📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

အဘိဓမ္မပိဋကေ

ဝိဘင်္ဂ-မူလဋီကာ

၁။ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

စတုသစ္စဒသောတိ ¶ ¶ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သမာဟဋာနိ စတုသစ္စံ၊ စတုသစ္စံ ပဿီတိ စတုသစ္စဒသော။ သတိပိ သာဝကာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနဉ္စ စတုသစ္စဒဿနဘာဝေ အနညပုဗ္ဗကတ္တာ ဘဂဝတော စတုသစ္စဒဿနဿ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတာယ ဒသဗလေသု စ ဝသီဘာဝဿ ပတ္တိတော ပရသန္တာနေသု စ ပသာရိတဘာဝေန သုပါကဋတ္တာ ဘဂဝါဝ ဝိသေသေန ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိ ထောမနံ အရဟတီတိ ¶ ။ နာထတီတိ နာထော၊ ဝေနေယျာနံ ဟိတသုခံ အာသီသတိ ပတ္ထေတိ၊ ပရသန္တာနဂတံ ဝါ ကိလေသဗျသနံ ဥပတာပေတိ၊ ‘‘သာဓု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ကာလေန ကာလံ အတ္တသမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတာ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၈။၇) ဝါ တံ တံ ဟိတပဋိပတ္တိံ ယာစတီတိ အတ္ထော။ ပရမေန စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော၊ သဗ္ဗသတ္တေ ဝါ ဂုဏေဟိ ဤသတိ အဘိဘဝတီတိ ပရမိဿရော ဘဂဝါ ‘‘နာထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သဒ္ဓမ္မေ ဂါရဝံ ကတွာ ကရိဿာမီ’’တိ သောတဗ္ဗဘာဝေ ကာရဏံ ဝတွာ ပုန သဝနေ နိယောဇေန္တော အာဟ ‘‘တံ သုဏာထ သမာဟိတာ’’တိ။ ‘‘ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယံ ဝိဂါဟိတွာ ကရိဿာမီ’’တိ ဝါ ဧတေန သက္ကစ္စသဝနေ စ ကာရဏံ ဝတွာ တတ္ထ နိယောဇေန္တော အာဟ ‘‘သဒ္ဓမ္မေ ဂါရဝံ ကတွာ တံ သုဏာထာ’’တိ။

ဧတ္ထ ¶ စ ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိ ဝစနံ ထောမနမေဝ စတုပ္ပဘေဒါယ ဒေသနာယ သမာနဂဏနဒဿနဂုဏေန၊ ‘‘အဋ္ဌာရသဟိ ဗုဒ္ဓဓမ္မေဟိ ဥပေတော’’တိ စ အဋ္ဌာရသပ္ပဘေဒါယ ဒေသနာယ သမာနဂဏနဂုဏေဟီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဝုတ္တေန ဝါ နိရတိသယေန စတုသစ္စဒဿနေန ဘဂဝါ စတုဓာ ဓမ္မသင်္ဂဏိံ ဒေသေတုံ သမတ္ထော အဟောသိ၊ အဋ္ဌာရသဗုဒ္ဓဓမ္မသမန္နာဂမေန အဋ္ဌာရသဓာ ဝိဘင်္ဂန္တိ ယထာဝုတ္တဒေသနာသမတ္ထတာသမ္ပာဒကဂုဏနိဒဿနမေတံ ‘‘စတုသစ္စဒသော ဥပေတော ဗုဒ္ဓဓမ္မေဟိ အဋ္ဌာရသဟီ’’တိ။ တေန ယထာဝုတ္တာယ ဒေသနာယ သဗ္ဗညုဘာသိတတ္တာ အဝိပရီတတံ ဒဿေန္တော တတ္ထ သတ္တေ ဥဂ္ဂဟာဒီသု နိယောဇေတိ၊ နိဋ္ဌာနဂမနဉ္စ အတ္တနော ဝါယာမံ ဒဿေန္တော အဋ္ဌကထာသဝနေ စ အာဒရံ ဥပ္ပာဒယတိ၊ ယထာဝုတ္တဂုဏရဟိတေန အသဗ္ဗညုနာ ဒေသေတုံ အသက္ကုဏေယျတံ ဓမ္မသင်္ဂဏီဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏာနံ ဒဿေန္တော တတ္ထ တဒဋ္ဌကထာယ စ သာတိသယံ ဂါရဝံ ဇနယတိ၊ ဗုဒ္ဓါဒီနဉ္စ ရတနာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာဒိဂုဏေ ဝိဘာဝေတိ။

တတ္ထ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပါကဋာနေဝ၊ အဋ္ဌာရသ ပန ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ‘‘အတီတံသေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ၊ အနာဂတံသေ…ပေ… ပစ္စုပ္ပန္နံသေ…ပေ… ဣမေဟိ တီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗံ ကာယကမ္မံ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တံ၊ သဗ္ဗံ ဝစီကမ္မံ…ပေ။ … သဗ္ဗံ မနောကမ္မံ…ပေ… ဣမေဟိ ဆဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော နတ္ထိ ဆန္ဒဿ ဟာနိ၊ နတ္ထိ ဓမ္မဒေသနာယ၊ နတ္ထိ ဝီရိယဿ၊ နတ္ထိ သမာဓိဿ၊ နတ္ထိ ပညာယ၊ နတ္ထိ ဝိမုတ္တိယာ ဟာနိ။ ဣမေဟိ ဒွါဒသဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော နတ္ထိ ဒဝါ၊ နတ္ထိ ရဝါ၊ နတ္ထိ အဖုဋံ၊ နတ္ထိ ဝေဂါယိတတ္တံ၊ နတ္ထိ အဗျာဝဋမနော၊ နတ္ထိ အပ္ပဋိသင်္ခါနုပေက္ခာ’’တိ။

တတ္ထ ¶ နတ္ထိ ဒဝါတိ ခိဍ္ဍာဓိပ္ပာယေန ကိရိယာ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ရဝါတိ သဟသာ ကိရိယာ နတ္ထိ။ နတ္ထိ အဖုဋန္တိ ဉာဏေန အဖုသိတံ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ဝေဂါယိတတ္တန္တိ တုရိတကိရိယာ နတ္ထိ။ နတ္ထိ အဗျာဝဋမနောတိ နိရတ္ထကော စိတ္တသမုဒါစာရော နတ္ထိ။ နတ္ထိ အပ္ပဋိသင်္ခါနုပေက္ခာတိ အညာဏုပေက္ခာ နတ္ထိ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘နတ္ထိ ဓမ္မဒေသနာယ ဟာနီ’’တိ အလိခိတွာ ‘‘နတ္ထိ ဆန္ဒဿ ဟာနိ၊ နတ္ထိ ဝီရိယဿ၊ နတ္ထိ သတ္တိယာ’’တိ လိခန္တိ။

၁။ ဓမ္မသင်္ဂဟေ ဓမ္မေ ကုသလာဒိကေ တိကဒုကေဟိ သင်္ဂဟေတွာ တေ ဧဝ ဓမ္မေ သုတ္တန္တေ ခန္ဓာဒိဝသေန ဝုတ္တေ ဝိဘဇိတုံ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ¶ သင်္ခေပေန ဝုတ္တာနံ ခန္ဓာဒီနံ ဝိဘဇနံ ဝိဘင်္ဂေါ။ သော သော ဝိဘင်္ဂေါ ပကတော အဓိကတော ယဿာ ပါဠိယာ၊ သာ ‘‘ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အဓိကတောတိ စ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟိတောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏဿ အာဒိဘူတေ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ ရူပက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဣဒံ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ နာမ။ နနု န ဧတ္တကမေဝ သုတ္တန္တဘာဇနီယန္တိ? သစ္စံ၊ ဣတိ-သဒ္ဒေန ပန အာဒိ-သဒ္ဒတ္ထဇောတကေန ပကာရတ္ထဇောတကေန ဝါ သဗ္ဗံ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ သင်္ဂဟေတွာ ဝိညာဏက္ခန္ဓောတိ ဧဝမာဒိ ဧဝံပကာရံ ဝါ ဣဒံ သုတ္တန္တဘာဇနီယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဧကဒေသေန သမုဒါယံ နိဒဿေတိ ပဗ္ဗတသမုဒ္ဒါဒိနိဒဿကော ဝိယ။ တတ္ထ နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇာနံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ သင်္ဂါဟကတ္တာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကေဟိ စ အာယတနာဒီဟိ အပ္ပကတရပဒတ္တာ ခန္ဓာနံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ အာဒိမှိ ဝုတ္တော။

န တတော ဟေဋ္ဌာတိ ရူပါဒီနံ ဝေဒယိတာဒိသဘာဝတ္တာဘာဝါ ယသ္မိံ သဘာဝေ အတီတာဒယော ရာသီ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ တဿ ရုပ္ပနာဒိတော အညဿာဘာဝါ စ ဟေဋ္ဌာ ဂဏနေသု သင်္ခတဓမ္မာနံ အနိဋ္ဌာနံ သာဝသေသဘာဝံ၊ န ဟေဋ္ဌာ ဂဏနမတ္တာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဆဋ္ဌဿ ပန ခန္ဓဿ အဘာဝါ ‘‘န ဥဒ္ဓ’’န္တိ အာဟ။ န ဟိ သဝိဘာဂဓမ္မေဟိ နိဿဋဿ အတီတာဒိဘာဝရဟိတဿ ဧကဿ နိဗ္ဗာနဿ ရာသဋ္ဌော အတ္ထီတိ။ ‘‘ရာသိမှီ’’တိ သဒ္ဒတ္ထသဟိတံ ခန္ဓ-သဒ္ဒဿ ဝိသယံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဂုဏေ ပဏ္ဏတ္တိယံ ရုဠှိယ’’န္တိ ဝိသယမေဝ ခန္ဓ-သဒ္ဒဿ ဒဿေတိ၊ န သဒ္ဒတ္ထံ။ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒဉှိ သီလာဒိဂုဏံ နိပ္ပဒေသေန ဂဟေတွာ ပဝတ္တမာနော ခန္ဓ-သဒ္ဒေါ သီလာဒိဂုဏဝိသိဋ္ဌံ ရာသဋ္ဌံ ဒီပေတီတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဂုဏဋ္ဌော ဧတ္ထ ခန္ဓဋ္ဌော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒါရုက္ခန္ဓောတိ ဧတ္ထ ပန န ခန္ဓ-သဒ္ဒေါ ပညတ္တိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထေ ဝတ္တတိ၊ တာဒိသေ ပန ပုထုလာယတေ ဒါရုမှိ ဒါရုက္ခန္ဓောတိ ပညတ္တိ ဟောတီတိ ပညတ္တိယံ နိပတတီတိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဧကသ္မိမ္ပိ ဝိညာဏေ ¶ ပဝတ္တော ဝိညာဏက္ခန္ဓောတိ ခန္ဓ-သဒ္ဒေါ န ရုဠှီ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝဒတိ၊ သမုဒါယေ ပန နိရုဠှော ခန္ဓ-သဒ္ဒေါ တဒေကဒေသေ ပဝတ္တမာနော တာယ ဧဝ ရုဠှိယာ ပဝတ္တတီတိ ခန္ဓ-သဒ္ဒေါ ရုဠှိယံ နိပတတီတိ ဝုတ္တံ။

ရာသိတော ဂုဏတောတိ သဗ္ဗတ္ထ နိဿက္ကဝစနံ ဝိသယဿေဝ ခန္ဓ-သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယာ ကာရဏဘာဝံ သန္ဓာယ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ရာသိတော’’တိ ဣမမတ္ထံ သဒ္ဒတ္ထဝသေနပိ ¶ နိယမေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အယဉှိ ခန္ဓဋ္ဌော နာမ ပိဏ္ဍဋ္ဌော’’တိအာဒိမာဟ။ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေ ခန္ဓဋ္ဌေ ဆဋ္ဌေနပိ ခန္ဓေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ဟိ ဆဋ္ဌော ကောဋ္ဌာသောတိ။ တသ္မာ ‘‘ခန္ဓဋ္ဌော နာမ ရာသဋ္ဌော’’တိ ယုတ္တံ။ ယေသံ ဝါ အတီတာဒိဝသေန ဘေဒေါ အတ္ထိ၊ တေသံ ရုပ္ပနာဒိလက္ခဏဝသေန တံတံကောဋ္ဌာသတာ ဝုစ္စတီတိ ဘေဒရဟိတဿ နိဗ္ဗာနဿ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေန စ ခန္ဓဘာဝေါ န ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္တာဝတာတိ ဥဒ္ဒေသမတ္တေနာတိ အတ္ထော။ စတ္တာရော စ မဟာဘူတာ…ပေ… ရူပန္တိ ဧဝံ ဝိဘတ္တော။ ကတ္ထာတိ စေ? ဧကာဒသသု ဩကာသေသု။ ဣတိ-သဒ္ဒေန နိဒဿနတ္ထေန သဗ္ဗော ဝိဘဇနနယော ဒဿိတော။ ဣဒဉ္စ ဝိဘဇနံ ဩဠာရိကာဒီသု စက္ခာယတနန္တိအာဒိဝိဘဇနဉ္စ ယထာသမ္ဘဝံ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသုပိ။ ဝိညာဏက္ခန္ဓော ပန ဧကာဒသောကာသေသု ပုရိမေ ဩကာသပဉ္စကေ ‘‘စက္ခုဝိညာဏံ…ပေ… မနောဝိညာဏ’’န္တိ ဆဝိညာဏကာယဝိသေသေန ဝိဘတ္တော၊ န တတ္ထ မနောဓာတု မနောဝိညာဏဓာတူတိ ဝိဘဇနံ အတ္ထိ။ တံ ပန ဒွယံ မနောဝိညာဏန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မနောဓာတု မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ပါဠိနယေန ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဓမ္မပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတွာ ပုန အညေန ပကာရေန ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ။

၁။ ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂။ ယံ ကိဉ္စီတိ ဧတ္ထ ယန္တိ သာမညေန အနိယမနိဒဿနံ၊ ကိဉ္စီတိ ပကာရန္တရဘေဒံ အာမသိတွာ အနိယမနိဒဿနံ။ ဥဘယေနပိ အတီတံ ဝါ…ပေ… သန္တိကေ ဝါ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ယာဒိသံ ဝါ တာဒိသံ ဝါ ယံ ကိဉ္စီတိ နပုံသကနိဒ္ဒေသာရဟံ သဗ္ဗံ ဗျာပေတွာ သင်္ဂဏှာတီတိ အညေသုပိ ¶ နပုံသကနိဒ္ဒေသာရဟေသု ပသင်္ဂံ ဒိသွာ တဿ အဓိပ္ပေတတ္ထံ အတိစ္စ ပဝတ္တိတော အတိပ္ပသင်္ဂဿ နိယမနတ္ထံ ‘‘ရူပ’’န္တိ အာဟ။ ယံကိဉ္စီတိ သနိပါတံ ယံ-သဒ္ဒံ ကိံ-သဒ္ဒဉ္စ အနိယမေကတ္ထဒီပနဝသေန ဧကံ ပဒန္တိ ဂဟေတွာ ‘‘ပဒဒွယေနပီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကိဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ ဝဒေထာတိ တုမှေပိ ရူပံ ရူပန္တိ ဝဒေထ၊ တံ ကေန ကာရဏေန ဝဒေထာတိ အတ္ထော၊ အထ ဝါ ကေန ကာရဏေန ရူပံ၊ တံ ကာရဏံ ¶ ဝဒေထာတိ အတ္ထော။ အထေတေသု ဘိက္ခူသု တုဏှီဘူတေသု ဘဂဝါ အာဟ ‘‘ရုပ္ပတီတိ ခေါ’’တိအာဒိ။

ဘိဇ္ဇတီတိ သီတာဒိသန္နိပါတေ ဝိသဒိသသန္တာနုပ္ပတ္တိဒဿနတော ပုရိမသန္တာနဿ ဘေဒံ သန္ဓာယာဟ။ ဘေဒေါ စ ဝိသဒိသတာဝိကာရာပတ္တီတိ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝိကာရံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဝိကာရာပတ္တိ စ သီတာဒိသန္နိပါတေ ဝိသဒိသရူပုပ္ပတ္တိယေဝ။ အရူပက္ခန္ဓာနံ ပန အတိလဟုပရိဝတ္တိတော ယထာ ရူပဓမ္မာနံ ဌိတိက္ခဏေ သီတာဒီဟိ သမာဂမော ဟောတိ၊ ယေန တတ္ထ ဥတုနော ဌိတိပ္ပတ္တဿ ပုရိမသဒိသသန္တာနုပ္ပာဒနသမတ္ထတာ န ဟောတိ အာဟာရာဒိကဿ ဝါ၊ ဧဝံ အညေဟိ သမာဂမော နတ္ထိ။ သင်္ဃဋ္ဋနေန စ ဝိကာရာပတ္တိယံ ရုပ္ပန-သဒ္ဒေါ နိရုဠှော၊ တသ္မာ အရူပဓမ္မာနံ သင်္ဃဋ္ဋနဝိရဟိတတ္တာ ရူပဓမ္မာနံ ဝိယ ပါကဋဿ ဝိကာရဿ အဘာဝတော စ ‘‘ရုပ္ပန္တီ’’တိ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏာ’’တိ စ န ဝုစ္စန္တိ။ ဇိဃစ္ဆာပိပါသာဟိ ရုပ္ပနဉ္စ ဥဒရဂ္ဂိသန္နိပါတေန ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ကုပ္ပတီတိ ဧတေန ကတ္တုအတ္ထေ ရူပပဒသိဒ္ဓိံ ဒဿေတိ၊ ဃဋ္ဋီယတိ ပီဠီယတီတိ ဧတေဟိ ကမ္မတ္ထေ။ ကောပါဒိကိရိယာယေဝ ဟိ ရုပ္ပနကိရိယာတိ။ သော ပန ကတ္တုဘူတော ကမ္မဘူတော စ အတ္ထော ဘိဇ္ဇမာနော ဟောတီတိ ဣမဿတ္ထဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဘိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ရုပ္ပတီတိ ရူပန္တိ ကမ္မကတ္တုတ္ထေ ရူပပဒသိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ။ ဝိကာရော ဟိ ရုပ္ပနန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဘိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော’’တိ ကမ္မကတ္တုတ္ထေန ဘိဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေန အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ယံ ပန ရုပ္ပတိ ဘိဇ္ဇတိ၊ တံ ယသ္မာ ကုပ္ပတိ ဃဋ္ဋီယတိ ပီဠီယတိ၊ တသ္မာ ဧတေဟိ စ ပဒေဟိ ပဒတ္ထော ပါကဋော ကတောတိ။ ‘‘ကေနဋ္ဌေနာ’’တိ ပုစ္ဆာသဘာဂဝသေန ‘‘ရုပ္ပနဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ကေဝလံ သဒ္ဒတ္ထောယေဝ ရုပ္ပနံ၊ တဿ ပနတ္ထဿ လက္ခဏဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထလက္ခဏဝသေန ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏေန ရူပန္တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။

ဆိဇ္ဇိတွာတိ မုစ္ဆာပတ္တိယာ မုစ္စိတွာ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ဆေဒနဝသေန ဝါ ဆိဇ္ဇိတွာ။ အစ္စန္တခါရေန သီတောဒကေနာတိ အတိသီတဘာဝမေဝ သန္ဓာယ အစ္စန္တခါရတာ ဝုတ္တာ သိယာ။ န ဟိ တံ ¶ ကပ္ပသဏ္ဌာနံ ဥဒကံ သမ္ပတ္တိကရံ ပထဝီသန္ဓာရကံ ကပ္ပဝိနာသဥဒကံ ဝိယ ခါရံ ဘဝိတုံ အရဟတိ။ တထာ ဟိ သတိ ပထဝီ ဝိလီယေယျာတိ။ အဝီစိမဟာနိရယေတိ သဥဿဒံ အဝီစိနိရယံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပေတ္တိ…ပေ… န ဟောန္တီတိ ဧဝံဝိဓာပိ သတ္တာ အတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော ဧဝံဝိဓာယေဝ ဟောန္တီတိ နိယမာဘာဝတော။ ဧဝံ ကာလကဉ္ဇိကာဒီသုပီတိ။ သရန္တာ ဂစ္ဆန္တီတိ သရီသပ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝဒတိ။

အဘိသညူဟိတွာတိ ¶ ဧတ္ထ သမူဟံ ကတွာတိပိ အတ္ထော။ ဧတေန သဗ္ဗံ ရူပံ…ပေ… ဒဿိတံ ဟောတီတိ ဧတေန ရူပက္ခန္ဓ-သဒ္ဒဿ သမာနာဓိကရဏသမာသဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟိ ရူပတော…ပေ… အတ္ထီ’’တိ။

၃။ ပက္ခိပိတွာတိ ဧတ္ထ ဧကာဒသောကာသေသု ရူပံ ပက္ခိပိတွာတိ အတ္ထော။ န ဟိ တတ္ထ မာတိကံယေဝ ပက္ခိပိတွာ မာတိကာ ဌပိတာ၊ အထ ခေါ ပကရဏပ္ပတ္တံ ရူပန္တိ။

အပရော နယော…ပေ… ဧတ္ထေဝ ဂဏနံ ဂတန္တိ ဧတေန အတီတံသေနာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနန္တိ ဒဿေတိ။ ယေန ပကာရေန ဂဏနံ ဂတံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော စ မဟာဘူတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ သတိ မဟာဘူတုပါဒါယရူပဘာဝေါ အတီတကောဋ္ဌာသေ ဂဏနဿ ကာရဏန္တိ အာပဇ္ဇတိ။ န ဟိ အတီတံသာနံ ဝေဒနာဒီနံ နိဝတ္တနတ္ထံ ဣဒံ ဝစနံ ‘‘ယံ ရူပ’’န္တိ ဧတေနေဝ တေသံ နိဝတ္တိတတ္တာ၊ နာပိ ရူပဿ အညပ္ပကာရနိဝတ္တနတ္ထံ သဗ္ဗပ္ပကာရဿ တတ္ထ ဂဏိတတ္တာ၊ န စ အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာကာရနိဝတ္တနတ္ထံ အတီတံသဝစနေန တံနိဝတ္တနတောတိ။ အထ ပန ယံ အတီတံသေန ဂဏိတံ၊ တံ စတ္တာရော စ…ပေ… ရူပန္တိ ဧဝံ ဂဏိတန္တိ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော၊ ဧဝံ သတိ ဂဏနန္တရဒဿနံ ဣဒံ သိယာ၊ န အတီတံသေန ဂဏိတပ္ပကာရဒဿနံ၊ တံဒဿနေ ပန သတိ ဘူတုပါဒါယရူပပ္ပကာရေန အတီတံသေ ဂဏိတံ တံသဘာဝတ္တာတိ အာပန္နမေဝ ဟောတိ၊ န စ ဧဝံသဘာဝတာ အတီတံသေ ဂဏိတတာယ ကာရဏံ ဘဝိတုံ အရဟတိ ဧဝံသဘာဝဿေဝ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတေသု ဂဏိတတ္တာ သုခါဒိသဘာဝဿ စ အတီတံသေ ဂဏိတတ္တာ၊ တသ္မာ ပုရိမနယော ဧဝ ယုတ္တော။ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါနိဒ္ဒေသေသုပိ တာဒိသော ဧဝတ္ထော လဗ္ဘတီတိ။

သုတ္တန္တပရိယာယတောတိ ပရိယာယဒေသနတ္တာ သုတ္တဿ ဝုတ္တံ။ အဘိဓမ္မနိဒ္ဒေသတောတိ နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ အဘိဓမ္မဿ နိစ္ဆယေန ဒေသော နိဒ္ဒေသောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပီတိအာဒီသု အယမဓိပ္ပာယော ¶ – သုတ္တန္တဘာဇနီယတ္တာ ယထာ ‘‘အတီတံ နနွာဂမေယျာ’’တိအာဒီသု အဒ္ဓါနဝသေန အတီတာဒိဘာဝေါဝ ဝုတ္တော၊ တထာ ဣဓာပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂၊ ၂၇၅၊ အပ။ ထေရ ၂။၅၅။၂၄၄) သိယာ။ ဧဝံ သန္တေပိ သုတ္တန္တဘာဇနီယမ္ပိ အဘိဓမ္မဒေသနာယေဝ သုတ္တန္တေ ဝုတ္တဓမ္မေ ဝိစိနိတွာ ဝိဘဇနဝသေန ပဝတ္တာတိ အဘိဓမ္မနိဒ္ဒေသေနေဝ အတီတာဒိဘာဝေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ။

အဒ္ဓါသန္တတိသမယခဏဝသေနာတိ ¶ ဧတ္ထ စုတိပဋိသန္ဓိပရိစ္ဆိန္နေ ကာလေ အဒ္ဓါ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတီတိ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိသုတ္တဝသေန (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ဝိညာယတိ။ ‘‘တယောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဒ္ဓါ။ ကတမေ တယော? အတီတော အဒ္ဓါ၊ အနာဂတော အဒ္ဓါ၊ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ’’တိ (ဣတိဝု။ ၆၃၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) ဧတ္ထ ပန ပရမတ္ထတော ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနော အဒ္ဓါ နိရုတ္တိပထသုတ္တဝသေန (သံ။ နိ။ ၃။၆၂) ခဏပရိစ္ဆိန္နော ယုတ္တော။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ ဇာတံ ပါတုဘူတံ၊ ‘အတ္ထီ’တိ တဿ သင်္ခါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၆၂) ဝိဇ္ဇမာနဿ ပစ္စုပ္ပန္နတာ တတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ စ အတီတာနာဂတတာ ဝုတ္တာတိ။ ယေဘုယျေန ပန စုတိပဋိသန္ဓိပရိစ္ဆိန္နော (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဣတိဝု။ ၆၃) သုတ္တေသု အတီတာဒိကော အဒ္ဓါ ဝုတ္တောတိ သော ဧဝ ဣဓာပိ ‘‘အဒ္ဓါဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တော။ သီတံ သီတဿ သဘာဂေါ၊ တထာ ဥဏှံ ဥဏှဿ။ ယံ ပန သီတံ ဥဏှံ ဝါ သရီရေ သန္နိပတိတံ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနံ အနူနံ အနဓိကံ ဧကာကာရံ၊ တံ ဧကော ဥတူတိ ဝုစ္စတိ။ သဘာဂဥတုနော အနေကန္တသဘာဝတော ဧကဂဟဏံ ကတံ၊ ဧဝံ အာဟာရေပိ။ ဧကဝီထိဧကဇဝနသမုဋ္ဌာနန္တိ ပဉ္စဆဋ္ဌဒွါရဝသေန ဝုတ္တံ။ သန္တတိသမယကထာ ဝိပဿကာနံ ဥပကာရတ္ထာယ အဋ္ဌကထာသု ကထိတာ။

နိဋ္ဌိတဟေတုပစ္စယကိစ္စံ၊ နိဋ္ဌိတဟေတုကိစ္စမနိဋ္ဌိတပစ္စယကိစ္စံ၊ ဥဘယကိစ္စမသမ္ပတ္တံ၊ သကိစ္စက္ခဏေ ပစ္စုပ္ပန္နံ။ ဇနကော ဟေတု၊ ဥပတ္ထမ္ဘကော ပစ္စယော၊ တေသံ ဥပ္ပာဒနံ ဥပတ္ထမ္ဘနဉ္စ ကိစ္စံ။ ယထာ ဗီဇဿ အင်္ကုရုပ္ပာဒနံ ပထဝီအာဒီနဉ္စ တဒုပတ္ထမ္ဘနံ ကမ္မဿ ကဋတ္တာရူပဝိပါကုပ္ပာဒနံ အာဟာရာဒီနံ တဒုပတ္ထမ္ဘနံ၊ ဧဝံ ဧကေကဿ ကလာပဿ စိတ္တုပ္ပာဒဿ စ ဇနကာနံ ကမ္မာနန္တရာဒိပစ္စယဘူတာနံ ဥပတ္ထမ္ဘကာနဉ္စ သဟဇာတပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတာနံ ကိစ္စံ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဟေတုကိစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တီသုပိ ခဏေသု ပစ္စယကိစ္စံ။ ပထဝီအာဒီနံ သန္ဓာရဏာဒိကံ ဖဿာဒီနံ ဖုသနာဒိကဉ္စ အတ္တနော အတ္တနော ကိစ္စံ သကိစ္စံ၊ တဿ ကရဏက္ခဏော သကိစ္စက္ခဏော။ သဟ ဝါ ကိစ္စေန သကိစ္စံ၊ ယသ္မိံ ခဏေ သကိစ္စံ ရူပံ ဝါ အရူပံ ဝါ ဟောတိ၊ သော သကိစ္စက္ခဏော၊ တသ္မိံ ခဏေ ပစ္စုပ္ပန္နံ။

၆။ ဧတ္တကမေဝါတိ ¶ ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိ ဣမိနာ အာမေဍိတဝစနေန အဘိဗျာပနတ္ထေန ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ‘‘အပရဿ အပရဿာ’’တိ ဒီပနံ အပရဒီပနံ။ ပရိယေသတူတိ ¶ ဧတေန ပရိယေသနာယ အနိဋ္ဌနာမနိဝတ္တနဿ အကာရဏဘာဝံ ဒဿေတိ။ ကမ္မဒေါသေန ဟိ စိတ္တဝိပလ္လာသဒေါသေန စ ဂူထဘက္ခပါဏာဒယော ဥမ္မတ္တကာဒယော စ ပရိယေသေယျုံ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသေန စ ယောနကာဒယော န အာရမ္မဏဿ ပရိယေသိတဗ္ဗသဘာဝတ္တာ၊ အပရိယေသိတဗ္ဗသဘာဝတ္တာ ပန ဧတဿ အနိဋ္ဌမိစ္စေဝ နာမန္တိ အတ္ထော။

သမ္ပတ္တိဝိရဟတောတိ ရူပါဒီနံ ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တိဘဝေ ကုသလကမ္မဖလတာ သမိဒ္ဓသောဘနတာ စ သမ္ပတ္တိ၊ တဗ္ဗိရဟတောတိ အတ္ထော။ တတော ဧဝ တံ န ပရိယေသိတဗ္ဗန္တိ။ သောဘနာနိ စ ကာနိစိ ဟတ္ထိရူပါဒီနိ အကုသလကမ္မနိဗ္ဗတ္တာနိ န တေသံယေဝ ဟတ္ထိအာဒီနံ သုခဿ ဟေတုဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ တေသံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘‘အကန္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဿ တဿေဝ ဟိ သတ္တဿ အတ္တနာ ကတေန ကုသလေန နိဗ္ဗတ္တံ သုခဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အကုသလေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒုက္ခဿ။ တသ္မာ ကမ္မဇာနံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ကမ္မကာရကသတ္တဿ ဝသေန ယောဇနာရဟာ သိယာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကုသလကမ္မဇံ အနိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣဒမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘အကုသလကမ္မဇံ ဣဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ တေန အကုသလကမ္မဇမ္ပိ သောဘနံ ပရသတ္တာနံ ဣဋ္ဌန္တိ အနုညာတံ ဘဝိဿတိ။ ကုသလကမ္မဇံ ပန သဗ္ဗေသံ ဣဋ္ဌမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ပန ကေသဉ္စိ မနုဿရူပံ အမနာပံ၊ ယတော တေ ဒိသွာဝ ပလာယန္တိ။ မနုဿာ စ ဒေဝတာရူပံ ဒိသွာ ဘာယန္တိ၊ တေသမ္ပိ ဝိပါကဝိညာဏံ တံ ရူပံ အာရဗ္ဘ ကုသလဝိပါကံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တာဒိသဿ ပန ပုညဿ အဘာဝါ န တေသံ တတ္ထ အဘိရတိ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကုသလကမ္မဇဿ ပန အနိဋ္ဌဿာဘာဝေါ ဝိယ အကုသလကမ္မဇဿ သောဘနဿ ဣဋ္ဌဿ အဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဟတ္ထိအာဒီနမ္ပိ ဟိ အကုသလကမ္မဇံ မနုဿာနံ အကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏံ၊ ကုသလကမ္မဇံ ပန ပဝတ္တေ သမုဋ္ဌိတံ ကုသလဝိပါကဿ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေန ပန ဝေါမိဿကတ္တာ အပ္ပကံ အကုသလကမ္မဇံ ဗဟုလံ အကုသလဝိပါကုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏံ န ဘဝိဿတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ ဝိပါကံ ပန ကတ္ထစိ န သက္ကာ ဝဉ္စေတုန္တိ ဝိပါကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ သုဋ္ဌု ဝုတ္တံ။ တသ္မာ တံ အနုဂန္တွာ သဗ္ဗတ္ထ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

အနိဋ္ဌာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ‘‘စက္ခုဝိညေယျာနိ ရူပါနိ ဣဋ္ဌာနီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၆၊ ၂။၁၅၅၊ ၃။၁၉၀၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၀) ဧဝမာဒိနာ ဣဋ္ဌာနေဝ ရူပါဒီနိ ‘‘ကာမဂုဏာ’’တိ ဝုတ္တာနီတိ? ကာမဂုဏသဒိသေသု ¶ ကာမဂုဏဝေါဟာရတော၊ သဒိသတာ စ ရူပါဒိဘာဝေါယေဝ ¶ ၊ န ဣဋ္ဌတာ။ ‘‘အနိဋ္ဌာ’’တိ ဝါ ဝစနေန အကာမဂုဏတာ ဒဿိတာတိ ကာမဂုဏဝိသဘာဂါ ရူပါဒယော ‘‘ကာမဂုဏာ’’တိ ဝုတ္တာ အသိဝေ ‘‘သိဝါ’’တိ ဝေါဟာရော ဝိယ။ သဗ္ဗာနိ ဝါ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာနိ ရူပါဒီနိ တဏှာဝတ္ထုဘာဝတော ကာမဂုဏာယေဝ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ရူပါ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃)။ အတိသယေန ပန ကာမနီယတ္တာ သုတ္တေသု ‘‘ကာမဂုဏာ’’တိ ဣဋ္ဌာနိ ရူပါဒီနိ ဝုတ္တာနီတိ။

ဒွီသုပိ ဟီနပဏီတပဒေသု ‘‘အကုသလကမ္မဇဝသေန ကုသလကမ္မဇဝသေနာ’’တိ ဝစနံ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာန’’န္တိ သတ္တဝသေန နိယမေတွာ ဝိဘဇိတတ္တာ၊ အယဉ္စတ္ထော ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိ အဝယဝယောဂေ သာမိဝစနံ ကတွာ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နေသု ကမ္မဇံ ဝိသိဋ္ဌန္တိ ‘‘ကမ္မဇဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ပန တေဟိ တေဟီတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ တေသံ တေသန္တိ သာမိဝစနံ၊ ဝိသယဝိသယီသမ္ဗန္ဓေ ဝါ၊ န ကမ္မဇဝသေနေဝ ရူပါဒီနိ ဝိဘတ္တာနိ၊ သဗ္ဗေသံ ပန ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါနံ ဝသေန ဝိဘတ္တာနီတိ ဝိညာယန္တိ။ ဧတ္ထ စ ပါကဋေဟိ ရူပါဒီဟိ နယော ဒဿိတောတိ စက္ခာဒီသုပိ ဟီနပဏီတတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

မနာပပရိယန္တန္တိ မနာပံ ပရိယန္တံ မရိယာဒါဘူတံ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ဝဒါမီတိ အတ္ထော။ ကိံ ကာရဏန္တိ? ယသ္မာ တေ ဧကစ္စဿ မနာပါ ဟောန္တိ၊ ဧကစ္စဿ အမနာပါ၊ ယဿ ယေဝ မနာပါ၊ တဿ တေဝ ပရမာ၊ တသ္မာ တဿ တဿ အဇ္ဈာသယဝသေန ကာမဂုဏာနံ ပရမတာ ဟောတိ၊ န တေသံယေဝ သဘာဝတော။

ဧဝန္တိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝုတ္တနယေန။ ဧကသ္မိံယေဝ အဿာဒနကုဇ္ဈနတော အာရမ္မဏသဘာဝဿေဝ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဘာဝတော အနိဋ္ဌံ ‘‘ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဂဟဏတော စ၊ ဣဋ္ဌံ ‘‘အနိဋ္ဌ’’န္တိ ဂဟဏတော စ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ နာမ ပါဋိယေက္ကံ ပဋိဝိဘတ္တံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ သညာဝိပလ္လာသေန စာတိအာဒိနာ နိဗ္ဗာနေ ဝိယ အညေသု အာရမ္မဏေသု သညာဝိပလ္လာသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ။ ပိတ္တုမ္မတ္တာဒီနံ ခီရသက္ကရာဒီသု ဒေါသုဿဒသမုဋ္ဌိတသညာဝိပလ္လာသဝသေန တိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိယာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ မနာပပရိယန္တတာ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ။

ဝိဘတ္တံ ¶ အတ္ထီတိ စ ဝဝတ္ထိတံ အတ္ထီတိ အတ္ထော၊ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝိဘတ္တံ ပကာသိတန္တိ ဝါ။ တဉ္စ မဇ္ဈိမကသတ္တဿ ဝသေန ဝဝတ္ထိတံ ပကာသိတဉ္စ၊ အညေသဉ္စ ဝိပလ္လာသဝသေန ဣဒံ ဣဋ္ဌံ ¶ အနိဋ္ဌဉ္စ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ ဝဝတ္ထိတဿ ပနိဋ္ဌာနိဋ္ဌဿ အနိဋ္ဌံ ဣဋ္ဌန္တိ စ ဂဟဏေ န ကေဝလံ သညာဝိပလ္လာသောဝ ကာရဏံ၊ ဓာတုက္ခောဘဝသေန ဣန္ဒြိယဝိကာရာပတ္တိအာဒိနာ ကုသလာကုသလဝိပါကုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါပီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ ဟိ သီတုဒကံ ဃမ္မာဘိတတ္တာနံ ကုသလဝိပါကဿ ကာယဝိညာဏဿ ဟေတု ဟောတိ၊ သီတာဘိဘူတာနံ အကုသလဝိပါကဿ။ တူလပိစုသမ္ဖဿော ဝဏေ ဒုက္ခော နိဝဏေ သုခေါ၊ မုဒုတရုဏဟတ္ထသမ္ဗာဟနဉ္စ သုခံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တေနေဝ ဟတ္ထေန ပဟရဏံ ဒုက္ခံ၊ တသ္မာ ဝိပါကဝသေန အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ ယုတ္တံ။

ကိဉ္စာပီတိအာဒိနာ သတိပိ သညာဝိပလ္လာသေ ဗုဒ္ဓရူပဒဿနာဒီသု ကုသလဝိပါကဿေဝ ဂူထဒဿနာဒီသု စ အကုသလဝိပါကဿ ဥပ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တော တေန ဝိပါကေန အာရမ္မဏဿ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတံ ဒဿေတိ။ ဝိဇ္ဇမာနေပိ သညာဝိပလ္လာသေ အာရမ္မဏေန ဝိပါကနိယမဒဿနံ အာရမ္မဏနိယမဒဿနတ္ထမေဝ ကတန္တိ။

အပိစ ဒွါရဝသေနပီတိအာဒိနာ ဒွါရန္တရေ ဒုက္ခဿ သုခဿ စ ပစ္စယဘူတဿ ဒွါရန္တရေ သုခဒုက္ခဝိပါကုပ္ပာဒနတော ဝိပါကေန အာရမ္မဏနိယမဒဿနေန ဧကသ္မိံယေဝ စ ဒွါရေ သမာနဿေဝ မဏိရတနာဒိဖောဋ္ဌဗ္ဗဿ သဏိကံ ဖုသနေ ပေါထနေ စ သုခဒုက္ခုပ္ပာဒနတော ဝိပါကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ဒဿိတာတိ ဝိညာယတိ။

ဟေဋ္ဌိမနယောတိ မဇ္ဈိမကသတ္တဿ ဝိပါကဿ စ ဝသေန ဝဝတ္ထိတံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ဥညာတ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၆) စ အာဒိနာ ဝုတ္တနယော။ သမ္မုတိမနာပန္တိ မဇ္ဈိမကသတ္တဿ ဝိပါကဿ စ ဝသေန သမ္မတံ ဝဝတ္ထိတံ မနာပံ၊ တံ ပန သဘာဝေနေဝ ဝဝတ္ထိတန္တိ အဘိန္ဒိတဗ္ဗတောဝ န ဘိန္ဒတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သညာဝိပလ္လာသေန နေရယိကာဒီဟိပိ ပုဂ္ဂလေဟိ မနာပန္တိ ဂဟိတံ ပုဂ္ဂလမနာပံ ‘‘တံ တံ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဘိန္ဒတိ။ ဝေမာနိကပေတရူပမ္ပိ အကုသလကမ္မဇတ္တာ ကမ္မကာရဏာဒိဒုက္ခဝတ္ထုဘာဝတော စ ‘‘မနုဿရူပတော ဟီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၇။ ဩဠာရိကရူပါနံ ¶ ဝတ္ထာရမ္မဏပဋိဃာတဝသေန သုပရိဂ္ဂဟိတတာ၊ သုခုမာနံ တထာ အဘာဝတော ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟိတတာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေနေဝ လက္ခဏဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဒသဝိဓန္တိ ‘‘ဒူရေ’’တိ အဝုတ္တဿ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တမ္ပိ ပန ဩကာသတော ဒူရေ ဟောတိယေဝ။

ဟေဋ္ဌိမနယောတိ ¶ ‘‘ဣတ္ထိန္ဒြိယံ…ပေ… ဣဒံ ဝုစ္စတိ ရူပံ သန္တိကေ’’တိ (ဝိဘ။ ၇) ဧဝံ လက္ခဏတော ဒွါဒသဟတ္ထဝသေန ဝဝတ္ထိတဩကာသတော စ ဒဿေတွာ နိယျာတိတနယော။ သော လက္ခဏောကာသဝသေန ဒူရသန္တိကေန သဟ ဂဟေတွာ နိယျာတိတတ္တာ ဘိန္ဒမာနော မိဿကံ ကရောန္တော ဂတော။ အထ ဝါ ဘိန္ဒမာနောတိ သရူပဒဿနေန လက္ခဏတော ယေဝါပနကေန ဩကာသတောတိ ဧဝံ လက္ခဏတော ဩကာသတော စ ဝိသုံ ကရောန္တော ဂတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ လက္ခဏတော သန္တိကဒူရာနံ ဩကာသတော ဒူရသန္တိကဘာဝကရဏေန သန္တိကဘာဝံ ဘိန္ဒိတွာ ဒူရဘာဝံ၊ ဒူရဘာဝဉ္စ ဘိန္ဒိတွာ သန္တိကဘာဝံ ကရောန္တော ပဝတ္တောတိ ‘‘ဘိန္ဒမာနော ဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပနာတိ ‘‘တံ တံ ဝါ ပန ရူပံ ဥပါဒါယ ဥပါဒါယာ’’တိ ဣဓ ပုရိမနယေန လက္ခဏတော ဒူရံ ဩကာသတော သန္တိကဘာဝကရဏေန န ဘိန္ဒတိ ဘဂဝါ၊ န စ ဩကာသဒူရတော ဝိသုံ ကရဏေန၊ နာပိ ဩကာသဒူရေန ဝေါမိဿကကရဏေနာတိ အတ္ထော။ ကိံ ပန ကရောတီတိ? ဩကာသတော ဒူရမေဝ ဘိန္ဒတိ။ ဧတ္ထ ပန န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန တိဓာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ဟိ ဩကာသတော ဒူရံ လက္ခဏတော သန္တိကံ ကရောတိ၊ လက္ခဏတော ဝါ ဝိသုံ တေန ဝါ ဝေါမိဿကန္တိ။ ဩကာသတော ဒူရဿ ပန ဩကာသတောဝ သန္တိကဘာဝကရဏံ ဣဓ ‘‘ဘေဒန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန န လက္ခဏတော ဒူရံ ဘိန္ဒတီတိ ဧတ္ထာပိ ဝါ န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန တိဓာ ဘေဒဿ အကရဏံ ဝုတ္တံ၊ လက္ခဏတော သန္တိကဒူရာနံ ပန လက္ခဏတော ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရသန္တိကဘာဝေါ နတ္ထီတိ လက္ခဏတော ဒူရဿ လက္ခဏတောဝ သန္တိကဘာဝါကရဏံ လက္ခဏတော ဒူရဿ အဘေဒနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုရိမနယော ဝိယ အယံ နယော န ဟောတီတိ ဧတ္တကမေဝ ဟိ ဧတ္ထ ဒဿေတီတိ ဘိန္ဒမာနောတိ ဧတ္ထ စ အညထာ ဘေဒနံ ဝုတ္တံ၊ ဘေဒနံ ဣဓ စ အညထာ ဝုတ္တန္တိ။

ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝေဒနာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈။ စက္ခာဒယော ¶ ပသာဒါ ဩဠာရိကမနောမယတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ ကာယဝေါဟာရံ အရဟန္တီတိ တဗ္ဗတ္ထုကာ အဒုက္ခမသုခါ ‘‘ကာယိကာ’’တိ ပရိယာယေန ဝုတ္တာ၊ န ကာယပသာဒဝတ္ထုကတ္တာ။ န ဟိ စက္ခာဒယော ကာယပသာဒါ ဟောန္တီတိ။ သန္တတိဝသေန ခဏာဒိဝသေန စာတိ ဧတ္ထ အဒ္ဓါသမယဝသေန အတီတာဒိဘာဝဿ ¶ အဝစနံ သုခါဒိဝသေန ဘိန္နာယ အတီတာဒိဘာဝဝစနတော။ န ဟိ သုခါယေဝ အဒ္ဓါဝသေန သမယဝသေန စ အတီတာဒိကာ ဟောတိ၊ တထာ ဒုက္ခာ အဒုက္ခမသုခါ စ ကာယိကစေတသိကာဒိဘာဝေန ဘိန္နာ။ တေန ဝေဒနာသမုဒယော အဒ္ဓါသမယဝသေန အတီတာဒိဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ သမုဒါယဿ တေဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗတ္တာ၊ ဝေဒနေကဒေသာ ပန ဧတ္ထ ဂဟိတာတိ တေ သန္တတိခဏေဟိ ပရိစ္ဆေဒံ အရဟန္တိ တတ္ထ တထာပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာနံ ဂဟိတတ္တာတိ။ ဧကသန္တတိယံ ပန သုခါဒိအနေကဘေဒသဗ္ဘာဝေန တေသု ယော ဘေဒေါ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗဘာဝေန ဂဟိတော၊ တဿ ဧကပ္ပကာရဿ ပါကဋဿ ပရိစ္ဆေဒိကာ တံသဟိတဒွါရာလမ္ဗနပ္ပဝတ္တာ၊ အဝိစ္ဆေဒေန တဒုပ္ပာဒကေကဝိဓဝိသယသမာယောဂပ္ပဝတ္တာ စ သန္တတိ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ တဿ ဘေဒန္တရံ အနာမသိတွာ ပရိစ္ဆေဒကဘာဝေန ဂဟဏံ ကတံ။ လဟုပရိဝတ္တိနော ဝါ ဓမ္မာ ပရိဝတ္တနေနေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အရဟန္တီတိ သန္တတိခဏဝသေန ပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တမဇ္ဈဂတာတိ ဧတေန ဟေတုပစ္စယကိစ္စဝသေန ဝုတ္တနယံ ဒဿေတိ။

၁၁။ ကိလေသဂ္ဂိသမ္ပယောဂတော သဒရထာ။ ဧတေန သဘာဝတော ဩဠာရိကတံ ဒဿေတိ၊ ဒုက္ခဝိပါကဋ္ဌေနာတိ ဧတေန ဩဠာရိကဝိပါကနိပ္ဖာဒနေန ကိစ္စတော။ ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တာ ကမ္မပဋိဗဒ္ဓဘူတာ စ ကာယကမ္မာဒိဗျာပါရဝိရဟတော နိရုဿာဟာ ဝိပါကာ၊ သဥဿာဟာ စ ကိရိယာ အဝိပါကာ။ သဝိပါကာ စ သဂဗ္ဘာ ဝိယ ဩဠာရိကာတိ တဗ္ဗိပက္ခတော အဝိပါကာ သုခုမာတိ ဝုတ္တာ။

အသာတဋ္ဌေနာတိ အမဓုရဋ္ဌေန။ တေန သာတပဋိပက္ခံ အနိဋ္ဌသဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဒုက္ခဋ္ဌေနာတိ ဒုက္ခမဋ္ဌေန။ တေန ဒုက္ခာနံ သန္တာပနကိစ္စံ ဒဿေတိ။ ‘‘ယာယံ၊ ဘန္တေ၊ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ၊ သန္တသ္မိံ ဧသာ ပဏီတေ သုခေ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၈၈၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၆၇) ဝစနတော အဒုက္ခမသုခါ ဖရဏသဘာဝဝိရဟတော အသန္တာနံ ကာမရာဂပဋိဃာနုသယာနံ ¶ အနုသယနဿ အဋ္ဌာနတ္တာ သန္တာ၊ သုခေ နိကန္တိံ ပရိယာဒါယ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ ပဓာနဘာဝံ နီတာတိ ပဏီတာတိ။ တထာ အနဓိဂန္တဗ္ဗာ စ ကာမာဝစရဇာတိအာဒိသင်္ကရံ အကတွာ သမာနဇာတိယံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တဝိပ္ပယုတ္တာဒိကေ သမာနဘေဒေ သုခတော ပဏီတာတိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဥပဗြူဟိတာနံ ဓာတူနံ ပစ္စယဘာဝေန သုခါ ခေါဘေတိ ဝိဗာဓိတာနံ ပစ္စယဘာဝေန ဒုက္ခာ စ။ ဥဘယမ္ပိ ကာယံ ဗျာပေန္တံ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဖရတိ။ မဒယမာနန္တိ မဒံ ကရောန္တံ။ ဆာဒယမာနန္တိ ဣစ္ဆံ ဥပ္ပာဒေန္တံ၊ အဝတ္ထရမာနံ ဝါ။ ဃမ္မာဘိတတ္တဿ သီတောဒကဃဋေန အာသိတ္တဿ ယထာ ကာယော ဥပဗြူဟိတော ဟောတိ၊ ဧဝံ သုခသမင်္ဂိနောပီတိ ကတွာ ‘‘အာသိဉ္စမာနံ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကတ္တနိမိတ္တေယေဝါတိ ပထဝီကသိဏာဒိကေ ¶ ဧကသဘာဝေ ဧဝ နိမိတ္တေ။ စရတီတိ နာနာဝဇ္ဇနေ ဇဝနေ ဝေဒနာ ဝိယ ဝိပ္ဖန္ဒနရဟိတတ္တာ သုခုမာ။

အဓိပ္ပာယေ အကုသလတာယ အကောဝိဒေါ။ ကုသလတ္တိကေ…ပေ… အာဂတတ္တာတိ ‘‘ကုသလာကုသလာ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ၊ အဗျာကတာ ဝေဒနာ သုခုမာ’’တိ ဧဝံ အာဂတတ္တာ။ ဘူမန္တရဘေဒေ ဒဿေတုံ ‘‘ယမ္ပီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဣမိနာ နီဟာရေနာတိ ဧတေန ‘‘ကာမာဝစရသုခတော ကာမာဝစရုပေက္ခာ သုခုမာ’’တိအာဒိနာ သဘာဝါဒိဘေဒေန စ ဩဠာရိကသုခုမဘာဝံ တတြ တတြေဝ ကထေန္တော န ဘိန္ဒတီတိ နယံ ဒဿေတိ။

လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ ကထိတာ၊ တသ္မာ ဧကန္တပဏီတေ ဟီနပဏီတာနံ ဥဒ္ဓဋတ္တာ ဧဝမေဝ ဧကန္တဟီနေ စ ယထာသမ္ဘဝံ ဟီနပဏီတတာ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ အနုညာတံ ဟောတီတိ ဥဘယတ္ထ တဒုဒ္ဓရဏေ န ကုက္ကုစ္စာယိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

အကုသလာနံ ကုသလာဒီဟိ သုခုမတ္တာဘာဝတော ပါဠိယာ အာဂတဿ အပရိဝတ္တနီယဘာဝေန ‘‘ဟေဋ္ဌိမနယော န ဩလောကေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ၊ တံတံဝါပနဝသေန ကထနေပိ ပရိဝတ္တနံ နတ္ထီတိ န ပရိဝတ္တနံ သန္ဓာယ ‘‘ဟေဋ္ဌိမနယော န ဩလောကေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဟေဋ္ဌိမနယဿ ပန ဝုတ္တတ္တာ အဝုတ္တနယံ ဂဟေတွာ ‘‘တံ တံ ဝါ ပနာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တန္တိ ‘‘ဟေဋ္ဌိမနယော န ဩလောကေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗဟုဝိပါကာ အကုသလာ ဒေါသုဿန္နတာယ ဩဠာရိကာ၊ တထာ အပ္ပဝိပါကာ ကုသလာ။ မန္ဒဒေါသတ္တာ အပ္ပဝိပါကာ အကုသလာ သုခုမာ၊ တထာ ဗဟုဝိပါကာ ကုသလာ စ။ ဩဠာရိကသုခုမနိကန္တိဝတ္ထုဘာဝတော ကာမာဝစရာဒီနံ ဩဠာရိကသုခုမတာ ¶ ။ သာပီတိ ဘာဝနာမယာယ ဘေဒနေန ဒါနမယသီလမယာနဉ္စ ပစ္စေကံ ဘေဒနံ နယတော ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာပီတိ ဝါ တိဝိဓာပီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၁၃။ ဇာတိအာဒိဝသေန အသမာနကောဋ္ဌာသတာ ဝိသဘာဂဋ္ဌော။ ဒုက္ခဝိပါကတာဒိဝသေန အသဒိသကိစ္စတာ၊ အသဒိသသဘာဝတာ ဝါ ဝိသံသဋ္ဌော၊ န အသမ္ပယောဂေါ။ ယဒိ သိယာ၊ ဒူရဝိပရိယာယေန သန္တိကံ ဟောတီတိ သံသဋ္ဌဋ္ဌေန သန္တိကတာ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ ဝေဒနာယ ဝေဒနာသမ္ပယောဂေါ အတ္ထိ။ သန္တိကပဒဝဏ္ဏနာယ စ ‘‘သဘာဂဋ္ဌေန သရိက္ခဋ္ဌေန စာ’’တိ ဝက္ခတီတိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

န ¶ ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ ကိံ ယထာ သန္တိကတော အကုသလတော အကုသလာ ဒူရေတိ ဥဒ္ဓရီယတိ၊ တထာ တတော ဒူရတော ကုသလတော ကုသလာ သန္တိကေတိ ဥဒ္ဓရိတုံ န သက္ကာတိ? န သက္ကာ။ တထာ ဟိ သတိ ကုသလာ ကုသလာယ သန္တိကေတိ ကတွာ သန္တိကတော သန္တိကတာ ဧဝ ဥဒ္ဓရိတာ သိယာ၊ တထာ စ သတိ သန္တိကသန္တိကတရတာဝစနမေဝ အာပဇ္ဇတိ၊ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရသန္တိကတာဝ ဣဓ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ဒူရတော ဒူရုဒ္ဓရဏံ ဝိယ သန္တိကတော သန္တိကုဒ္ဓရဏဉ္စ န သက္ကာ ကာတုံ ဒူရဒူရတရတာယ ဝိယ သန္တိကသန္တိကတရတာယ စ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ အထ ပန ဝဒေယျ ‘‘န ကုသလာ ကုသလာယ ဧဝ သန္တိကေတိ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ၊ အထ ခေါ ယတော သာ ဒူရေ၊ တဿာ အကုသလာယာ’’တိ၊ တဉ္စ နတ္ထိ။ န ဟိ အကုသလာယ ကုသလာ ကဒါစိ သန္တိကေ အတ္ထီတိ။ အထာပိ ဝဒေယျ ‘‘ယာ အကုသလာ ကုသလာယ သန္တိကေ၊ သာ တတော ဒူရတော ကုသလတော ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ’’တိ၊ တဒပိ နတ္ထိ။ န ဟိ ကုသလေ အကုသလာ အတ္ထိ၊ ယာ တတော သန္တိကေတိ ဥဒ္ဓရိယေယျ၊ တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တဿ ဒူရဿ ဒူရတော အစ္စန္တဝိသဘာဂတ္တာ ဒူရေ သန္တိကံ နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတုံ၊ သန္တိကေ ပနိဓ ဝုတ္တေ ဘိန္နေ တတ္ထေဝ ဒူရံ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘သန္တိကတော ပန ဒူရံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗ’’န္တိ။

ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရတော စ သန္တိကံ န သက္ကာ ဥဒ္ဓရိတုံ။ လောဘသဟဂတာယ ဒေါသသဟဂတာ ဒူရေ လောဘသဟဂတာ သန္တိကေတိ ဟိ ဝုစ္စမာနေ သန္တိကတောဝ သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတံ ဟောတိ။ တထာ ဒေါသသဟဂတာယ လောဘသဟဂတာ ဒူရေ ဒေါသသဟဂတာ သန္တိကေတိ ဧတ္ထာပိ ¶ သဘာဂတော သဘာဂန္တရဿ ဥဒ္ဓဋတ္တာ၊ န စ သက္ကာ ‘‘လောဘသဟဂတာယ ဒေါသသဟဂတာ ဒူရေ သာ ဧဝ စ သန္တိကေ’’တိ ဝတ္တုံ ဒေါသသဟဂတာယ သန္တိကဘာဝဿ အကာရဏတ္တာ၊ တသ္မာ ဝိသဘာဂတာ ဘေဒံ အဂ္ဂဟေတွာ န ပဝတ္တတီတိ သဘာဂါဗျာပကတ္တာ ဒူရတာယ ဒူရတော သန္တိကုဒ္ဓရဏံ န သက္ကာ ကာတုံ။ န ဟိ ဒေါသသဟဂတာ အကုသလသဘာဂံ သဗ္ဗံ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တတီတိ။ သဘာဂတာ ပန ဘေဒံ အန္တောဂဓံ ကတွာ ပဝတ္တတီတိ ဝိသဘာဂဗျာပကတ္တာ သန္တိကတာယ သန္တိကတော ဒူရုဒ္ဓရဏံ သက္ကာ ကာတုံ။ အကုသလတာ ဟိ လောဘသဟဂတာဒိသဗ္ဗဝိသဘာဂဗျာပိကာတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။

ဝေဒနာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သညာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၇။ စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ¶ သညာတိ ဧတ္ထ ယဒိပိ ဝတ္ထုတော ဖဿဿ နာမံ ဖဿတော စ သညာယ၊ ဝတ္ထုဝိသိဋ္ဌဖဿေန ပန ဝိသိဋ္ဌသညာ ဝတ္ထုနာ စ ဝိသိဋ္ဌာ ဟောတိ ဖဿဿ ဝိယ တဿာပိ တဗ္ဗတ္ထုကတ္တာတိ ‘‘ဝတ္ထုတော နာမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိဃသမ္ဖဿဇာ သညာတိ ဧတ္ထာပိ ယထာ ဖဿော ဝတ္ထာရမ္မဏပဋိဃဋ္ဋနေန ဥပ္ပန္နော၊ တထာ တတော ဇာတသညာပီတိ ‘‘ဝတ္ထာရမ္မဏတော နာမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ပဋိဃဇော သမ္ဖဿော၊ ပဋိဃဝိညေယျော ဝါ သမ္ဖဿော ပဋိဃသမ္ဖဿောတိ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝိညေယျဘာဝေ ဝစနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တာ၊ ဝစနာဓီနာ ဝါ အရူပက္ခန္ဓာ၊ အဓိဝစနံ ဝါ ဧတေသံ ပကာသနံ အတ္ထီတိ ‘‘အဓိဝစနာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တတောဇော သမ္ဖဿော အဓိဝစနသမ္ဖဿော၊ သမ္ဖဿောယေဝ ဝါ ယထာဝုတ္တေဟိ အတ္ထေဟိ အဓိဝစနော စ သမ္ဖဿော စာတိ အဓိဝစနသမ္ဖဿော၊ အဓိဝစနဝိညေယျော ဝါ သမ္ဖဿော အဓိဝစနသမ္ဖဿော၊ တတော တသ္မိံ ဝါ ဇာတာ အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ။ ပဉ္စဒွါရိကသမ္ဖဿေပိ ယထာဝုတ္တော အတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ တေန ပရိယာယေန တတောဇာပိ သညာ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယထာ ပန အညပ္ပကာရာသမ္ဘဝတော မနောသမ္ဖဿဇာ နိပ္ပရိယာယေန ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ န ဧဝံ အယံ ပဋိဃသမ္ဖဿဇာ အာဝေဏိကပ္ပကာရန္တရသမ္ဘဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

ယဒိ ¶ ဧဝံ စတ္တာရော ခန္ဓာပိ ယထာဝုတ္တသမ္ဖဿတော ဇာတတ္တာ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ၊ သညာဝ ကသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တာတိ? တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ အတ္ထဝသေန အတ္တနော ပတ္တမ္ပိ နာမံ ယတ္ထ ပဝတ္တမာနော အဓိဝစနသမ္ဖဿဇ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှတာယ ဓမ္မာဘိလာပေါ ဟောတိ၊ တဿာ သညာယ ဧဝ အာရောပေတွာ သယံ နိဝတ္တနံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တယော ဟိ အရူပိနော ခန္ဓာ’’တိအာဒိ။ အထ ဝါ သညာယ ပဋိဃသမ္ဖဿဇာတိ အညမ္ပိ ဝိသိဋ္ဌံ နာမံ အတ္ထီတိ အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာနာမံ တိဏ္ဏံယေဝ ခန္ဓာနံ ဘဝိတုံ အရဟတိ။ တေ ပန အတ္တနော နာမံ သညာယ ဒတွာ နိဝတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တယော ဟိ အရူပိနော ခန္ဓာ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စဒွါရိကသညာ ဩလောကေတွာပိ ဇာနိတုံ သက္ကာတိ ဣဒံ တေန တေနာဓိပ္ပာယေန ဟတ္ထဝိကာရာဒိကရဏေ တဒဓိပ္ပာယဝိဇာနနနိမိတ္တဘူတာ ဝိညတ္တိ ဝိယ ရဇ္ဇိတွာ ဩလောကနာဒီသု ရတ္တတာဒိဝိဇာနနနိမိတ္တံ ဩလောကနံ စက္ခုဝိညာဏဝိသယသမာဂမေ ပါကဋံ ဟောတီတိ တံသမ္ပယုတ္တာယ သညာယပိ တထာပါကဋဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ရဇ္ဇိတွာ ¶ ဩလောကနာဒိဝသေန ပါကဋာ ဇဝနပ္ပဝတ္တာ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ ဧတိဿာ အာသင်္ကာယ နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပသာဒဝတ္ထုကာ ဧဝါ’’တိ အာဟ။ အညံ စိန္တေန္တန္တိ ယံ ပုဗ္ဗေ တေန စိန္တိတံ ဉာတံ၊ တတော အညံ စိန္တေန္တန္တိ အတ္ထော။

သညာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သင်္ခါရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀။ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာတိ ဧတ္ထ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသောဝ။ တတ္ထ ဟိ ပဓာနံ ဒဿိတန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ဥပရိမကောဋိယာ တံ န ဒဿိတန္တိ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ ဥပရိမကောဋိဂတဘာဝေန ဝိနာ ဟေဋ္ဌိမကောဋိဂတဘာဝါဘာဝတော။ ဟေဋ္ဌိမကောဋိ ဟိ သဗ္ဗဗျာပိကာတိ။ ဒုတိယေ ကရဏနိဒ္ဒေသော၊ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ အာဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုရိမေပိ ဝါ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ ပဓာနသင်္ခါရဒဿနဝသေနာတိ သမ္ဗန္ဓကရဏေန ကရဏနိဒ္ဒေသောဝ။ တံသမ္ပယုတ္တာ သင်္ခါရာတိ ဧကူနပညာသပ္ပဘေဒေ သင်္ခါရေ အာဟ။ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ။

သင်္ခါရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ

သမုဂ္ဂမ-သဒ္ဒေါ ¶ သဉ္ဇာတိယံ အာဒိဥပ္ပတ္တိယံ နိရုဠှော။ တံတံပစ္စယသမာယောဂေ ဟိ ပုရိမဘဝသင်္ခါတာ ပုရိမန္တတော ဥဒ္ဓင်္ဂမနံ သမုဂ္ဂမော၊ သန္ဓိယံ ဝါ ပဋိသန္ဓိယံ ဥဂ္ဂမော သမုဂ္ဂမော။ သော ပန ယတ္ထ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိပုဏ္ဏာ သမုဂ္ဂစ္ဆန္တိ၊ တတ္ထေဝ ဒဿိတော။ ဧတေန နယေန အပရိပုဏ္ဏခန္ဓသမုဂ္ဂမော ဧကဝေါကာရစတုဝေါကာရေသု သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ။ အထ ဝါ ယထာဓိဂတာနံ ပဉ္စန္နမ္ပိ ခန္ဓာနံ သဟ ဥဂ္ဂမော ဥပ္ပတ္တိ သမုဂ္ဂမော။ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဝိကလုပ္ပတ္တိ အသင်္ဂဟိတာ ဟောတိ။ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ ဇာတိမန္တဧဠကလောမံ ဇာတိဥဏ္ဏာ။ သပ္ပိမဏ္ဍဗိန္ဒူတိ ဧဝံ ဧတ္ထာပိ ဗိန္ဒု-သဒ္ဒေါ ¶ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧဝံဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂန္တိ ဧဝံဝဏ္ဏံ ဧဝံသဏ္ဌာနဉ္စ။ ပဋိဘဇနံ ဝါ ပဋိဘာဂေါ၊ သဒိသတာဘဇနံ သဒိသတာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဧဝံဝိဓော ဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂေါ ဧတဿာတိ ဧဝံဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂံ။

သန္တတိသီသာနီတိ သန္တတိမူလာနိ၊ သန္တတိကောဋ္ဌာသာ ဝါ။ အနေကိန္ဒြိယသမာဟာရဘာဝတော ဟိ ပဓာနင်္ဂံ ‘‘သီသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဝတ္ထုဒသကာဒိကောဋ္ဌာသာ အနေကရူပသမုဒါယဘူတာ ‘‘သီသာနီ’’တိ ဝုတ္တာနီတိ။

ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိပုဏ္ဏာ ဟောန္တီတိ ဂဏနာပါရိပူရိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န တဿ တဿ ခန္ဓဿ ပရိပုဏ္ဏတံ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနပဝေဏိယာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဥတုစိတ္တာဟာရဇပဝေဏီ စ ဧတ္တကံ ကာလံ အတိက္ကမိတွာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ၊ တံ ပန ‘‘ပုဗ္ဗာပရတော’’တိ ဧတ္ထ ဝက္ခတီတိ အကထေတွာ ကမ္မဇပဝေဏီ စ န သဗ္ဗာ ဝုတ္တာတိ အဝုတ္တံ ဒဿေတုံ ဩပပါတိကသမုဂ္ဂမော နာမ ဒဿိတော။ ဧဝံ…ပေ… ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိပုဏ္ဏာ ဟောန္တီတိ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ ဝသေန နယော ဒဿိတော၊ အပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ ပန ကာမာဝစရာနံ ရူပါဝစရာနံ ပရိဟီနာယတနဿ ဝသေန သန္တတိသီသဟာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပုဗ္ဗာပရတောတိ အယံ ဝိစာရဏာ န ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥပ္ပတ္တိယံ၊ အထ ခေါ တေသံ ရူပသမုဋ္ဌာပနေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝံ ပနာ’’တိအာဒိ။ အပစ္ဆာအပုရေ ဥပ္ပန္နေသူတိ ဧတေန သံသယကာရဏံ ဒဿေတိ။ သဟုပ္ပန္နေသု ဟိ ဣဒမေဝ ပဌမံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဣဒံ ပစ္ဆာတိ အဒဿိတံ န သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပုဗ္ဗာပရတော’’တိ ဧတိဿာ ဝိစာရဏာယ ဝတ္ထုဘာဝေန ပဋိသန္ဓိယံ ဥပ္ပန္နာ ပဝတ္တာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဂဟိတာ။ တတ္ထ စ နိဒ္ဓါရဏေ ¶ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသောတိ ‘‘ရူပံ ပဌမံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ အာဟ။ အညထာ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထေ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသေ သတိ ရူပဿ ရူပသမုဋ္ဌာပနက္ခဏေ ကမ္မဿပိ ရူပသမုဋ္ဌာနံ ဝဒန္တီတိ ဥဘယန္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ ရူပါရူပသန္တတိဉ္စ ဂဟေတွာ အယံ ဝိစာရဏာ ပဝတ္တာတိ ‘‘ရူပံ ပဌမံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဧဝ ဝိဇ္ဇမာနေ ဂဟေတွာ ဝိစာရဏာယ ကရိယမာနာယ အရူပဿ ရူပသမုဋ္ဌာပနမေဝ နတ္ထီတိ ပုဗ္ဗာပရသမုဋ္ဌာပနဝိစာရဏာဝ ဣဓ န ဥပပဇ္ဇတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ ဝတ္ထု ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဒုဗ္ဗလံ ဟောတီတိ သဗ္ဗရူပါနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဒုဗ္ဗလတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဒါ ဟိ တံ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယရဟိတံ အာဟာရာဒီဟိ စ အနုပတ္ထဒ္ဓန္တိ ‘‘ဒုဗ္ဗလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တတ္တာတိ ¶ ဣဒံ သတိပိ ဘဝင်္ဂဿ ကမ္မဇဘာဝေ သာယံ ဝိပါကသန္တတိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပုရိမဘဝင်္ဂသမုဋ္ဌာပကတော အညေန ကမ္မုနာ ခိတ္တာ ဝိယ အပ္ပတိဋ္ဌိတာ၊ တတော ပရဉ္စ သမာနသန္တတိယံ အနန္တရပစ္စယံ ပုရေဇာတပစ္စယဉ္စ လဘိတွာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ပဝေဏီ ဃဋိယတီတိ စက္ခာဒိဝတ္ထုသန္တတိ ဧကသ္မိံ ဝိဇ္ဇမာနေ ဧဝ အညဿ နိရောဓုပ္ပတ္တိဝသေန ဃဋိယတိ၊ န စုတိပဋိသန္ဓိနိဿယဝတ္ထူနံ ဝိယ ဝိစ္ဆေဒပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ အင်္ဂတောတိ ဈာနင်္ဂတော။ ဈာနင်္ဂါနိ ဟိ စိတ္တေန သဟ ရူပသမုဋ္ဌာပကာနိ၊ တေသံ အနုဗလဒါယကာနိ မဂ္ဂင်္ဂါဒီနိ တေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ဝိသေသရူပပ္ပဝတ္တိဒဿနတော။ အထ ဝါ ယာနိ စိတ္တင်္ဂါနိ စေတနာဒီနိ စိတ္တဿ ရူပသမုဋ္ဌာပနေ အင်္ဂဘာဝံ သဟာယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တေသံ ဗလဒါယကေဟိ ဈာနင်္ဂါဒီဟိ အပရိဟီနန္တိ အတ္ထော။ တတော ပရိဟီနတ္တာ ဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေန္တီတိ။ ယော ပန ဝဒေယျ ‘‘ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန သဟဇာတဝတ္ထု တဿ ဌိတိက္ခဏေ စ ဘင်္ဂက္ခဏေ စ ပုရေဇာတန္တိ ကတွာ ပစ္စယဝေကလ္လာဘာဝတော တသ္မိံ ခဏဒွယေ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတူ’’တိ၊ တံ နိဝါရေန္တော အာဟ ‘‘ယဒိ ဟိ စိတ္တ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသုပိ တေသံ ဓမ္မာနံ ဝတ္ထု ပုရေဇာတံ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗမေဝေတန္တိ အနုဇာနိ၊ တတ္ထာပိ ဒေါသံ ဒဿေတိ။ ယဒိ တဒါ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေယျ၊ တဝ မတေန ပဋိသန္ဓိစိတ္တမ္ပိ သမုဋ္ဌာပေယျ၊ တဒါ ပန ရူပုပ္ပာဒနမေဝ နတ္ထိ။ ယဒါ စ ရူပုပ္ပာဒနံ၊ တဒါ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တဝ မတေနပိ ပစ္စယဝေကလ္လမေဝ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပုရေဇာတနိဿယာဘာဝတော၊ တသ္မာ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အဋ္ဌ ရူပါနိ ဂဟေတွာ ¶ ဥဋ္ဌဟတိ။ ကသ္မာ? အရူပဓမ္မာနံ အနန္တရာဒိပစ္စယဝသေန သဝေဂါနံ ပရိပုဏ္ဏဗလာနမေဝ ဥပ္ပတ္တိတော။

အဝိသယတာယာတိ အဂတပုဗ္ဗဿ ဂါမဿ အာဂန္တုကဿ အဝိသယဘာဝတော။ အပ္ပဟုတတာယာတိ တတ္ထ တဿ အနိဿရဘာဝတော။ စိတ္တသမုဋ္ဌာန…ပေ… ဌိတာနီတိ ဣဒံ ယေဟာကာရေဟိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပါနံ စိတ္တစေတသိကာ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေဟိ သဗ္ဗေဟိ ပဋိသန္ဓိယံ စိတ္တစေတသိကာ သမတိံသကမ္မဇရူပါနံ ယထာသမ္ဘဝံ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

ဝဋ္ဋမူလန္တိ တဏှာ အဝိဇ္ဇာ ဝုစ္စတိ။ စုတိစိတ္တေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပံ တတော ပုရိမတရေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝိယ န ဘဝန္တရေ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝဋ္ဋမူလဿ ဝူပသန္တတ္တာ အနုပ္ပတ္တိ ဝိစာရေတဗ္ဗာ။

ရူပဿ ¶ နတ္ထိတာယာတိ ရူပါနံ နိဿရဏတ္တာ အရူပဿ၊ ဝိရာဂဝသေန ပဟီနတ္တာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗဿ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရူပေါကာသေ ဝါ ရူပံ အတ္ထီတိ ကတွာ ရူပပစ္စယာနံ ရူပုပ္ပာဒနံ ဟောတိ၊ အရူပံ ပန ရူပဿ ဩကာသော န ဟောတီတိ ယသ္မိံ ရူပေ သတိ စိတ္တံ အညံ ရူပံ ဥပ္ပာဒေယျ၊ တဒေဝ တတ္ထ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ပုရိမရူပဿပိ ဟိ ပစ္စယဘာဝေါ အတ္ထိ ပုတ္တဿ ပိတိသဒိသတာဒဿနတောတိ။

ဥတု ပန ပဌမံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ သမုဋ္ဌာပနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥတု နာမ စေသ ဒန္ဓနိရောဓောတိအာဒိ ဥတုဿ ဌာနက္ခဏေ ဥပ္ပာဒနေ ကာရဏဒဿနတ္ထံ အရူပါနံ ဥပ္ပာဒကာလဒဿနတ္ထဉ္စ ဝုတ္တံ။ ဒန္ဓနိရောဓတ္တာ ဟိ သော ဌိတိက္ခဏေ ဗလဝါတိ တဒါ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ တသ္မိံ ဓရန္တေ ဧဝ ခိပ္ပနိရောဓတ္တာ သောဠသသု စိတ္တေသု ဥပ္ပန္နေသု ပဋိသန္ဓိအနန္တရံ စိတ္တံ ဥတုနာ သမုဋ္ဌိတေ ရူပေ ပုန သမုဋ္ဌာပေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တသ္မိံ ဓရန္တေ ဧဝ သောဠသ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဧတေန ပန ဝစနေန ယဒိ ဥပ္ပာဒနိရောဓက္ခဏာ ဓရမာနက္ခဏေ ဧဝ ဂဟိတာ၊ ‘‘သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကံ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ အထုပ္ပာဒက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတွာ နိရောဓက္ခဏောဝ ဂဟိတော၊ ‘‘သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုက’’န္တိ၊ သစေ နိရောဓက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတွာ ဥပ္ပာဒက္ခဏော ဂဟိတော၊ ‘‘အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုက’’န္တိ၊ ယဒိ ပန ဥပ္ပာဒနိရောဓက္ခဏာ ဓရမာနက္ခဏေ န ဂဟိတာ၊ ‘‘အဓိကသတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုက’’န္တိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘တေသု ပဋိသန္ဓိအနန္တရ’’န္တိ ¶ ပဋိသန္ဓိပိ တဿ ဓရမာနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေသု ဂဟိတာ၊ တသ္မာ ဥပ္ပာဒက္ခဏော ဓရမာနက္ခဏေ ဂဟိတောတိ နိရောဓက္ခဏေ အဂ္ဂဟိတေ အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝက္ခမာနာ၊ ဂဟိတေ ဝါ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ အဓိပ္ပေတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဩဇာ ခရာတိ သဝတ္ထုကံ ဩဇံ သန္ဓာယာဟ။ သဘာဝတော သုခုမာယ ဟိ ဩဇာယ ဝတ္ထုဝသေန အတ္ထိ ဩဠာရိကသုခုမတာတိ။

စိတ္တဉ္စေဝါတိ စိတ္တဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာယ ဝုတ္တံ၊ တံသမ္ပယုတ္တကာပိ ပန ရူပသမုဋ္ဌာပကာ ဟောန္တီတိ။ ယထာဟ ‘‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁)။ စိတ္တန္တိ ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒံ ဂဏှာတိ၊ န ကမ္မစေတနံ ဝိယ ဧကဓမ္မမေဝ အဝိဇ္ဇမာနံ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနဉ္စ တံသမ္ပယုတ္တေဟိပိ သမုဋ္ဌိတံ ဟောတူတိ စေ? န၊ တေဟိ သမုဋ္ဌိတဘာဝဿ အဝုတ္တတ္တာ၊ အဝစနဉ္စ တေသံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယဘာဝါဘာဝတော။

အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒတောတိ ¶ ကာလပရိစ္ဆေဒတော။ တတ္ထ ‘‘သတ္တရသ စိတ္တက္ခဏာ ရူပဿ အဒ္ဓါ၊ ရူပဿ သတ္တရသမော ဘာဂေါ အရူပဿာ’’တိ ဧသော အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါ အဓိပ္ပေတော။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေတိ ဣဒံ နယဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တတော ပရမ္ပိ ရူပါရူပါနံ သဟုပ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝတော၊ န ပနေတံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ အသဟုပ္ပတ္တိအဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသုပိ ရူပုပ္ပတ္တိံ သယမေဝ ဝက္ခတီတိ။ ဖလပ္ပတ္တနိဒဿနေန စ ရူပါရူပါနံ အသမာနကာလတံ နိဒဿေတိ၊ န သဟုပ္ပာဒံ တဒတ္ထံ အနာရဒ္ဓတ္တာ။ သဟုပ္ပာဒေန ပန အသမာနကာလတာ သုခဒီပနာ ဟောတီတိ တံဒီပနတ္ထမေဝ သဟုပ္ပာဒဂ္ဂဟဏံ။

ယဒိ ဧဝံ ရူပါရူပါနံ အသမာနဒ္ဓတ္တာ အရူပံ ဩဟာယ ရူပဿ ပဝတ္တိ အာပဇ္ဇတီတိ ဧတဿာ နိဝါရဏတ္ထမာဟ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဧကပ္ပမာဏာဝါတိ နိရန္တရံ ပဝတ္တမာနေသု ရူပါရူပဓမ္မေသု နိစ္ဆိဒ္ဒေသု အရူပရဟိတံ ရူပံ၊ ရူပရဟိတံ ဝါ အရူပံ နတ္ထီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စ ကထာ ပဉ္စဝေါကာရေ ကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိံ နိဗ္ဗာနပဋိဘာဂနိရောဓသမာပတ္တိရဟိတံ သန္ဓာယ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဒေ ပဒန္တိ အတ္တနော ပဒေ ဧဝ ပဒံ နိက္ခိပန္တော ဝိယ လဟုံ လဟုံ အက္ကမိတွာတိ အတ္ထော။ အနောဟာယာတိ ယာဝ စုတိ၊ တာဝ ¶ အဝိဇဟိတွာ၊ စုတိက္ခဏေ ပန သဟေဝ နိရုဇ္ဈန္တီတိ။ ယသ္မိဉ္စဒ္ဓါနေ အညမညံ အနောဟာယ ပဝတ္တိ၊ သော စ ပဋိသန္ဓိစုတိပရိစ္ဆိန္နော ဥက္ကံသတော ဧတေသံ အဒ္ဓါတိ။ ဧဝန္တိ ဧတေန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ အဝကံသတော အဒ္ဓါပကာရံ ဣမဉ္စ သင်္ဂဏှာတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓတောတိ ဧတံ ဒွယမပိ သဟ ဂဟေတွာ ရူပါရူပါနံ ‘‘ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓတော’’တိ ဧကော ဒဋ္ဌဗ္ဗာကာရော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ ဣတော ပရေသုပိ။ ပစ္ဆိမကမ္မဇံ ဌပေတွာတိ တဿ စုတိစိတ္တေန သဟ နိရုဇ္ဈနတော နာနာနိရောဓော နတ္ထီတိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ တဿ ပန ဧကုပ္ပာဒေါပိ နတ္ထိ ဟေဋ္ဌာ သောဠသကေ ပစ္ဆိမဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပတ္တိဝစနတော။ ယဒိ ပန ယဿ ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓာ ဒွေပိ န သန္တိ၊ တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမ္ပိ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ဌပေတဗ္ဗံ သိယာ၊ ပစ္ဆိမကမ္မဇဿ ပန ဥပ္ပတ္တိတော ပရတော စိတ္တေသု ပဝတ္တမာနေသု ကမ္မဇရူပဿ အနုပ္ပတ္တိတော ဝဇ္ဇေတဗ္ဗံ ဂဟေတဗ္ဗဉ္စ တဒါ နတ္ထီတိ ‘‘ပစ္ဆိမကမ္မဇံ ဌပေတွာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတော ပုဗ္ဗေ ပန အဋ္ဌစတ္တာလီသကမ္မဇရူပပဝေဏီ အတ္ထီတိ တတ္ထ ယံ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ၊ တံ အညဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတီတိ ‘‘ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓ’’န္တိ ဂဟေတွာ ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသု ဥပ္ပန္နရူပါနိ ဝဇ္ဇေတွာ ဧဝံ ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓတော ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ ¶ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တဉှိ ရူပံ အရူပေန၊ အရူပဉ္စ တေန ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓန္တိ။ တတ္ထ သင်္ခလိကဿ ဝိယ သမ္ဗန္ဓော ပဝေဏီတိ ကတွာ အဋ္ဌစတ္တာလီသကမ္မဇိယဝစနံ ကတံ၊ အညထာ ဧကူနပညာသကမ္မဇိယဝစနံ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ။

နာနုပ္ပာဒ…ပေ… ပစ္ဆိမကမ္မဇေန ဒီပေတဗ္ဗာတိ တေန သုဒီပနတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဟိ နယေန သက္ကာ တတော ပုဗ္ဗေပိ ဧကဿ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နရူပံ အညဿပိ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဧဝ နိရုဇ္ဈတီတိ တံ အရူပေန၊ အရူပဉ္စ တေန နာနုပ္ပာဒံ ဧကနိရောဓန္တိ ဝိညာတုန္တိ။ ဥဘယတ္ထာပိ ပန အညဿ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ရူပံ အညဿ ဌိတိက္ခဏေ၊ တဿ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဌိတိက္ခဏေ ဧဝ နိရုဇ္ဈနကံ အရူပဉ္စ န သင်္ဂဟိတံ၊ တံ ‘‘နာနုပ္ပာဒတော နာနာနိရောဓတော’’တိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတုသန္တတိကရူပေန ဟိ နာနုပ္ပာဒနာနာနိရောဓတာဒီပနာ ဧတ္ထ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ ဒဿိတတ္တာ အဒဿိတဿ ဝသေန နယဒဿနံ ဟောတီတိ။ သမတိံသကမ္မဇရူပေသု ဧဝ ဌိတဿပိ ဂဗ္ဘေ ဂတဿ မရဏံ အတ္ထီတိ တေသံ ဧဝ ဝသေန ပစ္ဆိမကမ္ပိ ယောဇိတံ။ အမရာ နာမ ဘဝေယျုံ၊ ကသ္မာ? ယထာ ဆန္နံ ဝတ္ထူနံ ပဝတ္တိ ¶ ၊ ဧဝံ တဒုပ္ပာဒကကမ္မေနေဝ ဘဝင်္ဂါဒီနဉ္စ တဗ္ဗတ္ထုကာနံ ပဝတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ န ဟိ တံ ကာရဏံ အတ္ထိ၊ ယေန တံ ကမ္မဇေသု ဧကစ္စံ ပဝတ္တေယျ၊ ဧကစ္စံ န ပဝတ္တေယျာတိ။ တသ္မာ အာယုဥသ္မာဝိညာဏာဒီနံ ဇီဝိတသင်္ခါရာနံ အနူနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အမရာ နာမ ဘဝေယျု’’န္တိ။

‘‘ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ အညဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတိ၊ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ အညဿ ဌိတိက္ခဏေ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ အညဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဣဒံ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အတ္တနော ပနာဓိပ္ပာယံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နိရောဓက္ခဏေ၊ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဉ္စ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ဌိတိက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတီတိ ဒီပေတိယေဝ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေ ‘‘တံ ပန သတ္တရသမေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဝုတ္တံ။ ဣမာယ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ ကသ္မာ? စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပဿပိ သမာနာယုကတာယ ဘဝိတဗ္ဗတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ ပန ဧတေဟိ ယောဇိတံ၊ တထာ ရူပဿ ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓတာ နာနုပ္ပာဒေကနိရောဓတာ စ နတ္ထိယေဝ။

ယာ ပန ဧတေဟိ ရူပဿ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝုတ္တာ၊ ယာ စ အဋ္ဌကထာယံ တတိယဘာဂါဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ၊ သာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) အတီတာရမ္မဏာယ ¶ စုတိယာ အနန္တရာ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ပဋိသန္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ဧကာဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ ဟောန္တိ၊ တထာ ပဉ္စဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ ဟောန္တိ၊ အထာဝသေသပဉ္စစိတ္တဧကစိတ္တက္ခဏာယုကေ တသ္မိံ ယေဝါရမ္မဏေ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဒဿိတေန သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကဘာဝေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ န ဟိ သက္ကာ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ ဧဝ ရူပံ အာပါထမာဂစ္ဆတီ’’တိ ဝတ္တုံ။ တထာ ဟိ သတိ န ရူပဿ ဧကာဒသ ဝါ ပဉ္စဒသေဝ ဝါ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ၊ အထ ခေါ အတိရေကဧကာဒသပဉ္စဒသစိတ္တက္ခဏာ။ တသ္မာ ယဒိပိ ပဉ္စဒွါရေ ဌိတိပ္ပတ္တမေဝ ရူပံ ပသာဒံ ဃဋ္ဋေတီတိ ယုဇ္ဇေယျ၊ မနောဒွါရေ ပန ဥပ္ပာဒက္ခဏေပိ အာပါထမာဂစ္ဆတီတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ။ န ဟိ မနောဒွါရေ အတီတာဒီသု ကိဉ္စိ အာပါထံ နာဂစ္ဆတီတိ။ မနောဒွါရေ စ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကာဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ၊ အထာဝသေသပဉ္စစိတ္တက္ခဏာယုကေ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇)။

ယော စေတ္ထ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏော ဝုတ္တော၊ သော စ အတ္ထိ နတ္ထီတိ ဝိစာရေတဗ္ဗော။ စိတ္တယမကေ (ယမ။ ၂။စိတ္တယမက။၁၀၂) ဟိ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနန္တိ? ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ၊ နော ¶ စ ဥပ္ပဇ္ဇမာန’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ စာ’’တိ။ တထာ ‘‘နုပ္ပဇ္ဇမာနံ နုပ္ပန္နန္တိ? ဘင်္ဂက္ခဏေ နုပ္ပဇ္ဇမာနံ၊ နော စ နုပ္ပန္န’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ စာ’’တိ။ ဧဝံ ‘‘န နိရုဒ္ဓံ န နိရုဇ္ဈမာနံ၊ န နိရုဇ္ဈမာနံ န နိရုဒ္ဓ’’န္တိ ဧတေသံ ပရိပုဏ္ဏဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အနာဂတဉ္စာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ၊ အတိက္ကန္တကာလဝါရေ စ ‘‘ဘင်္ဂက္ခဏေ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ ဝီတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ ဌိတိက္ခဏာဘာဝံ စိတ္တဿ ဒီပေတိ။ သုတ္တေသုပိ ဟိ ‘‘ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတီ’’တိ တဿေဝ (သံ။ နိ။ ၃။၃၈၊ အ။ နိ။ ၃။၄၇) ဧကဿ အညထတ္တာဘာဝတော ‘‘ယဿာ အညထတ္တံ ပညာယတိ၊ သာ သန္တတိဌိတီ’’တိ န န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ၊ ဝိဇ္ဇမာနံ ဝါ ခဏဒွယသမင်္ဂိံ ဌိတန္တိ။

ယော စေတ္ထ စိတ္တနိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တော၊ သော စ ဝိစာရေတဗ္ဗော ‘‘ယဿ ဝါ ပန သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? နောတိ ဝုတ္တ’’န္တိ (ယမ။ ၁။သစ္စယမက။၁၃၆)။ ယော စ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ရူပနိရောဓော ဝုတ္တော၊ သော စ ဝိစာရေတဗ္ဗော ‘‘ယဿ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တဿ အဗျာကတာ ဓမ္မာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ? နောတိအာဒိ (ယမ။ ၃။ဓမ္မယမက။၁၆၃) ဝုတ္တ’’န္တိ။ န စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝ သန္ဓာယ ပဋိက္ခေပေါ ကတောတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ¶ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပါဓိကာရဿ အဘာဝါ၊ အဗျာကတသဒ္ဒဿ စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပေသွေဝ အပ္ပဝတ္တိတော။ ယဒိ သင်္ခါရယမကေ ကာယသင်္ခါရဿ စိတ္တသင်္ခါရေန သဟုပ္ပာဒေကနိရောဓဝစနတော အဗျာကတ-သဒ္ဒေန စိတ္တသမုဋ္ဌာနမေဝေတ္ထ ဂဟိတန္တိ ကာရဏံ ဝဒေယျ၊ တမ္ပိ အကာရဏံ။ န ဟိ တေန ဝစနေန အညရူပါနံ စိတ္တေန သဟုပ္ပာဒသဟနိရောဓပဋိက္ခေပေါ ကတော၊ နာပိ နာနုပ္ပာဒနာနာနိရောဓာနုဇာနနံ၊ နေဝ စိတ္တသမုဋ္ဌာနတော အညဿ အဗျာကတဘာဝနိဝါရဏဉ္စ ကတံ၊ တသ္မာ တထာ အပ္ပဋိက္ခိတ္တာနာနုညာတာနိဝါရိတာဗျာကတဘာဝါနံ သဟုပ္ပာဒသဟနိရောဓာဒိကာနံ ကမ္မဇာဒီနံ ဧတေန စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ နိရောဓော ပဋိက္ခိတ္တောတိ န သက္ကာ ကမ္မဇာဒီနံ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ နိရောဓံ ဝတ္တုံ။ ယမကပါဠိအနုဿရဏေ စ သတိ ဥပ္ပာဒါနန္တရံ စိတ္တဿ ဘိဇ္ဇမာနတာတိ တသ္မိံ ခဏေ စိတ္တံ န စ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ ဝိနဿမာနတ္တာ၊ နာပိ စ အညဿ ရူပသမုဋ္ဌာပကဿ သဟာယဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန သဟုပ္ပန္နော ဥတု တဒနန္တရဿ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေယျ။ ဧဝဉ္စ သတိ ရူပါရူပါနံ အာဒိမှိ သဟ ရူပသမုဋ္ဌာပနတော ပုဗ္ဗာပရတောတိ ဣဒမ္ပိ နတ္ထိ၊ အတိလဟုပရိဝတ္တဉ္စ ¶ စိတ္တန္တိ ယေန သဟုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ စိတ္တက္ခဏေ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝါတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တေနေဝ ဟိ တံ ပဋိသန္ဓိတော ဥဒ္ဓံ အစိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ အတ္တနာ သဟ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ န ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ၊ တဒနန္တရဉ္စ တံ ဌိတိပ္ပတ္တန္တိ တဒနန္တရံ စိတ္တံ တဿ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော ဟောတိ၊ န သဟဇာတပစ္စယောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ယဿ ကာယသင်္ခါရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဝစီသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈတီတိ? နော’’တိ (ယမ။ ၂။သင်္ခါရယမက။၁၂၈)၊ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န၊ စိတ္တနိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒါရမ္ဘာဘာဝတောတိ။ နိပ္ပရိယာယေန ဟိ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဧဝ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဟောတိ၊ စိတ္တက္ခဏေ ပန အဝီတိဝတ္တေ တံ အတ္တနော ရူပသမုဋ္ဌာပနပုရေဇာတပစ္စယကိစ္စံ န ကရောတိ၊ အရူပဉ္စ တဿ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော န ဟောတီတိ ဌိတိပ္ပတ္တိဝိသေသာလာဘံ သန္ဓာယ ပရိယာယေန ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ။

တတော ပရံ ပနာတိ ဧတဿ ‘‘ဧတ္ထ ပန ယဒေတ’’န္တိအာဒိကာယပိ သင်္ဂဟကထာယ နိဋ္ဌိတာယ ပုရိမကထာယ သန္နိဋ္ဌာနတော ‘‘တတော ပဋ္ဌာယ ကမ္မဇရူပပဝေဏီ န ပဝတ္တတီ’’တိ ဧတေန သဟ သမ္ဗန္ဓောတိ စုတိတော ပရန္တိ အတ္ထော။

ရူပံ ပန ရူပေန သဟာတိအာဒိနာ ယထာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တထာ ဧကုပ္ပာဒေကနိရောဓတာ ရူပါနံ အရူပေဟိ၊ အရူပါနံ ရူပေဟိ စ နတ္ထီတိ ကတွာ ရူပါနံ ရူပေဟေဝ၊ အရူပါနဉ္စ အရူပေဟိ ယောဇိတာ။

သရီရဿ ¶ ရူပံ အဝယဝဘူတန္တိ အတ္ထော၊ ဃနဘူတော ပုဉ္ဇဘာဝေါ ဃနပုဉ္ဇဘာဝေါ၊ န တိလမုဂ္ဂါဒိပုဉ္ဇာ ဝိယ သိထိလသမ္ဗန္ဓနာနံ ပုဉ္ဇောတိ အတ္ထော။ ဧကုပ္ပာဒါဒိတာတိ ယထာဝုတ္တေ တယော ပကာရေ အာဟ။

ဟေဋ္ဌာတိ ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ။ ပရိနိပ္ဖန္နာဝ ဟောန္တီတိ ဝိကာရရူပါဒီနဉ္စ ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ ပရိနိပ္ဖန္နတာပရိယာယော ဝုတ္တောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ပရိနိပ္ဖန္နနိပ္ဖန္နာနံ ကော ဝိသေသောတိ? ပုဗ္ဗန္တာပရန္တပရိစ္ဆိန္နော ပစ္စယေဟိ နိပ္ဖာဒိတော တိလက္ခဏာဟတော သဘာဝဓမ္မော ပရိနိပ္ဖန္နော၊ နိပ္ဖန္နော ပန အသဘာဝဓမ္မောပိ ဟောတိ နာမဂ္ဂဟဏသမာပဇ္ဇနာဒိဝသေန နိပ္ဖာဒိယမာနောတိ။ နိရောဓသမာပတ္တိ ပနာတိ ဧတေန သဗ္ဗမ္ပိ ဥပါဒါပညတ္တိံ တဒေကဒေသေန ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ

ဒဿနေန ¶ ပဟာတဗ္ဗာတိအာဒိနာ ပဌမံ ပဟာတဗ္ဗာ ပဌမံ ဝုတ္တာ၊ ဒုတိယံ ပဟာတဗ္ဗာ ဒုတိယန္တိ အယံ ပဟာနက္ကမော။ အနုပုဗ္ဗပဏီတာ ဘူမိယော အနုပုဗ္ဗေန ဝဝတ္ထိတာတိ တာသံ ဝသေန ဒေသနာယ ဘူမိက္ကမော။ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိကော (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂၊ ၃၈၂၊ ၃၈၃၊ ဝိဘ။ ၃၅၅) ဧကက္ခဏေပိ သတိပဋ္ဌာနာဒိသမ္ဘဝတော ဒေသနာက္ကမောဝ။ ဒါနကထာဒယော အနုပုဗ္ဗုက္ကံသတော ကထိတာ၊ ဥပ္ပတ္တိအာဒိဝဝတ္ထာနာဘာဝတော ပန ဒါနာဒီနံ ဣဓ ဒေသနာက္ကမဝစနံ။ ဒေသနာက္ကမောတိ စ ယထာဝုတ္တဝဝတ္ထာနာဘာဝတော အနေကေသံ ဝစနာနံ သဟ ပဝတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော ယေန ကေနစိ ပုဗ္ဗာပရိယေန ဒေသေတဗ္ဗတ္တာ တေန တေနာဓိပ္ပာယေန ဒေသနာမတ္တဿေဝ ကမော ဝုစ္စတိ။ အဘေဒေန ဟီတိ ရူပါဒီနံ ဘေဒံ အကတွာ ပိဏ္ဍဂ္ဂဟဏေနာတိ အတ္ထော။ စက္ခုအာဒီနမ္ပိ ဝိသယဘူတန္တိ ဧကဒေသေန ရူပက္ခန္ဓံ သမုဒါယဘူတံ ဝဒတိ။ ဧဝန္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဆဒွါရာဓိပတိ ရာဇာ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထု) ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁-၂) စ ဝစနတော ဝိညာဏံ အဓိပတိ။

ရူပက္ခန္ဓေ ¶ ‘‘သာသဝံ ဥပါဒါနိယ’’န္တိ ဝစနံ အနာသဝါနံ ဓမ္မာနံ သဗ္ဘာဝတော ရူပက္ခန္ဓဿ တံသဘာဝတာနိဝတ္တနတ္ထံ၊ န အနာသဝရူပနိဝတ္တနတ္ထန္တိ။ အနာသဝါဝ ခန္ဓေသု ဝုတ္တာတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အနာသဝါ ခန္ဓေသွေဝ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။

သဗ္ဗသင်္ခတာနံ သဘာဂေန ဧကဇ္ဈံ သင်္ဂဟော သဗ္ဗသင်္ခတသဘာဂေကသင်္ဂဟော။ သဘာဂသဘာဂေန ဟိ သင်္ဂယှမာနာ သဗ္ဗသင်္ခတာ ဖဿာဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ရုပ္ပနာဒိသာမညေန သမာနကောဋ္ဌာသာ ‘‘သဘာဂါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသု သင်္ခတာဘိသင်္ခရဏကိစ္စံ အာယူဟနရသာယ စေတနာယ ဗလဝန္တိ သာ ‘‘သင်္ခါရက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တာ၊ အညေ စ ရုပ္ပနာဒိဝိသေသလက္ခဏရဟိတာ ဖဿာဒယော သင်္ခတာဘိသင်္ခရဏသာမညေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဖုသနာဒယော ပန သဘာဝါ ဝိသုံ ခန္ဓ-သဒ္ဒဝစနီယာ န ဟောန္တီတိ ဓမ္မသဘာဝဝိညုနာ တထာဂတေန ဖဿခန္ဓာဒယော န ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ။ ‘‘ယေ ကေစိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ သဿတဝါဒါ သဿတံ လောကဉ္စ ပညပေန္တိ အတ္တာနဉ္စ၊ သဗ္ဗေ တေ ဣမေယေဝ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ နိဿာယ ပဋိစ္စ၊ ဧတေသံ ဝါ အညတရ’’န္တိအာဒီနဉ္စ သုတ္တာနံ ဝသေန အတ္တတ္တနိယဂါဟဝတ္ထုဿ ဧတပရမတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ဧတေန စ ဝက္ခမာနသုတ္တဝသေန စ ခန္ဓေ ဧဝ နိဿာယ ¶ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဝသေန န ဝတ္တဗ္ဗာ စ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ခန္ဓနိဗ္ဗာနဝဇ္ဇဿ သဘာဝဓမ္မဿ အဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညေသဉ္စ ခန္ဓ-သဒ္ဒဝစနီယာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ သဗ္ဘာဝတော န ပဉ္စေဝါတိ ဧတံ စောဒနံ နိဝတ္တေတုမာဟ ‘‘အညေသဉ္စ တဒဝရောဓတော’’တိ။

ဒုက္ခဒုက္ခဝိပရိဏာမဒုက္ခသင်္ခါရဒုက္ခတာဝသေန ဝေဒနာယ အာဗာဓကတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ရာဂါဒိသမ္ပယုတ္တဿ ဝိပရိဏာမာဒိဒုက္ခဿ ဣတ္ထိပုရိသာဒိအာကာရဂ္ဂါဟိကာ တံတံသင်္ကပ္ပမူလဘူတာ သညာ သမုဋ္ဌာနံ။ ရောဂဿ ပိတ္တာဒီနိ ဝိယ အာသန္နကာရဏံ သမုဋ္ဌာနံ၊ ဥတုဘောဇနဝေသမာဒီနိ ဝိယ မူလကာရဏံ နိဒါနံ။ ‘‘စိတ္တဿင်္ဂဘူတာ စေတသိကာ’’တိ စိတ္တံ ဂိလာနူပမံ ဝုတ္တံ၊ သုခသညာဒိဝသေန ဝေဒနာကာရဏာယ ဟေတုဘာဝတော ဝေဒနာဘောဇနဿ ဆာဒါပနတော စ သညာ အပရာဓူပမာ ဗျဉ္ဇနူပမာ စ၊ ‘‘ပဉ္စ ဝဓကာ ပစ္စတ္ထိကာတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စန္နေတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ အာသိဝိသူပမေ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈) ဝဓကာတိ ဝုတ္တာ၊ ‘‘ဘာရောတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စန္နေတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ ဘာရသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၂၂) ဘာရာတိ၊ ‘‘အတီတံပါဟံ အဒ္ဓါနံ ရူပေန ခဇ္ဇိံ၊ သေယျထာပါဟံ ဧတရဟိ ပစ္စုပ္ပန္နေန ရူပေန ခဇ္ဇာမိ၊ အဟဉ္စေဝ ခေါ ပန အနာဂတံ ရူပံ အဘိနန္ဒေယျံ၊ အနာဂတေနပါဟံ ရူပေန ခဇ္ဇေယျံ။ သေယျထာပေတရဟိ ခဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိနာ ခဇ္ဇနီယပရိယာယေန (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ခါဒကာတိ ¶ ၊ ‘‘သော အနိစ္စံ ရူပံ ‘အနိစ္စံ ရူပ’န္တိ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ ယမကသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၈၅) အနိစ္စာဒိကာတိ။ ယဒိပိ ဣမသ္မိံ ဝိဘင်္ဂေ အဝိသေသေန ခန္ဓာ ဝုတ္တာ၊ ဗာဟုလ္လေန ပန ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ တဒန္တောဂဓာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။

ဒေသိတာဒိစ္စဗန္ဓုနာတိ ဒေသိတံ အာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊ ဒေသိတာနိ ဝါ။ ဂါထာသုခတ္ထံ အနုနာသိကလောပေါ၊ နိကာရလောပေါ ဝါ ကတော။

ဂဟေတုံ န သက္ကာတိ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟေတုံ န ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။

ရူပေန သဏ္ဌာနေန ဖလကသဒိသော ဒိဿမာနော ခရဘာဝါဘာဝါ ဖလကကိစ္စံ န ကရောတီတိ ‘‘န သက္ကာ တံ ဂဟေတွာ ဖလကံ ဝါ အာသနံ ဝါ ကာတု’’န္တိ အာဟ။ န တထာ တိဋ္ဌတီတိ နိစ္စာဒိကာ န ဟောတီတိ အတ္ထော၊ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ဝါ နိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပ္ပာဒါဒိအနန္တရံ ဘိဇ္ဇနတော ဂဟိတာကာရာ ဟုတွာ န တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ ကောဋိသတသဟဿသင်္ချာတိ ဣဒံ ¶ န ဂဏနပရိစ္ဆေဒဒဿနံ၊ ဗဟုဘာဝဒဿနမေဝ ပနေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဒကဇလ္လကန္တိ ဥဒကလသိကံ။ ယထာ ဥဒကတလေ ဗိန္ဒုနိပါတဇနိတော ဝါတော ဥဒကဇလ္လကံ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ပုဋံ ကတွာ ပုပ္ဖုဠံ နာမ ကရောတိ၊ ဧဝံ ဝတ္ထုမှိ အာရမ္မဏာပါထဂမနဇနိတော ဖဿော အနုပစ္ဆိန္နံ ကိလေသဇလ္လံ သဟကာရီပစ္စယန္တရဘာဝေန သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဝေဒနံ နာမ ကရောတိ။ ဣဒဉ္စ ကိလေသေဟိ မူလကာရဏဘူတေဟိ အာရမ္မဏဿာဒနဘူတေဟိ စ နိဗ္ဗတ္တံ ဝဋ္ဋဂတဝေဒနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝါ စတ္တာရော ပစ္စယာ ဝုတ္တာ၊ ဦနေဟိပိ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။

နာနာလက္ခဏောတိ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသဖဿာဒီဟိ နာနာသဘာဝေါ။ မာယာယ ဒဿိတံ ရူပံ ‘‘မာယာ’’တိ အာဟ။ ပဉ္စပိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ အသုဘာဒိသဘာဝါ ဧဝ ကိလေသာသုစိဝတ္ထုဘာဝါဒိတောတိ အသုဘာဒိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ ဧဝ။ တထာပိ ကတ္ထစိ ကောစိ ဝိသေသော သုခဂ္ဂဟဏီယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသေသတော စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ စတုဝိပလ္လာသပ္ပဟာနကရာတိ တေသံ ဂေါစရဘာဝေန ရူပက္ခန္ဓာဒီသု အသုဘာဒိဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။

ခန္ဓေဟိ န ဝိဟညတိ ပရိဝိဒိတသဘာဝတ္တာ။ ဝိပဿကောပိ ဟိ တေသံ ဝိပတ္တိယံ န ဒုက္ခမာပဇ္ဇတိ၊ ခီဏာသဝေသု ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တေ ဟိ အာယတိမ္ပိ ခန္ဓေဟိ န ဗာဓီယန္တီတိ ¶ ။ ကဗဠီကာရာဟာရံ ပရိဇာနာတီတိ ‘‘အာဟာရသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၆-၅၇) ဝုတ္တတ္တာ အဇ္ဈတ္တိကရူပေ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟန္တော တဿ သမုဒယဘူတေ ကဗဠီကာရာဟာရေပိ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတီတိ အတ္ထော၊ အယံ ပဟာနပရိညာ။ အဇ္ဈတ္တိကရူပံ ပန ပရိဂ္ဂဏှန္တော တဿ ပစ္စယဘူတံ ကဗဠီကာရာဟာရမ္ပိ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ ဉာတပရိညာ။ တဿ စ ဥဒယဝယာနုပဿီ ဟောတီတိ တီရဏပရိညာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ကာမရာဂဘူတံ အဘိဇ္ဈံ သန္ဓာယ ‘‘အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထ’’န္တိ အာဟ။ အသုဘာနုပဿနာယ ဟိ ကာမရာဂပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ။ ကာမရာဂမုခေန ဝါ သဗ္ဗလောဘပ္ပဟာနံ ဝဒတိ။ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဟာရပရိဇာနနေ ဝုတ္တနယေန ဖဿပရိဇာနနဉ္စ ယောဇေတဗ္ဗံ။

သုခတ္ထမေဝ ဘဝပတ္ထနာ ဟောတီတိ ဝေဒနာယ တဏှံ ပဇဟန္တော ဘဝေါဃံ ဥတ္တရတိ။ သဗ္ဗံ ဝေဒနံ ဒုက္ခတော ပဿန္တော အတ္တနော ပရေန အပုဗ္ဗံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒိတံ၊ သုခံ ¶ ဝါ ဝိနာသိတံ န ပဿတိ၊ တတော ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိအာဃာတဝတ္ထုပ္ပဟာနတော ဗျာပါဒကာယဂန္ထံ ဘိန္ဒတိ။ ‘‘သုခဗဟုလေ သုဂတိဘဝေ သုဒ္ဓီ’’တိ ဂဟေတွာ ဂေါသီလဂေါဝတာဒီဟိ သုဒ္ဓိံ ပရာမသန္တော သုခပတ္ထနာဝသေနေဝ ပရာမသတီတိ ဝေဒနာယ တဏှံ ပဇဟန္တော သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ န ဥပါဒိယတိ။ မနောသဉ္စေတနာ သင်္ခါရက္ခန္ဓောဝ၊ သညာ ပန တံသမ္ပယုတ္တာတိ သညာသင်္ခါရေ အနတ္တတော ပဿန္တော မနောသဉ္စေတနာယ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတိ ဧဝ၊ တဉ္စ ပရိဂ္ဂဏှာတိ တီရေတိ စာတိ ‘‘သညံ သင်္ခါရေ…ပေ… ပရိဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

အဝိဇ္ဇာယ ဝိညာဏေ ဃနဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ တံ အနိစ္စတော ပဿန္တော အဝိဇ္ဇောဃံ ဥတ္တရတိ။ မောဟဗလေနေဝ သီလဗ္ဗတပရာမာသံ ဟောတီတိ တံ ပဇဟန္တော သီလဗ္ဗတပရာမာသကာယဂန္ထံ ဘိန္ဒတိ။

‘‘ယဉ္စ ခေါ ဧတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုစ္စတိ စိတ္တံ ဣတိပိ မနော ဣတိပိ ဝိညာဏံ ဣတိပိ၊ တတြာဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော နာလံ နိဗ္ဗိန္ဒိတုံ၊ နာလံ ဝိရဇ္ဇိတုံ၊ နာလံ ဝိမုစ္စိတုံ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဒီဃရတ္တံဟေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ အဇ္ဈောသိတံ မမာယိတံ ပရာမဋ္ဌံ ‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၁) –

ဝစနတော ¶ ဝိညာဏံ နိစ္စတော ပဿန္တော ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ ဥပါဒိယတီတိ အနိစ္စတော ပဿန္တော တံ န ဥပါဒိယတီတိ။

ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၃၄။ ဧဝံ ယာ ဧကဝိဓာဒိနာ ဝုတ္တဝေဒနာနံ ဘူမိဝသေန ဇာနိတဗ္ဗတာ၊ တံ ဝတွာ ပုန သမ္ပယုတ္တတော ဒဿိတတာဒိဇာနိတဗ္ဗပ္ပကာရံ ဝတ္တုမာဟ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌဝိဓေန တတ္ထာတိ တတ္ထ-သဒ္ဒဿ သတ္တဝိဓဘေဒေနေဝ ယောဇနာ ဆဗ္ဗိဓဘေဒေန ယောဇနာယ သတိ အဋ္ဌဝိဓတ္တာဘာဝတော။

ပူရဏတ္ထမေဝ ဝုတ္တောတိ ဒသဝိဓတာပူရဏတ္ထမေဝ ဝုတ္တော၊ န နဝဝိဓဘေဒေ ဝိယ နယဒါနတ္ထံ။ ကသ္မာ? တတ္ထ နယဿ ဒိန္နတ္တာ။ ဘိန္ဒိတဗ္ဗဿ ဟိ ဘေဒနံ နယဒါနံ၊ တဉ္စ တတ္ထ ကတန္တိ။ ယထာ စ ကုသလတ္တိကော၊ ဧဝံ ‘‘ကာယသမ္ဖဿဇာ ¶ ဝေဒနာ အတ္ထိ သုခါ၊ အတ္ထိ ဒုက္ခာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ပူရဏတ္ထမေဝါတိ ဒီပိတံ ဟောတိ အဋ္ဌဝိဓဘေဒေ နယဿ ဒိန္နတ္တာ။

ပုဗ္ဗေ ဂဟိတတော အညဿ ဂဟဏံ ဝဍ္ဎနံ ဂဟဏဝဍ္ဎနဝသေန၊ န ပုရိမဂဟိတေ ဌိတေ အညုပစယဝသေန။ ဝဍ္ဎန-သဒ္ဒေါ ဝါ ဆေဒနတ္ထော ကေသဝဍ္ဎနာဒီသု ဝိယာတိ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတဿ အဂ္ဂဟဏံ ဆိန္ဒနံ ဝဍ္ဎနံ၊ ဒုကတိကာနံ ဥဘယေသံ ဝဍ္ဎနံ ဥဘယဝဍ္ဎနံ၊ ဥဘယတော ဝါ ပဝတ္တံ ဝဍ္ဎနံ ဥဘယဝဍ္ဎနံ၊ တဒေဝ ဥဘတောဝဍ္ဎနကံ၊ တေန နယနီဟရဏံ ဥဘတောဝဍ္ဎနကနီဟာရော။ ဝဍ္ဎနကနယော ဝါ ဝဍ္ဎနကနီဟာရော၊ ဥဘယတော ပဝတ္တော ဝဍ္ဎနကနီဟာရော ဥဘတောဝဍ္ဎနကနီဟာရော။ တတ္ထ ဒုကမူလကတိကမူလကဥဘတောဝဍ္ဎနကေသု ဒုဝိဓတိဝိဓဘေဒါနံယေဝ ဟိ ဝိသေသော။ အညေ ဘေဒါ အဝိသိဋ္ဌာ၊ တထာပိ ပညာပ္ပဘေဒဇနနတ္ထံ ဓမ္မဝိတက္ကေန ဉာတိဝိတက္ကာဒိနိရတ္ထကဝိတက္ကနိဝါရဏတ္ထံ ဣမဉ္စ ပါဠိံ ဝိတက္ကေန္တဿ ဓမ္မုပသံဟိတပါမောဇ္ဇဇနနတ္ထံ ဧကေကဿ ဝါရဿ ဂဟိတဿ နိယျာနမုခဘာဝတော စ ဒုဝိဓတိဝိဓဘေဒနာနတ္တဝသေန ဣတရေပိ ဘေဒါ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ အညမညာပေက္ခေသု ¶ ဧကဿ ဝိသေသေန ဣတရေသမ္ပိ ဝိသိဋ္ဌဘာဝတော။ န ကေဝလံ ဧကဝိဓောဝ၊ အထ ခေါ ဒုဝိဓော စ။ န စ ဧကဒုဝိဓောဝ၊ အထ ခေါ တိဝိဓောပိ။ နာပိ ဧက…ပေ… နဝဝိဓောဝ၊ အထ ခေါ ဒသဝိဓောပီတိ ဟိ ဧဝဉ္စ တေ ဘေဒါ အညမညာပေက္ခာ၊ တသ္မာ ဧကော ဘေဒေါ ဝိသိဋ္ဌော အတ္တနာ အပေက္ခိယမာနေ၊ အတ္တာနဉ္စ အပေက္ခမာနေ အညဘေဒေ ဝိသေသေတီတိ တဿ ဝသေန တေပိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တီတိ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

သတ္တဝိဓေနာတိအာဒယော အညပ္ပဘေဒနိရပေက္ခာ ကေဝလံ ဗဟုပ္ပကာရတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ သဗ္ဗေဟိ တေဟိ ပကာရေဟိ ‘‘ဗဟုဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓံ ဒဿေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာဝိသယော ရာဇာ ဝိယ သဝိသယေ ဘဂဝါပိ မဟာဝိသယတာယ အပ္ပဋိဟတော ယထာ ယထာ ဣစ္ဆတိ၊ တထာ တထာ ဒေသေတုံ သက္ကောတိ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏယောဂတောတိ အတ္ထော။ ဒုကေ ဝတွာ တိကာ ဝုတ္တာတိ တိကာ ဒုကေသု ပက္ခိတ္တာတိ ယုတ္တံ၊ ဒုကာ ပန ကထံ တိကေသု ပက္ခိတ္တာတိ? ပရတော ဝုတ္တေပိ တသ္မိံ တသ္မိံ တိကေ အပေက္ခကာပေက္ခိတဗ္ဗဝသေန ဒုကာနံ ယောဇိတတ္တာ။

ကိရိယမနောဓာတု အာဝဇ္ဇနဝသေန လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ၊ အာဝဇ္ဇနာ ပန စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ န ဟောတိ။ န ဟိ သမာနဝီထိယံ ပစ္ဆိမော ဓမ္မော ပုရိမဿ ¶ ကောစိ ပစ္စယော ဟောတိ။ ယေ စ ဝဒန္တိ ‘‘အာဝဇ္ဇနဝေဒနာဝ စက္ခုသင်္ဃဋ္ဋနာယ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တာ’’တိ၊ တဉ္စ န ယုတ္တံ။ န ဟိ ‘‘စက္ခုရူပပဋိဃာတော စက္ခုသမ္ဖဿော’’တိ ကတ္ထစိ သုတ္တေ ဝါ အဋ္ဌကထာယံ ဝါ ဝုတ္တံ။ ယဒိ သော စ စက္ခုသမ္ဖဿော သိယာ၊ စက္ခုဝိညာဏသဟဇာတာပိ ဝေဒနာ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာတိ သာ ဣဓ အဋ္ဌကထာယံ န ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာ သိယာ။ ပါဠိယဉ္စ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ အတ္ထိ အဗျာကတာ’’တိ ဧတ္ထ သင်္ဂဟိတတ္တာ ပုန ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ အယံ ပနေတ္ထာဓိပ္ပာယော – အာဝဇ္ဇနဝေဒနံ ဝိနာ စက္ခုသမ္ဖဿဿ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ တဒုပ္ပာဒိကာ သာ တပ္ပယောဇနတ္တာ ပရိယာယေန စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တာတိ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန စက္ခုသမ္ဖဿဿ ပရတောဝ ဝေဒနာ လဗ္ဘန္တိ။

စတုတ္တိံသစိတ္တုပ္ပာဒဝသေနာတိ ဧတ္ထ ရူပါရူပါဝစရာနံ အဂ္ဂဟဏံ တေသံ သယမေဝ မနောဒွါရဘူတတ္တာ။ သဗ္ဗဘဝင်္ဂမနော ဟိ မနောဒွါရံ၊ စုတိပဋိသန္ဓိယော စ တတော အနညာတိ။ ဣမသ္မိံ ပန စတုဝီသတိဝိဓဘေဒေ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာဒိကုသလာဒီနံ သမာနဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ၊ ပါဠိယံ ပန ဧကူနဝီသတိစတုဝီသတိကာ သင်္ခိပိတွာ အာဂတာတိ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ¶ ဝေဒနာက္ခန္ဓော အတ္ထိ အနုပါဒိန္နအနုပါဒါနိယော အသံကိလိဋ္ဌအသံကိလေသိကော အဝိတက္ကအဝိစာရော’’တိအာဒိနာ နာနာဝီထိဂတာနံ လဗ္ဘမာနတာယ ဝုတ္တတ္တာ ကုသလတ္တိကဿပိ နာနာဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သမာနဝီထိယံ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာဒိကတာ ဧကန္တိကာတိ ကတွာ ဧတ္ထ လဗ္ဘမာနတာ ဒဿိတာ၊ န ပန အသမာနဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာ ပဋိက္ခိတ္တာ။ တေနေဝ ‘‘တာနိ သတ္တဝိဓာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌတွာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ အာဟ။ န ဟိ သမာနဝီထိယံယေဝ ဥပနိဿယကောဋိသမတိက္ကမဘာဝနာဟိ လဗ္ဘမာနတာ ဟောတိ။ တိဓာပိ စ လဗ္ဘမာနတံ သန္ဓာယ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌတွာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဧတာနီတိ ယထာဒဿိတာနိ ကုသလာဒီနိ စိတ္တာနိ ဝဒတိ၊ ဝေဒနာနိဒ္ဒေသေပိ စ ဧတသ္မိံ ပုဗ္ဗင်္ဂမဿ စိတ္တဿ ဝသေန ကထေတုံ သုခန္တိ စိတ္တသမ္ဗန္ဓော ကတော။ တေနေဝ ပန စိတ္တာနိ သတ္တဝိဓဘေဒေ တိကဘူမိဝသေန၊ စတုဝီသတိဝိဓဘေဒေ ဒွါရတိကဝသေန၊ တိံသဝိဓဘေဒေ ဒွါရဘူမိဝသေန၊ ဗဟုဝိဓဘေဒေ ဒွါရတိကဘူမိဝသေန ဒီပိတာနီတိ ‘‘တေသု ယတ္ထ ¶ ကတ္ထစိ ဌတွာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုသလာဒီနံ ဒီပနာ ကာမာဝစရာဒိဘူမိဝသေန ကာတဗ္ဗာ၊ တာ စ ဘူမိယော တိံသဝိဓဘေဒေ သယမေဝါဂတာ၊ န စ သတ္တဝိဓဘေဒေ ဝိယ ဒွါရံ အနာမဋ္ဌံ၊ အတိဗျတ္တာ စ ဧတ္ထ သမာနာသမာနဝီထီသု လဗ္ဘမာနတာတိ တိံသဝိဓေ…ပေ… သုခဒီပနာနိ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပန တိံသဝိဓသ္မိံယေဝ ဌတွာ ဒီပယိံသု၊ နနု ဒွါရတိကဘူမီနံ အာမဋ္ဌတ္တာ ဗဟုဝိဓဘေဒေ ဌတွာ ဒီပေတဗ္ဗာနီတိ? န၊ ဒီပေတဗ္ဗဋ္ဌာနာတိက္ကမတော။ သတ္တဝိဓဘေဒေါ ဟိ ဒွါရဿ အနာမဋ္ဌတ္တာ ဒီပနာယ အဋ္ဌာနံ၊ စတုဝီသတိဝိဓဘေဒေ အာမဋ္ဌဒွါရတိကာ န ဘူမိယော အပေက္ခိတွာ ဌပိတာ၊ တိံသဝိဓဘေဒေ အာမဋ္ဌဒွါရဘူမိယော ဝုတ္တာ။ ယေ စ ဌပိတာ၊ တေ စေတ္ထ တိကာ အပေက္ခိတဗ္ဗရဟိတာ ကေဝလံ ဘူမီဟိ သဟ ဒီပေတဗ္ဗာဝ။ တေနေဒံ ဒီပနာယ ဌာနံ၊ တဒတိက္ကမေ ပန ဌာနာတိက္ကမော ဟောတီတိ။

ဥပနိဿယကောဋိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘သဒ္ဓံ ဥပနိဿာယ ဒါနံ ဒေတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃) နာနာဝီထိယံ ပကတူပနိဿယော ဝုတ္တောတိ ဧကဝီထိယံ ကုသလာဒီနံ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော တဒဘာဝေ အဘာဝတော ဇာတိ ဝိယ ဇရာမရဏဿ ဥပနိဿယလေသေန ပစ္စယောတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇေယျ၊ ဣဓ ပန ‘‘ကသိဏရူပဒဿနဟေတုဥပ္ပန္နာ ပရိကမ္မာဒိဝေဒနာ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဝက္ခတိ၊ တသ္မာ နာနာဝီထိယံ ဂတာနိ ဧတာနိ စိတ္တာနိ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ လဗ္ဘမာနာနီတိ န ဥပနိဿယလေသော ဥပနိဿယကောဋိ၊ ဗလဝဗလဝါနံ ပန ပရိကမ္မာဒီနံ ဥပနိဿယာနံ သဗ္ဗေသံ အာဒိဘူတော ¶ ဥပနိဿယော ဥပနိဿယကောဋိ။ ‘‘ဝါလကောဋိ န ပညာယတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ အာဒိ၊ အဝယဝေါ ဝါ ကောဋိ။ ကသိဏရူပဒဿနတော ပဘုတိ စ ကာမာဝစရကုသလာဒီနံ ဝေဒနာနံ ဥပနိဿယော ပဝတ္တောတိ တံ ဒဿနံ ဥပနိဿယကောဋိ။ ပရိကမ္မာဒီနိ ဝိယ ဝါ န ဗလဝဥပနိဿယော ဒဿနန္တိ တဿ ဥပနိဿယန္တဘာဝေန ဥပနိဿယကောဋိတာ ဝုတ္တာ။ ဃာနာဒိဒွါရေသု တီသု ဥပနိဿယကောဋိယာ လဗ္ဘမာနတ္တာဘာဝံ ဝဒန္တော ဣဓ သမာနဝီထိ န ဂဟိတာတိ ဒီပေတိ။ ဒဿနသဝနာနိ ဝိယ ဟိ ကသိဏပရိကမ္မာဒီနံ ဃာယနာဒီနိ ဥပနိဿယာ န ဟောန္တီတိ တဒလာဘော ဒီပိတောတိ။ ယဒိပိ ဝါယောကသိဏံ ဖုသိတွာပိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ပုရိမေန ပန သဝနေန ဝိနာ တံ ဖုသနံ သယမေဝ မူလုပနိဿယော ယေဘုယျေန န ဟောတီတိ တဿ ဥပနိဿယကောဋိတာ န ဝုတ္တာ။

အဇ္ဈာသယေန ¶ သမ္ပတ္တိဂတော အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နော၊ သမ္ပန္နဇ္ဈာသယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝတ္တပ္ပဋိဝတ္တန္တိ ခုဒ္ဒကဉ္စေဝ မဟန္တဉ္စ ဝတ္တံ၊ ပုဗ္ဗေ ဝါ ကတံ ဝတ္တံ၊ ပစ္ဆာ ကတံ ပဋိဝတ္တံ။ ဧဝံ စက္ခုဝိညာဏန္တိ အာဒိမှိ ဥပ္ပန္နံ အာဟ၊ တတော ပရံ ဥပ္ပန္နာနိပိ ပန ကသိဏရူပဒဿနကလျာဏမိတ္တဒဿနသံဝေဂဝတ္ထုဒဿနာဒီနိ ဥပနိဿယပစ္စယာ ဟောန္တိယေဝါတိ။ တေန တဒုပနိဿယံ စက္ခုဝိညာဏံ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယထာဘူတသဘာဝါဒဿနံ အသမပေက္ခနာ။ ‘‘အသ္မီ’’တိ ရူပါဒီသု ဝိနိဗန္ဓဿ။ သဘာဝန္တရာမသနဝသေန ပရာမဋ္ဌဿ၊ ပရာမဋ္ဌဝတောတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏာဓိဂဟဏဝသေန အနု အနု ဥပ္ပဇ္ဇနဓမ္မတာယ ထိရဘာဝကိလေသဿ ထာမဂတဿ၊ အပ္ပဟီနကာမရာဂါဒိကဿ ဝါ။ ပရိဂ္ဂဟေ ဌိတောတိ ဝီမံသာယ ဌိတော။ ဧတ္ထ စ အသမပေက္ခနာယာတိအာဒိနာ မောဟာဒီနံ ကိစ္စေန ပါကဋေန တေသံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ဝိစာရဏာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ရူပဒဿနေန ဥပ္ပန္နကိလေသသမတိက္ကမဝသေန ပဝတ္တာ ရူပဒဿနဟေတုကာ ဟောတီတိ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ နာမ ဇာတာ’’တိ အာဟ။ ဧတ္ထ စ စက္ခုသမ္ဖဿဿ စတုဘူမိကဝေဒနာယ ဥပနိဿယဘာဝေါ ဧဝ ပကာရန္တရေန ကထိတော၊ တထာ ‘‘ဘာဝနာဝသေနာ’’တိ ဧတ္ထ စ။

ကလာပသမ္မသနေန တီဏိ လက္ခဏာနိ အာရောပေတွာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဒိကာယ ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ အာဒိမှိ ရူပါရမ္မဏပရိဂ္ဂဟေန ရူပါရမ္မဏံ သမ္မသိတွာ၊ တံမူလကံ ဝါ သဗ္ဗံ သမ္မသနံ အာဒိဘူတေ ရူပါရမ္မဏေ ပဝတ္တတီတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ရူပါရမ္မဏံ သမ္မသိတွာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ¶ နာမရူပပရိဂ္ဂဟာဒိ သဗ္ဗံ သမ္မသနံ ဘာဝနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရူပါရမ္မဏံ သမ္မသိတွာတိ စ ယထာဝုတ္တစက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏဘူတံ ရူပါရမ္မဏံ ဝုတ္တံ၊ န ယံ ကိဉ္စိ။ အာရမ္မဏေန ဟိ စက္ခုသမ္ဖဿံ ဒဿေတီတိ။ ဧဝံ ‘‘ရူပါရမ္မဏေ ဥပ္ပန္နံ ကိလေသ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ကိံနိဿိတန္တိ စက္ခုဒွါရေ ဝိယ ယောဇနာယ ယထာသမ္ဘဝံ အာပေါဓာတုယာ အညမညဿ စ ဝသေန မဟာဘူတနိဿိတတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

ဇာတိ…ပေ… ဗလဝပစ္စယော ဟောတီတိ ယထာဝုတ္တာနံ ဘယတော ဒိဿမာနာနံ ဇာတိအာဒီနံ ဗလဝပစ္စယဘာဝေန တေသံ ဘယတော ဒဿနေန သဟဇာတဿ မနောသမ္ဖဿဿ၊ တဿ ဝါ ဒဿနဿ ဒွါရဘူတဿ ဘဝင်္ဂမနောသမ္ဖဿဿ ဗလဝပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဓမ္မာရမ္မဏေတိ ¶ န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေ ဇာတိအာဒိအာရမ္မဏေဝ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗသ္မိံ ရာဂါဒိဝတ္ထုဘူတေ ဓမ္မာရမ္မဏေ။ ဝတ္ထုနိဿိတန္တိ ဧတ္ထ ဝေဒနာဒိသင်္ခါတဿ ဓမ္မာရမ္မဏေကဒေသဿ ပရိဂ္ဂဟမုခေန ဓမ္မာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟံ ဒဿေတိ။

မနောသမ္ဖဿောတိ ဝိညာဏံ သမ္ဖဿဿ ကာရဏဘာဝေန ဂဟိတံ၊ တဒေဝ အတ္တနော ဖလဿေဝ ဖလဘာဝေန ဝတ္တုံ န ယုတ္တံ ကာရဏဖလသင်္ကရဘာဝေန သောတူနံ သမ္မောဟဇနကတ္တာတိ အာဟ ‘‘န ဟိ သက္ကာ ဝိညာဏံ မနောသမ္ဖဿဇန္တိ နိဒ္ဒိသိတု’’န္တိ၊ န ပန ဝိညာဏဿ မနောသမ္ဖဿေန သဟဇာတဘာဝဿ အဘာဝါ။ ယသ္မာ ဝါ ယထာ ‘‘တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၃။၄၂၀၊ ၄၂၅-၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀) ဝစနတော ဣန္ဒြိယဝိသယာ ဝိယ ဝိညာဏမ္ပိ ဖဿဿ ဝိသေသပစ္စယော၊ န တထာ ဖဿော ဝိညာဏဿ၊ တသ္မာ ဣန္ဒြိယဝိသယာ ဝိယ ဝိညာဏမ္ပိ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိဝစနံ န အရဟတီတိ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိဘာဝေါ န ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

၁၅၀။ စိတ္တုပ္ပာဒရူပဝသေန ¶ တံ တံ သမုဒါယံ ဧကေကံ ဓမ္မံ ကတွာ ‘‘ပဉ္စပဏ္ဏာသ ကာမာဝစရဓမ္မေ’’တိ အာဟ။ ရဇ္ဇန္တဿာတိအာဒီသု ရာဂါဒယော ဆသု ဒွါရေသု သီလာဒယော စ ပဉ္စ သံဝရာ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ သမ္မသနံ ပန မနောဒွါရေ ဧဝ။ ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေသု အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာဒိဥပ္ပတ္တိ အတ္ထီတိ တတော သတိသံဝရော ဉာဏဝီရိယသံဝရာ စ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပရိဂ္ဂဟဝစနေန သမ္မသနပစ္စဝေက္ခဏာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တေယေဝါတိ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဝုတ္တာ။

သမာနေ ဒေသိတဗ္ဗေ ဒေသနာမတ္တဿ ပရိဝဋ္ဋနံ ပရိဝဋ္ဋော။ တီသုပိ ပရိဝဋ္ဋေသု ကတ္ထစိ ကိဉ္စိ ဦနံ အဓိကံ ဝါ နတ္ထီတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဧကောဝ ပရိစ္ဆေဒေါ’’တိ။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ခန္ဓဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အာယတနဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၁၅၂။ ဝိသေသတောတိ ¶ ¶ အာယတန-သဒ္ဒတ္ထော ဝိယ အသာဓာရဏတော စက္ခာဒိသဒ္ဒတ္ထတောတိ အတ္ထော။ အဿာဒေတီတိ စက္ခတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘မဓုံ စက္ခတိ ဗျဉ္ဇနံ စက္ခတီ’’တိ ရသသာယနတ္ထော အတ္ထီတိ တဿ ဝသေန အတ္ထံ ဝဒတိ။ ‘‘စက္ခုံ ခေါ၊ မာဂဏ္ဍိယ၊ ရူပါရာမံ ရူပရတံ ရူပသမ္မုဒိတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၀၉) ဝစနတော စက္ခု ရူပံ အဿာဒေတိ။ သတိပိ သောတာဒီနံ သဒ္ဒါရမ္မဏာဒိရတိဘာဝေ နိရုဠှတ္တာ စက္ခုမှိယေဝ စက္ခု-သဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ ပဒုမာဒီသု ပင်္ကဇာဒိသဒ္ဒါ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိဘာဝေတိ စာတိ သဒ္ဒလက္ခဏသိဒ္ဓဿ စက္ခတိ-သဒ္ဒဿ ဝသေန အတ္ထံ ဝဒတိ။ စက္ခတီတိ ဟိ အာစိက္ခတိ၊ အဘိဗျတ္တံ ဝဒတီတိ အတ္ထော။ နယနဿ စ ဝဒန္တဿ ဝိယ သမဝိသမဝိဘာဝနမေဝ အာစိက္ခနန္တိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဝိဘာဝေတိ စာတိ အတ္ထော’’တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဝါ ဓာတူနံ ဝိဘာဝနတ္ထတာ စက္ခု-သဒ္ဒဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ရတ္တဒုဋ္ဌာဒိကာလေသု ကကဏ္ဋကရူပံ ဝိယ ဥဒ္ဒရူပံ ဝိယ စ ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ရူပံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ရူပယတိ ရူပမိဝ ပကာသံ ကရောတိ၊ သဝိဂ္ဂဟမိဝ ကတွာ ဒဿေတီတိ အတ္ထော။ ဝိတ္ထာရဏံ ဝါ ရူပ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော၊ ဝိတ္ထာရဏဉ္စ ပကာသနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပကာသေတီ’’တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဝါ ဓာတူနံ ပကာသနတ္ထောယေဝ ရူပ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဝဏ္ဏဝါစကဿ ရူပ-သဒ္ဒဿ ရူပယတီတိ နိဗ္ဗစနံ၊ ရူပဝါစကဿ ရုပ္ပတီတိ အယံ ဝိသေသော။

ဥဒါဟရီယတီတိ ဝုစ္စတီတိ-အတ္ထေ ဝစနမေဝ ဂဟိတံ သိယာ၊ န စ ဝစန-သဒ္ဒေါယေဝ ဧတ္ထ သဒ္ဒေါ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗောပိ သောတဝိညေယျောတိ သပ္ပတီတိ သကေဟိ ပစ္စယေဟိ သပ္ပီယတိ သောတဝိညေယျဘာဝံ ဂမီယတီတိ အတ္ထော။ သူစယတီတိ အတ္တနော ဝတ္ထုံ ဂန္ဓဝသေန အပါကဋံ ‘‘ဣဒံ သုဂန္ဓံ ¶ ဒုဂ္ဂန္ဓ’’န္တိ ပကာသေတိ၊ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ ပုပ္ဖာဒိဝတ္ထုံ ‘‘ဧတ္ထ ပုပ္ဖံ အတ္ထိ စမ္ပကာဒိ၊ ဖလမတ္ထိ အမ္ဗာဒီ’’တိ ပေသုညံ ကရောန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ရသဂ္ဂဟဏမူလကတ္တာ အာဟာရဇ္ဈောဟရဏဿ ဇီဝိတဟေတုမှိ အာဟာရရသေ နိန္နတာယ ဇီဝိတံ အဝှာယတီတိ ဇိဝှာ ဝုတ္တာ နိရုတ္တိလက္ခဏေန။ ကုစ္ဆိတာနံ သာသဝဓမ္မာနံ အာယောတိ ဝိသေသေန ကာယော ဝုတ္တော အနုတ္တရိယဟေတုဘာဝံ အနာဂစ္ဆန္တေသု ကာမရာဂနိဒါနကမ္မဇနိတေသု ကာမရာဂဿ စ ဝိသေသပစ္စယေသု ¶ ဃာနဇိဝှာကာယေသု ကာယဿ ဝိသေသတရသာသဝပစ္စယတ္တာ။ တေန ဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ အဿာဒေန္တာ သတ္တာ မေထုနမ္ပိ သေဝန္တိ။ ဥပ္ပတ္တိဒေသောတိ ဥပ္ပတ္တိကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ကာယိန္ဒြိယဝတ္ထုကာ ဝါ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဗလဝကာမာသဝါဒိဟေတုဘာဝတော ဝိသေသေန ‘‘သာသဝါ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တေသံ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အတ္တနော လက္ခဏံ ဓာရယန္တီတိ ယေ ဝိသေသလက္ခဏေန အာယတနသဒ္ဒပရာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ တေ စက္ခာဒယော တထာ ဝုတ္တာတိ အညေ မနောဂေါစရဘူတာ ဓမ္မာ သာမညလက္ခဏေနေဝ ဧကာယတနတ္တံ ဥပနေတွာ ဝုတ္တာ။ ဩဠာရိကဝတ္ထာရမ္မဏမနနသင်္ခါတေဟိ ဝိသယဝိသယိဘာဝေဟိ ပုရိမာနိ ပါကဋာနီတိ တထာ အပါကဋာ စ အညေ မနောဂေါစရာ န အတ္တနော သဘာဝံ န ဓာရေန္တီတိ ဣမဿတ္ထဿ ဒီပနတ္ထော ဓမ္မ-သဒ္ဒေါတိ။

ဝါယမန္တီတိ အတ္တနော ကိစ္စံ ကရောန္တိစ္စေဝ အတ္ထော။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ အာယတန္တိ ဧတ္ထာတိ အာယတနန္တိ အဓိကရဏတ္ထော အာယတန-သဒ္ဒေါ၊ ဒုတိယတတိယေသု ကတ္တုအတ္ထော။ တေ စာတိ စိတ္တစေတသိကဓမ္မေ။ တေ ဟိ တံတံဒွါရာရမ္မဏေသု အာယန္တိ အာဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ အာယာတိ။ ဝိတ္ထာရေန္တီတိ ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နတ္တာ လီနာနိ အပါကဋာနိ ပုဗ္ဗန္တတော ဥဒ္ဓံ ပသာရေန္တိ ပါကဋာနိ ကရောန္တိ ဥပ္ပာဒေန္တီတိ အတ္ထော။

ရုဠှီဝသေန အာယတန-သဒ္ဒဿတ္ထံ ဝတ္တုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တံ နိဿိတတ္တာတိ ဧတ္ထ မနော မနောဝိညာဏာဒီနံ စိတ္တစေတသိကာနံ နိဿယပစ္စယော န ဟောတီတိ တဿ နေသံ ဒွါရဘာဝေါ နိဿယဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အတ္ထတောတိ ဝစနတ္ထတော၊ န ဝစနီယတ္ထတော။ ဝစနတ္ထော ဟေတ္ထ ဝုတ္တော ‘‘စက္ခတီ’’တိအာဒိနာ၊ န ဝစနီယတ္ထော ‘‘ယံ စက္ခု စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၅၉၇) ဝိယာတိ။

တာဝတွတောတိ အနူနာဓိကဘာဝံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဒွါဒသာယတနဝိနိမုတ္တဿ ကဿစိ ဓမ္မဿ အဘာဝါ အဓိကဘာဝတော စောဒနာ နတ္ထိ၊ သလက္ခဏဓာရဏံ ပန သဗ္ဗေသံ သာမညလက္ခဏန္တိ ဦနစောဒနာ ¶ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စက္ခာဒယောပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ အသာဓာရဏန္တိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အသာဓာရဏံ။ သတိပိ အသာဓာရဏာရမ္မဏဘာဝေ စက္ခာဒီနံ ဒွါရဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ဓမ္မာယတနေ အဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒွါရာရမ္မဏဘာဝေဟိ ဝါ အသာဓာရဏတံ သန္ဓာယ ‘‘အသာဓာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ယေဘုယျသဟုပ္ပတ္တိအာဒီဟိ ¶ ဥပ္ပတ္တိက္ကမာဒိအယုတ္တိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အဇ္ဈတ္တိကေသု ဟီတိ ဧတေန အဇ္ဈတ္တိကဘာဝေန ဝိသယိဘာဝေန စ အဇ္ဈတ္တိကာနံ ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ တေသု ဟိ ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗေသု ပါကဋတ္တာ ပဌမတရံ စက္ခာယတနံ ဒေသိတန္တိ။ တတော ဃာနာယတနာဒီနီတိ ဧတ္ထ ဗဟူပကာရတ္တာဘာဝေန စက္ခုသောတေဟိ ပုရိမတရံ အဒေသေတဗ္ဗာနိ သဟ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဧကေန ကမေန ဒေသေတဗ္ဗာနီတိ ဃာနာဒိက္ကမေန ဒေသိတာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ အညထာပိ ဟိ ဒေသိတေသု န န သက္ကာ စောဒေတုံ၊ န စ သက္ကာ သောဓေတဗ္ဗာနိ န ဒေသေတုန္တိ။ ဂေါစရော ဝိသယော ဧတဿာတိ ဂေါစရဝိသယော၊ မနော။ ကဿ ပန ဂေါစရော ဧတဿ ဝိသယောတိ? စက္ခာဒီနံ ပဉ္စန္နမ္ပိ။ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိကာရဏဝဝတ္ထာနတောတိ ဧတေန စ စက္ခာဒိအနန္တရံ ရူပါဒိဝစနဿ ကာရဏမာဟ။

ပစ္စယဘေဒေါ ကမ္မာဒိဘေဒေါ။ နိရယာဒိကော အပဒါဒိဂတိနာနာကရဏဉ္စ ဂတိဘေဒေါ။ ဟတ္ထိအဿာဒိကော ခတ္တိယာဒိကော စ နိကာယဘေဒေါ။ တံတံသတ္တသန္တာနဘေဒေါ ပုဂ္ဂလဘေဒေါ။ ယာ စ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ အနန္တဘေဒတာ ဝုတ္တာ၊ သောယေဝ ဟဒယဝတ္ထုဿ စ ဘေဒေါ ဟောတိ။ တတော မနာယတနဿ အနန္တပ္ပဘေဒတာ ယောဇေတဗ္ဗာ ဒုက္ခာပဋိပဒါဒိတော အာရမ္မဏာဓိပတိအာဒိဘေဒတော စ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဝိပဿနာ ဝုတ္တာတိ ဝိပဿနုပဂမနဉ္စ ဝိညာဏံ ဂဟေတွာ ဧကာသီတိဘေဒတာ မနာယတနဿ ဝုတ္တာ နိဒ္ဒေသဝသေန။ နီလံ နီလဿေဝ သဘာဂံ၊ အညံ ဝိသဘာဂံ၊ ဧဝံ ကုသလသမုဋ္ဌာနာဒိဘေဒေသု ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေဘူမကဓမ္မာရမ္မဏဝသေနာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ စက္ခာဒိဝဇ္ဇံ ဓမ္မာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

သပရိပ္ဖန္ဒကိရိယာဝသေန ဤဟနံ ဤဟာ။ စိန္တနဝသေန ဗျာပါရကရဏံ ဗျာပါရော။ တတ္ထ ဗျာပါရံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န ဟိ စက္ခု ရူပါဒီနံ ဧဝံ ဟောတီ’’တိ။ ဤဟံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န စ တာနီ’’တိအာဒိ။ ဥဘယမ္ပိ ပန ဤဟာ စ ဟောတိ ဗျာပါရော စာတိ ဥပ္ပဋိပါဋိဝစနံ။ ဓမ္မတာဝါတိ သဘာဝေါဝ၊ ကာရဏသမတ္ထတာ ဝါ။ ဤဟာဗျာပါရရဟိတာနံ ဒွါရာဒိဘာဝေါ ဓမ္မတာ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ ယန္တိ ဧတဿ ယသ္မာတိ အတ္ထော။ ပုရိမသ္မိံ သမ္ဘဝနဝိသေသနံ ယံ-သဒ္ဒေါ။ ‘‘သုညော ¶ ဂါမောတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆန္နေတံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ အာယတနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈) ဝစနတော သုညဂါမော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ အန္နပါနသမောဟိတန္တိ ¶ ဂဟိတေ သုညဂါမေ ယညဒေဝ ဘာဇနံ ပရာမသီယတိ၊ တံ တံ ရိတ္တကံယေဝ ပရာမသီယတိ၊ ဧဝံ ဓုဝါဒိဘာဝေန ဂဟိတာနိ ဥပပရိက္ခိယမာနာနိ ရိတ္တကာနေဝ ဧတာနိ ဒိဿန္တီတိ။ စက္ခာဒိဒွါရေသု အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿုပ္ပာဒကဘာဝေန ရူပါဒီနိ စက္ခာဒီနံ အဘိဃာတကာနီတိ ဝုတ္တာနိ။ အဟိသုသုမာရပက္ခိကုက္ကုရသိင်္ဂါလမက္ကဋာ ဆ ပါဏကာ။ ဝိသမဗိလာကာသဂါမသုသာနဝနာနိ တေသံ ဂေါစရာ။ တတ္ထ ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယေဟိ စက္ခာဒီဟိ ဝိသမဘာဝဗိလာကာသဂါမသုသာနသန္နိဿိတသဒိသုပါဒိန္နဓမ္မဝနဘာဝေဟိ အဘိရမိတတ္တာ ရူပါဒီနမ္ပိ ဝိသမာဒိသဒိသတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေနာတိ ဣဒံ ဣတရေသံ စတုန္နံ အာကာရာနံ သင်္ဂဟကတ္တာ ဝိသုံ ဝုတ္တံ။ ဟုတွာ အဘာဝါကာရော ဧဝ ဟိ ဥပ္ပာဒဝယတ္တာကာရာဒယောတိ။ တတ္ထ ဟုတွာတိ ဧတေန ပုရိမန္တဝိဝိတ္တတာပုဗ္ဗကံ မဇ္ဈေ ဝိဇ္ဇမာနတံ ဒဿေတိ၊ တံ ဝတွာ အဘာဝဝစနေန မဇ္ဈေ ဝိဇ္ဇမာနတာပုဗ္ဗကံ၊ အပရန္တေ အဝိဇ္ဇမာနတံ၊ ဥဘယေနပိ သဒါ အဘာဝေါ အနိစ္စလက္ခဏန္တိ ဒဿေတိ။ သဘာဝဝိဇဟနံ ဝိပရိဏာမော၊ ဇရာဘင်္ဂေဟိ ဝါ ပရိဝတ္တနံ၊ သန္တာနဝိကာရာပတ္တိ ဝါ။ သဒါ အဘာဝေပိ စိရဋ္ဌာနံ သိယာတိ တံနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘တာဝကာလိကတော’’တိ အာဟ။ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တရဟိတံ နိစ္စံ၊ န ဣတရထာတိ နိစ္စပဋိက္ခေပတော အနိစ္စံ၊ နိစ္စပဋိပက္ခတောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဇာတိဓမ္မတာဒီဟိ အနိဋ္ဌတာ ပဋိပီဠနံ။ ပဋိပီဠနဋ္ဌေနာတိ စ ယဿ တံ ပဝတ္တတိ၊ တံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပီဠနတော၊ သယံ ဝါ ဇရာဒီဟိ ပဋိပီဠနတ္တာတိ အတ္ထော။ ပရိတ္တဋ္ဌိတိကဿပိ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ အဘိဏှံ သမ္ပဋိပီဠနတ္တာ ‘‘အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနတော’’တိ ပုရိမံ သာမညလက္ခဏံ ဝိသေသေတွာ ဝဒတိ၊ ပုဂ္ဂလဿ ပီဠနတော ဒုက္ခမံ။ သုခပဋိပက္ခဘာဝတော ဒုက္ခံ သုခံ ပဋိက္ခိပတိ နိဝါရေတိ၊ ဒုက္ခဝစနံ ဝါ အတ္ထတော သုခံ ပဋိက္ခိပတီတိ အာဟ ‘‘သုခပဋိက္ခေပတော’’တိ။

နတ္ထိ ဧတဿ ဝသဝတ္တနကော၊ နာပိ ဣဒံ ဝသဝတ္တနကန္တိ အဝသဝတ္တနကံ၊ အတ္တနော ပရသ္မိံ ပရဿ စ အတ္တနိ ဝသဝတ္တနဘာဝေါ ဝါ ဝသဝတ္တနကံ၊ တံ ဧတဿ နတ္ထီတိ အဝသဝတ္တနကံ၊ အဝသဝတ္တနကဿ အဝသဝတ္တနကော ဝါ အတ္ထော သဘာဝေါ အဝသဝတ္တနကဋ္ဌော၊ ဣဒဉ္စ သာမညလက္ခဏံ။ တေနာတိ ပရဿ အတ္တနိ ဝသဝတ္တနာကာရေန သုညံ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ သုညတောတိ ဧတဿေဝ ¶ ဝိသေသနံ ‘‘အဿာမိကတော’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘ယသ္မာ ¶ ဝါ ဧတံ…ပေ… မာ ပါပုဏာတူ’’တိ ဧဝံ စိန္တယမာနဿ ကဿစိ တီသု ဌာနေသု ဝသဝတ္တနဘာဝေါ နတ္ထိ၊ သုညံ တံ တေန အတ္တနောယေဝ ဝသဝတ္တနာကာရေနာတိ အတ္ထော။ န ဣဒံ ကဿစိ ကာမကာရိယံ၊ နာပိ ဧတဿ ကိဉ္စိ ကာမကာရိယံ အတ္ထီတိ အကာမကာရိယံ။ ဧတေန အဝသဝတ္တနတ္ထံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတိ။

ဝိဘဝဂတိ ဝိနာသဂမနံ။ သန္တတိယံ ဘဝန္တရုပ္ပတ္တိယေဝ ဘဝသင်္ကန္တိဂမနံ။ သန္တတိယာ ယထာပဝတ္တာကာရဝိဇဟနံ ပကတိဘာဝဝိဇဟနံ။ ‘‘စက္ခု အနိစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ စက္ခုအနိစ္စ-သဒ္ဒါနံ ဧကတ္ထတ္တာ အနိစ္စာနံ သေသဓမ္မာနမ္ပိ စက္ခုဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဧတိဿာ စောဒနာယ နိဝါရဏတ္ထံ ဝိသေသသာမညလက္ခဏဝါစကာနဉ္စ သဒ္ဒါနံ ဧကဒေသသမုဒါယဗောဓနဝိသေသံ ဒီပေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။

ကိံ ဒဿိတန္တိ ဝိပဿနာစာရံ ကထေန္တေန ကိံ လက္ခဏံ ဒဿိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ကတမာ စာနန္ဒ၊ အနတ္တသညာ? ဣဓာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု အရညဂတော ဝါ ရုက္ခမူလဂတော ဝါ သုညာဂါရဂတော ဝါ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘စက္ခု အနတ္တာ’တိ…ပေ… ‘ဓမ္မာ အနတ္တာ’တိ။ ဣတိ ဣမေသု ဆသု အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု အာယတနေသု အနတ္တာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၀) အဝိသေသေသု အာယတနေသု အနတ္တာနုပဿနာ ဝုတ္တာတိ ကာရဏဘူတာနံ စက္ခာဒီနံ၊ ဖလဘူတာနဉ္စ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ကာရဏဖလမတ္တတာယ အနတ္တတာယ အနတ္တလက္ခဏဝိဘာဝနတ္ထာယ အာယတနဒေသနာတိ အာဟ ‘‘ဒွါဒသန္နံ…ပေ… အနတ္တလက္ခဏ’’န္တိ။ ယဒိပိ အနိစ္စဒုက္ခလက္ခဏာနိ ဧတ္ထ ဒဿိတာနိ၊ တေဟိ စ အနတ္တလက္ခဏမေဝ ဝိသေသေန ဒဿိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဝေတိ စာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ သမာပနတ္ထော။ ဣစ္စဿာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ယထာသမာပိတဿ အာရောပေတဗ္ဗဒေါသဿ နိဒဿနတ္ထော။ ဧဝန္တိ ‘‘စက္ခု အတ္တာ’’တိ ဧဝံ ဝါဒေ သတီတိ အတ္ထော။ ဣစ္စဿာတိ ဝါ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣတိ ဝဒန္တဿာ’’တိ ပရဝါဒိဿ ဒေါသလက္ခဏာကာရနိဒဿနတ္ထော။ ဧဝန္တိ ဒေါသဂမနပ္ပကာရနိဒဿနတ္ထော။ ရူပေ အတ္တနိ ‘‘ဧဝံ မေ ရူပံ ဟောတူ’’တိ အတ္တနိယေ ဝိယ သာမိနိဒ္ဒေသာပတ္တီတိ စေ? န၊ ‘‘မမ အတ္တာ’’တိ ဂဟိတတ္တာ။ ‘‘မမ အတ္တာ’’တိ ဟိ ဂဟိတံ ရူပံ ဝသဝတ္တိတာယ ‘‘ဧဝံ မေ ဟောတူ’’တိ ဣစ္ဆိယမာနဉ္စ တထေဝ ဘဝေယျ၊ ဣစ္ဆတောပိ ဟိ တဿ ရူပသင်္ခါတော အတ္တာ အဝသဝတ္တိ စာတိ။ အာဗာဓာယာတိ ဧဝံ ဒုက္ခေန။ ပညာပနန္တိ ¶ ပရေသံ ဉာပနံ။ အနတ္တလက္ခဏပညာပနဿ အညေသံ အဝိသယတ္တာ အနတ္တလက္ခဏဒီပကာနံ အနိစ္စဒုက္ခလက္ခဏာနဉ္စ ပညာပနဿ အဝိသယတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။

ဧဝံ ¶ ပန ဒုပ္ပညာပနတာ ဧတေသံ ဒုရူပဋ္ဌာနတာယ ဟောတီတိ တေသံ အနုပဋ္ဌဟနကာရဏံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ ‘‘ဣမာနိ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဌာနာဒီသု နိရန္တရံ ပဝတ္တမာနဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဿ အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနဿ။ ဓာတုမတ္တတာယ စက္ခာဒီနံ သမူဟတော ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇနံ နာနာဓာတုဝိနိဗ္ဘောဂေါ။ ဃနေနာတိ စတ္တာရိပိ ဃနာနိ ဃနဘာဝေန ဧကတ္တံ ဥပနေတွာ ဝဒတိ။ ပညာယေဝ သန္တတိဝိကောပနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယာထာဝသရသတောတိ အဝိပရီတသဘာဝတော။ သဘာဝေါ ဟိ ရသိယမာနော အဝိရဒ္ဓပဋိဝေဓေန အဿာဒိယမာနော ‘‘ရသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အနိစ္စာဒီဟိ အနိစ္စလက္ခဏာဒီနံ အညတ္ထ ဝစနံ ရုပ္ပနာဒိဝသေန ပဝတ္တရူပါဒိဂ္ဂဟဏတော ဝိသိဋ္ဌဿ အနိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏဿ သဗ္ဘာဝါ။ န ဟိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒမတ္တေန ကိစ္စသိဒ္ဓိ ဟောတိ၊ အနိစ္စာဒယော စ ရူပါဒီနံ အာကာရာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေ ပနာကာရာ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနာ ရူပါဒီနံ အာကာရမတ္တာယေဝါတိ ကတွာ အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၀) လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ခန္ဓာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပာယမတ္တေ ဌာတုံ ယုတ္တံ၊ နာတိဓာဝိတုံ။ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ စ ဂဏှန္တော ‘‘ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ န ဂဏှာတိ၊ တထာ ဒုက္ခာဒိဂ္ဂဟဏေ ဣတရဿာဂဟဏံ။ အနိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏာနိ စ နိစ္စသညာဒိနိဝတ္တနကာနိ သဒ္ဓါသမာဓိပညိန္ဒြိယာဓိကာနိ တိဝိဓဝိမောက္ခမုခဘူတာနိ။ တသ္မာ ဧတေသံ အာကာရာနံ ပရိဂ္ဂယှမာနာနံ အညမညံ ဝိသေသော စ အတ္ထီတိ တီဏိ လက္ခဏာနိ ဝုတ္တာနိ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၁၆၇။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒကထာ အဘိဓမ္မကထာတိ သုတ္တန္တေ ဝိယ ပစ္စယယုဂဠဝသေန အကထေတွာ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝသေန အဘိညေယျာနိ အာယတနာနိ အဗ္ဗောကာရတော အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ကထိတာနိ။ အာဂမ္မာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ နိဗ္ဗိန္ဒဿ ဝိသင်္ခါရနိန္နဿ ဂေါတြဘုနာ ဝိဝဋ္ဋိတမာနသဿ မဂ္ဂေန သစ္ဆိကရဏေနာတိ အတ္ထော။ သစ္ဆိကိရိယမာနဉှိ တံ အဓိဂန္တွာ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတဉ္စ ¶ ပဋိစ္စ အဓိပတိပစ္စယဘူတေ စ တမှိ ပရမဿာသဘာဝေန ဝိနိမုတ္တသင်္ခါရဿ စ ဂတိဘာဝေန ပတိဋ္ဌာနဘူတေ ပတိဋ္ဌာယ ခယသင်္ခါတော မဂ္ဂေါ ရာဂါဒယော ခေပေတီတိ တံသစ္ဆိကရဏာဘာဝေ ရာဂါဒီနံ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓဂမနာဘာဝါ ‘‘တံ အာဂမ္မ ရာဂါဒယော ခီယန္တီ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ သုတ္တတော မုဉ္စိတွာတိ သုတ္တပဒါနိ မုဉ္စိတွာ။ အညော သုတ္တဿ အတ္ထော ‘‘မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၄-၂၉၅) ဝိယ အာဟရိတဗ္ဗော၊ နတ္ထိ သုတ္တပဒေဟေဝ နီတော အတ္ထောတိ အတ္ထော။

ဧကံ နာနန္တိ စုဏ္ဏိတံ ခုဒ္ဒကံ ဝါ ကရဏံ၊ စုဏ္ဏီကရဏန္တိ အဗဟုမာနေန ဝဒတိ။ န တွံ ဧကံ နာနံ ဇာနာသီတိ ကိံ ဧတ္တကံ တွမေဝ န ဇာနာသီတိ အတ္ထော။ နနု ဉာတေတိ ‘‘ယဒိပိ ပုဗ္ဗေ န ဉာတံ၊ အဓုနာပိ ဉာတေ နနု သာဓု ဟောတီ’’တိ အတ္တနော ဇာနနံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဝိက္ခေပံ ကရောန္တံ နိဗန္ဓတိ။ ဝိဘဇိတွာတိ အက္ခရတ္ထမတ္တေ အဋ္ဌတွာ လီနံ အတ္ထံ ဝိဘဇိတွာ ဥဒ္ဓရိတွာ နီဟရိတွာ ကထိတန္တိ အတ္ထော။ ရာဂါဒီနံ ခယော နာမ အဘာဝမတ္တော၊ န စ အဘာဝဿ ဗဟုဘာဝေါ အတ္ထိ အတ္တနော အဘာဝတ္တာတိ ဝဒန္တဿ ဝစနပစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ ပုစ္ဆတိ ‘‘ရာဂက္ခယော နာမ ရာဂဿေဝ ခယော’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဟိ ရာဂက္ခယော ဒေါသာဒီနံ ခယော န ဟောတိ၊ ဒေါသက္ခယာဒယော စ ရာဂါဒီနံ ခယာ၊ အညမညဝိသိဋ္ဌာ ဘိန္နာ အာပန္နာ ဟောန္တီတိ ဗဟုနိဗ္ဗာနတာ အာပန္နာ ဧဝ ဟောတိ၊ အညမညဝိသေသော စ နာမ နိဿဘာဝဿ နတ္ထီတိ သသဘာဝတာ စ နိဗ္ဗာနဿ။ နဝ တဏှာမူလကာ ‘‘တဏှံ ပဋိစ္စ ပရိယေသနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၀၃၊ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၉။၂၃၊ ဝိဘ။ ၉၆၃) အာဒယော၊ တေသု ပရိယေသနာဒယော စ ပရိယေသနာဒိကရကိလေသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ နိဒါနကထာယံ ဝုတ္တံ။

ဩဠာရိကတာယ ကာရေတဗ္ဗောတိ အတိသုခုမဿ နိဗ္ဗာနဿ ဩဠာရိကဘာဝဒေါသာပတ္တိယာ ဗောဓေတဗ္ဗော၊ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော ဝါ။ ဝတ္ထုန္တိ ဥပါဒိန္နကဖောဋ္ဌဗ္ဗံ မေထုနံ။ အစ္ဆာဒီနမ္ပိ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တာ၊ နနု ‘‘ကိလေသာနံ အစ္စန္တံ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓော နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဣစ္ဆန္တဿ ကိလေသာနံ ဝိနာသော ကဉ္စိ ကာလံ အပ္ပဝတ္တိ နိဗ္ဗာနံ န ဟောတီတိ? န၊ အဘာဝသာမညတော။ အစ္စန္တာပဝတ္တိ ဟိ ကဉ္စိ ကာလဉ္စ အပ္ပဝတ္တိ အဘာဝေါယေဝါတိ နတ္ထိ ဝိသေသော။ သဝိသေသံ ဝါ ဝဒန္တဿ အဘာဝတာ အာပဇ္ဇတီတိ။ တိရစ္ဆာနဂတေဟိပိ ပါပုဏိတဗ္ဗတ္တာ တေသမ္ပိ ပါကဋံ ပိဠန္ဓနံ ဝိယ ဩဠာရိကံ ထူလံ။ ကေဝလံ ပန ကဏ္ဏေ ပိဠန္ဓိတုံ န သက္ကောတိ၊ ပိဠန္ဓနတောပိ ဝါ ထူလတ္တာ န သက္ကာတိ ဥပ္ပဏ္ဍေန္တော ဝိယ နိဂ္ဂဏှာတိ။

နိဗ္ဗာနာရမ္မဏကရဏေန ¶ ဂေါတြဘုက္ခဏေ ကိလေသက္ခယပ္ပတ္တိ ပနဿ အာပန္နာတိ မညမာနော အာဟ ‘‘တွံ အခီဏေသုယေဝါ’’တိအာဒိ။ နနု အာရမ္မဏကရဏမတ္တေန ကိလေသက္ခယော အနုပ္ပတ္တောတိ န သက္ကာ ¶ ဝတ္တုံ။ စိတ္တဉှိ အတီတာနာဂတာဒိသဗ္ဗံ အာလမ္ဗေတိ၊ န နိပ္ဖန္နမေဝါတိ ဂေါတြဘုပိ မဂ္ဂေန ကိလေသာနံ ယာ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာ ကာတဗ္ဗာ၊ တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိဿတီတိ? န၊ အပ္ပတ္တနိဗ္ဗာနဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဉာဏာဘာဝတော။ န ဟိ အညဓမ္မာ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ၊ တံ ပန အတိဂမ္ဘီရတ္တာ အပ္ပတ္တေန အာလမ္ဗိတုံ န သက္ကာ။ တသ္မာ တေန ဂေါတြဘုနာ ပတ္တဗ္ဗေန တိကာလိကသဘာဝါတိက္ကန္တဂမ္ဘီရဘာဝေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ကိလေသက္ခယမတ္တတံ ဝါ ဣစ္ဆတော ဂေါတြဘုတော ပုရေတရံ နိပ္ဖန္နေန ကိလေသက္ခယေန။ တေနာဟ ‘‘တွံ အခီဏေသုယေဝ ကိလေသေသု ကိလေသက္ခယံ နိဗ္ဗာနံ ပညပေသီ’’တိ။ အပ္ပတ္တကိလေသက္ခယာရမ္မဏကရဏေ ဟိ သတိ ဂေါတြဘုတော ပုရေတရစိတ္တာနိပိ အာလမ္ဗေယျုန္တိ။

မဂ္ဂဿ ကိလေသက္ခယံ နိဗ္ဗာနန္တိ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ကတမန္တိ အတ္ထော။ မဂ္ဂေါတိအာဒိနာ ပုရိမပုစ္ဆာဒွယမေဝ ဝိဝရတိ။

န စ ကိဉ္စီတိ ရူပါဒီသု နိဗ္ဗာနံ ကိဉ္စိ န ဟောတိ၊ န စ ကဒါစိ ဟောတိ၊ အတီတာဒိဘာဝေန န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အာဂမ္မ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ ကိဉ္စိ ဧကဒေသမတ္တမ္ပိ န ဟောတိ၊ တဒေဝ တံ အာဂမ္မ ကဒါစိ န စ ဟောတီတိ အတ္ထော ယုတ္တော။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

၁၆၈။ န…ပေ… နဝတ္တဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏတ္တာတိ ယထာ သာရမ္မဏာ ပရိတ္တာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗံ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏံ ကရောန္တိ၊ ဧဝံ ကိဉ္စိ အာလမ္ဗနတော န နဝတ္တဗ္ဗကောဋ္ဌာသံ ဘဇတီတိ အတ္ထော။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာယတနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဓာတုဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၁၇၂။ ယဒိပိ ¶ ¶ ဓာတုသံယုတ္တာဒီသု ‘‘ဓာတုနာနတ္တံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ၊ ကတမဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓာတုနာနတ္တံ? စက္ခုဓာတု…ပေ… မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၈၅) အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော အာဂတာ၊ တာ ပန အဘိဓမ္မေ စ အာဂတာတိ သာဓာရဏတ္တာ အဂ္ဂဟေတွာ သုတ္တန္တေသွေဝ အာဂတေ တယော ဓာတုဆက္ကေ ဂဟေတွာ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ ဝိဘတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗာ ဓာတုယောတိ အဋ္ဌာရသပိ။ သုညေ သဘာဝမတ္တေ နိရုဠှော ဓာတု-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အသမ္ဖုဋ္ဌဓာတူတိ စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ အဗျာပိတဘာဝေါတိ အတ္ထော။

၁၇၃။ ပထဝီဓာတုဒွယန္တိ အဋ္ဌကထာယံ ပဒုဒ္ဓါရော ကတော၊ ပါဠိယံ ပန ‘‘ဒွေယ’’န္တိ အာဂစ္ဆတိ၊ အတ္ထော ပန ယထာဝုတ္တောဝ။ ဒွယန္တိ ပန ပါဌေ သတိ အယမ္ပိ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဒွေ အဝယဝါ ဧတဿာတိ ဒွယံ၊ ပထဝီဓာတူနံ ဒွယံ ပထဝီဓာတုဒွယံ၊ ဒွိန္နံ ပထဝီဓာတူနံ သမုဒါယောတိ အတ္ထော။ ဒွေ ဧဝ ဝါ အဝယဝါ သမုဒိတာ ဒွယံ၊ ပထဝီဓာတုဒွယန္တိ။ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ပထဝီဓာတု? ပထဝီဓာတုဒွယံ၊ ဧသာ ပထဝီဓာတူ’’တိ သင်္ခေပေန ဝိဿဇ္ဇေတိ။ အတ္ထိ အဇ္ဈတ္တိကာ အတ္ထိ ဗာဟိရာတိ ဧတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရ-သဒ္ဒါ န အဇ္ဈတ္တိကဒုကေ ဝိယ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနဝါစကာ၊ နာပိ အဇ္ဈတ္တတ္တိကေ ဝုတ္တေဟိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ-သဒ္ဒေဟိ သမာနတ္ထာ၊ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါနိန္ဒြိယဗဒ္ဓဝါစကာ ပန ဧတေ။ တေန ‘‘သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိယကဇ္ဈတ္တာတိ စ န ပစ္စတ္တံ အတ္တနိ ဇာတတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗသတ္တသန္တာနေသု ဇာတတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တန္တိ ဝစနေန ဟိ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နတာယ အဇ္ဈတ္တိကဘာဝံ ဒဿေတိ၊ န ပါဋိပုဂ္ဂလိကတာယ။ သဘာဝါကာရတောတိ အာပါဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌေန အတ္တနော ဧဝ သဘာဝဘူတေန ဂဟေတဗ္ဗာကာရေန။

ကေသာ ¶ ကက္ခဠတ္တလက္ခဏာတိ ကက္ခဠတာဓိကတာယ ဝုတ္တာ။ ပါဋိယေက္ကော ကောဋ္ဌာသောတိ ပထဝီကောဋ္ဌာသမတ္တော သုညောတိ အတ္ထော။ မတ္ထလုင်္ဂံ အဋ္ဌိမိဉ္ဇဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတန္တိ ဣဓ ဝိသုံ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣမိနာတိ ¶ ‘‘သေယျထိဒံ ကေသာ’’တိအာဒိနာ။ ကမ္မံ ကတွာတိ ပယောဂံ ဝီရိယံ အာယူဟနံ ဝါ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဘောဂကာမေန ကသိယာဒီသု ဝိယ အရဟတ္တကာမေန စ ဣမသ္မိံ မနသိကာရေ ကမ္မံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ။ ပုဗ္ဗပလိဗောဓာတိ အာဝါသာဒယော ဒီဃကေသာဒိကေ ခုဒ္ဒကပလိဗောဓေ အပရပလိဗောဓာတိ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တာ။

ဝဏ္ဏာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဝသေန မနသိကာရော ဓာတုပဋိကူလဝဏ္ဏမနသိကာရာနံ သာဓာရဏော ပုဗ္ဗဘာဂေါတိ နိဗ္ဗတ္တိတဓာတုမနသိကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘အဝသာနေ ဧဝံ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော’’တိ အာဟ။ အညမညံ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏရဟိတာတိ ကာရဏဿ စ ဖလဿ စ အဗျာပါရတာယ ဓာတုမတ္တတံ ဒဿေတိ။ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာဒီနမ္ပိ ဧဝမေဝ အဗျာပါရတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ န ဟိ တာနိ၊ တေသဉ္စ ကာရဏာနိ အာဘုဇိတွာ ပစ္စဝေက္ခိတွာ စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ကရောန္တိ စာတိ။ လက္ခဏဝသေနာတိ ‘‘ကက္ခဠံ ခရိဂတ’’န္တိအာဒိဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ဝေကန္တကံ ဧကာ လောဟဇာတိ။ နာဂနာသိကလောဟံ လောဟသဒိသံ လောဟဝိဇာတိ ဟလိဒ္ဒိဝိဇာတိ ဝိယ။ တိပုတမ္ဗာဒီဟိ မိဿေတွာ ကတံ ကရဏေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ကိတ္တိမလောဟံ။ မောရက္ခာဒီနိ ဧဝံနာမာနေဝေတာနိ။ သာမုဒ္ဒိကမုတ္တာတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ၊ သဗ္ဗာပိ ပန မုတ္တာ မုတ္တာ ဧဝ။

၁၇၄။ အပ္ပေတီတိ အာပေါ၊ အာဗန္ဓနဝသေန သေသဘူတတ္တယံ ပါပုဏာတိ သိလေသတီတိ အတ္ထော။ ယူသဘူတောတိ ရသဘူတော။ ဝက္ကဟဒယယကနပပ္ဖာသာနိ တေမေန္တန္တိ ဧတ္ထ ယကနံ ဟေဋ္ဌာဘာဂပူရဏေန၊ ဣတရာနိ တေသံ ဥပရိ ထောကံ ထောကံ ပဂ္ဃရဏေန တေမေတိ။ ဟေဋ္ဌာ လေဍ္ဍုခဏ္ဍာနိ တေမယမာနေတိ တေမကတေမိတဗ္ဗာနံ အဗျာပါရသာမညနိဒဿနတ္ထာယေဝ ဥပမာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ န ဌာနသာမညနိဒဿနတ္ထာယ။ သန္နိစိတလောဟိတေန တေမေတဗ္ဗာနံ ကေသဉ္စိ ဟေဋ္ဌာ၊ ကဿစိ ဥပရိ ဌိတတဉှိ သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂေ ဝက္ခတီတိ၊ ယကနဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂေါ ‘‘ဌိတံ မယိ လောဟိတ’’န္တိ န ဇာနာတိ၊ ဝက္ကာဒီနိ ‘‘အမှေ တေမယမာနံ လောဟိတံ ဌိတ’’န္တိ န ဇာနန္တီတိ ဧဝံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ယထာ ¶ ပန ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒေ နိယမော အတ္ထိ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ၊ တေသံ ခီရ’’န္တိ၊ ဧဝမိဓ နတ္ထိ။

၁၇၅။ တေဇနဝသေနာတိ နိသိတဘာဝေန တိက္ခဘာဝေန။ သရီရဿ ပကတိံ အတိက္ကမိတွာ ဥဏှဘာဝေါ သန္တာပေါ၊ သရီရဒဟနဝသေန ပဝတ္တော ¶ မဟာဒါဟော ပရိဒါဟော။ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ယေန ဇီရီယတီတိ ဧကာဟိကာဒိဇရရောဂေန ဇီရီယတီတိပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ သတဝါရံ တာပေတွာ ဥဒကေ ပက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓဋသပ္ပိ သတဓောတသပ္ပီတိ ဝဒန္တိ။ ရသသောဏိတမေဒမံသနှာရုအဋ္ဌိအဋ္ဌိမိဉ္ဇာ ရသာဒယော။ ကေစိ နှာရုံ အပနေတွာ သုက္ကံ သတ္တမဓာတုံ အဝေါစုန္တိ။ ပါကတိကောတိ ခေါဘံ အပ္ပတ္တော သဒါ ဝိဇ္ဇမာနော။ ပေတဂ္ဂိ မုခတော ဗဟိ နိဂ္ဂတောဝ ဣဓ ဂဟိတော။

၁၇၆။ ဝါယနဝသေနာတိ သဝေဂဂမနဝသေန၊ သမုဒီရဏဝသေန ဝါ။

၁၇၇။ ဣမိနာ ယသ္မိံ အာကာသေ…ပေ… တံ ကထိတန္တိ ဣဒံ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသဿ အကထိတတံ၊ အဇဋာကာသဿ စ ကထိတတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။

၁၇၉။ သုခဒုက္ခာနံ ဖရဏဘာဝေါ သရီရဋ္ဌကဥတုဿ သုခဒုက္ခဖောဋ္ဌဗ္ဗသမုဋ္ဌာနပစ္စယဘာဝေန ယထာဗလံ သရီရေကဒေသသကလသရီရဖရဏသမတ္ထတာယ ဝုတ္တော၊ သောမနဿဒေါမနဿာနံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌစိတ္တဇသမုဋ္ဌာပနေန တထေဝ ဖရဏသမတ္ထတာယ။ ဧဝံ ဧတေသံ သရီရဖရဏတာယ ဧကဿ ဌာနံ ဣတရံ ပဟရတိ၊ ဣတရဿ စ အညန္တိ အညမညေန သပ္ပဋိပက္ခတံ ဒဿေတိ၊ အညမညပဋိပက္ခဩဠာရိကပ္ပဝတ္တိ ဧဝ ဝါ ဧတေသံ ဖရဏံ။ ဝတ္ထာရမ္မဏာနိ စ ပဗန္ဓေန ပဝတ္တိဟေတုဘူတာနိ ဖရဏဋ္ဌာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဥဘယဝတော စ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန အယံ သပ္ပဋိပက္ခတာ ဒဿိတာ သုခဒဿနီယတ္တာ။

၁၈၁။ ကိလေသကာမံ သန္ဓာယာတိ ‘‘သင်္ကပ္ပော ကာမော ရာဂေါ ကာမော’’တိ (မဟာနိ။ ၁၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈) ဧတ္ထ ဝုတ္တံ သင်္ကပ္ပံ သန္ဓာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ သောပိ ဟိ ဝိဗာဓတိ ဥပတာပေတိ စာတိ ကိလေသသန္ထဝသမ္ဘဝတော ကိလေသကာမော ဝိဘတ္တော ကိလေသဝတ္ထုသမ္ဘဝတော ဝါ။ ကာမပဋိသံယုတ္တာတိ ကာမရာဂသင်္ခါတေန ကာမေန သမ္ပယုတ္တာ၊ ကာမပဋိဗဒ္ဓါ ဝါ။ အညေသု စ ကာမပဋိသံယုတ္တဓမ္မေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ဝိတက္ကေယေဝ ကာမောပပဒေါ ဓာတုသဒ္ဒေါ နိရုဠှော ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိတက္ကဿ ¶ ကာမပ္ပသင်္ဂပ္ပဝတ္တိယာ သာတိသယတ္တာ။ ဧသ နယော ဗျာပါဒဓာတုအာဒီသု။ ပရဿ အတ္တနော စ ဒုက္ခာယနံ ဝိဟိံသာ။ ဝိဟိံသန္တီတိ ဟန္တုံ ဣစ္ဆန္တိ။

၁၈၂။ ဥဘယတ္ထ ဥပ္ပန္နောပိ အဘိဇ္ဈာသံယောဂေန ကမ္မပထဇနနတော အနဘိဇ္ဈာကမ္မပထဘိန္ဒနတော စ ကာမဝိတက္ကော ‘‘ကမ္မပထဘေဒေါ’’တိ ဝုတ္တော ¶ ။ ဗျာပါဒေါ ပနာတိ ဗျာပါဒဝစနေန ဗျာပါဒဝိတက္ကံ ဒဿေတိ။ သော ဟိ ဗျာပါဒဓာတူတိ။ တထာ ဝိဟိံသာယ ဝိဟိံသာဓာတုယာ စ ဗျာပါဒဝသေန ယထာသမ္ဘဝံ ပါဏာတိပါတာဒိဝသေန စ ကမ္မပထဘေဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာတိ ဒွီသု တိကေသု။ သဗ္ဗကာမာဝစရသဗ္ဗကုသလသင်္ဂါဟကေဟိ ဣတရေ ဒွေ ဒွေ သင်္ဂဟေတွာ ကထနံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကကထာ။ ဧတ္ထာတိ ပန ဧတသ္မိံ ဆက္ကေတိ ဝုစ္စမာနေ ကာမဓာတုဝစနေန ကာမာဝစရာနံ နေက္ခမ္မဓာတုအာဒီနဉ္စ ဂဟဏံ အာပဇ္ဇတိ။

လဘာပေတဗ္ဗာတိ စက္ခုဓာတာဒိဘာဝံ လဘမာနာ ဓမ္မာ နီဟရိတွာ ဒဿနေန လဘာပေတဗ္ဗာ။ စရတိ ဧတ္ထာတိ စာရော၊ ကိံ စရတိ? သမ္မသနံ၊ သမ္မသနဿ စာရော သမ္မသနစာရော၊ တေဘူမကဓမ္မာနံ အဓိဝစနံ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၁၈၃။ စက္ခုဿာတိ ဝိသေသကာရဏံ အသာဓာရဏသာမိဘာဝေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တဉှိ ပုဂ္ဂလန္တရာသာဓာရဏံ နီလာဒိသဗ္ဗရူပသာဓာရဏဉ္စ။ ဝိဒဟတီတိ ဧဝံ ဧဝဉ္စ တယာ ပဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ ဝိနိယုဇ္ဇမာနံ ဝိယ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ ဝိဒဟတီတိ စ ဓာတုအတ္ထော ဧဝ ဝိသိဋ္ဌော ဥပသဂ္ဂေန ဒီပိတောတိ ဝိနာပိ ဥပသဂ္ဂေန ဓာတူတိ ဧသော သဒ္ဒေါ တမတ္ထံ ဝဒတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကတ္တုကမ္မဘာဝကရဏအဓိကရဏေသု ဓာတုပဒသိဒ္ဓိ ဟောတီတိ ပဉ္စပိ ဧတေ အတ္ထာ ဝုတ္တာ။ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဓာတုယော သုဝဏ္ဏာဒီနံ ဗီဇဘူတာ သေလာဒယော။

အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဓာတုယောတိ ဧတ္ထာပိ ဓာတီတိ ဓာတူတိ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဓာတု-သဒ္ဒေါ ¶ ဧဝ ဟိ ဓာရဏတ္ထောပိ ဟောတီတိ။ ကတ္တုအတ္ထောပိ စာယံ ပုရိမေန အသဒိသောတိ နိဿတ္တသဘာဝမတ္တဓာရဏဉ္စ ဓာတု-သဒ္ဒဿ ပဓာနော အတ္ထောတိ ဝိသုံ ဝုတ္တော။ ဓာတုယော ဝိယ ဓာတုယောတိ ဧတ္ထ သီဟ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ကေသရိမှိ နိရုဠှော ပုရိသေသု၊ သေလာဝယဝေသု နိရုဠှော ဓာတု-သဒ္ဒေါ စ စက္ခာဒီသု ဥပစရိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဉာဏဉ္စ ဉေယျဉ္စ ဉာဏဉေယျာနိ၊ တေသံ အဝယဝါ တပ္ပဘေဒဘူတာ ဓာတုယော ဉာဏဉေယျာဝယဝါ။ တတ္ထ ဉာဏပ္ပဘေဒါ ဓမ္မဓာတုဧကဒေသော၊ ဉေယျပ္ပဘေဒါ အဋ္ဌာရသာပီတိ ဉာဏဉေယျာဝယဝမတ္တာ ဓာတုယော ¶ ဟောန္တိ။ အထ ဝါ ဉာဏေန ဉာတဗ္ဗော သဘာဝေါ ဓာတုသဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနော အဝိပရီတတော ဉာဏဉေယျော၊ န ဒိဋ္ဌိအာဒီဟိ ဝိပရီတဂ္ဂါဟကေဟိ ဉေယျောတိ အတ္ထော။ တဿ ဉာဏဉေယျဿ အဝယဝါ စက္ခာဒယော။ ဝိသဘာဂလက္ခဏာဝယဝေသု ရသာဒီသု နိရုဠှော ဓာတု-သဒ္ဒေါ တာဒိသေသု အညာဝယဝေသု စက္ခာဒီသု ဥပစရိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ရသာဒီသု ဝိယ ဝါ စက္ခာဒီသု နိရုဠှောဝ။ နိဇ္ဇီဝမတ္တဿေတံ အဓိဝစနန္တိ ဧတေန နိဇ္ဇီဝမတ္တပဒတ္ထေ ဓာတု-သဒ္ဒဿ နိရုဠှတံ ဒဿေတိ။ ဆ ဓာတုယော ဧတဿာတိ ဆဓာတုယော၊ ယော လောကေ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဓမ္မသမုဒါယော ဝုစ္စတိ၊ သော ဆဓာတုရော ဆန္နံ ပထဝီအာဒီနံ နိဇ္ဇီဝမတ္တသဘာဝါနံ သမုဒါယမတ္တော၊ န ဧတ္ထ ဇီဝေါ ပုရိသော ဝါ အတ္ထီတိ အတ္ထော။

စက္ခာဒီနံ ကမော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောတိ ဣဓ ဧကေကသ္မိံ တိကေ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ဓာတူနံ ကမံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဟေတုဖလာနုပုဗ္ဗဝဝတ္ထာနဝသေနာ’’တိ။ ဟေတုဖလာနံ အနုပုဗ္ဗဝဝတ္ထာနံ ဟေတုဖလဘာဝေါဝ။ တတ္ထ ဟေတူတိ ပစ္စယော အဓိပ္ပေတော။ ဖလန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နန္တိ အာဟ ‘‘စက္ခုဓာတူ’’တိအာဒိ။ မနောဓာတုဓမ္မဓာတူနဉ္စ မနောဝိညာဏဿ ဟေတုဘာဝေါ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော၊ ဒွါရဘူတမနောဝသေန ဝါ တဿာ မနောဓာတုယာ။

သဗ္ဗာသံ ဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တာနံ အာဘာဓာတုအာဒီနံ ပဉ္စတိံသာယ ဓာတူနံ ဝသေန။ အပရမတ္ထသဘာဝဿ ပရမတ္ထသဘာဝေသု န ကဒါစိ အန္တောဂဓတာ အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနာန’’န္တိ။ စန္ဒာဘာသူရိယာဘာဒိကာ ဝဏ္ဏနိဘာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ရူပဓာတုယေဝ ဟိ အာဘာဓာတူ’’တိ။ ရူပါဒိပဋိဗဒ္ဓါတိ ရာဂဝတ္ထုဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗာကာရော သုဘနိမိတ္တန္တိ သန္ဓာယ ‘‘ရူပါဒယောဝါ’’တိ အဝတွာ ပဋိဗဒ္ဓဝစနံ အာဟ။ အသတိပိ ရာဂဝတ္ထုဘာဝေ ‘‘ကုသလဝိပါကာရမ္မဏာ သုဘာ ဓာတူ’’တိ ဒုတိယော ဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။ ဝိဟိံသာဓာတု စေတနာ၊ ပရဝိဟေဌနဆန္ဒော ဝါ။ အဝိဟိံသာ ကရုဏာ။

ဥဘောပီတိ ¶ ဓမ္မဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုယော။ ဟီနာဒီသု ပုရိမနယေန ဟီဠိတာ စက္ခာဒယော ဟီနာ၊ သမ္ဘာဝိတာ ပဏီတာ၊ နာတိဟီဠိတာ နာတိသမ္ဘာဝိတာ မဇ္ဈိမာတိ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ အာဂတဟီနဒုကတောယေဝ နီဟရိတွာ မဇ္ဈိမာ ဓာတု ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိညာဏဓာတု ယဒိပိ ဆဝိညာဏဓာတုဝသေန ဝိဘတ္တာ၊ တထာပိ ‘‘ဝိညာဏဓာတုဂ္ဂဟဏေန တဿာ ပုရေစာရိကပစ္ဆာစာရိကတ္တာ မနောဓာတု ဂဟိတာဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ¶ ‘‘ဝိညာဏဓာတု…ပေ… သတ္တဝိညာဏသင်္ခေပေါယေဝါ’’တိ။ အနေကေသံ စက္ခုဓာတုအာဒီနံ၊ တာသု စ ဧကေကိဿာ နာနပ္ပကာရတာယ နာနာဓာတူနံ ဝသေန အနေကဓာတုနာနာဓာတုလောကော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌာရသဓာတုပ္ပဘေဒမတ္တမေဝါ’’တိ။

‘‘စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယမနောမနောဝိညာဏဓာတုဘေဒေနာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ လိခိတံ။ တတ္ထ န စက္ခာဒီနံ ကေဝလေန ဓာတု-သဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓော အဓိပ္ပေတော ဝိဇာနနသဘာဝဿ ပဘေဒဝစနတော။ ဝိညာဏဓာတု-သဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓေ ကရိယမာနေ ဒွေ မနောဂဟဏာနိ န ကတ္တဗ္ဗာနိ။ န ဟိ ဒွေ မနောဝိညာဏဓာတုယော အတ္ထီတိ။ ‘‘စက္ခု…ပေ… ကာယမနောဝိညာဏမနောဓာတူ’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗံ အတုလျယောဂေ ဒွန္ဒသမာသာဘာဝတော။ အယံ ပနေတ္ထ ပါဌော သိယာ ‘‘စက္ခု…ပေ… ကာယဝိညာဏမနောမနောဝိညာဏဓာတုဘေဒေနာ’’တိ။

ခန္ဓာယတနဒေသနာ သင်္ခေပဒေသနာ၊ ဣန္ဒြိယဒေသနာ ဝိတ္ထာရဒေသနာတိ တဒုဘယံ အပေက္ခိတွာ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရာ ဓာတုဒေသနာ။ အထ ဝါ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဝုတ္တဓာတုဒေသနာ အတိသင်္ခေပဒေသနာ၊ အာဘာဓာတုအာဒီနံ အနေကဓာတုနာနာဓာတုအန္တာနံ ဝသေန ဒေသေတဗ္ဗာ အတိဝိတ္ထာရဒေသနာတိ တဒုဘယံ အပေက္ခိတွာ အယံ ‘‘နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရာ’’တိ။

ဘေရီတလံ ဝိယ စက္ခုဓာတု သဒ္ဒဿ ဝိယ ဝိညာဏဿ နိဿယဘာဝတော။ ဧတာဟိ စ ဥပမာဟိ နိဇ္ဇီဝါနံ ဘေရီတလဒဏ္ဍာဒီနံ သမာယောဂေ နိဇ္ဇီဝါနံ သဒ္ဒါဒီနံ ဝိယ နိဇ္ဇီဝါနံ စက္ခုရူပါဒီနံ သမာယောဂေ နိဇ္ဇီဝါနံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ပဝတ္တီတိ ကာရဏဖလာနံ ဓာတုမတ္တတ္တာ ကာရကဝေဒကဘာဝဝိရဟံ ဒဿေတိ။

ပုရေစရာနုစရာ ဝိယာတိ နိဇ္ဇီဝဿ ကဿစိ ကေစိ နိဇ္ဇီဝါ ပုရေစရာနုစရာ ဝိယာတိ အတ္ထော။ မနောဓာတုယေဝ ဝါ အတ္တနော ခဏံ အနတိဝတ္တန္တီ အတ္တနော ခဏံ အနတိဝတ္တန္တာနံယေဝ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ပုရေစရာနုစရဘာဝေ ပုဗ္ဗကာလာပရကာလတာယ ပုရေစရာနုစရာ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ¶ အတ္ထော။ သလ္လမိဝ သူလမိဝ တိဝိဓဒုက္ခတာသမာယောဂတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာသာယေဝ ဒုက္ခံ အာသာဒုက္ခံ၊ အာသာဝိဃာတံ ဒုက္ခံ ဝါ။ သညာ ဟိ အဘူတံ ဒုက္ခဒုက္ခမ္ပိ သုဘာဒိတော သဉ္ဇာနန္တီ တံ အာသံ တဿာ စ ဝိဃာတံ ¶ အာသီသိတသုဘာဒိအသိဒ္ဓိယာ ဇနေတီတိ။ ကမ္မပ္ပဓာနာ သင်္ခါရာတိ ‘‘ပဋိသန္ဓိယံ ပက္ခိပနတော’’တိအာဒိမာဟ။ ဇာတိဒုက္ခာနုဗန္ဓနတောတိ အတ္တနာ နိဗ္ဗတ္တိယမာနေန ဇာတိဒုက္ခေန အနုဗန္ဓတ္တာ။ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ ဟိ ဇာတိဒုက္ခန္တိ။ ပဒုမံ ဝိယ ဒိဿမာနံ ခုရစက္ကံ ဝိယ ရူပမ္ပိ ဣတ္ထိယာဒိဘာဝေန ဒိဿမာနံ နာနာဝိဓုပဒ္ဒဝံ ဇနေတိ။ သဗ္ဗေ အနတ္ထာ ရာဂါဒယော ဇာတိအာဒယော စ ဝိသဘူတာ အသန္တာ သပ္ပဋိဘယာ စာတိ တပ္ပဋိပက္ခဘူတတ္တာ အမတာဒိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

မုဉ္စိတွာပိ အညံ ဂဟေတွာဝါတိ ဧတေန မက္ကဋဿ ဂဟိတံ သာခံ မုဉ္စိတွာပိ အာကာသေ ဌာတုံ အသမတ္ထတာ ဝိယ ဂဟိတာရမ္မဏံ မုဉ္စိတွာပိ အညံ အဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထတာယ မက္ကဋသမာနတံ ဒဿေတိ။ အဋ္ဌိဝေဓဝိဒ္ဓါပိ ဒမထံ အနုပဂစ္ဆန္တော ဒုဋ္ဌဿော အဿခဠုင်္ကော။ ရင်္ဂဂတော နဋော ရင်္ဂနဋော။

၁၈၄။ စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စာတိအာဒိနာ ဒွါရာရမ္မဏေသု ဧကဝစနဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသာ ဧကနာနာသန္တာနဂတာနံ ဧကသန္တာနဂတဝိညာဏပစ္စယဘာဝတော ဧကနာနာဇာတိကတ္တာ စ။

သဗ္ဗဓမ္မေသူတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ အဓိကာရဝသေန ယထာဝုတ္တဝိညာဏသင်္ခါတေ အာရမ္မဏသင်္ခါတေ ဝါ ပဒေသသဗ္ဗသ္မိံ တိဋ္ဌတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မနောဝိညာဏဓာတုနိဒ္ဒေသေ ‘‘စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓသမနန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဓာတု၊ မနောဓာတုယာပိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓသမနန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စိတ္တ’’န္တိ စက္ခုဝိညာဏဓာတာနန္တရံ မနောဓာတု ဝိယ မနောဓာတာနန္တရမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စိတ္တန္တိ ယာဝ အညာ မနောဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တာဝ ပဝတ္တံ သဗ္ဗံ စိတ္တံ ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတိ။ ဧဝဉှိ သတိ မနောဝိညာဏဓာတာနန္တရံ ဥပ္ပန္နာယ မနောဓာတုယာ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ န ဟောတိယေဝ။ ပဉ္စဝိညာဏဓာတုမနောဓာတုက္ကမနိဒဿနဉှိ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေန စ ပရိစ္ဆိန္နဿ စိတ္တဿ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ န အနန္တရုပ္ပတ္တိမတ္တေနာတိ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေ ဧကတ္တံ ဥပနေတွာ ဒဿနံ ယုဇ္ဇတိ။ အနုပနီတေပိ ဧကတ္တေ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေ ဧကသ္မိံ ဒဿိတေ သာမညဝသေန အညမ္ပိ သဗ္ဗံ တံ သဘာဝံ ဒဿိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပိ-သဒ္ဒေန မနောဝိညာဏဓာတုသမ္ပိဏ္ဍနေ ¶ စ သတိ ‘‘မနောဝိညာဏဓာတုယာပိ သမနန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စိတ္တံ…ပေ… တဇ္ဇာ မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ¶ မနောဝိညာဏဓာတုဂ္ဂဟဏေန ဘဝင်္ဂါနန္တရံ ဥပ္ပန္နံ မနောဓာတုစိတ္တံ နိဝတ္တိတံ ဟောတီတိ စေ? န၊ တဿာ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝါသိဒ္ဓိတော။ န ဟိ ယံ စောဒီယတိ၊ တဒေဝ ပရိဟာရာယ ဟောတီတိ။

မနောဓာတုယာပိ မနောဝိညာဏဓာတုယာပီတိ မနဒွယဝစနေန ဒွိန္နံ အညမညဝိဓုရသဘာဝတာ ဒဿိတာတိ တေနေဝ မနောဓာတာဝဇ္ဇနဿ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝေါ နိဝတ္တိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝုတ္တော ဟိ တဿ မနောဝိညာဏဓာတုဝိဓုရော မနောဓာတုသဘာဝေါ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝါ ပန ပဌမသမန္နာဟာရော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ။ သာ သဗ္ဗာပီတိ ဧတံ မုခမတ္တနိဒဿနံ။ န ဟိ ဇဝနပရိယောသာနာ ဧဝ မနောဝိညာဏဓာတု၊ တဒါရမ္မဏာဒီနိပိ ပန ဟောန္တိယေဝါတိ။ ဧဝံ ပဉ္စဝိညာဏဓာတုမနောဓာတုဝိသိဋ္ဌသဘာဝဝသေန သဗ္ဗံ မနောဝိညာဏဓာတုံ ဒဿေတွာ ပုန မနောဒွါရဝသေန သာတိသယံ ဇဝနမနောဝိညာဏဓာတုံ ဒဿေန္တော ‘‘မနဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယဒိ ပန ဆန္နံ ဒွါရာနံ ဝသေန ဇဝနာဝသာနာနေဝ စိတ္တာနိ ဣဓ ‘‘မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဒဿိတာနီတိ အယမတ္ထော ဂယှေယျ၊ စုတိပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂါနံ အဂ္ဂဟိတတ္တာ သာဝသေသာ ဒေသနာ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တေန နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဆဒွါရိကစိတ္တေဟိ ဝါ သမာနလက္ခဏာနိ အညာနိပိ ‘‘မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဒဿိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ပဋိစ္စာတိ အာဂတဋ္ဌာနေတိ ဧတ္ထ ‘‘မနော စ နေသံ ဂေါစရဝိသယံ ပစ္စနုဘောတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၅၅) ဝိသုံ ကာတုံ ယုတ္တံ၊ ဣဓ ပန ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒီသု စ-သဒ္ဒေန သမ္ပိဏ္ဍေတွာ အာဝဇ္ဇနဿပိ စက္ခာဒိသန္နိဿိတတာကရဏံ ဝိယ မနဉ္စ ပဋိစ္စာတိ အာဂတဋ္ဌာနေ မနောဒွါရသင်္ခါတဘဝင်္ဂသန္နိဿိတမေဝ အာဝဇ္ဇနံ ကာတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

ပဉှပုစ္ဆကံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝါတိ။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဓာတုဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သစ္စဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ

ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၈၉။ သာသနက္ကမောတိ ¶ ¶ အရိယသစ္စာနိ ဝုစ္စန္တိ အရိယသစ္စဒေသနာ ဝါ။ သကလဉှိ သာသနံ ဘဂဝတော ဝစနံ သစ္စဝိနိမုတ္တံ နတ္ထီတိ သစ္စေသု ကမတိ၊ သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတံ ဝါ သာသနံ ဧတေသု ကမတိ၊ တသ္မာ ကမတိ ဧတ္ထာတိ ကမော၊ ကိံ ကမတိ? သာသနံ၊ သာသနဿ ကမော သာသနက္ကမောတိ သစ္စာနိ သာသနပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ ဝုစ္စန္တိ၊ တံဒေသနာ စ တဗ္ဗောဟာရေနာတိ။

တထာတိ တံသဘာဝါဝ။ အဝိတထာတိ အမုသာသဘာဝါ။ အနညထာတိ အညာကာရရဟိတာ။ ဒုက္ခဒုက္ခတာတံနိမိတ္တတာဟိ အနိဋ္ဌတာ ပီဠနဋ္ဌော၊ ဒွိဓာပိ ပရိဒဟနံ၊ ကိလေသဒါဟသမာယောဂေါ ဝါ သန္တာပဋ္ဌောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ပုဂ္ဂလဟိံသနံ ဝါ ပီဠနံ၊ အတ္တနော ဧဝ တိခိဏဘာဝေါ သန္တာပနံ သန္တာပေါတိ။ ဧတ္ထ စ ပီဠနဋ္ဌော ဒုက္ခဿ သရသေနေဝ အာဝိဘဝနာကာရော၊ ဣတရေ ယထာက္ကမံ သမုဒယမဂ္ဂနိရောဓဒဿနေဟိ အာဝိဘဝနာကာရာတိ အယံ စတုန္နမ္ပိ ဝိသေသော။ တတြတတြာဘိနန္ဒနဝသေန ဗျာပေတွာ ဦဟနံ ရာသိကရဏံ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တနံ အာယူဟနံ၊ သမုဒယတော အာဂစ္ဆတီတိ ဝါ အာယံ၊ ဒုက္ခံ။ တဿ ဦဟနံ ပဝတ္တနံ အာယူဟနံ၊ သရသာဝိဘာဝနာကာရော ဧသော။ နိဒဒါတိ ဒုက္ခန္တိ နိဒါနံ၊ ‘‘ဣဒံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ သမ္ပဋိစ္ဆာပေန္တံ ဝိယ သမုဋ္ဌာပေတီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခဒဿနေန စာယံ နိဒါနဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ။ သံယောဂပလိဗောဓဋ္ဌာ နိရောဓမဂ္ဂဒဿနေဟိ၊ တေ စ သံသာရသံယောဇနမဂ္ဂနိဝါရဏာကာရာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

နိဿရန္တိ ¶ ဧတ္ထ သတ္တာ၊ သယမေဝ ဝါ နိဿဋံ ဝိသံယုတ္တံ သဗ္ဗသင်္ခတေဟိ သဗ္ဗုပဓိပဋိနိဿဂ္ဂဘာဝတောတိ နိဿရဏံ။ အယမဿ သဘာဝေန အာဝိဘဝနာကာရော။ ဝိဝေကာသင်္ခတာမတဋ္ဌာ သမုဒယမဂ္ဂဒုက္ခဒဿနာဝိဘဝနာကာရာ၊ သမုဒယက္ခယအပ္ပစ္စယအဝိနာသိတာ ဝါ။ သံသာရတော နိဂ္ဂမနံ နိယျာနံ။ အယမဿ သရသေန ပကာသနာကာရော၊ ဣတရေ သမုဒယနိရောဓဒုက္ခဒဿနေဟိ။ တတ္ထ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒဝသေန နိဗ္ဗာနာဓိဂမောဝ နိဗ္ဗာနနိမိတ္တတာ ¶ ဟေတွဋ္ဌော။ ပညာပဓာနတ္တာ မဂ္ဂဿ နိဗ္ဗာနဒဿနံ၊ စတုသစ္စဒဿနံ ဝါ ဒဿနဋ္ဌော။ စတုသစ္စဒဿနေ ကိလေသဒုက္ခသန္တာပဝူပသမနေ စ အာဓိပစ္စံ ကရောန္တိ မဂ္ဂင်္ဂဓမ္မာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသူတိ သော မဂ္ဂဿ အဓိပတေယျဋ္ဌောတိ။ ဝိသေသတော ဝါ အာရမ္မဏာဓိပတိဘူတာ မဂ္ဂင်္ဂဓမ္မာ ဟောန္တိ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတိနော ဓမ္မာ’’တိ ဝစနတောတိ သော တေသံ အာကာရော အဓိပတေယျဋ္ဌော။ ဧဝမာဒိ အာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အဘိသမယဋ္ဌောတိ အဘိသမေတဗ္ဗဋ္ဌော၊ အဘိသမယဿ ဝါ ဝိသယဘူတော အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌော၊ အဘိသမယဿေဝ ဝါ ပဝတ္တိအာကာရော အဘိသမယဋ္ဌော၊ သော စေတ္ထ အဘိသမေတဗ္ဗေန ပီဠနာဒိနာ ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ကုစ္ဆိတံ ခံ ဒုက္ခံ။ ‘‘သမာဂမော သမေတ’’န္တိအာဒီသု ကေဝလဿ အာဂမ-သဒ္ဒဿ ဧတ-သဒ္ဒဿ စ ပယောဂေ သံယောဂတ္ထဿ အနုပလဗ္ဘနတော သံ-သဒ္ဒဿ စ ပယောဂေ ဥပလဗ္ဘနတော ‘‘သံယောဂံ ဒီပေတီ’’တိ အာဟ၊ ဧဝံ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဥဒိတ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ။ အယ-သဒ္ဒေါ ဂတိအတ္ထသိဒ္ဓါ ဟေတု-သဒ္ဒေါ ဝိယ ကာရဏံ ဒီပေတိ အတ္တနော ဖလနိပ္ဖာဒနေန အယတိ ပဝတ္တတိ၊ ဧတိ ဝါ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ အယောတိ၊ သံယောဂေ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ သမုဒယောတိ ဧတ္ထ ဝိသုံ ပယုဇ္ဇမာနာပိ ဥပသဂ္ဂ-သဒ္ဒါ သဓာတုကံ သံယောဂတ္ထံ ဥပ္ပာဒတ္ထဉ္စ ဒီပေန္တိ ကိရိယာဝိသေသကတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အဘာဝေါ ဧတ္ထ ရောဓဿာတိ နိရောဓောတိ ဧတေန နိဗ္ဗာနဿ ဒုက္ခဝိဝေကဘာဝံ ဒဿေတိ။ သမဓိဂတေ တသ္မိံ တဒဓိဂမဝတော ပုဂ္ဂလဿ ရောဓာဘာဝေါ ပဝတ္တိသင်္ခါတဿ ရောဓဿ ပဋိပက္ခဘူတာယ နိဝတ္တိယာ အဓိဂတတ္တာတိ ဧတသ္မိဉ္စတ္ထေ အဘာဝေါ ဧတသ္မိံ ရောဓဿာတိ နိရောဓောဣစ္စေဝ ပဒသမာသော။ ဒုက္ခာဘာဝေါ ပနေတ္ထ ပုဂ္ဂလဿ၊ န နိဗ္ဗာနဿေဝ။ အနုပ္ပာဒေါ ဧဝ နိရောဓော အနုပ္ပာဒနိရောဓော။ အာယတိဘဝါဒီသု အပ္ပဝတ္တိ၊ န ပန ဘင်္ဂေါတိ ဘင်္ဂဝါစကံ နိရောဓ-သဒ္ဒံ နိဝတ္တေတွာ အနုပ္ပာဒဝါစကံ ဂဏှာတိ။ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ကာရဏေ ဖလောပစာရံ ကတွာ နိရောဓပစ္စယော နိရောဓောတိ ဝုတ္တော။ ပဋိပဒါ စ ဟောတိ ပုဂ္ဂလဿ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ။ နနု သာ ဧဝ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တီတိ တဿာ ဧဝ သာ ပဋိပဒါတိ န ယုဇ္ဇတီတိ? န၊ ပုဂ္ဂလာဓိဂမဿ ယေဟိ သော အဓိဂစ္ဆတိ၊ တေသံ ¶ ကာရဏဘူတဓမ္မာနဉ္စ ပတ္တိဘာဝေန ပဋိပဒါဘာဝေန စ ဝုတ္တတ္တာ။ သစ္ဆိကိရိယာသစ္ဆိကရဏဓမ္မာနံ အညတ္တာဘာဝေပိ ဟိ ပုဂ္ဂလသစ္ဆိကိရိယဓမ္မဘာဝေဟိ နာနတ္တံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော ¶ ကတော။ အထ ဝါ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ နိဋ္ဌာနံ ဖလန္တိ တဿာ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ ပဋိပဒတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီတိ ဧတ္ထ ပဋိဝိဒ္ဓကာလေ ပဝတ္တံ ဗုဒ္ဓါဒိဝေါဟာရံ ‘‘အဂမာ ရာဇဂဟံ ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၄၁၀) ဝိယ ပုရိမကာလေပိ အာရောပေတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓါဒယော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ ဗုဒ္ဓါဒယော စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီတိ။ အရိယပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာနိ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနီတိ စေတ္ထ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အရိယာ ဣမန္တိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဧကတ္တံ ဥပနေတွာ ‘‘ဣမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ တထာဂတဿ အရိယတ္တာ တဿ သစ္စာနီတိ အရိယသစ္စာနီတိ ဝုစ္စန္တီတိ အတ္ထော။ တထာဂတေန ဟိ သယံ အဓိဂတတ္တာ၊ တေနေဝ ပကာသိတတ္တာ၊ တတော ဧဝ စ အညေဟိ အဓိဂမနီယတ္တာ တာနိ တဿ ဟောန္တီတိ။ အရိယဘာဝသိဒ္ဓိတောပီတိ ဧတ္ထ အရိယသာဓကာနိ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနီတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဥတ္တရပဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အရိယာနိ သစ္စာနီတိပီတိ ဧတ္ထ အဝိတထဘာဝေန အရဏီယတ္တာ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ အရိယာနိ၊ အရိယဝေါဟာရော ဝါ အယံ အဝိသံဝါဒကော အဝိတထရူပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဗာဓနလက္ခဏန္တိ ဧတ္ထ ဒုက္ခဒုက္ခတန္နိမိတ္တဘာဝေါ ဗာဓနာ၊ ဥဒယဗ္ဗယပီဠိတတာ ဝါ။ ဘဝါဒီသု ဇာတိအာဒိဝသေန စက္ခုရောဂါဒိဝသေန စ အနေကဓာ ဒုက္ခဿ ပဝတ္တနမေဝ ပုဂ္ဂလဿ သန္တာပနံ၊ တဒဿ ကိစ္စံ ရသော။ ပဝတ္တိနိဝတ္တီသု သံသာရမောက္ခေသု ပဝတ္တိ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ပဝတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ပဘဝတိ ဧတသ္မာ ဒုက္ခံ ပဋိသန္ဓိယံ နိဗ္ဗတ္တတိ ပုရိမဘဝေန ပစ္ဆိမဘဝေါ ဃဋိတော သံယုတ္တော ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ ပဘဝေါ။ ‘‘ဧဝမ္ပိ တဏှာနုသယေ အနူဟတေ နိဗ္ဗတ္တတီ ဒုက္ခမိဒံ ပုနပ္ပုန’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၃၃၈) ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပာဒနံ အနုပစ္ဆေဒကရဏံ။ ဘဝနိဿရဏနိဝါရဏံ ပလိဗောဓော။ ရာဂက္ခယာဒိဘာဝေန သဗ္ဗဒုက္ခသန္တတာ သန္တိ။ အစ္စုတိရသန္တိ အစ္စုတိသမ္ပတ္တိကံ။ စဝနံ ဝါ ကိစ္စန္တိ တဒဘာဝံ ကိစ္စမိဝ ဝေါဟရိတွာ အစ္စုတိကိစ္စန္တိ အတ္ထော။ အစဝနဉ္စ သဘာဝဿာပရိစ္စဇနံ အဝိကာရတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဉ္စက္ခန္ဓနိမိတ္တသုညတာယ အဝိဂ္ဂဟံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ အနိမိတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ အနုသယုပစ္ဆေဒနဝသေန သံသာရစာရကတော နိဂ္ဂမနူပါယဘာဝေါ နိယျာနံ။ နိမိတ္တတော ပဝတ္တတော စ စိတ္တဿ ဝုဋ္ဌာနံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ဝုဋ္ဌာနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။

အသုဝဏ္ဏာဒိ ¶ ¶ သုဝဏ္ဏာဒိ ဝိယ ဒိဿမာနံ မာယာတိ ဝတ္ထုသဗ္ဘာဝါ တဿာ ဝိပရီတတာ ဝုတ္တာ။ ဥဒကံ ဝိယ ဒိဿမာနာ ပန မရီစိ ဥပဂတာနံ တုစ္ဆာ ဟောတိ၊ ဝတ္ထုမတ္တမ္ပိ တဿာ န ဒိဿတီတိ ဝိသံဝါဒိကာ ဝုတ္တာ။ မရီစိမာယာအတ္တာနံ ဝိပက္ခော ဘာဝေါ တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေါ။ အရိယဉာဏဿာတိ အဝိတထဂါဟကဿ ဉာဏဿ၊ တေန ပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဂယှန္တိ၊ တေသဉ္စ ဂေါစရဘာဝေါ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာအာရမ္မဏဘာဝေါ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဂ္ဂိလက္ခဏံ ဥဏှတ္တံ။ တဉှိ ကတ္ထစိ ကဋ္ဌာဒိဥပါဒါနဘေဒေပိ ဝိသံဝါဒကံ ဝိပရီတံ အဘူတံ ဝါ ကဒါစိ န ဟောတိ။ ‘‘ဗျာဓိဓမ္မာ ဇရာဓမ္မာ၊ အထော မရဏဓမ္မိနော’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၉၊ ၅။၅၇) ဧတ္ထ ဝုတ္တာ ဇာတိအာဒိကာ လောကပကတိ။ မနုဿာနံ ဥဒ္ဓံ ဒီဃတာ၊ ဧကစ္စာနံ တိရစ္ဆာနာနံ တိရိယံ ဒီဃတာ၊ ဝုဒ္ဓိနိဋ္ဌံ ပတ္တာနံ ပုန အဝဍ္ဎနံ ဧဝမာဒိကာ စာတိ ဝဒန္တိ။ တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေသု ပစ္ဆိမော တထတာ၊ ပဌမော အဝိတထတာ၊ မဇ္ဈိမော အနညထတာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

ဒုက္ခာ အညံ န ဗာဓကန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု တဏှာပိ ဇာတိ ဝိယ ဒုက္ခနိမိတ္တတာယ ဗာဓိကာတိ? န၊ ဗာဓကပဘဝဘာဝေန ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ။ ဇာတိအာဒီနံ ဝိယ ဝါ ဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေါ ဒုက္ခဒုက္ခတာ စ ဗာဓကတာ၊ န ဒုက္ခဿ ပဘဝကတာတိ နတ္ထိ တဏှာယ ပဘဝကဘာဝေန ဂဟိတာယ ဗာဓကတ္တပ္ပသင်္ဂေါ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခာ အညံ န ဗာဓက’’န္တိ။ ဗာဓကတ္တနိယာမေနာတိ ဒုက္ခံ ဗာဓကမေဝ၊ ဒုက္ခမေဝ ဗာဓကန္တိ ဧဝံ ဒွိဓာပိ ဗာဓကတ္တာဝဓာရဏေနာတိ အတ္ထော။ တံ ဝိနာ နာညတောတိ သတိပိ အဝသေသကိလေသအဝသေသာကုသလသာသဝကုသလမူလာဝသေသသာသဝကုသလဓမ္မာနံ ဒုက္ခဟေတုဘာဝေ န တဏှာယ ဝိနာ တေသံ ဒုက္ခဟေတုဘာဝေါ အတ္ထိ၊ တေဟိ ပန ဝိနာပိ တဏှာယ ဒုက္ခဟေတုဘာဝေါ အတ္ထိ ကုသလေဟိ ဝိနာ အကုသလေဟိ၊ ရူပါဝစရာဒီဟိ ဝိနာ ကာမာဝစရာဒီဟိ စ တဏှာယ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကတ္တာ။ တစ္ဆနိယျာနဘာဝတ္တာတိ ဒွိဓာပိ နိယမေန တစ္ဆော နိယျာနဘာဝေါ ဧတဿ၊ န မိစ္ဆာမဂ္ဂဿ ဝိယ ဝိပရီတတာယ၊ လောကိယမဂ္ဂဿ ဝိယ ဝါ အနေကန္တိကတာယ အတစ္ဆောတိ တစ္ဆနိယျာနဘာဝေါ၊ မဂ္ဂေါ။ တဿ ဘာဝေါ တစ္ဆနိယျာနဘာဝတ္တံ၊ တသ္မာ တစ္ဆနိယျာနဘာဝတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ ဒွိဓာပိ နိယမေန တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဣတိ တစ္ဆာဝိပလ္လာသာ’’တိအာဒိ။

သစ္စ-သဒ္ဒဿ ¶ သမ္ဘဝန္တာနံ အတ္ထာနံ ဥဒ္ဓရဏံ၊ သမ္ဘဝန္တေ ဝါ အတ္ထေ ဝတွာ အဓိပ္ပေတတ္ထဿ ဥဒ္ဓရဏံ အတ္ထုဒ္ဓါရော။ ဝိရတိသစ္စေတိ မုသာဝါဒဝိရတိယံ။ န ဟိ အညဝိရတီသု သစ္စ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှောတိ။ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ၊ မောဃမည’’န္တိ ဂဟိတာ ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိသစ္စံ။ ‘‘အမောသဓမ္မံ နိဗ္ဗာနံ ¶ ၊ တဒရိယာ သစ္စတော ဝိဒူ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၆၃) အမောသဓမ္မတ္တာ နိဗ္ဗာနံ ပရမတ္ထသစ္စံ ဝုတ္တံ။ တဿ ပန တံသမ္ပာပကဿ စ မဂ္ဂဿ ပဇာနနာ ပဋိဝေဓော အဝိဝါဒကာရဏန္တိ ဒွယမ္ပိ ‘‘ဧကဉှိ သစ္စံ န ဒုတိယမတ္ထိ၊ ယသ္မိံ ပဇာ နော ဝိဝဒေ ပဇာန’’န္တိ (သု။ နိ။ ၈၉၀၊ မဟာနိ။ ၁၁၉) မိဿာ ဂါထာယ သစ္စန္တိ ဝုတ္တံ။

နေတံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ အာဂစ္ဆေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ဧတေန ဇာတိအာဒီနံ ဒုက္ခအရိယသစ္စဘာဝေ အဝိပရီတတံ ဒဿေတိ၊ အညံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ အာဂစ္ဆေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ဣမိနာ ဒုက္ခအရိယသစ္စဘာဝဿ ဇာတိအာဒီသု နိယတတံ။ သစေပိ ကထဉ္စိ ကောစိ ဧဝံစိတ္တော အာဂစ္ဆေယျ၊ ပညာပနေ ပန သဟဓမ္မေန ပညာပနေ အတ္တနော ဝါဒဿ စ ပညာပနေ သမတ္ထော နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဟမေတံ…ပေ… ပညာပေဿာမီတိ အာဂစ္ဆေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇာတိအာဒီနံ အနညထတာ အညဿ စ တထာဘူတဿ အဘာဝေါယေဝေတ္ထ ဌာနာဘာဝေါ။ သစေပိ ကောစိ အာဂစ္ဆေယျ၊ အာဂစ္ဆတု၊ ဌာနံ ပန နတ္ထီတိ အယမေတ္ထ သုတ္တတ္ထော။ ဧသ နယော ဒုတိယသုတ္တေပိ။ တတ္ထ ပန သမ္ပတ္တတာ ပစ္စက္ခတာ စ ပဌမတာ၊ တံနိမိတ္တတာ ဒုတိယတာ၊ တဒုပသမတာ တတိယတာ၊ တံသမ္ပာပကတာ စတုတ္ထတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

နိဗ္ဗုတိကာမေန ပရိဇာနနာဒီဟိ အညံ ကိဉ္စိ ကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ နတ္ထိ၊ ဓမ္မဉာဏကိစ္စံ ဝါ ဣတော အညံ နတ္ထိ၊ ပရိညေယျာဒီနိ စ ဧတပ္ပရမာနေဝါတိ စတ္တာရေဝ ဝုတ္တာနိ။ တဏှာယ အာဒီနဝဒဿာဝီနံ ဝသေန ‘‘တဏှာဝတ္ထုအာဒီနံ ဧတံပရမတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ အာလယေ ပဉ္စကာမဂုဏသင်္ခါတေ၊ သကလဝတ္ထုကာမသင်္ခါတေ၊ ဘဝတ္တယသင်္ခါတေ ဝါ ဒုက္ခေ ဒေါသဒဿာဝီနံ ဝသေန ‘‘အာလယာဒီနံ ဧတံပရမတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သဟေတုကေန ဒုက္ခေနာတိ ဧတေန ဒုက္ခဿ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နတာဒဿနေန အတိသံဝေဂဝတ္ထုတံ ဒဿေတိ။

န ¶ ပဋိဝေဓဉာဏံ ဝိယ သကိဒေဝ ဗုဇ္ဈတိ၊ အထ ခေါ အနု အနု ဗုဇ္ဈနတော အနုဗောဓော၊ အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိအနုဂတော ဝါ ဗောဓော အနုဗောဓော။ န ဟိ သော ပစ္စက္ခတော ဗုဇ္ဈတိ၊ အနုဿဝါဒိဝသေန ပန ကပ္ပေတွာ ဂဏှာတီတိ။ ကိစ္စတောတိ ပရိဇာနနာဒိတော။ တံကိစ္စကရဏေနေဝ ဟိ တာနိ တဿ ပါကဋာနိ။ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာယ ဟိ သင်္ခါရေဟိ ပတိလီယမာနမာနသဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ မဂ္ဂဉာဏံ ဝိသင်္ခါရံ ဒုက္ခနိဿရဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ¶ ဒုက္ခံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ ဒုက္ခဂတဉ္စ တဏှံ ပဇဟတိ၊ နိရောဓဉ္စ ဖုသတိ အာဒိစ္စော ဝိယ ပဘာယ၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီဟိ သဟ ဥပ္ပန္နံ တံ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ၊ န စ သင်္ခါရေ အမုဉ္စိတွာ ပဝတ္တမာနေန ဉာဏေန ဧတံ သဗ္ဗံ သက္ကာ ကာတုံ နိမိတ္တပဝတ္တေဟိ အဝုဋ္ဌိတတ္တာ၊ တသ္မာ ဧတာနိ ကိစ္စာနိ ကရောန္တံ တံ ဉာဏံ ဒုက္ခာဒီနိ ဝိဘာဝေတိ တတ္ထ သမ္မောဟနိဝတ္တနေနာတိ ‘‘စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတီတိ ကာလန္တရဒဿနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ စေ? န၊ ‘‘ယော နု ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဒုက္ခံ ပဿတိ၊ ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၀) ဧကဒဿိနော အညတ္တယဒဿိတာဝိစာရဏာယ တဿာ သာဓနတ္ထံ ဂဝံပတိတ္ထေရေန ဣမဿ သုတ္တဿ အာဟရိတတ္တာ ပစ္စေကဉ္စ သစ္စေသု ဒိဿမာနေသု အညတ္တယဒဿနဿ ယောဇိတတ္တာ။ အညထာ အနုပုဗ္ဗာဘိသမယေ ပုရိမဒိဋ္ဌဿ ပစ္ဆာ အဒဿနတော သမုဒယာဒိဒဿိနော ဒုက္ခာဒိဒဿနတာ န ယောဇေတဗ္ဗာ သိယာတိ။ သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇမတ္တဒဿနတော သက္ကာယဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနံ နိဝါရေတိ။ ‘‘လောကသမုဒယံ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတော ယာ လောကေ နတ္ထိတာ၊ သာ န ဟောတီ’’တိ ဝစနတော သမုဒယဒဿနံ ဟေတုဖလပ္ပဗန္ဓာဝိစ္ဆေဒဒဿနဝသေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနံ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘လောကနိရောဓံ ခေါ…ပေ… ပဿတော ယာ လောကေ အတ္ထိတာ၊ သာ န ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅) ဝစနတော နိရောဓဒဿနံ ဟေတုနိရောဓာ ဖလနိရောဓဒဿနဝသေန သဿတဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနံ နိဝါရေတိ။ အတ္တကာရဿ ပစ္စက္ခဒဿနတော မဂ္ဂဒဿနေန ‘‘နတ္ထိ အတ္တကာရေ၊ နတ္ထိ ပရကာရေ၊ နတ္ထိ ပုရိသကာရေ’’တိအာဒိကံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈) အကိရိယဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနံ ပဇဟတိ။ ‘‘နတ္ထိ ဟေတု၊ နတ္ထိ ပစ္စယော သတ္တာနံ သံကိလေသာယ၊ အဟေတူ အပ္ပစ္စယာ သတ္တာ သံကိလိဿန္တိ။ နတ္ထိ ဟေတု…ပေ… ဝိသုဒ္ဓိယာ၊ အဟေတူ အပ္ပစ္စယာ သတ္တာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိအာဒိကာ အဟေတုကဒိဋ္ဌိ စ ဣဓ အကိရိယဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သာပိ ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဒဿနေန ပဟီယတီတိ။

ဒုက္ခဉာဏံ ¶ သမုဒယဖလဿ ဒုက္ခဿ အဓုဝါဒိဘာဝံ ပဿတီတိ ဖလေ ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘ဣဿရော လောကံ ပဝတ္တေတိ နိဝတ္တေတိ စာ’’တိ ဣဿရကာရဏိနော ဝဒန္တိ၊ ပဓာနတော အာဝိ ဘဝတိ၊ တတ္ထေဝ စ ပတိလီယတီတိ ပဓာနကာရဏိနော။ ‘‘ကာလဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ နိဝတ္တတိ စာ’’တိ ကာလဝါဒိနော။ ‘‘သဘာဝေနေဝ သမ္ဘောတိ ဝိဘောတိ စာ’’တိ သဘာဝဝါဒိနော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဏူဟိ လောကော ပဝတ္တတိ၊ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေကတဟေတူတိ ဧဝမာဒိ အကာရဏပရိဂ္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ရာမုဒကာဠာရာဒီနံ ဝိယ အရူပလောကေ၊ နိဂဏ္ဌာဒီနံ ဝိယ လောကထုပိကာယ အပဝဂ္ဂေါ မောက္ခောတိ ဂဟဏံ ¶ ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဓာနဿ အပ္ပဝတ္တိ၊ ဂုဏဝိယုတ္တဿ အတ္တနော သကတ္တနိ အဝဋ္ဌာနံ၊ ဗြဟ္မုနာ သလောကတာ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ဧဝမာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဂုဏဝိယုတ္တဿာတိ ဗုဒ္ဓိသုခဒုက္ခဣစ္ဆာဒေါသပယတ္တဓမ္မာဓမ္မသင်္ခါရေဟိ နဝဟိ အတ္တဂုဏေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တဿာတိ ကဏာဒဘက္ခဝါဒေါ။ ဣန္ဒြိယတပ္ပနပုတ္တမုခဒဿနာဒီဟိ ဝိနာ အပဝဂ္ဂေါ နတ္ထီတိ ဂဟေတွာ တထာပဝတ္တနံ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါ။

အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု ဒွါဒသသု အာယတနေသု ကာမဘဝဝိဘဝတဏှာဝသေန ဒွါဒသ တိကာ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ။ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ဝါ အာဂတနယေန ကာလဝိဘာဂံ အနာမသိတွာ ဝုတ္တာနိ။ ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒါဒယော ဗောဓိပက္ခိယာ ကိစ္စနာနတ္တေန ဝုတ္တာ၊ အတ္ထတော ဧကတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိမုခေန တတ္ထ အန္တောဂဓာ။ တယော နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒယောတိ လောကိယက္ခဏေ အလောဘမေတ္တာကရုဏာသမ္ပယောဂဝသေန ဘိန္နာ မဂ္ဂက္ခဏေ လောဘဗျာပါဒဝိဟိံသာသမုစ္ဆေဒဝသေန တယောတိ ဧကောပိ ဝုတ္တော။ ဧသ နယော သမ္မာဝါစာဒီသု။ အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိတာနံ ပန ဘာဝေ သမ္မာအာဇီဝသမ္ဘဝတော တေန တေသံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘဝန္တရေပိ ဇီဝိတဟေတုပိ အရိယေဟိ အဝီတိက္ကမနီယတ္တာ အရိယကန္တာနံ သမ္မာဝါစာဒိသီလာနံ ဂဟဏေန ယေန သဒ္ဓါဟတ္ထေန တာနိ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနိ၊ သော သဒ္ဓါဟတ္ထော ဂဟိတောယေဝ ဟောတီတိ တတော အနညာနိ သဒ္ဓိန္ဒြိယသဒ္ဓါဗလာနိ တတ္ထ အန္တောဂဓာနိ ဟောန္တိ။ တေသံ အတ္ထိတာယာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယသဒ္ဓါဗလဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒါနံ အတ္ထိတာယ သီလဿ အတ္ထိဘာဝတော တိဝိဓေနပိ သီလေန တေ တယောပိ ဂဟိတာတိ တတ္ထ အန္တောဂဓာ။ စိတ္တသမာဓီတိ စိတ္တိဒ္ဓိပါဒံ ဝဒတိ။ ‘‘စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၁၉၂) ဟိ စိတ္တမုခေန သမာဓိ ¶ ဝုတ္တောတိ သမာဓိမုခေန စိတ္တမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ စိတ္တိဒ္ဓိပါဒဘာဝနာယ ပန သမာဓိပိ အဓိမတ္တော ဟောတီတိ ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒါဒိဝစနံ ဝိယ စိတ္တိဒ္ဓိပါဒဝစနံ အဝတွာ ဣဓ ‘‘စိတ္တသမာဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတိ၊ ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတိ၊ သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၆၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၁၁။၁၂) ဝစနတော သမာဓိဥပကာရာ ပီတိပဿဒ္ဓိယော၊ တသ္မာ သမာဓိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ၊ ဥပေက္ခာ ပန သမာဓိဥပကာရကတော တံသဒိသကိစ္စတော စ၊ တသ္မာ သမ္မာသမာဓိဝသေန ဧတေသံ အန္တောဂဓတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဘာရော ဝိယ ဝိဃာတကတ္တာ။ ဒုဗ္ဘိက္ခမိဝ ဗာဓကတ္တာ။ ‘‘နိဗ္ဗာနပရမံ သုခ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၁၅၊ ၂၁၇၊ ဓ။ ပ။ ၂၀၃၊ ၂၀၄) သုခဘာဝတော ¶ သုဘိက္ခမိဝ။ အနိဋ္ဌဘာဝတော သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယတော စ ဒုက္ခံ ဝေရီဝိသရုက္ခဘယဩရိမတီရူပမံ။

တထတ္ထေနာတိ တထသဘာဝေန၊ ပရိညေယျဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဧတေန အရိယသစ္စဒွယံ သိယာ ဒုက္ခံ၊ န အရိယသစ္စံ၊ သိယာ အရိယသစ္စံ၊ န ဒုက္ခန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ အရိယသစ္စ-သဒ္ဒပရာ ဟိ ဒုက္ခာဒိသဒ္ဒါ ပရိညေယျာဒိဘာဝံ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ အရိယသစ္စ-သဒ္ဒါနပေက္ခံ ဒုက္ခ-သဒ္ဒံ သန္ဓာယ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တသာမညဖလဓမ္မာနံ အာဒိပဒသင်္ဂဟော ဝုတ္တော၊ တဒပေက္ခံ သန္ဓာယ စတုတ္ထပဒသင်္ဂဟော။ သမုဒယာဒီသု အဝသေသကိလေသာဒယော သမုဒယော၊ န အရိယသစ္စံ၊ သင်္ခါရနိရောဓော နိရောဓသမာပတ္တိ စ နိရောဓော၊ န အရိယသစ္စံ၊ အရိယမဂ္ဂတော အညာနိ မဂ္ဂင်္ဂါနိ မဂ္ဂေါ၊ န အရိယသစ္စန္တိ ဣမိနာ နယေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဒုက္ခံ ဝေဒနီယမ္ပိ သန္တံ ဝေဒကရဟိတံ၊ ကေဝလံ ပန တသ္မိံ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဝတ္တမာနေ ဒုက္ခံ ဝေဒေတီတိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဣတရေသုပိ။

ကိရိယာဝ ဝိဇ္ဇတီတိ သမုဒယမေဝ ဝဒတိ၊ တဿ ဝါ ဒုက္ခပစ္စယဘာဝံ။ မဂ္ဂေါ အတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မဂ္ဂမတ္ထီ’’တိ ဩကာရဿ အဘာဝေါ ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဂမကောတိ ဂန္တာ။ သာသဝတာ အသုဘတာတိ ကတွာ နိရောဓမဂ္ဂါ သုဘာ ဧဝ။ ဒုက္ခာဒီနံ ပရိယာယေန သမုဒယာဒိဘာဝေါ စ အတ္ထိ၊ န ပန နိရောဓဘာဝေါ၊ နိရောဓဿ ဝါ ဒုက္ခာဒိဘာဝေါတိ န အညမညသမင်္ဂိတာတိ အာဟ ‘‘နိရောဓသုညာနိ ဝါ’’တိအာဒိ။ သမုဒယေ ဒုက္ခဿာဘာဝတောတိ ပေါနောဗ္ဘဝိကာယ တဏှာယ ပုနဗ္ဘဝဿ အဘာဝတော။ ယထာ ဝါ ပကတိဝါဒီနံ ဝိကာရာဝိဘာဝတော ပုဗ္ဗေ ပဋိပ္ပလီနာ စ ပကတိဘာဝေနေဝ တိဋ္ဌန္တိ၊ န ဧဝံ ¶ သမုဒယသမ္ပယုတ္တမ္ပိ ဒုက္ခံ သမုဒယဘာဝေန တိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘သမုဒယေ ဒုက္ခဿာဘာဝတော’’တိ။ ယထာ အဝိဘတ္တေဟိ ဝိကာရေဟိ မဟန္တာ ဝိသေသိန္ဒြိယဘူတဝိသေသေဟိ ပကတိဘာဝေနေဝ ဌိတေဟိ ပကတိ သဂဗ္ဘာ ပကတိဝါဒီနံ၊ ဧဝံ န ဖလေန သဂဗ္ဘော ဟေတူတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခသမုဒယာနံ နိရောဓမဂ္ဂါနဉ္စ အသမဝါယာတိ ဧတံ ဝိဝရန္တော အာဟ ‘‘န ဟေတုသမဝေတံ ဟေတုဖလ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣဓ တန္တူသု ပဋော၊ ကပါလေသု ဃဋော၊ ဗိရဏေသု ကဋော၊ ဒွီသု အဏူသု ဒွိအဏုကန္တိအာဒိနာ ဣဓ ဗုဒ္ဓိဝေါဟာရဇနကော အဝိသုံ သိဒ္ဓါနံ သမ္ဗန္ဓော သမဝါယော၊ တေန သမဝါယေန ကာရဏေသု ဒွီသု အဏူသု ဒွိအဏုကံ ဖလံ သမဝေတံ ဧကီဘူတမိဝ သမ္ဗန္ဓံ၊ တီသု အဏူသု တိအဏုကန္တိ ဧဝံ မဟာပထဝိမဟာဥဒကမဟာအဂ္ဂိမဟာဝါတက္ခန္ဓပရိယန္တံ ဖလံ အတ္တနော ကာရဏေသု သမဝေတန္တိ သမဝါယဝါဒိနော ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ပန ဝဒန္တေဟိ အပရိမာဏေသု ကာရဏေသု မဟာပရိမာဏံ ¶ ဧကံ ဖလံ သမဝေတံ အတ္တနော အန္တောဂဓေဟိ ကာရဏေဟိ သဂဗ္ဘံ အသုညန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓ သမဝါယာဘာဝါ ဖလေ ဟေတု နတ္ထီတိ ဟေတုသုညံ ဖလန္တိ အတ္ထော။

ပဝတ္တိဘာဝတောတိ သံသာရဿ ပဝတ္တိဘာဝတော။ စတုအာဟာရဘေဒတောတိ ဣမိနာ စတ္တာရော အာဟာရဘေဒေ တေဟိ ဘိန္နေ တပ္ပစ္စယဓမ္မဘေဒေ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ရူပါဘိနန္ဒနာဒိဘေဒေါ ရူပါဒိခန္ဓဝသေန၊ အာရမ္မဏဝသေန ဝါ။ ဥပါဒါနေဟိ ဥပါဒီယတီတိ ဥပါဒိ၊ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ။ နိဗ္ဗာနဉ္စ တံနိဿရဏဘူတံ တဿ ဝူပသမော တံသန္တီတိ ကတွာ တဿ ယာဝ ပစ္ဆိမံ စိတ္တံ၊ တာဝ သေသတံ၊ တတော ပရဉ္စ အနဝသေသတံ ဥပါဒါယ ‘‘သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတူ’’တိ ဒွိဓာ ဝေါဟရီယတီတိ။ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ဝိပဿနာ၊ ဣတရေ သမထော’’တိ ဝဒန္တိ။ သီလမ္ပိ ဟိ သမထဿ ဥပကာရကတ္တာ သမထဂ္ဂဟဏေန ဂယှတီတိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ ယာနဒွယဝသေန လဒ္ဓါ မဂ္ဂေါ သမထော ဝိပဿနာတိ အာဂမနဝသေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သပ္ပဒေသတ္တာတိ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧကဒေသတ္တာတိ အတ္ထော။ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဟိ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရသီလာဒိသင်္ဂါဟကာ၊ အရိယမဂ္ဂေါ လောကုတ္တရောယေဝါတိ တဒေကဒေသော ဟောတိ။

ဩနတသဟာယော ဝိယ ဝါယာမော ပဂ္ဂဟကိစ္စသာမညတော။ အံသကူဋံ ဒတွာ ဌိတသဟာယော ဝိယ သတိ အပိလာပနဝသေန နိစ္စလဘာဝကရဏသာမညတော။ သဇာတိတောတိ သဝိတက္ကသဝိစာရာဒိဘေဒေသု သမာနာယ သမာဓိဇာတိယာတိ ¶ အတ္ထော။ ကိရိယတောတိ သမာဓိအနုရူပကိရိယတော။ တတော ဧဝ ဟိ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ သမာဓိနိမိတ္တာ၊ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ သမာဓိပရိက္ခာရာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) သတိဝါယာမာနံ သမာဓိဿ နိမိတ္တပရိက္ခာရဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ။

အာကောဋေန္တေန ဝိယာတိ ‘‘အနိစ္စံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ပညာသဒိသေန ကိစ္စေန သမန္တတော အာကောဋေန္တေန ဝိယ ‘‘အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန၊ ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ ပရိဝတ္တန္တေန ဝိယ စ အာဒါယ ဦဟိတွာ ဒိန္နမေဝ ပညာ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဒွိန္နံ သမာနကာလတ္တေပိ ပစ္စယဘာဝေန သင်္ကပ္ပဿ ပုရိမကာလဿ ဝိယ နိဒ္ဒေသော ကတော။ သဇာတိတောတိ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု သမာနာယ ပညာဇာတိယာ။ ကိရိယတောတိ ဧတ္ထ ပညာသဒိသကိစ္စံ ကိရိယာတိ ဝုတ္တံ၊ ပုဗ္ဗေ ပန သမာဓိဥပကာရကံ တဒနုရူပံ ကိစ္စန္တိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိညေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၄၆) ဝစနတော ¶ စတ္တာရိပိ အဘိမုခံ ပစ္စက္ခတော ဉာတဗ္ဗာနိ၊ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဝါ ဉာဏေန ဉာတဗ္ဗာနီတိ အဘိညေယျာနိ။

ဒုရဘိသမ္ဘဝတရန္တိ အဘိသမ္ဘဝိတုံ သာဓေတုံ အသက္ကုဏေယျတရံ၊ သတ္တိဝိဃာတေန ဒုရဓိဂမန္တိ အတ္ထော။ ဗာဓကပဘဝသန္တိနိယျာနလက္ခဏေဟိ ဝဝတ္ထာနံ သလက္ခဏဝဝတ္ထာနံ။ ဒုရဝဂါဟတ္ထေန ဂမ္ဘီရတ္တာတိ ဩဠာရိကာ ဒုက္ခသမုဒယာ။ တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ ဟိ ဒုက္ခံ အာဟာရာဒီသု စ အဘိလာသော ပါကဋော၊ ပီဠနာဒိအာယူဟနာဒိဝသေန ပန ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဣဒမဿ ကာရဏ’’န္တိ ယာထာဝတော ဩဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဂမ္ဘီရာ၊ သဏှသုခုမဓမ္မတ္တာ နိရောဓမဂ္ဂါ သဘာဝတော ဧဝ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဒုရဝဂါဟာ၊ တေနေဝ ဥပ္ပန္နေ မဂ္ဂေ နတ္ထိ နိရောဓမဂ္ဂါနံ ယာထာဝတော အနဝဂါဟောတိ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ မဂ္ဂေန အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ တဿ ဖလန္တိ အပဒိဿတီတိ အာဟ ‘‘ဖလာပဒေသတော’’တိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၉)။ မဂ္ဂေါပိ နိရောဓဿ သမ္ပာပကဘာဝတော ဟေတူတိ အပဒိဿတီတိ အာဟ ‘‘ဟေတုအပဒေသတော’’တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၉)။ ဣတိ ဝိဇညာတိ ဣတိ-သဒ္ဒေန ဝိဇာနနက္ကမံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ပကာရေဟီတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝိဇာနနကာရဏဘူတေ နယေ။

ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသော

ဇာတိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၀။ တတ္ထ ¶ …ပေ… အယံ မာတိကာတိ နိဒ္ဒေသဝါရအာဒိမှိ ဝုတ္တေ ဇာတိအာဒိနိဒ္ဒေသေ တေသံ ဇာတိအာဒီနံ နိဒ္ဒေသဝသေန ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ ကထနတ္ထာယ၊ တေသု ဝါ ဇာတိအာဒီသု တေသဉ္စ ဒုက္ခဋ္ဌေ ဝေဒိတဗ္ဗေ ဇာတိအာဒီနံ နိဒ္ဒေသဝသေန ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ ကထနတ္ထာယ ဒုက္ခဒုက္ခန္တိအာဒိကာ ဒုက္ခမာတိကာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တတ္ထာတိ တသ္မိံ နိဒ္ဒေသဝါရေ။ ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ…ပေ… သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ အယံ ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ ကထနတ္ထာယ မာတိကာတိ ယထာဒဿိတဿ ဇာတိအာဒိနိဒ္ဒေသဿ မာတိကာဘာဝံ ¶ ဒီပေတိ။ တံ ဒီပေတွာ ပုန ယသ္မိံ ပဒဒွယေ ဌတွာ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ကထေတဗ္ဗံ၊ တဿ နိဒ္ဓါရဏတ္ထံ သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ သင်္ကဍ္ဎေန္တော အာဟ ‘‘ဣဒဉှိ ဒုက္ခံ နာမာ’’တိအာဒိ။

သဘာဝတောတိ ဒုက္ခဝေဒယိတသဘာဝတော။ နာမတောတိ တေနေဝ သဘာဝေန လဒ္ဓနာမတော။ တေန န အညေန ပရိယာယေန ဣဒံ ဒုက္ခံ နာမ၊ အထ ခေါ ဒုက္ခတ္တာယေဝါတိ သဘာဝေန နာမံ ဝိသေသေတိ။ အထ ဝါ နာမတောတိ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တတာယ လဒ္ဓနာမတော။ ယထာ အညေ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တော ဓမ္မာ န သဘာဝတော ဒုက္ခာ၊ န ဧဝံ ဣဒံ၊ အထ ခေါ သဘာဝတော ဒုက္ခာ၊ ဘူတမေဝေဒံ ဒုက္ခန္တိ ပုရိမေန ဒုက္ခ-သဒ္ဒေန ပစ္ဆိမံ ဝိသေသေတိ။ ဝိပရိဏာမဝန္တတာယ သုခံ အနိဋ္ဌမေဝ ဟောတီတိ ဒုက္ခံ နာမ ဇာတံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုတော’’တိ။ ကဏ္ဏသူလာဒီဟိ အဘိဘူတဿ နိတ္ထုနနာဒီဟိ ဒုက္ခာဘိဘူတတာယ ဝိညာယမာနာယပိ ကိံ တဝ ရုဇ္ဇတီတိ ပုစ္ဆိတွာဝ ကဏ္ဏသူလာဒိဒုက္ခံ ဇာနိတဗ္ဗံ ဟောတီတိ ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခတာ တဿ ဝုတ္တာ။ ဥပက္ကမဿ စ ပါကဋဘာဝတောတိ ကာရဏာဝသေန ဒုက္ခဝိသေသဿ ပါကဋဘာဝံ ဒဿေတိ။

သဘာဝံ မုဉ္စိတွာ ပကာရန္တရေန ဒုက္ခန္တိ ဝုစ္စမာနံ ပရိယာယဒုက္ခံ။ ကထေတဗ္ဗတ္တာ ပဋိညာတံ ယထာ ကထေတဗ္ဗံ၊ တံပကာရဒဿနတ္ထံ ‘‘အရိယသစ္စဉ္စ နာမေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သင်္ခေပေါ သာမညံ၊ သာမညဉ္စ ဝိသေသေ အန္တောကရိတွာ ပဝတ္တတီတိ တတ္ထ ဥဘယထာပိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသေသော ဇာတိအာဒိကော၊ ဝိသေသော စ ဝိသေသန္တရနိဝတ္တကောတိ ဇာတိအာဒီသု ဇရာဒီနံ သင်္ခိပနံ န သက္ကာ ကာတုန္တိ တတ္ထ ဝိတ္ထာရေနေဝ ကထေတဗ္ဗံ။

၁၉၁။ ‘‘အပရဿ ¶ အပရဿာ’’တိ ဒီပနံ အပရတ္ထဒီပနံ။ သာမိအတ္ထေပိ ဟိ အပရတ္ထ-သဒ္ဒေါ သိဇ္ဈတီတိ။ တေသံ တေသန္တိ ဝါ သာမိဝသေန ဝုတ္တံ အတ္ထံ ဘုမ္မဝသေန ဝတ္တုကာမတာယ အာဟ ‘‘အပရတ္ထဒီပန’’န္တိ၊ အပရသ္မိံ အပရသ္မိံ ဒီပနန္တိ အတ္ထော။ အပရဿ အပရဿ ဝါ ဇာတိသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဒီပနံ အပရတ္ထဒီပနံ။ ပဉ္စဂတိဝသေန ဧကေကာယပိ ဂတိယာ ခတ္တိယာဒိဘုမ္မဒေဝါဒိဟတ္ထိအာဒိဇာတိဝသေန စာတိ ဂတိဇာတိဝသေန။

တိဏာကာရော တိဏဇာတိ၊ သော စ ဥပါဒါပညတ္တီတိ ‘‘ပညတ္တိယ’’န္တိ အာဟ။ တဒုပါဒါယာတိ တံ ပဌမံ ဝိညာဏံ ဥပါဒါယ အယံ ဇာတိ၊ နာဿ ကုတောစိ နိဂ္ဂမနံ ဥပါဒါယ။ ယသ္မာ စ ဧဝံ၊ တသ္မာ သာဝဿ ဇာတိ ပဌမဝိညာဏသင်္ခါတာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တဒုပါဒါယ သဇာတောတိ ဝုစ္စတီတိ ¶ သာဝဿ ဇာတိ ပဌမဝိညာဏသင်္ခါတာတိ အတ္ထော။ ဝိညာဏမုခေန စ ပဉ္စပိ ခန္ဓာ ဝုတ္တာ ဟောန္တီတိ ‘‘ပဋိသန္ဓိယ’’န္တိ အာဟ။ အရိယဘာဝကရဏတ္တာ အရိယသီလန္တိ ပါတိမောက္ခသံဝရော ဝုစ္စတိ။ ဇာတိအာဒီနိပိ လက္ခဏာနိ ဓမ္မာနံ အာကာရဝိကာရာတိ ကတွာ သဟုပ္ပာဒကာ သဟဝိကာရကာတိ ဝုတ္တာ။ ဇာယနဋ္ဌေနာတိအာဒိ အာယတနဝသေန ယောနိဝသေန စ ဒွီဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ ဇာတိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ပုရိမနယေ ပန ဧကေကေနေဝ ပဒေန သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ ဇာတိ ဒဿိတာတိ အယံ ဝိသေသော။ ကေစိ ပန ‘‘ပုရိမနယေ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော၊ ပစ္ဆိမနယေ ဘာဝနိဒ္ဒေသော ကတော’’တိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ဇာတီ’’တိ ပန ကတ္တရိ သာမိနိဒ္ဒေသဿ ကတတ္တာ ဥဘယတ္ထာပိ ဘာဝနိဒ္ဒေသောဝ ယုတ္တော။ သမ္ပုဏ္ဏာ ဇာတိ သဉ္ဇာတိ။ ပါကဋာ နိဗ္ဗတ္တိ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ။ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာနံ…ပေ… အဘိနိဗ္ဗတ္တီ’’တိ သတ္တဝသေန ပဝတ္တတ္တာ သမ္မုတိကထာ။

တတြ တတြာတိ ဧကစတုဝေါကာရဘဝေသု ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ၊ သေသေ ရူပဓာတုယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ပဉ္စန္နံ၊ ကာမဓာတုယံ ဝိကလာဝိကလိန္ဒြိယာနံ ဝသေန သတ္တန္နံ နဝန္နံ ဒသန္နံ ပုန ဒသန္နံ ဧကာဒသန္နဉ္စ အာယတနာနံ ဝသေန သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကဘဝပရိယာပန္နဿ ခန္ဓသန္တာနဿ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိဘူတာ ပဋိသန္ဓိက္ခန္ဓာတိ အာဟ ‘‘ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏာ’’တိ။ တမေဝ သန္တာနံ နိယျာတေန္တံ ဝိယ ‘‘ဟန္ဒ ဂဏှထာ’’တိ ပဋိစ္ဆာပေန္တံ ဝိယ ပဝတ္တတီတိ နိယျာတနရသာ။ သန္တတိယာ ဧဝ ဥမ္မုဇ္ဇနံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ဥမ္မုဇ္ဇနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဒုက္ခရာသိဿ ဝိစိတ္တတာ ဒုက္ခဝိစိတ္တတာ၊ ဒုက္ခဝိသေသာ ဝါ တဒဝယဝါ၊ တံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတိ ဖလတီတိ ဒုက္ခဝိစိတ္တတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ။

ပရိယာယနိပ္ပရိယာယဒုက္ခေသု ¶ ယံ ဒုက္ခံ ဇာတိ ဟောတိ၊ တံ ဒုက္ခဘာဝေါယေဝ တဿာ ဒုက္ခဋ္ဌော။ ယဒိ အက္ခာနေန ပါပုဏိတဗ္ဗံ သိယာ၊ ဘဂဝါ အာစိက္ခေယျ။ ဘဂဝတာပိ –

‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကတမော နု ခေါ မဟန္တတရော? ယော စာယံ မယာ ပရိတ္တော ပါဏိမတ္တော ပါသာဏော ဂဟိတော၊ ယော စ ဟိမဝါ ပဗ္ဗတရာဇာတိ။ အပ္ပမ…ပေ… ဂဟိတော၊ ဟိမဝန္တံ ပဗ္ဗတရာဇာနံ ဥပနိဓာယ သင်္ခမ္ပိ န ဥပေတိ၊ ကလဘာဂမ္ပိ န ဥပေတိ၊ ဥပနိဓမ္ပိ န ဥပေတိ။ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယံ သော ပုရိသော တီဟိ သတ္တိသတေဟိ ဟညမာနော ¶ တတောနိဒါနံ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ တံ နေရယိကဿ ဒုက္ခဿ ဥပနိဓာယ သင်္ခမ္ပိ…ပေ… ဥပနိဓမ္ပိ န ဥပေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀) –

ဥပမာဝသေန ပကာသိတံ အာပါယိကဒုက္ခံ။ သုခုပ္ပတ္တိကာရဏာနိ သုစီနိ ဥပ္ပလာဒီနီတိ ကတွာ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိနိဝါရဏေန ဇာတိယာ ဒုက္ခဝတ္ထုဘာဝံ ဒဿေတိ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိနာ။ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိကာရဏေ နိဗ္ဗတ္တနေန ဂဗ္ဘပရိဟရဏူပက္ကမေန ဝိနာ မာတုကုစ္ဆိသမ္ဘဝမေဝ ဒုက္ခံ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကံ အညာနပေက္ခတ္တာ၊ ဥပက္ကမနိဗ္ဗတ္တံ ပန ပရိဟရဏမူလကံ ဩက္ကန္တိမတ္တာနပေက္ခတ္တာ။ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

အတ္တနော အဘိမုခံ ကဍ္ဎနံ အာကဍ္ဎနံ၊ ပရိတော သဗ္ဗတောဘာဂေန ကဍ္ဎနံ ပရိကဍ္ဎနံ။ အဓော ဓုနနံ ဩဓုနနံ၊ တိရိယံ၊ သဗ္ဗတော ဝါ ဓုနနံ နိဓုနနံ။ တစ္ဆေတွာ ခါရပက္ခိပနံ ခါရာပဋိစ္ဆကံ။

သကလသရီရနှာပနံ နှာပနံ၊ ဧကဒေသဓောဝနံ ဓောဝနံ၊ သူရိယာဘိမုခပဝတ္တနေန အာတာပနံ၊ ပဉ္စဂ္ဂိတာပေန ပရိတာပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗောယေဝ ဝါ တာပေါ ဒွိဓာပိ ဝုတ္တော။

ကုဟိံ နု ပတိဋ္ဌံ လဘေထ၊ ဇာတိယာ ဝိနာ န တဿ ဒုက္ခဿ ပတိဋ္ဌာနံ အတ္ထီတိ အတ္ထော၊ ဇာတိယာ ဝါ ဝိနာ သော သတ္တော ကုဟိံ နု ပတိဋ္ဌံ၊ ကတ္ထ နု ပတိဋ္ဌန္တော တံ ဒုက္ခံ လဘေထာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ တိရစ္ဆာနေသု ကထံ ဒုက္ခံ ဘဝေယျ တဟိံ တိရစ္ဆာနေသု ဇာတိံ ဝိနာ။ န စဿာတိ န စေ အဿ။ နနု နေဝတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော၊ နနု အာဟာတိ ဝါ။ ယဒတောတိ ယသ္မာ နေဝတ္ထိ၊ တသ္မာ အာဟာတိ အတ္ထော။

ဇရာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၂။ ဇီရဏမေဝ ¶ ဇီရဏတာ၊ ဇီရဏဿ ဝါ အာကာရော တာ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော။

ယထာပုရေ အသလ္လက္ခေန္တေတိ ဂါရဝကရဏဥပဋ္ဌာနာဒီနိ အသလ္လက္ခေန္တေ တံနိမိတ္တံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

သတာဒီနန္တိ ¶ သတိသုတဝီရိယပညာဒီနံ ဝိပ္ပဝါသနိမိတ္တံ အတ္တနာ အပသာဒေတဗ္ဗေဟိပိ အတ္တနော ပုတ္တဒါရေဟိ အပသာဒနီယတော။ အဝသဝတ္တင်္ဂပစ္စင်္ဂတာယ သုစိအသုစိအာဒိဝိစာရဏဝိရဟေန စ ဗာလကုမာရကကာလော ဝိယ ဇိဏ္ဏကာလော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဘိယျော ဗာလတ္တပ္ပတ္တိယာ’’တိ။

မရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၃။ ‘‘ကာလဿ အန္တကဿ ကိရိယာ’’တိ ယာ လောကေ ဝုစ္စတိ၊ သာ စုတိ၊ မရဏန္တိ အတ္ထော။ စဝနကာလောယေဝ ဝါ အနတိက္ကမနီယတ္တာ ဝိသေသေန ကာလောတိ ဝုတ္တော၊ တဿ ကိရိယာ စုတိက္ခန္ဓာနံ ဘေဒပ္ပတ္တိယေဝ။ မစ္စု မရဏန္တိ ဧတ္ထာပိ သမာသံ အကတွာ ယော မစ္စု ဝုစ္စတိ ဘေဒေါ၊ ယဉ္စ မရဏံ ပါဏစာဂေါ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ မရဏန္တိ ဝိသုံ သမ္ဗန္ဓော န န ယုဇ္ဇတိ။

ယဿ ခန္ဓဘေဒဿ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘တိဿော မတော၊ ဖုဿော မတော’’တိ ဝေါဟာရော ဟောတိ၊ သော ခန္ဓပ္ပဗန္ဓဿ အနုပစ္ဆိန္နတာယ ‘‘သမ္မုတိမရဏ’’န္တိ ဝုတ္တော၊ ပဗန္ဓသမုစ္ဆေဒေါ စ ‘‘သမုစ္ဆေဒမရဏ’’န္တိ။ မရဏမ္ပိ ဒုက္ခန္တိ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ဒုက္ခသစ္စကထာ ဝဋ္ဋကထာတိ ကတွာ ‘‘သမ္မုတိမရဏံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ အာဟ။ တဿေဝ နာမန္တိ တဗ္ဘာဝတော တဒေကဒေသဘာဝတော စ မရဏ-သဒ္ဒဗဟုတ္တေ အသမ္မောဟတ္ထံ ဝုတ္တံ။ စုတိလက္ခဏန္တိ ‘‘စဝနတာ’’တိ နိဒဿိတစဝနလက္ခဏမေဝ ဝဒတိ။ သမ္ပတ္တိဘဝခန္ဓေဟိ ဝိယောဇေတီတိ ဝိယောဂရသံ၊ ဝိယောဂကိရိယာဘူတတာယ ဝါ ‘‘ဝိယောဂရသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတ္တဿ ပုရိမဘဝတော ဝိပ္ပဝါသော ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝိပ္ပဝါသပစ္စုပဋ္ဌာနံ။

မရဏန္တိကာတိ မရဏဿ အာသန္နာ။ ယဒိ မရဏံ န ဘဝိဿတိ၊ ယထာဝုတ္တံ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ ဒုက္ခံ န ဘဝိဿတီတိ အာဟ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ ဒုက္ခာနံ ဝတ္ထုဘာဝေနာ’’တိ။

ပါပကမ္မာဒိနိမိတ္တန္တိ ¶ ပါပကမ္မနိမိတ္တံ ပါပဂတိနိမိတ္တဉ္စာတိ အတ္ထော၊ ကမ္မမ္ပိ ဝါ ဧတ္ထ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဥပပတ္တိနိမိတ္တဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော။ တဒုပဋ္ဌာနေပိ ဟိ ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏ’’န္တိအာဒိနာ အနပ္ပကံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဘဒ္ဒဿာတိ ကလျာဏကမ္မဿာတိ အတ္ထော။ အဝိသေသတောတိ ‘‘သဗ္ဗေသ’’န္တိ ဧတေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသန္တိ စ ယေသံ ကာယိကံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေယေဝ သဗ္ဗေ ဂဟိတာ ‘‘ဝိတုဇ္ဇမာနမမ္မာန’’န္တိ ဝိသေသိတတ္တာ။ သန္ဓီနံ ဗန္ဓနာနိ သန္ဓိဗန္ဓနာနိ ¶ ၊ တေသံ ဆေဒနေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒုက္ခံ ‘‘သန္ဓိဗန္ဓနစ္ဆေဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ဝါ ကာရဏတ္ထော၊ သန္ဓိဗန္ဓနစ္ဆေဒနမူလကန္တိ အတ္ထော။

အနယဗျသနာပါဒနံ ဝိယာတိ အနယဗျသနာပတ္တိ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဝါဠာဒီဟိ ကတေ ဟိ အနယဗျသနာပါဒနေ အန္တောဂဓာ အနယဗျသနာပတ္တိ ဧတ္ထ နိဒဿနန္တိ။

သောကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၄။ သုခကာရဏံ ဟိတံ၊ တဿ ဖလံ သုခံ။ ဉာတိက္ခယောတိ ဘောဂါဒီဟိ ဉာတီနံ ပရိဟာနိ မရဏဉ္စ။ အယံ ပန ဝိသေသောတိ ဘောဂဗျသနာဒိပဒတ္ထဝိသေသံ ရောဂဗျသနာဒီသု သမာသဝိသေသဉ္စ သန္ဓာယာဟ။ ဉာတိဘောဂါ ပညတ္တိမတ္တာ တဗ္ဗိနာသာဝါတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန အပရိနိပ္ဖန္နတံ သန္ဓာယ ‘‘အနိပ္ဖန္နာနီ’’တိ အာဟ။ အပရိနိပ္ဖန္နတံယေဝ ဟိ သန္ဓာယ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၄၇ အာဒယော) စ ‘‘ဒသ ရူပါနိ အနိပ္ဖန္နာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယဉှိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၉၇၅ ပကိဏ္ဏကကထာ) နိ ‘‘အပရိနိပ္ဖန္နာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ စ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗဿ နိရောဓသမာပတ္တိအာဒိကဿ နိပ္ဖန္နတာ ဝုတ္တာတိ အသဘာဝဓမ္မဿ စ နိပ္ဖန္နတာ၊ နိဗ္ဗာနဿေဝ အနိပ္ဖန္နတာတိ။

ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခဿ ဥပ္ပတ္တိဟေတုနာ’’တိ။ ဈာမန္တိ ဒဍ္ဎံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တလက္ခဏာဒိကာ ဒေါမနဿဝေဒနာ သောကောတိ တဿ ပုန လက္ခဏာဒယော န ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုံ၊ တထာပိ ဒေါမနဿဝိသေသတ္တာ သောကဿ စ ဝိသိဋ္ဌာ လက္ခဏာဒယော ဝတ္တဗ္ဗာတိ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိသာရရဟိတံ အန္တော ဧဝ သင်္ကုစိတံ စိန္တနံ၊ သုက္ခနံ ဝါ အန္တောနိဇ္ဈာနံ။ ပရိနိဇ္ဈာယနံ ဒဟနံ။ ဉာတိဗျသနာဒိအနုရူပံ သောစနံ အနုသောစနံ၊ တံ တံ ဝါ ဂုဏံ ဒေါသဉ္စ အနုဂန္တွာ သောစနံ တပ္ပနံ အနုသောစနံ။

ဇဝနက္ခဏေတိ ¶ မနောဒွါရဇဝနက္ခဏေ။ တထာ ဟိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္တကာ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာယဝိညာဏာဒိဝီထိယမ္ပိ ပန ဇဝနက္ခဏေ ဒေါမနဿဿ ပစ္စယော ဟောတိ ဧဝ။ တေနေဝ ‘‘ဇဝနက္ခဏေ စာ’’တိ အာဟ။ အညထာ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခာနံ ကာယဝတ္ထုကမနောဒွါရပ္ပဝတ္တာနမေဝ ပစ္စယောတိ ဂဏှေယျ တတ္ထ ဝိသေသေန ကာယိကစေတသိကသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိတော။

တုဇ္ဇတီတိ ¶ ‘‘တုဒတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဗျတ္တယဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပရိဒေဝနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၅။ အာဒေဝန္တိ ဧတေနာတိ အာဒေဝေါတိ အာဒေဝန-သဒ္ဒံ ကတွာ အဿုဝိမောစနာဒိဝိကာရံ အာပဇ္ဇန္တာနံ တဗ္ဗိကာရာပတ္တိယာ သော သဒ္ဒေါ ကရဏဘာဝေန ဝုတ္တောတိ။ ဝီဟိပလာပါဒယော ဝိယ တုစ္ဆံ ဝစနံ ပလာပေါ။ ဂုဏဒေါသေ ကိတ္တေတိ ဗောဓေတီတိ ဂုဏဒေါသကိတ္တနရသော လာလပ္ပ-သဒ္ဒေါ။ အတ္ထာနတ္ထေ ဟိရိယိတဗ္ဗဇနေ စ အဝိစာရေတွာ ပုဂ္ဂလဿ သမ္ဘမဘာဝေါ ဟုတွာ ပရိဒေဝန-သဒ္ဒေါ ဥပဋ္ဌာတီတိ ‘‘သမ္ဘမပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ ဝုတ္တော၊ သောကဝတ္ထုအဝိဃာတေန ဝါ သမ္ဘမော၊ န ဥတ္တာသသမ္ဘမော၊ သော စ ပရိဒေဝန-သဒ္ဒေန ပါကဋော ဟောတီတိ ပရိဒေဝေါ ‘‘သမ္ဘမပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ ဝုတ္တော။

သောကာဘိဘူတော ပရိဒေဝနနိမိတ္တံ မုဋ္ဌိပေါထနာဒီနိ ကရောတိ၊ ပရိဒေဝနနိမိတ္တမေဝ စ ဉာတိအဗ္ဘတ္ထင်္ဂမနာဒီနိ စိန္တေတီတိ ပရိဒေဝဿ ဒုက္ခဒေါမနဿာနံ ဝတ္ထုဘာဝေါ ဝုတ္တော။

ဘိယျောတိ ယေန ဝိနာ န ဟောတိ၊ တတော ပရိဒေဝသမုဋ္ဌာပကဒေါမနဿတော၊ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒုက္ခတော ဝါ ဘိယျော၊ ကဏ္ဌောဋ္ဌတာလုအာဒိသောသဇတောပိ ဝါ ဘိယျောတိ အညဉ္စ ကာယိကံ စေတသိကံ တံနိဒါနဒုက္ခံ သင်္ဂဏှာတိ။

ဒုက္ခဒေါမနဿနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၆-၇။ ကာယိကံ ဒုက္ခံ ကာယိကဿ ဒုက္ခဿ ဥပနိဿယပစ္စယောတိ ‘‘ဒုက္ခိတဿ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဒုက္ခေန အဘိဘူတတ္တာ နက္ခတ္တံ ကီဠိတုံ ¶ န လဘာမီတိ ဗလဝဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒုက္ခဿ ဒေါမနဿဝတ္ထုတာ ဟောတိ။

အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏံ သန္ဓာယ ‘‘ပီဠေတီ’’တိ ဝုတ္တံ ကာယိကဒုက္ခံ၊ တဒုပနိဿယတော ဝါ။

အာဝဋ္ဋန္တီတိ ပရိဝဋ္ဋန္တိ။ ဝိဝဋ္ဋန္တီတိ ပဗ္ဘာရေ ခိတ္တတ္ထမ္ဘော ဝိယ လုဓန္တိ။ မူလစ္ဆိန္နရုက္ခော ဝိယ ဆိန္နပပါတံ ပပတန္တိ၊ ပရိဒယှမာနစိတ္တာ ပုရိမဒေါမနဿုပနိဿယဝသေန စိန္တေန္တိ၊ ဝိဂတေ ဒေါမနဿေ တထာစိန္တနံ နတ္ထီတိ။

ဥပါယာသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၈။ သဗ္ဗဝိသယပ္ပဋိပတ္တိနိဝါရဏဝသေန ¶ သမန္တတော သီဒနံ သံသီဒနံ၊ ဥဋ္ဌေတုမ္ပိ အသက္ကုဏေယျတာကရဏဝသေန အတိဗလဝံ၊ ဝိရူပံ ဝါ သီဒနံ ဝိသီဒနံ။ အညံ ဝိသယံ အဂန္တွာ ဉာတိဗျသနာဒီသု ဝိရူပေါ အာသင်္ဂေါ တတ္ထေဝ အဝဗန္ဓတာ ဗျာသတ္တိ။ နိတ္ထုနနကရဏတော နိတ္ထုနနရသော။ ဝိသီဒနံ ဝိသာဒေါ။

သယံ န ဒုက္ခော ဒေါသတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နဓမ္မန္တရတ္တာ ဝါ။ ယေ ပန ဒေါမနဿမေဝ ဥပါယာသောတိ ဝဒေယျုံ၊ တေ ‘‘ဥပါယာသော တီဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ သမ္ပယုတ္တော၊ ဧကေန ခန္ဓေန ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ ကေဟိစိ သမ္ပယုတ္တော’’တိ (ဓာတု။ ၂၄၉) ဣမာယ ပါဠိယာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ ဝိသာဒပ္ပတ္တိယာ သုခဒုက္ခကာရဏံ အဂဏယိတွာ ဒုက္ခဋ္ဌာနာဒီနိ ကရောန္တာနံ ဥပါယာသော ကာယိကဒုက္ခဿ ဝတ္ထု ဟောတိ၊ ဝိသာဒနဝသေနေဝ ဉာတိဝိနာသာဒီနိ စိန္တေန္တာနံ ဒေါမနဿဿ။ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေယေဝ ဥပါယာသော ဒေါမနဿသမ္ပယောဂတော စိတ္တံ ပရိဒဟတိ၊ အဝိပ္ဖာရိကတာကရဏဝသေန ကာယံ ဝိသာဒေတိ၊ တဒုဘယကရဏေနေဝ တတော ပရံ တံနိမိတ္တံ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ အဓိမတ္တံ ဒုက္ခံ ဇနယတီတိ ဒုက္ခော ဝုတ္တော။

အပ္ပိယသမ္ပယောဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၉။ န အပ္ပိယန္တီတိ န ဂမိယန္တိ၊ န ပဝေသီယန္တီတိ အတ္ထော။ အနတ္ထန္တိ ဗျသနံ၊ ဒုက္ခံ ဝါ။ အဟိတန္တိ တဿ ဟေတုံ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္ထံ န ကာမေန္တီတိ ¶ အနတ္ထကာမာတိအာဒိ အသမတ္ထသမာသောပိ ယောဇိတော။ ‘‘အသူရိယပဿာနိ မုခါနီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ ယေန သမာသော၊ န တဿာယံ ပဋိသေဓကော အ-ကာရောတိ။ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ နိဗ္ဘယေ ယောဂက္ခေမ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှော ဒုက္ခယောဂတော ခေမတ္တာ။

သင်္ဂတိအာဒီသု သင်္ခါရဝသေန ယံ လဗ္ဘတိ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ သင်္ခါရာနံ ဌာနနိသဇ္ဇာဒယော ဘောဇနာဒိကိစ္စေသု ဝါ သဟကရဏံ ဝိဇ္ဇတီတိ ပစ္ဆိမဒွယံ တဒတ္ထဝသေန လဗ္ဘတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ ယံ လဗ္ဘတီတိ ဝါ ယံ အတ္ထဇာတံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ တေန ယထာ လဗ္ဘတိ သင်္ဂတိအာဒီသု အတ္ထော၊ တထာ ယောဇေတဗ္ဗော။ ပုဂ္ဂလဿ ဟိ သင်္ဂတိ ဂန္တွာ သင်္ခါရေဟိ သံယောဂေါ ¶ ဟောတိ၊ အာဂတေဟိ စ တေဟိ၊ ပုဂ္ဂလဿ စ အတ္တနော ဌာနာဒီသု သင်္ခါရေဟိ သဟဘာဝေါ ဟောတိ၊ သဗ္ဗကိရိယာသု စ မိဿီဘာဝေါတိ။ အနတ္ထဘာဝေါ ဥပဒ္ဒဝဘာဝေါ။

အနိဋ္ဌာနံ အာပါထဂမနမတ္တံ တံဂဟဏမတ္တဉ္စ အပ္ပိယသမ္ပယောဂေါ၊ န ပန ပထဝိဖဿာဒယော ဝိယ အပ္ပိယသမ္ပယောဂေါ နာမ ဧကော ဓမ္မော အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သော အတ္ထတော ဧကော ဓမ္မော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ အနိဋ္ဌာနိ ကဏ္ဋကာဒီနိ အမိတ္တာ စ ဥသုအာဒီဟိ ဝိဇ္ဈနာဒိဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေန္တိ။

ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ ဒုက္ခံ ဟောတီတိ ဝါ ဣဓ ဣမသ္မိံ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသေ ဒုက္ခော ဝုတ္တောတိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ပိယဝိပ္ပယောဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၀။ မိနန္တီတိ နာဠိယာဒီသု ဓညံ ဝိယ အန္တော ပက္ခိပန္တိ၊ န ဗဟိ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ အမာ-သဒ္ဒေါ သဟဘာဝဒီပကော။ ဉာယန္တိ ဝါ အဇ္ဈတ္တိကာဣစ္စေဝ။ ဉာတိဗျသနာဒိကော ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဗျသနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ သောကုပ္ပာဒနေနေဝ သရီရံ သောသေန္တိ၊ ကိသံ ကရောန္တိ၊ အကိသမ္ပိ နိရောဇတာကရဏေန မိလာပေန္တိ၊ တတော စ ကာယိကံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဒုပ္ပာဒကတာ ဝုတ္တာ။

သောကသရသမပ္ပိတာတိ ဧတေန စေတသိကဒုက္ခံ ဒဿေတိ၊ ဝိတုဇ္ဇန္တီတိ ဧတေန ကာယိကံ ဒုက္ခံ။

ဣစ္ဆာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၁။ ယသ္မိံ ¶ ကာလေ ဇာတိယာ န အာဂန္တဗ္ဗံ၊ တံ ကာလံ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတေသု စ ဝိဇ္ဇမာနံ ဇာတိယာ အနာဂမန’’န္တိ။ ယမ္ပီတိ ယေနပီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ယဒါပိ ပန ယံ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣစ္ဆ’’န္တိ ဧတံ အပေက္ခတိ၊ တဒါပိ အလာဘဝိသိဋ္ဌာ ဣစ္ဆာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ယဒါ ‘‘န လဘတီ’’တိ ဧတံ အပေက္ခတိ၊ တဒါ ဣစ္ဆာဝိသိဋ္ဌော အလာဘော ဝုတ္တော ဟောတိ။ သော ပနတ္ထတော အညော ဓမ္မော နတ္ထိ၊ တထာပိ အလဗ္ဘနေယျဣစ္ဆာဝ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ အပါပုဏိတဗ္ဗေသု ပဝတ္တတ္တာ ဧဝ ‘‘အပ္ပတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယတ္ထ ဟိ သာ ဣစ္ဆာ ပဝတ္တာ၊ တံ ဝတ္ထုံ အပါပုဏန္တီ ဟုတွာ ဂယှတီတိ။

ဆိန္နဘိန္နဂဏေနာတိ နိလ္လဇ္ဇေန ဓုတ္တဂဏေန၊ ကပ္ပဋိကဂဏေန ဝါ။

ဝိဃာတမယန္တိ ¶ စိတ္တဝိဃာတမယံ ဒေါမနဿံ စိတ္တဝိဃာတတော ဧဝ ဥပ္ပန္နံ ဥဗ္ဗန္ဓနဇရာတိသာရာဒိကာယိကံ ဒုက္ခဉ္စ။ ဣစ္ဆိတာလာဘန္တိ အလဗ္ဘနေယျဣစ္ဆမေဝ ဝဒတိ။

ဥပါဒါနက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၂။ ဝိတ္ထိဏ္ဏဿ ဒုက္ခဿ ဧတ္တကန္တိ ဒဿနံ ဒုက္ခဿ သင်္ခေပေါ၊ တံ ကာတုံ န သက္ကာ ဝိတ္ထာရဿ အနန္တတ္တာ။ ဒုက္ခဝိတ္ထာရဂတံ ပန ဒေသနာဝိတ္ထာရံ ပဟာယ ယတ္ထ သဗ္ဗော ဒုက္ခဝိတ္ထာရော သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထ ဒေသနာယ ဝဝတ္ထာနံ သင်္ခေပေါ၊ တံ ကာတုံ သက္ကာ တာဒိသဿ ဝတ္ထုနော သဗ္ဘာဝါ။

ဒေသံ ဇာနန္တော မဂ္ဂက္ခာယိကပုရိသော ဒေသကော။ ဘဂဝါပိ ဒုက္ခဿ ဒေသကော။ ‘‘ဒုက္ခန္တဒေသကေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ ဒုက္ခန္တက္ခာယိကောတိ အတ္ထော။

ပါဝကာဒယော ယထာ ဣန္ဓနာဒီနိ ဗာဓေန္တိ၊ ဧဝံ ဗာဓယမာနာ။ မာရဏန္တိကဒုက္ခာဘိဃာတေနာတိ ဣမိနာ အတိပါကဋေန ဇာတိဇရာဒုက္ခဝိဃာတဇသောကာဒယော ဒဿေတိ။ တတောတိ ပရိဒေဝတော ဥဒ္ဓံ။ ကဏ္ဌ သောသာဒိ သန္ဓိ ဗန္ဓစ္ဆေဒနာဒိ ဇနက ဓာတုက္ခောဘ သမာယောဂတော ကာယဿ အာဗာဓနဒုက္ခံ ဒုက္ခံ။ ယေသု ကေသုစီတိ တိဿဿ ဝါ ဖုဿဿ ဝါ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု သဗ္ဗမ္ပိ စက္ခုရောဂါဒိဒုက္ခံ သဗ္ဗသတ္တဂတံ ဧဝံပကာရမေဝါတိ သင်္ခိပိတွာ ဒဿေန္တောတိ အတ္ထော။

ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၃။ ဥတ္တရပဒလောပံ ¶ ကတွာ ‘‘ပုနဗ္ဘဝကရဏံ ပုနောဗ္ဘဝေါ’’တိအာဟ။ ‘‘မနောသမ္ဖဿော’’တိ ဧတ္ထ မနော ဝိယ စ ပုရိမပဒဿ ဩကာရန္တတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အထ ဝါ သီလဋ္ဌေန ဣက-သဒ္ဒေန ဂမိယတ္ထတ္တာ ကိရိယာဝါစကဿ သဒ္ဒဿ အဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ယထာ ‘‘အပူပဘက္ခနသီလော အာပူပိကော’’တိ။ ‘‘တဒ္ဓိတာ’’ဣတိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသာ ဝိစိတ္တတ္တာ ဝါ တဒ္ဓိတာနံ အဘိဓာနလက္ခဏတ္တာ ¶ ဝါ ‘‘ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတီ’’တိအာဒီသု အတ္ထေသု ပေါနောဗ္ဘဝိကသဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တတ္ထ ကမ္မသဟဇာတာ ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိ၊ ကမ္မသဟာယဘူတာ တဒသဟဇာတာ ပုနဗ္ဘဝါယ သံဝတ္တတိ၊ ဒုဝိဓာပိ ပုနပ္ပုနံ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပုနဗ္ဘဝဿ ဒါယိကာပီ’’တိအာဒိ။ ပေါနောဗ္ဘဝိကာယေဝါတိ နာမံ လဘတီတိ ပုနဗ္ဘဝံ ဒါယိကာပိ အဒါယိကာပိ ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိစ္စေဝ ပေါနောဗ္ဘဝိကာတိ သမာနဝိပါကာတိ နာမံ လဘတိ သမာနသဘာဝတ္တာ တဒါနုဘာဝတ္တာ စ။ ဧဝံ ဣတရေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဥပဓိမှိ ယထာနိဗ္ဗတ္တေ အတ္တဘာဝေ ဝိပစ္စနကမ္မံ ဧတိဿာတိ ဥပဓိဝေပက္ကာ။ နန္ဒနဋ္ဌေန နန္ဒီ၊ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ။ ယော စ နန္ဒိရာဂေါ၊ ယာ စ တဏှာ၊ ဥဘယမေတံ ဧကတ္ထံ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနန္တိ တဏှာ ‘‘နန္ဒိရာဂေန သဒ္ဓိံ အတ္ထတော ဧကတ္တံ ဂတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ရာဂသမ္ဗန္ဓေန ‘‘ဥပ္ပန္နဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရူပါရူပဘဝရာဂေါ ဝိသုံ ဝက္ခတီတိ ကာမဘဝေ ဧဝ ဘဝပတ္ထနာဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တသ္မိံ တသ္မိံ ပိယရူပေ ပဌမုပ္ပတ္တိဝသေန ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တိဝသေန ‘‘နိဝိသတီ’’တိ၊ ပရိယုဋ္ဌာနာနုသယဝသေန ဝါ ဥပ္ပတ္တိနိဝေသာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ သမ္ပတ္တိယန္တိ မနုဿသောဘဂ္ဂေ ဒေဝတ္တေ စ။ အတ္တနော စက္ခုန္တိ သဝတ္ထုကံ စက္ခုမာဟ၊ သပသာဒံ ဝါ မံသပိဏ္ဍံ။ ဝိပ္ပသန္နပဉ္စပသာဒန္တိ ပရိသုဒ္ဓနီလပီတလောဟိတကဏှဩဒါတဝဏ္ဏပသာဒံ။ ရဇတပနာဠိကံ ဝိယ ဆိဒ္ဒံ အဗ္ဘန္တရေ ဩဒါတတ္တာ။ ပါမင်္ဂသုတ္တံ ဝိယ လမ္ဗကဏ္ဏဗဒ္ဓံ။ တုင်္ဂါ ဥစ္စာ ဒီဃာ နာသိကာ တုင်္ဂနာသိကာ၊ ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရံ အတ္တနော ဃာနံ။ ‘‘လဒ္ဓဝေါဟာရာ’’တိ ဝါ ပါဌော။ တသ္မိံ သတိ တုင်္ဂါ နာသိကာ ယေသံ၊ တေ တုင်္ဂနာသိကာ။ ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရာ သတ္တာ အတ္တနော ဃာနန္တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဇိဝှံ…ပေ… မညန္တိ ဝဏ္ဏာ သဏ္ဌာနတော ကိစ္စတော စ။ မနံ…ပေ… ဥဠာရံ မညန္တိ အတီတာဒိအတ္ထဝိစိနနသမတ္ထံ။ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓါနီတိ အဇ္ဈတ္တဉ္စ သရီရဂန္ဓာဒီနိ ¶ ဗဟိဒ္ဓါ စ ဝိလေပနဂန္ဓာဒီနိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယဒါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဟောတိ၊ တဒါ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သာမညေန ဂဟိတာ ဥပ္ပာဒကိရိယာ လက္ခဏဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ ဝိသယဝိသိဋ္ဌာ လက္ခိတဗ္ဗဘာဝေန။ န ဟိ သာမညဝိသေသေဟိ နာနတ္တဝေါဟာရော န ဟောတီတိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ဝါ အနိစ္ဆိတော ဥပ္ပာဒေါ ဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တော။ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ နိစ္ဆိတော ဖလဘာဝေန ‘‘ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဟောတိ၊ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ သော ဟိ တေန ဥပယောဇိတော ဝိယ ဟောတိ။

သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၄။ အနူဟတေတိ ¶ အနုဒ္ဓတေ၊ အပ္ပဟီနေတိ အတ္ထော။

သီဟော ဝေဓကေ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ န ဥသုမှိ၊ သုဝါနော လေဍ္ဍုမှိ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ န ပဟာရကေ။ ခယဂမနဝသေန ဝိရဇ္ဇတိ၊ အပ္ပဝတ္တိဂမနဝသေန နိရုဇ္ဈတိ။ အနပေက္ခတာယ စဇနဝသေန ဟာနိဝသေန စ စဇီယတိ၊ ပုန ယထာ န ပဝတ္တတိ၊ တထာ ဒူရခိပနဝသေန ပဋိနိဿဇ္ဇီယတိ၊ ဗန္ဓနဘူတာယ မောစနဝသေန မုစ္စတိ၊ အသံကိလေသဝသေန န အလ္လီယတိ။ အာယူဟနံ သမုဒယော၊ တပ္ပဋိပက္ခဝသေန အနာယူဟနံ။

အပညတ္တိန္တိ အပညာပနံ၊ ‘‘တိတ္တအလာဗု အတ္ထီ’’တိ ဝေါဟာရာဘာဝံ ဝါ။ တိတ္တအလာဗုဝလ္လိယာ အပ္ပဝတ္တိံ ဣစ္ဆန္တော ပုရိသော ဝိယ မဂ္ဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တဿ တဿာ အပ္ပဝတ္တိနိန္နစိတ္တဿ မူလစ္ဆေဒနံ ဝိယ မဂ္ဂဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဿ တဏှာပဟာနံ။ တဒါပ္ပဝတ္တိ ဝိယ တဏှာယ အပ္ပဝတ္တိဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုတိယူပမာယ ဒက္ခိဏဒွါရံ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ၊ စောရဃာတကာ ဝိယ မဂ္ဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ပုရိမာ ဝါ ဥပမာ မဂ္ဂေန နိရုဒ္ဓါယ ပိယရူပသာတရူပေသု နိရုဒ္ဓါတိ ဝတ္တဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ၊ ပစ္ဆိမာ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ နိရုဒ္ဓါယပိ။

နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၅။ အညမဂ္ဂပဋိက္ခေပနတ္ထန္တိ ¶ တိတ္ထိယေဟိ ကပ္ပိတဿ မဂ္ဂဿ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါဘာဝံ ပဋိက္ခေပေတုန္တိ အတ္ထော၊ အညဿ ဝါ မဂ္ဂဘာဝပဋိက္ခေပေါ အညမဂ္ဂပဋိက္ခေပေါ။ ပုဂ္ဂလဿ အရိယဘာဝကရတ္တာ အရိယံ ကရောတီတိ အရိယော၊ အရိယဖလပဋိလာဘကရတ္တာ အရိယံ လဘာပေတိ ဇနေတီတိ အရိယော။ အတ္တနော ကိစ္စဝသေန ဖလဝသေန စ အရိယနာမလာဘော ဧဝ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ အဿာတိ အညပဒတ္ထသမာသံ အကတွာ ‘‘အဋ္ဌင်္ဂါနိ အဿ သန္တီတိ အဋ္ဌင်္ဂိကော’’တိ ပဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

စတုရင်္ဂသမန္နာဂတာ ¶ ဝါစာ ဇနံ သင်္ဂဏှာတီတိ တဗ္ဗိပက္ခဝိရတိသဘာဝါ သမ္မာဝါစာ ဘေဒကရမိစ္ဆာဝါစာပဟာနေန ဇနေ သမ္ပယုတ္တေ စ ပရိဂ္ဂဏှနကိစ္စဝတီ ဟောတီတိ ‘‘ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယထာ စီဝရကမ္မာဒိကော ကမ္မန္တော ဧကံ ကာတဗ္ဗံ သမုဋ္ဌာပေတိ နိပ္ဖာဒေတိ၊ တံတံကိရိယာနိပ္ဖာဒကော ဝါ စေတနာသင်္ခါတော ကမ္မန္တော ဟတ္ထပါဒစလနာဒိကံ ကိရိယံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဧဝံ သာဝဇ္ဇကတ္တဗ္ဗကိရိယာသမုဋ္ဌာပကမိစ္ဆာကမ္မန္တပ္ပဟာနေန သမ္မာကမ္မန္တော နိရဝဇ္ဇသမုဋ္ဌာပနကိစ္စဝါ ဟောတိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ သမုဋ္ဌာပေန္တော ဧဝ ပဝတ္တတီတိ ‘‘သမုဋ္ဌာပနလက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တော။ ကာယဝါစာနံ ခန္ဓသန္တာနဿ စ သံကိလေသဘူတမိစ္ဆာအာဇီဝပ္ပဟာနေန သမ္မာအာဇီဝေါ ‘‘ဝေါဒါပနလက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တော။

အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသာ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာ အဝိဇ္ဇာဒယော။ ပဿတီတိ ပကာသေတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဟိ အင်္ဂေန တတ္ထ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပဝတ္တတီတိ။ တထေဝါတိ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။

ကိစ္စတောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေဟိ ဒုက္ခာဒိဉာဏေဟိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ ဣဓ နိပ္ဖတ္တိတော၊ ဣမဿေဝ ဝါ ဉာဏဿ ဒုက္ခာဒိပ္ပကာသနကိစ္စတော။ တီဏိ နာမာနိ လဘတိ ကာမသင်္ကပ္ပာဒိပ္ပဟာနကိစ္စနိပ္ဖတ္တိတော။ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၇၀၃ အာဒယော) ‘‘ဝိရတိစေတနာ သဗ္ဗေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ သိက္ခာပဒါနီ’’တိ ဝုတ္တာတိ တတ္ထ ပဓာနာနံ ဝိရတိစေတနာနံ ဝသေန ‘‘ဝိရတိယောပိ ဟောန္တိ စေတနာယောပီ’’တိ အာဟ။ မုသာဝါဒါဒီဟိ ဝိရမဏကာလေ ဝါ ဝိရတိယော သုဘာသိတာဒိဝါစာဘာသနာဒိကာလေ စ စေတနာယော ယောဇေတဗ္ဗာ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိရတိယောဝ ¶ စေတနာနံ အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာ ဧကဿ ဉာဏဿ ဒုက္ခာဒိဉာဏတာ ဝိယ ဧကာယ ဝိရတိယာ မုသာဝါဒါဒိဝိရတိဘာဝေါ ဝိယ စ ဧကာယ စေတနာယ သမ္မာဝါစာဒိကိစ္စတ္တယသာဓနသဘာဝါဘာဝါ သမ္မာဝါစာဒိဘာဝါသိဒ္ဓိတော၊ တံသိဒ္ဓိယဉ္စ အင်္ဂတ္တယတ္တာသိဒ္ဓိတော စ။

ပုဗ္ဗဘာဂေပိ မဂ္ဂက္ခဏေပိ သမ္မာသမာဓိ ဧဝါတိ ယဒိပိ သမာဓိဥပကာရကာနံ အဘိနိရောပနာနုမဇ္ဇနသမ္ပိယာယနဗြူဟနသန္တသုခါနံ ဝိတက္ကာဒီနံ ဝသေန စတူဟိ ဈာနေဟိ သမ္မာသမာဓိ ဝိဘတ္တော၊ တထာပိ ဝါယာမော ဝိယ အနုပ္ပန္နာကုသလာနုပ္ပာဒနာဒိစတုဝါယာမကိစ္စံ၊ သတိ ဝိယ စ အသုဘာသုခါနိစ္စာနတ္တေသု ကာယာဒီသု သုဘာဒိသညာပဟာနစတုသတိကိစ္စံ၊ ဧကော သမာဓိ စတုက္ကဇ္ဈာနသမာဓိကိစ္စံ န သာဓေတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိစိတ္တေ ဈာနသမာဓိ ¶ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ မဂ္ဂက္ခဏေပိ၊ တထာ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိစိတ္တေ ဈာနသမာဓိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ မဂ္ဂက္ခဏေပီတိ အတ္ထော။

ဝစီဘေဒဿ ဥပကာရကော ဝိတက္ကော သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇဝစီဘေဒနိဝတ္တနပဝတ္တနကရာယ သမ္မာဝါစာယပိ ဥပကာရကော ဧဝါတိ ‘‘သွာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဝစီဘေဒနိယာမိကာ ဝါစာ ကာယိကကိရိယာနိယာမကဿ သမ္မာကမ္မန္တဿ ဥပကာရိကာ။ ဣဒံ ဝီရိယန္တိ စတုသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယံ။ ဂတိယောတိ နိပ္ဖတ္တိယော၊ ကိစ္စာဒိသဘာဝေ ဝါ။ သမနွေသိတွာတိ ဥပဓာရေတွာ။

ပုရိမာနိ ဒွေ သစ္စာနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဋ္ဌံ ကန္တန္တိ နိရောဓမဂ္ဂေသု နိန္နဘာဝံ ဒဿေတိ၊ န အဘိနန္ဒနံ၊ တန္နိန္နဘာဝေါယေဝ စ တတ္ထ ကမ္မကရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကိစ္စတောတိ ပရိညာဒိတော။ အာရမ္မဏပဋိဝေဓောတိ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓမာဟ။ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဥဂ္ဂဟာဒိပဋိဝေဓော စ ပဋိဝေဓောဝ၊ န စ သော လောကုတ္တရောတိ? န၊ ကေဝလေန ပဋိဝေဓ-သဒ္ဒေန ဥဂ္ဂဟာဒိပဋိဝေဓာနံ အဝစနီယတ္တာ၊ ပဋိဝေဓနိမိတ္တတ္တာ ဝါ ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေန ပဝတ္တံ ဒုက္ခာဒီသု ပုဗ္ဗဘာဂေ ဉာဏံ ‘‘ပဋိဝေဓော’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပဋိဝေဓတ္တာ၊ ပဋိဝေဓဘူတမေဝ ပန ဉာဏံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရ’’န္တိ။ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဉာဏာနိပိ သဝနဉာဏေ ဧဝ အဝရောဓံ ဂစ္ဆန္တီတိ ‘‘သဝနဓာရဏသမ္မသနဉာဏံ လောကိယ’’န္တိ တိဝိဓမေဝ ဉာဏမာဟ။ ဥဂ္ဂဟာဒီဟိ သစ္စပရိဂ္ဂဏှနံ ပရိဂ္ဂဟော။

ပယောဂေါတိ ¶ ကိရိယာ၊ ဝါယာမော ဝါ။ တဿ မဟန္တတရဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတံ ဒုက္ကရတရတဉ္စ ဥပမာဟိ ဒဿေတိ ‘‘ဘဝဂ္ဂဂဟဏတ္ထ’’န္တိအာဒိနာ။

ပဒဃာတန္တိ ဧတ္ထ ဂတမဂ္ဂေါ ‘‘ပဒ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယေန စုပါယေန ကာရဏေန ကာမဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော တဿ ဂတမဂ္ဂေါတိ တဿ ဃာတော ပဒဃာတော။ ဥဿုက္ကာပေတွာတိ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ သန္တိဝိသေသယုတ္တံ ကတွာ၊ ဝဍ္ဎေတွာတိ အတ္ထော။

ပါဠိယံ ဝိဘတ္တေသူတိ ကတရပါဠိယံ? ဓမ္မသင်္ဂဟေ တာဝ အဋ္ဌ ကသိဏာနိ ဒသ အသုဘာ စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရာ စတ္တာရိ အာရုပ္ပာနိ ဝိဘတ္တာနိ၊ အာဂမေသု ဒသ အနုဿတိယော အာဟာရေ ပဋိကူလသညာ ¶ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနန္တိ ဣမာနိ စာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘတ္တံ။ ဣမေသု တီသူတိ ကာမာဒီသု တီသု ဌာနေသု။

မိစ္ဆာဝါစာသင်္ခါတာယာတိ ဧတေန ဧကာယ စေတနာယ ပဟာတဗ္ဗဧကတ္တံ ဒဿေတိ။ ဣဓ အရိယသာဝကော သကလျာဏပုထုဇ္ဇနကော သေက္ခော။ ကာယဒွါရဝီတိက္ကမာတိ အာဇီဝဟေတုကတော ပါဏာတိပါတာဒိတော ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိရမဏံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

အယံ ပနဿာတိ မဂ္ဂဘာဝေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ အဿ မဂ္ဂဿ အယံ ဈာနဝသေန သဗ္ဗသဒိသသဗ္ဗာသဒိသဧကစ္စသဒိသတာ ဝိသေသော။ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမေန ဟောတီတိ ဣဓ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမံ ဓုရံ ကတွာ အာဟ၊ အဋ္ဌသာလိနိယံ ပန ဝိပဿနာနိယာမံ တတ္ထ သဗ္ဗဝါဒါဝိရောဓတော၊ ဣဓ ပန သမ္မသိတဇ္ဈာနပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝါဒနိဝတ္တနတော ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမံ။ ဝိပဿနာနိယာမော ပန သာဓာရဏတ္တာ ဣဓာပိ န ပဋိက္ခိတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အညေ စာစရိယဝါဒါ ဝက္ခမာနာ ဝိဘဇိတဗ္ဗာတိ ယထာဝုတ္တမေဝ တာဝ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမံ ဝိဘဇန္တော အာဟ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမေန တာဝါ’’တိ။

အာရုပ္ပေ စတုက္ကပဉ္စက…ပေ… ဝုတ္တံ အဋ္ဌသာလိနိယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ နနု တတ္ထ ‘‘အာရုပ္ပေ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာန’’န္တိ? သစ္စံ၊ ယေသု ပန သံသယော အတ္ထိ၊ တေသံ ဥပ္ပတ္တိဒဿနေန၊ တေနတ္ထတော စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ဧဝမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမုဒါယဉ္စ အပေက္ခိတွာ ‘‘တဉ္စ လောကုတ္တရံ၊ န လောကိယ’’န္တိ အာဟ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ ဟိ လောကိယံ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န စတုက္ကံ ပဉ္စကဉ္စာတိ။ ဧတ္ထ ¶ ကထန္တိ ပါဒကဇ္ဈာနဿ အဘာဝါ ကထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တံဈာနိကာဝ တဿ တတ္ထ တယော မဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ တဇ္ဈာနိကံ ပဌမဖလာဒိံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပရိမဂ္ဂဘာဝနာယာတိ အဓိပ္ပာယော၊ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကံ ပန မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ တတ္ထုပ္ပန္နဿ အရူပဇ္ဈာနံ တဇ္ဈာနိကံ ဖလဉ္စ ပါဒကံ ကတွာ ဥပရိမဂ္ဂဘာဝနာယ အညဈာနိကာပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဈာနင်္ဂါဒိနိယာမိကာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရသမာပတ္တိ ပါဒကံ၊ န သမ္မသိတဗ္ဗာတိ ဖလဿပိ ပါဒကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဒုက္ခဉာဏာဒီနံ ရူပါဒိဆဠာရမ္မဏတ္တာ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒီနံ ကသိဏာဒိတံတံကုသလာရမ္မဏာရမ္မဏတ္တာ ¶ သမ္မာဝါစာဒီနံ အင်္ဂါနံ တံတံဝိရမိတဗ္ဗာဒိအာရမ္မဏတ္တာ ‘‘ယထာနုရူပ’’န္တိ အာဟ။ တဒနုရူပေါတိ အဝိပ္ပဋိသာရကရသီလံ ဝါယာမဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ သီလာနုရူပတာ ဝါယာမဿ ဝုတ္တာ သမ္ပယုတ္တဿပိ၊ သမ္ပယုတ္တဿေဝ စ ဝစနတော ‘‘သီလဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတဿာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ပတိဋ္ဌမာနဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စေတသော အသမ္မောသောတိ ‘‘ဧကာရက္ခော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တေန သတာရက္ခေန စေတသော ရက္ခိတတာ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ…ပေ… သုဝိဟိတစိတ္တာရက္ခဿာ’’တိ။

အာသဝက္ခယဉာဏဿ ဝိဇ္ဇာဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အာသဝက္ခယသင်္ခါတေ မဂ္ဂေ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတေ ပညာက္ခန္ဓော ဝိဇ္ဇာ၊ သီလဿ စတုန္နဉ္စ ဈာနာနံ စရဏဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဣတရေ ဒွေ ခန္ဓာ စရဏံ။ ယန္တိ ဧတေန နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ ယာနံ၊ ဝိပဿနာဝ ယာနံ ဝိပဿနာယာနံ။ သီလံ သမာဓိဿ ဝိသေသပစ္စယော၊ သမာဓိ ဝိပဿနာယာတိ သမထဿ ဥပကာရတ္တာ သီလက္ခန္ဓော စ သမထယာနေန သင်္ဂဟိတော။ ဝိပဿနာယာနေန ကာမေသု အာဒီနဝံ ဝိဘာဝေန္တော သမထယာနေန နိရာမိသံ ဈာနသုခံ အပရိစ္စဇန္တော အန္တဒွယကုမ္မဂ္ဂံ ဝိဝဇ္ဇေတိ။ ပညာ ဝိယ မောဟဿ၊ သီလသမာဓယော စ ဒေါသလောဘာနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကာ အဒေါသာလောဘေဟိ သာဓေတဗ္ဗတ္တာ။ သီလသမာဓိပညာယောဂတော အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏံ။ သီလာဒီနိ ဟိ သာသနဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ။ ယသ္မိံ ဌိတော မဂ္ဂဋ္ဌော ဖလဋ္ဌော စ အရိယော ဟောတိ၊ တံ မဂ္ဂဖလသင်္ခါတံ ခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟိတံ သာသနံ အရိယဘူမိ။

မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၂၀၆-၂၁၄။ အရိယသစ္စ-သဒ္ဒေါ ¶ သမုဒယေ ဝတ္တမာနော ပရိညေယျဘာဝရဟိတေ ဧကန္တပဟာတဗ္ဗေ တဏှာသင်္ခါတေ သမုဒယေ ပဝတ္တတိ၊ န ပဟာတဗ္ဗပရိညေယျေသု အဝသေသကိလေသာဝသေသာကုသလေသု အပ္ပဟာတဗ္ဗေသု စ သာသဝကုသလမူလာဝသေသသာသဝကုသလေသူတိ သပ္ပဒေသော တတ္ထ သမုဒယော ဟောတိ၊ ကေဝလံ သစ္စသဒ္ဒေ နိပ္ပဒေသောတိ အာဟ ‘‘နိပ္ပဒေသတော သမုဒယံ ဒဿေတု’’န္တိ။ ဒုက္ခနိရောဓာ ပန အရိယသစ္စဒေသနာယံ ဓမ္မတော နိပ္ပဒေသာ ဧဝ။ န ဟိ တတော အညော ဓမ္မော အတ္ထိ၊ ယော သစ္စဒေသနာယံ ¶ ဒုက္ခံ နိရောဓောတိ စ ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ၊ မဂ္ဂေါပိ အဋ္ဌင်္ဂိကပဉ္စင်္ဂိကဝါရေသု အပုဗ္ဗော နတ္ထိ၊ တသ္မာ သမုဒယမေဝ ‘‘နိပ္ပဒေသတော ဒဿေတု’’န္တိ ဝဒတိ တဿ သဗ္ဗတ္ထ တီသုပိ ဝါရေသု အပုဗ္ဗဿ ဒဿိတတ္တာ။ အပုဗ္ဗသမုဒယဒဿနတ္ထာယပိ ဟိ သစ္စဒေသနာယံ ‘‘တတ္ထ ကတမော ဒုက္ခသမုဒယော? တဏှာ’’တိ ဝစနံ ကေဝလာယ တဏှာယ သစ္စ-သဒ္ဒဿ ပဝတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ။ ဒေသနာဝသေန ပန တံ တံ သမုဒယံ ဌပေတွာ ဒုက္ခံ တဿ တဿ ပဟာနဝသေန နိရောဓော အဋ္ဌင်္ဂိကပဉ္စင်္ဂိကသဗ္ဗလောကုတ္တရကုသလဝသေန မဂ္ဂေါ စ အရိယသစ္စဒေသနာယံ န ဝုတ္တောတိ ဒုက္ခာဒီနိ စ တတ္ထ သပ္ပဒေသာနိ ဒဿိတာနိ ဟောန္တီတိ တာနိ စ နိပ္ပဒေသာနိ ဒဿေတုံ သစ္စဒေသနာ ဝုတ္တာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပစ္စယသင်္ခါတန္တိ ကမ္မကိလေသဝသေန ဇာတိအာဒိဒုက္ခဿ မူလဘူတန္တိ အတ္ထော။

နိရောဓသစ္စံ…ပေ… ပဉ္စဟာကာရေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ အရိယသစ္စဒေသနတော သစ္စဒေသနာယ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘တိဏ္ဏန္နဉ္စ ကုသလမူလာနံ အဝသေသာနဉ္စ သာသဝကုသလာနံ ပဟာန’’န္တိ ဣဒံ တေသံ ပစ္စယာနံ အဝိဇ္ဇာတဏှာဥပါဒါနာနံ ပဟာနဝသေန၊ အဝိဇ္ဇာဒီသု ဝါ ပဟီနေသု တေသံ အပ္ပဝတ္တိဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ကုသလာ ပဟာတဗ္ဗာတိ။ ပဟာနန္တိ စ မဂ္ဂကိစ္စဝသေန တဒဓိဂမနီယံ နိရောဓံ ဒဿေတိ၊ နိရောဓဿေဝ ဝါ တဏှာဒီနံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေါ ပဟာနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယဒိပိ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ အာဇီဝေါ သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ၊ ဧဝမဿာယံ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၁) လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂပါရိပူရိယာ ဥပနိဿယဒဿနတ္ထံ ဣဒံ ¶ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနာ’’တိ ဝစနံ ကာယကမ္မာဒိသုဒ္ဓိယာ ဒူရတရုပနိဿယတံ၊ စက္ခာဒီသု အသာရဇ္ဇန္တဿ အသံယုတ္တဿ အသမ္မူဠှဿ အာဒီနဝါနုပဿိနော ဝိဟရတော တာယေဝ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝိပဿနာယ အာယတိံ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေသု အပစယံ ဂစ္ဆန္တေသု သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဝိဝဋ္ဋနဝသေန၊ ပေါနောဗ္ဘဝိကတဏှာယ ပဟီယမာနာယ ကိလေသဒူရီဘာဝေန၊ ကာယိကစေတသိကဒရထသန္တာပပရိဠာဟေသု ပဟီယမာနေသု ပဿဒ္ဓကာယစိတ္တဝသေန ကာယိကစေတသိကသုခေ ပဋိသံဝေဒိယမာနေ ‘‘ယာ တထာဘူတဿ ဒိဋ္ဌိ၊ သာဿ ဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၁) ဝုတ္တာနံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာက္ခဏေ ပဝတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒီနံ အင်္ဂါနံ အာသန္နတရုပနိဿယတဉ္စ ဒဿေတီတိ အာသန္နတရုပနိဿယဝသေန ပဉ္စင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ သုခံ ဗုဇ္ဈန္တာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ¶ ပဉ္စင်္ဂိကမဂ္ဂဒေသနာယ ပဝတ္တတံ ဒီပေတိ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ…ပေ… သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဝစနတော’’တိအာဒိ။ ဧဝမိဒံ ဝစနတောတိ နိဿက္ကဝစနံ ဒေသနုပါယဿ ဉာပကနိဒဿနံ ဟောတိ၊ ဝစနတောတိ ဝါ အတ္တနော ဝစနာနုရူပံ ပဉ္စင်္ဂိကောပိ မဂ္ဂေါ ပဋိပဒါ ဧဝါတိ ဘဂဝတာ ဒေသိတောတိ အတ္ထော။ ကတ္ထာတိ? ဒေဝပုရေ၊ တသ္မာ တံ ဒေသိတနယံ ဒဿေတုံ ပဉ္စင်္ဂိကဝါရောပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ။ အထ ဝါ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿာ’’တိ ဝစနေနေဝ အဇ္ဈာသယဝိသေသကာရဏနိဒဿကေန ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန ပဉ္စင်္ဂိကော မဂ္ဂေါပိ ပဋိပဒါ ဧဝါတိ ဒေသိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပန…ပေ… ဝစနတော ပန…ပေ… ဒေသိတော’’တိ၊ တသ္မာ တံ သုတ္တန္တေ ဒေသိတနယံ ဒဿေတုံ ပဉ္စင်္ဂိကဝါရောပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဘဂဝတာ ဒေဝပုရေတိ အတ္ထော။

ဈာနေဟိ ဒေသနာပဝေသော၊ ဘာဝနာပဝေသော ဝါ ဈာနာဘိနိဝေသော။ ဧကေကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ စတုန္နံ စတုန္နံ နယသဟဿာနံ ဒဿနံ ဂဏနာသုခတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန ပါဠိ ဌိတာ၊ တထာ ဧကေကိဿာ ပဋိပဒါယ သုညတာဒီသု စ ပဉ္စ ပဉ္စ ကောဋ္ဌာသေ ယောဇေတွာ ပါဠိဂမနံ ကတန္တိ ဝိညာယတိ။ တတ္ထ အဋ္ဌင်္ဂိကဝါရေ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီသု တသ္မိံ သမယေ သတ္တင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတီတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ၊ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝါရေ စ ယထာ ဝိဇ္ဇမာနဓမ္မဝသေနာတိ။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

၂၁၅။ ဧဝံ ¶ ပုရိမေသုပိ ဒွီသူတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါနိဒ္ဒေသေ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကော မဂ္ဂေါ ဝုတ္တော။ တဿ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၅) ‘‘စတူသု သစ္စေသု ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေန ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏုပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ဣဒံ ‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ပဋိဝေဓက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ ဉာဏံ ဟောတီ’’တိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ၊ တထာ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီနဉ္စ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကတာ ဒဿိတာ ‘‘အပိစေသာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာက္ခဏာ နာနာရမ္မဏာ ဟောတိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧကက္ခဏာ ဧကာရမ္မဏာ’’တိအာဒိနာ စာတိ? သစ္စမေတံ၊ ဧဝံ ပန အာဂမနဝသေန တတ္ထာပိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဒဿနာဒိမုခေန အရိယောဝ ¶ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဒဿိတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ပဋိဝေဓက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ ဉာဏံ ဟောတီ’’တိ မဂ္ဂဉာဏဿ ဧကဿေဝ ဒုက္ခဉာဏာဒိတာ၊ ‘‘မဂ္ဂက္ခဏေ ပန…ပေ… ဧကောဝ ကုသလသင်္ကပ္ပော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အယံ သမ္မာသင်္ကပ္ပော နာမာ’’တိအာဒိနာ မဂ္ဂသင်္ကပ္ပာဒီနံ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒိတာ စ နိဒ္ဓါရိတာ၊ ပါဠိယဉ္စ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဥဒ္ဒိသိတွာ တမေဝ နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန သုတ္တန္တဘာဇနီယေပိ ဒွိန္နံ လောကိယတာ၊ ဒွိန္နံ လောကုတ္တရတာ ဝုတ္တာ ‘‘ဧဝံ ပုရိမေသုပိ ဒွီသူတိ ဧတေနာတိ။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သစ္စဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေါ

၁။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၂၁၉။ စက္ခုဒွါရေ ¶ ¶ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ စက္ခုဒွါရဘာဝေ တံဒွါရိကေဟိ အတ္တနော ဣန္ဒဘာဝံ ပရမိဿရဘာဝံ ကာရယတီတိ အတ္ထော။ တဉှိ တေ ရူပဂ္ဂဟဏေ အတ္တာနံ အနုဝတ္တေတိ၊ တေ စ တံ အနုဝတ္တန္တီတိ။ ဧသ နယော ဣတရေသုပိ။ ယေန တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဝါ အညာတာဝိနော ဟောန္တိ၊ သော အညာတာဝိဘာဝေါ ပရိနိဋ္ဌိတကိစ္စဇာနနံ။

ကတ္ထစိ ဒွေတိ ‘‘ဒွိန္နံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣန္ဒြိယာနံ ဘာဝိတတ္တာ ဗဟုလီကတတ္တာ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု အညံ ဗျာကရောတိ…ပေ… အရိယာယ စ ပညာယ အရိယာယ စ ဝိမုတ္တိယာ။ ယာ ဟိဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယာ ပညာ၊ တဒဿ ပညိန္ဒြိယံ။ ယာ ဟိဿ အရိယာ ဝိမုတ္တိ၊ တဒဿ သမာဓိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၆) ဒွေ၊ ‘‘တိဏ္ဏံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣန္ဒြိယာနံ ဘာဝိတတ္တာ ဗဟုလီကတတ္တာ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇေန ဘိက္ခုနာ အညာ ဗျာကတာ…ပေ… သတိန္ဒြိယဿ သမာဓိန္ဒြိယဿ ပညိန္ဒြိယဿာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၉)၊ ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣန္ဒြိယာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ အညိန္ဒြိယံ အညာတာဝိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၉၃)၊ ‘‘တီဏိမာနိ…ပေ… ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၉၂) စ ဧဝမာဒီသု တီဏိ၊ ‘‘ပဉ္စိမာနိ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဣန္ဒြိယာနိ နာနာဝိသယာနိ…ပေ… စက္ခုန္ဒြိယံ…ပေ… ကာယိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၂)၊ ‘‘ပဉ္စိ…ပေ… သုခိန္ဒြိယံ…ပေ… ဥပေက္ခိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၀၁ အာဒယော)၊ ‘‘ပဉ္စိ…ပေ… သဒ္ဓိန္ဒြိယံ…ပေ… ပညိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၈၆ အာဒယော) စ ဧဝမာဒီသု ပဉ္စ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ ဒုကာဒိဝစနံ နိဿရဏုပါယာဒိဘာဝတော ဒုကာဒီနံ။ သဗ္ဗာနိ ပန ¶ ဣန္ဒြိယာနိ အဘိညေယျာနိ၊ အဘိညေယျဓမ္မဒေသနာ စ အဘိဓမ္မောတိ ဣဓ သဗ္ဗာနိ ဧကတော ဝုတ္တာနိ။

ခီဏာသဝဿ ဘာဝဘူတော ဟုတွာ ဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ခီဏာသဝဿေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော’’တိ ဝုတ္တံ။

လိင်္ဂေတိ ဂမေတိ ဉာပေတီတိ လိင်္ဂံ၊ လိင်္ဂီယတိ ဝါ ဧတေနာတိ လိင်္ဂံ၊ ကိံ လိင်္ဂေတိ၊ ကိဉ္စ ဝါ လိင်္ဂီယတီတိ? ဣန္ဒံ ဣန္ဒော ဝါ၊ ဣန္ဒဿ လိင်္ဂံ ဣန္ဒလိင်္ဂံ၊ ဣန္ဒလိင်္ဂဿ အတ္ထော တံသဘာဝေါ ဣန္ဒလိင်္ဂဋ္ဌော၊ ဣန္ဒလိင်္ဂမေဝ ဝါ ¶ ဣန္ဒြိယ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဣန္ဒလိင်္ဂဋ္ဌော။ သဇ္ဇိတံ ဥပ္ပာဒိတန္တိ သိဋ္ဌံ၊ ဣန္ဒေန သိဋ္ဌံ ဣန္ဒသိဋ္ဌံ။ ဇုဋ္ဌံ သေဝိတံ။ ကမ္မသင်္ခါတဿ ဣန္ဒဿ လိင်္ဂါနိ၊ တေန စ သိဋ္ဌာနီတိ ကမ္မဇာနေဝ ယောဇေတဗ္ဗာနိ၊ န အညာနိ။ တေ စ ဒွေ အတ္ထာ ကမ္မေ ဧဝ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ ဣတရေ စ ဘဂဝတိ ဧဝါတိ ‘‘ယထာယောဂ’’န္တိ အာဟ။ တေနာတိ ဘဂဝတော ကမ္မဿ စ ဣန္ဒတ္တာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဣန္ဒြိယေသု။ ဥလ္လိင်္ဂေန္တိ ပကာသေန္တိ ဖလသမ္ပတ္တိဝိပတ္တီဟိ ကာရဏသမ္ပတ္တိဝိပတ္တိအဝဗောဓတော။ ‘‘သော တံ နိမိတ္တံ အာသေဝတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၉။၃၅) ဂေါစရကရဏမ္ပိ အာသေဝနာတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကာနိစိ ဂေါစရာသေဝနာယာ’’တိ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသံ ဂေါစရီကာတဗ္ဗတ္တေပိ ‘‘ကာနိစီ’’တိ ဝစနံ အဝိပဿိတဗ္ဗာနံ ဗဟုလီမနသိကရဏေန အနာသေဝနီယတ္တာ။ ပစ္စဝေက္ခဏာမတ္တမေဝ ဟိ တေသု ဟောတီတိ။ ‘‘တဿ တံ မဂ္ဂံ အာသေဝတော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၇၀) ဘာဝနာ ‘‘အာသေဝနာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဘာဝေတဗ္ဗာနိ သဒ္ဓါဒီနိ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကာနိစိ ဘာဝနာသေဝနာယာ’’တိ။ အာဓိပစ္စံ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေါ၊ အသတိ စ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနံ အတ္တနော ပစ္စယဝသေန ပဝတ္တမာနေဟိ တံသဟိတသန္တာနေ အညာကာရေန အနုပ္ပဇ္ဇမာနေဟိ လိင်္ဂါဒီဟိ အနုဝတ္တနီယဘာဝေါ၊ ဣမသ္မိဉ္စတ္ထေ ဣန္ဒန္တိ ပရမိဿရိယံ ကရောန္တိစ္စေဝ ဣန္ဒြိယာနိ။ စက္ခာဒီသု ဒဿိတေန နယေန အညေသဉ္စ တဒနုဝတ္တီသု အာဓိပစ္စံ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဟေဋ္ဌာတိ အဋ္ဌသာလိနိယံ။ အမောဟော ဧဝ၊ န ဝိသုံ စတ္တာရော ဓမ္မာ၊ တသ္မာ အမောဟဿ ပညိန္ဒြိယပဒေ ဝိဘာဝိတာနိ လက္ခဏာဒီနိ တေသဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ သေသာနိ အဋ္ဌသာလိနိယံ လက္ခဏာဒီဟိ သရူပေနေဝ အာဂတာနိ။ နနု စ သုခိန္ဒြိယဒုက္ခိန္ဒြိယာနံ တတ္ထ လက္ခဏာဒီနိ န ဝုတ္တာနီတိ? ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တာနိ၊ သောမနဿဒေါမနဿိန္ဒြိယာနံ ပန ဝုတ္တလက္ခဏာဒိဝသေန ဝိညေယျတော ဧတေသမ္ပိ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ ကထံ? ဣဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗာနုဘဝနလက္ခဏံ သုခိန္ဒြိယံ၊ ဣဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသံ၊ ကာယိကဿာဒပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ကာယိန္ဒြိယပဒဋ္ဌာနံ ¶ ။ အနိဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗာနုဘဝနလက္ခဏံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ၊ အနိဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသံ၊ ကာယိကာဗာဓပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ကာယိန္ဒြိယပဒဋ္ဌာနန္တိ။ ဧတ္ထ စ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာကာရာနမေဝ အာရမ္မဏာနံ သမ္ဘောဂရသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဝိပရီတေပိ ဣဋ္ဌာကာရေန အနိဋ္ဌာကာရေန စ သမ္ဘောဂရသတာတိ။

သတ္တာနံ ¶ အရိယဘူမိပဋိလာဘော ဘဂဝတော ဒေသနာယ သာဓာရဏံ ပဓာနဉ္စ ပယောဇနန္တိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တဓမ္မံ ပရိညာယာ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌကထာယံ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနန္တရံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဒေသနက္ကမော ဝုတ္တော၊ သော ဣန္ဒြိယယမကဒေသနာယ သမေတိ။ ဣဓ ပန ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ မနိန္ဒြိယာနန္တရံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနံ အနုပါလကတ္တေန တေသံ မဇ္ဈေ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခံ။ ယာဝ စ ဒုဝိဓတ္တဘာဝါနုပါလကဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ပဝတ္တိ၊ တာဝ ဒုက္ခဘူတာနံ ဧတေသံ ဝေဒယိတာနံ အနိဝတ္တီတိ ဉာပနတ္ထံ။ တေန စ စက္ခာဒီနံ ဒုက္ခာနုဗန္ဓတာယ ပရိညေယျတံ ဉာပေတိ။ တတော အနန္တရံ ဘာဝေတဗ္ဗတ္တာတိ ဘာဝနာမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ အညိန္ဒြိယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒဿနာနန္တရာ ဟိ ဘာဝနာတိ။

သတိပိ ပုရေဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေန သာဓေတဗ္ဗမေဝ ကိစ္စံ ‘‘ကိစ္စ’’န္တိ အာဟ တဿ အနညသာဓာရဏတ္တာ ဣန္ဒြိယကထာယ စ ပဝတ္တတ္တာ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘာဝေန မနိန္ဒြိယဿ ဝသဝတ္တာပနံ ဟောတိ၊ နာညေသံ။ တံသမ္ပယုတ္တာနိပိ ဟိ ဣန္ဒြိယာနိ သာဓေတဗ္ဗဘူတာနေဝ အတ္တနော အတ္တနော ဣန္ဒြိယကိစ္စံ သာဓေန္တိ စေတသိကတ္တာတိ။ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ စ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေန သာဓေတဗ္ဗ’’န္တိ အယံ အဓိကာရော အနုဝတ္တတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနုပ္ပာဒနေ အနုပတ္ထမ္ဘေ စ တပ္ပစ္စယာနံ တပ္ပဝတ္တနေ နိမိတ္တဘာဝေါ အနုဝိဓာနံ။ ဆာဒေတွာ ဖရိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သုခဒုက္ခဝေဒနာ သဟဇာတေ အဘိဘဝိတွာ သယမေဝ ပါကဋာ ဟောတိ၊ သဟဇာတာ စ တဗ္ဗသေန သုခဒုက္ခဘာဝပ္ပတ္တာ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ယထာသကံ ဩဠာရိကာကာရာနုပါပန’’န္တိ။ အသန္တဿ အပဏီတဿပိ အကုသလတဗ္ဗိပါကာဒိသမ္ပယုတ္တဿ မဇ္ဈတ္တာကာရာနုပါပနံ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ သမာနဇာတိယံ ဝါ သုခဒုက္ခေဟိ သန္တပဏီတာကာရာနုပါပနဉ္စ။ ပသန္နပဂ္ဂဟိတဥပဋ္ဌိတသမာဟိတဒဿနာကာရာနုပါပနံ ယထာက္ကမံ သဒ္ဓါဒီနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဂဟိတာနိ၊ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တဿေဝ စ ဣန္ဒြိယဿ ကိစ္စံ ဒဿိတံ၊ တေနေဝ ဖလသမ္ပယုတ္တဿ တံတံသံယောဇနာနံယေဝ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနကိစ္စတာ ဒဿိတာ ဟောတီတိ။ သဗ္ဗကတကိစ္စံ အညာတာဝိန္ဒြိယံ အညဿ ကာတဗ္ဗဿ အဘာဝါ အမတာဘိမုခမေဝ တဗ္ဘာဝပစ္စယော စ ဟောတိ၊ န ဣတရာနိ ဝိယ ကိစ္စန္တရပသုတဉ္စ။ တေနာဟ ‘‘အမတာဘိမုခဘာဝပစ္စယတာ စာ’’တိ။

၂၂၀။ ဧဝံ ¶ ¶ သန္တေပီတိ သတိပိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကတ္တေ ဝီရိယိန္ဒြိယပဒါဒီဟိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗာနိ ကုသလာကုသလဝီရိယာဒီနိ၊ စက္ခုန္ဒြိယပဒါဒီဟိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗာနိ ကာလပုဂ္ဂလပစ္စယာဒိဘေဒေန ဘိန္နာနိ စက္ခာဒီနိ သင်္ဂဏှန္တိစ္စေဝ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကာနိ၊ န ယဿာ ဘူမိယာ ယာနိ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊ တေသံ သင်္ဂါဟကတ္တာတိ အတ္ထော။ တေန စ အဝိသေသိတတ္တာ သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗဘူမိကတ္တဂဟဏပ္ပသင်္ဂေ တံနိဝတ္တနေန သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝစနံ အဝိဇ္ဇမာနဿ သင်္ဂါဟကတ္တဒီပကံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

၂၂၃။ ဣဓ အနာဘဋ္ဌန္တိ ဧကန္တာနာရမ္မဏတ္တေန ဘာသိတံ။ ‘‘ရူပမိဿကတ္တာ အနာရမ္မဏေသု ရူပဓမ္မေသု သင်္ဂဟိတ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု မိဿကတ္တာ ဧဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အနာရမ္မဏေသု အသင်္ဂဟိတံ။ န ဟိ အဋ္ဌိန္ဒြိယာ အနာရမ္မဏာတိ ဝုတ္တာတိ? သစ္စမေတံ၊ ဇီဝိတိန္ဒြိယဧကဒေသဿ ပန အနာရမ္မဏေသု ရူပဓမ္မေသု သင်္ဂဟိတတံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ၊ အရူပကောဋ္ဌာသေန ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိတာ အတ္ထီတိ သိယာပက္ခေ သင်္ဂဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အရူပကောဋ္ဌာသေန ပန ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိတာ၊ ရူပကောဋ္ဌာသေန စ နဝတ္တဗ္ဗတာ အတ္ထီတိ မိဿကဿ သမုဒါယဿေဝ ဝသေန သိယာပက္ခေ သင်္ဂဟိတံ၊ န ဧကဒေသဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ အနာရမ္မဏံ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗံ န ဟောတီတိ။ ‘‘ရူပဉ္စ နိဗ္ဗာနဉ္စ အနာရမ္မဏာ၊ သတ္တိန္ဒြိယာ အနာရမ္မဏာ’’တိအာဒိဝစနဉ္စ အဝိဇ္ဇမာနာရမ္မဏာနာရမ္မဏေသု နဝတ္တဗ္ဗေသု အနာရမ္မဏတ္တာ နဝတ္တဗ္ဗတံ ဒဿေတိ၊ န သာရမ္မဏဿေဝ နဝတ္တဗ္ဗတံ၊ နဝတ္တဗ္ဗဿ ဝါ သာရမ္မဏတံ။ န ဟိ နဝတ္တဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ သာရမ္မဏေ နိရုဠှော။ ယဒိပိ သိယာ၊ ‘‘တိဿော စ ဝေဒနာ ရူပဉ္စ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဣမေ ဓမ္မာ နဝတ္တဗ္ဗာ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ’’တိအာဒိ န ဝုစ္စေယျ၊ အထာပိ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိသမ္ဗန္ဓော နဝတ္တဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ သာရမ္မဏေသွေဝ ဝတ္တတိ၊ ‘‘ဒွါယတနာ သိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိအာဒိံ အဝတွာ ‘‘မနာယတနံ သိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏံ…ပေ… အပ္ပမာဏာရမ္မဏ’’န္တိပိ၊ ‘‘ဓမ္မာယတနံ သိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏံ…ပေ… အပ္ပမာဏာရမ္မဏ’’န္တိပိ၊ ‘‘သိယာ အနာရမ္မဏ’’န္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ န ဟိ ပဉှပုစ္ဆကေ သာဝသေသာ ဒေသနာ အတ္ထီတိ ¶ ။ ‘‘အဋ္ဌိန္ဒြိယာ သိယာ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ’’တိ ဧတ္ထ စ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ¶ အာကိဉ္စညာယတနကာလေ အရူပဿ ရူပဿ စ အနာရမ္မဏတ္တာ နဝတ္တဗ္ဗတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ

ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ

၂၂၅။ ‘‘‘ကိံဝါဒီ ¶ ¶ ဘန္တေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’တိ? ‘ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ မဟာရာဇာ’’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။တတိယသင်္ဂီတိကထာ) မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရေန ဝုတ္တတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကာ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော။ တေ ဟိ ဝေနယိကာဒိဘာဝံ ဝိဘဇ္ဇ ဝဒန္တိ၊ စီဝရာဒီနံ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗဘာဝံ ဝါ သဿတုစ္ဆေဒဝါဒေ ဝါ ဝိဘဇ္ဇ ဝဒန္တိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒီနံ ဌပနီယာနံ ဌပနတော ရာဂါဒိက္ခယဿ သဿတဿ ရာဂါဒိကာယဒုစ္စရိတာဒိဥစ္ဆေဒဿ စ ဝစနတော၊ န ပန ဧကံသဗျာကရဏီယာဒယော တယော ပဉှေ အပနေတွာ ဝိဘဇ္ဇဗျာကရဏီယမေဝ ဝဒန္တီတိ။ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီနံ မဏ္ဍလံ သမူဟော ဝိဘဇ္ဇဝါဒိမဏ္ဍလံ၊ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော ဝါ ဘဂဝတော ပရိသာ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိမဏ္ဍလန္တိပိ ဝဒန္တိ။ အာစရိယေဟိ ဝုတ္တအဝိပရီတတ္ထဒီပနေန တေ အနဗ္ဘာစိက္ခန္တေန။ ‘‘အဝိဇ္ဇာ ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာနံ ဟေတုပစ္စယော ဟောတီ’’တိအာဒိံ ဝဒန္တော ကထာဝတ္ထုမှိ ပဋိက္ခိတ္တေ ပုဂ္ဂလဝါဒါဒိကေ စ ဝဒန္တော သကသမယံ ဝေါက္ကမတိ နာမ၊ တထာ အဝေါက္ကမန္တေန။ ပရသမယံ ဒေါသာရောပနဗျာပါရဝိရဟေန အနာယူဟန္တေန။ ‘‘ဣဒမ္ပိ ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ပရသမယံ အသမ္ပိဏ္ဍေန္တေနာတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။

‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ၊ ယထာ တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ အနည’’န္တိအာဒိံ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၆) ဝဒန္တော သုတ္တံ ပဋိဗာဟတိ နာမ၊ တထာ အပ္ပဋိဗာဟန္တေန။ ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ၊ ယထာ ယေမေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ ¶ ဘဂဝတာ၊ တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ပါစိ။ ၄၁၈၊ ၄၂၉)၊ ‘‘သုပိနန္တေ ကတော ဝီတိက္ကမော အာပတ္တိကရော ဟောတီ’’တိ စ ဧဝမာဒိံ ဝဒန္တော ဝိနယံ ပဋိလောမေတိ နာမ၊ တဗ္ဗိပရိယာယေန တံ အနုလောမေန္တေန။ ပဋိလောမေန္တော ဟိ ကမ္မန္တရံ ဘိန္ဒန္တော ဓမ္မတဉ္စ ဝိလောမေတိ။ သုတ္တန္တေ ဝုတ္တေ စတ္တာရော မဟာပဒေသေ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တေ သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒအတ္တနောမတိမဟာပဒေသေ ဩလောကေန္တေန။ တံဩလောကနေန ဟိ သုတ္တေ ¶ ဝိနယေ စ သန္တိဋ္ဌတိ နာတိဓာဝတိ။ ဓမ္မန္တိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပါဠိံ။ အတ္ထန္တိ တဒတ္ထံ။ ဟေတုဟေတုဖလာနိ ဣဓ နာဓိပ္ပေတာနိ။ ‘‘ဒုက္ခာဒီသု အညာဏံ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ပရိဝတ္တိတွာ ပုန ‘‘ပုဗ္ဗန္တေ အညာဏ’’န္တိအာဒီဟိ အပရေဟိပိ ပရိယာယေဟိ နိဒ္ဒိသန္တေန။ ‘‘သင်္ခါရာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဘဝေါတိ ဝုစ္စန္တိ၊ တဏှာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဥပါဒါန’’န္တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိသန္တေနာတိ ဝဒန္တိ။

သတ္တောတိ သတ္တသုညတာတိ ဝဒန္တိ၊ သတ္တသုညေသု ဝါ သင်္ခါရေသု သတ္တဝေါဟာရော။ ပစ္စယာကာရမေဝ စာတိ ပစ္စယာကာရော ဧဝ စ၊ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။

တသ္မာတိ ဝုတ္တနယေန အတ္ထဝဏ္ဏနာယ ကာတဗ္ဗတ္တာ ဒုက္ကရတ္တာ စ။

ပတိဋ္ဌံ နာဓိဂစ္ဆာမီတိ ယတ္ထ ဌိတဿ ဝဏ္ဏနာ သုကရာ ဟောတိ၊ တံ နယံ အတ္တနောယေဝ ဉာဏဗလေန နာဓိဂစ္ဆာမီတိ အတ္ထော။ နိဿယံ ပန အာစိက္ခန္တော အာဟ ‘‘သာသနံ ပနိဒ’’န္တိအာဒိ။ ဣဓ သာသနန္တိ ပါဠိဓမ္မမာဟ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမေဝ ဝါ။ သော ဟိ အနုလောမပဋိလောမာဒိနာနာဒေသနာနယမဏ္ဍိတော အဗ္ဗောစ္ဆိန္နော အဇ္ဇာပိ ပဝတ္တတီတိ နိဿယော ဟောတိ။ တဒဋ္ဌကထာသင်္ခါတော စ ပုဗ္ဗာစရိယမဂ္ဂေါတိ။

‘‘တံ သုဏာထ သမာဟိတာ’’တိ အာဒရဇနနေ ကိံ ပယောဇနန္တိ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ။ အဋ္ဌိံ ကတွာတိ အတ္ထံ ကတွာ၊ ယထာ ဝါ န နဿတိ၊ ဧဝံ အဋ္ဌိဂတံ ဝိယ ကရောန္တော အဋ္ဌိံ ကတွာ။ ပုဗ္ဗကာလတော အပရကာလေ ဘဝံ ပုဗ္ဗာပရိယံ။ ပဌမာရမ္ဘာဒိတော ပဘုတိ ခဏေ ခဏေ ဉာဏဝိသေသံ ကိလေသက္ခယဝိသေသဉ္စ လဘတီတိ အတ္ထော။

ကမ္မဝိပါကကိလေသဝဋ္ဋာနံ မူလကာရဏတ္တာ အာဒိတော ဝုတ္တတ္တာ စ အဝိဇ္ဇာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ မူလံ။ တတ္ထ ဝလ္လိယာ မူလေ ဒိဋ္ဌေ တတော ပဘုတိ ဝလ္လိယာ ဟရဏံ ဝိယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ¶ မူလေ ဒိဋ္ဌေ တတော ပဘုတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာတိ ဥပမာသံသန္ဒနာ န ကာတဗ္ဗာ။ န ဟိ ဘဂဝတော ‘‘ဣဒမေဝ ဒိဋ္ဌံ၊ ဣတရံ အဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝိဘဇနီယံ အတ္ထိ သဗ္ဗဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ။ မူလတော ပဘုတိ ပန ဝလ္လိယာ ဟရဏံ ဝိယ မူလတော ပဘုတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာ ကတာတိ ဣဒမေတ္ထ သာမညမဓိပ္ပေတံ၊ ဗောဓနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဝါ ဗောဓေတဗ္ဗဘာဝေန မူလာဒိဒဿနသာမညဉ္စ ယောဇေတဗ္ဗံ။

တဿာတိ ¶ –

‘‘သ ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကုမာရော ဝုဒ္ဓိမနွာယ ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကမနွာယ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော…ပေ… ရဇနီယေဟိ၊ သော စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ပိယရူပေ ရူပေ သာရဇ္ဇတိ၊ အပိယရူပေ ရူပေ ဗျာပဇ္ဇတိ၊ အနုပဋ္ဌိတကာယသတီ စ ဝိဟရတိ ပရိတ္တစေတသော။ သော တဉ္စ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ။ ယတ္ထဿ တေ ဥပ္ပန္နာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ အပရိသေသာ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ သော ဧဝံ အနုရောဓဝိရောဓံ သမာပန္နော ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒနံ ဝေဒေတိ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ အဒုက္ခမသုခံ ဝါ၊ သော တံ ဝေဒနံ အဘိနန္ဒတိ အဘိဝဒတိ အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၈) –

ဧဝံ ဝုတ္တဿ။ ဧဝံ သောတဒွါရာဒီသုပိ။ အဘိဝဒတောတိ ‘‘အဟော သုခံ၊ အဟော သုခ’’န္တိ ဝစီဘေဒကရပ္ပတ္တာယ ဗလဝတဏှာယ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ အဘိဝဒတော။ တတော ဗလဝတိယာ မောစေတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝေန အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတော။ တတောပိ ဗလဝတီ ဥပါဒါနဘူတာ တဏှာ နန္ဒီ။ ဧတ္ထ စ အဘိနန္ဒနာဒိနာ တဏှာ ဝုတ္တာ၊ နန္ဒီဝစနေန တပ္ပစ္စယံ ဥပါဒါနံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ နန္ဒိတာတဒဝိပ္ပယောဂတာဟိ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနဘာဝေဟိ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒိကဉ္စ တတ္ထေဝ မဟာတဏှာသင်္ခယဝိမုတ္တိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၂-၄၀၃) ဝုတ္တံ။

ဝိပါကဝဋ္ဋဘူတေ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဖဿာဒယော ကမ္မသမုဋ္ဌာနဉ္စ ဩဇံ သန္ဓာယ ‘‘စတ္တာရော အာဟာရာ တဏှာနိဒါနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ဝဋ္ဋူပတ္ထမ္ဘကာ ပန ဣတရေပိ အာဟာရာ တဏှာပဘဝေ တသ္မိံ အဝိဇ္ဇမာနေ န ဝိဇ္ဇန္တီတိ ‘‘တဏှာနိဒါနာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋန္တိ။

တတော တတောတိ စတုဗ္ဗိဓာသု ဒေသနာသု တတော တတော ဒေသနာတော။ ဉာယပ္ပဋိဝေဓာယ သံဝတ္တတီတိ ဉာယောတိ ¶ မဂ္ဂေါ၊ သောယေဝ ဝါ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ‘‘အရိယော စဿ ဉာယော ပညာယ သုဒိဋ္ဌော ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၄၁) ဝစနတော။ သယမေဝ ဟိ သမန္တဘဒြကတ္တာ တထာ တထာ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတ္တာ တာယ တာယ ဒေသနာယ အတ္တနော ပဋိဝေဓာယ သံဝတ္တတီတိ။ သမန္တဘဒြကတ္တံ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တိ စ စတုန္နမ္ပိ ဒေသနာနံ သမာနံ ကာရဏန္တိ ဝိသေသကာရဏံ ¶ ဝတ္တုကာမော အာဟ ‘‘ဝိသေသတော’’တိ။ အဿ ဘဂဝတော ဒေသနာ၊ အဿ ဝါ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ဒေသနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဝတ္တိကာရဏဝိဘာဂေါ အဝိဇ္ဇာဒိကောဝ၊ ကာရဏန္တိ ဝါ ဂဟိတာနံ ပကတိအာဒီနံ အဝိဇ္ဇာဒီနဉ္စ အကာရဏတာ ကာရဏတာ စ။ တတ္ထ သမ္မူဠှာ ကေစိ အကာရဏံ ‘‘ကာရဏ’’န္တိ ဂဏှန္တိ၊ ကေစိ န ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဗုဇ္ဈန္တီတိ တေသံ ယထာသကေဟိ အနုရူပေဟိ ကာရဏေဟိ သင်္ခါရာဒိပဝတ္တိသန္ဒဿနတ္ထံ အနုလောမဒေသနာ ပဝတ္တာ၊ ဣတရာသံ တဒတ္ထတာသမ္ဘဝေပိ န တာသံ တဒတ္ထမေဝ ပဝတ္တိ အတ္ထန္တရသဗ္ဘာဝတော။ အယံ ပန တဒတ္ထာ ဧဝါတိ ဧတိဿာ တဒတ္ထတာ ဝုတ္တာ။ ပဝတ္တိအာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ အာဒိ၊ တတော သင်္ခါရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ တတော ဝိညာဏန္တိ ဧဝံ ပဝတ္တိယာ ဥပ္ပတ္တိက္ကမသန္ဒဿနတ္ထဉ္စ။

အနုဝိလောကယတော ယော သမ္ဗောဓိတော ပုဗ္ဗဘာဂေ တံတံဖလပဋိဝေဓော ပဝတ္တော၊ တဒနုသာရေန တဒနုဂမေန ဇရာမရဏာဒိကဿ ဇာတိအာဒိကာရဏံ ယံ အဓိဂတံ၊ တဿ သန္ဒဿနတ္ထံ အဿ ပဋိလောမဒေသနာ ပဝတ္တာ၊ အနုဝိလောကယတော ပဋိလောမဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ ဒေသေန္တောပိ ဟိ ဘဂဝါ ကိစ္ဆာပန္နံ လောကံ အနုဝိလောကေတွာ ပုဗ္ဗဘာဂ…ပေ… သန္ဒဿနတ္ထံ ဒေသေတီတိ။ အာဟာရတဏှာဒယော ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓါ၊ သင်္ခါရာဝိဇ္ဇာ အတီတဒ္ဓါတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ယာဝ အတီတံ အဒ္ဓါနံ အတိဟရိတွာ’’တိ၊ အာဟာရာ ဝါ တဏှာယ ပဘာဝေတဗ္ဗာ အနာဂတော အဒ္ဓါ၊ တဏှာဒယော ပစ္စုပ္ပန္နော၊ သင်္ခါရာဝိဇ္ဇာ အတီတောတိ။ ပစ္စက္ခံ ပန ဖလံ ဒဿေတွာ တံနိဒါနဒဿနဝသေန ဖလကာရဏပရမ္ပရာယ ဒဿနံ ယုဇ္ဇတီတိ အာဟာရာ ပုရိမတဏှာယ ဥပ္ပာဒိတာ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ၊ တဏှာဒယော အတီတော၊ သင်္ခါရာဝိဇ္ဇာ တတောပိ အတီတတရော သံသာရဿ အနာဒိဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တောတိ ယာဝ အတီတံ အဒ္ဓါနန္တိ ယာဝ အတီတတရံ အဒ္ဓါနန္တိ အတ္ထော ယုတ္တော။

အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိအာဟာရကာ ဝါ စတ္တာရော အာဟာရာ –

‘‘အာဟာရေတီတိ အဟံ န ဝဒါမိ၊ အာဟာရေတီတိ စာဟံ ဝဒေယျုံ၊ တတြဿ ကလ္လော ပဉှော ¶ ‘ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ အာဟာရေတီ’တိ။ ဧဝံ စာဟံ န ဝဒါမိ၊ ဧဝံ ပန အဝဒန္တံ မံ ယော ဧဝံ ပုစ္ဆေယျ ‘ကိဿ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဝိညာဏာဟာရော’တိ။ ဧသ ကလ္လော ¶ ပဉှော၊ တတြ ကလ္လံ ဝေယျာကရဏံ၊ ဝိညာဏာဟာရော အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂) –

ဝစနတော တံသမ္ပယုတ္တတ္တာ ဖဿစေတနာနံ တပ္ပဝတ္တိဟေတုတ္တာ စ ကဗဠီကာရာဟာရဿ။ တေန ဟိ ဥပတ္ထမ္ဘိတရူပကာယဿ၊ တဉ္စ ဣစ္ဆန္တဿ ကမ္မဝိညာဏာယူဟနံ ဟောတိ။ ဘောဇနဉှိ သဒ္ဓါဒီနံ ရာဂါဒီနဉ္စ ဥပနိဿယောတိ ဝုတ္တန္တိ။ တသ္မာ ‘‘တေ ကမ္မဝဋ္ဋသင်္ဂဟိတာ အာဟာရာ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ’’တိ ဣမသ္မိံ ပရိယာယေ ပုရိမောယေဝတ္ထော ယုတ္တော။ အတီတဒ္ဓုတော ပဘုတိ ‘‘ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၃) အတီတေ တတော ပရဉ္စ ဟေတုဖလပဋိပါဋိံ ပစ္စက္ခာနံ အာဟာရာနံ နိဒါနဒဿနဝသေန အာရောဟိတွာ နိဝတ္တနေန ဝိနာ အဗုဇ္ဈန္တာနံ တံသန္ဒဿနတ္ထံ သာ အယံ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ အတ္ထော။ အနာဂတဒ္ဓုနော သန္ဒဿနတ္ထန္တိ အနာဂတဒ္ဓုနော ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တာနံ အပဿန္တာနံ ပစ္စက္ခံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဟေတုံ ဒဿေတွာ ဟေတုဖလပရမ္ပရာယ တဿ သန္ဒဿနတ္ထန္တိ အတ္ထော။

မူလကာရဏသဒ္ဒံ အပေက္ခိတွာ ‘‘န အကာရဏ’’န္တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော ကတော။ အကာရဏံ ယဒိ သိယာ၊ သုတ္တံ ပဋိဗာဟိတံ သိယာတိ ဒဿေန္တော သုတ္တံ အာဟရတိ။ ဝဋ္ဋကထာယ သီသဘာဝေါ ဝဋ္ဋဟေတုနော ကမ္မဿပိ ဟေတုဘာဝေါ။ တတ္ထ ဘဝတဏှာယပိ ဟေတုဘူတာ အဝိဇ္ဇာ၊ တာယ ပဋိစ္ဆာဒိတာဒီနဝေ ဘဝေ တဏှုပ္ပတ္တိတောတိ အဝိဇ္ဇာ ဝိသေသေန သီသဘူတာတိ ‘‘မူလကာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ပုရိမာယ ကောဋိယာ အပညာယမာနာယ ဥပ္ပာဒဝိရဟတော နိစ္စတံ ဂဏှေယျာတိ အာဟ ‘‘ဧဝဉ္စေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ တေန ဣတော ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗတာ နတ္ထီတိ အပညာယနတော ပုရိမကောဋိအပညာယနံ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။

အဝိဇ္ဇာတဏှာဟေတုက္ကမေန ဖလေသု ဝတ္တဗ္ဗေသု ‘‘သုဂတိဒုဂ္ဂတိဂါမိနော’’တိ ဝစနံ သဒ္ဒလက္ခဏာဝိရောဓနတ္ထံ။ ဒွန္ဒေ ဟိ ပူဇိတဿ ပုဗ္ဗနိပါတောတိ။ သဝရာ ကိရ မံသဿ အဋ္ဌိနာ အလဂ္ဂနတ္ထံ ပုနပ္ပုနံ တာပေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ဥဏှောဒကံ ပါယေတွာ ဝိရိတ္တံ သူနံ အဋ္ဌိတော မုတ္တမံသံ ဂါဝိံ မာရေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အဂ္ဂိသန္တာပိ’’စ္စာဒိ။ တတ္ထ ယထာ ဝဇ္ဈာ ဂါဝီ စ အဝိဇ္ဇာဘိဘူတတာယ ယထာဝုတ္တံ ဥဏှောဒကပါနံ အာရဘတိ၊ ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနော ယထာဝုတ္တံ ဒုဂ္ဂတိဂါမိကမ္မံ။ ယထာ ပန သာ ဥဏှောဒကပါနေ ¶ အာဒီနဝံ ဒိသွာ ¶ တဏှာဝသေန သီတုဒကပါနံ အာရဘတိ၊ ဧဝမယံ အဝိဇ္ဇာယ မန္ဒတ္တာ ဒုဂ္ဂတိဂါမိကမ္မေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ တဏှာဝသေန သုဂတိဂါမိကမ္မံ အာရဘတိ။ ဒုက္ခေ ဟိ အဝိဇ္ဇံ တဏှာ အနုဝတ္တတိ၊ သုခေ တဏှံ အဝိဇ္ဇာတိ။

ဧဝန္တိ အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတတ္တာ တဏှာယ သံယုတ္တတ္တာ စ။ အယံ ကာယောတိ သဝိညာဏကကာယော ခန္ဓပဉ္စကံ၊ ‘‘သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဝစနတော ဖဿကာရဏဉ္စေတံ ဝုစ္စတီတိ အာယတနဆက္ကံ ဝါ။ သမုဒါဂတောတိ ဥပ္ပန္နော။ ဗဟိဒ္ဓါ စ နာမရူပန္တိ ဗဟိဒ္ဓါ သဝိညာဏကကာယော ခန္ဓပဉ္စကံ၊ သဠာယတနာနိ ဝါ။ ဣတ္ထေတန္တိ ဣတ္ထံ ဧတံ။ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒွါဒသာယတနာနိ စ ဒွါရာရမ္မဏဘာဝေန ဝဝတ္ထိတာနိ ဒွယနာမာနီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒွယံ ပဋိစ္စ ဖဿောတိ အညတ္ထ စက္ခုရူပါဒီနိ ဒွယာနိ ပဋိစ္စ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ပန အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ။ မဟာဒွယံ နာမ ကိရေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၉) ဝုတ္တံ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – အညတ္ထ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ၊ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၄၃) ‘‘စက္ခု စေဝ ရူပါ စ…ပေ… မနော စေဝ ဓမ္မာ စာ’’တိ ဝုတ္တာနိ ဒွယာနိ ပဋိစ္စ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ပန ‘‘အယဉ္စေဝ ကာယော’’တိ စက္ခာဒိနိဿယေ သေသဓမ္မေ စက္ခာဒိနိဿိတေ ဧဝ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ စက္ခာဒိကာယံ ဧကတ္တေန ‘‘အဇ္ဈတ္တိကာယတန’’န္တိ ဂဟေတွာ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ နာမရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ဧကတ္တေနေဝ ဗာဟိရာယတနန္တိ တာနိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ ပဋိစ္စ ဖဿော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ မဟာဒွယံ နာမေတန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အတ္တနော စ ပရဿ စ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဆဟာယတနေဟိ စာပိ အယမတ္ထော ဒီပေတဗ္ဗောဝါ’’တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၉) ဝုတ္တံ။ ‘‘အယံ ကာယော’’တိ ဟိ ဝုတ္တာနိ သနိဿယာနိ စက္ခာဒီနိ အတ္တနော ပဉ္စက္ခန္ဓာ၊ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ နာမရူပ’’န္တိ ဝုတ္တာနိ ရူပါဒီနိ ပရေသံ။ တထာ အယံ ကာယော အတ္တနောဝ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ နာမရူပံ ပရေသံ ဗာဟိရာနီတိ။ အညထာ အဇ္ဈတ္တိကာယတနမတ္တေ ဧဝ ‘‘အယံ ကာယော’’တိ ဝုတ္တေ န အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနေဝ အတ္တနော ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဟောန္တီတိ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ပဉ္စက္ခန္ဓေဟိ ဒီပနာ န သမ္ဘဝေယျာတိ။ သဠေဝါယတနာနီတိ သဠေဝ သမ္ဖဿကာရဏာနိ၊ ယေဟိ ကာရဏဘူတေဟိ အာယတနေဟိ ဥပ္ပန္နေန ဖဿေန ဖုဋ္ဌော ဗာလော သုခဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေတိ။

အာဒိ-သဒ္ဒေန ¶ ‘‘ဧတေသံ ဝါ အညတရေန အဝိဇ္ဇာနီဝရဏဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတဿ တဏှာယ ¶ သံယုတ္တဿာ’’တိအာဒိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တသ္မိဉှိ သုတ္တေ သင်္ခါရေ အဝိဇ္ဇာတဏှာနိဿိတေ ဧဝ ကတွာ ကာယဂ္ဂဟဏေန ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနာနိ ဂဟေတွာ ဧတသ္မိဉ္စ ကာယေ သဠာယတနာနံ ဖဿံ တံနိဿိတမေဝ ကတွာ ဝေဒနာယ ဝိသေသပစ္စယဘာဝံ ဒဿေန္တေန ဘဂဝတာ ဗာလပဏ္ဍိတာနံ အတီတဒ္ဓါဝိဇ္ဇာတဏှာမူလကော ဝေဒနာန္တော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဒဿိတော။ ပုန စ ဗာလပဏ္ဍိတာနံ ဝိသေသံ ဒဿေန္တေန –

‘‘ယာယ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတဿ ဗာလဿ ယာယ စ တဏှာယ သံယုတ္တဿ အယံ ကာယော သမုဒါဂတော၊ သာ စေဝ အဝိဇ္ဇာ ဗာလဿ အပ္ပဟီနာ၊ သာ စ တဏှာ အပရိက္ခီဏာ။ တံ ကိဿ ဟေတု? န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာလော အစရိ ဗြဟ္မစရိယံ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ၊ တသ္မာ ဗာလော ကာယဿ ဘေဒါ ကာယူပဂေါ ဟောတိ၊ သော ကာယူပဂေါ သမာနော န ပရိမုစ္စတိ ဇာတိယာ…ပေ… ဒုက္ခသ္မာတိ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၉) –

ဝေဒနာပဘဝံ သာဝိဇ္ဇံ တဏှံ ဒဿေတွာ ဥပါဒါနဘဝေ စ တံနိဿိတေ ကတွာ ‘‘ကာယူပဂေါ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဇာတိအာဒိကေ ဒဿေန္တေန ပစ္စုပ္ပန္နဟေတုသမုဋ္ဌာနတော ပဘုတိ ဥဘယမူလောဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တော၊ တဗ္ဗိပရိယာယေန စ ပဏ္ဍိတဿ ပစ္စုပ္ပန္နဟေတုပရိက္ခယတော ပဘုတိ ဥဘယမူလကော ပဋိလောမပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါတိ။

ဒုဂ္ဂတိဂါမိကမ္မဿ ဝိသေသပစ္စယတ္တာ အဝိဇ္ဇာ ‘‘အဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တထာ ဝိသေသပစ္စယော ဝိန္ဒိယဿ န ဟောတီတိ ‘‘ဝိန္ဒိယံ န ဝိန္ဒတီ’တိ စ။ အတ္တနိ နိဿိတာနံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ပဝတ္တနံ ဥပ္ပာဒနံ အာယတနံ။ သမ္မောဟဘာဝေနေဝ အနဘိသမယဘူတတ္တာ အဝိဒိတံ အညာတံ ကရောတိ။ အန္တဝိရဟိတေ ဇဝါပေတီတိ စ ဝဏ္ဏာဂမဝိပရိယာယဝိကာရဝိနာသဓာတုအတ္ထဝိသေသယောဂေဟိ ပဉ္စဝိဓဿ နိရုတ္တိလက္ခဏဿ ဝသေန တီသုပိ ပဒေသု အ-ကာရ ဝိ-ကာရ ဇ-ကာရေ ဂဟေတွာ အညေသံ ဝဏ္ဏာနံ လောပံ ကတွာ ဇ-ကာရဿ စ ဒုတိယဿ အာဂမံ ကတွာ ‘‘အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဗျဉ္ဇနတ္ထံ ဒဿေတွာ သဘာဝတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဝတ္ထာရမ္မဏာနိ ‘‘ဣဒံ ဝတ္ထု၊ ဣဒမာရမ္မဏ’’န္တိ အဝိဇ္ဇာယ ဉာတုံ ¶ န သက္ကာတိ အဝိဇ္ဇာ တပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ ဝုတ္တာ။ ဝတ္ထာရမ္မဏသဘာဝစ္ဆာဒနတော ဧဝ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဘာဝဿ၊ ဇရာမရဏာဒီနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဘာဝဿ စ ဆာဒနတော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဆာဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သင်္ခါရ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏေန ¶ အာဂတာ သင်္ခါရာ သင်္ခါရ-သဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရာ။ ယဒိပိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာပိ သင်္ခါရ-သဒ္ဒေန အာဂတာ၊ တေ ပန ဣမိဿာ ဒေသနာယ ပဓာနာတိ ဝိသုံ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘ဒုဝိဓာ’’တိ ဧတ္ထ အဘိသင်္ခရဏကသင်္ခါရံ သင်္ခါရ-သဒ္ဒေနာဂတံ သန္ဓာယ တတ္ထ ဝုတ္တမ္ပိ ဝဇ္ဇေတွာ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ‘‘သင်္ခါရ-သဒ္ဒေနာဂတသင်္ခါရာ’’တိ ဝါ သမုဒါယော ဝုတ္တော၊ တဒေကဒေသော စ ဣဓ ဝဏ္ဏိတဗ္ဗဘာဝေန ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ၊ တသ္မာ ဝဏ္ဏိတဗ္ဗသဗ္ဗသင်္ဂဟဏဝသေန ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဌမံ နိရုဇ္ဈတိ ဝစီသင်္ခါရောတိအာဒိနာ ဝိတက္ကဝိစာရအဿာသပဿာသသညာဝေဒနာဝစီသင်္ခါရာဒယော ဝုတ္တာ၊ န အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရေသု ဝုတ္တာ ကာယသဉ္စေတနာဒယော။

ပရိတဿတီတိ ပိပါသတိ။ ဘဝတီတိ ဥပပတ္တိဘဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဘာဝယတီတိ ကမ္မဘဝံ။ စုတိ ခန္ဓာနံ မရဏန္တိ ‘‘မရန္တိ ဧတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဥပ္ပာဒဒုက္ခာ ဌိတိဒုက္ခာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅) ဝစနတော ဒွေဓာ ခဏတိ။ အာယာသောတိ ပရိဿမော ဝိသာဒေါ။ ကေဝလ-သဒ္ဒေါ အသမ္မိဿဝါစကော ဟောတိ ‘‘ကေဝလာ သာလယော’’တိ၊ နိရဝသေသဝါစကော စ ‘‘ကေဝလာ အင်္ဂမဂဓာ’’တိ၊ တသ္မာ ဒွေဓာပိ အတ္ထံ ဝဒတိ။ တတ္ထ အသမ္မိဿဿာတိ သုခရဟိတဿ။ န ဟိ ဧတ္ထ ကိဉ္စိ ဥပ္ပာဒဝယရဟိတံ အတ္ထီတိ။

တံသမ္ပယုတ္တေ၊ ပုဂ္ဂလံ ဝါ သမ္မောဟယတီတိ သမ္မောဟနရသာ။ အာရမ္မဏသဘာဝဿ ဆာဒနံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ဆာဒနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) ဝစနတော အာသဝပဒဋ္ဌာနာ။ ပဋိသန္ဓိဇနနတ္ထံ အာယူဟန္တိ ဗျာပါရံ ကရောန္တီတိ အာယူဟနရသာ၊ ရာသိကရဏံ ဝါ အာယူဟနံ။ နာမရူပဿ ပုရေစာရိကဘာဝေန ပဝတ္တတီတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမရသံ။ ပုရိမဘဝေန သဒ္ဓိံ ဃဋနံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ပဋိသန္ဓိပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ဝိညာဏေန သဟ သမ္ပယုဇ္ဇတီတိ သမ္ပယောဂရသံ။ အညမညံ သမ္ပယောဂါဘာဝတော ရူပံ ဝိကိရတီတိ ဝိကိရဏရသံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပိသိယမာနာ တဏ္ဍုလာဒယော ဝိကိရန္တိ စုဏ္ဏီ ဘဝန္တီတိ။ နာမဿ ကဒါစိ ကုသလာဒိဘာဝေါ စ အတ္ထီတိ တတော ¶ ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘အဗျာကတပစ္စုပဋ္ဌာန’’န္တိ အာဟ။ ‘‘အစေတနာ အဗျာကတာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ အနာရမ္မဏတာ ဝါ အဗျာကတတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အာယတနလက္ခဏန္တိ ဃဋနလက္ခဏံ၊ အာယာနံ တနနလက္ခဏံ ဝါ။ ဒဿနာဒီနံ ကာရဏဘာဝေါ ဒဿနာဒိရသတာ။ အကုသလဝိပါကုပေက္ခာယ အနိဋ္ဌဘာဝတော ဒုက္ခေန ဣတရာယ စ ဣဋ္ဌဘာဝတော သုခေန သင်္ဂဟိတတ္တာ ‘‘သုခဒုက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ အာဟ။ ဒုက္ခသမုဒယတ္တာ ဟေတုလက္ခဏာ တဏှာ။ ‘‘တတြတတြာဘိနန္ဒိနီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ၄၆၀၊ ဝိဘ။ ၂၀၃) ဝစနတော ¶ အဘိနန္ဒနရသာ။ စိတ္တဿ၊ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ရူပါဒီသု အတိတ္တဘာဝေါ ဟုတွာ ဂယှတီတိ အတိတ္တဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ တဏှာဒဠှတ္တံ ဟုတွာ ကာမုပါဒါနံ၊ သေသာနိ ဒိဋ္ဌိ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ တဏှာဒဠှတ္တဒိဋ္ဌိပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ကမ္မုပပတ္တိဘဝဝသေန ဘဝဿ လက္ခဏာဒယော ယောဇေတဗ္ဗာ။

အာဒိ-သဒ္ဒေန အနုဗောဓာဒိဘာဝဂ္ဂဟဏံ။ ဒုက္ခာဒီသု အညာဏံ အပ္ပဋိပတ္တိ၊ အသုဘာဒီသု သုဘာဒိဝိပလ္လာသာ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တာ ဝါ အပ္ပဋိပတ္တိ၊ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိ။ န အဝိဇ္ဇာယ ဧဝ ဆဒွါရိကတာ ဆဠာရမ္မဏတာ စ၊ အထ ခေါ အညေသုပိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂေသု အရူပဓမ္မာနန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေသုပီ’’တိ။ နောဘယဂေါစရန္တိ မနာယတနမာဟ။ န ဟိ အရူပဓမ္မာနံ ဒေသဝသေန အာသန္နတာ ဒူရတာ စ အတ္ထိ အသဏ္ဌာနတ္တာ၊ တသ္မာ မနာယတနဿ ဂေါစရော န မနာယတနံ သမ္ပတ္တော အသမ္ပတ္တော ဝါတိ ဝုစ္စတီတိ။

သောကာဒီနံ သဗ္ဘာဝါ အင်္ဂဗဟုတ္တပ္ပသင်္ဂေ ‘‘ဒွါဒသေဝါ’’တိ အင်္ဂါနံ ဝဝတ္ထာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ သောကာဒယော အင်္ဂဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ ဖလေန ပန ကာရဏံ အဝိဇ္ဇံ မူလင်္ဂံ ဒဿေတုံ တေ ဝုတ္တာတိ။ ဇရာမရဏဗ္ဘာဟတဿ ဟိ ဗာလဿ တေ သမ္ဘဝန္တီတိ သောကာဒီနံ ဇရာမရဏကာရဏတာ ဝုတ္တာ။ ‘‘သာရီရိကာယ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ဖုဋ္ဌော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၂) စ သုတ္တေ ဇရာမရဏနိမိတ္တဉ္စ ဒုက္ခံ သင်္ဂဟိတန္တိ တံတံနိမိတ္တာနံ သာဓကဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ဇရာမရဏေနေဝ သောကာဒီနံ ဧကသင်္ခေပေါ ကတော၊ တသ္မာ တေသံ ဇာတိပစ္စယတာ ယုဇ္ဇတိ။ ဇရာမရဏပစ္စယဘာဝေ ဟိ အဝိဇ္ဇာယ ဧကသင်္ခေပေါ ကာတဗ္ဗော သိယာ၊ ဇာတိပစ္စယာ ပန ဇရာမရဏံ သောကာဒယော စ သမ္ဘဝန္တီတိ။ တတ္ထ ဇရာမရဏံ ဧကန္တိကံ အင်္ဂဘာဝေနေဝ ဂဟိတံ၊ သောကာဒယော ¶ ပန ရူပဘဝါဒီသု အဘာဝတော အနေကန္တိကာ ကေဝလံ ပါကဋေန ဖလေန အဝိဇ္ဇာနိဒဿနတ္ထံ ဂဟိတာ။ တေန အနာဂတေ ဇာတိယာ သတိ တတော ပရာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဟေတုဟေတုဘူတာ အဝိဇ္ဇာ ဒဿိတာတိ ဘဝစက္ကဿ အဝိစ္ဆေဒေါ ဒဿိတော ဟောတီတိ။ သုတ္တဉ္စ သောကာဒီနံ အဝိဇ္ဇာ ကာရဏန္တိ ဧတဿေဝတ္ထဿ သာဓကံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န သောကာဒီနံ ဗာလဿ ဇရာမရဏနိမိတ္တတာမတ္တဿ။ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၂) ဟိ ဝစနေန အဝိဇ္ဇာ သောကာဒီနံ ကာရဏန္တိ ဒဿိတာ၊ န စ ဇရာမရဏနိမိတ္တမေဝ ဒုက္ခံ ဒုက္ခန္တိ။

ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဝိဇ္ဇာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၂၆။ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ၉၂ သင်္ခါရာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တန္တိ ဧတေန အဝိဇ္ဇာယ ဝိသေသနဘာဝေန သင်္ခါရာနဉ္စ ပဓာနဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ သင်္ခါရာနံ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဘာဝဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ပိတာ ကထီယတိ ‘‘ဒီဃော သာမော၊ မိတ္တော ရဿော၊ ဩဒါတော ဒတ္တော’’တိ။

ရသိတဗ္ဗော ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော သဘာဝေါ ရသော၊ အတ္တနော ရသော သရသော၊ ယာထာဝေါ သရသော ယာထာဝသရသော၊ သော ဧဝ လက္ခိတဗ္ဗတ္တာ လက္ခဏန္တိ ယာထာဝသရသလက္ခဏံ။ ‘‘ကတမာ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဝိဇ္ဇာ? ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၂၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) သုတ္တေ စတ္တာရေဝ ဝုတ္တာနီတိ ‘‘သုတ္တန္တိကပရိယာယေနာ’’တိ အာဟ။ နိက္ခေပကဏ္ဍေ ပနာတိအာဒိနာ ဣဓ စတူသု ဌာနေသု ကထိတာယ ဧဝ အဝိဇ္ဇာယ နိက္ခေပကဏ္ဍေ အဋ္ဌသု ဌာနေသု ကိစ္စဇာတိတော ပဉ္စဝီသတိယာ ပဒေဟိ လက္ခဏတော စ ကထိတတ္တာ တဒတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေန ဝိဘာဝနံ ကရောတိ။ အဟာပေတွာ ဝိဘဇိတဗ္ဗဝိဘဇနဉှိ အဘိဓမ္မပရိယာယော။

ဇာယတိ ဧတ္ထာတိ ဇာတိ၊ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ ယဒိပိ နိရောဓမဂ္ဂေ အဝိဇ္ဇာ အာရမ္မဏံ န ကရောတိ၊ တေ ပန ဇာနိတုကာမဿ တပ္ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန အနိရောဓမဂ္ဂေသု နိရောဓမဂ္ဂဂ္ဂဟဏကအာရဏဝသေန စ ပဝတ္တမာနာ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုစ္စတီတိ တေသမ္ပိ အဝိဇ္ဇာယ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာ ဟောတိ၊ ဣတရေသံ အာရမ္မဏဘာဝေန ¶ စာတိ။ သင်္ဃိကဗလဒေဝဂေါဏာဒီနံ သင်္ဃာဋိနင်္ဂလာဒီနိ ဝိယ အညသေတာဒီနံ အဝိဇ္ဇာယ ဒုက္ခာဒိဝိသယာနံ အန္ဓတ္တကရာနံ လောဘာဒီနံ နိဝတ္တကော အညာဏာဒိသဘာဝေါ လက္ခဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အတ္ထတ္ထန္တိ ဖလဖလံ။ အာမေဍိတဝစနဉှိ သဗ္ဗေသံ အတ္ထာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ပါကဋကရဏဘာဝပ္ပကာသနတ္ထံ။ အတ္ထော ဧဝ ဝါ အတ္ထော အတ္ထတ္ထောတိ အတ္ထဿ အဝိပရီတတာဒဿနတ္ထံ အတ္ထေနေဝတ္ထံ ဝိသေသယတိ။ န ဟိ ဉာဏံ အနတ္ထံ အတ္ထောတိ ဂဏှာတီတိ။ ဧဝံ ကာရဏကာရဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံ အာကာရန္တိ အတ္ထတ္ထာဒိအာကာရံ။ ဂဟေတွာတိ စိတ္တေ ပဝေသေတွာ၊ စိတ္တေန ပုဂ္ဂလေန ဝါ ဂဟိတံ ကတွာ။ ပဋိဝိဒ္ဓဿ ပုန အဝေက္ခဏာ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ ဒုစ္စိန္တိတစိန္တိတာဒိလက္ခဏဿ ဗာလဿ ဘာဝေါ ဗာလျံ။ ပဇာနာတီတိ ပကာရေဟိ ဇာနာတိ။ ဗလဝမောဟနံ ပမောဟော။ သမန္တတော မောဟနံ သမ္မောဟော။

ဒုက္ခာရမ္မဏတာတိ ¶ ဒုက္ခာရမ္မဏတာယ၊ ယာယ ဝါ အဝိဇ္ဇာယ ဆာဒေန္တိယာ ဒုက္ခာရမ္မဏာ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ၊ သာ တေသံ ဘာဝေါတိ ဒုက္ခာရမ္မဏတာ၊ အာရမ္မဏမေဝ ဝါ အာရမ္မဏတာ၊ ဒုက္ခံ အာရမ္မဏတာ ဧတိဿာတိ ဒုက္ခာရမ္မဏတာ။

ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရာ န သဘာဝတော၊ တသ္မာ တဒါရမ္မဏတာ အဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣတရေသံ သဘာဝတော ဂမ္ဘီရတ္တာ တဒါရမ္မဏတာ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အပိစ ခေါ ပနာတိ မဂ္ဂဿ သင်္ခတသဘာဝတ္တာ တတောပိ နိရောဓဿ ဂမ္ဘီရတရတံ ဒဿေတိ။

အဝိဇ္ဇာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

ပုနာတီတိ သောဓေတိ အပုညဖလတော ဒုက္ခသံကိလေသတော စ၊ ဟိတသုခဇ္ဈာသယေန ပုညံ ကရောတီတိ တံနိပ္ဖာဒနေန ကာရကဿဇ္ဈာသယံ ပူရေတီတိ ပုညော၊ ပူရကော ပုဇ္ဇနိဗ္ဗတ္တကော စ နိရုတ္တိလက္ခဏေန ‘‘ပုညော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမာဓိပစ္စနီကာနံ အတိဒူရတာယ န ဣဉ္ဇတိ န စလတီတိ အတ္ထော။ ကာယဿာတိ ဒွါရဿ သာမိဘာဝေန နိဒ္ဒေသော ကတော။

ပုညုပဂန္တိ ¶ ဘဝသမ္ပတ္တုပဂံ။ တတ္ထာတိ ဝိဘင်္ဂသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၂။၂)။ တဉှိ ပဓာနဘာဝေန ဂဟိတန္တိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၂) ပန ‘‘တယောမေ၊ အာဝုသော၊ သင်္ခါရာ’’တိ အာဂတန္တိ။ သဗ္ဗညုဇိနဘာသိတော ပန အယံ၊ န ပစ္စေကဇိနဘာသိတော၊ ဣမဿတ္ထဿ ဒီပနတ္ထံ ဧတေသံ သုတ္တာနံ ဝသေန တေ ဂဟိတာ။ ကထံ ပနေတေန ဂဟဏေနာယမတ္ထော ဒီပိတော ဟောတီတိ တံဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘အဘိဓမ္မေပိ ဟိ သုတ္တေပိ ဧကသဒိသာဝ တန္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိ။ သဗ္ဗညုဘာသိတောတိ ပါကဋေန သုတ္တန္တေန သဒိသတ္တာ အယမ္ပိ သဗ္ဗညုဘာသိတောတိ ဉာယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။

‘‘တေရသာပီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာနံ န ဘာဝနာမယတာ ပါကဋာတိ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ ပထဝီ ပထဝီတိအာဒိဘာဝနာ စ ကသိဏပရိကမ္မကရဏံ မဏ္ဍလကရဏဉ္စ ဘာဝနံ ဘဇာပေန္တိ။

ဒါနဝသေန ပဝတ္တာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ ဒါနံ။ တတ္ထ ဗျာပါရဘူတာ အာယူဟနစေတနာ ဒါနံ အာရဗ္ဘ ဒါနံ အဓိကိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဣတရေသု။ သောမနဿစိတ္တေနာတိ အနုမောဒနာပဝတ္တိနိဒဿနမတ္တမေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥပေက္ခာသဟဂတေနပိ ဟိ အနုဿရတိ ဧဝါတိ။

အသရိက္ခကမ္ပိ သရိက္ခကေန စတုတ္ထဇ္ဈာနဝိပါကေန ဝေဟပ္ဖလာဒီသု ဝိနာပိ အသညေသု ကဋတ္တာရူပံ။ ရူပမေဝ သဖန္ဒနတ္တာ ‘‘သဣဉ္ဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ ဣဉ္ဇနကရနီဝရဏာဒီနံ အဝိက္ခမ္ဘနတော၊ ရူပတဏှာသင်္ခါတဿ ဣဉ္ဇနကဿ ကာရဏတ္တာ ဝါ။ တေနေဝ ရူပါရမ္မဏံ နိမိတ္တာရမ္မဏဉ္စ သဗ္ဗမ္ပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိပ္ပရိယာယေန ‘‘အနိဉ္ဇန’’န္တိ န ဝုစ္စတီတိ။ မဟာတုလာယ ဓာရယမာနော နာဠိယာ မိနမာနော စ သမုဒါယမေဝ ဓာရေတိ မိနတိ စ၊ န ဧကေကံ ဂုဉ္ဇံ၊ ဧကေကံ တဏ္ဍုလံ ဝါ၊ ဧဝံ ဘဂဝါပိ အပရိမာဏာ ပဌမကုသလစေတနာယော သမုဒါယဝသေနေဝ ဂဟေတွာ ဧကဇာတိကတ္တာ ဧကမေဝ ကတွာ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဒုတိယာဒယောပီတိ။

‘‘ကာယဒွါရေ ပဝတ္တာ’’တိ အဝတွာ ‘‘အာဒါနဂ္ဂဟဏစောပနံ ပါပယမာနာ ဥပ္ပန္နာ’’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝစနဝိသေသမတ္တမေဝ ဒဿေတိ။ ကာယဒွါရေ ပဝတ္တိ ဧဝ ဟိ အာဒါနာဒိပါပနာတိ။ ပုရိမေန ဝါ ဒွါရဿ ဥပလက္ခဏဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ပစ္ဆိမေန စေတနာယ သဝိညတ္တိရူပသမုဋ္ဌာပနံ။ တတ္ထ အာကဍ္ဎိတွာ ဂဟဏံ အာဒါနံ၊ သမ္ပယုတ္တဿ ဂဟဏံ ဂဟဏံ၊ ဖန္ဒနံ စောပနံ။

ဧတ္ထာတိ ¶ ကာယဝစီသင်္ခါရဂ္ဂဟဏေ၊ ကာယဝစီသဉ္စေတနာဂဟဏေ ဝါ။ အဋ္ဌကထာယံ အဘိညာစေတနာ န ဂဟိတာ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော န ဟောတီတိ။ ကသ္မာ ပန န ဟောတိ၊ နနု သာပိ ကုသလာ ဝိပါကဓမ္မာ စာတိ? သစ္စံ၊ အနုပစ္ဆိန္နတဏှာဝိဇ္ဇာမာနေ ပန သန္တာနေ သဗျာပါရပ္ပဝတ္တိယာ တဿာ ကုသလတာ ဝိပါကဓမ္မတာ စ ဝုတ္တာ၊ န ဝိပါကုပ္ပာဒနေန၊ သာ ပန ဝိပါကံ ဥပ္ပာဒယန္တီ ရူပါဝစရမေဝ ဥပ္ပာဒေယျ။ န ဟိ အညဘူမိကံ ကမ္မံ အညဘူမိကံ ဝိပါကံ ဥပ္ပာဒေတီတိ။ အတ္တနာ သဒိသာရမ္မဏဉ္စ တိဋ္ဌာနိကံ တံ ဥပ္ပာဒေယျ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ ရူပါဝစရဝိပါကဿ ကမ္မသဒိသာရမ္မဏဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ၊ န စ ရူပါဝစရဝိပါကော ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏော အတ္ထိ၊ အဘိညာစေတနာ စ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏာဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိပါကံ န ဥပ္ပာဒေတီတိ ¶ ဝိညာယတိ။ ကသိဏေသု စ ဥပ္ပာဒိတဿ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိဿ အာနိသံသဘူတာ အဘိညာ။ ယထာဟ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၄-၂၄၅၊ မ။ နိ။ ၁။၃၈၄-၃၈၆)။ တသ္မာ သမာဓိဖလသဒိသာ သာ၊ န စ ဖလံ ဒေတီတိ ဒါနသီလာနိသံသော တသ္မိံ ဘဝေ ပစ္စယလာဘော ဝိယ သာပိ ဝိပါကံ န ဥပ္ပာဒေတိ။ ယထာ စ အဘိညာစေတနာ၊ ဧဝံ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာပိ န ဟောတီတိ ဣဒံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတေ ဓမ္မေ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၂၅) ဝုတ္တတ္တာ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။

အယံ ပနေတ္ထ အမတဂ္ဂပထာနုဂတော ဝိနိစ္ဆယော – ဒဿနဘာဝနာနံ အဘာဝေပိ ယေသံ ပုထုဇ္ဇနာနံ သေက္ခာနဉ္စ ဒဿနဘာဝနာဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တေသံ တဒုပ္ပတ္တိကာလေ တေဟိ ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ အကုသလာ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ၊ ပုထုဇ္ဇနာနံ ပန ဘာဝနာယ အဘာဝါ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗစိန္တာ နတ္ထိ။ တေန တေသံ ပဝတ္တမာနာ တေ ဒဿနေန ပဟာတုံ အသက္ကုဏေယျာပိ ‘‘ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ န ဝုစ္စန္တိ။ ယဒိ ဝုစ္စေယျုံ၊ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ ကေသဉ္စိ ကေစိ ကဒါစိ အာရမ္မဏာရမ္မဏာဓိပတိဥပနိဿယပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဘဝေယျုံ၊ န စ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ ကေသဉ္စိ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တာ။ သေက္ခာနံ ပန ဝိဇ္ဇမာနာ ဘာဝနာယ ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ။ တေနေဝ သေက္ခာနံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ စတ္တတ္တာ ဝန္တတ္တာ မုတ္တတ္တာ ပဟီနတ္တာ ပဋိနိဿဋ္ဌတ္တာ ဥက္ခေဋိတတ္တာ သမုက္ခေဋိတတ္တာ အဿာဒိတဗ္ဗာ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗာ ¶ စ န ဟောန္တိ၊ ပဟီနတာယ ဧဝ သောမနဿဟေတုဘူတာ အဝိက္ခေပဟေတုဘူတာ စ န ဒေါမနဿံ ဥဒ္ဓစ္စဉ္စ ဥပ္ပာဒေန္တီတိ န တေ တေသံ အာရမ္မဏာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝံ ပကတူပနိဿယဘာဝဉ္စ ဂစ္ဆန္တိ။ န ဟိ ပဟီနေ ဥပနိဿာယ အရိယော ရာဂါဒိကိလေသေ ဥပ္ပာဒေတိ။

ဝုတ္တဉ္စ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ၊ တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတိ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂေန…ပေ… န ပစ္စာဂစ္ဆတီ’’တိ (မဟာနိ။ ၈၀၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၇)၊ န စ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဒဿနေန ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ ဣတရေသံ န ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောန္တီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ဒိဋ္ဌိံ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ၊ တံ အာရဗ္ဘ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒိဋ္ဌိ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝိစိကိစ္ဆံ အာရဗ္ဘ ဝိစိကိစ္ဆာ ဒိဋ္ဌိ ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာနံ ဥဒ္ဓစ္စာရမ္မဏပစ္စယဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧတ္ထ ဟိ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ စိတ္တုပ္ပာဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဓိပတိပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဒိဋ္ဌိံ ဂရုံ ¶ ကတွာ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ၊ တံ ဂရုံ ကတွာ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၉) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ တသ္မာ ဒဿနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗာနံ အတီတာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတ္တေပိ ယာဒိသာနံ တာဟိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာ အာပါဒေတဗ္ဗာ၊ တေသု ပုထုဇ္ဇနေသု ဝတ္တမာနာ ဒဿနံ အပေက္ခိတွာ တေန ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ၊ သေက္ခေသု ဝတ္တမာနာ ဘာဝနံ အပေက္ခိတွာ တာယ ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ။ တေသု ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ သဟာယဝိရဟာ ဝိပါကံ န ဇနယန္တီတိ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗစေတနာယ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ န ဝုတ္တော၊ အပေက္ခိတဗ္ဗဒဿနဘာဝနာရဟိတာနံ ပန ပုထုဇ္ဇနေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒီနံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒဿ စ သံယောဇနတ္တယတဒေကဋ္ဌကိလေသာနံ အနုပစ္ဆိန္နတာယ အပရိက္ခီဏသဟာယာနံ ဝိပါကုပ္ပာဒနံ န သက္ကာ ပဋိက္ခိပိတုန္တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဓမ္မာနံ ဝိပါကော ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တောတိ။

ယဒိ ဧဝံ၊ အပေက္ခိတဗ္ဗဒဿနဘာဝနာရဟိတာနံ အကုသလာနံ နေဝဒဿနေနနဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ အပ္ပဟာတဗ္ဗာနံ ‘‘နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၈) ဝုတ္တတ္တာ၊ အပ္ပဟာတဗ္ဗဝိရုဒ္ဓသဘာဝတ္တာ စ အကုသလာနံ။ ဧဝမ္ပိ တေသံ ဣမသ္မိံ တိကေ နဝတ္တဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ ဒဿိတာနံ ဒွါဒသအကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဒွီဟိ ပဒေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ယထာ ဟိ ဓမ္မဝသေန သင်္ခတဓမ္မာ ¶ သဗ္ဗေ သင်္ဂဟိတာတိ ဥပ္ပန္နတ္တိကေ ကာလဝသေန အသင်္ဂဟိတာပိ အတီတာ နဝတ္တဗ္ဗာတိ န ဝုတ္တာ စိတ္တုပ္ပာဒရူပဘာဝေန ဂဟိတေသု နဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝါ၊ ဧဝမိဓာပိ စိတ္တုပ္ပာဒဘာဝေန ဂဟိတေသု နဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝါ နဝတ္တဗ္ဗတာ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယတ္ထ ဟိ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ကောစိ နိယောဂတော နဝတ္တဗ္ဗော အတ္ထိ၊ တတ္ထ တေသံ စတုတ္ထော ကောဋ္ဌာသော အတ္ထီတိ ယထာဝုတ္တပဒေသု ဝိယ တတ္ထာပိ ဘိန္ဒိတွာ ဘဇာပေတဗ္ဗေ စိတ္တုပ္ပာဒေ ဘိန္ဒိတွာ ဘဇာပေတိ ‘‘သိယာ နဝတ္တဗ္ဗာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိအာဒိနာ။ တဒဘာဝါ ဥပ္ပန္နတ္တိကေ ဣဓ စ တထာ န ဝုတ္တာ။

အထ ဝါ ယထာ သပ္ပဋိဃေဟိ သမာနသဘာဝတ္တာ ရူပဓာတုယံ တယော မဟာဘူတာ ‘‘သပ္ပဋိဃာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ ‘‘အသညသတ္တာနံ အနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ ဒွေ မဟာဘူတာ၊ ဒွေ မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ ဧကံ မဟာဘူတ’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၂၂။၉)။ ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနာနံ ပဝတ္တမာနာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗသမာနသဘာဝါ ‘‘ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဝုစ္စေယျုန္တိ နတ္ထိ နဝတ္တဗ္ဗတာပသင်္ဂေါ။ ဧဝဉ္စ သတိ ပုထုဇ္ဇနာနံ ပဝတ္တမာနာပိ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒယော ¶ ပရဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒီနံ ဥပနိဿယပစ္စယော၊ ရာဂေါ စ ရာဂဒိဋ္ဌီနံ အဓိပတိပစ္စယောတိ အယမတ္ထော လဒ္ဓါ ဟောတိ။ ယထာ ပန အဖောဋ္ဌဗ္ဗတ္တာ ရူပဓာတုယံ တယော မဟာဘူတာ န ပရမတ္ထတော သပ္ပဋိဃာ၊ ဧဝံ အပေက္ခိတဗ္ဗဘာဝနာရဟိတာ ပုထုဇ္ဇနေသု ပဝတ္တမာနာ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒယော န ပရမတ္ထတော ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယတာ န ဝုတ္တာ၊ န စ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တာ။ ယေ ဟိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗပစ္စယာ ကိလေသာ၊ န တေ ဒဿနတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တန္တိ၊ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗပစ္စယဿပိ ပန ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ သဟာယဝေကလ္လမတ္တမေဝ ဒဿနေန ကတံ၊ န တဿ ကောစိ ဘာဝေါ ဒဿနေန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒိတောတိ တဿ ဧကန္တဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ တဿ တာဒိသဿေဝ သတိ သဟာယေ ဝိပါကုပ္ပာဒနဝစနံ၊ အသတိ စ ဝိပါကာနုပ္ပာဒနဝစနံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ။

သာပိ ဝိညာဏပစ္စယဘာဝေ ယဒိ အပနေတဗ္ဗာ၊ ကသ္မာ ‘‘သမဝီသတိ စေတနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ တဿ ကာရဏံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ပန ¶ သဗ္ဗာပေတာ ဟောန္တီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ၊ အဘိညာစေတနာယ သဟ ‘‘ဧကဝီသတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န၊ အဝစနဿ ဝုတ္တကာရဏတ္တာ၊ တံ ပန ဣတရာဝစနဿပိ ကာရဏန္တိ သမာနစေတနာဝစနကာရဏဝစနေန ယံ ကာရဏံ အပေက္ခိတွာ ဧကာ ဝုတ္တာ၊ တေန ကာရဏေန ဣတရာယပိ ဝတ္တဗ္ဗတံ၊ ယဉ္စ ကာရဏံ အပေက္ခိတွာ ဣတရာ န ဝုတ္တာ၊ တေန ကာရဏေန ဝုတ္တာယပိ အဝတ္တဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော စိတ္တသင်္ခါရော ဧဝါတိ ဘေဒါဘာဝါ ပါကဋောတိ န တဿ သံယောဂေါ ဒဿိတော။

သုခသညာယ ဂဟေတွာတိ ဧတေန တဏှာပဝတ္တိံ ဒဿေတိ။ တဏှာပရိက္ခာရေတိ တဏှာယ ပရိဝါရေ၊ တဏှာယ ‘‘သုခံ သုဘ’’န္တိအာဒိနာ သင်္ခတေ ဝါ အလင်္ကတေတိ အတ္ထော။ တဏှာ ဟိ ဒုက္ခဿ သမုဒယောတိ အဇာနန္တော ‘‘အဟော ဝတာဟံ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ ခတ္တိယမဟာသာလာနံ ဝါ သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇေယျ’’န္တိ သင်္ခါရေ ပရိက္ခရောတီတိ။ အမရဏတ္ထာတိ ဂဟိတာ ဒုက္ကရကိရိယာ အမရတပေါ၊ ဒေဝဘာဝတ္ထံ တပေါ ဝါ၊ ဒုက္ခတ္တာ ဝါ မရော မာရကော တပေါ အမရတပေါ။ ဒိဋ္ဌေ အဒိဋ္ဌ-သဒ္ဒေါ ဝိယ မရေသု အမရ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဇာတိအာဒိပပါတဒုက္ခဇနနတော မရုပပါတသဒိသတာ ပုညာဘိသင်္ခါရဿ ဝုတ္တာ။ ရမဏီယဘာဝေန ¶ စ အဿာဒဘာဝေန စ ဂယှမာနံ ပုညဖလံ ဒီပသိခါမဓုလိတ္တသတ္ထဓာရာသဒိသံ၊ တဒတ္ထော စ ပုညာဘိသင်္ခါရော တံနိပါတလေဟနသဒိသော။

‘‘သုခေါ ဣမိဿာ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ တရုဏာယ မုဒုကာယ လောမသာယ ဗာဟာယ သမ္ဖဿော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၉) သုခသညာယ ဗာလော ဝိယ ဂူထကီဠနံ ကိလေသာဘိဘူတတာယ ကောဓာရတိအဘိဘူတော အသဝသော မရိတုကာမော ဝိယ ဝိသခါဒနံ ကရဏဖလက္ခဏေသု ဇိဂုစ္ဆနီယံ ဒုက္ခဉ္စ အပုညာဘိသင်္ခါရံ အာရဘတိ။ လောဘသဟဂတဿ ဝါ ဂူထကီဠနသဒိသတာ၊ ဒေါသသဟဂတဿ ဝိသခါဒနသဒိသတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ကာမဂုဏသမိဒ္ဓိယာ သဘယဿပိ ပိသာစနဂရဿ သုခဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝေါ ဝိယ အရူပဝိပါကာနံ နိရန္တရတာယ အနုပလက္ခိယမာနဥပ္ပာဒဝယာနံ၊ ဒီဃသန္တာနတာယ အဂယှမာနဝိပရိဏာမာနံ၊ သင်္ခါရဝိပရိဏာမဒုက္ခဘူတာနမ္ပိ နိစ္စာဒိဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝေါတိ တေသံ ပိသာစနဂရသဒိသတာ၊ တဒဘိမုခဂမနသဒိသတာ စ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရဿ ယောဇေတဗ္ဗာ။

တာဝါတိ ¶ ဝတ္တဗ္ဗန္တရာပေက္ခော နိပါတော၊ တသ္မာ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယောတိ ဣဒံ တာဝ သိဒ္ဓံ၊ ဣဒံ ပန အပရံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ပန သဗ္ဗာပေတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တန္တိ အဘိညာစေတနာနံ ပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတိ။ စေတောပရိယပုဗ္ဗေနိဝါသအနာဂတံသဉာဏေဟိ ပရေသံ အတ္တနော စ သမောဟစိတ္တဇာနနကာလေတိ ယောဇေတဗ္ဗာ။

အဝိဇ္ဇာသမ္မူဠှတ္တာတိ ဘဝါဒီနဝပဋိစ္ဆာဒိကာယ အဝိဇ္ဇာယ သမ္မူဠှတ္တာ။ ရာဂါဒီနန္တိ ရာဂဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စဒေါမနဿာနံ အဝိဇ္ဇာသမ္ပယုတ္တရာဂါဒိအဿာဒနကာလေသု အဝိဇ္ဇံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဂရုံ ကတွာ အဿာဒနံ ရာဂဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာယ ဧဝ အဝိဇ္ဇာယ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ အဿာဒနဉ္စ ရာဂေါ၊ တဒဝိပ္ပယုတ္တာ စ ဒိဋ္ဌီတိ အဿာဒနဝစနေနေဝ ယထာဝုတ္တံ အဝိဇ္ဇံ ဂရုံ ကရောန္တီ ဒိဋ္ဌိ စ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရာဂါဒီဟိ စ ပါဠိယံ သရူပေန ဝုတ္တေဟိ တံသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရဿ အဝိဇ္ဇာရမ္မဏာဒိတံ ဒဿေတိ။ အနဝိဇ္ဇာရမ္မဏဿ ပဌမဇဝနဿ အာရမ္မဏာဓိပတိအနန္တရာဒိပစ္စယဝစနေသု အဝုတ္တဿ ဝုတ္တဿ စ သဗ္ဗဿ သင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ အာဟ။ ဝုတ္တနယေနာတိ သမတိက္ကမဘဝပတ္ထနာဝသေန ဝုတ္တနယေန။

ဧကကာရဏဝါဒေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဒေါသပ္ပသင်္ဂေါ ဝုတ္တော။ အနိဋ္ဌော ဟိ ဧကကာရဏဝါဒေါ သဗ္ဗဿ သဗ္ဗကာလေ ¶ သမ္ဘဝါပတ္တိတော ဧကသဒိသသဘာဝါပတ္တိတော စ။ ယသ္မာ တီသု ပကာရေသု အဝိဇ္ဇမာနေသု ပါရိသေသေန စတုတ္ထေ ဧဝ စ ဝိဇ္ဇမာနေ ဧကဟေတုဖလဒီပနေ အတ္ထော အတ္ထိ၊ တသ္မာ န နုပပဇ္ဇတိ။

ယထာဖဿံ ဝေဒနာဝဝတ္ထာနတောတိ ‘‘သုခဝေဒနီယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဖဿံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခါ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၆၂)၊ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ…ပေ… တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော၊ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၄၃) စ သုခဝေဒနီယာဒိစက္ခုသမ္ဖဿာဒိအနုရူပေန သုခဝေဒနာဒိစက္ခုသမ္ဖဿဇာဝေဒနာဒီနံ ဝဝတ္ထာနတော၊ သမာနေသု စက္ခုရူပါဒီသု ဖဿဝသေန သုခါဒိဝိပရိယာယာဘာဝတော၊ သမာနေသု စ ရူပမနသိကာရာဒီသု စက္ခာဒိသင်္ဃဋ္ဋနဝသေန စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိဝိပရိယာယာဘာဝတော၊ အညပစ္စယသာမညေပိ ဖဿဝသေန သုခါဒိစက္ခုသမ္ဖဿဇာဒီနံ ဩဠာရိကသုခုမာဒိသင်္ကရာဘာဝတော စာတိ အတ္ထော။ သုခါဒီနံ ယထာဝုတ္တသမ္ဖဿဿ အဝိပရီတော ပစ္စယဘာဝေါ ¶ ဧဝ ယထာဝေဒနံ ဖဿဝဝတ္ထာနံ၊ ကာရဏဖလဝိသေသေန ဝါ ဖလကာရဏဝိသေသနိစ္ဆယော ဟောတီတိ ဥဘယတ္ထာပိ နိစ္ဆယော ဝဝတ္ထာနန္တိ ဝုတ္တော။ ကမ္မာဒယောတိ ကမ္မာဟာရဥတုအာဒယော အပါကဋာ သေမှပဋိကာရေန ရောဂဝူပသမတော။

‘‘အဿာဒါနုပဿိနော တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ ဝစနတောတိ ‘‘သံယောဇနီယေသု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော ဝိဟရတော တဏှာ ပဝဍ္ဎတိ၊ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနံ၊ ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၃-၅၄) ဣမိနာ သုတ္တေန တဏှာယ သင်္ခါရကာရဏဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာတိ အတ္ထော။ ပုန တဿာပိ အဝိဇ္ဇာ ကာရဏန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ အာသဝသမုဒယောတိ ဝစနတော’’တိ အာဟ။ တဏှာ ဝါ စတုရုပါဒါနဘူတာ ကာမဘဝဒိဋ္ဌာသဝါ စ သင်္ခါရဿ ကာရဏန္တိ ပါကဋာတိ သုတ္တဒွယေနပိ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရကာရဏဘာဝမေဝ ဒဿေတိ။ အဿာဒါနုပဿိနောတိ ဟိ ဝစနေန အာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒနကိစ္စာ အဝိဇ္ဇာ တဏှာယ ကာရဏန္တိ ဒဿိတာ ဟောတီတိ။ ယသ္မာ အဝိဒွါ၊ တသ္မာ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိကေ အဘိသင်္ခရောတီတိ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရကာရဏဘာဝဿ ပါကဋတ္တာ အဝိဒ္ဒသုဘာဝေါ သင်္ခါရကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တော ခီဏာသဝဿ သင်္ခါရာဘာဝတော အသာဓာရဏတ္တာ စ။ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ သာဓာရဏာနိ ဝတ္ထာရမ္မဏာဒီနီတိ ပုညဘဝါဒိအာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ အသာဓာရဏံ ကာရဏန္တိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဌာနဝိရုဒ္ဓါတိ အတ္ထိတာဝိရုဒ္ဓါ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဋိသန္ဓိအာဒီနိ ဌာနာနီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ သတိ ပုရိမစိတ္တံ ပစ္ဆိမစိတ္တဿ ဌာနဝိရုဒ္ဓါ ပစ္စယောတိ န ဣဒံ ဧကန္တိကံ သိယာ။ ဘဝင်္ဂမ္ပိ ¶ ဟိ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယော၊ ဇဝနံ ဇဝနဿာတိ၊ န စ သိပ္ပာဒီနံ ပဋိသန္ဓိအာဒိဌာနံ အတ္ထီတိ န တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ ကမ္မံ ရူပဿ နမနရုပ္ပနဝိရောဓာ သာရမ္မဏာနာရမ္မဏဝိရောဓာ စ သဘာဝဝိရုဒ္ဓါ ပစ္စယော၊ ခီရာဒီနိ ဒဓိအာဒီနံ မဓုရမ္ဗိလရသာဒိသဘာဝဝိရောဓာ။ အဝိဇာနနကိစ္စော အာလောကော ဝိဇာနနကိစ္စဿ ဝိညာဏဿ၊ အမဒနကိစ္စာ စ ဂုဠာဒယော မဒနကိစ္စဿ အာသဝဿ။

ဂေါလောမာဝိလောမာနိ ဒဗ္ဗာယ ပစ္စယော၊ ဒဓိအာဒီနိ ဘူတိဏကဿ။ ဧတ္ထ စ အဝီတိ ရတ္တာ ဧဠကာ ဝုစ္စန္တိ။ ဝိပါကာယေဝ တေ စ န၊ တသ္မာ ဒုက္ခဝိပါကာယပိ ¶ အဝိဇ္ဇာယ တဒဝိပါကာနံ ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာနံ ပစ္စယတ္တံ န န ယုဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ တဒဝိပါကတ္တေပိ သာဝဇ္ဇတာယ တဒဝိရုဒ္ဓါနံ တံသဒိသာနဉ္စ အပုညာဘိသင်္ခါရာနမေဝ ပစ္စယော၊ န ဣတရေသန္တိ ဧတဿ ပသင်္ဂဿ နိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဝိရုဒ္ဓါ စာဝိရုဒ္ဓါ စ၊ သဒိသာသဒိသော တထာ။ ဓမ္မာနံ ပစ္စယော သိဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တမတ္ထံ ပါကဋံ ကရောန္တော ‘‘ဣတိ အယံ အဝိဇ္ဇာ’’တိအာဒိမာဟ။

အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတာဘေဇ္ဇမဏီနံ ဝိယ ပုဗ္ဗာပရိယဝဝတ္ထာနံ နိယတိ၊ နိယတိယာ၊ နိယတိ ဧဝ ဝါ သင်္ဂတိ သမာဂမော နိယတိသင်္ဂတိ၊ တာယ ဘာဝေသု ပရိဏတာ မနုဿဒေဝဝိဟင်္ဂါဒိဘာဝံ ပတ္တာ နိယတိသင်္ဂတိဘာဝပရိဏတာ။ နိယတိယာ သင်္ဂတိယာ ဘာဝေန စ ပရိဏတာ နာနပ္ပကာရတံ ပတ္တာ နိယတိသင်္ဂတိဘာဝပရိဏတာတိ စ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ဧတေဟိ စ ဝိကပ္ပနေဟိ အဝိဇ္ဇာ အကုသလံ စိတ္တံ ကတွာ ပုညာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပဝတ္တတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သော ဧဝံ အဝိဇ္ဇာယာ’’တိအာဒိ။

အပရိဏာယကော ဗာလောတိ အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္ပဋိပါဒကကလျာဏမိတ္တရဟိတောတိ အတ္ထော။ အရဟတ္တမဂ္ဂါဝသာနံ ဝါ ဉာဏံ သမဝိသမံ ဒဿေတွာ နိဗ္ဗာနံ နယတီတိ ပရိဏာယကန္တိ ဝုတ္တံ၊ တေန ရဟိတော အပရိဏာယကော။ ဓမ္မံ ဉတွာတိ သပ္ပုရိသူပနိဿယေန စတုသစ္စပ္ပကာသကသုတ္တာဒိဓမ္မံ ဉတွာ၊ မဂ္ဂဉာဏေနေဝ ဝါ သဗ္ဗဓမ္မပဝရံ နိဗ္ဗာနံ ဉတွာ၊ တံဇာနနာယတ္တတ္တာ ပန သေသသစ္စာဘိသမယဿ သမာနကာလမ္ပိ တံ ပုရိမကာလံ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ။

သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝိညာဏပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၂၇။ ယထာဝုတ္တသင်္ခါရပစ္စယာ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ တံကမ္မနိဗ္ဗတ္တမေဝ ဝိညာဏံ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ ‘‘ဗာတ္တိံသ လောကိယဝိပါကဝိညာဏာနိ သင်္ဂဟိတာနိ ဟောန္တီ’’တိ အာဟ။ ဓာတုကထာယံ (ဓာတု။ ၄၆၆) ပန ဝိပ္ပယုတ္တေနသင်္ဂဟိတာသင်္ဂဟိတပဒနိဒ္ဒေသေ –

‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ¶ ဝိညာဏေန ယေ ဓမ္မာ…ပေ… သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿေန၊ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာယ ယေ ဓမ္မာ ဝိပ္ပယုတ္တာ၊ တေ ဓမ္မာ ကတိဟိ ခန္ဓေဟိ…ပေ… သင်္ဂဟိတာ? တေ ဓမ္မာ အသင်္ခတံ ခန္ဓတော ဌပေတွာ ဧကေန ခန္ဓေန ဧကာဒသဟာယတနေဟိ ဧကာဒသဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတာ။ ကတိဟိ အသင်္ဂဟိတာ? စတူဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကေနာယတနေန သတ္တဟိ ဓာတူဟိ အသင်္ဂဟိတာ’’တိ –

ဝစနတော သဗ္ဗဝိညာဏဖဿဝေဒနာပရိဂ္ဂဟော ကတော။ ယဒိ ဟိ ဧတ္ထ ဝိညာဏဖဿဝေဒနာ သပ္ပဒေသာ သိယုံ၊ ‘‘ဝိပါကာ ဓမ္မာ’’တိ ဣမဿ ဝိယ ဝိဿဇ္ဇနံ သိယာ၊ တသ္မာ တတ္ထ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏာဒယော ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ စ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ စတုဘူမကကုသလသင်္ခါရော အကုသလသင်္ခါရော စ ဝုတ္တောတိ သော ဧဝ ဓာတုကထာယံ ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘဝေါ ပန ဓာတုကထာယံ ကမ္မုပပတ္တိဘဝဝိသေသဒဿနတ္ထံ န အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန ဂဟိတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ တတ္ထ ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ အနုဒ္ဓရိတွာ ‘‘ကမ္မဘဝေါ’’တိအာဒိနာဝ နယေန ဘဝေါ ဥဒ္ဓဋော။ ဝိပါကဉှေတန္တိ ဝိညာဏဿ ဝိပါကတ္တာ သင်္ခါရပစ္စယတ္တံ သာဓေတိ၊ တဿ ပန သာဓနတ္ထံ ‘‘ဥပစိတကမ္မာဘာဝေ ဝိပါကာဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ တံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဝိပါကဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။

ယေဘုယျေန လောဘသမ္ပယုတ္တဇဝနာဝသာနေတိ ဇဝနေန တဒါရမ္မဏနိယမေ သောမနဿသဟဂတာနန္တရံ သောမနဿသဟဂတတဒါရမ္မဏဿ ဝုတ္တတ္တာ သောမနဿသဟဂတာနေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပန တိဟေတုကဇဝနာဝသာနေ စ ကဒါစိ အဟေတုကံ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ အာဟ။ သကိံ ဝါတိ ‘‘ဒိရတ္တတိရတ္တာ’’ဒီသု ဝိယ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒွိက္ခတ္တုမေဝ ပန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဒိရတ္တတိရတ္တ’’န္တိ ဧတ္ထ ပန ဝါ-သဒ္ဒဿ အဘာဝါ ဝစနသိလိဋ္ဌတာမတ္တေန ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ယုဇ္ဇတိ၊ ‘‘နိရန္တရတိရတ္တဒဿနတ္ထံ ဝါ’’တိ။ ဣဓ ပန ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပနတ္ထော ဝုတ္တောတိ သကိံ ¶ ဧဝ စ ကဒါစိ ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘သကိံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဟိ သကိံ တဒါရမ္မဏပ္ပဝတ္တိယာ ဝိစာရေတဗ္ဗတံ ဒဿေန္တော ‘‘စိတ္တပ္ပဝတ္တိဂဏနာယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စိတ္တပ္ပဝတ္တိဂဏနာယန္တိ ဝိပါကကထာယံ ဗလဝရူပါဒိကေ အာရမ္မဏေ ဝုတ္တံ စိတ္တပ္ပဝတ္တိဂဏနံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ဟိ ဒွေဝ တဒါရမ္မဏုပ္ပတ္တိဝါရာ အာဂတာ။ ဇဝနဝိသယာနုဘဝနဉှိ တဒါရမ္မဏံ ¶ အာသန္နဘေဒေ တသ္မိံ ဝိသယေ ဧကစိတ္တက္ခဏာဝသိဋ္ဌာယုကေ န ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ အနုရူပါယ ပဋိသန္ဓိယာတိ အကုသလဝိပါကဿ အပါယပဋိသန္ဓိ၊ ကာမာဝစရာဒိကုသလဝိပါကာနံ ကာမရူပါရူပသုဂတိပဋိသန္ဓိယော ယထာကမ္မံ အနုရူပါ။

ပဋိသန္ဓိကထာ မဟာဝိသယာတိ ကတွာ ပဝတ္တိမေဝ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘ပဝတ္တိယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဟေတုကဒွယာဒီနံ ဒွါရနိယမာနိယမာဝစနံ ဘဝင်္ဂဘူတာနံ သယမေဝ ဒွါရတ္တာ စုတိပဋိသန္ဓိဘူတာနဉ္စ ဘဝင်္ဂသင်္ခါတေန အညေန စ ဒွါရေန အနုပ္ပတ္တိတော နိယတံ အနိယတံ ဝါ ဒွါရံ ဧတေသန္တိ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ ဧကဿ သတ္တဿ ပဝတ္တရူပါဝစရဝိပါကော ပထဝီကသိဏာဒီသု ယသ္မိံ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တော၊ တတော အညသ္မိံ တဿ ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ ရူပါဝစရာနံ နိယတာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ။ တတြဿာတိ ပဝတ္တိယံ ဗာတ္တိံသဝိဓဿ။

ဣန္ဒြိယပ္ပဝတ္တိအာနုဘာဝတော ဧဝ စက္ခုသောတဒွါရဘေဒေန၊ တဿ စ ဝိညာဏဝီထိဘေဒါယတ္တတ္တာ ဝီထိဘေဒေန စ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မိဉ္စ သတိ ‘‘အာဝဇ္ဇနာနန္တရံ ဒဿနံ သဝနံ ဝါ တဒနန္တရံ သမ္ပဋိစ္ဆန’’န္တိအာဒိနာ စိတ္တနိယမေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တထာ စ သတိ သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏာနမ္ပိ ဘာဝေါ သိဒ္ဓါ ဟောတိ၊ န ဣန္ဒြိယပ္ပဝတ္တိအာနုဘာဝေန ဒဿနသဝနမတ္တဿေဝ၊ နာပိ ဣန္ဒြိယာနံ ဧဝ ဒဿနသဝနကိစ္စတာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒွါရဝီထိဘေဒေ စိတ္တနိယမတော စာ’’တိ။ ပဌမကုသလေန စေ တဒါရမ္မဏဿ ဥပ္ပတ္တိ ဟောတိ၊ တံ ပဌမကုသလာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဇနကံ အနုဗန္ဓတိ နာမ၊ ဒုတိယကုသလာဒိအနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဇနကသဒိသံ အနုဗန္ဓတိ နာမ၊ အကုသလာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဉ္စ ကာမာဝစရတာယ ဇနကသဒိသန္တိ။

ဧကာဒသ တဒါရမ္မဏစိတ္တာနိ…ပေ… တဒါရမ္မဏံ န ဂဏှန္တီတိ တဒါရမ္မဏဘာဝတာယ ‘‘တဒါရမ္မဏ’’န္တိ လဒ္ဓနာမာနိ တဒါရမ္မဏဘာဝံ န ဂဏှန္တိ၊ တဒါရမ္မဏဘာဝေန နပ္ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ နာမဂေါတ္တံ အာရဗ္ဘ ဇဝနေ ဇဝိတေ တဒါရမ္မဏံ တဿ ဇဝနဿ အာရမ္မဏံ န ဂဏှန္တိ၊ နာလမ္ဗန္တီတိ အတ္ထော။ ရူပါရူပဓမ္မေတိ ရူပါရူပါဝစရေ ဓမ္မေ။ ဣဒံ ပန ဝတွာ ‘‘အဘိညာဉာဏံ ¶ အာရဗ္ဘာ’’တိ ဝိသေသနံ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏတာယ ကာမာဝစရသဒိသေသု စေဝ တဒါရမ္မဏာနုပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ။ မိစ္ဆတ္တနိယတာ ဓမ္မာ မဂ္ဂေါ ဝိယ ဘာဝနာယ သိဒ္ဓါ မဟာဗလာ စာတိ တတ္ထ ဇဝနေန ပဝတ္တမာနေန သာနုဗန္ဓနေန န ဘဝိတဗ္ဗန္တိ တေသု တဒါရမ္မဏံ ပဋိက္ခိတ္တံ။ လောကုတ္တရဓမ္မေ ¶ အာရဗ္ဘာတိ ဧတေနေဝ သိဒ္ဓေ ‘‘သမ္မတ္တနိယတဓမ္မေသူ’’တိ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရဏံ သမ္မတ္တမိစ္ဆတ္တနိယတဓမ္မာနံ အညမညပဋိပက္ခာတိ ဗလဝဘာဝေန တဒါရမ္မဏဿ အဝတ္ထုဘာဝဒဿနတ္ထံ။

ဧဝံ ပဝတ္တိယံ ဝိညာဏပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ပဋိသန္ဓိယံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ပန ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ကေန ကတ္ထာတိ ကေန စိတ္တေန ကသ္မိံ ဘဝေ။ ဧကူနဝီသတိ ပဋိသန္ဓိယော တေန တေန စိတ္တေန ပဝတ္တမာနာ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ရူပါရူပဓမ္မာတိ တေန တေန စိတ္တေန သာ သာ တတ္ထ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီတိ ဝုတ္တာ။ တဿာတိ စိတ္တဿ။

အာဂန္တွာတိ အာဂတံ ဝိယ ဟုတွာ။ ဂေါပကသီဝလီတိ ရညော ဟိတာရက္ခေ ဂေါပကကုလေ ဇာတော သီဝလိနာမကော။ ကမ္မာဒိအနုဿရဏဗျာပါရရဟိတတ္တာ ‘‘သမ္မူဠှကာလကိရိယာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အဗျာပါရေနေဝ ဟိ တတ္ထ ကမ္မာဒိဥပဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ။ ‘‘ပိသိယမာနာယ မက္ခိကာယ ပဌမံ ကာယဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဘဝင်္ဂံ နာဝဋ္ဋေတိ အတ္တနာ စိန္တိယမာနဿ ကဿစိ အတ္ထိတာယာ’’တိ ကေစိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ၊ တဒေတံ အကာရဏံ ဘဝင်္ဂဝိသယတော အညဿ စိန္တိယမာနဿ အဘာဝါ အညစိတ္တပ္ပဝတ္တကာလေ စ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနဿေဝ အသမ္ဘဝတော။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ကာရဏံ သိယာ – ‘‘တာနိဿ တမှိ သမယေ ဩလမ္ဗန္တိ အဇ္ဈောလမ္ဗန္တိ အဘိပ္ပလမ္ဗန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၈) ဝစနတော တီသု ဇဝနဝါရေသု အပ္ပဝတ္တေသွေဝ ကမ္မာဒိဥပဋ္ဌာနေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အနေကဇဝနဝါရပ္ပဝတ္တိယာ ဟိ အဇ္ဈောလမ္ဗနံ အဘိပ္ပလမ္ဗနဉ္စ ဟောတီတိ။ တသ္မာ ကာယဒွါရာဝဇ္ဇနံ အနာဝဋ္ဋေတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနမေဝ ကမ္မာဒိအာလမ္ဗဏံ ပဌမံ ဘဝင်္ဂံ အာဝဋ္ဋေတိ၊ တတော ဖောဋ္ဌဗ္ဗဿ ဗလဝတ္တာ ဒုတိယဝါရေ ကာယဝိညာဏဝီထိ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ပဝတ္တတိ၊ တတော ပုရိမဇဝနဝါရဂဟိတေသွေဝ ကမ္မာဒီသု ကမေန မနောဒွါရဇဝနံ ဇဝိတွာ မူလဘဝင်္ဂသင်္ခါတံ အာဂန္တုကဘဝင်္ဂသင်္ခါတံ ဝါ တဒါရမ္မဏံ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ၊ တဒါရမ္မဏာဘာဝေ ဝါ ဘဝင်္ဂမေဝ။ ဧတသ္မိံ ဌာနေ ကာလံ ကရောတီတိ တဒါရမ္မဏာနန္တရေန စုတိစိတ္တေန၊ တဒါရမ္မဏာဘာဝေ ဝါ ဘဝင်္ဂသင်္ခါတေနေဝ စုတိစိတ္တေန စဝတီတိ အတ္ထော။ ဘဝင်္ဂမေဝ ဟိ စုတိစိတ္တံ ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ စုတိစိတ္တံ ဣဓ ‘‘ဘဝင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။ မနောဒွါရဝိသယော လဟုကောတိ လဟုကပစ္စုပဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အရူပဓမ္မာနံ…ပေ… လဟုကော’’တိ။ အရူပဓမ္မဿ ¶ ဟိ မနောဒွါရဿ ဝိသယော လဟုကပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ။ ဗလဝတိ စ ရူပဓမ္မဿ ကာယဒွါရဿ ¶ ဝိသယေ အပ္ပဝတ္တိတွာ မနောဒွါရဝိသယေ ကမ္မာဒိမှိ ပဌမံ စိတ္တပ္ပဝတ္တိဒဿနေန အရူပဓမ္မာနံ ဝိသယဿ လဟုကတာ ဒီပိတာတိ။ ရူပါနံ ဝိသယာဘာဝေပိ ဝါ ‘‘အရူပဓမ္မာန’’န္တိ ဝစနံ ယေသံ ဝိသယော အတ္ထိ၊ တံဒဿနတ္ထမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန လဟုကမ္မာဒီသု စိတ္တပ္ပဝတ္တိတော လဟုဂဟဏီယတာ ဝိသယဿ လဟုကတာ။

ကမ္မာဒီနံ ဘူမိစိတ္တုပါဒါဒိဝသေန ဝိတ္ထာရတော အနန္တော ပဘေဒေါတိ ‘‘သင်္ခေပတော’’တိ အာဟ။

အဝိဇ္ဇာတဏှာဒိကိလေသေသု အနုပစ္ဆိန္နေသွေဝ ကမ္မာဒိနော ဥပဋ္ဌာနံ၊ တဉ္စာရဗ္ဘ စိတ္တသန္တာနဿ ဘဝန္တရနိန္နပေါဏပဗ္ဘာရတာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုပစ္ဆိန္နကိလေသဗလဝိနာမိတ’’န္တိ။ သန္တာနေ ဟိ ဝိနာမိတေ တဒေကဒေသဘူတံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဉ္စ ဝိနာမိတမေဝ ဟောတိ၊ န စ ဧကဒေသဝိနာမိတဘာဝေန ဝိနာ သန္တာနဝိနာမိတတာ အတ္ထီတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ပန ‘‘ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိနိန္နာယ စုတိယာ ပုရိမဇဝနာနိ အကုသလာနိ၊ ဣတရာယ စ ကုသလာနီ’’တိ နိစ္ဆိနန္တိ။ ‘‘နိမိတ္တဿာဒဂဓိတံ ဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိညာဏံ တိဋ္ဌမာနံ တိဋ္ဌတိ အနုဗျဉ္ဇနဿာဒဂဓိတံ ဝါ။ တသ္မိံ စေ သမယေ ကာလံ ကရောတိ၊ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယံ ဒွိန္နံ ဂတီနံ အညတရံ ဂတိံ ဥပပဇ္ဇေယျ နိရယံ ဝါ တိရစ္ဆာနယောနိံ ဝါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၅) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အာသန္နံ အကုသလံ ဒုဂ္ဂတိယံ၊ ကုသလဉ္စ သုဂတိယံ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပနိဿယော ဟောတီတိ။

ရာဂါဒိဟေတုဘူတံ ဟီနမာရမ္မဏန္တိ အကုသလဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ ဘဝိတုံ ယုတ္တံ အနိဋ္ဌာရမ္မဏံ အာဟ။ တမ္ပိ ဟိ သင်္ကပ္ပဝသေန ရာဂဿပိ ဟေတု ဟောတီတိ။ အကုသလဝိပါကဇနကကမ္မသဟဇာတာနံ ဝါ တံသဒိသာသန္နစုတိဇဝနစေတနာသဟဇာတာနဉ္စ ရာဂါဒီနံ ဟေတုဘာဝေါ ဧဝ ဟီနတာ။ တဉှိ ပစ္ဆာနုတာပဇနကကမ္မာနမာရမ္မဏံ ကမ္မဝသေန အနိဋ္ဌံ အကုသလဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ ဘဝေယျ၊ အညထာ စ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ပဝတ္တဿ အကုသလကမ္မဿ ဝိပါကော ကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏော န ဘဝေယျ။ န ဟိ အကုသလဝိပါကော ဣဋ္ဌာရမ္မဏော ဘဝိတုမရဟတီတိ။ ပဉ္စဒွါရေ စ အာပါထမာဂစ္ဆန္တံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ကမ္မနိမိတ္တံ အာသန္နကတကမ္မာရမ္မဏသန္တတိယံ ဥပ္ပန္နံ တံသဒိသဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ အညထာ တဒေဝ ပဋိသန္ဓိအာရမ္မဏူပဋ္ဌာပကံ တဒေဝ စ ပဋိသန္ဓိဇနကံ ဘဝေယျ၊ န စ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပစာရဘူတာနိ ဝိယ ‘‘ဧတသ္မိံ တယာ ¶ ပဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဋိသန္ဓိယာ အာရမ္မဏံ အနုပါဒေန္တာနိ ဝိယ ¶ စ ပဝတ္တာနိ စုတိအာသန္နာနိ ဇဝနာနိ ပဋိသန္ဓိဇနကာနိ ဘဝေယျုံ။ ‘‘ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၄၃၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ တဒါ စ တံသမာနဝီထိယံ ဝိယ ပဝတ္တမာနာနိ ကထံ ကတူပစိတာနိ သိယုံ၊ န စ အဿာဒိတာနိ တဒါ၊ န စ လောကိယာနိ လောကုတ္တရာနိ ဝိယ သမာနဝီထိဖလာနိ ဟောန္တိ။

‘‘ပုဗ္ဗေ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ပါပကမ္မံ ဒုက္ခဝေဒနီယံ၊ ပစ္ဆာ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ပါပကမ္မံ ဒုက္ခဝေဒနီယံ၊ မရဏကာလေ ဝါဿ ဟောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ၊ တေန သော ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၃) –

အာဒိနာ သုတ္တေ မရဏကာလေ သမတ္တာယ သမာဒိန္နာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စ သဟဇာတစေတနာယ ပဋိသန္ဓိဒါနံ ဝုတ္တံ၊ န စ ဒုဗ္ဗလေဟိ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနေဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝါ သမတ္တာ ဟောတိ သမာဒိန္နာ။ ဝက္ခတိ စ –

‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဟေတံ ကုသလာကုသလဓမ္မပဋိဝိဇာနနာဒိစဝနပရိယောသာနံ ကိစ္စံ မနောဒွါရိကစိတ္တေနေဝ ဟောတိ၊ န ပဉ္စဒွါရိကေနာတိ သဗ္ဗဿပေတဿ ကိစ္စဿ ကရဏေ သဟဇဝနကာနိ ဝီထိစိတ္တာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၆၆)။

တတ္ထ ဟိ ‘‘န ကိဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတီတိ ‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’တိ (ဓ။ ပ။ ၁-၂) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဧကမ္ပိ ကုသလံ ဝါ အကုသလံ ဝါ န ပဋိဝိဇာနာတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၆၆) စ ဝုတ္တံ။ ယေသံ ပဋိဝိဘာဝနပ္ပဝတ္တိယာ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ အနွေတိ၊ တေသံ သာ ပဝတ္တိ ပဉ္စဒွါရေ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ ကုသလာကုသလကမ္မသမာဒါနဉ္စ တာဒိသမေဝါတိ။ တဒါရမ္မဏာနန္တရံ ပန စဝနံ၊ တဒနန္တရာ စ ဥပပတ္တိ မနောဒွါရိကာ ဧဝ ဟောတိ၊ န သဟဇဝနကဝီထိစိတ္တေ ပရိယာပန္နာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဣဓ ပဉ္စဒွါရိကတဒါရမ္မဏာနန္တရံ စုတိ၊ တဒနန္တရံ ပဋိသန္ဓိ စ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ အဝသေသပဉ္စစိတ္တက္ခဏာယုကေ ရူပါဒိမှိ ဥပ္ပန္နံ ပဋိသန္ဓိံ သန္ဓာယေဝ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ဥပပတ္တိစိတ္တံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏဿ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ၊ အဝသေသေကစိတ္တက္ခဏာယုကေ စ ဥပ္ပန္နံ သန္ဓာယ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ¶ ဥပပတ္တိစိတ္တံ အတီတာရမ္မဏဿ ¶ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၉။၂၈) ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သုဒ္ဓါယ ဝါတိ မဟဂ္ဂတကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏာယ ဇဝနဝီထိယာ တဒါရမ္မဏရဟိတာယာတိ အတ္ထော။ သာ ပန ဇဝနဝီထိ မဟဂ္ဂတဝိပါကဿ ဥပစာရော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကေစိ ပန တံ ဝီထိံ မဟဂ္ဂတာဝသာနံ ဝဒန္တိ။ အတီတာရမ္မဏာ ဧကာဒသဝိဓာ၊ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ သတ္တဝိဓာ။

ဧတေနာနုသာရေန အာရုပ္ပစုတိယာပိ အနန္တရာ ပဋိသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ‘‘ပထဝီကသိဏဇ္ဈာနာဒိဝသေန ပဋိလဒ္ဓမဟဂ္ဂတသုဂတိယံ ဌိတဿာ’’တိ ဧဝမာဒိကေ ဧဝ နယေ အယမ္ပိ ပဋိသန္ဓိ အဝရုဒ္ဓါတိ? န၊ တတ္ထ ရူပါဝစရစုတိအနန္တရာယ ဧဝ ပဋိသန္ဓိယာ ဝုတ္တတ္တာ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ပထဝီကသိဏာဒိကံ ဝါ နိမိတ္တံ မဟဂ္ဂတစိတ္တံ ဝါ မနောဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆတိ။ စက္ခုသောတာနံ ဝါ’’တိအာဒိကေန ရူပါဝစရစုတိယာ ဧဝ အနန္တရာ ပဋိသန္ဓိ ဝုတ္တာတိ ဝိညာယတိ။ အထာပိ ယထာသမ္ဘဝယောဇနာယ အယမ္ပိ ပဋိသန္ဓိ တတ္ထေဝ အဝရုဒ္ဓါ၊ အရူပါဝစရစုတိအနန္တရာ ပန ရူပါဝစရပဋိသန္ဓိ နတ္ထိ၊ အရူပါဝစရေ စ ဥပရူပရိစုတိယာ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ ပဋိသန္ဓီတိ စတုတ္ထာရုပ္ပစုတိယာ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ ပဋိသန္ဓိ နတ္ထိ။ တေန တတော တတ္ထေဝ အတီတာရမ္မဏာ ကာမာဝစရေ စ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ပဋိသန္ဓိ ဣတရာဟိ စ ယထာသမ္ဘဝံ အတီတနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ အာရုပ္ပပဋိသန္ဓိ၊ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ စ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိ ယောဇေတဗ္ဗာတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရဏံ ကတံ။

ဧဝံ အာရမ္မဏဝသေန ဧကဝိဓာယ ကာမာဝစရသုဂတိစုတိယာ ဒုဝိဓာ ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိ၊ ဒုဂ္ဂတိစုတိယာ ဒုဝိဓာ သုဂတိပဋိသန္ဓိ၊ ကာမာဝစရသုဂတိစုတိယာ ဒွိဧကဒွိပ္ပကာရာနံ ကာမရူပါရုပ္ပာနံ ဝသေန ပဉ္စဝိဓာ သုဂတိပဋိသန္ဓိ၊ ရူပါဝစရစုတိယာ စ တထေဝ ပဉ္စဝိဓာ၊ ဒုဝိဓာယ အာရုပ္ပစုတိယာ ပစ္စေကံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ကာမာရုပ္ပာနံ ဝသေန အဋ္ဌဝိဓာ စ ပဋိသန္ဓိ ဒဿိတာ၊ ဒုဂ္ဂတိစုတိယာ ပန ဧကဝိဓာယ ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိ ဒုဝိဓာ န ဒဿိတာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဂ္ဂတိယံ ဌိတဿ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာဝုတ္တာ ပန –

ဒွိဒွိပဉ္စပ္ပကာရာ စ၊ ပဉ္စာဋ္ဌဒုဝိဓာပိ စ၊

စတုဝီသတိ သဗ္ဗာပိ၊ တာ ဟောန္တိ ပဋိသန္ဓိယော။

‘‘ကာမာဝစရဿ ¶ ¶ ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၄၃၁၊ ၄၅၅၊ ၄၉၈) နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ ဒဿိတပ္ပကာရောတိ ဥပနိဿယပစ္စယဘာဝမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။

အာဒိနာ သဟာတိအာဒိနာ ဝိမိဿဝိညာဏေန သဟ။ ဩမတော ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဒသကာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အညတ္ထ ဟိ အနေကေ ကလာပါ သဟ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဗြဟ္မတ္တဘာဝေပိ ဟိ အနေကဂါဝုတပ္ပမာဏေ အနေကေ ကလာပါ သဟုပ္ပဇ္ဇန္တီတိ တိံသတော အဓိကာနေဝ ရူပါနိ ဟောန္တိ ဂန္ဓရသာဟာရာနံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ စက္ခုသောတဝတ္ထုသတ္တကဇီဝိတဆက္ကဘာဝေပိ တေသံ ဗဟုတ္တာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန တတ္ထပိ စက္ခုသောတဝတ္ထုဒသကာနံ ဇီဝိတနဝကဿ စ ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ ပါဠိယံ ပန ‘‘ရူပဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဌပေတွာ အသညသတ္တာနံ ဒေဝါနံ ပဉ္စာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ၊ ပဉ္စ ဓာတုယော ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ ‘‘ရူပဓာတုယာ ဆ အာယတနာနိ နဝ ဓာတုယော’’တိ သဗ္ဗသင်္ဂဟဝသေန တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနာယတနဓာတုယော ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ကထာဝတ္ထုမှိ စ ဃာနာယတနာဒီနံ ဝိယ ဂန္ဓာယတနာဒီနဉ္စ တတ္ထ ဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တော ‘‘အတ္ထိ တတ္ထ ဃာနာယတနန္တိ? အာမန္တာ၊ အတ္ထိ တတ္ထ ဂန္ဓာယတနန္တိ? န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ’’တိအာဒိနာ (ကထာ။ ၅၁၉)၊ န စ အဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနာနံ ပထဝီဓာတုအာဒီနံ ဝိယ အဂန္ဓရသာယတနာနံ ဂန္ဓရသာနံ တတ္ထ ဘာဝေါ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဖုသိတုံ အသက္ကုဏေယျတာဝိနိမုတ္တဿ ပထဝီအာဒိသဘာဝဿ ဝိယ ဂန္ဓရသဘာဝဝိနိမုတ္တဿ ဂန္ဓရသသဘာဝဿ အဘာဝါ။

ယဒိ စ ဃာနသမ္ဖဿာဒီနံ ကာရဏဘာဝေါ နတ္ထီတိ အာယတနာနီတိ တေန ဝုစ္စေယျုံ၊ ဓာတု-သဒ္ဒေါ ပန နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဝါစကောတိ ဂန္ဓဓာတုရသဓာတူတိ အဝစနေ နတ္ထိ ကာရဏံ၊ ဓမ္မဘာဝေါ စ တေသံ ဧကန္တေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗော သဘာဝဓာရဏာဒိလက္ခဏတော အညဿ အဘာဝါ၊ ဓမ္မာနဉ္စ အာယတနဘာဝေါ ဧကန္တတော ယမကေ (ယမ။ ၁။ အာယတနယမက။၁၃) ဝုတ္တော ‘‘ဓမ္မော အာယတနန္တိ? အာမန္တာ’’တိ။ တသ္မာ တေသံ ဂန္ဓရသာယတနဘာဝါဘာဝေပိ ကောစိ အာယတနသဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ ယဒိ စ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဘာဝတော အညော ပထဝီဓာတုအာဒိဘာဝေါ ဝိယ ဂန္ဓရသဘာဝတော အညော တေသံ ကောစိ သဘာဝေါ သိယာ၊ တေသံ ဓမ္မာယတနေ သင်္ဂဟော။ ဂန္ဓရသဘာဝေ ပန အာယတနဘာဝေ စ သတိ ဂန္ဓော စ သော အာယတနဉ္စ ဂန္ဓာယတနံ၊ ရသော ¶ စ သော အာယတနဉ္စ ရသာယတနန္တိ ဣဒမာပန္နမေဝါတိ ဂန္ဓရသာယတနဘာဝေါ စ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ၊ ‘‘တယော အာဟာရာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၉၃) စ ဝစနတော ¶ ကဗဠီကာရာဟာရဿ တတ္ထ အဘာဝေါ ဝိညာယတိ။ တသ္မာ ယထာ ပါဠိယာ အဝိရောဓော ဟောတိ၊ တထာ ရူပဂဏနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ဓမ္မတာ န ဝိလောမိတာ ဟောတီတိ။

ဇာတိဥဏ္ဏာယာတိ ဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ဂဟိတဥဏ္ဏာယာတိပိ ဝဒန္တိ။ သမ္ဘဝဘေဒေါတိ အတ္ထိတာဘေဒေါ။ နိဇ္ဈာမတဏှိကာ ကိရ နိစ္စံ ဒုက္ခာတုရတာယ ကာမံ သေဝိတွာ ဂဗ္ဘံ န ဂဏှန္တိ။

ရူပီဗြဟ္မေသု တာဝ ဩပပါတိကယောနိကေသူတိ ဩပပါတိကယောနိကေဟိ ရူပီဗြဟ္မေ နိဒ္ဓါရေတိ။ ‘‘သံသေဒဇောပပါတီသု အဝကံသတော တိံသာ’’တိ ဧတံ ဝိဝရန္တော အာဟ ‘‘အဝကံသတော ပနာ’’တိအာဒိ၊ တံ ပနေတံ ပါဠိယာ န သမေတိ။ န ဟိ ပါဠိယံ ကာမာဝစရာနံ သံသေဒဇောပပါတိကာနံ အဃာနကာနံ ဥပပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၁၀၀၇) ဟိ –

‘‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ၊ ကဿစိ ဒသာယတနာနိ၊ ကဿစိ အပရာနိ ဒသာယတနာနိ၊ ကဿစိ နဝါယတနာနိ၊ ကဿစိ သတ္တာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ –

ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ။ တထာ ‘‘ဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ အဃာနကဥပပတ္တိယာ ဝိဇ္ဇမာနာယ တိက္ခတ္တုဉ္စ ‘‘နဝါယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ၊ န စ တံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဓာတုပါတုဘာဝါဒိပဉှေသု ယမကေပိ ဃာနဇိဝှာကာယာနံ သဟစာရိတာ ဝုတ္တာတိ။

စုတိပဋိသန္ဓီနံ ခန္ဓာဒီဟိ အညမညံ သမာနတာ အဘေဒေါ၊ အသမာနတာ ဘေဒေါ။ နယမုခမတ္တံ ဒဿေတွာ ဝုတ္တံ အဝုတ္တဉ္စ သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှိတွာ အာဟ ‘‘အယံ တာဝ အရူပဘူမီသုယေဝ နယော’’တိ။ ရူပါရူပါဝစရာနံ ဥပစာရဿ ဗလဝတာယ တတော စဝိတွာ ဒုဂ္ဂတိယံ ဥပပတ္တိ နတ္ထီတိ ‘‘ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာ’’တိ အာဟ။ ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓီတိ ဧတ္ထ ဧကစ္စဂ္ဂဟဏဿ ပယောဇနံ မဂ္ဂိတဗ္ဗံ။ အယံ ပနေတ္ထာဓိပ္ပာယော သိယာ – နာနတ္တကာယနာနတ္တသညီသု ဝုတ္တာ ဧကစ္စေ ဝိနိပါတိကာ တိဟေတုကာဒိပဋိသန္ဓိကာ၊ တေသံ တံ ပဋိသန္ဓိံ ဝိနိပါတဘာဝေန ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓီတိ ဂဟေတွာ သဗ္ဗသုဂတိစုတိယာဝ သာ ¶ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ၊ န ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာ ဧဝါတိ တံနိဝတ္တနတ္ထံ ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ အပါယပဋိသန္ဓိ ဧဝ ဟိ ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာ ဟောတိ၊ န ¶ သဗ္ဗသုဂတိစုတိယာ။ အထ ဝါ ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိ ဒုဝိဓာ ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာ အနန္တရာ ဒုဂ္ဂတိစုတိယာ စာတိ။ တတ္ထ ပစ္ဆိမံ ဝဇ္ဇေတွာ ပုရိမံ ဧဝ ဂဏှိတုံ အာဟ ‘‘ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓီ’’တိ။ အဟေတုကစုတိယာ သဟေတုကပဋိသန္ဓီတိ ဒုဟေတုကာ တိဟေတုကာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ မဏ္ဍူကဒေဝပုတ္တာဒီနံ ဝိယ ဟိ အဟေတုကစုတိယာ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိပိ ဟောတီတိ။

တဿ တဿ ဝိပရီတတော စ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာ ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓီ’’တိအာဒီသု ဘေဒဝိသေသေသု ‘‘ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိစုတိယာ ဧကစ္စသုဂတိပဋိသန္ဓီ’’တိအာဒိနာ ယံ ယံ ယုဇ္ဇတိ၊ တံ တံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ယုဇ္ဇမာနမတ္တာပေက္ခနဝသေန နပုံသကနိဒ္ဒေသော ကတော၊ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဘာဝတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာယ မဟဂ္ဂတအဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာတိအာဒီသု ပန ဝိပရီတယောဇနာ န ကာတဗ္ဗာ။ န ဟိ မဟဂ္ဂတအဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာယ စုတိယာ အရူပဘူမီသု အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ ပဋိသန္ဓိ အတ္ထိ။ စတုက္ခန္ဓာယ အရူပစုတိယာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓီတိ ဧတဿ ဝိပရိယာယော သယမေဝ ယောဇိတော။ အတီတာရမ္မဏစုတိယာ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ပဋိသန္ဓီတိ ဧတဿ စ ဝိပရိယာယော နတ္ထိ ဧဝါတိ။ ဘေဒဝိသေသော ဧဝ စ ဧဝံ ဝိတ္ထာရေန ဒဿိတော၊ အဘေဒဝိသေသော ပန ဧကေကသ္မိံ ဘေဒေ တတ္ထ တတ္ထေဝ စုတိပဋိသန္ဓိယောဇနာဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာယ ကာမာဝစရာယ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ကာမာဝစရာ…ပေ… အဝိတက္ကအဝိစာရာယ အဝိတက္ကအဝိစာရာ’’တိ၊ စတုက္ခန္ဓာယ ပန စတုက္ခန္ဓာ သယမေဝ ယောဇိတာ။ ဧတေနေဝ နယေန သက္ကာ ဉာတုန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓာဒီသု အဘေဒဝိသေသော န ဒဿိတောတိ။ တတော ဟေတုံ ဝိနာတိ တတ္ထ ဟေတုံ ဝိနာ။

အင်္ဂပစ္စင်္ဂသန္ဓီနံ ဗန္ဓနာနိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသန္ဓိဗန္ဓနာနိ၊ တေသံ ဆေဒကာနံ။ နိရုဒ္ဓေသု စက္ခာဒီသူတိ အတိမန္ဒဘာဝူပဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဉ္စဒွါရိကဝိညာဏာနန္တရမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ စုတိ ဒဿိတာ။ ယမကေ စ (ယမ။ ၁။အာယတနယမက။၁၂၀) –

‘‘ယဿ ¶ စက္ခာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ မနာယတနံ နိရုဇ္ဈတီတိ? အာမန္တာ။ ယဿ ဝါ ပန မနာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ စက္ခာယတနံ နိရုဇ္ဈတီတိ? သစိတ္တကာနံ အစက္ခုကာနံ စဝန္တာနံ တေသံ မနာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ၊ နော စ တေသံ စက္ခာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ။ သစက္ခုကာနံ စဝန္တာနံ တေသံ မနာယတနဉ္စ နိရုဇ္ဈတိ၊ စက္ခာယတနဉ္စ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ –

အာဒိနာ ¶ စက္ခာယတနာဒီနံ စုတိစိတ္တေန သဟ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ။ လဒ္ဓါ အဝသေသော အဝိဇ္ဇာဒိကော ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဧတေနာတိ လဒ္ဓါဝသေသပစ္စယော၊ သင်္ခါရော။ အဝိဇ္ဇာပဋိစ္ဆာဒိတာဒီနဝေ တသ္မိံ ကမ္မာဒိဝိသယေ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ အာရမ္မဏဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတေ တဏှာယ အပ္ပဟီနတ္တာ ဧဝ ပုရိမုပ္ပန္နာယ စ သန္တတိယာ ပရိဏတတ္တာ ပဋိသန္ဓိဋ္ဌာနာဘိမုခံ ဝိညာဏံ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရံ ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘တဏှာ နာမေတီ’’တိ။ သဟဇာတသင်္ခါရာတိ စုတိအာသန္နဇဝနဝိညာဏသဟဇာတစေတနာ၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ ဖဿာဒယော။ တသ္မိံ ပဋိသန္ဓိဋ္ဌာနေ ကမ္မာဒိဝိသယေ ဝိညာဏံ ခိပန္တိ၊ ခိပန္တာ ဝိယ တသ္မိံ ဝိသယေ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဝိညာဏပတိဋ္ဌာနဿ ဟေတုဘာဝေန ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။

တန္တိ တံ ဝိညာဏံ၊ စုတိပဋိသန္ဓိတဒါသန္နဝိညာဏာနံ သန္တတိဝသေန ဝိညာဏန္တိ ဥပနီတေကတ္တံ။ တဏှာယ နာမိယမာနံ…ပေ… ပဝတ္တတီတိ နမနခိပနပုရိမနိဿယဇဟနာပရနိဿယဿာဒနနိဿယရဟိတပဝတ္တနာနိ သန္တတိဝသေန တဿေဝေကဿ ဝိညာဏဿ ဟောန္တိ၊ န အညဿာတိ ဒဿေတိ။ သန္တတိဝသေနာတိ စ ဝဒန္တော ‘‘တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ အနည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၆) ဣဒဉ္စ မိစ္ဆာဂါဟံ ပဋိက္ခိပတိ။ သတိ ဟိ နာနတ္တနယေ သန္တတိဝသေန ဧကတ္တနယော ဟောတီတိ။ ဩရိမတီရရုက္ခဝိနိဗဒ္ဓရဇ္ဇု ဝိယ ပုရိမဘဝတ္တဘာဝဝိနိဗန္ဓံ ကမ္မာဒိအာရမ္မဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ပုရိသော ဝိယ ဝိညာဏံ၊ တဿ မာတိကာတိက္ကမနိစ္ဆာ ဝိယ တဏှာ၊ အတိက္ကမနပယောဂေါ ဝိယ ခိပနကသင်္ခါရာ။ ယထာ စ သော ပုရိသော ပရတီရေ ပတိဋ္ဌဟမာနော ပရတီရရုက္ခဝိနိဗဒ္ဓံ ကိဉ္စိ အဿာဒယမာနော အနဿာဒယမာနော ဝါ ကေဝလံ ပထဝိယံ သဗလပယောဂေဟေဝ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ ဘဝန္တရတ္တဘာဝဝိနိဗဒ္ဓံ ဟဒယဝတ္ထုနိဿယံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ အဿာဒယမာနံ စတုဝေါကာရဘဝေ အနဿာဒယမာနံ ဝါ ကေဝလံ အာရမ္မဏသမ္ပယုတ္တကမ္မေဟေဝ ပဝတ္တတိ။ တတ္ထ အဿာဒယမာနန္တိ ပါပုဏန္တံ၊ ပဋိလဘမာနန္တိ အတ္ထော။

ဘဝန္တရာဒိပဋိသန္ဓာနတောတိ ¶ ဘဝန္တရဿ အာဒိသမ္ဗန္ဓနတော၊ ဘဝန္တရာဒယော ဝါ ဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသန္တရာ၊ တေသံ ပဋိသန္ဓာနတောတိ အတ္ထော။ ကမ္မန္တိ ပဋိသန္ဓိဇနကံ ကမ္မံ။ သင်္ခါရာတိ စုတိအာသန္နဇဝနဝိညာဏသဟဂတာ ခိပနကသင်္ခါရာ။

သဒ္ဒါဒိဟေတုကာတိ ဧတ္ထ ပဋိဃောသော သဒ္ဒဟေတုကော၊ ပဒီပေါ ပဒီပန္တရာဒိဟေတုကော၊ မုဒ္ဒါ လဉ္ဆနဟေတုကာ၊ ဆာယာ အာဒါသာဒိဂတမုခါဒိဟေတုကာ။ အညတြ အဂန္တွာ ဟောန္တီတိ သဒ္ဒါဒိပစ္စယဒေသံ ¶ အဂန္တွာ သဒ္ဒါဒိဟေတုကာ ဟောန္တိ တတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ န ဟေတုဒေသံ ဂန္တွာ တံဟေတုကံ ဟောတိ တတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ၊ တသ္မာ န ဣဒံ ဟေတုဒေသတော ပုရိမဘဝတော အာဂတံ ပဋိဃောသာဒယော ဝိယ သဒ္ဒါဒိဒေသတော၊ နာပိ တတ္ထ ဟေတုနာ ဝိနာ ဥပ္ပန္နံ သဒ္ဒါဒီဟိ ဝိနာ ပဋိဃောသာဒယော ဝိယာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အညတြ အဂန္တွာ ဟောန္တီတိ ပုဗ္ဗေ ပစ္စယဒေသေ သန္နိဟိတာ ဟုတွာ တတော အညတြ ဂန္တွာ တပ္ပစ္စယာ န ဟောန္တိ ဥပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ၊ နာပိ သဒ္ဒါဒိပစ္စယာ န ဟောန္တိ၊ ဧဝမိဒမ္ပီတိ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယောတိ ဗီဇင်္ကုရာဒီသု သဗ္ဗဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နေသု ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ ဣဓာပိ ဟိ ဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နဝိညာဏာနံ ဧကန္တမေကတ္တေ သတိ န မနုဿဂတိကော ဒေဝဂတိဘူတော သိယာ၊ ဧကန္တနာနတ္တေ န ကမ္မဝတော ဖလံ သိယာ။ တတော ‘‘ရတ္တဿ ဗီဇံ၊ ရတ္တဿ ဖလ’’န္တိအာဒိကဿ ဝိယ ‘‘ဘူတပုဗ္ဗာဟံ၊ ဘန္တေ၊ ရောဟိတဿော နာမ ဣသီ’’တိအာဒိကဿ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇) ဝေါဟာရဿ လောပေါ သိယာ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ သန္တာနဗန္ဓေ သတိ ဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နေသု န ဧကန္တမေဝ ဧကတာ ဝါ နာနတာ ဝါ ဥပဂန္တဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ ဧကန္တဧကတာပဋိသေဓေန ‘‘သယံကတံ သုခံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဣမံ ဒိဋ္ဌိံ နိဝါရေတိ၊ ဧကန္တနာနတာပဋိသေဓေန ‘‘ပရံကတံ သုခံ ဒုက္ခ’’န္တိ၊ ဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နဘာဝဝစနေန ‘‘အဓိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ။ ဧတ္ထာတိ ဧကသန္တာနေ။

စတုမဓုရအလတ္တကရသာဒိဘာဝနာ အမ္ဗမာတုလုင်္ဂါဒိဗီဇာနံ အဘိသင်္ခါရော။ ဧတ္ထ ဗီဇံ ဝိယ ကမ္မဝါ သတ္တော၊ အဘိသင်္ခါရော ဝိယ ကမ္မံ၊ ဗီဇဿ အင်္ကုရာဒိပ္ပဗန္ဓော ဝိယ သတ္တဿ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏာဒိပ္ပဗန္ဓော၊ တတ္ထုပ္ပန္နဿ မဓုရဿ ရတ္တကေသရဿ ဝါ ဖလဿ ဝါ တဿေဝ ဗီဇဿ၊ တတော ဧဝ စ အဘိသင်္ခါရတော ဘာဝေါ ဝိယ ကမ္မကာရကဿေဝ သတ္တဿ၊ တံကမ္မတော ဧဝ ¶ စ ဖလဿ ဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗာလသရီရေ ကတံ ဝိဇ္ဇာပရိယာပုဏနံ သိပ္ပသိက္ခနံ ဩသဓပ္ပယောဂေါ စ န ဝုဍ္ဎသရီရံ ဂစ္ဆန္တိ။ အထ စ တံနိမိတ္တံ ဝိဇ္ဇာပါဋဝံ သိပ္ပဇာနနံ အနာမယတာ စ ဝုဍ္ဎသရီရေ ဟောတိ၊ န စ တံ အညဿ ဟောတိ တံသန္တတိပရိယာပန္နေ ဧဝ ဝုဍ္ဎသရီရေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော၊ န စ ယထာပယုတ္တေန ဝိဇ္ဇာပရိယာပုဏနာဒိနာ ဝိနာ အညတော ဟောတိ တဒဘာဝေ အဘာဝတော။ ဧဝမိဓာပိ သန္တာနေ ယံ ဖလံ၊ ဧတံ နာညဿ၊ န စ အညတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ န အညတောတိ ဧတေန စ သင်္ခါရာဘာဝေ ဖလာဘာဝမေဝ ဒဿေတိ၊ နာညပစ္စယနိဝါရဏံ ကရောတိ။

ယမ္ပိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ဝဒါမာတိ ဝစနသေသော။ တတ္ထ ဝါ ဥပဘုဉ္ဇကေ အသတိ သိဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇကသမ္မုတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဖလတီတိ သမ္မုတိ ဖလတိသမ္မုတိ။

ဧဝံ ¶ သန္တေပီတိ အသင်္ကန္တိပါတုဘာဝေ၊ တတ္ထ စ ယထာဝုတ္တဒေါသပရိဟရဏေ သတိ သိဒ္ဓေတိ အတ္ထော။ ပဝတ္တိတော ပုဗ္ဗေတိ ကမ္မာယူဟနက္ခဏတော ပုဗ္ဗေ။ ပစ္ဆာ စာတိ ဝိပစ္စနပဝတ္တိတော ပစ္ဆာ စ။ အဝိပက္ကဝိပါကာ ကတတ္တာ စေ ပစ္စယာ၊ ဝိပက္ကဝိပါကာနမ္ပိ ကတတ္တံ သမာနန္တိ တေသမ္ပိ ဖလာဝဟတာ သိယာတိ အာသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ အာဟ ‘‘န စ နိစ္စံ ဖလာဝဟာ’’တိ။ န ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဝါ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဝါတိ ဧတေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တံ အဝိဇ္ဇမာနတ္တဉ္စ နိဿာယ ဝုတ္တဒေါသေဝ ပရိဟရတိ။

တဿာ ပါဋိဘောဂကိရိယာယ၊ ဘဏ္ဍကီဏနကိရိယာယ၊ ဣဏဂဟဏာဒိကိရိယာယ ဝါ ကရဏမတ္တံ တံကိရိယာကရဏမတ္တံ။ တဒေဝ တဒတ္ထနိယျာတနေ ပဋိဘဏ္ဍဒါနေ ဣဏဒါနေ စ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အဖလိတနိယျာတနာဒိဖလန္တိ အတ္ထော။

အဝိသေသေနာတိ ‘‘တိဟေတုကော တိဟေတုကဿာ’’တိအာဒိကံ ဘေဒံ အကတွာဝ သာမညတော၊ ပိဏ္ဍဝသေနာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထ ဥပနိဿယပစ္စယော ဗလဝကမ္မဿ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော။ ‘‘ဒုဗ္ဗလဉှိ ဥပနိဿယပစ္စယော န ဟောတီ’’တိ ဝက္ခမာနမေဝေတံ ပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယန္တိ။ အဝိသေသေနာတိ သဗ္ဗပုညာဘိသင်္ခါရံ သဟ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒွါဒသာကုသလစေတနာဘေဒေါတိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတာ ကသ္မာ ဂဟိတာတိ ဝိစာရေတဗ္ဗမေတံ။ ဧကဿ ဝိညာဏဿ တထေဝ ပစ္စယော ပဋိသန္ဓိယံ၊ နော ပဝတ္တေတိ ဧကဿေဝ ပစ္စယဘာဝနိယမော ပဋိသန္ဓိယံ၊ နော ပဝတ္တေ။ ပဝတ္တေ ဟိ သတ္တန္နမ္ပိ ပစ္စယောတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘တထာ ကာမာဝစရဒေဝလောကေပိ အနိဋ္ဌာ ရူပါဒယော နတ္ထီ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ၊ ဒေဝါနံ ပန ပုဗ္ဗနိမိတ္တပါတုဘာဝကာလေ မိလာတမာလာဒီနံ အနိဋ္ဌတာ ကထံ န သိယာ။

သွေဝ ဒွီသု ဘဝေသူတိ ဧတ္ထ ဧကူနတိံသစေတနာဘေဒမ္ပိ စိတ္တသင်္ခါရံ စိတ္တသင်္ခါရဘာဝေန ဧကတ္တံ ဥပနေတွာ ‘‘သွေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒေကဒေသော ပန ကာမာဝစရစိတ္တသင်္ခါရောဝ တေရသန္နံ နဝန္နဉ္စ ပစ္စယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧကဒေသပစ္စယဘာဝေန ဟိ သမုဒါယော ဝုတ္တောတိ။

ယတ္ထ စ ဝိတ္ထာရပ္ပကာသနံ ကတံ၊ တတော ဘဝတော ပဋ္ဌာယ မုခမတ္တပ္ပကာသနံ ကာတုကာမော အာဟ ‘‘အာဒိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ။ တေန ‘‘ဒွီသု ဘဝေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတိယဇ္ဈာနဘူမိဝသေနာတိ ဧတေန ဧကတ္တကာယဧကတ္တသညီသာမညေန စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိ စ အသညာရုပ္ပဝဇ္ဇာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ ဧကဝီသတိယာ ကာမာဝစရရူပါဝစရကုသလဝိပါကေသု စုဒ္ဒသန္နံ ပဋိသန္ဓိယံ ပဝတ္တေ စ၊ သတ္တန္နံ ပဝတ္တေ ဧဝ။ အယံ ယထာသမ္ဘဝေါ။

စတုန္နံ ¶ ဝိညာဏာနန္တိ ဘဝါဒယော အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ၊ စတူသု အန္တောဂဓာနံ ပန တိဏ္ဏံ ဝိညာဏာနံ တီသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု စ ပစ္စယဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော၊ အဝိညာဏကေ သတ္တာဝါသေ သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ တဿ သင်္ခါရဟေတုကတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတသ္မိဉ္စ မုခမတ္တပ္ပကာသနေ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ ဒုဂ္ဂတိအာဒီသု ပဝတ္တိယံ ကုသလဝိပါကာဒိဝိညာဏာနံ ပစ္စယဘာဝေါ ဘဝေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိညာယတီတိ န ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိညာဏပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နာမရူပပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၂၈။ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မေသု နာမရူပဒေသနာဝိသေသော ဒေသနာဘေဒေါ။ တယော ခန္ဓာတိ ဧတံ ယဒိပိ ပါဠိယံ နတ္ထိ၊ အတ္ထတော ပန ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အဏ္ဍဇာနဉ္စ အဘာဝကာနန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သန္တတိသီသာနီတိ ကလာပသန္တာနမူလာနိ။ ယဒိပိ ဝိကာရရူပါနိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ န သန္တိ၊ လက္ခဏပရိစ္ဆေဒရူပါနိ ¶ ပန သန္တီတိ တာနိ အပရိနိပ္ဖန္နာနိ ပရမတ္ထတော ဝိဝဇ္ဇေန္တော အာဟ ‘‘ရူပရူပတော’’တိ။

ကာမဘဝေ ပန ယသ္မာ သေသဩပပါတိကာနန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ကာမဘဝေ ‘‘ဩပပါတိကာ’’တိ ဝုတ္တာ န သန္တိ၊ ယေန သေသဂ္ဂဟဏံ သာတ္ထကံ ဘဝေယျ၊ အဏ္ဍဇဂဗ္ဘသေယျကေဟိ ပန ဩပပါတိကသံသေဒဇာ သေသာ ဟောန္တီတိ သေသဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဗြဟ္မကာယိကာဒိကေဟိ ဩပပါတိကေဟိ ဝုတ္တေဟိ သေသေ သန္ဓာယ ‘‘သေသဩပပါတိကာန’’န္တိ အာဟ။ တေ ပန အရူပိနောပိ သန္တီတိ ‘‘ကာမဘဝေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ ပန နာမရူပံ ယထာသမ္ဘဝံ ရူပမိဿကဝိညာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေန သက္ကာ ဓမ္မဂဏနာတော ဝိညာတုန္တိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အဝကံသတော ဒွေ အဋ္ဌကာနေဝ ဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ ဟောန္တီတိ သသဒ္ဒကာလံ သန္ဓာယ ‘‘ဥက္ကံသတော ဒွိန္နံ နဝကာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေတိ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေတိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဧကေကစိတ္တက္ခဏေ ¶ တိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇမာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓေဝ ဝါ ဝုတ္တံ သန္တတိဒွယာဒိကံ သတ္တကပရိယောသာနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ သတ္တတိဝိဓ’’န္တိ၊ တံ ပနုပ္ပဇ္ဇမာနံ ဧကေကစိတ္တက္ခဏေ တိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣမိနာဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကေကစိတ္တက္ခဏေ တိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇမာန’’န္တိ။ စတုဒ္ဒိသာ ဝဝတ္ထာပိတာတိ အညမညသံသဋ္ဌသီသာ မူလေန စတူသု ဒိသာသု ဝဝတ္ထာပိတာ အညမညံ အာလိင်္ဂေတွာ ဌိတာ ဘိန္နဝါဟနိကာ ဝိယ။

ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ စ ပဝတ္တိယန္တိ ရူပါဇနကကမ္မဇံ ပဉ္စဝိညာဏပ္ပဝတ္တိကာလံ သဟဇာတဝိညာဏပစ္စယဉ္စ သန္ဓာယာဟ။ တဒါ ဟိ တတော နာမမေဝ ဟောတီတိ၊ ကမ္မဝိညာဏပစ္စယာ ပန သဒါပိ ဥဘယံ ဟောတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ပစ္ဆာဇာတဝိညာဏပစ္စယာ စ ရူပံ ဥပတ္ထဒ္ဓံ ဟောတီတိ။ အသညေသူတိအာဒိ ကမ္မဝိညာဏပစ္စယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ စ ပဝတ္တိယန္တိ ဘဝင်္ဂါဒိဇနကကမ္မတော အညေန ရူပုပ္ပတ္တိကာလံ နိရောဓသမာပတ္တိကာလံ ဘဝင်္ဂါဒိဥပ္ပတ္တိကာလတော အညကာလဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ယုတ္တံ။ ဘဝင်္ဂါဒိဥပ္ပတ္တိကာလေ ဟိ တံဇနကေနေဝ ကမ္မုနာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပံ၊ သော စ ဝိပါကော ကမ္မဝိညာဏပစ္စယော ဟောတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ သဟဇာတဝိညာဏပစ္စယာနပေက္ခမ္ပိ ဟိ ပဝတ္တိယံ ကမ္မေန ပဝတ္တမာနံ ရူပံ နာမဉ္စ န ကမ္မဝိညာဏာနပေက္ခံ ဟောတီတိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ပဋိသန္ဓိယံ ပဝတ္တေ စ။ သဟဇာတဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပံ၊ ကမ္မဝိညာဏပစ္စယာ စ နာမရူပဉ္စ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နာမဉ္စ ¶ ရူပဉ္စ နာမရူပဉ္စ နာမရူပန္တိ ဧတ္ထ နာမရူပ-သဒ္ဒေါ အတ္တနော ဧကဒေသေန နာမ-သဒ္ဒေန နာမ-သဒ္ဒဿ သရူပေါ၊ ရူပ-သဒ္ဒေန စ ရူပ-သဒ္ဒဿ၊ တသ္မာ ‘‘သရူပါနံ ဧကသေသော’’တိ နာမရူပ-သဒ္ဒဿ ဌာနံ ဣတရေသဉ္စ နာမရူပ-သဒ္ဒါနံ အဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝိပါကတော အညံ အဝိပါကံ။ ယတော ဒွိဓာ မတံ၊ တတော ယုတ္တမေဝ ဣဒန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကုသလာဒိစိတ္တက္ခဏေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အကုသလကိရိယစိတ္တက္ခဏေ ဝိယ ဝိပါကစိတ္တက္ခဏေပိ ဝိပါကာဇနကကမ္မသမုဋ္ဌာနံ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိပါကစိတ္တက္ခဏေ ပန အဘိသင်္ခါရဝိညာဏပစ္စယာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဥဘယဉ္စ ဥပလဗ္ဘတီတိ တာဒိသဝိပါကစိတ္တက္ခဏဝဇ္ဇနတ္ထံ ‘‘ကုသလာဒိစိတ္တက္ခဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။

သုတ္တန္တိကပရိယာယေနာတိ ပဋ္ဌာနေ ရူပါနံ ဥပနိဿယပစ္စယဿ အဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ၊ သုတ္တန္တေ ပန ‘‘ယသ္မိံ သတိ ယံ ဟောတိ၊ အသတိ စ န ဟောတိ၊ သော တဿ ဥပနိဿယော နိဒါနံ ဟေတု ပဘဝေါ’’တိ ¶ ကတွာ ‘‘ဝိညာဏူပနိသံ နာမရူပ’’န္တိ ရူပဿ စ ဝိညာဏူပနိဿယတာ ဝုတ္တာ။ ဝနပတ္ထပရိယာယေ စ ဝနသဏ္ဍဂါမနိဂမနဂရဇနပဒပုဂ္ဂလူပနိဿယော ဣရိယာပထဝိဟာရော၊ တတော စ စီဝရာဒီနံ ဇီဝိတပရိက္ခာရာနံ ကသိရေန စ အပ္ပကသိရေန စ သမုဒါဂမနံ ဝုတ္တံ၊ န စ ဝနသဏ္ဍာဒယော အာရမ္မဏူပနိဿယာဒိဘာဝံ ဣရိယာပထာနံ စီဝရာဒိသမုဒါဂမနဿ စ ဘဇန္တိ၊ တသ္မာ ဝိနာ အဘာဝေါ ဧဝ စ သုတ္တန္တပရိယာယတော ဥပနိဿယဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နာမဿ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ ကမ္မာရမ္မဏပဋိသန္ဓိအာဒိကာလေ အာရမ္မဏပစ္စယောဝ ဟောတီတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ရူပဿေဝ သုတ္တန္တိကပရိယာယတော ဧကဓာ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တော။ သသံသယဿ ဟိ ရူပဿ တံပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုတ္တေ နာမဿ ဟောတီတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ။

ပဝတ္တဿ ပါကဋတ္တာ အပါကဋံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကထံ ပနေတ’’န္တိအာဒိနာ။ သုတ္တတော နာမံ၊ ယုတ္တိတော ရူပံ ဝိညာဏပစ္စယာ ဟောတီတိ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ယုတ္တိတော သာဓေတွာ သုတ္တေန တံ ဒဠှံ ကရောန္တော ‘‘ကမ္မသမုဋ္ဌာနဿပိ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿေဝါတိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ ဝိယ။ ယသ္မာ နာမရူပမေဝ ပဝတ္တမာနံ ဒိဿတိ၊ တသ္မာ တဒေဝ ဝဒန္တေန အနုတ္တရံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ။ သုညတာပကာသနဉှိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ နာမရူပမတ္တတာဝစနေနေဝ ဝါ ပဝတ္တိယာ ဒုက္ခသစ္စမတ္တတာ ဝုတ္တာ၊ ဒုက္ခသစ္စပ္ပကာသနေန စ တဿ သမုဒယော၊ တဿ စ ¶ နိရောဓော၊ နိရောဓဂါမီ စ မဂ္ဂေါ ပကာသိတော ဧဝ ဟောတိ။ အဟေတုကဿ ဒုက္ခဿ ဟေတုနိရောဓာ၊ အနိရုဇ္ဈနကဿ စ အဘာဝါ၊ နိရောဓဿ စ ဥပါယေန ဝိနာ အနဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာတိ စတုသစ္စပ္ပကာသနံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

နာမရူပပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဠာယတနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၂၉။ နိယမတောတိ စ ဣဒံ စတုန္နံ ဘူတာနံ၊ ဆန္နံ ဝတ္ထူနံ၊ ဇီဝိတဿ စ ယထာသမ္ဘဝံ သဟဇာတနိဿယပုရေဇာတဣန္ဒြိယာဒိနာ ဧကန္တေန သဠာယတနဿ ပဝတ္တမာနဿ ပစ္စယဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရူပါယတနာဒီနံ ပန သဟဇာတနိဿယာနုပါလနဘာဝေါ နတ္ထီတိ အဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏာရမ္မဏပုရေဇာတာဒိဘာဝေါ ¶ စ တေသံ န သန္တတိပရိယာပန္နာနမေဝ၊ န စ စက္ခာဒီနံ ဝိယ ဧကပ္ပကာရေနေဝါတိ အနိယမတော ပစ္စယဘာဝေါ။ နိယမတော…ပေ… ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ ဧဝန္တိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝါ ရူပါယတနာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ သဠာယတနဉ္စ သဠာယတနန္တိ ဧတ္ထ ယဒိပိ ဆဋ္ဌာယတနသဠာယတန-သဒ္ဒါနံ သဒ္ဒတော သရူပတာ နတ္ထိ၊ အတ္ထတော ပန သဠာယတနေကဒေသောဝ ဆဋ္ဌာယတနန္တိ ဧကဒေသသရူပတာ အတ္ထီတိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္ထတောပိ ဟိ သရူပါနံ ဧကဒေသသရူပေကသေသံ ဣစ္ဆန္တိ ‘‘ဝင်္ကော စ ကုဋိလော စ ကုဋိလာ’’တိ၊ တသ္မာ အတ္ထတော ဧကဒေသသရူပါနဉ္စ ဧကသေသေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။

အထ ဝါ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ မနာယတနဉ္စ ဆဋ္ဌာယတနန္တိ ဝါ၊ မနာယတနန္တိ ဝါ၊ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ ဆဋ္ဌာယတနန္တိ ဝါ၊ မနာယတနဉ္စ မနာယတနဉ္စ မနာယတနန္တိ ဝါ ဧကသေသံ ကတွာ စက္ခာဒီဟိ သဟ ‘‘သဠာယတန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ တမေဝ ဧကသေသံ နာမမတ္တပစ္စယဿ၊ နာမရူပပစ္စယဿ စ မနာယတနဿ ဝသေန ကတံ အတ္ထတော ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ သဠာယတနဉ္စ သဠာယတနန္တိ ဧဝံ ကတေကသေသဿာ’’တိ။ ယထာဝုတ္တောပိ ဟိ ဧကသေသော အတ္ထတော ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ သဠာယတနဉ္စာတိ ဧဝံ ကတော နာမ ဟောတီတိ။ သဗ္ဗတ္ထ စ ဧကသေသေ ကတေ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ¶ ကတေကသေသာနံ သဠာယတနာဒိသဒ္ဒဝစနီယတာသာမညဝသေန ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဗျာကတဝါရေ ဝက္ခတီတိ ကိဉ္စာပိ အကုသလဝါရေ ကုသလဝါရေ စ ‘‘နာမပစ္စယာ ဆဋ္ဌာယတန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ပန ဝိပါကဆဋ္ဌာယတနမေဝ ဂဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယေန အဗျာကတဝါရမေဝ သာဓကဘာဝေန ဥဒါဟဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပစ္စယနယေ ပန ‘‘ဆဋ္ဌာ ဟောတိ တံ အဝကံသတော’’တိအာဒိနာ အဝိပါကဿပိ ပစ္စယော ဥဒ္ဓဋော၊ သော နိရဝသေသံ ဝတ္တုကာမတာယ ဥဒ္ဓဋောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဓ သင်္ဂဟိတန္တိ ဣဓ ဧကသေသနယေန သင်္ဂဟိတံ၊ တတ္ထ အဗျာကတဝါရေ လောကိယဝိပါကဘာဇနီယေ ဝိဘတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

နေယျန္တိ ဉေယျံ။ ဥက္ကံသာဝကံသောတိ ဧတ္ထ သတ္တဓာ ပစ္စယဘာဝတော ဥက္ကံသော အဋ္ဌဓာ ပစ္စယဘာဝေါ၊ တတော ပန နဝဓာ တတော ဝါ ဒသဓာတိ အယံ ဥက္ကံသော၊ အဝကံသော ပန ဒသဓာ ပစ္စယဘာဝတော နဝဓာ ပစ္စယဘာဝေါ၊ တတော အဋ္ဌဓာ၊ တတော သတ္တဓာတိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ပန သတ္တဓာ ပစ္စယဘာဝတော ဧဝ ဒွေပိ ဥက္ကံသာဝကံသာ ယောဇေတဗ္ဗာ တတော အဝကံသာဘာဝတောတိ။

ဟဒယဝတ္ထုနော သဟာယံ ဟုတွာတိ ဧတေန အရူပေ ဝိယ အသဟာယံ နာမံ န ဟောတိ၊ ဟဒယဝတ္ထု စ ¶ နာမေန သဟ ဆဋ္ဌာယတနဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဧတ္တကမေဝ ဒဿေတိ၊ န ပန ယထာ ဟဒယဝတ္ထု ပစ္စယော ဟောတိ၊ တထာ နာမမ္ပီတိ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော။ ဝတ္ထု ဟိ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော ဟောတိ၊ န နာမံ၊ နာမဉ္စ ဝိပါကဟေတာဒိပစ္စယော ဟောတိ၊ န ဝတ္ထူတိ။ ပဝတ္တေ အရူပဓမ္မာ ကမ္မဇရူပဿ ဌိတိပ္ပတ္တဿေဝ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ န ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿာတိ ဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတာ စ ပစ္ဆာဇာတဝိပ္ပယုတ္တာဒယော ဧဝ စက္ခာဒီနံ ယောဇေတဗ္ဗာ။

အဝသေသမနာယတနဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓဘဝေ ပနာ’’တိ ဧတဿ အနုဝတ္တမာနတ္တာ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ဧဝ ပဝတ္တမာနံ ပဉ္စဝိညာဏေဟိ အဝသေသမနာယတနံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နာမရူပဿ သဟဇာတာဒိသာဓာရဏပစ္စယဘာဝေါ သမ္ပယုတ္တာဒိအသာဓာရဏပစ္စယဘာဝေါ စ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။

သဠာယတနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဖဿပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၃၀။ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနပစ္စယာ ¶ ဖဿော’’တိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယပါဠိ အာရုပ္ပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာတိ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနပစ္စယာ ဖဿောတိ ပါဠိအနုသာရတော’’တိ အာဟ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ သသန္တတိပရိယာပန္နမေဝ ဂဏှာတိ။ တဉှိ သသန္တတိပရိယာပန္နကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ တာဒိသဿ ဖဿဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ရူပါဒီနိ ပန ဗဟိဒ္ဓါ အနုပါဒိန္နာနိ စ ဖဿဿ အာရမ္မဏံ ဟောန္တိ၊ န တာနိ စက္ခာဒီနိ ဝိယ သသန္တတိပရိယာပန္နကမ္မကိလေသနိမိတ္တပဝတ္တိဘာဝေန ဖဿဿ ပစ္စယောတိ ပဌမာစရိယဝါဒေ န ဂဟိတာနိ၊ ဒုတိယာစရိယဝါဒေ ပန ယထာ တထာ ဝါ ပစ္စယဘာဝေ သတိ န သက္ကာ ဝဇ္ဇေတုန္တိ ဂဟိတာနီတိ။

ယဒိ သဗ္ဗာယတနေဟိ ဧကော ဖဿော သမ္ဘဝေယျ၊ ‘‘သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဧကဿ ဝစနံ ယုဇ္ဇေယျ။ အထာပိ ဧကမှာ အာယတနာ သဗ္ဗေ ဖဿာ သမ္ဘဝေယျုံ၊ တထာပိ သဗ္ဗာယတနေဟိ သဗ္ဗဖဿသမ္ဘဝတော အာယတနဘေဒေန ဖဿဘေဒေါ နတ္ထီတိ တဒဘေဒဝသေန ဧကဿ ဝစနံ ယုဇ္ဇေယျ၊ တထာ ပန အသမ္ဘဝတော န ယုတ္တန္တိ စောဒေတိ ‘‘န သဗ္ဗာယတနေဟီ’’တိအာဒိနာ။ အညဿပိ ဝါ အသမ္ဘဝန္တဿ ¶ ဝိဓာနဿ ဗောဓနတ္ထမေဝ ‘‘နာပိ ဧကမှာ အာယတနာ သဗ္ဗေ ဖဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘န သဗ္ဗာယတနေဟိ ဧကော ဖဿော သမ္ဘောတီ’’တိ ဣဒမေဝ ပန ဧကဖဿဝစနဿ အယုတ္တဒီပကံ ကာရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိဒဿနဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တံ၊ နာပိ ဧကမှာ အာယတနာ သဗ္ဗေ ဖဿာ သမ္ဘောန္တိ၊ ဧဝံ န သဗ္ဗာယတနေဟိ ဧကော ဖဿော သမ္ဘောတိ၊ တသ္မာ ဧကဿ ဝစနံ အယုတ္တန္တိ။ ပရိဟာရံ ပန အနေကာယတနေဟိ ဧကဖဿဿ သမ္ဘဝတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတြိဒံ ဝိဿဇ္ဇန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧကောပိ အနေကာယတနပ္ပဘဝေါ ဧကောပနေကာယတနပ္ပဘဝေါ။ ဆဓာပစ္စယတ္တေ ပဉ္စဝိဘာဝယေတိ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇနာ။ တထာ စာတိ ပစ္စုပ္ပန္နာနိ ရူပါဒီနိ ပစ္စုပ္ပန္နဉ္စ ဓမ္မာယတနပရိယာပန္နံ ရူပရူပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏပစ္စယမတ္တေနာတိ တံ သဗ္ဗံ အပစ္စုပ္ပန္နံ အညဉ္စ ဓမ္မာယတနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ဖဿပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝေဒနာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၃၁။ ‘‘သေသာန’’န္တိ ¶ ဧတ္ထ သမ္ပဋိစ္ဆနဿ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ပဉ္စ ယဒိပိ အနန္တရာဒီဟိပိ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ အနန္တရာဒီနံ ပန ဥပနိဿယေ အန္တောဂဓတ္တာ သန္တီရဏတဒါရမ္မဏာနဉ္စ သာဓာရဏဿ တဿ ဝသေန ‘‘ဧကဓာ’’တိ ဝုတ္တံ။

တေဘူမကဝိပါကဝေဒနာနမ္ပိ သဟဇာတမနောသမ္ဖဿသင်္ခါတော သော ဖဿော အဋ္ဌဓာ ပစ္စယော ဟောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပစ္စယံ အနုပါဒိန္နမ္ပိ ကေစိ ဣစ္ဆန္တီတိ ‘‘ယာ ပနာ’’တိအာဒိနာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဖဿဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ တဉ္စ မုခမတ္တဒဿနတ္ထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတေန နယေန သဗ္ဗဿ အနန္တရဿ အနာနန္တရဿ စ ဖဿဿ တဿာ တဿာ ဝိပါကဝေဒနာယ ဥပနိဿယတာ ယောဇေတဗ္ဗာတိ။

ဝေဒနာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တဏှာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၃၂။ မမတ္တေနာတိ ¶ သမ္ပိယာယမာနေန၊ အဿာဒနတဏှာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပုတ္တော ဝိယ ဝေဒနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ခီရာဒယော ဝိယ ဝေဒနာယ ပစ္စယဘူတာ ရူပါဒယော၊ ခီရာဒိဒါယိကာ ဓာတိ ဝိယ ရူပါဒိဆဠာရမ္မဏဒါယကာ စိတ္တကာရာဒယော ဆ။ တတ္ထ ဝေဇ္ဇော ရသာယနောဇာဝသေန တဒုပတ္ထမ္ဘိတဇီဝိတဝသေန စ ဓမ္မာရမ္မဏဿ ဒါယကောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာရမ္မဏပစ္စယော ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ အာရမ္မဏမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ န ဥပနိဿယော ဝိယ ဥပ္ပာဒကောတိ ဥပ္ပာဒကဿ ဥပနိဿယဿေဝ ဝသေန ‘‘ဧကဓာဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပနိဿယေန ဝါ အာရမ္မဏူပနိဿယော သင်္ဂဟိတော၊ တေန စ အာရမ္မဏဘာဝေန တံသဘာဝေါ အညောပိ အာရမ္မဏဘာဝေါ ဒီပိတော ဟောတီတိ ဥပနိဿယဝသေနေဝ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယသ္မာ ဝါတိအာဒိနာ န ကေဝလံ ဝိပါကသုခဝေဒနာ ဧဝ၊ တိဿောပိ ပန ဝေဒနာ ဝိပါကာ ဝိသေသေန တဏှာယ ဥပနိဿယပစ္စယော၊ အဝိသေသေန ဣတရာ စာတိ ဒဿေတိ။ ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ၊ သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာတိ တသ္မာ သာပိ ဘိယျော ဣစ္ဆနဝသေန တဏှာယ ဥပနိဿယောတိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ ဥပေက္ခာ ပန အကုသလဝိပါကဘူတာ အနိဋ္ဌတ္တာ ဒုက္ခေ အဝရောဓေတဗ္ဗာ၊ ဣတရာ ဣဋ္ဌတ္တာ သုခေတိ သာ ဒုက္ခံ ဝိယ သုခံ ဝိယ စ ဥပနိဿယော ဟောတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’တိ ဝစနေန သဗ္ဗဿ ဝေဒနာဝတော ပစ္စယဿ အတ္ထိတာယ တဏှုပ္ပတ္တိပ္ပသင်္ဂေ တံနိဝါရဏတ္ထမာဟ ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ စာပီ’’တိအာဒိ။

နနု ‘‘အနုသယသဟာယာ ဝေဒနာ တဏှာယ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ ဝစနဿ အဘာဝါ အတိပ္ပသင်္ဂနိဝတ္တနံ န သက္ကာ ကာတုန္တိ? န၊ ဝဋ္ဋကထာယ ပဝတ္တတ္တာ။ ဝဋ္ဋဿ ဟိ အနုသယဝိရဟေ အဘာဝတော အနုသယသဟိတာယေဝ ပစ္စယောတိ အတ္ထတော ဝုတ္တမေတံ ဟောတီတိ။ အထ ဝါ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ’’တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ အနုသယသဟိတာဝ ပစ္စယောတိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’တိ စ ဧတ္ထ ဝေဒနာပစ္စယာ ဧဝ တဏှာ၊ န ဝေဒနာယ ဝိနာတိ အယံ နိယမော ဝိညာယတိ၊ န ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ ဟောတိ ဧဝါတိ၊ တသ္မာ အတိပ္ပသင်္ဂေါ နတ္ထိ ဧဝါတိ။

ဝုသီမတောတိ ဝုသိတဝတော၊ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယဝါသဿာတိ အတ္ထော။ ဝုဿတီတိ ဝါ ‘‘ဝုသီ’’တိ မဂ္ဂေါ ¶ ဝုစ္စတိ၊ သော ဧတဿ ဝုတ္ထော အတ္ထီတိ ဝုသီမာ။ အဂ္ဂဖလံ ဝါ ပရိနိဋ္ဌိတဝါသတ္တာ ‘‘ဝုသီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝုသီမာ။

တဏှာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥပါဒါနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၃၃။ သဿတော အတ္တာတိ ဣဒံ ပုရိမဒိဋ္ဌိံ ဥပါဒိယမာနံ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိံ နိဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ ဒဠှီကရဏဝသေန ပုရိမံ ဥတ္တရာ ဥပါဒိယတိ၊ ဧဝံ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိကာပီတိ။ အတ္တဂ္ဂဟဏံ ပန အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ န ဣဒံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ လောကော စာတိ ဝါ အတ္တဂ္ဂဟဏဝိနိမုတ္တံ ဂဟဏံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဘူတံ ဣဓ ပုရိမဒိဋ္ဌိဥတ္တရဒိဋ္ဌိဝစနေဟိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရေ ပန သင်္ခေပတော တဏှာဒဠှတ္တံ၊ သင်္ခေပတော ဒိဋ္ဌိမတ္တမေဝ၊ ဝိတ္ထာရတော ပနာ’’တိ ဧဝံ ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရတော သင်္ခေပံ ဝိတ္ထာရဉ္စ နိဒ္ဓါရေတီတိ။ ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရေတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပကတိအဏုအာဒီနံ ¶ သဿတဂါဟပုဗ္ဗင်္ဂမော၊ သရီရဿ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟပုဗ္ဗင်္ဂမော စ တေသံ သာမိဘူတော ကောစိ သဿတော ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနော ဝါ အတ္တာ အတ္ထီတိ အတ္တဂ္ဂါဟော ကဒါစိ ဟောတီတိ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယေဘုယျေန ပဌမံ အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိအာဒိနာ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။

ယဒိပိ ဘဝရာဂဇဝနဝီထိ သဗ္ဗပဌမံ ပဝတ္တတိ ဂဟိတပ္ပဋိသန္ဓိကဿ ဘဝနိကန္တိယာ ပဝတ္တိတဗ္ဗတ္တာ၊ သော ပန ဘဝရာဂေါ တဏှာဒဠှတ္တံ န ဟောတီတိ မညမာနော န ကာမုပါဒါနဿ ပဌမုပ္ပတ္တိမာဟ။ တဏှာ ကာမုပါဒါနန္တိ ပန ဝိဘာဂဿ အကရဏေ သဗ္ဗာပိ တဏှာ ကာမုပါဒါနန္တိ၊ ကရဏေပိ ကာမရာဂတော အညာပိ တဏှာ ဒဠှဘာဝံ ပတ္တာ ကာမုပါဒါနန္တိ တဿ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈတာ ဝုတ္တာ။

ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတာ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဝိသယော။ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ အာလယော၊ တတ္ထ ရမတီတိ အာလယရာမာ ¶ ၊ ပဇာ။ တေနေဝ သာ အာလယရာမတာ စ သကသန္တာနေ ပရသန္တာနေ စ ပါကဋာ ဟောတီတိ။ ဥပနိဿယဝစနေန အာရမ္မဏာနန္တရပကတူပနိဿယာ ဝုတ္တာတိ အနန္တရပစ္စယာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။

ဥပါဒါနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဘဝပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၃၄။ ဖလဝေါဟာရေန ကမ္မဘဝေါ ဘဝေါတိ ဝုတ္တောတိ ဥပပတ္တိဘဝနိဗ္ဗစနမေဝ ဒွယဿပိ သာဓာရဏံ ကတွာ ဝဒန္တော အာဟ ‘‘ဘဝတီတိ ဘဝေါ’’တိ။ ဘဝံ ဂစ္ဆတီတိ နိပ္ဖာဒနဖလဝသေန အတ္တနော ပဝတ္တိကာလေ ဘဝါဘိမုခံ ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော၊ နိဗ္ဗတ္တနမေဝ ဝါ ဧတ္ထ ဂမနံ အဓိပ္ပေတံ။

သညာဝတံ ဘဝေါ သညာဘဝေါတိ ဧတ္ထ ဝန္တု-သဒ္ဒဿ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တဿ ဝါ အတ္ထေ အကာရံ ကတွာ ‘‘သညဘဝေါ’’တိပိ ပါဌော။ ဝေါကိရီယတိ ပသာရီယတိ ဝိတ္ထာရီယတီတိ ဝေါကာရော၊ ဝေါကိရဏံ ဝါ ဝေါကာရော၊ သော ဧကသ္မိံ ပဝတ္တတ္တာ ဧကော ဝေါကာရောတိ ဝုတ္တော၊ ပဒေသပသဋုပ္ပတ္တီတိ အတ္ထော။

စေတနာသမ္ပယုတ္တာ ¶ ဝါ…ပေ… သင်္ဂဟိတာတိ အာစယဂါမိတာယ ကမ္မသင်္ခါတတံ ဒဿေတွာ ကမ္မဘဝေ သင်္ဂဟိတဘာဝံ ပရိယာယေန ဝဒတိ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန စေတနာဝ ကမ္မဘဝေါ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ကမ္မဘဝေါ တီဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ သမ္ပယုတ္တော၊ ဧကေန ခန္ဓေန ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ ကေဟိစိ သမ္ပယုတ္တော’’တိ (ဓာတု။ ၂၄၄)။ ဥပပတ္တိဘဝေါ တီဟိပိ တိကေဟိ ဝုတ္တာ ဥပပတ္တိက္ခန္ဓာဝ။ ယထာဟ ‘‘ဥပပတ္တိဘဝေါ ကာမဘဝေါ သညာဘဝေါ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကာဒသဟာယတနေဟိ သတ္တရသဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတော’’တိအာဒိ (ဓာတု။ ၆၇)။ ယဒိ ဟိ အနုပါဒိန္နကာနမ္ပိ ဂဟဏံ သိယာ၊ ‘‘ဒွါဒသဟာယတနေဟိ အဋ္ဌာရသဟိ ဓာတူဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။

သင်္ခါရဘဝါနံ ဓမ္မဘေဒတော န သင်္ခါရာ ဧဝ ပုန ဝုတ္တာတိ ‘‘သာတ္ထကမေဝိဒံ ပုနဝစန’’န္တိ ဧတံ န ¶ ယုတ္တန္တိ စေ? န၊ ဘဝေကဒေသဘာဝေန သင်္ခါရာနံ ဘဝေါတိ ပုန ဝုတ္တတ္တာ။ ပရေန ဝါ ဓမ္မဝိသေသံ အဂဏေတွာ ပုနဝစနံ စောဒိတန္တိ စောဒကာဘိလာသဝသေန ‘‘သာတ္ထကမေဝိဒံ ပုနဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ကာမဘဝါဒိနိဗ္ဗတ္တနကဿ ကမ္မဿ ကာမဘဝါဒိဘာဝေါ ဖလဝေါဟာရေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော။ အန္တောဂဓေ ဝိသုံ အဂဏေတွာ အဗ္ဘန္တရဂတေ ဧဝ ကတွာ ကာမဘဝါဒိကေ ကမ္မုပပတ္တိဘဝဝသေန ဒုဂုဏေ ကတွာ အာဟ ‘‘ဆ ဘဝါ’’တိ။

အဝိသေသေနာတိ ဥပါဒါနဘေဒံ အကတွာတိ အတ္ထော။ ဥပါဒါနဘေဒါကရဏေနေဝ စ ဒွါဒသပ္ပဘေဒဿ သင်္ဂဟဝသေန သင်္ဂဟတော ‘‘ဆ ဘဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဂေါသီလေန ကုက္ကုရသီလေန စ သမတ္တေန သမာဒိန္နေန ဂုန္နံ ကုက္ကုရာနဉ္စ သဟဗျတာ ဝုတ္တာတိ သီလဗ္ဗတုပါဒါနဝတော ဈာနဘာဝနာ န ဣဇ္ဈတီတိ မညမာနာ တေန ရူပါရူပဘဝါ န ဟောန္တီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ ဝက္ခမာနေန ပန ပကာရေန ပစ္စယဘာဝတော ‘‘တံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ အသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ စ သုဒ္ဓိမဂ္ဂပရာမသနံ သီလဗ္ဗတုပါဒါနန္တိ သုဒ္ဓိမဂ္ဂပရာမသနေန ရူပါရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ နိဗ္ဗတ္တနံ န ယုဇ္ဇတီတိ။ ပုရာဏဘာရတသီတာဟရဏပသုဗန္ဓဝိဓိအာဒိသဝနံ အသဒ္ဓမ္မသဝနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အသပ္ပုရိသူပနိဿယံ ပုဗ္ဗေ ¶ စ အကတပုညတံ အတ္တမိစ္ဆာပဏိဓိတဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တဒန္တောဂဓာ ဧဝါတိ တသ္မိံ ဒုစ္စရိတနိဗ္ဗတ္တေ သုစရိတနိဗ္ဗတ္တေ စ ကာမဘဝေ အန္တောဂဓာ ဧဝါတိ အတ္ထော။

အန္တောဂဓာတိ စ သညာဘဝပဉ္စဝေါကာရဘဝါနံ ဧကဒေသေန အန္တောဂဓတ္တာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တေ နိရဝသေသာ ကာမဘဝေ အန္တောဂဓာတိ။ သပ္ပဘေဒဿာတိ သုဂတိဒုဂ္ဂတိမနုဿာဒိပ္ပဘေဒဝတော။ ကမေန စ အဝတွာ သီလဗ္ဗတုပါဒါနဿ အန္တေ ဘဝပစ္စယဘာဝဝစနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနံ ဝိယ အဘိဏှံ အသမုဒါစရဏတော အတ္တဝါဒုပါဒါနနိမိတ္တတ္တာ စ။

ဟေတုပစ္စယပ္ပဘေဒေဟီတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂပစ္စယော စ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဒိဋ္ဌုပါဒါနာဒီနိ ဟိ မဂ္ဂပစ္စယာ ဟောန္တီတိ။

ဘဝပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဇာတိဇရာမရဏာဒိပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၃၅။ ဥပပတ္တိဘဝုပ္ပတ္တိယေဝ ¶ ဇာတီတိ အာဟ ‘‘န ဥပပတ္တိဘဝေါ’’တိ။ ဇာယမာနဿ ပန ဇာတိ ဇာတီတိ ဥပပတ္တိဘဝေါပိ အသတိ အဘာဝါ ဇာတိယာ ပစ္စယောတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဇာယမာနရူပပဒဋ္ဌာနတာပိ ဟိ ရူပဇာတိယာ ဝုတ္တာ ‘‘ဥပစိတရူပပဒဋ္ဌာနော (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၆၄၁) ဥပစယော၊ အနုပ္ပဗန္ဓရူပပဒဋ္ဌာနာ သန္တတီ’’တိ။

ခန္ဓာနံ ဇာတာနံ ဥညာတတာနုညာတတာစ ဟီနပဏီတတာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာဒိဝိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ အဇ္ဈတ္တသန္တာနဂတတော အညဿ ဝိသေသကာရကဿ ကာရဏဿ အဘာဝါ ‘‘အဇ္ဈတ္တသန္တာနေ’’တိ အာဟ။

တေန တေနာတိ ဉာတိဗျသနာဒိနာ ဇရာမရဏတော အညေန ဒုက္ခဓမ္မေန။ ဥပနိဿယကောဋိယာတိ ဥပနိဿယံသေန၊ ဥပနိဿယလေသေနာတိ အတ္ထော။ ယော ဟိ ပဋ္ဌာနေ အနာဂတော သတိ ဘာဝါ အသတိ စ အဘာဝါ သုတ္တန္တိကပရိယာယေန ဥပနိဿယော၊ သော ‘‘ဥပနိဿယကောဋီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဇာတိဇရာမရဏာဒိပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဘဝစက္ကကထာဝဏ္ဏနာ

၂၄၂။ သမိတန္တိ ¶ သင်္ဂတံ၊ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နန္တိ အတ္ထော။ ကာမယာနဿာတိ ကာမယမာနဿ၊ ကာမော ယာနံ ဧတဿာတိ ဝါ ကာမယာနော၊ တဿ ကာမယာနဿ။ ရုပ္ပတီတိ သောကေန ရုပ္ပတိ။

ပရိယုဋ္ဌာနတာယ တိဋ္ဌနသီလော ပရိယုဋ္ဌာနဋ္ဌာယီ။ ‘‘ပရိယုဋ္ဌဋ္ဌာယိနော’’တိ ဝါ ပါဌော၊ တတ္ထ ပရိယုဋ္ဌာတီတိ ပရိယုဋ္ဌံ၊ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌံ၊ တေန တိဋ္ဌတီတိ ပရိယုဋ္ဌဋ္ဌာယီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဉ္စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနီတိ ‘‘မာလာ မိလာယန္တိ၊ ဝတ္ထာနိ ကိလိဿန္တိ၊ ကစ္ဆေဟိ သေဒါ မုစ္စန္တိ၊ ကာယေ ဝေဝဏ္ဏိယံ ဩက္ကမတိ၊ ဒေဝေါ ဒေဝါသနေ နာဘိရမတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၈၃) ဝုတ္တာနိ ပဉ္စ မရဏပုဗ္ဗနိမိတ္တာနီတိ အတ္ထော။ တာနိ ဟိ ဒိသွာ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓသင်္ခါတေ ဥပပတ္တိဘဝေ ဘဝဆန္ဒဗလေန ¶ ဒေဝါနံ ဗလဝသောကော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဗာလောတိ အဝိဒွါ။ တေန အဝိဇ္ဇာယ ကာရဏဘာဝံ ဒဿေတိ။ တိဝိဓန္တိ တဿာရုပ္ပကထာသဝနကမ္မကာရဏာဒဿနမရဏကာလကမ္မောပဋ္ဌာနနိဒါနံ သောကာဒိဒုက္ခံ။ အာသဝေ သာဓေန္တီတိ အာသဝေ ဂမေန္တိ ဗောဓေန္တီတိ အတ္ထော။

ဧဝံ သတီတိ အဝိဒိတာဒိတာယ အနာဒိဘာဝေ သတိ။ အာဒိမတ္တကထနန္တိအာဒိ ဧတဿ အတ္ထီတိ အာဒိမံ၊ ဘဝစက္ကံ။ တဿ ဘာဝေါ အာဒိမတ္တံ၊ တဿ ကထနံ အာဒိမတ္တကထနံ။ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော ဝါ မတ္တ-သဒ္ဒေါ၊ သတိ အနာဒိဘာဝေ အဝိဇ္ဇာ အာဒိမှိ မဇ္ဈေ ပရိယောသာနေ စ သဗ္ဗတ္ထ သိယာတိ အာဒိမတ္တာယ အဝိဇ္ဇာယ ကထနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေနာတိ အဝိဇ္ဇာယ ဥပ္ပာဒနေန ကထနေန၊ အပ္ပဟာနေန ဝါ၊ အတ္တနော သန္တာနေ သန္နိဟိတဘာဝကရဏေနာတိ အတ္ထော။ ကမ္မာဒီနီတိ ကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋာနိ။ ဝဋ္ဋကာရဏဘာဝေန ပဓာနတ္တာ ‘‘ပဓာနဓမ္မော’’တိ အဝိဇ္ဇာ ကထိတာ။ ဝဒတီတိ ဝဒေါ။ ဝေဒေတိ၊ ဝေဒိယတီတိ ဝါ ဝေဒေယျော၊ သုခါဒိံ အနုဘဝတိ၊ သဗ္ဗဝိသယေ ဝါ ဇာနာတိ၊ ‘‘သုခိတော’’တိအာဒိနာ အတ္တနာ ပရေဟိ စ ဇာနာတိ ဉာယတိ စာတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မာဒိနာ ဝါ အတ္တနာ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ စ-သဒ္ဒတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကာရကဝေဒကရဟိတ’’န္တိ စ-သဒ္ဒတ္ထသမာသံ။

ဒွါဒသဝိဓသုညတာသုညန္တိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဒွါဒသဝိဓာနံ သုညတာယ သုညံ၊ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဝါ သုညတံ ဧကံ ကတွာ ဒွါဒသင်္ဂတာယ ဒွါဒသဝိဓာတိ တာယ ဒွါဒသဝိဓာယ သုညတာယ သုညန္တိ အတ္ထော။

ပုဗ္ဗန္တာဟရဏတောတိ ¶ ပုဗ္ဗန္တတော ပစ္စုပ္ပန္နဝိပါကဿ အာဟရဏတော ပရိစ္ဆိန္နဝေဒနာဝသာနံ ဧတံ ဘဝစက္ကန္တိ အတ္ထော။ ဘဝစက္ကေကဒေသောပိ ဟိ ဘဝစက္ကန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝေဒနာ ဝါ တဏှာသဟာယာယ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝေဒနာတော အဝိဇ္ဇာ၊ တတော သင်္ခါရာတိ သမ္ဗဇ္ဈနတော ဝေဒနာဝသာနံ ဘဝစက္ကန္တိ ယုတ္တမေတံ၊ ဧဝံ တဏှာမူလကေ စ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒွိန္နမ္ပိ ဟိ အညမညံ အနုပ္ပဝေသော ဟောတီတိ။ အဝိဇ္ဇာ ဓမ္မသဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဝိပရီတာဘိနိဝေသံ ကရောန္တီ ဒိဋ္ဌိစရိတေ သံသာရေ နယတိ၊ တေသံ ဝါ သံသာရံ သင်္ခါရာဒိပဝတ္တိံ နယတိ ပဝတ္တေတီတိ ‘‘သံသာရနာယိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဖလုပ္ပတ္တိယာတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ ဝိညာဏာဒိပစ္စုပ္ပန္နဖလုပ္ပတ္တိ ဟိ ဣဓ ဒိဋ္ဌာ၊ အဒိဋ္ဌာနဉ္စ ပုရိမဘဝေ အတ္တနော ဟေတူနံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာနံ ဖလံ အဇနေတွာ အနုပစ္ဆိဇ္ဇနံ ပကာသေတိ။ အထ ဝါ ပုရိမဘဝစက္ကံ ဒုတိယေန သမ္ဗန္ဓံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒနာသင်္ခါတဿ ဖလဿ ဥပ္ပတ္တိယာ တဏှာဒီနံ ဟေတူနံ အနုပစ္ဆေဒံ ပကာသေတိ၊ တသ္မာ ဖလုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘူတာယ ပဌမဿ ဘဝစက္ကဿ ဟေတူနံ အနုပစ္ဆေဒပ္ပကာသနတောတိ အတ္ထော။ သင်္ခါရာဒီနမေဝ ဝါ ဖလာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ¶ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဟေတူနံ ဖလံ အဇနေတွာ အနုပစ္ဆေဒမေဝ၊ ဝိညာဏာဒိဟေတူနံ ဝါ သင်္ခါရာဒီနံ အနုဗန္ဓနမေဝ ပကာသေတိ ပဌမံ ဘဝစက္ကံ၊ န ဒုတိယံ ဝိယ ပရိယောသာနမ္ပီတိ ‘‘ဖလုပ္ပတ္တိယာ ဟေတူနံ အနုပစ္ဆေဒပ္ပကာသနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ဧတ္ထ အပရိပုဏ္ဏာယတနကလလရူပံ ဝတွာ တတော ဥဒ္ဓံ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ သဠာယတနပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အနုပုဗ္ဗပဝတ္တိဒီပနတော’’တိ။ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဧတ္ထ န အာယတနာနံ ကမေန ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘သဟုပ္ပတ္တိဒီပနတော’’တိ။

ဟေတုအာဒိပုဗ္ဗကာ တယော သန္ဓီ ဧတဿာတိ ဟေတုဖလဟေတုပုဗ္ဗကတိသန္ဓိ၊ ဘဝစက္ကံ။ ဟေတုဖလဟေတုဖလဝသေန စတုပ္ပဘေဒေါ အင်္ဂါနံ သင်္ဂဟော ဧတဿာတိ စတုဘေဒသင်္ဂဟံ။ သရူပတော အဝုတ္တာပိ တသ္မိံ တသ္မိံ သင်္ဂဟေ အာကိရီယန္တိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဂ္ဂဟဏေဟိ ပကာသီယန္တီတိ အာကာရာ၊ အတီတဟေတုအာဒီနံ ဝါ ပကာရာ အာကာရာ။ ကိလေသကမ္မဝိပါကာ ဝိပါကကိလေသကမ္မေဟိ သမ္ဗန္ဓာ ဟုတွာ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝတ္တန္တီတိ တေသု ဝဋ္ဋနာမံ အာရောပေတွာ ‘‘တိဝဋ္ဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဝဋ္ဋေကဒေသတ္တာ ဝါ ‘‘ဝဋ္ဋာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။

သန္ဓီနံ အာဒိပရိယောသာနဝဝတ္ထိတာတိ သန္ဓီနံ ပုဗ္ဗာပရဝဝတ္ထိတာတိ အတ္ထော။

‘‘ယာ ¶ ကာစိ ဝါ ပန စေတနာ ဘဝေါ၊ စေတနာသမ္ပယုတ္တာ အာယူဟနသင်္ခါရာ’’တိ ဣဒံ ဣမိဿာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏဘာဇနီယေ ဝုတ္တာယ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၇) ဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘စေတနာ ဘဝေါ’’တိ အာဂတာတိ။ ဘဝနိဒ္ဒေသေ ပန ‘‘သာတ္ထတော’’တိ ဧတ္ထ ‘‘စေတနာဝ သင်္ခါရာ၊ ဘဝေါ ပန စေတနာသမ္ပယုတ္တာပီ’’တိ ဝိဘင်္ဂပါဠိယာ ဝသေန ဒဿိတံ။ ‘‘တတ္ထ ကတမော ပုညာဘိသင်္ခါရော? ကုသလာ စေတနာ ကာမာဝစရာ’’တိအာဒိနာ ဟိ သင်္ခါရာနံ စေတနာဘာဝေါ ဝိဘင်္ဂပါဠိယံ (ဝိဘ။ ၂၂၆) ဝုတ္တောတိ။ တတ္ထ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယံ ‘‘စေတနာသမ္ပယုတ္တာ ဝိပါကဓမ္မတ္တာ သဝိပါကေန အာယူဟနသင်္ခါတေန သင်္ခတာဘိသင်္ခရဏကိစ္စေန သင်္ခါရာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဝိဘင်္ဂပါဠိယံ (ဝိဘ။ ၂၃၄) ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဘဝဂါမိကမ္မံ ကမ္မဘဝေါ’’တိ ဘဝဿ ပစ္စယဘာဝေန ဘဝဂါမိဘာဝတော ကမ္မသံသဋ္ဌသဟာယတာယ ကမ္မဘာဝတော စ ဥပပတ္တိဘဝံ ဘာဝေန္တီတိ ဘဝေါတိ ဝုတ္တာ၊ ဥပပတ္တိဘဝဘာဝနကိစ္စံ ပန စေတနာယ သာတိသယန္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယံ စေတနာ ‘‘ဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ဘဝါဘိသင်္ခရဏကိစ္စံ စေတနာယ သာတိသယန္တိ ဝိဘင်္ဂပါဠိယံ ‘‘ကုသလာ စေတနာ’’တိအာဒိနာ စေတနာ ‘‘သင်္ခါရာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ တေန တေန ပရိယာယေန ဥဘယံ ဥဘယတ္ထ ဝတ္တုံ ယုတ္တန္တိ နတ္ထေတ္ထ ဝိရောဓော ¶ ။ ဂဟဏန္တိ ကာမုပါဒါနံ ကိစ္စေနာဟ။ ပရာမသနန္တိ ဣတရာနိ။ အာယူဟနာဝသာနေတိ တီသုပိ အတ္ထဝိကပ္ပေသု ဝုတ္တဿ အာယူဟနဿ အဝသာနေ။

ဒွီသု အတ္ထဝိကပ္ပေသု ဝုတ္တေ အာယူဟနသင်္ခါရေ ‘‘တဿ ပုဗ္ဗဘာဂါ’’တိ အာဟ၊ တတိယေ ဝုတ္တေ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တာ’’တိ။ ဒဟရဿ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဘဝင်္ဂဗဟုလာ ယေဘုယျေန ဘဝန္တရဇနကကမ္မာယူဟနသမတ္ထာ န ဟောတီတိ ‘‘ဣဓ ပရိပက္ကတ္တာ အာယတနာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မကရဏကာလေ သမ္မောဟောတိ ဧတေန ကမ္မဿ ပစ္စယဘူတံ သမ္မောဟံ ဒဿေတိ၊ န ကမ္မသမ္ပယုတ္တမေဝ။

ကမ္မာနေဝ ဝိပါကံ သမ္ဘရန္တိ ဝဍ္ဎေန္တီတိ ကမ္မသမ္ဘာရာ၊ ကမ္မံ ဝါ သင်္ခါရဘဝါ၊ တဒုပကာရကာနိ အဝိဇ္ဇာတဏှုပါဒါနာနိ ကမ္မသမ္ဘာရာ၊ ပဋိသန္ဓိဒါယကော ဝါ ဘဝေါ ကမ္မံ၊ တဒုပကာရကာ ယထာဝုတ္တအာယူဟနသင်္ခါရာ အဝိဇ္ဇာဒယော စ ကမ္မသမ္ဘာရာတိ ကမ္မဉ္စ ကမ္မသမ္ဘာရာ စ ကမ္မသမ္ဘာရာတိ ဧကသေသံ ကတွာ ‘‘ကမ္မသမ္ဘာရာ’’တိ အာဟ။ ဒသ ဓမ္မာ ကမ္မန္တိ အဝိဇ္ဇာဒယောပိ ကမ္မသဟာယတာယ ကမ္မသရိက္ခကာ တဒုပကာရကာ စာတိ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တာ။

သင်္ခိပ္ပန္တိ ¶ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒယော ဝိညာဏာဒယော စာတိ သင်္ခေပေါ၊ ကမ္မံ ဝိပါကော စ။ ကမ္မံ ဝိပါကောတိ ဧဝံ သင်္ခိပီယတီတိ ဝါ သင်္ခေပေါ၊ အဝိဇ္ဇာဒယော ဝိညာဏာဒယော စ။ သင်္ခေပဘာဝသာမညေန ပန ဧကဝစနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သင်္ခေပသဒ္ဒေါ ဝါ ဘာဂါဓိဝစနန္တိ ကမ္မဘာဂေါ ကမ္မသင်္ခေပေါ။

ဧဝံ သမုပ္ပန္နန္တိ ကမ္မတော ဝိပါကော။ တတ္ထာပိ အဝိဇ္ဇာတော သင်္ခါရာတိ ဧဝံ သမုပ္ပန္နံ၊ တိသန္ဓိအာဒိဝသေန ဝါ သမုပ္ပန္နံ ဣဒံ ဘဝစက္ကန္တိ အတ္ထော။ ဣတ္တရန္တိ ဂမနဓမ္မံ၊ ဝိနဿဓမ္မန္တိ အတ္ထော။ တေန ဥပ္ပာဒဝယဝန္တတာဒီပကေန အနိစ္စ-သဒ္ဒေန ဝိကာရာပတ္တိဒီပကေန စလ-သဒ္ဒေန စ အဒီပိတံ ကာလန္တရဋ္ဌာယိတာပဋိက္ခေပံ ဒီပေတိ၊ အဓုဝန္တိ ဧတေန ထိရဘာဝပဋိက္ခေပံ နိဿာရတံ။ ဟေတူ ဧဝ သမ္ဘာရာ ဟေတုသမ္ဘာရာ။ ‘‘ဌာနသော ဟေတုသော’’တိ ဧတ္ထ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဝါ ဌာနံ၊ အညမ္ပိ တဿ တဿ သာဓာရဏံ ကာရဏံ သမ္ဘာရော၊ အသာဓာရဏံ ဟေတု။ ဧဝန္တိ ဧဝံ ဟေတုတော ဓမ္မမတ္တသမ္ဘဝေ ဟေတုနိရောဓာ စ ဝဋ္ဋုပစ္ဆေဒေ ဓမ္မေ စ တံနိရောဓာယ ဒေသိတေ သတီတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစရိယံ ဣဓ ဗြဟ္မစရိယိဓ။ သတ္တေ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဧဝံ ဗြဟ္မစရိယဉ္စ ဝိဇ္ဇတိ၊ သဿတုစ္ဆေဒါ စ န ဟောန္တီတိ သမုစ္စယတ္ထော။ ဧဝဉှိ ¶ ဟေတုအာယတ္တေ ဓမ္မမတ္တသမ္ဘဝေ သတ္တော နုပလဗ္ဘတိ၊ တသ္မိဉ္စ ဥပလဗ္ဘန္တေ သဿတော ဥစ္ဆေဒေါ ဝါ သိယာ၊ နုပလဗ္ဘန္တေ တသ္မိံ နေဝုစ္ဆေဒေါ န သဿတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သစ္စပ္ပဘဝတောတိ သစ္စတော၊ သစ္စာနံ ဝါ ပဘဝတော။ ကုသလာကုသလံ ကမ္မန္တိ ဝဋ္ဋကထာယ ဝတ္တမာနတ္တာ သာသဝန္တိ ဝိညာယတိ။ အဝိသေသေနာတိ စေတနာ စေတနာသမ္ပယုတ္တကာတိ ဝိသေသံ အကတွာ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ကုသလာကုသလံ ကမ္မံ ‘‘သမုဒယသစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ‘‘တဏှာ စ…ပေ… အဝသေသာ စ သာသဝါ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ ဟိ စေတနာစေတနာသမ္ပယုတ္တဝိသေသံ အကတွာ ဝုတ္တန္တိ၊ အရိယသစ္စဝိသေသံ ဝါ အကတွာ သမုဒယသစ္စန္တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။

ဝတ္ထူသူတိ အာရမ္မဏေသု၊ စက္ခာဒီသု ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗေသု ဝတ္ထူသု။ သောကာဒီနံ အဓိဋ္ဌာနတ္တာတိ တေသံ ကာရဏတ္တာ၊ တေဟိ သိဒ္ဓါယ အဝိဇ္ဇာယ သဟိတေဟိ သင်္ခါရေဟိ ပစ္စယော စ ဟောတိ ဘဝန္တရပါတုဘာဝါယာတိ အဓိပ္ပာယော။ စုတိစိတ္တံ ဝါ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ အနန္တရပစ္စယော ဟောတီတိ ‘‘ပစ္စယော စ ဟောတိ ဘဝန္တရပါတုဘာဝါယာ’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ။ တံ ပန စုတိစိတ္တံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရရဟိတံ ဘဝန္တရဿ ပစ္စယော န ဟောတီတိ တဿ သဟာယဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘သောကာဒီနံ အဓိဋ္ဌာနတ္တာ’’တိ။ ဒွိဓာတိ အတ္တနောယေဝ သရသေန ဓမ္မန္တရပစ္စယဘာဝေန စာတိ ဒွိဓာ။

အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိ ဧတေန သင်္ခါရာနံ ပစ္စယုပ္ပန္နတာဒဿနေန ‘‘ကော နု ခေါ အဘိသင်္ခရောတီတိ ဧသ နော ကလ္လော ပဉှော’’တိ ဒဿေတိ။ တေနေတံ ကာရကဒဿနနိဝါရဏန္တိ။ ဧဝမာဒိဒဿနနိဝါရဏန္တိ ဧတေန ‘‘သောစတိ ပရိဒေဝတိ ဒုက္ခိတော’’တိအာဒိဒဿနနိဝါရဏမာဟ။ သောကာဒယောပိ ဟိ ပစ္စယာယတ္တာ အဝသဝတ္တိနောတိ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏံ သောက…ပေ… သမ္ဘဝန္တီ’’တိ ဧတေန ဝုတ္တန္တိ။

ဂဏ္ဍဘေဒပီဠကာ ဝိယာတိ ဂဏ္ဍဘေဒနတ္ထံ ပစ္စမာနေ ဂဏ္ဍေ တဿပိ ဥပရိ ဇာယမာနခုဒ္ဒကပီဠကာ ဝိယ၊ ဂဏ္ဍဿ ဝါ အနေကဓာဘေဒေ ပီဠကာ ဝိယ။ ဂဏ္ဍဝိကာရာ သူနတာသရာဂပုဗ္ဗဂဟဏာဒယော။

ပဋလာဘိဘူတစက္ခုကော ရူပါနိ န ပဿတိ၊ ကိဉ္စိပိ ပဿန္တော စ ဝိပရီတံ ပဿတိ၊ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာဘိဘူတော ဒုက္ခာဒီနိ န ပဋိပဇ္ဇတိ န ပဿတိ၊ မိစ္ဆာ ဝါ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ပဋလံ ဝိယ အဝိဇ္ဇာ ¶ ၊ ကိမိနာ ဝိယ အတ္တနာ ကတတ္တာ ဝဋ္ဋဿ အတ္တနောယေဝ ပရိဗ္ဘမနကာရဏတ္တာ စ ကောသပ္ပဒေသာ ဝိယ သင်္ခါရာ၊ သင်္ခါရပရိဂ္ဂဟံ ဝိနာ ပတိဋ္ဌံ အလဘမာနံ ဝိညာဏံ ပရိဏာယကပရိဂ္ဂဟံ ဝိနာ ပတိဋ္ဌံ အလဘမာနော ရာဇကုမာရော ဝိယာတိ ပရိဂ္ဂဟေန ဝိနာ ပတိဋ္ဌာလာဘော ဧတ္ထ သာမညံ။ ဥပပတ္တိနိမိတ္တန္တိ ကမ္မာဒိအာရမ္မဏမာဟ။ ပရိကပ္ပနတောတိ အာရမ္မဏကရဏတော၊ သမ္ပယုတ္တေန ဝါ ဝိတက္ကေန ဝိတက္ကနတော။ ဒေဝမနုဿမိဂဝိဟင်္ဂါဒိဝိဝိဓပ္ပကာရတာယ မာယာ ဝိယ နာမရူပံ၊ ပတိဋ္ဌာဝိသေသေန ဝုဍ္ဎိဝိသေသာပတ္တိတော ဝနပ္ပဂုမ္ဗော ဝိယ သဠာယတနံ။ အာယတနာနံ ဝိသယိဝိသယဘူတာနံ အညမညာဘိမုခဘာဝတော အာယတနဃဋ္ဋနတော။ ဧတ္ထ စ သင်္ခါရာဒီနံ ကောသပ္ပဒေသပရိဏာယကာဒီဟိ ဒွီဟိ ဒွီဟိ သဒိသတာယ ဒွေ ဒွေ ဥပမာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဂမ္ဘီရော ဧဝ ဟုတွာ ဩဘာသတိ ပကာသတိ ဒိဿတီတိ ဂမ္ဘီရာဝဘာသော။ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌောတိ ဇာတိပစ္စယာ သမ္ဘူတံ ဟုတွာ သဟိတဿ အတ္တနော ပစ္စယာနုရူပဿ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ အာဂတဘာဝေါ၊ အနုပ္ပဗန္ဓောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သမ္ဘူတဋ္ဌော စ သမုဒါဂတဋ္ဌော စ သမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော။ ‘‘န ဇာတိတော ဇရာမရဏံ န ဟောတိ၊ န စ ဇာတိံ ဝိနာ ¶ အညတော ဟောတီ’’တိ ဟိ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ဣတ္ထဉ္စ ဇာတိတော သမုဒါဂစ္ဆတီတိ ပစ္စယသမုဒါဂတဋ္ဌော၊ ယာ ယာ ဇာတိ ယထာ ယထာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တဒနုရူပပါတုဘာဝေါတိ အတ္ထော။

အနုလောမပဋိလောမတောတိ ဣဓ ပန ပစ္စယုပ္ပာဒါ ပစ္စယုပ္ပန္နုပ္ပာဒသင်္ခါတံ အနုလောမံ၊ နိရောဓာ နိရောဓသင်္ခါတံ ပဋိလောမဉ္စာဟ။ အာဒိတော ပန အန္တဂမနံ အနုလောမံ၊ အန္တတော စ အာဒိဂမနံ ပဋိလောမမာဟာတိ။ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော အာဟာရာ ကိံနိဒါနာ’’တိအာဒိကာယ (သံ။ နိ။ ၂။၁၁) ဝေမဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယ ပဋိလောမဒေသနာယ၊ ‘‘စက္ခုံ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ၊ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော၊ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိကာယ (သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၄၊ ၂။၄။၆၀) အနုလောမဒေသနာယ စ ဒွိသန္ဓိတိသင်္ခေပံ၊ ‘‘သံယောဇနီယေသု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော ဝိဟရတော တဏှာ ပဝဍ္ဎတိ၊ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၅၃-၅၄) ဧကသန္ဓိဒွိသင်္ခေပံ။

အဝိဇ္ဇာဒီနံ သဘာဝေါ ပဋိဝိဇ္ဈီယတီတိ ပဋိဝေဓော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘တေသံ တေသံ ဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော သလက္ခဏသင်္ခါတော အဝိပရီတသဘာဝေါ ပဋိဝေဓော’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ)။ အပုညာဘိသင်္ခါရေကဒေသော သရာဂေါ၊ အညော ဝိရာဂေါ၊ ရာဂဿ ဝါ အပဋိပက္ခဘာဝတော ¶ ရာဂပ္ပဝဍ္ဎကော သဗ္ဗောပိ အပုညာဘိသင်္ခါရော သရာဂေါ၊ ဣတရော ပဋိပက္ခဘာဝတော ဝိရာဂေါ။ ‘‘ဒီဃရတ္တဉှေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ အဇ္ဈောသိတံ မမာယိတံ ပရာမဋ္ဌံ ‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၂) အတ္တပရာမာသဿ ဝိညာဏံ ဝိသိဋ္ဌံ ဝတ္ထု ဝုတ္တန္တိ ဝိညာဏဿ သုညတဋ္ဌော ဂမ္ဘီရော၊ အတ္တာ ဝိဇာနာတိ သံသရတီတိ သဗျာပါရတာသင်္ကန္တိအဘိနိဝေသဗလဝတာယ အဗျာပါရဋ္ဌအသင်္ကန္တိပဋိသန္ဓိပါတုဘာဝဋ္ဌာ စ ဂမ္ဘီရာ၊ နာမဿ ရူပေန၊ ရူပဿ စ နာမေန အသမ္ပယောဂတော ဝိနိဗ္ဘောဂေါ၊ နာမဿ နာမေန အဝိနိဗ္ဘောဂေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧကုပ္ပာဒေကနိရောဓေဟိ အဝိနိဗ္ဘောဂေ အဓိပ္ပေတေ ရူပဿ စ ရူပေန လဗ္ဘတိ။ အထ ဝါ ဧကစတုဝေါကာရဘဝေသု နာမရူပါနံ အသဟဝတ္တနတော အညမညဝိနိဗ္ဘောဂေါ၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ သဟဝတ္တနတော အဝိနိဗ္ဘောဂေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အဓိပတိယဋ္ဌော ¶ နာမ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေါ။ ‘‘လောကောပေသော ဒွါရာပေသာ ခေတ္တမ္ပေတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၅၉၈-၅၉၉) ဝုတ္တာ လောကာဒိအတ္ထာ စက္ခာဒီသု ပဉ္စသု ယောဇေတဗ္ဗာ။ မနာယတနဿပိ လုဇ္ဇနတော မနောသမ္ဖဿာဒီနံ ဒွါရခေတ္တဘာဝတော စ ဧတေ အတ္ထာ သမ္ဘဝန္တေဝ။ အာပါထဂတာနံ ရူပါဒီနံ ပကာသနယောဂျတာလက္ခဏံ ဩဘာသနံ စက္ခာဒီနံ ဝိသယိဘာဝေါ၊ မနာယတနဿ ဝိဇာနနံ။ သင်္ဃဋ္ဋနဋ္ဌော ဝိသေသေန စက္ခုသမ္ဖဿာဒီနံ ပဉ္စန္နံ၊ ဣတရေ ဆန္နမ္ပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဖုသနဉ္စ ဖဿဿ သဘာဝေါ၊ သင်္ဃဋ္ဋနံ ရသော၊ ဣတရေ ဥပဋ္ဌာနာကာရာ။ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနဋ္ဌော ရသဝသေန ဝုတ္တော၊ ဝေဒယိတဋ္ဌော လက္ခဏဝသေန။ အတ္တာ ဝေဒယတီတိ အဘိနိဝေသဿ ဗလဝတာယ နိဇ္ဇီဝဋ္ဌော ဝေဒနာယ ဂမ္ဘီရော။ နိဇ္ဇီဝါယ ဝေဒနာယ ဝေဒယိတံ နိဇ္ဇီဝဝေဒယိတံ၊ နိဇ္ဇီဝဝေဒယိတမေဝ အတ္ထော နိဇ္ဇီဝဝေဒယိတဋ္ဌော။

အာဒါနဋ္ဌော စတုန္နမ္ပိ ဥပါဒါနာနံ သမာနော၊ ဂဟဏဋ္ဌော ကာမုပါဒါနဿ၊ ဣတရေသံ တိဏ္ဏံ အဘိနိဝေသာဒိအတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌိကန္တာရော’’တိ ဟိ ဝစနတော ဒိဋ္ဌီနံ ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌောပီတိ။ ဒဠှဂဟဏတ္တာ ဝါ စတုန္နမ္ပိ ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌော ယောဇေတဗ္ဗော။ ယောနိဂတိဌိတိနိဝါသေသုခိပနန္တိ သမာသေ ဘုမ္မဝစနဿ အလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တသ္မာ တေန အာယူဟနာဘိသင်္ခရဏပဒါနံ သမာသော ဟောတိ။ ဇရာမရဏင်္ဂံ မရဏပ္ပဓာနန္တိ မရဏဋ္ဌာ ဧဝ ခယာဒယော ဂမ္ဘီရာ ဒဿိတာ။ နဝနဝါနဉှိ ပရိက္ခယေန ခဏ္ဍိစ္စာဒိပရိပက္ကပ္ပဝတ္တိ ဇရာတိ၊ ခယဋ္ဌော ဝါ ဇရာယ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နဝဘာဝါပဂမော ဟိ ခယောတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တောတိ။ ဝိပရိဏာမဋ္ဌော ဒွိန္နမ္ပိ။ သန္တတိဝသေန ဝါ ဇရာယ ခယဝယဘာဝေါ၊ သမ္မုတိခဏိကဝသေန မရဏဿ ဘေဒဝိပရိဏာမတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

အတ္ထနယာတိ ¶ အတ္ထာနံ နယာ။ အဝိဇ္ဇာဒိအတ္ထေဟိ ဧကတ္တာဒီ သေန ဘာဝေန နီယန္တိ ဂမ္မေန္တီတိ ဧကတ္တာဒယော တေသံ နယာတိ ဝုတ္တာ။ နီယန္တီတိ ဟိ နယာတိ။ အတ္ထာ ဧဝ ဝါ ဧကတ္တာဒိဘာဝေန နီယမာနာ ဉာယမာနာ ‘‘အတ္ထနယာ’’တိ ဝုတ္တာ။ နီယန္တိ ဧတေဟီတိ ဝါ နယာ၊ ဧကတ္တာဒီဟိ စ အတ္ထာ ‘‘ဧက’’န္တိအာဒိနာ နီယန္တိ၊ တသ္မာ ဧကတ္တာဒယော အတ္ထာနံ နယာတိ အတ္ထနယာ။ သန္တာနာနုပစ္ဆေဒေန ဗီဇံ ရုက္ခဘာဝံ ပတ္တံ ရုက္ခဘာဝေန ပဝတ္တန္တိ ဧကတ္တေန ဝုစ္စတီတိ သန္တာနာနုပစ္ဆေဒေါ ဧကတ္တံ၊ ဧဝမိဓာပိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ သန္တာနာနုပစ္ဆေဒေါ ဧကတ္တန္တိ ဒဿေတိ။

ဘိန္နသန္တာနဿေဝါတိ ¶ သမ္ဗန္ဓရဟိတဿ နာနတ္တဿ ဂဟဏတော သတ္တန္တရော ဥစ္ဆိန္နော သတ္တန္တရော ဥပ္ပန္နောတိ ဂဏှန္တော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိမုပါဒိယတိ။

ယတော ကုတောစီတိ ယဒိ အညသ္မာ အညဿုပ္ပတ္တိ သိယာ၊ ဝါလိကတော တေလဿ၊ ဥစ္ဆုတော ခီရဿ ကသ္မာ ဥပ္ပတ္တိ န သိယာ၊ တသ္မာ န ကောစိ ကဿစိ ဟေတု အတ္ထီတိ အဟေတုကဒိဋ္ဌိံ၊ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ဟေတုမှိ နိယတတာယ တိလဂါဝီသုက္ကသောဏိတာဒီဟိ တေလခီရသရီရာဒီနိ ပဝတ္တန္တီတိ နိယတိဝါဒဉ္စ ဥပါဒိယတီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ ယထာရဟံ။

ကသ္မာ? ယသ္မာ ဣဒဉှိ ဘဝစက္ကံ အပဒါလေတွာ သံသာရဘယမတီတော န ကောစိ သုပိနန္တရေပိ အတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုရဘိယာနန္တိ ဒုရတိက္ကမံ။ အသနိဝိစက္ကမိဝါတိ အသနိမဏ္ဍလမိဝ။ တဉှိ နိမ္မထနမေဝ၊ နာနိမ္မထနံ ပဝတ္တမာနံ အတ္ထိ၊ ဧဝံ ဘဝစက္ကမ္ပိ ဧကန္တံ ဒုက္ခုပ္ပာဒနတော ‘‘နိစ္စနိမ္မထန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဉာဏာသိနာ အပဒါလေတွာ သံသာရဘယံ အတီတော နတ္ထီတိ ဧတဿ သာဓကံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိ။ တန္တူနံ အာကုလကံ တန္တာကုလကံ၊ တန္တာကုလကမိဝ ဇာတာ တန္တာကုလကဇာတာ၊ ကိလေသကမ္မဝိပါကေဟိ အတီဝ ဇဋိတာတိ အတ္ထော။ ဂုဏာယ သကုဏိယာ နီဍံ ဂုဏာဂုဏ္ဍိကံ။ ဝဍ္ဎိအဘာဝတော အပါယံ ဒုက္ခဂတိဘာဝတော ဒုဂ္ဂတိံ သုခသမုဿယတော ဝိနိပါတတ္တာ ဝိနိပါတဉ္စ စတုဗ္ဗိဓံ အပါယံ၊ ‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သံသာရဉ္စ နာတိဝတ္တတိ။ သံသာရော ဧဝ ဝါ သဗ္ဗော ဣဓ ဝဍ္ဎိအပဂမာဒီဟိ အတ္ထေဟိ အပါယာဒိနာမကော ဝုတ္တော ကေဝလံ ဒုက္ခက္ခန္ဓဘာဝတော။

ဘဝစက္ကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၂၄၃။ ပထဝီအာကာသာ ¶ ဝိယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ မဟာပတ္ထဋဝိတ္ထာရိတာနံ အတ္ထာနံ ပရိကပ္ပဝသေန ကထိတော။ တဉှိ အပတ္ထဋံ အဝိတ္ထတဉ္စ ပထဝိံ အာကာသဉ္စ ပတ္ထရန္တော ဝိတ္ထာရယန္တော ဝိယ စ ဧကေကစိတ္တာဝရုဒ္ဓံ အကတွာ ¶ သဗ္ဗသတ္တသဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏဝသေန ပတ္ထဋဝိတ္ထတံ ကတွာ သုတ္တန္တဘာဇနီယေန ဘဂဝါ ဒဿေတိ။ တတ္ထ နာနာစိတ္တဝသေနာတိ အသဟဇာတာနံ သဟဇာတာနဉ္စ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာနံ နာနာစိတ္တဂတာနံ ဒဿိတဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နဝ မူလပဒါနိ ဧတေသန္တိ နဝမူလပဒါ၊ နယာ။ ‘‘ဧကေကေန နယေန စတုန္နံ စတုန္နံ ဝါရာနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧတ္ထ ‘‘ဧကေကေန စတုက္ကေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ နယစတုက္ကဝါရာ ဟိ ဧတ္ထ ဝဝတ္ထိတာ ဒဿိတာနံ စတုက္ကာနံ နယဘာဝါတိ။

၁။ ပစ္စယစတုက္ကဝဏ္ဏနာ

အဝိဇ္ဇံ အင်္ဂံ အဂ္ဂဟေတွာ တတော ပရံ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရော’’တိအာဒီနိ ပစ္စယသဟိတာနိ ပစ္စယုပ္ပန္နာနိ အင်္ဂဘာဝေန ဝုတ္တာနီတိ အာဟ ‘‘န၊ တဿ အနင်္ဂတ္တာ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ နိဒ္ဒေသေ (ဝိဘ။ ၂၂၆) ‘‘တတ္ထ ကတမာ အဝိဇ္ဇာ’’တိ အဝိဇ္ဇံ ဝိသုံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ‘‘တတ္ထ ကတမော အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရော’’တိအာဒိနာ တံတံပစ္စယဝန္တော သင်္ခါရာဒယော ဝိဿဇ္ဇိတာတိ။ တီသု ပကာရေသု ပဌမပဌမဝါရော ဒုတိယဝါရာဒီသု ပဝိသန္တော ပစ္စယဝိသေသာဒိသဗ္ဗနာနတ္တသာဓာရဏတ္တာ တေ ဝါရဝိသေသေ ဂဏှာတီတိ ‘‘သဗ္ဗသင်္ဂါဟကော’’တိ ဝုတ္တော။ ပဌမဝါရော ဧဝ ဟိ န ကေဝလံ ဆဋ္ဌာယတနမေဝ၊ အထ ခေါ နာမဉ္စ ဖဿဿ ပစ္စယော၊ နာမံ ဝါ န ကေဝလံ ဆဋ္ဌာယတနဿေဝ၊ အထ ခေါ ဖဿဿာပီတိ ပစ္စယဝိသေသဒဿနတ္ထံ၊ ယေန အတ္ထဝိသေသေန မဟာနိဒါနသုတ္တဒေသနာ ပဝတ္တာ၊ တံဒဿနတ္ထဉ္စ ဆဋ္ဌာယတနင်္ဂံ ပရိဟာပေတွာ ဝုတ္တောတိ တဿ ဒုတိယဝါရေ စ ပဝေသော ဝုတ္တော၊ န သဗ္ဗင်္ဂသမောရောဓတော။

ယတ္ထာတိ ဝါရစတုက္ကေ ဧကေကဝါရေ စ။ အညထာတိ သုတ္တန္တဘာဇနီယတော အညထာ သင်္ခါရောတိ ဝုတ္တံ။ အဝုတ္တန္တိ ‘‘ရူပံ သဠာယတန’’န္တိ၊ တေသုပိ စ ဝါရေသု စတူသုပိ သောကာဒယော အဝုတ္တာ သုတ္တန္တဘာဇနီယေသု ဝုတ္တာ။ တတ္ထ စ ဝုတ္တမေဝ ဣဓ ‘‘ဆဋ္ဌာယတန’’န္တိ အညထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဗ္ဗဋ္ဌာနသာဓာရဏတောတိ ¶ ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗဝါရသာဓာရဏတော၊ သဗ္ဗဝိညာဏပဝတ္တိဋ္ဌာနဘဝသာဓာရဏတော ဝါ။ ဝိနာ အဘာဝေန ဝိညာဏဿ ခန္ဓတ္တယမ္ပိ သမာနံ ဖလံ ပစ္စယော စာတိ အာဟ ‘‘အဝိသေသေနာ’’တိ။ ‘‘တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃) ဝစနတော ပန ဝိညာဏံ ဖဿဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ တဿ ဖဿော ဝိသိဋ္ဌံ ဖလံ၊ သတိပိ ပစ္စယသမ္ပယုတ္တာနံ အာဟာရပစ္စယဘာဝေ မနောသဉ္စေတနာယ ဝိညာဏာဟရဏံ ဝိသိဋ္ဌံ ကိစ္စန္တိ သင်္ခါရော စဿ ဝိသိဋ္ဌော ပစ္စယော။ အစိတ္တက္ခဏမတ္တာနီတိ ¶ စိတ္တက္ခဏပ္ပမာဏရဟိတာနိ။ တဿတ္ထောတိ တဿ ဝုတ္တဿ အဝိဇ္ဇာဒိကဿ အတ္ထော သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဟေတုကာဒီနီတိ ဧတ္ထ ယသ္မိံ စတုက္ကေ ဟေတုက-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တော၊ တံ ဟေတုက-သဒ္ဒသဟစရိတတ္တာ ‘‘ဟေတုက’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟေတု-သဒ္ဒေါ ဂတိသူစကော အဝိဂတတာ စ ဝိဂတတာနိဝါရဏဝသေန ဂတိ ဧဝ ဟောတီတိ ဟေတုကစတုက္ကံ အဝိဂတပစ္စယဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။

တိဓာ စတုဓာ ပဉ္စဓာ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဆဓာ ဝါ’’တိပိ ဝိကပ္ပေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမာဓိ ဟိ သာဓာရဏေဟိ တီဟိ ဈာနိန္ဒြိယမဂ္ဂပစ္စယေဟိ စ ပစ္စယောတိ။ ဥပါဒါနံ ဘဝဿ မဂ္ဂပစ္စယေန စာတိ သတ္တဓာတိ ကာမုပါဒါနဝဇ္ဇာနံ ဝသေန ဝဒတိ။ ကာမုပါဒါနံ ပန ယထာ ဘဝဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ သော ပကာရော တဏှာယံ ဝုတ္တော ဧဝါတိ န ဝုတ္တော။

ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ သဟဇာတပစ္စယေန ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဝစနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ အတ္ထော ဟိ န ကတ္ထစိ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ယထာသကေဟိ ပစ္စယော န ဟောတိ၊ သဟဇာတပစ္စယဝသေနေဝ ပန ဣမဿ စတုက္ကဿ ဝုတ္တတ္တာ သောယေဝေတ္ထ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ ပဌမဝါရောတိ ပဌမစတုက္ကောတိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဘဝါဒီနံ တထာ အဘာဝန္တိ ယဒိ သဟဇာတပစ္စယဝသေနေဝ ပဌမစတုက္ကော ဝုတ္တော၊ ဘဝေါ ဇာတိယာ၊ ဇာတိ စ မရဏဿ သဟဇာတပစ္စယော န ဟောတီတိ ယထာ အဝိဂတစတုက္ကာဒီသု ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ ဘဝဟေတုကာ’’တိအာဒိ န ဝုတ္တံ ဘဝါဒီနံ အဝိဂတာဒိပစ္စယတာယ အဘာဝတော၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိအာဒိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ပစ္စယဝစနမေဝ ဟိ တေသံ သဟဇာတသူစကံ အာပန္နံ အဝိဂတစတုက္ကာဒီသု ဝိယ ဣဓ ပစ္စယဝိသေသသူစကဿ ဝစနန္တရဿ အဘာဝါ၊ န စ တံ န ဝုတ္တံ၊ န စ ဘဝါဒယော သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ န သဟဇာတပစ္စယဝသေနေဝါယံ စတုက္ကော ဝုတ္တော။ သေသပစ္စယာနဉ္စ သမ္ဘဝန္တိ ဣဒံ ‘‘ဘဝါဒီန’’န္တိ ဧတေန ¶ သဟ အယောဇေတွာ သာမညေန အဝိဇ္ဇာဒီနံ သဟဇာတေန သဟ သေသပစ္စယဘာဝါနဉ္စ သမ္ဘဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ပစ္စယဝိသေသသူစကဿ ဝစနန္တရဿ အဘာဝါ သဟဇာတတော အညေ ပစ္စယဘာဝါ အဝိဇ္ဇာဒီနံ န သမ္ဘဝန္တီတိ သဟဇာတပစ္စယဝသေနေဝါယံ စတုက္ကော ¶ အာရဒ္ဓါတိ ဝုစ္စေယျ၊ န စ တေ န သမ္ဘဝန္တိ၊ တသ္မာ နာယံ တထာ အာရဒ္ဓါတိ။

‘‘မဟာနိဒါနသုတ္တန္တေ ဧကာဒသင်္ဂိကော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ပန ‘‘နာမရူပပစ္စယာ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပံ၊ နာမပစ္စယာ ဖဿော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၇) ဒွိက္ခတ္တုံ အာဂတေ နာမရူပေ ဧကဓာ ဂဟိတေ နဝင်္ဂိကော၊ ဒွိဓာ ဂဟိတေ ဒသင်္ဂိကော ဝုတ္တော၊ အညတ္ထ ပန ဝုတ္တေသု အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရေသု အဒ္ဓတ္တယဒဿနတ္ထံ ယောဇိယမာနေသု ဧကာဒသင်္ဂိကော ဟောတီတိ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဟာနိဒါနသုတ္တန္တဒေသနာယ ပရိဂ္ဂဟတ္ထန္တိ တတ္ထ ဟိ စက္ခာယတနာဒီနိ ဝိယ ရူပေ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ နာမေ အန္တောဂဓံ ကတွာ ဖဿဿ နိရဝသေသရူပပစ္စယံ ဝိယ နိရဝသေသနာမပစ္စယဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဓာပိ တတ္ထ ဒဿိတဝိသေသဒဿနေန တံဒေသနာပရိဂ္ဂဟတ္ထံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ဆဋ္ဌာယတနံ နာမန္တောဂဓံ ကတွာ ‘‘နာမပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။

ရူပပ္ပဝတ္တိဒေသံ သန္ဓာယ ဒေသိတတ္တာ ‘‘ဣမဿာ’’တိ ဝစနသေသော၊ န ပုရိမာနန္တိ၊ တေနေဝ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။

ယောနိဝသေန ဩပပါတိကာနန္တိ စေတ္ထ သံသေဒဇယောနိကာပိ ပရိပုဏ္ဏာယတနဘာဝေန ဩပပါတိကသင်္ဂဟံ ကတွာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဓာနာယ ဝါ ယောနိယာ သဗ္ဗပရိပုဏ္ဏာယတနယောနိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဩပပါတိကာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သင်္ဂဟနိဒဿနဝသေနေဝ ဟိ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေပိ (ဝိဘ။ ၁၀၀၉) ‘‘ဩပပါတိကာနံ ပေတာန’’န္တိအာဒိနာ ဩပပါတိကဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ၊ န သံသေဒဇဂ္ဂဟဏန္တိ။ ဧကစိတ္တက္ခဏေ ဆဟာယတနေဟိ ဖဿဿ ပဝတ္တိ နတ္ထိ၊ န စေကဿ အကုသလဖဿဿ ဆဋ္ဌာယတနဝဇ္ဇံ အာယတနံ သမာနက္ခဏေ ပဝတ္တမာနံ ပစ္စယဘူတံ အတ္ထိ၊ အာရမ္မဏပစ္စယော စေတ္ထ ပဝတ္တကော န ဟောတီတိ န ဂယှတိ၊ တသ္မာ ‘‘သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ယသ္မာ ပနေသော’’တိအာဒိမာဟ။

ပုရိမယောနိဒွယေ သမ္ဘဝန္တမ္ပိ ကေသဉ္စိ သဠာယတနံ ကလလာဒိကာလေ န သမ္ဘဝတီတိ ‘‘သဒါ အသမ္ဘဝတော’’တိ ¶ အာဟ။ ပစ္ဆိမယောနိဒွယေ ပန ယေသံ ¶ သမ္ဘဝတိ၊ တေသံ သဒါ သမ္ဘဝတီတိ။ ဣတောတိ ဣမသ္မာ စတုက္ကတော၊ နယတော ဝါ၊ ယော ဝိသေသော။

ပစ္စယစတုက္ကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဟေတုစတုက္ကဝဏ္ဏနာ

၂၄၄။ ဇာတိက္ခဏမတ္တေ ဧဝ အဘာဝတောတိ တတော ဥဒ္ဓံ ဘာဝတောတိ အတ္ထော။ အဝိဂတပစ္စယနိယမာဘာဝတော ဘဝေ ဥပါဒါနဟေတုကဂ္ဂဟဏံ န ကတံ၊ အဘာဝတော အဝိဂတပစ္စယဿ ဇာတိအာဒီသု ဘဝဟေတုကာဒိဂ္ဂဟဏံ န ကတန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန ယာဝ ဝတ္ထု၊ တာဝ အနုပလဗ္ဘမာနဿ ဝိညာဏဿ ဝတ္ထု အဝိဂတပစ္စယော ဟောတိ ဝိညာဏတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တနကမ္ပိ၊ ဧဝံ ဥပါဒါနံ ဘဝသင်္ဂဟိတာနံ ဇာတိအာဒီနံ၊ ဘဝေါ စ ဇာတိယာ အဝိဂတပစ္စယော သိယာ။ အထ န သိယာ၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ ဇာတိအာဒီနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ ဝိညာဏံ နာမဿ၊ နာမဉ္စ အတက္ခဏိကသမ္ဘဝါ ဆဋ္ဌာယတနဿ အဝိဂတပစ္စယော န သိယာတိ ဣဓ ဝိယ တတ္ထာပိ ဟေတုကဂ္ဂဟဏံ န ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တသ္မာ ယာဝ ဥပါဒါနံ၊ တာဝ ဇာတိအာဒီနံ အနုပလဗ္ဘော၊ ဇာတိက္ခဏမတ္တေ ဧဝ ဘဝဿ အဘာဝေါ စ ကာရဏန္တိ န သက္ကာ ကာတုံ။ သင်္ခတလက္ခဏာနံ ပန ဇာတိအာဒီနံ အသဘာဝဓမ္မာနံ ဘဝေန သင်္ဂဟိတတ္တာ အသဘာဝဓမ္မဿ စ ပရမတ္ထတော ဘဝန္တရဿ အဘာဝတော ဟေတုအာဒိပစ္စယာ န သန္တီတိ ဘဝဿ ဥပါဒါနံ န နိယမေန အဝိဂတပစ္စယော၊ ဘဝေါ ပန ဇာတိယာ၊ ဇာတိ ဇရာမရဏဿ နေဝ အဝိဂတပစ္စယောတိ အဝိဂတပစ္စယနိယမာဘာဝတော အဘာဝတော စ အဝိဂတပစ္စယဿ ဘဝါဒီသု ဟေတုကဂ္ဂဟဏံ န ကတန္တိ ယုတ္တံ။

နနု ဧဝံ ‘‘နာမံ ဝိညာဏဟေတုကံ ဆဋ္ဌာယတနံ နာမဟေတုက’’န္တိ ဝစနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ နာမသင်္ဂဟိတာနံ ဇာတိအာဒီနံ အဝိဂတပစ္စယော အညဿ အဝိဂတပစ္စယဘာဝေါ စ အတ္ထိ အသဘာဝဓမ္မတ္တာတိ? န၊ တေသံ နာမေန အသင်္ဂဟိတတ္တာ။ နမနကိစ္စပရိစ္ဆိန္နဉှိ နာမံ၊ တဉ္စ ကိစ္စံ သဘာဝဓမ္မာနမေဝ ဟောတီတိ သဘာဝဓမ္မဘူတာ ဧဝ တယော ခန္ဓာ ‘‘နာမ’’န္တိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဟေတုကဂ္ဂဟဏံ ယုတ္တံ၊ ဣဓ ပန ဘဝတီတိ ဘဝေါ၊ န စ ဇာတိအာဒီနိ န ဘဝန္တိ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ¶ ဇာတိ သမ္ဘဝတိ၊ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏံ သမ္ဘဝတီ’’တိ ယောဇနတော ¶ ၊ တသ္မာ သင်္ခရဏတော သင်္ခါရေ ဝိယ ဘဝနတော ဘဝေ ဇာတိအာဒီနိ သင်္ဂဟိတာနီတိ နိယမာဘာဝါဘာဝေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ ဟေတုကဂ္ဂဟဏံ န ကတန္တိ။

ကေစိ ပနာတိအာဒိနာ ရေဝတတ္ထေရမတံ ဝဒတိ။ အရူပက္ခန္ဓာ ဟိ ဣဓ ဘဝေါတိ အာဂတာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘တတ္ထ ကတမော ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ၊ ဌပေတွာ ဥပါဒါနံ ဝေဒနာက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ (ဝိဘ။ ၂၄၉)။

‘‘ဝတ္တဗ္ဗပဒေသာဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ သတိပိ ပန ပဒေသေ ဥပါဒါနံ ဝိယ သဘာဝါနိ ဇာတိအာဒီနိ န ဟောန္တီတိ ဌပေတဗ္ဗဿ ဘာဝန္တရဿ အဘာဝတော ဧဝ ဌပနံ န ကာတဗ္ဗန္တိ ယုတ္တံ။ ဇာယမာနာနံ ပန ဇာတိ၊ ဇာတာနဉ္စ ဇရာမရဏန္တိ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ၊ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၂၂၅) ဝုတ္တံ။ ယထာ ပန ‘‘နာမပစ္စယာ ဖဿောတိ တတ္ထ ကတမံ နာမံ? ဌပေတွာ ဖဿံ ဝေဒနာက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ နာမ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၂၅၉)၊ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတနန္တိ အတ္ထိ နာမံ အတ္ထိ ရူပံ။ တတ္ထ ကတမံ နာမံ? ဝေဒနာက္ခန္ဓော သညာက္ခန္ဓော သင်္ခါရက္ခန္ဓော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ နာမံ။ တတ္ထ ကတမံ ရူပံ? စတ္တာရော မဟာဘူတာ ယဉ္စ ရူပံ နိဿာယ မနောဓာတု မနောဝိညာဏဓာတု ဝတ္တတိ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ရူပ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၂၆၁) စ ယံ နာမရူပဉ္စ ဖဿဿ သဠာယတနဿ ပစ္စယော၊ တဿ ဝတ္တဗ္ဗပဒေသော နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ ဧဝံ ယော ဘဝေါ ဇာတိယာ ပစ္စယော၊ တဿပိ ဌပေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗဝိသေသေ သတိ န သက္ကာ ဝတ္တဗ္ဗပဒေသော နတ္ထီတိ ဝတ္တုန္တိ။

ဟေတုစတုက္ကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အညမညစတုက္ကဝဏ္ဏနာ

၂၄၆။ နိပ္ပဒေသတ္တာ ဘဝေန ဥပါဒါနံ သင်္ဂဟိတန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဥပါဒါနဿ ဝိသုံ ဌိတဿ အဘာဝါ ‘‘ဘဝပစ္စယာပိ ဥပါဒါန’’န္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ပန ဘဝေါ ¶ နိပ္ပဒေသော’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံ သတိ ‘‘နာမပစ္စယာပိ ဝိညာဏ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ နာမံ ပန ပစ္စယုပ္ပန္နဘူတံ ပစ္စယဘူတဉ္စ သပ္ပဒေသမေဝ ဂဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ ပန ‘‘နာမပစ္စယာ ဆဋ္ဌာယတနံ၊ နာမပစ္စယာ ဖဿော’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၁၅၀-၁၅၄) ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဌပေတွာ နာမံ ¶ ဂဟိတံ၊ ဧဝံ ‘‘ဘဝပစ္စယာပိ ဥပါဒါန’’န္တိ ဣဓာပိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဌပေတွာ ဘဝဿ ဂဟဏံ န န သက္ကာ ကာတုံ၊ တသ္မာ ဥပါဒါနဿ အဝိဂတပစ္စယနိယမာဘာဝေါ ဝိယ အညမညပစ္စယနိယမာဘာဝေါ ဘဝေ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန အတ္ထီတိ ‘‘ဘဝပစ္စယာပိ ဥပါဒါန’’န္တိ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အညမညပစ္စယောတိ စေတ္ထ သမ္ပယုတ္တဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိပစ္စယော အဓိပ္ပေတော သိယာ။ ‘‘နာမရူပပစ္စယာပိ ဝိညာဏ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ န စ ဝတ္ထု အကုသလဝိညာဏဿ အညမညပစ္စယော ဟောတိ၊ ပုရေဇာတဝိပ္ပယုတ္တော ပန ဟောတီတိ။ တထာ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနပစ္စယာပိ နာမရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န စ ဆဋ္ဌာယတနံ စက္ခာယတနုပစယာဒီနံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဿ စ အညမညပစ္စယော ဟောတိ၊ ပစ္ဆာဇာတဝိပ္ပယုတ္တော ပန ဟောတီတိ။

အညမညစတုက္ကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သင်္ခါရာဒိမူလကနယမာတိကာဝဏ္ဏနာ

၂၄၇။ ‘‘အပုဗ္ဗဿ အညဿ အဝိဇ္ဇာပစ္စယဿ ဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝတော ဘဝမူလကနယော န ဝုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာ’’တိအာဒိကာ ဆဋ္ဌာယတနာဒိမူလကာ စ န ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုံ။ ‘‘နာမပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သဗ္ဗေ စတ္တာရော ခန္ဓာ နာမန္တိ ဝုတ္တာတိ။ တတ္ထာယံ အဓိပ္ပာယော သိယာ – နာမဝိသေသာနံ ဆဋ္ဌာယတနာဒီနံ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဆဋ္ဌာယတနာဒိမူလကာ ဝုတ္တာ။ ယဒေဝ ပန နာမံ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယော၊ တဒေဝ ဘဝပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုစ္စေယျ၊ န ဝတ္တဗ္ဗဝိသေသော ကောစိ၊ တသ္မာ အပုဗ္ဗာဘာဝတော န ဝုတ္တောတိ။ ဘဝဂ္ဂဟဏေန စ ဣဓ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယဘူတာ သဘာဝဓမ္မာ ဂဏှေယျံဥ၊ န ဇာတိအာဒီနီတိ အပုဗ္ဗာဘာဝတော န ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာတိပိ ¶ ဝုတ္တံ သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယထာ ပန ‘‘နာမပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဝုတ္တံ န ဟောတိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဌပေတွာ ပစ္စယဿ ဂဟဏတော၊ ဧဝမိဓာပိ န သိယာ၊ တသ္မာ ဘဝနဝသေန သဘာဝဓမ္မာသဘာဝဓမ္မေသု သာမညေန ပဝတ္တော ဘဝ-သဒ္ဒေါတိ န သော အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယောတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တေန ဘဝမူလကနယော န ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ ¶ ဘဝေါ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ ဘဝေကဒေသေ ဝိသုံ ပုဗ္ဗေ အဂ္ဂဟိတေ ဘဝ-သဒ္ဒေါ ပစ္စယသောဓနတ္ထံ အာဒိတော ဝုစ္စမာနော နိရဝသေသဗောဓကော ဟောတိ၊ န နာမ-သဒ္ဒေါ။ ဧဝံသဘာဝါ ဟိ ဧတာ နိရုတ္တိယောတိ ဣမိနာဝါ အဓိပ္ပာယေန ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာတိပိ ဝုတ္တံ သိယာ’’တိ အာဟာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဣမိနာဝ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဘဝဿ နိပ္ပဒေသတ္တာ ဘဝပစ္စယာပိ ဥပါဒါနန္တိ န ဝုတ္တ’’န္တိ အယမတ္ထော အညမညပစ္စယဝါရေ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ပစ္ဆိန္နတ္တာတိ ဧတေန ဇာတိဇရာမရဏာနံ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယဘာဝေါ အနုညာတော ဝိယ ဟောတိ။ ဇာယမာနာနံ ပန ဇာတိ၊ န ဇာတိယာ ဇာယမာနာ၊ ဇီယမာနမီယမာနဉ္စ ဇရာမရဏံ၊ န ဇရာမရဏဿ ဇီယမာနမီယမာနာတိ ဇာတိအာဒီနိ ဧကစိတ္တက္ခဏေ န အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယော ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အသမ္ဘဝတော ဧဝ တမ္မူလကာ နယာ န ဂဟိတာ၊ ပစ္ဆေဒေါပိ ပန အတ္ထီတိ ‘‘တတ္ထ ပစ္ဆိန္နတ္တာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။

မာတိကာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၄၈-၂၄၉။ ဥပါဒါနဿ ဥပါဒါနပစ္စယတ္တံ အာပဇ္ဇေယျာတိ နနု နာယံ ဒေါသော။ ကာမုပါဒါနဉှိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဿ၊ တဉ္စ ဣတရဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ? သစ္စံ၊ ကာမုပါဒါနဿ ပန တဏှာဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ နာမေ ဝိယ ဝိသေသပစ္စယတ္တာဘာဝါ စ ဥပါဒါနဂ္ဂဟဏေန တဏှာပစ္စယာ ဘဝဿ စ ပစ္စယဘူတာ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဂဟိတာတိ အယံ ဒေါသော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ စ ဥပါဒါနဋ္ဌာနေ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ပစ္စယော စ ဧကမေဝ၊ တသ္မာ ‘‘နာမပစ္စယာ ဖဿော၊ နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ ဧတေသံ နိဒ္ဒေသေသု ဝိယ ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ ဧတဿ နိဒ္ဒေသေ ပစ္စယော ဝိသုံ ¶ န ဝိဘတ္တော။ သတိပိ ဝါ ဘဝဿ ပစ္စယဘာဝေန ကာမုပါဒါနဿပိ ဂဟဏေ ‘‘ဌပေတွာ ဥပါဒါန’’န္တိ အဝုစ္စမာနေ ကာမုပါဒါနံ ကာမုပါဒါနဿ၊ ဒိဋ္ဌိ စ ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယောတိ အာပဇ္ဇေယျာတိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဌပေတွာ ဥပါဒါန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။

၂၅၂။ စက္ခာယတနာဒိဥပတ္ထမ္ဘကဿ ¶ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဿ ဇနကံ ဝိညာဏံ စက္ခာယတနုပစယာဒီနံ ပစ္စယောတိ ဝုတ္တံ တဒဇနကမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ယဿ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တာသမ္ပိ ဟီတိ ဥတုအာဟာရဇသန္တတီနမ္ပိ ဟိ ဥပတ္ထမ္ဘကသမုဋ္ဌာပနပစ္ဆာဇာတပစ္စယဝသေန ဝိညာဏံ ပစ္စယော ဟောတိ ဧဝါတိ အတ္ထော။

၂၅၄။ ယထာနုရူပန္တိ မဟာဘူတသင်္ခါတံ ပဉ္စန္နံ သဟဇာတာဒိပစ္စယော၊ ဝတ္ထုသင်္ခါတံ ဆဋ္ဌဿ ပုရေဇာတာဒိပစ္စယော၊ နာမံ ပဉ္စန္နံ ပစ္ဆာဇာတာဒိပစ္စယော၊ ဆဋ္ဌဿ သဟဇာတာဒိပစ္စယောတိ ဧသာ ယထာနုရူပတာ။

၂၆၄။ ယဿာတိ ယဿ ပစ္စယုပ္ပန္နဿ နာမဿ ဝိညာဏဿ သမ္ပယုတ္တပစ္စယဘာဝေါ ဟောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၂၇၂။ ‘‘ဖဿပစ္စယာပိ နာမ’’န္တိ ဖဿပစ္စယဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗဿေဝ နာမဿ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နေန ပဝတ္တိ ဒဿိတာတိ ‘‘ဌပေတွာ ဖဿ’’န္တိ ပုန ဝစနေ ကောစိ အတ္ထော အတ္ထီတိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တထာပီ’’တိအာဒိမာဟ။

၂၈၀။ ယသ္မာ အဓိမောက္ခောပိ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဥပါဒါနဋ္ဌာနံ ပရိဟီနမေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗလဝကိလေသေန ပန ပဒပူရဏဿ ကာရဏံ တဏှာယ အဘာဝေါ ဒေါမနဿသဟဂတေသု ဝုတ္တော ဧဝါတိ တဿ တေန သမ္ဗန္ဓော ယောဇေတဗ္ဗော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ တတိယစိတ္တာဒီသု ‘‘တဏှာပစ္စယာ အဓိမောက္ခော’’တိအာဒိမှိ ဝိဿဇ္ဇနမေဝ ဝိသေသံ ဒဿေတွာ ပါဠိ သံခိတ္တာ။ ဟေဋ္ဌာတိ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍာဒီသု။

အကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကုသလာဗျာကတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၉၂။ ပသာဒေါတိ ¶ သဒ္ဓါ။

၃၀၆။ ‘‘အလောဘော နိဒါနံ ကမ္မာနံ သမုဒယာယာ’’တိအာဒိဝစနတော (အ။ နိ။ ၃။၃၄) သဗျာပါရာနိ ကုသလမူလာနိ သင်္ခါရာနံ နိဒါနာနိ ဟောန္တိ၊ န ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တေသု ¶ ဝိပါကေသု အလောဘာဒိသဟဂတကမ္မပဋိဗိမ္ဗဘူတာ ဝိယ ပဝတ္တမာနာ အလောဘာဒယောတိ ပဉ္စဝိညာဏေသု ဝိယ နိဒါနရဟိတတာ သောတပတိတတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကိရိယဓမ္မာ ကိရိယမတ္တတ္တာ ကမ္မနိဒါနရဟိတာဣစ္စေဝ ပရိဟီနာဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတိယစတုတ္ထဝါရာ အသမ္ဘဝတော ဧဝါတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ ကိံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ စက္ခာယတနုပစယာဒီနံ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယာ န ဟောန္တီတိ? ဟောန္တိ၊ တဒုပတ္ထမ္ဘကဿ ပန စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ အသမုဋ္ဌာပနံ သန္ဓာယ ‘‘အသမ္ဘဝတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဟဇာတပစ္ဆာဇာတဝိညာဏဿ ပန ဝသေန တဒါပိ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပံ၊ ပစ္ဆာဇာတသဟဇာတနာမဿ သဟဇာတပုရေဇာတဘူတစက္ခာဒိရူပဿ စ ဝသေန နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတနဉ္စ လဗ္ဘတီတိ တတိယစတုတ္ထဝါရာ န န သမ္ဘဝန္တီတိ။

ကုသလာဗျာကတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဝိဇ္ဇာမူလကကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃၃၄။ သမ္မောဟဝသေနာတိ ကုသလဖလေ အနိစ္စာဒိတာယ သဘယေ သာဒုရသဝိသရုက္ခဗီဇသဒိသေ တံနိဗ္ဗတ္တကကုသလေ စ အနာဒီနဝဒဿိတာဝသေန။ သမတိက္ကမတ္ထံ ဘာဝနာ သမတိက္ကမဘာဝနာ၊ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သမတိက္ကမဘူတာ ဝါ ဘာဝနာ သမတိက္ကမဘာဝနာ။

တထာ ဣဓ န လဗ္ဘန္တီတိ အဝိဇ္ဇာယ ဧဝ သင်္ခါရာနံ အဝိဂတာဒိပစ္စယတ္တာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဝိညာဏာဒီနံ ပန သင်္ခါရာဒယော အဝိဂတာဒိပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရော၊ သင်္ခါရပစ္စယာ ¶ ဝိညာဏံ သင်္ခါရဟေတုကန္တိအာဒိနာ ယောဇနာ န န သက္ကာ ကာတုန္တိ အဝိဂတစတုက္ကာဒီနိပိ န ဣဓ လဗ္ဘန္တိ။ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပံ ဝိညာဏသမ္ပယုတ္တံ နာမန္တိအာဒိနာ ဟိ ယထာလာဘယောဇနာယ နယော ဒဿိတောတိ။

အဝိဇ္ဇာမူလကကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကုသလမူလကဝိပါကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃၄၃။ ‘‘နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယေ ¶ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကိံ ကုသလမူလံ အကုသလမူလဉ္စ ကမ္မပစ္စယော ဟောတီတိ? န ဟောတိ၊ ကမ္မပစ္စယဘူတာယ ပန စေတနာယ သံသဋ္ဌံ ကမ္မံ ဝိယ ပစ္စယော ဟောတိ။ တေန ဧကီဘာဝမိဝ ဂတတ္တာတိ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ကုသလာကုသလမူလေဟိ ဝိနာ ကမ္မံ ဝိပါကံ န ဇနေတီတိ တာနိ ဝိပါကဿ ပရိယာယေန ဥပနိဿယောတိ ဝုတ္တာနိ၊ ဧဝံ ကမ္မေန ဧကီဘူတာနိ သံသဋ္ဌာနိ ဟုတွာ ကမ္မဇာနံ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ပရိယာယေန တေသံ ကမ္မပစ္စယတာ ဝုတ္တာ။ ဧသာတိ ဧသ ကုသလမူလပစ္စယော အကုသလမူလပစ္စယော စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ကုသလာကုသလဝိပါကာနံ ဝိယ ကိရိယာနံ ဥပ္ပာဒကာနိ အဝိဇ္ဇာကုသလာကုသလမူလာနိ စ န ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဥပနိဿယတံ န လဘန္တီ’’တိ။ မနသိကာရောပိ ဇဝနဝီထိပဋိပါဒကမတ္တတ္တာ ကုသလာကုသလာနိ ဝိယ အဝိဇ္ဇံ ဥပနိဿယံ န ကရောတိ၊ အဝိဇ္ဇူပနိဿယာနံ ပန ပဝတ္တိအတ္ထံ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနမတ္တံ ဟောတိ၊ ပဟီနာဝိဇ္ဇာနဉ္စ ကိရိယာနံ အဝိဇ္ဇာ နေဝုပ္ပာဒိကာ၊ အာရမ္မဏမတ္တမေဝ ပန ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော အဗျာကတဿ ဓမ္မဿ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃)၊ ‘‘ဝိပါကဓမ္မဓမ္မော နေဝဝိပါကနဝိပါကဓမ္မဓမ္မဿ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၃။၁၀၃) စ ဧဝမာဒီသု ကိရိယာနံ အကုသလာ ဥပနိဿယပစ္စယဘာဝေန န ဥဒ္ဓဋာတိ။ အပိစ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧတဿ ဝသေန အဝိဇ္ဇာမူလကော ကုသလနယော ဝုတ္တော၊ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ ဧတဿ ဝသေန ကုသလာကုသလမူလကော ¶ ဝိပါကနယော၊ ကိရိယာနံ ပန နေဝ သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေန၊ န စ ဝိညာဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟဏံ ဂစ္ဆတီတိ တံမူလကော ကိရိယာနယော န လဗ္ဘတီတိ န ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အနေကဘေဒတောတိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ မူလပဒါနံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာနံ ကိရိယန္တေ ပဌမနယေ သဟဇာတာဒိအနေကပစ္စယဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ တေသံ ပစ္စယာနံ ဝသေန နဝါဒိမူလပဒါနံ နယာနံ ဝသေန၊ အနေကပ္ပကာရတော စတုန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေနာတိ ဝါ အဓိပ္ပာယော။ ကုသလာကုသလာနံ ပန ဝိပါကေ စာတိ ဧတ္ထ ကုသလာကုသလေသု ကုသလာကုသလာနံ ဝိပါကေ စာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပုရိမပစ္ဆိမေသု ဟိ နယေသု ယထာ ပစ္စယာကာရော ဝုတ္တော၊ တံဒဿနတ္ထံ ¶ ‘‘အနေကဘေဒတော ဧကဓာဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န စ ပစ္ဆိမနယေ ကုသလေ အနေကဘေဒတော ပစ္စယာကာရော ဝုတ္တော၊ အထ ခေါ ‘‘ဧကဓာဝါ’’တိ။ ဧကဓာဝါတိ စ မူလပဒေကပစ္စယတာဝသေန၊ ဧကဿေဝ ဝါ နယဿ ဝသေန ဧကပ္ပကာရေနာတိ အတ္ထော၊ ပဌမစတုက္ကဿေဝ ဝသေနာတိ ဝါ အဓိပ္ပာယော။ ဓမ္မပစ္စယဘေဒေတိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝဘေဒေ ဇရာမရဏာဒီနံ ဓမ္မာနံ ဇာတိအာဒိပစ္စယဘေဒေ၊ တံတံစိတ္တုပ္ပာဒသမယပရိစ္ဆိန္နာနံ ဝါ ဖဿာဒီနံ ဓမ္မာနံ ဧကက္ခဏိကာဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယဘေဒေ။ ပရိယတ္တိအာဒီနံ ကမော ပရိယတ္တိ…ပေ… ပဋိပတ္တိက္ကမော။ ပစ္စယာကာရေ ဟိ ပါဠိပရိယာပုဏနတဒတ္ထသဝနပါဠိအတ္ထစိန္တနာနိ ‘‘ဇရာမရဏံ အနိစ္စံ သင်္ခတံ…ပေ… နိရောဓဓမ္မ’’န္တိအာဒိနာ ဘာဝနာပဋိပတ္တိ စ ကမေန ကာတဗ္ဗာတိ ကမ-ဂ္ဂဟဏံ ကရောတိ။ တတောတိ ဉာဏပ္ပဘေဒဇနကတော ကမတော။ အညံ ကရဏီယတရံ နတ္ထိ။ တဒါယတ္တာ ဟိ ဒုက္ခန္တကိရိယာတိ။

ကုသလမူလကဝိပါကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ

ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ

၃၅၅။ တယော ¶ ¶ သတိပဋ္ဌာနာတိ သတိပဋ္ဌာန-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရံ ကရောတိ၊ န ဣဓ ပါဠိယံ ဝုတ္တဿ သတိပဋ္ဌာန-သဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနံ။ အာဒီသု ဟိ သတိဂေါစရောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာနံ သမုဒယော၊ နာမရူပသမုဒယာ စိတ္တဿ သမုဒယော၊ မနသိကာရသမုဒယာ ဓမ္မာနံ သမုဒယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၈) သတိပဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တာနံ သတိဂေါစရာနံ ဒီပကေ သုတ္တပ္ပဒေသေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧဝံ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယမ္ပိ အဝသေသပါဠိပ္ပဒေသဒဿနတ္ထော အာဒိ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒါနာဒီနိပိ ကရောန္တဿ ရူပါဒီနိ ကသိဏာဒီနိ စ သတိယာ ဌာနံ ဟောတီတိ တံနိဝါရဏတ္ထမာဟ ‘‘ပဓာနံ ဌာန’’န္တိ။ ပ-သဒ္ဒေါ ဟိ ပဓာနတ္ထဒီပကောတိ အဓိပ္ပာယော။

အရိယောတိ အရိယံ သေဋ္ဌံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သဠာယတနဝိဘင်္ဂသုတ္တေတိ အတ္ထော။ သုတ္တေကဒေသေန ဟိ သုတ္တံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ –

‘‘တယော သတိပဋ္ဌာနာ ယဒရိယော…ပေ… အရဟတီတိ ဣတိ ခေါ ပနေတံ ဝုတ္တံ၊ ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္ထာ သာဝကာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အနုကမ္ပကော ဟိတေသီ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ ‘ဣဒံ ဝေါ ဟိတာယ ဣဒံ ဝေါ သုခါယာ’တိ။ တဿ သာဝကာ န သုဿူသန္တိ၊ န သောတံ ဩဒဟန္တိ၊ န အညာ စိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေန္တိ၊ ဝေါက္ကမ္မ စ သတ္ထုသာသနာ ဝတ္တန္တိ။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော န စေဝ အနတ္တမနော ဟောတိ၊ န စ အနတ္တမနတံ ¶ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ အနဝဿုတော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဌမံ သတိပဋ္ဌာနံ။ ယဒရိယော…ပေ… အရဟတိ။

‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခဝေ သတ္ထာ…ပေ… ဣဒံ ဝေါ သုခါယာတိ။ တဿ ဧကစ္စေ သာဝကာ န သုဿူသန္တိ…ပေ… ဝတ္တန္တိ။ ဧကစ္စေ သာဝကာ သုဿူသန္တိ ¶ …ပေ… န စ ဝေါက္ကမ္မ သတ္ထုသာသနာ ဝတ္တန္တိ။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော န စေဝ အတ္တမနော ဟောတိ၊ န စ အတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ န စေဝ အနတ္တမနော ဟောတိ၊ န စ အနတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ အတ္တမနတဉ္စ အနတ္တမနတဉ္စ တဒုဘယံ အဘိနိဝဇ္ဇေတွာ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုတိယံ…ပေ…။

‘‘ပုန စပရံ…ပေ… သုခါယာတိ။ တဿ သာဝကာ သုဿူသန္တိ…ပေ… ဝတ္တန္တိ။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော အတ္တမနော စေဝ ဟောတိ၊ အတ္တမနတဉ္စ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ အနဝဿုတော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တတိယ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၁၁) –

ဧဝံ ပဋိဃာနုနယေဟိ အနဝဿုတတာ၊ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတသတိတာ၊ တဒုဘယဝီတိဝတ္တတာ သတိပဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါနမေဝ ကိရ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတသတိတာ ဟောတိ၊ န ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီနန္တိ။

ပ-သဒ္ဒေါ အာရမ္ဘံ ဇောတေတိ၊ အာရမ္ဘော စ ပဝတ္တီတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ပဝတ္တယိတဗ္ဗတောတိ အတ္ထော’’တိ။ သတိယာ ကရဏဘူတာယ ပဋ္ဌာနံ ပဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ သတိပဋ္ဌာနံ။ အန-သဒ္ဒဉှိ ဗဟုလံ-ဝစနေန ကမ္မတ္ထံ ဣစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ၊ တထေဝ ကတ္တုအတ္ထမ္ပိ ဣစ္ဆန္တီတိ ပုန တတိယနယေ ‘‘ပတိဋ္ဌာတီတိ ပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပ-သဒ္ဒေါ ဘုသတ္ထံ ပက္ခန္ဒနံ ဒီပေတီတိ ‘‘ဩက္ကန္တိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ဝတ္တတီတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ ပုန ဘာဝတ္ထေ သတိ-သဒ္ဒံ ပဋ္ဌာန-သဒ္ဒဉ္စ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ပုရိမတ္ထေ သတိ-သဒ္ဒေါ ပဋ္ဌာန-သဒ္ဒေါ စ ကတ္တုအတ္ထောတိ ဝိညာယတိ။

ဝိသေသေန ကာယော စ ဝေဒနာ စ အဿာဒဿ ကာရဏန္တိ တပ္ပဟာနတ္ထံ တေသံ တဏှာဝတ္ထူနံ ဩဠာရိကသုခုမာနံ အသုဘဒုက္ခတာဒဿနာနိ မန္ဒတိက္ခပညေဟိ တဏှာစရိတေဟိ သုကရာနီတိ တာနိ တေသံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တာနိ၊ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိသေသကာရဏေသု စိတ္တဓမ္မေသု အနိစ္စာနတ္တတာဒဿနာနိ နာတိပဘေဒါတိပဘေဒဂတေသု တေသု တပ္ပဟာနတ္ထံ မန္ဒတိက္ခာနံ ဒိဋ္ဌိစရိတာနံ သုကရာနီတိ ¶ တေသံ တာနိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါတိ။ တိက္ခော သမထယာနိကော ဩဠာရိကာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော တတ္ထ အဋ္ဌတွာ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဝေဒနံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ အာဟ ‘‘ဩဠာရိကာရမ္မဏေ အသဏ္ဌဟနတော’’တိ။ ဝိပဿနာယာနိကဿ ¶ သုခုမေ စိတ္တေ ဓမ္မေသု စ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ တဒနုပဿနာနံ တံဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတာ ဝုတ္တာ။

တေသံ တတ္ထာတိ ဧတ္ထ တတ္ထ-သဒ္ဒဿ ပဟာနတ္ထန္တိ ဧတေန ယောဇနာ။ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ သဝိသေသာ ကာယေ လဗ္ဘန္တီတိ ဝိသေသေန ကာယော ကာမောဃဿ ဝတ္ထု၊ ဘဝေ သုခဂ္ဂဟဏဝသေန ဘဝဿာဒေါ ဟောတီတိ ဘဝေါဃဿ ဝေဒနာ၊ သန္တတိဃနဂ္ဂဟဏဝသေန စိတ္တေ အတ္တာဘိနိဝေသော ဟောတီတိ ဒိဋ္ဌောဃဿ စိတ္တံ၊ ဓမ္မဝိနိဗ္ဘောဂဿ ဓမ္မာနံ ဓမ္မမတ္တတာယ စ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတ္တာ သမ္မောဟော ဟောတီတိ အဝိဇ္ဇောဃဿ ဓမ္မာ၊ တသ္မာ တေသု တေသံ ပဟာနတ္ထံ စတ္တာရောဝ ဝုတ္တာ၊ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီတိ ဒုက္ခဒုက္ခဝိပရိဏာမဒုက္ခသင်္ခါရဒုက္ခဘူတာ ဝေဒနာ ဝိသေသေန ဗျာပါဒကာယဂန္ထဿ ဝတ္ထု၊ စိတ္တေ နိစ္စဂ္ဂဟဏဝသေန သဿတဿ အတ္တနော သီလေန သုဒ္ဓီတိအာဒိပရာမသနံ ဟောတီတိ သီလဗ္ဗတပရာမာသဿ စိတ္တံ၊ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေန ဘူတံ ဘူတတော အပဿန္တဿ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိသင်္ခါတော ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော ဟောတီတိ တဿ ဓမ္မာ…ပေ… သုခဝေဒနာဿာဒဝသေန ပရလောကနိရပေက္ခော ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိပရာမာသံ ဥပ္ပာဒေတီတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဿ ဝေဒနာ။ သန္တတိဃနဂ္ဂဟဏဝသေန သရာဂါဒိစိတ္တေ သမ္မောဟော ဟောတီတိ မောဟာဂတိယာ စိတ္တံ၊ ဓမ္မသဘာဝါနဝဗောဓေန ဘယံ ဟောတီတိ ဘယာဂတိယာ ဓမ္မာ…ပေ… အဝုတ္တာနံ ဝုတ္တနယေန ဝတ္ထုဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။

‘‘အာဟာရသမုဒယာ ကာယသမုဒယော၊ ဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၈)၊ သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁) ဝစနတော ကာယာဒီနံ သမုဒယဘူတာ ကဗဠီကာရာဟာရဖဿမနောသဉ္စေတနာဝိညာဏာဟာရာ ကာယာဒိပရိဇာနနေန ပရိညာတာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘စတုဗ္ဗိဓာဟာရပရိညတ္ထ’’န္တိ။ ပကရဏနယောတိ တမ္ဗပဏ္ဏိဘာသာယ ဝဏ္ဏနာနယော။ နေတ္တိပေဋကပ္ပကရဏေ ဓမ္မကထိကာနံ ယောဇနာနယောတိပိ ဝဒန္တိ။

သရဏဝသေနာတိ ကာယာဒီနံ ကုသလာဒိဓမ္မာနဉ္စ ဓာရဏတာဝသေန။ သရန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတာယာတိ သတီတိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ဧကတ္တေ နိဗ္ဗာနေ သမာဂမော ဧကတ္တသမောသရဏံ။ ဧတဒေဝ ဟိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧကနိဗ္ဗာနပ္ပဝေသဟေတုဘူတော ဝါ သမာနတာယ ဧကော သတိပဋ္ဌာနသဘာဝေါ ¶ ¶ ဧကတ္တံ၊ တတ္ထ သမောသရဏံ တံသဘာဂတာ ဧကတ္တသမောသရဏံ။ ဧကနိဗ္ဗာနပ္ပဝေသဟေတုဘာဝံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သရဏေကတ္တသမောသရဏာနိ သဟ သတိပဋ္ဌာနေကဘာဝဿ ကာရဏတ္တေန ဝုတ္တာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ၊ ပုရိမသ္မိံ ဝိသုံ။ သရဏဝသေနာတိ ဝါ ဂမနဝသေနာတိ အတ္ထေ သတိ တဒေဝ ဂမနံ သမောသရဏန္တိ သမောသရဏေ ဝါ သတိ-သဒ္ဒတ္ထဝသေန အဝုစ္စမာနေ ဓာရဏတာဝ သတီတိ သတိ-သဒ္ဒတ္ထန္တရာဘာဝါ ပုရိမံ သတိဘာဝဿ ကာရဏံ၊ ပစ္ဆိမံ ဧကဘာဝဿာတိ နိဗ္ဗာနသမောသရဏေပိ သဟိတာနေဝ တာနိ သတိပဋ္ဌာနေကဘာဝဿ ကာရဏာနိ။

စုဒ္ဒသဝိဓေနာတိ ဣဒံ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၂ အာဒယော၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၅ အာဒယော) ဝုတ္တာနံ အာနာပါနပဗ္ဗာဒီနံ ဝသေန။ တထာ ပဉ္စဝိဓေန ဓမ္မာနုပဿနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဥဋ္ဌာနကဘဏ္ဍသဒိသတာ တံတံသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာနုဘာဝဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဘိက္ခုဂေါစရာ ဟိ ဧတေ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဂေါစရေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စရထ သကေ ပေတ္တိကေ ဝိသယေ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀)။

ကာယာနုပဿနာဒိပဋိပတ္တိယာ ဘိက္ခု ဟောတီတိ ဘိက္ခုံ ‘‘ကာယာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ ဒဿေတိ ဘိက္ခုမှိ တံနိယမတော။ တေနာဟ ‘‘ပဋိပတ္တိယာ ဝါ ဘိက္ခုဘာဝဒဿနတော’’တိ။

သမံ စရေယျာတိ ကာယာဒိဝိသမစရိယံ ပဟာယ ကာယာဒီဟိ သမံ စရေယျ။ ရာဂါဒိဝူပသမေန သန္တော၊ ဣန္ဒြိယဒမနေန ဒန္တော၊ စတုမဂ္ဂနိယမေန နိယတော၊ သေဋ္ဌစာရိတာယ ဗြဟ္မစာရီ။ ကာယဒဏ္ဍာဒိဩရောပနေန နိဓာယ ဒဏ္ဍံ။ သော ဧဝရူပေါ ဗာဟိတပါပသမိတပါပဘိန္နကိလေသတာဟိ ဗြာဟ္မဏာဒိသမညော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကာယာနုပဿနာဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

အသမ္မိဿတောတိ ဝေဒနာဒယောပိ ဧတ္ထ သိတာ၊ ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓါတိ ကာယေ ဝေဒနာဒိအနုပဿနာပသင်္ဂေပိ အာပန္နေ တဒမိဿတောတိ အတ္ထော။ အဝယဝီဂါဟသမညာတိဓာဝနသာရာဒါနာဘိနိဝေသနိသေဓနတ္ထံ ကာယံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေဟိ၊ တာနိ စ ကေသာဒီဟိ၊ ကေသာဒိကေ စ ဘူတုပါဒါယရူပေဟိ ¶ ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇန္တော ¶ ‘‘တထာ န ကာယေ’’တိအာဒိမာဟ။ ပါသာဒါဒိနဂရာဝယဝသမူဟေ အဝယဝီဝါဒိနောပိ အဝယဝီဂါဟံ န ကရောန္တိ။ နဂရံ နာမ ကောစိ အတ္ထော အတ္ထီတိ ပန ကေသဉ္စိ သမညာတိဓာဝနံ သိယာတိ ဣတ္ထိပုရိသာဒိသမညာတိဓာဝနေ နဂရနိဒဿနံ ဝုတ္တံ။

ယံ ပဿတိ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ၊ နနု စက္ခုနာ ဣတ္ထိပုရိသဒဿနံ နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ၊ ‘‘ဣတ္ထိံ ပဿာမိ၊ ပုရိသံ ပဿာမီ’’တိ ပန ပဝတ္တသညာယ ဝသေန ‘‘ယံ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မိစ္ဆာဒဿနေ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ယံ ပဿတိ၊ န တံ ဒိဋ္ဌံ၊ တံ ရူပါယတနံ န ဟောတိ၊ ရူပါယတနံ ဝါ တံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တံ ကေသာဒိဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတံ ဒိဋ္ဌံ န ဟောတိ၊ ဒိဋ္ဌံ ဝါ ယထာဝုတ္တံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယံ ဒိဋ္ဌံ တံ န ပဿတီတိ ယံ ရူပါယတနံ၊ ကေသာဒိဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတံ ဝါ ဒိဋ္ဌံ၊ တံ ပညာစက္ခုနာ ဘူတတော န ပဿတီတိ အတ္ထော။

န အညဓမ္မာနုပဿီတိ န အညသဘာဝါနုပဿီ၊ အသုဘာဒိတော အညာကာရာနုပဿီ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပထဝီကာယန္တိ ကေသာဒိပထဝိံ ဓမ္မသမူဟတ္တာ ကာယောတိ ဝဒတိ၊ လက္ခဏပထဝိမေဝ ဝါ အနေကပ္ပဘေဒသကလသရီရဂတံ ပုဗ္ဗာပရိယဘာဝေန ပဝတ္တမာနံ သမူဟဝသေန ဂဟေတွာ ကာယောတိ ဝဒတိ၊ ဧဝံ အညတ္ထာပိ။

အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါတိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဓမ္မာနံ ဃဋိတာရမ္မဏံ ဧကတော အာရမ္မဏဘာဝေါ နတ္ထီတိ အတ္ထော၊ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ ဓမ္မာ ဝါ ဃဋိတာရမ္မဏံ ဣဒံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ တီသု ဘဝေသု ကိလေသာနန္တိ ဘဝတ္တယဝိသယာနံ ကိလေသာနန္တိ အတ္ထော။

သဗ္ဗတ္ထိကန္တိ သဗ္ဗတ္ထ ဘဝံ။ သဗ္ဗသ္မိံ လီနေ ဥဒ္ဓဋေ စ စိတ္တေ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ၊ သဗ္ဗေ ဝါ လီနေ ဥဒ္ဓဋေ စ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ အတ္ထိကာ ဧတာယာတိ သဗ္ဗတ္ထိကာ။ အန္တောသင်္ခေပေါတိ အန္တောဩလီယနာ ကောသဇ္ဇန္တိ အတ္ထော။

အဝိသေသေန ဒွီဟိပိ နီဝရဏပ္ပဟာနံ ဝုတ္တန္တိ ကတွာ ပုန ဧကေကေန ဝုတ္တပ္ပဟာနဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသေသေနာ’’တိ အာဟ၊ ‘‘ဝိနေယျ နီဝရဏာနီ’’တိ အဝတွာ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿဝိနယဿ ဝါ ပယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိသေသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာယာနုပဿနာဘာဝနာယ ဥဇုဝိပစ္စနီကာနံ အနုရောဓဝိရောဓာဒီနံ ¶ ပဟာနဒဿနဉှိ ဧတဿ ပယောဇနန္တိ။ ကာယဘာဝနာယာတိ ¶ ကာယာနုပဿနာဘာဝနာ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာတိ အနုရောဓာဒိပ္ပဟာနဝစနေန။

သဗ္ဗတ္ထိကကမ္မဋ္ဌာနံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ မေတ္တာ မရဏဿတိ အသုဘဘာဝနာ စ။ သတိသမ္ပဇညေန ဧတေန ယောဂိနာ ပရိဟရိယမာနံ တံ သဗ္ဗတ္ထိကကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ သတိသမ္ပဇညဗလေန အဝိစ္ဆိန္နဿ တဿ ပရိဟရိတဗ္ဗတ္တာ၊ သတိယာ ဝါ သမထော ဝုတ္တော သမာဓိက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတတ္တာ။

ကာယာနုပဿနာဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝေဒနာနုပဿနာဒိဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

ကေဝလံ ပနိဓာတိအာဒိနာ ဣဓ ဧတ္တကံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ။ အဒ္ဒမဒက္ခီတိ ဒွေပိ ဧကတ္ထာ။ သမ္မဒ္ဒသောတိ သမ္မာ ပဿကော။

သုခဒုက္ခတောပိ စာတိ သုခါဒီနံ ဌိတိဝိပရိဏာမဉာဏသုခတာယ၊ ဝိပရိဏာမဋ္ဌိတိအညာဏဒုက္ခတာယ စ ဝုတ္တတ္တာ တိဿောပိ စ သုခတော တိဿောပိ စ ဒုက္ခတော အနုပဿိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

ရူပါဒိအာရမ္မဏဆန္ဒာဒိအဓိပတိဉာဏာဒိသဟဇာတကာမာဝစရာဒိဘူမိနာနတ္တဘေဒါနံ ကုသလာကုသလတဗ္ဗိပါကကိရိယာနာနတ္တဘေဒဿ စ အာဒိ-သဒ္ဒေန သသင်္ခါရိကာသင်္ခါရိကသဝတ္ထုကာဝတ္ထုကာဒိနာနတ္တဘေဒါနဉ္စ ဝသေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သုညတာဓမ္မဿာတိ ‘‘ဓမ္မာ ဟောန္တိ၊ ခန္ဓာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၁) သုညတာဝါရေ အာဂတသုညတာသဘာဝဿ ဝသေန။ ကာမဉ္စေတ္ထာတိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ပဟီနတ္တာ ပုန ပဟာနံ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စောဒနံ ဒဿေတိ၊ မဂ္ဂစိတ္တက္ခဏေ ဝါ ဧကတ္ထ ပဟီနံ သဗ္ဗတ္ထ ပဟီနံ ဟောတီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။ တတ္ထ ပုရိမစောဒနာယ နာနာပုဂ္ဂလပရိဟာရော၊ ပစ္ဆိမာယ နာနာစိတ္တက္ခဏိကပရိဟာရော။ လောကိယဘာဝနာယ ဟိ ကာယေ ပဟီနံ န ဝေဒနာဒီသု ဝိက္ခမ္ဘိတံ ဟောတိ။ ယဒိပိ န ပဝတ္တေယျ၊ န ပဋိပက္ခဘာဝနာယ ¶ တတ္ထ သာ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿဿ အပ္ပဝတ္တိ ဟောတီတိ ပုန တပ္ပဟာနံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ။ ဥဘယတ္ထ ဝါ ဥဘယံ သမ္ဘဝတော ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧကတ္ထ ပဟီနံ ¶ သေသေသုပိ ပဟီနံ ဟောတီတိ မဂ္ဂသတိပဋ္ဌာနဘာဝနံ၊ လောကိယဘာဝနာယ ဝါ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဝတ္တိမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဉ္စပိ ခန္ဓာ လောကော’’တိ ဟိ စတူသုပိ ဝုတ္တန္တိ။

ဝေဒနာနုပဿနာဒိဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကာယာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃၅၆။ သဗ္ဗပ္ပကာရဝစနေန ဥဒ္ဒေသေ ဒဿိတာ အဇ္ဈတ္တာဒိအနုပဿနာ ပကာရာ စ ဂဟိတာ။ တတ္ထ အန္တောဂဓာ စုဒ္ဒသ ပကာရာ၊ ကာယဂတာသတိသုတ္တေ ဝုတ္တာ ကေသာဒိဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏစတုက္ကဇ္ဈာနပ္ပကာရာ၊ လောကိယာဒိပ္ပကာရာ စာတိ တေပိ ဂဟိတာ ဧဝ။ နိဒ္ဒေသေ ဟိ ဧကပ္ပကာရနိဒ္ဒေသေန နိဒဿနမတ္တံ ကတန္တိ၊ သဗ္ဗပ္ပကာရဂ္ဂဟဏဉ္စ ဗာဟိရေသုပိ ဧကဒေသသမ္ဘဝတော ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တိရိယံ တစပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဧတ္ထ နနု ကေသလောမနခါနံ အတစပရိစ္ဆိန္နတာ တစဿ စ အတ္ထီတိ? ယဒိပိ အတ္ထိ၊ တစပရိစ္ဆိန္နဗဟုလတာယ ပန တစပရိစ္ဆိန္နတာ န န ဟောတိ ကာယဿာတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တစော ပရိယန္တော အဿာတိ တစပရိယန္တောတိ ဝုတ္တောတိ ဧတေန ပန ဝစနေန ကာယေကဒေသဘူတော တစော ဂဟိတော ဧဝ။ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ စ ကေသာဒယော တဒနုပဝိဋ္ဌမူလာ တစပရိယန္တာဝ ဟောန္တီတိ ဒွတ္တိံသာကာရသမူဟော သဗ္ဗောပိ ကာယော တစပရိယန္တောတိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘ပူရံ နာနပ္ပကာရဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကေ ပန တေ ပကာရာ? ယေဟိ နာနပ္ပကာရံ အသုစိ ဝုတ္တန္တိ ကေသာ လောမာတိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘ဧတေ ကေသာဒယော အာကာရာ’’တိ။ အာကာရာ ပကာရာတိ ဟိ ဧကော အတ္ထော။

နိသိန္နဿ ¶ ယာဝ အပရိပ္ဖန္ဒနိသဇ္ဇာမူလကံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယာဝတာ ဥဋ္ဌာတိ ဝါ၊ တာဝ ဧကော နိသဇ္ဇဝါရော။ ယေန ဝိဓိနာ ဥဂ္ဂဟေ ကုသလော ဟောတိ၊ သော သတ္တဝိဓော ဝိဓိ ‘‘ဥဂ္ဂဟကောသလ္လ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တံနိဗ္ဗတ္တံ ဝါ ဉာဏံ။

ပထဝီဓာတုဗဟုလဘာဝတော မတ္ထလုင်္ဂဿ ကရီသာဝသာနေ တန္တိအာရောပနမာဟ။ ဧတ္ထ ပန မံသံ…ပေ… ဝက္ကံ…ပေ… ကေသာတိ ဧဝံ ဝက္ကပဉ္စကာဒီသု ¶ အနုလောမသဇ္ဈာယံ ဝတွာ ပဋိလောမသဇ္ဈာယော ပုရိမေဟိ သမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော။ သွာယံ ယေ ပရတော ဝိသုံ တိပဉ္စာဟံ၊ ပုရိမေဟိ ဧကတော တိပဉ္စာဟန္တိ ဆပဉ္စာဟံ သဇ္ဈာယာ ဝက္ခမာနာ၊ တေသု အာဒိအန္တဒဿနဝသေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနုလောမပဋိလောမသဇ္ဈာယေပိ ဟိ ပဋိလောမသဇ္ဈာယော အန္တိမောတိ။ သဇ္ဈာယပ္ပကာရန္တရံ ဝါ ဧတမ္ပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟတ္ထသင်္ခလိကာ အင်္ဂုလိပန္တိ။ လက္ခဏပဋိဝေဓဿာတိ အသုဘလက္ခဏပဋိဝေဓဿ၊ ဓာတုလက္ခဏပဋိဝေဓဿ ဝါ။

အတ္တနော ဘာဂေါ သဘာဂေါ၊ သဘာဂေန ပရိစ္ဆေဒေါ သဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ၊ ဟေဋ္ဌုပရိတိရိယန္တေဟိ သကကောဋ္ဌာသိကကေသန္တရာဒီဟိ စ ပရိစ္ဆေဒေါတိ အတ္ထော။

ဓာတုဝိဘင်္ဂေါ (မ။ နိ။ ၃။၃၄၂ အာဒယော) ပုက္ကုသာတိသုတ္တံ။ သာဓာရဏဝသေနာတိ ဧတ္တကေနေဝ သိဒ္ဓေ သဗ္ဗ-ဂ္ဂဟဏံ ဝဏ္ဏကသိဏဝသေန စတုက္ကဇ္ဈာနိကသမထသာဓာရဏတ္တဿ စ ဒဿနတ္ထံ။

ဩက္ကမနဝိဿဇ္ဇနန္တိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝဇ္ဇေတဗ္ဗေ မဂ္ဂေတိ အတ္ထော။ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေတိ ဧတ္ထ ကာယာနုပဿနံ ဟိတွာ သုဘာဒိဝသေန ဂယှမာနာ ကေသာဒယောပိ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏာနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥက္ကုဋ္ဌုက္ကဋ္ဌိဋ္ဌာနေယေဝ ဥဋ္ဌဟိတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဧကတ္ထ ကတာယ ဥက္ကုဋ္ဌိယာ ကမေန သဗ္ဗတာလေသု ပတိတွာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ပရိယန္တတာလံ အာဒိတာလဉ္စ အဂန္တွာ တတော တတော တတ္ထ တတ္ထေဝ ကတာယ ဥက္ကုဋ္ဌိယာ ဥဋ္ဌဟိတွာတိ အတ္ထော။

အဓိစိတ္တန္တိ သမထဝိပဿနာစိတ္တံ။ အနုယုတ္တေနာတိ ယုတ္တပယုတ္တေန၊ ဘာဝေန္တေနာတိ အတ္ထော။ သမာဓိနိမိတ္တံ ဥပလက္ခဏာကာရော သမာဓိယေဝ။ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ စိတ္တေ ကာတဗ္ဗံ၊ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သမာဓိကာရဏံ ဝါ အာရမ္မဏံ သမာဓိနိမိတ္တံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဌာနံ အတ္ထီတိ ဝစနသေသော၊ တံ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တေယျ၊ ဧတဿ သံဝတ္တနဿ ကာရဏံ အတ္ထီတိ ¶ အတ္ထော။ တံ ဝါ မနသိကရဏံ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တေယျာတိ ဧတဿ ဌာနံ ကာရဏန္တိ အတ္ထော။ န စ ပဘင်္ဂူတိ ကမ္မနိယဘာဝူပဂမနေန စ ပဘိဇ္ဇနသဘာဝန္တိ အတ္ထော။

အာလိမ္ပေတီတိ အာဒီပေတိ ဇာလေတိ။ တဉ္စာတိ တံ ပိဠန္ဓနဝိကတိသင်္ခါတံ အတ္ထံ ပယောဇနံ။ အဿာတိ သုဝဏ္ဏကာရဿ အနုဘောတိ သမ္ဘောတိ သာဓေတိ ¶ ။ အဿ ဝါ သုဝဏ္ဏဿ တံ အတ္ထံ သုဝဏ္ဏကာရော အနုဘောတိ ပါပုဏာတိ။

အဘိညာယ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိဉာဏေန သစ္ဆိကရဏီယဿ ဣဒ္ဓိဝိဓပစ္စနုဘဝနာဒိကဿ အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယဿ။ ပစ္စက္ခံ ယဿ အတ္ထိ၊ သော သက္ခိ၊ သက္ခိနော ဘဗ္ဗတာ သက္ခိဘဗ္ဗတာ၊ သက္ခိဘဝနတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သက္ခိ စ သော ဘဗ္ဗော စာတိ ဝါ သက္ခိဘဗ္ဗော။ အယဉှိ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒီနံ ဘဗ္ဗော၊ တတ္ထ စ သက္ခီတိ သက္ခိဘဗ္ဗော၊ တဿ ဘာဝေါ သက္ခိဘဗ္ဗတာ၊ တံ ပါပုဏာတိ။ အာယတနေတိ ပုဗ္ဗဟေတာဒိကေ ကာရဏေ သတိ။

သီတိဘာဝန္တိ နိဗ္ဗာနံ၊ ကိလေသဒရထဝူပသမံ ဝါ။ သမ္ပဟံသေတီတိ သမပဝတ္တံ စိတ္တံ တထာပဝတ္တိယာ ပညာယ တောသေတိ ဥတ္တေဇေတိ။ ယဒါ ဝါ နိရဿာဒံ စိတ္တံ ဘာဝနာယ န ပက္ခန္ဒတိ၊ တဒါ ဇာတိအာဒီနိ သံဝေဂဝတ္ထူနိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သမ္ပဟံသေတိ သမုတ္တေဇေတိ။

တိရိယံ အညမညေန ပရိစ္ဆိန္နာ၊ ကထံ? ဒွေ ကေသာ ဧကတော နတ္ထီတိ။ အာသယောတိ နိဿယော၊ ပစ္စယောတိ အတ္ထော။

နခါ တိရိယံ အညမညေန ပရိစ္ဆိန္နာတိ ဝိသုံ ဝဝတ္ထိတတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တမေဝ ဟိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေ နခါ ဧကတော နတ္ထီ’’တိ အာဟာတိ။

သုခုမမ္ပီတိ ယထာဝုတ္တဩဠာရိကစမ္မတော သုခုမံ အန္တောမုခစမ္မာဒိ။ ကောဋ္ဌာသေသု ဝါ တစေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ယံ ဒုရုပလက္ခဏီယံ၊ တံ ‘‘သုခုမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ဝုတ္တနယေန တစံ ဝိဝရိတွာ ပဿန္တဿ ပါကဋံ ဟောတီတိ။

တာလဂုဠပဋလံ ¶ နာမ ပက္ကတာလဖလလသိကံ တာလပဋ္ဋိကာယ လိမ္ပိတွာ သုက္ခာပေတွာ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဟိတပဋလံ။

ဧဝံ တိမတ္တာနီတိ ဧဝံ-မတ္တ-သဒ္ဒေဟိ ဂေါပ္ဖကဋ္ဌိကာဒီနိ အဝုတ္တာနိပိ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကီဠာဂေါဠကာနိ သုတ္တေန ဗန္ဓိတွာ အညမညံ ဃဋ္ဋေတွာ ကီဠနဂေါဠကာနိ။

တတ္ထ ဇင်္ဃဋ္ဌိကဿ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနန္တိ ဇဏ္ဏုကဋ္ဌိမှိ ပဝိသိတွာ ဌိတဋ္ဌာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေန အဋ္ဌိနာ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနံ ယံ ကဋိဋ္ဌိနော၊ တံ အဂ္ဂဆိန္နမဟာပုန္နာဂဖလသဒိသံ။ သီသကပဋ္ဋဝေဌကံ ဝေဌေတွာ ဌပိတသီသမယံ ပဋ္ဋကံ။ သုတ္တကန္တနသလာကာဝိဒ္ဓါ ¶ ဂေါဠကာ ဝဋ္ဋနာတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဝဋ္ဋနာနံ အာဝလိ ဝဋ္ဋနာဝလိ။ အဝလေခနသတ္ထကံ ဥစ္ဆုတစာဝလေခနသတ္ထကံ။

ဝက္ကဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဝက္ကပရိယန္တဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္နံ။

သက္ခရသုဓာဝဏ္ဏန္တိ မရုမ္ပေဟိ ကတသုဓာဝဏ္ဏံ။ ‘‘သေတသက္ခရသုဓာဝဏ္ဏ’’န္တိ စ ပါဌံ ဝဒန္တိ၊ သေတသက္ခရာဝဏ္ဏံ သုဓာဝဏ္ဏဉ္စာတိ အတ္ထော။

ယတ္ထ အန္နပါနံ နိပတိတွာ တိဋ္ဌတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဝိသမစ္ဆိန္နကလာပေါ ဝိသမံ ဥဒကံ ပဂ္ဃရတိ၊ ဧဝမေဝ သရီရံ ကေသကူပါဒိဝိဝရေဟိ ဥပရိ ဟေဋ္ဌာ တိရိယဉ္စ ဝိသမံ ပဂ္ဃရတီတိ ဒဿေတုံ ဝိသမစ္ဆိန္န-ဂ္ဂဟဏံ ကရောတိ။

အတိကဋုကအစ္စုဏှာဒိကော ဝိသဘာဂါဟာရော ဥဏှကာလေ ပဝတ္တမာနာနံ ဓာတူနံ ဝိသဘာဂတ္တာ။

ဧကတ္တာရမ္မဏဗလေနေဝ ဝါတိ ဝိက္ခမ္ဘိတနီဝရဏေန သုသမာဟိတစိတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿ နာနာရမ္မဏဝိပ္ဖန္ဒနဝိရဟေန ဧကသဘာဝဿ အာရမ္မဏဿ ဝသေန။ တဉှိ ဧကတ္တာရမ္မဏံ ဥပဋ္ဌဟမာနမေဝ အတ္တနိ အဘိရတိံ၊ သာတိသယံ ဖရဏပီတိံ၊ ဣဋ္ဌာကာရာနုဘဝနဉ္စ သောမနဿံ ဥပ္ပာဒေတိ။ န ဟိ အဘိရတိသောမနဿေဟိ ဝိနာ အနတိက္ကန္တပီတိသုခဿ ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အတ္ထီတိ။

အဝိသေသတော ¶ ပန သာဓာရဏဝသေနာတိ ပဋိကူလဓာတုဝဏ္ဏဝိသေသံ အကတွာ သမထဝိပဿနာသာဓာရဏဝသေနာတိ အတ္ထော။ တိဝိဓေနာတိ အနုလောမာဒိနာ ဝက္ခမာနေန။ ဆ မာသေတိ အဒ္ဓမာသေ ဦနေပိ မာသပရိစ္ဆေဒေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနေ သဇ္ဈာယေ ဆ မာသာ ပရိစ္ဆေဒကာ ဟောန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနဿ မာသန္တရဂမနနိဝါရဏဉှိ ဆမာသဂ္ဂဟဏံ၊ န သကလဆမာသေ ပရိဝတ္တဒဿနတ္ထံ။ အာစရိယာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။

လက္ခဏန္တိ ဓာတုပဋိကူလလက္ခဏံ။ ဇနံ န အရဟန္တီတိ အဇညာ၊ ဇနေ ပဝေသေတုံ အယုတ္တာ ဇိဂုစ္ဆနီယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ပဋိပါဋိယာ အဋ္ဌီနီတိ ပဋိပါဋိယာ အဋ္ဌီနိ ကောဋိယာ ဌိတာနိ။ န ဧတ္ထ ကောစိ အတ္တာ နာမ အတ္ထိ၊ အဋ္ဌီနိ ဧဝ အဋ္ဌိပုဉ္ဇမတ္တော ဧဝါယံ သင်္ဃာဋောတိ ဒဿေတိ ¶ ။ အနေကသန္ဓိယမိတောတိ အနေကေဟိ သန္ဓီဟိ ယမိတော သမ္ဗဒ္ဓါ သော အဋ္ဌိပုဉ္ဇောတိ ဒဿေတိ။ န ကေဟိစီတိ ယမေန္တံ အတ္တာနံ ပဋိသေဓေတိ။ စောဒိတော ဇရာယ မရဏာဘိမုခဂမနေန စောဒိတော။

မဟာဘူတံ ဥပါဒါရူပေန ပရိစ္ဆိန္နံ ‘‘နီလံ ပီတံ သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓ’’န္တိအာဒိနာ။ ဥပါဒါရူပံ မဟာဘူတေန တန္နိဿိတဿ တဿ တတော ဗဟိ အဘာဝါ။ ဆာယာတပါနံ အာတပပစ္စယဆာယုပ္ပာဒကဘာဝေါ အညမညပရိစ္ဆေဒကတာ။ ရူပက္ခန္ဓဿ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ တဒန္တောဂဓာနံ စက္ခာဒိအာယတနဒွါရာနံ ဝသေန တံတံဒွါရိကာ အရူပိနော ခန္ဓာ ပါကဋာ ဟောန္တိ၊ အာယတနာနိ စ ဒွါရာနိ စ အာယတနဒွါရာနီတိ ဝါ အတ္ထော။ တေန ရူပါယတနာဒီနဉ္စ ဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သပ္ပစ္စယာတိ သပ္ပစ္စယဘာဝါ၊ ပစ္စယာယတ္တံ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာနော ဝါ သဒိသော ယုတ္တော ပစ္စယော သပ္ပစ္စယော၊ တသ္မာ သပ္ပစ္စယာ။

ဧတ္တကောတိ ယထာဝုတ္တေန အာကာရေန ပဂုဏော ကောဋ္ဌာသော။ ဥဂ္ဂဟောဝ ဥဂ္ဂဟသန္ဓိ။ ဝဏ္ဏာဒိမုခေန ဟိ ဥပဋ္ဌာနံ ဧတ္ထ သန္ဓီယတိ သမ္ဗဇ္ဈတီတိ ‘‘သန္ဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန ဥပဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေတိ နာတိဒူရနာစ္စာသန္နဂမနာဂမနသမ္ပန္နန္တိ ဧကင်္ဂံ၊ ဒိဝါ အဗ္ဗောကိဏ္ဏံ ရတ္တိံ အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃောသန္တိ ဧကံ၊ အပ္ပဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿန္တိ ¶ ဧကံ၊ တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ဝိဟရန္တဿ အပ္ပကသိရေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ စီဝရ…ပေ… ပရိက္ခာရောတိ ဧကံ၊ တသ္မိံ ပန သေနာသနေ ထေရာ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ ဗဟုဿုတာတိ ဧကံ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၁)။ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေနာတိ အပ္ပာဗာဓာသာဌေယျသဒ္ဓါပညာဝီရိယေဟိ ပဓာနိယင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေန။

ဥဋ္ဌာနကဒါယန္တိ တေဟိ ခေတ္တေဟိ ဥဋ္ဌာနကံ၊ တေဟိ ဒါတဗ္ဗဓညန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ အဋ္ဌကုမ္ဘဒါယကခေတ္တံ ဝိယ မုခဓောဝနကိစ္စံ၊ သောဠသကုမ္ဘဒါယကံ ဝိယ ခါဒနဘုဉ္ဇနကိစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ လဟုကဂရုကဘာဝတော။ တတော ပန ယံ ဒုက္ခံ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တံ အညဉ္စ ဒွတ္တိံသာကာရမနသိကာရေန စ နိဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထေဝ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧကဒိဝသံ တိံသ ဝါရေ မနသိကာရဋ္ဌပနေန။

သဟဿုဒ္ဓါရံ ¶ သာဓေတွာတိ သဟဿဝဍ္ဎိတံ ဣဏံ ယောဇေတွာ။ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗောတိ ဥဒ္ဓါရောတိ ဟိ ဝဍ္ဎိ ဝုစ္စတီတိ။ သုဒ္ဓစိတ္တေနာတိ ဝိက္ခေပါဒိကိလေသဝိရဟိတစိတ္တေန။ ကေသာဒီသု တစေ ရဇ္ဇန္တာ သုစ္ဆဝိစမ္မံ တစောတိ ဂဟေတွာ ‘‘သုဝဏ္ဏာဒိဝဏ္ဏော မေ တစော’’တိအာဒိနာ ရဇ္ဇန္တိ။

တေသု ဒွေ ဧကမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇမာနာ နာမ န ဟောန္တီတိ ယထာ တထာ ဝါ ပလာယန္တီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ရာဂါဒိဝတ္ထုဘာဝေန ဒွတ္တိံသာကာရာနံ စောရသဒိသတာ အနတ္ထာဝဟတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ကမ္မမေဝ ဝိသေသာဓိဂမဿ ဌာနန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝနာ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘မနသိကရောန္တဿ အပ္ပနံ ပါပုဏာတီ’’တိ။ ကမ္မဿ ဝါ ဘာဝနာယ ဌာနံ အာရမ္မဏံ အပ္ပနာရမ္မဏဘာဝူပဂမနေန အပ္ပနံ ပါပုဏာတီတိ ဝုတ္တံ။

မာနဇာတိကောတိ ဧတေန လင်္ဃနသမတ္ထတာယောဂေန ဥပသမရဟိတတံ ဒဿေတိ။ စိတ္တမ္ပိ ဟိ တထာ နာနာရမ္မဏေသု ဝဍ္ဎိတံ ဥပသမရဟိတန္တိ ဒဿေတဗ္ဗန္တိ။

ဟတ္ထေ ဂဟိတပဉှဝတ္ထု ပါကတိကမေဝါတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တတံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘မာလကတ္ထေရော ကိရ ဒီဃဘာဏကအဘယတ္ထေရံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ‘အာဝုသော အဘယ၊ ဣမံ တာဝ ¶ ပဉှံ ဥဂ္ဂဏှာဟီ’တိ ဝတွာ အာဟ ‘မာလကတ္ထေရော ဒွတ္တိံသကောဋ္ဌာသေသု ဒွတ္တိံသပဌမဇ္ဈာနလာဘီ၊ သစေ ရတ္တိံ ဧကံ၊ ဒိဝါ ဧကံ သမာပဇ္ဇတိ၊ အတိရေကဍ္ဎမာသေန ပုန သမ္ပဇ္ဇတိ။ သစေ ပန ဒေဝသိကံ ဧကမေဝ သမာပဇ္ဇတိ၊ အတိရေကမာသေန ပုန သမ္ပဇ္ဇတီ’’’တိ။

ဣဒံ ပန ဧကံ မနသိကရောန္တဿ ဧကံ ပါဋိယေက္ကံ မနသိကရောန္တဿ ဒွတ္တိံသာတိ ဧတဿ သာဓနတ္ထံ နိဒဿနဝသေန အာနီတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အနုပါဒိန္နကပက္ခေ ဌိတာနီတိ ဧတေန စေတိယပဗ္ဗတဝါသီ မဟာတိဿတ္ထေရော ဝိယ၊ သင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရုပဋ္ဌာကသာမဏေရော ဝိယ စ အနုပါဒိန္နကပက္ခေ ဌပေတွာ ဂဟေတုံ သက္ကောန္တဿ ဒသဝိဓာသုဘဝသေန ဇီဝမာနကသရီရေပိ ဥပဋ္ဌိတေ ဥပစာရပ္ပတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အတ္ထိဿ ကာယေ’’တိ ပန သတ္တဝသေန ကေသာဒီသု ဂယှမာနေသု ယထာ ‘‘ဣမသ္မိံ ¶ ကာယေ’’တိ သတ္တ-ဂ္ဂဟဏရဟိတေ အဟံကာရဝတ္ထုမှိ ဝိဒ္ဓသ္တာဟံကာရေ သဒါ သန္နိဟိတေ ပါကဋေ စ အတ္တနော ကာယေ ဥပဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ န တထာ တတ္ထာတိ အပ္ပနံ အပ္ပတ္တာ အာဒီနဝါနုပဿနာဝ တတ္ထ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘အသုဘာနုပဿနာသင်္ခါတာ ပန ဝိပဿနာဘာဝနာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

၃၅၇။ အာဒိမှိ သေဝနာ အာသေဝနာ၊ ဝဍ္ဎနံ ဘာဝနာ၊ ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ ဗဟုလီကမ္မန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

၃၆၂။ ဝတ္ထုပရိညာယာတိ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာနံ ဝတ္ထုဘူတဿ ကာယဿ ပရိဇာနနေန။ အပ္ပိတာတိ ဂမိတာ၊ သာ စ ဝိနာသိတတာတိ အာဟ ‘‘ဝိနာသိတာ’’တိ။ အပ္ပဝတ္တိယံ ဌပိတာတိပိ အပ္ပိတာတိ အယမတ္ထော နိရုတ္တိသိဒ္ဓိယာ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိဂတန္တာ ကတာတိ ဣဒါနိ ကာတဗ္ဗော အန္တော ဧတေသံ နတ္ထီတိ ဝိဂတန္တာ၊ ဧဝံဘူတာ ကတာတိ အတ္ထော။ ကမ္မမေဝ ဝိသေသာဓိဂမဿ ဌာနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ ကမ္မေ ဝါ ဌာနံ ဘာဝနာရမ္ဘော ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ တဉ္စ အနုပဿနာတိ အာဟ ‘‘အနုပဿနာယ ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ၊ အနုပဿနာယ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ကာယာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝေဒနာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃၆၃။ သမ္ပဇာနဿ ¶ ဝေဒိယနံ သမ္ပဇာနဝေဒိယနံ။ ဝတ္ထုန္တိ သုခါဒီနံ အာရမ္မဏမာဟ၊ တေန ဝတ္ထု အာရမ္မဏံ ဧတိဿာတိ ဝတ္ထုအာရမ္မဏာတိ သမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတီတိ ဧတေန ‘‘သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒယာမီ’’တိ ဣဒံ ဝေါဟာရမတ္တေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။

ဝီရိယသမာဓိံ ယောဇေတွာတိ အဓိဝါသနဝီရိယဿ အဓိမတ္တတာယ တဿ သမတာယ ဥဘယံ သဟ ယောဇေတွာ။ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟီတိ လောကုတ္တရပဋိသမ္ဘိဒါဟိ သဟ။ လောကိယာနမ္ပိ ဝါ သတိ ဥပ္ပတ္တိကာလေ တတ္ထ သမတ္ထတံ သန္ဓာယ ‘‘သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမသီသီတိ ဝါရသမသီသီ ဟုတွာ ပစ္စဝေက္ခဏဝါရဿ အနန္တရဝါရေ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ ¶ အတ္ထော။ သင်္ခေပမနသိကာရဝသေန မဟာသတိပဋ္ဌာနေ၊ ဝိတ္ထာရမနသိကာရဝသေန ရာဟုလောဝါဒဓာတုဝိဘင်္ဂါဒီသု။

ဖဿပဉ္စမကေယေဝါတိ ဧဝ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တေသု တီသုပိ မုခေသု ပရိဂ္ဂဟဿ သမာနတံ ဒဿေတိ။ နာမရူပဝဝတ္ထာနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ နိရဝသေသရူပပရိဂ္ဂဟဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝတ္ထု နာမ ကရဇကာယော’’တိ အာဟ၊ န စက္ခာဒီနိ ဆဝတ္ထူနီတိ။ ကရဇကာယဿ ပန ဝတ္ထုဘာဝသာဓနတ္ထံ ‘‘ဣဒဉ္စ ပန မေ ဝိညာဏံ ဧတ္ထ သိတံ၊ ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၅၊ မ။ နိ။ ၂။၂၅၂) သုတ္တံ အာဘတံ။

ဖဿဝိညာဏာနံ ပါကဋတာ ကေသဉ္စိ ဟောတီတိ ယေသံ န ဟောတိ၊ တေ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဖဿဝသေန ဝါ ဟိ…ပေ… န ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ။ တေသံ ပန အညေသဉ္စ သဗ္ဗေသံ ဝေနေယျာနံ ဝေဒနာ ပါကဋာတိ အာဟ ‘‘ဝေဒနာဝသေန ပန ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ။ သတဓောတသပ္ပိ နာမ သတဝါရံ ဝိလာပေတွာ ဝိလာပေတွာ ဥဒကေ ပက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဟိတသပ္ပိ။

ဝိနိဝတ္တေတွာတိ စတုက္ခန္ဓသမုဒါယတော ဝိသုံ ဥဒ္ဓရိတွာ။ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တာဒီသု ကတ္ထစိ ပဌမံ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ဝတွာ ပစ္ဆာ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ဝေဒနာဝသေန ဝိနိဝတ္တေတွာ ဒဿိတံ။ ကတ္ထစိ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ဧဝ ဝေဒနာဝသေန အရူပရာသိတော၊ ဉာတပရိညာယ ပရိညာတတော ဝါ ရူပါရူပရာသိတော ဝါ ဝိနိဝတ္တေတွာ ဒဿိတံ။ တတ္ထာပိ ယေသု ပဌမံ ဉာတပရိညာ ဝုတ္တာ၊ တေသု တဒန္တောဂဓံ ¶ ။ ယေသု န ဝုတ္တာ၊ တေသု စ ဝေဒနာယ အာရမ္မဏမတ္တံ သံခိတ္တံ ပါဠိအနာရုဠှံ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ရူပကမ္မဋ္ဌာနဿ ပဌမံ ကထိတတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

‘‘မနောဝိညေယျာနံ ဓမ္မာနံ ဣဋ္ဌာနံ ကန္တာန’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၆) နယေန ဝုတ္တံ ဆဂေဟဿိတသောမနဿံ ပဉ္စကာမဂုဏေသု အဿာဒါနုပဿိနော ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏာမိသနိဿိတာ ဆ ဂေဟဿိတသောမနဿဝေဒနာ’’တိ။

ဝေဒနာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စိတ္တာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃၆၅။ ကိလေသသမ္ပယုတ္တာနံ ¶ ဓမ္မာနံ ကေဟိစိ ကိလေသေဟိ ဝိပ္ပယောဂေပိ သတိ ယေဟိ သမ္ပယုတ္တာ၊ တေဟိ သံကိလေသဘာဝေန သဒိသေဟိ သံကိလိဋ္ဌတ္တာ ဣတရေဟိပိ န ဝိသုဒ္ဓတာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န ပစ္ဆိမပဒံ ဘဇန္တီ’’တိ။ ဒုဝိဓန္တိ ဝိသုံ ဝစနံ သရာဂသဒေါသေဟိ ဝိသိဋ္ဌဂ္ဂဟဏတ္ထံ။ အဝိပဿနုပဂတ္တာ ‘‘ဣဓ ဩကာသောဝ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။

စိတ္တာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဓမ္မာနုပဿနာနိဒ္ဒေသော

က။ နီဝရဏပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၃၆၇။ ကဏှသုက္ကာနံ ယုဂနဒ္ဓတာ နတ္ထီတိ ပဇာနနကာလေ အဘာဝါ ‘‘အဘိဏှသမုဒါစာရဝသေနာ’’တိ အာဟ။

သုဘမ္ပီတိ ¶ ကာမစ္ဆန္ဒောပိ။ သော ဟိ အတ္တနော ဂဟဏာကာရေန ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တေနာကာရေန ပဝတ္တမာနကဿ အညဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ နိမိတ္တတ္တာ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ စာတိ။ အာကင်္ခိတဿ ဟိတသုခဿ အနုပါယဘူတော မနသိကာရော အနုပါယမနသိကာရော။ တတ္ထာတိ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ အာရမ္မဏဘူတေ စ ဒုဝိဓေပိ သုဘနိမိတ္တေ။

အသုဘမ္ပီတိ အသုဘဇ္ဈာနမ္ပိ။ တံ ပန ဒသသု အသုဘေသု ကေသာဒီသု စ ပဝတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေသာဒီသု ဟိ သညာ အသုဘသညာတိ ဂိရိမာနန္ဒသုတ္တေ ဝုတ္တာတိ။ ဧတ္ထ စတုဗ္ဗိဓဿပိ အယောနိသောမနသိကာရဿ ယောနိသောမနသိကာရဿ စ ဒဿနံ နိရဝသေသဒဿနတ္ထံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေသု ပန အသုဘေ သုဘန္တိ အသုဘန္တိ စ မနသိကာရော ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ တဒနုကုလတ္တာ ဝါ ဣတရေပီတိ။

ဘောဇနေ မတ္တညုနော ထိနမိဒ္ဓါဘိဘဝါဘာဝါ ဩတာရံ အလဘမာနော ကာမရာဂေါ ပဟီယတီတိ ဝဒန္တိ။ ဘောဇနနိဿိတံ ပန အာဟာရေပဋိကူလသညံ၊ တဗ္ဗိပရိဏာမဿ တဒါဓာရဿ တဿ စ ဥပနိဿယဘူတဿ အသုဘတာဒိဒဿနံ၊ ကာယဿ စ အာဟာရဋ္ဌိတိကတာဒိဒဿနံ သော ¶ ဥပ္ပာဒေတီတိ တဿ ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတေဝ၊ အဘိဓမ္မပရိယာယေန သဗ္ဗောပိ လောဘော ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏန္တိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေနာ’’တိ။

ဩဒိဿကာနောဒိဿကဒိသာဖရဏာနန္တိ အတ္တဂရုအတိပ္ပိယသဟာယမဇ္ဈတ္တဝသေန ဩဒိဿကတာ၊ သီမာဘေဒေ ကတေ အနောဒိဿကတာ၊ ဧကဒိသာဖရဏဝသေန ဒိသာဖရဏတာ မေတ္တာယ ဥဂ္ဂဟဏေ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဟာရရစ္ဆာဂါမာဒိဝသေန ဝါ ဩဒိဿကဒိသာဖရဏံ၊ ဝိဟာရာဒိဥဒ္ဒေသရဟိတံ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာဝသေန အနောဒိဿကဒိသာဖရဏန္တိ ဧဝံ ဝါ ဒွိဓာ ဥဂ္ဂဟံ သန္ဓာယ ‘‘ဩဒိဿကာနောဒိဿကဒိသာဖရဏာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဂဟော စ ယာဝ ဥပစာရာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဥဂ္ဂဟိတာယ အာသေဝနာ ဘာဝနာ။ တတ္ထ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ ပါဏာ ဘူတာ ပုဂ္ဂလာ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ’’တိ ဧတေသံ ဝသေန ပဉ္စဝိဓာ၊ ဧကေကသ္မိံ ‘‘အဝေရာ ဟောန္တု၊ အဗျာပဇ္ဇာ၊ အနီဃာ၊ သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူ’’တိ စတုဓာ ပဝတ္တိတော ဝီသတိဝိဓာ ဝါ အနောဓိသောဖရဏာ မေတ္တာ၊ ‘‘သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော ပုရိသာ အရိယာ အနရိယာ ဒေဝါ မနုဿာ ဝိနိပါတိကာ’’တိ သတ္တောဓိကရဏဝသေန ပဝတ္တာ သတ္တဝိဓာ၊ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓာ ဝါ ဩဓိသောဖရဏာ မေတ္တာ၊ ဒသဟိ ဒိသာဟိ ဒိသောဓိကရဏဝသေန ပဝတ္တာ ဒသဝိဓာ စ ဒိသာဖရဏာ မေတ္တာ၊ ဧကေကာယ ဝါ ဒိသာယ သတ္တာဒိဣတ္ထိအာဒိအဝေရာဒိယောဂေန အသီတာဓိကစတုသတပ္ပဘေဒါ အနောဓိသောဩဓိသောဖရဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကာယဝိနာမနာတိ ¶ ကာယဿ ဝိဝိဓေန အာကာရေန နာမနာ။

အတိဘောဇနေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟောတိ အတိဘောဇနေ ထိနမိဒ္ဓဿ နိမိတ္တဂ္ဂါဟော၊ ‘‘ဧတ္တကေ ဘုတ္တေ ထိနမိဒ္ဓဿ ကာရဏံ ဟောတိ၊ ဧတ္တကေ န ဟောတီ’’တိ ထိနမိဒ္ဓဿ ကာရဏာကာရဏဂ္ဂါဟောတိ အတ္ထော။ ဓုတင်္ဂါနံ ဝီရိယနိဿိတတ္တာ အာဟ ‘‘ဓုတင်္ဂနိဿိတသပ္ပာယကထာယပီ’’တိ။

ကုက္ကုစ္စမ္ပိ ကတာကတာနုသောစနဝသေန ပဝတ္တမာနံ ဥဒ္ဓစ္စေန သမာနလက္ခဏံ အဝူပသမသဘာဝမေဝါတိ စေတသော အဝူပသမော ‘‘ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စမေဝါ’’တိ ဝုတ္တော။

ဗဟုဿုတဿ ဂန္ထတော စ အတ္ထတော စ အတ္ထာဒီနိ ဝိစိနန္တဿ စေတသော ဝိက္ခေပေါ န ဟောတိ ယထာဝိဓိပဋိပတ္တိယာ ယထာနုရူပပတိကာရပ္ပဝတ္တိယာ ကတာကတာနုသောစနဉ္စာတိ ‘‘ဗာဟုသစ္စေနပိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတီ’’တိ အာဟ။ ဝုဍ္ဎသေဝိတာ စ ဝုဍ္ဎသီလိတံ အာဝဟတီတိ စေတောဝူပသမကရတ္တာ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စပ္ပဟာနကာရိတာ ¶ ဝုတ္တာ။ ဝုဍ္ဎတံ ပန အနပေက္ခိတွာ ဝိနယဓရာ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒကာ ကလျာဏမိတ္တာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဌာနီယာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဌာနီယာ ဝိစိကိစ္ဆာဌာနီယာ။ ဌာတဗ္ဗာတိ ဝါ ဌာနီယာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ ဌာနီယာ ဧတေသူတိ ဝိစိကိစ္ဆာဌာနီယာ။

ကာမံ ဗဟုဿုတတာပရိပုစ္ဆကတာဟိ အဋ္ဌဝတ္ထုကာပိ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယတိ၊ တထာပိ ရတနတ္တယဝိစိကိစ္ဆာမူလိကာ သေသဝိစိကိစ္ဆာတိ ကတွာ အာဟ ‘‘တီဏိ ရတနာနိ အာရဗ္ဘာ’’တိ။ ဝိနယေ ပကတညုတာ ‘‘သိက္ခာယ ကင်္ခတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၀၈၊ ဝိဘ။ ၉၁၅) ဝုတ္တာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိနယေ စိဏ္ဏဝသီဘာဝဿပီ’’တိ။ ဩကပ္ပနိယသဒ္ဓါသင်္ခါတအဓိမောက္ခဗဟုလဿာတိ အနုပဝိသနသဒ္ဓါသင်္ခါတအဓိမောက္ခေန အဓိမုစ္စနဗဟုလဿ။ အဓိမုစ္စနဉ္စ အဓိမောက္ခုပ္ပာဒနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဒ္ဓါယ ဝါ နိန္နတာ အဓိမုတ္တိ။

နီဝရဏပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ခ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

ခန္ဓာဒိပါဠိယာ ¶ အတ္ထော ခန္ဓာဒီနံ အတ္ထောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ခန္ဓ…ပေ… ဝိပဿနာနံ အတ္ထသန္နိဿိတပရိပုစ္ဆာဗဟုလတာ’’တိ။ တေန ပါဠိမုတ္တကပုစ္ဆာ န တထာ ပညာသံဝတ္တနိကာ၊ ယထာ အတ္ထပဋိပုစ္ဆာတိ ဒဿေတိ။

မန္ဒတ္တာ အဂ္ဂိဇာလာဒီသု အာပေါဓာတုအာဒီနံ ဝိယ ဝီရိယာဒီနံ သကိစ္စေ အသမတ္ထတာ ဝုတ္တာ။

ပတ္တံ နီဟရန္တောဝ တံ သုတွာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စာဘိညတ္တာ ဒိဗ္ဗသောတေန အဿောသီတိ ဝဒန္တိ။

ပသာဒသိနေဟာဘာဝေနာတိ ပသာဒသင်္ခါတဿ သိနေဟဿ အဘာဝေန။ ဂဒြဘပိဋ္ဌေ လူခရဇော လူခတရော ဟုတွာ ဒိဿတီတိ အတိလူခတာယ တံသဒိသေ။

သံဝေဇနပသာဒနေဟိ တေဇနံ တောသနဉ္စ သမ္ပဟံသနာတိ။

ဗောဇ္ဈင်္ဂပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမထဝိပဿနာသုဒ္ဓဝိပဿနာဝသေန ¶ ပဌမဿ ဣတရေသဉ္စ ကထိတတ္တာတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သတိ ကာယာနုပဿနာ နာမာတိ အာဂမနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧဝံ တာဝ ဒေသနာ ပုဂ္ဂလေ တိဋ္ဌတီတိ ကာယာနုပဿီအာဒီနံ အာဂမနဝသေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ သတိပဋ္ဌာနဒေသနာ ပုဂ္ဂလေ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ န ဟိ သက္ကာ ဧကဿ အနေကသမင်္ဂိတာ ဝတ္တုံ ဧကက္ခဏေ အနေကသတိသမ္ဘဝါဝဗောဓပသင်္ဂါ၊ ပုဂ္ဂလံ ပန အာမသိတွာ သကိစ္စပရိစ္ဆိန္နေ ဓမ္မေ ဝုစ္စမာနေ ကိစ္စဘေဒေန ဧကိဿာပိ သတိယာ အနေကနာမတာ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကာယေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာ ဟိ ပုဂ္ဂလကိစ္စံ ဓမ္မာ ဧဝါတိ ဓမ္မဘေဒေန ကာယာနုပဿီအာဒိပုဂ္ဂလဘေဒေါဝ ဟောတိ၊ န ဧဝံ ဓမ္မဿ ဓမ္မော ကိစ္စန္တိ န ဓမ္မဘေဒေန တဿ ဘေဒေါ၊ တသ္မာ ဧကာဝ သတိ စတုဝိပလ္လာသပ္ပဟာနဘူတာ မဂ္ဂေ သမိဒ္ဓါ အနတ္ထန္တရေန တပ္ပဟာနကိစ္စဘေဒေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၃၇၄။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ¶ ‘‘ကထဉ္စ ဘိက္ခု ကာယေ ကာယာနုပဿီ ဝိဟရတိ? ဣဓ ဘိက္ခု ယသ္မိံ သမယေ…ပေ… ဒန္ဓာဘိညံ ကာယေ ကာယာနုပဿီ၊ ယာ တသ္မိံ သမယေ သတီ’’တိအာဒိနာ အာဂမနဝသေန ဝိသေသိတာနိ သတိပဋ္ဌာနာနိ ပုဂ္ဂလေ ဌပေတွာ ဒေသေတွာ ပုန ‘‘တတ္ထ ကတမံ သတိပဋ္ဌာနံ? ဣဓ ဘိက္ခု ယသ္မိံ သမယေ…ပေ… ဒန္ဓာဘိညံ…ပေ… ယာ တသ္မိံ သမယေ သတီ’’တိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလံ အနာမသိတွာ အာဂမဝိသေသနဉ္စ အကတွာ စတုကိစ္စသာဓကေကသတိဝသေန သုဒ္ဓိကသတိပဋ္ဌာနနယော ဝုတ္တောတိ အယမေတ္ထ နယဒွယေ ဝိသေသော။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ သမ္မပ္ပဓာနဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၃၉၀။ ကာရဏပ္ပဓာနာတိ ¶ ¶ ‘‘အနုပ္ပန္နပါပကာနုပ္ပာဒါဒိအတ္ထာ’’တိ ဂဟိတာ တထေဝ တေ ဟောန္တီတိ တံ အတ္ထံ သာဓေန္တိယေဝါတိ ဧတဿ အတ္ထဿ ဒီပကော သမ္မာ-သဒ္ဒေါတိ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထဿ အနုပ္ပန္နပါပကာနုပ္ပာဒါဒိနော ကာရဏဘူတာ၊ ပဓာနကာရဏဘူတာတိ အတ္ထော။ သမ္မာသဒ္ဒဿ ဥပါယယောနိသောအတ္ထဒီပကတံ သန္ဓာယ ‘‘ဥပါယပ္ပဓာနာ ယောနိသောပဓာနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိပန္နကောတိ ဘာဝနမနုယုတ္တော။ ဘုသံ ယောဂေါ ပယောဂေါ၊ ပယောဂေါဝ ပရက္ကမော ပယောဂပရက္ကမော။ ဧတာနီတိ ‘‘ဝါယမတီ’’တိအာဒီနိ ‘‘အာသေဝမာနော ဝါယမတီ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။

အနုပ္ပန္နာတိ အဝတ္တဗ္ဗတံ အာပန္နာနန္တိ ဘူမိလဒ္ဓါရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတာဝိက္ခမ္ဘိတာသမုဂ္ဃာတိတုပ္ပန္နာနံ။

၃၉၁။ ဓမ္မစ္ဆန္ဒောတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝီရိယစ္ဆန္ဒာ ဝိယ န အညော ဓမ္မော၊ အထ ခေါ ဆန္ဒနိယသဘာဝေါ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဘာဝစ္ဆန္ဒော’’တိ။ တတ္ထ ‘‘ယော ကာမေသု ကာမစ္ဆန္ဒော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၁၀၃) တဏှာ ဆန္ဒောတိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ‘‘သဗ္ဗေဝ နု ခေါ၊ မာရိသ၊ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဧကန္တဝါဒါ ဧကန္တသီလာ ဧကန္တဆန္ဒာ ဧကန္တအဇ္ဈောသာနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၆၆) ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌိ၊ ပမာဒနိဒ္ဒေသေ ‘‘နိက္ခိတ္တဆန္ဒတာ နိက္ခိတ္တဓုရတာ’’တိ ဝီရိယန္တိ ဝဏ္ဏေတိ။

၃၉၄။ ဝါယမတိ ¶ ဝီရိယံ အာရဘတီတိ ပဒဒွယဿပိ နိဒ္ဒေသော ဝီရိယနိဒ္ဒေသောယေဝါတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဝီရိယနိဒ္ဒေသေ’’တိ။

၄၀၆။ သဗ္ဗပုဗ္ဗဘာဂေတိ သဗ္ဗမဂ္ဂါနံ ပုဗ္ဗဘာဂေ။ ပုရိမသ္မိန္တိ ‘‘အနုပ္ပန္နာ မေ ကုသလာ ဓမ္မာ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာ အနတ္ထာယ သံဝတ္တေယျု’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သမထဝိပဿနာဝ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ၊ တံ ပန မဂ္ဂါနုပ္ပန္နတာယ ဘာဝတော အနုပ္ပဇ္ဇမာနေ စ တသ္မိံ ဝဋ္ဋာနတ္ထသံဝတ္တနတော န ယုတ္တန္တိ ပဋိက္ခိပတိ။

မဟန္တံ ¶ ဂါရဝံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘သင်္ဃဂါရဝေန ယထာရုစိ ဝိန္ဒိတုံ န သက္ကာ’’တိ သင်္ဃေန သဟ န နိက္ခမိ။ အတိမန္ဒာနိ နောတိ နနု အတိမန္ဒာနီတိ အတ္ထော။ သန္တသမာပတ္တိတော အညံ သန္ထမ္ဘနကာရဏံ ဗလဝံ နတ္ထီတိ ‘‘တတော ပရိဟီနာ သန္ထမ္ဘိတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ အာဟ။ န ဟိ မဟာရဇ္ဇုမှိ ဆိန္နေ သုတ္တတန္တူ သန္ဓာရေတုံ သက္ကောန္တီတိ။ သမထေ ဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ တေန သမာနဂတိကာ ဝိပဿနာ စာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဧဝံ ဥပ္ပန္နာ သမထဝိပဿနာ…ပေ… သံဝတ္တန္တီ’’တိ။

တတ္ထ အနုပ္ပန္နာနန္တိ ဧတ္ထ တတ္ထ ဒုဝိဓာယ သမ္မပ္ပဓာနကထာယ၊ တတ္ထ ဝါ ပါဠိယံ ‘‘အနုပ္ပန္နာန’’န္တိ ဧတဿ အယံ ဝိနိစ္ဆယောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတေယေဝါတိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ဥပ္ပန္နာယေဝ။

စုဒ္ဒသ မဟာဝတ္တာနိ ခန္ဓကေ ဝုတ္တာနိ အာဂန္တုကအာဝါသိကဂမိကအနုမောဒန ဘတ္တဂ္ဂ ပိဏ္ဍစာရိက အာရညိက သေနာသန ဇန္တာဃရဝစ္စကုဋိ အာစရိယဥပဇ္ဈာယသဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကဝတ္တာနိ စုဒ္ဒသ။ တတော အညာနိ ပန ကဒါစိ တဇ္ဇနီယကမ္မကတာဒိကာလေ ပါရိဝါသိကာဒိကာလေ စ စရိတဗ္ဗာနိ ဒွါသီတိ ခုဒ္ဒကဝတ္တာနီတိ ကထိတာနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ န ဟိ တာနိ သဗ္ဗာသု အဝတ္ထာသု စရိတဗ္ဗာနိ၊ တသ္မာ မဟာဝတ္တေ အဂဏိတာနိ။ တတ္ထ ‘‘ပါရိဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝတ္တံ ပညာပေဿာမီ’’တိ အာရဘိတွာ ‘‘န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗံ…ပေ… န ဆမာယံ စင်္ကမန္တေ စင်္ကမေ စင်္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၇၆) ဝုတ္တာနိ ပကတတ္တေ စရိတဗ္ဗဝတ္တာဝသာနာနိ ဆသဋ္ဌိ၊ တတော ပရံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ ပါရိဝါသိကဝုဍ္ဎတရေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ၊ မူလာယပဋိကဿနာရဟေန၊ မာနတ္တာရဟေန၊ မာနတ္တစာရိကေန၊ အဗ္ဘာနာရဟေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိအာဒီနိ (စူဠဝ။ ၈၂) ပကတတ္တေ စရိတဗ္ဗေဟိ အနညတ္တာ ဝိသုံ ဝိသုံ ¶ အဂဏေတွာ ပါရိဝါသိကဝုဍ္ဎတရာဒီသု ပုဂ္ဂလန္တရေသု စရိတဗ္ဗတ္တာ တေသံ ဝသေန သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဧကေကံ ကတွာ ဂဏေတဗ္ဗာနိ ပဉ္စာတိ ဧကသတ္တတိ ဝတ္တာနိ၊ ဥက္ခေပနီယကမ္မကတဝတ္တေသု ဝတ္တပညာပနဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘န ပကတတ္တဿ ဘိက္ခုနော အဘိဝါဒနံ ပစ္စုဋ္ဌာနံ…ပေ… နဟာနေ ပိဋ္ဌိပရိကမ္မံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၇၅) ဣဒံ အဘိဝါဒနာဒီနံ အဿာဒိယနံ ဧကံ၊ ‘‘န ပကတတ္တော ဘိက္ခု သီလဝိပတ္တိယာ အနုဒ္ဓံသေတဗ္ဗော’’တိအာဒီနိ (စူဠဝ။ ၅၁) စ ဒသာတိ ဧဝံ ဒွါသီတိ ဟောန္တိ။ ဧတေသွေဝ ကာနိစိ တဇ္ဇနီယကမ္မကတာဒိဝတ္တာနိ၊ ကာနိစိ ပါရိဝါသိကာဒိဝတ္တာနီတိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ဒွါသီတိဝတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣဓ ¶ ဝိပါကာနုဘဝနဝသေန တဒါရမ္မဏံ၊ အဝိပက္ကဝိပါကဿ သဗ္ဗထာ အဝိဂတတ္တာ ဘဝိတွာ ဝိဂတမတ္တဝသေန ကမ္မဉ္စ ‘‘ဘုတွာ ဝိဂတုပ္ပန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁) ဝိယ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန အနုဘုတွာပဂတံ ဇဝနံ၊ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓတာဝသေန ဘူတာပဂတသင်္ခါတံ သေသသင်္ခတဉ္စ ‘‘ဘူတာပဂတုပ္ပန္န’’န္တိ၊ တသ္မာ ဣဓ ဩကာသကတုပ္ပန္နံ ဝိပါကမေဝ ဝဒတိ၊ န တတ္ထ ဝိယ ကမ္မမ္ပီတိ။ အနုသယိတကိလေသာတိ အပ္ပဟီနာ မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗာ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာဟ ‘‘အတီတာ ဝါ…ပေ… န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ။ တေသဉှိ အမ္ဗတရုဏောပမာယ ဝတ္တမာနာဒိတာ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ။

အာဟတခီရရုက္ခော ဝိယ နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေန အဓိဂတံ အာရမ္မဏံ၊ အနာဟတခီရရုက္ခော ဝိယ အဝိက္ခမ္ဘိတတာယ အန္တောဂဓကိလေသံ အာရမ္မဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ နိမိတ္တဂ္ဂါဟကာဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသာ ဝါ ပုဂ္ဂလာ အာဟတာနာဟတခီရရုက္ခသဒိသာ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ အဝိက္ခမ္ဘိတုပ္ပန္နေ ဝိယ ‘‘ဣမသ္မိံ နာမ ဌာနေ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ အသမုဂ္ဃာဋိတတ္တာ’’တိ ယောဇေတွာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

ပါဠိယန္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယံ (ပဋိ။ မ။ ၃။၂၁)။ မဂ္ဂေန ပဟီနကိလေသာနမေဝ တိဓာ နဝတ္တဗ္ဗတံ အပါကဋံ ပါကဋံ ကာတုံ အဇာတဖလရုက္ခော အာဘတော၊ အတီတာဒီနံ အပ္ပဟီနတာဒဿနတ္ထမ္ပိ ‘‘ဇာတဖလရုက္ခေန ဒီပေတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ယထာ အစ္ဆိန္နေ ရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တိရဟာနိ ဖလာနိ ဆိန္နေ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာနိ န ကဒါစိ သသဘာဝါနိ အဟေသုံ ဟောန္တိ ဘဝိဿန္တိ စာတိ အတီတာဒိဘာဝေန န ဝတ္တဗ္ဗာနိ၊ ဧဝံ မဂ္ဂေန ပဟီနကိလေသာ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယထာ စ ဆေဒေ အသတိ ဖလာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ၊ သတိ စ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တီတိ ဆေဒဿ သာတ္ထကတာ၊ ဧဝံ မဂ္ဂဘာဝနာယ စ သာတ္ထကတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

၄၂၇။ ပဉှပုစ္ဆကေ ¶ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဝီရိယဇေဋ္ဌိကာယ ပန အညဿ ဝီရိယဿ အဘာဝါ န ဝတ္တဗ္ဗာနိ မဂ္ဂါဓိပတီနီတိ ဝါ န မဂ္ဂါဓိပတီနီတိ ဝါ’’တိ၊ ဧတ္ထ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတီနီ’’တိ ¶ န ဝတ္တဗ္ဗတာယ ဧဝ အညဿ ဝီရိယဿ အဘာဝေါ ကာရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဆန္ဒဿ ပန စိတ္တဿ ဝါ နမဂ္ဂဘူတဿ အဓိပတိနော တဒါ အဘာဝါ ‘‘န မဂ္ဂါဓိပတီနီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒစိတ္တာနံ ဝိယ နမဂ္ဂဘူတဿ အညဿ ဝီရိယာဓိပတိနော အဘာဝါတိ ဝါ အဓိပ္ပာယော။ သမ္မပ္ပဓာနာနံ တဒါ မဂ္ဂသင်္ခါတအဓိပတိဘာဝတော ဝါ ‘‘န မဂ္ဂါဓိပတီနီ’’တိ နဝတ္တဗ္ဗတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမ္မပ္ပဓာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၄၃၁။ ဣဒ္ဓိ-သဒ္ဒဿ ¶ ¶ ပဌမော ကတ္တုအတ္ထော၊ ဒုတိယော ကရဏတ္ထော ဝုတ္တော၊ ပါဒ-သဒ္ဒဿ ဧကော ကရဏမေဝတ္ထော ဝုတ္တော။ ပဇ္ဇိတဗ္ဗာဝ ဣဒ္ဓိ ဝုတ္တာ၊ န စ ဣဇ္ဈန္တီ ပဇ္ဇိတဗ္ဗာ စ ဣဒ္ဓိ ပဇ္ဇနကရဏေန ပါဒေန သမာနာဓိကရဏာ ဟောတီတိ ‘‘ပဌမေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တထာ ဣဒ္ဓိကိရိယာကရဏေန သာဓေတဗ္ဗာ စ ဝုဒ္ဓိသင်္ခါတာ ဣဒ္ဓိ ပဇ္ဇနကိရိယာကရဏေန ပဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ ဒွိန္နံ ကရဏာနံ န အသမာနာဓိကရဏတာ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘ဒုတိယေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တသ္မာ ပဌမေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ၊ ဒုတိယေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါတိ ဧဝံ ယောဇနာ ယုဇ္ဇတိ။

‘‘ဆန္ဒံ စေ…ပေ… အယံ ဝုစ္စတိ ဆန္ဒသမာဓီ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ ဆန္ဒာဓိပတိ သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓီတိ အဓိပတိ-သဒ္ဒလောပံ ကတွာ သမာသော ဝုတ္တောတိ ဝိညာယတိ၊ အဓိပတိ-သဒ္ဒတ္ထဒဿနဝသေန ပန ‘‘ဆန္ဒဟေတုကော ဆန္ဒာဓိကော ဝါ သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဓာနဘူတာတိ ဝီရိယဘူတာတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခတသင်္ခါရာဒိနိဝတ္တနတ္ထဉှိ ပဓာနဂ္ဂဟဏန္တိ။ အထ ဝါ တံ တံ ဝိသေသံ သင်္ခရောတီတိ သင်္ခါရော၊ သဗ္ဗံ ဝီရိယံ။ တတ္ထ စတုကိစ္စသာဓကတော အညဿ နိဝတ္တနတ္ထံ ပဓာနဂ္ဂဟဏန္တိ ပဓာနဘူတာ သေဋ္ဌဘူတာတိ အတ္ထော။ စတုဗ္ဗိဓဿ ပန ဝီရိယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဒုဝိဓတ္ထာယပိ ဣဒ္ဓိယာ အဓိဋ္ဌာနတ္ထေန။ ပါဒဘူတန္တိ ဣမိနာ ဝိသုံ သမာသယောဇနာဝသေန ပန ယော ပုဗ္ဗေ ဣဒ္ဓိပါဒတ္ထော ပါဒ-သဒ္ဒဿ ဥပါယတ္ထတံ ဂဟေတွာ ယထာယုတ္တော ဝုတ္တော၊ သော ဝက္ခမာနာနံ ပဋိလာဘပုဗ္ဗဘာဂါနံ ကတ္တုကရဏိဒ္ဓိဘာဝံ၊ ဥတ္တရစူဠဘာဇနီယေ ဝါ ဝုတ္တေဟိ ¶ ဆန္ဒာဒီဟိ ဣဒ္ဓိပါဒေဟိ သာဓေတဗ္ဗာယ ဣဒ္ဓိယာ ကတ္တိဒ္ဓိဘာဝံ၊ ဆန္ဒာဒီနဉ္စ ကရဏိဒ္ဓိဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝီရိယိဒ္ဓိပါဒနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဝီရိယသမာဓိပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတ’’န္တိ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝီရိယံ အာဂတံ။ တတ္ထ ပုရိမံ သမာဓိဝိသေသနံ ‘‘ဝီရိယာဓိပတိ သမာဓိ ဝီရိယသမာဓီ’’တိ၊ ဒုတိယံ သမန္နာဂမင်္ဂဒဿနံ။ ဒွေယေဝ ဟိ သဗ္ဗတ္ထ သမန္နာဂမင်္ဂါနိ သမာဓိ ပဓာနသင်္ခါရော စ၊ ဆန္ဒာဒယော သမာဓိဝိသေသနာနိ၊ ပဓာနသင်္ခါရော ¶ ပန ပဓာနဝစနေနေဝ ဝိသေသိတော၊ န ဆန္ဒာဒီဟီတိ န ဣဓ ဝီရိယာဓိပတိတာ ပဓာနသင်္ခါရဿ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဝီရိယဉ္စ သမာဓိံ ဝိသေသေတွာ ဌိတမေဝ သမန္နာဂမင်္ဂဝသေန ပဓာနသင်္ခါရဝစနေန ဝုတ္တန္တိ နာပိ ဒွီဟိ ဝီရိယေဟိ သမန္နာဂမော ဝုတ္တော ဟောတီတိ။ ယသ္မာ ပန ဆန္ဒာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌော သမာဓိ၊ တထာ ဝိသိဋ္ဌေနေဝ စ တေန သမ္ပယုတ္တော ပဓာနသင်္ခါရော သေသဓမ္မာ စ၊ တသ္မာ သမာဓိဝိသေသနာနံ ဝသေန စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဝုတ္တာ။ ဝိသေသနဘာဝေါ စ ဆန္ဒာဒီနံ တံတံအဝဿယနဝသေန ဟောတီတိ ‘‘ဆန္ဒသမာဓိ…ပေ… ဣဒ္ဓိပါဒ’’န္တိ ဧတ္ထ နိဿယတ္ထေပိ ပါဒ-သဒ္ဒေ ဥပါယတ္ထေန ဆန္ဒာဒီနံ ဣဒ္ဓိပါဒတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ တေနေဝ ဥတ္တရစူဠဘာဇနီယေ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ’’တိအာဒိနာ ဆန္ဒာဒီနမေဝ ဣဒ္ဓိပါဒတာ ဝုတ္တာ။ ပဉှပုစ္ဆကေ စ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဣဓ ဘိက္ခု ဆန္ဒသမာဓီ’’တိအာဒိနာဝ (ဝိဘ။ ၄၆၂) ဥဒ္ဒေသံ ကတွာပိ ပုန ဆန္ဒာဒီနံယေဝ ကုသလာဒိဘာဝေါ ဝိဘတ္တောတိ။ ဥပါယိဒ္ဓိပါဒဒဿနတ္ထမေဝ ဟိ နိဿယိဒ္ဓိပါဒဒဿနံ ကတံ၊ အညထာ စတုဗ္ဗိဓတာ န ဟောတီတိ အယမေတ္ထ ပါဠိဝသေန အတ္ထဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၄၃၃။ ရထဓုရေတိ ရထဿ ပုရတော။ ဟီနဇာတိကော စဏ္ဍာလော ဥပဋ္ဌာနာဒိဂုဏယောဂေပိ သေနာပတိဋ္ဌာနာဒီနိ န လဘတီတိ အာဟ ‘‘ဇာတိံ သောဓေတွာ…ပေ… ဇာတိံ အဝဿယတီ’’တိ။ အမန္တနီယောတိ ဟိတာဟိတမန္တနေ န အရဟော။

ရဋ္ဌပါလတ္ထေရော ဆန္ဒေ သတိ ကထံ နာနုဇာနိဿန္တီတိ သတ္တပိ ဘတ္တာနိ အဘုဉ္ဇိတွာ မာတာပိတရော အနုဇာနာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဆန္ဒမေဝ အဝဿာယ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေသီတိ အာဟ ‘‘ရဋ္ဌပါလတ္ထေရော ဝိယာ’’တိ။

မောဃရာဇတ္ထေရော ဝီမံသံ အဝဿယီတိ တဿ ဘဂဝါ ‘‘သုညတော လောကံ အဝေက္ခဿူ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၁၂၅) သုညတာကထံ ¶ ကထေသိ၊ ပညာနိဿိတမာနနိဂ္ဂဟတ္ထဉ္စ ဒွိက္ခတ္တုံ ပုစ္ဆိတော ပဉှံ န ကထေသိ။ တတ္ထ ပုနပ္ပုနံ ဆန္ဒုပ္ပာဒနံ တောသနံ ဝိယ ဟောတီတိ ဆန္ဒဿ ဥပဋ္ဌာနသဒိသတာ ဝုတ္တာ၊ ထာမဘာဝတော ဝီရိယဿ သူရတ္တသဒိသတာ၊ ‘‘ဆဒွါရာဓိပတိ ရာဇာ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၁ ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထု) ဝစနတော ပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ စိတ္တဿ ဝိသိဋ္ဌဇာတိသဒိသတာ။

အဘေဒတောတိ ¶ ဆန္ဒာဒိကေ တယော တယော ဓမ္မေ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ၊ ဣဒ္ဓိဣဒ္ဓိပါဒေ အမိဿေတွာ ဝါ ကထနန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဆန္ဒဝီရိယာဒယော ဝိသေသေန ဣဇ္ဈန္တိ ဧတာယာတိ ဣဒ္ဓီတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓီတိ အဝိသေသေန သမာဓိပဓာနသင်္ခါရာပီတိ။

ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒသမာဓိဒ္ဓိပါဒါဒယော ဝိသိဋ္ဌာ၊ ပါဒေါ သဗ္ဗိဒ္ဓီနံ သာဓာရဏတ္တာ အဝိသိဋ္ဌော၊ တသ္မာ ဝိသိဋ္ဌေသွေဝ ပဝေသံ အဝတွာ အဝိသိဋ္ဌေ စ ပဝေသံ ဝတ္တုံ ယုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ပါဒေ ပတိဋ္ဌာတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထေဝါတိ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရဣဒ္ဓိပါဒေသု၊ စတူသု ဆန္ဒာဒိကေသွေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဆန္ဒဝတော ကော သမာဓိ န ဣဇ္ဈိဿတီ’’တိ သမာဓိဘာဝနာမုခေန ဘာဝိတာ သမာဓိဘာဝိတာ။

ဧတ္ထ ပနာတိ ဘေဒကထာယံ အဘေဒကထနတော အဘိနဝံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ယေ ဟိ တယော ဓမ္မာ အဘေဒကထာယံ ဣဒ္ဓိဣဒ္ဓိပါဒေါတွေဝ ဝုတ္တာ၊ တေ ဧဝ ဘေဒကထာယံ ဣဒ္ဓီပိ ဟောန္တိ ဣဒ္ဓိပါဒါပိ၊ သေသာ ဣဒ္ဓိပါဒါ ဧဝါတိ ဧဝံ အဘိနဝါဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဆန္ဒော သမာဓီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမေ ဟိ တယော…ပေ… န ဝိနာ၊ တသ္မာ သေသာ သမ္ပယုတ္တကာ စတ္တာရော ခန္ဓာ တေသံ တိဏ္ဏံ ဣဇ္ဈနေန ဣဒ္ဓိ နာမ ဘဝေယျုံ၊ န အတ္တနော သဘာဝေနာတိ တေ ဣဒ္ဓိပါဒါ ဧဝ ဟောန္တိ၊ န ဣဒ္ဓီတိ ဧဝမိဒံ ပုရိမဿ ကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ တိဏ္ဏံ ဣဒ္ဓိတာ ဣဒ္ဓိပါဒတာ စ ဝုတ္တာ၊ သေသာနဉ္စ ဣဒ္ဓိပါဒတာဝ၊ တံ သဗ္ဗံ သာဓေတုံ ‘‘ဣမေ ဟိ တယော…ပေ… န ဝိနာ’’တိ အာဟ။ တေန ယသ္မာ ဣဇ္ဈန္တိ၊ တသ္မာ ဣဒ္ဓိ။ ဣဇ္ဈမာနာ စ ယသ္မာ သမ္ပယုတ္တကေဟိ သဟေဝ ဣဇ္ဈန္တိ၊ န ဝိနာ၊ တသ္မာ သမ္ပယုတ္တကာ ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ တဒန္တောဂဓတ္တာ ပန တေ တယော ဓမ္မာ ဣဒ္ဓိပါဒါပိ ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ သမ္ပယုတ္တကာနမ္ပိ ပန ခန္ဓာနံ ဣဒ္ဓိဘာဝပရိယာယော အတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္ပယုတ္တကာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ စတူသု ခန္ဓေသု ဧကဒေသဿ ဣဒ္ဓိတာ၊ စတုန္နမ္ပိ ‘‘ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ ဣမိနာ အတ္ထေန ဣဒ္ဓိပါဒတာ၊ ပုနပိ စတုန္နံ ခန္ဓာနံ ‘‘ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ ဣမိနာ အတ္ထေန ဣဒ္ဓိပါဒတာ စ ဒဿိတာ၊ န အညဿာတိ ကတွာ အာဟ ‘‘န အညဿ ¶ ကဿစိ အဓိဝစန’’န္တိ။ ဣမိနာ ‘‘ဣဒ္ဓိ နာမ အနိပ္ဖန္နာ’’တိ ဣဒံ ဝါဒံ ပဋိသေဓေတိ။

ပဋိလာဘပုဗ္ဗဘာဂါနံ ပဋိလာဘဿေဝ စ ဣဒ္ဓိဣဒ္ဓိပါဒတာဝစနံ အပုဗ္ဗန္တိ ကတွာ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကေနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ၊ ကေနဋ္ဌေန ပါဒေါ’’တိ။ ပဋိလာဘော ပုဗ္ဗဘာဂေါ ¶ စာတိ ဝစနသေသော။ ဥပါယော စ ဥပါယဘာဝေနေဝ အတ္တနော ဖလဿ ပတိဋ္ဌာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေနေဝ ပါဒေါ’’တိ။ ဆန္ဒောယေဝ…ပေ… ဝီမံသာဝ ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒေါတိ ကထိတံ၊ တသ္မာ န စတ္တာရော ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိယာ သမာနကာလိကာ နာနာက္ခဏိကာ ဝါ ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ ဇေဋ္ဌကဘူတာ ပန ဆန္ဒာဒယော ဧဝ သဗ္ဗတ္ထ ဣဒ္ဓိပါဒါတိ အယမေဝ တေသံ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ အဓိပ္ပာယော။ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဟိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ စ သမာဓိဝိသေသနဝသေန ဒဿိတာနံ ဥပါယဘူတာနံ ဣဒ္ဓိပါဒါနံ ပါကဋကရဏတ္ထံ ဥတ္တရစူဠဘာဇနီယံ ဝုတ္တန္တိ။ ကေစီတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိထေရာ ကိရ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၄၄၄။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ‘‘ဣဒ္ဓိပါဒေါတိ တထာဘူတဿ ဖဿော…ပေ… ပဂ္ဂါဟော အဝိက္ခေပေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၄၄၇) ဣဒ္ဓိဣဒ္ဓိပါဒတ္ထဒဿနတ္ထံ ပဂ္ဂါဟာဝိက္ခေပါ ဝုတ္တာ၊ စိတ္တပညာ စ သင်္ခိပိတွာတိ။ စတ္တာရိ နယသဟဿာနိ ဝိဘတ္တာနီတိ ဣဒံ သာဓိပတိဝါရာနံ ပရိပုဏ္ဏာနံ အဘာဝါ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ န ဟိ အဓိပတီနံ အဓိပတယော ဝိဇ္ဇန္တိ၊ ဧကေကသ္မိံ ပန ဣဒ္ဓိပါဒနိဒ္ဒေသေ ဧကေကော အဓိပတိဝါရော လဗ္ဘတီတိ သောဠသ သောဠသ နယသတာနိ လဗ္ဘန္တိ။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

နနု ¶ စ စတ္တာရောပိ အဓိပတယော ဧကက္ခဏေ လဗ္ဘန္တိ၊ အညမညဿ ပန အဓိပတယော န ဘဝန္တိ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ န မဂ္ဂါဓိပတိနော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ရာဇပုတ္တောပမာပိ ဟိ ဧတမတ္ထံ ဒီပေတီတိ? န၊ ဧကက္ခဏေ ဒုတိယဿ အဓိပတိနော အဘာဝတော ဧဝ၊ ‘‘န မဂ္ဂါဓိပတိနော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ရာဇပုတ္တောပမာ အဓိပတိံ န ကရောန္တီတိ ဣမမေဝတ္ထံ ဒီပေတိ၊ န အဓိပတီနံ သဟဘာဝံ။ တံ ကထံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ? ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ အဓိပတိပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ¶ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃) ဝုတ္တာ ‘‘ကသ္မာ ပန ယထာ ဟေတုပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာန’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဓ ‘အဓိပတီ အဓိပတိသမ္ပယုတ္တကာန’န္တိ အဝတွာ ‘ဆန္ဒာဓိပတိ ဆန္ဒသမ္ပယုတ္တကာန’န္တိအာဒိနာ နယေန ဒေသနာ ကတာတိ? ဧကက္ခဏေ အဘာဝတော’’တိ။ သတိ စ စတုန္နံ အဓိပတီနံ သဟဘာဝေ ‘‘အရိယမဂ္ဂသမင်္ဂိဿ ဝီမံသာဓိပတေယျံ မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တဿာ’’တိ ဝိသေသနံ န ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ အဝီမံသာဓိပတိကဿ မဂ္ဂဿ အဘာဝါ။ ဆန္ဒာဒီနံ အညမညာဓိပတိကရဏဘာဝေ စ ‘‘ဝီမံသံ ဌပေတွာ တံသမ္ပယုတ္တော’’တိအာဒိနာ ဆန္ဒာဒီနံ ဝီမံသာဓိပတိကတ္တဝစနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တထာ ‘‘စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ သိယာ မဂ္ဂါဓိပတိနော၊ သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ မဂ္ဂါဓိပတိနော’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၂၉) ဧဝမာဒီဟိပိ အဓိပတီနံ သဟဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တော ဧဝါတိ။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ

ပဌမနယဝဏ္ဏနာ

၄၆၆။ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာ ¶ ¶ ဩဃတရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁) –

‘‘ကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ အဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာ။ တထာ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ပတိဋ္ဌာနံ၊ အဝသေသကိလေသာဘိသင်္ခါရေဟိ အာယူဟနာ။ တဏှာဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဒိဋ္ဌိဝသေန အာယူဟနာ။ သဿတဒိဋ္ဌိယာ ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ အာယူဟနာ။ လီနဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန အာယူဟနာ။ ကာမသုခါနုယောဂဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ အတ္တကိလမထာနုယောဂဝသေန အာယူဟနာ။ သဗ္ဗာကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ သဗ္ဗလောကိယကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာ’’တိ –

ဝုတ္တေသု ပကာရေသု ဣဓ အဝုတ္တာနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သမ္မပ္ပဝတ္တေ ဓမ္မေ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ၊ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတိ၊ တဒါကာရော ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ ပဋိသင်္ခါနလက္ခဏော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တတာ’’တိ ဥပေက္ခာကိစ္စာဓိမတ္တတာယ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝုတ္တာ။ အနုက္ကမနိက္ခေပေ ပယောဇနံ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမပစ္ဆိမကာရဏဘာဝေါ။

၄၆၇။ ဗလဝတီ ¶ ဧဝ သတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ ကတွာ ဗလဝဘာဝဒီပနတ္ထံ ပညာ ဂဟိတာ၊ န ယဿ ကဿစိ သမ္ပဓာရဏသတိ၊ ကုသလုပ္ပတ္တိကာရဏဿ ပန သရဏံ သတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝတ္တံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝတ္တသီသေ ဌတွာတိ ‘‘အဟော ဝတ မေ ဓမ္မံ သုဏေယျုံ၊ သုတွာ စ ဓမ္မံ ပသီဒေယျုံ၊ ပသန္နာ စ မေ ပသန္နာကာရံ ကရေယျု’’န္တိ ဧဝံစိတ္တော အဟုတွာ ‘‘သွာက္ခာတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော…ပေ… ဝိညူဟိ၊ အဟော ဝတ မေ ဓမ္မံ သုဏေယျုံ၊ သုတွာ စ ဓမ္မံ အာဇာနေယျုံ၊ အာဇာနိတွာ စ ပန တထတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇေယျု’’န္တိ ဓမ္မသုဓမ္မတံ ပဋိစ္စ ကာရုညံ အနုဒ္ဒယံ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ မဟာကဿပတ္ထေရေန ဝိယ ဘာသိတန္တိ အတ္ထော။ ဝိမုတ္တာယတနသီသေတိ ‘‘န ဟေဝ ခေါ ¶ သတ္ထာ၊ အပိစ ခေါ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဝိမုတ္တိကာရဏပဓာနဘာဝေ ဌတွာ။ စိရကတဝတ္တာဒိဝသေန တံသမုဋ္ဌာပကော အရူပကောဋ္ဌာသော ဝုတ္တော၊ ဘာဝတ္ထတ္တာ ဧဝ ဝါ ကတဘာသိတ-သဒ္ဒါ ကိရိယာဘူတဿ အရူပကောဋ္ဌာသဿ ဝါစကာတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ကာယဝိညတ္တိံ…ပေ… ကောဋ္ဌာသ’’န္တိ။

ဗောဇ္ဈင်္ဂသမုဋ္ဌာပကတာ ပုရိမာနံ ဆန္နံ အတ္တနော အတ္တနော အနန္တရိကဿ၊ ပရေသံ သဗ္ဗေသံ ဝါ တံတံပရိယာယေန သမုဋ္ဌာပနဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ ကာမလောကဝဋ္ဋာမိသာတိ တဏှာ တဒါရမ္မဏာ ခန္ဓာတိ ဝဒန္တိ၊ ပဉ္စကာမဂုဏိကော စ ရာဂေါ တဒါရမ္မဏဉ္စ ကာမာမိသံ၊ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒိနာ လောကဂ္ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တော သဿတုစ္ဆေဒသဟဂတော ရာဂေါ တဒါရမ္မဏဉ္စ လောကာမိသံ၊ လောကဓမ္မာ ဝါ၊ ဝဋ္ဋဿာဒဝသေန ဥပ္ပန္နော သံသာရဇနကော ရာဂေါ တဒါရမ္မဏဉ္စ ဝဋ္ဋာမိသံ။ မဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂါ။

ပဌမနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုတိယနယဝဏ္ဏနာ

၄၆၈-၄၆၉။ အဘိညေယျာ ဓမ္မာ နာမ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ၊ ဒွေ ဓာတုယော၊ တိဿော ဓာတုယော၊ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ၊ ပဉ္စ ဝိမုတ္တာယတနာနိ၊ ဆ အနုတ္တရိယာနိ၊ သတ္တ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနိ၊ အဋ္ဌာဘိဘာယတနာနိ၊ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ၊ ဒသ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနီ’’တိ ဧဝံပဘေဒါ ဓမ္မာ ¶ ၊ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိညေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၄၆) ဒဿိတာ ခန္ဓာဒယော စ။ ဝါနန္တိ ဝိနန္ဓနံ ဘဝါဒီနံ၊ ဂမနံ ဝါ ပိယရူပသာတရူပေသု။

စင်္ကမံ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ ဥပ္ပန္နဝီရိယံ ဝိပဿနာသဟဂတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တကေနာတိ ‘‘လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ ကထိတာ’’တိ ဧတ္တာဝတာ။ လောကိယန္တိ ဝဒန္တော န ကိလမတီတိ ကာယဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကဿ လောကိယတ္တာ အစောဒနီယောတိ အတ္ထော။ အလဗ္ဘ…ပေ… ပဋိက္ခိတ္တာတိ ရူပါဝစရေ အလဗ္ဘမာနကံ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဥပါဒါယ လဗ္ဘမာနာပိ အဝိတက္ကအဝိစာရာ ပီတိ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ ‘‘ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ’’တိ န ဝုတ္တောတိ အတ္ထော။ ကာမာဝစရေ ¶ ဝါ အလဗ္ဘမာနကံ အဝိတက္ကအဝိစာရံ ပီတိံ ဥပါဒါယ လဗ္ဘမာနကာဝ ပီတိဗောဇ္ဈင်္ဂဘူတာ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ အဝိတက္ကအဝိစာရော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ န ဝုတ္တောတိ အတ္ထော။

အဇ္ဈတ္တဝိမောက္ခန္တိ အဇ္ဈတ္တဓမ္မေ အဘိနိဝိသိတွာ တတော ဝုဋ္ဌိတမဂ္ဂေါ ‘‘အဇ္ဈတ္တဝိမောက္ခော’’တိ ဣဓ ဝုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဝါရေတဗ္ဗောတိ ဝိပဿနာပါဒကေသု ကသိဏာဒိဈာနေသု သတိအာဒီနံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတ္တာ န ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အနုဒ္ဓရန္တာ ပန ဝိပဿနာ ဝိယ ဗောဓိယာ မဂ္ဂဿ အာသန္နကာရဏံ ဈာနံ န ဟောတိ၊ န စ တထာ ဧကန္တိကံ ကာရဏံ၊ န စ ဝိပဿနာကိစ္စဿ ဝိယ ဈာနကိစ္စဿ နိဋ္ဌာနံ မဂ္ဂေါတိ ကတွာ န ဥဒ္ဓရန္တိ။ တတ္ထ ကသိဏဇ္ဈာနဂ္ဂဟဏေန တဒါယတ္တာနိ အာရုပ္ပာနိပိ ဂဟိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ အသုဘဇ္ဈာနာနံ အဝစနံ အဝိတက္ကာဝိစာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

ဒုတိယနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တတိယနယဝဏ္ဏနာ

၄၇၀-၄၇၁။ တဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒနိဿရဏဝိဝေကနိဿိတတံ ဝတွာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကနိဿိတတ္တဿ အဝစနံ ‘‘သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၈၂၊ ဝိဘ။ ၄၇၁) ဣဓ ဘာဝေတဗ္ဗာနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဝုတ္တတ္တာ။ ဘာဝိတဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဟိ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ ဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါ ¶ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ဝုတ္တာတိ။ ဝေါဿဂ္ဂ-သဒ္ဒေါ ပရိစ္စာဂတ္ထော ပက္ခန္ဒနတ္ထော စာတိ ဝေါဿဂ္ဂဿ ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ။ ယထာဝုတ္တေနာတိ တဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပ္ပကာရေန တန္နိန္နဘာဝါရမ္မဏကရဏပ္ပကာရေန စ။ ပရိဏာမေန္တံ ဝိပဿနာက္ခဏေ၊ ပရိဏတံ မဂ္ဂက္ခဏေ။

တတိယနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၄၇၂။ ဥပေက္ခနဝသေနာတိ ¶ သဘာဝနိဒ္ဒေသတံ ဒဿေတိ၊ ဟာပနဝဍ္ဎနေသု ဗျာပါရံ အကတွာ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခနဝသေနာတိ အတ္ထော။ လောကိယဥပေက္ခနာယ အဓိကာ ဥပေက္ခနာ အဇ္ဈုပေက္ခနာတိ အယမတ္ထော ဣဓ လောကုတ္တရာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာတိ ယုတ္တောတိ။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ မဂ္ဂင်္ဂဝိဘင်္ဂေါ

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၄၉၀။ အဘိဓမ္မေ ¶ ¶ လောကုတ္တရစိတ္တဘာဇနီယေပိ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဟောန္တိ…ပေ… အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၃၃၇) ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ အဘိဓမ္မာနုရူပံ ဒေသနံ ကရောန္တော ‘‘အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ အရိယောပပဒတံ န ကရောတိ။

၄၉၃။ တသ္မိံ သမယေတိ လောကိယကာလေန ဧတေသံ အတိရေကကိစ္စံ ဒဿေတိ။ ဝိရတိဥပ္ပာဒနေန မိစ္ဆာဝါစာဒီနိ ပုဂ္ဂလံ ပဇဟာပေန္တီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒီနိ ပဉ္စ ‘‘ကာရာပကင်္ဂါနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ သမ္မာဝါစာဒိကိရိယာ ဟိ ဝိရတိ၊ တဉ္စ ဧတာနိ ကာရာပေန္တီတိ။ ဝိရတိဝသေနာတိ ဝိရမဏကိရိယာဝသေန၊ န ကာရာပကဘာဝေန ကတ္တုဘာဝေန စာတိ အတ္ထော။ ဣမံ…ပေ… ကိစ္စာတိရေကတံ ဒဿေတုန္တိ လောကုတ္တရက္ခဏေပိ ဣမာနေဝ ပဉ္စ သမ္မာဝါစာဒိတ္တယဿ ဧကက္ခဏေ ကာရာပကာနီတိ ဒဿေတုန္တိ အတ္ထော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌာဒိကာ ဒသ၊ တပ္ပစ္စယာ အကုသလာ စ ဒသာတိ ဝီသတိ အကုသလပက္ခိယာ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒိကာ ဒသ၊ တပ္ပစ္စယာ စ ကုသလာ ဒသာတိ ဝီသတိ ကုသလပက္ခိယာ စ မဟာစတ္တာရီသကသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၆) ဝုတ္တာတိ တဿ ဧတံ နာမံ။

ပုညဘာဂိယာတိ ပုညကောဋ္ဌာသေ ဘဝါ၊ ပုညာဘိသင်္ခါရေကဒေသဘူတာတိ အတ္ထော။ ခန္ဓောပဓိံ ဝိပစ္စတိ၊ တတ္ထ ဝါ ဝိပစ္စတီတိ ဥပဓိဝေပက္ကာ။

ပဉ္စင်္ဂိကမဂ္ဂံ ဥဒ္ဒိသိတွာ တတ္ထ ဧကေကံ ပုစ္ဆိတွာ တဿ တဿေဝ သမယဝဝတ္ထာနံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနံ ¶ ‘‘ပါဋိယေက္ကံ ပုစ္ဆိတွာ ပါဋိယေက္ကံ ဝိဿဇ္ဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဟ ပန ပုစ္ဆိတွာ ပဉ္စန္နမ္ပိ သမယဝဝတ္ထာနံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘တတ္ထ ကတမာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပညာ’’တိအာဒိကော ပဋိနိဒ္ဒေသော ဧကတော ဝိဿဇ္ဇနပဋိနိဒ္ဒေသတ္တာ န ပါဋိယေက္ကံ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနံ နာမ ဟောတီတိ။ တတ္ထ ပဉ္စင်္ဂိကဝါရေ ဧဝ ပါဋိယေက္ကံ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနံ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒီသု ကာရာပကင်္ဂေသု ဧကေကမုခါယ ဘာဝနာယ မဂ္ဂုပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝါစာဒီနိ ဟိ ပုဗ္ဗသုဒ္ဓိယာ သိဇ္ဈန္တိ၊ န မဂ္ဂဿ ဥပစာရေနာတိ။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မဂ္ဂင်္ဂဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ ဈာနဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ

မာတိကာဝဏ္ဏနာ

၅၀၈။ ဈာနဿ ¶ ¶ ပုဗ္ဗဘာဂကရဏီယသမ္ပဒါ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိ။ အသုဘာနုဿတိယော လောကုတ္တရဇ္ဈာနာနိ စ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ နတ္ထီတိ သဗ္ဗပ္ပကာရ-ဂ္ဂဟဏံ ကရောတိ၊ သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘီတိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဝစနေန သမဏဘာဝကရပုဗ္ဗဘာဂကရဏီယသမ္ပဒါသမ္ပန္နဿပိ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ သိက္ခာပဒေသု နာမကာယာဒိဝသေန ဝုတ္တေသု ဝစနာနတိက္ကမဝသေန သိက္ခိတဗ္ဗေသု၊ အဝီတိက္ကမနဝိရတိစေတနာသင်္ခါတေသု ဝါ သိက္ခာကောဋ္ဌာသေသု ပရိပူရဏဝသေန သိက္ခိတဗ္ဗေသု သာ သာ ဘိက္ခုသိက္ခာဒိကာ သိက္ခာပဒေကဒေသဘူတာ သိက္ခိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သိက္ခာပဒေသူတိ ဣဒမဿ သိက္ခိတဗ္ဗဓမ္မပရိဒီပန’’န္တိ။

သန္တောသာဒိဝသေန ဣတရီတရသန္တောသံ၊ တဿ စ ဝဏ္ဏဝါဒိတံ၊ အလဒ္ဓါ စ အပရိတဿနံ၊ လဒ္ဓါ စ အဂဓိတပရိဘောဂန္တိ ဧတေ ဂုဏေ ဒဿေတိ။ ဈာနဘာဝနာယ ကာရကောတိ ပရိဒီပနံ ကာရကဘာဝပရိဒီပနံ။ အရညန္တိအာဒိနာ သေနာသနဿ ပဘေဒံ၊ အပ္ပသဒ္ဒန္တိအာဒိနာ နိရာဒီနဝတံ၊ ပဋိသလ္လာနသာရုပ္ပန္တိ အာနိသံသံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘သေနာသနပ္ပဘေဒေ…ပေ… ပရိဒီပန’’န္တိ။

မာတိကာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၅၀၉။ ကမ္မတ္ထေဟိ ¶ ဒိဋ္ဌိ-သဒ္ဒါဒီဟိ သာသနံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဘာဝဋ္ဌေနာတိ အဝိပရီတဋ္ဌေန။ သိက္ခိယမာနော ကာယာဒီနိ ဝိနေတိ၊ န အညထာတိ အာဟ ‘‘သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝိနယော’’တိ၊ ဝိနယော ဝါ သိက္ခိတဗ္ဗာနိ ¶ သိက္ခာပဒါနိ၊ ခန္ဓတ္တယံ သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဝိနယော ဝိယာတိ ဝိနယောတိ ဒဿေတိ။ သတ္ထု အနုသာသနဒါနဘူတံ သိက္ခတ္တယန္တိ အာဟ ‘‘အနုသိဋ္ဌိဒါနဝသေနာ’’တိ။

သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယတ္တာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယတ္တာ။ တိဿော ဟိ သိက္ခာ သိက္ခန္တဿ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပရိပူရတီတိ။ ‘‘တသ္မာတိဟ တွံ ဘိက္ခု အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု၊ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉) ဝစနတော သမ္မာဒိဋ္ဌိပုဗ္ဗင်္ဂမံ သိက္ခတ္တယံ။ ဧတသ္မိဉ္စ အတ္ထဒွယေ ဖလကာရဏောပစာရေဟိ သိက္ခတ္တယံ ‘‘ဒိဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကုသလဓမ္မေဟိ ဝါ အတ္တနော ဧကဒေသဘူတေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘဂဝတော ဝိနယနကိရိယတ္တာ ဝိနယော သိက္ခတ္တယံ၊ တံ ပန ဝိနယနံ ဓမ္မေနေဝ အဝိသမသဘာဝေန၊ ဒေသနာဓမ္မေန ဝါ ပဝတ္တံ၊ န ဒဏ္ဍာဒိနာတိ ‘‘ဓမ္မဝိနယော’’တိ ဝုတ္တံ။

အနဝဇ္ဇဓမ္မတ္ထန္တိ ပရမာနဝဇ္ဇနိဗ္ဗာနတ္ထံ၊ အကုပ္ပစေတောဝိမုတ္တိအတ္ထံ ဝါ။ ဓမ္မေသု အဘိညေယျာဒီသု အဘိဇာနနာဒိကာရဏံ သိက္ခတ္တယန္တိ တံ ‘‘ဓမ္မဝိနယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမိဿာ ဣမသ္မိ’’န္တိ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနံ နိယမကရဏံ ဟောတိ၊ ဧဝ-သဒ္ဒလောပေါ ဝါ ကတောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘နိယမော ကတော’’တိ။

၅၁၀။ ဘိက္ခုကောတိ အနညတ္ထေန က-ကာရေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတန္တိ ‘‘ဘိက္ခနဓမ္မတာယာ’’တိ အတ္ထမာဟ။ ဘိက္ခကောတိ ပန ပါဌေ ဘိက္ခတီတိ ဘိက္ခကောတိ အတ္ထော။ ဇလ္လိကံ ရဇမိဿံ မလံ၊ အမိဿံ မလမေဝ။ ဘိန္နပဋဓရောတိ နိဗ္ဗစနံ ဘိန္နပဋဓရေ ဘိက္ခု-သဒ္ဒဿ နိရုဠှတ္တာ ဝုတ္တံ။

ယဿ ဘာဝေတဗ္ဗော ပဟာတဗ္ဗော စ ဩဓိ အဝသိဋ္ဌော အတ္ထိ၊ သော ဩဓိသော၊ အရဟာ ပန တဒဘာဝါ ဩဓိရဟိတောတိ ‘‘အနောဓိသော ကိလေသာနံ ပဟာနာ ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တော။ ဩဓိ-သဒ္ဒေါ ဝါ ဧကဒေသေ ¶ နိရုဠှောတိ သဗ္ဗမဂ္ဂါ သဗ္ဗကိလေသာ စ အရဟတာ ဘာဝိတာ ပဟီနာ စ ‘‘ဩဓီ’’တိ န ဝုစ္စန္တိ။ ပဟာနာတိ ဣဒဉ္စ နိဗ္ဗစနံ ဘေဒနပရိယာယဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သေက္ခောတိအာဒိနာ ¶ ဘိက္ခု-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနံ အတ္ထံ ဂုဏဝသေန ဒဿေတိ၊ ဟေဋ္ဌာ ပန ‘‘သမညာယ ပဋိညာယာ’’တိ ပညာယနဝသေန၊ ‘‘ဘိက္ခတီ’’တိအာဒိနာ နိဗ္ဗစနဝသေန ဒဿိတော။

သေက္ခော ဘိက္ခူတိ သတ္တ သေက္ခာ ကထိတာ၊ ဘိန္နတ္တာ ပါပကာနံ…ပေ… ဘိက္ခူတိ ခီဏာသဝေါဝ ကထိတောတိ ဣဒံ ဒွယံ ‘‘သေက္ခောတိ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကေန သဒ္ဓိံ သတ္တ အရိယာ၊ ဘိန္နတ္တာတိ ဣမိနာ ပန စတ္တာရော ဖလဋ္ဌာ’’တိ ဣမိနာ ဒွယေန န သမေတိ၊ တဒိဒံ နိပ္ပရိယာယဒဿနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သေသဋ္ဌာနေသု ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာဒယော ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ နနု ပဋိညာယ ဘိက္ခုသီလောပိ ဝုတ္တောတိ? ဝုတ္တော၊ န ပန ဣဓာဓိပ္ပေတော သဗ္ဗပ္ပကာရဇ္ဈာနနိဗ္ဗတ္တကဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

ဘဂဝတော ဝစနံ ဥပသမ္ပဒါကမ္မကရဏဿ ကာရဏတ္တာ ဌာနံ၊ တဒနုရူပံ ဌာနာရဟံ၊ အနူနဉတ္တိအနုဿာဝနံ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ စ အဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။

၅၁၁။ နိပ္ပရိယာယတော သီလံ သမာဒါနဝိရတိအဝီတိက္ကမနဝိရတိဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အနဘိဇ္ဈာဒီနိ သန္ဓာယ စေတသိကသီလဿ ပရိယာယသီလတာ ဝုတ္တာ။ နဂရဝဍ္ဎကီ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယောတိ ဝဒန္တိ။ စတုဗ္ဗိဓော အာဟာရော အသိတာဒီနိ၊ ဘက္ခိတဗ္ဗဘုဉ္ဇိတဗ္ဗလေဟိတဗ္ဗစုဗိတဗ္ဗာနိ ဝါ။

ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ပိဟိတိန္ဒြိယော ဟောတိ တိဏ္ဏံ သုစရိတာနံ ဣန္ဒြိယသံဝရာဟာရတ္တာ၊ ပါတိမောက္ခသံဝရော ဝါ ဣန္ဒြိယသံဝရဿ ဥပနိဿယော ဟောတိ။ ဣတိ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ပိဟိတိန္ဒြိယော ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိ ဝုတ္တော။ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ‘‘သံဝုတော’’တိ ဧတဿ ပိဟိတိန္ဒြိယောတိ အတ္ထမာဟ။ ပါတိမောက္ခေန စ သံဝရေန စာတိ ဣဒံ ပါတိမောက္ခတော အညံ သီလံ ကာယိကအဝီတိက္ကမာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတန္တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုတိယော ပနတ္ထော ဒွိန္နမ္ပိ ဧကတ္ထတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။

၅၁၃။ သဗ္ဗမ္ပိ ¶ ဒုဿီလျန္တိ ဣမိနာ အဘိဇ္ဈာဒယော စ ဂဟိတာတိ သန္ဓာယာဟ ‘‘မနသာပိ အာစရတိ ဧဝ၊ တသ္မာ တံ ဒဿေတု’’န္တိ။ တတ္ထာတိ ကာယိကဝီတိက္ကမာဒိဝသေန ဝုတ္တေသု အနာစာရေသု။ ဂရုဘဏ္ဍဝိဿဇ္ဇနမာပဇ္ဇတီတိ ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

အရောပိမောတိ ¶ သင်္ဃိကဘူမိယံ ဥဋ္ဌိတော ဝုတ္တော။ ဖာတိကမ္မန္တိ ဂရုဘဏ္ဍန္တရဘူတံ ကမ္မံ။ ဒဏ္ဍကမ္မန္တိ ယထာဝုတ္တံ ဟတ္ထကမ္မမာဟ။ သိနာယန္တိ ဧတေနာတိ သိနာနံ၊ စုဏ္ဏာဒိ။

သစ္စာလီကေန ပိယဝါဒီ ‘‘စာဋူ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ စာဋုံ အတ္တာနံ ဣစ္ဆတီတိ စာဋုကာမော၊ တဿ ဘာဝေါ စာဋုကမျတာ။ မုဂ္ဂသူပဿ အပ္ပဝိသနဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထိ သဗ္ဗာဟာရေဟိ အဝိရုဒ္ဓတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဘဋတိ ဓာရေတိ၊ ပေါသေတိ ဝါတိ ပရိဘဋော၊ အထ ဝါ ပရိဝါရဘူတော ဘဋော သေဝကော ပရိဘဋော။

ဘဏ္ဍာဂါရိကကမ္မံ ဂိဟီနံ ကရိယမာနံ ဝုတ္တံ။ ပိဏ္ဍတ္ထံ ပဋိပိဏ္ဍဒါနံ၊ ပိဏ္ဍံ ဒတွာ ပဋိပိဏ္ဍဂ္ဂဟဏံ ဝါ ပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍံ။ သင်္ဃဘောဂစေတိယဘောဂါနံ အယောနိသော ဝိစာရဏံ သင်္ဃုပ္ပာဒစေတိယုပ္ပာဒပဋ္ဌပနံ၊ အတ္တနော သန္တကေ ဝိယ ပဋိပဇ္ဇနန္တိ ကေစိ။

၅၁၄။ ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော၊ ဂေါစရော ဝိယာတိ ဂေါစရော၊ အဘိဏှံ စရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ဂါဝေါ ဝါ စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ၊ တေဟိ စရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဂေါစရော။ အယုတ္တော ဂေါစရော အဂေါစရောတိ တဒညော ယုတ္တော ‘‘ဂေါစရော’’တိ ဝုတ္တော။

ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိဓုနနတ္ထောပိ ဟောတီတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဝိနိဒ္ဓုတကိဗ္ဗိသာနိ ဝါ’’တိ။

၅၁၅။ အဝရာ ပစ္ဆိမာ မတ္တာ ဧတေသန္တိ ဩရမတ္တကာနိ။ သံယမကရဏီယာနီတိ ကာယဝါစာသံယမမတ္တေန ကတ္တဗ္ဗပဋိကမ္မာနိ၊ ဝိက္ခိပိတဗ္ဗာနိ ဝါ။ ‘‘ပုန န ဧဝံ ကရောမီ’’တိ စိတ္တေန သံဝရမတ္တေန၊ ဣန္ဒြိယသံဝရေနေဝ ဝါ ကရဏီယာနိ သံဝရကရဏီယာနိ။ ဒိဝိဝိဟာရဇနပဒဝါသီ ဒိဝိဝိဟာရဝါသီ။ မနဿ အဓိဋ္ဌာနမေဝ အဓိဋ္ဌာနာဝိကမ္မံ။ ဒေသနာ ဣဓ ‘‘ဝုဋ္ဌာနာဝိကမ္မ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာ။ တတ္ထ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒကရဏီယာနိ မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓါနီ’’တိ ဝစနတော ပါတိမောက္ခသံဝရဝိသုဒ္ဓတ္ထံ ¶ အနတိက္ကမနီယာနိ အနာပတ္တိဂမနီယာနိ ဝဇ္ဇာနိ ဝုတ္တာနီတိ အာစရိယဿ အဓိပ္ပာယော။ စတုဗ္ဗိဓဿာတိ အတ္တာနုဝါဒပရာနုဝါဒဒဏ္ဍဒုဂ္ဂတိဘယဿ။

၅၁၆။ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခူ’’တိ ဘိက္ခု ဧဝ အဓိပ္ပေတောတိ သန္ဓာယ ‘‘သေသသိက္ခာ ပန အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန သိက္ခာ-သဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ’’တိ အာဟ။ ဘိက္ခုဂ္ဂဟဏံ ¶ ပန အဂ္ဂပရိသာမုခေန သဗ္ဗဇ္ဈာနနိဗ္ဗတ္တကာနံ စတုန္နမ္ပိ ပရိသာနံ ဒဿနတ္ထံ ကတံ။ ဂုဏတော ဝါ ဘိက္ခု အဓိပ္ပေတောတိ သဗ္ဗာပိ သိက္ခာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သဗ္ဗေန သိက္ခာသမာဒါနေနာတိ ဧတ္ထ ယေန သမာဒါနေန သဗ္ဗာပိ သိက္ခာ သမာဒိန္နာ ဟောန္တိ၊ တံ ဧကမ္ပိ သဗ္ဗသမာဒါနကိစ္စကရတ္တာ သဗ္ဗသမာဒါနံ နာမ ဟောတိ၊ အနေကေသု ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ သဗ္ဗေန သိက္ခိတဗ္ဗာကာရေနာတိ အဝီတိက္ကမဒေသနာဝုဋ္ဌာနဝတ္တစရဏာဒိအာကာရေန။ ဝီတိက္ကမနဝသေန သေသဿပိ နိဿေသတာကရဏံ သန္ဓာယ ‘‘ဘိန္နဿပီ’’တိအာဒိမာဟ။

၅၁၉။ အာဝရဏီယေဟိ စိတ္တပရိသောဓနဘာဝနာ ဇာဂရိယာနုယောဂေါတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဘာဝန’’န္တိ။ သုပ္ပပရိဂ္ဂါဟကန္တိ ‘‘သုပ္ပပရိဂ္ဂါဟကံ နာမ ဣဒံ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဣတော ပရဉ္စ နတ္ထိ၊ အယမေတဿ ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ ပရိဂ္ဂါဟကံ။

၅၂၀-၅၂၁။ ယုတ္တောတိ အာရမ္ဘမာနော။ သာတစ္စံ နေပက္ကဉ္စ ပဝတ္တယမာနော ဇာဂရိယာနုယောဂံ အနုယုတ္တော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတိ။

၅၂၂။ လောကိယာယပိ…ပေ… အာဟာတိ ဣဒံ ဝိပဿနာဘာဝနာယ သတိပဋ္ဌာနာဒယော ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ သဟ နပ္ပဝတ္တန္တိ၊ ပဝတ္တမာနာနိပိ ဣန္ဒြိယဗလာနိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေသွေဝ အန္တောဂဓာနိ ဟောန္တိ။ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဂ္ဂဟဏေန ဟိ တဒုပနိဿယဘူတံ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ သဒ္ဓါဗလဉ္စ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ ‘‘သဒ္ဓူပနိသံ ပါမောဇ္ဇ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၃) ဝုတ္တတ္တာ။ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပဉ္စေဝ ဝိပဿနာက္ခဏေ ပဝတ္တန္တီတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၅၂၃။ သမန္တတော၊ သမ္မာ၊ သမံ ဝါ သာတ္ထကာဒိပဇာနနံ သမ္ပဇာနံ၊ တဒေဝ သမ္ပဇညံ။ တေနာတိ သတိသမ္ပယုတ္တတ္တာ ဧဝ ဥဒ္ဒေသေ အဝုတ္တာပိ သတိ နိဒ္ဒေသေ ‘‘သတော’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

သာတ္ထကာနံ ¶ အဘိက္ကမာဒီနံ သမ္ပဇာနနံ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ။ ဧဝံ သပ္ပာယသမ္ပဇညံ။ အဘိက္ကမာဒီသု ပန ဘိက္ခာစာရဂေါစရေ အညတ္ထာပိ စ ပဝတ္တေသု အဝိဇဟိတေ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေ ဂေါစရေ သမ္ပဇညံ ဂေါစရသမ္ပဇညံ။ အဘိက္ကမာဒီသု အသမ္မုယှနမေဝ သမ္ပဇညံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ။

ဒွေ ¶ ကထာတိ ဝစနကရဏာကရဏကထာ န ကထိတပုဗ္ဗာ။ ဝစနံ ကရောမိ ဧဝ၊ တသ္မာ သုဗ္ဗစတ္တာ ပဋိဝစနံ ဒေမီတိ အတ္ထော။

ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါတိ ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂေနေဝ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပဓာနံ ကတွာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ တေန ‘‘ပတ္တမ္ပိ အစေတန’’န္တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ ယထာပရိဟရိယမာနံ ဝါ အဝိဇဟိတွာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဧတဿ ‘‘ဓမ္မကထာ ကထေတဗ္ဗာယေဝါတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဘယေတိ ပရစက္ကာဒိဘယေ။

အဝသေသဋ္ဌာနေတိ ယာဂုအဂ္ဂဟိတဋ္ဌာနေ။ ဌာနစင်္ကမနမေဝါတိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗိရိယာပထဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဘောဇနာဒိကာလေ အဝဿံ ကတ္တဗ္ဗနိသဇ္ဇာယပိ ပဋိက္ခေပဝသေန။

ထေရော ဒါရုစီရိယော –

‘‘တသ္မာတိဟ တေ၊ ဗာဟိယ၊ ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ သုတေ မုတေ ဝိညာတေ။ ယတော ခေါ တေ၊ ဗာဟိယ၊ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ သုတေ မုတေ ဝိညာတေ ဝိညာတမတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ တတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တေန၊ ယတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တေန။ တတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တတ္ထ၊ ယတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တတ္ထ။ တတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ နေဝိဓ န ဟုရံ န ဥဘယမန္တရေန။ ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၀) –

ဧတ္တကေန အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။

ခါဏုအာဒိပရိဟရဏတ္ထံ၊ ပတိဋ္ဌိတပါဒပရိဟရဏတ္ထံ ဝါ ပဿေန ဟရဏံ ဝီတိဟရဏန္တိ ဝဒန္တိ။ ယာဝ ¶ ပတိဋ္ဌိတပါဒေါ၊ တာဝ အာဟရဏံ အတိဟရဏံ၊ တတော ပရံ ဟရဏံ ဝီတိဟရဏန္တိ အယံ ဝါ ဧတေသံ ဝိသေသော။ အဝီစိန္တိ နိရန္တရံ။

ပဌမဇဝနေပိ…ပေ… န ဟောတီတိ ဣဒံ ပဉ္စဝိညာဏဝီထိယံ ဣတ္ထိပုရိသောတိ ရဇ္ဇနာဒီနံ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနံ အယောနိသော အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ဣဋ္ဌေ ဣတ္ထိရူပါဒိမှိ လောဘော၊ အနိဋ္ဌေ စ ပဋိဃော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မနောဒွါရေ ပန ဣတ္ထိပုရိသောတိ ရဇ္ဇနာဒိ ဟောတိ၊ တဿ ¶ ပဉ္စဒွါရဇဝနံ မူလံ၊ ယထာဝုတ္တံ ဝါ သဗ္ဗံ ဘဝင်္ဂါဒိ။ ဧဝံ မနောဒွါရဇဝနဿ မူလဝသေန မူလပရိညာ ဝုတ္တာ။ အာဂန္တုကတာဝကာလိကတာ ပန ပဉ္စဒွါရဇဝနဿေဝ အပုဗ္ဗတိတ္တရတာဝသေန။ မဏိသပ္ပော သီဟဠဒီပေ ဝိဇ္ဇမာနာ ဧကာ သပ္ပဇာတီတိ ဝဒန္တိ။ စလနန္တိ ကမ္ပနံ။

အတိဟရတီတိ ယာဝ မုခါ အာဟရတိ။ ဝီတိဟရတီတိ တတော ယာဝ ကုစ္ဆိ၊ တာဝ ဟရတိ၊ ကုစ္ဆိဂတံ ဝါ ပဿတော ဟရတိ။ အလ္လတ္တဉ္စ အနုပါလေတီတိ ဝါယုအာဒီဟိ အတိဝိသောသနံ ယထာ န ဟောတိ၊ တထာ ပါလေတိ။ အာဘုဇတီတိ ပရိယေသနဇ္ဈောဟရဏဇိဏ္ဏာဇိဏ္ဏတာဒိံ အာဝဇ္ဇေတိ၊ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ တံတံဝိဇာနနနိပ္ဖာဒကောယေဝ ဟိ ပယောဂေါ ‘‘သမ္မာပယောဂေါ’’တိ ဝုတ္တောတိ။ အထ ဝါ ‘‘သမ္မာပဋိပတ္တိမာဂမ္မ အဗ္ဘန္တရေ အတ္တာ နာမ ကောစိ ဘုဇနကော နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ဝိဇာနနံ အာဘုဇနံ။

အဋ္ဌာနေတိ မနုဿာမနုဿပရိဂ္ဂဟိတေ အယုတ္တေ ဌာနေ ခေတ္တဒေဝါယတနာဒိကေ။ တုမ္ဗတော ဝေဠုနာဠိအာဒိဥဒကဘာဇနတော။ တန္တိ ဆဍ္ဍိတံ ဥဒကံ။

ဂတေတိ ဂမနေတိ ပုဗ္ဗေ အဘိက္ကမပဋိက္ကမဂ္ဂဟဏေန ဂမနေပိ ပုရတော ပစ္ဆတော စ ကာယဿ အတိဟရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဣဓ ဂမနမေဝ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဝက္ခမာနော ဝါ ဧတေသံ ဝိသေသော။

ဧတ္တကေနာတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ ပဝတ္တနဝစနမတ္တေန ဂေါစရသမ္ပဇညံ န ပါကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပန သုတ္တေ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဘူတံ ဟောတီတိ စင်္ကမနဋ္ဌာနနိသဇ္ဇာသု ဧဝ ပဝတ္တေ ပရိဂ္ဂဏှန္တဿ သုတ္တေ ပဝတ္တာ အပါကဋာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

ကာယာဒိကိရိယာမယတ္တာ ¶ အာဝဇ္ဇနကိရိယာသမုဋ္ဌိတတ္တာ စ ဇဝနံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ဆဒွါရပ္ပဝတ္တံ ကိရိယာမယပဝတ္တံ နာမ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဝစီသင်္ခါရဝိရဟာ ‘‘တုဏှီဘာဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။

၅၂၆။ ဥပါသနဋ္ဌာနန္တိ ဣဿာသာနံ ဝိယ ဥပါသနဿ သိက္ခာယောဂကရဏဿ ကမ္မဋ္ဌာနဥပါသနဿ ဌာနန္တိ အတ္ထော။ တမေဝ ဟိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယောဂပထ’’န္တိ အာဟာတိ။ သီသံ ဓောဝတီတိ ဣစ္ဆာဒါသဗျာ ဘုဇိဿတံ ဉာပယတိ၊ မိစ္ဆာပဋိပန္နေဟိ ဝါ ပက္ခိတ္တံ အယသရဇံ ဓောဝတိ။

၅၂၉။ ဝိနယပရိယာယေန ¶ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကေ အာဂတံ။ သုတ္တန္တပရိယာယေန အာရညကသိက္ခာပဒေ ‘‘ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ အာဂတံ အာရညိကံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ။ န ဟိ သော ဝိနယပရိယာယိကေ အရညေ ဝသနတော ‘‘အာရညကော ပန္တသေနာသနော’’တိ သုတ္တေ ဝုတ္တောတိ။

၅၃၀။ ‘‘နိတုမ္ဗ’’န္တိပိ ‘‘နဒီကုဉ္ဇ’’န္တိပိ ယံ ဝဒန္တိ၊ တံ ကန္ဒရန္တိ အပဗ္ဗတပဒေသေပိ ဝိဒုဂ္ဂနဒီနိဝတ္တနပဒေသံ ကန္ဒရန္တိ ဒဿေတိ။

၅၃၁။ ဘာဇေတွာ ဒဿိတန္တိ ဧတေန ဘာဇေတဗ္ဗတံ အန္တေ နိဒ္ဒေသဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ။

၅၃၃။ ရဟဿ ကိရိယာ ရဟဿံ၊ တံ အရဟတိ တဿ ယောဂ္ဂန္တိ ရာဟဿေယျကံ။ ဝိစိတ္တာ ဟိ တဒ္ဓိတာတိ။ ရဟသိ ဝါ သာဓု ရဟဿံ၊ တဿ ယောဂ္ဂံ ရာဟဿေယျကံ။

၅၃၆။ ပဏိဟိတောတိ သုဋ္ဌု ဌပိတော။

၅၃၇။ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနန္တိ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနသဘာဝံ၊ ကာယာဒီသု သုဋ္ဌု ပဝတ္တိယာ နိယျာနသဘာဝယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ကာယာဒိပရိဂ္ဂဟဏံ ဉာဏံ ဝါ ပရိဂ္ဂဟော၊ တံ-သမ္ပယုတ္တတာယ ပရိဂ္ဂဟိတံ နိယျာနဘူတံ ဥပဋ္ဌာနံ ကတွာတိ အတ္ထော။

၅၄၂-၅၄၃။ ဝိကာရပ္ပတ္တိယာတိ စိတ္တဿ ဝိကာရာပတ္တိဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေနာတိ သတ္တသင်္ခါရဂတသဗ္ဗကောဓသင်္ဂါဟိကဝသေန။ သဗ္ဗသင်္ဂဟဏဉ္စ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဿပိ အဓိပ္ပေတတ္တာ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၅၄၆။ ဣဒံ ¶ သန္ဓာယာတိ ‘‘ဒွေ ဓမ္မာ’’တိ သန္ဓာယ။ ဧကဝစနေန ‘‘ထိနမိဒ္ဓ’’န္တိ ဥဒ္ဒိသိတွာပိ နိဒ္ဒေသေ ‘‘သန္တာ’’တိ ဝစနဘေဒေါ၊ ဗဟုဝစနံ ကတန္တိ အတ္ထော။ နိရောဓသန္တတာယာတိ ဝစနံ အင်္ဂသန္တတာယ၊ သဘာဝသန္တတာယ ဝါ သန္တတာနိဝါရဏတ္ထံ။

၅၅၀။ ထိနမိဒ္ဓဝိကာရဝိရဟာ တပ္ပဋိပက္ခသညာ အာလောကသညာ နာမ ဟောတိ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ သညာ အာလောကာ ဟောတီ’’တိ။

၅၅၃။ ‘‘ဝန္တတ္တာ မုတ္တတ္တာ’’တိအာဒီနိ၊ ‘‘အာလောကာ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ စ ‘‘စတ္တတ္တာတိအာဒီနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝါ ဒွိန္နမ္ပိ နိဒ္ဒေသပဒါနိ ¶ သင်္ဂဟေတွာ တတ္ထ ယာနိ ယေသံ ဝေဝစနာနိ၊ တာနေဝ သန္ဓာယ ‘‘အညမညဝေဝစနာနီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဋိမုဉ္စတောတိ ဧတေန သာရမ္ဘံ အဘိဘဝံ ဒဿေတိ။ နိရာဝရဏာ ဟုတွာ အာဘုဇတိ သမ္ပဇာနာတီတိ နိရာဝရဏာဘောဂါ၊ တံသဘာဝတ္တာ ဝိဝဋာ။

၅၅၆။ ‘‘ဝိကာလော နု ခေါ၊ န နု ခေါ’’တိ အနိစ္ဆယတာယ ကတဝတ္ထုဇ္ဈာစာရမူလကော ဝိပ္ပဋိသာရော ဝတ္ထုဇ္ဈာစာရော ကာရဏဝေါဟာရေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၅၆၂။ ကိလိဿန္တီတိ ကိလေသေန္တီတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ သဒရထဘာဝေန သယမေဝ ဝါ ကိလိဿန္တိ။ န ဟိ တေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ကိလေသရဟိတာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။

၅၆၄။ ဣဓေဝ စ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဥပေတော ဟောတီ’’တိအာဒိ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တမေဝ။

၅၈၈။ နိဒ္ဒေသဝသေနာတိ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ဥပေက္ခာ? ယာ ဥပေက္ခာ’’တိအာဒိနိဒ္ဒေသဝသေန။ ‘‘ဣမာယ ဥပေက္ခာယ ဥပေတော ဟောတီ’’တိအာဒိ ပဋိနိဒ္ဒေသဝသေနာတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တတ္ထ ကတမာ…ပေ… ဣမာယ ဥပေက္ခာယ ဥပေတော ဟောတီ’’တိ ဧတေန ပုဂ္ဂလော နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတိ၊ ‘‘သမုပေတော’’တိအာဒိနာ ပဋိနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ယာဝ ဝါ ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ ပဒံ၊ တာဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ ‘‘တေန ဝုစ္စတိ ဥပေက္ခကော’’တိ ဣမိနာ ပဋိနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ တေသံ ဝသေန နိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပကာရေနာတိ ဥပေက္ခာယ ‘‘ဥပေက္ခနာ’’တိအာဒိဓမ္မပ္ပကာရေန ‘‘ဥပေတော သမုပေတော’’တိအာဒိပုဂ္ဂလပ္ပကာရေန စ ဥပေက္ခကသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဌပေန္တော ပဋ္ဌပေန္တိ။ ‘‘ဥပေက္ခာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထဿ ‘‘ဥပေက္ခနာ’’တိ ကာရဏံ။ ဥပေက္ခနာဝသေန ¶ ဟိ ဥပေက္ခာတိ။ တထာ ‘‘ဥပေတော သမုပေတော’’တိ ဧတေသံ ‘‘ဥပါဂတော သမုပါဂတော’’တိ ကာရဏန္တိ ဧဝံ ဓမ္မပုဂ္ဂလဝသေန တဿ တဿတ္ထဿ ကာရဏံ ဒဿေန္တာ ဝိဝရန္တိ၊ ‘‘ဥပေက္ခကော’’တိ ဣမဿေဝ ဝါ အတ္ထဿ ‘‘ဣမာယ ဥပေက္ခာယ ဥပေတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ကာရဏံ ဒဿေန္တာ။ ‘‘ဥပေက္ခနာ အဇ္ဈုပေက္ခနာ သမုပေတော’’တိအာဒိနာ ဗျဉ္ဇနာနံ ဝိဘာဂံ ဒဿေန္တာ ဝိဘဇန္တိ။ ဥပေက္ခက-သဒ္ဒန္တောဂဓာယ ဝါ ဥပေက္ခာယ တဿေဝ စ ဥပေက္ခက-သဒ္ဒဿ ဝိသုံ အတ္ထဝစနံ ‘‘ယာ ဥပေက္ခာ ဥပေက္ခနာ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘ဣမာယ ဥပေက္ခာယ ဥပေတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ စ ¶ ဗျဉ္ဇနဝိဘာဂေါ။ သဗ္ဗထာ အညာတတာ နိကုဇ္ဈိတဘာဝေါ၊ ကေနစိ ပကာရေန ဝိညာတေပိ နိရဝသေသပရိစ္ဆိန္ဒနာဘာဝေါ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ။

၆၀၂။ ဥပရိဘူမိပ္ပတ္တိယာတိ ဣဒံ ‘‘ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ’’တိ ဧတ္ထေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိညာဏဉ္စာယတနာဒီနိပိ ဝါ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒီနံ ဥပရိဘူမိယောတိ သဗ္ဗတ္ထာပိ န န ယုဇ္ဇတိ။

၆၁၀။ ဝိညာဏဉ္စာယတနနိဒ္ဒေသေ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏန္တိ တံယေဝ အာကာသံ ဝိညာဏေန ဖုဋံ မနသိ ကရောတိ အနန္တံ ဖရတိ၊ တေန ဝုစ္စတိ အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိညာဏေနာတိ ဧတံ ဥပယောဂတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ တံယေဝ အာကာသံ ဖုဋံ ဝိညာဏံ မနသိ ကရောတီတိ ကိရ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အယံ ဝါ ဧတဿ အတ္ထော – တံယေဝ အာကာသံ ဖုဋံ ဝိညာဏံ ဝိညာဏဉ္စာယတနဝိညာဏေန မနသိ ကရောတီတိ။ အယံ ပနတ္ထော ယုတ္တော – တံယေဝ အာကာသံ ဝိညာဏေန ဖုဋံ တေန ဂဟိတာကာရံ မနသိ ကရောတိ၊ ဧဝံ တံ ဝိညာဏံ အနန္တံ ဖရတီတိ။ ယဉှိ အာကာသံ ပဌမာရုပ္ပသမင်္ဂီ ဝိညာဏေန အနန္တံ ဖရတိ၊ တံ ဖရဏာကာရသဟိတမေဝ ဝိညာဏံ မနသိကရောန္တော ဒုတိယာရုပ္ပသမင်္ဂီ အနန္တံ ဖရတီတိ ဝုစ္စတီတိ။

၆၁၅။ တံယေဝ ဝိညာဏံ အဘာဝေတီတိ ယံ ပုဗ္ဗေ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ မနသိ ကတံ၊ တံယေဝါတိ အတ္ထော။ တဿေဝ ဟိ အာရမ္မဏဘူတံ ပဌမေန ဝိယ ရူပနိမိတ္တံ တတိယေနာရုပ္ပေန အဘာဝေတီတိ။

နိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၆၂၃။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ¶ ပဉ္စကနယဒဿနေ ‘‘ပဉ္စ ဈာနာနီ’’တိ စ၊ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ပဌမံ ဈာန’’န္တိ စ အာဒိနာ ဥဒ္ဓဋံ။ ဥဒ္ဓဋာနံယေဝ စတုန္နံ ပဌမတတိယစတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနာနံ ဒဿနတော၊ ဒုတိယဿေဝ ဝိသေသဒဿနတော စ။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

၆၄၀။ လောကုတ္တရာပနေတ္ထာတိ ¶ ဧတေသု တီသုဈာနေသု ‘‘လောကုတ္တရာ သိယာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ’’တိ ဧဝံ ကောဋ္ဌာသိကာ ပန မဂ္ဂကာလေ၊ ဖလကာလေ ဝါ လောကုတ္တရဘူတာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏာလောကကသိဏာနာပါနဗြဟ္မဝိဟာရစတုတ္ထာနိ သဗ္ဗတ္ထပါဒကစတုတ္ထေ သင်္ဂဟိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။

ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓခီဏာသဝါ မဂ္ဂံ ဘာဝယိံသု၊ ဖလံ သစ္ဆိကရိံသူတိ၊ ဘာဝေဿန္တိ သစ္ဆိကရိဿန္တီတိ စ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဖလာနံ ဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကုသလတော တေရသသု ဟိ စတုတ္ထေသု အယံ ကထာ ပဝတ္တာ၊ န စ ကုသလစတုတ္ထေန အရဟတ္တမဂ္ဂဖလာနိ ဒဋ္ဌုံ သက္ကောတိ။

‘‘ကိရိယတော တေရသန္န’’န္တိ ဧတ္ထ လောကုတ္တရစတုတ္ထံ ကိရိယံ နတ္ထီတိ ‘‘ဒွါဒသန္န’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ကုသလတော ဝါ တေရသသု သေက္ခဖလစတုတ္ထံ အန္တောဂဓံ ကတွာ ‘‘ကိရိယတော တေရသန္န’’န္တိ အသေက္ခစတုတ္ထေန သဟ ဝဒတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထပါဒကဉ္စေတ္ထ ခီဏာသဝါနံ ယာနိ အဘိညာဒီနိ သန္တိ၊ တေသံ သဗ္ဗေသံ ပါဒကတ္တာ သဗ္ဗတ္ထပါဒကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ တေသံ ဝဋ္ဋံ အတ္ထီတိ။ ပရိစ္ဆန္နာကာသကသိဏစတုတ္ထာဒီနိ ဝိယ ဝါ နဝတ္တဗ္ဗတာယ သဗ္ဗတ္ထပါဒကသမာနတ္တာ သဗ္ဗတ္ထပါဒကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

မနောသင်္ခါရာ ¶ နာမ သညာဝေဒနာ၊ စတ္တာရောပိ ဝါ ခန္ဓာ။ နိမိတ္တံ အာရဗ္ဘာတိ ဧတ္ထ ‘‘နိမိတ္တံ နိဗ္ဗာနဉ္စာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

‘‘အဇ္ဈတ္တော ဓမ္မော အဇ္ဈတ္တဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၂၀။၂၈) ဧတ္ထ ‘‘အဇ္ဈတ္တာ ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ အနာဂတံသဉာဏဿ အာဝဇ္ဇနာယ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ န စေတောပရိယဉာဏံ ဝိယ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ ပရသန္တာနဂတမေဝ ဇာနာတိ၊ သသန္တာနဂတမ္ပိ ပန အပါကဋံ ရူပံ ဒိဗ္ဗစက္ခု ဝိယ အပါကဋံ ကမ္မံ ဝိဘာဝေတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော ကမ္မဇာနနကာလေ’’တိ။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဈာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၆၄၂။ သဗ္ဗဓီတိ ¶ ¶ ဒိသာဒေသောဓိနာ အနောဓိသောဖရဏံ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗတ္တတာယ သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သတ္တောဓိနာ။ တေနာဟ ‘‘အနောဓိသော ဒဿနတ္ထ’’န္တိ။ တထာ-သဒ္ဒေါ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဝါ န ဝုတ္တောတိ ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ’’တိ ဧတဿ အနုဝတ္တကံ တံ ဒွယံ တဿ ဖရဏန္တရာဒိဋ္ဌာနံ အဋ္ဌာနန္တိ ကတွာ န ဝုတ္တံ၊ ပုန ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။

၆၄၃။ ဟိရောတ္တပ္ပာနုပါလိတာ မေတ္တာ န ပရိဟာယတိ အာသန္နသပတ္တဿ ရာဂဿ သိနေဟဿ စ ဝိပတ္တိယာ အနုပ္ပတ္တိတောတိ အဓိပ္ပာယော။

၆၄၅။ အဓိမုဉ္စိတွာတိ သုဋ္ဌု ပသာရေတွာတိ အတ္ထော။ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဓိကဘာဝေနာ’’တိအာဒိမာဟ၊ ဗလဝတာ ဝါ အဓိမောက္ခေန အဓိမုစ္စိတွာ။

၆၄၈။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝါတိ ‘‘သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗ’’န္တိ ဧတေသံ ‘‘သဗ္ဗေန သိက္ခာသမာဒါနေန သဗ္ဗံ သိက္ခံ၊ သဗ္ဗေန သိက္ခိတဗ္ဗာကာရေန သဗ္ဗံ သိက္ခ’’န္တိ စ ဈာနဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၁၆) အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဣဓ ပန သဗ္ဗေန အဝဓိနာ အတ္တသမတာယ သဗ္ဗသတ္တယုတ္တတာယ စ သဗ္ဗံ လောကံ၊ သဗ္ဗာဝဓိဒိသာဒိဖရဏာကာရေဟိ သဗ္ဗံ လောကန္တိ စ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။

၆၅၀။ ပစ္စတ္ထိကဝိဃာတဝသေနာတိ မေတ္တာဒီနံ အာသန္နဒူရပစ္စတ္ထိကာနံ ရာဂဗျာပါဒါဒီနံ ဝိဃာတဝသေန။ ယံ အပ္ပမာဏံ၊ သော အဝေရောတိ သော အဝေရဘာဝေါတိ အယံ ဝါ တဿ အတ္ထောတိ။

၆၅၃။ နိရယာဒိ ¶ ဂတိ၊ စဏ္ဍာလာဒိ ကုလံ၊ အန္နာဒီနံ အလာဘိတာ ဘောဂေါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒုဗ္ဗဏ္ဏတာဒိ ဂဟိတံ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

၆၉၉။ ဣမသ္မိံ ¶ ပန…ပေ… ကထိတာတိ ဣမိနာ ဣမသ္မိံ ဝိဘင်္ဂေ ကထိတာနံ လောကိယဘာဝမေဝ ဒဿေန္တော ခန္ဓဝိဘင်္ဂါဒီဟိ ဝိသေသေတီတိ န အညတ္ထ လောကုတ္တရာနံ အပ္ပမညာနံ ကထိတတာ အနုညာတာ ဟောတိ။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄။ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေါ

၁။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၇၀၃။ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ¶ ¶ သမ္ပယောဂဝသေန ဥပနိဿယဝသေန စ ဩကာသဘာဝေန။ ပိဋ္ဌပူဝဩဒနကိဏ္ဏနာနာသမ္ဘာရေ ပက္ခိပိတွာ မဒ္ဒိတွာ ကတာ သုရာ နာမ။ မဓုကာဒိပုပ္ဖပနသာဒိဖလဥစ္ဆုမုဒ္ဒိကာဒိနာနာသမ္ဘာရာနံ ရသာ စိရပရိဝါသိတာ မေရယံ နာမ၊ အာသဝေါတိ အတ္ထော။

၇၀၄။ တံသမ္ပယုတ္တတ္တာတိ ဝိရတိသမ္ပယုတ္တတ္တာ၊ ဝိရတိစေတနာသမ္ပယုတ္တတ္တာ ဝါ။

ကမ္မပထာ ဧဝါတိ အသဗ္ဗသာဓာရဏေသု ဈာနာဒိကောဋ္ဌာသေသု ကမ္မပထကောဋ္ဌာသိကာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ သုရာပါနမ္ပိ ‘‘သုရာပါနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသေဝိတံ…ပေ… နိရယသံဝတ္တနိက’’န္တိ (အ။ နိ။ ၈။၄၀) ဝိသုံ ကမ္မပထဘာဝေန အာဂတန္တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ဧကာဒသ ကမ္မပထာ သိယုံ၊ တသ္မာဿ ယထာဝုတ္တေသွေဝ ကမ္မပထေသု ဥပကာရကတ္တသဘာဂတ္တဝသေန အနုပဝေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သတ္တဣတ္ထိပုရိသာရမ္မဏတာ တထာဂဟိတသင်္ခါရာရမ္မဏတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘ပဉ္စ သိက္ခာပဒါ ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဗ္ဗာပိ ဟိ ဧတာ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝေရစေတနာဟိ ဧဝ ဝိရမန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၀၄) စ ဝက္ခတီတိ။

ဂေါရူပသီလကော ပကတိဘဒ္ဒေါ။ ကာကဏိကမတ္တဿ အတ္ထာယာတိအာဒိ လောဘဝသေန မုသာကထနေ ဝုတ္တံ။ ဒေါသဝသေန မုသာကထနေ စ နိဋ္ဌပ္ပတ္တော သင်္ဃဘေဒေါ ဂဟိတော။ ဒေါသဝသေန ပရဿ ဗျသနတ္ထာယ မုသာကထနေ ပန တဿ တဿ ဂုဏဝသေန အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတာ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ မန္ဒာဓိမတ္တဗျသနိစ္ဆာဝသေန ¶ စ။ နိဿဂ္ဂိယထာဝရဝိဇ္ဇာမယိဒ္ဓိမယာ သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကေသွေဝ ပဝိသန္တီတိ ဒွေ ဧဝ ဂဟိတာ။

ပဉ္စပိ ကမ္မပထာ ဧဝါတိ စေတနာသင်္ခါတံ ပရိယာယသီလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဝိရတိသီလံ ပန မဂ္ဂကောဋ္ဌာသိကန္တိ။ တေသံ ပနာတိ သေသသီလာနံ။

၇၁၂။ ‘‘ကောဋ္ဌာသဘာဝေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပတိဋ္ဌာနဘာဝေနာ’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ပန သိက္ခာပဒဝါရေ ပဟီနပဉ္စာဘဗ္ဗဋ္ဌာနဿ အရဟတော ဝိရမိတဗ္ဗဝေရဿ ¶ သဗ္ဗထာ အဘာဝါ ကိရိယေသု ဝိရတိယော န သန္တီတိ န ဥဒ္ဓဋာ၊ သေက္ခာနံ ပန ပဟီနပဉ္စဝေရတ္တေပိ တံသဘာဂတာယ ဝေရဘူတာနံ အကုသလာနံ ဝေရနိဒါနာနံ လောဘာဒီနဉ္စ သဗ္ဘာဝါ ဝိရတီနံ ဥပ္ပတ္တိ န န ဘဝိဿတိ။ အကုသလသမုဋ္ဌိတာနိ စ ကာယကမ္မာဒီနိ တေသံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ ဝေရာနေဝ၊ တေဟိ စ တေသံ ဝိရတိယော ဟောန္တေဝ၊ ယတော နဖလဘူတဿပိ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယဿ အဋ္ဌင်္ဂိကတာ ဟောတိ။ သိက္ခာဝါရေ စ အဘာဝေတဗ္ဗတာယ ဖလဓမ္မာပိ န သိက္ခိတဗ္ဗာ၊ နာပိ သိက္ခိတသိက္ခဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ကိရိယဓမ္မာတိ န ကေစိ အဗျာကတာ သိက္ခာတိ ဥဒ္ဓဋာ။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

၇၁၄။ သမ္ပတ္တဝိရတိဝသေနာတိ သမ္ပတ္တေ ပစ္စုပ္ပန္နေ အာရမ္မဏေ ယထာဝိရမိတဗ္ဗတော ဝိရတိဝသေနာတိ အတ္ထော။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၅။ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ

၁။ သင်္ဂဟဝါရဝဏ္ဏနာ

၇၁၈။ ဧသေဝ ¶ ¶ နယောတိ သင်္ခေပေန ဒဿေတွာ တမေဝ နယံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မပ္ပဘေဒဿ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ နိရုတ္တိပဋိဘာနပ္ပဘေဒါ တဗ္ဗိသယာနံ အတ္ထာဒီနံ ပစ္စယုပ္ပန္နာဒိဘေဒေဟိ ဘိန္ဒိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

‘‘ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယသမုပ္ပန္န’’န္တိ ဧတေန သစ္စဟေတုဓမ္မပစ္စယာကာရဝါရေသု အာဂတာနိ ဒုက္ခာဒီနိ ဂဟိတာနိ။ သစ္စပစ္စယာကာရဝါရေသု နိဗ္ဗာနံ၊ ပရိယတ္တိဝါရေ ဘာသိတတ္ထော၊ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ဝိပါကော ကိရိယဉ္စာတိ ဧဝံ ပါဠိယံ ဝုတ္တာနမေဝ ဝသေန ပဉ္စ အတ္ထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တထာ ဓမ္မာ စ။

ဝိဒဟတီတိ နိဗ္ဗတ္တကဟေတုအာဒီနံ သာဓာရဏံ နိဗ္ဗစနံ၊ တဒတ္ထံ ပန ဝိဘာဝေတုမာဟ ‘‘ပဝတ္တေတိ စေဝ ပါပေတိ စာ’’တိ။ တေသု ပုရိမော အတ္ထော မဂ္ဂဝဇ္ဇေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘာသိတမ္ပိ ဟိ အဝဗောဓနဝသေန အတ္ထံ ပဝတ္တေတီတိ။ မဂ္ဂေါ ပန နိဗ္ဗာနံ ပါပေတီတိ တသ္မိံ ပစ္ဆိမော။

ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေတိ ဧတ္ထ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ သဘာဝဝါစကောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ယာ သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ၊ အဝိပရီတနိရုတ္တီတိ အတ္ထော။ တဿာ အဘိလာပေတိ တဿာ နိရုတ္တိယာ အဝစနဘူတာယ ပညတ္တိယာ အဘိလာပေတိ ကေစိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဧဝံ သတိ ပညတ္တိ အဘိလပိတဗ္ဗာ ¶ ၊ န ဝစနန္တိ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ ဝစနတော အညံ အဘိလပိတဗ္ဗံ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ အထာပိ ဖဿာဒိဝစနေဟိ ဗောဓေတဗ္ဗံ အဘိလပိတဗ္ဗံ သိယာ၊ ဧဝံ သတိ အတ္ထဓမ္မဝဇ္ဇံ တေဟိ ဗောဓေတဗ္ဗံ န ဝိဇ္ဇတီတိ တေသံ နိရုတ္တိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘ဖဿောတိ စ သဘာဝနိရုတ္တိ၊ ဖဿံ ဖဿာတိ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဒဿိတောဝါယမတ္ထော၊ န စ အဝစနံ ဧဝံပကာရံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝစနဘူတာယ ဧဝ တဿာ သဘာဝနိရုတ္တိယာ အဘိလာပေ ဥစ္စာရဏေတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

တံ သဘာဝနိရုတ္တိံ သဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ သဘာဝနိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဝုတ္တတ္တာ နိရုတ္တိသဒ္ဒါရမ္မဏာယ သောတဝိညာဏဝီထိယာ ပရတော မနောဒွါရေ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ¶ ပဝတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ’’တိ စ ဝစနံ သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ ဇာနနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝံ ပန အညသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏေ အညံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏန္တိ ဝုတ္တန္တိ အာပဇ္ဇတိ။ ယထာ ပန ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ မနုဿာမနုဿာဒိသဒ္ဒပ္ပဘေဒနိစ္ဆယဿ ပစ္စယဘူတံ တံ တံ သဒ္ဒဝိဘာဝကံ၊ ဧဝံ သဘာဝါသဘာဝနိရုတ္တိနိစ္ဆယဿ ပစ္စယဘူတံ ပစ္စုပ္ပန္နသဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒါရမ္မဏံ တံဝိဘာဝကဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဝုစ္စမာနေ န ပါဠိဝိရောဓော ဟောတိ။ တံ သဘာဝနိရုတ္တိံ သဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာတိ စ ပစ္စုပ္ပန္နသဒ္ဒါရမ္မဏံ ပစ္စဝေက္ခဏံ ပဝတ္တယန္တဿာတိ န န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တမ္ပိ ဟိ ဉာဏံ သဘာဝနိရုတ္တိံ ဝိဘာဝေန္တံယေဝ တံတံသဒ္ဒပစ္စဝေက္ခဏာနန္တရံ တံတံပဘေဒနိစ္ဆယဟေတုတ္တာ နိရုတ္တိံ ဘိန္ဒန္တံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ စ ပဘေဒဂတမ္ပိ ဟောတီတိ။ သဘာဝနိရုတ္တီတိ မာဂဓဘာသာ အဓိပ္ပေတာတိ တတော အညံ သက္ကဋနာမာဒိသဒ္ဒံ သန္ဓာယ ‘‘အညံ ပနာ’’တိ အာဟ။ ဗျဉ္ဇနန္တိ နိပါတပဒမာဟ။

ကထိတံ အဋ္ဌကထာယံ။ ဗောဓိမဏ္ဍ-သဒ္ဒေါ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓဋ္ဌာနေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ န ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဗောဓိရုက္ခဿ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနေ။ သုဝဏ္ဏသလာကန္တိ သေဋ္ဌသလာကံ၊ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ သလာကံ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော၊ န ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ဌိတေန ပဝါရိတံ၊ တသ္မာ ပဋိသမ္ဘိဒါတော အညေနေဝ ပကာရေန ဇာနိတဗ္ဗတော န သက္ကဋဘာသာဇာနနံ ပဋိသမ္ဘိဒါကိစ္စန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဣဒံ ကထိတန္တိ မာဂဓဘာသာယ သဘာဝနိရုတ္တိတာဉာပနတ္ထံ ဣဒံ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ကထိတန္တိ အတ္ထော။ ဆဒ္ဒန္တဝါရဏ (ဇာ။ ၁။၁၆။၉၇ အာဒယော) -တိတ္တိရဇာတကာဒီသု (ဇာ။ ၁။၄။၇၃ အာဒယော) တိရစ္ဆာနေသု စ မာဂဓဘာသာ ဥဿန္နာ၊ န ဩဋ္ဋကာဒိဘာသာ သက္ကဋံ ဝါ။

တတ္ထာတိ ¶ မာဂဓသေသဘာသာသု။ သေသာ ပရိဝတ္တန္တိ ဧကန္တေန ကာလန္တရေ အညထာ ဟောန္တိ ဝိနဿန္တိ စ။ မာဂဓာ ပန ကတ္ထစိ ကဒါစိ ပရိဝတ္တန္တီပိ န သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗထာ စ ပရိဝတ္တတိ၊ ကပ္ပဝိနာသေပိ တိဋ္ဌတိယေဝါတိ ‘‘အယမေဝေကာ န ပရိဝတ္တတီ’’တိ အာဟ။ ပပဉ္စောတိ စိရာယနန္တိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓဝစနမေဝ စေတဿ ဝိသယော၊ တေနေဝ ‘‘နေလင်္ဂေါ သေတပစ္ဆာဒေါ’’တိ ဂါထံ ပုစ္ဆိတော စိတ္တော ဂဟပတိ ‘‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတာ ဘာသိတ’န္တိ? ‘ဧဝံ ဂဟပတီ’တိ။ ‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ မုဟုတ္တံ အာဂမေထ၊ ယာဝဿ အတ္ထံ ပေက္ခာမီ’’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇) အာဟာတိ ဝဒန္တိ။

သဗ္ဗတ္ထကဉာဏန္တိ ¶ အတ္ထာဒီသု ဉာဏံ။ တဉှိ သဗ္ဗေသု တေသု တီသု စတူသုပိ ဝါ ပဝတ္တတ္တာ၊ ကုသလကိရိယဘူတာယ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ ဓမ္မတ္ထဘာဝတော တီသု ဧဝ ဝါ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘သဗ္ဗတ္ထကဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမာနိ ဉာဏာနိ ဣဒမတ္ထဇောတကာနီတိ သာတ္ထကာနံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗော အတ္ထော ဧတဿာတိပိ သဗ္ဗတ္ထကံ၊ သဗ္ဗသ္မိံ ခိတ္တန္တိ ဝါ။ သေက္ခေ ပဝတ္တာ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဝိသဒါ ဟောန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ပုဗ္ဗယောဂေါ ဝိယ ပန အရဟတ္တပ္ပတ္တိ အရဟတောပိ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိသဒတာယ ပစ္စယော န န ဟောတီတိ ပဉ္စန္နမ္ပိ ယထာယောဂံ သေက္ခာသေက္ခပဋိသမ္ဘိဒါဝိသဒတ္တကာရဏတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

ပုစ္ဆာယ ပရတော ပဝတ္တာ ကထာတိ ကတွာ အဋ္ဌကထာ ‘‘ပရိပုစ္ဆာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပဋိပတ္တိံ ပူရေတဗ္ဗံ မညိဿန္တီတိ ပဋိပတ္တိဂရုတာယ လာဘံ ဟီဠေန္တေန သတသဟဿဂ္ဃနကမ္ပိ ကမ္ဗလံ ဝါသိယာ ကောဋ္ဋေတွာ ပရိဘဏ္ဍကရဏံ မယာ ကတံ အာဝဇ္ဇိတွာ လာဘဂရုနော ပရိယတ္တိဓရာ ဓမ္မကထိကာဝ ဘဝိတုံ န မညိဿန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ထေရဿ ကင်္ခုပ္ပတ္တိယာ ပုဗ္ဗေ အဝိသဒတံ ဒဿေတွာ အရဟတ္တပ္ပတ္တဿ ပဉှဝိဿဇ္ဇနေန အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဝိသဒတာ ဒဿိတာ။ တိဿတ္ထေရော အနန္တရံ ဝုတ္တော တိဿတ္ထေရော ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။

ပဘေဒေါ နာမ မဂ္ဂေဟိ အဓိဂတာနံ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ ပဘေဒဂမနံ။ အဓိဂမော တေဟိ ပဋိလာဘော၊ တသ္မာ သော လောကုတ္တရော၊ ပဘေဒေါ ကာမာဝစရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ပန တထာတိ ယထာ အဓိဂမဿ ဗလဝပစ္စယော ဟောတိ၊ န တထာ ပဘေဒဿာတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ ပရိယတ္တိယာဒီနံ အဓိဂမဿ ဗလဝပစ္စယတ္တာဘာဝံ၊ ပုဗ္ဗယောဂဿ စ ဗလဝပစ္စယတ္တံ ဒဿေန္တော ‘‘ပရိယတ္တိသဝနပရိပုစ္ဆာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဋိသမ္ဘိဒါ နာမ နတ္ထီတိ ပဋိသမ္ဘိဒါဓိဂမော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ ¶ ယံ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုဗ္ဗယောဂါဓိဂမာ ဟိ ဒွေပိ ဝိသဒကာရဏာတိ ‘‘ပုဗ္ဗယောဂေါ ပဘေဒဿ ဗလဝပစ္စယော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။

သင်္ဂဟဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သစ္စဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ

၇၁၉။ ဟေတုဝါရေ ¶ ကာလတ္တယေပိ ဟေတုဖလဓမ္မာ ‘‘အတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တေသဉ္စ ဟေတုဓမ္မာ ‘‘ဓမ္မာ’’တိ၊ ဓမ္မဝါရေ ဝေနေယျဝသေန အတီတာနဉ္စ သင်္ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဥပ္ပန္နာ သမုပ္ပန္နာ’’တိအာဒိ န ဝုတ္တန္တိ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာ ‘‘အတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တံနိဗ္ဗတ္တကာ စ ‘‘ဓမ္မာ’’တိ ဣဒမေတေသံ ဒွိန္နမ္ပိ ဝါရာနံ နာနတ္တံ။

သစ္စဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၇၂၅။ အဝုတ္တတ္တာတိ ‘‘တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏ’’န္တိ သာမညေန ဝတွာ ဝိသေသေန အဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ စ ကိရိယာနံ အဝိပါကတ္တာ ဓမ္မဘာဝေါ န ဝုတ္တောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ဝိပါကာ န ဟောန္တီတိ အတ္ထဘာဝေါ စ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ? န၊ ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာ။ ဧဝဉ္စေ ကုသလာကုသလာနမ္ပိ အတ္ထဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ။ နပ္ပဋိသိဒ္ဓါ၊ ဝိပါကဿ ပန ပဓာနဟေတုတာယ ပါကဋတ္တာ ဓမ္မဘာဝေါဝ တေသံ ဝုတ္တော။ ကိရိယာနံ ပစ္စယတ္တာ ဓမ္မဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? နာယံ ဒေါသော အပ္ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ၊ ကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓဿ ပန အဟေတုတ္တာ ဓမ္မဘာဝေါ န ဝုတ္တော။ အပိစ ‘‘အယံ ဣမဿ ပစ္စယော၊ ဣဒံ ပစ္စယုပ္ပန္န’’န္တိ ဧဝံ ဘေဒံ အကတွာ ကေဝလံ ကုသလာကုသလေ ဝိပါကကိရိယဓမ္မေ စ သဘာဝတော ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ စ ဟောတီတိပိ တေသံ အတ္ထဓမ္မတာ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ¶ ။ ကုသလာကုသလဝါရေသု စ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ ကုသလာကုသလာနံ ပစ္စယဘာဝံ သတ္တိဝိသေသံ သနိပ္ဖာဒေတဗ္ဗတံ ပဿန္တီ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗာပေက္ခာ ဟောတီတိ တံသမ္ဗန္ဓေနေဝ ‘‘တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဘာဝဒဿနမတ္တမေဝ ပန အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါယ ကိစ္စံ နိပ္ဖန္နဖလမတ္တဒဿနတောတိ တဿာ နိပ္ဖာဒကာနပေက္ခတ္တာ ဝိပါကဝါရေ ‘‘တေသံ ဝိပစ္စနကေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သဘာဝပညတ္တိယာတိ န သတ္တာဒိပညတ္တိယာ၊ အဝိပရီတပညတ္တိယာ ဝါ။ ခေါဘေတွာတိ လောမဟံသဇနနသာဓုကာရဒါနာဒီဟိ ခေါဘေတွာ။ ပုန ဓမ္မဿဝနေ ¶ ဇာနိဿထာတိ အပ္ပဿုတတ္တာ ဒုတိယဝါရံ ကထေန္တော တဒေဝ ကထေဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၇၄၆။ ဘူမိဒဿနတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ကာမာဝစရာ လောကုတ္တရာ စ ဘူမိ ‘‘ဘူမီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဝါတိ။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

၇၄၇။ ပစ္စယသမုပ္ပန္နဉ္စ အတ္ထံ ပစ္စယဓမ္မဉ္စာတိ ဝစနေဟိ ဟေတာဒိပစ္စယသမုပ္ပန္နာနံ ကုသလာကုသလရူပါနမ္ပိ အတ္ထပရိယာယံ၊ ဟေတာဒိပစ္စယဘူတာနံ ဝိပါကကိရိယရူပါနမ္ပိ ဓမ္မပရိယာယဉ္စ ဒဿေတိ။ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ ကာမာဝစရဝိပါကာရမ္မဏတာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏတာ စ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာရမ္မဏတ္တေ န ယုဇ္ဇတိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနံ ကာမာဝစရလောကုတ္တရကုသလေသု ကာမာဝစရကိရိယာလောကုတ္တရဝိပါကေသု စ ဥပ္ပတ္တိတော။ သဗ္ဗဉာဏာရမ္မဏတာယ သတိ ယုဇ္ဇေယျ၊ ‘‘ယေန ဉာဏေန တာနိ ဉာဏာနိ ဇာနာတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၂၆) ဝစနတော ပန န သဗ္ဗဉာဏာရမ္မဏတာတိ ကထယန္တိ။ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ပန ‘‘ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗဉာဏာရမ္မဏတာ သိယာ။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေပိ စိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ကထနံ နိရဝသေသကထနန္တိ ယထာဒဿိတဝိသယဝစနဝသေန ‘‘ယေန ဉာဏေန တာနိ ဉာဏာနိ ¶ ဇာနာတီ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ အညာရမ္မဏတံ န ပဋိသေဓေတီတိ။ ယထာ စ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယာနံ န နိရဝသေသေန ကထနံ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ၊ ဧဝံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယဿပီတိ။ ဧဝံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ သဗ္ဗဉာဏဝိသယတ္တာ ‘‘တိဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ သိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ သိယာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ သိယာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၄၉) ဝုတ္တာ။

ယဒိပိ ‘‘သိယာ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ န မဂ္ဂါရမ္မဏာ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၄၉) ဝစနတော အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ဝုတ္တပဋိသမ္ဘိဒါသွေဝ ပဉှပုစ္ဆကနယော ပဝတ္တော။ န ဟိ မဂ္ဂေါ ပစ္စယုပ္ပန္နော န ဟောတိ၊ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ စ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏဝိသယာ ဧဝ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ ဝုတ္တာတိ န တဿာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏတာတိ။ ဧဝမပိ ဒွေပိ ဧတာ ပါဠိယော ဝိရုဇ္ဈန္တိ၊ တာသု ဗလဝတရာယ ဌတွာ ¶ ဣတရာယ အဓိပ္ပာယော မဂ္ဂိတဗ္ဗော။ ကုသလာကုသလာနံ ပန ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တပဋိဝေဓောပိ ကုသလာကုသလဘာဝပဋိဝေဓဝိနိမုတ္တော နတ္ထီတိ နိပ္ပရိယာယာ တတ္ထ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ ဧကန္တဓမ္မဝိသယတ္တာ၊ တထာ ဝိပါကကိရိယာနံ ပစ္စယဘာဝပဋိဝေဓောပိ ဝိပါကကိရိယဘာဝပဋိဝေဓဝိနိမုတ္တော နတ္ထီတိ နိပ္ပရိယာယာ တတ္ထ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ ဧကန္တိကအတ္ထဝိသယတ္တာ။ ကိဉ္စိ ပန ဉာဏံ အပ္ပဋိဘာနဘူတံ နတ္ထိ ဉေယျပ္ပကာသနတောတိ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ဉာဏေ နိပ္ပရိယာယာ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ ဘဝိတုံ အရဟတိ။ နိပ္ပရိယာယပဋိသမ္ဘိဒါသု ပဉှပုစ္ဆကဿ ပဝတ္တိယံ ဒွေပိ ပါဠိယော န ဝိရုဇ္ဈန္တိ။

သဒ္ဒါရမ္မဏတ္တာ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာတိ ဧတ္ထ ပရဿ အဘိလာပသဒ္ဒါရမ္မဏတ္တာတိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ န ဟိ သဒ္ဒါရမ္မဏတာ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏတာယ ကာရဏံ သဒ္ဒဿ အဇ္ဈတ္တဿ စ သဗ္ဘာဝါတိ။ အနုဝတ္တမာနော စ သော ဧဝ သဒ္ဒေါတိ ဝိသေသနံ န ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆။ ဉာဏဝိဘင်္ဂေါ

၁။ ဧကကမာတိကာဒိဝဏ္ဏနာ

၇၅၁။ ဩကာသဋ္ဌေန ¶ ¶ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ အာရမ္မဏဉ္စာပိ ဉာဏဿ ဝတ္ထု။ ယာထာဝကဝတ္ထုဝိဘာဝနာတိ နဟေတာဒိအဝိတထေကပ္ပကာရဝတ္ထုဝိဘာဝနာ။ ယထာ ဧကံ နဟေတု၊ တထာ ဧကံ အညမ္ပီတိ ဟိ ဂဟေတဗ္ဗံ အဝိတထသာမညယုတ္တံ ဉာဏာရမ္မဏံ ယာထာဝကဝတ္ထု။ ယာထာဝကေန ဝါ အဝိတထသာမညေန ဝတ္ထုဝိဘာဝနာ ယာထာဝကဝတ္ထုဝိဘာဝနာ။

ဒုကာနုရူပေဟီတိ ဒုကမာတိကာနုရူပေဟီတိ ဝဒန္တိ။ ဩသာနဒုကဿ ပန ဒုကမာတိကံ အနိဿာယ ဝုတ္တတ္တာ ဒုကဘာဝါနုရူပေဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ တိကာနုရူပေဟီတိ ဧတ္ထာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဩသာနဒုကေ ပန အတ္ထောတိ ဖလံ၊ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတုသဒ္ဒါနံ တံ ဇနေတီတိ အတ္ထဇာပိကာ၊ ကာရဏဂတာ ပညာ။ ဇာပိတော ဇနိတော အတ္ထော ဧတိဿာတိ ဇာပိတတ္ထာ၊ ကာရဏပညာသဒိသီ ဖလပ္ပကာသနဘူတာ ဖလသမ္ပယုတ္တာ ပညာ။

၁၀။ ဒသကမာတိကာဝဏ္ဏနာ

၇၆၀။ ‘‘စတဿော ခေါ ဣမာ၊ သာရိပုတ္တ၊ ယောနိယော။ ကတမာ…ပေ… ယော ခေါ မံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဧဝံ ဇာန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၂) ဝစနေန စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ ဝုတ္တံ၊ ‘‘နိရယဉ္စာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ပဇာနာမီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၃) ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကံ။ ‘‘သံယုတ္တကေ အာဂတာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ၊ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ပန နိဒါနဝဂ္ဂေ သတ္တသတ္တတိ အာဂတာနိ စတုစတ္တာရီသဉ္စ၊ တေသတ္တတိ ပန ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ သုတမယာဒီနိ အာဂတာနိ ¶ ဒိဿန္တိ၊ န သံယုတ္တကေတိ။ အညာနိပီတိ ဧတေန ဣဓ ဧကကာဒိဝသေန ဝုတ္တံ၊ အညတ္ထ စ ‘‘ပုဗ္ဗန္တေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ၊ ဗြဟ္မဇာလာဒီသု စ ‘‘တယိဒံ တထာဂတော ပဇာနာတိ ‘ဣမာနိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ ဧဝံ ဂဟိတာနီ’တိ’’အာဒိနာ ဝုတ္တံ အနေကဉာဏပ္ပဘေဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ ယာထာဝပဋိဝေဓတော သယဉ္စ အကမ္ပိယံ ပုဂ္ဂလဉ္စ တံသမင်္ဂိံ ဉေယျေသု အဓိဗလံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥပတ္ထမ္ဘကဋ္ဌေန စာ’’တိ။

သေဋ္ဌဋ္ဌာနံ ¶ သဗ္ဗညုတံ။ ပဋိဇာနနဝသေန သဗ္ဗညုတံ အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တိ၊ အဋ္ဌ ဝါ ပရိသာ ဥပသင်္ကမန္တီတိ အာသဘာ၊ ဗုဒ္ဓါ။ ဣဒံ ပနာတိ ဗုဒ္ဓါနံ ဌာနံ သဗ္ဗညုတမေဝ ဝဒတိ။ တိဋ္ဌမာနောဝါတိ အဝဒန္တောပိ တိဋ္ဌမာနောဝ ပဋိဇာနာတိ နာမာတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌသု ပရိသာသု ‘‘အဘိဇာနာမဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ အနေကသတံ ခတ္တိယပရိသံ…ပေ… တတြ ဝတ မံ ဘယံ ဝါ သာရဇ္ဇံ ဝါ ဩက္ကမိဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ၊ သာရိပုတ္တ၊ န သမနုပဿာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၁) ဝစနေန ဒဿိတအကမ္ပိယဉာဏယုတ္တော ဒသဗလောဟန္တိ အဘီတနာဒံ နဒတိ။ သီဟနာဒသုတ္တေန ခန္ဓကဝဂ္ဂေ အာဂတေန။

‘‘ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) သုတ္တသေသေန သပ္ပုရိသူပဿယာဒီနံ ဖလသမ္ပတ္တိ ပဝတ္တိ၊ ပုရိမသပ္ပုရိသူပဿယာဒိံ ဥပနိဿာယ ပစ္ဆိမသပ္ပုရိသူပဿယာဒီနံ သမ္ပတ္တိ ပဝတ္တိ ဝါ ဝုတ္တာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တတ္ထ စ စက္က-သဒ္ဒဿ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဋိဝေဓနိဋ္ဌတ္တာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ ပဋိဝေဓောတိ ‘‘ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ပဋိလဒ္ဓဿပိ ဒေသနာဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိပရဿ ဗုဇ္ဈနမတ္တေန ဟောတီတိ ‘‘အညာသိကောဏ္ဍညဿ သောတာပတ္တိဖလက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော ပရံ ပန ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ဒေသနာဉာဏပ္ပဝတ္တိ တဿေဝ ပဝတ္တိတဿ ဓမ္မစက္ကဿ ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ပဝတ္တိတစက္ကဿ စက္ကဝတ္တိနော စက္ကရတနဋ္ဌာနံ ဝိယ။

သမာဒီယန္တီတိ သမာဒါနာနိ၊ တာနိ ပန သမာဒိယိတွာ ကတာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သမာဒိယိတွာ ကတာန’’န္တိ။ ကမ္မမေဝ ဝါ ကမ္မသမာဒါနန္တိ ဧတေန သမာဒါန-သဒ္ဒဿ အပုဗ္ဗတ္ထာဘာဝံ ဒဿေတိ မုတ္တဂတ-သဒ္ဒေ ဂတ-သဒ္ဒဿ ဝိယ။

အဂတိဂါမိနိန္တိ ¶ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘နိဗ္ဗာနဉ္စာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ပဇာနာမိ နိဗ္ဗာနဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၃)။

ဟာနဘာဂိယဓမ္မန္တိ ဟာနဘာဂိယသဘာဝံ၊ ကာမသဟဂတသညာဒိဓမ္မံ ဝါ။ တံ ကာရဏန္တိ ပုဗ္ဗေဝ ကတာဘိသင်္ခါရာဒိံ။

‘‘ဣဒါနီ’’တိ ဧတဿ ‘‘ဣမိနာ အနုက္ကမေန ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ ဣမိနာ သဟ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ကိလေသာဝရဏံ တဒဘာဝဉ္စာတိ ကိလေသာဝရဏာဘာဝံ။ ကိလေသက္ခယာဓိဂမဿ ဟိ ကိလေသာဝရဏံ အဋ္ဌာနံ၊ တဒဘာဝေါ ဌာနံ။ အနဓိဂမဿ ကိလေသာဝရဏံ ဌာနံ၊ တဒဘာဝေါ ¶ အဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ တဒဘာဝဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတံ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိကာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဌိတိံ တဗ္ဗိပရီတာယ ဌာနာဘာဝဉ္စ အဓိဂမဿ ဌာနံ ပဿန္တေန ဣမိနာ ဉာဏေန အဓိဂမာနဓိဂမာနံ ဌာနာဋ္ဌာနဘူတေ ကိလေသာဝရဏတဒဘာဝေ ပဿတိ ဘဂဝါတိ ဣမမတ္ထံ သာဓေန္တော အာဟ ‘‘လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိဌိတိဒဿနတော နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဌာနာဘာဝဒဿနတော စာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ အဓိဂမဋ္ဌာနဒဿနမေဝ အဓိပ္ပေတံ ဥပရိ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလဝသေနေဝ ဝိပါကာဝရဏာဘာဝဒဿနာဒိကဿ ဝက္ခမာနတ္တာ။ ဣမိနာ ပန ဉာဏေန သိဇ္ဈနတော ပသင်္ဂေန ဣတရမ္ပိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓာတုဝေမတ္တဒဿနတောတိ ရာဂါဒီနံ အဓိမတ္တတာဒိဝသေန တံသဟိတာနံ ဓာတူနံ ဝေမတ္တတာဒဿနတော၊ ‘‘အယံ ဣမိဿာ ဓာတုယာ အဓိမတ္တတ္တာ ရာဂစရိတော’’တိအာဒိနာ စရိယာဟေတူနံ ဝါ၊ ရာဂါဒယော ဧဝ ဝါ ပကတိဘာဝတော ဓာတူတိ ရာဂါဒိဝေမတ္တဒဿနတောတိ အတ္ထော။ ပယောဂံ အနာဒိယိတွာတိ သန္တတိမဟာမတ္တအင်္ဂုလိမာလာဒီနံ ဝိယ ကာမရာဂဗျာပါဒါဒိဝသေန ပယောဂံ အနာဒိယိတွာ။

(၁။) ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၇၆၁။ န ဟေတုမေဝါတိ ဧတ္ထ စ န ဟေတူ ဧဝါတိ အတ္ထော၊ ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာဝသေန ပန ရဿတ္တံ မ-ကာရော စ ကတော ‘‘အဒုက္ခမသုခါ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ။ ဣမိနာပိ နယေနာတိ ဧတ္ထ ပုရိမနယေန ဟေတုဘာဝါဒိပဋိက္ခေပေါ၊ ပစ္ဆိမနယေန နဟေတုဓမ္မာဒိကောဋ္ဌာသသင်္ဂဟောတိ အယံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စုတိဂ္ဂဟဏေန စုတိပရိစ္ဆိန္နာယ ဧကာယ ဇာတိယာ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဘဝဂ္ဂဟဏေန နဝဓာ ဝုတ္တဘဝဿ။ တဒန္တောဂဓတာယ တတ္ထ တတ္ထ ပရိယာပန္နတာ ဝုတ္တာ။ ဥပ္ပန္နံ မနောဝိညာဏဝိညေယျမေဝါတိ ¶ ‘‘န ရူပံ ဝိယ ဥပ္ပန္နာ ဆဝိညာဏဝိညေယျာ’’တိ ရူပတော ဧတေသံ ဝိသေသနံ ကရောတိ။

၇၆၂။ ကပ္ပတော ကပ္ပံ ဂန္တွာပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ န ကဒါစိ တထာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ န ဟိ ခီရာဒီနံ ဝိယ ဧတေသံ ယထာဝုတ္တလက္ခဏဝိလက္ခဏတာ အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။

၇၆၃။ သမောဓာနေတွာတိ လောကေ ဝိဇ္ဇမာနံ သဗ္ဗံ ရူပံ သမောဓာနေတွာ။ ဧတေန မဟတ္တေပိ အဝိဘာဝကတ္တံ ဒဿေန္တော သုခုမတ္တာ န ဝိဘာဝေဿတီတိ ¶ ဝါဒပထံ ဆိန္ဒတိ။ စက္ခုပသာဒေ မမ ဝတ္ထုမှီတိ အတ္ထော။ ဝိသယောတိ ဣဿရိယဋ္ဌာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၇၆၄။ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာတိ အဗျဝဟိတာ၊ အနန္တရိတာတိ အတ္ထော။ ဝဝတ္ထိတာနမ္ပိ ပဋိပါဋိနိယမော တေန ပဋိက္ခိတ္တောတိ အတ္ထော။ အနန္တရတာတိ အနန္တရပစ္စယတာ ဧတေန ပဋိက္ခိတ္တာတိ အတ္ထော။

၇၆၅။ သမနန္တရတာတိ စ သမနန္တရပစ္စယတာ။

၇၆၆။ အာဘုဇနတောတိ အာဘုဂ္ဂကရဏတော၊ နိဝတ္တနတော ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပဉ္စ ဝိညာဏာ အနာဘောဂါ’’တိ အာဘောဂသဘာဝါ န ဟောန္တီတိ အတ္ထော၊ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ နတ္ထိ အာဝဋ္ဋနာ ဝါ’’တိအာဒီသုပိ အာဝဋ္ဋနဘာဝေါ ဝါတိအာဒိနာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

န ကဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတီတိ ဧတ္ထ န သဗ္ဗေ ရူပါဒိဓမ္မာ ဓမ္မဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ယထာဓိပ္ပေတဓမ္မဒဿနတ္ထံ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာတိ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။

ရူပါဒီသု အဘိနိပတနံ တေဟိ သမာဂမော တေသန္တိပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ရူပါဒီနံ အဘိနိပါတမတ္တ’’န္တိ။ ကမ္မတ္ထေ ဝါ သာမိဝစနံ။ ဝိညာဏေဟိ အဘိနိပတိတဗ္ဗာနိ ဟိ ရူပါဒီနီတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိအာဒီသု ဟိ အယံ အဓိပ္ပာယော – အာရမ္မဏကရဏေန ပဋိဝိဇာနိတဗ္ဗာနိ ရူပါဒီနိ ဌပေတွာ ကုသလာကုသလစေတနာယ တံသမ္ပယုတ္တာနဉ္စ ယထာဝုတ္တာနံ သဟဇပုဗ္ဗင်္ဂမဓမ္မေန ပဋိဝိဇာနိတဗ္ဗာနံ ပဋိဝိဇာနနံ ဧတေသံ နတ္ထီတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဒဿနာဒိမတ္တတော ¶ ပန မုတ္တာ အညာ ဧတေသံ ကုသလာဒိပဋိဝိညတ္တိ နာမ နတ္ထီ’’တိ ကိစ္စန္တရံ ပဋိသေဓေတိ။

အဝိပါကဘာဝေန အညံ အဗျာကတသာမညံ အနိဝါရေန္တော ကုသလာကုသလဂ္ဂဟဏဉ္စ ကရောတီတိ စဝနပရိယောသာနဉ္စ ကိစ္စံ။ ပိ-သဒ္ဒေန သဟဇဝနကာနိ ဝီထိစိတ္တာနိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ပဉ္စဒွါရေ ပဋိသေဓနေ အယံ အဓိပ္ပာယော သိယာ – ‘‘မနသာ စေ ပဒုဋ္ဌေန…ပေ… ပသန္နေန ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁-၂) ဧဝံ ဝုတ္တာ ဘာသနကရဏကရာ၊ တံသဒိသာ စ သုခဒုက္ခုပ္ပာဒကာ ဗလဝန္တော ဆဋ္ဌဒွါရိကာ ဧဝ ဓမ္မဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ န တေသံ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနေန ပဋိဝိဇာနနံ အတ္ထိ၊ ဒုဗ္ဗလာနံ ပန ပုဗ္ဗင်္ဂမပဋိဝိဇာနနံ တတ္ထ န ပဋိသိဒ္ဓံ ‘‘န ¶ ကာယကမ္မံ န ဝစီကမ္မံ ပဋ္ဌပေတီ’’တိ ဝိညတ္တိဒွယဇနကဿေဝ ပဋ္ဌပနပဋိက္ခေပေန ဒုဗ္ဗလဿ မနောကမ္မဿ အနုညာတတ္တာ။ တထာ ကာယသုစရိတာဒိကုသလကမ္မံ ကရောမီတိ၊ တဗ္ဗိပရီတံ အကုသလံ ကမ္မံ ကရောမီတိ စ ကုသလာကုသလသမာဒါနံ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနေန န ဟောတိ။ တထာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တာ ‘‘ပဉ္စဒွါရိကစုတိ စ န ပဉ္စဒွါရိကစိတ္တေဟိ ဟောတိ စုတိစိတ္တဿ အတံဒွါရိကတ္တာ’’တိ။ ယာ ပနာယံ ပါဠိ ‘‘ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ န ကဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတိ အညတြ အဘိနိပါတမတ္တာ’’တိ၊ တဿာ ရူပါဒီနံ အာပါထမတ္တံ မုဉ္စိတွာ အညံ ကဉ္စိ ဓမ္မသဘာဝံ န ပဋိဝိဇာနာတီတိ အယမတ္ထော ဒိဿတိ။ န ဟိ ရူပံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တမ္ပိ စက္ခုဝိညာဏံ ရူပန္တိ စ ဂဏှာတီတိ။ သမ္ပဋိစ္ဆနဿပိ ရူပနီလာဒိအာကာရပဋိဝိဇာနနံ နတ္ထီတိ ကိဉ္စိ ဓမ္မဿ ပဋိဝိဇာနနံ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ ပဉ္စဟိ ပန ဝိညာဏေဟိ သာတိသယံ တဿ ဝိဇာနနန္တိ ‘‘အညတြ အဘိနိပါတမတ္တာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ယဿ ပါဠိယံ ဗဟိဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ၊ တတော အညံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒံ ဣစ္ဆန္တေဟိ ပဉ္စဒွါရဇဝနေန ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏဿ သဟုပ္ပတ္တိ ပဋိသိဒ္ဓါ။ ရူပါရူပဓမ္မေတိ ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေတိ အတ္ထော။

ပဉ္စဒွါရိကစိတ္တေန န ပဋိဗုဇ္ဈတီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ရူပါဒီနံ အာပါထဂမနေ နိဒ္ဒါပဋိဗောဓော ဟောတီတိ? န၊ ပဌမံ မနောဒွါရိကဇဝနဿ ဥပ္ပတ္တိတောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နိဒ္ဒါယန္တဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပလောဘေတွာ သစ္စသုပိနေန။

အဗျာကတောယေဝ အာဝဇ္ဇနမတ္တဿေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတောတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ဝဒန္တေဟိ မနောဒွါရေပိ အာဝဇ္ဇနံ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဇဝနဋ္ဌာနေ ဌတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတီတိ အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တဿာ ¶ ဧဝ ဝသေနာတိ တဿာ ဝသေန ဧကဝိဓေန ဉာဏဝတ္ထု ဟောတီတိ စ၊ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ စ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၂။) ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၇၆၇။ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ အညတြ သဘာဝံ ဂဟေတွာ အဓိကရဏေသု ပဝတ္တမာနော အဓိကရဏဝသေန လိင်္ဂပရိဝတ္တိံ ဂစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယေန ဇာပိတာ ¶ စ သာ အတ္ထာ စာတိ ဇာပိတတ္ထာတိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၃။) တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၇၆၈။ ပညာပရိဏာမိတေသူတိ ပညာယ ပရိပါစိတေသု။ ‘‘ယောဂဝိဟိတေသူတိ ဣဒဉ္စ ဝိသယဝိသေသနမတ္တမေဝ၊ တသ္မာ ယာနိ ပညာယ ဝိဟိတာနိ အဟေသုံ ဟောန္တိ ဘဝိဿန္တိ စ၊ သဗ္ဗာနိ တာနိ ယောဂဝိဟိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ သိက္ခိတွာ ကာတဗ္ဗံ သိပ္ပံ၊ ဣတရံ ကမ္မံ။ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဝဍ္ဎကီကမ္မန္တိ စ အသိက္ခိတွာပိ ကာတဗ္ဗံ ထူလကမ္မံ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ပညာ ဧဝ ဝါ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ကမ္မံ သိပ္ပ’’န္တိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နာဂမဏ္ဍလံ နာမ မဏ္ဍလံ ကတွာ သပ္ပေ ဝိဇ္ဇာယ ပက္ကောသိတွာ ဗလိံ ဒတွာ ဝိသာပနယနံ။ ပရိတ္တံ ရက္ခာ၊ ယေန ‘‘ဖူ’’တိ မုခဝါတံ ဒတွာ ဝိသံ အပနယန္တိ၊ သော ဥဏ္ဏနာဘိအာဒိမန္တော ဖုဓမနကမန္တော။ ‘‘အ အာ’’တိအာဒိကာ မာတိကာ ‘‘က ကာ’’တိအာဒိကော တပ္ပဘေဒေါ စ လေခါ။

ကုသလံ ဓမ္မံ သကံ၊ ဣတရံ နောသကံ။ စတုန္နံ သစ္စာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာနံ တပ္ပဋိဝေဓပစ္စယဘာဝေန အနုလောမနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေ ‘‘ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ ကမ္မာယတနေသူ’’တိအာဒိနာ ပညာ ¶ ဝုတ္တာ၊ ပုန တဿာ ဝေဝစနဝသေန ‘‘အနုလောမိကံ ခန္တိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘အနု…ပေ… ပညာဝေဝစနာနီ’’တိ အာဟ။ ဧတ္ထ စ ဧဝရူပိန္တိ ယထာဝုတ္တကမ္မာယတနာဒိဝိသယံ ကမ္မဿကတသစ္စာနုလောမိကသဘာဝံ အနိစ္စာဒိပဝတ္တိအာကာရဉ္စာတိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တာ စ ဘူမိသဘာဝပဝတ္တိအာကာရနိဒ္ဒေသာ ခန္တိအာဒီဟိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ယဿာ ပညာယ ဓမ္မာ နိဇ္ဈာနပဇာနနကိစ္စသင်္ခါတံ ဩလောကနံ ခမန္တိ အဝိပရီတသဘာဝတ္တာ၊ သာ ပညာ ဓမ္မာနံ နိဇ္ဈာနက္ခမနံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တီတိ အတ္ထော။

၇၆၉။ အသံဝရံ မုဉ္စတီတိ သမာဒါနသမ္ပတ္တဝိရတိသမ္ပယုတ္တစေတနာ ‘‘သီလံ ပူရေန္တဿ မုဉ္စစေတနာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပုဗ္ဗာပရပညာယ စ ဒါနသီလမယတာဝစနတော မုဉ္စအပရစေတနာဝသေန ‘‘အာရဗ္ဘာ’’တိ၊ ပုဗ္ဗစေတနာဝသေန ‘‘အဓိကိစ္စာ’’တိ စ ဝတ္တုံ ယုတ္တန္တိ ‘‘အဓိကိစ္စာ’’တိပိ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ။

၇၇၀။ ပဉ္စသီလဒသသီလာနိ ¶ ဝိညာဏဿ ဇာတိယာ စ ပစ္စယဘူတေသု သင်္ခါရဘဝေသု အန္တောဂဓာနီတိ ‘‘ဥပ္ပာဒါ ဝါ’’တိအာဒိကာယ ဓမ္မဋ္ဌိတိပါဠိယာ သင်္ဂဟိတာနိ။ ဘဝနိဗ္ဗတ္တကသီလဿ ပညာပနံ သတိပိ သဝနေ န တထာဂတဒေသနာယတ္တန္တိ ဘိက္ခုအာဒီနမ္ပိ တံ ဝုတ္တံ။

အဓိပညာယ ပညာတိ အဓိပညာယ အန္တောဂဓာ ပညာ။ အထ ဝါ အဓိပညာနိဗ္ဗတ္တေသု၊ တဒဓိဋ္ဌာနေသု ဝါ ဓမ္မေသု အဓိပညာ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တတ္ထ ပညာ အဓိပညာယ ပညာ။

၇၇၁။ အပါယုပ္ပာဒနကုသလတာ အပါယကောသလ္လံ သိယာတိ မညမာနော ပုစ္ဆတိ ‘‘အပါယကောသလ္လံ ကထံ ပညာ နာမ ဇာတာ’’တိ။ တံ ပန ပရဿ အဓိပ္ပာယံ နိဝတ္တေန္တော ‘‘ပညဝါယေဝ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတြုပါယာတိ တတြ တတြ ဥပါယဘူတာ။ ဌာနေ ဥပ္ပတ္တိ ဧတဿာတိ ဌာနုပ္ပတ္တိယံ။ ကိံ တံ? ကာရဏဇာနနံ၊ ဘယာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိက္ခဏေ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ လဟုဥပ္ပဇ္ဇနကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၄။) စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၇၉၃။ န ¶ ပရိတဿတီတိ ‘‘အပိ နာမ မေ တဏ္ဍုလာဒီနိ သိယု’’န္တိ န ပတ္ထေတိ၊ တဒဘာဝေန ဝါ န ဥတ္တသတိ။

၇၉၆။ အပရပ္ပစ္စယေတိ ပရေန နပတ္တိယာယိတဗ္ဗေ။ ဓမ္မေ ဉာဏန္တိ သစ္စဝိသယံ ဉာဏံ။ အရိယသစ္စေသု ဟိ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ တေသံ အဝိပရီတသဘာဝတ္တာတိ။ သင်္ခတပဝရော ဝါ အရိယမဂ္ဂေါ တဿ စ ဖလံ ဓမ္မော၊ တတ္ထ ပညာ တံသဟဂတာ ဓမ္မေ ဉာဏံ။ န အညဉာဏုပ္ပာဒနံ နယနယနံ၊ ဉာဏဿေဝ ပန ပဝတ္တိဝိသေသောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ ကိစ္စ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ဣမိနာ ဓမ္မေနာတိ မဂ္ဂဉာဏေနာတိ ဝုတ္တံ၊ ဒုဝိဓမ္ပိ ပန မဂ္ဂဖလဉာဏံ ပစ္စဝေက္ခဏာယ စ မူလံ၊ ကာရဏဉ္စ နယနယနဿာတိ ဒုဝိဓေနပိ တေန ဓမ္မေနာတိ န န ယုဇ္ဇတိ၊ တထာ စတုသစ္စဓမ္မဿ ဉာတတ္တာ၊ မဂ္ဂဖလသင်္ခါတဿ စ ဓမ္မဿ သစ္စပဋိဝေဓသမ္ပယောဂံ ဂတတ္တာ နယနံ ဟောတီတိ တေန ဣမိနာ ဓမ္မေန ¶ ဉာဏဝိသယဘာဝေန၊ ဉာဏသမ္ပယောဂေန ဝါ ဉာတေနာတိ စ အတ္ထော န န ယုဇ္ဇတိ။

ယဒိပိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခံ အဘိဇာနန္တိ၊ တထာပိ ပစ္စုပ္ပန္နေ သသန္တတိပရိယာပန္နေ သဝိသေသေ အဘိနိဝေသော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န တညေဝ ဣမ’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌေန အဒိဋ္ဌေန နယတော နယနဉာဏံ၊ အဒိဋ္ဌဿ ဒိဋ္ဌတာယ ကာရဏဘူတတ္တာ ကာရဏဉာဏံ၊ အနုရူပတ္ထဝါစကော ဝါ ကာရဏ-သဒ္ဒေါတိ ဓမ္မေ ဉာဏဿ အနုရူပဉာဏန္တိ အတ္ထော။

သမ္မုတိမှိ ဉာဏန္တိ ဓမ္မေ ဉာဏာဒီနံ ဝိယ သာတိသယဿ ပဋိဝေဓကိစ္စဿ အဘာဝါ ဝိသယောဘာသနမတ္တဇာနနသာမညေန ဉာဏန္တိ သမ္မတေသု အန္တောဂဓန္တိ အတ္ထော။ သမ္မုတိဝသေန ဝါ ပဝတ္တံ သမ္မုတိမှိ ဉာဏံ၊ အဝသေသံ ပန ဣတရဉာဏတ္တယဝိသဘာဂံ ဉာဏံ တဗ္ဗိသဘာဂသာမညေန သမ္မုတိဉာဏမှိ ပဝိဋ္ဌတ္တာ သမ္မုတိဉာဏံ နာမ ဟောတီတိ။

၇၉၇။ ကိလေသမူလကေ စာတိ နီဝရဏမူလကေ စ ကာမဘဝဓမ္မေ။

၇၉၈။ သာ ဟိဿာတိ ဧတ္ထ အဿာတိ ယော ‘‘ကာမေသု ဝီတရာဂေါ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တော၊ အဿ ¶ ပဌမဇ္ဈာနသမင်္ဂိဿာတိ အတ္ထော။ သွေဝါတိ ဧတေန ကာမေသု ဝီတရာဂဘာဝနာဝတ္ထဿေဝ ပဌမဇ္ဈာနသမင်္ဂိဿ ဂဟဏေ ပဝတ္တေ တဿ တတော ပရံ အဝတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာမေသု ဝီတရာဂေါ သမာနော’’တိ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထမဂ္ဂပညာ ဆဋ္ဌာဘိညာဘာဝပ္ပတ္တိယာ တံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ နာမ၊ ဣတရာ တဒုပနိဿယတ္တာ။ ယထာနုရူပံ ဝါ အာသဝက္ခယဘာဝတော၊ ဖလေ ဝါ အာသဝက္ခယေ သတိ ယထာနုရူပံ တံနိဗ္ဗတ္တနတော စတူသုပိ မဂ္ဂေသု ပညာ ဆဋ္ဌံ အဘိညံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၇၉၉။ ကာမသဟဂတာတိ ဝတ္ထုကာမာရမ္မဏာ။ စောဒေန္တီတိ ကာမာဘိမုခံ တန္နိန္နံ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ တဒနုဓမ္မတာတိ တဒနုဓမ္မာ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တာ-သဒ္ဒဿ အပုဗ္ဗတ္ထာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘တဒနုရူပသဘာဝါ’’တိ။ နိကန္တိံ၊ နိကန္တိသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒံ ဝါ ‘‘မိစ္ဆာသတီ’’တိ ဝဒတိ။ ‘‘အဟော ဝတ မေ အဝိတက္ကံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ အဝိတက္ကာရမ္မဏာ အဝိတက္ကသဟဂတာ။

၈၀၁။ အဓိဂမဘာဝေန ¶ အဘိမုခံ ဇာနန္တဿ အဘိဇာနန္တဿ၊ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဝါ ဉာဏေန ဇာနန္တဿ၊ အနာရမ္မဏဘူတဉ္စ တံ ဌာနံ ပါကဋံ ကရောန္တဿာတိ အတ္ထော။

၈၀၂။ ဝသိတာပဉ္စကရဟိတံ ဈာနံ အပ္ပဂုဏံ။ ဧတ္ထ စတဿော ပဋိပဒါ စတ္တာရိ အာရမ္မဏာနီတိ ပညာယ ပဋိပဒါရမ္မဏုဒ္ဒေသေန ပညာ ဧဝ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာတိ သာ ဧဝ ဝိဘတ္တာတိ။

စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၅။) ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၀၄။ ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓီတိ သမာဓိအင်္ဂဘာဝေန ပညာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာတိ။ ပီတိဖရဏတာဒိဝစနေန ဟိ တမေဝ ဝိဘဇတိ၊ ‘‘သော ဣမမေဝ ကာယံ ဝိဝေကဇေန ပီတိသုခေန အဘိသန္ဒေတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၂၇) နယေန ပီတိယာ သုခဿ စ ဖရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပီတိဖရဏတာသုခဖရဏတာဟိ အာရမ္မဏေ ဌတွာ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ဥပ္ပာဒနတော ‘‘ပါဒါ ဝိယာ’’တိ တာ ဝုတ္တာ။

ဒုတိယပဉ္စကေ ¶ စ ‘‘ပဉ္စဉာဏိကော’’တိ သမာဓိမုခေန ပဉ္စဉာဏာနေဝ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ လောကိယသမာဓိဿ ပစ္စနီကာနိ နီဝရဏပဌမဇ္ဈာနနိကန္တိအာဒီနိ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ အညေ ကိလေသာ ဝါရေတဗ္ဗာ၊ ဣမဿ ပန အရဟတ္တသမာဓိဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓသဗ္ဗကိလေသတ္တာ န နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ဝါရေတဗ္ဗဉ္စ အတ္ထီတိ မဂ္ဂါနန္တရံ သမာပတ္တိက္ခဏေ စ အပ္ပယောဂေနေဝ အဓိဂတတ္တာ စ ဌပိတတ္တာ စ၊ အပရိဟာနိဝသေန ဌပိတတ္တာ ဝါ န သသင်္ခါရနိဂ္ဂယှဝါရိတဂတော။ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တတ္တာတိ ဧတေန အပ္ပဝတ္တမာနာယပိ သတိယာ သတိဗဟုလတာယ သတော ဧဝ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေနာတိ ဧတေန ပရိစ္ဆိန္ဒနသတိယာ သတောတိ။

ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၆။) ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၀၅။ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝံ ¶ ဒဿေန္တော ‘‘ဒူရ…ပေ… ရမ္မဏာယာ’’တိ အာဟ။ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓီတိ စ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာတိ တတ္ထ ဉာဏံ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိယာ ဉာဏံ။ ‘‘စေတောပရိယဉာဏ’’န္တိ ဣဒမေဝ အတ္ထဝသေန ‘‘ပရစိတ္တေ ဉာဏ’’န္တိ ဥဒ္ဓဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စုတူပပါတဉာဏဿ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေကဒေသတ္တာ ‘‘ဝဏ္ဏဓာတုအာရမ္မဏာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မုဒ္ဓပ္ပတ္တေန စုတူပပါတဉာဏသင်္ခါတေန ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေန သဗ္ဗံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၇။) သတ္တကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၀၆။ တဒေဝ ဉာဏန္တိ ဆဗ္ဗိဓမ္ပိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဝိပဿနာရမ္မဏဘာဝေန သဟ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏေနာတိ ဆပိ ဉာဏာနိ သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တေန ဉာဏေန။ ခယဓမ္မန္တိအာဒိနာ ¶ ဟိ ပကာရေန ပဝတ္တဉာဏဿ ဒဿနံ၊ ဉာဏဝိပဿနာဒဿနတော ဝိပဿနာပဋိဝိပဿနာဒဿနမတ္တမေဝါတိ န တံ အင်္ဂန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပါဠိယံ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဉာဏဝစနေန အင်္ဂါနံ ဝုတ္တတ္တာ နိရောဓဓမ္မန္တိ ဉာဏန္တိ ဣတိ-သဒ္ဒေန ပကာသေတွာ ဝုတ္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ သတ္တမံ ဉာဏန္တိ အယမတ္ထော ဒိဿတိ။ န ဟိ ယမ္ပိ တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ တမ္ပိ ဉာဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော ဟောတိ တံဉာဏဂ္ဂဟဏေ ဧတသ္မိံ ဉာဏဘာဝဒဿနဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ၊ ‘‘ခယဓမ္မံ…ပေ… နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ ဧတေသံ သမ္ဗန္ဓာဘာဝပ္ပသင်္ဂတော စာတိ။

သတ္တကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၈။) အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၀၈။ ဝိဟာရိတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ ပစ္စနီကဓမ္မေ၊ ဒုက္ခံ ဝါ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပဝတ္တေတဗ္ဗဋ္ဌေန။

အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၁၀။) ဒသကနိဒ္ဒေသော

ပဌမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၀၉။ အဝိဇ္ဇမာနံ ¶ ဌာနံ အဋ္ဌာနံ၊ နတ္ထိ ဌာနန္တိ ဝါ အဋ္ဌာနံ။ ဧသ ‘‘အနဝကာသော’’တိ ဧတ္ထာပိ နယော။ တဒတ္ထနိဂမနမတ္တမေဝ ဟိ ‘‘နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနန္တိ။ အသုခေ သုခန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသောဝ ဣဓ သုခတော ဥပဂမနဿ ဌာနန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကန္တ…ပေ… အတ္တဒိဋ္ဌိဝသေနာ’’တိ ပဓာနဒိဋ္ဌိမာဟ။ ဘေဒါနုရူပဿ သာဝနံ အနုဿာဝနံ၊ ဘေဒါနုရူပေန ဝါ ဝစနေန ဝိညာပနံ။

လိင်္ဂေ ¶ ပရိဝတ္တေ စ သော ဧဝ ဧကကမ္မနိဗ္ဗတ္တိတော ဘဝင်္ဂပ္ပဗန္ဓော ဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓော စ၊ နာညောတိ အာဟ ‘‘အပိ ပရိဝတ္တလိင်္ဂ’’န္တိ။ အယံ ပဉှောတိ ဉာပနိစ္ဆာနိဗ္ဗတ္တာ ကထာ။

သင်္ဂါမစတုက္ကံ သပတ္တဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထ စ ပုရိမံ အဘိသန္ဓိစိတ္တံ အပ္ပမာဏံ၊ ဝဓကစိတ္တံ ပန တဒါရမ္မဏဉ္စ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အာနန္တရိယာနာနန္တရိယဘာဝေ ပမာဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုထုဇ္ဇနဿေဝ တံ ဒိန္နံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယထာ ဝဓကစိတ္တံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏမ္ပိ ဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒနဝသေန အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တတိ၊ န ဧဝံ စာဂစေတနာ။ သာ ဟိ စဇိတဗ္ဗံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စဇနမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ အညသကကရဏဉ္စ တဿ စဇနံ၊ တသ္မာ ယဿ တံ သကံ ကတံ၊ တဿေဝ ဒိန္နံ ဟောတီတိ။

သဏ္ဌ…ပေ… ကပ္ပဝိနာသေယေဝ မုစ္စတီတိ ဣဒံ ကပ္ပဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။ တတ္ထ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ကထာ။ အဋ္ဌ။ ၆၅၄-၆၅၇) ဝုတ္တံ ‘‘အာပါယိကောတိ ဣဒံ သုတ္တံ ယံ သော ဧကံ ကပ္ပံ အသီတိဘာဂေ ကတွာ တတော ဧကဘာဂမတ္တံ ကာလံ တိဋ္ဌေယျ၊ တံ အာယုကပ္ပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ကပ္ပဝိနာသေယေဝါတိ ပန အာယုကပ္ပဝိနာသေယေဝါတိ အတ္ထေ သတိ နတ္ထိ ဝိရောဓော။ ဧတ္ထ စ သဏ္ဌဟန္တေတိ ဣဒံ သွေ ဝိနဿိဿတီတိ ဝိယ အဘူတပရိကပ္ပဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧကဒိဝသမေဝ ပစ္စတိ တတော ပရံ ကပ္ပာဘာဝေန အာယုကပ္ပဿပိ အဘာဝတောတိ အဝိရောဓတော အတ္ထယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ပကတတ္တောတိ အနုက္ခိတ္တော။ သမာနသံဝါသကောတိ အပါရာဇိကော။

ကိံ ¶ ပန တန္တိ ယော သော ‘‘နိယတော’’တိ ဝုတ္တော၊ တံ ကိံ နိယမေတီတိ အတ္ထော။ တဿေဝ ပန ယထာပုစ္ဆိတဿ နိယတဿ မိစ္ဆတ္တသမ္မတ္တနိယတဓမ္မာနံ ဝိယ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနတံ ယထာပုစ္ဆိတဉ္စ နိယာမကဟေတုံ ပဋိသေဓေတွာ ယေန ‘‘နိယတော’’တိ ‘‘သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိကော’’တိ စ ဝုစ္စတိ၊ တံ ယထာဓိပ္ပေတကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဇာတဿ ကုမာရဿ ဝိယ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတဿ နာမမတ္တမေတံ နိယတသတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိကံ၊ နိယတာနိယတဘေဒံ နာမန္တိ အတ္ထော။ ယဒိ ပုဗ္ဗဟေတု နိယာမကော၊ သောတာပန္နော စ နိယတောတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂတော ဥဒ္ဓံ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဥပနိဿယဘာဝတော ပုဗ္ဗဟေတုကိစ္စံ၊ တတော ပုဗ္ဗေ ပန ပုဗ္ဗဟေတုကိစ္စံ နတ္ထီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဥပနိဿယာဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ။ ယဒိ ဟိ တဿပိ ပုဗ္ဗဟေတု ဥပနိဿယော သိယာ၊ သော စ နိယာမကောတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂုပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ဧဝ နိယတော သိယာ၊ တဉ္စ အနိဋ္ဌံ၊ တသ္မာဿ ¶ ပုဗ္ဗဟေတုနာ အဟေတုကတာ အာပန္နာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣစ္စဿ အဟေတု အပ္ပစ္စယာ နိဗ္ဗတ္တိံ ပါပုဏာတီ’’တိ။

ပဋိလဒ္ဓမဂ္ဂေါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ၊ တေနေဝ သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိနိယမေ သတိ သတ္တမဘဝါဒိတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တနကဿ ဒုက္ခဿ မူလဘူတာ ကိလေသာ တေနေဝ ခီဏာတိ ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ အကိစ္စကာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိကံ နိယမေန္တိ၊ တတော စ အညော သောတာပန္နော နတ္ထီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ အကိစ္စကတာ နိပ္ပယောဇနတာ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အထ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒိပ္ပဟာနံ ဒဿနကိစ္စံ၊ တေသံ ပဟာနေန သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိတာယ ဘဝိတဗ္ဗံ။ သာ စုပရိမဂ္ဂေဟိ ဧဝ ဟောတီတိ သတ္တမဘဝါဒိတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တိတော တေန ဝိနာ ဝုဋ္ဌာနေ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒိပ္ပဟာနေန စ တေန ဝိနာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပဌမမဂ္ဂေန စ အနုပ္ပဇ္ဇိတွာဝ ကိလေသာ ခေပေတဗ္ဗာ ဟောန္တီ’’တိ။ န အညော ကောစိ နိယမေတီတိ နာမကရဏနိမိတ္တတော ဝိပဿနာတော အညော ကောစိ နိယာမကော နာမ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာဝ နိယမေတီတိ စ နာမကရဏနိမိတ္တတံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဂဟိတနာမမတ္တမေဝ တ’’န္တိ။

န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပန အတ္ထီတိ ‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထိ၊ သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိံ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅) ဣမိဿာ လောကဓာတုယာ ဌတွာ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ကိံ ပနာဝုသော ¶ သာရိပုတ္တ၊ အတ္ထေတရဟိ အညေ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ ဘဂဝတာ သမသမာ သမ္ဗောဓိယန္တိ ဧဝံ ပုဋ္ဌာဟံ၊ ဘန္တေ၊ နောတိ ဝဒေယျ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁) ဝတွာ တဿ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော၊ ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၉) ဣမံ သုတ္တံ ဒဿေန္တေန ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တဘူတံ ဣမံ လောကဓာတုံ ဌပေတွာ အညတ္ထ အနုပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနိ သိက္ခာပဒါနိ မာတိကာ၊ တာယ အန္တရဟိတာယ နိဒါနုဒ္ဒေသသင်္ခါတေ ပါတိမောက္ခေ ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါကမ္မေသု စ သာသနံ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ ပါတိမောက္ခေ ဝါ အန္တောဂဓာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဥပသမ္ပဒါ စ တဒုဘယာဘာဝေ ပါတိမောက္ခာဘာဝတော၊ တသ္မာ ပါတိမောက္ခေ၊ တာသု စ သာသနံ တိဋ္ဌတီတိ ဝုတ္တံ။ ဩသက္ကိတံ နာမာတိ ပစ္ဆိမပဋိဝေဓသီလဘေဒဒွယံ ဧကတော ကတွာ တတော ပရံ ဝိနဋ္ဌံ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။

တာတိ ရသ္မိယော။ ကာရုညန္တိ ပရိဒေဝနကာရုညံ။

အနစ္ဆရိယတ္တာတိ ¶ ဒွီသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသု အစ္ဆရိယတ္တာဘာဝဒေါသတောတိ အတ္ထော။ ဝိဝါဒဘာဝတောတိ ဝိဝါဒါဘာဝတ္ထံ ဒွေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။

ဧကံ ဗုဒ္ဓံ ဓာရေတီတိ ဧကဗုဒ္ဓဓာရဏီ။ ဧတေန ဧဝံသဘာဝါ ဧတေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ၊ ယေန ဒုတိယဗုဒ္ဓဂုဏေ ဓာရေတုံ အသမတ္ထာ အယံ လောကဓာတူတိ ဒဿေတိ။ ပစ္စယဝိသေသနိပ္ဖန္နာနဉှိ ဓမ္မာနံ သဘာဝဝိသေသော န သက္ကာ ဓာရေတုန္တိ။ သမံ ဥဒ္ဓံ ပဇ္ဇတီတိ သမုပါဒိကာ၊ ဥဒကဿောပရိ သမံ ဂါမိနီတိ အတ္ထော။ ဒွိန္နမ္ပီတိ ဒွေပိ၊ ဒွိန္နမ္ပိ ဝါ သရီရဘာရံ။ ဆာဒေန္တန္တိ ရောစယမာနံ။ သကိံ ဘုတ္တောဝါတိ ဧကမ္ပိ အာလောပံ အဇ္ဈောဟရိတွာဝ မရေယျာတိ အတ္ထော။

အတိဓမ္မဘာရေနာတိ ဓမ္မေန နာမ ပထဝီ တိဋ္ဌေယျ၊ သာ ကိံ တေနေဝ စလတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုန ထေရော ‘‘ရတနံ နာမ လောကေ ကုဋုမ္ဗံ သန္ဓာရေန္တံ အဘိမတဉ္စ လောကေန အတ္တနော ဂရုသဘာဝတာယ သကဋဘင်္ဂဿ ကာရဏံ အတိဘာရဘူတံ ဒိဋ္ဌံ။ ဧဝံ ဓမ္မော စ ဟိတသုခဝိသေသေဟိ တံသမင်္ဂိနံ ဓာရေန္တော အဘိမတော စ ဝိညူဟိ ဂမ္ဘီရာပ္ပမေယျဘာဝေန ဂရုသဘာဝတ္တာ အတိဘာရဘူတော ပထဝီစလနဿ ကာရဏံ ဟောတီ’’တိ ဒဿေန္တော ¶ ‘‘ဣဓ၊ မဟာရာဇ၊ ဒွေ သကဋာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧကဿာတိ ဧကသ္မာ၊ ဧကဿ ဝါ သကဋဿ ရတနံ၊ တသ္မာ သကဋတော ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ ဩသာရိတန္တိ ပဝေသိတံ အာဟဋံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။

သဘာဝပကတိကာတိ အကိတ္တိမပကတိကာတိ အတ္ထော။ ကာရဏမဟန္တတ္တာတိ မဟန္တေဟိ ပါရမိတာကာရဏေဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ နိဗ္ဗတ္တိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပထဝီအာဒယော မဟန္တာ အတ္တနော အတ္တနော ဝိသယေ ဧကေကာဝ၊ ဧဝံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါပိ မဟန္တော အတ္တနော ဝိသယေ ဧကော ဧဝ။ ကော စ တဿ ဝိသယော? ယာဝတကံ ဉေယျံ၊ ဧဝံ အာကာသော ဝိယ အနန္တဝိသယော ဘဂဝါ ဧကော ဧဝ ဟောတီတိ ဝဒန္တော လောကဓာတွန္တရေသုပိ ဒုတိယဿ အဘာဝံ ဒဿေတိ။

ပုဗ္ဗဘာဂေ အာယူဟနဝသေန အာယူဟနသမင်္ဂိတာ သန္နိဋ္ဌာနစေတနာဝသေန စေတနာသမင်္ဂိတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ သန္တတိခဏဝသေန ဝါ။ ဝိပါကာရဟန္တိ ဒုတိယဘဝါဒီသု ဝိပစ္စနပကတိတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ စလတီတိ ပရိဝတ္တတိ။ သုနခေဟိ ဝဇနသီလော သုနခဝါဇိကော။

ပဌမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုတိယဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၁၀။ ဂတိတော ¶ အညာ ဂတိသမ္ပတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္ပန္နာ ဂတီ’’တိ အာဟ။ မဟာသုဒဿနာဒိသုရာဇကာလော ပဌမကပ္ပိကာဒိသုမနုဿကာလော စ ကာလသမ္ပတ္တိ။

ဧကန္တံ ကုသလဿေဝ ဩကာသောတိ ဣဒံ ယဒိပိ ကောစိ ကာယသုစရိတာဒိပယောဂသမ္ပတ္တိယံ ဌိတံ ဗာဓေယျ၊ တံ ပန ဗာဓနံ ဗာဓကဿေဝ ဣဿာဒိနိမိတ္တေန ဝိပရီတဂ္ဂါဟေန ဇာတံ။ သာ ပယောဂသမ္ပတ္တိ သဘာဝတော သုခဝိပါကဿေဝ ပစ္စယော၊ န ဒုက္ခဝိပါကဿာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မက္ကဋော ဘတ္တပုဋံ ဗန္ဓဋ္ဌာနေ မုဉ္စိတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဇာနာတိ၊ ယတ္ထ ဝါ တတ္ထ ဝါ ဘိန္ဒိတွာ ဝိနာသေတိ၊ ဧဝံ အနုပါယညူပိ ဘောဂေ။ သုသာနေ ဆဍ္ဍေတွာတိအာဒိနာ ဃာတေတွာ ဆဍ္ဍိတဿ ဝုဋ္ဌာနာဘာဝေါ ဝိယ အပါယတော ဝုဋ္ဌာနာဘာဝေါတိ ဒဿေတိ။

‘‘ပစ္စရီ’’တိပိ ¶ ဥဠုမ္ပဿ နာမံ၊ တေန ဧတ္ထ ကတာ ‘‘မဟာပစ္စရီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥဒကေ မရဏံ ထလေ မရဏဉ္စ ဧကမေဝါတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု သက္ကေန ‘‘သမုဒ္ဒါရက္ခံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ ဝုတ္တံ၊ ဇီဝိတဿ လဟုပရိဝတ္တိတံ ပကာသေန္တေဟိ ထေရေဟိ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ လဟုပရိဝတ္တိတာယ ဇီဝိတဟေတု န ဂမိဿာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ ဥဒကေတိ နာဂဒီပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ထလေတိ ဇမ္ဗုဒီပံ။

ထေရော န ဒေတီတိ ကထမဟံ ဧတေန ဉာတော၊ ကေနစိ ကိဉ္စိ အာစိက္ခိတံ သိယာတိ သညာယ န အဒါသိ။ တေနေဝ ‘‘မယမ္ပိ န ဇာနာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရဿာတိ အပရဿ ဘိက္ခုနော ပတ္တံ အာဒါယ…ပေ… ထေရဿ ဟတ္ထေ ဌပေသီတိ ယောဇနာ။ အနာယတနေတိ နိက္ကာရဏေ၊ အယုတ္တေ ဝါ နဿနဋ္ဌာနေ။ တုဝံ အတ္တာနံ ရက္ခေယျာသိ၊ မယံ ပန မဟလ္လကတ္တာ ကိံ ရက္ခိတွာ ကရိဿာမ၊ မဟလ္လကတ္တာ ဧဝ စ ရက္ခိတုံ န သက္ခိဿာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ အနာဂါမိတ္တာ ဝါ ထေရော အတ္တနာ ဝတ္တဗ္ဗံ ဇာနိတွာ ဩဝဒတိ။

သမ္မာပယောဂဿ ဂတမဂ္ဂေါတိ သမ္မာပယောဂေန နိပ္ဖာဒိတတ္တာ တဿ သဉ္ဇာနနကာရဏန္တိ အတ္ထော။

ဘူတမတ္ထံ ¶ ကတွာ အဘူတောပမံ ကထယိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ မနုဿာတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကာဒိနိယုတ္တာ မနုဿာ မဟန္တတ္တာ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ နာသက္ခိံသု။

ဒုတိယဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တတိယဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၁၁။ အဉ္စိတာတိ ဂတာ။ ပေစ္စာတိ ပုန၊ မရိတွာတိ ဝါ အတ္ထော။ ဥဿန္နတ္တာတိ ဝိတက္ကဗဟုလတာယ ဥဿန္နတ္တာတိ ဝဒန္တိ၊ သူရတာဒီဟိ ဝါ ဥဿန္နတ္တာ။ ဒိဗ္ဗန္တီတိ ကီဠန္တိ။

သဉ္ဇီဝကာဠသုတ္တသင်္ဃာတရောရုဝမဟာရောရုဝတာပနမဟာတာပနအဝီစိယော အဋ္ဌ မဟာနိရယာ။ ဧကေကဿ စတ္တာရိ ဒွါရာနိ၊ ဧကေကသ္မိံ ဒွါရေ စတ္တာရော စတ္တာရော ဂူထနိရယာဒယောတိ ဧဝံ သောဠသ ဥဿဒနိရယေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

သက္ကသုယာမာဒယော ¶ ဝိယ ဇေဋ္ဌကဒေဝရာဇာ။ ပဇာပတိဝရုဏဤသာနာဒယော ဝိယ ဒုတိယာဒိဋ္ဌာနန္တရကာရကော ပရိစာရကော ဟုတွာ။

တတိယဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုတ္ထဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၁၂။ ကပ္ပောတိ ဒွေဓာဘူတဂ္ဂေါ။ ဧတ္ထ စ ဗီဇာဒိဓာတုနာနတ္တဝသေန ခန္ဓာဒိဓာတုနာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

စတုတ္ထဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၁၃။ အဇ္ဈာသယဓာတူတိ ¶ အဇ္ဈာသယသဘာဝေါ။ ယထာ ဂူထာဒီနံ ဓာတုသဘာဝေါ ဧသော၊ ယံ ဂူထာဒီဟေဝ သံသန္ဒတိ၊ ဧဝံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဿေဝေသ သဘာဝေါ၊ ယံ ဒုဿီလာဒယော ဒုဿီလာဒိကေဟေဝ သံသန္ဒန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘိက္ခူပိ အာဟံသူတိ အညမညံ အာဟံသု။ အာဝုသော ဣမေ မနုဿာ ‘‘ယထာသဘာဂေန ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝဒန္တာ အမှေ သဘာဂါသဘာဂေ ဝိဒိတွာ ဟီနဇ္ဈာသယပဏီတဇ္ဈာသယတံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဓာတုသံယုတ္တကမ္မေ ဥပနေန္တိ တဿ ပယောဂံ ဒဋ္ဌုကာမာတိ အတ္ထော၊ ဧဝံ သဘာဂဝသေနေဝ အဇ္ဈာသယဓာတုပရိစ္ဆိန္ဒနတော အဇ္ဈာသယဓာတုသဘာဂဝသေန နိယမေတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ပဉ္စမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဆဋ္ဌဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

စရိတန္တိ ဣဓ ဒုစ္စရိတံ သုစရိတန္တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပရဇံ အက္ခံ ဧတေသန္တိ အပ္ပရဇက္ခာတိ အတ္ထော ဝိဘာဝိတော၊ အပ္ပရဇံ အက္ခိမှိ ဧတေသန္တိ အပ္ပရဇက္ခာတိပိ သဒ္ဒတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဧတ္ထ စ အာသယဇာနနာဒိနာ ယေဟိ ¶ ဣန္ဒြိယေဟိ ပရောပရေဟိ သတ္တာ ကလျာဏပါပါသယာဒိကာ ဟောန္တိ၊ တေသံ ဇာနနံ ဝိဘာဝေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တအာသယာနုသယဉာဏာနံ ဝိသုံ အသာဓာရဏတာ၊ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တနာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏာနံ ဝိသုံ ဗလတာ စ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။

၈၁၅။ ယဒရိယာတိ ယေ အရိယာ။ အာဝသိံသူတိ နိဿာယ ဝသိံသု။ ကေ ပန တေ? ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနော ဟောတိ ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတော ဧကာရက္ခော စတုရာပဿေနော ပနုဏ္ဏပစ္စေကသစ္စော သမဝယသဋ္ဌေသနော အနာဝိလသင်္ကပ္ပော ပဿဒ္ဓကာယသင်္ခါရော သုဝိမုတ္တစိတ္တော သုဝိမုတ္တပညော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၈၊ အ။ နိ။ ၁၀။၁၉) ဧဝံ ဝုတ္တာ။ ဧတေသု ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနပစ္စေကသစ္စပနောဒနဧသနာသမဝယသဇ္ဇနာနိ ‘‘သင်္ခါယေကံ ပဋိသေဝတိ အဓိဝါသေတိ ပရိဝဇ္ဇေတိ ဝိနောဒေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၆၈) ဝုတ္တေသု အပဿေနေသု ဝိနောဒနဉ္စ မဂ္ဂကိစ္စာနေဝ၊ ဣတရေ စ မဂ္ဂေနေဝ သမိဇ္ဈန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတဉှိ သုတ္တံ…ပေ… ဒီပေတီ’’တိ။

၈၁၆။ အာရမ္မဏသန္တာနာနုသယနေသု ¶ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာရမ္မဏာနုသယနေန အနုသေတိ။ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏာတိ ဧတေန သမန္တတော ဝေဌေတွာ ဝိယ ဌိတဘာဝေန အနုသယိတတံ ဒဿေတိ။ ဘဝဿပိ ဝတ္ထုကာမတ္တာ၊ ရာဂဝသေန ဝါ သမာနတ္တာ ‘‘ဘဝရာဂါနုသယော…ပေ… သင်္ဂဟိတော’’တိ အာဟ။

၈၁၈။ ‘‘ပဏီတာဓိမုတ္တိကာ တိက္ခိန္ဒြိယာ၊ ဣတရေ မုဒိန္ဒြိယာ’’တိ ဧဝံ ဣန္ဒြိယဝိသေသဒဿနတ္ထမေဝ အဓိမုတ္တိဂ္ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘တိက္ခိန္ဒြိယမုဒိန္ဒြိယဘာဝဒဿနတ္ထ’’န္တိ။

၈၁၉။ ပဟာနက္ကမဝသေနာတိ ဧတ္ထ ပဟာတဗ္ဗပဇဟနက္ကမော ပဟာနက္ကမောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ယဿ ပဟာနေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တံ တေနေဝ ပဟာနေန ပဌမံ ဝုစ္စတိ၊ တတော အပ္ပဟာတဗ္ဗန္တိ အယံ ဝါ ပဟာနက္ကမော။

၈၂၀။ မဂ္ဂဿ ဥပနိဿယဘူတာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဥပနိဿယဣန္ဒြိယာနိ။

၈၂၆။ နိဗ္ဗုတိဆန္ဒရဟိတတ္တာ အစ္ဆန္ဒိကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ။ ယသ္မိံ ဘဝင်္ဂေ ပဝတ္တမာနေ တံသန္တတိယံ လောကုတ္တရံ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တံ တဿ ပါဒကံ။

ဆဋ္ဌဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတ္တမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၂၈။ နိဒ္ဒါယိတွာတိ ¶ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောန္တော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတွာ ပဋိဗုဒ္ဓါ သမာပတ္တိံ သမာပန္နောမှီတိ အတ္ထော။ နီဝရဏာဒီဟိ ဝိသုဒ္ဓစိတ္တသန္တတိ ဧဝ စိတ္တမဉ္ဇူသာ၊ သမာဓိ ဝါ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ။ စိတ္တံ ဌပေတုန္တိ သမာပတ္တိစိတ္တံ ဌပေတုံ။ သညာဝေဒယိတာနံ အပဂမော ဧဝ အပဂမဝိမောက္ခော။

သညာမနသိကာရာနံ ကာမာဒိဒုတိယဇ္ဈာနာဒိပက္ခန္ဒနာနိ ‘‘ဟာနဘာဂိယဝိသေသဘာဂိယဓမ္မာ’’တိ ¶ ဒဿိတာနိ၊ တေဟိ ပန ဈာနာနံ တံသဘာဝတာ ဓမ္မ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာ။ ပဂုဏဘာဝဝေါဒါနံ ပဂုဏဝေါဒါနံ။ တဒေဝ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအဓိဂမဿ ပစ္စယတ္တာ ‘‘ဝုဋ္ဌာနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝေါဒါနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာနံ၊ တမှာ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဣမာယ ဝုဋ္ဌာနပါဠိယာ အသင်္ဂဟိတတ္တာ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနံ ‘‘ပါဠိမုတ္တကဝုဋ္ဌာနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယေ ပန ‘‘နိရောဓတော ဖလသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ပါဠိ နတ္ထီတိ ဝဒေယျုံ၊ တေ ‘‘နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဖလသမာပတ္တိယာ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ဣမာယ ပါဠိယာ ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ။

သတ္တမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒသမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၃၁။ ရာဂါဒီဟိ စေတသော ဝိမုတ္တိဘူတော သမာဓိ စေတောဝိမုတ္တိ။ ပညာဝ ဝိမုတ္တိ ပညာဝိမုတ္တိ။ ကမ္မန္တရဝိပါကန္တရမေဝါတိ ကမ္မန္တရဿ ဝိပါကန္တရမေဝါတိ အတ္ထော။ စေတနာစေတနာသမ္ပယုတ္တကဓမ္မေ နိရယာဒိနိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပဒါဘူတေ ကမ္မန္တိ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ကမ္မပရိစ္ဆေဒမေဝါ’’တိ။ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ အဋ္ဌမနဝမဗလာနိ ဝိယ၊ တံသဒိသံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဝိယ ဝိကုဗ္ဗိတုံ။ ဧတေန ဒသဗလသဒိသတဉ္စ ဝါရေတိ၊ ဈာနာဒိဉာဏံ ဝိယ ဝါ အပ္ပေတုံ ဝိကုဗ္ဗိတုဉ္စ။ ယဒိပိ ဟိ ဈာနာဒိပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ သတ္တမဗလန္တိ တဿ သဝိတက္ကသဝိစာရတာ ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ဈာနာဒီဟိ ¶ ဝိနာ ပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထီတိ ဈာနာဒိသဟဂတံ ဉာဏံ တဒန္တောဂဓံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဈာနာဒိကိစ္စံ ဝိယ န သဗ္ဗံ ဗလကိစ္စံ ကာတုံ သက္ကောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘တဉှိ ဈာနံ ဟုတွာ အပ္ပေတုံ ဣဒ္ဓိ ဟုတွာ ဝိကုဗ္ဗိတုဉ္စ န သက္ကောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ကဿစိ ဗလဿ ဈာနဣဒ္ဓိဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဒသမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဉာဏဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၇။ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေါ

၁။ ဧကကမာတိကာဒိဝဏ္ဏနာ

၈၃၂။ ‘‘တေတ္တိံသတိ ¶ ¶ တိကာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေ ပန ပဉ္စတိံသ။ တထာ ‘‘ပုရိသမလာဒယော အဋ္ဌ နဝကာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေ ပန အာဃာတဝတ္ထုအာဒယော နဝ။ ယေ ‘‘ဒွေ အဋ္ဌာရသကာ’’တိအာဒိမှိ ဝုတ္တာ၊ တေ ဧဝ ‘‘ဣတိ အတီတာနိ ဆတ္တိံသာ’’တိအာဒိနာ တယော ဆတ္တိံသကာ ကတာတိ အာဟ ‘‘ဆ အဋ္ဌာရသကာ’’တိ၊ ဒွါသဋ္ဌိ ပန ဒိဋ္ဌိဂတာနိ အညတ္ထ ဝုတ္တဘာဝေနေဝ ဣဓ နိက္ခိတ္တာနီတိ န ဂဟိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။

ဧကကမာတိကာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၁။) ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၄၃-၈၄၄။ အတ္ထိ ပဋိစ္စံ နာမာတိ ယထာ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒီသု နိဿယာဒိပစ္စယဘာဝေန ပဋိစ္စာတိ ဝုတ္တံ၊ န တထာ ဣဓ ခတ္တိယာဒိဇာတီနံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနာနံ နိဿယာဒိပစ္စယတ္တဿ အဘာဝါ။ ယေသု ပန ခန္ဓေသု သန္တေသု ခတ္တိယာဒိသမ္မုတိ ဟောတိ၊ တေသံ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နတာဝ ခတ္တိယာဒိဇာတိယာ အတ္ထိတာ၊ သာ ဣဓ ပဋိစ္စ-သဒ္ဒေန ဝိဘာဝိတာတိ အတ္ထော။ ဧကိဿာ သေဏိယာတိ အသမ္ဘိန္နာယာတိ အတ္ထော။

ပဉှဝိဿဇ္ဇနာဒိကိရိယာသု ¶ ပုရတော ကရဏံ ပုရေက္ခာရော။ နိက္ခေပရာသီတိ နိဓာနရာသိ။ ပတ္ထဋာကိတ္တိနောတိ ဝိတ္ထိဏ္ဏာကိတ္တိနော။ ရတ္တညုမဒေါတိ ပုရာဏညုတာမဒေါတိ ဝဒန္တိ။ စိရရတ္တိဇာတေန၊ စိရရတ္တိပဗ္ဗဇိတေန ဝါ ဇာနိတဗ္ဗဿ၊ ရတ္တီနမေဝ ဝါ ဇာနနမဒေါ။ ဥပဋ္ဌာပကမာနောတိ အာဏာကရဏမာနော။ အာဏာကရဏဉှိ ဝိစာရဏံ ဣဓ ‘‘ယသော’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ပရိမဏ္ဍလတ္တဘာဝနိဿိတော မာနော ပရိဏာဟမဒေါ။ သရီရသမ္ပတ္တိပါရိပူရိယာ မဒေါ ပါရိပူရိမဒေါ။

၈၄၅။ ဝတ္ထုနာ ဝိနာပိ ဝတ္တဗ္ဗတာယ အဝတ္ထုကံ၊ န ဝတ္ထုနော အဘာဝါ။

၈၄၆။ စိတ္တဿ ဝေါဿဇ္ဇနန္တိ စိတ္တဿ သတိတော မုစ္စနံ၊ ကာယဒုစ္စရိတာဒီသု ပက္ခန္ဒနံ ဝါ ဝေါဿဂ္ဂေါ။ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါတိ ကုသလကရဏေ အဋ္ဌာနံ၊ အနုဋ္ဌာနန္တိ ¶ အတ္ထော။ ပမာဒသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ကာယဒုစ္စရိတေ စိတ္တဿ ဝေါဿဂ္ဂေါ ပါဏာတိပါတေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယံ ကောဓေ ဥပနာဟေတိ ဧဝမာဒိကော ပရိယာယော အပရိယန္တော၊ တဒတ္ထတပ္ပရိယာယပ္ပကာသကော ဝေါဿဂ္ဂနိဿဂ္ဂါဒိကော ဗျဉ္ဇနပရိယာယော စာတိ သဗ္ဗံ တံ သင်္ခိပိတွာ ဧဝရူပေါတိ ဣဒံ အာကာရနိဒဿနံ သဗ္ဗပရိယာယဿ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ကတန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပရိယန္တာဘာဝတော’’တိ။ ဝိဿဋ္ဌာကာရောတိ သတိယာ ပစ္စနီကဘူတေ စတ္တာရော ခန္ဓေ ဒဿေတိ။

၈၄၇။ စိတ္တဿ ထဒ္ဓတာ တထာပဝတ္တစိတ္တမေဝါတိ ဝဒန္တိ၊ မာနဝိသေသော ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပသင်္ကမနေ ဝန္ဒိတဗ္ဗံ ဟောတီတိ ပရိယန္တေနေဝ စရတိ။

၈၄၈။ ‘‘အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာဝုသော၊ တွံ အာပန္နောသီ’’တိအာဒိနာ တေန ဝုတ္တံ တဿေဝ ဥပရိ ခိပနဝသေန ‘‘ပဋိပ္ဖရိတွာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တသ္မိံ နာမ ဒလိဒ္ဒေ၊ အကုသလေ ဝါ ဣဒံ ကရောန္တေ အဟံ ကသ္မာ န ကရောမီ’’တိ ဧဝံ ဣဓ ပဋိပ္ဖရဏံ ယုတ္တံ။ ကရဏဿ ဥတ္တရကိရိယာ ကရဏုတ္တရိယံ။ အကုသလပက္ခော ဧသာတိ သာရမ္ဘောတိ အဓိပ္ပာယော။

၈၄၉။ အတိစ္စ ဣစ္ဆတီတိ အတိစ္စိစ္ဆော၊ တဿ ဘာဝေါ အတိစ္စိစ္ဆတာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ စ္စိ-ကာရလောပံ ကတွာ ‘‘အတိစ္ဆတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတြိစ္ဆတာတိ စ သာ ဧဝ ဝုစ္စတီတိ။ တတြာပိ နေရုတ္တိကဝိဓာနေန ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာလဒ္ဓံ ဝါ အတိက္ကမိတွာ အတြ အတြ ဣစ္ဆနံ အတြိစ္ဆတာ၊ သာ ဧဝ ရ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ ‘‘အတိစ္ဆတာ’’တိ ဝုတ္တာ။

အတြိစ္ဆန္တိ ¶ အတိစ္ဆံ၊ အတြ ဝါ ဣစ္ဆန္တော။ ကေန? အတိလောဘေန အတိလောဘမိစ္ဆာသင်္ခါတေန အတိလောဘမဒေန စ။ အတ္တနော ဟိတံ အတ္တာတိ ဝုတ္တံ။ ဟာယတိ ဇီရတိ၊ အာဒိဏ္ဏော ဝါ အတ္တာ၊ ပတ္တော ဝါ အတ္တာ၊ နံ ဇီရတိ စန္ဒကိန္နရိံ ပတ္ထယိတွာ အသိတာဘူဒေဝိယာ ဝိဟီနော ဝိယ။

ဣစ္ဆာဟတဿာတိ ဣစ္ဆာယ ဥပဒ္ဒုတဿ၊ မုဒ္ဒိတဿ ဝါ။

အတိဟီဠယာနောတိ အဝမညမာနော။ မလကန္တိ ဧဝံနာမကံ ဇနပဒံ၊ အဗ္ဘောကာသံ ဝါ။ ကောဒဏ္ဍကေနာတိ ကုဒဏ္ဍကေန ရဿဒဏ္ဍကေန။ ဂဒ္ဒုလေနာတိ စ ဝဒန္တိ။ ရုဟိရမက္ခိတင်္ဂေါတိ ရုဟိရသိန္နဂတ္တော။

၈၅၀။ ဇာနန္တဿေဝ ¶ ဘိယျော ဘိယျော စောဒေန္တော ဝိယ သမ္ဘာဝေတုကာမော ဟောတိ။ ပစ္စယေတိ ဥပါဒါနာဒိပစ္စယေ။

၈၅၁။ ယေ ပတိရူပေန ဝဉ္စေန္တိ၊ တေ ဂဏ္ဌိကာ၊ ဒုရာစာရေန ဝါ ဂဏ္ဌိဘူတာ။ ဂဏ္ဌိကပုတ္တာ နာမ ဂဏ္ဌိကာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ တေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ ဂဏ္ဌိကဘာဝေန ‘‘ထေရော…ပေ… ဒီဃစင်္ကမေ ဝိဟရတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ဝဋ္ဋတိ ဘန္တေတိ အယမ္ပိ ဧကော ပကာရော၊ လာဘိနာ ဧဝ ပန သက္ကာ ဉာတုန္တိ အတ္တနော သမာပတ္တိလာဘိတံ သူစေတီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စတ္တယံ နာမ ဥပရိပဏ္ဏာသကေ ဒုတိယသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၂၁ အာဒယော)။ တဿ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဝဒတိ ‘‘ပဉ္စတ္တယံ ဩလောကေန္တဿာ’’တိ။

၈၅၂။ သိင်္ဂန္တိ သိင်္ဂါရံ။ တဉှိ ကုသလဿ ဝိဇ္ဈနတော သမာသေဝိတတာယ သီသေ ပရိက္ခတံ သုနိခတံ ဝိသာဏံ ဝိယ၊ ထိရတ္တာ စ သိင်္ဂံ ဝိယာတိ သိင်္ဂံ၊ တံ ပနတ္ထတော ရာဂေါ။

၈၅၃။ တေမနကရဏတ္ထေ တိန္တိဏ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ခီယနန္တိ စ ယေန လောဘေန ပရံ မမန္တိ ဝဒန္တံ ခီယတိ၊ သော ဝုတ္တော။ ခီယနံ ဘဏ္ဍနန္တိ စ ဝဒန္တိ။ တိန္တိဏန္တိ ဝါ လောလုပ္ပမိစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သညာ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဧသော လောလုပ္ပဝါစကောတိ။

၈၅၄။ ဦရုပ္ပမာဏာပီတိ ¶ ဧတေန မဟန္တဃနဘာဝေန အပူတိတံ ဒဿေတိ။ အထဝါတိအာဒိနာ စီဝရမဏ္ဍနာဒီနံ ဝိသေသနာနိ ‘‘ဣမဿ ဝါ ပူတိကာယဿ ဗာဟိရာနံ ဝါ ပရိက္ခာရာနံ မဏ္ဍနာ’’တိအာဒီနီတိ ဒဿေတိ။ စီဝရေန ဟိ မဏ္ဍနာ စီဝရမဏ္ဍနာ၊ စီဝရဿ ဝါ မဏ္ဍနာ စီဝရမဏ္ဍနာ၊ ဧဝံ ပတ္တမဏ္ဍနာ သေနာသနမဏ္ဍနာ စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဦနဋ္ဌာနပူရဏံ ဆဝိရာဂသုသဏ္ဌာနာဒိကရဏဉ္စ စီဝရာဒီသု ကာယေ စ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တဒဟုဇာတဒါရကော ဝိယ ဟောတီတိ ဒါရကစာပလျံ န မုဉ္စတီတိ အတ္ထော။

၈၅၅။ သဒိသာ အနုရူပါ ဘတ္တိ သဘာဂေါ၊ န သဘာဂေါ အသဘာဂေါ၊ မာနထဒ္ဓတာ၊ ဝိရောဓော ဝါ။ တေနဿ မာတာဒီသု ဝတ္တနံ အသဘာဂဝုတ္တိတာ။ ဧဝံဝိဓာနံ မာနာဓိကာနံ အကုသလာနမိဒံ နာမံ။

၈၅၆။ ပရိတဿိတာတိ ¶ သင်္ကမ္ပနာ၊ ဥက္ကဏ္ဌိတဿ ဝါ တဿ တဿ တဏှာယနာ။

၈၅၇။ ကုသလကရဏေ ကာယဿ အဝိပ္ဖာရိကတာ လီနတာ ဇာတိအာလသျံ၊ န ရောဂဥတုဘောဇနာဒီဟိ ကာယဂေလညံ တန္ဒီ နာမ၊ အထ ခေါ ပကတိအာလသျန္တိ အတ္ထော။ ကာယာလသိယန္တိ နာမကာယဿ အာလသိယံ၊ တဒေဝ ရူပကာယဿာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၈၅၈။ အစ္စသနာဒီဟိ ဥပ္ပန္နဓာတုက္ခောဘနိမိတ္တံ အာလသိယံ ဝိဇမ္ဘိတာ။

၈၅၉။ ဘတ္တနိမိတ္တေန ဥပ္ပန္နံ အာလသျံ ဘတ္တသမ္မဒေါ။

၈၆၀။ ဣမေဟိ ပနာတိ စိတ္တဿ အကလျတာဒီဟိ။ သဗ္ဗတ္ထ ကိလေသဝသေနာတိ ထိနမိဒ္ဓကာရဏာနံ ရာဂါဒီနံ ဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၈၆၁။ သမ္မာအာဇီဝတော အပေတော ကတောတိ အပကတော။ သော အာဇီဝုပဒ္ဒဝေန ဥပဒ္ဒုတောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဥပဒ္ဒုတဿာတိ အတ္ထော’’တိ။

တိဝိဓမ္ပိ တံ တတ္ထ အာဂတံ တဿ နိဿယဘူတာယ ဣမာယ ပါဠိယာ ဒဿေတုန္တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ပါပဏိကာနီတိ ¶ အာပဏတော ဆဍ္ဍိတာနိ။ နန္တကာနီတိ အန္တရဟိတာနိ၊ စီရာနိ ဝါ။ ဂိလာနဿ ပစ္စယဘူတာ ဘေသဇ္ဇသင်္ခါတာ ဇီဝိတပရိက္ခာရာ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာ။ ပူတိမုတ္တန္တိ ပုရာဏဿ အပုရာဏဿ စ သဗ္ဗဿ ဂေါမုတ္တဿေတံ နာမံ။ ပူတိဘာဝေန ဆဍ္ဍိတောသဓန္တိပိ ကေစိ။

အဂဗ္ဘိကာ ဧကဒွါရာ ဒီဃသာလာ ကိရ ဥဒ္ဒဏ္ဍော။ ကုစ္ဆိတရဇဘူတာယ ပါပိစ္ဆတာယ နိရတ္ထကကာယဝစီဝိပ္ဖန္ဒနိဂ္ဂဟဏံ ကောရဇံ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ကောရဇိကော၊ အတိဝိယ ကောရဇိကော ကောရဇိကကောရဇိကော။ အတိပရိသင်္ကိတောတိ ကေစိ။ မုခသမ္ဘာဝိတောတိ ကောရဇိကကောရဇိကာဒိဘာဝေန ပဝတ္တဝစနေဟိ အတ္တနော မုခမတ္တေန အညေဟိ သမ္ဘာဝိတော။ သော ဧဝရူပေါ ဧဝရူပတာယ ဧဝ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ကတွာ ‘‘အယံ သမဏော’’တိအာဒိံ ကထေတိ။

ပဏိဓာယာတိ ‘‘အရဟာတိ မံ ဇာနန္တူ’’တိ စိတ္တံ ဌပေတွာ၊ ပတ္ထေတွာ ဝါ။ အာပါထကဇ္ဈာယီတိ မနုဿာနံ အာပါထဋ္ဌာနေ သမာဓိံ သမာပန္နော ဝိယ နိသီဒန္တော အာပါထကေ ဇနဿ ပါကဋဋ္ဌာနေ ဈာယီ။

အညံ ¶ ဝိယ ကတွာ အတ္တနော သမီပေ ဘဏနံ သာမန္တဇပ္ပိတံ။ အာကာရဿ ရဿတ္တံ ကတွာ ‘‘အဌပနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုဟနံ ကုဟော၊ တဿ အယနာ ပဝတ္တိ ကုဟာယနာ၊ ကုဟဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ အယနာ ဂတိကိရိယာ ကုဟာယနာ။

၈၆၂။ ပုဋ္ဌဿာတိ ‘‘ကော တိဿော၊ ကော ရာဇပူဇိတော’’တိ ပုဋ္ဌဿ။ နဟနာတိ ဗန္ဓနာ ပရိဝေဌနာ။

၈၆၃။ နိမိတ္တေန စရန္တော ဇီဝန္တော နိမိတ္တကာရကော နေမိတ္တိကော၊ တဿ ဘာဝေါ နေမိတ္တိကတာ။ အတ္တနော ဣစ္ဆာယ ပကာသနံ ဩဘာသော။ ကော ပန သောတိ? ‘‘အဇ္ဇ ဘိက္ခူနံ ပစ္စယာ ဒုလ္လဘာ ဇာတာ’’တိအာဒိကာ ပစ္စယပဋိသံယုတ္တကထာ။ ဣစ္ဆိတဝတ္ထုဿ သမီပေ ကထနံ သာမန္တဇပ္ပာ။

၈၆၄။ ဗဟိ ဆဍ္ဍနံ ဥက္ခေပနာ။ ပရပိဋ္ဌိမံသခါဒနသီလော ပရပိဋ္ဌိမံသိကော၊ တဿ ဘာဝေါ ပရပိဋ္ဌိမံသိကတာ။

၈၆၅။ နိကတ္တုံ ¶ အပ္ပေန လာဘေန ဗဟုကံ ဝဉ္စေတွာ ဂဟေတုံ ဣစ္ဆနံ နိဇိဂီသနံ၊ တဿ ဘာဝေါ နိဇိဂီသနတာ။ တဿေဝ ဣစ္ဆနဿ ပဝတ္တိအာကာရော၊ တံသဟဇာတံ ဝါ ဂဝေသနကမ္မံ။

၈၆၆။ ဝဏ္ဏသမ္ပန္နံ ပေါက္ခရံ ဝဏ္ဏပေါက္ခရန္တိ ဥတ္တရပဒလောပေါ ပုဗ္ဗပဒဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဝဏ္ဏပါရိပူရီ ဝါ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာ။ ‘‘အတ္ထဇာပိကာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ ဇပ-သဒ္ဒေါ ဥပ္ပတ္တိဝါစကောတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တေတီ’’တိ။

၈၆၇။ သေယျသဒိသမာနာ ဥန္နတိဝသေန ပဝတ္တာတိ ဥဘယတ္ထာပိ ‘‘မာနံ ဇပ္ပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၈၆၈။ ဟီနမာနော ပန ဩနတိဝသေန ပဝတ္တိတော ကေဝလေန မာနသဒ္ဒေန နိဒ္ဒေသံ နာရဟတီတိ တံနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဩမာနံ ဇပ္ပေတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၇၄) ဝုတ္တံ။

၈၇၂။ ရာဇဘောဂေန ရဋ္ဌဘုဉ္ဇနကော ရာဇနိဿိတော ရဋ္ဌိယော။

၈၇၉။ ပုဂ္ဂလံ အနာမသိတွာတိ ယထာ သေယျဿ သေယျမာနာဒိနိဒ္ဒေသေသု ‘‘ပရေဟိ သေယျံ အတ္တာနံ ဒဟတီ’’တိ သေယျာဒိပုဂ္ဂလော မာနုပ္ပာဒကော ¶ အာမဋ္ဌော၊ ဧဝမေတဿ သေယျမာနဘာဝေပိ မာနုပ္ပာဒကပုဂ္ဂလဝိသေသံ အနာမသိတွာ ‘‘ပရေ အတိမညတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ပရေ အတိက္ကမိတွာ မညနဉှိ ယဿ ကဿစိ အတိမာနောတိ။

၈၈၀။ ပုရိမမာနဿ ဥပရိမာနော မာနာတိမာနော၊ အတိ-သဒ္ဒေါ ဥပရိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝဒတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပုရိမမာနံ ဝါ အတိက္ကန္တော မာနော မာနာတိမာနော။

၈၈၁။ ပက္ခိဇာတီသု ဝါယသော အန္တော လာမကောတိ ကတွာ ‘‘ကာကဇာတိ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၈၈၂။ ထေရော ကိရ ဒေါသစရိတော အဟောသိ၊ တသ္မာ အာဒိတောဝ ‘‘တုမှေ အခီဏာသဝါ’’တိ အဝတွာ ဥပါယေန ကထေသီတိ ဝဒန္တိ၊ ဒေါသစရိတတ္တာ ဝါ ခိပ္ပံ တတိယပဒဝါရေ ဝိရာဂံ ဥပ္ပာဒေသီတိ အဓိပ္ပာယော။

၈၈၃။ မာနံ ¶ အနုဂတစ္ဆန္ဒောတိ မာနသမ္ပယုတ္တဆန္ဒော၊ မာနသဘာဝံ အနုဂတော မာနစ္ဆန္ဒော ဝါ။

၈၈၄။ ‘‘ဝိလမ္ဗန’’န္တိ စ ဣတ္ထိပုရိသသမ္မာနနာဒိကိရိယာဒိဝိလမ္ဗနပဋိသံယုတ္တံ ကတ္တဗ္ဗံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယုတ္တမုတ္တသိလိဋ္ဌံ ပဋိဘာနံ ဝိလမ္ဗနပဋိဘာနံ။

၈၈၇။ အမရဝါဒပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော၊ အတ္တနော အမရဏတ္ထာယ ဒေဝဘာဝတ္ထာယ ဝါ ဝိတက္ကော အမရဝိတက္ကော။

၈၈၈။ ပရေသု အနုဒ္ဒယာ ရာဂဝသေန အနုဒ္ဒယကရဏံ ဧတဿာတိ ပရာနုဒ္ဒယော၊ တဿ ဘာဝေါ ပရာနုဒ္ဒယတာ၊ ပရေသု ဝါ အနုဒ္ဒယဿေဝ သဟနန္ဒိတာဒိကဿ ဘာဝေါ ပရာနုဒ္ဒယတာ၊ တာဒိသော ရာဂေါ။ တတ္ထာတိ ပရာနုဒ္ဒယတာယ သံသဋ္ဌဝိဟာရေန ဒဿိတာယာတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။

၈၉၀။ အနဝညတ္တိံ ပတ္ထေန္တော အနဝညတ္တတ္ထမေဝ ကာမဂုဏေ စ ပတ္ထေတီတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စကာမ…ပေ… နိဿိတော ဟုတွာ’’တိ။

ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၂။) ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈၉၁။ ဥပနယှတီတိ ¶ ဗန္ဓတိ။ အ-ကာရော အနန္တရတ္ထဝါစကော၊ မရိယာဒဝါစကဿ ဝါ အာကာရဿ ရဿတ္တံ ကတွာ ‘‘အဋ္ဌပနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘အနန္တရဋ္ဌပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဌမုပ္ပန္နဿ ပဝတ္တာကာရော မရိယာဒါ၊ တံ အနတိက္ကမိတွာ တဿေဝ ဒဠှီကရဏဝသေန ဌပနာ မရိယာဒဋ္ဌပနာ။ ပကတိဋ္ဌပနာမတ္တမေဝ၊ ဝိသေသနရဟိတာတိ အတ္ထော။

၈၉၂။ နိဋ္ဌုရိယံ ခေဠပါတနံ၊ နိဋ္ဌုရိယံ ဝိယ နိဋ္ဌုရိယံ။ ဒဿေတွာတိ ဒန္တေဟိ ဆိန္ဒိတွာ။ တေန ¶ ပန ဒဿနံ ပဠာသောတိ ဒဿေတိ။ ပဠာသဿ အာယနာတိ ယုဂဂ္ဂါဟပ္ပဝတ္တိ။ သမဘာဝဒဟနံ ဇယော၊ တဿ အာဟရဏတော အာဟာရော။ ဓုရံ န ဒေတီတိ ပါမောက္ခံ န ဒေတိ။

၈၉၄။ ကာယေန စေတိယင်္ဂဏာဒိဝတ္တံ ကရောတိ ‘‘ဧဝံ ဝတ္တသမ္ပန္နော သဒ္ဓါ ကထံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ ကရိဿတီ’’တိ ပရေသံ ဉာပနတ္ထံ။ အတိစ္စာတိ အစ္စယံ ကတွာ။ အာသရန္တီတိ အာဂစ္ဆန္တိ၊ ပုန ပဋိစ္ဆာဒနေ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ကောနာမေဝံ ကရောတီတိ ဝေါစ္ဆိန္ဒနစ္ဆာဒနာ ဝါ ဝေါစ္ဆာဒနာ။

န သမ္မာ ဘာသိတာတိ ယော န သမ္မာ ဘာသတိ၊ သော သဌောတိ ဒဿေတိ။ ကုစ္ဆိ ဝါ ပိဋ္ဌိ ဝါ ဇာနိတုံ န သက္ကာတိ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနေနေဝ စိတ္တာနုရူပကိရိယာဝိရဟတော ‘‘ဧဝံစိတ္တော ဧဝံကိရိယော’’တိ ဇာနိတုံ န သက္ကာတိ အတ္ထော။

အဇော ဧဝ အဇာမိဂေါ။ နေလကောတိ တရုဏဝစ္ဆော။ ယထာ သော ယက္ခော တာဒိသံ ရူပံ ဒဿေတွာ ‘‘အဇာ’’တိ သညာယ အာဂတာဂတေ ခါဒတိ၊ ဧဝမယမ္ပိ တံတံသဒိသဂုဏသမ္ဘာဝနေန တေ တေ ဝဉ္စေတိ။ တေနေတံ သာဌေယျံ မာယာတော ဗလဝတရာ ဝဉ္စနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ ‘‘ပရိက္ခတ္တတာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၉၀၈။ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ အဘာဝေပိ ယံ သံယောဇနံ ဟောတိ၊ တံ ဗဟိဒ္ဓါ သံယောဇနတော ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝိသေသနဘူတံ ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနံ နာမ။

ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၃။) တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၀၉။ အကုသလမူလာနေဝ ¶ ဝဋ္ဋမူလာနီတိ တေဟိ ကထိတေဟိ ဝဋ္ဋမူလသမုဒါစာရော ကထိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တီဟိ…ပေ… ကထိတော’’တိ။

၉၁၉။ သဿတော ¶ လောကောတိအာဒိဒဿနမေဝ ဗြဟ္မစရိယံ မောက္ခသမ္ပာပကံ ဥတ္တမစရိယန္တိ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ သမ္မတန္တိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတိကသမ္မတဿာ’’တိ။ ရူပါရူပါဝစရဝိပါကေသု သာတိသယော ဘဝရာဂေါတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ ‘‘မဟာဗြဟ္မာန’’န္တိ။

၉၂၀။ ကထံဝိဓန္တိ ကေနာကာရေန သဏ္ဌိတန္တိ အတ္ထောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘အာကာရသဏ္ဌာန’’န္တိ။ မာနဌပနာတိ သေယျာဒိဝသေန မာနေန ဌပနာ၊ မာနသင်္ခါတာ ဝါ ဌပနာ။

၉၂၁။ စေတသော ဥတြာသော ဒေါမနဿံ၊ ဒေါသော ဝါ၊ တံသမ္ပယုတ္တာ ဝါ စေတနာဒယော။

၉၂၂။ ဒေသနာသုခတာယာတိ တိဏ္ဏံ အဒ္ဓါနံ ဝသေန ဝိစိကိစ္ဆာယ ဒေသနာ သုခါ ‘‘ကင်္ခတိ ဝိစိကိစ္ဆတီ’’တိ၊ န ပန တထာ မောဟေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝဏ္ဏာဒိဘေဒံ သုတွာတိ ကေစိ ကိရ ဝဒန္တိ ‘‘ခတ္တိယဇီဝေါ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏော။ ကသ္မာ? သော ဟိ ပုဗ္ဗဏှေ ရမတိ၊ ပုဗ္ဗဏှေ စ ဆာယာ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏာ။ ဗြာဟ္မဏဝေဿသုဒ္ဒဇီဝါ ဩဒါတပီတကာဠဝဏ္ဏာ။ တေ ဟိ မဇ္ဈနှသာယနှရတ္တီသု ဩဒါတပီတကာဠဆာယာ ကာဠတမကာလေသု ရမန္တီ’’တိ တေသံ ဝဏ္ဏဘေဒံ၊ ‘‘ဗျာပီ ပရိမဏ္ဍလော’’တိအာဒိနာ ကထေန္တာနံ သဏ္ဌာနဘေဒဉ္စ သုတွာ။

၉၂၃။ ပုရိသပုဂ္ဂလောတိ ပဒဒွယံ ဧကပဒံ ကတွာ ဇာနန္တာနံ ဝသေနာယံ သမ္မုတိကထာ ပဝတ္တာ၊ ပဒန္တရမေဝ ဝါ ဣဒံ ပုဂ္ဂလဝါစကန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အထ ဝါ ပုရိသောတိ ဝုတ္တော စ ပုဂ္ဂလော ဧဝ၊ န ပုရိသိန္ဒြိယယုတ္တောဝါတိ ဒဿနတ္ထမ္ပိ ‘‘ပုရိသပုဂ္ဂလော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌသု အာဗာဓေသူတိ ပိတ္တသေမှဝါတသမုဋ္ဌာနဥတုဝိပရိဏာမဇဩပက္ကမိကဝိသမပရိဟာရဇသန္နိပါတဇကမ္မသမုဋ္ဌာနေသု။ ပုဗ္ဗေ ကတန္တိ ပုရာဏတရကမ္မံ ဣစ္ဆန္တီတိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဉ္စ ကိရ ပဋိက္ခိပန္တိ။ အာဏတ္တိမူလကေန ဝါတိ ယောပိ အာဏာပေတွာ ဝဓဗန္ဓာဒိဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တမ္ပိ တံမူလကံ န ဟောတိ၊ ဣဿရနိမ္မာနမူလမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

၉၂၄။ မောဟဿ ¶ အနုဒဟနံ ဒါဟကာရဏတာယ ဝုတ္တံ၊ သဘာဝတောပိ ပန အသမ္ပဋိဝေဓော သမ္ပဋိဝေဓသုခဿ ပစ္စနီကဘူတော ဒုက္ခော ဧဝါတိ အနုဒဟနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဥပေက္ခာ ဝေဒနာ ဉာဏသုခါ အညာဏဒုက္ခာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅) ဝုတ္တာ။

၉၂၆။ ပုထုနိမိတ္တာရမ္မဏေသူတိ ¶ သုဘနိမိတ္တာဒိဝသေန ပုထုနိမိတ္တသဘာဝေသု အာရမ္မဏေသု၊ ပုထုသဘာဝေသု ဝါ သုဘနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏေသု။ ကောသဇ္ဇပမာဒနိဒ္ဒေသာနံ သမာနတ္တေပိ အဝိပ္ဖာရိကတာသင်္ခါတာ လီနဝုတ္တိတာ ကောသဇ္ဇံ၊ သတိဝေါဿဂ္ဂသင်္ခါတံ ပမဇ္ဇနံ ပမာဒေါတိ အယံ ဝိသေသောတိ။

၉၃၁။ သဂရုဝါသန္တိ သဩတ္တပ္ပဝါသမာဟ၊ သဇေဋ္ဌကဝါသန္တိ သဟိရိဝါသံ။ အနာဒိယနာ အနဒ္ဒါ ဩဝါဒအဂ္ဂဟဏံ၊ အစိတ္တီကာရောတိ အတ္ထော။ သုက္ခကဋ္ဌဿ ဝိယ အနလ္လတာ၊ အမုဒုတာ ဝါ အနဒ္ဒါ။ အသီလျန္တိ အသုခသီလတာ အမုဒုတာ ဧဝ။

၉၃၄။ ဥပါရမ္ဘော ဒေါသသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေါ သိယာ။

၉၃၆။ ‘‘ဣဓ ပါသာဏံ ကရောတီ’’တိအာဒိနာ ဌပနတ္ထေပိ ကရောတိ-သဒ္ဒေါ ယုဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ကရောတီတိ ဌပေတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စာယံ အာဝဇ္ဇနာ အကုသလာနံ အာသန္နကာရဏတ္တာ ခုဒ္ဒကဝတ္ထူသု ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တဒနုကူလကိစ္စတ္တာ ဝါ။

တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၄။) စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၃၉။ ဣတီတိ နိဒဿနေ နိပါတောတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ ဒဿေတိ။ ဘဝါဘဝဟေတူတိပီတိ ဧတ္ထ ဘဝန္တိ ဇာယန္တိ ဧတေနာတိ ဘဝေါ၊ သပ္ပိအာဒိဘေသဇ္ဇံ။ ဘဝေါ ဧဝ ပဏီတတရော အဘိဝုဒ္ဓါ အဘဝေါ။ ဘာဝနာရာမတာအရိယဝံသပ္ပဟေယျတ္တာ ဝါ ပုရိမတဏှာတ္တယဝဇ္ဇာ သဗ္ဗာ တဏှာ ‘‘ဘဝါဘဝဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧတာယာတိ ¶ ဆန္ဒာဒိအဂတိယာ။ န ဂစ္ဆန္တီတိ န ပဝတ္တန္တိ၊ တံ တံ ကိရိယံ န ကရောန္တီတိ ¶ အတ္ထော။ ဣမိနာတိ ဆန္ဒာဒိနာ အဂတိဂမနေန။ ဆန္ဒာဒီသု ယေန နိန္နော၊ တေန ဂမနံ ယထာနိန္နဂမနံ။

‘‘ရာဇာ’’တိအာဒိနာ ရာဇာဒိနိမိတ္တော ဝိယ ဦမိအာဒိနိမိတ္တော စိတ္တုတြာသော ဦမိအာဒိဘယံ၊ ‘‘ဦမိဘယန္တိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဓုပါယာသဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိအာဒိဝစနတော (မ။ နိ။ ၂။၁၆၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၂၊ ဣတိဝု။ ၁၀၉) ကောဓုပါယာသဩဒရိကတ္တပဉ္စကာမဂုဏမာတုဂါမာ ဝါ။ တတ္ထ ပဉ္စကာမဂုဏမာတုဂါမဂ္ဂဟဏေန တန္နိဿိတဆန္ဒရာဂဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဩဒရိကတ္တဉ္စ လောဘောဝ။ ဥက္ခေပနီယာဒိကမ္မံ ဝိနယဒဏ္ဍံ။

‘‘အထ ခေါ တိမ္ဗရုကော ပရိဗ္ဗာဇကော ယေန ဘဂဝါ…ပေ… ဧတဒဝေါစ ‘ကိံ နု ခေါ၊ ဘော ဂေါတမ၊ သယံကတံ သုခဒုက္ခ’န္တိ? မာ ဟေဝံ တိမ္ဗရုကာတိ ဘဂဝါ အဝေါစာ’’တိအာဒိနာ နိဒါနဝဂ္ဂေ (သံ။ နိ။ ၂။၁၈) အာဂတတ္တာ ‘‘တိမ္ဗရုကဒိဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တာ။

စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၅။) ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၄၀။ အာဂန္တုံ ပန န ဒေန္တီတိ အာဂမနဿ ပစ္စယာ န ဟောန္တီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၉၄၁။ အဝဒေဟနတောတိ ပူရဏေန မံသူပစယဟေတုတာယ စ ဥပစယနတော။ ဂိမှကာလေ ဘုဉ္ဇိတွာ သယန္တဿ သုခံ ဟောတီတိ တံ ဥတုသုခံ ‘‘သေယျသုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ သယနိရိယာပထသုခန္တိ အတ္ထော။ ဝတန္တိ ဓုတင်္ဂါနိ။ တပေါတိ ခန္ဓကဝတ္တာနိ၊ ဝီရိယံ ဝါ။ သီလဂ္ဂဟဏေန ခန္ဓကဝတ္တမေထုနဝိရတီနံ ဂဟိတတ္တာ တပဗြဟ္မစရိယဂ္ဂဟဏံ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န၊ အညသီလတော ဝိသေသေတွာ တပဗြဟ္မစရိယာနံ ဒေဝတ္တကာရဏတ္တဂ္ဂဟဏဿ ဒဿနတော၊ ဗာဟိရာနဉ္စဿ ဝိနိဗန္ဓဿ ပဝတ္တိဒဿနတော ဝါ။ တေသဉှိ အဝိဟိံသာဒိဂေါဝတာဒိဒုက္ကရကာရိကာမေထုနဝိရတိယော ယထာက္ကမံ သီလာဒီနိ၊ တာနိ စ တေ ဒေဝနိကာယံ ပဏိဓာယ စရန္တီတိ။ အညထာ စ သဒ္ဓါရုစိအာဒီဟိ ‘‘ယတော ¶ ခေါ ဘော အယံ အတ္တာ ရူပီ စာတုမဟာဘူတိကော မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါ ကာယဿ ဘေဒါ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၅) ဝိကပ္ပေတွာ။

၉၄၂။ ဗျသနေသု ¶ ဉာတိဘောဂရောဂဗျသနဂ္ဂဟဏေန တံနိမိတ္တာ သောကာဒယော ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဒဿနသဝနေသု ပဋိကူလတာ ဒဿနသဝနပဋိကူလတာ။ ဧတ္ထ စ အာဒီနဝေဟိ ပဉ္စဟိ တေသံ ကာရဏဘူတာ အက္ခန္တိယေဝ ဘိန္ဒိတွာ ကထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အက္ခန္တိမူလကာ ဝါ အပ္ပိယတာဒိဟေတုဘူတာ ဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတတာဒိဒေါသာ။

မိစ္ဆာဇီဝနိမိတ္တံ မရဏကာလေ ဥပ္ပန္နဘယံ ‘‘အာဇီဝကဘယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာဇီဝိကာဘယ’’န္တိ ပန ပါဌေ ပစ္စယာနုပ္ပတ္တိံ ပဿတော အာဇီဝိကနိမိတ္တော စိတ္တုတြာသောတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ သိလောကန္တိ တပ္ပဋိပက္ခာ အသိလောကံ အကိတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဂရဟဘယ’’န္တိ။

၉၄၃။ ဥပ္ပိလာဝိတန္တိ ဥဒဂ္ဂတာသင်္ခါတော အဝူပသမဘာဝေါ၊ အဝူပသမဟေတုဘူတော ဝါ ပီတိယာ အာကာရော။

ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၆။) ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၄၄။ ‘‘ကောဓနော ဟောတိ ဥပနာဟီ’’တိအာဒိနာ ကောဓာဒိဟေတုကာ ဥပနာဟာဒယော ကောဓာဒီနံ သဟာယကာရဏဘာဝေန သုတ္တန္တေ ဝုတ္တာတိ ကောဓာဒယော ဧဝ ဝိဝါဒမူလာနိ၊ တေနေတ္ထ တေ ဧဝ ဝုတ္တာ။ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမသိတာ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိယံ အဘိနိဝိဋ္ဌတာ။

၉၄၅။ အပ္ပတိဿယောတိ ပတိဿယဘူတေဟိ ဂရူဟိ ဝိရဟိတော။ အပ္ပမာဒလက္ခဏန္တိ သတိအဝိပ္ပဝါသံ ကုသလာနုယောဂသာတစ္စံ ဝါ။

ယုတ္တပယုတ္တတာတိ ¶ တန္နိန္နတာဝသေန သုဋ္ဌု ယုတ္တတာ။ ဂဏသင်္ဂဏိကာ ကိလေသဝသေန ပဝတ္တာ သင်္ဂဏိကာ။ ဣတ္ထိပဋိသံယုတ္တကထာသဝနေ ဣတ္ထိသဒ္ဒသဝနေ စ အဿာဒေါ သဝနသံသဂ္ဂေါ။ ဣတ္ထိယာ ကဿစိ ဒါနဂ္ဂဟဏဿာဒေါ ပရိဘောဂသံသဂ္ဂေါ။

၉၄၆။ သောမနဿေန သဒ္ဓိံ ဥပဝိစရန္တီတိ သောမနဿုပဝိစာရာတိ အကုသလသောမနဿသဟဂတာ ရူပဝိစာရာဒယော ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တထာ ဥပေက္ခုပဝိစာရာ စ။ တံသမ္ပယုတ္တော ဝါတိ ဧတေန ဝိစာရဂ္ဂဟဏေန ဝိတက္ကောပိ ¶ ဂဟိတောတိ ဝိတက္ကပ္ပဝတ္တနေန ‘‘ဥပဝိတက္ကေတီ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။

၉၄၇။ အညာဏသမ္ပယုတ္တာတိ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တေသု ဥပေက္ခာ မောဟောတိ ဝဒန္တိ၊ လောဘသမ္ပယုတ္တုပေက္ခာပိ ပန ဂေဟဿိတာ န န ဟောတိ။

၉၄၈။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကော ‘‘အဓိစ္စ သမုပ္ပန္နော အတ္တာ ဥပ္ပန္နော ဘဝိဿတီ’’တိ ဂဏှန္တော သဿတဒိဋ္ဌိကော ဟောတီတိ ဧဝရူပဿ ဒိဋ္ဌိ ဝိယာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဿေဝါ’’တိ အာဟ။ န သော ဇာတောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဇာတူ’’တိ အယံ နိပါတော ဥ-ကာရဿ ဩ-ကာရံ ကတွာ ဇာတောတိ ဝုတ္တော၊ တေန ဝါ သမာနတ္ထံ နိပါတန္တရံ ဧတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗာသဝဒိဋ္ဌီတိ သဗ္ဗာသဝပရိယာယေန အာဂတာ ဒိဋ္ဌိ။

ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၇။) သတ္တကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၅၁။ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌီသု သတ္တကဿ အညဿ အဘာဝါ သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ဧဝ ဣဓ တထာ အဝတွာ ‘‘သတ္တ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တာ။

သတ္တကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၈။) အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၅၂။ ‘‘ကမ္မံ ¶ ခေါ မေ ကတ္တဗ္ဗံ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိနာ ဩသီဒနာကာရေန ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါ ကောသဇ္ဇကာရဏာနိ၊ ကောသဇ္ဇမေဝ ဝါ ကောသဇ္ဇန္တရကာရဏတာယ ကောသဇ္ဇကာရဏာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ မာသာစိတံ မညေတိ ဧတ္ထ အာစိတ-သဒ္ဒေါ တိန္တ-သဒ္ဒဿ၊ မညေ-သဒ္ဒေါ စ ဝိယ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘တိန္တမာသော ဝိယာ’’တိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝိတော၊ မာသစယော ဝိယာတိ ဝါ အတ္ထော။

၉၅၇။ ဖရတီတိ ဖုသတိ၊ ဃဋ္ဋေတီတိ အတ္ထော။ အညေန ကာရဏေနာတိ ‘‘အဇ္ဇ တယာ ဝိကာလေ ဘုတ္တံ၊ တေန တွံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ဟိယျော ¶ မယာ ကာလေ ဘုတ္တံ၊ တေနာဟံ အနာပန္နော’’တိအာဒိနာ အညေန အယုတ္တေန ကာရဏေန အညံ ယုတ္တံ ကာရဏံ ပဋိစ္ဆာဒေတီတိ အတ္ထော။ ပုစ္ဆိတတ္ထတော ဗဟိဒ္ဓါ ယထာ တံ န အလ္လီယတိ၊ တထာ ကထာယ အပနယနံ ဝိက္ခိပနံ ဗဟိဒ္ဓါ အပနာမနာ။

၉၅၈။ အသညီဝါဒါတိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဒိဋ္ဌိယော ဒဿေတိ။ ယေဟိ ဝါ အဘိနိဝေသေဟိ အသညီ အတ္တာနံ ဝဒန္တိ၊ တေ အသညီဝါဒါ။ အရူပသမာပတ္တိနိမိတ္တန္တိ အာကာသာဒိံ။

အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၉။) နဝကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၆၀။ ဒသမဿ အဝုတ္တတ္တာ ‘‘သတ္တေသု ဥပ္ပတ္တိဝသေနေဝ ကထိတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၉၆၃။ သုခဝိနိစ္ဆယန္တိ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗသုခသန္နိဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အဇ္ဈတ္တံ သုခန္တိ သေဝိတဗ္ဗံ နေက္ခမ္မသုခံ။ ဝိနိစ္ဆယာတိ ဒွေ ဝိနိစ္ဆယာတိ ဣဒံ –

‘‘သာတံ ¶ အသာတန္တိ ယမာဟု လောကေ၊

တမူပနိဿာယ ပဟောတိ ဆန္ဒော၊

ရူပေသု ဒိသွာ ဝိဘဝံ ဘဝဉ္စ၊

ဝိနိစ္ဆယံ ကုဗ္ဗတိ ဇန္တု လောကေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၈၇၃၊ မဟာနိ။ ၁၀၂) –

ဧတဿ နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တံ။

ဣဓ ဝိနိစ္ဆယောတိ ဝုတ္တောတိ ဣမိဿာ ဝိဘင်္ဂပါဠိယာ ယော ဆန္ဒရာဂဿ ပစ္စယသဘာဝေန ဝိနိစ္ဆယ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော၊ သက္ကပဉှေပိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၇) ဆန္ဒဿ နိဒါနဘာဝေန ဝိတက္က-သဒ္ဒေန သော ဧဝ အာဂတောတိ ဧဝံ ဝိတက္ကဿ ဝိနိစ္ဆယဘာဝံ တဿေဝ ဣဓ ဂဟိတတဉ္စ ဒဿေတိ။ ဗလဝသန္နိဋ္ဌာနန္တိ ဗလဝတိယာ တဏှာယ အာရမ္မဏဿ နိဋ္ဌပေတွာ ဂဟဏံ။

၉၆၄။ သတိပိ အညေသဉ္စ သင်္ခတဘာဝေ အဟန္တိ အသ္မီတိ စ သာတိသယာ မာနဿ သင်္ခတတာတိ ကတွာ ‘‘သင်္ခတ’’န္တိ မာနော ဝုတ္တော။ သေယျာဒိဝသေန ¶ ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ အတ္တနော သင်္ခရဏံ ဝါ သင်္ခတံ။ ဧတ္ထ ‘‘ဘဝိဿန္တီ’’တိအာဒိကာ ပဝတ္တိ တဏှာဒိဋ္ဌီနံ ဝိသေသဝတီတိ တာသမ္ပိ ဣဉ္ဇိတာဒိဘာဝေါ ဝုတ္တော။

နဝကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၁၀။) ဒသကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၇၀။ ဇာလက္ခိပသံဝိဓာနာဒိကုသလတာသင်္ကပ္ပနံ ဥပါယစိန္တာ၊ တဿာ မိစ္ဆာဘာဝပဋိစ္ဆာဒနဘာဝေန ပဝတ္တော တဒါကာရော မောဟော ဥပါယစိန္တာဝသေန ဥပ္ပန္နောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာကတေ ပန ပါပေ အနာဒီနဝဒဿနဝသေန ပဝတ္တာ သညာ၊ သင်္ကပ္ပော ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏာ၊ တဿာပိ မိစ္ဆာဘာဝပဋိစ္ဆာဒကံ တဒါကာရံ၊ အနာဒီနဝဒဿနံ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏာကာရေန ဥပ္ပန္နော မောဟောတိ။ ဝိမုတ္တသညိတာတိ ¶ အဓိမာနသမ္ပယုတ္တံ၊ တိတ္ထိယာနံ ဝါ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိယာ ဝိမုတ္တတာသဉ္ဇာနနံ။ ‘‘ဝိမုတ္တောမှီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ မိစ္ဆာဝိမုတ္တီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ဖလံ ဝိယ ဝိမုတ္တန္တိ ဂဟိတေ ပန ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တေ ဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဉာဏံ၊ သမာဓိ စ မိစ္ဆာဝိမုတ္တီတိ ယုတ္တံ သိယာ။

ဒသကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တဏှာဝိစရိတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၇၃။ သမူဟဂါဟတောတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌီနံ သာဓာရဏဂ္ဂဟဏတောတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဣတ္ထံ ဧဝံ အညထာ’’တိ ပန ဝိသေသံ အကတွာ ဂဟဏံ သမူဟဂါဟောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အညံ အာကာရန္တိ ပရသန္တာနဂတံ အာကာရံ။ အတ္ထီတိ သဒါ သံဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ သီဒတီတိ ဝိနဿတိ။ သံသယပရိဝိတက္ကဝသေနာတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ အဟံ သိယံ၊ န သိယ’’န္တိ ဧဝံ ပရိဝိတက္ကဝသေန။ ပတ္ထနာကပ္ပနဝသေနာတိ ‘‘အပိ နာမ သာဓု ပနာဟံ သိယ’’န္တိ ဧဝံ ပတ္ထနာယ ကပ္ပနဝသေန။

သုဒ္ဓသီသာတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌီနံ သာဓာရဏသီသာ ဝိသေသဿ အနိဿိတတ္တာ ‘‘သုဒ္ဓသီသာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိသီသေဟိ ဒိဋ္ဌိယာ တဏှာ ဒဿိတာ၊ သီသသီသမူလကေဟိ ¶ မာနဒိဋ္ဌီဟိ သယမေဝ စာတိ အာဟ ‘‘ဧဝမေတေ…ပေ… တဏှာ ဝိစရိတဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိမာနေသုပိ ‘‘တဏှာဝိစရိတာနီ’’တိ ဝစနဉ္စ အညမညံ ဝိပ္ပယောဂီနံ ဒိဋ္ဌိမာနာနံ တဏှာယ အဝိပ္ပယောဂီနံ တံမူလကတ္တာဝ တပ္ပဓာနတာယ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၉၇၄။ အဝက္ကရီတိ နိပါတော နာနာဘာဝေ ဝတ္တတီတိ အနာနာကရဏံ အနဝက္ကရိ၊ တံ ကတွာ၊ အဝက္ကရိ ဝါ အကတွာ အနဝက္ကရိ ကတွာတိ ဧဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ’’တိ။ ‘‘အနဝကာရိံ ကရိတွာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ တတ္ထ အဝကိရဏံ ဝိက္ခေပနံ သမူဟဿ ဧကဒေသာနံ ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇနံ အဝကာရိ၊ တံ အဝကာရိံ ဝိနိဗ္ဘောဂံ အကတွာ၊ ပဉ္စပိ ခန္ဓေ သမူဟတော ဧကတ္တေနေဝ ဂဟေတွာ အတ္တတော အဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇိတွာ အသ္မီတိ ဆန္ဒမာနဒိဋ္ဌိယော ပဋိလဘတီတိ ¶ အတ္ထော။ အသိတဗျာဘင်္ဂိတာယာတိ ဒါတ္တေန ကာဇေန စာတိ ဧတေန ပရိက္ခာရေန၊ အသိတဗျာဘင်္ဂီဟိ လဝနဝဟနကိရိယာ ဝါ ‘‘အသိတဗျာဘင်္ဂီ’’တိ ဝုတ္တာ။

၉၇၆။ အဝကာရိံ ကရိတွာတိ ရူပါဒီနိ အတ္တတော ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇိတွာ ဣမိနာ ရူပေန…ပေ… ဣမိနာ ဝိညာဏေန အသ္မီတိ ဆန္ဒံ ပဋိလဘတီတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဣမိနာတိ ဧတဿ အတ္တတော အဝိနိဗ္ဘုတ္တေန ရူပါဒိနာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အတ္တတော ဟိ အဝိနိဗ္ဘုတ္တာနိ အဗဟိကတာနိ အဟမိစ္စေဝ ဂဟိတာနိ ရူပါဒီနိ ဥပါဒါယ ဥပဂန္တွာ ပဝတ္တာ တဏှာ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဿ ဥပါဒါယာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ အတ္တတော စ ဝိနိဗ္ဘုတ္တာနိ ဗဟိကတာနိ ဥပဂန္တွာ ပဝတ္တာ ‘‘ဗာဟိရဿ ဥပါဒါယာ’’တိ။ ခဂ္ဂေန ဝါ ဆတ္တေန ဝါ အဟံ နိစ္စောတိ အဘိမင်္ဂလသမ္မတေန ခဂ္ဂါဒိနာ မမ ဝိနာသော နတ္ထီတိ မညတီတိ အတ္ထော။ ဧကေကဿာတိ ဣဒံ အနာဒိမှိ အနန္တေ စ သံသာရေ ဧကေကဿ အတီတာနာဂတေသု ဆတ္တိံသာယပိ သမ္ဘဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ ဧကေကဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ယထာလာဘဝသေနာတိ ဣဒမ္ပိ အနိဿိတတဏှာမာနဒိဋ္ဌိံ ကတွာ ပုထုဇ္ဇနဿ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နေ ကဿစိ သမ္ဘဝဒဿနတ္ထံ။

တဏှာဝိစရိတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈။ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝါရဝဏ္ဏနာ

၉၇၈။ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိအာဒိနာ ¶ ¶ ခန္ဓာဒီနံ ဓာတုသမ္ဘဝပရိယာပန္နပါတုဘာဝ ဘူမန္တရတီသု ဓာတူသုဥပ္ပာဒကဒါနာဒိကုသလ ကမ္မတဗ္ဗိပါကအဘိညေယျာဒိအာရမ္မဏဒုကဒွယဒိဋ္ဌာဒိကုသလတ္တိကာဒိတိကပဉ္စကရူပလောကိယဒုကဒွယဘေဒဘိန္နာနံ နိရဝသေသတော သင်္ဂဟိတတ္တာ ဒုတိယဝါရာဒီနဉ္စ ဧတ္ထ အနုပ္ပဝေသတော သဗ္ဗသာမညေန ဝုတ္တော ပဌမော သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝါရော နာမ၊ ဒုတိယော ဥပ္ပတ္တာနုပ္ပတ္တိဒဿနဝါရော နာမာတိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပန ‘‘ကာမဓာတုယာ ကတိ ခန္ဓာ ကတိ အာယတနာနီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၉၉၁) တေသံ အတ္ထိတာ ဧဝ ဝုတ္တာ၊ ကိရိယာဝိသေသဿ အပ္ပယောဂေါ ‘‘အတ္ထိ ဘဝတိ သံဝိဇ္ဇတီ’’တိ သာမညကိရိယာယ ဝိညေယျဘာဝတော၊ တေနာယံ ‘‘သမ္ဘဝါသမ္ဘဝဒဿနဝါရော’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တော၊ စတုတ္ထော စ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဥပ္ပတ္တာနုပ္ပတ္တိဒဿနဝါရောတိ တတ္ထ ပါတုဘာဝါပါတုဘာဝဝစနတော။

၉၇၉။ ယထာပုစ္ဆန္တိ ပုစ္ဆာနုရူပံ အဝိတထဗျာကရဏံ ပရေဟိ ကတမ္ပိ သဗ္ဗညုဝစနံ ဝိညာယ ကတတ္တာ သဗ္ဗညုဗျာကရဏမေဝ နာမ ဟောတိ၊ ကော ပန ဝါဒေါ သဗ္ဗညုနာ ဧဝ ကတေတိ အဓိပ္ပာယော။

၂။ ဥပ္ပတ္တာနုပ္ပတ္တိဝါရဝဏ္ဏနာ

၉၉၁။ ကာမဓာတုသမ္ဘူတာနဉ္စာတိ ဣဒ္ဓိယာ ရူပဓာတုဂတာနံ ကာမာဝစရသတ္တာနဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဃာနာယတနာဒီနံ အဘာဝေနာတိ ဧတ္ထ ယဒိ တဒဘာဝေန ဂန္ဓာယတနာဒီနိ အာယတနာဒိကိစ္စံ န ကရောန္တိ ¶ ၊ အသညသတ္တေသု စက္ခာယတနဿ အဘာဝေန ရူပါယတနံ အာယတနာဒိကိစ္စံ န ကရေယျ။ တတော ‘‘အသညသတ္တာနံ ဒေဝါနံ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဒွါယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိအာဒိဝစနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ကာမာဝစရာဒိဩကာသာ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနသတ္တာနံ၊ တတ္ထ ပရိယာပန္နဓမ္မာနံ ဝါ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန ‘‘ဓာတူ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တထာ ယေသု ကာမာဝစရာဒိသတ္တနိကာယေသု ကာမာဝစရာဒိသတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပတ္တိ ဧတ္ထာတိ သတ္တုပ္ပတ္တီတိ ဝုစ္စမာနာ တေ ¶ သတ္တနိကာယာ စ၊ န ပနေတ္ထ အပရိယာပန္နောကာသော အပရိယာပန္နသတ္တနိကာယော စ အတ္ထိ၊ ယော ‘‘ဓာတူ’’တိ ဝုစ္စေယျာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဩကာသဝသေန ဝါ သတ္တုပ္ပတ္တိဝသေန ဝါ အပရိယာပန္နဓာတု နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ သတ္တုပ္ပတ္တိဝသေနာတိ ဣမိနာ ဝါ ဩကာသသတ္တလောကဒွယံ သဟ ဂဟေတွာ တာဒိသာယ အပရိယာပန္နဓာတုယာ အဘာဝံ ဒဿေတိ၊ သတ္တဘာဝေန ဝါ ဥပ္ပတ္တိ သတ္တုပ္ပတ္တိ၊ သတ္တာဝါသဝသေန တံတံဘဝဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပါဒိန္နကက္ခန္ဓာ တံတံပရိယာပန္နာနံ သဒိသာဓိဋ္ဌာနဘာဝေန ဓာတူတိ ဝုစ္စန္တီတိ ဧဝံ အပရိယာပန္နဓာတု နတ္ထီတိ အတ္ထော။

၃။ ပရိယာပန္နာပရိယာပန္နဝါရဝဏ္ဏနာ

၉၉၉။ ဘဝဝသေန ဩကာသဝသေန စ ပရိစ္ဆိန္နာတိ တတ္ထ အညတ္ထ စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပါဒိန္နကက္ခန္ဓာ တံတံပရိယာပန္နာ သဗ္ဗေ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၆။ ဥပ္ပာဒကကမ္မအာယုပ္ပမာဏဝါရော

(၁။) ဥပ္ပာဒကကမ္မဝဏ္ဏနာ

၁၀၂၁။ ခန္ဓာဒီနံ ဓာတုသမ္ဘဝါဒိဝသေန ပဘေဒံ ဝတွာ ယေ သတ္တာ ဓာတုပ္ပဘေဒဝန္တော၊ ယဉ္စ တေသံ ဥပ္ပာဒကကမ္မံ၊ ယော စ တဿ ဝိပါကော၊ တေသံ ဝသေန ပဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘တယော ဒေဝါ’’တိအာဒိကော ဆဋ္ဌဝါရော အာရဒ္ဓါ။ ခန္ဓာဒယော ဧဝ ဟိ ဓာတုတ္တယဘူတဒေဝဝသေန ဒါနာဒိကမ္မဝသေန တံတံအာယုပ္ပမာဏပရိစ္ဆိန္နဥပါဒိန္နကက္ခန္ဓဝသေန စ ဘိန္နာတိ။ စတုဒေါဏံ အမ္ဗဏံ၊ ဆဒေါဏန္တိ ဧကေ။

ဥပ္ပာဒကကမ္မဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(၂။) အာယုပ္ပမာဏဝဏ္ဏနာ

၁၀၂၄။ တယောပိ ¶ ဇနာတိ တယော ဇနသမူဟာတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၀၂၅။ အာဘာတိ သောဘနာ ပဘာ။

၁၀၂၆။ ကဉ္စနပိဏ္ဍော ဝိယ သဿိရိကာ ကဉ္စနပိဏ္ဍသဿိရိကာ။ တတ္ထ ပန သောဘနပဘာယ ကိဏ္ဏာ သုဘာကိဏ္ဏာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ အာ-ကာရဿ ရဿတ္တံ ¶ အန္တိမဏ-ကာရဿ ဟ-ကာရဉ္စ ကတွာ ‘‘သုဘကိဏှာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ အထ ပန သုဘေန ကိဏ္ဏာ သုဘကိဏ္ဏာ။ ပုရိမပဒေသုပိ ပရိတ္တံ သုဘံ ဧတေသန္တိ ပရိတ္တသုဘာ၊ အပ္ပမာဏံ သုဘံ ဧတေသန္တိ အပ္ပမာဏသုဘာတိ သုဘ-သဒ္ဒေန သမာသော ယောဇေတဗ္ဗော ဟောတိ။

၁၀၂၇။ အာရမ္မဏမနသိကာရာ ပုဗ္ဗဘာဂေန ကထိတာတိ ဈာနက္ခဏေ တတော ပစ္ဆာ ဝါ ပရိတ္တာဒိကသိဏာရမ္မဏဘာဝနာယ အာဝဇ္ဇနေန စ ဈာနဿ အာရမ္မဏမနသိကာရနာနတ္တတာ န ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ပန ပုဗ္ဗဘာဂါဝဇ္ဇနေန စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ဝသေန ဟိ ဈာနံ ပရိတ္တပထဝီကသိဏာဒီသု တံတဒါရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေန တံတံကသိဏာဝဇ္ဇနေန တံတံမနသိကာရန္တိ။ ဆန္ဒာဒယော ပန အပ္ပနာက္ခဏေပိ ဝိဇ္ဇန္တိ။ တတ္ထ ပဏိဓီတိ န တဏှာပတ္ထနာ၊ အထ ခေါ ဆန္ဒပတ္ထနာဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အဓိမောက္ခော နိစ္ဆယော။ အဘိနီဟာရော စိတ္တပ္ပဝတ္တိယေဝ။ ယဒိ ပန ဘဝဆန္ဒဘဝပတ္ထနာဒယော တံတံဘဝဝိသေသနိယာမကာ အဓိပ္ပေတာ။ ‘‘အပ္ပနာယပိ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဧတဿ အပ္ပနာယ ပဝတ္တာယ တတော ပစ္ဆာပိ ဝဋ္ဋန္တီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သညာဝိရာဂါဒီဟိ ပန ဝိသေသိယမာနံ အာရမ္မဏံ တထာ တထာ တတ္ထ ပဝတ္တော မနသိကာရော စ ဘဝဝိသေသနိယာမကော ပုဗ္ဗဘာဂေါဝ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘အာရမ္မဏမနသိကာရာ ပုဗ္ဗဘာဂေန ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝိပုလာ ဖလာတိ ဝိပုလသန္တသုခါယုဝဏ္ဏာဒိဖလာ။ သုဋ္ဌု ပဿန္တိ ပညာစက္ခုနာ မံသဒိဗ္ဗစက္ခူဟိ စ။

၁၀၂၈။ ‘‘ယာဝ န တံ ပါပကမ္မံ ဗျန္တီ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀) ဝစနတော ‘‘ကမ္မမေဝ ¶ ပမာဏ’’န္တိ အာဟ၊ အဗ္ဗုဒါဒိအာယုပ္ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါ ပန ကမ္မဝသေနေဝ ကတောတိ အဓိပ္ပာယော။

နိလီယနောကာသဿ အဘာဝါတိ သမာနဇာတိကေန အစ္ဆရာဂဏေန သဗ္ဗဒါ ပရိဝါရိယမာနဿ ကာမဂုဏာကိဏ္ဏဿ တဗ္ဗိရဟိတဋ္ဌာနဿ အဘာဝါတိ အတ္ထော။

ကိံ နိယမေတီတိ ကိံ ဈာနံ ဥပပတ္တိံ နိယမေတီတိ အတ္ထော။ နဝ ဗြဟ္မလောကေတိ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒယော နဝပိ သောဓေတွာ။ မတ္ထကေတိ ဝေဟပ္ဖလေသူတိ ¶ အတ္ထော။ သေဋ္ဌဘဝါ နာမာတိ တတော ပရံ အဂမနတော ဥတ္တမဘဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝ ဘဝသီသာနီတိ ဂဟိတာ။ ဣမေသု တီသု ဌာနေသူတိ ဝေဟပ္ဖလာဒိဋ္ဌာနာနိ ဧဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝေဟပ္ဖလတော ပန ပုရိမေသု နဝသု နိဗ္ဗတ္တအနာဂါမီ အရူပဓာတုံ ဥပပဇ္ဇတီတိ ကတွာ ‘‘ရူပဓာတုယာ စုတဿ အရူပဓာတုံ ဥပပဇ္ဇန္တဿ ကဿစိ သတ္တ အနုသယာ အနုသေန္တိ၊ ကဿစိ ပဉ္စ၊ ကဿစိ တယော အနုသေန္တီ’’တိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၃၁၁) ဣဒံ ဝုတ္တံ၊ န ဝေဟပ္ဖလာဒီသု ဥပပန္နံ သန္ဓာယာတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော သိယာ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘နဝသု ဗြဟ္မလောကေသု နိဗ္ဗတ္တအရိယသာဝကာနံ တတြူပပတ္တိယေဝ ဟောတိ၊ န ဟေဋ္ဌူပပတ္တီ’’တိ၊ ဧတေန ဟေဋ္ဌူပပတ္တိ ဧဝ နိဝါရိတာ၊ န တေသွေဝ ဥပရူပရိ ဝေဟပ္ဖလေ စ ဥပပတ္တိ အရူပဓာတူပပတ္တိ စ။ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တော အနာဂါမီ နဝ ဗြဟ္မလောကေ သောဓေတွာ မတ္ထကေ ဌိတော ပရိနိဗ္ဗာတီ’’တိ ဣဒမ္ပိ အနုပုဗ္ဗေန အာရောဟန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ န တေန တဿ မတ္ထကံ အပ္ပတ္တဿ အရူပဓာတုံ ဥပပတ္တိ နိဝါရိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ယော ဝါ အညတ္ထ တတ္ထ ဝါ မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ စဝိတွာ တတ္ထ ဥပပန္နော အဝိက္ခမ္ဘိတရူပရာဂေါ အရိယသာဝကော၊ တံ သန္ဓာယ အယံ အဋ္ဌကထာ ဝုတ္တာ။ တေနေဝ ‘‘နဝသု ဗြဟ္မလောကေသု နိဗ္ဗတ္တအရိယသာဝကာန’’န္တိ၊ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တော အနာဂါမီ’’တိ၊ ‘‘ဣမေသု တီသု ဌာနေသု နိဗ္ဗတ္တအနာဂါမိနော’’တိ စ သဗ္ဗတ္ထ နိဗ္ဗတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ တဿ ပန ယေန တတ္ထ ဥပပန္နော၊ တသ္မိံ ရူပရာဂေ ဝိက္ခမ္ဘိတေ ပုန ဘဝါဘိလာသော န ဘဝိဿတီတိ အရူပရာဂုပစ္ဆေဒေါ စ ဘဝိဿတိယေဝ။ ယော ပန ပုထုဇ္ဇနော တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တော အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ အရူပေဟိ ဝိက္ခမ္ဘိတရူပရာဂေါ ဥပ္ပန္နေ မဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တဘဝါဒီနဝဒဿနဝသေန အနိဝတ္တိတဘဝါဘိလာသော၊ တဿ ဝသေန ယမကပါဠိ ပဝတ္တာတိ ဝါ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော သိယာ။

အာယုပ္ပမာဏဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အဘိညေယျာဒိဝါရဝဏ္ဏနာ

၁၀၃၀။ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏံ ¶ ¶ ရူပံ၊ ဖုသနလက္ခဏော ဖဿော’’တိအာဒိနာ သာမညဝိသေသလက္ခဏပရိဂ္ဂါဟိကာ သလက္ခဏပရိဂ္ဂါဟိကာ ဒိဋ္ဌိကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိယော ဉာတပရိညာ၊ တတော ပရံ ယာဝ အနုလောမာ တီရဏပရိညာ၊ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဂ္ဂါ ပဟာနပရိညာ။

တတ္ထ တတ္ထာတိ ခန္ဓာဒီနံ တာဝ ခန္ဓဝိဘင်္ဂါဒီသု ပဉှပုစ္ဆကဝါရေ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝုတ္တံ၊ ဟေတုအာဒီနဉ္စ ခန္ဓာဒီသု အန္တောဂဓတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ ပဉှပုစ္ဆကဝါရေ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အဘိညေယျာဒိဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ သမ္မောဟဝိနောဒနိယာ လီနတ္ထပဒဝဏ္ဏနာ

ဝိဘင်္ဂ-မူလဋီကာ သမတ္တာ။

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

အဘိဓမ္မပိဋကေ

ဝိဘင်္ဂ-အနုဋီကာ

၁။ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

စတုသစ္စန္တောဂဓတ္တာ ¶ ¶ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဂါထာယံ ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိ နိပ္ပဒေသတော သစ္စာနိ ဂဟိတာနီတိ နိပ္ပဒေသတော ဧဝ တဒတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘စတ္တာရိ သစ္စာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမာဟဋာနီတိ သမာနီတာနိ၊ စိတ္တေန ဧကတော ဂဟိတာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘သမာဟဋာနီ’’တိ စ ဧတေန သမာဟာရေ အယံ သမာသောတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝဿ ကတေကတ္တဿ စတုသစ္စန္တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော ¶ ‘‘တိဝဋ္ဋ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ပတ္တာဒိပက္ခေပေန ဟိဿ န ဣတ္ထိလိင်္ဂတာ ယထာ ပဉ္စပတ္တံ၊ စတုယုဂံ၊ တိဘုဝနန္တိ၊ တံ စတုသစ္စံ ပဿိ အဒက္ခိ၊ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈီတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနန္တာပရိမာဏေသု အနညသာဓာရဏေသု မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒီသု ဗုဒ္ဓဂုဏေသု သံဝိဇ္ဇမာနေသု သာဝကေဟိ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ စ သာဓာရဏေန စတုသစ္စဒဿနေန ဘဂဝန္တံ ထောမေတီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘သတိပိ သာဝကာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘အနညပုဗ္ဗကတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သာဝကေဟိ၊ ‘‘တတ္ထ စာ’’တိအာဒိနာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ စ ဘဂဝတော စတုသစ္စဒဿနဿ အသာဓာရဏတံ၊ နိရတိသယတဉ္စ ဒဿေတိ။ ပရသန္တာနေသု ပသာရိတဘာဝေန သုပါကဋတ္တာတိ ဒေသနာနုဘာဝေန ဝေနေယျသန္တာနေသု စတုသစ္စဒဿနဿ ဝိတ္ထာရိတဘာဝေန ယာဝ ဒေဝမနုဿေသု သုပ္ပကာသိတတ္တာ။ နာထသဒ္ဒံ လောကေ ¶ ယာစနုပတာပိဿရိယာသီသာသု ပဌန္တီတိ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘နာထတီတိ နာထော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဘဂဝါ စတုသစ္စဒဿနဘာဝေနေဝ အတ္တနော ဟိတသုခါသီသာယ ကိလေသဗျသနုပတာပနဿ၊ ဟိတပဋိပတ္တိယာစနဿ စ မတ္ထကံ ပတ္တော၊ တသ္မာ တံ တေနေဝ ပကာသိတန္တိ အတ္ထုဒ္ဓါရံ အနာမသိတွာ ပဒုဒ္ဓါရဝသေန နာထသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝေနေယျာနံ ဟိတသုခံ အာသီသတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိ ဝါ ဣမိနာ အနညသာဓာရဏော ဘဂဝတော ဉာဏာနုဘာဝေါ ပကာသိတောတိ ‘‘နာထော’’တိ ဣမိနာ အနညသာဓာရဏံ ကရုဏာနုဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဝေနေယျာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရမေန စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော ဘဂဝါ နာထောတိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ တထာ ပရမေန စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗသတ္တေ ဂုဏေဟိ ဤသတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ စိတ္တိဿရိယေနာတိ အရိယိဒ္ဓိအာဒိနာ စိတ္တေ ဝသီဘာဝေန။ ဂုဏေဟိ ဤသတီတိ ပရမုက္ကံသဂတေဟိ အတ္တနော သီလာဒိဂုဏေဟိ ဓမ္မေန ဣဿရိယံ ဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံဘူတော ယသ္မာ သဗ္ဗာဘိဘူ နာမ ဟောတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဘိဘဝတီ’’တိ။ တထာ စာဟ ‘‘သဒေဝကေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ…ပေ… အဘိဘူ အနဘိဘူတော၊ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၈)။ ဒုဝိဓေနာပိ ဣဿရိယတ္ထံ နာထသဒ္ဒံ ဒဿေတိ။

အဋ္ဌာရသပ္ပဘေဒါယ ဒေသနာယ ထောမနမေဝါတိ ယောဇနာ။ သမာနဂဏနဂုဏေဟီတိ သမာနဂဏနေဟိ ဂုဏေဟိ ကရဏဘူတေဟိ။ ယထာဝုတ္တေန နိရတိသယေန စတုသစ္စဒဿနေနာတိ သဗ္ဗညုတညာဏဿ၊ ဒသဗလေသု ဝသီဘာဝဿ စ ပဒဋ္ဌာနဘူတေန။ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓေန ဟိ အဘိနီဟာရာနုရူပံ ရူပါရူပဓမ္မေသု ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟဿမုခပ္ပဝတ္တေန သာတိသယံ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနပ္ပဘေဒေန မဟာဝဇိရဉာဏသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓါဝေဏိကေန သမ္မသနေန သမ္ဘူတေန ဘဂဝါ သမ္မာသမ္ဗောဓိယံ ပတိဋ္ဌိတောဝ ¶ ကုသလာဒိဘေဒေန၊ ဖဿာဒိဘေဒေန စ ဓမ္မေ ဝိဘဇန္တော စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍာဒိဝသေန ဓမ္မသင်္ဂဟံ စတုဓာ ဒေသေတုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ တထာ အတီတံသေ အပ္ပဋိဟတဉာဏတာဒိဗုဒ္ဓဓမ္မသမန္နာဂတော ဘဂဝါ အတီတာဒိဘေဒတော ခန္ဓာဒိကေ ဝိဘဇိတွာ ဒေသေတုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယထာဝုတ္တေန…ပေ… ဝိဘင်္ဂ’’န္တိ။ ‘‘သဗ္ဗညုဘာသိတတ္တာ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘အသဗ္ဗညုနာ ဒေသေတုံ အသက္ကုဏေယျတံ ဒဿေန္တော’’တိ ဧတေန ဓမ္မသင်္ဂဏီဝိဘင်္ဂါနံ ¶ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတတညေဝ ဝိဘာဝေတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာဒိဂုဏေတိ ဗုဒ္ဓရတနဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာ၊ ဓမ္မသင်္ဃရတနာနံ သွာက္ခာတတာ၊ သုပ္ပဋိပန္နတာတိ ဧဝမာဒိဂုဏေ ပကာသေတိ။

နနု စ ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတောဝ ဂုဏာ ဝိဘာဝိတာတိ? သစ္စံ၊ တေနေဝ ဓမ္မသင်္ဃာနမ္ပိ ဂုဏာ ဝိဘာဝိတာ ဟောန္တိ တပ္ပဘဝဿ အနညထာဘာဝတော၊ တဒပဒေသေန ဝါ ဓမ္မော၊ တဒါဓာရော စ သင်္ဃော ဝုတ္တောဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓါဒီနံ…ပေ… ဝိဘာဝေတီ’’တိ။

အတီတံသေတိ အတီတကောဋ္ဌာသေ၊ ပုဗ္ဗန္တေတိ အတ္ထော။ အပ္ပဋိဟတန္တိ နပ္ပဋိဟတံ၊ ဉာဏဿ ပဋိဃာတော နာမ အညာဏံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ကိလေသဇာတံ။ တံ ယသ္မာ ဘဂဝတော သဟ ဝါသနာယ ပဟီနံ၊ တသ္မာဿ အတီတံသေ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနေန ဉာဏံ အပ္ပဋိဟတန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ကိံ ပနေတာနိ ပါဋိယေက္ကံ ဝိသုံ ဉာဏာနိ၊ ဥဒါဟု အတီတာဒီသု ပဝတ္တနကဉာဏာနိ ဧဝ? တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏာနိ နာမ ပါဋိယေက္ကံ ဘဂဝတော တီဏိ ဉာဏာနေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဧကံယေဝ ဟုတွာ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ နာမ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ။ သဗ္ဗံ ကာယကမ္မန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ကတ္တဗ္ဗံ ကာယကမ္မံ။ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ ဉာဏပုရေစာရိကံ။ ဉာဏာနုပရိဝတ္တန္တိ ဉာဏဿ အနုပရိဝတ္တနကံ၊ သဗ္ဗံ ကာယပယောဂံ ပဝတ္တေန္တော ဘဂဝါ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဉာဏသဟိတမေဝ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဆန္ဒဿာတိ ကတ္တုကမျတာယ၊ မဟာကရုဏာသမာယောဂတော သတ္တာနံ ဧကန္တဟိတေသိတာယ ဟိတကိရိယာဆန္ဒဿာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မဒေသနာယာတိ ဓမ္မကထာယ။ အပရိက္ခယာပရိမေယျပဋိဘာနတာယ ဟိ ဘဂဝတော ကရဏသမ္ပတ္တိယာ စ ဓမ္မဒေသနာ နိရန္တရံ ပဝတ္တိယမာနာပိ န ကဒါစိပိ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ၊ အညဒတ္ထု ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎတေဝ။ ဝီရိယဿာတိ ပရဟိတပဋိပတ္တိယံ ဥဿာဟဿ။ ဝိမုတ္တိယာတိ ဖလဝိမုတ္တိယာ။ ဧတ္ထ စ သမာဓိအာဒီနံ အဟာနိ တံတံပဋိပက္ခဿ သဝါသနပဟီနတ္တာ အနညသာဓာရဏတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဆန္ဒာဒီနံ ပန မဟာကရုဏာသမာယောဂတောပိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

၁။ တေ ¶ ¶ ဧဝ ဓမ္မေတိ တေ ဧဝ ကုသလာဒိကေ တိကဒုကေဟိ သင်္ဂဟိတေ ဓမ္မေ။ သုတ္တန္တေ ခန္ဓာဒိဝသေန ဝုတ္တေ ခန္ဓာဒိဝသေန ဝိဘဇိတုန္တိ ယောဇနာ။ နနု သုတ္တန္တေ ပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန တေ န ဝုတ္တာတိ? ယဒိပိ သရူပတော န ဝုတ္တာ၊ ‘‘ဇရာမရဏေ ဉာဏံ၊ ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃) ပန ဟေတုဟေတုဖလာဒီသု ဉာဏဝိဘာဂဿ ဝုတ္တတ္တာ အတ္ထတော ဝုတ္တာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဝါ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ အာဂတတ္တာ သုတ္တန္တေ ပဋိသမ္ဘိဒါဝသေနပိ တေ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ သုတ္တန္တေ။ သင်္ခေပေနာတိ သမာသေန။ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသမတ္တေနေဝ ဟိ သုတ္တန္တေ ခန္ဓာဒယော ဒေသိတာ၊ န ပဋိနိဒ္ဒေသာဒိနာတိ သင်္ခေပေန တေ တတ္ထ ဝုတ္တာတိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထာတိ ဝါ ဓမ္မသင်္ဂဟေ။ တတ္ထာပိ ဟိ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၅၈) ခန္ဓာဒယော သင်္ခေပေန ဝုတ္တာတိ။ ဝိဘဇီယန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါ ခန္ဓာဒယောတိ ဝိဘင်္ဂေါ၊ တေ ဧဝ ပကိရီယန္တိ ပဋ္ဌပီယန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါတိ ပကရဏံ၊ ဝိဘင်္ဂေါ စ သော ပကရဏဉ္စာတိ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏံ။ အာဒိသဒ္ဒတ္ထဇောတကေနာတိ ‘‘ဣတိ ဝါ၊ ဣတိ ဧဝရူပါ နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၃) ဝိယ အာဒိသဒ္ဒဿ အတ္ထဒီပကေန။ ပကာရတ္ထဇောတကေနာတိ ‘‘ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သပ္ပဋိဘယော ဗာလော၊ အပ္ပဋိဘယော ပဏ္ဍိတော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁) ဝိယ ပကာရတ္ထဝိဘာဝကေန။ ‘‘ဧကဒေသေန သမုဒါယံ နိဒဿေတီ’’တိ ဧတေန ‘‘ရူပက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒဿ နိဒဿနတ္ထတံ ဒဿေတိ။ နိဒဿနတ္ထောပိ ဟိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌော ယထာ ‘‘အတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယမေကော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀)။ ပရိသမာပနတ္ထော ဝါ ‘‘တသ္မာတိဟ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝထ၊ နော အာမိသဒါယာဒါ။ အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ ‘ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ၊ နော အာမိသဒါယာဒါ’တိ’’ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ဧဝမာဒီသု ဝိယ။ ပရိသမာပနဉှေတံ သုတ္တန္တဘာဇနီယဿ ဧကဒေသဒဿနေန ယဒိဒံ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ ရူပက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ တာဝ တဒတ္ထဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ တတ္ထာတိ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏေ။ ‘‘နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇာန’’န္တိ ဧတ္ထ ယဒိ နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇာနံ…ပေ… အပ္ပကတရပဒတ္တာ ခန္ဓာနံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ အာဒိမှိ ဝုတ္တော၊ နနု သဟ နိဗ္ဗာနေန သဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္တာ၊ သဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ စ အာယတနာဒီဟိ ခန္ဓေဟိ စ အပ္ပကတရပဒတ္တာ သစ္စဝိဘင်္ဂေါ အာဒိမှိ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ¶ ? န၊ တတ္ထာပိ ဒုက္ခသစ္စဝိဘင်္ဂေ ဧကဒေသေန ခန္ဓာနံ ဧဝ ဝိဘဇိတဗ္ဗတော။ ယထာဟ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ? ဇာတိပိ ဒုက္ခာ…ပေ… သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၉၀၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၂၀၊ ၃။၃၇၃)။ ဣဓ ပန အနဝသေသတောဝ ခန္ဓာ ¶ ဝိဘဇီယန္တီတိ နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇာနံ…ပေ… အပ္ပကတရပဒတ္တာ ခန္ဓာနံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ အာဒိမှိ ဝုတ္တော။

အပိစ ရူပသမ္မူဠှာ အရူပသမ္မူဠှာ ဥဘယသမ္မူဠှာတိ တိဝိဓာ ဗောဓနေယျပုဂ္ဂလာ၊ တထာ သံခိတ္တရုစိနော ဝိတ္ထာရရုစိနော နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရရုစိနော၊ တိက္ခိန္ဒြိယာ မုဒိန္ဒြိယာ မဇ္ဈိမိန္ဒြိယာတိ စ။ တေသု အရူပသမ္မူဠှာနံ ဥပကာရာယ ခန္ဓဒေသနာ၊ ရူပသမ္မူဠှာနံ အာယတနဒေသနာ၊ ဥဘယသမ္မူဠှာနံ ဓာတုဒေသနာ။ တထာ သံခိတ္တရုစီနံ ခန္ဓဒေသနာ၊ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရရုစီနံ အာယတနဒေသနာ၊ ဝိတ္ထာရရုစီနံ ဓာတုဒေသနာ။ တိက္ခိန္ဒြိယာနံ ခန္ဓဒေသနာ၊ မဇ္ဈိမိန္ဒြိယာနံ အာယတနဒေသနာ၊ မုဒိန္ဒြိယာနံ ဓာတုဒေသနာတိ ဣမိနာ ပယောဇနေန အနုက္ကမေန စ ခန္ဓာယတနဓာတုဝိဘင်္ဂါနံ ဒေသနာက္ကမောဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တံ ပနေတံ ခန္ဓာဒိတ္တယံ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုမုခေနေဝ ဉာယမာနံ ယထာဘူတာဝဗောဓာယ ဟောတိ၊ နာညထာတိ ဒဿနတ္ထံ သစ္စဝိဘင်္ဂဒေသနာ ပဝတ္တာ။ သော စ ယထာဘူတာဝဗောဓော ဝိသေသတော ဣန္ဒြိယသန္နိဿယေနာတိ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂဒေသနာ။ ဣန္ဒြိယာနဉ္စ ဣန္ဒဋ္ဌော တံတံပစ္စယဓမ္မဘူတာနံ ယထာသကံ ပစ္စယုပ္ပန္နေသု ပစ္စယဘာဝဝိသေသေနေဝါတိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဝိဘာဂသန္ဒဿနီ ပစ္စယာကာရဝိဘင်္ဂဒေသနာ။ ပစ္စယာကာရဿ ခန္ဓာဒီနဉ္စ အဝိပရီတသဘာဝါဝဗောဓော သတိပဋ္ဌာနာဒီသု သမ္မာမနသိကာရေနာတိ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနဣဒ္ဓိပါဒဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဝိဘင်္ဂဒေသနာ။ သွာယံ သတိပဋ္ဌာနာဒီသု သမ္မာမနသိကာရော ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ဟောတီတိ ဈာနအပ္ပမညာဝိဘင်္ဂဒေသနာ၊ သာ သမ္မာပဋိပတ္တိ ဧတ္တကေ သီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ သမ္ဘဝတီတိ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂဒေသနာ၊ ယထာဝုတ္တာယ စ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဣမေ အာနိသံသာတိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏဝိဘင်္ဂဒေသနာ၊ တေ စိမေ ဉာဏဝိသေသာ ဣမေသု ကိလေသေသု ပဟီယန္တေသု စ သမ္ဘဝန္တိ၊ နာညထာတိ ကိလေသဝိဘင်္ဂဒေသနာ၊ ဧဝံ ¶ ဝိတ္ထာရတော ဒေသိတေ ခန္ဓာဒိကေ သင်္ခေပတောပိ ဇာနန္တဿ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိ ဧဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ပရိယောသာနေ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ဧဝမေတေသံ အဋ္ဌာရသန္နံ မဟာဝိဘင်္ဂါနံ ဒေသနာက္ကမကာရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ရူပါဒီနန္တိ ရူပဝေဒနာသညာသင်္ခါရဝိညာဏာနံ။ ဝေဒယိတာဒိသဘာဝတ္တာဘာဝါတိ ယထာက္ကမံ အနုဘဝနသဉ္ဇာနနာဘိသင်္ခရဏာဒိသဘာဝတ္တာဘာဝါ။ န ဟိ ရူပံ ဝေဒယိတာဒိသဘာဝံ၊ ဝေဒနာဒိ ဝါ ရုပ္ပနာဒိသဘာဝံ။ ယတော ရူပါဒီနံ ဝေဒနာသမဝရောဓနေန ‘‘စတ္တာရော ခန္ဓာ’’တိအာဒိနာ သင်္ခိပိတွာ ခန္ဓာ ၀၆ ဒေသေတဗ္ဗာ သိယုံ။ ရုပ္ပနာဒိတော အညဿာဘာဝါတိ ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိသဘာဝတော အညဿ အတီတာဒိကေ ဂဟေတွာ ရာသိဝသေန ဝတ္တဗ္ဗဿ သံခိတ္တဿ သဘာဝဿ အဘာဝါ။ န ဟိ စေတသိကာဒိဘာဝေါ ဝေဒနာဒီနံ သဘာဝေါ။ ဟေဋ္ဌာ ဂဏနေသူတိ ပဉ္စတော ဟေဋ္ဌာ ဂဏနေသု။ အနိဋ္ဌာနန္တိ အပရိယောသာနံ။ ရူပါဒီသု ဟိ ကတိပယေ၊ ဧကမ္ပိ ဝါ အဂ္ဂဟေတွာ ဝုစ္စမာနာ ခန္ဓဝသေန ဒေသနာ အနဝသေသသင်္ခတဓမ္မသင်္ဂါဟိနီ န သမ္ဘဝတိ။ ခန္ဓဿာတိ ရာသဋ္ဌဿ ခန္ဓဿ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ သဝိဘာဂဓမ္မေဟီတိ သပ္ပဘေဒဓမ္မေဟိ။

‘‘သဒ္ဒတ္ထသဟိတံ ခန္ဓသဒ္ဒဿ ဝိသယံ ဒဿေတီ’’တိ ဧတေန ရာသိသဒ္ဒဿ ဝိယ ရာသဋ္ဌေ ခန္ဓသဒ္ဒဿ ဝါစကဘာဝေန ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ ပရိယာယန္တရဘာဝတော။ ဂုဏာဒီသု ပန ကေဝလံ တဗ္ဗိသယပယောဂဘာဝေနေဝ ပဝတ္တိ၊ န ဝါစကဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ဂုဏေ…ပေ… န သဒ္ဒတ္ထ’’န္တိ။ ခန္ဓသဒ္ဒေါတိ သီလာဒိသဒ္ဒေ သန္နိဓာပိတော ခန္ဓသဒ္ဒေါ။ တေနေဝါဟ ‘‘သီလာဒိဂုဏဝိသိဋ္ဌံ ရာသဋ္ဌံ ဒီပေတီ’’တိ။ ကေစီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘သီလက္ခန္ဓော သမာဓိက္ခန္ဓော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅) ဧတ္ထ။ န ကေဝလဉ္စ သော ဧဝ၊ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိပိ ဧတ္ထ ဂုဏတ္ထတာ ဣစ္ဆိတာ ဧဝ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌသာလိနိယံ ‘‘သီလက္ခန္ဓော သမာဓိက္ခန္ဓောတိအာဒီသု ဂုဏဋ္ဌေနာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅) ဝုတ္တံ။ နနု စ ကေဝလောပိ ခန္ဓသဒ္ဒေါ ‘‘တိဏ္ဏံ ခေါ၊ မာဏဝ၊ ခန္ဓာနံ ဝဏ္ဏဝါဒီ၊ န ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ တီဟိ ခန္ဓေဟိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ သင်္ဂဟိတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) စ အာဒီသု သီလာဒိဝါစကော ဒိဋ္ဌောတိ? န၊ တတ္ထာပိ အဓိကာရာဒိဝစ္ဆေဒကဝသေနေဝဿ သီလာဒီသု ပဝတ္တိဒဿနတော။ န ခန္ဓသဒ္ဒေါ ပညတ္တိသဒ္ဒဿ အတ္ထေ ဝတ္တတီတိ နိရုတ္တိဝေါဟာရာဒိသဒ္ဒါ ¶ ဝိယ ပညတ္တိပရိယာယော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒါရုက္ခန္ဓောတိ ပညတ္တိ ဟောတီတိ တဿ ခန္ဓသဒ္ဒဿ ပညတ္တိဝိသေသပ္ပဝတ္တိတံ ဒဿေတိ။ ဝိညာဏက္ခန္ဓောတိ ခန္ဓသဒ္ဒေါတိ ‘‘ဝိညာဏံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ (ယမ။ ၁။ခန္ဓယမက။၃၂) ဧတ္ထ ဝုတ္တော ခန္ဓသဒ္ဒေါ။ သမုဒါယေ နိရုဠှောတိ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နဿ ပညာယ အဘိသံယူဟနေန ရာသိကတေ ဝိညာဏသမူဟေ နိရုဠှော။ တာယ ဧဝ ရုဠှိယာ ပဝတ္တတီတိ တာယ သမုဒါယေ နိရုဠှတာယ တဒဝယဝေ ဧကသ္မိမ္ပိ ဝိညာဏေ ပဝတ္တတီတိ။ ဧတ္ထ စ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ နိရုဠှော ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ကုသလဘာဝေါ ဝိယ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေ ဝိညာဏသမုဒါယေ နိရုဠှော တဒေကဒေသေပိ ရုဠှိယာ ပဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ကိဉ္စိ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ သတိပိ အညသ္မိံ တန္နိမိတ္တယုတ္တေ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဝိသယေ သမ္မုတိယာ စိရကာလတာဝသေန နိမိတ္တဝိရဟေပိ ပဝတ္တိ ရုဠှိ ¶ နာမ၊ ယထာ မဟိယံ သေတီတိ မဟိံသော၊ ဂစ္ဆန္တီတိ ဂါဝေါတိ၊ ဧဝံ ခန္ဓသဒ္ဒဿာပိ ရုဠှိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ရာသိတော ဂုဏတောတိ သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ နိဿက္ကဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိယမေတွာတိ ဝဝတ္ထပေတွာ။ ပိဏ္ဍဋ္ဌောတိ သင်္ဃာတတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပဉ္စေဝ ခန္ဓာ ဝုတ္တာ၊ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေ စ ခန္ဓဋ္ဌေ နိဗ္ဗာနဿ ဝသေန ဆဋ္ဌေနာပိ ခန္ဓေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ခန္ဓဋ္ဌော နာမ ရာသဋ္ဌောတိ ယုတ္တံ။ ‘‘ယေသံ ဝါ အတီတာဒိဝသေန ဘေဒေါ အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ အတီတာဒိဝိဘာဂဘိန္နေသု ရုပ္ပနာဒိသဘာဝဓမ္မေသု ဝိသုံ ဝိသုံ ကောဋ္ဌာသဘာဝေန ဂယှမာနေသု တဗ္ဗိဘာဂရဟိတဿ ဧကဿ နိဗ္ဗာနဿ ရာသဋ္ဌတာ ဝိယ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌတာပိ န သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတေန ပညတ္တိယာပိ ခန္ဓေသု အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဖဿာဒိကေ ဝိယ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ အနဝရောဓေတွာ ဝေဒနာသညာ ဝိသုံ ခန္ဓဘာဝေန ဂဟိတာတိ? ဝိဝါဒမူလတာဒိဝိသေသဒဿနတ္ထံ။ ဂဟဋ္ဌာနဉှိ ဝိဝါဒကာရဏံ ကာမဇ္ဈောသာနံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာမဟေတု ကာမနိဒါနံ ကာမာဓိကရဏံ ကာမာနမေဝ ဟေတု မာတာပိ ပုတ္တေန ဝိဝဒတိ၊ ပုတ္တောပိ မာတရာ ဝိဝဒတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၈၊ ၁၇၈)။ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ယေ ဒိဋ္ဌိမုဂ္ဂယှ ဝိဝါဒယန္တိ၊ ‘ဣဒမေဝ ¶ သစ္စ’န္တိ (သု။ နိ။ ၈၃၈၊ မဟာနိ။ ၆၇) စ ဝါဒယန္တီ’’တိအာဒိ။ တေသု ကာမဇ္ဈောသာနံ ဝေဒနဿာဒေန ဟောတိ၊ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော သညာဝိပလ္လာသေန။ သညာဝိပလ္လာသေန ဟိ စိတ္တဝိပလ္လာသော၊ စိတ္တဝိပလ္လာသေန ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာပပဉ္စာနံ ဝိပလ္လာသောတိ။ တထာ ဝေဒနာနုဂိဒ္ဓါ ဝိပလ္လတ္ထသညော စ သံသရတိ။ ဝေဒနာနုဂိဒ္ဓဿ ဟိ ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ သိဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တတော စ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနန္တိ အာဝဋ္ဋတိ ဘဝစက္ကံ။ ဝိပလ္လတ္ထသညိဿ စ ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၈၀) ဝစနတော ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာပပဉ္စာနံ အနုပစ္ဆေဒတော သံသာရဿ အနုပစ္ဆေဒေါဝ။ ဣတိ ဝိဝါဒကာရဏာနံ ကာမဇ္ဈောသာနဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာနံ ကာရဏဘာဝေါ သံသာရဟေတုဘာဝေါတိ ဣမဿ ဝိဝါဒမူလတာဒိဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ အနဝရောဓေတွာ ဝေဒနာသညာ ဝိသုံ ခန္ဓဘာဝေန ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဩကာသေသူတိ ¶ ဝိဘဇနကိရိယာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော အတီတာဒယော ဩကာသာတိ ဝုတ္တာ။ ဣတိသဒ္ဒေနာတိ ‘‘ဥပါဒါယရူပ’’န္တိ ဧဝံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဣတိသဒ္ဒေန။ နိဒဿနတ္ထေနာတိ ဥဒါဟရဏတ္ထေန။ သဗ္ဗောတိ သကလော ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ဝိဘတ္တော ဝိဘဇနနယော။ ဣဒဉ္စ ဝိဘဇနန္တိ ‘‘စတ္တာရော စ မဟာဘူတာ…ပေ… ဥပါဒါယရူပ’’န္တိ ဧဝံ ဝိဘတ္တံ ဣဒဉ္စ ဝိဘဇနံ။ ဩဠာရိကာဒီသူတိ ဩဠာရိကသုခုမဟီနပဏီတဒူရသန္တိကေသု။ စက္ခာယတနန္တိအာဒိဝိဘဇနဉ္စာတိ ‘‘စက္ခာယတနံ…ပေ… ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ…ပေ… ကဗဠီကာရော အာဟာရော ရူပါ သဒ္ဒါ ဂန္ဓာ ရသာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဝိဘဇနဉ္စ။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ ယထာရဟံ။ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ယံ ယတ္ထ ဝိဘဇနံ ယုတ္တံ၊ တံ တတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသုပီတိ ယထာ ရူပက္ခန္ဓေ ယထာသမ္ဘဝံ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ဝိဘဇနံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ဝိဘဇနံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

တတ္ထ ဝေဒနာက္ခန္ဓော တာဝ ပုရိမေ ဩကာသပဉ္စကေ သုခါဒိဝေဒနာတ္တိကဝသေန ဝိဘတ္တော၊ ဣတရသ္မိံ ကုသလတ္တိကဝေဒနာတ္တိကသမာပန္နဒုကသာသဝဒုကဝသေန။ သညာက္ခန္ဓော ပန ပုရိမေ ဩကာသပဉ္စကေ ဆဖဿဒွါရဝသေန၊ ဣတရသ္မိံ ဩဠာရိကဒုကေ ပဋိဃသမ္ဖဿဒုကဝသေန စေဝ ယထာဝုတ္တကုသလတ္တိကာဒိဝသေန ¶ စ ဝိဘတ္တော။ သေသေသု ကုသလတ္တိကာဒိဝသေနေဝ။ တထာ သင်္ခါရက္ခန္ဓော။ ပဋိဃသမ္ဖဿဒုကော ပနေတ္ထ နတ္ထေဝ။ စေတနာယ ဧဝ စေတ္ထ နိဒ္ဒေသော သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာနံ စေတနာပ္ပဓာနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တထာ ဟိ သာ ‘‘သင်္ခါရက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဝိဘဇနေ ပဋိနိဒ္ဒေသေ။ တံ ပန ဒွယန္တိ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုဒွယံ။ ယဉှိ သတ္တဝိညာဏဓာတုဒေသနာယံ ‘‘မနောဓာတု၊ မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဒွယံ ဒေသိတံ၊ တံ ဆဝိညာဏကာယဒေသနာယံ ‘‘မနောဝိညာဏ’’န္တွေဝ ဝုစ္စတီတိ။

ပါဠိနယေနာတိ ခန္ဓဝိဘင်္ဂပါဠိနယေန။ အညေန ပကာရေနာတိ ဓမ္မသင်္ဂဟေ၊ တဒဋ္ဌကထာယဉ္စ အာဂတေန ပကာရန္တရေန။

၁။ ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂။ ‘‘ကိဉ္စီ’’တိ ပဒံ ‘‘ဧကစ္စ’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စီတိ ပကာရန္တရဘေဒံ အာမသိတွာ အနိယမနိဒဿန’’န္တိ။ ဥဘယေနာတိ ပကာရဘေဒံ အနာမသိတွာ အာမသိတွာ ¶ စ အနိယမဒဿနဝသေန ပဝတ္တေန ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ပဒဒွယေန။ အဓိပ္ပေတတ္ထန္တိ ရူပံ။ အတိစ္စာတိ အတိက္ကမိတွာ။ ပဝတ္တိတောတိ ပဝတ္တနတော။ နိယမနတ္ထန္တိ နိဝတ္တနတ္ထံ။

‘‘ကိဉ္စာ’’တိ ဧတ္ထ ကိံ-သဒ္ဒေါ ပုစ္ဆာယံ ဟေတုအတ္ထဒီပကော၊ ကရဏေ စေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ စ-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရောတိ အာဟ ‘‘ကေန ကာရဏေန ဝဒေထာ’’တိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ဝုတ္တနယေနေဝ ကာရဏတ္ထေ ပဝတ္တံ ကိံ-သဒ္ဒံ ‘‘ဝဒေထာ’’တိ ကိရိယာပဒသမ္ဗန္ဓနေန ဥပယောဂဝသေန ပရိဏာမေတွာ ဝဒတိ ‘‘တံ ကာရဏံ ဝဒေထာ’’တိ။

ပုရိမသန္တာနဿ ဘေဒန္တိ ပုရိမသန္တာနဿ ဝိနာသံ၊ ဝိနာသာပဒေသေန စေတ္ထ သန္တာနေ ဝိသဒိသုပ္ပာဒမေဝ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝိသဒိသသန္တာနုပ္ပတ္တိဒဿနတော’’တိ။ နနု စ အရူပဓမ္မာနမ္ပိ ဝိရောဓိပစ္စယသမဝါယေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ အတ္ထီတိ? သစ္စံ အတ္ထိ၊ သာ ပန န ပါကဋတရာ၊ ပါကဋတရာ စ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သီတာဒိသန္နိပါတေ’’တိ။ တထာ စာဟ ဘဂဝါ ‘‘သီတေနပိ ရုပ္ပတိ၊ ဥဏှေနပိ ရုပ္ပတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉)။ ဣဒါနိ ဘေဒ-သဒ္ဒေါ ဥဇုကမေဝ ဝိကာရာပတ္တိံ ဝဒတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘေဒေါ စာ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ ဝိသဒိသရူပုပ္ပတ္တိယေဝ၊ န ဥပ္ပန္နဿ အညထာဘာဝေါတိ အဓိပ္ပာယော။ တေန ကာပိလိယံ ပရိဏာမဝါဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ ယဒိ ပုရိမသန္တာနတော ဘေဒေါ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ရုပ္ပနံ၊ ဧဝံ သန္တေ လက္ခဏဿ အတိပ္ပသင်္ဂေါ သိယာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘အရူပက္ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိ။ ဧတ္ထ သီတာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယထာ ဥဏှဇိဃစ္ဆာဒယော သင်္ဂယှန္တိ၊ ဧဝံ အာဟာရာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေနာတိ ယေန သီတာဒီဟိ သမာဂမေန။ တတ္ထာတိ တေသု ရူပဓမ္မေသု။ အာဟာရာဒိကဿ ဝါ ဌိတိပ္ပတ္တဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာ ရူပဓမ္မာနံ ဌိတိက္ခဏေ သီတာဒီဟိ သမာဂမော ဟောတိ၊ ဧဝံ အရူပက္ခန္ဓာနံ အညေဟိ သမာဂမော နတ္ထိ အတိလဟုပရိဝတ္တိတော၊ တသ္မာ အရူပဓမ္မာ ရူပဓမ္မာနံ ဝိယ ပါကဋဿ ဝိကာရဿ အဘာဝတော ‘‘ရုပ္ပန္တီ’’တိ၊ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏာ’’တိ စ န ဝုစ္စန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ရုပ္ပတီ’’တိ ပဒဿ ကတ္တုကမ္မသာဓနာနံ ဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကုပ္ပတိ ဃဋ္ဋီယတိ ပီဠီယတိ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ တဒတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ကုပ္ပတီတိ ဧတေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကောပါဒိကိရိယာတိ ကောပသင်္ဃဋ္ဋနပီဠနကိရိယာ။ ကောပ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ခေါဘပရိယာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကတ္တုဘူတော ကမ္မဘူတော စ အတ္ထောတိ ကတ္တုကမ္မသာဓနာနံ ဝသေန ဝုစ္စမာနော ဘူတုပါဒါယရူပသင်္ခါတော အတ္ထော။ ကမ္မကတ္တုတ္ထေန ဘိဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေနာတိ ယဒါ ကမ္မကတ္တုတ္ထော ရုပ္ပတိ-သဒ္ဒေါ၊ တဒါ ဘိဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေါပိ တဒတ္ထော ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ယဒါ ကမ္မတ္ထေ ‘‘ရုပ္ပတီ’’တိ ပဒံ၊ တဒါ ‘‘သီတေနာ’’တိအာဒီသု ကတ္တုအတ္ထေ ¶ ကရဏဝစနံ။ ယဒါ ပန ‘‘ရုပ္ပတီ’’တိ ပဒံ ကတ္တုအတ္ထေ ကမ္မကတ္တုအတ္ထေ ဝါ၊ တဒါ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ ပန ရုပ္ပတီ’’တိအာဒိနာ ‘‘ကုပ္ပတီ’’တိအာဒီနံ ကတ္တုကမ္မတ္ထာနမ္ပိ အတ္ထဝစနာနံ ဝစနေ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပီဠနဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၊ ၂။၈) သဘာဝပရိယာယောပိ ဟောတိ၊ ‘‘ကေနဋ္ဌေနာ’’တိ ပနေတ္ထ အဘိဓေယျပရိယာယော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ကေနဋ္ဌေနာတိ ပုစ္ဆာသဘာဂဝသေန ရုပ္ပနဋ္ဌေနာ’’တိ၊ ရုပ္ပနသဒ္ဒါဘိဓေယျဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘န ကေဝလံ သဒ္ဒတ္ထောယေဝ ရုပ္ပန’’န္တိ။ တဿ အတ္ထဿာတိ တဿ ဘူတုပါဒါယပ္ပဘေဒဿ သဘာဝဓမ္မဿ။ ရုပ္ပနလက္ခဏဉ္စ နာမေတံ အနိစ္စတာဒိ ဝိယ ကက္ခဠတ္တာဒိတော အညန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပညတ္တိဝိသေသော ဟိ တန္တိ၊ ကက္ခဠတ္တာဒီနံယေဝ ပန အရူပဓမ္မဝိဓုရော သဘာဝဝိသေသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မုစ္ဆာပတ္တိယာတိ ¶ မုစ္ဆာယ မောဟဿ အာပဇ္ဇနေန။ ကပ္ပသဏ္ဌာနံ ဥဒကန္တိ ကပ္ပသဏ္ဌာပကမဟာမေဃဝုဋ္ဌံ ဥဒကံ။ တထာတိ တပ္ပကာရတာယ ခါရဘာဝေ သတိ ဥဒကေန ကပ္ပဝုဋ္ဌာနကာလေ ဝိယ ပထဝီ ဝိလီယေယျ။ လောကန္တရိယသတ္တာနံ ပန ပါပကမ္မဗလေန အခါရေပိ ခါရေ ဝိယ သရီရဿ ဝိလီယနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနေဝါတိ သဥဿဒနိဿယနိရယဿ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ။ န ဟိ အဝီစိမှိ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိကမ္မကာရဏံ ကရောန္တိ။

၃။ ပကရဏပ္ပတ္တံ ရူပံ ပက္ခိပိတွာ မာတိကာ ဌပိတာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ မဟာဘူတု…ပေ… အာပဇ္ဇတိ တပ္ပကာရဘာဝေန အတီတံသေ ဂဏနံ ဂတန္တိ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မန္တရနိဝတ္တနတ္ထတာ ပကာရန္တရနိဝတ္တနတ္ထတာ စ ဘူတုပါဒါယဂဟဏဿ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ တံဒဿနေတိ ဂဏနန္တရဒဿနေ။ တံသဘာဝတ္တာတိ ဘူတုပါဒါယသဘာဝတ္တာ။ ‘‘န စာ’’တိအာဒိနာ ဘူတုပါဒါယသဘာဝေါ အတီတံသဂဏိတတာယ တံသဘာဝဿပိ အညထာ ဂဏိတတ္တာ၊ အတံသဘာဝဿ စ တထာ ဂဏိတတ္တာ အကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တ…ပေ… လဗ္ဘတီ’’တိ ဧတေန ဒုတိယနယေ န ကေဝလံ ယထာဝုတ္တောဝ ဒေါသော၊ အထ ခေါ အဗျာပိတောပိ ဒေါသောတိ ဒဿေတိ။ တဒေတံ ပန အကာရဏံ ကာရဏဘာဝဿေဝ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ န ဟေတ္ထ ဘူတုပါဒါယရူပဘာဝေါ အတီတံသေ ဂဏနဿ ကာရဏန္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ ယတော ယထာဝုတ္တဒေါသာပတ္တိ သိယာ။

‘‘ကိန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ကိ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ ယံ ‘‘ရူပ’’န္တိ သာမညတော ဂဟိတံ၊ တဿ သရူပပုစ္ဆာ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿနတ္ထော၊ န ကာရဏတ္ထော။ တေနဿ ယံ ရူပံ အတီတံ နိရုဒ္ဓံ…ပေ… အတီတံသေန ¶ သင်္ဂဟိတံ အတီတကောဋ္ဌာသေ ဂဏနံ ဂတံ၊ တံ ကိန္တိ စေ? ‘‘စတ္တာရော စ…ပေ… ရူပ’’န္တိ ဘူတုပါဒါယဝိဘာဂဒဿနမုခေန ဝိသေသံ နိဒဿေတိ။ ယတ္တကာ ဟိ ဣဓ ဝိသေသာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ စက္ခာယတနာဒယော၊ တေသမိဒံ နိဒဿနန္တိ။ န စေတ္ထ ပုရိမနယတော အဝိသေသော။ တတ္ထ ဟိ ရူပဿ ဘူတုပါဒါယတာမတ္တသဘာဝဒဿနတာ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အတီတရူပမ္ပိ ဘူတာနိ စေဝါ’’တိအာဒိ။ ဣဓ ပန ဘူတုပါဒါယေန နိဒဿနဘူတေန ရူပဿ သဗ္ဗဝိသေသဝိဘာဝနတာ ဒဿိတာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဗျာပိတဒေါသောပိ စေတ္ထ အနောကာသောဝ၊ ယံ ရူပံ အဇ္ဈတ္တံ…ပေ… ဥပါဒိန္နံ၊ ကိန္တိ? စတ္တာရော စ…ပေ… ရူပန္တိ တဒညဝိသေသနိဒဿနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တထာ စာဟ ‘‘ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။

ပရိယာယဒေသနတ္တာတိ ¶ သဘာဝတော ပရိယာယနံ ပရိဝတ္တနံ ပရိယာယော၊ ဥဇုကံ အပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ ပရိယာယေန၊ ပရိယာယဘူတာ ဝါ ဒေသနာ ဧတ္ထာတိ ပရိယာယဒေသနံ၊ သုတ္တန္တံ။ သုတ္တန္တဉှိ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မေ လေသတော လဗ္ဘမာနဘာဝကထနံ၊ န ဥဇုနိပ္ပဒေသဘာဝကထနန္တိ ပရိယာယဒေသနံ နာမ။ တေနေဝ တံ ‘‘ယထာနုလောမသာသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အဘိဓမ္မော ပန ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မေ ဥဇုနိပ္ပဒေသကထနန္တိ နိပ္ပရိယာယဒေသနံ နာမ၊ ယတော ‘‘ယထာဓမ္မသာသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ နိစ္ဆယေန ဒေသောတိ ဝဝတ္ထာနတော ကထနံ။ တထာ ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂ အာဒယော) ဝိယ အတီတာဒိဘာဝေါ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေါ အဒ္ဓါဝသေန ဣဓာပိ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ သုတ္တန္တဘာဇနီယတ္တာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော သိယာတိ ယောဇနာ။

သန္နိပတိတန္တိ သမာဂတံ။ သန္တာနဝသေနာတိ ပုဗ္ဗာပရဝသေန။ ပုဗ္ဗေနာပရဿ သမပ္ပမာဏတာယ အနူနံ အနဓိကံ၊ တတော ဧဝ ဧကာကာရံ။ ပဝတ္တိကာလဝသေန ဝါ အနူနံ အနဓိကံ၊ သမာနသဘာဝတာယ ဧကာကာရံ။ တေန ဝိသဘာဂဥတုနာ အနန္တရိတတံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ အာဟာရေပီတိ ဧတ္ထ ဝိသဘာဂါဟာရေန အနန္တရိတော အနေကဝါရံ အနေကဒိဝသမ္ပိ ဘုတ္တော သဘာဂေကာဟာရံ နာမ။ ‘‘တတော ပုဗ္ဗေ ဝိသဘာဂဥတုအာဟာရသမုဋ္ဌာနံ အတီတံ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တန္တိ။ ‘‘ဧကာဟာရသမုဋ္ဌာန’’န္တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ ဧကဿေဝ အာဟာရဿ ယောဇနာ ယုတ္တရူပါတိ အပရေ။ ပဉ္စဒွါရဝသေနာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တဒါရမ္မဏံ၊ ယာဝ ဇဝနံ၊ ယာဝ ဝါ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ၊ တာဝ ပဝတ္တာ စိတ္တသန္တတိ ဧကဝီထိ။ ဧကဇဝနသမုဋ္ဌာနန္တိ ဧကဇဝနဝါရသမုဋ္ဌာနံ။ ဧတ္ထ စ သမယံ အနာမသိတွာဝ သန္တတိဝသေန၊ သန္တတိဉ္စ အနာမသိတွာဝ သမယဝသေန အတီတာဒိဝိဘာဂေါ ဂဟေတဗ္ဗော။

တေသန္တိ ¶ ဟေတုပစ္စယာနံ။ ကလာပဿာတိ ရူပကလာပဿ။ ကမ္မာနန္တရာဒီတိ ကမ္မာဒိ၊ အနန္တရာဒီတိ ပစ္စေကံ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပဌမေန အာဒိသဒ္ဒေန ဥပနိဿယပစ္စယဿ အာဟာရာဒိနော စ ဒုတိယေန သမနန္တရာနန္တရူပနိဿယာဒိနော သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စိတ္တုပ္ပာဒဿ စေတ္ထ ကမ္မာနန္တရာဒိပစ္စယဝသေန၊ ဣတရဿ ကမ္မာဒိဝသေနေဝ ဇနကဘာဝေ ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ စိတ္တုပ္ပာဒဿ ပုရေဇာတဝသေန၊ ဣတရဿ ပစ္ဆာဇာတဝသေန၊ ဥဘယေသမ္ပိ သဟဇာတဝသေန ဥပတ္ထမ္ဘနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ ဟေတုကိစ္စက္ခဏေ။ ဟေတုကိစ္စံ နာမ တဿ တဿ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗဿ ဥပ္ပတ္တိကရဏံ၊ တဉ္စ တသ္မိံ ခဏေ ဥပ္ပန္နဖလတ္တာ တတော ပရံ ကတ္တဗ္ဗာဘာဝတော နိဋ္ဌိတဉ္စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတရံ ပန တီသုပိ ခဏေသု ပစ္စယကိစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

၆။ အနိဋ္ဌနာမနိဝတ္တနဿာတိ အနိဋ္ဌနာမနိဝတ္တိယာ အကာရဏဘာဝဒဿနေန ဣဋ္ဌနာမလာဘာပနဿ အကာရဏဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တိဘဝေတိ သမ္ပတ္တိယုတ္တေ သမ္ပန္နေ ဒေဝမနုဿဘဝေ။ သမိဒ္ဓသောဘနတာတိ အဘိဝုဒ္ဓသောဘနတာ။ တတော ဧဝါတိ သမ္ပတ္တိဝိရဟတော ဧဝ၊ အသမ္ပန္နတ္တာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ တေသံယေဝ ဟတ္ထိအာဒီနံ သုခဿ ဟေတုဘာဝံ န ဂစ္ဆန္တိ သာရဏာဒိဝသေန ဒုက္ခပစ္စယတ္တာ။ တေသန္တိ ဟတ္ထိရူပါဒီနံ။ ‘‘တဿ တဿေဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရတိ။ အကုသလေန အတ္တနာ ကတေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒုက္ခဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ယောဇနာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ကမ္မံ ယသ္မိံ သန္တာနေ နိဗ္ဗတ္တံ၊ တတ္ထေဝ သုခဒုက္ခာနံ ပစ္စယော ဟောတိ၊ န အညတ္ထ၊ တသ္မာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပနာတိ ဧကစ္စမတဒဿနံ။ တတ္ထ ‘‘အနိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ယသ္မာ ပဋိသေဓဒွယေန ကုသလကမ္မဇဿ ဣဋ္ဌဘာဝေါ နိယတော၊ တသ္မာ ‘‘ကုသလကမ္မဇမေဝ ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဧဝံ အနိယမေတွာ ‘‘ကုသလကမ္မဇံ ဣဋ္ဌမေဝါ’’တိ ဧဝမေတ္ထ နိယမော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အကုသလကမ္မဇမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိန္တိ အကုသလကမ္မဇံ သောဘနံ၊ ယံ ပရေသံ ဣဋ္ဌံ နာမ သိယာ? ယဒိ ဒုဂ္ဂတိယံ ကေသဉ္စိ တိရစ္ဆာနာနံ သဏ္ဌာနာဒိသမ္ပတ္တိ သုဂတိယံ သတ္တာနံ အကုသလနိဿန္ဒေန ဝိရူပရူပတာ ဝိယ ကုသလနိဿန္ဒေန၊ ကထံ တဿာ အကုသလကမ္မဇတာ။ အထ ပန ယံ ကေသဉ္စိ အမနာပမ္ပိ သမာနံ ရူပံ မနာပံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမ္ပိ ယထာ ကေသဉ္စိ တိရစ္ဆာနာဒီနံ ကုသလကမ္မဇံ မနုဿာဒိရူပံ အမနာပတော ဥပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ ကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏဘာဝတော အတ္ထတော ဣဋ္ဌမေဝ နာမ ဟောတိ၊ ဧဝံ အကုသလကမ္မဇံ ကေသဉ္စိ မနာပံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ အကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏဘာဝတော ¶ အတ္ထတော အနိဋ္ဌမေဝ နာမ ဟောတိ၊ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော၊ ယံ ကာယဒုစ္စရိတဿ ဣဋ္ဌော ကန္တော မနာပေါ ဝိပါကော ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိအာဒိအဋ္ဌာနပါဠိယာ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၁) ဝိရောဓော သိယာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကုသလကမ္မဇဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗေသန္တိ အတ္တနော၊ ပရေသဉ္စ ¶ ။ ဣဋ္ဌဿ အဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ယထာ ‘‘ကုသလကမ္မဇံ အနိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ကိဉ္စာပိ ‘‘အကုသလကမ္မဇံ ဣဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ န ဝုတ္တံ၊ တေန ပန နယဒဿနေန အကုသလကမ္မဇဿ အဘာဝေါ ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ သော သံဝဏ္ဏနာဝသေန နိဒ္ဓါရေတွာ ဝတ္တဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတေန ကုသလကမ္မဇမေဝ ဣဋ္ဌန္တိ ပုရိမပဒါဝဓာရဏဿ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ ‘‘ဟတ္ထိအာဒီနမ္ပီ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ။ ကုသလဝိပါကဿာတိ ဧတ္ထာပိ ကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏန္တိ အတ္ထော။ မနုဿာနန္တိ စ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတရေသမ္ပိ စ အကုသလကမ္မဇံ အကုသလဝိပါကဿေဝ၊ ကုသလကမ္မဇဉ္စ ကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏန္တိ ဒဿိတောဝါယံ နယောတိ။ ကသ္မာ ပန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌမိဿိတေ ဝတ္ထုမှိ မနာပတာဝ သဏ္ဌာတီတိ အာဟ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေန…ပေ… သက္ကာ ဝတ္တု’’န္တိ။ သုဋ္ဌု ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ ဧကန္တတော ဝိပါကေနေဝ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တေဟိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ သမ္မဒေဝ ဝုတ္တံ။ တံ အနုဂန္တွာတိ ဝိပါကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ အနုဂန္တွာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သုဂတိဒုဂ္ဂတီသု၊ သဗ္ဗေသု ဝါ အာရမ္မဏေသု။

‘‘အနိဋ္ဌာ’’တိ ဝစနေနေဝ တေသံ ဣဋ္ဌတာ နိဝတ္တိတာတိ အာဟ ‘‘သဒိသတာ စ ရူပါဒိဘာဝေါယေဝါ’’တိ။ ဣဋ္ဌာနေဝ ရူပါဒီနိ ကာမဂုဏာတိ သုတ္တေ ဝုတ္တာနီတိ မိတ္တပဋိပက္ခော အမိတ္တော ဝိယ ဣဋ္ဌပဋိပက္ခာ အနိဋ္ဌာတိ အဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနိဋ္ဌာတိ…ပေ… ဝေါဟာရော ဝိယာ’’တိ။ သဗ္ဗာနိ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃) ဝစနတော ကထံ အနိဋ္ဌာနံ ရူပါဒီနံ ကာမဂုဏဘာဝါပတ္တီတိ စေ? တေသမ္ပိ ဝိပလ္လာသဝသေန တဏှာဝတ္ထုဘာဝတော ပိယရူပဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ‘‘စက္ခုဝိညေယျာနိ ရူပါနိ ဣဋ္ဌာနီ’’တိအာဒိသုတ္တပဒံ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၆၊ ၂။၁၅၅၊ ၃။၅၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၀) နီယတီတိ အာဟ ‘‘အတိသယေနာ’’တိအာဒိ။

ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပဝသေန ပါဠိယံ ဟီနဒုကနိဒ္ဒေသော ပဝတ္တောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွီသုပိ ဟီနပဏီတပဒေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝယဝယောဂေ သာမိဝစနံ၊ န ကတ္တရီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာန’’န္တိ ¶ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ကသ္မာ ကမ္မဇဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော၊ န စတုသန္တတိဝသေနာတိ အာဟ ‘‘သတ္တသန္တာန…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ ပဓာနတ္တာ ဟိ ကမ္မဇဝသေန အတ္ထံ ဝတွာ သေသေသု ‘‘ဧဝံ ဥတုသမုဋ္ဌာနာဒီသုပီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ အတိဒေသော ကတော ¶ ။ ‘‘တေဟိ တေဟီတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ’’တိ ဣမိနာ ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိ ကတ္တရိ သာမိဝစနံ အာသင်္ကတိ။ တထာ သတိ ဝိသယေ ဝါ သာမိဝစနေ လဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေတိ ‘‘န ကမ္မဇဝသေနေဝါ’’တိအာဒိနာ၊ ကမ္မဇဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဥပလက္ခဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

မရိယာဒါဘူတန္တိ ဥတ္တမမရိယာဒါဘူတံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယဿ ယေဝ မနာပါ၊ တဿ တေဝ ပရမာ’’တိ။ တေသန္တိ ကာမဂုဏာနံ။ သဘာဝတောတိ လက္ခဏတော။

‘‘ဧကသ္မိံယေဝ အဿာဒနကုဇ္ဈနတော’’တိအာဒိနာ ‘‘ယသ္မာ တေယေဝ ရူပါဒယော ဧကော အဿာဒေတီ’’တိအာဒိကံ သုတ္တန္တဝိဝရဏံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘာဝေ ဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ နိဗ္ဗာနေ ဝိယ အနိဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ သညာဝိပလ္လာသေန အညေသုပိ အာရမ္မဏေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဘိနိဝေသော ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဝိဘာဂေါ နာမ အသင်္ကရော၊ ဝိတ္ထာရော စာတိ ‘‘ဝိဘတ္တ’’န္တိ ပဒဿ ‘‘ဝဝတ္ထိတံ၊ ပကာသိတ’’န္တိ စ အတ္ထမာဟ။ အညေသန္တိ အတိအဍ္ဎဒလိဒ္ဒါနံ။ ဣဒံ ဣဋ္ဌံ၊ အနိဋ္ဌဉ္စ ဟောတီတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန အနိဋ္ဌံ၊ ဣဋ္ဌဉ္စ ဟောတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနိဋ္ဌံ ဣဋ္ဌန္တိ ဣဋ္ဌဿ ‘‘အနိဋ္ဌ’’န္တိ၊ အနိဋ္ဌဿ ‘‘ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဂဟဏေ ယထာသင်္ချံ ယောဇနာ။ ဣန္ဒြိယဝိကာရာပတ္တိအာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပုရေတရံ ပဝတ္တစိတ္တာဘိသင်္ခါရဝသေနာပိ ဟိ ဝိနာဝ သညာဝိပလ္လာသံ ဣဋ္ဌံ ‘‘အနိဋ္ဌ’’န္တိ၊ အနိဋ္ဌဉ္စ ‘‘ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဂယှတီတိ။

တေန ဝိပါကေနာတိ တေန ကုသလာကုသလဝိပါကေန။ အာရမ္မဏဿ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတန္တိ ယတ္ထ တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဗုဒ္ဓရူပါဒိကဿ ဂူထာဒိကဿ စ အာရမ္မဏဿ ယထာက္ကမံ ဣဋ္ဌတံ အနိဋ္ဌတဉ္စ နိဒဿေတိ။ ဝိဇ္ဇမာနေပိ သညာဝိပလ္လာသေ အာရမ္မဏေန ဝိပါကနိယမဒဿနန္တိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ကုသလဝိပါကောဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အနိဋ္ဌာရမ္မဏေ အကုသလဝိပါကောဝါတိ ဧဝံ အာရမ္မဏေန ဝိပါကနိယမဒဿနံ။ အာရမ္မဏနိယမဒဿနတ္ထန္တိ ယံ ကုသလဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ၊ တံ ဣဋ္ဌံ နာမ။ ယံ အကုသလဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ၊ တံ အနိဋ္ဌံ နာမာတိ ဒဿနတ္ထံ။ အာရမ္မဏေန နိယာမိတော ဟိ ဝိပါကော အတ္တနော ဥပကာရကဿ အာရမ္မဏဿ နိယာမကော ဟောတီတိ။

ဒွါရန္တရေ ¶ ¶ ဒုက္ခဿ ပစ္စယဘူတဿ အာရမ္မဏဿ ဒွါရန္တရေ သုခဝိပါကုပ္ပာဒနတော၊ ဒွါရန္တရေ သုခဿ ပစ္စယဘူတဿ အာရမ္မဏဿ ဒွါရန္တရေ ဒုက္ခဝိပါကုပ္ပာဒနတော ဝိပါကေန အာရမ္မဏနိယမဒဿနေန ဝိပါကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ဒဿိတာတိ ယောဇနာ။

၇။ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန ကာရဏဘူတေန လက္ခဏဿ ဣန္ဒြိယာဒိသဘာဝဿ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတာ၊ ဧဝံ သုပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန လက္ခဏသုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဒူရေ’’တိ အဝုတ္တဿာတိ လက္ခဏတော ‘‘ဒူရေ’’တိ အကထိတဿ။ ဝုတ္တမ္ပီတိ လက္ခဏတော ‘‘ဒူရေ’’တိ ဝုတ္တမ္ပိ သုခုမရူပံ။

‘‘ဘိန္ဒမာနော’’တိ သမ္ဘိန္ဒမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မိဿကံ ကရောန္တော’’တိ။ ယသ္မာ ပန ဘေဒနံ ဝိဘာဂကရဏမ္ပိ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ‘‘ဘိန္ဒမာနော’’တိ ပဒဿ ‘‘ဝိသုံ ကရောန္တော’’တိ အတ္ထမာဟ။ တတိယဝိကပ္ပေ ပန ဘိန္ဒမာနောတိ ဝိနာသေန္တောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သန္တိကဘာဝံ ဘိန္ဒိတွာ ဒူရဘာဝံ၊ ဒူရဘာဝဉ္စ ဘိန္ဒိတွာ သန္တိကဘာဝံ ကရောန္တော’’တိ။ န ဟိ သက္ကာ သန္တိကဿ တဗ္ဘာဝံ အဝိနာသေတွာ ဒူရဘာဝံ ကာတုံ၊ တထာ ဣတရဿာပိ။ သန္တိကဘာဝကရဏေန န ဘိန္ဒတိ န ဝိနာသေတိ၊ န စ ဩကာသဒူရတော လက္ခဏတော ဒူရံ ဝိသုံ ကရဏေန ဘိန္ဒတိ ဝိဘာဂံ ကရောတိ၊ နာပိ ဩကာသဒူရေန လက္ခဏတော ဒူရံ ဝေါမိဿကကရဏေန ဘိန္ဒတိ သမ္ဘိန္ဒတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘တိဓာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ ဝိသုံ ကရောတိ၊ ဝေါမိဿကံ ကရောတီတိ ကရောတိ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဧတ္ထာပီ’’တိအာဒိနာ ယထာ ‘‘ဩကာသတော ဒူရမေဝ ဘိန္ဒတီ’’တိ ဧတ္ထ ဩကာသတော ဒူရဿ ဩကာသတော သန္တိကဘာဝကရဏံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝိနာသနံ ဘေဒနံ၊ ဧဝံ ‘‘န လက္ခဏတော ဒူရံ ဘိန္ဒတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ လက္ခဏတော ဒူရဿ လက္ခဏတော သန္တိကဘာဝါကရဏံ အဘေဒနံ အဝိနာသနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဝေါမိဿကကရဏဝိဘာဂကရဏတ္ထတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဘိန္ဒမာနောတိ ဧတ္ထ စ အညထာ ဘေဒနံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ပစ္ဆိမနယေ ဝိနာသနတ္ထမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဘေဒနံ ဣဓ စ အညထာ ဝုတ္တ’’န္တိ အဝေါစ။

ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝေဒနာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈။ စက္ခာဒယော ¶ ¶ ပသာဒါတိ ဩဠာရိကတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာပသာဒါ၊ မနောမယတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ စက္ခုသောတပ္ပသာဒါ စ။ ကာယဝေါဟာရံ အရဟန္တီတိ ကာယန္တောဂဓတ္တာ ကာယေကဒေသတ္တာ စ ကာယောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ ကာယောတိ ဟိ အတ္တဘာဝေါပိ ဝုစ္စတိ ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၊ ၃။၁၅၅)၊ ကရဇကာယောပိ ‘‘သော ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတီ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၄)။ တဗ္ဗတ္ထုကာတိ စက္ခာဒိနိဿိတာ ကာယိကာတိ ပရိယာယေန ဝုတ္တာ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန စေတသိကာဝ။ ယထာဟ ‘‘ယံ တသ္မိံ သမယေ တဇ္ဇာစက္ခုဝိညာဏဓာတုသမ္ဖဿဇံ စေတသိကံ နေဝ သာတံ နာသာတံ စေတောသမ္ဖဿဇံ အဒုက္ခမသုခံ ဝေဒယိတ’’န္တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၁၅၂)။ ‘‘န ဟိ စက္ခာဒယော ကာယပ္ပသာဒါ ဟောန္တီ’’တိ ဣမိနာ ကာယပသာဒနိဿိတာ ဝေဒနာ နိပ္ပရိယာယေန ကာယိကာတိ ဒဿေတိ။ ကာယိကစေတသိကာဒိဘာဝေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုသလာကုသလာဗျာကတာဒိဘာဝါ သင်္ဂယှန္တိ။ တေနာတိ သုခါဒိဝေဒနေကဒေသဿ အဒ္ဓါသမယဝသေန အတီတာဒိဘာဝါဘာဝေန။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတနယတ္တာ ပါကဋတ္တာ အဒ္ဓါဝသေန၊ ဧကမုဟုတ္တာဒိပုဗ္ဗဏှာဒီသု ဥတုအာဒိနာ ရူပဿ ဝိယ ဝေဒနာယ ဝိဘာဂေါ န ဂယှတီတိ သမယဝသေန စ အတီတာဒိဘေဒေါ န ဒဿိတော’’တိ ဝဒန္တိ။ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တာနမ္ပိ ဝေဒနာနံ စိတ္တေန သမူဟတော ဂဟေတဗ္ဗတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝေဒနာသမုဒါယော’’တိ။ တေဟီတိ အဒ္ဓါသမယဝသေန အတီတာဒိဘာဝေဟိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝိဘင်္ဂေ။ တေတိ ‘‘ဝေဒနေကဒေသာ’’တိ ဝုတ္တာ ကာယိကစေတသိကာဒိဘာဝေန ဘိန္နာ သုခါဒိဝေဒနာဝိသေသာ။ ယဒိ ဝေဒနေကဒေသာ ဧတ္ထ ဂဟိတာ၊ ခဏပရိစ္ဆိန္နာဝ တေ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ န သန္တတိပရိစ္ဆိန္နာတိ အာဟ ‘‘ဧကသန္တတိယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေသူတိ သုခါဒိဘေဒေသု။ ဘေဒေါတိ ဝိသေသော။ တဿာတိ သုခါဒိဝိသေသဿ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ‘‘တံသဟိတတဒုပ္ပာဒကာ’’တိ ဧတ္ထာပိ တံ-သဒ္ဒေန သုခါဒိဝိသေသော ပစ္စာမဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သန္တတိ ပရိစ္ဆေဒိကာ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သန္တတိခဏဝသေနေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော၊ န အဒ္ဓါသမယဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တမဇ္ဈဂတာ’’တိ နိဋ္ဌိတဟေတုကိစ္စာ အနိဋ္ဌိတပစ္စယကိစ္စာတိ ဝုတ္တာ၊ တံ ပန အတိက္ကန္တဟေတုပစ္စယကိစ္စန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တဿ နယဿ ဥပလက္ခဏန္တိ ¶ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တမဇ္ဈဂတာတိ ဧတေန ဟေတုပစ္စယကိစ္စဝသေန ဝုတ္တနယံ ဒဿေတီ’’တိ။ ဧတ္ထ ကုသလာကုသလကိရိယဝေဒနာနံ ¶ ရူပဿ ဝိယ၊ ဝိပါကာနံ ဝိယ စ အယံ နာမ ဇနကဟေတူတိ နိပ္ပရိယာယေန န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ပရိယာယေန ပန အနန္တရပစ္စယဘူတော ဟေတူတိ ဝတ္တဗ္ဗော။

၁၁။ သန္တာပနကိစ္စန္တိ ပရိဍဟနကိစ္စံ။ ဇာတိအာဒိသင်္ကရန္တိ ဇာတိသဘာဝပုဂ္ဂလလောကိယလောကုတ္တရတော သင်္ကရံ သမ္ဘေဒံ အကတွာ။ သမာနဇာတိယန္တိ ဧကဇာတိယံ။ သုခတော တဇ္ဇာတိယာ အဒုက္ခမသုခါ ပဏီတာတိ ယောဇေတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သမာနဘေဒေတိ ဘူမန္တရာဒိသမာနဝိဘာဂေ။ ဥပဗြူဟိတာနံ ဓာတူနန္တိ ဥဠာရရူပသမုဋ္ဌာပနေန ပဏီတာနံ ရူပဓမ္မာနံ။ ဝိဗာဓိတာနန္တိ နိပ္ပီဠိတာနံ မိလာပိတာနံ။ ဥဘယန္တိ သုခါဒိဒွယံ။ ဧတ္ထ စ ခေါဘနာ၊ အာလုဠနာ စ ကာယိကသုခဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိသန္ဒနာ ဈာနသုခဿ။ မဒယနာ ကာမသုခဿ။ တထာ ဆာဒနာ။ အာသိဉ္စနာ သဗ္ဗဿ။ ဆာဒနာ အာသိဉ္စနာ ဝါ သဗ္ဗဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သဘာဝါဒိဘေဒေန စာတိ သဘာဝပုဂ္ဂလလောကိယာဒိဘေဒေန စ။ ဧကန္တပဏီတေ လောကုတ္တရေ ဟီနပဏီတာနံ ပဋိပဒါနံ ဝသေန ဟီနပဏီတတာ။ ဧကန္တဟီနေ အကုသလေ ဆန္ဒာဒိဝသေန ဟီနပဏီတတာ၊ ဩဠာရိကသုခုမတာ စ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယာ ဩဠာရိကာ၊ သာ ဟီနာ။ ယာ သုခုမာ၊ သာ ပဏီတာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၁)။ အကုသလာဒီသု ဒေါသသဟဂတာဒိအန္တရဘေဒဝသေန ဥပါဒါယုပါဒါယ ဩဠာရိကသုခုမတာ တံတံဝါပနဝသေန ဝုစ္စတိ၊ န ကုသလာကုသလာဒိဝသေနာတိ အာဟ ‘‘တံတံဝါပနဝသေန ကထနေပိ ပရိဝတ္တနံ နတ္ထီ’’တိ။ ဒေါသုဿန္နတာယာတိ ကိလေသာဓိကတာယ။ တထာတိ ဒေါသုဿန္နတာယ။ ကထံ ပန ကုသလေသု ဒေါသုဿန္နတာ? ဥပနိဿယဝသေန၊ ကိလေသာဓိကေဟိ သန္တာနေ ပဝတ္တမာနာ ကုသလာ ဓမ္မာ ကိလေသေဟိ သမ္ဗာဓပ္ပတ္တိယာ တိဏာဒီဟိ သမ္ဗာဓပ္ပတ္တာနိ ဝိယ သဿာနိ ဝိပုလဖလဥဠာရဖလာ န ဟောန္တီတိ။ တထာတိ မန္ဒဒေါသတာယ။ ကုသလာနံ မန္ဒဒေါသတာပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဩဠာရိကသုခုမနိကန္တီတိ ဧတ္ထ အန္တောဂဓဝိသေသံ နိကန္တိယာ ဩဠာရိကသုခုမတာသာမညံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟေတ္ထ ဩဠာရိကသာမညေန ဩဠာရိကောဠာရိကတရောဠာရိကတမာ ¶ နိကန္တိယော ဂယှန္တိ၊ တထာ သုခုမသုခုမတရသုခုမတမာ သုခုမတာသာမညေန ဂယှန္တီတိ။ သုခုမတမနိကန္တိဝတ္ထုန္တိ စေတ္ထ ယာဝ ဘဝဂ္ဂံ ဝိပဿနာဉာဏဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၃။ ယဒိ သိယာတိ ယဒိ အသမ္ပယောဂေါ ဝိသံသဋ္ဌော သိယာ။

သန္တိကတော ¶ အကုသလတောတိ အကုသလဘာဝေန သန္တိကတော လောဘသဟဂတာဒိအကုသလဝေဒယိတတော။ အကုသလာတိ ဒေါသသဟဂတာဒိအကုသလဝေဒနာ ဒူရေတိ ယထာ ဥဒ္ဓရီယတိ။ တတော ဒူရတော ကုသလတောတိ တတော အကုသလတော ဒူရတော ကာမာဝစရာဒိကုသလဝေဒယိတတော ကုသလာ ကာမာဝစရာဒိကုသလဝေဒနာ။ ‘‘န သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တံ ဥဒ္ဓရိတုံ အသက္ကုဏေယျတံ ‘‘တထာ ဟိ သတီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဒူရတော သန္တိကုဒ္ဓရဏံ ဝုတ္တနယေန သန္တိကတော သန္တိကုဒ္ဓရဏမေဝ ဟောတိ၊ တထာ သတိ အတ္ထဝိသေသော န ဟောတိ၊ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရသန္တိကတာ ဣဓ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ သန္တိကတော သန္တိကုဒ္ဓရဏဉ္စ န သက္ကာ ကာတုံ အတ္ထဝိသေသာဘာဝတော၊ အနဓိပ္ပေတတ္တာ စာတိ အဓိပ္ပာယော။

နနု စ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန အတ္ထေဝ အတ္ထဝိသေသောတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဒူရဒူရတရတာယ ဝိယ သန္တိကသန္တိကတရတာယ စ အနဓိပ္ပေတတ္တာ’’တိ။ ယာတိ အကုသလဝေဒနာ။ တတောတိ ကုသလဝေဒယိတတော။ ဣဓ ဝုတ္တဿ ဒူရဿာတိ ဣမသ္မိံ ဝေဒနာက္ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ ‘‘အကုသလာ ဝေဒနာ ကုသလာဗျာကတာဟိ ဝေဒနာဟိ ဒူရေ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၃) ဝုတ္တဿ ဒူရဿ။ ဒူရတော အစ္စန္တဝိသဘာဂတ္တာတိ ယတော ယံ ‘‘ဒူရေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတော အစ္စန္တဝိသဒိသတ္တာ တဿ ဝသေန ဒူရေ သန္တိကံ နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတုံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ဟေဋ္ဌာ ယာ ဝေဒနာ ယာယ ဝေဒနာယ ဒူရေတိ ဝုတ္တာ၊ သာ ဧဝ တဿာ ကေနစိပိ ပရိယာယေန သန္တိကေတိ န ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ။ သန္တိကေတိ ဝုတ္တဝေဒနံယေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဘိန္နေတိ လောဘသဟဂတာဒိဝသေန ဝိဘတ္တေ။ တတ္ထေဝါတိ ‘‘သန္တိကေ’’တိ ဝုတ္တအတ္ထေ ဧဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အကုသလာ ဝေဒနာ အကုသလာယ ဝေဒနာယ သန္တိကေ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တအကုသလာယ ဝေဒနာယမေဝ လောဘသဟဂတာဒိဝသေန ဝိဘတ္တာယ ဒူရဘာဝေါပိ လဗ္ဘတိ။ ဧဝံ သေသေသုပီတိ။

ယဒိ ¶ သန္တိကတော ဒူရံ လဗ္ဘတိ၊ ယဒဂ္ဂေန ဒူရံ လဗ္ဘတိ၊ တဒဂ္ဂေန ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိယေယျာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရတော စ သန္တိကံ န သက္ကာ ဥဒ္ဓရိတု’’န္တိအာဒိ။ တဿတ္ထော – ယံ သန္တိကတော ဒူရံ လဗ္ဘတိ၊ ယဒိပိ တံ ဝိသဘာဂဋ္ဌေန လဗ္ဘတိ၊ တထာပိ ယံ တတ္ထ သန္တိကံ လဗ္ဘတိ၊ တံ သဘာဂဋ္ဌေနေဝ လဗ္ဘတီတိ သန္တိကတောဝ သန္တိကံ ဥဒ္ဓဋံ သိယာတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝိသဘာဂဋ္ဌေန ဒူရတာ၊ သဘာဂဋ္ဌေန စ သန္တိကတာ ဣစ္ဆိတာ၊ တသ္မာ။ လောဘသဟဂတာယ ဒေါသသဟဂတာ ဝိသဘာဂတာယ ဒူရေ သမာနာ ကထံ သန္တိကေ ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ နနု တာသံ အကုသလသဘာဂတာ လဗ္ဘတေဝါတိ တတ္ထ ဥတ္တရမာဟ ‘‘ဝိသဘာဂတာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဘေဒံ အဂ္ဂဟေတွာ န ပဝတ္တတီတိ ဘေဒံ ဝိသေသံ အသဒိသတံ ဂဟေတွာ ဧဝ ပဝတ္တတိ ဝိသဘာဂတာ။ ဒူရတာယာတိ ¶ ဣဓာဓိပ္ပေတာယ ဒူရတာယ သဘာဂဿ အဗျာပကတ္တာ ဒူရတော သန္တိကုဒ္ဓရဏံ န သက္ကာ ကာတုံ။ သတိ ဟိ သဘာဂဗျာပကတ္တေ သိယာ သန္တိကတာတိ ဒူရတော သန္တိကုဒ္ဓရဏံ သက္ကာ ကာတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကရောတိ။ သဘာဂတာတိ သာမညံ။ ဘေဒန္တိ ဝိသေသံ။ အန္တောဂဓံ ကတွာဝါတိ အဘိဗျာပေတွာဝ။ ဝိသဘာဂဗျာပကတ္တာ သန္တိကတာယာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတဝိသဘာဂံ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တနတော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသန္တိကတာယ သန္တိကတော ဒူရုဒ္ဓရဏံ သက္ကာ ကာတုံ။ တမေဝတ္ထံ ‘‘အကုသလတာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ပါကဋံ ကရောတိ။

ဝေဒနာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သညာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၇။ တဿာပီတိ သညာယပိ။ တဗ္ဗတ္ထုကတ္တာတိ စက္ခုဝတ္ထုကတ္တာ။ ပဋိဃဝိညေယျောတိ ယထာဝုတ္တပဋိဃတော ဝိဇာနိတဗ္ဗော ပဋိဃဝသေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာတိ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာ။

ဝိညေယျဘာဝေ၊ န ဥပ္ပတ္တိယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဝစနန္တိ သဒ္ဒေါ၊ နာမန္တိ အတ္ထော။ ဝစနာဓီနာတိ ဂဟေတဗ္ဗတံ ပတိ သဒ္ဒါဓီနာ၊ နာမာယတ္တဂဟဏာတိ အတ္ထော။ ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ နာမရူပဒုကေ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၁၀၁-၁၀၈) ဝုတ္တမေဝ။ အဓိဝစနံ ပညတ္တိပကာသကံ ¶ ဉာပကံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ အဓိဝစနာ ယထာ အရိသသောတိ။ တတောဇောတိ အဓိဝစနသင်္ခါတတော အရူပက္ခန္ဓတော ဇာတော။ အရူပက္ခန္ဓပရိယာပန္နတ္တာ ဖဿေပိ ယထာဝုတ္တော အတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္ဖဿောယေဝ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ န ကေဝလံ မနောဒွါရိကဖဿေ ဧဝ၊ အထ ခေါ ပဉ္စဒွါရိကဖဿေပိ ‘‘ဝိညေယျဘာဝေ ဝစနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တာ အဓိဝစနာ’’တိအာဒိဝုတ္တပ္ပကာရော အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဣတီတိ တသ္မာ။ တေန ပရိယာယေနာတိ မနောသမ္ဖဿဇပရိယာယေန။ တတောဇာပီတိ ပဉ္စဒွါရိကဖဿဇာတာပိ။ အညပ္ပကာရာသမ္ဘဝတောတိ ပဋိဃသမ္ဖဿဇပရိယာယဿ အသမ္ဘဝတော။ အာဝေဏိကံ ပဋိဃသမ္ဖဿဇတာ။ ပကာရန္တရံ အဓိဝစနသမ္ဖဿဇတာ။

ယဒိ ¶ ဧဝန္တိ ယဒိ ပဉ္စဒွါရိကဖဿေဟိ ဥပ္ပန္နသညာ ပရိယာယတော နိပ္ပရိယာယတော စ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ စတ္တာရောပိ အရူပိနော ခန္ဓာ ဧဝံ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ။ ဧဝံ သန္တေ သညာဝ ကသ္မာ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘တိဏ္ဏံ ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနန္တိ ဝေဒနာသင်္ခါရဝိညာဏက္ခန္ဓာနံ။ အတ္ထဝသေနာတိ ‘‘ဝစနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တာ အဓိဝစနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တအတ္ထဝသေန အနွတ္ထတာဝသေန။ အတ္တနော ပတ္တမ္ပိ နာမန္တိ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော အနုပ္ပတ္တမ္ပိ နာမံ။ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ သဘာဝနိရုတ္တိ။ ပုဗ္ဗေ စတုန္နံ အရူပက္ခန္ဓာနံ သာဓာရဏောပိ အဓိဝစနသမ္ဖဿဇဝေါဟာရော ရုဠှိဝသေန သညာယ ဧဝ ပဝတ္တောတိ ဝတွာ ဣဒါနိ သော တဒညာရူပက္ခန္ဓသာဓာရဏော သညာယ နိဝေသိတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ရဇ္ဇိတွာ ဩလောကနာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုဇ္ဈိတွာ ဩလောကနာဒိ ဝိယ ရဇ္ဇိတွာ သဝနာဒိပိ သင်္ဂယှတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တထာသောတာဝဓာနာဒိနောပိ ရတ္တတာဒိဝိဇာနနနိမိတ္တတာသမ္ဘဝတော။ စက္ခုသမ္ဖဿဇာသညာယ ပန ပါကဋဘာဝံ နိဒဿနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဩလောကနံ စက္ခုဝိညာဏဝိသယသမာဂမေ’’တိအာဒိမာဟ။

ဩလောကနဿ အပါကဋဘာဝေ ရတ္တတာဒိဝိဇာနနံ န ဟောတိ၊ ပါကဋဘာဝေ စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပသာဒဝတ္ထုကာ ဧဝါ’’တိ။ ‘‘အညံ စိန္တေန္တ’’န္တိ ယံ ပုဗ္ဗေ တေန ကထိတံ၊ ကာယေန ဝါ ပကာသိတံ၊ တတော အညံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ စိန္တေန္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဉာတ’’န္တိ။

သညာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သင်္ခါရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀။ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာတိ ¶ ဧတ္ထာ’’တိ ဣဒံ ပဌမံ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ’’တိ ဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဿ ဟိ ဘုမ္မဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထ ဟိ ပဓာနံ ဒဿိတ’’န္တိ။ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာဝ ပဓာနံ ဒဿိတန္တိ ဣမမတ္ထံ ဂဟေတွာ ‘‘ယဒိ ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ စောဒေတိ။ ဣတရော ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပဓာနမေဝ ဒဿိတ’’န္တိ ဧဝမေတ္ထ နိယမော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဥပရိမကောဋိဂတဘာဝေနာ’’တိအာဒိနာ တံ ပရိဟရတိ။ ပဓာနဿေဝ ဒဿနံ။ ပဓာနေ ဟိ ဒဿိတေ အပ္ပဓာနမ္ပိ ¶ အတ္ထတော ဒဿိတမေဝ ဟောတီတိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရာ ပန တာယ ဂဟိတာယ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီ’’တိ။ ယံ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယံ လဗ္ဘတိ၊ တံ ဥပရိမကောဋိယမ္ပိ လဗ္ဘတိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိ ဟိ သဗ္ဗဗျာပိကာ’’တိ။ ဒုတိယေ ကရဏနိဒ္ဒေသတံ ဒဿေတုံ ‘‘အာဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော’’တိ အာဟ။ အာဂမနကိရိယာ ဟိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ကရဏဘာဝေန တတ္ထ ဝုတ္တာတိ။ ယထာ စ အာဂမနကိရိယာယ၊ ဧဝံ ဝစနကိရိယာယပိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ကရဏဘာဝေါ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုရိမေပိ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဧကူနပညာသပ္ပဘေဒေ’’တိ ဣဒံ လောကိယစိတ္တုပ္ပာဒေ ပါဠိအာဂတာနံ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာနံ ဥပရိမကောဋိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယေဝါပနကဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပရိမကောဋိယာ ဂယှမာနာယ ‘‘တေပညာသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ လောကုတ္တရစိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ပန ‘‘သတ္တပညာသာ’’တိ။

သင်္ခါရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ

သမုဂ္ဂမ-ပဒဿ တတွတော ပရိယာယတော စ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သဉ္ဇာတိယံ အာဒိဥပ္ပတ္တိယ’’န္တိ။ ဘေဒတော ပန သမာယောဂေ ဥဂ္ဂမနန္တိ။ တတ္ထ ကေန သမာယောဂေ၊ ကုတော၊ ကထဉ္စ ဥဂ္ဂမနန္တိ ဝိစာရဏာယံ အာဟ ‘‘တံတံပစ္စယသမာယောဂေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထေဝါတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ဧဝ။ တတ္ထ ဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိပုဏ္ဏာ သမုဂ္ဂစ္ဆန္တိ။ ယထာဓိဂတာနံ အဓိဂတပ္ပကာရာနံ၊ ပဋိသန္ဓိကာနန္တိ အတ္ထော။ ဩပပါတိကသမုဂ္ဂမေနေဝ စေတ္ထ သံသေဒဇသမုဂ္ဂမောပိ ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ပဉ္စက္ခန္ဓပရိယာပန္နာနံ တဒါ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနံ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ တတ္ထ သံသေဒဇာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝဍ္ဎန္တိ၊ ဣတရေ န ဝဍ္ဎန္တီတိ ဣဒမေတေသံ နာနာကရဏံ။ သုခုမဇာတိယလောမာ ဧဝ ကိရ ကေစိ ဧဠကာ ဟိမဝန္တေ ဝိဇ္ဇန္တိ၊ တေသံ လောမံ သန္ဓာယ ‘‘ဇာတိမန္တဧဠကလောမ’’န္တိ ဝုတ္တံ အတိသုခုမတ္တာ တေသံ လောမာနံ။ ကေစိ ပန ‘‘အဇပါကတိကေဠကာဒီဟိ သင်္ကရရဟိတာနံ တေသံ ဧဠကဝိသေသာနံ နိဗ္ဗတ္တေဠကဿ လောမံ ဇာတိဥဏ္ဏာ၊ တမ္ပိ တင်္ခဏနိဗ္ဗတ္တဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ဂဟိတဿာတိ အပရေ။ ဧဝံသဏ္ဌာနန္တိ ဇာတိဥဏ္ဏံသုနော ပဂ္ဃရိတွာ အဂ္ဂေ ဌိတတေလဗိန္ဒုသဏ္ဌာနံ။ ဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂေါတိ ရူပပဋိစ္ဆန္နော သဏ္ဌာနပဋိစ္ဆန္နော စ။

သန္တတိမူလာနီတိ ¶ တသ္မိံ ဘဝေ ရူပသန္တတိယာ မူလဘူတာနိ။ အနေကိန္ဒြိယသမာဟာရဘာဝတောတိ ယထာရဟံ စက္ခာဒိအနေကိန္ဒြိယသင်္ဃာတဘာဝတော။ ပဓာနင်္ဂန္တိ ဥတ္တမင်္ဂံ သိရော။

န တဿ တဿ ခန္ဓဿ ပရိပုဏ္ဏတံ၊ တံတံခန္ဓေကဒေသဿေဝ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကာမာဝစရာနန္တိ ကာမာဝစရသတ္တာနံ။ ပရိဟီနာယတနဿာတိ ပရိဟီနဿ စက္ခာဒိအာယတနဿ ဝသေန။ တတ္ထ ဒုဂ္ဂတိယံ အန္ဓဿ စက္ခုဒသကဝသေန၊ ဗဓိရဿ သောတဒသကဝသေန၊ အန္ဓဗဓိရဿ ဥဘယဝသေန သန္တတိသီသဟာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နပုံသကဿ ပန ဘာဝဟာနိ ဝုတ္တာ ဧဝ။ တထာ အန္ဓဗဓိရာဃာနကဿ စက္ခုသောတဃာနဝသေန။ တံ ပန ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ရူပါဝစရာနံ ပန စက္ခုသောတဝတ္ထုဇီဝိတဝသေန စတ္တာရိ သန္တတိသီသာနီတိ ဣတရေသံ ဝသေန သန္တတိသီသဟာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တေသန္တိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ။ ဝတ္ထုဘာဝေနာတိ ဝိစာရဏာယ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန။ ပဋိသန္ဓိယံ ဥပ္ပန္နာ ပဝတ္တာ ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပဝတ္တိက္ခဏေ စ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဒဿေတိ။ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသောတိ ‘‘ပဉ္စသု ခန္ဓေသူ’’တိ အယံ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသော။ အညထာတိ နိဒ္ဓါရဏေ အနဓိပ္ပေတေ။ ‘‘ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထေ’’တိ ဣဒံ ဝိသယာဒိအတ္ထာနံ ဣဓာသမ္ဘဝတော ဝုတ္တံ။ ဥဘယန္တိ ရူပါရူပံ။ ရူပါရူပသန္တတိန္တိ ရူပသမုဋ္ဌာပကံ ရူပသန္တတိံ အရူပသန္တတိဉ္စ။ ‘‘ဝတ္ထု ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဒုဗ္ဗလံ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ န ပဋိသန္ဓိက္ခဏံ ဧဝ၊ နာပိ ဝတ္ထုရူပံ ဧဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဗ္ဗရူပါနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဒုဗ္ဗလတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘တဒါ ဟီ’’တိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ကာရဏဝစနံ။ တတ္ထ တန္တိ ရူပံ။ ‘‘ကမ္မက္ခိတ္တတ္တာ’’တိ ဣဒံ န ကမ္မဇတာမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ကမ္မဇဿ ¶ ပဌမုပ္ပတ္တိယံ အပတိဋ္ဌိတတံ သန္ဓာယာတိ ဒဿေန္တော ‘‘သတိပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတော ပရန္တိ တတော ပဋိသန္ဓိတော ပရံ။ သဒိသသန္တာနေ ယထာ ပတိဋ္ဌိတံ၊ န တထာ ဝိသဒိသသန္တာနေတိ အာဟ ‘‘သမာနသန္တတိယ’’န္တိ။

အင်္ဂဘာဝန္တိ ကာရဏဘာဝံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သဟာယဘာဝ’’န္တိ။ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ ယေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နံ၊ တေသံ ပဋိသန္ဓိယံ စိတ္တစေတသိကဓမ္မာနံ။ တဒါတိ ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ စ ရူပုပ္ပာဒနမေဝ နတ္ထိ။ အနန္တရာဒိပစ္စယလာဘေန ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဧဝ စိတ္တဿ ဗလဝဘာဝေါ၊ န ဣတရတြ။ တေနာဟ ‘‘ယဒါ စ ရူပုပ္ပာဒနံ၊ တဒါ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ’’တိ။

ယေဟာကာရေဟီတိ ¶ အာဟာရိန္ဒြိယပစ္စယာဒိအာကာရေဟိ။ ယထာသမ္ဘဝံ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဖဿာဒယော အာဟာရာဒိဝသေန ယထာရဟံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝိပါကာဗျာကတာ အာဟာရာ သမ္ပယုတ္တကာနံ ခန္ဓာနံ၊ ကဋတ္တာ စ ရူပါနံ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၉)။

စုတိစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ၊ စုတိစိတ္တေန ဝါ ကာရဏဘူတေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ။ တတော ပုရိမတရေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝိယာတိ ယထာ စုတိစိတ္တတော အာသန္နေဟိ ပုရိမတရေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပံ ဘဝန္တရေ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ စုတိစိတ္တေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ အနုပစ္ဆိန္နေပိ ဝဋ္ဋမူလေတိ အကာရဏံ ဝဋ္ဋမူလာဝူပသမော စုတိစိတ္တဿ ရူပုပ္ပာဒနေတိ ဒဿေတိ။

အရူပဿာတိ အာရုပ္ပဿ။

ဥတုနာတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေန ဥတုနာ။ သမုဋ္ဌိတေ ရူပေတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ရူပေ သမုဋ္ဌိတေ ပဋိသန္ဓိအနန္တရံ ပဌမဘဝင်္ဂစိတ္တံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဥပ္ပာဒနိရောဓက္ခဏာတိ ယထာဝုတ္တေသု သောဠသသု စိတ္တေသု အာဒိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏော၊ သောဠသမစိတ္တဿ နိရောဓက္ခဏော စာတိ ဝဒန္တိ၊ ရူပဿေဝ ပန ဥပ္ပာဒနိရောဓက္ခဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဓရမာနက္ခဏေ ဧဝါတိ တဿ ဥတုနော ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေ ဧဝ ယဒိ ဂဟိတာ၊ ‘‘သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကံ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ သောဠသဟေဝ စိတ္တေဟိ တဿ ဓရမာနတာယ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတွာတိ ဥတုနော ¶ ဓရမာနက္ခဏေ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတွာ နိရောဓက္ခဏော အထ ဂဟိတော၊ ‘‘သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကံ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ဥပ္ပာဒက္ခဏသဟိတေန စ ဧကဿ စိတ္တက္ခဏဿ ဂဟိတတ္တာ။ ‘‘အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုက’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ နိရောဓက္ခဏဿ ဗဟိကတတ္တာ။

ဧဝံ ဥပ္ပာဒနိရောဓက္ခဏေသု ဂဟိတေသု အဂ္ဂဟိတေသု စ သောဠသသတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ၊ တတော အဓိကစိတ္တက္ခဏာယုကတာ စ သိယာတိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဌိတပက္ခံ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တဿ ဓရမာနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေသူတိ တဿ ဥတုနော ဓရမာနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေသု သောဠသသု စိတ္တေသု ပဋိသန္ဓိပိ ယသ္မာ ဂဟိတာ၊ တသ္မာ ဥတုနော ဥပ္ပာဒက္ခဏော ဓရမာနက္ခဏေ ဂဟိတောတိ ¶ နိရောဓက္ခဏေ အဂ္ဂဟိတေ ‘‘ရူပေ ဓရန္တေယေဝ သောဠသ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တံ ပန သတ္တရသမေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဧဝံ အဋ္ဌကထာယံ ဝက္ခမာနာ အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ အဓိပ္ပေတာ။ ဂဟိတေ ဝါ နိရောဓက္ခဏေ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ အဓိပ္ပေတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ’’တိ ဣဒံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏော ဂဟိတောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ဒွေ ဘဝင်္ဂါနိ၊ အာဝဇ္ဇနံ၊ ဒဿနံ၊ သမ္ပဋိစ္ဆနံ၊ သန္တီရဏံ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ၊ ပဉ္စ ဇဝနာနိ၊ ဒွေ တဒါရမ္မဏာနိ၊ ဧကံ စုတိစိတ္တန္တိ ပဉ္စဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ ဟောန္တိ၊ အထာဝသေသဧကစိတ္တက္ခဏာယုကေ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇)၊ တထာ တဒါရမ္မဏပရိယောသာနာနိ၊ ‘‘ဧကံ စုတိစိတ္တံ၊ တဒဝသာနေ တသ္မိညေဝ ဧကစိတ္တက္ခဏဋ္ဌိတိကေ အာရမ္မဏေ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) စ ဝက္ခတိ။ တသ္မာ ရူပဿ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာယပိ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ အဓိပ္ပေတာ’’တိ။ တထာပိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘဝင်္ဂစလနဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ န ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝါတိ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဩဇာယ သဘာဝသုခုမတာ ဥပါဒါရူပဘာဝတော။ ဧတ္ထ စ မာတရာ အဇ္ဈောဟဋာ ဩဇာ ဗာဟိရဗ္ဘဉ္ဇနံ ဝိယ ဂဗ္ဘမလ္လိနာ တသ္မိံ သန္တာနေ ဩဇဋ္ဌမကရူပုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတိ။ အာဟာရသမုဋ္ဌာနရူပပဝေဏိယာ ဩဇာယ ဝိယ သေသတိသန္တတိဩဇာယ ရူပုပ္ပာဒနန္တိ ဥဒရိယေ ဩဇာ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတိ ဥတုသမုဋ္ဌာနဘာဝတော၊ ဥပါဒိန္နကဋ္ဌာနေ ဧဝ ပန သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ရသဟရဏီဟိ ဂန္တွာ ကာယာနုသဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

စိတ္တဉ္စေဝါတိ ¶ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန ပဋိယောဂီနံ ကမ္မမေဝ သမုစ္စိနောတိ၊ န စိတ္တေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မေတိ ကတွာ အာဟ ‘‘စိတ္တဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒံ ဂဏှာတိ ‘စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁) ဝိယ၊ န ကမ္မစေတနံ ဝိယ ဧကဓမ္မမေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ယထာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဿ ဟေတုအာဒယော စိတ္တသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ သမုဋ္ဌာပကာဝ၊ ဧဝံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပဿ ကမ္မသမ္ပယုတ္တာပီ’’တိ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတွာ တဿ ပရိဟာရံ ဝတ္တုံ ‘‘ကမ္မသမုဋ္ဌာနဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။

ရူပဿာတိ ရူပက္ခဏဿ၊ ရူပဿ ဝါ အဒ္ဓုနော။ နယဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဧဝ ¶ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဧကက္ခဏေ ပါတုဘာဝေါတိ ဣမဿ အတ္ထဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘တတော ပရမ္ပိ ရူပါရူပါနံ သဟုပ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝတော’’တိ။ ယထာ စ ‘‘ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဧဝါ’’တိ နိယမော န ဂဟေတဗ္ဗော၊ ဧဝံ ‘‘ဧကက္ခဏေ ဧဝ ပါတုဘာဝေါ’’တိပိ နိယမော န ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ပနေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တံဒီပနတ္ထမေဝါတိ အသမာနကာလတာဒီပနတ္ထမေဝ၊ န သဟုပ္ပာဒဒီပနတ္ထံ။ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒကထာ ဟိ အယန္တိ။

ယဒိ ဧဝန္တိ ယထာ ဖလပတ္တာနိ၊ ဧဝံ ရူပါရူပဓမ္မာ ယဒိ ဒန္ဓလဟုပရိဝတ္တိနော။ အသမာနဒ္ဓတ္တာတိ အတုလျကာလတ္တာ။ နိစ္ဆိဒ္ဒေသူတိ နိဗ္ဗိဝရေသု။ တေန နိရန္တရပ္ပဝတ္တိံ ဧဝ ဝိဘာဝေတိ။ အယန္တိ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒကထာ။ စိတ္တဇရူပါဒီနံ န တထာ နိရန္တရဘာဝေန ပဝတ္တိ၊ ယထာ ကမ္မဇရူပါနန္တိ အာဟ ‘‘ကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယာ’’တိ။ ကမ္မဇရူပါနံ ဝါ ဣတရေသံ မူလဘာဝတော ပဓာနန္တိ ‘‘ကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အစိတ္တုပ္ပာဒကတ္တာ အဗျာဗဇ္ဈတာယ နိရောဓသမာပတ္တိယာ နိဗ္ဗာနပဋိဘာဂတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဒေ ပဒံ အက္ကမိတွာတိ လကုဏ္ဍကပါဒတာယ အတ္တနော အက္ကန္တပဒသမီပေ ပဒံ နိက္ခိပိတွာ။ ယော ဟိ သီဃပဒဝိက္ကမော လကုဏ္ဍကပါဒေါ၊ သော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘လဟုံ လဟုံ အက္ကမိတွာတိ အတ္ထော’’တိ။ သဟေဝ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ရူပံ ကမ္မဇမိဓာဓိပ္ပေတန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဥတုဇံ ပန စုတိတော ဥဒ္ဓမ္ပိ ပဝတ္တတိ ဧဝ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ရူပဿ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာ၊ အရူပဿ တတော ဧကဘာဂေါ’’တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၂၀ ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ) ဧဝံ ဝုတ္တံ အဒ္ဓါနပ္ပကာရံ။

ဧကုပ္ပာဒတောတိ သမာနုပ္ပာဒတော။ သမာနတ္ထော ဟိ အယံ ဧက-သဒ္ဒေါ။ ဧကော ဒဋ္ဌဗ္ဗာကာရောတိ ဧကော ဉာတပရိညာယ ပဿိတဗ္ဗာကာရော။ ဧဝဉှိ ¶ သောဠသာကာရာ သိယုံ၊ ဣတရထာ ဝီသတိ၊ တတော အဓိကာ ဝါ ဧတေ အာကာရာ ဘဝေယျုံ။ တဿာတိ ပစ္ဆိမကမ္မဇဿ။ ဟေဋ္ဌာ သောဠသကေတိ ပရိယောသာနသောဠသကဿ အနန္တရာတီတသောဠသကေ။ ပစ္ဆိမဿာတိ တတ္ထ ပစ္ဆိမစိတ္တဿ။ နာနာနိရောဓဘာဝံ ဝိယ ဧကုပ္ပာဒဘာဝမ္ပိ ပစ္ဆိမကမ္မဇဿ ဌပနေ ကာရဏံ အနိစ္ဆန္တော ‘‘ယဒိ ပနာ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ ‘‘သဗ္ဗမ္ပီ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ အတိပ္ပသင်္ဂံ ဒဿေတိ။ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗံ နာနုပ္ပာဒံ ဧကနိရောဓံ။ ဂဟေတဗ္ဗံ ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓံ။ ဥဘယမ္ပိ တဒါ နတ္ထိ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကမ္မဇရူပဿ အနုပ္ပတ္တိတော’’တိ။ တတော ပုဗ္ဗေတိ ပစ္ဆိမကမ္မဇရူပုပ္ပဇ္ဇနတော ဩရံ။ အညဿာတိ ယဿ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ၊ တတော အညဿ စိတ္တဿ။ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ ဧကုပ္ပာဒတာ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ နာနာနိရောဓတာ စ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသု ¶ ဥပ္ပန္နရူပါနိ ဝဇ္ဇေတွာ’’တိ။ တေနာတိ ရူပေန။ ‘‘သင်္ခလိကဿ ဝိယ သမ္ဗန္ဓော’’တိ ဧတေန အဝိစ္ဆိန္နသမ္ဗန္ဓော ဣဓ ‘‘ပဝေဏီ’’တိ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေတိ။ အညထာတိ ဝိစ္ဆိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဂဟေတွာ ‘‘ပဝေဏီ’’တိ ဝုစ္စမာနေ။ န ဟိ ရူပဓမ္မာနံ အရူပဓမ္မာနံ ဝိယ အနန္တရပစ္စယဘာဝေါ အတ္ထီတိ ရူပဓမ္မာနံ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နရူပဓမ္မေ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဋ္ဌစတ္တာလီသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသံ ပန ဂဟဏေ ဧကူနပညာသာဝ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဧကူနပညာသကမ္မဇိယဝစနံ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ’’တိ။

သုဒီပနတ္တာတိ သုခဒီပနတ္တာ၊ နယဒဿနဘာဝေန ဝါ သုဋ္ဌု ဒီပနတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတေန ဟိ နယေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တန္တိ ရူပံ။ တေနာတိ ရူပေန။ ဥဘယတ္ထာတိ ပစ္ဆိမကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိယံ၊ တတော ပုဗ္ဗေ စ။ အညဿာတိ ဧကဿ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တတော အညဿ စိတ္တဿ။ တဿာတိ ရူပဿ။ ဧတ္ထ စ ပစ္ဆိမကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိယံ နိရုဇ္ဈနကန္တိ ဝုတ္တံ တတော ပုရေတရပ္ပဝတ္တံ ရူပံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတုသန္တတိကရူပေနာတိအာဒိ ယထာဝုတ္တသင်္ဂဟဂမနဒဿနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ နာနုပ္ပာဒေကနိရောဓတာဒီပနေ။ ဌိတိက္ခဏေတိ အရူပဿ ရူပဿ စ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ ရူပဿ စ အရူပဿ စ ဒဿိတတ္တာ။ အဒဿိတဿာတိ ယထာ ဧဝ ဧတ္ထ၊ ဧဝံ တတ္ထ ဝိဘဇိတွာ အဒဿိတဿ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပစ္ဆိမကမ္မဇေန ဒီပနာယံ သမတိံသကမ္မဇရူပဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ အာဟ ‘‘သမတိံသ…ပေ… ယောဇိတ’’န္တိ။ တတော ကမ္မတော ဇာတာ တံကမ္မဇာ၊ တေသု။ သင်္ခရောတီတိ သင်္ခါရော၊ ဇီဝိတဉ္စ တံ သင်္ခါရော စာတိ ဇီဝိတသင်္ခါရော၊ အာယု။ ဇီဝိတေန သင်္ခရီယန္တီတိ ဇီဝိတသင်္ခါရာ၊ ဥသ္မာဒယော။

အညဿ ¶ ဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ ယဿ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ရူပံ အညဿ တတော သတ္တရသမဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ၊ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ အညဿ ဌိတိက္ခဏေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဣဒံ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈန္တမ္ပိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယောတိ အတ္ထော။ ကသ္မာတိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ သန္ဓာယ ပါဠိ ပဝတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ကမ္မဇရူပန္တိ သာ တာယ ကေန ကာရဏေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘စတု…ပေ… ဘဝိတဗ္ဗတ္တာ’’တိ၊ နိပ္ဖန္နဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယော စာယံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ…ပေ… ကမ္မာဒိသမုဋ္ဌာနဿာပိ အယမေဝ ခဏနိယမော’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ)။ ဧတေဟီတိ ယထာနီတော ယမကပါဌော၊ ‘‘ကာယသင်္ခါရော စိတ္တသမုဋ္ဌာနော’’တိအာဒိကော အဋ္ဌကထာပဒေသောတိ ဧတေဟိ ¶ ။ နတ္ထိယေဝ ဧကုပ္ပာဒဧကနိရောဓဒီပနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေန ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ သတ္တရသမေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိအာဒိ။

ပုန ‘‘ဧတေဟီ’’တိ ဣမိနာ ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓနာနုပ္ပာဒဧကနိရောဓဒီပနဝသေန ပဝတ္တာ အဋ္ဌကထာပဒေသာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဥဘယတ္ထာပိ ဝါ ဧတေဟိ အာစရိယေဟီတိ အတ္ထော။ တတိယော ဘာဂေါ၊ တေန အဓိကာ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ တတိယ…ပေ… ယုကတာ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတိယ ဘာဂေါတိ စ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိက္ခဏေ ဥပါဒါယ ဘင်္ဂက္ခဏော အဓိပ္ပေတော။ ယသ္မိံ ဧကာဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ၊ အဝသေသပဉ္စစိတ္တက္ခဏာယုကေ၊ ယသ္မိံ ပဉ္စဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ၊ အဝသေသဧကစိတ္တက္ခဏာယုကေ တသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဘယဉ္စေတံ ယထာက္ကမံ မနောဒွါရေ ပဉ္စဒွါရေ စ အာပါထဂတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ခေါ ပနေဝံ သက္ကာ ဝိညာတုံ ဧကစိတ္တက္ခဏာတီတံ အာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဟိ သက္ကာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဉ္စဒသာတိ အတိရေကပဉ္စဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ ယတ္ထ ခဏေကဒေသံ အဂ္ဂဟိတန္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တမေဝ ဒဿေတိ။ ဧဝံ တာဝ န ရူပံ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကံ၊ နာပိ တတိယဘာဂါဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကံ၊ အထ ခေါ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကမေဝါတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။

ကသ္မာ ¶ ပနေတ္ထ ရူပမေဝ သမာနေပိ အနိစ္စသင်္ခတာဒိဘာဝေ စိရာယုကံ ဇာတန္တိ? ဒန္ဓပရိဝတ္တိဘာဝတော။ အရူပဓမ္မာ ဟိ သာရမ္မဏာ စိတ္တပုဗ္ဗင်္ဂမာ၊ တေ ယထာဗလံ အတ္တနော အာရမ္မဏဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တန္တီတိ တဒတ္ထနိပ္ဖတ္တိသမနန္တရမေဝ နိရုဇ္ဈနတော လဟုပရိဝတ္တိနော။ တေနာဟ ဘဂဝါ၊ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ၊ ယဒိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၈)။ ရူပဓမ္မာ ပန အနာရမ္မဏာ၊ တေ အာရမ္မဏဝသေန အရူပဓမ္မေဟိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာ။ သာ စ နေသံ ဝေါဟာရာနုဂုဏာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗတာ အတ္တနော ဒန္ဓပရိဝတ္တိတာယ၊ တေသဉ္စ လဟုပရိဝတ္တိတာယ သောဠသဟိ သတ္တရသဟိ ဝါ စိတ္တက္ခဏေဟိ နိပ္ပဇ္ဇတီတိ ရူပမေဝေတ္ထ စိရာယုကံ ဇာတံ။ ကိဉ္စ – လဟုဝိညာဏဝိသယသန္တတိမတ္တာဓီနဝုတ္တိတာယ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ၊ အာရမ္မဏူပလဒ္ဓိမတ္တဘာဝတော ဝိညာဏဿ စ လဟုပရိဝတ္တိတာ၊ ဒန္ဓမဟာဘူတပ္ပစ္စယတာယ ပန ရူပဿ ဒန္ဓပရိဝတ္တိတာ။ နာနာဓာတူသု တထာဂတဿေဝ ယထာဘူတဉာဏံ၊ တေန စ ရူပမေဝ ပုရေဇာတပစ္စယော ဝုတ္တော၊ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော စ တဿေဝါတိ န ဧတ္ထ အနိစ္စသင်္ခတာဒိဘာဝသာမညေန ¶ ရူပါရူပံ သမာနာယုကံ ပရိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တနယေန ရူပမေဝ စိရာယုကန္တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

ယထာ စ ရူပဿ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ၊ တတိယဘာဂါဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝါ န ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတွာ ယွာယံ အဋ္ဌကထာယံ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တော၊ တတ္ထ ဌိတိက္ခဏမေဝ တာဝ စိတ္တဿ အနနုဇာနန္တော ‘‘ယော စေတ္ထ…ပေ… ဝိစာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ ယမကေ ဥပ္ပန္နဥပ္ပဇ္ဇမာနဝါရာဒိပါဠိံ အာဟရန္တော ‘‘စိတ္တယမကေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရိပုဏ္ဏဝိဿဇ္ဇနေတိ ဥဘယမ္ပိ ယမကပဒံ အဟာပေတွာ ကတဝိဿဇ္ဇနေ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အနာဂတဉ္စာတိ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ စ စိတ္တံ၊ အနာဂတဉ္စ စိတ္တံ န နိရုဒ္ဓံ၊ နိရုဇ္ဈမာနန္တိ အတ္ထော။ ဌိတိက္ခဏာဘာဝံ စိတ္တဿ ဒီပေတီတိ ဥပ္ပန္နဥပ္ပဇ္ဇမာနဝါရာဒီသု ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏံ နာမ နတ္ထီတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ ဗောဓေတိ။ န ဟိ ယထာဓမ္မသာသနေ အဘိဓမ္မေ လဗ္ဘမာနဿ အဝစနေ ကာရဏံ ဒိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ န ကေဝလမဘိဓမ္မေ အဝစနမေဝ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏာဘာဝဇောတကံ၊ အပိစ ခေါ ¶ သုတ္တန္တပါဠိပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သုတ္တေသုပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အညထတ္တံ နာမ ပုဗ္ဗာပရဝိသေသော။ ခဏဒွယသမင်္ဂိံ ဌိတန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဌိတဘာဝမာဟ။ အညထတ္တံ ပန သန္တာနေယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ စ ကေစိ ‘‘ယထာဘူတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကိံ တထာဘူတောဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ ဥဒါဟု အညထာဘူတော? ယဒိ တထာဘူတောဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ န ဇရတာယ သမ္ဘဝေါ။ အထ အညထာဘူတော၊ အညော ဧဝ သောတိ သဗ္ဗထာပိ ဌိတိက္ခဏဿ အဘာဝေါယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ဧကဓမ္မာဓာရဘာဝေပိ ဥပ္ပာဒနိရောဓာနံ အညောဝ ဥပ္ပာဒက္ခဏော၊ အညော နိရောဓက္ခဏော။ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထဉှိ ဥပါဒါယ ဥပ္ပာဒက္ခဏော၊ နိရောဓာဝတ္ထံ ဥပါဒါယ နိရောဓက္ခဏော။ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ စ ဘိန္နာ နိရောဓာဝတ္ထာတိ ဧကသ္မိံယေဝ သဘာဝဓမ္မေ ယထာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ အညထာ အညောဝ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အညော ဓမ္မော နိရုဇ္ဈတီတိ အာပဇ္ဇေယျ၊ ဧဝံ နိရောဓာဝတ္ထာယ ဝိယ နိရောဓာဘိမုခါဝတ္ထာယပိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ သာ ဌိတိ၊ ဇရတာ စာတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပါဠိယံ ဌိတိက္ခဏော န ဝုတ္တောတိ? ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရောဓေန နယဒဿနဝသေန ပါဠိ ဂတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိဓမ္မဒေသနာပိ ဟိ ကဒါစိ ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ရူပဿ ဥပ္ပာဒေါ ‘‘ဥပစယော၊ သန္တတီ’’တိ ဘိန္ဒိတွာ ဒေသိတော။ ဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကာဒိဒေသနာ စေတ္ထ နိဒဿိတဗ္ဗာ။

‘‘ယဿ ¶ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ပုစ္ဆာဝစနံ။ တဿ ‘‘နော’’တိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈတီတိ စိတ္တုပ္ပာဒဿ နိရောဓက္ခဏော ဝုတ္တော။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယဒိ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တံ ဒုက္ခသစ္စန္တိ ကတွာ ‘‘နော’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ၊ ဝုတ္တဉ္စေတံ။ တသ္မာ ဝိညာယတိ ‘‘စိတ္တဿ နိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒေါ နတ္ထီ’’တိ။ တယိဒမကာရဏံ။ အရူပလောကဉှိ သန္ဓာယ၊ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ ဝါ ‘‘နော’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ အယဉှိ ယမကဒေသနာယ ပကတိ၊ ယဒိဒံ ယထာသမ္ဘဝယောဇနာ။ ဧတေန ‘‘န စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝါ’’တိအာဒိဝစနံ ပဋိက္ခိတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန ယံ သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တေန ယံ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ စိတ္တစေတသိကတပ္ပဋိဗဒ္ဓရူပသင်္ခါတံ၊ တဿ တဒါ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ ‘‘နော’’တိ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ န သဗ္ဗဿ။

သဟုပ္ပာဒေကနိရောဓဝစနတောတိ ‘‘ယဿ ကာယသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ စိတ္တသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈတီတိ? အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၂။သင်္ခါရယမက။၇၉) ဧဝံ သဟုပ္ပာဒသဟနိရောဓဝစနတော။ တေန ဝစနေနာတိ ‘‘ယဿ ကာယသင်္ခါရော’’တိအာဒိဝစနေန။ အညရူပါနန္တိ ¶ ကမ္မဥတုအာဟာရဇရူပါနံ။ သဟုပ္ပာဒသဟနိရောဓာဒိကာနန္တိ ဧတ္ထာယံ ယောဇနာ – အပ္ပဋိက္ခိတ္တသဟုပ္ပာဒသဟနိရောဓအနနုညာတနာနုပ္ပာဒနာနာနိရောဓအနိဝါရိတအဗျာကတဘာဝါနံ ကမ္မဇာဒီနန္တိ။ ဧတေနာတိ ‘‘ယဿ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိကေန (ယမ။ ၃။ဓမ္မယမက။၁၆၃) ပါဌေန၊ ‘‘န စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝါ’’တိ ယုတ္တိဝစနေန စ။ ယမကပါဠိအနုဿရဏေတိ ယထာဒဿိတစိတ္တယမကပါဠိယာ ယထာရုတဝသေနေဝ အနုဿရဏေ ဝိဇ္ဇမာနေ။ ဘိဇ္ဇမာနတာတိ စိတ္တဿ ဘိဇ္ဇမာနတာ နာမ နိရုဇ္ဈမာနတာ ဌိတိယာ အဘာဝတော။ သဟာယဘာဝံ နာပိ ဂစ္ဆတိ နိဿယတ္ထိဘာဝါဒိနာ ပစ္စယဘာဝါဘာဝတော။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဧဝ ဟိ အနန္တရာဒိပစ္စယလာဘေန စိတ္တဿ ဗလဝတာ။ ဧဝဉ္စ သတီတိ ဧဝဉ္စ ဥတုနာပိ ဘဝင်္ဂစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ ရူပသမုဋ္ဌာပနေ သတိ။ တံစိတ္တက္ခဏေတိ တဿ စိတ္တဿ ခဏေ၊ ခဏဒွယေပီတိ အတ္ထော။ တေနေဝါတိ အတိလဟုပရိဝတ္တိဘာဝေနေဝ။ အထ ဝါ တေနေဝါတိ ဒန္ဓပရိဝတ္တိကတာယ ရူပဿ သကလံ ဧကစိတ္တက္ခဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဘာဝေနေဝ။ တန္တိ စိတ္တံ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝိယ သဟဇာတရူပဓမ္မာနမ္ပိ သဟဇာတာဒိပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိတော ဥဒ္ဓ’’န္တိ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ စိတ္တံ သဟဇာတာဒိပစ္စယော ဟောတိယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အစိတ္တသမုဋ္ဌာနာန’’န္တိ။ တဒနန္တရန္တိ ယေန စိတ္တေန သဟုပ္ပန္နံ၊ တဿ စိတ္တဿ အနန္တရံ။ တန္တိ ရူပံ။ တဒနန္တရံ စိတ္တန္တိ သဟုပ္ပန္နစိတ္တာနန္တရံ စိတ္တံ။ ယဒိ ဧဝန္တိ ယဒိ သကလံ စိတ္တက္ခဏံ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝ ဟောတိ၊ စိတ္တဿ ¶ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဧဝ ရူပဿ ဥပ္ပာဒါရမ္ဘောတိ အာဟ ‘‘န၊ စိတ္တနိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒါရမ္ဘာဘာဝတော’’တိ။ စိတ္တက္ခဏေတိ အတ္တနာ သဟုပ္ပန္နစိတ္တဿ ခဏေ။ တန္တိ ရူပံ။ ရူပသမုဋ္ဌာပနပုရေဇာတပစ္စယကိစ္စန္တိ ရူပသမုဋ္ဌာပနကိစ္စဉ္စ ပုရေဇာတပစ္စယကိစ္စဉ္စ။ ဌိတိပ္ပတ္တိဝိသေသာလာဘန္တိ ဌိတိပ္ပတ္တိယာ လဒ္ဓဗ္ဗော ယော ဝိသေသော၊ တဿ အလာဘံ။ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ယေန သဟုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံစိတ္တက္ခဏေ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝါ’’တိ ဣဒံ ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။

ယံ ယဿ သမ္ဗန္ဓိဘာဝေန ဝုတ္တံ၊ တံ ဒူရေ ဌိတမ္ပိ တေန သမ္ဗန္ဓနီယန္တိ အာဟ ‘‘တတော ပရံ…ပေ… ဧတေန သဟ သမ္ဗန္ဓော’’တိ။ တသ္မာ ‘‘တတော’’တိ ဧတ္ထ တံသဒ္ဒေန စုတိံ ပစ္စာမသတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စုတိတော ပရန္တိ အတ္ထော’’တိ။

နတ္ထီတိ ¶ ကတွာတိ ယဒိပိ ယထာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တထာ ဧကုပ္ပာဒေကနိရောဓတာ ရူပါနံ အရူပေဟိ၊ အရူပါနဉ္စ ရူပေဟိ နတ္ထိ။ ယထာ စ အမှေဟိ ဝုတ္တံ၊ တထာ အတ္ထေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

စတုတ္ထဿ ပကာရဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ ‘‘တယော ပကာရေ အာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘တေသံယေဝ ရူပါနံ ကာယဝိကာရော’’တိအာဒိနာ ပရိနိပ္ဖန္နာနံ ဝိကာရာဒိဘာဝံ ဒဿေတွာ ‘‘သဗ္ဗံ ပရိနိပ္ဖန္နံ သင်္ခတမေဝါ’’တိ ဝဒန္တေန ပရိနိပ္ဖန္နတာပရိယာယော ဒဿိတော။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တပရိစ္ဆိန္နောတိ ပါတုဘာဝဝိဒ္ဓံသဘာဝပရိစ္ဆိန္နော၊ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နော ဝါ။ ‘‘အယံ ဒတ္တော နာမ ဟောတူ’’တိအာဒိနာ နာမကရဏံ နာမဂ္ဂဟဏံ။ သမာပဇ္ဇနံ နိရောဓသမာပတ္တိယာ သမထဝိပဿနာနုက္ကမေန နာမကာယဿ နိရောဓမေဝ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သတ္တကသိဏာဒိပညတ္တိယာ ပညာပနံ သင်္ဂဏှာတိ။ နိပ္ဖာဒိယမာနောတိ သာဓိယမာနော။

ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ

ဥပ္ပတ္တိက္ကမာဒီသု ¶ ဒေသနာက္ကမောပိ လဗ္ဘတေဝါတိ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာတိအာဒိကော ဒေသနာက္ကမောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုပုဗ္ဗုက္ကံသတောတိ ဒါနသီလကာမာဒီနဝါဒိဒဿနနေက္ခမ္မကထာနံ အနုက္ကမေန ဥက္ကဋ္ဌဘာဝတော ကထာနံ အနုပုဗ္ဗုက္ကံသတာ ဝုတ္တာ။ တေန ဥက္ကံသက္ကမော နာမာယံ ဝိသုံ ကမောတိ ဒဿေတိ။ တထာပိ ဒါနာဒီနံ ဒေသနာက္ကမာဝရောဓနေ ကာရဏမာဟ ‘‘ဥပ္ပတ္တိအာဒိဝဝတ္ထာနာဘာဝတော’’တိ။ တတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဟာနပဋိပတ္တိဘူမိက္ကမေ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘စက္ခုအာဒီနမ္ပိ ဝိသယဘူတ’’န္တိ ဣမိနာ ပဉ္စရူပိန္ဒြိယဂေါစရတာ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဧကဒေသေနာ’’တိအာဒိ။ ဧကဒေသေနာတိ ဗာဟိရောဠာရိကာယတနေဟိ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ယံ ဝေဒယတိ၊ တံ သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ ဝုတ္တနယေန။

တံသဘာဝတာနိဝတ္တနတ္ထန္တိ အနာသဝဓမ္မသဘာဝတာနိဝတ္တနတ္ထံ။ အနာသဝါ ခန္ဓေသွေဝ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော သာသဝါနမ္ပိ ခန္ဓေသု ဝုတ္တတ္တာ။ နနု စ အနာသဝဓမ္မော ခန္ဓေသု အဝုတ္တောပိ အတ္ထီတိ? သစ္စံ အတ္ထိ၊ ခန္ဓာဓိကာရေ ခန္ဓပရိယာပန္နာ ဧဝ အနာသဝါ ဂယှန္တီတိ နာယံ ဒေါသော။

ယထာ ¶ ဖဿာဒယော ဝိသေသတော တဒနုဂုဏဝုတ္တိတာယ သင်္ခတာဘိသင်္ခရဏသဘာဝါတိ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ သမဝရုဒ္ဓါ၊ န ဧဝံ ဝေဒနာသညာဝိညာဏာနီတိ ရူပဓမ္မာ ဝိယ တာနိ ဝိသုံ ခန္ဓဘာဝေန ဝုတ္တာနိ။ ဧတေန ဖဿာဒီနံ ဝိသုံ ခန္ဓသဒ္ဒဝစနီယတာဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဖုသနာဒယော ပနာ’’တိအာဒိ။ ဣတိအာဒီနဉ္စ သုတ္တာနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ရူပေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတိ ရူပံ ဥပါဒါယ ရူပံ အဘိနိဝိဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ သံယောဇနာဘိနိဝေသဝိနိဗန္ဓာ။ ဝေဒနာယ…ပေ… သညာယ… သင်္ခါရေသု… ဝိညာဏေ သတိ ဝိညာဏံ ဥပါဒါယ ဝိညာဏံ အဘိနိဝိဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ သံယောဇနာဘိနိဝေသဝိနိဗန္ဓာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅၈)၊ တထာ ‘‘အဟံ ရူပံ၊ မမ ရူပန္တိ ပရိယုဋ္ဌဋ္ဌာယီ ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁) စ ဧဝမာဒီနံ သုတ္တပဒါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတေနာတိ အတ္တနာ ဒဿိတသုတ္တေန။ ဝက္ခမာနသုတ္တဝသေန စာတိ ‘‘ရူပေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတီ’’တိအာဒိကဿ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ ဝသေန။ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဝသေန န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ ဧတေန နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာပိ ဒိဋ္ဌိ ခန္ဓေ ဧဝ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဂေဝ ခန္ဓာရမ္မဏာတိ ဒဿေတိ။

ဝေဒနာကာရဏာယာတိ ¶ ဝေဒနာယာတနာယ။ ဆာဒါပနတောတိ ရောစာပနတော။ ဗာဟုလ္လေနာတိ ဗဟုလဘာဝေန။ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ဟိ ဗာဟုလ္လပ္ပဝတ္တိကာ၊ န ဣတရေ။

ပုဋံ ကတွာတိ စ ဆတ္တသဒိသံ ပုဋံ ဗန္ဓံ ကတွာ။ ဝတ္ထုမှီတိ စက္ခာဒိဝတ္ထုမှိ။ ဝဋ္ဋဂတဝေဒနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ ဣဓ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေ ဌိတာ။ ဦနေဟီတိ ဝတ္ထုနာ၊ ကိလေသေဟိ စ ဦနေဟိ။

မာယာယာတိ ဣန္ဒဇာလာဒိမာယာယ ပယောဂေါ မာယာတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘မာယာယ ဒဿိတံ ရူပံ ‘မာယာ’တိ အာဟာ’’တိ။ ဝတ္ထုဘာဝါဒိတောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာရမ္မဏသမ္ပယုတ္တာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ကတ္ထစီတိ ရူပက္ခန္ဓာဒိကေ။ ကောစိ ဝိသေသောတိ အသုဘာဒိကောဝ။

တဿာတိ အဇ္ဈတ္တိကရူပဿ။ ယဿ ကာမရာဂပ္ပဟာနမုခေန သဗ္ဗရာဂပ္ပဟာနံ သမ္ဘဝတိ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကာမရာဂမုခေန ဝါ သဗ္ဗလောဘပ္ပဟာနံ ဝဒတီ’’တိ။ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဝေဒနာယ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟန္တော တဿာ သမုဒယဘူတေ ¶ ဖဿေပိ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတီတိ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ။ ပရိညတ္တယဿ ယောဇနာ ပါကဋာ ဧဝ။

တတောတိ ဒုက္ခုပ္ပာဒနသုခဝိနာသနာနံ အဒဿနတော။ ဘိန္ဒတီတိ ဝိနာသေတိ။ တန္တိ မနောသဉ္စေတနာဟာရံ ဉာတတီရဏပရိညာဟိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ တီရေတိ။

တံ ပဇဟန္တောတိ အဝိဇ္ဇံ ပဇဟန္တော။ ပရာမဋ္ဌန္တိ ပရာမာသသင်္ခါတာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟိတံ။ ဝိညာဏံ နိစ္စတော ပဿန္တော ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ ဥပါဒိယတီတိ အယမတ္ထော ‘‘တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ၊ အနည’’န္တိအာဒိသုတ္တပဒေဟိ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၆) ဒီပေတဗ္ဗော။

ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၃၄။ တံ ¶ ဝတွာတိ တံ ဘူမိဝသေန ဇာနိတဗ္ဗတံ ‘‘သဗ္ဗာပိ စတုဘူမိကဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ ဝတွာ။ သမ္ပယုတ္တတော ဒဿိတတာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟေတုဇာတိဘူမိဣန္ဒြိယဝတ္ထုသမ္ဖဿဇဘေဒတော ဒဿိတတံ အနဝသေသတော သင်္ဂဏှာတိ။

ယဒိပိ တံ-သဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿ သာမညတော ပဋိနိဒ္ဒေသော၊ တထာပိ အနန္တရမေဝ ပစ္စာမသိတုံ ယုတ္တော ဣတရတ္ထ အသမ္ဘဝတောတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌ…ပေ… ယောဇနာ’’တိ။ ‘‘အဋ္ဌဝိဓတ္တာဘာဝတော’’တိ ဣမိနာ တံ အသမ္ဘဝံ ဒဿေတိ။

ပူရဏတ္ထမေဝ ဝုတ္တော၊ အပုဗ္ဗတာဘာဝတောတိ အတ္ထော။

ဂဟဏဝဍ္ဎနဝသေနာတိ ဂဟဏဿ ဝဍ္ဎနဝသေန။ ဂဟဏန္တိ စေတ္ထ ကထနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တဿ ဝဍ္ဎနံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ အဝုတ္တဿ ကထနံ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဂဟိတတော အညဿ ဂဟဏံ ဝဍ္ဎန’’န္တိ၊ တတော ဧဝ စ ‘‘ပုရိမဂဟိတေ အညုပစယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝဍ္ဎနသဒ္ဒေါ ဆေဒနတ္ထော’’တိ ဣဒံ ယထာ အသိဝါ ‘‘သိဝါ’’တိ၊ ဒိဋ္ဌဉ္စ ‘‘အဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နယနီဟရဏန္တိ နီယတီတိ နယော၊ ဒေသနာ၊ တဿ နီဟရဏံ ပဝတ္တနံ။ ဝဍ္ဎနကနယောတိ ¶ ယထာဝုတ္တဝဍ္ဎနကဝသေန ပဝတ္တော ဒေသနာနယော။ အညေ ဘေဒါတိ ဧကဝိဓစတုဗ္ဗိဓာဒယော ဘေဒါ။ ယဒိ အဝိသိဋ္ဌာ၊ ကသ္မာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘တထာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပညာပ္ပဘေဒဇနနတ္ထန္တိ ဓမ္မဝိသယာယ ပဘေဒဂတာယ ပညာယ ဝိနေယျာနံ နိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ၊ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာဒိဝသေန ဝိနေယျာနံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါယ ဥပ္ပာဒနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ အဘိညေယျဓမ္မဝိဘာဂတာယ သမ္မသနဝါရဿ ဝိသယဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ဧကေကဿ ဝါရဿ ဂဟိတဿ နိယျာနမုခဘာဝတော’’တိ။ ဣတရေပိ ဘေဒါ ဝုတ္တာတိ ဒုဝိဓတိဝိဓဘေဒါနံ ယံ နာနတ္တံ၊ တဿ ဝသေန ဣတရေ ဘေဒါ အနာနတ္တာပိ ယထာဝုတ္တကာရဏတော ဝုတ္တာ။ ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိနာ ဘေဒါနံ အညမညပေက္ခတံ ဒဿေတွာ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ တေသံ ဝိသိဋ္ဌတံ ဒဿေတိ။

ယထာ ဒုကမူလကာဒီသု ဘေဒါ ဂဏနာနုပုဗ္ဗိယာ ပဝတ္တာ ပဘေဒန္တရာပေက္ခာ၊ န ဧဝမေတေ။ ဧတေ ပန သတ္တဝိဓာဒိဘေဒါ ပဘေဒန္တရနိရပေက္ခာ ကေဝလံ ဗဟုဝိဓဘာဝသာမညေနေဝ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ ‘‘အညပ္ပဘေဒနိရပေက္ခာ’’တိအာဒိနာ။ ဒုကတိကပဒတ္ထာနံ ယထာရဟံ အပေက္ခိတဗ္ဗာပေက္ခကဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ ¶ ယထာ ဒုကေ ဌပေတွာ ဝုတ္တာ တိကာ တတ္ထ ပက္ခိတ္တာ နာမ ဇာတာ၊ ဧဝံ တိကဒုကပဒတ္ထာနံ အပေက္ခိတဗ္ဗာပေက္ခကဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ ဒုကေ ဝတွာ ဝုတ္တေသုပိ တိကေသု တေ ပက္ခိတ္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပရတော…ပေ… ယောဇိတတ္တာ’’တိ။

သမာနဝီထိယန္တိ ဧကဝီထိယံ။ စက္ခုသင်္ဃဋ္ဋနာယာတိ စက္ခုရူပပဋိဃာတေန။ သောတိ စက္ခုရူပပဋိဃာတော။ တဒုပ္ပာဒိကာတိ တဿ စက္ခုသမ္ဖဿဿ ဥပ္ပာဒိကာ။ သာတိ အာဝဇ္ဇနဝေဒနာ။ နနု စ ဝေဒနာပစ္စယော ဖဿော ဝုတ္တော၊ န ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာတိ? န၊ ဝေဒနာသီသေန စိတ္တုပ္ပာဒဿ ဂဟိတတ္တာတိ။ တပ္ပယောဇနတ္တာတိ စက္ခုသမ္ဖဿပယောဇနတ္တာ။ ပယောဇယတီတိ ပယောဇနံ၊ ဖလံ။

ရူပါဝစရာရူပါဝစရာနံ ဝိပါကာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေ ဟိ ဣဓ အဂ္ဂဟိတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘တေသံ သယမေဝ မနောဒွါရဘူတတ္တာ’’တိအာဒိ။ တတောတိ ဘဝင်္ဂတော။ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာဒိကုသလာဒီနန္တိ ဧတ္ထ ပုရိမေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘သောတသမ္ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဧဝမာဒယော သင်္ဂဟိတာ၊ ဒုတိယေန အကုသလာဒယော။ ‘‘ကာမာဝစရအဋ္ဌကုသလစိတ္တဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ကုသလာဗျာကတာနမ္ပိ ကာမာဝစရာနံယေဝ ယောဇိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သမာနဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာ ¶ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ’’တိ။ ဝေဒနာပီတိသနိဒဿနတ္တိကဝဇ္ဇာနံ ဧကူနဝီသတိယာ တိကာနံ ဝသေန ဧကူနဝီသတိစတုဝီသတိကာ။ ယဒိ အသမာနဝီထိယမ္ပိ ကုသလာဒီနံ လဗ္ဘမာနတာ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ အထ ကသ္မာ သမာနဝီထိယံယေဝ ယောဇိတာတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌကထာယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေနေဝါတိ အသမာနဝီထိယံ အပ္ပဋိက္ခိတ္တတ္တာယေဝ။

စိတ္တသမ္ဗန္ဓောတိ စိတ္တေန သမ္ဗန္ဓော စိတ္တသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ စိတ္တသီသေန ဝေဒနာယ ကထနံ။ တိကဘူမိဝသေနာတိ ကုသလတ္တိကာဒိတိကဝသေန၊ ကာမာဝစရာဒိဘူမိဝသေန စ။ ဒွါရတိကဝသေနာတိ စက္ခာဒိဥပ္ပတ္တိဒွါရဝသေန၊ ကုသလတ္တိကာဒိတိကဝသေန စ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ဒီပေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ဝိသေသာဘာဝတော သတ္တဝိဓဘေဒါဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ။ န စ ဒွါရံ အနာမဋ္ဌန္တိ ယောဇနာ။ တေန သတ္တဝိဓဘေဒတော တိံသဝိဓဘေဒေ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ ဥဘယတ္ထ ဘူမိယော အာဂတာ၊ ရူပါဝစရာဒိဘူမိအာမသနေန ပန အသမာနဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာ ဒဿိတာတိ အာဟ ‘‘အတိဗျတ္တာ စ ဧတ္ထ သမာနာသမာနဝီထီသု လဗ္ဘမာနတာ’’တိ။ သုခဒီပနာနိ ဟောန္တိ ဒွါရဘူမိအာမသနမုခေန ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝိဘတ္တတ္တာ။ န ဘူမိယော အပေက္ခိတွာ ဌပိတာတိ ကထေတဗ္ဗဘာဝေန ဘူမိယော အပေက္ခိတွာ ¶ န ဌပိတာ၊ ဘူမိဝိဘာဂေန န ကထိတာတိ အတ္ထော။ အပေက္ခိတဗ္ဗရဟိတာတိ ဒွါရဘူမီနံ အဂ္ဂဟိတတ္တာ အာကင်္ခိတဗ္ဗဒွါရာဒိဝိသေသရဟိတာ။

‘‘ဥပနိဿယကောဋိယာ’’တိ ဧတ္ထ နိပ္ပရိယာယတော ပရိယာယတော စ ဥပနိဿယကောဋိဒဿနမုခေန ဣဓာဓိပ္ပေတဥပနိဿယကောဋိံ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓံ ဥပနိဿာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥပနိဿယာနန္တိ ဝေဒနာယ ဥပနိဿယဘူတာနံ။ ဒဿနန္တိ စက္ခုဝိညာဏံ၊ ဒိသွာ ဝါ ဂဟဏံ။ ဥပနိဿယန္တဘာဝေနာတိ လာမကူပနိဿယဘာဝေန။ ယဒိ ဃာယနာဒီနိ ဥပနိဿယော ဘဝေယျုံ၊ ပကတူပနိဿယာနေဝ သိယုံ။ ပကတူပနိဿယော စ နာနာဝီထိယံယေဝါတိ တဒလာဘဝစနံ ဣဓ နာနာဝီထိဇောတကန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဃာနာဒိဒွါရေသူ’’တိအာဒိနာ။ ကသိဏပရိကမ္မာဒီနန္တိ ကသိဏပရိကမ္မသမာပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနဝိပဿနာဝဍ္ဎနာဒီနံ။ တဒလာဘောတိ ဥပနိဿယာလာဘော၊ သော စ ဃာယနာဒီဟိ ပရေသံ ပဋိပတ္တိယာ ဇာနိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ အန္တိမဘဝိကဗောဓိသတ္တာဒီနံ သဝနေန ဝိနာ တံဖုသနံ သိယာ မူလူပနိဿယောတိ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သမ္ပန္နဇ္ဈာသယောတိ ¶ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ သမ္ပန္နဇ္ဈာသယော။ တေနာတိ ‘‘ဧဝံ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ ဝစနေန။ တဒုပနိဿယန္တိ တတော ပရံ ဥပ္ပန္နကသိဏရူပဒဿနာဒီနံ ဥပနိဿယဘူတံ။

ထာမဂမနံ နာမ ကာမရာဂါဒီနံယေဝ အာဝေဏိကော သဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘အပ္ပဟီနကာမရာဂါဒိကဿ ဝါ’’တိ။ ‘‘ရာဂေါ ဥပ္ပန္နော’’တိအာဒိနာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏေ ရာဂပဋိဃာနံ ဥပ္ပတ္တိဝိစာရဏာဝ ဝုတ္တာ၊ န နေသံ ကိစ္စဝိသေသောတိ ကိစ္စဝိသေသေန ဝုတ္တေ ဒဿေန္တော ‘‘အသမပေက္ခနာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဝတ္တာ ဝေဒနာတိ အတ္ထော။ ပကာရန္တရေနာတိ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ဥပ္ပန္နကိလေသာနံ သမတိက္ကမနသင်္ခါတေန ပကာရန္တရေန။ တထာ ဘာဝနာဝသေနာတိ ဧတ္ထ တထာ-သဒ္ဒေန စက္ခုသမ္ဖဿဿ စတုဘူမိကဝေဒနာယ ဥပနိဿယဘာဝေါ ဧဝ ပကာရန္တရေန ကထိတောတိ ဣမမေဝတ္ထံ အာကဍ္ဎတိ။ ဘာဝနာယေဝေတ္ထ ပကာရန္တရံ။

သဗ္ဗံ သမ္မသနံ ဘာဝနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န နီဝရဏပ္ပဟာနပရိညာဝ။

အညမညဿ စာတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗမဟာဘူတေသု ဣတရီတရဿ၊ အာပေါဓာတုယာ စ ဝသေန။

တေသန္တိ ¶ ဇာတိအာဒီနံ၊ ကမ္မတ္ထေ စေတံ သာမိဝစနံ။ သဟဇာတဿ မနောသမ္ဖဿဿ ဗလဝပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဿ ဝါ ဒဿနဿာတိ တဿ ဝါ ဇာတိအာဒိကေ ဘယတော ဒဿနဝသေန ပဝတ္တဿ ကာမာဝစရဉာဏဿ။

တဒေဝ အတ္တနော ဖလဿေဝ ဖလဘာဝေနာတိ ‘‘မနောသမ္ဖဿော’’တိ ဖဿဿ ကာရဏဘာဝေန ယံ ဝုတ္တံ၊ တဒေဝ ဝိညာဏံ အတ္တနော ဖလဿ ဖလဘာဝေန ဝုတ္တဿ ဖဿဿ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇ’’န္တိအာဒိနာ ဖလဘာဝေန ဝတ္တုံ န ယုတ္တံ။ ‘‘မနောသမ္ဖဿော’’တိအာဒိနာ လဗ္ဘမာနောပိ ဝိညာဏံ ပဋိစ္စ ဖဿဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဟေတုဖလသင်္ကရပရိဟရဏတ္ထံ န ဝုတ္တောတိ ဝတွာ ယဒိပိ ဖဿော ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ န ပန ဖဿဿ ဝိယ ဝိညာဏံ သော တဿ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတီတိ ဝိညာဏဿ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိတာ န ဝုတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

၁၅၀။ တံ ¶ တံ သမုဒါယန္တိ တံ တံ စိတ္တုပ္ပာဒသင်္ခါတဓမ္မသမုဒါယံ၊ အနဝသေသရူပဓမ္မသမုဒါယဉ္စ။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ စောပနံ ပတ္တော သံဝရော ဆဋ္ဌဒွါရေ၊ ဣတရော ဆသုပီတိ ဧဝံ ယထာသမ္ဘဝံ။ တတောတိ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာဒိတော။ ယထာယောဂန္တိ ယော သံဝရိတဗ္ဗော၊ တဒနုရူပံ။

ကတ္ထစီတိ တေ ဧဝ ပရိဝဋ္ဋေ သာမညေန ဝဒတိ။ ကတ္ထစီတိ ဝါ တေသု ပရိဝဋ္ဋေသု ကိသ္မိဉ္စိပိ ပဒေသေ။ ကိဉ္စိပိ အပ္ပကမ္ပိ။ ဧကောဝ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ န အာယတနဝိဘင်္ဂါဒီသု ဝိယ နာနာတိ အဓိပ္ပာယော။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ခန္ဓဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အာယတနဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၁၅၄။ အသာဓာရဏတောတိ ¶ ¶ အာဝေဏိကတော။ တံ နေသံ အသာဓာရဏဘာဝံ ဝိပက္ခဝသေန ပတိဋ္ဌာပေတုံ သာဓာရဏံ ဥဒါဟရဏဝသေန ဒဿေတိ ‘‘အာယတနသဒ္ဒတ္ထော ဝိယာ’’တိ။ အထ ဝါ စက္ခာဒိအတ္ထော ဧဝ စက္ခာဒိသဒ္ဒဝိသေသိတော အာယတနတ္ထောတိ တံ တာဒိသံ အာယတနတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အာယတနသဒ္ဒတ္ထော ဝိယ အသာဓာရဏတော’’တိ။

ယဒိ ဝိသယဿာဒနတ္ထော စက္ခု-သဒ္ဒေါ၊ သောတာဒီနမ္ပိ အယံ သမညာ သိယာတိ အတိပ္ပသင်္ဂံ ပရိဟရန္တော ‘‘သတိပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ စက္ခတီတိ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ သမဝိသမံ အာစိက္ခတိ၊ အာစိက္ခန္တံ ဝိယ၊ ဝိဘာဝေန္တံ ဝိယ ဝါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ရူပမိဝ စက္ခုဝိညေယျံ ဝိယ သဝိဂ္ဂဟမိဝ သဗိမ္ဗကံ ဝိယ ဝဏ္ဏဝါစကော ရူပ-သဒ္ဒေါ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရဏံ ဝါ ရူပသဒ္ဒဿ အတ္ထော’’တိ။

ဝစနမေဝါတိ သဝိညတ္တိကသဒ္ဒမေဝ။ ဂမီယတီတိ ဥပနီယတိ။ အဇ္ဈောဟရဏဿ ရသဂ္ဂဟဏမူလတာဝစနေန ရသဿ ပရမ္ပရာယ ဇီဝိတဟေတုတံ ဒဿေတိ။ ရသနိမိတ္တဉှိ ရသဂ္ဂဟဏံ၊ ရသဂ္ဂဟဏနိမိတ္တံ အဇ္ဈောဟရဏံ၊ တံနိမိတ္တံ ဇီဝိတန္တိ။ ရသဂ္ဂဟဏမူလတာ စ အဇ္ဈောဟရဏဿ ယေဘုယျတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒိဿတိ အပဒိဿတိ ဧတေန ဖလန္တိ ဒေသော၊ ဟေတူတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပတ္တိဒေသောတိ ဥပ္ပတ္တိကာရဏ’’န္တိ။ တထာတိ စက္ခာယတနာဒိပ္ပကာရေန။ မနောဂေါစရဘူတာတိ မနသော ဧဝ ဂေါစရဘူတာ။ သာမညလက္ခဏေနေဝါတိ အနုဘဝနာဒိဝိသေသလက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတွာ ဓမ္မဘာဝသင်္ခါတသာဓာရဏလက္ခဏေနေဝ ¶ ။ ဧကာယတနတ္တံ ဥပနေတွာ ဝုတ္တာ ဒွါဒသ ဧကသဘာဝတ္တာ ဘိန္ဒိတွာ ဝစနေ ပယောဇနာဘာဝါ။ ဒွါရာလမ္ဗနဝိဘာဂဒဿနတ္ထာ ဟိ အာယတနဒေသနာတိ။

ပုဗ္ဗန္တတောတိ ပုရိမဘာဂတော ပါကဘာဝတော။ ပါကဘာဝေါ ဟိ သဘာဝဓမ္မာနံ ပုဗ္ဗန္တော၊ ဝိဒ္ဓံသာဘာဝေါ အပရန္တော။

နိဝါသဋ္ဌာနာဒီသု အာယတန-သဒ္ဒေါ န အာယတနတ္ထာဒီသု ဝိယ ပဒတ္ထဝိဝရဏမုခေန ပဝတ္တော၊ အထ ခေါ တသ္မိံ တသ္မိံ ဒေဝဃရာဒိကေ နိရုဠှတာယ ဧဝမတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ရုဠှိဝသေန အာယတနသဒ္ဒဿတ္ထံ ဝတ္တု’’န္တိ။ မနောတိ ဒွါရဘူတမနော ¶ ။ နိဿယဘာဝေါတိ ဧတ္ထ နိဿယသဒိသော နိဿယော၊ သဒိသတာ စ ဖလဿ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝစနီယတ္ထော ဘာဝတ္ထော။

တာဝတွတောတိ တတ္တကတော။ ဦနစောဒနာတိ ဒွါဒသတော ဦနာနိ ကသ္မာ န ဝုတ္တာနီတိ စောဒနာ။ ယဒိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အသာဓာရဏံ ဓမ္မဇာတံ ဓမ္မာယတနံ၊ ဧဝံ သန္တေ စက္ခာဒီနမ္ပိ ဓမ္မာယတနဘာဝေါ သိယာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သတိပီ’’တိအာဒိ။ ဒွါရာရမ္မဏဘာဝေဟီတိ န အာရမ္မဏဘာဝေနေဝ အသာဓာရဏံ၊ အထ ခေါ ဒွါရာရမ္မဏဘာဝေဟိ အသာဓာရဏံ သမ္ဘဝတီတိ ဝစနသေသော။

ယေဘုယျသဟုပ္ပတ္တိအာဒီဟီတိ ယေဘုယျေန စက္ခာယတနာဒီနိ ကဿစိ ကဒါစိ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ‘‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အာယတနာနံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော တာဝ န ယုဇ္ဇတိ၊ န ပဟာနက္ကမော ကုသလာဗျာကတာနံ အပ္ပဟာတဗ္ဗတော၊ န ပဋိပတ္တိက္ကမော အကုသလာနံ၊ ဧကစ္စအဗျာကတာနဉ္စ အပ္ပဋိပဇ္ဇနီယတော၊ န ဘူမိက္ကမော အဍ္ဎေကာဒသန္နံ အာယတနာနံ ဧကန္တကာမာဝစရတ္တာ၊ ဣတရေသံ စတုဘူမိပရိယာပန္နတ္တာ၊ ဧကစ္စဿ လောကုတ္တရဘာဝတော စ။ ဧဝံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမာဒိအယုတ္တိယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု အတ္တဘာဝဿ ပညာပနာ၊ တေ ‘‘မယှံ စက္ခု’’န္တိအာဒိနာ အဓိကသိနေဟဝတ္ထုဘူတာ စက္ခာဒယော ယထာ အဇ္ဈတ္တိကတာယ၊ ဧဝံ ဒဿနာဒိကိစ္စကရဣန္ဒြိယတာ စ ပဓာနာတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဘာဝေန၊ ဝိသယိဘာဝေန စာ’’တိ။ ဃာနာဒိက္ကမေနာတိ ဃာနံ ဇိဝှာ ကာယောတိ ဣမိနာ ကမေန။

ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတ္တာ ဝါ စက္ခာဒီနိ ပဌမံ ဝုတ္တာနိ၊ မနော ပန ကိဉ္စိ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ¶ ၊ ကိဉ္စိ ယာဝနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏန္တိ ပစ္ဆာ ဝုတ္တံ။ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏေသုပိ ဥပါဒါရူပါရမ္မဏာနိ စတ္တာရိ ပဌမံ ဝုတ္တာနိ၊ တတော ဘူတရူပါရမ္မဏံ။ ဥပါဒါရူပါရမ္မဏေသုပိ ဒူရတရေ ဒူရေ၊ သီဃတရံ သီဃဉ္စ အာရမ္မဏသမ္ပဋိစ္ဆနဒီပနတ္ထံ စက္ခာဒီနံ ဒေသနာက္ကမော။ စက္ခုသောတဒွယဉှိ ဒူရဂေါစရန္တိ ပဌမံ ဝုတ္တံ။ တတြာပိ စက္ခု ဒူရတရဂေါစရန္တိ သဗ္ဗပဌမံ ဝုတ္တံ။ ပဿန္တောပိ ဟိ ဒူရတရေ နဒိသောတံ န တဿ သဒ္ဒံ သုဏာတိ။ ဃာနဇိဝှာသုပိ ဃာနံ သီဃတရဝုတ္တီတိ ¶ ပဌမံ ဝုတ္တံ။ ပုရတော ဌပိတမတ္တဿ ဟိ ဘောဇနဿ ဂန္ဓော ဂယှတီတိ။ ယထာဌာနံ ဝါ တေသံ ဒေသနာက္ကမော။ ဣမသ္မိဉှိ သရီရေ သဗ္ဗုပရိ စက္ခုဿ အဓိဋ္ဌာနံ၊ တဿ အဓော သောတဿ၊ တဿ အဓော ဃာနဿ၊ တဿ အဓော ဇိဝှာယ၊ တထာ ကာယဿ ယေဘုယျေန၊ မနော ပန အရူပီဘာဝတော သဗ္ဗပစ္ဆာ ဝုတ္တော။ တံတံဂေါစရတ္တာ တဿ တဿာနန္တရံ ဗာဟိရာယတနာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထောတိ ဧဝမ္ပိ ဣမေသံ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတောတိ ဟဒယဝတ္ထုဘေဒတော။ ယဉှိ ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ဧကံ မနောဝိညာဏံ ပဝတ္တတိ၊ န တဒေဝ နိဿာယ အညံ ပဝတ္တတိ။ နိဒ္ဒေသဝသေနာတိ သင်္ခေပဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသဝသေန။ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ကုသလသမုဋ္ဌာနံ ကုသလသမုဋ္ဌာနဿ သဘာဂ’’န္တိအာဒိနာ။

သဘာဝေါတိ ဝိသယိဝိသယဘာဝေါ၊ တဒဘိနိဗ္ဗတ္တိယဉ္စ ယောဂျတာ။ ကာရဏသမတ္ထတာတိ ကာရဏဘူတာ သမတ္ထတာ ပစ္စယဘာဝေါ။ ဒွါရာဒိဘာဝေါတိ ဒွါရာရမ္မဏေ ဒွါရဝုတ္တိဘာဝေါ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ အနန္တရံ ဝုတ္တအတ္ထေ။ ယသ္မာတိ ယာယ ဓမ္မတာယ ယေန ဒွါရာဒိဘာဝေန ကာရဏဘူတေန။ သမ္ဘဝနဝိသေသနန္တိ ကိရိယာယ ပရာမသနမာဟ။ ယံ သမ္ဘဝနံ၊ ဓမ္မတာဝေသာတိ အတ္ထော။ ရိတ္တကာနေဝါတိ ဓုဝါဒိဘာဝရိတ္တကာနေဝ။ ဝိသမာဒီသု အဇ္ဈာသယော ဧတေသန္တိ ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယာနိ၊ ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယာနိ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယာနိ၊ စက္ခာဒီနိ။ ဝိသမဘာဝ…ပေ… ဝနဘာဝေဟီတိ ဝိသမဘာဝါဒိသန္နိဿိတအဟိအာဒိသဒိသုပါဒိန္နဓမ္မေဟိ စက္ခာဒီဟိ၊ ဝနသန္နိဿိတမက္ကဋသဒိသေန စိတ္တေန စ အဘိရမိတတ္တာ။ ဝနဘာဝေါတိ ဟိ ဝနဇ္ဈာသယောတိ အတ္ထော။

ပုရိမန္တဝိဝိတ္တတာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဝိရဟော။ ဥပ္ပာဒတော ပုရိမကောဋ္ဌာသော ဟိ ဣဓ ပုရိမန္တော။ အပရန္တေတိ အပရဘာဂေ၊ ဘင်္ဂတော ဥဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နော ဟိ သဘာဝဓမ္မော။ ယံ သန္ဓာယ ¶ ဝုတ္တံ ‘‘အနိဓာနဂတာ ဘဂ္ဂါ၊ ပုဉ္ဇော နတ္ထိ အနာဂတေ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၀)။ သဒါ အဘာဝေါတိ န သဒါ အဘာဝပတိဋ္ဌာပနံ သဗ္ဗကာလမ္ပိ နတ္ထီတိ၊ အထ ခေါ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နတ္တာ သဒါဘာဝပဋိက္ခေပေါတိ အာဟ ‘‘အနိစ္စလက္ခဏ’’န္တိ။ သဘာဝဝိဇဟနန္တိ ဘင်္ဂပ္ပတ္တိမာဟ ¶ ။ ဝိပရိဝတ္တနံ ဥပ္ပာဒဇရာဝတ္ထာဟိ သန္တာနံ ဝိနာ န ဝိကာရာပတ္တီတိ အာဟ ‘‘သန္တာနဝိကာရာပတ္တိ ဝါ’’တိ။

ဇာတိဓမ္မတာဒီဟီတိ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာဒိသဘာဝတာဟိ။ အနိဋ္ဌတာတိ န ဣဋ္ဌတာ၊ ဒုက္ခတာတိ အတ္ထော။ ပုရိမံ သာမညလက္ခဏန္တိ ‘‘ပဋိပီဠနဋ္ဌေနာ’’တိ ပုဗ္ဗေ သာမညတော ဝုတ္တံ ဒုက္ခလက္ခဏံ။ ပစ္စယဝသေန ဒုက္ခနာကာရေန ပဝတ္တမာနာနံ သဘာဝဓမ္မာနံ ဒုက္ခနံ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဝသေန ဒုက္ခမတာတိ အာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ပီဠနတော ဒုက္ခမ’’န္တိ။ ဒုက္ခဝစနန္တိ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ သတ္ထု ဝစနံ။

‘‘နတ္ထိ ဧတဿ ဝသဝတ္တကော’’တိ ဣမိနာ နတ္ထိ ဧတဿ အတ္တာတိ အနတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ၊ ‘‘နာပိ ဣဒံ ဝသဝတ္တက’’န္တိ ဣမိနာ ပန န အတ္တာတိ အနတ္တာတိ။ အတ္တနောတိ နိယကဇ္ဈတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပရသ္မိန္တိ တတော အညသ္မိံ။ ပရဿ စ အတ္တနီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တံ ဧတဿ နတ္ထီတိ တံ ယထာဝုတ္တပရပရိကပ္ပိတံ ဝသဝတ္တကံ ဧတဿ စက္ခာဒိနော နတ္ထိ၊ ဧတေန စတုကောဋိကသုညတာယ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘သုညံ တံ တေန ဝသဝတ္တနာကာရေနာ’’တိ ဣမိနာ ဥဘယထာပိ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေ ဒဿိတဗ္ဗေ တတ္ထ တာဝ ဧကံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရဿာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဣတရံ ဒဿေတိ။ သာမိ ဧဝ သာမိကော၊ န သာမိကော အဿာမိကောတိ ဧဝံ အတ္ထေ ဂယှမာနေ ‘‘အဿာမိကတော’’တိ ပဒဿ သုညဝိသေသနတာယ ပယောဇနံ နတ္ထိ။ ကာမကာရိယန္တိ ယထာကာမကရဏီယံ။ အဝသဝတ္တနတ္ထံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတိ သမာသဒွယတ္ထသင်္ဂဟတော။

သသန္တာနေ ဓမ္မာနံ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ဣဓ ဘာဝသင်္ကန္တိဂမနံ နာမာတိ အာဟ ‘‘သန္တတိယံ ဘာဝန္တရုပ္ပတ္တိယေဝါ’’တိ။ တထာ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိယံ ပုရိမာကာရဝိဂမော ပကတိဘာဝဝိဇဟနန္တိ အာဟ ‘‘သန္တတိယာ ယထာပဝတ္တာကာရဝိဇဟန’’န္တိ။ ဘဝတီတိ ဝါ ဘာဝေါ၊ အဝတ္ထာဝိသေသော၊ တဿ သင်္ကမနံ ဘာဝသင်္ကန္တိ။ သဘာဝဓမ္မော ဟိ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ ဌိတိက္ခဏဉ္စ ပတွာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ ဇရာဝတ္ထံ၊ တတော ဘင်္ဂါဝတ္ထံ သင်္ကမတီတိ ဝုစ္စတိ။ တထာ သင်္ကမတော စ အတ္တလာဘက္ခဏတော ဥဒ္ဓံ ဇရာမရဏေဟိ တံသဘာဝပရိစ္စာဂေါ ပကတိဘာဝဝိဇဟနန္တိ ခဏဝသေန စေတံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗာပရဝသေနာတိ ¶ စ ခဏာနံ ပုဗ္ဗာပရဝသေနာတိ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဧကတ္ထတ္တာတိ ¶ သမာနာဓိကရဏတ္တာ၊ န ပန ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝါနံ ဧကတ္တာ။ ‘‘စက္ခုံ အနိစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနိစ္စံ စက္ခု’’န္တိပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ‘‘ယံ စက္ခု၊ တံ အနိစ္စံ၊ ယံ အနိစ္စံ၊ တံ စက္ခု’’န္တိ အာပန္နမေဝါတိ အာဟ ‘‘အနိစ္စာနံ သေသဓမ္မာနမ္ပိ စက္ခုဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။

တေဟိ စ အနိစ္စဒုက္ခလက္ခဏေဟိ စ အနတ္တလက္ခဏမေဝ ဝိသေသေန ဒဿိတံ ‘‘ယဒနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ၊ တဒနတ္တာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၁၅၊ ၄၅၊ ၇၆၊ ၈၅၊ ၂။၄။၁၊ ၂၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁၀) ဝိယ။ ဒေါသလက္ခဏာကာရနိဒဿနတ္ထောတိ ဒေါသဿ လက္ခိတဗ္ဗာကာရနိဒဿနတ္ထော။ ဧဝံ ဒုက္ခေနာတိ ဧဝံ နာနပ္ပကာရေန အက္ခိရောဂါဒိဒုက္ခေန အာဗာဓတာယ။ အနတ္တလက္ခဏဒီပကာနန္တိ အနတ္တတာပညာပနဿ ဇောတကာနံ ဥပါယဘူတာနံ။ န ဟိ ဃဋဘေဒကဏ္ဋကဝေဓာဒိဝသေန လဗ္ဘမာနာ အနိစ္စဒုက္ခတာ သတ္တာနံ ဧကန္တတော အနတ္တတာဓိဂမဟေတူ ဟောန္တိ။ ပစ္စယပဋိဗဒ္ဓတာအဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနာဒိဝသေန ပန လဗ္ဘမာနာ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ စက္ခာဒီနိ ကမ္မာဒိမဟာဘူတာဒိပစ္စယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တီနိ၊ တတော ဧဝ အဟုတွာ သမ္ဘဝန္တိ၊ ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီတိ အနိစ္စာနိ၊ အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခာနိ၊ ဧဝံဘူတာနိ စ အဝသဝတ္တနတော အနတ္တကာနီတိ ပရိဂ္ဂဟေ ဌိတေဟိ သမုပစိတဉာဏသမ္ဘာရေဟိ ပဿိတုံ သက္ကာ။

ကထံ ပနေတေသံ ဟုတွာ အဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ခဏေ ခဏေ အညထတ္တဒဿနတော။ တံ ကထံ ဉာယတီတိ? ယုတ္တိတော။ ကာ ပနေတ္ထ ယုတ္တီတိ? ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ယဒိ စက္ခာဒီနံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ န သိယာ၊ ဗဟိပစ္စယဘေဒေ ယဒိဒံ ပစ္ဆာ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ၊ တံ န သိယာ။ ယဿ ဟိ တာဒိသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ နတ္ထိ၊ တဿ အသတိ ဗဟိပစ္စယဝိသေသေ ကထံ ပစ္ဆာ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ ဘဝေယျ၊ ဘဝတိ စ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ တသ္မာ အတ္ထိ နေသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ယံ သဏိကံ သဏိကံ ဝဍ္ဎေန္တံ ပစ္ဆာ ပါကဋတရံ ဇာယတီတိ။ တထာ ဟိ သရီရဿ တာဝ အာနာပါနာနံ အနဝတ္ထာနတော ပရိဿမတော စ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ အနဝတ္ထိတာ ဟိ အဿာသပဿာသာ ဝါတာ ဝါရေန ဝါရေန ပဝတ္တနတော။ ယဒိ ဟိ အဿသိတေ ဝါ ပဿဿိတေ ဝါ သရီရဿ ကောစိ ပစ္ဆာ ဝိသေသော န သိယာ၊ န နေသံ ¶ ကောစိ ဘေဒေါ သိယာ၊ ဒိဋ္ဌော စ သော။ တသ္မာ အဿသိတံ သရီရံ အညထာ ဟောန္တံ ကမေန တာဒိသံ အဝတ္ထံ ပါပုဏာတိ။ ယာ ပဿာသဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ပဿသိတေ စ ပုန တထေဝ အဿာသဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ အာနာပါနာနံ အနဝတ္ထာနတောပိ သရီရဿ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ ¶ အညထတ္တသိဒ္ဓိ။ တထာ ပရိဿမောပိ အသတိ ဝိသေသေ ပစ္ဆာ သရီရဿ န သိယာ၊ ယေနာယံ ဣရိယာပထန္တရာဒီနိ သေဝနေန ပရိဿမဝိနောဒနံ ကရောတိ။

အထ ဝါ ရူပါဒိဘေဒတောပိ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ရူပဂန္ဓရသဖဿာဒီနဉှိ ဝိသေသေန ယော သရီရေ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓေသု စ ခီရူဒကဝတ္ထပုပ္ဖဖလောသဓိဓညာဒီနံ ပစ္ဆာ ဝိသေသော ဂယှတိ၊ သော အသတိ ဗဟိပစ္စယဝိသေသေ နေသံ ဇရာဒိအဝတ္ထာသု ဝဏ္ဏဗလာဒိဘေဒေါ၊ ရသဝီရိယဝိပါကာနုဘာဝဘေဒေါ စ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ဝိနာ ကထမုပလဗ္ဘေယျ။ ယံ ပန တံ ဓမ္မတာရူပံ သိလာဒိ၊ တတ္ထ ကထန္တိ? တဿာပိ သီတုဏှသမ္ဖဿဘေဒတော အတ္ထေဝ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ တံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ဝိနာ န ယုဇ္ဇတီတိ။ သတိ စ ရူပါဒိဘေဒေ သိဒ္ဓါဝ တံနိဿယမဟာဘူတဘေဒေါပိ။ န ဟိ နိဿယမဟာဘူတဘေဒေန ဝိနာ နိဿိတဘေဒေါ သမ္ဘဝတီတိ။ ဧဝံ တာဝ ရူပဓမ္မာနံ ဝိသေသဂ္ဂဟဏတော ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ၊ တတော စ ဟုတွာ အဘာဝသိဒ္ဓိ။

အရူပဓမ္မာနံ ပန အာရမ္မဏာဒိဘေဒေန ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟိ အာရမ္မဏေ အရူပဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ တေ ဘိဇ္ဇန္တိ၊ န အညံ သင်္ကမန္တိ၊ အာရမ္မဏဓမ္မာ စ ယထာသကံ ခဏတော ဥဒ္ဓံ န တိဋ္ဌန္တီတိ။ သွာယမတ္ထော ပဒီပါဒိဥဒါဟရဏေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညေ ဧဝ ဟိ ခဏေ ခဏေ ရူပါဒယော ပဒီပဇာလာယ၊ တထာ ခီရဓာရာဒီသု ပတန္တီသု၊ ဝါယုမှိ စ ပဟရန္တေ သမ္ဖဿာနိ။ ယထာ စေတေသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ၊ ကိမင်္ဂံ ပန စိတ္တစေတသိကာနံ။ ကိဉ္စ သဒ္ဒဘေဒတော၊ သဒ္ဒဝိသေသတောပိ တန္နိမိတ္တာနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ၊ တတော ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ပဂုဏဉှိ ဂန္ထံ သီဃံ ပရိဝတ္တေန္တဿ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ သဒ္ဒါနံ ¶ ဘေဒေါ ဒိဋ္ဌော။ န ဟိ ကာရဏဘေဒေန ဝိနာ ဖလဘေဒေါ အတ္ထိ။ ယထာ တံ ဝါဒိတသဒ္ဒါနံ၊ ဧဝံ အာရမ္မဏဘေဒေန အရူပဓမ္မာနံ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ တေနေဝ နေသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာတိဘူမိသမ္ပယုတ္တဓမ္မဘေဒေန ဝိသေသဂ္ဂဟဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဝိသေသဂ္ဂဟဏတော ခဏေ ခဏေ အညထတ္တသိဒ္ဓိ။ ယတော ဟုတွာ အဘာဝတော စက္ခာဒီနိ အနိစ္စာနီတိ သိဒ္ဓါနိ၊ အနိစ္စတ္တာ ဧဝ အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနတော ဒုက္ခာနိ၊ တတော စ အဝသဝတ္တနတော အနတ္တကာနိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယဒနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ၊ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅၊ ၄၅၊ ၇၆၊ ၈၅၊ ၂။၄။၁၊ ၂၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁၀)။

နိရန္တရံ ¶ ပဝတ္တမာနဿာတိ အဘိဏှသဒ္ဒတ္ထံ ဝိသေသေတွာ ဝဒတိ။ ဓာတုမတ္တတာယာတိ ဓာတုမတ္တဘာဝေန။ သမူဟတောတိ သသမ္ဘာရစက္ခာဒိပိဏ္ဍတော။ ‘‘စက္ခာဒီန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘သမူဟတော’’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ၊ ‘‘ဝိနိဗ္ဘုဇန’’န္တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ကမ္မတ္ထေတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတ္တာရိပိ ဃနာနီတိ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနာနိ။ ပဝတ္တရူပါဒိဂ္ဂဟဏတောတိ ရုပ္ပနာဒိဝသေန ပဝတ္တဉ္စ တံ ရူပါဒိဂ္ဂဟဏဉ္စာတိ ပဝတ္တရူပါဒိဂ္ဂဟဏံ၊ တတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏဿ သဗ္ဘာဝါတိ ရူပဝေဒနာဒိဉာဏတော ဘိန္နဿ အနိစ္စာဒိဉာဏဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ တေန သတိပိ ရူပါဒိအတ္ထာနံ အနိစ္စာဒိဘာဝေ ရုပ္ပနာဒိဘာဝတော အနိစ္စာဒိဘာဝဿ ဘေဒမာဟ။ ဣဒါနိ တမေဝ ဘေဒံ ဉာတတီရဏပရိညာဝိသယတာယ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ နာတိဓာဝိတုန္တိ ဣဓ လက္ခဏလက္ခဏဝန္တာ ဘိန္နာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ခန္ဓာရမ္မဏတာဝစနေန အဘိန္နာတိ အညမညဝိရောဓာပါဒနေန အတိဓာဝိတုံ န ယုတ္တံ။ ကသ္မာတိ စေ? ဝုတ္တံ ‘‘တေ ပနာကာရာ’’တိအာဒိ။ အဓိပ္ပာယောပိ စေတ္ထ လက္ခဏာနံ ရူပါဒိအာကာရမတ္တတာဝိဘာဝနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ ဟိ သင်္ခါရေ သဘာဝတော သလ္လက္ခေန္တောယေဝ လက္ခဏာနိ စ သလ္လက္ခေတီတိ။ ယထာ အနိစ္စာဒိတော အနိစ္စတာဒီနံ ဝုတ္တနယေန ဘေဒေါ၊ ဧဝံ အနိစ္စတာဒီနမ္ပိ သတိပိ လက္ခဏဘာဝသာမညေ နာနာဉာဏဂေါစရတာယ၊ နာနာပဋိပက္ခတာယ၊ နာနိန္ဒြိယာဓိကတာယ စ ဝိမောက္ခမုခတ္တယဘူတာနံ အညမညဘေဒေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘အနိစ္စန္တိ စ ဂဏှန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၁၅၅။ ပစ္စယယုဂဠဝသေနာတိ ¶ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရပစ္စယဒွယဝသေန။ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝသေန အဗ္ဗောကာရတောတိ အဇ္ဈတ္တိကဝသေန စေဝ ဗာဟိရဝသေန စ အသင်္ကရတော။

၁၆၇။ ဝိသင်္ခါရနိန္နဿာတိ နိဗ္ဗာနပေါဏဿ။ ဝိနိမုတ္တသင်္ခါရဿာတိ သမုစ္ဆေဒပဋိပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တီဟိ သမုခေန၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန စ သုဋ္ဌု ဝိနိမုတ္တသင်္ခါရဿ ပရမဿာသဘာဝေန၊ ဂတိဘာဝေန စ ပတိဋ္ဌာနဘူတေ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတီ’’တိ (ပဋိ။ ၃၃၉) ဟိ ¶ ဝုတ္တံ။ ဌိတိဘာဝေနာတိ စ ပါဌော။ တံသစ္ဆိကရဏာဘာဝေတိ တဿ နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကရဏာဘာဝေ။ နီတောတိ ပါပိတော၊ ပကာသိတောတိ အတ္ထော။

စုဏ္ဏိတန္တိ ဘေဒိတံ။ တွမေဝ ကိံ န ဇာနာသီတိ ကိံ တွံ န ဇာနာသိယေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ကိံ တွံ ဧကံ နာနံ ဇာနာသိ၊ ကိံ တွံ န ဇာနာသိ ဧဝါ’’တိ ဧဝံ ဝိက္ခေပံ ကရောန္တံ ပရဝါဒိံ ‘‘နနု ဉာတေ’’တိအာဒိနာ သကဝါဒီ နိဗန္ဓတိ။ ဝိဘဇိတွာတိ ‘‘ရာဂါဒီနံ ခီဏန္တေ ဥပ္ပန္နတ္တာ’’တိ ဘာဝတ္ထံ ဝိဘဇိတွာ။ ရာဂါဒီနံ ခယာ န ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ သသဘာဝတာ စ နိဗ္ဗာနဿ အာပန္နာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

နိဗ္ဗာနာရမ္မဏကရဏေန ကာရဏဘူတေန။ ဟေတုအတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ ကိလေသက္ခယမတ္တတံ ဝါ နိဗ္ဗာနဿ ဣစ္ဆတော ကိလေသက္ခယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

ဧဝံ ကိလေသက္ခယမတ္တေ နိဗ္ဗာနေ ခေပေတဗ္ဗာ ကိလေသာ ဗဟုဝိဓာ နာနပ္ပကာရာ၊ မဂ္ဂေါ စ ဩဓိသော ကိလေသေ ခေပေတိ။ သွာယံ ‘‘ကတမံ ကိလေသက္ခယံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ကတမေ ကိလေသေ ခေပေတီ’’တိ ပုရိမပုစ္ဆာဒွယမေဝ ဝဒတိ။ တဒေဝါတိ ယံ ‘‘အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ ကိဉ္စိ ဧကဒေသမတ္တမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တဒေဝ။

ဧတ္ထ စ ယာယံ ‘‘ကိလေသက္ခယောဝ နိဗ္ဗာန’’န္တိ နိဗ္ဗာနဿ အဘာဝတာစောဒနာ၊ တတြာယံ အာဂမတော ယုတ္တိတော စဿ ဘာဝါဘာဝဝိဘာဝနာ။ တဉှိ ဘဂဝတာ –

‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတ’’န္တိ (ဥဒါ။ ၇၃၊ ဣတိဝု။ ၄၃)။

‘‘အတ္ထိ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒါယတနံ၊ ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ န အာပေါ န တေဇော န ဝါယော’’တိ (ဥဒါ။ ၇၁) –

စ အာဒိနာ၊ တထာ –

‘‘ဂမ္ဘီရော ¶ ဒုဒ္ဒသော ဒုရနုဗောဓော သန္တော ပဏီတော အတက္ကာဝစရော နိပုဏော ပဏ္ဍိတဝေဒနီယော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇-၈) –

‘‘အသင်္ခတဉ္စ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ အသင်္ခတဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒံ၊ အနတံ၊ အနာသဝံ၊ သစ္စံ၊ ပါရံ၊ နိပုဏံ၊ သုဒုဒ္ဒသံ၊ အဇဇ္ဇရံ၊ ဓုဝံ၊ အပလောကိတံ၊ အနိဒဿနံ၊ နိပ္ပပဉ္စံ၊ သန္တံ၊ အမတံ၊ ပဏီတံ၊ သိဝံ၊ ခေမံ၊ တဏှာက္ခယံ၊ အစ္ဆရိယံ၊ အဗ္ဘုတံ၊ အနီတိကံ၊ အနီတိကဓမ္မံ၊ နိဗ္ဗာနံ၊ အဗျာဗဇ္ဈံ၊ ဝိရာဂံ၊ သုဒ္ဓိံ၊ မုတ္တိံ၊ အနာလယံ၊ ဒီပံ၊ လေဏံ၊ တာဏံ၊ သရဏံ၊ ပရာယဏဉ္စ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ ပရာယဏဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၇၇) –

ဧဝမာဒီဟိ စ သုတ္တပဒေဟိ ‘‘အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ၊ အသင်္ခတာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇)၊ သဗ္ဗဉ္စ ရူပံ အသင်္ခတာ စ ဓာတူ’’တိအာဒီဟိ (ဓ။ သ။ ၁၁၉၂၊ ၁၁၉၈၊ ၁၂၀၀) အဘိဓမ္မပဒေသေဟိ စ ပရမတ္ထဘာဝေနေဝ ဒေသိတံ။ န ဟိ သဘာဝဝိရဟိတဿ အဘာဝမတ္တဿ ဂမ္ဘီရာသင်္ခတာဒိဘာဝေါ အဗျာကတဓမ္မာဒိဘာဝေါ စ ယုတ္တော၊ ဝုတ္တော စ သော။ တသ္မာ န အဘာဝမတ္တံ နိဗ္ဗာနံ။

အပိ စာယံ အဘာဝဝါဒီ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော – ယဒိ ကိလေသာဘာဝေါ နိဗ္ဗာနံ၊ သွာယမဘာဝေါ ဧကော ဝါ သိယာ အနေကော ဝါ? ယဒိ ဧကော၊ ဧကေနေဝ မဂ္ဂေန ကတော သစ္ဆိကတော စ ဟောတီတိ ဥပရိမာနံ မဂ္ဂါနံ နိရတ္ထကတာ အာပဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဧကံ အနေကေဟိ ကမ္မပ္ပဝတ္တေဟိ သာဓေတဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌံ။ အထ သိယာ ဧကောဝ သော ကိလေသာဘာဝေါ၊ န ပန မဂ္ဂေဟိ ကာတဗ္ဗော၊ အထ ခေါ သစ္ဆိကာတဗ္ဗောတိ။ ဧဝံ သတိ သုဋ္ဌုတရံ မဂ္ဂဿ နိရတ္ထကတာ အာပဇ္ဇတိ ကိလေသာနံ အပ္ပဟာနတော။ အကရောန္တော စ မဂ္ဂေါ ကိလေသာဘာဝံ တဿ သစ္ဆိကိရိယာယ ¶ ကမတ္ထံ သာဓေယျ၊ အထ မဂ္ဂါနံ သံယောဇနတ္တယပ္ပဟာနာဒိပဋိနိယတကိစ္စတာယ ပဟာယကဝိဘာဂေန ကိလေသာဘာဝဘေဒေါ၊ ဧဝံ သတိ ဝိနာ သဘာဝဘေဒံ ဗဟုဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဗဟုဘာဝတာပဒေသေနဿ သသဘာဝတာ အာပန္နာ။ အထာပိ သိယာ ‘‘ယေသံ အဘာဝေါ၊ တေသံ ဗဟုဘာဝေန ဗဟုဘာဝေါပစာရော’’တိ၊ ဧဝံ သတိ ယေသံ အဘာဝေါ၊ တေသံ သဘာဝတာယ သသဘာဝေါပစာရောပိ သိယာ။ တထာ တေသံ ကိလေသသင်္ခတာဒိတာယ ကိလေသသင်္ခတာဒိဘာဝါ စ သိယုံ၊ န စေတံ ယုတ္တန္တိ န တေသံ ဗဟုဘာဝေါပစာရော ယုတ္တော။ ဧကဘာဝေါပိ ¶ စဿ အသဘာဝတာယ ဧဝ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ စေ? န၊ အဘာဝသာမညတော၊ အဘာဝသာမညေန အဘေဒသမညာယ ဧကတ္တနိဒ္ဒေသော။ သတိ စ ဧကတ္တေ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒေါသာနတိဝတ္တိ။

ဗဟုဘာဝေ စ သသဘာဝတာ သိဒ္ဓါ။ ယဒိပိ သိယာ ယထာ ဗဟုဘာဝေါ သသဘာဝတံ၊ ဧဝံ သာမညေန သသဘာဝတာ ဗဟုဘာဝံ န ဗျဘိစရေယျာတိ သသဘာဝပက္ခေပိ နိဗ္ဗာနဿ ဗဟုဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? တံ န၊ ကသ္မာ? တထာ သာမညာဘေဒတော။ န ဟိ ဧဝံ ဝတ္တုံ လဗ္ဘာ ယထာ ခရဘာဝေါ သသဘာဝတံ န ဗျဘိစရတိ၊ ဧဝံ သသဘာဝတာပိ ခရဘာဝံ န ဗျဘိစရေယျာတိ။ ဧဝဉှိ သတိ တဒညသဗ္ဗဓမ္မာဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ သိယာ၊ တသ္မာ ဗဟုဘာဝေါ သသဘာဝတာပေက္ခော၊ န သသဘာဝတာ ဗဟုဘာဝါပေက္ခာတိ န သသဘာဝဿ နိဗ္ဗာနဿ ဗဟုဘာဝါပတ္တိ။ ‘‘ဧကဉှိ သစ္စံ န ဒုတီယမတ္ထိ (သု။ နိ။ ၈၉၀၊ မဟာနိ။ ၁၁၉)၊ ဧကာ နိဋ္ဌာ န ပုထုနိဋ္ဌာ’’တိအာဒိဝစနတော။

အပိ စေတ္ထ ကိလေသာဘာဝေါ နာမ ရာဂါဒီနံ သမုစ္ဆေဒေါ အစ္စန္တပ္ပဟာနံ အနုပ္ပာဒနိရောဓော။ တဿ စ ဧကတ္တေ ဧကေနေဝ မဂ္ဂေန သာဓေတဗ္ဗတာ ကိစ္စဝိသေသာဘာဝတောတိ ဒဿနာဒိမဂ္ဂဝိဘာဂေါ န သိယာ။ ဣစ္ဆိတော စ သော ဩဓိသောဝ ကိလေသာနံ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ။ သော စ မဂ္ဂဝိဘာဂေါ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ နာတိတိက္ခတိက္ခတိက္ခတရတိက္ခတမဘာဝေန ဧကသ္မိမ္ပိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနယောဂျဘာဝေ ¶ သစ္ဆိကိရိယာဝိသေသေန ဟောတီတိ နိဗ္ဗာနဿ သသဘာဝတာယယေဝ ယုတ္တော။ အဘာဝေါ ပန ကိလေသာနံ မဂ္ဂေန ကာတဗ္ဗော သိယာ ‘‘မာ မဂ္ဂဿ နိရတ္ထကတာ အဟောသီ’’တိ၊ န သစ္ဆိကာတဗ္ဗော။ ကော ဟိ တဿ သဘာဝေါ၊ ယော တေန သစ္ဆိကရိယေယျ။ သော စ ကိလေသာဘာဝေါ ဧကေနေဝ မဂ္ဂေန သာဓေတဗ္ဗော သိယာ၊ န စတူဟိ ‘‘မာ စတုဘာဝနိဗ္ဗာနတာပတ္တိ၊ နိဗ္ဗာနဝိသေသာပတ္တိ စ အဟောသီ’’တိ။ တတော ဒဿနာဒိမဂ္ဂဝိဘာဂေါ န သိယာတိ သဗ္ဗံ အာဝတ္တတိ။

ယဒိ စ အဘာဝေါ ဘာဝဿ သိယာတိ တဿ ဘာဝဓမ္မတာ ဣစ္ဆိတာ၊ ဧဝံ သတိ ယထာ သင်္ခတဓမ္မဿ တဿ ဇရာမရဏာဒီနံ ဝိယ သင်္ခတဓမ္မတာပိ အာပန္နာ၊ ဧဝံ ဗဟူနံ ကိလေသာနံ ဓမ္မဿ တဿ ဗဟုဘာဝါဒိပ္ပသင်္ဂေါပိ ဒုန္နိဝါရောတိ အတံသဘာဝဿ အသင်္ခတဿေကဿ သသဘာဝဿ နိဗ္ဗာနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယဒိ ¶ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘ရာဂက္ခယော ဒေါသက္ခယော မောဟက္ခယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၁၅၊ ၃၃၀) ဝုတ္တန္တိ? ခယေန အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ။ ခယော ဟိ အရိယမဂ္ဂေါ။ ယထာဟ ‘‘ခယေ ဉာဏံ၊ အနုပ္ပာဒေ ဉာဏ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၄၂)။ တေန ရာဂါဒိက္ခယပရိယာယေန အရိယမဂ္ဂေန အဓိဂန္တဗ္ဗတော ‘‘ပရမတ္ထံ ဂမ္ဘီရံ နိပုဏံ ဒုဒ္ဒသံ ဒုရနုဗောဓံ နိဗ္ဗာနံ ရာဂါဒိက္ခယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ရာဂါဒိပ္ပဟာနမုခေန ဝါ တထာ ပတ္တဗ္ဗတော၊ ယထာ အညတ္ထာပိ ဝုတ္တံ ‘‘မဒနိမ္မဒ္ဒနော ပိပါသဝိနယော’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။

အပိစ ယထာ ပရိညေယျတာယ သဥတ္တရာနံ ကာမာနံ ရူပါနဉ္စ ပဋိပက္ခဘူတံ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝံ နိဿရဏံ ပညာယတိ၊ ဧဝံ သသဘာဝါနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ သင်္ခတဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဘူတေန တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေန နိဿရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ တန္နိဿရဏံ၊ သာ အသင်္ခတာ ဓာတု။ ကိဉ္စ ဘိယျော – သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိပဿနာဉာဏံ အပိ အနုလောမဉာဏံ ကိလေသေ တဒင်္ဂဝသေန ပဇဟတိ၊ န သမုစ္ဆေဒဝသေန ¶ ပဇဟိတုံ သက္ကောတိ။ တထာ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ဉာဏံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနေဝ ကိလေသေ ပဇဟတိ၊ န သမုစ္ဆေဒဝသေန။ ဣတိ သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏဿ၊ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏဿ စ ဉာဏဿ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေ အသမတ္ထဘာဝတော တေသံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနကရဿ အရိယမဂ္ဂဉာဏဿ တဒုဘယဝိပရီတသဘာဝေန အာရမ္မဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ သာ အသင်္ခတာ ဓာတု။ တထာ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတ’’န္တိ (ဥဒါ။ ၇၃၊ ဣတိဝု။ ၄၃) ဣဒံ နိဗ္ဗာနဿ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝဇောတကံ ဝစနံ အဝိပရီတတ္ထံ ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ။ ယဉှိ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ၊ တံ အဝိပရီတတ္ထံ ယထာ တံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ၊ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ၊ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇-၂၇၉၊ ထေရဂါ။ ၆၇၆-၆၇၈၊ နေတ္တိ။ ၅)၊ တထာ နိဗ္ဗာန-သဒ္ဒေါ ကတ္ထစိ ဝိသယေ ယထာဘူတပရမတ္ထဝိသယော ဥပစာရဝုတ္တိသဗ္ဘာဝတော သေယျထာပိ သီဟ-သဒ္ဒေါ။ အထ ဝါ အတ္ထေဝ ပရမတ္ထတော အသင်္ခတာ ဓာတု ဣတရတဗ္ဗိပရီတဝိမုတ္တိသဘာဝတ္တာ သေယျထာပိ ‘‘ပထဝီဓာတု ဝေဒနာ စာ’’တိ ဧဝမာဒီဟိ နယေဟိ ယုတ္တိတောပိ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

၁၆၈။ ကိဉ္စီတိ ¶ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏံ။ အာလမ္ဗနတောတိ အာရမ္မဏကရဏတော။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာယတနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဓာတုဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၁၇၂။ အဘိဓမ္မေ ¶ ¶ စ အာဂတာတိ ဣမသ္မိံ ဓာတုဝိဘင်္ဂေ အဘိဓမ္မဘာဇနီယပဉှပုစ္ဆကေသု၊ နိက္ခေပကဏ္ဍဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂါဒီသု စ ဒေသနာရုဠှာ။ ယထာ ပန သုတ္တန္တေ အဘိဓမ္မေ စ အာဂတာ ခန္ဓာဒယော သုတ္တန္တေ ဒေသိတနိယာမေန ခန္ဓဝိဘင်္ဂါဒီသု သုတ္တန္တဘာဇနီယဝသေန ဝိဘတ္တာ၊ ဧဝမိဓာပိ စက္ခုဓာတာဒယော သုတ္တန္တဘာဇနီယဝသေန ဝိဘဇိတဗ္ဗာ သိယုံ။ တတ္ထ ခန္ဓာဒီနံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကော အဘိဓမ္မဒေသနာဝိသိဋ္ဌော သုတ္တန္တေ အာဂတော အညော ဒေသေတဗ္ဗာကာရော နတ္ထီတိ တေ ရူပက္ခန္ဓာဒိဝသေနေဝ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဒေသိတာ၊ ဓာတူနံ ပန သော အတ္ထီတိ တေ တိဏ္ဏံ ဓာတုဆက္ကာနံ ဝသေန ဣဓ ဒေသိတာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သုတ္တန္တေသွေဝ…ပေ… ဝိဘတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗာ ဓာတုယော ဆဟိ ဆဟိ ဓာတူဟိ သင်္ခိပိတွာ’’တိ။

ကထံ ပန ဆသု ဆသု ဓာတူသု အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ သမဝရောဓောတိ? သဘာဝနိဿယဒွါရာရမ္မဏသမ္ပယောဂသာမညတော။ တတ္ထ ပဌမဆက္ကေ တာဝ ပထဝီတေဇောဝါယောဓာတုယော သဘာဝတော ဖောဋ္ဌဗ္ဗဓာတု။ အာပေါဓာတုအာကာသဓာတုယော ဓမ္မဓာတုဧကဒေသော။ ဝိညာဏဓာတု သတ္တဝိညာဏဓာတုယော။ စတုဓာတုဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တဒါယတ္တဝုတ္တိကာ နိဿယာပဒေသေန၊ ဝိညာဏဓာတုယာ ဒွါရာရမ္မဏဘာဝေန ဝါ အဝသိဋ္ဌာ ရူပဓာတုယော သမဝရုဒ္ဓါ၊ ဝိညာဏဓာတုဂ္ဂဟဏေန တံသမ္ပယောဂတော ဓမ္မဓာတုဧကဒေသောတိ ဧဝံ သဗ္ဗဓာတုသမဝရောဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒုတိယေ ဆပိ ဓာတုယော သဘာဝတော၊ ဓမ္မာယတနေကဒေသော၊ တံသမ္ပယောဂတော သတ္တဝိညာဏဓာတုယော၊ ယထာရဟံ တေသံ နိဿယဒွါရာရမ္မဏဘာဝတော အဝသိဋ္ဌဓာတုယော သမဝရုဒ္ဓါ။ တတိယဆက္ကေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝမေတ္ထ ဆသု ဆသု ဓာတူသု အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ သမဝရောဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗာ ဓာတုယော ဆဟိ ဆဟိ ဓာတူဟိ သင်္ခိပိတွာ’’တိ။

သုညောတိ ¶ အတ္တသုညော၊ တေန သသဘာဝတာယ စ ဣဓ ဓာတုဝေါဟာရောတိ အာဟ ‘‘သုညေ သဘာဝမတ္တေ နိရုဠှော ဓာတုသဒ္ဒေါ’’တိ။ တံတံဘူတဝိဝိတ္တတာ ရူပပရိယန္တောဝ အာကာသောတိ ယေဟိ ဝိဝိတ္တော၊ ယေသဉ္စ ¶ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တေဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌတာ တေသံ ဗျာပကဘာဝေ သတိ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ အဗျာပိတဘာဝေါ’’တိ။ ပရိစ္ဆိန္နဝုတ္တီနိ ဟိ ဘူတာနီတိ။

၁၇၃။ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နာမ ကောစိ နတ္ထီတိ ပုရိမတ္ထံ အသမ္ဘာဝေန္တော ‘‘ဒွေ ဧဝ ဝါ’’တိအာဒိနာ သမုဒါယေန ဝိနာ ဒုတိယတ္ထမာဟ။ ပစ္စတ္တံ အတ္တနိ ဇာတတန္တိ ပါဋိပုဂ္ဂလိကတံ။

ပါဋိယေက္ကော ကောဋ္ဌာသောတိ ဝါ လောမာဒိဣတရကောဋ္ဌာသေဟိ အသမ္မိဿော ဝိသုံ ဧကော ပထဝီကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော။

ပယောဂန္တိ ဘာဝနာပယောဂံ။ ဝီရိယန္တိ ဘာဝနာနိပ္ဖာဒကံ ဥဿာဟံ။ အာယူဟနန္တိ တာဒိသံ စေတနံ။

ဓာတုပဋိက္ကူလဝဏ္ဏမနသိကာရာနန္တိ ဓာတုမနသိကာရပဋိက္ကူလမနသိကာရဝဏ္ဏမနသိကာရာနံ။ အဗျာပါရတာယာတိ ‘‘အဟမေတံ နိပ္ဖာဒေမိ၊ မမ ဧသာ နိပ္ဖာဒနာ’’တိ စေတနာရဟိတတာယ။ ကရောန္တီတိ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဥပ္ပာဒေန္တိ။

လက္ခဏဝသေနာတိ သဘာဝဝသေန။ သော ပန ယသ္မာ ပထဝီဓာတုယာ ကက္ခဠခရတာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကက္ခဠံ ခရိဂတန္တိအာဒိဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။

ဝေကန္တကံ နာမ သဗ္ဗလောဟစ္ဆေဒနသမတ္ထံ လောဟံ။ တထာ ဟိ တံ ဝိကန္တတိ ဆိန္ဒတီတိ ဝိကန္တံ၊ ဝိကန္တမေဝ ဝေကန္တကန္တိ ဝုစ္စတိ။ လောဟသဒိသန္တိ လောဟာကာရံ လောဟမလံ ဝိယ ဃနသဟိတံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ တာပေတွာ တာဠိတံ ပန ဆိန္နံ ဆိန္နံ ဟုတွာ ဝိသရတိ၊ မုဒု မဋ္ဌံ ကမ္မနိယံ ဝါ န ဟောတိ၊ တေန ‘‘လောဟဝိဇာတီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ တိပုတမ္ဗာဒီဟီတိ တိပုတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ကံသလောဟံ၊ သီသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဝဋ္ဋလောဟံ၊ ဇသဒတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ အာရကူဋံ ¶ ။ ယံ ပန ကေဝလံ ဇသဒဓာတုဝိနိဂ္ဂတံ၊ ယံ ‘‘ပိတ္တလ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဣဓ နာဓိပ္ပေတံ၊ ယထာဝုတ္တမိဿကမေဝ ပန ဂဟေတွာ ‘‘ကိတ္တိမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

နိဒဿနမတ္တန္တိ မုတ္တာနံ ဇာတိတော အနေကဘေဒတ္တာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဟတ္ထိကုမ္ဘံ ဝရာဟဒါဌံ ဘုဇင်္ဂသီသံ ဝလာဟကူဋံ ဝေဏုပဗ္ဗံ မစ္ဆသိရော သင်္ခေါ သိပ္ပီတိ ¶ အဋ္ဌ မုတ္တာယောနိယော။ တတ္ထ ဟတ္ထိကုမ္ဘဇာ ပီတဝဏ္ဏာ ပဘာဟီနာ။ ဝရာဟဒါဌဇာ ဝရာဟဒါဌဝဏ္ဏာဝ။ ဘုဇင်္ဂသီသဇာ နီလာဒိဝဏ္ဏာ သုဝိသုဒ္ဓါ၊ ဝဋ္ဋလာ စ။ ဝလာဟကဇာ ဘာသုရာ ဒုဗ္ဗိဘာဂရူပါ ရတ္တိဘာဂေ အန္ဓကာရံ ဝိဓမန္တာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဒေဝူပဘောဂါ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဝေဏုပဗ္ဗဇာ ကာရဖလသမာနဝဏ္ဏာ၊ န ဘာသုရာ၊ တေ စ ဝေဠဝေါ အမနုဿဂေါစရေ ဧဝ ပဒေသေ ဇာယန္တိ။ မစ္ဆသီသဇာ ပါဌီနပိဋ္ဌိသမာနဝဏ္ဏာ၊ ဝဋ္ဋလာ၊ လဃဝေါ စ ဟောန္တိ ပဘာဝိဟီနာ၊ တေ စ မစ္ဆာ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေယေဝ ဇာယန္တိ။ သင်္ခဇာ သင်္ခေါရစ္ဆဝိဝဏ္ဏာ၊ ကောလပ္ပမာဏာပိ ဟောန္တိ ပဘာဝိဟီနာဝ။ သိပ္ပိဇာ ပန ပဘာဝိသေသယုတ္တာဝ ဟောန္တိ နာနာသဏ္ဌာနာ။ ဧဝံ ဇာတိတော အဋ္ဌဝိဓာသု မုတ္တာသု ယာ မစ္ဆသင်္ခသိပ္ပိဇာ၊ တာ သာမုဒ္ဒိကာ။ ဘုဇင်္ဂဇာပိ ကာစိ သာမုဒ္ဒိကာတိ ဝဒန္တိ၊ ဣတရာ အသာမုဒ္ဒိကာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာမုဒ္ဒိကမုတ္တာတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ၊ သဗ္ဗာပိ ပန မုတ္တာ မုတ္တာ ဧဝါ’’တိ။ ဗဟုလတော ဝါ အဋ္ဌကထာယံ ဧတံ ဝုတ္တံ ‘‘မုတ္တာတိ သာမုဒ္ဒိကမုတ္တာ’’တိ။ ဗဟုလဉှိ လောကေ သာမုဒ္ဒိကာဝ မုတ္တာ ဒိဿန္တိ။ တတ္ထာပိ သိပ္ပိဇာဝ၊ ဣတရာ ကဒါစိ ကာစီတိ။

၁၇၄။ ဣဓ နတ္ထိ နိယမော ကေဝလံ ဒြဝဘာဝဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

၁၇၅။ နိသိတဘာဝေနာတိ သန္တာပနာဒိဝသပ္ပဝတ္တေန တိခိဏဘာဝေန။ ဥသ္မာကာရဉှိ နိသာနံ ဣဓ နိသိတဘာဝေါ။ ပါကတိကောတိ သာဘာဝိကော ကာယုသ္မာတိ အဓိပ္ပေတော။ သဒါတိ သဗ္ဗကာလံ ယာဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဝတ္တတိ။ ပေတဂ္ဂိ နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတဂ္ဂိ။ ဣဓာတိ ဗာဟိရတေဇောဓာတုကထာယံ။

၁၇၆။ ဝါယနံ ဗီဇနံ၊ တံ ပန ထာမသာ ပဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘သဝေဂဂမနဝသေနာ’’တိ။ သမုဒီရဏံ အလ္လပရိသောသနံ၊ ဘူတသင်္ဃာတဿ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါ ဝါ။

၁၇၇။ ဘိတ္တိစ္ဆိဒ္ဒါဒိဝသေန လဗ္ဘမာနံ အဇဋာကာသံ နိဿာယေဝ ပရိစ္ဆေဒါကာသဿ ပရိကမ္မကရဏန္တိ အာဟ ‘‘အဇဋာကာသဿ စ ကထိတတ’’န္တိ။

၁၇၉။ သုခဒုက္ခဖောဋ္ဌဗ္ဗသမုဋ္ဌာပနပစ္စယဘာဝေနာတိ ¶ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗတ္တကဘူတေန ပစ္စယဘာဝေန။ ကဿ ပန သော ပစ္စယဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သရီရဋ္ဌကဥတုဿာ’’တိ ¶ ။ ပစ္စယဘာဝေနာတိ စ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ။ တေန ဟိ ကာရဏဘူတေန သုခဒုက္ခဖောဋ္ဌဗ္ဗာနံ ယထာဝုတ္တသမတ္ထတာ ဟောတီတိ။ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ယထာဗလံ သရီရေကဒေသသကလသရီရ’’န္တိ ဣဒံ အနုကဍ္ဎတိ။ ဧဝန္တိ အတ္တနော ဖလူပစာရသိဒ္ဓေန ဖရဏပ္ပကာရေန။ ဧတေသန္တိ သုခါဒီနံ။ ‘‘ဩဠာရိကပ္ပဝတ္တိ ဧဝ ဝါ ဖရဏ’’န္တိ ဣမိနာ နိရုပစာရံ ဧတေသံ ဖရဏဋ္ဌံ ဒဿေတိ။ ဥဘယဝတောတိ သုခဒုက္ခဝတော၊ သောမနဿဒေါမနဿဝတော စ၊ ဖရဏာဖရဏဋ္ဌာနဝတော ဝါ။

၁၈၁။ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ သင်္ကပ္ပန္တိ ဧတသ္မိံ ‘‘သင်္ကပ္ပော ကာမော’’တိအာဒိကေ (မဟာနိ။ ၁၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈) နိဒ္ဒေသပဒေသေ ဝုတ္တံ သင်္ကပ္ပံ။ တတ္ထ ဟိ ကိလေသကာမောဝ ‘‘သင်္ကပ္ပရာဂေါ ပုရိသဿ ကာမော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၆။၆၃၊ ကထာ။ ၅၁၃) ဝိယ။ ဝတ္ထုကာမဿ တထာ တထာ သင်္ကပ္ပနတော ပရိကပ္ပနတော ‘‘သင်္ကပ္ပော’’တိ ဝုတ္တော၊ န ဝိတက္ကောတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဋီကာယံ ပန ဝိတက္ကဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သောပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြာပိ ပုရိမော ဧဝတ္ထော အဓိပ္ပေတောတိ စေ၊ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါ နိရတ္ထကော သိယာ၊ ‘‘ကိလေသသန္ထဝသမ္ဘဝတော’’တိ စ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ပရတော စ ‘‘ဗျာပါဒဝစနေန ဗျာပါဒဝိတက္ကံ ဒဿေတီ’’တိ ဝက္ခတိ။ ကိလေသကာမော ဝိဘတ္တော ကိလေသသမ္ပယုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကာမပဋိဗဒ္ဓါတိ ဧတ္ထ ကာမ-သဒ္ဒေန ဝတ္ထုကာမာပိ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၁၈၂။ ဥဘယတ္ထ ဥပ္ပန္နောတိ သတ္တေသု၊ သင်္ခါရေသူတိ ဥဘယတ္ထ ဥပ္ပန္နော၊ သတ္တာကာရော၊ သင်္ခါရာကာရောတိ ဝါ အာရမ္မဏဿ ဥဘယာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပ္ပန္နော။ ကမ္မပထဝိသေသော၊ ကမ္မပထဝိနာသကော စ ကမ္မပထဘေဒေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိဇ္ဈာသံယောဂေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဝိဟိံသာယ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ ဒဿေတီတိ ယောဇနာ။ ဝိဟိံသာယာတိ စ ဝိဟိံသာဝစနေနာတိ အတ္ထော။ ယထာသမ္ဘဝံ ပါဏာတိပါတာဒိဝသေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဒိန္နာဒါနမုသာဝါဒပေသုညဖရုသဝါစာသမ္ဖပ္ပလာပေ သင်္ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗ…ပေ… သင်္ဂါဟကေဟိ ကာမနေက္ခမ္မဓာတူဟိ။ ဒွေ ဒွေတိ ဗျာပါဒဝိဟိံသာဓာတုယော၊ အဗျာပါဒအဝိဟိံသာဓာတုယော စ။ ‘‘ဧတ္ထာတိ ပနာ’’တိအာဒိနာ သံကိလေသဝေါဒါနာနံ သင်္ကရဘာဝဿ အနိဋ္ဌာပဇ္ဇနဿ စ ဒဿနေန ပုရိမံယေဝ အတ္ထံ ဗျတိရေကမုခေန သမ္ပာဒေတိ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၁၈၃။ အာဝေဏိကတ္ထော ¶ ¶ အတိသယတ္ထော စ ဝိသေသသဒ္ဒေါ ဟောတီတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဂ္ဂလန္တရာသာဓာရဏံ၊ နီလာဒိသဗ္ဗရူပသာဓာရဏဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အသာဓာရဏကာရဏေနာပိ ဟိ နိဒ္ဒေသော ဟောတိ ယထာ ‘‘ဘေရိသဒ္ဒေါ၊ ယဝင်္ကုရော’’တိ။ အတိသယကာရဏေနပိ ယထာ ‘‘အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ကမ္မသမာဒါနာနံ ဌာနသော ဟေတုသော ဝိပါကံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (ကထာ။ ၃၅၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၄၄)။ ဓာတုအတ္ထော ဧဝါတိ ‘‘ဓာတု’’ဣတိ ဣမဿ ဓာတုသဒ္ဒဿေဝ အတ္ထော။ ဓာတုဝစနီယော ဟိ အတ္ထော ဥပသဂ္ဂေန ဇောတီယတိ။

ပုရိမေန အသဒိသော ဝိဓာနဓာရဏတ္ထာနံ ပါကဋော ဘေဒေါတိ။ ဝိသဘာဂလက္ခဏာ ဝိသဒိသသဘာဝါ အဝယဝါ ဘာဂါ၊ တေသု။

ယထာသမ္ဘဝန္တိ ကိရိယာမနောဓာတု ဥပနိဿယကောဋိယာ၊ ဝိပါကမနောဓာတု ဝိပါကမနောဝိညာဏဿ အနန္တရာဒိနာပိ၊ ဣတရဿ သဗ္ဗာပိ ဥပနိဿယကောဋိယာဝ။ ဓမ္မဓာတု ပန ဝေဒနာဒိကာ သဟဇာတာ သဟဇာတာဒိနာ၊ အသဟဇာတာ အနန္တရာဒိနာ၊ ဥပနိဿယေန အာရမ္မဏာဒိနာ စ မနောဝိညာဏဿ ပစ္စယောတိ ဧဝံ မနောဓာတုဓမ္မဓာတူနံ မနောဝိညာဏဿ ဟေတုဘာဝေါ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဒွါရဘူတမနောပိ သုတ္တေ ‘‘မနောဓာတူ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဒွါရဘူတမနောဝသေန ဝါ’’တိ။ တဿာ မနောဓာတုယာ မနောဝိညာဏဿ ဟေတုဘာဝေါ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။

ပုရိမနယေနာတိ ဝိသေသနံ ဒုတိယနယဿ ဟီနတ္တိကဝသေနေဝ ဝိဘတ္တတ္တာ။ နာနာဓာတူနဉ္စ စက္ခုဓာတုအာဒီနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

န ဟိ ဒွေ မနောဝိညာဏဓာတုယော သန္တိ အဋ္ဌာရသဓာတုဝိဘာဂဒဿနေတိ အဓိပ္ပာယော။ ခန္ဓာယတနဓာတိန္ဒြိယာနံယေဝ ဝသေန သင်္ခေပါဒိဝိဘာဂဒဿနံ တေသံ ဗဟုလံ ပရိညေယျဓမ္မသင်္ဂဏှနတော။ သစ္စဒေသနာ ပန အတိသံခိတ္တဘာဝတောယေဝေတ္ထ ဗဟိကတာ။

နိဇ္ဇီဝဿာတိအာဒိ ဝိသေသတော သတ္တသုညတာဒီပနတ္ထာ ဓာတုဒေသနာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ပုရိမနယော အညေသမ္ပိ ကမဝုတ္တီနံ ဓာတူနံ သမ္ဘဝတီတိ အဓိပ္ပာယေန ¶ ¶ ဝုတ္တောတိ ‘‘မနောဓာတုယေဝ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဒုတိယနယော ဝုတ္တော။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ပုရေစရာနုစရဘာဝေတိ ပုရေစရာနုစရာဘိသန္ဓိယာ အဘာဝေပိ ကေဝလံ အနန္တရပုဗ္ဗကာလအနန္တရာပရကာလတာယ မနောဓာတု ပုရေစရာနုစရာ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဝုတ္တာ။

‘‘အညံ အဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထတာယာ’’တိ ဧတေန ဝိညာဏဿ ဧကန္တသာရမ္မဏတာဒဿနေန ‘‘အာရမ္မဏေန ဝိနာ သယမေဝ နီလာဒိအာဘာသံ စိတ္တံ ပဝတ္တတီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တိတံ ဝိညာဏဝါဒံ ပဋိသေဓေတိ။

၁၈၄။ ဧကနာနာသန္တာနဂတာနန္တိ ဧကသန္တာနဂတာနံ အဘိန္နသန္တာနဂတာနံ ဒွါရာနံ၊ နာနာသန္တာနဂတာနံ ဘိန္နသန္တာနဂတာနံ အာရမ္မဏာနန္တိ ယောဇနာ။ ဧကနာနာဇာတိကတ္တာတိ စက္ခာဒိဧကေကဇာတိကတ္တာ ဒွါရာနံ၊ နီလာဒိအနေကဇာတိကတ္တာ အာရမ္မဏာနံ။

စက္ခာဒိ ဧကမ္ပိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ရူပါဒိ ပန အနေကမေဝ သံဟတန္တိ ဣမဿ ဝါ အတ္ထဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ စက္ခုရူပါဒီသု ဝစနဘေဒေါ ကတော။ ကိံ ပန ကာရဏံ စက္ခာဒိ ဧကမ္ပိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ရူပါဒိ ပန အနေကမေဝါတိ? ပစ္စယဘာဝဝိသေသတော။ စက္ခု ဟိ စက္ခုဝိညာဏဿ နိဿယပုရေဇာတဣန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောန္တံ အတ္ထိဘာဝေနေဝ ဟောတိ တသ္မိံ သတိ တဿ ဘာဝတော၊ အသတိ အဘာဝတော၊ ယတော တံ အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုစ္စတီတိ။ တံနိဿယတာ စဿ န ဧကဒေသေန အလ္လီယနဝသေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ အရူပဘာဝတော၊ အထ ခေါ ဂရုရာဇာဒီသု သိဿရာဇပုရိသာဒီနံ ဝိယ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ။ ဣတရေ စ ပစ္စယာ တေန တေန ဝိသေသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သွာယံ ပစ္စယဘာဝေါ န ဧကသ္မိံ န သမ္ဘဝတီတိ ဧကမ္ပိ စက္ခု စက္ခုဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။

ရူပံ ပန ယဒိပိ စက္ခု ဝိယ ပုရေဇာတအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ ပုရေတရံ ဥပ္ပန္နံ ဟုတွာ ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေယေဝ ဥပကာရကတ္တာ၊ တထာပိ အနေကမေဝ သံဟတံ ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ အာရမ္မဏဘာဝတော။ ယဉှိ ပစ္စယဓမ္မံ သဘာဝဘူတံ၊ ပရိကပ္ပိတာကာရမတ္တံ ¶ ဝါ ¶ ဝိညာဏံ ဝိဘာဝေန္တံ ပဝတ္တတိ၊ တဒညေသဉ္စ သတိပိ ပစ္စယဘာဝေ သော တဿ သာရမ္မဏသဘာဝတော ယံ ကိဉ္စိ အနာလမ္ဗိတွာ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထဿ ဩလုဗ္ဘ ပဝတ္တိကာရဏတာယ အာလမ္ဗနီယတော အာရမ္မဏံ နာမ။ တဿ ယသ္မာ ယထာ ယထာ သဘာဝူပလဒ္ဓိ ဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယလာဘော၊ တသ္မာ စက္ခုဝိညာဏံ ရူပံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနံ တဿ သဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ ပဝတ္တတိ။ သာ စဿ ဣန္ဒြိယာဓီနဝုတ္တိကဿ အာရမ္မဏသဘာဝူပလဒ္ဓိ န ဧကဒွိကလာပဂတဝဏ္ဏဝသေနေဝ ဟောတိ၊ နာပိ ကတိပယကလာပဝဏ္ဏဝသေန၊ အထ ခေါ အာဘောဂါနုရူပံ အာပါထဂတဝဏ္ဏဝသေနာတိ အနေကမေဝ ရူပံ သံဟစ္စကာရိတာယ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘ရူပေ စာ’’တိ ဗဟုဝစနေန နိဒ္ဒိသိ။

ယံ ပန ‘‘ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ၊ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁) ဝုတ္တံ၊ တံ ကထန္တိ? တမ္ပိ ယာဒိသံ ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယော၊ တာဒိသမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကီဒိသံ ပန တန္တိ? သမုဒိတန္တိ ပါကဋောယမတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ယဒေကေ ဝဒန္တိ ‘‘အာယတနသလ္လက္ခဏဝသေန စက္ခုဝိညာဏာဒယော သလ္လက္ခဏာရမ္မဏာ၊ န ဒဗျသလ္လက္ခဏဝသေနာ’’တိ၊ တံ ယုတ္တမေဝ ဟောတိ။ န စေတ္ထ သမုဒါယာရမ္မဏတာ အာသင်္ကိတဗ္ဗာ သမုဒါယာဘောဂဿေဝ အဘာဝတော၊ သမုဒိတာ ပန ဝဏ္ဏဓမ္မာ အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ကထံ ပန ပစ္စေကံ အသမတ္ထာ သမုဒိတာ အာရမ္မဏာ ဟောန္တိ၊ န ဟိ ပစ္စေကံ ဒဋ္ဌုံ အသက္ကောန္တာ အန္ဓာ သမုဒိတာ ပဿန္တီတိ? နယိဒမေကန္တိကံ ဝိသုံ အသမတ္ထာနံ သိဝိကာဝဟနာဒီသု သမတ္ထတာယ ဒဿနတော။ ကေသာဒီနဉ္စ ယသ္မိံ ဌာနေ ဌိတာနံ ပစ္စေကံ ဝဏ္ဏံ ဂဟေတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ သမုဒိတာနံ တံ ဂဟေတုံ သက္ကာတိ ဘိယျောပိ တေသံ သံဟစ္စကာရိတာ ပရိဗျတ္တာ။ ဧတေန ကိံ စက္ခုဝိညာဏဿ ပရမာဏုရူပံ အာရမ္မဏံ၊ ဥဒါဟု တံသမုဒါယောတိအာဒိကာ စောဒနာ ¶ ပဋိက္ခိတ္တာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သောတဉ္စ ပဋိစ္စ သဒ္ဒေ စာ’’တိအာဒီသုပိ အယမေဝ နယော။

ဧဝမ္ပိ ¶ အတ္ထော လဗ္ဘတီတိ ‘‘မနောဓာတုယာပီ’’တိ ပိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ဇဝနပရိယောသာနာ မနောဝိညာဏဓာတုယေဝ သမ္ပိဏ္ဍီယတိ၊ အထ ခေါ တဒါရမ္မဏဘဝင်္ဂသင်္ခါတာပိ သမ္ပိဏ္ဍီယတီတိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတိ၊ သမ္ဘဝတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သတီတိ ဧဝံ အညမနောဓာတုပ္ပဝတ္တိယာ ဩရံ ပဝတ္တစိတ္တာနံ မနောဝိညာဏဓာတုတာဒဿနေ သတိ။ သတိပိ မနသော သမ္ဘူတဘာဝေ မနောဓာတုယာ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ န ဟောတိယေဝ တံသဘာဝဿေဝ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝေန နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ‘‘ပဉ္စဝိညာဏဓာတုမနောဓာတူ’’တိအာဒိနာ ပါကဋတရံ ကရောတိ။ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေနာတိ ပဉ္စဝိညာဏဓာတူဟိ ဝိသဒိသသဘာဝေန။ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေန စာတိ မနောဓာတုကိရိယမနောဝိညာဏဓာတုအာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နေန ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေန စ။ ဣဒါနိ ဧကတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိနာပိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ သမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အနုပနီတေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာမညဝသေနာတိ သဒိသတာဝသေန။ တဿာတိ ဘဝင်္ဂါနန္တရံ ဥပ္ပန္နစိတ္တဿ။ အမနောဝိညာဏဓာတုဘာဝါသိဒ္ဓိတောတိ မနောဓာတုဘာဝါသိဒ္ဓိတော။ န ဟိ ‘‘မနောဝိညာဏဓာတုယာပိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓသမနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စိတ္တံ…ပေ… တဇ္ဇာ မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ဘဝင်္ဂါနန္တရံ ဥပ္ပန္နစိတ္တဿ မနောဓာတုဘာဝံ သာဓေတိ။ သိဒ္ဓေ ဟိ မနောဓာတုဘာဝေ တံ တဿ နိဝတ္တကံ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ မနောဝိညာဏဓာတုယာ ပန ဥပ္ပန္နဿ စိတ္တဿ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝဒီပကံ ဝစနံ တာဒိသာယ မနောဓာတုယာပိ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝမေဝ ဒီပေယျာတိ ကထံ တဿာ နိဝတ္တကံ သိယာတိ အာဟ ‘‘န ဟိ ယံ စောဒီယတိ၊ တဒေဝ ပရိဟာရာယ ဟောတီ’’တိ။

ယဒိ ဧဝံ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနဿ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝါပတ္တိ ဧဝါတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘မနောဓာတုယာပီ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စဝိညာဏေဟိ မနောဓာတူဟိ စ ဝိသိဋ္ဌော သဘာဝေါ ပဉ္စဝိညာဏ…ပေ… သဘာဝေါ၊ တဿ ဝသေန။ စုတိပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂါနန္တိ တဒါရမ္မဏမ္ပိ ဘဝင်္ဂန္တောဂဓံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဇဝနာဝသာနာနီတိ ဝါ ဇဝနာရမ္မဏတ္တာ တဒါရမ္မဏမ္ပိ ဂဟိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဆဒွါရိကစိတ္တေဟိ ဝါ’’တိအာဒိ။

ဝိသုံ ကာတုံ ယုတ္တန္တိ အာဝဇ္ဇနမ္ပိ ယဒိပိ ရူပါဒိဝိသယံ ဟောတိ၊ ဇဝနံ ဝိယ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနံ ပန န ဟောတီတိ ဧဒိသေ ဌာနေ ဝိသုံ ကာတဗ္ဗမေဝ။ မနော ¶ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ ‘‘မနဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒီသု ဝိယ န သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ အထ ခေါ ဗျတိရေကတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

ဟေဋ္ဌာ ¶ ဝုတ္တနယတ္တာတိ ဓမ္မဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ ‘‘ပဉ္စပဏ္ဏာသ ကာမာဝစရဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ရဇ္ဇန္တဿာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၀၊ ၁၆၈) ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေ ဒဿိယမာနေ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒရူပဝသေန တံ တံ သမုဒါယံ ဧကေကံ ဓမ္မံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၁၅၀) တဒတ္ထဿ ခန္ဓဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာဒီသု ဝုတ္တနယတ္တာ။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဓာတုဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သစ္စဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၈၉။ သစ္စဝိနိမုတ္တံ ¶ ¶ နတ္ထိ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုသန္ဒဿနဝသေန ပဝတ္တနတော။ သစ္စေသု ကမတီတိ သစ္စေသု ဝိသယဘူတေသု ပဝတ္တတိ။ ဒေသေတဗ္ဗတ္ထဝိသယာ ဟိ ဒေသနာတိ။ ဧတေသု ကမတီတိ ဧတေသု အရိယသစ္စေသု ပရိညာဒိကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တတိ။ ‘‘သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတ’’န္တိ ဝုတ္တံ အတ္ထသဘာဝံ ကမနကိရိယာယ ကတ္တုဘာဝေန ဂဟိတန္တိ ပါကဋတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ကိံ ကမတီ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ တဗ္ဗောဟာရေနာတိ တဒုပစာရေန။ ဧတေန နိပ္ပရိယာယေန အတ္ထသဘာဝံ သာသနံ၊ ပရိယာယေန ဝစနသဘာဝန္တိ ဒဿေတိ။

တံသဘာဝါတိ ဒုက္ခာဒိသဘာဝါ။ အမုသာသဘာဝါတိ ဗာဓနာဒိဘာဝေန ဘူတသဘာဝါ။ အညာကာရရဟိတာတိ အဗာဓနာဒိအာကာရဝိဝိတ္တာ။ ဒွိဓာတိ ဒုက္ခဒုက္ခတာတန္နိမိတ္တတာဟိ။ ရာဂါဒိကိလေသပရိဠာဟော ကိလေသဒါဟော။ သန္တာနဿ အဝိပ္ဖာရိကတာကရဏံ ပုဂ္ဂလဟိံသနံ။ အတ္တနော ဧဝ တိခိဏဘာဝေါတိ သင်္ခတဓမ္မဿ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ ရုဇာဝဟတိက္ခဘာဝေါ။ သရသေနေဝါတိ သဘာဝေနေဝ။ သမ္ပိဏ္ဍကဿ သမုဒယဿ၊ ကိလေသသန္တာပရဟိတဿ မဂ္ဂဿ၊ အဝိပရိဏာမဿ နိရောဓဿ ဒဿနေန ယထာသင်္ချံ ဒုက္ခဿ သင်္ခတသန္တာပဝိပရိဏာမဋ္ဌာ အာဝိ ဘဝန္တီတိ အာဟ ‘‘ဣတရေ ယထာက္ကမံ သမုဒယမဂ္ဂနိရောဓဒဿနေဟိ အာဝိဘဝနာကာရာ’’တိ။ ဗျာပေတွာတိ ဘဝါဒီသု နာနာရမ္မဏေသု စ ဝိသဋာ ဟုတွာ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ‘‘ဦဟနံ ရာသိကရဏ’’န္တိ ဝတွာ ပုန တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တန’’န္တိ။ ဧကဝေါကာရဘဝေပိ ဟိ ရာသိဘူတမေဝ ဒုက္ခံ နိဗ္ဗတ္တတိ အနေကဓမ္မသမူဟတော ¶ ၊ ပဂေဝ စတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသု။ ဧတ္ထ စ ဗျာပနတ္ထံ အာကာရံ၊ တဿ စ ယ-ကာရာဂမံ ကတွာ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထံ အာယူဟနန္တိ ပဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိဒဒါတီတိ ဒုက္ခဿ ဧကန္တကာရဏတ္တာ တံ နိဒဿေန္တံ ဝိယ ဇနေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဒုက္ခ…ပေ… အာဝိ ဘဝတိ ရောဂဒဿနေန ဝိယ ရောဂနိဒါနံ။ သံယောဂ…ပေ… ဒဿနေဟီတိ သံယောဂဋ္ဌော ဝိသံယောဂသဘာဝဿ နိရောဓဿ၊ ပလိဗောဓဋ္ဌော နိယျာနသဘာဝဿ မဂ္ဂဿ ဒဿနေန အာဝိ ဘဝတီတိ အတ္ထော။ တေတိ သံယောဂပလိဗောဓဋ္ဌာ။

ဧတ္ထာတိ ¶ ဧတသ္မိံ အာရမ္မဏဘူတေ သတိ။ သမုဒယတော ဝိဝေကော ဝိဝေကဋ္ဌော။ နိရောဓော စ တဏှာက္ခယဘာဝတော သမုဒယတော ဝိဝိတ္တော၊ တသ္မာ အဝိဝေကဘူတဿ သမုဒယဿ ဒဿနေန နိရောဓဿ ဝိဝေကဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ၊ နိဗ္ဗာနာဓိဂမဟေတုဘူတဿာပိ မဂ္ဂဿ သပ္ပစ္စယတာယ သင်္ခတဘာဝံ ပဿတော အပ္ပစ္စယဿ နိရောဓဿ အသင်္ခတဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ၊ တထာ မရဏဓမ္မတာယ ဒုက္ခံ ဝိနဿန္တံ ပဿတော အမရဏဓမ္မဿ နိရောဓဿ အမတဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိဝေကာ’’တိအာဒိနာ။ ဣတရေ သမုဒယနိရောဓဒုက္ခဒဿနေဟီတိ ဧတ္ထ သမုဒယဒဿနေန ‘‘နာယံ ဟေတု နိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ၊ အယံ ပန ဟေတူ’’တိ ဟေတုဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ။ တထာ ပရမဂမ္ဘီရဿ နိပုဏတရဿ ဒုဒ္ဒသဿ နိရောဓဿ ဒဿနေန ဒဿနဋ္ဌော သုခုမရူပဒဿနေန စက္ခုနော ဝိယ၊ ဒုက္ခဒဿနေန ပန အနေကရောဂါတုရကပဏဇနဒဿနေန ဣဿရဇနဿ ဥဠာရဘာဝေါ ဝိယ မဂ္ဂဿ အာဓိပတေယျဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ။

တေ ပနေတေ ဟေတုဋ္ဌာဒိကေ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒဝသေနာတိ သမုဒယပ္ပဟာနဝသေန။ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတိနော ဓမ္မာ’’တိ ဝစနတောတိ ယသ္မာ သတိပိ ဈာနာဒီနံ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေ ‘‘ဈာနာဓိပတိနော ဓမ္မာ’’တိ ဧဝမာဒိ န ဝုတ္တံ၊ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတိနော ဓမ္မာ’’ ဣစ္စေဝ ပန ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သာတိသယော မဂ္ဂင်္ဂဓမ္မာနံ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသေသတော ဝါ အာရမ္မဏာဓိပတိဘူတာ မဂ္ဂင်္ဂဓမ္မာ ဟောန္တီ’’တိ။ သော တေသံ အာကာရောတိ ယော မဂ္ဂင်္ဂါနံ ဂရုံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပဝတ္တဓမ္မာနံ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယတာသင်္ခါတော အာကာရော၊ သော မဂ္ဂဿ အာဓိပတေယျဋ္ဌော။ ပုရိမော ပန အာဓိပတေယျဋ္ဌော သဟဇာတာဓိပတိဝသေန ဝုတ္တော။ အဘိသမေတဗ္ဗဋ္ဌောတိ ယထာဝုတ္တပီဠနာဒိအတ္ထမေဝ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာယ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝဒတိ။ တေန အဘိသမယသဒ္ဒံ ကမ္မတ္ထံ ဒဿေတိ။ အဘိသမယဿာတိ ဉာဏဿ။ ပဝတ္တိအာကာရောတိ ပရိဇာနနာဒိဝိသေသာကာရော။ သော ဟိ မဂ္ဂက္ခဏေ အသမ္မောဟတော ¶ သိဒ္ဓါ၊ ပစ္ဆာ ပစ္စဝေက္ခဏာဒိနာ ပါကဋော ဟောတိ။ အာကာရောပိ ဉာဏေန အရဏီယတော အတ္ထောတိ ဝုစ္စတီတိ ကတွာ တတိယနယော ဒဿိတော။ ပီဠနာဒိနာ ဒဿိတော ဝိသယဝိဘာဂေနပိ ဝိသယိဝိဘာဂေါ ဟောတိ ယထာ ‘‘ရူပသညာ၊ သဒ္ဒသညာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၇)။

ကုစ္ဆိတံ ¶ ခန္တိ ဂရဟိတံ ဟုတွာ အသာရံ။ ‘‘သမာဂမော’’တိအာဒိနာ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ သံ-သဒ္ဒဿ သံယောဂတ္ထဇောတကတ္တမာဟ။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဥဒိတ’’န္တိအာဒီသု ကေဝလဿ ပန္န-သဒ္ဒဿ၊ ဣတ-သဒ္ဒဿ စ ပယောဂေ ဥပ္ပတ္တိအတ္ထဿ အနုပလဗ္ဘနတော၊ ဥ-သဒ္ဒဿ စ ပယောဂေ ဥပလဗ္ဘနတော သော ဥပ္ပတ္တိအတ္ထံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဥပ္ပန္နံ ဥဒိတန္တိ ဧတ္ထာပီ’’တိ။ ဝိသုံ ပယုဇ္ဇမာနာတိ အာဂမ-ဣတ-ပဒေဟိ ဝိနာ ပယုဇ္ဇမာနာ။ သဓာတုကန္တိ အန္တောနီတေန ဓာတုနာ သဓာတုကံ။ တေနေဝ တေ ‘‘ဥပသဂ္ဂါ’’တိ စ ဝုတ္တာ။

ဒုက္ခဝိဝေကဘာဝန္တိ ဒုက္ခဝိဝိတ္တတံ။ နိဝတ္တိယာတိ နိဗ္ဗာနဿ။ နိဝတ္တေတွာတိ အနုပ္ပာဒသဒ္ဒေန ဝိသေသနဝသေန နိဝတ္တေတွာ။ နိရောဓပစ္စယတာ နိရောဓဿ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယတာ။ ပုဂ္ဂလသစ္ဆိကိရိယာဓမ္မဘာဝေဟီတိ ပုဂ္ဂလဓမ္မဘာဝေန သစ္ဆိကရဏဓမ္မဘာဝေန စ။ ဖလန္တိ အရိယဖလံ။ တဿာတိ နိဋ္ဌာနဘူတာယ ဖလသင်္ခါတာယ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ အဘိသမယဘူတာယ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ ပဋိပဒတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ပဋိဝိဇ္ဈနကာလေ နိပ္ပရိယာယေန ဗုဒ္ဓါဒိသမညာတိ အာဟ ‘‘ပဋိဝိဒ္ဓကာလေ ပဝတ္တ’’န္တိ။ တတော ဧဝါတိ တေန ပကာသိတတ္တာ ဧဝ။

တန္နိမိတ္တဘာဝေါတိ ဇာတိအာဒိ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန ဒုက္ခဿ ကာရဏဘာဝေါ၊ န သမုဒယသစ္စံ ဝိယ ပဘဝဘာဝေန။ ဥဒယဗ္ဗယပီဠိတဘာဝေါ သင်္ခါရဒုက္ခတာ။ ပဝတ္တနမေဝါတိ ပဝတ္တိ ဧဝ။ ကိစ္စံ ရသောတိ ရသဿ ကိစ္စတ္ထတံ ဒဿေတိ။ ပဝတ္တိနိဝတ္တီသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ အဝိကာရတာ ဝိကာရာဘာဝေါ နိစ္စတာ။

မရီစိမာယာအတ္တာနန္တိ မရီစိယာ မာယာယ အတ္တနော စ အရိယဉာဏဿာတိ အရိယာနံ ဉာဏဿ။ တေန အရိယာနံ မဂ္ဂဉာဏာနုသာရေန ပဝတ္တနကဉာဏမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အဝိတထဂါဟကဿာ’’တိအာဒိ ¶ ။ တေသန္တိ ပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနံ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဉာဏဿ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာ ဂေါစရဘာဝေါ၊ ဣတရဿ အာရမ္မဏဘာဝေါ။ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာ၊ အာရမ္မဏဘာဝေါ ဝါ ပဋိဝေဓဉာဏဿ ဂေါစရဘာဝေါ၊ ဣတရဿ အာရမ္မဏဘာဝေါဝ။

ဗာဓကပ္ပဘဝဘာဝေနာတိ ဗာဓကဿ ဥပ္ပာဒကဘာဝေန ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ န တဏှာ ဗာဓကဘာဝေန ဂဟိတာ ပဝတ္တိပဝတ္တိဟေတူနံ အသင်္ကရဝသေန ဗောဓနတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေပိ အယမတ္ထဝဏ္ဏနာ ယုဇ္ဇတေဝ ¶ ။ ယဒိပိ ဧဝံ ‘‘ဒုက္ခမေဝ ဗာဓက’’န္တိ နိယမာနုပပတ္တိ၊ သမုဒယဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ စာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဇာတိအာဒီနံ ဝိယ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဗာဓကတ္တဿ ဗာဓကတ္တေ စ နိယမောတိ အာဟ ‘‘ဒွိဓာပိ ဗာဓကတ္ထာဝဓာရဏေနာ’’တိ။ ယထာ ဟိ ဗာဓကတ္တဿ ဒုက္ခေ နိယတတာ၊ ဧဝံ ဒုက္ခဿ စ ဗာဓကတ္တေ နိယတတာတိ။ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ တဏှာယ ဧဝ သမုဒယဘာဝဿ ဒဿိတတ္တာ တဏှာဝသေန နိယမံ ဒဿေန္တော ‘‘န တဏှာယ ဝိနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ ဟေသာတိ။ ‘‘ကုသလေဟိ ဝိနာ’’တိအာဒိနာ ဒုက္ခဟေတုတာယ တဏှာယ ပဓာနဘာဝမာဟ။ တထာ ဟိ သာ ကမ္မဝိစိတ္တတာယ ဟေတုဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ ဝိသေသေန ကမ္မဿ သဟကာရိကာရဏံ ဟောတီတိ။ ဒွိဓာပိ နိယမေနာတိ မဂ္ဂေါဝ နိယျာနံ၊ နိယျာနမေဝ စ မဂ္ဂေါတိ ဒွိပ္ပကာရေန နိယမေန။

ဝစီသစ္စံ သစ္စဝါစာ၊ တံသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ စာတိ အာဟ ‘‘ဝိရတိသစ္စေတိ မုသာဝါဒဝိရတိယ’’န္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိရတိသစ္စံ သမာဒါနဝိရတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသမ္ပိ န သမာဒါနမတ္တံ ဝိရတိသစ္စံ၊ အထ ခေါ သမာဒါနာဝိသံဝါဒနံ။ တံ ပန ပဋိညာသစ္စတ္တာ မုသာဝါဒဝိရတိယေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ အညဝိရတီသု သစ္စသဒ္ဒေါ နိရုဠှော’’တိ။ သတိပိ ဒုက္ခသမုဒယာဝဗောဓေ ယာဝဒေဝ နိရောဓမဂ္ဂါဓိဂမတ္ထာ ပညာဘာဝနာတိ ပစ္ဆိမဒွယဿေဝ သစ္စတ္ထံ သာတိသယံ၊ တဒဓိဂမဿ စ အဝိဝါဒဟေတုကံ သုတ္တေ ဝိဘာဝိတံ ဒဿေန္တော ‘‘တဿ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဌာနံ နတ္ထီတိ အတ္တနော ဝါဒပတိဋ္ဌာပနကာရဏံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ အတ္တဘာဝပဋိလာဘေနေဝ သတ္တာနံ ဇာတိအာဒီနံ ပတ္တိ သမ္မုခီဘာဝေါ စ ဇာယတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပတ္တတာ၊ ပစ္စက္ခတာ စ ပဌမတာ’’တိ။ ဘဂဝတော ဒေသနာက္ကမေနေဝ ဝါ ပဌမာဒိတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ပရိဇနနာဒီဟီတိ ¶ ပရိညာပ္ပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဟိ၊ နိဿက္ကဝစနဉ္စေတံ အညသဒ္ဒပေက္ခာယ။ ဓမ္မဉာဏကိစ္စန္တိ သဘာဝဓမ္မာဝဗောဓကိစ္စံ။ ပရိညေယျာဒီနိ ဧတပ္ပရမာနေဝါတိ ဣတော ပရံ နေယျံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။

ဒုက္ခာဒီနံ အရိယသစ္စဘာဝဿ အနုရူပံ ယုတ္တံ၊ အာစရိယပရမ္ပရာဂတံ ဝါ သဝနံ အနုဿဝေါ။ သုတာနုသာရေန၊ အညထာ ဝါ ကက္ခဠဖုသနာဒိအနိစ္စာဒိသဘာဝသာမညာကာရပရိဂ္ဂဏှနံ အာကာရပရိဝိတက္ကော။ ယထာဝိတက္ကိတာကာရဿ ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာယ ဒဿနဘူတာယ ပညာယ နိဇ္ဈာနက္ခမနံ ရောစနံ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိ ¶ ။ အာဒိစ္စော ဝိယ ပဘာယ နိရောဓံ ဖုသတိ သစ္ဆိကရောတိ ကိလေသန္ဓကာရံ ဝိဒ္ဓံသေတိ။ စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ ပဿတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုက္ခံ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ။

ကာလန္တရဒဿနန္တိ နာနာဘိသမယံ ဝဒတိ။ ဧကဒဿိနောတိ ဧကသစ္စဒဿိနော။ န ယောဇေတဗ္ဗာ သိယာတိ ယောဇနာယဉ္စ သဗ္ဗဒဿနံ ဒဿနန္တရပရမန္တိ ဒဿနာနုပရမော အာပဇ္ဇေယျ၊ သစ္စာနဉ္စ နာနာဘိသမယေ ဒုက္ခဒဿနာဒီဟိ ပဌမမဂ္ဂါဒိပ္ပဟေယျာနံ သံယောဇနတ္တယာဒီနံ ဧကဒေသပ္ပဟာနံ အာပဇ္ဇတိ။ တထာ စ သတိ ဧကဒေသသောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌတာ၊ တဒနန္တရဉ္စ ပတ္တဗ္ဗေန ဖလေန ဧကဒေသသောတာပန္နတာ စ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ န သစ္စာနံ နာနာဘိသမယော ယုတ္တော။ ယထာ စ နာနာဘိသမယော န ယုတ္တော၊ ဧဝံ အာရမ္မဏာဘိသမယောပိ။ ယဒိ ဟိ အာရမ္မဏကရဏေန စတုသစ္စာဘိသမယော ဣစ္ဆိတော၊ န မဂ္ဂေါ သယမေဝ အတ္တာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အပရိပုဏ္ဏော သစ္စာဘိသမယော သိယာ။ အညေန မဂ္ဂေန မဂ္ဂေါ အာလမ္ဗီယတီတိ ပရိပုဏ္ဏောဝါတိ စေ? ဧဝံ သတိ ယေန မဂ္ဂေန မဂ္ဂေါ အာလမ္ဗိတော၊ သောပိ အညေန၊ သောပိ အညေနာတိ အနဝဋ္ဌာနံ သိယာ၊ တသ္မာ န အာရမ္မဏပဋိဝေဓတော စတုသစ္စာဘိသမယော ယုတ္တော၊ ဝုတ္တနယေနေဝ ပန ယုတ္တော။ ကိဉ္စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ သမုစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗဉ္စ အာလမ္ဗိတွာ ပရိစ္ဆေဒသမုစ္ဆေဒဘာဝနာ မဂ္ဂဉာဏဿ န ယုတ္တာ တတော အနိဿဋဘာဝတော၊ သဗ္ဗသင်္ခတဝိနိဿဋံ နိဗ္ဗာနမေဝ ပန အာရမ္မဏတာ ယုတ္တာ။ အဟေတုကဒိဋ္ဌိ အကိရိယဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ ဟေတုဗျာပါရောဝ ပရမတ္ထတော ကိရိယာတိ ကတွာ။

ပဝတ္တေတီတိ သဇ္ဇတိ၊ ပဝတ္တိယာ ဝါ ဟေတု ဟောတိ။ နိဝတ္တေတီတိ သံဟရတိ ပလယံ ဂမေတိ၊ ပလောကတာဒိဝသေန ဝါ မောက္ခဟေတု ဟောတိ။ ပဓာနတောတိ ပကတိတော၊ ယံ ‘‘အဗျတ္တ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။

‘‘ကာလော ¶ ကရောတိ ဘူတာနိ၊ ကာလော သံဟရတီ ပဇာ၊

ကာလော သုတ္တေ ဇာဂရတိ၊ ကာလော ဟိ ဒုရတိက္ကမော’’တိ။ –

ဧဝံဝါဒါ ကာလဝါဒိနော။ ‘‘ကဏ္ဋကဿ တိခိဏတာ၊ ကပိဋ္ဌဖလာဒီနံ ပရိမဏ္ဍလတာ၊ မိဂပက္ခိသရီသပါဒီနံ ဝိစိတ္တဘာဝေါတိ ဧဝမာဒယော ကေန ကာရိတာ? သဘာဝေနေဝ သိဒ္ဓါ၊ ဧဝံ သဗ္ဗမ္ပိ၊ န ဧတ္ထ ကဿစိ ကာမကာရော’’တိ ဧဝံဝါဒါ သဘာဝဝါဒိနော။ ‘‘လောကော နိယတော အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတာဘေဇ္ဇမဏိသဒိသော ¶ ၊ န ဧတ္ထ ကဿစိ ပုရိသကာရော’’တိ ဧဝံပဝတ္တဝါဒါ နိယတိဝါဒိနော၊ –

‘‘ယဒိစ္ဆာယ ပဝတ္တန္တိ၊ ယဒိစ္ဆာယ နိဝတ္တရေ၊

ယဒိစ္ဆာယ သုခဒုက္ခံ၊ တသ္မာ ယဒိစ္ဆတီ ပဇာ’’တိ။ –

ဧဝံပဝတ္တဝါဒါ ယဒိစ္ဆာဝါဒိသင်္ခါတာ အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိဝါဒိနော စ ဧတ္ထ သဘာဝဝါဒေ ဧဝ အန္တောဂဓာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အဏူဟိ လောကော ပဝတ္တတီတိ အာဇီဝကဝါဒံ သန္ဓာယာဟ။ သော ဟိ အကာရဏပရိဂ္ဂဟော။ ကဏာဒဝါဒေါ ပန ဣဿရိစ္ဆာဝသေန အဏူနံ သံယောဂဝိယောဂတော လောကဿ ပဝတ္တိနိဝတ္တိံ ဝဒတိ။ ပဓာနဿ အပ္ပဝတ္တီတိ မဟတာဒိဘာဝေန အပရိဏာမော၊ အနဘိဗျတ္တိ ဝါ။ ‘‘အဟမညော၊ ပကတိ အညာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တပကတိပုရိသန္တရဇာနနေန အတ္တသုခဒုက္ခမောဟေသု အဝိဘာဂဂ္ဂဟဏေ နိဝတ္တိတေ ကိရ ဝုတ္တနယေန ပဓာနံ နပ္ပဝတ္တတိ၊ သော ဝိမောက္ခောတိ ကာပိလာ။ ဧဝမာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဟာဗြဟ္မုနော သမီပတာ၊ သံယောဂေါတိ ဧဝမာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧကတ္တာတိ ဧကဘာဝတော ဧကောပိ ဝုတ္တော။ တယောတိ ကိစ္စဝိဘာဂေန။ တာနီတိ သမ္မာဝါစာဒိသီလာနိ။ ဆန္ဒဿ သဒ္ဒဟနာနုကူလာပိ ဆန္ဒနဝသေန ပဝတ္တိ ဟောတီတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယသဒ္ဓါဗလေဟိ သဒ္ဓိံ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ ဝုတ္တော။ တာဒိသေ ကာလေ ဥပေက္ခာနိမိတ္တာနုဗြူဟနေန ဥပကာရာ သမာဓိဿ သမဝါဟိတာဝသေန တာဒိသကိစ္စာဝ ဥပေက္ခာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဝိဃာတကတ္တာတိ သံဟရဏီယဝသေန ဝိဟန္တဘာဝတော။

အရိယသစ္စဒွယန္တိ သမုဒယမဂ္ဂသစ္စဒွယံ။ တေနေဝါတိ ယထာဝုတ္တဒုက္ခာဒိသဒ္ဒါနံ ပရိညေယျာဒိဝါစကတ္တာ ¶ ဧဝ။ အာဒိပဒသင်္ဂဟောတိ ‘‘ဒုက္ခံ၊ န အရိယသစ္စ’’န္တိ ဣမိနာ စတုက္ကေ အာဒိပဒေ သင်္ဂဟော။ တဒပေက္ခန္တိ အရိယသစ္စသဒ္ဒါပေက္ခံ ဒုက္ခသဒ္ဒံ။ စတုတ္ထပဒသင်္ဂဟောတိ ‘‘နေဝ ဒုက္ခံ၊ န အရိယသစ္စ’’န္တိ ဣမိနာ ပဒေန သင်္ဂဟော။ အဝသေသကိလေသာဒယောတိ တဏှာဝဇ္ဇကိလေသာ အဝသေသာကုသလာ၊ သာသဝါနိ ကုသလမူလာနိ၊ သာသဝါ စ ကုသလဓမ္မာ။ တေ ဟိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ သမုဒယဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ န အရိယသစ္စဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘သမုဒယော၊ န အရိယသစ္စ’’န္တိ။ အညာနိ မဂ္ဂင်္ဂါနီတိ ဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဧတ္ထာယံ ယောဇနာ – အတ္ထိ ¶ သမုဒယော၊ န အရိယသစ္စံ၊ အတ္ထိ အရိယသစ္စံ၊ န သမုဒယော၊ အတ္ထိ သမုဒယော စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ၊ အတ္ထိ နေဝ သမုဒယော၊ န အရိယသစ္စံ။ တတ္ထ ပဌမပဒံ ဝုတ္တတ္ထံ။ နိရောဓော အရိယသစ္စံ၊ န သမုဒယော၊ တဏှာ သမုဒယော စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ၊ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ သာမညဖလာနိ စ ယဿ ပဟာနာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ၊ တဒဘာဝတော နေဝ သမုဒယော၊ န အရိယသစ္စံ။ ဣတရသစ္စဒွယံ အရိယသစ္စံ တဿ တဿ ပဘာဝကဋ္ဌေန သိယာ သမုဒယော၊ န ပန ယဿ ပဟာနာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္ထေန။ ဣတရစတုက္ကဒွယေပိ အာဒိပဒံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ သေသေသု သမုဒယော အရိယသစ္စံ၊ န နိရောဓော၊ အသင်္ခတဓာတု နိရောဓော စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ၊ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ၊ သာမညဖလာနိ စ ယဿ သစ္ဆိကိရိယာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္ထေန နေဝ နိရောဓော၊ န အရိယသစ္စံ။ ဣတရသစ္စဒွယံ အရိယသစ္စံ၊ နိရောဓဓမ္မတာယ သိယာ နိရောဓော၊ န ပန ယဿ သစ္ဆိကိရိယာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္ထေန။ တထာ နိရောဓော အရိယသစ္စံ၊ န မဂ္ဂေါ၊ အရိယမဂ္ဂေါ မဂ္ဂေါ စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ၊ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ၊ သာမညဖလာနိ စ ယဿ ဘာဝနာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္ထေန နေဝ မဂ္ဂေါ၊ န အရိယသစ္စံ။ ဣတရသစ္စဒွယံ သိယာ မဂ္ဂေါ ဥပပတ္တိမဂ္ဂဘာဝတော၊ န ပန ယဿ ဘာဝနာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္ထေန။

သန္တန္တိ သမာနံ။ ဧဝံ ဣတရေသုပီတိ ကာတဗ္ဗာပိ ကိရိယာ ကာရကရဟိတာ ကေဝလံ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ တာယ ပဝတ္တမာနာယ ပစ္စယသာမဂ္ဂီ ကိရိယံ ကရောတီတိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ နိဗ္ဗုတိဂမကေသုပိ ဧသေဝ နယော။

သာသဝတာ အသုဘတာ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတော။ ဒုက္ခာဒီနန္တိ ဒုက္ခသမုဒယမဂ္ဂါနံ။ သမုဒယာဒိဘာဝေါတိ ဒုက္ခဿ သမုဒယမဂ္ဂဘာဝေါ၊ သမုဒယဿ မဂ္ဂဒုက္ခဘာဝေါ၊ မဂ္ဂဿ ဒုက္ခသမုဒယဘာဝေါ စ၊ န ပန နိရောဓဘာဝေါ ဒုက္ခာဒီနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အညမညသမင်္ဂိတာတိ ဒုက္ခာဒီနံ ¶ ဣတရီတရသဘာဝယောဂေါ။ တဏှာယာတိ အာဓာရေ ဘုမ္မံ။ ပုနဗ္ဘဝဿာတိ ပုနဘဝသင်္ခါတဿ အာယတိဒုက္ခဿ။ ပကတိဝါဒီနန္တိ ကာပိလာနံ။ ဝိကာရာတိ မဟတာဒယော ဗျတ္တာ။ ဝိဘာဝတောတိ အဘိဗျတ္တိတော၊ ပရိဏာမတော ဝါ ပုဗ္ဗေ။ ပဋိပ္ပလီနာ စာတိ ပစ္ဆာ ပကတိယံ ပလယံ ဂတာ ဝေသမ္မံ မုဉ္စိတွာ သတ္တာဒိသမဘာဝေန အန္တော သမောရုဒ္ဓါ။ တေနာဟ ‘‘ပကတိဘာဝေနေဝ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ။ ပကတိဘာဝေနေဝါတိ အဗျတ္တဘာဝေနေဝ ¶ ။ သမုဒယဘာဝေနာတိ တဏှာသင်္ခါတပဘဝဘာဝေန။ အညထာ တံသမ္ပယုတ္တအဝိဇ္ဇာဒီနမ္ပိ သမုဒယဘာဝေါ လဗ္ဘတေဝါတိ။ အဝိဘတ္တေဟီတိ ဝေသမ္မဝိရဟေန ပကတိဘာဝံ ဂတေဟိ။ ‘‘ဝိကာရေဟီ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တေ ‘‘မဟန္တာ’’တိအာဒိနာ သရူပတော ဒဿေတိ။ တတ္ထ မဟန္တောတိ မဟာဗုဒ္ဓိ။ တဉှိ ကာပိလာ ‘‘မဟာအဇ္ဈာသယော’’တိ စ ဝေါဟရန္တိ။ ရူပတမ္မတ္တာဒယော ပဉ္စ တမ္မတ္တာ၊ အဟံကာရော စာတိ ဆ အဝိသေသာ။ စက္ခု သောတံ ဃာနံ ဇိဝှာ ကာယော ဝါစာ ပါဏိ ပါဒေါ ပါယု ဥပတ္ထံ မနောတိ ဧကာဒသိန္ဒြိယာနိ။ ပထဝီ အာပေါ တေဇော ဝါယော အာကာသန္တိ ပဉ္စ ဘူတဝိသေသာ၊ တေဟိ။ ‘‘ပကတိဘာဝေနေဝ ဌိတေဟီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အဝိဘတ္တေဟီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝဒတိ။ သဂဗ္ဘာတိ သဗီဇာ အသုညတာ။ တန္တူသူတိ သုတ္တေသု သမဝါယိကာရဏဘူတေသု။ တထာ ကပါလေသု။ တိဝိဓဉှိ တေ ကာရဏံ ဝဒန္တိ ဥပါဒါနကာရဏံ နိမိတ္တကာရဏံ သမဝါယိကာရဏန္တိ။ တတ္ထ တုရိဝေမသလာကာဒယော ဥပါဒါနကာရဏံ။ တန္တဝါယော နိမိတ္တကာရဏံ။ တန္တဝေါ သမဝါယိကာရဏန္တိ။ ဒွီသု အဏူသူတိ ပထဝီဘူတေသု ဝါ အာပေါတေဇောဝါယောဘူတေသု ဝါ ဒွီသု ပရမာဏူသု။ ဣဓဗုဒ္ဓိဝေါဟာရဇနကောတိ ‘‘ဣဓ တန္တူသု ပဋော၊ ဣဓ ကပါလေသု ဃဋော၊ ဣဓ ဗီရဏေသု ဃဋော’’တိအာဒိနာ နယေန ဟေတုဖလာနံ သမ္ဗန္ဓဘူတေန သတ္တာနံ ဣဓဗုဒ္ဓိဝေါဟာရာ ဇာယန္တိ။ သော ဂေါဝိသာဏာနံ ဝိယ အဝိသုံ သဟသိဒ္ဓါနံ သမ္ဗန္ဓော သမဝါယော။ ခါဏုသေနာနံ ဝိယ ပန ဝိသုံသိဒ္ဓါနံ သမ္ဗန္ဓော သံယောဂေါ။ တီသု အဏူသု တိအဏုကံ ဖလံ သမဝေတံ ဧကီဘူတမိဝ သမ္ဗန္ဓန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘သမဝေတ’’န္တိ ဧတဿ ‘‘ဧကီဘူတမိဝ သမ္ဗန္ဓ’’န္တိ ဣဒံ အတ္ထဝိဝရဏံ။ မဟာပရိမာဏန္တိ မဟန္တပရိမာဏံ မဟာပထဝီအာဒိကံ ဧကံ ဖလံ၊ ယံ တေ ‘‘ကာရိယံ ဒြဗျ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ယေဟိ ကာရဏေဟိ အာရဒ္ဓံ ကာရိယဒြဗျံ၊ တဒန္တောဂဓာနိ ဧဝ တာနိ ကာရဏာနိ မညန္တီတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော အန္တောဂဓေဟိ ကာရဏေဟီ’’တိ။ သတိ သမဝါယေ ဟေတုမှိ ဖလံ သမဝေတန္တိ ဖလေ ဟေတု သိယာ၊ တံ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမဝါယာဘာဝါ ဖလေ ဟေတု နတ္ထီတိ ဟေတုသုညံ ဖလ’’န္တိ။

အာဟာရဘေဒေတိ ကဗဠီကာရာဒိအာဟာရဝိသေသေ။ တပ္ပစ္စယဓမ္မဘေဒေတိ အဇ္ဈောဟရဏီယဝတ္ထုသဠာယတနအဝိဇ္ဇာအဘိသင်္ခါရသင်္ခါတေ တေသံ ပစ္စယဘူတဓမ္မဝိသေသေ၊ ဩဇဋ္ဌမကရူပဝေဒနာပဋိသန္ဓိဝိညာဏနာမရူပသင်္ခါတေ ¶ ဝါ တန္နိဗ္ဗတ္တဓမ္မဝိသေသေ၊ တေ ပစ္စယာ ဧတေသံ ဓမ္မဝိသေသာနန္တိ တပ္ပစ္စယဓမ္မဘေဒါ ¶ ။ ရူပါဒိအာရမ္မဏဝသေန ဝါတိ ယောဇနာ။ ယာနဒွယဝသေနာတိ သမထဝိပဿနာယာနဒွယဝသေန။ ကိဉ္စာပိ မဂ္ဂက္ခဏေ သမထဝိပဿနာ ယုဂနဒ္ဓါဝ၊ ယထာ ပန သုညတာဒိသမညာ၊ ဧဝံ သမထဝိပဿနာသမညာပိ အာဂမနတော မဂ္ဂဿ သိယုန္တိ အာဟ ‘‘အာဂမနဝသေန ဝုတ္တော’’တိ။ ယဿ ဝါ ပညိန္ဒြိယံ အဓိကံ၊ တဿ မဂ္ဂေါ ဝိပဿနာ၊ ဣတရဿ သမထောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သမာဓိဇာတိ သမာဓာနဋ္ဌောဝ။ တတော ဧဝါတိ သမာဓိအနုဂုဏကိရိယတ္တာဝ။

အာဒါယ ဦဟိတွာတိ ဂဟေတွာ ဝိယ တက္ကေတွာ ဝိတက္ကေတွာ။ ဒွိန္နန္တိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပာနံ။ ပုရိမကာလဿ ဝိယ နိဒ္ဒေသော ယထာ ‘‘ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ’’တိ၊ ‘‘ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ တယော မဟာဘူတာ’’တိ စ။

ဩဂါဟိတုန္တိ ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ။ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ သဏှတ္တံ။ သုခုမာယ ပညာယ ဂဟေတဗ္ဗတာယ သုခုမတ္တံ။ ဣတီတိ ဣမိနာ ကမေနာတိ အယမတ္ထောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဣတိသဒ္ဒေန ဝိဇာနနက္ကမံ ဒဿေတီ’’တိ။ ဧဝံ ပကာရေဟီတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဇောတိယမာနော ဧဝ အတ္ထော ပကာရ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စတီတိ ‘‘ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝိဇာနနကာရဏဘူတေ နယေ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတီတိ ဝါ နိဒဿနတ္ထော။ တေန ဝုတ္တပ္ပဘေဒေ ပစ္စာမသနဝသေန နိဒဿေတိ။ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဣဒမတ္ထော။ တေန ဧဝံ ပကာရေဟီတိ ဣဒံပကာရေဟိ၊ ဤဒိသေဟီတိ အတ္ထော။

ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသော

ဇာတိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၀။ ‘‘ဇာတိအာဒိနိဒ္ဒေသေ’’တိ ဣမိနာ ‘‘တတ္ထာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝဒတိ။ ဒုက္ခမာတိကာတိ ¶ ဒုက္ခဒုက္ခာဒီနံ ဒုက္ခဝိသေသာနံ ဥဒ္ဒေသော။ ပဒဒွယေတိ ‘‘ပရိယာယဒုက္ခံ၊ နိပ္ပရိယာယဒုက္ခ’’န္တိ ဧတသ္မိံ ပဒဒွယေ။

ဒုက္ခတ္တာယေဝါတိ ¶ နိပ္ပရိယာယဒုက္ခတံ ဝဒတိ။ သဘာဝေန နာမံ ဝိသေသေတီတိ အနွတ္ထသညတံ ဒဿေတိ။ ပုရိမေန သဘာဝဒုက္ခဝါစကေန ဒုက္ခသဒ္ဒေန။ သော ဟိ ဝိသေသနံ အဝစ္ဆေဒကဘာဝတော ပစ္ဆိမံ သင်္ခါရဒုက္ခဋ္ဌံ ဝိသေသေတိ။ သော ဟိ နိဝတ္တေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ အဝစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော။ တေနာတိ ဝိပရိဏာမအဓိဋ္ဌာနာဒိပကာရဝိသေသေန။

ဒေသေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ သင်္ခိပနံ ဣဓ သင်္ခေပေါ၊ သော စ တဗ္ဗိဘာဂါနံ သာဓာရဏဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သင်္ခေပေါ သာမည’’န္တိ။ အန္တောကရိတွာတိ အန္တောဂဓေ ကတွာ၊ သင်္ဂဟေတွာ ဝါ။ ဥဘယထာပီတိ သင်္ခေပတောပိ ဝိတ္ထာရတောပိ။ သာဓာရဏဘာဂါနံ ဝိဘဇနံ ဝိဘာဂေါ၊ ဝိတ္ထာရောတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသေသော’’တိ။ ဝိသေသန္တရနိဝတ္တကောတိ ဝိဘာဂန္တရာသင်္ဂါဟကော။

၁၉၁။ အပရတ္ထာတိ ဘုမ္မဝစနံ သာမိအတ္ထေ ယထာ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ပါဒက’’န္တိ အာဟ ‘‘သာမိအတ္ထေပိ ဟိ အပရတ္ထသဒ္ဒေါ သိဇ္ဈတီ’’တိ။ သိဒ္ဓိ ပန ‘‘ဣတရာဟိပိ ဒိဿတီ’’တိ ဣမိနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ စ ဧဝံ သဒ္ဒေါ သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ ပါဠိယံ သာမိဝသေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ဘုမ္မဝသေန ဒဿိတန္တိ ဒီပေန္တော ‘‘တေသံ တေသန္တိ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အပရဿာတိ အပရဿ သတ္တဿ။ မနုဿာဒိဘေဒေါ ဥပပတ္တိဘဝေါ ဂတိ၊ တဗ္ဗိသေသဘူတာ ခတ္တိယာဒိသာမညာဓိဋ္ဌာနာ ခန္ဓာ ဇာတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဉ္စဂတိဝသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။

တိဏာကာရောတိ တိဏဝိကပ္ပော၊ တိဏဝိသေသောတိ အတ္ထော။ ဧဝန္တိ နိဒဿနေ။ တေန ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပဌမံ ဝိညာဏပါတုဘာဝံ ပစ္စာမသတိ။ တဒုပါဒါယာတိ တတော ပဋ္ဌာယ။ အရိယဘာဝကရဏတ္တာတိ အရိယဘာဝကာရဏတ္တာ။ ကရောတီတိ ဟိ ကရဏံ။ အရိယသဒိသတ္တာ ဝါ အရိယသီလံ။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာနမ္ပိ ဟိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ အရိယသီလသဒိသံ။ အာကာရဝိကာရာတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာဒိအာကာရဝိကတိယော။ သဟုပ္ပာဒကာတိ ဥပ္ပာဒသဟိတာ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာ ခန္ဓာ။ အာယတနဝသေနာတိ ပရိပုဏ္ဏာပရိပုဏ္ဏာယတနဝသေန။ ယောနိဝသေနာတိ အဏ္ဍဇာဒိယောနိဝသေန။ ဧကေကေနေဝ ပဒေနာတိ ယထာ ဒုတိယနယေ ဇာတိအာဒိပဒေသု ဒွီဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ပရိပုဏ္ဏာပရိပုဏ္ဏာယတနယောနိဝိဘာဂေန သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ ဇာတိ ဒဿိတာ၊ န ဧဝမိဓ။ ဣဓ ¶ ပနေတေသု ဧကေကေနေဝ ပဒေန အဝိဘာဂတော ¶ သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ။ ဥဘယတ္ထာတိ ပုရိမပစ္ဆိမနယေသု ဘာဝနိဒ္ဒေသောဝ ယုတ္တော။ အနဘိဟိတေ ဝိဘတ္တိဝိဓာနံ၊ နာဘိဟိတေတိ။ ပါကဋာ နိဗ္ဗတ္တီတိ အဘိဗျတ္တာ နိဗ္ဗတ္တိ။

ဒွိန္နံ ဒွိန္နန္တိ ဧကဝေါကာရဘဝေ ရူပါယတနဓမ္မာယတနဝသေန ဒွိန္နံ၊ စတုဝေါကာရဘဝေ မနာယတနဓမ္မာယတနဝသေန ဒွိန္နံ။ သေသေတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ။ ပဉ္စန္နန္တိ စက္ခုသောတမနောရူပဓမ္မာယတနဝသေန ပဉ္စန္နံ။ တာနိ ဟိ ရူပဘဝေ ပဉ္စဝေါကာရေ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကာမဓာတုယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနန္တိ ယောဇနာ။ ဝိကလာဝိကလိန္ဒြိယာနန္တိ အပရိပုဏ္ဏပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ သတ္တာနံ။ ဣန္ဒြိယဝသေနေဝ ဟိ အာယတနာနံ ဝေကလ္လံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဝိကလိန္ဒြိယဿ သတ္တန္နံ နဝန္နံ ဒသန္နံ ပုနပိ ဒသန္နံ၊ ဣတရဿ ဧကာဒသန္နံ အာယတနာနံ ဝသေန သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတ္တန္နန္တိ ကာယမနောရူပဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မာယတနဝသေန သတ္တန္နံ။ ဂဗ္ဘသေယျကဉှိ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ နဝန္နန္တိ စက္ခုသောတသဒ္ဒါယတနဝဇ္ဇာနံ နဝန္နံ။ အန္ဓဗဓိရဝသေန ဟိဒံ ဝုတ္တံ။ ဒသန္နန္တိ စက္ခုသဒ္ဒဝဇ္ဇာနံ။ ပုန ဒသန္နန္တိ သောတသဒ္ဒဝဇ္ဇာနံ။ အန္ဓဝသေန၊ ဗဓိရဝသေန စေတံ ဒွယံ ဝုတ္တံ။ ဧကာဒသန္နန္တိ သဒ္ဒဝဇ္ဇာနံ။

တံဒုက္ခဘာဝေါတိ ပရိယာယဒုက္ခဘာဝေါ။ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိနိဝါရဏေနာတိ ဥပ္ပလပဒုမာဒီသု ဥပ္ပတ္တိပဋိက္ခေပေန အဘာဝကထနေန။ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိကာရဏေတိ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘူတေ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေ။

မရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၃။ ခန္ဓဘေဒဿာတိ ခန္ဓဝိနာသဿ။ သောတိ ခန္ဓဘေဒေါ။ ပဗန္ဓသမုစ္ဆေဒေါတိ ပဗန္ဓဿ အစ္စန္တသမုစ္ဆေဒေါ။ တဗ္ဘာဝတောတိ သမ္မုတိမရဏဘာဝတော။ တဒေကဒေသဘာဝတောတိ တဒဝယဝဘာဝတော။ တဿေဝ နာမန္တိ အသမ္မောဟတ္ထံ ဝုတ္တံ သဗ္ဗဿာပိ ဧကကမ္မနိဗ္ဗတ္တဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒဘာဝတော။ သမ္မုတိမရဏမေဝ ဟိ ဇာတိက္ခယမရဏံ၊ တံ ပန ဇာတိက္ခယမရဏံ ဥပက္ကမမရဏံ၊ သရသမရဏန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သရသမရဏမ္ပိ အာယုက္ခယမရဏံ၊ ပုညက္ခယမရဏန္တိ ဒုဝိဓံ။ ဧဝမေတေသံ တဒေကဒေသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဉ္စေတ္ထ ဥပက္ကမမရဏံ၊ တံ အကာလမရဏံ။ သရသမရဏံ ကာလမရဏံ။ မရဏေန သတ္တာ ယထာလဒ္ဓအတ္တဘာဝေန ဝိယုဇ္ဇန္တီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပတ္တိဘဝက္ခန္ဓေဟိ ဝိယောဇေတီ’’တိ။

ကာရဏတ္ထောတိ ¶ ¶ မူလတ္ထော။ မူလဉှိ ‘‘အာဒီ’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ၊ ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉)။ တေနာဟ ‘‘သန္ဓိဗန္ဓနစ္ဆေဒမူလကန္တိ အတ္ထော’’တိ။

ဖလကိရိယာဂဗ္ဘာ ဤဒိသီ ဟေတုကိရိယာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အန္တောဂဓာ’’တိ။ ဗျသနဿ ဟိ အာပါဒကေဟိ အာပါဒနံ အာပါဒေတဗ္ဗအာပတ္တိယာ သဟေဝ သိဇ္ဈတီတိ။

သောကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၄။ သုခံ ဟိနောတိ ပဝတ္တတိ ဧတေနာတိ သုခကာရဏံ ဟိတံ။ ဘောဂဗျသနာဒိပဒတ္ထဝိသေသန္တိ ဘောဂဗျသနံ၊ သီလဗျသနန္တိ ဧဝံ ဘောဂသီလပဒါနံ ဝသေန အတ္ထဝိသေသံ။ သမာသဝိသေသန္တိ ‘‘ရောဂေါယေဝ ဗျသနံ၊ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဗျသန’’န္တိ သမာနာဓိကရဏဝသေန သမာသဝိသေသံ။ အန္နပါနဝတ္ထယာနာဒိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဘောဂေါတိ အဓိပ္ပေတော၊ သော စ ဓမ္မသမူဟဘာဝေန။ တဗ္ဗိနာသာတိ ဉာတိဘောဂဗျသနာနိ ဝုတ္တာနီတိ တေ ဝိကာရဘာဝေန ပညာပေတဗ္ဗတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိမတ္တာ။ ပရိနိပ္ဖန္နံ နာမ ခန္ဓပဉ္စကံ။ အတံသဘာဝတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိ အပရိနိပ္ဖန္နာ၊ အနိပ္ဖန္နာ စ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အပရိနိပ္ဖန္နတံ သန္ဓာယ အနိပ္ဖန္နာနီတိ အာဟာ’’တိ။ န ဟိ ပဏ္ဏတ္တိ ကေနစိ နိပ္ဖာဒီယတိ။ အညတ္ထာပိ အပရိနိပ္ဖန္နေ အနိပ္ဖန္နဝေါဟာရော အာဂတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိနိပ္ဖန္နတံယေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာမဉ္စေတ္ထ အပရိနိပ္ဖန္နံ ‘‘အနိပ္ဖန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘နိပ္ဖန္န’’န္တိ ပန န ပရိနိပ္ဖန္နမေဝ ဝုစ္စတိ၊ နာပိ သဗ္ဗော သဘာဝဓမ္မောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ နိပ္ဖန္နတာ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနိပ္ဖန္နတာ သဘာဝဓမ္မတ္တေပိ ကေနစိ န နိပ္ဖာဒီယတီတိ ကတွာ။

သင်္ကုစိတံ စိန္တနန္တိ ပီတိသောမနဿပဋိပက္ခတော၊ ဒေါသသမ္ပယောဂတော စ အာရမ္မဏေ အနဘိရတိပ္ပဝတ္တိမာဟ။ အန္တော အတ္တနော နိဿယဿ နိဒ္ဒဟနဝသေန ဝါ ဈာနံ စိန္တနံ အန္တောနိဇ္ဈာနံ။ သတိပိ အနုသောစနဘာဝေ အတ္တနော ကတာကတကုသလာကုသလဝိသယော မနောဝိလေခဘူတော ဝိပ္ပဋိသာရော ကုက္ကုစ္စံ၊ ယထာဝုတ္တအန္တောနိဇ္ဈာနံ သောကောတိ ဥဘိန္နံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘မနောဒွါရဇဝနက္ခဏေ’’တိ ပရိဗျတ္တမန္တောနိဇ္ဈာနံ သန္ဓာယာဟ၊ ဣတရံ ပန ပဉ္စဒွါရဇဝနေသုပိ ¶ လဗ္ဘတေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကာယဝိညာဏာဒီ’’တိအာဒိ။ ဒေါမနဿဿာတိ ¶ အသောစနာကာရဿ ဒေါမနဿဿ၊ သောစနာကာရဿာပိ ဝါ နာနာဝီထိကဿ။ တမ္ပိ ဟိ ဒုက္ခမေဝါတိ။ အညထာတိ မနောဒွါရဇဝနေ ဧဝ ဂဟိတေ။ တတ္ထာတိ ကာယဝတ္ထုကမနောဒွါရိကေသု။

ပရိဒေဝနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၅။ အာဒေဝနသဒ္ဒံ ကတွာတိ အာဒေဝိတွာ၊ ဝိလပိတွာတိ အတ္ထော။ ပုဂ္ဂလဿ သမ္ဘမဘာဝေါတိ ယဿ သတ္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ အနဝဋ္ဌာနဘာဝေါ။ သမ္ဘမံ ဝါ အဗ္ဘန္တရဂတံ တဿ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတိ ပါကဋဘာဝကရဏေနာတိ သမ္ဘမပစ္စုပဋ္ဌာနော။

မုဋ္ဌီဟိ ပေါထနာဒီနိ မုဋ္ဌိပေါထနာဒီနိ။

ယေန ဒေါမနဿေန။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒုက္ခတောတိ ‘‘အတ္တနော ခန္ဓံ မုဋ္ဌီဟိ ပေါထေတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဒုက္ခတော။ တံနိဒါနန္တိ ပရိဒေဝနိဒါနံ။

ဒုက္ခဒေါမနဿနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၆-၇။ ကာယဒုက္ခာဘိဘူတဿ ပတိကာရာဘိလာသာယ တာဒိသဒုက္ခာဝဟပယောဂကာလာဒီသု ကာယိကဒုက္ခဿ တဒုပနိဿယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေန ဒုက္ခေနာတိ အနာထတာဟတ္ထပါဒစ္ဆေဒနာဒိဒုက္ခေန။

ဥပါယာသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၈။ ဒုက္ခဋ္ဌာနနိသဇ္ဇာဒီနိ ဒုက္ခဋ္ဌာနာဒီနိ။ ဒေါမနဿဿ ဝတ္ထု ဟောတိ ဥပါယာသောတိ သမ္ဗန္ဓော။

အပ္ပိယသမ္ပယောဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၉၉။ အညသာပေက္ခသဒ္ဒေါ ¶ အသမတ္ထသမာသောတိ တံ ဒဿေတိ ‘‘ယေန သမာသော၊ န တဿာယံ ပဋိသေဓကော အ-ကာရော’’တိ။

ပစ္ဆိမဒွယန္တိ ‘‘သမောဓာနံ မိဿီဘာဝေါ’’တိ ဣဒံ ပဒဒွယံ။ တဒတ္ထဝသေနာတိ သမောဓာနတ္ထဿ၊ မိဿီဘာဝတ္ထဿ စ ဝသေန သင်္ခါရေသု လဗ္ဘတိ။ အာဂတေဟိ စ တေဟိ သင်္ခါရေဟိ ပုဂ္ဂလဿ သံယောဂေါ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

တံဂဟဏမတ္တန္တိ အာပါထဂတာရမ္မဏဂ္ဂဟဏမတ္တံ။

ဣစ္ဆာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၁။ တံ ¶ ကာလန္တိ စုတိစိတ္တနိရောဓတော ဥဒ္ဓံ ကာလံ။ ‘‘ယမ္ပီ’’တိ ယံ-သဒ္ဒေါ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တန္တိ ယေနပီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ‘‘ယံ ဣစ္ဆ’’န္တိ ယံ-သဒ္ဒေါ ယဒါ ဣစ္ဆာပေက္ခော၊ တဒါ ‘‘န လဘတီ’’တိ ဧတ္ထ အလာဘပဓာနာဘာဝတော ဣစ္ဆာ ဝိသေသီယတီတိ အာဟ ‘‘အလာဘဝိသိဋ္ဌာ ဣစ္ဆာ ဝုတ္တာ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ဣစ္ဆံ န လဘတိ ယ’’န္တိ ဧဝံ ကိရိယာပရာမသနဘူတော ယံ-သဒ္ဒေါ ယဒါ ‘‘န လဘတီ’’တိ ဧတံ အပေက္ခတိ၊ တတ္ထ ဂုဏဘူတာ ဣစ္ဆာ၊ ပဓာနဘူတော အလာဘောတိ အာဟ ‘‘တဒါ ဣစ္ဆာဝိသိဋ္ဌော အလာဘော ဝုတ္တော ဟောတီ’’တိ။

ဟိရောတ္တပ္ပရဟိတာ ဆိန္နိကာ၊ ဓုတ္တိကာတိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ဆိန္နဘိန္နဂဏေနာတိ နိလ္လဇ္ဇေန ဓုတ္တဂဏေနာ’’တိ။ ကပ္ပဋိကာ သိဗ္ဗိတပိလောတိကဓာရိနော။

အလဗ္ဘနေယျဣစ္ဆန္တိ အလဗ္ဘနေယျဝတ္ထုသ္မိံ ဣစ္ဆံ။

ဥပါဒါနက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၂။ တာဒိသဿ ဝတ္ထုနော သဗ္ဘာဝါတိ သာမညတော အနဝသေသဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယာဟ။

အတိပါကဋေန ¶ အတိ ဝိယ ပကာသေန ဒုက္ခေနာတိ အတ္ထော။

ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၃။ မနော ဝိယာတိ မနော-သဒ္ဒဿ ဝိယ။ ဣက-သဒ္ဒေနာတိ ‘‘ပေါနောဘဝိကာ’’တိ ဧတ္ထ ဣက-သဒ္ဒေန။ ဂမိယတ္ထတ္တာတိ ဉာပိတတ္ထတ္တာ။ ကရဏသီလတာ ဟိ ဣဓ သီလတ္ထော၊ သော စ ဣက-သဒ္ဒေန ဝုစ္စတီတိ ကိရိယာဝါစကဿ ကရဏသဒ္ဒဿ အဒဿနံ အပ္ပယောဂေါ။ ဝုတ္တတ္ထာနဉှိ အပ္ပယောဂေါ။ သတိ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ ပုနဗ္ဘဝဿ ဒါယိကာ၊ တဒဘာဝေ အဒါယိကာတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အဒါယိကာပိ ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိစ္စေဝါ’’တိ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘သမာနသဘာဝတ္တာ၊ တဒါနုဘာဝတ္တာ စာ’’တိ။ တတ္ထ သဘာဝေါ တဏှာယနံ။ အာနုဘာဝေါ ¶ ပစ္စယသမဝါယေ ဖလနိပ္ဖာဒနသမတ္ထတာ။ ဣတရေသူတိ အဝသိဋ္ဌကိလေသာဒီသု။ ပဝတ္တိဝိပါကဒါယိနော ကမ္မဿ သဟာယဘူတာ တဏှာ ‘‘ဥပဓိဝေပက္ကာ’’တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဥပဓိမှိ ယထာနိဗ္ဗတ္တေ’’တိအာဒိ။ ယထာနိဗ္ဗတ္တေတိ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ နိဗ္ဗတ္တပ္ပကာရေ။ နန္ဒနံ သံဥပ္ပိလာဝနံ အဘိတဿနံ။ ရဉ္ဇနံ ဝတ္ထဿ ဝိယ ရင်္ဂဇာတေန စိတ္တဿ ဝိပရိဏာမနံ၊ ရမာပနံ ဝါ။ ရာဂသမ္ဗန္ဓေနာတိ ရာဂပဒသမ္ဗန္ဓေန ‘‘ဥပ္ပန္နဿာ’’တိ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ ရူပါရူပဘဝရာဂေါ ဝိသုံ ဝက္ခတီတိ ဧတ္ထ ဝက္ခတိ-ကိရိယာပဒံ ကမ္မတ္ထေ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘သဝတ္ထုကံ စက္ခု’’န္တိ ဣမိနာ သကလံ စက္ခုဒသကမာဟ၊ ဒုတိယေန သသမ္ဘာရစက္ခုံ။ ဆိဒ္ဒန္တိ ကဏ္ဏဿ ဆိဒ္ဒပဒေသံ။ ကဏ္ဏဗဒ္ဓန္တိ ကဏ္ဏပါဠိ။ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနတော ရတ္တကမ္ဗလပဋလံ ဝိယ၊ ကိစ္စတော မုဒုသိနိဒ္ဓမဓုရရသဒံ မညန္တိ။ သာမညေန ဂဟိတာတိ ဝိသယေန အဝိသေသေတွာ ဂဟိတာ။ ဝိသယဝိသိဋ္ဌာတိ စက္ခာဒိဝိသယဝိသိဋ္ဌာ။ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမုဒါယာဝယဝေဟိ ဝိယ သာမညဝိသေသေဟိ န နာနတ္တဝေါဟာရော န ဟောတိ ယထာ ‘‘ရုက္ခော သိံသပါ’’တိ။ န ဟိ သဗ္ဗော ရုက္ခော သိံသပါ။ တသ္မာ ကိရိယာဘေဒသဗ္ဘာဝတော ‘‘သယာနာ ဘုဉ္ဇန္တိ သဓနာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ’’တိ ဧတ္ထ ကိရိယာယ လက္ခဏတာ၊ ဣတရတ္ထ လက္ခိတဗ္ဗတာ စ ဝုတ္တာ။ ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ¶ ဟောတီတိ အနိစ္ဆိတတ္တာ သာသင်္ကံ ဥပ္ပာဒကိရိယာယ အတ္ထိဘာဝမာဟ။ တေန ဥပ္ပာဒေ သတီတိ အယမေတဿ အတ္ထောတိ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ’’တိ ဧတ္ထ ဥပ္ပာဒေါ ဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တော၊ ဣတရော စ တဿ ဖလဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘သော ဟိ တေန ဥပယောဇိတော ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ဝါ တဏှာယ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇနသီလတာ ဥပ္ပဇ္ဇနသဘာဝေါ၊ ဥပ္ပဇ္ဇနသမတ္ထတာ ဝါ ဝုတ္တာ။ တတ္ထေဝ စဿာ ဥပ္ပဇ္ဇနသီလတာ သက္ကာယတော အညသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော၊ သမတ္ထတာ ပစ္စယသမဝါယေန၊ အညထာ အသမတ္ထတာ၊ ယတော ကဒါစိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ နိဝိသမာနာ နိဝိသတီတိ ဧတ္ထာပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၄။ တဏှာယ ¶ ဝိရဇ္ဇနံ ဟလိဒ္ဒိရာဂဿ ဝိယ ပလုဇ္ဇနန္တိ ကတွာ အာဟ ‘‘ခယဂမနဝသေနာ’’တိ။ ဝိစ္ဆိန္နံ နိရုဇ္ဈနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပဝတ္တိဂမနဝသေနာ’’တိ။ စဇနံ ဆဍ္ဍနံ၊ ဟာပနံ ဝါတိ အာဟ ‘‘အနပေက္ခတာယ စဇနဝသေန၊ ဟာနိဝသေန စာ’’တိ။

တဒပ္ပဝတ္တိ ဝိယာတိ တဿာ တိတ္တအလာဗုဝလ္လိယာ အပ္ပဝတ္တိ ဝိယ။ အပ္ပဝတ္တိဟေတုဘူတမ္ပိ နိဗ္ဗာနံ တဏှာယ အပ္ပဝတ္တိ ဝိယ ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘တဒပ္ပဝတ္တိ ဝိယာ’’တိ ယထာ ‘‘ရာဂက္ခယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၁၅၊ ၃၃၀)။ အပ္ပဝတ္တိဘူတန္တိ တဏှာယ အပ္ပဝတ္တိယာ ပတ္တံ၊ ပတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ နိရုဒ္ဓါယပိ တဏှာယ ပိယရူပသာတရူပေသု နိရုဒ္ဓါတိ ဝတ္တဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ မဂ္ဂေါ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ တဏှာယ သမုစ္ဆေဒသာဓနံ၊ တသ္မာ ‘‘ပုရိမာ ဝါ ဥပမာ’’တိအာဒိနာ ဥပမာဒွယံ ဥဘယတ္ထ ယထာက္ကမံ ယောဇိတံ၊ ဥဘယဋ္ဌာနိယံ ပန ဥဘယတ္ထာပိ လဗ္ဘတေဝ။

နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၅။ တိတ္ထိယေဟိ ¶ ကပ္ပိတဿ မဂ္ဂဿ ပကတိပုရိသန္တရဉာဏာဒိကဿ။ အရိယံ လဘာပေတီတိ အရိယံ သာမညဖလံ လဘာပေတိ။

တဗ္ဗိပက္ခဝိရတိသဘာဝါတိ တဿာ သမ္မာဝါစာယ ဝိပက္ခတော မိစ္ဆာဝါစာယ ဝိရတိသဘာဝါ။ ဘေဒကရမိစ္ဆာဝါစာ ပိသုဏဝါစာ၊ သဗ္ဗာပိ ဝါ မိစ္ဆာဝါစာ ဝိသံဝါဒနာဒိဝသေန ဘေဒကရီတိ အာဟ ‘‘ဘေဒကရမိစ္ဆာဝါစာပဟာနေနာ’’တိ။ ဝိသံဝါဒနာဒိကိစ္စတာယ ဟိ လူခါနံ အပရိဂ္ဂါဟကာနံ မုသာဝါဒါဒီနံ ပဋိပက္ခဘူတာ သိနိဒ္ဓဘာဝေန ပရိဂ္ဂါဟကသဘာဝါ သမ္မာဝါစာ တပ္ပစ္စယသုဘာသိတသမ္ပဋိဂ္ဂါဟကေ ဇနေ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ပရိဂ္ဂဏှန္တီ ပဝတ္တတီတိ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ။ တေနာဟ ‘‘ဇနေ၊ သမ္ပယုတ္တေ စ ပရိဂ္ဂဏှနကိစ္စဝတီ’’တိ။ စီဝရကမ္မာဒိကော တာဒိသော ပယောဂေါ။ ကာတဗ္ဗံ စီဝရရဇနာဒိကံ။ နိရဝဇ္ဇသမုဋ္ဌာပနကိစ္စဝါတိ နိရဝဇ္ဇဿ ကတ္တဗ္ဗဿ၊ နိရဝဇ္ဇာကာရေန ဝါ သမုဋ္ဌာပနကိစ္စဝါ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ သမုဋ္ဌာပေန္တောတိ ဧတ္ထ သမုဋ္ဌာပနံ ¶ မိစ္ဆာကမ္မန္တပဋိပက္ခဘူတဿ အတ္တနော ကိစ္စဿ အနုဂုဏဘာဝေန သမ္ပယုတ္တာနံ ပဝတ္တနမေဝ၊ ဥက္ခိပနံ ဝါ နေသံ ကာယိကကိရိယာယ ဘာရုက္ခိပနံ ဝိယ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ၊ အာဇီဝဿေဝ ဝါ ဝိသောဓနံ ဝေါဒါပနံ။

ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာတိ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇပဟာနေကဋ္ဌာ၊ ပဌမမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေနေဝ တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌအဝိဇ္ဇာဒယော’’တိပိ ပါဌော။ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ စတုမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ ဥပရိမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပန ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈော မာနော ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ဟိ ‘‘အဟ’’န္တိ ပဝတ္တိအာကာရတော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနိယော။ ပကာသေတီတိ ကိစ္စပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ တေနေဝ ဟိ အင်္ဂေနာတိ တေနေဝ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေန မဂ္ဂင်္ဂေန။ တထာပဝတ္တိတေန ကရဏဘူတေန၊ တေန ဝါ ကာရဏေန။ အင်္ဂ-သဒ္ဒေါ ဟိ ကာရဏတ္ထောပိ ဟောတီတိ။ တတ္ထာတိ မဂ္ဂေ၊ မဂ္ဂစိတ္တုပ္ပာဒေ ဝါ။

ဣမဿေဝါတိ အရိယမဂ္ဂပရိယာပန္နဿေဝ။ ယဒိပိ ဝိရမိတဗ္ဗတော ဝိရမန္တဿ စေတနာပိ လဗ္ဘတေဝ၊ ဝိရတိယာ ဧဝ ပန တဒါ ပဓာနဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဝိရမဏကာလေ ဝါ ဝိရတိယော’’တိ။ သုဘာသိတာဒီတိ အသမ္ဖပ္ပလာပါဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပိသုဏာဒိ သင်္ဂဟိတာ။ ဘာသနာဒီတိ ဧတ္ထ ပန ကာယသုစရိတာဒိ။ အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာတိ အမဂ္ဂသဘာဝတ္တာ။ တမေဝ စေတနာယ အမဂ္ဂသဘာဝတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကဿ ¶ ဉာဏဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမ္မာဝါစာဒိကိစ္စတ္တယံ နာမ မိစ္ဆာဝါစာဒီနံ တိဏ္ဏံ ပါပဓမ္မာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနံ၊ မဂ္ဂစေတနာ စ တံသဘာဝါ န ဟောတီတိ န တဿာ မဂ္ဂက္ခဏေ သမ္မာဝါစာဒိဘာဝသိဒ္ဓိ။ တံသိဒ္ဓိယန္တိ ကိစ္စတ္တယသိဒ္ဓိယံ။ ယထာ ပနဿာ ပုဗ္ဗဘာဂေ သုဘာသိတဝါစာဒိဘာဝေါ၊ ဧဝံ မဂ္ဂက္ခဏေပိ သိယာ။ ဧဝံ သန္တေ ယထာ တတ္ထ ဧကဿ သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ တိကိစ္စတာ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနဉ္စ ဧကေကာနံ စတုကိစ္စတာ၊ ဧဝံ ဧကာ မဂ္ဂစေတနာ သမ္မာဝါစာဒိကိစ္စတ္တယဿ သာဓိကာ ဘဝေယျ၊ တထာ စ သတိ မဂ္ဂေ သမ္မာဝါစာဒီနိ တီဏိ အင်္ဂါနိ န ဘဝေယျုံ၊ ဆဠင်္ဂိကော စ အရိယမဂ္ဂေါ သိယာတိ တယိဒမာဟ ‘‘ဧကာယ စေတနာယာ’’တိအာဒိနာ။ ယသ္မာ ပနေတံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ မဂ္ဂပစ္စယတာဝစနတော စ န စေတနာယ မဂ္ဂဘာဝေါတိ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိရတိယောဝ သမ္မာဝါစာဒယော။

ဗြူဟနံ သုခံ။ သန္တသုခံ ဥပေက္ခာ။ သာ ဟိ ‘‘ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ၊ သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၄၄၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၂) ဝုတ္တာ။ ဝိတက္ကာဒီနန္တိ တေယေဝ အဘိနိရောပနာဒယော ပါကဋပရိယာယေန ဝုတ္တာ။

ဝစီသင်္ခါရဘာဝတော ¶ ဝစီဘေဒဿ ဥပကာရကော ဝိတက္ကော။ ‘‘သာဝဇ္ဇာ…ပေ… ဥပကာရကော ဧဝါ’’တိ ဣမိနာ ဝစီဘေဒတံ သမုဋ္ဌာပကစေတနာနံ ဝိယ ဝိရတိယာပိ ဝိသေသပစ္စယော ဝိတက္ကောတိ ဒဿေတိ။ ဝစီဘေဒနိယာမိကာ ဝါစာတိ ဝစီဒုစ္စရိတဝိရတိမာဟ။ သာ ဟိ သမ္မာဝါစာဘူတာ မိစ္ဆာဝါစာသု သံယမိနီ။ တတ္ထ ယထာ ဝိသံဝါဒနာဒိမိစ္ဆာဝါစတော အဝိရတော မိစ္ဆာကမ္မန္တတောပိ န ဝိရမတေဝ။ ယထာဟ – ‘‘ဧကံ ဓမ္မံ…ပေ… အကာရိယ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၇၆)။ တထာ အဝိသံဝါဒနာဒိနာ သမ္မာဝါစာယ ဌိတော သမ္မာကမ္မန္တမ္ပိ ပူရေတိယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝစီဘေဒ…ပေ… ဥပကာရိကာ’’တိ။ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိနိဋ္ဌာဘာဝတော ယထာ ဂတီတိ နိဗ္ဗတ္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ပဝတ္တိဘာဝတော ရသလက္ခဏာနိပီတိ အာဟ ‘‘ကိစ္စာဒိသဘာဝေ ဝါ’’တိ။

အဘိနန္ဒနန္တိ တဏှာဒိဝသေန အဘိနန္ဒနံ။

ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ ဥဂ္ဂဟော၊ အတ္ထပရိပုစ္ဆနံ ပရိပုစ္ဆာတိ တဒုဘယံ သဝနာဓီနန္တိ အာဟ ‘‘သဝနဉာဏေ ဧဝ အဝရောဓံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏံ ပရိဂ္ဂဏှနံ။

တဿာတိ ¶ ပယောဂဿ။

သောတိ ကာမဝိတက္ကပ္ပဝတ္တိယာ ကာရဏဘူတော သုဘနိမိတ္တေ အယောနိသောမနသိကာရော။ တဿာတိ ကာမဝိတက္ကဿ။ ဂတံ ဂမနံ ပဝတ္တိ၊ တဿ ဥပါယောတိ ဂတမဂ္ဂေါ။

ပဟာတဗ္ဗဧကတ္တန္တိ ပဟာတဗ္ဗတာသာမညံ။

မဂ္ဂဘာဝေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဧကတ္တေနာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ မဂ္ဂဘာဝေန ဧကတ္တေန သာမညတော ဂဟေတွာ ‘‘အဿာ’’တိ ဧကဝစနေန ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဿ မဂ္ဂဿ အညမညံ သဒိသတာ၊ တထာ အသဒိသတာ စ ဧကစ္စသဒိသတာ စ ဈာနင်္ဂဝသေန သဗ္ဗသဒိသသဗ္ဗာသဒိသဧကစ္စသဒိသတာ၊ သော ဧဝ ဝိသေသောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာနိယာမံ ဓုရံ ကတွာ အာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဓ ပနာတိ ဣမိဿာ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ။ သမ္မသိ…ပေ… နိဝတ္တနတောတိ ပဌမတ္ထေရဝါဒံ ဝဒန္တော တဒဇ္ဈာသယံ ပုရက္ခတွာ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ ဣတရဝါဒါပေတ္ထ ဒဿိတာ ဧဝါတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမန္တိ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမံ ဓုရံ ကတွာ အာဟာတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဝိပဿနာ ¶ …ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တဿာ ဣဓ ပဋိက္ခေပတာ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ကေစိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ နိယာမေတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ? နယိဒမေဝံ။ ဣဓာပီတိ ဣဓ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမေပိ ဝိပဿနာနိယာမော န ပဋိက္ခိတ္တောတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘သာဓာရဏတ္တာ’’တိ။ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိ ဣမိနာပိ ပဌမတ္ထေရဝါဒေါ သင်္ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝိပဿနာနိယာမော ဝိသုံ ဂဟိတောတိ? ဝါဒတ္တယာဝိဓုရတာဒဿနတ္ထံ။ အညေ စာစရိယဝါဒါတိ သမ္မသိတဇ္ဈာနပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝါဒါ။

‘‘အာရုပ္ပေ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနံ…ပေ… န လောကိယ’’န္တိ ဣဒံ ထေရဝါဒေ အာဂတံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ တန္တိံ ကတွာ ဌပိတန္တိ အဋ္ဌသာလိနိယံ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တံ အဋ္ဌသာလိနိယန္တိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။ ယေသူတိ ပစ္ဆိမဇ္ဈာနဝဇ္ဇာနိ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တတ္ထ ဟိ အရူပုပ္ပတ္တိယံ သံသယော၊ န ဣတရသ္မိံ။ ‘‘စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာန’’န္တိ ဝုတ္တေ အဝိသေသတော သာသဝါနာသဝံ အပေက္ခီယတိ၊ နိဝတ္တေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗသာဓာရဏဝစနေနေတ္ထ သာသဝတော အဝစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ ‘‘တဉ္စ လောကုတ္တရ’’န္တိ ဝတွာ နိဝတ္တိတဓမ္မဒဿနတ္ထံ ‘‘န လောကိယ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမုဒါယဉ္စ…ပေ… အာဟာ’’တိ။ ဣတရထာ ဗျဘိစာရာဘာဝတော ‘‘လောကုတ္တရ’’န္တိ ဝိသေသနံ နိရတ္ထကံ ¶ သိယာ။ တယော မဂ္ဂါတိ ဒုတိယမဂ္ဂါဒယော။ တဇ္ဈာနိကန္တိ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကံ သောတာပတ္တိဖလာဒိံ။ အညဈာနိကာပီတိ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနတော အညဈာနိကာပိ စတုက္ကဇ္ဈာနိကာပိ မဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ပိ-သဒ္ဒေန တဇ္ဈာနိကာပိ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကာတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ စတုဝေါကာရဘဝေပိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ဝိယ မဂ္ဂဿ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကဘာဝေ ကေနဿ ဈာနင်္ဂါဒိနိယာမောတိ အာဟ ‘‘ဈာနင်္ဂါဒိနိယာမိကာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရသမာပတ္တီ’’တိ။ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရသမာပတ္တီတိ စ ပါဒကဘူတာ အတ္တနာ အတိက္ကန္တဓမ္မဝိရာဂဘာဝေန ဝိပဿနာယ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရကာရီ အရူပသမာပတ္တိ၊ ဖလသမာပတ္တိ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘ပါဒက’’န္တိ။ န သမ္မသိတဗ္ဗာတိ န သမ္မသိတဗ္ဗာ သမာပတ္တိ ဈာနင်္ဂါဒိနိယာမိကာ သမ္မသိတဗ္ဗာနံ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနာနံ တတ္ထ အနုပ္ပဇ္ဇနတော၊ ဣတရတ္ထ စ ဝိသေသာဘာဝတော။ ဖလဿပီတိ စတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနိကဖလဿပိ။

ဒုက္ခဉာဏာဒီနန္တိ ဒုက္ခသမုဒယဉာဏာနံ။ တံတံကုသလာရမ္မဏာရမ္မဏတ္တာတိ ကာမာဝစရာဒီသု ယေန ယေန ကုသလေန သဒ္ဓိံ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တဿ တဿ ကုသလဿ အာရမ္မဏံ အာရမ္မဏံ ဧတေသန္တိ တံတံကုသလာရမ္မဏာရမ္မဏာ ¶ ၊ တဗ္ဘာဝတော။ တံတံဝိရမိတဗ္ဗာဒိအာရမ္မဏတ္တာတိ ဝိသံဝါဒနဝတ္ထုအာဒိအာရမ္မဏတ္တာ။ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗတော ဧဝ ဟိ ဝိရတီတိ။ ‘‘အင်္ဂါန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒီန’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ အဝယဝေန ဝိနာ သမုဒါယာဘာဝတော။ ဝိသေသပစ္စယောတိ ဘိန္နသီလဿ၊ အပရိသုဒ္ဓသီလဿ ဝါ သမ္မပ္ပဓာနာသမ္ဘဝတော သမာဓာနဿ ဝိယ ဝါယာမဿ သီလံ ဝိသေသပစ္စယော။ အယဉ္စ အတ္ထော ယဒိပိ ပုရိမသိဒ္ဓသီလဝသေန ယုတ္တော၊ သဟဇာတဝသေနာပိ ပန လဗ္ဘတေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္ပယုတ္တဿာပီ’’တိ အာဟ။ သဟဇမေဝ စေတ္ထ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘သမ္ပယုတ္တဿေဝ စာ’’တိအာဒိ။ သမ္မောသော ပမာဒေါ၊ တပ္ပဋိပက္ခော အသမ္မောသော အပ္ပမာဒေါ၊ သော စိတ္တဿ အာရက္ခာတိ အာဟ ‘‘စေတသော ရက္ခိတတာ’’တိ။

သီလက္ခန္ဓော စာတိ စ-သဒ္ဒေန သမာဓိက္ခန္ဓော စ။ ခန္တိပ္ပဓာနတ္တာ သီလဿ အဒေါသသာဓနတာ၊ နီဝရဏဇေဋ္ဌကဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတော သမာဓိဿ အလောဘသာဓနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သာသနန္တိ ပဋိဝေဓသာသနံ၊ ‘‘သာသနဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ စ ဝဒန္တိ။

မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၂၀၆-၂၁၄။ ‘‘ပရိညေယျဘာဝရဟိတေ ¶ ဧကန္တပဟာတဗ္ဗေ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု တဏှာယပိ စက္ခာဒီနံ ဝိယ တဏှာဝတ္ထုတာဝစနေန ပရိညေယျတာ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ ‘‘ရူပတဏှာ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ၊ ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧတ္ထ နိဝိသမာနာ နိဝိသတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃)။ တပ္ပဋိဗဒ္ဓသံကိလေသပ္ပဟာနဝသေန သမတိက္ကမိတဗ္ဗတာ ဟိ ပရိညေယျတာ။ ဧကန္တပဟာတဗ္ဗတာ စ န တဏှာယ ဧဝ၊ အထ ခေါ အဝသေသာနံ သံကိလေသဓမ္မာနမ္ပိ။ တထာ ဟိ တေသံ သဗ္ဗသော အစ္စန္တပ္ပဟာယိကာ ဒဿနဘာဝနာတိ? သစ္စမေတံ၊ တထာပိ ယထာ ‘‘ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ပရိညေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၉) တဏှာဝဇ္ဇေ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကေ ပရိညေယျဘာဝေါ နိရုဠှော၊ န တထာ တဏှာယ၊ တဏှာယ ပန ‘‘ယာယံ တဏှာ ပေါနောဘဝိကာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၂၀၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၉၁၊ ၄၆၀၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၄၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃၄) သမုဒယဘာဝေါ ¶ ဝိယ သာတိသယံ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေါ နိရုဠှောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိညေယျဘာဝရဟိတေ ဧကန္တပ္ပဟာတဗ္ဗေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဿ အသင်္ဂဟိတော ပဒေသော အတ္ထိ၊ သော သပ္ပဒေသော၊ ဧကဒေသောတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ အရိယသစ္စသဒ္ဒေ။ သမုဒယောတိ သမုဒယတ္ထော။ ‘‘နိပ္ပဒေသတော သမုဒယံ ဒဿေတု’’န္တိ သမုဒယဿေဝေတ္ထ ဂဟဏေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒုက္ခနိရောဓာတိ ဒုက္ခံ၊ နိရောဓော စ။ အရိယသစ္စဒေသနာယန္တိ အရိယသစ္စဒေသနာယမ္ပိ သစ္စဒေသနာယံ ဝိယ။ ဓမ္မတောတိ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မတော နိပ္ပဒေသာ ဧဝ။ ‘‘အဝသေသာ စ ကိလေသာ’’တိအာဒိနာ ဒေသနာဘေဒေါ ဧဝ ဟိ တတ္ထ ဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ တတော အညော’’တိအာဒိ။ အပုဗ္ဗော နတ္ထီတိ ဓမ္မတော အပုဗ္ဗော နတ္ထီတိ အတ္ထော။ တဿာတိ သမုဒယဿ။ သဗ္ဗတ္ထ တီသုပိ ဝါရေသူတိ အဋ္ဌင်္ဂိကပဉ္စင်္ဂိကသဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဘေဒေသု မဟာဝါရေသု၊ တဒန္တောဂဓေသု စ ပဉ္စသု ကောဋ္ဌာသေသု။ အပုဗ္ဗဿာတိ ‘‘အဝသေသာ စ ကိလေသာ’’တိအာဒိနာ တဏှာယ အပုဗ္ဗဿ။ အဝသိဋ္ဌကိလေသာဒီနဉှိ သမုဒယတာဝစနံ ဣဓ အပုဗ္ဗဒဿနံ။ တဿ ယဒိပိ ဒုတိယတတိယဝါရေသု ဝိသေသော နတ္ထိ၊ ပဉ္စသု ပန ကောဋ္ဌာသေသု ဥပရူပရိ အပုဗ္ဗံ ဒဿိတန္တိ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တဉှိ သမုဒယဝိသေသဒဿနံ၊ ဣတရံ ပန မဂ္ဂဝိသေသဒဿနံ။ တဿ စ ဓမ္မတော အပုဗ္ဗာဘာဝေါ ဒဿိတောယေဝ။ ယဒိ ဧဝံ ဒုတိယာဒိကောဋ္ဌာသေသု၊ ပဌမကောဋ္ဌာသေပိ ဝါ ကသ္မာ တဏှာ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘အပုဗ္ဗသမုဒယဒဿနတ္ထာယပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကေဝလာယာတိ တဒညကိလေသာဒိနိရပေက္ခာယ။ ဒေသနာဝသေန န ဝုတ္တောတိ န ဓမ္မဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ တသ္မာ ဒုက္ခာဒီနိ တတ္ထ အရိယသစ္စဒေသနာယံ ¶ သပ္ပဒေသာနိ ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ ပရိယာယေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိဓမ္မဒေသနာ ပန နိပ္ပရိယာယကထာတိ ကတွာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘နိပ္ပဒေသတော သမုဒယံ ဒဿေတုံ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ပစ္စယသင်္ခါတန္တိ ပစ္စယာဘိမတံ ပစ္စယဘူတံ၊ ပစ္စယကောဋ္ဌာသံ ဝါ။

တေသန္တိ ကုသလဓမ္မာနံ။ ပစ္စယာနံ ပဟာနဝသေနာတိ ဟေတုနိရောဓေန ဖလနိရောဓံ ဒဿေတိ၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓကိလေသပ္ပဟာနေန ဝါ ကုသလာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။ ဣတိ ပရိယာယတော ကုသလာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ၊ န နိပ္ပရိယာယတော တဒဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘န ဟိ ကုသလာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ။ ယထာ စ ကုသလဓမ္မေသု၊ အဗျာကတဓမ္မေသုပိ ¶ ဧသေဝ နယော။ နိရောဓန္တိ အသင်္ခတဓာတုံ။ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေါတိ ယော နိရောဓဿ နိဗ္ဗာနဿ တဏှာဒိအပ္ပဝတ္တိဟေတုဘာဝေါ၊ တံ ပဟာနန္တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။

ကာယကမ္မာဒိသုဒ္ဓိယာတိ ပုဗ္ဗဘာဂကာယကမ္မဝစီကမ္မအာဇီဝသုဒ္ဓိယာ ဒူရတရူပနိဿယတံ အရိယမဂ္ဂဿ ဒဿေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဉ္စင်္ဂိကံ…ပေ… ပဝတ္တတံ ဒီပေတိ၊ န ပန အရိယမဂ္ဂဿ ပဉ္စင်္ဂိကတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဉာပကနိဒဿနန္တိ ဉာပကဘာဝနိဒဿနံ၊ ဧတေန ‘‘ဝစနတော’’တိ ဣဒံ ဟေတုအတ္ထေ နိဿက္ကဝစနန္တိ ဒဿေတိ။ ဝစနတောတိ ဝါ ဤဒိသဿ ဝစနဿ သဗ္ဘာဝတော။ ပဋိပဒါယ ဧကဒေသောပိ ပဋိပဒါ ဧဝါတိ အတ္ထော။ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ သင်္ဂါယနဝသေန။

ဈာနေဟိ ဒေသနာပဝေသော ‘‘လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၂၇၇) ဈာနသီသေန ဒေသနာဝ။ တထာ ဘာဝနာပဝေသော။ ပါဠိဂမနန္တိ ပါဠိပဝတ္တိ ပါဌဒေသနာ။ ယထာဝိဇ္ဇမာနဓမ္မဝသေနာတိ တသ္မိံ စိတ္တုပ္ပာဒေ လဗ္ဘမာနဝိတက္ကာဒိဓမ္မဝသေန။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

၂၁၅။ တဿာတိ သုတ္တန္တဘာဇနီယဿ။ ဧဝံ ပနာတိ ‘‘အပိစေသာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမ ပုဗ္ဗဘာဂေ ¶ နာနာက္ခဏာ နာနာရမ္မဏာ’’တိအာဒိပ္ပကာရေန။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ လောကုတ္တရမဂ္ဂဿေဝ မဂ္ဂသစ္စဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနာတိ တေန ကာရဏေန၊ အရိယမဂ္ဂဿေဝ ဥဒ္ဒိသိတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာတိ အတ္ထော။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သစ္စဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေါ

၁။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၂၁၉။ စက္ခုဒွါရဘာဝေတိ ¶ ¶ စက္ခုဒွါရဘာဝဟေတု။ တံဒွါရိကေဟီတိ တသ္မိံ ဒွါရေ ပဝတ္တနကေဟိ စိတ္တစေတသိကေဟိ။ တေ ဟိ ‘‘တံ ဒွါရံ ပဝတ္တိဩကာသဘူတံ ဧတေသံ အတ္ထီ’’တိ တံဒွါရိကာ။ နနု စ တဗ္ဗတ္ထုကေဟိပိ တံ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တိက္ခေ တိက္ခတ္တာ၊ မန္ဒေ စ မန္ဒတ္တာ’’တိ? သစ္စံ ကာရေတိ၊ တဗ္ဗတ္ထုကာပိ ပန ဣဓ ‘‘တံဒွါရိကာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တာ။ အပရိစ္စတ္တဒွါရဘာဝံယေဝ ဟိ စက္ခု နိဿယဋ္ဌေန ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ တံဒွါရိကေသု တဿ ဣန္ဒဋ္ဌော ပါကဋောတိ ‘‘တံဒွါရိကေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒဋ္ဌော ပရေဟိ အနုဝတ္တနီယတာ ပရမိဿရဘာဝေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘တဉှိ…ပေ… အနုဝတ္တန္တီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ တန္တိ စက္ခုံ။ တေတိ တံဒွါရိကေ။ ကိရိယာနိဋ္ဌာနဝါစီ အာဝီ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဝိဇိတာဝီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၈၊ ၂။၃၃၊ ၃။၁၉၉) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ပရိနိဋ္ဌိတကိစ္စဇာနန’’န္တိ။

‘‘ဆ ဣမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣန္ဒြိယာနိ။ ကတမာနိ ဆ? စက္ခုန္ဒြိယံ…ပေ… မနိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၉၅-၄၉၉) ဧဝံ ကတ္ထစိ ဆပိန္ဒြိယာနိ အာဂတာနိ၊ ကသ္မာ ပန သုတ္တန္တေ ခန္ဓာဒယော ဝိယ ဣန္ဒြိယာနိ ဧကဇ္ဈံ န ဝုတ္တာနိ၊ အဘိဓမ္မေ စ ဝုတ္တာနီတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ သုတ္တန္တေ’’တိအာဒိ။ နိဿရဏူပါယာဒိဘာဝတောတိ ဧတ္ထ လောကုတ္တရေသု မဂ္ဂပရိယာပန္နာနိ နိဿရဏံ၊ ဣတရာနိ နိဿရဏဖလံ၊ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတေန နိဗ္ဗတ္တိတာနိ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ နိဿရဏူပါယော၊ ဣတရေသု ကာနိစိ ပဝတ္တိဘူတာနိ၊ ကာနိစိ ပဝတ္တိဥပါယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ခီဏာသဝဿ ဘာဝဘူတောတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဝိယ ခီဏာသဝဿေဝ ဓမ္မဘူတော။

ဒွေ ¶ အတ္ထာတိ ဣန္ဒလိင်္ဂဣန္ဒသိဋ္ဌဋ္ဌာ။ အတ္တနော ပစ္စယဝသေနာတိ ယထာသကံ ကမ္မာဒိပစ္စယဝသေန။ တံသဟိတသန္တာနေတိ ဣတ္ထိန္ဒြိယသဟိတေ၊ ပုရိသိန္ဒြိယသဟိတေ စ သန္တာနေ။ အညာကာရေနာတိ ဣတ္ထိအာဒိတော အညေန အာကာရေန။ အနုဝတ္တနီယဘာဝေါ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနံ အာဓိပစ္စန္တိ ယောဇနာ။ ဣမသ္မိဉ္စတ္ထေတိ အာဓိပစ္စတ္ထေ။

တေသန္တိ ¶ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနံ တိဏ္ဏံ။ ယာ သုခဒုက္ခိန္ဒြိယာနံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသတာ ဝုတ္တာ၊ သာ အာရမ္မဏသဘာဝေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဧကစ္စသောမနဿိန္ဒြိယာဒီနံ ဝိယ ပရိကပ္ပဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။

ယဒိပိ ပုရိသိန္ဒြိယာနန္တရံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ရူပကဏ္ဍေပိ (ဓ။ သ။ ၅၈၄) ဒေသိတံ၊ တံ ပန ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ၊ န စ တတ္ထ မနိန္ဒြိယံ ဝတွာ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနိ ဝုတ္တာနိ။ ဣဓ ပန အဋ္ဌကထာယံ ဣန္ဒြိယာနုက္ကမော ဝုတ္တော သဗ္ဗာကာရေန ယမကဒေသနာယ သံသန္ဒတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သော ဣန္ဒြိယယမကဒေသနာယ သမေတီ’’တိ။ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနန္တိ စက္ခာဒီနံ ပုရိမာနံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ၊ ဣတ္ထိန္ဒြိယာဒီနံ ပစ္ဆိမာနံ ဗာဟိရာနံ။ တေသံ မဇ္ဈေ ဝုတ္တံ ဥဘယေသံ ဥပကာရကတာဒီပနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေန ဧဝမ္ပိ ဒေသနန္တရာနုရောဓေန ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အနုက္ကမံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ ပရတော ပန ကိစ္စဝိနိစ္ဆယေ ဣဓ ပါဠိယံ အာဂတနိယာမေနေဝ မနိန္ဒြိယာနန္တရံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ၊ တဒနန္တရဉ္စ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနံ ကိစ္စဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေဿတိ။ သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခံ သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝေန၊ ယထာရဟံ ဝါ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဘာဝေန။ ဒုဝိဓတ္တဘာဝါနုပါလကဿာတိ ရူပါရူပဝသေန ဒုဝိဓဿ အတ္တဘာဝဿ အနုပါလကဿ။ ရူပါရူပဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ ဟိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဣဓ ဂဟိတံ။ ‘‘ပဝတ္တီ’’တိ ဧတေန သဟဇာတဓမ္မာနံ ပဝတ္တနရသေန ဇီဝိတိန္ဒြိယေန ဝေဒယိတာနံ ပဝတ္တေတဗ္ဗတံ ဒီပေတိ။ ‘‘ဘာဝနာမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ ဖလဘူတံ အညိန္ဒြိယံ နိဝတ္တေတိ။ ဘာဝနာဂဟဏဉ္စေတ္ထ သက္ကာ အဝတ္တုံ။ ‘‘ဘာဝေတဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘာဝနာဘာဝေါ ပါကဋောဝ။ ဒဿနာနန္တရာတိ သမာနဇာတိဘူမိကေန အဗျဝဟိတတံ သန္ဓာယာဟ၊ န အနန္တရပစ္စယံ။

တဿာတိ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝဿ။ အနညသာဓာရဏတ္တာတိ အညေဟိ အနိန္ဒြိယေဟိ အသာဓာရဏတ္တာ။ ဧဝံ သာမတ္ထိယတော ကိစ္စဝိသေသံ ဝဝတ္ထပေတွာ ပကရဏတောပိ တံ ဒဿေတိ ‘‘ဣန္ဒြိယကထာယ စ ပဝတ္တတ္တာ’’တိ။ အညေသန္တိ အညေသံ ဣန္ဒြိယသဘာဝါနမ္ပိ သဟဇာတဓမ္မာနံ။ ယေဟိ ¶ တေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေန္တိ၊ တေသံ ဝသဝတ္တာပနံ နတ္ထိ၊ ယထာ မနိန္ဒြိယဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမသဘာဝါဘာဝတော သယဉ္စ တေ အညဒတ္ထု မနိန္ဒြိယဿေဝ ဝသေ ဝတ္တန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တာနိပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ တေသံ ဣန္ဒဋ္ဌောတိ? ‘‘သုခနာဒိလက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တာနံ အတ္တာကာရာနုဝိဓာပနမတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော ¶ ။ ‘‘စေတသိကတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ စိတ္တဿ ပဓာနတံ ဒဿေတိ။ တတော ဟိ ‘‘စေတသိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဝသဝတ္တာပနံ သဟဇာတဓမ္မာနုပါလနန္တိ ဧဝံ ယာဝ အမတာဘိမုခဘာဝပစ္စယတာ စ သမ္ပယုတ္တာနန္တိ တံကိစ္စနိဒ္ဒေသေ။ ‘‘အနုပ္ပာဒနေ၊ အနုပတ္ထမ္ဘေ စ သတီ’’တိ ပဒံ အာဟရိတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပဒတ္ထော သဗ္ဘာဝံ ဗျဘိစရတီတိ ဇနကုပတ္ထမ္ဘကတ္တာဘာဝေပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တပ္ပစ္စယာနန္တိ ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တာဒိပစ္စယာနံ ကမ္မာဒီနံ။ တပ္ပဝတ္တနေ နိမိတ္တဘာဝေါတိ ဣတ္ထိနိမိတ္တာဒိအာကာရရူပနိဗ္ဗတ္တနေ ကာရဏဘာဝေါ။ သွာယံ ဣတ္ထိန္ဒြိယာဒီနံ တတ္ထ အတ္ထိဘာဝေါယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မိဉှိ သတိ ယံ ဟောတိ၊ အသတိ စ န ဟောတိ၊ တံ တဿ ကာရဏန္တိ။ ‘‘နိမိတ္တဘာဝေါ အနုဝိဓာန’’န္တိ ဣမိနာ အနုဝိဓာနသဒ္ဒဿ ကမ္မတ္ထတံ ဒဿေတိ။ သုခဒုက္ခဘာဝပ္ပတ္တာ ဝိယာတိ သယံ သုခဒုက္ခသဘာဝပ္ပတ္တာ ဝိယ၊ သုခန္တာ ဒုက္ခန္တာ စ ဝိယာတိ အတ္ထော။ အသန္တဿ…ပေ… မဇ္ဈတ္တာကာရာနုပါပနံ အညာဏုပေက္ခနာဒိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမာနဇာတိယန္တိ အကုသလေဟိ သုခဒုက္ခေဟိ အကုသလူပေက္ခာယ၊ အဗျာကတေဟိ အဗျာကတူပေက္ခာယ၊ ကုသလသုခတော ကုသလူပေက္ခာယ။ တတ္ထာပိ ဘူမိဝိဘာဂေနာယမတ္ထော ဘိန္ဒိတွာ ယောဇေတဗ္ဗော။ တံ သဗ္ဗံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တဩဠာရိကသုခုမဝိဘာဂေန ဒီပေတဗ္ဗံ။ အာဒိသဒ္ဒေနာတိ ‘‘ကာမရာဂဗျာပါဒါဒီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တအာဒိသဒ္ဒေန။ သံယောဇနသမုစ္ဆိန္ဒနတဒုပနိဿယတာ ဧဝ သန္ဓာယ အညာတာဝိန္ဒြိယဿ ကိစ္စန္တရာပသုတတာ ဝုတ္တာ၊ တဿာပိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနကိစ္စတာ လဗ္ဘတေဝ။ အဗျာပီဘာဝတော ဝါ အညာတာဝိန္ဒြိယဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနကိစ္စံ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တတော အညိန္ဒြိယဿာပိ တံ အဋ္ဌကထာယံ အနုဒ္ဓဋံ။ မဂ္ဂါနန္တရဉှိ ဖလံ ‘‘တာယ သဒ္ဓါယ အဝူပသန္တာယာ’’တိအာဒိဝစနတော (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၀၅) ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ န ဣတရံ။ အညထာ အရိယာ သဗ္ဗကာလံ အပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလေသဒရထာ သိယုံ။ ဣတရဿ ပန နိစ္ဆန္ဒရာဂေသု သတ္တဝေါဟာရော ဝိယ ရုဠှိဝသေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိကိစ္စတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧတ္ထာဟ – ကသ္မာ ပန ဧတ္တကာနေဝ ဣန္ဒြိယာနိ ဝုတ္တာနိ၊ ဧတာနိ ဧဝ စ ဝုတ္တာနီတိ? အာဓိပစ္စတ္ထသမ္ဘဝတောတိ စေ။ အာဓိပစ္စံ နာမ ဣဿရိယန္တိ ဝုတ္တမေတံ။ တယိဒံ အာဓိပစ္စံ အတ္တနော ကိစ္စေ ဗလဝန္တိ အညေသမ္ပိ သဘာဝဓမ္မာနံ လဗ္ဘတေဝ။ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိကာ ¶ ဟိ ပစ္စယုပ္ပန္နာ ¶ ။ တသ္မာ တေ တေဟိ အနုဝတ္တီယန္တိ၊ တေ စ တေ အနုဝတ္တန္တီတိ? သစ္စမေတံ၊ တထာပိ အတ္ထိ တေသံ ဝိသေသော။ သွာယံ ဝိသေသော ‘‘စက္ခုဝိညာဏာဒိပ္ပဝတ္တိယဉှိ စက္ခာဒီနံ သိဒ္ဓမာဓိပစ္စ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၉) အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတောယေဝ။

အပိစ ခန္ဓပဉ္စကေ ယာယံ သတ္တပညတ္တိ၊ တဿာ ဝိသေသနိဿယော ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနီတိ တာနိ တာဝ အာဓိပစ္စတ္ထံ ဥပါဒါယ ‘‘စက္ခုန္ဒြိယံ…ပေ… မနိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒိတော ဝုတ္တာနိ။ တာနိ ပန ယေန ဓမ္မေန ပဝတ္တန္တိ၊ အယံ သော ဓမ္မော တေသံ ဌိတိဟေတူတိ ဒဿနတ္ထံ ဇီဝိတံ။ တယိမေ ဣန္ဒြိယပဋိဗဒ္ဓါ ဓမ္မာ ဣမေသံ ဝသေန ‘‘ဣတ္ထီ၊ ပုရိသော’’တိ ဝေါဟရီယန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ဘာဝဒွယံ။ သွာယံ သတ္တသညိတော ဓမ္မပုဉ္ဇော ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနော ဣမာဟိ ဝေဒနာဟိ သံကိလိဿတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝေဒနာပဉ္စကံ။ တတော ဝိသုဒ္ဓတ္ထိကာနံ ဝေါဒါနသမ္ဘာရဒဿနတ္ထံ သဒ္ဓါဒိပဉ္စကံ။ တတော ဝေါဒါနသမ္ဘာရာ ဣမေဟိ ဝိသုဇ္ဈန္တိ၊ ဝိသုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ၊ နိဋ္ဌိတကိစ္စာ စ ဟောန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ အန္တေ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနိ တီဏိ ဝုတ္တာနိ။ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘အာဓိပစ္စတ္ထံ ဥပါဒါယာ’’တိ ပဒံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ အဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓီတိ အညေသံ အဂ္ဂဟဏံ။

အထ ဝါ ပဝတ္တိနိဝတ္တီနံ နိဿယာဒိဒဿနတ္ထမ္ပိ ဧတာနိ ဧဝ ဝုတ္တာနိ။ ပဝတ္တိယာ ဟိ ဝိသေသတော မူလနိဿယဘူတာနိ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ။ ယထာဟ ‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော’’တိအာဒိ (သု။ နိ။ ၁၇၁)။ တဿာ ဥပ္ပတ္တိ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယေဟိ။ ဝိသဘာဂဝတ္ထုသရာဂနိမိတ္တာ ဟိ ယေဘုယျေန သတ္တကာယဿ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘တိဏ္ဏံ ခေါ ပန၊ မဟာရာဇ၊ သန္နိပါတာ ဂဗ္ဘဿာဝက္ကန္တိ ဟောတိ၊ ဣဓ မာတာပိတရော စ သန္နိပတိတာ ဟောန္တိ၊ မာတာ စ ဥတုနီ ဟောတိ၊ ဂဗ္ဘော စ ပစ္စုပဋ္ဌိတော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၈၊ ၂။၄၁၁၊ မိ။ ပ။ ၄။၁။၆)။ အဝဋ္ဌာနံ ဇီဝိတိန္ဒြိယေန တေန အနုပါလေတဗ္ဗတော။ တေနာဟ ‘‘အာယု ဌိတိ ယပနာ ယာပနာ’’တိအာဒိ။ ဥပဘောဂေါ ဝေဒနာဟိ ¶ ။ ဝေဒနာဝသေန ဟိ ဣဋ္ဌာဒိသဗ္ဗဝိသယုပဘောဂေါ။ ယထာဟ – ‘‘ဝေဒယတိ ဝေဒယတီတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တသ္မာ ဝေဒနာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉)။ ဧဝံ ပဝတ္တိယာ နိဿယသမုပ္ပာဒဋ္ဌိတိသမ္ဘောဂဒဿနတ္ထံ စက္ခုန္ဒြိယံ ယာဝ ဥပေက္ခိန္ဒြိယန္တိ စုဒ္ဒသိန္ဒြိယာနိ ဒေသိတာနိ။ ယထာ စေတာနိ ပဝတ္တိယာ၊ ဧဝံ ဣတရာနိ နိဝတ္တိယာ။ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတေန ဟိ နိဗ္ဗတ္တိတာနိ ¶ သဒ္ဓါဒီနိ ပဉ္စ ဣန္ဒြိယာနိ နိဝတ္တိယာ နိဿယော။ ဥပ္ပာဒေါ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယေန တဿ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ အဝဋ္ဌာနံ အညိန္ဒြိယေန။ ဥပဘောဂေါ အညာတာဝိန္ဒြိယေန အဂ္ဂဖလသမုပဘောဂတော။ ဧဝမ္ပိ ဧတာနိ ဧဝ ဣန္ဒြိယာနိ ဒေသိတာနိ။ ဧတ္တာဝတာ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိတော အညေသံ အဂ္ဂဟဏံ။ ဧတေနာပိ နေသံ ဒေသနာနုက္ကမောပိ သံဝဏ္ဏိတော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၂၂၀။ ကုသလာကုသလဝီရိယာဒီနီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုသလသမာဓိအာဒီနံ၊ အဗျာကတဝီရိယာဒီနဉ္စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပစ္စယာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေသာရမ္မဏာဒယော ဂဟိတာ၊ ယထာဝုတ္တဝီရိယာဒီနိ၊ စက္ခာဒီနိ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဣစ္စေဝံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာနိ ဝီရိယိန္ဒြိယာဒိပဒါနိ၊ စက္ခုန္ဒြိယာဒိပဒါနိ စ။ တေနာတိ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိနာ ဘူမိဝိဘာဂကထနေန။ တန္နိဝတ္တနေနာတိ သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗဘူမိကတ္တနိဝတ္တနေန။ အဝိဇ္ဇမာနသင်္ဂါဟကတ္တန္တိ တဿံ တဿံ ဘူမိယံ အနုပလဗ္ဘမာနဿ ဣန္ဒြိယဿ သင်္ဂါဟကတာ။

အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ

ဣဓ ဣမသ္မိံ ‘‘သတ္တိန္ဒြိယာ အနာရမ္မဏာ’’တိ ဧဝံ ဧကန္တာနာရမ္မဏတ္တေ ဝုစ္စမာနေ န အာဘဋ္ဌံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ န ဘာသိတံ။ ဋီကာယံ ပန အနာဘဋ္ဌန္တိ ကတသမာသံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ရူပဓမ္မေသု သင်္ဂဟိတတန္တိ ‘‘ရူပ’’န္တိ ဂဏိတတံ။ အရူပကောဋ္ဌာသေန အရူပဘာဝေန သိယာပက္ခေ သင်္ဂဟိတံ။ ကသ္မာ? တဿ ¶ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိတာ အတ္ထီတိ။ ယသ္မာ ပန ရူပါရူပမိဿကဿေဝ ဝသေန သိယာပက္ခသင်္ဂဟော ယုတ္တော၊ န ဧကဒေသဿ၊ တသ္မာ ဧကဒေသဿ တံ အနိစ္ဆန္တော အာဟ ‘‘အဓိပ္ပာယော’’တိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပကာသေတုံ ‘‘အရူပကောဋ္ဌာသေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နဝတ္တဗ္ဗတာတိ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာ။ ကထံ ပန ရူပကောဋ္ဌာသေနဿာနာရမ္မဏဿ နဝတ္တဗ္ဗတာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘န ဟိ အနာရမ္မဏ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇမာနာရမ္မဏာနာရမ္မဏေသူ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အနာရမ္မဏာ’’တိ ဗာဟိရတ္ထသမာသော အယန္တိ ဒဿေတိ ¶ ။ နဝတ္တဗ္ဗေသူတိ သာရမ္မဏဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗေသု။ အနာရမ္မဏတ္တာတိ အာရမ္မဏရဟိတတ္တာ။ ‘‘နဝိန္ဒြိယာ သိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ၊ သိယာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ၊ သိယာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ၊ သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ ‘ပရိတ္တာရမ္မဏာ’တိပိ ‘မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ’တိပိ ‘အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ’တိပီ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၂၂၃) ဝိယ န သာရမ္မဏဿေဝ နဝတ္တဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ ယထာ စ န သာရမ္မဏဿေဝ နဝတ္တဗ္ဗတာပရိယာယော၊ အထ ခေါ အနာရမ္မဏဿာပီတိ သာရမ္မဏေ နိယမာဘာဝေါ။ ဧဝံ နဝတ္တဗ္ဗံ သာရမ္မဏမေဝါတိ အယမ္ပိ နိယမော နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘နဝတ္တဗ္ဗဿ ဝါ သာရမ္မဏတ’’န္တိ အာဟ။ တဿ န ဒဿေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ။

တတ္ထ ရူပနိဗ္ဗာနာနံ သုခါဒိသမ္ပယုတ္တဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာ၊ န ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေနာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘အထာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အထာပိ ဝတ္တတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သိယာ အနာရမ္မဏန္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ အနာရမ္မဏံ ဓမ္မာယတနံ သာရမ္မဏေဟိ ဝိသုံ ကတွာ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ နဝတ္တဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ယဒိ သာရမ္မဏေသွေဝ ဝတ္တေယျ၊ န စေဝံ ဝုတ္တံ၊ အဝစနေ စ အညံ ကာရဏံ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န ဟိ ပဉှပုစ္ဆကေ သာဝသေသာ ဒေသနာ အတ္ထီ’’တိ။ တသ္မာ နဝတ္တဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ အနာရမ္မဏေသုပိ ဝတ္တတေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ယာပိ ‘‘အဋ္ဌိန္ဒြိယာ သိယာ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ’’တိ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ၊ သာ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အာကိဉ္စညာယတနကာလေ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏာဘာဝမတ္တာရမ္မဏတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ၊ န သာရမ္မဏဿေဝ နဝတ္တဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ၊ နာပိ အနာရမ္မဏဿ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ဒဿေန္တော ¶ ‘‘အဋ္ဌိန္ဒြိယာ သိယာ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာတိ ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သိယာ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာတီတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန အဝသိဋ္ဌပါဠိသင်္ဂဏှနေန ‘‘သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ ‘အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ’တိပိ ‘ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ’တိပိ ‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ’တိပီ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ ဝုတ္တမတ္ထံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဒဿေန္တော ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ…ပေ… နဝတ္တဗ္ဗတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ အာဟ၊ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂေါ

၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ

ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ

၂၂၅။ ‘‘ဝုတ္တတ္တာ’’တိ ¶ ¶ ဣဒံ နိဿက္ကံ ကိံ လက္ခဏံ? ဟေတုလက္ခဏံ။ ယဒိ ဧဝံ တံဟေတုကော ဝိဘဇ္ဇဝါဒိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ။ န ဟိ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရေန ဝုတ္တတ္တာ ဗုဒ္ဓသာဝကာ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော အဟေသုန္တိ? နယိဒမေဝံ။ တိဝိဓော ဟိ ဟေတု ဉာပကော၊ ကာရကော၊ သမ္ပာပကောတိ။ တေသု ဉာပကဟေတု ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ တသ္မာ တေန မဟာထေရေန ‘‘ကိံ ဝါဒီ၊ ဘန္တေ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ပုဋ္ဌေန ‘‘ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ၊ မဟာရာဇာ’’တိ တဒါ ဝုတ္တဝစနေန ဉာယတိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကာ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ကိံ…ပေ… ဝုတ္တတ္တာ…ပေ… ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော’’တိ။ ‘‘အဟဉှိ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဝိနယာယ ဓမ္မံ ဒေသေမိ ရာဂဿာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘နော စ ခေါ ယံ တွံ သန္ဓာယ ဝဒေသီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅-၉) ဝေရဉ္ဇဗြာဟ္မဏဿ ဘဂဝတာ ဝေနယိကာဒိဘာဝေါ ဝိဘဇ္ဇ ဝုတ္တောတိ တံ အနုဝဒန္တာ သာဝကာပိ တထာ ဝဒန္တီတိ အာဟ ‘‘တေ ဟိ ဝေနယိကာဒိဘာဝံ ဝိဘဇ္ဇ ဝဒန္တီ’’တိ။ စီဝရာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သောမနဿာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တာနိပိ ဟိ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗဘာဝေန ဝိဘဇ္ဇ ဝုတ္တာနိ။ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိပရိသာ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိမဏ္ဍလန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ယထာ တံ ဩတိဏ္ဏော နာမ ဟောတိ၊ တံဒဿနတ္ထံ ‘‘အာစရိယေ အနဗ္ဘာစိက္ခန္တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သကသမယာဝေါက္ကမာဒိ ဟိ ပရမတ္ထတော တဒေါတာရော။ ‘‘အသံကိလိဋ္ဌာပိ အဝိဇ္ဇာ အတ္ထိ အမဂ္ဂဝဇ္ဈာ၊ ယာယ နိဝုတာ ခီဏာသဝါပိ နာမဂေါတ္တာဒီသု ဧကစ္စံ န ဇာနန္တိ၊ သာ ကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေသုပိ ပဝတ္တတီ’’တိ နိကာယန္တရိယာ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာ ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာနံ ဟေတုပစ္စယော ဟောတီတိအာဒိံ ဝဒန္တော’’တိ။ ဥပလက္ခဏဉှေတံ သဟဇာတကောဋိယာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ¶ အကုသလစိတ္တေနပိ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယာ သံကိလိဋ္ဌာ ပညာတိ၊ အစေတသိကံ သီလံ၊ အဝိညတ္တိသင်္ခါတံ ရူပဘာဝံ ဒုဿိလျန္တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပရသမယာယူဟနံ ပရသမယေ ဗျာပါရာပတ္တိယာ။ ယော တတ္ထ သကသမယေန ဝိရုဒ္ဓါ အတ္ထော၊ တဿ ဝါ ဒီပနေန သိယာ၊ ပရသမယေ ဝါဒါရောပနေန ဝါ ¶ ။ တေသု ပုရိမံ ‘‘အာစရိယေ အနဗ္ဘာစိက္ခန္တေနာ’’တိ ဣမိနာ အပနီတန္တိ ဣတရံ ဒဿေတိ ‘‘ပရသမယံ…ပေ… အနာယူဟန္တေနာ’’တိ။ အသမ္ပိဏ္ဍေန္တေနာတိ ဥပစယတ္ထံ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ။ အာယူဟန-သဒ္ဒေါ ပန ဥပစယတ္ထော န ဟောတီတိ ကေစိဝါဒေါ န သာရတော ဂဟေတဗ္ဗော။

တဗ္ဗိပရိယာယေနာတိ ယထာဝိနယံ အဝဋ္ဌာနေန။ သာဝဇ္ဇဿ အနဝဇ္ဇတာဒီပနာဒိနာ ကမ္မန္တရံ ဘိန္ဒန္တော ဝိနာသေန္တော၊ အာလောဠေန္တော ဝါ ဓမ္မတံ ဓမ္မသဘာဝံ ဝိလောမေတိ ဝိပရီတတော ဒဟတိ။ မဟာပဒေသေတိ မဟာအပဒေသေ၊ ဗုဒ္ဓါဒယော မဟန္တေ မဟန္တေ အပဒိသိတွာ ဝုတ္တာနိ မဟာကာရဏာနိ။ မဟာပဒေသေတိ ဝါ မဟာဩကာသေ၊ မဟန္တာနိ ဓမ္မဿ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – အပဒိသီယတီတိ အပဒေသော၊ ဗုဒ္ဓါ အပဒေသော ဧတဿာတိ ဗုဒ္ဓါပဒေသော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အတ္ထတော စာယံ မဟာပဒေသော ‘‘သမ္မုခါ မေတံ ဘဂဝတော သုတ’’န္တိအာဒိနာ ကေနစိ အာဘတဿ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝါ ‘‘အဓမ္မော’’တိ ဝါ ဝိနိစ္ဆယနေ ကာရဏံ။ ကိံ ပန တန္တိ? တဿ ယထာဘတဿ သုတ္တောတရဏာဒိ ဧဝ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ စတ္တာရောတိ? ဓမ္မဿ ဒွေ သမ္ပဒါယော ဘဂဝါ၊ သာဝကာ စ။ တေသု သာဝကာ သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလဝသေန တိဝိဓာ။ ဧဝံ ‘‘အမုမှာ မယာ အယံ ဓမ္မော ပဋိဂ္ဂဟိတော’’တိ အပဒိသိတဗ္ဗာနံ ဘေဒေန စတ္တာရော။ တေနာဟ ‘‘သမ္မုခါ မေတံ ဘဂဝတော သုတ’’န္တိအာဒိ။ နေတ္တိယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓါပဒေသော သင်္ဃာပဒေသော သမ္ဗဟုလတ္ထေရာပဒေသော ဧကတ္ထေရာပဒေသော’’တိ။

သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒအတ္တနောမတိမဟာပဒေသေတိ ဧတ္ထ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှာနိ တီဏိ ပိဋကာနိ အတ္ထသူစနာဒိအတ္ထေန သုတ္တံ။ ယထာဝုတ္တဿ သုတ္တဿ အနုလောမတော ယထာဝုတ္တာ ဧဝ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ သုတ္တာနုလောမံ။ ပါဠိယာ အတ္ထဂါဟဏေန ဓမ္မတာယံ ပတိဋ္ဌာပနတော အဋ္ဌကထာ အာစရိယဝါဒေါ။ နယဂ္ဂါဟေန အနုဗုဒ္ဓိယာ အတ္တနော ပဋိဘာနံ အတ္တနောမတိ။ ဧတ္ထ စ သုတ္တအာစရိယဝါဒအတ္တနောမတီနမ္ပိ ကေနစိ အာဘတဿ ဓမ္မာဓမ္မာဒိဘာဝဝိနိစ္ဆယနေ ကာရဏဘာဝသဘာဝတော မဟာပဒေသတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သန္တိဋ္ဌတိ အပ္ပဋိဗာဟန္တော၊ အဝိလောမေန္တော စ။ တဗ္ဗိပရိယာယေန အတိဓာဝတိ။ ဧကဿ ပဒဿ ဧကေန ပကာရေန အတ္ထံ ဝတွာ တဿေဝ ပုန ပကာရန္တရေန အတ္ထံ ဝဒန္တော ¶ ဝါ အပရေဟိ ပရိယာယေဟိ နိဒ္ဒိသတိ နာမ ယထာ ‘‘အဝိဇ္ဇာ ဒုက္ခသစ္စဿ ¶ ယာထာဝသရသလက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န ဒေတီ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန ‘‘အယံ အဝိဇ္ဇာ ဒုက္ခာဒီသု အညာဏ’’န္တိ ဝုတ္တာပိ ‘‘ဒုက္ခသစ္စဿ ဧကဒေသော ဟောတီ’’တိအာဒိဝစနံ။ အထ ဝါ ဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ပုန ဖလဘာဝေန ဝစနံ တမေဝတ္ထံ ပုနရာဝတ္တေတွာ နိဒ္ဒိသနံ ယထာ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ဝတွာ ပုန ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ ဝစနံ။ အထ ဝါ ‘‘သဗ္ဗမေတံ ဘဝစက္ကံ ကမ္မဉ္စေဝ ဝိပါကော စ။ ကိလေသကမ္မဝိပါကဝသေန တိဝိဓ’’န္တိ စ အာဒိနာ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ဒုဝိဓတိဝိဓာဒိဝိဘာဂဒဿနံ တမေဝတ္ထံ ပုနရာဝတ္တေတွာ နိဒ္ဒိသနန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သတ္တဝေါဟာရောတိ ‘‘သတ္တော’’တိ သမညာ။ ယေ ဟိ ဓမ္မေ သမူဟဘူတေ သန္တာနဝသေန ဝတ္တမာနေ ဥပါဒါယ သတ္တပညတ္တိ၊ တဿာ တတော အညထာနာညထာအစ္စန္တာဘာဝသင်္ခါတေ အန္တေ အနုပဂမ္မ ယာထာဝတော သင်္ဂဟဏံ၊ ဗောဓနဉ္စ ဓမ္မတာယံ အကုသလဿ ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝန္တိ။ အဝိဇ္ဇာဒိကဿ ပစ္စယဓမ္မဿ သင်္ခါရာဒိပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မံ ပတိ ဟေတုအာဒိနာ ပစ္စယေန ပစ္စယဘာဝေါ ပစ္စယာကာရော၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါတိ အတ္ထော။

ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အာစရိယေ အနဗ္ဘာစိက္ခန္တေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ ကာမဉ္စေတ္ထ သဗ္ဗာပိ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဣမိနာဝ နယေန ကာတဗ္ဗာ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝဏ္ဏနာယ ပန ဂရုတရဘာဝံ ဒဿေန္တော ဧဝံ ဝဒတိ။

ပါဠိဓမ္မန္တိ တေပိဋကဗုဒ္ဓဝစနံ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒန္တိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပါဠိံ။

အတ္ထံ ကတွာတိ ဟိတံ ကတွာ။ ယထာယံ ဟိတာဝဟော ဟောတိ၊ ဧဝံ ကတွာ။ အဋ္ဌိံ ကတွာတိ ဝါ အတ္တာနံ အတ္ထိကံ ကတွာ။ သုတစိန္တာမယာဒိံ ဉာဏဝိသေသံ။ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနာဒိနာ ကိလေသက္ခယဝိသေသံ။

ဘဝါဒီသု အာဒီနဝပ္ပဋိစ္ဆာဒနတော၊ ဗလဝူပနိဿယတော၊ ကမ္မဿ ဝိသေသဟေတုဘာဝတော စ ဝဋ္ဋဿ မူလကာရဏံ အဝိဇ္ဇာ။ ဝိပါကဝဋ္ဋနိမိတ္တဿ ကမ္မဝဋ္ဋဿ ကာရဏဘူတမ္ပိ ကိလေသဝဋ္ဋံ အဝိဇ္ဇာမူလကန္တိ ဒဿနတ္ထံ အဝိဇ္ဇာ အာဒိတော ဝုတ္တာ။ တဏှာပိ ဟိ အဝိဇ္ဇာယ ပဋိစ္ဆာဒိတာဒီနဝေ ဧဝ ဝိသယေ အဿာဒါနုပဿိနော ပဝတ္တတိ၊ န အညထာ။ မူလာဒိဒဿနသာမညဉ္စာတိ ¶ ဝလ္လိယာ မူလမဇ္ဈပရိယောသာနဿ ဒဿနေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ တံဒဿနသာမညဉ္စ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ သမန္တစက္ခုနာ သဗ္ဗဿ ဒိဋ္ဌတ္တေပိ ¶ ဒေသနာကာလေ ဒေသနာဉာဏစက္ခုနာ ဗောဓေတဗ္ဗတာဝသေန ဧကဒေသဒဿနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

ဒိဋ္ဌိသဟိတာယ မာနသဟိတာယ ဝါ တဏှာယ ‘‘အဟ’’န္တိ၊ ဣတရာယ ‘‘မမ’’န္တိ အဘိဝဒတော။ ‘‘အဘိနန္ဒနတော’’တိ ဟိ ဣမိနာ သပ္ပီတိကာယ တဏှာယ ပဝတ္တိ ဒဿိတာ။ ‘‘အဘိဝဒတော’’တိ ဣမိနာ တတော ဗလဝတရာယ ဒိဋ္ဌိသဟိတာယ မာနသဟိတာယ ဝါ။ ‘‘အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတော’’တိ ဣမိနာ ပန တတောပိ ဗလဝတမာယ ဒိဋ္ဌိသဟိတာယ၊ ကေဝလာယ ဝါ တဏှာယ ပဝတ္တိ ဒဿိတာ။ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပေတွာ ဌာနဉှိ အဇ္ဈောသာနံ။ တပ္ပစ္စယန္တိ တဏှာပစ္စယံ။ ကထံ ပန နန္ဒိဝစနေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဥပါဒါနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နန္ဒိတာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ နန္ဒိတာတဒဝိပ္ပယောဂတာဟီတိ နန္ဒိဘာဝေန သဘာဝတော တဏှုပါဒါနံ၊ တာယ နန္ဒိယာ တဏှာယ အဝိပ္ပယောဂေန အဝိနာဘာဝေန ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနဘာဝေနာ’’တိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌိယာပိ နန္ဒိဘာဝမာဟ။

ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဖဿာဒယောတိ ပဋိသန္ဓိယံ ပဝတ္တေ စ ဥပ္ပန္နဖဿမနောသဉ္စေတနာဝိညာဏာနိ။ ‘‘ဝိပါကဝဋ္ဋဘူတေ’’တိ စ ဣဒံ ပဝတ္တဝိသေသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝဋ္ဋူပတ္ထမ္ဘကာတိ ဝဋ္ဋတ္တယူပနိဿယာ။ ဣတရေတိ အကမ္မဇာ။ တသ္မိန္တိ ယထာဝုတ္တေ အာဟာရစတုက္ကေ။ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ တဏှာနိဒါနူပနိဿယတော ‘‘တဏှာနိဒါနာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇန္တိ။

ယထာ အရိယမဂ္ဂေါ အန္တဒွယဝဇ္ဇိတမဇ္ဈိမပဋိပဒါဘာဝတော ‘‘ဉာယော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါပီတိ အာဟ ‘‘ဉာယောတိ မဂ္ဂေါ၊ သောယေဝ ဝါ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ’’တိ။ အတ္တနော ပဋိဝေဓာယ သံဝတ္တတိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတ္တာ။ သံဝတ္တတီတိ စ နိမိတ္တဿ ကတ္တူပစာရဝသေနေတံ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘အရိယဘာဝကရာနိ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနီ’’တိ။ ပကတိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ သစ္စဝိဘင်္ဂေ ဟေတုဝိပ္ပဋိပတ္တိကထာယံ ဒဿိတာ ဧဝ။ အကာရဏံ ‘‘ကာရဏ’’န္တိ ဂဏှန္တိ ယထာ ကာပိလာဒယော။ န ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဗုဇ္ဈန္တိ ယထာ တံ အညေ ဗာလပုထုဇ္ဇနာ။ ဣတရာသန္တိ မဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ ဒေသနာဒီနံ တိဿန္နံ။ တဒတ္ထတာသမ္ဘဝေပီတိ ယထာသကေဟိ ကာရဏေဟိ ပဝတ္တိဒဿနတ္ထတာသမ္ဘဝေပိ။ အတ္ထန္တရသဗ္ဘာဝတောတိ ပယောဇနန္တရသဗ္ဘာဝတော။ ဝုတ္တာနိ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၅) ‘‘ဇရာမရဏာဒိကဿ ¶ ဒုက္ခဿ အတ္တနာ အဓိဂတကာရဏသန္ဒဿနတ္ထံ။ အာဟာရနိဒါနဝဝတ္ထာပနာနုသာရေန ယာဝ အတီတံ အဒ္ဓါနံ အတိဟရိတွာ ပုန ¶ အတီတဒ္ဓတော ပဘုတိ ဟေတုဖလပဋိပါဋိသန္ဒဿနတ္ထံ။ အနာဂတဒ္ဓဟေတုသမုဋ္ဌာနတော ပဘုတိ အနာဂတဒ္ဓသန္ဒဿနတ္ထ’’န္တိ တိဿန္နံ ယထာက္ကမံ တီဏိ ပယောဇနာနိ။

တံတံဖလပဋိဝေဓောတိ ဇာတိအာဒီနံ ဇရာမရဏာဒိတံတံဖလာဝဂမော။ အနုဝိလောကယတောတိ ပုရိမေ ဝိကပ္ပေ ဝိပဿနာနိမိတ္တံ အနုဝိလောကနံ၊ ဒုတိယေ ဒေသနာနိမိတ္တံ။ ကာမုပါဒါနဘူတာ တဏှာ မနောသဉ္စေတနာဟာရသင်္ခါတဿ ဘဝဿ၊ တံသမ္ပယုတ္တာနံ၊ တန္နိမိတ္တာနဉ္စ သေသာဟာရာနံ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာဟာရတဏှာဒယော ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓါ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယာဝ ဝိညာဏံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာဟာရတဏှာဒယောတိ ဧတ္ထ ပစ္စုပ္ပန္နကမ္မဝဋ္ဋပရိယာပန္နေ အာဟာရေ ဂဟေတွာ အဒ္ဓယောဇနံ ကတွာ အနာဂတဝိပါကဝဋ္ဋပရိယာပန္နေ ဂဟေတွာ ယောဇေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘အာဟာရာ ဝါ တဏှာယ ပဘာဝေတဗ္ဗာ အနာဂတော အဒ္ဓါ’’တိ။ ပဘာဝေတဗ္ဗာတိ အာယတိံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ။ ယုဇ္ဇတီတိ ဖလဘူတေ အာဟာရေ ပစ္စုပ္ပန္နေ ပစ္စက္ခတော ဒဿေတွာ ‘‘တံနိဒါနံ တဏှံ တဿာ နိဒါန’’န္တိအာဒိနာ ဖလပရမ္ပရာယ ကာရဏပရမ္ပရာယ စ ဒဿနံ တထာဗုဇ္ဈနကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယာနုလောမတော၊ ဓမ္မသဘာဝါဝိလောမနတော စ ယုတ္တိယာ သင်္ဂယှတိ။ ယဒိ တဏှာဒယော အတီတော အဒ္ဓါ၊ တဏှာဂ္ဂဟဏေနေဝ သင်္ခါရာဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာတိ ကိမတ္ထံ ပုန တေ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘သင်္ခါရာဝိဇ္ဇာ တတောပိ အတီတတရော အဒ္ဓါ ဝုတ္တော သံသာရဿ အနာဒိဘာဝဒဿနတ္ထ’’န္တိ။ အတီတန္တိ ဝါ အတီတတာသာမညေန အတီတတရမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိအာဟာရကာတိ ပုနဗ္ဘဝူပပတ္တိပစ္စယာ။ ဣတိ ဝစနတောတိ ဧဝံ ဝုတ္တဝစနသဗ္ဘာဝတော။ ဝိညာဏာဟာရော တာဝ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ ဟေတု၊ ဣတရေ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တတ္တာ…ပေ… ကဗဠီကာရာဟာရဿာ’’တိ။ တဿ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိအာဟာရကာ စတ္တာရော အာဟာရာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဒ္ဓါဒီနံ ဥပနိဿယတာ ပရိစ္စာဂါဒိကာလေ၊ ရာဂါဒီနံ ဂဓိတဿ ဘောဇနာဒိကာလေ။ တေန ယထာက္ကမံ ကုသလာကုသလကမ္မဝိညာဏာယူဟနံ ဒဿိတံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိအာဟာရကာ စတ္တာရော အာဟာရာ ဂယှန္တိ၊ တသ္မာ။ ပုရိမောယေဝတ္ထောတိ ¶ ‘‘အာဟာရတဏှာဒယော ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တအတ္ထော။ အတီတေတိ အတီတေ အဒ္ဓနိ။ တတော ပရန္တိ တတော အတီတဒ္ဓတော ပရံ ပစ္စုပ္ပန္နေ အနာဂတေ စ အဒ္ဓနိ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိအာဒိနာ။ ပစ္စက္ခာနန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝပရိယာပန္နတာယ ပစ္စက္ခဘူတာနံ။ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဟေတုန္တိ ဧတရဟိ ဝတ္တမာနံ တဏှာဒိကံ အာဟာရာဒီနံ ဟေတုံ။

သုတ္တံ ¶ အာဟရတိ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃)။ ဝဋ္ဋဟေတုနောတိ ဝိပါကဝဋ္ဋဟေတုနော၊ သကလဝဋ္ဋဟေတုနော ဝါ။ အကုသလဉှိ ကမ္မံ ကမ္မဝဋ္ဋဿ ကိလေသဝဋ္ဋဿ စ ပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ ‘‘ဘဝတဏှာယပိ ဟေတုဘူတာ’’တိ ဣမိနာ ကိလေသဝဋ္ဋဿာပိ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယဘာဝမာဟ။ ဧဝဉ္စေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိနာ ဝဋ္ဋသီသာနမ္ပိ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ သပ္ပစ္စယတာဒဿနာပဒေသေန သဗ္ဗေသမ္ပိ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဟေတုဖလပရမ္ပရာဝိစ္ဆေဒဝုတ္တိယာ ပုရိမာယ ကောဋိယာ အပညာယနံ ဝိဘာဝေတိ။

အဝိဇ္ဇံ တဏှာ အနုဝတ္တတီတိ ဒုက္ခေ တဏှံ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တိယာ တတော အဝိဇ္ဇာယ ဗလဝဘာဝမာဟ။ အဝိဇ္ဇာဘိဘူတာ ဟိ သတ္တာ သတိပိ တဏှာပရိတဿိတေ ဧကန္တာနတ္ထသညိတံ အတ္တကိလမထာနုယောဂဒုက္ခမနုယုဉ္ဇန္တိ။ တဏှံ အဝိဇ္ဇာ အနုဝတ္တတီတိ သုခေ အဝိဇ္ဇံ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တိယာ တတော တဏှာယ ဗလဝဘာဝမာဟ။ ယဒိပိ သာဝဇ္ဇသုခါနုဘဝေ ဗလဝတီယေဝ အဝိဇ္ဇာ ဝိဇ္ဇမာနအာဒီနဝံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တီ တိဋ္ဌတိ၊ တဏှာ ပန တတောပိ ဗလဝတရတာယ သတ္တေ ဝိပုလာနတ္ထသဉှိတေ အနရိယေ သုခေ နိယောဇေတီတိ အဝိဇ္ဇာယ တဒနုဝတ္တနံ ဝုတ္တံ။

အာယတနဆက္ကံ ဝါ ကာယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ စက္ခာဒိနိဿယေ သေသဓမ္မေတိ စက္ခာဒိနိဿယဘူတေ၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓေ စ သသန္တာနပရိယာပန္နေ ဓမ္မေ။ စက္ခာဒိနိဿိတေ ဧဝ ကတွာတိ စက္ခာဒိဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတေ ကတွာ။ စက္ခာဒိကာယန္တိ စက္ခာဒိဓမ္မသမူဟံ ပရေသံ ပဉ္စက္ခန္ဓံ။ ဖဿေန ဖုဋ္ဌောတိ အာရမ္မဏံ ဖုသန္တေန ဝိယ ဥပ္ပန္နေန သုခဝေဒနိယေန၊ ဒုက္ခဝေဒနိယေန စ ဖဿေန ဖုဋ္ဌော။ ဖဿေ ဟိ တထာ ဥပ္ပန္နေ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော ဖုဋ္ဌောတိ ဝေါဟာရော ဟောတီတိ။

ယထာ သဠာယတနာနိ ဖဿဿ ဝိသေသပစ္စယော၊ ဧဝံ ဝေဒနာယပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဠာယတနာနံ ဝေဒနာယ ဝိသေသပစ္စယဘာဝ’’န္တိ အာဟ။ တန္နိဿိတန္တိ ¶ သဠာယတနနိဿိတံ။ အတီတဒ္ဓါဝိဇ္ဇာတဏှာမူလကောတိ အတီတဒ္ဓဘူတအဝိဇ္ဇာတဏှာမူလကော။ ကာယဿ ဘေဒါ ကာယူပဂေါတိ ဥဘယတ္ထာပိ ကာယသဒ္ဒေန ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပဉ္စကော ဂဟိတော။ တဒုပဂတာ ဥပပဇ္ဇနံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏံ။ ဥဘယမူလောတိ အဝိဇ္ဇာတဏှာမူလော။

အနဘိသမယဘူတတ္တာတိ အဘိသမယဿ ပဋိပက္ခဘူတတ္တာ။ အဝိဇ္ဇာယာတိ အဝိဇ္ဇာယ သတိ။

ဂဟဏန္တိ ¶ ဂဟေတဗ္ဗတံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သတိ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရတ္တေပိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ ပဓာနတာယ ဝိသုံ ဝုတ္တာ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယေန၊ တသ္မာ။ တတ္ထ ဝုတ္တမ္ပီတိ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရေသု ဝုတ္တမ္ပိ အဘိသင်္ခရဏကသင်္ခါရံ ဝဇ္ဇေတွာ အဂ္ဂဟေတွာ ဣတရေ သင်္ခါရာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ အတ္ထဿ ဥဒ္ဓရဏုဒ္ဓရိတဗ္ဗတာဒွယံ အသင်္ကရတော ဒဿိတံ ဟောတိ။ ‘‘ဣဓ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗဘာဝေနာ’’တိ ဣမိနာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာနံ သတိပိ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရဘာဝေ ယထာဝုတ္တမေဝ ပဓာနဘာဝံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ တဒေကဒေသော ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ သင်္ဂဏှနဝသေန သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရေဟိ သင်္ဂဟိတာပိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ ဣဓ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗဘာဝေန ပဓာနာတိ ဝိသုံ ဂဟိတာ၊ ပုရိမသ္မိံ တေ ဝဇ္ဇေတွာတိ အယံ ဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘ဝဏ္ဏေတဗ္ဗသဗ္ဗသင်္ဂဟဏဝသေန ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ’’တိ။ သာမညတော သင်္ဂယှမာနမ္ပိ ပဓာနဘာဝဇောတနတ္ထံ ဝိသုံ ဂယှတိ ယထာ တံ ‘‘ပုညဉာဏသမ္ဘာရာ’’တိ။

ယေန ကုသလာကုသလဓမ္မာ ‘‘ဝိပါကဓမ္မာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တံ အာယူဟနံ၊ ကိံ ပန တန္တိ? အနုပစ္ဆိန္နတဏှာဝိဇ္ဇာမာနေ သန္တာနေ သဗျာပါရတာ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိ…ပေ… အာယူဟနရသာ’’တိ။ စေတနာပဓာနတ္တာ ပန တဿ စေတနာကိစ္စံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ရာသိကရဏံ၊ အာယူဟနန္တိ စ ရာသိဘူတဿ ရူပါရူပသင်္ခါတဿ ဖလဿ နိဗ္ဗတ္တနတော ဝုတ္တံ။ ‘‘အနာရမ္မဏတာ အဗျာကတတာ’’တိ ဣဒံ အဗျာကတဿေဝ အနာရမ္မဏတ္တာ အဗျာကတသမ္ဗန္ဓိနီ အနာရမ္မဏတာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အာယတနံ၊ ဃဋနန္တိ စ တံတံဒွါရိကဓမ္မပ္ပဝတ္တနမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အနနုဗောဓာဒယော အဝိဇ္ဇာပဒနိဒ္ဒေသေ အာဂတာ။ အဝိဇ္ဇာပဒသမ္ဗန္ဓေန ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တာတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ အသဏ္ဌာနတ္တာတိ အဝိဂ္ဂဟတ္တာ။

သောကာဒီနံ ¶ သဗ္ဘာဝါတိ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ အနိဋ္ဌာပေတွာ တဒနန္တရံ သောကာဒီနမ္ပိ ဝုတ္တာနံ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ တေသံ ဝသေန အင်္ဂဗဟုတ္တပ္ပသင်္ဂေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနံ ဗဟုဘာဝေ အာပန္နေ။ ဒွါဒသေဝါတိ ကထံ ဒွါဒသေဝ၊ နနု သောကာဒယောပိ ဓမ္မန္တရဘူတာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာယံ ဝုတ္တာတိ? သစ္စံ ဝုတ္တာ၊ န ပန အင်္ဂန္တရဘာဝေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဖလေနာတိ ဖလဘူတေန ဇရာမရဏင်္ဂသင်္ဂဟိတေန သောကာဒိနာ။ မူလင်္ဂံ ဒဿေတုန္တိ ဣမာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာယ မူလဘူတံ အဝိဇ္ဇင်္ဂံ သောစနာဒီဟိ သမ္မောဟာပတ္တိကထနေန ဒဿေတုံ တေ သောကာဒယော ဝုတ္တာ ဘဝစက္ကဿ အဝိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ။ ဇရာမရဏံ ကာရဏံ ဧတေသန္တိ ဇရာမရဏကာရဏာ ¶ ၊ သောကာဒယော၊ တဗ္ဘာဝေါ ဇရာမရဏကာရဏတာ။ ဇရာမရဏံ နိမိတ္တံ ဧတဿာတိ ဇရာမရဏနိမိတ္တံ။ တံ တန္နိမိတ္တာနန္တိ ဧတ္ထ တန္တိ သုတ္တံ။ တန္နိမိတ္တာနံ ဒုက္ခနိမိတ္တာနံ သောကာဒီနံ။ တတော ပရာယာတိ အနာဂတေ ဒုတိယတ္တဘာဝတော ပရာယ တတိယတ္တဘာဝါဒီသု ပဋိသန္ဓိယာ။ ဟေတုဟေတုဘူတာတိ ကာရဏဿ ကာရဏဘူတာ။ ပဋိသန္ဓိယာ ဟိ သင်္ခါရာ ကာရဏံ၊ တေသံ အဝိဇ္ဇာ။ သုတ္တန္တိ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၊ ၁၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၆၁၊ ဓ။ သ။ ၁၀၀၇) ဣမံ သုတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အဝိဇ္ဇာ သောကာဒီနံ ကာရဏန္တိ ဒဿိတာ အဿုတဝတာယ အဝိဇ္ဇာဘိဘဝနဒီပနိယာ တဒုပ္ပတ္တိဝစနတော။ ‘‘န သောကာဒီနံ ဗာလဿ ဇရာမရဏနိမိတ္တတာမတ္တဿ သာဓကံ သုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘န စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန န စ ဇရာမရဏနိမိတ္တမေဝ ဒုက္ခံ ဒုက္ခံ၊ အထ ခေါ အဝိဇ္ဇာနိမိတ္တမ္ပေတ္ထ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဇရာမရဏေန သောကာဒီနံ ဧကသင်္ခေပံ ကတွာ ဒွါဒသေဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဇရာမရဏန္တာ ဧဝ ဒေသနာ ကတာ၊ ကိံ တတော ပရာ ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ? နော နတ္ထိ၊ အပ္ပဟီနကိလေသဿ ဟိ ကမ္မတော၊ ဝိညာဏာဒိပရိယောသာနဘူတာယ စ စုတိယာ ပဋိသန္ဓိပါတုဘာဝေါတိ ပဝတ္တိတဒုပရမဘူတံ ဇရာမရဏံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိနိမိတ္တံ။ တံ ပန ကမ္မူပပတ္တိဘဝတော ဇာတိယာ ဒဿိတတ္တာ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဣမိနာဝ ပကာသိတန္တိ န ပုန ဝုစ္စတိ၊ န တတော ပရံ ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော။ ဧကကမ္မနိဗ္ဗတ္တဿ စ သန္တာနဿ ¶ ဇရာမရဏံ ပရိယောသာနံ။ သတိ ကိလေသဝဋ္ဋေ ကမ္မုနာ တတော ပုနဗ္ဘဝူပပတ္တိ၊ အသတိ ပန တသ္မိံ ‘‘ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာ’’တိ ဇရာမရဏပရိယောသာနာဝ ဒေသနာ ကတာ။ ယသ္မာ ပန န အမရဏာ ဇရာ အတ္ထိ သဗ္ဗေသံ ဥပ္ပတ္တိမန္တာနံ ပါကာနန္တရဘေဒတော၊ န စာဇရံ မရဏံ အပါကဘေဒါဘာဝါ၊ တသ္မာ တဒုဘယမေကမင်္ဂံ ကတံ၊ န နာမရူပံ ဝိယ ဥဘယဋ္ဌာနေ ဧကဇ္ဈံ ဥပ္ပတ္တိယာ၊ သဠာယတနံ ဝိယ ဝါ အာယတနဘာဝေန ကိစ္စသမတာယ။ ယာ ပနာယံ ဩသာနံ ဂတာ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဒီပိတာ၊ တာယ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိအာဒိ၊ ကိလေသကမ္မာဘာဝေ တဒဘာဝတော ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧဝမာဒိ ဧဝ ဝါ အတ္ထတော ပကာသိတော ဟောတီတိ ဝဋ္ဋတ္တယဿ အနဝဋ္ဌာနေန ပရိဗ္ဘမနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဇရာဂဟဏေန ပရိပက္ကပရိပက္ကတရာဒိက္ကမေန ဝတ္တမာနံ နာမရူပါဒိ၊ သောကာဒိ စ ဂယှတိ၊ တထာဿ ပရိပါကကာလဝတ္တိနီ အဝိဇ္ဇာ စ။ ယထာဟ –

‘‘သ ¶ ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကုမာရော ဝုဒ္ဓိမနွာယ ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကမနွာယ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော သမင်္ဂီဘူတော ပရိစာရေတိ စက္ခုဝိညေယျေဟိ ရူပေဟိ…ပေ… ကာယဝိညေယျေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟိ…ပေ… ရဇနီယေဟိ။ သော စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ပိယရူပေ ရူပေ သာရဇ္ဇတိ၊ အပ္ပိယရူပေ ရူပေ ဗျာပဇ္ဇတိ၊ အနုပဋ္ဌိတကာယသတိ စ ဝိဟရတိ ပရိတ္တစေတသော၊ တဉ္စ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ၊ ယတ္ထဿ တေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ အပရိသေသာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၈)။

ဧတ္ထ ဟိ ပရိပက္ကိန္ဒြိယဿ ဆသု ဒွါရေသု သရာဂါဒိဂ္ဂဟဏေန တဒဝိနာဘာဝိတာယ ဝိမုတ္တိယာ အပ္ပဇာနနေ စ သောကာဒီနံ ပစ္စယဘူတာ အဝိဇ္ဇာ ပကာသိတာ။ အပိစ ‘‘ပိယပ္ပဘဝါ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ’’တိ ဝစနတော ကာမာသဝဘဝါသဝေဟိ၊ ‘‘တဿ ‘အဟံ ရူပံ၊ မမ ရူပန္တိ ပရိယုဋ္ဌဋ္ဌာယိနော…ပေ… ရူပဝိပရိဏာမညထာဘာဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁) ဝစနတော ဒိဋ္ဌာသဝတော၊ ‘‘အဿုတဝါ’’တိအာဒိဝစနတော ¶ အဝိဇ္ဇာသဝတော သောကာဒီနံ ပဝတ္တိ ဒီပိတာတိ တေသံ ဟေတုတာယ တဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ အာသဝါ။ တေသံ သယဉ္စ ဇရာသဘာဝတာယ ဇရာဂဟဏေန ဂယှန္တိ၊ တတော စ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ ဝစနတော အာသဝနိမိတ္တာယ စ အဝိဇ္ဇာယ ဇရာဂဟဏေန ဂဟဏံ။ တတော စ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ အာဝဋ္ဋတိ ဘဝစက္ကံ။ အပိစ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဝဒန္တေနပိ ဘဝစက္ကဿ အနဝဋ္ဌာနတော ပရိဗ္ဘမနံ ဒဿိတံ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝိညာဏေန အဝိဇ္ဇာနိဝုတဿ ပုနဗ္ဘဝေါ ဒဿိတော၊ ဇာတိယာ တဏှာယ သမ္ပယုတ္တဿ၊ ဥဘယတ္ထ ဥဘိန္နံ အနုဝတ္တမာနတ္တာတိ အဝိဇ္ဇာတဏှာနိမိတ္တံ ဘဝစက္ကံ အနဝဋ္ဌာနတော ပရိဗ္ဘမတီတိ အယမတ္ထော ဒီပိတောတိ ဇရာမရဏန္တာပိ ဒေသနာ န တတော ပရံ ပဝတ္တိယာ အဘာဝံ သူစေတိ အတဒတ္ထတ္တာ၊ န စ ပစ္စယန္တရဒဿနတ္ထမေဝ ပုန ဝစနန္တိ သက္ကာ ဝိညာတုံ ဧကတြေဝ တဒုဘယဒေသနာယ တဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ယံ ကမ္မံ အဝိဇ္ဇာဟေတုကံ၊ တံ တဏှာဟေတုကမ္ပိ။ ယံ တဏှာဟေတုကံ၊ တံ အဝိဇ္ဇာဟေတုကမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဒွိန္နံ ဘဝမူလာနံ အညမညာဝိရဟတော။ ယထာ ဟိ တဏှာပစ္စယာ ကာမုပါဒါနဟေတုကံ ကမ္မဘဝသင်္ခါရံ ဝဒန္တော န ဝိနာ ဘဝတဏှာယ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယောတိ ဒဿေတိ။ တထာ တမေဝ အဝိဇ္ဇာပစ္စယံ ဒေသေန္တော န အန္တရေန အဝိဇ္ဇာယ ဘဝတဏှာ ကမ္မဘဝဿ ပစ္စယောတိ။ တတော စ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တာ အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယာ သင်္ခါရာဒယော ¶ ၊ တဏှုပါဒါနာဒိပစ္စယာ ဘဝါဒယော စ၊ တထာ တဏှာဟေတုဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ၊ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ၊ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ၊ သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏံ၊ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏံ၊ ဝိညာဏာဒိပစ္စယာနာမရူပါဒီတိ ဧဝမေတေသံ အင်္ဂါနံ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓော ဒဿိတော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဝိဇ္ဇာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၂၆။ ပိတာ ¶ ကထီယတီတိ အသုကော အသုကဿ ပိတာတိ ပိတုဘာဝေန ကထီယတိ။ ကထိယမာနော စ အသန္ဒေဟတ္ထံ အညေဟိ မိတ္တဒတ္တေဟိ ဝိသေသေတွာ ကထီယတီတိ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒီဃော…ပေ… ဒတ္တော’’တိ။

ယာထာဝေါတိ အဝိပရီတော။ ကိစ္စဇာတိတောတိ ပဋိစ္ဆာဒနကိစ္စတော၊ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနတော စ။

ဂဟဏကာရဏဝသေနာတိ ဂဟဏဿ ကာရဏဘာဝဝသေန။ အညသေတာဒီနံ နိဝတ္တကာနီတိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။

ဆာဒေန္တိယာတိ ဆာဒနာကာရေန ပဝတ္တန္တိယာ။ တထာ ပဝတ္တနဟေတု တံသမ္ပယုတ္တာ အဝိဇ္ဇာသမ္ပယုတ္တာ ဒုက္ခာရမ္မဏာ ဟောန္တိ။

တသ္မာတိ သဘာဝတော အဂမ္ဘီရတ္တာ တေသံ ဒုဒ္ဒသဘာဝကရဏီ တဒါရမ္မဏတာ အဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတရေသန္တိ နိရောဓမဂ္ဂါနံ။ သမာနေပိ ပဏီတအသံကိလေသိကာဒိဘာဝေ သပ္ပစ္စယတော အပ္ပစ္စယဿ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အဝိဇ္ဇာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

‘‘သောဓေတိ ¶ အပုညဖလတော’’တိ ဣမိနာ ပုညဿ ဝိပါကဒုက္ခဝိဝိတ္တတံ အာဟ၊ ‘‘ဒုက္ခတော’’တိ ဣမိနာ စေတောဒုက္ခဝိဝိတ္တတံ၊ ‘‘သံကိလေသတော’’တိ ဣမိနာ ကိလေသဒုက္ခဝိဝိတ္တတံ။ ‘‘အပုညဖလတော’’တိ ဝါ ဣမိနာ ပုညဿ အာယတိံ ဟိတတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဒုက္ခသံကိလေသတော’’တိ ဣမိနာ ပဝတ္တိဟိတတံ ပဝတ္တိသုခတဉ္စ ဒဿေတိ။ တံနိပ္ဖာဒနေနာတိ ဟိတသုခနိဗ္ဗတ္တနေန။ ပုဇ္ဇဘဝနိဗ္ဗတ္တကော ပုဇ္ဇနိဗ္ဗတ္တကော။

‘‘ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိအာဒီသု ပုညဖလမ္ပိ ပုညန္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ပုညုပဂန္တိ ဘဝသမ္ပတ္တုပဂ’’န္တိ။

အာဒိဘာဝနာတိ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိအာဒိနာ ကသိဏေသု ပဝတ္တဘာဝနာ။ ပထဝီ ပထဝီတိ ဝါ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ပကာရတ္ထော ဝါ။ တေန ¶ ဣတရကသိဏာနံ ဂဟဏံ။ အာဒိဘာဝနာတိအာဒိဘူတာ ဘာဝနာ။ သာ ဟိ ‘‘ပရိကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ မဏ္ဍလကရဏံ ကသိဏမဏ္ဍလကရဏံ။

ဒါနဝသေနာတိ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂဝသေန။ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ ဒါနံ ဒိယျတိ ဧတေနာတိ။ တတ္ထာတိ တေသု စိတ္တစေတသိကေသု။ ဒါနံ အာရဗ္ဘာတိ တေဟိ နိဗ္ဗတ္တိယမာနံ ပရိစ္စာဂံ ဥဒ္ဒိဿ။ ယထာ ဝါ သော နိပ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာ ဌပေတွာ။ အဓိကိစ္စာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ယထာ ဝါ သမ္ပယုတ္တေဟိ နိဗ္ဗတ္တိယမာနာ ဒါနကိရိယာ နိပ္ဖတ္တိဝသေန အဓိကတံ ပါပုဏာတိ၊ တထာ ကတွာ။ စေတနာဝသေနေဝ ဟိ ဒါနာဒိကမ္မနိပ္ဖတ္တိ။ ဣတရေသူတိ ‘‘သီလံ အာရဗ္ဘာ’’တိအာဒီသု။

အသရိက္ခကမ္ပီတိ အတ္တနာ အသဒိသမ္ပိ ကဋတ္တာရူပန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိနာပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝိပါကေန။ ရူပတဏှာသင်္ခါတဿာတိ ‘‘ရူပတဏှာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တရူပတဏှမာဟ။ ဂုဉ္ဇန္တိ ဂုဉ္ဇဖလပရိမာဏံ ဓာရဏီယဝတ္ထုံ။ တထာ တဏ္ဍုလံ။

‘‘ဝစနဝိသေသမတ္တမေဝါ’’တိ အတ္ထဝိသေသာဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အတ္ထဝိသေသာဘာဝမာဟ ‘‘ကာယဒွါရေ ပဝတ္တိ ¶ ဧဝ ဟိ အာဒါနာဒိပါပနာ’’တိ။ ပုရိမေနာတိ ‘‘ကာယဒွါရေ ပဝတ္တာ’’တိ ဣမိနာ။ တဉှိ ပဝတ္တိမတ္တကထနတော ဒွါရူပလက္ခဏံ ဟောတိ။ ပစ္ဆိမေနာတိ ‘‘အာဒါနာ’’ဒိဝစနေန။

ကာယဝစီသင်္ခါရဂ္ဂဟဏေတိ ဥဒ္ဒေသံ သန္ဓာယာဟ။ ကာယဝစီသဉ္စေတနာဂဟဏေတိ နိဒ္ဒေသံ။ ဝိညာဏဿာတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ။ သဟဇာတဿ ပန အနန္တရဿ စ ပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ ‘‘ကုသလာ ဝိပါကဓမ္မာ စာ’’တိ ဣဒံ သေက္ခပုထုဇ္ဇနသန္တာနေ အဘိညာစေတနာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ၊ န ဣတရာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တေန ယထာဝုတ္တအဘိညာစေတနာပိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ပစ္စယော သိယာ ကုသလသဘာဝတ္တာ၊ ဝိပါကဓမ္မတ္တာ ဝါ တဒညကုသလာကုသလစေတနာ ဝိယာတိ ဒဿေတိ။ တယိဒံ လောကုတ္တရကုသလာယ အနေကန္တိကံ။ န ဟိ သာ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ပစ္စယော။ အထ ဝိပါကဒါယိနီတိ ဝုစ္စေယျ၊ ဧဝမ္ပိ အဟောသိကမ္မေန အနေကန္တိကံ။ န ဟိ တဿာ ဝိပါကုပ္ပာဒနံ အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘န ဝိပါကုပ္ပာဒနေန ကုသလတာ ဝိပါကဓမ္မတာ စာ’’တိ။ ကေဝလဉှိ ယာ အညေသံ ဝိပါကဓမ္မာနံ သဗျာပါရာ သဥဿာဟာ ပဝတ္တိ၊ တဒါကာရာဝဿာ အပ္ပဟီနကိလေသေ သန္တာနေ ပဝတ္တီတိ ဝိပါကဓမ္မတာ၊ အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကုသလတာ စ ဝုတ္တာ။ ဧဝမ္ပိ ယဒိ ဝိပါကဓမ္မာ အဘိညာစေတနာ၊ ကထံ အဝိပါကာတိ? အသမ္ဘဝတောတိ တံ ¶ အသမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဘိညာစေတနာ ဟိ ယဒိ ဝိပါကံ ဥပ္ပာဒေယျ၊ သဘူမိကံ ဝါ ဥပ္ပာဒေယျ အညဘူမိကံ ဝါ။ တတ္ထ အညဘူမိကဿ တာဝ ဥပ္ပာဒနံ အယုတ္တံ ပစ္စယာဘာဝတော၊ တထာ အဒဿနတော စ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ သဘူမိကံ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ ဝါ ဥပ္ပာဒေယျ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏံ ဝါ၊ တေသု အတ္တနော ကမ္မသမာနာရမ္မဏတာယ ရူပါဝစရဝိပါကဿ ဒဿိတတ္တာ၊ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏတ္တာ စ အဘိညာစေတနာယ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ န ဥပ္ပာဒေယျ။ တထာ ဧကန္တနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏတ္တာ ရူပါဝစရဝိပါကဿ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏဉ္စ န ဥပ္ပာဒေယျာတိ အယမသမ္ဘဝေါ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနာ သဒိသာရမ္မဏဉ္စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တိဋ္ဌာနိကန္တိ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိဝသေန ဌာနတ္တယဝန္တံ။ ‘‘ပထဝီကသိဏံ အာပေါကသိဏ’’န္တိအာဒိနာ ကုသလေန အဘိန္နံ ကတွာ ဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ ဒေသိတန္တိ အာဟ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ…ပေ… ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။ ‘‘ရူပါဝစရတိကစတုက္ကဇ္ဈာနာနိ ကုသလတော စ ဝိပါကတော စ ကိရိယတော စ စတုတ္ထဿ ဈာနဿ ဝိပါကော အာကာသာနဉ္စာယတနံ အာကိဉ္စညာယတနံ ဣမေ ဓမ္မာ နဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိပိ ‘မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ’တိပိ ‘အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ’တိပီ’’တိ ဝစနတော ရူပါဝစရဝိပါကော ဧကန္တနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏောတိ အာဟ ‘‘န စ ရူပါဝစရဝိပါကော ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏော အတ္ထီ’’တိ။ သွာယမသမ္ဘဝေါ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏာယ အဘိညာစေတနာယ ဝိပါကာဘာဝံ သာဓေတိ၊ န နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာယ ¶ ။ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာပိ ဟိ သာ အတ္ထီတိ န ဗျာပီတိ ဝိပါကာနုပ္ပာဒနေ တဿာ အညံ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ကသိဏေသု စာ’’တိအာဒိမာဟ။ သမာဓိဝိဇမ္ဘနဘူတာ အဘိညာ သမာဓိဿ အာနိသံသမတ္တန္တိ ‘‘သမာဓိဖလသဒိသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ တဿ အဓိဋ္ဌာနဝိကုဗ္ဗနဒိဗ္ဗသဒ္ဒသဝနာဒိကဿ ယဒိစ္ဆိတဿ ကိစ္စဿ နိပ္ဖာဒနမတ္တံ ပန အဘိညာစေတနာ၊ န ကာလန္တရဖလာ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ ဝိယ နာပိ ဝိပါကဖလာ၊ အထ ခေါ ယထာဝုတ္တအာနိသံသဖလာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ကေစိ ပန ‘‘သမာနဘူမိကတော အာသေဝနလာဘေန ဗလဝန္တာနိ ဈာနာနီတိ တာနိ ဝိပါကံ ဒေန္တိ သမာပတ္တိဘာဝတော၊ အဘိညာ ပန သတိပိ ဈာနဘာဝေ တဒဘာဝတော တသ္မိံ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ အာဂန္တုကာဝါတိ ဒုဗ္ဗလာ၊ တသ္မာ ဝိပါကံ န ဒေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ အကာရဏံ ပုနပ္ပုနံ ပရိကမ္မဝသေန အဘိညာယပိ ဝသီဘာဝသဗ္ဘာဝတော။ ယံ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနေ အတ္တနာ သမာနသဘာဝေဟိ ဇဝနေဟိ လဒ္ဓါသေဝနေ သမ္မဒေဝ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တေ ¶ ပရိသုဒ္ဓတာဒိအဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂမေန သာတိသယေ ဇာတေ အဘိညာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ တာသဉ္စ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကတ္တာ စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိကော ဧဝ ဝိပါကော နိဗ္ဗတ္တေယျ၊ သော စ ယထာဝုတ္တဂုဏေန ဗလဝတာ ပါဒကဇ္ဈာနေနေဝ ကတောကာသေန သိဇ္ဈတီတိ အနောကာသတာယ အဘိညာ န ဝိပါကံ ဒေတီ’’တိ။ တမ္ပိ အကာရဏံ အဝိပါကဘာဝတော တာသံ။ သတိ ဟိ ဝိပါကဒါယိဘာဝေ ဝိပါကဿ အနောကာသစောဒနာ ယုတ္တာ၊ အဝိပါကတာ စ တာသံ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။

န ဟောတီတိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော န ဟောတီတိ။ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာပိ အဘိညာစေတနာတော နိဗ္ဗိသေသေန ဝုတ္တာတိ မညမာနော ‘‘ဝိပါကေ’’တိ စ ဝစနံ န ဝိပါကာရဟတာမတ္တဝါစကော၊ အထ ခေါ ဝိပါကသဗ္ဘာဝဝါစကောတိ အာဟ ‘‘ဝိစာရေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘န ဟိ ‘ဝိပါကေ’တိ ဝစနံ ဝိပါကဓမ္မဝစနံ ဝိယ ဝိပါကာရဟတံ ဝဒတီ’’တိ။ တတ္ထ ယံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – ယသ္မာ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာ ပဝတ္တိဝိပါကမေဝ ဒေတိ၊ န ပဋိသန္ဓိဝိပါကံ၊ တသ္မာ တဿာ ပဝတ္တိဝိပါကဿ ဝသေန ဝိဘင်္ဂေ ဝိပါကော ဥဒ္ဓဋော။ ဥဘယဝိပါကဒါယိကာယ ပန စေတနာယ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယော ဝုစ္စတီတိ တဒဘာဝတော ပဋ္ဌာနေ တဿာ သော န ဝုတ္တော။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝေ အပနေတဗ္ဗာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆ သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသ) ဝုတ္တံ၊ တံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝံ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာပိ ¶ န ဟောတီ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယတာဘာဝမတ္တံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှေတ္ထ အညမညံ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ အဝိရောဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧတ္ထာတိ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာယ ဝိပါကဒါနေ။ အမတဂ္ဂပထေတိ ဧဝံနာမကေ ပကရဏေ။ ‘‘ပုထုဇ္ဇနသန္တာနေ အကုသလာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ၊ သေက္ခသန္တာနေ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပုထုဇ္ဇနာနံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ဝုစ္စန္တီ’’တိ ဣမိနာ ပုထုဇ္ဇနေ ပဝတ္တဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနာဒီနံ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗပရိယာယာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ‘‘ယဒိ ဝုစ္စေယျု’’န္တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ယုတ္တိတော စ အာဂမတော စ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ ကေသဉ္စီတိ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒီနံ။ ကေစီတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော။ ကဒါစီတိ အတီတာဒိကေ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ။ စတ္တတ္တာတိအာဒိ ¶ ပရိယာယဝစနံ။ ဥပနိဿာယာတိ ဥပနိဿယပစ္စယေ ကတွာ။

ဣတရေသန္တိ နဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာနံ။ န စ န ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ ယထာဝုတ္တပါဠိယံ ဥဒ္ဓစ္စဂ္ဂဟဏေန ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေါ ဂဟိတော၊ န ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဧဝမတ္ထေ သတိ။ တန္တိ ဒိဋ္ဌိံ။ ‘‘အတီတာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတ္တေ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု အနာဂတာ ဧဝ ပဟာတဗ္ဗာတိ? န၊ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ နိပ္ပရိယာယေန အနာဂတာ နာမ၊ ပဟာတဗ္ဗာ ပန န ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာတိ တေသံ အတီတာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ ဒဿနံ အပေက္ခိတွာတိ ဘာဝိတံ ဒဿနမဂ္ဂံ ဥပနိဓာယ။ သဟာယဝိရဟာတိ ဒဿနပဟာတဗ္ဗသင်္ခါတသဟကာရိကာရဏာဘာဝတော။ ဝိပါကံ န ဇနယန္တီတိ သကလကိလေသပရိက္ခယေ ဝိယ ဧကစ္စပရိက္ခယေပိ တန္နိမိတ္တံ တံ ဧကစ္စံ ကမ္မံ န ဝိပစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိပါကော ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တောတိ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဘေဒံ ဒုဝိဓမ္ပိ ဝိပါကံ သန္ဓာယာဟ။

အကုသလာနန္တိ ယထာဝုတ္တဝိသေသာနံ ပုထုဇ္ဇနသန္တာနေ အကုသလာနံ။ အပ္ပဟာတဗ္ဗာနန္တိ အပ္ပဟာတဗ္ဗသဘာဝါနံ ကုသလာဒီနံ။ အပ္ပဟာတဗ္ဗဝိရုဒ္ဓသဘာဝတာ သာဝဇ္ဇတာ။ ‘‘ဧဝမ္ပီ’’တိအာဒိ ဒေါသန္တရဒဿနံ။ တေန ယဒိပိ တေသံ အကုသလာနံ ဣမသ္မိံ တိကေ တတိယပဒသင်္ဂဟော န သိယာ၊ နဝတ္တဗ္ဗတာ ပန အာပဇ္ဇတီတိ ဒီပေတိ။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဓမ္မဝသေန အသင်္ဂဟိတဿ တိကဒုကေသု နဝတ္တဗ္ဗတာပတ္တီတိ အာဟ ‘‘နာပဇ္ဇတီ’’တိ။ ဣဒါနိ တံ နဝတ္တဗ္ဗတာနာပဇ္ဇနံ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ’’တိအာဒိနာ ကာရဏတော၊ နိဒဿနတော စ ဝိဘာဝေတိ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ တိကေ။ နိယောဂတောတိ နိယမတော ဧကန္တတော။ တေသန္တိ ပဒတ္တယသင်္ဂဟိတဓမ္မာနံ။ ယထာဝုတ္တပဒေသု ဝိယာတိ ယထာဝုတ္တေသု ¶ ပဌမာဒီသု တီသု ပဒေသု။ ယထာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ စိတ္တုပ္ပာဒါ၊ ဣတရေ စ ယထာရဟံ ရာသိတ္တယဝသေန ဘိန္ဒိတွာ ဘဇာပိတာ တံတံကောဋ္ဌာသတော ကတာ၊ ဧဝံ။ တတ္ထာပီတိ စတုတ္ထကောဋ္ဌာသေပိ။ ဘဇာပေတဗ္ဗေတိ နဝတ္တဗ္ဗဘာဝံ ဘဇာပေတဗ္ဗေ။ တဒဘာဝါတိ တဿ စတုတ္ထကောဋ္ဌာသဿ အဘာဝါ။ တထာတိ နဝတ္တဗ္ဗဘာဝေန။

ဥပ္ပန္နတ္တိကေ အတီတာ၊ ဣဓ ယထာဝုတ္တအကုသလာ န ဝုတ္တာ၊ အပေက္ခိတဗ္ဗဘာဝေနာရဟိတာပိ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော တထာ ဝုစ္စန္တီတိ နဝတ္တဗ္ဗတာပတ္တိဒေါသံ ပရိဟရန္တော တဿ ဥဒါဟရဏံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ¶ ဝါ ယထာ သပ္ပဋိဃေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တံသဘာဝေါ စေတ္ထ သာဝဇ္ဇတာဝိသိဋ္ဌော ဒဿနပဟာတဗ္ဗဘာဝါဘာဝေါ။ ‘‘ဧဝဉ္စ သတီ’’တိအာဒိနာ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ လဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေတိ။ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနန္တိ ပရိယာယေန နိပ္ပရိယာယေန စ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ၊ တတ္ထ ပုရိမာနံ အမုချသဘာဝတ္တာ၊ ပစ္ဆိမာနံ အဝိပါကတ္တာ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယတာ န ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ စ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ နတ္ထိ၊ ဧဝံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာနံ ဝသေန တေသံ ပစ္စယလာဘောပိ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘န စ…ပေ… ဝုတ္တာ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ယေ ဟိ…ပေ… ပဝတ္တန္တီ’’တိ။ တတ္ထ န တေ ဒဿနတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တန္တီတိ ယေ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗပစ္စယာ ကိလေသာ၊ တေ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗပက္ခိကာ ဧဝါတိ တေသံ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗပရိယာယော ဧဝ နတ္ထိ၊ ကထံ တေသံ ဝသေန ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယောတိ ဝုစ္စေယျာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယေ ပုထုဇ္ဇနသန္တာနေ န ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ၊ န တေ ပရမတ္ထတော ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ။ ယေ ပန တေ သေက္ခသန္တာနေ၊ န တေသံ ပစ္စယဘူတာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ အတ္ထီတိ ဧဝမ္ပိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယောတိ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗပစ္စယာ ကိလေသာ ဒဿနပက္ခိကာ၊ တပ္ပစ္စယံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗံ သိယာတိ ကထံ တဿ ဧကန္တဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗတာ ဝုတ္တာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗပစ္စယဿာ’’တိအာဒိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သရာဂဝီတရာဂသန္တာနေသု သဟာယဝေကလ္လေန ကမ္မဿ ဝိပါကာဝိပါကဓမ္မတာ ဝိယ ပုထုဇ္ဇနသေက္ခသန္တာနေသု ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ ဝုတ္တနယေန သဝိပါကာဝိပါကတာ သိဒ္ဓါ၊ တသ္မာ။ တဿာတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ။ တာဒိသဿေဝါတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဘာဝေန ဧကသဘာဝဿ။

ဧတ္ထ စ ယံ ‘‘န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗမ္ပိ အတ္ထိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတ’’န္တိအာဒိ အမတဂ္ဂပထေ ဝုတ္တံ၊ တံ အကာရဏံ၊ ကသ္မာ? တဿ ဧကန္တေန ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ။ ယထာဟ ¶ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ? ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတော စိတ္တုပ္ပာဒေါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၅၈၃)။ ယဒိ ဟိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗမ္ပိ အဘဝိဿ၊ ယထာ အတီတာရမ္မဏတ္တိကေ ‘‘နိယောဂါ အနာဂတာရမ္မဏာ နတ္ထီ’’တိ ¶ ဝတွာ ‘‘ကာမာဝစရကုသလဿ ဝိပါကတော ဒသ စိတ္တုပ္ပာဒါ’’တိအာဒိနာ ပုန ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ? နိယောဂါ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတော စိတ္တုပ္ပာဒေါ သိယာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော၊ သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗော ‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗော’တိပိ ‘ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော’တိပီ’’တိအာဒိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န စ တထာ ဝုတ္တံ။ ယာ စ တမတ္ထံ ပဋိပါဒေန္တေန ‘‘ယဒိ ဝုစ္စေယျု’’န္တိအာဒိနာ ယုတ္တိ ဝုတ္တာ၊ သာပိ အယုတ္တိ။ ကသ္မာ? ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာရမ္မဏာနံ ရာဂဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စာနံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဘာဝဿေဝ ဣစ္ဆိတတ္တာ။

ယဉ္စ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတုံ အဓိပတိပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ဥဒ္ဓစ္စဿ အနုဒ္ဓရဏံ ကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ အကာရဏံ အညထာပိ သာဝသေသပါဌဒဿနတော။ တထာ ဟိ ‘‘အတီတော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ၊ အနာဂတော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၈။၂) ဧတေသံ ဝိဘင်္ဂေ စေတောပရိယဉာဏဂ္ဂဟဏံ ကတွာ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿာ’’တိ ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ လဗ္ဘမာနမ္ပိ စေတောပရိယဉာဏဂ္ဂဟဏံ န ကတံ။

သဟာယဘာဝေါ စ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာနံ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ ဝိပါကဒါနံ ပတိ ဝိစာရေတဗ္ဗော။ ကိံ အဝိဇ္ဇာဒိ ဝိယ ဒါနာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဧဝ ဝိကုပ္ပာဒနသမတ္ထတာပါဒနေန ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ သဟကာရိကာရဏံ ဟောန္တိ၊ ဥဒါဟု ကိလေသော ဝိယ ကမ္မဿ ပဋိသန္ဓိဒါနေ သတီတိ၊ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ ပုရိမနယော၊ သောတာပန္နာဒိသေက္ခသန္တာနေ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ ကိရိယဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ သဟာယဝေကလ္လေန အဝိပါကသဘာဝတာယ အာပါဒိတတ္တာ ခီဏတဏှာဝိဇ္ဇာမာနေ သန္တာနေ ဒါနာဒိ ဝိယ။ အထ ဒုတိယော၊ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာဘိမတဿာပိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ ပဋိသန္ဓိဒါနေ သတိ အပါယဂမနီယသဘာဝါနတိဝတ္တနတော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ၊ တသ္မာ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ ¶ စ အဝိရုဇ္ဈနဝသေနေတ္ထ အတ္ထဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သာတိ ¶ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာ။ ဝိညာဏပစ္စယဘာဝေတိ သမ္ပုဏ္ဏဝိပါကဝိညာဏပစ္စယဘာဝေ။ ကာရဏံ ဒဿေန္တောတိ အဝိကလဖလုပ္ပာဒနာဓိကာရေ တဒဘာဝတော ယဒိပိ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာ ဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝေ အပနေတဗ္ဗာ၊ အဝိဇ္ဇာယ ပန ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဣမံ ကာရဏံ ဒဿေန္တော။ သဗ္ဗာပီတိ ဝီသတိပိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဝီသတီတိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ တန္တိ ယေန ကာရဏေန သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေန အဘိညာစေတနာယ အဂ္ဂဟဏံ၊ တံ ကာရဏံ။ ဣတရာဝစနဿာပီတိ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာဝစနဿာပိ။ ကိံ ပန တံ? ဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ။ ဘေဒါဘာဝါတိ ကာယဝစီသင်္ခါရဝသေန ဝိဘာဂါဘာဝတော။ သံယောဂေါတိ တိကန္တရပဒဝသေန သံယောဇနံ၊ တထာ သင်္ဂဟောတိ အတ္ထော။

သုခသညာယ ဂဟဏံ အဿာဒနန္တိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘သုခသညာယ…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။ ‘‘သုခသညာယာ’’တိ စ ဣဒံ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ဝိပလ္လာသော ဟိ ဒုက္ခေ သုခသညာ။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အညာဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ ဝိပလ္လာသဿာဒနာနံ အဝိဇ္ဇာယ ဟေတုဘာဝဒဿနတော။ ‘‘ရထော သေတပရိက္ခာရော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၄) ပရိဝါရတ္ထောပိ ပရိက္ခာရသဒ္ဒေါ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာယ ပရိဝါရေ’’တိ။ တဏှာပရိဝါရေတိ စ တဏှာယ ကိစ္စသာဓနေန သင်္ခါရာနံ သဟကာရိကာရဏဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိက္ခာရဋ္ဌော သင်္ခါရဋ္ဌော ဝိယ ဘူသနဋ္ဌော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သင်္ခတေ အလင်္ကတေ’’တိ အာဟ။ ပရိက္ခရောတိ ယထာ ဖလဒါနသမတ္ထာ ဟောန္တိ၊ တထာ သင်္ခရောတိ။ အမရဏတ္ထာတိ အမတတ္ထာ၊ နိဗ္ဗာနတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဒုက္ကရကိရိယာတိ ပဉ္စာတပတပ္ပနာဒိဒုက္ကရစရိယာ။ ဒေဝဘာဝါယ တပေါ ဒေဝဘာဝတ္ထံ တပေါ။ မာရေတီတိ မရော ဟေတုအတ္ထံ အန္တောနီတံ ကတွာ။ အမင်္ဂလမ္ပိ မင်္ဂလပရိယာယေန ဝေါဟရန္တိ မင်္ဂလိကာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌေ အဒိဋ္ဌသဒ္ဒေါ ဝိယာ’’တိ ယထာ ‘‘အသိဝေ သိဝါ’’တိ။

ပပါတံ ပတနဒုက္ခသဒိသန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဇာတိအာဒိပပါတဒုက္ခ’’န္တိ။ ဣန္ဒဒုဒ္ဒဗြဟ္မကူဋသညိတပဗ္ဗတသိခရပ္ပပါတော မရုပပါတော။ တံ ပုညဖလံ အတ္ထော ပယောဇနံ ဧတဿာတိ တဒတ္ထော။

ပရိဗ္ဗာဇိကာယ ¶ တရုဏိယာ။ အသဝသော အသေရိဝိဟာရီ။ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏေန ပဏ္ဍိတေဟိ ဇိဂုစ္ဆနီယံ။ ရာဂါဒိပရိဠာဟေန၊ ကဋုကဝိပါကတာယ စ ဒုက္ခံ။ အာရဘတိ ကရောတိ။ သဘယဿာပိ ပိသာစနဂရဿ ကာမဂုဏသမိဒ္ဓိယာ သုခဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝေါ ဝိယာတိ ယောဇနာ။ ဘိန္နဇာတိယေန အဝေါမိဿတာ နိရန္တရတာ။ ဇရာယ မရဏေန စ အညထတ္တံ ဝိပရိဏာမော။

‘‘န ¶ တာဝါဟံ ပါပိမ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ ဝစနတော ‘‘တာတ ဧဟိ၊ တာဝ ဣဒံ ရဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇာဟီ’’တိအာဒီသု ယဒိပိ ပရိမာဏနိယမနကမပဒပူရဏမတ္တာဒီသုပိ တာဝ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ၊ ဣဓ ပန ဝက္ခမာနတ္တာပေက္ခော အဓိပ္ပေတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘တာဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တရာပေက္ခော နိပါတော’’တိ။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ပန…ပေ… ဒဿေတီတိ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဋ္ဌကထာယံ အဝိရုဇ္ဈနမာဟ။

ရာဂါဒိအဿာဒနကာလေသူတိ ရာဂါဒီနံ အဿာဒနကာလေသု။ ‘‘ရာဂဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာယာ’’တိ ဧတ္ထ ရာဂသမ္ပယုတ္တာယ တာဝ အဝိဇ္ဇာယ ယောဇနာ ဟောတု ရာဂဿ အဿာဒနဘာဝတော၊ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာယ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘တဒဝိပ္ပယုတ္တာ စ ဒိဋ္ဌီ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ တံသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရဿာတိ ရာဂါဒိသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရဿ။ အဝိဇ္ဇာရမ္မဏာဒိတန္တိ အဝိဇ္ဇာယ အာရမ္မဏာဒိတံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယပကတူပနိဿယေ၊ အနန္တရာဒိကေ စ ပစ္စယေ သင်္ဂဏှာတိ။ အနဝိဇ္ဇာရမ္မဏဿာတိ န အဝိဇ္ဇာရမ္မဏဿ အဝိဇ္ဇံ အနာရဗ္ဘ ပဝတ္တဿ။ အာရမ္မဏာဓိပတိအနန္တရာဒိပစ္စယဝစနေသူတိ အာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယပစ္စယဝစနေသု အဝုတ္တဿ အနဝိဇ္ဇာရမ္မဏဿ၊ အနန္တရာဒိပစ္စယဝစနေသု အဝုတ္တဿ ပဌမဇဝနဿ၊ ဒွီသုပိ ဝုတ္တဿ အဝိဇ္ဇာရမ္မဏဿ ဒုတိယာဒိဇဝနဿာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနန္တရပစ္စယလာဘိနော အနန္တရာဒိနာ၊ သဟဇာတဿ ဟေတုအာဒိနာ၊ အသဟဇာတဿ ဥပနိဿယာဒိနာ သင်္ခါရဿ အဝိဇ္ဇာ ပစ္စယော ဟောတီတိ အယမတ္ထော ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမတိက္ကမဘဝပတ္ထနာဝသေနာတိ အဝိဇ္ဇာသမတိက္ကမတ္ထာယ အရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ဥပ္ပာဒေန္တဿ၊ အဝိဇ္ဇာသမ္မူဠှတ္တာ အရူပဘဝသမ္ပတ္တိယော ပတ္ထေတွာ တာနေဝ ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တေန္တဿာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရေ ဝုတ္တေန နယေန၊ ဝုတ္တနယာနုသာရေနာတိ အတ္ထော။

ဧကကာရဏဝါဒေါ ¶ အာပဇ္ဇတိ ယထာ ပကတိဣဿရပဇာပတိပုရိသကာလာဒိဝါဒါ။ ဧကသ္မိံယေဝ လောကဿ ကာရဏဘူတေ သတိ တတော သကလာယ ပဝတ္တိယာ အနဝသေသတော၊ သဗ္ဗဒါ စ ပဝတ္တိတဗ္ဗံ အပေက္ခိတဗ္ဗဿ ကာရဏန္တရဿ အဘာဝတော။ န စေတံ အတ္ထိ ကမေနေဝ ပဝတ္တိယာ ဒဿနတော။ ကာရဏန္တရာပေက္ခတာယ ပန ဧကကာရဏဝါဒေါ အပဟတော သိယာ ဧကဿ စ အနေကသဘာဝတာဘာဝါ။ ယတ္တကာ တတော နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ သဗ္ဗေဟိ တေဟိ သမာနသဘာဝေဟေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န ဝိသဒိသေဟိ၊ ဣတရထာ တဿ ဧကဘာဝေါ ဧဝ န သိယာတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘သဗ္ဗဿ…ပေ… ပတ္တိတော စာ’’တိ။ ပါရိသေသေနာတိ ဧကတော ဧကံ၊ ဧကတော အနေကံ၊ အနေကတော ဧကန္တိ ဣမေသု တီသု ပကာရေသု အဝိဇ္ဇမာနေသု အနုပလဗ္ဘမာနေသု ပါရိသေသဉာယေန။ အနေကတော အနေကန္တိ ဧကသ္မိံ စတုတ္ထေ ဧဝ စ ¶ ပကာရေ ဝိဇ္ဇမာနေ။ ယဒိဒံ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ၊ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ ဧကဟေတုဖလဒီပနံ၊ တံ ဧတ္ထ ဒေသနာဝိလာသေန၊ ဝိနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဝါ ဓမ္မာနံ ပဓာနပါကဋာသာဓာရဏဘာဝဝိဘာဝနတ္ထန္တိ ဧကဟေတုဖလဒီပနံ န နုပပဇ္ဇတိ ဥပပဇ္ဇတိယေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိနာ။

ယထာဖဿန္တိ သုခဝေဒနီယာဒိစက္ခုသမ္ဖဿာဒိတံတံဖဿာနုရူပန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သုခဝေဒနီယ’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘ဝေဒနာဝဝတ္ထာနတော’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သမာနေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမာနေသူတိ အဝိသိဋ္ဌေသု။ ဖဿဝသေနာတိ သုခဝေဒနီယာဒိဖဿဝသေန။ ဝိပရိယာယာဘာဝတောတိ ဗျတ္တယာဘာဝတော။ န ဟိ ကဒါစိ သုခဝေဒနီယံ ဖဿံ ပဋိစ္စ ဒုက္ခဝေဒနာ၊ ဒုက္ခာဒိဝေဒနီယံ ဝါ ဖဿံ ပဋိစ္စ သုခဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သုခါဒိစက္ခုသမ္ဖဿဇာဒီနန္တိ သုခါဒီနံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒီနဉ္စ ဝေဒနာနံ။ ဩဠာရိကသုခုမာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟီနပဏီတာဒိသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ယံ ဥပါဒါယ ယာ ဝေဒနာ ‘‘ဩဠာရိကာ၊ ဟီနာ’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ၊ န တံယေဝ ဥပါဒါယ တဿာ ကဒါစိပိ သုခုမတာ ပဏီတတာ ဝါ အတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဩဠာရိကသုခုမာဒိသင်္ကရာဘာဝတော’’တိ။ ယထာဝုတ္တသမ္ဖဿဿာတိ သုခဝေဒနီယာဒိဖဿဿ။ သုခဝေဒနီယဖဿတောယေဝ သုခဝေဒနာ၊ န ဣတရဖဿတော။ သုခဝေဒနီယဖဿတော သုခဝေဒနာဝ၊ န ဣတရဝေဒနာ။ တထာ သေသေသုပီတိ ဥဘယပဒနိယမဝသေန ယထာဖဿံ ဝေဒနာဝဝတ္ထာနံ၊ ယထာဝေဒနံ ဖဿဝဝတ္ထာနန္တိ ပဒဒွယေန ကာရဏန္တရာသမ္မိဿတာ ဖလဿ၊ ဖလန္တရာသမ္မိဿတာ ¶ စ ကာရဏဿ ဒဿိတာ ပဌမပက္ခေ အသံကိဏ္ဏတာဝဝတ္ထာနန္တိ ကတွာ။ ဒုတိယပက္ခေ ပန ပစ္စယဘေဒဘိန္နေန ကာရဏဝိသေသေန ဖလဝိသေသော၊ ဖလဝိသေသေန စ ကာရဏဝိသေသော နိစ္ဆီယတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော သန္နိဋ္ဌာနံ ဝဝတ္ထာနန္တိ ကတွာ။ ပုရိမသ္မိဉ္စ ပက္ခေ ဓမ္မာနံ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထာနံ ဝုတ္တံ၊ ဒုတိယသ္မိဉ္စ ယထာဝဝတ္ထိတဘာဝဇာနနန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဥတုအာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စိတ္တဝိသမာစာရာ ပိတ္တဝါတာဒယောပိ သင်္ဂယှန္တိ။ ဧကသ္မိံ ဒေါသေ ကုပိတေ ဣတရေပိ ခေါဘံ ဂစ္ဆန္တိ။ သန္တေသုပိ တေသု သေမှပဋိကာရေန ရောဂဝူပသမတော သေမှော ပါကဋောတိ အတ္ထော။

‘‘ဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တာနံ သင်္ခါရာနံ ကာရဏဿ ပကာရဏံ၊ ကာရဏမေဝ ဝါ တဏှာတိ အာဟ ‘‘တဏှာယ သင်္ခါရကာရဏဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။ တဿာပီတိ တဏှာယပိ။ တဏှာ ဟိ ကာမာသဝေါ ဘဝါသဝေါ စ။ ကာမာသဝဘဝါသဝါ ကာမုပါဒါနံ၊ ဒိဋ္ဌာသဝေါ ဣတရုပါဒါနန္တိ အာဟ ‘‘စတုရုပါဒါနဘူတာ ¶ ကာမဘဝဒိဋ္ဌာသဝါ’’တိ။ တေ စ ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ ဝစနတော ဥပါဒါနဉ္စ၊ ‘‘တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိ ဝစနတော တဏှာ စ သင်္ခါရဿ ကာရဏန္တိ ပါကဋာ။ အနဿာဒနီယေသု အနေကာဒီနဝဝေါကိဏ္ဏေသု သင်္ခါရေသု အဿာဒါနုပဿနာ အဝိဇ္ဇာယ ဝိနာ န ဟောတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဿာဒါနုပဿိနော…ပေ… ဒဿိတာ ဟောတီ’’တိ။ ခီဏာသဝဿ သင်္ခါရာဘာဝတောတိ ဗျတိရေကေနပိ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရကာရဏဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။ ဧကန္တေန ဟိ ခီဏာသဝေါဝ ဝိဒ္ဒသု။ ဧတေန ဗာလာနံ ဧဝ သမ္ဘဝတော အဝိဇ္ဇာယ အသာဓာရဏတာ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ။ ဝတ္ထာရမ္မဏာဒီနိ ဟိ ဣတရေသမ္ပိ သာဓာရဏာနိ။ ဝတ္ထာရမ္မဏတဏှုပါဒါနာဒီနိ ဝိယ အဝိဇ္ဇာပိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ သာဓာရဏကာရဏန္တိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ပုညဘဝါဒီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပုညာနေဉ္ဇဘဝါ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ပုညဘဝေါတိ ပုညာဘိသင်္ခါရဟေတုကော ဥပပတ္တိဘဝေါ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ဧတ္ထ စ ကိစ္စကရဏဋ္ဌာနဘေဒေန ကိစ္စဝတီ အဝိဇ္ဇာ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿိတာ။ န ဟိ ယဒဝတ္ထာ အဝိဇ္ဇာ ပုညာဘိသင်္ခါရာနံ ဥပနိဿယော၊ တဒဝတ္ထာ ဧဝ ဣတရေသံ ဥပနိဿယောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဧတ္ထ စ ဘဝါဒီနဝပ္ပဋိစ္ဆာဒနန္တိ အတ္ထတော ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ တံတံဘဝသင်္ခါတဒုက္ခဟေတုသဘာဝါနဘိသမယနိမိတ္တတာ။

ဌာနန္တိ ¶ ဓရမာနတာ အဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဌာနဝိရုဒ္ဓါတိ အတ္ထိတာဝိရုဒ္ဓါ’’တိ။ ဌာနာဝိရုဒ္ဓါ စက္ခုရူပါဒယော။ ‘‘ပုရိမစိတ္တဉှီ’’တိအာဒိနာ ဌာနဝိရုဒ္ဓါ စ ဥဒါဟဋောတိ အာဟ ‘‘န ဣဒံ ဧကန္တိကံ သိယာ’’တိ။ ‘‘စက္ခုရူပါဒယော’’တိအာဒိနာ ဟိ ပရတော ဌာနာဝိရုဒ္ဓါ ဥဒါဟရီယန္တီတိ။ ပုရိမသိပ္ပာဒိသိက္ခာ ဟိ ပစ္ဆာ ပဝတ္တမာနသိပ္ပာဒိကိရိယာနံ သမောဓာနာသမ္ဘဝါ ဌာနဝိရောဓောတိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သမတ္ထေတုံ ‘‘န စ သိပ္ပာဒီန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တန္တိ ပဋိသန္ဓိအာဒိဌာနံ။ ဣဓာတိ ဌာနသဘာဝကိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏေ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာရမ္မဏဘူမိသန္တာနာဒိဝိရုဒ္ဓါ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ တေ စ အနုလောမတော ဂေါတြဘုဿ၊ ဂေါတြဘုတော မဂ္ဂဿ လိင်္ဂပရိဝတ္တနာဒိဝသေန စ ပဝတ္တိယံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နမနရုပ္ပနဝိရောဓာ သဘာဝဝိရုဒ္ဓါ ပစ္စယောတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ နမနရုပ္ပနန္တိ အရူပရူပဘာဝမေဝ ဒဿေတိ။ ကမ္မံ စေတနာသဘာဝံ၊ ရူပံ ရုပ္ပနသဘာဝန္တိ သဘာဝဝိရုဒ္ဓံ။ မဓုရမ္ဗိလရသာဒီတိ ခီရံ မဓုရရသံ ပိတ္တုပသမနံ မဓုရဝိပါကသဘာဝံ၊ ဒဓိ အမ္ဗိလရသံ ပိတ္တဗြူဟနံ ကဋုကဝိပါကသဘာဝန္တိ အတော သဘာဝဝိရောဓာ။

ဒဓိအာဒီနီတိ ဒဓိပလာလာနိ။ ဘူတိဏကဿာတိ ဘူတိဏကနာမကဿ ဩသဓိဝိသေသဿ။ အဝီ ¶ နာမ ဧဠကာ၊ တာ ပန ယေဘုယျေန ရတ္တလောမကာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရတ္တာ ဧဠကာ’’တိ။ ဝိပါကာနမ္ပိ ပစ္စယဘာဝတော၊ အဝိပါကာနမ္ပိ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝတော န ဝိပါကဓမ္မဝိပါကာပေက္ခာ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပါကာယေဝ တေ စ နာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ တဒဝိပါကာနန္တိ တဿာ အဝိဇ္ဇာယ အဝိပါကဘူတာနံ။ န န ယုဇ္ဇတိ ယုဇ္ဇတိ ဧဝ ပစ္စယုပ္ပန္နတာမတ္တဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တဒဝိရုဒ္ဓါနန္တိ တာယ အဝိဇ္ဇာယ အဝိရုဒ္ဓါနံ။

ပုဗ္ဗာပရိယဝဝတ္ထာနန္တိ ကာယပဝတ္တိဂတိဇာတိအာဒီနံ ယထာရဟံ ပုဗ္ဗာပရဘာဝေန ပဝတ္တိ၊ သာ ပန ကေနစိ အကဋာ အကဋဝိဓာ ပဋိနိယတသဘာဝါတိ ဒဿေတုံ နိယတိဝါဒိနာ ဝုတ္တနိဒဿနံ အာဟရန္တော ‘‘အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတာဘေဇ္ဇမဏီနံ ဝိယာ’’တိ အာဟ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ သင်္ဂတီတိ အဓိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ယာဒိစ္ဆိကတာ၊ ယံ သန္ဓာယ ‘‘ယဒိစ္ဆာယ ပဝတ္တနံ နိဝတ္တနံ ယဒိစ္ဆာယာ’’တိအာဒိ ဝုစ္စတိ။ ဘာဝေါတိ ဓမ္မာနံ သဘာဝသိဒ္ဓိတာ၊ ယံ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ ‘‘ကဏ္ဋကဿ ကောဋိတိခိဏဘာဝံ၊ ကပိဋ္ဌဖလဿ ဝဋ္ဋဘာဝံ၊ မိဂပက္ခီနံ ဝါ ဝိစိတ္တဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိတံ ကော အဘိသင်္ခရောတိ၊ ကေဝလံ သဘာဝသိဒ္ဓါဝါယံ ဝိသေသော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ၊ သဗ္ဗေ ပါဏာ ¶ ၊ သဗ္ဗေ ဘူတာ၊ သဗ္ဗေ ဇီဝါ အဝသာ အဗလာ အဝီရိယာ နိယတိသင်္ဂတိဘာဝပရိဏတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈)။ ဧတေဟိ ဝိကပ္ပနေဟီတိ စုတိအာဒီသု သမ္မူဠှတာယ ‘‘သတ္တော မရတီ’’တိအာဒိဝိကပ္ပနေဟိ ကာရဏဘူတေဟိ။ အကုသလံ စိတ္တံ ကတွာတိ အယောနိသောမနသိကာရပရိဗြူဟနေန စိတ္တံ အကုသလံ ကတွာ။

သုတ္တာဒိဓမ္မန္တိ သုတ္တဂေယျာဒိပရိယတ္တိဓမ္မံ။ ပရိယတ္တိဓမ္မဉှိ သမ္မဒေဝ ဇာနန္တော ပဋိပတ္တိဓမ္မံ ပရိပူရေတွာ ပဋိဝေဓဓမ္မေ ပတိဋ္ဌဟတိ။ တန္တိ တံ ဇာနနံ၊ နိဗ္ဗာနာဘိသမယောတိ အတ္ထော။

သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝိညာဏပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၂၇။ ယထာဝုတ္တသင်္ခါရပစ္စယာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိဝုတ္တပ္ပကာရသင်္ခါရပစ္စယာ။ ဝိညာဏာဒယော ဝေဒနာပရိယောသာနာ ¶ ဧတရဟိ ဝိပါကဝဋ္ဋဘူတာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘တံကမ္မနိဗ္ဗတ္တမေဝ ဝိညာဏံ ဘဝိတုံ အရဟတီ’’တိ။ အယဉ္စ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဓာတုကထာပါဠိယာ န သမေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဓာတုကထာယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဓာတုကထာယံ ဝစနတော သဗ္ဗဝိညာဏဖဿဝေဒနာပရိဂ္ဂဟော ကတော ဓာတုကထာယန္တိ ယောဇနာ။ သပ္ပဒေသာတိ သာဝသေသာ၊ ဝိပါကာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိညာဏာဒီသု ဟိ ဝိပါကေသုယေဝ အဓိပ္ပေတေသု ယထာ –

‘‘ဝိပါကေဟိ ဓမ္မေဟိ ယေ ဓမ္မာ ဝိပ္ပယုတ္တာ၊ တေ ဓမ္မာ အသင်္ခတံ ခန္ဓတော ဌပေတွာ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဒွါဒသဟာယတနေဟိ တေရသဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတာ။ ကတိဟိ အသင်္ဂဟိတာ? န ကေဟိစိ ခန္ဓေဟိ န ကေဟိစိ အာယတနေဟိ ပဉ္စဟိ ဓာတူဟိ အသင်္ဂဟိတာ’’တိ (ဓာတု။ ၄၇၇) –

ဝိပါကဝိပ္ပယုတ္တာနံ သင်္ဂဟာသင်္ဂဟာ ဝိဿဇ္ဇိတာ၊ ဧဝမိဓာပိ ဝိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ သိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပါကာ ဓမ္မာတိ ဣမဿ ဝိယ ဝိဿဇ္ဇနံ သိယာ’’တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝိပ္ပယုတ္တေန သင်္ဂဟိတာသင်္ဂဟိတပဒနိဒ္ဒေသေ နိပ္ပဒေသာဝ ဝိညာဏဖဿဝေဒနာ ဂဟိတာ၊ တသ္မာ။ တတ္ထာတိ ဓာတုကထာယံ။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေနာတိ ¶ ဣမသ္မိံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂေ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန။ တေနာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ စာ’’တိအာဒိ။ တေန ယထာဝုတ္တအတ္ထဝဏ္ဏနာ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝသေန ဝုတ္တာတိ ယထာဒဿိတံ ဝိရောဓံ ပရိဟရတိ။ ယဒိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန ဓာတုကထာပါဠိ ပဝတ္တာ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ကာမဘဝေါ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကာဒသဟာယတနေဟိ သတ္တရသဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတော။ ရူပဘဝေါ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ပဉ္စဟာယတနေဟိ အဋ္ဌဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတော’’တိအာဒိနာ (ဓာတု။ ၆၇-၆၈) ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓဝသေန ဘဝေါ ဝိဿဇ္ဇိတောတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဘဝေါ ပန…ပေ… န အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန ဂဟိတော’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန အဂ္ဂဟိတတ္တာ ဧဝ။ တတ္ထာတိ ဓာတုကထာယံ။ ဝိပါကဉှေတန္တိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ယထာဝုတ္တဗာတ္တိံသဝိဓဝိညာဏံ ဝိပါကံ၊ တသ္မာ တံ သင်္ခါရပစ္စယန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိညာဏဿ ဝိပါကတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။

‘‘သောမနဿသဟဂတာနေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဣဒံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ ဥပေက္ခာသဟဂတကုသလာကုသလဇဝနာနန္တရမ္ပိ သောမနဿသဟဂတတဒါရမ္မဏဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘စတုန္နံ ပန ဒုဟေတုကကုသလစိတ္တာနံ အညတရဇဝနဿ ပရိယောသာနေ အဟေတုကစိတ္တံ တဒါရမ္မဏဘာဝေန ¶ ပတိဋ္ဌာတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈ ဝိပါကုဒ္ဓါရကထာ) ဝတွာ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ပန သန္တီရဏမ္ပိ တဒါရမ္မဏမ္ပိ သောမနဿသဟဂတမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုသလာကုသလဉှိ အဘိဣဋ္ဌမ္ပိ အာရမ္မဏံ တထာဘိသင်္ခရဏေန ကဒါစိ န မဇ္ဈတ္တံ ကတွာ န ပဝတ္တတိ၊ ဝိပါကံ ပန ယထာသဘာဝတောဝ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတိ။ တေနာဟ ‘‘န သက္ကာ ဝိပါကံ ဝဉ္စေတု’’န္တိ။ ကိရိယဇဝနာနံ ပန ဝိသယာဘိသင်္ခရဏဿ ဗလဝဘာဝတော တဒနန္တရာနံ တဒါရမ္မဏာနံ ယထာဝိသယံ ဝေဒနာဝသေန တဒနုဂုဏတာ ဣစ္ဆိတာ။ ယေ ပန ကိရိယဇဝနာနန္တရံ တဒါရမ္မဏံ န ဣစ္ဆန္တိ၊ တေသံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ယံ ပန ‘‘ဇဝနေန တဒါရမ္မဏံ နိယမေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကုသလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ စ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တော ဝိစာရေတဗ္ဗော။ တိဟေတုကဇဝနာဝသာနေ စ ဒုဟေတုကဇဝနာဝသာနေ စာတိ သမုစ္စယတ္ထော စ-သဒ္ဒေါ။ ကေစိ ပန ဝိဘာဂံ အကတွာ ‘‘ကုသလဇဝနာဝသာနေပိ အဟေတုကတဒါရမ္မဏံ ဟောတီတိ ‘ယေဘုယျေနာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ လောဘစိတ္တဿ ဝါ သတ္တာနံ ဗဟုလံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ ‘‘သကိံ ဝါ’’တိ ဝစနသိလိဋ္ဌတာဝသေန ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ’’တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒိရတ္တတိရတ္တာဒီသု ဝိယ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ ဝါ-သဒ္ဒဿ အဘာဝါတိ သုယျမာနဿ ဝါ-သဒ္ဒဿ အဘာဝေန ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော ပန တတ္ထာပိ ဝါ-သဒ္ဒေါ လဗ္ဘတေဝ။ တိရတ္တံ ပန ဝါသာဒိကေ လဗ္ဘမာနေ ဒိရတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိသုံ န ယောဇေတီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဝစနသိလိဋ္ဌတာမတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေဝလံ ‘‘တိရတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ အညတ္ထ ဝါသာဒိနာ အန္တရိတမ္ပိ တိရတ္တံ ဂဏှေယျ၊ ဒိရတ္တဝိသိဋ္ဌံ ပန တိရတ္တံ ဝုစ္စမာနံ တေန အနန္တရိတမေဝ တိရတ္တံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘နိရန္တရတိရတ္တဒဿနတ္ထံ ဝါ’’တိ။ ဗလဝရူပါဒိကေ အာရမ္မဏေတိ အတိမဟတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ။ ‘‘အဓိပ္ပာယော’’တိ ဧတေန ဧကစိတ္တက္ခဏာယုကေပိ ဝိသယေ ကဒါစိ တဒါရမ္မဏံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ ‘‘သကိံ ဧဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမတ္ထံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ‘‘သဗ္ဗဒွါရေသု တဒါရမ္မဏေ ဒွေ ဧဝ စိတ္တဝါရာ အာဂတာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။ အနုရူပါယ ပဋိသန္ဓိယာတိ အတ္တနော အတ္တနော အနုစ္ဆဝိကေန ပဋိသန္ဓာနကိစ္စေန။