, തഞ്ചേ മുഞ്ചിത്വാ ഗണോ പൂരതി, സൂപസമ്പന്നോ. സോപി ¶ ച യാവ ന ജാനാതി, താവസ്സ നേവ സഗ്ഗന്തരായോ ന മോക്ഖന്തരായോ, ഞത്വാ പന പുന ഉപസമ്പജ്ജിതബ്ബം.

൧൪൩. ഇതി ഇമേഹി പബ്ബജ്ജാദോസേഹി വിരഹിതോപി ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, അനനുഞ്ഞാതോ മാതാപിതൂഹി പുത്തോ പബ്ബാജേതബ്ബോ’’തി (മഹാവ. ൧൦൫) വചനതോ മാതാപിതൂഹി അനനുഞ്ഞാതോ ന പബ്ബാജേതബ്ബോ. തത്ഥ (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൦൫) മാതാപിതൂഹീതി ജനകേ സന്ധായ വുത്തം. സചേ ദ്വേപി അത്ഥി, ദ്വേപി ആപുച്ഛിതബ്ബാ. സചേ പിതാ മതോ ഹോതി മാതാ വാ, യോ ജീവതി, സോ ആപുച്ഛി തബ്ബോ, പബ്ബജിതാപി ആപുച്ഛിതബ്ബാവ. ആപുച്ഛന്തേന സയം വാ ഗന്ത്വാ ആപുച്ഛിതബ്ബം, അഞ്ഞോ വാ ¶ പേസേതബ്ബോ. സോ ഏവ വാ പേസേതബ്ബോ ‘‘ഗച്ഛ മാതാപിതരോ ആപുച്ഛിത്വാ ഏഹീ’’തി. സചേ ‘‘അനുഞ്ഞാതോമ്ഹീ’’തി വദതി, സദ്ദഹന്തേന പബ്ബാജേതബ്ബോ. പിതാ സയം പബ്ബജിതോ പുത്തമ്പി പബ്ബാജേതുകാമോ ഹോതി, മാതരം ആപുച്ഛിത്വാ പബ്ബാജേതു. മാതാ വാ ധീതരം പബ്ബാജേതുകാമാ പിതരം ആപുച്ഛിത്വാവ പബ്ബാജേതു. പിതാ പുത്തദാരേന അനത്ഥികോ പലായി, മാതാ ‘‘ഇമം പബ്ബജേഥാ’’തി പുത്തം ഭിക്ഖൂനം ദേതി, ‘‘പിതാസ്സ കുഹി’’ന്തി വുത്തേ ‘‘ചിത്തകേളിം കീളിതും പലാതോ’’തി വദതി, തം പബ്ബാജേതും വട്ടതി. മാതാ കേനചി പുരിസേന സദ്ധിം പലാതാ ഹോതി, പിതാ പന ‘‘പബ്ബാജേഥാ’’തി വദതി, ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. പിതാ വിപ്പവുത്ഥോ ഹോതി, മാതാ പുത്തം ‘‘പബ്ബാജേഥാ’’തി അനുജാനാതി, ‘‘പിതാസ്സ കുഹി’’ന്തി വുത്തേ ‘‘കിം തുമ്ഹാകം പിതരാ, അഹം ജാനിസ്സാമീ’’തി വദതി, പബ്ബാജേതും വട്ടതീതി കുരുന്ദിയം വുത്തം.

മാതാപിതരോ മതാ, ദാരകോ ചൂളമാതാദീനം സന്തികേ സംവദ്ധോ, തസ്മിം പബ്ബാജിയമാനേ ഞാതകാ കലഹം വാ കരോന്തി ഖിയ്യന്തി വാ, തസ്മാ വിവാദുപച്ഛേദനത്ഥം ആപുച്ഛിത്വാ പബ്ബാജേതബ്ബോ, അനാപുച്ഛിത്വാ പബ്ബാജേന്തസ്സ പന ആപത്തി നത്ഥി. ദഹരകാലേ ഗഹേത്വാ പോസകാ മാതാപിതരോ നാമ ഹോന്തി, തേസുപി ഏസേവ നയോ. പുത്തോ അത്താനം നിസ്സായ ജീവതി, ന മാതാപിതരോ. സചേപി രാജാ ഹോതി, ആപുച്ഛിത്വാവ പബ്ബാജേതബ്ബോ. മാതാപിതൂഹി അനുഞ്ഞാതോ പബ്ബജിത്വാ പുന വിബ്ഭമതി, സചേപി സതക്ഖത്തും പബ്ബജിത്വാ വിബ്ഭമതി, ആഗതാഗതകാലേ പുനപ്പുനം ആപുച്ഛിത്വാവ പബ്ബാജേതബ്ബോ. സചേപി ഏവം വദന്തി ‘‘അയം വിബ്ഭമിത്വാ ഗേഹം ആഗതോ, അമ്ഹാകം കമ്മം ന കരോതി, പബ്ബജിത്വാ തുമ്ഹാകം വത്തം ന പൂരേതി, നത്ഥി ഇമസ്സ ആപുച്ഛനകിച്ചം ¶ , ആഗതാഗതം നം പബ്ബാജേയ്യാഥാ’’തി, ഏവം നിസ്സട്ഠം പുന അനാപുച്ഛാപി പബ്ബാജേതും വട്ടതി.

യോപി ദഹരകാലേയേവ ‘‘അയം തുമ്ഹാകം ദിന്നോ, യദാ ഇച്ഛഥ, തദാ പബ്ബാജേയ്യാഥാ’’തി ഏവം ദിന്നോ ഹോതി, സോപി ആഗതാഗതോ പുന അനാപുച്ഛിത്വാവ പബ്ബാജേതബ്ബോ. യം പന ദഹരകാലേയേവ ‘‘ഇമം, ഭന്തേ, പബ്ബാജേയ്യാഥാ’’തി അനുജാനിത്വാ പച്ഛാ വുഡ്ഢിപ്പത്തകാലേ നാനുജാനന്തി, അയം ന അനാപുച്ഛാ പബ്ബാജേതബ്ബോ. ഏകോ മാതാപിതൂഹി സദ്ധിം ഭണ്ഡിത്വാ ‘‘പബ്ബാജേഥ മ’’ന്തി ആഗച്ഛതി, ‘‘ആപുച്ഛിത്വാ ഏഹീ’’തി ച വുത്തോ ‘‘നാഹം ഗച്ഛാമി, സചേ മം ന പബ്ബാജേഥ, വിഹാരം വാ ഝാപേമി, സത്ഥേന വാ തുമ്ഹേ പഹരാമി, തുമ്ഹാകം ഞാതകാനം വാ ഉപട്ഠാകാനം വാ ആരാമച്ഛേദനാദീഹി അനത്ഥം ഉപ്പാദേമി, രുക്ഖാ വാ പതിത്വാ മരാമി, ചോരമജ്ഝം വാ പവിസാമി, ദേസന്തരം വാ ഗച്ഛാമീ’’തി വദതി, തം തസ്സേവ രക്ഖണത്ഥായ പബ്ബാജേതും വട്ടതി. സചേ പനസ്സ മാതാപിതരോ ആഗന്ത്വാ ‘‘കസ്മാ അമ്ഹാകം പുത്തം പബ്ബാജയിത്ഥാ’’തി വദന്തി, തേസം തമത്ഥം ആരോചേത്വാ ¶ ‘‘രക്ഖണത്ഥായ നം പബ്ബാജയിമ്ഹ, പഞ്ഞായഥ തുമ്ഹേ പുത്തേനാ’’തി വത്തബ്ബാ. ‘‘രുക്ഖാ പതിസ്സാമീ’’തി അഭിരുഹിത്വാ പന ഹത്ഥപാദേ മുഞ്ചന്തം പബ്ബാജേതും വട്ടതിയേവ.

ഏകോ വിദേസം ഗന്ത്വാ പബ്ബജ്ജം യാചതി, ആപുച്ഛിത്വാ ചേ ഗതോ, പബ്ബാജേതബ്ബോ. നോ ചേ, ദഹരഭിക്ഖും പേസേത്വാ ആപുച്ഛാപേത്വാ പബ്ബാജേതബ്ബോ. അതിദൂരഞ്ചേ ഹോതി, പബ്ബാജേത്വാപി ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം പേസേത്വാ ദസ്സേതും വട്ടതി. കുരുന്ദിയം പന വുത്തം ‘‘സചേ ദൂരം ഹോതി, മഗ്ഗോ ച മഹാകന്താരോ, ‘ഗന്ത്വാ ആപുച്ഛിസ്സാമീ’തി പബ്ബാജേതും വട്ടതീ’’തി. സചേ പന മാതാപിതൂനം ബഹൂ പുത്താ ഹോന്തി, ഏവഞ്ച വദന്തി ‘‘ഭന്തേ, ഏതേസം ദാരകാനം യം ഇച്ഛഥ, തം പബ്ബാജേയ്യാഥാ’’തി, ദാരകേ വീമംസിത്വാ യം ഇച്ഛതി, സോ പബ്ബാജേതബ്ബോ. സചേപി സകലേന കുലേന വാ ഗാമേന വാ അനുഞ്ഞാതോ ഹോതി ‘‘ഭന്തേ, ഇമസ്മിം കുലേ വാ ഗാമേ വാ യം ഇച്ഛഥ, തം പബ്ബാജേയ്യാഥാ’’തി, യം ഇച്ഛതി, സോ പബ്ബാജേതബ്ബോതി.

൧൪൪. ഏവം (മഹാവ. അട്ഠ. ൩൪) പബ്ബജ്ജാദോസവിരഹിതം മാതാപിതൂഹി അനുഞ്ഞാതം പബ്ബാജേന്തേനപി ച സചേ അച്ഛിന്നകേസോ ഹോതി, ഏകസീമായഞ്ച അഞ്ഞേപി ഭിക്ഖൂ ¶ അത്ഥി, കേസച്ഛേദനത്ഥായ ഭണ്ഡുകമ്മം ആപുച്ഛിതബ്ബം. തത്രായം ആപുച്ഛനവിധി (മഹാവ. അട്ഠ. ൯൮) – സീമാപരിയാപന്നേ ഭിക്ഖൂ സന്നിപാതേത്വാ പബ്ബജ്ജാപേക്ഖം തത്ഥ നേത്വാ ‘‘സങ്ഘം, ഭന്തേ, ഇമസ്സ ദാരകസ്സ ഭണ്ഡുകമ്മം ആപുച്ഛാമീ’’തി തിക്ഖത്തും വാ ദ്വിക്ഖത്തും വാ സകിം വാ വത്തബ്ബം. ഏത്ഥ ച ‘‘ഇമസ്സ ദാരകസ്സ ഭണ്ഡുകമ്മം ആപുച്ഛാമീ’’തിപി ‘‘ഇമസ്സ സമണകരണം ആപുച്ഛാമീ’’തിപി ‘‘അയം സമണോ ഹോതുകാമോ’’തിപി ‘‘അയം പബ്ബജിതുകാമോ’’തിപി വത്തും വട്ടതിയേവ. സചേ സഭാഗട്ഠാനം ഹോതി, ദസ വാ വീസതി വാ തിംസം വാ ഭിക്ഖൂ വസന്തീതി പരിച്ഛേദോ പഞ്ഞായതി, തേസം ഠിതോകാസം വാ നിസിന്നോകാസം വാ ഗന്ത്വാപി പുരിമനയേനേവ ആപുച്ഛിതബ്ബം. പബ്ബജ്ജാപേക്ഖം വിനാവ ദഹരഭിക്ഖൂ വാ സാമണേരേ വാ പേസേത്വാപി ‘‘ഏകോ, ഭന്തേ, പബ്ബജ്ജാപേക്ഖോ അത്ഥി, തസ്സ ഭണ്ഡുകമ്മം ആപുച്ഛാമാ’’തിആദിനാ നയേന ആപുച്ഛാപേതും വട്ടതി. സചേ കേചി ഭിക്ഖൂ സേനാസനം വാ ഗുമ്ബാദീനി വാ പവിസിത്വാ നിദ്ദായന്തി വാ സമണധമ്മം വാ കരോന്തി, ആപുച്ഛകാ ച പരിയേസന്താപി അദിസ്വാ ‘‘സബ്ബേ ആപുച്ഛിതാ അമ്ഹേഹീ’’തി സഞ്ഞിനോ ഹോന്തി, പബ്ബജ്ജാ നാമ ലഹുകകമ്മം, തസ്മാ പബ്ബജിതോ സുപബ്ബജിതോ, പബ്ബാജേന്തസ്സപി അനാപത്തി.

സചേ പന വിഹാരോ മഹാ ഹോതി അനേകഭിക്ഖുസഹസ്സാവാസോ, സബ്ബേ ഭിക്ഖൂ സന്നിപാതാപേതുമ്പി ദുക്കരം, പഗേവ പടിപാടിയാ ആപുച്ഛിതും, ഖണ്ഡസീമായ വാ ഠത്വാ നദീസമുദ്ദാദീനി വാ ഗന്ത്വാ പബ്ബാജേതബ്ബോ. യോ പന നവമുണ്ഡോ വാ ഹോതി വിബ്ഭന്തകോ വാ നിഗണ്ഠാദീസു ¶ അഞ്ഞതരോ വാ ദ്വങ്ഗുലകേസോ വാ ഊനദ്വങ്ഗുലകേസോ വാ, തസ്സ കേസച്ഛേദനകിച്ചം നത്ഥി, തസ്മാ ഭണ്ഡുകമ്മം അനാപുച്ഛിത്വാപി താദിസം പബ്ബാജേതും വട്ടതി. ദ്വങ്ഗുലാതിരിത്തകേസോ പന യോ ഹോതി അന്തമസോ ഏകസിഖാമത്തധരോപി, സോ ഭണ്ഡുകമ്മം ആപുച്ഛിത്വാവ പബ്ബാജേതബ്ബോ.

൧൪൫. ഏവം ആപുച്ഛിത്വാ പബ്ബാജേന്തേന ച പരിപുണ്ണപത്തചീവരോവ പബ്ബാജേതബ്ബോ. സചേ തസ്സ നത്ഥി, യാചിതകേനപി പത്തചീവരേന പബ്ബാജേതും വട്ടതി, സഭാഗട്ഠാനേ വിസ്സാസേന ഗഹേത്വാപി പബ്ബാജേതും വട്ടതി. സചേ (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൧൮) പന അപക്കം പത്തം ചീവരൂപഗാനി ച വത്ഥാനി ഗഹേത്വാ ആഗതോ ഹോതി, യാവ പത്തോ പച്ചതി, ചീവരാനി ച കരീയന്തി, താവ വിഹാരേ വസന്തസ്സ അനാമട്ഠപിണ്ഡപാതം ദാതും വട്ടതി, ഥാലകേസു ഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. പുരേഭത്തം സാമണേരഭാഗസമകോ ¶ ആമിസഭാഗോ ദാതും വട്ടതി, സേനാസനഗ്ഗാഹോ പന സലാകഭത്തഉദ്ദേസഭത്തനിമന്തനാദീനി ച ന വട്ടന്തി. പച്ഛാഭത്തമ്പി സാമണേരഭാഗസമോ തേലതണ്ഡുലമധുഫാണിതാദിഭേസജ്ജഭാഗോ വട്ടതി. സചേ ഗിലാനോ ഹോതി, ഭേസജ്ജമസ്സ കാതും വട്ടതി, സാമണേരസ്സ വിയ സബ്ബം പടിജഗ്ഗനകമ്മം. ഉപസമ്പദാപേക്ഖം പന യാചിതകേന പത്തചീവരേന ഉപസമ്പാദേതും ന വട്ടതി. ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, യാചിതകേന പത്തചീവരേന ഉപസമ്പാദേതബ്ബോ, യോ ഉപസമ്പാദേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൧൧൮) വുത്തം. തസ്മാ സോ പരിപുണ്ണപത്തചീവരോയേവ ഉപസമ്പാദേതബ്ബോ. സചേ തസ്സ നത്ഥി, ആചരിയുപജ്ഝായാ ചസ്സ ദാതുകാമാ ഹോന്തി, അഞ്ഞേ വാ ഭിക്ഖൂ നിരപേക്ഖേഹി നിസ്സജ്ജിത്വാ അധിട്ഠാനുപഗം പത്തചീവരം ദാതബ്ബം. യാചിതകേന പന പത്തേന വാ ചീവരേന വാ ഉപസമ്പാദേന്തസ്സേവ ആപത്തി ഹോതി, കമ്മം പന ന കുപ്പതി.

൧൪൬. പരിപുണ്ണപത്തചീവരം (മഹാവ. അട്ഠ. ൩൪) പബ്ബാജേന്തേനപി സചേ ഓകാസോ ഹോതി, സയം പബ്ബാജേതബ്ബോ. സചേ ഉദ്ദേസപരിപുച്ഛാദീഹി ബ്യാവടോ ഹോതി, ഓകാസം ന ലഭതി, ഏകോ ദഹരഭിക്ഖു വത്തബ്ബോ ‘‘ഏതം പബ്ബാജേഹീ’’തി. അവുത്തോപി ചേ ദഹരഭിക്ഖു ഉപജ്ഝായം ഉദ്ദിസ്സ പബ്ബാജേതി, വട്ടതി. സചേ ദഹരഭിക്ഖു നത്ഥി, സാമണേരോപി വത്തബ്ബോ ‘‘ഏതം ഖണ്ഡസീമം നേത്വാ പബ്ബാജേത്വാ കാസായാനി അച്ഛാദേത്വാ ഏഹീ’’തി. സരണാനി പന സയം ദാതബ്ബാനി. ഏവം ഭിക്ഖുനാവ പബ്ബാജിതോ ഹോതി. പുരിസഞ്ഹി ഭിക്ഖുതോ അഞ്ഞോ പബ്ബാജേതും ന ലഭതി, മാതുഗാമം ഭിക്ഖുനീതോ അഞ്ഞോ, സാമണേരോ പന സാമണേരീ വാ ആണത്തിയാ കാസായാനി ദാതും ലഭന്തി, കേസോരോപനം യേന കേനചി കതം സുകതം.

സചേ പന ഭബ്ബരൂപോ ഹോതി സഹേതുകോ ഞാതോ യസസ്സീ കുലപുത്തോ, ഓകാസം കത്വാപി സയമേവ പബ്ബാജേതബ്ബോ, ‘‘മത്തികാമുട്ഠിം ഗഹേത്വാ നഹായിത്വാ ആഗച്ഛാഹീ’’തി ച ന പന വിസ്സജ്ജേതബ്ബോ ¶ . പബ്ബജിതുകാമാനഞ്ഹി പഠമം ബലവഉസ്സാഹോ ഹോതി, പച്ഛാ പന കാസായാനി ച കേസഹരണസത്ഥകഞ്ച ദിസ്വാ ഉത്രസന്തി, ഏത്തോയേവ പലായന്തി, തസ്മാ സയമേവ നഹാനതിത്ഥം നേത്വാ സചേ നാതിദഹരോ, ‘‘നഹാഹീ’’തി വത്തബ്ബോ, കേസാ പനസ്സ സയമേവ മത്തികം ഗഹേത്വാ ധോവിതബ്ബാ ¶ . ദഹരകുമാരകോ പന സയം ഉദകം ഓതരിത്വാ ഗോമയമത്തികാഹി ഘംസിത്വാ നഹാപേതബ്ബോ. സചേപിസ്സ കച്ഛു വാ പിളകാ വാ ഹോന്തി, യഥാ മാതാ പുത്തം ന ജിഗുച്ഛതി, ഏവമേവം അജിഗുച്ഛന്തേന സാധുകം ഹത്ഥപാദതോ ച സീസതോ ച പട്ഠായ ഘംസിത്വാ ഘംസിത്വാ നഹാപേതബ്ബോ. കസ്മാ? ഏത്തകേന ഹി ഉപകാരേന കുലപുത്താ ആചരിയുപജ്ഝായേസു ച സാസനേ ച ബലവസിനേഹാ തിബ്ബഗാരവാ അനിവത്തിധമ്മാ ഹോന്തി, ഉപ്പന്നം അനഭിരതിം വിനോദേത്വാ ഥേരഭാവം പാപുണന്തി, കതഞ്ഞുകതവേദിനോ ഹോന്തി.

ഏവം നഹാപനകാലേ പന കേസമസ്സും ഓരോപനകാലേ വാ ‘‘ത്വം ഞാതോ യസസ്സീ, ഇദാനി മയം തം നിസ്സായ പച്ചയേഹി ന കിലമിസ്സാമാ’’തി ന വത്തബ്ബോ, അഞ്ഞാപി അനിയ്യാനികകഥാ ന വത്തബ്ബാ, അഥ ഖ്വസ്സ ‘‘ആവുസോ, സുട്ഠു ഉപധാരേഹി, സതിം ഉപട്ഠാപേഹീ’’തി വത്വാ തചപഞ്ചകകമ്മട്ഠാനം ആചിക്ഖിതബ്ബം. ആചിക്ഖന്തേന ച വണ്ണസണ്ഠാനഗന്ധാസയോകാസവസേന അസുചിജേഗുച്ഛപടിക്കൂലഭാവം നിജ്ജീവനിസ്സത്തഭാവം വാ പാകടം കരോന്തേന ആചിക്ഖിതബ്ബം. സചേ ഹി സോ പുബ്ബേ മദ്ദിതസങ്ഖാരോ ഹോതി ഭാവിതഭാവനോ കണ്ടകവേധാപേക്ഖോ വിയ പരിപക്കഗണ്ഡോ സൂരിയുഗ്ഗമനാപേക്ഖം വിയ ച പരിണതപദുമം, അഥസ്സ ആരദ്ധമത്തേ കമ്മട്ഠാനം മനസികാരേ ഇന്ദാസനി വിയ പബ്ബതേ കിലേസപബ്ബതേ ചുണ്ണയമാനംയേവ ഞാണം പവത്തതി, ഖുരഗ്ഗേയേവ അരഹത്തം പാപുണാതി. യേ ഹി കേചി ഖുരഗ്ഗേ അരഹത്തം പത്താ, സബ്ബേ തേ ഏവരൂപം സവനം ലഭിത്വാ കല്യാണമിത്തേന ആചരിയേന ദിന്നനയം നിസ്സായ, നോ അനിസ്സായ. തസ്മാസ്സ ആദിതോവ ഏവരൂപീ കഥാ കഥേതബ്ബാതി.

കേസേസു പന ഓരോപിതേസു ഹലിദ്ദിചുണ്ണേന വാ ഗന്ധചുണ്ണേന വാ സീസഞ്ച സരീരഞ്ച ഉബ്ബട്ടേത്വാ ഗിഹിഗന്ധം അപനേത്വാ കാസായാനി തിക്ഖത്തും വാ ദ്വിക്ഖത്തും വാ സകിം വാ പടിഗ്ഗാഹാപേതബ്ബോ. അഥാപിസ്സ ഹത്ഥേ അദത്വാ ആചരിയോ വാ ഉപജ്ഝായോ വാ സയമേവ അച്ഛാദേതി, വട്ടതി. സചേ അഞ്ഞം ദഹരം വാ സാമണേരം വാ ഉപാസകം വാ ആണാപേതി ‘‘ആവുസോ, ഏതാനി കാസായാനി ഗഹേത്വാ ഏതം അച്ഛാദേഹീ’’തി, തഞ്ഞേവ വാ ആണാപേതി ‘‘ഏതാനി ഗഹേത്വാ അച്ഛാദേഹീ’’തി, സബ്ബം തം വട്ടതി, സബ്ബം തേന ഭിക്ഖുനാവ ദിന്നം ഹോതി. യം പന നിവാസനം വാ പാരുപനം ¶ വാ അനാണത്തിയാ നിവാസേതി വാ പാരുപതി വാ, തം അപനേത്വാ പുന ദാതബ്ബം. ഭിക്ഖുനാ ¶ ഹി സഹത്ഥേന വാ ആണത്തിയാ വാ ദിന്നമേവ കാസായം വട്ടതി, അദിന്നം ന വട്ടതി. സചേപി തസ്സേവ സന്തകം ഹോതി, കോ പന വാദോ ഉപജ്ഝായമൂലകേ.

൧൪൭. ഏവം പന ദിന്നാനി കാസായാനി അച്ഛാദാപേത്വാ ഏകംസം ഉത്തരാസങ്ഗം കാരാപേത്വാ യേ തത്ഥ സന്നിപതിതാ ഭിക്ഖൂ, തേസം പാദേ വന്ദാപേത്വാ അഥ സരണഗഹണത്ഥം ഉക്കുടികം നിസീദാപേത്വാ അഞ്ജലിം പഗ്ഗണ്ഹാപേത്വാ ‘‘ഏവം വദേഹീ’’തി വത്തബ്ബോ, ‘‘യമഹം വദാമി, തം വദേഹീ’’തി വത്തബ്ബോ. അഥസ്സ ഉപജ്ഝായേന വാ ആചരിയേന വാ ‘‘ബുദ്ധം സരണം ഗച്ഛാമീ’’തിആദിനാ നയേന സരണാനി ദാതബ്ബാനി യഥാവുത്തപടിപാടിയാവ, ന ഉപ്പടിപാടിയാ. സചേ ഹി ഏകപദമ്പി ഏകക്ഖരമ്പി ഉപ്പടിപാടിയാ ദേതി, ബുദ്ധം സരണംയേവ വാ തിക്ഖത്തും ദത്വാ പുന ഇതരേസു ഏകേകം തിക്ഖത്തും ദേതി, അദിന്നാനി ഹോന്തി സരണാനി.

ഇമഞ്ച പന സരണഗമനുപസമ്പദം പടിക്ഖിപിത്വാ അനുഞ്ഞാതഉപസമ്പദാ ഏകതോസുദ്ധിയാ വട്ടതി, സാമണേരപബ്ബജ്ജാ പന ഉഭതോസുദ്ധിയാവ വട്ടതി, നോ ഏകതോസുദ്ധിയാ. തസ്മാ ഉപസമ്പദായ സചേ ആചരിയോ ഞത്തിദോസഞ്ചേവ കമ്മവാചാദോസഞ്ച വജ്ജേത്വാ കമ്മം കരോതി, സുകതം ഹോതി. പബ്ബജ്ജായ പന ഇമാനി തീണി സരണാനി ബു-കാര ധ-കാരാദീനം ബ്യഞ്ജനാനം ഠാനകരണസമ്പദം അഹാപേന്തേന ആചരിയേനപി അന്തേവാസികേനപി വത്തബ്ബാനി. സചേ ആചരിയോ വത്തും സക്കോതി, അന്തേവാസികോ ന സക്കോതി, അന്തേവാസികോ വാ സക്കോതി, ആചരിയോ ന സക്കോതി, ഉഭോപി വാ ന സക്കോന്തി, ന വട്ടതി. സചേ പന ഉഭോപി സക്കോന്തി, വട്ടതി. ഇമാനി ച പന ദദമാനേന ‘‘ബുദ്ധം സരണം ഗച്ഛാമീ’’തി ഏവം ഏകസമ്ബന്ധാനി അനുനാസികന്താനി വാ കത്വാ ദാതബ്ബാനി, ‘‘ബുദ്ധമ സരണമ ഗച്ഛാമീ’’തി ഏവം വിച്ഛിന്ദിത്വാ മകാരന്താനി വാ കത്വാ ദാതബ്ബാനി. അന്ധകട്ഠകഥായം ‘‘നാമം സാവേത്വാ ‘അഹം, ഭന്തേ, ബുദ്ധരക്ഖിതോ യാവജീവം ബുദ്ധം സരണം ഗച്ഛാമീ’’തി വുത്തം, തം ഏകട്ഠകഥായമ്പി നത്ഥി, പാളിയമ്പി ന വുത്തം, തേസം രുചിമത്തമേവ, തസ്മാ ന ഗഹേതബ്ബം. ന ഹി തഥാ അവദന്തസ്സ സരണം കുപ്പതി. ഏത്താവതാ ച സാമണേരഭൂമിയം പതിട്ഠിതോ ഹോതി.

൧൪൮. സചേ പനേസ ഗതിമാ ഹോതി പണ്ഡിതജാതികോ, അഥസ്സ തസ്മിംയേവ ഠാനേ സിക്ഖാപദാനി ഉദ്ദിസിതബ്ബാനി. കഥം? യഥാ ഭഗവതാ ഉദ്ദിട്ഠാനി. വുത്തഞ്ഹേതം –

‘‘അനുജാനാമി ¶ , ഭിക്ഖവേ, സാമണേരാനം ദസ സിക്ഖാപദാനി, തേസു ച സാമണേരേഹി സിക്ഖിതും. പാണാതിപാതാ വേരമണി, അദിന്നാദാനാ വേരമണി, അബ്രഹ്മചരിയാ വേരമണി, മുസാവാദാ ¶ വേരമണി, സുരാമേരയമജ്ജപമാദട്ഠാനാ വേരമണി, വികാലഭോജനാ വേരമണി, നച്ചഗീതവാദിത വിസൂകദസ്സനാ വേരമണി, മാലാഗന്ധ വിലേപന ധാരണ മണ്ഡന വിഭൂസനട്ഠാനാ വേരമണി, ഉച്ചാസയനമഹാസയനാ വേരമണി, ജാതരൂപരജതപടിഗ്ഗഹണാ വേരമണീ’’തി (മഹാവ. ൧൦൬).

അന്ധകട്ഠകഥായം പന ‘‘അഹം, ഭന്തേ, ഇത്ഥന്നാമോ യാവജീവം പാണാതിപാതാ വേരമണിസിക്ഖാപദം സമാദിയാമീ’’തി ഏവം സരണദാനം വിയ സിക്ഖാപദദാനമ്പി വുത്തം, തം നേവ പാളിയം, ന അട്ഠകഥാസു അത്ഥി, തസ്മാ യഥാപാളിയാവ ഉദ്ദിസിതബ്ബാനി. പബ്ബജ്ജാ ഹി സരണഗമനേഹേവ സിദ്ധാ, സിക്ഖാപദാനി പന കേവലം സിക്ഖാപദപൂരണത്ഥം ജാനിതബ്ബാനി, തസ്മാ പാളിയാ ആഗതനയേനേവ ഉഗ്ഗഹേതും അസക്കോന്തസ്സ യായ കായചി ഭാസായ അത്ഥവസേനപി ആചിക്ഖിതും വട്ടതി. യാവ പന അത്തനാ സിക്ഖിതബ്ബസിക്ഖാപദാനി ന ജാനാതി, സങ്ഘാടിപത്തചീവരധാരണട്ഠാനനിസജ്ജാദീസു പാനഭോജനാദിവിധിമ്ഹി ച ന കുസലോ ഹോതി, താവ ഭോജനസാലം വാ സലാകഭാജനട്ഠാനം വാ അഞ്ഞം വാ തഥാരൂപട്ഠാനം ന പേസേതബ്ബോ, സന്തികാവചരോയേവ കാതബ്ബോ, ബാലദാരകോ വിയ പടിപജ്ജിതബ്ബോ, സബ്ബമസ്സ കപ്പിയാകപ്പിയം ആചിക്ഖിതബ്ബം, നിവാസനപാരുപനാദീസു അഭിസമാചാരികേസു വിനേതബ്ബോ. തേനപി –

‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ദസഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതം സാമണേരം നാസേതും. പാണാതിപാതീ ഹോതി, അദിന്നാദായീ ഹോതി, അബ്രഹ്മചാരീ ഹോതി, മുസാവാദീ ഹോതി, മജ്ജപായീ ഹോതി, ബുദ്ധസ്സ അവണ്ണം ഭാസതി, ധമ്മസ്സ അവണ്ണം ഭാസതി, സങ്ഘസ്സ അവണ്ണം ഭാസതി, മിച്ഛാദിട്ഠികോ ഹോതി, ഭിക്ഖുനീദൂസകോ ഹോതീ’’തി (മഹാവ. ൧൦൮) –

ഏവം വുത്താനി ദസ നാസനങ്ഗാനി ആരകാ പരിവജ്ജേത്വാ ആഭിസമാചാരികം പരിപൂരേന്തേന ദസവിധേ സീലേ സാധുകം സിക്ഖിതബ്ബം.

൧൪൯. യോ ¶ പന (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൦൮) പാണാതിപാതാദീസു ദസസു നാസനങ്ഗേസു ഏകമ്പി കമ്മം കരോതി, സോ ലിങ്ഗനാസനായ നാസേതബ്ബോ. തീസു ഹി നാസനാസു ലിങ്ഗനാസനായേവ ഇധാധിപ്പേതാ. യഥാ ച ഭിക്ഖൂനം പാണാതിപാതാദീസു താ താ ആപത്തിയോ ഹോന്തി, ന തഥാ സാമണേരാനം. സാമണേരോ ഹി കുന്ഥ കിപില്ലികമ്പി മാരേത്വാ മങ്ഗുലണ്ഡകമ്പി ഭിന്ദിത്വാ നാസേതബ്ബതംയേവ പാപുണാതി, താവദേവസ്സ സരണഗമനാനി ച ഉപജ്ഝായഗ്ഗഹണഞ്ച സേനാസനഗ്ഗാഹോ ച പടിപ്പസ്സമ്ഭന്തി, സങ്ഘലാഭം ന ലഭതി, ലിങ്ഗമത്തമേവ ഏകം അവസിട്ഠം ഹോതി. സോ സചേ ആകിണ്ണദോസോവ ¶ ഹോതി, ആയതിം സംവരേ ന തിട്ഠതി, നിക്കഡ്ഢിതബ്ബോ. അഥ സഹസാ വിരജ്ഝിത്വാ ‘‘ദുട്ഠു മയാ കത’’ന്തി പുന സംവരേ ഠാതുകാമോ ഹോതി, ലിങ്ഗനാസനകിച്ചം നത്ഥി, യഥാനിവത്ഥപാരുതസ്സേവ സരണാനി ദാതബ്ബാനി, ഉപജ്ഝായോ ദാതബ്ബോ. സിക്ഖാപദാനി പന സരണഗമനേനേവ ഇജ്ഝന്തി. സാമണേരാനഞ്ഹി സരണഗമനം ഭിക്ഖൂനം ഉപസമ്പദകമ്മവാചാസദിസം, തസ്മാ ഭിക്ഖൂനം വിയ ചതുപാരിസുദ്ധിസീലം ഇമിനാപി ദസ സീലാനി സമാദിന്നാനേവ ഹോന്തി, ഏവം സന്തേപി ദള്ഹീകരണത്ഥം ആയതിം സംവരേ പതിട്ഠാപനത്ഥം പുന ദാതബ്ബാനി. സചേ പുരിമികായ പുന സരണാനി ഗഹിതാനി, പച്ഛിമികായ വസ്സാവാസികം ലച്ഛതി. സചേ പച്ഛിമികായ ഗഹിതാനി, സങ്ഘേന അപലോകേത്വാ ലാഭോ ദാതബ്ബോ. അദിന്നാദാനേ തിണസലാകമത്തേനപി വത്ഥുനാ, അബ്രഹ്മചരിയേ തീസു മഗ്ഗേസു യത്ഥ കത്ഥചി വിപ്പടിപത്തിയാ, മുസാവാദേ ഹസാധിപ്പായതായപി മുസാ ഭണിതേ അസ്സമണോ ഹോതി, നാസേതബ്ബതം ആപജ്ജതി, മജ്ജപാനേ പന ഭിക്ഖുനോ അജാനിത്വാപി ബീജതോ പട്ഠായ മജ്ജം പിവന്തസ്സ പാചിത്തിയം. സാമണേരോ ജാനിത്വാ പിവന്തോവ സീലഭേദം ആപജ്ജതി, ന അജാനിത്വാ. യാനി പനസ്സ ഇതരാനി പഞ്ച സിക്ഖാപദാനി, ഏതേസു ഭിന്നേസു ന നാസേതബ്ബോ, ദണ്ഡകമ്മം കാതബ്ബം. സിക്ഖാപദേ പന പുന ദിന്നേപി അദിന്നേപി വട്ടതി, ദണ്ഡകമ്മേന പന പീളേത്വാ ആയതിം സംവരേ ഠപനത്ഥായ ദാതബ്ബമേവ.

അവണ്ണഭാസനേ പന ‘‘അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ’’തിആദീനം പടിപക്ഖവസേന ബുദ്ധസ്സ വാ ‘‘സ്വാക്ഖാതോ’’തിആദീനം പടിപക്ഖവസേന ധമ്മസ്സ വാ ‘‘സുപ്പടിപന്നോ’’തിആദീനം പടിപക്ഖവസേന സങ്ഘസ്സ വാ അവണ്ണം ഭാസന്തോ രതനത്തയം നിന്ദന്തോ ഗരഹന്തോ ആചരിയുപജ്ഝായാദീഹി ‘‘മാ ഏവം അവചാ’’തി അവണ്ണഭാസനേ ആദീനവം ദസ്സേത്വാ നിവാരേതബ്ബോ. ‘‘സചേ യാവതതിയം വുച്ചമാനോ ¶ ന ഓരമതി, കണ്ടകനാസനായ നാസേതബ്ബോ’’തി കുരുന്ദിയം വുത്തം. മഹാഅട്ഠകഥായം പന ‘‘സചേ ഏവം വുച്ചമാനോ തം ലദ്ധിം നിസ്സജ്ജതി, ദണ്ഡകമ്മം കാരേത്വാ അച്ചയം ദേസാപേതബ്ബോ. സചേ ന നിസ്സജ്ജതി, തഥേവ ആദായ പഗ്ഗയ്ഹ തിട്ഠതി, ലിങ്ഗനാസനായ നാസേതബ്ബോ’’തി വുത്തം, തം യുത്തം. അയമേവ ഹി നാസനാ ഇധാധിപ്പേതാതി. മിച്ഛാദിട്ഠികേപി ഏസേവ നയോ. സസ്സതുച്ഛേദാനഞ്ഹി അഞ്ഞതരദിട്ഠികോ സചേ ആചരിയാദീഹി ഓവദിയമാനോ നിസ്സജ്ജതി, ദണ്ഡകമ്മം കാരേത്വാ അച്ചയം ദേസാപേതബ്ബോ, അപടിനിസ്സജ്ജന്തോവ നാസേതബ്ബോ. ഭിക്ഖുനീദൂസകോ ചേത്ഥ കാമം അബ്രഹ്മചാരിഗ്ഗഹണേന ഗഹിതോവ, അബ്രഹ്മചാരിം പന ആയതിം സംവരേ ഠാതുകാമം സരണാനി ദത്വാ ഉപസമ്പാദേതും വട്ടതി. ഭിക്ഖുനീദൂസകോ ആയതിം സംവരേ ഠാതുകാമോപി പബ്ബജ്ജമ്പി ന ലഭതി, പഗേവ ഉപസമ്പദന്തി ഏതമത്ഥം ദസ്സേതും ‘‘ഭിക്ഖുനീദൂസകോ’’തി ഇദം വിസും ദസമം അങ്ഗം വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം.

൧൫൦. ‘‘അനുജാനാമി ¶ , ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതസ്സ സാമണേരസ്സ ദണ്ഡകമ്മം കാതും. ഭിക്ഖൂനം അലാഭായ പരിസക്കതി, ഭിക്ഖൂനം അനത്ഥായ പരിസക്കതി, ഭിക്ഖൂനം അവാസായ പരിസക്കതി, ഭിക്ഖൂ അക്കോസതി, പരിഭാസതി, ഭിക്ഖൂ ഭിക്ഖൂഹി ഭേദേതീ’’തി (മഹാവ. ൧൦൭) ‘‘വചനതോ പന ഇമാനി പഞ്ച അങ്ഗാനി, സിക്ഖാപദേസു ച പച്ഛിമാനി വികാലഭോജനാദീനി പഞ്ചാതി ദസ ദണ്ഡകമ്മവത്ഥൂനി. കിംപനേത്ഥ ദണ്ഡകമ്മം കത്തബ്ബ’’ന്തി? ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, യത്ഥ വാ വസതി, യത്ഥ വാ പടിക്കമതി, തത്ഥ ആവരണം കാതു’’ന്തി (മഹാവ. ൧൦൭) വചനതോ യത്ഥ (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൦൭) വസതി വാ പവിസതി വാ, തത്ഥ ആവരണം കാതബ്ബം ‘‘മാ ഇധ പവിസാ’’തി. ഉഭയേനപി അത്തനോ പരിവേണഞ്ച വസ്സഗ്ഗേന പത്തസേനാസനഞ്ച വുത്തം. തസ്മാ ന സബ്ബോ സങ്ഘാരാമോ ആവരണം കാതബ്ബോ, കരോന്തോ ച ദുക്കടം ആപജ്ജതി ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, സബ്ബോ സങ്ഘാരാമോ ആവരണം കാതബ്ബോ, യോ കരേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി വുത്തത്താ. ന ച മുഖദ്വാരികോ ആഹാരോ ആവരണം കാതബ്ബോ, കരോന്തോ ച ദുക്കടം ആപജ്ജതി ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, മുഖദ്വാരികോ ആഹാരോ ആവരണം കാതബ്ബോ, യോ കരേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി വുത്തത്താ. തസ്മാ ‘‘അജ്ജ മാ ഖാദ മാ ഭുഞ്ജാ’’തി വദതോപി ‘‘ആഹാരമ്പി നിവാരേസ്സാമീ’’തി പത്തചീവരം അന്തോ നിക്ഖിപതോപി സബ്ബപയോഗേസു ദുക്കടം. അനാചാരസ്സ പന ദുബ്ബചസാമണേരസ്സ ദണ്ഡകമ്മം കത്വാ യാഗും വാ ഭത്തം വാ പത്തചീവരം വാ ദസ്സേത്വാ ‘‘ഏത്തകേ ¶ നാമ ദണ്ഡകമ്മേ ആഹടേ ഇദം ലച്ഛസീ’’തി വത്തും വട്ടതി. ഭഗവതാ ഹി ആവരണമേവ ദണ്ഡകമ്മം വുത്തം. ധമ്മസങ്ഗാഹകത്ഥേരേഹി പന ‘‘അപരാധാനുരൂപം ഉദകദാരുവാലികാദീനം ആഹരാപനമ്പി കാതബ്ബ’’ന്തി വുത്തം, തസ്മാ തമ്പി കാതബ്ബം, തഞ്ച ഖോ ‘‘ഓരമിസ്സതി വിരമിസ്സതീ’’തി അനുകമ്പായ, ന ‘‘നസ്സിസ്സതി വിബ്ഭമിസ്സതീ’’തിആദിനയപ്പവത്തേന പാപജ്ഝാസയേന. ‘‘ദണ്ഡകമ്മം കരോമീ’’തി ച ഉണ്ഹപാസാണേ വാ നിപജ്ജാപേതും പാസാണിട്ഠകാദീനി വാ സീസേ നിക്ഖിപാപേതും ഉദകം വാ പവേസേതും ന വട്ടതി.

ഉപജ്ഝായം അനാപുച്ഛാപി ദണ്ഡകമ്മം ന കാരേതബ്ബം ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഉപജ്ഝായം അനാപുച്ഛാ ആവരണം കാതബ്ബം, യോ കരേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൧൦൮) വചനതോ. ഏത്ഥ പന ‘‘തുമ്ഹാകം സാമണേരസ്സ അയം നാമ അപരാധോ, ദണ്ഡകമ്മമസ്സ കരോഥാ’’തി തിക്ഖത്തും വുത്തേ സചേ സോ ഉപജ്ഝായോ ദണ്ഡകമ്മം ന കരോതി, സയം കാതും വട്ടതി. സചേപി ആദിതോ ഉപജ്ഝായോ വദതി ‘‘മയ്ഹം സാമണേരാനം ദോസേ സതി തുമ്ഹേ ദണ്ഡകമ്മം കരോഥാ’’തി, കാതും വട്ടതിയേവ. യഥാ ച സാമണേരാനം, ഏവം സദ്ധിവിഹാരികന്തേവാസികാനമ്പി ദണ്ഡകമ്മം കാതും വട്ടതി, അഞ്ഞേസം പന പരിസാ ന അപലാളേതബ്ബാ, അപലാളേന്തോ ദുക്കടം ആപജ്ജതി ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, അഞ്ഞസ്സ പരിസാ അപലാളേതബ്ബാ, യോ അപലാളേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൧൦൮) വചനതോ ¶ . തസ്മാ ‘‘തുമ്ഹാകം പത്തം ദേമ, ചീവരം ദേമാ’’തി അത്തനോ ഉപട്ഠാനകരണത്ഥം സങ്ഗണ്ഹിത്വാ സാമണേരാ വാ ഹോന്തു ഉപസമ്പന്നാ വാ, അന്തമസോ ദുസ്സീലഭിക്ഖുസ്സപി പരസ്സ പരിസഭൂതേ ഭിന്ദിത്വാ ഗണ്ഹിതും ന വട്ടതി, ആദീനവം പന വത്തും വട്ടതി ‘‘തയാ നഹായിതും ആഗതേന ഗൂഥമക്ഖനം വിയ കതം ദുസ്സീലം നിസ്സായ വിഹരന്തേനാ’’തി. സചേ സോ സയമേവ ജാനിത്വാ ഉപജ്ഝം വാ നിസ്സയം വാ യാചതി, ദാതും വട്ടതി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

൧൫൧. നിസ്സയോതി ¶ ¶ ഏത്ഥ പന അയം നിസ്സയോ നാമ കേന ദാതബ്ബോ, കേന ന ദാതബ്ബോ, കസ്സ ദാതബ്ബോ, കസ്സ ന ദാതബ്ബോ, കഥം ഗഹിതോ ഹോതി, കഥം പടിപ്പസ്സമ്ഭതി, നിസ്സായ കേന വസിതബ്ബം, കേന ച ന വസിതബ്ബന്തി? തത്ഥ കേന ദാതബ്ബോ, കേന ന ദാതബ്ബോതി ഏത്ഥ താവ ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ബ്യത്തേന ഭിക്ഖുനാ പടിബലേന ദസവസ്സേന വാ അതിരേകദസവസ്സേന വാ ഉപസമ്പാദേതും, നിസ്സയം ദാതു’’ന്തി (മഹാവ. ൭൬, ൮൨) ച വചനതോ യോ ബ്യത്തോ ഹോതി പടിബലോ ഉപസമ്പദായ ദസവസ്സോ വാ അതിരേകദസവസ്സോ വാ, തേന ദാതബ്ബോ, ഇതരേന ന ദാതബ്ബോ. സചേ ദേതി, ദുക്കടം ആപജ്ജതി.

ഏത്ഥ (പാചി. അട്ഠ. ൧൪൫-൧൪൭) ച ‘‘ബ്യത്തോ’’തി ഇമിനാ പരിസുപട്ഠാപകബഹുസ്സുതോ വേദിതബ്ബോ. പരിസുപട്ഠാപകേന ഹി സബ്ബന്തിമേന പരിച്ഛേദേന പരിസം അഭിവിനയേ വിനേതും ദ്വേ വിഭങ്ഗാ പഗുണാ വാചുഗ്ഗതാ കാതബ്ബാ, അസക്കോന്തേന തീഹി ജനേഹി സദ്ധിം പരിവത്തനക്ഖമാ കാതബ്ബാ, കമ്മാകമ്മഞ്ച ഖന്ധകവത്തഞ്ച ഉഗ്ഗഹേതബ്ബം, പരിസായ പന അഭിധമ്മേ വിനയനത്ഥം സചേ മജ്ഝിമഭാണകോ ഹോതി, മൂലപണ്ണാസകോ ഉഗ്ഗഹേതബ്ബോ, ദീഘഭാണകേന മഹാവഗ്ഗോ, സംയുത്തഭാണകേന ഹേട്ഠിമാ വാ തയോ വഗ്ഗാ മഹാവഗ്ഗോ വാ, അങ്ഗുത്തരഭാണകേന ഹേട്ഠാ വാ ഉപരി വാ ഉപഡ്ഢനികായോ ഉഗ്ഗഹേതബ്ബോ, അസക്കോന്തേന തികനിപാതതോ പട്ഠായ ഉഗ്ഗഹേതുമ്പി വട്ടതി. മഹാപച്ചരിയം പന ‘‘ഏകം ഗണ്ഹന്തേന ചതുക്കനിപാതം വാ പഞ്ചകനിപാതം വാ ഉഗ്ഗഹേതും വട്ടതീ’’തി വുത്തം. ജാതകഭാണകേന സാട്ഠകഥം ജാതകം ഉഗ്ഗഹേതബ്ബം, തതോ ഓരം ന വട്ടതി. ‘‘ധമ്മപദമ്പി സഹ വത്ഥുനാ ഉഗ്ഗഹേതും വട്ടതീ’’തി മഹാപച്ചരിയം വുത്തം. തതോ തതോ സമുച്ചയം കത്വാ മൂലപണ്ണാസകമത്തം വട്ടതി, ‘‘ന വട്ടതീ’’തി കുരുന്ദട്ഠകഥായം പടിക്ഖിത്തം, ഇതരാസു വിചാരണായേവ നത്ഥി. അഭിധമ്മേ കിഞ്ചി ഗഹേതബ്ബന്തി ന വുത്തം. യസ്സ പന സാട്ഠകഥമ്പി വിനയപിടകം അഭിധമ്മപിടകഞ്ച പഗുണം, സുത്തന്തേ ച വുത്തപ്പകാരോ ഗന്ഥോ നത്ഥി, പരിസം ഉപട്ഠാപേതും ന ലഭതി. യേന പന സുത്തന്തതോ ച വിനയതോ ച വുത്തപ്പമാണോ ഗന്ഥോ ഉഗ്ഗഹിതോ, അയം പരിസുപട്ഠാകോ ബഹുസ്സുതോവ ഹോതി, ദിസാപാമോക്ഖോ യേനകാമംഗമോ പരിസം ഉപട്ഠാപേതും ലഭതി, അയം ഇമസ്മിം അത്ഥേ ‘‘ബ്യത്തോ’’തി അധിപ്പേതോ.

യോ ¶ ¶ പന അന്തേവാസിനോ വാ സദ്ധിവിഹാരികസ്സ വാ ഗിലാനസ്സ സക്കോതി ഉപട്ഠാനാദീനി കാതും, അയം ഇധ ‘‘പടിബലോ’’തി അധിപ്പേതോ. യം പന വുത്തം –

‘‘പഞ്ചഹി, ഭിക്ഖവേ, അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ. ന അസേക്ഖേന സീലക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, ന അസേക്ഖേന സമാധിക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, ന അസേക്ഖേന പഞ്ഞാക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, ന അസേക്ഖേന വിമുത്തിക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, ന അസേക്ഖേന വിമുത്തിഞാണദസ്സനക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ ഹോതി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ.

‘‘അപരേഹിപി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ. അത്തനാ ന അസേക്ഖേന സീലക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, ന പരം അസേക്ഖേ സീലക്ഖന്ധേ സമാദപേതാ. അത്തനാ ന അസേക്ഖേന സമാധിക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, ന പരം അസേക്ഖേ സമാധിക്ഖന്ധേ സമാദപേതാ. അത്തനാ ന അസേക്ഖേന പഞ്ഞാക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, ന പരം അസേക്ഖേ പഞ്ഞാക്ഖന്ധേ സമാദപേതാ. അത്തനാ ന അസേക്ഖേന വിമുത്തിക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, ന പരം അസേക്ഖേ വിമുത്തിക്ഖന്ധേ സമാദപേതാ. അത്തനാ ന അസേക്ഖേന വിമുത്തിഞാണദസ്സനക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, ന പരം അസേക്ഖേ വിമുത്തിഞാണദസ്സനക്ഖന്ധേ സമാദപേതാ. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ.

‘‘അപരേഹിപി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ. അസ്സദ്ധോ ഹോതി, അഹിരികോ ഹോതി, അനോത്തപ്പീ ഹോതി, കുസീതോ ഹോതി, മുട്ഠസ്സതി ഹോതി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം ¶ , ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ.

‘‘അപരേഹിപി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ. അധിസീലേ സീലവിപന്നോ ഹോതി, അജ്ഝാചാരേ ¶ ആചാരവിപന്നോ ഹോതി, അതിദിട്ഠിയാ ദിട്ഠിവിപന്നോ ഹോതി, അപ്പസ്സുതോ ഹോതി, ദുപ്പഞ്ഞോ ഹോതി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ.

‘‘അപരേഹിപി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ. ന പടിബലോ ഹോതി അന്തേവാസിം വാ സദ്ധിവിഹാരിം വാ ഗിലാനം ഉപട്ഠാതും വാ ഉപട്ഠാപേതും വാ, അനഭിരതം വൂപകാസേതും വാ വൂപകാസാപേതും വാ, ഉപ്പന്നം കുക്കുച്ചം ധമ്മതോ വിനോദേതും, ആപത്തിം ന ജാനാതി, ആപത്തിയാ വുട്ഠാനം ന ജാനാതി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ.

‘‘അപരേഹിപി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ. ന പടിബലോ ഹോതി അന്തേവാസിം വാ സദ്ധിവിഹാരിം വാ ആഭിസമാചാരികായ സിക്ഖായ സിക്ഖാപേതും, ആദിബ്രഹ്മചരിയകായ സിക്ഖായ വിനേതും, അഭിധമ്മേ വിനേതും, അഭിവിനയേ വിനേതും, ഉപ്പന്നം ദിട്ഠിഗതം ധമ്മതോ വിവേചേതും. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ.

‘‘അപരേഹിപി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ ¶ . ആപത്തിം ന ജാനാതി, അനാപത്തിം ന ജാനാതി, ലഹുകം ആപത്തിം ന ജാനാതി, ഗരുകം ആപത്തിം ന ജാനാതി, ഉഭയാനി ഖോ പനസ്സ പാതിമോക്ഖാനി വിത്ഥാരേന ന സ്വാഗതാനി ഹോന്തി ന സുവിഭത്താനി ന സുപ്പവത്തീനി ന സുവിനിച്ഛിതാനി സുത്തസോ അനുബ്യഞ്ജനസോ. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ.

‘‘അപരേഹിപി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ. ആപത്തിം ന ജാനാതി, അനാപത്തിം ന ജാനാതി, ലഹുകം ആപത്തിം ന ജാനാതി, ഗരുകം ആപത്തിം ന ജാനാതി, ഊനദസവസ്സോ ഹോതി ¶ . ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, ന സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ’’തിആദി (മഹാവ. ൮൪). തമ്പി –

‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ബ്യത്തേന ഭിക്ഖുനാ പടിബലേന ദസവസ്സേന വാ അതിരേകദസവസ്സേന വാ ഉപസമ്പാദേതും, നിസ്സയം ദാതു’’ന്തി (മഹാവ. ൭൬, ൮൨) ച ഏവം സങ്ഖേപതോ വുത്തസ്സേവ ഉപജ്ഝായാചരിയലക്ഖണസ്സ വിത്ഥാരദസ്സനത്ഥം വുത്തം.

തത്ഥ (മഹാവ. അട്ഠ. ൮൪) കിഞ്ചി അയുത്തവസേന പടിക്ഖിത്തം, കിഞ്ചി ആപത്തിഅങ്ഗവസേന. തഥാ ഹി ‘‘ന അസേക്ഖേന സീലക്ഖന്ധേനാ’’തി ച ‘‘അത്തനാ ന അസേക്ഖേനാ’’തി ച ‘‘അസ്സദ്ധോ’’തി ച ആദീസു തീസു പഞ്ചകേസു അയുത്തവസേന പടിക്ഖേപോ കതോ, ന ആപത്തിഅങ്ഗവസേന. യോ ഹി അസേക്ഖേഹി സീലക്ഖന്ധാദീഹി അസമന്നാഗതോ പരേ ച തത്ഥ സമാദപേതും അസക്കോന്തോ അസ്സദ്ധിയാദിദോസയുത്തോവ ഹുത്വാ പരിസം പരിഹരതി, തസ്സ പരിസാ സീലാദീഹി പരിയായതിയേവ ന വഡ്ഢതി, തസ്മാ ‘‘തേന ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബ’’ന്തിആദി അയുത്തവസേന വുത്തം, ന ആപത്തിഅങ്ഗവസേന. ന ഹി ഖീണാസവസ്സേവ ഉപജ്ഝാചരിയഭാവോ ഭഗവതാ അനുഞ്ഞാതോ, യദി തസ്സേവ അനുഞ്ഞാതോ അഭവിസ്സ, ‘‘സചേ ഉപജ്ഝായസ്സ അനഭിരതി ഉപ്പന്നാ ഹോതീ’’തിആദിം ന വദേയ്യ, യസ്മാ പന ഖീണാസവസ്സ പരിസാ സീലാദീഹി ന പരിഹായതി, തസ്മാ ‘‘പഞ്ചഹി, ഭിക്ഖവേ, അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ഉപസമ്പാദേതബ്ബ’’ന്തിആദി വുത്തം.

അധിസീലേ ¶ സീലവിപന്നോതിആദീസു പാരാജികഞ്ച സങ്ഘാദിസേസഞ്ച ആപന്നോ അധിസീലേ സീലവിപന്നോ നാമ. ഇതരേ പഞ്ചാപത്തിക്ഖന്ധേ ആപന്നോ അജ്ഝാചാരേ ആചാരവിപന്നോ നാമ. സമ്മാദിട്ഠിം പഹായ അന്തഗ്ഗാഹികായ ദിട്ഠിയാ സമന്നാഗതോ അതിദിട്ഠിയാ ദിട്ഠിവിപന്നോ നാമ. യത്തകം സുതം പരിസം പരിഹരന്തസ്സ ഇച്ഛിതബ്ബം, തേന വിരഹിതത്താ അപ്പസ്സുതോ. യം തേന ജാനിതബ്ബം ആപത്താദി, തസ്സ അജാനനതോ ദുപ്പഞ്ഞോ. ഇമസ്മിം പഞ്ചകേ പുരിമാനി തീണി പദാനി അയുത്തവസേന വുത്താനി, പച്ഛിമാനി ദ്വേ ആപത്തിഅങ്ഗവസേന.

ആപത്തിം ന ജാനാതീതി ‘‘ഇദം നാമ മയാ കത’’ന്തി വുത്തേ ‘‘ഇമം നാമ ആപത്തിം അയം ആപന്നോ’’തി ന ജാനാതി. വുട്ഠാനം ന ജാനാതീതി ‘‘വുട്ഠാനഗാമിനിതോ വാ ദേസനാഗാമിനിതോ വാ ആപത്തിതോ ഏവം നാമ വുട്ഠാനം ഹോതീ’’തി ന ജാനാതി. ഇമസ്മിഞ്ഹി പഞ്ചകേ പുരിമാനി ദ്വേ പദാനി അയുത്തവസേന വുത്താനി, പച്ഛിമാനി തീണി ആപത്തിഅങ്ഗവസേന.

ആഭിസമാചാരികായ ¶ സിക്ഖായാതി ഖന്ധകവത്തേ വിനേതും ന പടിബലോ ഹോതീതി അത്ഥോ. ആദിബ്രഹ്മചരിയകായാതി സേക്ഖപണ്ണത്തിയം വിനേതും ന പടിബലോതി അത്ഥോ. അഭിധമ്മേതി നാമരൂപപരിച്ഛേദേ വിനേതും ന പടിബലോതി അത്ഥോ. അഭിവിനയേതി സകലേ വിനയപിടകേ വിനേതും ന പടിബലോതി അത്ഥോ. വിനേതും ന പടിബലോതി ച സബ്ബത്ഥ സിക്ഖാപേതും ന സക്കോതീതി അത്ഥോ. ധമ്മതോ വിവേചേതുന്തി ധമ്മേന കാരണേന വിസ്സജ്ജാപേതും. ഇമസ്മിം പഞ്ചകേ സബ്ബപദേസു ആപത്തി.

‘‘ആപത്തിം ന ജാനാതീ’’തിആദിപഞ്ചകസ്മിം വിത്ഥാരേനാതി ഉഭതോവിഭങ്ഗേന സദ്ധിം. ന സ്വാഗതാനീതി ന സുട്ഠു ആഗതാനി. സുവിഭത്താനീതി സുട്ഠു വിഭത്താനി പദപച്ചാഭട്ഠസങ്കരദോസരഅതാനി. സുപ്പവത്തീനീതി പഗുണാനി വാചുഗ്ഗതാനി സുവിനിച്ഛിതാനി. സുത്തസോതി ഖന്ധകപരിവാരതോ ആഹരിതബ്ബസുത്തവസേന സുട്ഠു വിനിച്ഛിതാനി. അനുബ്യഞ്ജനസോതി അക്ഖരപദപാരിപൂരിയാ ച സുവിനിച്ഛിതാനി അഖണ്ഡാനി അവിപരീതക്ഖരാനി. ഏതേന അട്ഠകഥാ ദീപിതാ. അട്ഠകഥാതോ ഹി ഏസ വിനിച്ഛയോ ഹോതീതി. ഇമസ്മിം പഞ്ചകേപി സബ്ബപദേസു ആപത്തി. ഊനദസവസ്സപരിയോസാനപഞ്ചകേപി ഏസേവ നയോ. ഇതി ആദിതോ തയോ പഞ്ചകാ, ചതുത്ഥേ തീണി പദാനി, പഞ്ചമേ ദ്വേ പദാനീതി സബ്ബേപി ചത്താരോ പഞ്ചകാ അയുത്തവസേന വുത്താ, ചതുത്ഥേ പഞ്ചകേ ദ്വേ ¶ പദാനി, പഞ്ചമേ തീണി, ഛട്ഠസത്തമട്ഠമാ തയോ പഞ്ചകാതി സബ്ബേപി ചത്താരോ പഞ്ചകാ ആപത്തിഅങ്ഗവസേന വുത്താ.

സുക്കപക്ഖേ പന വുത്തവിപരിയായേന ‘‘പഞ്ചഹി, ഭിക്ഖവേ, അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, സാമണേരോ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ. അസേക്ഖേന സീലക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ ഹോതീ’’തിആദിനാ (മഹാവ. ൮൪) അട്ഠ പഞ്ചകാ ആഗതായേവ. തത്ഥ സബ്ബത്ഥേവ അനാപത്തി.

൧൫൨. കസ്സ ദാതബ്ബോ, കസ്സ ന ദാതബ്ബോതി ഏത്ഥ പന യോ ലജ്ജീ ഹോതി, തസ്സ ദാതബ്ബോ. ഇതരസ്സ ന ദാതബ്ബോ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, അലജ്ജീനം നിസ്സയോ ദാതബ്ബോ, യോ ദദേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൧൨൦) വചനതോ. നിസ്സായ വസന്തേനപി അലജ്ജീ നിസ്സായ ന വസിതബ്ബം. വുത്തഞ്ഹേതം ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, അലജ്ജീനം നിസ്സായ വത്ഥബ്ബം, യോ വസേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൧൨൦). ഏത്ഥ (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൨൦) ച അലജ്ജീനന്തി ഉപയോഗത്ഥേ സാമിവചനം, അലജ്ജിപുഗ്ഗലേ നിസ്സായ ന വസിതബ്ബന്തി വുത്തം ഹോതി. തസ്മാ നവം ഠാനം ഗതേന ‘‘ഏഹി, ഭിക്ഖു, നിസ്സയം ഗണ്ഹാഹീ’’തി വുച്ചമാനേനപി ചതൂഹപഞ്ചാഹം നിസ്സയദായകസ്സ ലജ്ജിഭാവം ഉപപരിക്ഖിത്വാ നിസ്സയോ ഗഹേതബ്ബോ. ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ചതൂഹപഞ്ചാഹം ആഗമേതും യാവ ഭിക്ഖുസഭാഗതം ജാനാമീ’’തി (മഹാവ. ൧൨൦) ഹി വുത്തം. സചേ ‘‘ഥേരോ ¶ ലജ്ജീ’’തി ഭിക്ഖൂനം സന്തികേ സുത്വാ ആഗതദിവസേയേവ ഗഹേതുകാമോ ഹോതി, ഥേരോ പന ‘‘ആഗമേഹി താവ, വസന്തോ ജാനിസ്സസീ’’തി കതിപാഹം ആചാരം ഉപപരിക്ഖിത്വാ നിസ്സയം ദേതി, വട്ടതി, പകതിയാ നിസ്സയഗഹണട്ഠാനം ഗതേന പന തദഹേവ ഗഹേതബ്ബോ, ഏകദിവസമ്പി പരിഹാരോ നത്ഥി. സചേ പഠമയാമേ ആചരിയസ്സ ഓകാസോ നത്ഥി, ഓകാസം അലഭന്തോ ‘‘പച്ചൂസസമയേ ഗഹേസ്സാമീ’’തി സയതി, അരുണം ഉഗ്ഗതമ്പി ന ജാനാതി, അനാപത്തി. സചേ പന ‘‘ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി ആഭോഗം അകത്വാ സയതി, അരുണുഗ്ഗമനേ ദുക്കടം. അഗതപുബ്ബം ഠാനം ഗതേന ദ്വേ തീണി ദിവസാനി വസിത്വാ ഗന്തുകാമേന അനിസ്സിതേന വസിതബ്ബം. ‘‘സത്താഹം വസിസ്സാമീ’’തി ആലയം കരോന്തേന പന നിസ്സയോ ഗഹേതബ്ബോ. സചേ ഥേരോ ‘‘കിം സത്താഹം വസന്തസ്സ നിസ്സയേനാ’’തി വദതി, പടിക്ഖിത്തകാലതോ പട്ഠായ ലദ്ധപരിഹാരോ ഹോതി.

‘‘അനുജാനാമി ¶ , ഭിക്ഖവേ, അദ്ധാനമഗ്ഗപ്പടിപന്നേന ഭിക്ഖുനാ നിസ്സയം അലഭമാനേന അനിസ്സിതേന വത്ഥു’’ന്തി വചനതോ പന അദ്ധാനമഗ്ഗപ്പടിപന്നോ സചേ അത്തനാ സദ്ധിം അദ്ധാനമഗ്ഗപ്പടിപന്നം നിസ്സയദായകം ന ലഭതി, ഏവം നിസ്സയം അലഭമാനേന അനിസ്സിതേന ബഹൂനിപി ദിവസാനി ഗന്തും വട്ടതി. സചേ പുബ്ബേ നിസ്സയം ഗഹേത്വാ വുത്ഥപുബ്ബം കിഞ്ചി ആവാസം പവിസതി, ഏകരത്തം വസന്തേനപി നിസ്സയോ ഗഹേതബ്ബോ. അന്തരാമഗ്ഗേ വിസ്സമന്തോ വാ സത്ഥം വാ പരിയേസന്തോ കതിപാഹം വസതി, അനാപത്തി. അന്തോവസ്സേ പന നിബദ്ധവാസം വസിതബ്ബം, നിസ്സയോ ച ഗഹേതബ്ബോ. നാവായ ഗച്ഛന്തസ്സ പന വസ്സാനേ ആഗതേപി നിസ്സയം അലഭന്തസ്സ അനാപത്തി. സചേ അന്തരാമഗ്ഗേ ഗിലാനോ ഹോതി, നിസ്സയം അലഭമാനേന അനിസ്സിതേന വസിതും വട്ടതി.

ഗിലാനുപട്ഠാകോപി ഗിലാനേന യാചിയമാനോ അനിസ്സിതോ ഏവ വസിതും ലഭതി. വുത്തഞ്ഹേതം ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ഗിലാനേന ഭിക്ഖുനാ നിസ്സയം അലഭമാനേന അനിസ്സിതേന വത്ഥും, അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ഗിലാനുപട്ഠാകേന ഭിക്ഖുനാ നിസ്സയം അലഭമാനേന യാചിയമാനേന അനിസ്സിതേന വത്ഥു’’ന്തി (മഹാവ. ൧൨൧). സചേ പന ‘‘യാചാഹി മ’’ന്തി വുച്ചമാനോപി ഗിലാനോ മാനേന ന യാചതി, ഗന്തബ്ബം.

‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ആരഞ്ഞികേന ഭിക്ഖുനാ ഫാസുവിഹാരം സല്ലക്ഖേന്തേന നിസ്സയം അലഭമാനേന അനിസ്സിതേന വത്ഥും ‘യദാ പതിരൂപോ നിസ്സയദായകോ ആഗച്ഛിസ്സതി, തദാ തസ്സ നിസ്സായ വസിസ്സാമീ’’’തി വചനതോ പന യത്ഥ വസന്തസ്സ സമഥവിപസ്സനാനം പടിലാഭവസേന ഫാസു ഹോതി, താദിസം ഫാസുവിഹാരം സല്ലക്ഖേന്തേന നിസ്സയം അലഭമാനേന അനിസ്സിതേന വത്ഥബ്ബം. ഇമഞ്ച പന പരിഹാരം നേവ സോതാപന്നോ, ന സകദാഗാമിഅനാഗാമിഅരഹന്തോ ലഭന്തി, ന ഥാമഗതസ്സ ¶ സമാധിനോ വാ വിപസ്സനായ വാ ലാഭീ, വിസ്സട്ഠകമ്മട്ഠാനേ പന ബാലപുഥുജ്ജനേ കഥാവ നത്ഥി. യസ്സ ഖോ പന സമഥോ വാ വിപസ്സനാ വാ തരുണാ ഹോതി, അയം ഇമം പരിഹാരം ലഭതി, പവാരണാസങ്ഗഹോപി ഏതസ്സേവ അനുഞ്ഞാതോ. തസ്മാ ഇമിനാ പുഗ്ഗലേന ആചരിയേ പവാരേത്വാ ഗതേപി ‘‘യദാ പതിരൂപോനിസ്സയദായകോ ആഗച്ഛിസ്സതി, തം നിസ്സായ വസിസ്സാമീ’’തി ആഭോഗം കത്വാ പുന യാവ ആസാള്ഹീപുണ്ണമാ, താവ അനിസ്സിതേന വത്ഥും വട്ടതി. സചേ പന ആസാള്ഹീമാസേ ആചരിയോ നാഗച്ഛതി, യത്ഥ നിസ്സയോ ലബ്ഭതി, തത്ഥ ഗന്തബ്ബം.

൧൫൩. കഥം ¶ ഗഹിതോ ഹോതീതി ഏത്ഥ ഉപജ്ഝായസ്സ സന്തികേ താവ ഉപജ്ഝം ഗണ്ഹന്തേന ഏകംസം ഉത്തരാസങ്ഗം കരിത്വാ പാദേ വന്ദിത്വാ ഉക്കുടികം നിസീദിത്വാ അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാ ‘‘ഉപജ്ഝായോ മേ, ഭന്തേ, ഹോഹീ’’തി തിക്ഖത്തും വത്തബ്ബം. ഏവം സദ്ധിവിഹാരികേന വുത്തേ സചേ ഉപജ്ഝായോ ‘‘സാഹൂ’’തി വാ ‘‘ലഹൂ’’തി വാ ‘‘ഓപായിക’’ന്തി വാ ‘‘പതിരൂപ’’ന്തി വാ ‘‘പാസാദികേന സമ്പാദേഹീ’’തി വാ കായേന വിഞ്ഞാപേതി, വാചായ വിഞ്ഞാപേതി, കായേന വാചായ വിഞ്ഞാപേതി, ഗഹിതോ ഹോതി ഉപജ്ഝായോ. ഇദമേവ ഹേത്ഥ ഉപജ്ഝായഗ്ഗഹണം, യദിദം ഉപജ്ഝായസ്സ ഇമേസു പഞ്ചസു പദേസു യസ്സ കസ്സചി പദസ്സ വാചായ സാവനം കായേന വാ അത്ഥവിഞ്ഞാപനന്തി. കേചി പന ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛനം സന്ധായ വദന്തി, ന തം പമാണം. ആയാചനദാനമത്തേന ഹി ഗഹിതോ ഹോതി ഉപജ്ഝായോ, ന ഏത്ഥ സമ്പടിച്ഛനം അങ്ഗം. സദ്ധിവിഹാരികേനപി ന കേവലം ‘‘ഇമിനാ മേ പദേന ഉപജ്ഝായോ ഗഹിതോ’’തി ഞാതും വട്ടതി, ‘‘അജ്ജതഗ്ഗേ ദാനി ഥേരോ മയ്ഹം ഭാരോ, അഹമ്പി ഥേരസ്സ ഭാരോ’’തി ഇദമ്പി ഞാതും വട്ടതി (മഹാവ. അട്ഠ. ൬൪). വുത്തഞ്ഹേതം –

‘‘ഉപജ്ഝായോ, ഭിക്ഖവേ, സദ്ധിവിഹാരികമ്ഹി പുത്തചിത്തം ഉപട്ഠപേസ്സതി, സദ്ധിവിഹാരികോ ഉപജ്ഝായമ്ഹി പിതുചിത്തം ഉപട്ഠപേസ്സതി, ഏവം തേ അഞ്ഞമഞ്ഞം സഗാരവാ സപ്പതിസ്സാ സഭാഗവുത്തിനോ വിഹരന്താ ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ വുഡ്ഢിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലം ആപജ്ജിസ്സന്തീ’’തി (മഹാവ. ൬൫).

ആചരിയസ്സ സന്തികേ നിസ്സയഗ്ഗഹണേപി അയമേവ വിനിച്ഛയോ. അയം പനേത്ഥ വിസേസോ – ആചരിയസ്സ സന്തികേ നിസ്സയം ഗണ്ഹന്തേന ഉക്കുടികം നിസീദിത്വാ ‘‘ആചരിയോ മേ, ഭന്തേ, ഹോഹി, ആയസ്മതോ നിസ്സായ വച്ഛാമീ’’തി (മഹാവ. ൭൭) തിക്ഖത്തും വത്തബ്ബം, സേസം വുത്തനയമേവ.

൧൫൪. കഥം ¶ പടിപ്പസ്സമ്ഭതീതി ഏത്ഥ താവ ഉപജ്ഝായമ്ഹാ പഞ്ചഹാകാരേഹി നിസ്സയപടിപ്പസ്സദ്ധി വേദിതബ്ബാ, ആചരിയമ്ഹാ ഛഹി ആകാരേഹി. വുത്തഞ്ഹേതം –

‘‘പഞ്ചിമാ, ഭിക്ഖവേ, നിസ്സയപടിപ്പസ്സദ്ധിയോ ഉപജ്ഝായമ്ഹാ. ഉപജ്ഝായോ പക്കന്തോ വാ ഹോതി, വിബ്ഭന്തോ വാ, കാലകതോ വാ, പക്ഖസങ്കന്തോ വാ, ആണത്തിയേവ പഞ്ചമീ. ഇമാ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ച നിസ്സയപടിപ്പസ്സദ്ധിയോ ഉപജ്ഝായമ്ഹാ.

ഛയിമാ ¶ , ഭിക്ഖവേ, നിസ്സയപടിപ്പസ്സദ്ധിയോ ആചരിയമ്ഹാ. ആചരിയോ പക്കന്തോ വാ ഹോതി, വിബ്ഭന്തോ വാ, കാലകതോ വാ, പക്ഖസങ്കന്തോ വാ, ആണത്തിയേവ പഞ്ചമീ, ഉപജ്ഝായേന വാ സമോധാനഗതോ ഹോതി. ഇമാ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഛ നിസ്സയപടിപ്പസ്സദ്ധിയോ ആചരിയമ്ഹാ’’തി (മഹാവ. ൮൩).

തത്രായം വിനിച്ഛയോ (മഹാവ. അട്ഠ. ൮൩) – പക്കന്തോതി ദിസം ഗതോ. ഏവം ഗതേ ച പന തസ്മിം സചേ വിഹാരേ നിസ്സയദായകോ അത്ഥി, യസ്സ സന്തികേ അഞ്ഞദാപി നിസ്സയോ വാ ഗഹിതപുബ്ബോ ഹോതി, യോ വാ ഏകസമ്ഭോഗപരിഭോഗോ, തസ്സ സന്തികേ നിസ്സയോ ഗഹേതബ്ബോ, ഏകദിവസമ്പി പരിഹാരോ നത്ഥി. സചേ താദിസോ നത്ഥി, അഞ്ഞോ ലജ്ജീ പേസലോ അത്ഥി, തസ്സ പേസലഭാവം ജാനന്തേന തദഹേവ നിസ്സയോ യാചിതബ്ബോ. സചേ ദേതി, ഇച്ചേതം കുസലം. അഥ പന ‘‘തുമ്ഹാകം ഉപജ്ഝായോ ലഹും ആഗമിസ്സതീ’’തി പുച്ഛതി, ഉപജ്ഝായേന ചേ തഥാ വുത്തം, ‘‘ആമ, ഭന്തേ’’തി വത്തബ്ബം. സചേ വദതി ‘‘തേന ഹി ഉപജ്ഝായസ്സ ആഗമനം ആഗമേഥാ’’തി, വട്ടതി. അഥ പനസ്സ പകതിയാ പേസലഭാവം ന ജാനാതി, ചത്താരി പഞ്ച ദിവസാനി തസ്സ ഭിക്ഖുസ്സ സഭാഗതം ഓലോകേത്വാ ഓകാസം കാരേത്വാ നിസ്സയോ ഗഹേതബ്ബോ. സചേ പന വിഹാരേ നിസ്സയദായകോ നത്ഥി, ഉപജ്ഝായോ ച ‘‘അഹം കതിപാഹേന ആഗമിസ്സാമി, മാ ഉക്കണ്ഠിത്ഥാ’’തി വത്വാ ഗതോ, യാവ ആഗമനാ പരിഹാരോ ലബ്ഭതി, അഥാപി നം തത്ഥ മനുസ്സാ പരിച്ഛിന്നകാലതോ ഉത്തരിപി പഞ്ച വാ ദസ വാ ദിവസാനി വാസേന്തിയേവ, തേന വിഹാരം പവത്തി പേസേതബ്ബാ ‘‘ദഹരാ മാ ഉക്കണ്ഠന്തു, അഹം അസുകദിവസം നാമ ആഗമിസ്സാമീ’’തി, ഏവമ്പി പരിഹാരോ ലബ്ഭതി. അഥ ആഗച്ഛതോ അന്തരാമഗ്ഗേ നദീപൂരേന വാ ചോരാദീഹി വാ ഉപദ്ദവോ ഹോതി, ഥേരോ ഉദകോസക്കനം വാ ആഗമേതി, സഹായേ വാ പരിയേസതി, തം ചേ പവത്തിം ദഹരാ സുണന്തി, യാവ ആഗമനാ പരിഹാരോ ലബ്ഭതി. സചേ പന സോ ‘‘ഇധേവാഹം വസിസ്സാമീ’’തി പഹിണതി, പരിഹാരോ നത്ഥി. യത്ഥ നിസ്സയോ ലബ്ഭതി, തത്ഥ ഗന്തബ്ബം. വിബ്ഭന്തേ പന കാലകതേ പക്ഖസങ്കന്തേ വാ ഏകദിവസമ്പി പരിഹാരോ നത്ഥി, യത്ഥ നിസ്സയോ ലബ്ഭതി, തത്ഥ ഗന്തബ്ബം.

ആണത്തീതി ¶ ¶ പന നിസ്സയപണാമനാ വുച്ചതി, തസ്മാ ‘‘പണാമേമി ത’’ന്തി വാ ‘‘മാ ഇധ പടിക്കമീ’’തി വാ ‘‘നീഹര തേ പത്തചീവര’’ന്തി വാ ‘‘നാഹം തയാ ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ’’തി വാതി ഇമിനാ പാളിനയേന ‘‘മാ മം ഗാമപ്പവേസനം ആപുച്ഛീ’’തിആദിനാ പാളിമുത്തകനയേന വാ യോ നിസ്സയപണാമനായ പണാമിതോ ഹോതി, തേന ഉപജ്ഝായോ ഖമാപേതബ്ബോ. സചേ ആദിതോവ ന ഖമതി, ദണ്ഡകമ്മം ആഹരിത്വാ തിക്ഖത്തും താവ സയമേവ ഖമാപേതബ്ബോ. നോ ചേ ഖമതി, തസ്മിം വിഹാരേ മഹാഥേരേ ഗഹേത്വാ ഖമാപേതബ്ബോ. നോ ചേ ഖമതി, സാമന്തവിഹാരേ ഭിക്ഖൂ ഗഹേത്വാ ഖമാപേതബ്ബോ. സചേ ഏവമ്പി ന ഖമതി, അഞ്ഞത്ഥ ഗന്ത്വാ ഉപജ്ഝായസ്സ സഭാഗാനം സന്തികേ വസിതബ്ബം ‘‘അപ്പേവ നാമ ‘സഭാഗാനം മേ സന്തികേ വസതീ’തി ഞത്വാപി ഖമേയ്യാ’’തി. സചേ ഏവമ്പി ന ഖമതി, തത്രേവ വസിതബ്ബം. തത്ര ചേ ദുബ്ഭിക്ഖാദിദോസേന ന സക്കാ ഹോതി വസിതും, തംയേവ വിഹാരം ആഗന്ത്വാ അഞ്ഞസ്സ സന്തികേ നിസ്സയം ഗഹേത്വാ വസിതും വട്ടതി. അയമാണത്തിയം വിനിച്ഛയോ.

ആചരിയമ്ഹാ നിസ്സയപടിപ്പസ്സദ്ധീസു ആചരിയോ പക്കന്തോ വാ ഹോതീതി ഏത്ഥ കോചി ആചരിയോ ആപുച്ഛിത്വാ പക്കമതി, കോചി അനാപുച്ഛിത്വാ, അന്തേവാസികോപി ഏവമേവ. തത്ര സചേ അന്തേവാസികോ ആചരിയം ആപുച്ഛതി ‘‘അസുകം നാമ, ഭന്തേ, ഠാനം ഗന്തും ഇച്ഛാമി കേനചിദേവ കരണീയേനാ’’തി, ആചരിയേന ച ‘‘കദാ ഗമിസ്സസീ’’തി വുത്തോ ‘‘സായന്ഹേ വാ രത്തിം വാ ഉട്ഠഹിത്വാ ഗമിസ്സാമീ’’തി വദതി, ആചരിയോപി ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛതി, തം ഖണംയേവ നിസ്സയോ പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. സചേ പന ‘‘ഭന്തേ, അസുകം നാമ ഠാനം ഗന്തുകാമോമ്ഹീ’’തി വുത്തേ ആചരിയോ ‘‘അസുകസ്മിം നാമ ഗാമേ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ പച്ഛാ ജാനിസ്സസീ’’തി വദതി, സോ ച ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛതി, തതോ ചേ ഗതോ സുഗതോ. സചേ പന ന ഗച്ഛതി, നിസ്സയോ ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. അഥാപി ‘‘ഗച്ഛാമീ’’തി വുത്തേ ആചരിയേന ‘‘മാ താവ ഗച്ഛ, രത്തിം മന്തേത്വാ ജാനിസ്സാമാ’’തി വുത്തോ മന്തേത്വാ ഗച്ഛതി, സുഗതോ. നോ ചേ ഗച്ഛതി, നിസ്സയോ ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. ആചരിയം അനാപുച്ഛാ പക്കമന്തസ്സ പന ഉപചാരസീമാതിക്കമേ നിസ്സയോ പടിപ്പസ്സമ്ഭതി, അന്തോഉപചാരസീമതോ പടിനിവത്തന്തസ്സ ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. സചേ പന ആചരിയോ അന്തേവാസികം ആപുച്ഛതി ‘‘ആവുസോ, അസുകം നാമ ഠാനം ഗമിസ്സാമീ’’തി, അന്തേവാസികേന ച ‘‘കദാ’’തി ¶ വുത്തേ ‘‘സായന്ഹേ വാ രത്തിഭാഗേ വാ’’തി വദതി, അന്തേവാസികോപി ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛതി, തം ഖണംയേവ നിസ്സയോ പടിപ്പസ്സമ്ഭതി, സചേ പന ആചരിയോ ‘‘സ്വേ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ ഗമിസ്സാമീ’’തി വദതി, ഇതരോ ച ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛതി, ഏകദിവസം താവ നിസ്സയോ ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി, പുനദിവസേ പടിപ്പസ്സദ്ധോ ഹോതി. ‘‘അസുകസ്മിം നാമ ഗാമേ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ ജാനിസ്സാമി മമ ഗമനം വാ അഗമനം വാ’’തി വത്വാ ¶ പന സചേ ന ഗച്ഛതി, നിസ്സയോ ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. അഥാപി ‘‘ഗച്ഛാമീ’’തി വുത്തേ അന്തേവാസികേന ‘‘മാ താവ ഗച്ഛഥ, രത്തിം മന്തേത്വാ ജാനിസ്സഥാ’’തി വുത്തോ മന്തേത്വാപി ന ഗച്ഛതി, നിസ്സയോ ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. സചേ ഉഭോപി ആചരിയന്തേവാസികാ കേനചിദേവ കരണീയേന ബഹിസീമം ഗച്ഛന്തി, തതോ ചേ ആചരിയോ ഗമിയചിത്തേ ഉപ്പന്നേ അനാപുച്ഛാവ ഗന്ത്വാ ദ്വിന്നം ലേഡ്ഡുപാതാനം അന്തോയേവ നിവത്തതി, നിസ്സയോ ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. സചേ ദ്വേ ലേഡ്ഡുപാതേ അതിക്കമിത്വാ നിവത്തതി, പടിപ്പസ്സദ്ധോ ഹോതി. ആചരിയുപജ്ഝായാ ദ്വേ ലേഡ്ഡുപാതേ അതിക്കമ്മ അഞ്ഞസ്മിം വിഹാരേ വസന്തി, നിസ്സയോ പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. ആചരിയേ വിബ്ഭന്തേ കാലകതേ പക്ഖസങ്കന്തേ ച തം ഖണംയേവ പടിപ്പസ്സമ്ഭതി.

ആണത്തിയം പന ആചരിയോ മുഞ്ചിതുകാമോവ ഹുത്വാ നിസ്സയപണാമനായ പണാമേതി, അന്തേവാസികോ ച ‘‘കിഞ്ചാപി മം ആചരിയോ പണാമേതി, അഥ ഖോ ഹദയേന മുദുകോ’’തി സാലയോ ഹോതി, നിസ്സയോ ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. സചേപി ആരിയോ സാലയോ, അന്തേവാസികോ നിരാലയോ ‘‘ന ദാനി ഇമം നിസ്സായ വസിസ്സാമീ’’തി ധുരം നിക്ഖിപതി, ഏവമ്പി ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. ഉഭിന്നം സാലയഭാവേ പന ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതിയേവ, ഉഭിന്നം ധുരനിക്ഖേപേന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി, പണാമിതേന ദണ്ഡകമ്മം ആഹരിത്വാ തിക്ഖത്തും ഖമാപേതബ്ബോ. നോ ചേ ഖമതി, ഉപജ്ഝായേ വുത്തനയേന പടിപജ്ജിതബ്ബം. യഥാപഞ്ഞത്തം പന ആചരിയുപജ്ഝായവത്തം പരിപൂരേന്തം അധിമത്തപേമാദിപഞ്ചങ്ഗസമന്നാഗതം അന്തേവാസികം സദ്ധിവിഹാരികം വാ പണാമേന്തസ്സ ദുക്കടം, ഇതരം അപണാമേന്തസ്സപി ദുക്കടമേവ. വുത്തഞ്ഹേതം –

‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, സമ്മാവത്തന്തോ പണാമേതബ്ബോ, യോ പണാമേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. ന ച, ഭിക്ഖവേ, അസമ്മാവത്തന്തോ ന പണാമേതബ്ബോ, യോ ന പണാമേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ (മഹാവ. ൮൦).

‘‘പഞ്ചഹി ¶ , ഭിക്ഖവേ, അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതം അന്തേവാസികം അപണാമേന്തോ ആചരിയോ സാതിസാരോ ഹോതി, പണാമേന്തോ അനതിസാരോ ഹോതി. ആചരിയമ്ഹി നാധിമത്തം പേമം ഹോതി, നാധിമത്തോ പസാദോ ഹോതി, നാധിമത്താ ഹിരീ ഹോതി, നാധിമത്തോ ഗാരവോ ഹോതി, നാധിമത്താ ഭാവനാ ഹോതി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതം അന്തേവാസികം അപണാമേന്തോ ആചരിയോ സാതിസാരോ ഹോതി, പണാമേന്തോ അനതിസാരോ ഹോതി (മഹാവ. ൮൧).

‘‘പഞ്ചഹി ¶ , ഭിക്ഖവേ, അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതം സദ്ധിവിഹാരികം അപണാമേന്തോ ഉപജ്ഝായോ സാതിസാരോ ഹോതി, പണാമേന്തോ അനതിസാരോ ഹോതി. ഉപജ്ഝായമ്ഹി നാധിമത്തം പേമം ഹോതി, നാധിമത്തോ പസാദോ ഹോതി, നാധിമത്താ ഹിരീ ഹോതി, നാധിമത്തോ ഗാരവോ ഹോതി, നാധിമത്താ ഭാവനാ ഹോതി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതം സദ്ധിവിഹാരികം അപണാമേന്തോ ഉപജ്ഝായോ സാതിസാരോ ഹോതി, പണാമേന്തോ അനതിസാരോ ഹോതീ’’തിആദി (മഹാവ. ൬൮).

തത്ഥ (മഹാവ. അട്ഠ. ൬൮) നാധിമത്തം പേമം ഹോതീതി ഉപജ്ഝായമ്ഹി അധിമത്തം ഗേഹസ്സിതപേമം ന ഹോതി. നാധിമത്താ ഭാവനാ ഹോതീതി അധിമത്താ മേത്താഭാവനാ ന ഹോതീതി അത്ഥോ.

ഉപജ്ഝായേന വാ സമോധാനഗതോതി ഏത്ഥ (മഹാവ. അട്ഠ. ൮൩) ദസ്സനസവനവസേന സമോധാനം വേദിതബ്ബം. സചേ ഹി ആചരിയം നിസ്സായ വസന്തോ സദ്ധിവിഹാരികോ ഏകവിഹാരേ ചേതിയം വാ വന്ദന്തം, ഏകഗാമേ വാ പിണ്ഡായ ചരന്തം ഉപജ്ഝായം പസ്സതി, നിസ്സയോ പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. ഉപജ്ഝായോ പസ്സതി, സദ്ധിവിഹാരികോ ന പസ്സതി, ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. മഗ്ഗപ്പടിപന്നം വാ ആകാസേന വാ ഗച്ഛന്തം ഉപജ്ഝായം ദിസ്വാ ദൂരത്താ ‘‘ഭിക്ഖൂ’’തി ജാനാതി, ‘‘ഉപജ്ഝായോ’’തി ന ജാനാതി, ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. സചേ ജാനാതി, പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. ഉപരിപാസാദേ ഉപജ്ഝായോ വസതി, ഹേട്ഠാ സദ്ധിവിഹാരികോ, തം അദിസ്വാവ യാഗും പിവിത്വാ പടിക്കമതി, ആസനസാലായ വാ നിസിന്നം അദിസ്വാവ ഏകമന്തേ ഭുഞ്ജിത്വാ പക്കമതി, ധമ്മസ്സവനമണ്ഡപേ വാ നിസിന്നമ്പി ¶ തം അദിസ്വാവ ധമ്മം സുത്വാ പക്കമതി, നിസ്സയോ ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. ഏവം താവ ദസ്സനവസേന സമോധാനം വേദിതബ്ബം. സവനവസേന പന സചേ ഉപജ്ഝായസ്സ വിഹാരേ വാ അന്തരഘരേ വാ ധമ്മം വാ കഥേന്തസ്സ അനുമോദനം വാ കരോന്തസ്സ സദ്ദം സുത്വാ ‘‘ഉപജ്ഝായസ്സ മേ സദ്ദോ’’തി സഞ്ജാനാതി, നിസ്സയോ പടിപ്പസ്സമ്ഭതി, അസഞ്ജാനന്തസ്സ ന പടിപ്പസ്സമ്ഭതി. അയം സമോധാനേ വിനിച്ഛയോ.

൧൫൫. നിസ്സായ കേന വസിതബ്ബം, കേന ന വസിതബ്ബന്തി ഏത്ഥ പന ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ബ്യത്തേന ഭിക്ഖുനാ പടിബലേന പഞ്ച വസ്സാനി നിസ്സായ വത്ഥും, അബ്യത്തേന യാവജീവ’’ന്തി (മഹാവ. ൧൦൩) വചനതോ യോ അബ്യത്തോ ഹോതി, തേന യാവജീവം നിസ്സായേവ വസിതബ്ബം. സചായം (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൦൩) വുഡ്ഢതരം ആചരിയം ന ലഭതി, ഉപസമ്പദായ സട്ഠിവസ്സോ വാ സത്തതിവസ്സോ വാ ഹോതി, നവകതരസ്സപി ബ്യത്തസ്സ സന്തികേ ഉക്കുടികം നിസീദിത്വാ അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാ ‘‘ആചരിയോ മേ, ആവുസോ, ഹോതി, ആയസ്മതോ നിസ്സായ വച്ഛാമീ’’തി ¶ ഏവം തിക്ഖത്തും വത്വാ നിസ്സയോ ഗഹേതബ്ബോവ. ഗാമപ്പവേസനം ആപുച്ഛന്തേനപി ഉക്കുടികം നിസീദിത്വാ അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാ ‘‘ഗാമപ്പവേസനം ആപുച്ഛാമി ആചരിയാ’’തി വത്തബ്ബം. ഏസ നയോ സബ്ബആപുച്ഛനേസു.

യോ പന ബ്യത്തോ ഹോതി ഉപസമ്പദായ പഞ്ചവസ്സോ, തേന അനിസ്സിതേന വത്ഥും വട്ടതി. തസ്മാ നിസ്സയമുച്ചനകേന (പാചി. അട്ഠ. ൧൪൫-൧൪൭) ഉപസമ്പദായ പഞ്ചവസ്സേന സബ്ബന്തിമേന പരിച്ഛേദേന ദ്വേ മാതികാ പഗുണാ വാചുഗ്ഗതാ കത്തബ്ബാ, പക്ഖദിവസേസു ധമ്മസ്സവനത്ഥായ സുത്തന്തതോ ചത്താരോ ഭാണവാരാ, സമ്പത്താനം പരിസാനം പരികഥനത്ഥായ അന്ധകവിന്ദ(അ. നി. ൫.൧൧൪) മഹാരാഹുലോവാദ(മ. നി. ൨.൧൧൩ ആദയോ) അമ്ബട്ഠ(ദഈ. നി. ൧.൨൫൪ ആദയോ) സദിസോ ഏകോ കഥാമഗ്ഗോ, സങ്ഘഭത്തമങ്ഗലാമങ്ഗലേസു അനുമോദനത്ഥായ തിസ്സോ അനുമോദനാ, ഉപോസഥപവാരണാദിജാനനത്ഥം കമ്മാകമ്മവിനിച്ഛയോ, സമണധമ്മകരണത്ഥം സമാധിവസേന വാ വിപസ്സനാവസേന വാ അരഹത്തപരിയോസാനമേകം കമ്മട്ഠാനം, ഏത്തകം ഉഗ്ഗഹേതബ്ബം. ഏത്താവതാ ഹി അയം ബഹുസ്സുതോ ഹോതി ചാതുദ്ദിസോ, യത്ഥ കത്ഥചി അത്തനോ ഇസ്സരിയേന വസിതും ലഭതി. യം പന വുത്തം –

‘‘പഞ്ചഹി ¶ , ഭിക്ഖവേ, അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന അനിസ്സിതേന വത്ഥബ്ബം. ന അസേക്ഖേന സീലക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, ന അസേക്ഖേന സമാധിക്ഖന്ധേന… ന അസേക്ഖേന പഞ്ഞാക്ഖന്ധേന… ന അസേക്ഖേന വിമുത്തിക്ഖന്ധേന… ന അസേക്ഖേന വിമുത്തിഞാണദസ്സനക്ഖന്ധേന സമന്നാഗതോ ഹോതി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന അനിസ്സിതേന വത്ഥബ്ബം.

‘‘അപരേഹിപി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന അനിസ്സിതേന വത്ഥബ്ബം. അസ്സദ്ധോ ഹോതി, അഹിരികോ ഹോതി, അനോത്തപ്പീ ഹോതി, കുസീതോ ഹോതി, മുട്ഠസ്സതി ഹോതി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന അനിസ്സിതേന വത്ഥബ്ബം.

‘‘അപരേഹിപി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന അനിസ്സിതേന വത്ഥബ്ബം. അധിസീലേ സീലവിപന്നോ ഹോതി, അജ്ഝാചാരേ ആചാരവിപന്നോ ഹോതി, അതിദിട്ഠിയാ ദിട്ഠിവിപന്നോ ഹോതി, അപ്പസ്സുതോ ഹോതി, ദുപ്പഞ്ഞോ ഹോതി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന അനിസ്സിതേന വത്ഥബ്ബം.

‘‘അപരേഹിപി ¶ , ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന അനിസ്സിതേന വത്ഥബ്ബം. ആപത്തിം ന ജാനാതി, അനാപത്തിം ന ജാനാതി, ലഹുകം ആപത്തിം ന ജാനാതി, ഗരുകം ആപത്തിം ന ജാനാതി, ഉഭയാനി ഖോ പനസ്സ പാതിമോക്ഖാനി വിത്ഥാരേന ന സ്വാഗതാനി ഹോന്തി ന സുവിഭത്താനി ന സുപ്പവത്തീനി ന സുവിനിച്ഛിതാനി സുത്തസോ അനുബ്യഞ്ജനസോ. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന അനിസ്സിതേന വത്ഥബ്ബം.

‘‘അപരേഹിപി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന അനിസ്സിതേന വത്ഥബ്ബം. ആപത്തിം ന ജാനാതി, അനാപത്തിം ന ജാനാതി, ലഹുകം ആപത്തിം ന ജാനാതി, ഗരുകം ആപത്തിം ന ജാനാതി, ഊനപഞ്ചവസ്സോ ഹോതി. ഇമേഹി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹങ്ഗേഹി സമന്നാഗതേന ഭിക്ഖുനാ ന അനിസ്സിതേന വത്ഥബ്ബ’’ന്തി (മഹാവ. ൧൦൩). ഏത്ഥാപി ¶ പുരിമനയേനേവ അയുത്തവസേന ആപത്തിഅങ്ഗവസേന ച പടിക്ഖേപോ കതോതി ദട്ഠബ്ബം.

ബാലാനം പന അബ്യത്താനം ദിസംഗമികാനം അന്തേവാസികസദ്ധിവിഹാരികാനം അനുഞ്ഞാ ന ദാതബ്ബാ. സചേ ദേന്തി, ആചരിയുപജ്ഝായാനം ദുക്കടം. തേ ചേ അനനുഞ്ഞാതാ ഗച്ഛന്തി, തേസമ്പി ദുക്കടം. വുത്തഞ്ഹേതം –

‘‘ഇധ പന, ഭിക്ഖവേ, സമ്ബഹുലാ ഭിക്ഖൂ ബാലാ അബ്യത്താ ദിസംഗമികാ ആചരിയുപജ്ഝായേ ആപുച്ഛന്തി. തേ, ഭിക്ഖവേ, ആചരിയുപജ്ഝായേഹി പുച്ഛിതബ്ബാ ‘‘കഹം ഗമിസ്സഥ, കേന സദ്ധിം ഗമിസ്സഥാ’’തി. തേ ചേ, ഭിക്ഖവേ, ബാലാ അബ്യത്താ അഞ്ഞേ ബാലേ അബ്യത്തേ അപദിസേയ്യും. ന, ഭിക്ഖവേ, ആചരിയുപജ്ഝായേഹി അനുജാനിതബ്ബാ, അനുജാനേയ്യും ചേ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. തേ ചേ, ഭിക്ഖവേ, ബാലാ അബ്യത്താ അനനുഞ്ഞാതാ ആചരിയുപജ്ഝായേഹി ഗച്ഛേയ്യും ചേ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൧൬൩).

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

൧൫൬. സീമാതി ¶ ഏത്ഥ (കങ്ഖാ. അട്ഠ. നിദാനവണ്ണനാ) സീമാ നാമേസാ ബദ്ധസീമാ അബദ്ധസീമാതി ദുവിധാ ഹോതി. തത്ഥ ഏകാദസ വിപത്തിസീമായോ അതിക്കമിത്വാ തിവിധസമ്പത്തിയുത്താ നിമിത്തേന നിമിത്തം ബന്ധിത്വാ സമ്മതാ സീമാ ബദ്ധസീമാ നാമ. അതിഖുദ്ദകാ, അതിമഹതീ, ഖണ്ഡനിമിത്താ, ഛായാനിമിത്താ, അനിമിത്താ, ബഹിസീമേ ഠിതസമ്മതാ, നദിയാ സമ്മതാ, സമുദ്ദേ സമ്മതാ, ജാതസ്സരേ സമ്മതാ, സീമായ സീമം സമ്ഭിന്ദന്തേന സമ്മതാ, സീമായ സീമം അജ്ഝോത്ഥരന്തേന സമ്മതാതി ഇമേഹി ഏകാദസഹി ആകാരേഹി സീമതോ കമ്മാനി വിപജ്ജന്തീതി വചനതോ ഏതാ വിപത്തിസീമായോ നാമ.

തത്ഥ അതിഖുദ്ദകാ നാമ യത്ഥ ഏകവീസതി ഭിക്ഖൂ നിസീദിതും ന സക്കോന്തി. അതിമഹതീ നാമ യാ കേസഗ്ഗമത്തേനപി തിയോജനം അതിക്കമിത്വാ സമ്മതാ. ഖണ്ഡനിമിത്താ ¶ നാമ അഘടിതനിമിത്താ വുച്ചതി. പുരത്ഥിമായ ദിസായ നിമിത്തം കിത്തേത്വാ അനുക്കമേന ദക്ഖിണായ ദിസായ പച്ഛിമായ ഉത്തരായ ദിസായ കിത്തേത്വാ പുന പുരത്ഥിമായ ദിസായ പുബ്ബകിത്തിതം പടികിത്തേത്വാ ഠപേതും വട്ടതി, ഏവം അഖണ്ഡനിമിത്താ ഹോതി. സചേ പന അനുക്കമേന ആഹരിത്വാ ഉത്തരായ ദിസായ നിമിത്തം കിത്തേത്വാ തത്ഥേവ ഠപേതി, ഖണ്ഡനിമിത്താ ഹോതി. അപരാപി ഖണ്ഡനിമിത്താ നാമ യാ അനിമിത്തുപഗം തചസാരരുക്ഖം വാ ഖാണുകം വാ പംസുപുഞ്ജം വാ വാലുകപുഞ്ജം വാ അഞ്ഞതരം അന്തരാ ഏകനിമിത്തം കത്വാ സമ്മതാ. ഛായാനിമിത്താ നാമ പബ്ബതഛായാദീനം യം കിഞ്ചി ഛായം നിമിത്തം കത്വാ സമ്മതാ. അനിമിത്താ നാമ സബ്ബേന സബ്ബം നിമിത്താനി അകിത്തേത്വാ സമ്മതാ. ബഹിസീമേ ഠിതസമ്മതാ നാമ നിമിത്താനി കിത്തേത്വാ നിമിത്താനം ബഹി ഠിതേന സമ്മതാ. നദിയാ, സമുദ്ദേ, ജാതസ്സരേ സമ്മതാ നാമ ഏതേസു നദിആദീസു സമ്മതാ. സാ ഹി ഏവം സമ്മതാപി ‘‘സബ്ബാ, ഭിക്ഖവേ, നദീ അസീമാ, സബ്ബോ സമുദ്ദോ അസീമോ, സബ്ബോ ജാതസ്സരോ അസീമോ’’തി (മഹാവ. ൧൪൭) വചനതോ അസമ്മതാവ ഹോതി. സീമായ സീമം സമ്ഭിന്ദന്തേന സമ്മതാ (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൪൮) നാമ അത്തനോ സീമായ പരേസം സീമം സമ്ഭിന്ദന്തേന സമ്മതാ. സചേ ഹി പോരാണകസ്സ വിഹാരസ്സ പുരത്ഥിമായ ദിസായ അമ്ബോ ചേവ ജമ്ബു ചാതി ദ്വേ രുക്ഖാ അഞ്ഞമഞ്ഞം സംസട്ഠവിടപാ ഹോന്തി, തേസു അമ്ബസ്സ പച്ഛിമദിസാഭാഗേ ജമ്ബു, വിഹാരസീമാ ച ജമ്ബും അന്തോകത്വാ അമ്ബം കിത്തേത്വാ ബദ്ധാ ഹോതി. അഥ പച്ഛാ തസ്സ വിഹാരസ്സ പുരത്ഥിമായ ദിസായ വിഹാരേ കതേ സീമം ബന്ധന്താ ഭിക്ഖൂ തം അമ്ബം അന്തോകത്വാ ജമ്ബും കിത്തേത്വാ ബന്ധന്തി ¶ , സീമായ സീമം സമ്ഭിന്നാ ഹോതി. തസ്മാ സചേ പഠമതരം കതസ്സ വിഹാരസ്സ സീമാ അസമ്മതാ ഹോതി, സീമായ ഉപചാരോ ഠപേതബ്ബോ. സചേ സമ്മതാ ഹോതി, പച്ഛിമകോടിയാ ഹത്ഥമത്താ സീമന്തരികാ ഠപേതബ്ബാ. കുരുന്ദിയം ‘‘വിദത്ഥിമത്തമ്പി’’, മഹാപച്ചരിയം ‘‘ചതുരങ്ഗുലമത്തമ്പി വട്ടതീ’’തി വുത്തം. ഏകരുക്ഖോപി ച ദ്വിന്നം സീമാനം നിമിത്തം ഹോതി. സോ പന വഡ്ഢന്തോ സീമസങ്കരം കരോതി, തസ്മാ ന കാതബ്ബോ. സീമായ സീമം അജ്ഝോത്ഥരന്തേന സമ്മതാ നാമ അത്തനോ സീമായ പരേസം സീമം അജ്ഝോത്ഥരന്തേന സമ്മതാ. സചേ ഹി പരേസം ബദ്ധസീമം സകലം വാ തസ്സാ പദേസം വാ അന്തോകത്വാ അത്തനോ സീമം സമ്മന്നന്തി, സീമായ സീമം അജ്ഝോത്ഥരിതാ നാമ ഹോതി. ഭിക്ഖുനീനം പന സീമം അജ്ഝോത്ഥരിത്വാ അന്തോപി ഭിക്ഖൂനം സീമം സമ്മന്നിതും വട്ടതി. ഭിക്ഖുനീനമ്പി ഭിക്ഖൂനം സീമായ ഏസേവ ¶ നയോ. ന ഹി തേ അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സ കമ്മേ ഗണപൂരകാ ഹോന്തി, ന കമ്മവാചം വഗ്ഗം കരോന്തി. ഇതി ഇമാ ഏകാദസ വിപത്തിസീമായോ അതിക്കമിത്വാ സീമാ സമ്മന്നിതബ്ബാ.

൧൫൭. തിവിധസമ്പത്തിയുത്താ നാമ നിമിത്തസമ്പത്തിയാ പരിസസമ്പത്തിയാ കമ്മവാചാസമ്പത്തിയാ ച യുത്താ. തത്ഥ നിമിത്തസമ്പത്തിയാ യുത്താ നാമ പബ്ബതനിമിത്തം പാസാണനിമിത്തം വനനിമിത്തം രുക്ഖനിമിത്തം മഗ്ഗനിമിത്തം വമ്മികനിമിത്തം നദീനിമിത്തം ഉദകനിമിത്തന്തി ഏവം വുത്തേസു അട്ഠസു നിമിത്തേസു തസ്മിം തസ്മിം ദിസാഭാഗേ യഥാലദ്ധാനി നിമിത്തുപഗാനി നിമിത്താനി ‘‘പുരത്ഥിമായ ദിസായ കിം നിമിത്തം. പബ്ബതോ, ഭന്തേ. ഏസോ പബ്ബതോ നിമിത്ത’’ന്തിആദിനാ നയേന സമ്മാ കിത്തേത്വാ സമ്മതാ.

തത്രായം വിനിച്ഛയോ (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൩൮) – വിനയധരേന പുച്ഛിതബ്ബം ‘‘പുരത്ഥിമായ ദിസായ കിം നിമിത്ത’’ന്തി? ‘‘പബ്ബതോ, ഭന്തേ’’തി. ഇദം പന ഉപസമ്പന്നോ വാ ആചിക്ഖതു അനുപസമ്പന്നോ വാ, വട്ടതിയേവ. പുന വിനയധരേന ‘‘ഏസോ പബ്ബതോ നിമിത്ത’’ന്തി ഏവം നിമിത്തം കിത്തേതബ്ബം, ‘‘ഏതം പബ്ബതം നിമിത്തം കരോമ, കരിസ്സാമ, നിമിത്തം കതോ, നിമിത്തം ഹോതു, ഹോതി, ഭവിസ്സതീ’’തി ഏവം പന കിത്തേതും ന വട്ടതി. പാസാണാദീസുപി ഏസേവ നയോ. പുരത്ഥിമായ ദിസായ, പുരത്ഥിമായ അനുദിസായ, ദക്ഖിണായ ദിസായ, ദക്ഖിണായ അനുദിസായ, പച്ഛിമായ ദിസായ, പച്ഛിമായ അനുദിസായ, ഉത്തരായ ദിസായ, ഉത്തരായ അനുദിസായ കിം നിമിത്തം? ഉദകം, ഭന്തേ. ഏതം ഉദകം നിമിത്തന്തി കിത്തേതബ്ബം. ഏത്ഥ പന അട്ഠപേത്വാ പുന ‘‘പുരത്ഥിമായ ദിസായ കിം നിമിത്തം? പബ്ബതോ, ഭന്തേ. ഏസോ പബ്ബതോ നിമിത്ത’’ന്തി ഏവം പഠമം കിത്തിതനിമിത്തം കിത്തേത്വാവ ഠപേതബ്ബം. ഏവഞ്ഹി നിമിത്തേന നിമിത്തം ഘടിതം ഹോതി, നിമിത്താനി സകിം ¶ കിത്തിതാനിപി കിത്തിതാനേവ ഹോന്തി. അന്ധകട്ഠകഥായം പന ‘‘തിക്ഖത്തും സീമമണ്ഡലം ബന്ധന്തേന നിമിത്തം കിത്തേതബ്ബ’’ന്തി വുത്തം.

൧൫൮. ഇദാനി നിമിത്തുപഗാനി പബ്ബതാദീനി വേദിതബ്ബാനി – തിവിധോ പബ്ബതോ സുദ്ധപംസുപബ്ബതോ സുദ്ധപാസാണപബ്ബതോ ഉഭയമിസ്സകോതി. സോ തിവിധോപി വട്ടതി, വാലികരാസി പന ന വട്ടതി. ഇതരോപി ഹത്ഥിപ്പമാണതോ ഓമകതരോ ന വട്ടതി, ഹത്ഥിപ്പമാണതോ പട്ഠായ സിനേരുപ്പമാണോപി വട്ടതി. സചേ ചതൂസു ദിസാസു ചത്താരോ തീസു വാ തയോ പബ്ബതാ ഹോന്തി ¶ , ചതൂഹി വാ തീഹി വാ പബ്ബതനിമിത്തേഹി സമ്മന്നിതുമ്പി വട്ടതി, ദ്വീഹി പന നിമിത്തേഹി ഏകേന വാ സമ്മന്നിതും ന വട്ടതി. ഇതോ പരേസു പാസാണനിമിത്താദീസുപി ഏസേവ നയോ. തസ്മാ പബ്ബതനിമിത്തം കരോന്തേന പുച്ഛിതബ്ബം ‘‘ഏകാബദ്ധോ, ന ഏകാബദ്ധോ’’തി. സചേ ഏകാബദ്ധോ ഹോതി, ന കാതബ്ബോ. തഞ്ഹി ചതൂസു വാ അട്ഠസു വാ ദിസാസു കിത്തേന്തേനപി ഏകമേവ നിമിത്തം കിത്തിതം ഹോതി, തസ്മാ യോ ഏവം ചക്കസണ്ഠാനേന വിഹാരമ്പി പരിക്ഖിപിത്വാ ഠിതോ പബ്ബതോ, തം ഏകദിസായ കിത്തേത്വാ അഞ്ഞാസു ദിസാസു തം ബഹിദ്ധാ കത്വാ അന്തോ അഞ്ഞാനി നിമിത്താനി കിത്തേതബ്ബാനി. സചേ പബ്ബതസ്സ തതിയഭാഗം വാ ഉപഡ്ഢം വാ അന്തോസീമായ കത്തുകാമാ ഹോന്തി, പബ്ബതം അകിത്തേത്വാ യത്തകം പദേസം അന്തോ കത്തുകാമാ, തസ്സ പരതോ തസ്മിംയേവ പബ്ബതേ ജാതരുക്ഖവമ്മികാദീസു അഞ്ഞതരം നിമിത്തം കിത്തേതബ്ബം. സചേ ഏകയോജനദ്വിയോജനപ്പമാണം സബ്ബം പബ്ബതം അന്തോ കത്തുകാമാ ഹോന്തി, പബ്ബതസ്സ പരതോ ഭൂമിയം ജാതരുക്ഖവമ്മികാദീനി നിമിത്താനി കിത്തേതബ്ബാനി.

പാസാണനിമിത്തേ അയഗുളോപി പാസാണസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി, തസ്മാ യോ കോചി പാസാണോ വട്ടതി. പമാണതോ പന ഹത്ഥിപ്പമാണോ പബ്ബതസങ്ഖ്യം ഗതോ, തസ്മാ സോ ന വട്ടതി, മഹാഗോണമഹാമഹിംസപ്പമാണോ പന വട്ടതി. ഹേട്ഠിമപരിച്ഛേദേന ദ്വത്തിംസപലഗുളപിണ്ഡപ്പമാണോ വട്ടതി, തതോ ഖുദ്ദകതരോ ഇട്ഠകാ വാ മഹന്തീപി ന വട്ടതി, അനിമിത്തുപഗപാസാണാനം രാസിപി ന വട്ടതി, പഗേവ പംസുവാലുകരാസി. ഭൂമിസമോ ഖലമണ്ഡലസദിസോ പിട്ഠിപാസാണോ വാ ഭൂമിതോ ഖാണുകോ വിയ ഉട്ഠിതപാസാണോ വാ ഹോതി, സോപി പമാണുപഗോ ചേ, വട്ടതി. പിട്ഠിപാസാണോ അതിമഹന്തോപി പാസാണസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി, തസ്മാ സചേ മഹതോ പിട്ഠിപാസാണസ്സ ഏകപ്പദേസം അന്തോസീമായ കത്തുകാമാ ഹോന്തി, തം അകിത്തേത്വാ തസ്സുപരി അഞ്ഞോ പാസാണോ കിത്തേതബ്ബോ. സചേ പിട്ഠിപാസാണുപരി വിഹാരം കരോന്തി, വിഹാരമജ്ഝേന വാ പിട്ഠിപാസാണോ വിനിവിജ്ഝിത്വാ ഗച്ഛതി, ഏവരൂപോ പിട്ഠിപാസാണോ ന വട്ടതി. സചേ ഹി തം കിത്തേന്തി, നിമിത്തസ്സ ഉപരി വിഹാരോ ഹോതി, നിമിത്തഞ്ച ¶ നാമ ബഹിസീമായ ഹോതി, വിഹാരോപി ബഹിസീമായം ആപജ്ജതി. വിഹാരം പരിക്ഖിപിത്വാ ഠിതപിട്ഠിപാസാണോ ഏകത്ഥ കിത്തേത്വാ അഞ്ഞത്ഥ ന കിത്തേതബ്ബോ.

വനനിമിത്തേ ¶ തിണവനം വാ തചസാരതാലനാളികേരാദിരുക്ഖവനം വാ ന വട്ടതി, അന്തോസാരാനം പന സാകസാലാദീനം അന്തോസാരമിസ്സകാനം വാ രുക്ഖാനം വനം വട്ടതി, തഞ്ച ഖോ ഹേട്ഠിമപരിച്ഛേദേന ചതുപഞ്ചരുക്ഖമത്തമ്പി, തതോ ഓരം ന വട്ടതി, പരം യോജനസതികമ്പി വട്ടതി. സചേ പന വനമജ്ഝേ വിഹാരം കരോന്തി, വനം ന കിത്തേതബ്ബം. ഏകദേസം അന്തോസീമായ കാതുകാമേഹിപി വനം അകിത്തേത്വാ തത്ഥ രുക്ഖപാസാണാദയോ കിത്തേതബ്ബാ. വിഹാരം പരിക്ഖിപിത്വാ ഠിതവനം ഏകത്ഥ കിത്തേത്വാ അഞ്ഞത്ഥ ന കിത്തേതബ്ബം.

രുക്ഖനിമിത്തേ തചസാരോ താലനാളികേരാദിരുക്ഖോ ന വട്ടതി, അന്തോസാരോ ജീവമാനകോ അന്തമസോ ഉബ്ബേധതോ അട്ഠങ്ഗുലോ പരിണാഹതോ സൂചിദണ്ഡകപ്പമാണോപി വട്ടതി. തതോ ഓരം ന വട്ടതി, പരം ദ്വാദസയോജനോ സുപ്പതിട്ഠിതനിഗ്രോധോപി വട്ടതി. വംസനളകസരാവാദീസു ബീജം രോപേത്വാ വഡ്ഢാപിതോ പമാണുപഗോപി ന വട്ടതി, തതോ അപനേത്വാ പന തം ഖണമ്പി ഭൂമിയം രോപേത്വാ കോട്ഠകം കത്വാ ഉദകം ആസിഞ്ചിത്വാ കിത്തേതും വട്ടതി. നവമൂലസാഖാനിഗ്ഗമനം അകാരണം, ഖന്ധം ഛിന്ദിത്വാ രോപിതേ പന ഏതം യുജ്ജതി. കിത്തേന്തേന ച ‘‘രുക്ഖോ’’തിപി വത്തും വട്ടതി ‘‘സാകരുക്ഖോ’’തിപി ‘‘സാലരുക്ഖോ’’തിപി. ഏകാബദ്ധം പന സുപ്പതിട്ഠിതനിഗ്രോധസദിസം ഏകത്ഥ കിത്തേത്വാ അഞ്ഞത്ഥ കിത്തേതും ന വട്ടതി.

മഗ്ഗനിമിത്തേ അരഞ്ഞഖേത്തനദീതളാകമഗ്ഗാദയോ ന വട്ടന്തി, ജങ്ഘമഗ്ഗോ വാ സകടമഗ്ഗോ വാ വട്ടതി. യോ നിബ്ബിജ്ഝിത്വാ ദ്വേ തീണി ഗാമന്തരാനി ഗച്ഛതി, യോ പന ജങ്ഘമഗ്ഗസകടമഗ്ഗതോ ഓക്കമിത്വാ പുന സകടമഗ്ഗമേവ ഓതരതി, യേ വാ ജങ്ഘമഗ്ഗസകടമഗ്ഗാ അവളഞ്ജാ, തേ ന വട്ടന്തി, ജങ്ഘസത്ഥസകടസത്ഥേഹി വളഞ്ജിയമാനായേവ വട്ടന്തി. സചേ ദ്വേ മഗ്ഗാ നിക്ഖമിത്വാ പച്ഛാ സകടധുരമിവ ഏകീഭവന്തി, ദ്വേധാ ഭിന്നട്ഠാനേ വാ സമ്ബന്ധട്ഠാനേ വാ സകിം കിത്തേത്വാ പുന ന കിത്തേതബ്ബാ. ഏകാബദ്ധനിമിത്തഞ്ഹേതം ഹോതി. സചേ വിഹാരം പരിക്ഖിപിത്വാ ചത്താരോ മഗ്ഗാ ചതൂസു ദിസാസു ഗച്ഛന്തി, മജ്ഝേ ഏകം കിത്തേത്വാ അപരം കിത്തേതും ന വട്ടതി. ഏകാബദ്ധനിമിത്തഞ്ഹേതം. കോണം നിബ്ബിജ്ഝിത്വാ ഗതം പന പരഭാഗേ കിത്തേതും വട്ടതി. വിഹാരമജ്ഝേന നിബ്ബിജ്ഝിത്വാ ഗതമഗ്ഗോ പന ന കിത്തേതബ്ബോ, കിത്തിതേ നിമിത്തസ്സ ഉപരി വിഹാരോ ഹോതി. സചേ സകടമഗ്ഗസ്സ അന്തിമചക്കമഗ്ഗം നിമിത്തം കരോന്തി, മഗ്ഗോ ബഹിസീമായ ഹോതി, സചേ ബാഹിരചക്കമഗ്ഗം നിമിത്തം കരോന്തി, ബാഹിരചക്കമഗ്ഗോ ബഹിസീമായ ഹോതി ¶ , സേസം അന്തോസീമം ഭജതി. മഗ്ഗം കിത്തേന്തേന ‘‘മഗ്ഗോ ¶ പന്ഥോ പഥോ പജ്ജോ’’തിആദീസു ദസസു യേന കേനചി നാമേന ച കിത്തേതും വട്ടതി, പരിഖാസണ്ഠാനേന വിഹാരം പരിക്ഖിപിത്വാ ഗതമഗ്ഗോ ഏകത്ഥ കിത്തേത്വാ അഞ്ഞത്ഥ കിത്തേതും ന വട്ടതി.

വമ്മികനിമിത്തേ ഹേട്ഠിമപരിച്ഛേദേന തം ദിവസം ജാതോ അട്ഠങ്ഗുലുബ്ബേധോ ഗോവിസാണപ്പമാണോപി വമ്മികോ വട്ടതി, തതോ ഓരം ന വട്ടതി. പരം ഹിമവന്തപബ്ബതസദിസോപി വട്ടതി, വിഹാരം പരിക്ഖിപിത്വാ ഠിതം പന ഏകാബദ്ധം ഏകത്ഥ കിത്തേത്വാ അഞ്ഞത്ഥ കിത്തേതും ന വട്ടതി.

നദീനിമിത്തേ യസ്സാ ധമ്മികാനം രാജൂനം കാലേ അന്വഡ്ഢമാസം അനുദസാഹം അനുപഞ്ചാഹന്തി ഏവം ദേവേ വസ്സന്തേ വലാഹകേസു വിഗതമത്തേസു സോതം പച്ഛിജ്ജതി, അയം നദീസങ്ഖ്യം ന ഗച്ഛതി. യസ്സാ പന ഈദിസേ സുവുട്ഠികാലേ വസ്സാനസ്സ ചാതുമാസേ സോതം ന പച്ഛിജ്ജതി, യത്ഥ തിത്ഥേന വാ അതിത്ഥേന വാ സിക്ഖാകരണീയേ ആഗതലക്ഖണേന തിമണ്ഡലം പടിച്ഛാദേത്വാ അന്തരവാസകം അനുക്ഖിപിത്വാ ഉത്തരന്തിയാ ഭിക്ഖുനിയാ ഏകങ്ഗുലദ്വങ്ഗുലമത്തമ്പി അന്തരവാസകോ തേമിയതി, അയം നദീ സീമം ബന്ധന്താനം നിമിത്തം ഹോതി. ഭിക്ഖുനിയാ നദീപാരഗമനേപി ഉപോസഥാദിസങ്ഘകമ്മകരണേപി നദീപാരസീമാസമ്മന്നനേപി അയമേവ നദീ. യാ പന മഗ്ഗോ വിയ സകടധുരസണ്ഠാനേന വാ പരിഖാസണ്ഠാനേന വാ വിഹാരം പരിക്ഖിപിത്വാ ഗതാ, തം ഏകത്ഥ കിത്തേത്വാ അഞ്ഞത്ഥ കിത്തേതും ന വട്ടതി. വിഹാരസ്സ ചതൂസു ദിസാസു അഞ്ഞമഞ്ഞം വിനിബ്ബിജ്ഝിത്വാ ഗതേ നദീചതുക്കേപി ഏസേവ നയോ. അസമ്മിസ്സാ നദിയോ പന ചതസ്സോപി കിത്തേതും വട്ടതി. സചേ വതിം കരോന്തോ വിയ രുക്ഖപാദേ നിഖണിത്വാ വല്ലിപലാലാദീഹി നദീസോതം രുന്ധന്തി, ഉദകം അജ്ഝോത്ഥരിത്വാ ആവരണം പവത്തതിയേവ, നിമിത്തം കാതും വട്ടതി. യഥാ പന ഉദകം ന പവത്തതി, ഏവം സേതുമ്ഹി കതേ അപവത്തമാനാ നദീനിമിത്തം കാതും ന വട്ടതി, പവത്തനട്ഠാനേ നദീനിമിത്തം, അപ്പവത്തനട്ഠാനേ ഉദകനിമിത്തം കാതും വട്ടതി. യാ പന ദുബ്ബുട്ഠികാലേ വാ ഗിമ്ഹേ വാ നിരുദകഭാവേന ന പവത്തതി, സാ വട്ടതി. മഹാനദിതോ ഉദകമാതികം നീഹരന്തി, സാ കുന്നദീസദിസാ ഹുത്വാ തീണി സസ്സാനി സമ്പാദേന്തീ നിച്ചം പവത്തതി, കിഞ്ചാപി പവത്തതി, നിമിത്തം കാതും ന വട്ടതി. യാ പന മൂലേ മഹാനദിതോ നീഹതാപി കാലന്തരേന തേനേവ നീഹതമഗ്ഗേന നദിം ഭിന്ദിത്വാ സയം ഗച്ഛതി, ഗച്ഛന്തീ പരതോ സുസുമാരാദിസമാകിണ്ണാ നാവാദീഹി സഞ്ചരിതബ്ബാ നദീ ഹോതി, തം നിമിത്തം കാതും വട്ടതി.

ഉദകനിമിത്തേ ¶ നിരുദകട്ഠാനേ നാവായ വാ ചാടിആദീസു വാ ഉദകം പൂരേത്വാ ഉദകനിമിത്തം കിത്തേതും ന വട്ടതി, ഭൂമിഗതമേവ വട്ടതി. തഞ്ച ഖോ അപ്പവത്തനഉദകം ആവാടപോക്ഖരണീതളആകജാതസ്സരലോണിസമുദ്ദാദീസു ഠിതം, അട്ഠിതം പന ഓഘനദീഉദകവാഹകമാതികാദീസു ഉദകം ന വട്ടതി ¶ . അന്ധകട്ഠകഥായം പന ‘‘ഗമ്ഭീരേസു ആവാടാദീസു ഉക്ഖേപിമം ഉദകം നിമിത്തം ന കാതബ്ബ’’ന്തി വുത്തം, തം ദുവുത്തം, അത്തനോമതിമത്തമേവ. ഠിതം പന അന്തമസോ സൂകരഖതായപി ഗാമദാരകാനം കീളനവാപിയമ്പി തം ഖണഞ്ഞേവ പഥവിയം ആവാടം കത്വാ കുടേഹി ആഹരിത്വാ പൂരിതഉദകമ്പി സചേ യാവ കമ്മവാചാപരിയോസാനാ തിട്ഠതി, അപ്പം വാ ഹോതു ബഹും വാ, വട്ടതി. തസ്മിം പന ഠാനേ നിമിത്തസഞ്ഞാകരണത്ഥം പാസാണവാലികാപംസുആദിരാസി വാ പാസാണത്ഥമ്ഭോ വാ ദാരുത്ഥമ്ഭോ വാ കാതബ്ബോ. തം കാതും കാരേതുഞ്ച ഭിക്ഖുസ്സ വട്ടതി, ലാഭസീമായം പന ന വട്ടതി. സമാനസംവാസകസീമാ കസ്സചി പീളനം ന കരോതി, കേവലം ഭിക്ഖൂനം വിനയകമ്മമേവ സാധേതി, തസ്മാ ഏത്ഥ വട്ടതി.

ഇമേഹി ച അട്ഠഹി നിമിത്തേഹി അസമ്മിസ്സേഹിപി അഞ്ഞമഞ്ഞം സമ്മിസ്സേഹിപി സീമാ സമ്മന്നിതും വട്ടതിയേവ. സാ ഏവം സമ്മന്നിത്വാ ബജ്ഝമാനാ ഏകേന ദ്വീഹി വാ നിമിത്തേഹി അബദ്ധാ ഹോതി, തീണി പന ആദിം കത്വാ വുത്തപ്പകാരാനം നിമിത്താനം സതേനപി ബദ്ധാ ഹോതി. സാ തീഹി സിങ്ഘാടകസണ്ഠാനാ ഹോതി, ചതൂഹി ചതുരസ്സാ വാ സിങ്ഘാടകഅഡ്ഢചന്ദമുദിങ്ഗാദിസണ്ഠാനാ വാ, തതോ അധികേഹി നാനാസണ്ഠാനാ. ഏവം വുത്തനയേന നിമിത്താനി കിത്തേത്വാ സമ്മതാ ‘‘നിമിത്തസമ്പത്തിയുത്താ’’തി വേദിതബ്ബാ.

൧൫൯. പരിസസമ്പത്തിയുത്താ നാമ സബ്ബന്തിമേന പരിച്ഛേദേന ചതൂഹി ഭിക്ഖൂഹി സന്നിപതിത്വാ യാവതികാ തസ്മിം ഗാമഖേത്തേ ബദ്ധസീമം വാ നദീസമുദ്ദജാതസ്സരേ വാ അനോക്കമിത്വാ ഠിതാ ഭിക്ഖൂ, തേ സബ്ബേ ഹത്ഥപാസേ വാ കത്വാ ഛന്ദം വാ ആഹരിത്വാ സമ്മതാ.

൧൬൦. കമ്മവാചാസമ്പത്തിയുത്താ നാമ –

‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, യാവതാ സമന്താ നിമിത്താ കിത്തിതാ, യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം, സങ്ഘോ ഏതേഹി നിമിത്തേഹി സീമം സമ്മന്നേയ്യ സമാനസംവാസം ഏകൂപോസഥം, ഏസാ ഞത്തി.

‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, യാവതാ സമന്താ നിമിത്താ കിത്തിതാ, സങ്ഘോ ഏതേഹി നിമിത്തേഹി സീമം സമ്മന്നതി സമാനസംവാസം ¶ ഏകൂപോസഥം, യസ്സായസ്മതോ ഖമതി ഏതേഹി നിമിത്തേഹി സീമായ സമ്മുതി സമാനസംവാസായ ഏകൂപോസഥായ, സോ തുണ്ഹസ്സ. യസ്സ നക്ഖമതി, സോ ഭാസേയ്യ.

‘‘സമ്മതാ ¶ സീമാ സങ്ഘേന ഏതേഹി നിമിത്തേഹി സമാനസംവാസാ ഏകൂപോസഥാ, ഖമതി സങ്ഘസ്സ, തസ്മാ തുണ്ഹീ, ഏവമേതം ധാരയാമീ’’തി (മഹാവ. ൧൩൯) –

ഏവം വുത്തായ പരിസുദ്ധായ ഞത്തിദുതിയകമ്മവാചായ സമ്മതാ. കമ്മവാചാപരിയോസാനേ നിമിത്താനം അന്തോ സീമാ ഹോതി, നിമിത്താനി സീമതോ ബഹി ഹോന്തി.

൧൬൧. ഏവം ബദ്ധായ ച സീമായ തിചീവരേന വിപ്പവാസസുഖത്ഥം ദള്ഹീകമ്മത്ഥഞ്ച അവിപ്പവാസസമ്മുതി കാതബ്ബാ. സാ പന ഏവം കത്തബ്ബാ –

‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, യാ സാ സങ്ഘേന സീമാ സമ്മതാ സമാനസംവാസാ ഏകൂപോസഥാ, യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം, സങ്ഘോ തം സീമം തിചീവരേന അവിപ്പവാസം സമ്മന്നേയ്യ ഠപേത്വാ ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ച, ഏസാ ഞത്തി.

‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, യാ സാ സങ്ഘേന സീമാ സമ്മതാ സമാനസംവാസാ ഏകൂപോസഥാ, സങ്ഘോ തം സീമം തിചീവരേന അവിപ്പവാസം സമ്മന്നതി ഠപേത്വാ ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ച, യസ്സായസ്മതോ ഖമതി ഏതിസ്സാ സീമായ തിചീവരേന അവിപ്പവാസായ സമ്മുതി ഠപേത്വാ ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ച, സോ തുണ്ഹസ്സ. യസ്സ നക്ഖമതി, സോ ഭാസേയ്യ.

‘‘സമ്മതാ സാ സീമാ സങ്ഘേന തിചീവരേന അവിപ്പവാസാ ഠപേത്വാ ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ച, ഖമതി സങ്ഘസ്സ, തസ്മാ തുണ്ഹീ, ഏവമേതം ധാരയാമീ’’തി (മഹാവ. ൧൪൩).

ഏത്ഥ (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൪൪) ച നിഗമനഗരാനമ്പി ഗാമേനേവ സങ്ഗഹോ വേദിതബ്ബോ. ഗാമൂപചാരോതി പരിക്ഖിത്തസ്സ പരിക്ഖേപോ, അപരിക്ഖിത്തസ്സ പരിക്ഖേപോകാസോ. ഇമേസു പന ഗാമഗാമൂപചാരേസു അധിട്ഠിതതേചീവരികോ ഭിക്ഖു പരിഹാരം ന ലഭതി. അയഞ്ഹി അവിപ്പവാസസീമാ ‘‘ഠപേത്വാ ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ചാ’’തി വുത്തത്താ ഗാമഞ്ച ഗാമൂപചാരഞ്ച ¶ ന ഓത്ഥരതി, സമാനസംവാസകസീമാവ ഓത്ഥരതി. സമാനസംവാസകസീമാ ചേത്ഥ അത്തനോ ധമ്മതായ ഗച്ഛതി, അവിപ്പവാസസീമാ പന യത്ഥ സമാനസംവാസകസീമാ, തത്ഥേവ ഗച്ഛതി. ന ഹി തസ്സാ വിസും നിമിത്തകിത്തനം അത്ഥി, തത്ഥ സചേ അവിപ്പവാസായ സമ്മുതികാലേ ഗാമോ അത്ഥി, തം സാ ന ഓത്ഥരതി ¶ . സചേ പന സമ്മതായ സീമായ പച്ഛാ ഗാമോ നിവിസതി, സോപി സീമസങ്ഖ്യംയേവ ഗച്ഛതി. യഥാ ച പച്ഛാ നിവിട്ഠോ, ഏവം പഠമം നിവിട്ഠസ്സ പച്ഛാ വഡ്ഢിതപ്പദേസോപി സീമസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി. സചേ സീമാസമ്മുതികാലേ ഗേഹാനി കതാനി, ‘‘പവിസിസ്സാമാ’’തി ആലയോപി അത്ഥി, മനുസ്സാ പന അപ്പവിട്ഠാ, പോരാണകഗാമം വാ സചേ ഗേഹമേവ ഛഡ്ഡേത്വാ അഞ്ഞത്ഥ ഗതാ, അഗാമോയേവ ഏസ, സീമാ ഓത്ഥരതി. സചേ പന ഏകമ്പി കുലം പവിട്ഠം വാ അഗതം വാ അത്ഥി, ഗാമോയേവ, സീമാ ന ഓത്ഥരതി. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ.

൧൬൨. അയം പന വിത്ഥാരോ (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൩൮) സീമം ബന്ധിതുകാമേന ഹി സാമന്തവിഹാരേസു ഭിക്ഖൂ തസ്സ തസ്സ വിഹാരസ്സ സീമാപരിച്ഛേദം പുച്ഛിത്വാ ബദ്ധസീമവിഹാരാനം സീമായ സീമന്തരികം, അബദ്ധസീമവിഹാരാനം സീമായ ഉപചാരം ഠപേത്വാ ദിസാചാരികഭിക്ഖൂനം നിസ്സഞ്ചാരസമയേ സചേ ഏകസ്മിം ഗാമഖേത്തേ സീമം ബന്ധിതുകാമാ, യേ തത്ഥ ബദ്ധസീമവിഹാരാ, തേസു ഭിക്ഖൂനം ‘‘മയം അജ്ജ സീമം ബന്ധിസ്സാമ, തുമ്ഹേ സകസീമായ പരിച്ഛേദതോ മാ നിക്ഖമിത്ഥാ’’തി പേസേതബ്ബം. യേ അബദ്ധസീമവിഹാരാ, തേസു ഭിക്ഖൂ ഏകജ്ഝം സന്നിപാതേതബ്ബാ, ഛന്ദാരഹാനം ഛന്ദോ ആഹരാപേതബ്ബോ. ‘‘സചേ അഞ്ഞാനിപി ഗാമഖേത്താനി അന്തോകാതുകാമാ, തേസു ഗാമേസു യേ ഭിക്ഖൂ വസന്തി, തേഹിപി ആഗന്തബ്ബം, അനാഗച്ഛന്താനം ഛന്ദോ ആഹരിതബ്ബോ’’തി മഹാസുമത്ഥേരോ ആഹ. മഹാപദുമത്ഥേരോ പന ‘‘നാനാഗാമഖേത്താനി നാമ പാടിയേക്കം ബദ്ധസീമസദിസാനി, ന തതോ ഛന്ദപാരിസുദ്ധി ആഗച്ഛതി, അന്തോനിമിത്തഗതേഹി പന ഭിക്ഖൂഹി ആഗന്തബ്ബ’’ന്തി വത്വാ പുന ആഹ ‘‘സമാനസംവാസകസീമാസമ്മന്നനകാലേ ആഗമനമ്പി അനാഗമനമ്പി വട്ടതി, അവിപ്പവാസസീമാസമ്മന്നനകാലേ പന അന്തോനിമിത്തഗതേഹി ആഗന്തബ്ബം, അനാഗച്ഛന്താനം ഛന്ദോ ആഹരിതബ്ബോ’’തി.

ഏവം സന്നിപതിതേസു ഭിക്ഖൂസു ഛന്ദാരഹാനം ഛന്ദേ ആഹടേ തേസു തേസു മഗ്ഗേസു നദീതിത്ഥഗാമദ്വാരാദീസു ച ആഗന്തുകഭിക്ഖൂനം സീഘം സീഘം ഹത്ഥപാസനയനത്ഥഞ്ചേവ ബഹിസീമകരണത്ഥഞ്ച ആരാമികേ ചേവ സമണുദ്ദേസേ ച ¶ ഠപേത്വാ ഭേരിസഞ്ഞം വാ സങ്ഖസഞ്ഞം വാ കത്വാ നിമിത്തകിത്തനാനന്തരം വുത്തായ ‘‘സുണാതു മേ ഭന്തേ സങ്ഘോ’’തിആദികായ കമ്മവാചായ സീമാ ബന്ധിതബ്ബാ. കമ്മവാചാപരിയോസാനേയേവ നിമിത്താനി ബഹികത്വാ ഹേട്ഠാ പഥവീസന്ധാരകം ഉദകപരിയന്തം കത്വാ സീമാ ഗതാ ഹോതി.

൧൬൩. ഇമം പന സമാനസംവാസകസീമം സമ്മന്നന്തേഹി പബ്ബജ്ജൂപസമ്പദാദീനം സങ്ഘകമ്മാനം സുഖകരണത്ഥം പഠമം ഖണ്ഡസീമാ ബന്ധിതബ്ബാ. തം പന ബന്ധന്തേഹി വത്തം ജാനിതബ്ബം. സചേ ഹി ബോധിചേതിയഭത്തസാലാദീനി ¶ സബ്ബവത്ഥൂനി പതിട്ഠാപേത്വാ കതവിഹാരേ ബന്ധന്തി, വിഹാരമജ്ഝേ ബഹൂനം സമോസരണട്ഠാനേ അബന്ധിത്വാ വിഹാരപച്ചന്തേ വിവിത്തോകാസേ ബന്ധിതബ്ബാ. അകതവിഹാരേ ബന്ധന്തേഹി ബോധിചേതിയാദീനം സബ്ബവത്ഥൂനം ഠാനം സല്ലക്ഖേത്വാ യഥാ പതിട്ഠിതേസു വത്ഥൂസു വിഹാരപച്ചന്തേ വിവിത്തോകാസേ ഹോതി, ഏവം ബന്ധിതബ്ബാ. സാ ഹേട്ഠിമപരിച്ഛേദേന സചേ ഏകവീസതി ഭിക്ഖൂ ഗണ്ഹാതി, വട്ടതി, തതോ ഓരം ന വട്ടതി, പരം ഭിക്ഖുസഹസ്സം ഗണ്ഹന്തീപി വട്ടതി. തം ബന്ധന്തേഹി സീമമാളകസ്സ സമന്താ നിമിത്തുപഗാ പാസാണാ ഠപേതബ്ബാ, ന ഖണ്ഡസീമായ ഠിതേഹി മഹാസീമാ ബന്ധിതബ്ബാ, ന മഹാസീമായ ഠിതേഹി ഖണ്ഡസീമാ, ഖണ്ഡസീമായമേവ പന ഠത്വാ ഖണ്ഡസീമാ ബന്ധിതബ്ബാ.

തത്രായം ബന്ധനവിധി – സമന്താ ‘‘ഏസോ പാസാണോ നിമിത്ത’’ന്തി ഏവം നിമിത്താനി കിത്തേത്വാ കമ്മവാചായ സീമാ സമ്മന്നിതബ്ബാ. അഥ തസ്സാ ഏവ ദള്ഹീകമ്മത്ഥം അവിപ്പവാസകമ്മവാചാ കാതബ്ബാ. ഏവഞ്ഹി ‘‘സീമം സമൂഹനിസ്സാമാ’’തി ആഗതാ സമൂഹനിതും ന സക്ഖിസ്സന്തി. സീമം സമ്മന്നിത്വാ ബഹി സീമന്തരികപാസാണാ ഠപേതബ്ബാ. സീമന്തരികാ പച്ഛിമകോടിയാ ഏകരതനപ്പമാണാ വട്ടതി. ‘‘വിദത്ഥിപ്പമാണാപി വട്ടതീ’’തി കുരുന്ദിയം, ‘‘ചതുരങ്ഗുലപ്പമാണാപി വട്ടതീ’’തി മഹാപച്ചരിയം വുത്തം. സചേ പന വിഹാരോ മഹാ ഹോതി, ദ്വേപി തിസ്സോപി തതുത്തരിമ്പി ഖണ്ഡസീമായോ ബന്ധിതബ്ബാ.

ഏവം ഖണ്ഡസീമം സമ്മന്നിത്വാ മഹാസീമസമ്മുതികാലേ ഖണ്ഡസീമതോ നിക്ഖമിത്വാ മഹാസീമായം ഠത്വാ സമന്താ അനുപരിയായന്തേഹി സീമന്തരികപാസാണാ കിത്തേതബ്ബാ, തതോ അവസേസനിമിത്താനി കിത്തേത്വാ ഹത്ഥപാസം അവിജഹന്തേഹി കമ്മവാചായ സമാനസംവാസകസീമം സമ്മന്നിത്വാ തസ്സാ ദള്ഹീകമ്മത്ഥം അവിപ്പവാസകമ്മവാചാപി കാതബ്ബാ. ഏവഞ്ഹി ‘‘സീമം സമൂഹനിസ്സാമാ’’തി ആഗതാ സമൂഹനിതും ന സക്ഖിസ്സന്തി. സചേ പന ഖണ്ഡസീമായ ¶ നിമിത്താനി കിത്തേത്വാ തതോ സീമന്തരികായ നിമിത്താനി കിത്തേത്വാ മഹാസീമായ നിമിത്താനി കിത്തേന്തി, ഏവം തീസു ഠാനേസു നിമിത്താനി കിത്തേത്വാ യം സീമം ഇച്ഛന്തി, തം പഠമം ബന്ധിതും വട്ടതി. ഏവം സന്തേപി യഥാവുത്തനയേന ഖണ്ഡസീമതോവ പട്ഠായ ബന്ധിതബ്ബാ. ഏവം ബദ്ധാസു പന സീമാസു ഖണ്ഡസീമായ ഠിതാ ഭിക്ഖൂ മഹാസീമായ കമ്മം കരോന്താനം ന കോപേന്തി, മഹാസീമായ വാ ഠിതാ ഖണ്ഡസീമായ കരോന്താനം, സീമന്തരികായ പന ഠിതാ ഉഭിന്നമ്പി ന കോപേന്തി. ഗാമഖേത്തേ ഠത്വാ കമ്മം കരോന്താനം പന സീമന്തരികായ ഠിതാ കോപേന്തി. സീമന്തരികാ ഹി ഗാമഖേത്തം ഭജതി.

സീമാ ¶ ച നാമേസാ ന കേവലാ പഥവീതലേയേവ ബദ്ധാ ബദ്ധാ നാമ ഹോതി, അഥ ഖോ പിട്ഠിപാസാണേപി കുടിഗേഹേപി ലേണേപി പാസാദേപി പബ്ബതമത്ഥകേപി ബദ്ധാ ബദ്ധായേവ ഹോതി. തത്ഥ പിട്ഠിപാസാണേ ബന്ധന്തേഹി പാസാണപിട്ഠിയം രാജിം വാ കോട്ടേത്വാ ഉദുക്ഖലം വാ ഖണിത്വാ നിമിത്തം ന കാതബ്ബം, നിമിത്തുപഗപാസാണേ ഠപേത്വാ നിമിത്താനി കിത്തേതബ്ബാനി. കമ്മവാചാപരിയോസാനേ സീമാ പഥവീസന്ധാരകം ഉദകപരിയന്തം കത്വാ ഓതരതി. നിമിത്തപാസാണാ യഥാഠാനേ ന തിട്ഠന്തി, തസ്മാ സമന്തതോ രാജി വാ ഉപട്ഠാപേതബ്ബാ, ചതൂസു വാ കോണേസു പാസാണാ വിജ്ഝിതബ്ബാ, ‘‘അയം സീമാപരിച്ഛേദോ’’തി വത്വാ അക്ഖരാനി വാ ഛിന്ദിതബ്ബാനി. കേചി ഉസൂയകാ ‘‘സീമം ഝാപേസ്സാമാ’’തി അഗ്ഗിം ദേന്തി, പാസാണാവ ഝായന്തി, ന സീമാ.

കുടിഗേഹേപി ഭിത്തിം അകിത്തേത്വാ ഏകവീസതിയാ ഭിക്ഖൂനം ഓകാസട്ഠാനം അന്തോകരിത്വാ പാസാണനിമിത്താനി ഠപേത്വാ സീമാ സമ്മന്നിതബ്ബാ, അന്തോകുട്ടമേവ സീമാ ഹോതി. സചേ അന്തോകുട്ടേ ഏകവീസതിയാ ഭിക്ഖൂനം ഓകാസോ നത്ഥി, പമുഖേ നിമിത്തപാസാണേ ഠപേത്വാ സമ്മന്നിതബ്ബാ. സചേ ഏവമ്പി നപ്പഹോതി, ബഹി നിബ്ബോദകപതനട്ഠാനേപി നിമിത്താനി ഠപേത്വാ സമ്മന്നിതബ്ബാ. ഏവം സമ്മതായ പന സബ്ബം കുടിഗേഹം സീമട്ഠമേവ ഹോതി.

ചതുഭിത്തിയലേണേപി ബന്ധന്തേഹി കുട്ടം അകിത്തേത്വാ പാസാണാവ കിത്തേതബ്ബാ, അന്തോ ഓകാസേ അസതി പമുഖേപി നിമിത്താനി ഠപേതബ്ബാനി, ഏവം ലേണസ്സ അന്തോ ച ബഹി ച സീമാ ഹോതി.

ഉപരിപാസാദേപി ¶ ഭിത്തിം അകിത്തേത്വാ അന്തോപാസാണേ ഠപേത്വാ സീമാ സമ്മന്നിതബ്ബാ. സചേ നപ്പഹോതി, പമുഖേപി പാസാണേ ഠപേത്വാ സമ്മന്നിതബ്ബാ. ഏവം സമ്മതാ ഉപരിപാസാദേയേവ ഹോതി, ഹേട്ഠാ ന ഓതരതി. സചേ പന ബഹൂസു ഥമ്ഭേസു തുലാനം ഉപരി കതപാസാദസ്സ ഹേട്ഠിമതലേ കുട്ടോ യഥാ നിമിത്താനം അന്തോ ഹോതി, ഏവം ഉട്ഠഹിത്വാ തുലാരുക്ഖേഹി ഏകസമ്ബന്ധോ ഠിതോ, ഹേട്ഠാപി ഓതരതി, ഏകഥമ്ഭപാസാദസ്സ പന ഉപരിതലേ ബദ്ധാ സീമാ. സചേ ഥമ്ഭമത്ഥകേ ഏകവീസതിയാ ഭിക്ഖൂനം ഓകാസോ ഹോതി, ഹേട്ഠാ ഓതരതി. സചേ പാസാദഭിത്തിതോ നിഗ്ഗതേസു നിയ്യൂഹകാദീസു പാസാണേ ഠപേത്വാ സീമം ബന്ധന്തി, പാസാദഭിത്തി അന്തോസീമായ ഹോതി. ഹേട്ഠാ പനസ്സാ ഓതരണാനോതരണം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.

ഹേട്ഠാപാസാദേ കിത്തേന്തേഹിപി ഭിത്തി ച രുക്ഖത്ഥമ്ഭാ ച ന കിത്തേതബ്ബാ, ഭിത്തിലഗ്ഗേ പന പാസാണത്ഥമ്ഭേ കിത്തേതും വട്ടതി. ഏവം കിത്തിതാ സീമാ ഹേട്ഠാപാസാദസ്സ പരിയന്തഥമ്ഭാനം അന്തോയേവ ഹോതി. സചേ പന ഹേട്ഠാപാസാദസ്സ കുട്ടോ ഉപരിമതലേന സമ്ബദ്ധോ ഹോതി, ഉപരിപാസാദമ്പി ¶ അഭിരുഹതി. സചേ പാസാദസ്സ ബഹി നിബ്ബോദകപതനട്ഠാനേ നിമിത്താനി കരോന്തി, സബ്ബോ പാസാദോ സീമട്ഠോ ഹോതി.

പബ്ബതമത്ഥകേ തലം ഹോതി ഏകവീസതിയാ ഭിക്ഖൂനം ഓകാസാരഹം, തത്ഥ പിട്ഠിപാസാണേ വിയ സീമം ബന്ധന്തി, ഹേട്ഠാപബ്ബതേപി തേനേവ പരിച്ഛേദേന സീമാ ഓതരതി. താലമൂലകപബ്ബതേപി ഉപരി സീമാ ബദ്ധാ ഹേട്ഠാ ഓതരതേവ. യോ പന വിതാനസണ്ഠാനോ ഹോതി, ഉപരി ഏകവീസതിയാ ഭിക്ഖൂനം ഓകാസോ അത്ഥി, ഹേട്ഠാ നത്ഥി, തസ്സുപരി ബദ്ധാ സീമാ ഹേട്ഠാ ന ഓതരതി. ഏവം മുദിങ്ഗസണ്ഠാനോ വാ ഹോതു പണവസണ്ഠാനോ വാ, യസ്സ ഹേട്ഠാ വാ മജ്ഝേ വാ സീമപ്പമാണം നത്ഥി, തസ്സ ഉപരി ബദ്ധാ സീമാ ഹേട്ഠാ ന ഓതരതി. യസ്സ പന ദ്വേ കൂടാനി ആസന്നേ ഠിതാനി, ഏകസ്സപി ഉപരി സീമപ്പമാണം നപ്പഹോതി, തസ്സ കൂടന്തരം ചിനിത്വാ വാ പൂരേത്വാ വാ ഏകാബദ്ധം കത്വാ ഉപരി സീമാ സമ്മന്നിതബ്ബാ. ഏകോ സപ്പഫണസദിസോ പബ്ബതോ, തസ്സ ഉപരി സീമപ്പമാണസ്സ അത്ഥിതായ സീമം ബന്ധന്തി, തസ്സ ചേ ഹേട്ഠാ ആകാസപബ്ഭാരം ഹോതി, സീമാ ന ഓതരതി. സചേ പനസ്സ വേമജ്ഝേ സീമപ്പമാണോ സുസിരപാസാണോ ഹോതി, ഓതരതി, സോ ച പാസാണോ സീമട്ഠോയേവ ഹോതി. അഥാപിസ്സ ഹേട്ഠാലേണസ്സ കുട്ടോ അഗ്ഗകോടിം ആഹച്ച തിട്ഠതി ¶ , ഓതരതി, ഹേട്ഠാ ച ഉപരി ച സീമായേവ ഹോതി. സചേ പന ഹേട്ഠാ ഉപരിമസ്സ സീമാപരിച്ഛേദസ്സ പാരതോ അന്തോലേണം ഹോതി, ബഹി സീമാ ന ഓതരതി. അഥാപി ഉപരിമസ്സ സീമാപരിച്ഛേദസ്സ ഓരതോ ബഹി ലേണം ഹോതി, അന്തോ സീമാ ന ഓതരതി. അഥാപി ഉപരി സീമാപരിച്ഛേദോ ഖുദ്ദകോ, ഹേട്ഠാ ലേണം മഹന്തം സീമാപരിച്ഛേദമതിക്കമിത്വാ ഠിതം, സീമാ ഉപരിയേവ ഹോതി, ഹേട്ഠാ ന ഓതരതി. യദി പന ലേണം ഖുദ്ദകം സബ്ബപച്ഛിമസീമാപരിമാണം, ഉപരി സീമാ മഹതീ നം അജ്ഝോത്ഥരിത്വാ ഠിതാ, സീമാ ഓതരതി. അഥ ലേണം അതിഖുദ്ദകം സീമപ്പമാണം ന ഹോതി, സീമാ ഉപരിയേവ ഹോതി, ഹേട്ഠാ ന ഓതരതി. സചേ തതോ ഉപഡ്ഢം ഭിജ്ജിത്വാ പതതി, സീമപ്പമാണം ചേപി ഹോതി, ബഹി പതിതം അസീമാ. അപതിതം പന യദി സീമപ്പമാണം, സീമാ ഹോതിയേവ.

ഖണ്ഡസീമാ ച നീചവത്ഥുകാ ഹോതി, തം പൂരേത്വാ ഉച്ചവത്ഥുകം കരോന്തി, സീമായേവ. സീമായ ഗേഹം കരോന്തി, സീമട്ഠകമേവ ഹോതി. സീമായ പോക്ഖരണിം ഖണന്തി, സീമായേവ. ഓഘോ സീമാമണ്ഡലം ഓത്ഥരിത്വാ ഗച്ഛതി, സീമാമാളകേ അട്ടം ബന്ധിത്വാ കമ്മം കാതും വട്ടതി. സീമായ ഹേട്ഠാ ഉമങ്ഗനദീ ഹോതി, ഇദ്ധിമാ ഭിക്ഖു തത്ഥ നിസീദതി. സചേ സാ നദീ പഠമം ഗതാ, സീമാ പച്ഛാ ബദ്ധാ, കമ്മം ന കോപേതി. അഥ പഠമം സീമാ ബദ്ധാ, പച്ഛാ നദീ ഗതാ, കമ്മം കോപേതി, ഹേട്ഠാപഥവീതലേ ഠിതോ പന കോപേതിയേവ.

സീമാമാളകേ ¶ വടരുക്ഖോ ഹോതി, തസ്സ സാഖാ വാ തതോ നിഗ്ഗതപാരോഹോ വാ മഹാസീമായ പഥവീതലം വാ തത്ഥജാതരുക്ഖാദീനി വാ ആഹച്ച തിട്ഠതി, മഹാസീമം വാ സോധേത്വാ കമ്മം കാതബ്ബം, തേ വാ സാഖാപാരോഹാ ഛിന്ദിത്വാ ബഹിട്ഠകാ കാതബ്ബാ. അനാഹച്ച ഠിതസാഖാദീസു ആരുള്ഹഭിക്ഖൂ ഹത്ഥപാസം ആനേതബ്ബാ. ഏവം മഹാസീമായ ജാതരുക്ഖസ്സ സാഖാ വാ പാരോഹോ വാ വുത്തനയേനേവ സീമാമാളകേ പതിട്ഠാതി, വുത്തനയേനേവ സീമം സോധേത്വാ വാ കമ്മം കാതബ്ബം, തേ വാ സാഖാപാരോഹാ ഛിന്ദിത്വാ ബഹിട്ഠകാ കാതബ്ബാ. സചേ മാളകേ കമ്മേ കരിയമാനേ കോചി ഭിക്ഖു മാളകസ്സ അന്തോ പവിസിത്വാ വേഹാസം ഠിതസാഖായ നിസീദതി, പാദാ വാസ്സ ഭൂമിഗതാ ഹോന്തി, നിവാസനപാരുപനം വാ ഭൂമിം ഫുസതി, കമ്മം കാതും ന വട്ടതി. പാദേ പന നിവാസനപാരുപനഞ്ച ഉക്ഖിപാപേത്വാ കാതും കമ്മം വട്ടതി, ഇദഞ്ച ¶ ലക്ഖണം പുരിമനയേപി വേദിതബ്ബം. അയം പന വിസേസോ – തത്ര ഉക്ഖിപാപേത്വാ കാതും ന വട്ടതി, ഹത്ഥപാസമേവ ആനേതബ്ബോ. സചേ അന്തോസീമതോ പബ്ബതോ അബ്ഭുഗ്ഗച്ഛതി, തത്രട്ഠോ ഭിക്ഖു ഹത്ഥപാസം ആനേതബ്ബോ. ഇദ്ധിയാ അന്തോപബ്ബതം പവിട്ഠേപി ഏസേവ നയോ. ബജ്ഝമാനാ ഏവ ഹി സീമാ പമാണരഹിതം പദേസം ന ഓതരതി, ബദ്ധായ സീമായ ജാതം യം കിഞ്ചി യത്ഥ കത്ഥചി ഏകസമ്ബന്ധേന ഗതം സീമാസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതീതി.

തിയോജനപരമം പന സീമം സമ്മന്നന്തേന മജ്ഝേ ഠത്വാ യഥാ ചതൂസുപി ദിസാസു ദിയഡ്ഢദിയഡ്ഢയോജനം ഹോതി, ഏവം സമ്മന്നിതബ്ബാ. സചേ പന മജ്ഝേ ഠത്വാ ഏകേകദിസതോ തിയോജനം കരോന്തി, ഛയോജനം ഹോതീതി ന വട്ടതി. ചതുരസ്സം വാ തികോണം വാ സമ്മന്നന്തേന യഥാ കോണതോ കോണം തിയോജനം ഹോതി, ഏവം സമ്മന്നിതബ്ബാ. സചേ ഹി യേന കേനചി പരിയന്തേന കേസഗ്ഗമത്തമ്പി തിയോജനം അതിക്കാമേതി, ആപത്തിഞ്ച ആപജ്ജതി, സീമാ ച അസീമാ ഹോതി.

൧൬൪. ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, നദീപാരസീമാ സമ്മന്നിതബ്ബാ, യോ സമ്മന്നേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൧൪൦) വചനതോ നദീപാരസീമാ ന സമ്മന്നിതബ്ബാ. യത്ര പന ധുവനാവാ വാ ധുവസേതു വാ അഭിമുഖതിത്ഥേയേവ അത്ഥി, ഏവരൂപം നദീപാരസീമം സമ്മന്നിതും വട്ടതി. ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, യത്ഥസ്സ ധുവനാവാ വാ ധുവസേതു വാ, ഏവരൂപം നദീപാരസീമം സമ്മന്നിതു’’ന്തി ഹി വുത്തം. സചേ ധുവനാവാ വാ ധുവസേതു വാ അഭിമുഖതിത്ഥേ നത്ഥി, ഈസകം ഉദ്ധം അഭിരുഹിത്വാ അധോ വാ ഓരോഹിത്വാ അത്ഥി, ഏവമ്പി വട്ടതി. കരവികതിസ്സത്ഥേരോ പന ‘‘ഗാവുതമത്തബ്ഭന്തരേപി വട്ടതീ’’തി ആഹ.

ഇമഞ്ച പന നദീപാരസീമം സമ്മന്നന്തേന ഏകസ്മിഞ്ച തീരേ ഠത്വാ ഉപരിസോതേ നദീതീരേ നിമിത്തം കിത്തേത്വാ തതോ പട്ഠായ അത്താനം പരിക്ഖിപന്തേന യത്തകം പരിച്ഛേദം ഇച്ഛതി, തസ്സ പരിയോസാനേ ¶ അധോസോതേപി നദീതീരേ നിമിത്തം കിത്തേത്വാ പരതീരേ സമ്മുഖട്ഠാനേ നദീതീരേ നിമിത്തം കിത്തേതബ്ബം. തതോ പട്ഠായ യത്തകം പരിച്ഛേദം ഇച്ഛതി, തസ്സ വസേന യാവ ഉപരിസോതേ പഠമം കിത്തിതനിമിത്തസ്സ സമ്മുഖാ നദീതീരേ നിമിത്തം, താവ കിത്തേത്വാ പച്ചാഹരിത്വാ പഠമകിത്തിതനിമിത്തേന സദ്ധിം ഘടേതബ്ബം. അഥ സബ്ബനിമിത്താനം അന്തോ ഠിതേ ഭിക്ഖൂ ഹത്ഥപാസഗതേ കത്വാ കമ്മവാചായ ¶ സീമാ സമ്മന്നിതബ്ബാ. നദിയാ ഠിതാ അനാഗതാപി കമ്മം ന കോപേന്തി, സമ്മുതിപരിയോസാനേ ഠപേത്വാ നദിം നിമിത്താനം അന്തോ പരതീരേ ച ഓരിമതീരേ ച ഏകസീമാ ഹോതി, നദീ പന ബദ്ധസീമാസങ്ഖ്യം ന ഗച്ഛതി. വിസും നദീസീമാ ഏവ ഹി സാ.

സചേ അന്തോനദിയം ദീപകോ ഹോതി, തം അന്തോസീമായ കാതുകാമേന പുരിമനയേനേവ അത്തനാ ഠിതതീരേ നിമിത്താനി കിത്തേത്വാ ദീപകസ്സ ഓരിമന്തേ ച പാരിമന്തേ ച നിമിത്തം കിത്തേതബ്ബം. അഥ പരതീരേ നദിയാ ഓരിമതീരേ നിമിത്തസ്സ സമ്മുഖട്ഠാനേ നിമിത്തം കിത്തേത്വാ തതോ പട്ഠായ പുരിമനയേനേവ യാവ ഉപരിസോതേ പഠമം കിത്തിതനിമിത്തസ്സ സമ്മുഖാ നിമിത്തം, താവ കിത്തേതബ്ബം. അഥ ദീപകസ്സ പാരിമന്തേ ച ഓരിമന്തേ ച നിമിത്തം കിത്തേത്വാ പച്ചാഹരിത്വാ പഠമം കിത്തിതനിമിത്തേന സദ്ധിം ഘടേതബ്ബം. അഥ ദ്വീസു തീരേസു ദീപകേസു ച ഭിക്ഖൂ സബ്ബേ ഹത്ഥപാസഗതേ കത്വാ കമ്മവാചായ സീമാ സമ്മന്നിതബ്ബാ, നദിയം ഠിതാ അനാഗച്ഛന്താപി കമ്മം ന കോപേന്തി, സമ്മുതിപരിയോസാനേ ഠപേത്വാ നദിം നിമിത്താനം അന്തോ തീരദ്വയഞ്ച ദീപകോ ച ഏകസീമാ ഹോതി, നദീ പന നദീസീമായേവ.

സചേ പന ദീപകോ വിഹാരസീമാപരിച്ഛേദതോ ഉദ്ധം വാ അധോ വാ അധികതരോ ഹോതി, അഥ വിഹാരസീമാപരിച്ഛേദനിമിത്തസ്സ ഉജുകമേവ സമ്മുഖീഭൂതേ ദീപകസ്സ ഓരിമന്തേ നിമിത്തം കിത്തേത്വാ തതോ പട്ഠായ ദീപകസിഖരം പരിക്ഖിപന്തേന പുന ദീപകസ്സ ഓരിമന്തേ നിമിത്തസമ്മുഖേ പാരിമന്തേ നിമിത്തം കിത്തേതബ്ബം. തതോ പരം പുരിമനയേനേവ പരതീരേ സമ്മുഖനിമിത്തമാദിം കത്വാ പരതീരേ നിമിത്താനി ച ദീപകസ്സ പാരിമന്തഓരിമന്തേ നിമിത്താനി ച കിത്തേത്വാ പഠമകിത്തിതനിമിത്തേന സദ്ധിം ഘടനാ കാതബ്ബാ. ഏവം കിത്തേത്വാ സമ്മതാ സീമാ പബ്ബതസണ്ഠാനാ ഹോതി. സചേ പന ദീപകോ വിഹാരസീമാപരിച്ഛേദതോ ഉദ്ധമ്പി അധോപി അധികതരോ ഹോതി, പുരിമനയേനേവ ദീപകസ്സ ഉഭോപി സിഖരാനി പരിക്ഖിപിത്വാ നിമിത്താനി കിത്തേന്തേന നിമിത്തഘടനാ കാതബ്ബാ. ഏവം കിത്തേത്വാ സമ്മതാ സീമാ മുദിങ്ഗസണ്ഠാനാ ഹോതി. സചേ ദീപകോ വിഹാരസീമാപരിച്ഛേദസ്സ അന്തോ ഖുദ്ദകോ ഹോതി, സബ്ബപഠമേന നയേന ദീപകേ നിമിത്താനി കിത്തേതബ്ബാനി. ഏവം കിത്തേത്വാ സമ്മതാ സീമാ പണവസണ്ഠാനാ ഹോതി. ഏവം താവ സീമാബന്ധനം വേദിതബ്ബം.

൧൬൫. ഏവം ¶ ബദ്ധാ പന സീമാ കദാ അസീമാ ഹോതീതി? യദാ സങ്ഘോ സീമം സമൂഹനതി, തദാ അസീമാ ഹോതി. കഥം പനേസാ സമൂഹനിതബ്ബാതി? ‘‘സീമം ¶ , ഭിക്ഖവേ, സമ്മന്നന്തേന പഠമം സമാനസംവാസസീമാ സമ്മന്നിതബ്ബാ, പച്ഛാ തിചീവരേന അവിപ്പവാസോ സമ്മന്നിതബ്ബോ. സീമം, ഭിക്ഖവേ, സമൂഹനന്തേന പഠമം തിചീവരേന അവിപ്പവാസോ സമൂഹന്തബ്ബോ, പച്ഛാ സമാനസംവാസസീമാ സമൂഹന്തബ്ബാ’’തി വചനതോ പഠമം അവിപ്പവാസോ സമൂഹനിതബ്ബോ, പച്ഛാ സീമാ സമൂഹനിതബ്ബാതി. കഥം? ബ്യത്തേന ഭിക്ഖുനാ പടിബലേന സങ്ഘോ ഞാപേതബ്ബോ –

‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, യോ സോ സങ്ഘേന തിചീവരേന അവിപ്പവാസോ സമ്മതോ, യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം, സങ്ഘോ തം തിചീവരേന അവിപ്പവാസം സമൂഹനേയ്യ, ഏസാ ഞത്തി.

‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, യോ സോ സങ്ഘേന തിചീവരേന അവിപ്പവാസോ സമ്മതോ, സങ്ഘോ തം തിചീരേന അവിപ്പവാസം സമൂഹനതി. യസ്സായസ്മതോ ഖമതി ഏതസ്സ തിചീവരേന അവിപ്പവാസസ്സ സമുഗ്ഘാതോ, സോ തുണ്ഹസ്സ. യസ്സ നക്ഖമതി, സോ ഭാസേയ്യ.

‘‘സമൂഹതോ സോ സങ്ഘേന തിചീവരേന അവിപ്പവാസോ, ഖമതി സങ്ഘസ്സ, തസ്മാ തുണ്ഹീ, ഏവമേതം ധാരയാമീ’’തി (മഹാവ. ൧൪൫) –

ഏവം താവ അവിപ്പവാസോ സമൂഹനിതബ്ബോ.

‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, യാ സാ സങ്ഘേന സീമാ സമ്മതാ സമാനസംവാസാ ഏകൂപോസഥാ, യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം, സങ്ഘോ തം സീമം സമൂഹനേയ്യ സമാനസംവാസം ഏകൂപോസഥം, ഏസാ ഞത്തി.

‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, യാ സാ സങ്ഘേന സീമാ സമ്മതാ സമാനസംവാസാ ഏകൂപോസഥാ, സങ്ഘോ തം സീമം സമൂഹനതി സമാനസംവാസം ഏകൂപോസഥം. യസ്സായസ്മതോ ഖമതി ഏതിസ്സാ സീമായ സമാനസംവാസായ ഏകൂപോസഥായ സമുഗ്ഘാതോ, സോ തുണ്ഹസ്സ. യസ്സ നക്ഖമതി, സോ ഭാസേയ്യ.

‘‘സമൂഹതാ ¶ സാ സീമാ സങ്ഘേന സമാനസംവാസാ ഏകൂപോസഥാ, ഖമതി സങ്ഘസ്സ, തസ്മാ തുണ്ഹീ, ഏവമേതം ധാരയാമീ’’തി (മഹാവ. ൧൪൬) –

സമൂഹനന്തേന പന ഭിക്ഖുനാ വത്തം ജാനിതബ്ബം. തത്രിദം വത്തം (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൪൪) – ഖണ്ഡസീമായ ഠത്വാ അവിപ്പവാസസീമാ ന സമൂഹന്തബ്ബാ, തഥാ അവിപ്പവാസസീമായ ഠത്വാ ഖണ്ഡസീമാപി. ഖണ്ഡസീമായ പന ഠിതേന ഖണ്ഡസീമാവ സമൂഹനിതബ്ബാ, തഥാ ഇതരായ ഠിതേന ഇതരാ. സീമം നാമ ദ്വീഹി കാരണേഹി സമൂഹനന്തി പകതിയാ ഖുദ്ദകം പുന ആവാസവഡ്ഢനത്ഥായ മഹതിം വാ കാതും, പകതിയാ മഹതിം പുന അഞ്ഞേസം വിഹാരോകാസദാനത്ഥായ ഖുദ്ദകം വാ കാതും. തത്ഥ സചേ ഖണ്ഡസീമഞ്ച അവിപ്പവാസസീമഞ്ച ജാനന്തി, സമൂഹനിതുഞ്ചേവ ബന്ധിതുഞ്ച സക്ഖിസ്സന്തി. ഖണ്ഡസീമം പന ജാനന്താ അവിപ്പവാസം അജാനന്താപി സമൂഹനിതുഞ്ചേവ ബന്ധിതുഞ്ച സക്ഖിസ്സന്തി. ഖണ്ഡസീമം അജാനന്താ അവിപ്പവാസംയേവ ജാനന്താ ചേതിയങ്ഗണബോധിയങ്ഗണഉപഓസഥാഗാരാദീസു നിരാസങ്കട്ഠാനേസു ഠത്വാ അപ്പേവ നാമ സമൂഹനിതും സക്ഖിസ്സന്തി, പടിബന്ധിതും പന ന സക്ഖിസ്സന്തേവ. സചേ ബന്ധേയ്യും, സീമാസമ്ഭേദം കത്വാ വിഹാരം അവിഹാരം കരേയ്യും, തസ്മാ ന സമൂഹനിതബ്ബാ. യേ പന ഉഭോപി ന ജാനന്തി, തേ നേവ സമൂഹനിതും, ന ബന്ധിതും സക്ഖിസ്സന്തി. അയഞ്ഹി സീമാ നാമ കമ്മവാചായ വാ അസീമാ ഹോതി സാസനന്തരധാനേന വാ, ന ച സക്കാ സീമം അജാനന്തേഹി കമ്മവാചാ കാതും, തസ്മാ ന സമൂഹനിതബ്ബാ, സാധുകം പന ഞത്വായേവ സമൂഹനിതബ്ബാ ചേവ ബന്ധിതബ്ബാ ചാതി. അയം താവ ബദ്ധസീമായ വിനിച്ഛയോ.

൧൬൬. അബദ്ധസീമാ പന ഗാമസീമാ സത്തബ്ഭന്തരസീമാ ഉദകുക്ഖേപസീമാതി തിവിധാ. തത്ഥ യാവതാ ഏകം ഗാമഖേത്തം, അയം ഗാമസീമാ നാമ, ഗാമഗ്ഗഹണേന ചേത്ഥ (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൪൭) നഗരമ്പി നിഗമമ്പി ഗഹിതമേവ ഹോതി. തത്ഥ യത്തകേ പദേസേ തസ്സ തസ്സ ഗാമസ്സ ഗാമഭോജകാ ബലിം ലഭന്തി, സോ പദേസോ അപ്പോ വാ ഹോതു മഹന്തോ വാ, ഗാമസീമാത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി. നഗരനിഗമസീമാസുപി ഏസേവ നയോ. യമ്പി ഏകസ്മിംയേവ ഗാമഖേത്തേ ഏകം പദേസം ‘‘അയം വിസുംഗാമോ ഹോതൂ’’തി പരിച്ഛിന്ദിത്വാ രാജാ കസ്സചി ദേതി, സോപി വിസുംഗാമസീമാ ഹോതിയേവ, തസ്മാ സാ ച ഇതരാ ച പകതിഗാമനഗരനിഗമസീമാ ¶ ബദ്ധസീമാസദിസായേവ ഹോന്തി, കേവലം പന തിചീവരവിപ്പവാസപരിഹാരം ന ലഭന്തി.

അഗാമകേ പന അരഞ്ഞേ സമന്താ സത്തബ്ഭന്തരാ സത്തബ്ഭന്തരസീമാ നാമ. തത്ഥ അഗാമകം നാമ അരഞ്ഞം വിഞ്ഝാടവീആദീസു വാ സമുദ്ദമജ്ഝേ വാ മച്ഛബന്ധാനം അഗമനപഥേ ദീപകേസു ലബ്ഭതി. സമന്താ സത്തബ്ഭന്തരാതി മജ്ഝേ ഠിതാനം സബ്ബദിസാസു സത്തബ്ഭന്തരാ വിനിബ്ബേധേന ചുദ്ദസ ഹോന്തി. തത്ഥ ഏകം അബ്ഭന്തരം അട്ഠവീസതിഹത്ഥപ്പമാണം ഹോതി. അയഞ്ച സീമാ പരിസവസേന വഡ്ഢതി ¶ , തസ്മാ സമന്താ പരിസപരിയന്തതോ പട്ഠായ അബ്ഭന്തരപരിച്ഛേദോ കാതബ്ബോ. സചേ പന ദ്വേ സങ്ഘാ വിസും ഉപോസഥം കരോന്തി, ദ്വിന്നം സത്തബ്ഭന്തരാനം അന്തരേ അഞ്ഞമേകം അബ്ഭന്തരം ഉപചാരത്ഥായ ഠപേതബ്ബം.

൧൬൭. യാ പനേസാ ‘‘സബ്ബാ, ഭിക്ഖവേ, നദീ അസീമാ, സബ്ബോ സമുദ്ദോ അസീമോ, സബ്ബോ ജാതസ്സരോ അസീമോ’’തി (മഹാവ. ൧൪൭) ഏവം നദീആദീനം ബദ്ധസീമഭാവം പടിക്ഖിപിത്വാ പുന ‘‘നദിയാ വാ, ഭിക്ഖവേ, സമുദ്ദേ വാ ജാതസ്സരേ വാ യം മജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ സമന്താ ഉദകുക്ഖേപാ, അയം തത്ഥ സമാനസംവാസാ ഏകൂപോസഥാ’’തി (മഹാവ. ൧൪൭) വുത്താ, അയം ഉദകുക്ഖേപസീമാ നാമ. തത്ഥ നദീ നദീനിമിത്തേ വുത്തലക്ഖണാവ, സമുദ്ദോപി പാകടോയേവ. യോ പന യേന കേനചി ഖണിത്വാ അകതോ സയംജാതോ സോബ്ഭോ സമന്തതോ ആഗതേന ഉദകേന പൂരിതോ തിട്ഠതി, യത്ഥ നദിയം വുത്തപ്പകാരേ വസ്സകാലേ ഉദകം സന്തിട്ഠതി, അയം ജാതസ്സരോ നാമ. യോപി നദിം വാ സമുദ്ദം വാ ഭിന്ദിത്വാ നിക്ഖന്തഉദകേന ഖതോ സോബ്ഭോ ഏതം ലക്ഖണം പാപുണാതി, അയമ്പി ജാതസ്സരോയേവ. ഏതേസു നദീആദീസു യം ഠാനം ഥാമമജ്ഝിമസ്സ പുരിസസ്സ സമന്തതോ ഉദകുക്ഖേപേന പരിച്ഛിന്നം, അയം ഉദകുക്ഖേപസീമാ നാമ.

കഥം പന ഉദകുക്ഖേപോ കാതബ്ബോതി? യഥാ അക്ഖധുത്താ ദാരുഗുളം ഖിപന്തി, ഏവം ഉദകം വാ വാലുകം വാ ഹത്ഥേന ഗഹേത്വാ ഥാമമജ്ഝിമേന പുരിസേന സബ്ബഥാമേന ഖിപിതബ്ബം. യത്ഥ ഏവം ഖിത്തം ഉദകം വാ വാലുകാ വാ പതതി, അയമേകോ ഉദകുക്ഖേപോ, തസ്സ അന്തോഹത്ഥപാസം വിജഹിത്വാ ഠിതോ കമ്മം കോപേതി. യാവ പരിസാ വഡ്ഢതി, താവ സീമാപി വഡ്ഢതി, പരിസപരിയന്തതോ ഉദകുക്ഖേപോയേവ പമാണം, അയം പന ഏതേസം നദീആദീനം ¶ അന്തോയേവ ലബ്ഭതി, ന ബഹി. തസ്മാ നദിയാ വാ ജാതസ്സരേ വാ യത്തകം പദേസം പകതിവസ്സകാലേ ചതൂസു മാസേസു ഉദകം ഓത്ഥരതി, സമുദ്ദേ യസ്മിം പദേസേ പകതിവീചിയോ ഓസരിത്വാ സണ്ഠഹന്തി, തതോ പട്ഠായ കപ്പിയഭൂമി, തത്ഥ ഠത്വാ ഉപോസഥാദികമ്മം കാതും വട്ടതി, ദുബ്ബുട്ഠികാലേ വാ ഗിമ്ഹേ വാ നദീജാതസ്സരേസു സുക്ഖേസുപി സാ ഏവ കപ്പിയഭൂമി. സചേ പന സുക്ഖേ ജാതസ്സരേ വാപിം വാ ഖണന്തി, വപ്പം വാ കരോന്തി, തം ഠാനം ഗാമഖേത്തം ഹോതി. യാ പനേസാ ‘‘കപ്പിയഭൂമീ’’തി വുത്താ, തതോ ബഹി ഉദകുക്ഖേപസീമാ ന ഗച്ഛതി, അന്തോ ഗച്ഛതി, തസ്മാ തേസം അന്തോ പരിസപരിയന്തതോ പട്ഠായ സമന്താ ഉദകുക്ഖേപപരിച്ഛേദോ കാതബ്ബോ, അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ.

അയം പന വിത്ഥാരോ – സചേ നദീ നാതിദീഘാ ഹോതി, പഭവതോ പട്ഠായ യാവ മുഖദ്വാരാ സബ്ബത്ഥ സങ്ഘോ നിസീദതി, ഉദകുക്ഖേപസീമായ കമ്മം നത്ഥി, സകലാപി നദീ ഏതേസംയേവ ഭിക്ഖൂനം പഹോതി ¶ . യം പന മഹാസുമത്ഥേരേന വുത്തം ‘‘യോജനം പവത്തമാനായേവ നദീ, തത്രാപി ഉപരി അഡ്ഢയോജനം പഹായ ഹേട്ഠാ അഡ്ഢയോജനേ കമ്മം കാതും വട്ടതീ’’തി, തം മഹാപദുമത്ഥേരേനേവ പടിക്ഖിത്തം. ഭഗവതാ ഹി ‘‘തിമണ്ഡലം പടിച്ഛാദേത്വാ യത്ഥ കത്ഥചി ഉത്തരന്തിയാ ഭിക്ഖുനിയാ അന്തരവാസകോ തേമിയതീ’’തി (പാചി. ൬൯൨) ഇദം നദിയാ പമാണം വുത്തം, ന യോജനം വാ അഡ്ഢയോജനം വാ, തസ്മാ യാ ഇമസ്സ സുത്തസ്സ വസേന പുബ്ബേ വുത്തലക്ഖണാ നദീ, തസ്സാ പഭവതോ പട്ഠായ സങ്ഘകമ്മം കാതും വട്ടതി. സചേ പനേത്ഥ ബഹൂ ഭിക്ഖൂ വിസും വിസും കമ്മം കരോന്തി, സബ്ബേഹി അത്തനോ ച അഞ്ഞേസഞ്ച ഉദകുക്ഖേപപരിച്ഛേദസ്സ അന്തരാ അഞ്ഞോ ഉദകുക്ഖേപോ സീമന്തരികത്ഥായ ഠപേതബ്ബോ, തതോ അധികം വട്ടതിയേവ, ഊനം പന ന വട്ടതീതി വുത്തം. ജാതസ്സരസമുദ്ദേപി ഏസേവ നയോ.

നദിയാ പന ‘‘കമ്മം കരിസ്സാമാ’’തി ഗതേഹി സചേ നദീ പരിപുണ്ണാ ഹോതി സമതിത്തികാ, ഉദകസാടികം നിവാസേത്വാ അന്തോനദിയംയേവ കമ്മം കാതബ്ബം. സചേ ന സക്കോന്തി, നാവായപി ഠത്വാ കാതബ്ബം. ഗച്ഛന്തിയാ പന നാവായ കാതും ന വട്ടതി. കസ്മാ? ഉദകുക്ഖേപമത്തമേവ ഹി സീമാ. തം നാവാ സീഘമേവ അതിക്കമതി, ഏവം സതി അഞ്ഞിസ്സാ സീമായ ഞത്തി, അഞ്ഞിസ്സാ അനുസാവനാ ഹോതി, തസ്മാ നാവം അരിത്തേന വാ ഠപേത്വാ പാസാണേ ¶ വാ ലമ്ബേത്വാ അന്തോനദിയം ജാതരുക്ഖേ വാ ബന്ധിത്വാ കമ്മം കാതബ്ബം. അന്തോനദിയം ബദ്ധഅട്ടകേപി അന്തോനദിയം ജാതരുക്ഖേപി ഠിതേഹി കാതും വട്ടതി. സചേ പന രുക്ഖസ്സ സാഖാ വാ തതോ നിക്ഖന്തപാരോഹോ വാ ബഹിനദീതീരേ വിഹാരസീമായ വാ ഗാമസീമായ വാ പതിട്ഠിതോ, സീമം വാ സോധേത്വാ സാഖം വാ ഛിന്ദിത്വാ കമ്മം കാതബ്ബം. ബഹിനദീതീരേ ജാതരുക്ഖസ്സ അന്തോനദിയം പവിട്ഠസാഖായ വാ പാരോഹേ വാ നാവം ബന്ധിത്വാ കമ്മം കാതും ന വട്ടതി, കരോന്തേഹി സീമാ വാ സോധേതബ്ബാ, ഛിന്ദിത്വാ വാസ്സ ബഹിപതിട്ഠിതഭാവോ നാസേതബ്ബോ. നദീതീരേ പന ഖാണുകം കോട്ടേത്വാ തത്ഥ ബദ്ധനാവായ ന വട്ടതിയേവ. നദിയം സേതും കരോന്തി, സചേ അന്തോനദിയംയേവ സേതു ച സേതുപാദാ ച ഹോന്തി, സേതുമ്ഹി ഠിതേഹി കമ്മം കാതും വട്ടതി. സചേ പന സേതു വാ സേതുപാദാ വാ ബഹിതീരേ പതിട്ഠിതാ, കമ്മം കാതും ന വട്ടതി, സീമം സോധേത്വാ കാതബ്ബം. അഥ സേതുപാദാ അന്തോ, സേതു പന ഉഭിന്നമ്പി തീരാനം ഉപരിആകാസേ ഠിതോ, വട്ടതി.

അന്തോനദിയം പാസാണോ വാ ദീപകോ വാ ഹോതി, തത്ഥ യത്തകം പദേസം പുബ്ബേ വുത്തപ്പകാരേ പകതിവസ്സകാലേ വസ്സാനസ്സ ചതൂസു മാസേസു ഉദകം ഓത്ഥരതി, സോ നദീസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി. അതിവുട്ഠികാലേ ഓഘേന ഓത്ഥതോകാസോ ന ഗഹേതബ്ബോ. സോ ഹി ഗാമസീമാസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി. നദിതോ മാതികം നീഹരന്താ നദിയം ആവരണം കരോന്തി, തം ചേ ഓത്ഥരിത്വാ വാ വിനിബ്ബിജ്ഝിത്വാ വാ ഉദകം ഗച്ഛതി, സബ്ബത്ഥ പവത്തനട്ഠാനേ കമ്മം കാതും വട്ടതി. സചേ പന ആവരണേന വാ കോട്ടകബന്ധനേന ¶ വാ സോതം പച്ഛിന്ദതി, ഉദകം നപ്പവത്തതി, അപ്പവത്തനട്ഠാനേ കാതും ന വട്ടതി, ആവരണമത്തകേപി കാതും ന വട്ടതി. സചേ കോചി ആവരണപ്പദേസോ പുബ്ബേ വുത്തപാസാണദീപകപ്പദേസോ വിയ ഉദകേന അജ്ഝോത്ഥരീയതി, തത്ഥ വട്ടതി. സോ ഹി നദീസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി. നദിം വിനാസേത്വാ തളാകം കരോന്തി, ഹേട്ഠാ പാളിബദ്ധാ ഉദകം ആഗന്ത്വാ തളാകം പൂരേത്വാ തിട്ഠതി, ഏത്ഥ കമ്മം കാതും ന വട്ടതി, ഉപരി പവത്തനട്ഠാനേ ഹേട്ഠാ ച ഛഡ്ഡിതോദകം നദിം ഓതരിത്വാ സന്ദനട്ഠാനതോ പട്ഠായ വട്ടതി. ദേവേ അവസ്സന്തേ ഹേമന്തഗിമ്ഹേസു വാ സുക്ഖനദിയാപി വട്ടതി, നദിതോ നീഹടമാതികായ ന വട്ടതി. സചേ സാ കാലന്തരേന ഭിജ്ജിത്വാ നദീ ഹോതി, വട്ടതി. കാചി നദീ ഉപ്പതിത്വാ ഗാമനിഗമസീമം ഓത്ഥരിത്വാ പവത്തതി, നദീയേവ ഹോതി, കമ്മം കാതും വട്ടതി. സചേ പന വിഹാരസീമം ഓത്ഥരതി, വിഹാരസീമാത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി.

സമുദ്ദേപി ¶ കമ്മം കരോന്തേഹി യം പദേസം ഉദ്ധം വഡ്ഢനഉദകം വാ പകതിവീചി വാ വേഗേന ആഗന്ത്വാ ഓത്ഥരതി, തത്ഥ കാതും ന വട്ടതി. യസ്മിം പന പദേസേ പകതിവീചിയോ ഓസരിത്വാ സണ്ഠഹന്തി, സോ ഉദകന്തതോ പട്ഠായ അന്തോ സമുദ്ദോ നാമ, തത്ഥ ഠിതേഹി കമ്മം കാതബ്ബം. സചേ ഊമിവേഗോ ബാധതി, നാവായ വാ അട്ടകേ വാ ഠത്വാ കാതബ്ബം. തേസു വിനിച്ഛയോ നദിയം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ. സമുദ്ദേ പിട്ഠിപാസാണോ ഹോതി, തം കദാചി ഊമിയോ ആഗന്ത്വാ ഓത്ഥരന്തി, കദാചി ന ഓത്ഥരന്തി, തത്ഥ കമ്മം കാതും ന വട്ടതി. സോ ഹി ഗാമസീമാസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി. സചേ പന വീചീസു ആഗതാസുപി അനാഗതാസുപി പകതിഉദകേനേവ ഓത്ഥരീയതി, വട്ടതി. ദീപകോ വാ പബ്ബതോ വാ ഹോതി, സോ ചേ ദൂരേ ഹോതി മച്ഛബന്ധാനം അഗമനപഥേ, അരഞ്ഞസീമാസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി. തേസം ഗമനപരിയന്തസ്സ ഓരതോ പന ഗാമസീമാസങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി, തത്ഥ ഗാമസീമം അസോധേത്വാ കമ്മം കാതും ന വട്ടതി. സമുദ്ദോ ഗാമസീമം വാ നിഗമസീമം വാ ഓത്ഥരിത്വാ തിട്ഠതി, സമുദ്ദോവ ഹോതി, തത്ഥ കമ്മം കാതും വട്ടതി. സചേ പന വിഹാരസീമം ഓത്ഥരതി, വിഹാരസീമാത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി.

ജാതസ്സരേ കമ്മം കരോന്തേഹി യത്ഥ പുബ്ബേ വുത്തപ്പകാരേ വസ്സകാലേ വസ്സേ പച്ഛിന്നമത്തേ പിവിതും വാ ഹത്ഥപാദേ വാ ധോവിതും ഉദകം ന ഹോതി, സുക്ഖതി, അയം ന ജാതസ്സരോ, ഗാമഖേത്തസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി, തത്ഥ കമ്മം ന കാതബ്ബം. യത്ഥ പന വുത്തപ്പകാരേ വസ്സകാലേ ഉദകം സന്തിട്ഠതി, അയമേവ ജാതസ്സരോ. തസ്സ യത്തകേ പദേസേ വസ്സാനം ചാതുമാസേ ഉദകം തിട്ഠതി, തത്ഥ കമ്മം കാതും വട്ടതി. സചേ ഗമ്ഭീരം ഉദകം, അട്ടകം ബന്ധിത്വാ തത്ഥ ഠിതേഹിപി ജാതസ്സരസ്സ അന്തോജാതരുക്ഖമ്ഹി ബദ്ധഅട്ടകേപി കാതും വട്ടതി. പിട്ഠിപാസാണദീപകേസു പനേത്ഥ നദിയം വുത്തസദിസോവ വിനിച്ഛയോ. സമവസ്സദേവകാലേ പഹോനകജാതസ്സരോ പന ചേപി ദുബ്ബുട്ഠികകാലേ വാ ¶ ഗിമ്ഹഹേമന്തേസു വാ സുക്ഖതി, നിരുദകോ ഹോതി, തത്ഥ സങ്ഘകമ്മം കാതും വട്ടതി. യം അന്ധകട്ഠകഥായം വുത്തം ‘‘സബ്ബോ ജാതസ്സരോ സുക്ഖോ അനോദകോ ഗാമഖേത്തംയേവ ഭജതീ’’തി, തം ന ഗഹേതബ്ബം. സചേ പനേത്ഥ ഉദകത്ഥായ ആവാടം വാ പോക്ഖരണീആദീനി വാ ഖണന്തി, തം ഠാനം അജാതസ്സരോ ഹോതി, ഗാമസീമാസങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി. ലാബുതിപുസകാദിവപ്പേ കതേപി ഏസേവ നയോ. സചേ പന നം പൂരേത്വാ ഥലം വാ കരോന്തി, ഏകസ്മിം ¶ ദിസാഭാഗേ പാളിം ബന്ധിത്വാ സബ്ബമേവ നം മഹാതളാകം വാ കരോന്തി, സബ്ബോപി അജാതസ്സരോ ഹോതി, ഗാമസീമാസങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി. ലോണീപി ജാതസ്സരസങ്ഖ്യമേവ ഗച്ഛതി. വസ്സികേ ചത്താരോ മാസേ ഉദകട്ഠാനോകാസേ കമ്മം കാതും വട്ടതീതി. അയം അബദ്ധസീമായ വിനിച്ഛയോ.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

൧൬൮. ഉപോസഥപവാരണാതി ¶ ഏത്ഥ (കങ്ഖാ. അട്ഠ. നിദാനവണ്ണനാ) ദിവസവസേന തയോ ഉപോസഥാ ചാതുദ്ദസികോ പന്നരസികോ സാമഗ്ഗീഉപോസഥോതി. തത്ഥ ഹേമന്തഗിമ്ഹവസ്സാനാനം തിണ്ണം ഉതൂനം തതിയസത്തമപക്ഖേസു ദ്വേ ദ്വേ കത്വാ ഛ ചാതുദ്ദസികാ, സേസാ പന്നരസികാതി ഏവം ഏകസംവച്ഛരേ ചതുവീസതി ഉപോസഥാ. ഇദം താവ പകതിചാരിത്തം. തഥാരൂപപച്ചയേ സതി അഞ്ഞസ്മിമ്പി ചാതുദ്ദസേ ഉപോസഥം കാതും വട്ടതി. പുരിമവസ്സംവുട്ഠാനം പന പുബ്ബകത്തികപുണ്ണമാ, തേസംയേവ സചേ ഭണ്ഡനകാരകേഹി ഉപദ്ദുതാ പവാരണം പച്ചുക്കഡ്ഢന്തി, അഥ കത്തികമാസസ്സ കാളപക്ഖചാതുദ്ദസോ വാ പച്ഛിമകത്തികപുണ്ണമാ വാ പച്ഛിമവസ്സംവുട്ഠാനഞ്ച പച്ഛിമകത്തികപുണ്ണമാ ഏവ വാതി ഇമേ തയോ പവാരണാദിവസാപി ഹോന്തി. ഇദമ്പി പകതിചാരിത്തമേവ. തഥാരൂപപച്ചയേ സതി ദ്വിന്നം കത്തികപുണ്ണമാനം പുരിമേസു ചാതുദ്ദസേസുപി പവാരണം കാതും വട്ടതി. യദാ പന കോസമ്ബകക്ഖന്ധകേ (മഹാവ. ൪൫൧ ആദയോ) ആഗതനയേന ഭിന്നേ ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ഓസാരിതേ തസ്മിം ഭിക്ഖുസ്മിം സങ്ഘോ തസ്സ വത്ഥുസ്സ വൂപസമായ സങ്ഘസാമഗ്ഗിം കരോതി, തദാ താവദേവ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ. ‘‘പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസിതബ്ബ’’ന്തി വചനതോ ഠപേത്വാ ചാതുദ്ദസപന്നരസേ അഞ്ഞോപി യോ കോചി ദിവസോ ഉപോസഥദിവസോ നാമ ഹോതി, വസ്സംവുട്ഠാനം പന കത്തികമാസബ്ഭന്തരേ അയമേവ സാമഗ്ഗീപവാരണാദിവസോ നാമ ഹോതി. ഇതി ഇമേസു തീസു ദിവസേസു ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ. കരോന്തേന പന സചേ ചാതുദ്ദസികോ ഹോതി, ‘‘അജ്ജുപോസഥോ ചാതുദ്ദസോ’’തി വത്തബ്ബം. സചേ സാമഗ്ഗീഉപോസഥോ ഹോതി, ‘‘അജ്ജുപോസഥോ ¶ സാമഗ്ഗീ’’തി വത്തബ്ബം. പന്നരസിയം പന പാളിയം ആഗതനയേനേവ ‘‘അജ്ജുപോസഥോ പന്നരസോ’’തി വത്തബ്ബം.

൧൬൯. സങ്ഘേ ഉപോസഥോ (കങ്ഖാ. അട്ഠ. നിദാനവണ്ണനാ), ഗണേ ഉപോസഥോ, പുഗ്ഗലേ ഉപോസഥോതി ഏവം കാരകവസേന അപരേപി തയോ ഉപോസഥാ വുത്താ, കത്തബ്ബാകാരവസേന പന സുത്തുദ്ദേസോ പാരിസുദ്ധിഉപോസഥോ അധിട്ഠാനുപോസഥോതി അപരേപി തയോ ഉപോസഥാ. തത്ഥ സുത്തുദ്ദേസോ നാമ ‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ’’തിആദിനാ നയേന വുത്തോ പാതിമോക്ഖുദ്ദേസോ. യേ പനിതരേ ദ്വേ ഉപോസഥാ, തേസു പാരിസുദ്ധിഉപോസഥോ താവ അഞ്ഞേസഞ്ച സന്തികേ അഞ്ഞമഞ്ഞഞ്ച ആരോചനവസേന ദുവിധോ. തത്ഥ യ്വായം അഞ്ഞേസം സന്തികേ കരീയതി, സോപി പവാരിതാനഞ്ച അപ്പവാരിതാനഞ്ച സന്തികേ കരണവസേന ദുവിധോ. തത്ഥ മഹാപവാരണായ പവാരിതാനം സന്തികേ പച്ഛിമികായ ഉപഗതേന വാ അനുപഗതേന വാ ഛിന്നവസ്സേന വാ ചാതുമാസിനിയം പന പവാരിതാനം സന്തികേ അനുപഗതേന വാ ഛിന്നവസ്സേന ¶ വാ കായസാമഗ്ഗിം ദത്വാ ‘‘പരിസുദ്ധോ അഹം ഭന്തേ, പരിസുദ്ധോതി മം ധാരേഥാ’’തി തിക്ഖത്തും വത്വാ കാതബ്ബോ. ഠപേത്വാ പന പവാരണാദിവസം അഞ്ഞസ്മിം കാലേ ആവാസികേഹി ഉദ്ദിട്ഠമത്തേ പാതിമോക്ഖേ അവുട്ഠിതായ വാ ഏകച്ചായ വുട്ഠിതായ വാ സബ്ബായ വാ വുട്ഠിതായ പരിസായ യേ അഞ്ഞേ സമസമാ വാ ഥോകതരാ വാ ആഗച്ഛന്തി, തേഹി തേസം സന്തികേ വുത്തനയേനേവ പാരിസുദ്ധി ആരോചേതബ്ബാ.

യോ പനായം അഞ്ഞമഞ്ഞം ആരോചനവസേന കരീയതി, സോ ഞത്തിം ഠപേത്വാ കരണവസേന ച അട്ഠപേത്വാ കരണവസേന ച ദുവിധോ. തത്ഥ യസ്മിം ആവാസേ തയോ ഭിക്ഖൂ വിഹരന്തി, തേസു ഉപോസഥദിവസേ സന്നിപതിതേസു ഏകേന ഭിക്ഖുനാ ‘‘സുണന്തു മേ ആയസ്മന്താ, അജ്ജുപോസഥോ ചാതുദ്ദസോ’’തി വാ ‘‘പന്നരസോ’’തി വാ വത്വാ ‘‘യദായസ്മന്താനം പത്തകല്ലം, മയം അഞ്ഞമഞ്ഞം പാരിസുദ്ധിഉപോസഥം കരേയ്യാമാ’’തി ഞത്തിയാ ഠപിതായ ഥേരേന ഭിക്ഖുനാ ഏകംസം ഉത്തരാസങ്ഗം കരിത്വാ ഉക്കുടികം നിസീദിത്വാ അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാ ‘‘പരിസുദ്ധോ അഹം, ആവുസോ, പരിസുദ്ധോതി മം ധാരേഥാ’’തി തിക്ഖത്തും വത്തബ്ബം. ഇതരേഹി ‘‘ഭന്തേ’’തി വത്വാ ഏവമേവ വത്തബ്ബം. ഏവം ഞത്തിം ഠപേത്വാ കാതബ്ബോ. യത്ര പന ദ്വേ ഭിക്ഖൂ വിഹരന്തി, തത്ര ഞത്തിം അട്ഠപേത്വാ വുത്തനയേനേവ പാരിസുദ്ധി ആരോചേതബ്ബാതി അയം പാരിസുദ്ധിഉപോസഥോ.

സചേ ¶ പന ഏകോവ ഭിക്ഖു ഹോതി, സബ്ബം പുബ്ബകരണീയം കത്വാ അഞ്ഞേസം അനാഗമനം ഞത്വാ ‘‘അജ്ജ മേ ഉപോസഥോ ചാതുദ്ദസോ’’തി വാ ‘‘പന്നരസോ’’തി വാ വത്വാ ‘‘അധിട്ഠാമീ’’തി വത്തബ്ബം. അയം അധിട്ഠാനുപോസഥോതി ഏവം കത്തബ്ബാകാരവസേന തയോ ഉപോസഥാ വേദിതബ്ബാ. ഏത്താവതാ നവ ഉപോസഥാ ദീപിതാ ഹോന്തി. തേസു ദിവസവസേന പന്നരസികോ, കാരകവസേന സങ്ഘുപോസഥോ, കത്തബ്ബാകാരവസേന സുത്തുദ്ദേസോതി ഏവം തിലക്ഖണസമ്പന്നേ ഉപോസഥേ പവത്തമാനേ ഉപോസഥം അകത്വാ തദഹുപോസഥേ അഞ്ഞം അഭിക്ഖുകം നാനാസംവാസകേഹി വാ സഭിക്ഖുകം ആവാസം വാ അനാവാസം വാ വാസത്ഥായ അഞ്ഞത്ര സങ്ഘേന അഞ്ഞത്ര അന്തരായാ ഗച്ഛന്തസ്സ ദുക്കടം ഹോതി.

൧൭൦. ഉപോസഥകരണത്ഥം സന്നിപതിതേ സങ്ഘേ ബഹി ഉപോസഥം കത്വാ ആഗതേന സന്നിപാതട്ഠാനം ഗന്ത്വാ കായസാമഗ്ഗിം അദേന്തേന ഛന്ദോ ദാതബ്ബോ. യോപി ഗിലാനോ വാ ഹോതി കിച്ചപസുതോ വാ, തേനപി പാരിസുദ്ധിം ദേന്തേന ഛന്ദോപി ദാതബ്ബോ. കഥം? ഏകസ്സ ഭിക്ഖുനോ സന്തികേ ‘‘ഛന്ദം ദമ്മി, ഛന്ദം മേ ഹര, ഛന്ദം മേ ആരോചേഹീ’’തി അയമത്ഥോ കായേന വാ വാചായ വാ ഉഭയേന വാ വിഞ്ഞാപേതബ്ബോ, ഏവം ദിന്നോ ഹോതി ഛന്ദോ. അകതുപോസഥേന ഗിലാനേന വാ കിച്ചപസുതേന വാ പാരിസുദ്ധി ദാതബ്ബാ. കഥം? ഏകസ്സ ഭിക്ഖുനോ സന്തികേ ‘‘പാരിസുദ്ധിം ദമ്മി, പാരിസുദ്ധിം മേ ഹര ¶ , പാരിസുദ്ധിം മേ ആരോചേഹീ’’തി അയമത്ഥോ കായേന വാ വാചായ വാ ഉഭയേന വാ വിഞ്ഞാപേതബ്ബോ, ഏവം ദിന്നാ ഹോതി പാരിസുദ്ധി. തം പന ദേന്തേന ഛന്ദോപി ദാതബ്ബോ. വുത്തഞ്ഹേതം ഭഗവതാ ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, തദഹുപോസഥേ പാരിസുദ്ധിം ദേന്തേന ഛന്ദമ്പി ദാതും, സന്തി സങ്ഘസ്സ കരണീയ’’ന്തി (മഹാവ. ൧൬൫). തത്ഥ പാരിസുദ്ധിദാനം സങ്ഘസ്സപി അത്തനോപി ഉപോസഥകരണം സമ്പാദേതി, ന അവസേസം സങ്ഘകിച്ചം, ഛന്ദദാനം സങ്ഘസ്സേവ ഉപോസഥകരണഞ്ച സേസകിച്ചഞ്ച സമ്പാദേതി, അത്തനോ പനസ്സ ഉപോസഥോ അകതോയേവ ഹോതി, തസ്മാ പാരിസുദ്ധിം ദേന്തേന ഛന്ദോപി ദാതബ്ബോ. പുബ്ബേ വുത്തം പന സുദ്ധികച്ഛന്ദം വാ പാരിസുദ്ധിം വാ ഇമം വാ ഛന്ദപാരിസുദ്ധിം ഏകേന ബഹൂനമ്പി ആഹരിതും വട്ടതി. സചേ പന സോ അന്തരാമഗ്ഗേ അഞ്ഞം ഭിക്ഖും പസ്സിത്വാ യേസം തേന ഛന്ദോ വാ പാരിസുദ്ധി വാ ഗഹിതാ, തേസഞ്ച അത്തനോ ച ഛന്ദപാരിസുദ്ധിം ദേതി, തസ്സേവ ആഗച്ഛതി. ഇതരാ ¶ പന ബിളാലസങ്ഖലികാ ഛന്ദപാരിസുദ്ധി നാമ ഹോതി, സാ ന ആഗച്ഛതി, തസ്മാ സയമേവ സന്നിപാതട്ഠാനം ഗന്ത്വാ ആരോചേതബ്ബം. സചേ പന സഞ്ചിച്ച നാരോചേതി, ദുക്കടം ആപജ്ജതി, ഛന്ദപാരിസുദ്ധി പന തസ്മിം ഹത്ഥപാസം ഉപഗതമത്തേയേവ ആഗതാ ഹോതി.

൧൭൧. പാരിവാസിയേന പന ഛന്ദദാനേന യം കിഞ്ചി സങ്ഘകമ്മം കാതും ന വട്ടതി. തത്ഥ (പാചി. അട്ഠ. ൧൧൬൭) ചതുബ്ബിധം പാരിവാസിയം പരിസപാരിവാസിയം രത്തിപാരിവാസിയം ഛന്ദപാരിവാസിയം അജ്ഝാസയപാരിവാസിയന്തി. തേസു പരിസപാരിവാസിയം നാമ ഭിക്ഖൂ കേനചിദേവ കരണീയേന സന്നിപതിതാ ഹോന്തി, അഥ മേഘോ വാ ഉട്ഠേതി, ഉസ്സാരണാ വാ കരീയതി, മനുസ്സാ വാ അജ്ഝോത്ഥരന്താ ആഗച്ഛന്തി, ഭിക്ഖൂ ‘‘അനോകാസാ മയം, അഞ്ഞത്ഥ ഗച്ഛാമാ’’തി ഛന്ദം അവിസ്സജ്ജേത്വാവ ഉട്ഠഹന്തി. ഇദം പരിസപാരിവാസിയം. കിഞ്ചാപി പരിസപാരിവാസിയം, ഛന്ദസ്സ പന അവിസ്സട്ഠത്താ കമ്മം കാതും വട്ടതി.

പുന ഭിക്ഖൂ ‘‘ഉപോസഥാദീനി കരിസ്സാമാ’’തി രത്തിം സന്നിപതിത്വാ ‘‘യാവ സബ്ബേ സന്നിപതന്തി, താവ ധമ്മം സുണിസ്സാമാ’’തി ഏകം അജ്ഝേസന്തി, തസ്മിം ധമ്മകഥം കഥേന്തേയേവ അരുണോ ഉഗ്ഗച്ഛതി. സചേ ‘‘ചാതുദ്ദസികം ഉപോസഥം കരിസ്സാമാ’’തി നിസിന്നാ, പന്നരസോതി കാതും വട്ടതി. സചേ പന്നരസികം കാതും നിസിന്നാ, പാടിപദേ അനുപോസഥേ ഉപോസഥം കാതും ന വട്ടതി, അഞ്ഞം പന സങ്ഘകിച്ചം കാതും വട്ടതി. ഇദം രത്തിപാരിവാസിയം നാമ.

പുന ഭിക്ഖൂ ‘‘കിഞ്ചിദേവ അബ്ഭാനാദിസങ്ഘകമ്മം കരിസ്സാമാ’’തി നിസിന്നാ ഹോന്തി, തത്രേകോ നക്ഖത്തപാഠകോ ഭിക്ഖു ഏവം വദതി ‘‘അജ്ജ നക്ഖത്തം ദാരുണം, മാ ഇമം കരോഥാ’’തി. തേ തസ്സ ¶ വചനേന ഛന്ദം വിസ്സജ്ജേത്വാ തത്ഥേവ നിസിന്നാ ഹോന്തി. അഥഞ്ഞോ ആഗന്ത്വാ ‘‘നക്ഖത്തം പതിമാനേന്തം, അത്ഥോ ബാലം ഉപച്ചഗാ’’തി (ജാ. ൧.൧.൪൯) വത്വാ ‘‘കിം നക്ഖത്തേന, കരോഥാ’’തി വദതി. ഇദം ഛന്ദപാരിവാസിയഞ്ചേവ അജ്ഝാസയപാരിവാസിയഞ്ച. ഏതസ്മിം പാരിവാസിയേ പുന ഛന്ദപാരിസുദ്ധിം അനാനേത്വാ കമ്മം കാതും ന വട്ടതി.

൧൭൨. സചേ കോചി ഭിക്ഖു ഗിലാനോ ന സക്കോതി ഛന്ദപാരിസുദ്ധിം ദാതും, സോ മഞ്ചേന വാ പീഠേന വാ സങ്ഘമജ്ഝം ആനേതബ്ബോ. സചേ ഗിലാനുപട്ഠാകാനം ഭിക്ഖൂനം ഏവം ഹോതി ‘‘സചേ ഖോ മയം ഗിലാനം ഠാനാ ചാവേസ്സാമ, ആബാധോ വാ അഭിവഡ്ഢിസ്സതി, കാലകിരിയാ വാ ഭവിസ്സതീ’’തി, ന ¶ സോ ഭിക്ഖു ഠാനാ ചാവേതബ്ബോ, സങ്ഘേന തത്ഥ ഗന്ത്വാ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ. സചേ ബഹൂ താദിസാ ഗിലാനാ ഹോന്തി, സങ്ഘേന പടിപാടിയാ ഠത്വാ സബ്ബേ ഹത്ഥപാസേ കാതബ്ബാ. സചേ ദൂരേ ഹോന്തി, സങ്ഘോ നപ്പഹോതി, തം ദിവസം ഉപോസഥോ ന കാതബ്ബോ. ന ത്വേവ വഗ്ഗേന സങ്ഘേന ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ, കരേയ്യ ചേ, ദുക്കടം.

സചേ (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൪൯) ഏകസ്മിം വിഹാരേ ചതൂസു ഭിക്ഖൂസു വസന്തേസു ഏകസ്സ ഛന്ദപാരിസുദ്ധിം ആഹരിത്വാ തയോ പാരിസുദ്ധിഉപോസഥം കരോന്തി, തീസു വാ വസന്തേസു ഏകസ്സ ഛന്ദപാരിസുദ്ധിം ആഹരിത്വാ ദ്വേ പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസന്തി, അധമ്മേന വഗ്ഗം ഉപോസഥകമ്മം ഹോതി. സചേ പന ചത്താരോപി സന്നിപതിത്വാ പാരിസുദ്ധിഉപോസഥം കരോന്തി, തയോ വാ ദ്വേ വാ പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസന്തി, അധമ്മേന സമഗ്ഗം നാമ ഹോതി. സചേ ചതൂസു ജനേസു ഏകസ്സ പാരിസുദ്ധിം ആഹരിത്വാ തയോ പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസന്തി, തീസു വാ ജനേസു ഏകസ്സ പാരിസുദ്ധിം ആഹരിത്വാ ദ്വേ പാരിസുദ്ധിഉപോസഥം കരോന്തി, ധമ്മേന വഗ്ഗം നാമ ഹോതി. സചേ പന ചത്താരോ ഏകത്ഥ വസന്താ സബ്ബേ സന്നിപതിത്വാ പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസന്തി, തയോ പാരിസുദ്ധിഉപോസഥം കരോന്തി, ദ്വേ അഞ്ഞമഞ്ഞം പാരിസുദ്ധിഉപോസഥം കരോന്തി, ധമ്മേന സമഗ്ഗം നാമ ഹോതി.

൧൭൩. പവാരണാകമ്മേസു (മഹാവ. അട്ഠ. ൨൧൨) പന സചേ ഏകസ്മിം വിഹാരേ പഞ്ചസു ഭിക്ഖൂസു വസന്തേസു ഏകസ്സ പവാരണം ആഹരിത്വാ ചത്താരോ ഗണഞത്തിം ഠപേത്വാ പവാരേന്തി, ചതൂസു വാ തീസു വാ വസന്തേസു ഏകസ്സ പവാരണം ആഹരിത്വാ തയോ വാ ദ്വേ വാ സങ്ഘഞത്തിം ഠപേത്വാ പവാരേന്തി, സബ്ബമേതം അധമ്മേന വഗ്ഗം പവാരണാകമ്മം. സചേ പന സബ്ബേപി പഞ്ച ജനാ ഏകതോ സന്നിപതിത്വാ ഗണഞത്തിം ഠപേത്വാ പവാരേന്തി, ചത്താരോ വാ തയോ വാ ദ്വേ വാ വസന്താ ഏകതോ സന്നിപതിത്വാ സങ്ഘഞത്തിം ഠപേത്വാ പവാരേന്തി, സബ്ബമേതം അധമ്മേന സമഗ്ഗം പവാരണാകമ്മം. സചേ പഞ്ചസു ജനേസു ഏകസ്സ പവാരണം ആഹരിത്വാ ചത്താരോ സങ്ഘഞത്തിം ഠപേത്വാ പവാരേന്തി, ചതൂസു വാ തീസു ¶ വാ ഏകസ്സ പവാരണം ആഹരിത്വാ തയോ വാ ദ്വേ വാ ഗണഞത്തിം ഠപേത്വാ പവാരേന്തി, സബ്ബമേതം ധമ്മേന വഗ്ഗം പവാരണാകമ്മം. സചേ പന സബ്ബേപി പഞ്ച ജനാ ഏകതോ സന്നിപതിത്വാ സങ്ഘഞത്തിം ഠപേത്വാ പവാരേന്തി, ചത്താരോ വാ തയോ വാ ഏകതോ സന്നിപതിത്വാ ഗണഞത്തിം ഠപേത്വാ പവാരേന്തി, ദ്വേ അഞ്ഞമഞ്ഞം ¶ പവാരേന്തി, ഏകകോ വസന്തോ അധിട്ഠാനപവാരണം കരോതി, സബ്ബമേതം ധമ്മേന സമഗ്ഗം നാമ പവാരണാകമ്മന്തി.

ഏത്ഥ സചേ ചാതുദ്ദസികാ ഹോതി, ‘‘അജ്ജ മേ പവാരണാ ചാതുദ്ദസീ’’തി, സചേ പന്നരസികാ, ‘‘അജ്ജ മേ പവാരണാ പന്നരസീ’’തി ഏവം അധിട്ഠാതബ്ബം. പവാരണം ദേന്തേന പന ‘‘പവാരണം ദമ്മി, പവാരണം മേ ഹര, മമത്ഥായ പവാരേഹീ’’തി കായേന വാ വാചായ വാ കായവാചാഹി വാ അയമത്ഥോ വിഞ്ഞാപേതബ്ബോ. ഏവം ദിന്നായ (മഹാവ. അട്ഠ. ൨൧൩) പവാരണായ പവാരണാഹാരകേന സങ്ഘം ഉപസങ്കമിത്വാ ഏവം പവാരേതബ്ബം ‘‘തിസ്സോ, ഭന്തേ, ഭിക്ഖു സങ്ഘം പവാരേതി ദിട്ഠേന വാ സുതേന വാ പരിസങ്കായ വാ, വദതു തം, ഭന്തേ, സങ്ഘോ അനുകമ്പം ഉപാദായ, പസ്സന്തോ പടികരിസ്സതി. ദുതിയമ്പി, ഭന്തേ…പേ… തതിയമ്പി, ഭന്തേ, തിസ്സോ ഭിക്ഖു സങ്ഘം പവാരേതി…പേ… പടികരിസ്സതീ’’തി. സചേ പന വുഡ്ഢതരോ ഹോതി, ‘‘ആയസ്മാ, ഭന്തേ, തിസ്സോ’’തി വത്തബ്ബം. ഏവഞ്ഹി തേന തസ്സത്ഥായ പവാരിതം ഹോതി. പവാരണം ദേന്തേന പന ഛന്ദോപി ദാതബ്ബോ, ഛന്ദദാനം ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. ഇധാപി ഛന്ദദാനം അവസേസകമ്മത്ഥായ. തസ്മാ സചേ പവാരണം ദേന്തോ ഛന്ദം ദേതി, വുത്തനയേന ആഹടായ പവാരണായ തേന ച ഭിക്ഖുനാ സങ്ഘേന ച പവാരിതമേവ ഹോതി. അഥ പവാരണമേവ ദേതി, ന ഛന്ദം, തസ്സ ച പവാരണായ ആരോചിതായ സങ്ഘേന ച പവാരിതേ സബ്ബേസം സുപ്പവാരിതം ഹോതി, അഞ്ഞം പന കമ്മം കുപ്പതി. സചേ ഛന്ദമേവ ദേതി, ന പവാരണം, സങ്ഘസ്സ പവാരണാ ച സേസകമ്മാനി ച ന കുപ്പന്തി, തേന പന ഭിക്ഖുനാ അപ്പവാരിതം ഹോതി, പവാരണാദിവസേ പന ബഹിസീമായ പവാരണം അധിട്ഠഹിത്വാ ആഗതേനപി ഛന്ദോ ദാതബ്ബോ തേന സങ്ഘസ്സ പവാരണാകമ്മം ന കുപ്പതി.

സചേ പുരിമികായ പഞ്ച ഭിക്ഖൂ വസ്സം ഉപഗതാ, പച്ഛിമികായപി പഞ്ച, പുരിമേഹി ഞത്തിം ഠപേത്വാ പവാരിതേ പച്ഛിമേഹി തേസം സന്തികേ പാരിസുദ്ധിഉപോസഥോ കാതബ്ബോ, ന ഏകസ്മിം ഉപോസഥഗ്ഗേ ദ്വേ ഞത്തിയോ ഠപേതബ്ബാ. സചേപി പച്ഛിമികായ ഉപഗതാ ചത്താരോ തയോ ദ്വേ ഏകോ വാ ഹോതി, ഏസേവ നയോ. അഥ പുരിമികായ ചത്താരോ, പച്ഛിമികായപി ചത്താരോ തയോ ദ്വേ ഏകോ വാ, ഏസേവ നയോ. അഥാപി പുരിമികായ തയോ, പച്ഛിമികായപി തയോ ദ്വേ ഏകോ വാ, ഏസേവ നയോ. ഇദഞ്ഹേത്ഥ ലക്ഖണം.

സചേ ¶ ¶ പുരിമികായ ഉപഗതേഹി പച്ഛിമികായ ഉപഗതാ ഥോകതരാ ചേവ ഹോന്തി സമസമാ ച, സങ്ഘപവാരണായ ച ഗണം പൂരേന്തി, സങ്ഘപവാരണാവസേന ഞത്തി ഠപേതബ്ബാ. സചേ പന പച്ഛിമികായ ഏകോ ഹോതി, തേന സദ്ധിം തേ ചത്താരോ ഹോന്തി, ചതുന്നം സങ്ഘഞത്തിം ഠപേത്വാ പവാരേതും ന വട്ടതി. ഗണഞത്തിയാ പന സോ ഗണപൂരകോ ഹോതി, തസ്മാ ഗണവസേന ഞത്തിം ഠപേത്വാ പുരിമേഹി പവാരേതബ്ബം, ഇതരേന തേസം സന്തികേ പാരിസുദ്ധിഉപോസഥോ കാതബ്ബോതി. പുരിമികായ ദ്വേ, പച്ഛിമികായ ദ്വേ വാ ഏകോ വാ ഏസേവ നയോ. പുരിമികായ ഏകോ പച്ഛിമികായ ഏകോതി ഏകേന ഏകസ്സ സന്തികേ പവാരേതബ്ബം, ഏകേന പാരിസുദ്ധിഉപോസഥോ കാതബ്ബോ. സചേ പുരിമേഹി വസ്സൂപഗതേഹി പച്ഛാ വസ്സൂപഗതാ ഏകേനപി അധികതരാ ഹോന്തി, പഠമം പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസിത്വാ പച്ഛാ ഥോകതരേഹി തേസം സന്തികേ പവാരേതബ്ബം.

കത്തികായ ചാതുമാസിനിപവാരണായ പന സചേ പഠമവസ്സൂപഗതേഹി മഹാപവാരണായ പവാരിതേഹി പച്ഛാ ഉപഗതാ അധികതരാ വാ സമസമാ വാ ഹോന്തി, പവാരണാഞത്തിം ഠപേത്വാ പവാരേതബ്ബം. തേഹി പവാരിതേ പച്ഛാ ഇതരേഹി പാരിസുദ്ധിഉപോസഥോ കാതബ്ബോ. അഥ മഹാപവാരണായം പവാരിതാ ബഹൂ ഹോന്തി, പച്ഛാ വസ്സൂപഗതാ ഥോകാ വാ ഏകോ വാ, പാതിമോക്ഖേ ഉദ്ദിട്ഠേ പച്ഛാ തേസം സന്തികേ തേന പവാരേതബ്ബം. കിം പനേതം പാതിമോക്ഖം സകലമേവ ഉദ്ദിസിതബ്ബം, ഉദാഹു ഏകദേസമ്പീതി? ഏകദേസമ്പി ഉദ്ദിസിതും വട്ടതി. വുത്തഞ്ഹേതം ഭഗവതാ –

‘‘പഞ്ചിമേ, ഭിക്ഖവേ, പാതിമോക്ഖുദ്ദേസാ, നിദാനം ഉദ്ദിസിത്വാ അവസേസം സുതേന സാവേതബ്ബം, അയം പഠമോ പാതിമോക്ഖുദ്ദേസോ. നിദാനം ഉദ്ദിസിത്വാ ചത്താരി പാരാജികാനി ഉദ്ദിസിത്വാ അവസേസം സുതേന സാവേതബ്ബം, അയം ദുതിയോ പാതിമോക്ഖുദ്ദേസോ. നിദാനം ഉദ്ദിസിത്വാ ചത്താരി പാരാജികാനി ഉദ്ദിസിത്വാ തേരസ സങ്ഘാദിസേസേ ഉദ്ദിസിത്വാ അവസേസം സുതേന സാവേതബ്ബം, അയം തതിയോ പാതിമോക്ഖുദ്ദേസോ. നിദാനം ഉദ്ദിസിത്വാ ചത്താരി പാരാജികാനി ഉദ്ദിസിത്വാ തേരസ സങ്ഘാദിസേസേ ഉദ്ദിസിത്വാ ദ്വേ അനിയതേ ഉദ്ദിസിത്വാ അവസേസം ഭുതേന സാവേതബ്ബം, അയം ചതുത്ഥോ പാതിമോക്ഖുദ്ദേസോ. വിത്ഥാരേനേവ പഞ്ചമോ’’തി (മാഹാവ. ൧൫൦).

തത്ഥ (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൫൦) ¶ നിദാനം ഉദ്ദിസിത്വാ അവസേസം സുതേന സാവേതബ്ബന്തി ‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ…പേ… ആവികതാ ഹിസ്സ ഫാസു ഹോതീ’’തി ഇമം നിദാനം ഉദ്ദിസിത്വാ ‘‘ഉദ്ദിട്ഠം ഖോ ആയസ്മന്തോ നിദാനം, തത്ഥായസ്മന്തേ പുച്ഛാമി കച്ചിത്ഥ പരിസുദ്ധാ. ദുതിയമ്പി പുച്ഛാമി…പേ… ഏവമേതം ധാരയാമി. സുതാ ഖോ പനായസ്മന്തേഹി ചത്താരോ പാരാജികാ ധമ്മാ ¶ …പേ… അവിവദമാനേഹി സിക്ഖിതബ്ബ’’ന്തി ഏവം അവസേസം സുതേന സാവേതബ്ബം. ഏതേന നയേന സേസാപി ചത്താരോ പാതിമോക്ഖുദ്ദേസാ വേദിതബ്ബാ.

൧൭൪. ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, സതി അന്തരായേ സംഖിത്തേന പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസിതും. ന, ഭിക്ഖവേ, അസതി അന്തരായേ സംഖിത്തേന പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസിതബ്ബം, യോ ഉദ്ദിസേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൧൫൦) വചനതോ പന വിനാ അന്തരായാ സംഖിത്തേന പാതിമോക്ഖം ന ഉദ്ദിസിതബ്ബം. തത്രിമേ അന്തരായാ – രാജന്തരായോ ചോരന്തരായോ അഗ്യന്തരായോ ഉദകന്തരായോ മനുസ്സന്തരായോ അമനുസ്സന്തരായോ വാളന്തരായോ സരീസപന്തരായോ ജീവിതന്തരായോ ബ്രഹ്മചരിയന്തരായോതി.

തത്ഥ സചേ ഭിക്ഖൂസു ഉപോസഥം കരിസ്സാമാതി നിസിന്നേസു രാജാ ആഗച്ഛതി, അയം രാജന്തരായോ. ചോരാ ആഗച്ഛന്തി, അയം ചോരന്തരായോ. ദവഡാഹോ ആഗച്ഛതി, ആവാസേ വാ അഗ്ഗി ഉട്ഠാതി, അയം അഗ്യന്തരായോ. മേഘോ വാ ഉട്ഠേതി, ഓഘോ വാ ആഗച്ഛതി, അയം ഉദകന്തരായോ. ബഹൂ മനുസ്സാ ആഗച്ഛന്തി, അയം മനുസ്സന്തരായോ. ഭിക്ഖും യക്ഖോ ഗണ്ഹാതി, അയം അമനുസ്സന്തരായോ. ബ്യഗ്ഘാദയോ ചണ്ഡമിഗാ ആഗച്ഛന്തി, അയം വാളന്തരായോ. ഭിക്ഖും സപ്പാദയോ ഡംസന്തി, അയം സരീസപന്തരായോ. ഭിക്ഖു ഗിലാനോ വാ ഹോതി, കാലം വാ കരോതി, വേരിനോ വാ തം മാരേതുകാമാ ഗണ്ഹന്തി, അയം ജീവിതന്തരായോ. മനുസ്സാ ഏകം വാ ബഹൂ വാ ഭിക്ഖൂ ബ്രഹ്മചരിയാ ചാവേതുകാമാ ഗണ്ഹന്തി, അയം ബ്രഹ്മചരിയന്തരായോ. ഏവരൂപേസു അന്തരായേസു സംഖിത്തേന പാതിമോക്ഖോ ഉദ്ദിസിതബ്ബോ, പഠമോ വാ ഉദ്ദേസോ ഉദ്ദിസിതബ്ബോ. ആദിമ്ഹി ദ്വേ തയോ ചത്താരോ വാ. ഏത്ഥ ദുതിയാദീസു ഉദ്ദേസേസു യസ്മിം അപരിയോസിതേ അന്തരായോ ഹോതി, സോപി സുതേനേവ സാവേതബ്ബോ. നിദാനുദ്ദേസേ പന അനിട്ഠിതേ സുതേന സാവേതബ്ബം നാമ നത്ഥി.

പവാരണാകമ്മേപി ¶ സതി അന്തരായേ ദ്വേവാചികം ഏകവാചികം സമാനവസ്സികം വാ പവാരേതും വട്ടതി. ഏത്ഥ (മഹാവ. അട്ഠ. ൨൩൪) ഞത്തിം ഠപേന്തേനപി ‘‘യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം, സങ്ഘോ ദ്വേവാചികം പവാരേയ്യാ’’തി വത്തബ്ബം. ഏകവാചികേ ‘‘ഏകവാചികം പവാരേയ്യാ’’തി, സമാനവസ്സികേപി ‘‘സമാനവസ്സികം പവാരേയ്യാ’’തി വത്തബ്ബം. ഏത്ഥ ച ബഹൂപി സമാനവസ്സാ ഏകതോ പവാരേതും ലഭന്തി. ‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, അജ്ജ പവാരണാ പന്നരസീ, യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം, സങ്ഘോ പവാരേയ്യാ’’തി ഇമായ പന സബ്ബസങ്ഗാഹികായ ഞത്തിയാ ഠപിതായ തേവാചികം ദ്വേവാചികം ഏകവാചികഞ്ച പവാരേതും വട്ടതി, സമാനവസ്സികം ന വട്ടതി. ‘‘തേവാചികം പവാരേയ്യാ’’തി വുത്തേ പന തേവാചികമേവ വട്ടതി, അഞ്ഞം ന വട്ടതി. ‘‘ദ്വേവാചികം പവാരേയ്യാ’’തി വുത്തേ ദ്വേവാചികം തേവാചികഞ്ച ¶ വട്ടതി, ഏകവാചികഞ്ച സമാനവസ്സികഞ്ച ന വട്ടതി. ‘‘ഏകവാചികം പവാരേയ്യാ’’തി വുത്തേ പന ഏകവാചികദ്വേവാചികതേവാചികാനി വട്ടന്തി, സമാനവസ്സികമേവ ന വട്ടതി. ‘‘സമാനവസ്സിക’’ന്തി വുത്തേ സബ്ബം വട്ടതി.

൧൭൫. കേന പന പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസിതബ്ബന്തി? ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ഥേരാധികം പാതിമോക്ഖ’’ന്തി (മഹാവ. ൧൫൪) വചനതോ ഥേരേന വാ പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസിതബ്ബം, ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, യോ തത്ഥ ഭിക്ഖു ബ്യത്തോ പടിബലോ, തസ്സാധേയ്യം പാതിമോക്ഖ’’ന്തി (മഹാവ. ൧൫൫) വചനതോ നവകതരേന വാ. ഏത്ഥ (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൫൫) ച കിഞ്ചാപി നവകതരസ്സപി ബ്യത്തസ്സ പാതിമോക്ഖം അനുഞ്ഞാതം, അഥ ഖോ ഏത്ഥ അയം അധിപ്പായോ – സചേ ഥേരസ്സ പഞ്ച വാ ചത്താരോ വാ തയോ വാ പാതിമോക്ഖുദ്ദേസാ നാഗച്ഛന്തി, ദ്വേ പന അഖണ്ഡാ സുവിസദാ വാചുഗ്ഗതാ ഹോന്തി, ഥേരായത്തംവ പാതിമോക്ഖം. സചേ പന ഏത്തകമ്പി വിസദം കാതും ന സക്കോതി, ബ്യത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ആയത്ഥം ഹോതി, തസ്മാ സയം വാ ഉദ്ദിസിതബ്ബം, അഞ്ഞോ വാ അജ്ഝേസിതബ്ബോ. ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഘമജ്ഝേ അനജ്ഝിട്ഠേന പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസിതബ്ബം, യോ ഉദ്ദിസേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൧൫൪) വചനതോ അനജ്ഝിട്ഠേന പാതിമോക്ഖം ന ഉദ്ദിസിതബ്ബം. ന കേവലം പാതിമോക്ഖംയേവ, ധമ്മോപി ന ഭാസിതബ്ബോ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഘമജ്ഝേ അനജ്ഝിട്ഠേന ധമ്മോ ഭാസിതബ്ബോ, യോ ഭാസേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൧൫൦) വചനതോ.

അജ്ഝേസനാ ¶ ചേത്ഥ സങ്ഘേന സമ്മതധമ്മജ്ഝേസകായത്താ വാ സങ്ഘത്ഥേ രായത്താ വാ, തസ്മാ ധമ്മജ്ഝേസകേ അസതി സങ്ഘത്ഥേരം ആപുച്ഛിത്വാ വാ തേന യാചിതോ വാ ഭാസിതും ലഭതി. സങ്ഘത്ഥേരേനപി സചേ വിഹാരേ ബഹൂ ധമ്മകഥികാ ഹോന്തി, വാരപടിപാടിയാ വത്തബ്ബോ. ‘‘ത്വം ധമ്മം ഭണ, ധമ്മദാനം ദേഹീ’’തി വാ വുത്തേന തീഹിപി വിധീഹി ധമ്മോ ഭാസിതബ്ബോ, ‘‘ഓസാരേഹീ’’തി വുത്തോ പന ഓസാരേതുമേവ ലഭതി, ‘‘കഥേഹീ’’തി വുത്തോ കഥേതുമേവ, ‘‘സരഭഞ്ഞം ഭണാഹീ’’തി വുത്തോ സരഭഞ്ഞമേവ. സങ്ഘത്ഥേരോപി ച ഉച്ചതരേ ആസനേ നിസിന്നോ യാചിതും ന ലഭതി. സചേ ഉപജ്ഝായോ ചേവ സദ്ധിവിഹാരികോ ച ഹോതി, ഉപജ്ഝായോ ച നം ഉച്ചാസനേ നിസിന്നോ ‘‘ഭണാ’’തി വദതി, സജ്ഝായം അധിട്ഠഹിത്വാ ഭണിതബ്ബം. സചേ പനേത്ഥ ദഹരഭിക്ഖൂ ഹോന്തി, ‘‘തേസം ഭണാമീ’’തി ഭണിതബ്ബം. സചേ വിഹാരേ സങ്ഘത്ഥേരോ അത്തനോയേവ നിസ്സിതകേ ഭണാപേതി, അഞ്ഞേ മധുരഭാണകേപി നാജ്ഝേസതി, സോ അഞ്ഞേഹി വത്തബ്ബോ – ‘‘ഭന്തേ, അസുകം നാമ ഭണാപേമാ’’തി. സചേ ‘‘ഭണാപേഥാ’’തി വദതി, തുണ്ഹീ വാ ഹോതി, ഭണാപേതും വട്ടതി. സചേ പന പടിബാഹതി, ന ഭണാപേതബ്ബം. യദി പന അനാഗതേയേവ സങ്ഘത്ഥേരേ ധമ്മസ്സവനം ആരദ്ധം, പുന ആഗതേ ഠപേത്വാ ആപുച്ഛനകിച്ചം ¶ നത്ഥി. ഓസാരേത്വാ പന കഥേന്തേന ആപുച്ഛിത്വാ അട്ഠപേത്വായേവ വാ കഥേതബ്ബം. കഥേന്തസ്സ പുന ആഗതേപി ഏസേവ നയോ.

ഉപനിസിന്നകഥായമ്പി സങ്ഘത്ഥേരോവ സാമീ, തസ്മാ തേന സയം വാ കഥേതബ്ബം, അഞ്ഞോ വാ ഭിക്ഖു ‘‘കഥേഹീ’’തി വത്തബ്ബോ, നോ ച ഖോ ഉച്ചതരേ ആസന്നേ നിസിന്നേന, മനുസ്സാനം പന ‘‘ഭണാഹീ’’തി വത്തും വട്ടതി. മനുസ്സാ അത്തനോ ജാനനകം ഭിക്ഖും പുച്ഛന്തി, തേന ഥേരം ആപുച്ഛിത്വാപി കഥേതബ്ബം. സചേ സങ്ഘത്ഥേരോ ‘‘ഭന്തേ, ഇമേ പഞ്ഹം പുച്ഛന്തീ’’തി പുട്ഠോ ‘‘കഥേഹീ’’തി വാ ഭണതി, തുണ്ഹീ വാ ഹോതി, കഥേതും വട്ടതി. അന്തരഘരേ അനുമോദനാദീസുപി ഏസേവ നയോ. സചേ സങ്ഘത്ഥേരോ ‘‘വിഹാരേ വാ അന്തരഘരേ വാ മം അനാപുച്ഛിത്വാപി കഥേയ്യാസീ’’തി അനുജാനാതി, ലദ്ധകപ്പിയം ഹോതി, സബ്ബത്ഥ വത്തും വട്ടതി. സജ്ഝായം കരോന്തേനാപി ഥേരോ ആപുച്ഛിതബ്ബോയേവ. ഏകം ആപുച്ഛിത്വാ സജ്ഝായന്തസ്സ അപരോ ആഗച്ഛതി, പുന ആപുച്ഛനകിച്ചം നത്ഥി. സചേപി ‘‘വിസ്സമിസ്സാമീ’’തി ഠപിതസ്സ ആഗച്ഛതി, പുന ആരഭന്തേന ആപുച്ഛിതബ്ബം. സങ്ഘത്ഥേരേ അനാഗതേയേവ ആരദ്ധം സജ്ഝായന്തസ്സാപി ¶ ഏസേവ നയോ. ഏകേന സങ്ഘത്ഥേരേന ‘‘മം അനാപുച്ഛാപി യഥാസുഖം സജ്ഝായാഹീ’’തി അനുഞ്ഞാതേ യഥാസുഖം സജ്ഝായിതും വട്ടതി, അഞ്ഞസ്മിം പന ആഗതേ തം ആപുച്ഛിത്വാവ സജ്ഝായിതബ്ബം.

യസ്മിം പന വിഹാരേ സബ്ബേവ ഭിക്ഖൂ ബാലാ ഹോന്തി അബ്യത്താ ന ജാനന്തി പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസിതും, തത്ഥ കിം കാതബ്ബന്തി? തേഹി ഭിക്ഖൂഹി ഏകോ ഭിക്ഖു സാമന്താ ആവാസാ സജ്ജുകം പാഹേതബ്ബോ ‘‘ഗച്ഛാവുസോ, സംഖിത്തേന വാ വിത്ഥാരേന വാ പാതിമോക്ഖം പരിയാപുണിത്വാ ആഗച്ഛാഹീ’’തി. ഏവഞ്ചേതം ലഭേഥ, ഇച്ചേതം കുസലം. നോ ചേ ലഭേഥ, തേഹി ഭിക്ഖൂഹി സബ്ബേഹേവ യത്ഥ താദിസാ ഭിക്ഖൂ ഹോന്തി, സോ ആവാസോ ഉപോസഥകരണത്ഥായ അന്വഡ്ഢമാസം ഗന്തബ്ബോ, അഗച്ഛന്താനം ദുക്കടം. ഇദഞ്ച ഉതുവസ്സേയേവ, വസ്സാനേ പന പുരിമികായ പാതിമോക്ഖുദ്ദേസകേന വിനാ ന വസ്സം ഉപഗച്ഛിതബ്ബം. സചേ സോ വസ്സൂപഗതാനം പക്കമതി വാ വിബ്ഭമതി വാ കാലം വാ കരോതി, അഞ്ഞസ്മിം സതിയേവ പച്ഛിമികായ വസിതും വട്ടതി, അസതി അഞ്ഞത്ഥ ഗന്തബ്ബം, അഗച്ഛന്താനം ദുക്കടം. സചേ പന പച്ഛിമികായ പക്കമതി വാ വിബ്ഭമതി വാ കാലം വാ കരോതി, മാസദ്വയം വസിതബ്ബം.

യത്ഥ പന തേ ബാലാ ഭിക്ഖൂ വിഹരന്തി അബ്യത്താ, സചേ തത്ഥ കോചി ഭിക്ഖു ആഗച്ഛതി ബഹുസ്സുതോ ആഗതാഗമോ ധമ്മധരോ വിനയധരോ മാതികാധരോ പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ മേധാവീ ലജ്ജീ കുക്കുച്ചകോ സിക്ഖാകാമോ, തേഹി ഭിക്ഖൂഹി സോ ഭിക്ഖു സങ്ഗഹേതബ്ബോ അനുഗ്ഗഹേതബ്ബോ ഉപലാപേതബ്ബോ ¶ , ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ ചുണ്ണേന മത്തികായ ദന്തകട്ഠേന മുഖോദകേന. നോ ചേ സങ്ഗഹേയ്യും അനുഗ്ഗഹേയ്യും ഉപലാപേയ്യും, ഉപട്ഠാപേയ്യും ചുണ്ണേന മത്തികായ ദന്തകട്ഠേന മുഖോദകേന, സബ്ബേസം ദുക്കടം. ഇധ നേവ ഥേരാ, ന ദഹരാ മുച്ചന്തി, സബ്ബേഹി വാരേന ഉപട്ഠാപേതബ്ബോ. അത്തനോ വാരേ അനുപട്ഠഹന്തസ്സ ആപത്തി. തേന പന മഹാഥേരാനം പരിവേണസമ്മജ്ജനദന്തകട്ഠദാനാദീനി ന സാദിതബ്ബാനി, ഏവമ്പി സതി മഹാഥേരേഹി സായംപാതം ഉപട്ഠാനം ആഗന്തബ്ബം, തേന പന തേസം ആഗമനം ഞത്വാ പഠമതരം മഹാഥേരാനം ഉപട്ഠാനം ഗന്തബ്ബം. സചസ്സ സദ്ധിഞ്ചരാ ഭിക്ഖൂ ഉപട്ഠാകാ അത്ഥി, ‘‘മയ്ഹം ഉപട്ഠാകാ അത്ഥി, തുമ്ഹേ അപ്പോസ്സുക്കാ വിഹരഥാ’’തി വത്തബ്ബം. അഥാപിസ്സ സദ്ധിഞ്ചരാ നത്ഥി, തസ്മിംയേവ വിഹാരേ ഏകോ വാ ദ്വേ വാ വത്തസമ്പന്നാ വദന്തി ‘‘മയം ഥേരസ്സ കത്തബ്ബം കരിസ്സാമ, അവസേസാ ഫാസു വിഹരന്തൂ’’തി, സബ്ബേസം അനാപത്തി.

൧൭൬. ‘‘യസ്സ ¶ സിയാ ആപത്തി, സോ ആവികരേയ്യാ’’തി(മഹാവ. ൧൩൪) ആദിവചനതോ ന സാപത്തികേന ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ, തസ്മാ തദഹുപോസഥേ ആപത്തിം സരന്തേന ദേസേതബ്ബാ. ദേസേന്തേന ച ഏകം ഭിക്ഖും ഉപസങ്കമിത്വാ ഏകംസം ഉത്തരാസങ്ഗം കരിത്വാ ഉക്കുടികം നിസീദിത്വാ അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാ ഏവം വത്തബ്ബോ ‘‘അഹം, ആവുസോ, ഇത്ഥന്നാമം ആപത്തിം ആപന്നോ, തം പടിദേസേമീ’’തി. സചേ നവകതരോ ഹോതി, ‘‘അഹം, ഭന്തേ’’തി വത്തബ്ബം. ‘‘തം പടിദേസേമീ’’തി ഇദം പന അത്തനോ അത്തനോ അനുരൂപവസേന ‘‘തം തുയ്ഹമൂലേ, തം തുമ്ഹമൂലേ പടിദേസേമീ’’തി വുത്തേപി സുവുത്തമേവ ഹോതി. പടിഗ്ഗാഹകേനപി അത്തനോ അത്തനോ അനുരൂപവസേന ‘‘പസ്സഥ, ഭന്തേ, തം ആപത്തിം, പസ്സസി, ആവുസോ, തം ആപത്തി’’ന്തി വാ വത്തബ്ബം, പുന ദേസകേന ‘‘ആമ, ആവുസോ, പസ്സാമി, ആമ, ഭന്തേ, പസ്സാമീ’’തി വാ വത്തബ്ബം. പുന പടിഗ്ഗാഹകേന ‘‘ആയതിം, ഭന്തേ, സംവരേയ്യാഥ, ആയതിം, ആവുസോ, സംവരേയ്യാസീ’’തി വാ വത്തബ്ബം. ഏവം വുത്തേ ദേസകേന ‘‘സാധു സുട്ഠു ആവുസോ സംവരിസ്സാമി, സാധു സുട്ഠു, ഭന്തേ, സംവരിസ്സാമീ’’തി വാ വത്തബ്ബം. സചേ ആപത്തിയാ വേമതികോ ഹോതി, ഏകം ഭിക്ഖും ഉപസങ്കമിത്വാ ഏകംസം ഉത്തരാസങ്ഗം കരിത്വാ ഉക്കുടികം നിസീദിത്വാ അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാ ഏവം വത്തബ്ബോ ‘‘അഹം, ആവുസോ, ഇത്ഥന്നാമായ ആപത്തിയാ വേമതികോ, യദാ നിബ്ബേമതികോ ഭവിസ്സാമി, തദാ തം ആപത്തിം പടികരിസ്സാമീ’’തി വത്വാ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ, പാതിമോക്ഖം സോതബ്ബം, ന ത്വേവ തപ്പച്ചയാ ഉപോസഥസ്സ അന്തരായോ കാതബ്ബോ. ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, സഭാഗാ ആപത്തി ദേസേതബ്ബാ, യോ ദേസേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. ന, ഭിക്ഖവേ, സഭാഗാ ആപത്തി പടിഗ്ഗഹേതബ്ബാ, യോ പടിഗ്ഗണ്ഹേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തി (മഹാവ. ൧൬൯) വചനതോ യം ദ്വേപി ജനാ വികാലഭോജനാദിനാ സഭാഗവത്ഥുനാ ആപത്തിം ആപജ്ജന്തി, ഏവരൂപാ വത്ഥുസഭാഗാ ആപത്തി നേവ ദേസേതബ്ബാ, ന ച പടിഗ്ഗഹേതബ്ബാ. വികാലഭോജനപച്ചയാ ¶ ആപന്നം പന ആപത്തിസഭാഗം അനതിരിത്തഭോജനപച്ചയാ ആപന്നസ്സ സന്തികേ ദേസേതും വട്ടതി.

സചേ പന സബ്ബോ സങ്ഘോ വികാലഭോജനാദിനാ സഭാഗവത്ഥുനാ ലഹുകാപത്തിം ആപജ്ജതി, തത്ഥ കിം കാതബ്ബന്തി? തേഹി ഭിക്ഖൂഹി ഏകോ ഭിക്ഖു സാമന്താ ആവാസാ സജ്ജുകം പാഹേതബ്ബോ ‘‘ഗച്ഛാവുസോ, തം ആപത്തിം ¶ പടികരിത്വാ ആഗച്ഛ, മയം തേ സന്തികേ ആപത്തിം പടികരിസ്സാമാ’’തി. ഏവഞ്ചേതം ലഭേഥ, ഇച്ചേതം കുസലം. നോ ചേ ലഭേഥ, ബ്യത്തേന ഭിക്ഖുനാ പടിബലേന സങ്ഘോ ഞാപേതബ്ബോ – ‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, അയം സബ്ബോ സങ്ഘോ സഭാഗം ആപത്തിം ആപന്നോ, യദാ അഞ്ഞം ഭിക്ഖും സുദ്ധം അനാപത്തികം പസ്സിസ്സതി, തദാ തസ്സ സന്തികേ തം ആപത്തിം പടികരിസ്സതീ’’തി (മഹാവ. ൧൭൧) വത്വാ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ. സചേ പന വേമതികോ ഹോതി, ‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, അയം സബ്ബോ സങ്ഘോ സഭാഗായ ആപത്തിയാ വേമതികോ, യദാ നിബ്ബേമതികോ ഭവിസ്സതി, തദാ തം ആപത്തിം പടികരിസ്സതീ’’തി (മഹാവ. ൧൭൧) വത്വാ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ. സചേ പനേത്ഥ കോചി ‘‘തം സഭാഗം ആപത്തിം ദേസേതും വട്ടതീ’’തി മഞ്ഞമാനോ ഏകസ്സ സന്തികേ ദേസേതി, ദേസിതാ സുദേസിതാവ. അഞ്ഞം പന ദേസനാപച്ചയാ ദേസകോ പടിഗ്ഗഹണപച്ചയാ പടിഗ്ഗാഹകോ ചാതി ഉഭോപി ദുക്കടം ആപജ്ജന്തി, തം നാനാവത്ഥുകം ഹോതി, തസ്മാ അഞ്ഞമഞ്ഞം ദേസേതബ്ബം. ഏത്താവതാ തേ നിരാപത്തികാ ഹോന്തി, തേസം സന്തികേ സേസേഹി സഭാഗാപത്തിയോ ദേസേതബ്ബാ വാ ആരോചേതബ്ബാ വാ. സചേ തേ ഏവം അകത്വാ ഉപോസഥം കരോന്തി, ‘‘പാരിസുദ്ധിം ആയസ്മന്തോ ആരോചേഥാ’’തിആദിനാ നയേന സാപത്തികസ്സ ഉപോസഥകരണേ പഞ്ഞത്തം ദുക്കടം ആപജ്ജന്തി.

സചേ കോചി ഭിക്ഖു പാതിമോക്ഖേ ഉദ്ദിസ്സമാനേ ആപത്തിം സരതി, തേന ഭിക്ഖുനാ സാമന്തോ ഭിക്ഖു ഏവം വത്തബ്ബോ ‘‘അഹം, ആവുസോ, ഇത്ഥന്നാമം ആപത്തിം ആപന്നോ, ഇതോ വുട്ഠഹിത്വാ തം ആപത്തിം പടികരിസ്സാമീ’’തി. സാമന്തോ ച ഭിക്ഖു സഭാഗോയേവ വത്തബ്ബോ. വിസഭാഗസ്സ ഹി വുച്ചമാനേ ഭണ്ഡനകലഹസങ്ഘഭേദാദീനിപി ഹോന്തി, തസ്മാ തസ്സ അവത്വാ ‘‘ഇതോ വുട്ഠഹിത്വാ പടികരിസ്സാമീ’’തി ആഭോഗം കത്വാ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ. സചേ പന കോചി പാതിമോക്ഖേ ഉദ്ദിസ്സമാനേ ആപത്തിയാ വേമതികോ ഹോതി, തേനപി സഭാഗോയേവ സാമന്തോ ഭിക്ഖു ഏവം വത്തബ്ബോ ‘‘അഹം, ആവുസോ, ഇത്ഥന്നാമായ ആപത്തിയാ വേമതികോ, യദാ നിബ്ബേമതികോ ഭവിസ്സാമി, തദാ തം ആപത്തിം പടികരിസ്സാമീ’’തി. ഏവഞ്ച വത്വാ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ, പാതിമോക്ഖം സോതബ്ബം, ന ത്വേവ തപ്പച്ചയാ ഉപോസഥസ്സ അന്തരായോ കാതബ്ബോ.

൧൭൭. ‘‘അനുജാനാമി ¶ ¶ , ഭിക്ഖവേ, ഉപോസഥാഗാരം സമ്മജ്ജിതു’’ന്തി(മഹാവ. ൧൫൯) ആദിവചനതോ –

‘‘സമ്മജ്ജനീ പദീപോ ച, ഉദകം ആസനേന ച;

ഉപോസഥസ്സ ഏതാനി, പുബ്ബകരണന്തി വുച്ചതീ’’തി. (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൬൮) –

ഏവം വുത്തം ചതുബ്ബിധം പുബ്ബകരണം കത്വാവ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ. കേന പന തം കാതബ്ബന്തി? ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ഥേരേന ഭിക്ഖുനാ നവം ഭിക്ഖും ആണാപേതും, ന, ഭിക്ഖവേ, ഥേരേന ആണത്തേന അഗിലാനേന ന സമ്മജ്ജിതബ്ബം, യോ ന സമ്മജ്ജേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സാ’’തിആദിവചനതോ യോ ഥേരേന ആണത്തോ, തേന കാതബ്ബം. ആണാപേന്തേന ച കിഞ്ചി കമ്മം കരോന്തോ വാ സദാകാലമേവ ഏകോ വാ ഭാരനിത്ഥരണകോ വാ സരഭാണകധമ്മകഥികാദീസു അഞ്ഞതരോ വാ ന ഉപോസഥാഗാരസമ്മജ്ജനത്ഥം ആണാപേതബ്ബോ, അവസേസാ പന വാരേന ആണാപേതബ്ബാ. സചേ ആണത്തോ സമ്മുഞ്ജനിം താവകാലികമ്പി ന ലഭതി, സാഖാഭങ്ഗം കപ്പിയം കാരേത്വാ സമ്മജ്ജിതബ്ബം, തമ്പി അലഭന്തസ്സ ലദ്ധകപ്പിയം ഹോതി.

ആസനപഞ്ഞാപനത്ഥം ആണത്തേന ച സചേ ഉപോസഥാഗാരേ ആസനാനി നത്ഥി, സങ്ഘികാവാസതോ ആഹരിത്വാ പഞ്ഞപേത്വാ പുന ആഹരിതബ്ബാനി, ആസനേസു അസതി കടസാരകേപി തട്ടികായോപി പഞ്ഞാപേതും വട്ടതി, തട്ടികാസുപി അസതി സാഖാഭങ്ഗാനി കപ്പിയം കാരേത്വാ പഞ്ഞപേതബ്ബാനി, കപ്പിയകാരകം അലഭന്തസ്സ ലദ്ധകപ്പിയം ഹോതി.

പദീപകരണത്ഥം ആണാപേന്തേന പന ‘‘അസുകസ്മിം നാമ ഓകാസേ തേലം വാ വട്ടി വാ കപല്ലികാ വാ അത്ഥി, തം ഗഹേത്വാ കരോഹീ’’തി വത്തബ്ബോ. സചേ തേലാദീനി നത്ഥി, പരിയേസിതബ്ബാനി, പരിയേസിത്വാ അലഭന്തസ്സ ലദ്ധകപ്പിയം ഹോതി. അപിച കപാലേ അഗ്ഗിപി ജാലേതബ്ബോ.

‘‘ഛന്ദപാരിസുദ്ധിഉതുക്ഖാനം, ഭിക്ഖുഗണനാച ഓവാദോ;

ഉപോസഥസ്സ ഏതാനി, പുബ്ബകിച്ചന്തി വുച്ചതീ’’തി. (മഹാവ. ൧൬൮) –

ഏവം ¶ വുത്തം പന ചതുബ്ബിധമ്പി പുബ്ബകിച്ചം പുബ്ബകരണതോ പച്ഛാ കാതബ്ബം. തമ്പി ഹി അകത്വാ ഉപോസഥോ ന കാതബ്ബോ.

൧൭൮. യദി ¶ സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം, സങ്ഘോ ഉപോസഥം കരേയ്യാ’’തി (മഹാവ. ൧൪൩) വചനതോ യദാ സങ്ഘസ്സ ഉപോസഥകമ്മം പത്തകല്ലം ഹോതി, തദാ തം കാതബ്ബം, പത്തകല്ലഞ്ച നാമേതം ചതൂഹി അങ്ഗേഹി സങ്ഗഹിതം. തേനാഹു അട്ഠകഥാചരിയാ –

‘‘ഉപോസഥോ യാവതികാ ച ഭിക്ഖൂ കമ്മപ്പത്താ,

വജ്ജനീയാ ച പുഗ്ഗലാ തസ്മിം ന ഹോന്തി,

പത്തകല്ലന്തി വുച്ചതീ’’തി. (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൬൮);

തത്ഥ ഉപോസഥോതി തീസു ഉപോസഥദിവസേസു അഞ്ഞതരദിവസോ. തസ്മിഞ്ഹി സതി ഇദം സങ്ഘസ്സ ഉപോസഥകമ്മം പത്തകല്ലം നാമ ഹോതി, നാസതി. യഥാഹ ‘‘ന ച, ഭിക്ഖവേ, അനുപോസഥേ ഉപോസഥോ കാതബ്ബോ’’തി (മഹാവ. ൧൮൩).

യാവതികാ ച ഭിക്ഖൂ കമ്മപ്പത്താതി യത്തകാ ഭിക്ഖൂ തസ്സ ഉപോസഥകമ്മസ്സ പത്താ യുത്താ അനുരൂപാ സബ്ബന്തിമേന പരിച്ഛേദേന ചത്താരോ പകതത്താ, തേ ച ഖോ ഹത്ഥപാസം അവിജഹിത്വാ ഏകസീമായം ഠിതാ. തേസു ഹി ചതൂസു ഭിക്ഖൂസു ഏകസീമായം ഹത്ഥപാസം അവിജഹിത്വാ ഠിതേസ്വേവ തം സങ്ഘസ്സ ഉപോസഥകമ്മം പത്തകല്ലം നാമ ഹോതി, ന ഇതരഥാ. യഥാഹ ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ചതുന്നം പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസിതു’’ന്തി (മഹാവ. ൧൬൮).

സഭാഗാപത്തിയോ ച ന വിജ്ജന്തീതി ഏത്ഥ യം സബ്ബോ സങ്ഘോ വികാലഭോജനാദിനാ സഭാഗവത്ഥുനാ ലഹുകാപത്തിം ആപജ്ജതി, ഏവരൂപാ വത്ഥുസഭാഗാ സഭാഗാതി വുച്ചതി. ഏതാസു അവിജ്ജമാനാസുപി സഭാഗാസു വിജ്ജമാനാസുപി പത്തകല്ലം ഹോതിയേവ.

വജ്ജനീയാ ച പുഗ്ഗലാ തസ്മിം ന ഹോന്തീതി ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, സഗഹട്ഠായ പരിസായ പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസിതബ്ബ’’ന്തി (മഹാവ. ൧൫൪) വചനതോ ഗഹട്ഠോ ച, ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനിയാ നിസിന്നപരിസായ പാതിമോക്ഖം ഉദ്ദിസിതബ്ബ’’ന്തിആദിനാ (മഹാവ. ൧൮൩) നയേന വുത്താ ഭിക്ഖുനീ, സിക്ഖമാനാ, സാമണേരോ, സാമണേരീ, സിക്ഖാപച്ചക്ഖാതകോ, അന്തിമവത്ഥുഅജ്ഝാപന്നകോ ¶ , ആപത്തിയാ അദസ്സനേ ഉക്ഖിത്തകോ, ആപത്തിയാ അപ്പടികമ്മേ ഉക്ഖിത്തകോ, പാപികായ ദിട്ഠിയാ അപ്പടിനിസ്സഗ്ഗേ ഉക്ഖിത്തകോ, പണ്ഡകോ, ഥേയ്യസംവാസകോ, തിത്ഥിയപക്കന്തകോ, തിരച്ഛാനഗതോ, മാതുഘാതകോ ¶ , പിതുഘാതകോ, അരഹന്തഘാതകോ, ഭിക്ഖുനീദൂസകോ, സങ്ഘഭേദകോ, ലോഹിതുപ്പാദകോ, ഉഭതോബ്യഞ്ജനകോതി ഇമേ വീസതി ചാതി ഏകവീസതി പുഗ്ഗലാ വജ്ജനീയാ നാമ. തേ ഹത്ഥപാസതോ ബഹികരണവസേന വജ്ജേതബ്ബാ. ഏതേസു ഹി തിവിധേ ഉക്ഖിത്തകേ സതി ഉപോസഥം കരോന്തോ സങ്ഘോ പാചിത്തിയം ആപജ്ജതി, സേസേസു ദുക്കടം, ഏത്ഥ ച തിരച്ഛാനഗതോതി യസ്സ ഉപസമ്പദാ പടിക്ഖിത്താ. തിത്ഥിയാ ഗഹട്ഠേനേവ സങ്ഗഹിതാ. ഏതേപി ഹി വജ്ജനീയാ. ഏവം പത്തകല്ലം ഇമേഹി ചതൂഹി അങ്ഗേഹി സങ്ഗഹിതന്തി വേദിതബ്ബം. ഇദഞ്ച സബ്ബം പവാരണാകമ്മേപി യോജേത്വാ ദസ്സേതബ്ബം. ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, പാതിമോക്ഖുദ്ദേസകേന സഞ്ചിച്ച ന സാവേതബ്ബം, യോ ന സാവേയ്യ, ആപത്തി ദുക്കടസ്സ. അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, പാതിമോക്ഖുദ്ദേസകേന വായമിതും ‘കഥം സാവേയ്യ’ന്തി, വായമന്തസ്സ അനാപത്തീ’’തി (മഹാവ. ൧൫൪) വചനതോ പാതിമോക്ഖുദ്ദേസകേന പരിസം സാവേതും വായമിതബ്ബന്തി.

ഇതി പാളിമുത്തകവിനയവിനിച്ഛയസങ്ഗഹേ

ഉപോസഥപവാരണാവിനിച്ഛയകഥാ സമത്താ.

൧൭൯. വസ്സൂപനായികാതി ¶ ഏത്ഥ പുരിമികാ പച്ഛിമികാതി ദുവേ വസ്സൂപനായികാ. തത്ഥ (മഹാവ. അട്ഠ. ൧൮൪ ആദയോ) ആസാള്ഹീപുണ്ണമായ അനന്തരേ പാടിപദദിവസേ പുരിമ�