📜
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
အဘိဓမ္မပိဋကေ
ဝိဘင်္ဂ-မူလဋီကာ
၁။ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
စတုသစ္စဒသောတိ ¶ ¶ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သမာဟဋာနိ စတုသစ္စံ၊ စတုသစ္စံ ပဿီတိ စတုသစ္စဒသော။ သတိပိ သာဝကာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနဉ္စ စတုသစ္စဒဿနဘာဝေ အနညပုဗ္ဗကတ္တာ ဘဂဝတော စတုသစ္စဒဿနဿ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတာယ ဒသဗလေသု စ ဝသီဘာဝဿ ပတ္တိတော ပရသန္တာနေသု စ ပသာရိတဘာဝေန သုပါကဋတ္တာ ဘဂဝါဝ ဝိသေသေန ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိ ထောမနံ အရဟတီတိ ¶ ။ နာထတီတိ နာထော၊ ဝေနေယျာနံ ဟိတသုခံ အာသီသတိ ပတ္ထေတိ၊ ပရသန္တာနဂတံ ဝါ ကိလေသဗျသနံ ဥပတာပေတိ၊ ‘‘သာဓု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ကာလေန ကာလံ အတ္တသမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတာ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၈။၇) ဝါ တံ တံ ဟိတပဋိပတ္တိံ ယာစတီတိ အတ္ထော။ ပရမေန စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော၊ သဗ္ဗသတ္တေ ဝါ ဂုဏေဟိ ဤသတိ အဘိဘဝတီတိ ပရမိဿရော ဘဂဝါ ‘‘နာထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သဒ္ဓမ္မေ ဂါရဝံ ကတွာ ကရိဿာမီ’’တိ သောတဗ္ဗဘာဝေ ကာရဏံ ဝတွာ ပုန သဝနေ နိယောဇေန္တော အာဟ ‘‘တံ သုဏာထ သမာဟိတာ’’တိ။ ‘‘ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယံ ဝိဂါဟိတွာ ကရိဿာမီ’’တိ ဝါ ဧတေန သက္ကစ္စသဝနေ စ ကာရဏံ ဝတွာ တတ္ထ နိယောဇေန္တော အာဟ ‘‘သဒ္ဓမ္မေ ဂါရဝံ ကတွာ တံ သုဏာထာ’’တိ။
ဧတ္ထ ¶ စ ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိ ဝစနံ ထောမနမေဝ စတုပ္ပဘေဒါယ ဒေသနာယ သမာနဂဏနဒဿနဂုဏေန၊ ‘‘အဋ္ဌာရသဟိ ဗုဒ္ဓဓမ္မေဟိ ဥပေတော’’တိ စ အဋ္ဌာရသပ္ပဘေဒါယ ဒေသနာယ သမာနဂဏနဂုဏေဟီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဝုတ္တေန ဝါ နိရတိသယေန စတုသစ္စဒဿနေန ဘဂဝါ စတုဓာ ဓမ္မသင်္ဂဏိံ ဒေသေတုံ သမတ္ထော အဟောသိ၊ အဋ္ဌာရသဗုဒ္ဓဓမ္မသမန္နာဂမေန အဋ္ဌာရသဓာ ဝိဘင်္ဂန္တိ ယထာဝုတ္တဒေသနာသမတ္ထတာသမ္ပာဒကဂုဏနိဒဿနမေတံ ‘‘စတုသစ္စဒသော ဥပေတော ဗုဒ္ဓဓမ္မေဟိ အဋ္ဌာရသဟီ’’တိ။ တေန ယထာဝုတ္တာယ ဒေသနာယ သဗ္ဗညုဘာသိတတ္တာ အဝိပရီတတံ ဒဿေန္တော တတ္ထ သတ္တေ ဥဂ္ဂဟာဒီသု နိယောဇေတိ၊ နိဋ္ဌာနဂမနဉ္စ အတ္တနော ဝါယာမံ ဒဿေန္တော အဋ္ဌကထာသဝနေ စ အာဒရံ ဥပ္ပာဒယတိ၊ ယထာဝုတ္တဂုဏရဟိတေန အသဗ္ဗညုနာ ဒေသေတုံ အသက္ကုဏေယျတံ ဓမ္မသင်္ဂဏီဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏာနံ ဒဿေန္တော တတ္ထ တဒဋ္ဌကထာယ စ သာတိသယံ ဂါရဝံ ဇနယတိ၊ ဗုဒ္ဓါဒီနဉ္စ ရတနာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာဒိဂုဏေ ဝိဘာဝေတိ။
တတ္ထ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပါကဋာနေဝ၊ အဋ္ဌာရသ ပန ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ‘‘အတီတံသေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ၊ အနာဂတံသေ…ပေ… ပစ္စုပ္ပန္နံသေ…ပေ… ဣမေဟိ တီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗံ ကာယကမ္မံ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တံ၊ သဗ္ဗံ ဝစီကမ္မံ…ပေ။ … သဗ္ဗံ မနောကမ္မံ…ပေ… ဣမေဟိ ဆဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော နတ္ထိ ဆန္ဒဿ ဟာနိ၊ နတ္ထိ ဓမ္မဒေသနာယ၊ နတ္ထိ ဝီရိယဿ၊ နတ္ထိ သမာဓိဿ၊ နတ္ထိ ပညာယ၊ နတ္ထိ ဝိမုတ္တိယာ ဟာနိ။ ဣမေဟိ ဒွါဒသဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော နတ္ထိ ဒဝါ၊ နတ္ထိ ရဝါ၊ နတ္ထိ အဖုဋံ၊ နတ္ထိ ဝေဂါယိတတ္တံ၊ နတ္ထိ အဗျာဝဋမနော၊ နတ္ထိ အပ္ပဋိသင်္ခါနုပေက္ခာ’’တိ။
တတ္ထ ¶ နတ္ထိ ဒဝါတိ ခိဍ္ဍာဓိပ္ပာယေန ကိရိယာ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ရဝါတိ သဟသာ ကိရိယာ နတ္ထိ။ နတ္ထိ အဖုဋန္တိ ဉာဏေန အဖုသိတံ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ဝေဂါယိတတ္တန္တိ တုရိတကိရိယာ နတ္ထိ။ နတ္ထိ အဗျာဝဋမနောတိ နိရတ္ထကော စိတ္တသမုဒါစာရော နတ္ထိ။ နတ္ထိ အပ္ပဋိသင်္ခါနုပေက္ခာတိ အညာဏုပေက္ခာ နတ္ထိ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘နတ္ထိ ဓမ္မဒေသနာယ ဟာနီ’’တိ အလိခိတွာ ‘‘နတ္ထိ ဆန္ဒဿ ဟာနိ၊ နတ္ထိ ဝီရိယဿ၊ နတ္ထိ သတ္တိယာ’’တိ လိခန္တိ။
၁။ ဓမ္မသင်္ဂဟေ ဓမ္မေ ကုသလာဒိကေ တိကဒုကေဟိ သင်္ဂဟေတွာ တေ ဧဝ ဓမ္မေ သုတ္တန္တေ ခန္ဓာဒိဝသေန ဝုတ္တေ ဝိဘဇိတုံ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ¶ သင်္ခေပေန ဝုတ္တာနံ ခန္ဓာဒီနံ ဝိဘဇနံ ဝိဘင်္ဂေါ။ သော သော ဝိဘင်္ဂေါ ပကတော အဓိကတော ယဿာ ပါဠိယာ၊ သာ ‘‘ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အဓိကတောတိ စ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟိတောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏဿ အာဒိဘူတေ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ ရူပက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဣဒံ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ နာမ။ နနု န ဧတ္တကမေဝ သုတ္တန္တဘာဇနီယန္တိ? သစ္စံ၊ ဣတိ-သဒ္ဒေန ပန အာဒိ-သဒ္ဒတ္ထဇောတကေန ပကာရတ္ထဇောတကေန ဝါ သဗ္ဗံ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ သင်္ဂဟေတွာ ဝိညာဏက္ခန္ဓောတိ ဧဝမာဒိ ဧဝံပကာရံ ဝါ ဣဒံ သုတ္တန္တဘာဇနီယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဧကဒေသေန သမုဒါယံ နိဒဿေတိ ပဗ္ဗတသမုဒ္ဒါဒိနိဒဿကော ဝိယ။ တတ္ထ နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇာနံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ သင်္ဂါဟကတ္တာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကေဟိ စ အာယတနာဒီဟိ အပ္ပကတရပဒတ္တာ ခန္ဓာနံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ အာဒိမှိ ဝုတ္တော။
န တတော ဟေဋ္ဌာတိ ရူပါဒီနံ ဝေဒယိတာဒိသဘာဝတ္တာဘာဝါ ယသ္မိံ သဘာဝေ အတီတာဒယော ရာသီ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ တဿ ရုပ္ပနာဒိတော အညဿာဘာဝါ စ ဟေဋ္ဌာ ဂဏနေသု သင်္ခတဓမ္မာနံ အနိဋ္ဌာနံ သာဝသေသဘာဝံ၊ န ဟေဋ္ဌာ ဂဏနမတ္တာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဆဋ္ဌဿ ပန ခန္ဓဿ အဘာဝါ ‘‘န ဥဒ္ဓ’’န္တိ အာဟ။ န ဟိ သဝိဘာဂဓမ္မေဟိ နိဿဋဿ အတီတာဒိဘာဝရဟိတဿ ဧကဿ နိဗ္ဗာနဿ ရာသဋ္ဌော အတ္ထီတိ။ ‘‘ရာသိမှီ’’တိ သဒ္ဒတ္ထသဟိတံ ခန္ဓ-သဒ္ဒဿ ဝိသယံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဂုဏေ ပဏ္ဏတ္တိယံ ရုဠှိယ’’န္တိ ဝိသယမေဝ ခန္ဓ-သဒ္ဒဿ ဒဿေတိ၊ န သဒ္ဒတ္ထံ။ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒဉှိ သီလာဒိဂုဏံ နိပ္ပဒေသေန ဂဟေတွာ ပဝတ္တမာနော ခန္ဓ-သဒ္ဒေါ သီလာဒိဂုဏဝိသိဋ္ဌံ ရာသဋ္ဌံ ဒီပေတီတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဂုဏဋ္ဌော ဧတ္ထ ခန္ဓဋ္ဌော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒါရုက္ခန္ဓောတိ ဧတ္ထ ပန န ခန္ဓ-သဒ္ဒေါ ပညတ္တိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထေ ဝတ္တတိ၊ တာဒိသေ ပန ပုထုလာယတေ ဒါရုမှိ ဒါရုက္ခန္ဓောတိ ပညတ္တိ ဟောတီတိ ပညတ္တိယံ နိပတတီတိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဧကသ္မိမ္ပိ ဝိညာဏေ ¶ ပဝတ္တော ဝိညာဏက္ခန္ဓောတိ ခန္ဓ-သဒ္ဒေါ န ရုဠှီ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝဒတိ၊ သမုဒါယေ ပန နိရုဠှော ခန္ဓ-သဒ္ဒေါ တဒေကဒေသေ ပဝတ္တမာနော တာယ ဧဝ ရုဠှိယာ ပဝတ္တတီတိ ခန္ဓ-သဒ္ဒေါ ရုဠှိယံ နိပတတီတိ ဝုတ္တံ။
ရာသိတော ဂုဏတောတိ သဗ္ဗတ္ထ နိဿက္ကဝစနံ ဝိသယဿေဝ ခန္ဓ-သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယာ ကာရဏဘာဝံ သန္ဓာယ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ရာသိတော’’တိ ဣမမတ္ထံ သဒ္ဒတ္ထဝသေနပိ ¶ နိယမေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အယဉှိ ခန္ဓဋ္ဌော နာမ ပိဏ္ဍဋ္ဌော’’တိအာဒိမာဟ။ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေ ခန္ဓဋ္ဌေ ဆဋ္ဌေနပိ ခန္ဓေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ဟိ ဆဋ္ဌော ကောဋ္ဌာသောတိ။ တသ္မာ ‘‘ခန္ဓဋ္ဌော နာမ ရာသဋ္ဌော’’တိ ယုတ္တံ။ ယေသံ ဝါ အတီတာဒိဝသေန ဘေဒေါ အတ္ထိ၊ တေသံ ရုပ္ပနာဒိလက္ခဏဝသေန တံတံကောဋ္ဌာသတာ ဝုစ္စတီတိ ဘေဒရဟိတဿ နိဗ္ဗာနဿ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေန စ ခန္ဓဘာဝေါ န ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧတ္တာဝတာတိ ဥဒ္ဒေသမတ္တေနာတိ အတ္ထော။ စတ္တာရော စ မဟာဘူတာ…ပေ… ရူပန္တိ ဧဝံ ဝိဘတ္တော။ ကတ္ထာတိ စေ? ဧကာဒသသု ဩကာသေသု။ ဣတိ-သဒ္ဒေန နိဒဿနတ္ထေန သဗ္ဗော ဝိဘဇနနယော ဒဿိတော။ ဣဒဉ္စ ဝိဘဇနံ ဩဠာရိကာဒီသု စက္ခာယတနန္တိအာဒိဝိဘဇနဉ္စ ယထာသမ္ဘဝံ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသုပိ။ ဝိညာဏက္ခန္ဓော ပန ဧကာဒသောကာသေသု ပုရိမေ ဩကာသပဉ္စကေ ‘‘စက္ခုဝိညာဏံ…ပေ… မနောဝိညာဏ’’န္တိ ဆဝိညာဏကာယဝိသေသေန ဝိဘတ္တော၊ န တတ္ထ မနောဓာတု မနောဝိညာဏဓာတူတိ ဝိဘဇနံ အတ္ထိ။ တံ ပန ဒွယံ မနောဝိညာဏန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မနောဓာတု မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧဝံ ပါဠိနယေန ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဓမ္မပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတွာ ပုန အညေန ပကာရေန ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ။
၁။ ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂။ ယံ ကိဉ္စီတိ ဧတ္ထ ယန္တိ သာမညေန အနိယမနိဒဿနံ၊ ကိဉ္စီတိ ပကာရန္တရဘေဒံ အာမသိတွာ အနိယမနိဒဿနံ။ ဥဘယေနပိ အတီတံ ဝါ…ပေ… သန္တိကေ ဝါ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ယာဒိသံ ဝါ တာဒိသံ ဝါ ယံ ကိဉ္စီတိ နပုံသကနိဒ္ဒေသာရဟံ သဗ္ဗံ ဗျာပေတွာ သင်္ဂဏှာတီတိ အညေသုပိ ¶ နပုံသကနိဒ္ဒေသာရဟေသု ပသင်္ဂံ ဒိသွာ တဿ အဓိပ္ပေတတ္ထံ အတိစ္စ ပဝတ္တိတော အတိပ္ပသင်္ဂဿ နိယမနတ္ထံ ‘‘ရူပ’’န္တိ အာဟ။ ယံကိဉ္စီတိ သနိပါတံ ယံ-သဒ္ဒံ ကိံ-သဒ္ဒဉ္စ အနိယမေကတ္ထဒီပနဝသေန ဧကံ ပဒန္တိ ဂဟေတွာ ‘‘ပဒဒွယေနပီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ကိဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ ဝဒေထာတိ တုမှေပိ ရူပံ ရူပန္တိ ဝဒေထ၊ တံ ကေန ကာရဏေန ဝဒေထာတိ အတ္ထော၊ အထ ဝါ ကေန ကာရဏေန ရူပံ၊ တံ ကာရဏံ ¶ ဝဒေထာတိ အတ္ထော။ အထေတေသု ဘိက္ခူသု တုဏှီဘူတေသု ဘဂဝါ အာဟ ‘‘ရုပ္ပတီတိ ခေါ’’တိအာဒိ။
ဘိဇ္ဇတီတိ သီတာဒိသန္နိပါတေ ဝိသဒိသသန္တာနုပ္ပတ္တိဒဿနတော ပုရိမသန္တာနဿ ဘေဒံ သန္ဓာယာဟ။ ဘေဒေါ စ ဝိသဒိသတာဝိကာရာပတ္တီတိ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝိကာရံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဝိကာရာပတ္တိ စ သီတာဒိသန္နိပါတေ ဝိသဒိသရူပုပ္ပတ္တိယေဝ။ အရူပက္ခန္ဓာနံ ပန အတိလဟုပရိဝတ္တိတော ယထာ ရူပဓမ္မာနံ ဌိတိက္ခဏေ သီတာဒီဟိ သမာဂမော ဟောတိ၊ ယေန တတ္ထ ဥတုနော ဌိတိပ္ပတ္တဿ ပုရိမသဒိသသန္တာနုပ္ပာဒနသမတ္ထတာ န ဟောတိ အာဟာရာဒိကဿ ဝါ၊ ဧဝံ အညေဟိ သမာဂမော နတ္ထိ။ သင်္ဃဋ္ဋနေန စ ဝိကာရာပတ္တိယံ ရုပ္ပန-သဒ္ဒေါ နိရုဠှော၊ တသ္မာ အရူပဓမ္မာနံ သင်္ဃဋ္ဋနဝိရဟိတတ္တာ ရူပဓမ္မာနံ ဝိယ ပါကဋဿ ဝိကာရဿ အဘာဝတော စ ‘‘ရုပ္ပန္တီ’’တိ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏာ’’တိ စ န ဝုစ္စန္တိ။ ဇိဃစ္ဆာပိပါသာဟိ ရုပ္ပနဉ္စ ဥဒရဂ္ဂိသန္နိပါတေန ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ကုပ္ပတီတိ ဧတေန ကတ္တုအတ္ထေ ရူပပဒသိဒ္ဓိံ ဒဿေတိ၊ ဃဋ္ဋီယတိ ပီဠီယတီတိ ဧတေဟိ ကမ္မတ္ထေ။ ကောပါဒိကိရိယာယေဝ ဟိ ရုပ္ပနကိရိယာတိ။ သော ပန ကတ္တုဘူတော ကမ္မဘူတော စ အတ္ထော ဘိဇ္ဇမာနော ဟောတီတိ ဣမဿတ္ထဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဘိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ရုပ္ပတီတိ ရူပန္တိ ကမ္မကတ္တုတ္ထေ ရူပပဒသိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ။ ဝိကာရော ဟိ ရုပ္ပနန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဘိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော’’တိ ကမ္မကတ္တုတ္ထေန ဘိဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေန အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ယံ ပန ရုပ္ပတိ ဘိဇ္ဇတိ၊ တံ ယသ္မာ ကုပ္ပတိ ဃဋ္ဋီယတိ ပီဠီယတိ၊ တသ္မာ ဧတေဟိ စ ပဒေဟိ ပဒတ္ထော ပါကဋော ကတောတိ။ ‘‘ကေနဋ္ဌေနာ’’တိ ပုစ္ဆာသဘာဂဝသေန ‘‘ရုပ္ပနဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ကေဝလံ သဒ္ဒတ္ထောယေဝ ရုပ္ပနံ၊ တဿ ပနတ္ထဿ လက္ခဏဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထလက္ခဏဝသေန ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏေန ရူပန္တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။
ဆိဇ္ဇိတွာတိ မုစ္ဆာပတ္တိယာ မုစ္စိတွာ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ဆေဒနဝသေန ဝါ ဆိဇ္ဇိတွာ။ အစ္စန္တခါရေန သီတောဒကေနာတိ အတိသီတဘာဝမေဝ သန္ဓာယ အစ္စန္တခါရတာ ဝုတ္တာ သိယာ။ န ဟိ တံ ¶ ကပ္ပသဏ္ဌာနံ ဥဒကံ သမ္ပတ္တိကရံ ပထဝီသန္ဓာရကံ ကပ္ပဝိနာသဥဒကံ ဝိယ ခါရံ ဘဝိတုံ အရဟတိ။ တထာ ဟိ သတိ ပထဝီ ဝိလီယေယျာတိ။ အဝီစိမဟာနိရယေတိ သဥဿဒံ အဝီစိနိရယံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပေတ္တိ…ပေ… န ဟောန္တီတိ ဧဝံဝိဓာပိ သတ္တာ အတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော ဧဝံဝိဓာယေဝ ဟောန္တီတိ နိယမာဘာဝတော။ ဧဝံ ကာလကဉ္ဇိကာဒီသုပီတိ။ သရန္တာ ဂစ္ဆန္တီတိ သရီသပ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝဒတိ။
အဘိသညူဟိတွာတိ ¶ ဧတ္ထ သမူဟံ ကတွာတိပိ အတ္ထော။ ဧတေန သဗ္ဗံ ရူပံ…ပေ… ဒဿိတံ ဟောတီတိ ဧတေန ရူပက္ခန္ဓ-သဒ္ဒဿ သမာနာဓိကရဏသမာသဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟိ ရူပတော…ပေ… အတ္ထီ’’တိ။
၃။ ပက္ခိပိတွာတိ ဧတ္ထ ဧကာဒသောကာသေသု ရူပံ ပက္ခိပိတွာတိ အတ္ထော။ န ဟိ တတ္ထ မာတိကံယေဝ ပက္ခိပိတွာ မာတိကာ ဌပိတာ၊ အထ ခေါ ပကရဏပ္ပတ္တံ ရူပန္တိ။
အပရော နယော…ပေ… ဧတ္ထေဝ ဂဏနံ ဂတန္တိ ဧတေန အတီတံသေနာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနန္တိ ဒဿေတိ။ ယေန ပကာရေန ဂဏနံ ဂတံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော စ မဟာဘူတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ သတိ မဟာဘူတုပါဒါယရူပဘာဝေါ အတီတကောဋ္ဌာသေ ဂဏနဿ ကာရဏန္တိ အာပဇ္ဇတိ။ န ဟိ အတီတံသာနံ ဝေဒနာဒီနံ နိဝတ္တနတ္ထံ ဣဒံ ဝစနံ ‘‘ယံ ရူပ’’န္တိ ဧတေနေဝ တေသံ နိဝတ္တိတတ္တာ၊ နာပိ ရူပဿ အညပ္ပကာရနိဝတ္တနတ္ထံ သဗ္ဗပ္ပကာရဿ တတ္ထ ဂဏိတတ္တာ၊ န စ အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာကာရနိဝတ္တနတ္ထံ အတီတံသဝစနေန တံနိဝတ္တနတောတိ။ အထ ပန ယံ အတီတံသေန ဂဏိတံ၊ တံ စတ္တာရော စ…ပေ… ရူပန္တိ ဧဝံ ဂဏိတန္တိ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော၊ ဧဝံ သတိ ဂဏနန္တရဒဿနံ ဣဒံ သိယာ၊ န အတီတံသေန ဂဏိတပ္ပကာရဒဿနံ၊ တံဒဿနေ ပန သတိ ဘူတုပါဒါယရူပပ္ပကာရေန အတီတံသေ ဂဏိတံ တံသဘာဝတ္တာတိ အာပန္နမေဝ ဟောတိ၊ န စ ဧဝံသဘာဝတာ အတီတံသေ ဂဏိတတာယ ကာရဏံ ဘဝိတုံ အရဟတိ ဧဝံသဘာဝဿေဝ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတေသု ဂဏိတတ္တာ သုခါဒိသဘာဝဿ စ အတီတံသေ ဂဏိတတ္တာ၊ တသ္မာ ပုရိမနယော ဧဝ ယုတ္တော။ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါနိဒ္ဒေသေသုပိ တာဒိသော ဧဝတ္ထော လဗ္ဘတီတိ။
သုတ္တန္တပရိယာယတောတိ ပရိယာယဒေသနတ္တာ သုတ္တဿ ဝုတ္တံ။ အဘိဓမ္မနိဒ္ဒေသတောတိ နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ အဘိဓမ္မဿ နိစ္ဆယေန ဒေသော နိဒ္ဒေသောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပီတိအာဒီသု အယမဓိပ္ပာယော ¶ – သုတ္တန္တဘာဇနီယတ္တာ ယထာ ‘‘အတီတံ နနွာဂမေယျာ’’တိအာဒီသု အဒ္ဓါနဝသေန အတီတာဒိဘာဝေါဝ ဝုတ္တော၊ တထာ ဣဓာပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂၊ ၂၇၅၊ အပ။ ထေရ ၂။၅၅။၂၄၄) သိယာ။ ဧဝံ သန္တေပိ သုတ္တန္တဘာဇနီယမ္ပိ အဘိဓမ္မဒေသနာယေဝ သုတ္တန္တေ ဝုတ္တဓမ္မေ ဝိစိနိတွာ ဝိဘဇနဝသေန ပဝတ္တာတိ အဘိဓမ္မနိဒ္ဒေသေနေဝ အတီတာဒိဘာဝေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ။
အဒ္ဓါသန္တတိသမယခဏဝသေနာတိ ¶ ဧတ္ထ စုတိပဋိသန္ဓိပရိစ္ဆိန္နေ ကာလေ အဒ္ဓါ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတီတိ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိသုတ္တဝသေန (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ဝိညာယတိ။ ‘‘တယောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဒ္ဓါ။ ကတမေ တယော? အတီတော အဒ္ဓါ၊ အနာဂတော အဒ္ဓါ၊ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ’’တိ (ဣတိဝု။ ၆၃၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) ဧတ္ထ ပန ပရမတ္ထတော ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနော အဒ္ဓါ နိရုတ္တိပထသုတ္တဝသေန (သံ။ နိ။ ၃။၆၂) ခဏပရိစ္ဆိန္နော ယုတ္တော။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ ဇာတံ ပါတုဘူတံ၊ ‘အတ္ထီ’တိ တဿ သင်္ခါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၆၂) ဝိဇ္ဇမာနဿ ပစ္စုပ္ပန္နတာ တတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ စ အတီတာနာဂတတာ ဝုတ္တာတိ။ ယေဘုယျေန ပန စုတိပဋိသန္ဓိပရိစ္ဆိန္နော (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဣတိဝု။ ၆၃) သုတ္တေသု အတီတာဒိကော အဒ္ဓါ ဝုတ္တောတိ သော ဧဝ ဣဓာပိ ‘‘အဒ္ဓါဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တော။ သီတံ သီတဿ သဘာဂေါ၊ တထာ ဥဏှံ ဥဏှဿ။ ယံ ပန သီတံ ဥဏှံ ဝါ သရီရေ သန္နိပတိတံ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနံ အနူနံ အနဓိကံ ဧကာကာရံ၊ တံ ဧကော ဥတူတိ ဝုစ္စတိ။ သဘာဂဥတုနော အနေကန္တသဘာဝတော ဧကဂဟဏံ ကတံ၊ ဧဝံ အာဟာရေပိ။ ဧကဝီထိဧကဇဝနသမုဋ္ဌာနန္တိ ပဉ္စဆဋ္ဌဒွါရဝသေန ဝုတ္တံ။ သန္တတိသမယကထာ ဝိပဿကာနံ ဥပကာရတ္ထာယ အဋ္ဌကထာသု ကထိတာ။
နိဋ္ဌိတဟေတုပစ္စယကိစ္စံ၊ နိဋ္ဌိတဟေတုကိစ္စမနိဋ္ဌိတပစ္စယကိစ္စံ၊ ဥဘယကိစ္စမသမ္ပတ္တံ၊ သကိစ္စက္ခဏေ ပစ္စုပ္ပန္နံ။ ဇနကော ဟေတု၊ ဥပတ္ထမ္ဘကော ပစ္စယော၊ တေသံ ဥပ္ပာဒနံ ဥပတ္ထမ္ဘနဉ္စ ကိစ္စံ။ ယထာ ဗီဇဿ အင်္ကုရုပ္ပာဒနံ ပထဝီအာဒီနဉ္စ တဒုပတ္ထမ္ဘနံ ကမ္မဿ ကဋတ္တာရူပဝိပါကုပ္ပာဒနံ အာဟာရာဒီနံ တဒုပတ္ထမ္ဘနံ၊ ဧဝံ ဧကေကဿ ကလာပဿ စိတ္တုပ္ပာဒဿ စ ဇနကာနံ ကမ္မာနန္တရာဒိပစ္စယဘူတာနံ ဥပတ္ထမ္ဘကာနဉ္စ သဟဇာတပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတာနံ ကိစ္စံ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဟေတုကိစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တီသုပိ ခဏေသု ပစ္စယကိစ္စံ။ ပထဝီအာဒီနံ သန္ဓာရဏာဒိကံ ဖဿာဒီနံ ဖုသနာဒိကဉ္စ အတ္တနော အတ္တနော ကိစ္စံ သကိစ္စံ၊ တဿ ကရဏက္ခဏော သကိစ္စက္ခဏော။ သဟ ဝါ ကိစ္စေန သကိစ္စံ၊ ယသ္မိံ ခဏေ သကိစ္စံ ရူပံ ဝါ အရူပံ ဝါ ဟောတိ၊ သော သကိစ္စက္ခဏော၊ တသ္မိံ ခဏေ ပစ္စုပ္ပန္နံ။
၆။ ဧတ္တကမေဝါတိ ¶ ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိ ဣမိနာ အာမေဍိတဝစနေန အဘိဗျာပနတ္ထေန ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ‘‘အပရဿ အပရဿာ’’တိ ဒီပနံ အပရဒီပနံ။ ပရိယေသတူတိ ¶ ဧတေန ပရိယေသနာယ အနိဋ္ဌနာမနိဝတ္တနဿ အကာရဏဘာဝံ ဒဿေတိ။ ကမ္မဒေါသေန ဟိ စိတ္တဝိပလ္လာသဒေါသေန စ ဂူထဘက္ခပါဏာဒယော ဥမ္မတ္တကာဒယော စ ပရိယေသေယျုံ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသေန စ ယောနကာဒယော န အာရမ္မဏဿ ပရိယေသိတဗ္ဗသဘာဝတ္တာ၊ အပရိယေသိတဗ္ဗသဘာဝတ္တာ ပန ဧတဿ အနိဋ္ဌမိစ္စေဝ နာမန္တိ အတ္ထော။
သမ္ပတ္တိဝိရဟတောတိ ရူပါဒီနံ ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တိဘဝေ ကုသလကမ္မဖလတာ သမိဒ္ဓသောဘနတာ စ သမ္ပတ္တိ၊ တဗ္ဗိရဟတောတိ အတ္ထော။ တတော ဧဝ တံ န ပရိယေသိတဗ္ဗန္တိ။ သောဘနာနိ စ ကာနိစိ ဟတ္ထိရူပါဒီနိ အကုသလကမ္မနိဗ္ဗတ္တာနိ န တေသံယေဝ ဟတ္ထိအာဒီနံ သုခဿ ဟေတုဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ တေသံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘‘အကန္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဿ တဿေဝ ဟိ သတ္တဿ အတ္တနာ ကတေန ကုသလေန နိဗ္ဗတ္တံ သုခဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အကုသလေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒုက္ခဿ။ တသ္မာ ကမ္မဇာနံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ကမ္မကာရကသတ္တဿ ဝသေန ယောဇနာရဟာ သိယာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကုသလကမ္မဇံ အနိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣဒမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘အကုသလကမ္မဇံ ဣဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ တေန အကုသလကမ္မဇမ္ပိ သောဘနံ ပရသတ္တာနံ ဣဋ္ဌန္တိ အနုညာတံ ဘဝိဿတိ။ ကုသလကမ္မဇံ ပန သဗ္ဗေသံ ဣဋ္ဌမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ပန ကေသဉ္စိ မနုဿရူပံ အမနာပံ၊ ယတော တေ ဒိသွာဝ ပလာယန္တိ။ မနုဿာ စ ဒေဝတာရူပံ ဒိသွာ ဘာယန္တိ၊ တေသမ္ပိ ဝိပါကဝိညာဏံ တံ ရူပံ အာရဗ္ဘ ကုသလဝိပါကံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တာဒိသဿ ပန ပုညဿ အဘာဝါ န တေသံ တတ္ထ အဘိရတိ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကုသလကမ္မဇဿ ပန အနိဋ္ဌဿာဘာဝေါ ဝိယ အကုသလကမ္မဇဿ သောဘနဿ ဣဋ္ဌဿ အဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဟတ္ထိအာဒီနမ္ပိ ဟိ အကုသလကမ္မဇံ မနုဿာနံ အကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏံ၊ ကုသလကမ္မဇံ ပန ပဝတ္တေ သမုဋ္ဌိတံ ကုသလဝိပါကဿ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေန ပန ဝေါမိဿကတ္တာ အပ္ပကံ အကုသလကမ္မဇံ ဗဟုလံ အကုသလဝိပါကုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏံ န ဘဝိဿတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ ဝိပါကံ ပန ကတ္ထစိ န သက္ကာ ဝဉ္စေတုန္တိ ဝိပါကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ သုဋ္ဌု ဝုတ္တံ။ တသ္မာ တံ အနုဂန္တွာ သဗ္ဗတ္ထ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
အနိဋ္ဌာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ‘‘စက္ခုဝိညေယျာနိ ရူပါနိ ဣဋ္ဌာနီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၆၊ ၂။၁၅၅၊ ၃။၁၉၀၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၀) ဧဝမာဒိနာ ဣဋ္ဌာနေဝ ရူပါဒီနိ ‘‘ကာမဂုဏာ’’တိ ဝုတ္တာနီတိ? ကာမဂုဏသဒိသေသု ¶ ကာမဂုဏဝေါဟာရတော၊ သဒိသတာ စ ရူပါဒိဘာဝေါယေဝ ¶ ၊ န ဣဋ္ဌတာ။ ‘‘အနိဋ္ဌာ’’တိ ဝါ ဝစနေန အကာမဂုဏတာ ဒဿိတာတိ ကာမဂုဏဝိသဘာဂါ ရူပါဒယော ‘‘ကာမဂုဏာ’’တိ ဝုတ္တာ အသိဝေ ‘‘သိဝါ’’တိ ဝေါဟာရော ဝိယ။ သဗ္ဗာနိ ဝါ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာနိ ရူပါဒီနိ တဏှာဝတ္ထုဘာဝတော ကာမဂုဏာယေဝ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ရူပါ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃)။ အတိသယေန ပန ကာမနီယတ္တာ သုတ္တေသု ‘‘ကာမဂုဏာ’’တိ ဣဋ္ဌာနိ ရူပါဒီနိ ဝုတ္တာနီတိ။
ဒွီသုပိ ဟီနပဏီတပဒေသု ‘‘အကုသလကမ္မဇဝသေန ကုသလကမ္မဇဝသေနာ’’တိ ဝစနံ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာန’’န္တိ သတ္တဝသေန နိယမေတွာ ဝိဘဇိတတ္တာ၊ အယဉ္စတ္ထော ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိ အဝယဝယောဂေ သာမိဝစနံ ကတွာ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နေသု ကမ္မဇံ ဝိသိဋ္ဌန္တိ ‘‘ကမ္မဇဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ပန တေဟိ တေဟီတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ တေသံ တေသန္တိ သာမိဝစနံ၊ ဝိသယဝိသယီသမ္ဗန္ဓေ ဝါ၊ န ကမ္မဇဝသေနေဝ ရူပါဒီနိ ဝိဘတ္တာနိ၊ သဗ္ဗေသံ ပန ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါနံ ဝသေန ဝိဘတ္တာနီတိ ဝိညာယန္တိ။ ဧတ္ထ စ ပါကဋေဟိ ရူပါဒီဟိ နယော ဒဿိတောတိ စက္ခာဒီသုပိ ဟီနပဏီတတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
မနာပပရိယန္တန္တိ မနာပံ ပရိယန္တံ မရိယာဒါဘူတံ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ဝဒါမီတိ အတ္ထော။ ကိံ ကာရဏန္တိ? ယသ္မာ တေ ဧကစ္စဿ မနာပါ ဟောန္တိ၊ ဧကစ္စဿ အမနာပါ၊ ယဿ ယေဝ မနာပါ၊ တဿ တေဝ ပရမာ၊ တသ္မာ တဿ တဿ အဇ္ဈာသယဝသေန ကာမဂုဏာနံ ပရမတာ ဟောတိ၊ န တေသံယေဝ သဘာဝတော။
ဧဝန္တိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝုတ္တနယေန။ ဧကသ္မိံယေဝ အဿာဒနကုဇ္ဈနတော အာရမ္မဏသဘာဝဿေဝ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဘာဝတော အနိဋ္ဌံ ‘‘ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဂဟဏတော စ၊ ဣဋ္ဌံ ‘‘အနိဋ္ဌ’’န္တိ ဂဟဏတော စ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ နာမ ပါဋိယေက္ကံ ပဋိဝိဘတ္တံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ သညာဝိပလ္လာသေန စာတိအာဒိနာ နိဗ္ဗာနေ ဝိယ အညေသု အာရမ္မဏေသု သညာဝိပလ္လာသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ။ ပိတ္တုမ္မတ္တာဒီနံ ခီရသက္ကရာဒီသု ဒေါသုဿဒသမုဋ္ဌိတသညာဝိပလ္လာသဝသေန တိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိယာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ မနာပပရိယန္တတာ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ။
ဝိဘတ္တံ ¶ အတ္ထီတိ စ ဝဝတ္ထိတံ အတ္ထီတိ အတ္ထော၊ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝိဘတ္တံ ပကာသိတန္တိ ဝါ။ တဉ္စ မဇ္ဈိမကသတ္တဿ ဝသေန ဝဝတ္ထိတံ ပကာသိတဉ္စ၊ အညေသဉ္စ ဝိပလ္လာသဝသေန ဣဒံ ဣဋ္ဌံ ¶ အနိဋ္ဌဉ္စ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ ဝဝတ္ထိတဿ ပနိဋ္ဌာနိဋ္ဌဿ အနိဋ္ဌံ ဣဋ္ဌန္တိ စ ဂဟဏေ န ကေဝလံ သညာဝိပလ္လာသောဝ ကာရဏံ၊ ဓာတုက္ခောဘဝသေန ဣန္ဒြိယဝိကာရာပတ္တိအာဒိနာ ကုသလာကုသလဝိပါကုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါပီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ ဟိ သီတုဒကံ ဃမ္မာဘိတတ္တာနံ ကုသလဝိပါကဿ ကာယဝိညာဏဿ ဟေတု ဟောတိ၊ သီတာဘိဘူတာနံ အကုသလဝိပါကဿ။ တူလပိစုသမ္ဖဿော ဝဏေ ဒုက္ခော နိဝဏေ သုခေါ၊ မုဒုတရုဏဟတ္ထသမ္ဗာဟနဉ္စ သုခံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တေနေဝ ဟတ္ထေန ပဟရဏံ ဒုက္ခံ၊ တသ္မာ ဝိပါကဝသေန အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ ယုတ္တံ။
ကိဉ္စာပီတိအာဒိနာ သတိပိ သညာဝိပလ္လာသေ ဗုဒ္ဓရူပဒဿနာဒီသု ကုသလဝိပါကဿေဝ ဂူထဒဿနာဒီသု စ အကုသလဝိပါကဿ ဥပ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တော တေန ဝိပါကေန အာရမ္မဏဿ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတံ ဒဿေတိ။ ဝိဇ္ဇမာနေပိ သညာဝိပလ္လာသေ အာရမ္မဏေန ဝိပါကနိယမဒဿနံ အာရမ္မဏနိယမဒဿနတ္ထမေဝ ကတန္တိ။
အပိစ ဒွါရဝသေနပီတိအာဒိနာ ဒွါရန္တရေ ဒုက္ခဿ သုခဿ စ ပစ္စယဘူတဿ ဒွါရန္တရေ သုခဒုက္ခဝိပါကုပ္ပာဒနတော ဝိပါကေန အာရမ္မဏနိယမဒဿနေန ဧကသ္မိံယေဝ စ ဒွါရေ သမာနဿေဝ မဏိရတနာဒိဖောဋ္ဌဗ္ဗဿ သဏိကံ ဖုသနေ ပေါထနေ စ သုခဒုက္ခုပ္ပာဒနတော ဝိပါကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ဒဿိတာတိ ဝိညာယတိ။
ဟေဋ္ဌိမနယောတိ မဇ္ဈိမကသတ္တဿ ဝိပါကဿ စ ဝသေန ဝဝတ္ထိတံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ဥညာတ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၆) စ အာဒိနာ ဝုတ္တနယော။ သမ္မုတိမနာပန္တိ မဇ္ဈိမကသတ္တဿ ဝိပါကဿ စ ဝသေန သမ္မတံ ဝဝတ္ထိတံ မနာပံ၊ တံ ပန သဘာဝေနေဝ ဝဝတ္ထိတန္တိ အဘိန္ဒိတဗ္ဗတောဝ န ဘိန္ဒတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သညာဝိပလ္လာသေန နေရယိကာဒီဟိပိ ပုဂ္ဂလေဟိ မနာပန္တိ ဂဟိတံ ပုဂ္ဂလမနာပံ ‘‘တံ တံ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဘိန္ဒတိ။ ဝေမာနိကပေတရူပမ္ပိ အကုသလကမ္မဇတ္တာ ကမ္မကာရဏာဒိဒုက္ခဝတ္ထုဘာဝတော စ ‘‘မနုဿရူပတော ဟီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
၇။ ဩဠာရိကရူပါနံ ¶ ဝတ္ထာရမ္မဏပဋိဃာတဝသေန သုပရိဂ္ဂဟိတတာ၊ သုခုမာနံ တထာ အဘာဝတော ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟိတတာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေနေဝ လက္ခဏဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဒသဝိဓန္တိ ‘‘ဒူရေ’’တိ အဝုတ္တဿ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တမ္ပိ ပန ဩကာသတော ဒူရေ ဟောတိယေဝ။
ဟေဋ္ဌိမနယောတိ ¶ ‘‘ဣတ္ထိန္ဒြိယံ…ပေ… ဣဒံ ဝုစ္စတိ ရူပံ သန္တိကေ’’တိ (ဝိဘ။ ၇) ဧဝံ လက္ခဏတော ဒွါဒသဟတ္ထဝသေန ဝဝတ္ထိတဩကာသတော စ ဒဿေတွာ နိယျာတိတနယော။ သော လက္ခဏောကာသဝသေန ဒူရသန္တိကေန သဟ ဂဟေတွာ နိယျာတိတတ္တာ ဘိန္ဒမာနော မိဿကံ ကရောန္တော ဂတော။ အထ ဝါ ဘိန္ဒမာနောတိ သရူပဒဿနေန လက္ခဏတော ယေဝါပနကေန ဩကာသတောတိ ဧဝံ လက္ခဏတော ဩကာသတော စ ဝိသုံ ကရောန္တော ဂတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ လက္ခဏတော သန္တိကဒူရာနံ ဩကာသတော ဒူရသန္တိကဘာဝကရဏေန သန္တိကဘာဝံ ဘိန္ဒိတွာ ဒူရဘာဝံ၊ ဒူရဘာဝဉ္စ ဘိန္ဒိတွာ သန္တိကဘာဝံ ကရောန္တော ပဝတ္တောတိ ‘‘ဘိန္ဒမာနော ဂတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပနာတိ ‘‘တံ တံ ဝါ ပန ရူပံ ဥပါဒါယ ဥပါဒါယာ’’တိ ဣဓ ပုရိမနယေန လက္ခဏတော ဒူရံ ဩကာသတော သန္တိကဘာဝကရဏေန န ဘိန္ဒတိ ဘဂဝါ၊ န စ ဩကာသဒူရတော ဝိသုံ ကရဏေန၊ နာပိ ဩကာသဒူရေန ဝေါမိဿကကရဏေနာတိ အတ္ထော။ ကိံ ပန ကရောတီတိ? ဩကာသတော ဒူရမေဝ ဘိန္ဒတိ။ ဧတ္ထ ပန န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန တိဓာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ဟိ ဩကာသတော ဒူရံ လက္ခဏတော သန္တိကံ ကရောတိ၊ လက္ခဏတော ဝါ ဝိသုံ တေန ဝါ ဝေါမိဿကန္တိ။ ဩကာသတော ဒူရဿ ပန ဩကာသတောဝ သန္တိကဘာဝကရဏံ ဣဓ ‘‘ဘေဒန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန န လက္ခဏတော ဒူရံ ဘိန္ဒတီတိ ဧတ္ထာပိ ဝါ န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန တိဓာ ဘေဒဿ အကရဏံ ဝုတ္တံ၊ လက္ခဏတော သန္တိကဒူရာနံ ပန လက္ခဏတော ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရသန္တိကဘာဝေါ နတ္ထီတိ လက္ခဏတော ဒူရဿ လက္ခဏတောဝ သန္တိကဘာဝါကရဏံ လက္ခဏတော ဒူရဿ အဘေဒနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုရိမနယော ဝိယ အယံ နယော န ဟောတီတိ ဧတ္တကမေဝ ဟိ ဧတ္ထ ဒဿေတီတိ ဘိန္ဒမာနောတိ ဧတ္ထ စ အညထာ ဘေဒနံ ဝုတ္တံ၊ ဘေဒနံ ဣဓ စ အညထာ ဝုတ္တန္တိ။
ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဝေဒနာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈။ စက္ခာဒယော ¶ ပသာဒါ ဩဠာရိကမနောမယတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ ကာယဝေါဟာရံ အရဟန္တီတိ တဗ္ဗတ္ထုကာ အဒုက္ခမသုခါ ‘‘ကာယိကာ’’တိ ပရိယာယေန ဝုတ္တာ၊ န ကာယပသာဒဝတ္ထုကတ္တာ။ န ဟိ စက္ခာဒယော ကာယပသာဒါ ဟောန္တီတိ။ သန္တတိဝသေန ခဏာဒိဝသေန စာတိ ဧတ္ထ အဒ္ဓါသမယဝသေန အတီတာဒိဘာဝဿ ¶ အဝစနံ သုခါဒိဝသေန ဘိန္နာယ အတီတာဒိဘာဝဝစနတော။ န ဟိ သုခါယေဝ အဒ္ဓါဝသေန သမယဝသေန စ အတီတာဒိကာ ဟောတိ၊ တထာ ဒုက္ခာ အဒုက္ခမသုခါ စ ကာယိကစေတသိကာဒိဘာဝေန ဘိန္နာ။ တေန ဝေဒနာသမုဒယော အဒ္ဓါသမယဝသေန အတီတာဒိဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ သမုဒါယဿ တေဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗတ္တာ၊ ဝေဒနေကဒေသာ ပန ဧတ္ထ ဂဟိတာတိ တေ သန္တတိခဏေဟိ ပရိစ္ဆေဒံ အရဟန္တိ တတ္ထ တထာပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာနံ ဂဟိတတ္တာတိ။ ဧကသန္တတိယံ ပန သုခါဒိအနေကဘေဒသဗ္ဘာဝေန တေသု ယော ဘေဒေါ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗဘာဝေန ဂဟိတော၊ တဿ ဧကပ္ပကာရဿ ပါကဋဿ ပရိစ္ဆေဒိကာ တံသဟိတဒွါရာလမ္ဗနပ္ပဝတ္တာ၊ အဝိစ္ဆေဒေန တဒုပ္ပာဒကေကဝိဓဝိသယသမာယောဂပ္ပဝတ္တာ စ သန္တတိ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ တဿ ဘေဒန္တရံ အနာမသိတွာ ပရိစ္ဆေဒကဘာဝေန ဂဟဏံ ကတံ။ လဟုပရိဝတ္တိနော ဝါ ဓမ္မာ ပရိဝတ္တနေနေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အရဟန္တီတိ သန္တတိခဏဝသေန ပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တမဇ္ဈဂတာတိ ဧတေန ဟေတုပစ္စယကိစ္စဝသေန ဝုတ္တနယံ ဒဿေတိ။
၁၁။ ကိလေသဂ္ဂိသမ္ပယောဂတော သဒရထာ။ ဧတေန သဘာဝတော ဩဠာရိကတံ ဒဿေတိ၊ ဒုက္ခဝိပါကဋ္ဌေနာတိ ဧတေန ဩဠာရိကဝိပါကနိပ္ဖာဒနေန ကိစ္စတော။ ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တာ ကမ္မပဋိဗဒ္ဓဘူတာ စ ကာယကမ္မာဒိဗျာပါရဝိရဟတော နိရုဿာဟာ ဝိပါကာ၊ သဥဿာဟာ စ ကိရိယာ အဝိပါကာ။ သဝိပါကာ စ သဂဗ္ဘာ ဝိယ ဩဠာရိကာတိ တဗ္ဗိပက္ခတော အဝိပါကာ သုခုမာတိ ဝုတ္တာ။
အသာတဋ္ဌေနာတိ အမဓုရဋ္ဌေန။ တေန သာတပဋိပက္ခံ အနိဋ္ဌသဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဒုက္ခဋ္ဌေနာတိ ဒုက္ခမဋ္ဌေန။ တေန ဒုက္ခာနံ သန္တာပနကိစ္စံ ဒဿေတိ။ ‘‘ယာယံ၊ ဘန္တေ၊ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ၊ သန္တသ္မိံ ဧသာ ပဏီတေ သုခေ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၈၈၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၆၇) ဝစနတော အဒုက္ခမသုခါ ဖရဏသဘာဝဝိရဟတော အသန္တာနံ ကာမရာဂပဋိဃာနုသယာနံ ¶ အနုသယနဿ အဋ္ဌာနတ္တာ သန္တာ၊ သုခေ နိကန္တိံ ပရိယာဒါယ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ ပဓာနဘာဝံ နီတာတိ ပဏီတာတိ။ တထာ အနဓိဂန္တဗ္ဗာ စ ကာမာဝစရဇာတိအာဒိသင်္ကရံ အကတွာ သမာနဇာတိယံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တဝိပ္ပယုတ္တာဒိကေ သမာနဘေဒေ သုခတော ပဏီတာတိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဥပဗြူဟိတာနံ ဓာတူနံ ပစ္စယဘာဝေန သုခါ ခေါဘေတိ ဝိဗာဓိတာနံ ပစ္စယဘာဝေန ဒုက္ခာ စ။ ဥဘယမ္ပိ ကာယံ ဗျာပေန္တံ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဖရတိ။ မဒယမာနန္တိ မဒံ ကရောန္တံ။ ဆာဒယမာနန္တိ ဣစ္ဆံ ဥပ္ပာဒေန္တံ၊ အဝတ္ထရမာနံ ဝါ။ ဃမ္မာဘိတတ္တဿ သီတောဒကဃဋေန အာသိတ္တဿ ယထာ ကာယော ဥပဗြူဟိတော ဟောတိ၊ ဧဝံ သုခသမင်္ဂိနောပီတိ ကတွာ ‘‘အာသိဉ္စမာနံ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကတ္တနိမိတ္တေယေဝါတိ ပထဝီကသိဏာဒိကေ ¶ ဧကသဘာဝေ ဧဝ နိမိတ္တေ။ စရတီတိ နာနာဝဇ္ဇနေ ဇဝနေ ဝေဒနာ ဝိယ ဝိပ္ဖန္ဒနရဟိတတ္တာ သုခုမာ။
အဓိပ္ပာယေ အကုသလတာယ အကောဝိဒေါ။ ကုသလတ္တိကေ…ပေ… အာဂတတ္တာတိ ‘‘ကုသလာကုသလာ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ၊ အဗျာကတာ ဝေဒနာ သုခုမာ’’တိ ဧဝံ အာဂတတ္တာ။ ဘူမန္တရဘေဒေ ဒဿေတုံ ‘‘ယမ္ပီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဣမိနာ နီဟာရေနာတိ ဧတေန ‘‘ကာမာဝစရသုခတော ကာမာဝစရုပေက္ခာ သုခုမာ’’တိအာဒိနာ သဘာဝါဒိဘေဒေန စ ဩဠာရိကသုခုမဘာဝံ တတြ တတြေဝ ကထေန္တော န ဘိန္ဒတီတိ နယံ ဒဿေတိ။
လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ ကထိတာ၊ တသ္မာ ဧကန္တပဏီတေ ဟီနပဏီတာနံ ဥဒ္ဓဋတ္တာ ဧဝမေဝ ဧကန္တဟီနေ စ ယထာသမ္ဘဝံ ဟီနပဏီတတာ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ အနုညာတံ ဟောတီတိ ဥဘယတ္ထ တဒုဒ္ဓရဏေ န ကုက္ကုစ္စာယိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
အကုသလာနံ ကုသလာဒီဟိ သုခုမတ္တာဘာဝတော ပါဠိယာ အာဂတဿ အပရိဝတ္တနီယဘာဝေန ‘‘ဟေဋ္ဌိမနယော န ဩလောကေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ၊ တံတံဝါပနဝသေန ကထနေပိ ပရိဝတ္တနံ နတ္ထီတိ န ပရိဝတ္တနံ သန္ဓာယ ‘‘ဟေဋ္ဌိမနယော န ဩလောကေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဟေဋ္ဌိမနယဿ ပန ဝုတ္တတ္တာ အဝုတ္တနယံ ဂဟေတွာ ‘‘တံ တံ ဝါ ပနာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တန္တိ ‘‘ဟေဋ္ဌိမနယော န ဩလောကေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗဟုဝိပါကာ အကုသလာ ဒေါသုဿန္နတာယ ဩဠာရိကာ၊ တထာ အပ္ပဝိပါကာ ကုသလာ။ မန္ဒဒေါသတ္တာ အပ္ပဝိပါကာ အကုသလာ သုခုမာ၊ တထာ ဗဟုဝိပါကာ ကုသလာ စ။ ဩဠာရိကသုခုမနိကန္တိဝတ္ထုဘာဝတော ကာမာဝစရာဒီနံ ဩဠာရိကသုခုမတာ ¶ ။ သာပီတိ ဘာဝနာမယာယ ဘေဒနေန ဒါနမယသီလမယာနဉ္စ ပစ္စေကံ ဘေဒနံ နယတော ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာပီတိ ဝါ တိဝိဓာပီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
၁၃။ ဇာတိအာဒိဝသေန အသမာနကောဋ္ဌာသတာ ဝိသဘာဂဋ္ဌော။ ဒုက္ခဝိပါကတာဒိဝသေန အသဒိသကိစ္စတာ၊ အသဒိသသဘာဝတာ ဝါ ဝိသံသဋ္ဌော၊ န အသမ္ပယောဂေါ။ ယဒိ သိယာ၊ ဒူရဝိပရိယာယေန သန္တိကံ ဟောတီတိ သံသဋ္ဌဋ္ဌေန သန္တိကတာ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ ဝေဒနာယ ဝေဒနာသမ္ပယောဂေါ အတ္ထိ။ သန္တိကပဒဝဏ္ဏနာယ စ ‘‘သဘာဂဋ္ဌေန သရိက္ခဋ္ဌေန စာ’’တိ ဝက္ခတီတိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
န ¶ ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ ကိံ ယထာ သန္တိကတော အကုသလတော အကုသလာ ဒူရေတိ ဥဒ္ဓရီယတိ၊ တထာ တတော ဒူရတော ကုသလတော ကုသလာ သန္တိကေတိ ဥဒ္ဓရိတုံ န သက္ကာတိ? န သက္ကာ။ တထာ ဟိ သတိ ကုသလာ ကုသလာယ သန္တိကေတိ ကတွာ သန္တိကတော သန္တိကတာ ဧဝ ဥဒ္ဓရိတာ သိယာ၊ တထာ စ သတိ သန္တိကသန္တိကတရတာဝစနမေဝ အာပဇ္ဇတိ၊ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရသန္တိကတာဝ ဣဓ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ဒူရတော ဒူရုဒ္ဓရဏံ ဝိယ သန္တိကတော သန္တိကုဒ္ဓရဏဉ္စ န သက္ကာ ကာတုံ ဒူရဒူရတရတာယ ဝိယ သန္တိကသန္တိကတရတာယ စ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ အထ ပန ဝဒေယျ ‘‘န ကုသလာ ကုသလာယ ဧဝ သန္တိကေတိ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ၊ အထ ခေါ ယတော သာ ဒူရေ၊ တဿာ အကုသလာယာ’’တိ၊ တဉ္စ နတ္ထိ။ န ဟိ အကုသလာယ ကုသလာ ကဒါစိ သန္တိကေ အတ္ထီတိ။ အထာပိ ဝဒေယျ ‘‘ယာ အကုသလာ ကုသလာယ သန္တိကေ၊ သာ တတော ဒူရတော ကုသလတော ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာ’’တိ၊ တဒပိ နတ္ထိ။ န ဟိ ကုသလေ အကုသလာ အတ္ထိ၊ ယာ တတော သန္တိကေတိ ဥဒ္ဓရိယေယျ၊ တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တဿ ဒူရဿ ဒူရတော အစ္စန္တဝိသဘာဂတ္တာ ဒူရေ သန္တိကံ နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတုံ၊ သန္တိကေ ပနိဓ ဝုတ္တေ ဘိန္နေ တတ္ထေဝ ဒူရံ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘သန္တိကတော ပန ဒူရံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗ’’န္တိ။
ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရတော စ သန္တိကံ န သက္ကာ ဥဒ္ဓရိတုံ။ လောဘသဟဂတာယ ဒေါသသဟဂတာ ဒူရေ လောဘသဟဂတာ သန္တိကေတိ ဟိ ဝုစ္စမာနေ သန္တိကတောဝ သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတံ ဟောတိ။ တထာ ဒေါသသဟဂတာယ လောဘသဟဂတာ ဒူရေ ဒေါသသဟဂတာ သန္တိကေတိ ဧတ္ထာပိ ¶ သဘာဂတော သဘာဂန္တရဿ ဥဒ္ဓဋတ္တာ၊ န စ သက္ကာ ‘‘လောဘသဟဂတာယ ဒေါသသဟဂတာ ဒူရေ သာ ဧဝ စ သန္တိကေ’’တိ ဝတ္တုံ ဒေါသသဟဂတာယ သန္တိကဘာဝဿ အကာရဏတ္တာ၊ တသ္မာ ဝိသဘာဂတာ ဘေဒံ အဂ္ဂဟေတွာ န ပဝတ္တတီတိ သဘာဂါဗျာပကတ္တာ ဒူရတာယ ဒူရတော သန္တိကုဒ္ဓရဏံ န သက္ကာ ကာတုံ။ န ဟိ ဒေါသသဟဂတာ အကုသလသဘာဂံ သဗ္ဗံ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တတီတိ။ သဘာဂတာ ပန ဘေဒံ အန္တောဂဓံ ကတွာ ပဝတ္တတီတိ ဝိသဘာဂဗျာပကတ္တာ သန္တိကတာယ သန္တိကတော ဒူရုဒ္ဓရဏံ သက္ကာ ကာတုံ။ အကုသလတာ ဟိ လောဘသဟဂတာဒိသဗ္ဗဝိသဘာဂဗျာပိကာတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။
ဝေဒနာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ သညာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၇။ စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ¶ သညာတိ ဧတ္ထ ယဒိပိ ဝတ္ထုတော ဖဿဿ နာမံ ဖဿတော စ သညာယ၊ ဝတ္ထုဝိသိဋ္ဌဖဿေန ပန ဝိသိဋ္ဌသညာ ဝတ္ထုနာ စ ဝိသိဋ္ဌာ ဟောတိ ဖဿဿ ဝိယ တဿာပိ တဗ္ဗတ္ထုကတ္တာတိ ‘‘ဝတ္ထုတော နာမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိဃသမ္ဖဿဇာ သညာတိ ဧတ္ထာပိ ယထာ ဖဿော ဝတ္ထာရမ္မဏပဋိဃဋ္ဋနေန ဥပ္ပန္နော၊ တထာ တတော ဇာတသညာပီတိ ‘‘ဝတ္ထာရမ္မဏတော နာမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ပဋိဃဇော သမ္ဖဿော၊ ပဋိဃဝိညေယျော ဝါ သမ္ဖဿော ပဋိဃသမ္ဖဿောတိ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝိညေယျဘာဝေ ဝစနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တာ၊ ဝစနာဓီနာ ဝါ အရူပက္ခန္ဓာ၊ အဓိဝစနံ ဝါ ဧတေသံ ပကာသနံ အတ္ထီတိ ‘‘အဓိဝစနာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တတောဇော သမ္ဖဿော အဓိဝစနသမ္ဖဿော၊ သမ္ဖဿောယေဝ ဝါ ယထာဝုတ္တေဟိ အတ္ထေဟိ အဓိဝစနော စ သမ္ဖဿော စာတိ အဓိဝစနသမ္ဖဿော၊ အဓိဝစနဝိညေယျော ဝါ သမ္ဖဿော အဓိဝစနသမ္ဖဿော၊ တတော တသ္မိံ ဝါ ဇာတာ အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ။ ပဉ္စဒွါရိကသမ္ဖဿေပိ ယထာဝုတ္တော အတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ တေန ပရိယာယေန တတောဇာပိ သညာ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယထာ ပန အညပ္ပကာရာသမ္ဘဝတော မနောသမ္ဖဿဇာ နိပ္ပရိယာယေန ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ န ဧဝံ အယံ ပဋိဃသမ္ဖဿဇာ အာဝေဏိကပ္ပကာရန္တရသမ္ဘဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။
ယဒိ ¶ ဧဝံ စတ္တာရော ခန္ဓာပိ ယထာဝုတ္တသမ္ဖဿတော ဇာတတ္တာ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ၊ သညာဝ ကသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တာတိ? တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ အတ္ထဝသေန အတ္တနော ပတ္တမ္ပိ နာမံ ယတ္ထ ပဝတ္တမာနော အဓိဝစနသမ္ဖဿဇ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှတာယ ဓမ္မာဘိလာပေါ ဟောတိ၊ တဿာ သညာယ ဧဝ အာရောပေတွာ သယံ နိဝတ္တနံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တယော ဟိ အရူပိနော ခန္ဓာ’’တိအာဒိ။ အထ ဝါ သညာယ ပဋိဃသမ္ဖဿဇာတိ အညမ္ပိ ဝိသိဋ္ဌံ နာမံ အတ္ထီတိ အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာနာမံ တိဏ္ဏံယေဝ ခန္ဓာနံ ဘဝိတုံ အရဟတိ။ တေ ပန အတ္တနော နာမံ သညာယ ဒတွာ နိဝတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တယော ဟိ အရူပိနော ခန္ဓာ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စဒွါရိကသညာ ဩလောကေတွာပိ ဇာနိတုံ သက္ကာတိ ဣဒံ တေန တေနာဓိပ္ပာယေန ဟတ္ထဝိကာရာဒိကရဏေ တဒဓိပ္ပာယဝိဇာနနနိမိတ္တဘူတာ ဝိညတ္တိ ဝိယ ရဇ္ဇိတွာ ဩလောကနာဒီသု ရတ္တတာဒိဝိဇာနနနိမိတ္တံ ဩလောကနံ စက္ခုဝိညာဏဝိသယသမာဂမေ ပါကဋံ ဟောတီတိ တံသမ္ပယုတ္တာယ သညာယပိ တထာပါကဋဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ရဇ္ဇိတွာ ¶ ဩလောကနာဒိဝသေန ပါကဋာ ဇဝနပ္ပဝတ္တာ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ ဧတိဿာ အာသင်္ကာယ နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပသာဒဝတ္ထုကာ ဧဝါ’’တိ အာဟ။ အညံ စိန္တေန္တန္တိ ယံ ပုဗ္ဗေ တေန စိန္တိတံ ဉာတံ၊ တတော အညံ စိန္တေန္တန္တိ အတ္ထော။
သညာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ သင်္ခါရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၀။ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာတိ ဧတ္ထ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသောဝ။ တတ္ထ ဟိ ပဓာနံ ဒဿိတန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ဥပရိမကောဋိယာ တံ န ဒဿိတန္တိ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ ဥပရိမကောဋိဂတဘာဝေန ဝိနာ ဟေဋ္ဌိမကောဋိဂတဘာဝါဘာဝတော။ ဟေဋ္ဌိမကောဋိ ဟိ သဗ္ဗဗျာပိကာတိ။ ဒုတိယေ ကရဏနိဒ္ဒေသော၊ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ အာဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုရိမေပိ ဝါ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ ပဓာနသင်္ခါရဒဿနဝသေနာတိ သမ္ဗန္ဓကရဏေန ကရဏနိဒ္ဒေသောဝ။ တံသမ္ပယုတ္တာ သင်္ခါရာတိ ဧကူနပညာသပ္ပဘေဒေ သင်္ခါရေ အာဟ။ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ။
သင်္ခါရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
သမုဂ္ဂမ-သဒ္ဒေါ ¶ သဉ္ဇာတိယံ အာဒိဥပ္ပတ္တိယံ နိရုဠှော။ တံတံပစ္စယသမာယောဂေ ဟိ ပုရိမဘဝသင်္ခါတာ ပုရိမန္တတော ဥဒ္ဓင်္ဂမနံ သမုဂ္ဂမော၊ သန္ဓိယံ ဝါ ပဋိသန္ဓိယံ ဥဂ္ဂမော သမုဂ္ဂမော။ သော ပန ယတ္ထ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိပုဏ္ဏာ သမုဂ္ဂစ္ဆန္တိ၊ တတ္ထေဝ ဒဿိတော။ ဧတေန နယေန အပရိပုဏ္ဏခန္ဓသမုဂ္ဂမော ဧကဝေါကာရစတုဝေါကာရေသု သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ။ အထ ဝါ ယထာဓိဂတာနံ ပဉ္စန္နမ္ပိ ခန္ဓာနံ သဟ ဥဂ္ဂမော ဥပ္ပတ္တိ သမုဂ္ဂမော။ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဝိကလုပ္ပတ္တိ အသင်္ဂဟိတာ ဟောတိ။ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ ဇာတိမန္တဧဠကလောမံ ဇာတိဥဏ္ဏာ။ သပ္ပိမဏ္ဍဗိန္ဒူတိ ဧဝံ ဧတ္ထာပိ ဗိန္ဒု-သဒ္ဒေါ ¶ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧဝံဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂန္တိ ဧဝံဝဏ္ဏံ ဧဝံသဏ္ဌာနဉ္စ။ ပဋိဘဇနံ ဝါ ပဋိဘာဂေါ၊ သဒိသတာဘဇနံ သဒိသတာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဧဝံဝိဓော ဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂေါ ဧတဿာတိ ဧဝံဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂံ။
သန္တတိသီသာနီတိ သန္တတိမူလာနိ၊ သန္တတိကောဋ္ဌာသာ ဝါ။ အနေကိန္ဒြိယသမာဟာရဘာဝတော ဟိ ပဓာနင်္ဂံ ‘‘သီသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဝတ္ထုဒသကာဒိကောဋ္ဌာသာ အနေကရူပသမုဒါယဘူတာ ‘‘သီသာနီ’’တိ ဝုတ္တာနီတိ။
ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိပုဏ္ဏာ ဟောန္တီတိ ဂဏနာပါရိပူရိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န တဿ တဿ ခန္ဓဿ ပရိပုဏ္ဏတံ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနပဝေဏိယာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဥတုစိတ္တာဟာရဇပဝေဏီ စ ဧတ္တကံ ကာလံ အတိက္ကမိတွာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ၊ တံ ပန ‘‘ပုဗ္ဗာပရတော’’တိ ဧတ္ထ ဝက္ခတီတိ အကထေတွာ ကမ္မဇပဝေဏီ စ န သဗ္ဗာ ဝုတ္တာတိ အဝုတ္တံ ဒဿေတုံ ဩပပါတိကသမုဂ္ဂမော နာမ ဒဿိတော။ ဧဝံ…ပေ… ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိပုဏ္ဏာ ဟောန္တီတိ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ ဝသေန နယော ဒဿိတော၊ အပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ ပန ကာမာဝစရာနံ ရူပါဝစရာနံ ပရိဟီနာယတနဿ ဝသေန သန္တတိသီသဟာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပုဗ္ဗာပရတောတိ အယံ ဝိစာရဏာ န ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥပ္ပတ္တိယံ၊ အထ ခေါ တေသံ ရူပသမုဋ္ဌာပနေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝံ ပနာ’’တိအာဒိ။ အပစ္ဆာအပုရေ ဥပ္ပန္နေသူတိ ဧတေန သံသယကာရဏံ ဒဿေတိ။ သဟုပ္ပန္နေသု ဟိ ဣဒမေဝ ပဌမံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဣဒံ ပစ္ဆာတိ အဒဿိတံ န သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပုဗ္ဗာပရတော’’တိ ဧတိဿာ ဝိစာရဏာယ ဝတ္ထုဘာဝေန ပဋိသန္ဓိယံ ဥပ္ပန္နာ ပဝတ္တာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဂဟိတာ။ တတ္ထ စ နိဒ္ဓါရဏေ ¶ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသောတိ ‘‘ရူပံ ပဌမံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ အာဟ။ အညထာ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထေ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသေ သတိ ရူပဿ ရူပသမုဋ္ဌာပနက္ခဏေ ကမ္မဿပိ ရူပသမုဋ္ဌာနံ ဝဒန္တီတိ ဥဘယန္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ ရူပါရူပသန္တတိဉ္စ ဂဟေတွာ အယံ ဝိစာရဏာ ပဝတ္တာတိ ‘‘ရူပံ ပဌမံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဧဝ ဝိဇ္ဇမာနေ ဂဟေတွာ ဝိစာရဏာယ ကရိယမာနာယ အရူပဿ ရူပသမုဋ္ဌာပနမေဝ နတ္ထီတိ ပုဗ္ဗာပရသမုဋ္ဌာပနဝိစာရဏာဝ ဣဓ န ဥပပဇ္ဇတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ ဝတ္ထု ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဒုဗ္ဗလံ ဟောတီတိ သဗ္ဗရူပါနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဒုဗ္ဗလတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဒါ ဟိ တံ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယရဟိတံ အာဟာရာဒီဟိ စ အနုပတ္ထဒ္ဓန္တိ ‘‘ဒုဗ္ဗလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တတ္တာတိ ¶ ဣဒံ သတိပိ ဘဝင်္ဂဿ ကမ္မဇဘာဝေ သာယံ ဝိပါကသန္တတိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပုရိမဘဝင်္ဂသမုဋ္ဌာပကတော အညေန ကမ္မုနာ ခိတ္တာ ဝိယ အပ္ပတိဋ္ဌိတာ၊ တတော ပရဉ္စ သမာနသန္တတိယံ အနန္တရပစ္စယံ ပုရေဇာတပစ္စယဉ္စ လဘိတွာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ပဝေဏီ ဃဋိယတီတိ စက္ခာဒိဝတ္ထုသန္တတိ ဧကသ္မိံ ဝိဇ္ဇမာနေ ဧဝ အညဿ နိရောဓုပ္ပတ္တိဝသေန ဃဋိယတိ၊ န စုတိပဋိသန္ဓိနိဿယဝတ္ထူနံ ဝိယ ဝိစ္ဆေဒပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ အင်္ဂတောတိ ဈာနင်္ဂတော။ ဈာနင်္ဂါနိ ဟိ စိတ္တေန သဟ ရူပသမုဋ္ဌာပကာနိ၊ တေသံ အနုဗလဒါယကာနိ မဂ္ဂင်္ဂါဒီနိ တေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ဝိသေသရူပပ္ပဝတ္တိဒဿနတော။ အထ ဝါ ယာနိ စိတ္တင်္ဂါနိ စေတနာဒီနိ စိတ္တဿ ရူပသမုဋ္ဌာပနေ အင်္ဂဘာဝံ သဟာယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တေသံ ဗလဒါယကေဟိ ဈာနင်္ဂါဒီဟိ အပရိဟီနန္တိ အတ္ထော။ တတော ပရိဟီနတ္တာ ဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေန္တီတိ။ ယော ပန ဝဒေယျ ‘‘ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန သဟဇာတဝတ္ထု တဿ ဌိတိက္ခဏေ စ ဘင်္ဂက္ခဏေ စ ပုရေဇာတန္တိ ကတွာ ပစ္စယဝေကလ္လာဘာဝတော တသ္မိံ ခဏဒွယေ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတူ’’တိ၊ တံ နိဝါရေန္တော အာဟ ‘‘ယဒိ ဟိ စိတ္တ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသုပိ တေသံ ဓမ္မာနံ ဝတ္ထု ပုရေဇာတံ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗမေဝေတန္တိ အနုဇာနိ၊ တတ္ထာပိ ဒေါသံ ဒဿေတိ။ ယဒိ တဒါ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေယျ၊ တဝ မတေန ပဋိသန္ဓိစိတ္တမ္ပိ သမုဋ္ဌာပေယျ၊ တဒါ ပန ရူပုပ္ပာဒနမေဝ နတ္ထိ။ ယဒါ စ ရူပုပ္ပာဒနံ၊ တဒါ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တဝ မတေနပိ ပစ္စယဝေကလ္လမေဝ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပုရေဇာတနိဿယာဘာဝတော၊ တသ္မာ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အဋ္ဌ ရူပါနိ ဂဟေတွာ ¶ ဥဋ္ဌဟတိ။ ကသ္မာ? အရူပဓမ္မာနံ အနန္တရာဒိပစ္စယဝသေန သဝေဂါနံ ပရိပုဏ္ဏဗလာနမေဝ ဥပ္ပတ္တိတော။
အဝိသယတာယာတိ အဂတပုဗ္ဗဿ ဂါမဿ အာဂန္တုကဿ အဝိသယဘာဝတော။ အပ္ပဟုတတာယာတိ တတ္ထ တဿ အနိဿရဘာဝတော။ စိတ္တသမုဋ္ဌာန…ပေ… ဌိတာနီတိ ဣဒံ ယေဟာကာရေဟိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပါနံ စိတ္တစေတသိကာ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေဟိ သဗ္ဗေဟိ ပဋိသန္ဓိယံ စိတ္တစေတသိကာ သမတိံသကမ္မဇရူပါနံ ယထာသမ္ဘဝံ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။
ဝဋ္ဋမူလန္တိ တဏှာ အဝိဇ္ဇာ ဝုစ္စတိ။ စုတိစိတ္တေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပံ တတော ပုရိမတရေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝိယ န ဘဝန္တရေ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝဋ္ဋမူလဿ ဝူပသန္တတ္တာ အနုပ္ပတ္တိ ဝိစာရေတဗ္ဗာ။
ရူပဿ ¶ နတ္ထိတာယာတိ ရူပါနံ နိဿရဏတ္တာ အရူပဿ၊ ဝိရာဂဝသေန ပဟီနတ္တာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗဿ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရူပေါကာသေ ဝါ ရူပံ အတ္ထီတိ ကတွာ ရူပပစ္စယာနံ ရူပုပ္ပာဒနံ ဟောတိ၊ အရူပံ ပန ရူပဿ ဩကာသော န ဟောတီတိ ယသ္မိံ ရူပေ သတိ စိတ္တံ အညံ ရူပံ ဥပ္ပာဒေယျ၊ တဒေဝ တတ္ထ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ပုရိမရူပဿပိ ဟိ ပစ္စယဘာဝေါ အတ္ထိ ပုတ္တဿ ပိတိသဒိသတာဒဿနတောတိ။
ဥတု ပန ပဌမံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ သမုဋ္ဌာပနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥတု နာမ စေသ ဒန္ဓနိရောဓောတိအာဒိ ဥတုဿ ဌာနက္ခဏေ ဥပ္ပာဒနေ ကာရဏဒဿနတ္ထံ အရူပါနံ ဥပ္ပာဒကာလဒဿနတ္ထဉ္စ ဝုတ္တံ။ ဒန္ဓနိရောဓတ္တာ ဟိ သော ဌိတိက္ခဏေ ဗလဝါတိ တဒါ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ တသ္မိံ ဓရန္တေ ဧဝ ခိပ္ပနိရောဓတ္တာ သောဠသသု စိတ္တေသု ဥပ္ပန္နေသု ပဋိသန္ဓိအနန္တရံ စိတ္တံ ဥတုနာ သမုဋ္ဌိတေ ရူပေ ပုန သမုဋ္ဌာပေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တသ္မိံ ဓရန္တေ ဧဝ သောဠသ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဧတေန ပန ဝစနေန ယဒိ ဥပ္ပာဒနိရောဓက္ခဏာ ဓရမာနက္ခဏေ ဧဝ ဂဟိတာ၊ ‘‘သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကံ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ အထုပ္ပာဒက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတွာ နိရောဓက္ခဏောဝ ဂဟိတော၊ ‘‘သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုက’’န္တိ၊ သစေ နိရောဓက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတွာ ဥပ္ပာဒက္ခဏော ဂဟိတော၊ ‘‘အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုက’’န္တိ၊ ယဒိ ပန ဥပ္ပာဒနိရောဓက္ခဏာ ဓရမာနက္ခဏေ န ဂဟိတာ၊ ‘‘အဓိကသတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုက’’န္တိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘တေသု ပဋိသန္ဓိအနန္တရ’’န္တိ ¶ ပဋိသန္ဓိပိ တဿ ဓရမာနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေသု ဂဟိတာ၊ တသ္မာ ဥပ္ပာဒက္ခဏော ဓရမာနက္ခဏေ ဂဟိတောတိ နိရောဓက္ခဏေ အဂ္ဂဟိတေ အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝက္ခမာနာ၊ ဂဟိတေ ဝါ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ အဓိပ္ပေတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဩဇာ ခရာတိ သဝတ္ထုကံ ဩဇံ သန္ဓာယာဟ။ သဘာဝတော သုခုမာယ ဟိ ဩဇာယ ဝတ္ထုဝသေန အတ္ထိ ဩဠာရိကသုခုမတာတိ။
စိတ္တဉ္စေဝါတိ စိတ္တဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာယ ဝုတ္တံ၊ တံသမ္ပယုတ္တကာပိ ပန ရူပသမုဋ္ဌာပကာ ဟောန္တီတိ။ ယထာဟ ‘‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁)။ စိတ္တန္တိ ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒံ ဂဏှာတိ၊ န ကမ္မစေတနံ ဝိယ ဧကဓမ္မမေဝ အဝိဇ္ဇမာနံ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနဉ္စ တံသမ္ပယုတ္တေဟိပိ သမုဋ္ဌိတံ ဟောတူတိ စေ? န၊ တေဟိ သမုဋ္ဌိတဘာဝဿ အဝုတ္တတ္တာ၊ အဝစနဉ္စ တေသံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယဘာဝါဘာဝတော။
အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒတောတိ ¶ ကာလပရိစ္ဆေဒတော။ တတ္ထ ‘‘သတ္တရသ စိတ္တက္ခဏာ ရူပဿ အဒ္ဓါ၊ ရူပဿ သတ္တရသမော ဘာဂေါ အရူပဿာ’’တိ ဧသော အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါ အဓိပ္ပေတော။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေတိ ဣဒံ နယဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တတော ပရမ္ပိ ရူပါရူပါနံ သဟုပ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝတော၊ န ပနေတံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ အသဟုပ္ပတ္တိအဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသုပိ ရူပုပ္ပတ္တိံ သယမေဝ ဝက္ခတီတိ။ ဖလပ္ပတ္တနိဒဿနေန စ ရူပါရူပါနံ အသမာနကာလတံ နိဒဿေတိ၊ န သဟုပ္ပာဒံ တဒတ္ထံ အနာရဒ္ဓတ္တာ။ သဟုပ္ပာဒေန ပန အသမာနကာလတာ သုခဒီပနာ ဟောတီတိ တံဒီပနတ္ထမေဝ သဟုပ္ပာဒဂ္ဂဟဏံ။
ယဒိ ဧဝံ ရူပါရူပါနံ အသမာနဒ္ဓတ္တာ အရူပံ ဩဟာယ ရူပဿ ပဝတ္တိ အာပဇ္ဇတီတိ ဧတဿာ နိဝါရဏတ္ထမာဟ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဧကပ္ပမာဏာဝါတိ နိရန္တရံ ပဝတ္တမာနေသု ရူပါရူပဓမ္မေသု နိစ္ဆိဒ္ဒေသု အရူပရဟိတံ ရူပံ၊ ရူပရဟိတံ ဝါ အရူပံ နတ္ထီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စ ကထာ ပဉ္စဝေါကာရေ ကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိံ နိဗ္ဗာနပဋိဘာဂနိရောဓသမာပတ္တိရဟိတံ သန္ဓာယ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဒေ ပဒန္တိ အတ္တနော ပဒေ ဧဝ ပဒံ နိက္ခိပန္တော ဝိယ လဟုံ လဟုံ အက္ကမိတွာတိ အတ္ထော။ အနောဟာယာတိ ယာဝ စုတိ၊ တာဝ ¶ အဝိဇဟိတွာ၊ စုတိက္ခဏေ ပန သဟေဝ နိရုဇ္ဈန္တီတိ။ ယသ္မိဉ္စဒ္ဓါနေ အညမညံ အနောဟာယ ပဝတ္တိ၊ သော စ ပဋိသန္ဓိစုတိပရိစ္ဆိန္နော ဥက္ကံသတော ဧတေသံ အဒ္ဓါတိ။ ဧဝန္တိ ဧတေန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ အဝကံသတော အဒ္ဓါပကာရံ ဣမဉ္စ သင်္ဂဏှာတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓတောတိ ဧတံ ဒွယမပိ သဟ ဂဟေတွာ ရူပါရူပါနံ ‘‘ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓတော’’တိ ဧကော ဒဋ္ဌဗ္ဗာကာရော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ ဣတော ပရေသုပိ။ ပစ္ဆိမကမ္မဇံ ဌပေတွာတိ တဿ စုတိစိတ္တေန သဟ နိရုဇ္ဈနတော နာနာနိရောဓော နတ္ထီတိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ တဿ ပန ဧကုပ္ပာဒေါပိ နတ္ထိ ဟေဋ္ဌာ သောဠသကေ ပစ္ဆိမဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပတ္တိဝစနတော။ ယဒိ ပန ယဿ ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓာ ဒွေပိ န သန္တိ၊ တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမ္ပိ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ဌပေတဗ္ဗံ သိယာ၊ ပစ္ဆိမကမ္မဇဿ ပန ဥပ္ပတ္တိတော ပရတော စိတ္တေသု ပဝတ္တမာနေသု ကမ္မဇရူပဿ အနုပ္ပတ္တိတော ဝဇ္ဇေတဗ္ဗံ ဂဟေတဗ္ဗဉ္စ တဒါ နတ္ထီတိ ‘‘ပစ္ဆိမကမ္မဇံ ဌပေတွာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတော ပုဗ္ဗေ ပန အဋ္ဌစတ္တာလီသကမ္မဇရူပပဝေဏီ အတ္ထီတိ တတ္ထ ယံ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ၊ တံ အညဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတီတိ ‘‘ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓ’’န္တိ ဂဟေတွာ ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသု ဥပ္ပန္နရူပါနိ ဝဇ္ဇေတွာ ဧဝံ ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓတော ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ ¶ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တဉှိ ရူပံ အရူပေန၊ အရူပဉ္စ တေန ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓန္တိ။ တတ္ထ သင်္ခလိကဿ ဝိယ သမ္ဗန္ဓော ပဝေဏီတိ ကတွာ အဋ္ဌစတ္တာလီသကမ္မဇိယဝစနံ ကတံ၊ အညထာ ဧကူနပညာသကမ္မဇိယဝစနံ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ။
နာနုပ္ပာဒ…ပေ… ပစ္ဆိမကမ္မဇေန ဒီပေတဗ္ဗာတိ တေန သုဒီပနတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဟိ နယေန သက္ကာ တတော ပုဗ္ဗေပိ ဧကဿ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နရူပံ အညဿပိ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဧဝ နိရုဇ္ဈတီတိ တံ အရူပေန၊ အရူပဉ္စ တေန နာနုပ္ပာဒံ ဧကနိရောဓန္တိ ဝိညာတုန္တိ။ ဥဘယတ္ထာပိ ပန အညဿ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ရူပံ အညဿ ဌိတိက္ခဏေ၊ တဿ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဌိတိက္ခဏေ ဧဝ နိရုဇ္ဈနကံ အရူပဉ္စ န သင်္ဂဟိတံ၊ တံ ‘‘နာနုပ္ပာဒတော နာနာနိရောဓတော’’တိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတုသန္တတိကရူပေန ဟိ နာနုပ္ပာဒနာနာနိရောဓတာဒီပနာ ဧတ္ထ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ ဒဿိတတ္တာ အဒဿိတဿ ဝသေန နယဒဿနံ ဟောတီတိ။ သမတိံသကမ္မဇရူပေသု ဧဝ ဌိတဿပိ ဂဗ္ဘေ ဂတဿ မရဏံ အတ္ထီတိ တေသံ ဧဝ ဝသေန ပစ္ဆိမကမ္ပိ ယောဇိတံ။ အမရာ နာမ ဘဝေယျုံ၊ ကသ္မာ? ယထာ ဆန္နံ ဝတ္ထူနံ ပဝတ္တိ ¶ ၊ ဧဝံ တဒုပ္ပာဒကကမ္မေနေဝ ဘဝင်္ဂါဒီနဉ္စ တဗ္ဗတ္ထုကာနံ ပဝတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ န ဟိ တံ ကာရဏံ အတ္ထိ၊ ယေန တံ ကမ္မဇေသု ဧကစ္စံ ပဝတ္တေယျ၊ ဧကစ္စံ န ပဝတ္တေယျာတိ။ တသ္မာ အာယုဥသ္မာဝိညာဏာဒီနံ ဇီဝိတသင်္ခါရာနံ အနူနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အမရာ နာမ ဘဝေယျု’’န္တိ။
‘‘ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ အညဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတိ၊ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ အညဿ ဌိတိက္ခဏေ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ အညဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဣဒံ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အတ္တနော ပနာဓိပ္ပာယံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နိရောဓက္ခဏေ၊ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဉ္စ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ဌိတိက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတီတိ ဒီပေတိယေဝ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေ ‘‘တံ ပန သတ္တရသမေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဝုတ္တံ။ ဣမာယ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ ကသ္မာ? စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပဿပိ သမာနာယုကတာယ ဘဝိတဗ္ဗတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ ပန ဧတေဟိ ယောဇိတံ၊ တထာ ရူပဿ ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓတာ နာနုပ္ပာဒေကနိရောဓတာ စ နတ္ထိယေဝ။
ယာ ပန ဧတေဟိ ရူပဿ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝုတ္တာ၊ ယာ စ အဋ္ဌကထာယံ တတိယဘာဂါဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ၊ သာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) အတီတာရမ္မဏာယ ¶ စုတိယာ အနန္တရာ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ပဋိသန္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ဧကာဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ ဟောန္တိ၊ တထာ ပဉ္စဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ ဟောန္တိ၊ အထာဝသေသပဉ္စစိတ္တဧကစိတ္တက္ခဏာယုကေ တသ္မိံ ယေဝါရမ္မဏေ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဒဿိတေန သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကဘာဝေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ န ဟိ သက္ကာ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ ဧဝ ရူပံ အာပါထမာဂစ္ဆတီ’’တိ ဝတ္တုံ။ တထာ ဟိ သတိ န ရူပဿ ဧကာဒသ ဝါ ပဉ္စဒသေဝ ဝါ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ၊ အထ ခေါ အတိရေကဧကာဒသပဉ္စဒသစိတ္တက္ခဏာ။ တသ္မာ ယဒိပိ ပဉ္စဒွါရေ ဌိတိပ္ပတ္တမေဝ ရူပံ ပသာဒံ ဃဋ္ဋေတီတိ ယုဇ္ဇေယျ၊ မနောဒွါရေ ပန ဥပ္ပာဒက္ခဏေပိ အာပါထမာဂစ္ဆတီတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ။ န ဟိ မနောဒွါရေ အတီတာဒီသု ကိဉ္စိ အာပါထံ နာဂစ္ဆတီတိ။ မနောဒွါရေ စ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကာဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ၊ အထာဝသေသပဉ္စစိတ္တက္ခဏာယုကေ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇)။
ယော စေတ္ထ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏော ဝုတ္တော၊ သော စ အတ္ထိ နတ္ထီတိ ဝိစာရေတဗ္ဗော။ စိတ္တယမကေ (ယမ။ ၂။စိတ္တယမက။၁၀၂) ဟိ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနန္တိ? ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ၊ နော ¶ စ ဥပ္ပဇ္ဇမာန’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ စာ’’တိ။ တထာ ‘‘နုပ္ပဇ္ဇမာနံ နုပ္ပန္နန္တိ? ဘင်္ဂက္ခဏေ နုပ္ပဇ္ဇမာနံ၊ နော စ နုပ္ပန္န’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ စာ’’တိ။ ဧဝံ ‘‘န နိရုဒ္ဓံ န နိရုဇ္ဈမာနံ၊ န နိရုဇ္ဈမာနံ န နိရုဒ္ဓ’’န္တိ ဧတေသံ ပရိပုဏ္ဏဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အနာဂတဉ္စာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ၊ အတိက္ကန္တကာလဝါရေ စ ‘‘ဘင်္ဂက္ခဏေ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ ဝီတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ ဌိတိက္ခဏာဘာဝံ စိတ္တဿ ဒီပေတိ။ သုတ္တေသုပိ ဟိ ‘‘ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတီ’’တိ တဿေဝ (သံ။ နိ။ ၃။၃၈၊ အ။ နိ။ ၃။၄၇) ဧကဿ အညထတ္တာဘာဝတော ‘‘ယဿာ အညထတ္တံ ပညာယတိ၊ သာ သန္တတိဌိတီ’’တိ န န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ၊ ဝိဇ္ဇမာနံ ဝါ ခဏဒွယသမင်္ဂိံ ဌိတန္တိ။
ယော စေတ္ထ စိတ္တနိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တော၊ သော စ ဝိစာရေတဗ္ဗော ‘‘ယဿ ဝါ ပန သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? နောတိ ဝုတ္တ’’န္တိ (ယမ။ ၁။သစ္စယမက။၁၃၆)။ ယော စ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ရူပနိရောဓော ဝုတ္တော၊ သော စ ဝိစာရေတဗ္ဗော ‘‘ယဿ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တဿ အဗျာကတာ ဓမ္မာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ? နောတိအာဒိ (ယမ။ ၃။ဓမ္မယမက။၁၆၃) ဝုတ္တ’’န္တိ။ န စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝ သန္ဓာယ ပဋိက္ခေပေါ ကတောတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ¶ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပါဓိကာရဿ အဘာဝါ၊ အဗျာကတသဒ္ဒဿ စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပေသွေဝ အပ္ပဝတ္တိတော။ ယဒိ သင်္ခါရယမကေ ကာယသင်္ခါရဿ စိတ္တသင်္ခါရေန သဟုပ္ပာဒေကနိရောဓဝစနတော အဗျာကတ-သဒ္ဒေန စိတ္တသမုဋ္ဌာနမေဝေတ္ထ ဂဟိတန္တိ ကာရဏံ ဝဒေယျ၊ တမ္ပိ အကာရဏံ။ န ဟိ တေန ဝစနေန အညရူပါနံ စိတ္တေန သဟုပ္ပာဒသဟနိရောဓပဋိက္ခေပေါ ကတော၊ နာပိ နာနုပ္ပာဒနာနာနိရောဓာနုဇာနနံ၊ နေဝ စိတ္တသမုဋ္ဌာနတော အညဿ အဗျာကတဘာဝနိဝါရဏဉ္စ ကတံ၊ တသ္မာ တထာ အပ္ပဋိက္ခိတ္တာနာနုညာတာနိဝါရိတာဗျာကတဘာဝါနံ သဟုပ္ပာဒသဟနိရောဓာဒိကာနံ ကမ္မဇာဒီနံ ဧတေန စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ နိရောဓော ပဋိက္ခိတ္တောတိ န သက္ကာ ကမ္မဇာဒီနံ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ နိရောဓံ ဝတ္တုံ။ ယမကပါဠိအနုဿရဏေ စ သတိ ဥပ္ပာဒါနန္တရံ စိတ္တဿ ဘိဇ္ဇမာနတာတိ တသ္မိံ ခဏေ စိတ္တံ န စ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ ဝိနဿမာနတ္တာ၊ နာပိ စ အညဿ ရူပသမုဋ္ဌာပကဿ သဟာယဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန သဟုပ္ပန္နော ဥတု တဒနန္တရဿ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေယျ။ ဧဝဉ္စ သတိ ရူပါရူပါနံ အာဒိမှိ သဟ ရူပသမုဋ္ဌာပနတော ပုဗ္ဗာပရတောတိ ဣဒမ္ပိ နတ္ထိ၊ အတိလဟုပရိဝတ္တဉ္စ ¶ စိတ္တန္တိ ယေန သဟုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ စိတ္တက္ခဏေ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝါတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တေနေဝ ဟိ တံ ပဋိသန္ဓိတော ဥဒ္ဓံ အစိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ အတ္တနာ သဟ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ န ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ၊ တဒနန္တရဉ္စ တံ ဌိတိပ္ပတ္တန္တိ တဒနန္တရံ စိတ္တံ တဿ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော ဟောတိ၊ န သဟဇာတပစ္စယောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ယဿ ကာယသင်္ခါရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဝစီသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈတီတိ? နော’’တိ (ယမ။ ၂။သင်္ခါရယမက။၁၂၈)၊ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န၊ စိတ္တနိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒါရမ္ဘာဘာဝတောတိ။ နိပ္ပရိယာယေန ဟိ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဧဝ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဟောတိ၊ စိတ္တက္ခဏေ ပန အဝီတိဝတ္တေ တံ အတ္တနော ရူပသမုဋ္ဌာပနပုရေဇာတပစ္စယကိစ္စံ န ကရောတိ၊ အရူပဉ္စ တဿ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော န ဟောတီတိ ဌိတိပ္ပတ္တိဝိသေသာလာဘံ သန္ဓာယ ပရိယာယေန ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ။
တတော ပရံ ပနာတိ ဧတဿ ‘‘ဧတ္ထ ပန ယဒေတ’’န္တိအာဒိကာယပိ သင်္ဂဟကထာယ နိဋ္ဌိတာယ ပုရိမကထာယ သန္နိဋ္ဌာနတော ‘‘တတော ပဋ္ဌာယ ကမ္မဇရူပပဝေဏီ န ပဝတ္တတီ’’တိ ဧတေန သဟ သမ္ဗန္ဓောတိ စုတိတော ပရန္တိ အတ္ထော။
ရူပံ ပန ရူပေန သဟာတိအာဒိနာ ယထာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တထာ ဧကုပ္ပာဒေကနိရောဓတာ ရူပါနံ အရူပေဟိ၊ အရူပါနံ ရူပေဟိ စ နတ္ထီတိ ကတွာ ရူပါနံ ရူပေဟေဝ၊ အရူပါနဉ္စ အရူပေဟိ ယောဇိတာ။
သရီရဿ ¶ ရူပံ အဝယဝဘူတန္တိ အတ္ထော၊ ဃနဘူတော ပုဉ္ဇဘာဝေါ ဃနပုဉ္ဇဘာဝေါ၊ န တိလမုဂ္ဂါဒိပုဉ္ဇာ ဝိယ သိထိလသမ္ဗန္ဓနာနံ ပုဉ္ဇောတိ အတ္ထော။ ဧကုပ္ပာဒါဒိတာတိ ယထာဝုတ္တေ တယော ပကာရေ အာဟ။
ဟေဋ္ဌာတိ ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ။ ပရိနိပ္ဖန္နာဝ ဟောန္တီတိ ဝိကာရရူပါဒီနဉ္စ ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ ပရိနိပ္ဖန္နတာပရိယာယော ဝုတ္တောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ပရိနိပ္ဖန္နနိပ္ဖန္နာနံ ကော ဝိသေသောတိ? ပုဗ္ဗန္တာပရန္တပရိစ္ဆိန္နော ပစ္စယေဟိ နိပ္ဖာဒိတော တိလက္ခဏာဟတော သဘာဝဓမ္မော ပရိနိပ္ဖန္နော၊ နိပ္ဖန္နော ပန အသဘာဝဓမ္မောပိ ဟောတိ နာမဂ္ဂဟဏသမာပဇ္ဇနာဒိဝသေန နိပ္ဖာဒိယမာနောတိ။ နိရောဓသမာပတ္တိ ပနာတိ ဧတေန သဗ္ဗမ္ပိ ဥပါဒါပညတ္တိံ တဒေကဒေသေန ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ
ဒဿနေန ¶ ပဟာတဗ္ဗာတိအာဒိနာ ပဌမံ ပဟာတဗ္ဗာ ပဌမံ ဝုတ္တာ၊ ဒုတိယံ ပဟာတဗ္ဗာ ဒုတိယန္တိ အယံ ပဟာနက္ကမော။ အနုပုဗ္ဗပဏီတာ ဘူမိယော အနုပုဗ္ဗေန ဝဝတ္ထိတာတိ တာသံ ဝသေန ဒေသနာယ ဘူမိက္ကမော။ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိကော (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂၊ ၃၈၂၊ ၃၈၃၊ ဝိဘ။ ၃၅၅) ဧကက္ခဏေပိ သတိပဋ္ဌာနာဒိသမ္ဘဝတော ဒေသနာက္ကမောဝ။ ဒါနကထာဒယော အနုပုဗ္ဗုက္ကံသတော ကထိတာ၊ ဥပ္ပတ္တိအာဒိဝဝတ္ထာနာဘာဝတော ပန ဒါနာဒီနံ ဣဓ ဒေသနာက္ကမဝစနံ။ ဒေသနာက္ကမောတိ စ ယထာဝုတ္တဝဝတ္ထာနာဘာဝတော အနေကေသံ ဝစနာနံ သဟ ပဝတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော ယေန ကေနစိ ပုဗ္ဗာပရိယေန ဒေသေတဗ္ဗတ္တာ တေန တေနာဓိပ္ပာယေန ဒေသနာမတ္တဿေဝ ကမော ဝုစ္စတိ။ အဘေဒေန ဟီတိ ရူပါဒီနံ ဘေဒံ အကတွာ ပိဏ္ဍဂ္ဂဟဏေနာတိ အတ္ထော။ စက္ခုအာဒီနမ္ပိ ဝိသယဘူတန္တိ ဧကဒေသေန ရူပက္ခန္ဓံ သမုဒါယဘူတံ ဝဒတိ။ ဧဝန္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဆဒွါရာဓိပတိ ရာဇာ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထု) ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁-၂) စ ဝစနတော ဝိညာဏံ အဓိပတိ။
ရူပက္ခန္ဓေ ¶ ‘‘သာသဝံ ဥပါဒါနိယ’’န္တိ ဝစနံ အနာသဝါနံ ဓမ္မာနံ သဗ္ဘာဝတော ရူပက္ခန္ဓဿ တံသဘာဝတာနိဝတ္တနတ္ထံ၊ န အနာသဝရူပနိဝတ္တနတ္ထန္တိ။ အနာသဝါဝ ခန္ဓေသု ဝုတ္တာတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အနာသဝါ ခန္ဓေသွေဝ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။
သဗ္ဗသင်္ခတာနံ သဘာဂေန ဧကဇ္ဈံ သင်္ဂဟော သဗ္ဗသင်္ခတသဘာဂေကသင်္ဂဟော။ သဘာဂသဘာဂေန ဟိ သင်္ဂယှမာနာ သဗ္ဗသင်္ခတာ ဖဿာဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ရုပ္ပနာဒိသာမညေန သမာနကောဋ္ဌာသာ ‘‘သဘာဂါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသု သင်္ခတာဘိသင်္ခရဏကိစ္စံ အာယူဟနရသာယ စေတနာယ ဗလဝန္တိ သာ ‘‘သင်္ခါရက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တာ၊ အညေ စ ရုပ္ပနာဒိဝိသေသလက္ခဏရဟိတာ ဖဿာဒယော သင်္ခတာဘိသင်္ခရဏသာမညေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဖုသနာဒယော ပန သဘာဝါ ဝိသုံ ခန္ဓ-သဒ္ဒဝစနီယာ န ဟောန္တီတိ ဓမ္မသဘာဝဝိညုနာ တထာဂတေန ဖဿခန္ဓာဒယော န ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ။ ‘‘ယေ ကေစိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ သဿတဝါဒါ သဿတံ လောကဉ္စ ပညပေန္တိ အတ္တာနဉ္စ၊ သဗ္ဗေ တေ ဣမေယေဝ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ နိဿာယ ပဋိစ္စ၊ ဧတေသံ ဝါ အညတရ’’န္တိအာဒီနဉ္စ သုတ္တာနံ ဝသေန အတ္တတ္တနိယဂါဟဝတ္ထုဿ ဧတပရမတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ဧတေန စ ဝက္ခမာနသုတ္တဝသေန စ ခန္ဓေ ဧဝ နိဿာယ ¶ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဝသေန န ဝတ္တဗ္ဗာ စ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ခန္ဓနိဗ္ဗာနဝဇ္ဇဿ သဘာဝဓမ္မဿ အဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညေသဉ္စ ခန္ဓ-သဒ္ဒဝစနီယာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ သဗ္ဘာဝတော န ပဉ္စေဝါတိ ဧတံ စောဒနံ နိဝတ္တေတုမာဟ ‘‘အညေသဉ္စ တဒဝရောဓတော’’တိ။
ဒုက္ခဒုက္ခဝိပရိဏာမဒုက္ခသင်္ခါရဒုက္ခတာဝသေန ဝေဒနာယ အာဗာဓကတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ရာဂါဒိသမ္ပယုတ္တဿ ဝိပရိဏာမာဒိဒုက္ခဿ ဣတ္ထိပုရိသာဒိအာကာရဂ္ဂါဟိကာ တံတံသင်္ကပ္ပမူလဘူတာ သညာ သမုဋ္ဌာနံ။ ရောဂဿ ပိတ္တာဒီနိ ဝိယ အာသန္နကာရဏံ သမုဋ္ဌာနံ၊ ဥတုဘောဇနဝေသမာဒီနိ ဝိယ မူလကာရဏံ နိဒါနံ။ ‘‘စိတ္တဿင်္ဂဘူတာ စေတသိကာ’’တိ စိတ္တံ ဂိလာနူပမံ ဝုတ္တံ၊ သုခသညာဒိဝသေန ဝေဒနာကာရဏာယ ဟေတုဘာဝတော ဝေဒနာဘောဇနဿ ဆာဒါပနတော စ သညာ အပရာဓူပမာ ဗျဉ္ဇနူပမာ စ၊ ‘‘ပဉ္စ ဝဓကာ ပစ္စတ္ထိကာတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စန္နေတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ အာသိဝိသူပမေ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈) ဝဓကာတိ ဝုတ္တာ၊ ‘‘ဘာရောတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စန္နေတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ ဘာရသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၂၂) ဘာရာတိ၊ ‘‘အတီတံပါဟံ အဒ္ဓါနံ ရူပေန ခဇ္ဇိံ၊ သေယျထာပါဟံ ဧတရဟိ ပစ္စုပ္ပန္နေန ရူပေန ခဇ္ဇာမိ၊ အဟဉ္စေဝ ခေါ ပန အနာဂတံ ရူပံ အဘိနန္ဒေယျံ၊ အနာဂတေနပါဟံ ရူပေန ခဇ္ဇေယျံ။ သေယျထာပေတရဟိ ခဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိနာ ခဇ္ဇနီယပရိယာယေန (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ခါဒကာတိ ¶ ၊ ‘‘သော အနိစ္စံ ရူပံ ‘အနိစ္စံ ရူပ’န္တိ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ ယမကသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၈၅) အနိစ္စာဒိကာတိ။ ယဒိပိ ဣမသ္မိံ ဝိဘင်္ဂေ အဝိသေသေန ခန္ဓာ ဝုတ္တာ၊ ဗာဟုလ္လေန ပန ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ တဒန္တောဂဓာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။
ဒေသိတာဒိစ္စဗန္ဓုနာတိ ဒေသိတံ အာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊ ဒေသိတာနိ ဝါ။ ဂါထာသုခတ္ထံ အနုနာသိကလောပေါ၊ နိကာရလောပေါ ဝါ ကတော။
ဂဟေတုံ န သက္ကာတိ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟေတုံ န ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။
ရူပေန သဏ္ဌာနေန ဖလကသဒိသော ဒိဿမာနော ခရဘာဝါဘာဝါ ဖလကကိစ္စံ န ကရောတီတိ ‘‘န သက္ကာ တံ ဂဟေတွာ ဖလကံ ဝါ အာသနံ ဝါ ကာတု’’န္တိ အာဟ။ န တထာ တိဋ္ဌတီတိ နိစ္စာဒိကာ န ဟောတီတိ အတ္ထော၊ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ဝါ နိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပ္ပာဒါဒိအနန္တရံ ဘိဇ္ဇနတော ဂဟိတာကာရာ ဟုတွာ န တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ ကောဋိသတသဟဿသင်္ချာတိ ဣဒံ ¶ န ဂဏနပရိစ္ဆေဒဒဿနံ၊ ဗဟုဘာဝဒဿနမေဝ ပနေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဒကဇလ္လကန္တိ ဥဒကလသိကံ။ ယထာ ဥဒကတလေ ဗိန္ဒုနိပါတဇနိတော ဝါတော ဥဒကဇလ္လကံ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ပုဋံ ကတွာ ပုပ္ဖုဠံ နာမ ကရောတိ၊ ဧဝံ ဝတ္ထုမှိ အာရမ္မဏာပါထဂမနဇနိတော ဖဿော အနုပစ္ဆိန္နံ ကိလေသဇလ္လံ သဟကာရီပစ္စယန္တရဘာဝေန သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဝေဒနံ နာမ ကရောတိ။ ဣဒဉ္စ ကိလေသေဟိ မူလကာရဏဘူတေဟိ အာရမ္မဏဿာဒနဘူတေဟိ စ နိဗ္ဗတ္တံ ဝဋ္ဋဂတဝေဒနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝါ စတ္တာရော ပစ္စယာ ဝုတ္တာ၊ ဦနေဟိပိ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။
နာနာလက္ခဏောတိ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသဖဿာဒီဟိ နာနာသဘာဝေါ။ မာယာယ ဒဿိတံ ရူပံ ‘‘မာယာ’’တိ အာဟ။ ပဉ္စပိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ အသုဘာဒိသဘာဝါ ဧဝ ကိလေသာသုစိဝတ္ထုဘာဝါဒိတောတိ အသုဘာဒိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ ဧဝ။ တထာပိ ကတ္ထစိ ကောစိ ဝိသေသော သုခဂ္ဂဟဏီယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသေသတော စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ စတုဝိပလ္လာသပ္ပဟာနကရာတိ တေသံ ဂေါစရဘာဝေန ရူပက္ခန္ဓာဒီသု အသုဘာဒိဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။
ခန္ဓေဟိ န ဝိဟညတိ ပရိဝိဒိတသဘာဝတ္တာ။ ဝိပဿကောပိ ဟိ တေသံ ဝိပတ္တိယံ န ဒုက္ခမာပဇ္ဇတိ၊ ခီဏာသဝေသု ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တေ ဟိ အာယတိမ္ပိ ခန္ဓေဟိ န ဗာဓီယန္တီတိ ¶ ။ ကဗဠီကာရာဟာရံ ပရိဇာနာတီတိ ‘‘အာဟာရသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၆-၅၇) ဝုတ္တတ္တာ အဇ္ဈတ္တိကရူပေ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟန္တော တဿ သမုဒယဘူတေ ကဗဠီကာရာဟာရေပိ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတီတိ အတ္ထော၊ အယံ ပဟာနပရိညာ။ အဇ္ဈတ္တိကရူပံ ပန ပရိဂ္ဂဏှန္တော တဿ ပစ္စယဘူတံ ကဗဠီကာရာဟာရမ္ပိ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ ဉာတပရိညာ။ တဿ စ ဥဒယဝယာနုပဿီ ဟောတီတိ တီရဏပရိညာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ကာမရာဂဘူတံ အဘိဇ္ဈံ သန္ဓာယ ‘‘အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထ’’န္တိ အာဟ။ အသုဘာနုပဿနာယ ဟိ ကာမရာဂပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ။ ကာမရာဂမုခေန ဝါ သဗ္ဗလောဘပ္ပဟာနံ ဝဒတိ။ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဟာရပရိဇာနနေ ဝုတ္တနယေန ဖဿပရိဇာနနဉ္စ ယောဇေတဗ္ဗံ။
သုခတ္ထမေဝ ဘဝပတ္ထနာ ဟောတီတိ ဝေဒနာယ တဏှံ ပဇဟန္တော ဘဝေါဃံ ဥတ္တရတိ။ သဗ္ဗံ ဝေဒနံ ဒုက္ခတော ပဿန္တော အတ္တနော ပရေန အပုဗ္ဗံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒိတံ၊ သုခံ ¶ ဝါ ဝိနာသိတံ န ပဿတိ၊ တတော ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိအာဃာတဝတ္ထုပ္ပဟာနတော ဗျာပါဒကာယဂန္ထံ ဘိန္ဒတိ။ ‘‘သုခဗဟုလေ သုဂတိဘဝေ သုဒ္ဓီ’’တိ ဂဟေတွာ ဂေါသီလဂေါဝတာဒီဟိ သုဒ္ဓိံ ပရာမသန္တော သုခပတ္ထနာဝသေနေဝ ပရာမသတီတိ ဝေဒနာယ တဏှံ ပဇဟန္တော သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ န ဥပါဒိယတိ။ မနောသဉ္စေတနာ သင်္ခါရက္ခန္ဓောဝ၊ သညာ ပန တံသမ္ပယုတ္တာတိ သညာသင်္ခါရေ အနတ္တတော ပဿန္တော မနောသဉ္စေတနာယ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတိ ဧဝ၊ တဉ္စ ပရိဂ္ဂဏှာတိ တီရေတိ စာတိ ‘‘သညံ သင်္ခါရေ…ပေ… ပရိဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
အဝိဇ္ဇာယ ဝိညာဏေ ဃနဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ တံ အနိစ္စတော ပဿန္တော အဝိဇ္ဇောဃံ ဥတ္တရတိ။ မောဟဗလေနေဝ သီလဗ္ဗတပရာမာသံ ဟောတီတိ တံ ပဇဟန္တော သီလဗ္ဗတပရာမာသကာယဂန္ထံ ဘိန္ဒတိ။
‘‘ယဉ္စ ခေါ ဧတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုစ္စတိ စိတ္တံ ဣတိပိ မနော ဣတိပိ ဝိညာဏံ ဣတိပိ၊ တတြာဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော နာလံ နိဗ္ဗိန္ဒိတုံ၊ နာလံ ဝိရဇ္ဇိတုံ၊ နာလံ ဝိမုစ္စိတုံ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဒီဃရတ္တံဟေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ အဇ္ဈောသိတံ မမာယိတံ ပရာမဋ္ဌံ ‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၁) –
ဝစနတော ¶ ဝိညာဏံ နိစ္စတော ပဿန္တော ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ ဥပါဒိယတီတိ အနိစ္စတော ပဿန္တော တံ န ဥပါဒိယတီတိ။
ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၃၄။ ဧဝံ ယာ ဧကဝိဓာဒိနာ ဝုတ္တဝေဒနာနံ ဘူမိဝသေန ဇာနိတဗ္ဗတာ၊ တံ ဝတွာ ပုန သမ္ပယုတ္တတော ဒဿိတတာဒိဇာနိတဗ္ဗပ္ပကာရံ ဝတ္တုမာဟ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌဝိဓေန တတ္ထာတိ တတ္ထ-သဒ္ဒဿ သတ္တဝိဓဘေဒေနေဝ ယောဇနာ ဆဗ္ဗိဓဘေဒေန ယောဇနာယ သတိ အဋ္ဌဝိဓတ္တာဘာဝတော။
ပူရဏတ္ထမေဝ ဝုတ္တောတိ ဒသဝိဓတာပူရဏတ္ထမေဝ ဝုတ္တော၊ န နဝဝိဓဘေဒေ ဝိယ နယဒါနတ္ထံ။ ကသ္မာ? တတ္ထ နယဿ ဒိန္နတ္တာ။ ဘိန္ဒိတဗ္ဗဿ ဟိ ဘေဒနံ နယဒါနံ၊ တဉ္စ တတ္ထ ကတန္တိ။ ယထာ စ ကုသလတ္တိကော၊ ဧဝံ ‘‘ကာယသမ္ဖဿဇာ ¶ ဝေဒနာ အတ္ထိ သုခါ၊ အတ္ထိ ဒုက္ခာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ပူရဏတ္ထမေဝါတိ ဒီပိတံ ဟောတိ အဋ္ဌဝိဓဘေဒေ နယဿ ဒိန္နတ္တာ။
ပုဗ္ဗေ ဂဟိတတော အညဿ ဂဟဏံ ဝဍ္ဎနံ ဂဟဏဝဍ္ဎနဝသေန၊ န ပုရိမဂဟိတေ ဌိတေ အညုပစယဝသေန။ ဝဍ္ဎန-သဒ္ဒေါ ဝါ ဆေဒနတ္ထော ကေသဝဍ္ဎနာဒီသု ဝိယာတိ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတဿ အဂ္ဂဟဏံ ဆိန္ဒနံ ဝဍ္ဎနံ၊ ဒုကတိကာနံ ဥဘယေသံ ဝဍ္ဎနံ ဥဘယဝဍ္ဎနံ၊ ဥဘယတော ဝါ ပဝတ္တံ ဝဍ္ဎနံ ဥဘယဝဍ္ဎနံ၊ တဒေဝ ဥဘတောဝဍ္ဎနကံ၊ တေန နယနီဟရဏံ ဥဘတောဝဍ္ဎနကနီဟာရော။ ဝဍ္ဎနကနယော ဝါ ဝဍ္ဎနကနီဟာရော၊ ဥဘယတော ပဝတ္တော ဝဍ္ဎနကနီဟာရော ဥဘတောဝဍ္ဎနကနီဟာရော။ တတ္ထ ဒုကမူလကတိကမူလကဥဘတောဝဍ္ဎနကေသု ဒုဝိဓတိဝိဓဘေဒါနံယေဝ ဟိ ဝိသေသော။ အညေ ဘေဒါ အဝိသိဋ္ဌာ၊ တထာပိ ပညာပ္ပဘေဒဇနနတ္ထံ ဓမ္မဝိတက္ကေန ဉာတိဝိတက္ကာဒိနိရတ္ထကဝိတက္ကနိဝါရဏတ္ထံ ဣမဉ္စ ပါဠိံ ဝိတက္ကေန္တဿ ဓမ္မုပသံဟိတပါမောဇ္ဇဇနနတ္ထံ ဧကေကဿ ဝါရဿ ဂဟိတဿ နိယျာနမုခဘာဝတော စ ဒုဝိဓတိဝိဓဘေဒနာနတ္တဝသေန ဣတရေပိ ဘေဒါ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ အညမညာပေက္ခေသု ¶ ဧကဿ ဝိသေသေန ဣတရေသမ္ပိ ဝိသိဋ္ဌဘာဝတော။ န ကေဝလံ ဧကဝိဓောဝ၊ အထ ခေါ ဒုဝိဓော စ။ န စ ဧကဒုဝိဓောဝ၊ အထ ခေါ တိဝိဓောပိ။ နာပိ ဧက…ပေ… နဝဝိဓောဝ၊ အထ ခေါ ဒသဝိဓောပီတိ ဟိ ဧဝဉ္စ တေ ဘေဒါ အညမညာပေက္ခာ၊ တသ္မာ ဧကော ဘေဒေါ ဝိသိဋ္ဌော အတ္တနာ အပေက္ခိယမာနေ၊ အတ္တာနဉ္စ အပေက္ခမာနေ အညဘေဒေ ဝိသေသေတီတိ တဿ ဝသေန တေပိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တီတိ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
သတ္တဝိဓေနာတိအာဒယော အညပ္ပဘေဒနိရပေက္ခာ ကေဝလံ ဗဟုပ္ပကာရတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ သဗ္ဗေဟိ တေဟိ ပကာရေဟိ ‘‘ဗဟုဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓံ ဒဿေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာဝိသယော ရာဇာ ဝိယ သဝိသယေ ဘဂဝါပိ မဟာဝိသယတာယ အပ္ပဋိဟတော ယထာ ယထာ ဣစ္ဆတိ၊ တထာ တထာ ဒေသေတုံ သက္ကောတိ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏယောဂတောတိ အတ္ထော။ ဒုကေ ဝတွာ တိကာ ဝုတ္တာတိ တိကာ ဒုကေသု ပက္ခိတ္တာတိ ယုတ္တံ၊ ဒုကာ ပန ကထံ တိကေသု ပက္ခိတ္တာတိ? ပရတော ဝုတ္တေပိ တသ္မိံ တသ္မိံ တိကေ အပေက္ခကာပေက္ခိတဗ္ဗဝသေန ဒုကာနံ ယောဇိတတ္တာ။
ကိရိယမနောဓာတု အာဝဇ္ဇနဝသေန လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ၊ အာဝဇ္ဇနာ ပန စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ န ဟောတိ။ န ဟိ သမာနဝီထိယံ ပစ္ဆိမော ဓမ္မော ပုရိမဿ ¶ ကောစိ ပစ္စယော ဟောတိ။ ယေ စ ဝဒန္တိ ‘‘အာဝဇ္ဇနဝေဒနာဝ စက္ခုသင်္ဃဋ္ဋနာယ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တာ’’တိ၊ တဉ္စ န ယုတ္တံ။ န ဟိ ‘‘စက္ခုရူပပဋိဃာတော စက္ခုသမ္ဖဿော’’တိ ကတ္ထစိ သုတ္တေ ဝါ အဋ္ဌကထာယံ ဝါ ဝုတ္တံ။ ယဒိ သော စ စက္ခုသမ္ဖဿော သိယာ၊ စက္ခုဝိညာဏသဟဇာတာပိ ဝေဒနာ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာတိ သာ ဣဓ အဋ္ဌကထာယံ န ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာ သိယာ။ ပါဠိယဉ္စ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ အတ္ထိ အဗျာကတာ’’တိ ဧတ္ထ သင်္ဂဟိတတ္တာ ပုန ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ အယံ ပနေတ္ထာဓိပ္ပာယော – အာဝဇ္ဇနဝေဒနံ ဝိနာ စက္ခုသမ္ဖဿဿ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ တဒုပ္ပာဒိကာ သာ တပ္ပယောဇနတ္တာ ပရိယာယေန စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တာတိ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန စက္ခုသမ္ဖဿဿ ပရတောဝ ဝေဒနာ လဗ္ဘန္တိ။
စတုတ္တိံသစိတ္တုပ္ပာဒဝသေနာတိ ဧတ္ထ ရူပါရူပါဝစရာနံ အဂ္ဂဟဏံ တေသံ သယမေဝ မနောဒွါရဘူတတ္တာ။ သဗ္ဗဘဝင်္ဂမနော ဟိ မနောဒွါရံ၊ စုတိပဋိသန္ဓိယော စ တတော အနညာတိ။ ဣမသ္မိံ ပန စတုဝီသတိဝိဓဘေဒေ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာဒိကုသလာဒီနံ သမာနဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ၊ ပါဠိယံ ပန ဧကူနဝီသတိစတုဝီသတိကာ သင်္ခိပိတွာ အာဂတာတိ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ¶ ဝေဒနာက္ခန္ဓော အတ္ထိ အနုပါဒိန္နအနုပါဒါနိယော အသံကိလိဋ္ဌအသံကိလေသိကော အဝိတက္ကအဝိစာရော’’တိအာဒိနာ နာနာဝီထိဂတာနံ လဗ္ဘမာနတာယ ဝုတ္တတ္တာ ကုသလတ္တိကဿပိ နာနာဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သမာနဝီထိယံ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာဒိကတာ ဧကန္တိကာတိ ကတွာ ဧတ္ထ လဗ္ဘမာနတာ ဒဿိတာ၊ န ပန အသမာနဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာ ပဋိက္ခိတ္တာ။ တေနေဝ ‘‘တာနိ သတ္တဝိဓာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌတွာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ အာဟ။ န ဟိ သမာနဝီထိယံယေဝ ဥပနိဿယကောဋိသမတိက္ကမဘာဝနာဟိ လဗ္ဘမာနတာ ဟောတိ။ တိဓာပိ စ လဗ္ဘမာနတံ သန္ဓာယ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌတွာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ဧတာနီတိ ယထာဒဿိတာနိ ကုသလာဒီနိ စိတ္တာနိ ဝဒတိ၊ ဝေဒနာနိဒ္ဒေသေပိ စ ဧတသ္မိံ ပုဗ္ဗင်္ဂမဿ စိတ္တဿ ဝသေန ကထေတုံ သုခန္တိ စိတ္တသမ္ဗန္ဓော ကတော။ တေနေဝ ပန စိတ္တာနိ သတ္တဝိဓဘေဒေ တိကဘူမိဝသေန၊ စတုဝီသတိဝိဓဘေဒေ ဒွါရတိကဝသေန၊ တိံသဝိဓဘေဒေ ဒွါရဘူမိဝသေန၊ ဗဟုဝိဓဘေဒေ ဒွါရတိကဘူမိဝသေန ဒီပိတာနီတိ ‘‘တေသု ယတ္ထ ¶ ကတ္ထစိ ဌတွာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုသလာဒီနံ ဒီပနာ ကာမာဝစရာဒိဘူမိဝသေန ကာတဗ္ဗာ၊ တာ စ ဘူမိယော တိံသဝိဓဘေဒေ သယမေဝါဂတာ၊ န စ သတ္တဝိဓဘေဒေ ဝိယ ဒွါရံ အနာမဋ္ဌံ၊ အတိဗျတ္တာ စ ဧတ္ထ သမာနာသမာနဝီထီသု လဗ္ဘမာနတာတိ တိံသဝိဓေ…ပေ… သုခဒီပနာနိ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပန တိံသဝိဓသ္မိံယေဝ ဌတွာ ဒီပယိံသု၊ နနု ဒွါရတိကဘူမီနံ အာမဋ္ဌတ္တာ ဗဟုဝိဓဘေဒေ ဌတွာ ဒီပေတဗ္ဗာနီတိ? န၊ ဒီပေတဗ္ဗဋ္ဌာနာတိက္ကမတော။ သတ္တဝိဓဘေဒေါ ဟိ ဒွါရဿ အနာမဋ္ဌတ္တာ ဒီပနာယ အဋ္ဌာနံ၊ စတုဝီသတိဝိဓဘေဒေ အာမဋ္ဌဒွါရတိကာ န ဘူမိယော အပေက္ခိတွာ ဌပိတာ၊ တိံသဝိဓဘေဒေ အာမဋ္ဌဒွါရဘူမိယော ဝုတ္တာ။ ယေ စ ဌပိတာ၊ တေ စေတ္ထ တိကာ အပေက္ခိတဗ္ဗရဟိတာ ကေဝလံ ဘူမီဟိ သဟ ဒီပေတဗ္ဗာဝ။ တေနေဒံ ဒီပနာယ ဌာနံ၊ တဒတိက္ကမေ ပန ဌာနာတိက္ကမော ဟောတီတိ။
ဥပနိဿယကောဋိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘သဒ္ဓံ ဥပနိဿာယ ဒါနံ ဒေတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃) နာနာဝီထိယံ ပကတူပနိဿယော ဝုတ္တောတိ ဧကဝီထိယံ ကုသလာဒီနံ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော တဒဘာဝေ အဘာဝတော ဇာတိ ဝိယ ဇရာမရဏဿ ဥပနိဿယလေသေန ပစ္စယောတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇေယျ၊ ဣဓ ပန ‘‘ကသိဏရူပဒဿနဟေတုဥပ္ပန္နာ ပရိကမ္မာဒိဝေဒနာ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဝက္ခတိ၊ တသ္မာ နာနာဝီထိယံ ဂတာနိ ဧတာနိ စိတ္တာနိ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ လဗ္ဘမာနာနီတိ န ဥပနိဿယလေသော ဥပနိဿယကောဋိ၊ ဗလဝဗလဝါနံ ပန ပရိကမ္မာဒီနံ ဥပနိဿယာနံ သဗ္ဗေသံ အာဒိဘူတော ¶ ဥပနိဿယော ဥပနိဿယကောဋိ။ ‘‘ဝါလကောဋိ န ပညာယတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ အာဒိ၊ အဝယဝေါ ဝါ ကောဋိ။ ကသိဏရူပဒဿနတော ပဘုတိ စ ကာမာဝစရကုသလာဒီနံ ဝေဒနာနံ ဥပနိဿယော ပဝတ္တောတိ တံ ဒဿနံ ဥပနိဿယကောဋိ။ ပရိကမ္မာဒီနိ ဝိယ ဝါ န ဗလဝဥပနိဿယော ဒဿနန္တိ တဿ ဥပနိဿယန္တဘာဝေန ဥပနိဿယကောဋိတာ ဝုတ္တာ။ ဃာနာဒိဒွါရေသု တီသု ဥပနိဿယကောဋိယာ လဗ္ဘမာနတ္တာဘာဝံ ဝဒန္တော ဣဓ သမာနဝီထိ န ဂဟိတာတိ ဒီပေတိ။ ဒဿနသဝနာနိ ဝိယ ဟိ ကသိဏပရိကမ္မာဒီနံ ဃာယနာဒီနိ ဥပနိဿယာ န ဟောန္တီတိ တဒလာဘော ဒီပိတောတိ။ ယဒိပိ ဝါယောကသိဏံ ဖုသိတွာပိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ပုရိမေန ပန သဝနေန ဝိနာ တံ ဖုသနံ သယမေဝ မူလုပနိဿယော ယေဘုယျေန န ဟောတီတိ တဿ ဥပနိဿယကောဋိတာ န ဝုတ္တာ။
အဇ္ဈာသယေန ¶ သမ္ပတ္တိဂတော အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နော၊ သမ္ပန္နဇ္ဈာသယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝတ္တပ္ပဋိဝတ္တန္တိ ခုဒ္ဒကဉ္စေဝ မဟန္တဉ္စ ဝတ္တံ၊ ပုဗ္ဗေ ဝါ ကတံ ဝတ္တံ၊ ပစ္ဆာ ကတံ ပဋိဝတ္တံ။ ဧဝံ စက္ခုဝိညာဏန္တိ အာဒိမှိ ဥပ္ပန္နံ အာဟ၊ တတော ပရံ ဥပ္ပန္နာနိပိ ပန ကသိဏရူပဒဿနကလျာဏမိတ္တဒဿနသံဝေဂဝတ္ထုဒဿနာဒီနိ ဥပနိဿယပစ္စယာ ဟောန္တိယေဝါတိ။ တေန တဒုပနိဿယံ စက္ခုဝိညာဏံ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယထာဘူတသဘာဝါဒဿနံ အသမပေက္ခနာ။ ‘‘အသ္မီ’’တိ ရူပါဒီသု ဝိနိဗန္ဓဿ။ သဘာဝန္တရာမသနဝသေန ပရာမဋ္ဌဿ၊ ပရာမဋ္ဌဝတောတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏာဓိဂဟဏဝသေန အနု အနု ဥပ္ပဇ္ဇနဓမ္မတာယ ထိရဘာဝကိလေသဿ ထာမဂတဿ၊ အပ္ပဟီနကာမရာဂါဒိကဿ ဝါ။ ပရိဂ္ဂဟေ ဌိတောတိ ဝီမံသာယ ဌိတော။ ဧတ္ထ စ အသမပေက္ခနာယာတိအာဒိနာ မောဟာဒီနံ ကိစ္စေန ပါကဋေန တေသံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ဝိစာရဏာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ရူပဒဿနေန ဥပ္ပန္နကိလေသသမတိက္ကမဝသေန ပဝတ္တာ ရူပဒဿနဟေတုကာ ဟောတီတိ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ နာမ ဇာတာ’’တိ အာဟ။ ဧတ္ထ စ စက္ခုသမ္ဖဿဿ စတုဘူမိကဝေဒနာယ ဥပနိဿယဘာဝေါ ဧဝ ပကာရန္တရေန ကထိတော၊ တထာ ‘‘ဘာဝနာဝသေနာ’’တိ ဧတ္ထ စ။
ကလာပသမ္မသနေန တီဏိ လက္ခဏာနိ အာရောပေတွာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဒိကာယ ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ အာဒိမှိ ရူပါရမ္မဏပရိဂ္ဂဟေန ရူပါရမ္မဏံ သမ္မသိတွာ၊ တံမူလကံ ဝါ သဗ္ဗံ သမ္မသနံ အာဒိဘူတေ ရူပါရမ္မဏေ ပဝတ္တတီတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ရူပါရမ္မဏံ သမ္မသိတွာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ¶ နာမရူပပရိဂ္ဂဟာဒိ သဗ္ဗံ သမ္မသနံ ဘာဝနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရူပါရမ္မဏံ သမ္မသိတွာတိ စ ယထာဝုတ္တစက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏဘူတံ ရူပါရမ္မဏံ ဝုတ္တံ၊ န ယံ ကိဉ္စိ။ အာရမ္မဏေန ဟိ စက္ခုသမ္ဖဿံ ဒဿေတီတိ။ ဧဝံ ‘‘ရူပါရမ္မဏေ ဥပ္ပန္နံ ကိလေသ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ကိံနိဿိတန္တိ စက္ခုဒွါရေ ဝိယ ယောဇနာယ ယထာသမ္ဘဝံ အာပေါဓာတုယာ အညမညဿ စ ဝသေန မဟာဘူတနိဿိတတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
ဇာတိ…ပေ… ဗလဝပစ္စယော ဟောတီတိ ယထာဝုတ္တာနံ ဘယတော ဒိဿမာနာနံ ဇာတိအာဒီနံ ဗလဝပစ္စယဘာဝေန တေသံ ဘယတော ဒဿနေန သဟဇာတဿ မနောသမ္ဖဿဿ၊ တဿ ဝါ ဒဿနဿ ဒွါရဘူတဿ ဘဝင်္ဂမနောသမ္ဖဿဿ ဗလဝပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတိ။
ဓမ္မာရမ္မဏေတိ ¶ န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေ ဇာတိအာဒိအာရမ္မဏေဝ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗသ္မိံ ရာဂါဒိဝတ္ထုဘူတေ ဓမ္မာရမ္မဏေ။ ဝတ္ထုနိဿိတန္တိ ဧတ္ထ ဝေဒနာဒိသင်္ခါတဿ ဓမ္မာရမ္မဏေကဒေသဿ ပရိဂ္ဂဟမုခေန ဓမ္မာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟံ ဒဿေတိ။
မနောသမ္ဖဿောတိ ဝိညာဏံ သမ္ဖဿဿ ကာရဏဘာဝေန ဂဟိတံ၊ တဒေဝ အတ္တနော ဖလဿေဝ ဖလဘာဝေန ဝတ္တုံ န ယုတ္တံ ကာရဏဖလသင်္ကရဘာဝေန သောတူနံ သမ္မောဟဇနကတ္တာတိ အာဟ ‘‘န ဟိ သက္ကာ ဝိညာဏံ မနောသမ္ဖဿဇန္တိ နိဒ္ဒိသိတု’’န္တိ၊ န ပန ဝိညာဏဿ မနောသမ္ဖဿေန သဟဇာတဘာဝဿ အဘာဝါ။ ယသ္မာ ဝါ ယထာ ‘‘တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၃။၄၂၀၊ ၄၂၅-၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀) ဝစနတော ဣန္ဒြိယဝိသယာ ဝိယ ဝိညာဏမ္ပိ ဖဿဿ ဝိသေသပစ္စယော၊ န တထာ ဖဿော ဝိညာဏဿ၊ တသ္မာ ဣန္ဒြိယဝိသယာ ဝိယ ဝိညာဏမ္ပိ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိဝစနံ န အရဟတီတိ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိဘာဝေါ န ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၁၅၀။ စိတ္တုပ္ပာဒရူပဝသေန ¶ တံ တံ သမုဒါယံ ဧကေကံ ဓမ္မံ ကတွာ ‘‘ပဉ္စပဏ္ဏာသ ကာမာဝစရဓမ္မေ’’တိ အာဟ။ ရဇ္ဇန္တဿာတိအာဒီသု ရာဂါဒယော ဆသု ဒွါရေသု သီလာဒယော စ ပဉ္စ သံဝရာ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ သမ္မသနံ ပန မနောဒွါရေ ဧဝ။ ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေသု အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာဒိဥပ္ပတ္တိ အတ္ထီတိ တတော သတိသံဝရော ဉာဏဝီရိယသံဝရာ စ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပရိဂ္ဂဟဝစနေန သမ္မသနပစ္စဝေက္ခဏာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တေယေဝါတိ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဝုတ္တာ။
သမာနေ ဒေသိတဗ္ဗေ ဒေသနာမတ္တဿ ပရိဝဋ္ဋနံ ပရိဝဋ္ဋော။ တီသုပိ ပရိဝဋ္ဋေသု ကတ္ထစိ ကိဉ္စိ ဦနံ အဓိကံ ဝါ နတ္ထီတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဧကောဝ ပရိစ္ဆေဒေါ’’တိ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ခန္ဓဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အာယတနဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၁၅၂။ ဝိသေသတောတိ ¶ ¶ အာယတန-သဒ္ဒတ္ထော ဝိယ အသာဓာရဏတော စက္ခာဒိသဒ္ဒတ္ထတောတိ အတ္ထော။ အဿာဒေတီတိ စက္ခတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘မဓုံ စက္ခတိ ဗျဉ္ဇနံ စက္ခတီ’’တိ ရသသာယနတ္ထော အတ္ထီတိ တဿ ဝသေန အတ္ထံ ဝဒတိ။ ‘‘စက္ခုံ ခေါ၊ မာဂဏ္ဍိယ၊ ရူပါရာမံ ရူပရတံ ရူပသမ္မုဒိတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၀၉) ဝစနတော စက္ခု ရူပံ အဿာဒေတိ။ သတိပိ သောတာဒီနံ သဒ္ဒါရမ္မဏာဒိရတိဘာဝေ နိရုဠှတ္တာ စက္ခုမှိယေဝ စက္ခု-သဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ ပဒုမာဒီသု ပင်္ကဇာဒိသဒ္ဒါ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိဘာဝေတိ စာတိ သဒ္ဒလက္ခဏသိဒ္ဓဿ စက္ခတိ-သဒ္ဒဿ ဝသေန အတ္ထံ ဝဒတိ။ စက္ခတီတိ ဟိ အာစိက္ခတိ၊ အဘိဗျတ္တံ ဝဒတီတိ အတ္ထော။ နယနဿ စ ဝဒန္တဿ ဝိယ သမဝိသမဝိဘာဝနမေဝ အာစိက္ခနန္တိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဝိဘာဝေတိ စာတိ အတ္ထော’’တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဝါ ဓာတူနံ ဝိဘာဝနတ္ထတာ စက္ခု-သဒ္ဒဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ရတ္တဒုဋ္ဌာဒိကာလေသု ကကဏ္ဋကရူပံ ဝိယ ဥဒ္ဒရူပံ ဝိယ စ ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ရူပံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ရူပယတိ ရူပမိဝ ပကာသံ ကရောတိ၊ သဝိဂ္ဂဟမိဝ ကတွာ ဒဿေတီတိ အတ္ထော။ ဝိတ္ထာရဏံ ဝါ ရူပ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော၊ ဝိတ္ထာရဏဉ္စ ပကာသနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပကာသေတီ’’တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဝါ ဓာတူနံ ပကာသနတ္ထောယေဝ ရူပ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဝဏ္ဏဝါစကဿ ရူပ-သဒ္ဒဿ ရူပယတီတိ နိဗ္ဗစနံ၊ ရူပဝါစကဿ ရုပ္ပတီတိ အယံ ဝိသေသော။
ဥဒါဟရီယတီတိ ဝုစ္စတီတိ-အတ္ထေ ဝစနမေဝ ဂဟိတံ သိယာ၊ န စ ဝစန-သဒ္ဒေါယေဝ ဧတ္ထ သဒ္ဒေါ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗောပိ သောတဝိညေယျောတိ သပ္ပတီတိ သကေဟိ ပစ္စယေဟိ သပ္ပီယတိ သောတဝိညေယျဘာဝံ ဂမီယတီတိ အတ္ထော။ သူစယတီတိ အတ္တနော ဝတ္ထုံ ဂန္ဓဝသေန အပါကဋံ ‘‘ဣဒံ သုဂန္ဓံ ¶ ဒုဂ္ဂန္ဓ’’န္တိ ပကာသေတိ၊ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ ပုပ္ဖာဒိဝတ္ထုံ ‘‘ဧတ္ထ ပုပ္ဖံ အတ္ထိ စမ္ပကာဒိ၊ ဖလမတ္ထိ အမ္ဗာဒီ’’တိ ပေသုညံ ကရောန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ရသဂ္ဂဟဏမူလကတ္တာ အာဟာရဇ္ဈောဟရဏဿ ဇီဝိတဟေတုမှိ အာဟာရရသေ နိန္နတာယ ဇီဝိတံ အဝှာယတီတိ ဇိဝှာ ဝုတ္တာ နိရုတ္တိလက္ခဏေန။ ကုစ္ဆိတာနံ သာသဝဓမ္မာနံ အာယောတိ ဝိသေသေန ကာယော ဝုတ္တော အနုတ္တရိယဟေတုဘာဝံ အနာဂစ္ဆန္တေသု ကာမရာဂနိဒါနကမ္မဇနိတေသု ကာမရာဂဿ စ ဝိသေသပစ္စယေသု ¶ ဃာနဇိဝှာကာယေသု ကာယဿ ဝိသေသတရသာသဝပစ္စယတ္တာ။ တေန ဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ အဿာဒေန္တာ သတ္တာ မေထုနမ္ပိ သေဝန္တိ။ ဥပ္ပတ္တိဒေသောတိ ဥပ္ပတ္တိကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ကာယိန္ဒြိယဝတ္ထုကာ ဝါ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဗလဝကာမာသဝါဒိဟေတုဘာဝတော ဝိသေသေန ‘‘သာသဝါ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တေသံ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အတ္တနော လက္ခဏံ ဓာရယန္တီတိ ယေ ဝိသေသလက္ခဏေန အာယတနသဒ္ဒပရာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ တေ စက္ခာဒယော တထာ ဝုတ္တာတိ အညေ မနောဂေါစရဘူတာ ဓမ္မာ သာမညလက္ခဏေနေဝ ဧကာယတနတ္တံ ဥပနေတွာ ဝုတ္တာ။ ဩဠာရိကဝတ္ထာရမ္မဏမနနသင်္ခါတေဟိ ဝိသယဝိသယိဘာဝေဟိ ပုရိမာနိ ပါကဋာနီတိ တထာ အပါကဋာ စ အညေ မနောဂေါစရာ န အတ္တနော သဘာဝံ န ဓာရေန္တီတိ ဣမဿတ္ထဿ ဒီပနတ္ထော ဓမ္မ-သဒ္ဒေါတိ။
ဝါယမန္တီတိ အတ္တနော ကိစ္စံ ကရောန္တိစ္စေဝ အတ္ထော။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ အာယတန္တိ ဧတ္ထာတိ အာယတနန္တိ အဓိကရဏတ္ထော အာယတန-သဒ္ဒေါ၊ ဒုတိယတတိယေသု ကတ္တုအတ္ထော။ တေ စာတိ စိတ္တစေတသိကဓမ္မေ။ တေ ဟိ တံတံဒွါရာရမ္မဏေသု အာယန္တိ အာဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ အာယာတိ။ ဝိတ္ထာရေန္တီတိ ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နတ္တာ လီနာနိ အပါကဋာနိ ပုဗ္ဗန္တတော ဥဒ္ဓံ ပသာရေန္တိ ပါကဋာနိ ကရောန္တိ ဥပ္ပာဒေန္တီတိ အတ္ထော။
ရုဠှီဝသေန အာယတန-သဒ္ဒဿတ္ထံ ဝတ္တုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တံ နိဿိတတ္တာတိ ဧတ္ထ မနော မနောဝိညာဏာဒီနံ စိတ္တစေတသိကာနံ နိဿယပစ္စယော န ဟောတီတိ တဿ နေသံ ဒွါရဘာဝေါ နိဿယဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အတ္ထတောတိ ဝစနတ္ထတော၊ န ဝစနီယတ္ထတော။ ဝစနတ္ထော ဟေတ္ထ ဝုတ္တော ‘‘စက္ခတီ’’တိအာဒိနာ၊ န ဝစနီယတ္ထော ‘‘ယံ စက္ခု စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၅၉၇) ဝိယာတိ။
တာဝတွတောတိ အနူနာဓိကဘာဝံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဒွါဒသာယတနဝိနိမုတ္တဿ ကဿစိ ဓမ္မဿ အဘာဝါ အဓိကဘာဝတော စောဒနာ နတ္ထိ၊ သလက္ခဏဓာရဏံ ပန သဗ္ဗေသံ သာမညလက္ခဏန္တိ ဦနစောဒနာ ¶ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စက္ခာဒယောပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ အသာဓာရဏန္တိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အသာဓာရဏံ။ သတိပိ အသာဓာရဏာရမ္မဏဘာဝေ စက္ခာဒီနံ ဒွါရဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ဓမ္မာယတနေ အဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒွါရာရမ္မဏဘာဝေဟိ ဝါ အသာဓာရဏတံ သန္ဓာယ ‘‘အသာဓာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ယေဘုယျသဟုပ္ပတ္တိအာဒီဟိ ¶ ဥပ္ပတ္တိက္ကမာဒိအယုတ္တိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အဇ္ဈတ္တိကေသု ဟီတိ ဧတေန အဇ္ဈတ္တိကဘာဝေန ဝိသယိဘာဝေန စ အဇ္ဈတ္တိကာနံ ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ တေသု ဟိ ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗေသု ပါကဋတ္တာ ပဌမတရံ စက္ခာယတနံ ဒေသိတန္တိ။ တတော ဃာနာယတနာဒီနီတိ ဧတ္ထ ဗဟူပကာရတ္တာဘာဝေန စက္ခုသောတေဟိ ပုရိမတရံ အဒေသေတဗ္ဗာနိ သဟ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဧကေန ကမေန ဒေသေတဗ္ဗာနီတိ ဃာနာဒိက္ကမေန ဒေသိတာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ အညထာပိ ဟိ ဒေသိတေသု န န သက္ကာ စောဒေတုံ၊ န စ သက္ကာ သောဓေတဗ္ဗာနိ န ဒေသေတုန္တိ။ ဂေါစရော ဝိသယော ဧတဿာတိ ဂေါစရဝိသယော၊ မနော။ ကဿ ပန ဂေါစရော ဧတဿ ဝိသယောတိ? စက္ခာဒီနံ ပဉ္စန္နမ္ပိ။ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိကာရဏဝဝတ္ထာနတောတိ ဧတေန စ စက္ခာဒိအနန္တရံ ရူပါဒိဝစနဿ ကာရဏမာဟ။
ပစ္စယဘေဒေါ ကမ္မာဒိဘေဒေါ။ နိရယာဒိကော အပဒါဒိဂတိနာနာကရဏဉ္စ ဂတိဘေဒေါ။ ဟတ္ထိအဿာဒိကော ခတ္တိယာဒိကော စ နိကာယဘေဒေါ။ တံတံသတ္တသန္တာနဘေဒေါ ပုဂ္ဂလဘေဒေါ။ ယာ စ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ အနန္တဘေဒတာ ဝုတ္တာ၊ သောယေဝ ဟဒယဝတ္ထုဿ စ ဘေဒေါ ဟောတိ။ တတော မနာယတနဿ အနန္တပ္ပဘေဒတာ ယောဇေတဗ္ဗာ ဒုက္ခာပဋိပဒါဒိတော အာရမ္မဏာဓိပတိအာဒိဘေဒတော စ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဝိပဿနာ ဝုတ္တာတိ ဝိပဿနုပဂမနဉ္စ ဝိညာဏံ ဂဟေတွာ ဧကာသီတိဘေဒတာ မနာယတနဿ ဝုတ္တာ နိဒ္ဒေသဝသေန။ နီလံ နီလဿေဝ သဘာဂံ၊ အညံ ဝိသဘာဂံ၊ ဧဝံ ကုသလသမုဋ္ဌာနာဒိဘေဒေသု ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေဘူမကဓမ္မာရမ္မဏဝသေနာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ စက္ခာဒိဝဇ္ဇံ ဓမ္မာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
သပရိပ္ဖန္ဒကိရိယာဝသေန ဤဟနံ ဤဟာ။ စိန္တနဝသေန ဗျာပါရကရဏံ ဗျာပါရော။ တတ္ထ ဗျာပါရံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န ဟိ စက္ခု ရူပါဒီနံ ဧဝံ ဟောတီ’’တိ။ ဤဟံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န စ တာနီ’’တိအာဒိ။ ဥဘယမ္ပိ ပန ဤဟာ စ ဟောတိ ဗျာပါရော စာတိ ဥပ္ပဋိပါဋိဝစနံ။ ဓမ္မတာဝါတိ သဘာဝေါဝ၊ ကာရဏသမတ္ထတာ ဝါ။ ဤဟာဗျာပါရရဟိတာနံ ဒွါရာဒိဘာဝေါ ဓမ္မတာ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ ယန္တိ ဧတဿ ယသ္မာတိ အတ္ထော။ ပုရိမသ္မိံ သမ္ဘဝနဝိသေသနံ ယံ-သဒ္ဒေါ။ ‘‘သုညော ¶ ဂါမောတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆန္နေတံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ အာယတနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈) ဝစနတော သုညဂါမော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ အန္နပါနသမောဟိတန္တိ ¶ ဂဟိတေ သုညဂါမေ ယညဒေဝ ဘာဇနံ ပရာမသီယတိ၊ တံ တံ ရိတ္တကံယေဝ ပရာမသီယတိ၊ ဧဝံ ဓုဝါဒိဘာဝေန ဂဟိတာနိ ဥပပရိက္ခိယမာနာနိ ရိတ္တကာနေဝ ဧတာနိ ဒိဿန္တီတိ။ စက္ခာဒိဒွါရေသု အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿုပ္ပာဒကဘာဝေန ရူပါဒီနိ စက္ခာဒီနံ အဘိဃာတကာနီတိ ဝုတ္တာနိ။ အဟိသုသုမာရပက္ခိကုက္ကုရသိင်္ဂါလမက္ကဋာ ဆ ပါဏကာ။ ဝိသမဗိလာကာသဂါမသုသာနဝနာနိ တေသံ ဂေါစရာ။ တတ္ထ ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယေဟိ စက္ခာဒီဟိ ဝိသမဘာဝဗိလာကာသဂါမသုသာနသန္နိဿိတသဒိသုပါဒိန္နဓမ္မဝနဘာဝေဟိ အဘိရမိတတ္တာ ရူပါဒီနမ္ပိ ဝိသမာဒိသဒိသတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေနာတိ ဣဒံ ဣတရေသံ စတုန္နံ အာကာရာနံ သင်္ဂဟကတ္တာ ဝိသုံ ဝုတ္တံ။ ဟုတွာ အဘာဝါကာရော ဧဝ ဟိ ဥပ္ပာဒဝယတ္တာကာရာဒယောတိ။ တတ္ထ ဟုတွာတိ ဧတေန ပုရိမန္တဝိဝိတ္တတာပုဗ္ဗကံ မဇ္ဈေ ဝိဇ္ဇမာနတံ ဒဿေတိ၊ တံ ဝတွာ အဘာဝဝစနေန မဇ္ဈေ ဝိဇ္ဇမာနတာပုဗ္ဗကံ၊ အပရန္တေ အဝိဇ္ဇမာနတံ၊ ဥဘယေနပိ သဒါ အဘာဝေါ အနိစ္စလက္ခဏန္တိ ဒဿေတိ။ သဘာဝဝိဇဟနံ ဝိပရိဏာမော၊ ဇရာဘင်္ဂေဟိ ဝါ ပရိဝတ္တနံ၊ သန္တာနဝိကာရာပတ္တိ ဝါ။ သဒါ အဘာဝေပိ စိရဋ္ဌာနံ သိယာတိ တံနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘တာဝကာလိကတော’’တိ အာဟ။ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တရဟိတံ နိစ္စံ၊ န ဣတရထာတိ နိစ္စပဋိက္ခေပတော အနိစ္စံ၊ နိစ္စပဋိပက္ခတောတိ အဓိပ္ပာယော။
ဇာတိဓမ္မတာဒီဟိ အနိဋ္ဌတာ ပဋိပီဠနံ။ ပဋိပီဠနဋ္ဌေနာတိ စ ယဿ တံ ပဝတ္တတိ၊ တံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပီဠနတော၊ သယံ ဝါ ဇရာဒီဟိ ပဋိပီဠနတ္တာတိ အတ္ထော။ ပရိတ္တဋ္ဌိတိကဿပိ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ အဘိဏှံ သမ္ပဋိပီဠနတ္တာ ‘‘အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနတော’’တိ ပုရိမံ သာမညလက္ခဏံ ဝိသေသေတွာ ဝဒတိ၊ ပုဂ္ဂလဿ ပီဠနတော ဒုက္ခမံ။ သုခပဋိပက္ခဘာဝတော ဒုက္ခံ သုခံ ပဋိက္ခိပတိ နိဝါရေတိ၊ ဒုက္ခဝစနံ ဝါ အတ္ထတော သုခံ ပဋိက္ခိပတီတိ အာဟ ‘‘သုခပဋိက္ခေပတော’’တိ။
နတ္ထိ ဧတဿ ဝသဝတ္တနကော၊ နာပိ ဣဒံ ဝသဝတ္တနကန္တိ အဝသဝတ္တနကံ၊ အတ္တနော ပရသ္မိံ ပရဿ စ အတ္တနိ ဝသဝတ္တနဘာဝေါ ဝါ ဝသဝတ္တနကံ၊ တံ ဧတဿ နတ္ထီတိ အဝသဝတ္တနကံ၊ အဝသဝတ္တနကဿ အဝသဝတ္တနကော ဝါ အတ္ထော သဘာဝေါ အဝသဝတ္တနကဋ္ဌော၊ ဣဒဉ္စ သာမညလက္ခဏံ။ တေနာတိ ပရဿ အတ္တနိ ဝသဝတ္တနာကာရေန သုညံ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ သုညတောတိ ဧတဿေဝ ¶ ဝိသေသနံ ‘‘အဿာမိကတော’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘ယသ္မာ ¶ ဝါ ဧတံ…ပေ… မာ ပါပုဏာတူ’’တိ ဧဝံ စိန္တယမာနဿ ကဿစိ တီသု ဌာနေသု ဝသဝတ္တနဘာဝေါ နတ္ထိ၊ သုညံ တံ တေန အတ္တနောယေဝ ဝသဝတ္တနာကာရေနာတိ အတ္ထော။ န ဣဒံ ကဿစိ ကာမကာရိယံ၊ နာပိ ဧတဿ ကိဉ္စိ ကာမကာရိယံ အတ္ထီတိ အကာမကာရိယံ။ ဧတေန အဝသဝတ္တနတ္ထံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတိ။
ဝိဘဝဂတိ ဝိနာသဂမနံ။ သန္တတိယံ ဘဝန္တရုပ္ပတ္တိယေဝ ဘဝသင်္ကန္တိဂမနံ။ သန္တတိယာ ယထာပဝတ္တာကာရဝိဇဟနံ ပကတိဘာဝဝိဇဟနံ။ ‘‘စက္ခု အနိစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ စက္ခုအနိစ္စ-သဒ္ဒါနံ ဧကတ္ထတ္တာ အနိစ္စာနံ သေသဓမ္မာနမ္ပိ စက္ခုဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဧတိဿာ စောဒနာယ နိဝါရဏတ္ထံ ဝိသေသသာမညလက္ခဏဝါစကာနဉ္စ သဒ္ဒါနံ ဧကဒေသသမုဒါယဗောဓနဝိသေသံ ဒီပေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။
ကိံ ဒဿိတန္တိ ဝိပဿနာစာရံ ကထေန္တေန ကိံ လက္ခဏံ ဒဿိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ကတမာ စာနန္ဒ၊ အနတ္တသညာ? ဣဓာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု အရညဂတော ဝါ ရုက္ခမူလဂတော ဝါ သုညာဂါရဂတော ဝါ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘စက္ခု အနတ္တာ’တိ…ပေ… ‘ဓမ္မာ အနတ္တာ’တိ။ ဣတိ ဣမေသု ဆသု အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု အာယတနေသု အနတ္တာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၀) အဝိသေသေသု အာယတနေသု အနတ္တာနုပဿနာ ဝုတ္တာတိ ကာရဏဘူတာနံ စက္ခာဒီနံ၊ ဖလဘူတာနဉ္စ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ကာရဏဖလမတ္တတာယ အနတ္တတာယ အနတ္တလက္ခဏဝိဘာဝနတ္ထာယ အာယတနဒေသနာတိ အာဟ ‘‘ဒွါဒသန္နံ…ပေ… အနတ္တလက္ခဏ’’န္တိ။ ယဒိပိ အနိစ္စဒုက္ခလက္ခဏာနိ ဧတ္ထ ဒဿိတာနိ၊ တေဟိ စ အနတ္တလက္ခဏမေဝ ဝိသေသေန ဒဿိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဝေတိ စာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ သမာပနတ္ထော။ ဣစ္စဿာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ယထာသမာပိတဿ အာရောပေတဗ္ဗဒေါသဿ နိဒဿနတ္ထော။ ဧဝန္တိ ‘‘စက္ခု အတ္တာ’’တိ ဧဝံ ဝါဒေ သတီတိ အတ္ထော။ ဣစ္စဿာတိ ဝါ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣတိ ဝဒန္တဿာ’’တိ ပရဝါဒိဿ ဒေါသလက္ခဏာကာရနိဒဿနတ္ထော။ ဧဝန္တိ ဒေါသဂမနပ္ပကာရနိဒဿနတ္ထော။ ရူပေ အတ္တနိ ‘‘ဧဝံ မေ ရူပံ ဟောတူ’’တိ အတ္တနိယေ ဝိယ သာမိနိဒ္ဒေသာပတ္တီတိ စေ? န၊ ‘‘မမ အတ္တာ’’တိ ဂဟိတတ္တာ။ ‘‘မမ အတ္တာ’’တိ ဟိ ဂဟိတံ ရူပံ ဝသဝတ္တိတာယ ‘‘ဧဝံ မေ ဟောတူ’’တိ ဣစ္ဆိယမာနဉ္စ တထေဝ ဘဝေယျ၊ ဣစ္ဆတောပိ ဟိ တဿ ရူပသင်္ခါတော အတ္တာ အဝသဝတ္တိ စာတိ။ အာဗာဓာယာတိ ဧဝံ ဒုက္ခေန။ ပညာပနန္တိ ¶ ပရေသံ ဉာပနံ။ အနတ္တလက္ခဏပညာပနဿ အညေသံ အဝိသယတ္တာ အနတ္တလက္ခဏဒီပကာနံ အနိစ္စဒုက္ခလက္ခဏာနဉ္စ ပညာပနဿ အဝိသယတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။
ဧဝံ ¶ ပန ဒုပ္ပညာပနတာ ဧတေသံ ဒုရူပဋ္ဌာနတာယ ဟောတီတိ တေသံ အနုပဋ္ဌဟနကာရဏံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ ‘‘ဣမာနိ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဌာနာဒီသု နိရန္တရံ ပဝတ္တမာနဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဿ အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနဿ။ ဓာတုမတ္တတာယ စက္ခာဒီနံ သမူဟတော ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇနံ နာနာဓာတုဝိနိဗ္ဘောဂေါ။ ဃနေနာတိ စတ္တာရိပိ ဃနာနိ ဃနဘာဝေန ဧကတ္တံ ဥပနေတွာ ဝဒတိ။ ပညာယေဝ သန္တတိဝိကောပနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယာထာဝသရသတောတိ အဝိပရီတသဘာဝတော။ သဘာဝေါ ဟိ ရသိယမာနော အဝိရဒ္ဓပဋိဝေဓေန အဿာဒိယမာနော ‘‘ရသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အနိစ္စာဒီဟိ အနိစ္စလက္ခဏာဒီနံ အညတ္ထ ဝစနံ ရုပ္ပနာဒိဝသေန ပဝတ္တရူပါဒိဂ္ဂဟဏတော ဝိသိဋ္ဌဿ အနိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏဿ သဗ္ဘာဝါ။ န ဟိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒမတ္တေန ကိစ္စသိဒ္ဓိ ဟောတိ၊ အနိစ္စာဒယော စ ရူပါဒီနံ အာကာရာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေ ပနာကာရာ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနာ ရူပါဒီနံ အာကာရမတ္တာယေဝါတိ ကတွာ အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၀) လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ခန္ဓာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပာယမတ္တေ ဌာတုံ ယုတ္တံ၊ နာတိဓာဝိတုံ။ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ စ ဂဏှန္တော ‘‘ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ န ဂဏှာတိ၊ တထာ ဒုက္ခာဒိဂ္ဂဟဏေ ဣတရဿာဂဟဏံ။ အနိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏာနိ စ နိစ္စသညာဒိနိဝတ္တနကာနိ သဒ္ဓါသမာဓိပညိန္ဒြိယာဓိကာနိ တိဝိဓဝိမောက္ခမုခဘူတာနိ။ တသ္မာ ဧတေသံ အာကာရာနံ ပရိဂ္ဂယှမာနာနံ အညမညံ ဝိသေသော စ အတ္ထီတိ တီဏိ လက္ခဏာနိ ဝုတ္တာနိ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၁၆၇။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒကထာ အဘိဓမ္မကထာတိ သုတ္တန္တေ ဝိယ ပစ္စယယုဂဠဝသေန အကထေတွာ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝသေန အဘိညေယျာနိ အာယတနာနိ အဗ္ဗောကာရတော အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ကထိတာနိ။ အာဂမ္မာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ နိဗ္ဗိန္ဒဿ ဝိသင်္ခါရနိန္နဿ ဂေါတြဘုနာ ဝိဝဋ္ဋိတမာနသဿ မဂ္ဂေန သစ္ဆိကရဏေနာတိ အတ္ထော။ သစ္ဆိကိရိယမာနဉှိ တံ အဓိဂန္တွာ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတဉ္စ ¶ ပဋိစ္စ အဓိပတိပစ္စယဘူတေ စ တမှိ ပရမဿာသဘာဝေန ဝိနိမုတ္တသင်္ခါရဿ စ ဂတိဘာဝေန ပတိဋ္ဌာနဘူတေ ပတိဋ္ဌာယ ခယသင်္ခါတော မဂ္ဂေါ ရာဂါဒယော ခေပေတီတိ တံသစ္ဆိကရဏာဘာဝေ ရာဂါဒီနံ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓဂမနာဘာဝါ ‘‘တံ အာဂမ္မ ရာဂါဒယော ခီယန္တီ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ သုတ္တတော မုဉ္စိတွာတိ သုတ္တပဒါနိ မုဉ္စိတွာ။ အညော သုတ္တဿ အတ္ထော ‘‘မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၄-၂၉၅) ဝိယ အာဟရိတဗ္ဗော၊ နတ္ထိ သုတ္တပဒေဟေဝ နီတော အတ္ထောတိ အတ္ထော။
ဧကံ နာနန္တိ စုဏ္ဏိတံ ခုဒ္ဒကံ ဝါ ကရဏံ၊ စုဏ္ဏီကရဏန္တိ အဗဟုမာနေန ဝဒတိ။ န တွံ ဧကံ နာနံ ဇာနာသီတိ ကိံ ဧတ္တကံ တွမေဝ န ဇာနာသီတိ အတ္ထော။ နနု ဉာတေတိ ‘‘ယဒိပိ ပုဗ္ဗေ န ဉာတံ၊ အဓုနာပိ ဉာတေ နနု သာဓု ဟောတီ’’တိ အတ္တနော ဇာနနံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဝိက္ခေပံ ကရောန္တံ နိဗန္ဓတိ။ ဝိဘဇိတွာတိ အက္ခရတ္ထမတ္တေ အဋ္ဌတွာ လီနံ အတ္ထံ ဝိဘဇိတွာ ဥဒ္ဓရိတွာ နီဟရိတွာ ကထိတန္တိ အတ္ထော။ ရာဂါဒီနံ ခယော နာမ အဘာဝမတ္တော၊ န စ အဘာဝဿ ဗဟုဘာဝေါ အတ္ထိ အတ္တနော အဘာဝတ္တာတိ ဝဒန္တဿ ဝစနပစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ ပုစ္ဆတိ ‘‘ရာဂက္ခယော နာမ ရာဂဿေဝ ခယော’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဟိ ရာဂက္ခယော ဒေါသာဒီနံ ခယော န ဟောတိ၊ ဒေါသက္ခယာဒယော စ ရာဂါဒီနံ ခယာ၊ အညမညဝိသိဋ္ဌာ ဘိန္နာ အာပန္နာ ဟောန္တီတိ ဗဟုနိဗ္ဗာနတာ အာပန္နာ ဧဝ ဟောတိ၊ အညမညဝိသေသော စ နာမ နိဿဘာဝဿ နတ္ထီတိ သသဘာဝတာ စ နိဗ္ဗာနဿ။ နဝ တဏှာမူလကာ ‘‘တဏှံ ပဋိစ္စ ပရိယေသနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၀၃၊ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၉။၂၃၊ ဝိဘ။ ၉၆၃) အာဒယော၊ တေသု ပရိယေသနာဒယော စ ပရိယေသနာဒိကရကိလေသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ နိဒါနကထာယံ ဝုတ္တံ။
ဩဠာရိကတာယ ကာရေတဗ္ဗောတိ အတိသုခုမဿ နိဗ္ဗာနဿ ဩဠာရိကဘာဝဒေါသာပတ္တိယာ ဗောဓေတဗ္ဗော၊ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော ဝါ။ ဝတ္ထုန္တိ ဥပါဒိန္နကဖောဋ္ဌဗ္ဗံ မေထုနံ။ အစ္ဆာဒီနမ္ပိ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တာ၊ နနု ‘‘ကိလေသာနံ အစ္စန္တံ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓော နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဣစ္ဆန္တဿ ကိလေသာနံ ဝိနာသော ကဉ္စိ ကာလံ အပ္ပဝတ္တိ နိဗ္ဗာနံ န ဟောတီတိ? န၊ အဘာဝသာမညတော။ အစ္စန္တာပဝတ္တိ ဟိ ကဉ္စိ ကာလဉ္စ အပ္ပဝတ္တိ အဘာဝေါယေဝါတိ နတ္ထိ ဝိသေသော။ သဝိသေသံ ဝါ ဝဒန္တဿ အဘာဝတာ အာပဇ္ဇတီတိ။ တိရစ္ဆာနဂတေဟိပိ ပါပုဏိတဗ္ဗတ္တာ တေသမ္ပိ ပါကဋံ ပိဠန္ဓနံ ဝိယ ဩဠာရိကံ ထူလံ။ ကေဝလံ ပန ကဏ္ဏေ ပိဠန္ဓိတုံ န သက္ကောတိ၊ ပိဠန္ဓနတောပိ ဝါ ထူလတ္တာ န သက္ကာတိ ဥပ္ပဏ္ဍေန္တော ဝိယ နိဂ္ဂဏှာတိ။
နိဗ္ဗာနာရမ္မဏကရဏေန ¶ ဂေါတြဘုက္ခဏေ ကိလေသက္ခယပ္ပတ္တိ ပနဿ အာပန္နာတိ မညမာနော အာဟ ‘‘တွံ အခီဏေသုယေဝါ’’တိအာဒိ။ နနု အာရမ္မဏကရဏမတ္တေန ကိလေသက္ခယော အနုပ္ပတ္တောတိ န သက္ကာ ¶ ဝတ္တုံ။ စိတ္တဉှိ အတီတာနာဂတာဒိသဗ္ဗံ အာလမ္ဗေတိ၊ န နိပ္ဖန္နမေဝါတိ ဂေါတြဘုပိ မဂ္ဂေန ကိလေသာနံ ယာ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာ ကာတဗ္ဗာ၊ တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိဿတီတိ? န၊ အပ္ပတ္တနိဗ္ဗာနဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဉာဏာဘာဝတော။ န ဟိ အညဓမ္မာ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ၊ တံ ပန အတိဂမ္ဘီရတ္တာ အပ္ပတ္တေန အာလမ္ဗိတုံ န သက္ကာ။ တသ္မာ တေန ဂေါတြဘုနာ ပတ္တဗ္ဗေန တိကာလိကသဘာဝါတိက္ကန္တဂမ္ဘီရဘာဝေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ကိလေသက္ခယမတ္တတံ ဝါ ဣစ္ဆတော ဂေါတြဘုတော ပုရေတရံ နိပ္ဖန္နေန ကိလေသက္ခယေန။ တေနာဟ ‘‘တွံ အခီဏေသုယေဝ ကိလေသေသု ကိလေသက္ခယံ နိဗ္ဗာနံ ပညပေသီ’’တိ။ အပ္ပတ္တကိလေသက္ခယာရမ္မဏကရဏေ ဟိ သတိ ဂေါတြဘုတော ပုရေတရစိတ္တာနိပိ အာလမ္ဗေယျုန္တိ။
မဂ္ဂဿ ကိလေသက္ခယံ နိဗ္ဗာနန္တိ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ကတမန္တိ အတ္ထော။ မဂ္ဂေါတိအာဒိနာ ပုရိမပုစ္ဆာဒွယမေဝ ဝိဝရတိ။
န စ ကိဉ္စီတိ ရူပါဒီသု နိဗ္ဗာနံ ကိဉ္စိ န ဟောတိ၊ န စ ကဒါစိ ဟောတိ၊ အတီတာဒိဘာဝေန န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အာဂမ္မ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ ကိဉ္စိ ဧကဒေသမတ္တမ္ပိ န ဟောတိ၊ တဒေဝ တံ အာဂမ္မ ကဒါစိ န စ ဟောတီတိ အတ္ထော ယုတ္တော။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၁၆၈။ န…ပေ… နဝတ္တဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏတ္တာတိ ယထာ သာရမ္မဏာ ပရိတ္တာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗံ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏံ ကရောန္တိ၊ ဧဝံ ကိဉ္စိ အာလမ္ဗနတော န နဝတ္တဗ္ဗကောဋ္ဌာသံ ဘဇတီတိ အတ္ထော။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အာယတနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဓာတုဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၁၇၂။ ယဒိပိ ¶ ¶ ဓာတုသံယုတ္တာဒီသု ‘‘ဓာတုနာနတ္တံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ၊ ကတမဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓာတုနာနတ္တံ? စက္ခုဓာတု…ပေ… မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၈၅) အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော အာဂတာ၊ တာ ပန အဘိဓမ္မေ စ အာဂတာတိ သာဓာရဏတ္တာ အဂ္ဂဟေတွာ သုတ္တန္တေသွေဝ အာဂတေ တယော ဓာတုဆက္ကေ ဂဟေတွာ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ ဝိဘတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗာ ဓာတုယောတိ အဋ္ဌာရသပိ။ သုညေ သဘာဝမတ္တေ နိရုဠှော ဓာတု-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အသမ္ဖုဋ္ဌဓာတူတိ စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ အဗျာပိတဘာဝေါတိ အတ္ထော။
၁၇၃။ ပထဝီဓာတုဒွယန္တိ အဋ္ဌကထာယံ ပဒုဒ္ဓါရော ကတော၊ ပါဠိယံ ပန ‘‘ဒွေယ’’န္တိ အာဂစ္ဆတိ၊ အတ္ထော ပန ယထာဝုတ္တောဝ။ ဒွယန္တိ ပန ပါဌေ သတိ အယမ္ပိ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဒွေ အဝယဝါ ဧတဿာတိ ဒွယံ၊ ပထဝီဓာတူနံ ဒွယံ ပထဝီဓာတုဒွယံ၊ ဒွိန္နံ ပထဝီဓာတူနံ သမုဒါယောတိ အတ္ထော။ ဒွေ ဧဝ ဝါ အဝယဝါ သမုဒိတာ ဒွယံ၊ ပထဝီဓာတုဒွယန္တိ။ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ပထဝီဓာတု? ပထဝီဓာတုဒွယံ၊ ဧသာ ပထဝီဓာတူ’’တိ သင်္ခေပေန ဝိဿဇ္ဇေတိ။ အတ္ထိ အဇ္ဈတ္တိကာ အတ္ထိ ဗာဟိရာတိ ဧတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရ-သဒ္ဒါ န အဇ္ဈတ္တိကဒုကေ ဝိယ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနဝါစကာ၊ နာပိ အဇ္ဈတ္တတ္တိကေ ဝုတ္တေဟိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ-သဒ္ဒေဟိ သမာနတ္ထာ၊ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါနိန္ဒြိယဗဒ္ဓဝါစကာ ပန ဧတေ။ တေန ‘‘သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိယကဇ္ဈတ္တာတိ စ န ပစ္စတ္တံ အတ္တနိ ဇာတတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗသတ္တသန္တာနေသု ဇာတတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တန္တိ ဝစနေန ဟိ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နတာယ အဇ္ဈတ္တိကဘာဝံ ဒဿေတိ၊ န ပါဋိပုဂ္ဂလိကတာယ။ သဘာဝါကာရတောတိ အာပါဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌေန အတ္တနော ဧဝ သဘာဝဘူတေန ဂဟေတဗ္ဗာကာရေန။
ကေသာ ¶ ကက္ခဠတ္တလက္ခဏာတိ ကက္ခဠတာဓိကတာယ ဝုတ္တာ။ ပါဋိယေက္ကော ကောဋ္ဌာသောတိ ပထဝီကောဋ္ဌာသမတ္တော သုညောတိ အတ္ထော။ မတ္ထလုင်္ဂံ အဋ္ဌိမိဉ္ဇဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတန္တိ ဣဓ ဝိသုံ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣမိနာတိ ¶ ‘‘သေယျထိဒံ ကေသာ’’တိအာဒိနာ။ ကမ္မံ ကတွာတိ ပယောဂံ ဝီရိယံ အာယူဟနံ ဝါ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဘောဂကာမေန ကသိယာဒီသု ဝိယ အရဟတ္တကာမေန စ ဣမသ္မိံ မနသိကာရေ ကမ္မံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ။ ပုဗ္ဗပလိဗောဓာတိ အာဝါသာဒယော ဒီဃကေသာဒိကေ ခုဒ္ဒကပလိဗောဓေ အပရပလိဗောဓာတိ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တာ။
ဝဏ္ဏာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဝသေန မနသိကာရော ဓာတုပဋိကူလဝဏ္ဏမနသိကာရာနံ သာဓာရဏော ပုဗ္ဗဘာဂေါတိ နိဗ္ဗတ္တိတဓာတုမနသိကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘အဝသာနေ ဧဝံ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော’’တိ အာဟ။ အညမညံ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏရဟိတာတိ ကာရဏဿ စ ဖလဿ စ အဗျာပါရတာယ ဓာတုမတ္တတံ ဒဿေတိ။ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာဒီနမ္ပိ ဧဝမေဝ အဗျာပါရတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ န ဟိ တာနိ၊ တေသဉ္စ ကာရဏာနိ အာဘုဇိတွာ ပစ္စဝေက္ခိတွာ စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ကရောန္တိ စာတိ။ လက္ခဏဝသေနာတိ ‘‘ကက္ခဠံ ခရိဂတ’’န္တိအာဒိဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ဝေကန္တကံ ဧကာ လောဟဇာတိ။ နာဂနာသိကလောဟံ လောဟသဒိသံ လောဟဝိဇာတိ ဟလိဒ္ဒိဝိဇာတိ ဝိယ။ တိပုတမ္ဗာဒီဟိ မိဿေတွာ ကတံ ကရဏေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ကိတ္တိမလောဟံ။ မောရက္ခာဒီနိ ဧဝံနာမာနေဝေတာနိ။ သာမုဒ္ဒိကမုတ္တာတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ၊ သဗ္ဗာပိ ပန မုတ္တာ မုတ္တာ ဧဝ။
၁၇၄။ အပ္ပေတီတိ အာပေါ၊ အာဗန္ဓနဝသေန သေသဘူတတ္တယံ ပါပုဏာတိ သိလေသတီတိ အတ္ထော။ ယူသဘူတောတိ ရသဘူတော။ ဝက္ကဟဒယယကနပပ္ဖာသာနိ တေမေန္တန္တိ ဧတ္ထ ယကနံ ဟေဋ္ဌာဘာဂပူရဏေန၊ ဣတရာနိ တေသံ ဥပရိ ထောကံ ထောကံ ပဂ္ဃရဏေန တေမေတိ။ ဟေဋ္ဌာ လေဍ္ဍုခဏ္ဍာနိ တေမယမာနေတိ တေမကတေမိတဗ္ဗာနံ အဗျာပါရသာမညနိဒဿနတ္ထာယေဝ ဥပမာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ န ဌာနသာမညနိဒဿနတ္ထာယ။ သန္နိစိတလောဟိတေန တေမေတဗ္ဗာနံ ကေသဉ္စိ ဟေဋ္ဌာ၊ ကဿစိ ဥပရိ ဌိတတဉှိ သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂေ ဝက္ခတီတိ၊ ယကနဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂေါ ‘‘ဌိတံ မယိ လောဟိတ’’န္တိ န ဇာနာတိ၊ ဝက္ကာဒီနိ ‘‘အမှေ တေမယမာနံ လောဟိတံ ဌိတ’’န္တိ န ဇာနန္တီတိ ဧဝံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ယထာ ¶ ပန ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒေ နိယမော အတ္ထိ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ၊ တေသံ ခီရ’’န္တိ၊ ဧဝမိဓ နတ္ထိ။
၁၇၅။ တေဇနဝသေနာတိ နိသိတဘာဝေန တိက္ခဘာဝေန။ သရီရဿ ပကတိံ အတိက္ကမိတွာ ဥဏှဘာဝေါ သန္တာပေါ၊ သရီရဒဟနဝသေန ပဝတ္တော ¶ မဟာဒါဟော ပရိဒါဟော။ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ယေန ဇီရီယတီတိ ဧကာဟိကာဒိဇရရောဂေန ဇီရီယတီတိပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ သတဝါရံ တာပေတွာ ဥဒကေ ပက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓဋသပ္ပိ သတဓောတသပ္ပီတိ ဝဒန္တိ။ ရသသောဏိတမေဒမံသနှာရုအဋ္ဌိအဋ္ဌိမိဉ္ဇာ ရသာဒယော။ ကေစိ နှာရုံ အပနေတွာ သုက္ကံ သတ္တမဓာတုံ အဝေါစုန္တိ။ ပါကတိကောတိ ခေါဘံ အပ္ပတ္တော သဒါ ဝိဇ္ဇမာနော။ ပေတဂ္ဂိ မုခတော ဗဟိ နိဂ္ဂတောဝ ဣဓ ဂဟိတော။
၁၇၆။ ဝါယနဝသေနာတိ သဝေဂဂမနဝသေန၊ သမုဒီရဏဝသေန ဝါ။
၁၇၇။ ဣမိနာ ယသ္မိံ အာကာသေ…ပေ… တံ ကထိတန္တိ ဣဒံ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသဿ အကထိတတံ၊ အဇဋာကာသဿ စ ကထိတတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။
၁၇၉။ သုခဒုက္ခာနံ ဖရဏဘာဝေါ သရီရဋ္ဌကဥတုဿ သုခဒုက္ခဖောဋ္ဌဗ္ဗသမုဋ္ဌာနပစ္စယဘာဝေန ယထာဗလံ သရီရေကဒေသသကလသရီရဖရဏသမတ္ထတာယ ဝုတ္တော၊ သောမနဿဒေါမနဿာနံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌစိတ္တဇသမုဋ္ဌာပနေန တထေဝ ဖရဏသမတ္ထတာယ။ ဧဝံ ဧတေသံ သရီရဖရဏတာယ ဧကဿ ဌာနံ ဣတရံ ပဟရတိ၊ ဣတရဿ စ အညန္တိ အညမညေန သပ္ပဋိပက္ခတံ ဒဿေတိ၊ အညမညပဋိပက္ခဩဠာရိကပ္ပဝတ္တိ ဧဝ ဝါ ဧတေသံ ဖရဏံ။ ဝတ္ထာရမ္မဏာနိ စ ပဗန္ဓေန ပဝတ္တိဟေတုဘူတာနိ ဖရဏဋ္ဌာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဥဘယဝတော စ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန အယံ သပ္ပဋိပက္ခတာ ဒဿိတာ သုခဒဿနီယတ္တာ။
၁၈၁။ ကိလေသကာမံ သန္ဓာယာတိ ‘‘သင်္ကပ္ပော ကာမော ရာဂေါ ကာမော’’တိ (မဟာနိ။ ၁၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈) ဧတ္ထ ဝုတ္တံ သင်္ကပ္ပံ သန္ဓာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ သောပိ ဟိ ဝိဗာဓတိ ဥပတာပေတိ စာတိ ကိလေသသန္ထဝသမ္ဘဝတော ကိလေသကာမော ဝိဘတ္တော ကိလေသဝတ္ထုသမ္ဘဝတော ဝါ။ ကာမပဋိသံယုတ္တာတိ ကာမရာဂသင်္ခါတေန ကာမေန သမ္ပယုတ္တာ၊ ကာမပဋိဗဒ္ဓါ ဝါ။ အညေသု စ ကာမပဋိသံယုတ္တဓမ္မေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ဝိတက္ကေယေဝ ကာမောပပဒေါ ဓာတုသဒ္ဒေါ နိရုဠှော ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိတက္ကဿ ¶ ကာမပ္ပသင်္ဂပ္ပဝတ္တိယာ သာတိသယတ္တာ။ ဧသ နယော ဗျာပါဒဓာတုအာဒီသု။ ပရဿ အတ္တနော စ ဒုက္ခာယနံ ဝိဟိံသာ။ ဝိဟိံသန္တီတိ ဟန္တုံ ဣစ္ဆန္တိ။
၁၈၂။ ဥဘယတ္ထ ဥပ္ပန္နောပိ အဘိဇ္ဈာသံယောဂေန ကမ္မပထဇနနတော အနဘိဇ္ဈာကမ္မပထဘိန္ဒနတော စ ကာမဝိတက္ကော ‘‘ကမ္မပထဘေဒေါ’’တိ ဝုတ္တော ¶ ။ ဗျာပါဒေါ ပနာတိ ဗျာပါဒဝစနေန ဗျာပါဒဝိတက္ကံ ဒဿေတိ။ သော ဟိ ဗျာပါဒဓာတူတိ။ တထာ ဝိဟိံသာယ ဝိဟိံသာဓာတုယာ စ ဗျာပါဒဝသေန ယထာသမ္ဘဝံ ပါဏာတိပါတာဒိဝသေန စ ကမ္မပထဘေဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာတိ ဒွီသု တိကေသု။ သဗ္ဗကာမာဝစရသဗ္ဗကုသလသင်္ဂါဟကေဟိ ဣတရေ ဒွေ ဒွေ သင်္ဂဟေတွာ ကထနံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကကထာ။ ဧတ္ထာတိ ပန ဧတသ္မိံ ဆက္ကေတိ ဝုစ္စမာနေ ကာမဓာတုဝစနေန ကာမာဝစရာနံ နေက္ခမ္မဓာတုအာဒီနဉ္စ ဂဟဏံ အာပဇ္ဇတိ။
လဘာပေတဗ္ဗာတိ စက္ခုဓာတာဒိဘာဝံ လဘမာနာ ဓမ္မာ နီဟရိတွာ ဒဿနေန လဘာပေတဗ္ဗာ။ စရတိ ဧတ္ထာတိ စာရော၊ ကိံ စရတိ? သမ္မသနံ၊ သမ္မသနဿ စာရော သမ္မသနစာရော၊ တေဘူမကဓမ္မာနံ အဓိဝစနံ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၁၈၃။ စက္ခုဿာတိ ဝိသေသကာရဏံ အသာဓာရဏသာမိဘာဝေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တဉှိ ပုဂ္ဂလန္တရာသာဓာရဏံ နီလာဒိသဗ္ဗရူပသာဓာရဏဉ္စ။ ဝိဒဟတီတိ ဧဝံ ဧဝဉ္စ တယာ ပဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ ဝိနိယုဇ္ဇမာနံ ဝိယ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ ဝိဒဟတီတိ စ ဓာတုအတ္ထော ဧဝ ဝိသိဋ္ဌော ဥပသဂ္ဂေန ဒီပိတောတိ ဝိနာပိ ဥပသဂ္ဂေန ဓာတူတိ ဧသော သဒ္ဒေါ တမတ္ထံ ဝဒတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကတ္တုကမ္မဘာဝကရဏအဓိကရဏေသု ဓာတုပဒသိဒ္ဓိ ဟောတီတိ ပဉ္စပိ ဧတေ အတ္ထာ ဝုတ္တာ။ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဓာတုယော သုဝဏ္ဏာဒီနံ ဗီဇဘူတာ သေလာဒယော။
အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဓာတုယောတိ ဧတ္ထာပိ ဓာတီတိ ဓာတူတိ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဓာတု-သဒ္ဒေါ ¶ ဧဝ ဟိ ဓာရဏတ္ထောပိ ဟောတီတိ။ ကတ္တုအတ္ထောပိ စာယံ ပုရိမေန အသဒိသောတိ နိဿတ္တသဘာဝမတ္တဓာရဏဉ္စ ဓာတု-သဒ္ဒဿ ပဓာနော အတ္ထောတိ ဝိသုံ ဝုတ္တော။ ဓာတုယော ဝိယ ဓာတုယောတိ ဧတ္ထ သီဟ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ကေသရိမှိ နိရုဠှော ပုရိသေသု၊ သေလာဝယဝေသု နိရုဠှော ဓာတု-သဒ္ဒေါ စ စက္ခာဒီသု ဥပစရိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဉာဏဉ္စ ဉေယျဉ္စ ဉာဏဉေယျာနိ၊ တေသံ အဝယဝါ တပ္ပဘေဒဘူတာ ဓာတုယော ဉာဏဉေယျာဝယဝါ။ တတ္ထ ဉာဏပ္ပဘေဒါ ဓမ္မဓာတုဧကဒေသော၊ ဉေယျပ္ပဘေဒါ အဋ္ဌာရသာပီတိ ဉာဏဉေယျာဝယဝမတ္တာ ဓာတုယော ¶ ဟောန္တိ။ အထ ဝါ ဉာဏေန ဉာတဗ္ဗော သဘာဝေါ ဓာတုသဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနော အဝိပရီတတော ဉာဏဉေယျော၊ န ဒိဋ္ဌိအာဒီဟိ ဝိပရီတဂ္ဂါဟကေဟိ ဉေယျောတိ အတ္ထော။ တဿ ဉာဏဉေယျဿ အဝယဝါ စက္ခာဒယော။ ဝိသဘာဂလက္ခဏာဝယဝေသု ရသာဒီသု နိရုဠှော ဓာတု-သဒ္ဒေါ တာဒိသေသု အညာဝယဝေသု စက္ခာဒီသု ဥပစရိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ရသာဒီသု ဝိယ ဝါ စက္ခာဒီသု နိရုဠှောဝ။ နိဇ္ဇီဝမတ္တဿေတံ အဓိဝစနန္တိ ဧတေန နိဇ္ဇီဝမတ္တပဒတ္ထေ ဓာတု-သဒ္ဒဿ နိရုဠှတံ ဒဿေတိ။ ဆ ဓာတုယော ဧတဿာတိ ဆဓာတုယော၊ ယော လောကေ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဓမ္မသမုဒါယော ဝုစ္စတိ၊ သော ဆဓာတုရော ဆန္နံ ပထဝီအာဒီနံ နိဇ္ဇီဝမတ္တသဘာဝါနံ သမုဒါယမတ္တော၊ န ဧတ္ထ ဇီဝေါ ပုရိသော ဝါ အတ္ထီတိ အတ္ထော။
စက္ခာဒီနံ ကမော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောတိ ဣဓ ဧကေကသ္မိံ တိကေ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ဓာတူနံ ကမံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဟေတုဖလာနုပုဗ္ဗဝဝတ္ထာနဝသေနာ’’တိ။ ဟေတုဖလာနံ အနုပုဗ္ဗဝဝတ္ထာနံ ဟေတုဖလဘာဝေါဝ။ တတ္ထ ဟေတူတိ ပစ္စယော အဓိပ္ပေတော။ ဖလန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နန္တိ အာဟ ‘‘စက္ခုဓာတူ’’တိအာဒိ။ မနောဓာတုဓမ္မဓာတူနဉ္စ မနောဝိညာဏဿ ဟေတုဘာဝေါ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော၊ ဒွါရဘူတမနောဝသေန ဝါ တဿာ မနောဓာတုယာ။
သဗ္ဗာသံ ဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တာနံ အာဘာဓာတုအာဒီနံ ပဉ္စတိံသာယ ဓာတူနံ ဝသေန။ အပရမတ္ထသဘာဝဿ ပရမတ္ထသဘာဝေသု န ကဒါစိ အန္တောဂဓတာ အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနာန’’န္တိ။ စန္ဒာဘာသူရိယာဘာဒိကာ ဝဏ္ဏနိဘာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ရူပဓာတုယေဝ ဟိ အာဘာဓာတူ’’တိ။ ရူပါဒိပဋိဗဒ္ဓါတိ ရာဂဝတ္ထုဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗာကာရော သုဘနိမိတ္တန္တိ သန္ဓာယ ‘‘ရူပါဒယောဝါ’’တိ အဝတွာ ပဋိဗဒ္ဓဝစနံ အာဟ။ အသတိပိ ရာဂဝတ္ထုဘာဝေ ‘‘ကုသလဝိပါကာရမ္မဏာ သုဘာ ဓာတူ’’တိ ဒုတိယော ဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။ ဝိဟိံသာဓာတု စေတနာ၊ ပရဝိဟေဌနဆန္ဒော ဝါ။ အဝိဟိံသာ ကရုဏာ။
ဥဘောပီတိ ¶ ဓမ္မဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုယော။ ဟီနာဒီသု ပုရိမနယေန ဟီဠိတာ စက္ခာဒယော ဟီနာ၊ သမ္ဘာဝိတာ ပဏီတာ၊ နာတိဟီဠိတာ နာတိသမ္ဘာဝိတာ မဇ္ဈိမာတိ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ အာဂတဟီနဒုကတောယေဝ နီဟရိတွာ မဇ္ဈိမာ ဓာတု ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိညာဏဓာတု ယဒိပိ ဆဝိညာဏဓာတုဝသေန ဝိဘတ္တာ၊ တထာပိ ‘‘ဝိညာဏဓာတုဂ္ဂဟဏေန တဿာ ပုရေစာရိကပစ္ဆာစာရိကတ္တာ မနောဓာတု ဂဟိတာဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ¶ ‘‘ဝိညာဏဓာတု…ပေ… သတ္တဝိညာဏသင်္ခေပေါယေဝါ’’တိ။ အနေကေသံ စက္ခုဓာတုအာဒီနံ၊ တာသု စ ဧကေကိဿာ နာနပ္ပကာရတာယ နာနာဓာတူနံ ဝသေန အနေကဓာတုနာနာဓာတုလောကော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌာရသဓာတုပ္ပဘေဒမတ္တမေဝါ’’တိ။
‘‘စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယမနောမနောဝိညာဏဓာတုဘေဒေနာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ လိခိတံ။ တတ္ထ န စက္ခာဒီနံ ကေဝလေန ဓာတု-သဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓော အဓိပ္ပေတော ဝိဇာနနသဘာဝဿ ပဘေဒဝစနတော။ ဝိညာဏဓာတု-သဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓေ ကရိယမာနေ ဒွေ မနောဂဟဏာနိ န ကတ္တဗ္ဗာနိ။ န ဟိ ဒွေ မနောဝိညာဏဓာတုယော အတ္ထီတိ။ ‘‘စက္ခု…ပေ… ကာယမနောဝိညာဏမနောဓာတူ’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗံ အတုလျယောဂေ ဒွန္ဒသမာသာဘာဝတော။ အယံ ပနေတ္ထ ပါဌော သိယာ ‘‘စက္ခု…ပေ… ကာယဝိညာဏမနောမနောဝိညာဏဓာတုဘေဒေနာ’’တိ။
ခန္ဓာယတနဒေသနာ သင်္ခေပဒေသနာ၊ ဣန္ဒြိယဒေသနာ ဝိတ္ထာရဒေသနာတိ တဒုဘယံ အပေက္ခိတွာ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရာ ဓာတုဒေသနာ။ အထ ဝါ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဝုတ္တဓာတုဒေသနာ အတိသင်္ခေပဒေသနာ၊ အာဘာဓာတုအာဒီနံ အနေကဓာတုနာနာဓာတုအန္တာနံ ဝသေန ဒေသေတဗ္ဗာ အတိဝိတ္ထာရဒေသနာတိ တဒုဘယံ အပေက္ခိတွာ အယံ ‘‘နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရာ’’တိ။
ဘေရီတလံ ဝိယ စက္ခုဓာတု သဒ္ဒဿ ဝိယ ဝိညာဏဿ နိဿယဘာဝတော။ ဧတာဟိ စ ဥပမာဟိ နိဇ္ဇီဝါနံ ဘေရီတလဒဏ္ဍာဒီနံ သမာယောဂေ နိဇ္ဇီဝါနံ သဒ္ဒါဒီနံ ဝိယ နိဇ္ဇီဝါနံ စက္ခုရူပါဒီနံ သမာယောဂေ နိဇ္ဇီဝါနံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ပဝတ္တီတိ ကာရဏဖလာနံ ဓာတုမတ္တတ္တာ ကာရကဝေဒကဘာဝဝိရဟံ ဒဿေတိ။
ပုရေစရာနုစရာ ဝိယာတိ နိဇ္ဇီဝဿ ကဿစိ ကေစိ နိဇ္ဇီဝါ ပုရေစရာနုစရာ ဝိယာတိ အတ္ထော။ မနောဓာတုယေဝ ဝါ အတ္တနော ခဏံ အနတိဝတ္တန္တီ အတ္တနော ခဏံ အနတိဝတ္တန္တာနံယေဝ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ပုရေစရာနုစရဘာဝေ ပုဗ္ဗကာလာပရကာလတာယ ပုရေစရာနုစရာ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ¶ အတ္ထော။ သလ္လမိဝ သူလမိဝ တိဝိဓဒုက္ခတာသမာယောဂတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာသာယေဝ ဒုက္ခံ အာသာဒုက္ခံ၊ အာသာဝိဃာတံ ဒုက္ခံ ဝါ။ သညာ ဟိ အဘူတံ ဒုက္ခဒုက္ခမ္ပိ သုဘာဒိတော သဉ္ဇာနန္တီ တံ အာသံ တဿာ စ ဝိဃာတံ ¶ အာသီသိတသုဘာဒိအသိဒ္ဓိယာ ဇနေတီတိ။ ကမ္မပ္ပဓာနာ သင်္ခါရာတိ ‘‘ပဋိသန္ဓိယံ ပက္ခိပနတော’’တိအာဒိမာဟ။ ဇာတိဒုက္ခာနုဗန္ဓနတောတိ အတ္တနာ နိဗ္ဗတ္တိယမာနေန ဇာတိဒုက္ခေန အနုဗန္ဓတ္တာ။ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ ဟိ ဇာတိဒုက္ခန္တိ။ ပဒုမံ ဝိယ ဒိဿမာနံ ခုရစက္ကံ ဝိယ ရူပမ္ပိ ဣတ္ထိယာဒိဘာဝေန ဒိဿမာနံ နာနာဝိဓုပဒ္ဒဝံ ဇနေတိ။ သဗ္ဗေ အနတ္ထာ ရာဂါဒယော ဇာတိအာဒယော စ ဝိသဘူတာ အသန္တာ သပ္ပဋိဘယာ စာတိ တပ္ပဋိပက္ခဘူတတ္တာ အမတာဒိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
မုဉ္စိတွာပိ အညံ ဂဟေတွာဝါတိ ဧတေန မက္ကဋဿ ဂဟိတံ သာခံ မုဉ္စိတွာပိ အာကာသေ ဌာတုံ အသမတ္ထတာ ဝိယ ဂဟိတာရမ္မဏံ မုဉ္စိတွာပိ အညံ အဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထတာယ မက္ကဋသမာနတံ ဒဿေတိ။ အဋ္ဌိဝေဓဝိဒ္ဓါပိ ဒမထံ အနုပဂစ္ဆန္တော ဒုဋ္ဌဿော အဿခဠုင်္ကော။ ရင်္ဂဂတော နဋော ရင်္ဂနဋော။
၁၈၄။ စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စာတိအာဒိနာ ဒွါရာရမ္မဏေသု ဧကဝစနဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသာ ဧကနာနာသန္တာနဂတာနံ ဧကသန္တာနဂတဝိညာဏပစ္စယဘာဝတော ဧကနာနာဇာတိကတ္တာ စ။
သဗ္ဗဓမ္မေသူတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ အဓိကာရဝသေန ယထာဝုတ္တဝိညာဏသင်္ခါတေ အာရမ္မဏသင်္ခါတေ ဝါ ပဒေသသဗ္ဗသ္မိံ တိဋ္ဌတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မနောဝိညာဏဓာတုနိဒ္ဒေသေ ‘‘စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓသမနန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဓာတု၊ မနောဓာတုယာပိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓသမနန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စိတ္တ’’န္တိ စက္ခုဝိညာဏဓာတာနန္တရံ မနောဓာတု ဝိယ မနောဓာတာနန္တရမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စိတ္တန္တိ ယာဝ အညာ မနောဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တာဝ ပဝတ္တံ သဗ္ဗံ စိတ္တံ ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတိ။ ဧဝဉှိ သတိ မနောဝိညာဏဓာတာနန္တရံ ဥပ္ပန္နာယ မနောဓာတုယာ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ န ဟောတိယေဝ။ ပဉ္စဝိညာဏဓာတုမနောဓာတုက္ကမနိဒဿနဉှိ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေန စ ပရိစ္ဆိန္နဿ စိတ္တဿ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ န အနန္တရုပ္ပတ္တိမတ္တေနာတိ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေ ဧကတ္တံ ဥပနေတွာ ဒဿနံ ယုဇ္ဇတိ။ အနုပနီတေပိ ဧကတ္တေ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေ ဧကသ္မိံ ဒဿိတေ သာမညဝသေန အညမ္ပိ သဗ္ဗံ တံ သဘာဝံ ဒဿိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပိ-သဒ္ဒေန မနောဝိညာဏဓာတုသမ္ပိဏ္ဍနေ ¶ စ သတိ ‘‘မနောဝိညာဏဓာတုယာပိ သမနန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စိတ္တံ…ပေ… တဇ္ဇာ မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ¶ မနောဝိညာဏဓာတုဂ္ဂဟဏေန ဘဝင်္ဂါနန္တရံ ဥပ္ပန္နံ မနောဓာတုစိတ္တံ နိဝတ္တိတံ ဟောတီတိ စေ? န၊ တဿာ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝါသိဒ္ဓိတော။ န ဟိ ယံ စောဒီယတိ၊ တဒေဝ ပရိဟာရာယ ဟောတီတိ။
မနောဓာတုယာပိ မနောဝိညာဏဓာတုယာပီတိ မနဒွယဝစနေန ဒွိန္နံ အညမညဝိဓုရသဘာဝတာ ဒဿိတာတိ တေနေဝ မနောဓာတာဝဇ္ဇနဿ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝေါ နိဝတ္တိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝုတ္တော ဟိ တဿ မနောဝိညာဏဓာတုဝိဓုရော မနောဓာတုသဘာဝေါ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝါ ပန ပဌမသမန္နာဟာရော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ။ သာ သဗ္ဗာပီတိ ဧတံ မုခမတ္တနိဒဿနံ။ န ဟိ ဇဝနပရိယောသာနာ ဧဝ မနောဝိညာဏဓာတု၊ တဒါရမ္မဏာဒီနိပိ ပန ဟောန္တိယေဝါတိ။ ဧဝံ ပဉ္စဝိညာဏဓာတုမနောဓာတုဝိသိဋ္ဌသဘာဝဝသေန သဗ္ဗံ မနောဝိညာဏဓာတုံ ဒဿေတွာ ပုန မနောဒွါရဝသေန သာတိသယံ ဇဝနမနောဝိညာဏဓာတုံ ဒဿေန္တော ‘‘မနဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယဒိ ပန ဆန္နံ ဒွါရာနံ ဝသေန ဇဝနာဝသာနာနေဝ စိတ္တာနိ ဣဓ ‘‘မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဒဿိတာနီတိ အယမတ္ထော ဂယှေယျ၊ စုတိပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂါနံ အဂ္ဂဟိတတ္တာ သာဝသေသာ ဒေသနာ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တေန နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဆဒွါရိကစိတ္တေဟိ ဝါ သမာနလက္ခဏာနိ အညာနိပိ ‘‘မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဒဿိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ပဋိစ္စာတိ အာဂတဋ္ဌာနေတိ ဧတ္ထ ‘‘မနော စ နေသံ ဂေါစရဝိသယံ ပစ္စနုဘောတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၅၅) ဝိသုံ ကာတုံ ယုတ္တံ၊ ဣဓ ပန ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒီသု စ-သဒ္ဒေန သမ္ပိဏ္ဍေတွာ အာဝဇ္ဇနဿပိ စက္ခာဒိသန္နိဿိတတာကရဏံ ဝိယ မနဉ္စ ပဋိစ္စာတိ အာဂတဋ္ဌာနေ မနောဒွါရသင်္ခါတဘဝင်္ဂသန္နိဿိတမေဝ အာဝဇ္ဇနံ ကာတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
ပဉှပုစ္ဆကံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဓာတုဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ သစ္စဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ
ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၈၉။ သာသနက္ကမောတိ ¶ ¶ အရိယသစ္စာနိ ဝုစ္စန္တိ အရိယသစ္စဒေသနာ ဝါ။ သကလဉှိ သာသနံ ဘဂဝတော ဝစနံ သစ္စဝိနိမုတ္တံ နတ္ထီတိ သစ္စေသု ကမတိ၊ သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတံ ဝါ သာသနံ ဧတေသု ကမတိ၊ တသ္မာ ကမတိ ဧတ္ထာတိ ကမော၊ ကိံ ကမတိ? သာသနံ၊ သာသနဿ ကမော သာသနက္ကမောတိ သစ္စာနိ သာသနပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ ဝုစ္စန္တိ၊ တံဒေသနာ စ တဗ္ဗောဟာရေနာတိ။
တထာတိ တံသဘာဝါဝ။ အဝိတထာတိ အမုသာသဘာဝါ။ အနညထာတိ အညာကာရရဟိတာ။ ဒုက္ခဒုက္ခတာတံနိမိတ္တတာဟိ အနိဋ္ဌတာ ပီဠနဋ္ဌော၊ ဒွိဓာပိ ပရိဒဟနံ၊ ကိလေသဒါဟသမာယောဂေါ ဝါ သန္တာပဋ္ဌောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ပုဂ္ဂလဟိံသနံ ဝါ ပီဠနံ၊ အတ္တနော ဧဝ တိခိဏဘာဝေါ သန္တာပနံ သန္တာပေါတိ။ ဧတ္ထ စ ပီဠနဋ္ဌော ဒုက္ခဿ သရသေနေဝ အာဝိဘဝနာကာရော၊ ဣတရေ ယထာက္ကမံ သမုဒယမဂ္ဂနိရောဓဒဿနေဟိ အာဝိဘဝနာကာရာတိ အယံ စတုန္နမ္ပိ ဝိသေသော။ တတြတတြာဘိနန္ဒနဝသေန ဗျာပေတွာ ဦဟနံ ရာသိကရဏံ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တနံ အာယူဟနံ၊ သမုဒယတော အာဂစ္ဆတီတိ ဝါ အာယံ၊ ဒုက္ခံ။ တဿ ဦဟနံ ပဝတ္တနံ အာယူဟနံ၊ သရသာဝိဘာဝနာကာရော ဧသော။ နိဒဒါတိ ဒုက္ခန္တိ နိဒါနံ၊ ‘‘ဣဒံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ သမ္ပဋိစ္ဆာပေန္တံ ဝိယ သမုဋ္ဌာပေတီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခဒဿနေန စာယံ နိဒါနဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ။ သံယောဂပလိဗောဓဋ္ဌာ နိရောဓမဂ္ဂဒဿနေဟိ၊ တေ စ သံသာရသံယောဇနမဂ္ဂနိဝါရဏာကာရာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
နိဿရန္တိ ¶ ဧတ္ထ သတ္တာ၊ သယမေဝ ဝါ နိဿဋံ ဝိသံယုတ္တံ သဗ္ဗသင်္ခတေဟိ သဗ္ဗုပဓိပဋိနိဿဂ္ဂဘာဝတောတိ နိဿရဏံ။ အယမဿ သဘာဝေန အာဝိဘဝနာကာရော။ ဝိဝေကာသင်္ခတာမတဋ္ဌာ သမုဒယမဂ္ဂဒုက္ခဒဿနာဝိဘဝနာကာရာ၊ သမုဒယက္ခယအပ္ပစ္စယအဝိနာသိတာ ဝါ။ သံသာရတော နိဂ္ဂမနံ နိယျာနံ။ အယမဿ သရသေန ပကာသနာကာရော၊ ဣတရေ သမုဒယနိရောဓဒုက္ခဒဿနေဟိ။ တတ္ထ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒဝသေန နိဗ္ဗာနာဓိဂမောဝ နိဗ္ဗာနနိမိတ္တတာ ¶ ဟေတွဋ္ဌော။ ပညာပဓာနတ္တာ မဂ္ဂဿ နိဗ္ဗာနဒဿနံ၊ စတုသစ္စဒဿနံ ဝါ ဒဿနဋ္ဌော။ စတုသစ္စဒဿနေ ကိလေသဒုက္ခသန္တာပဝူပသမနေ စ အာဓိပစ္စံ ကရောန္တိ မဂ္ဂင်္ဂဓမ္မာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသူတိ သော မဂ္ဂဿ အဓိပတေယျဋ္ဌောတိ။ ဝိသေသတော ဝါ အာရမ္မဏာဓိပတိဘူတာ မဂ္ဂင်္ဂဓမ္မာ ဟောန္တိ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတိနော ဓမ္မာ’’တိ ဝစနတောတိ သော တေသံ အာကာရော အဓိပတေယျဋ္ဌော။ ဧဝမာဒိ အာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အဘိသမယဋ္ဌောတိ အဘိသမေတဗ္ဗဋ္ဌော၊ အဘိသမယဿ ဝါ ဝိသယဘူတော အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌော၊ အဘိသမယဿေဝ ဝါ ပဝတ္တိအာကာရော အဘိသမယဋ္ဌော၊ သော စေတ္ထ အဘိသမေတဗ္ဗေန ပီဠနာဒိနာ ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ကုစ္ဆိတံ ခံ ဒုက္ခံ။ ‘‘သမာဂမော သမေတ’’န္တိအာဒီသု ကေဝလဿ အာဂမ-သဒ္ဒဿ ဧတ-သဒ္ဒဿ စ ပယောဂေ သံယောဂတ္ထဿ အနုပလဗ္ဘနတော သံ-သဒ္ဒဿ စ ပယောဂေ ဥပလဗ္ဘနတော ‘‘သံယောဂံ ဒီပေတီ’’တိ အာဟ၊ ဧဝံ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဥဒိတ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ။ အယ-သဒ္ဒေါ ဂတိအတ္ထသိဒ္ဓါ ဟေတု-သဒ္ဒေါ ဝိယ ကာရဏံ ဒီပေတိ အတ္တနော ဖလနိပ္ဖာဒနေန အယတိ ပဝတ္တတိ၊ ဧတိ ဝါ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ အယောတိ၊ သံယောဂေ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ သမုဒယောတိ ဧတ္ထ ဝိသုံ ပယုဇ္ဇမာနာပိ ဥပသဂ္ဂ-သဒ္ဒါ သဓာတုကံ သံယောဂတ္ထံ ဥပ္ပာဒတ္ထဉ္စ ဒီပေန္တိ ကိရိယာဝိသေသကတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အဘာဝေါ ဧတ္ထ ရောဓဿာတိ နိရောဓောတိ ဧတေန နိဗ္ဗာနဿ ဒုက္ခဝိဝေကဘာဝံ ဒဿေတိ။ သမဓိဂတေ တသ္မိံ တဒဓိဂမဝတော ပုဂ္ဂလဿ ရောဓာဘာဝေါ ပဝတ္တိသင်္ခါတဿ ရောဓဿ ပဋိပက္ခဘူတာယ နိဝတ္တိယာ အဓိဂတတ္တာတိ ဧတသ္မိဉ္စတ္ထေ အဘာဝေါ ဧတသ္မိံ ရောဓဿာတိ နိရောဓောဣစ္စေဝ ပဒသမာသော။ ဒုက္ခာဘာဝေါ ပနေတ္ထ ပုဂ္ဂလဿ၊ န နိဗ္ဗာနဿေဝ။ အနုပ္ပာဒေါ ဧဝ နိရောဓော အနုပ္ပာဒနိရောဓော။ အာယတိဘဝါဒီသု အပ္ပဝတ္တိ၊ န ပန ဘင်္ဂေါတိ ဘင်္ဂဝါစကံ နိရောဓ-သဒ္ဒံ နိဝတ္တေတွာ အနုပ္ပာဒဝါစကံ ဂဏှာတိ။ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ကာရဏေ ဖလောပစာရံ ကတွာ နိရောဓပစ္စယော နိရောဓောတိ ဝုတ္တော။ ပဋိပဒါ စ ဟောတိ ပုဂ္ဂလဿ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ။ နနု သာ ဧဝ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တီတိ တဿာ ဧဝ သာ ပဋိပဒါတိ န ယုဇ္ဇတီတိ? န၊ ပုဂ္ဂလာဓိဂမဿ ယေဟိ သော အဓိဂစ္ဆတိ၊ တေသံ ¶ ကာရဏဘူတဓမ္မာနဉ္စ ပတ္တိဘာဝေန ပဋိပဒါဘာဝေန စ ဝုတ္တတ္တာ။ သစ္ဆိကိရိယာသစ္ဆိကရဏဓမ္မာနံ အညတ္တာဘာဝေပိ ဟိ ပုဂ္ဂလသစ္ဆိကိရိယဓမ္မဘာဝေဟိ နာနတ္တံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော ¶ ကတော။ အထ ဝါ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ နိဋ္ဌာနံ ဖလန္တိ တဿာ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ ပဋိပဒတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီတိ ဧတ္ထ ပဋိဝိဒ္ဓကာလေ ပဝတ္တံ ဗုဒ္ဓါဒိဝေါဟာရံ ‘‘အဂမာ ရာဇဂဟံ ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၄၁၀) ဝိယ ပုရိမကာလေပိ အာရောပေတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓါဒယော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ ဗုဒ္ဓါဒယော စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီတိ။ အရိယပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာနိ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနီတိ စေတ္ထ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အရိယာ ဣမန္တိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဧကတ္တံ ဥပနေတွာ ‘‘ဣမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ တထာဂတဿ အရိယတ္တာ တဿ သစ္စာနီတိ အရိယသစ္စာနီတိ ဝုစ္စန္တီတိ အတ္ထော။ တထာဂတေန ဟိ သယံ အဓိဂတတ္တာ၊ တေနေဝ ပကာသိတတ္တာ၊ တတော ဧဝ စ အညေဟိ အဓိဂမနီယတ္တာ တာနိ တဿ ဟောန္တီတိ။ အရိယဘာဝသိဒ္ဓိတောပီတိ ဧတ္ထ အရိယသာဓကာနိ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနီတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဥတ္တရပဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အရိယာနိ သစ္စာနီတိပီတိ ဧတ္ထ အဝိတထဘာဝေန အရဏီယတ္တာ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ အရိယာနိ၊ အရိယဝေါဟာရော ဝါ အယံ အဝိသံဝါဒကော အဝိတထရူပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဗာဓနလက္ခဏန္တိ ဧတ္ထ ဒုက္ခဒုက္ခတန္နိမိတ္တဘာဝေါ ဗာဓနာ၊ ဥဒယဗ္ဗယပီဠိတတာ ဝါ။ ဘဝါဒီသု ဇာတိအာဒိဝသေန စက္ခုရောဂါဒိဝသေန စ အနေကဓာ ဒုက္ခဿ ပဝတ္တနမေဝ ပုဂ္ဂလဿ သန္တာပနံ၊ တဒဿ ကိစ္စံ ရသော။ ပဝတ္တိနိဝတ္တီသု သံသာရမောက္ခေသု ပဝတ္တိ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ပဝတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ပဘဝတိ ဧတသ္မာ ဒုက္ခံ ပဋိသန္ဓိယံ နိဗ္ဗတ္တတိ ပုရိမဘဝေန ပစ္ဆိမဘဝေါ ဃဋိတော သံယုတ္တော ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ ပဘဝေါ။ ‘‘ဧဝမ္ပိ တဏှာနုသယေ အနူဟတေ နိဗ္ဗတ္တတီ ဒုက္ခမိဒံ ပုနပ္ပုန’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၃၃၈) ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပာဒနံ အနုပစ္ဆေဒကရဏံ။ ဘဝနိဿရဏနိဝါရဏံ ပလိဗောဓော။ ရာဂက္ခယာဒိဘာဝေန သဗ္ဗဒုက္ခသန္တတာ သန္တိ။ အစ္စုတိရသန္တိ အစ္စုတိသမ္ပတ္တိကံ။ စဝနံ ဝါ ကိစ္စန္တိ တဒဘာဝံ ကိစ္စမိဝ ဝေါဟရိတွာ အစ္စုတိကိစ္စန္တိ အတ္ထော။ အစဝနဉ္စ သဘာဝဿာပရိစ္စဇနံ အဝိကာရတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဉ္စက္ခန္ဓနိမိတ္တသုညတာယ အဝိဂ္ဂဟံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ အနိမိတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ အနုသယုပစ္ဆေဒနဝသေန သံသာရစာရကတော နိဂ္ဂမနူပါယဘာဝေါ နိယျာနံ။ နိမိတ္တတော ပဝတ္တတော စ စိတ္တဿ ဝုဋ္ဌာနံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ဝုဋ္ဌာနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။
အသုဝဏ္ဏာဒိ ¶ ¶ သုဝဏ္ဏာဒိ ဝိယ ဒိဿမာနံ မာယာတိ ဝတ္ထုသဗ္ဘာဝါ တဿာ ဝိပရီတတာ ဝုတ္တာ။ ဥဒကံ ဝိယ ဒိဿမာနာ ပန မရီစိ ဥပဂတာနံ တုစ္ဆာ ဟောတိ၊ ဝတ္ထုမတ္တမ္ပိ တဿာ န ဒိဿတီတိ ဝိသံဝါဒိကာ ဝုတ္တာ။ မရီစိမာယာအတ္တာနံ ဝိပက္ခော ဘာဝေါ တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေါ။ အရိယဉာဏဿာတိ အဝိတထဂါဟကဿ ဉာဏဿ၊ တေန ပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဂယှန္တိ၊ တေသဉ္စ ဂေါစရဘာဝေါ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာအာရမ္မဏဘာဝေါ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဂ္ဂိလက္ခဏံ ဥဏှတ္တံ။ တဉှိ ကတ္ထစိ ကဋ္ဌာဒိဥပါဒါနဘေဒေပိ ဝိသံဝါဒကံ ဝိပရီတံ အဘူတံ ဝါ ကဒါစိ န ဟောတိ။ ‘‘ဗျာဓိဓမ္မာ ဇရာဓမ္မာ၊ အထော မရဏဓမ္မိနော’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၉၊ ၅။၅၇) ဧတ္ထ ဝုတ္တာ ဇာတိအာဒိကာ လောကပကတိ။ မနုဿာနံ ဥဒ္ဓံ ဒီဃတာ၊ ဧကစ္စာနံ တိရစ္ဆာနာနံ တိရိယံ ဒီဃတာ၊ ဝုဒ္ဓိနိဋ္ဌံ ပတ္တာနံ ပုန အဝဍ္ဎနံ ဧဝမာဒိကာ စာတိ ဝဒန္တိ။ တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေသု ပစ္ဆိမော တထတာ၊ ပဌမော အဝိတထတာ၊ မဇ္ဈိမော အနညထတာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။
ဒုက္ခာ အညံ န ဗာဓကန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု တဏှာပိ ဇာတိ ဝိယ ဒုက္ခနိမိတ္တတာယ ဗာဓိကာတိ? န၊ ဗာဓကပဘဝဘာဝေန ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ။ ဇာတိအာဒီနံ ဝိယ ဝါ ဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေါ ဒုက္ခဒုက္ခတာ စ ဗာဓကတာ၊ န ဒုက္ခဿ ပဘဝကတာတိ နတ္ထိ တဏှာယ ပဘဝကဘာဝေန ဂဟိတာယ ဗာဓကတ္တပ္ပသင်္ဂေါ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခာ အညံ န ဗာဓက’’န္တိ။ ဗာဓကတ္တနိယာမေနာတိ ဒုက္ခံ ဗာဓကမေဝ၊ ဒုက္ခမေဝ ဗာဓကန္တိ ဧဝံ ဒွိဓာပိ ဗာဓကတ္တာဝဓာရဏေနာတိ အတ္ထော။ တံ ဝိနာ နာညတောတိ သတိပိ အဝသေသကိလေသအဝသေသာကုသလသာသဝကုသလမူလာဝသေသသာသဝကုသလဓမ္မာနံ ဒုက္ခဟေတုဘာဝေ န တဏှာယ ဝိနာ တေသံ ဒုက္ခဟေတုဘာဝေါ အတ္ထိ၊ တေဟိ ပန ဝိနာပိ တဏှာယ ဒုက္ခဟေတုဘာဝေါ အတ္ထိ ကုသလေဟိ ဝိနာ အကုသလေဟိ၊ ရူပါဝစရာဒီဟိ ဝိနာ ကာမာဝစရာဒီဟိ စ တဏှာယ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကတ္တာ။ တစ္ဆနိယျာနဘာဝတ္တာတိ ဒွိဓာပိ နိယမေန တစ္ဆော နိယျာနဘာဝေါ ဧတဿ၊ န မိစ္ဆာမဂ္ဂဿ ဝိယ ဝိပရီတတာယ၊ လောကိယမဂ္ဂဿ ဝိယ ဝါ အနေကန္တိကတာယ အတစ္ဆောတိ တစ္ဆနိယျာနဘာဝေါ၊ မဂ္ဂေါ။ တဿ ဘာဝေါ တစ္ဆနိယျာနဘာဝတ္တံ၊ တသ္မာ တစ္ဆနိယျာနဘာဝတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ ဒွိဓာပိ နိယမေန တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဣတိ တစ္ဆာဝိပလ္လာသာ’’တိအာဒိ။
သစ္စ-သဒ္ဒဿ ¶ သမ္ဘဝန္တာနံ အတ္ထာနံ ဥဒ္ဓရဏံ၊ သမ္ဘဝန္တေ ဝါ အတ္ထေ ဝတွာ အဓိပ္ပေတတ္ထဿ ဥဒ္ဓရဏံ အတ္ထုဒ္ဓါရော။ ဝိရတိသစ္စေတိ မုသာဝါဒဝိရတိယံ။ န ဟိ အညဝိရတီသု သစ္စ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှောတိ။ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ၊ မောဃမည’’န္တိ ဂဟိတာ ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိသစ္စံ။ ‘‘အမောသဓမ္မံ နိဗ္ဗာနံ ¶ ၊ တဒရိယာ သစ္စတော ဝိဒူ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၆၃) အမောသဓမ္မတ္တာ နိဗ္ဗာနံ ပရမတ္ထသစ္စံ ဝုတ္တံ။ တဿ ပန တံသမ္ပာပကဿ စ မဂ္ဂဿ ပဇာနနာ ပဋိဝေဓော အဝိဝါဒကာရဏန္တိ ဒွယမ္ပိ ‘‘ဧကဉှိ သစ္စံ န ဒုတိယမတ္ထိ၊ ယသ္မိံ ပဇာ နော ဝိဝဒေ ပဇာန’’န္တိ (သု။ နိ။ ၈၉၀၊ မဟာနိ။ ၁၁၉) မိဿာ ဂါထာယ သစ္စန္တိ ဝုတ္တံ။
နေတံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ အာဂစ္ဆေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ဧတေန ဇာတိအာဒီနံ ဒုက္ခအရိယသစ္စဘာဝေ အဝိပရီတတံ ဒဿေတိ၊ အညံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ အာဂစ္ဆေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ဣမိနာ ဒုက္ခအရိယသစ္စဘာဝဿ ဇာတိအာဒီသု နိယတတံ။ သစေပိ ကထဉ္စိ ကောစိ ဧဝံစိတ္တော အာဂစ္ဆေယျ၊ ပညာပနေ ပန သဟဓမ္မေန ပညာပနေ အတ္တနော ဝါဒဿ စ ပညာပနေ သမတ္ထော နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဟမေတံ…ပေ… ပညာပေဿာမီတိ အာဂစ္ဆေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇာတိအာဒီနံ အနညထတာ အညဿ စ တထာဘူတဿ အဘာဝေါယေဝေတ္ထ ဌာနာဘာဝေါ။ သစေပိ ကောစိ အာဂစ္ဆေယျ၊ အာဂစ္ဆတု၊ ဌာနံ ပန နတ္ထီတိ အယမေတ္ထ သုတ္တတ္ထော။ ဧသ နယော ဒုတိယသုတ္တေပိ။ တတ္ထ ပန သမ္ပတ္တတာ ပစ္စက္ခတာ စ ပဌမတာ၊ တံနိမိတ္တတာ ဒုတိယတာ၊ တဒုပသမတာ တတိယတာ၊ တံသမ္ပာပကတာ စတုတ္ထတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
နိဗ္ဗုတိကာမေန ပရိဇာနနာဒီဟိ အညံ ကိဉ္စိ ကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ နတ္ထိ၊ ဓမ္မဉာဏကိစ္စံ ဝါ ဣတော အညံ နတ္ထိ၊ ပရိညေယျာဒီနိ စ ဧတပ္ပရမာနေဝါတိ စတ္တာရေဝ ဝုတ္တာနိ။ တဏှာယ အာဒီနဝဒဿာဝီနံ ဝသေန ‘‘တဏှာဝတ္ထုအာဒီနံ ဧတံပရမတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ အာလယေ ပဉ္စကာမဂုဏသင်္ခါတေ၊ သကလဝတ္ထုကာမသင်္ခါတေ၊ ဘဝတ္တယသင်္ခါတေ ဝါ ဒုက္ခေ ဒေါသဒဿာဝီနံ ဝသေန ‘‘အာလယာဒီနံ ဧတံပရမတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။
သဟေတုကေန ဒုက္ခေနာတိ ဧတေန ဒုက္ခဿ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နတာဒဿနေန အတိသံဝေဂဝတ္ထုတံ ဒဿေတိ။
န ¶ ပဋိဝေဓဉာဏံ ဝိယ သကိဒေဝ ဗုဇ္ဈတိ၊ အထ ခေါ အနု အနု ဗုဇ္ဈနတော အနုဗောဓော၊ အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိအနုဂတော ဝါ ဗောဓော အနုဗောဓော။ န ဟိ သော ပစ္စက္ခတော ဗုဇ္ဈတိ၊ အနုဿဝါဒိဝသေန ပန ကပ္ပေတွာ ဂဏှာတီတိ။ ကိစ္စတောတိ ပရိဇာနနာဒိတော။ တံကိစ္စကရဏေနေဝ ဟိ တာနိ တဿ ပါကဋာနိ။ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာယ ဟိ သင်္ခါရေဟိ ပတိလီယမာနမာနသဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ မဂ္ဂဉာဏံ ဝိသင်္ခါရံ ဒုက္ခနိဿရဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ¶ ဒုက္ခံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ ဒုက္ခဂတဉ္စ တဏှံ ပဇဟတိ၊ နိရောဓဉ္စ ဖုသတိ အာဒိစ္စော ဝိယ ပဘာယ၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီဟိ သဟ ဥပ္ပန္နံ တံ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ၊ န စ သင်္ခါရေ အမုဉ္စိတွာ ပဝတ္တမာနေန ဉာဏေန ဧတံ သဗ္ဗံ သက္ကာ ကာတုံ နိမိတ္တပဝတ္တေဟိ အဝုဋ္ဌိတတ္တာ၊ တသ္မာ ဧတာနိ ကိစ္စာနိ ကရောန္တံ တံ ဉာဏံ ဒုက္ခာဒီနိ ဝိဘာဝေတိ တတ္ထ သမ္မောဟနိဝတ္တနေနာတိ ‘‘စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတီတိ ကာလန္တရဒဿနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ စေ? န၊ ‘‘ယော နု ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဒုက္ခံ ပဿတိ၊ ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၀) ဧကဒဿိနော အညတ္တယဒဿိတာဝိစာရဏာယ တဿာ သာဓနတ္ထံ ဂဝံပတိတ္ထေရေန ဣမဿ သုတ္တဿ အာဟရိတတ္တာ ပစ္စေကဉ္စ သစ္စေသု ဒိဿမာနေသု အညတ္တယဒဿနဿ ယောဇိတတ္တာ။ အညထာ အနုပုဗ္ဗာဘိသမယေ ပုရိမဒိဋ္ဌဿ ပစ္ဆာ အဒဿနတော သမုဒယာဒိဒဿိနော ဒုက္ခာဒိဒဿနတာ န ယောဇေတဗ္ဗာ သိယာတိ။ သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇမတ္တဒဿနတော သက္ကာယဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနံ နိဝါရေတိ။ ‘‘လောကသမုဒယံ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတော ယာ လောကေ နတ္ထိတာ၊ သာ န ဟောတီ’’တိ ဝစနတော သမုဒယဒဿနံ ဟေတုဖလပ္ပဗန္ဓာဝိစ္ဆေဒဒဿနဝသေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနံ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘လောကနိရောဓံ ခေါ…ပေ… ပဿတော ယာ လောကေ အတ္ထိတာ၊ သာ န ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅) ဝစနတော နိရောဓဒဿနံ ဟေတုနိရောဓာ ဖလနိရောဓဒဿနဝသေန သဿတဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနံ နိဝါရေတိ။ အတ္တကာရဿ ပစ္စက္ခဒဿနတော မဂ္ဂဒဿနေန ‘‘နတ္ထိ အတ္တကာရေ၊ နတ္ထိ ပရကာရေ၊ နတ္ထိ ပုရိသကာရေ’’တိအာဒိကံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈) အကိရိယဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနံ ပဇဟတိ။ ‘‘နတ္ထိ ဟေတု၊ နတ္ထိ ပစ္စယော သတ္တာနံ သံကိလေသာယ၊ အဟေတူ အပ္ပစ္စယာ သတ္တာ သံကိလိဿန္တိ။ နတ္ထိ ဟေတု…ပေ… ဝိသုဒ္ဓိယာ၊ အဟေတူ အပ္ပစ္စယာ သတ္တာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိအာဒိကာ အဟေတုကဒိဋ္ဌိ စ ဣဓ အကိရိယဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သာပိ ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဒဿနေန ပဟီယတီတိ။
ဒုက္ခဉာဏံ ¶ သမုဒယဖလဿ ဒုက္ခဿ အဓုဝါဒိဘာဝံ ပဿတီတိ ဖလေ ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘ဣဿရော လောကံ ပဝတ္တေတိ နိဝတ္တေတိ စာ’’တိ ဣဿရကာရဏိနော ဝဒန္တိ၊ ပဓာနတော အာဝိ ဘဝတိ၊ တတ္ထေဝ စ ပတိလီယတီတိ ပဓာနကာရဏိနော။ ‘‘ကာလဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ နိဝတ္တတိ စာ’’တိ ကာလဝါဒိနော။ ‘‘သဘာဝေနေဝ သမ္ဘောတိ ဝိဘောတိ စာ’’တိ သဘာဝဝါဒိနော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဏူဟိ လောကော ပဝတ္တတိ၊ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေကတဟေတူတိ ဧဝမာဒိ အကာရဏပရိဂ္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ရာမုဒကာဠာရာဒီနံ ဝိယ အရူပလောကေ၊ နိဂဏ္ဌာဒီနံ ဝိယ လောကထုပိကာယ အပဝဂ္ဂေါ မောက္ခောတိ ဂဟဏံ ¶ ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဓာနဿ အပ္ပဝတ္တိ၊ ဂုဏဝိယုတ္တဿ အတ္တနော သကတ္တနိ အဝဋ္ဌာနံ၊ ဗြဟ္မုနာ သလောကတာ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ဧဝမာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဂုဏဝိယုတ္တဿာတိ ဗုဒ္ဓိသုခဒုက္ခဣစ္ဆာဒေါသပယတ္တဓမ္မာဓမ္မသင်္ခါရေဟိ နဝဟိ အတ္တဂုဏေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တဿာတိ ကဏာဒဘက္ခဝါဒေါ။ ဣန္ဒြိယတပ္ပနပုတ္တမုခဒဿနာဒီဟိ ဝိနာ အပဝဂ္ဂေါ နတ္ထီတိ ဂဟေတွာ တထာပဝတ္တနံ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါ။
အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု ဒွါဒသသု အာယတနေသု ကာမဘဝဝိဘဝတဏှာဝသေန ဒွါဒသ တိကာ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ။ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ဝါ အာဂတနယေန ကာလဝိဘာဂံ အနာမသိတွာ ဝုတ္တာနိ။ ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒါဒယော ဗောဓိပက္ခိယာ ကိစ္စနာနတ္တေန ဝုတ္တာ၊ အတ္ထတော ဧကတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိမုခေန တတ္ထ အန္တောဂဓာ။ တယော နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒယောတိ လောကိယက္ခဏေ အလောဘမေတ္တာကရုဏာသမ္ပယောဂဝသေန ဘိန္နာ မဂ္ဂက္ခဏေ လောဘဗျာပါဒဝိဟိံသာသမုစ္ဆေဒဝသေန တယောတိ ဧကောပိ ဝုတ္တော။ ဧသ နယော သမ္မာဝါစာဒီသု။ အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိတာနံ ပန ဘာဝေ သမ္မာအာဇီဝသမ္ဘဝတော တေန တေသံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘဝန္တရေပိ ဇီဝိတဟေတုပိ အရိယေဟိ အဝီတိက္ကမနီယတ္တာ အရိယကန္တာနံ သမ္မာဝါစာဒိသီလာနံ ဂဟဏေန ယေန သဒ္ဓါဟတ္ထေန တာနိ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနိ၊ သော သဒ္ဓါဟတ္ထော ဂဟိတောယေဝ ဟောတီတိ တတော အနညာနိ သဒ္ဓိန္ဒြိယသဒ္ဓါဗလာနိ တတ္ထ အန္တောဂဓာနိ ဟောန္တိ။ တေသံ အတ္ထိတာယာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယသဒ္ဓါဗလဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒါနံ အတ္ထိတာယ သီလဿ အတ္ထိဘာဝတော တိဝိဓေနပိ သီလေန တေ တယောပိ ဂဟိတာတိ တတ္ထ အန္တောဂဓာ။ စိတ္တသမာဓီတိ စိတ္တိဒ္ဓိပါဒံ ဝဒတိ။ ‘‘စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၁၉၂) ဟိ စိတ္တမုခေန သမာဓိ ¶ ဝုတ္တောတိ သမာဓိမုခေန စိတ္တမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ စိတ္တိဒ္ဓိပါဒဘာဝနာယ ပန သမာဓိပိ အဓိမတ္တော ဟောတီတိ ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒါဒိဝစနံ ဝိယ စိတ္တိဒ္ဓိပါဒဝစနံ အဝတွာ ဣဓ ‘‘စိတ္တသမာဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတိ၊ ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတိ၊ သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၆၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၁၁။၁၂) ဝစနတော သမာဓိဥပကာရာ ပီတိပဿဒ္ဓိယော၊ တသ္မာ သမာဓိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ၊ ဥပေက္ခာ ပန သမာဓိဥပကာရကတော တံသဒိသကိစ္စတော စ၊ တသ္မာ သမ္မာသမာဓိဝသေန ဧတေသံ အန္တောဂဓတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဘာရော ဝိယ ဝိဃာတကတ္တာ။ ဒုဗ္ဘိက္ခမိဝ ဗာဓကတ္တာ။ ‘‘နိဗ္ဗာနပရမံ သုခ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၁၅၊ ၂၁၇၊ ဓ။ ပ။ ၂၀၃၊ ၂၀၄) သုခဘာဝတော ¶ သုဘိက္ခမိဝ။ အနိဋ္ဌဘာဝတော သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယတော စ ဒုက္ခံ ဝေရီဝိသရုက္ခဘယဩရိမတီရူပမံ။
တထတ္ထေနာတိ တထသဘာဝေန၊ ပရိညေယျဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဧတေန အရိယသစ္စဒွယံ သိယာ ဒုက္ခံ၊ န အရိယသစ္စံ၊ သိယာ အရိယသစ္စံ၊ န ဒုက္ခန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ အရိယသစ္စ-သဒ္ဒပရာ ဟိ ဒုက္ခာဒိသဒ္ဒါ ပရိညေယျာဒိဘာဝံ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ အရိယသစ္စ-သဒ္ဒါနပေက္ခံ ဒုက္ခ-သဒ္ဒံ သန္ဓာယ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တသာမညဖလဓမ္မာနံ အာဒိပဒသင်္ဂဟော ဝုတ္တော၊ တဒပေက္ခံ သန္ဓာယ စတုတ္ထပဒသင်္ဂဟော။ သမုဒယာဒီသု အဝသေသကိလေသာဒယော သမုဒယော၊ န အရိယသစ္စံ၊ သင်္ခါရနိရောဓော နိရောဓသမာပတ္တိ စ နိရောဓော၊ န အရိယသစ္စံ၊ အရိယမဂ္ဂတော အညာနိ မဂ္ဂင်္ဂါနိ မဂ္ဂေါ၊ န အရိယသစ္စန္တိ ဣမိနာ နယေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဒုက္ခံ ဝေဒနီယမ္ပိ သန္တံ ဝေဒကရဟိတံ၊ ကေဝလံ ပန တသ္မိံ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဝတ္တမာနေ ဒုက္ခံ ဝေဒေတီတိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဣတရေသုပိ။
ကိရိယာဝ ဝိဇ္ဇတီတိ သမုဒယမေဝ ဝဒတိ၊ တဿ ဝါ ဒုက္ခပစ္စယဘာဝံ။ မဂ္ဂေါ အတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မဂ္ဂမတ္ထီ’’တိ ဩကာရဿ အဘာဝေါ ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဂမကောတိ ဂန္တာ။ သာသဝတာ အသုဘတာတိ ကတွာ နိရောဓမဂ္ဂါ သုဘာ ဧဝ။ ဒုက္ခာဒီနံ ပရိယာယေန သမုဒယာဒိဘာဝေါ စ အတ္ထိ၊ န ပန နိရောဓဘာဝေါ၊ နိရောဓဿ ဝါ ဒုက္ခာဒိဘာဝေါတိ န အညမညသမင်္ဂိတာတိ အာဟ ‘‘နိရောဓသုညာနိ ဝါ’’တိအာဒိ။ သမုဒယေ ဒုက္ခဿာဘာဝတောတိ ပေါနောဗ္ဘဝိကာယ တဏှာယ ပုနဗ္ဘဝဿ အဘာဝတော။ ယထာ ဝါ ပကတိဝါဒီနံ ဝိကာရာဝိဘာဝတော ပုဗ္ဗေ ပဋိပ္ပလီနာ စ ပကတိဘာဝေနေဝ တိဋ္ဌန္တိ၊ န ဧဝံ ¶ သမုဒယသမ္ပယုတ္တမ္ပိ ဒုက္ခံ သမုဒယဘာဝေန တိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘သမုဒယေ ဒုက္ခဿာဘာဝတော’’တိ။ ယထာ အဝိဘတ္တေဟိ ဝိကာရေဟိ မဟန္တာ ဝိသေသိန္ဒြိယဘူတဝိသေသေဟိ ပကတိဘာဝေနေဝ ဌိတေဟိ ပကတိ သဂဗ္ဘာ ပကတိဝါဒီနံ၊ ဧဝံ န ဖလေန သဂဗ္ဘော ဟေတူတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခသမုဒယာနံ နိရောဓမဂ္ဂါနဉ္စ အသမဝါယာတိ ဧတံ ဝိဝရန္တော အာဟ ‘‘န ဟေတုသမဝေတံ ဟေတုဖလ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣဓ တန္တူသု ပဋော၊ ကပါလေသု ဃဋော၊ ဗိရဏေသု ကဋော၊ ဒွီသု အဏူသု ဒွိအဏုကန္တိအာဒိနာ ဣဓ ဗုဒ္ဓိဝေါဟာရဇနကော အဝိသုံ သိဒ္ဓါနံ သမ္ဗန္ဓော သမဝါယော၊ တေန သမဝါယေန ကာရဏေသု ဒွီသု အဏူသု ဒွိအဏုကံ ဖလံ သမဝေတံ ဧကီဘူတမိဝ သမ္ဗန္ဓံ၊ တီသု အဏူသု တိအဏုကန္တိ ဧဝံ မဟာပထဝိမဟာဥဒကမဟာအဂ္ဂိမဟာဝါတက္ခန္ဓပရိယန္တံ ဖလံ အတ္တနော ကာရဏေသု သမဝေတန္တိ သမဝါယဝါဒိနော ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ပန ဝဒန္တေဟိ အပရိမာဏေသု ကာရဏေသု မဟာပရိမာဏံ ¶ ဧကံ ဖလံ သမဝေတံ အတ္တနော အန္တောဂဓေဟိ ကာရဏေဟိ သဂဗ္ဘံ အသုညန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓ သမဝါယာဘာဝါ ဖလေ ဟေတု နတ္ထီတိ ဟေတုသုညံ ဖလန္တိ အတ္ထော။
ပဝတ္တိဘာဝတောတိ သံသာရဿ ပဝတ္တိဘာဝတော။ စတုအာဟာရဘေဒတောတိ ဣမိနာ စတ္တာရော အာဟာရဘေဒေ တေဟိ ဘိန္နေ တပ္ပစ္စယဓမ္မဘေဒေ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ရူပါဘိနန္ဒနာဒိဘေဒေါ ရူပါဒိခန္ဓဝသေန၊ အာရမ္မဏဝသေန ဝါ။ ဥပါဒါနေဟိ ဥပါဒီယတီတိ ဥပါဒိ၊ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ။ နိဗ္ဗာနဉ္စ တံနိဿရဏဘူတံ တဿ ဝူပသမော တံသန္တီတိ ကတွာ တဿ ယာဝ ပစ္ဆိမံ စိတ္တံ၊ တာဝ သေသတံ၊ တတော ပရဉ္စ အနဝသေသတံ ဥပါဒါယ ‘‘သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတူ’’တိ ဒွိဓာ ဝေါဟရီယတီတိ။ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ဝိပဿနာ၊ ဣတရေ သမထော’’တိ ဝဒန္တိ။ သီလမ္ပိ ဟိ သမထဿ ဥပကာရကတ္တာ သမထဂ္ဂဟဏေန ဂယှတီတိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ ယာနဒွယဝသေန လဒ္ဓါ မဂ္ဂေါ သမထော ဝိပဿနာတိ အာဂမနဝသေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သပ္ပဒေသတ္တာတိ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧကဒေသတ္တာတိ အတ္ထော။ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဟိ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရသီလာဒိသင်္ဂါဟကာ၊ အရိယမဂ္ဂေါ လောကုတ္တရောယေဝါတိ တဒေကဒေသော ဟောတိ။
ဩနတသဟာယော ဝိယ ဝါယာမော ပဂ္ဂဟကိစ္စသာမညတော။ အံသကူဋံ ဒတွာ ဌိတသဟာယော ဝိယ သတိ အပိလာပနဝသေန နိစ္စလဘာဝကရဏသာမညတော။ သဇာတိတောတိ သဝိတက္ကသဝိစာရာဒိဘေဒေသု သမာနာယ သမာဓိဇာတိယာတိ ¶ အတ္ထော။ ကိရိယတောတိ သမာဓိအနုရူပကိရိယတော။ တတော ဧဝ ဟိ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ သမာဓိနိမိတ္တာ၊ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ သမာဓိပရိက္ခာရာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) သတိဝါယာမာနံ သမာဓိဿ နိမိတ္တပရိက္ခာရဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ။
အာကောဋေန္တေန ဝိယာတိ ‘‘အနိစ္စံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ပညာသဒိသေန ကိစ္စေန သမန္တတော အာကောဋေန္တေန ဝိယ ‘‘အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန၊ ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ ပရိဝတ္တန္တေန ဝိယ စ အာဒါယ ဦဟိတွာ ဒိန္နမေဝ ပညာ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဒွိန္နံ သမာနကာလတ္တေပိ ပစ္စယဘာဝေန သင်္ကပ္ပဿ ပုရိမကာလဿ ဝိယ နိဒ္ဒေသော ကတော။ သဇာတိတောတိ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု သမာနာယ ပညာဇာတိယာ။ ကိရိယတောတိ ဧတ္ထ ပညာသဒိသကိစ္စံ ကိရိယာတိ ဝုတ္တံ၊ ပုဗ္ဗေ ပန သမာဓိဥပကာရကံ တဒနုရူပံ ကိစ္စန္တိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိညေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၄၆) ဝစနတော ¶ စတ္တာရိပိ အဘိမုခံ ပစ္စက္ခတော ဉာတဗ္ဗာနိ၊ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဝါ ဉာဏေန ဉာတဗ္ဗာနီတိ အဘိညေယျာနိ။
ဒုရဘိသမ္ဘဝတရန္တိ အဘိသမ္ဘဝိတုံ သာဓေတုံ အသက္ကုဏေယျတရံ၊ သတ္တိဝိဃာတေန ဒုရဓိဂမန္တိ အတ္ထော။ ဗာဓကပဘဝသန္တိနိယျာနလက္ခဏေဟိ ဝဝတ္ထာနံ သလက္ခဏဝဝတ္ထာနံ။ ဒုရဝဂါဟတ္ထေန ဂမ္ဘီရတ္တာတိ ဩဠာရိကာ ဒုက္ခသမုဒယာ။ တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ ဟိ ဒုက္ခံ အာဟာရာဒီသု စ အဘိလာသော ပါကဋော၊ ပီဠနာဒိအာယူဟနာဒိဝသေန ပန ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဣဒမဿ ကာရဏ’’န္တိ ယာထာဝတော ဩဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဂမ္ဘီရာ၊ သဏှသုခုမဓမ္မတ္တာ နိရောဓမဂ္ဂါ သဘာဝတော ဧဝ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဒုရဝဂါဟာ၊ တေနေဝ ဥပ္ပန္နေ မဂ္ဂေ နတ္ထိ နိရောဓမဂ္ဂါနံ ယာထာဝတော အနဝဂါဟောတိ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ မဂ္ဂေန အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ တဿ ဖလန္တိ အပဒိဿတီတိ အာဟ ‘‘ဖလာပဒေသတော’’တိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၉)။ မဂ္ဂေါပိ နိရောဓဿ သမ္ပာပကဘာဝတော ဟေတူတိ အပဒိဿတီတိ အာဟ ‘‘ဟေတုအပဒေသတော’’တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၉)။ ဣတိ ဝိဇညာတိ ဣတိ-သဒ္ဒေန ဝိဇာနနက္ကမံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ပကာရေဟီတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝိဇာနနကာရဏဘူတေ နယေ။
ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁။ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသော
ဇာတိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၀။ တတ္ထ ¶ …ပေ… အယံ မာတိကာတိ နိဒ္ဒေသဝါရအာဒိမှိ ဝုတ္တေ ဇာတိအာဒိနိဒ္ဒေသေ တေသံ ဇာတိအာဒီနံ နိဒ္ဒေသဝသေန ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ ကထနတ္ထာယ၊ တေသု ဝါ ဇာတိအာဒီသု တေသဉ္စ ဒုက္ခဋ္ဌေ ဝေဒိတဗ္ဗေ ဇာတိအာဒီနံ နိဒ္ဒေသဝသေန ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ ကထနတ္ထာယ ဒုက္ခဒုက္ခန္တိအာဒိကာ ဒုက္ခမာတိကာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တတ္ထာတိ တသ္မိံ နိဒ္ဒေသဝါရေ။ ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ…ပေ… သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ အယံ ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ ကထနတ္ထာယ မာတိကာတိ ယထာဒဿိတဿ ဇာတိအာဒိနိဒ္ဒေသဿ မာတိကာဘာဝံ ¶ ဒီပေတိ။ တံ ဒီပေတွာ ပုန ယသ္မိံ ပဒဒွယေ ဌတွာ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ကထေတဗ္ဗံ၊ တဿ နိဒ္ဓါရဏတ္ထံ သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ သင်္ကဍ္ဎေန္တော အာဟ ‘‘ဣဒဉှိ ဒုက္ခံ နာမာ’’တိအာဒိ။
သဘာဝတောတိ ဒုက္ခဝေဒယိတသဘာဝတော။ နာမတောတိ တေနေဝ သဘာဝေန လဒ္ဓနာမတော။ တေန န အညေန ပရိယာယေန ဣဒံ ဒုက္ခံ နာမ၊ အထ ခေါ ဒုက္ခတ္တာယေဝါတိ သဘာဝေန နာမံ ဝိသေသေတိ။ အထ ဝါ နာမတောတိ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တတာယ လဒ္ဓနာမတော။ ယထာ အညေ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တော ဓမ္မာ န သဘာဝတော ဒုက္ခာ၊ န ဧဝံ ဣဒံ၊ အထ ခေါ သဘာဝတော ဒုက္ခာ၊ ဘူတမေဝေဒံ ဒုက္ခန္တိ ပုရိမေန ဒုက္ခ-သဒ္ဒေန ပစ္ဆိမံ ဝိသေသေတိ။ ဝိပရိဏာမဝန္တတာယ သုခံ အနိဋ္ဌမေဝ ဟောတီတိ ဒုက္ခံ နာမ ဇာတံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုတော’’တိ။ ကဏ္ဏသူလာဒီဟိ အဘိဘူတဿ နိတ္ထုနနာဒီဟိ ဒုက္ခာဘိဘူတတာယ ဝိညာယမာနာယပိ ကိံ တဝ ရုဇ္ဇတီတိ ပုစ္ဆိတွာဝ ကဏ္ဏသူလာဒိဒုက္ခံ ဇာနိတဗ္ဗံ ဟောတီတိ ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခတာ တဿ ဝုတ္တာ။ ဥပက္ကမဿ စ ပါကဋဘာဝတောတိ ကာရဏာဝသေန ဒုက္ခဝိသေသဿ ပါကဋဘာဝံ ဒဿေတိ။
သဘာဝံ မုဉ္စိတွာ ပကာရန္တရေန ဒုက္ခန္တိ ဝုစ္စမာနံ ပရိယာယဒုက္ခံ။ ကထေတဗ္ဗတ္တာ ပဋိညာတံ ယထာ ကထေတဗ္ဗံ၊ တံပကာရဒဿနတ္ထံ ‘‘အရိယသစ္စဉ္စ နာမေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သင်္ခေပေါ သာမညံ၊ သာမညဉ္စ ဝိသေသေ အန္တောကရိတွာ ပဝတ္တတီတိ တတ္ထ ဥဘယထာပိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသေသော ဇာတိအာဒိကော၊ ဝိသေသော စ ဝိသေသန္တရနိဝတ္တကောတိ ဇာတိအာဒီသု ဇရာဒီနံ သင်္ခိပနံ န သက္ကာ ကာတုန္တိ တတ္ထ ဝိတ္ထာရေနေဝ ကထေတဗ္ဗံ။
၁၉၁။ ‘‘အပရဿ ¶ အပရဿာ’’တိ ဒီပနံ အပရတ္ထဒီပနံ။ သာမိအတ္ထေပိ ဟိ အပရတ္ထ-သဒ္ဒေါ သိဇ္ဈတီတိ။ တေသံ တေသန္တိ ဝါ သာမိဝသေန ဝုတ္တံ အတ္ထံ ဘုမ္မဝသေန ဝတ္တုကာမတာယ အာဟ ‘‘အပရတ္ထဒီပန’’န္တိ၊ အပရသ္မိံ အပရသ္မိံ ဒီပနန္တိ အတ္ထော။ အပရဿ အပရဿ ဝါ ဇာတိသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဒီပနံ အပရတ္ထဒီပနံ။ ပဉ္စဂတိဝသေန ဧကေကာယပိ ဂတိယာ ခတ္တိယာဒိဘုမ္မဒေဝါဒိဟတ္ထိအာဒိဇာတိဝသေန စာတိ ဂတိဇာတိဝသေန။
တိဏာကာရော တိဏဇာတိ၊ သော စ ဥပါဒါပညတ္တီတိ ‘‘ပညတ္တိယ’’န္တိ အာဟ။ တဒုပါဒါယာတိ တံ ပဌမံ ဝိညာဏံ ဥပါဒါယ အယံ ဇာတိ၊ နာဿ ကုတောစိ နိဂ္ဂမနံ ဥပါဒါယ။ ယသ္မာ စ ဧဝံ၊ တသ္မာ သာဝဿ ဇာတိ ပဌမဝိညာဏသင်္ခါတာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တဒုပါဒါယ သဇာတောတိ ဝုစ္စတီတိ ¶ သာဝဿ ဇာတိ ပဌမဝိညာဏသင်္ခါတာတိ အတ္ထော။ ဝိညာဏမုခေန စ ပဉ္စပိ ခန္ဓာ ဝုတ္တာ ဟောန္တီတိ ‘‘ပဋိသန္ဓိယ’’န္တိ အာဟ။ အရိယဘာဝကရဏတ္တာ အရိယသီလန္တိ ပါတိမောက္ခသံဝရော ဝုစ္စတိ။ ဇာတိအာဒီနိပိ လက္ခဏာနိ ဓမ္မာနံ အာကာရဝိကာရာတိ ကတွာ သဟုပ္ပာဒကာ သဟဝိကာရကာတိ ဝုတ္တာ။ ဇာယနဋ္ဌေနာတိအာဒိ အာယတနဝသေန ယောနိဝသေန စ ဒွီဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ ဇာတိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ပုရိမနယေ ပန ဧကေကေနေဝ ပဒေန သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ ဇာတိ ဒဿိတာတိ အယံ ဝိသေသော။ ကေစိ ပန ‘‘ပုရိမနယေ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော၊ ပစ္ဆိမနယေ ဘာဝနိဒ္ဒေသော ကတော’’တိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ဇာတီ’’တိ ပန ကတ္တရိ သာမိနိဒ္ဒေသဿ ကတတ္တာ ဥဘယတ္ထာပိ ဘာဝနိဒ္ဒေသောဝ ယုတ္တော။ သမ္ပုဏ္ဏာ ဇာတိ သဉ္ဇာတိ။ ပါကဋာ နိဗ္ဗတ္တိ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ။ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာနံ…ပေ… အဘိနိဗ္ဗတ္တီ’’တိ သတ္တဝသေန ပဝတ္တတ္တာ သမ္မုတိကထာ။
တတြ တတြာတိ ဧကစတုဝေါကာရဘဝေသု ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ၊ သေသေ ရူပဓာတုယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ပဉ္စန္နံ၊ ကာမဓာတုယံ ဝိကလာဝိကလိန္ဒြိယာနံ ဝသေန သတ္တန္နံ နဝန္နံ ဒသန္နံ ပုန ဒသန္နံ ဧကာဒသန္နဉ္စ အာယတနာနံ ဝသေန သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကဘဝပရိယာပန္နဿ ခန္ဓသန္တာနဿ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိဘူတာ ပဋိသန္ဓိက္ခန္ဓာတိ အာဟ ‘‘ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏာ’’တိ။ တမေဝ သန္တာနံ နိယျာတေန္တံ ဝိယ ‘‘ဟန္ဒ ဂဏှထာ’’တိ ပဋိစ္ဆာပေန္တံ ဝိယ ပဝတ္တတီတိ နိယျာတနရသာ။ သန္တတိယာ ဧဝ ဥမ္မုဇ္ဇနံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ဥမ္မုဇ္ဇနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဒုက္ခရာသိဿ ဝိစိတ္တတာ ဒုက္ခဝိစိတ္တတာ၊ ဒုက္ခဝိသေသာ ဝါ တဒဝယဝါ၊ တံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတိ ဖလတီတိ ဒုက္ခဝိစိတ္တတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
ပရိယာယနိပ္ပရိယာယဒုက္ခေသု ¶ ယံ ဒုက္ခံ ဇာတိ ဟောတိ၊ တံ ဒုက္ခဘာဝေါယေဝ တဿာ ဒုက္ခဋ္ဌော။ ယဒိ အက္ခာနေန ပါပုဏိတဗ္ဗံ သိယာ၊ ဘဂဝါ အာစိက္ခေယျ။ ဘဂဝတာပိ –
‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကတမော နု ခေါ မဟန္တတရော? ယော စာယံ မယာ ပရိတ္တော ပါဏိမတ္တော ပါသာဏော ဂဟိတော၊ ယော စ ဟိမဝါ ပဗ္ဗတရာဇာတိ။ အပ္ပမ…ပေ… ဂဟိတော၊ ဟိမဝန္တံ ပဗ္ဗတရာဇာနံ ဥပနိဓာယ သင်္ခမ္ပိ န ဥပေတိ၊ ကလဘာဂမ္ပိ န ဥပေတိ၊ ဥပနိဓမ္ပိ န ဥပေတိ။ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယံ သော ပုရိသော တီဟိ သတ္တိသတေဟိ ဟညမာနော ¶ တတောနိဒါနံ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ တံ နေရယိကဿ ဒုက္ခဿ ဥပနိဓာယ သင်္ခမ္ပိ…ပေ… ဥပနိဓမ္ပိ န ဥပေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀) –
ဥပမာဝသေန ပကာသိတံ အာပါယိကဒုက္ခံ။ သုခုပ္ပတ္တိကာရဏာနိ သုစီနိ ဥပ္ပလာဒီနီတိ ကတွာ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိနိဝါရဏေန ဇာတိယာ ဒုက္ခဝတ္ထုဘာဝံ ဒဿေတိ ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိနာ။ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိကာရဏေ နိဗ္ဗတ္တနေန ဂဗ္ဘပရိဟရဏူပက္ကမေန ဝိနာ မာတုကုစ္ဆိသမ္ဘဝမေဝ ဒုက္ခံ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကံ အညာနပေက္ခတ္တာ၊ ဥပက္ကမနိဗ္ဗတ္တံ ပန ပရိဟရဏမူလကံ ဩက္ကန္တိမတ္တာနပေက္ခတ္တာ။ အယမေတေသံ ဝိသေသော။
အတ္တနော အဘိမုခံ ကဍ္ဎနံ အာကဍ္ဎနံ၊ ပရိတော သဗ္ဗတောဘာဂေန ကဍ္ဎနံ ပရိကဍ္ဎနံ။ အဓော ဓုနနံ ဩဓုနနံ၊ တိရိယံ၊ သဗ္ဗတော ဝါ ဓုနနံ နိဓုနနံ။ တစ္ဆေတွာ ခါရပက္ခိပနံ ခါရာပဋိစ္ဆကံ။
သကလသရီရနှာပနံ နှာပနံ၊ ဧကဒေသဓောဝနံ ဓောဝနံ၊ သူရိယာဘိမုခပဝတ္တနေန အာတာပနံ၊ ပဉ္စဂ္ဂိတာပေန ပရိတာပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗောယေဝ ဝါ တာပေါ ဒွိဓာပိ ဝုတ္တော။
ကုဟိံ နု ပတိဋ္ဌံ လဘေထ၊ ဇာတိယာ ဝိနာ န တဿ ဒုက္ခဿ ပတိဋ္ဌာနံ အတ္ထီတိ အတ္ထော၊ ဇာတိယာ ဝါ ဝိနာ သော သတ္တော ကုဟိံ နု ပတိဋ္ဌံ၊ ကတ္ထ နု ပတိဋ္ဌန္တော တံ ဒုက္ခံ လဘေထာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ တိရစ္ဆာနေသု ကထံ ဒုက္ခံ ဘဝေယျ တဟိံ တိရစ္ဆာနေသု ဇာတိံ ဝိနာ။ န စဿာတိ န စေ အဿ။ နနု နေဝတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော၊ နနု အာဟာတိ ဝါ။ ယဒတောတိ ယသ္မာ နေဝတ္ထိ၊ တသ္မာ အာဟာတိ အတ္ထော။
ဇရာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၂။ ဇီရဏမေဝ ¶ ဇီရဏတာ၊ ဇီရဏဿ ဝါ အာကာရော တာ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော။
ယထာပုရေ အသလ္လက္ခေန္တေတိ ဂါရဝကရဏဥပဋ္ဌာနာဒီနိ အသလ္လက္ခေန္တေ တံနိမိတ္တံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
သတာဒီနန္တိ ¶ သတိသုတဝီရိယပညာဒီနံ ဝိပ္ပဝါသနိမိတ္တံ အတ္တနာ အပသာဒေတဗ္ဗေဟိပိ အတ္တနော ပုတ္တဒါရေဟိ အပသာဒနီယတော။ အဝသဝတ္တင်္ဂပစ္စင်္ဂတာယ သုစိအသုစိအာဒိဝိစာရဏဝိရဟေန စ ဗာလကုမာရကကာလော ဝိယ ဇိဏ္ဏကာလော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဘိယျော ဗာလတ္တပ္ပတ္တိယာ’’တိ။
မရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၃။ ‘‘ကာလဿ အန္တကဿ ကိရိယာ’’တိ ယာ လောကေ ဝုစ္စတိ၊ သာ စုတိ၊ မရဏန္တိ အတ္ထော။ စဝနကာလောယေဝ ဝါ အနတိက္ကမနီယတ္တာ ဝိသေသေန ကာလောတိ ဝုတ္တော၊ တဿ ကိရိယာ စုတိက္ခန္ဓာနံ ဘေဒပ္ပတ္တိယေဝ။ မစ္စု မရဏန္တိ ဧတ္ထာပိ သမာသံ အကတွာ ယော မစ္စု ဝုစ္စတိ ဘေဒေါ၊ ယဉ္စ မရဏံ ပါဏစာဂေါ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ မရဏန္တိ ဝိသုံ သမ္ဗန္ဓော န န ယုဇ္ဇတိ။
ယဿ ခန္ဓဘေဒဿ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘တိဿော မတော၊ ဖုဿော မတော’’တိ ဝေါဟာရော ဟောတိ၊ သော ခန္ဓပ္ပဗန္ဓဿ အနုပစ္ဆိန္နတာယ ‘‘သမ္မုတိမရဏ’’န္တိ ဝုတ္တော၊ ပဗန္ဓသမုစ္ဆေဒေါ စ ‘‘သမုစ္ဆေဒမရဏ’’န္တိ။ မရဏမ္ပိ ဒုက္ခန္တိ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ဒုက္ခသစ္စကထာ ဝဋ္ဋကထာတိ ကတွာ ‘‘သမ္မုတိမရဏံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ အာဟ။ တဿေဝ နာမန္တိ တဗ္ဘာဝတော တဒေကဒေသဘာဝတော စ မရဏ-သဒ္ဒဗဟုတ္တေ အသမ္မောဟတ္ထံ ဝုတ္တံ။ စုတိလက္ခဏန္တိ ‘‘စဝနတာ’’တိ နိဒဿိတစဝနလက္ခဏမေဝ ဝဒတိ။ သမ္ပတ္တိဘဝခန္ဓေဟိ ဝိယောဇေတီတိ ဝိယောဂရသံ၊ ဝိယောဂကိရိယာဘူတတာယ ဝါ ‘‘ဝိယောဂရသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတ္တဿ ပုရိမဘဝတော ဝိပ္ပဝါသော ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝိပ္ပဝါသပစ္စုပဋ္ဌာနံ။
မရဏန္တိကာတိ မရဏဿ အာသန္နာ။ ယဒိ မရဏံ န ဘဝိဿတိ၊ ယထာဝုတ္တံ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ ဒုက္ခံ န ဘဝိဿတီတိ အာဟ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ ဒုက္ခာနံ ဝတ္ထုဘာဝေနာ’’တိ။
ပါပကမ္မာဒိနိမိတ္တန္တိ ¶ ပါပကမ္မနိမိတ္တံ ပါပဂတိနိမိတ္တဉ္စာတိ အတ္ထော၊ ကမ္မမ္ပိ ဝါ ဧတ္ထ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဥပပတ္တိနိမိတ္တဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော။ တဒုပဋ္ဌာနေပိ ဟိ ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏ’’န္တိအာဒိနာ အနပ္ပကံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဘဒ္ဒဿာတိ ကလျာဏကမ္မဿာတိ အတ္ထော။ အဝိသေသတောတိ ‘‘သဗ္ဗေသ’’န္တိ ဧတေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသန္တိ စ ယေသံ ကာယိကံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေယေဝ သဗ္ဗေ ဂဟိတာ ‘‘ဝိတုဇ္ဇမာနမမ္မာန’’န္တိ ဝိသေသိတတ္တာ။ သန္ဓီနံ ဗန္ဓနာနိ သန္ဓိဗန္ဓနာနိ ¶ ၊ တေသံ ဆေဒနေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒုက္ခံ ‘‘သန္ဓိဗန္ဓနစ္ဆေဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ဝါ ကာရဏတ္ထော၊ သန္ဓိဗန္ဓနစ္ဆေဒနမူလကန္တိ အတ္ထော။
အနယဗျသနာပါဒနံ ဝိယာတိ အနယဗျသနာပတ္တိ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဝါဠာဒီဟိ ကတေ ဟိ အနယဗျသနာပါဒနေ အန္တောဂဓာ အနယဗျသနာပတ္တိ ဧတ္ထ နိဒဿနန္တိ။
သောကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၄။ သုခကာရဏံ ဟိတံ၊ တဿ ဖလံ သုခံ။ ဉာတိက္ခယောတိ ဘောဂါဒီဟိ ဉာတီနံ ပရိဟာနိ မရဏဉ္စ။ အယံ ပန ဝိသေသောတိ ဘောဂဗျသနာဒိပဒတ္ထဝိသေသံ ရောဂဗျသနာဒီသု သမာသဝိသေသဉ္စ သန္ဓာယာဟ။ ဉာတိဘောဂါ ပညတ္တိမတ္တာ တဗ္ဗိနာသာဝါတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန အပရိနိပ္ဖန္နတံ သန္ဓာယ ‘‘အနိပ္ဖန္နာနီ’’တိ အာဟ။ အပရိနိပ္ဖန္နတံယေဝ ဟိ သန္ဓာယ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၄၇ အာဒယော) စ ‘‘ဒသ ရူပါနိ အနိပ္ဖန္နာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယဉှိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၉၇၅ ပကိဏ္ဏကကထာ) နိ ‘‘အပရိနိပ္ဖန္နာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ စ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗဿ နိရောဓသမာပတ္တိအာဒိကဿ နိပ္ဖန္နတာ ဝုတ္တာတိ အသဘာဝဓမ္မဿ စ နိပ္ဖန္နတာ၊ နိဗ္ဗာနဿေဝ အနိပ္ဖန္နတာတိ။
ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခဿ ဥပ္ပတ္တိဟေတုနာ’’တိ။ ဈာမန္တိ ဒဍ္ဎံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တလက္ခဏာဒိကာ ဒေါမနဿဝေဒနာ သောကောတိ တဿ ပုန လက္ခဏာဒယော န ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုံ၊ တထာပိ ဒေါမနဿဝိသေသတ္တာ သောကဿ စ ဝိသိဋ္ဌာ လက္ခဏာဒယော ဝတ္တဗ္ဗာတိ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိသာရရဟိတံ အန္တော ဧဝ သင်္ကုစိတံ စိန္တနံ၊ သုက္ခနံ ဝါ အန္တောနိဇ္ဈာနံ။ ပရိနိဇ္ဈာယနံ ဒဟနံ။ ဉာတိဗျသနာဒိအနုရူပံ သောစနံ အနုသောစနံ၊ တံ တံ ဝါ ဂုဏံ ဒေါသဉ္စ အနုဂန္တွာ သောစနံ တပ္ပနံ အနုသောစနံ။
ဇဝနက္ခဏေတိ ¶ မနောဒွါရဇဝနက္ခဏေ။ တထာ ဟိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္တကာ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာယဝိညာဏာဒိဝီထိယမ္ပိ ပန ဇဝနက္ခဏေ ဒေါမနဿဿ ပစ္စယော ဟောတိ ဧဝ။ တေနေဝ ‘‘ဇဝနက္ခဏေ စာ’’တိ အာဟ။ အညထာ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခာနံ ကာယဝတ္ထုကမနောဒွါရပ္ပဝတ္တာနမေဝ ပစ္စယောတိ ဂဏှေယျ တတ္ထ ဝိသေသေန ကာယိကစေတသိကသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိတော။
တုဇ္ဇတီတိ ¶ ‘‘တုဒတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဗျတ္တယဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပရိဒေဝနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၅။ အာဒေဝန္တိ ဧတေနာတိ အာဒေဝေါတိ အာဒေဝန-သဒ္ဒံ ကတွာ အဿုဝိမောစနာဒိဝိကာရံ အာပဇ္ဇန္တာနံ တဗ္ဗိကာရာပတ္တိယာ သော သဒ္ဒေါ ကရဏဘာဝေန ဝုတ္တောတိ။ ဝီဟိပလာပါဒယော ဝိယ တုစ္ဆံ ဝစနံ ပလာပေါ။ ဂုဏဒေါသေ ကိတ္တေတိ ဗောဓေတီတိ ဂုဏဒေါသကိတ္တနရသော လာလပ္ပ-သဒ္ဒေါ။ အတ္ထာနတ္ထေ ဟိရိယိတဗ္ဗဇနေ စ အဝိစာရေတွာ ပုဂ္ဂလဿ သမ္ဘမဘာဝေါ ဟုတွာ ပရိဒေဝန-သဒ္ဒေါ ဥပဋ္ဌာတီတိ ‘‘သမ္ဘမပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ ဝုတ္တော၊ သောကဝတ္ထုအဝိဃာတေန ဝါ သမ္ဘမော၊ န ဥတ္တာသသမ္ဘမော၊ သော စ ပရိဒေဝန-သဒ္ဒေန ပါကဋော ဟောတီတိ ပရိဒေဝေါ ‘‘သမ္ဘမပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ ဝုတ္တော။
သောကာဘိဘူတော ပရိဒေဝနနိမိတ္တံ မုဋ္ဌိပေါထနာဒီနိ ကရောတိ၊ ပရိဒေဝနနိမိတ္တမေဝ စ ဉာတိအဗ္ဘတ္ထင်္ဂမနာဒီနိ စိန္တေတီတိ ပရိဒေဝဿ ဒုက္ခဒေါမနဿာနံ ဝတ္ထုဘာဝေါ ဝုတ္တော။
ဘိယျောတိ ယေန ဝိနာ န ဟောတိ၊ တတော ပရိဒေဝသမုဋ္ဌာပကဒေါမနဿတော၊ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒုက္ခတော ဝါ ဘိယျော၊ ကဏ္ဌောဋ္ဌတာလုအာဒိသောသဇတောပိ ဝါ ဘိယျောတိ အညဉ္စ ကာယိကံ စေတသိကံ တံနိဒါနဒုက္ခံ သင်္ဂဏှာတိ။
ဒုက္ခဒေါမနဿနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၆-၇။ ကာယိကံ ဒုက္ခံ ကာယိကဿ ဒုက္ခဿ ဥပနိဿယပစ္စယောတိ ‘‘ဒုက္ခိတဿ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဒုက္ခေန အဘိဘူတတ္တာ နက္ခတ္တံ ကီဠိတုံ ¶ န လဘာမီတိ ဗလဝဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒုက္ခဿ ဒေါမနဿဝတ္ထုတာ ဟောတိ။
အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏံ သန္ဓာယ ‘‘ပီဠေတီ’’တိ ဝုတ္တံ ကာယိကဒုက္ခံ၊ တဒုပနိဿယတော ဝါ။
အာဝဋ္ဋန္တီတိ ပရိဝဋ္ဋန္တိ။ ဝိဝဋ္ဋန္တီတိ ပဗ္ဘာရေ ခိတ္တတ္ထမ္ဘော ဝိယ လုဓန္တိ။ မူလစ္ဆိန္နရုက္ခော ဝိယ ဆိန္နပပါတံ ပပတန္တိ၊ ပရိဒယှမာနစိတ္တာ ပုရိမဒေါမနဿုပနိဿယဝသေန စိန္တေန္တိ၊ ဝိဂတေ ဒေါမနဿေ တထာစိန္တနံ နတ္ထီတိ။
ဥပါယာသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၈။ သဗ္ဗဝိသယပ္ပဋိပတ္တိနိဝါရဏဝသေန ¶ သမန္တတော သီဒနံ သံသီဒနံ၊ ဥဋ္ဌေတုမ္ပိ အသက္ကုဏေယျတာကရဏဝသေန အတိဗလဝံ၊ ဝိရူပံ ဝါ သီဒနံ ဝိသီဒနံ။ အညံ ဝိသယံ အဂန္တွာ ဉာတိဗျသနာဒီသု ဝိရူပေါ အာသင်္ဂေါ တတ္ထေဝ အဝဗန္ဓတာ ဗျာသတ္တိ။ နိတ္ထုနနကရဏတော နိတ္ထုနနရသော။ ဝိသီဒနံ ဝိသာဒေါ။
သယံ န ဒုက္ခော ဒေါသတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နဓမ္မန္တရတ္တာ ဝါ။ ယေ ပန ဒေါမနဿမေဝ ဥပါယာသောတိ ဝဒေယျုံ၊ တေ ‘‘ဥပါယာသော တီဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ သမ္ပယုတ္တော၊ ဧကေန ခန္ဓေန ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ ကေဟိစိ သမ္ပယုတ္တော’’တိ (ဓာတု။ ၂၄၉) ဣမာယ ပါဠိယာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ ဝိသာဒပ္ပတ္တိယာ သုခဒုက္ခကာရဏံ အဂဏယိတွာ ဒုက္ခဋ္ဌာနာဒီနိ ကရောန္တာနံ ဥပါယာသော ကာယိကဒုက္ခဿ ဝတ္ထု ဟောတိ၊ ဝိသာဒနဝသေနေဝ ဉာတိဝိနာသာဒီနိ စိန္တေန္တာနံ ဒေါမနဿဿ။ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေယေဝ ဥပါယာသော ဒေါမနဿသမ္ပယောဂတော စိတ္တံ ပရိဒဟတိ၊ အဝိပ္ဖာရိကတာကရဏဝသေန ကာယံ ဝိသာဒေတိ၊ တဒုဘယကရဏေနေဝ တတော ပရံ တံနိမိတ္တံ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ အဓိမတ္တံ ဒုက္ခံ ဇနယတီတိ ဒုက္ခော ဝုတ္တော။
အပ္ပိယသမ္ပယောဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၉။ န အပ္ပိယန္တီတိ န ဂမိယန္တိ၊ န ပဝေသီယန္တီတိ အတ္ထော။ အနတ္ထန္တိ ဗျသနံ၊ ဒုက္ခံ ဝါ။ အဟိတန္တိ တဿ ဟေတုံ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္ထံ န ကာမေန္တီတိ ¶ အနတ္ထကာမာတိအာဒိ အသမတ္ထသမာသောပိ ယောဇိတော။ ‘‘အသူရိယပဿာနိ မုခါနီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ ယေန သမာသော၊ န တဿာယံ ပဋိသေဓကော အ-ကာရောတိ။ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ နိဗ္ဘယေ ယောဂက္ခေမ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှော ဒုက္ခယောဂတော ခေမတ္တာ။
သင်္ဂတိအာဒီသု သင်္ခါရဝသေန ယံ လဗ္ဘတိ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ သင်္ခါရာနံ ဌာနနိသဇ္ဇာဒယော ဘောဇနာဒိကိစ္စေသု ဝါ သဟကရဏံ ဝိဇ္ဇတီတိ ပစ္ဆိမဒွယံ တဒတ္ထဝသေန လဗ္ဘတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ ယံ လဗ္ဘတီတိ ဝါ ယံ အတ္ထဇာတံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ တေန ယထာ လဗ္ဘတိ သင်္ဂတိအာဒီသု အတ္ထော၊ တထာ ယောဇေတဗ္ဗော။ ပုဂ္ဂလဿ ဟိ သင်္ဂတိ ဂန္တွာ သင်္ခါရေဟိ သံယောဂေါ ¶ ဟောတိ၊ အာဂတေဟိ စ တေဟိ၊ ပုဂ္ဂလဿ စ အတ္တနော ဌာနာဒီသု သင်္ခါရေဟိ သဟဘာဝေါ ဟောတိ၊ သဗ္ဗကိရိယာသု စ မိဿီဘာဝေါတိ။ အနတ္ထဘာဝေါ ဥပဒ္ဒဝဘာဝေါ။
အနိဋ္ဌာနံ အာပါထဂမနမတ္တံ တံဂဟဏမတ္တဉ္စ အပ္ပိယသမ္ပယောဂေါ၊ န ပန ပထဝိဖဿာဒယော ဝိယ အပ္ပိယသမ္ပယောဂေါ နာမ ဧကော ဓမ္မော အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သော အတ္ထတော ဧကော ဓမ္မော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ အနိဋ္ဌာနိ ကဏ္ဋကာဒီနိ အမိတ္တာ စ ဥသုအာဒီဟိ ဝိဇ္ဈနာဒိဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေန္တိ။
ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ ဒုက္ခံ ဟောတီတိ ဝါ ဣဓ ဣမသ္မိံ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသေ ဒုက္ခော ဝုတ္တောတိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ပိယဝိပ္ပယောဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၀၀။ မိနန္တီတိ နာဠိယာဒီသု ဓညံ ဝိယ အန္တော ပက္ခိပန္တိ၊ န ဗဟိ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ အမာ-သဒ္ဒေါ သဟဘာဝဒီပကော။ ဉာယန္တိ ဝါ အဇ္ဈတ္တိကာဣစ္စေဝ။ ဉာတိဗျသနာဒိကော ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဗျသနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ သောကုပ္ပာဒနေနေဝ သရီရံ သောသေန္တိ၊ ကိသံ ကရောန္တိ၊ အကိသမ္ပိ နိရောဇတာကရဏေန မိလာပေန္တိ၊ တတော စ ကာယိကံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဒုပ္ပာဒကတာ ဝုတ္တာ။
သောကသရသမပ္ပိတာတိ ဧတေန စေတသိကဒုက္ခံ ဒဿေတိ၊ ဝိတုဇ္ဇန္တီတိ ဧတေန ကာယိကံ ဒုက္ခံ။
ဣစ္ဆာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၀၁။ ယသ္မိံ ¶ ကာလေ ဇာတိယာ န အာဂန္တဗ္ဗံ၊ တံ ကာလံ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတေသု စ ဝိဇ္ဇမာနံ ဇာတိယာ အနာဂမန’’န္တိ။ ယမ္ပီတိ ယေနပီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ယဒါပိ ပန ယံ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣစ္ဆ’’န္တိ ဧတံ အပေက္ခတိ၊ တဒါပိ အလာဘဝိသိဋ္ဌာ ဣစ္ဆာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ယဒါ ‘‘န လဘတီ’’တိ ဧတံ အပေက္ခတိ၊ တဒါ ဣစ္ဆာဝိသိဋ္ဌော အလာဘော ဝုတ္တော ဟောတိ။ သော ပနတ္ထတော အညော ဓမ္မော နတ္ထိ၊ တထာပိ အလဗ္ဘနေယျဣစ္ဆာဝ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ အပါပုဏိတဗ္ဗေသု ပဝတ္တတ္တာ ဧဝ ‘‘အပ္ပတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယတ္ထ ဟိ သာ ဣစ္ဆာ ပဝတ္တာ၊ တံ ဝတ္ထုံ အပါပုဏန္တီ ဟုတွာ ဂယှတီတိ။
ဆိန္နဘိန္နဂဏေနာတိ နိလ္လဇ္ဇေန ဓုတ္တဂဏေန၊ ကပ္ပဋိကဂဏေန ဝါ။
ဝိဃာတမယန္တိ ¶ စိတ္တဝိဃာတမယံ ဒေါမနဿံ စိတ္တဝိဃာတတော ဧဝ ဥပ္ပန္နံ ဥဗ္ဗန္ဓနဇရာတိသာရာဒိကာယိကံ ဒုက္ခဉ္စ။ ဣစ္ဆိတာလာဘန္တိ အလဗ္ဘနေယျဣစ္ဆမေဝ ဝဒတိ။
ဥပါဒါနက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၀၂။ ဝိတ္ထိဏ္ဏဿ ဒုက္ခဿ ဧတ္တကန္တိ ဒဿနံ ဒုက္ခဿ သင်္ခေပေါ၊ တံ ကာတုံ န သက္ကာ ဝိတ္ထာရဿ အနန္တတ္တာ။ ဒုက္ခဝိတ္ထာရဂတံ ပန ဒေသနာဝိတ္ထာရံ ပဟာယ ယတ္ထ သဗ္ဗော ဒုက္ခဝိတ္ထာရော သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထ ဒေသနာယ ဝဝတ္ထာနံ သင်္ခေပေါ၊ တံ ကာတုံ သက္ကာ တာဒိသဿ ဝတ္ထုနော သဗ္ဘာဝါ။
ဒေသံ ဇာနန္တော မဂ္ဂက္ခာယိကပုရိသော ဒေသကော။ ဘဂဝါပိ ဒုက္ခဿ ဒေသကော။ ‘‘ဒုက္ခန္တဒေသကေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ ဒုက္ခန္တက္ခာယိကောတိ အတ္ထော။
ပါဝကာဒယော ယထာ ဣန္ဓနာဒီနိ ဗာဓေန္တိ၊ ဧဝံ ဗာဓယမာနာ။ မာရဏန္တိကဒုက္ခာဘိဃာတေနာတိ ဣမိနာ အတိပါကဋေန ဇာတိဇရာဒုက္ခဝိဃာတဇသောကာဒယော ဒဿေတိ။ တတောတိ ပရိဒေဝတော ဥဒ္ဓံ။ ကဏ္ဌ သောသာဒိ သန္ဓိ ဗန္ဓစ္ဆေဒနာဒိ ဇနက ဓာတုက္ခောဘ သမာယောဂတော ကာယဿ အာဗာဓနဒုက္ခံ ဒုက္ခံ။ ယေသု ကေသုစီတိ တိဿဿ ဝါ ဖုဿဿ ဝါ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု သဗ္ဗမ္ပိ စက္ခုရောဂါဒိဒုက္ခံ သဗ္ဗသတ္တဂတံ ဧဝံပကာရမေဝါတိ သင်္ခိပိတွာ ဒဿေန္တောတိ အတ္ထော။
ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၀၃။ ဥတ္တရပဒလောပံ ¶ ကတွာ ‘‘ပုနဗ္ဘဝကရဏံ ပုနောဗ္ဘဝေါ’’တိအာဟ။ ‘‘မနောသမ္ဖဿော’’တိ ဧတ္ထ မနော ဝိယ စ ပုရိမပဒဿ ဩကာရန္တတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အထ ဝါ သီလဋ္ဌေန ဣက-သဒ္ဒေန ဂမိယတ္ထတ္တာ ကိရိယာဝါစကဿ သဒ္ဒဿ အဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ယထာ ‘‘အပူပဘက္ခနသီလော အာပူပိကော’’တိ။ ‘‘တဒ္ဓိတာ’’ဣတိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသာ ဝိစိတ္တတ္တာ ဝါ တဒ္ဓိတာနံ အဘိဓာနလက္ခဏတ္တာ ¶ ဝါ ‘‘ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတီ’’တိအာဒီသု အတ္ထေသု ပေါနောဗ္ဘဝိကသဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တတ္ထ ကမ္မသဟဇာတာ ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိ၊ ကမ္မသဟာယဘူတာ တဒသဟဇာတာ ပုနဗ္ဘဝါယ သံဝတ္တတိ၊ ဒုဝိဓာပိ ပုနပ္ပုနံ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပုနဗ္ဘဝဿ ဒါယိကာပီ’’တိအာဒိ။ ပေါနောဗ္ဘဝိကာယေဝါတိ နာမံ လဘတီတိ ပုနဗ္ဘဝံ ဒါယိကာပိ အဒါယိကာပိ ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိစ္စေဝ ပေါနောဗ္ဘဝိကာတိ သမာနဝိပါကာတိ နာမံ လဘတိ သမာနသဘာဝတ္တာ တဒါနုဘာဝတ္တာ စ။ ဧဝံ ဣတရေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဥပဓိမှိ ယထာနိဗ္ဗတ္တေ အတ္တဘာဝေ ဝိပစ္စနကမ္မံ ဧတိဿာတိ ဥပဓိဝေပက္ကာ။ နန္ဒနဋ္ဌေန နန္ဒီ၊ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ။ ယော စ နန္ဒိရာဂေါ၊ ယာ စ တဏှာ၊ ဥဘယမေတံ ဧကတ္ထံ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနန္တိ တဏှာ ‘‘နန္ဒိရာဂေန သဒ္ဓိံ အတ္ထတော ဧကတ္တံ ဂတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ရာဂသမ္ဗန္ဓေန ‘‘ဥပ္ပန္နဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရူပါရူပဘဝရာဂေါ ဝိသုံ ဝက္ခတီတိ ကာမဘဝေ ဧဝ ဘဝပတ္ထနာဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တသ္မိံ တသ္မိံ ပိယရူပေ ပဌမုပ္ပတ္တိဝသေန ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တိဝသေန ‘‘နိဝိသတီ’’တိ၊ ပရိယုဋ္ဌာနာနုသယဝသေန ဝါ ဥပ္ပတ္တိနိဝေသာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ သမ္ပတ္တိယန္တိ မနုဿသောဘဂ္ဂေ ဒေဝတ္တေ စ။ အတ္တနော စက္ခုန္တိ သဝတ္ထုကံ စက္ခုမာဟ၊ သပသာဒံ ဝါ မံသပိဏ္ဍံ။ ဝိပ္ပသန္နပဉ္စပသာဒန္တိ ပရိသုဒ္ဓနီလပီတလောဟိတကဏှဩဒါတဝဏ္ဏပသာဒံ။ ရဇတပနာဠိကံ ဝိယ ဆိဒ္ဒံ အဗ္ဘန္တရေ ဩဒါတတ္တာ။ ပါမင်္ဂသုတ္တံ ဝိယ လမ္ဗကဏ္ဏဗဒ္ဓံ။ တုင်္ဂါ ဥစ္စာ ဒီဃာ နာသိကာ တုင်္ဂနာသိကာ၊ ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရံ အတ္တနော ဃာနံ။ ‘‘လဒ္ဓဝေါဟာရာ’’တိ ဝါ ပါဌော။ တသ္မိံ သတိ တုင်္ဂါ နာသိကာ ယေသံ၊ တေ တုင်္ဂနာသိကာ။ ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရာ သတ္တာ အတ္တနော ဃာနန္တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဇိဝှံ…ပေ… မညန္တိ ဝဏ္ဏာ သဏ္ဌာနတော ကိစ္စတော စ။ မနံ…ပေ… ဥဠာရံ မညန္တိ အတီတာဒိအတ္ထဝိစိနနသမတ္ထံ။ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓါနီတိ အဇ္ဈတ္တဉ္စ သရီရဂန္ဓာဒီနိ ¶ ဗဟိဒ္ဓါ စ ဝိလေပနဂန္ဓာဒီနိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယဒါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဟောတိ၊ တဒါ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သာမညေန ဂဟိတာ ဥပ္ပာဒကိရိယာ လက္ခဏဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ ဝိသယဝိသိဋ္ဌာ လက္ခိတဗ္ဗဘာဝေန။ န ဟိ သာမညဝိသေသေဟိ နာနတ္တဝေါဟာရော န ဟောတီတိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ဝါ အနိစ္ဆိတော ဥပ္ပာဒေါ ဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တော။ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ နိစ္ဆိတော ဖလဘာဝေန ‘‘ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဟောတိ၊ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ သော ဟိ တေန ဥပယောဇိတော ဝိယ ဟောတိ။
သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၀၄။ အနူဟတေတိ ¶ အနုဒ္ဓတေ၊ အပ္ပဟီနေတိ အတ္ထော။
သီဟော ဝေဓကေ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ န ဥသုမှိ၊ သုဝါနော လေဍ္ဍုမှိ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ န ပဟာရကေ။ ခယဂမနဝသေန ဝိရဇ္ဇတိ၊ အပ္ပဝတ္တိဂမနဝသေန နိရုဇ္ဈတိ။ အနပေက္ခတာယ စဇနဝသေန ဟာနိဝသေန စ စဇီယတိ၊ ပုန ယထာ န ပဝတ္တတိ၊ တထာ ဒူရခိပနဝသေန ပဋိနိဿဇ္ဇီယတိ၊ ဗန္ဓနဘူတာယ မောစနဝသေန မုစ္စတိ၊ အသံကိလေသဝသေန န အလ္လီယတိ။ အာယူဟနံ သမုဒယော၊ တပ္ပဋိပက္ခဝသေန အနာယူဟနံ။
အပညတ္တိန္တိ အပညာပနံ၊ ‘‘တိတ္တအလာဗု အတ္ထီ’’တိ ဝေါဟာရာဘာဝံ ဝါ။ တိတ္တအလာဗုဝလ္လိယာ အပ္ပဝတ္တိံ ဣစ္ဆန္တော ပုရိသော ဝိယ မဂ္ဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တဿ တဿာ အပ္ပဝတ္တိနိန္နစိတ္တဿ မူလစ္ဆေဒနံ ဝိယ မဂ္ဂဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဿ တဏှာပဟာနံ။ တဒါပ္ပဝတ္တိ ဝိယ တဏှာယ အပ္ပဝတ္တိဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုတိယူပမာယ ဒက္ခိဏဒွါရံ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ၊ စောရဃာတကာ ဝိယ မဂ္ဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ပုရိမာ ဝါ ဥပမာ မဂ္ဂေန နိရုဒ္ဓါယ ပိယရူပသာတရူပေသု နိရုဒ္ဓါတိ ဝတ္တဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ၊ ပစ္ဆိမာ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ နိရုဒ္ဓါယပိ။
နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၀၅။ အညမဂ္ဂပဋိက္ခေပနတ္ထန္တိ ¶ တိတ္ထိယေဟိ ကပ္ပိတဿ မဂ္ဂဿ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါဘာဝံ ပဋိက္ခေပေတုန္တိ အတ္ထော၊ အညဿ ဝါ မဂ္ဂဘာဝပဋိက္ခေပေါ အညမဂ္ဂပဋိက္ခေပေါ။ ပုဂ္ဂလဿ အရိယဘာဝကရတ္တာ အရိယံ ကရောတီတိ အရိယော၊ အရိယဖလပဋိလာဘကရတ္တာ အရိယံ လဘာပေတိ ဇနေတီတိ အရိယော။ အတ္တနော ကိစ္စဝသေန ဖလဝသေန စ အရိယနာမလာဘော ဧဝ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ အဿာတိ အညပဒတ္ထသမာသံ အကတွာ ‘‘အဋ္ဌင်္ဂါနိ အဿ သန္တီတိ အဋ္ဌင်္ဂိကော’’တိ ပဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
စတုရင်္ဂသမန္နာဂတာ ¶ ဝါစာ ဇနံ သင်္ဂဏှာတီတိ တဗ္ဗိပက္ခဝိရတိသဘာဝါ သမ္မာဝါစာ ဘေဒကရမိစ္ဆာဝါစာပဟာနေန ဇနေ သမ္ပယုတ္တေ စ ပရိဂ္ဂဏှနကိစ္စဝတီ ဟောတီတိ ‘‘ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယထာ စီဝရကမ္မာဒိကော ကမ္မန္တော ဧကံ ကာတဗ္ဗံ သမုဋ္ဌာပေတိ နိပ္ဖာဒေတိ၊ တံတံကိရိယာနိပ္ဖာဒကော ဝါ စေတနာသင်္ခါတော ကမ္မန္တော ဟတ္ထပါဒစလနာဒိကံ ကိရိယံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဧဝံ သာဝဇ္ဇကတ္တဗ္ဗကိရိယာသမုဋ္ဌာပကမိစ္ဆာကမ္မန္တပ္ပဟာနေန သမ္မာကမ္မန္တော နိရဝဇ္ဇသမုဋ္ဌာပနကိစ္စဝါ ဟောတိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ သမုဋ္ဌာပေန္တော ဧဝ ပဝတ္တတီတိ ‘‘သမုဋ္ဌာပနလက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တော။ ကာယဝါစာနံ ခန္ဓသန္တာနဿ စ သံကိလေသဘူတမိစ္ဆာအာဇီဝပ္ပဟာနေန သမ္မာအာဇီဝေါ ‘‘ဝေါဒါပနလက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တော။
အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသာ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာ အဝိဇ္ဇာဒယော။ ပဿတီတိ ပကာသေတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဟိ အင်္ဂေန တတ္ထ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပဝတ္တတီတိ။ တထေဝါတိ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။
ကိစ္စတောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေဟိ ဒုက္ခာဒိဉာဏေဟိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ ဣဓ နိပ္ဖတ္တိတော၊ ဣမဿေဝ ဝါ ဉာဏဿ ဒုက္ခာဒိပ္ပကာသနကိစ္စတော။ တီဏိ နာမာနိ လဘတိ ကာမသင်္ကပ္ပာဒိပ္ပဟာနကိစ္စနိပ္ဖတ္တိတော။ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၇၀၃ အာဒယော) ‘‘ဝိရတိစေတနာ သဗ္ဗေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ သိက္ခာပဒါနီ’’တိ ဝုတ္တာတိ တတ္ထ ပဓာနာနံ ဝိရတိစေတနာနံ ဝသေန ‘‘ဝိရတိယောပိ ဟောန္တိ စေတနာယောပီ’’တိ အာဟ။ မုသာဝါဒါဒီဟိ ဝိရမဏကာလေ ဝါ ဝိရတိယော သုဘာသိတာဒိဝါစာဘာသနာဒိကာလေ စ စေတနာယော ယောဇေတဗ္ဗာ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိရတိယောဝ ¶ စေတနာနံ အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာ ဧကဿ ဉာဏဿ ဒုက္ခာဒိဉာဏတာ ဝိယ ဧကာယ ဝိရတိယာ မုသာဝါဒါဒိဝိရတိဘာဝေါ ဝိယ စ ဧကာယ စေတနာယ သမ္မာဝါစာဒိကိစ္စတ္တယသာဓနသဘာဝါဘာဝါ သမ္မာဝါစာဒိဘာဝါသိဒ္ဓိတော၊ တံသိဒ္ဓိယဉ္စ အင်္ဂတ္တယတ္တာသိဒ္ဓိတော စ။
ပုဗ္ဗဘာဂေပိ မဂ္ဂက္ခဏေပိ သမ္မာသမာဓိ ဧဝါတိ ယဒိပိ သမာဓိဥပကာရကာနံ အဘိနိရောပနာနုမဇ္ဇနသမ္ပိယာယနဗြူဟနသန္တသုခါနံ ဝိတက္ကာဒီနံ ဝသေန စတူဟိ ဈာနေဟိ သမ္မာသမာဓိ ဝိဘတ္တော၊ တထာပိ ဝါယာမော ဝိယ အနုပ္ပန္နာကုသလာနုပ္ပာဒနာဒိစတုဝါယာမကိစ္စံ၊ သတိ ဝိယ စ အသုဘာသုခါနိစ္စာနတ္တေသု ကာယာဒီသု သုဘာဒိသညာပဟာနစတုသတိကိစ္စံ၊ ဧကော သမာဓိ စတုက္ကဇ္ဈာနသမာဓိကိစ္စံ န သာဓေတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိစိတ္တေ ဈာနသမာဓိ ¶ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ မဂ္ဂက္ခဏေပိ၊ တထာ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိစိတ္တေ ဈာနသမာဓိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ မဂ္ဂက္ခဏေပီတိ အတ္ထော။
ဝစီဘေဒဿ ဥပကာရကော ဝိတက္ကော သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇဝစီဘေဒနိဝတ္တနပဝတ္တနကရာယ သမ္မာဝါစာယပိ ဥပကာရကော ဧဝါတိ ‘‘သွာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဝစီဘေဒနိယာမိကာ ဝါစာ ကာယိကကိရိယာနိယာမကဿ သမ္မာကမ္မန္တဿ ဥပကာရိကာ။ ဣဒံ ဝီရိယန္တိ စတုသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယံ။ ဂတိယောတိ နိပ္ဖတ္တိယော၊ ကိစ္စာဒိသဘာဝေ ဝါ။ သမနွေသိတွာတိ ဥပဓာရေတွာ။
ပုရိမာနိ ဒွေ သစ္စာနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဋ္ဌံ ကန္တန္တိ နိရောဓမဂ္ဂေသု နိန္နဘာဝံ ဒဿေတိ၊ န အဘိနန္ဒနံ၊ တန္နိန္နဘာဝေါယေဝ စ တတ္ထ ကမ္မကရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ကိစ္စတောတိ ပရိညာဒိတော။ အာရမ္မဏပဋိဝေဓောတိ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓမာဟ။ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဥဂ္ဂဟာဒိပဋိဝေဓော စ ပဋိဝေဓောဝ၊ န စ သော လောကုတ္တရောတိ? န၊ ကေဝလေန ပဋိဝေဓ-သဒ္ဒေန ဥဂ္ဂဟာဒိပဋိဝေဓာနံ အဝစနီယတ္တာ၊ ပဋိဝေဓနိမိတ္တတ္တာ ဝါ ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေန ပဝတ္တံ ဒုက္ခာဒီသု ပုဗ္ဗဘာဂေ ဉာဏံ ‘‘ပဋိဝေဓော’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပဋိဝေဓတ္တာ၊ ပဋိဝေဓဘူတမေဝ ပန ဉာဏံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရ’’န္တိ။ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဉာဏာနိပိ သဝနဉာဏေ ဧဝ အဝရောဓံ ဂစ္ဆန္တီတိ ‘‘သဝနဓာရဏသမ္မသနဉာဏံ လောကိယ’’န္တိ တိဝိဓမေဝ ဉာဏမာဟ။ ဥဂ္ဂဟာဒီဟိ သစ္စပရိဂ္ဂဏှနံ ပရိဂ္ဂဟော။
ပယောဂေါတိ ¶ ကိရိယာ၊ ဝါယာမော ဝါ။ တဿ မဟန္တတရဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတံ ဒုက္ကရတရတဉ္စ ဥပမာဟိ ဒဿေတိ ‘‘ဘဝဂ္ဂဂဟဏတ္ထ’’န္တိအာဒိနာ။
ပဒဃာတန္တိ ဧတ္ထ ဂတမဂ္ဂေါ ‘‘ပဒ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယေန စုပါယေန ကာရဏေန ကာမဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော တဿ ဂတမဂ္ဂေါတိ တဿ ဃာတော ပဒဃာတော။ ဥဿုက္ကာပေတွာတိ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ သန္တိဝိသေသယုတ္တံ ကတွာ၊ ဝဍ္ဎေတွာတိ အတ္ထော။
ပါဠိယံ ဝိဘတ္တေသူတိ ကတရပါဠိယံ? ဓမ္မသင်္ဂဟေ တာဝ အဋ္ဌ ကသိဏာနိ ဒသ အသုဘာ စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရာ စတ္တာရိ အာရုပ္ပာနိ ဝိဘတ္တာနိ၊ အာဂမေသု ဒသ အနုဿတိယော အာဟာရေ ပဋိကူလသညာ ¶ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနန္တိ ဣမာနိ စာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘတ္တံ။ ဣမေသု တီသူတိ ကာမာဒီသု တီသု ဌာနေသု။
မိစ္ဆာဝါစာသင်္ခါတာယာတိ ဧတေန ဧကာယ စေတနာယ ပဟာတဗ္ဗဧကတ္တံ ဒဿေတိ။ ဣဓ အရိယသာဝကော သကလျာဏပုထုဇ္ဇနကော သေက္ခော။ ကာယဒွါရဝီတိက္ကမာတိ အာဇီဝဟေတုကတော ပါဏာတိပါတာဒိတော ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိရမဏံ ယောဇေတဗ္ဗံ။
အယံ ပနဿာတိ မဂ္ဂဘာဝေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ အဿ မဂ္ဂဿ အယံ ဈာနဝသေန သဗ္ဗသဒိသသဗ္ဗာသဒိသဧကစ္စသဒိသတာ ဝိသေသော။ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမေန ဟောတီတိ ဣဓ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမံ ဓုရံ ကတွာ အာဟ၊ အဋ္ဌသာလိနိယံ ပန ဝိပဿနာနိယာမံ တတ္ထ သဗ္ဗဝါဒါဝိရောဓတော၊ ဣဓ ပန သမ္မသိတဇ္ဈာနပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝါဒနိဝတ္တနတော ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမံ။ ဝိပဿနာနိယာမော ပန သာဓာရဏတ္တာ ဣဓာပိ န ပဋိက္ခိတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အညေ စာစရိယဝါဒါ ဝက္ခမာနာ ဝိဘဇိတဗ္ဗာတိ ယထာဝုတ္တမေဝ တာဝ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမံ ဝိဘဇန္တော အာဟ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမေန တာဝါ’’တိ။
အာရုပ္ပေ စတုက္ကပဉ္စက…ပေ… ဝုတ္တံ အဋ္ဌသာလိနိယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ နနု တတ္ထ ‘‘အာရုပ္ပေ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာန’’န္တိ? သစ္စံ၊ ယေသု ပန သံသယော အတ္ထိ၊ တေသံ ဥပ္ပတ္တိဒဿနေန၊ တေနတ္ထတော စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ဧဝမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမုဒါယဉ္စ အပေက္ခိတွာ ‘‘တဉ္စ လောကုတ္တရံ၊ န လောကိယ’’န္တိ အာဟ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ ဟိ လောကိယံ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န စတုက္ကံ ပဉ္စကဉ္စာတိ။ ဧတ္ထ ¶ ကထန္တိ ပါဒကဇ္ဈာနဿ အဘာဝါ ကထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တံဈာနိကာဝ တဿ တတ္ထ တယော မဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ တဇ္ဈာနိကံ ပဌမဖလာဒိံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပရိမဂ္ဂဘာဝနာယာတိ အဓိပ္ပာယော၊ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကံ ပန မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ တတ္ထုပ္ပန္နဿ အရူပဇ္ဈာနံ တဇ္ဈာနိကံ ဖလဉ္စ ပါဒကံ ကတွာ ဥပရိမဂ္ဂဘာဝနာယ အညဈာနိကာပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဈာနင်္ဂါဒိနိယာမိကာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရသမာပတ္တိ ပါဒကံ၊ န သမ္မသိတဗ္ဗာတိ ဖလဿပိ ပါဒကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဒုက္ခဉာဏာဒီနံ ရူပါဒိဆဠာရမ္မဏတ္တာ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒီနံ ကသိဏာဒိတံတံကုသလာရမ္မဏာရမ္မဏတ္တာ ¶ သမ္မာဝါစာဒီနံ အင်္ဂါနံ တံတံဝိရမိတဗ္ဗာဒိအာရမ္မဏတ္တာ ‘‘ယထာနုရူပ’’န္တိ အာဟ။ တဒနုရူပေါတိ အဝိပ္ပဋိသာရကရသီလံ ဝါယာမဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ သီလာနုရူပတာ ဝါယာမဿ ဝုတ္တာ သမ္ပယုတ္တဿပိ၊ သမ္ပယုတ္တဿေဝ စ ဝစနတော ‘‘သီလဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတဿာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ပတိဋ္ဌမာနဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စေတသော အသမ္မောသောတိ ‘‘ဧကာရက္ခော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တေန သတာရက္ခေန စေတသော ရက္ခိတတာ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ…ပေ… သုဝိဟိတစိတ္တာရက္ခဿာ’’တိ။
အာသဝက္ခယဉာဏဿ ဝိဇ္ဇာဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အာသဝက္ခယသင်္ခါတေ မဂ္ဂေ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတေ ပညာက္ခန္ဓော ဝိဇ္ဇာ၊ သီလဿ စတုန္နဉ္စ ဈာနာနံ စရဏဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဣတရေ ဒွေ ခန္ဓာ စရဏံ။ ယန္တိ ဧတေန နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ ယာနံ၊ ဝိပဿနာဝ ယာနံ ဝိပဿနာယာနံ။ သီလံ သမာဓိဿ ဝိသေသပစ္စယော၊ သမာဓိ ဝိပဿနာယာတိ သမထဿ ဥပကာရတ္တာ သီလက္ခန္ဓော စ သမထယာနေန သင်္ဂဟိတော။ ဝိပဿနာယာနေန ကာမေသု အာဒီနဝံ ဝိဘာဝေန္တော သမထယာနေန နိရာမိသံ ဈာနသုခံ အပရိစ္စဇန္တော အန္တဒွယကုမ္မဂ္ဂံ ဝိဝဇ္ဇေတိ။ ပညာ ဝိယ မောဟဿ၊ သီလသမာဓယော စ ဒေါသလောဘာနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကာ အဒေါသာလောဘေဟိ သာဓေတဗ္ဗတ္တာ။ သီလသမာဓိပညာယောဂတော အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏံ။ သီလာဒီနိ ဟိ သာသနဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ။ ယသ္မိံ ဌိတော မဂ္ဂဋ္ဌော ဖလဋ္ဌော စ အရိယော ဟောတိ၊ တံ မဂ္ဂဖလသင်္ခါတံ ခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟိတံ သာသနံ အရိယဘူမိ။
မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၂၀၆-၂၁၄။ အရိယသစ္စ-သဒ္ဒေါ ¶ သမုဒယေ ဝတ္တမာနော ပရိညေယျဘာဝရဟိတေ ဧကန္တပဟာတဗ္ဗေ တဏှာသင်္ခါတေ သမုဒယေ ပဝတ္တတိ၊ န ပဟာတဗ္ဗပရိညေယျေသု အဝသေသကိလေသာဝသေသာကုသလေသု အပ္ပဟာတဗ္ဗေသု စ သာသဝကုသလမူလာဝသေသသာသဝကုသလေသူတိ သပ္ပဒေသော တတ္ထ သမုဒယော ဟောတိ၊ ကေဝလံ သစ္စသဒ္ဒေ နိပ္ပဒေသောတိ အာဟ ‘‘နိပ္ပဒေသတော သမုဒယံ ဒဿေတု’’န္တိ။ ဒုက္ခနိရောဓာ ပန အရိယသစ္စဒေသနာယံ ဓမ္မတော နိပ္ပဒေသာ ဧဝ။ န ဟိ တတော အညော ဓမ္မော အတ္ထိ၊ ယော သစ္စဒေသနာယံ ¶ ဒုက္ခံ နိရောဓောတိ စ ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ၊ မဂ္ဂေါပိ အဋ္ဌင်္ဂိကပဉ္စင်္ဂိကဝါရေသု အပုဗ္ဗော နတ္ထိ၊ တသ္မာ သမုဒယမေဝ ‘‘နိပ္ပဒေသတော ဒဿေတု’’န္တိ ဝဒတိ တဿ သဗ္ဗတ္ထ တီသုပိ ဝါရေသု အပုဗ္ဗဿ ဒဿိတတ္တာ။ အပုဗ္ဗသမုဒယဒဿနတ္ထာယပိ ဟိ သစ္စဒေသနာယံ ‘‘တတ္ထ ကတမော ဒုက္ခသမုဒယော? တဏှာ’’တိ ဝစနံ ကေဝလာယ တဏှာယ သစ္စ-သဒ္ဒဿ ပဝတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ။ ဒေသနာဝသေန ပန တံ တံ သမုဒယံ ဌပေတွာ ဒုက္ခံ တဿ တဿ ပဟာနဝသေန နိရောဓော အဋ္ဌင်္ဂိကပဉ္စင်္ဂိကသဗ္ဗလောကုတ္တရကုသလဝသေန မဂ္ဂေါ စ အရိယသစ္စဒေသနာယံ န ဝုတ္တောတိ ဒုက္ခာဒီနိ စ တတ္ထ သပ္ပဒေသာနိ ဒဿိတာနိ ဟောန္တီတိ တာနိ စ နိပ္ပဒေသာနိ ဒဿေတုံ သစ္စဒေသနာ ဝုတ္တာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပစ္စယသင်္ခါတန္တိ ကမ္မကိလေသဝသေန ဇာတိအာဒိဒုက္ခဿ မူလဘူတန္တိ အတ္ထော။
နိရောဓသစ္စံ…ပေ… ပဉ္စဟာကာရေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ အရိယသစ္စဒေသနတော သစ္စဒေသနာယ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘တိဏ္ဏန္နဉ္စ ကုသလမူလာနံ အဝသေသာနဉ္စ သာသဝကုသလာနံ ပဟာန’’န္တိ ဣဒံ တေသံ ပစ္စယာနံ အဝိဇ္ဇာတဏှာဥပါဒါနာနံ ပဟာနဝသေန၊ အဝိဇ္ဇာဒီသု ဝါ ပဟီနေသု တေသံ အပ္ပဝတ္တိဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ကုသလာ ပဟာတဗ္ဗာတိ။ ပဟာနန္တိ စ မဂ္ဂကိစ္စဝသေန တဒဓိဂမနီယံ နိရောဓံ ဒဿေတိ၊ နိရောဓဿေဝ ဝါ တဏှာဒီနံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေါ ပဟာနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယဒိပိ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ အာဇီဝေါ သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ၊ ဧဝမဿာယံ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၁) လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂပါရိပူရိယာ ဥပနိဿယဒဿနတ္ထံ ဣဒံ ¶ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနာ’’တိ ဝစနံ ကာယကမ္မာဒိသုဒ္ဓိယာ ဒူရတရုပနိဿယတံ၊ စက္ခာဒီသု အသာရဇ္ဇန္တဿ အသံယုတ္တဿ အသမ္မူဠှဿ အာဒီနဝါနုပဿိနော ဝိဟရတော တာယေဝ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝိပဿနာယ အာယတိံ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေသု အပစယံ ဂစ္ဆန္တေသု သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဝိဝဋ္ဋနဝသေန၊ ပေါနောဗ္ဘဝိကတဏှာယ ပဟီယမာနာယ ကိလေသဒူရီဘာဝေန၊ ကာယိကစေတသိကဒရထသန္တာပပရိဠာဟေသု ပဟီယမာနေသု ပဿဒ္ဓကာယစိတ္တဝသေန ကာယိကစေတသိကသုခေ ပဋိသံဝေဒိယမာနေ ‘‘ယာ တထာဘူတဿ ဒိဋ္ဌိ၊ သာဿ ဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၁) ဝုတ္တာနံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာက္ခဏေ ပဝတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒီနံ အင်္ဂါနံ အာသန္နတရုပနိဿယတဉ္စ ဒဿေတီတိ အာသန္နတရုပနိဿယဝသေန ပဉ္စင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ သုခံ ဗုဇ္ဈန္တာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ¶ ပဉ္စင်္ဂိကမဂ္ဂဒေသနာယ ပဝတ္တတံ ဒီပေတိ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ…ပေ… သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဝစနတော’’တိအာဒိ။ ဧဝမိဒံ ဝစနတောတိ နိဿက္ကဝစနံ ဒေသနုပါယဿ ဉာပကနိဒဿနံ ဟောတိ၊ ဝစနတောတိ ဝါ အတ္တနော ဝစနာနုရူပံ ပဉ္စင်္ဂိကောပိ မဂ္ဂေါ ပဋိပဒါ ဧဝါတိ ဘဂဝတာ ဒေသိတောတိ အတ္ထော။ ကတ္ထာတိ? ဒေဝပုရေ၊ တသ္မာ တံ ဒေသိတနယံ ဒဿေတုံ ပဉ္စင်္ဂိကဝါရောပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ။ အထ ဝါ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿာ’’တိ ဝစနေနေဝ အဇ္ဈာသယဝိသေသကာရဏနိဒဿကေန ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန ပဉ္စင်္ဂိကော မဂ္ဂေါပိ ပဋိပဒါ ဧဝါတိ ဒေသိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပန…ပေ… ဝစနတော ပန…ပေ… ဒေသိတော’’တိ၊ တသ္မာ တံ သုတ္တန္တေ ဒေသိတနယံ ဒဿေတုံ ပဉ္စင်္ဂိကဝါရောပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဘဂဝတာ ဒေဝပုရေတိ အတ္ထော။
ဈာနေဟိ ဒေသနာပဝေသော၊ ဘာဝနာပဝေသော ဝါ ဈာနာဘိနိဝေသော။ ဧကေကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ စတုန္နံ စတုန္နံ နယသဟဿာနံ ဒဿနံ ဂဏနာသုခတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန ပါဠိ ဌိတာ၊ တထာ ဧကေကိဿာ ပဋိပဒါယ သုညတာဒီသု စ ပဉ္စ ပဉ္စ ကောဋ္ဌာသေ ယောဇေတွာ ပါဠိဂမနံ ကတန္တိ ဝိညာယတိ။ တတ္ထ အဋ္ဌင်္ဂိကဝါရေ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီသု တသ္မိံ သမယေ သတ္တင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတီတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ၊ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝါရေ စ ယထာ ဝိဇ္ဇမာနဓမ္မဝသေနာတိ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၂၁၅။ ဧဝံ ¶ ပုရိမေသုပိ ဒွီသူတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါနိဒ္ဒေသေ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကော မဂ္ဂေါ ဝုတ္တော။ တဿ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၅) ‘‘စတူသု သစ္စေသု ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေန ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏုပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ဣဒံ ‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ပဋိဝေဓက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ ဉာဏံ ဟောတီ’’တိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ၊ တထာ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီနဉ္စ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကတာ ဒဿိတာ ‘‘အပိစေသာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာက္ခဏာ နာနာရမ္မဏာ ဟောတိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧကက္ခဏာ ဧကာရမ္မဏာ’’တိအာဒိနာ စာတိ? သစ္စမေတံ၊ ဧဝံ ပန အာဂမနဝသေန တတ္ထာပိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဒဿနာဒိမုခေန အရိယောဝ ¶ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဒဿိတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ပဋိဝေဓက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ ဉာဏံ ဟောတီ’’တိ မဂ္ဂဉာဏဿ ဧကဿေဝ ဒုက္ခဉာဏာဒိတာ၊ ‘‘မဂ္ဂက္ခဏေ ပန…ပေ… ဧကောဝ ကုသလသင်္ကပ္ပော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အယံ သမ္မာသင်္ကပ္ပော နာမာ’’တိအာဒိနာ မဂ္ဂသင်္ကပ္ပာဒီနံ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒိတာ စ နိဒ္ဓါရိတာ၊ ပါဠိယဉ္စ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဥဒ္ဒိသိတွာ တမေဝ နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန သုတ္တန္တဘာဇနီယေပိ ဒွိန္နံ လောကိယတာ၊ ဒွိန္နံ လောကုတ္တရတာ ဝုတ္တာ ‘‘ဧဝံ ပုရိမေသုပိ ဒွီသူတိ ဧတေနာတိ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သစ္စဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေါ
၁။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၂၁၉။ စက္ခုဒွါရေ ¶ ¶ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ စက္ခုဒွါရဘာဝေ တံဒွါရိကေဟိ အတ္တနော ဣန္ဒဘာဝံ ပရမိဿရဘာဝံ ကာရယတီတိ အတ္ထော။ တဉှိ တေ ရူပဂ္ဂဟဏေ အတ္တာနံ အနုဝတ္တေတိ၊ တေ စ တံ အနုဝတ္တန္တီတိ။ ဧသ နယော ဣတရေသုပိ။ ယေန တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဝါ အညာတာဝိနော ဟောန္တိ၊ သော အညာတာဝိဘာဝေါ ပရိနိဋ္ဌိတကိစ္စဇာနနံ။
ကတ္ထစိ ဒွေတိ ‘‘ဒွိန္နံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣန္ဒြိယာနံ ဘာဝိတတ္တာ ဗဟုလီကတတ္တာ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု အညံ ဗျာကရောတိ…ပေ… အရိယာယ စ ပညာယ အရိယာယ စ ဝိမုတ္တိယာ။ ယာ ဟိဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယာ ပညာ၊ တဒဿ ပညိန္ဒြိယံ။ ယာ ဟိဿ အရိယာ ဝိမုတ္တိ၊ တဒဿ သမာဓိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၆) ဒွေ၊ ‘‘တိဏ္ဏံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣန္ဒြိယာနံ ဘာဝိတတ္တာ ဗဟုလီကတတ္တာ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇေန ဘိက္ခုနာ အညာ ဗျာကတာ…ပေ… သတိန္ဒြိယဿ သမာဓိန္ဒြိယဿ ပညိန္ဒြိယဿာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၉)၊ ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣန္ဒြိယာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ အညိန္ဒြိယံ အညာတာဝိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၉၃)၊ ‘‘တီဏိမာနိ…ပေ… ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၉၂) စ ဧဝမာဒီသု တီဏိ၊ ‘‘ပဉ္စိမာနိ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဣန္ဒြိယာနိ နာနာဝိသယာနိ…ပေ… စက္ခုန္ဒြိယံ…ပေ… ကာယိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၂)၊ ‘‘ပဉ္စိ…ပေ… သုခိန္ဒြိယံ…ပေ… ဥပေက္ခိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၀၁ အာဒယော)၊ ‘‘ပဉ္စိ…ပေ… သဒ္ဓိန္ဒြိယံ…ပေ… ပညိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၈၆ အာဒယော) စ ဧဝမာဒီသု ပဉ္စ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ ဒုကာဒိဝစနံ နိဿရဏုပါယာဒိဘာဝတော ဒုကာဒီနံ။ သဗ္ဗာနိ ပန ¶ ဣန္ဒြိယာနိ အဘိညေယျာနိ၊ အဘိညေယျဓမ္မဒေသနာ စ အဘိဓမ္မောတိ ဣဓ သဗ္ဗာနိ ဧကတော ဝုတ္တာနိ။
ခီဏာသဝဿ ဘာဝဘူတော ဟုတွာ ဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ခီဏာသဝဿေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော’’တိ ဝုတ္တံ။
လိင်္ဂေတိ ဂမေတိ ဉာပေတီတိ လိင်္ဂံ၊ လိင်္ဂီယတိ ဝါ ဧတေနာတိ လိင်္ဂံ၊ ကိံ လိင်္ဂေတိ၊ ကိဉ္စ ဝါ လိင်္ဂီယတီတိ? ဣန္ဒံ ဣန္ဒော ဝါ၊ ဣန္ဒဿ လိင်္ဂံ ဣန္ဒလိင်္ဂံ၊ ဣန္ဒလိင်္ဂဿ အတ္ထော တံသဘာဝေါ ဣန္ဒလိင်္ဂဋ္ဌော၊ ဣန္ဒလိင်္ဂမေဝ ဝါ ¶ ဣန္ဒြိယ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဣန္ဒလိင်္ဂဋ္ဌော။ သဇ္ဇိတံ ဥပ္ပာဒိတန္တိ သိဋ္ဌံ၊ ဣန္ဒေန သိဋ္ဌံ ဣန္ဒသိဋ္ဌံ။ ဇုဋ္ဌံ သေဝိတံ။ ကမ္မသင်္ခါတဿ ဣန္ဒဿ လိင်္ဂါနိ၊ တေန စ သိဋ္ဌာနီတိ ကမ္မဇာနေဝ ယောဇေတဗ္ဗာနိ၊ န အညာနိ။ တေ စ ဒွေ အတ္ထာ ကမ္မေ ဧဝ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ ဣတရေ စ ဘဂဝတိ ဧဝါတိ ‘‘ယထာယောဂ’’န္တိ အာဟ။ တေနာတိ ဘဂဝတော ကမ္မဿ စ ဣန္ဒတ္တာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဣန္ဒြိယေသု။ ဥလ္လိင်္ဂေန္တိ ပကာသေန္တိ ဖလသမ္ပတ္တိဝိပတ္တီဟိ ကာရဏသမ္ပတ္တိဝိပတ္တိအဝဗောဓတော။ ‘‘သော တံ နိမိတ္တံ အာသေဝတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၉။၃၅) ဂေါစရကရဏမ္ပိ အာသေဝနာတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကာနိစိ ဂေါစရာသေဝနာယာ’’တိ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသံ ဂေါစရီကာတဗ္ဗတ္တေပိ ‘‘ကာနိစီ’’တိ ဝစနံ အဝိပဿိတဗ္ဗာနံ ဗဟုလီမနသိကရဏေန အနာသေဝနီယတ္တာ။ ပစ္စဝေက္ခဏာမတ္တမေဝ ဟိ တေသု ဟောတီတိ။ ‘‘တဿ တံ မဂ္ဂံ အာသေဝတော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၇၀) ဘာဝနာ ‘‘အာသေဝနာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဘာဝေတဗ္ဗာနိ သဒ္ဓါဒီနိ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကာနိစိ ဘာဝနာသေဝနာယာ’’တိ။ အာဓိပစ္စံ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေါ၊ အသတိ စ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနံ အတ္တနော ပစ္စယဝသေန ပဝတ္တမာနေဟိ တံသဟိတသန္တာနေ အညာကာရေန အနုပ္ပဇ္ဇမာနေဟိ လိင်္ဂါဒီဟိ အနုဝတ္တနီယဘာဝေါ၊ ဣမသ္မိဉ္စတ္ထေ ဣန္ဒန္တိ ပရမိဿရိယံ ကရောန္တိစ္စေဝ ဣန္ဒြိယာနိ။ စက္ခာဒီသု ဒဿိတေန နယေန အညေသဉ္စ တဒနုဝတ္တီသု အာဓိပစ္စံ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဟေဋ္ဌာတိ အဋ္ဌသာလိနိယံ။ အမောဟော ဧဝ၊ န ဝိသုံ စတ္တာရော ဓမ္မာ၊ တသ္မာ အမောဟဿ ပညိန္ဒြိယပဒေ ဝိဘာဝိတာနိ လက္ခဏာဒီနိ တေသဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ သေသာနိ အဋ္ဌသာလိနိယံ လက္ခဏာဒီဟိ သရူပေနေဝ အာဂတာနိ။ နနု စ သုခိန္ဒြိယဒုက္ခိန္ဒြိယာနံ တတ္ထ လက္ခဏာဒီနိ န ဝုတ္တာနီတိ? ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တာနိ၊ သောမနဿဒေါမနဿိန္ဒြိယာနံ ပန ဝုတ္တလက္ခဏာဒိဝသေန ဝိညေယျတော ဧတေသမ္ပိ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ ကထံ? ဣဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗာနုဘဝနလက္ခဏံ သုခိန္ဒြိယံ၊ ဣဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသံ၊ ကာယိကဿာဒပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ကာယိန္ဒြိယပဒဋ္ဌာနံ ¶ ။ အနိဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗာနုဘဝနလက္ခဏံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ၊ အနိဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသံ၊ ကာယိကာဗာဓပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ကာယိန္ဒြိယပဒဋ္ဌာနန္တိ။ ဧတ္ထ စ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာကာရာနမေဝ အာရမ္မဏာနံ သမ္ဘောဂရသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဝိပရီတေပိ ဣဋ္ဌာကာရေန အနိဋ္ဌာကာရေန စ သမ္ဘောဂရသတာတိ။
သတ္တာနံ ¶ အရိယဘူမိပဋိလာဘော ဘဂဝတော ဒေသနာယ သာဓာရဏံ ပဓာနဉ္စ ပယောဇနန္တိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တဓမ္မံ ပရိညာယာ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌကထာယံ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနန္တရံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဒေသနက္ကမော ဝုတ္တော၊ သော ဣန္ဒြိယယမကဒေသနာယ သမေတိ။ ဣဓ ပန ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ မနိန္ဒြိယာနန္တရံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနံ အနုပါလကတ္တေန တေသံ မဇ္ဈေ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခံ။ ယာဝ စ ဒုဝိဓတ္တဘာဝါနုပါလကဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ပဝတ္တိ၊ တာဝ ဒုက္ခဘူတာနံ ဧတေသံ ဝေဒယိတာနံ အနိဝတ္တီတိ ဉာပနတ္ထံ။ တေန စ စက္ခာဒီနံ ဒုက္ခာနုဗန္ဓတာယ ပရိညေယျတံ ဉာပေတိ။ တတော အနန္တရံ ဘာဝေတဗ္ဗတ္တာတိ ဘာဝနာမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ အညိန္ဒြိယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒဿနာနန္တရာ ဟိ ဘာဝနာတိ။
သတိပိ ပုရေဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေန သာဓေတဗ္ဗမေဝ ကိစ္စံ ‘‘ကိစ္စ’’န္တိ အာဟ တဿ အနညသာဓာရဏတ္တာ ဣန္ဒြိယကထာယ စ ပဝတ္တတ္တာ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘာဝေန မနိန္ဒြိယဿ ဝသဝတ္တာပနံ ဟောတိ၊ နာညေသံ။ တံသမ္ပယုတ္တာနိပိ ဟိ ဣန္ဒြိယာနိ သာဓေတဗ္ဗဘူတာနေဝ အတ္တနော အတ္တနော ဣန္ဒြိယကိစ္စံ သာဓေန္တိ စေတသိကတ္တာတိ။ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ စ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေန သာဓေတဗ္ဗ’’န္တိ အယံ အဓိကာရော အနုဝတ္တတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနုပ္ပာဒနေ အနုပတ္ထမ္ဘေ စ တပ္ပစ္စယာနံ တပ္ပဝတ္တနေ နိမိတ္တဘာဝေါ အနုဝိဓာနံ။ ဆာဒေတွာ ဖရိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သုခဒုက္ခဝေဒနာ သဟဇာတေ အဘိဘဝိတွာ သယမေဝ ပါကဋာ ဟောတိ၊ သဟဇာတာ စ တဗ္ဗသေန သုခဒုက္ခဘာဝပ္ပတ္တာ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ယထာသကံ ဩဠာရိကာကာရာနုပါပန’’န္တိ။ အသန္တဿ အပဏီတဿပိ အကုသလတဗ္ဗိပါကာဒိသမ္ပယုတ္တဿ မဇ္ဈတ္တာကာရာနုပါပနံ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ သမာနဇာတိယံ ဝါ သုခဒုက္ခေဟိ သန္တပဏီတာကာရာနုပါပနဉ္စ။ ပသန္နပဂ္ဂဟိတဥပဋ္ဌိတသမာဟိတဒဿနာကာရာနုပါပနံ ယထာက္ကမံ သဒ္ဓါဒီနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဂဟိတာနိ၊ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တဿေဝ စ ဣန္ဒြိယဿ ကိစ္စံ ဒဿိတံ၊ တေနေဝ ဖလသမ္ပယုတ္တဿ တံတံသံယောဇနာနံယေဝ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနကိစ္စတာ ဒဿိတာ ဟောတီတိ။ သဗ္ဗကတကိစ္စံ အညာတာဝိန္ဒြိယံ အညဿ ကာတဗ္ဗဿ အဘာဝါ အမတာဘိမုခမေဝ တဗ္ဘာဝပစ္စယော စ ဟောတိ၊ န ဣတရာနိ ဝိယ ကိစ္စန္တရပသုတဉ္စ။ တေနာဟ ‘‘အမတာဘိမုခဘာဝပစ္စယတာ စာ’’တိ။
၂၂၀။ ဧဝံ ¶ ¶ သန္တေပီတိ သတိပိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကတ္တေ ဝီရိယိန္ဒြိယပဒါဒီဟိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗာနိ ကုသလာကုသလဝီရိယာဒီနိ၊ စက္ခုန္ဒြိယပဒါဒီဟိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗာနိ ကာလပုဂ္ဂလပစ္စယာဒိဘေဒေန ဘိန္နာနိ စက္ခာဒီနိ သင်္ဂဏှန္တိစ္စေဝ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကာနိ၊ န ယဿာ ဘူမိယာ ယာနိ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊ တေသံ သင်္ဂါဟကတ္တာတိ အတ္ထော။ တေန စ အဝိသေသိတတ္တာ သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗဘူမိကတ္တဂဟဏပ္ပသင်္ဂေ တံနိဝတ္တနေန သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝစနံ အဝိဇ္ဇမာနဿ သင်္ဂါဟကတ္တဒီပကံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၂၂၃။ ဣဓ အနာဘဋ္ဌန္တိ ဧကန္တာနာရမ္မဏတ္တေန ဘာသိတံ။ ‘‘ရူပမိဿကတ္တာ အနာရမ္မဏေသု ရူပဓမ္မေသု သင်္ဂဟိတ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု မိဿကတ္တာ ဧဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အနာရမ္မဏေသု အသင်္ဂဟိတံ။ န ဟိ အဋ္ဌိန္ဒြိယာ အနာရမ္မဏာတိ ဝုတ္တာတိ? သစ္စမေတံ၊ ဇီဝိတိန္ဒြိယဧကဒေသဿ ပန အနာရမ္မဏေသု ရူပဓမ္မေသု သင်္ဂဟိတတံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ၊ အရူပကောဋ္ဌာသေန ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိတာ အတ္ထီတိ သိယာပက္ခေ သင်္ဂဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အရူပကောဋ္ဌာသေန ပန ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိတာ၊ ရူပကောဋ္ဌာသေန စ နဝတ္တဗ္ဗတာ အတ္ထီတိ မိဿကဿ သမုဒါယဿေဝ ဝသေန သိယာပက္ခေ သင်္ဂဟိတံ၊ န ဧကဒေသဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ အနာရမ္မဏံ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗံ န ဟောတီတိ။ ‘‘ရူပဉ္စ နိဗ္ဗာနဉ္စ အနာရမ္မဏာ၊ သတ္တိန္ဒြိယာ အနာရမ္မဏာ’’တိအာဒိဝစနဉ္စ အဝိဇ္ဇမာနာရမ္မဏာနာရမ္မဏေသု နဝတ္တဗ္ဗေသု အနာရမ္မဏတ္တာ နဝတ္တဗ္ဗတံ ဒဿေတိ၊ န သာရမ္မဏဿေဝ နဝတ္တဗ္ဗတံ၊ နဝတ္တဗ္ဗဿ ဝါ သာရမ္မဏတံ။ န ဟိ နဝတ္တဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ သာရမ္မဏေ နိရုဠှော။ ယဒိပိ သိယာ၊ ‘‘တိဿော စ ဝေဒနာ ရူပဉ္စ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဣမေ ဓမ္မာ နဝတ္တဗ္ဗာ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ’’တိအာဒိ န ဝုစ္စေယျ၊ အထာပိ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိသမ္ဗန္ဓော နဝတ္တဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ သာရမ္မဏေသွေဝ ဝတ္တတိ၊ ‘‘ဒွါယတနာ သိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိအာဒိံ အဝတွာ ‘‘မနာယတနံ သိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏံ…ပေ… အပ္ပမာဏာရမ္မဏ’’န္တိပိ၊ ‘‘ဓမ္မာယတနံ သိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏံ…ပေ… အပ္ပမာဏာရမ္မဏ’’န္တိပိ၊ ‘‘သိယာ အနာရမ္မဏ’’န္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ န ဟိ ပဉှပုစ္ဆကေ သာဝသေသာ ဒေသနာ အတ္ထီတိ ¶ ။ ‘‘အဋ္ဌိန္ဒြိယာ သိယာ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ’’တိ ဧတ္ထ စ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ¶ အာကိဉ္စညာယတနကာလေ အရူပဿ ရူပဿ စ အနာရမ္မဏတ္တာ နဝတ္တဗ္ဗတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ
ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ
၂၂၅။ ‘‘‘ကိံဝါဒီ ¶ ¶ ဘန္တေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’တိ? ‘ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ မဟာရာဇာ’’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။တတိယသင်္ဂီတိကထာ) မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရေန ဝုတ္တတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကာ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော။ တေ ဟိ ဝေနယိကာဒိဘာဝံ ဝိဘဇ္ဇ ဝဒန္တိ၊ စီဝရာဒီနံ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗဘာဝံ ဝါ သဿတုစ္ဆေဒဝါဒေ ဝါ ဝိဘဇ္ဇ ဝဒန္တိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒီနံ ဌပနီယာနံ ဌပနတော ရာဂါဒိက္ခယဿ သဿတဿ ရာဂါဒိကာယဒုစ္စရိတာဒိဥစ္ဆေဒဿ စ ဝစနတော၊ န ပန ဧကံသဗျာကရဏီယာဒယော တယော ပဉှေ အပနေတွာ ဝိဘဇ္ဇဗျာကရဏီယမေဝ ဝဒန္တီတိ။ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီနံ မဏ္ဍလံ သမူဟော ဝိဘဇ္ဇဝါဒိမဏ္ဍလံ၊ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော ဝါ ဘဂဝတော ပရိသာ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိမဏ္ဍလန္တိပိ ဝဒန္တိ။ အာစရိယေဟိ ဝုတ္တအဝိပရီတတ္ထဒီပနေန တေ အနဗ္ဘာစိက္ခန္တေန။ ‘‘အဝိဇ္ဇာ ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာနံ ဟေတုပစ္စယော ဟောတီ’’တိအာဒိံ ဝဒန္တော ကထာဝတ္ထုမှိ ပဋိက္ခိတ္တေ ပုဂ္ဂလဝါဒါဒိကေ စ ဝဒန္တော သကသမယံ ဝေါက္ကမတိ နာမ၊ တထာ အဝေါက္ကမန္တေန။ ပရသမယံ ဒေါသာရောပနဗျာပါရဝိရဟေန အနာယူဟန္တေန။ ‘‘ဣဒမ္ပိ ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ပရသမယံ အသမ္ပိဏ္ဍေန္တေနာတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။
‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ၊ ယထာ တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ အနည’’န္တိအာဒိံ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၆) ဝဒန္တော သုတ္တံ ပဋိဗာဟတိ နာမ၊ တထာ အပ္ပဋိဗာဟန္တေန။ ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ၊ ယထာ ယေမေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ ¶ ဘဂဝတာ၊ တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ပါစိ။ ၄၁၈၊ ၄၂၉)၊ ‘‘သုပိနန္တေ ကတော ဝီတိက္ကမော အာပတ္တိကရော ဟောတီ’’တိ စ ဧဝမာဒိံ ဝဒန္တော ဝိနယံ ပဋိလောမေတိ နာမ၊ တဗ္ဗိပရိယာယေန တံ အနုလောမေန္တေန။ ပဋိလောမေန္တော ဟိ ကမ္မန္တရံ ဘိန္ဒန္တော ဓမ္မတဉ္စ ဝိလောမေတိ။ သုတ္တန္တေ ဝုတ္တေ စတ္တာရော မဟာပဒေသေ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တေ သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒအတ္တနောမတိမဟာပဒေသေ ဩလောကေန္တေန။ တံဩလောကနေန ဟိ သုတ္တေ ¶ ဝိနယေ စ သန္တိဋ္ဌတိ နာတိဓာဝတိ။ ဓမ္မန္တိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပါဠိံ။ အတ္ထန္တိ တဒတ္ထံ။ ဟေတုဟေတုဖလာနိ ဣဓ နာဓိပ္ပေတာနိ။ ‘‘ဒုက္ခာဒီသု အညာဏံ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ပရိဝတ္တိတွာ ပုန ‘‘ပုဗ္ဗန္တေ အညာဏ’’န္တိအာဒီဟိ အပရေဟိပိ ပရိယာယေဟိ နိဒ္ဒိသန္တေန။ ‘‘သင်္ခါရာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဘဝေါတိ ဝုစ္စန္တိ၊ တဏှာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဥပါဒါန’’န္တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိသန္တေနာတိ ဝဒန္တိ။
သတ္တောတိ သတ္တသုညတာတိ ဝဒန္တိ၊ သတ္တသုညေသု ဝါ သင်္ခါရေသု သတ္တဝေါဟာရော။ ပစ္စယာကာရမေဝ စာတိ ပစ္စယာကာရော ဧဝ စ၊ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။
တသ္မာတိ ဝုတ္တနယေန အတ္ထဝဏ္ဏနာယ ကာတဗ္ဗတ္တာ ဒုက္ကရတ္တာ စ။
ပတိဋ္ဌံ နာဓိဂစ္ဆာမီတိ ယတ္ထ ဌိတဿ ဝဏ္ဏနာ သုကရာ ဟောတိ၊ တံ နယံ အတ္တနောယေဝ ဉာဏဗလေန နာဓိဂစ္ဆာမီတိ အတ္ထော။ နိဿယံ ပန အာစိက္ခန္တော အာဟ ‘‘သာသနံ ပနိဒ’’န္တိအာဒိ။ ဣဓ သာသနန္တိ ပါဠိဓမ္မမာဟ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမေဝ ဝါ။ သော ဟိ အနုလောမပဋိလောမာဒိနာနာဒေသနာနယမဏ္ဍိတော အဗ္ဗောစ္ဆိန္နော အဇ္ဇာပိ ပဝတ္တတီတိ နိဿယော ဟောတိ။ တဒဋ္ဌကထာသင်္ခါတော စ ပုဗ္ဗာစရိယမဂ္ဂေါတိ။
‘‘တံ သုဏာထ သမာဟိတာ’’တိ အာဒရဇနနေ ကိံ ပယောဇနန္တိ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ။ အဋ္ဌိံ ကတွာတိ အတ္ထံ ကတွာ၊ ယထာ ဝါ န နဿတိ၊ ဧဝံ အဋ္ဌိဂတံ ဝိယ ကရောန္တော အဋ္ဌိံ ကတွာ။ ပုဗ္ဗကာလတော အပရကာလေ ဘဝံ ပုဗ္ဗာပရိယံ။ ပဌမာရမ္ဘာဒိတော ပဘုတိ ခဏေ ခဏေ ဉာဏဝိသေသံ ကိလေသက္ခယဝိသေသဉ္စ လဘတီတိ အတ္ထော။
ကမ္မဝိပါကကိလေသဝဋ္ဋာနံ မူလကာရဏတ္တာ အာဒိတော ဝုတ္တတ္တာ စ အဝိဇ္ဇာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ မူလံ။ တတ္ထ ဝလ္လိယာ မူလေ ဒိဋ္ဌေ တတော ပဘုတိ ဝလ္လိယာ ဟရဏံ ဝိယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ¶ မူလေ ဒိဋ္ဌေ တတော ပဘုတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာတိ ဥပမာသံသန္ဒနာ န ကာတဗ္ဗာ။ န ဟိ ဘဂဝတော ‘‘ဣဒမေဝ ဒိဋ္ဌံ၊ ဣတရံ အဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝိဘဇနီယံ အတ္ထိ သဗ္ဗဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ။ မူလတော ပဘုတိ ပန ဝလ္လိယာ ဟရဏံ ဝိယ မူလတော ပဘုတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာ ကတာတိ ဣဒမေတ္ထ သာမညမဓိပ္ပေတံ၊ ဗောဓနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဝါ ဗောဓေတဗ္ဗဘာဝေန မူလာဒိဒဿနသာမညဉ္စ ယောဇေတဗ္ဗံ။
တဿာတိ ¶ –
‘‘သ ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကုမာရော ဝုဒ္ဓိမနွာယ ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကမနွာယ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော…ပေ… ရဇနီယေဟိ၊ သော စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ပိယရူပေ ရူပေ သာရဇ္ဇတိ၊ အပိယရူပေ ရူပေ ဗျာပဇ္ဇတိ၊ အနုပဋ္ဌိတကာယသတီ စ ဝိဟရတိ ပရိတ္တစေတသော။ သော တဉ္စ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ။ ယတ္ထဿ တေ ဥပ္ပန္နာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ အပရိသေသာ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ သော ဧဝံ အနုရောဓဝိရောဓံ သမာပန္နော ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒနံ ဝေဒေတိ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ အဒုက္ခမသုခံ ဝါ၊ သော တံ ဝေဒနံ အဘိနန္ဒတိ အဘိဝဒတိ အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၈) –
ဧဝံ ဝုတ္တဿ။ ဧဝံ သောတဒွါရာဒီသုပိ။ အဘိဝဒတောတိ ‘‘အဟော သုခံ၊ အဟော သုခ’’န္တိ ဝစီဘေဒကရပ္ပတ္တာယ ဗလဝတဏှာယ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ အဘိဝဒတော။ တတော ဗလဝတိယာ မောစေတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝေန အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတော။ တတောပိ ဗလဝတီ ဥပါဒါနဘူတာ တဏှာ နန္ဒီ။ ဧတ္ထ စ အဘိနန္ဒနာဒိနာ တဏှာ ဝုတ္တာ၊ နန္ဒီဝစနေန တပ္ပစ္စယံ ဥပါဒါနံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ နန္ဒိတာတဒဝိပ္ပယောဂတာဟိ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနဘာဝေဟိ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒိကဉ္စ တတ္ထေဝ မဟာတဏှာသင်္ခယဝိမုတ္တိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၂-၄၀၃) ဝုတ္တံ။
ဝိပါကဝဋ္ဋဘူတေ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဖဿာဒယော ကမ္မသမုဋ္ဌာနဉ္စ ဩဇံ သန္ဓာယ ‘‘စတ္တာရော အာဟာရာ တဏှာနိဒါနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ဝဋ္ဋူပတ္ထမ္ဘကာ ပန ဣတရေပိ အာဟာရာ တဏှာပဘဝေ တသ္မိံ အဝိဇ္ဇမာနေ န ဝိဇ္ဇန္တီတိ ‘‘တဏှာနိဒါနာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋန္တိ။
တတော တတောတိ စတုဗ္ဗိဓာသု ဒေသနာသု တတော တတော ဒေသနာတော။ ဉာယပ္ပဋိဝေဓာယ သံဝတ္တတီတိ ဉာယောတိ ¶ မဂ္ဂေါ၊ သောယေဝ ဝါ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ‘‘အရိယော စဿ ဉာယော ပညာယ သုဒိဋ္ဌော ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၄၁) ဝစနတော။ သယမေဝ ဟိ သမန္တဘဒြကတ္တာ တထာ တထာ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတ္တာ တာယ တာယ ဒေသနာယ အတ္တနော ပဋိဝေဓာယ သံဝတ္တတီတိ။ သမန္တဘဒြကတ္တံ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တိ စ စတုန္နမ္ပိ ဒေသနာနံ သမာနံ ကာရဏန္တိ ဝိသေသကာရဏံ ¶ ဝတ္တုကာမော အာဟ ‘‘ဝိသေသတော’’တိ။ အဿ ဘဂဝတော ဒေသနာ၊ အဿ ဝါ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ဒေသနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဝတ္တိကာရဏဝိဘာဂေါ အဝိဇ္ဇာဒိကောဝ၊ ကာရဏန္တိ ဝါ ဂဟိတာနံ ပကတိအာဒီနံ အဝိဇ္ဇာဒီနဉ္စ အကာရဏတာ ကာရဏတာ စ။ တတ္ထ သမ္မူဠှာ ကေစိ အကာရဏံ ‘‘ကာရဏ’’န္တိ ဂဏှန္တိ၊ ကေစိ န ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဗုဇ္ဈန္တီတိ တေသံ ယထာသကေဟိ အနုရူပေဟိ ကာရဏေဟိ သင်္ခါရာဒိပဝတ္တိသန္ဒဿနတ္ထံ အနုလောမဒေသနာ ပဝတ္တာ၊ ဣတရာသံ တဒတ္ထတာသမ္ဘဝေပိ န တာသံ တဒတ္ထမေဝ ပဝတ္တိ အတ္ထန္တရသဗ္ဘာဝတော။ အယံ ပန တဒတ္ထာ ဧဝါတိ ဧတိဿာ တဒတ္ထတာ ဝုတ္တာ။ ပဝတ္တိအာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ အာဒိ၊ တတော သင်္ခါရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ တတော ဝိညာဏန္တိ ဧဝံ ပဝတ္တိယာ ဥပ္ပတ္တိက္ကမသန္ဒဿနတ္ထဉ္စ။
အနုဝိလောကယတော ယော သမ္ဗောဓိတော ပုဗ္ဗဘာဂေ တံတံဖလပဋိဝေဓော ပဝတ္တော၊ တဒနုသာရေန တဒနုဂမေန ဇရာမရဏာဒိကဿ ဇာတိအာဒိကာရဏံ ယံ အဓိဂတံ၊ တဿ သန္ဒဿနတ္ထံ အဿ ပဋိလောမဒေသနာ ပဝတ္တာ၊ အနုဝိလောကယတော ပဋိလောမဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ ဒေသေန္တောပိ ဟိ ဘဂဝါ ကိစ္ဆာပန္နံ လောကံ အနုဝိလောကေတွာ ပုဗ္ဗဘာဂ…ပေ… သန္ဒဿနတ္ထံ ဒေသေတီတိ။ အာဟာရတဏှာဒယော ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓါ၊ သင်္ခါရာဝိဇ္ဇာ အတီတဒ္ဓါတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ယာဝ အတီတံ အဒ္ဓါနံ အတိဟရိတွာ’’တိ၊ အာဟာရာ ဝါ တဏှာယ ပဘာဝေတဗ္ဗာ အနာဂတော အဒ္ဓါ၊ တဏှာဒယော ပစ္စုပ္ပန္နော၊ သင်္ခါရာဝိဇ္ဇာ အတီတောတိ။ ပစ္စက္ခံ ပန ဖလံ ဒဿေတွာ တံနိဒါနဒဿနဝသေန ဖလကာရဏပရမ္ပရာယ ဒဿနံ ယုဇ္ဇတီတိ အာဟာရာ ပုရိမတဏှာယ ဥပ္ပာဒိတာ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ၊ တဏှာဒယော အတီတော၊ သင်္ခါရာဝိဇ္ဇာ တတောပိ အတီတတရော သံသာရဿ အနာဒိဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တောတိ ယာဝ အတီတံ အဒ္ဓါနန္တိ ယာဝ အတီတတရံ အဒ္ဓါနန္တိ အတ္ထော ယုတ္တော။
အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိအာဟာရကာ ဝါ စတ္တာရော အာဟာရာ –
‘‘အာဟာရေတီတိ အဟံ န ဝဒါမိ၊ အာဟာရေတီတိ စာဟံ ဝဒေယျုံ၊ တတြဿ ကလ္လော ပဉှော ¶ ‘ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ အာဟာရေတီ’တိ။ ဧဝံ စာဟံ န ဝဒါမိ၊ ဧဝံ ပန အဝဒန္တံ မံ ယော ဧဝံ ပုစ္ဆေယျ ‘ကိဿ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဝိညာဏာဟာရော’တိ။ ဧသ ကလ္လော ¶ ပဉှော၊ တတြ ကလ္လံ ဝေယျာကရဏံ၊ ဝိညာဏာဟာရော အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂) –
ဝစနတော တံသမ္ပယုတ္တတ္တာ ဖဿစေတနာနံ တပ္ပဝတ္တိဟေတုတ္တာ စ ကဗဠီကာရာဟာရဿ။ တေန ဟိ ဥပတ္ထမ္ဘိတရူပကာယဿ၊ တဉ္စ ဣစ္ဆန္တဿ ကမ္မဝိညာဏာယူဟနံ ဟောတိ။ ဘောဇနဉှိ သဒ္ဓါဒီနံ ရာဂါဒီနဉ္စ ဥပနိဿယောတိ ဝုတ္တန္တိ။ တသ္မာ ‘‘တေ ကမ္မဝဋ္ဋသင်္ဂဟိတာ အာဟာရာ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ’’တိ ဣမသ္မိံ ပရိယာယေ ပုရိမောယေဝတ္ထော ယုတ္တော။ အတီတဒ္ဓုတော ပဘုတိ ‘‘ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၃) အတီတေ တတော ပရဉ္စ ဟေတုဖလပဋိပါဋိံ ပစ္စက္ခာနံ အာဟာရာနံ နိဒါနဒဿနဝသေန အာရောဟိတွာ နိဝတ္တနေန ဝိနာ အဗုဇ္ဈန္တာနံ တံသန္ဒဿနတ္ထံ သာ အယံ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ အတ္ထော။ အနာဂတဒ္ဓုနော သန္ဒဿနတ္ထန္တိ အနာဂတဒ္ဓုနော ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တာနံ အပဿန္တာနံ ပစ္စက္ခံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဟေတုံ ဒဿေတွာ ဟေတုဖလပရမ္ပရာယ တဿ သန္ဒဿနတ္ထန္တိ အတ္ထော။
မူလကာရဏသဒ္ဒံ အပေက္ခိတွာ ‘‘န အကာရဏ’’န္တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော ကတော။ အကာရဏံ ယဒိ သိယာ၊ သုတ္တံ ပဋိဗာဟိတံ သိယာတိ ဒဿေန္တော သုတ္တံ အာဟရတိ။ ဝဋ္ဋကထာယ သီသဘာဝေါ ဝဋ္ဋဟေတုနော ကမ္မဿပိ ဟေတုဘာဝေါ။ တတ္ထ ဘဝတဏှာယပိ ဟေတုဘူတာ အဝိဇ္ဇာ၊ တာယ ပဋိစ္ဆာဒိတာဒီနဝေ ဘဝေ တဏှုပ္ပတ္တိတောတိ အဝိဇ္ဇာ ဝိသေသေန သီသဘူတာတိ ‘‘မူလကာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ပုရိမာယ ကောဋိယာ အပညာယမာနာယ ဥပ္ပာဒဝိရဟတော နိစ္စတံ ဂဏှေယျာတိ အာဟ ‘‘ဧဝဉ္စေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ တေန ဣတော ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗတာ နတ္ထီတိ အပညာယနတော ပုရိမကောဋိအပညာယနံ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။
အဝိဇ္ဇာတဏှာဟေတုက္ကမေန ဖလေသု ဝတ္တဗ္ဗေသု ‘‘သုဂတိဒုဂ္ဂတိဂါမိနော’’တိ ဝစနံ သဒ္ဒလက္ခဏာဝိရောဓနတ္ထံ။ ဒွန္ဒေ ဟိ ပူဇိတဿ ပုဗ္ဗနိပါတောတိ။ သဝရာ ကိရ မံသဿ အဋ္ဌိနာ အလဂ္ဂနတ္ထံ ပုနပ္ပုနံ တာပေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ဥဏှောဒကံ ပါယေတွာ ဝိရိတ္တံ သူနံ အဋ္ဌိတော မုတ္တမံသံ ဂါဝိံ မာရေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အဂ္ဂိသန္တာပိ’’စ္စာဒိ။ တတ္ထ ယထာ ဝဇ္ဈာ ဂါဝီ စ အဝိဇ္ဇာဘိဘူတတာယ ယထာဝုတ္တံ ဥဏှောဒကပါနံ အာရဘတိ၊ ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနော ယထာဝုတ္တံ ဒုဂ္ဂတိဂါမိကမ္မံ။ ယထာ ပန သာ ဥဏှောဒကပါနေ ¶ အာဒီနဝံ ဒိသွာ ¶ တဏှာဝသေန သီတုဒကပါနံ အာရဘတိ၊ ဧဝမယံ အဝိဇ္ဇာယ မန္ဒတ္တာ ဒုဂ္ဂတိဂါမိကမ္မေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ တဏှာဝသေန သုဂတိဂါမိကမ္မံ အာရဘတိ။ ဒုက္ခေ ဟိ အဝိဇ္ဇံ တဏှာ အနုဝတ္တတိ၊ သုခေ တဏှံ အဝိဇ္ဇာတိ။
ဧဝန္တိ အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတတ္တာ တဏှာယ သံယုတ္တတ္တာ စ။ အယံ ကာယောတိ သဝိညာဏကကာယော ခန္ဓပဉ္စကံ၊ ‘‘သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဝစနတော ဖဿကာရဏဉ္စေတံ ဝုစ္စတီတိ အာယတနဆက္ကံ ဝါ။ သမုဒါဂတောတိ ဥပ္ပန္နော။ ဗဟိဒ္ဓါ စ နာမရူပန္တိ ဗဟိဒ္ဓါ သဝိညာဏကကာယော ခန္ဓပဉ္စကံ၊ သဠာယတနာနိ ဝါ။ ဣတ္ထေတန္တိ ဣတ္ထံ ဧတံ။ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒွါဒသာယတနာနိ စ ဒွါရာရမ္မဏဘာဝေန ဝဝတ္ထိတာနိ ဒွယနာမာနီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒွယံ ပဋိစ္စ ဖဿောတိ အညတ္ထ စက္ခုရူပါဒီနိ ဒွယာနိ ပဋိစ္စ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ပန အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ။ မဟာဒွယံ နာမ ကိရေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၉) ဝုတ္တံ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – အညတ္ထ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ၊ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၄၃) ‘‘စက္ခု စေဝ ရူပါ စ…ပေ… မနော စေဝ ဓမ္မာ စာ’’တိ ဝုတ္တာနိ ဒွယာနိ ပဋိစ္စ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ပန ‘‘အယဉ္စေဝ ကာယော’’တိ စက္ခာဒိနိဿယေ သေသဓမ္မေ စက္ခာဒိနိဿိတေ ဧဝ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ စက္ခာဒိကာယံ ဧကတ္တေန ‘‘အဇ္ဈတ္တိကာယတန’’န္တိ ဂဟေတွာ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ နာမရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ဧကတ္တေနေဝ ဗာဟိရာယတနန္တိ တာနိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ ပဋိစ္စ ဖဿော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ မဟာဒွယံ နာမေတန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အတ္တနော စ ပရဿ စ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဆဟာယတနေဟိ စာပိ အယမတ္ထော ဒီပေတဗ္ဗောဝါ’’တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၉) ဝုတ္တံ။ ‘‘အယံ ကာယော’’တိ ဟိ ဝုတ္တာနိ သနိဿယာနိ စက္ခာဒီနိ အတ္တနော ပဉ္စက္ခန္ဓာ၊ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ နာမရူပ’’န္တိ ဝုတ္တာနိ ရူပါဒီနိ ပရေသံ။ တထာ အယံ ကာယော အတ္တနောဝ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ နာမရူပံ ပရေသံ ဗာဟိရာနီတိ။ အညထာ အဇ္ဈတ္တိကာယတနမတ္တေ ဧဝ ‘‘အယံ ကာယော’’တိ ဝုတ္တေ န အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနေဝ အတ္တနော ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဟောန္တီတိ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ပဉ္စက္ခန္ဓေဟိ ဒီပနာ န သမ္ဘဝေယျာတိ။ သဠေဝါယတနာနီတိ သဠေဝ သမ္ဖဿကာရဏာနိ၊ ယေဟိ ကာရဏဘူတေဟိ အာယတနေဟိ ဥပ္ပန္နေန ဖဿေန ဖုဋ္ဌော ဗာလော သုခဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေတိ။
အာဒိ-သဒ္ဒေန ¶ ‘‘ဧတေသံ ဝါ အညတရေန အဝိဇ္ဇာနီဝရဏဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတဿ တဏှာယ ¶ သံယုတ္တဿာ’’တိအာဒိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တသ္မိဉှိ သုတ္တေ သင်္ခါရေ အဝိဇ္ဇာတဏှာနိဿိတေ ဧဝ ကတွာ ကာယဂ္ဂဟဏေန ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနာနိ ဂဟေတွာ ဧတသ္မိဉ္စ ကာယေ သဠာယတနာနံ ဖဿံ တံနိဿိတမေဝ ကတွာ ဝေဒနာယ ဝိသေသပစ္စယဘာဝံ ဒဿေန္တေန ဘဂဝတာ ဗာလပဏ္ဍိတာနံ အတီတဒ္ဓါဝိဇ္ဇာတဏှာမူလကော ဝေဒနာန္တော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဒဿိတော။ ပုန စ ဗာလပဏ္ဍိတာနံ ဝိသေသံ ဒဿေန္တေန –
‘‘ယာယ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတဿ ဗာလဿ ယာယ စ တဏှာယ သံယုတ္တဿ အယံ ကာယော သမုဒါဂတော၊ သာ စေဝ အဝိဇ္ဇာ ဗာလဿ အပ္ပဟီနာ၊ သာ စ တဏှာ အပရိက္ခီဏာ။ တံ ကိဿ ဟေတု? န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာလော အစရိ ဗြဟ္မစရိယံ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ၊ တသ္မာ ဗာလော ကာယဿ ဘေဒါ ကာယူပဂေါ ဟောတိ၊ သော ကာယူပဂေါ သမာနော န ပရိမုစ္စတိ ဇာတိယာ…ပေ… ဒုက္ခသ္မာတိ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၉) –
ဝေဒနာပဘဝံ သာဝိဇ္ဇံ တဏှံ ဒဿေတွာ ဥပါဒါနဘဝေ စ တံနိဿိတေ ကတွာ ‘‘ကာယူပဂေါ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဇာတိအာဒိကေ ဒဿေန္တေန ပစ္စုပ္ပန္နဟေတုသမုဋ္ဌာနတော ပဘုတိ ဥဘယမူလောဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တော၊ တဗ္ဗိပရိယာယေန စ ပဏ္ဍိတဿ ပစ္စုပ္ပန္နဟေတုပရိက္ခယတော ပဘုတိ ဥဘယမူလကော ပဋိလောမပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါတိ။
ဒုဂ္ဂတိဂါမိကမ္မဿ ဝိသေသပစ္စယတ္တာ အဝိဇ္ဇာ ‘‘အဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တထာ ဝိသေသပစ္စယော ဝိန္ဒိယဿ န ဟောတီတိ ‘‘ဝိန္ဒိယံ န ဝိန္ဒတီ’တိ စ။ အတ္တနိ နိဿိတာနံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ပဝတ္တနံ ဥပ္ပာဒနံ အာယတနံ။ သမ္မောဟဘာဝေနေဝ အနဘိသမယဘူတတ္တာ အဝိဒိတံ အညာတံ ကရောတိ။ အန္တဝိရဟိတေ ဇဝါပေတီတိ စ ဝဏ္ဏာဂမဝိပရိယာယဝိကာရဝိနာသဓာတုအတ္ထဝိသေသယောဂေဟိ ပဉ္စဝိဓဿ နိရုတ္တိလက္ခဏဿ ဝသေန တီသုပိ ပဒေသု အ-ကာရ ဝိ-ကာရ ဇ-ကာရေ ဂဟေတွာ အညေသံ ဝဏ္ဏာနံ လောပံ ကတွာ ဇ-ကာရဿ စ ဒုတိယဿ အာဂမံ ကတွာ ‘‘အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဗျဉ္ဇနတ္ထံ ဒဿေတွာ သဘာဝတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဝတ္ထာရမ္မဏာနိ ‘‘ဣဒံ ဝတ္ထု၊ ဣဒမာရမ္မဏ’’န္တိ အဝိဇ္ဇာယ ဉာတုံ ¶ န သက္ကာတိ အဝိဇ္ဇာ တပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ ဝုတ္တာ။ ဝတ္ထာရမ္မဏသဘာဝစ္ဆာဒနတော ဧဝ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဘာဝဿ၊ ဇရာမရဏာဒီနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဘာဝဿ စ ဆာဒနတော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဆာဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သင်္ခါရ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏေန ¶ အာဂတာ သင်္ခါရာ သင်္ခါရ-သဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရာ။ ယဒိပိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာပိ သင်္ခါရ-သဒ္ဒေန အာဂတာ၊ တေ ပန ဣမိဿာ ဒေသနာယ ပဓာနာတိ ဝိသုံ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘ဒုဝိဓာ’’တိ ဧတ္ထ အဘိသင်္ခရဏကသင်္ခါရံ သင်္ခါရ-သဒ္ဒေနာဂတံ သန္ဓာယ တတ္ထ ဝုတ္တမ္ပိ ဝဇ္ဇေတွာ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ‘‘သင်္ခါရ-သဒ္ဒေနာဂတသင်္ခါရာ’’တိ ဝါ သမုဒါယော ဝုတ္တော၊ တဒေကဒေသော စ ဣဓ ဝဏ္ဏိတဗ္ဗဘာဝေန ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ၊ တသ္မာ ဝဏ္ဏိတဗ္ဗသဗ္ဗသင်္ဂဟဏဝသေန ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဌမံ နိရုဇ္ဈတိ ဝစီသင်္ခါရောတိအာဒိနာ ဝိတက္ကဝိစာရအဿာသပဿာသသညာဝေဒနာဝစီသင်္ခါရာဒယော ဝုတ္တာ၊ န အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရေသု ဝုတ္တာ ကာယသဉ္စေတနာဒယော။
ပရိတဿတီတိ ပိပါသတိ။ ဘဝတီတိ ဥပပတ္တိဘဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဘာဝယတီတိ ကမ္မဘဝံ။ စုတိ ခန္ဓာနံ မရဏန္တိ ‘‘မရန္တိ ဧတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဥပ္ပာဒဒုက္ခာ ဌိတိဒုက္ခာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅) ဝစနတော ဒွေဓာ ခဏတိ။ အာယာသောတိ ပရိဿမော ဝိသာဒေါ။ ကေဝလ-သဒ္ဒေါ အသမ္မိဿဝါစကော ဟောတိ ‘‘ကေဝလာ သာလယော’’တိ၊ နိရဝသေသဝါစကော စ ‘‘ကေဝလာ အင်္ဂမဂဓာ’’တိ၊ တသ္မာ ဒွေဓာပိ အတ္ထံ ဝဒတိ။ တတ္ထ အသမ္မိဿဿာတိ သုခရဟိတဿ။ န ဟိ ဧတ္ထ ကိဉ္စိ ဥပ္ပာဒဝယရဟိတံ အတ္ထီတိ။
တံသမ္ပယုတ္တေ၊ ပုဂ္ဂလံ ဝါ သမ္မောဟယတီတိ သမ္မောဟနရသာ။ အာရမ္မဏသဘာဝဿ ဆာဒနံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ဆာဒနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) ဝစနတော အာသဝပဒဋ္ဌာနာ။ ပဋိသန္ဓိဇနနတ္ထံ အာယူဟန္တိ ဗျာပါရံ ကရောန္တီတိ အာယူဟနရသာ၊ ရာသိကရဏံ ဝါ အာယူဟနံ။ နာမရူပဿ ပုရေစာရိကဘာဝေန ပဝတ္တတီတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမရသံ။ ပုရိမဘဝေန သဒ္ဓိံ ဃဋနံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ ပဋိသန္ဓိပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ဝိညာဏေန သဟ သမ္ပယုဇ္ဇတီတိ သမ္ပယောဂရသံ။ အညမညံ သမ္ပယောဂါဘာဝတော ရူပံ ဝိကိရတီတိ ဝိကိရဏရသံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပိသိယမာနာ တဏ္ဍုလာဒယော ဝိကိရန္တိ စုဏ္ဏီ ဘဝန္တီတိ။ နာမဿ ကဒါစိ ကုသလာဒိဘာဝေါ စ အတ္ထီတိ တတော ¶ ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘အဗျာကတပစ္စုပဋ္ဌာန’’န္တိ အာဟ။ ‘‘အစေတနာ အဗျာကတာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ အနာရမ္မဏတာ ဝါ အဗျာကတတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အာယတနလက္ခဏန္တိ ဃဋနလက္ခဏံ၊ အာယာနံ တနနလက္ခဏံ ဝါ။ ဒဿနာဒီနံ ကာရဏဘာဝေါ ဒဿနာဒိရသတာ။ အကုသလဝိပါကုပေက္ခာယ အနိဋ္ဌဘာဝတော ဒုက္ခေန ဣတရာယ စ ဣဋ္ဌဘာဝတော သုခေန သင်္ဂဟိတတ္တာ ‘‘သုခဒုက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ အာဟ။ ဒုက္ခသမုဒယတ္တာ ဟေတုလက္ခဏာ တဏှာ။ ‘‘တတြတတြာဘိနန္ဒိနီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ၄၆၀၊ ဝိဘ။ ၂၀၃) ဝစနတော ¶ အဘိနန္ဒနရသာ။ စိတ္တဿ၊ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ရူပါဒီသု အတိတ္တဘာဝေါ ဟုတွာ ဂယှတီတိ အတိတ္တဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ တဏှာဒဠှတ္တံ ဟုတွာ ကာမုပါဒါနံ၊ သေသာနိ ဒိဋ္ဌိ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ တဏှာဒဠှတ္တဒိဋ္ဌိပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ကမ္မုပပတ္တိဘဝဝသေန ဘဝဿ လက္ခဏာဒယော ယောဇေတဗ္ဗာ။
အာဒိ-သဒ္ဒေန အနုဗောဓာဒိဘာဝဂ္ဂဟဏံ။ ဒုက္ခာဒီသု အညာဏံ အပ္ပဋိပတ္တိ၊ အသုဘာဒီသု သုဘာဒိဝိပလ္လာသာ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တာ ဝါ အပ္ပဋိပတ္တိ၊ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိ။ န အဝိဇ္ဇာယ ဧဝ ဆဒွါရိကတာ ဆဠာရမ္မဏတာ စ၊ အထ ခေါ အညေသုပိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂေသု အရူပဓမ္မာနန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေသုပီ’’တိ။ နောဘယဂေါစရန္တိ မနာယတနမာဟ။ န ဟိ အရူပဓမ္မာနံ ဒေသဝသေန အာသန္နတာ ဒူရတာ စ အတ္ထိ အသဏ္ဌာနတ္တာ၊ တသ္မာ မနာယတနဿ ဂေါစရော န မနာယတနံ သမ္ပတ္တော အသမ္ပတ္တော ဝါတိ ဝုစ္စတီတိ။
သောကာဒီနံ သဗ္ဘာဝါ အင်္ဂဗဟုတ္တပ္ပသင်္ဂေ ‘‘ဒွါဒသေဝါ’’တိ အင်္ဂါနံ ဝဝတ္ထာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ သောကာဒယော အင်္ဂဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ ဖလေန ပန ကာရဏံ အဝိဇ္ဇံ မူလင်္ဂံ ဒဿေတုံ တေ ဝုတ္တာတိ။ ဇရာမရဏဗ္ဘာဟတဿ ဟိ ဗာလဿ တေ သမ္ဘဝန္တီတိ သောကာဒီနံ ဇရာမရဏကာရဏတာ ဝုတ္တာ။ ‘‘သာရီရိကာယ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ဖုဋ္ဌော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၂) စ သုတ္တေ ဇရာမရဏနိမိတ္တဉ္စ ဒုက္ခံ သင်္ဂဟိတန္တိ တံတံနိမိတ္တာနံ သာဓကဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ဇရာမရဏေနေဝ သောကာဒီနံ ဧကသင်္ခေပေါ ကတော၊ တသ္မာ တေသံ ဇာတိပစ္စယတာ ယုဇ္ဇတိ။ ဇရာမရဏပစ္စယဘာဝေ ဟိ အဝိဇ္ဇာယ ဧကသင်္ခေပေါ ကာတဗ္ဗော သိယာ၊ ဇာတိပစ္စယာ ပန ဇရာမရဏံ သောကာဒယော စ သမ္ဘဝန္တီတိ။ တတ္ထ ဇရာမရဏံ ဧကန္တိကံ အင်္ဂဘာဝေနေဝ ဂဟိတံ၊ သောကာဒယော ¶ ပန ရူပဘဝါဒီသု အဘာဝတော အနေကန္တိကာ ကေဝလံ ပါကဋေန ဖလေန အဝိဇ္ဇာနိဒဿနတ္ထံ ဂဟိတာ။ တေန အနာဂတေ ဇာတိယာ သတိ တတော ပရာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဟေတုဟေတုဘူတာ အဝိဇ္ဇာ ဒဿိတာတိ ဘဝစက္ကဿ အဝိစ္ဆေဒေါ ဒဿိတော ဟောတီတိ။ သုတ္တဉ္စ သောကာဒီနံ အဝိဇ္ဇာ ကာရဏန္တိ ဧတဿေဝတ္ထဿ သာဓကံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န သောကာဒီနံ ဗာလဿ ဇရာမရဏနိမိတ္တတာမတ္တဿ။ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၂) ဟိ ဝစနေန အဝိဇ္ဇာ သောကာဒီနံ ကာရဏန္တိ ဒဿိတာ၊ န စ ဇရာမရဏနိမိတ္တမေဝ ဒုက္ခံ ဒုက္ခန္တိ။
ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဝိဇ္ဇာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၂၆။ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ၉၂ သင်္ခါရာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တန္တိ ဧတေန အဝိဇ္ဇာယ ဝိသေသနဘာဝေန သင်္ခါရာနဉ္စ ပဓာနဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ သင်္ခါရာနံ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဘာဝဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ပိတာ ကထီယတိ ‘‘ဒီဃော သာမော၊ မိတ္တော ရဿော၊ ဩဒါတော ဒတ္တော’’တိ။
ရသိတဗ္ဗော ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော သဘာဝေါ ရသော၊ အတ္တနော ရသော သရသော၊ ယာထာဝေါ သရသော ယာထာဝသရသော၊ သော ဧဝ လက္ခိတဗ္ဗတ္တာ လက္ခဏန္တိ ယာထာဝသရသလက္ခဏံ။ ‘‘ကတမာ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဝိဇ္ဇာ? ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၂၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) သုတ္တေ စတ္တာရေဝ ဝုတ္တာနီတိ ‘‘သုတ္တန္တိကပရိယာယေနာ’’တိ အာဟ။ နိက္ခေပကဏ္ဍေ ပနာတိအာဒိနာ ဣဓ စတူသု ဌာနေသု ကထိတာယ ဧဝ အဝိဇ္ဇာယ နိက္ခေပကဏ္ဍေ အဋ္ဌသု ဌာနေသု ကိစ္စဇာတိတော ပဉ္စဝီသတိယာ ပဒေဟိ လက္ခဏတော စ ကထိတတ္တာ တဒတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေန ဝိဘာဝနံ ကရောတိ။ အဟာပေတွာ ဝိဘဇိတဗ္ဗဝိဘဇနဉှိ အဘိဓမ္မပရိယာယော။
ဇာယတိ ဧတ္ထာတိ ဇာတိ၊ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ ယဒိပိ နိရောဓမဂ္ဂေ အဝိဇ္ဇာ အာရမ္မဏံ န ကရောတိ၊ တေ ပန ဇာနိတုကာမဿ တပ္ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန အနိရောဓမဂ္ဂေသု နိရောဓမဂ္ဂဂ္ဂဟဏကအာရဏဝသေန စ ပဝတ္တမာနာ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုစ္စတီတိ တေသမ္ပိ အဝိဇ္ဇာယ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာ ဟောတိ၊ ဣတရေသံ အာရမ္မဏဘာဝေန ¶ စာတိ။ သင်္ဃိကဗလဒေဝဂေါဏာဒီနံ သင်္ဃာဋိနင်္ဂလာဒီနိ ဝိယ အညသေတာဒီနံ အဝိဇ္ဇာယ ဒုက္ခာဒိဝိသယာနံ အန္ဓတ္တကရာနံ လောဘာဒီနံ နိဝတ္တကော အညာဏာဒိသဘာဝေါ လက္ခဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အတ္ထတ္ထန္တိ ဖလဖလံ။ အာမေဍိတဝစနဉှိ သဗ္ဗေသံ အတ္ထာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ပါကဋကရဏဘာဝပ္ပကာသနတ္ထံ။ အတ္ထော ဧဝ ဝါ အတ္ထော အတ္ထတ္ထောတိ အတ္ထဿ အဝိပရီတတာဒဿနတ္ထံ အတ္ထေနေဝတ္ထံ ဝိသေသယတိ။ န ဟိ ဉာဏံ အနတ္ထံ အတ္ထောတိ ဂဏှာတီတိ။ ဧဝံ ကာရဏကာရဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံ အာကာရန္တိ အတ္ထတ္ထာဒိအာကာရံ။ ဂဟေတွာတိ စိတ္တေ ပဝေသေတွာ၊ စိတ္တေန ပုဂ္ဂလေန ဝါ ဂဟိတံ ကတွာ။ ပဋိဝိဒ္ဓဿ ပုန အဝေက္ခဏာ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ ဒုစ္စိန္တိတစိန္တိတာဒိလက္ခဏဿ ဗာလဿ ဘာဝေါ ဗာလျံ။ ပဇာနာတီတိ ပကာရေဟိ ဇာနာတိ။ ဗလဝမောဟနံ ပမောဟော။ သမန္တတော မောဟနံ သမ္မောဟော။
ဒုက္ခာရမ္မဏတာတိ ¶ ဒုက္ခာရမ္မဏတာယ၊ ယာယ ဝါ အဝိဇ္ဇာယ ဆာဒေန္တိယာ ဒုက္ခာရမ္မဏာ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ၊ သာ တေသံ ဘာဝေါတိ ဒုက္ခာရမ္မဏတာ၊ အာရမ္မဏမေဝ ဝါ အာရမ္မဏတာ၊ ဒုက္ခံ အာရမ္မဏတာ ဧတိဿာတိ ဒုက္ခာရမ္မဏတာ။
ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရာ န သဘာဝတော၊ တသ္မာ တဒါရမ္မဏတာ အဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣတရေသံ သဘာဝတော ဂမ္ဘီရတ္တာ တဒါရမ္မဏတာ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အပိစ ခေါ ပနာတိ မဂ္ဂဿ သင်္ခတသဘာဝတ္တာ တတောပိ နိရောဓဿ ဂမ္ဘီရတရတံ ဒဿေတိ။
အဝိဇ္ဇာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ပုနာတီတိ သောဓေတိ အပုညဖလတော ဒုက္ခသံကိလေသတော စ၊ ဟိတသုခဇ္ဈာသယေန ပုညံ ကရောတီတိ တံနိပ္ဖာဒနေန ကာရကဿဇ္ဈာသယံ ပူရေတီတိ ပုညော၊ ပူရကော ပုဇ္ဇနိဗ္ဗတ္တကော စ နိရုတ္တိလက္ခဏေန ‘‘ပုညော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမာဓိပစ္စနီကာနံ အတိဒူရတာယ န ဣဉ္ဇတိ န စလတီတိ အတ္ထော။ ကာယဿာတိ ဒွါရဿ သာမိဘာဝေန နိဒ္ဒေသော ကတော။
ပုညုပဂန္တိ ¶ ဘဝသမ္ပတ္တုပဂံ။ တတ္ထာတိ ဝိဘင်္ဂသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၂။၂)။ တဉှိ ပဓာနဘာဝေန ဂဟိတန္တိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၂) ပန ‘‘တယောမေ၊ အာဝုသော၊ သင်္ခါရာ’’တိ အာဂတန္တိ။ သဗ္ဗညုဇိနဘာသိတော ပန အယံ၊ န ပစ္စေကဇိနဘာသိတော၊ ဣမဿတ္ထဿ ဒီပနတ္ထံ ဧတေသံ သုတ္တာနံ ဝသေန တေ ဂဟိတာ။ ကထံ ပနေတေန ဂဟဏေနာယမတ္ထော ဒီပိတော ဟောတီတိ တံဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘အဘိဓမ္မေပိ ဟိ သုတ္တေပိ ဧကသဒိသာဝ တန္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိ။ သဗ္ဗညုဘာသိတောတိ ပါကဋေန သုတ္တန္တေန သဒိသတ္တာ အယမ္ပိ သဗ္ဗညုဘာသိတောတိ ဉာယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။
‘‘တေရသာပီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာနံ န ဘာဝနာမယတာ ပါကဋာတိ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ ပထဝီ ပထဝီတိအာဒိဘာဝနာ စ ကသိဏပရိကမ္မကရဏံ မဏ္ဍလကရဏဉ္စ ဘာဝနံ ဘဇာပေန္တိ။
ဒါနဝသေန ပဝတ္တာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ ဒါနံ။ တတ္ထ ဗျာပါရဘူတာ အာယူဟနစေတနာ ဒါနံ အာရဗ္ဘ ဒါနံ အဓိကိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဣတရေသု။ သောမနဿစိတ္တေနာတိ အနုမောဒနာပဝတ္တိနိဒဿနမတ္တမေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥပေက္ခာသဟဂတေနပိ ဟိ အနုဿရတိ ဧဝါတိ။
အသရိက္ခကမ္ပိ သရိက္ခကေန စတုတ္ထဇ္ဈာနဝိပါကေန ဝေဟပ္ဖလာဒီသု ဝိနာပိ အသညေသု ကဋတ္တာရူပံ။ ရူပမေဝ သဖန္ဒနတ္တာ ‘‘သဣဉ္ဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ ဣဉ္ဇနကရနီဝရဏာဒီနံ အဝိက္ခမ္ဘနတော၊ ရူပတဏှာသင်္ခါတဿ ဣဉ္ဇနကဿ ကာရဏတ္တာ ဝါ။ တေနေဝ ရူပါရမ္မဏံ နိမိတ္တာရမ္မဏဉ္စ သဗ္ဗမ္ပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိပ္ပရိယာယေန ‘‘အနိဉ္ဇန’’န္တိ န ဝုစ္စတီတိ။ မဟာတုလာယ ဓာရယမာနော နာဠိယာ မိနမာနော စ သမုဒါယမေဝ ဓာရေတိ မိနတိ စ၊ န ဧကေကံ ဂုဉ္ဇံ၊ ဧကေကံ တဏ္ဍုလံ ဝါ၊ ဧဝံ ဘဂဝါပိ အပရိမာဏာ ပဌမကုသလစေတနာယော သမုဒါယဝသေနေဝ ဂဟေတွာ ဧကဇာတိကတ္တာ ဧကမေဝ ကတွာ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဒုတိယာဒယောပီတိ။
‘‘ကာယဒွါရေ ပဝတ္တာ’’တိ အဝတွာ ‘‘အာဒါနဂ္ဂဟဏစောပနံ ပါပယမာနာ ဥပ္ပန္နာ’’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝစနဝိသေသမတ္တမေဝ ဒဿေတိ။ ကာယဒွါရေ ပဝတ္တိ ဧဝ ဟိ အာဒါနာဒိပါပနာတိ။ ပုရိမေန ဝါ ဒွါရဿ ဥပလက္ခဏဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ပစ္ဆိမေန စေတနာယ သဝိညတ္တိရူပသမုဋ္ဌာပနံ။ တတ္ထ အာကဍ္ဎိတွာ ဂဟဏံ အာဒါနံ၊ သမ္ပယုတ္တဿ ဂဟဏံ ဂဟဏံ၊ ဖန္ဒနံ စောပနံ။
ဧတ္ထာတိ ¶ ကာယဝစီသင်္ခါရဂ္ဂဟဏေ၊ ကာယဝစီသဉ္စေတနာဂဟဏေ ဝါ။ အဋ္ဌကထာယံ အဘိညာစေတနာ န ဂဟိတာ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော န ဟောတီတိ။ ကသ္မာ ပန န ဟောတိ၊ နနု သာပိ ကုသလာ ဝိပါကဓမ္မာ စာတိ? သစ္စံ၊ အနုပစ္ဆိန္နတဏှာဝိဇ္ဇာမာနေ ပန သန္တာနေ သဗျာပါရပ္ပဝတ္တိယာ တဿာ ကုသလတာ ဝိပါကဓမ္မတာ စ ဝုတ္တာ၊ န ဝိပါကုပ္ပာဒနေန၊ သာ ပန ဝိပါကံ ဥပ္ပာဒယန္တီ ရူပါဝစရမေဝ ဥပ္ပာဒေယျ။ န ဟိ အညဘူမိကံ ကမ္မံ အညဘူမိကံ ဝိပါကံ ဥပ္ပာဒေတီတိ။ အတ္တနာ သဒိသာရမ္မဏဉ္စ တိဋ္ဌာနိကံ တံ ဥပ္ပာဒေယျ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ ရူပါဝစရဝိပါကဿ ကမ္မသဒိသာရမ္မဏဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ၊ န စ ရူပါဝစရဝိပါကော ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏော အတ္ထိ၊ အဘိညာစေတနာ စ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏာဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိပါကံ န ဥပ္ပာဒေတီတိ ¶ ဝိညာယတိ။ ကသိဏေသု စ ဥပ္ပာဒိတဿ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိဿ အာနိသံသဘူတာ အဘိညာ။ ယထာဟ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၄-၂၄၅၊ မ။ နိ။ ၁။၃၈၄-၃၈၆)။ တသ္မာ သမာဓိဖလသဒိသာ သာ၊ န စ ဖလံ ဒေတီတိ ဒါနသီလာနိသံသော တသ္မိံ ဘဝေ ပစ္စယလာဘော ဝိယ သာပိ ဝိပါကံ န ဥပ္ပာဒေတိ။ ယထာ စ အဘိညာစေတနာ၊ ဧဝံ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာပိ န ဟောတီတိ ဣဒံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတေ ဓမ္မေ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၂၅) ဝုတ္တတ္တာ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။
အယံ ပနေတ္ထ အမတဂ္ဂပထာနုဂတော ဝိနိစ္ဆယော – ဒဿနဘာဝနာနံ အဘာဝေပိ ယေသံ ပုထုဇ္ဇနာနံ သေက္ခာနဉ္စ ဒဿနဘာဝနာဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တေသံ တဒုပ္ပတ္တိကာလေ တေဟိ ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ အကုသလာ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ၊ ပုထုဇ္ဇနာနံ ပန ဘာဝနာယ အဘာဝါ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗစိန္တာ နတ္ထိ။ တေန တေသံ ပဝတ္တမာနာ တေ ဒဿနေန ပဟာတုံ အသက္ကုဏေယျာပိ ‘‘ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ န ဝုစ္စန္တိ။ ယဒိ ဝုစ္စေယျုံ၊ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ ကေသဉ္စိ ကေစိ ကဒါစိ အာရမ္မဏာရမ္မဏာဓိပတိဥပနိဿယပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဘဝေယျုံ၊ န စ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ ကေသဉ္စိ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တာ။ သေက္ခာနံ ပန ဝိဇ္ဇမာနာ ဘာဝနာယ ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ။ တေနေဝ သေက္ခာနံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ စတ္တတ္တာ ဝန္တတ္တာ မုတ္တတ္တာ ပဟီနတ္တာ ပဋိနိဿဋ္ဌတ္တာ ဥက္ခေဋိတတ္တာ သမုက္ခေဋိတတ္တာ အဿာဒိတဗ္ဗာ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗာ ¶ စ န ဟောန္တိ၊ ပဟီနတာယ ဧဝ သောမနဿဟေတုဘူတာ အဝိက္ခေပဟေတုဘူတာ စ န ဒေါမနဿံ ဥဒ္ဓစ္စဉ္စ ဥပ္ပာဒေန္တီတိ န တေ တေသံ အာရမ္မဏာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝံ ပကတူပနိဿယဘာဝဉ္စ ဂစ္ဆန္တိ။ န ဟိ ပဟီနေ ဥပနိဿာယ အရိယော ရာဂါဒိကိလေသေ ဥပ္ပာဒေတိ။
ဝုတ္တဉ္စ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ၊ တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတိ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂေန…ပေ… န ပစ္စာဂစ္ဆတီ’’တိ (မဟာနိ။ ၈၀၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၇)၊ န စ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဒဿနေန ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ ဣတရေသံ န ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောန္တီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ဒိဋ္ဌိံ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ၊ တံ အာရဗ္ဘ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒိဋ္ဌိ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝိစိကိစ္ဆံ အာရဗ္ဘ ဝိစိကိစ္ဆာ ဒိဋ္ဌိ ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာနံ ဥဒ္ဓစ္စာရမ္မဏပစ္စယဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧတ္ထ ဟိ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ စိတ္တုပ္ပာဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဓိပတိပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဒိဋ္ဌိံ ဂရုံ ¶ ကတွာ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ၊ တံ ဂရုံ ကတွာ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၉) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ တသ္မာ ဒဿနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗာနံ အတီတာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတ္တေပိ ယာဒိသာနံ တာဟိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာ အာပါဒေတဗ္ဗာ၊ တေသု ပုထုဇ္ဇနေသု ဝတ္တမာနာ ဒဿနံ အပေက္ခိတွာ တေန ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ၊ သေက္ခေသု ဝတ္တမာနာ ဘာဝနံ အပေက္ခိတွာ တာယ ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ။ တေသု ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ သဟာယဝိရဟာ ဝိပါကံ န ဇနယန္တီတိ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗစေတနာယ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ န ဝုတ္တော၊ အပေက္ခိတဗ္ဗဒဿနဘာဝနာရဟိတာနံ ပန ပုထုဇ္ဇနေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒီနံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒဿ စ သံယောဇနတ္တယတဒေကဋ္ဌကိလေသာနံ အနုပစ္ဆိန္နတာယ အပရိက္ခီဏသဟာယာနံ ဝိပါကုပ္ပာဒနံ န သက္ကာ ပဋိက္ခိပိတုန္တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဓမ္မာနံ ဝိပါကော ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တောတိ။
ယဒိ ဧဝံ၊ အပေက္ခိတဗ္ဗဒဿနဘာဝနာရဟိတာနံ အကုသလာနံ နေဝဒဿနေနနဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ အပ္ပဟာတဗ္ဗာနံ ‘‘နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၈) ဝုတ္တတ္တာ၊ အပ္ပဟာတဗ္ဗဝိရုဒ္ဓသဘာဝတ္တာ စ အကုသလာနံ။ ဧဝမ္ပိ တေသံ ဣမသ္မိံ တိကေ နဝတ္တဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ ဒဿိတာနံ ဒွါဒသအကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဒွီဟိ ပဒေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ယထာ ဟိ ဓမ္မဝသေန သင်္ခတဓမ္မာ ¶ သဗ္ဗေ သင်္ဂဟိတာတိ ဥပ္ပန္နတ္တိကေ ကာလဝသေန အသင်္ဂဟိတာပိ အတီတာ နဝတ္တဗ္ဗာတိ န ဝုတ္တာ စိတ္တုပ္ပာဒရူပဘာဝေန ဂဟိတေသု နဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝါ၊ ဧဝမိဓာပိ စိတ္တုပ္ပာဒဘာဝေန ဂဟိတေသု နဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝါ နဝတ္တဗ္ဗတာ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယတ္ထ ဟိ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ကောစိ နိယောဂတော နဝတ္တဗ္ဗော အတ္ထိ၊ တတ္ထ တေသံ စတုတ္ထော ကောဋ္ဌာသော အတ္ထီတိ ယထာဝုတ္တပဒေသု ဝိယ တတ္ထာပိ ဘိန္ဒိတွာ ဘဇာပေတဗ္ဗေ စိတ္တုပ္ပာဒေ ဘိန္ဒိတွာ ဘဇာပေတိ ‘‘သိယာ နဝတ္တဗ္ဗာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိအာဒိနာ။ တဒဘာဝါ ဥပ္ပန္နတ္တိကေ ဣဓ စ တထာ န ဝုတ္တာ။
အထ ဝါ ယထာ သပ္ပဋိဃေဟိ သမာနသဘာဝတ္တာ ရူပဓာတုယံ တယော မဟာဘူတာ ‘‘သပ္ပဋိဃာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ ‘‘အသညသတ္တာနံ အနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ ဒွေ မဟာဘူတာ၊ ဒွေ မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ ဧကံ မဟာဘူတ’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၂၂။၉)။ ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနာနံ ပဝတ္တမာနာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗသမာနသဘာဝါ ‘‘ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဝုစ္စေယျုန္တိ နတ္ထိ နဝတ္တဗ္ဗတာပသင်္ဂေါ။ ဧဝဉ္စ သတိ ပုထုဇ္ဇနာနံ ပဝတ္တမာနာပိ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒယော ¶ ပရဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒီနံ ဥပနိဿယပစ္စယော၊ ရာဂေါ စ ရာဂဒိဋ္ဌီနံ အဓိပတိပစ္စယောတိ အယမတ္ထော လဒ္ဓါ ဟောတိ။ ယထာ ပန အဖောဋ္ဌဗ္ဗတ္တာ ရူပဓာတုယံ တယော မဟာဘူတာ န ပရမတ္ထတော သပ္ပဋိဃာ၊ ဧဝံ အပေက္ခိတဗ္ဗဘာဝနာရဟိတာ ပုထုဇ္ဇနေသု ပဝတ္တမာနာ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒယော န ပရမတ္ထတော ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယတာ န ဝုတ္တာ၊ န စ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တာ။ ယေ ဟိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗပစ္စယာ ကိလေသာ၊ န တေ ဒဿနတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တန္တိ၊ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗပစ္စယဿပိ ပန ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ သဟာယဝေကလ္လမတ္တမေဝ ဒဿနေန ကတံ၊ န တဿ ကောစိ ဘာဝေါ ဒဿနေန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒိတောတိ တဿ ဧကန္တဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ တဿ တာဒိသဿေဝ သတိ သဟာယေ ဝိပါကုပ္ပာဒနဝစနံ၊ အသတိ စ ဝိပါကာနုပ္ပာဒနဝစနံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ။
သာပိ ဝိညာဏပစ္စယဘာဝေ ယဒိ အပနေတဗ္ဗာ၊ ကသ္မာ ‘‘သမဝီသတိ စေတနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ တဿ ကာရဏံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ပန ¶ သဗ္ဗာပေတာ ဟောန္တီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ၊ အဘိညာစေတနာယ သဟ ‘‘ဧကဝီသတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န၊ အဝစနဿ ဝုတ္တကာရဏတ္တာ၊ တံ ပန ဣတရာဝစနဿပိ ကာရဏန္တိ သမာနစေတနာဝစနကာရဏဝစနေန ယံ ကာရဏံ အပေက္ခိတွာ ဧကာ ဝုတ္တာ၊ တေန ကာရဏေန ဣတရာယပိ ဝတ္တဗ္ဗတံ၊ ယဉ္စ ကာရဏံ အပေက္ခိတွာ ဣတရာ န ဝုတ္တာ၊ တေန ကာရဏေန ဝုတ္တာယပိ အဝတ္တဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော စိတ္တသင်္ခါရော ဧဝါတိ ဘေဒါဘာဝါ ပါကဋောတိ န တဿ သံယောဂေါ ဒဿိတော။
သုခသညာယ ဂဟေတွာတိ ဧတေန တဏှာပဝတ္တိံ ဒဿေတိ။ တဏှာပရိက္ခာရေတိ တဏှာယ ပရိဝါရေ၊ တဏှာယ ‘‘သုခံ သုဘ’’န္တိအာဒိနာ သင်္ခတေ ဝါ အလင်္ကတေတိ အတ္ထော။ တဏှာ ဟိ ဒုက္ခဿ သမုဒယောတိ အဇာနန္တော ‘‘အဟော ဝတာဟံ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ ခတ္တိယမဟာသာလာနံ ဝါ သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇေယျ’’န္တိ သင်္ခါရေ ပရိက္ခရောတီတိ။ အမရဏတ္ထာတိ ဂဟိတာ ဒုက္ကရကိရိယာ အမရတပေါ၊ ဒေဝဘာဝတ္ထံ တပေါ ဝါ၊ ဒုက္ခတ္တာ ဝါ မရော မာရကော တပေါ အမရတပေါ။ ဒိဋ္ဌေ အဒိဋ္ဌ-သဒ္ဒေါ ဝိယ မရေသု အမရ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဇာတိအာဒိပပါတဒုက္ခဇနနတော မရုပပါတသဒိသတာ ပုညာဘိသင်္ခါရဿ ဝုတ္တာ။ ရမဏီယဘာဝေန ¶ စ အဿာဒဘာဝေန စ ဂယှမာနံ ပုညဖလံ ဒီပသိခါမဓုလိတ္တသတ္ထဓာရာသဒိသံ၊ တဒတ္ထော စ ပုညာဘိသင်္ခါရော တံနိပါတလေဟနသဒိသော။
‘‘သုခေါ ဣမိဿာ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ တရုဏာယ မုဒုကာယ လောမသာယ ဗာဟာယ သမ္ဖဿော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၉) သုခသညာယ ဗာလော ဝိယ ဂူထကီဠနံ ကိလေသာဘိဘူတတာယ ကောဓာရတိအဘိဘူတော အသဝသော မရိတုကာမော ဝိယ ဝိသခါဒနံ ကရဏဖလက္ခဏေသု ဇိဂုစ္ဆနီယံ ဒုက္ခဉ္စ အပုညာဘိသင်္ခါရံ အာရဘတိ။ လောဘသဟဂတဿ ဝါ ဂူထကီဠနသဒိသတာ၊ ဒေါသသဟဂတဿ ဝိသခါဒနသဒိသတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ကာမဂုဏသမိဒ္ဓိယာ သဘယဿပိ ပိသာစနဂရဿ သုခဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝေါ ဝိယ အရူပဝိပါကာနံ နိရန္တရတာယ အနုပလက္ခိယမာနဥပ္ပာဒဝယာနံ၊ ဒီဃသန္တာနတာယ အဂယှမာနဝိပရိဏာမာနံ၊ သင်္ခါရဝိပရိဏာမဒုက္ခဘူတာနမ္ပိ နိစ္စာဒိဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝေါတိ တေသံ ပိသာစနဂရသဒိသတာ၊ တဒဘိမုခဂမနသဒိသတာ စ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရဿ ယောဇေတဗ္ဗာ။
တာဝါတိ ¶ ဝတ္တဗ္ဗန္တရာပေက္ခော နိပါတော၊ တသ္မာ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယောတိ ဣဒံ တာဝ သိဒ္ဓံ၊ ဣဒံ ပန အပရံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ပန သဗ္ဗာပေတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တန္တိ အဘိညာစေတနာနံ ပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတိ။ စေတောပရိယပုဗ္ဗေနိဝါသအနာဂတံသဉာဏေဟိ ပရေသံ အတ္တနော စ သမောဟစိတ္တဇာနနကာလေတိ ယောဇေတဗ္ဗာ။
အဝိဇ္ဇာသမ္မူဠှတ္တာတိ ဘဝါဒီနဝပဋိစ္ဆာဒိကာယ အဝိဇ္ဇာယ သမ္မူဠှတ္တာ။ ရာဂါဒီနန္တိ ရာဂဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စဒေါမနဿာနံ အဝိဇ္ဇာသမ္ပယုတ္တရာဂါဒိအဿာဒနကာလေသု အဝိဇ္ဇံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဂရုံ ကတွာ အဿာဒနံ ရာဂဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာယ ဧဝ အဝိဇ္ဇာယ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ အဿာဒနဉ္စ ရာဂေါ၊ တဒဝိပ္ပယုတ္တာ စ ဒိဋ္ဌီတိ အဿာဒနဝစနေနေဝ ယထာဝုတ္တံ အဝိဇ္ဇံ ဂရုံ ကရောန္တီ ဒိဋ္ဌိ စ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရာဂါဒီဟိ စ ပါဠိယံ သရူပေန ဝုတ္တေဟိ တံသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရဿ အဝိဇ္ဇာရမ္မဏာဒိတံ ဒဿေတိ။ အနဝိဇ္ဇာရမ္မဏဿ ပဌမဇဝနဿ အာရမ္မဏာဓိပတိအနန္တရာဒိပစ္စယဝစနေသု အဝုတ္တဿ ဝုတ္တဿ စ သဗ္ဗဿ သင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ အာဟ။ ဝုတ္တနယေနာတိ သမတိက္ကမဘဝပတ္ထနာဝသေန ဝုတ္တနယေန။
ဧကကာရဏဝါဒေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဒေါသပ္ပသင်္ဂေါ ဝုတ္တော။ အနိဋ္ဌော ဟိ ဧကကာရဏဝါဒေါ သဗ္ဗဿ သဗ္ဗကာလေ ¶ သမ္ဘဝါပတ္တိတော ဧကသဒိသသဘာဝါပတ္တိတော စ။ ယသ္မာ တီသု ပကာရေသု အဝိဇ္ဇမာနေသု ပါရိသေသေန စတုတ္ထေ ဧဝ စ ဝိဇ္ဇမာနေ ဧကဟေတုဖလဒီပနေ အတ္ထော အတ္ထိ၊ တသ္မာ န နုပပဇ္ဇတိ။
ယထာဖဿံ ဝေဒနာဝဝတ္ထာနတောတိ ‘‘သုခဝေဒနီယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဖဿံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခါ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၆၂)၊ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ…ပေ… တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော၊ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၄၃) စ သုခဝေဒနီယာဒိစက္ခုသမ္ဖဿာဒိအနုရူပေန သုခဝေဒနာဒိစက္ခုသမ္ဖဿဇာဝေဒနာဒီနံ ဝဝတ္ထာနတော၊ သမာနေသု စက္ခုရူပါဒီသု ဖဿဝသေန သုခါဒိဝိပရိယာယာဘာဝတော၊ သမာနေသု စ ရူပမနသိကာရာဒီသု စက္ခာဒိသင်္ဃဋ္ဋနဝသေန စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိဝိပရိယာယာဘာဝတော၊ အညပစ္စယသာမညေပိ ဖဿဝသေန သုခါဒိစက္ခုသမ္ဖဿဇာဒီနံ ဩဠာရိကသုခုမာဒိသင်္ကရာဘာဝတော စာတိ အတ္ထော။ သုခါဒီနံ ယထာဝုတ္တသမ္ဖဿဿ အဝိပရီတော ပစ္စယဘာဝေါ ¶ ဧဝ ယထာဝေဒနံ ဖဿဝဝတ္ထာနံ၊ ကာရဏဖလဝိသေသေန ဝါ ဖလကာရဏဝိသေသနိစ္ဆယော ဟောတီတိ ဥဘယတ္ထာပိ နိစ္ဆယော ဝဝတ္ထာနန္တိ ဝုတ္တော။ ကမ္မာဒယောတိ ကမ္မာဟာရဥတုအာဒယော အပါကဋာ သေမှပဋိကာရေန ရောဂဝူပသမတော။
‘‘အဿာဒါနုပဿိနော တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ ဝစနတောတိ ‘‘သံယောဇနီယေသု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော ဝိဟရတော တဏှာ ပဝဍ္ဎတိ၊ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနံ၊ ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၃-၅၄) ဣမိနာ သုတ္တေန တဏှာယ သင်္ခါရကာရဏဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာတိ အတ္ထော။ ပုန တဿာပိ အဝိဇ္ဇာ ကာရဏန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ အာသဝသမုဒယောတိ ဝစနတော’’တိ အာဟ။ တဏှာ ဝါ စတုရုပါဒါနဘူတာ ကာမဘဝဒိဋ္ဌာသဝါ စ သင်္ခါရဿ ကာရဏန္တိ ပါကဋာတိ သုတ္တဒွယေနပိ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရကာရဏဘာဝမေဝ ဒဿေတိ။ အဿာဒါနုပဿိနောတိ ဟိ ဝစနေန အာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒနကိစ္စာ အဝိဇ္ဇာ တဏှာယ ကာရဏန္တိ ဒဿိတာ ဟောတီတိ။ ယသ္မာ အဝိဒွါ၊ တသ္မာ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိကေ အဘိသင်္ခရောတီတိ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရကာရဏဘာဝဿ ပါကဋတ္တာ အဝိဒ္ဒသုဘာဝေါ သင်္ခါရကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တော ခီဏာသဝဿ သင်္ခါရာဘာဝတော အသာဓာရဏတ္တာ စ။ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ သာဓာရဏာနိ ဝတ္ထာရမ္မဏာဒီနီတိ ပုညဘဝါဒိအာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ အသာဓာရဏံ ကာရဏန္တိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဌာနဝိရုဒ္ဓါတိ အတ္ထိတာဝိရုဒ္ဓါ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဋိသန္ဓိအာဒီနိ ဌာနာနီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ သတိ ပုရိမစိတ္တံ ပစ္ဆိမစိတ္တဿ ဌာနဝိရုဒ္ဓါ ပစ္စယောတိ န ဣဒံ ဧကန္တိကံ သိယာ။ ဘဝင်္ဂမ္ပိ ¶ ဟိ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယော၊ ဇဝနံ ဇဝနဿာတိ၊ န စ သိပ္ပာဒီနံ ပဋိသန္ဓိအာဒိဌာနံ အတ္ထီတိ န တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ ကမ္မံ ရူပဿ နမနရုပ္ပနဝိရောဓာ သာရမ္မဏာနာရမ္မဏဝိရောဓာ စ သဘာဝဝိရုဒ္ဓါ ပစ္စယော၊ ခီရာဒီနိ ဒဓိအာဒီနံ မဓုရမ္ဗိလရသာဒိသဘာဝဝိရောဓာ။ အဝိဇာနနကိစ္စော အာလောကော ဝိဇာနနကိစ္စဿ ဝိညာဏဿ၊ အမဒနကိစ္စာ စ ဂုဠာဒယော မဒနကိစ္စဿ အာသဝဿ။
ဂေါလောမာဝိလောမာနိ ဒဗ္ဗာယ ပစ္စယော၊ ဒဓိအာဒီနိ ဘူတိဏကဿ။ ဧတ္ထ စ အဝီတိ ရတ္တာ ဧဠကာ ဝုစ္စန္တိ။ ဝိပါကာယေဝ တေ စ န၊ တသ္မာ ဒုက္ခဝိပါကာယပိ ¶ အဝိဇ္ဇာယ တဒဝိပါကာနံ ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာနံ ပစ္စယတ္တံ န န ယုဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ တဒဝိပါကတ္တေပိ သာဝဇ္ဇတာယ တဒဝိရုဒ္ဓါနံ တံသဒိသာနဉ္စ အပုညာဘိသင်္ခါရာနမေဝ ပစ္စယော၊ န ဣတရေသန္တိ ဧတဿ ပသင်္ဂဿ နိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဝိရုဒ္ဓါ စာဝိရုဒ္ဓါ စ၊ သဒိသာသဒိသော တထာ။ ဓမ္မာနံ ပစ္စယော သိဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တမတ္ထံ ပါကဋံ ကရောန္တော ‘‘ဣတိ အယံ အဝိဇ္ဇာ’’တိအာဒိမာဟ။
အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတာဘေဇ္ဇမဏီနံ ဝိယ ပုဗ္ဗာပရိယဝဝတ္ထာနံ နိယတိ၊ နိယတိယာ၊ နိယတိ ဧဝ ဝါ သင်္ဂတိ သမာဂမော နိယတိသင်္ဂတိ၊ တာယ ဘာဝေသု ပရိဏတာ မနုဿဒေဝဝိဟင်္ဂါဒိဘာဝံ ပတ္တာ နိယတိသင်္ဂတိဘာဝပရိဏတာ။ နိယတိယာ သင်္ဂတိယာ ဘာဝေန စ ပရိဏတာ နာနပ္ပကာရတံ ပတ္တာ နိယတိသင်္ဂတိဘာဝပရိဏတာတိ စ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ဧတေဟိ စ ဝိကပ္ပနေဟိ အဝိဇ္ဇာ အကုသလံ စိတ္တံ ကတွာ ပုညာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပဝတ္တတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သော ဧဝံ အဝိဇ္ဇာယာ’’တိအာဒိ။
အပရိဏာယကော ဗာလောတိ အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္ပဋိပါဒကကလျာဏမိတ္တရဟိတောတိ အတ္ထော။ အရဟတ္တမဂ္ဂါဝသာနံ ဝါ ဉာဏံ သမဝိသမံ ဒဿေတွာ နိဗ္ဗာနံ နယတီတိ ပရိဏာယကန္တိ ဝုတ္တံ၊ တေန ရဟိတော အပရိဏာယကော။ ဓမ္မံ ဉတွာတိ သပ္ပုရိသူပနိဿယေန စတုသစ္စပ္ပကာသကသုတ္တာဒိဓမ္မံ ဉတွာ၊ မဂ္ဂဉာဏေနေဝ ဝါ သဗ္ဗဓမ္မပဝရံ နိဗ္ဗာနံ ဉတွာ၊ တံဇာနနာယတ္တတ္တာ ပန သေသသစ္စာဘိသမယဿ သမာနကာလမ္ပိ တံ ပုရိမကာလံ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ။
သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝိညာဏပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၂၇။ ယထာဝုတ္တသင်္ခါရပစ္စယာ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ တံကမ္မနိဗ္ဗတ္တမေဝ ဝိညာဏံ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ ‘‘ဗာတ္တိံသ လောကိယဝိပါကဝိညာဏာနိ သင်္ဂဟိတာနိ ဟောန္တီ’’တိ အာဟ။ ဓာတုကထာယံ (ဓာတု။ ၄၆၆) ပန ဝိပ္ပယုတ္တေနသင်္ဂဟိတာသင်္ဂဟိတပဒနိဒ္ဒေသေ –
‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ¶ ဝိညာဏေန ယေ ဓမ္မာ…ပေ… သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿေန၊ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာယ ယေ ဓမ္မာ ဝိပ္ပယုတ္တာ၊ တေ ဓမ္မာ ကတိဟိ ခန္ဓေဟိ…ပေ… သင်္ဂဟိတာ? တေ ဓမ္မာ အသင်္ခတံ ခန္ဓတော ဌပေတွာ ဧကေန ခန္ဓေန ဧကာဒသဟာယတနေဟိ ဧကာဒသဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတာ။ ကတိဟိ အသင်္ဂဟိတာ? စတူဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကေနာယတနေန သတ္တဟိ ဓာတူဟိ အသင်္ဂဟိတာ’’တိ –
ဝစနတော သဗ္ဗဝိညာဏဖဿဝေဒနာပရိဂ္ဂဟော ကတော။ ယဒိ ဟိ ဧတ္ထ ဝိညာဏဖဿဝေဒနာ သပ္ပဒေသာ သိယုံ၊ ‘‘ဝိပါကာ ဓမ္မာ’’တိ ဣမဿ ဝိယ ဝိဿဇ္ဇနံ သိယာ၊ တသ္မာ တတ္ထ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏာဒယော ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ စ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ စတုဘူမကကုသလသင်္ခါရော အကုသလသင်္ခါရော စ ဝုတ္တောတိ သော ဧဝ ဓာတုကထာယံ ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘဝေါ ပန ဓာတုကထာယံ ကမ္မုပပတ္တိဘဝဝိသေသဒဿနတ္ထံ န အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန ဂဟိတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ တတ္ထ ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ အနုဒ္ဓရိတွာ ‘‘ကမ္မဘဝေါ’’တိအာဒိနာဝ နယေန ဘဝေါ ဥဒ္ဓဋော။ ဝိပါကဉှေတန္တိ ဝိညာဏဿ ဝိပါကတ္တာ သင်္ခါရပစ္စယတ္တံ သာဓေတိ၊ တဿ ပန သာဓနတ္ထံ ‘‘ဥပစိတကမ္မာဘာဝေ ဝိပါကာဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ တံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဝိပါကဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။
ယေဘုယျေန လောဘသမ္ပယုတ္တဇဝနာဝသာနေတိ ဇဝနေန တဒါရမ္မဏနိယမေ သောမနဿသဟဂတာနန္တရံ သောမနဿသဟဂတတဒါရမ္မဏဿ ဝုတ္တတ္တာ သောမနဿသဟဂတာနေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပန တိဟေတုကဇဝနာဝသာနေ စ ကဒါစိ အဟေတုကံ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ အာဟ။ သကိံ ဝါတိ ‘‘ဒိရတ္တတိရတ္တာ’’ဒီသု ဝိယ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒွိက္ခတ္တုမေဝ ပန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဒိရတ္တတိရတ္တ’’န္တိ ဧတ္ထ ပန ဝါ-သဒ္ဒဿ အဘာဝါ ဝစနသိလိဋ္ဌတာမတ္တေန ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ယုဇ္ဇတိ၊ ‘‘နိရန္တရတိရတ္တဒဿနတ္ထံ ဝါ’’တိ။ ဣဓ ပန ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပနတ္ထော ဝုတ္တောတိ သကိံ ¶ ဧဝ စ ကဒါစိ ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘သကိံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဟိ သကိံ တဒါရမ္မဏပ္ပဝတ္တိယာ ဝိစာရေတဗ္ဗတံ ဒဿေန္တော ‘‘စိတ္တပ္ပဝတ္တိဂဏနာယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စိတ္တပ္ပဝတ္တိဂဏနာယန္တိ ဝိပါကကထာယံ ဗလဝရူပါဒိကေ အာရမ္မဏေ ဝုတ္တံ စိတ္တပ္ပဝတ္တိဂဏနံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ဟိ ဒွေဝ တဒါရမ္မဏုပ္ပတ္တိဝါရာ အာဂတာ။ ဇဝနဝိသယာနုဘဝနဉှိ တဒါရမ္မဏံ ¶ အာသန္နဘေဒေ တသ္မိံ ဝိသယေ ဧကစိတ္တက္ခဏာဝသိဋ္ဌာယုကေ န ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ အနုရူပါယ ပဋိသန္ဓိယာတိ အကုသလဝိပါကဿ အပါယပဋိသန္ဓိ၊ ကာမာဝစရာဒိကုသလဝိပါကာနံ ကာမရူပါရူပသုဂတိပဋိသန္ဓိယော ယထာကမ္မံ အနုရူပါ။
ပဋိသန္ဓိကထာ မဟာဝိသယာတိ ကတွာ ပဝတ္တိမေဝ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘ပဝတ္တိယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဟေတုကဒွယာဒီနံ ဒွါရနိယမာနိယမာဝစနံ ဘဝင်္ဂဘူတာနံ သယမေဝ ဒွါရတ္တာ စုတိပဋိသန္ဓိဘူတာနဉ္စ ဘဝင်္ဂသင်္ခါတေန အညေန စ ဒွါရေန အနုပ္ပတ္တိတော နိယတံ အနိယတံ ဝါ ဒွါရံ ဧတေသန္တိ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ ဧကဿ သတ္တဿ ပဝတ္တရူပါဝစရဝိပါကော ပထဝီကသိဏာဒီသု ယသ္မိံ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တော၊ တတော အညသ္မိံ တဿ ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ ရူပါဝစရာနံ နိယတာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ။ တတြဿာတိ ပဝတ္တိယံ ဗာတ္တိံသဝိဓဿ။
ဣန္ဒြိယပ္ပဝတ္တိအာနုဘာဝတော ဧဝ စက္ခုသောတဒွါရဘေဒေန၊ တဿ စ ဝိညာဏဝီထိဘေဒါယတ္တတ္တာ ဝီထိဘေဒေန စ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မိဉ္စ သတိ ‘‘အာဝဇ္ဇနာနန္တရံ ဒဿနံ သဝနံ ဝါ တဒနန္တရံ သမ္ပဋိစ္ဆန’’န္တိအာဒိနာ စိတ္တနိယမေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တထာ စ သတိ သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏာနမ္ပိ ဘာဝေါ သိဒ္ဓါ ဟောတိ၊ န ဣန္ဒြိယပ္ပဝတ္တိအာနုဘာဝေန ဒဿနသဝနမတ္တဿေဝ၊ နာပိ ဣန္ဒြိယာနံ ဧဝ ဒဿနသဝနကိစ္စတာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒွါရဝီထိဘေဒေ စိတ္တနိယမတော စာ’’တိ။ ပဌမကုသလေန စေ တဒါရမ္မဏဿ ဥပ္ပတ္တိ ဟောတိ၊ တံ ပဌမကုသလာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဇနကံ အနုဗန္ဓတိ နာမ၊ ဒုတိယကုသလာဒိအနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဇနကသဒိသံ အနုဗန္ဓတိ နာမ၊ အကုသလာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဉ္စ ကာမာဝစရတာယ ဇနကသဒိသန္တိ။
ဧကာဒသ တဒါရမ္မဏစိတ္တာနိ…ပေ… တဒါရမ္မဏံ န ဂဏှန္တီတိ တဒါရမ္မဏဘာဝတာယ ‘‘တဒါရမ္မဏ’’န္တိ လဒ္ဓနာမာနိ တဒါရမ္မဏဘာဝံ န ဂဏှန္တိ၊ တဒါရမ္မဏဘာဝေန နပ္ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ နာမဂေါတ္တံ အာရဗ္ဘ ဇဝနေ ဇဝိတေ တဒါရမ္မဏံ တဿ ဇဝနဿ အာရမ္မဏံ န ဂဏှန္တိ၊ နာလမ္ဗန္တီတိ အတ္ထော။ ရူပါရူပဓမ္မေတိ ရူပါရူပါဝစရေ ဓမ္မေ။ ဣဒံ ပန ဝတွာ ‘‘အဘိညာဉာဏံ ¶ အာရဗ္ဘာ’’တိ ဝိသေသနံ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏတာယ ကာမာဝစရသဒိသေသု စေဝ တဒါရမ္မဏာနုပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ။ မိစ္ဆတ္တနိယတာ ဓမ္မာ မဂ္ဂေါ ဝိယ ဘာဝနာယ သိဒ္ဓါ မဟာဗလာ စာတိ တတ္ထ ဇဝနေန ပဝတ္တမာနေန သာနုဗန္ဓနေန န ဘဝိတဗ္ဗန္တိ တေသု တဒါရမ္မဏံ ပဋိက္ခိတ္တံ။ လောကုတ္တရဓမ္မေ ¶ အာရဗ္ဘာတိ ဧတေနေဝ သိဒ္ဓေ ‘‘သမ္မတ္တနိယတဓမ္မေသူ’’တိ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရဏံ သမ္မတ္တမိစ္ဆတ္တနိယတဓမ္မာနံ အညမညပဋိပက္ခာတိ ဗလဝဘာဝေန တဒါရမ္မဏဿ အဝတ္ထုဘာဝဒဿနတ္ထံ။
ဧဝံ ပဝတ္တိယံ ဝိညာဏပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ပဋိသန္ဓိယံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ပန ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ကေန ကတ္ထာတိ ကေန စိတ္တေန ကသ္မိံ ဘဝေ။ ဧကူနဝီသတိ ပဋိသန္ဓိယော တေန တေန စိတ္တေန ပဝတ္တမာနာ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ရူပါရူပဓမ္မာတိ တေန တေန စိတ္တေန သာ သာ တတ္ထ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီတိ ဝုတ္တာ။ တဿာတိ စိတ္တဿ။
အာဂန္တွာတိ အာဂတံ ဝိယ ဟုတွာ။ ဂေါပကသီဝလီတိ ရညော ဟိတာရက္ခေ ဂေါပကကုလေ ဇာတော သီဝလိနာမကော။ ကမ္မာဒိအနုဿရဏဗျာပါရရဟိတတ္တာ ‘‘သမ္မူဠှကာလကိရိယာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အဗျာပါရေနေဝ ဟိ တတ္ထ ကမ္မာဒိဥပဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ။ ‘‘ပိသိယမာနာယ မက္ခိကာယ ပဌမံ ကာယဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဘဝင်္ဂံ နာဝဋ္ဋေတိ အတ္တနာ စိန္တိယမာနဿ ကဿစိ အတ္ထိတာယာ’’တိ ကေစိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ၊ တဒေတံ အကာရဏံ ဘဝင်္ဂဝိသယတော အညဿ စိန္တိယမာနဿ အဘာဝါ အညစိတ္တပ္ပဝတ္တကာလေ စ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနဿေဝ အသမ္ဘဝတော။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ကာရဏံ သိယာ – ‘‘တာနိဿ တမှိ သမယေ ဩလမ္ဗန္တိ အဇ္ဈောလမ္ဗန္တိ အဘိပ္ပလမ္ဗန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၈) ဝစနတော တီသု ဇဝနဝါရေသု အပ္ပဝတ္တေသွေဝ ကမ္မာဒိဥပဋ္ဌာနေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အနေကဇဝနဝါရပ္ပဝတ္တိယာ ဟိ အဇ္ဈောလမ္ဗနံ အဘိပ္ပလမ္ဗနဉ္စ ဟောတီတိ။ တသ္မာ ကာယဒွါရာဝဇ္ဇနံ အနာဝဋ္ဋေတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနမေဝ ကမ္မာဒိအာလမ္ဗဏံ ပဌမံ ဘဝင်္ဂံ အာဝဋ္ဋေတိ၊ တတော ဖောဋ္ဌဗ္ဗဿ ဗလဝတ္တာ ဒုတိယဝါရေ ကာယဝိညာဏဝီထိ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ပဝတ္တတိ၊ တတော ပုရိမဇဝနဝါရဂဟိတေသွေဝ ကမ္မာဒီသု ကမေန မနောဒွါရဇဝနံ ဇဝိတွာ မူလဘဝင်္ဂသင်္ခါတံ အာဂန္တုကဘဝင်္ဂသင်္ခါတံ ဝါ တဒါရမ္မဏံ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ၊ တဒါရမ္မဏာဘာဝေ ဝါ ဘဝင်္ဂမေဝ။ ဧတသ္မိံ ဌာနေ ကာလံ ကရောတီတိ တဒါရမ္မဏာနန္တရေန စုတိစိတ္တေန၊ တဒါရမ္မဏာဘာဝေ ဝါ ဘဝင်္ဂသင်္ခါတေနေဝ စုတိစိတ္တေန စဝတီတိ အတ္ထော။ ဘဝင်္ဂမေဝ ဟိ စုတိစိတ္တံ ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ စုတိစိတ္တံ ဣဓ ‘‘ဘဝင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။ မနောဒွါရဝိသယော လဟုကောတိ လဟုကပစ္စုပဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အရူပဓမ္မာနံ…ပေ… လဟုကော’’တိ။ အရူပဓမ္မဿ ¶ ဟိ မနောဒွါရဿ ဝိသယော လဟုကပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ။ ဗလဝတိ စ ရူပဓမ္မဿ ကာယဒွါရဿ ¶ ဝိသယေ အပ္ပဝတ္တိတွာ မနောဒွါရဝိသယေ ကမ္မာဒိမှိ ပဌမံ စိတ္တပ္ပဝတ္တိဒဿနေန အရူပဓမ္မာနံ ဝိသယဿ လဟုကတာ ဒီပိတာတိ။ ရူပါနံ ဝိသယာဘာဝေပိ ဝါ ‘‘အရူပဓမ္မာန’’န္တိ ဝစနံ ယေသံ ဝိသယော အတ္ထိ၊ တံဒဿနတ္ထမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန လဟုကမ္မာဒီသု စိတ္တပ္ပဝတ္တိတော လဟုဂဟဏီယတာ ဝိသယဿ လဟုကတာ။
ကမ္မာဒီနံ ဘူမိစိတ္တုပါဒါဒိဝသေန ဝိတ္ထာရတော အနန္တော ပဘေဒေါတိ ‘‘သင်္ခေပတော’’တိ အာဟ။
အဝိဇ္ဇာတဏှာဒိကိလေသေသု အနုပစ္ဆိန္နေသွေဝ ကမ္မာဒိနော ဥပဋ္ဌာနံ၊ တဉ္စာရဗ္ဘ စိတ္တသန္တာနဿ ဘဝန္တရနိန္နပေါဏပဗ္ဘာရတာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုပစ္ဆိန္နကိလေသဗလဝိနာမိတ’’န္တိ။ သန္တာနေ ဟိ ဝိနာမိတေ တဒေကဒေသဘူတံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဉ္စ ဝိနာမိတမေဝ ဟောတိ၊ န စ ဧကဒေသဝိနာမိတဘာဝေန ဝိနာ သန္တာနဝိနာမိတတာ အတ္ထီတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ပန ‘‘ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိနိန္နာယ စုတိယာ ပုရိမဇဝနာနိ အကုသလာနိ၊ ဣတရာယ စ ကုသလာနီ’’တိ နိစ္ဆိနန္တိ။ ‘‘နိမိတ္တဿာဒဂဓိတံ ဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိညာဏံ တိဋ္ဌမာနံ တိဋ္ဌတိ အနုဗျဉ္ဇနဿာဒဂဓိတံ ဝါ။ တသ္မိံ စေ သမယေ ကာလံ ကရောတိ၊ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယံ ဒွိန္နံ ဂတီနံ အညတရံ ဂတိံ ဥပပဇ္ဇေယျ နိရယံ ဝါ တိရစ္ဆာနယောနိံ ဝါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၅) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အာသန္နံ အကုသလံ ဒုဂ္ဂတိယံ၊ ကုသလဉ္စ သုဂတိယံ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပနိဿယော ဟောတီတိ။
ရာဂါဒိဟေတုဘူတံ ဟီနမာရမ္မဏန္တိ အကုသလဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ ဘဝိတုံ ယုတ္တံ အနိဋ္ဌာရမ္မဏံ အာဟ။ တမ္ပိ ဟိ သင်္ကပ္ပဝသေန ရာဂဿပိ ဟေတု ဟောတီတိ။ အကုသလဝိပါကဇနကကမ္မသဟဇာတာနံ ဝါ တံသဒိသာသန္နစုတိဇဝနစေတနာသဟဇာတာနဉ္စ ရာဂါဒီနံ ဟေတုဘာဝေါ ဧဝ ဟီနတာ။ တဉှိ ပစ္ဆာနုတာပဇနကကမ္မာနမာရမ္မဏံ ကမ္မဝသေန အနိဋ္ဌံ အကုသလဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ ဘဝေယျ၊ အညထာ စ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ပဝတ္တဿ အကုသလကမ္မဿ ဝိပါကော ကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏော န ဘဝေယျ။ န ဟိ အကုသလဝိပါကော ဣဋ္ဌာရမ္မဏော ဘဝိတုမရဟတီတိ။ ပဉ္စဒွါရေ စ အာပါထမာဂစ္ဆန္တံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ကမ္မနိမိတ္တံ အာသန္နကတကမ္မာရမ္မဏသန္တတိယံ ဥပ္ပန္နံ တံသဒိသဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ အညထာ တဒေဝ ပဋိသန္ဓိအာရမ္မဏူပဋ္ဌာပကံ တဒေဝ စ ပဋိသန္ဓိဇနကံ ဘဝေယျ၊ န စ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပစာရဘူတာနိ ဝိယ ‘‘ဧတသ္မိံ တယာ ¶ ပဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဋိသန္ဓိယာ အာရမ္မဏံ အနုပါဒေန္တာနိ ဝိယ ¶ စ ပဝတ္တာနိ စုတိအာသန္နာနိ ဇဝနာနိ ပဋိသန္ဓိဇနကာနိ ဘဝေယျုံ။ ‘‘ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၄၃၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ တဒါ စ တံသမာနဝီထိယံ ဝိယ ပဝတ္တမာနာနိ ကထံ ကတူပစိတာနိ သိယုံ၊ န စ အဿာဒိတာနိ တဒါ၊ န စ လောကိယာနိ လောကုတ္တရာနိ ဝိယ သမာနဝီထိဖလာနိ ဟောန္တိ။
‘‘ပုဗ္ဗေ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ပါပကမ္မံ ဒုက္ခဝေဒနီယံ၊ ပစ္ဆာ ဝါဿ တံ ကတံ ဟောတိ ပါပကမ္မံ ဒုက္ခဝေဒနီယံ၊ မရဏကာလေ ဝါဿ ဟောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ၊ တေန သော ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၃) –
အာဒိနာ သုတ္တေ မရဏကာလေ သမတ္တာယ သမာဒိန္နာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စ သဟဇာတစေတနာယ ပဋိသန္ဓိဒါနံ ဝုတ္တံ၊ န စ ဒုဗ္ဗလေဟိ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနေဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝါ သမတ္တာ ဟောတိ သမာဒိန္နာ။ ဝက္ခတိ စ –
‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဟေတံ ကုသလာကုသလဓမ္မပဋိဝိဇာနနာဒိစဝနပရိယောသာနံ ကိစ္စံ မနောဒွါရိကစိတ္တေနေဝ ဟောတိ၊ န ပဉ္စဒွါရိကေနာတိ သဗ္ဗဿပေတဿ ကိစ္စဿ ကရဏေ သဟဇဝနကာနိ ဝီထိစိတ္တာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၆၆)။
တတ္ထ ဟိ ‘‘န ကိဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတီတိ ‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’တိ (ဓ။ ပ။ ၁-၂) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဧကမ္ပိ ကုသလံ ဝါ အကုသလံ ဝါ န ပဋိဝိဇာနာတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၆၆) စ ဝုတ္တံ။ ယေသံ ပဋိဝိဘာဝနပ္ပဝတ္တိယာ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ အနွေတိ၊ တေသံ သာ ပဝတ္တိ ပဉ္စဒွါရေ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ ကုသလာကုသလကမ္မသမာဒါနဉ္စ တာဒိသမေဝါတိ။ တဒါရမ္မဏာနန္တရံ ပန စဝနံ၊ တဒနန္တရာ စ ဥပပတ္တိ မနောဒွါရိကာ ဧဝ ဟောတိ၊ န သဟဇဝနကဝီထိစိတ္တေ ပရိယာပန္နာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဣဓ ပဉ္စဒွါရိကတဒါရမ္မဏာနန္တရံ စုတိ၊ တဒနန္တရံ ပဋိသန္ဓိ စ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ အဝသေသပဉ္စစိတ္တက္ခဏာယုကေ ရူပါဒိမှိ ဥပ္ပန္နံ ပဋိသန္ဓိံ သန္ဓာယေဝ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ဥပပတ္တိစိတ္တံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏဿ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ၊ အဝသေသေကစိတ္တက္ခဏာယုကေ စ ဥပ္ပန္နံ သန္ဓာယ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ¶ ဥပပတ္တိစိတ္တံ အတီတာရမ္မဏဿ ¶ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၉။၂၈) ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သုဒ္ဓါယ ဝါတိ မဟဂ္ဂတကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏာယ ဇဝနဝီထိယာ တဒါရမ္မဏရဟိတာယာတိ အတ္ထော။ သာ ပန ဇဝနဝီထိ မဟဂ္ဂတဝိပါကဿ ဥပစာရော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကေစိ ပန တံ ဝီထိံ မဟဂ္ဂတာဝသာနံ ဝဒန္တိ။ အတီတာရမ္မဏာ ဧကာဒသဝိဓာ၊ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ သတ္တဝိဓာ။
ဧတေနာနုသာရေန အာရုပ္ပစုတိယာပိ အနန္တရာ ပဋိသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ‘‘ပထဝီကသိဏဇ္ဈာနာဒိဝသေန ပဋိလဒ္ဓမဟဂ္ဂတသုဂတိယံ ဌိတဿာ’’တိ ဧဝမာဒိကေ ဧဝ နယေ အယမ္ပိ ပဋိသန္ဓိ အဝရုဒ္ဓါတိ? န၊ တတ္ထ ရူပါဝစရစုတိအနန္တရာယ ဧဝ ပဋိသန္ဓိယာ ဝုတ္တတ္တာ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ပထဝီကသိဏာဒိကံ ဝါ နိမိတ္တံ မဟဂ္ဂတစိတ္တံ ဝါ မနောဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆတိ။ စက္ခုသောတာနံ ဝါ’’တိအာဒိကေန ရူပါဝစရစုတိယာ ဧဝ အနန္တရာ ပဋိသန္ဓိ ဝုတ္တာတိ ဝိညာယတိ။ အထာပိ ယထာသမ္ဘဝယောဇနာယ အယမ္ပိ ပဋိသန္ဓိ တတ္ထေဝ အဝရုဒ္ဓါ၊ အရူပါဝစရစုတိအနန္တရာ ပန ရူပါဝစရပဋိသန္ဓိ နတ္ထိ၊ အရူပါဝစရေ စ ဥပရူပရိစုတိယာ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ ပဋိသန္ဓီတိ စတုတ္ထာရုပ္ပစုတိယာ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ ပဋိသန္ဓိ နတ္ထိ။ တေန တတော တတ္ထေဝ အတီတာရမ္မဏာ ကာမာဝစရေ စ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ပဋိသန္ဓိ ဣတရာဟိ စ ယထာသမ္ဘဝံ အတီတနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ အာရုပ္ပပဋိသန္ဓိ၊ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ စ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိ ယောဇေတဗ္ဗာတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရဏံ ကတံ။
ဧဝံ အာရမ္မဏဝသေန ဧကဝိဓာယ ကာမာဝစရသုဂတိစုတိယာ ဒုဝိဓာ ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိ၊ ဒုဂ္ဂတိစုတိယာ ဒုဝိဓာ သုဂတိပဋိသန္ဓိ၊ ကာမာဝစရသုဂတိစုတိယာ ဒွိဧကဒွိပ္ပကာရာနံ ကာမရူပါရုပ္ပာနံ ဝသေန ပဉ္စဝိဓာ သုဂတိပဋိသန္ဓိ၊ ရူပါဝစရစုတိယာ စ တထေဝ ပဉ္စဝိဓာ၊ ဒုဝိဓာယ အာရုပ္ပစုတိယာ ပစ္စေကံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ကာမာရုပ္ပာနံ ဝသေန အဋ္ဌဝိဓာ စ ပဋိသန္ဓိ ဒဿိတာ၊ ဒုဂ္ဂတိစုတိယာ ပန ဧကဝိဓာယ ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိ ဒုဝိဓာ န ဒဿိတာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဂ္ဂတိယံ ဌိတဿ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာဝုတ္တာ ပန –
ဒွိဒွိပဉ္စပ္ပကာရာ စ၊ ပဉ္စာဋ္ဌဒုဝိဓာပိ စ၊
စတုဝီသတိ သဗ္ဗာပိ၊ တာ ဟောန္တိ ပဋိသန္ဓိယော။
‘‘ကာမာဝစရဿ ¶ ¶ ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၄၃၁၊ ၄၅၅၊ ၄၉၈) နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ ဒဿိတပ္ပကာရောတိ ဥပနိဿယပစ္စယဘာဝမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။
အာဒိနာ သဟာတိအာဒိနာ ဝိမိဿဝိညာဏေန သဟ။ ဩမတော ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဒသကာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အညတ္ထ ဟိ အနေကေ ကလာပါ သဟ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဗြဟ္မတ္တဘာဝေပိ ဟိ အနေကဂါဝုတပ္ပမာဏေ အနေကေ ကလာပါ သဟုပ္ပဇ္ဇန္တီတိ တိံသတော အဓိကာနေဝ ရူပါနိ ဟောန္တိ ဂန္ဓရသာဟာရာနံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ စက္ခုသောတဝတ္ထုသတ္တကဇီဝိတဆက္ကဘာဝေပိ တေသံ ဗဟုတ္တာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန တတ္ထပိ စက္ခုသောတဝတ္ထုဒသကာနံ ဇီဝိတနဝကဿ စ ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ ပါဠိယံ ပန ‘‘ရူပဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဌပေတွာ အသညသတ္တာနံ ဒေဝါနံ ပဉ္စာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ၊ ပဉ္စ ဓာတုယော ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ ‘‘ရူပဓာတုယာ ဆ အာယတနာနိ နဝ ဓာတုယော’’တိ သဗ္ဗသင်္ဂဟဝသေန တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနာယတနဓာတုယော ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ကထာဝတ္ထုမှိ စ ဃာနာယတနာဒီနံ ဝိယ ဂန္ဓာယတနာဒီနဉ္စ တတ္ထ ဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တော ‘‘အတ္ထိ တတ္ထ ဃာနာယတနန္တိ? အာမန္တာ၊ အတ္ထိ တတ္ထ ဂန္ဓာယတနန္တိ? န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ’’တိအာဒိနာ (ကထာ။ ၅၁၉)၊ န စ အဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနာနံ ပထဝီဓာတုအာဒီနံ ဝိယ အဂန္ဓရသာယတနာနံ ဂန္ဓရသာနံ တတ္ထ ဘာဝေါ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဖုသိတုံ အသက္ကုဏေယျတာဝိနိမုတ္တဿ ပထဝီအာဒိသဘာဝဿ ဝိယ ဂန္ဓရသဘာဝဝိနိမုတ္တဿ ဂန္ဓရသသဘာဝဿ အဘာဝါ။
ယဒိ စ ဃာနသမ္ဖဿာဒီနံ ကာရဏဘာဝေါ နတ္ထီတိ အာယတနာနီတိ တေန ဝုစ္စေယျုံ၊ ဓာတု-သဒ္ဒေါ ပန နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဝါစကောတိ ဂန္ဓဓာတုရသဓာတူတိ အဝစနေ နတ္ထိ ကာရဏံ၊ ဓမ္မဘာဝေါ စ တေသံ ဧကန္တေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗော သဘာဝဓာရဏာဒိလက္ခဏတော အညဿ အဘာဝါ၊ ဓမ္မာနဉ္စ အာယတနဘာဝေါ ဧကန္တတော ယမကေ (ယမ။ ၁။ အာယတနယမက။၁၃) ဝုတ္တော ‘‘ဓမ္မော အာယတနန္တိ? အာမန္တာ’’တိ။ တသ္မာ တေသံ ဂန္ဓရသာယတနဘာဝါဘာဝေပိ ကောစိ အာယတနသဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ ယဒိ စ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဘာဝတော အညော ပထဝီဓာတုအာဒိဘာဝေါ ဝိယ ဂန္ဓရသဘာဝတော အညော တေသံ ကောစိ သဘာဝေါ သိယာ၊ တေသံ ဓမ္မာယတနေ သင်္ဂဟော။ ဂန္ဓရသဘာဝေ ပန အာယတနဘာဝေ စ သတိ ဂန္ဓော စ သော အာယတနဉ္စ ဂန္ဓာယတနံ၊ ရသော ¶ စ သော အာယတနဉ္စ ရသာယတနန္တိ ဣဒမာပန္နမေဝါတိ ဂန္ဓရသာယတနဘာဝေါ စ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ၊ ‘‘တယော အာဟာရာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၉၃) စ ဝစနတော ¶ ကဗဠီကာရာဟာရဿ တတ္ထ အဘာဝေါ ဝိညာယတိ။ တသ္မာ ယထာ ပါဠိယာ အဝိရောဓော ဟောတိ၊ တထာ ရူပဂဏနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ဓမ္မတာ န ဝိလောမိတာ ဟောတီတိ။
ဇာတိဥဏ္ဏာယာတိ ဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ဂဟိတဥဏ္ဏာယာတိပိ ဝဒန္တိ။ သမ္ဘဝဘေဒေါတိ အတ္ထိတာဘေဒေါ။ နိဇ္ဈာမတဏှိကာ ကိရ နိစ္စံ ဒုက္ခာတုရတာယ ကာမံ သေဝိတွာ ဂဗ္ဘံ န ဂဏှန္တိ။
ရူပီဗြဟ္မေသု တာဝ ဩပပါတိကယောနိကေသူတိ ဩပပါတိကယောနိကေဟိ ရူပီဗြဟ္မေ နိဒ္ဓါရေတိ။ ‘‘သံသေဒဇောပပါတီသု အဝကံသတော တိံသာ’’တိ ဧတံ ဝိဝရန္တော အာဟ ‘‘အဝကံသတော ပနာ’’တိအာဒိ၊ တံ ပနေတံ ပါဠိယာ န သမေတိ။ န ဟိ ပါဠိယံ ကာမာဝစရာနံ သံသေဒဇောပပါတိကာနံ အဃာနကာနံ ဥပပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၁၀၀၇) ဟိ –
‘‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ၊ ကဿစိ ဒသာယတနာနိ၊ ကဿစိ အပရာနိ ဒသာယတနာနိ၊ ကဿစိ နဝါယတနာနိ၊ ကဿစိ သတ္တာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ –
ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ။ တထာ ‘‘ဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ အဃာနကဥပပတ္တိယာ ဝိဇ္ဇမာနာယ တိက္ခတ္တုဉ္စ ‘‘နဝါယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ၊ န စ တံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဓာတုပါတုဘာဝါဒိပဉှေသု ယမကေပိ ဃာနဇိဝှာကာယာနံ သဟစာရိတာ ဝုတ္တာတိ။
စုတိပဋိသန္ဓီနံ ခန္ဓာဒီဟိ အညမညံ သမာနတာ အဘေဒေါ၊ အသမာနတာ ဘေဒေါ။ နယမုခမတ္တံ ဒဿေတွာ ဝုတ္တံ အဝုတ္တဉ္စ သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှိတွာ အာဟ ‘‘အယံ တာဝ အရူပဘူမီသုယေဝ နယော’’တိ။ ရူပါရူပါဝစရာနံ ဥပစာရဿ ဗလဝတာယ တတော စဝိတွာ ဒုဂ္ဂတိယံ ဥပပတ္တိ နတ္ထီတိ ‘‘ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာ’’တိ အာဟ။ ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓီတိ ဧတ္ထ ဧကစ္စဂ္ဂဟဏဿ ပယောဇနံ မဂ္ဂိတဗ္ဗံ။ အယံ ပနေတ္ထာဓိပ္ပာယော သိယာ – နာနတ္တကာယနာနတ္တသညီသု ဝုတ္တာ ဧကစ္စေ ဝိနိပါတိကာ တိဟေတုကာဒိပဋိသန္ဓိကာ၊ တေသံ တံ ပဋိသန္ဓိံ ဝိနိပါတဘာဝေန ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓီတိ ဂဟေတွာ သဗ္ဗသုဂတိစုတိယာဝ သာ ¶ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ၊ န ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာ ဧဝါတိ တံနိဝတ္တနတ္ထံ ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ အပါယပဋိသန္ဓိ ဧဝ ဟိ ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာ ဟောတိ၊ န ¶ သဗ္ဗသုဂတိစုတိယာ။ အထ ဝါ ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိ ဒုဝိဓာ ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာ အနန္တရာ ဒုဂ္ဂတိစုတိယာ စာတိ။ တတ္ထ ပစ္ဆိမံ ဝဇ္ဇေတွာ ပုရိမံ ဧဝ ဂဏှိတုံ အာဟ ‘‘ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓီ’’တိ။ အဟေတုကစုတိယာ သဟေတုကပဋိသန္ဓီတိ ဒုဟေတုကာ တိဟေတုကာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ မဏ္ဍူကဒေဝပုတ္တာဒီနံ ဝိယ ဟိ အဟေတုကစုတိယာ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိပိ ဟောတီတိ။
တဿ တဿ ဝိပရီတတော စ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာ ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓီ’’တိအာဒီသု ဘေဒဝိသေသေသု ‘‘ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိစုတိယာ ဧကစ္စသုဂတိပဋိသန္ဓီ’’တိအာဒိနာ ယံ ယံ ယုဇ္ဇတိ၊ တံ တံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ယုဇ္ဇမာနမတ္တာပေက္ခနဝသေန နပုံသကနိဒ္ဒေသော ကတော၊ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဘာဝတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာယ မဟဂ္ဂတအဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာတိအာဒီသု ပန ဝိပရီတယောဇနာ န ကာတဗ္ဗာ။ န ဟိ မဟဂ္ဂတအဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာယ စုတိယာ အရူပဘူမီသု အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ ပဋိသန္ဓိ အတ္ထိ။ စတုက္ခန္ဓာယ အရူပစုတိယာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓီတိ ဧတဿ ဝိပရိယာယော သယမေဝ ယောဇိတော။ အတီတာရမ္မဏစုတိယာ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ပဋိသန္ဓီတိ ဧတဿ စ ဝိပရိယာယော နတ္ထိ ဧဝါတိ။ ဘေဒဝိသေသော ဧဝ စ ဧဝံ ဝိတ္ထာရေန ဒဿိတော၊ အဘေဒဝိသေသော ပန ဧကေကသ္မိံ ဘေဒေ တတ္ထ တတ္ထေဝ စုတိပဋိသန္ဓိယောဇနာဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာယ ကာမာဝစရာယ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ကာမာဝစရာ…ပေ… အဝိတက္ကအဝိစာရာယ အဝိတက္ကအဝိစာရာ’’တိ၊ စတုက္ခန္ဓာယ ပန စတုက္ခန္ဓာ သယမေဝ ယောဇိတာ။ ဧတေနေဝ နယေန သက္ကာ ဉာတုန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓာဒီသု အဘေဒဝိသေသော န ဒဿိတောတိ။ တတော ဟေတုံ ဝိနာတိ တတ္ထ ဟေတုံ ဝိနာ။
အင်္ဂပစ္စင်္ဂသန္ဓီနံ ဗန္ဓနာနိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသန္ဓိဗန္ဓနာနိ၊ တေသံ ဆေဒကာနံ။ နိရုဒ္ဓေသု စက္ခာဒီသူတိ အတိမန္ဒဘာဝူပဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဉ္စဒွါရိကဝိညာဏာနန္တရမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ စုတိ ဒဿိတာ။ ယမကေ စ (ယမ။ ၁။အာယတနယမက။၁၂၀) –
‘‘ယဿ ¶ စက္ခာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ မနာယတနံ နိရုဇ္ဈတီတိ? အာမန္တာ။ ယဿ ဝါ ပန မနာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ စက္ခာယတနံ နိရုဇ္ဈတီတိ? သစိတ္တကာနံ အစက္ခုကာနံ စဝန္တာနံ တေသံ မနာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ၊ နော စ တေသံ စက္ခာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ။ သစက္ခုကာနံ စဝန္တာနံ တေသံ မနာယတနဉ္စ နိရုဇ္ဈတိ၊ စက္ခာယတနဉ္စ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ –
အာဒိနာ ¶ စက္ခာယတနာဒီနံ စုတိစိတ္တေန သဟ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ။ လဒ္ဓါ အဝသေသော အဝိဇ္ဇာဒိကော ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဧတေနာတိ လဒ္ဓါဝသေသပစ္စယော၊ သင်္ခါရော။ အဝိဇ္ဇာပဋိစ္ဆာဒိတာဒီနဝေ တသ္မိံ ကမ္မာဒိဝိသယေ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ အာရမ္မဏဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတေ တဏှာယ အပ္ပဟီနတ္တာ ဧဝ ပုရိမုပ္ပန္နာယ စ သန္တတိယာ ပရိဏတတ္တာ ပဋိသန္ဓိဋ္ဌာနာဘိမုခံ ဝိညာဏံ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရံ ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘တဏှာ နာမေတီ’’တိ။ သဟဇာတသင်္ခါရာတိ စုတိအာသန္နဇဝနဝိညာဏသဟဇာတစေတနာ၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ ဖဿာဒယော။ တသ္မိံ ပဋိသန္ဓိဋ္ဌာနေ ကမ္မာဒိဝိသယေ ဝိညာဏံ ခိပန္တိ၊ ခိပန္တာ ဝိယ တသ္မိံ ဝိသယေ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဝိညာဏပတိဋ္ဌာနဿ ဟေတုဘာဝေန ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။
တန္တိ တံ ဝိညာဏံ၊ စုတိပဋိသန္ဓိတဒါသန္နဝိညာဏာနံ သန္တတိဝသေန ဝိညာဏန္တိ ဥပနီတေကတ္တံ။ တဏှာယ နာမိယမာနံ…ပေ… ပဝတ္တတီတိ နမနခိပနပုရိမနိဿယဇဟနာပရနိဿယဿာဒနနိဿယရဟိတပဝတ္တနာနိ သန္တတိဝသေန တဿေဝေကဿ ဝိညာဏဿ ဟောန္တိ၊ န အညဿာတိ ဒဿေတိ။ သန္တတိဝသေနာတိ စ ဝဒန္တော ‘‘တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ အနည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၆) ဣဒဉ္စ မိစ္ဆာဂါဟံ ပဋိက္ခိပတိ။ သတိ ဟိ နာနတ္တနယေ သန္တတိဝသေန ဧကတ္တနယော ဟောတီတိ။ ဩရိမတီရရုက္ခဝိနိဗဒ္ဓရဇ္ဇု ဝိယ ပုရိမဘဝတ္တဘာဝဝိနိဗန္ဓံ ကမ္မာဒိအာရမ္မဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ပုရိသော ဝိယ ဝိညာဏံ၊ တဿ မာတိကာတိက္ကမနိစ္ဆာ ဝိယ တဏှာ၊ အတိက္ကမနပယောဂေါ ဝိယ ခိပနကသင်္ခါရာ။ ယထာ စ သော ပုရိသော ပရတီရေ ပတိဋ္ဌဟမာနော ပရတီရရုက္ခဝိနိဗဒ္ဓံ ကိဉ္စိ အဿာဒယမာနော အနဿာဒယမာနော ဝါ ကေဝလံ ပထဝိယံ သဗလပယောဂေဟေဝ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ ဘဝန္တရတ္တဘာဝဝိနိဗဒ္ဓံ ဟဒယဝတ္ထုနိဿယံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ အဿာဒယမာနံ စတုဝေါကာရဘဝေ အနဿာဒယမာနံ ဝါ ကေဝလံ အာရမ္မဏသမ္ပယုတ္တကမ္မေဟေဝ ပဝတ္တတိ။ တတ္ထ အဿာဒယမာနန္တိ ပါပုဏန္တံ၊ ပဋိလဘမာနန္တိ အတ္ထော။
ဘဝန္တရာဒိပဋိသန္ဓာနတောတိ ¶ ဘဝန္တရဿ အာဒိသမ္ဗန္ဓနတော၊ ဘဝန္တရာဒယော ဝါ ဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသန္တရာ၊ တေသံ ပဋိသန္ဓာနတောတိ အတ္ထော။ ကမ္မန္တိ ပဋိသန္ဓိဇနကံ ကမ္မံ။ သင်္ခါရာတိ စုတိအာသန္နဇဝနဝိညာဏသဟဂတာ ခိပနကသင်္ခါရာ။
သဒ္ဒါဒိဟေတုကာတိ ဧတ္ထ ပဋိဃောသော သဒ္ဒဟေတုကော၊ ပဒီပေါ ပဒီပန္တရာဒိဟေတုကော၊ မုဒ္ဒါ လဉ္ဆနဟေတုကာ၊ ဆာယာ အာဒါသာဒိဂတမုခါဒိဟေတုကာ။ အညတြ အဂန္တွာ ဟောန္တီတိ သဒ္ဒါဒိပစ္စယဒေသံ ¶ အဂန္တွာ သဒ္ဒါဒိဟေတုကာ ဟောန္တိ တတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ န ဟေတုဒေသံ ဂန္တွာ တံဟေတုကံ ဟောတိ တတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ၊ တသ္မာ န ဣဒံ ဟေတုဒေသတော ပုရိမဘဝတော အာဂတံ ပဋိဃောသာဒယော ဝိယ သဒ္ဒါဒိဒေသတော၊ နာပိ တတ္ထ ဟေတုနာ ဝိနာ ဥပ္ပန္နံ သဒ္ဒါဒီဟိ ဝိနာ ပဋိဃောသာဒယော ဝိယာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အညတြ အဂန္တွာ ဟောန္တီတိ ပုဗ္ဗေ ပစ္စယဒေသေ သန္နိဟိတာ ဟုတွာ တတော အညတြ ဂန္တွာ တပ္ပစ္စယာ န ဟောန္တိ ဥပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ၊ နာပိ သဒ္ဒါဒိပစ္စယာ န ဟောန္တိ၊ ဧဝမိဒမ္ပီတိ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယောတိ ဗီဇင်္ကုရာဒီသု သဗ္ဗဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နေသု ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ ဣဓာပိ ဟိ ဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နဝိညာဏာနံ ဧကန္တမေကတ္တေ သတိ န မနုဿဂတိကော ဒေဝဂတိဘူတော သိယာ၊ ဧကန္တနာနတ္တေ န ကမ္မဝတော ဖလံ သိယာ။ တတော ‘‘ရတ္တဿ ဗီဇံ၊ ရတ္တဿ ဖလ’’န္တိအာဒိကဿ ဝိယ ‘‘ဘူတပုဗ္ဗာဟံ၊ ဘန္တေ၊ ရောဟိတဿော နာမ ဣသီ’’တိအာဒိကဿ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇) ဝေါဟာရဿ လောပေါ သိယာ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ သန္တာနဗန္ဓေ သတိ ဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နေသု န ဧကန္တမေဝ ဧကတာ ဝါ နာနတာ ဝါ ဥပဂန္တဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ ဧကန္တဧကတာပဋိသေဓေန ‘‘သယံကတံ သုခံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဣမံ ဒိဋ္ဌိံ နိဝါရေတိ၊ ဧကန္တနာနတာပဋိသေဓေန ‘‘ပရံကတံ သုခံ ဒုက္ခ’’န္တိ၊ ဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နဘာဝဝစနေန ‘‘အဓိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ။ ဧတ္ထာတိ ဧကသန္တာနေ။
စတုမဓုရအလတ္တကရသာဒိဘာဝနာ အမ္ဗမာတုလုင်္ဂါဒိဗီဇာနံ အဘိသင်္ခါရော။ ဧတ္ထ ဗီဇံ ဝိယ ကမ္မဝါ သတ္တော၊ အဘိသင်္ခါရော ဝိယ ကမ္မံ၊ ဗီဇဿ အင်္ကုရာဒိပ္ပဗန္ဓော ဝိယ သတ္တဿ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏာဒိပ္ပဗန္ဓော၊ တတ္ထုပ္ပန္နဿ မဓုရဿ ရတ္တကေသရဿ ဝါ ဖလဿ ဝါ တဿေဝ ဗီဇဿ၊ တတော ဧဝ စ အဘိသင်္ခါရတော ဘာဝေါ ဝိယ ကမ္မကာရကဿေဝ သတ္တဿ၊ တံကမ္မတော ဧဝ ¶ စ ဖလဿ ဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗာလသရီရေ ကတံ ဝိဇ္ဇာပရိယာပုဏနံ သိပ္ပသိက္ခနံ ဩသဓပ္ပယောဂေါ စ န ဝုဍ္ဎသရီရံ ဂစ္ဆန္တိ။ အထ စ တံနိမိတ္တံ ဝိဇ္ဇာပါဋဝံ သိပ္ပဇာနနံ အနာမယတာ စ ဝုဍ္ဎသရီရေ ဟောတိ၊ န စ တံ အညဿ ဟောတိ တံသန္တတိပရိယာပန္နေ ဧဝ ဝုဍ္ဎသရီရေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော၊ န စ ယထာပယုတ္တေန ဝိဇ္ဇာပရိယာပုဏနာဒိနာ ဝိနာ အညတော ဟောတိ တဒဘာဝေ အဘာဝတော။ ဧဝမိဓာပိ သန္တာနေ ယံ ဖလံ၊ ဧတံ နာညဿ၊ န စ အညတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ န အညတောတိ ဧတေန စ သင်္ခါရာဘာဝေ ဖလာဘာဝမေဝ ဒဿေတိ၊ နာညပစ္စယနိဝါရဏံ ကရောတိ။
ယမ္ပိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ဝဒါမာတိ ဝစနသေသော။ တတ္ထ ဝါ ဥပဘုဉ္ဇကေ အသတိ သိဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇကသမ္မုတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဖလတီတိ သမ္မုတိ ဖလတိသမ္မုတိ။
ဧဝံ ¶ သန္တေပီတိ အသင်္ကန္တိပါတုဘာဝေ၊ တတ္ထ စ ယထာဝုတ္တဒေါသပရိဟရဏေ သတိ သိဒ္ဓေတိ အတ္ထော။ ပဝတ္တိတော ပုဗ္ဗေတိ ကမ္မာယူဟနက္ခဏတော ပုဗ္ဗေ။ ပစ္ဆာ စာတိ ဝိပစ္စနပဝတ္တိတော ပစ္ဆာ စ။ အဝိပက္ကဝိပါကာ ကတတ္တာ စေ ပစ္စယာ၊ ဝိပက္ကဝိပါကာနမ္ပိ ကတတ္တံ သမာနန္တိ တေသမ္ပိ ဖလာဝဟတာ သိယာတိ အာသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ အာဟ ‘‘န စ နိစ္စံ ဖလာဝဟာ’’တိ။ န ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဝါ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဝါတိ ဧတေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တံ အဝိဇ္ဇမာနတ္တဉ္စ နိဿာယ ဝုတ္တဒေါသေဝ ပရိဟရတိ။
တဿာ ပါဋိဘောဂကိရိယာယ၊ ဘဏ္ဍကီဏနကိရိယာယ၊ ဣဏဂဟဏာဒိကိရိယာယ ဝါ ကရဏမတ္တံ တံကိရိယာကရဏမတ္တံ။ တဒေဝ တဒတ္ထနိယျာတနေ ပဋိဘဏ္ဍဒါနေ ဣဏဒါနေ စ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အဖလိတနိယျာတနာဒိဖလန္တိ အတ္ထော။
အဝိသေသေနာတိ ‘‘တိဟေတုကော တိဟေတုကဿာ’’တိအာဒိကံ ဘေဒံ အကတွာဝ သာမညတော၊ ပိဏ္ဍဝသေနာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထ ဥပနိဿယပစ္စယော ဗလဝကမ္မဿ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော။ ‘‘ဒုဗ္ဗလဉှိ ဥပနိဿယပစ္စယော န ဟောတီ’’တိ ဝက္ခမာနမေဝေတံ ပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယန္တိ။ အဝိသေသေနာတိ သဗ္ဗပုညာဘိသင်္ခါရံ သဟ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒွါဒသာကုသလစေတနာဘေဒေါတိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတာ ကသ္မာ ဂဟိတာတိ ဝိစာရေတဗ္ဗမေတံ။ ဧကဿ ဝိညာဏဿ တထေဝ ပစ္စယော ပဋိသန္ဓိယံ၊ နော ပဝတ္တေတိ ဧကဿေဝ ပစ္စယဘာဝနိယမော ပဋိသန္ဓိယံ၊ နော ပဝတ္တေ။ ပဝတ္တေ ဟိ သတ္တန္နမ္ပိ ပစ္စယောတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘တထာ ကာမာဝစရဒေဝလောကေပိ အနိဋ္ဌာ ရူပါဒယော နတ္ထီ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ၊ ဒေဝါနံ ပန ပုဗ္ဗနိမိတ္တပါတုဘာဝကာလေ မိလာတမာလာဒီနံ အနိဋ္ဌတာ ကထံ န သိယာ။
သွေဝ ဒွီသု ဘဝေသူတိ ဧတ္ထ ဧကူနတိံသစေတနာဘေဒမ္ပိ စိတ္တသင်္ခါရံ စိတ္တသင်္ခါရဘာဝေန ဧကတ္တံ ဥပနေတွာ ‘‘သွေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒေကဒေသော ပန ကာမာဝစရစိတ္တသင်္ခါရောဝ တေရသန္နံ နဝန္နဉ္စ ပစ္စယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧကဒေသပစ္စယဘာဝေန ဟိ သမုဒါယော ဝုတ္တောတိ။
ယတ္ထ စ ဝိတ္ထာရပ္ပကာသနံ ကတံ၊ တတော ဘဝတော ပဋ္ဌာယ မုခမတ္တပ္ပကာသနံ ကာတုကာမော အာဟ ‘‘အာဒိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ။ တေန ‘‘ဒွီသု ဘဝေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတိယဇ္ဈာနဘူမိဝသေနာတိ ဧတေန ဧကတ္တကာယဧကတ္တသညီသာမညေန စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိ စ အသညာရုပ္ပဝဇ္ဇာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ ဧကဝီသတိယာ ကာမာဝစရရူပါဝစရကုသလဝိပါကေသု စုဒ္ဒသန္နံ ပဋိသန္ဓိယံ ပဝတ္တေ စ၊ သတ္တန္နံ ပဝတ္တေ ဧဝ။ အယံ ယထာသမ္ဘဝေါ။
စတုန္နံ ¶ ဝိညာဏာနန္တိ ဘဝါဒယော အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ၊ စတူသု အန္တောဂဓာနံ ပန တိဏ္ဏံ ဝိညာဏာနံ တီသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု စ ပစ္စယဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော၊ အဝိညာဏကေ သတ္တာဝါသေ သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ တဿ သင်္ခါရဟေတုကတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတသ္မိဉ္စ မုခမတ္တပ္ပကာသနေ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ ဒုဂ္ဂတိအာဒီသု ပဝတ္တိယံ ကုသလဝိပါကာဒိဝိညာဏာနံ ပစ္စယဘာဝေါ ဘဝေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိညာယတီတိ န ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဝိညာဏပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နာမရူပပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၂၈။ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မေသု နာမရူပဒေသနာဝိသေသော ဒေသနာဘေဒေါ။ တယော ခန္ဓာတိ ဧတံ ယဒိပိ ပါဠိယံ နတ္ထိ၊ အတ္ထတော ပန ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အဏ္ဍဇာနဉ္စ အဘာဝကာနန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သန္တတိသီသာနီတိ ကလာပသန္တာနမူလာနိ။ ယဒိပိ ဝိကာရရူပါနိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ န သန္တိ၊ လက္ခဏပရိစ္ဆေဒရူပါနိ ¶ ပန သန္တီတိ တာနိ အပရိနိပ္ဖန္နာနိ ပရမတ္ထတော ဝိဝဇ္ဇေန္တော အာဟ ‘‘ရူပရူပတော’’တိ။
ကာမဘဝေ ပန ယသ္မာ သေသဩပပါတိကာနန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ကာမဘဝေ ‘‘ဩပပါတိကာ’’တိ ဝုတ္တာ န သန္တိ၊ ယေန သေသဂ္ဂဟဏံ သာတ္ထကံ ဘဝေယျ၊ အဏ္ဍဇဂဗ္ဘသေယျကေဟိ ပန ဩပပါတိကသံသေဒဇာ သေသာ ဟောန္တီတိ သေသဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဗြဟ္မကာယိကာဒိကေဟိ ဩပပါတိကေဟိ ဝုတ္တေဟိ သေသေ သန္ဓာယ ‘‘သေသဩပပါတိကာန’’န္တိ အာဟ။ တေ ပန အရူပိနောပိ သန္တီတိ ‘‘ကာမဘဝေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ ပန နာမရူပံ ယထာသမ္ဘဝံ ရူပမိဿကဝိညာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေန သက္ကာ ဓမ္မဂဏနာတော ဝိညာတုန္တိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အဝကံသတော ဒွေ အဋ္ဌကာနေဝ ဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ ဟောန္တီတိ သသဒ္ဒကာလံ သန္ဓာယ ‘‘ဥက္ကံသတော ဒွိန္နံ နဝကာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေတိ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေတိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဧကေကစိတ္တက္ခဏေ ¶ တိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇမာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓေဝ ဝါ ဝုတ္တံ သန္တတိဒွယာဒိကံ သတ္တကပရိယောသာနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ သတ္တတိဝိဓ’’န္တိ၊ တံ ပနုပ္ပဇ္ဇမာနံ ဧကေကစိတ္တက္ခဏေ တိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣမိနာဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကေကစိတ္တက္ခဏေ တိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇမာန’’န္တိ။ စတုဒ္ဒိသာ ဝဝတ္ထာပိတာတိ အညမညသံသဋ္ဌသီသာ မူလေန စတူသု ဒိသာသု ဝဝတ္ထာပိတာ အညမညံ အာလိင်္ဂေတွာ ဌိတာ ဘိန္နဝါဟနိကာ ဝိယ။
ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ စ ပဝတ္တိယန္တိ ရူပါဇနကကမ္မဇံ ပဉ္စဝိညာဏပ္ပဝတ္တိကာလံ သဟဇာတဝိညာဏပစ္စယဉ္စ သန္ဓာယာဟ။ တဒါ ဟိ တတော နာမမေဝ ဟောတီတိ၊ ကမ္မဝိညာဏပစ္စယာ ပန သဒါပိ ဥဘယံ ဟောတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ပစ္ဆာဇာတဝိညာဏပစ္စယာ စ ရူပံ ဥပတ္ထဒ္ဓံ ဟောတီတိ။ အသညေသူတိအာဒိ ကမ္မဝိညာဏပစ္စယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ စ ပဝတ္တိယန္တိ ဘဝင်္ဂါဒိဇနကကမ္မတော အညေန ရူပုပ္ပတ္တိကာလံ နိရောဓသမာပတ္တိကာလံ ဘဝင်္ဂါဒိဥပ္ပတ္တိကာလတော အညကာလဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ယုတ္တံ။ ဘဝင်္ဂါဒိဥပ္ပတ္တိကာလေ ဟိ တံဇနကေနေဝ ကမ္မုနာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပံ၊ သော စ ဝိပါကော ကမ္မဝိညာဏပစ္စယော ဟောတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ သဟဇာတဝိညာဏပစ္စယာနပေက္ခမ္ပိ ဟိ ပဝတ္တိယံ ကမ္မေန ပဝတ္တမာနံ ရူပံ နာမဉ္စ န ကမ္မဝိညာဏာနပေက္ခံ ဟောတီတိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ပဋိသန္ဓိယံ ပဝတ္တေ စ။ သဟဇာတဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပံ၊ ကမ္မဝိညာဏပစ္စယာ စ နာမရူပဉ္စ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နာမဉ္စ ¶ ရူပဉ္စ နာမရူပဉ္စ နာမရူပန္တိ ဧတ္ထ နာမရူပ-သဒ္ဒေါ အတ္တနော ဧကဒေသေန နာမ-သဒ္ဒေန နာမ-သဒ္ဒဿ သရူပေါ၊ ရူပ-သဒ္ဒေန စ ရူပ-သဒ္ဒဿ၊ တသ္မာ ‘‘သရူပါနံ ဧကသေသော’’တိ နာမရူပ-သဒ္ဒဿ ဌာနံ ဣတရေသဉ္စ နာမရူပ-သဒ္ဒါနံ အဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဝိပါကတော အညံ အဝိပါကံ။ ယတော ဒွိဓာ မတံ၊ တတော ယုတ္တမေဝ ဣဒန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကုသလာဒိစိတ္တက္ခဏေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အကုသလကိရိယစိတ္တက္ခဏေ ဝိယ ဝိပါကစိတ္တက္ခဏေပိ ဝိပါကာဇနကကမ္မသမုဋ္ဌာနံ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိပါကစိတ္တက္ခဏေ ပန အဘိသင်္ခါရဝိညာဏပစ္စယာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဥဘယဉ္စ ဥပလဗ္ဘတီတိ တာဒိသဝိပါကစိတ္တက္ခဏဝဇ္ဇနတ္ထံ ‘‘ကုသလာဒိစိတ္တက္ခဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။
သုတ္တန္တိကပရိယာယေနာတိ ပဋ္ဌာနေ ရူပါနံ ဥပနိဿယပစ္စယဿ အဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ၊ သုတ္တန္တေ ပန ‘‘ယသ္မိံ သတိ ယံ ဟောတိ၊ အသတိ စ န ဟောတိ၊ သော တဿ ဥပနိဿယော နိဒါနံ ဟေတု ပဘဝေါ’’တိ ¶ ကတွာ ‘‘ဝိညာဏူပနိသံ နာမရူပ’’န္တိ ရူပဿ စ ဝိညာဏူပနိဿယတာ ဝုတ္တာ။ ဝနပတ္ထပရိယာယေ စ ဝနသဏ္ဍဂါမနိဂမနဂရဇနပဒပုဂ္ဂလူပနိဿယော ဣရိယာပထဝိဟာရော၊ တတော စ စီဝရာဒီနံ ဇီဝိတပရိက္ခာရာနံ ကသိရေန စ အပ္ပကသိရေန စ သမုဒါဂမနံ ဝုတ္တံ၊ န စ ဝနသဏ္ဍာဒယော အာရမ္မဏူပနိဿယာဒိဘာဝံ ဣရိယာပထာနံ စီဝရာဒိသမုဒါဂမနဿ စ ဘဇန္တိ၊ တသ္မာ ဝိနာ အဘာဝေါ ဧဝ စ သုတ္တန္တပရိယာယတော ဥပနိဿယဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နာမဿ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ ကမ္မာရမ္မဏပဋိသန္ဓိအာဒိကာလေ အာရမ္မဏပစ္စယောဝ ဟောတီတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ရူပဿေဝ သုတ္တန္တိကပရိယာယတော ဧကဓာ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တော။ သသံသယဿ ဟိ ရူပဿ တံပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုတ္တေ နာမဿ ဟောတီတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ။
ပဝတ္တဿ ပါကဋတ္တာ အပါကဋံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကထံ ပနေတ’’န္တိအာဒိနာ။ သုတ္တတော နာမံ၊ ယုတ္တိတော ရူပံ ဝိညာဏပစ္စယာ ဟောတီတိ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ယုတ္တိတော သာဓေတွာ သုတ္တေန တံ ဒဠှံ ကရောန္တော ‘‘ကမ္မသမုဋ္ဌာနဿပိ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿေဝါတိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ ဝိယ။ ယသ္မာ နာမရူပမေဝ ပဝတ္တမာနံ ဒိဿတိ၊ တသ္မာ တဒေဝ ဝဒန္တေန အနုတ္တရံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ။ သုညတာပကာသနဉှိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ နာမရူပမတ္တတာဝစနေနေဝ ဝါ ပဝတ္တိယာ ဒုက္ခသစ္စမတ္တတာ ဝုတ္တာ၊ ဒုက္ခသစ္စပ္ပကာသနေန စ တဿ သမုဒယော၊ တဿ စ ¶ နိရောဓော၊ နိရောဓဂါမီ စ မဂ္ဂေါ ပကာသိတော ဧဝ ဟောတိ။ အဟေတုကဿ ဒုက္ခဿ ဟေတုနိရောဓာ၊ အနိရုဇ္ဈနကဿ စ အဘာဝါ၊ နိရောဓဿ စ ဥပါယေန ဝိနာ အနဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာတိ စတုသစ္စပ္ပကာသနံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနံ ယောဇေတဗ္ဗံ။
နာမရူပပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဠာယတနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၂၉။ နိယမတောတိ စ ဣဒံ စတုန္နံ ဘူတာနံ၊ ဆန္နံ ဝတ္ထူနံ၊ ဇီဝိတဿ စ ယထာသမ္ဘဝံ သဟဇာတနိဿယပုရေဇာတဣန္ဒြိယာဒိနာ ဧကန္တေန သဠာယတနဿ ပဝတ္တမာနဿ ပစ္စယဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရူပါယတနာဒီနံ ပန သဟဇာတနိဿယာနုပါလနဘာဝေါ နတ္ထီတိ အဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏာရမ္မဏပုရေဇာတာဒိဘာဝေါ ¶ စ တေသံ န သန္တတိပရိယာပန္နာနမေဝ၊ န စ စက္ခာဒီနံ ဝိယ ဧကပ္ပကာရေနေဝါတိ အနိယမတော ပစ္စယဘာဝေါ။ နိယမတော…ပေ… ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ ဧဝန္တိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝါ ရူပါယတနာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ သဠာယတနဉ္စ သဠာယတနန္တိ ဧတ္ထ ယဒိပိ ဆဋ္ဌာယတနသဠာယတန-သဒ္ဒါနံ သဒ္ဒတော သရူပတာ နတ္ထိ၊ အတ္ထတော ပန သဠာယတနေကဒေသောဝ ဆဋ္ဌာယတနန္တိ ဧကဒေသသရူပတာ အတ္ထီတိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္ထတောပိ ဟိ သရူပါနံ ဧကဒေသသရူပေကသေသံ ဣစ္ဆန္တိ ‘‘ဝင်္ကော စ ကုဋိလော စ ကုဋိလာ’’တိ၊ တသ္မာ အတ္ထတော ဧကဒေသသရူပါနဉ္စ ဧကသေသေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။
အထ ဝါ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ မနာယတနဉ္စ ဆဋ္ဌာယတနန္တိ ဝါ၊ မနာယတနန္တိ ဝါ၊ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ ဆဋ္ဌာယတနန္တိ ဝါ၊ မနာယတနဉ္စ မနာယတနဉ္စ မနာယတနန္တိ ဝါ ဧကသေသံ ကတွာ စက္ခာဒီဟိ သဟ ‘‘သဠာယတန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ တမေဝ ဧကသေသံ နာမမတ္တပစ္စယဿ၊ နာမရူပပစ္စယဿ စ မနာယတနဿ ဝသေန ကတံ အတ္ထတော ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ သဠာယတနဉ္စ သဠာယတနန္တိ ဧဝံ ကတေကသေသဿာ’’တိ။ ယထာဝုတ္တောပိ ဟိ ဧကသေသော အတ္ထတော ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ သဠာယတနဉ္စာတိ ဧဝံ ကတော နာမ ဟောတီတိ။ သဗ္ဗတ္ထ စ ဧကသေသေ ကတေ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ¶ ကတေကသေသာနံ သဠာယတနာဒိသဒ္ဒဝစနီယတာသာမညဝသေန ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဗျာကတဝါရေ ဝက္ခတီတိ ကိဉ္စာပိ အကုသလဝါရေ ကုသလဝါရေ စ ‘‘နာမပစ္စယာ ဆဋ္ဌာယတန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ပန ဝိပါကဆဋ္ဌာယတနမေဝ ဂဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယေန အဗျာကတဝါရမေဝ သာဓကဘာဝေန ဥဒါဟဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပစ္စယနယေ ပန ‘‘ဆဋ္ဌာ ဟောတိ တံ အဝကံသတော’’တိအာဒိနာ အဝိပါကဿပိ ပစ္စယော ဥဒ္ဓဋော၊ သော နိရဝသေသံ ဝတ္တုကာမတာယ ဥဒ္ဓဋောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဓ သင်္ဂဟိတန္တိ ဣဓ ဧကသေသနယေန သင်္ဂဟိတံ၊ တတ္ထ အဗျာကတဝါရေ လောကိယဝိပါကဘာဇနီယေ ဝိဘတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။
နေယျန္တိ ဉေယျံ။ ဥက္ကံသာဝကံသောတိ ဧတ္ထ သတ္တဓာ ပစ္စယဘာဝတော ဥက္ကံသော အဋ္ဌဓာ ပစ္စယဘာဝေါ၊ တတော ပန နဝဓာ တတော ဝါ ဒသဓာတိ အယံ ဥက္ကံသော၊ အဝကံသော ပန ဒသဓာ ပစ္စယဘာဝတော နဝဓာ ပစ္စယဘာဝေါ၊ တတော အဋ္ဌဓာ၊ တတော သတ္တဓာတိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ပန သတ္တဓာ ပစ္စယဘာဝတော ဧဝ ဒွေပိ ဥက္ကံသာဝကံသာ ယောဇေတဗ္ဗာ တတော အဝကံသာဘာဝတောတိ။
ဟဒယဝတ္ထုနော သဟာယံ ဟုတွာတိ ဧတေန အရူပေ ဝိယ အသဟာယံ နာမံ န ဟောတိ၊ ဟဒယဝတ္ထု စ ¶ နာမေန သဟ ဆဋ္ဌာယတနဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဧတ္တကမေဝ ဒဿေတိ၊ န ပန ယထာ ဟဒယဝတ္ထု ပစ္စယော ဟောတိ၊ တထာ နာမမ္ပီတိ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော။ ဝတ္ထု ဟိ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော ဟောတိ၊ န နာမံ၊ နာမဉ္စ ဝိပါကဟေတာဒိပစ္စယော ဟောတိ၊ န ဝတ္ထူတိ။ ပဝတ္တေ အရူပဓမ္မာ ကမ္မဇရူပဿ ဌိတိပ္ပတ္တဿေဝ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ န ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿာတိ ဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတာ စ ပစ္ဆာဇာတဝိပ္ပယုတ္တာဒယော ဧဝ စက္ခာဒီနံ ယောဇေတဗ္ဗာ။
အဝသေသမနာယတနဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓဘဝေ ပနာ’’တိ ဧတဿ အနုဝတ္တမာနတ္တာ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ဧဝ ပဝတ္တမာနံ ပဉ္စဝိညာဏေဟိ အဝသေသမနာယတနံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နာမရူပဿ သဟဇာတာဒိသာဓာရဏပစ္စယဘာဝေါ သမ္ပယုတ္တာဒိအသာဓာရဏပစ္စယဘာဝေါ စ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။
သဠာယတနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဖဿပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၃၀။ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနပစ္စယာ ¶ ဖဿော’’တိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယပါဠိ အာရုပ္ပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာတိ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနပစ္စယာ ဖဿောတိ ပါဠိအနုသာရတော’’တိ အာဟ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ သသန္တတိပရိယာပန္နမေဝ ဂဏှာတိ။ တဉှိ သသန္တတိပရိယာပန္နကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ တာဒိသဿ ဖဿဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ရူပါဒီနိ ပန ဗဟိဒ္ဓါ အနုပါဒိန္နာနိ စ ဖဿဿ အာရမ္မဏံ ဟောန္တိ၊ န တာနိ စက္ခာဒီနိ ဝိယ သသန္တတိပရိယာပန္နကမ္မကိလေသနိမိတ္တပဝတ္တိဘာဝေန ဖဿဿ ပစ္စယောတိ ပဌမာစရိယဝါဒေ န ဂဟိတာနိ၊ ဒုတိယာစရိယဝါဒေ ပန ယထာ တထာ ဝါ ပစ္စယဘာဝေ သတိ န သက္ကာ ဝဇ္ဇေတုန္တိ ဂဟိတာနီတိ။
ယဒိ သဗ္ဗာယတနေဟိ ဧကော ဖဿော သမ္ဘဝေယျ၊ ‘‘သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဧကဿ ဝစနံ ယုဇ္ဇေယျ။ အထာပိ ဧကမှာ အာယတနာ သဗ္ဗေ ဖဿာ သမ္ဘဝေယျုံ၊ တထာပိ သဗ္ဗာယတနေဟိ သဗ္ဗဖဿသမ္ဘဝတော အာယတနဘေဒေန ဖဿဘေဒေါ နတ္ထီတိ တဒဘေဒဝသေန ဧကဿ ဝစနံ ယုဇ္ဇေယျ၊ တထာ ပန အသမ္ဘဝတော န ယုတ္တန္တိ စောဒေတိ ‘‘န သဗ္ဗာယတနေဟီ’’တိအာဒိနာ။ အညဿပိ ဝါ အသမ္ဘဝန္တဿ ¶ ဝိဓာနဿ ဗောဓနတ္ထမေဝ ‘‘နာပိ ဧကမှာ အာယတနာ သဗ္ဗေ ဖဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘န သဗ္ဗာယတနေဟိ ဧကော ဖဿော သမ္ဘောတီ’’တိ ဣဒမေဝ ပန ဧကဖဿဝစနဿ အယုတ္တဒီပကံ ကာရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိဒဿနဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တံ၊ နာပိ ဧကမှာ အာယတနာ သဗ္ဗေ ဖဿာ သမ္ဘောန္တိ၊ ဧဝံ န သဗ္ဗာယတနေဟိ ဧကော ဖဿော သမ္ဘောတိ၊ တသ္မာ ဧကဿ ဝစနံ အယုတ္တန္တိ။ ပရိဟာရံ ပန အနေကာယတနေဟိ ဧကဖဿဿ သမ္ဘဝတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတြိဒံ ဝိဿဇ္ဇန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧကောပိ အနေကာယတနပ္ပဘဝေါ ဧကောပနေကာယတနပ္ပဘဝေါ။ ဆဓာပစ္စယတ္တေ ပဉ္စဝိဘာဝယေတိ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇနာ။ တထာ စာတိ ပစ္စုပ္ပန္နာနိ ရူပါဒီနိ ပစ္စုပ္ပန္နဉ္စ ဓမ္မာယတနပရိယာပန္နံ ရူပရူပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏပစ္စယမတ္တေနာတိ တံ သဗ္ဗံ အပစ္စုပ္ပန္နံ အညဉ္စ ဓမ္မာယတနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ဖဿပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝေဒနာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၃၁။ ‘‘သေသာန’’န္တိ ¶ ဧတ္ထ သမ္ပဋိစ္ဆနဿ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ပဉ္စ ယဒိပိ အနန္တရာဒီဟိပိ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ အနန္တရာဒီနံ ပန ဥပနိဿယေ အန္တောဂဓတ္တာ သန္တီရဏတဒါရမ္မဏာနဉ္စ သာဓာရဏဿ တဿ ဝသေန ‘‘ဧကဓာ’’တိ ဝုတ္တံ။
တေဘူမကဝိပါကဝေဒနာနမ္ပိ သဟဇာတမနောသမ္ဖဿသင်္ခါတော သော ဖဿော အဋ္ဌဓာ ပစ္စယော ဟောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပစ္စယံ အနုပါဒိန္နမ္ပိ ကေစိ ဣစ္ဆန္တီတိ ‘‘ယာ ပနာ’’တိအာဒိနာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဖဿဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ တဉ္စ မုခမတ္တဒဿနတ္ထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတေန နယေန သဗ္ဗဿ အနန္တရဿ အနာနန္တရဿ စ ဖဿဿ တဿာ တဿာ ဝိပါကဝေဒနာယ ဥပနိဿယတာ ယောဇေတဗ္ဗာတိ။
ဝေဒနာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တဏှာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၃၂။ မမတ္တေနာတိ ¶ သမ္ပိယာယမာနေန၊ အဿာဒနတဏှာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပုတ္တော ဝိယ ဝေဒနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ခီရာဒယော ဝိယ ဝေဒနာယ ပစ္စယဘူတာ ရူပါဒယော၊ ခီရာဒိဒါယိကာ ဓာတိ ဝိယ ရူပါဒိဆဠာရမ္မဏဒါယကာ စိတ္တကာရာဒယော ဆ။ တတ္ထ ဝေဇ္ဇော ရသာယနောဇာဝသေန တဒုပတ္ထမ္ဘိတဇီဝိတဝသေန စ ဓမ္မာရမ္မဏဿ ဒါယကောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာရမ္မဏပစ္စယော ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ အာရမ္မဏမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ န ဥပနိဿယော ဝိယ ဥပ္ပာဒကောတိ ဥပ္ပာဒကဿ ဥပနိဿယဿေဝ ဝသေန ‘‘ဧကဓာဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပနိဿယေန ဝါ အာရမ္မဏူပနိဿယော သင်္ဂဟိတော၊ တေန စ အာရမ္မဏဘာဝေန တံသဘာဝေါ အညောပိ အာရမ္မဏဘာဝေါ ဒီပိတော ဟောတီတိ ဥပနိဿယဝသေနေဝ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယသ္မာ ဝါတိအာဒိနာ န ကေဝလံ ဝိပါကသုခဝေဒနာ ဧဝ၊ တိဿောပိ ပန ဝေဒနာ ဝိပါကာ ဝိသေသေန တဏှာယ ဥပနိဿယပစ္စယော၊ အဝိသေသေန ဣတရာ စာတိ ဒဿေတိ။ ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ၊ သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာတိ တသ္မာ သာပိ ဘိယျော ဣစ္ဆနဝသေန တဏှာယ ဥပနိဿယောတိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ ဥပေက္ခာ ပန အကုသလဝိပါကဘူတာ အနိဋ္ဌတ္တာ ဒုက္ခေ အဝရောဓေတဗ္ဗာ၊ ဣတရာ ဣဋ္ဌတ္တာ သုခေတိ သာ ဒုက္ခံ ဝိယ သုခံ ဝိယ စ ဥပနိဿယော ဟောတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’တိ ဝစနေန သဗ္ဗဿ ဝေဒနာဝတော ပစ္စယဿ အတ္ထိတာယ တဏှုပ္ပတ္တိပ္ပသင်္ဂေ တံနိဝါရဏတ္ထမာဟ ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ စာပီ’’တိအာဒိ။
နနု ‘‘အနုသယသဟာယာ ဝေဒနာ တဏှာယ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ ဝစနဿ အဘာဝါ အတိပ္ပသင်္ဂနိဝတ္တနံ န သက္ကာ ကာတုန္တိ? န၊ ဝဋ္ဋကထာယ ပဝတ္တတ္တာ။ ဝဋ္ဋဿ ဟိ အနုသယဝိရဟေ အဘာဝတော အနုသယသဟိတာယေဝ ပစ္စယောတိ အတ္ထတော ဝုတ္တမေတံ ဟောတီတိ။ အထ ဝါ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ’’တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ အနုသယသဟိတာဝ ပစ္စယောတိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’တိ စ ဧတ္ထ ဝေဒနာပစ္စယာ ဧဝ တဏှာ၊ န ဝေဒနာယ ဝိနာတိ အယံ နိယမော ဝိညာယတိ၊ န ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ ဟောတိ ဧဝါတိ၊ တသ္မာ အတိပ္ပသင်္ဂေါ နတ္ထိ ဧဝါတိ။
ဝုသီမတောတိ ဝုသိတဝတော၊ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယဝါသဿာတိ အတ္ထော။ ဝုဿတီတိ ဝါ ‘‘ဝုသီ’’တိ မဂ္ဂေါ ¶ ဝုစ္စတိ၊ သော ဧတဿ ဝုတ္ထော အတ္ထီတိ ဝုသီမာ။ အဂ္ဂဖလံ ဝါ ပရိနိဋ္ဌိတဝါသတ္တာ ‘‘ဝုသီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝုသီမာ။
တဏှာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဥပါဒါနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၃၃။ သဿတော အတ္တာတိ ဣဒံ ပုရိမဒိဋ္ဌိံ ဥပါဒိယမာနံ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိံ နိဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ ဒဠှီကရဏဝသေန ပုရိမံ ဥတ္တရာ ဥပါဒိယတိ၊ ဧဝံ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိကာပီတိ။ အတ္တဂ္ဂဟဏံ ပန အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ န ဣဒံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ လောကော စာတိ ဝါ အတ္တဂ္ဂဟဏဝိနိမုတ္တံ ဂဟဏံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဘူတံ ဣဓ ပုရိမဒိဋ္ဌိဥတ္တရဒိဋ္ဌိဝစနေဟိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရေ ပန သင်္ခေပတော တဏှာဒဠှတ္တံ၊ သင်္ခေပတော ဒိဋ္ဌိမတ္တမေဝ၊ ဝိတ္ထာရတော ပနာ’’တိ ဧဝံ ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရတော သင်္ခေပံ ဝိတ္ထာရဉ္စ နိဒ္ဓါရေတီတိ။ ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရေတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပကတိအဏုအာဒီနံ ¶ သဿတဂါဟပုဗ္ဗင်္ဂမော၊ သရီရဿ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟပုဗ္ဗင်္ဂမော စ တေသံ သာမိဘူတော ကောစိ သဿတော ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနော ဝါ အတ္တာ အတ္ထီတိ အတ္တဂ္ဂါဟော ကဒါစိ ဟောတီတိ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယေဘုယျေန ပဌမံ အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိအာဒိနာ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။
ယဒိပိ ဘဝရာဂဇဝနဝီထိ သဗ္ဗပဌမံ ပဝတ္တတိ ဂဟိတပ္ပဋိသန္ဓိကဿ ဘဝနိကန္တိယာ ပဝတ္တိတဗ္ဗတ္တာ၊ သော ပန ဘဝရာဂေါ တဏှာဒဠှတ္တံ န ဟောတီတိ မညမာနော န ကာမုပါဒါနဿ ပဌမုပ္ပတ္တိမာဟ။ တဏှာ ကာမုပါဒါနန္တိ ပန ဝိဘာဂဿ အကရဏေ သဗ္ဗာပိ တဏှာ ကာမုပါဒါနန္တိ၊ ကရဏေပိ ကာမရာဂတော အညာပိ တဏှာ ဒဠှဘာဝံ ပတ္တာ ကာမုပါဒါနန္တိ တဿ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈတာ ဝုတ္တာ။
ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတာ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဝိသယော။ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ အာလယော၊ တတ္ထ ရမတီတိ အာလယရာမာ ¶ ၊ ပဇာ။ တေနေဝ သာ အာလယရာမတာ စ သကသန္တာနေ ပရသန္တာနေ စ ပါကဋာ ဟောတီတိ။ ဥပနိဿယဝစနေန အာရမ္မဏာနန္တရပကတူပနိဿယာ ဝုတ္တာတိ အနန္တရပစ္စယာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။
ဥပါဒါနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘဝပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၃၄။ ဖလဝေါဟာရေန ကမ္မဘဝေါ ဘဝေါတိ ဝုတ္တောတိ ဥပပတ္တိဘဝနိဗ္ဗစနမေဝ ဒွယဿပိ သာဓာရဏံ ကတွာ ဝဒန္တော အာဟ ‘‘ဘဝတီတိ ဘဝေါ’’တိ။ ဘဝံ ဂစ္ဆတီတိ နိပ္ဖာဒနဖလဝသေန အတ္တနော ပဝတ္တိကာလေ ဘဝါဘိမုခံ ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော၊ နိဗ္ဗတ္တနမေဝ ဝါ ဧတ္ထ ဂမနံ အဓိပ္ပေတံ။
သညာဝတံ ဘဝေါ သညာဘဝေါတိ ဧတ္ထ ဝန္တု-သဒ္ဒဿ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တဿ ဝါ အတ္ထေ အကာရံ ကတွာ ‘‘သညဘဝေါ’’တိပိ ပါဌော။ ဝေါကိရီယတိ ပသာရီယတိ ဝိတ္ထာရီယတီတိ ဝေါကာရော၊ ဝေါကိရဏံ ဝါ ဝေါကာရော၊ သော ဧကသ္မိံ ပဝတ္တတ္တာ ဧကော ဝေါကာရောတိ ဝုတ္တော၊ ပဒေသပသဋုပ္ပတ္တီတိ အတ္ထော။
စေတနာသမ္ပယုတ္တာ ¶ ဝါ…ပေ… သင်္ဂဟိတာတိ အာစယဂါမိတာယ ကမ္မသင်္ခါတတံ ဒဿေတွာ ကမ္မဘဝေ သင်္ဂဟိတဘာဝံ ပရိယာယေန ဝဒတိ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန စေတနာဝ ကမ္မဘဝေါ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ကမ္မဘဝေါ တီဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ သမ္ပယုတ္တော၊ ဧကေန ခန္ဓေန ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ ကေဟိစိ သမ္ပယုတ္တော’’တိ (ဓာတု။ ၂၄၄)။ ဥပပတ္တိဘဝေါ တီဟိပိ တိကေဟိ ဝုတ္တာ ဥပပတ္တိက္ခန္ဓာဝ။ ယထာဟ ‘‘ဥပပတ္တိဘဝေါ ကာမဘဝေါ သညာဘဝေါ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကာဒသဟာယတနေဟိ သတ္တရသဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတော’’တိအာဒိ (ဓာတု။ ၆၇)။ ယဒိ ဟိ အနုပါဒိန္နကာနမ္ပိ ဂဟဏံ သိယာ၊ ‘‘ဒွါဒသဟာယတနေဟိ အဋ္ဌာရသဟိ ဓာတူဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။
သင်္ခါရဘဝါနံ ဓမ္မဘေဒတော န သင်္ခါရာ ဧဝ ပုန ဝုတ္တာတိ ‘‘သာတ္ထကမေဝိဒံ ပုနဝစန’’န္တိ ဧတံ န ¶ ယုတ္တန္တိ စေ? န၊ ဘဝေကဒေသဘာဝေန သင်္ခါရာနံ ဘဝေါတိ ပုန ဝုတ္တတ္တာ။ ပရေန ဝါ ဓမ္မဝိသေသံ အဂဏေတွာ ပုနဝစနံ စောဒိတန္တိ စောဒကာဘိလာသဝသေန ‘‘သာတ္ထကမေဝိဒံ ပုနဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ကာမဘဝါဒိနိဗ္ဗတ္တနကဿ ကမ္မဿ ကာမဘဝါဒိဘာဝေါ ဖလဝေါဟာရေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော။ အန္တောဂဓေ ဝိသုံ အဂဏေတွာ အဗ္ဘန္တရဂတေ ဧဝ ကတွာ ကာမဘဝါဒိကေ ကမ္မုပပတ္တိဘဝဝသေန ဒုဂုဏေ ကတွာ အာဟ ‘‘ဆ ဘဝါ’’တိ။
အဝိသေသေနာတိ ဥပါဒါနဘေဒံ အကတွာတိ အတ္ထော။ ဥပါဒါနဘေဒါကရဏေနေဝ စ ဒွါဒသပ္ပဘေဒဿ သင်္ဂဟဝသေန သင်္ဂဟတော ‘‘ဆ ဘဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဂေါသီလေန ကုက္ကုရသီလေန စ သမတ္တေန သမာဒိန္နေန ဂုန္နံ ကုက္ကုရာနဉ္စ သဟဗျတာ ဝုတ္တာတိ သီလဗ္ဗတုပါဒါနဝတော ဈာနဘာဝနာ န ဣဇ္ဈတီတိ မညမာနာ တေန ရူပါရူပဘဝါ န ဟောန္တီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ ဝက္ခမာနေန ပန ပကာရေန ပစ္စယဘာဝတော ‘‘တံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ အသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ စ သုဒ္ဓိမဂ္ဂပရာမသနံ သီလဗ္ဗတုပါဒါနန္တိ သုဒ္ဓိမဂ္ဂပရာမသနေန ရူပါရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ နိဗ္ဗတ္တနံ န ယုဇ္ဇတီတိ။ ပုရာဏဘာရတသီတာဟရဏပသုဗန္ဓဝိဓိအာဒိသဝနံ အသဒ္ဓမ္မသဝနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အသပ္ပုရိသူပနိဿယံ ပုဗ္ဗေ ¶ စ အကတပုညတံ အတ္တမိစ္ဆာပဏိဓိတဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တဒန္တောဂဓာ ဧဝါတိ တသ္မိံ ဒုစ္စရိတနိဗ္ဗတ္တေ သုစရိတနိဗ္ဗတ္တေ စ ကာမဘဝေ အန္တောဂဓာ ဧဝါတိ အတ္ထော။
အန္တောဂဓာတိ စ သညာဘဝပဉ္စဝေါကာရဘဝါနံ ဧကဒေသေန အန္တောဂဓတ္တာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တေ နိရဝသေသာ ကာမဘဝေ အန္တောဂဓာတိ။ သပ္ပဘေဒဿာတိ သုဂတိဒုဂ္ဂတိမနုဿာဒိပ္ပဘေဒဝတော။ ကမေန စ အဝတွာ သီလဗ္ဗတုပါဒါနဿ အန္တေ ဘဝပစ္စယဘာဝဝစနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနံ ဝိယ အဘိဏှံ အသမုဒါစရဏတော အတ္တဝါဒုပါဒါနနိမိတ္တတ္တာ စ။
ဟေတုပစ္စယပ္ပဘေဒေဟီတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂပစ္စယော စ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဒိဋ္ဌုပါဒါနာဒီနိ ဟိ မဂ္ဂပစ္စယာ ဟောန္တီတိ။
ဘဝပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဇာတိဇရာမရဏာဒိပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၃၅။ ဥပပတ္တိဘဝုပ္ပတ္တိယေဝ ¶ ဇာတီတိ အာဟ ‘‘န ဥပပတ္တိဘဝေါ’’တိ။ ဇာယမာနဿ ပန ဇာတိ ဇာတီတိ ဥပပတ္တိဘဝေါပိ အသတိ အဘာဝါ ဇာတိယာ ပစ္စယောတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဇာယမာနရူပပဒဋ္ဌာနတာပိ ဟိ ရူပဇာတိယာ ဝုတ္တာ ‘‘ဥပစိတရူပပဒဋ္ဌာနော (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၆၄၁) ဥပစယော၊ အနုပ္ပဗန္ဓရူပပဒဋ္ဌာနာ သန္တတီ’’တိ။
ခန္ဓာနံ ဇာတာနံ ဥညာတတာနုညာတတာစ ဟီနပဏီတတာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာဒိဝိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ အဇ္ဈတ္တသန္တာနဂတတော အညဿ ဝိသေသကာရကဿ ကာရဏဿ အဘာဝါ ‘‘အဇ္ဈတ္တသန္တာနေ’’တိ အာဟ။
တေန တေနာတိ ဉာတိဗျသနာဒိနာ ဇရာမရဏတော အညေန ဒုက္ခဓမ္မေန။ ဥပနိဿယကောဋိယာတိ ဥပနိဿယံသေန၊ ဥပနိဿယလေသေနာတိ အတ္ထော။ ယော ဟိ ပဋ္ဌာနေ အနာဂတော သတိ ဘာဝါ အသတိ စ အဘာဝါ သုတ္တန္တိကပရိယာယေန ဥပနိဿယော၊ သော ‘‘ဥပနိဿယကောဋီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ဇာတိဇရာမရဏာဒိပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘဝစက္ကကထာဝဏ္ဏနာ
၂၄၂။ သမိတန္တိ ¶ သင်္ဂတံ၊ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နန္တိ အတ္ထော။ ကာမယာနဿာတိ ကာမယမာနဿ၊ ကာမော ယာနံ ဧတဿာတိ ဝါ ကာမယာနော၊ တဿ ကာမယာနဿ။ ရုပ္ပတီတိ သောကေန ရုပ္ပတိ။
ပရိယုဋ္ဌာနတာယ တိဋ္ဌနသီလော ပရိယုဋ္ဌာနဋ္ဌာယီ။ ‘‘ပရိယုဋ္ဌဋ္ဌာယိနော’’တိ ဝါ ပါဌော၊ တတ္ထ ပရိယုဋ္ဌာတီတိ ပရိယုဋ္ဌံ၊ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌံ၊ တေန တိဋ္ဌတီတိ ပရိယုဋ္ဌဋ္ဌာယီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဉ္စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနီတိ ‘‘မာလာ မိလာယန္တိ၊ ဝတ္ထာနိ ကိလိဿန္တိ၊ ကစ္ဆေဟိ သေဒါ မုစ္စန္တိ၊ ကာယေ ဝေဝဏ္ဏိယံ ဩက္ကမတိ၊ ဒေဝေါ ဒေဝါသနေ နာဘိရမတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၈၃) ဝုတ္တာနိ ပဉ္စ မရဏပုဗ္ဗနိမိတ္တာနီတိ အတ္ထော။ တာနိ ဟိ ဒိသွာ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓသင်္ခါတေ ဥပပတ္တိဘဝေ ဘဝဆန္ဒဗလေန ¶ ဒေဝါနံ ဗလဝသောကော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဗာလောတိ အဝိဒွါ။ တေန အဝိဇ္ဇာယ ကာရဏဘာဝံ ဒဿေတိ။ တိဝိဓန္တိ တဿာရုပ္ပကထာသဝနကမ္မကာရဏာဒဿနမရဏကာလကမ္မောပဋ္ဌာနနိဒါနံ သောကာဒိဒုက္ခံ။ အာသဝေ သာဓေန္တီတိ အာသဝေ ဂမေန္တိ ဗောဓေန္တီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ သတီတိ အဝိဒိတာဒိတာယ အနာဒိဘာဝေ သတိ။ အာဒိမတ္တကထနန္တိအာဒိ ဧတဿ အတ္ထီတိ အာဒိမံ၊ ဘဝစက္ကံ။ တဿ ဘာဝေါ အာဒိမတ္တံ၊ တဿ ကထနံ အာဒိမတ္တကထနံ။ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော ဝါ မတ္တ-သဒ္ဒေါ၊ သတိ အနာဒိဘာဝေ အဝိဇ္ဇာ အာဒိမှိ မဇ္ဈေ ပရိယောသာနေ စ သဗ္ဗတ္ထ သိယာတိ အာဒိမတ္တာယ အဝိဇ္ဇာယ ကထနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေနာတိ အဝိဇ္ဇာယ ဥပ္ပာဒနေန ကထနေန၊ အပ္ပဟာနေန ဝါ၊ အတ္တနော သန္တာနေ သန္နိဟိတဘာဝကရဏေနာတိ အတ္ထော။ ကမ္မာဒီနီတိ ကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋာနိ။ ဝဋ္ဋကာရဏဘာဝေန ပဓာနတ္တာ ‘‘ပဓာနဓမ္မော’’တိ အဝိဇ္ဇာ ကထိတာ။ ဝဒတီတိ ဝဒေါ။ ဝေဒေတိ၊ ဝေဒိယတီတိ ဝါ ဝေဒေယျော၊ သုခါဒိံ အနုဘဝတိ၊ သဗ္ဗဝိသယေ ဝါ ဇာနာတိ၊ ‘‘သုခိတော’’တိအာဒိနာ အတ္တနာ ပရေဟိ စ ဇာနာတိ ဉာယတိ စာတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မာဒိနာ ဝါ အတ္တနာ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ စ-သဒ္ဒတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကာရကဝေဒကရဟိတ’’န္တိ စ-သဒ္ဒတ္ထသမာသံ။
ဒွါဒသဝိဓသုညတာသုညန္တိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဒွါဒသဝိဓာနံ သုညတာယ သုညံ၊ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဝါ သုညတံ ဧကံ ကတွာ ဒွါဒသင်္ဂတာယ ဒွါဒသဝိဓာတိ တာယ ဒွါဒသဝိဓာယ သုညတာယ သုညန္တိ အတ္ထော။
ပုဗ္ဗန္တာဟရဏတောတိ ¶ ပုဗ္ဗန္တတော ပစ္စုပ္ပန္နဝိပါကဿ အာဟရဏတော ပရိစ္ဆိန္နဝေဒနာဝသာနံ ဧတံ ဘဝစက္ကန္တိ အတ္ထော။ ဘဝစက္ကေကဒေသောပိ ဟိ ဘဝစက္ကန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝေဒနာ ဝါ တဏှာသဟာယာယ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝေဒနာတော အဝိဇ္ဇာ၊ တတော သင်္ခါရာတိ သမ္ဗဇ္ဈနတော ဝေဒနာဝသာနံ ဘဝစက္ကန္တိ ယုတ္တမေတံ၊ ဧဝံ တဏှာမူလကေ စ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒွိန္နမ္ပိ ဟိ အညမညံ အနုပ္ပဝေသော ဟောတီတိ။ အဝိဇ္ဇာ ဓမ္မသဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဝိပရီတာဘိနိဝေသံ ကရောန္တီ ဒိဋ္ဌိစရိတေ သံသာရေ နယတိ၊ တေသံ ဝါ သံသာရံ သင်္ခါရာဒိပဝတ္တိံ နယတိ ပဝတ္တေတီတိ ‘‘သံသာရနာယိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဖလုပ္ပတ္တိယာတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ ဝိညာဏာဒိပစ္စုပ္ပန္နဖလုပ္ပတ္တိ ဟိ ဣဓ ဒိဋ္ဌာ၊ အဒိဋ္ဌာနဉ္စ ပုရိမဘဝေ အတ္တနော ဟေတူနံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာနံ ဖလံ အဇနေတွာ အနုပစ္ဆိဇ္ဇနံ ပကာသေတိ။ အထ ဝါ ပုရိမဘဝစက္ကံ ဒုတိယေန သမ္ဗန္ဓံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒနာသင်္ခါတဿ ဖလဿ ဥပ္ပတ္တိယာ တဏှာဒီနံ ဟေတူနံ အနုပစ္ဆေဒံ ပကာသေတိ၊ တသ္မာ ဖလုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘူတာယ ပဌမဿ ဘဝစက္ကဿ ဟေတူနံ အနုပစ္ဆေဒပ္ပကာသနတောတိ အတ္ထော။ သင်္ခါရာဒီနမေဝ ဝါ ဖလာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ¶ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဟေတူနံ ဖလံ အဇနေတွာ အနုပစ္ဆေဒမေဝ၊ ဝိညာဏာဒိဟေတူနံ ဝါ သင်္ခါရာဒီနံ အနုဗန္ဓနမေဝ ပကာသေတိ ပဌမံ ဘဝစက္ကံ၊ န ဒုတိယံ ဝိယ ပရိယောသာနမ္ပီတိ ‘‘ဖလုပ္ပတ္တိယာ ဟေတူနံ အနုပစ္ဆေဒပ္ပကာသနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ဧတ္ထ အပရိပုဏ္ဏာယတနကလလရူပံ ဝတွာ တတော ဥဒ္ဓံ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ သဠာယတနပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အနုပုဗ္ဗပဝတ္တိဒီပနတော’’တိ။ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဧတ္ထ န အာယတနာနံ ကမေန ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘သဟုပ္ပတ္တိဒီပနတော’’တိ။
ဟေတုအာဒိပုဗ္ဗကာ တယော သန္ဓီ ဧတဿာတိ ဟေတုဖလဟေတုပုဗ္ဗကတိသန္ဓိ၊ ဘဝစက္ကံ။ ဟေတုဖလဟေတုဖလဝသေန စတုပ္ပဘေဒေါ အင်္ဂါနံ သင်္ဂဟော ဧတဿာတိ စတုဘေဒသင်္ဂဟံ။ သရူပတော အဝုတ္တာပိ တသ္မိံ တသ္မိံ သင်္ဂဟေ အာကိရီယန္တိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဂ္ဂဟဏေဟိ ပကာသီယန္တီတိ အာကာရာ၊ အတီတဟေတုအာဒီနံ ဝါ ပကာရာ အာကာရာ။ ကိလေသကမ္မဝိပါကာ ဝိပါကကိလေသကမ္မေဟိ သမ္ဗန္ဓာ ဟုတွာ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝတ္တန္တီတိ တေသု ဝဋ္ဋနာမံ အာရောပေတွာ ‘‘တိဝဋ္ဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဝဋ္ဋေကဒေသတ္တာ ဝါ ‘‘ဝဋ္ဋာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။
သန္ဓီနံ အာဒိပရိယောသာနဝဝတ္ထိတာတိ သန္ဓီနံ ပုဗ္ဗာပရဝဝတ္ထိတာတိ အတ္ထော။
‘‘ယာ ¶ ကာစိ ဝါ ပန စေတနာ ဘဝေါ၊ စေတနာသမ္ပယုတ္တာ အာယူဟနသင်္ခါရာ’’တိ ဣဒံ ဣမိဿာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏဘာဇနီယေ ဝုတ္တာယ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၇) ဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘စေတနာ ဘဝေါ’’တိ အာဂတာတိ။ ဘဝနိဒ္ဒေသေ ပန ‘‘သာတ္ထတော’’တိ ဧတ္ထ ‘‘စေတနာဝ သင်္ခါရာ၊ ဘဝေါ ပန စေတနာသမ္ပယုတ္တာပီ’’တိ ဝိဘင်္ဂပါဠိယာ ဝသေန ဒဿိတံ။ ‘‘တတ္ထ ကတမော ပုညာဘိသင်္ခါရော? ကုသလာ စေတနာ ကာမာဝစရာ’’တိအာဒိနာ ဟိ သင်္ခါရာနံ စေတနာဘာဝေါ ဝိဘင်္ဂပါဠိယံ (ဝိဘ။ ၂၂၆) ဝုတ္တောတိ။ တတ္ထ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယံ ‘‘စေတနာသမ္ပယုတ္တာ ဝိပါကဓမ္မတ္တာ သဝိပါကေန အာယူဟနသင်္ခါတေန သင်္ခတာဘိသင်္ခရဏကိစ္စေန သင်္ခါရာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဝိဘင်္ဂပါဠိယံ (ဝိဘ။ ၂၃၄) ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဘဝဂါမိကမ္မံ ကမ္မဘဝေါ’’တိ ဘဝဿ ပစ္စယဘာဝေန ဘဝဂါမိဘာဝတော ကမ္မသံသဋ္ဌသဟာယတာယ ကမ္မဘာဝတော စ ဥပပတ္တိဘဝံ ဘာဝေန္တီတိ ဘဝေါတိ ဝုတ္တာ၊ ဥပပတ္တိဘဝဘာဝနကိစ္စံ ပန စေတနာယ သာတိသယန္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယံ စေတနာ ‘‘ဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ဘဝါဘိသင်္ခရဏကိစ္စံ စေတနာယ သာတိသယန္တိ ဝိဘင်္ဂပါဠိယံ ‘‘ကုသလာ စေတနာ’’တိအာဒိနာ စေတနာ ‘‘သင်္ခါရာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ တေန တေန ပရိယာယေန ဥဘယံ ဥဘယတ္ထ ဝတ္တုံ ယုတ္တန္တိ နတ္ထေတ္ထ ဝိရောဓော ¶ ။ ဂဟဏန္တိ ကာမုပါဒါနံ ကိစ္စေနာဟ။ ပရာမသနန္တိ ဣတရာနိ။ အာယူဟနာဝသာနေတိ တီသုပိ အတ္ထဝိကပ္ပေသု ဝုတ္တဿ အာယူဟနဿ အဝသာနေ။
ဒွီသု အတ္ထဝိကပ္ပေသု ဝုတ္တေ အာယူဟနသင်္ခါရေ ‘‘တဿ ပုဗ္ဗဘာဂါ’’တိ အာဟ၊ တတိယေ ဝုတ္တေ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တာ’’တိ။ ဒဟရဿ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဘဝင်္ဂဗဟုလာ ယေဘုယျေန ဘဝန္တရဇနကကမ္မာယူဟနသမတ္ထာ န ဟောတီတိ ‘‘ဣဓ ပရိပက္ကတ္တာ အာယတနာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မကရဏကာလေ သမ္မောဟောတိ ဧတေန ကမ္မဿ ပစ္စယဘူတံ သမ္မောဟံ ဒဿေတိ၊ န ကမ္မသမ္ပယုတ္တမေဝ။
ကမ္မာနေဝ ဝိပါကံ သမ္ဘရန္တိ ဝဍ္ဎေန္တီတိ ကမ္မသမ္ဘာရာ၊ ကမ္မံ ဝါ သင်္ခါရဘဝါ၊ တဒုပကာရကာနိ အဝိဇ္ဇာတဏှုပါဒါနာနိ ကမ္မသမ္ဘာရာ၊ ပဋိသန္ဓိဒါယကော ဝါ ဘဝေါ ကမ္မံ၊ တဒုပကာရကာ ယထာဝုတ္တအာယူဟနသင်္ခါရာ အဝိဇ္ဇာဒယော စ ကမ္မသမ္ဘာရာတိ ကမ္မဉ္စ ကမ္မသမ္ဘာရာ စ ကမ္မသမ္ဘာရာတိ ဧကသေသံ ကတွာ ‘‘ကမ္မသမ္ဘာရာ’’တိ အာဟ။ ဒသ ဓမ္မာ ကမ္မန္တိ အဝိဇ္ဇာဒယောပိ ကမ္မသဟာယတာယ ကမ္မသရိက္ခကာ တဒုပကာရကာ စာတိ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တာ။
သင်္ခိပ္ပန္တိ ¶ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒယော ဝိညာဏာဒယော စာတိ သင်္ခေပေါ၊ ကမ္မံ ဝိပါကော စ။ ကမ္မံ ဝိပါကောတိ ဧဝံ သင်္ခိပီယတီတိ ဝါ သင်္ခေပေါ၊ အဝိဇ္ဇာဒယော ဝိညာဏာဒယော စ။ သင်္ခေပဘာဝသာမညေန ပန ဧကဝစနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သင်္ခေပသဒ္ဒေါ ဝါ ဘာဂါဓိဝစနန္တိ ကမ္မဘာဂေါ ကမ္မသင်္ခေပေါ။
ဧဝံ သမုပ္ပန္နန္တိ ကမ္မတော ဝိပါကော။ တတ္ထာပိ အဝိဇ္ဇာတော သင်္ခါရာတိ ဧဝံ သမုပ္ပန္နံ၊ တိသန္ဓိအာဒိဝသေန ဝါ သမုပ္ပန္နံ ဣဒံ ဘဝစက္ကန္တိ အတ္ထော။ ဣတ္တရန္တိ ဂမနဓမ္မံ၊ ဝိနဿဓမ္မန္တိ အတ္ထော။ တေန ဥပ္ပာဒဝယဝန္တတာဒီပကေန အနိစ္စ-သဒ္ဒေန ဝိကာရာပတ္တိဒီပကေန စလ-သဒ္ဒေန စ အဒီပိတံ ကာလန္တရဋ္ဌာယိတာပဋိက္ခေပံ ဒီပေတိ၊ အဓုဝန္တိ ဧတေန ထိရဘာဝပဋိက္ခေပံ နိဿာရတံ။ ဟေတူ ဧဝ သမ္ဘာရာ ဟေတုသမ္ဘာရာ။ ‘‘ဌာနသော ဟေတုသော’’တိ ဧတ္ထ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဝါ ဌာနံ၊ အညမ္ပိ တဿ တဿ သာဓာရဏံ ကာရဏံ သမ္ဘာရော၊ အသာဓာရဏံ ဟေတု။ ဧဝန္တိ ဧဝံ ဟေတုတော ဓမ္မမတ္တသမ္ဘဝေ ဟေတုနိရောဓာ စ ဝဋ္ဋုပစ္ဆေဒေ ဓမ္မေ စ တံနိရောဓာယ ဒေသိတေ သတီတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစရိယံ ဣဓ ဗြဟ္မစရိယိဓ။ သတ္တေ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဧဝံ ဗြဟ္မစရိယဉ္စ ဝိဇ္ဇတိ၊ သဿတုစ္ဆေဒါ စ န ဟောန္တီတိ သမုစ္စယတ္ထော။ ဧဝဉှိ ¶ ဟေတုအာယတ္တေ ဓမ္မမတ္တသမ္ဘဝေ သတ္တော နုပလဗ္ဘတိ၊ တသ္မိဉ္စ ဥပလဗ္ဘန္တေ သဿတော ဥစ္ဆေဒေါ ဝါ သိယာ၊ နုပလဗ္ဘန္တေ တသ္မိံ နေဝုစ္ဆေဒေါ န သဿတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သစ္စပ္ပဘဝတောတိ သစ္စတော၊ သစ္စာနံ ဝါ ပဘဝတော။ ကုသလာကုသလံ ကမ္မန္တိ ဝဋ္ဋကထာယ ဝတ္တမာနတ္တာ သာသဝန္တိ ဝိညာယတိ။ အဝိသေသေနာတိ စေတနာ စေတနာသမ္ပယုတ္တကာတိ ဝိသေသံ အကတွာ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ကုသလာကုသလံ ကမ္မံ ‘‘သမုဒယသစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ‘‘တဏှာ စ…ပေ… အဝသေသာ စ သာသဝါ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ ဟိ စေတနာစေတနာသမ္ပယုတ္တဝိသေသံ အကတွာ ဝုတ္တန္တိ၊ အရိယသစ္စဝိသေသံ ဝါ အကတွာ သမုဒယသစ္စန္တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။
ဝတ္ထူသူတိ အာရမ္မဏေသု၊ စက္ခာဒီသု ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗေသု ဝတ္ထူသု။ သောကာဒီနံ အဓိဋ္ဌာနတ္တာတိ တေသံ ကာရဏတ္တာ၊ တေဟိ သိဒ္ဓါယ အဝိဇ္ဇာယ သဟိတေဟိ သင်္ခါရေဟိ ပစ္စယော စ ဟောတိ ဘဝန္တရပါတုဘာဝါယာတိ အဓိပ္ပာယော။ စုတိစိတ္တံ ဝါ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ အနန္တရပစ္စယော ဟောတီတိ ‘‘ပစ္စယော စ ဟောတိ ဘဝန္တရပါတုဘာဝါယာ’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ။ တံ ပန စုတိစိတ္တံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရရဟိတံ ဘဝန္တရဿ ပစ္စယော န ဟောတီတိ တဿ သဟာယဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘သောကာဒီနံ အဓိဋ္ဌာနတ္တာ’’တိ။ ဒွိဓာတိ အတ္တနောယေဝ သရသေန ဓမ္မန္တရပစ္စယဘာဝေန စာတိ ဒွိဓာ။
အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိ ဧတေန သင်္ခါရာနံ ပစ္စယုပ္ပန္နတာဒဿနေန ‘‘ကော နု ခေါ အဘိသင်္ခရောတီတိ ဧသ နော ကလ္လော ပဉှော’’တိ ဒဿေတိ။ တေနေတံ ကာရကဒဿနနိဝါရဏန္တိ။ ဧဝမာဒိဒဿနနိဝါရဏန္တိ ဧတေန ‘‘သောစတိ ပရိဒေဝတိ ဒုက္ခိတော’’တိအာဒိဒဿနနိဝါရဏမာဟ။ သောကာဒယောပိ ဟိ ပစ္စယာယတ္တာ အဝသဝတ္တိနောတိ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏံ သောက…ပေ… သမ္ဘဝန္တီ’’တိ ဧတေန ဝုတ္တန္တိ။
ဂဏ္ဍဘေဒပီဠကာ ဝိယာတိ ဂဏ္ဍဘေဒနတ္ထံ ပစ္စမာနေ ဂဏ္ဍေ တဿပိ ဥပရိ ဇာယမာနခုဒ္ဒကပီဠကာ ဝိယ၊ ဂဏ္ဍဿ ဝါ အနေကဓာဘေဒေ ပီဠကာ ဝိယ။ ဂဏ္ဍဝိကာရာ သူနတာသရာဂပုဗ္ဗဂဟဏာဒယော။
ပဋလာဘိဘူတစက္ခုကော ရူပါနိ န ပဿတိ၊ ကိဉ္စိပိ ပဿန္တော စ ဝိပရီတံ ပဿတိ၊ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာဘိဘူတော ဒုက္ခာဒီနိ န ပဋိပဇ္ဇတိ န ပဿတိ၊ မိစ္ဆာ ဝါ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ပဋလံ ဝိယ အဝိဇ္ဇာ ¶ ၊ ကိမိနာ ဝိယ အတ္တနာ ကတတ္တာ ဝဋ္ဋဿ အတ္တနောယေဝ ပရိဗ္ဘမနကာရဏတ္တာ စ ကောသပ္ပဒေသာ ဝိယ သင်္ခါရာ၊ သင်္ခါရပရိဂ္ဂဟံ ဝိနာ ပတိဋ္ဌံ အလဘမာနံ ဝိညာဏံ ပရိဏာယကပရိဂ္ဂဟံ ဝိနာ ပတိဋ္ဌံ အလဘမာနော ရာဇကုမာရော ဝိယာတိ ပရိဂ္ဂဟေန ဝိနာ ပတိဋ္ဌာလာဘော ဧတ္ထ သာမညံ။ ဥပပတ္တိနိမိတ္တန္တိ ကမ္မာဒိအာရမ္မဏမာဟ။ ပရိကပ္ပနတောတိ အာရမ္မဏကရဏတော၊ သမ္ပယုတ္တေန ဝါ ဝိတက္ကေန ဝိတက္ကနတော။ ဒေဝမနုဿမိဂဝိဟင်္ဂါဒိဝိဝိဓပ္ပကာရတာယ မာယာ ဝိယ နာမရူပံ၊ ပတိဋ္ဌာဝိသေသေန ဝုဍ္ဎိဝိသေသာပတ္တိတော ဝနပ္ပဂုမ္ဗော ဝိယ သဠာယတနံ။ အာယတနာနံ ဝိသယိဝိသယဘူတာနံ အညမညာဘိမုခဘာဝတော အာယတနဃဋ္ဋနတော။ ဧတ္ထ စ သင်္ခါရာဒီနံ ကောသပ္ပဒေသပရိဏာယကာဒီဟိ ဒွီဟိ ဒွီဟိ သဒိသတာယ ဒွေ ဒွေ ဥပမာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဂမ္ဘီရော ဧဝ ဟုတွာ ဩဘာသတိ ပကာသတိ ဒိဿတီတိ ဂမ္ဘီရာဝဘာသော။ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌောတိ ဇာတိပစ္စယာ သမ္ဘူတံ ဟုတွာ သဟိတဿ အတ္တနော ပစ္စယာနုရူပဿ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ အာဂတဘာဝေါ၊ အနုပ္ပဗန္ဓောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သမ္ဘူတဋ္ဌော စ သမုဒါဂတဋ္ဌော စ သမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော။ ‘‘န ဇာတိတော ဇရာမရဏံ န ဟောတိ၊ န စ ဇာတိံ ဝိနာ ¶ အညတော ဟောတီ’’တိ ဟိ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ဣတ္ထဉ္စ ဇာတိတော သမုဒါဂစ္ဆတီတိ ပစ္စယသမုဒါဂတဋ္ဌော၊ ယာ ယာ ဇာတိ ယထာ ယထာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တဒနုရူပပါတုဘာဝေါတိ အတ္ထော။
အနုလောမပဋိလောမတောတိ ဣဓ ပန ပစ္စယုပ္ပာဒါ ပစ္စယုပ္ပန္နုပ္ပာဒသင်္ခါတံ အနုလောမံ၊ နိရောဓာ နိရောဓသင်္ခါတံ ပဋိလောမဉ္စာဟ။ အာဒိတော ပန အန္တဂမနံ အနုလောမံ၊ အန္တတော စ အာဒိဂမနံ ပဋိလောမမာဟာတိ။ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော အာဟာရာ ကိံနိဒါနာ’’တိအာဒိကာယ (သံ။ နိ။ ၂။၁၁) ဝေမဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယ ပဋိလောမဒေသနာယ၊ ‘‘စက္ခုံ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ၊ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော၊ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိကာယ (သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၄၊ ၂။၄။၆၀) အနုလောမဒေသနာယ စ ဒွိသန္ဓိတိသင်္ခေပံ၊ ‘‘သံယောဇနီယေသု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော ဝိဟရတော တဏှာ ပဝဍ္ဎတိ၊ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၅၃-၅၄) ဧကသန္ဓိဒွိသင်္ခေပံ။
အဝိဇ္ဇာဒီနံ သဘာဝေါ ပဋိဝိဇ္ဈီယတီတိ ပဋိဝေဓော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘တေသံ တေသံ ဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော သလက္ခဏသင်္ခါတော အဝိပရီတသဘာဝေါ ပဋိဝေဓော’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ)။ အပုညာဘိသင်္ခါရေကဒေသော သရာဂေါ၊ အညော ဝိရာဂေါ၊ ရာဂဿ ဝါ အပဋိပက္ခဘာဝတော ¶ ရာဂပ္ပဝဍ္ဎကော သဗ္ဗောပိ အပုညာဘိသင်္ခါရော သရာဂေါ၊ ဣတရော ပဋိပက္ခဘာဝတော ဝိရာဂေါ။ ‘‘ဒီဃရတ္တဉှေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ အဇ္ဈောသိတံ မမာယိတံ ပရာမဋ္ဌံ ‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၂) အတ္တပရာမာသဿ ဝိညာဏံ ဝိသိဋ္ဌံ ဝတ္ထု ဝုတ္တန္တိ ဝိညာဏဿ သုညတဋ္ဌော ဂမ္ဘီရော၊ အတ္တာ ဝိဇာနာတိ သံသရတီတိ သဗျာပါရတာသင်္ကန္တိအဘိနိဝေသဗလဝတာယ အဗျာပါရဋ္ဌအသင်္ကန္တိပဋိသန္ဓိပါတုဘာဝဋ္ဌာ စ ဂမ္ဘီရာ၊ နာမဿ ရူပေန၊ ရူပဿ စ နာမေန အသမ္ပယောဂတော ဝိနိဗ္ဘောဂေါ၊ နာမဿ နာမေန အဝိနိဗ္ဘောဂေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧကုပ္ပာဒေကနိရောဓေဟိ အဝိနိဗ္ဘောဂေ အဓိပ္ပေတေ ရူပဿ စ ရူပေန လဗ္ဘတိ။ အထ ဝါ ဧကစတုဝေါကာရဘဝေသု နာမရူပါနံ အသဟဝတ္တနတော အညမညဝိနိဗ္ဘောဂေါ၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ သဟဝတ္တနတော အဝိနိဗ္ဘောဂေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဓိပတိယဋ္ဌော ¶ နာမ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေါ။ ‘‘လောကောပေသော ဒွါရာပေသာ ခေတ္တမ္ပေတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၅၉၈-၅၉၉) ဝုတ္တာ လောကာဒိအတ္ထာ စက္ခာဒီသု ပဉ္စသု ယောဇေတဗ္ဗာ။ မနာယတနဿပိ လုဇ္ဇနတော မနောသမ္ဖဿာဒီနံ ဒွါရခေတ္တဘာဝတော စ ဧတေ အတ္ထာ သမ္ဘဝန္တေဝ။ အာပါထဂတာနံ ရူပါဒီနံ ပကာသနယောဂျတာလက္ခဏံ ဩဘာသနံ စက္ခာဒီနံ ဝိသယိဘာဝေါ၊ မနာယတနဿ ဝိဇာနနံ။ သင်္ဃဋ္ဋနဋ္ဌော ဝိသေသေန စက္ခုသမ္ဖဿာဒီနံ ပဉ္စန္နံ၊ ဣတရေ ဆန္နမ္ပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဖုသနဉ္စ ဖဿဿ သဘာဝေါ၊ သင်္ဃဋ္ဋနံ ရသော၊ ဣတရေ ဥပဋ္ဌာနာကာရာ။ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနဋ္ဌော ရသဝသေန ဝုတ္တော၊ ဝေဒယိတဋ္ဌော လက္ခဏဝသေန။ အတ္တာ ဝေဒယတီတိ အဘိနိဝေသဿ ဗလဝတာယ နိဇ္ဇီဝဋ္ဌော ဝေဒနာယ ဂမ္ဘီရော။ နိဇ္ဇီဝါယ ဝေဒနာယ ဝေဒယိတံ နိဇ္ဇီဝဝေဒယိတံ၊ နိဇ္ဇီဝဝေဒယိတမေဝ အတ္ထော နိဇ္ဇီဝဝေဒယိတဋ္ဌော။
အာဒါနဋ္ဌော စတုန္နမ္ပိ ဥပါဒါနာနံ သမာနော၊ ဂဟဏဋ္ဌော ကာမုပါဒါနဿ၊ ဣတရေသံ တိဏ္ဏံ အဘိနိဝေသာဒိအတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌိကန္တာရော’’တိ ဟိ ဝစနတော ဒိဋ္ဌီနံ ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌောပီတိ။ ဒဠှဂဟဏတ္တာ ဝါ စတုန္နမ္ပိ ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌော ယောဇေတဗ္ဗော။ ယောနိဂတိဌိတိနိဝါသေသုခိပနန္တိ သမာသေ ဘုမ္မဝစနဿ အလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တသ္မာ တေန အာယူဟနာဘိသင်္ခရဏပဒါနံ သမာသော ဟောတိ။ ဇရာမရဏင်္ဂံ မရဏပ္ပဓာနန္တိ မရဏဋ္ဌာ ဧဝ ခယာဒယော ဂမ္ဘီရာ ဒဿိတာ။ နဝနဝါနဉှိ ပရိက္ခယေန ခဏ္ဍိစ္စာဒိပရိပက္ကပ္ပဝတ္တိ ဇရာတိ၊ ခယဋ္ဌော ဝါ ဇရာယ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နဝဘာဝါပဂမော ဟိ ခယောတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တောတိ။ ဝိပရိဏာမဋ္ဌော ဒွိန္နမ္ပိ။ သန္တတိဝသေန ဝါ ဇရာယ ခယဝယဘာဝေါ၊ သမ္မုတိခဏိကဝသေန မရဏဿ ဘေဒဝိပရိဏာမတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
အတ္ထနယာတိ ¶ အတ္ထာနံ နယာ။ အဝိဇ္ဇာဒိအတ္ထေဟိ ဧကတ္တာဒီ သေန ဘာဝေန နီယန္တိ ဂမ္မေန္တီတိ ဧကတ္တာဒယော တေသံ နယာတိ ဝုတ္တာ။ နီယန္တီတိ ဟိ နယာတိ။ အတ္ထာ ဧဝ ဝါ ဧကတ္တာဒိဘာဝေန နီယမာနာ ဉာယမာနာ ‘‘အတ္ထနယာ’’တိ ဝုတ္တာ။ နီယန္တိ ဧတေဟီတိ ဝါ နယာ၊ ဧကတ္တာဒီဟိ စ အတ္ထာ ‘‘ဧက’’န္တိအာဒိနာ နီယန္တိ၊ တသ္မာ ဧကတ္တာဒယော အတ္ထာနံ နယာတိ အတ္ထနယာ။ သန္တာနာနုပစ္ဆေဒေန ဗီဇံ ရုက္ခဘာဝံ ပတ္တံ ရုက္ခဘာဝေန ပဝတ္တန္တိ ဧကတ္တေန ဝုစ္စတီတိ သန္တာနာနုပစ္ဆေဒေါ ဧကတ္တံ၊ ဧဝမိဓာပိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ သန္တာနာနုပစ္ဆေဒေါ ဧကတ္တန္တိ ဒဿေတိ။
ဘိန္နသန္တာနဿေဝါတိ ¶ သမ္ဗန္ဓရဟိတဿ နာနတ္တဿ ဂဟဏတော သတ္တန္တရော ဥစ္ဆိန္နော သတ္တန္တရော ဥပ္ပန္နောတိ ဂဏှန္တော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိမုပါဒိယတိ။
ယတော ကုတောစီတိ ယဒိ အညသ္မာ အညဿုပ္ပတ္တိ သိယာ၊ ဝါလိကတော တေလဿ၊ ဥစ္ဆုတော ခီရဿ ကသ္မာ ဥပ္ပတ္တိ န သိယာ၊ တသ္မာ န ကောစိ ကဿစိ ဟေတု အတ္ထီတိ အဟေတုကဒိဋ္ဌိံ၊ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ဟေတုမှိ နိယတတာယ တိလဂါဝီသုက္ကသောဏိတာဒီဟိ တေလခီရသရီရာဒီနိ ပဝတ္တန္တီတိ နိယတိဝါဒဉ္စ ဥပါဒိယတီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ ယထာရဟံ။
ကသ္မာ? ယသ္မာ ဣဒဉှိ ဘဝစက္ကံ အပဒါလေတွာ သံသာရဘယမတီတော န ကောစိ သုပိနန္တရေပိ အတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုရဘိယာနန္တိ ဒုရတိက္ကမံ။ အသနိဝိစက္ကမိဝါတိ အသနိမဏ္ဍလမိဝ။ တဉှိ နိမ္မထနမေဝ၊ နာနိမ္မထနံ ပဝတ္တမာနံ အတ္ထိ၊ ဧဝံ ဘဝစက္ကမ္ပိ ဧကန္တံ ဒုက္ခုပ္ပာဒနတော ‘‘နိစ္စနိမ္မထန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဉာဏာသိနာ အပဒါလေတွာ သံသာရဘယံ အတီတော နတ္ထီတိ ဧတဿ သာဓကံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိ။ တန္တူနံ အာကုလကံ တန္တာကုလကံ၊ တန္တာကုလကမိဝ ဇာတာ တန္တာကုလကဇာတာ၊ ကိလေသကမ္မဝိပါကေဟိ အတီဝ ဇဋိတာတိ အတ္ထော။ ဂုဏာယ သကုဏိယာ နီဍံ ဂုဏာဂုဏ္ဍိကံ။ ဝဍ္ဎိအဘာဝတော အပါယံ ဒုက္ခဂတိဘာဝတော ဒုဂ္ဂတိံ သုခသမုဿယတော ဝိနိပါတတ္တာ ဝိနိပါတဉ္စ စတုဗ္ဗိဓံ အပါယံ၊ ‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သံသာရဉ္စ နာတိဝတ္တတိ။ သံသာရော ဧဝ ဝါ သဗ္ဗော ဣဓ ဝဍ္ဎိအပဂမာဒီဟိ အတ္ထေဟိ အပါယာဒိနာမကော ဝုတ္တော ကေဝလံ ဒုက္ခက္ခန္ဓဘာဝတော။
ဘဝစက္ကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၂၄၃။ ပထဝီအာကာသာ ¶ ဝိယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ မဟာပတ္ထဋဝိတ္ထာရိတာနံ အတ္ထာနံ ပရိကပ္ပဝသေန ကထိတော။ တဉှိ အပတ္ထဋံ အဝိတ္ထတဉ္စ ပထဝိံ အာကာသဉ္စ ပတ္ထရန္တော ဝိတ္ထာရယန္တော ဝိယ စ ဧကေကစိတ္တာဝရုဒ္ဓံ အကတွာ ¶ သဗ္ဗသတ္တသဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏဝသေန ပတ္ထဋဝိတ္ထတံ ကတွာ သုတ္တန္တဘာဇနီယေန ဘဂဝါ ဒဿေတိ။ တတ္ထ နာနာစိတ္တဝသေနာတိ အသဟဇာတာနံ သဟဇာတာနဉ္စ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာနံ နာနာစိတ္တဂတာနံ ဒဿိတဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နဝ မူလပဒါနိ ဧတေသန္တိ နဝမူလပဒါ၊ နယာ။ ‘‘ဧကေကေန နယေန စတုန္နံ စတုန္နံ ဝါရာနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧတ္ထ ‘‘ဧကေကေန စတုက္ကေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ နယစတုက္ကဝါရာ ဟိ ဧတ္ထ ဝဝတ္ထိတာ ဒဿိတာနံ စတုက္ကာနံ နယဘာဝါတိ။
၁။ ပစ္စယစတုက္ကဝဏ္ဏနာ
အဝိဇ္ဇံ အင်္ဂံ အဂ္ဂဟေတွာ တတော ပရံ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရော’’တိအာဒီနိ ပစ္စယသဟိတာနိ ပစ္စယုပ္ပန္နာနိ အင်္ဂဘာဝေန ဝုတ္တာနီတိ အာဟ ‘‘န၊ တဿ အနင်္ဂတ္တာ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ နိဒ္ဒေသေ (ဝိဘ။ ၂၂၆) ‘‘တတ္ထ ကတမာ အဝိဇ္ဇာ’’တိ အဝိဇ္ဇံ ဝိသုံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ‘‘တတ္ထ ကတမော အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရော’’တိအာဒိနာ တံတံပစ္စယဝန္တော သင်္ခါရာဒယော ဝိဿဇ္ဇိတာတိ။ တီသု ပကာရေသု ပဌမပဌမဝါရော ဒုတိယဝါရာဒီသု ပဝိသန္တော ပစ္စယဝိသေသာဒိသဗ္ဗနာနတ္တသာဓာရဏတ္တာ တေ ဝါရဝိသေသေ ဂဏှာတီတိ ‘‘သဗ္ဗသင်္ဂါဟကော’’တိ ဝုတ္တော။ ပဌမဝါရော ဧဝ ဟိ န ကေဝလံ ဆဋ္ဌာယတနမေဝ၊ အထ ခေါ နာမဉ္စ ဖဿဿ ပစ္စယော၊ နာမံ ဝါ န ကေဝလံ ဆဋ္ဌာယတနဿေဝ၊ အထ ခေါ ဖဿဿာပီတိ ပစ္စယဝိသေသဒဿနတ္ထံ၊ ယေန အတ္ထဝိသေသေန မဟာနိဒါနသုတ္တဒေသနာ ပဝတ္တာ၊ တံဒဿနတ္ထဉ္စ ဆဋ္ဌာယတနင်္ဂံ ပရိဟာပေတွာ ဝုတ္တောတိ တဿ ဒုတိယဝါရေ စ ပဝေသော ဝုတ္တော၊ န သဗ္ဗင်္ဂသမောရောဓတော။
ယတ္ထာတိ ဝါရစတုက္ကေ ဧကေကဝါရေ စ။ အညထာတိ သုတ္တန္တဘာဇနီယတော အညထာ သင်္ခါရောတိ ဝုတ္တံ။ အဝုတ္တန္တိ ‘‘ရူပံ သဠာယတန’’န္တိ၊ တေသုပိ စ ဝါရေသု စတူသုပိ သောကာဒယော အဝုတ္တာ သုတ္တန္တဘာဇနီယေသု ဝုတ္တာ။ တတ္ထ စ ဝုတ္တမေဝ ဣဓ ‘‘ဆဋ္ဌာယတန’’န္တိ အညထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သဗ္ဗဋ္ဌာနသာဓာရဏတောတိ ¶ ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗဝါရသာဓာရဏတော၊ သဗ္ဗဝိညာဏပဝတ္တိဋ္ဌာနဘဝသာဓာရဏတော ဝါ။ ဝိနာ အဘာဝေန ဝိညာဏဿ ခန္ဓတ္တယမ္ပိ သမာနံ ဖလံ ပစ္စယော စာတိ အာဟ ‘‘အဝိသေသေနာ’’တိ။ ‘‘တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃) ဝစနတော ပန ဝိညာဏံ ဖဿဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ တဿ ဖဿော ဝိသိဋ္ဌံ ဖလံ၊ သတိပိ ပစ္စယသမ္ပယုတ္တာနံ အာဟာရပစ္စယဘာဝေ မနောသဉ္စေတနာယ ဝိညာဏာဟရဏံ ဝိသိဋ္ဌံ ကိစ္စန္တိ သင်္ခါရော စဿ ဝိသိဋ္ဌော ပစ္စယော။ အစိတ္တက္ခဏမတ္တာနီတိ ¶ စိတ္တက္ခဏပ္ပမာဏရဟိတာနိ။ တဿတ္ထောတိ တဿ ဝုတ္တဿ အဝိဇ္ဇာဒိကဿ အတ္ထော သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဟေတုကာဒီနီတိ ဧတ္ထ ယသ္မိံ စတုက္ကေ ဟေတုက-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တော၊ တံ ဟေတုက-သဒ္ဒသဟစရိတတ္တာ ‘‘ဟေတုက’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟေတု-သဒ္ဒေါ ဂတိသူစကော အဝိဂတတာ စ ဝိဂတတာနိဝါရဏဝသေန ဂတိ ဧဝ ဟောတီတိ ဟေတုကစတုက္ကံ အဝိဂတပစ္စယဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။
တိဓာ စတုဓာ ပဉ္စဓာ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဆဓာ ဝါ’’တိပိ ဝိကပ္ပေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမာဓိ ဟိ သာဓာရဏေဟိ တီဟိ ဈာနိန္ဒြိယမဂ္ဂပစ္စယေဟိ စ ပစ္စယောတိ။ ဥပါဒါနံ ဘဝဿ မဂ္ဂပစ္စယေန စာတိ သတ္တဓာတိ ကာမုပါဒါနဝဇ္ဇာနံ ဝသေန ဝဒတိ။ ကာမုပါဒါနံ ပန ယထာ ဘဝဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ သော ပကာရော တဏှာယံ ဝုတ္တော ဧဝါတိ န ဝုတ္တော။
ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ သဟဇာတပစ္စယေန ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဝစနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ အတ္ထော ဟိ န ကတ္ထစိ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ယထာသကေဟိ ပစ္စယော န ဟောတိ၊ သဟဇာတပစ္စယဝသေနေဝ ပန ဣမဿ စတုက္ကဿ ဝုတ္တတ္တာ သောယေဝေတ္ထ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ ပဌမဝါရောတိ ပဌမစတုက္ကောတိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဘဝါဒီနံ တထာ အဘာဝန္တိ ယဒိ သဟဇာတပစ္စယဝသေနေဝ ပဌမစတုက္ကော ဝုတ္တော၊ ဘဝေါ ဇာတိယာ၊ ဇာတိ စ မရဏဿ သဟဇာတပစ္စယော န ဟောတီတိ ယထာ အဝိဂတစတုက္ကာဒီသု ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ ဘဝဟေတုကာ’’တိအာဒိ န ဝုတ္တံ ဘဝါဒီနံ အဝိဂတာဒိပစ္စယတာယ အဘာဝတော၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိအာဒိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ပစ္စယဝစနမေဝ ဟိ တေသံ သဟဇာတသူစကံ အာပန္နံ အဝိဂတစတုက္ကာဒီသု ဝိယ ဣဓ ပစ္စယဝိသေသသူစကဿ ဝစနန္တရဿ အဘာဝါ၊ န စ တံ န ဝုတ္တံ၊ န စ ဘဝါဒယော သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ န သဟဇာတပစ္စယဝသေနေဝါယံ စတုက္ကော ဝုတ္တော။ သေသပစ္စယာနဉ္စ သမ္ဘဝန္တိ ဣဒံ ‘‘ဘဝါဒီန’’န္တိ ဧတေန ¶ သဟ အယောဇေတွာ သာမညေန အဝိဇ္ဇာဒီနံ သဟဇာတေန သဟ သေသပစ္စယဘာဝါနဉ္စ သမ္ဘဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ပစ္စယဝိသေသသူစကဿ ဝစနန္တရဿ အဘာဝါ သဟဇာတတော အညေ ပစ္စယဘာဝါ အဝိဇ္ဇာဒီနံ န သမ္ဘဝန္တီတိ သဟဇာတပစ္စယဝသေနေဝါယံ စတုက္ကော ¶ အာရဒ္ဓါတိ ဝုစ္စေယျ၊ န စ တေ န သမ္ဘဝန္တိ၊ တသ္မာ နာယံ တထာ အာရဒ္ဓါတိ။
‘‘မဟာနိဒါနသုတ္တန္တေ ဧကာဒသင်္ဂိကော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ပန ‘‘နာမရူပပစ္စယာ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပံ၊ နာမပစ္စယာ ဖဿော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၇) ဒွိက္ခတ္တုံ အာဂတေ နာမရူပေ ဧကဓာ ဂဟိတေ နဝင်္ဂိကော၊ ဒွိဓာ ဂဟိတေ ဒသင်္ဂိကော ဝုတ္တော၊ အညတ္ထ ပန ဝုတ္တေသု အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရေသု အဒ္ဓတ္တယဒဿနတ္ထံ ယောဇိယမာနေသု ဧကာဒသင်္ဂိကော ဟောတီတိ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဟာနိဒါနသုတ္တန္တဒေသနာယ ပရိဂ္ဂဟတ္ထန္တိ တတ္ထ ဟိ စက္ခာယတနာဒီနိ ဝိယ ရူပေ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ နာမေ အန္တောဂဓံ ကတွာ ဖဿဿ နိရဝသေသရူပပစ္စယံ ဝိယ နိရဝသေသနာမပစ္စယဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဓာပိ တတ္ထ ဒဿိတဝိသေသဒဿနေန တံဒေသနာပရိဂ္ဂဟတ္ထံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ဆဋ္ဌာယတနံ နာမန္တောဂဓံ ကတွာ ‘‘နာမပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။
ရူပပ္ပဝတ္တိဒေသံ သန္ဓာယ ဒေသိတတ္တာ ‘‘ဣမဿာ’’တိ ဝစနသေသော၊ န ပုရိမာနန္တိ၊ တေနေဝ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။
ယောနိဝသေန ဩပပါတိကာနန္တိ စေတ္ထ သံသေဒဇယောနိကာပိ ပရိပုဏ္ဏာယတနဘာဝေန ဩပပါတိကသင်္ဂဟံ ကတွာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဓာနာယ ဝါ ယောနိယာ သဗ္ဗပရိပုဏ္ဏာယတနယောနိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဩပပါတိကာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သင်္ဂဟနိဒဿနဝသေနေဝ ဟိ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေပိ (ဝိဘ။ ၁၀၀၉) ‘‘ဩပပါတိကာနံ ပေတာန’’န္တိအာဒိနာ ဩပပါတိကဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ၊ န သံသေဒဇဂ္ဂဟဏန္တိ။ ဧကစိတ္တက္ခဏေ ဆဟာယတနေဟိ ဖဿဿ ပဝတ္တိ နတ္ထိ၊ န စေကဿ အကုသလဖဿဿ ဆဋ္ဌာယတနဝဇ္ဇံ အာယတနံ သမာနက္ခဏေ ပဝတ္တမာနံ ပစ္စယဘူတံ အတ္ထိ၊ အာရမ္မဏပစ္စယော စေတ္ထ ပဝတ္တကော န ဟောတီတိ န ဂယှတိ၊ တသ္မာ ‘‘သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ယသ္မာ ပနေသော’’တိအာဒိမာဟ။
ပုရိမယောနိဒွယေ သမ္ဘဝန္တမ္ပိ ကေသဉ္စိ သဠာယတနံ ကလလာဒိကာလေ န သမ္ဘဝတီတိ ‘‘သဒါ အသမ္ဘဝတော’’တိ ¶ အာဟ။ ပစ္ဆိမယောနိဒွယေ ပန ယေသံ ¶ သမ္ဘဝတိ၊ တေသံ သဒါ သမ္ဘဝတီတိ။ ဣတောတိ ဣမသ္မာ စတုက္ကတော၊ နယတော ဝါ၊ ယော ဝိသေသော။
ပစ္စယစတုက္ကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဟေတုစတုက္ကဝဏ္ဏနာ
၂၄၄။ ဇာတိက္ခဏမတ္တေ ဧဝ အဘာဝတောတိ တတော ဥဒ္ဓံ ဘာဝတောတိ အတ္ထော။ အဝိဂတပစ္စယနိယမာဘာဝတော ဘဝေ ဥပါဒါနဟေတုကဂ္ဂဟဏံ န ကတံ၊ အဘာဝတော အဝိဂတပစ္စယဿ ဇာတိအာဒီသု ဘဝဟေတုကာဒိဂ္ဂဟဏံ န ကတန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန ယာဝ ဝတ္ထု၊ တာဝ အနုပလဗ္ဘမာနဿ ဝိညာဏဿ ဝတ္ထု အဝိဂတပစ္စယော ဟောတိ ဝိညာဏတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တနကမ္ပိ၊ ဧဝံ ဥပါဒါနံ ဘဝသင်္ဂဟိတာနံ ဇာတိအာဒီနံ၊ ဘဝေါ စ ဇာတိယာ အဝိဂတပစ္စယော သိယာ။ အထ န သိယာ၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ ဇာတိအာဒီနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ ဝိညာဏံ နာမဿ၊ နာမဉ္စ အတက္ခဏိကသမ္ဘဝါ ဆဋ္ဌာယတနဿ အဝိဂတပစ္စယော န သိယာတိ ဣဓ ဝိယ တတ္ထာပိ ဟေတုကဂ္ဂဟဏံ န ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တသ္မာ ယာဝ ဥပါဒါနံ၊ တာဝ ဇာတိအာဒီနံ အနုပလဗ္ဘော၊ ဇာတိက္ခဏမတ္တေ ဧဝ ဘဝဿ အဘာဝေါ စ ကာရဏန္တိ န သက္ကာ ကာတုံ။ သင်္ခတလက္ခဏာနံ ပန ဇာတိအာဒီနံ အသဘာဝဓမ္မာနံ ဘဝေန သင်္ဂဟိတတ္တာ အသဘာဝဓမ္မဿ စ ပရမတ္ထတော ဘဝန္တရဿ အဘာဝတော ဟေတုအာဒိပစ္စယာ န သန္တီတိ ဘဝဿ ဥပါဒါနံ န နိယမေန အဝိဂတပစ္စယော၊ ဘဝေါ ပန ဇာတိယာ၊ ဇာတိ ဇရာမရဏဿ နေဝ အဝိဂတပစ္စယောတိ အဝိဂတပစ္စယနိယမာဘာဝတော အဘာဝတော စ အဝိဂတပစ္စယဿ ဘဝါဒီသု ဟေတုကဂ္ဂဟဏံ န ကတန္တိ ယုတ္တံ။
နနု ဧဝံ ‘‘နာမံ ဝိညာဏဟေတုကံ ဆဋ္ဌာယတနံ နာမဟေတုက’’န္တိ ဝစနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ နာမသင်္ဂဟိတာနံ ဇာတိအာဒီနံ အဝိဂတပစ္စယော အညဿ အဝိဂတပစ္စယဘာဝေါ စ အတ္ထိ အသဘာဝဓမ္မတ္တာတိ? န၊ တေသံ နာမေန အသင်္ဂဟိတတ္တာ။ နမနကိစ္စပရိစ္ဆိန္နဉှိ နာမံ၊ တဉ္စ ကိစ္စံ သဘာဝဓမ္မာနမေဝ ဟောတီတိ သဘာဝဓမ္မဘူတာ ဧဝ တယော ခန္ဓာ ‘‘နာမ’’န္တိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဟေတုကဂ္ဂဟဏံ ယုတ္တံ၊ ဣဓ ပန ဘဝတီတိ ဘဝေါ၊ န စ ဇာတိအာဒီနိ န ဘဝန္တိ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ¶ ဇာတိ သမ္ဘဝတိ၊ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏံ သမ္ဘဝတီ’’တိ ယောဇနတော ¶ ၊ တသ္မာ သင်္ခရဏတော သင်္ခါရေ ဝိယ ဘဝနတော ဘဝေ ဇာတိအာဒီနိ သင်္ဂဟိတာနီတိ နိယမာဘာဝါဘာဝေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ ဟေတုကဂ္ဂဟဏံ န ကတန္တိ။
ကေစိ ပနာတိအာဒိနာ ရေဝတတ္ထေရမတံ ဝဒတိ။ အရူပက္ခန္ဓာ ဟိ ဣဓ ဘဝေါတိ အာဂတာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘တတ္ထ ကတမော ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ၊ ဌပေတွာ ဥပါဒါနံ ဝေဒနာက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ (ဝိဘ။ ၂၄၉)။
‘‘ဝတ္တဗ္ဗပဒေသာဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ သတိပိ ပန ပဒေသေ ဥပါဒါနံ ဝိယ သဘာဝါနိ ဇာတိအာဒီနိ န ဟောန္တီတိ ဌပေတဗ္ဗဿ ဘာဝန္တရဿ အဘာဝတော ဧဝ ဌပနံ န ကာတဗ္ဗန္တိ ယုတ္တံ။ ဇာယမာနာနံ ပန ဇာတိ၊ ဇာတာနဉ္စ ဇရာမရဏန္တိ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ၊ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၂၂၅) ဝုတ္တံ။ ယထာ ပန ‘‘နာမပစ္စယာ ဖဿောတိ တတ္ထ ကတမံ နာမံ? ဌပေတွာ ဖဿံ ဝေဒနာက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ နာမ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၂၅၉)၊ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတနန္တိ အတ္ထိ နာမံ အတ္ထိ ရူပံ။ တတ္ထ ကတမံ နာမံ? ဝေဒနာက္ခန္ဓော သညာက္ခန္ဓော သင်္ခါရက္ခန္ဓော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ နာမံ။ တတ္ထ ကတမံ ရူပံ? စတ္တာရော မဟာဘူတာ ယဉ္စ ရူပံ နိဿာယ မနောဓာတု မနောဝိညာဏဓာတု ဝတ္တတိ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ရူပ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၂၆၁) စ ယံ နာမရူပဉ္စ ဖဿဿ သဠာယတနဿ ပစ္စယော၊ တဿ ဝတ္တဗ္ဗပဒေသော နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ ဧဝံ ယော ဘဝေါ ဇာတိယာ ပစ္စယော၊ တဿပိ ဌပေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗဝိသေသေ သတိ န သက္ကာ ဝတ္တဗ္ဗပဒေသော နတ္ထီတိ ဝတ္တုန္တိ။
ဟေတုစတုက္ကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ အညမညစတုက္ကဝဏ္ဏနာ
၂၄၆။ နိပ္ပဒေသတ္တာ ဘဝေန ဥပါဒါနံ သင်္ဂဟိတန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဥပါဒါနဿ ဝိသုံ ဌိတဿ အဘာဝါ ‘‘ဘဝပစ္စယာပိ ဥပါဒါန’’န္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ပန ဘဝေါ ¶ နိပ္ပဒေသော’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံ သတိ ‘‘နာမပစ္စယာပိ ဝိညာဏ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ နာမံ ပန ပစ္စယုပ္ပန္နဘူတံ ပစ္စယဘူတဉ္စ သပ္ပဒေသမေဝ ဂဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ ပန ‘‘နာမပစ္စယာ ဆဋ္ဌာယတနံ၊ နာမပစ္စယာ ဖဿော’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၁၅၀-၁၅၄) ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဌပေတွာ နာမံ ¶ ဂဟိတံ၊ ဧဝံ ‘‘ဘဝပစ္စယာပိ ဥပါဒါန’’န္တိ ဣဓာပိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဌပေတွာ ဘဝဿ ဂဟဏံ န န သက္ကာ ကာတုံ၊ တသ္မာ ဥပါဒါနဿ အဝိဂတပစ္စယနိယမာဘာဝေါ ဝိယ အညမညပစ္စယနိယမာဘာဝေါ ဘဝေ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန အတ္ထီတိ ‘‘ဘဝပစ္စယာပိ ဥပါဒါန’’န္တိ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အညမညပစ္စယောတိ စေတ္ထ သမ္ပယုတ္တဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိပစ္စယော အဓိပ္ပေတော သိယာ။ ‘‘နာမရူပပစ္စယာပိ ဝိညာဏ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ န စ ဝတ္ထု အကုသလဝိညာဏဿ အညမညပစ္စယော ဟောတိ၊ ပုရေဇာတဝိပ္ပယုတ္တော ပန ဟောတီတိ။ တထာ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနပစ္စယာပိ နာမရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န စ ဆဋ္ဌာယတနံ စက္ခာယတနုပစယာဒီနံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဿ စ အညမညပစ္စယော ဟောတိ၊ ပစ္ဆာဇာတဝိပ္ပယုတ္တော ပန ဟောတီတိ။
အညမညစတုက္ကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သင်္ခါရာဒိမူလကနယမာတိကာဝဏ္ဏနာ
၂၄၇။ ‘‘အပုဗ္ဗဿ အညဿ အဝိဇ္ဇာပစ္စယဿ ဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝတော ဘဝမူလကနယော န ဝုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာ’’တိအာဒိကာ ဆဋ္ဌာယတနာဒိမူလကာ စ န ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုံ။ ‘‘နာမပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သဗ္ဗေ စတ္တာရော ခန္ဓာ နာမန္တိ ဝုတ္တာတိ။ တတ္ထာယံ အဓိပ္ပာယော သိယာ – နာမဝိသေသာနံ ဆဋ္ဌာယတနာဒီနံ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဆဋ္ဌာယတနာဒိမူလကာ ဝုတ္တာ။ ယဒေဝ ပန နာမံ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယော၊ တဒေဝ ဘဝပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုစ္စေယျ၊ န ဝတ္တဗ္ဗဝိသေသော ကောစိ၊ တသ္မာ အပုဗ္ဗာဘာဝတော န ဝုတ္တောတိ။ ဘဝဂ္ဂဟဏေန စ ဣဓ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယဘူတာ သဘာဝဓမ္မာ ဂဏှေယျံဥ၊ န ဇာတိအာဒီနီတိ အပုဗ္ဗာဘာဝတော န ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာတိပိ ¶ ဝုတ္တံ သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယထာ ပန ‘‘နာမပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဝုတ္တံ န ဟောတိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဌပေတွာ ပစ္စယဿ ဂဟဏတော၊ ဧဝမိဓာပိ န သိယာ၊ တသ္မာ ဘဝနဝသေန သဘာဝဓမ္မာသဘာဝဓမ္မေသု သာမညေန ပဝတ္တော ဘဝ-သဒ္ဒေါတိ န သော အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယောတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တေန ဘဝမူလကနယော န ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ ¶ ဘဝေါ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ ဘဝေကဒေသေ ဝိသုံ ပုဗ္ဗေ အဂ္ဂဟိတေ ဘဝ-သဒ္ဒေါ ပစ္စယသောဓနတ္ထံ အာဒိတော ဝုစ္စမာနော နိရဝသေသဗောဓကော ဟောတိ၊ န နာမ-သဒ္ဒေါ။ ဧဝံသဘာဝါ ဟိ ဧတာ နိရုတ္တိယောတိ ဣမိနာဝါ အဓိပ္ပာယေန ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာတိပိ ဝုတ္တံ သိယာ’’တိ အာဟာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဣမိနာဝ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဘဝဿ နိပ္ပဒေသတ္တာ ဘဝပစ္စယာပိ ဥပါဒါနန္တိ န ဝုတ္တ’’န္တိ အယမတ္ထော အညမညပစ္စယဝါရေ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ပစ္ဆိန္နတ္တာတိ ဧတေန ဇာတိဇရာမရဏာနံ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယဘာဝေါ အနုညာတော ဝိယ ဟောတိ။ ဇာယမာနာနံ ပန ဇာတိ၊ န ဇာတိယာ ဇာယမာနာ၊ ဇီယမာနမီယမာနဉ္စ ဇရာမရဏံ၊ န ဇရာမရဏဿ ဇီယမာနမီယမာနာတိ ဇာတိအာဒီနိ ဧကစိတ္တက္ခဏေ န အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယော ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အသမ္ဘဝတော ဧဝ တမ္မူလကာ နယာ န ဂဟိတာ၊ ပစ္ဆေဒေါပိ ပန အတ္ထီတိ ‘‘တတ္ထ ပစ္ဆိန္နတ္တာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။
မာတိကာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၄၈-၂၄၉။ ဥပါဒါနဿ ဥပါဒါနပစ္စယတ္တံ အာပဇ္ဇေယျာတိ နနု နာယံ ဒေါသော။ ကာမုပါဒါနဉှိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဿ၊ တဉ္စ ဣတရဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ? သစ္စံ၊ ကာမုပါဒါနဿ ပန တဏှာဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ နာမေ ဝိယ ဝိသေသပစ္စယတ္တာဘာဝါ စ ဥပါဒါနဂ္ဂဟဏေန တဏှာပစ္စယာ ဘဝဿ စ ပစ္စယဘူတာ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဂဟိတာတိ အယံ ဒေါသော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ စ ဥပါဒါနဋ္ဌာနေ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ပစ္စယော စ ဧကမေဝ၊ တသ္မာ ‘‘နာမပစ္စယာ ဖဿော၊ နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ ဧတေသံ နိဒ္ဒေသေသု ဝိယ ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ ဧတဿ နိဒ္ဒေသေ ပစ္စယော ဝိသုံ ¶ န ဝိဘတ္တော။ သတိပိ ဝါ ဘဝဿ ပစ္စယဘာဝေန ကာမုပါဒါနဿပိ ဂဟဏေ ‘‘ဌပေတွာ ဥပါဒါန’’န္တိ အဝုစ္စမာနေ ကာမုပါဒါနံ ကာမုပါဒါနဿ၊ ဒိဋ္ဌိ စ ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယောတိ အာပဇ္ဇေယျာတိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဌပေတွာ ဥပါဒါန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။
၂၅၂။ စက္ခာယတနာဒိဥပတ္ထမ္ဘကဿ ¶ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဿ ဇနကံ ဝိညာဏံ စက္ခာယတနုပစယာဒီနံ ပစ္စယောတိ ဝုတ္တံ တဒဇနကမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ယဿ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တာသမ္ပိ ဟီတိ ဥတုအာဟာရဇသန္တတီနမ္ပိ ဟိ ဥပတ္ထမ္ဘကသမုဋ္ဌာပနပစ္ဆာဇာတပစ္စယဝသေန ဝိညာဏံ ပစ္စယော ဟောတိ ဧဝါတိ အတ္ထော။
၂၅၄။ ယထာနုရူပန္တိ မဟာဘူတသင်္ခါတံ ပဉ္စန္နံ သဟဇာတာဒိပစ္စယော၊ ဝတ္ထုသင်္ခါတံ ဆဋ္ဌဿ ပုရေဇာတာဒိပစ္စယော၊ နာမံ ပဉ္စန္နံ ပစ္ဆာဇာတာဒိပစ္စယော၊ ဆဋ္ဌဿ သဟဇာတာဒိပစ္စယောတိ ဧသာ ယထာနုရူပတာ။
၂၆၄။ ယဿာတိ ယဿ ပစ္စယုပ္ပန္နဿ နာမဿ ဝိညာဏဿ သမ္ပယုတ္တပစ္စယဘာဝေါ ဟောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
၂၇၂။ ‘‘ဖဿပစ္စယာပိ နာမ’’န္တိ ဖဿပစ္စယဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗဿေဝ နာမဿ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နေန ပဝတ္တိ ဒဿိတာတိ ‘‘ဌပေတွာ ဖဿ’’န္တိ ပုန ဝစနေ ကောစိ အတ္ထော အတ္ထီတိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တထာပီ’’တိအာဒိမာဟ။
၂၈၀။ ယသ္မာ အဓိမောက္ခောပိ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဥပါဒါနဋ္ဌာနံ ပရိဟီနမေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗလဝကိလေသေန ပန ပဒပူရဏဿ ကာရဏံ တဏှာယ အဘာဝေါ ဒေါမနဿသဟဂတေသု ဝုတ္တော ဧဝါတိ တဿ တေန သမ္ဗန္ဓော ယောဇေတဗ္ဗော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ တတိယစိတ္တာဒီသု ‘‘တဏှာပစ္စယာ အဓိမောက္ခော’’တိအာဒိမှိ ဝိဿဇ္ဇနမေဝ ဝိသေသံ ဒဿေတွာ ပါဠိ သံခိတ္တာ။ ဟေဋ္ဌာတိ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍာဒီသု။
အကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ကုသလာဗျာကတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၉၂။ ပသာဒေါတိ ¶ သဒ္ဓါ။
၃၀၆။ ‘‘အလောဘော နိဒါနံ ကမ္မာနံ သမုဒယာယာ’’တိအာဒိဝစနတော (အ။ နိ။ ၃။၃၄) သဗျာပါရာနိ ကုသလမူလာနိ သင်္ခါရာနံ နိဒါနာနိ ဟောန္တိ၊ န ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တေသု ¶ ဝိပါကေသု အလောဘာဒိသဟဂတကမ္မပဋိဗိမ္ဗဘူတာ ဝိယ ပဝတ္တမာနာ အလောဘာဒယောတိ ပဉ္စဝိညာဏေသု ဝိယ နိဒါနရဟိတတာ သောတပတိတတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကိရိယဓမ္မာ ကိရိယမတ္တတ္တာ ကမ္မနိဒါနရဟိတာဣစ္စေဝ ပရိဟီနာဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တတိယစတုတ္ထဝါရာ အသမ္ဘဝတော ဧဝါတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ ကိံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ စက္ခာယတနုပစယာဒီနံ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယာ န ဟောန္တီတိ? ဟောန္တိ၊ တဒုပတ္ထမ္ဘကဿ ပန စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ အသမုဋ္ဌာပနံ သန္ဓာယ ‘‘အသမ္ဘဝတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဟဇာတပစ္ဆာဇာတဝိညာဏဿ ပန ဝသေန တဒါပိ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပံ၊ ပစ္ဆာဇာတသဟဇာတနာမဿ သဟဇာတပုရေဇာတဘူတစက္ခာဒိရူပဿ စ ဝသေန နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတနဉ္စ လဗ္ဘတီတိ တတိယစတုတ္ထဝါရာ န န သမ္ဘဝန္တီတိ။
ကုသလာဗျာကတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဝိဇ္ဇာမူလကကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၃၄။ သမ္မောဟဝသေနာတိ ကုသလဖလေ အနိစ္စာဒိတာယ သဘယေ သာဒုရသဝိသရုက္ခဗီဇသဒိသေ တံနိဗ္ဗတ္တကကုသလေ စ အနာဒီနဝဒဿိတာဝသေန။ သမတိက္ကမတ္ထံ ဘာဝနာ သမတိက္ကမဘာဝနာ၊ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သမတိက္ကမဘူတာ ဝါ ဘာဝနာ သမတိက္ကမဘာဝနာ။
တထာ ဣဓ န လဗ္ဘန္တီတိ အဝိဇ္ဇာယ ဧဝ သင်္ခါရာနံ အဝိဂတာဒိပစ္စယတ္တာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဝိညာဏာဒီနံ ပန သင်္ခါရာဒယော အဝိဂတာဒိပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရော၊ သင်္ခါရပစ္စယာ ¶ ဝိညာဏံ သင်္ခါရဟေတုကန္တိအာဒိနာ ယောဇနာ န န သက္ကာ ကာတုန္တိ အဝိဂတစတုက္ကာဒီနိပိ န ဣဓ လဗ္ဘန္တိ။ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပံ ဝိညာဏသမ္ပယုတ္တံ နာမန္တိအာဒိနာ ဟိ ယထာလာဘယောဇနာယ နယော ဒဿိတောတိ။
အဝိဇ္ဇာမူလကကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ကုသလမူလကဝိပါကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၄၃။ ‘‘နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယေ ¶ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကိံ ကုသလမူလံ အကုသလမူလဉ္စ ကမ္မပစ္စယော ဟောတီတိ? န ဟောတိ၊ ကမ္မပစ္စယဘူတာယ ပန စေတနာယ သံသဋ္ဌံ ကမ္မံ ဝိယ ပစ္စယော ဟောတိ။ တေန ဧကီဘာဝမိဝ ဂတတ္တာတိ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ကုသလာကုသလမူလေဟိ ဝိနာ ကမ္မံ ဝိပါကံ န ဇနေတီတိ တာနိ ဝိပါကဿ ပရိယာယေန ဥပနိဿယောတိ ဝုတ္တာနိ၊ ဧဝံ ကမ္မေန ဧကီဘူတာနိ သံသဋ္ဌာနိ ဟုတွာ ကမ္မဇာနံ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ပရိယာယေန တေသံ ကမ္မပစ္စယတာ ဝုတ္တာ။ ဧသာတိ ဧသ ကုသလမူလပစ္စယော အကုသလမူလပစ္စယော စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ကုသလာကုသလဝိပါကာနံ ဝိယ ကိရိယာနံ ဥပ္ပာဒကာနိ အဝိဇ္ဇာကုသလာကုသလမူလာနိ စ န ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဥပနိဿယတံ န လဘန္တီ’’တိ။ မနသိကာရောပိ ဇဝနဝီထိပဋိပါဒကမတ္တတ္တာ ကုသလာကုသလာနိ ဝိယ အဝိဇ္ဇံ ဥပနိဿယံ န ကရောတိ၊ အဝိဇ္ဇူပနိဿယာနံ ပန ပဝတ္တိအတ္ထံ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနမတ္တံ ဟောတိ၊ ပဟီနာဝိဇ္ဇာနဉ္စ ကိရိယာနံ အဝိဇ္ဇာ နေဝုပ္ပာဒိကာ၊ အာရမ္မဏမတ္တမေဝ ပန ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော အဗျာကတဿ ဓမ္မဿ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃)၊ ‘‘ဝိပါကဓမ္မဓမ္မော နေဝဝိပါကနဝိပါကဓမ္မဓမ္မဿ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၃။၁၀၃) စ ဧဝမာဒီသု ကိရိယာနံ အကုသလာ ဥပနိဿယပစ္စယဘာဝေန န ဥဒ္ဓဋာတိ။ အပိစ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧတဿ ဝသေန အဝိဇ္ဇာမူလကော ကုသလနယော ဝုတ္တော၊ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ ဧတဿ ဝသေန ကုသလာကုသလမူလကော ¶ ဝိပါကနယော၊ ကိရိယာနံ ပန နေဝ သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေန၊ န စ ဝိညာဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟဏံ ဂစ္ဆတီတိ တံမူလကော ကိရိယာနယော န လဗ္ဘတီတိ န ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အနေကဘေဒတောတိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ မူလပဒါနံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာနံ ကိရိယန္တေ ပဌမနယေ သဟဇာတာဒိအနေကပစ္စယဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ တေသံ ပစ္စယာနံ ဝသေန နဝါဒိမူလပဒါနံ နယာနံ ဝသေန၊ အနေကပ္ပကာရတော စတုန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေနာတိ ဝါ အဓိပ္ပာယော။ ကုသလာကုသလာနံ ပန ဝိပါကေ စာတိ ဧတ္ထ ကုသလာကုသလေသု ကုသလာကုသလာနံ ဝိပါကေ စာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပုရိမပစ္ဆိမေသု ဟိ နယေသု ယထာ ပစ္စယာကာရော ဝုတ္တော၊ တံဒဿနတ္ထံ ¶ ‘‘အနေကဘေဒတော ဧကဓာဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န စ ပစ္ဆိမနယေ ကုသလေ အနေကဘေဒတော ပစ္စယာကာရော ဝုတ္တော၊ အထ ခေါ ‘‘ဧကဓာဝါ’’တိ။ ဧကဓာဝါတိ စ မူလပဒေကပစ္စယတာဝသေန၊ ဧကဿေဝ ဝါ နယဿ ဝသေန ဧကပ္ပကာရေနာတိ အတ္ထော၊ ပဌမစတုက္ကဿေဝ ဝသေနာတိ ဝါ အဓိပ္ပာယော။ ဓမ္မပစ္စယဘေဒေတိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝဘေဒေ ဇရာမရဏာဒီနံ ဓမ္မာနံ ဇာတိအာဒိပစ္စယဘေဒေ၊ တံတံစိတ္တုပ္ပာဒသမယပရိစ္ဆိန္နာနံ ဝါ ဖဿာဒီနံ ဓမ္မာနံ ဧကက္ခဏိကာဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယဘေဒေ။ ပရိယတ္တိအာဒီနံ ကမော ပရိယတ္တိ…ပေ… ပဋိပတ္တိက္ကမော။ ပစ္စယာကာရေ ဟိ ပါဠိပရိယာပုဏနတဒတ္ထသဝနပါဠိအတ္ထစိန္တနာနိ ‘‘ဇရာမရဏံ အနိစ္စံ သင်္ခတံ…ပေ… နိရောဓဓမ္မ’’န္တိအာဒိနာ ဘာဝနာပဋိပတ္တိ စ ကမေန ကာတဗ္ဗာတိ ကမ-ဂ္ဂဟဏံ ကရောတိ။ တတောတိ ဉာဏပ္ပဘေဒဇနကတော ကမတော။ အညံ ကရဏီယတရံ နတ္ထိ။ တဒါယတ္တာ ဟိ ဒုက္ခန္တကိရိယာတိ။
ကုသလမူလကဝိပါကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ
ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ
၃၅၅။ တယော ¶ ¶ သတိပဋ္ဌာနာတိ သတိပဋ္ဌာန-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရံ ကရောတိ၊ န ဣဓ ပါဠိယံ ဝုတ္တဿ သတိပဋ္ဌာန-သဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနံ။ အာဒီသု ဟိ သတိဂေါစရောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာနံ သမုဒယော၊ နာမရူပသမုဒယာ စိတ္တဿ သမုဒယော၊ မနသိကာရသမုဒယာ ဓမ္မာနံ သမုဒယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၈) သတိပဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တာနံ သတိဂေါစရာနံ ဒီပကေ သုတ္တပ္ပဒေသေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧဝံ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယမ္ပိ အဝသေသပါဠိပ္ပဒေသဒဿနတ္ထော အာဒိ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒါနာဒီနိပိ ကရောန္တဿ ရူပါဒီနိ ကသိဏာဒီနိ စ သတိယာ ဌာနံ ဟောတီတိ တံနိဝါရဏတ္ထမာဟ ‘‘ပဓာနံ ဌာန’’န္တိ။ ပ-သဒ္ဒေါ ဟိ ပဓာနတ္ထဒီပကောတိ အဓိပ္ပာယော။
အရိယောတိ အရိယံ သေဋ္ဌံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သဠာယတနဝိဘင်္ဂသုတ္တေတိ အတ္ထော။ သုတ္တေကဒေသေန ဟိ သုတ္တံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ –
‘‘တယော သတိပဋ္ဌာနာ ယဒရိယော…ပေ… အရဟတီတိ ဣတိ ခေါ ပနေတံ ဝုတ္တံ၊ ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္ထာ သာဝကာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အနုကမ္ပကော ဟိတေသီ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ ‘ဣဒံ ဝေါ ဟိတာယ ဣဒံ ဝေါ သုခါယာ’တိ။ တဿ သာဝကာ န သုဿူသန္တိ၊ န သောတံ ဩဒဟန္တိ၊ န အညာ စိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေန္တိ၊ ဝေါက္ကမ္မ စ သတ္ထုသာသနာ ဝတ္တန္တိ။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော န စေဝ အနတ္တမနော ဟောတိ၊ န စ အနတ္တမနတံ ¶ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ အနဝဿုတော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဌမံ သတိပဋ္ဌာနံ။ ယဒရိယော…ပေ… အရဟတိ။
‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခဝေ သတ္ထာ…ပေ… ဣဒံ ဝေါ သုခါယာတိ။ တဿ ဧကစ္စေ သာဝကာ န သုဿူသန္တိ…ပေ… ဝတ္တန္တိ။ ဧကစ္စေ သာဝကာ သုဿူသန္တိ ¶ …ပေ… န စ ဝေါက္ကမ္မ သတ္ထုသာသနာ ဝတ္တန္တိ။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော န စေဝ အတ္တမနော ဟောတိ၊ န စ အတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ န စေဝ အနတ္တမနော ဟောတိ၊ န စ အနတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ အတ္တမနတဉ္စ အနတ္တမနတဉ္စ တဒုဘယံ အဘိနိဝဇ္ဇေတွာ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုတိယံ…ပေ…။
‘‘ပုန စပရံ…ပေ… သုခါယာတိ။ တဿ သာဝကာ သုဿူသန္တိ…ပေ… ဝတ္တန္တိ။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော အတ္တမနော စေဝ ဟောတိ၊ အတ္တမနတဉ္စ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ အနဝဿုတော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တတိယ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၁၁) –
ဧဝံ ပဋိဃာနုနယေဟိ အနဝဿုတတာ၊ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတသတိတာ၊ တဒုဘယဝီတိဝတ္တတာ သတိပဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါနမေဝ ကိရ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတသတိတာ ဟောတိ၊ န ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီနန္တိ။
ပ-သဒ္ဒေါ အာရမ္ဘံ ဇောတေတိ၊ အာရမ္ဘော စ ပဝတ္တီတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ပဝတ္တယိတဗ္ဗတောတိ အတ္ထော’’တိ။ သတိယာ ကရဏဘူတာယ ပဋ္ဌာနံ ပဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ သတိပဋ္ဌာနံ။ အန-သဒ္ဒဉှိ ဗဟုလံ-ဝစနေန ကမ္မတ္ထံ ဣစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ၊ တထေဝ ကတ္တုအတ္ထမ္ပိ ဣစ္ဆန္တီတိ ပုန တတိယနယေ ‘‘ပတိဋ္ဌာတီတိ ပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပ-သဒ္ဒေါ ဘုသတ္ထံ ပက္ခန္ဒနံ ဒီပေတီတိ ‘‘ဩက္ကန္တိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ဝတ္တတီတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ ပုန ဘာဝတ္ထေ သတိ-သဒ္ဒံ ပဋ္ဌာန-သဒ္ဒဉ္စ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ပုရိမတ္ထေ သတိ-သဒ္ဒေါ ပဋ္ဌာန-သဒ္ဒေါ စ ကတ္တုအတ္ထောတိ ဝိညာယတိ။
ဝိသေသေန ကာယော စ ဝေဒနာ စ အဿာဒဿ ကာရဏန္တိ တပ္ပဟာနတ္ထံ တေသံ တဏှာဝတ္ထူနံ ဩဠာရိကသုခုမာနံ အသုဘဒုက္ခတာဒဿနာနိ မန္ဒတိက္ခပညေဟိ တဏှာစရိတေဟိ သုကရာနီတိ တာနိ တေသံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တာနိ၊ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိသေသကာရဏေသု စိတ္တဓမ္မေသု အနိစ္စာနတ္တတာဒဿနာနိ နာတိပဘေဒါတိပဘေဒဂတေသု တေသု တပ္ပဟာနတ္ထံ မန္ဒတိက္ခာနံ ဒိဋ္ဌိစရိတာနံ သုကရာနီတိ ¶ တေသံ တာနိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါတိ။ တိက္ခော သမထယာနိကော ဩဠာရိကာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော တတ္ထ အဋ္ဌတွာ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဝေဒနံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ အာဟ ‘‘ဩဠာရိကာရမ္မဏေ အသဏ္ဌဟနတော’’တိ။ ဝိပဿနာယာနိကဿ ¶ သုခုမေ စိတ္တေ ဓမ္မေသု စ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ တဒနုပဿနာနံ တံဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတာ ဝုတ္တာ။
တေသံ တတ္ထာတိ ဧတ္ထ တတ္ထ-သဒ္ဒဿ ပဟာနတ္ထန္တိ ဧတေန ယောဇနာ။ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ သဝိသေသာ ကာယေ လဗ္ဘန္တီတိ ဝိသေသေန ကာယော ကာမောဃဿ ဝတ္ထု၊ ဘဝေ သုခဂ္ဂဟဏဝသေန ဘဝဿာဒေါ ဟောတီတိ ဘဝေါဃဿ ဝေဒနာ၊ သန္တတိဃနဂ္ဂဟဏဝသေန စိတ္တေ အတ္တာဘိနိဝေသော ဟောတီတိ ဒိဋ္ဌောဃဿ စိတ္တံ၊ ဓမ္မဝိနိဗ္ဘောဂဿ ဓမ္မာနံ ဓမ္မမတ္တတာယ စ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတ္တာ သမ္မောဟော ဟောတီတိ အဝိဇ္ဇောဃဿ ဓမ္မာ၊ တသ္မာ တေသု တေသံ ပဟာနတ္ထံ စတ္တာရောဝ ဝုတ္တာ၊ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီတိ ဒုက္ခဒုက္ခဝိပရိဏာမဒုက္ခသင်္ခါရဒုက္ခဘူတာ ဝေဒနာ ဝိသေသေန ဗျာပါဒကာယဂန္ထဿ ဝတ္ထု၊ စိတ္တေ နိစ္စဂ္ဂဟဏဝသေန သဿတဿ အတ္တနော သီလေန သုဒ္ဓီတိအာဒိပရာမသနံ ဟောတီတိ သီလဗ္ဗတပရာမာသဿ စိတ္တံ၊ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေန ဘူတံ ဘူတတော အပဿန္တဿ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိသင်္ခါတော ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော ဟောတီတိ တဿ ဓမ္မာ…ပေ… သုခဝေဒနာဿာဒဝသေန ပရလောကနိရပေက္ခော ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိပရာမာသံ ဥပ္ပာဒေတီတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဿ ဝေဒနာ။ သန္တတိဃနဂ္ဂဟဏဝသေန သရာဂါဒိစိတ္တေ သမ္မောဟော ဟောတီတိ မောဟာဂတိယာ စိတ္တံ၊ ဓမ္မသဘာဝါနဝဗောဓေန ဘယံ ဟောတီတိ ဘယာဂတိယာ ဓမ္မာ…ပေ… အဝုတ္တာနံ ဝုတ္တနယေန ဝတ္ထုဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။
‘‘အာဟာရသမုဒယာ ကာယသမုဒယော၊ ဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၈)၊ သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁) ဝစနတော ကာယာဒီနံ သမုဒယဘူတာ ကဗဠီကာရာဟာရဖဿမနောသဉ္စေတနာဝိညာဏာဟာရာ ကာယာဒိပရိဇာနနေန ပရိညာတာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘စတုဗ္ဗိဓာဟာရပရိညတ္ထ’’န္တိ။ ပကရဏနယောတိ တမ္ဗပဏ္ဏိဘာသာယ ဝဏ္ဏနာနယော။ နေတ္တိပေဋကပ္ပကရဏေ ဓမ္မကထိကာနံ ယောဇနာနယောတိပိ ဝဒန္တိ။
သရဏဝသေနာတိ ကာယာဒီနံ ကုသလာဒိဓမ္မာနဉ္စ ဓာရဏတာဝသေန။ သရန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတာယာတိ သတီတိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ဧကတ္တေ နိဗ္ဗာနေ သမာဂမော ဧကတ္တသမောသရဏံ။ ဧတဒေဝ ဟိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧကနိဗ္ဗာနပ္ပဝေသဟေတုဘူတော ဝါ သမာနတာယ ဧကော သတိပဋ္ဌာနသဘာဝေါ ¶ ¶ ဧကတ္တံ၊ တတ္ထ သမောသရဏံ တံသဘာဂတာ ဧကတ္တသမောသရဏံ။ ဧကနိဗ္ဗာနပ္ပဝေသဟေတုဘာဝံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သရဏေကတ္တသမောသရဏာနိ သဟ သတိပဋ္ဌာနေကဘာဝဿ ကာရဏတ္တေန ဝုတ္တာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ၊ ပုရိမသ္မိံ ဝိသုံ။ သရဏဝသေနာတိ ဝါ ဂမနဝသေနာတိ အတ္ထေ သတိ တဒေဝ ဂမနံ သမောသရဏန္တိ သမောသရဏေ ဝါ သတိ-သဒ္ဒတ္ထဝသေန အဝုစ္စမာနေ ဓာရဏတာဝ သတီတိ သတိ-သဒ္ဒတ္ထန္တရာဘာဝါ ပုရိမံ သတိဘာဝဿ ကာရဏံ၊ ပစ္ဆိမံ ဧကဘာဝဿာတိ နိဗ္ဗာနသမောသရဏေပိ သဟိတာနေဝ တာနိ သတိပဋ္ဌာနေကဘာဝဿ ကာရဏာနိ။
စုဒ္ဒသဝိဓေနာတိ ဣဒံ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၂ အာဒယော၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၅ အာဒယော) ဝုတ္တာနံ အာနာပါနပဗ္ဗာဒီနံ ဝသေန။ တထာ ပဉ္စဝိဓေန ဓမ္မာနုပဿနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဥဋ္ဌာနကဘဏ္ဍသဒိသတာ တံတံသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာနုဘာဝဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဘိက္ခုဂေါစရာ ဟိ ဧတေ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဂေါစရေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စရထ သကေ ပေတ္တိကေ ဝိသယေ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀)။
ကာယာနုပဿနာဒိပဋိပတ္တိယာ ဘိက္ခု ဟောတီတိ ဘိက္ခုံ ‘‘ကာယာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ ဒဿေတိ ဘိက္ခုမှိ တံနိယမတော။ တေနာဟ ‘‘ပဋိပတ္တိယာ ဝါ ဘိက္ခုဘာဝဒဿနတော’’တိ။
သမံ စရေယျာတိ ကာယာဒိဝိသမစရိယံ ပဟာယ ကာယာဒီဟိ သမံ စရေယျ။ ရာဂါဒိဝူပသမေန သန္တော၊ ဣန္ဒြိယဒမနေန ဒန္တော၊ စတုမဂ္ဂနိယမေန နိယတော၊ သေဋ္ဌစာရိတာယ ဗြဟ္မစာရီ။ ကာယဒဏ္ဍာဒိဩရောပနေန နိဓာယ ဒဏ္ဍံ။ သော ဧဝရူပေါ ဗာဟိတပါပသမိတပါပဘိန္နကိလေသတာဟိ ဗြာဟ္မဏာဒိသမညော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကာယာနုပဿနာဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
အသမ္မိဿတောတိ ဝေဒနာဒယောပိ ဧတ္ထ သိတာ၊ ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓါတိ ကာယေ ဝေဒနာဒိအနုပဿနာပသင်္ဂေပိ အာပန္နေ တဒမိဿတောတိ အတ္ထော။ အဝယဝီဂါဟသမညာတိဓာဝနသာရာဒါနာဘိနိဝေသနိသေဓနတ္ထံ ကာယံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေဟိ၊ တာနိ စ ကေသာဒီဟိ၊ ကေသာဒိကေ စ ဘူတုပါဒါယရူပေဟိ ¶ ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇန္တော ¶ ‘‘တထာ န ကာယေ’’တိအာဒိမာဟ။ ပါသာဒါဒိနဂရာဝယဝသမူဟေ အဝယဝီဝါဒိနောပိ အဝယဝီဂါဟံ န ကရောန္တိ။ နဂရံ နာမ ကောစိ အတ္ထော အတ္ထီတိ ပန ကေသဉ္စိ သမညာတိဓာဝနံ သိယာတိ ဣတ္ထိပုရိသာဒိသမညာတိဓာဝနေ နဂရနိဒဿနံ ဝုတ္တံ။
ယံ ပဿတိ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ၊ နနု စက္ခုနာ ဣတ္ထိပုရိသဒဿနံ နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ၊ ‘‘ဣတ္ထိံ ပဿာမိ၊ ပုရိသံ ပဿာမီ’’တိ ပန ပဝတ္တသညာယ ဝသေန ‘‘ယံ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မိစ္ဆာဒဿနေ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ယံ ပဿတိ၊ န တံ ဒိဋ္ဌံ၊ တံ ရူပါယတနံ န ဟောတိ၊ ရူပါယတနံ ဝါ တံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တံ ကေသာဒိဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတံ ဒိဋ္ဌံ န ဟောတိ၊ ဒိဋ္ဌံ ဝါ ယထာဝုတ္တံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယံ ဒိဋ္ဌံ တံ န ပဿတီတိ ယံ ရူပါယတနံ၊ ကေသာဒိဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတံ ဝါ ဒိဋ္ဌံ၊ တံ ပညာစက္ခုနာ ဘူတတော န ပဿတီတိ အတ္ထော။
န အညဓမ္မာနုပဿီတိ န အညသဘာဝါနုပဿီ၊ အသုဘာဒိတော အညာကာရာနုပဿီ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပထဝီကာယန္တိ ကေသာဒိပထဝိံ ဓမ္မသမူဟတ္တာ ကာယောတိ ဝဒတိ၊ လက္ခဏပထဝိမေဝ ဝါ အနေကပ္ပဘေဒသကလသရီရဂတံ ပုဗ္ဗာပရိယဘာဝေန ပဝတ္တမာနံ သမူဟဝသေန ဂဟေတွာ ကာယောတိ ဝဒတိ၊ ဧဝံ အညတ္ထာပိ။
အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါတိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဓမ္မာနံ ဃဋိတာရမ္မဏံ ဧကတော အာရမ္မဏဘာဝေါ နတ္ထီတိ အတ္ထော၊ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ ဓမ္မာ ဝါ ဃဋိတာရမ္မဏံ ဣဒံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ တီသု ဘဝေသု ကိလေသာနန္တိ ဘဝတ္တယဝိသယာနံ ကိလေသာနန္တိ အတ္ထော။
သဗ္ဗတ္ထိကန္တိ သဗ္ဗတ္ထ ဘဝံ။ သဗ္ဗသ္မိံ လီနေ ဥဒ္ဓဋေ စ စိတ္တေ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ၊ သဗ္ဗေ ဝါ လီနေ ဥဒ္ဓဋေ စ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ အတ္ထိကာ ဧတာယာတိ သဗ္ဗတ္ထိကာ။ အန္တောသင်္ခေပေါတိ အန္တောဩလီယနာ ကောသဇ္ဇန္တိ အတ္ထော။
အဝိသေသေန ဒွီဟိပိ နီဝရဏပ္ပဟာနံ ဝုတ္တန္တိ ကတွာ ပုန ဧကေကေန ဝုတ္တပ္ပဟာနဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသေသေနာ’’တိ အာဟ၊ ‘‘ဝိနေယျ နီဝရဏာနီ’’တိ အဝတွာ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿဝိနယဿ ဝါ ပယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိသေသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာယာနုပဿနာဘာဝနာယ ဥဇုဝိပစ္စနီကာနံ အနုရောဓဝိရောဓာဒီနံ ¶ ပဟာနဒဿနဉှိ ဧတဿ ပယောဇနန္တိ။ ကာယဘာဝနာယာတိ ¶ ကာယာနုပဿနာဘာဝနာ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာတိ အနုရောဓာဒိပ္ပဟာနဝစနေန။
သဗ္ဗတ္ထိကကမ္မဋ္ဌာနံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ မေတ္တာ မရဏဿတိ အသုဘဘာဝနာ စ။ သတိသမ္ပဇညေန ဧတေန ယောဂိနာ ပရိဟရိယမာနံ တံ သဗ္ဗတ္ထိကကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ သတိသမ္ပဇညဗလေန အဝိစ္ဆိန္နဿ တဿ ပရိဟရိတဗ္ဗတ္တာ၊ သတိယာ ဝါ သမထော ဝုတ္တော သမာဓိက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတတ္တာ။
ကာယာနုပဿနာဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝေဒနာနုပဿနာဒိဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ကေဝလံ ပနိဓာတိအာဒိနာ ဣဓ ဧတ္တကံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ။ အဒ္ဒမဒက္ခီတိ ဒွေပိ ဧကတ္ထာ။ သမ္မဒ္ဒသောတိ သမ္မာ ပဿကော။
သုခဒုက္ခတောပိ စာတိ သုခါဒီနံ ဌိတိဝိပရိဏာမဉာဏသုခတာယ၊ ဝိပရိဏာမဋ္ဌိတိအညာဏဒုက္ခတာယ စ ဝုတ္တတ္တာ တိဿောပိ စ သုခတော တိဿောပိ စ ဒုက္ခတော အနုပဿိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။
ရူပါဒိအာရမ္မဏဆန္ဒာဒိအဓိပတိဉာဏာဒိသဟဇာတကာမာဝစရာဒိဘူမိနာနတ္တဘေဒါနံ ကုသလာကုသလတဗ္ဗိပါကကိရိယာနာနတ္တဘေဒဿ စ အာဒိ-သဒ္ဒေန သသင်္ခါရိကာသင်္ခါရိကသဝတ္ထုကာဝတ္ထုကာဒိနာနတ္တဘေဒါနဉ္စ ဝသေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သုညတာဓမ္မဿာတိ ‘‘ဓမ္မာ ဟောန္တိ၊ ခန္ဓာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၁) သုညတာဝါရေ အာဂတသုညတာသဘာဝဿ ဝသေန။ ကာမဉ္စေတ္ထာတိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ပဟီနတ္တာ ပုန ပဟာနံ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စောဒနံ ဒဿေတိ၊ မဂ္ဂစိတ္တက္ခဏေ ဝါ ဧကတ္ထ ပဟီနံ သဗ္ဗတ္ထ ပဟီနံ ဟောတီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။ တတ္ထ ပုရိမစောဒနာယ နာနာပုဂ္ဂလပရိဟာရော၊ ပစ္ဆိမာယ နာနာစိတ္တက္ခဏိကပရိဟာရော။ လောကိယဘာဝနာယ ဟိ ကာယေ ပဟီနံ န ဝေဒနာဒီသု ဝိက္ခမ္ဘိတံ ဟောတိ။ ယဒိပိ န ပဝတ္တေယျ၊ န ပဋိပက္ခဘာဝနာယ ¶ တတ္ထ သာ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿဿ အပ္ပဝတ္တိ ဟောတီတိ ပုန တပ္ပဟာနံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ။ ဥဘယတ္ထ ဝါ ဥဘယံ သမ္ဘဝတော ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧကတ္ထ ပဟီနံ ¶ သေသေသုပိ ပဟီနံ ဟောတီတိ မဂ္ဂသတိပဋ္ဌာနဘာဝနံ၊ လောကိယဘာဝနာယ ဝါ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဝတ္တိမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဉ္စပိ ခန္ဓာ လောကော’’တိ ဟိ စတူသုပိ ဝုတ္တန္တိ။
ဝေဒနာနုပဿနာဒိဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ကာယာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၅၆။ သဗ္ဗပ္ပကာရဝစနေန ဥဒ္ဒေသေ ဒဿိတာ အဇ္ဈတ္တာဒိအနုပဿနာ ပကာရာ စ ဂဟိတာ။ တတ္ထ အန္တောဂဓာ စုဒ္ဒသ ပကာရာ၊ ကာယဂတာသတိသုတ္တေ ဝုတ္တာ ကေသာဒိဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏစတုက္ကဇ္ဈာနပ္ပကာရာ၊ လောကိယာဒိပ္ပကာရာ စာတိ တေပိ ဂဟိတာ ဧဝ။ နိဒ္ဒေသေ ဟိ ဧကပ္ပကာရနိဒ္ဒေသေန နိဒဿနမတ္တံ ကတန္တိ၊ သဗ္ဗပ္ပကာရဂ္ဂဟဏဉ္စ ဗာဟိရေသုပိ ဧကဒေသသမ္ဘဝတော ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တိရိယံ တစပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဧတ္ထ နနု ကေသလောမနခါနံ အတစပရိစ္ဆိန္နတာ တစဿ စ အတ္ထီတိ? ယဒိပိ အတ္ထိ၊ တစပရိစ္ဆိန္နဗဟုလတာယ ပန တစပရိစ္ဆိန္နတာ န န ဟောတိ ကာယဿာတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တစော ပရိယန္တော အဿာတိ တစပရိယန္တောတိ ဝုတ္တောတိ ဧတေန ပန ဝစနေန ကာယေကဒေသဘူတော တစော ဂဟိတော ဧဝ။ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ စ ကေသာဒယော တဒနုပဝိဋ္ဌမူလာ တစပရိယန္တာဝ ဟောန္တီတိ ဒွတ္တိံသာကာရသမူဟော သဗ္ဗောပိ ကာယော တစပရိယန္တောတိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘ပူရံ နာနပ္ပကာရဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကေ ပန တေ ပကာရာ? ယေဟိ နာနပ္ပကာရံ အသုစိ ဝုတ္တန္တိ ကေသာ လောမာတိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘ဧတေ ကေသာဒယော အာကာရာ’’တိ။ အာကာရာ ပကာရာတိ ဟိ ဧကော အတ္ထော။
နိသိန္နဿ ¶ ယာဝ အပရိပ္ဖန္ဒနိသဇ္ဇာမူလကံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယာဝတာ ဥဋ္ဌာတိ ဝါ၊ တာဝ ဧကော နိသဇ္ဇဝါရော။ ယေန ဝိဓိနာ ဥဂ္ဂဟေ ကုသလော ဟောတိ၊ သော သတ္တဝိဓော ဝိဓိ ‘‘ဥဂ္ဂဟကောသလ္လ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တံနိဗ္ဗတ္တံ ဝါ ဉာဏံ။
ပထဝီဓာတုဗဟုလဘာဝတော မတ္ထလုင်္ဂဿ ကရီသာဝသာနေ တန္တိအာရောပနမာဟ။ ဧတ္ထ ပန မံသံ…ပေ… ဝက္ကံ…ပေ… ကေသာတိ ဧဝံ ဝက္ကပဉ္စကာဒီသု ¶ အနုလောမသဇ္ဈာယံ ဝတွာ ပဋိလောမသဇ္ဈာယော ပုရိမေဟိ သမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော။ သွာယံ ယေ ပရတော ဝိသုံ တိပဉ္စာဟံ၊ ပုရိမေဟိ ဧကတော တိပဉ္စာဟန္တိ ဆပဉ္စာဟံ သဇ္ဈာယာ ဝက္ခမာနာ၊ တေသု အာဒိအန္တဒဿနဝသေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနုလောမပဋိလောမသဇ္ဈာယေပိ ဟိ ပဋိလောမသဇ္ဈာယော အန္တိမောတိ။ သဇ္ဈာယပ္ပကာရန္တရံ ဝါ ဧတမ္ပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟတ္ထသင်္ခလိကာ အင်္ဂုလိပန္တိ။ လက္ခဏပဋိဝေဓဿာတိ အသုဘလက္ခဏပဋိဝေဓဿ၊ ဓာတုလက္ခဏပဋိဝေဓဿ ဝါ။
အတ္တနော ဘာဂေါ သဘာဂေါ၊ သဘာဂေန ပရိစ္ဆေဒေါ သဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ၊ ဟေဋ္ဌုပရိတိရိယန္တေဟိ သကကောဋ္ဌာသိကကေသန္တရာဒီဟိ စ ပရိစ္ဆေဒေါတိ အတ္ထော။
ဓာတုဝိဘင်္ဂေါ (မ။ နိ။ ၃။၃၄၂ အာဒယော) ပုက္ကုသာတိသုတ္တံ။ သာဓာရဏဝသေနာတိ ဧတ္တကေနေဝ သိဒ္ဓေ သဗ္ဗ-ဂ္ဂဟဏံ ဝဏ္ဏကသိဏဝသေန စတုက္ကဇ္ဈာနိကသမထသာဓာရဏတ္တဿ စ ဒဿနတ္ထံ။
ဩက္ကမနဝိဿဇ္ဇနန္တိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝဇ္ဇေတဗ္ဗေ မဂ္ဂေတိ အတ္ထော။ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေတိ ဧတ္ထ ကာယာနုပဿနံ ဟိတွာ သုဘာဒိဝသေန ဂယှမာနာ ကေသာဒယောပိ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏာနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥက္ကုဋ္ဌုက္ကဋ္ဌိဋ္ဌာနေယေဝ ဥဋ္ဌဟိတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဧကတ္ထ ကတာယ ဥက္ကုဋ္ဌိယာ ကမေန သဗ္ဗတာလေသု ပတိတွာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ပရိယန္တတာလံ အာဒိတာလဉ္စ အဂန္တွာ တတော တတော တတ္ထ တတ္ထေဝ ကတာယ ဥက္ကုဋ္ဌိယာ ဥဋ္ဌဟိတွာတိ အတ္ထော။
အဓိစိတ္တန္တိ သမထဝိပဿနာစိတ္တံ။ အနုယုတ္တေနာတိ ယုတ္တပယုတ္တေန၊ ဘာဝေန္တေနာတိ အတ္ထော။ သမာဓိနိမိတ္တံ ဥပလက္ခဏာကာရော သမာဓိယေဝ။ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ စိတ္တေ ကာတဗ္ဗံ၊ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သမာဓိကာရဏံ ဝါ အာရမ္မဏံ သမာဓိနိမိတ္တံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဌာနံ အတ္ထီတိ ဝစနသေသော၊ တံ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တေယျ၊ ဧတဿ သံဝတ္တနဿ ကာရဏံ အတ္ထီတိ ¶ အတ္ထော။ တံ ဝါ မနသိကရဏံ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တေယျာတိ ဧတဿ ဌာနံ ကာရဏန္တိ အတ္ထော။ န စ ပဘင်္ဂူတိ ကမ္မနိယဘာဝူပဂမနေန စ ပဘိဇ္ဇနသဘာဝန္တိ အတ္ထော။
အာလိမ္ပေတီတိ အာဒီပေတိ ဇာလေတိ။ တဉ္စာတိ တံ ပိဠန္ဓနဝိကတိသင်္ခါတံ အတ္ထံ ပယောဇနံ။ အဿာတိ သုဝဏ္ဏကာရဿ အနုဘောတိ သမ္ဘောတိ သာဓေတိ ¶ ။ အဿ ဝါ သုဝဏ္ဏဿ တံ အတ္ထံ သုဝဏ္ဏကာရော အနုဘောတိ ပါပုဏာတိ။
အဘိညာယ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိဉာဏေန သစ္ဆိကရဏီယဿ ဣဒ္ဓိဝိဓပစ္စနုဘဝနာဒိကဿ အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယဿ။ ပစ္စက္ခံ ယဿ အတ္ထိ၊ သော သက္ခိ၊ သက္ခိနော ဘဗ္ဗတာ သက္ခိဘဗ္ဗတာ၊ သက္ခိဘဝနတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သက္ခိ စ သော ဘဗ္ဗော စာတိ ဝါ သက္ခိဘဗ္ဗော။ အယဉှိ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒီနံ ဘဗ္ဗော၊ တတ္ထ စ သက္ခီတိ သက္ခိဘဗ္ဗော၊ တဿ ဘာဝေါ သက္ခိဘဗ္ဗတာ၊ တံ ပါပုဏာတိ။ အာယတနေတိ ပုဗ္ဗဟေတာဒိကေ ကာရဏေ သတိ။
သီတိဘာဝန္တိ နိဗ္ဗာနံ၊ ကိလေသဒရထဝူပသမံ ဝါ။ သမ္ပဟံသေတီတိ သမပဝတ္တံ စိတ္တံ တထာပဝတ္တိယာ ပညာယ တောသေတိ ဥတ္တေဇေတိ။ ယဒါ ဝါ နိရဿာဒံ စိတ္တံ ဘာဝနာယ န ပက္ခန္ဒတိ၊ တဒါ ဇာတိအာဒီနိ သံဝေဂဝတ္ထူနိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သမ္ပဟံသေတိ သမုတ္တေဇေတိ။
တိရိယံ အညမညေန ပရိစ္ဆိန္နာ၊ ကထံ? ဒွေ ကေသာ ဧကတော နတ္ထီတိ။ အာသယောတိ နိဿယော၊ ပစ္စယောတိ အတ္ထော။
နခါ တိရိယံ အညမညေန ပရိစ္ဆိန္နာတိ ဝိသုံ ဝဝတ္ထိတတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တမေဝ ဟိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေ နခါ ဧကတော နတ္ထီ’’တိ အာဟာတိ။
သုခုမမ္ပီတိ ယထာဝုတ္တဩဠာရိကစမ္မတော သုခုမံ အန္တောမုခစမ္မာဒိ။ ကောဋ္ဌာသေသု ဝါ တစေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ယံ ဒုရုပလက္ခဏီယံ၊ တံ ‘‘သုခုမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ဝုတ္တနယေန တစံ ဝိဝရိတွာ ပဿန္တဿ ပါကဋံ ဟောတီတိ။
တာလဂုဠပဋလံ ¶ နာမ ပက္ကတာလဖလလသိကံ တာလပဋ္ဋိကာယ လိမ္ပိတွာ သုက္ခာပေတွာ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဟိတပဋလံ။
ဧဝံ တိမတ္တာနီတိ ဧဝံ-မတ္တ-သဒ္ဒေဟိ ဂေါပ္ဖကဋ္ဌိကာဒီနိ အဝုတ္တာနိပိ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကီဠာဂေါဠကာနိ သုတ္တေန ဗန္ဓိတွာ အညမညံ ဃဋ္ဋေတွာ ကီဠနဂေါဠကာနိ။
တတ္ထ ဇင်္ဃဋ္ဌိကဿ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနန္တိ ဇဏ္ဏုကဋ္ဌိမှိ ပဝိသိတွာ ဌိတဋ္ဌာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေန အဋ္ဌိနာ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနံ ယံ ကဋိဋ္ဌိနော၊ တံ အဂ္ဂဆိန္နမဟာပုန္နာဂဖလသဒိသံ။ သီသကပဋ္ဋဝေဌကံ ဝေဌေတွာ ဌပိတသီသမယံ ပဋ္ဋကံ။ သုတ္တကန္တနသလာကာဝိဒ္ဓါ ¶ ဂေါဠကာ ဝဋ္ဋနာတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဝဋ္ဋနာနံ အာဝလိ ဝဋ္ဋနာဝလိ။ အဝလေခနသတ္ထကံ ဥစ္ဆုတစာဝလေခနသတ္ထကံ။
ဝက္ကဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဝက္ကပရိယန္တဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္နံ။
သက္ခရသုဓာဝဏ္ဏန္တိ မရုမ္ပေဟိ ကတသုဓာဝဏ္ဏံ။ ‘‘သေတသက္ခရသုဓာဝဏ္ဏ’’န္တိ စ ပါဌံ ဝဒန္တိ၊ သေတသက္ခရာဝဏ္ဏံ သုဓာဝဏ္ဏဉ္စာတိ အတ္ထော။
ယတ္ထ အန္နပါနံ နိပတိတွာ တိဋ္ဌတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဝိသမစ္ဆိန္နကလာပေါ ဝိသမံ ဥဒကံ ပဂ္ဃရတိ၊ ဧဝမေဝ သရီရံ ကေသကူပါဒိဝိဝရေဟိ ဥပရိ ဟေဋ္ဌာ တိရိယဉ္စ ဝိသမံ ပဂ္ဃရတီတိ ဒဿေတုံ ဝိသမစ္ဆိန္န-ဂ္ဂဟဏံ ကရောတိ။
အတိကဋုကအစ္စုဏှာဒိကော ဝိသဘာဂါဟာရော ဥဏှကာလေ ပဝတ္တမာနာနံ ဓာတူနံ ဝိသဘာဂတ္တာ။
ဧကတ္တာရမ္မဏဗလေနေဝ ဝါတိ ဝိက္ခမ္ဘိတနီဝရဏေန သုသမာဟိတစိတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿ နာနာရမ္မဏဝိပ္ဖန္ဒနဝိရဟေန ဧကသဘာဝဿ အာရမ္မဏဿ ဝသေန။ တဉှိ ဧကတ္တာရမ္မဏံ ဥပဋ္ဌဟမာနမေဝ အတ္တနိ အဘိရတိံ၊ သာတိသယံ ဖရဏပီတိံ၊ ဣဋ္ဌာကာရာနုဘဝနဉ္စ သောမနဿံ ဥပ္ပာဒေတိ။ န ဟိ အဘိရတိသောမနဿေဟိ ဝိနာ အနတိက္ကန္တပီတိသုခဿ ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အတ္ထီတိ။
အဝိသေသတော ¶ ပန သာဓာရဏဝသေနာတိ ပဋိကူလဓာတုဝဏ္ဏဝိသေသံ အကတွာ သမထဝိပဿနာသာဓာရဏဝသေနာတိ အတ္ထော။ တိဝိဓေနာတိ အနုလောမာဒိနာ ဝက္ခမာနေန။ ဆ မာသေတိ အဒ္ဓမာသေ ဦနေပိ မာသပရိစ္ဆေဒေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနေ သဇ္ဈာယေ ဆ မာသာ ပရိစ္ဆေဒကာ ဟောန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနဿ မာသန္တရဂမနနိဝါရဏဉှိ ဆမာသဂ္ဂဟဏံ၊ န သကလဆမာသေ ပရိဝတ္တဒဿနတ္ထံ။ အာစရိယာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။
လက္ခဏန္တိ ဓာတုပဋိကူလလက္ခဏံ။ ဇနံ န အရဟန္တီတိ အဇညာ၊ ဇနေ ပဝေသေတုံ အယုတ္တာ ဇိဂုစ္ဆနီယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ပဋိပါဋိယာ အဋ္ဌီနီတိ ပဋိပါဋိယာ အဋ္ဌီနိ ကောဋိယာ ဌိတာနိ။ န ဧတ္ထ ကောစိ အတ္တာ နာမ အတ္ထိ၊ အဋ္ဌီနိ ဧဝ အဋ္ဌိပုဉ္ဇမတ္တော ဧဝါယံ သင်္ဃာဋောတိ ဒဿေတိ ¶ ။ အနေကသန္ဓိယမိတောတိ အနေကေဟိ သန္ဓီဟိ ယမိတော သမ္ဗဒ္ဓါ သော အဋ္ဌိပုဉ္ဇောတိ ဒဿေတိ။ န ကေဟိစီတိ ယမေန္တံ အတ္တာနံ ပဋိသေဓေတိ။ စောဒိတော ဇရာယ မရဏာဘိမုခဂမနေန စောဒိတော။
မဟာဘူတံ ဥပါဒါရူပေန ပရိစ္ဆိန္နံ ‘‘နီလံ ပီတံ သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓ’’န္တိအာဒိနာ။ ဥပါဒါရူပံ မဟာဘူတေန တန္နိဿိတဿ တဿ တတော ဗဟိ အဘာဝါ။ ဆာယာတပါနံ အာတပပစ္စယဆာယုပ္ပာဒကဘာဝေါ အညမညပရိစ္ဆေဒကတာ။ ရူပက္ခန္ဓဿ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ တဒန္တောဂဓာနံ စက္ခာဒိအာယတနဒွါရာနံ ဝသေန တံတံဒွါရိကာ အရူပိနော ခန္ဓာ ပါကဋာ ဟောန္တိ၊ အာယတနာနိ စ ဒွါရာနိ စ အာယတနဒွါရာနီတိ ဝါ အတ္ထော။ တေန ရူပါယတနာဒီနဉ္စ ဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သပ္ပစ္စယာတိ သပ္ပစ္စယဘာဝါ၊ ပစ္စယာယတ္တံ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာနော ဝါ သဒိသော ယုတ္တော ပစ္စယော သပ္ပစ္စယော၊ တသ္မာ သပ္ပစ္စယာ။
ဧတ္တကောတိ ယထာဝုတ္တေန အာကာရေန ပဂုဏော ကောဋ္ဌာသော။ ဥဂ္ဂဟောဝ ဥဂ္ဂဟသန္ဓိ။ ဝဏ္ဏာဒိမုခေန ဟိ ဥပဋ္ဌာနံ ဧတ္ထ သန္ဓီယတိ သမ္ဗဇ္ဈတီတိ ‘‘သန္ဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန ဥပဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေတိ နာတိဒူရနာစ္စာသန္နဂမနာဂမနသမ္ပန္နန္တိ ဧကင်္ဂံ၊ ဒိဝါ အဗ္ဗောကိဏ္ဏံ ရတ္တိံ အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃောသန္တိ ဧကံ၊ အပ္ပဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿန္တိ ¶ ဧကံ၊ တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ဝိဟရန္တဿ အပ္ပကသိရေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ စီဝရ…ပေ… ပရိက္ခာရောတိ ဧကံ၊ တသ္မိံ ပန သေနာသနေ ထေရာ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ ဗဟုဿုတာတိ ဧကံ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၁)။ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေနာတိ အပ္ပာဗာဓာသာဌေယျသဒ္ဓါပညာဝီရိယေဟိ ပဓာနိယင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေန။
ဥဋ္ဌာနကဒါယန္တိ တေဟိ ခေတ္တေဟိ ဥဋ္ဌာနကံ၊ တေဟိ ဒါတဗ္ဗဓညန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ အဋ္ဌကုမ္ဘဒါယကခေတ္တံ ဝိယ မုခဓောဝနကိစ္စံ၊ သောဠသကုမ္ဘဒါယကံ ဝိယ ခါဒနဘုဉ္ဇနကိစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ လဟုကဂရုကဘာဝတော။ တတော ပန ယံ ဒုက္ခံ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တံ အညဉ္စ ဒွတ္တိံသာကာရမနသိကာရေန စ နိဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထေဝ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧကဒိဝသံ တိံသ ဝါရေ မနသိကာရဋ္ဌပနေန။
သဟဿုဒ္ဓါရံ ¶ သာဓေတွာတိ သဟဿဝဍ္ဎိတံ ဣဏံ ယောဇေတွာ။ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗောတိ ဥဒ္ဓါရောတိ ဟိ ဝဍ္ဎိ ဝုစ္စတီတိ။ သုဒ္ဓစိတ္တေနာတိ ဝိက္ခေပါဒိကိလေသဝိရဟိတစိတ္တေန။ ကေသာဒီသု တစေ ရဇ္ဇန္တာ သုစ္ဆဝိစမ္မံ တစောတိ ဂဟေတွာ ‘‘သုဝဏ္ဏာဒိဝဏ္ဏော မေ တစော’’တိအာဒိနာ ရဇ္ဇန္တိ။
တေသု ဒွေ ဧကမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇမာနာ နာမ န ဟောန္တီတိ ယထာ တထာ ဝါ ပလာယန္တီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ရာဂါဒိဝတ္ထုဘာဝေန ဒွတ္တိံသာကာရာနံ စောရသဒိသတာ အနတ္ထာဝဟတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ကမ္မမေဝ ဝိသေသာဓိဂမဿ ဌာနန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝနာ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘မနသိကရောန္တဿ အပ္ပနံ ပါပုဏာတီ’’တိ။ ကမ္မဿ ဝါ ဘာဝနာယ ဌာနံ အာရမ္မဏံ အပ္ပနာရမ္မဏဘာဝူပဂမနေန အပ္ပနံ ပါပုဏာတီတိ ဝုတ္တံ။
မာနဇာတိကောတိ ဧတေန လင်္ဃနသမတ္ထတာယောဂေန ဥပသမရဟိတတံ ဒဿေတိ။ စိတ္တမ္ပိ ဟိ တထာ နာနာရမ္မဏေသု ဝဍ္ဎိတံ ဥပသမရဟိတန္တိ ဒဿေတဗ္ဗန္တိ။
ဟတ္ထေ ဂဟိတပဉှဝတ္ထု ပါကတိကမေဝါတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တတံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ဟိ ဝုတ္တံ –
‘‘မာလကတ္ထေရော ကိရ ဒီဃဘာဏကအဘယတ္ထေရံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ‘အာဝုသော အဘယ၊ ဣမံ တာဝ ¶ ပဉှံ ဥဂ္ဂဏှာဟီ’တိ ဝတွာ အာဟ ‘မာလကတ္ထေရော ဒွတ္တိံသကောဋ္ဌာသေသု ဒွတ္တိံသပဌမဇ္ဈာနလာဘီ၊ သစေ ရတ္တိံ ဧကံ၊ ဒိဝါ ဧကံ သမာပဇ္ဇတိ၊ အတိရေကဍ္ဎမာသေန ပုန သမ္ပဇ္ဇတိ။ သစေ ပန ဒေဝသိကံ ဧကမေဝ သမာပဇ္ဇတိ၊ အတိရေကမာသေန ပုန သမ္ပဇ္ဇတီ’’’တိ။
ဣဒံ ပန ဧကံ မနသိကရောန္တဿ ဧကံ ပါဋိယေက္ကံ မနသိကရောန္တဿ ဒွတ္တိံသာတိ ဧတဿ သာဓနတ္ထံ နိဒဿနဝသေန အာနီတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အနုပါဒိန္နကပက္ခေ ဌိတာနီတိ ဧတေန စေတိယပဗ္ဗတဝါသီ မဟာတိဿတ္ထေရော ဝိယ၊ သင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရုပဋ္ဌာကသာမဏေရော ဝိယ စ အနုပါဒိန္နကပက္ခေ ဌပေတွာ ဂဟေတုံ သက္ကောန္တဿ ဒသဝိဓာသုဘဝသေန ဇီဝမာနကသရီရေပိ ဥပဋ္ဌိတေ ဥပစာရပ္ပတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အတ္ထိဿ ကာယေ’’တိ ပန သတ္တဝသေန ကေသာဒီသု ဂယှမာနေသု ယထာ ‘‘ဣမသ္မိံ ¶ ကာယေ’’တိ သတ္တ-ဂ္ဂဟဏရဟိတေ အဟံကာရဝတ္ထုမှိ ဝိဒ္ဓသ္တာဟံကာရေ သဒါ သန္နိဟိတေ ပါကဋေ စ အတ္တနော ကာယေ ဥပဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ န တထာ တတ္ထာတိ အပ္ပနံ အပ္ပတ္တာ အာဒီနဝါနုပဿနာဝ တတ္ထ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘အသုဘာနုပဿနာသင်္ခါတာ ပန ဝိပဿနာဘာဝနာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။
၃၅၇။ အာဒိမှိ သေဝနာ အာသေဝနာ၊ ဝဍ္ဎနံ ဘာဝနာ၊ ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ ဗဟုလီကမ္မန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။
၃၆၂။ ဝတ္ထုပရိညာယာတိ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာနံ ဝတ္ထုဘူတဿ ကာယဿ ပရိဇာနနေန။ အပ္ပိတာတိ ဂမိတာ၊ သာ စ ဝိနာသိတတာတိ အာဟ ‘‘ဝိနာသိတာ’’တိ။ အပ္ပဝတ္တိယံ ဌပိတာတိပိ အပ္ပိတာတိ အယမတ္ထော နိရုတ္တိသိဒ္ဓိယာ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိဂတန္တာ ကတာတိ ဣဒါနိ ကာတဗ္ဗော အန္တော ဧတေသံ နတ္ထီတိ ဝိဂတန္တာ၊ ဧဝံဘူတာ ကတာတိ အတ္ထော။ ကမ္မမေဝ ဝိသေသာဓိဂမဿ ဌာနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ ကမ္မေ ဝါ ဌာနံ ဘာဝနာရမ္ဘော ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ တဉ္စ အနုပဿနာတိ အာဟ ‘‘အနုပဿနာယ ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ၊ အနုပဿနာယ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။
ကာယာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝေဒနာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၆၃။ သမ္ပဇာနဿ ¶ ဝေဒိယနံ သမ္ပဇာနဝေဒိယနံ။ ဝတ္ထုန္တိ သုခါဒီနံ အာရမ္မဏမာဟ၊ တေန ဝတ္ထု အာရမ္မဏံ ဧတိဿာတိ ဝတ္ထုအာရမ္မဏာတိ သမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတီတိ ဧတေန ‘‘သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒယာမီ’’တိ ဣဒံ ဝေါဟာရမတ္တေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။
ဝီရိယသမာဓိံ ယောဇေတွာတိ အဓိဝါသနဝီရိယဿ အဓိမတ္တတာယ တဿ သမတာယ ဥဘယံ သဟ ယောဇေတွာ။ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟီတိ လောကုတ္တရပဋိသမ္ဘိဒါဟိ သဟ။ လောကိယာနမ္ပိ ဝါ သတိ ဥပ္ပတ္တိကာလေ တတ္ထ သမတ္ထတံ သန္ဓာယ ‘‘သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမသီသီတိ ဝါရသမသီသီ ဟုတွာ ပစ္စဝေက္ခဏဝါရဿ အနန္တရဝါရေ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ ¶ အတ္ထော။ သင်္ခေပမနသိကာရဝသေန မဟာသတိပဋ္ဌာနေ၊ ဝိတ္ထာရမနသိကာရဝသေန ရာဟုလောဝါဒဓာတုဝိဘင်္ဂါဒီသု။
ဖဿပဉ္စမကေယေဝါတိ ဧဝ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တေသု တီသုပိ မုခေသု ပရိဂ္ဂဟဿ သမာနတံ ဒဿေတိ။ နာမရူပဝဝတ္ထာနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ နိရဝသေသရူပပရိဂ္ဂဟဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝတ္ထု နာမ ကရဇကာယော’’တိ အာဟ၊ န စက္ခာဒီနိ ဆဝတ္ထူနီတိ။ ကရဇကာယဿ ပန ဝတ္ထုဘာဝသာဓနတ္ထံ ‘‘ဣဒဉ္စ ပန မေ ဝိညာဏံ ဧတ္ထ သိတံ၊ ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၅၊ မ။ နိ။ ၂။၂၅၂) သုတ္တံ အာဘတံ။
ဖဿဝိညာဏာနံ ပါကဋတာ ကေသဉ္စိ ဟောတီတိ ယေသံ န ဟောတိ၊ တေ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဖဿဝသေန ဝါ ဟိ…ပေ… န ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ။ တေသံ ပန အညေသဉ္စ သဗ္ဗေသံ ဝေနေယျာနံ ဝေဒနာ ပါကဋာတိ အာဟ ‘‘ဝေဒနာဝသေန ပန ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ။ သတဓောတသပ္ပိ နာမ သတဝါရံ ဝိလာပေတွာ ဝိလာပေတွာ ဥဒကေ ပက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဟိတသပ္ပိ။
ဝိနိဝတ္တေတွာတိ စတုက္ခန္ဓသမုဒါယတော ဝိသုံ ဥဒ္ဓရိတွာ။ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တာဒီသု ကတ္ထစိ ပဌမံ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ဝတွာ ပစ္ဆာ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ဝေဒနာဝသေန ဝိနိဝတ္တေတွာ ဒဿိတံ။ ကတ္ထစိ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ဧဝ ဝေဒနာဝသေန အရူပရာသိတော၊ ဉာတပရိညာယ ပရိညာတတော ဝါ ရူပါရူပရာသိတော ဝါ ဝိနိဝတ္တေတွာ ဒဿိတံ။ တတ္ထာပိ ယေသု ပဌမံ ဉာတပရိညာ ဝုတ္တာ၊ တေသု တဒန္တောဂဓံ ¶ ။ ယေသု န ဝုတ္တာ၊ တေသု စ ဝေဒနာယ အာရမ္မဏမတ္တံ သံခိတ္တံ ပါဠိအနာရုဠှံ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ရူပကမ္မဋ္ဌာနဿ ပဌမံ ကထိတတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
‘‘မနောဝိညေယျာနံ ဓမ္မာနံ ဣဋ္ဌာနံ ကန္တာန’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၆) နယေန ဝုတ္တံ ဆဂေဟဿိတသောမနဿံ ပဉ္စကာမဂုဏေသု အဿာဒါနုပဿိနော ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏာမိသနိဿိတာ ဆ ဂေဟဿိတသောမနဿဝေဒနာ’’တိ။
ဝေဒနာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စိတ္တာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၆၅။ ကိလေသသမ္ပယုတ္တာနံ ¶ ဓမ္မာနံ ကေဟိစိ ကိလေသေဟိ ဝိပ္ပယောဂေပိ သတိ ယေဟိ သမ္ပယုတ္တာ၊ တေဟိ သံကိလေသဘာဝေန သဒိသေဟိ သံကိလိဋ္ဌတ္တာ ဣတရေဟိပိ န ဝိသုဒ္ဓတာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န ပစ္ဆိမပဒံ ဘဇန္တီ’’တိ။ ဒုဝိဓန္တိ ဝိသုံ ဝစနံ သရာဂသဒေါသေဟိ ဝိသိဋ္ဌဂ္ဂဟဏတ္ထံ။ အဝိပဿနုပဂတ္တာ ‘‘ဣဓ ဩကာသောဝ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။
စိတ္တာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဓမ္မာနုပဿနာနိဒ္ဒေသော
က။ နီဝရဏပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ
၃၆၇။ ကဏှသုက္ကာနံ ယုဂနဒ္ဓတာ နတ္ထီတိ ပဇာနနကာလေ အဘာဝါ ‘‘အဘိဏှသမုဒါစာရဝသေနာ’’တိ အာဟ။
သုဘမ္ပီတိ ¶ ကာမစ္ဆန္ဒောပိ။ သော ဟိ အတ္တနော ဂဟဏာကာရေန ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တေနာကာရေန ပဝတ္တမာနကဿ အညဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ နိမိတ္တတ္တာ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ စာတိ။ အာကင်္ခိတဿ ဟိတသုခဿ အနုပါယဘူတော မနသိကာရော အနုပါယမနသိကာရော။ တတ္ထာတိ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ အာရမ္မဏဘူတေ စ ဒုဝိဓေပိ သုဘနိမိတ္တေ။
အသုဘမ္ပီတိ အသုဘဇ္ဈာနမ္ပိ။ တံ ပန ဒသသု အသုဘေသု ကေသာဒီသု စ ပဝတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေသာဒီသု ဟိ သညာ အသုဘသညာတိ ဂိရိမာနန္ဒသုတ္တေ ဝုတ္တာတိ။ ဧတ္ထ စတုဗ္ဗိဓဿပိ အယောနိသောမနသိကာရဿ ယောနိသောမနသိကာရဿ စ ဒဿနံ နိရဝသေသဒဿနတ္ထံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေသု ပန အသုဘေ သုဘန္တိ အသုဘန္တိ စ မနသိကာရော ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ တဒနုကုလတ္တာ ဝါ ဣတရေပီတိ။
ဘောဇနေ မတ္တညုနော ထိနမိဒ္ဓါဘိဘဝါဘာဝါ ဩတာရံ အလဘမာနော ကာမရာဂေါ ပဟီယတီတိ ဝဒန္တိ။ ဘောဇနနိဿိတံ ပန အာဟာရေပဋိကူလသညံ၊ တဗ္ဗိပရိဏာမဿ တဒါဓာရဿ တဿ စ ဥပနိဿယဘူတဿ အသုဘတာဒိဒဿနံ၊ ကာယဿ စ အာဟာရဋ္ဌိတိကတာဒိဒဿနံ သော ¶ ဥပ္ပာဒေတီတိ တဿ ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတေဝ၊ အဘိဓမ္မပရိယာယေန သဗ္ဗောပိ လောဘော ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏန္တိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေနာ’’တိ။
ဩဒိဿကာနောဒိဿကဒိသာဖရဏာနန္တိ အတ္တဂရုအတိပ္ပိယသဟာယမဇ္ဈတ္တဝသေန ဩဒိဿကတာ၊ သီမာဘေဒေ ကတေ အနောဒိဿကတာ၊ ဧကဒိသာဖရဏဝသေန ဒိသာဖရဏတာ မေတ္တာယ ဥဂ္ဂဟဏေ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဟာရရစ္ဆာဂါမာဒိဝသေန ဝါ ဩဒိဿကဒိသာဖရဏံ၊ ဝိဟာရာဒိဥဒ္ဒေသရဟိတံ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာဝသေန အနောဒိဿကဒိသာဖရဏန္တိ ဧဝံ ဝါ ဒွိဓာ ဥဂ္ဂဟံ သန္ဓာယ ‘‘ဩဒိဿကာနောဒိဿကဒိသာဖရဏာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဂဟော စ ယာဝ ဥပစာရာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဥဂ္ဂဟိတာယ အာသေဝနာ ဘာဝနာ။ တတ္ထ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ ပါဏာ ဘူတာ ပုဂ္ဂလာ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ’’တိ ဧတေသံ ဝသေန ပဉ္စဝိဓာ၊ ဧကေကသ္မိံ ‘‘အဝေရာ ဟောန္တု၊ အဗျာပဇ္ဇာ၊ အနီဃာ၊ သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူ’’တိ စတုဓာ ပဝတ္တိတော ဝီသတိဝိဓာ ဝါ အနောဓိသောဖရဏာ မေတ္တာ၊ ‘‘သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော ပုရိသာ အရိယာ အနရိယာ ဒေဝါ မနုဿာ ဝိနိပါတိကာ’’တိ သတ္တောဓိကရဏဝသေန ပဝတ္တာ သတ္တဝိဓာ၊ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓာ ဝါ ဩဓိသောဖရဏာ မေတ္တာ၊ ဒသဟိ ဒိသာဟိ ဒိသောဓိကရဏဝသေန ပဝတ္တာ ဒသဝိဓာ စ ဒိသာဖရဏာ မေတ္တာ၊ ဧကေကာယ ဝါ ဒိသာယ သတ္တာဒိဣတ္ထိအာဒိအဝေရာဒိယောဂေန အသီတာဓိကစတုသတပ္ပဘေဒါ အနောဓိသောဩဓိသောဖရဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကာယဝိနာမနာတိ ¶ ကာယဿ ဝိဝိဓေန အာကာရေန နာမနာ။
အတိဘောဇနေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟောတိ အတိဘောဇနေ ထိနမိဒ္ဓဿ နိမိတ္တဂ္ဂါဟော၊ ‘‘ဧတ္တကေ ဘုတ္တေ ထိနမိဒ္ဓဿ ကာရဏံ ဟောတိ၊ ဧတ္တကေ န ဟောတီ’’တိ ထိနမိဒ္ဓဿ ကာရဏာကာရဏဂ္ဂါဟောတိ အတ္ထော။ ဓုတင်္ဂါနံ ဝီရိယနိဿိတတ္တာ အာဟ ‘‘ဓုတင်္ဂနိဿိတသပ္ပာယကထာယပီ’’တိ။
ကုက္ကုစ္စမ္ပိ ကတာကတာနုသောစနဝသေန ပဝတ္တမာနံ ဥဒ္ဓစ္စေန သမာနလက္ခဏံ အဝူပသမသဘာဝမေဝါတိ စေတသော အဝူပသမော ‘‘ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စမေဝါ’’တိ ဝုတ္တော။
ဗဟုဿုတဿ ဂန္ထတော စ အတ္ထတော စ အတ္ထာဒီနိ ဝိစိနန္တဿ စေတသော ဝိက္ခေပေါ န ဟောတိ ယထာဝိဓိပဋိပတ္တိယာ ယထာနုရူပပတိကာရပ္ပဝတ္တိယာ ကတာကတာနုသောစနဉ္စာတိ ‘‘ဗာဟုသစ္စေနပိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတီ’’တိ အာဟ။ ဝုဍ္ဎသေဝိတာ စ ဝုဍ္ဎသီလိတံ အာဝဟတီတိ စေတောဝူပသမကရတ္တာ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စပ္ပဟာနကာရိတာ ¶ ဝုတ္တာ။ ဝုဍ္ဎတံ ပန အနပေက္ခိတွာ ဝိနယဓရာ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒကာ ကလျာဏမိတ္တာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဌာနီယာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဌာနီယာ ဝိစိကိစ္ဆာဌာနီယာ။ ဌာတဗ္ဗာတိ ဝါ ဌာနီယာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ ဌာနီယာ ဧတေသူတိ ဝိစိကိစ္ဆာဌာနီယာ။
ကာမံ ဗဟုဿုတတာပရိပုစ္ဆကတာဟိ အဋ္ဌဝတ္ထုကာပိ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယတိ၊ တထာပိ ရတနတ္တယဝိစိကိစ္ဆာမူလိကာ သေသဝိစိကိစ္ဆာတိ ကတွာ အာဟ ‘‘တီဏိ ရတနာနိ အာရဗ္ဘာ’’တိ။ ဝိနယေ ပကတညုတာ ‘‘သိက္ခာယ ကင်္ခတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၀၈၊ ဝိဘ။ ၉၁၅) ဝုတ္တာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိနယေ စိဏ္ဏဝသီဘာဝဿပီ’’တိ။ ဩကပ္ပနိယသဒ္ဓါသင်္ခါတအဓိမောက္ခဗဟုလဿာတိ အနုပဝိသနသဒ္ဓါသင်္ခါတအဓိမောက္ခေန အဓိမုစ္စနဗဟုလဿ။ အဓိမုစ္စနဉ္စ အဓိမောက္ခုပ္ပာဒနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဒ္ဓါယ ဝါ နိန္နတာ အဓိမုတ္တိ။
နီဝရဏပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ခ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ
ခန္ဓာဒိပါဠိယာ ¶ အတ္ထော ခန္ဓာဒီနံ အတ္ထောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ခန္ဓ…ပေ… ဝိပဿနာနံ အတ္ထသန္နိဿိတပရိပုစ္ဆာဗဟုလတာ’’တိ။ တေန ပါဠိမုတ္တကပုစ္ဆာ န တထာ ပညာသံဝတ္တနိကာ၊ ယထာ အတ္ထပဋိပုစ္ဆာတိ ဒဿေတိ။
မန္ဒတ္တာ အဂ္ဂိဇာလာဒီသု အာပေါဓာတုအာဒီနံ ဝိယ ဝီရိယာဒီနံ သကိစ္စေ အသမတ္ထတာ ဝုတ္တာ။
ပတ္တံ နီဟရန္တောဝ တံ သုတွာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စာဘိညတ္တာ ဒိဗ္ဗသောတေန အဿောသီတိ ဝဒန္တိ။
ပသာဒသိနေဟာဘာဝေနာတိ ပသာဒသင်္ခါတဿ သိနေဟဿ အဘာဝေန။ ဂဒြဘပိဋ္ဌေ လူခရဇော လူခတရော ဟုတွာ ဒိဿတီတိ အတိလူခတာယ တံသဒိသေ။
သံဝေဇနပသာဒနေဟိ တေဇနံ တောသနဉ္စ သမ္ပဟံသနာတိ။
ဗောဇ္ဈင်္ဂပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သမထဝိပဿနာသုဒ္ဓဝိပဿနာဝသေန ¶ ပဌမဿ ဣတရေသဉ္စ ကထိတတ္တာတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သတိ ကာယာနုပဿနာ နာမာတိ အာဂမနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧဝံ တာဝ ဒေသနာ ပုဂ္ဂလေ တိဋ္ဌတီတိ ကာယာနုပဿီအာဒီနံ အာဂမနဝသေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ သတိပဋ္ဌာနဒေသနာ ပုဂ္ဂလေ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ န ဟိ သက္ကာ ဧကဿ အနေကသမင်္ဂိတာ ဝတ္တုံ ဧကက္ခဏေ အနေကသတိသမ္ဘဝါဝဗောဓပသင်္ဂါ၊ ပုဂ္ဂလံ ပန အာမသိတွာ သကိစ္စပရိစ္ဆိန္နေ ဓမ္မေ ဝုစ္စမာနေ ကိစ္စဘေဒေန ဧကိဿာပိ သတိယာ အနေကနာမတာ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကာယေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာ ဟိ ပုဂ္ဂလကိစ္စံ ဓမ္မာ ဧဝါတိ ဓမ္မဘေဒေန ကာယာနုပဿီအာဒိပုဂ္ဂလဘေဒေါဝ ဟောတိ၊ န ဧဝံ ဓမ္မဿ ဓမ္မော ကိစ္စန္တိ န ဓမ္မဘေဒေန တဿ ဘေဒေါ၊ တသ္မာ ဧကာဝ သတိ စတုဝိပလ္လာသပ္ပဟာနဘူတာ မဂ္ဂေ သမိဒ္ဓါ အနတ္ထန္တရေန တပ္ပဟာနကိစ္စဘေဒေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၃၇၄။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ¶ ‘‘ကထဉ္စ ဘိက္ခု ကာယေ ကာယာနုပဿီ ဝိဟရတိ? ဣဓ ဘိက္ခု ယသ္မိံ သမယေ…ပေ… ဒန္ဓာဘိညံ ကာယေ ကာယာနုပဿီ၊ ယာ တသ္မိံ သမယေ သတီ’’တိအာဒိနာ အာဂမနဝသေန ဝိသေသိတာနိ သတိပဋ္ဌာနာနိ ပုဂ္ဂလေ ဌပေတွာ ဒေသေတွာ ပုန ‘‘တတ္ထ ကတမံ သတိပဋ္ဌာနံ? ဣဓ ဘိက္ခု ယသ္မိံ သမယေ…ပေ… ဒန္ဓာဘိညံ…ပေ… ယာ တသ္မိံ သမယေ သတီ’’တိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလံ အနာမသိတွာ အာဂမဝိသေသနဉ္စ အကတွာ စတုကိစ္စသာဓကေကသတိဝသေန သုဒ္ဓိကသတိပဋ္ဌာနနယော ဝုတ္တောတိ အယမေတ္ထ နယဒွယေ ဝိသေသော။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ သမ္မပ္ပဓာနဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၃၉၀။ ကာရဏပ္ပဓာနာတိ ¶ ¶ ‘‘အနုပ္ပန္နပါပကာနုပ္ပာဒါဒိအတ္ထာ’’တိ ဂဟိတာ တထေဝ တေ ဟောန္တီတိ တံ အတ္ထံ သာဓေန္တိယေဝါတိ ဧတဿ အတ္ထဿ ဒီပကော သမ္မာ-သဒ္ဒေါတိ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထဿ အနုပ္ပန္နပါပကာနုပ္ပာဒါဒိနော ကာရဏဘူတာ၊ ပဓာနကာရဏဘူတာတိ အတ္ထော။ သမ္မာသဒ္ဒဿ ဥပါယယောနိသောအတ္ထဒီပကတံ သန္ဓာယ ‘‘ဥပါယပ္ပဓာနာ ယောနိသောပဓာနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိပန္နကောတိ ဘာဝနမနုယုတ္တော။ ဘုသံ ယောဂေါ ပယောဂေါ၊ ပယောဂေါဝ ပရက္ကမော ပယောဂပရက္ကမော။ ဧတာနီတိ ‘‘ဝါယမတီ’’တိအာဒီနိ ‘‘အာသေဝမာနော ဝါယမတီ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
အနုပ္ပန္နာတိ အဝတ္တဗ္ဗတံ အာပန္နာနန္တိ ဘူမိလဒ္ဓါရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတာဝိက္ခမ္ဘိတာသမုဂ္ဃာတိတုပ္ပန္နာနံ။
၃၉၁။ ဓမ္မစ္ဆန္ဒောတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝီရိယစ္ဆန္ဒာ ဝိယ န အညော ဓမ္မော၊ အထ ခေါ ဆန္ဒနိယသဘာဝေါ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဘာဝစ္ဆန္ဒော’’တိ။ တတ္ထ ‘‘ယော ကာမေသု ကာမစ္ဆန္ဒော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၁၀၃) တဏှာ ဆန္ဒောတိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ‘‘သဗ္ဗေဝ နု ခေါ၊ မာရိသ၊ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဧကန္တဝါဒါ ဧကန္တသီလာ ဧကန္တဆန္ဒာ ဧကန္တအဇ္ဈောသာနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၆၆) ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌိ၊ ပမာဒနိဒ္ဒေသေ ‘‘နိက္ခိတ္တဆန္ဒတာ နိက္ခိတ္တဓုရတာ’’တိ ဝီရိယန္တိ ဝဏ္ဏေတိ။
၃၉၄။ ဝါယမတိ ¶ ဝီရိယံ အာရဘတီတိ ပဒဒွယဿပိ နိဒ္ဒေသော ဝီရိယနိဒ္ဒေသောယေဝါတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဝီရိယနိဒ္ဒေသေ’’တိ။
၄၀၆။ သဗ္ဗပုဗ္ဗဘာဂေတိ သဗ္ဗမဂ္ဂါနံ ပုဗ္ဗဘာဂေ။ ပုရိမသ္မိန္တိ ‘‘အနုပ္ပန္နာ မေ ကုသလာ ဓမ္မာ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာ အနတ္ထာယ သံဝတ္တေယျု’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သမထဝိပဿနာဝ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ၊ တံ ပန မဂ္ဂါနုပ္ပန္နတာယ ဘာဝတော အနုပ္ပဇ္ဇမာနေ စ တသ္မိံ ဝဋ္ဋာနတ္ထသံဝတ္တနတော န ယုတ္တန္တိ ပဋိက္ခိပတိ။
မဟန္တံ ¶ ဂါရဝံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘သင်္ဃဂါရဝေန ယထာရုစိ ဝိန္ဒိတုံ န သက္ကာ’’တိ သင်္ဃေန သဟ န နိက္ခမိ။ အတိမန္ဒာနိ နောတိ နနု အတိမန္ဒာနီတိ အတ္ထော။ သန္တသမာပတ္တိတော အညံ သန္ထမ္ဘနကာရဏံ ဗလဝံ နတ္ထီတိ ‘‘တတော ပရိဟီနာ သန္ထမ္ဘိတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ အာဟ။ န ဟိ မဟာရဇ္ဇုမှိ ဆိန္နေ သုတ္တတန္တူ သန္ဓာရေတုံ သက္ကောန္တီတိ။ သမထေ ဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ တေန သမာနဂတိကာ ဝိပဿနာ စာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဧဝံ ဥပ္ပန္နာ သမထဝိပဿနာ…ပေ… သံဝတ္တန္တီ’’တိ။
တတ္ထ အနုပ္ပန္နာနန္တိ ဧတ္ထ တတ္ထ ဒုဝိဓာယ သမ္မပ္ပဓာနကထာယ၊ တတ္ထ ဝါ ပါဠိယံ ‘‘အနုပ္ပန္နာန’’န္တိ ဧတဿ အယံ ဝိနိစ္ဆယောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတေယေဝါတိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ဥပ္ပန္နာယေဝ။
စုဒ္ဒသ မဟာဝတ္တာနိ ခန္ဓကေ ဝုတ္တာနိ အာဂန္တုကအာဝါသိကဂမိကအနုမောဒန ဘတ္တဂ္ဂ ပိဏ္ဍစာရိက အာရညိက သေနာသန ဇန္တာဃရဝစ္စကုဋိ အာစရိယဥပဇ္ဈာယသဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကဝတ္တာနိ စုဒ္ဒသ။ တတော အညာနိ ပန ကဒါစိ တဇ္ဇနီယကမ္မကတာဒိကာလေ ပါရိဝါသိကာဒိကာလေ စ စရိတဗ္ဗာနိ ဒွါသီတိ ခုဒ္ဒကဝတ္တာနီတိ ကထိတာနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ န ဟိ တာနိ သဗ္ဗာသု အဝတ္ထာသု စရိတဗ္ဗာနိ၊ တသ္မာ မဟာဝတ္တေ အဂဏိတာနိ။ တတ္ထ ‘‘ပါရိဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝတ္တံ ပညာပေဿာမီ’’တိ အာရဘိတွာ ‘‘န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗံ…ပေ… န ဆမာယံ စင်္ကမန္တေ စင်္ကမေ စင်္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၇၆) ဝုတ္တာနိ ပကတတ္တေ စရိတဗ္ဗဝတ္တာဝသာနာနိ ဆသဋ္ဌိ၊ တတော ပရံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ ပါရိဝါသိကဝုဍ္ဎတရေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ၊ မူလာယပဋိကဿနာရဟေန၊ မာနတ္တာရဟေန၊ မာနတ္တစာရိကေန၊ အဗ္ဘာနာရဟေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိအာဒီနိ (စူဠဝ။ ၈၂) ပကတတ္တေ စရိတဗ္ဗေဟိ အနညတ္တာ ဝိသုံ ဝိသုံ ¶ အဂဏေတွာ ပါရိဝါသိကဝုဍ္ဎတရာဒီသု ပုဂ္ဂလန္တရေသု စရိတဗ္ဗတ္တာ တေသံ ဝသေန သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဧကေကံ ကတွာ ဂဏေတဗ္ဗာနိ ပဉ္စာတိ ဧကသတ္တတိ ဝတ္တာနိ၊ ဥက္ခေပနီယကမ္မကတဝတ္တေသု ဝတ္တပညာပနဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘န ပကတတ္တဿ ဘိက္ခုနော အဘိဝါဒနံ ပစ္စုဋ္ဌာနံ…ပေ… နဟာနေ ပိဋ္ဌိပရိကမ္မံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၇၅) ဣဒံ အဘိဝါဒနာဒီနံ အဿာဒိယနံ ဧကံ၊ ‘‘န ပကတတ္တော ဘိက္ခု သီလဝိပတ္တိယာ အနုဒ္ဓံသေတဗ္ဗော’’တိအာဒီနိ (စူဠဝ။ ၅၁) စ ဒသာတိ ဧဝံ ဒွါသီတိ ဟောန္တိ။ ဧတေသွေဝ ကာနိစိ တဇ္ဇနီယကမ္မကတာဒိဝတ္တာနိ၊ ကာနိစိ ပါရိဝါသိကာဒိဝတ္တာနီတိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ဒွါသီတိဝတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣဓ ¶ ဝိပါကာနုဘဝနဝသေန တဒါရမ္မဏံ၊ အဝိပက္ကဝိပါကဿ သဗ္ဗထာ အဝိဂတတ္တာ ဘဝိတွာ ဝိဂတမတ္တဝသေန ကမ္မဉ္စ ‘‘ဘုတွာ ဝိဂတုပ္ပန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁) ဝိယ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန အနုဘုတွာပဂတံ ဇဝနံ၊ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓတာဝသေန ဘူတာပဂတသင်္ခါတံ သေသသင်္ခတဉ္စ ‘‘ဘူတာပဂတုပ္ပန္န’’န္တိ၊ တသ္မာ ဣဓ ဩကာသကတုပ္ပန္နံ ဝိပါကမေဝ ဝဒတိ၊ န တတ္ထ ဝိယ ကမ္မမ္ပီတိ။ အနုသယိတကိလေသာတိ အပ္ပဟီနာ မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗာ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာဟ ‘‘အတီတာ ဝါ…ပေ… န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ။ တေသဉှိ အမ္ဗတရုဏောပမာယ ဝတ္တမာနာဒိတာ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ။
အာဟတခီရရုက္ခော ဝိယ နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေန အဓိဂတံ အာရမ္မဏံ၊ အနာဟတခီရရုက္ခော ဝိယ အဝိက္ခမ္ဘိတတာယ အန္တောဂဓကိလေသံ အာရမ္မဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ နိမိတ္တဂ္ဂါဟကာဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသာ ဝါ ပုဂ္ဂလာ အာဟတာနာဟတခီရရုက္ခသဒိသာ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ အဝိက္ခမ္ဘိတုပ္ပန္နေ ဝိယ ‘‘ဣမသ္မိံ နာမ ဌာနေ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ အသမုဂ္ဃာဋိတတ္တာ’’တိ ယောဇေတွာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
ပါဠိယန္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယံ (ပဋိ။ မ။ ၃။၂၁)။ မဂ္ဂေန ပဟီနကိလေသာနမေဝ တိဓာ နဝတ္တဗ္ဗတံ အပါကဋံ ပါကဋံ ကာတုံ အဇာတဖလရုက္ခော အာဘတော၊ အတီတာဒီနံ အပ္ပဟီနတာဒဿနတ္ထမ္ပိ ‘‘ဇာတဖလရုက္ခေန ဒီပေတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ယထာ အစ္ဆိန္နေ ရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တိရဟာနိ ဖလာနိ ဆိန္နေ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာနိ န ကဒါစိ သသဘာဝါနိ အဟေသုံ ဟောန္တိ ဘဝိဿန္တိ စာတိ အတီတာဒိဘာဝေန န ဝတ္တဗ္ဗာနိ၊ ဧဝံ မဂ္ဂေန ပဟီနကိလေသာ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယထာ စ ဆေဒေ အသတိ ဖလာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ၊ သတိ စ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တီတိ ဆေဒဿ သာတ္ထကတာ၊ ဧဝံ မဂ္ဂဘာဝနာယ စ သာတ္ထကတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၄၂၇။ ပဉှပုစ္ဆကေ ¶ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဝီရိယဇေဋ္ဌိကာယ ပန အညဿ ဝီရိယဿ အဘာဝါ န ဝတ္တဗ္ဗာနိ မဂ္ဂါဓိပတီနီတိ ဝါ န မဂ္ဂါဓိပတီနီတိ ဝါ’’တိ၊ ဧတ္ထ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတီနီ’’တိ ¶ န ဝတ္တဗ္ဗတာယ ဧဝ အညဿ ဝီရိယဿ အဘာဝေါ ကာရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဆန္ဒဿ ပန စိတ္တဿ ဝါ နမဂ္ဂဘူတဿ အဓိပတိနော တဒါ အဘာဝါ ‘‘န မဂ္ဂါဓိပတီနီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒစိတ္တာနံ ဝိယ နမဂ္ဂဘူတဿ အညဿ ဝီရိယာဓိပတိနော အဘာဝါတိ ဝါ အဓိပ္ပာယော။ သမ္မပ္ပဓာနာနံ တဒါ မဂ္ဂသင်္ခါတအဓိပတိဘာဝတော ဝါ ‘‘န မဂ္ဂါဓိပတီနီ’’တိ နဝတ္တဗ္ဗတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သမ္မပ္ပဓာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၄၃၁။ ဣဒ္ဓိ-သဒ္ဒဿ ¶ ¶ ပဌမော ကတ္တုအတ္ထော၊ ဒုတိယော ကရဏတ္ထော ဝုတ္တော၊ ပါဒ-သဒ္ဒဿ ဧကော ကရဏမေဝတ္ထော ဝုတ္တော။ ပဇ္ဇိတဗ္ဗာဝ ဣဒ္ဓိ ဝုတ္တာ၊ န စ ဣဇ္ဈန္တီ ပဇ္ဇိတဗ္ဗာ စ ဣဒ္ဓိ ပဇ္ဇနကရဏေန ပါဒေန သမာနာဓိကရဏာ ဟောတီတိ ‘‘ပဌမေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တထာ ဣဒ္ဓိကိရိယာကရဏေန သာဓေတဗ္ဗာ စ ဝုဒ္ဓိသင်္ခါတာ ဣဒ္ဓိ ပဇ္ဇနကိရိယာကရဏေန ပဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ ဒွိန္နံ ကရဏာနံ န အသမာနာဓိကရဏတာ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘ဒုတိယေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တသ္မာ ပဌမေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ၊ ဒုတိယေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါတိ ဧဝံ ယောဇနာ ယုဇ္ဇတိ။
‘‘ဆန္ဒံ စေ…ပေ… အယံ ဝုစ္စတိ ဆန္ဒသမာဓီ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ ဆန္ဒာဓိပတိ သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓီတိ အဓိပတိ-သဒ္ဒလောပံ ကတွာ သမာသော ဝုတ္တောတိ ဝိညာယတိ၊ အဓိပတိ-သဒ္ဒတ္ထဒဿနဝသေန ပန ‘‘ဆန္ဒဟေတုကော ဆန္ဒာဓိကော ဝါ သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဓာနဘူတာတိ ဝီရိယဘူတာတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခတသင်္ခါရာဒိနိဝတ္တနတ္ထဉှိ ပဓာနဂ္ဂဟဏန္တိ။ အထ ဝါ တံ တံ ဝိသေသံ သင်္ခရောတီတိ သင်္ခါရော၊ သဗ္ဗံ ဝီရိယံ။ တတ္ထ စတုကိစ္စသာဓကတော အညဿ နိဝတ္တနတ္ထံ ပဓာနဂ္ဂဟဏန္တိ ပဓာနဘူတာ သေဋ္ဌဘူတာတိ အတ္ထော။ စတုဗ္ဗိဓဿ ပန ဝီရိယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဒုဝိဓတ္ထာယပိ ဣဒ္ဓိယာ အဓိဋ္ဌာနတ္ထေန။ ပါဒဘူတန္တိ ဣမိနာ ဝိသုံ သမာသယောဇနာဝသေန ပန ယော ပုဗ္ဗေ ဣဒ္ဓိပါဒတ္ထော ပါဒ-သဒ္ဒဿ ဥပါယတ္ထတံ ဂဟေတွာ ယထာယုတ္တော ဝုတ္တော၊ သော ဝက္ခမာနာနံ ပဋိလာဘပုဗ္ဗဘာဂါနံ ကတ္တုကရဏိဒ္ဓိဘာဝံ၊ ဥတ္တရစူဠဘာဇနီယေ ဝါ ဝုတ္တေဟိ ¶ ဆန္ဒာဒီဟိ ဣဒ္ဓိပါဒေဟိ သာဓေတဗ္ဗာယ ဣဒ္ဓိယာ ကတ္တိဒ္ဓိဘာဝံ၊ ဆန္ဒာဒီနဉ္စ ကရဏိဒ္ဓိဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဝီရိယိဒ္ဓိပါဒနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဝီရိယသမာဓိပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတ’’န္တိ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝီရိယံ အာဂတံ။ တတ္ထ ပုရိမံ သမာဓိဝိသေသနံ ‘‘ဝီရိယာဓိပတိ သမာဓိ ဝီရိယသမာဓီ’’တိ၊ ဒုတိယံ သမန္နာဂမင်္ဂဒဿနံ။ ဒွေယေဝ ဟိ သဗ္ဗတ္ထ သမန္နာဂမင်္ဂါနိ သမာဓိ ပဓာနသင်္ခါရော စ၊ ဆန္ဒာဒယော သမာဓိဝိသေသနာနိ၊ ပဓာနသင်္ခါရော ¶ ပန ပဓာနဝစနေနေဝ ဝိသေသိတော၊ န ဆန္ဒာဒီဟီတိ န ဣဓ ဝီရိယာဓိပတိတာ ပဓာနသင်္ခါရဿ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဝီရိယဉ္စ သမာဓိံ ဝိသေသေတွာ ဌိတမေဝ သမန္နာဂမင်္ဂဝသေန ပဓာနသင်္ခါရဝစနေန ဝုတ္တန္တိ နာပိ ဒွီဟိ ဝီရိယေဟိ သမန္နာဂမော ဝုတ္တော ဟောတီတိ။ ယသ္မာ ပန ဆန္ဒာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌော သမာဓိ၊ တထာ ဝိသိဋ္ဌေနေဝ စ တေန သမ္ပယုတ္တော ပဓာနသင်္ခါရော သေသဓမ္မာ စ၊ တသ္မာ သမာဓိဝိသေသနာနံ ဝသေန စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဝုတ္တာ။ ဝိသေသနဘာဝေါ စ ဆန္ဒာဒီနံ တံတံအဝဿယနဝသေန ဟောတီတိ ‘‘ဆန္ဒသမာဓိ…ပေ… ဣဒ္ဓိပါဒ’’န္တိ ဧတ္ထ နိဿယတ္ထေပိ ပါဒ-သဒ္ဒေ ဥပါယတ္ထေန ဆန္ဒာဒီနံ ဣဒ္ဓိပါဒတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ တေနေဝ ဥတ္တရစူဠဘာဇနီယေ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ’’တိအာဒိနာ ဆန္ဒာဒီနမေဝ ဣဒ္ဓိပါဒတာ ဝုတ္တာ။ ပဉှပုစ္ဆကေ စ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဣဓ ဘိက္ခု ဆန္ဒသမာဓီ’’တိအာဒိနာဝ (ဝိဘ။ ၄၆၂) ဥဒ္ဒေသံ ကတွာပိ ပုန ဆန္ဒာဒီနံယေဝ ကုသလာဒိဘာဝေါ ဝိဘတ္တောတိ။ ဥပါယိဒ္ဓိပါဒဒဿနတ္ထမေဝ ဟိ နိဿယိဒ္ဓိပါဒဒဿနံ ကတံ၊ အညထာ စတုဗ္ဗိဓတာ န ဟောတီတိ အယမေတ္ထ ပါဠိဝသေန အတ္ထဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
၄၃၃။ ရထဓုရေတိ ရထဿ ပုရတော။ ဟီနဇာတိကော စဏ္ဍာလော ဥပဋ္ဌာနာဒိဂုဏယောဂေပိ သေနာပတိဋ္ဌာနာဒီနိ န လဘတီတိ အာဟ ‘‘ဇာတိံ သောဓေတွာ…ပေ… ဇာတိံ အဝဿယတီ’’တိ။ အမန္တနီယောတိ ဟိတာဟိတမန္တနေ န အရဟော။
ရဋ္ဌပါလတ္ထေရော ဆန္ဒေ သတိ ကထံ နာနုဇာနိဿန္တီတိ သတ္တပိ ဘတ္တာနိ အဘုဉ္ဇိတွာ မာတာပိတရော အနုဇာနာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဆန္ဒမေဝ အဝဿာယ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေသီတိ အာဟ ‘‘ရဋ္ဌပါလတ္ထေရော ဝိယာ’’တိ။
မောဃရာဇတ္ထေရော ဝီမံသံ အဝဿယီတိ တဿ ဘဂဝါ ‘‘သုညတော လောကံ အဝေက္ခဿူ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၁၂၅) သုညတာကထံ ¶ ကထေသိ၊ ပညာနိဿိတမာနနိဂ္ဂဟတ္ထဉ္စ ဒွိက္ခတ္တုံ ပုစ္ဆိတော ပဉှံ န ကထေသိ။ တတ္ထ ပုနပ္ပုနံ ဆန္ဒုပ္ပာဒနံ တောသနံ ဝိယ ဟောတီတိ ဆန္ဒဿ ဥပဋ္ဌာနသဒိသတာ ဝုတ္တာ၊ ထာမဘာဝတော ဝီရိယဿ သူရတ္တသဒိသတာ၊ ‘‘ဆဒွါရာဓိပတိ ရာဇာ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၁ ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထု) ဝစနတော ပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ စိတ္တဿ ဝိသိဋ္ဌဇာတိသဒိသတာ။
အဘေဒတောတိ ¶ ဆန္ဒာဒိကေ တယော တယော ဓမ္မေ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ၊ ဣဒ္ဓိဣဒ္ဓိပါဒေ အမိဿေတွာ ဝါ ကထနန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဆန္ဒဝီရိယာဒယော ဝိသေသေန ဣဇ္ဈန္တိ ဧတာယာတိ ဣဒ္ဓီတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓီတိ အဝိသေသေန သမာဓိပဓာနသင်္ခါရာပီတိ။
ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒသမာဓိဒ္ဓိပါဒါဒယော ဝိသိဋ္ဌာ၊ ပါဒေါ သဗ္ဗိဒ္ဓီနံ သာဓာရဏတ္တာ အဝိသိဋ္ဌော၊ တသ္မာ ဝိသိဋ္ဌေသွေဝ ပဝေသံ အဝတွာ အဝိသိဋ္ဌေ စ ပဝေသံ ဝတ္တုံ ယုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ပါဒေ ပတိဋ္ဌာတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထေဝါတိ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရဣဒ္ဓိပါဒေသု၊ စတူသု ဆန္ဒာဒိကေသွေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဆန္ဒဝတော ကော သမာဓိ န ဣဇ္ဈိဿတီ’’တိ သမာဓိဘာဝနာမုခေန ဘာဝိတာ သမာဓိဘာဝိတာ။
ဧတ္ထ ပနာတိ ဘေဒကထာယံ အဘေဒကထနတော အဘိနဝံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ယေ ဟိ တယော ဓမ္မာ အဘေဒကထာယံ ဣဒ္ဓိဣဒ္ဓိပါဒေါတွေဝ ဝုတ္တာ၊ တေ ဧဝ ဘေဒကထာယံ ဣဒ္ဓီပိ ဟောန္တိ ဣဒ္ဓိပါဒါပိ၊ သေသာ ဣဒ္ဓိပါဒါ ဧဝါတိ ဧဝံ အဘိနဝါဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဆန္ဒော သမာဓီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမေ ဟိ တယော…ပေ… န ဝိနာ၊ တသ္မာ သေသာ သမ္ပယုတ္တကာ စတ္တာရော ခန္ဓာ တေသံ တိဏ္ဏံ ဣဇ္ဈနေန ဣဒ္ဓိ နာမ ဘဝေယျုံ၊ န အတ္တနော သဘာဝေနာတိ တေ ဣဒ္ဓိပါဒါ ဧဝ ဟောန္တိ၊ န ဣဒ္ဓီတိ ဧဝမိဒံ ပုရိမဿ ကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ တိဏ္ဏံ ဣဒ္ဓိတာ ဣဒ္ဓိပါဒတာ စ ဝုတ္တာ၊ သေသာနဉ္စ ဣဒ္ဓိပါဒတာဝ၊ တံ သဗ္ဗံ သာဓေတုံ ‘‘ဣမေ ဟိ တယော…ပေ… န ဝိနာ’’တိ အာဟ။ တေန ယသ္မာ ဣဇ္ဈန္တိ၊ တသ္မာ ဣဒ္ဓိ။ ဣဇ္ဈမာနာ စ ယသ္မာ သမ္ပယုတ္တကေဟိ သဟေဝ ဣဇ္ဈန္တိ၊ န ဝိနာ၊ တသ္မာ သမ္ပယုတ္တကာ ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ တဒန္တောဂဓတ္တာ ပန တေ တယော ဓမ္မာ ဣဒ္ဓိပါဒါပိ ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ သမ္ပယုတ္တကာနမ္ပိ ပန ခန္ဓာနံ ဣဒ္ဓိဘာဝပရိယာယော အတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္ပယုတ္တကာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ စတူသု ခန္ဓေသု ဧကဒေသဿ ဣဒ္ဓိတာ၊ စတုန္နမ္ပိ ‘‘ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ ဣမိနာ အတ္ထေန ဣဒ္ဓိပါဒတာ၊ ပုနပိ စတုန္နံ ခန္ဓာနံ ‘‘ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ ဣမိနာ အတ္ထေန ဣဒ္ဓိပါဒတာ စ ဒဿိတာ၊ န အညဿာတိ ကတွာ အာဟ ‘‘န အညဿ ¶ ကဿစိ အဓိဝစန’’န္တိ။ ဣမိနာ ‘‘ဣဒ္ဓိ နာမ အနိပ္ဖန္နာ’’တိ ဣဒံ ဝါဒံ ပဋိသေဓေတိ။
ပဋိလာဘပုဗ္ဗဘာဂါနံ ပဋိလာဘဿေဝ စ ဣဒ္ဓိဣဒ္ဓိပါဒတာဝစနံ အပုဗ္ဗန္တိ ကတွာ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကေနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ၊ ကေနဋ္ဌေန ပါဒေါ’’တိ။ ပဋိလာဘော ပုဗ္ဗဘာဂေါ ¶ စာတိ ဝစနသေသော။ ဥပါယော စ ဥပါယဘာဝေနေဝ အတ္တနော ဖလဿ ပတိဋ္ဌာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေနေဝ ပါဒေါ’’တိ။ ဆန္ဒောယေဝ…ပေ… ဝီမံသာဝ ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒေါတိ ကထိတံ၊ တသ္မာ န စတ္တာရော ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိယာ သမာနကာလိကာ နာနာက္ခဏိကာ ဝါ ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ ဇေဋ္ဌကဘူတာ ပန ဆန္ဒာဒယော ဧဝ သဗ္ဗတ္ထ ဣဒ္ဓိပါဒါတိ အယမေဝ တေသံ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ အဓိပ္ပာယော။ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဟိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ စ သမာဓိဝိသေသနဝသေန ဒဿိတာနံ ဥပါယဘူတာနံ ဣဒ္ဓိပါဒါနံ ပါကဋကရဏတ္ထံ ဥတ္တရစူဠဘာဇနီယံ ဝုတ္တန္တိ။ ကေစီတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိထေရာ ကိရ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၄၄၄။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ‘‘ဣဒ္ဓိပါဒေါတိ တထာဘူတဿ ဖဿော…ပေ… ပဂ္ဂါဟော အဝိက္ခေပေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၄၄၇) ဣဒ္ဓိဣဒ္ဓိပါဒတ္ထဒဿနတ္ထံ ပဂ္ဂါဟာဝိက္ခေပါ ဝုတ္တာ၊ စိတ္တပညာ စ သင်္ခိပိတွာတိ။ စတ္တာရိ နယသဟဿာနိ ဝိဘတ္တာနီတိ ဣဒံ သာဓိပတိဝါရာနံ ပရိပုဏ္ဏာနံ အဘာဝါ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ န ဟိ အဓိပတီနံ အဓိပတယော ဝိဇ္ဇန္တိ၊ ဧကေကသ္မိံ ပန ဣဒ္ဓိပါဒနိဒ္ဒေသေ ဧကေကော အဓိပတိဝါရော လဗ္ဘတီတိ သောဠသ သောဠသ နယသတာနိ လဗ္ဘန္တိ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
နနု ¶ စ စတ္တာရောပိ အဓိပတယော ဧကက္ခဏေ လဗ္ဘန္တိ၊ အညမညဿ ပန အဓိပတယော န ဘဝန္တိ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ န မဂ္ဂါဓိပတိနော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ရာဇပုတ္တောပမာပိ ဟိ ဧတမတ္ထံ ဒီပေတီတိ? န၊ ဧကက္ခဏေ ဒုတိယဿ အဓိပတိနော အဘာဝတော ဧဝ၊ ‘‘န မဂ္ဂါဓိပတိနော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ရာဇပုတ္တောပမာ အဓိပတိံ န ကရောန္တီတိ ဣမမေဝတ္ထံ ဒီပေတိ၊ န အဓိပတီနံ သဟဘာဝံ။ တံ ကထံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ? ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ အဓိပတိပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ¶ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃) ဝုတ္တာ ‘‘ကသ္မာ ပန ယထာ ဟေတုပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာန’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဓ ‘အဓိပတီ အဓိပတိသမ္ပယုတ္တကာန’န္တိ အဝတွာ ‘ဆန္ဒာဓိပတိ ဆန္ဒသမ္ပယုတ္တကာန’န္တိအာဒိနာ နယေန ဒေသနာ ကတာတိ? ဧကက္ခဏေ အဘာဝတော’’တိ။ သတိ စ စတုန္နံ အဓိပတီနံ သဟဘာဝေ ‘‘အရိယမဂ္ဂသမင်္ဂိဿ ဝီမံသာဓိပတေယျံ မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တဿာ’’တိ ဝိသေသနံ န ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ အဝီမံသာဓိပတိကဿ မဂ္ဂဿ အဘာဝါ။ ဆန္ဒာဒီနံ အညမညာဓိပတိကရဏဘာဝေ စ ‘‘ဝီမံသံ ဌပေတွာ တံသမ္ပယုတ္တော’’တိအာဒိနာ ဆန္ဒာဒီနံ ဝီမံသာဓိပတိကတ္တဝစနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တထာ ‘‘စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ သိယာ မဂ္ဂါဓိပတိနော၊ သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ မဂ္ဂါဓိပတိနော’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၂၉) ဧဝမာဒီဟိပိ အဓိပတီနံ သဟဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တော ဧဝါတိ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ
ပဌမနယဝဏ္ဏနာ
၄၆၆။ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာ ¶ ¶ ဩဃတရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁) –
‘‘ကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ အဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာ။ တထာ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ပတိဋ္ဌာနံ၊ အဝသေသကိလေသာဘိသင်္ခါရေဟိ အာယူဟနာ။ တဏှာဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဒိဋ္ဌိဝသေန အာယူဟနာ။ သဿတဒိဋ္ဌိယာ ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ အာယူဟနာ။ လီနဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန အာယူဟနာ။ ကာမသုခါနုယောဂဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ အတ္တကိလမထာနုယောဂဝသေန အာယူဟနာ။ သဗ္ဗာကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ သဗ္ဗလောကိယကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာ’’တိ –
ဝုတ္တေသု ပကာရေသု ဣဓ အဝုတ္တာနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သမ္မပ္ပဝတ္တေ ဓမ္မေ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ၊ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတိ၊ တဒါကာရော ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ ပဋိသင်္ခါနလက္ခဏော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တတာ’’တိ ဥပေက္ခာကိစ္စာဓိမတ္တတာယ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝုတ္တာ။ အနုက္ကမနိက္ခေပေ ပယောဇနံ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမပစ္ဆိမကာရဏဘာဝေါ။
၄၆၇။ ဗလဝတီ ¶ ဧဝ သတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ ကတွာ ဗလဝဘာဝဒီပနတ္ထံ ပညာ ဂဟိတာ၊ န ယဿ ကဿစိ သမ္ပဓာရဏသတိ၊ ကုသလုပ္ပတ္တိကာရဏဿ ပန သရဏံ သတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝတ္တံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝတ္တသီသေ ဌတွာတိ ‘‘အဟော ဝတ မေ ဓမ္မံ သုဏေယျုံ၊ သုတွာ စ ဓမ္မံ ပသီဒေယျုံ၊ ပသန္နာ စ မေ ပသန္နာကာရံ ကရေယျု’’န္တိ ဧဝံစိတ္တော အဟုတွာ ‘‘သွာက္ခာတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော…ပေ… ဝိညူဟိ၊ အဟော ဝတ မေ ဓမ္မံ သုဏေယျုံ၊ သုတွာ စ ဓမ္မံ အာဇာနေယျုံ၊ အာဇာနိတွာ စ ပန တထတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇေယျု’’န္တိ ဓမ္မသုဓမ္မတံ ပဋိစ္စ ကာရုညံ အနုဒ္ဒယံ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ မဟာကဿပတ္ထေရေန ဝိယ ဘာသိတန္တိ အတ္ထော။ ဝိမုတ္တာယတနသီသေတိ ‘‘န ဟေဝ ခေါ ¶ သတ္ထာ၊ အပိစ ခေါ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဝိမုတ္တိကာရဏပဓာနဘာဝေ ဌတွာ။ စိရကတဝတ္တာဒိဝသေန တံသမုဋ္ဌာပကော အရူပကောဋ္ဌာသော ဝုတ္တော၊ ဘာဝတ္ထတ္တာ ဧဝ ဝါ ကတဘာသိတ-သဒ္ဒါ ကိရိယာဘူတဿ အရူပကောဋ္ဌာသဿ ဝါစကာတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ကာယဝိညတ္တိံ…ပေ… ကောဋ္ဌာသ’’န္တိ။
ဗောဇ္ဈင်္ဂသမုဋ္ဌာပကတာ ပုရိမာနံ ဆန္နံ အတ္တနော အတ္တနော အနန္တရိကဿ၊ ပရေသံ သဗ္ဗေသံ ဝါ တံတံပရိယာယေန သမုဋ္ဌာပနဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ ကာမလောကဝဋ္ဋာမိသာတိ တဏှာ တဒါရမ္မဏာ ခန္ဓာတိ ဝဒန္တိ၊ ပဉ္စကာမဂုဏိကော စ ရာဂေါ တဒါရမ္မဏဉ္စ ကာမာမိသံ၊ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒိနာ လောကဂ္ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တော သဿတုစ္ဆေဒသဟဂတော ရာဂေါ တဒါရမ္မဏဉ္စ လောကာမိသံ၊ လောကဓမ္မာ ဝါ၊ ဝဋ္ဋဿာဒဝသေန ဥပ္ပန္နော သံသာရဇနကော ရာဂေါ တဒါရမ္မဏဉ္စ ဝဋ္ဋာမိသံ။ မဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂါ။
ပဌမနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယနယဝဏ္ဏနာ
၄၆၈-၄၆၉။ အဘိညေယျာ ဓမ္မာ နာမ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ၊ ဒွေ ဓာတုယော၊ တိဿော ဓာတုယော၊ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ၊ ပဉ္စ ဝိမုတ္တာယတနာနိ၊ ဆ အနုတ္တရိယာနိ၊ သတ္တ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနိ၊ အဋ္ဌာဘိဘာယတနာနိ၊ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ၊ ဒသ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနီ’’တိ ဧဝံပဘေဒါ ဓမ္မာ ¶ ၊ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိညေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၄၆) ဒဿိတာ ခန္ဓာဒယော စ။ ဝါနန္တိ ဝိနန္ဓနံ ဘဝါဒီနံ၊ ဂမနံ ဝါ ပိယရူပသာတရူပေသု။
စင်္ကမံ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ ဥပ္ပန္နဝီရိယံ ဝိပဿနာသဟဂတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တကေနာတိ ‘‘လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ ကထိတာ’’တိ ဧတ္တာဝတာ။ လောကိယန္တိ ဝဒန္တော န ကိလမတီတိ ကာယဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကဿ လောကိယတ္တာ အစောဒနီယောတိ အတ္ထော။ အလဗ္ဘ…ပေ… ပဋိက္ခိတ္တာတိ ရူပါဝစရေ အလဗ္ဘမာနကံ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဥပါဒါယ လဗ္ဘမာနာပိ အဝိတက္ကအဝိစာရာ ပီတိ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ ‘‘ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ’’တိ န ဝုတ္တောတိ အတ္ထော။ ကာမာဝစရေ ¶ ဝါ အလဗ္ဘမာနကံ အဝိတက္ကအဝိစာရံ ပီတိံ ဥပါဒါယ လဗ္ဘမာနကာဝ ပီတိဗောဇ္ဈင်္ဂဘူတာ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ အဝိတက္ကအဝိစာရော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ န ဝုတ္တောတိ အတ္ထော။
အဇ္ဈတ္တဝိမောက္ခန္တိ အဇ္ဈတ္တဓမ္မေ အဘိနိဝိသိတွာ တတော ဝုဋ္ဌိတမဂ္ဂေါ ‘‘အဇ္ဈတ္တဝိမောက္ခော’’တိ ဣဓ ဝုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဝါရေတဗ္ဗောတိ ဝိပဿနာပါဒကေသု ကသိဏာဒိဈာနေသု သတိအာဒီနံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတ္တာ န ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အနုဒ္ဓရန္တာ ပန ဝိပဿနာ ဝိယ ဗောဓိယာ မဂ္ဂဿ အာသန္နကာရဏံ ဈာနံ န ဟောတိ၊ န စ တထာ ဧကန္တိကံ ကာရဏံ၊ န စ ဝိပဿနာကိစ္စဿ ဝိယ ဈာနကိစ္စဿ နိဋ္ဌာနံ မဂ္ဂေါတိ ကတွာ န ဥဒ္ဓရန္တိ။ တတ္ထ ကသိဏဇ္ဈာနဂ္ဂဟဏေန တဒါယတ္တာနိ အာရုပ္ပာနိပိ ဂဟိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ အသုဘဇ္ဈာနာနံ အဝစနံ အဝိတက္ကာဝိစာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။
ဒုတိယနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တတိယနယဝဏ္ဏနာ
၄၇၀-၄၇၁။ တဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒနိဿရဏဝိဝေကနိဿိတတံ ဝတွာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကနိဿိတတ္တဿ အဝစနံ ‘‘သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၈၂၊ ဝိဘ။ ၄၇၁) ဣဓ ဘာဝေတဗ္ဗာနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဝုတ္တတ္တာ။ ဘာဝိတဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဟိ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ ဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါ ¶ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ဝုတ္တာတိ။ ဝေါဿဂ္ဂ-သဒ္ဒေါ ပရိစ္စာဂတ္ထော ပက္ခန္ဒနတ္ထော စာတိ ဝေါဿဂ္ဂဿ ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ။ ယထာဝုတ္တေနာတိ တဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပ္ပကာရေန တန္နိန္နဘာဝါရမ္မဏကရဏပ္ပကာရေန စ။ ပရိဏာမေန္တံ ဝိပဿနာက္ခဏေ၊ ပရိဏတံ မဂ္ဂက္ခဏေ။
တတိယနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၄၇၂။ ဥပေက္ခနဝသေနာတိ ¶ သဘာဝနိဒ္ဒေသတံ ဒဿေတိ၊ ဟာပနဝဍ္ဎနေသု ဗျာပါရံ အကတွာ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခနဝသေနာတိ အတ္ထော။ လောကိယဥပေက္ခနာယ အဓိကာ ဥပေက္ခနာ အဇ္ဈုပေက္ခနာတိ အယမတ္ထော ဣဓ လောကုတ္တရာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာတိ ယုတ္တောတိ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ မဂ္ဂင်္ဂဝိဘင်္ဂေါ
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၄၉၀။ အဘိဓမ္မေ ¶ ¶ လောကုတ္တရစိတ္တဘာဇနီယေပိ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဟောန္တိ…ပေ… အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၃၃၇) ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ အဘိဓမ္မာနုရူပံ ဒေသနံ ကရောန္တော ‘‘အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ အရိယောပပဒတံ န ကရောတိ။
၄၉၃။ တသ္မိံ သမယေတိ လောကိယကာလေန ဧတေသံ အတိရေကကိစ္စံ ဒဿေတိ။ ဝိရတိဥပ္ပာဒနေန မိစ္ဆာဝါစာဒီနိ ပုဂ္ဂလံ ပဇဟာပေန္တီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒီနိ ပဉ္စ ‘‘ကာရာပကင်္ဂါနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ သမ္မာဝါစာဒိကိရိယာ ဟိ ဝိရတိ၊ တဉ္စ ဧတာနိ ကာရာပေန္တီတိ။ ဝိရတိဝသေနာတိ ဝိရမဏကိရိယာဝသေန၊ န ကာရာပကဘာဝေန ကတ္တုဘာဝေန စာတိ အတ္ထော။ ဣမံ…ပေ… ကိစ္စာတိရေကတံ ဒဿေတုန္တိ လောကုတ္တရက္ခဏေပိ ဣမာနေဝ ပဉ္စ သမ္မာဝါစာဒိတ္တယဿ ဧကက္ခဏေ ကာရာပကာနီတိ ဒဿေတုန္တိ အတ္ထော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌာဒိကာ ဒသ၊ တပ္ပစ္စယာ အကုသလာ စ ဒသာတိ ဝီသတိ အကုသလပက္ခိယာ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒိကာ ဒသ၊ တပ္ပစ္စယာ စ ကုသလာ ဒသာတိ ဝီသတိ ကုသလပက္ခိယာ စ မဟာစတ္တာရီသကသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၆) ဝုတ္တာတိ တဿ ဧတံ နာမံ။
ပုညဘာဂိယာတိ ပုညကောဋ္ဌာသေ ဘဝါ၊ ပုညာဘိသင်္ခါရေကဒေသဘူတာတိ အတ္ထော။ ခန္ဓောပဓိံ ဝိပစ္စတိ၊ တတ္ထ ဝါ ဝိပစ္စတီတိ ဥပဓိဝေပက္ကာ။
ပဉ္စင်္ဂိကမဂ္ဂံ ဥဒ္ဒိသိတွာ တတ္ထ ဧကေကံ ပုစ္ဆိတွာ တဿ တဿေဝ သမယဝဝတ္ထာနံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနံ ¶ ‘‘ပါဋိယေက္ကံ ပုစ္ဆိတွာ ပါဋိယေက္ကံ ဝိဿဇ္ဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဟ ပန ပုစ္ဆိတွာ ပဉ္စန္နမ္ပိ သမယဝဝတ္ထာနံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘တတ္ထ ကတမာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပညာ’’တိအာဒိကော ပဋိနိဒ္ဒေသော ဧကတော ဝိဿဇ္ဇနပဋိနိဒ္ဒေသတ္တာ န ပါဋိယေက္ကံ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနံ နာမ ဟောတီတိ။ တတ္ထ ပဉ္စင်္ဂိကဝါရေ ဧဝ ပါဋိယေက္ကံ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနံ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒီသု ကာရာပကင်္ဂေသု ဧကေကမုခါယ ဘာဝနာယ မဂ္ဂုပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝါစာဒီနိ ဟိ ပုဗ္ဗသုဒ္ဓိယာ သိဇ္ဈန္တိ၊ န မဂ္ဂဿ ဥပစာရေနာတိ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မဂ္ဂင်္ဂဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ ဈာနဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ
မာတိကာဝဏ္ဏနာ
၅၀၈။ ဈာနဿ ¶ ¶ ပုဗ္ဗဘာဂကရဏီယသမ္ပဒါ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိ။ အသုဘာနုဿတိယော လောကုတ္တရဇ္ဈာနာနိ စ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ နတ္ထီတိ သဗ္ဗပ္ပကာရ-ဂ္ဂဟဏံ ကရောတိ၊ သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘီတိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဝစနေန သမဏဘာဝကရပုဗ္ဗဘာဂကရဏီယသမ္ပဒါသမ္ပန္နဿပိ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ သိက္ခာပဒေသု နာမကာယာဒိဝသေန ဝုတ္တေသု ဝစနာနတိက္ကမဝသေန သိက္ခိတဗ္ဗေသု၊ အဝီတိက္ကမနဝိရတိစေတနာသင်္ခါတေသု ဝါ သိက္ခာကောဋ္ဌာသေသု ပရိပူရဏဝသေန သိက္ခိတဗ္ဗေသု သာ သာ ဘိက္ခုသိက္ခာဒိကာ သိက္ခာပဒေကဒေသဘူတာ သိက္ခိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သိက္ခာပဒေသူတိ ဣဒမဿ သိက္ခိတဗ္ဗဓမ္မပရိဒီပန’’န္တိ။
သန္တောသာဒိဝသေန ဣတရီတရသန္တောသံ၊ တဿ စ ဝဏ္ဏဝါဒိတံ၊ အလဒ္ဓါ စ အပရိတဿနံ၊ လဒ္ဓါ စ အဂဓိတပရိဘောဂန္တိ ဧတေ ဂုဏေ ဒဿေတိ။ ဈာနဘာဝနာယ ကာရကောတိ ပရိဒီပနံ ကာရကဘာဝပရိဒီပနံ။ အရညန္တိအာဒိနာ သေနာသနဿ ပဘေဒံ၊ အပ္ပသဒ္ဒန္တိအာဒိနာ နိရာဒီနဝတံ၊ ပဋိသလ္လာနသာရုပ္ပန္တိ အာနိသံသံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘သေနာသနပ္ပဘေဒေ…ပေ… ပရိဒီပန’’န္တိ။
မာတိကာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၅၀၉။ ကမ္မတ္ထေဟိ ¶ ဒိဋ္ဌိ-သဒ္ဒါဒီဟိ သာသနံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဘာဝဋ္ဌေနာတိ အဝိပရီတဋ္ဌေန။ သိက္ခိယမာနော ကာယာဒီနိ ဝိနေတိ၊ န အညထာတိ အာဟ ‘‘သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝိနယော’’တိ၊ ဝိနယော ဝါ သိက္ခိတဗ္ဗာနိ ¶ သိက္ခာပဒါနိ၊ ခန္ဓတ္တယံ သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဝိနယော ဝိယာတိ ဝိနယောတိ ဒဿေတိ။ သတ္ထု အနုသာသနဒါနဘူတံ သိက္ခတ္တယန္တိ အာဟ ‘‘အနုသိဋ္ဌိဒါနဝသေနာ’’တိ။
သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယတ္တာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယတ္တာ။ တိဿော ဟိ သိက္ခာ သိက္ခန္တဿ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပရိပူရတီတိ။ ‘‘တသ္မာတိဟ တွံ ဘိက္ခု အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု၊ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉) ဝစနတော သမ္မာဒိဋ္ဌိပုဗ္ဗင်္ဂမံ သိက္ခတ္တယံ။ ဧတသ္မိဉ္စ အတ္ထဒွယေ ဖလကာရဏောပစာရေဟိ သိက္ခတ္တယံ ‘‘ဒိဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကုသလဓမ္မေဟိ ဝါ အတ္တနော ဧကဒေသဘူတေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘဂဝတော ဝိနယနကိရိယတ္တာ ဝိနယော သိက္ခတ္တယံ၊ တံ ပန ဝိနယနံ ဓမ္မေနေဝ အဝိသမသဘာဝေန၊ ဒေသနာဓမ္မေန ဝါ ပဝတ္တံ၊ န ဒဏ္ဍာဒိနာတိ ‘‘ဓမ္မဝိနယော’’တိ ဝုတ္တံ။
အနဝဇ္ဇဓမ္မတ္ထန္တိ ပရမာနဝဇ္ဇနိဗ္ဗာနတ္ထံ၊ အကုပ္ပစေတောဝိမုတ္တိအတ္ထံ ဝါ။ ဓမ္မေသု အဘိညေယျာဒီသု အဘိဇာနနာဒိကာရဏံ သိက္ခတ္တယန္တိ တံ ‘‘ဓမ္မဝိနယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမိဿာ ဣမသ္မိ’’န္တိ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနံ နိယမကရဏံ ဟောတိ၊ ဧဝ-သဒ္ဒလောပေါ ဝါ ကတောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘နိယမော ကတော’’တိ။
၅၁၀။ ဘိက္ခုကောတိ အနညတ္ထေန က-ကာရေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတန္တိ ‘‘ဘိက္ခနဓမ္မတာယာ’’တိ အတ္ထမာဟ။ ဘိက္ခကောတိ ပန ပါဌေ ဘိက္ခတီတိ ဘိက္ခကောတိ အတ္ထော။ ဇလ္လိကံ ရဇမိဿံ မလံ၊ အမိဿံ မလမေဝ။ ဘိန္နပဋဓရောတိ နိဗ္ဗစနံ ဘိန္နပဋဓရေ ဘိက္ခု-သဒ္ဒဿ နိရုဠှတ္တာ ဝုတ္တံ။
ယဿ ဘာဝေတဗ္ဗော ပဟာတဗ္ဗော စ ဩဓိ အဝသိဋ္ဌော အတ္ထိ၊ သော ဩဓိသော၊ အရဟာ ပန တဒဘာဝါ ဩဓိရဟိတောတိ ‘‘အနောဓိသော ကိလေသာနံ ပဟာနာ ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တော။ ဩဓိ-သဒ္ဒေါ ဝါ ဧကဒေသေ ¶ နိရုဠှောတိ သဗ္ဗမဂ္ဂါ သဗ္ဗကိလေသာ စ အရဟတာ ဘာဝိတာ ပဟီနာ စ ‘‘ဩဓီ’’တိ န ဝုစ္စန္တိ။ ပဟာနာတိ ဣဒဉ္စ နိဗ္ဗစနံ ဘေဒနပရိယာယဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သေက္ခောတိအာဒိနာ ¶ ဘိက္ခု-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနံ အတ္ထံ ဂုဏဝသေန ဒဿေတိ၊ ဟေဋ္ဌာ ပန ‘‘သမညာယ ပဋိညာယာ’’တိ ပညာယနဝသေန၊ ‘‘ဘိက္ခတီ’’တိအာဒိနာ နိဗ္ဗစနဝသေန ဒဿိတော။
သေက္ခော ဘိက္ခူတိ သတ္တ သေက္ခာ ကထိတာ၊ ဘိန္နတ္တာ ပါပကာနံ…ပေ… ဘိက္ခူတိ ခီဏာသဝေါဝ ကထိတောတိ ဣဒံ ဒွယံ ‘‘သေက္ခောတိ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကေန သဒ္ဓိံ သတ္တ အရိယာ၊ ဘိန္နတ္တာတိ ဣမိနာ ပန စတ္တာရော ဖလဋ္ဌာ’’တိ ဣမိနာ ဒွယေန န သမေတိ၊ တဒိဒံ နိပ္ပရိယာယဒဿနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သေသဋ္ဌာနေသု ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာဒယော ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ နနု ပဋိညာယ ဘိက္ခုသီလောပိ ဝုတ္တောတိ? ဝုတ္တော၊ န ပန ဣဓာဓိပ္ပေတော သဗ္ဗပ္ပကာရဇ္ဈာနနိဗ္ဗတ္တကဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။
ဘဂဝတော ဝစနံ ဥပသမ္ပဒါကမ္မကရဏဿ ကာရဏတ္တာ ဌာနံ၊ တဒနုရူပံ ဌာနာရဟံ၊ အနူနဉတ္တိအနုဿာဝနံ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ စ အဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။
၅၁၁။ နိပ္ပရိယာယတော သီလံ သမာဒါနဝိရတိအဝီတိက္ကမနဝိရတိဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အနဘိဇ္ဈာဒီနိ သန္ဓာယ စေတသိကသီလဿ ပရိယာယသီလတာ ဝုတ္တာ။ နဂရဝဍ္ဎကီ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယောတိ ဝဒန္တိ။ စတုဗ္ဗိဓော အာဟာရော အသိတာဒီနိ၊ ဘက္ခိတဗ္ဗဘုဉ္ဇိတဗ္ဗလေဟိတဗ္ဗစုဗိတဗ္ဗာနိ ဝါ။
ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ပိဟိတိန္ဒြိယော ဟောတိ တိဏ္ဏံ သုစရိတာနံ ဣန္ဒြိယသံဝရာဟာရတ္တာ၊ ပါတိမောက္ခသံဝရော ဝါ ဣန္ဒြိယသံဝရဿ ဥပနိဿယော ဟောတိ။ ဣတိ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ပိဟိတိန္ဒြိယော ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိ ဝုတ္တော။ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ‘‘သံဝုတော’’တိ ဧတဿ ပိဟိတိန္ဒြိယောတိ အတ္ထမာဟ။ ပါတိမောက္ခေန စ သံဝရေန စာတိ ဣဒံ ပါတိမောက္ခတော အညံ သီလံ ကာယိကအဝီတိက္ကမာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတန္တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုတိယော ပနတ္ထော ဒွိန္နမ္ပိ ဧကတ္ထတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။
၅၁၃။ သဗ္ဗမ္ပိ ¶ ဒုဿီလျန္တိ ဣမိနာ အဘိဇ္ဈာဒယော စ ဂဟိတာတိ သန္ဓာယာဟ ‘‘မနသာပိ အာစရတိ ဧဝ၊ တသ္မာ တံ ဒဿေတု’’န္တိ။ တတ္ထာတိ ကာယိကဝီတိက္ကမာဒိဝသေန ဝုတ္တေသု အနာစာရေသု။ ဂရုဘဏ္ဍဝိဿဇ္ဇနမာပဇ္ဇတီတိ ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
အရောပိမောတိ ¶ သင်္ဃိကဘူမိယံ ဥဋ္ဌိတော ဝုတ္တော။ ဖာတိကမ္မန္တိ ဂရုဘဏ္ဍန္တရဘူတံ ကမ္မံ။ ဒဏ္ဍကမ္မန္တိ ယထာဝုတ္တံ ဟတ္ထကမ္မမာဟ။ သိနာယန္တိ ဧတေနာတိ သိနာနံ၊ စုဏ္ဏာဒိ။
သစ္စာလီကေန ပိယဝါဒီ ‘‘စာဋူ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ စာဋုံ အတ္တာနံ ဣစ္ဆတီတိ စာဋုကာမော၊ တဿ ဘာဝေါ စာဋုကမျတာ။ မုဂ္ဂသူပဿ အပ္ပဝိသနဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထိ သဗ္ဗာဟာရေဟိ အဝိရုဒ္ဓတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဘဋတိ ဓာရေတိ၊ ပေါသေတိ ဝါတိ ပရိဘဋော၊ အထ ဝါ ပရိဝါရဘူတော ဘဋော သေဝကော ပရိဘဋော။
ဘဏ္ဍာဂါရိကကမ္မံ ဂိဟီနံ ကရိယမာနံ ဝုတ္တံ။ ပိဏ္ဍတ္ထံ ပဋိပိဏ္ဍဒါနံ၊ ပိဏ္ဍံ ဒတွာ ပဋိပိဏ္ဍဂ္ဂဟဏံ ဝါ ပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍံ။ သင်္ဃဘောဂစေတိယဘောဂါနံ အယောနိသော ဝိစာရဏံ သင်္ဃုပ္ပာဒစေတိယုပ္ပာဒပဋ္ဌပနံ၊ အတ္တနော သန္တကေ ဝိယ ပဋိပဇ္ဇနန္တိ ကေစိ။
၅၁၄။ ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော၊ ဂေါစရော ဝိယာတိ ဂေါစရော၊ အဘိဏှံ စရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ဂါဝေါ ဝါ စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ၊ တေဟိ စရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဂေါစရော။ အယုတ္တော ဂေါစရော အဂေါစရောတိ တဒညော ယုတ္တော ‘‘ဂေါစရော’’တိ ဝုတ္တော။
ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိဓုနနတ္ထောပိ ဟောတီတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဝိနိဒ္ဓုတကိဗ္ဗိသာနိ ဝါ’’တိ။
၅၁၅။ အဝရာ ပစ္ဆိမာ မတ္တာ ဧတေသန္တိ ဩရမတ္တကာနိ။ သံယမကရဏီယာနီတိ ကာယဝါစာသံယမမတ္တေန ကတ္တဗ္ဗပဋိကမ္မာနိ၊ ဝိက္ခိပိတဗ္ဗာနိ ဝါ။ ‘‘ပုန န ဧဝံ ကရောမီ’’တိ စိတ္တေန သံဝရမတ္တေန၊ ဣန္ဒြိယသံဝရေနေဝ ဝါ ကရဏီယာနိ သံဝရကရဏီယာနိ။ ဒိဝိဝိဟာရဇနပဒဝါသီ ဒိဝိဝိဟာရဝါသီ။ မနဿ အဓိဋ္ဌာနမေဝ အဓိဋ္ဌာနာဝိကမ္မံ။ ဒေသနာ ဣဓ ‘‘ဝုဋ္ဌာနာဝိကမ္မ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာ။ တတ္ထ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒကရဏီယာနိ မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓါနီ’’တိ ဝစနတော ပါတိမောက္ခသံဝရဝိသုဒ္ဓတ္ထံ ¶ အနတိက္ကမနီယာနိ အနာပတ္တိဂမနီယာနိ ဝဇ္ဇာနိ ဝုတ္တာနီတိ အာစရိယဿ အဓိပ္ပာယော။ စတုဗ္ဗိဓဿာတိ အတ္တာနုဝါဒပရာနုဝါဒဒဏ္ဍဒုဂ္ဂတိဘယဿ။
၅၁၆။ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခူ’’တိ ဘိက္ခု ဧဝ အဓိပ္ပေတောတိ သန္ဓာယ ‘‘သေသသိက္ခာ ပန အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန သိက္ခာ-သဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ’’တိ အာဟ။ ဘိက္ခုဂ္ဂဟဏံ ¶ ပန အဂ္ဂပရိသာမုခေန သဗ္ဗဇ္ဈာနနိဗ္ဗတ္တကာနံ စတုန္နမ္ပိ ပရိသာနံ ဒဿနတ္ထံ ကတံ။ ဂုဏတော ဝါ ဘိက္ခု အဓိပ္ပေတောတိ သဗ္ဗာပိ သိက္ခာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သဗ္ဗေန သိက္ခာသမာဒါနေနာတိ ဧတ္ထ ယေန သမာဒါနေန သဗ္ဗာပိ သိက္ခာ သမာဒိန္နာ ဟောန္တိ၊ တံ ဧကမ္ပိ သဗ္ဗသမာဒါနကိစ္စကရတ္တာ သဗ္ဗသမာဒါနံ နာမ ဟောတိ၊ အနေကေသု ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ သဗ္ဗေန သိက္ခိတဗ္ဗာကာရေနာတိ အဝီတိက္ကမဒေသနာဝုဋ္ဌာနဝတ္တစရဏာဒိအာကာရေန။ ဝီတိက္ကမနဝသေန သေသဿပိ နိဿေသတာကရဏံ သန္ဓာယ ‘‘ဘိန္နဿပီ’’တိအာဒိမာဟ။
၅၁၉။ အာဝရဏီယေဟိ စိတ္တပရိသောဓနဘာဝနာ ဇာဂရိယာနုယောဂေါတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဘာဝန’’န္တိ။ သုပ္ပပရိဂ္ဂါဟကန္တိ ‘‘သုပ္ပပရိဂ္ဂါဟကံ နာမ ဣဒံ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဣတော ပရဉ္စ နတ္ထိ၊ အယမေတဿ ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ ပရိဂ္ဂါဟကံ။
၅၂၀-၅၂၁။ ယုတ္တောတိ အာရမ္ဘမာနော။ သာတစ္စံ နေပက္ကဉ္စ ပဝတ္တယမာနော ဇာဂရိယာနုယောဂံ အနုယုတ္တော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတိ။
၅၂၂။ လောကိယာယပိ…ပေ… အာဟာတိ ဣဒံ ဝိပဿနာဘာဝနာယ သတိပဋ္ဌာနာဒယော ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ သဟ နပ္ပဝတ္တန္တိ၊ ပဝတ္တမာနာနိပိ ဣန္ဒြိယဗလာနိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေသွေဝ အန္တောဂဓာနိ ဟောန္တိ။ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဂ္ဂဟဏေန ဟိ တဒုပနိဿယဘူတံ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ သဒ္ဓါဗလဉ္စ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ ‘‘သဒ္ဓူပနိသံ ပါမောဇ္ဇ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၃) ဝုတ္တတ္တာ။ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပဉ္စေဝ ဝိပဿနာက္ခဏေ ပဝတ္တန္တီတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၅၂၃။ သမန္တတော၊ သမ္မာ၊ သမံ ဝါ သာတ္ထကာဒိပဇာနနံ သမ္ပဇာနံ၊ တဒေဝ သမ္ပဇညံ။ တေနာတိ သတိသမ္ပယုတ္တတ္တာ ဧဝ ဥဒ္ဒေသေ အဝုတ္တာပိ သတိ နိဒ္ဒေသေ ‘‘သတော’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။
သာတ္ထကာနံ ¶ အဘိက္ကမာဒီနံ သမ္ပဇာနနံ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ။ ဧဝံ သပ္ပာယသမ္ပဇညံ။ အဘိက္ကမာဒီသု ပန ဘိက္ခာစာရဂေါစရေ အညတ္ထာပိ စ ပဝတ္တေသု အဝိဇဟိတေ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေ ဂေါစရေ သမ္ပဇညံ ဂေါစရသမ္ပဇညံ။ အဘိက္ကမာဒီသု အသမ္မုယှနမေဝ သမ္ပဇညံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ။
ဒွေ ¶ ကထာတိ ဝစနကရဏာကရဏကထာ န ကထိတပုဗ္ဗာ။ ဝစနံ ကရောမိ ဧဝ၊ တသ္မာ သုဗ္ဗစတ္တာ ပဋိဝစနံ ဒေမီတိ အတ္ထော။
ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝါတိ ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂေနေဝ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပဓာနံ ကတွာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ တေန ‘‘ပတ္တမ္ပိ အစေတန’’န္တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ ယထာပရိဟရိယမာနံ ဝါ အဝိဇဟိတွာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဧတဿ ‘‘ဓမ္မကထာ ကထေတဗ္ဗာယေဝါတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဘယေတိ ပရစက္ကာဒိဘယေ။
အဝသေသဋ္ဌာနေတိ ယာဂုအဂ္ဂဟိတဋ္ဌာနေ။ ဌာနစင်္ကမနမေဝါတိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗိရိယာပထဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဘောဇနာဒိကာလေ အဝဿံ ကတ္တဗ္ဗနိသဇ္ဇာယပိ ပဋိက္ခေပဝသေန။
ထေရော ဒါရုစီရိယော –
‘‘တသ္မာတိဟ တေ၊ ဗာဟိယ၊ ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ သုတေ မုတေ ဝိညာတေ။ ယတော ခေါ တေ၊ ဗာဟိယ၊ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ သုတေ မုတေ ဝိညာတေ ဝိညာတမတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ တတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တေန၊ ယတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တေန။ တတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တတ္ထ၊ ယတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တတ္ထ။ တတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ နေဝိဓ န ဟုရံ န ဥဘယမန္တရေန။ ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၀) –
ဧတ္တကေန အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။
ခါဏုအာဒိပရိဟရဏတ္ထံ၊ ပတိဋ္ဌိတပါဒပရိဟရဏတ္ထံ ဝါ ပဿေန ဟရဏံ ဝီတိဟရဏန္တိ ဝဒန္တိ။ ယာဝ ¶ ပတိဋ္ဌိတပါဒေါ၊ တာဝ အာဟရဏံ အတိဟရဏံ၊ တတော ပရံ ဟရဏံ ဝီတိဟရဏန္တိ အယံ ဝါ ဧတေသံ ဝိသေသော။ အဝီစိန္တိ နိရန္တရံ။
ပဌမဇဝနေပိ…ပေ… န ဟောတီတိ ဣဒံ ပဉ္စဝိညာဏဝီထိယံ ဣတ္ထိပုရိသောတိ ရဇ္ဇနာဒီနံ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနံ အယောနိသော အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ဣဋ္ဌေ ဣတ္ထိရူပါဒိမှိ လောဘော၊ အနိဋ္ဌေ စ ပဋိဃော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မနောဒွါရေ ပန ဣတ္ထိပုရိသောတိ ရဇ္ဇနာဒိ ဟောတိ၊ တဿ ¶ ပဉ္စဒွါရဇဝနံ မူလံ၊ ယထာဝုတ္တံ ဝါ သဗ္ဗံ ဘဝင်္ဂါဒိ။ ဧဝံ မနောဒွါရဇဝနဿ မူလဝသေန မူလပရိညာ ဝုတ္တာ။ အာဂန္တုကတာဝကာလိကတာ ပန ပဉ္စဒွါရဇဝနဿေဝ အပုဗ္ဗတိတ္တရတာဝသေန။ မဏိသပ္ပော သီဟဠဒီပေ ဝိဇ္ဇမာနာ ဧကာ သပ္ပဇာတီတိ ဝဒန္တိ။ စလနန္တိ ကမ္ပနံ။
အတိဟရတီတိ ယာဝ မုခါ အာဟရတိ။ ဝီတိဟရတီတိ တတော ယာဝ ကုစ္ဆိ၊ တာဝ ဟရတိ၊ ကုစ္ဆိဂတံ ဝါ ပဿတော ဟရတိ။ အလ္လတ္တဉ္စ အနုပါလေတီတိ ဝါယုအာဒီဟိ အတိဝိသောသနံ ယထာ န ဟောတိ၊ တထာ ပါလေတိ။ အာဘုဇတီတိ ပရိယေသနဇ္ဈောဟရဏဇိဏ္ဏာဇိဏ္ဏတာဒိံ အာဝဇ္ဇေတိ၊ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ တံတံဝိဇာနနနိပ္ဖာဒကောယေဝ ဟိ ပယောဂေါ ‘‘သမ္မာပယောဂေါ’’တိ ဝုတ္တောတိ။ အထ ဝါ ‘‘သမ္မာပဋိပတ္တိမာဂမ္မ အဗ္ဘန္တရေ အတ္တာ နာမ ကောစိ ဘုဇနကော နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ဝိဇာနနံ အာဘုဇနံ။
အဋ္ဌာနေတိ မနုဿာမနုဿပရိဂ္ဂဟိတေ အယုတ္တေ ဌာနေ ခေတ္တဒေဝါယတနာဒိကေ။ တုမ္ဗတော ဝေဠုနာဠိအာဒိဥဒကဘာဇနတော။ တန္တိ ဆဍ္ဍိတံ ဥဒကံ။
ဂတေတိ ဂမနေတိ ပုဗ္ဗေ အဘိက္ကမပဋိက္ကမဂ္ဂဟဏေန ဂမနေပိ ပုရတော ပစ္ဆတော စ ကာယဿ အတိဟရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဣဓ ဂမနမေဝ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဝက္ခမာနော ဝါ ဧတေသံ ဝိသေသော။
ဧတ္တကေနာတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ ပဝတ္တနဝစနမတ္တေန ဂေါစရသမ္ပဇညံ န ပါကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပန သုတ္တေ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဘူတံ ဟောတီတိ စင်္ကမနဋ္ဌာနနိသဇ္ဇာသု ဧဝ ပဝတ္တေ ပရိဂ္ဂဏှန္တဿ သုတ္တေ ပဝတ္တာ အပါကဋာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
ကာယာဒိကိရိယာမယတ္တာ ¶ အာဝဇ္ဇနကိရိယာသမုဋ္ဌိတတ္တာ စ ဇဝနံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ဆဒွါရပ္ပဝတ္တံ ကိရိယာမယပဝတ္တံ နာမ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဝစီသင်္ခါရဝိရဟာ ‘‘တုဏှီဘာဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။
၅၂၆။ ဥပါသနဋ္ဌာနန္တိ ဣဿာသာနံ ဝိယ ဥပါသနဿ သိက္ခာယောဂကရဏဿ ကမ္မဋ္ဌာနဥပါသနဿ ဌာနန္တိ အတ္ထော။ တမေဝ ဟိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယောဂပထ’’န္တိ အာဟာတိ။ သီသံ ဓောဝတီတိ ဣစ္ဆာဒါသဗျာ ဘုဇိဿတံ ဉာပယတိ၊ မိစ္ဆာပဋိပန္နေဟိ ဝါ ပက္ခိတ္တံ အယသရဇံ ဓောဝတိ။
၅၂၉။ ဝိနယပရိယာယေန ¶ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကေ အာဂတံ။ သုတ္တန္တပရိယာယေန အာရညကသိက္ခာပဒေ ‘‘ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ အာဂတံ အာရညိကံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ။ န ဟိ သော ဝိနယပရိယာယိကေ အရညေ ဝသနတော ‘‘အာရညကော ပန္တသေနာသနော’’တိ သုတ္တေ ဝုတ္တောတိ။
၅၃၀။ ‘‘နိတုမ္ဗ’’န္တိပိ ‘‘နဒီကုဉ္ဇ’’န္တိပိ ယံ ဝဒန္တိ၊ တံ ကန္ဒရန္တိ အပဗ္ဗတပဒေသေပိ ဝိဒုဂ္ဂနဒီနိဝတ္တနပဒေသံ ကန္ဒရန္တိ ဒဿေတိ။
၅၃၁။ ဘာဇေတွာ ဒဿိတန္တိ ဧတေန ဘာဇေတဗ္ဗတံ အန္တေ နိဒ္ဒေသဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ။
၅၃၃။ ရဟဿ ကိရိယာ ရဟဿံ၊ တံ အရဟတိ တဿ ယောဂ္ဂန္တိ ရာဟဿေယျကံ။ ဝိစိတ္တာ ဟိ တဒ္ဓိတာတိ။ ရဟသိ ဝါ သာဓု ရဟဿံ၊ တဿ ယောဂ္ဂံ ရာဟဿေယျကံ။
၅၃၆။ ပဏိဟိတောတိ သုဋ္ဌု ဌပိတော။
၅၃၇။ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနန္တိ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနသဘာဝံ၊ ကာယာဒီသု သုဋ္ဌု ပဝတ္တိယာ နိယျာနသဘာဝယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ကာယာဒိပရိဂ္ဂဟဏံ ဉာဏံ ဝါ ပရိဂ္ဂဟော၊ တံ-သမ္ပယုတ္တတာယ ပရိဂ္ဂဟိတံ နိယျာနဘူတံ ဥပဋ္ဌာနံ ကတွာတိ အတ္ထော။
၅၄၂-၅၄၃။ ဝိကာရပ္ပတ္တိယာတိ စိတ္တဿ ဝိကာရာပတ္တိဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေနာတိ သတ္တသင်္ခါရဂတသဗ္ဗကောဓသင်္ဂါဟိကဝသေန။ သဗ္ဗသင်္ဂဟဏဉ္စ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဿပိ အဓိပ္ပေတတ္တာ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၅၄၆။ ဣဒံ ¶ သန္ဓာယာတိ ‘‘ဒွေ ဓမ္မာ’’တိ သန္ဓာယ။ ဧကဝစနေန ‘‘ထိနမိဒ္ဓ’’န္တိ ဥဒ္ဒိသိတွာပိ နိဒ္ဒေသေ ‘‘သန္တာ’’တိ ဝစနဘေဒေါ၊ ဗဟုဝစနံ ကတန္တိ အတ္ထော။ နိရောဓသန္တတာယာတိ ဝစနံ အင်္ဂသန္တတာယ၊ သဘာဝသန္တတာယ ဝါ သန္တတာနိဝါရဏတ္ထံ။
၅၅၀။ ထိနမိဒ္ဓဝိကာရဝိရဟာ တပ္ပဋိပက္ခသညာ အာလောကသညာ နာမ ဟောတိ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ သညာ အာလောကာ ဟောတီ’’တိ။
၅၅၃။ ‘‘ဝန္တတ္တာ မုတ္တတ္တာ’’တိအာဒီနိ၊ ‘‘အာလောကာ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ စ ‘‘စတ္တတ္တာတိအာဒီနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝါ ဒွိန္နမ္ပိ နိဒ္ဒေသပဒါနိ ¶ သင်္ဂဟေတွာ တတ္ထ ယာနိ ယေသံ ဝေဝစနာနိ၊ တာနေဝ သန္ဓာယ ‘‘အညမညဝေဝစနာနီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဋိမုဉ္စတောတိ ဧတေန သာရမ္ဘံ အဘိဘဝံ ဒဿေတိ။ နိရာဝရဏာ ဟုတွာ အာဘုဇတိ သမ္ပဇာနာတီတိ နိရာဝရဏာဘောဂါ၊ တံသဘာဝတ္တာ ဝိဝဋာ။
၅၅၆။ ‘‘ဝိကာလော နု ခေါ၊ န နု ခေါ’’တိ အနိစ္ဆယတာယ ကတဝတ္ထုဇ္ဈာစာရမူလကော ဝိပ္ပဋိသာရော ဝတ္ထုဇ္ဈာစာရော ကာရဏဝေါဟာရေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
၅၆၂။ ကိလိဿန္တီတိ ကိလေသေန္တီတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ သဒရထဘာဝေန သယမေဝ ဝါ ကိလိဿန္တိ။ န ဟိ တေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ကိလေသရဟိတာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။
၅၆၄။ ဣဓေဝ စ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဥပေတော ဟောတီ’’တိအာဒိ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တမေဝ။
၅၈၈။ နိဒ္ဒေသဝသေနာတိ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ဥပေက္ခာ? ယာ ဥပေက္ခာ’’တိအာဒိနိဒ္ဒေသဝသေန။ ‘‘ဣမာယ ဥပေက္ခာယ ဥပေတော ဟောတီ’’တိအာဒိ ပဋိနိဒ္ဒေသဝသေနာတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တတ္ထ ကတမာ…ပေ… ဣမာယ ဥပေက္ခာယ ဥပေတော ဟောတီ’’တိ ဧတေန ပုဂ္ဂလော နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတိ၊ ‘‘သမုပေတော’’တိအာဒိနာ ပဋိနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ယာဝ ဝါ ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ ပဒံ၊ တာဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ ‘‘တေန ဝုစ္စတိ ဥပေက္ခကော’’တိ ဣမိနာ ပဋိနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ တေသံ ဝသေန နိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပကာရေနာတိ ဥပေက္ခာယ ‘‘ဥပေက္ခနာ’’တိအာဒိဓမ္မပ္ပကာရေန ‘‘ဥပေတော သမုပေတော’’တိအာဒိပုဂ္ဂလပ္ပကာရေန စ ဥပေက္ခကသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဌပေန္တော ပဋ္ဌပေန္တိ။ ‘‘ဥပေက္ခာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထဿ ‘‘ဥပေက္ခနာ’’တိ ကာရဏံ။ ဥပေက္ခနာဝသေန ¶ ဟိ ဥပေက္ခာတိ။ တထာ ‘‘ဥပေတော သမုပေတော’’တိ ဧတေသံ ‘‘ဥပါဂတော သမုပါဂတော’’တိ ကာရဏန္တိ ဧဝံ ဓမ္မပုဂ္ဂလဝသေန တဿ တဿတ္ထဿ ကာရဏံ ဒဿေန္တာ ဝိဝရန္တိ၊ ‘‘ဥပေက္ခကော’’တိ ဣမဿေဝ ဝါ အတ္ထဿ ‘‘ဣမာယ ဥပေက္ခာယ ဥပေတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ကာရဏံ ဒဿေန္တာ။ ‘‘ဥပေက္ခနာ အဇ္ဈုပေက္ခနာ သမုပေတော’’တိအာဒိနာ ဗျဉ္ဇနာနံ ဝိဘာဂံ ဒဿေန္တာ ဝိဘဇန္တိ။ ဥပေက္ခက-သဒ္ဒန္တောဂဓာယ ဝါ ဥပေက္ခာယ တဿေဝ စ ဥပေက္ခက-သဒ္ဒဿ ဝိသုံ အတ္ထဝစနံ ‘‘ယာ ဥပေက္ခာ ဥပေက္ခနာ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘ဣမာယ ဥပေက္ခာယ ဥပေတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ စ ¶ ဗျဉ္ဇနဝိဘာဂေါ။ သဗ္ဗထာ အညာတတာ နိကုဇ္ဈိတဘာဝေါ၊ ကေနစိ ပကာရေန ဝိညာတေပိ နိရဝသေသပရိစ္ဆိန္ဒနာဘာဝေါ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ။
၆၀၂။ ဥပရိဘူမိပ္ပတ္တိယာတိ ဣဒံ ‘‘ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ’’တိ ဧတ္ထေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိညာဏဉ္စာယတနာဒီနိပိ ဝါ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒီနံ ဥပရိဘူမိယောတိ သဗ္ဗတ္ထာပိ န န ယုဇ္ဇတိ။
၆၁၀။ ဝိညာဏဉ္စာယတနနိဒ္ဒေသေ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏန္တိ တံယေဝ အာကာသံ ဝိညာဏေန ဖုဋံ မနသိ ကရောတိ အနန္တံ ဖရတိ၊ တေန ဝုစ္စတိ အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိညာဏေနာတိ ဧတံ ဥပယောဂတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ တံယေဝ အာကာသံ ဖုဋံ ဝိညာဏံ မနသိ ကရောတီတိ ကိရ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အယံ ဝါ ဧတဿ အတ္ထော – တံယေဝ အာကာသံ ဖုဋံ ဝိညာဏံ ဝိညာဏဉ္စာယတနဝိညာဏေန မနသိ ကရောတီတိ။ အယံ ပနတ္ထော ယုတ္တော – တံယေဝ အာကာသံ ဝိညာဏေန ဖုဋံ တေန ဂဟိတာကာရံ မနသိ ကရောတိ၊ ဧဝံ တံ ဝိညာဏံ အနန္တံ ဖရတီတိ။ ယဉှိ အာကာသံ ပဌမာရုပ္ပသမင်္ဂီ ဝိညာဏေန အနန္တံ ဖရတိ၊ တံ ဖရဏာကာရသဟိတမေဝ ဝိညာဏံ မနသိကရောန္တော ဒုတိယာရုပ္ပသမင်္ဂီ အနန္တံ ဖရတီတိ ဝုစ္စတီတိ။
၆၁၅။ တံယေဝ ဝိညာဏံ အဘာဝေတီတိ ယံ ပုဗ္ဗေ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ မနသိ ကတံ၊ တံယေဝါတိ အတ္ထော။ တဿေဝ ဟိ အာရမ္မဏဘူတံ ပဌမေန ဝိယ ရူပနိမိတ္တံ တတိယေနာရုပ္ပေန အဘာဝေတီတိ။
နိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၆၂၃။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ¶ ပဉ္စကနယဒဿနေ ‘‘ပဉ္စ ဈာနာနီ’’တိ စ၊ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ပဌမံ ဈာန’’န္တိ စ အာဒိနာ ဥဒ္ဓဋံ။ ဥဒ္ဓဋာနံယေဝ စတုန္နံ ပဌမတတိယစတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနာနံ ဒဿနတော၊ ဒုတိယဿေဝ ဝိသေသဒဿနတော စ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၆၄၀။ လောကုတ္တရာပနေတ္ထာတိ ¶ ဧတေသု တီသုဈာနေသု ‘‘လောကုတ္တရာ သိယာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ’’တိ ဧဝံ ကောဋ္ဌာသိကာ ပန မဂ္ဂကာလေ၊ ဖလကာလေ ဝါ လောကုတ္တရဘူတာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏာလောကကသိဏာနာပါနဗြဟ္မဝိဟာရစတုတ္ထာနိ သဗ္ဗတ္ထပါဒကစတုတ္ထေ သင်္ဂဟိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။
ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓခီဏာသဝါ မဂ္ဂံ ဘာဝယိံသု၊ ဖလံ သစ္ဆိကရိံသူတိ၊ ဘာဝေဿန္တိ သစ္ဆိကရိဿန္တီတိ စ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဖလာနံ ဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကုသလတော တေရသသု ဟိ စတုတ္ထေသု အယံ ကထာ ပဝတ္တာ၊ န စ ကုသလစတုတ္ထေန အရဟတ္တမဂ္ဂဖလာနိ ဒဋ္ဌုံ သက္ကောတိ။
‘‘ကိရိယတော တေရသန္န’’န္တိ ဧတ္ထ လောကုတ္တရစတုတ္ထံ ကိရိယံ နတ္ထီတိ ‘‘ဒွါဒသန္န’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ကုသလတော ဝါ တေရသသု သေက္ခဖလစတုတ္ထံ အန္တောဂဓံ ကတွာ ‘‘ကိရိယတော တေရသန္န’’န္တိ အသေက္ခစတုတ္ထေန သဟ ဝဒတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထပါဒကဉ္စေတ္ထ ခီဏာသဝါနံ ယာနိ အဘိညာဒီနိ သန္တိ၊ တေသံ သဗ္ဗေသံ ပါဒကတ္တာ သဗ္ဗတ္ထပါဒကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ တေသံ ဝဋ္ဋံ အတ္ထီတိ။ ပရိစ္ဆန္နာကာသကသိဏစတုတ္ထာဒီနိ ဝိယ ဝါ နဝတ္တဗ္ဗတာယ သဗ္ဗတ္ထပါဒကသမာနတ္တာ သဗ္ဗတ္ထပါဒကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
မနောသင်္ခါရာ ¶ နာမ သညာဝေဒနာ၊ စတ္တာရောပိ ဝါ ခန္ဓာ။ နိမိတ္တံ အာရဗ္ဘာတိ ဧတ္ထ ‘‘နိမိတ္တံ နိဗ္ဗာနဉ္စာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
‘‘အဇ္ဈတ္တော ဓမ္မော အဇ္ဈတ္တဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၂၀။၂၈) ဧတ္ထ ‘‘အဇ္ဈတ္တာ ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ အနာဂတံသဉာဏဿ အာဝဇ္ဇနာယ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ န စေတောပရိယဉာဏံ ဝိယ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ ပရသန္တာနဂတမေဝ ဇာနာတိ၊ သသန္တာနဂတမ္ပိ ပန အပါကဋံ ရူပံ ဒိဗ္ဗစက္ခု ဝိယ အပါကဋံ ကမ္မံ ဝိဘာဝေတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော ကမ္မဇာနနကာလေ’’တိ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဈာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၃။ အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၆၄၂။ သဗ္ဗဓီတိ ¶ ¶ ဒိသာဒေသောဓိနာ အနောဓိသောဖရဏံ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗတ္တတာယ သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သတ္တောဓိနာ။ တေနာဟ ‘‘အနောဓိသော ဒဿနတ္ထ’’န္တိ။ တထာ-သဒ္ဒေါ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဝါ န ဝုတ္တောတိ ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ’’တိ ဧတဿ အနုဝတ္တကံ တံ ဒွယံ တဿ ဖရဏန္တရာဒိဋ္ဌာနံ အဋ္ဌာနန္တိ ကတွာ န ဝုတ္တံ၊ ပုန ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။
၆၄၃။ ဟိရောတ္တပ္ပာနုပါလိတာ မေတ္တာ န ပရိဟာယတိ အာသန္နသပတ္တဿ ရာဂဿ သိနေဟဿ စ ဝိပတ္တိယာ အနုပ္ပတ္တိတောတိ အဓိပ္ပာယော။
၆၄၅။ အဓိမုဉ္စိတွာတိ သုဋ္ဌု ပသာရေတွာတိ အတ္ထော။ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဓိကဘာဝေနာ’’တိအာဒိမာဟ၊ ဗလဝတာ ဝါ အဓိမောက္ခေန အဓိမုစ္စိတွာ။
၆၄၈။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝါတိ ‘‘သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗ’’န္တိ ဧတေသံ ‘‘သဗ္ဗေန သိက္ခာသမာဒါနေန သဗ္ဗံ သိက္ခံ၊ သဗ္ဗေန သိက္ခိတဗ္ဗာကာရေန သဗ္ဗံ သိက္ခ’’န္တိ စ ဈာနဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၁၆) အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဣဓ ပန သဗ္ဗေန အဝဓိနာ အတ္တသမတာယ သဗ္ဗသတ္တယုတ္တတာယ စ သဗ္ဗံ လောကံ၊ သဗ္ဗာဝဓိဒိသာဒိဖရဏာကာရေဟိ သဗ္ဗံ လောကန္တိ စ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။
၆၅၀။ ပစ္စတ္ထိကဝိဃာတဝသေနာတိ မေတ္တာဒီနံ အာသန္နဒူရပစ္စတ္ထိကာနံ ရာဂဗျာပါဒါဒီနံ ဝိဃာတဝသေန။ ယံ အပ္ပမာဏံ၊ သော အဝေရောတိ သော အဝေရဘာဝေါတိ အယံ ဝါ တဿ အတ္ထောတိ။
၆၅၃။ နိရယာဒိ ¶ ဂတိ၊ စဏ္ဍာလာဒိ ကုလံ၊ အန္နာဒီနံ အလာဘိတာ ဘောဂေါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒုဗ္ဗဏ္ဏတာဒိ ဂဟိတံ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၆၉၉။ ဣမသ္မိံ ¶ ပန…ပေ… ကထိတာတိ ဣမိနာ ဣမသ္မိံ ဝိဘင်္ဂေ ကထိတာနံ လောကိယဘာဝမေဝ ဒဿေန္တော ခန္ဓဝိဘင်္ဂါဒီဟိ ဝိသေသေတီတိ န အညတ္ထ လောကုတ္တရာနံ အပ္ပမညာနံ ကထိတတာ အနုညာတာ ဟောတိ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၄။ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေါ
၁။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၇၀၃။ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ¶ ¶ သမ္ပယောဂဝသေန ဥပနိဿယဝသေန စ ဩကာသဘာဝေန။ ပိဋ္ဌပူဝဩဒနကိဏ္ဏနာနာသမ္ဘာရေ ပက္ခိပိတွာ မဒ္ဒိတွာ ကတာ သုရာ နာမ။ မဓုကာဒိပုပ္ဖပနသာဒိဖလဥစ္ဆုမုဒ္ဒိကာဒိနာနာသမ္ဘာရာနံ ရသာ စိရပရိဝါသိတာ မေရယံ နာမ၊ အာသဝေါတိ အတ္ထော။
၇၀၄။ တံသမ္ပယုတ္တတ္တာတိ ဝိရတိသမ္ပယုတ္တတ္တာ၊ ဝိရတိစေတနာသမ္ပယုတ္တတ္တာ ဝါ။
ကမ္မပထာ ဧဝါတိ အသဗ္ဗသာဓာရဏေသု ဈာနာဒိကောဋ္ဌာသေသု ကမ္မပထကောဋ္ဌာသိကာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ သုရာပါနမ္ပိ ‘‘သုရာပါနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသေဝိတံ…ပေ… နိရယသံဝတ္တနိက’’န္တိ (အ။ နိ။ ၈။၄၀) ဝိသုံ ကမ္မပထဘာဝေန အာဂတန္တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ဧကာဒသ ကမ္မပထာ သိယုံ၊ တသ္မာဿ ယထာဝုတ္တေသွေဝ ကမ္မပထေသု ဥပကာရကတ္တသဘာဂတ္တဝသေန အနုပဝေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
သတ္တဣတ္ထိပုရိသာရမ္မဏတာ တထာဂဟိတသင်္ခါရာရမ္မဏတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘ပဉ္စ သိက္ခာပဒါ ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဗ္ဗာပိ ဟိ ဧတာ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝေရစေတနာဟိ ဧဝ ဝိရမန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၀၄) စ ဝက္ခတီတိ။
ဂေါရူပသီလကော ပကတိဘဒ္ဒေါ။ ကာကဏိကမတ္တဿ အတ္ထာယာတိအာဒိ လောဘဝသေန မုသာကထနေ ဝုတ္တံ။ ဒေါသဝသေန မုသာကထနေ စ နိဋ္ဌပ္ပတ္တော သင်္ဃဘေဒေါ ဂဟိတော။ ဒေါသဝသေန ပရဿ ဗျသနတ္ထာယ မုသာကထနေ ပန တဿ တဿ ဂုဏဝသေန အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတာ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ မန္ဒာဓိမတ္တဗျသနိစ္ဆာဝသေန ¶ စ။ နိဿဂ္ဂိယထာဝရဝိဇ္ဇာမယိဒ္ဓိမယာ သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကေသွေဝ ပဝိသန္တီတိ ဒွေ ဧဝ ဂဟိတာ။
ပဉ္စပိ ကမ္မပထာ ဧဝါတိ စေတနာသင်္ခါတံ ပရိယာယသီလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဝိရတိသီလံ ပန မဂ္ဂကောဋ္ဌာသိကန္တိ။ တေသံ ပနာတိ သေသသီလာနံ။
၇၁၂။ ‘‘ကောဋ္ဌာသဘာဝေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပတိဋ္ဌာနဘာဝေနာ’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ပန သိက္ခာပဒဝါရေ ပဟီနပဉ္စာဘဗ္ဗဋ္ဌာနဿ အရဟတော ဝိရမိတဗ္ဗဝေရဿ ¶ သဗ္ဗထာ အဘာဝါ ကိရိယေသု ဝိရတိယော န သန္တီတိ န ဥဒ္ဓဋာ၊ သေက္ခာနံ ပန ပဟီနပဉ္စဝေရတ္တေပိ တံသဘာဂတာယ ဝေရဘူတာနံ အကုသလာနံ ဝေရနိဒါနာနံ လောဘာဒီနဉ္စ သဗ္ဘာဝါ ဝိရတီနံ ဥပ္ပတ္တိ န န ဘဝိဿတိ။ အကုသလသမုဋ္ဌိတာနိ စ ကာယကမ္မာဒီနိ တေသံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ ဝေရာနေဝ၊ တေဟိ စ တေသံ ဝိရတိယော ဟောန္တေဝ၊ ယတော နဖလဘူတဿပိ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယဿ အဋ္ဌင်္ဂိကတာ ဟောတိ။ သိက္ခာဝါရေ စ အဘာဝေတဗ္ဗတာယ ဖလဓမ္မာပိ န သိက္ခိတဗ္ဗာ၊ နာပိ သိက္ခိတသိက္ခဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ကိရိယဓမ္မာတိ န ကေစိ အဗျာကတာ သိက္ခာတိ ဥဒ္ဓဋာ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၇၁၄။ သမ္ပတ္တဝိရတိဝသေနာတိ သမ္ပတ္တေ ပစ္စုပ္ပန္နေ အာရမ္မဏေ ယထာဝိရမိတဗ္ဗတော ဝိရတိဝသေနာတိ အတ္ထော။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၅။ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ
၁။ သင်္ဂဟဝါရဝဏ္ဏနာ
၇၁၈။ ဧသေဝ ¶ ¶ နယောတိ သင်္ခေပေန ဒဿေတွာ တမေဝ နယံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မပ္ပဘေဒဿ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ နိရုတ္တိပဋိဘာနပ္ပဘေဒါ တဗ္ဗိသယာနံ အတ္ထာဒီနံ ပစ္စယုပ္ပန္နာဒိဘေဒေဟိ ဘိန္ဒိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
‘‘ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယသမုပ္ပန္န’’န္တိ ဧတေန သစ္စဟေတုဓမ္မပစ္စယာကာရဝါရေသု အာဂတာနိ ဒုက္ခာဒီနိ ဂဟိတာနိ။ သစ္စပစ္စယာကာရဝါရေသု နိဗ္ဗာနံ၊ ပရိယတ္တိဝါရေ ဘာသိတတ္ထော၊ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ဝိပါကော ကိရိယဉ္စာတိ ဧဝံ ပါဠိယံ ဝုတ္တာနမေဝ ဝသေန ပဉ္စ အတ္ထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တထာ ဓမ္မာ စ။
ဝိဒဟတီတိ နိဗ္ဗတ္တကဟေတုအာဒီနံ သာဓာရဏံ နိဗ္ဗစနံ၊ တဒတ္ထံ ပန ဝိဘာဝေတုမာဟ ‘‘ပဝတ္တေတိ စေဝ ပါပေတိ စာ’’တိ။ တေသု ပုရိမော အတ္ထော မဂ္ဂဝဇ္ဇေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘာသိတမ္ပိ ဟိ အဝဗောဓနဝသေန အတ္ထံ ပဝတ္တေတီတိ။ မဂ္ဂေါ ပန နိဗ္ဗာနံ ပါပေတီတိ တသ္မိံ ပစ္ဆိမော။
ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေတိ ဧတ္ထ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ သဘာဝဝါစကောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ယာ သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ၊ အဝိပရီတနိရုတ္တီတိ အတ္ထော။ တဿာ အဘိလာပေတိ တဿာ နိရုတ္တိယာ အဝစနဘူတာယ ပညတ္တိယာ အဘိလာပေတိ ကေစိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဧဝံ သတိ ပညတ္တိ အဘိလပိတဗ္ဗာ ¶ ၊ န ဝစနန္တိ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ ဝစနတော အညံ အဘိလပိတဗ္ဗံ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ အထာပိ ဖဿာဒိဝစနေဟိ ဗောဓေတဗ္ဗံ အဘိလပိတဗ္ဗံ သိယာ၊ ဧဝံ သတိ အတ္ထဓမ္မဝဇ္ဇံ တေဟိ ဗောဓေတဗ္ဗံ န ဝိဇ္ဇတီတိ တေသံ နိရုတ္တိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘ဖဿောတိ စ သဘာဝနိရုတ္တိ၊ ဖဿံ ဖဿာတိ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဒဿိတောဝါယမတ္ထော၊ န စ အဝစနံ ဧဝံပကာရံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝစနဘူတာယ ဧဝ တဿာ သဘာဝနိရုတ္တိယာ အဘိလာပေ ဥစ္စာရဏေတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
တံ သဘာဝနိရုတ္တိံ သဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ သဘာဝနိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဝုတ္တတ္တာ နိရုတ္တိသဒ္ဒါရမ္မဏာယ သောတဝိညာဏဝီထိယာ ပရတော မနောဒွါရေ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ¶ ပဝတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ’’တိ စ ဝစနံ သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ ဇာနနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝံ ပန အညသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏေ အညံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏန္တိ ဝုတ္တန္တိ အာပဇ္ဇတိ။ ယထာ ပန ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ မနုဿာမနုဿာဒိသဒ္ဒပ္ပဘေဒနိစ္ဆယဿ ပစ္စယဘူတံ တံ တံ သဒ္ဒဝိဘာဝကံ၊ ဧဝံ သဘာဝါသဘာဝနိရုတ္တိနိစ္ဆယဿ ပစ္စယဘူတံ ပစ္စုပ္ပန္နသဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒါရမ္မဏံ တံဝိဘာဝကဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဝုစ္စမာနေ န ပါဠိဝိရောဓော ဟောတိ။ တံ သဘာဝနိရုတ္တိံ သဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာတိ စ ပစ္စုပ္ပန္နသဒ္ဒါရမ္မဏံ ပစ္စဝေက္ခဏံ ပဝတ္တယန္တဿာတိ န န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တမ္ပိ ဟိ ဉာဏံ သဘာဝနိရုတ္တိံ ဝိဘာဝေန္တံယေဝ တံတံသဒ္ဒပစ္စဝေက္ခဏာနန္တရံ တံတံပဘေဒနိစ္ဆယဟေတုတ္တာ နိရုတ္တိံ ဘိန္ဒန္တံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ စ ပဘေဒဂတမ္ပိ ဟောတီတိ။ သဘာဝနိရုတ္တီတိ မာဂဓဘာသာ အဓိပ္ပေတာတိ တတော အညံ သက္ကဋနာမာဒိသဒ္ဒံ သန္ဓာယ ‘‘အညံ ပနာ’’တိ အာဟ။ ဗျဉ္ဇနန္တိ နိပါတပဒမာဟ။
ကထိတံ အဋ္ဌကထာယံ။ ဗောဓိမဏ္ဍ-သဒ္ဒေါ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓဋ္ဌာနေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ န ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဗောဓိရုက္ခဿ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနေ။ သုဝဏ္ဏသလာကန္တိ သေဋ္ဌသလာကံ၊ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ သလာကံ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော၊ န ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ဌိတေန ပဝါရိတံ၊ တသ္မာ ပဋိသမ္ဘိဒါတော အညေနေဝ ပကာရေန ဇာနိတဗ္ဗတော န သက္ကဋဘာသာဇာနနံ ပဋိသမ္ဘိဒါကိစ္စန္တိ အဓိပ္ပာယော။
ဣဒံ ကထိတန္တိ မာဂဓဘာသာယ သဘာဝနိရုတ္တိတာဉာပနတ္ထံ ဣဒံ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ကထိတန္တိ အတ္ထော။ ဆဒ္ဒန္တဝါရဏ (ဇာ။ ၁။၁၆။၉၇ အာဒယော) -တိတ္တိရဇာတကာဒီသု (ဇာ။ ၁။၄။၇၃ အာဒယော) တိရစ္ဆာနေသု စ မာဂဓဘာသာ ဥဿန္နာ၊ န ဩဋ္ဋကာဒိဘာသာ သက္ကဋံ ဝါ။
တတ္ထာတိ ¶ မာဂဓသေသဘာသာသု။ သေသာ ပရိဝတ္တန္တိ ဧကန္တေန ကာလန္တရေ အညထာ ဟောန္တိ ဝိနဿန္တိ စ။ မာဂဓာ ပန ကတ္ထစိ ကဒါစိ ပရိဝတ္တန္တီပိ န သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗထာ စ ပရိဝတ္တတိ၊ ကပ္ပဝိနာသေပိ တိဋ္ဌတိယေဝါတိ ‘‘အယမေဝေကာ န ပရိဝတ္တတီ’’တိ အာဟ။ ပပဉ္စောတိ စိရာယနန္တိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓဝစနမေဝ စေတဿ ဝိသယော၊ တေနေဝ ‘‘နေလင်္ဂေါ သေတပစ္ဆာဒေါ’’တိ ဂါထံ ပုစ္ဆိတော စိတ္တော ဂဟပတိ ‘‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတာ ဘာသိတ’န္တိ? ‘ဧဝံ ဂဟပတီ’တိ။ ‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ မုဟုတ္တံ အာဂမေထ၊ ယာဝဿ အတ္ထံ ပေက္ခာမီ’’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇) အာဟာတိ ဝဒန္တိ။
သဗ္ဗတ္ထကဉာဏန္တိ ¶ အတ္ထာဒီသု ဉာဏံ။ တဉှိ သဗ္ဗေသု တေသု တီသု စတူသုပိ ဝါ ပဝတ္တတ္တာ၊ ကုသလကိရိယဘူတာယ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ ဓမ္မတ္ထဘာဝတော တီသု ဧဝ ဝါ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘သဗ္ဗတ္ထကဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမာနိ ဉာဏာနိ ဣဒမတ္ထဇောတကာနီတိ သာတ္ထကာနံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗော အတ္ထော ဧတဿာတိပိ သဗ္ဗတ္ထကံ၊ သဗ္ဗသ္မိံ ခိတ္တန္တိ ဝါ။ သေက္ခေ ပဝတ္တာ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဝိသဒါ ဟောန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ပုဗ္ဗယောဂေါ ဝိယ ပန အရဟတ္တပ္ပတ္တိ အရဟတောပိ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိသဒတာယ ပစ္စယော န န ဟောတီတိ ပဉ္စန္နမ္ပိ ယထာယောဂံ သေက္ခာသေက္ခပဋိသမ္ဘိဒါဝိသဒတ္တကာရဏတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
ပုစ္ဆာယ ပရတော ပဝတ္တာ ကထာတိ ကတွာ အဋ္ဌကထာ ‘‘ပရိပုစ္ဆာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပဋိပတ္တိံ ပူရေတဗ္ဗံ မညိဿန္တီတိ ပဋိပတ္တိဂရုတာယ လာဘံ ဟီဠေန္တေန သတသဟဿဂ္ဃနကမ္ပိ ကမ္ဗလံ ဝါသိယာ ကောဋ္ဋေတွာ ပရိဘဏ္ဍကရဏံ မယာ ကတံ အာဝဇ္ဇိတွာ လာဘဂရုနော ပရိယတ္တိဓရာ ဓမ္မကထိကာဝ ဘဝိတုံ န မညိဿန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ထေရဿ ကင်္ခုပ္ပတ္တိယာ ပုဗ္ဗေ အဝိသဒတံ ဒဿေတွာ အရဟတ္တပ္ပတ္တဿ ပဉှဝိဿဇ္ဇနေန အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဝိသဒတာ ဒဿိတာ။ တိဿတ္ထေရော အနန္တရံ ဝုတ္တော တိဿတ္ထေရော ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။
ပဘေဒေါ နာမ မဂ္ဂေဟိ အဓိဂတာနံ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ ပဘေဒဂမနံ။ အဓိဂမော တေဟိ ပဋိလာဘော၊ တသ္မာ သော လောကုတ္တရော၊ ပဘေဒေါ ကာမာဝစရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ပန တထာတိ ယထာ အဓိဂမဿ ဗလဝပစ္စယော ဟောတိ၊ န တထာ ပဘေဒဿာတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ ပရိယတ္တိယာဒီနံ အဓိဂမဿ ဗလဝပစ္စယတ္တာဘာဝံ၊ ပုဗ္ဗယောဂဿ စ ဗလဝပစ္စယတ္တံ ဒဿေန္တော ‘‘ပရိယတ္တိသဝနပရိပုစ္ဆာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဋိသမ္ဘိဒါ နာမ နတ္ထီတိ ပဋိသမ္ဘိဒါဓိဂမော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ ¶ ယံ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုဗ္ဗယောဂါဓိဂမာ ဟိ ဒွေပိ ဝိသဒကာရဏာတိ ‘‘ပုဗ္ဗယောဂေါ ပဘေဒဿ ဗလဝပစ္စယော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။
သင်္ဂဟဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သစ္စဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ
၇၁၉။ ဟေတုဝါရေ ¶ ကာလတ္တယေပိ ဟေတုဖလဓမ္မာ ‘‘အတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တေသဉ္စ ဟေတုဓမ္မာ ‘‘ဓမ္မာ’’တိ၊ ဓမ္မဝါရေ ဝေနေယျဝသေန အတီတာနဉ္စ သင်္ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဥပ္ပန္နာ သမုပ္ပန္နာ’’တိအာဒိ န ဝုတ္တန္တိ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာ ‘‘အတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တံနိဗ္ဗတ္တကာ စ ‘‘ဓမ္မာ’’တိ ဣဒမေတေသံ ဒွိန္နမ္ပိ ဝါရာနံ နာနတ္တံ။
သစ္စဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၇၂၅။ အဝုတ္တတ္တာတိ ‘‘တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏ’’န္တိ သာမညေန ဝတွာ ဝိသေသေန အဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ စ ကိရိယာနံ အဝိပါကတ္တာ ဓမ္မဘာဝေါ န ဝုတ္တောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ဝိပါကာ န ဟောန္တီတိ အတ္ထဘာဝေါ စ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ? န၊ ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာ။ ဧဝဉ္စေ ကုသလာကုသလာနမ္ပိ အတ္ထဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ။ နပ္ပဋိသိဒ္ဓါ၊ ဝိပါကဿ ပန ပဓာနဟေတုတာယ ပါကဋတ္တာ ဓမ္မဘာဝေါဝ တေသံ ဝုတ္တော။ ကိရိယာနံ ပစ္စယတ္တာ ဓမ္မဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? နာယံ ဒေါသော အပ္ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ၊ ကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓဿ ပန အဟေတုတ္တာ ဓမ္မဘာဝေါ န ဝုတ္တော။ အပိစ ‘‘အယံ ဣမဿ ပစ္စယော၊ ဣဒံ ပစ္စယုပ္ပန္န’’န္တိ ဧဝံ ဘေဒံ အကတွာ ကေဝလံ ကုသလာကုသလေ ဝိပါကကိရိယဓမ္မေ စ သဘာဝတော ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ စ ဟောတီတိပိ တေသံ အတ္ထဓမ္မတာ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ¶ ။ ကုသလာကုသလဝါရေသု စ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ ကုသလာကုသလာနံ ပစ္စယဘာဝံ သတ္တိဝိသေသံ သနိပ္ဖာဒေတဗ္ဗတံ ပဿန္တီ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗာပေက္ခာ ဟောတီတိ တံသမ္ဗန္ဓေနေဝ ‘‘တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဘာဝဒဿနမတ္တမေဝ ပန အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါယ ကိစ္စံ နိပ္ဖန္နဖလမတ္တဒဿနတောတိ တဿာ နိပ္ဖာဒကာနပေက္ခတ္တာ ဝိပါကဝါရေ ‘‘တေသံ ဝိပစ္စနကေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သဘာဝပညတ္တိယာတိ န သတ္တာဒိပညတ္တိယာ၊ အဝိပရီတပညတ္တိယာ ဝါ။ ခေါဘေတွာတိ လောမဟံသဇနနသာဓုကာရဒါနာဒီဟိ ခေါဘေတွာ။ ပုန ဓမ္မဿဝနေ ¶ ဇာနိဿထာတိ အပ္ပဿုတတ္တာ ဒုတိယဝါရံ ကထေန္တော တဒေဝ ကထေဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။
၇၄၆။ ဘူမိဒဿနတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ကာမာဝစရာ လောကုတ္တရာ စ ဘူမိ ‘‘ဘူမီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဝါတိ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၇၄၇။ ပစ္စယသမုပ္ပန္နဉ္စ အတ္ထံ ပစ္စယဓမ္မဉ္စာတိ ဝစနေဟိ ဟေတာဒိပစ္စယသမုပ္ပန္နာနံ ကုသလာကုသလရူပါနမ္ပိ အတ္ထပရိယာယံ၊ ဟေတာဒိပစ္စယဘူတာနံ ဝိပါကကိရိယရူပါနမ္ပိ ဓမ္မပရိယာယဉ္စ ဒဿေတိ။ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ ကာမာဝစရဝိပါကာရမ္မဏတာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏတာ စ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာရမ္မဏတ္တေ န ယုဇ္ဇတိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနံ ကာမာဝစရလောကုတ္တရကုသလေသု ကာမာဝစရကိရိယာလောကုတ္တရဝိပါကေသု စ ဥပ္ပတ္တိတော။ သဗ္ဗဉာဏာရမ္မဏတာယ သတိ ယုဇ္ဇေယျ၊ ‘‘ယေန ဉာဏေန တာနိ ဉာဏာနိ ဇာနာတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၂၆) ဝစနတော ပန န သဗ္ဗဉာဏာရမ္မဏတာတိ ကထယန္တိ။ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ပန ‘‘ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗဉာဏာရမ္မဏတာ သိယာ။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေပိ စိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ကထနံ နိရဝသေသကထနန္တိ ယထာဒဿိတဝိသယဝစနဝသေန ‘‘ယေန ဉာဏေန တာနိ ဉာဏာနိ ¶ ဇာနာတီ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ အညာရမ္မဏတံ န ပဋိသေဓေတီတိ။ ယထာ စ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယာနံ န နိရဝသေသေန ကထနံ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ၊ ဧဝံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယဿပီတိ။ ဧဝံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ သဗ္ဗဉာဏဝိသယတ္တာ ‘‘တိဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ သိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ သိယာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ သိယာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၄၉) ဝုတ္တာ။
ယဒိပိ ‘‘သိယာ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ န မဂ္ဂါရမ္မဏာ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၄၉) ဝစနတော အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ဝုတ္တပဋိသမ္ဘိဒါသွေဝ ပဉှပုစ္ဆကနယော ပဝတ္တော။ န ဟိ မဂ္ဂေါ ပစ္စယုပ္ပန္နော န ဟောတိ၊ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ စ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏဝိသယာ ဧဝ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ ဝုတ္တာတိ န တဿာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏတာတိ။ ဧဝမပိ ဒွေပိ ဧတာ ပါဠိယော ဝိရုဇ္ဈန္တိ၊ တာသု ဗလဝတရာယ ဌတွာ ¶ ဣတရာယ အဓိပ္ပာယော မဂ္ဂိတဗ္ဗော။ ကုသလာကုသလာနံ ပန ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တပဋိဝေဓောပိ ကုသလာကုသလဘာဝပဋိဝေဓဝိနိမုတ္တော နတ္ထီတိ နိပ္ပရိယာယာ တတ္ထ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ ဧကန္တဓမ္မဝိသယတ္တာ၊ တထာ ဝိပါကကိရိယာနံ ပစ္စယဘာဝပဋိဝေဓောပိ ဝိပါကကိရိယဘာဝပဋိဝေဓဝိနိမုတ္တော နတ္ထီတိ နိပ္ပရိယာယာ တတ္ထ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ ဧကန္တိကအတ္ထဝိသယတ္တာ။ ကိဉ္စိ ပန ဉာဏံ အပ္ပဋိဘာနဘူတံ နတ္ထိ ဉေယျပ္ပကာသနတောတိ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ဉာဏေ နိပ္ပရိယာယာ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ ဘဝိတုံ အရဟတိ။ နိပ္ပရိယာယပဋိသမ္ဘိဒါသု ပဉှပုစ္ဆကဿ ပဝတ္တိယံ ဒွေပိ ပါဠိယော န ဝိရုဇ္ဈန္တိ။
သဒ္ဒါရမ္မဏတ္တာ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာတိ ဧတ္ထ ပရဿ အဘိလာပသဒ္ဒါရမ္မဏတ္တာတိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ န ဟိ သဒ္ဒါရမ္မဏတာ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏတာယ ကာရဏံ သဒ္ဒဿ အဇ္ဈတ္တဿ စ သဗ္ဘာဝါတိ။ အနုဝတ္တမာနော စ သော ဧဝ သဒ္ဒေါတိ ဝိသေသနံ န ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၆။ ဉာဏဝိဘင်္ဂေါ
၁။ ဧကကမာတိကာဒိဝဏ္ဏနာ
၇၅၁။ ဩကာသဋ္ဌေန ¶ ¶ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ အာရမ္မဏဉ္စာပိ ဉာဏဿ ဝတ္ထု။ ယာထာဝကဝတ္ထုဝိဘာဝနာတိ နဟေတာဒိအဝိတထေကပ္ပကာရဝတ္ထုဝိဘာဝနာ။ ယထာ ဧကံ နဟေတု၊ တထာ ဧကံ အညမ္ပီတိ ဟိ ဂဟေတဗ္ဗံ အဝိတထသာမညယုတ္တံ ဉာဏာရမ္မဏံ ယာထာဝကဝတ္ထု။ ယာထာဝကေန ဝါ အဝိတထသာမညေန ဝတ္ထုဝိဘာဝနာ ယာထာဝကဝတ္ထုဝိဘာဝနာ။
ဒုကာနုရူပေဟီတိ ဒုကမာတိကာနုရူပေဟီတိ ဝဒန္တိ။ ဩသာနဒုကဿ ပန ဒုကမာတိကံ အနိဿာယ ဝုတ္တတ္တာ ဒုကဘာဝါနုရူပေဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ တိကာနုရူပေဟီတိ ဧတ္ထာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဩသာနဒုကေ ပန အတ္ထောတိ ဖလံ၊ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတုသဒ္ဒါနံ တံ ဇနေတီတိ အတ္ထဇာပိကာ၊ ကာရဏဂတာ ပညာ။ ဇာပိတော ဇနိတော အတ္ထော ဧတိဿာတိ ဇာပိတတ္ထာ၊ ကာရဏပညာသဒိသီ ဖလပ္ပကာသနဘူတာ ဖလသမ္ပယုတ္တာ ပညာ။
၁၀။ ဒသကမာတိကာဝဏ္ဏနာ
၇၆၀။ ‘‘စတဿော ခေါ ဣမာ၊ သာရိပုတ္တ၊ ယောနိယော။ ကတမာ…ပေ… ယော ခေါ မံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဧဝံ ဇာန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၂) ဝစနေန စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ ဝုတ္တံ၊ ‘‘နိရယဉ္စာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ပဇာနာမီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၃) ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကံ။ ‘‘သံယုတ္တကေ အာဂတာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ၊ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ပန နိဒါနဝဂ္ဂေ သတ္တသတ္တတိ အာဂတာနိ စတုစတ္တာရီသဉ္စ၊ တေသတ္တတိ ပန ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ သုတမယာဒီနိ အာဂတာနိ ¶ ဒိဿန္တိ၊ န သံယုတ္တကေတိ။ အညာနိပီတိ ဧတေန ဣဓ ဧကကာဒိဝသေန ဝုတ္တံ၊ အညတ္ထ စ ‘‘ပုဗ္ဗန္တေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ၊ ဗြဟ္မဇာလာဒီသု စ ‘‘တယိဒံ တထာဂတော ပဇာနာတိ ‘ဣမာနိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ ဧဝံ ဂဟိတာနီ’တိ’’အာဒိနာ ဝုတ္တံ အနေကဉာဏပ္ပဘေဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ ယာထာဝပဋိဝေဓတော သယဉ္စ အကမ္ပိယံ ပုဂ္ဂလဉ္စ တံသမင်္ဂိံ ဉေယျေသု အဓိဗလံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥပတ္ထမ္ဘကဋ္ဌေန စာ’’တိ။
သေဋ္ဌဋ္ဌာနံ ¶ သဗ္ဗညုတံ။ ပဋိဇာနနဝသေန သဗ္ဗညုတံ အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တိ၊ အဋ္ဌ ဝါ ပရိသာ ဥပသင်္ကမန္တီတိ အာသဘာ၊ ဗုဒ္ဓါ။ ဣဒံ ပနာတိ ဗုဒ္ဓါနံ ဌာနံ သဗ္ဗညုတမေဝ ဝဒတိ။ တိဋ္ဌမာနောဝါတိ အဝဒန္တောပိ တိဋ္ဌမာနောဝ ပဋိဇာနာတိ နာမာတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌသု ပရိသာသု ‘‘အဘိဇာနာမဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ အနေကသတံ ခတ္တိယပရိသံ…ပေ… တတြ ဝတ မံ ဘယံ ဝါ သာရဇ္ဇံ ဝါ ဩက္ကမိဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ၊ သာရိပုတ္တ၊ န သမနုပဿာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၁) ဝစနေန ဒဿိတအကမ္ပိယဉာဏယုတ္တော ဒသဗလောဟန္တိ အဘီတနာဒံ နဒတိ။ သီဟနာဒသုတ္တေန ခန္ဓကဝဂ္ဂေ အာဂတေန။
‘‘ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) သုတ္တသေသေန သပ္ပုရိသူပဿယာဒီနံ ဖလသမ္ပတ္တိ ပဝတ္တိ၊ ပုရိမသပ္ပုရိသူပဿယာဒိံ ဥပနိဿာယ ပစ္ဆိမသပ္ပုရိသူပဿယာဒီနံ သမ္ပတ္တိ ပဝတ္တိ ဝါ ဝုတ္တာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တတ္ထ စ စက္က-သဒ္ဒဿ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဋိဝေဓနိဋ္ဌတ္တာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ ပဋိဝေဓောတိ ‘‘ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ပဋိလဒ္ဓဿပိ ဒေသနာဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိပရဿ ဗုဇ္ဈနမတ္တေန ဟောတီတိ ‘‘အညာသိကောဏ္ဍညဿ သောတာပတ္တိဖလက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော ပရံ ပန ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ဒေသနာဉာဏပ္ပဝတ္တိ တဿေဝ ပဝတ္တိတဿ ဓမ္မစက္ကဿ ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ပဝတ္တိတစက္ကဿ စက္ကဝတ္တိနော စက္ကရတနဋ္ဌာနံ ဝိယ။
သမာဒီယန္တီတိ သမာဒါနာနိ၊ တာနိ ပန သမာဒိယိတွာ ကတာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သမာဒိယိတွာ ကတာန’’န္တိ။ ကမ္မမေဝ ဝါ ကမ္မသမာဒါနန္တိ ဧတေန သမာဒါန-သဒ္ဒဿ အပုဗ္ဗတ္ထာဘာဝံ ဒဿေတိ မုတ္တဂတ-သဒ္ဒေ ဂတ-သဒ္ဒဿ ဝိယ။
အဂတိဂါမိနိန္တိ ¶ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘နိဗ္ဗာနဉ္စာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ပဇာနာမိ နိဗ္ဗာနဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၃)။
ဟာနဘာဂိယဓမ္မန္တိ ဟာနဘာဂိယသဘာဝံ၊ ကာမသဟဂတသညာဒိဓမ္မံ ဝါ။ တံ ကာရဏန္တိ ပုဗ္ဗေဝ ကတာဘိသင်္ခါရာဒိံ။
‘‘ဣဒါနီ’’တိ ဧတဿ ‘‘ဣမိနာ အနုက္ကမေန ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ ဣမိနာ သဟ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ကိလေသာဝရဏံ တဒဘာဝဉ္စာတိ ကိလေသာဝရဏာဘာဝံ။ ကိလေသက္ခယာဓိဂမဿ ဟိ ကိလေသာဝရဏံ အဋ္ဌာနံ၊ တဒဘာဝေါ ဌာနံ။ အနဓိဂမဿ ကိလေသာဝရဏံ ဌာနံ၊ တဒဘာဝေါ ¶ အဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ တဒဘာဝဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတံ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိကာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဌိတိံ တဗ္ဗိပရီတာယ ဌာနာဘာဝဉ္စ အဓိဂမဿ ဌာနံ ပဿန္တေန ဣမိနာ ဉာဏေန အဓိဂမာနဓိဂမာနံ ဌာနာဋ္ဌာနဘူတေ ကိလေသာဝရဏတဒဘာဝေ ပဿတိ ဘဂဝါတိ ဣမမတ္ထံ သာဓေန္တော အာဟ ‘‘လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိဌိတိဒဿနတော နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဌာနာဘာဝဒဿနတော စာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ အဓိဂမဋ္ဌာနဒဿနမေဝ အဓိပ္ပေတံ ဥပရိ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလဝသေနေဝ ဝိပါကာဝရဏာဘာဝဒဿနာဒိကဿ ဝက္ခမာနတ္တာ။ ဣမိနာ ပန ဉာဏေန သိဇ္ဈနတော ပသင်္ဂေန ဣတရမ္ပိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓာတုဝေမတ္တဒဿနတောတိ ရာဂါဒီနံ အဓိမတ္တတာဒိဝသေန တံသဟိတာနံ ဓာတူနံ ဝေမတ္တတာဒဿနတော၊ ‘‘အယံ ဣမိဿာ ဓာတုယာ အဓိမတ္တတ္တာ ရာဂစရိတော’’တိအာဒိနာ စရိယာဟေတူနံ ဝါ၊ ရာဂါဒယော ဧဝ ဝါ ပကတိဘာဝတော ဓာတူတိ ရာဂါဒိဝေမတ္တဒဿနတောတိ အတ္ထော။ ပယောဂံ အနာဒိယိတွာတိ သန္တတိမဟာမတ္တအင်္ဂုလိမာလာဒီနံ ဝိယ ကာမရာဂဗျာပါဒါဒိဝသေန ပယောဂံ အနာဒိယိတွာ။
(၁။) ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၇၆၁။ န ဟေတုမေဝါတိ ဧတ္ထ စ န ဟေတူ ဧဝါတိ အတ္ထော၊ ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာဝသေန ပန ရဿတ္တံ မ-ကာရော စ ကတော ‘‘အဒုက္ခမသုခါ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ။ ဣမိနာပိ နယေနာတိ ဧတ္ထ ပုရိမနယေန ဟေတုဘာဝါဒိပဋိက္ခေပေါ၊ ပစ္ဆိမနယေန နဟေတုဓမ္မာဒိကောဋ္ဌာသသင်္ဂဟောတိ အယံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စုတိဂ္ဂဟဏေန စုတိပရိစ္ဆိန္နာယ ဧကာယ ဇာတိယာ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဘဝဂ္ဂဟဏေန နဝဓာ ဝုတ္တဘဝဿ။ တဒန္တောဂဓတာယ တတ္ထ တတ္ထ ပရိယာပန္နတာ ဝုတ္တာ။ ဥပ္ပန္နံ မနောဝိညာဏဝိညေယျမေဝါတိ ¶ ‘‘န ရူပံ ဝိယ ဥပ္ပန္နာ ဆဝိညာဏဝိညေယျာ’’တိ ရူပတော ဧတေသံ ဝိသေသနံ ကရောတိ။
၇၆၂။ ကပ္ပတော ကပ္ပံ ဂန္တွာပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ န ကဒါစိ တထာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ န ဟိ ခီရာဒီနံ ဝိယ ဧတေသံ ယထာဝုတ္တလက္ခဏဝိလက္ခဏတာ အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။
၇၆၃။ သမောဓာနေတွာတိ လောကေ ဝိဇ္ဇမာနံ သဗ္ဗံ ရူပံ သမောဓာနေတွာ။ ဧတေန မဟတ္တေပိ အဝိဘာဝကတ္တံ ဒဿေန္တော သုခုမတ္တာ န ဝိဘာဝေဿတီတိ ¶ ဝါဒပထံ ဆိန္ဒတိ။ စက္ခုပသာဒေ မမ ဝတ္ထုမှီတိ အတ္ထော။ ဝိသယောတိ ဣဿရိယဋ္ဌာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။
၇၆၄။ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာတိ အဗျဝဟိတာ၊ အနန္တရိတာတိ အတ္ထော။ ဝဝတ္ထိတာနမ္ပိ ပဋိပါဋိနိယမော တေန ပဋိက္ခိတ္တောတိ အတ္ထော။ အနန္တရတာတိ အနန္တရပစ္စယတာ ဧတေန ပဋိက္ခိတ္တာတိ အတ္ထော။
၇၆၅။ သမနန္တရတာတိ စ သမနန္တရပစ္စယတာ။
၇၆၆။ အာဘုဇနတောတိ အာဘုဂ္ဂကရဏတော၊ နိဝတ္တနတော ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပဉ္စ ဝိညာဏာ အနာဘောဂါ’’တိ အာဘောဂသဘာဝါ န ဟောန္တီတိ အတ္ထော၊ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ နတ္ထိ အာဝဋ္ဋနာ ဝါ’’တိအာဒီသုပိ အာဝဋ္ဋနဘာဝေါ ဝါတိအာဒိနာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
န ကဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတီတိ ဧတ္ထ န သဗ္ဗေ ရူပါဒိဓမ္မာ ဓမ္မဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ယထာဓိပ္ပေတဓမ္မဒဿနတ္ထံ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာတိ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။
ရူပါဒီသု အဘိနိပတနံ တေဟိ သမာဂမော တေသန္တိပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ရူပါဒီနံ အဘိနိပါတမတ္တ’’န္တိ။ ကမ္မတ္ထေ ဝါ သာမိဝစနံ။ ဝိညာဏေဟိ အဘိနိပတိတဗ္ဗာနိ ဟိ ရူပါဒီနီတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိအာဒီသု ဟိ အယံ အဓိပ္ပာယော – အာရမ္မဏကရဏေန ပဋိဝိဇာနိတဗ္ဗာနိ ရူပါဒီနိ ဌပေတွာ ကုသလာကုသလစေတနာယ တံသမ္ပယုတ္တာနဉ္စ ယထာဝုတ္တာနံ သဟဇပုဗ္ဗင်္ဂမဓမ္မေန ပဋိဝိဇာနိတဗ္ဗာနံ ပဋိဝိဇာနနံ ဧတေသံ နတ္ထီတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဒဿနာဒိမတ္တတော ¶ ပန မုတ္တာ အညာ ဧတေသံ ကုသလာဒိပဋိဝိညတ္တိ နာမ နတ္ထီ’’တိ ကိစ္စန္တရံ ပဋိသေဓေတိ။
အဝိပါကဘာဝေန အညံ အဗျာကတသာမညံ အနိဝါရေန္တော ကုသလာကုသလဂ္ဂဟဏဉ္စ ကရောတီတိ စဝနပရိယောသာနဉ္စ ကိစ္စံ။ ပိ-သဒ္ဒေန သဟဇဝနကာနိ ဝီထိစိတ္တာနိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ပဉ္စဒွါရေ ပဋိသေဓနေ အယံ အဓိပ္ပာယော သိယာ – ‘‘မနသာ စေ ပဒုဋ္ဌေန…ပေ… ပသန္နေန ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁-၂) ဧဝံ ဝုတ္တာ ဘာသနကရဏကရာ၊ တံသဒိသာ စ သုခဒုက္ခုပ္ပာဒကာ ဗလဝန္တော ဆဋ္ဌဒွါရိကာ ဧဝ ဓမ္မဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ န တေသံ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနေန ပဋိဝိဇာနနံ အတ္ထိ၊ ဒုဗ္ဗလာနံ ပန ပုဗ္ဗင်္ဂမပဋိဝိဇာနနံ တတ္ထ န ပဋိသိဒ္ဓံ ‘‘န ¶ ကာယကမ္မံ န ဝစီကမ္မံ ပဋ္ဌပေတီ’’တိ ဝိညတ္တိဒွယဇနကဿေဝ ပဋ္ဌပနပဋိက္ခေပေန ဒုဗ္ဗလဿ မနောကမ္မဿ အနုညာတတ္တာ။ တထာ ကာယသုစရိတာဒိကုသလကမ္မံ ကရောမီတိ၊ တဗ္ဗိပရီတံ အကုသလံ ကမ္မံ ကရောမီတိ စ ကုသလာကုသလသမာဒါနံ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနေန န ဟောတိ။ တထာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တာ ‘‘ပဉ္စဒွါရိကစုတိ စ န ပဉ္စဒွါရိကစိတ္တေဟိ ဟောတိ စုတိစိတ္တဿ အတံဒွါရိကတ္တာ’’တိ။ ယာ ပနာယံ ပါဠိ ‘‘ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ န ကဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတိ အညတြ အဘိနိပါတမတ္တာ’’တိ၊ တဿာ ရူပါဒီနံ အာပါထမတ္တံ မုဉ္စိတွာ အညံ ကဉ္စိ ဓမ္မသဘာဝံ န ပဋိဝိဇာနာတီတိ အယမတ္ထော ဒိဿတိ။ န ဟိ ရူပံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တမ္ပိ စက္ခုဝိညာဏံ ရူပန္တိ စ ဂဏှာတီတိ။ သမ္ပဋိစ္ဆနဿပိ ရူပနီလာဒိအာကာရပဋိဝိဇာနနံ နတ္ထီတိ ကိဉ္စိ ဓမ္မဿ ပဋိဝိဇာနနံ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ ပဉ္စဟိ ပန ဝိညာဏေဟိ သာတိသယံ တဿ ဝိဇာနနန္တိ ‘‘အညတြ အဘိနိပါတမတ္တာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ယဿ ပါဠိယံ ဗဟိဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ၊ တတော အညံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒံ ဣစ္ဆန္တေဟိ ပဉ္စဒွါရဇဝနေန ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏဿ သဟုပ္ပတ္တိ ပဋိသိဒ္ဓါ။ ရူပါရူပဓမ္မေတိ ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေတိ အတ္ထော။
ပဉ္စဒွါရိကစိတ္တေန န ပဋိဗုဇ္ဈတီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ရူပါဒီနံ အာပါထဂမနေ နိဒ္ဒါပဋိဗောဓော ဟောတီတိ? န၊ ပဌမံ မနောဒွါရိကဇဝနဿ ဥပ္ပတ္တိတောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နိဒ္ဒါယန္တဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပလောဘေတွာ သစ္စသုပိနေန။
အဗျာကတောယေဝ အာဝဇ္ဇနမတ္တဿေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတောတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ဝဒန္တေဟိ မနောဒွါရေပိ အာဝဇ္ဇနံ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဇဝနဋ္ဌာနေ ဌတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတီတိ အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တဿာ ¶ ဧဝ ဝသေနာတိ တဿာ ဝသေန ဧကဝိဓေန ဉာဏဝတ္ထု ဟောတီတိ စ၊ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ စ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၂။) ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၇၆၇။ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ အညတြ သဘာဝံ ဂဟေတွာ အဓိကရဏေသု ပဝတ္တမာနော အဓိကရဏဝသေန လိင်္ဂပရိဝတ္တိံ ဂစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယေန ဇာပိတာ ¶ စ သာ အတ္ထာ စာတိ ဇာပိတတ္ထာတိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၃။) တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၇၆၈။ ပညာပရိဏာမိတေသူတိ ပညာယ ပရိပါစိတေသု။ ‘‘ယောဂဝိဟိတေသူတိ ဣဒဉ္စ ဝိသယဝိသေသနမတ္တမေဝ၊ တသ္မာ ယာနိ ပညာယ ဝိဟိတာနိ အဟေသုံ ဟောန္တိ ဘဝိဿန္တိ စ၊ သဗ္ဗာနိ တာနိ ယောဂဝိဟိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ သိက္ခိတွာ ကာတဗ္ဗံ သိပ္ပံ၊ ဣတရံ ကမ္မံ။ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဝဍ္ဎကီကမ္မန္တိ စ အသိက္ခိတွာပိ ကာတဗ္ဗံ ထူလကမ္မံ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ပညာ ဧဝ ဝါ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ကမ္မံ သိပ္ပ’’န္တိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နာဂမဏ္ဍလံ နာမ မဏ္ဍလံ ကတွာ သပ္ပေ ဝိဇ္ဇာယ ပက္ကောသိတွာ ဗလိံ ဒတွာ ဝိသာပနယနံ။ ပရိတ္တံ ရက္ခာ၊ ယေန ‘‘ဖူ’’တိ မုခဝါတံ ဒတွာ ဝိသံ အပနယန္တိ၊ သော ဥဏ္ဏနာဘိအာဒိမန္တော ဖုဓမနကမန္တော။ ‘‘အ အာ’’တိအာဒိကာ မာတိကာ ‘‘က ကာ’’တိအာဒိကော တပ္ပဘေဒေါ စ လေခါ။
ကုသလံ ဓမ္မံ သကံ၊ ဣတရံ နောသကံ။ စတုန္နံ သစ္စာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာနံ တပ္ပဋိဝေဓပစ္စယဘာဝေန အနုလောမနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေ ‘‘ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ ကမ္မာယတနေသူ’’တိအာဒိနာ ပညာ ¶ ဝုတ္တာ၊ ပုန တဿာ ဝေဝစနဝသေန ‘‘အနုလောမိကံ ခန္တိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘အနု…ပေ… ပညာဝေဝစနာနီ’’တိ အာဟ။ ဧတ္ထ စ ဧဝရူပိန္တိ ယထာဝုတ္တကမ္မာယတနာဒိဝိသယံ ကမ္မဿကတသစ္စာနုလောမိကသဘာဝံ အနိစ္စာဒိပဝတ္တိအာကာရဉ္စာတိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တာ စ ဘူမိသဘာဝပဝတ္တိအာကာရနိဒ္ဒေသာ ခန္တိအာဒီဟိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ယဿာ ပညာယ ဓမ္မာ နိဇ္ဈာနပဇာနနကိစ္စသင်္ခါတံ ဩလောကနံ ခမန္တိ အဝိပရီတသဘာဝတ္တာ၊ သာ ပညာ ဓမ္မာနံ နိဇ္ဈာနက္ခမနံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တီတိ အတ္ထော။
၇၆၉။ အသံဝရံ မုဉ္စတီတိ သမာဒါနသမ္ပတ္တဝိရတိသမ္ပယုတ္တစေတနာ ‘‘သီလံ ပူရေန္တဿ မုဉ္စစေတနာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပုဗ္ဗာပရပညာယ စ ဒါနသီလမယတာဝစနတော မုဉ္စအပရစေတနာဝသေန ‘‘အာရဗ္ဘာ’’တိ၊ ပုဗ္ဗစေတနာဝသေန ‘‘အဓိကိစ္စာ’’တိ စ ဝတ္တုံ ယုတ္တန္တိ ‘‘အဓိကိစ္စာ’’တိပိ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ။
၇၇၀။ ပဉ္စသီလဒသသီလာနိ ¶ ဝိညာဏဿ ဇာတိယာ စ ပစ္စယဘူတေသု သင်္ခါရဘဝေသု အန္တောဂဓာနီတိ ‘‘ဥပ္ပာဒါ ဝါ’’တိအာဒိကာယ ဓမ္မဋ္ဌိတိပါဠိယာ သင်္ဂဟိတာနိ။ ဘဝနိဗ္ဗတ္တကသီလဿ ပညာပနံ သတိပိ သဝနေ န တထာဂတဒေသနာယတ္တန္တိ ဘိက္ခုအာဒီနမ္ပိ တံ ဝုတ္တံ။
အဓိပညာယ ပညာတိ အဓိပညာယ အန္တောဂဓာ ပညာ။ အထ ဝါ အဓိပညာနိဗ္ဗတ္တေသု၊ တဒဓိဋ္ဌာနေသု ဝါ ဓမ္မေသု အဓိပညာ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တတ္ထ ပညာ အဓိပညာယ ပညာ။
၇၇၁။ အပါယုပ္ပာဒနကုသလတာ အပါယကောသလ္လံ သိယာတိ မညမာနော ပုစ္ဆတိ ‘‘အပါယကောသလ္လံ ကထံ ပညာ နာမ ဇာတာ’’တိ။ တံ ပန ပရဿ အဓိပ္ပာယံ နိဝတ္တေန္တော ‘‘ပညဝါယေဝ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတြုပါယာတိ တတြ တတြ ဥပါယဘူတာ။ ဌာနေ ဥပ္ပတ္တိ ဧတဿာတိ ဌာနုပ္ပတ္တိယံ။ ကိံ တံ? ကာရဏဇာနနံ၊ ဘယာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိက္ခဏေ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ လဟုဥပ္ပဇ္ဇနကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၄။) စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၇၉၃။ န ¶ ပရိတဿတီတိ ‘‘အပိ နာမ မေ တဏ္ဍုလာဒီနိ သိယု’’န္တိ န ပတ္ထေတိ၊ တဒဘာဝေန ဝါ န ဥတ္တသတိ။
၇၉၆။ အပရပ္ပစ္စယေတိ ပရေန နပတ္တိယာယိတဗ္ဗေ။ ဓမ္မေ ဉာဏန္တိ သစ္စဝိသယံ ဉာဏံ။ အရိယသစ္စေသု ဟိ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ တေသံ အဝိပရီတသဘာဝတ္တာတိ။ သင်္ခတပဝရော ဝါ အရိယမဂ္ဂေါ တဿ စ ဖလံ ဓမ္မော၊ တတ္ထ ပညာ တံသဟဂတာ ဓမ္မေ ဉာဏံ။ န အညဉာဏုပ္ပာဒနံ နယနယနံ၊ ဉာဏဿေဝ ပန ပဝတ္တိဝိသေသောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ ကိစ္စ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ဣမိနာ ဓမ္မေနာတိ မဂ္ဂဉာဏေနာတိ ဝုတ္တံ၊ ဒုဝိဓမ္ပိ ပန မဂ္ဂဖလဉာဏံ ပစ္စဝေက္ခဏာယ စ မူလံ၊ ကာရဏဉ္စ နယနယနဿာတိ ဒုဝိဓေနပိ တေန ဓမ္မေနာတိ န န ယုဇ္ဇတိ၊ တထာ စတုသစ္စဓမ္မဿ ဉာတတ္တာ၊ မဂ္ဂဖလသင်္ခါတဿ စ ဓမ္မဿ သစ္စပဋိဝေဓသမ္ပယောဂံ ဂတတ္တာ နယနံ ဟောတီတိ တေန ဣမိနာ ဓမ္မေန ¶ ဉာဏဝိသယဘာဝေန၊ ဉာဏသမ္ပယောဂေန ဝါ ဉာတေနာတိ စ အတ္ထော န န ယုဇ္ဇတိ။
ယဒိပိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခံ အဘိဇာနန္တိ၊ တထာပိ ပစ္စုပ္ပန္နေ သသန္တတိပရိယာပန္နေ သဝိသေသေ အဘိနိဝေသော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န တညေဝ ဣမ’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌေန အဒိဋ္ဌေန နယတော နယနဉာဏံ၊ အဒိဋ္ဌဿ ဒိဋ္ဌတာယ ကာရဏဘူတတ္တာ ကာရဏဉာဏံ၊ အနုရူပတ္ထဝါစကော ဝါ ကာရဏ-သဒ္ဒေါတိ ဓမ္မေ ဉာဏဿ အနုရူပဉာဏန္တိ အတ္ထော။
သမ္မုတိမှိ ဉာဏန္တိ ဓမ္မေ ဉာဏာဒီနံ ဝိယ သာတိသယဿ ပဋိဝေဓကိစ္စဿ အဘာဝါ ဝိသယောဘာသနမတ္တဇာနနသာမညေန ဉာဏန္တိ သမ္မတေသု အန္တောဂဓန္တိ အတ္ထော။ သမ္မုတိဝသေန ဝါ ပဝတ္တံ သမ္မုတိမှိ ဉာဏံ၊ အဝသေသံ ပန ဣတရဉာဏတ္တယဝိသဘာဂံ ဉာဏံ တဗ္ဗိသဘာဂသာမညေန သမ္မုတိဉာဏမှိ ပဝိဋ္ဌတ္တာ သမ္မုတိဉာဏံ နာမ ဟောတီတိ။
၇၉၇။ ကိလေသမူလကေ စာတိ နီဝရဏမူလကေ စ ကာမဘဝဓမ္မေ။
၇၉၈။ သာ ဟိဿာတိ ဧတ္ထ အဿာတိ ယော ‘‘ကာမေသု ဝီတရာဂေါ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တော၊ အဿ ¶ ပဌမဇ္ဈာနသမင်္ဂိဿာတိ အတ္ထော။ သွေဝါတိ ဧတေန ကာမေသု ဝီတရာဂဘာဝနာဝတ္ထဿေဝ ပဌမဇ္ဈာနသမင်္ဂိဿ ဂဟဏေ ပဝတ္တေ တဿ တတော ပရံ အဝတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာမေသု ဝီတရာဂေါ သမာနော’’တိ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထမဂ္ဂပညာ ဆဋ္ဌာဘိညာဘာဝပ္ပတ္တိယာ တံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ နာမ၊ ဣတရာ တဒုပနိဿယတ္တာ။ ယထာနုရူပံ ဝါ အာသဝက္ခယဘာဝတော၊ ဖလေ ဝါ အာသဝက္ခယေ သတိ ယထာနုရူပံ တံနိဗ္ဗတ္တနတော စတူသုပိ မဂ္ဂေသု ပညာ ဆဋ္ဌံ အဘိညံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
၇၉၉။ ကာမသဟဂတာတိ ဝတ္ထုကာမာရမ္မဏာ။ စောဒေန္တီတိ ကာမာဘိမုခံ တန္နိန္နံ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ တဒနုဓမ္မတာတိ တဒနုဓမ္မာ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တာ-သဒ္ဒဿ အပုဗ္ဗတ္ထာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘တဒနုရူပသဘာဝါ’’တိ။ နိကန္တိံ၊ နိကန္တိသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒံ ဝါ ‘‘မိစ္ဆာသတီ’’တိ ဝဒတိ။ ‘‘အဟော ဝတ မေ အဝိတက္ကံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ အဝိတက္ကာရမ္မဏာ အဝိတက္ကသဟဂတာ။
၈၀၁။ အဓိဂမဘာဝေန ¶ အဘိမုခံ ဇာနန္တဿ အဘိဇာနန္တဿ၊ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဝါ ဉာဏေန ဇာနန္တဿ၊ အနာရမ္မဏဘူတဉ္စ တံ ဌာနံ ပါကဋံ ကရောန္တဿာတိ အတ္ထော။
၈၀၂။ ဝသိတာပဉ္စကရဟိတံ ဈာနံ အပ္ပဂုဏံ။ ဧတ္ထ စတဿော ပဋိပဒါ စတ္တာရိ အာရမ္မဏာနီတိ ပညာယ ပဋိပဒါရမ္မဏုဒ္ဒေသေန ပညာ ဧဝ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာတိ သာ ဧဝ ဝိဘတ္တာတိ။
စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၅။) ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၀၄။ ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓီတိ သမာဓိအင်္ဂဘာဝေန ပညာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာတိ။ ပီတိဖရဏတာဒိဝစနေန ဟိ တမေဝ ဝိဘဇတိ၊ ‘‘သော ဣမမေဝ ကာယံ ဝိဝေကဇေန ပီတိသုခေန အဘိသန္ဒေတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၂၇) နယေန ပီတိယာ သုခဿ စ ဖရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပီတိဖရဏတာသုခဖရဏတာဟိ အာရမ္မဏေ ဌတွာ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ဥပ္ပာဒနတော ‘‘ပါဒါ ဝိယာ’’တိ တာ ဝုတ္တာ။
ဒုတိယပဉ္စကေ ¶ စ ‘‘ပဉ္စဉာဏိကော’’တိ သမာဓိမုခေန ပဉ္စဉာဏာနေဝ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ လောကိယသမာဓိဿ ပစ္စနီကာနိ နီဝရဏပဌမဇ္ဈာနနိကန္တိအာဒီနိ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ အညေ ကိလေသာ ဝါရေတဗ္ဗာ၊ ဣမဿ ပန အရဟတ္တသမာဓိဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓသဗ္ဗကိလေသတ္တာ န နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ဝါရေတဗ္ဗဉ္စ အတ္ထီတိ မဂ္ဂါနန္တရံ သမာပတ္တိက္ခဏေ စ အပ္ပယောဂေနေဝ အဓိဂတတ္တာ စ ဌပိတတ္တာ စ၊ အပရိဟာနိဝသေန ဌပိတတ္တာ ဝါ န သသင်္ခါရနိဂ္ဂယှဝါရိတဂတော။ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တတ္တာတိ ဧတေန အပ္ပဝတ္တမာနာယပိ သတိယာ သတိဗဟုလတာယ သတော ဧဝ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေနာတိ ဧတေန ပရိစ္ဆိန္ဒနသတိယာ သတောတိ။
ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၆။) ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၀၅။ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝံ ¶ ဒဿေန္တော ‘‘ဒူရ…ပေ… ရမ္မဏာယာ’’တိ အာဟ။ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓီတိ စ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာတိ တတ္ထ ဉာဏံ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိယာ ဉာဏံ။ ‘‘စေတောပရိယဉာဏ’’န္တိ ဣဒမေဝ အတ္ထဝသေန ‘‘ပရစိတ္တေ ဉာဏ’’န္တိ ဥဒ္ဓဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စုတူပပါတဉာဏဿ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေကဒေသတ္တာ ‘‘ဝဏ္ဏဓာတုအာရမ္မဏာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မုဒ္ဓပ္ပတ္တေန စုတူပပါတဉာဏသင်္ခါတေန ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေန သဗ္ဗံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၇။) သတ္တကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၀၆။ တဒေဝ ဉာဏန္တိ ဆဗ္ဗိဓမ္ပိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဝိပဿနာရမ္မဏဘာဝေန သဟ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏေနာတိ ဆပိ ဉာဏာနိ သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တေန ဉာဏေန။ ခယဓမ္မန္တိအာဒိနာ ¶ ဟိ ပကာရေန ပဝတ္တဉာဏဿ ဒဿနံ၊ ဉာဏဝိပဿနာဒဿနတော ဝိပဿနာပဋိဝိပဿနာဒဿနမတ္တမေဝါတိ န တံ အင်္ဂန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပါဠိယံ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဉာဏဝစနေန အင်္ဂါနံ ဝုတ္တတ္တာ နိရောဓဓမ္မန္တိ ဉာဏန္တိ ဣတိ-သဒ္ဒေန ပကာသေတွာ ဝုတ္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ သတ္တမံ ဉာဏန္တိ အယမတ္ထော ဒိဿတိ။ န ဟိ ယမ္ပိ တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ တမ္ပိ ဉာဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော ဟောတိ တံဉာဏဂ္ဂဟဏေ ဧတသ္မိံ ဉာဏဘာဝဒဿနဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ၊ ‘‘ခယဓမ္မံ…ပေ… နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ ဧတေသံ သမ္ဗန္ဓာဘာဝပ္ပသင်္ဂတော စာတိ။
သတ္တကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၈။) အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၀၈။ ဝိဟာရိတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ ပစ္စနီကဓမ္မေ၊ ဒုက္ခံ ဝါ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပဝတ္တေတဗ္ဗဋ္ဌေန။
အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၁၀။) ဒသကနိဒ္ဒေသော
ပဌမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၀၉။ အဝိဇ္ဇမာနံ ¶ ဌာနံ အဋ္ဌာနံ၊ နတ္ထိ ဌာနန္တိ ဝါ အဋ္ဌာနံ။ ဧသ ‘‘အနဝကာသော’’တိ ဧတ္ထာပိ နယော။ တဒတ္ထနိဂမနမတ္တမေဝ ဟိ ‘‘နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနန္တိ။ အသုခေ သုခန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသောဝ ဣဓ သုခတော ဥပဂမနဿ ဌာနန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကန္တ…ပေ… အတ္တဒိဋ္ဌိဝသေနာ’’တိ ပဓာနဒိဋ္ဌိမာဟ။ ဘေဒါနုရူပဿ သာဝနံ အနုဿာဝနံ၊ ဘေဒါနုရူပေန ဝါ ဝစနေန ဝိညာပနံ။
လိင်္ဂေ ¶ ပရိဝတ္တေ စ သော ဧဝ ဧကကမ္မနိဗ္ဗတ္တိတော ဘဝင်္ဂပ္ပဗန္ဓော ဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓော စ၊ နာညောတိ အာဟ ‘‘အပိ ပရိဝတ္တလိင်္ဂ’’န္တိ။ အယံ ပဉှောတိ ဉာပနိစ္ဆာနိဗ္ဗတ္တာ ကထာ။
သင်္ဂါမစတုက္ကံ သပတ္တဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထ စ ပုရိမံ အဘိသန္ဓိစိတ္တံ အပ္ပမာဏံ၊ ဝဓကစိတ္တံ ပန တဒါရမ္မဏဉ္စ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ အာနန္တရိယာနာနန္တရိယဘာဝေ ပမာဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုထုဇ္ဇနဿေဝ တံ ဒိန္နံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယထာ ဝဓကစိတ္တံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏမ္ပိ ဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒနဝသေန အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တတိ၊ န ဧဝံ စာဂစေတနာ။ သာ ဟိ စဇိတဗ္ဗံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စဇနမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ အညသကကရဏဉ္စ တဿ စဇနံ၊ တသ္မာ ယဿ တံ သကံ ကတံ၊ တဿေဝ ဒိန္နံ ဟောတီတိ။
သဏ္ဌ…ပေ… ကပ္ပဝိနာသေယေဝ မုစ္စတီတိ ဣဒံ ကပ္ပဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။ တတ္ထ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ကထာ။ အဋ္ဌ။ ၆၅၄-၆၅၇) ဝုတ္တံ ‘‘အာပါယိကောတိ ဣဒံ သုတ္တံ ယံ သော ဧကံ ကပ္ပံ အသီတိဘာဂေ ကတွာ တတော ဧကဘာဂမတ္တံ ကာလံ တိဋ္ဌေယျ၊ တံ အာယုကပ္ပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ကပ္ပဝိနာသေယေဝါတိ ပန အာယုကပ္ပဝိနာသေယေဝါတိ အတ္ထေ သတိ နတ္ထိ ဝိရောဓော။ ဧတ္ထ စ သဏ္ဌဟန္တေတိ ဣဒံ သွေ ဝိနဿိဿတီတိ ဝိယ အဘူတပရိကပ္ပဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧကဒိဝသမေဝ ပစ္စတိ တတော ပရံ ကပ္ပာဘာဝေန အာယုကပ္ပဿပိ အဘာဝတောတိ အဝိရောဓတော အတ္ထယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ပကတတ္တောတိ အနုက္ခိတ္တော။ သမာနသံဝါသကောတိ အပါရာဇိကော။
ကိံ ¶ ပန တန္တိ ယော သော ‘‘နိယတော’’တိ ဝုတ္တော၊ တံ ကိံ နိယမေတီတိ အတ္ထော။ တဿေဝ ပန ယထာပုစ္ဆိတဿ နိယတဿ မိစ္ဆတ္တသမ္မတ္တနိယတဓမ္မာနံ ဝိယ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနတံ ယထာပုစ္ဆိတဉ္စ နိယာမကဟေတုံ ပဋိသေဓေတွာ ယေန ‘‘နိယတော’’တိ ‘‘သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိကော’’တိ စ ဝုစ္စတိ၊ တံ ယထာဓိပ္ပေတကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဇာတဿ ကုမာရဿ ဝိယ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတဿ နာမမတ္တမေတံ နိယတသတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိကံ၊ နိယတာနိယတဘေဒံ နာမန္တိ အတ္ထော။ ယဒိ ပုဗ္ဗဟေတု နိယာမကော၊ သောတာပန္နော စ နိယတောတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂတော ဥဒ္ဓံ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဥပနိဿယဘာဝတော ပုဗ္ဗဟေတုကိစ္စံ၊ တတော ပုဗ္ဗေ ပန ပုဗ္ဗဟေတုကိစ္စံ နတ္ထီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဥပနိဿယာဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ။ ယဒိ ဟိ တဿပိ ပုဗ္ဗဟေတု ဥပနိဿယော သိယာ၊ သော စ နိယာမကောတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂုပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ဧဝ နိယတော သိယာ၊ တဉ္စ အနိဋ္ဌံ၊ တသ္မာဿ ¶ ပုဗ္ဗဟေတုနာ အဟေတုကတာ အာပန္နာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣစ္စဿ အဟေတု အပ္ပစ္စယာ နိဗ္ဗတ္တိံ ပါပုဏာတီ’’တိ။
ပဋိလဒ္ဓမဂ္ဂေါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ၊ တေနေဝ သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိနိယမေ သတိ သတ္တမဘဝါဒိတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တနကဿ ဒုက္ခဿ မူလဘူတာ ကိလေသာ တေနေဝ ခီဏာတိ ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ အကိစ္စကာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိကံ နိယမေန္တိ၊ တတော စ အညော သောတာပန္နော နတ္ထီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ အကိစ္စကတာ နိပ္ပယောဇနတာ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အထ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒိပ္ပဟာနံ ဒဿနကိစ္စံ၊ တေသံ ပဟာနေန သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိတာယ ဘဝိတဗ္ဗံ။ သာ စုပရိမဂ္ဂေဟိ ဧဝ ဟောတီတိ သတ္တမဘဝါဒိတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တိတော တေန ဝိနာ ဝုဋ္ဌာနေ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒိပ္ပဟာနေန စ တေန ဝိနာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပဌမမဂ္ဂေန စ အနုပ္ပဇ္ဇိတွာဝ ကိလေသာ ခေပေတဗ္ဗာ ဟောန္တီ’’တိ။ န အညော ကောစိ နိယမေတီတိ နာမကရဏနိမိတ္တတော ဝိပဿနာတော အညော ကောစိ နိယာမကော နာမ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာဝ နိယမေတီတိ စ နာမကရဏနိမိတ္တတံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဂဟိတနာမမတ္တမေဝ တ’’န္တိ။
န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပန အတ္ထီတိ ‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထိ၊ သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိံ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅) ဣမိဿာ လောကဓာတုယာ ဌတွာ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ကိံ ပနာဝုသော ¶ သာရိပုတ္တ၊ အတ္ထေတရဟိ အညေ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ ဘဂဝတာ သမသမာ သမ္ဗောဓိယန္တိ ဧဝံ ပုဋ္ဌာဟံ၊ ဘန္တေ၊ နောတိ ဝဒေယျ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁) ဝတွာ တဿ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော၊ ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၉) ဣမံ သုတ္တံ ဒဿေန္တေန ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တဘူတံ ဣမံ လောကဓာတုံ ဌပေတွာ အညတ္ထ အနုပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။
‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနိ သိက္ခာပဒါနိ မာတိကာ၊ တာယ အန္တရဟိတာယ နိဒါနုဒ္ဒေသသင်္ခါတေ ပါတိမောက္ခေ ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါကမ္မေသု စ သာသနံ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ ပါတိမောက္ခေ ဝါ အန္တောဂဓာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဥပသမ္ပဒါ စ တဒုဘယာဘာဝေ ပါတိမောက္ခာဘာဝတော၊ တသ္မာ ပါတိမောက္ခေ၊ တာသု စ သာသနံ တိဋ္ဌတီတိ ဝုတ္တံ။ ဩသက္ကိတံ နာမာတိ ပစ္ဆိမပဋိဝေဓသီလဘေဒဒွယံ ဧကတော ကတွာ တတော ပရံ ဝိနဋ္ဌံ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။
တာတိ ရသ္မိယော။ ကာရုညန္တိ ပရိဒေဝနကာရုညံ။
အနစ္ဆရိယတ္တာတိ ¶ ဒွီသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသု အစ္ဆရိယတ္တာဘာဝဒေါသတောတိ အတ္ထော။ ဝိဝါဒဘာဝတောတိ ဝိဝါဒါဘာဝတ္ထံ ဒွေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။
ဧကံ ဗုဒ္ဓံ ဓာရေတီတိ ဧကဗုဒ္ဓဓာရဏီ။ ဧတေန ဧဝံသဘာဝါ ဧတေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ၊ ယေန ဒုတိယဗုဒ္ဓဂုဏေ ဓာရေတုံ အသမတ္ထာ အယံ လောကဓာတူတိ ဒဿေတိ။ ပစ္စယဝိသေသနိပ္ဖန္နာနဉှိ ဓမ္မာနံ သဘာဝဝိသေသော န သက္ကာ ဓာရေတုန္တိ။ သမံ ဥဒ္ဓံ ပဇ္ဇတီတိ သမုပါဒိကာ၊ ဥဒကဿောပရိ သမံ ဂါမိနီတိ အတ္ထော။ ဒွိန္နမ္ပီတိ ဒွေပိ၊ ဒွိန္နမ္ပိ ဝါ သရီရဘာရံ။ ဆာဒေန္တန္တိ ရောစယမာနံ။ သကိံ ဘုတ္တောဝါတိ ဧကမ္ပိ အာလောပံ အဇ္ဈောဟရိတွာဝ မရေယျာတိ အတ္ထော။
အတိဓမ္မဘာရေနာတိ ဓမ္မေန နာမ ပထဝီ တိဋ္ဌေယျ၊ သာ ကိံ တေနေဝ စလတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုန ထေရော ‘‘ရတနံ နာမ လောကေ ကုဋုမ္ဗံ သန္ဓာရေန္တံ အဘိမတဉ္စ လောကေန အတ္တနော ဂရုသဘာဝတာယ သကဋဘင်္ဂဿ ကာရဏံ အတိဘာရဘူတံ ဒိဋ္ဌံ။ ဧဝံ ဓမ္မော စ ဟိတသုခဝိသေသေဟိ တံသမင်္ဂိနံ ဓာရေန္တော အဘိမတော စ ဝိညူဟိ ဂမ္ဘီရာပ္ပမေယျဘာဝေန ဂရုသဘာဝတ္တာ အတိဘာရဘူတော ပထဝီစလနဿ ကာရဏံ ဟောတီ’’တိ ဒဿေန္တော ¶ ‘‘ဣဓ၊ မဟာရာဇ၊ ဒွေ သကဋာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧကဿာတိ ဧကသ္မာ၊ ဧကဿ ဝါ သကဋဿ ရတနံ၊ တသ္မာ သကဋတော ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ ဩသာရိတန္တိ ပဝေသိတံ အာဟဋံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။
သဘာဝပကတိကာတိ အကိတ္တိမပကတိကာတိ အတ္ထော။ ကာရဏမဟန္တတ္တာတိ မဟန္တေဟိ ပါရမိတာကာရဏေဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ နိဗ္ဗတ္တိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပထဝီအာဒယော မဟန္တာ အတ္တနော အတ္တနော ဝိသယေ ဧကေကာဝ၊ ဧဝံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါပိ မဟန္တော အတ္တနော ဝိသယေ ဧကော ဧဝ။ ကော စ တဿ ဝိသယော? ယာဝတကံ ဉေယျံ၊ ဧဝံ အာကာသော ဝိယ အနန္တဝိသယော ဘဂဝါ ဧကော ဧဝ ဟောတီတိ ဝဒန္တော လောကဓာတွန္တရေသုပိ ဒုတိယဿ အဘာဝံ ဒဿေတိ။
ပုဗ္ဗဘာဂေ အာယူဟနဝသေန အာယူဟနသမင်္ဂိတာ သန္နိဋ္ဌာနစေတနာဝသေန စေတနာသမင်္ဂိတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ သန္တတိခဏဝသေန ဝါ။ ဝိပါကာရဟန္တိ ဒုတိယဘဝါဒီသု ဝိပစ္စနပကတိတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ စလတီတိ ပရိဝတ္တတိ။ သုနခေဟိ ဝဇနသီလော သုနခဝါဇိကော။
ပဌမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၁၀။ ဂတိတော ¶ အညာ ဂတိသမ္ပတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္ပန္နာ ဂတီ’’တိ အာဟ။ မဟာသုဒဿနာဒိသုရာဇကာလော ပဌမကပ္ပိကာဒိသုမနုဿကာလော စ ကာလသမ္ပတ္တိ။
ဧကန္တံ ကုသလဿေဝ ဩကာသောတိ ဣဒံ ယဒိပိ ကောစိ ကာယသုစရိတာဒိပယောဂသမ္ပတ္တိယံ ဌိတံ ဗာဓေယျ၊ တံ ပန ဗာဓနံ ဗာဓကဿေဝ ဣဿာဒိနိမိတ္တေန ဝိပရီတဂ္ဂါဟေန ဇာတံ။ သာ ပယောဂသမ္ပတ္တိ သဘာဝတော သုခဝိပါကဿေဝ ပစ္စယော၊ န ဒုက္ခဝိပါကဿာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မက္ကဋော ဘတ္တပုဋံ ဗန္ဓဋ္ဌာနေ မုဉ္စိတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဇာနာတိ၊ ယတ္ထ ဝါ တတ္ထ ဝါ ဘိန္ဒိတွာ ဝိနာသေတိ၊ ဧဝံ အနုပါယညူပိ ဘောဂေ။ သုသာနေ ဆဍ္ဍေတွာတိအာဒိနာ ဃာတေတွာ ဆဍ္ဍိတဿ ဝုဋ္ဌာနာဘာဝေါ ဝိယ အပါယတော ဝုဋ္ဌာနာဘာဝေါတိ ဒဿေတိ။
‘‘ပစ္စရီ’’တိပိ ¶ ဥဠုမ္ပဿ နာမံ၊ တေန ဧတ္ထ ကတာ ‘‘မဟာပစ္စရီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥဒကေ မရဏံ ထလေ မရဏဉ္စ ဧကမေဝါတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု သက္ကေန ‘‘သမုဒ္ဒါရက္ခံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ ဝုတ္တံ၊ ဇီဝိတဿ လဟုပရိဝတ္တိတံ ပကာသေန္တေဟိ ထေရေဟိ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ လဟုပရိဝတ္တိတာယ ဇီဝိတဟေတု န ဂမိဿာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ ဥဒကေတိ နာဂဒီပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ထလေတိ ဇမ္ဗုဒီပံ။
ထေရော န ဒေတီတိ ကထမဟံ ဧတေန ဉာတော၊ ကေနစိ ကိဉ္စိ အာစိက္ခိတံ သိယာတိ သညာယ န အဒါသိ။ တေနေဝ ‘‘မယမ္ပိ န ဇာနာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရဿာတိ အပရဿ ဘိက္ခုနော ပတ္တံ အာဒါယ…ပေ… ထေရဿ ဟတ္ထေ ဌပေသီတိ ယောဇနာ။ အနာယတနေတိ နိက္ကာရဏေ၊ အယုတ္တေ ဝါ နဿနဋ္ဌာနေ။ တုဝံ အတ္တာနံ ရက္ခေယျာသိ၊ မယံ ပန မဟလ္လကတ္တာ ကိံ ရက္ခိတွာ ကရိဿာမ၊ မဟလ္လကတ္တာ ဧဝ စ ရက္ခိတုံ န သက္ခိဿာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ အနာဂါမိတ္တာ ဝါ ထေရော အတ္တနာ ဝတ္တဗ္ဗံ ဇာနိတွာ ဩဝဒတိ။
သမ္မာပယောဂဿ ဂတမဂ္ဂေါတိ သမ္မာပယောဂေန နိပ္ဖာဒိတတ္တာ တဿ သဉ္ဇာနနကာရဏန္တိ အတ္ထော။
ဘူတမတ္ထံ ¶ ကတွာ အဘူတောပမံ ကထယိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ မနုဿာတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကာဒိနိယုတ္တာ မနုဿာ မဟန္တတ္တာ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ နာသက္ခိံသု။
ဒုတိယဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တတိယဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၁၁။ အဉ္စိတာတိ ဂတာ။ ပေစ္စာတိ ပုန၊ မရိတွာတိ ဝါ အတ္ထော။ ဥဿန္နတ္တာတိ ဝိတက္ကဗဟုလတာယ ဥဿန္နတ္တာတိ ဝဒန္တိ၊ သူရတာဒီဟိ ဝါ ဥဿန္နတ္တာ။ ဒိဗ္ဗန္တီတိ ကီဠန္တိ။
သဉ္ဇီဝကာဠသုတ္တသင်္ဃာတရောရုဝမဟာရောရုဝတာပနမဟာတာပနအဝီစိယော အဋ္ဌ မဟာနိရယာ။ ဧကေကဿ စတ္တာရိ ဒွါရာနိ၊ ဧကေကသ္မိံ ဒွါရေ စတ္တာရော စတ္တာရော ဂူထနိရယာဒယောတိ ဧဝံ သောဠသ ဥဿဒနိရယေ ဝဏ္ဏယန္တိ။
သက္ကသုယာမာဒယော ¶ ဝိယ ဇေဋ္ဌကဒေဝရာဇာ။ ပဇာပတိဝရုဏဤသာနာဒယော ဝိယ ဒုတိယာဒိဋ္ဌာနန္တရကာရကော ပရိစာရကော ဟုတွာ။
တတိယဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စတုတ္ထဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၁၂။ ကပ္ပောတိ ဒွေဓာဘူတဂ္ဂေါ။ ဧတ္ထ စ ဗီဇာဒိဓာတုနာနတ္တဝသေန ခန္ဓာဒိဓာတုနာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စတုတ္ထဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဉ္စမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၁၃။ အဇ္ဈာသယဓာတူတိ ¶ အဇ္ဈာသယသဘာဝေါ။ ယထာ ဂူထာဒီနံ ဓာတုသဘာဝေါ ဧသော၊ ယံ ဂူထာဒီဟေဝ သံသန္ဒတိ၊ ဧဝံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဿေဝေသ သဘာဝေါ၊ ယံ ဒုဿီလာဒယော ဒုဿီလာဒိကေဟေဝ သံသန္ဒန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘိက္ခူပိ အာဟံသူတိ အညမညံ အာဟံသု။ အာဝုသော ဣမေ မနုဿာ ‘‘ယထာသဘာဂေန ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝဒန္တာ အမှေ သဘာဂါသဘာဂေ ဝိဒိတွာ ဟီနဇ္ဈာသယပဏီတဇ္ဈာသယတံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဓာတုသံယုတ္တကမ္မေ ဥပနေန္တိ တဿ ပယောဂံ ဒဋ္ဌုကာမာတိ အတ္ထော၊ ဧဝံ သဘာဂဝသေနေဝ အဇ္ဈာသယဓာတုပရိစ္ဆိန္ဒနတော အဇ္ဈာသယဓာတုသဘာဂဝသေန နိယမေတီတိ အဓိပ္ပာယော။
ပဉ္စမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဆဋ္ဌဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
စရိတန္တိ ဣဓ ဒုစ္စရိတံ သုစရိတန္တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပရဇံ အက္ခံ ဧတေသန္တိ အပ္ပရဇက္ခာတိ အတ္ထော ဝိဘာဝိတော၊ အပ္ပရဇံ အက္ခိမှိ ဧတေသန္တိ အပ္ပရဇက္ခာတိပိ သဒ္ဒတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဧတ္ထ စ အာသယဇာနနာဒိနာ ယေဟိ ¶ ဣန္ဒြိယေဟိ ပရောပရေဟိ သတ္တာ ကလျာဏပါပါသယာဒိကာ ဟောန္တိ၊ တေသံ ဇာနနံ ဝိဘာဝေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တအာသယာနုသယဉာဏာနံ ဝိသုံ အသာဓာရဏတာ၊ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တနာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏာနံ ဝိသုံ ဗလတာ စ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။
၈၁၅။ ယဒရိယာတိ ယေ အရိယာ။ အာဝသိံသူတိ နိဿာယ ဝသိံသု။ ကေ ပန တေ? ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနော ဟောတိ ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတော ဧကာရက္ခော စတုရာပဿေနော ပနုဏ္ဏပစ္စေကသစ္စော သမဝယသဋ္ဌေသနော အနာဝိလသင်္ကပ္ပော ပဿဒ္ဓကာယသင်္ခါရော သုဝိမုတ္တစိတ္တော သုဝိမုတ္တပညော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၈၊ အ။ နိ။ ၁၀။၁၉) ဧဝံ ဝုတ္တာ။ ဧတေသု ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနပစ္စေကသစ္စပနောဒနဧသနာသမဝယသဇ္ဇနာနိ ‘‘သင်္ခါယေကံ ပဋိသေဝတိ အဓိဝါသေတိ ပရိဝဇ္ဇေတိ ဝိနောဒေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၆၈) ဝုတ္တေသု အပဿေနေသု ဝိနောဒနဉ္စ မဂ္ဂကိစ္စာနေဝ၊ ဣတရေ စ မဂ္ဂေနေဝ သမိဇ္ဈန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတဉှိ သုတ္တံ…ပေ… ဒီပေတီ’’တိ။
၈၁၆။ အာရမ္မဏသန္တာနာနုသယနေသု ¶ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာရမ္မဏာနုသယနေန အနုသေတိ။ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏာတိ ဧတေန သမန္တတော ဝေဌေတွာ ဝိယ ဌိတဘာဝေန အနုသယိတတံ ဒဿေတိ။ ဘဝဿပိ ဝတ္ထုကာမတ္တာ၊ ရာဂဝသေန ဝါ သမာနတ္တာ ‘‘ဘဝရာဂါနုသယော…ပေ… သင်္ဂဟိတော’’တိ အာဟ။
၈၁၈။ ‘‘ပဏီတာဓိမုတ္တိကာ တိက္ခိန္ဒြိယာ၊ ဣတရေ မုဒိန္ဒြိယာ’’တိ ဧဝံ ဣန္ဒြိယဝိသေသဒဿနတ္ထမေဝ အဓိမုတ္တိဂ္ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘တိက္ခိန္ဒြိယမုဒိန္ဒြိယဘာဝဒဿနတ္ထ’’န္တိ။
၈၁၉။ ပဟာနက္ကမဝသေနာတိ ဧတ္ထ ပဟာတဗ္ဗပဇဟနက္ကမော ပဟာနက္ကမောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ယဿ ပဟာနေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တံ တေနေဝ ပဟာနေန ပဌမံ ဝုစ္စတိ၊ တတော အပ္ပဟာတဗ္ဗန္တိ အယံ ဝါ ပဟာနက္ကမော။
၈၂၀။ မဂ္ဂဿ ဥပနိဿယဘူတာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဥပနိဿယဣန္ဒြိယာနိ။
၈၂၆။ နိဗ္ဗုတိဆန္ဒရဟိတတ္တာ အစ္ဆန္ဒိကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ။ ယသ္မိံ ဘဝင်္ဂေ ပဝတ္တမာနေ တံသန္တတိယံ လောကုတ္တရံ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တံ တဿ ပါဒကံ။
ဆဋ္ဌဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သတ္တမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၂၈။ နိဒ္ဒါယိတွာတိ ¶ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောန္တော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတွာ ပဋိဗုဒ္ဓါ သမာပတ္တိံ သမာပန္နောမှီတိ အတ္ထော။ နီဝရဏာဒီဟိ ဝိသုဒ္ဓစိတ္တသန္တတိ ဧဝ စိတ္တမဉ္ဇူသာ၊ သမာဓိ ဝါ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ။ စိတ္တံ ဌပေတုန္တိ သမာပတ္တိစိတ္တံ ဌပေတုံ။ သညာဝေဒယိတာနံ အပဂမော ဧဝ အပဂမဝိမောက္ခော။
သညာမနသိကာရာနံ ကာမာဒိဒုတိယဇ္ဈာနာဒိပက္ခန္ဒနာနိ ‘‘ဟာနဘာဂိယဝိသေသဘာဂိယဓမ္မာ’’တိ ¶ ဒဿိတာနိ၊ တေဟိ ပန ဈာနာနံ တံသဘာဝတာ ဓမ္မ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာ။ ပဂုဏဘာဝဝေါဒါနံ ပဂုဏဝေါဒါနံ။ တဒေဝ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအဓိဂမဿ ပစ္စယတ္တာ ‘‘ဝုဋ္ဌာနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝေါဒါနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာနံ၊ တမှာ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဣမာယ ဝုဋ္ဌာနပါဠိယာ အသင်္ဂဟိတတ္တာ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနံ ‘‘ပါဠိမုတ္တကဝုဋ္ဌာနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယေ ပန ‘‘နိရောဓတော ဖလသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ပါဠိ နတ္ထီတိ ဝဒေယျုံ၊ တေ ‘‘နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဖလသမာပတ္တိယာ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ဣမာယ ပါဠိယာ ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ။
သတ္တမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒသမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၃၁။ ရာဂါဒီဟိ စေတသော ဝိမုတ္တိဘူတော သမာဓိ စေတောဝိမုတ္တိ။ ပညာဝ ဝိမုတ္တိ ပညာဝိမုတ္တိ။ ကမ္မန္တရဝိပါကန္တရမေဝါတိ ကမ္မန္တရဿ ဝိပါကန္တရမေဝါတိ အတ္ထော။ စေတနာစေတနာသမ္ပယုတ္တကဓမ္မေ နိရယာဒိနိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပဒါဘူတေ ကမ္မန္တိ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ကမ္မပရိစ္ဆေဒမေဝါ’’တိ။ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ အဋ္ဌမနဝမဗလာနိ ဝိယ၊ တံသဒိသံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဝိယ ဝိကုဗ္ဗိတုံ။ ဧတေန ဒသဗလသဒိသတဉ္စ ဝါရေတိ၊ ဈာနာဒိဉာဏံ ဝိယ ဝါ အပ္ပေတုံ ဝိကုဗ္ဗိတုဉ္စ။ ယဒိပိ ဟိ ဈာနာဒိပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ သတ္တမဗလန္တိ တဿ သဝိတက္ကသဝိစာရတာ ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ဈာနာဒီဟိ ¶ ဝိနာ ပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထီတိ ဈာနာဒိသဟဂတံ ဉာဏံ တဒန္တောဂဓံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဈာနာဒိကိစ္စံ ဝိယ န သဗ္ဗံ ဗလကိစ္စံ ကာတုံ သက္ကောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘တဉှိ ဈာနံ ဟုတွာ အပ္ပေတုံ ဣဒ္ဓိ ဟုတွာ ဝိကုဗ္ဗိတုဉ္စ န သက္ကောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ကဿစိ ဗလဿ ဈာနဣဒ္ဓိဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဒသမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဉာဏဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၇။ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေါ
၁။ ဧကကမာတိကာဒိဝဏ္ဏနာ
၈၃၂။ ‘‘တေတ္တိံသတိ ¶ ¶ တိကာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေ ပန ပဉ္စတိံသ။ တထာ ‘‘ပုရိသမလာဒယော အဋ္ဌ နဝကာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေ ပန အာဃာတဝတ္ထုအာဒယော နဝ။ ယေ ‘‘ဒွေ အဋ္ဌာရသကာ’’တိအာဒိမှိ ဝုတ္တာ၊ တေ ဧဝ ‘‘ဣတိ အတီတာနိ ဆတ္တိံသာ’’တိအာဒိနာ တယော ဆတ္တိံသကာ ကတာတိ အာဟ ‘‘ဆ အဋ္ဌာရသကာ’’တိ၊ ဒွါသဋ္ဌိ ပန ဒိဋ္ဌိဂတာနိ အညတ္ထ ဝုတ္တဘာဝေနေဝ ဣဓ နိက္ခိတ္တာနီတိ န ဂဟိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။
ဧကကမာတိကာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၁။) ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၄၃-၈၄၄။ အတ္ထိ ပဋိစ္စံ နာမာတိ ယထာ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒီသု နိဿယာဒိပစ္စယဘာဝေန ပဋိစ္စာတိ ဝုတ္တံ၊ န တထာ ဣဓ ခတ္တိယာဒိဇာတီနံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနာနံ နိဿယာဒိပစ္စယတ္တဿ အဘာဝါ။ ယေသု ပန ခန္ဓေသု သန္တေသု ခတ္တိယာဒိသမ္မုတိ ဟောတိ၊ တေသံ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နတာဝ ခတ္တိယာဒိဇာတိယာ အတ္ထိတာ၊ သာ ဣဓ ပဋိစ္စ-သဒ္ဒေန ဝိဘာဝိတာတိ အတ္ထော။ ဧကိဿာ သေဏိယာတိ အသမ္ဘိန္နာယာတိ အတ္ထော။
ပဉှဝိဿဇ္ဇနာဒိကိရိယာသု ¶ ပုရတော ကရဏံ ပုရေက္ခာရော။ နိက္ခေပရာသီတိ နိဓာနရာသိ။ ပတ္ထဋာကိတ္တိနောတိ ဝိတ္ထိဏ္ဏာကိတ္တိနော။ ရတ္တညုမဒေါတိ ပုရာဏညုတာမဒေါတိ ဝဒန္တိ။ စိရရတ္တိဇာတေန၊ စိရရတ္တိပဗ္ဗဇိတေန ဝါ ဇာနိတဗ္ဗဿ၊ ရတ္တီနမေဝ ဝါ ဇာနနမဒေါ။ ဥပဋ္ဌာပကမာနောတိ အာဏာကရဏမာနော။ အာဏာကရဏဉှိ ဝိစာရဏံ ဣဓ ‘‘ယသော’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ပရိမဏ္ဍလတ္တဘာဝနိဿိတော မာနော ပရိဏာဟမဒေါ။ သရီရသမ္ပတ္တိပါရိပူရိယာ မဒေါ ပါရိပူရိမဒေါ။
၈၄၅။ ဝတ္ထုနာ ဝိနာပိ ဝတ္တဗ္ဗတာယ အဝတ္ထုကံ၊ န ဝတ္ထုနော အဘာဝါ။
၈၄၆။ စိတ္တဿ ဝေါဿဇ္ဇနန္တိ စိတ္တဿ သတိတော မုစ္စနံ၊ ကာယဒုစ္စရိတာဒီသု ပက္ခန္ဒနံ ဝါ ဝေါဿဂ္ဂေါ။ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါတိ ကုသလကရဏေ အဋ္ဌာနံ၊ အနုဋ္ဌာနန္တိ ¶ အတ္ထော။ ပမာဒသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ကာယဒုစ္စရိတေ စိတ္တဿ ဝေါဿဂ္ဂေါ ပါဏာတိပါတေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယံ ကောဓေ ဥပနာဟေတိ ဧဝမာဒိကော ပရိယာယော အပရိယန္တော၊ တဒတ္ထတပ္ပရိယာယပ္ပကာသကော ဝေါဿဂ္ဂနိဿဂ္ဂါဒိကော ဗျဉ္ဇနပရိယာယော စာတိ သဗ္ဗံ တံ သင်္ခိပိတွာ ဧဝရူပေါတိ ဣဒံ အာကာရနိဒဿနံ သဗ္ဗပရိယာယဿ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ကတန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပရိယန္တာဘာဝတော’’တိ။ ဝိဿဋ္ဌာကာရောတိ သတိယာ ပစ္စနီကဘူတေ စတ္တာရော ခန္ဓေ ဒဿေတိ။
၈၄၇။ စိတ္တဿ ထဒ္ဓတာ တထာပဝတ္တစိတ္တမေဝါတိ ဝဒန္တိ၊ မာနဝိသေသော ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပသင်္ကမနေ ဝန္ဒိတဗ္ဗံ ဟောတီတိ ပရိယန္တေနေဝ စရတိ။
၈၄၈။ ‘‘အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာဝုသော၊ တွံ အာပန္နောသီ’’တိအာဒိနာ တေန ဝုတ္တံ တဿေဝ ဥပရိ ခိပနဝသေန ‘‘ပဋိပ္ဖရိတွာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တသ္မိံ နာမ ဒလိဒ္ဒေ၊ အကုသလေ ဝါ ဣဒံ ကရောန္တေ အဟံ ကသ္မာ န ကရောမီ’’တိ ဧဝံ ဣဓ ပဋိပ္ဖရဏံ ယုတ္တံ။ ကရဏဿ ဥတ္တရကိရိယာ ကရဏုတ္တရိယံ။ အကုသလပက္ခော ဧသာတိ သာရမ္ဘောတိ အဓိပ္ပာယော။
၈၄၉။ အတိစ္စ ဣစ္ဆတီတိ အတိစ္စိစ္ဆော၊ တဿ ဘာဝေါ အတိစ္စိစ္ဆတာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ စ္စိ-ကာရလောပံ ကတွာ ‘‘အတိစ္ဆတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတြိစ္ဆတာတိ စ သာ ဧဝ ဝုစ္စတီတိ။ တတြာပိ နေရုတ္တိကဝိဓာနေန ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာလဒ္ဓံ ဝါ အတိက္ကမိတွာ အတြ အတြ ဣစ္ဆနံ အတြိစ္ဆတာ၊ သာ ဧဝ ရ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ ‘‘အတိစ္ဆတာ’’တိ ဝုတ္တာ။
အတြိစ္ဆန္တိ ¶ အတိစ္ဆံ၊ အတြ ဝါ ဣစ္ဆန္တော။ ကေန? အတိလောဘေန အတိလောဘမိစ္ဆာသင်္ခါတေန အတိလောဘမဒေန စ။ အတ္တနော ဟိတံ အတ္တာတိ ဝုတ္တံ။ ဟာယတိ ဇီရတိ၊ အာဒိဏ္ဏော ဝါ အတ္တာ၊ ပတ္တော ဝါ အတ္တာ၊ နံ ဇီရတိ စန္ဒကိန္နရိံ ပတ္ထယိတွာ အသိတာဘူဒေဝိယာ ဝိဟီနော ဝိယ။
ဣစ္ဆာဟတဿာတိ ဣစ္ဆာယ ဥပဒ္ဒုတဿ၊ မုဒ္ဒိတဿ ဝါ။
အတိဟီဠယာနောတိ အဝမညမာနော။ မလကန္တိ ဧဝံနာမကံ ဇနပဒံ၊ အဗ္ဘောကာသံ ဝါ။ ကောဒဏ္ဍကေနာတိ ကုဒဏ္ဍကေန ရဿဒဏ္ဍကေန။ ဂဒ္ဒုလေနာတိ စ ဝဒန္တိ။ ရုဟိရမက္ခိတင်္ဂေါတိ ရုဟိရသိန္နဂတ္တော။
၈၅၀။ ဇာနန္တဿေဝ ¶ ဘိယျော ဘိယျော စောဒေန္တော ဝိယ သမ္ဘာဝေတုကာမော ဟောတိ။ ပစ္စယေတိ ဥပါဒါနာဒိပစ္စယေ။
၈၅၁။ ယေ ပတိရူပေန ဝဉ္စေန္တိ၊ တေ ဂဏ္ဌိကာ၊ ဒုရာစာရေန ဝါ ဂဏ္ဌိဘူတာ။ ဂဏ္ဌိကပုတ္တာ နာမ ဂဏ္ဌိကာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ တေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ ဂဏ္ဌိကဘာဝေန ‘‘ထေရော…ပေ… ဒီဃစင်္ကမေ ဝိဟရတီ’’တိ ဝဒန္တိ။
ဝဋ္ဋတိ ဘန္တေတိ အယမ္ပိ ဧကော ပကာရော၊ လာဘိနာ ဧဝ ပန သက္ကာ ဉာတုန္တိ အတ္တနော သမာပတ္တိလာဘိတံ သူစေတီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စတ္တယံ နာမ ဥပရိပဏ္ဏာသကေ ဒုတိယသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၂၁ အာဒယော)။ တဿ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဝဒတိ ‘‘ပဉ္စတ္တယံ ဩလောကေန္တဿာ’’တိ။
၈၅၂။ သိင်္ဂန္တိ သိင်္ဂါရံ။ တဉှိ ကုသလဿ ဝိဇ္ဈနတော သမာသေဝိတတာယ သီသေ ပရိက္ခတံ သုနိခတံ ဝိသာဏံ ဝိယ၊ ထိရတ္တာ စ သိင်္ဂံ ဝိယာတိ သိင်္ဂံ၊ တံ ပနတ္ထတော ရာဂေါ။
၈၅၃။ တေမနကရဏတ္ထေ တိန္တိဏ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ခီယနန္တိ စ ယေန လောဘေန ပရံ မမန္တိ ဝဒန္တံ ခီယတိ၊ သော ဝုတ္တော။ ခီယနံ ဘဏ္ဍနန္တိ စ ဝဒန္တိ။ တိန္တိဏန္တိ ဝါ လောလုပ္ပမိစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သညာ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဧသော လောလုပ္ပဝါစကောတိ။
၈၅၄။ ဦရုပ္ပမာဏာပီတိ ¶ ဧတေန မဟန္တဃနဘာဝေန အပူတိတံ ဒဿေတိ။ အထဝါတိအာဒိနာ စီဝရမဏ္ဍနာဒီနံ ဝိသေသနာနိ ‘‘ဣမဿ ဝါ ပူတိကာယဿ ဗာဟိရာနံ ဝါ ပရိက္ခာရာနံ မဏ္ဍနာ’’တိအာဒီနီတိ ဒဿေတိ။ စီဝရေန ဟိ မဏ္ဍနာ စီဝရမဏ္ဍနာ၊ စီဝရဿ ဝါ မဏ္ဍနာ စီဝရမဏ္ဍနာ၊ ဧဝံ ပတ္တမဏ္ဍနာ သေနာသနမဏ္ဍနာ စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဦနဋ္ဌာနပူရဏံ ဆဝိရာဂသုသဏ္ဌာနာဒိကရဏဉ္စ စီဝရာဒီသု ကာယေ စ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တဒဟုဇာတဒါရကော ဝိယ ဟောတီတိ ဒါရကစာပလျံ န မုဉ္စတီတိ အတ္ထော။
၈၅၅။ သဒိသာ အနုရူပါ ဘတ္တိ သဘာဂေါ၊ န သဘာဂေါ အသဘာဂေါ၊ မာနထဒ္ဓတာ၊ ဝိရောဓော ဝါ။ တေနဿ မာတာဒီသု ဝတ္တနံ အသဘာဂဝုတ္တိတာ။ ဧဝံဝိဓာနံ မာနာဓိကာနံ အကုသလာနမိဒံ နာမံ။
၈၅၆။ ပရိတဿိတာတိ ¶ သင်္ကမ္ပနာ၊ ဥက္ကဏ္ဌိတဿ ဝါ တဿ တဿ တဏှာယနာ။
၈၅၇။ ကုသလကရဏေ ကာယဿ အဝိပ္ဖာရိကတာ လီနတာ ဇာတိအာလသျံ၊ န ရောဂဥတုဘောဇနာဒီဟိ ကာယဂေလညံ တန္ဒီ နာမ၊ အထ ခေါ ပကတိအာလသျန္တိ အတ္ထော။ ကာယာလသိယန္တိ နာမကာယဿ အာလသိယံ၊ တဒေဝ ရူပကာယဿာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၈၅၈။ အစ္စသနာဒီဟိ ဥပ္ပန္နဓာတုက္ခောဘနိမိတ္တံ အာလသိယံ ဝိဇမ္ဘိတာ။
၈၅၉။ ဘတ္တနိမိတ္တေန ဥပ္ပန္နံ အာလသျံ ဘတ္တသမ္မဒေါ။
၈၆၀။ ဣမေဟိ ပနာတိ စိတ္တဿ အကလျတာဒီဟိ။ သဗ္ဗတ္ထ ကိလေသဝသေနာတိ ထိနမိဒ္ဓကာရဏာနံ ရာဂါဒီနံ ဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၈၆၁။ သမ္မာအာဇီဝတော အပေတော ကတောတိ အပကတော။ သော အာဇီဝုပဒ္ဒဝေန ဥပဒ္ဒုတောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဥပဒ္ဒုတဿာတိ အတ္ထော’’တိ။
တိဝိဓမ္ပိ တံ တတ္ထ အာဂတံ တဿ နိဿယဘူတာယ ဣမာယ ပါဠိယာ ဒဿေတုန္တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ပါပဏိကာနီတိ ¶ အာပဏတော ဆဍ္ဍိတာနိ။ နန္တကာနီတိ အန္တရဟိတာနိ၊ စီရာနိ ဝါ။ ဂိလာနဿ ပစ္စယဘူတာ ဘေသဇ္ဇသင်္ခါတာ ဇီဝိတပရိက္ခာရာ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာ။ ပူတိမုတ္တန္တိ ပုရာဏဿ အပုရာဏဿ စ သဗ္ဗဿ ဂေါမုတ္တဿေတံ နာမံ။ ပူတိဘာဝေန ဆဍ္ဍိတောသဓန္တိပိ ကေစိ။
အဂဗ္ဘိကာ ဧကဒွါရာ ဒီဃသာလာ ကိရ ဥဒ္ဒဏ္ဍော။ ကုစ္ဆိတရဇဘူတာယ ပါပိစ္ဆတာယ နိရတ္ထကကာယဝစီဝိပ္ဖန္ဒနိဂ္ဂဟဏံ ကောရဇံ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ကောရဇိကော၊ အတိဝိယ ကောရဇိကော ကောရဇိကကောရဇိကော။ အတိပရိသင်္ကိတောတိ ကေစိ။ မုခသမ္ဘာဝိတောတိ ကောရဇိကကောရဇိကာဒိဘာဝေန ပဝတ္တဝစနေဟိ အတ္တနော မုခမတ္တေန အညေဟိ သမ္ဘာဝိတော။ သော ဧဝရူပေါ ဧဝရူပတာယ ဧဝ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ကတွာ ‘‘အယံ သမဏော’’တိအာဒိံ ကထေတိ။
ပဏိဓာယာတိ ‘‘အရဟာတိ မံ ဇာနန္တူ’’တိ စိတ္တံ ဌပေတွာ၊ ပတ္ထေတွာ ဝါ။ အာပါထကဇ္ဈာယီတိ မနုဿာနံ အာပါထဋ္ဌာနေ သမာဓိံ သမာပန္နော ဝိယ နိသီဒန္တော အာပါထကေ ဇနဿ ပါကဋဋ္ဌာနေ ဈာယီ။
အညံ ¶ ဝိယ ကတွာ အတ္တနော သမီပေ ဘဏနံ သာမန္တဇပ္ပိတံ။ အာကာရဿ ရဿတ္တံ ကတွာ ‘‘အဌပနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုဟနံ ကုဟော၊ တဿ အယနာ ပဝတ္တိ ကုဟာယနာ၊ ကုဟဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ အယနာ ဂတိကိရိယာ ကုဟာယနာ။
၈၆၂။ ပုဋ္ဌဿာတိ ‘‘ကော တိဿော၊ ကော ရာဇပူဇိတော’’တိ ပုဋ္ဌဿ။ နဟနာတိ ဗန္ဓနာ ပရိဝေဌနာ။
၈၆၃။ နိမိတ္တေန စရန္တော ဇီဝန္တော နိမိတ္တကာရကော နေမိတ္တိကော၊ တဿ ဘာဝေါ နေမိတ္တိကတာ။ အတ္တနော ဣစ္ဆာယ ပကာသနံ ဩဘာသော။ ကော ပန သောတိ? ‘‘အဇ္ဇ ဘိက္ခူနံ ပစ္စယာ ဒုလ္လဘာ ဇာတာ’’တိအာဒိကာ ပစ္စယပဋိသံယုတ္တကထာ။ ဣစ္ဆိတဝတ္ထုဿ သမီပေ ကထနံ သာမန္တဇပ္ပာ။
၈၆၄။ ဗဟိ ဆဍ္ဍနံ ဥက္ခေပနာ။ ပရပိဋ္ဌိမံသခါဒနသီလော ပရပိဋ္ဌိမံသိကော၊ တဿ ဘာဝေါ ပရပိဋ္ဌိမံသိကတာ။
၈၆၅။ နိကတ္တုံ ¶ အပ္ပေန လာဘေန ဗဟုကံ ဝဉ္စေတွာ ဂဟေတုံ ဣစ္ဆနံ နိဇိဂီသနံ၊ တဿ ဘာဝေါ နိဇိဂီသနတာ။ တဿေဝ ဣစ္ဆနဿ ပဝတ္တိအာကာရော၊ တံသဟဇာတံ ဝါ ဂဝေသနကမ္မံ။
၈၆၆။ ဝဏ္ဏသမ္ပန္နံ ပေါက္ခရံ ဝဏ္ဏပေါက္ခရန္တိ ဥတ္တရပဒလောပေါ ပုဗ္ဗပဒဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဝဏ္ဏပါရိပူရီ ဝါ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာ။ ‘‘အတ္ထဇာပိကာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ ဇပ-သဒ္ဒေါ ဥပ္ပတ္တိဝါစကောတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တေတီ’’တိ။
၈၆၇။ သေယျသဒိသမာနာ ဥန္နတိဝသေန ပဝတ္တာတိ ဥဘယတ္ထာပိ ‘‘မာနံ ဇပ္ပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
၈၆၈။ ဟီနမာနော ပန ဩနတိဝသေန ပဝတ္တိတော ကေဝလေန မာနသဒ္ဒေန နိဒ္ဒေသံ နာရဟတီတိ တံနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဩမာနံ ဇပ္ပေတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၇၄) ဝုတ္တံ။
၈၇၂။ ရာဇဘောဂေန ရဋ္ဌဘုဉ္ဇနကော ရာဇနိဿိတော ရဋ္ဌိယော။
၈၇၉။ ပုဂ္ဂလံ အနာမသိတွာတိ ယထာ သေယျဿ သေယျမာနာဒိနိဒ္ဒေသေသု ‘‘ပရေဟိ သေယျံ အတ္တာနံ ဒဟတီ’’တိ သေယျာဒိပုဂ္ဂလော မာနုပ္ပာဒကော ¶ အာမဋ္ဌော၊ ဧဝမေတဿ သေယျမာနဘာဝေပိ မာနုပ္ပာဒကပုဂ္ဂလဝိသေသံ အနာမသိတွာ ‘‘ပရေ အတိမညတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ပရေ အတိက္ကမိတွာ မညနဉှိ ယဿ ကဿစိ အတိမာနောတိ။
၈၈၀။ ပုရိမမာနဿ ဥပရိမာနော မာနာတိမာနော၊ အတိ-သဒ္ဒေါ ဥပရိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝဒတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပုရိမမာနံ ဝါ အတိက္ကန္တော မာနော မာနာတိမာနော။
၈၈၁။ ပက္ခိဇာတီသု ဝါယသော အန္တော လာမကောတိ ကတွာ ‘‘ကာကဇာတိ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။
၈၈၂။ ထေရော ကိရ ဒေါသစရိတော အဟောသိ၊ တသ္မာ အာဒိတောဝ ‘‘တုမှေ အခီဏာသဝါ’’တိ အဝတွာ ဥပါယေန ကထေသီတိ ဝဒန္တိ၊ ဒေါသစရိတတ္တာ ဝါ ခိပ္ပံ တတိယပဒဝါရေ ဝိရာဂံ ဥပ္ပာဒေသီတိ အဓိပ္ပာယော။
၈၈၃။ မာနံ ¶ အနုဂတစ္ဆန္ဒောတိ မာနသမ္ပယုတ္တဆန္ဒော၊ မာနသဘာဝံ အနုဂတော မာနစ္ဆန္ဒော ဝါ။
၈၈၄။ ‘‘ဝိလမ္ဗန’’န္တိ စ ဣတ္ထိပုရိသသမ္မာနနာဒိကိရိယာဒိဝိလမ္ဗနပဋိသံယုတ္တံ ကတ္တဗ္ဗံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယုတ္တမုတ္တသိလိဋ္ဌံ ပဋိဘာနံ ဝိလမ္ဗနပဋိဘာနံ။
၈၈၇။ အမရဝါဒပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော၊ အတ္တနော အမရဏတ္ထာယ ဒေဝဘာဝတ္ထာယ ဝါ ဝိတက္ကော အမရဝိတက္ကော။
၈၈၈။ ပရေသု အနုဒ္ဒယာ ရာဂဝသေန အနုဒ္ဒယကရဏံ ဧတဿာတိ ပရာနုဒ္ဒယော၊ တဿ ဘာဝေါ ပရာနုဒ္ဒယတာ၊ ပရေသု ဝါ အနုဒ္ဒယဿေဝ သဟနန္ဒိတာဒိကဿ ဘာဝေါ ပရာနုဒ္ဒယတာ၊ တာဒိသော ရာဂေါ။ တတ္ထာတိ ပရာနုဒ္ဒယတာယ သံသဋ္ဌဝိဟာရေန ဒဿိတာယာတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။
၈၉၀။ အနဝညတ္တိံ ပတ္ထေန္တော အနဝညတ္တတ္ထမေဝ ကာမဂုဏေ စ ပတ္ထေတီတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စကာမ…ပေ… နိဿိတော ဟုတွာ’’တိ။
ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၂။) ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၉၁။ ဥပနယှတီတိ ¶ ဗန္ဓတိ။ အ-ကာရော အနန္တရတ္ထဝါစကော၊ မရိယာဒဝါစကဿ ဝါ အာကာရဿ ရဿတ္တံ ကတွာ ‘‘အဋ္ဌပနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘အနန္တရဋ္ဌပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဌမုပ္ပန္နဿ ပဝတ္တာကာရော မရိယာဒါ၊ တံ အနတိက္ကမိတွာ တဿေဝ ဒဠှီကရဏဝသေန ဌပနာ မရိယာဒဋ္ဌပနာ။ ပကတိဋ္ဌပနာမတ္တမေဝ၊ ဝိသေသနရဟိတာတိ အတ္ထော။
၈၉၂။ နိဋ္ဌုရိယံ ခေဠပါတနံ၊ နိဋ္ဌုရိယံ ဝိယ နိဋ္ဌုရိယံ။ ဒဿေတွာတိ ဒန္တေဟိ ဆိန္ဒိတွာ။ တေန ¶ ပန ဒဿနံ ပဠာသောတိ ဒဿေတိ။ ပဠာသဿ အာယနာတိ ယုဂဂ္ဂါဟပ္ပဝတ္တိ။ သမဘာဝဒဟနံ ဇယော၊ တဿ အာဟရဏတော အာဟာရော။ ဓုရံ န ဒေတီတိ ပါမောက္ခံ န ဒေတိ။
၈၉၄။ ကာယေန စေတိယင်္ဂဏာဒိဝတ္တံ ကရောတိ ‘‘ဧဝံ ဝတ္တသမ္ပန္နော သဒ္ဓါ ကထံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ ကရိဿတီ’’တိ ပရေသံ ဉာပနတ္ထံ။ အတိစ္စာတိ အစ္စယံ ကတွာ။ အာသရန္တီတိ အာဂစ္ဆန္တိ၊ ပုန ပဋိစ္ဆာဒနေ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ကောနာမေဝံ ကရောတီတိ ဝေါစ္ဆိန္ဒနစ္ဆာဒနာ ဝါ ဝေါစ္ဆာဒနာ။
န သမ္မာ ဘာသိတာတိ ယော န သမ္မာ ဘာသတိ၊ သော သဌောတိ ဒဿေတိ။ ကုစ္ဆိ ဝါ ပိဋ္ဌိ ဝါ ဇာနိတုံ န သက္ကာတိ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနေနေဝ စိတ္တာနုရူပကိရိယာဝိရဟတော ‘‘ဧဝံစိတ္တော ဧဝံကိရိယော’’တိ ဇာနိတုံ န သက္ကာတိ အတ္ထော။
အဇော ဧဝ အဇာမိဂေါ။ နေလကောတိ တရုဏဝစ္ဆော။ ယထာ သော ယက္ခော တာဒိသံ ရူပံ ဒဿေတွာ ‘‘အဇာ’’တိ သညာယ အာဂတာဂတေ ခါဒတိ၊ ဧဝမယမ္ပိ တံတံသဒိသဂုဏသမ္ဘာဝနေန တေ တေ ဝဉ္စေတိ။ တေနေတံ သာဌေယျံ မာယာတော ဗလဝတရာ ဝဉ္စနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ ‘‘ပရိက္ခတ္တတာ’’တိ ဝုတ္တံ။
၉၀၈။ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ အဘာဝေပိ ယံ သံယောဇနံ ဟောတိ၊ တံ ဗဟိဒ္ဓါ သံယောဇနတော ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝိသေသနဘူတံ ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနံ နာမ။
ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၃။) တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၀၉။ အကုသလမူလာနေဝ ¶ ဝဋ္ဋမူလာနီတိ တေဟိ ကထိတေဟိ ဝဋ္ဋမူလသမုဒါစာရော ကထိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တီဟိ…ပေ… ကထိတော’’တိ။
၉၁၉။ သဿတော ¶ လောကောတိအာဒိဒဿနမေဝ ဗြဟ္မစရိယံ မောက္ခသမ္ပာပကံ ဥတ္တမစရိယန္တိ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ သမ္မတန္တိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတိကသမ္မတဿာ’’တိ။ ရူပါရူပါဝစရဝိပါကေသု သာတိသယော ဘဝရာဂေါတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ ‘‘မဟာဗြဟ္မာန’’န္တိ။
၉၂၀။ ကထံဝိဓန္တိ ကေနာကာရေန သဏ္ဌိတန္တိ အတ္ထောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘အာကာရသဏ္ဌာန’’န္တိ။ မာနဌပနာတိ သေယျာဒိဝသေန မာနေန ဌပနာ၊ မာနသင်္ခါတာ ဝါ ဌပနာ။
၉၂၁။ စေတသော ဥတြာသော ဒေါမနဿံ၊ ဒေါသော ဝါ၊ တံသမ္ပယုတ္တာ ဝါ စေတနာဒယော။
၉၂၂။ ဒေသနာသုခတာယာတိ တိဏ္ဏံ အဒ္ဓါနံ ဝသေန ဝိစိကိစ္ဆာယ ဒေသနာ သုခါ ‘‘ကင်္ခတိ ဝိစိကိစ္ဆတီ’’တိ၊ န ပန တထာ မောဟေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝဏ္ဏာဒိဘေဒံ သုတွာတိ ကေစိ ကိရ ဝဒန္တိ ‘‘ခတ္တိယဇီဝေါ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏော။ ကသ္မာ? သော ဟိ ပုဗ္ဗဏှေ ရမတိ၊ ပုဗ္ဗဏှေ စ ဆာယာ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏာ။ ဗြာဟ္မဏဝေဿသုဒ္ဒဇီဝါ ဩဒါတပီတကာဠဝဏ္ဏာ။ တေ ဟိ မဇ္ဈနှသာယနှရတ္တီသု ဩဒါတပီတကာဠဆာယာ ကာဠတမကာလေသု ရမန္တီ’’တိ တေသံ ဝဏ္ဏဘေဒံ၊ ‘‘ဗျာပီ ပရိမဏ္ဍလော’’တိအာဒိနာ ကထေန္တာနံ သဏ္ဌာနဘေဒဉ္စ သုတွာ။
၉၂၃။ ပုရိသပုဂ္ဂလောတိ ပဒဒွယံ ဧကပဒံ ကတွာ ဇာနန္တာနံ ဝသေနာယံ သမ္မုတိကထာ ပဝတ္တာ၊ ပဒန္တရမေဝ ဝါ ဣဒံ ပုဂ္ဂလဝါစကန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အထ ဝါ ပုရိသောတိ ဝုတ္တော စ ပုဂ္ဂလော ဧဝ၊ န ပုရိသိန္ဒြိယယုတ္တောဝါတိ ဒဿနတ္ထမ္ပိ ‘‘ပုရိသပုဂ္ဂလော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌသု အာဗာဓေသူတိ ပိတ္တသေမှဝါတသမုဋ္ဌာနဥတုဝိပရိဏာမဇဩပက္ကမိကဝိသမပရိဟာရဇသန္နိပါတဇကမ္မသမုဋ္ဌာနေသု။ ပုဗ္ဗေ ကတန္တိ ပုရာဏတရကမ္မံ ဣစ္ဆန္တီတိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဉ္စ ကိရ ပဋိက္ခိပန္တိ။ အာဏတ္တိမူလကေန ဝါတိ ယောပိ အာဏာပေတွာ ဝဓဗန္ဓာဒိဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တမ္ပိ တံမူလကံ န ဟောတိ၊ ဣဿရနိမ္မာနမူလမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။
၉၂၄။ မောဟဿ ¶ အနုဒဟနံ ဒါဟကာရဏတာယ ဝုတ္တံ၊ သဘာဝတောပိ ပန အသမ္ပဋိဝေဓော သမ္ပဋိဝေဓသုခဿ ပစ္စနီကဘူတော ဒုက္ခော ဧဝါတိ အနုဒဟနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဥပေက္ခာ ဝေဒနာ ဉာဏသုခါ အညာဏဒုက္ခာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅) ဝုတ္တာ။
၉၂၆။ ပုထုနိမိတ္တာရမ္မဏေသူတိ ¶ သုဘနိမိတ္တာဒိဝသေန ပုထုနိမိတ္တသဘာဝေသု အာရမ္မဏေသု၊ ပုထုသဘာဝေသု ဝါ သုဘနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏေသု။ ကောသဇ္ဇပမာဒနိဒ္ဒေသာနံ သမာနတ္တေပိ အဝိပ္ဖာရိကတာသင်္ခါတာ လီနဝုတ္တိတာ ကောသဇ္ဇံ၊ သတိဝေါဿဂ္ဂသင်္ခါတံ ပမဇ္ဇနံ ပမာဒေါတိ အယံ ဝိသေသောတိ။
၉၃၁။ သဂရုဝါသန္တိ သဩတ္တပ္ပဝါသမာဟ၊ သဇေဋ္ဌကဝါသန္တိ သဟိရိဝါသံ။ အနာဒိယနာ အနဒ္ဒါ ဩဝါဒအဂ္ဂဟဏံ၊ အစိတ္တီကာရောတိ အတ္ထော။ သုက္ခကဋ္ဌဿ ဝိယ အနလ္လတာ၊ အမုဒုတာ ဝါ အနဒ္ဒါ။ အသီလျန္တိ အသုခသီလတာ အမုဒုတာ ဧဝ။
၉၃၄။ ဥပါရမ္ဘော ဒေါသသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေါ သိယာ။
၉၃၆။ ‘‘ဣဓ ပါသာဏံ ကရောတီ’’တိအာဒိနာ ဌပနတ္ထေပိ ကရောတိ-သဒ္ဒေါ ယုဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ကရောတီတိ ဌပေတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စာယံ အာဝဇ္ဇနာ အကုသလာနံ အာသန္နကာရဏတ္တာ ခုဒ္ဒကဝတ္ထူသု ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တဒနုကူလကိစ္စတ္တာ ဝါ။
တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၄။) စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၃၉။ ဣတီတိ နိဒဿနေ နိပါတောတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ ဒဿေတိ။ ဘဝါဘဝဟေတူတိပီတိ ဧတ္ထ ဘဝန္တိ ဇာယန္တိ ဧတေနာတိ ဘဝေါ၊ သပ္ပိအာဒိဘေသဇ္ဇံ။ ဘဝေါ ဧဝ ပဏီတတရော အဘိဝုဒ္ဓါ အဘဝေါ။ ဘာဝနာရာမတာအရိယဝံသပ္ပဟေယျတ္တာ ဝါ ပုရိမတဏှာတ္တယဝဇ္ဇာ သဗ္ဗာ တဏှာ ‘‘ဘဝါဘဝဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧတာယာတိ ¶ ဆန္ဒာဒိအဂတိယာ။ န ဂစ္ဆန္တီတိ န ပဝတ္တန္တိ၊ တံ တံ ကိရိယံ န ကရောန္တီတိ ¶ အတ္ထော။ ဣမိနာတိ ဆန္ဒာဒိနာ အဂတိဂမနေန။ ဆန္ဒာဒီသု ယေန နိန္နော၊ တေန ဂမနံ ယထာနိန္နဂမနံ။
‘‘ရာဇာ’’တိအာဒိနာ ရာဇာဒိနိမိတ္တော ဝိယ ဦမိအာဒိနိမိတ္တော စိတ္တုတြာသော ဦမိအာဒိဘယံ၊ ‘‘ဦမိဘယန္တိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဓုပါယာသဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိအာဒိဝစနတော (မ။ နိ။ ၂။၁၆၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၂၊ ဣတိဝု။ ၁၀၉) ကောဓုပါယာသဩဒရိကတ္တပဉ္စကာမဂုဏမာတုဂါမာ ဝါ။ တတ္ထ ပဉ္စကာမဂုဏမာတုဂါမဂ္ဂဟဏေန တန္နိဿိတဆန္ဒရာဂဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဩဒရိကတ္တဉ္စ လောဘောဝ။ ဥက္ခေပနီယာဒိကမ္မံ ဝိနယဒဏ္ဍံ။
‘‘အထ ခေါ တိမ္ဗရုကော ပရိဗ္ဗာဇကော ယေန ဘဂဝါ…ပေ… ဧတဒဝေါစ ‘ကိံ နု ခေါ၊ ဘော ဂေါတမ၊ သယံကတံ သုခဒုက္ခ’န္တိ? မာ ဟေဝံ တိမ္ဗရုကာတိ ဘဂဝါ အဝေါစာ’’တိအာဒိနာ နိဒါနဝဂ္ဂေ (သံ။ နိ။ ၂။၁၈) အာဂတတ္တာ ‘‘တိမ္ဗရုကဒိဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တာ။
စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၅။) ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၄၀။ အာဂန္တုံ ပန န ဒေန္တီတိ အာဂမနဿ ပစ္စယာ န ဟောန္တီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
၉၄၁။ အဝဒေဟနတောတိ ပူရဏေန မံသူပစယဟေတုတာယ စ ဥပစယနတော။ ဂိမှကာလေ ဘုဉ္ဇိတွာ သယန္တဿ သုခံ ဟောတီတိ တံ ဥတုသုခံ ‘‘သေယျသုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ သယနိရိယာပထသုခန္တိ အတ္ထော။ ဝတန္တိ ဓုတင်္ဂါနိ။ တပေါတိ ခန္ဓကဝတ္တာနိ၊ ဝီရိယံ ဝါ။ သီလဂ္ဂဟဏေန ခန္ဓကဝတ္တမေထုနဝိရတီနံ ဂဟိတတ္တာ တပဗြဟ္မစရိယဂ္ဂဟဏံ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န၊ အညသီလတော ဝိသေသေတွာ တပဗြဟ္မစရိယာနံ ဒေဝတ္တကာရဏတ္တဂ္ဂဟဏဿ ဒဿနတော၊ ဗာဟိရာနဉ္စဿ ဝိနိဗန္ဓဿ ပဝတ္တိဒဿနတော ဝါ။ တေသဉှိ အဝိဟိံသာဒိဂေါဝတာဒိဒုက္ကရကာရိကာမေထုနဝိရတိယော ယထာက္ကမံ သီလာဒီနိ၊ တာနိ စ တေ ဒေဝနိကာယံ ပဏိဓာယ စရန္တီတိ။ အညထာ စ သဒ္ဓါရုစိအာဒီဟိ ‘‘ယတော ¶ ခေါ ဘော အယံ အတ္တာ ရူပီ စာတုမဟာဘူတိကော မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါ ကာယဿ ဘေဒါ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၅) ဝိကပ္ပေတွာ။
၉၄၂။ ဗျသနေသု ¶ ဉာတိဘောဂရောဂဗျသနဂ္ဂဟဏေန တံနိမိတ္တာ သောကာဒယော ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဒဿနသဝနေသု ပဋိကူလတာ ဒဿနသဝနပဋိကူလတာ။ ဧတ္ထ စ အာဒီနဝေဟိ ပဉ္စဟိ တေသံ ကာရဏဘူတာ အက္ခန္တိယေဝ ဘိန္ဒိတွာ ကထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အက္ခန္တိမူလကာ ဝါ အပ္ပိယတာဒိဟေတုဘူတာ ဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတတာဒိဒေါသာ။
မိစ္ဆာဇီဝနိမိတ္တံ မရဏကာလေ ဥပ္ပန္နဘယံ ‘‘အာဇီဝကဘယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာဇီဝိကာဘယ’’န္တိ ပန ပါဌေ ပစ္စယာနုပ္ပတ္တိံ ပဿတော အာဇီဝိကနိမိတ္တော စိတ္တုတြာသောတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ သိလောကန္တိ တပ္ပဋိပက္ခာ အသိလောကံ အကိတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဂရဟဘယ’’န္တိ။
၉၄၃။ ဥပ္ပိလာဝိတန္တိ ဥဒဂ္ဂတာသင်္ခါတော အဝူပသမဘာဝေါ၊ အဝူပသမဟေတုဘူတော ဝါ ပီတိယာ အာကာရော။
ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၆။) ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၄၄။ ‘‘ကောဓနော ဟောတိ ဥပနာဟီ’’တိအာဒိနာ ကောဓာဒိဟေတုကာ ဥပနာဟာဒယော ကောဓာဒီနံ သဟာယကာရဏဘာဝေန သုတ္တန္တေ ဝုတ္တာတိ ကောဓာဒယော ဧဝ ဝိဝါဒမူလာနိ၊ တေနေတ္ထ တေ ဧဝ ဝုတ္တာ။ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမသိတာ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိယံ အဘိနိဝိဋ္ဌတာ။
၉၄၅။ အပ္ပတိဿယောတိ ပတိဿယဘူတေဟိ ဂရူဟိ ဝိရဟိတော။ အပ္ပမာဒလက္ခဏန္တိ သတိအဝိပ္ပဝါသံ ကုသလာနုယောဂသာတစ္စံ ဝါ။
ယုတ္တပယုတ္တတာတိ ¶ တန္နိန္နတာဝသေန သုဋ္ဌု ယုတ္တတာ။ ဂဏသင်္ဂဏိကာ ကိလေသဝသေန ပဝတ္တာ သင်္ဂဏိကာ။ ဣတ္ထိပဋိသံယုတ္တကထာသဝနေ ဣတ္ထိသဒ္ဒသဝနေ စ အဿာဒေါ သဝနသံသဂ္ဂေါ။ ဣတ္ထိယာ ကဿစိ ဒါနဂ္ဂဟဏဿာဒေါ ပရိဘောဂသံသဂ္ဂေါ။
၉၄၆။ သောမနဿေန သဒ္ဓိံ ဥပဝိစရန္တီတိ သောမနဿုပဝိစာရာတိ အကုသလသောမနဿသဟဂတာ ရူပဝိစာရာဒယော ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တထာ ဥပေက္ခုပဝိစာရာ စ။ တံသမ္ပယုတ္တော ဝါတိ ဧတေန ဝိစာရဂ္ဂဟဏေန ဝိတက္ကောပိ ¶ ဂဟိတောတိ ဝိတက္ကပ္ပဝတ္တနေန ‘‘ဥပဝိတက္ကေတီ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။
၉၄၇။ အညာဏသမ္ပယုတ္တာတိ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တေသု ဥပေက္ခာ မောဟောတိ ဝဒန္တိ၊ လောဘသမ္ပယုတ္တုပေက္ခာပိ ပန ဂေဟဿိတာ န န ဟောတိ။
၉၄၈။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကော ‘‘အဓိစ္စ သမုပ္ပန္နော အတ္တာ ဥပ္ပန္နော ဘဝိဿတီ’’တိ ဂဏှန္တော သဿတဒိဋ္ဌိကော ဟောတီတိ ဧဝရူပဿ ဒိဋ္ဌိ ဝိယာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဿေဝါ’’တိ အာဟ။ န သော ဇာတောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဇာတူ’’တိ အယံ နိပါတော ဥ-ကာရဿ ဩ-ကာရံ ကတွာ ဇာတောတိ ဝုတ္တော၊ တေန ဝါ သမာနတ္ထံ နိပါတန္တရံ ဧတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗာသဝဒိဋ္ဌီတိ သဗ္ဗာသဝပရိယာယေန အာဂတာ ဒိဋ္ဌိ။
ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၇။) သတ္တကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၅၁။ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌီသု သတ္တကဿ အညဿ အဘာဝါ သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ဧဝ ဣဓ တထာ အဝတွာ ‘‘သတ္တ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တာ။
သတ္တကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၈။) အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၅၂။ ‘‘ကမ္မံ ¶ ခေါ မေ ကတ္တဗ္ဗံ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိနာ ဩသီဒနာကာရေန ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါ ကောသဇ္ဇကာရဏာနိ၊ ကောသဇ္ဇမေဝ ဝါ ကောသဇ္ဇန္တရကာရဏတာယ ကောသဇ္ဇကာရဏာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ မာသာစိတံ မညေတိ ဧတ္ထ အာစိတ-သဒ္ဒေါ တိန္တ-သဒ္ဒဿ၊ မညေ-သဒ္ဒေါ စ ဝိယ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘တိန္တမာသော ဝိယာ’’တိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝိတော၊ မာသစယော ဝိယာတိ ဝါ အတ္ထော။
၉၅၇။ ဖရတီတိ ဖုသတိ၊ ဃဋ္ဋေတီတိ အတ္ထော။ အညေန ကာရဏေနာတိ ‘‘အဇ္ဇ တယာ ဝိကာလေ ဘုတ္တံ၊ တေန တွံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ဟိယျော ¶ မယာ ကာလေ ဘုတ္တံ၊ တေနာဟံ အနာပန္နော’’တိအာဒိနာ အညေန အယုတ္တေန ကာရဏေန အညံ ယုတ္တံ ကာရဏံ ပဋိစ္ဆာဒေတီတိ အတ္ထော။ ပုစ္ဆိတတ္ထတော ဗဟိဒ္ဓါ ယထာ တံ န အလ္လီယတိ၊ တထာ ကထာယ အပနယနံ ဝိက္ခိပနံ ဗဟိဒ္ဓါ အပနာမနာ။
၉၅၈။ အသညီဝါဒါတိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဒိဋ္ဌိယော ဒဿေတိ။ ယေဟိ ဝါ အဘိနိဝေသေဟိ အသညီ အတ္တာနံ ဝဒန္တိ၊ တေ အသညီဝါဒါ။ အရူပသမာပတ္တိနိမိတ္တန္တိ အာကာသာဒိံ။
အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၉။) နဝကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၆၀။ ဒသမဿ အဝုတ္တတ္တာ ‘‘သတ္တေသု ဥပ္ပတ္တိဝသေနေဝ ကထိတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။
၉၆၃။ သုခဝိနိစ္ဆယန္တိ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗသုခသန္နိဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အဇ္ဈတ္တံ သုခန္တိ သေဝိတဗ္ဗံ နေက္ခမ္မသုခံ။ ဝိနိစ္ဆယာတိ ဒွေ ဝိနိစ္ဆယာတိ ဣဒံ –
‘‘သာတံ ¶ အသာတန္တိ ယမာဟု လောကေ၊
တမူပနိဿာယ ပဟောတိ ဆန္ဒော၊
ရူပေသု ဒိသွာ ဝိဘဝံ ဘဝဉ္စ၊
ဝိနိစ္ဆယံ ကုဗ္ဗတိ ဇန္တု လောကေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၈၇၃၊ မဟာနိ။ ၁၀၂) –
ဧတဿ နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တံ။
ဣဓ ဝိနိစ္ဆယောတိ ဝုတ္တောတိ ဣမိဿာ ဝိဘင်္ဂပါဠိယာ ယော ဆန္ဒရာဂဿ ပစ္စယသဘာဝေန ဝိနိစ္ဆယ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော၊ သက္ကပဉှေပိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၇) ဆန္ဒဿ နိဒါနဘာဝေန ဝိတက္က-သဒ္ဒေန သော ဧဝ အာဂတောတိ ဧဝံ ဝိတက္ကဿ ဝိနိစ္ဆယဘာဝံ တဿေဝ ဣဓ ဂဟိတတဉ္စ ဒဿေတိ။ ဗလဝသန္နိဋ္ဌာနန္တိ ဗလဝတိယာ တဏှာယ အာရမ္မဏဿ နိဋ္ဌပေတွာ ဂဟဏံ။
၉၆၄။ သတိပိ အညေသဉ္စ သင်္ခတဘာဝေ အဟန္တိ အသ္မီတိ စ သာတိသယာ မာနဿ သင်္ခတတာတိ ကတွာ ‘‘သင်္ခတ’’န္တိ မာနော ဝုတ္တော။ သေယျာဒိဝသေန ¶ ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ အတ္တနော သင်္ခရဏံ ဝါ သင်္ခတံ။ ဧတ္ထ ‘‘ဘဝိဿန္တီ’’တိအာဒိကာ ပဝတ္တိ တဏှာဒိဋ္ဌီနံ ဝိသေသဝတီတိ တာသမ္ပိ ဣဉ္ဇိတာဒိဘာဝေါ ဝုတ္တော။
နဝကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၁၀။) ဒသကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၇၀။ ဇာလက္ခိပသံဝိဓာနာဒိကုသလတာသင်္ကပ္ပနံ ဥပါယစိန္တာ၊ တဿာ မိစ္ဆာဘာဝပဋိစ္ဆာဒနဘာဝေန ပဝတ္တော တဒါကာရော မောဟော ဥပါယစိန္တာဝသေန ဥပ္ပန္နောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာကတေ ပန ပါပေ အနာဒီနဝဒဿနဝသေန ပဝတ္တာ သညာ၊ သင်္ကပ္ပော ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏာ၊ တဿာပိ မိစ္ဆာဘာဝပဋိစ္ဆာဒကံ တဒါကာရံ၊ အနာဒီနဝဒဿနံ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏာကာရေန ဥပ္ပန္နော မောဟောတိ။ ဝိမုတ္တသညိတာတိ ¶ အဓိမာနသမ္ပယုတ္တံ၊ တိတ္ထိယာနံ ဝါ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိယာ ဝိမုတ္တတာသဉ္ဇာနနံ။ ‘‘ဝိမုတ္တောမှီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ မိစ္ဆာဝိမုတ္တီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ဖလံ ဝိယ ဝိမုတ္တန္တိ ဂဟိတေ ပန ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တေ ဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဉာဏံ၊ သမာဓိ စ မိစ္ဆာဝိမုတ္တီတိ ယုတ္တံ သိယာ။
ဒသကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တဏှာဝိစရိတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၇၃။ သမူဟဂါဟတောတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌီနံ သာဓာရဏဂ္ဂဟဏတောတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဣတ္ထံ ဧဝံ အညထာ’’တိ ပန ဝိသေသံ အကတွာ ဂဟဏံ သမူဟဂါဟောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အညံ အာကာရန္တိ ပရသန္တာနဂတံ အာကာရံ။ အတ္ထီတိ သဒါ သံဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ သီဒတီတိ ဝိနဿတိ။ သံသယပရိဝိတက္ကဝသေနာတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ အဟံ သိယံ၊ န သိယ’’န္တိ ဧဝံ ပရိဝိတက္ကဝသေန။ ပတ္ထနာကပ္ပနဝသေနာတိ ‘‘အပိ နာမ သာဓု ပနာဟံ သိယ’’န္တိ ဧဝံ ပတ္ထနာယ ကပ္ပနဝသေန။
သုဒ္ဓသီသာတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌီနံ သာဓာရဏသီသာ ဝိသေသဿ အနိဿိတတ္တာ ‘‘သုဒ္ဓသီသာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိသီသေဟိ ဒိဋ္ဌိယာ တဏှာ ဒဿိတာ၊ သီသသီသမူလကေဟိ ¶ မာနဒိဋ္ဌီဟိ သယမေဝ စာတိ အာဟ ‘‘ဧဝမေတေ…ပေ… တဏှာ ဝိစရိတဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိမာနေသုပိ ‘‘တဏှာဝိစရိတာနီ’’တိ ဝစနဉ္စ အညမညံ ဝိပ္ပယောဂီနံ ဒိဋ္ဌိမာနာနံ တဏှာယ အဝိပ္ပယောဂီနံ တံမူလကတ္တာဝ တပ္ပဓာနတာယ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၉၇၄။ အဝက္ကရီတိ နိပါတော နာနာဘာဝေ ဝတ္တတီတိ အနာနာကရဏံ အနဝက္ကရိ၊ တံ ကတွာ၊ အဝက္ကရိ ဝါ အကတွာ အနဝက္ကရိ ကတွာတိ ဧဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ’’တိ။ ‘‘အနဝကာရိံ ကရိတွာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ တတ္ထ အဝကိရဏံ ဝိက္ခေပနံ သမူဟဿ ဧကဒေသာနံ ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇနံ အဝကာရိ၊ တံ အဝကာရိံ ဝိနိဗ္ဘောဂံ အကတွာ၊ ပဉ္စပိ ခန္ဓေ သမူဟတော ဧကတ္တေနေဝ ဂဟေတွာ အတ္တတော အဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇိတွာ အသ္မီတိ ဆန္ဒမာနဒိဋ္ဌိယော ပဋိလဘတီတိ ¶ အတ္ထော။ အသိတဗျာဘင်္ဂိတာယာတိ ဒါတ္တေန ကာဇေန စာတိ ဧတေန ပရိက္ခာရေန၊ အသိတဗျာဘင်္ဂီဟိ လဝနဝဟနကိရိယာ ဝါ ‘‘အသိတဗျာဘင်္ဂီ’’တိ ဝုတ္တာ။
၉၇၆။ အဝကာရိံ ကရိတွာတိ ရူပါဒီနိ အတ္တတော ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇိတွာ ဣမိနာ ရူပေန…ပေ… ဣမိနာ ဝိညာဏေန အသ္မီတိ ဆန္ဒံ ပဋိလဘတီတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဣမိနာတိ ဧတဿ အတ္တတော အဝိနိဗ္ဘုတ္တေန ရူပါဒိနာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အတ္တတော ဟိ အဝိနိဗ္ဘုတ္တာနိ အဗဟိကတာနိ အဟမိစ္စေဝ ဂဟိတာနိ ရူပါဒီနိ ဥပါဒါယ ဥပဂန္တွာ ပဝတ္တာ တဏှာ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဿ ဥပါဒါယာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ အတ္တတော စ ဝိနိဗ္ဘုတ္တာနိ ဗဟိကတာနိ ဥပဂန္တွာ ပဝတ္တာ ‘‘ဗာဟိရဿ ဥပါဒါယာ’’တိ။ ခဂ္ဂေန ဝါ ဆတ္တေန ဝါ အဟံ နိစ္စောတိ အဘိမင်္ဂလသမ္မတေန ခဂ္ဂါဒိနာ မမ ဝိနာသော နတ္ထီတိ မညတီတိ အတ္ထော။ ဧကေကဿာတိ ဣဒံ အနာဒိမှိ အနန္တေ စ သံသာရေ ဧကေကဿ အတီတာနာဂတေသု ဆတ္တိံသာယပိ သမ္ဘဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ ဧကေကဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ယထာလာဘဝသေနာတိ ဣဒမ္ပိ အနိဿိတတဏှာမာနဒိဋ္ဌိံ ကတွာ ပုထုဇ္ဇနဿ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နေ ကဿစိ သမ္ဘဝဒဿနတ္ထံ။
တဏှာဝိစရိတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၈။ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝါရဝဏ္ဏနာ
၉၇၈။ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိအာဒိနာ ¶ ¶ ခန္ဓာဒီနံ ဓာတုသမ္ဘဝပရိယာပန္နပါတုဘာဝ ဘူမန္တရတီသု ဓာတူသုဥပ္ပာဒကဒါနာဒိကုသလ ကမ္မတဗ္ဗိပါကအဘိညေယျာဒိအာရမ္မဏဒုကဒွယဒိဋ္ဌာဒိကုသလတ္တိကာဒိတိကပဉ္စကရူပလောကိယဒုကဒွယဘေဒဘိန္နာနံ နိရဝသေသတော သင်္ဂဟိတတ္တာ ဒုတိယဝါရာဒီနဉ္စ ဧတ္ထ အနုပ္ပဝေသတော သဗ္ဗသာမညေန ဝုတ္တော ပဌမော သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝါရော နာမ၊ ဒုတိယော ဥပ္ပတ္တာနုပ္ပတ္တိဒဿနဝါရော နာမာတိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပန ‘‘ကာမဓာတုယာ ကတိ ခန္ဓာ ကတိ အာယတနာနီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၉၉၁) တေသံ အတ္ထိတာ ဧဝ ဝုတ္တာ၊ ကိရိယာဝိသေသဿ အပ္ပယောဂေါ ‘‘အတ္ထိ ဘဝတိ သံဝိဇ္ဇတီ’’တိ သာမညကိရိယာယ ဝိညေယျဘာဝတော၊ တေနာယံ ‘‘သမ္ဘဝါသမ္ဘဝဒဿနဝါရော’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တော၊ စတုတ္ထော စ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဥပ္ပတ္တာနုပ္ပတ္တိဒဿနဝါရောတိ တတ္ထ ပါတုဘာဝါပါတုဘာဝဝစနတော။
၉၇၉။ ယထာပုစ္ဆန္တိ ပုစ္ဆာနုရူပံ အဝိတထဗျာကရဏံ ပရေဟိ ကတမ္ပိ သဗ္ဗညုဝစနံ ဝိညာယ ကတတ္တာ သဗ္ဗညုဗျာကရဏမေဝ နာမ ဟောတိ၊ ကော ပန ဝါဒေါ သဗ္ဗညုနာ ဧဝ ကတေတိ အဓိပ္ပာယော။
၂။ ဥပ္ပတ္တာနုပ္ပတ္တိဝါရဝဏ္ဏနာ
၉၉၁။ ကာမဓာတုသမ္ဘူတာနဉ္စာတိ ဣဒ္ဓိယာ ရူပဓာတုဂတာနံ ကာမာဝစရသတ္တာနဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဃာနာယတနာဒီနံ အဘာဝေနာတိ ဧတ္ထ ယဒိ တဒဘာဝေန ဂန္ဓာယတနာဒီနိ အာယတနာဒိကိစ္စံ န ကရောန္တိ ¶ ၊ အသညသတ္တေသု စက္ခာယတနဿ အဘာဝေန ရူပါယတနံ အာယတနာဒိကိစ္စံ န ကရေယျ။ တတော ‘‘အသညသတ္တာနံ ဒေဝါနံ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဒွါယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိအာဒိဝစနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ကာမာဝစရာဒိဩကာသာ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနသတ္တာနံ၊ တတ္ထ ပရိယာပန္နဓမ္မာနံ ဝါ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန ‘‘ဓာတူ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တထာ ယေသု ကာမာဝစရာဒိသတ္တနိကာယေသု ကာမာဝစရာဒိသတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပတ္တိ ဧတ္ထာတိ သတ္တုပ္ပတ္တီတိ ဝုစ္စမာနာ တေ ¶ သတ္တနိကာယာ စ၊ န ပနေတ္ထ အပရိယာပန္နောကာသော အပရိယာပန္နသတ္တနိကာယော စ အတ္ထိ၊ ယော ‘‘ဓာတူ’’တိ ဝုစ္စေယျာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဩကာသဝသေန ဝါ သတ္တုပ္ပတ္တိဝသေန ဝါ အပရိယာပန္နဓာတု နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ သတ္တုပ္ပတ္တိဝသေနာတိ ဣမိနာ ဝါ ဩကာသသတ္တလောကဒွယံ သဟ ဂဟေတွာ တာဒိသာယ အပရိယာပန္နဓာတုယာ အဘာဝံ ဒဿေတိ၊ သတ္တဘာဝေန ဝါ ဥပ္ပတ္တိ သတ္တုပ္ပတ္တိ၊ သတ္တာဝါသဝသေန တံတံဘဝဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပါဒိန္နကက္ခန္ဓာ တံတံပရိယာပန္နာနံ သဒိသာဓိဋ္ဌာနဘာဝေန ဓာတူတိ ဝုစ္စန္တီတိ ဧဝံ အပရိယာပန္နဓာတု နတ္ထီတိ အတ္ထော။
၃။ ပရိယာပန္နာပရိယာပန္နဝါရဝဏ္ဏနာ
၉၉၉။ ဘဝဝသေန ဩကာသဝသေန စ ပရိစ္ဆိန္နာတိ တတ္ထ အညတ္ထ စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပါဒိန္နကက္ခန္ဓာ တံတံပရိယာပန္နာ သဗ္ဗေ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
၆။ ဥပ္ပာဒကကမ္မအာယုပ္ပမာဏဝါရော
(၁။) ဥပ္ပာဒကကမ္မဝဏ္ဏနာ
၁၀၂၁။ ခန္ဓာဒီနံ ဓာတုသမ္ဘဝါဒိဝသေန ပဘေဒံ ဝတွာ ယေ သတ္တာ ဓာတုပ္ပဘေဒဝန္တော၊ ယဉ္စ တေသံ ဥပ္ပာဒကကမ္မံ၊ ယော စ တဿ ဝိပါကော၊ တေသံ ဝသေန ပဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘တယော ဒေဝါ’’တိအာဒိကော ဆဋ္ဌဝါရော အာရဒ္ဓါ။ ခန္ဓာဒယော ဧဝ ဟိ ဓာတုတ္တယဘူတဒေဝဝသေန ဒါနာဒိကမ္မဝသေန တံတံအာယုပ္ပမာဏပရိစ္ဆိန္နဥပါဒိန္နကက္ခန္ဓဝသေန စ ဘိန္နာတိ။ စတုဒေါဏံ အမ္ဗဏံ၊ ဆဒေါဏန္တိ ဧကေ။
ဥပ္ပာဒကကမ္မဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(၂။) အာယုပ္ပမာဏဝဏ္ဏနာ
၁၀၂၄။ တယောပိ ¶ ဇနာတိ တယော ဇနသမူဟာတိ အဓိပ္ပာယော။
၁၀၂၆။ ကဉ္စနပိဏ္ဍော ဝိယ သဿိရိကာ ကဉ္စနပိဏ္ဍသဿိရိကာ။ တတ္ထ ပန သောဘနပဘာယ ကိဏ္ဏာ သုဘာကိဏ္ဏာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ အာ-ကာရဿ ရဿတ္တံ ¶ အန္တိမဏ-ကာရဿ ဟ-ကာရဉ္စ ကတွာ ‘‘သုဘကိဏှာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ အထ ပန သုဘေန ကိဏ္ဏာ သုဘကိဏ္ဏာ။ ပုရိမပဒေသုပိ ပရိတ္တံ သုဘံ ဧတေသန္တိ ပရိတ္တသုဘာ၊ အပ္ပမာဏံ သုဘံ ဧတေသန္တိ အပ္ပမာဏသုဘာတိ သုဘ-သဒ္ဒေန သမာသော ယောဇေတဗ္ဗော ဟောတိ။
၁၀၂၇။ အာရမ္မဏမနသိကာရာ ပုဗ္ဗဘာဂေန ကထိတာတိ ဈာနက္ခဏေ တတော ပစ္ဆာ ဝါ ပရိတ္တာဒိကသိဏာရမ္မဏဘာဝနာယ အာဝဇ္ဇနေန စ ဈာနဿ အာရမ္မဏမနသိကာရနာနတ္တတာ န ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ပန ပုဗ္ဗဘာဂါဝဇ္ဇနေန စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ဝသေန ဟိ ဈာနံ ပရိတ္တပထဝီကသိဏာဒီသု တံတဒါရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေန တံတံကသိဏာဝဇ္ဇနေန တံတံမနသိကာရန္တိ။ ဆန္ဒာဒယော ပန အပ္ပနာက္ခဏေပိ ဝိဇ္ဇန္တိ။ တတ္ထ ပဏိဓီတိ န တဏှာပတ္ထနာ၊ အထ ခေါ ဆန္ဒပတ္ထနာဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အဓိမောက္ခော နိစ္ဆယော။ အဘိနီဟာရော စိတ္တပ္ပဝတ္တိယေဝ။ ယဒိ ပန ဘဝဆန္ဒဘဝပတ္ထနာဒယော တံတံဘဝဝိသေသနိယာမကာ အဓိပ္ပေတာ။ ‘‘အပ္ပနာယပိ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဧတဿ အပ္ပနာယ ပဝတ္တာယ တတော ပစ္ဆာပိ ဝဋ္ဋန္တီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သညာဝိရာဂါဒီဟိ ပန ဝိသေသိယမာနံ အာရမ္မဏံ တထာ တထာ တတ္ထ ပဝတ္တော မနသိကာရော စ ဘဝဝိသေသနိယာမကော ပုဗ္ဗဘာဂေါဝ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘အာရမ္မဏမနသိကာရာ ပုဗ္ဗဘာဂေန ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဝိပုလာ ဖလာတိ ဝိပုလသန္တသုခါယုဝဏ္ဏာဒိဖလာ။ သုဋ္ဌု ပဿန္တိ ပညာစက္ခုနာ မံသဒိဗ္ဗစက္ခူဟိ စ။
၁၀၂၈။ ‘‘ယာဝ န တံ ပါပကမ္မံ ဗျန္တီ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀) ဝစနတော ‘‘ကမ္မမေဝ ¶ ပမာဏ’’န္တိ အာဟ၊ အဗ္ဗုဒါဒိအာယုပ္ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါ ပန ကမ္မဝသေနေဝ ကတောတိ အဓိပ္ပာယော။
နိလီယနောကာသဿ အဘာဝါတိ သမာနဇာတိကေန အစ္ဆရာဂဏေန သဗ္ဗဒါ ပရိဝါရိယမာနဿ ကာမဂုဏာကိဏ္ဏဿ တဗ္ဗိရဟိတဋ္ဌာနဿ အဘာဝါတိ အတ္ထော။
ကိံ နိယမေတီတိ ကိံ ဈာနံ ဥပပတ္တိံ နိယမေတီတိ အတ္ထော။ နဝ ဗြဟ္မလောကေတိ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒယော နဝပိ သောဓေတွာ။ မတ္ထကေတိ ဝေဟပ္ဖလေသူတိ ¶ အတ္ထော။ သေဋ္ဌဘဝါ နာမာတိ တတော ပရံ အဂမနတော ဥတ္တမဘဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝ ဘဝသီသာနီတိ ဂဟိတာ။ ဣမေသု တီသု ဌာနေသူတိ ဝေဟပ္ဖလာဒိဋ္ဌာနာနိ ဧဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝေဟပ္ဖလတော ပန ပုရိမေသု နဝသု နိဗ္ဗတ္တအနာဂါမီ အရူပဓာတုံ ဥပပဇ္ဇတီတိ ကတွာ ‘‘ရူပဓာတုယာ စုတဿ အရူပဓာတုံ ဥပပဇ္ဇန္တဿ ကဿစိ သတ္တ အနုသယာ အနုသေန္တိ၊ ကဿစိ ပဉ္စ၊ ကဿစိ တယော အနုသေန္တီ’’တိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၃၁၁) ဣဒံ ဝုတ္တံ၊ န ဝေဟပ္ဖလာဒီသု ဥပပန္နံ သန္ဓာယာတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော သိယာ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘နဝသု ဗြဟ္မလောကေသု နိဗ္ဗတ္တအရိယသာဝကာနံ တတြူပပတ္တိယေဝ ဟောတိ၊ န ဟေဋ္ဌူပပတ္တီ’’တိ၊ ဧတေန ဟေဋ္ဌူပပတ္တိ ဧဝ နိဝါရိတာ၊ န တေသွေဝ ဥပရူပရိ ဝေဟပ္ဖလေ စ ဥပပတ္တိ အရူပဓာတူပပတ္တိ စ။ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တော အနာဂါမီ နဝ ဗြဟ္မလောကေ သောဓေတွာ မတ္ထကေ ဌိတော ပရိနိဗ္ဗာတီ’’တိ ဣဒမ္ပိ အနုပုဗ္ဗေန အာရောဟန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ န တေန တဿ မတ္ထကံ အပ္ပတ္တဿ အရူပဓာတုံ ဥပပတ္တိ နိဝါရိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ယော ဝါ အညတ္ထ တတ္ထ ဝါ မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ စဝိတွာ တတ္ထ ဥပပန္နော အဝိက္ခမ္ဘိတရူပရာဂေါ အရိယသာဝကော၊ တံ သန္ဓာယ အယံ အဋ္ဌကထာ ဝုတ္တာ။ တေနေဝ ‘‘နဝသု ဗြဟ္မလောကေသု နိဗ္ဗတ္တအရိယသာဝကာန’’န္တိ၊ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တော အနာဂါမီ’’တိ၊ ‘‘ဣမေသု တီသု ဌာနေသု နိဗ္ဗတ္တအနာဂါမိနော’’တိ စ သဗ္ဗတ္ထ နိဗ္ဗတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ တဿ ပန ယေန တတ္ထ ဥပပန္နော၊ တသ္မိံ ရူပရာဂေ ဝိက္ခမ္ဘိတေ ပုန ဘဝါဘိလာသော န ဘဝိဿတီတိ အရူပရာဂုပစ္ဆေဒေါ စ ဘဝိဿတိယေဝ။ ယော ပန ပုထုဇ္ဇနော တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တော အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ အရူပေဟိ ဝိက္ခမ္ဘိတရူပရာဂေါ ဥပ္ပန္နေ မဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တဘဝါဒီနဝဒဿနဝသေန အနိဝတ္တိတဘဝါဘိလာသော၊ တဿ ဝသေန ယမကပါဠိ ပဝတ္တာတိ ဝါ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော သိယာ။
အာယုပ္ပမာဏဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ အဘိညေယျာဒိဝါရဝဏ္ဏနာ
၁၀၃၀။ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏံ ¶ ¶ ရူပံ၊ ဖုသနလက္ခဏော ဖဿော’’တိအာဒိနာ သာမညဝိသေသလက္ခဏပရိဂ္ဂါဟိကာ သလက္ခဏပရိဂ္ဂါဟိကာ ဒိဋ္ဌိကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိယော ဉာတပရိညာ၊ တတော ပရံ ယာဝ အနုလောမာ တီရဏပရိညာ၊ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဂ္ဂါ ပဟာနပရိညာ။
တတ္ထ တတ္ထာတိ ခန္ဓာဒီနံ တာဝ ခန္ဓဝိဘင်္ဂါဒီသု ပဉှပုစ္ဆကဝါရေ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝုတ္တံ၊ ဟေတုအာဒီနဉ္စ ခန္ဓာဒီသု အန္တောဂဓတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ ပဉှပုစ္ဆကဝါရေ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အဘိညေယျာဒိဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ သမ္မောဟဝိနောဒနိယာ လီနတ္ထပဒဝဏ္ဏနာ
ဝိဘင်္ဂ-မူလဋီကာ သမတ္တာ။
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
အဘိဓမ္မပိဋကေ
ဝိဘင်္ဂ-အနုဋီကာ
၁။ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
စတုသစ္စန္တောဂဓတ္တာ ¶ ¶ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဂါထာယံ ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိ နိပ္ပဒေသတော သစ္စာနိ ဂဟိတာနီတိ နိပ္ပဒေသတော ဧဝ တဒတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘စတ္တာရိ သစ္စာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမာဟဋာနီတိ သမာနီတာနိ၊ စိတ္တေန ဧကတော ဂဟိတာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘သမာဟဋာနီ’’တိ စ ဧတေန သမာဟာရေ အယံ သမာသောတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝဿ ကတေကတ္တဿ စတုသစ္စန္တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော ¶ ‘‘တိဝဋ္ဋ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ပတ္တာဒိပက္ခေပေန ဟိဿ န ဣတ္ထိလိင်္ဂတာ ယထာ ပဉ္စပတ္တံ၊ စတုယုဂံ၊ တိဘုဝနန္တိ၊ တံ စတုသစ္စံ ပဿိ အဒက္ခိ၊ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈီတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနန္တာပရိမာဏေသု အနညသာဓာရဏေသု မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒီသု ဗုဒ္ဓဂုဏေသု သံဝိဇ္ဇမာနေသု သာဝကေဟိ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ စ သာဓာရဏေန စတုသစ္စဒဿနေန ဘဂဝန္တံ ထောမေတီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘သတိပိ သာဝကာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘အနညပုဗ္ဗကတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သာဝကေဟိ၊ ‘‘တတ္ထ စာ’’တိအာဒိနာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ စ ဘဂဝတော စတုသစ္စဒဿနဿ အသာဓာရဏတံ၊ နိရတိသယတဉ္စ ဒဿေတိ။ ပရသန္တာနေသု ပသာရိတဘာဝေန သုပါကဋတ္တာတိ ဒေသနာနုဘာဝေန ဝေနေယျသန္တာနေသု စတုသစ္စဒဿနဿ ဝိတ္ထာရိတဘာဝေန ယာဝ ဒေဝမနုဿေသု သုပ္ပကာသိတတ္တာ။ နာထသဒ္ဒံ လောကေ ¶ ယာစနုပတာပိဿရိယာသီသာသု ပဌန္တီတိ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘နာထတီတိ နာထော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဘဂဝါ စတုသစ္စဒဿနဘာဝေနေဝ အတ္တနော ဟိတသုခါသီသာယ ကိလေသဗျသနုပတာပနဿ၊ ဟိတပဋိပတ္တိယာစနဿ စ မတ္ထကံ ပတ္တော၊ တသ္မာ တံ တေနေဝ ပကာသိတန္တိ အတ္ထုဒ္ဓါရံ အနာမသိတွာ ပဒုဒ္ဓါရဝသေန နာထသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝေနေယျာနံ ဟိတသုခံ အာသီသတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိ ဝါ ဣမိနာ အနညသာဓာရဏော ဘဂဝတော ဉာဏာနုဘာဝေါ ပကာသိတောတိ ‘‘နာထော’’တိ ဣမိနာ အနညသာဓာရဏံ ကရုဏာနုဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဝေနေယျာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရမေန စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော ဘဂဝါ နာထောတိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ တထာ ပရမေန စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗသတ္တေ ဂုဏေဟိ ဤသတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ စိတ္တိဿရိယေနာတိ အရိယိဒ္ဓိအာဒိနာ စိတ္တေ ဝသီဘာဝေန။ ဂုဏေဟိ ဤသတီတိ ပရမုက္ကံသဂတေဟိ အတ္တနော သီလာဒိဂုဏေဟိ ဓမ္မေန ဣဿရိယံ ဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံဘူတော ယသ္မာ သဗ္ဗာဘိဘူ နာမ ဟောတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဘိဘဝတီ’’တိ။ တထာ စာဟ ‘‘သဒေဝကေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ…ပေ… အဘိဘူ အနဘိဘူတော၊ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၈)။ ဒုဝိဓေနာပိ ဣဿရိယတ္ထံ နာထသဒ္ဒံ ဒဿေတိ။
အဋ္ဌာရသပ္ပဘေဒါယ ဒေသနာယ ထောမနမေဝါတိ ယောဇနာ။ သမာနဂဏနဂုဏေဟီတိ သမာနဂဏနေဟိ ဂုဏေဟိ ကရဏဘူတေဟိ။ ယထာဝုတ္တေန နိရတိသယေန စတုသစ္စဒဿနေနာတိ သဗ္ဗညုတညာဏဿ၊ ဒသဗလေသု ဝသီဘာဝဿ စ ပဒဋ္ဌာနဘူတေန။ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓေန ဟိ အဘိနီဟာရာနုရူပံ ရူပါရူပဓမ္မေသု ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟဿမုခပ္ပဝတ္တေန သာတိသယံ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနပ္ပဘေဒေန မဟာဝဇိရဉာဏသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓါဝေဏိကေန သမ္မသနေန သမ္ဘူတေန ဘဂဝါ သမ္မာသမ္ဗောဓိယံ ပတိဋ္ဌိတောဝ ¶ ကုသလာဒိဘေဒေန၊ ဖဿာဒိဘေဒေန စ ဓမ္မေ ဝိဘဇန္တော စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍာဒိဝသေန ဓမ္မသင်္ဂဟံ စတုဓာ ဒေသေတုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ တထာ အတီတံသေ အပ္ပဋိဟတဉာဏတာဒိဗုဒ္ဓဓမ္မသမန္နာဂတော ဘဂဝါ အတီတာဒိဘေဒတော ခန္ဓာဒိကေ ဝိဘဇိတွာ ဒေသေတုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယထာဝုတ္တေန…ပေ… ဝိဘင်္ဂ’’န္တိ။ ‘‘သဗ္ဗညုဘာသိတတ္တာ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘အသဗ္ဗညုနာ ဒေသေတုံ အသက္ကုဏေယျတံ ဒဿေန္တော’’တိ ဧတေန ဓမ္မသင်္ဂဏီဝိဘင်္ဂါနံ ¶ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတတညေဝ ဝိဘာဝေတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာဒိဂုဏေတိ ဗုဒ္ဓရတနဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာ၊ ဓမ္မသင်္ဃရတနာနံ သွာက္ခာတတာ၊ သုပ္ပဋိပန္နတာတိ ဧဝမာဒိဂုဏေ ပကာသေတိ။
နနု စ ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတောဝ ဂုဏာ ဝိဘာဝိတာတိ? သစ္စံ၊ တေနေဝ ဓမ္မသင်္ဃာနမ္ပိ ဂုဏာ ဝိဘာဝိတာ ဟောန္တိ တပ္ပဘဝဿ အနညထာဘာဝတော၊ တဒပဒေသေန ဝါ ဓမ္မော၊ တဒါဓာရော စ သင်္ဃော ဝုတ္တောဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓါဒီနံ…ပေ… ဝိဘာဝေတီ’’တိ။
အတီတံသေတိ အတီတကောဋ္ဌာသေ၊ ပုဗ္ဗန္တေတိ အတ္ထော။ အပ္ပဋိဟတန္တိ နပ္ပဋိဟတံ၊ ဉာဏဿ ပဋိဃာတော နာမ အညာဏံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ကိလေသဇာတံ။ တံ ယသ္မာ ဘဂဝတော သဟ ဝါသနာယ ပဟီနံ၊ တသ္မာဿ အတီတံသေ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနေန ဉာဏံ အပ္ပဋိဟတန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ကိံ ပနေတာနိ ပါဋိယေက္ကံ ဝိသုံ ဉာဏာနိ၊ ဥဒါဟု အတီတာဒီသု ပဝတ္တနကဉာဏာနိ ဧဝ? တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏာနိ နာမ ပါဋိယေက္ကံ ဘဂဝတော တီဏိ ဉာဏာနေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဧကံယေဝ ဟုတွာ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ နာမ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ။ သဗ္ဗံ ကာယကမ္မန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ကတ္တဗ္ဗံ ကာယကမ္မံ။ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ ဉာဏပုရေစာရိကံ။ ဉာဏာနုပရိဝတ္တန္တိ ဉာဏဿ အနုပရိဝတ္တနကံ၊ သဗ္ဗံ ကာယပယောဂံ ပဝတ္တေန္တော ဘဂဝါ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဉာဏသဟိတမေဝ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဆန္ဒဿာတိ ကတ္တုကမျတာယ၊ မဟာကရုဏာသမာယောဂတော သတ္တာနံ ဧကန္တဟိတေသိတာယ ဟိတကိရိယာဆန္ဒဿာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မဒေသနာယာတိ ဓမ္မကထာယ။ အပရိက္ခယာပရိမေယျပဋိဘာနတာယ ဟိ ဘဂဝတော ကရဏသမ္ပတ္တိယာ စ ဓမ္မဒေသနာ နိရန္တရံ ပဝတ္တိယမာနာပိ န ကဒါစိပိ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ၊ အညဒတ္ထု ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎတေဝ။ ဝီရိယဿာတိ ပရဟိတပဋိပတ္တိယံ ဥဿာဟဿ။ ဝိမုတ္တိယာတိ ဖလဝိမုတ္တိယာ။ ဧတ္ထ စ သမာဓိအာဒီနံ အဟာနိ တံတံပဋိပက္ခဿ သဝါသနပဟီနတ္တာ အနညသာဓာရဏတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဆန္ဒာဒီနံ ပန မဟာကရုဏာသမာယောဂတောပိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
၁။ တေ ¶ ¶ ဧဝ ဓမ္မေတိ တေ ဧဝ ကုသလာဒိကေ တိကဒုကေဟိ သင်္ဂဟိတေ ဓမ္မေ။ သုတ္တန္တေ ခန္ဓာဒိဝသေန ဝုတ္တေ ခန္ဓာဒိဝသေန ဝိဘဇိတုန္တိ ယောဇနာ။ နနု သုတ္တန္တေ ပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန တေ န ဝုတ္တာတိ? ယဒိပိ သရူပတော န ဝုတ္တာ၊ ‘‘ဇရာမရဏေ ဉာဏံ၊ ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃) ပန ဟေတုဟေတုဖလာဒီသု ဉာဏဝိဘာဂဿ ဝုတ္တတ္တာ အတ္ထတော ဝုတ္တာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဝါ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ အာဂတတ္တာ သုတ္တန္တေ ပဋိသမ္ဘိဒါဝသေနပိ တေ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ သုတ္တန္တေ။ သင်္ခေပေနာတိ သမာသေန။ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသမတ္တေနေဝ ဟိ သုတ္တန္တေ ခန္ဓာဒယော ဒေသိတာ၊ န ပဋိနိဒ္ဒေသာဒိနာတိ သင်္ခေပေန တေ တတ္ထ ဝုတ္တာတိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထာတိ ဝါ ဓမ္မသင်္ဂဟေ။ တတ္ထာပိ ဟိ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၅၈) ခန္ဓာဒယော သင်္ခေပေန ဝုတ္တာတိ။ ဝိဘဇီယန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါ ခန္ဓာဒယောတိ ဝိဘင်္ဂေါ၊ တေ ဧဝ ပကိရီယန္တိ ပဋ္ဌပီယန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါတိ ပကရဏံ၊ ဝိဘင်္ဂေါ စ သော ပကရဏဉ္စာတိ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏံ။ အာဒိသဒ္ဒတ္ထဇောတကေနာတိ ‘‘ဣတိ ဝါ၊ ဣတိ ဧဝရူပါ နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၃) ဝိယ အာဒိသဒ္ဒဿ အတ္ထဒီပကေန။ ပကာရတ္ထဇောတကေနာတိ ‘‘ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သပ္ပဋိဘယော ဗာလော၊ အပ္ပဋိဘယော ပဏ္ဍိတော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁) ဝိယ ပကာရတ္ထဝိဘာဝကေန။ ‘‘ဧကဒေသေန သမုဒါယံ နိဒဿေတီ’’တိ ဧတေန ‘‘ရူပက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒဿ နိဒဿနတ္ထတံ ဒဿေတိ။ နိဒဿနတ္ထောပိ ဟိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌော ယထာ ‘‘အတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယမေကော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀)။ ပရိသမာပနတ္ထော ဝါ ‘‘တသ္မာတိဟ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝထ၊ နော အာမိသဒါယာဒါ။ အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ ‘ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ၊ နော အာမိသဒါယာဒါ’တိ’’ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ဧဝမာဒီသု ဝိယ။ ပရိသမာပနဉှေတံ သုတ္တန္တဘာဇနီယဿ ဧကဒေသဒဿနေန ယဒိဒံ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ ရူပက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ တာဝ တဒတ္ထဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ တတ္ထာတိ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏေ။ ‘‘နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇာန’’န္တိ ဧတ္ထ ယဒိ နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇာနံ…ပေ… အပ္ပကတရပဒတ္တာ ခန္ဓာနံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ အာဒိမှိ ဝုတ္တော၊ နနု သဟ နိဗ္ဗာနေန သဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္တာ၊ သဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ စ အာယတနာဒီဟိ ခန္ဓေဟိ စ အပ္ပကတရပဒတ္တာ သစ္စဝိဘင်္ဂေါ အာဒိမှိ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ¶ ? န၊ တတ္ထာပိ ဒုက္ခသစ္စဝိဘင်္ဂေ ဧကဒေသေန ခန္ဓာနံ ဧဝ ဝိဘဇိတဗ္ဗတော။ ယထာဟ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ? ဇာတိပိ ဒုက္ခာ…ပေ… သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၉၀၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၂၀၊ ၃။၃၇၃)။ ဣဓ ပန အနဝသေသတောဝ ခန္ဓာ ¶ ဝိဘဇီယန္တီတိ နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇာနံ…ပေ… အပ္ပကတရပဒတ္တာ ခန္ဓာနံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ အာဒိမှိ ဝုတ္တော။
အပိစ ရူပသမ္မူဠှာ အရူပသမ္မူဠှာ ဥဘယသမ္မူဠှာတိ တိဝိဓာ ဗောဓနေယျပုဂ္ဂလာ၊ တထာ သံခိတ္တရုစိနော ဝိတ္ထာရရုစိနော နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရရုစိနော၊ တိက္ခိန္ဒြိယာ မုဒိန္ဒြိယာ မဇ္ဈိမိန္ဒြိယာတိ စ။ တေသု အရူပသမ္မူဠှာနံ ဥပကာရာယ ခန္ဓဒေသနာ၊ ရူပသမ္မူဠှာနံ အာယတနဒေသနာ၊ ဥဘယသမ္မူဠှာနံ ဓာတုဒေသနာ။ တထာ သံခိတ္တရုစီနံ ခန္ဓဒေသနာ၊ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရရုစီနံ အာယတနဒေသနာ၊ ဝိတ္ထာရရုစီနံ ဓာတုဒေသနာ။ တိက္ခိန္ဒြိယာနံ ခန္ဓဒေသနာ၊ မဇ္ဈိမိန္ဒြိယာနံ အာယတနဒေသနာ၊ မုဒိန္ဒြိယာနံ ဓာတုဒေသနာတိ ဣမိနာ ပယောဇနေန အနုက္ကမေန စ ခန္ဓာယတနဓာတုဝိဘင်္ဂါနံ ဒေသနာက္ကမောဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တံ ပနေတံ ခန္ဓာဒိတ္တယံ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုမုခေနေဝ ဉာယမာနံ ယထာဘူတာဝဗောဓာယ ဟောတိ၊ နာညထာတိ ဒဿနတ္ထံ သစ္စဝိဘင်္ဂဒေသနာ ပဝတ္တာ။ သော စ ယထာဘူတာဝဗောဓော ဝိသေသတော ဣန္ဒြိယသန္နိဿယေနာတိ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂဒေသနာ။ ဣန္ဒြိယာနဉ္စ ဣန္ဒဋ္ဌော တံတံပစ္စယဓမ္မဘူတာနံ ယထာသကံ ပစ္စယုပ္ပန္နေသု ပစ္စယဘာဝဝိသေသေနေဝါတိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဝိဘာဂသန္ဒဿနီ ပစ္စယာကာရဝိဘင်္ဂဒေသနာ။ ပစ္စယာကာရဿ ခန္ဓာဒီနဉ္စ အဝိပရီတသဘာဝါဝဗောဓော သတိပဋ္ဌာနာဒီသု သမ္မာမနသိကာရေနာတိ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနဣဒ္ဓိပါဒဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဝိဘင်္ဂဒေသနာ။ သွာယံ သတိပဋ္ဌာနာဒီသု သမ္မာမနသိကာရော ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ဟောတီတိ ဈာနအပ္ပမညာဝိဘင်္ဂဒေသနာ၊ သာ သမ္မာပဋိပတ္တိ ဧတ္တကေ သီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ သမ္ဘဝတီတိ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂဒေသနာ၊ ယထာဝုတ္တာယ စ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဣမေ အာနိသံသာတိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏဝိဘင်္ဂဒေသနာ၊ တေ စိမေ ဉာဏဝိသေသာ ဣမေသု ကိလေသေသု ပဟီယန္တေသု စ သမ္ဘဝန္တိ၊ နာညထာတိ ကိလေသဝိဘင်္ဂဒေသနာ၊ ဧဝံ ¶ ဝိတ္ထာရတော ဒေသိတေ ခန္ဓာဒိကေ သင်္ခေပတောပိ ဇာနန္တဿ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိ ဧဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ပရိယောသာနေ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ဧဝမေတေသံ အဋ္ဌာရသန္နံ မဟာဝိဘင်္ဂါနံ ဒေသနာက္ကမကာရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ရူပါဒီနန္တိ ရူပဝေဒနာသညာသင်္ခါရဝိညာဏာနံ။ ဝေဒယိတာဒိသဘာဝတ္တာဘာဝါတိ ယထာက္ကမံ အနုဘဝနသဉ္ဇာနနာဘိသင်္ခရဏာဒိသဘာဝတ္တာဘာဝါ။ န ဟိ ရူပံ ဝေဒယိတာဒိသဘာဝံ၊ ဝေဒနာဒိ ဝါ ရုပ္ပနာဒိသဘာဝံ။ ယတော ရူပါဒီနံ ဝေဒနာသမဝရောဓနေန ‘‘စတ္တာရော ခန္ဓာ’’တိအာဒိနာ သင်္ခိပိတွာ ခန္ဓာ ၀၆ ဒေသေတဗ္ဗာ သိယုံ။ ရုပ္ပနာဒိတော အညဿာဘာဝါတိ ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိသဘာဝတော အညဿ အတီတာဒိကေ ဂဟေတွာ ရာသိဝသေန ဝတ္တဗ္ဗဿ သံခိတ္တဿ သဘာဝဿ အဘာဝါ။ န ဟိ စေတသိကာဒိဘာဝေါ ဝေဒနာဒီနံ သဘာဝေါ။ ဟေဋ္ဌာ ဂဏနေသူတိ ပဉ္စတော ဟေဋ္ဌာ ဂဏနေသု။ အနိဋ္ဌာနန္တိ အပရိယောသာနံ။ ရူပါဒီသု ဟိ ကတိပယေ၊ ဧကမ္ပိ ဝါ အဂ္ဂဟေတွာ ဝုစ္စမာနာ ခန္ဓဝသေန ဒေသနာ အနဝသေသသင်္ခတဓမ္မသင်္ဂါဟိနီ န သမ္ဘဝတိ။ ခန္ဓဿာတိ ရာသဋ္ဌဿ ခန္ဓဿ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ သဝိဘာဂဓမ္မေဟီတိ သပ္ပဘေဒဓမ္မေဟိ။
‘‘သဒ္ဒတ္ထသဟိတံ ခန္ဓသဒ္ဒဿ ဝိသယံ ဒဿေတီ’’တိ ဧတေန ရာသိသဒ္ဒဿ ဝိယ ရာသဋ္ဌေ ခန္ဓသဒ္ဒဿ ဝါစကဘာဝေန ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ ပရိယာယန္တရဘာဝတော။ ဂုဏာဒီသု ပန ကေဝလံ တဗ္ဗိသယပယောဂဘာဝေနေဝ ပဝတ္တိ၊ န ဝါစကဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ဂုဏေ…ပေ… န သဒ္ဒတ္ထ’’န္တိ။ ခန္ဓသဒ္ဒေါတိ သီလာဒိသဒ္ဒေ သန္နိဓာပိတော ခန္ဓသဒ္ဒေါ။ တေနေဝါဟ ‘‘သီလာဒိဂုဏဝိသိဋ္ဌံ ရာသဋ္ဌံ ဒီပေတီ’’တိ။ ကေစီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘သီလက္ခန္ဓော သမာဓိက္ခန္ဓော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅) ဧတ္ထ။ န ကေဝလဉ္စ သော ဧဝ၊ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိပိ ဧတ္ထ ဂုဏတ္ထတာ ဣစ္ဆိတာ ဧဝ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌသာလိနိယံ ‘‘သီလက္ခန္ဓော သမာဓိက္ခန္ဓောတိအာဒီသု ဂုဏဋ္ဌေနာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅) ဝုတ္တံ။ နနု စ ကေဝလောပိ ခန္ဓသဒ္ဒေါ ‘‘တိဏ္ဏံ ခေါ၊ မာဏဝ၊ ခန္ဓာနံ ဝဏ္ဏဝါဒီ၊ န ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ တီဟိ ခန္ဓေဟိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ သင်္ဂဟိတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) စ အာဒီသု သီလာဒိဝါစကော ဒိဋ္ဌောတိ? န၊ တတ္ထာပိ အဓိကာရာဒိဝစ္ဆေဒကဝသေနေဝဿ သီလာဒီသု ပဝတ္တိဒဿနတော။ န ခန္ဓသဒ္ဒေါ ပညတ္တိသဒ္ဒဿ အတ္ထေ ဝတ္တတီတိ နိရုတ္တိဝေါဟာရာဒိသဒ္ဒါ ¶ ဝိယ ပညတ္တိပရိယာယော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒါရုက္ခန္ဓောတိ ပညတ္တိ ဟောတီတိ တဿ ခန္ဓသဒ္ဒဿ ပညတ္တိဝိသေသပ္ပဝတ္တိတံ ဒဿေတိ။ ဝိညာဏက္ခန္ဓောတိ ခန္ဓသဒ္ဒေါတိ ‘‘ဝိညာဏံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ (ယမ။ ၁။ခန္ဓယမက။၃၂) ဧတ္ထ ဝုတ္တော ခန္ဓသဒ္ဒေါ။ သမုဒါယေ နိရုဠှောတိ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နဿ ပညာယ အဘိသံယူဟနေန ရာသိကတေ ဝိညာဏသမူဟေ နိရုဠှော။ တာယ ဧဝ ရုဠှိယာ ပဝတ္တတီတိ တာယ သမုဒါယေ နိရုဠှတာယ တဒဝယဝေ ဧကသ္မိမ္ပိ ဝိညာဏေ ပဝတ္တတီတိ။ ဧတ္ထ စ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ နိရုဠှော ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ကုသလဘာဝေါ ဝိယ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေ ဝိညာဏသမုဒါယေ နိရုဠှော တဒေကဒေသေပိ ရုဠှိယာ ပဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ကိဉ္စိ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ သတိပိ အညသ္မိံ တန္နိမိတ္တယုတ္တေ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဝိသယေ သမ္မုတိယာ စိရကာလတာဝသေန နိမိတ္တဝိရဟေပိ ပဝတ္တိ ရုဠှိ ¶ နာမ၊ ယထာ မဟိယံ သေတီတိ မဟိံသော၊ ဂစ္ဆန္တီတိ ဂါဝေါတိ၊ ဧဝံ ခန္ဓသဒ္ဒဿာပိ ရုဠှိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ရာသိတော ဂုဏတောတိ သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ နိဿက္ကဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိယမေတွာတိ ဝဝတ္ထပေတွာ။ ပိဏ္ဍဋ္ဌောတိ သင်္ဃာတတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပဉ္စေဝ ခန္ဓာ ဝုတ္တာ၊ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေ စ ခန္ဓဋ္ဌေ နိဗ္ဗာနဿ ဝသေန ဆဋ္ဌေနာပိ ခန္ဓေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ခန္ဓဋ္ဌော နာမ ရာသဋ္ဌောတိ ယုတ္တံ။ ‘‘ယေသံ ဝါ အတီတာဒိဝသေန ဘေဒေါ အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ အတီတာဒိဝိဘာဂဘိန္နေသု ရုပ္ပနာဒိသဘာဝဓမ္မေသု ဝိသုံ ဝိသုံ ကောဋ္ဌာသဘာဝေန ဂယှမာနေသု တဗ္ဗိဘာဂရဟိတဿ ဧကဿ နိဗ္ဗာနဿ ရာသဋ္ဌတာ ဝိယ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌတာပိ န သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတေန ပညတ္တိယာပိ ခန္ဓေသု အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဖဿာဒိကေ ဝိယ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ အနဝရောဓေတွာ ဝေဒနာသညာ ဝိသုံ ခန္ဓဘာဝေန ဂဟိတာတိ? ဝိဝါဒမူလတာဒိဝိသေသဒဿနတ္ထံ။ ဂဟဋ္ဌာနဉှိ ဝိဝါဒကာရဏံ ကာမဇ္ဈောသာနံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာမဟေတု ကာမနိဒါနံ ကာမာဓိကရဏံ ကာမာနမေဝ ဟေတု မာတာပိ ပုတ္တေန ဝိဝဒတိ၊ ပုတ္တောပိ မာတရာ ဝိဝဒတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၈၊ ၁၇၈)။ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ယေ ဒိဋ္ဌိမုဂ္ဂယှ ဝိဝါဒယန္တိ၊ ‘ဣဒမေဝ ¶ သစ္စ’န္တိ (သု။ နိ။ ၈၃၈၊ မဟာနိ။ ၆၇) စ ဝါဒယန္တီ’’တိအာဒိ။ တေသု ကာမဇ္ဈောသာနံ ဝေဒနဿာဒေန ဟောတိ၊ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော သညာဝိပလ္လာသေန။ သညာဝိပလ္လာသေန ဟိ စိတ္တဝိပလ္လာသော၊ စိတ္တဝိပလ္လာသေန ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာပပဉ္စာနံ ဝိပလ္လာသောတိ။ တထာ ဝေဒနာနုဂိဒ္ဓါ ဝိပလ္လတ္ထသညော စ သံသရတိ။ ဝေဒနာနုဂိဒ္ဓဿ ဟိ ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ သိဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တတော စ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနန္တိ အာဝဋ္ဋတိ ဘဝစက္ကံ။ ဝိပလ္လတ္ထသညိဿ စ ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၈၀) ဝစနတော ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာပပဉ္စာနံ အနုပစ္ဆေဒတော သံသာရဿ အနုပစ္ဆေဒေါဝ။ ဣတိ ဝိဝါဒကာရဏာနံ ကာမဇ္ဈောသာနဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာနံ ကာရဏဘာဝေါ သံသာရဟေတုဘာဝေါတိ ဣမဿ ဝိဝါဒမူလတာဒိဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ အနဝရောဓေတွာ ဝေဒနာသညာ ဝိသုံ ခန္ဓဘာဝေန ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဩကာသေသူတိ ¶ ဝိဘဇနကိရိယာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော အတီတာဒယော ဩကာသာတိ ဝုတ္တာ။ ဣတိသဒ္ဒေနာတိ ‘‘ဥပါဒါယရူပ’’န္တိ ဧဝံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဣတိသဒ္ဒေန။ နိဒဿနတ္ထေနာတိ ဥဒါဟရဏတ္ထေန။ သဗ္ဗောတိ သကလော ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ဝိဘတ္တော ဝိဘဇနနယော။ ဣဒဉ္စ ဝိဘဇနန္တိ ‘‘စတ္တာရော စ မဟာဘူတာ…ပေ… ဥပါဒါယရူပ’’န္တိ ဧဝံ ဝိဘတ္တံ ဣဒဉ္စ ဝိဘဇနံ။ ဩဠာရိကာဒီသူတိ ဩဠာရိကသုခုမဟီနပဏီတဒူရသန္တိကေသု။ စက္ခာယတနန္တိအာဒိဝိဘဇနဉ္စာတိ ‘‘စက္ခာယတနံ…ပေ… ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ…ပေ… ကဗဠီကာရော အာဟာရော ရူပါ သဒ္ဒါ ဂန္ဓာ ရသာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဝိဘဇနဉ္စ။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ ယထာရဟံ။ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ယံ ယတ္ထ ဝိဘဇနံ ယုတ္တံ၊ တံ တတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသုပီတိ ယထာ ရူပက္ခန္ဓေ ယထာသမ္ဘဝံ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ဝိဘဇနံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ဝိဘဇနံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
တတ္ထ ဝေဒနာက္ခန္ဓော တာဝ ပုရိမေ ဩကာသပဉ္စကေ သုခါဒိဝေဒနာတ္တိကဝသေန ဝိဘတ္တော၊ ဣတရသ္မိံ ကုသလတ္တိကဝေဒနာတ္တိကသမာပန္နဒုကသာသဝဒုကဝသေန။ သညာက္ခန္ဓော ပန ပုရိမေ ဩကာသပဉ္စကေ ဆဖဿဒွါရဝသေန၊ ဣတရသ္မိံ ဩဠာရိကဒုကေ ပဋိဃသမ္ဖဿဒုကဝသေန စေဝ ယထာဝုတ္တကုသလတ္တိကာဒိဝသေန ¶ စ ဝိဘတ္တော။ သေသေသု ကုသလတ္တိကာဒိဝသေနေဝ။ တထာ သင်္ခါရက္ခန္ဓော။ ပဋိဃသမ္ဖဿဒုကော ပနေတ္ထ နတ္ထေဝ။ စေတနာယ ဧဝ စေတ္ထ နိဒ္ဒေသော သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာနံ စေတနာပ္ပဓာနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တထာ ဟိ သာ ‘‘သင်္ခါရက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဝိဘဇနေ ပဋိနိဒ္ဒေသေ။ တံ ပန ဒွယန္တိ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုဒွယံ။ ယဉှိ သတ္တဝိညာဏဓာတုဒေသနာယံ ‘‘မနောဓာတု၊ မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဒွယံ ဒေသိတံ၊ တံ ဆဝိညာဏကာယဒေသနာယံ ‘‘မနောဝိညာဏ’’န္တွေဝ ဝုစ္စတီတိ။
ပါဠိနယေနာတိ ခန္ဓဝိဘင်္ဂပါဠိနယေန။ အညေန ပကာရေနာတိ ဓမ္မသင်္ဂဟေ၊ တဒဋ္ဌကထာယဉ္စ အာဂတေန ပကာရန္တရေန။
၁။ ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂။ ‘‘ကိဉ္စီ’’တိ ပဒံ ‘‘ဧကစ္စ’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စီတိ ပကာရန္တရဘေဒံ အာမသိတွာ အနိယမနိဒဿန’’န္တိ။ ဥဘယေနာတိ ပကာရဘေဒံ အနာမသိတွာ အာမသိတွာ ¶ စ အနိယမဒဿနဝသေန ပဝတ္တေန ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ပဒဒွယေန။ အဓိပ္ပေတတ္ထန္တိ ရူပံ။ အတိစ္စာတိ အတိက္ကမိတွာ။ ပဝတ္တိတောတိ ပဝတ္တနတော။ နိယမနတ္ထန္တိ နိဝတ္တနတ္ထံ။
‘‘ကိဉ္စာ’’တိ ဧတ္ထ ကိံ-သဒ္ဒေါ ပုစ္ဆာယံ ဟေတုအတ္ထဒီပကော၊ ကရဏေ စေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ စ-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရောတိ အာဟ ‘‘ကေန ကာရဏေန ဝဒေထာ’’တိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ဝုတ္တနယေနေဝ ကာရဏတ္ထေ ပဝတ္တံ ကိံ-သဒ္ဒံ ‘‘ဝဒေထာ’’တိ ကိရိယာပဒသမ္ဗန္ဓနေန ဥပယောဂဝသေန ပရိဏာမေတွာ ဝဒတိ ‘‘တံ ကာရဏံ ဝဒေထာ’’တိ။
ပုရိမသန္တာနဿ ဘေဒန္တိ ပုရိမသန္တာနဿ ဝိနာသံ၊ ဝိနာသာပဒေသေန စေတ္ထ သန္တာနေ ဝိသဒိသုပ္ပာဒမေဝ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝိသဒိသသန္တာနုပ္ပတ္တိဒဿနတော’’တိ။ နနု စ အရူပဓမ္မာနမ္ပိ ဝိရောဓိပစ္စယသမဝါယေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ အတ္ထီတိ? သစ္စံ အတ္ထိ၊ သာ ပန န ပါကဋတရာ၊ ပါကဋတရာ စ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သီတာဒိသန္နိပါတေ’’တိ။ တထာ စာဟ ဘဂဝါ ‘‘သီတေနပိ ရုပ္ပတိ၊ ဥဏှေနပိ ရုပ္ပတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉)။ ဣဒါနိ ဘေဒ-သဒ္ဒေါ ဥဇုကမေဝ ဝိကာရာပတ္တိံ ဝဒတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘေဒေါ စာ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ ဝိသဒိသရူပုပ္ပတ္တိယေဝ၊ န ဥပ္ပန္နဿ အညထာဘာဝေါတိ အဓိပ္ပာယော။ တေန ကာပိလိယံ ပရိဏာမဝါဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ ယဒိ ပုရိမသန္တာနတော ဘေဒေါ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ရုပ္ပနံ၊ ဧဝံ သန္တေ လက္ခဏဿ အတိပ္ပသင်္ဂေါ သိယာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘အရူပက္ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိ။ ဧတ္ထ သီတာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယထာ ဥဏှဇိဃစ္ဆာဒယော သင်္ဂယှန္တိ၊ ဧဝံ အာဟာရာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေနာတိ ယေန သီတာဒီဟိ သမာဂမေန။ တတ္ထာတိ တေသု ရူပဓမ္မေသု။ အာဟာရာဒိကဿ ဝါ ဌိတိပ္ပတ္တဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာ ရူပဓမ္မာနံ ဌိတိက္ခဏေ သီတာဒီဟိ သမာဂမော ဟောတိ၊ ဧဝံ အရူပက္ခန္ဓာနံ အညေဟိ သမာဂမော နတ္ထိ အတိလဟုပရိဝတ္တိတော၊ တသ္မာ အရူပဓမ္မာ ရူပဓမ္မာနံ ဝိယ ပါကဋဿ ဝိကာရဿ အဘာဝတော ‘‘ရုပ္ပန္တီ’’တိ၊ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏာ’’တိ စ န ဝုစ္စန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ရုပ္ပတီ’’တိ ပဒဿ ကတ္တုကမ္မသာဓနာနံ ဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကုပ္ပတိ ဃဋ္ဋီယတိ ပီဠီယတိ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ တဒတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ကုပ္ပတီတိ ဧတေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကောပါဒိကိရိယာတိ ကောပသင်္ဃဋ္ဋနပီဠနကိရိယာ။ ကောပ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ခေါဘပရိယာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကတ္တုဘူတော ကမ္မဘူတော စ အတ္ထောတိ ကတ္တုကမ္မသာဓနာနံ ဝသေန ဝုစ္စမာနော ဘူတုပါဒါယရူပသင်္ခါတော အတ္ထော။ ကမ္မကတ္တုတ္ထေန ဘိဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေနာတိ ယဒါ ကမ္မကတ္တုတ္ထော ရုပ္ပတိ-သဒ္ဒေါ၊ တဒါ ဘိဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေါပိ တဒတ္ထော ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ယဒါ ကမ္မတ္ထေ ‘‘ရုပ္ပတီ’’တိ ပဒံ၊ တဒါ ‘‘သီတေနာ’’တိအာဒီသု ကတ္တုအတ္ထေ ¶ ကရဏဝစနံ။ ယဒါ ပန ‘‘ရုပ္ပတီ’’တိ ပဒံ ကတ္တုအတ္ထေ ကမ္မကတ္တုအတ္ထေ ဝါ၊ တဒါ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ ပန ရုပ္ပတီ’’တိအာဒိနာ ‘‘ကုပ္ပတီ’’တိအာဒီနံ ကတ္တုကမ္မတ္ထာနမ္ပိ အတ္ထဝစနာနံ ဝစနေ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပီဠနဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၊ ၂။၈) သဘာဝပရိယာယောပိ ဟောတိ၊ ‘‘ကေနဋ္ဌေနာ’’တိ ပနေတ္ထ အဘိဓေယျပရိယာယော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ကေနဋ္ဌေနာတိ ပုစ္ဆာသဘာဂဝသေန ရုပ္ပနဋ္ဌေနာ’’တိ၊ ရုပ္ပနသဒ္ဒါဘိဓေယျဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘န ကေဝလံ သဒ္ဒတ္ထောယေဝ ရုပ္ပန’’န္တိ။ တဿ အတ္ထဿာတိ တဿ ဘူတုပါဒါယပ္ပဘေဒဿ သဘာဝဓမ္မဿ။ ရုပ္ပနလက္ခဏဉ္စ နာမေတံ အနိစ္စတာဒိ ဝိယ ကက္ခဠတ္တာဒိတော အညန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပညတ္တိဝိသေသော ဟိ တန္တိ၊ ကက္ခဠတ္တာဒီနံယေဝ ပန အရူပဓမ္မဝိဓုရော သဘာဝဝိသေသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
မုစ္ဆာပတ္တိယာတိ ¶ မုစ္ဆာယ မောဟဿ အာပဇ္ဇနေန။ ကပ္ပသဏ္ဌာနံ ဥဒကန္တိ ကပ္ပသဏ္ဌာပကမဟာမေဃဝုဋ္ဌံ ဥဒကံ။ တထာတိ တပ္ပကာရတာယ ခါရဘာဝေ သတိ ဥဒကေန ကပ္ပဝုဋ္ဌာနကာလေ ဝိယ ပထဝီ ဝိလီယေယျ။ လောကန္တရိယသတ္တာနံ ပန ပါပကမ္မဗလေန အခါရေပိ ခါရေ ဝိယ သရီရဿ ဝိလီယနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနေဝါတိ သဥဿဒနိဿယနိရယဿ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ။ န ဟိ အဝီစိမှိ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိကမ္မကာရဏံ ကရောန္တိ။
၃။ ပကရဏပ္ပတ္တံ ရူပံ ပက္ခိပိတွာ မာတိကာ ဌပိတာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ မဟာဘူတု…ပေ… အာပဇ္ဇတိ တပ္ပကာရဘာဝေန အတီတံသေ ဂဏနံ ဂတန္တိ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မန္တရနိဝတ္တနတ္ထတာ ပကာရန္တရနိဝတ္တနတ္ထတာ စ ဘူတုပါဒါယဂဟဏဿ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ တံဒဿနေတိ ဂဏနန္တရဒဿနေ။ တံသဘာဝတ္တာတိ ဘူတုပါဒါယသဘာဝတ္တာ။ ‘‘န စာ’’တိအာဒိနာ ဘူတုပါဒါယသဘာဝေါ အတီတံသဂဏိတတာယ တံသဘာဝဿပိ အညထာ ဂဏိတတ္တာ၊ အတံသဘာဝဿ စ တထာ ဂဏိတတ္တာ အကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တ…ပေ… လဗ္ဘတီ’’တိ ဧတေန ဒုတိယနယေ န ကေဝလံ ယထာဝုတ္တောဝ ဒေါသော၊ အထ ခေါ အဗျာပိတောပိ ဒေါသောတိ ဒဿေတိ။ တဒေတံ ပန အကာရဏံ ကာရဏဘာဝဿေဝ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ န ဟေတ္ထ ဘူတုပါဒါယရူပဘာဝေါ အတီတံသေ ဂဏနဿ ကာရဏန္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ ယတော ယထာဝုတ္တဒေါသာပတ္တိ သိယာ။
‘‘ကိန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ကိ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ ယံ ‘‘ရူပ’’န္တိ သာမညတော ဂဟိတံ၊ တဿ သရူပပုစ္ဆာ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿနတ္ထော၊ န ကာရဏတ္ထော။ တေနဿ ယံ ရူပံ အတီတံ နိရုဒ္ဓံ…ပေ… အတီတံသေန ¶ သင်္ဂဟိတံ အတီတကောဋ္ဌာသေ ဂဏနံ ဂတံ၊ တံ ကိန္တိ စေ? ‘‘စတ္တာရော စ…ပေ… ရူပ’’န္တိ ဘူတုပါဒါယဝိဘာဂဒဿနမုခေန ဝိသေသံ နိဒဿေတိ။ ယတ္တကာ ဟိ ဣဓ ဝိသေသာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ စက္ခာယတနာဒယော၊ တေသမိဒံ နိဒဿနန္တိ။ န စေတ္ထ ပုရိမနယတော အဝိသေသော။ တတ္ထ ဟိ ရူပဿ ဘူတုပါဒါယတာမတ္တသဘာဝဒဿနတာ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အတီတရူပမ္ပိ ဘူတာနိ စေဝါ’’တိအာဒိ။ ဣဓ ပန ဘူတုပါဒါယေန နိဒဿနဘူတေန ရူပဿ သဗ္ဗဝိသေသဝိဘာဝနတာ ဒဿိတာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဗျာပိတဒေါသောပိ စေတ္ထ အနောကာသောဝ၊ ယံ ရူပံ အဇ္ဈတ္တံ…ပေ… ဥပါဒိန္နံ၊ ကိန္တိ? စတ္တာရော စ…ပေ… ရူပန္တိ တဒညဝိသေသနိဒဿနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တထာ စာဟ ‘‘ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။
ပရိယာယဒေသနတ္တာတိ ¶ သဘာဝတော ပရိယာယနံ ပရိဝတ္တနံ ပရိယာယော၊ ဥဇုကံ အပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ ပရိယာယေန၊ ပရိယာယဘူတာ ဝါ ဒေသနာ ဧတ္ထာတိ ပရိယာယဒေသနံ၊ သုတ္တန္တံ။ သုတ္တန္တဉှိ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မေ လေသတော လဗ္ဘမာနဘာဝကထနံ၊ န ဥဇုနိပ္ပဒေသဘာဝကထနန္တိ ပရိယာယဒေသနံ နာမ။ တေနေဝ တံ ‘‘ယထာနုလောမသာသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အဘိဓမ္မော ပန ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မေ ဥဇုနိပ္ပဒေသကထနန္တိ နိပ္ပရိယာယဒေသနံ နာမ၊ ယတော ‘‘ယထာဓမ္မသာသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ နိစ္ဆယေန ဒေသောတိ ဝဝတ္ထာနတော ကထနံ။ တထာ ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂ အာဒယော) ဝိယ အတီတာဒိဘာဝေါ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေါ အဒ္ဓါဝသေန ဣဓာပိ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ သုတ္တန္တဘာဇနီယတ္တာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော သိယာတိ ယောဇနာ။
သန္နိပတိတန္တိ သမာဂတံ။ သန္တာနဝသေနာတိ ပုဗ္ဗာပရဝသေန။ ပုဗ္ဗေနာပရဿ သမပ္ပမာဏတာယ အနူနံ အနဓိကံ၊ တတော ဧဝ ဧကာကာရံ။ ပဝတ္တိကာလဝသေန ဝါ အနူနံ အနဓိကံ၊ သမာနသဘာဝတာယ ဧကာကာရံ။ တေန ဝိသဘာဂဥတုနာ အနန္တရိတတံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ အာဟာရေပီတိ ဧတ္ထ ဝိသဘာဂါဟာရေန အနန္တရိတော အနေကဝါရံ အနေကဒိဝသမ္ပိ ဘုတ္တော သဘာဂေကာဟာရံ နာမ။ ‘‘တတော ပုဗ္ဗေ ဝိသဘာဂဥတုအာဟာရသမုဋ္ဌာနံ အတီတံ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တန္တိ။ ‘‘ဧကာဟာရသမုဋ္ဌာန’’န္တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ ဧကဿေဝ အာဟာရဿ ယောဇနာ ယုတ္တရူပါတိ အပရေ။ ပဉ္စဒွါရဝသေနာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တဒါရမ္မဏံ၊ ယာဝ ဇဝနံ၊ ယာဝ ဝါ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ၊ တာဝ ပဝတ္တာ စိတ္တသန္တတိ ဧကဝီထိ။ ဧကဇဝနသမုဋ္ဌာနန္တိ ဧကဇဝနဝါရသမုဋ္ဌာနံ။ ဧတ္ထ စ သမယံ အနာမသိတွာဝ သန္တတိဝသေန၊ သန္တတိဉ္စ အနာမသိတွာဝ သမယဝသေန အတီတာဒိဝိဘာဂေါ ဂဟေတဗ္ဗော။
တေသန္တိ ¶ ဟေတုပစ္စယာနံ။ ကလာပဿာတိ ရူပကလာပဿ။ ကမ္မာနန္တရာဒီတိ ကမ္မာဒိ၊ အနန္တရာဒီတိ ပစ္စေကံ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပဌမေန အာဒိသဒ္ဒေန ဥပနိဿယပစ္စယဿ အာဟာရာဒိနော စ ဒုတိယေန သမနန္တရာနန္တရူပနိဿယာဒိနော သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စိတ္တုပ္ပာဒဿ စေတ္ထ ကမ္မာနန္တရာဒိပစ္စယဝသေန၊ ဣတရဿ ကမ္မာဒိဝသေနေဝ ဇနကဘာဝေ ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ စိတ္တုပ္ပာဒဿ ပုရေဇာတဝသေန၊ ဣတရဿ ပစ္ဆာဇာတဝသေန၊ ဥဘယေသမ္ပိ သဟဇာတဝသေန ဥပတ္ထမ္ဘနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ ဟေတုကိစ္စက္ခဏေ။ ဟေတုကိစ္စံ နာမ တဿ တဿ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗဿ ဥပ္ပတ္တိကရဏံ၊ တဉ္စ တသ္မိံ ခဏေ ဥပ္ပန္နဖလတ္တာ တတော ပရံ ကတ္တဗ္ဗာဘာဝတော နိဋ္ဌိတဉ္စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတရံ ပန တီသုပိ ခဏေသု ပစ္စယကိစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။
၆။ အနိဋ္ဌနာမနိဝတ္တနဿာတိ အနိဋ္ဌနာမနိဝတ္တိယာ အကာရဏဘာဝဒဿနေန ဣဋ္ဌနာမလာဘာပနဿ အကာရဏဘာဝံ ဒဿေတိ။
ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တိဘဝေတိ သမ္ပတ္တိယုတ္တေ သမ္ပန္နေ ဒေဝမနုဿဘဝေ။ သမိဒ္ဓသောဘနတာတိ အဘိဝုဒ္ဓသောဘနတာ။ တတော ဧဝါတိ သမ္ပတ္တိဝိရဟတော ဧဝ၊ အသမ္ပန္နတ္တာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ တေသံယေဝ ဟတ္ထိအာဒီနံ သုခဿ ဟေတုဘာဝံ န ဂစ္ဆန္တိ သာရဏာဒိဝသေန ဒုက္ခပစ္စယတ္တာ။ တေသန္တိ ဟတ္ထိရူပါဒီနံ။ ‘‘တဿ တဿေဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရတိ။ အကုသလေန အတ္တနာ ကတေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒုက္ခဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ယောဇနာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ကမ္မံ ယသ္မိံ သန္တာနေ နိဗ္ဗတ္တံ၊ တတ္ထေဝ သုခဒုက္ခာနံ ပစ္စယော ဟောတိ၊ န အညတ္ထ၊ တသ္မာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပနာတိ ဧကစ္စမတဒဿနံ။ တတ္ထ ‘‘အနိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ယသ္မာ ပဋိသေဓဒွယေန ကုသလကမ္မဇဿ ဣဋ္ဌဘာဝေါ နိယတော၊ တသ္မာ ‘‘ကုသလကမ္မဇမေဝ ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဧဝံ အနိယမေတွာ ‘‘ကုသလကမ္မဇံ ဣဋ္ဌမေဝါ’’တိ ဧဝမေတ္ထ နိယမော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အကုသလကမ္မဇမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိန္တိ အကုသလကမ္မဇံ သောဘနံ၊ ယံ ပရေသံ ဣဋ္ဌံ နာမ သိယာ? ယဒိ ဒုဂ္ဂတိယံ ကေသဉ္စိ တိရစ္ဆာနာနံ သဏ္ဌာနာဒိသမ္ပတ္တိ သုဂတိယံ သတ္တာနံ အကုသလနိဿန္ဒေန ဝိရူပရူပတာ ဝိယ ကုသလနိဿန္ဒေန၊ ကထံ တဿာ အကုသလကမ္မဇတာ။ အထ ပန ယံ ကေသဉ္စိ အမနာပမ္ပိ သမာနံ ရူပံ မနာပံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမ္ပိ ယထာ ကေသဉ္စိ တိရစ္ဆာနာဒီနံ ကုသလကမ္မဇံ မနုဿာဒိရူပံ အမနာပတော ဥပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ ကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏဘာဝတော အတ္ထတော ဣဋ္ဌမေဝ နာမ ဟောတိ၊ ဧဝံ အကုသလကမ္မဇံ ကေသဉ္စိ မနာပံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ အကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏဘာဝတော ¶ အတ္ထတော အနိဋ္ဌမေဝ နာမ ဟောတိ၊ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော၊ ယံ ကာယဒုစ္စရိတဿ ဣဋ္ဌော ကန္တော မနာပေါ ဝိပါကော ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိအာဒိအဋ္ဌာနပါဠိယာ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၁) ဝိရောဓော သိယာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကုသလကမ္မဇဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗေသန္တိ အတ္တနော၊ ပရေသဉ္စ ¶ ။ ဣဋ္ဌဿ အဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ယထာ ‘‘ကုသလကမ္မဇံ အနိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ကိဉ္စာပိ ‘‘အကုသလကမ္မဇံ ဣဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ န ဝုတ္တံ၊ တေန ပန နယဒဿနေန အကုသလကမ္မဇဿ အဘာဝေါ ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ သော သံဝဏ္ဏနာဝသေန နိဒ္ဓါရေတွာ ဝတ္တဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတေန ကုသလကမ္မဇမေဝ ဣဋ္ဌန္တိ ပုရိမပဒါဝဓာရဏဿ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။
ဣဒါနိ ‘‘ဟတ္ထိအာဒီနမ္ပီ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ။ ကုသလဝိပါကဿာတိ ဧတ္ထာပိ ကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏန္တိ အတ္ထော။ မနုဿာနန္တိ စ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတရေသမ္ပိ စ အကုသလကမ္မဇံ အကုသလဝိပါကဿေဝ၊ ကုသလကမ္မဇဉ္စ ကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏန္တိ ဒဿိတောဝါယံ နယောတိ။ ကသ္မာ ပန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌမိဿိတေ ဝတ္ထုမှိ မနာပတာဝ သဏ္ဌာတီတိ အာဟ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေန…ပေ… သက္ကာ ဝတ္တု’’န္တိ။ သုဋ္ဌု ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ ဧကန္တတော ဝိပါကေနေဝ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တေဟိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ သမ္မဒေဝ ဝုတ္တံ။ တံ အနုဂန္တွာတိ ဝိပါကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ အနုဂန္တွာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သုဂတိဒုဂ္ဂတီသု၊ သဗ္ဗေသု ဝါ အာရမ္မဏေသု။
‘‘အနိဋ္ဌာ’’တိ ဝစနေနေဝ တေသံ ဣဋ္ဌတာ နိဝတ္တိတာတိ အာဟ ‘‘သဒိသတာ စ ရူပါဒိဘာဝေါယေဝါ’’တိ။ ဣဋ္ဌာနေဝ ရူပါဒီနိ ကာမဂုဏာတိ သုတ္တေ ဝုတ္တာနီတိ မိတ္တပဋိပက္ခော အမိတ္တော ဝိယ ဣဋ္ဌပဋိပက္ခာ အနိဋ္ဌာတိ အဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနိဋ္ဌာတိ…ပေ… ဝေါဟာရော ဝိယာ’’တိ။ သဗ္ဗာနိ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃) ဝစနတော ကထံ အနိဋ္ဌာနံ ရူပါဒီနံ ကာမဂုဏဘာဝါပတ္တီတိ စေ? တေသမ္ပိ ဝိပလ္လာသဝသေန တဏှာဝတ္ထုဘာဝတော ပိယရူပဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ‘‘စက္ခုဝိညေယျာနိ ရူပါနိ ဣဋ္ဌာနီ’’တိအာဒိသုတ္တပဒံ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၆၊ ၂။၁၅၅၊ ၃။၅၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၀) နီယတီတိ အာဟ ‘‘အတိသယေနာ’’တိအာဒိ။
ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပဝသေန ပါဠိယံ ဟီနဒုကနိဒ္ဒေသော ပဝတ္တောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွီသုပိ ဟီနပဏီတပဒေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝယဝယောဂေ သာမိဝစနံ၊ န ကတ္တရီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာန’’န္တိ ¶ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ကသ္မာ ကမ္မဇဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော၊ န စတုသန္တတိဝသေနာတိ အာဟ ‘‘သတ္တသန္တာန…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ ပဓာနတ္တာ ဟိ ကမ္မဇဝသေန အတ္ထံ ဝတွာ သေသေသု ‘‘ဧဝံ ဥတုသမုဋ္ဌာနာဒီသုပီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ အတိဒေသော ကတော ¶ ။ ‘‘တေဟိ တေဟီတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ’’တိ ဣမိနာ ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိ ကတ္တရိ သာမိဝစနံ အာသင်္ကတိ။ တထာ သတိ ဝိသယေ ဝါ သာမိဝစနေ လဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေတိ ‘‘န ကမ္မဇဝသေနေဝါ’’တိအာဒိနာ၊ ကမ္မဇဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဥပလက္ခဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
မရိယာဒါဘူတန္တိ ဥတ္တမမရိယာဒါဘူတံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယဿ ယေဝ မနာပါ၊ တဿ တေဝ ပရမာ’’တိ။ တေသန္တိ ကာမဂုဏာနံ။ သဘာဝတောတိ လက္ခဏတော။
‘‘ဧကသ္မိံယေဝ အဿာဒနကုဇ္ဈနတော’’တိအာဒိနာ ‘‘ယသ္မာ တေယေဝ ရူပါဒယော ဧကော အဿာဒေတီ’’တိအာဒိကံ သုတ္တန္တဝိဝရဏံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘာဝေ ဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ နိဗ္ဗာနေ ဝိယ အနိဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ သညာဝိပလ္လာသေန အညေသုပိ အာရမ္မဏေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဘိနိဝေသော ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။
ဝိဘာဂေါ နာမ အသင်္ကရော၊ ဝိတ္ထာရော စာတိ ‘‘ဝိဘတ္တ’’န္တိ ပဒဿ ‘‘ဝဝတ္ထိတံ၊ ပကာသိတ’’န္တိ စ အတ္ထမာဟ။ အညေသန္တိ အတိအဍ္ဎဒလိဒ္ဒါနံ။ ဣဒံ ဣဋ္ဌံ၊ အနိဋ္ဌဉ္စ ဟောတီတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန အနိဋ္ဌံ၊ ဣဋ္ဌဉ္စ ဟောတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနိဋ္ဌံ ဣဋ္ဌန္တိ ဣဋ္ဌဿ ‘‘အနိဋ္ဌ’’န္တိ၊ အနိဋ္ဌဿ ‘‘ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဂဟဏေ ယထာသင်္ချံ ယောဇနာ။ ဣန္ဒြိယဝိကာရာပတ္တိအာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပုရေတရံ ပဝတ္တစိတ္တာဘိသင်္ခါရဝသေနာပိ ဟိ ဝိနာဝ သညာဝိပလ္လာသံ ဣဋ္ဌံ ‘‘အနိဋ္ဌ’’န္တိ၊ အနိဋ္ဌဉ္စ ‘‘ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဂယှတီတိ။
တေန ဝိပါကေနာတိ တေန ကုသလာကုသလဝိပါကေန။ အာရမ္မဏဿ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတန္တိ ယတ္ထ တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဗုဒ္ဓရူပါဒိကဿ ဂူထာဒိကဿ စ အာရမ္မဏဿ ယထာက္ကမံ ဣဋ္ဌတံ အနိဋ္ဌတဉ္စ နိဒဿေတိ။ ဝိဇ္ဇမာနေပိ သညာဝိပလ္လာသေ အာရမ္မဏေန ဝိပါကနိယမဒဿနန္တိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ကုသလဝိပါကောဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အနိဋ္ဌာရမ္မဏေ အကုသလဝိပါကောဝါတိ ဧဝံ အာရမ္မဏေန ဝိပါကနိယမဒဿနံ။ အာရမ္မဏနိယမဒဿနတ္ထန္တိ ယံ ကုသလဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ၊ တံ ဣဋ္ဌံ နာမ။ ယံ အကုသလဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ၊ တံ အနိဋ္ဌံ နာမာတိ ဒဿနတ္ထံ။ အာရမ္မဏေန နိယာမိတော ဟိ ဝိပါကော အတ္တနော ဥပကာရကဿ အာရမ္မဏဿ နိယာမကော ဟောတီတိ။
ဒွါရန္တရေ ¶ ¶ ဒုက္ခဿ ပစ္စယဘူတဿ အာရမ္မဏဿ ဒွါရန္တရေ သုခဝိပါကုပ္ပာဒနတော၊ ဒွါရန္တရေ သုခဿ ပစ္စယဘူတဿ အာရမ္မဏဿ ဒွါရန္တရေ ဒုက္ခဝိပါကုပ္ပာဒနတော ဝိပါကေန အာရမ္မဏနိယမဒဿနေန ဝိပါကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ဒဿိတာတိ ယောဇနာ။
၇။ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန ကာရဏဘူတေန လက္ခဏဿ ဣန္ဒြိယာဒိသဘာဝဿ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတာ၊ ဧဝံ သုပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန လက္ခဏသုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဒူရေ’’တိ အဝုတ္တဿာတိ လက္ခဏတော ‘‘ဒူရေ’’တိ အကထိတဿ။ ဝုတ္တမ္ပီတိ လက္ခဏတော ‘‘ဒူရေ’’တိ ဝုတ္တမ္ပိ သုခုမရူပံ။
‘‘ဘိန္ဒမာနော’’တိ သမ္ဘိန္ဒမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မိဿကံ ကရောန္တော’’တိ။ ယသ္မာ ပန ဘေဒနံ ဝိဘာဂကရဏမ္ပိ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ‘‘ဘိန္ဒမာနော’’တိ ပဒဿ ‘‘ဝိသုံ ကရောန္တော’’တိ အတ္ထမာဟ။ တတိယဝိကပ္ပေ ပန ဘိန္ဒမာနောတိ ဝိနာသေန္တောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သန္တိကဘာဝံ ဘိန္ဒိတွာ ဒူရဘာဝံ၊ ဒူရဘာဝဉ္စ ဘိန္ဒိတွာ သန္တိကဘာဝံ ကရောန္တော’’တိ။ န ဟိ သက္ကာ သန္တိကဿ တဗ္ဘာဝံ အဝိနာသေတွာ ဒူရဘာဝံ ကာတုံ၊ တထာ ဣတရဿာပိ။ သန္တိကဘာဝကရဏေန န ဘိန္ဒတိ န ဝိနာသေတိ၊ န စ ဩကာသဒူရတော လက္ခဏတော ဒူရံ ဝိသုံ ကရဏေန ဘိန္ဒတိ ဝိဘာဂံ ကရောတိ၊ နာပိ ဩကာသဒူရေန လက္ခဏတော ဒူရံ ဝေါမိဿကကရဏေန ဘိန္ဒတိ သမ္ဘိန္ဒတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘တိဓာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ ဝိသုံ ကရောတိ၊ ဝေါမိဿကံ ကရောတီတိ ကရောတိ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဧတ္ထာပီ’’တိအာဒိနာ ယထာ ‘‘ဩကာသတော ဒူရမေဝ ဘိန္ဒတီ’’တိ ဧတ္ထ ဩကာသတော ဒူရဿ ဩကာသတော သန္တိကဘာဝကရဏံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝိနာသနံ ဘေဒနံ၊ ဧဝံ ‘‘န လက္ခဏတော ဒူရံ ဘိန္ဒတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ လက္ခဏတော ဒူရဿ လက္ခဏတော သန္တိကဘာဝါကရဏံ အဘေဒနံ အဝိနာသနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဝေါမိဿကကရဏဝိဘာဂကရဏတ္ထတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဘိန္ဒမာနောတိ ဧတ္ထ စ အညထာ ဘေဒနံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ပစ္ဆိမနယေ ဝိနာသနတ္ထမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဘေဒနံ ဣဓ စ အညထာ ဝုတ္တ’’န္တိ အဝေါစ။
ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဝေဒနာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈။ စက္ခာဒယော ¶ ¶ ပသာဒါတိ ဩဠာရိကတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာပသာဒါ၊ မနောမယတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ စက္ခုသောတပ္ပသာဒါ စ။ ကာယဝေါဟာရံ အရဟန္တီတိ ကာယန္တောဂဓတ္တာ ကာယေကဒေသတ္တာ စ ကာယောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ ကာယောတိ ဟိ အတ္တဘာဝေါပိ ဝုစ္စတိ ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၊ ၃။၁၅၅)၊ ကရဇကာယောပိ ‘‘သော ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတီ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၄)။ တဗ္ဗတ္ထုကာတိ စက္ခာဒိနိဿိတာ ကာယိကာတိ ပရိယာယေန ဝုတ္တာ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန စေတသိကာဝ။ ယထာဟ ‘‘ယံ တသ္မိံ သမယေ တဇ္ဇာစက္ခုဝိညာဏဓာတုသမ္ဖဿဇံ စေတသိကံ နေဝ သာတံ နာသာတံ စေတောသမ္ဖဿဇံ အဒုက္ခမသုခံ ဝေဒယိတ’’န္တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၁၅၂)။ ‘‘န ဟိ စက္ခာဒယော ကာယပ္ပသာဒါ ဟောန္တီ’’တိ ဣမိနာ ကာယပသာဒနိဿိတာ ဝေဒနာ နိပ္ပရိယာယေန ကာယိကာတိ ဒဿေတိ။ ကာယိကစေတသိကာဒိဘာဝေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုသလာကုသလာဗျာကတာဒိဘာဝါ သင်္ဂယှန္တိ။ တေနာတိ သုခါဒိဝေဒနေကဒေသဿ အဒ္ဓါသမယဝသေန အတီတာဒိဘာဝါဘာဝေန။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတနယတ္တာ ပါကဋတ္တာ အဒ္ဓါဝသေန၊ ဧကမုဟုတ္တာဒိပုဗ္ဗဏှာဒီသု ဥတုအာဒိနာ ရူပဿ ဝိယ ဝေဒနာယ ဝိဘာဂေါ န ဂယှတီတိ သမယဝသေန စ အတီတာဒိဘေဒေါ န ဒဿိတော’’တိ ဝဒန္တိ။ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တာနမ္ပိ ဝေဒနာနံ စိတ္တေန သမူဟတော ဂဟေတဗ္ဗတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝေဒနာသမုဒါယော’’တိ။ တေဟီတိ အဒ္ဓါသမယဝသေန အတီတာဒိဘာဝေဟိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝိဘင်္ဂေ။ တေတိ ‘‘ဝေဒနေကဒေသာ’’တိ ဝုတ္တာ ကာယိကစေတသိကာဒိဘာဝေန ဘိန္နာ သုခါဒိဝေဒနာဝိသေသာ။ ယဒိ ဝေဒနေကဒေသာ ဧတ္ထ ဂဟိတာ၊ ခဏပရိစ္ဆိန္နာဝ တေ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ န သန္တတိပရိစ္ဆိန္နာတိ အာဟ ‘‘ဧကသန္တတိယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေသူတိ သုခါဒိဘေဒေသု။ ဘေဒေါတိ ဝိသေသော။ တဿာတိ သုခါဒိဝိသေသဿ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ‘‘တံသဟိတတဒုပ္ပာဒကာ’’တိ ဧတ္ထာပိ တံ-သဒ္ဒေန သုခါဒိဝိသေသော ပစ္စာမဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သန္တတိ ပရိစ္ဆေဒိကာ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သန္တတိခဏဝသေနေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော၊ န အဒ္ဓါသမယဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။
‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တမဇ္ဈဂတာ’’တိ နိဋ္ဌိတဟေတုကိစ္စာ အနိဋ္ဌိတပစ္စယကိစ္စာတိ ဝုတ္တာ၊ တံ ပန အတိက္ကန္တဟေတုပစ္စယကိစ္စန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တဿ နယဿ ဥပလက္ခဏန္တိ ¶ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တမဇ္ဈဂတာတိ ဧတေန ဟေတုပစ္စယကိစ္စဝသေန ဝုတ္တနယံ ဒဿေတီ’’တိ။ ဧတ္ထ ကုသလာကုသလကိရိယဝေဒနာနံ ¶ ရူပဿ ဝိယ၊ ဝိပါကာနံ ဝိယ စ အယံ နာမ ဇနကဟေတူတိ နိပ္ပရိယာယေန န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ပရိယာယေန ပန အနန္တရပစ္စယဘူတော ဟေတူတိ ဝတ္တဗ္ဗော။
၁၁။ သန္တာပနကိစ္စန္တိ ပရိဍဟနကိစ္စံ။ ဇာတိအာဒိသင်္ကရန္တိ ဇာတိသဘာဝပုဂ္ဂလလောကိယလောကုတ္တရတော သင်္ကရံ သမ္ဘေဒံ အကတွာ။ သမာနဇာတိယန္တိ ဧကဇာတိယံ။ သုခတော တဇ္ဇာတိယာ အဒုက္ခမသုခါ ပဏီတာတိ ယောဇေတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သမာနဘေဒေတိ ဘူမန္တရာဒိသမာနဝိဘာဂေ။ ဥပဗြူဟိတာနံ ဓာတူနန္တိ ဥဠာရရူပသမုဋ္ဌာပနေန ပဏီတာနံ ရူပဓမ္မာနံ။ ဝိဗာဓိတာနန္တိ နိပ္ပီဠိတာနံ မိလာပိတာနံ။ ဥဘယန္တိ သုခါဒိဒွယံ။ ဧတ္ထ စ ခေါဘနာ၊ အာလုဠနာ စ ကာယိကသုခဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိသန္ဒနာ ဈာနသုခဿ။ မဒယနာ ကာမသုခဿ။ တထာ ဆာဒနာ။ အာသိဉ္စနာ သဗ္ဗဿ။ ဆာဒနာ အာသိဉ္စနာ ဝါ သဗ္ဗဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သဘာဝါဒိဘေဒေန စာတိ သဘာဝပုဂ္ဂလလောကိယာဒိဘေဒေန စ။ ဧကန္တပဏီတေ လောကုတ္တရေ ဟီနပဏီတာနံ ပဋိပဒါနံ ဝသေန ဟီနပဏီတတာ။ ဧကန္တဟီနေ အကုသလေ ဆန္ဒာဒိဝသေန ဟီနပဏီတတာ၊ ဩဠာရိကသုခုမတာ စ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယာ ဩဠာရိကာ၊ သာ ဟီနာ။ ယာ သုခုမာ၊ သာ ပဏီတာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၁)။ အကုသလာဒီသု ဒေါသသဟဂတာဒိအန္တရဘေဒဝသေန ဥပါဒါယုပါဒါယ ဩဠာရိကသုခုမတာ တံတံဝါပနဝသေန ဝုစ္စတိ၊ န ကုသလာကုသလာဒိဝသေနာတိ အာဟ ‘‘တံတံဝါပနဝသေန ကထနေပိ ပရိဝတ္တနံ နတ္ထီ’’တိ။ ဒေါသုဿန္နတာယာတိ ကိလေသာဓိကတာယ။ တထာတိ ဒေါသုဿန္နတာယ။ ကထံ ပန ကုသလေသု ဒေါသုဿန္နတာ? ဥပနိဿယဝသေန၊ ကိလေသာဓိကေဟိ သန္တာနေ ပဝတ္တမာနာ ကုသလာ ဓမ္မာ ကိလေသေဟိ သမ္ဗာဓပ္ပတ္တိယာ တိဏာဒီဟိ သမ္ဗာဓပ္ပတ္တာနိ ဝိယ သဿာနိ ဝိပုလဖလဥဠာရဖလာ န ဟောန္တီတိ။ တထာတိ မန္ဒဒေါသတာယ။ ကုသလာနံ မန္ဒဒေါသတာပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဩဠာရိကသုခုမနိကန္တီတိ ဧတ္ထ အန္တောဂဓဝိသေသံ နိကန္တိယာ ဩဠာရိကသုခုမတာသာမညံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟေတ္ထ ဩဠာရိကသာမညေန ဩဠာရိကောဠာရိကတရောဠာရိကတမာ ¶ နိကန္တိယော ဂယှန္တိ၊ တထာ သုခုမသုခုမတရသုခုမတမာ သုခုမတာသာမညေန ဂယှန္တီတိ။ သုခုမတမနိကန္တိဝတ္ထုန္တိ စေတ္ထ ယာဝ ဘဝဂ္ဂံ ဝိပဿနာဉာဏဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၁၃။ ယဒိ သိယာတိ ယဒိ အသမ္ပယောဂေါ ဝိသံသဋ္ဌော သိယာ။
သန္တိကတော ¶ အကုသလတောတိ အကုသလဘာဝေန သန္တိကတော လောဘသဟဂတာဒိအကုသလဝေဒယိတတော။ အကုသလာတိ ဒေါသသဟဂတာဒိအကုသလဝေဒနာ ဒူရေတိ ယထာ ဥဒ္ဓရီယတိ။ တတော ဒူရတော ကုသလတောတိ တတော အကုသလတော ဒူရတော ကာမာဝစရာဒိကုသလဝေဒယိတတော ကုသလာ ကာမာဝစရာဒိကုသလဝေဒနာ။ ‘‘န သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တံ ဥဒ္ဓရိတုံ အသက္ကုဏေယျတံ ‘‘တထာ ဟိ သတီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဒူရတော သန္တိကုဒ္ဓရဏံ ဝုတ္တနယေန သန္တိကတော သန္တိကုဒ္ဓရဏမေဝ ဟောတိ၊ တထာ သတိ အတ္ထဝိသေသော န ဟောတိ၊ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရသန္တိကတာ ဣဓ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ သန္တိကတော သန္တိကုဒ္ဓရဏဉ္စ န သက္ကာ ကာတုံ အတ္ထဝိသေသာဘာဝတော၊ အနဓိပ္ပေတတ္တာ စာတိ အဓိပ္ပာယော။
နနု စ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန အတ္ထေဝ အတ္ထဝိသေသောတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဒူရဒူရတရတာယ ဝိယ သန္တိကသန္တိကတရတာယ စ အနဓိပ္ပေတတ္တာ’’တိ။ ယာတိ အကုသလဝေဒနာ။ တတောတိ ကုသလဝေဒယိတတော။ ဣဓ ဝုတ္တဿ ဒူရဿာတိ ဣမသ္မိံ ဝေဒနာက္ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ ‘‘အကုသလာ ဝေဒနာ ကုသလာဗျာကတာဟိ ဝေဒနာဟိ ဒူရေ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၃) ဝုတ္တဿ ဒူရဿ။ ဒူရတော အစ္စန္တဝိသဘာဂတ္တာတိ ယတော ယံ ‘‘ဒူရေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတော အစ္စန္တဝိသဒိသတ္တာ တဿ ဝသေန ဒူရေ သန္တိကံ နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတုံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ဟေဋ္ဌာ ယာ ဝေဒနာ ယာယ ဝေဒနာယ ဒူရေတိ ဝုတ္တာ၊ သာ ဧဝ တဿာ ကေနစိပိ ပရိယာယေန သန္တိကေတိ န ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ။ သန္တိကေတိ ဝုတ္တဝေဒနံယေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဘိန္နေတိ လောဘသဟဂတာဒိဝသေန ဝိဘတ္တေ။ တတ္ထေဝါတိ ‘‘သန္တိကေ’’တိ ဝုတ္တအတ္ထေ ဧဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အကုသလာ ဝေဒနာ အကုသလာယ ဝေဒနာယ သန္တိကေ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တအကုသလာယ ဝေဒနာယမေဝ လောဘသဟဂတာဒိဝသေန ဝိဘတ္တာယ ဒူရဘာဝေါပိ လဗ္ဘတိ။ ဧဝံ သေသေသုပီတိ။
ယဒိ ¶ သန္တိကတော ဒူရံ လဗ္ဘတိ၊ ယဒဂ္ဂေန ဒူရံ လဗ္ဘတိ၊ တဒဂ္ဂေန ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိယေယျာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရတော စ သန္တိကံ န သက္ကာ ဥဒ္ဓရိတု’’န္တိအာဒိ။ တဿတ္ထော – ယံ သန္တိကတော ဒူရံ လဗ္ဘတိ၊ ယဒိပိ တံ ဝိသဘာဂဋ္ဌေန လဗ္ဘတိ၊ တထာပိ ယံ တတ္ထ သန္တိကံ လဗ္ဘတိ၊ တံ သဘာဂဋ္ဌေနေဝ လဗ္ဘတီတိ သန္တိကတောဝ သန္တိကံ ဥဒ္ဓဋံ သိယာတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝိသဘာဂဋ္ဌေန ဒူရတာ၊ သဘာဂဋ္ဌေန စ သန္တိကတာ ဣစ္ဆိတာ၊ တသ္မာ။ လောဘသဟဂတာယ ဒေါသသဟဂတာ ဝိသဘာဂတာယ ဒူရေ သမာနာ ကထံ သန္တိကေ ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ နနု တာသံ အကုသလသဘာဂတာ လဗ္ဘတေဝါတိ တတ္ထ ဥတ္တရမာဟ ‘‘ဝိသဘာဂတာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဘေဒံ အဂ္ဂဟေတွာ န ပဝတ္တတီတိ ဘေဒံ ဝိသေသံ အသဒိသတံ ဂဟေတွာ ဧဝ ပဝတ္တတိ ဝိသဘာဂတာ။ ဒူရတာယာတိ ¶ ဣဓာဓိပ္ပေတာယ ဒူရတာယ သဘာဂဿ အဗျာပကတ္တာ ဒူရတော သန္တိကုဒ္ဓရဏံ န သက္ကာ ကာတုံ။ သတိ ဟိ သဘာဂဗျာပကတ္တေ သိယာ သန္တိကတာတိ ဒူရတော သန္တိကုဒ္ဓရဏံ သက္ကာ ကာတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကရောတိ။ သဘာဂတာတိ သာမညံ။ ဘေဒန္တိ ဝိသေသံ။ အန္တောဂဓံ ကတွာဝါတိ အဘိဗျာပေတွာဝ။ ဝိသဘာဂဗျာပကတ္တာ သန္တိကတာယာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတဝိသဘာဂံ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တနတော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသန္တိကတာယ သန္တိကတော ဒူရုဒ္ဓရဏံ သက္ကာ ကာတုံ။ တမေဝတ္ထံ ‘‘အကုသလတာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ပါကဋံ ကရောတိ။
ဝေဒနာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ သညာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၇။ တဿာပီတိ သညာယပိ။ တဗ္ဗတ္ထုကတ္တာတိ စက္ခုဝတ္ထုကတ္တာ။ ပဋိဃဝိညေယျောတိ ယထာဝုတ္တပဋိဃတော ဝိဇာနိတဗ္ဗော ပဋိဃဝသေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာတိ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာ။
ဝိညေယျဘာဝေ၊ န ဥပ္ပတ္တိယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဝစနန္တိ သဒ္ဒေါ၊ နာမန္တိ အတ္ထော။ ဝစနာဓီနာတိ ဂဟေတဗ္ဗတံ ပတိ သဒ္ဒါဓီနာ၊ နာမာယတ္တဂဟဏာတိ အတ္ထော။ ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ နာမရူပဒုကေ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၁၀၁-၁၀၈) ဝုတ္တမေဝ။ အဓိဝစနံ ပညတ္တိပကာသကံ ¶ ဉာပကံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ အဓိဝစနာ ယထာ အရိသသောတိ။ တတောဇောတိ အဓိဝစနသင်္ခါတတော အရူပက္ခန္ဓတော ဇာတော။ အရူပက္ခန္ဓပရိယာပန္နတ္တာ ဖဿေပိ ယထာဝုတ္တော အတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္ဖဿောယေဝ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ န ကေဝလံ မနောဒွါရိကဖဿေ ဧဝ၊ အထ ခေါ ပဉ္စဒွါရိကဖဿေပိ ‘‘ဝိညေယျဘာဝေ ဝစနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တာ အဓိဝစနာ’’တိအာဒိဝုတ္တပ္ပကာရော အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဣတီတိ တသ္မာ။ တေန ပရိယာယေနာတိ မနောသမ္ဖဿဇပရိယာယေန။ တတောဇာပီတိ ပဉ္စဒွါရိကဖဿဇာတာပိ။ အညပ္ပကာရာသမ္ဘဝတောတိ ပဋိဃသမ္ဖဿဇပရိယာယဿ အသမ္ဘဝတော။ အာဝေဏိကံ ပဋိဃသမ္ဖဿဇတာ။ ပကာရန္တရံ အဓိဝစနသမ္ဖဿဇတာ။
ယဒိ ¶ ဧဝန္တိ ယဒိ ပဉ္စဒွါရိကဖဿေဟိ ဥပ္ပန္နသညာ ပရိယာယတော နိပ္ပရိယာယတော စ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ စတ္တာရောပိ အရူပိနော ခန္ဓာ ဧဝံ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ။ ဧဝံ သန္တေ သညာဝ ကသ္မာ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘တိဏ္ဏံ ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနန္တိ ဝေဒနာသင်္ခါရဝိညာဏက္ခန္ဓာနံ။ အတ္ထဝသေနာတိ ‘‘ဝစနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တာ အဓိဝစနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တအတ္ထဝသေန အနွတ္ထတာဝသေန။ အတ္တနော ပတ္တမ္ပိ နာမန္တိ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော အနုပ္ပတ္တမ္ပိ နာမံ။ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ သဘာဝနိရုတ္တိ။ ပုဗ္ဗေ စတုန္နံ အရူပက္ခန္ဓာနံ သာဓာရဏောပိ အဓိဝစနသမ္ဖဿဇဝေါဟာရော ရုဠှိဝသေန သညာယ ဧဝ ပဝတ္တောတိ ဝတွာ ဣဒါနိ သော တဒညာရူပက္ခန္ဓသာဓာရဏော သညာယ နိဝေသိတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ရဇ္ဇိတွာ ဩလောကနာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုဇ္ဈိတွာ ဩလောကနာဒိ ဝိယ ရဇ္ဇိတွာ သဝနာဒိပိ သင်္ဂယှတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တထာသောတာဝဓာနာဒိနောပိ ရတ္တတာဒိဝိဇာနနနိမိတ္တတာသမ္ဘဝတော။ စက္ခုသမ္ဖဿဇာသညာယ ပန ပါကဋဘာဝံ နိဒဿနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဩလောကနံ စက္ခုဝိညာဏဝိသယသမာဂမေ’’တိအာဒိမာဟ။
ဩလောကနဿ အပါကဋဘာဝေ ရတ္တတာဒိဝိဇာနနံ န ဟောတိ၊ ပါကဋဘာဝေ စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပသာဒဝတ္ထုကာ ဧဝါ’’တိ။ ‘‘အညံ စိန္တေန္တ’’န္တိ ယံ ပုဗ္ဗေ တေန ကထိတံ၊ ကာယေန ဝါ ပကာသိတံ၊ တတော အညံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ စိန္တေန္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဉာတ’’န္တိ။
သညာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ သင်္ခါရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၀။ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာတိ ¶ ဧတ္ထာ’’တိ ဣဒံ ပဌမံ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ’’တိ ဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဿ ဟိ ဘုမ္မဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထ ဟိ ပဓာနံ ဒဿိတ’’န္တိ။ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာဝ ပဓာနံ ဒဿိတန္တိ ဣမမတ္ထံ ဂဟေတွာ ‘‘ယဒိ ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ စောဒေတိ။ ဣတရော ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပဓာနမေဝ ဒဿိတ’’န္တိ ဧဝမေတ္ထ နိယမော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဥပရိမကောဋိဂတဘာဝေနာ’’တိအာဒိနာ တံ ပရိဟရတိ။ ပဓာနဿေဝ ဒဿနံ။ ပဓာနေ ဟိ ဒဿိတေ အပ္ပဓာနမ္ပိ ¶ အတ္ထတော ဒဿိတမေဝ ဟောတီတိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရာ ပန တာယ ဂဟိတာယ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီ’’တိ။ ယံ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယံ လဗ္ဘတိ၊ တံ ဥပရိမကောဋိယမ္ပိ လဗ္ဘတိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိ ဟိ သဗ္ဗဗျာပိကာ’’တိ။ ဒုတိယေ ကရဏနိဒ္ဒေသတံ ဒဿေတုံ ‘‘အာဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော’’တိ အာဟ။ အာဂမနကိရိယာ ဟိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ကရဏဘာဝေန တတ္ထ ဝုတ္တာတိ။ ယထာ စ အာဂမနကိရိယာယ၊ ဧဝံ ဝစနကိရိယာယပိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ကရဏဘာဝေါ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုရိမေပိ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဧကူနပညာသပ္ပဘေဒေ’’တိ ဣဒံ လောကိယစိတ္တုပ္ပာဒေ ပါဠိအာဂတာနံ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာနံ ဥပရိမကောဋိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယေဝါပနကဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပရိမကောဋိယာ ဂယှမာနာယ ‘‘တေပညာသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ လောကုတ္တရစိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ပန ‘‘သတ္တပညာသာ’’တိ။
သင်္ခါရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
သမုဂ္ဂမ-ပဒဿ တတွတော ပရိယာယတော စ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သဉ္ဇာတိယံ အာဒိဥပ္ပတ္တိယ’’န္တိ။ ဘေဒတော ပန သမာယောဂေ ဥဂ္ဂမနန္တိ။ တတ္ထ ကေန သမာယောဂေ၊ ကုတော၊ ကထဉ္စ ဥဂ္ဂမနန္တိ ဝိစာရဏာယံ အာဟ ‘‘တံတံပစ္စယသမာယောဂေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထေဝါတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ဧဝ။ တတ္ထ ဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိပုဏ္ဏာ သမုဂ္ဂစ္ဆန္တိ။ ယထာဓိဂတာနံ အဓိဂတပ္ပကာရာနံ၊ ပဋိသန္ဓိကာနန္တိ အတ္ထော။ ဩပပါတိကသမုဂ္ဂမေနေဝ စေတ္ထ သံသေဒဇသမုဂ္ဂမောပိ ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ပဉ္စက္ခန္ဓပရိယာပန္နာနံ တဒါ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနံ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ တတ္ထ သံသေဒဇာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝဍ္ဎန္တိ၊ ဣတရေ န ဝဍ္ဎန္တီတိ ဣဒမေတေသံ နာနာကရဏံ။ သုခုမဇာတိယလောမာ ဧဝ ကိရ ကေစိ ဧဠကာ ဟိမဝန္တေ ဝိဇ္ဇန္တိ၊ တေသံ လောမံ သန္ဓာယ ‘‘ဇာတိမန္တဧဠကလောမ’’န္တိ ဝုတ္တံ အတိသုခုမတ္တာ တေသံ လောမာနံ။ ကေစိ ပန ‘‘အဇပါကတိကေဠကာဒီဟိ သင်္ကရရဟိတာနံ တေသံ ဧဠကဝိသေသာနံ နိဗ္ဗတ္တေဠကဿ လောမံ ဇာတိဥဏ္ဏာ၊ တမ္ပိ တင်္ခဏနိဗ္ဗတ္တဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ဂဟိတဿာတိ အပရေ။ ဧဝံသဏ္ဌာနန္တိ ဇာတိဥဏ္ဏံသုနော ပဂ္ဃရိတွာ အဂ္ဂေ ဌိတတေလဗိန္ဒုသဏ္ဌာနံ။ ဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂေါတိ ရူပပဋိစ္ဆန္နော သဏ္ဌာနပဋိစ္ဆန္နော စ။
သန္တတိမူလာနီတိ ¶ တသ္မိံ ဘဝေ ရူပသန္တတိယာ မူလဘူတာနိ။ အနေကိန္ဒြိယသမာဟာရဘာဝတောတိ ယထာရဟံ စက္ခာဒိအနေကိန္ဒြိယသင်္ဃာတဘာဝတော။ ပဓာနင်္ဂန္တိ ဥတ္တမင်္ဂံ သိရော။
န တဿ တဿ ခန္ဓဿ ပရိပုဏ္ဏတံ၊ တံတံခန္ဓေကဒေသဿေဝ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကာမာဝစရာနန္တိ ကာမာဝစရသတ္တာနံ။ ပရိဟီနာယတနဿာတိ ပရိဟီနဿ စက္ခာဒိအာယတနဿ ဝသေန။ တတ္ထ ဒုဂ္ဂတိယံ အန္ဓဿ စက္ခုဒသကဝသေန၊ ဗဓိရဿ သောတဒသကဝသေန၊ အန္ဓဗဓိရဿ ဥဘယဝသေန သန္တတိသီသဟာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နပုံသကဿ ပန ဘာဝဟာနိ ဝုတ္တာ ဧဝ။ တထာ အန္ဓဗဓိရာဃာနကဿ စက္ခုသောတဃာနဝသေန။ တံ ပန ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ရူပါဝစရာနံ ပန စက္ခုသောတဝတ္ထုဇီဝိတဝသေန စတ္တာရိ သန္တတိသီသာနီတိ ဣတရေသံ ဝသေန သန္တတိသီသဟာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တေသန္တိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ။ ဝတ္ထုဘာဝေနာတိ ဝိစာရဏာယ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန။ ပဋိသန္ဓိယံ ဥပ္ပန္နာ ပဝတ္တာ ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပဝတ္တိက္ခဏေ စ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဒဿေတိ။ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသောတိ ‘‘ပဉ္စသု ခန္ဓေသူ’’တိ အယံ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသော။ အညထာတိ နိဒ္ဓါရဏေ အနဓိပ္ပေတေ။ ‘‘ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထေ’’တိ ဣဒံ ဝိသယာဒိအတ္ထာနံ ဣဓာသမ္ဘဝတော ဝုတ္တံ။ ဥဘယန္တိ ရူပါရူပံ။ ရူပါရူပသန္တတိန္တိ ရူပသမုဋ္ဌာပကံ ရူပသန္တတိံ အရူပသန္တတိဉ္စ။ ‘‘ဝတ္ထု ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဒုဗ္ဗလံ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ န ပဋိသန္ဓိက္ခဏံ ဧဝ၊ နာပိ ဝတ္ထုရူပံ ဧဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဗ္ဗရူပါနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဒုဗ္ဗလတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘တဒါ ဟီ’’တိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ကာရဏဝစနံ။ တတ္ထ တန္တိ ရူပံ။ ‘‘ကမ္မက္ခိတ္တတ္တာ’’တိ ဣဒံ န ကမ္မဇတာမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ကမ္မဇဿ ¶ ပဌမုပ္ပတ္တိယံ အပတိဋ္ဌိတတံ သန္ဓာယာတိ ဒဿေန္တော ‘‘သတိပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတော ပရန္တိ တတော ပဋိသန္ဓိတော ပရံ။ သဒိသသန္တာနေ ယထာ ပတိဋ္ဌိတံ၊ န တထာ ဝိသဒိသသန္တာနေတိ အာဟ ‘‘သမာနသန္တတိယ’’န္တိ။
အင်္ဂဘာဝန္တိ ကာရဏဘာဝံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သဟာယဘာဝ’’န္တိ။ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ ယေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နံ၊ တေသံ ပဋိသန္ဓိယံ စိတ္တစေတသိကဓမ္မာနံ။ တဒါတိ ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ စ ရူပုပ္ပာဒနမေဝ နတ္ထိ။ အနန္တရာဒိပစ္စယလာဘေန ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဧဝ စိတ္တဿ ဗလဝဘာဝေါ၊ န ဣတရတြ။ တေနာဟ ‘‘ယဒါ စ ရူပုပ္ပာဒနံ၊ တဒါ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ’’တိ။
ယေဟာကာရေဟီတိ ¶ အာဟာရိန္ဒြိယပစ္စယာဒိအာကာရေဟိ။ ယထာသမ္ဘဝံ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဖဿာဒယော အာဟာရာဒိဝသေန ယထာရဟံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝိပါကာဗျာကတာ အာဟာရာ သမ္ပယုတ္တကာနံ ခန္ဓာနံ၊ ကဋတ္တာ စ ရူပါနံ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၉)။
စုတိစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ၊ စုတိစိတ္တေန ဝါ ကာရဏဘူတေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ။ တတော ပုရိမတရေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝိယာတိ ယထာ စုတိစိတ္တတော အာသန္နေဟိ ပုရိမတရေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပံ ဘဝန္တရေ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ စုတိစိတ္တေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ အနုပစ္ဆိန္နေပိ ဝဋ္ဋမူလေတိ အကာရဏံ ဝဋ္ဋမူလာဝူပသမော စုတိစိတ္တဿ ရူပုပ္ပာဒနေတိ ဒဿေတိ။
အရူပဿာတိ အာရုပ္ပဿ။
ဥတုနာတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေန ဥတုနာ။ သမုဋ္ဌိတေ ရူပေတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ရူပေ သမုဋ္ဌိတေ ပဋိသန္ဓိအနန္တရံ ပဌမဘဝင်္ဂစိတ္တံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဥပ္ပာဒနိရောဓက္ခဏာတိ ယထာဝုတ္တေသု သောဠသသု စိတ္တေသု အာဒိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏော၊ သောဠသမစိတ္တဿ နိရောဓက္ခဏော စာတိ ဝဒန္တိ၊ ရူပဿေဝ ပန ဥပ္ပာဒနိရောဓက္ခဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဓရမာနက္ခဏေ ဧဝါတိ တဿ ဥတုနော ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေ ဧဝ ယဒိ ဂဟိတာ၊ ‘‘သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကံ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ သောဠသဟေဝ စိတ္တေဟိ တဿ ဓရမာနတာယ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတွာတိ ဥတုနော ¶ ဓရမာနက္ခဏေ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတွာ နိရောဓက္ခဏော အထ ဂဟိတော၊ ‘‘သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကံ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ဥပ္ပာဒက္ခဏသဟိတေန စ ဧကဿ စိတ္တက္ခဏဿ ဂဟိတတ္တာ။ ‘‘အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုက’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ နိရောဓက္ခဏဿ ဗဟိကတတ္တာ။
ဧဝံ ဥပ္ပာဒနိရောဓက္ခဏေသု ဂဟိတေသု အဂ္ဂဟိတေသု စ သောဠသသတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ၊ တတော အဓိကစိတ္တက္ခဏာယုကတာ စ သိယာတိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဌိတပက္ခံ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တဿ ဓရမာနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေသူတိ တဿ ဥတုနော ဓရမာနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေသု သောဠသသု စိတ္တေသု ပဋိသန္ဓိပိ ယသ္မာ ဂဟိတာ၊ တသ္မာ ဥတုနော ဥပ္ပာဒက္ခဏော ဓရမာနက္ခဏေ ဂဟိတောတိ ¶ နိရောဓက္ခဏေ အဂ္ဂဟိတေ ‘‘ရူပေ ဓရန္တေယေဝ သောဠသ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တံ ပန သတ္တရသမေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဧဝံ အဋ္ဌကထာယံ ဝက္ခမာနာ အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ အဓိပ္ပေတာ။ ဂဟိတေ ဝါ နိရောဓက္ခဏေ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ အဓိပ္ပေတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ’’တိ ဣဒံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏော ဂဟိတောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ဒွေ ဘဝင်္ဂါနိ၊ အာဝဇ္ဇနံ၊ ဒဿနံ၊ သမ္ပဋိစ္ဆနံ၊ သန္တီရဏံ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ၊ ပဉ္စ ဇဝနာနိ၊ ဒွေ တဒါရမ္မဏာနိ၊ ဧကံ စုတိစိတ္တန္တိ ပဉ္စဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ ဟောန္တိ၊ အထာဝသေသဧကစိတ္တက္ခဏာယုကေ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇)၊ တထာ တဒါရမ္မဏပရိယောသာနာနိ၊ ‘‘ဧကံ စုတိစိတ္တံ၊ တဒဝသာနေ တသ္မိညေဝ ဧကစိတ္တက္ခဏဋ္ဌိတိကေ အာရမ္မဏေ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) စ ဝက္ခတိ။ တသ္မာ ရူပဿ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာယပိ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ အဓိပ္ပေတာ’’တိ။ တထာပိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘဝင်္ဂစလနဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ န ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝါတိ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဩဇာယ သဘာဝသုခုမတာ ဥပါဒါရူပဘာဝတော။ ဧတ္ထ စ မာတရာ အဇ္ဈောဟဋာ ဩဇာ ဗာဟိရဗ္ဘဉ္ဇနံ ဝိယ ဂဗ္ဘမလ္လိနာ တသ္မိံ သန္တာနေ ဩဇဋ္ဌမကရူပုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတိ။ အာဟာရသမုဋ္ဌာနရူပပဝေဏိယာ ဩဇာယ ဝိယ သေသတိသန္တတိဩဇာယ ရူပုပ္ပာဒနန္တိ ဥဒရိယေ ဩဇာ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတိ ဥတုသမုဋ္ဌာနဘာဝတော၊ ဥပါဒိန္နကဋ္ဌာနေ ဧဝ ပန သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ရသဟရဏီဟိ ဂန္တွာ ကာယာနုသဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စိတ္တဉ္စေဝါတိ ¶ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန ပဋိယောဂီနံ ကမ္မမေဝ သမုစ္စိနောတိ၊ န စိတ္တေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မေတိ ကတွာ အာဟ ‘‘စိတ္တဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒံ ဂဏှာတိ ‘စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁) ဝိယ၊ န ကမ္မစေတနံ ဝိယ ဧကဓမ္မမေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ယထာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဿ ဟေတုအာဒယော စိတ္တသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ သမုဋ္ဌာပကာဝ၊ ဧဝံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပဿ ကမ္မသမ္ပယုတ္တာပီ’’တိ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတွာ တဿ ပရိဟာရံ ဝတ္တုံ ‘‘ကမ္မသမုဋ္ဌာနဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။
ရူပဿာတိ ရူပက္ခဏဿ၊ ရူပဿ ဝါ အဒ္ဓုနော။ နယဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဧဝ ¶ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဧကက္ခဏေ ပါတုဘာဝေါတိ ဣမဿ အတ္ထဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘တတော ပရမ္ပိ ရူပါရူပါနံ သဟုပ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝတော’’တိ။ ယထာ စ ‘‘ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဧဝါ’’တိ နိယမော န ဂဟေတဗ္ဗော၊ ဧဝံ ‘‘ဧကက္ခဏေ ဧဝ ပါတုဘာဝေါ’’တိပိ နိယမော န ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ပနေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တံဒီပနတ္ထမေဝါတိ အသမာနကာလတာဒီပနတ္ထမေဝ၊ န သဟုပ္ပာဒဒီပနတ္ထံ။ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒကထာ ဟိ အယန္တိ။
ယဒိ ဧဝန္တိ ယထာ ဖလပတ္တာနိ၊ ဧဝံ ရူပါရူပဓမ္မာ ယဒိ ဒန္ဓလဟုပရိဝတ္တိနော။ အသမာနဒ္ဓတ္တာတိ အတုလျကာလတ္တာ။ နိစ္ဆိဒ္ဒေသူတိ နိဗ္ဗိဝရေသု။ တေန နိရန္တရပ္ပဝတ္တိံ ဧဝ ဝိဘာဝေတိ။ အယန္တိ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒကထာ။ စိတ္တဇရူပါဒီနံ န တထာ နိရန္တရဘာဝေန ပဝတ္တိ၊ ယထာ ကမ္မဇရူပါနန္တိ အာဟ ‘‘ကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယာ’’တိ။ ကမ္မဇရူပါနံ ဝါ ဣတရေသံ မူလဘာဝတော ပဓာနန္တိ ‘‘ကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အစိတ္တုပ္ပာဒကတ္တာ အဗျာဗဇ္ဈတာယ နိရောဓသမာပတ္တိယာ နိဗ္ဗာနပဋိဘာဂတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဒေ ပဒံ အက္ကမိတွာတိ လကုဏ္ဍကပါဒတာယ အတ္တနော အက္ကန္တပဒသမီပေ ပဒံ နိက္ခိပိတွာ။ ယော ဟိ သီဃပဒဝိက္ကမော လကုဏ္ဍကပါဒေါ၊ သော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘လဟုံ လဟုံ အက္ကမိတွာတိ အတ္ထော’’တိ။ သဟေဝ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ရူပံ ကမ္မဇမိဓာဓိပ္ပေတန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဥတုဇံ ပန စုတိတော ဥဒ္ဓမ္ပိ ပဝတ္တတိ ဧဝ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ရူပဿ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာ၊ အရူပဿ တတော ဧကဘာဂေါ’’တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၂၀ ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ) ဧဝံ ဝုတ္တံ အဒ္ဓါနပ္ပကာရံ။
ဧကုပ္ပာဒတောတိ သမာနုပ္ပာဒတော။ သမာနတ္ထော ဟိ အယံ ဧက-သဒ္ဒေါ။ ဧကော ဒဋ္ဌဗ္ဗာကာရောတိ ဧကော ဉာတပရိညာယ ပဿိတဗ္ဗာကာရော။ ဧဝဉှိ ¶ သောဠသာကာရာ သိယုံ၊ ဣတရထာ ဝီသတိ၊ တတော အဓိကာ ဝါ ဧတေ အာကာရာ ဘဝေယျုံ။ တဿာတိ ပစ္ဆိမကမ္မဇဿ။ ဟေဋ္ဌာ သောဠသကေတိ ပရိယောသာနသောဠသကဿ အနန္တရာတီတသောဠသကေ။ ပစ္ဆိမဿာတိ တတ္ထ ပစ္ဆိမစိတ္တဿ။ နာနာနိရောဓဘာဝံ ဝိယ ဧကုပ္ပာဒဘာဝမ္ပိ ပစ္ဆိမကမ္မဇဿ ဌပနေ ကာရဏံ အနိစ္ဆန္တော ‘‘ယဒိ ပနာ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ ‘‘သဗ္ဗမ္ပီ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ အတိပ္ပသင်္ဂံ ဒဿေတိ။ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗံ နာနုပ္ပာဒံ ဧကနိရောဓံ။ ဂဟေတဗ္ဗံ ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓံ။ ဥဘယမ္ပိ တဒါ နတ္ထိ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကမ္မဇရူပဿ အနုပ္ပတ္တိတော’’တိ။ တတော ပုဗ္ဗေတိ ပစ္ဆိမကမ္မဇရူပုပ္ပဇ္ဇနတော ဩရံ။ အညဿာတိ ယဿ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ၊ တတော အညဿ စိတ္တဿ။ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ ဧကုပ္ပာဒတာ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ နာနာနိရောဓတာ စ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသု ¶ ဥပ္ပန္နရူပါနိ ဝဇ္ဇေတွာ’’တိ။ တေနာတိ ရူပေန။ ‘‘သင်္ခလိကဿ ဝိယ သမ္ဗန္ဓော’’တိ ဧတေန အဝိစ္ဆိန္နသမ္ဗန္ဓော ဣဓ ‘‘ပဝေဏီ’’တိ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေတိ။ အညထာတိ ဝိစ္ဆိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဂဟေတွာ ‘‘ပဝေဏီ’’တိ ဝုစ္စမာနေ။ န ဟိ ရူပဓမ္မာနံ အရူပဓမ္မာနံ ဝိယ အနန္တရပစ္စယဘာဝေါ အတ္ထီတိ ရူပဓမ္မာနံ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နရူပဓမ္မေ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဋ္ဌစတ္တာလီသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသံ ပန ဂဟဏေ ဧကူနပညာသာဝ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဧကူနပညာသကမ္မဇိယဝစနံ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ’’တိ။
သုဒီပနတ္တာတိ သုခဒီပနတ္တာ၊ နယဒဿနဘာဝေန ဝါ သုဋ္ဌု ဒီပနတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတေန ဟိ နယေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တန္တိ ရူပံ။ တေနာတိ ရူပေန။ ဥဘယတ္ထာတိ ပစ္ဆိမကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိယံ၊ တတော ပုဗ္ဗေ စ။ အညဿာတိ ဧကဿ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တတော အညဿ စိတ္တဿ။ တဿာတိ ရူပဿ။ ဧတ္ထ စ ပစ္ဆိမကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိယံ နိရုဇ္ဈနကန္တိ ဝုတ္တံ တတော ပုရေတရပ္ပဝတ္တံ ရူပံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတုသန္တတိကရူပေနာတိအာဒိ ယထာဝုတ္တသင်္ဂဟဂမနဒဿနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ နာနုပ္ပာဒေကနိရောဓတာဒီပနေ။ ဌိတိက္ခဏေတိ အရူပဿ ရူပဿ စ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ ရူပဿ စ အရူပဿ စ ဒဿိတတ္တာ။ အဒဿိတဿာတိ ယထာ ဧဝ ဧတ္ထ၊ ဧဝံ တတ္ထ ဝိဘဇိတွာ အဒဿိတဿ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပစ္ဆိမကမ္မဇေန ဒီပနာယံ သမတိံသကမ္မဇရူပဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ အာဟ ‘‘သမတိံသ…ပေ… ယောဇိတ’’န္တိ။ တတော ကမ္မတော ဇာတာ တံကမ္မဇာ၊ တေသု။ သင်္ခရောတီတိ သင်္ခါရော၊ ဇီဝိတဉ္စ တံ သင်္ခါရော စာတိ ဇီဝိတသင်္ခါရော၊ အာယု။ ဇီဝိတေန သင်္ခရီယန္တီတိ ဇီဝိတသင်္ခါရာ၊ ဥသ္မာဒယော။
အညဿ ¶ ဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ ယဿ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ရူပံ အညဿ တတော သတ္တရသမဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ၊ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ အညဿ ဌိတိက္ခဏေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော’’တိ ဣဒံ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈန္တမ္ပိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယောတိ အတ္ထော။ ကသ္မာတိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ သန္ဓာယ ပါဠိ ပဝတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ကမ္မဇရူပန္တိ သာ တာယ ကေန ကာရဏေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘စတု…ပေ… ဘဝိတဗ္ဗတ္တာ’’တိ၊ နိပ္ဖန္နဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယော စာယံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ…ပေ… ကမ္မာဒိသမုဋ္ဌာနဿာပိ အယမေဝ ခဏနိယမော’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ)။ ဧတေဟီတိ ယထာနီတော ယမကပါဌော၊ ‘‘ကာယသင်္ခါရော စိတ္တသမုဋ္ဌာနော’’တိအာဒိကော အဋ္ဌကထာပဒေသောတိ ဧတေဟိ ¶ ။ နတ္ထိယေဝ ဧကုပ္ပာဒဧကနိရောဓဒီပနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေန ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ သတ္တရသမေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိအာဒိ။
ပုန ‘‘ဧတေဟီ’’တိ ဣမိနာ ဧကုပ္ပာဒနာနာနိရောဓနာနုပ္ပာဒဧကနိရောဓဒီပနဝသေန ပဝတ္တာ အဋ္ဌကထာပဒေသာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဥဘယတ္ထာပိ ဝါ ဧတေဟိ အာစရိယေဟီတိ အတ္ထော။ တတိယော ဘာဂေါ၊ တေန အဓိကာ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ တတိယ…ပေ… ယုကတာ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတိယ ဘာဂေါတိ စ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိက္ခဏေ ဥပါဒါယ ဘင်္ဂက္ခဏော အဓိပ္ပေတော။ ယသ္မိံ ဧကာဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ၊ အဝသေသပဉ္စစိတ္တက္ခဏာယုကေ၊ ယသ္မိံ ပဉ္စဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ၊ အဝသေသဧကစိတ္တက္ခဏာယုကေ တသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဘယဉ္စေတံ ယထာက္ကမံ မနောဒွါရေ ပဉ္စဒွါရေ စ အာပါထဂတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ခေါ ပနေဝံ သက္ကာ ဝိညာတုံ ဧကစိတ္တက္ခဏာတီတံ အာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဟိ သက္ကာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဉ္စဒသာတိ အတိရေကပဉ္စဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ ယတ္ထ ခဏေကဒေသံ အဂ္ဂဟိတန္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တမေဝ ဒဿေတိ။ ဧဝံ တာဝ န ရူပံ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကံ၊ နာပိ တတိယဘာဂါဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကံ၊ အထ ခေါ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကမေဝါတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။
ကသ္မာ ¶ ပနေတ္ထ ရူပမေဝ သမာနေပိ အနိစ္စသင်္ခတာဒိဘာဝေ စိရာယုကံ ဇာတန္တိ? ဒန္ဓပရိဝတ္တိဘာဝတော။ အရူပဓမ္မာ ဟိ သာရမ္မဏာ စိတ္တပုဗ္ဗင်္ဂမာ၊ တေ ယထာဗလံ အတ္တနော အာရမ္မဏဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တန္တီတိ တဒတ္ထနိပ္ဖတ္တိသမနန္တရမေဝ နိရုဇ္ဈနတော လဟုပရိဝတ္တိနော။ တေနာဟ ဘဂဝါ၊ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ၊ ယဒိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၈)။ ရူပဓမ္မာ ပန အနာရမ္မဏာ၊ တေ အာရမ္မဏဝသေန အရူပဓမ္မေဟိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာ။ သာ စ နေသံ ဝေါဟာရာနုဂုဏာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗတာ အတ္တနော ဒန္ဓပရိဝတ္တိတာယ၊ တေသဉ္စ လဟုပရိဝတ္တိတာယ သောဠသဟိ သတ္တရသဟိ ဝါ စိတ္တက္ခဏေဟိ နိပ္ပဇ္ဇတီတိ ရူပမေဝေတ္ထ စိရာယုကံ ဇာတံ။ ကိဉ္စ – လဟုဝိညာဏဝိသယသန္တတိမတ္တာဓီနဝုတ္တိတာယ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ၊ အာရမ္မဏူပလဒ္ဓိမတ္တဘာဝတော ဝိညာဏဿ စ လဟုပရိဝတ္တိတာ၊ ဒန္ဓမဟာဘူတပ္ပစ္စယတာယ ပန ရူပဿ ဒန္ဓပရိဝတ္တိတာ။ နာနာဓာတူသု တထာဂတဿေဝ ယထာဘူတဉာဏံ၊ တေန စ ရူပမေဝ ပုရေဇာတပစ္စယော ဝုတ္တော၊ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော စ တဿေဝါတိ န ဧတ္ထ အနိစ္စသင်္ခတာဒိဘာဝသာမညေန ¶ ရူပါရူပံ သမာနာယုကံ ပရိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တနယေန ရူပမေဝ စိရာယုကန္တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။
ယထာ စ ရူပဿ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ၊ တတိယဘာဂါဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝါ န ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတွာ ယွာယံ အဋ္ဌကထာယံ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တော၊ တတ္ထ ဌိတိက္ခဏမေဝ တာဝ စိတ္တဿ အနနုဇာနန္တော ‘‘ယော စေတ္ထ…ပေ… ဝိစာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ ယမကေ ဥပ္ပန္နဥပ္ပဇ္ဇမာနဝါရာဒိပါဠိံ အာဟရန္တော ‘‘စိတ္တယမကေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရိပုဏ္ဏဝိဿဇ္ဇနေတိ ဥဘယမ္ပိ ယမကပဒံ အဟာပေတွာ ကတဝိဿဇ္ဇနေ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အနာဂတဉ္စာတိ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ စ စိတ္တံ၊ အနာဂတဉ္စ စိတ္တံ န နိရုဒ္ဓံ၊ နိရုဇ္ဈမာနန္တိ အတ္ထော။ ဌိတိက္ခဏာဘာဝံ စိတ္တဿ ဒီပေတီတိ ဥပ္ပန္နဥပ္ပဇ္ဇမာနဝါရာဒီသု ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏံ နာမ နတ္ထီတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ ဗောဓေတိ။ န ဟိ ယထာဓမ္မသာသနေ အဘိဓမ္မေ လဗ္ဘမာနဿ အဝစနေ ကာရဏံ ဒိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ န ကေဝလမဘိဓမ္မေ အဝစနမေဝ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏာဘာဝဇောတကံ၊ အပိစ ခေါ ¶ သုတ္တန္တပါဠိပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သုတ္တေသုပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အညထတ္တံ နာမ ပုဗ္ဗာပရဝိသေသော။ ခဏဒွယသမင်္ဂိံ ဌိတန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဌိတဘာဝမာဟ။ အညထတ္တံ ပန သန္တာနေယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧတ္ထ စ ကေစိ ‘‘ယထာဘူတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကိံ တထာဘူတောဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ ဥဒါဟု အညထာဘူတော? ယဒိ တထာဘူတောဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ န ဇရတာယ သမ္ဘဝေါ။ အထ အညထာဘူတော၊ အညော ဧဝ သောတိ သဗ္ဗထာပိ ဌိတိက္ခဏဿ အဘာဝေါယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ဧကဓမ္မာဓာရဘာဝေပိ ဥပ္ပာဒနိရောဓာနံ အညောဝ ဥပ္ပာဒက္ခဏော၊ အညော နိရောဓက္ခဏော။ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထဉှိ ဥပါဒါယ ဥပ္ပာဒက္ခဏော၊ နိရောဓာဝတ္ထံ ဥပါဒါယ နိရောဓက္ခဏော။ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ စ ဘိန္နာ နိရောဓာဝတ္ထာတိ ဧကသ္မိံယေဝ သဘာဝဓမ္မေ ယထာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ အညထာ အညောဝ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အညော ဓမ္မော နိရုဇ္ဈတီတိ အာပဇ္ဇေယျ၊ ဧဝံ နိရောဓာဝတ္ထာယ ဝိယ နိရောဓာဘိမုခါဝတ္ထာယပိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ သာ ဌိတိ၊ ဇရတာ စာတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပါဠိယံ ဌိတိက္ခဏော န ဝုတ္တောတိ? ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရောဓေန နယဒဿနဝသေန ပါဠိ ဂတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိဓမ္မဒေသနာပိ ဟိ ကဒါစိ ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ရူပဿ ဥပ္ပာဒေါ ‘‘ဥပစယော၊ သန္တတီ’’တိ ဘိန္ဒိတွာ ဒေသိတော။ ဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကာဒိဒေသနာ စေတ္ထ နိဒဿိတဗ္ဗာ။
‘‘ယဿ ¶ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ပုစ္ဆာဝစနံ။ တဿ ‘‘နော’’တိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈတီတိ စိတ္တုပ္ပာဒဿ နိရောဓက္ခဏော ဝုတ္တော။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယဒိ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တံ ဒုက္ခသစ္စန္တိ ကတွာ ‘‘နော’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ၊ ဝုတ္တဉ္စေတံ။ တသ္မာ ဝိညာယတိ ‘‘စိတ္တဿ နိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒေါ နတ္ထီ’’တိ။ တယိဒမကာရဏံ။ အရူပလောကဉှိ သန္ဓာယ၊ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ ဝါ ‘‘နော’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ အယဉှိ ယမကဒေသနာယ ပကတိ၊ ယဒိဒံ ယထာသမ္ဘဝယောဇနာ။ ဧတေန ‘‘န စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝါ’’တိအာဒိဝစနံ ပဋိက္ခိတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန ယံ သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တေန ယံ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ စိတ္တစေတသိကတပ္ပဋိဗဒ္ဓရူပသင်္ခါတံ၊ တဿ တဒါ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ ‘‘နော’’တိ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ န သဗ္ဗဿ။
သဟုပ္ပာဒေကနိရောဓဝစနတောတိ ‘‘ယဿ ကာယသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ စိတ္တသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈတီတိ? အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၂။သင်္ခါရယမက။၇၉) ဧဝံ သဟုပ္ပာဒသဟနိရောဓဝစနတော။ တေန ဝစနေနာတိ ‘‘ယဿ ကာယသင်္ခါရော’’တိအာဒိဝစနေန။ အညရူပါနန္တိ ¶ ကမ္မဥတုအာဟာရဇရူပါနံ။ သဟုပ္ပာဒသဟနိရောဓာဒိကာနန္တိ ဧတ္ထာယံ ယောဇနာ – အပ္ပဋိက္ခိတ္တသဟုပ္ပာဒသဟနိရောဓအနနုညာတနာနုပ္ပာဒနာနာနိရောဓအနိဝါရိတအဗျာကတဘာဝါနံ ကမ္မဇာဒီနန္တိ။ ဧတေနာတိ ‘‘ယဿ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိကေန (ယမ။ ၃။ဓမ္မယမက။၁၆၃) ပါဌေန၊ ‘‘န စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝါ’’တိ ယုတ္တိဝစနေန စ။ ယမကပါဠိအနုဿရဏေတိ ယထာဒဿိတစိတ္တယမကပါဠိယာ ယထာရုတဝသေနေဝ အနုဿရဏေ ဝိဇ္ဇမာနေ။ ဘိဇ္ဇမာနတာတိ စိတ္တဿ ဘိဇ္ဇမာနတာ နာမ နိရုဇ္ဈမာနတာ ဌိတိယာ အဘာဝတော။ သဟာယဘာဝံ နာပိ ဂစ္ဆတိ နိဿယတ္ထိဘာဝါဒိနာ ပစ္စယဘာဝါဘာဝတော။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဧဝ ဟိ အနန္တရာဒိပစ္စယလာဘေန စိတ္တဿ ဗလဝတာ။ ဧဝဉ္စ သတီတိ ဧဝဉ္စ ဥတုနာပိ ဘဝင်္ဂစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ ရူပသမုဋ္ဌာပနေ သတိ။ တံစိတ္တက္ခဏေတိ တဿ စိတ္တဿ ခဏေ၊ ခဏဒွယေပီတိ အတ္ထော။ တေနေဝါတိ အတိလဟုပရိဝတ္တိဘာဝေနေဝ။ အထ ဝါ တေနေဝါတိ ဒန္ဓပရိဝတ္တိကတာယ ရူပဿ သကလံ ဧကစိတ္တက္ခဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဘာဝေနေဝ။ တန္တိ စိတ္တံ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝိယ သဟဇာတရူပဓမ္မာနမ္ပိ သဟဇာတာဒိပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိတော ဥဒ္ဓ’’န္တိ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ စိတ္တံ သဟဇာတာဒိပစ္စယော ဟောတိယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အစိတ္တသမုဋ္ဌာနာန’’န္တိ။ တဒနန္တရန္တိ ယေန စိတ္တေန သဟုပ္ပန္နံ၊ တဿ စိတ္တဿ အနန္တရံ။ တန္တိ ရူပံ။ တဒနန္တရံ စိတ္တန္တိ သဟုပ္ပန္နစိတ္တာနန္တရံ စိတ္တံ။ ယဒိ ဧဝန္တိ ယဒိ သကလံ စိတ္တက္ခဏံ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝ ဟောတိ၊ စိတ္တဿ ¶ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဧဝ ရူပဿ ဥပ္ပာဒါရမ္ဘောတိ အာဟ ‘‘န၊ စိတ္တနိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒါရမ္ဘာဘာဝတော’’တိ။ စိတ္တက္ခဏေတိ အတ္တနာ သဟုပ္ပန္နစိတ္တဿ ခဏေ။ တန္တိ ရူပံ။ ရူပသမုဋ္ဌာပနပုရေဇာတပစ္စယကိစ္စန္တိ ရူပသမုဋ္ဌာပနကိစ္စဉ္စ ပုရေဇာတပစ္စယကိစ္စဉ္စ။ ဌိတိပ္ပတ္တိဝိသေသာလာဘန္တိ ဌိတိပ္ပတ္တိယာ လဒ္ဓဗ္ဗော ယော ဝိသေသော၊ တဿ အလာဘံ။ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ယေန သဟုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံစိတ္တက္ခဏေ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝါ’’တိ ဣဒံ ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။
ယံ ယဿ သမ္ဗန္ဓိဘာဝေန ဝုတ္တံ၊ တံ ဒူရေ ဌိတမ္ပိ တေန သမ္ဗန္ဓနီယန္တိ အာဟ ‘‘တတော ပရံ…ပေ… ဧတေန သဟ သမ္ဗန္ဓော’’တိ။ တသ္မာ ‘‘တတော’’တိ ဧတ္ထ တံသဒ္ဒေန စုတိံ ပစ္စာမသတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စုတိတော ပရန္တိ အတ္ထော’’တိ။
နတ္ထီတိ ¶ ကတွာတိ ယဒိပိ ယထာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တထာ ဧကုပ္ပာဒေကနိရောဓတာ ရူပါနံ အရူပေဟိ၊ အရူပါနဉ္စ ရူပေဟိ နတ္ထိ။ ယထာ စ အမှေဟိ ဝုတ္တံ၊ တထာ အတ္ထေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။
စတုတ္ထဿ ပကာရဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ ‘‘တယော ပကာရေ အာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။
‘‘တေသံယေဝ ရူပါနံ ကာယဝိကာရော’’တိအာဒိနာ ပရိနိပ္ဖန္နာနံ ဝိကာရာဒိဘာဝံ ဒဿေတွာ ‘‘သဗ္ဗံ ပရိနိပ္ဖန္နံ သင်္ခတမေဝါ’’တိ ဝဒန္တေန ပရိနိပ္ဖန္နတာပရိယာယော ဒဿိတော။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တပရိစ္ဆိန္နောတိ ပါတုဘာဝဝိဒ္ဓံသဘာဝပရိစ္ဆိန္နော၊ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နော ဝါ။ ‘‘အယံ ဒတ္တော နာမ ဟောတူ’’တိအာဒိနာ နာမကရဏံ နာမဂ္ဂဟဏံ။ သမာပဇ္ဇနံ နိရောဓသမာပတ္တိယာ သမထဝိပဿနာနုက္ကမေန နာမကာယဿ နိရောဓမေဝ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သတ္တကသိဏာဒိပညတ္တိယာ ပညာပနံ သင်္ဂဏှာတိ။ နိပ္ဖာဒိယမာနောတိ သာဓိယမာနော။
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ
ဥပ္ပတ္တိက္ကမာဒီသု ¶ ဒေသနာက္ကမောပိ လဗ္ဘတေဝါတိ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာတိအာဒိကော ဒေသနာက္ကမောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုပုဗ္ဗုက္ကံသတောတိ ဒါနသီလကာမာဒီနဝါဒိဒဿနနေက္ခမ္မကထာနံ အနုက္ကမေန ဥက္ကဋ္ဌဘာဝတော ကထာနံ အနုပုဗ္ဗုက္ကံသတာ ဝုတ္တာ။ တေန ဥက္ကံသက္ကမော နာမာယံ ဝိသုံ ကမောတိ ဒဿေတိ။ တထာပိ ဒါနာဒီနံ ဒေသနာက္ကမာဝရောဓနေ ကာရဏမာဟ ‘‘ဥပ္ပတ္တိအာဒိဝဝတ္ထာနာဘာဝတော’’တိ။ တတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဟာနပဋိပတ္တိဘူမိက္ကမေ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘စက္ခုအာဒီနမ္ပိ ဝိသယဘူတ’’န္တိ ဣမိနာ ပဉ္စရူပိန္ဒြိယဂေါစရတာ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဧကဒေသေနာ’’တိအာဒိ။ ဧကဒေသေနာတိ ဗာဟိရောဠာရိကာယတနေဟိ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ယံ ဝေဒယတိ၊ တံ သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ ဝုတ္တနယေန။
တံသဘာဝတာနိဝတ္တနတ္ထန္တိ အနာသဝဓမ္မသဘာဝတာနိဝတ္တနတ္ထံ။ အနာသဝါ ခန္ဓေသွေဝ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော သာသဝါနမ္ပိ ခန္ဓေသု ဝုတ္တတ္တာ။ နနု စ အနာသဝဓမ္မော ခန္ဓေသု အဝုတ္တောပိ အတ္ထီတိ? သစ္စံ အတ္ထိ၊ ခန္ဓာဓိကာရေ ခန္ဓပရိယာပန္နာ ဧဝ အနာသဝါ ဂယှန္တီတိ နာယံ ဒေါသော။
ယထာ ¶ ဖဿာဒယော ဝိသေသတော တဒနုဂုဏဝုတ္တိတာယ သင်္ခတာဘိသင်္ခရဏသဘာဝါတိ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ သမဝရုဒ္ဓါ၊ န ဧဝံ ဝေဒနာသညာဝိညာဏာနီတိ ရူပဓမ္မာ ဝိယ တာနိ ဝိသုံ ခန္ဓဘာဝေန ဝုတ္တာနိ။ ဧတေန ဖဿာဒီနံ ဝိသုံ ခန္ဓသဒ္ဒဝစနီယတာဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဖုသနာဒယော ပနာ’’တိအာဒိ။ ဣတိအာဒီနဉ္စ သုတ္တာနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ရူပေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတိ ရူပံ ဥပါဒါယ ရူပံ အဘိနိဝိဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ သံယောဇနာဘိနိဝေသဝိနိဗန္ဓာ။ ဝေဒနာယ…ပေ… သညာယ… သင်္ခါရေသု… ဝိညာဏေ သတိ ဝိညာဏံ ဥပါဒါယ ဝိညာဏံ အဘိနိဝိဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ သံယောဇနာဘိနိဝေသဝိနိဗန္ဓာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅၈)၊ တထာ ‘‘အဟံ ရူပံ၊ မမ ရူပန္တိ ပရိယုဋ္ဌဋ္ဌာယီ ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁) စ ဧဝမာဒီနံ သုတ္တပဒါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတေနာတိ အတ္တနာ ဒဿိတသုတ္တေန။ ဝက္ခမာနသုတ္တဝသေန စာတိ ‘‘ရူပေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတီ’’တိအာဒိကဿ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ ဝသေန။ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဝသေန န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ ဧတေန နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာပိ ဒိဋ္ဌိ ခန္ဓေ ဧဝ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဂေဝ ခန္ဓာရမ္မဏာတိ ဒဿေတိ။
ဝေဒနာကာရဏာယာတိ ¶ ဝေဒနာယာတနာယ။ ဆာဒါပနတောတိ ရောစာပနတော။ ဗာဟုလ္လေနာတိ ဗဟုလဘာဝေန။ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ဟိ ဗာဟုလ္လပ္ပဝတ္တိကာ၊ န ဣတရေ။
ပုဋံ ကတွာတိ စ ဆတ္တသဒိသံ ပုဋံ ဗန္ဓံ ကတွာ။ ဝတ္ထုမှီတိ စက္ခာဒိဝတ္ထုမှိ။ ဝဋ္ဋဂတဝေဒနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ ဣဓ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေ ဌိတာ။ ဦနေဟီတိ ဝတ္ထုနာ၊ ကိလေသေဟိ စ ဦနေဟိ။
မာယာယာတိ ဣန္ဒဇာလာဒိမာယာယ ပယောဂေါ မာယာတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘မာယာယ ဒဿိတံ ရူပံ ‘မာယာ’တိ အာဟာ’’တိ။ ဝတ္ထုဘာဝါဒိတောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာရမ္မဏသမ္ပယုတ္တာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ကတ္ထစီတိ ရူပက္ခန္ဓာဒိကေ။ ကောစိ ဝိသေသောတိ အသုဘာဒိကောဝ။
တဿာတိ အဇ္ဈတ္တိကရူပဿ။ ယဿ ကာမရာဂပ္ပဟာနမုခေန သဗ္ဗရာဂပ္ပဟာနံ သမ္ဘဝတိ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကာမရာဂမုခေန ဝါ သဗ္ဗလောဘပ္ပဟာနံ ဝဒတီ’’တိ။ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဝေဒနာယ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟန္တော တဿာ သမုဒယဘူတေ ¶ ဖဿေပိ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတီတိ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ။ ပရိညတ္တယဿ ယောဇနာ ပါကဋာ ဧဝ။
တတောတိ ဒုက္ခုပ္ပာဒနသုခဝိနာသနာနံ အဒဿနတော။ ဘိန္ဒတီတိ ဝိနာသေတိ။ တန္တိ မနောသဉ္စေတနာဟာရံ ဉာတတီရဏပရိညာဟိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ တီရေတိ။
တံ ပဇဟန္တောတိ အဝိဇ္ဇံ ပဇဟန္တော။ ပရာမဋ္ဌန္တိ ပရာမာသသင်္ခါတာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟိတံ။ ဝိညာဏံ နိစ္စတော ပဿန္တော ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ ဥပါဒိယတီတိ အယမတ္ထော ‘‘တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ၊ အနည’’န္တိအာဒိသုတ္တပဒေဟိ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၆) ဒီပေတဗ္ဗော။
ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၃၄။ တံ ¶ ဝတွာတိ တံ ဘူမိဝသေန ဇာနိတဗ္ဗတံ ‘‘သဗ္ဗာပိ စတုဘူမိကဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ ဝတွာ။ သမ္ပယုတ္တတော ဒဿိတတာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟေတုဇာတိဘူမိဣန္ဒြိယဝတ္ထုသမ္ဖဿဇဘေဒတော ဒဿိတတံ အနဝသေသတော သင်္ဂဏှာတိ။
ယဒိပိ တံ-သဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿ သာမညတော ပဋိနိဒ္ဒေသော၊ တထာပိ အနန္တရမေဝ ပစ္စာမသိတုံ ယုတ္တော ဣတရတ္ထ အသမ္ဘဝတောတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌ…ပေ… ယောဇနာ’’တိ။ ‘‘အဋ္ဌဝိဓတ္တာဘာဝတော’’တိ ဣမိနာ တံ အသမ္ဘဝံ ဒဿေတိ။
ပူရဏတ္ထမေဝ ဝုတ္တော၊ အပုဗ္ဗတာဘာဝတောတိ အတ္ထော။
ဂဟဏဝဍ္ဎနဝသေနာတိ ဂဟဏဿ ဝဍ္ဎနဝသေန။ ဂဟဏန္တိ စေတ္ထ ကထနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တဿ ဝဍ္ဎနံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ အဝုတ္တဿ ကထနံ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဂဟိတတော အညဿ ဂဟဏံ ဝဍ္ဎန’’န္တိ၊ တတော ဧဝ စ ‘‘ပုရိမဂဟိတေ အညုပစယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝဍ္ဎနသဒ္ဒေါ ဆေဒနတ္ထော’’တိ ဣဒံ ယထာ အသိဝါ ‘‘သိဝါ’’တိ၊ ဒိဋ္ဌဉ္စ ‘‘အဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နယနီဟရဏန္တိ နီယတီတိ နယော၊ ဒေသနာ၊ တဿ နီဟရဏံ ပဝတ္တနံ။ ဝဍ္ဎနကနယောတိ ¶ ယထာဝုတ္တဝဍ္ဎနကဝသေန ပဝတ္တော ဒေသနာနယော။ အညေ ဘေဒါတိ ဧကဝိဓစတုဗ္ဗိဓာဒယော ဘေဒါ။ ယဒိ အဝိသိဋ္ဌာ၊ ကသ္မာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘တထာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပညာပ္ပဘေဒဇနနတ္ထန္တိ ဓမ္မဝိသယာယ ပဘေဒဂတာယ ပညာယ ဝိနေယျာနံ နိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ၊ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာဒိဝသေန ဝိနေယျာနံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါယ ဥပ္ပာဒနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ အဘိညေယျဓမ္မဝိဘာဂတာယ သမ္မသနဝါရဿ ဝိသယဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ဧကေကဿ ဝါရဿ ဂဟိတဿ နိယျာနမုခဘာဝတော’’တိ။ ဣတရေပိ ဘေဒါ ဝုတ္တာတိ ဒုဝိဓတိဝိဓဘေဒါနံ ယံ နာနတ္တံ၊ တဿ ဝသေန ဣတရေ ဘေဒါ အနာနတ္တာပိ ယထာဝုတ္တကာရဏတော ဝုတ္တာ။ ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိနာ ဘေဒါနံ အညမညပေက္ခတံ ဒဿေတွာ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ တေသံ ဝိသိဋ္ဌတံ ဒဿေတိ။
ယထာ ဒုကမူလကာဒီသု ဘေဒါ ဂဏနာနုပုဗ္ဗိယာ ပဝတ္တာ ပဘေဒန္တရာပေက္ခာ၊ န ဧဝမေတေ။ ဧတေ ပန သတ္တဝိဓာဒိဘေဒါ ပဘေဒန္တရနိရပေက္ခာ ကေဝလံ ဗဟုဝိဓဘာဝသာမညေနေဝ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ ‘‘အညပ္ပဘေဒနိရပေက္ခာ’’တိအာဒိနာ။ ဒုကတိကပဒတ္ထာနံ ယထာရဟံ အပေက္ခိတဗ္ဗာပေက္ခကဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ ¶ ယထာ ဒုကေ ဌပေတွာ ဝုတ္တာ တိကာ တတ္ထ ပက္ခိတ္တာ နာမ ဇာတာ၊ ဧဝံ တိကဒုကပဒတ္ထာနံ အပေက္ခိတဗ္ဗာပေက္ခကဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ ဒုကေ ဝတွာ ဝုတ္တေသုပိ တိကေသု တေ ပက္ခိတ္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပရတော…ပေ… ယောဇိတတ္တာ’’တိ။
သမာနဝီထိယန္တိ ဧကဝီထိယံ။ စက္ခုသင်္ဃဋ္ဋနာယာတိ စက္ခုရူပပဋိဃာတေန။ သောတိ စက္ခုရူပပဋိဃာတော။ တဒုပ္ပာဒိကာတိ တဿ စက္ခုသမ္ဖဿဿ ဥပ္ပာဒိကာ။ သာတိ အာဝဇ္ဇနဝေဒနာ။ နနု စ ဝေဒနာပစ္စယော ဖဿော ဝုတ္တော၊ န ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာတိ? န၊ ဝေဒနာသီသေန စိတ္တုပ္ပာဒဿ ဂဟိတတ္တာတိ။ တပ္ပယောဇနတ္တာတိ စက္ခုသမ္ဖဿပယောဇနတ္တာ။ ပယောဇယတီတိ ပယောဇနံ၊ ဖလံ။
ရူပါဝစရာရူပါဝစရာနံ ဝိပါကာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေ ဟိ ဣဓ အဂ္ဂဟိတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘တေသံ သယမေဝ မနောဒွါရဘူတတ္တာ’’တိအာဒိ။ တတောတိ ဘဝင်္ဂတော။ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာဒိကုသလာဒီနန္တိ ဧတ္ထ ပုရိမေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘သောတသမ္ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဧဝမာဒယော သင်္ဂဟိတာ၊ ဒုတိယေန အကုသလာဒယော။ ‘‘ကာမာဝစရအဋ္ဌကုသလစိတ္တဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ကုသလာဗျာကတာနမ္ပိ ကာမာဝစရာနံယေဝ ယောဇိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သမာနဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာ ¶ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ’’တိ။ ဝေဒနာပီတိသနိဒဿနတ္တိကဝဇ္ဇာနံ ဧကူနဝီသတိယာ တိကာနံ ဝသေန ဧကူနဝီသတိစတုဝီသတိကာ။ ယဒိ အသမာနဝီထိယမ္ပိ ကုသလာဒီနံ လဗ္ဘမာနတာ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ အထ ကသ္မာ သမာနဝီထိယံယေဝ ယောဇိတာတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌကထာယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေနေဝါတိ အသမာနဝီထိယံ အပ္ပဋိက္ခိတ္တတ္တာယေဝ။
စိတ္တသမ္ဗန္ဓောတိ စိတ္တေန သမ္ဗန္ဓော စိတ္တသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ စိတ္တသီသေန ဝေဒနာယ ကထနံ။ တိကဘူမိဝသေနာတိ ကုသလတ္တိကာဒိတိကဝသေန၊ ကာမာဝစရာဒိဘူမိဝသေန စ။ ဒွါရတိကဝသေနာတိ စက္ခာဒိဥပ္ပတ္တိဒွါရဝသေန၊ ကုသလတ္တိကာဒိတိကဝသေန စ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ဒီပေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ဝိသေသာဘာဝတော သတ္တဝိဓဘေဒါဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ။ န စ ဒွါရံ အနာမဋ္ဌန္တိ ယောဇနာ။ တေန သတ္တဝိဓဘေဒတော တိံသဝိဓဘေဒေ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ ဥဘယတ္ထ ဘူမိယော အာဂတာ၊ ရူပါဝစရာဒိဘူမိအာမသနေန ပန အသမာနဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာ ဒဿိတာတိ အာဟ ‘‘အတိဗျတ္တာ စ ဧတ္ထ သမာနာသမာနဝီထီသု လဗ္ဘမာနတာ’’တိ။ သုခဒီပနာနိ ဟောန္တိ ဒွါရဘူမိအာမသနမုခေန ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝိဘတ္တတ္တာ။ န ဘူမိယော အပေက္ခိတွာ ဌပိတာတိ ကထေတဗ္ဗဘာဝေန ဘူမိယော အပေက္ခိတွာ ¶ န ဌပိတာ၊ ဘူမိဝိဘာဂေန န ကထိတာတိ အတ္ထော။ အပေက္ခိတဗ္ဗရဟိတာတိ ဒွါရဘူမီနံ အဂ္ဂဟိတတ္တာ အာကင်္ခိတဗ္ဗဒွါရာဒိဝိသေသရဟိတာ။
‘‘ဥပနိဿယကောဋိယာ’’တိ ဧတ္ထ နိပ္ပရိယာယတော ပရိယာယတော စ ဥပနိဿယကောဋိဒဿနမုခေန ဣဓာဓိပ္ပေတဥပနိဿယကောဋိံ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓံ ဥပနိဿာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥပနိဿယာနန္တိ ဝေဒနာယ ဥပနိဿယဘူတာနံ။ ဒဿနန္တိ စက္ခုဝိညာဏံ၊ ဒိသွာ ဝါ ဂဟဏံ။ ဥပနိဿယန္တဘာဝေနာတိ လာမကူပနိဿယဘာဝေန။ ယဒိ ဃာယနာဒီနိ ဥပနိဿယော ဘဝေယျုံ၊ ပကတူပနိဿယာနေဝ သိယုံ။ ပကတူပနိဿယော စ နာနာဝီထိယံယေဝါတိ တဒလာဘဝစနံ ဣဓ နာနာဝီထိဇောတကန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဃာနာဒိဒွါရေသူ’’တိအာဒိနာ။ ကသိဏပရိကမ္မာဒီနန္တိ ကသိဏပရိကမ္မသမာပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနဝိပဿနာဝဍ္ဎနာဒီနံ။ တဒလာဘောတိ ဥပနိဿယာလာဘော၊ သော စ ဃာယနာဒီဟိ ပရေသံ ပဋိပတ္တိယာ ဇာနိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ အန္တိမဘဝိကဗောဓိသတ္တာဒီနံ သဝနေန ဝိနာ တံဖုသနံ သိယာ မူလူပနိဿယောတိ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
သမ္ပန္နဇ္ဈာသယောတိ ¶ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ သမ္ပန္နဇ္ဈာသယော။ တေနာတိ ‘‘ဧဝံ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ ဝစနေန။ တဒုပနိဿယန္တိ တတော ပရံ ဥပ္ပန္နကသိဏရူပဒဿနာဒီနံ ဥပနိဿယဘူတံ။
ထာမဂမနံ နာမ ကာမရာဂါဒီနံယေဝ အာဝေဏိကော သဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘အပ္ပဟီနကာမရာဂါဒိကဿ ဝါ’’တိ။ ‘‘ရာဂေါ ဥပ္ပန္နော’’တိအာဒိနာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏေ ရာဂပဋိဃာနံ ဥပ္ပတ္တိဝိစာရဏာဝ ဝုတ္တာ၊ န နေသံ ကိစ္စဝိသေသောတိ ကိစ္စဝိသေသေန ဝုတ္တေ ဒဿေန္တော ‘‘အသမပေက္ခနာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဝတ္တာ ဝေဒနာတိ အတ္ထော။ ပကာရန္တရေနာတိ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ဥပ္ပန္နကိလေသာနံ သမတိက္ကမနသင်္ခါတေန ပကာရန္တရေန။ တထာ ဘာဝနာဝသေနာတိ ဧတ္ထ တထာ-သဒ္ဒေန စက္ခုသမ္ဖဿဿ စတုဘူမိကဝေဒနာယ ဥပနိဿယဘာဝေါ ဧဝ ပကာရန္တရေန ကထိတောတိ ဣမမေဝတ္ထံ အာကဍ္ဎတိ။ ဘာဝနာယေဝေတ္ထ ပကာရန္တရံ။
သဗ္ဗံ သမ္မသနံ ဘာဝနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န နီဝရဏပ္ပဟာနပရိညာဝ။
အညမညဿ စာတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗမဟာဘူတေသု ဣတရီတရဿ၊ အာပေါဓာတုယာ စ ဝသေန။
တေသန္တိ ¶ ဇာတိအာဒီနံ၊ ကမ္မတ္ထေ စေတံ သာမိဝစနံ။ သဟဇာတဿ မနောသမ္ဖဿဿ ဗလဝပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဿ ဝါ ဒဿနဿာတိ တဿ ဝါ ဇာတိအာဒိကေ ဘယတော ဒဿနဝသေန ပဝတ္တဿ ကာမာဝစရဉာဏဿ။
တဒေဝ အတ္တနော ဖလဿေဝ ဖလဘာဝေနာတိ ‘‘မနောသမ္ဖဿော’’တိ ဖဿဿ ကာရဏဘာဝေန ယံ ဝုတ္တံ၊ တဒေဝ ဝိညာဏံ အတ္တနော ဖလဿ ဖလဘာဝေန ဝုတ္တဿ ဖဿဿ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇ’’န္တိအာဒိနာ ဖလဘာဝေန ဝတ္တုံ န ယုတ္တံ။ ‘‘မနောသမ္ဖဿော’’တိအာဒိနာ လဗ္ဘမာနောပိ ဝိညာဏံ ပဋိစ္စ ဖဿဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဟေတုဖလသင်္ကရပရိဟရဏတ္ထံ န ဝုတ္တောတိ ဝတွာ ယဒိပိ ဖဿော ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ န ပန ဖဿဿ ဝိယ ဝိညာဏံ သော တဿ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတီတိ ဝိညာဏဿ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိတာ န ဝုတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၁၅၀။ တံ ¶ တံ သမုဒါယန္တိ တံ တံ စိတ္တုပ္ပာဒသင်္ခါတဓမ္မသမုဒါယံ၊ အနဝသေသရူပဓမ္မသမုဒါယဉ္စ။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ စောပနံ ပတ္တော သံဝရော ဆဋ္ဌဒွါရေ၊ ဣတရော ဆသုပီတိ ဧဝံ ယထာသမ္ဘဝံ။ တတောတိ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာဒိတော။ ယထာယောဂန္တိ ယော သံဝရိတဗ္ဗော၊ တဒနုရူပံ။
ကတ္ထစီတိ တေ ဧဝ ပရိဝဋ္ဋေ သာမညေန ဝဒတိ။ ကတ္ထစီတိ ဝါ တေသု ပရိဝဋ္ဋေသု ကိသ္မိဉ္စိပိ ပဒေသေ။ ကိဉ္စိပိ အပ္ပကမ္ပိ။ ဧကောဝ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ န အာယတနဝိဘင်္ဂါဒီသု ဝိယ နာနာတိ အဓိပ္ပာယော။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ခန္ဓဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အာယတနဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၁၅၄။ အသာဓာရဏတောတိ ¶ ¶ အာဝေဏိကတော။ တံ နေသံ အသာဓာရဏဘာဝံ ဝိပက္ခဝသေန ပတိဋ္ဌာပေတုံ သာဓာရဏံ ဥဒါဟရဏဝသေန ဒဿေတိ ‘‘အာယတနသဒ္ဒတ္ထော ဝိယာ’’တိ။ အထ ဝါ စက္ခာဒိအတ္ထော ဧဝ စက္ခာဒိသဒ္ဒဝိသေသိတော အာယတနတ္ထောတိ တံ တာဒိသံ အာယတနတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အာယတနသဒ္ဒတ္ထော ဝိယ အသာဓာရဏတော’’တိ။
ယဒိ ဝိသယဿာဒနတ္ထော စက္ခု-သဒ္ဒေါ၊ သောတာဒီနမ္ပိ အယံ သမညာ သိယာတိ အတိပ္ပသင်္ဂံ ပရိဟရန္တော ‘‘သတိပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ စက္ခတီတိ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ သမဝိသမံ အာစိက္ခတိ၊ အာစိက္ခန္တံ ဝိယ၊ ဝိဘာဝေန္တံ ဝိယ ဝါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ရူပမိဝ စက္ခုဝိညေယျံ ဝိယ သဝိဂ္ဂဟမိဝ သဗိမ္ဗကံ ဝိယ ဝဏ္ဏဝါစကော ရူပ-သဒ္ဒေါ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရဏံ ဝါ ရူပသဒ္ဒဿ အတ္ထော’’တိ။
ဝစနမေဝါတိ သဝိညတ္တိကသဒ္ဒမေဝ။ ဂမီယတီတိ ဥပနီယတိ။ အဇ္ဈောဟရဏဿ ရသဂ္ဂဟဏမူလတာဝစနေန ရသဿ ပရမ္ပရာယ ဇီဝိတဟေတုတံ ဒဿေတိ။ ရသနိမိတ္တဉှိ ရသဂ္ဂဟဏံ၊ ရသဂ္ဂဟဏနိမိတ္တံ အဇ္ဈောဟရဏံ၊ တံနိမိတ္တံ ဇီဝိတန္တိ။ ရသဂ္ဂဟဏမူလတာ စ အဇ္ဈောဟရဏဿ ယေဘုယျတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒိဿတိ အပဒိဿတိ ဧတေန ဖလန္တိ ဒေသော၊ ဟေတူတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပတ္တိဒေသောတိ ဥပ္ပတ္တိကာရဏ’’န္တိ။ တထာတိ စက္ခာယတနာဒိပ္ပကာရေန။ မနောဂေါစရဘူတာတိ မနသော ဧဝ ဂေါစရဘူတာ။ သာမညလက္ခဏေနေဝါတိ အနုဘဝနာဒိဝိသေသလက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတွာ ဓမ္မဘာဝသင်္ခါတသာဓာရဏလက္ခဏေနေဝ ¶ ။ ဧကာယတနတ္တံ ဥပနေတွာ ဝုတ္တာ ဒွါဒသ ဧကသဘာဝတ္တာ ဘိန္ဒိတွာ ဝစနေ ပယောဇနာဘာဝါ။ ဒွါရာလမ္ဗနဝိဘာဂဒဿနတ္ထာ ဟိ အာယတနဒေသနာတိ။
ပုဗ္ဗန္တတောတိ ပုရိမဘာဂတော ပါကဘာဝတော။ ပါကဘာဝေါ ဟိ သဘာဝဓမ္မာနံ ပုဗ္ဗန္တော၊ ဝိဒ္ဓံသာဘာဝေါ အပရန္တော။
နိဝါသဋ္ဌာနာဒီသု အာယတန-သဒ္ဒေါ န အာယတနတ္ထာဒီသု ဝိယ ပဒတ္ထဝိဝရဏမုခေန ပဝတ္တော၊ အထ ခေါ တသ္မိံ တသ္မိံ ဒေဝဃရာဒိကေ နိရုဠှတာယ ဧဝမတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ရုဠှိဝသေန အာယတနသဒ္ဒဿတ္ထံ ဝတ္တု’’န္တိ။ မနောတိ ဒွါရဘူတမနော ¶ ။ နိဿယဘာဝေါတိ ဧတ္ထ နိဿယသဒိသော နိဿယော၊ သဒိသတာ စ ဖလဿ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝစနီယတ္ထော ဘာဝတ္ထော။
တာဝတွတောတိ တတ္တကတော။ ဦနစောဒနာတိ ဒွါဒသတော ဦနာနိ ကသ္မာ န ဝုတ္တာနီတိ စောဒနာ။ ယဒိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အသာဓာရဏံ ဓမ္မဇာတံ ဓမ္မာယတနံ၊ ဧဝံ သန္တေ စက္ခာဒီနမ္ပိ ဓမ္မာယတနဘာဝေါ သိယာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သတိပီ’’တိအာဒိ။ ဒွါရာရမ္မဏဘာဝေဟီတိ န အာရမ္မဏဘာဝေနေဝ အသာဓာရဏံ၊ အထ ခေါ ဒွါရာရမ္မဏဘာဝေဟိ အသာဓာရဏံ သမ္ဘဝတီတိ ဝစနသေသော။
ယေဘုယျသဟုပ္ပတ္တိအာဒီဟီတိ ယေဘုယျေန စက္ခာယတနာဒီနိ ကဿစိ ကဒါစိ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ‘‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အာယတနာနံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော တာဝ န ယုဇ္ဇတိ၊ န ပဟာနက္ကမော ကုသလာဗျာကတာနံ အပ္ပဟာတဗ္ဗတော၊ န ပဋိပတ္တိက္ကမော အကုသလာနံ၊ ဧကစ္စအဗျာကတာနဉ္စ အပ္ပဋိပဇ္ဇနီယတော၊ န ဘူမိက္ကမော အဍ္ဎေကာဒသန္နံ အာယတနာနံ ဧကန္တကာမာဝစရတ္တာ၊ ဣတရေသံ စတုဘူမိပရိယာပန္နတ္တာ၊ ဧကစ္စဿ လောကုတ္တရဘာဝတော စ။ ဧဝံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမာဒိအယုတ္တိယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု အတ္တဘာဝဿ ပညာပနာ၊ တေ ‘‘မယှံ စက္ခု’’န္တိအာဒိနာ အဓိကသိနေဟဝတ္ထုဘူတာ စက္ခာဒယော ယထာ အဇ္ဈတ္တိကတာယ၊ ဧဝံ ဒဿနာဒိကိစ္စကရဣန္ဒြိယတာ စ ပဓာနာတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဘာဝေန၊ ဝိသယိဘာဝေန စာ’’တိ။ ဃာနာဒိက္ကမေနာတိ ဃာနံ ဇိဝှာ ကာယောတိ ဣမိနာ ကမေန။
ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတ္တာ ဝါ စက္ခာဒီနိ ပဌမံ ဝုတ္တာနိ၊ မနော ပန ကိဉ္စိ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ¶ ၊ ကိဉ္စိ ယာဝနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏန္တိ ပစ္ဆာ ဝုတ္တံ။ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏေသုပိ ဥပါဒါရူပါရမ္မဏာနိ စတ္တာရိ ပဌမံ ဝုတ္တာနိ၊ တတော ဘူတရူပါရမ္မဏံ။ ဥပါဒါရူပါရမ္မဏေသုပိ ဒူရတရေ ဒူရေ၊ သီဃတရံ သီဃဉ္စ အာရမ္မဏသမ္ပဋိစ္ဆနဒီပနတ္ထံ စက္ခာဒီနံ ဒေသနာက္ကမော။ စက္ခုသောတဒွယဉှိ ဒူရဂေါစရန္တိ ပဌမံ ဝုတ္တံ။ တတြာပိ စက္ခု ဒူရတရဂေါစရန္တိ သဗ္ဗပဌမံ ဝုတ္တံ။ ပဿန္တောပိ ဟိ ဒူရတရေ နဒိသောတံ န တဿ သဒ္ဒံ သုဏာတိ။ ဃာနဇိဝှာသုပိ ဃာနံ သီဃတရဝုတ္တီတိ ¶ ပဌမံ ဝုတ္တံ။ ပုရတော ဌပိတမတ္တဿ ဟိ ဘောဇနဿ ဂန္ဓော ဂယှတီတိ။ ယထာဌာနံ ဝါ တေသံ ဒေသနာက္ကမော။ ဣမသ္မိဉှိ သရီရေ သဗ္ဗုပရိ စက္ခုဿ အဓိဋ္ဌာနံ၊ တဿ အဓော သောတဿ၊ တဿ အဓော ဃာနဿ၊ တဿ အဓော ဇိဝှာယ၊ တထာ ကာယဿ ယေဘုယျေန၊ မနော ပန အရူပီဘာဝတော သဗ္ဗပစ္ဆာ ဝုတ္တော။ တံတံဂေါစရတ္တာ တဿ တဿာနန္တရံ ဗာဟိရာယတနာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထောတိ ဧဝမ္ပိ ဣမေသံ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတောတိ ဟဒယဝတ္ထုဘေဒတော။ ယဉှိ ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ဧကံ မနောဝိညာဏံ ပဝတ္တတိ၊ န တဒေဝ နိဿာယ အညံ ပဝတ္တတိ။ နိဒ္ဒေသဝသေနာတိ သင်္ခေပဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသဝသေန။ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ကုသလသမုဋ္ဌာနံ ကုသလသမုဋ္ဌာနဿ သဘာဂ’’န္တိအာဒိနာ။
သဘာဝေါတိ ဝိသယိဝိသယဘာဝေါ၊ တဒဘိနိဗ္ဗတ္တိယဉ္စ ယောဂျတာ။ ကာရဏသမတ္ထတာတိ ကာရဏဘူတာ သမတ္ထတာ ပစ္စယဘာဝေါ။ ဒွါရာဒိဘာဝေါတိ ဒွါရာရမ္မဏေ ဒွါရဝုတ္တိဘာဝေါ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ အနန္တရံ ဝုတ္တအတ္ထေ။ ယသ္မာတိ ယာယ ဓမ္မတာယ ယေန ဒွါရာဒိဘာဝေန ကာရဏဘူတေန။ သမ္ဘဝနဝိသေသနန္တိ ကိရိယာယ ပရာမသနမာဟ။ ယံ သမ္ဘဝနံ၊ ဓမ္မတာဝေသာတိ အတ္ထော။ ရိတ္တကာနေဝါတိ ဓုဝါဒိဘာဝရိတ္တကာနေဝ။ ဝိသမာဒီသု အဇ္ဈာသယော ဧတေသန္တိ ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယာနိ၊ ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယာနိ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယာနိ၊ စက္ခာဒီနိ။ ဝိသမဘာဝ…ပေ… ဝနဘာဝေဟီတိ ဝိသမဘာဝါဒိသန္နိဿိတအဟိအာဒိသဒိသုပါဒိန္နဓမ္မေဟိ စက္ခာဒီဟိ၊ ဝနသန္နိဿိတမက္ကဋသဒိသေန စိတ္တေန စ အဘိရမိတတ္တာ။ ဝနဘာဝေါတိ ဟိ ဝနဇ္ဈာသယောတိ အတ္ထော။
ပုရိမန္တဝိဝိတ္တတာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဝိရဟော။ ဥပ္ပာဒတော ပုရိမကောဋ္ဌာသော ဟိ ဣဓ ပုရိမန္တော။ အပရန္တေတိ အပရဘာဂေ၊ ဘင်္ဂတော ဥဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နော ဟိ သဘာဝဓမ္မော။ ယံ သန္ဓာယ ¶ ဝုတ္တံ ‘‘အနိဓာနဂတာ ဘဂ္ဂါ၊ ပုဉ္ဇော နတ္ထိ အနာဂတေ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၀)။ သဒါ အဘာဝေါတိ န သဒါ အဘာဝပတိဋ္ဌာပနံ သဗ္ဗကာလမ္ပိ နတ္ထီတိ၊ အထ ခေါ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နတ္တာ သဒါဘာဝပဋိက္ခေပေါတိ အာဟ ‘‘အနိစ္စလက္ခဏ’’န္တိ။ သဘာဝဝိဇဟနန္တိ ဘင်္ဂပ္ပတ္တိမာဟ ¶ ။ ဝိပရိဝတ္တနံ ဥပ္ပာဒဇရာဝတ္ထာဟိ သန္တာနံ ဝိနာ န ဝိကာရာပတ္တီတိ အာဟ ‘‘သန္တာနဝိကာရာပတ္တိ ဝါ’’တိ။
ဇာတိဓမ္မတာဒီဟီတိ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာဒိသဘာဝတာဟိ။ အနိဋ္ဌတာတိ န ဣဋ္ဌတာ၊ ဒုက္ခတာတိ အတ္ထော။ ပုရိမံ သာမညလက္ခဏန္တိ ‘‘ပဋိပီဠနဋ္ဌေနာ’’တိ ပုဗ္ဗေ သာမညတော ဝုတ္တံ ဒုက္ခလက္ခဏံ။ ပစ္စယဝသေန ဒုက္ခနာကာရေန ပဝတ္တမာနာနံ သဘာဝဓမ္မာနံ ဒုက္ခနံ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဝသေန ဒုက္ခမတာတိ အာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ပီဠနတော ဒုက္ခမ’’န္တိ။ ဒုက္ခဝစနန္တိ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ သတ္ထု ဝစနံ။
‘‘နတ္ထိ ဧတဿ ဝသဝတ္တကော’’တိ ဣမိနာ နတ္ထိ ဧတဿ အတ္တာတိ အနတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ၊ ‘‘နာပိ ဣဒံ ဝသဝတ္တက’’န္တိ ဣမိနာ ပန န အတ္တာတိ အနတ္တာတိ။ အတ္တနောတိ နိယကဇ္ဈတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပရသ္မိန္တိ တတော အညသ္မိံ။ ပရဿ စ အတ္တနီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တံ ဧတဿ နတ္ထီတိ တံ ယထာဝုတ္တပရပရိကပ္ပိတံ ဝသဝတ္တကံ ဧတဿ စက္ခာဒိနော နတ္ထိ၊ ဧတေန စတုကောဋိကသုညတာယ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘သုညံ တံ တေန ဝသဝတ္တနာကာရေနာ’’တိ ဣမိနာ ဥဘယထာပိ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေ ဒဿိတဗ္ဗေ တတ္ထ တာဝ ဧကံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရဿာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဣတရံ ဒဿေတိ။ သာမိ ဧဝ သာမိကော၊ န သာမိကော အဿာမိကောတိ ဧဝံ အတ္ထေ ဂယှမာနေ ‘‘အဿာမိကတော’’တိ ပဒဿ သုညဝိသေသနတာယ ပယောဇနံ နတ္ထိ။ ကာမကာရိယန္တိ ယထာကာမကရဏီယံ။ အဝသဝတ္တနတ္ထံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတိ သမာသဒွယတ္ထသင်္ဂဟတော။
သသန္တာနေ ဓမ္မာနံ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ဣဓ ဘာဝသင်္ကန္တိဂမနံ နာမာတိ အာဟ ‘‘သန္တတိယံ ဘာဝန္တရုပ္ပတ္တိယေဝါ’’တိ။ တထာ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိယံ ပုရိမာကာရဝိဂမော ပကတိဘာဝဝိဇဟနန္တိ အာဟ ‘‘သန္တတိယာ ယထာပဝတ္တာကာရဝိဇဟန’’န္တိ။ ဘဝတီတိ ဝါ ဘာဝေါ၊ အဝတ္ထာဝိသေသော၊ တဿ သင်္ကမနံ ဘာဝသင်္ကန္တိ။ သဘာဝဓမ္မော ဟိ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ ဌိတိက္ခဏဉ္စ ပတွာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ ဇရာဝတ္ထံ၊ တတော ဘင်္ဂါဝတ္ထံ သင်္ကမတီတိ ဝုစ္စတိ။ တထာ သင်္ကမတော စ အတ္တလာဘက္ခဏတော ဥဒ္ဓံ ဇရာမရဏေဟိ တံသဘာဝပရိစ္စာဂေါ ပကတိဘာဝဝိဇဟနန္တိ ခဏဝသေန စေတံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗာပရဝသေနာတိ ¶ စ ခဏာနံ ပုဗ္ဗာပရဝသေနာတိ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဧကတ္ထတ္တာတိ ¶ သမာနာဓိကရဏတ္တာ၊ န ပန ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝါနံ ဧကတ္တာ။ ‘‘စက္ခုံ အနိစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနိစ္စံ စက္ခု’’န္တိပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ‘‘ယံ စက္ခု၊ တံ အနိစ္စံ၊ ယံ အနိစ္စံ၊ တံ စက္ခု’’န္တိ အာပန္နမေဝါတိ အာဟ ‘‘အနိစ္စာနံ သေသဓမ္မာနမ္ပိ စက္ခုဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။
တေဟိ စ အနိစ္စဒုက္ခလက္ခဏေဟိ စ အနတ္တလက္ခဏမေဝ ဝိသေသေန ဒဿိတံ ‘‘ယဒနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ၊ တဒနတ္တာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၁၅၊ ၄၅၊ ၇၆၊ ၈၅၊ ၂။၄။၁၊ ၂၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁၀) ဝိယ။ ဒေါသလက္ခဏာကာရနိဒဿနတ္ထောတိ ဒေါသဿ လက္ခိတဗ္ဗာကာရနိဒဿနတ္ထော။ ဧဝံ ဒုက္ခေနာတိ ဧဝံ နာနပ္ပကာရေန အက္ခိရောဂါဒိဒုက္ခေန အာဗာဓတာယ။ အနတ္တလက္ခဏဒီပကာနန္တိ အနတ္တတာပညာပနဿ ဇောတကာနံ ဥပါယဘူတာနံ။ န ဟိ ဃဋဘေဒကဏ္ဋကဝေဓာဒိဝသေန လဗ္ဘမာနာ အနိစ္စဒုက္ခတာ သတ္တာနံ ဧကန္တတော အနတ္တတာဓိဂမဟေတူ ဟောန္တိ။ ပစ္စယပဋိဗဒ္ဓတာအဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနာဒိဝသေန ပန လဗ္ဘမာနာ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ စက္ခာဒီနိ ကမ္မာဒိမဟာဘူတာဒိပစ္စယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တီနိ၊ တတော ဧဝ အဟုတွာ သမ္ဘဝန္တိ၊ ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီတိ အနိစ္စာနိ၊ အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခာနိ၊ ဧဝံဘူတာနိ စ အဝသဝတ္တနတော အနတ္တကာနီတိ ပရိဂ္ဂဟေ ဌိတေဟိ သမုပစိတဉာဏသမ္ဘာရေဟိ ပဿိတုံ သက္ကာ။
ကထံ ပနေတေသံ ဟုတွာ အဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ခဏေ ခဏေ အညထတ္တဒဿနတော။ တံ ကထံ ဉာယတီတိ? ယုတ္တိတော။ ကာ ပနေတ္ထ ယုတ္တီတိ? ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ယဒိ စက္ခာဒီနံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ န သိယာ၊ ဗဟိပစ္စယဘေဒေ ယဒိဒံ ပစ္ဆာ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ၊ တံ န သိယာ။ ယဿ ဟိ တာဒိသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ နတ္ထိ၊ တဿ အသတိ ဗဟိပစ္စယဝိသေသေ ကထံ ပစ္ဆာ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ ဘဝေယျ၊ ဘဝတိ စ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ တသ္မာ အတ္ထိ နေသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ယံ သဏိကံ သဏိကံ ဝဍ္ဎေန္တံ ပစ္ဆာ ပါကဋတရံ ဇာယတီတိ။ တထာ ဟိ သရီရဿ တာဝ အာနာပါနာနံ အနဝတ္ထာနတော ပရိဿမတော စ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ အနဝတ္ထိတာ ဟိ အဿာသပဿာသာ ဝါတာ ဝါရေန ဝါရေန ပဝတ္တနတော။ ယဒိ ဟိ အဿသိတေ ဝါ ပဿဿိတေ ဝါ သရီရဿ ကောစိ ပစ္ဆာ ဝိသေသော န သိယာ၊ န နေသံ ¶ ကောစိ ဘေဒေါ သိယာ၊ ဒိဋ္ဌော စ သော။ တသ္မာ အဿသိတံ သရီရံ အညထာ ဟောန္တံ ကမေန တာဒိသံ အဝတ္ထံ ပါပုဏာတိ။ ယာ ပဿာသဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ပဿသိတေ စ ပုန တထေဝ အဿာသဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ အာနာပါနာနံ အနဝတ္ထာနတောပိ သရီရဿ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ ¶ အညထတ္တသိဒ္ဓိ။ တထာ ပရိဿမောပိ အသတိ ဝိသေသေ ပစ္ဆာ သရီရဿ န သိယာ၊ ယေနာယံ ဣရိယာပထန္တရာဒီနိ သေဝနေန ပရိဿမဝိနောဒနံ ကရောတိ။
အထ ဝါ ရူပါဒိဘေဒတောပိ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ရူပဂန္ဓရသဖဿာဒီနဉှိ ဝိသေသေန ယော သရီရေ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓေသု စ ခီရူဒကဝတ္ထပုပ္ဖဖလောသဓိဓညာဒီနံ ပစ္ဆာ ဝိသေသော ဂယှတိ၊ သော အသတိ ဗဟိပစ္စယဝိသေသေ နေသံ ဇရာဒိအဝတ္ထာသု ဝဏ္ဏဗလာဒိဘေဒေါ၊ ရသဝီရိယဝိပါကာနုဘာဝဘေဒေါ စ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ဝိနာ ကထမုပလဗ္ဘေယျ။ ယံ ပန တံ ဓမ္မတာရူပံ သိလာဒိ၊ တတ္ထ ကထန္တိ? တဿာပိ သီတုဏှသမ္ဖဿဘေဒတော အတ္ထေဝ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ တံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ဝိနာ န ယုဇ္ဇတီတိ။ သတိ စ ရူပါဒိဘေဒေ သိဒ္ဓါဝ တံနိဿယမဟာဘူတဘေဒေါပိ။ န ဟိ နိဿယမဟာဘူတဘေဒေန ဝိနာ နိဿိတဘေဒေါ သမ္ဘဝတီတိ။ ဧဝံ တာဝ ရူပဓမ္မာနံ ဝိသေသဂ္ဂဟဏတော ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ၊ တတော စ ဟုတွာ အဘာဝသိဒ္ဓိ။
အရူပဓမ္မာနံ ပန အာရမ္မဏာဒိဘေဒေန ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟိ အာရမ္မဏေ အရူပဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ တေ ဘိဇ္ဇန္တိ၊ န အညံ သင်္ကမန္တိ၊ အာရမ္မဏဓမ္မာ စ ယထာသကံ ခဏတော ဥဒ္ဓံ န တိဋ္ဌန္တီတိ။ သွာယမတ္ထော ပဒီပါဒိဥဒါဟရဏေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညေ ဧဝ ဟိ ခဏေ ခဏေ ရူပါဒယော ပဒီပဇာလာယ၊ တထာ ခီရဓာရာဒီသု ပတန္တီသု၊ ဝါယုမှိ စ ပဟရန္တေ သမ္ဖဿာနိ။ ယထာ စေတေသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ၊ ကိမင်္ဂံ ပန စိတ္တစေတသိကာနံ။ ကိဉ္စ သဒ္ဒဘေဒတော၊ သဒ္ဒဝိသေသတောပိ တန္နိမိတ္တာနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ၊ တတော ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ပဂုဏဉှိ ဂန္ထံ သီဃံ ပရိဝတ္တေန္တဿ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ သဒ္ဒါနံ ¶ ဘေဒေါ ဒိဋ္ဌော။ န ဟိ ကာရဏဘေဒေန ဝိနာ ဖလဘေဒေါ အတ္ထိ။ ယထာ တံ ဝါဒိတသဒ္ဒါနံ၊ ဧဝံ အာရမ္မဏဘေဒေန အရူပဓမ္မာနံ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ တေနေဝ နေသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာတိဘူမိသမ္ပယုတ္တဓမ္မဘေဒေန ဝိသေသဂ္ဂဟဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဝိသေသဂ္ဂဟဏတော ခဏေ ခဏေ အညထတ္တသိဒ္ဓိ။ ယတော ဟုတွာ အဘာဝတော စက္ခာဒီနိ အနိစ္စာနီတိ သိဒ္ဓါနိ၊ အနိစ္စတ္တာ ဧဝ အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနတော ဒုက္ခာနိ၊ တတော စ အဝသဝတ္တနတော အနတ္တကာနိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယဒနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ၊ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅၊ ၄၅၊ ၇၆၊ ၈၅၊ ၂။၄။၁၊ ၂၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁၀)။
နိရန္တရံ ¶ ပဝတ္တမာနဿာတိ အဘိဏှသဒ္ဒတ္ထံ ဝိသေသေတွာ ဝဒတိ။ ဓာတုမတ္တတာယာတိ ဓာတုမတ္တဘာဝေန။ သမူဟတောတိ သသမ္ဘာရစက္ခာဒိပိဏ္ဍတော။ ‘‘စက္ခာဒီန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘သမူဟတော’’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ၊ ‘‘ဝိနိဗ္ဘုဇန’’န္တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ကမ္မတ္ထေတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတ္တာရိပိ ဃနာနီတိ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနာနိ။ ပဝတ္တရူပါဒိဂ္ဂဟဏတောတိ ရုပ္ပနာဒိဝသေန ပဝတ္တဉ္စ တံ ရူပါဒိဂ္ဂဟဏဉ္စာတိ ပဝတ္တရူပါဒိဂ္ဂဟဏံ၊ တတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏဿ သဗ္ဘာဝါတိ ရူပဝေဒနာဒိဉာဏတော ဘိန္နဿ အနိစ္စာဒိဉာဏဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ တေန သတိပိ ရူပါဒိအတ္ထာနံ အနိစ္စာဒိဘာဝေ ရုပ္ပနာဒိဘာဝတော အနိစ္စာဒိဘာဝဿ ဘေဒမာဟ။ ဣဒါနိ တမေဝ ဘေဒံ ဉာတတီရဏပရိညာဝိသယတာယ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ နာတိဓာဝိတုန္တိ ဣဓ လက္ခဏလက္ခဏဝန္တာ ဘိန္နာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ခန္ဓာရမ္မဏတာဝစနေန အဘိန္နာတိ အညမညဝိရောဓာပါဒနေန အတိဓာဝိတုံ န ယုတ္တံ။ ကသ္မာတိ စေ? ဝုတ္တံ ‘‘တေ ပနာကာရာ’’တိအာဒိ။ အဓိပ္ပာယောပိ စေတ္ထ လက္ခဏာနံ ရူပါဒိအာကာရမတ္တတာဝိဘာဝနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ ဟိ သင်္ခါရေ သဘာဝတော သလ္လက္ခေန္တောယေဝ လက္ခဏာနိ စ သလ္လက္ခေတီတိ။ ယထာ အနိစ္စာဒိတော အနိစ္စတာဒီနံ ဝုတ္တနယေန ဘေဒေါ၊ ဧဝံ အနိစ္စတာဒီနမ္ပိ သတိပိ လက္ခဏဘာဝသာမညေ နာနာဉာဏဂေါစရတာယ၊ နာနာပဋိပက္ခတာယ၊ နာနိန္ဒြိယာဓိကတာယ စ ဝိမောက္ခမုခတ္တယဘူတာနံ အညမညဘေဒေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘အနိစ္စန္တိ စ ဂဏှန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၁၅၅။ ပစ္စယယုဂဠဝသေနာတိ ¶ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရပစ္စယဒွယဝသေန။ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝသေန အဗ္ဗောကာရတောတိ အဇ္ဈတ္တိကဝသေန စေဝ ဗာဟိရဝသေန စ အသင်္ကရတော။
၁၆၇။ ဝိသင်္ခါရနိန္နဿာတိ နိဗ္ဗာနပေါဏဿ။ ဝိနိမုတ္တသင်္ခါရဿာတိ သမုစ္ဆေဒပဋိပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တီဟိ သမုခေန၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန စ သုဋ္ဌု ဝိနိမုတ္တသင်္ခါရဿ ပရမဿာသဘာဝေန၊ ဂတိဘာဝေန စ ပတိဋ္ဌာနဘူတေ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတီ’’တိ (ပဋိ။ ၃၃၉) ဟိ ¶ ဝုတ္တံ။ ဌိတိဘာဝေနာတိ စ ပါဌော။ တံသစ္ဆိကရဏာဘာဝေတိ တဿ နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကရဏာဘာဝေ။ နီတောတိ ပါပိတော၊ ပကာသိတောတိ အတ္ထော။
စုဏ္ဏိတန္တိ ဘေဒိတံ။ တွမေဝ ကိံ န ဇာနာသီတိ ကိံ တွံ န ဇာနာသိယေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ကိံ တွံ ဧကံ နာနံ ဇာနာသိ၊ ကိံ တွံ န ဇာနာသိ ဧဝါ’’တိ ဧဝံ ဝိက္ခေပံ ကရောန္တံ ပရဝါဒိံ ‘‘နနု ဉာတေ’’တိအာဒိနာ သကဝါဒီ နိဗန္ဓတိ။ ဝိဘဇိတွာတိ ‘‘ရာဂါဒီနံ ခီဏန္တေ ဥပ္ပန္နတ္တာ’’တိ ဘာဝတ္ထံ ဝိဘဇိတွာ။ ရာဂါဒီနံ ခယာ န ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ သသဘာဝတာ စ နိဗ္ဗာနဿ အာပန္နာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
နိဗ္ဗာနာရမ္မဏကရဏေန ကာရဏဘူတေန။ ဟေတုအတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ ကိလေသက္ခယမတ္တတံ ဝါ နိဗ္ဗာနဿ ဣစ္ဆတော ကိလေသက္ခယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။
ဧဝံ ကိလေသက္ခယမတ္တေ နိဗ္ဗာနေ ခေပေတဗ္ဗာ ကိလေသာ ဗဟုဝိဓာ နာနပ္ပကာရာ၊ မဂ္ဂေါ စ ဩဓိသော ကိလေသေ ခေပေတိ။ သွာယံ ‘‘ကတမံ ကိလေသက္ခယံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ကတမေ ကိလေသေ ခေပေတီ’’တိ ပုရိမပုစ္ဆာဒွယမေဝ ဝဒတိ။ တဒေဝါတိ ယံ ‘‘အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ ကိဉ္စိ ဧကဒေသမတ္တမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တဒေဝ။
ဧတ္ထ စ ယာယံ ‘‘ကိလေသက္ခယောဝ နိဗ္ဗာန’’န္တိ နိဗ္ဗာနဿ အဘာဝတာစောဒနာ၊ တတြာယံ အာဂမတော ယုတ္တိတော စဿ ဘာဝါဘာဝဝိဘာဝနာ။ တဉှိ ဘဂဝတာ –
‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတ’’န္တိ (ဥဒါ။ ၇၃၊ ဣတိဝု။ ၄၃)။
‘‘အတ္ထိ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒါယတနံ၊ ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ န အာပေါ န တေဇော န ဝါယော’’တိ (ဥဒါ။ ၇၁) –
စ အာဒိနာ၊ တထာ –
‘‘ဂမ္ဘီရော ¶ ဒုဒ္ဒသော ဒုရနုဗောဓော သန္တော ပဏီတော အတက္ကာဝစရော နိပုဏော ပဏ္ဍိတဝေဒနီယော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇-၈) –
‘‘အသင်္ခတဉ္စ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ အသင်္ခတဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒံ၊ အနတံ၊ အနာသဝံ၊ သစ္စံ၊ ပါရံ၊ နိပုဏံ၊ သုဒုဒ္ဒသံ၊ အဇဇ္ဇရံ၊ ဓုဝံ၊ အပလောကိတံ၊ အနိဒဿနံ၊ နိပ္ပပဉ္စံ၊ သန္တံ၊ အမတံ၊ ပဏီတံ၊ သိဝံ၊ ခေမံ၊ တဏှာက္ခယံ၊ အစ္ဆရိယံ၊ အဗ္ဘုတံ၊ အနီတိကံ၊ အနီတိကဓမ္မံ၊ နိဗ္ဗာနံ၊ အဗျာဗဇ္ဈံ၊ ဝိရာဂံ၊ သုဒ္ဓိံ၊ မုတ္တိံ၊ အနာလယံ၊ ဒီပံ၊ လေဏံ၊ တာဏံ၊ သရဏံ၊ ပရာယဏဉ္စ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ ပရာယဏဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၇၇) –
ဧဝမာဒီဟိ စ သုတ္တပဒေဟိ ‘‘အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ၊ အသင်္ခတာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇)၊ သဗ္ဗဉ္စ ရူပံ အသင်္ခတာ စ ဓာတူ’’တိအာဒီဟိ (ဓ။ သ။ ၁၁၉၂၊ ၁၁၉၈၊ ၁၂၀၀) အဘိဓမ္မပဒေသေဟိ စ ပရမတ္ထဘာဝေနေဝ ဒေသိတံ။ န ဟိ သဘာဝဝိရဟိတဿ အဘာဝမတ္တဿ ဂမ္ဘီရာသင်္ခတာဒိဘာဝေါ အဗျာကတဓမ္မာဒိဘာဝေါ စ ယုတ္တော၊ ဝုတ္တော စ သော။ တသ္မာ န အဘာဝမတ္တံ နိဗ္ဗာနံ။
အပိ စာယံ အဘာဝဝါဒီ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော – ယဒိ ကိလေသာဘာဝေါ နိဗ္ဗာနံ၊ သွာယမဘာဝေါ ဧကော ဝါ သိယာ အနေကော ဝါ? ယဒိ ဧကော၊ ဧကေနေဝ မဂ္ဂေန ကတော သစ္ဆိကတော စ ဟောတီတိ ဥပရိမာနံ မဂ္ဂါနံ နိရတ္ထကတာ အာပဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဧကံ အနေကေဟိ ကမ္မပ္ပဝတ္တေဟိ သာဓေတဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌံ။ အထ သိယာ ဧကောဝ သော ကိလေသာဘာဝေါ၊ န ပန မဂ္ဂေဟိ ကာတဗ္ဗော၊ အထ ခေါ သစ္ဆိကာတဗ္ဗောတိ။ ဧဝံ သတိ သုဋ္ဌုတရံ မဂ္ဂဿ နိရတ္ထကတာ အာပဇ္ဇတိ ကိလေသာနံ အပ္ပဟာနတော။ အကရောန္တော စ မဂ္ဂေါ ကိလေသာဘာဝံ တဿ သစ္ဆိကိရိယာယ ¶ ကမတ္ထံ သာဓေယျ၊ အထ မဂ္ဂါနံ သံယောဇနတ္တယပ္ပဟာနာဒိပဋိနိယတကိစ္စတာယ ပဟာယကဝိဘာဂေန ကိလေသာဘာဝဘေဒေါ၊ ဧဝံ သတိ ဝိနာ သဘာဝဘေဒံ ဗဟုဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဗဟုဘာဝတာပဒေသေနဿ သသဘာဝတာ အာပန္နာ။ အထာပိ သိယာ ‘‘ယေသံ အဘာဝေါ၊ တေသံ ဗဟုဘာဝေန ဗဟုဘာဝေါပစာရော’’တိ၊ ဧဝံ သတိ ယေသံ အဘာဝေါ၊ တေသံ သဘာဝတာယ သသဘာဝေါပစာရောပိ သိယာ။ တထာ တေသံ ကိလေသသင်္ခတာဒိတာယ ကိလေသသင်္ခတာဒိဘာဝါ စ သိယုံ၊ န စေတံ ယုတ္တန္တိ န တေသံ ဗဟုဘာဝေါပစာရော ယုတ္တော။ ဧကဘာဝေါပိ ¶ စဿ အသဘာဝတာယ ဧဝ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ စေ? န၊ အဘာဝသာမညတော၊ အဘာဝသာမညေန အဘေဒသမညာယ ဧကတ္တနိဒ္ဒေသော။ သတိ စ ဧကတ္တေ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒေါသာနတိဝတ္တိ။
ဗဟုဘာဝေ စ သသဘာဝတာ သိဒ္ဓါ။ ယဒိပိ သိယာ ယထာ ဗဟုဘာဝေါ သသဘာဝတံ၊ ဧဝံ သာမညေန သသဘာဝတာ ဗဟုဘာဝံ န ဗျဘိစရေယျာတိ သသဘာဝပက္ခေပိ နိဗ္ဗာနဿ ဗဟုဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? တံ န၊ ကသ္မာ? တထာ သာမညာဘေဒတော။ န ဟိ ဧဝံ ဝတ္တုံ လဗ္ဘာ ယထာ ခရဘာဝေါ သသဘာဝတံ န ဗျဘိစရတိ၊ ဧဝံ သသဘာဝတာပိ ခရဘာဝံ န ဗျဘိစရေယျာတိ။ ဧဝဉှိ သတိ တဒညသဗ္ဗဓမ္မာဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ သိယာ၊ တသ္မာ ဗဟုဘာဝေါ သသဘာဝတာပေက္ခော၊ န သသဘာဝတာ ဗဟုဘာဝါပေက္ခာတိ န သသဘာဝဿ နိဗ္ဗာနဿ ဗဟုဘာဝါပတ္တိ။ ‘‘ဧကဉှိ သစ္စံ န ဒုတီယမတ္ထိ (သု။ နိ။ ၈၉၀၊ မဟာနိ။ ၁၁၉)၊ ဧကာ နိဋ္ဌာ န ပုထုနိဋ္ဌာ’’တိအာဒိဝစနတော။
အပိ စေတ္ထ ကိလေသာဘာဝေါ နာမ ရာဂါဒီနံ သမုစ္ဆေဒေါ အစ္စန္တပ္ပဟာနံ အနုပ္ပာဒနိရောဓော။ တဿ စ ဧကတ္တေ ဧကေနေဝ မဂ္ဂေန သာဓေတဗ္ဗတာ ကိစ္စဝိသေသာဘာဝတောတိ ဒဿနာဒိမဂ္ဂဝိဘာဂေါ န သိယာ။ ဣစ္ဆိတော စ သော ဩဓိသောဝ ကိလေသာနံ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ။ သော စ မဂ္ဂဝိဘာဂေါ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ နာတိတိက္ခတိက္ခတိက္ခတရတိက္ခတမဘာဝေန ဧကသ္မိမ္ပိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနယောဂျဘာဝေ ¶ သစ္ဆိကိရိယာဝိသေသေန ဟောတီတိ နိဗ္ဗာနဿ သသဘာဝတာယယေဝ ယုတ္တော။ အဘာဝေါ ပန ကိလေသာနံ မဂ္ဂေန ကာတဗ္ဗော သိယာ ‘‘မာ မဂ္ဂဿ နိရတ္ထကတာ အဟောသီ’’တိ၊ န သစ္ဆိကာတဗ္ဗော။ ကော ဟိ တဿ သဘာဝေါ၊ ယော တေန သစ္ဆိကရိယေယျ။ သော စ ကိလေသာဘာဝေါ ဧကေနေဝ မဂ္ဂေန သာဓေတဗ္ဗော သိယာ၊ န စတူဟိ ‘‘မာ စတုဘာဝနိဗ္ဗာနတာပတ္တိ၊ နိဗ္ဗာနဝိသေသာပတ္တိ စ အဟောသီ’’တိ။ တတော ဒဿနာဒိမဂ္ဂဝိဘာဂေါ န သိယာတိ သဗ္ဗံ အာဝတ္တတိ။
ယဒိ စ အဘာဝေါ ဘာဝဿ သိယာတိ တဿ ဘာဝဓမ္မတာ ဣစ္ဆိတာ၊ ဧဝံ သတိ ယထာ သင်္ခတဓမ္မဿ တဿ ဇရာမရဏာဒီနံ ဝိယ သင်္ခတဓမ္မတာပိ အာပန္နာ၊ ဧဝံ ဗဟူနံ ကိလေသာနံ ဓမ္မဿ တဿ ဗဟုဘာဝါဒိပ္ပသင်္ဂေါပိ ဒုန္နိဝါရောတိ အတံသဘာဝဿ အသင်္ခတဿေကဿ သသဘာဝဿ နိဗ္ဗာနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယဒိ ¶ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘ရာဂက္ခယော ဒေါသက္ခယော မောဟက္ခယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၁၅၊ ၃၃၀) ဝုတ္တန္တိ? ခယေန အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ။ ခယော ဟိ အရိယမဂ္ဂေါ။ ယထာဟ ‘‘ခယေ ဉာဏံ၊ အနုပ္ပာဒေ ဉာဏ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၄၂)။ တေန ရာဂါဒိက္ခယပရိယာယေန အရိယမဂ္ဂေန အဓိဂန္တဗ္ဗတော ‘‘ပရမတ္ထံ ဂမ္ဘီရံ နိပုဏံ ဒုဒ္ဒသံ ဒုရနုဗောဓံ နိဗ္ဗာနံ ရာဂါဒိက္ခယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ရာဂါဒိပ္ပဟာနမုခေန ဝါ တထာ ပတ္တဗ္ဗတော၊ ယထာ အညတ္ထာပိ ဝုတ္တံ ‘‘မဒနိမ္မဒ္ဒနော ပိပါသဝိနယော’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။
အပိစ ယထာ ပရိညေယျတာယ သဥတ္တရာနံ ကာမာနံ ရူပါနဉ္စ ပဋိပက္ခဘူတံ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝံ နိဿရဏံ ပညာယတိ၊ ဧဝံ သသဘာဝါနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ သင်္ခတဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဘူတေန တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေန နိဿရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ တန္နိဿရဏံ၊ သာ အသင်္ခတာ ဓာတု။ ကိဉ္စ ဘိယျော – သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိပဿနာဉာဏံ အပိ အနုလောမဉာဏံ ကိလေသေ တဒင်္ဂဝသေန ပဇဟတိ၊ န သမုစ္ဆေဒဝသေန ¶ ပဇဟိတုံ သက္ကောတိ။ တထာ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ဉာဏံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနေဝ ကိလေသေ ပဇဟတိ၊ န သမုစ္ဆေဒဝသေန။ ဣတိ သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏဿ၊ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏဿ စ ဉာဏဿ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေ အသမတ္ထဘာဝတော တေသံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနကရဿ အရိယမဂ္ဂဉာဏဿ တဒုဘယဝိပရီတသဘာဝေန အာရမ္မဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ သာ အသင်္ခတာ ဓာတု။ တထာ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတ’’န္တိ (ဥဒါ။ ၇၃၊ ဣတိဝု။ ၄၃) ဣဒံ နိဗ္ဗာနဿ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝဇောတကံ ဝစနံ အဝိပရီတတ္ထံ ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ။ ယဉှိ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ၊ တံ အဝိပရီတတ္ထံ ယထာ တံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ၊ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ၊ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇-၂၇၉၊ ထေရဂါ။ ၆၇၆-၆၇၈၊ နေတ္တိ။ ၅)၊ တထာ နိဗ္ဗာန-သဒ္ဒေါ ကတ္ထစိ ဝိသယေ ယထာဘူတပရမတ္ထဝိသယော ဥပစာရဝုတ္တိသဗ္ဘာဝတော သေယျထာပိ သီဟ-သဒ္ဒေါ။ အထ ဝါ အတ္ထေဝ ပရမတ္ထတော အသင်္ခတာ ဓာတု ဣတရတဗ္ဗိပရီတဝိမုတ္တိသဘာဝတ္တာ သေယျထာပိ ‘‘ပထဝီဓာတု ဝေဒနာ စာ’’တိ ဧဝမာဒီဟိ နယေဟိ ယုတ္တိတောပိ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၁၆၈။ ကိဉ္စီတိ ¶ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏံ။ အာလမ္ဗနတောတိ အာရမ္မဏကရဏတော။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အာယတနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဓာတုဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၁၇၂။ အဘိဓမ္မေ ¶ ¶ စ အာဂတာတိ ဣမသ္မိံ ဓာတုဝိဘင်္ဂေ အဘိဓမ္မဘာဇနီယပဉှပုစ္ဆကေသု၊ နိက္ခေပကဏ္ဍဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂါဒီသု စ ဒေသနာရုဠှာ။ ယထာ ပန သုတ္တန္တေ အဘိဓမ္မေ စ အာဂတာ ခန္ဓာဒယော သုတ္တန္တေ ဒေသိတနိယာမေန ခန္ဓဝိဘင်္ဂါဒီသု သုတ္တန္တဘာဇနီယဝသေန ဝိဘတ္တာ၊ ဧဝမိဓာပိ စက္ခုဓာတာဒယော သုတ္တန္တဘာဇနီယဝသေန ဝိဘဇိတဗ္ဗာ သိယုံ။ တတ္ထ ခန္ဓာဒီနံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကော အဘိဓမ္မဒေသနာဝိသိဋ္ဌော သုတ္တန္တေ အာဂတော အညော ဒေသေတဗ္ဗာကာရော နတ္ထီတိ တေ ရူပက္ခန္ဓာဒိဝသေနေဝ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဒေသိတာ၊ ဓာတူနံ ပန သော အတ္ထီတိ တေ တိဏ္ဏံ ဓာတုဆက္ကာနံ ဝသေန ဣဓ ဒေသိတာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သုတ္တန္တေသွေဝ…ပေ… ဝိဘတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗာ ဓာတုယော ဆဟိ ဆဟိ ဓာတူဟိ သင်္ခိပိတွာ’’တိ။
ကထံ ပန ဆသု ဆသု ဓာတူသု အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ သမဝရောဓောတိ? သဘာဝနိဿယဒွါရာရမ္မဏသမ္ပယောဂသာမညတော။ တတ္ထ ပဌမဆက္ကေ တာဝ ပထဝီတေဇောဝါယောဓာတုယော သဘာဝတော ဖောဋ္ဌဗ္ဗဓာတု။ အာပေါဓာတုအာကာသဓာတုယော ဓမ္မဓာတုဧကဒေသော။ ဝိညာဏဓာတု သတ္တဝိညာဏဓာတုယော။ စတုဓာတုဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တဒါယတ္တဝုတ္တိကာ နိဿယာပဒေသေန၊ ဝိညာဏဓာတုယာ ဒွါရာရမ္မဏဘာဝေန ဝါ အဝသိဋ္ဌာ ရူပဓာတုယော သမဝရုဒ္ဓါ၊ ဝိညာဏဓာတုဂ္ဂဟဏေန တံသမ္ပယောဂတော ဓမ္မဓာတုဧကဒေသောတိ ဧဝံ သဗ္ဗဓာတုသမဝရောဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒုတိယေ ဆပိ ဓာတုယော သဘာဝတော၊ ဓမ္မာယတနေကဒေသော၊ တံသမ္ပယောဂတော သတ္တဝိညာဏဓာတုယော၊ ယထာရဟံ တေသံ နိဿယဒွါရာရမ္မဏဘာဝတော အဝသိဋ္ဌဓာတုယော သမဝရုဒ္ဓါ။ တတိယဆက္ကေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝမေတ္ထ ဆသု ဆသု ဓာတူသု အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ သမဝရောဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗာ ဓာတုယော ဆဟိ ဆဟိ ဓာတူဟိ သင်္ခိပိတွာ’’တိ။
သုညောတိ ¶ အတ္တသုညော၊ တေန သသဘာဝတာယ စ ဣဓ ဓာတုဝေါဟာရောတိ အာဟ ‘‘သုညေ သဘာဝမတ္တေ နိရုဠှော ဓာတုသဒ္ဒေါ’’တိ။ တံတံဘူတဝိဝိတ္တတာ ရူပပရိယန္တောဝ အာကာသောတိ ယေဟိ ဝိဝိတ္တော၊ ယေသဉ္စ ¶ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တေဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌတာ တေသံ ဗျာပကဘာဝေ သတိ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ အဗျာပိတဘာဝေါ’’တိ။ ပရိစ္ဆိန္နဝုတ္တီနိ ဟိ ဘူတာနီတိ။
၁၇၃။ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နာမ ကောစိ နတ္ထီတိ ပုရိမတ္ထံ အသမ္ဘာဝေန္တော ‘‘ဒွေ ဧဝ ဝါ’’တိအာဒိနာ သမုဒါယေန ဝိနာ ဒုတိယတ္ထမာဟ။ ပစ္စတ္တံ အတ္တနိ ဇာတတန္တိ ပါဋိပုဂ္ဂလိကတံ။
ပါဋိယေက္ကော ကောဋ္ဌာသောတိ ဝါ လောမာဒိဣတရကောဋ္ဌာသေဟိ အသမ္မိဿော ဝိသုံ ဧကော ပထဝီကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော။
ပယောဂန္တိ ဘာဝနာပယောဂံ။ ဝီရိယန္တိ ဘာဝနာနိပ္ဖာဒကံ ဥဿာဟံ။ အာယူဟနန္တိ တာဒိသံ စေတနံ။
ဓာတုပဋိက္ကူလဝဏ္ဏမနသိကာရာနန္တိ ဓာတုမနသိကာရပဋိက္ကူလမနသိကာရဝဏ္ဏမနသိကာရာနံ။ အဗျာပါရတာယာတိ ‘‘အဟမေတံ နိပ္ဖာဒေမိ၊ မမ ဧသာ နိပ္ဖာဒနာ’’တိ စေတနာရဟိတတာယ။ ကရောန္တီတိ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဥပ္ပာဒေန္တိ။
လက္ခဏဝသေနာတိ သဘာဝဝသေန။ သော ပန ယသ္မာ ပထဝီဓာတုယာ ကက္ခဠခရတာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကက္ခဠံ ခရိဂတန္တိအာဒိဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။
ဝေကန္တကံ နာမ သဗ္ဗလောဟစ္ဆေဒနသမတ္ထံ လောဟံ။ တထာ ဟိ တံ ဝိကန္တတိ ဆိန္ဒတီတိ ဝိကန္တံ၊ ဝိကန္တမေဝ ဝေကန္တကန္တိ ဝုစ္စတိ။ လောဟသဒိသန္တိ လောဟာကာရံ လောဟမလံ ဝိယ ဃနသဟိတံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ တာပေတွာ တာဠိတံ ပန ဆိန္နံ ဆိန္နံ ဟုတွာ ဝိသရတိ၊ မုဒု မဋ္ဌံ ကမ္မနိယံ ဝါ န ဟောတိ၊ တေန ‘‘လောဟဝိဇာတီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ တိပုတမ္ဗာဒီဟီတိ တိပုတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ကံသလောဟံ၊ သီသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဝဋ္ဋလောဟံ၊ ဇသဒတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ အာရကူဋံ ¶ ။ ယံ ပန ကေဝလံ ဇသဒဓာတုဝိနိဂ္ဂတံ၊ ယံ ‘‘ပိတ္တလ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဣဓ နာဓိပ္ပေတံ၊ ယထာဝုတ္တမိဿကမေဝ ပန ဂဟေတွာ ‘‘ကိတ္တိမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
နိဒဿနမတ္တန္တိ မုတ္တာနံ ဇာတိတော အနေကဘေဒတ္တာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဟတ္ထိကုမ္ဘံ ဝရာဟဒါဌံ ဘုဇင်္ဂသီသံ ဝလာဟကူဋံ ဝေဏုပဗ္ဗံ မစ္ဆသိရော သင်္ခေါ သိပ္ပီတိ ¶ အဋ္ဌ မုတ္တာယောနိယော။ တတ္ထ ဟတ္ထိကုမ္ဘဇာ ပီတဝဏ္ဏာ ပဘာဟီနာ။ ဝရာဟဒါဌဇာ ဝရာဟဒါဌဝဏ္ဏာဝ။ ဘုဇင်္ဂသီသဇာ နီလာဒိဝဏ္ဏာ သုဝိသုဒ္ဓါ၊ ဝဋ္ဋလာ စ။ ဝလာဟကဇာ ဘာသုရာ ဒုဗ္ဗိဘာဂရူပါ ရတ္တိဘာဂေ အန္ဓကာရံ ဝိဓမန္တာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဒေဝူပဘောဂါ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဝေဏုပဗ္ဗဇာ ကာရဖလသမာနဝဏ္ဏာ၊ န ဘာသုရာ၊ တေ စ ဝေဠဝေါ အမနုဿဂေါစရေ ဧဝ ပဒေသေ ဇာယန္တိ။ မစ္ဆသီသဇာ ပါဌီနပိဋ္ဌိသမာနဝဏ္ဏာ၊ ဝဋ္ဋလာ၊ လဃဝေါ စ ဟောန္တိ ပဘာဝိဟီနာ၊ တေ စ မစ္ဆာ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေယေဝ ဇာယန္တိ။ သင်္ခဇာ သင်္ခေါရစ္ဆဝိဝဏ္ဏာ၊ ကောလပ္ပမာဏာပိ ဟောန္တိ ပဘာဝိဟီနာဝ။ သိပ္ပိဇာ ပန ပဘာဝိသေသယုတ္တာဝ ဟောန္တိ နာနာသဏ္ဌာနာ။ ဧဝံ ဇာတိတော အဋ္ဌဝိဓာသု မုတ္တာသု ယာ မစ္ဆသင်္ခသိပ္ပိဇာ၊ တာ သာမုဒ္ဒိကာ။ ဘုဇင်္ဂဇာပိ ကာစိ သာမုဒ္ဒိကာတိ ဝဒန္တိ၊ ဣတရာ အသာမုဒ္ဒိကာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာမုဒ္ဒိကမုတ္တာတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ၊ သဗ္ဗာပိ ပန မုတ္တာ မုတ္တာ ဧဝါ’’တိ။ ဗဟုလတော ဝါ အဋ္ဌကထာယံ ဧတံ ဝုတ္တံ ‘‘မုတ္တာတိ သာမုဒ္ဒိကမုတ္တာ’’တိ။ ဗဟုလဉှိ လောကေ သာမုဒ္ဒိကာဝ မုတ္တာ ဒိဿန္တိ။ တတ္ထာပိ သိပ္ပိဇာဝ၊ ဣတရာ ကဒါစိ ကာစီတိ။
၁၇၄။ ဣဓ နတ္ထိ နိယမော ကေဝလံ ဒြဝဘာဝဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။
၁၇၅။ နိသိတဘာဝေနာတိ သန္တာပနာဒိဝသပ္ပဝတ္တေန တိခိဏဘာဝေန။ ဥသ္မာကာရဉှိ နိသာနံ ဣဓ နိသိတဘာဝေါ။ ပါကတိကောတိ သာဘာဝိကော ကာယုသ္မာတိ အဓိပ္ပေတော။ သဒါတိ သဗ္ဗကာလံ ယာဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဝတ္တတိ။ ပေတဂ္ဂိ နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတဂ္ဂိ။ ဣဓာတိ ဗာဟိရတေဇောဓာတုကထာယံ။
၁၇၆။ ဝါယနံ ဗီဇနံ၊ တံ ပန ထာမသာ ပဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘သဝေဂဂမနဝသေနာ’’တိ။ သမုဒီရဏံ အလ္လပရိသောသနံ၊ ဘူတသင်္ဃာတဿ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါ ဝါ။
၁၇၇။ ဘိတ္တိစ္ဆိဒ္ဒါဒိဝသေန လဗ္ဘမာနံ အဇဋာကာသံ နိဿာယေဝ ပရိစ္ဆေဒါကာသဿ ပရိကမ္မကရဏန္တိ အာဟ ‘‘အဇဋာကာသဿ စ ကထိတတ’’န္တိ။
၁၇၉။ သုခဒုက္ခဖောဋ္ဌဗ္ဗသမုဋ္ဌာပနပစ္စယဘာဝေနာတိ ¶ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗတ္တကဘူတေန ပစ္စယဘာဝေန။ ကဿ ပန သော ပစ္စယဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သရီရဋ္ဌကဥတုဿာ’’တိ ¶ ။ ပစ္စယဘာဝေနာတိ စ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ။ တေန ဟိ ကာရဏဘူတေန သုခဒုက္ခဖောဋ္ဌဗ္ဗာနံ ယထာဝုတ္တသမတ္ထတာ ဟောတီတိ။ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ယထာဗလံ သရီရေကဒေသသကလသရီရ’’န္တိ ဣဒံ အနုကဍ္ဎတိ။ ဧဝန္တိ အတ္တနော ဖလူပစာရသိဒ္ဓေန ဖရဏပ္ပကာရေန။ ဧတေသန္တိ သုခါဒီနံ။ ‘‘ဩဠာရိကပ္ပဝတ္တိ ဧဝ ဝါ ဖရဏ’’န္တိ ဣမိနာ နိရုပစာရံ ဧတေသံ ဖရဏဋ္ဌံ ဒဿေတိ။ ဥဘယဝတောတိ သုခဒုက္ခဝတော၊ သောမနဿဒေါမနဿဝတော စ၊ ဖရဏာဖရဏဋ္ဌာနဝတော ဝါ။
၁၈၁။ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ သင်္ကပ္ပန္တိ ဧတသ္မိံ ‘‘သင်္ကပ္ပော ကာမော’’တိအာဒိကေ (မဟာနိ။ ၁၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈) နိဒ္ဒေသပဒေသေ ဝုတ္တံ သင်္ကပ္ပံ။ တတ္ထ ဟိ ကိလေသကာမောဝ ‘‘သင်္ကပ္ပရာဂေါ ပုရိသဿ ကာမော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၆။၆၃၊ ကထာ။ ၅၁၃) ဝိယ။ ဝတ္ထုကာမဿ တထာ တထာ သင်္ကပ္ပနတော ပရိကပ္ပနတော ‘‘သင်္ကပ္ပော’’တိ ဝုတ္တော၊ န ဝိတက္ကောတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဋီကာယံ ပန ဝိတက္ကဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သောပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြာပိ ပုရိမော ဧဝတ္ထော အဓိပ္ပေတောတိ စေ၊ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါ နိရတ္ထကော သိယာ၊ ‘‘ကိလေသသန္ထဝသမ္ဘဝတော’’တိ စ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ပရတော စ ‘‘ဗျာပါဒဝစနေန ဗျာပါဒဝိတက္ကံ ဒဿေတီ’’တိ ဝက္ခတိ။ ကိလေသကာမော ဝိဘတ္တော ကိလေသသမ္ပယုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကာမပဋိဗဒ္ဓါတိ ဧတ္ထ ကာမ-သဒ္ဒေန ဝတ္ထုကာမာပိ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
၁၈၂။ ဥဘယတ္ထ ဥပ္ပန္နောတိ သတ္တေသု၊ သင်္ခါရေသူတိ ဥဘယတ္ထ ဥပ္ပန္နော၊ သတ္တာကာရော၊ သင်္ခါရာကာရောတိ ဝါ အာရမ္မဏဿ ဥဘယာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပ္ပန္နော။ ကမ္မပထဝိသေသော၊ ကမ္မပထဝိနာသကော စ ကမ္မပထဘေဒေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိဇ္ဈာသံယောဂေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဝိဟိံသာယ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ ဒဿေတီတိ ယောဇနာ။ ဝိဟိံသာယာတိ စ ဝိဟိံသာဝစနေနာတိ အတ္ထော။ ယထာသမ္ဘဝံ ပါဏာတိပါတာဒိဝသေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဒိန္နာဒါနမုသာဝါဒပေသုညဖရုသဝါစာသမ္ဖပ္ပလာပေ သင်္ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗ…ပေ… သင်္ဂါဟကေဟိ ကာမနေက္ခမ္မဓာတူဟိ။ ဒွေ ဒွေတိ ဗျာပါဒဝိဟိံသာဓာတုယော၊ အဗျာပါဒအဝိဟိံသာဓာတုယော စ။ ‘‘ဧတ္ထာတိ ပနာ’’တိအာဒိနာ သံကိလေသဝေါဒါနာနံ သင်္ကရဘာဝဿ အနိဋ္ဌာပဇ္ဇနဿ စ ဒဿနေန ပုရိမံယေဝ အတ္ထံ ဗျတိရေကမုခေန သမ္ပာဒေတိ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၁၈၃။ အာဝေဏိကတ္ထော ¶ ¶ အတိသယတ္ထော စ ဝိသေသသဒ္ဒေါ ဟောတီတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဂ္ဂလန္တရာသာဓာရဏံ၊ နီလာဒိသဗ္ဗရူပသာဓာရဏဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အသာဓာရဏကာရဏေနာပိ ဟိ နိဒ္ဒေသော ဟောတိ ယထာ ‘‘ဘေရိသဒ္ဒေါ၊ ယဝင်္ကုရော’’တိ။ အတိသယကာရဏေနပိ ယထာ ‘‘အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ကမ္မသမာဒါနာနံ ဌာနသော ဟေတုသော ဝိပါကံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (ကထာ။ ၃၅၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၄၄)။ ဓာတုအတ္ထော ဧဝါတိ ‘‘ဓာတု’’ဣတိ ဣမဿ ဓာတုသဒ္ဒဿေဝ အတ္ထော။ ဓာတုဝစနီယော ဟိ အတ္ထော ဥပသဂ္ဂေန ဇောတီယတိ။
ပုရိမေန အသဒိသော ဝိဓာနဓာရဏတ္ထာနံ ပါကဋော ဘေဒေါတိ။ ဝိသဘာဂလက္ခဏာ ဝိသဒိသသဘာဝါ အဝယဝါ ဘာဂါ၊ တေသု။
ယထာသမ္ဘဝန္တိ ကိရိယာမနောဓာတု ဥပနိဿယကောဋိယာ၊ ဝိပါကမနောဓာတု ဝိပါကမနောဝိညာဏဿ အနန္တရာဒိနာပိ၊ ဣတရဿ သဗ္ဗာပိ ဥပနိဿယကောဋိယာဝ။ ဓမ္မဓာတု ပန ဝေဒနာဒိကာ သဟဇာတာ သဟဇာတာဒိနာ၊ အသဟဇာတာ အနန္တရာဒိနာ၊ ဥပနိဿယေန အာရမ္မဏာဒိနာ စ မနောဝိညာဏဿ ပစ္စယောတိ ဧဝံ မနောဓာတုဓမ္မဓာတူနံ မနောဝိညာဏဿ ဟေတုဘာဝေါ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဒွါရဘူတမနောပိ သုတ္တေ ‘‘မနောဓာတူ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဒွါရဘူတမနောဝသေန ဝါ’’တိ။ တဿာ မနောဓာတုယာ မနောဝိညာဏဿ ဟေတုဘာဝေါ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။
ပုရိမနယေနာတိ ဝိသေသနံ ဒုတိယနယဿ ဟီနတ္တိကဝသေနေဝ ဝိဘတ္တတ္တာ။ နာနာဓာတူနဉ္စ စက္ခုဓာတုအာဒီနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
န ဟိ ဒွေ မနောဝိညာဏဓာတုယော သန္တိ အဋ္ဌာရသဓာတုဝိဘာဂဒဿနေတိ အဓိပ္ပာယော။ ခန္ဓာယတနဓာတိန္ဒြိယာနံယေဝ ဝသေန သင်္ခေပါဒိဝိဘာဂဒဿနံ တေသံ ဗဟုလံ ပရိညေယျဓမ္မသင်္ဂဏှနတော။ သစ္စဒေသနာ ပန အတိသံခိတ္တဘာဝတောယေဝေတ္ထ ဗဟိကတာ။
နိဇ္ဇီဝဿာတိအာဒိ ဝိသေသတော သတ္တသုညတာဒီပနတ္ထာ ဓာတုဒေသနာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ပုရိမနယော အညေသမ္ပိ ကမဝုတ္တီနံ ဓာတူနံ သမ္ဘဝတီတိ အဓိပ္ပာယေန ¶ ¶ ဝုတ္တောတိ ‘‘မနောဓာတုယေဝ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဒုတိယနယော ဝုတ္တော။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ပုရေစရာနုစရဘာဝေတိ ပုရေစရာနုစရာဘိသန္ဓိယာ အဘာဝေပိ ကေဝလံ အနန္တရပုဗ္ဗကာလအနန္တရာပရကာလတာယ မနောဓာတု ပုရေစရာနုစရာ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဝုတ္တာ။
‘‘အညံ အဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထတာယာ’’တိ ဧတေန ဝိညာဏဿ ဧကန္တသာရမ္မဏတာဒဿနေန ‘‘အာရမ္မဏေန ဝိနာ သယမေဝ နီလာဒိအာဘာသံ စိတ္တံ ပဝတ္တတီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တိတံ ဝိညာဏဝါဒံ ပဋိသေဓေတိ။
၁၈၄။ ဧကနာနာသန္တာနဂတာနန္တိ ဧကသန္တာနဂတာနံ အဘိန္နသန္တာနဂတာနံ ဒွါရာနံ၊ နာနာသန္တာနဂတာနံ ဘိန္နသန္တာနဂတာနံ အာရမ္မဏာနန္တိ ယောဇနာ။ ဧကနာနာဇာတိကတ္တာတိ စက္ခာဒိဧကေကဇာတိကတ္တာ ဒွါရာနံ၊ နီလာဒိအနေကဇာတိကတ္တာ အာရမ္မဏာနံ။
စက္ခာဒိ ဧကမ္ပိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ရူပါဒိ ပန အနေကမေဝ သံဟတန္တိ ဣမဿ ဝါ အတ္ထဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ စက္ခုရူပါဒီသု ဝစနဘေဒေါ ကတော။ ကိံ ပန ကာရဏံ စက္ခာဒိ ဧကမ္ပိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ရူပါဒိ ပန အနေကမေဝါတိ? ပစ္စယဘာဝဝိသေသတော။ စက္ခု ဟိ စက္ခုဝိညာဏဿ နိဿယပုရေဇာတဣန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောန္တံ အတ္ထိဘာဝေနေဝ ဟောတိ တသ္မိံ သတိ တဿ ဘာဝတော၊ အသတိ အဘာဝတော၊ ယတော တံ အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုစ္စတီတိ။ တံနိဿယတာ စဿ န ဧကဒေသေန အလ္လီယနဝသေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ အရူပဘာဝတော၊ အထ ခေါ ဂရုရာဇာဒီသု သိဿရာဇပုရိသာဒီနံ ဝိယ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ။ ဣတရေ စ ပစ္စယာ တေန တေန ဝိသေသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သွာယံ ပစ္စယဘာဝေါ န ဧကသ္မိံ န သမ္ဘဝတီတိ ဧကမ္ပိ စက္ခု စက္ခုဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။
ရူပံ ပန ယဒိပိ စက္ခု ဝိယ ပုရေဇာတအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ ပုရေတရံ ဥပ္ပန္နံ ဟုတွာ ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေယေဝ ဥပကာရကတ္တာ၊ တထာပိ အနေကမေဝ သံဟတံ ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ အာရမ္မဏဘာဝတော။ ယဉှိ ပစ္စယဓမ္မံ သဘာဝဘူတံ၊ ပရိကပ္ပိတာကာရမတ္တံ ¶ ဝါ ¶ ဝိညာဏံ ဝိဘာဝေန္တံ ပဝတ္တတိ၊ တဒညေသဉ္စ သတိပိ ပစ္စယဘာဝေ သော တဿ သာရမ္မဏသဘာဝတော ယံ ကိဉ္စိ အနာလမ္ဗိတွာ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထဿ ဩလုဗ္ဘ ပဝတ္တိကာရဏတာယ အာလမ္ဗနီယတော အာရမ္မဏံ နာမ။ တဿ ယသ္မာ ယထာ ယထာ သဘာဝူပလဒ္ဓိ ဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယလာဘော၊ တသ္မာ စက္ခုဝိညာဏံ ရူပံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနံ တဿ သဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ ပဝတ္တတိ။ သာ စဿ ဣန္ဒြိယာဓီနဝုတ္တိကဿ အာရမ္မဏသဘာဝူပလဒ္ဓိ န ဧကဒွိကလာပဂတဝဏ္ဏဝသေနေဝ ဟောတိ၊ နာပိ ကတိပယကလာပဝဏ္ဏဝသေန၊ အထ ခေါ အာဘောဂါနုရူပံ အာပါထဂတဝဏ္ဏဝသေနာတိ အနေကမေဝ ရူပံ သံဟစ္စကာရိတာယ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘ရူပေ စာ’’တိ ဗဟုဝစနေန နိဒ္ဒိသိ။
ယံ ပန ‘‘ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ၊ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁) ဝုတ္တံ၊ တံ ကထန္တိ? တမ္ပိ ယာဒိသံ ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယော၊ တာဒိသမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကီဒိသံ ပန တန္တိ? သမုဒိတန္တိ ပါကဋောယမတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ယဒေကေ ဝဒန္တိ ‘‘အာယတနသလ္လက္ခဏဝသေန စက္ခုဝိညာဏာဒယော သလ္လက္ခဏာရမ္မဏာ၊ န ဒဗျသလ္လက္ခဏဝသေနာ’’တိ၊ တံ ယုတ္တမေဝ ဟောတိ။ န စေတ္ထ သမုဒါယာရမ္မဏတာ အာသင်္ကိတဗ္ဗာ သမုဒါယာဘောဂဿေဝ အဘာဝတော၊ သမုဒိတာ ပန ဝဏ္ဏဓမ္မာ အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ကထံ ပန ပစ္စေကံ အသမတ္ထာ သမုဒိတာ အာရမ္မဏာ ဟောန္တိ၊ န ဟိ ပစ္စေကံ ဒဋ္ဌုံ အသက္ကောန္တာ အန္ဓာ သမုဒိတာ ပဿန္တီတိ? နယိဒမေကန္တိကံ ဝိသုံ အသမတ္ထာနံ သိဝိကာဝဟနာဒီသု သမတ္ထတာယ ဒဿနတော။ ကေသာဒီနဉ္စ ယသ္မိံ ဌာနေ ဌိတာနံ ပစ္စေကံ ဝဏ္ဏံ ဂဟေတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ သမုဒိတာနံ တံ ဂဟေတုံ သက္ကာတိ ဘိယျောပိ တေသံ သံဟစ္စကာရိတာ ပရိဗျတ္တာ။ ဧတေန ကိံ စက္ခုဝိညာဏဿ ပရမာဏုရူပံ အာရမ္မဏံ၊ ဥဒါဟု တံသမုဒါယောတိအာဒိကာ စောဒနာ ¶ ပဋိက္ခိတ္တာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သောတဉ္စ ပဋိစ္စ သဒ္ဒေ စာ’’တိအာဒီသုပိ အယမေဝ နယော။
ဧဝမ္ပိ ¶ အတ္ထော လဗ္ဘတီတိ ‘‘မနောဓာတုယာပီ’’တိ ပိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ဇဝနပရိယောသာနာ မနောဝိညာဏဓာတုယေဝ သမ္ပိဏ္ဍီယတိ၊ အထ ခေါ တဒါရမ္မဏဘဝင်္ဂသင်္ခါတာပိ သမ္ပိဏ္ဍီယတီတိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတိ၊ သမ္ဘဝတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သတီတိ ဧဝံ အညမနောဓာတုပ္ပဝတ္တိယာ ဩရံ ပဝတ္တစိတ္တာနံ မနောဝိညာဏဓာတုတာဒဿနေ သတိ။ သတိပိ မနသော သမ္ဘူတဘာဝေ မနောဓာတုယာ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ န ဟောတိယေဝ တံသဘာဝဿေဝ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝေန နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ‘‘ပဉ္စဝိညာဏဓာတုမနောဓာတူ’’တိအာဒိနာ ပါကဋတရံ ကရောတိ။ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေနာတိ ပဉ္စဝိညာဏဓာတူဟိ ဝိသဒိသသဘာဝေန။ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေန စာတိ မနောဓာတုကိရိယမနောဝိညာဏဓာတုအာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နေန ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေန စ။ ဣဒါနိ ဧကတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိနာပိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ သမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အနုပနီတေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာမညဝသေနာတိ သဒိသတာဝသေန။ တဿာတိ ဘဝင်္ဂါနန္တရံ ဥပ္ပန္နစိတ္တဿ။ အမနောဝိညာဏဓာတုဘာဝါသိဒ္ဓိတောတိ မနောဓာတုဘာဝါသိဒ္ဓိတော။ န ဟိ ‘‘မနောဝိညာဏဓာတုယာပိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓသမနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စိတ္တံ…ပေ… တဇ္ဇာ မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ဘဝင်္ဂါနန္တရံ ဥပ္ပန္နစိတ္တဿ မနောဓာတုဘာဝံ သာဓေတိ။ သိဒ္ဓေ ဟိ မနောဓာတုဘာဝေ တံ တဿ နိဝတ္တကံ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ မနောဝိညာဏဓာတုယာ ပန ဥပ္ပန္နဿ စိတ္တဿ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝဒီပကံ ဝစနံ တာဒိသာယ မနောဓာတုယာပိ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝမေဝ ဒီပေယျာတိ ကထံ တဿာ နိဝတ္တကံ သိယာတိ အာဟ ‘‘န ဟိ ယံ စောဒီယတိ၊ တဒေဝ ပရိဟာရာယ ဟောတီ’’တိ။
ယဒိ ဧဝံ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနဿ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝါပတ္တိ ဧဝါတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘မနောဓာတုယာပီ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စဝိညာဏေဟိ မနောဓာတူဟိ စ ဝိသိဋ္ဌော သဘာဝေါ ပဉ္စဝိညာဏ…ပေ… သဘာဝေါ၊ တဿ ဝသေန။ စုတိပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂါနန္တိ တဒါရမ္မဏမ္ပိ ဘဝင်္ဂန္တောဂဓံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဇဝနာဝသာနာနီတိ ဝါ ဇဝနာရမ္မဏတ္တာ တဒါရမ္မဏမ္ပိ ဂဟိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဆဒွါရိကစိတ္တေဟိ ဝါ’’တိအာဒိ။
ဝိသုံ ကာတုံ ယုတ္တန္တိ အာဝဇ္ဇနမ္ပိ ယဒိပိ ရူပါဒိဝိသယံ ဟောတိ၊ ဇဝနံ ဝိယ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနံ ပန န ဟောတီတိ ဧဒိသေ ဌာနေ ဝိသုံ ကာတဗ္ဗမေဝ။ မနော ¶ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ ‘‘မနဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒီသု ဝိယ န သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ အထ ခေါ ဗျတိရေကတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
ဟေဋ္ဌာ ¶ ဝုတ္တနယတ္တာတိ ဓမ္မဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ ‘‘ပဉ္စပဏ္ဏာသ ကာမာဝစရဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ရဇ္ဇန္တဿာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၀၊ ၁၆၈) ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေ ဒဿိယမာနေ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒရူပဝသေန တံ တံ သမုဒါယံ ဧကေကံ ဓမ္မံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၁၅၀) တဒတ္ထဿ ခန္ဓဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာဒီသု ဝုတ္တနယတ္တာ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဓာတုဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ သစ္စဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၈၉။ သစ္စဝိနိမုတ္တံ ¶ ¶ နတ္ထိ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုသန္ဒဿနဝသေန ပဝတ္တနတော။ သစ္စေသု ကမတီတိ သစ္စေသု ဝိသယဘူတေသု ပဝတ္တတိ။ ဒေသေတဗ္ဗတ္ထဝိသယာ ဟိ ဒေသနာတိ။ ဧတေသု ကမတီတိ ဧတေသု အရိယသစ္စေသု ပရိညာဒိကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တတိ။ ‘‘သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတ’’န္တိ ဝုတ္တံ အတ္ထသဘာဝံ ကမနကိရိယာယ ကတ္တုဘာဝေန ဂဟိတန္တိ ပါကဋတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ကိံ ကမတီ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ တဗ္ဗောဟာရေနာတိ တဒုပစာရေန။ ဧတေန နိပ္ပရိယာယေန အတ္ထသဘာဝံ သာသနံ၊ ပရိယာယေန ဝစနသဘာဝန္တိ ဒဿေတိ။
တံသဘာဝါတိ ဒုက္ခာဒိသဘာဝါ။ အမုသာသဘာဝါတိ ဗာဓနာဒိဘာဝေန ဘူတသဘာဝါ။ အညာကာရရဟိတာတိ အဗာဓနာဒိအာကာရဝိဝိတ္တာ။ ဒွိဓာတိ ဒုက္ခဒုက္ခတာတန္နိမိတ္တတာဟိ။ ရာဂါဒိကိလေသပရိဠာဟော ကိလေသဒါဟော။ သန္တာနဿ အဝိပ္ဖာရိကတာကရဏံ ပုဂ္ဂလဟိံသနံ။ အတ္တနော ဧဝ တိခိဏဘာဝေါတိ သင်္ခတဓမ္မဿ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ ရုဇာဝဟတိက္ခဘာဝေါ။ သရသေနေဝါတိ သဘာဝေနေဝ။ သမ္ပိဏ္ဍကဿ သမုဒယဿ၊ ကိလေသသန္တာပရဟိတဿ မဂ္ဂဿ၊ အဝိပရိဏာမဿ နိရောဓဿ ဒဿနေန ယထာသင်္ချံ ဒုက္ခဿ သင်္ခတသန္တာပဝိပရိဏာမဋ္ဌာ အာဝိ ဘဝန္တီတိ အာဟ ‘‘ဣတရေ ယထာက္ကမံ သမုဒယမဂ္ဂနိရောဓဒဿနေဟိ အာဝိဘဝနာကာရာ’’တိ။ ဗျာပေတွာတိ ဘဝါဒီသု နာနာရမ္မဏေသု စ ဝိသဋာ ဟုတွာ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ‘‘ဦဟနံ ရာသိကရဏ’’န္တိ ဝတွာ ပုန တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တန’’န္တိ။ ဧကဝေါကာရဘဝေပိ ဟိ ရာသိဘူတမေဝ ဒုက္ခံ နိဗ္ဗတ္တတိ အနေကဓမ္မသမူဟတော ¶ ၊ ပဂေဝ စတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသု။ ဧတ္ထ စ ဗျာပနတ္ထံ အာကာရံ၊ တဿ စ ယ-ကာရာဂမံ ကတွာ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထံ အာယူဟနန္တိ ပဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိဒဒါတီတိ ဒုက္ခဿ ဧကန္တကာရဏတ္တာ တံ နိဒဿေန္တံ ဝိယ ဇနေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဒုက္ခ…ပေ… အာဝိ ဘဝတိ ရောဂဒဿနေန ဝိယ ရောဂနိဒါနံ။ သံယောဂ…ပေ… ဒဿနေဟီတိ သံယောဂဋ္ဌော ဝိသံယောဂသဘာဝဿ နိရောဓဿ၊ ပလိဗောဓဋ္ဌော နိယျာနသဘာဝဿ မဂ္ဂဿ ဒဿနေန အာဝိ ဘဝတီတိ အတ္ထော။ တေတိ သံယောဂပလိဗောဓဋ္ဌာ။
ဧတ္ထာတိ ¶ ဧတသ္မိံ အာရမ္မဏဘူတေ သတိ။ သမုဒယတော ဝိဝေကော ဝိဝေကဋ္ဌော။ နိရောဓော စ တဏှာက္ခယဘာဝတော သမုဒယတော ဝိဝိတ္တော၊ တသ္မာ အဝိဝေကဘူတဿ သမုဒယဿ ဒဿနေန နိရောဓဿ ဝိဝေကဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ၊ နိဗ္ဗာနာဓိဂမဟေတုဘူတဿာပိ မဂ္ဂဿ သပ္ပစ္စယတာယ သင်္ခတဘာဝံ ပဿတော အပ္ပစ္စယဿ နိရောဓဿ အသင်္ခတဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ၊ တထာ မရဏဓမ္မတာယ ဒုက္ခံ ဝိနဿန္တံ ပဿတော အမရဏဓမ္မဿ နိရောဓဿ အမတဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိဝေကာ’’တိအာဒိနာ။ ဣတရေ သမုဒယနိရောဓဒုက္ခဒဿနေဟီတိ ဧတ္ထ သမုဒယဒဿနေန ‘‘နာယံ ဟေတု နိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ၊ အယံ ပန ဟေတူ’’တိ ဟေတုဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ။ တထာ ပရမဂမ္ဘီရဿ နိပုဏတရဿ ဒုဒ္ဒသဿ နိရောဓဿ ဒဿနေန ဒဿနဋ္ဌော သုခုမရူပဒဿနေန စက္ခုနော ဝိယ၊ ဒုက္ခဒဿနေန ပန အနေကရောဂါတုရကပဏဇနဒဿနေန ဣဿရဇနဿ ဥဠာရဘာဝေါ ဝိယ မဂ္ဂဿ အာဓိပတေယျဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ။
တေ ပနေတေ ဟေတုဋ္ဌာဒိကေ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒဝသေနာတိ သမုဒယပ္ပဟာနဝသေန။ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတိနော ဓမ္မာ’’တိ ဝစနတောတိ ယသ္မာ သတိပိ ဈာနာဒီနံ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေ ‘‘ဈာနာဓိပတိနော ဓမ္မာ’’တိ ဧဝမာဒိ န ဝုတ္တံ၊ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတိနော ဓမ္မာ’’ ဣစ္စေဝ ပန ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သာတိသယော မဂ္ဂင်္ဂဓမ္မာနံ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသေသတော ဝါ အာရမ္မဏာဓိပတိဘူတာ မဂ္ဂင်္ဂဓမ္မာ ဟောန္တီ’’တိ။ သော တေသံ အာကာရောတိ ယော မဂ္ဂင်္ဂါနံ ဂရုံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပဝတ္တဓမ္မာနံ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယတာသင်္ခါတော အာကာရော၊ သော မဂ္ဂဿ အာဓိပတေယျဋ္ဌော။ ပုရိမော ပန အာဓိပတေယျဋ္ဌော သဟဇာတာဓိပတိဝသေန ဝုတ္တော။ အဘိသမေတဗ္ဗဋ္ဌောတိ ယထာဝုတ္တပီဠနာဒိအတ္ထမေဝ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာယ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝဒတိ။ တေန အဘိသမယသဒ္ဒံ ကမ္မတ္ထံ ဒဿေတိ။ အဘိသမယဿာတိ ဉာဏဿ။ ပဝတ္တိအာကာရောတိ ပရိဇာနနာဒိဝိသေသာကာရော။ သော ဟိ မဂ္ဂက္ခဏေ အသမ္မောဟတော ¶ သိဒ္ဓါ၊ ပစ္ဆာ ပစ္စဝေက္ခဏာဒိနာ ပါကဋော ဟောတိ။ အာကာရောပိ ဉာဏေန အရဏီယတော အတ္ထောတိ ဝုစ္စတီတိ ကတွာ တတိယနယော ဒဿိတော။ ပီဠနာဒိနာ ဒဿိတော ဝိသယဝိဘာဂေနပိ ဝိသယိဝိဘာဂေါ ဟောတိ ယထာ ‘‘ရူပသညာ၊ သဒ္ဒသညာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၇)။
ကုစ္ဆိတံ ¶ ခန္တိ ဂရဟိတံ ဟုတွာ အသာရံ။ ‘‘သမာဂမော’’တိအာဒိနာ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ သံ-သဒ္ဒဿ သံယောဂတ္ထဇောတကတ္တမာဟ။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဥဒိတ’’န္တိအာဒီသု ကေဝလဿ ပန္န-သဒ္ဒဿ၊ ဣတ-သဒ္ဒဿ စ ပယောဂေ ဥပ္ပတ္တိအတ္ထဿ အနုပလဗ္ဘနတော၊ ဥ-သဒ္ဒဿ စ ပယောဂေ ဥပလဗ္ဘနတော သော ဥပ္ပတ္တိအတ္ထံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဥပ္ပန္နံ ဥဒိတန္တိ ဧတ္ထာပီ’’တိ။ ဝိသုံ ပယုဇ္ဇမာနာတိ အာဂမ-ဣတ-ပဒေဟိ ဝိနာ ပယုဇ္ဇမာနာ။ သဓာတုကန္တိ အန္တောနီတေန ဓာတုနာ သဓာတုကံ။ တေနေဝ တေ ‘‘ဥပသဂ္ဂါ’’တိ စ ဝုတ္တာ။
ဒုက္ခဝိဝေကဘာဝန္တိ ဒုက္ခဝိဝိတ္တတံ။ နိဝတ္တိယာတိ နိဗ္ဗာနဿ။ နိဝတ္တေတွာတိ အနုပ္ပာဒသဒ္ဒေန ဝိသေသနဝသေန နိဝတ္တေတွာ။ နိရောဓပစ္စယတာ နိရောဓဿ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယတာ။ ပုဂ္ဂလသစ္ဆိကိရိယာဓမ္မဘာဝေဟီတိ ပုဂ္ဂလဓမ္မဘာဝေန သစ္ဆိကရဏဓမ္မဘာဝေန စ။ ဖလန္တိ အရိယဖလံ။ တဿာတိ နိဋ္ဌာနဘူတာယ ဖလသင်္ခါတာယ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ အဘိသမယဘူတာယ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ ပဋိပဒတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ပဋိဝိဇ္ဈနကာလေ နိပ္ပရိယာယေန ဗုဒ္ဓါဒိသမညာတိ အာဟ ‘‘ပဋိဝိဒ္ဓကာလေ ပဝတ္တ’’န္တိ။ တတော ဧဝါတိ တေန ပကာသိတတ္တာ ဧဝ။
တန္နိမိတ္တဘာဝေါတိ ဇာတိအာဒိ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန ဒုက္ခဿ ကာရဏဘာဝေါ၊ န သမုဒယသစ္စံ ဝိယ ပဘဝဘာဝေန။ ဥဒယဗ္ဗယပီဠိတဘာဝေါ သင်္ခါရဒုက္ခတာ။ ပဝတ္တနမေဝါတိ ပဝတ္တိ ဧဝ။ ကိစ္စံ ရသောတိ ရသဿ ကိစ္စတ္ထတံ ဒဿေတိ။ ပဝတ္တိနိဝတ္တီသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ အဝိကာရတာ ဝိကာရာဘာဝေါ နိစ္စတာ။
မရီစိမာယာအတ္တာနန္တိ မရီစိယာ မာယာယ အတ္တနော စ အရိယဉာဏဿာတိ အရိယာနံ ဉာဏဿ။ တေန အရိယာနံ မဂ္ဂဉာဏာနုသာရေန ပဝတ္တနကဉာဏမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အဝိတထဂါဟကဿာ’’တိအာဒိ ¶ ။ တေသန္တိ ပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနံ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဉာဏဿ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာ ဂေါစရဘာဝေါ၊ ဣတရဿ အာရမ္မဏဘာဝေါ။ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာ၊ အာရမ္မဏဘာဝေါ ဝါ ပဋိဝေဓဉာဏဿ ဂေါစရဘာဝေါ၊ ဣတရဿ အာရမ္မဏဘာဝေါဝ။
ဗာဓကပ္ပဘဝဘာဝေနာတိ ဗာဓကဿ ဥပ္ပာဒကဘာဝေန ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ န တဏှာ ဗာဓကဘာဝေန ဂဟိတာ ပဝတ္တိပဝတ္တိဟေတူနံ အသင်္ကရဝသေန ဗောဓနတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေပိ အယမတ္ထဝဏ္ဏနာ ယုဇ္ဇတေဝ ¶ ။ ယဒိပိ ဧဝံ ‘‘ဒုက္ခမေဝ ဗာဓက’’န္တိ နိယမာနုပပတ္တိ၊ သမုဒယဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ စာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဇာတိအာဒီနံ ဝိယ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဗာဓကတ္တဿ ဗာဓကတ္တေ စ နိယမောတိ အာဟ ‘‘ဒွိဓာပိ ဗာဓကတ္ထာဝဓာရဏေနာ’’တိ။ ယထာ ဟိ ဗာဓကတ္တဿ ဒုက္ခေ နိယတတာ၊ ဧဝံ ဒုက္ခဿ စ ဗာဓကတ္တေ နိယတတာတိ။ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ တဏှာယ ဧဝ သမုဒယဘာဝဿ ဒဿိတတ္တာ တဏှာဝသေန နိယမံ ဒဿေန္တော ‘‘န တဏှာယ ဝိနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ ဟေသာတိ။ ‘‘ကုသလေဟိ ဝိနာ’’တိအာဒိနာ ဒုက္ခဟေတုတာယ တဏှာယ ပဓာနဘာဝမာဟ။ တထာ ဟိ သာ ကမ္မဝိစိတ္တတာယ ဟေတုဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ ဝိသေသေန ကမ္မဿ သဟကာရိကာရဏံ ဟောတီတိ။ ဒွိဓာပိ နိယမေနာတိ မဂ္ဂေါဝ နိယျာနံ၊ နိယျာနမေဝ စ မဂ္ဂေါတိ ဒွိပ္ပကာရေန နိယမေန။
ဝစီသစ္စံ သစ္စဝါစာ၊ တံသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ စာတိ အာဟ ‘‘ဝိရတိသစ္စေတိ မုသာဝါဒဝိရတိယ’’န္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိရတိသစ္စံ သမာဒါနဝိရတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသမ္ပိ န သမာဒါနမတ္တံ ဝိရတိသစ္စံ၊ အထ ခေါ သမာဒါနာဝိသံဝါဒနံ။ တံ ပန ပဋိညာသစ္စတ္တာ မုသာဝါဒဝိရတိယေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ အညဝိရတီသု သစ္စသဒ္ဒေါ နိရုဠှော’’တိ။ သတိပိ ဒုက္ခသမုဒယာဝဗောဓေ ယာဝဒေဝ နိရောဓမဂ္ဂါဓိဂမတ္ထာ ပညာဘာဝနာတိ ပစ္ဆိမဒွယဿေဝ သစ္စတ္ထံ သာတိသယံ၊ တဒဓိဂမဿ စ အဝိဝါဒဟေတုကံ သုတ္တေ ဝိဘာဝိတံ ဒဿေန္တော ‘‘တဿ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။
ဌာနံ နတ္ထီတိ အတ္တနော ဝါဒပတိဋ္ဌာပနကာရဏံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ အတ္တဘာဝပဋိလာဘေနေဝ သတ္တာနံ ဇာတိအာဒီနံ ပတ္တိ သမ္မုခီဘာဝေါ စ ဇာယတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပတ္တတာ၊ ပစ္စက္ခတာ စ ပဌမတာ’’တိ။ ဘဂဝတော ဒေသနာက္ကမေနေဝ ဝါ ပဌမာဒိတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ပရိဇနနာဒီဟီတိ ¶ ပရိညာပ္ပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဟိ၊ နိဿက္ကဝစနဉ္စေတံ အညသဒ္ဒပေက္ခာယ။ ဓမ္မဉာဏကိစ္စန္တိ သဘာဝဓမ္မာဝဗောဓကိစ္စံ။ ပရိညေယျာဒီနိ ဧတပ္ပရမာနေဝါတိ ဣတော ပရံ နေယျံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။
ဒုက္ခာဒီနံ အရိယသစ္စဘာဝဿ အနုရူပံ ယုတ္တံ၊ အာစရိယပရမ္ပရာဂတံ ဝါ သဝနံ အနုဿဝေါ။ သုတာနုသာရေန၊ အညထာ ဝါ ကက္ခဠဖုသနာဒိအနိစ္စာဒိသဘာဝသာမညာကာရပရိဂ္ဂဏှနံ အာကာရပရိဝိတက္ကော။ ယထာဝိတက္ကိတာကာရဿ ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာယ ဒဿနဘူတာယ ပညာယ နိဇ္ဈာနက္ခမနံ ရောစနံ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိ ¶ ။ အာဒိစ္စော ဝိယ ပဘာယ နိရောဓံ ဖုသတိ သစ္ဆိကရောတိ ကိလေသန္ဓကာရံ ဝိဒ္ဓံသေတိ။ စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ ပဿတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုက္ခံ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ။
ကာလန္တရဒဿနန္တိ နာနာဘိသမယံ ဝဒတိ။ ဧကဒဿိနောတိ ဧကသစ္စဒဿိနော။ န ယောဇေတဗ္ဗာ သိယာတိ ယောဇနာယဉ္စ သဗ္ဗဒဿနံ ဒဿနန္တရပရမန္တိ ဒဿနာနုပရမော အာပဇ္ဇေယျ၊ သစ္စာနဉ္စ နာနာဘိသမယေ ဒုက္ခဒဿနာဒီဟိ ပဌမမဂ္ဂါဒိပ္ပဟေယျာနံ သံယောဇနတ္တယာဒီနံ ဧကဒေသပ္ပဟာနံ အာပဇ္ဇတိ။ တထာ စ သတိ ဧကဒေသသောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌတာ၊ တဒနန္တရဉ္စ ပတ္တဗ္ဗေန ဖလေန ဧကဒေသသောတာပန္နတာ စ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ န သစ္စာနံ နာနာဘိသမယော ယုတ္တော။ ယထာ စ နာနာဘိသမယော န ယုတ္တော၊ ဧဝံ အာရမ္မဏာဘိသမယောပိ။ ယဒိ ဟိ အာရမ္မဏကရဏေန စတုသစ္စာဘိသမယော ဣစ္ဆိတော၊ န မဂ္ဂေါ သယမေဝ အတ္တာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အပရိပုဏ္ဏော သစ္စာဘိသမယော သိယာ။ အညေန မဂ္ဂေန မဂ္ဂေါ အာလမ္ဗီယတီတိ ပရိပုဏ္ဏောဝါတိ စေ? ဧဝံ သတိ ယေန မဂ္ဂေန မဂ္ဂေါ အာလမ္ဗိတော၊ သောပိ အညေန၊ သောပိ အညေနာတိ အနဝဋ္ဌာနံ သိယာ၊ တသ္မာ န အာရမ္မဏပဋိဝေဓတော စတုသစ္စာဘိသမယော ယုတ္တော၊ ဝုတ္တနယေနေဝ ပန ယုတ္တော။ ကိဉ္စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ သမုစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗဉ္စ အာလမ္ဗိတွာ ပရိစ္ဆေဒသမုစ္ဆေဒဘာဝနာ မဂ္ဂဉာဏဿ န ယုတ္တာ တတော အနိဿဋဘာဝတော၊ သဗ္ဗသင်္ခတဝိနိဿဋံ နိဗ္ဗာနမေဝ ပန အာရမ္မဏတာ ယုတ္တာ။ အဟေတုကဒိဋ္ဌိ အကိရိယဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ ဟေတုဗျာပါရောဝ ပရမတ္ထတော ကိရိယာတိ ကတွာ။
ပဝတ္တေတီတိ သဇ္ဇတိ၊ ပဝတ္တိယာ ဝါ ဟေတု ဟောတိ။ နိဝတ္တေတီတိ သံဟရတိ ပလယံ ဂမေတိ၊ ပလောကတာဒိဝသေန ဝါ မောက္ခဟေတု ဟောတိ။ ပဓာနတောတိ ပကတိတော၊ ယံ ‘‘အဗျတ္တ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။
‘‘ကာလော ¶ ကရောတိ ဘူတာနိ၊ ကာလော သံဟရတီ ပဇာ၊
ကာလော သုတ္တေ ဇာဂရတိ၊ ကာလော ဟိ ဒုရတိက္ကမော’’တိ။ –
ဧဝံဝါဒါ ကာလဝါဒိနော။ ‘‘ကဏ္ဋကဿ တိခိဏတာ၊ ကပိဋ္ဌဖလာဒီနံ ပရိမဏ္ဍလတာ၊ မိဂပက္ခိသရီသပါဒီနံ ဝိစိတ္တဘာဝေါတိ ဧဝမာဒယော ကေန ကာရိတာ? သဘာဝေနေဝ သိဒ္ဓါ၊ ဧဝံ သဗ္ဗမ္ပိ၊ န ဧတ္ထ ကဿစိ ကာမကာရော’’တိ ဧဝံဝါဒါ သဘာဝဝါဒိနော။ ‘‘လောကော နိယတော အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတာဘေဇ္ဇမဏိသဒိသော ¶ ၊ န ဧတ္ထ ကဿစိ ပုရိသကာရော’’တိ ဧဝံပဝတ္တဝါဒါ နိယတိဝါဒိနော၊ –
‘‘ယဒိစ္ဆာယ ပဝတ္တန္တိ၊ ယဒိစ္ဆာယ နိဝတ္တရေ၊
ယဒိစ္ဆာယ သုခဒုက္ခံ၊ တသ္မာ ယဒိစ္ဆတီ ပဇာ’’တိ။ –
ဧဝံပဝတ္တဝါဒါ ယဒိစ္ဆာဝါဒိသင်္ခါတာ အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိဝါဒိနော စ ဧတ္ထ သဘာဝဝါဒေ ဧဝ အန္တောဂဓာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အဏူဟိ လောကော ပဝတ္တတီတိ အာဇီဝကဝါဒံ သန္ဓာယာဟ။ သော ဟိ အကာရဏပရိဂ္ဂဟော။ ကဏာဒဝါဒေါ ပန ဣဿရိစ္ဆာဝသေန အဏူနံ သံယောဂဝိယောဂတော လောကဿ ပဝတ္တိနိဝတ္တိံ ဝဒတိ။ ပဓာနဿ အပ္ပဝတ္တီတိ မဟတာဒိဘာဝေန အပရိဏာမော၊ အနဘိဗျတ္တိ ဝါ။ ‘‘အဟမညော၊ ပကတိ အညာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တပကတိပုရိသန္တရဇာနနေန အတ္တသုခဒုက္ခမောဟေသု အဝိဘာဂဂ္ဂဟဏေ နိဝတ္တိတေ ကိရ ဝုတ္တနယေန ပဓာနံ နပ္ပဝတ္တတိ၊ သော ဝိမောက္ခောတိ ကာပိလာ။ ဧဝမာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဟာဗြဟ္မုနော သမီပတာ၊ သံယောဂေါတိ ဧဝမာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧကတ္တာတိ ဧကဘာဝတော ဧကောပိ ဝုတ္တော။ တယောတိ ကိစ္စဝိဘာဂေန။ တာနီတိ သမ္မာဝါစာဒိသီလာနိ။ ဆန္ဒဿ သဒ္ဒဟနာနုကူလာပိ ဆန္ဒနဝသေန ပဝတ္တိ ဟောတီတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယသဒ္ဓါဗလေဟိ သဒ္ဓိံ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ ဝုတ္တော။ တာဒိသေ ကာလေ ဥပေက္ခာနိမိတ္တာနုဗြူဟနေန ဥပကာရာ သမာဓိဿ သမဝါဟိတာဝသေန တာဒိသကိစ္စာဝ ဥပေက္ခာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဝိဃာတကတ္တာတိ သံဟရဏီယဝသေန ဝိဟန္တဘာဝတော။
အရိယသစ္စဒွယန္တိ သမုဒယမဂ္ဂသစ္စဒွယံ။ တေနေဝါတိ ယထာဝုတ္တဒုက္ခာဒိသဒ္ဒါနံ ပရိညေယျာဒိဝါစကတ္တာ ¶ ဧဝ။ အာဒိပဒသင်္ဂဟောတိ ‘‘ဒုက္ခံ၊ န အရိယသစ္စ’’န္တိ ဣမိနာ စတုက္ကေ အာဒိပဒေ သင်္ဂဟော။ တဒပေက္ခန္တိ အရိယသစ္စသဒ္ဒါပေက္ခံ ဒုက္ခသဒ္ဒံ။ စတုတ္ထပဒသင်္ဂဟောတိ ‘‘နေဝ ဒုက္ခံ၊ န အရိယသစ္စ’’န္တိ ဣမိနာ ပဒေန သင်္ဂဟော။ အဝသေသကိလေသာဒယောတိ တဏှာဝဇ္ဇကိလေသာ အဝသေသာကုသလာ၊ သာသဝါနိ ကုသလမူလာနိ၊ သာသဝါ စ ကုသလဓမ္မာ။ တေ ဟိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ သမုဒယဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ န အရိယသစ္စဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘သမုဒယော၊ န အရိယသစ္စ’’န္တိ။ အညာနိ မဂ္ဂင်္ဂါနီတိ ဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဧတ္ထာယံ ယောဇနာ – အတ္ထိ ¶ သမုဒယော၊ န အရိယသစ္စံ၊ အတ္ထိ အရိယသစ္စံ၊ န သမုဒယော၊ အတ္ထိ သမုဒယော စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ၊ အတ္ထိ နေဝ သမုဒယော၊ န အရိယသစ္စံ။ တတ္ထ ပဌမပဒံ ဝုတ္တတ္ထံ။ နိရောဓော အရိယသစ္စံ၊ န သမုဒယော၊ တဏှာ သမုဒယော စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ၊ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ သာမညဖလာနိ စ ယဿ ပဟာနာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ၊ တဒဘာဝတော နေဝ သမုဒယော၊ န အရိယသစ္စံ။ ဣတရသစ္စဒွယံ အရိယသစ္စံ တဿ တဿ ပဘာဝကဋ္ဌေန သိယာ သမုဒယော၊ န ပန ယဿ ပဟာနာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္ထေန။ ဣတရစတုက္ကဒွယေပိ အာဒိပဒံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ သေသေသု သမုဒယော အရိယသစ္စံ၊ န နိရောဓော၊ အသင်္ခတဓာတု နိရောဓော စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ၊ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ၊ သာမညဖလာနိ စ ယဿ သစ္ဆိကိရိယာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္ထေန နေဝ နိရောဓော၊ န အရိယသစ္စံ။ ဣတရသစ္စဒွယံ အရိယသစ္စံ၊ နိရောဓဓမ္မတာယ သိယာ နိရောဓော၊ န ပန ယဿ သစ္ဆိကိရိယာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္ထေန။ တထာ နိရောဓော အရိယသစ္စံ၊ န မဂ္ဂေါ၊ အရိယမဂ္ဂေါ မဂ္ဂေါ စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ၊ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ၊ သာမညဖလာနိ စ ယဿ ဘာဝနာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္ထေန နေဝ မဂ္ဂေါ၊ န အရိယသစ္စံ။ ဣတရသစ္စဒွယံ သိယာ မဂ္ဂေါ ဥပပတ္တိမဂ္ဂဘာဝတော၊ န ပန ယဿ ဘာဝနာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္ထေန။
သန္တန္တိ သမာနံ။ ဧဝံ ဣတရေသုပီတိ ကာတဗ္ဗာပိ ကိရိယာ ကာရကရဟိတာ ကေဝလံ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ တာယ ပဝတ္တမာနာယ ပစ္စယသာမဂ္ဂီ ကိရိယံ ကရောတီတိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ နိဗ္ဗုတိဂမကေသုပိ ဧသေဝ နယော။
သာသဝတာ အသုဘတာ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတော။ ဒုက္ခာဒီနန္တိ ဒုက္ခသမုဒယမဂ္ဂါနံ။ သမုဒယာဒိဘာဝေါတိ ဒုက္ခဿ သမုဒယမဂ္ဂဘာဝေါ၊ သမုဒယဿ မဂ္ဂဒုက္ခဘာဝေါ၊ မဂ္ဂဿ ဒုက္ခသမုဒယဘာဝေါ စ၊ န ပန နိရောဓဘာဝေါ ဒုက္ခာဒီနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အညမညသမင်္ဂိတာတိ ဒုက္ခာဒီနံ ¶ ဣတရီတရသဘာဝယောဂေါ။ တဏှာယာတိ အာဓာရေ ဘုမ္မံ။ ပုနဗ္ဘဝဿာတိ ပုနဘဝသင်္ခါတဿ အာယတိဒုက္ခဿ။ ပကတိဝါဒီနန္တိ ကာပိလာနံ။ ဝိကာရာတိ မဟတာဒယော ဗျတ္တာ။ ဝိဘာဝတောတိ အဘိဗျတ္တိတော၊ ပရိဏာမတော ဝါ ပုဗ္ဗေ။ ပဋိပ္ပလီနာ စာတိ ပစ္ဆာ ပကတိယံ ပလယံ ဂတာ ဝေသမ္မံ မုဉ္စိတွာ သတ္တာဒိသမဘာဝေန အန္တော သမောရုဒ္ဓါ။ တေနာဟ ‘‘ပကတိဘာဝေနေဝ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ။ ပကတိဘာဝေနေဝါတိ အဗျတ္တဘာဝေနေဝ ¶ ။ သမုဒယဘာဝေနာတိ တဏှာသင်္ခါတပဘဝဘာဝေန။ အညထာ တံသမ္ပယုတ္တအဝိဇ္ဇာဒီနမ္ပိ သမုဒယဘာဝေါ လဗ္ဘတေဝါတိ။ အဝိဘတ္တေဟီတိ ဝေသမ္မဝိရဟေန ပကတိဘာဝံ ဂတေဟိ။ ‘‘ဝိကာရေဟီ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တေ ‘‘မဟန္တာ’’တိအာဒိနာ သရူပတော ဒဿေတိ။ တတ္ထ မဟန္တောတိ မဟာဗုဒ္ဓိ။ တဉှိ ကာပိလာ ‘‘မဟာအဇ္ဈာသယော’’တိ စ ဝေါဟရန္တိ။ ရူပတမ္မတ္တာဒယော ပဉ္စ တမ္မတ္တာ၊ အဟံကာရော စာတိ ဆ အဝိသေသာ။ စက္ခု သောတံ ဃာနံ ဇိဝှာ ကာယော ဝါစာ ပါဏိ ပါဒေါ ပါယု ဥပတ္ထံ မနောတိ ဧကာဒသိန္ဒြိယာနိ။ ပထဝီ အာပေါ တေဇော ဝါယော အာကာသန္တိ ပဉ္စ ဘူတဝိသေသာ၊ တေဟိ။ ‘‘ပကတိဘာဝေနေဝ ဌိတေဟီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အဝိဘတ္တေဟီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝဒတိ။ သဂဗ္ဘာတိ သဗီဇာ အသုညတာ။ တန္တူသူတိ သုတ္တေသု သမဝါယိကာရဏဘူတေသု။ တထာ ကပါလေသု။ တိဝိဓဉှိ တေ ကာရဏံ ဝဒန္တိ ဥပါဒါနကာရဏံ နိမိတ္တကာရဏံ သမဝါယိကာရဏန္တိ။ တတ္ထ တုရိဝေမသလာကာဒယော ဥပါဒါနကာရဏံ။ တန္တဝါယော နိမိတ္တကာရဏံ။ တန္တဝေါ သမဝါယိကာရဏန္တိ။ ဒွီသု အဏူသူတိ ပထဝီဘူတေသု ဝါ အာပေါတေဇောဝါယောဘူတေသု ဝါ ဒွီသု ပရမာဏူသု။ ဣဓဗုဒ္ဓိဝေါဟာရဇနကောတိ ‘‘ဣဓ တန္တူသု ပဋော၊ ဣဓ ကပါလေသု ဃဋော၊ ဣဓ ဗီရဏေသု ဃဋော’’တိအာဒိနာ နယေန ဟေတုဖလာနံ သမ္ဗန္ဓဘူတေန သတ္တာနံ ဣဓဗုဒ္ဓိဝေါဟာရာ ဇာယန္တိ။ သော ဂေါဝိသာဏာနံ ဝိယ အဝိသုံ သဟသိဒ္ဓါနံ သမ္ဗန္ဓော သမဝါယော။ ခါဏုသေနာနံ ဝိယ ပန ဝိသုံသိဒ္ဓါနံ သမ္ဗန္ဓော သံယောဂေါ။ တီသု အဏူသု တိအဏုကံ ဖလံ သမဝေတံ ဧကီဘူတမိဝ သမ္ဗန္ဓန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘သမဝေတ’’န္တိ ဧတဿ ‘‘ဧကီဘူတမိဝ သမ္ဗန္ဓ’’န္တိ ဣဒံ အတ္ထဝိဝရဏံ။ မဟာပရိမာဏန္တိ မဟန္တပရိမာဏံ မဟာပထဝီအာဒိကံ ဧကံ ဖလံ၊ ယံ တေ ‘‘ကာရိယံ ဒြဗျ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ယေဟိ ကာရဏေဟိ အာရဒ္ဓံ ကာရိယဒြဗျံ၊ တဒန္တောဂဓာနိ ဧဝ တာနိ ကာရဏာနိ မညန္တီတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော အန္တောဂဓေဟိ ကာရဏေဟီ’’တိ။ သတိ သမဝါယေ ဟေတုမှိ ဖလံ သမဝေတန္တိ ဖလေ ဟေတု သိယာ၊ တံ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမဝါယာဘာဝါ ဖလေ ဟေတု နတ္ထီတိ ဟေတုသုညံ ဖလ’’န္တိ။
အာဟာရဘေဒေတိ ကဗဠီကာရာဒိအာဟာရဝိသေသေ။ တပ္ပစ္စယဓမ္မဘေဒေတိ အဇ္ဈောဟရဏီယဝတ္ထုသဠာယတနအဝိဇ္ဇာအဘိသင်္ခါရသင်္ခါတေ တေသံ ပစ္စယဘူတဓမ္မဝိသေသေ၊ ဩဇဋ္ဌမကရူပဝေဒနာပဋိသန္ဓိဝိညာဏနာမရူပသင်္ခါတေ ¶ ဝါ တန္နိဗ္ဗတ္တဓမ္မဝိသေသေ၊ တေ ပစ္စယာ ဧတေသံ ဓမ္မဝိသေသာနန္တိ တပ္ပစ္စယဓမ္မဘေဒါ ¶ ။ ရူပါဒိအာရမ္မဏဝသေန ဝါတိ ယောဇနာ။ ယာနဒွယဝသေနာတိ သမထဝိပဿနာယာနဒွယဝသေန။ ကိဉ္စာပိ မဂ္ဂက္ခဏေ သမထဝိပဿနာ ယုဂနဒ္ဓါဝ၊ ယထာ ပန သုညတာဒိသမညာ၊ ဧဝံ သမထဝိပဿနာသမညာပိ အာဂမနတော မဂ္ဂဿ သိယုန္တိ အာဟ ‘‘အာဂမနဝသေန ဝုတ္တော’’တိ။ ယဿ ဝါ ပညိန္ဒြိယံ အဓိကံ၊ တဿ မဂ္ဂေါ ဝိပဿနာ၊ ဣတရဿ သမထောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
သမာဓိဇာတိ သမာဓာနဋ္ဌောဝ။ တတော ဧဝါတိ သမာဓိအနုဂုဏကိရိယတ္တာဝ။
အာဒါယ ဦဟိတွာတိ ဂဟေတွာ ဝိယ တက္ကေတွာ ဝိတက္ကေတွာ။ ဒွိန္နန္တိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပာနံ။ ပုရိမကာလဿ ဝိယ နိဒ္ဒေသော ယထာ ‘‘ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ’’တိ၊ ‘‘ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ တယော မဟာဘူတာ’’တိ စ။
ဩဂါဟိတုန္တိ ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ။ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ သဏှတ္တံ။ သုခုမာယ ပညာယ ဂဟေတဗ္ဗတာယ သုခုမတ္တံ။ ဣတီတိ ဣမိနာ ကမေနာတိ အယမတ္ထောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဣတိသဒ္ဒေန ဝိဇာနနက္ကမံ ဒဿေတီ’’တိ။ ဧဝံ ပကာရေဟီတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဇောတိယမာနော ဧဝ အတ္ထော ပကာရ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စတီတိ ‘‘ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝိဇာနနကာရဏဘူတေ နယေ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတီတိ ဝါ နိဒဿနတ္ထော။ တေန ဝုတ္တပ္ပဘေဒေ ပစ္စာမသနဝသေန နိဒဿေတိ။ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဣဒမတ္ထော။ တေန ဧဝံ ပကာရေဟီတိ ဣဒံပကာရေဟိ၊ ဤဒိသေဟီတိ အတ္ထော။
ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁။ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသော
ဇာတိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၀။ ‘‘ဇာတိအာဒိနိဒ္ဒေသေ’’တိ ဣမိနာ ‘‘တတ္ထာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝဒတိ။ ဒုက္ခမာတိကာတိ ¶ ဒုက္ခဒုက္ခာဒီနံ ဒုက္ခဝိသေသာနံ ဥဒ္ဒေသော။ ပဒဒွယေတိ ‘‘ပရိယာယဒုက္ခံ၊ နိပ္ပရိယာယဒုက္ခ’’န္တိ ဧတသ္မိံ ပဒဒွယေ။
ဒုက္ခတ္တာယေဝါတိ ¶ နိပ္ပရိယာယဒုက္ခတံ ဝဒတိ။ သဘာဝေန နာမံ ဝိသေသေတီတိ အနွတ္ထသညတံ ဒဿေတိ။ ပုရိမေန သဘာဝဒုက္ခဝါစကေန ဒုက္ခသဒ္ဒေန။ သော ဟိ ဝိသေသနံ အဝစ္ဆေဒကဘာဝတော ပစ္ဆိမံ သင်္ခါရဒုက္ခဋ္ဌံ ဝိသေသေတိ။ သော ဟိ နိဝတ္တေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ အဝစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော။ တေနာတိ ဝိပရိဏာမအဓိဋ္ဌာနာဒိပကာရဝိသေသေန။
ဒေသေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ သင်္ခိပနံ ဣဓ သင်္ခေပေါ၊ သော စ တဗ္ဗိဘာဂါနံ သာဓာရဏဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သင်္ခေပေါ သာမည’’န္တိ။ အန္တောကရိတွာတိ အန္တောဂဓေ ကတွာ၊ သင်္ဂဟေတွာ ဝါ။ ဥဘယထာပီတိ သင်္ခေပတောပိ ဝိတ္ထာရတောပိ။ သာဓာရဏဘာဂါနံ ဝိဘဇနံ ဝိဘာဂေါ၊ ဝိတ္ထာရောတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသေသော’’တိ။ ဝိသေသန္တရနိဝတ္တကောတိ ဝိဘာဂန္တရာသင်္ဂါဟကော။
၁၉၁။ အပရတ္ထာတိ ဘုမ္မဝစနံ သာမိအတ္ထေ ယထာ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ပါဒက’’န္တိ အာဟ ‘‘သာမိအတ္ထေပိ ဟိ အပရတ္ထသဒ္ဒေါ သိဇ္ဈတီ’’တိ။ သိဒ္ဓိ ပန ‘‘ဣတရာဟိပိ ဒိဿတီ’’တိ ဣမိနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ စ ဧဝံ သဒ္ဒေါ သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ ပါဠိယံ သာမိဝသေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ဘုမ္မဝသေန ဒဿိတန္တိ ဒီပေန္တော ‘‘တေသံ တေသန္တိ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အပရဿာတိ အပရဿ သတ္တဿ။ မနုဿာဒိဘေဒေါ ဥပပတ္တိဘဝေါ ဂတိ၊ တဗ္ဗိသေသဘူတာ ခတ္တိယာဒိသာမညာဓိဋ္ဌာနာ ခန္ဓာ ဇာတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဉ္စဂတိဝသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။
တိဏာကာရောတိ တိဏဝိကပ္ပော၊ တိဏဝိသေသောတိ အတ္ထော။ ဧဝန္တိ နိဒဿနေ။ တေန ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပဌမံ ဝိညာဏပါတုဘာဝံ ပစ္စာမသတိ။ တဒုပါဒါယာတိ တတော ပဋ္ဌာယ။ အရိယဘာဝကရဏတ္တာတိ အရိယဘာဝကာရဏတ္တာ။ ကရောတီတိ ဟိ ကရဏံ။ အရိယသဒိသတ္တာ ဝါ အရိယသီလံ။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာနမ္ပိ ဟိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ အရိယသီလသဒိသံ။ အာကာရဝိကာရာတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာဒိအာကာရဝိကတိယော။ သဟုပ္ပာဒကာတိ ဥပ္ပာဒသဟိတာ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာ ခန္ဓာ။ အာယတနဝသေနာတိ ပရိပုဏ္ဏာပရိပုဏ္ဏာယတနဝသေန။ ယောနိဝသေနာတိ အဏ္ဍဇာဒိယောနိဝသေန။ ဧကေကေနေဝ ပဒေနာတိ ယထာ ဒုတိယနယေ ဇာတိအာဒိပဒေသု ဒွီဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ပရိပုဏ္ဏာပရိပုဏ္ဏာယတနယောနိဝိဘာဂေန သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ ဇာတိ ဒဿိတာ၊ န ဧဝမိဓ။ ဣဓ ¶ ပနေတေသု ဧကေကေနေဝ ပဒေန အဝိဘာဂတော ¶ သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ။ ဥဘယတ္ထာတိ ပုရိမပစ္ဆိမနယေသု ဘာဝနိဒ္ဒေသောဝ ယုတ္တော။ အနဘိဟိတေ ဝိဘတ္တိဝိဓာနံ၊ နာဘိဟိတေတိ။ ပါကဋာ နိဗ္ဗတ္တီတိ အဘိဗျတ္တာ နိဗ္ဗတ္တိ။
ဒွိန္နံ ဒွိန္နန္တိ ဧကဝေါကာရဘဝေ ရူပါယတနဓမ္မာယတနဝသေန ဒွိန္နံ၊ စတုဝေါကာရဘဝေ မနာယတနဓမ္မာယတနဝသေန ဒွိန္နံ။ သေသေတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ။ ပဉ္စန္နန္တိ စက္ခုသောတမနောရူပဓမ္မာယတနဝသေန ပဉ္စန္နံ။ တာနိ ဟိ ရူပဘဝေ ပဉ္စဝေါကာရေ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကာမဓာတုယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနန္တိ ယောဇနာ။ ဝိကလာဝိကလိန္ဒြိယာနန္တိ အပရိပုဏ္ဏပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ သတ္တာနံ။ ဣန္ဒြိယဝသေနေဝ ဟိ အာယတနာနံ ဝေကလ္လံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဝိကလိန္ဒြိယဿ သတ္တန္နံ နဝန္နံ ဒသန္နံ ပုနပိ ဒသန္နံ၊ ဣတရဿ ဧကာဒသန္နံ အာယတနာနံ ဝသေန သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတ္တန္နန္တိ ကာယမနောရူပဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မာယတနဝသေန သတ္တန္နံ။ ဂဗ္ဘသေယျကဉှိ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ နဝန္နန္တိ စက္ခုသောတသဒ္ဒါယတနဝဇ္ဇာနံ နဝန္နံ။ အန္ဓဗဓိရဝသေန ဟိဒံ ဝုတ္တံ။ ဒသန္နန္တိ စက္ခုသဒ္ဒဝဇ္ဇာနံ။ ပုန ဒသန္နန္တိ သောတသဒ္ဒဝဇ္ဇာနံ။ အန္ဓဝသေန၊ ဗဓိရဝသေန စေတံ ဒွယံ ဝုတ္တံ။ ဧကာဒသန္နန္တိ သဒ္ဒဝဇ္ဇာနံ။
တံဒုက္ခဘာဝေါတိ ပရိယာယဒုက္ခဘာဝေါ။ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိနိဝါရဏေနာတိ ဥပ္ပလပဒုမာဒီသု ဥပ္ပတ္တိပဋိက္ခေပေန အဘာဝကထနေန။ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိကာရဏေတိ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘူတေ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေ။
မရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၃။ ခန္ဓဘေဒဿာတိ ခန္ဓဝိနာသဿ။ သောတိ ခန္ဓဘေဒေါ။ ပဗန္ဓသမုစ္ဆေဒေါတိ ပဗန္ဓဿ အစ္စန္တသမုစ္ဆေဒေါ။ တဗ္ဘာဝတောတိ သမ္မုတိမရဏဘာဝတော။ တဒေကဒေသဘာဝတောတိ တဒဝယဝဘာဝတော။ တဿေဝ နာမန္တိ အသမ္မောဟတ္ထံ ဝုတ္တံ သဗ္ဗဿာပိ ဧကကမ္မနိဗ္ဗတ္တဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒဘာဝတော။ သမ္မုတိမရဏမေဝ ဟိ ဇာတိက္ခယမရဏံ၊ တံ ပန ဇာတိက္ခယမရဏံ ဥပက္ကမမရဏံ၊ သရသမရဏန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သရသမရဏမ္ပိ အာယုက္ခယမရဏံ၊ ပုညက္ခယမရဏန္တိ ဒုဝိဓံ။ ဧဝမေတေသံ တဒေကဒေသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဉ္စေတ္ထ ဥပက္ကမမရဏံ၊ တံ အကာလမရဏံ။ သရသမရဏံ ကာလမရဏံ။ မရဏေန သတ္တာ ယထာလဒ္ဓအတ္တဘာဝေန ဝိယုဇ္ဇန္တီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပတ္တိဘဝက္ခန္ဓေဟိ ဝိယောဇေတီ’’တိ။
ကာရဏတ္ထောတိ ¶ ¶ မူလတ္ထော။ မူလဉှိ ‘‘အာဒီ’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ၊ ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉)။ တေနာဟ ‘‘သန္ဓိဗန္ဓနစ္ဆေဒမူလကန္တိ အတ္ထော’’တိ။
ဖလကိရိယာဂဗ္ဘာ ဤဒိသီ ဟေတုကိရိယာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အန္တောဂဓာ’’တိ။ ဗျသနဿ ဟိ အာပါဒကေဟိ အာပါဒနံ အာပါဒေတဗ္ဗအာပတ္တိယာ သဟေဝ သိဇ္ဈတီတိ။
သောကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၄။ သုခံ ဟိနောတိ ပဝတ္တတိ ဧတေနာတိ သုခကာရဏံ ဟိတံ။ ဘောဂဗျသနာဒိပဒတ္ထဝိသေသန္တိ ဘောဂဗျသနံ၊ သီလဗျသနန္တိ ဧဝံ ဘောဂသီလပဒါနံ ဝသေန အတ္ထဝိသေသံ။ သမာသဝိသေသန္တိ ‘‘ရောဂေါယေဝ ဗျသနံ၊ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဗျသန’’န္တိ သမာနာဓိကရဏဝသေန သမာသဝိသေသံ။ အန္နပါနဝတ္ထယာနာဒိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဘောဂေါတိ အဓိပ္ပေတော၊ သော စ ဓမ္မသမူဟဘာဝေန။ တဗ္ဗိနာသာတိ ဉာတိဘောဂဗျသနာနိ ဝုတ္တာနီတိ တေ ဝိကာရဘာဝေန ပညာပေတဗ္ဗတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိမတ္တာ။ ပရိနိပ္ဖန္နံ နာမ ခန္ဓပဉ္စကံ။ အတံသဘာဝတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိ အပရိနိပ္ဖန္နာ၊ အနိပ္ဖန္နာ စ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အပရိနိပ္ဖန္နတံ သန္ဓာယ အနိပ္ဖန္နာနီတိ အာဟာ’’တိ။ န ဟိ ပဏ္ဏတ္တိ ကေနစိ နိပ္ဖာဒီယတိ။ အညတ္ထာပိ အပရိနိပ္ဖန္နေ အနိပ္ဖန္နဝေါဟာရော အာဂတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိနိပ္ဖန္နတံယေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာမဉ္စေတ္ထ အပရိနိပ္ဖန္နံ ‘‘အနိပ္ဖန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘နိပ္ဖန္န’’န္တိ ပန န ပရိနိပ္ဖန္နမေဝ ဝုစ္စတိ၊ နာပိ သဗ္ဗော သဘာဝဓမ္မောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ နိပ္ဖန္နတာ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနိပ္ဖန္နတာ သဘာဝဓမ္မတ္တေပိ ကေနစိ န နိပ္ဖာဒီယတီတိ ကတွာ။
သင်္ကုစိတံ စိန္တနန္တိ ပီတိသောမနဿပဋိပက္ခတော၊ ဒေါသသမ္ပယောဂတော စ အာရမ္မဏေ အနဘိရတိပ္ပဝတ္တိမာဟ။ အန္တော အတ္တနော နိဿယဿ နိဒ္ဒဟနဝသေန ဝါ ဈာနံ စိန္တနံ အန္တောနိဇ္ဈာနံ။ သတိပိ အနုသောစနဘာဝေ အတ္တနော ကတာကတကုသလာကုသလဝိသယော မနောဝိလေခဘူတော ဝိပ္ပဋိသာရော ကုက္ကုစ္စံ၊ ယထာဝုတ္တအန္တောနိဇ္ဈာနံ သောကောတိ ဥဘိန္နံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘မနောဒွါရဇဝနက္ခဏေ’’တိ ပရိဗျတ္တမန္တောနိဇ္ဈာနံ သန္ဓာယာဟ၊ ဣတရံ ပန ပဉ္စဒွါရဇဝနေသုပိ ¶ လဗ္ဘတေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကာယဝိညာဏာဒီ’’တိအာဒိ။ ဒေါမနဿဿာတိ ¶ အသောစနာကာရဿ ဒေါမနဿဿ၊ သောစနာကာရဿာပိ ဝါ နာနာဝီထိကဿ။ တမ္ပိ ဟိ ဒုက္ခမေဝါတိ။ အညထာတိ မနောဒွါရဇဝနေ ဧဝ ဂဟိတေ။ တတ္ထာတိ ကာယဝတ္ထုကမနောဒွါရိကေသု။
ပရိဒေဝနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၅။ အာဒေဝနသဒ္ဒံ ကတွာတိ အာဒေဝိတွာ၊ ဝိလပိတွာတိ အတ္ထော။ ပုဂ္ဂလဿ သမ္ဘမဘာဝေါတိ ယဿ သတ္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ အနဝဋ္ဌာနဘာဝေါ။ သမ္ဘမံ ဝါ အဗ္ဘန္တရဂတံ တဿ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတိ ပါကဋဘာဝကရဏေနာတိ သမ္ဘမပစ္စုပဋ္ဌာနော။
မုဋ္ဌီဟိ ပေါထနာဒီနိ မုဋ္ဌိပေါထနာဒီနိ။
ယေန ဒေါမနဿေန။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒုက္ခတောတိ ‘‘အတ္တနော ခန္ဓံ မုဋ္ဌီဟိ ပေါထေတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဒုက္ခတော။ တံနိဒါနန္တိ ပရိဒေဝနိဒါနံ။
ဒုက္ခဒေါမနဿနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၆-၇။ ကာယဒုက္ခာဘိဘူတဿ ပတိကာရာဘိလာသာယ တာဒိသဒုက္ခာဝဟပယောဂကာလာဒီသု ကာယိကဒုက္ခဿ တဒုပနိဿယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေန ဒုက္ခေနာတိ အနာထတာဟတ္ထပါဒစ္ဆေဒနာဒိဒုက္ခေန။
ဥပါယာသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၈။ ဒုက္ခဋ္ဌာနနိသဇ္ဇာဒီနိ ဒုက္ခဋ္ဌာနာဒီနိ။ ဒေါမနဿဿ ဝတ္ထု ဟောတိ ဥပါယာသောတိ သမ္ဗန္ဓော။
အပ္ပိယသမ္ပယောဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၉။ အညသာပေက္ခသဒ္ဒေါ ¶ အသမတ္ထသမာသောတိ တံ ဒဿေတိ ‘‘ယေန သမာသော၊ န တဿာယံ ပဋိသေဓကော အ-ကာရော’’တိ။
ပစ္ဆိမဒွယန္တိ ‘‘သမောဓာနံ မိဿီဘာဝေါ’’တိ ဣဒံ ပဒဒွယံ။ တဒတ္ထဝသေနာတိ သမောဓာနတ္ထဿ၊ မိဿီဘာဝတ္ထဿ စ ဝသေန သင်္ခါရေသု လဗ္ဘတိ။ အာဂတေဟိ စ တေဟိ သင်္ခါရေဟိ ပုဂ္ဂလဿ သံယောဂေါ ဟောတီတိ ယောဇနာ။
တံဂဟဏမတ္တန္တိ အာပါထဂတာရမ္မဏဂ္ဂဟဏမတ္တံ။
ဣစ္ဆာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၀၁။ တံ ¶ ကာလန္တိ စုတိစိတ္တနိရောဓတော ဥဒ္ဓံ ကာလံ။ ‘‘ယမ္ပီ’’တိ ယံ-သဒ္ဒေါ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တန္တိ ယေနပီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ‘‘ယံ ဣစ္ဆ’’န္တိ ယံ-သဒ္ဒေါ ယဒါ ဣစ္ဆာပေက္ခော၊ တဒါ ‘‘န လဘတီ’’တိ ဧတ္ထ အလာဘပဓာနာဘာဝတော ဣစ္ဆာ ဝိသေသီယတီတိ အာဟ ‘‘အလာဘဝိသိဋ္ဌာ ဣစ္ဆာ ဝုတ္တာ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ဣစ္ဆံ န လဘတိ ယ’’န္တိ ဧဝံ ကိရိယာပရာမသနဘူတော ယံ-သဒ္ဒေါ ယဒါ ‘‘န လဘတီ’’တိ ဧတံ အပေက္ခတိ၊ တတ္ထ ဂုဏဘူတာ ဣစ္ဆာ၊ ပဓာနဘူတော အလာဘောတိ အာဟ ‘‘တဒါ ဣစ္ဆာဝိသိဋ္ဌော အလာဘော ဝုတ္တော ဟောတီ’’တိ။
ဟိရောတ္တပ္ပရဟိတာ ဆိန္နိကာ၊ ဓုတ္တိကာတိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ဆိန္နဘိန္နဂဏေနာတိ နိလ္လဇ္ဇေန ဓုတ္တဂဏေနာ’’တိ။ ကပ္ပဋိကာ သိဗ္ဗိတပိလောတိကဓာရိနော။
အလဗ္ဘနေယျဣစ္ဆန္တိ အလဗ္ဘနေယျဝတ္ထုသ္မိံ ဣစ္ဆံ။
ဥပါဒါနက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၀၂။ တာဒိသဿ ဝတ္ထုနော သဗ္ဘာဝါတိ သာမညတော အနဝသေသဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယာဟ။
အတိပါကဋေန ¶ အတိ ဝိယ ပကာသေန ဒုက္ခေနာတိ အတ္ထော။
ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၀၃။ မနော ဝိယာတိ မနော-သဒ္ဒဿ ဝိယ။ ဣက-သဒ္ဒေနာတိ ‘‘ပေါနောဘဝိကာ’’တိ ဧတ္ထ ဣက-သဒ္ဒေန။ ဂမိယတ္ထတ္တာတိ ဉာပိတတ္ထတ္တာ။ ကရဏသီလတာ ဟိ ဣဓ သီလတ္ထော၊ သော စ ဣက-သဒ္ဒေန ဝုစ္စတီတိ ကိရိယာဝါစကဿ ကရဏသဒ္ဒဿ အဒဿနံ အပ္ပယောဂေါ။ ဝုတ္တတ္ထာနဉှိ အပ္ပယောဂေါ။ သတိ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ ပုနဗ္ဘဝဿ ဒါယိကာ၊ တဒဘာဝေ အဒါယိကာတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အဒါယိကာပိ ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိစ္စေဝါ’’တိ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘သမာနသဘာဝတ္တာ၊ တဒါနုဘာဝတ္တာ စာ’’တိ။ တတ္ထ သဘာဝေါ တဏှာယနံ။ အာနုဘာဝေါ ¶ ပစ္စယသမဝါယေ ဖလနိပ္ဖာဒနသမတ္ထတာ။ ဣတရေသူတိ အဝသိဋ္ဌကိလေသာဒီသု။ ပဝတ္တိဝိပါကဒါယိနော ကမ္မဿ သဟာယဘူတာ တဏှာ ‘‘ဥပဓိဝေပက္ကာ’’တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဥပဓိမှိ ယထာနိဗ္ဗတ္တေ’’တိအာဒိ။ ယထာနိဗ္ဗတ္တေတိ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ နိဗ္ဗတ္တပ္ပကာရေ။ နန္ဒနံ သံဥပ္ပိလာဝနံ အဘိတဿနံ။ ရဉ္ဇနံ ဝတ္ထဿ ဝိယ ရင်္ဂဇာတေန စိတ္တဿ ဝိပရိဏာမနံ၊ ရမာပနံ ဝါ။ ရာဂသမ္ဗန္ဓေနာတိ ရာဂပဒသမ္ဗန္ဓေန ‘‘ဥပ္ပန္နဿာ’’တိ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ ရူပါရူပဘဝရာဂေါ ဝိသုံ ဝက္ခတီတိ ဧတ္ထ ဝက္ခတိ-ကိရိယာပဒံ ကမ္မတ္ထေ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘သဝတ္ထုကံ စက္ခု’’န္တိ ဣမိနာ သကလံ စက္ခုဒသကမာဟ၊ ဒုတိယေန သသမ္ဘာရစက္ခုံ။ ဆိဒ္ဒန္တိ ကဏ္ဏဿ ဆိဒ္ဒပဒေသံ။ ကဏ္ဏဗဒ္ဓန္တိ ကဏ္ဏပါဠိ။ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနတော ရတ္တကမ္ဗလပဋလံ ဝိယ၊ ကိစ္စတော မုဒုသိနိဒ္ဓမဓုရရသဒံ မညန္တိ။ သာမညေန ဂဟိတာတိ ဝိသယေန အဝိသေသေတွာ ဂဟိတာ။ ဝိသယဝိသိဋ္ဌာတိ စက္ခာဒိဝိသယဝိသိဋ္ဌာ။ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမုဒါယာဝယဝေဟိ ဝိယ သာမညဝိသေသေဟိ န နာနတ္တဝေါဟာရော န ဟောတိ ယထာ ‘‘ရုက္ခော သိံသပါ’’တိ။ န ဟိ သဗ္ဗော ရုက္ခော သိံသပါ။ တသ္မာ ကိရိယာဘေဒသဗ္ဘာဝတော ‘‘သယာနာ ဘုဉ္ဇန္တိ သဓနာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ’’တိ ဧတ္ထ ကိရိယာယ လက္ခဏတာ၊ ဣတရတ္ထ လက္ခိတဗ္ဗတာ စ ဝုတ္တာ။ ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ¶ ဟောတီတိ အနိစ္ဆိတတ္တာ သာသင်္ကံ ဥပ္ပာဒကိရိယာယ အတ္ထိဘာဝမာဟ။ တေန ဥပ္ပာဒေ သတီတိ အယမေတဿ အတ္ထောတိ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ’’တိ ဧတ္ထ ဥပ္ပာဒေါ ဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တော၊ ဣတရော စ တဿ ဖလဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘သော ဟိ တေန ဥပယောဇိတော ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ဝါ တဏှာယ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇနသီလတာ ဥပ္ပဇ္ဇနသဘာဝေါ၊ ဥပ္ပဇ္ဇနသမတ္ထတာ ဝါ ဝုတ္တာ။ တတ္ထေဝ စဿာ ဥပ္ပဇ္ဇနသီလတာ သက္ကာယတော အညသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော၊ သမတ္ထတာ ပစ္စယသမဝါယေန၊ အညထာ အသမတ္ထတာ၊ ယတော ကဒါစိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ နိဝိသမာနာ နိဝိသတီတိ ဧတ္ထာပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၀၄။ တဏှာယ ¶ ဝိရဇ္ဇနံ ဟလိဒ္ဒိရာဂဿ ဝိယ ပလုဇ္ဇနန္တိ ကတွာ အာဟ ‘‘ခယဂမနဝသေနာ’’တိ။ ဝိစ္ဆိန္နံ နိရုဇ္ဈနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပဝတ္တိဂမနဝသေနာ’’တိ။ စဇနံ ဆဍ္ဍနံ၊ ဟာပနံ ဝါတိ အာဟ ‘‘အနပေက္ခတာယ စဇနဝသေန၊ ဟာနိဝသေန စာ’’တိ။
တဒပ္ပဝတ္တိ ဝိယာတိ တဿာ တိတ္တအလာဗုဝလ္လိယာ အပ္ပဝတ္တိ ဝိယ။ အပ္ပဝတ္တိဟေတုဘူတမ္ပိ နိဗ္ဗာနံ တဏှာယ အပ္ပဝတ္တိ ဝိယ ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘တဒပ္ပဝတ္တိ ဝိယာ’’တိ ယထာ ‘‘ရာဂက္ခယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၁၅၊ ၃၃၀)။ အပ္ပဝတ္တိဘူတန္တိ တဏှာယ အပ္ပဝတ္တိယာ ပတ္တံ၊ ပတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ နိရုဒ္ဓါယပိ တဏှာယ ပိယရူပသာတရူပေသု နိရုဒ္ဓါတိ ဝတ္တဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ မဂ္ဂေါ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ တဏှာယ သမုစ္ဆေဒသာဓနံ၊ တသ္မာ ‘‘ပုရိမာ ဝါ ဥပမာ’’တိအာဒိနာ ဥပမာဒွယံ ဥဘယတ္ထ ယထာက္ကမံ ယောဇိတံ၊ ဥဘယဋ္ဌာနိယံ ပန ဥဘယတ္ထာပိ လဗ္ဘတေဝ။
နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၀၅။ တိတ္ထိယေဟိ ¶ ကပ္ပိတဿ မဂ္ဂဿ ပကတိပုရိသန္တရဉာဏာဒိကဿ။ အရိယံ လဘာပေတီတိ အရိယံ သာမညဖလံ လဘာပေတိ။
တဗ္ဗိပက္ခဝိရတိသဘာဝါတိ တဿာ သမ္မာဝါစာယ ဝိပက္ခတော မိစ္ဆာဝါစာယ ဝိရတိသဘာဝါ။ ဘေဒကရမိစ္ဆာဝါစာ ပိသုဏဝါစာ၊ သဗ္ဗာပိ ဝါ မိစ္ဆာဝါစာ ဝိသံဝါဒနာဒိဝသေန ဘေဒကရီတိ အာဟ ‘‘ဘေဒကရမိစ္ဆာဝါစာပဟာနေနာ’’တိ။ ဝိသံဝါဒနာဒိကိစ္စတာယ ဟိ လူခါနံ အပရိဂ္ဂါဟကာနံ မုသာဝါဒါဒီနံ ပဋိပက္ခဘူတာ သိနိဒ္ဓဘာဝေန ပရိဂ္ဂါဟကသဘာဝါ သမ္မာဝါစာ တပ္ပစ္စယသုဘာသိတသမ္ပဋိဂ္ဂါဟကေ ဇနေ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ပရိဂ္ဂဏှန္တီ ပဝတ္တတီတိ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ။ တေနာဟ ‘‘ဇနေ၊ သမ္ပယုတ္တေ စ ပရိဂ္ဂဏှနကိစ္စဝတီ’’တိ။ စီဝရကမ္မာဒိကော တာဒိသော ပယောဂေါ။ ကာတဗ္ဗံ စီဝရရဇနာဒိကံ။ နိရဝဇ္ဇသမုဋ္ဌာပနကိစ္စဝါတိ နိရဝဇ္ဇဿ ကတ္တဗ္ဗဿ၊ နိရဝဇ္ဇာကာရေန ဝါ သမုဋ္ဌာပနကိစ္စဝါ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ သမုဋ္ဌာပေန္တောတိ ဧတ္ထ သမုဋ္ဌာပနံ ¶ မိစ္ဆာကမ္မန္တပဋိပက္ခဘူတဿ အတ္တနော ကိစ္စဿ အနုဂုဏဘာဝေန သမ္ပယုတ္တာနံ ပဝတ္တနမေဝ၊ ဥက္ခိပနံ ဝါ နေသံ ကာယိကကိရိယာယ ဘာရုက္ခိပနံ ဝိယ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ၊ အာဇီဝဿေဝ ဝါ ဝိသောဓနံ ဝေါဒါပနံ။
ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာတိ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇပဟာနေကဋ္ဌာ၊ ပဌမမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေနေဝ တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌအဝိဇ္ဇာဒယော’’တိပိ ပါဌော။ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ စတုမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ ဥပရိမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပန ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈော မာနော ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ဟိ ‘‘အဟ’’န္တိ ပဝတ္တိအာကာရတော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနိယော။ ပကာသေတီတိ ကိစ္စပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ တေနေဝ ဟိ အင်္ဂေနာတိ တေနေဝ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေန မဂ္ဂင်္ဂေန။ တထာပဝတ္တိတေန ကရဏဘူတေန၊ တေန ဝါ ကာရဏေန။ အင်္ဂ-သဒ္ဒေါ ဟိ ကာရဏတ္ထောပိ ဟောတီတိ။ တတ္ထာတိ မဂ္ဂေ၊ မဂ္ဂစိတ္တုပ္ပာဒေ ဝါ။
ဣမဿေဝါတိ အရိယမဂ္ဂပရိယာပန္နဿေဝ။ ယဒိပိ ဝိရမိတဗ္ဗတော ဝိရမန္တဿ စေတနာပိ လဗ္ဘတေဝ၊ ဝိရတိယာ ဧဝ ပန တဒါ ပဓာနဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဝိရမဏကာလေ ဝါ ဝိရတိယော’’တိ။ သုဘာသိတာဒီတိ အသမ္ဖပ္ပလာပါဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပိသုဏာဒိ သင်္ဂဟိတာ။ ဘာသနာဒီတိ ဧတ္ထ ပန ကာယသုစရိတာဒိ။ အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာတိ အမဂ္ဂသဘာဝတ္တာ။ တမေဝ စေတနာယ အမဂ္ဂသဘာဝတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကဿ ¶ ဉာဏဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမ္မာဝါစာဒိကိစ္စတ္တယံ နာမ မိစ္ဆာဝါစာဒီနံ တိဏ္ဏံ ပါပဓမ္မာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနံ၊ မဂ္ဂစေတနာ စ တံသဘာဝါ န ဟောတီတိ န တဿာ မဂ္ဂက္ခဏေ သမ္မာဝါစာဒိဘာဝသိဒ္ဓိ။ တံသိဒ္ဓိယန္တိ ကိစ္စတ္တယသိဒ္ဓိယံ။ ယထာ ပနဿာ ပုဗ္ဗဘာဂေ သုဘာသိတဝါစာဒိဘာဝေါ၊ ဧဝံ မဂ္ဂက္ခဏေပိ သိယာ။ ဧဝံ သန္တေ ယထာ တတ္ထ ဧကဿ သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ တိကိစ္စတာ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနဉ္စ ဧကေကာနံ စတုကိစ္စတာ၊ ဧဝံ ဧကာ မဂ္ဂစေတနာ သမ္မာဝါစာဒိကိစ္စတ္တယဿ သာဓိကာ ဘဝေယျ၊ တထာ စ သတိ မဂ္ဂေ သမ္မာဝါစာဒီနိ တီဏိ အင်္ဂါနိ န ဘဝေယျုံ၊ ဆဠင်္ဂိကော စ အရိယမဂ္ဂေါ သိယာတိ တယိဒမာဟ ‘‘ဧကာယ စေတနာယာ’’တိအာဒိနာ။ ယသ္မာ ပနေတံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ မဂ္ဂပစ္စယတာဝစနတော စ န စေတနာယ မဂ္ဂဘာဝေါတိ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိရတိယောဝ သမ္မာဝါစာဒယော။
ဗြူဟနံ သုခံ။ သန္တသုခံ ဥပေက္ခာ။ သာ ဟိ ‘‘ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ၊ သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၄၄၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၂) ဝုတ္တာ။ ဝိတက္ကာဒီနန္တိ တေယေဝ အဘိနိရောပနာဒယော ပါကဋပရိယာယေန ဝုတ္တာ။
ဝစီသင်္ခါရဘာဝတော ¶ ဝစီဘေဒဿ ဥပကာရကော ဝိတက္ကော။ ‘‘သာဝဇ္ဇာ…ပေ… ဥပကာရကော ဧဝါ’’တိ ဣမိနာ ဝစီဘေဒတံ သမုဋ္ဌာပကစေတနာနံ ဝိယ ဝိရတိယာပိ ဝိသေသပစ္စယော ဝိတက္ကောတိ ဒဿေတိ။ ဝစီဘေဒနိယာမိကာ ဝါစာတိ ဝစီဒုစ္စရိတဝိရတိမာဟ။ သာ ဟိ သမ္မာဝါစာဘူတာ မိစ္ဆာဝါစာသု သံယမိနီ။ တတ္ထ ယထာ ဝိသံဝါဒနာဒိမိစ္ဆာဝါစတော အဝိရတော မိစ္ဆာကမ္မန္တတောပိ န ဝိရမတေဝ။ ယထာဟ – ‘‘ဧကံ ဓမ္မံ…ပေ… အကာရိယ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၇၆)။ တထာ အဝိသံဝါဒနာဒိနာ သမ္မာဝါစာယ ဌိတော သမ္မာကမ္မန္တမ္ပိ ပူရေတိယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝစီဘေဒ…ပေ… ဥပကာရိကာ’’တိ။ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိနိဋ္ဌာဘာဝတော ယထာ ဂတီတိ နိဗ္ဗတ္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ပဝတ္တိဘာဝတော ရသလက္ခဏာနိပီတိ အာဟ ‘‘ကိစ္စာဒိသဘာဝေ ဝါ’’တိ။
အဘိနန္ဒနန္တိ တဏှာဒိဝသေန အဘိနန္ဒနံ။
ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ ဥဂ္ဂဟော၊ အတ္ထပရိပုစ္ဆနံ ပရိပုစ္ဆာတိ တဒုဘယံ သဝနာဓီနန္တိ အာဟ ‘‘သဝနဉာဏေ ဧဝ အဝရောဓံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏံ ပရိဂ္ဂဏှနံ။
တဿာတိ ¶ ပယောဂဿ။
သောတိ ကာမဝိတက္ကပ္ပဝတ္တိယာ ကာရဏဘူတော သုဘနိမိတ္တေ အယောနိသောမနသိကာရော။ တဿာတိ ကာမဝိတက္ကဿ။ ဂတံ ဂမနံ ပဝတ္တိ၊ တဿ ဥပါယောတိ ဂတမဂ္ဂေါ။
ပဟာတဗ္ဗဧကတ္တန္တိ ပဟာတဗ္ဗတာသာမညံ။
မဂ္ဂဘာဝေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဧကတ္တေနာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ မဂ္ဂဘာဝေန ဧကတ္တေန သာမညတော ဂဟေတွာ ‘‘အဿာ’’တိ ဧကဝစနေန ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဿ မဂ္ဂဿ အညမညံ သဒိသတာ၊ တထာ အသဒိသတာ စ ဧကစ္စသဒိသတာ စ ဈာနင်္ဂဝသေန သဗ္ဗသဒိသသဗ္ဗာသဒိသဧကစ္စသဒိသတာ၊ သော ဧဝ ဝိသေသောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာနိယာမံ ဓုရံ ကတွာ အာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဓ ပနာတိ ဣမိဿာ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ။ သမ္မသိ…ပေ… နိဝတ္တနတောတိ ပဌမတ္ထေရဝါဒံ ဝဒန္တော တဒဇ္ဈာသယံ ပုရက္ခတွာ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ ဣတရဝါဒါပေတ္ထ ဒဿိတာ ဧဝါတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမန္တိ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမံ ဓုရံ ကတွာ အာဟာတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဝိပဿနာ ¶ …ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တဿာ ဣဓ ပဋိက္ခေပတာ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ကေစိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ နိယာမေတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ? နယိဒမေဝံ။ ဣဓာပီတိ ဣဓ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမေပိ ဝိပဿနာနိယာမော န ပဋိက္ခိတ္တောတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘သာဓာရဏတ္တာ’’တိ။ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိ ဣမိနာပိ ပဌမတ္ထေရဝါဒေါ သင်္ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝိပဿနာနိယာမော ဝိသုံ ဂဟိတောတိ? ဝါဒတ္တယာဝိဓုရတာဒဿနတ္ထံ။ အညေ စာစရိယဝါဒါတိ သမ္မသိတဇ္ဈာနပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝါဒါ။
‘‘အာရုပ္ပေ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနံ…ပေ… န လောကိယ’’န္တိ ဣဒံ ထေရဝါဒေ အာဂတံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ တန္တိံ ကတွာ ဌပိတန္တိ အဋ္ဌသာလိနိယံ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တံ အဋ္ဌသာလိနိယန္တိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။ ယေသူတိ ပစ္ဆိမဇ္ဈာနဝဇ္ဇာနိ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တတ္ထ ဟိ အရူပုပ္ပတ္တိယံ သံသယော၊ န ဣတရသ္မိံ။ ‘‘စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာန’’န္တိ ဝုတ္တေ အဝိသေသတော သာသဝါနာသဝံ အပေက္ခီယတိ၊ နိဝတ္တေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗသာဓာရဏဝစနေနေတ္ထ သာသဝတော အဝစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ ‘‘တဉ္စ လောကုတ္တရ’’န္တိ ဝတွာ နိဝတ္တိတဓမ္မဒဿနတ္ထံ ‘‘န လောကိယ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမုဒါယဉ္စ…ပေ… အာဟာ’’တိ။ ဣတရထာ ဗျဘိစာရာဘာဝတော ‘‘လောကုတ္တရ’’န္တိ ဝိသေသနံ နိရတ္ထကံ ¶ သိယာ။ တယော မဂ္ဂါတိ ဒုတိယမဂ္ဂါဒယော။ တဇ္ဈာနိကန္တိ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကံ သောတာပတ္တိဖလာဒိံ။ အညဈာနိကာပီတိ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနတော အညဈာနိကာပိ စတုက္ကဇ္ဈာနိကာပိ မဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ပိ-သဒ္ဒေန တဇ္ဈာနိကာပိ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကာတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ စတုဝေါကာရဘဝေပိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ဝိယ မဂ္ဂဿ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကဘာဝေ ကေနဿ ဈာနင်္ဂါဒိနိယာမောတိ အာဟ ‘‘ဈာနင်္ဂါဒိနိယာမိကာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရသမာပတ္တီ’’တိ။ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရသမာပတ္တီတိ စ ပါဒကဘူတာ အတ္တနာ အတိက္ကန္တဓမ္မဝိရာဂဘာဝေန ဝိပဿနာယ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရကာရီ အရူပသမာပတ္တိ၊ ဖလသမာပတ္တိ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘ပါဒက’’န္တိ။ န သမ္မသိတဗ္ဗာတိ န သမ္မသိတဗ္ဗာ သမာပတ္တိ ဈာနင်္ဂါဒိနိယာမိကာ သမ္မသိတဗ္ဗာနံ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနာနံ တတ္ထ အနုပ္ပဇ္ဇနတော၊ ဣတရတ္ထ စ ဝိသေသာဘာဝတော။ ဖလဿပီတိ စတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနိကဖလဿပိ။
ဒုက္ခဉာဏာဒီနန္တိ ဒုက္ခသမုဒယဉာဏာနံ။ တံတံကုသလာရမ္မဏာရမ္မဏတ္တာတိ ကာမာဝစရာဒီသု ယေန ယေန ကုသလေန သဒ္ဓိံ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တဿ တဿ ကုသလဿ အာရမ္မဏံ အာရမ္မဏံ ဧတေသန္တိ တံတံကုသလာရမ္မဏာရမ္မဏာ ¶ ၊ တဗ္ဘာဝတော။ တံတံဝိရမိတဗ္ဗာဒိအာရမ္မဏတ္တာတိ ဝိသံဝါဒနဝတ္ထုအာဒိအာရမ္မဏတ္တာ။ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗတော ဧဝ ဟိ ဝိရတီတိ။ ‘‘အင်္ဂါန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒီန’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ အဝယဝေန ဝိနာ သမုဒါယာဘာဝတော။ ဝိသေသပစ္စယောတိ ဘိန္နသီလဿ၊ အပရိသုဒ္ဓသီလဿ ဝါ သမ္မပ္ပဓာနာသမ္ဘဝတော သမာဓာနဿ ဝိယ ဝါယာမဿ သီလံ ဝိသေသပစ္စယော။ အယဉ္စ အတ္ထော ယဒိပိ ပုရိမသိဒ္ဓသီလဝသေန ယုတ္တော၊ သဟဇာတဝသေနာပိ ပန လဗ္ဘတေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္ပယုတ္တဿာပီ’’တိ အာဟ။ သဟဇမေဝ စေတ္ထ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘သမ္ပယုတ္တဿေဝ စာ’’တိအာဒိ။ သမ္မောသော ပမာဒေါ၊ တပ္ပဋိပက္ခော အသမ္မောသော အပ္ပမာဒေါ၊ သော စိတ္တဿ အာရက္ခာတိ အာဟ ‘‘စေတသော ရက္ခိတတာ’’တိ။
သီလက္ခန္ဓော စာတိ စ-သဒ္ဒေန သမာဓိက္ခန္ဓော စ။ ခန္တိပ္ပဓာနတ္တာ သီလဿ အဒေါသသာဓနတာ၊ နီဝရဏဇေဋ္ဌကဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတော သမာဓိဿ အလောဘသာဓနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သာသနန္တိ ပဋိဝေဓသာသနံ၊ ‘‘သာသနဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ စ ဝဒန္တိ။
မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၂၀၆-၂၁၄။ ‘‘ပရိညေယျဘာဝရဟိတေ ¶ ဧကန္တပဟာတဗ္ဗေ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု တဏှာယပိ စက္ခာဒီနံ ဝိယ တဏှာဝတ္ထုတာဝစနေန ပရိညေယျတာ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ ‘‘ရူပတဏှာ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ၊ ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧတ္ထ နိဝိသမာနာ နိဝိသတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃)။ တပ္ပဋိဗဒ္ဓသံကိလေသပ္ပဟာနဝသေန သမတိက္ကမိတဗ္ဗတာ ဟိ ပရိညေယျတာ။ ဧကန္တပဟာတဗ္ဗတာ စ န တဏှာယ ဧဝ၊ အထ ခေါ အဝသေသာနံ သံကိလေသဓမ္မာနမ္ပိ။ တထာ ဟိ တေသံ သဗ္ဗသော အစ္စန္တပ္ပဟာယိကာ ဒဿနဘာဝနာတိ? သစ္စမေတံ၊ တထာပိ ယထာ ‘‘ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ပရိညေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၉) တဏှာဝဇ္ဇေ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကေ ပရိညေယျဘာဝေါ နိရုဠှော၊ န တထာ တဏှာယ၊ တဏှာယ ပန ‘‘ယာယံ တဏှာ ပေါနောဘဝိကာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၂၀၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၉၁၊ ၄၆၀၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၄၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃၄) သမုဒယဘာဝေါ ¶ ဝိယ သာတိသယံ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေါ နိရုဠှောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိညေယျဘာဝရဟိတေ ဧကန္တပ္ပဟာတဗ္ဗေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဿ အသင်္ဂဟိတော ပဒေသော အတ္ထိ၊ သော သပ္ပဒေသော၊ ဧကဒေသောတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ အရိယသစ္စသဒ္ဒေ။ သမုဒယောတိ သမုဒယတ္ထော။ ‘‘နိပ္ပဒေသတော သမုဒယံ ဒဿေတု’’န္တိ သမုဒယဿေဝေတ္ထ ဂဟဏေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒုက္ခနိရောဓာတိ ဒုက္ခံ၊ နိရောဓော စ။ အရိယသစ္စဒေသနာယန္တိ အရိယသစ္စဒေသနာယမ္ပိ သစ္စဒေသနာယံ ဝိယ။ ဓမ္မတောတိ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မတော နိပ္ပဒေသာ ဧဝ။ ‘‘အဝသေသာ စ ကိလေသာ’’တိအာဒိနာ ဒေသနာဘေဒေါ ဧဝ ဟိ တတ္ထ ဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ တတော အညော’’တိအာဒိ။ အပုဗ္ဗော နတ္ထီတိ ဓမ္မတော အပုဗ္ဗော နတ္ထီတိ အတ္ထော။ တဿာတိ သမုဒယဿ။ သဗ္ဗတ္ထ တီသုပိ ဝါရေသူတိ အဋ္ဌင်္ဂိကပဉ္စင်္ဂိကသဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဘေဒေသု မဟာဝါရေသု၊ တဒန္တောဂဓေသု စ ပဉ္စသု ကောဋ္ဌာသေသု။ အပုဗ္ဗဿာတိ ‘‘အဝသေသာ စ ကိလေသာ’’တိအာဒိနာ တဏှာယ အပုဗ္ဗဿ။ အဝသိဋ္ဌကိလေသာဒီနဉှိ သမုဒယတာဝစနံ ဣဓ အပုဗ္ဗဒဿနံ။ တဿ ယဒိပိ ဒုတိယတတိယဝါရေသု ဝိသေသော နတ္ထိ၊ ပဉ္စသု ပန ကောဋ္ဌာသေသု ဥပရူပရိ အပုဗ္ဗံ ဒဿိတန္တိ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တဉှိ သမုဒယဝိသေသဒဿနံ၊ ဣတရံ ပန မဂ္ဂဝိသေသဒဿနံ။ တဿ စ ဓမ္မတော အပုဗ္ဗာဘာဝေါ ဒဿိတောယေဝ။ ယဒိ ဧဝံ ဒုတိယာဒိကောဋ္ဌာသေသု၊ ပဌမကောဋ္ဌာသေပိ ဝါ ကသ္မာ တဏှာ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘အပုဗ္ဗသမုဒယဒဿနတ္ထာယပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကေဝလာယာတိ တဒညကိလေသာဒိနိရပေက္ခာယ။ ဒေသနာဝသေန န ဝုတ္တောတိ န ဓမ္မဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ တသ္မာ ဒုက္ခာဒီနိ တတ္ထ အရိယသစ္စဒေသနာယံ ¶ သပ္ပဒေသာနိ ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ ပရိယာယေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိဓမ္မဒေသနာ ပန နိပ္ပရိယာယကထာတိ ကတွာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘နိပ္ပဒေသတော သမုဒယံ ဒဿေတုံ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ပစ္စယသင်္ခါတန္တိ ပစ္စယာဘိမတံ ပစ္စယဘူတံ၊ ပစ္စယကောဋ္ဌာသံ ဝါ။
တေသန္တိ ကုသလဓမ္မာနံ။ ပစ္စယာနံ ပဟာနဝသေနာတိ ဟေတုနိရောဓေန ဖလနိရောဓံ ဒဿေတိ၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓကိလေသပ္ပဟာနေန ဝါ ကုသလာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။ ဣတိ ပရိယာယတော ကုသလာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ၊ န နိပ္ပရိယာယတော တဒဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘န ဟိ ကုသလာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ။ ယထာ စ ကုသလဓမ္မေသု၊ အဗျာကတဓမ္မေသုပိ ¶ ဧသေဝ နယော။ နိရောဓန္တိ အသင်္ခတဓာတုံ။ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေါတိ ယော နိရောဓဿ နိဗ္ဗာနဿ တဏှာဒိအပ္ပဝတ္တိဟေတုဘာဝေါ၊ တံ ပဟာနန္တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။
ကာယကမ္မာဒိသုဒ္ဓိယာတိ ပုဗ္ဗဘာဂကာယကမ္မဝစီကမ္မအာဇီဝသုဒ္ဓိယာ ဒူရတရူပနိဿယတံ အရိယမဂ္ဂဿ ဒဿေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဉ္စင်္ဂိကံ…ပေ… ပဝတ္တတံ ဒီပေတိ၊ န ပန အရိယမဂ္ဂဿ ပဉ္စင်္ဂိကတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဉာပကနိဒဿနန္တိ ဉာပကဘာဝနိဒဿနံ၊ ဧတေန ‘‘ဝစနတော’’တိ ဣဒံ ဟေတုအတ္ထေ နိဿက္ကဝစနန္တိ ဒဿေတိ။ ဝစနတောတိ ဝါ ဤဒိသဿ ဝစနဿ သဗ္ဘာဝတော။ ပဋိပဒါယ ဧကဒေသောပိ ပဋိပဒါ ဧဝါတိ အတ္ထော။ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ သင်္ဂါယနဝသေန။
ဈာနေဟိ ဒေသနာပဝေသော ‘‘လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၂၇၇) ဈာနသီသေန ဒေသနာဝ။ တထာ ဘာဝနာပဝေသော။ ပါဠိဂမနန္တိ ပါဠိပဝတ္တိ ပါဌဒေသနာ။ ယထာဝိဇ္ဇမာနဓမ္မဝသေနာတိ တသ္မိံ စိတ္တုပ္ပာဒေ လဗ္ဘမာနဝိတက္ကာဒိဓမ္မဝသေန။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၂၁၅။ တဿာတိ သုတ္တန္တဘာဇနီယဿ။ ဧဝံ ပနာတိ ‘‘အပိစေသာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမ ပုဗ္ဗဘာဂေ ¶ နာနာက္ခဏာ နာနာရမ္မဏာ’’တိအာဒိပ္ပကာရေန။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ လောကုတ္တရမဂ္ဂဿေဝ မဂ္ဂသစ္စဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနာတိ တေန ကာရဏေန၊ အရိယမဂ္ဂဿေဝ ဥဒ္ဒိသိတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာတိ အတ္ထော။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သစ္စဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေါ
၁။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၂၁၉။ စက္ခုဒွါရဘာဝေတိ ¶ ¶ စက္ခုဒွါရဘာဝဟေတု။ တံဒွါရိကေဟီတိ တသ္မိံ ဒွါရေ ပဝတ္တနကေဟိ စိတ္တစေတသိကေဟိ။ တေ ဟိ ‘‘တံ ဒွါရံ ပဝတ္တိဩကာသဘူတံ ဧတေသံ အတ္ထီ’’တိ တံဒွါရိကာ။ နနု စ တဗ္ဗတ္ထုကေဟိပိ တံ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တိက္ခေ တိက္ခတ္တာ၊ မန္ဒေ စ မန္ဒတ္တာ’’တိ? သစ္စံ ကာရေတိ၊ တဗ္ဗတ္ထုကာပိ ပန ဣဓ ‘‘တံဒွါရိကာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တာ။ အပရိစ္စတ္တဒွါရဘာဝံယေဝ ဟိ စက္ခု နိဿယဋ္ဌေန ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ တံဒွါရိကေသု တဿ ဣန္ဒဋ္ဌော ပါကဋောတိ ‘‘တံဒွါရိကေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒဋ္ဌော ပရေဟိ အနုဝတ္တနီယတာ ပရမိဿရဘာဝေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘တဉှိ…ပေ… အနုဝတ္တန္တီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ တန္တိ စက္ခုံ။ တေတိ တံဒွါရိကေ။ ကိရိယာနိဋ္ဌာနဝါစီ အာဝီ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဝိဇိတာဝီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၈၊ ၂။၃၃၊ ၃။၁၉၉) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ပရိနိဋ္ဌိတကိစ္စဇာနန’’န္တိ။
‘‘ဆ ဣမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣန္ဒြိယာနိ။ ကတမာနိ ဆ? စက္ခုန္ဒြိယံ…ပေ… မနိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၉၅-၄၉၉) ဧဝံ ကတ္ထစိ ဆပိန္ဒြိယာနိ အာဂတာနိ၊ ကသ္မာ ပန သုတ္တန္တေ ခန္ဓာဒယော ဝိယ ဣန္ဒြိယာနိ ဧကဇ္ဈံ န ဝုတ္တာနိ၊ အဘိဓမ္မေ စ ဝုတ္တာနီတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ သုတ္တန္တေ’’တိအာဒိ။ နိဿရဏူပါယာဒိဘာဝတောတိ ဧတ္ထ လောကုတ္တရေသု မဂ္ဂပရိယာပန္နာနိ နိဿရဏံ၊ ဣတရာနိ နိဿရဏဖလံ၊ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတေန နိဗ္ဗတ္တိတာနိ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ နိဿရဏူပါယော၊ ဣတရေသု ကာနိစိ ပဝတ္တိဘူတာနိ၊ ကာနိစိ ပဝတ္တိဥပါယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ခီဏာသဝဿ ဘာဝဘူတောတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဝိယ ခီဏာသဝဿေဝ ဓမ္မဘူတော။
ဒွေ ¶ အတ္ထာတိ ဣန္ဒလိင်္ဂဣန္ဒသိဋ္ဌဋ္ဌာ။ အတ္တနော ပစ္စယဝသေနာတိ ယထာသကံ ကမ္မာဒိပစ္စယဝသေန။ တံသဟိတသန္တာနေတိ ဣတ္ထိန္ဒြိယသဟိတေ၊ ပုရိသိန္ဒြိယသဟိတေ စ သန္တာနေ။ အညာကာရေနာတိ ဣတ္ထိအာဒိတော အညေန အာကာရေန။ အနုဝတ္တနီယဘာဝေါ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနံ အာဓိပစ္စန္တိ ယောဇနာ။ ဣမသ္မိဉ္စတ္ထေတိ အာဓိပစ္စတ္ထေ။
တေသန္တိ ¶ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနံ တိဏ္ဏံ။ ယာ သုခဒုက္ခိန္ဒြိယာနံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသတာ ဝုတ္တာ၊ သာ အာရမ္မဏသဘာဝေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဧကစ္စသောမနဿိန္ဒြိယာဒီနံ ဝိယ ပရိကပ္ပဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။
ယဒိပိ ပုရိသိန္ဒြိယာနန္တရံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ရူပကဏ္ဍေပိ (ဓ။ သ။ ၅၈၄) ဒေသိတံ၊ တံ ပန ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ၊ န စ တတ္ထ မနိန္ဒြိယံ ဝတွာ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနိ ဝုတ္တာနိ။ ဣဓ ပန အဋ္ဌကထာယံ ဣန္ဒြိယာနုက္ကမော ဝုတ္တော သဗ္ဗာကာရေန ယမကဒေသနာယ သံသန္ဒတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သော ဣန္ဒြိယယမကဒေသနာယ သမေတီ’’တိ။ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနန္တိ စက္ခာဒီနံ ပုရိမာနံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ၊ ဣတ္ထိန္ဒြိယာဒီနံ ပစ္ဆိမာနံ ဗာဟိရာနံ။ တေသံ မဇ္ဈေ ဝုတ္တံ ဥဘယေသံ ဥပကာရကတာဒီပနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေန ဧဝမ္ပိ ဒေသနန္တရာနုရောဓေန ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အနုက္ကမံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ ပရတော ပန ကိစ္စဝိနိစ္ဆယေ ဣဓ ပါဠိယံ အာဂတနိယာမေနေဝ မနိန္ဒြိယာနန္တရံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ၊ တဒနန္တရဉ္စ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနံ ကိစ္စဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေဿတိ။ သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခံ သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝေန၊ ယထာရဟံ ဝါ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဘာဝေန။ ဒုဝိဓတ္တဘာဝါနုပါလကဿာတိ ရူပါရူပဝသေန ဒုဝိဓဿ အတ္တဘာဝဿ အနုပါလကဿ။ ရူပါရူပဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ ဟိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဣဓ ဂဟိတံ။ ‘‘ပဝတ္တီ’’တိ ဧတေန သဟဇာတဓမ္မာနံ ပဝတ္တနရသေန ဇီဝိတိန္ဒြိယေန ဝေဒယိတာနံ ပဝတ္တေတဗ္ဗတံ ဒီပေတိ။ ‘‘ဘာဝနာမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ ဖလဘူတံ အညိန္ဒြိယံ နိဝတ္တေတိ။ ဘာဝနာဂဟဏဉ္စေတ္ထ သက္ကာ အဝတ္တုံ။ ‘‘ဘာဝေတဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘာဝနာဘာဝေါ ပါကဋောဝ။ ဒဿနာနန္တရာတိ သမာနဇာတိဘူမိကေန အဗျဝဟိတတံ သန္ဓာယာဟ၊ န အနန္တရပစ္စယံ။
တဿာတိ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝဿ။ အနညသာဓာရဏတ္တာတိ အညေဟိ အနိန္ဒြိယေဟိ အသာဓာရဏတ္တာ။ ဧဝံ သာမတ္ထိယတော ကိစ္စဝိသေသံ ဝဝတ္ထပေတွာ ပကရဏတောပိ တံ ဒဿေတိ ‘‘ဣန္ဒြိယကထာယ စ ပဝတ္တတ္တာ’’တိ။ အညေသန္တိ အညေသံ ဣန္ဒြိယသဘာဝါနမ္ပိ သဟဇာတဓမ္မာနံ။ ယေဟိ ¶ တေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေန္တိ၊ တေသံ ဝသဝတ္တာပနံ နတ္ထိ၊ ယထာ မနိန္ဒြိယဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမသဘာဝါဘာဝတော သယဉ္စ တေ အညဒတ္ထု မနိန္ဒြိယဿေဝ ဝသေ ဝတ္တန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တာနိပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ တေသံ ဣန္ဒဋ္ဌောတိ? ‘‘သုခနာဒိလက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တာနံ အတ္တာကာရာနုဝိဓာပနမတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော ¶ ။ ‘‘စေတသိကတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ စိတ္တဿ ပဓာနတံ ဒဿေတိ။ တတော ဟိ ‘‘စေတသိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဝသဝတ္တာပနံ သဟဇာတဓမ္မာနုပါလနန္တိ ဧဝံ ယာဝ အမတာဘိမုခဘာဝပစ္စယတာ စ သမ္ပယုတ္တာနန္တိ တံကိစ္စနိဒ္ဒေသေ။ ‘‘အနုပ္ပာဒနေ၊ အနုပတ္ထမ္ဘေ စ သတီ’’တိ ပဒံ အာဟရိတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပဒတ္ထော သဗ္ဘာဝံ ဗျဘိစရတီတိ ဇနကုပတ္ထမ္ဘကတ္တာဘာဝေပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တပ္ပစ္စယာနန္တိ ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တာဒိပစ္စယာနံ ကမ္မာဒီနံ။ တပ္ပဝတ္တနေ နိမိတ္တဘာဝေါတိ ဣတ္ထိနိမိတ္တာဒိအာကာရရူပနိဗ္ဗတ္တနေ ကာရဏဘာဝေါ။ သွာယံ ဣတ္ထိန္ဒြိယာဒီနံ တတ္ထ အတ္ထိဘာဝေါယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မိဉှိ သတိ ယံ ဟောတိ၊ အသတိ စ န ဟောတိ၊ တံ တဿ ကာရဏန္တိ။ ‘‘နိမိတ္တဘာဝေါ အနုဝိဓာန’’န္တိ ဣမိနာ အနုဝိဓာနသဒ္ဒဿ ကမ္မတ္ထတံ ဒဿေတိ။ သုခဒုက္ခဘာဝပ္ပတ္တာ ဝိယာတိ သယံ သုခဒုက္ခသဘာဝပ္ပတ္တာ ဝိယ၊ သုခန္တာ ဒုက္ခန္တာ စ ဝိယာတိ အတ္ထော။ အသန္တဿ…ပေ… မဇ္ဈတ္တာကာရာနုပါပနံ အညာဏုပေက္ခနာဒိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမာနဇာတိယန္တိ အကုသလေဟိ သုခဒုက္ခေဟိ အကုသလူပေက္ခာယ၊ အဗျာကတေဟိ အဗျာကတူပေက္ခာယ၊ ကုသလသုခတော ကုသလူပေက္ခာယ။ တတ္ထာပိ ဘူမိဝိဘာဂေနာယမတ္ထော ဘိန္ဒိတွာ ယောဇေတဗ္ဗော။ တံ သဗ္ဗံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တဩဠာရိကသုခုမဝိဘာဂေန ဒီပေတဗ္ဗံ။ အာဒိသဒ္ဒေနာတိ ‘‘ကာမရာဂဗျာပါဒါဒီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တအာဒိသဒ္ဒေန။ သံယောဇနသမုစ္ဆိန္ဒနတဒုပနိဿယတာ ဧဝ သန္ဓာယ အညာတာဝိန္ဒြိယဿ ကိစ္စန္တရာပသုတတာ ဝုတ္တာ၊ တဿာပိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနကိစ္စတာ လဗ္ဘတေဝ။ အဗျာပီဘာဝတော ဝါ အညာတာဝိန္ဒြိယဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနကိစ္စံ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တတော အညိန္ဒြိယဿာပိ တံ အဋ္ဌကထာယံ အနုဒ္ဓဋံ။ မဂ္ဂါနန္တရဉှိ ဖလံ ‘‘တာယ သဒ္ဓါယ အဝူပသန္တာယာ’’တိအာဒိဝစနတော (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၀၅) ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ န ဣတရံ။ အညထာ အရိယာ သဗ္ဗကာလံ အပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလေသဒရထာ သိယုံ။ ဣတရဿ ပန နိစ္ဆန္ဒရာဂေသု သတ္တဝေါဟာရော ဝိယ ရုဠှိဝသေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိကိစ္စတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧတ္ထာဟ – ကသ္မာ ပန ဧတ္တကာနေဝ ဣန္ဒြိယာနိ ဝုတ္တာနိ၊ ဧတာနိ ဧဝ စ ဝုတ္တာနီတိ? အာဓိပစ္စတ္ထသမ္ဘဝတောတိ စေ။ အာဓိပစ္စံ နာမ ဣဿရိယန္တိ ဝုတ္တမေတံ။ တယိဒံ အာဓိပစ္စံ အတ္တနော ကိစ္စေ ဗလဝန္တိ အညေသမ္ပိ သဘာဝဓမ္မာနံ လဗ္ဘတေဝ။ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိကာ ¶ ဟိ ပစ္စယုပ္ပန္နာ ¶ ။ တသ္မာ တေ တေဟိ အနုဝတ္တီယန္တိ၊ တေ စ တေ အနုဝတ္တန္တီတိ? သစ္စမေတံ၊ တထာပိ အတ္ထိ တေသံ ဝိသေသော။ သွာယံ ဝိသေသော ‘‘စက္ခုဝိညာဏာဒိပ္ပဝတ္တိယဉှိ စက္ခာဒီနံ သိဒ္ဓမာဓိပစ္စ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၉) အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတောယေဝ။
အပိစ ခန္ဓပဉ္စကေ ယာယံ သတ္တပညတ္တိ၊ တဿာ ဝိသေသနိဿယော ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနီတိ တာနိ တာဝ အာဓိပစ္စတ္ထံ ဥပါဒါယ ‘‘စက္ခုန္ဒြိယံ…ပေ… မနိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒိတော ဝုတ္တာနိ။ တာနိ ပန ယေန ဓမ္မေန ပဝတ္တန္တိ၊ အယံ သော ဓမ္မော တေသံ ဌိတိဟေတူတိ ဒဿနတ္ထံ ဇီဝိတံ။ တယိမေ ဣန္ဒြိယပဋိဗဒ္ဓါ ဓမ္မာ ဣမေသံ ဝသေန ‘‘ဣတ္ထီ၊ ပုရိသော’’တိ ဝေါဟရီယန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ဘာဝဒွယံ။ သွာယံ သတ္တသညိတော ဓမ္မပုဉ္ဇော ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနော ဣမာဟိ ဝေဒနာဟိ သံကိလိဿတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝေဒနာပဉ္စကံ။ တတော ဝိသုဒ္ဓတ္ထိကာနံ ဝေါဒါနသမ္ဘာရဒဿနတ္ထံ သဒ္ဓါဒိပဉ္စကံ။ တတော ဝေါဒါနသမ္ဘာရာ ဣမေဟိ ဝိသုဇ္ဈန္တိ၊ ဝိသုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ၊ နိဋ္ဌိတကိစ္စာ စ ဟောန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ အန္တေ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနိ တီဏိ ဝုတ္တာနိ။ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘အာဓိပစ္စတ္ထံ ဥပါဒါယာ’’တိ ပဒံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ အဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓီတိ အညေသံ အဂ္ဂဟဏံ။
အထ ဝါ ပဝတ္တိနိဝတ္တီနံ နိဿယာဒိဒဿနတ္ထမ္ပိ ဧတာနိ ဧဝ ဝုတ္တာနိ။ ပဝတ္တိယာ ဟိ ဝိသေသတော မူလနိဿယဘူတာနိ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ။ ယထာဟ ‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော’’တိအာဒိ (သု။ နိ။ ၁၇၁)။ တဿာ ဥပ္ပတ္တိ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယေဟိ။ ဝိသဘာဂဝတ္ထုသရာဂနိမိတ္တာ ဟိ ယေဘုယျေန သတ္တကာယဿ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘တိဏ္ဏံ ခေါ ပန၊ မဟာရာဇ၊ သန္နိပါတာ ဂဗ္ဘဿာဝက္ကန္တိ ဟောတိ၊ ဣဓ မာတာပိတရော စ သန္နိပတိတာ ဟောန္တိ၊ မာတာ စ ဥတုနီ ဟောတိ၊ ဂဗ္ဘော စ ပစ္စုပဋ္ဌိတော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၈၊ ၂။၄၁၁၊ မိ။ ပ။ ၄။၁။၆)။ အဝဋ္ဌာနံ ဇီဝိတိန္ဒြိယေန တေန အနုပါလေတဗ္ဗတော။ တေနာဟ ‘‘အာယု ဌိတိ ယပနာ ယာပနာ’’တိအာဒိ။ ဥပဘောဂေါ ဝေဒနာဟိ ¶ ။ ဝေဒနာဝသေန ဟိ ဣဋ္ဌာဒိသဗ္ဗဝိသယုပဘောဂေါ။ ယထာဟ – ‘‘ဝေဒယတိ ဝေဒယတီတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တသ္မာ ဝေဒနာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉)။ ဧဝံ ပဝတ္တိယာ နိဿယသမုပ္ပာဒဋ္ဌိတိသမ္ဘောဂဒဿနတ္ထံ စက္ခုန္ဒြိယံ ယာဝ ဥပေက္ခိန္ဒြိယန္တိ စုဒ္ဒသိန္ဒြိယာနိ ဒေသိတာနိ။ ယထာ စေတာနိ ပဝတ္တိယာ၊ ဧဝံ ဣတရာနိ နိဝတ္တိယာ။ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတေန ဟိ နိဗ္ဗတ္တိတာနိ ¶ သဒ္ဓါဒီနိ ပဉ္စ ဣန္ဒြိယာနိ နိဝတ္တိယာ နိဿယော။ ဥပ္ပာဒေါ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယေန တဿ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ အဝဋ္ဌာနံ အညိန္ဒြိယေန။ ဥပဘောဂေါ အညာတာဝိန္ဒြိယေန အဂ္ဂဖလသမုပဘောဂတော။ ဧဝမ္ပိ ဧတာနိ ဧဝ ဣန္ဒြိယာနိ ဒေသိတာနိ။ ဧတ္တာဝတာ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိတော အညေသံ အဂ္ဂဟဏံ။ ဧတေနာပိ နေသံ ဒေသနာနုက္ကမောပိ သံဝဏ္ဏိတော ဝေဒိတဗ္ဗော။
၂၂၀။ ကုသလာကုသလဝီရိယာဒီနီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုသလသမာဓိအာဒီနံ၊ အဗျာကတဝီရိယာဒီနဉ္စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပစ္စယာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေသာရမ္မဏာဒယော ဂဟိတာ၊ ယထာဝုတ္တဝီရိယာဒီနိ၊ စက္ခာဒီနိ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဣစ္စေဝံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာနိ ဝီရိယိန္ဒြိယာဒိပဒါနိ၊ စက္ခုန္ဒြိယာဒိပဒါနိ စ။ တေနာတိ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိနာ ဘူမိဝိဘာဂကထနေန။ တန္နိဝတ္တနေနာတိ သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗဘူမိကတ္တနိဝတ္တနေန။ အဝိဇ္ဇမာနသင်္ဂါဟကတ္တန္တိ တဿံ တဿံ ဘူမိယံ အနုပလဗ္ဘမာနဿ ဣန္ဒြိယဿ သင်္ဂါဟကတာ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
ဣဓ ဣမသ္မိံ ‘‘သတ္တိန္ဒြိယာ အနာရမ္မဏာ’’တိ ဧဝံ ဧကန္တာနာရမ္မဏတ္တေ ဝုစ္စမာနေ န အာဘဋ္ဌံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ န ဘာသိတံ။ ဋီကာယံ ပန အနာဘဋ္ဌန္တိ ကတသမာသံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ရူပဓမ္မေသု သင်္ဂဟိတတန္တိ ‘‘ရူပ’’န္တိ ဂဏိတတံ။ အရူပကောဋ္ဌာသေန အရူပဘာဝေန သိယာပက္ခေ သင်္ဂဟိတံ။ ကသ္မာ? တဿ ¶ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိတာ အတ္ထီတိ။ ယသ္မာ ပန ရူပါရူပမိဿကဿေဝ ဝသေန သိယာပက္ခသင်္ဂဟော ယုတ္တော၊ န ဧကဒေသဿ၊ တသ္မာ ဧကဒေသဿ တံ အနိစ္ဆန္တော အာဟ ‘‘အဓိပ္ပာယော’’တိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပကာသေတုံ ‘‘အရူပကောဋ္ဌာသေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နဝတ္တဗ္ဗတာတိ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာ။ ကထံ ပန ရူပကောဋ္ဌာသေနဿာနာရမ္မဏဿ နဝတ္တဗ္ဗတာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘န ဟိ အနာရမ္မဏ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇမာနာရမ္မဏာနာရမ္မဏေသူ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အနာရမ္မဏာ’’တိ ဗာဟိရတ္ထသမာသော အယန္တိ ဒဿေတိ ¶ ။ နဝတ္တဗ္ဗေသူတိ သာရမ္မဏဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗေသု။ အနာရမ္မဏတ္တာတိ အာရမ္မဏရဟိတတ္တာ။ ‘‘နဝိန္ဒြိယာ သိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ၊ သိယာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ၊ သိယာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ၊ သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ ‘ပရိတ္တာရမ္မဏာ’တိပိ ‘မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ’တိပိ ‘အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ’တိပီ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၂၂၃) ဝိယ န သာရမ္မဏဿေဝ နဝတ္တဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ ယထာ စ န သာရမ္မဏဿေဝ နဝတ္တဗ္ဗတာပရိယာယော၊ အထ ခေါ အနာရမ္မဏဿာပီတိ သာရမ္မဏေ နိယမာဘာဝေါ။ ဧဝံ နဝတ္တဗ္ဗံ သာရမ္မဏမေဝါတိ အယမ္ပိ နိယမော နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘နဝတ္တဗ္ဗဿ ဝါ သာရမ္မဏတ’’န္တိ အာဟ။ တဿ န ဒဿေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ။
တတ္ထ ရူပနိဗ္ဗာနာနံ သုခါဒိသမ္ပယုတ္တဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာ၊ န ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေနာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘အထာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အထာပိ ဝတ္တတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သိယာ အနာရမ္မဏန္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ အနာရမ္မဏံ ဓမ္မာယတနံ သာရမ္မဏေဟိ ဝိသုံ ကတွာ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ နဝတ္တဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ယဒိ သာရမ္မဏေသွေဝ ဝတ္တေယျ၊ န စေဝံ ဝုတ္တံ၊ အဝစနေ စ အညံ ကာရဏံ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န ဟိ ပဉှပုစ္ဆကေ သာဝသေသာ ဒေသနာ အတ္ထီ’’တိ။ တသ္မာ နဝတ္တဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ အနာရမ္မဏေသုပိ ဝတ္တတေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ယာပိ ‘‘အဋ္ဌိန္ဒြိယာ သိယာ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ’’တိ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ၊ သာ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အာကိဉ္စညာယတနကာလေ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏာဘာဝမတ္တာရမ္မဏတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ၊ န သာရမ္မဏဿေဝ နဝတ္တဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ၊ နာပိ အနာရမ္မဏဿ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ဒဿေန္တော ¶ ‘‘အဋ္ဌိန္ဒြိယာ သိယာ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာတိ ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သိယာ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာတီတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန အဝသိဋ္ဌပါဠိသင်္ဂဏှနေန ‘‘သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ ‘အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ’တိပိ ‘ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ’တိပိ ‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ’တိပီ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ ဝုတ္တမတ္ထံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဒဿေန္တော ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ…ပေ… နဝတ္တဗ္ဗတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ အာဟ၊ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ
ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ
၂၂၅။ ‘‘ဝုတ္တတ္တာ’’တိ ¶ ¶ ဣဒံ နိဿက္ကံ ကိံ လက္ခဏံ? ဟေတုလက္ခဏံ။ ယဒိ ဧဝံ တံဟေတုကော ဝိဘဇ္ဇဝါဒိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ။ န ဟိ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရေန ဝုတ္တတ္တာ ဗုဒ္ဓသာဝကာ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော အဟေသုန္တိ? နယိဒမေဝံ။ တိဝိဓော ဟိ ဟေတု ဉာပကော၊ ကာရကော၊ သမ္ပာပကောတိ။ တေသု ဉာပကဟေတု ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ တသ္မာ တေန မဟာထေရေန ‘‘ကိံ ဝါဒီ၊ ဘန္တေ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ပုဋ္ဌေန ‘‘ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ၊ မဟာရာဇာ’’တိ တဒါ ဝုတ္တဝစနေန ဉာယတိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကာ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ကိံ…ပေ… ဝုတ္တတ္တာ…ပေ… ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော’’တိ။ ‘‘အဟဉှိ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဝိနယာယ ဓမ္မံ ဒေသေမိ ရာဂဿာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘နော စ ခေါ ယံ တွံ သန္ဓာယ ဝဒေသီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅-၉) ဝေရဉ္ဇဗြာဟ္မဏဿ ဘဂဝတာ ဝေနယိကာဒိဘာဝေါ ဝိဘဇ္ဇ ဝုတ္တောတိ တံ အနုဝဒန္တာ သာဝကာပိ တထာ ဝဒန္တီတိ အာဟ ‘‘တေ ဟိ ဝေနယိကာဒိဘာဝံ ဝိဘဇ္ဇ ဝဒန္တီ’’တိ။ စီဝရာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သောမနဿာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တာနိပိ ဟိ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗဘာဝေန ဝိဘဇ္ဇ ဝုတ္တာနိ။ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိပရိသာ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိမဏ္ဍလန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ယထာ တံ ဩတိဏ္ဏော နာမ ဟောတိ၊ တံဒဿနတ္ထံ ‘‘အာစရိယေ အနဗ္ဘာစိက္ခန္တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သကသမယာဝေါက္ကမာဒိ ဟိ ပရမတ္ထတော တဒေါတာရော။ ‘‘အသံကိလိဋ္ဌာပိ အဝိဇ္ဇာ အတ္ထိ အမဂ္ဂဝဇ္ဈာ၊ ယာယ နိဝုတာ ခီဏာသဝါပိ နာမဂေါတ္တာဒီသု ဧကစ္စံ န ဇာနန္တိ၊ သာ ကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေသုပိ ပဝတ္တတီ’’တိ နိကာယန္တရိယာ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာ ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာနံ ဟေတုပစ္စယော ဟောတီတိအာဒိံ ဝဒန္တော’’တိ။ ဥပလက္ခဏဉှေတံ သဟဇာတကောဋိယာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ¶ အကုသလစိတ္တေနပိ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယာ သံကိလိဋ္ဌာ ပညာတိ၊ အစေတသိကံ သီလံ၊ အဝိညတ္တိသင်္ခါတံ ရူပဘာဝံ ဒုဿိလျန္တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပရသမယာယူဟနံ ပရသမယေ ဗျာပါရာပတ္တိယာ။ ယော တတ္ထ သကသမယေန ဝိရုဒ္ဓါ အတ္ထော၊ တဿ ဝါ ဒီပနေန သိယာ၊ ပရသမယေ ဝါဒါရောပနေန ဝါ ¶ ။ တေသု ပုရိမံ ‘‘အာစရိယေ အနဗ္ဘာစိက္ခန္တေနာ’’တိ ဣမိနာ အပနီတန္တိ ဣတရံ ဒဿေတိ ‘‘ပရသမယံ…ပေ… အနာယူဟန္တေနာ’’တိ။ အသမ္ပိဏ္ဍေန္တေနာတိ ဥပစယတ္ထံ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ။ အာယူဟန-သဒ္ဒေါ ပန ဥပစယတ္ထော န ဟောတီတိ ကေစိဝါဒေါ န သာရတော ဂဟေတဗ္ဗော။
တဗ္ဗိပရိယာယေနာတိ ယထာဝိနယံ အဝဋ္ဌာနေန။ သာဝဇ္ဇဿ အနဝဇ္ဇတာဒီပနာဒိနာ ကမ္မန္တရံ ဘိန္ဒန္တော ဝိနာသေန္တော၊ အာလောဠေန္တော ဝါ ဓမ္မတံ ဓမ္မသဘာဝံ ဝိလောမေတိ ဝိပရီတတော ဒဟတိ။ မဟာပဒေသေတိ မဟာအပဒေသေ၊ ဗုဒ္ဓါဒယော မဟန္တေ မဟန္တေ အပဒိသိတွာ ဝုတ္တာနိ မဟာကာရဏာနိ။ မဟာပဒေသေတိ ဝါ မဟာဩကာသေ၊ မဟန္တာနိ ဓမ္မဿ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – အပဒိသီယတီတိ အပဒေသော၊ ဗုဒ္ဓါ အပဒေသော ဧတဿာတိ ဗုဒ္ဓါပဒေသော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အတ္ထတော စာယံ မဟာပဒေသော ‘‘သမ္မုခါ မေတံ ဘဂဝတော သုတ’’န္တိအာဒိနာ ကေနစိ အာဘတဿ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝါ ‘‘အဓမ္မော’’တိ ဝါ ဝိနိစ္ဆယနေ ကာရဏံ။ ကိံ ပန တန္တိ? တဿ ယထာဘတဿ သုတ္တောတရဏာဒိ ဧဝ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ စတ္တာရောတိ? ဓမ္မဿ ဒွေ သမ္ပဒါယော ဘဂဝါ၊ သာဝကာ စ။ တေသု သာဝကာ သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလဝသေန တိဝိဓာ။ ဧဝံ ‘‘အမုမှာ မယာ အယံ ဓမ္မော ပဋိဂ္ဂဟိတော’’တိ အပဒိသိတဗ္ဗာနံ ဘေဒေန စတ္တာရော။ တေနာဟ ‘‘သမ္မုခါ မေတံ ဘဂဝတော သုတ’’န္တိအာဒိ။ နေတ္တိယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓါပဒေသော သင်္ဃာပဒေသော သမ္ဗဟုလတ္ထေရာပဒေသော ဧကတ္ထေရာပဒေသော’’တိ။
သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒအတ္တနောမတိမဟာပဒေသေတိ ဧတ္ထ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှာနိ တီဏိ ပိဋကာနိ အတ္ထသူစနာဒိအတ္ထေန သုတ္တံ။ ယထာဝုတ္တဿ သုတ္တဿ အနုလောမတော ယထာဝုတ္တာ ဧဝ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ သုတ္တာနုလောမံ။ ပါဠိယာ အတ္ထဂါဟဏေန ဓမ္မတာယံ ပတိဋ္ဌာပနတော အဋ္ဌကထာ အာစရိယဝါဒေါ။ နယဂ္ဂါဟေန အနုဗုဒ္ဓိယာ အတ္တနော ပဋိဘာနံ အတ္တနောမတိ။ ဧတ္ထ စ သုတ္တအာစရိယဝါဒအတ္တနောမတီနမ္ပိ ကေနစိ အာဘတဿ ဓမ္မာဓမ္မာဒိဘာဝဝိနိစ္ဆယနေ ကာရဏဘာဝသဘာဝတော မဟာပဒေသတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သန္တိဋ္ဌတိ အပ္ပဋိဗာဟန္တော၊ အဝိလောမေန္တော စ။ တဗ္ဗိပရိယာယေန အတိဓာဝတိ။ ဧကဿ ပဒဿ ဧကေန ပကာရေန အတ္ထံ ဝတွာ တဿေဝ ပုန ပကာရန္တရေန အတ္ထံ ဝဒန္တော ¶ ဝါ အပရေဟိ ပရိယာယေဟိ နိဒ္ဒိသတိ နာမ ယထာ ‘‘အဝိဇ္ဇာ ဒုက္ခသစ္စဿ ¶ ယာထာဝသရသလက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န ဒေတီ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန ‘‘အယံ အဝိဇ္ဇာ ဒုက္ခာဒီသု အညာဏ’’န္တိ ဝုတ္တာပိ ‘‘ဒုက္ခသစ္စဿ ဧကဒေသော ဟောတီ’’တိအာဒိဝစနံ။ အထ ဝါ ဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ပုန ဖလဘာဝေန ဝစနံ တမေဝတ္ထံ ပုနရာဝတ္တေတွာ နိဒ္ဒိသနံ ယထာ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ဝတွာ ပုန ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ ဝစနံ။ အထ ဝါ ‘‘သဗ္ဗမေတံ ဘဝစက္ကံ ကမ္မဉ္စေဝ ဝိပါကော စ။ ကိလေသကမ္မဝိပါကဝသေန တိဝိဓ’’န္တိ စ အာဒိနာ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ဒုဝိဓတိဝိဓာဒိဝိဘာဂဒဿနံ တမေဝတ္ထံ ပုနရာဝတ္တေတွာ နိဒ္ဒိသနန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
သတ္တဝေါဟာရောတိ ‘‘သတ္တော’’တိ သမညာ။ ယေ ဟိ ဓမ္မေ သမူဟဘူတေ သန္တာနဝသေန ဝတ္တမာနေ ဥပါဒါယ သတ္တပညတ္တိ၊ တဿာ တတော အညထာနာညထာအစ္စန္တာဘာဝသင်္ခါတေ အန္တေ အနုပဂမ္မ ယာထာဝတော သင်္ဂဟဏံ၊ ဗောဓနဉ္စ ဓမ္မတာယံ အကုသလဿ ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝန္တိ။ အဝိဇ္ဇာဒိကဿ ပစ္စယဓမ္မဿ သင်္ခါရာဒိပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မံ ပတိ ဟေတုအာဒိနာ ပစ္စယေန ပစ္စယဘာဝေါ ပစ္စယာကာရော၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါတိ အတ္ထော။
ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အာစရိယေ အနဗ္ဘာစိက္ခန္တေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ ကာမဉ္စေတ္ထ သဗ္ဗာပိ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဣမိနာဝ နယေန ကာတဗ္ဗာ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝဏ္ဏနာယ ပန ဂရုတရဘာဝံ ဒဿေန္တော ဧဝံ ဝဒတိ။
ပါဠိဓမ္မန္တိ တေပိဋကဗုဒ္ဓဝစနံ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒန္တိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပါဠိံ။
အတ္ထံ ကတွာတိ ဟိတံ ကတွာ။ ယထာယံ ဟိတာဝဟော ဟောတိ၊ ဧဝံ ကတွာ။ အဋ္ဌိံ ကတွာတိ ဝါ အတ္တာနံ အတ္ထိကံ ကတွာ။ သုတစိန္တာမယာဒိံ ဉာဏဝိသေသံ။ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနာဒိနာ ကိလေသက္ခယဝိသေသံ။
ဘဝါဒီသု အာဒီနဝပ္ပဋိစ္ဆာဒနတော၊ ဗလဝူပနိဿယတော၊ ကမ္မဿ ဝိသေသဟေတုဘာဝတော စ ဝဋ္ဋဿ မူလကာရဏံ အဝိဇ္ဇာ။ ဝိပါကဝဋ္ဋနိမိတ္တဿ ကမ္မဝဋ္ဋဿ ကာရဏဘူတမ္ပိ ကိလေသဝဋ္ဋံ အဝိဇ္ဇာမူလကန္တိ ဒဿနတ္ထံ အဝိဇ္ဇာ အာဒိတော ဝုတ္တာ။ တဏှာပိ ဟိ အဝိဇ္ဇာယ ပဋိစ္ဆာဒိတာဒီနဝေ ဧဝ ဝိသယေ အဿာဒါနုပဿိနော ပဝတ္တတိ၊ န အညထာ။ မူလာဒိဒဿနသာမညဉ္စာတိ ¶ ဝလ္လိယာ မူလမဇ္ဈပရိယောသာနဿ ဒဿနေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ တံဒဿနသာမညဉ္စ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ သမန္တစက္ခုနာ သဗ္ဗဿ ဒိဋ္ဌတ္တေပိ ¶ ဒေသနာကာလေ ဒေသနာဉာဏစက္ခုနာ ဗောဓေတဗ္ဗတာဝသေန ဧကဒေသဒဿနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။
ဒိဋ္ဌိသဟိတာယ မာနသဟိတာယ ဝါ တဏှာယ ‘‘အဟ’’န္တိ၊ ဣတရာယ ‘‘မမ’’န္တိ အဘိဝဒတော။ ‘‘အဘိနန္ဒနတော’’တိ ဟိ ဣမိနာ သပ္ပီတိကာယ တဏှာယ ပဝတ္တိ ဒဿိတာ။ ‘‘အဘိဝဒတော’’တိ ဣမိနာ တတော ဗလဝတရာယ ဒိဋ္ဌိသဟိတာယ မာနသဟိတာယ ဝါ။ ‘‘အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတော’’တိ ဣမိနာ ပန တတောပိ ဗလဝတမာယ ဒိဋ္ဌိသဟိတာယ၊ ကေဝလာယ ဝါ တဏှာယ ပဝတ္တိ ဒဿိတာ။ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပေတွာ ဌာနဉှိ အဇ္ဈောသာနံ။ တပ္ပစ္စယန္တိ တဏှာပစ္စယံ။ ကထံ ပန နန္ဒိဝစနေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဥပါဒါနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နန္ဒိတာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ နန္ဒိတာတဒဝိပ္ပယောဂတာဟီတိ နန္ဒိဘာဝေန သဘာဝတော တဏှုပါဒါနံ၊ တာယ နန္ဒိယာ တဏှာယ အဝိပ္ပယောဂေန အဝိနာဘာဝေန ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနဘာဝေနာ’’တိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌိယာပိ နန္ဒိဘာဝမာဟ။
ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဖဿာဒယောတိ ပဋိသန္ဓိယံ ပဝတ္တေ စ ဥပ္ပန္နဖဿမနောသဉ္စေတနာဝိညာဏာနိ။ ‘‘ဝိပါကဝဋ္ဋဘူတေ’’တိ စ ဣဒံ ပဝတ္တဝိသေသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝဋ္ဋူပတ္ထမ္ဘကာတိ ဝဋ္ဋတ္တယူပနိဿယာ။ ဣတရေတိ အကမ္မဇာ။ တသ္မိန္တိ ယထာဝုတ္တေ အာဟာရစတုက္ကေ။ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ တဏှာနိဒါနူပနိဿယတော ‘‘တဏှာနိဒါနာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇန္တိ။
ယထာ အရိယမဂ္ဂေါ အန္တဒွယဝဇ္ဇိတမဇ္ဈိမပဋိပဒါဘာဝတော ‘‘ဉာယော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါပီတိ အာဟ ‘‘ဉာယောတိ မဂ္ဂေါ၊ သောယေဝ ဝါ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ’’တိ။ အတ္တနော ပဋိဝေဓာယ သံဝတ္တတိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတ္တာ။ သံဝတ္တတီတိ စ နိမိတ္တဿ ကတ္တူပစာရဝသေနေတံ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘အရိယဘာဝကရာနိ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနီ’’တိ။ ပကတိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ သစ္စဝိဘင်္ဂေ ဟေတုဝိပ္ပဋိပတ္တိကထာယံ ဒဿိတာ ဧဝ။ အကာရဏံ ‘‘ကာရဏ’’န္တိ ဂဏှန္တိ ယထာ ကာပိလာဒယော။ န ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဗုဇ္ဈန္တိ ယထာ တံ အညေ ဗာလပုထုဇ္ဇနာ။ ဣတရာသန္တိ မဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ ဒေသနာဒီနံ တိဿန္နံ။ တဒတ္ထတာသမ္ဘဝေပီတိ ယထာသကေဟိ ကာရဏေဟိ ပဝတ္တိဒဿနတ္ထတာသမ္ဘဝေပိ။ အတ္ထန္တရသဗ္ဘာဝတောတိ ပယောဇနန္တရသဗ္ဘာဝတော။ ဝုတ္တာနိ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၅) ‘‘ဇရာမရဏာဒိကဿ ¶ ဒုက္ခဿ အတ္တနာ အဓိဂတကာရဏသန္ဒဿနတ္ထံ။ အာဟာရနိဒါနဝဝတ္ထာပနာနုသာရေန ယာဝ အတီတံ အဒ္ဓါနံ အတိဟရိတွာ ပုန ¶ အတီတဒ္ဓတော ပဘုတိ ဟေတုဖလပဋိပါဋိသန္ဒဿနတ္ထံ။ အနာဂတဒ္ဓဟေတုသမုဋ္ဌာနတော ပဘုတိ အနာဂတဒ္ဓသန္ဒဿနတ္ထ’’န္တိ တိဿန္နံ ယထာက္ကမံ တီဏိ ပယောဇနာနိ။
တံတံဖလပဋိဝေဓောတိ ဇာတိအာဒီနံ ဇရာမရဏာဒိတံတံဖလာဝဂမော။ အနုဝိလောကယတောတိ ပုရိမေ ဝိကပ္ပေ ဝိပဿနာနိမိတ္တံ အနုဝိလောကနံ၊ ဒုတိယေ ဒေသနာနိမိတ္တံ။ ကာမုပါဒါနဘူတာ တဏှာ မနောသဉ္စေတနာဟာရသင်္ခါတဿ ဘဝဿ၊ တံသမ္ပယုတ္တာနံ၊ တန္နိမိတ္တာနဉ္စ သေသာဟာရာနံ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာဟာရတဏှာဒယော ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓါ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယာဝ ဝိညာဏံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာဟာရတဏှာဒယောတိ ဧတ္ထ ပစ္စုပ္ပန္နကမ္မဝဋ္ဋပရိယာပန္နေ အာဟာရေ ဂဟေတွာ အဒ္ဓယောဇနံ ကတွာ အနာဂတဝိပါကဝဋ္ဋပရိယာပန္နေ ဂဟေတွာ ယောဇေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘အာဟာရာ ဝါ တဏှာယ ပဘာဝေတဗ္ဗာ အနာဂတော အဒ္ဓါ’’တိ။ ပဘာဝေတဗ္ဗာတိ အာယတိံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ။ ယုဇ္ဇတီတိ ဖလဘူတေ အာဟာရေ ပစ္စုပ္ပန္နေ ပစ္စက္ခတော ဒဿေတွာ ‘‘တံနိဒါနံ တဏှံ တဿာ နိဒါန’’န္တိအာဒိနာ ဖလပရမ္ပရာယ ကာရဏပရမ္ပရာယ စ ဒဿနံ တထာဗုဇ္ဈနကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယာနုလောမတော၊ ဓမ္မသဘာဝါဝိလောမနတော စ ယုတ္တိယာ သင်္ဂယှတိ။ ယဒိ တဏှာဒယော အတီတော အဒ္ဓါ၊ တဏှာဂ္ဂဟဏေနေဝ သင်္ခါရာဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာတိ ကိမတ္ထံ ပုန တေ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘သင်္ခါရာဝိဇ္ဇာ တတောပိ အတီတတရော အဒ္ဓါ ဝုတ္တော သံသာရဿ အနာဒိဘာဝဒဿနတ္ထ’’န္တိ။ အတီတန္တိ ဝါ အတီတတာသာမညေန အတီတတရမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိအာဟာရကာတိ ပုနဗ္ဘဝူပပတ္တိပစ္စယာ။ ဣတိ ဝစနတောတိ ဧဝံ ဝုတ္တဝစနသဗ္ဘာဝတော။ ဝိညာဏာဟာရော တာဝ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ ဟေတု၊ ဣတရေ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တတ္တာ…ပေ… ကဗဠီကာရာဟာရဿာ’’တိ။ တဿ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိအာဟာရကာ စတ္တာရော အာဟာရာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဒ္ဓါဒီနံ ဥပနိဿယတာ ပရိစ္စာဂါဒိကာလေ၊ ရာဂါဒီနံ ဂဓိတဿ ဘောဇနာဒိကာလေ။ တေန ယထာက္ကမံ ကုသလာကုသလကမ္မဝိညာဏာယူဟနံ ဒဿိတံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိအာဟာရကာ စတ္တာရော အာဟာရာ ဂယှန္တိ၊ တသ္မာ။ ပုရိမောယေဝတ္ထောတိ ¶ ‘‘အာဟာရတဏှာဒယော ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တအတ္ထော။ အတီတေတိ အတီတေ အဒ္ဓနိ။ တတော ပရန္တိ တတော အတီတဒ္ဓတော ပရံ ပစ္စုပ္ပန္နေ အနာဂတေ စ အဒ္ဓနိ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိအာဒိနာ။ ပစ္စက္ခာနန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝပရိယာပန္နတာယ ပစ္စက္ခဘူတာနံ။ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဟေတုန္တိ ဧတရဟိ ဝတ္တမာနံ တဏှာဒိကံ အာဟာရာဒီနံ ဟေတုံ။
သုတ္တံ ¶ အာဟရတိ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃)။ ဝဋ္ဋဟေတုနောတိ ဝိပါကဝဋ္ဋဟေတုနော၊ သကလဝဋ္ဋဟေတုနော ဝါ။ အကုသလဉှိ ကမ္မံ ကမ္မဝဋ္ဋဿ ကိလေသဝဋ္ဋဿ စ ပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ ‘‘ဘဝတဏှာယပိ ဟေတုဘူတာ’’တိ ဣမိနာ ကိလေသဝဋ္ဋဿာပိ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယဘာဝမာဟ။ ဧဝဉ္စေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိနာ ဝဋ္ဋသီသာနမ္ပိ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ သပ္ပစ္စယတာဒဿနာပဒေသေန သဗ္ဗေသမ္ပိ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဟေတုဖလပရမ္ပရာဝိစ္ဆေဒဝုတ္တိယာ ပုရိမာယ ကောဋိယာ အပညာယနံ ဝိဘာဝေတိ။
အဝိဇ္ဇံ တဏှာ အနုဝတ္တတီတိ ဒုက္ခေ တဏှံ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တိယာ တတော အဝိဇ္ဇာယ ဗလဝဘာဝမာဟ။ အဝိဇ္ဇာဘိဘူတာ ဟိ သတ္တာ သတိပိ တဏှာပရိတဿိတေ ဧကန္တာနတ္ထသညိတံ အတ္တကိလမထာနုယောဂဒုက္ခမနုယုဉ္ဇန္တိ။ တဏှံ အဝိဇ္ဇာ အနုဝတ္တတီတိ သုခေ အဝိဇ္ဇံ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တိယာ တတော တဏှာယ ဗလဝဘာဝမာဟ။ ယဒိပိ သာဝဇ္ဇသုခါနုဘဝေ ဗလဝတီယေဝ အဝိဇ္ဇာ ဝိဇ္ဇမာနအာဒီနဝံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တီ တိဋ္ဌတိ၊ တဏှာ ပန တတောပိ ဗလဝတရတာယ သတ္တေ ဝိပုလာနတ္ထသဉှိတေ အနရိယေ သုခေ နိယောဇေတီတိ အဝိဇ္ဇာယ တဒနုဝတ္တနံ ဝုတ္တံ။
အာယတနဆက္ကံ ဝါ ကာယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ စက္ခာဒိနိဿယေ သေသဓမ္မေတိ စက္ခာဒိနိဿယဘူတေ၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓေ စ သသန္တာနပရိယာပန္နေ ဓမ္မေ။ စက္ခာဒိနိဿိတေ ဧဝ ကတွာတိ စက္ခာဒိဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတေ ကတွာ။ စက္ခာဒိကာယန္တိ စက္ခာဒိဓမ္မသမူဟံ ပရေသံ ပဉ္စက္ခန္ဓံ။ ဖဿေန ဖုဋ္ဌောတိ အာရမ္မဏံ ဖုသန္တေန ဝိယ ဥပ္ပန္နေန သုခဝေဒနိယေန၊ ဒုက္ခဝေဒနိယေန စ ဖဿေန ဖုဋ္ဌော။ ဖဿေ ဟိ တထာ ဥပ္ပန္နေ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော ဖုဋ္ဌောတိ ဝေါဟာရော ဟောတီတိ။
ယထာ သဠာယတနာနိ ဖဿဿ ဝိသေသပစ္စယော၊ ဧဝံ ဝေဒနာယပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဠာယတနာနံ ဝေဒနာယ ဝိသေသပစ္စယဘာဝ’’န္တိ အာဟ။ တန္နိဿိတန္တိ ¶ သဠာယတနနိဿိတံ။ အတီတဒ္ဓါဝိဇ္ဇာတဏှာမူလကောတိ အတီတဒ္ဓဘူတအဝိဇ္ဇာတဏှာမူလကော။ ကာယဿ ဘေဒါ ကာယူပဂေါတိ ဥဘယတ္ထာပိ ကာယသဒ္ဒေန ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပဉ္စကော ဂဟိတော။ တဒုပဂတာ ဥပပဇ္ဇနံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏံ။ ဥဘယမူလောတိ အဝိဇ္ဇာတဏှာမူလော။
အနဘိသမယဘူတတ္တာတိ အဘိသမယဿ ပဋိပက္ခဘူတတ္တာ။ အဝိဇ္ဇာယာတိ အဝိဇ္ဇာယ သတိ။
ဂဟဏန္တိ ¶ ဂဟေတဗ္ဗတံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သတိ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရတ္တေပိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ ပဓာနတာယ ဝိသုံ ဝုတ္တာ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယေန၊ တသ္မာ။ တတ္ထ ဝုတ္တမ္ပီတိ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရေသု ဝုတ္တမ္ပိ အဘိသင်္ခရဏကသင်္ခါရံ ဝဇ္ဇေတွာ အဂ္ဂဟေတွာ ဣတရေ သင်္ခါရာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ အတ္ထဿ ဥဒ္ဓရဏုဒ္ဓရိတဗ္ဗတာဒွယံ အသင်္ကရတော ဒဿိတံ ဟောတိ။ ‘‘ဣဓ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗဘာဝေနာ’’တိ ဣမိနာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာနံ သတိပိ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရဘာဝေ ယထာဝုတ္တမေဝ ပဓာနဘာဝံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ တဒေကဒေသော ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ သင်္ဂဏှနဝသေန သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရေဟိ သင်္ဂဟိတာပိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ ဣဓ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗဘာဝေန ပဓာနာတိ ဝိသုံ ဂဟိတာ၊ ပုရိမသ္မိံ တေ ဝဇ္ဇေတွာတိ အယံ ဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘ဝဏ္ဏေတဗ္ဗသဗ္ဗသင်္ဂဟဏဝသေန ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ’’တိ။ သာမညတော သင်္ဂယှမာနမ္ပိ ပဓာနဘာဝဇောတနတ္ထံ ဝိသုံ ဂယှတိ ယထာ တံ ‘‘ပုညဉာဏသမ္ဘာရာ’’တိ။
ယေန ကုသလာကုသလဓမ္မာ ‘‘ဝိပါကဓမ္မာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တံ အာယူဟနံ၊ ကိံ ပန တန္တိ? အနုပစ္ဆိန္နတဏှာဝိဇ္ဇာမာနေ သန္တာနေ သဗျာပါရတာ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိ…ပေ… အာယူဟနရသာ’’တိ။ စေတနာပဓာနတ္တာ ပန တဿ စေတနာကိစ္စံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ရာသိကရဏံ၊ အာယူဟနန္တိ စ ရာသိဘူတဿ ရူပါရူပသင်္ခါတဿ ဖလဿ နိဗ္ဗတ္တနတော ဝုတ္တံ။ ‘‘အနာရမ္မဏတာ အဗျာကတတာ’’တိ ဣဒံ အဗျာကတဿေဝ အနာရမ္မဏတ္တာ အဗျာကတသမ္ဗန္ဓိနီ အနာရမ္မဏတာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အာယတနံ၊ ဃဋနန္တိ စ တံတံဒွါရိကဓမ္မပ္ပဝတ္တနမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အနနုဗောဓာဒယော အဝိဇ္ဇာပဒနိဒ္ဒေသေ အာဂတာ။ အဝိဇ္ဇာပဒသမ္ဗန္ဓေန ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တာတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ အသဏ္ဌာနတ္တာတိ အဝိဂ္ဂဟတ္တာ။
သောကာဒီနံ ¶ သဗ္ဘာဝါတိ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ အနိဋ္ဌာပေတွာ တဒနန္တရံ သောကာဒီနမ္ပိ ဝုတ္တာနံ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ တေသံ ဝသေန အင်္ဂဗဟုတ္တပ္ပသင်္ဂေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနံ ဗဟုဘာဝေ အာပန္နေ။ ဒွါဒသေဝါတိ ကထံ ဒွါဒသေဝ၊ နနု သောကာဒယောပိ ဓမ္မန္တရဘူတာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာယံ ဝုတ္တာတိ? သစ္စံ ဝုတ္တာ၊ န ပန အင်္ဂန္တရဘာဝေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဖလေနာတိ ဖလဘူတေန ဇရာမရဏင်္ဂသင်္ဂဟိတေန သောကာဒိနာ။ မူလင်္ဂံ ဒဿေတုန္တိ ဣမာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာယ မူလဘူတံ အဝိဇ္ဇင်္ဂံ သောစနာဒီဟိ သမ္မောဟာပတ္တိကထနေန ဒဿေတုံ တေ သောကာဒယော ဝုတ္တာ ဘဝစက္ကဿ အဝိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ။ ဇရာမရဏံ ကာရဏံ ဧတေသန္တိ ဇရာမရဏကာရဏာ ¶ ၊ သောကာဒယော၊ တဗ္ဘာဝေါ ဇရာမရဏကာရဏတာ။ ဇရာမရဏံ နိမိတ္တံ ဧတဿာတိ ဇရာမရဏနိမိတ္တံ။ တံ တန္နိမိတ္တာနန္တိ ဧတ္ထ တန္တိ သုတ္တံ။ တန္နိမိတ္တာနံ ဒုက္ခနိမိတ္တာနံ သောကာဒီနံ။ တတော ပရာယာတိ အနာဂတေ ဒုတိယတ္တဘာဝတော ပရာယ တတိယတ္တဘာဝါဒီသု ပဋိသန္ဓိယာ။ ဟေတုဟေတုဘူတာတိ ကာရဏဿ ကာရဏဘူတာ။ ပဋိသန္ဓိယာ ဟိ သင်္ခါရာ ကာရဏံ၊ တေသံ အဝိဇ္ဇာ။ သုတ္တန္တိ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၊ ၁၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၆၁၊ ဓ။ သ။ ၁၀၀၇) ဣမံ သုတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အဝိဇ္ဇာ သောကာဒီနံ ကာရဏန္တိ ဒဿိတာ အဿုတဝတာယ အဝိဇ္ဇာဘိဘဝနဒီပနိယာ တဒုပ္ပတ္တိဝစနတော။ ‘‘န သောကာဒီနံ ဗာလဿ ဇရာမရဏနိမိတ္တတာမတ္တဿ သာဓကံ သုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘န စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန န စ ဇရာမရဏနိမိတ္တမေဝ ဒုက္ခံ ဒုက္ခံ၊ အထ ခေါ အဝိဇ္ဇာနိမိတ္တမ္ပေတ္ထ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဇရာမရဏေန သောကာဒီနံ ဧကသင်္ခေပံ ကတွာ ဒွါဒသေဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဇရာမရဏန္တာ ဧဝ ဒေသနာ ကတာ၊ ကိံ တတော ပရာ ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ? နော နတ္ထိ၊ အပ္ပဟီနကိလေသဿ ဟိ ကမ္မတော၊ ဝိညာဏာဒိပရိယောသာနဘူတာယ စ စုတိယာ ပဋိသန္ဓိပါတုဘာဝေါတိ ပဝတ္တိတဒုပရမဘူတံ ဇရာမရဏံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိနိမိတ္တံ။ တံ ပန ကမ္မူပပတ္တိဘဝတော ဇာတိယာ ဒဿိတတ္တာ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဣမိနာဝ ပကာသိတန္တိ န ပုန ဝုစ္စတိ၊ န တတော ပရံ ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော။ ဧကကမ္မနိဗ္ဗတ္တဿ စ သန္တာနဿ ¶ ဇရာမရဏံ ပရိယောသာနံ။ သတိ ကိလေသဝဋ္ဋေ ကမ္မုနာ တတော ပုနဗ္ဘဝူပပတ္တိ၊ အသတိ ပန တသ္မိံ ‘‘ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာ’’တိ ဇရာမရဏပရိယောသာနာဝ ဒေသနာ ကတာ။ ယသ္မာ ပန န အမရဏာ ဇရာ အတ္ထိ သဗ္ဗေသံ ဥပ္ပတ္တိမန္တာနံ ပါကာနန္တရဘေဒတော၊ န စာဇရံ မရဏံ အပါကဘေဒါဘာဝါ၊ တသ္မာ တဒုဘယမေကမင်္ဂံ ကတံ၊ န နာမရူပံ ဝိယ ဥဘယဋ္ဌာနေ ဧကဇ္ဈံ ဥပ္ပတ္တိယာ၊ သဠာယတနံ ဝိယ ဝါ အာယတနဘာဝေန ကိစ္စသမတာယ။ ယာ ပနာယံ ဩသာနံ ဂတာ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဒီပိတာ၊ တာယ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိအာဒိ၊ ကိလေသကမ္မာဘာဝေ တဒဘာဝတော ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧဝမာဒိ ဧဝ ဝါ အတ္ထတော ပကာသိတော ဟောတီတိ ဝဋ္ဋတ္တယဿ အနဝဋ္ဌာနေန ပရိဗ္ဘမနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဇရာဂဟဏေန ပရိပက္ကပရိပက္ကတရာဒိက္ကမေန ဝတ္တမာနံ နာမရူပါဒိ၊ သောကာဒိ စ ဂယှတိ၊ တထာဿ ပရိပါကကာလဝတ္တိနီ အဝိဇ္ဇာ စ။ ယထာဟ –
‘‘သ ¶ ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကုမာရော ဝုဒ္ဓိမနွာယ ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကမနွာယ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော သမင်္ဂီဘူတော ပရိစာရေတိ စက္ခုဝိညေယျေဟိ ရူပေဟိ…ပေ… ကာယဝိညေယျေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟိ…ပေ… ရဇနီယေဟိ။ သော စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ပိယရူပေ ရူပေ သာရဇ္ဇတိ၊ အပ္ပိယရူပေ ရူပေ ဗျာပဇ္ဇတိ၊ အနုပဋ္ဌိတကာယသတိ စ ဝိဟရတိ ပရိတ္တစေတသော၊ တဉ္စ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ၊ ယတ္ထဿ တေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ အပရိသေသာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၈)။
ဧတ္ထ ဟိ ပရိပက္ကိန္ဒြိယဿ ဆသု ဒွါရေသု သရာဂါဒိဂ္ဂဟဏေန တဒဝိနာဘာဝိတာယ ဝိမုတ္တိယာ အပ္ပဇာနနေ စ သောကာဒီနံ ပစ္စယဘူတာ အဝိဇ္ဇာ ပကာသိတာ။ အပိစ ‘‘ပိယပ္ပဘဝါ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ’’တိ ဝစနတော ကာမာသဝဘဝါသဝေဟိ၊ ‘‘တဿ ‘အဟံ ရူပံ၊ မမ ရူပန္တိ ပရိယုဋ္ဌဋ္ဌာယိနော…ပေ… ရူပဝိပရိဏာမညထာဘာဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁) ဝစနတော ဒိဋ္ဌာသဝတော၊ ‘‘အဿုတဝါ’’တိအာဒိဝစနတော ¶ အဝိဇ္ဇာသဝတော သောကာဒီနံ ပဝတ္တိ ဒီပိတာတိ တေသံ ဟေတုတာယ တဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ အာသဝါ။ တေသံ သယဉ္စ ဇရာသဘာဝတာယ ဇရာဂဟဏေန ဂယှန္တိ၊ တတော စ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ ဝစနတော အာသဝနိမိတ္တာယ စ အဝိဇ္ဇာယ ဇရာဂဟဏေန ဂဟဏံ။ တတော စ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ အာဝဋ္ဋတိ ဘဝစက္ကံ။ အပိစ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဝဒန္တေနပိ ဘဝစက္ကဿ အနဝဋ္ဌာနတော ပရိဗ္ဘမနံ ဒဿိတံ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝိညာဏေန အဝိဇ္ဇာနိဝုတဿ ပုနဗ္ဘဝေါ ဒဿိတော၊ ဇာတိယာ တဏှာယ သမ္ပယုတ္တဿ၊ ဥဘယတ္ထ ဥဘိန္နံ အနုဝတ္တမာနတ္တာတိ အဝိဇ္ဇာတဏှာနိမိတ္တံ ဘဝစက္ကံ အနဝဋ္ဌာနတော ပရိဗ္ဘမတီတိ အယမတ္ထော ဒီပိတောတိ ဇရာမရဏန္တာပိ ဒေသနာ န တတော ပရံ ပဝတ္တိယာ အဘာဝံ သူစေတိ အတဒတ္ထတ္တာ၊ န စ ပစ္စယန္တရဒဿနတ္ထမေဝ ပုန ဝစနန္တိ သက္ကာ ဝိညာတုံ ဧကတြေဝ တဒုဘယဒေသနာယ တဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ယံ ကမ္မံ အဝိဇ္ဇာဟေတုကံ၊ တံ တဏှာဟေတုကမ္ပိ။ ယံ တဏှာဟေတုကံ၊ တံ အဝိဇ္ဇာဟေတုကမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဒွိန္နံ ဘဝမူလာနံ အညမညာဝိရဟတော။ ယထာ ဟိ တဏှာပစ္စယာ ကာမုပါဒါနဟေတုကံ ကမ္မဘဝသင်္ခါရံ ဝဒန္တော န ဝိနာ ဘဝတဏှာယ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယောတိ ဒဿေတိ။ တထာ တမေဝ အဝိဇ္ဇာပစ္စယံ ဒေသေန္တော န အန္တရေန အဝိဇ္ဇာယ ဘဝတဏှာ ကမ္မဘဝဿ ပစ္စယောတိ။ တတော စ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တာ အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယာ သင်္ခါရာဒယော ¶ ၊ တဏှုပါဒါနာဒိပစ္စယာ ဘဝါဒယော စ၊ တထာ တဏှာဟေတုဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ၊ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ၊ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ၊ သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏံ၊ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏံ၊ ဝိညာဏာဒိပစ္စယာနာမရူပါဒီတိ ဧဝမေတေသံ အင်္ဂါနံ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓော ဒဿိတော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဝိဇ္ဇာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၂၆။ ပိတာ ¶ ကထီယတီတိ အသုကော အသုကဿ ပိတာတိ ပိတုဘာဝေန ကထီယတိ။ ကထိယမာနော စ အသန္ဒေဟတ္ထံ အညေဟိ မိတ္တဒတ္တေဟိ ဝိသေသေတွာ ကထီယတီတိ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒီဃော…ပေ… ဒတ္တော’’တိ။
ယာထာဝေါတိ အဝိပရီတော။ ကိစ္စဇာတိတောတိ ပဋိစ္ဆာဒနကိစ္စတော၊ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနတော စ။
ဂဟဏကာရဏဝသေနာတိ ဂဟဏဿ ကာရဏဘာဝဝသေန။ အညသေတာဒီနံ နိဝတ္တကာနီတိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။
ဆာဒေန္တိယာတိ ဆာဒနာကာရေန ပဝတ္တန္တိယာ။ တထာ ပဝတ္တနဟေတု တံသမ္ပယုတ္တာ အဝိဇ္ဇာသမ္ပယုတ္တာ ဒုက္ခာရမ္မဏာ ဟောန္တိ။
တသ္မာတိ သဘာဝတော အဂမ္ဘီရတ္တာ တေသံ ဒုဒ္ဒသဘာဝကရဏီ တဒါရမ္မဏတာ အဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတရေသန္တိ နိရောဓမဂ္ဂါနံ။ သမာနေပိ ပဏီတအသံကိလေသိကာဒိဘာဝေ သပ္ပစ္စယတော အပ္ပစ္စယဿ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
အဝိဇ္ဇာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
‘‘သောဓေတိ ¶ အပုညဖလတော’’တိ ဣမိနာ ပုညဿ ဝိပါကဒုက္ခဝိဝိတ္တတံ အာဟ၊ ‘‘ဒုက္ခတော’’တိ ဣမိနာ စေတောဒုက္ခဝိဝိတ္တတံ၊ ‘‘သံကိလေသတော’’တိ ဣမိနာ ကိလေသဒုက္ခဝိဝိတ္တတံ။ ‘‘အပုညဖလတော’’တိ ဝါ ဣမိနာ ပုညဿ အာယတိံ ဟိတတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဒုက္ခသံကိလေသတော’’တိ ဣမိနာ ပဝတ္တိဟိတတံ ပဝတ္တိသုခတဉ္စ ဒဿေတိ။ တံနိပ္ဖာဒနေနာတိ ဟိတသုခနိဗ္ဗတ္တနေန။ ပုဇ္ဇဘဝနိဗ္ဗတ္တကော ပုဇ္ဇနိဗ္ဗတ္တကော။
‘‘ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိအာဒီသု ပုညဖလမ္ပိ ပုညန္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ပုညုပဂန္တိ ဘဝသမ္ပတ္တုပဂ’’န္တိ။
အာဒိဘာဝနာတိ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိအာဒိနာ ကသိဏေသု ပဝတ္တဘာဝနာ။ ပထဝီ ပထဝီတိ ဝါ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ပကာရတ္ထော ဝါ။ တေန ¶ ဣတရကသိဏာနံ ဂဟဏံ။ အာဒိဘာဝနာတိအာဒိဘူတာ ဘာဝနာ။ သာ ဟိ ‘‘ပရိကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ မဏ္ဍလကရဏံ ကသိဏမဏ္ဍလကရဏံ။
ဒါနဝသေနာတိ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂဝသေန။ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ ဒါနံ ဒိယျတိ ဧတေနာတိ။ တတ္ထာတိ တေသု စိတ္တစေတသိကေသု။ ဒါနံ အာရဗ္ဘာတိ တေဟိ နိဗ္ဗတ္တိယမာနံ ပရိစ္စာဂံ ဥဒ္ဒိဿ။ ယထာ ဝါ သော နိပ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာ ဌပေတွာ။ အဓိကိစ္စာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ယထာ ဝါ သမ္ပယုတ္တေဟိ နိဗ္ဗတ္တိယမာနာ ဒါနကိရိယာ နိပ္ဖတ္တိဝသေန အဓိကတံ ပါပုဏာတိ၊ တထာ ကတွာ။ စေတနာဝသေနေဝ ဟိ ဒါနာဒိကမ္မနိပ္ဖတ္တိ။ ဣတရေသူတိ ‘‘သီလံ အာရဗ္ဘာ’’တိအာဒီသု။
အသရိက္ခကမ္ပီတိ အတ္တနာ အသဒိသမ္ပိ ကဋတ္တာရူပန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိနာပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝိပါကေန။ ရူပတဏှာသင်္ခါတဿာတိ ‘‘ရူပတဏှာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တရူပတဏှမာဟ။ ဂုဉ္ဇန္တိ ဂုဉ္ဇဖလပရိမာဏံ ဓာရဏီယဝတ္ထုံ။ တထာ တဏ္ဍုလံ။
‘‘ဝစနဝိသေသမတ္တမေဝါ’’တိ အတ္ထဝိသေသာဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အတ္ထဝိသေသာဘာဝမာဟ ‘‘ကာယဒွါရေ ပဝတ္တိ ¶ ဧဝ ဟိ အာဒါနာဒိပါပနာ’’တိ။ ပုရိမေနာတိ ‘‘ကာယဒွါရေ ပဝတ္တာ’’တိ ဣမိနာ။ တဉှိ ပဝတ္တိမတ္တကထနတော ဒွါရူပလက္ခဏံ ဟောတိ။ ပစ္ဆိမေနာတိ ‘‘အာဒါနာ’’ဒိဝစနေန။
ကာယဝစီသင်္ခါရဂ္ဂဟဏေတိ ဥဒ္ဒေသံ သန္ဓာယာဟ။ ကာယဝစီသဉ္စေတနာဂဟဏေတိ နိဒ္ဒေသံ။ ဝိညာဏဿာတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ။ သဟဇာတဿ ပန အနန္တရဿ စ ပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ ‘‘ကုသလာ ဝိပါကဓမ္မာ စာ’’တိ ဣဒံ သေက္ခပုထုဇ္ဇနသန္တာနေ အဘိညာစေတနာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ၊ န ဣတရာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တေန ယထာဝုတ္တအဘိညာစေတနာပိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ပစ္စယော သိယာ ကုသလသဘာဝတ္တာ၊ ဝိပါကဓမ္မတ္တာ ဝါ တဒညကုသလာကုသလစေတနာ ဝိယာတိ ဒဿေတိ။ တယိဒံ လောကုတ္တရကုသလာယ အနေကန္တိကံ။ န ဟိ သာ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ပစ္စယော။ အထ ဝိပါကဒါယိနီတိ ဝုစ္စေယျ၊ ဧဝမ္ပိ အဟောသိကမ္မေန အနေကန္တိကံ။ န ဟိ တဿာ ဝိပါကုပ္ပာဒနံ အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘န ဝိပါကုပ္ပာဒနေန ကုသလတာ ဝိပါကဓမ္မတာ စာ’’တိ။ ကေဝလဉှိ ယာ အညေသံ ဝိပါကဓမ္မာနံ သဗျာပါရာ သဥဿာဟာ ပဝတ္တိ၊ တဒါကာရာဝဿာ အပ္ပဟီနကိလေသေ သန္တာနေ ပဝတ္တီတိ ဝိပါကဓမ္မတာ၊ အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကုသလတာ စ ဝုတ္တာ။ ဧဝမ္ပိ ယဒိ ဝိပါကဓမ္မာ အဘိညာစေတနာ၊ ကထံ အဝိပါကာတိ? အသမ္ဘဝတောတိ တံ ¶ အသမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဘိညာစေတနာ ဟိ ယဒိ ဝိပါကံ ဥပ္ပာဒေယျ၊ သဘူမိကံ ဝါ ဥပ္ပာဒေယျ အညဘူမိကံ ဝါ။ တတ္ထ အညဘူမိကဿ တာဝ ဥပ္ပာဒနံ အယုတ္တံ ပစ္စယာဘာဝတော၊ တထာ အဒဿနတော စ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ သဘူမိကံ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ ဝါ ဥပ္ပာဒေယျ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏံ ဝါ၊ တေသု အတ္တနော ကမ္မသမာနာရမ္မဏတာယ ရူပါဝစရဝိပါကဿ ဒဿိတတ္တာ၊ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏတ္တာ စ အဘိညာစေတနာယ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ န ဥပ္ပာဒေယျ။ တထာ ဧကန္တနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏတ္တာ ရူပါဝစရဝိပါကဿ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏဉ္စ န ဥပ္ပာဒေယျာတိ အယမသမ္ဘဝေါ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနာ သဒိသာရမ္မဏဉ္စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တိဋ္ဌာနိကန္တိ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိဝသေန ဌာနတ္တယဝန္တံ။ ‘‘ပထဝီကသိဏံ အာပေါကသိဏ’’န္တိအာဒိနာ ကုသလေန အဘိန္နံ ကတွာ ဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ ဒေသိတန္တိ အာဟ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ…ပေ… ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။ ‘‘ရူပါဝစရတိကစတုက္ကဇ္ဈာနာနိ ကုသလတော စ ဝိပါကတော စ ကိရိယတော စ စတုတ္ထဿ ဈာနဿ ဝိပါကော အာကာသာနဉ္စာယတနံ အာကိဉ္စညာယတနံ ဣမေ ဓမ္မာ နဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိပိ ‘မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ’တိပိ ‘အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ’တိပီ’’တိ ဝစနတော ရူပါဝစရဝိပါကော ဧကန္တနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏောတိ အာဟ ‘‘န စ ရူပါဝစရဝိပါကော ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏော အတ္ထီ’’တိ။ သွာယမသမ္ဘဝေါ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏာယ အဘိညာစေတနာယ ဝိပါကာဘာဝံ သာဓေတိ၊ န နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာယ ¶ ။ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာပိ ဟိ သာ အတ္ထီတိ န ဗျာပီတိ ဝိပါကာနုပ္ပာဒနေ တဿာ အညံ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ကသိဏေသု စာ’’တိအာဒိမာဟ။ သမာဓိဝိဇမ္ဘနဘူတာ အဘိညာ သမာဓိဿ အာနိသံသမတ္တန္တိ ‘‘သမာဓိဖလသဒိသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ တဿ အဓိဋ္ဌာနဝိကုဗ္ဗနဒိဗ္ဗသဒ္ဒသဝနာဒိကဿ ယဒိစ္ဆိတဿ ကိစ္စဿ နိပ္ဖာဒနမတ္တံ ပန အဘိညာစေတနာ၊ န ကာလန္တရဖလာ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ ဝိယ နာပိ ဝိပါကဖလာ၊ အထ ခေါ ယထာဝုတ္တအာနိသံသဖလာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ကေစိ ပန ‘‘သမာနဘူမိကတော အာသေဝနလာဘေန ဗလဝန္တာနိ ဈာနာနီတိ တာနိ ဝိပါကံ ဒေန္တိ သမာပတ္တိဘာဝတော၊ အဘိညာ ပန သတိပိ ဈာနဘာဝေ တဒဘာဝတော တသ္မိံ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ အာဂန္တုကာဝါတိ ဒုဗ္ဗလာ၊ တသ္မာ ဝိပါကံ န ဒေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ အကာရဏံ ပုနပ္ပုနံ ပရိကမ္မဝသေန အဘိညာယပိ ဝသီဘာဝသဗ္ဘာဝတော။ ယံ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနေ အတ္တနာ သမာနသဘာဝေဟိ ဇဝနေဟိ လဒ္ဓါသေဝနေ သမ္မဒေဝ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တေ ¶ ပရိသုဒ္ဓတာဒိအဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂမေန သာတိသယေ ဇာတေ အဘိညာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ တာသဉ္စ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကတ္တာ စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိကော ဧဝ ဝိပါကော နိဗ္ဗတ္တေယျ၊ သော စ ယထာဝုတ္တဂုဏေန ဗလဝတာ ပါဒကဇ္ဈာနေနေဝ ကတောကာသေန သိဇ္ဈတီတိ အနောကာသတာယ အဘိညာ န ဝိပါကံ ဒေတီ’’တိ။ တမ္ပိ အကာရဏံ အဝိပါကဘာဝတော တာသံ။ သတိ ဟိ ဝိပါကဒါယိဘာဝေ ဝိပါကဿ အနောကာသစောဒနာ ယုတ္တာ၊ အဝိပါကတာ စ တာသံ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။
န ဟောတီတိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော န ဟောတီတိ။ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာပိ အဘိညာစေတနာတော နိဗ္ဗိသေသေန ဝုတ္တာတိ မညမာနော ‘‘ဝိပါကေ’’တိ စ ဝစနံ န ဝိပါကာရဟတာမတ္တဝါစကော၊ အထ ခေါ ဝိပါကသဗ္ဘာဝဝါစကောတိ အာဟ ‘‘ဝိစာရေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘န ဟိ ‘ဝိပါကေ’တိ ဝစနံ ဝိပါကဓမ္မဝစနံ ဝိယ ဝိပါကာရဟတံ ဝဒတီ’’တိ။ တတ္ထ ယံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – ယသ္မာ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာ ပဝတ္တိဝိပါကမေဝ ဒေတိ၊ န ပဋိသန္ဓိဝိပါကံ၊ တသ္မာ တဿာ ပဝတ္တိဝိပါကဿ ဝသေန ဝိဘင်္ဂေ ဝိပါကော ဥဒ္ဓဋော။ ဥဘယဝိပါကဒါယိကာယ ပန စေတနာယ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယော ဝုစ္စတီတိ တဒဘာဝတော ပဋ္ဌာနေ တဿာ သော န ဝုတ္တော။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝေ အပနေတဗ္ဗာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆ သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသ) ဝုတ္တံ၊ တံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝံ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာပိ ¶ န ဟောတီ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယတာဘာဝမတ္တံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှေတ္ထ အညမညံ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ အဝိရောဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဧတ္ထာတိ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာယ ဝိပါကဒါနေ။ အမတဂ္ဂပထေတိ ဧဝံနာမကေ ပကရဏေ။ ‘‘ပုထုဇ္ဇနသန္တာနေ အကုသလာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ၊ သေက္ခသန္တာနေ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပုထုဇ္ဇနာနံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ဝုစ္စန္တီ’’တိ ဣမိနာ ပုထုဇ္ဇနေ ပဝတ္တဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနာဒီနံ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗပရိယာယာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ‘‘ယဒိ ဝုစ္စေယျု’’န္တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ယုတ္တိတော စ အာဂမတော စ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ ကေသဉ္စီတိ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒီနံ။ ကေစီတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော။ ကဒါစီတိ အတီတာဒိကေ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ။ စတ္တတ္တာတိအာဒိ ¶ ပရိယာယဝစနံ။ ဥပနိဿာယာတိ ဥပနိဿယပစ္စယေ ကတွာ။
ဣတရေသန္တိ နဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာနံ။ န စ န ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ ယထာဝုတ္တပါဠိယံ ဥဒ္ဓစ္စဂ္ဂဟဏေန ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေါ ဂဟိတော၊ န ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဧဝမတ္ထေ သတိ။ တန္တိ ဒိဋ္ဌိံ။ ‘‘အတီတာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတ္တေ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု အနာဂတာ ဧဝ ပဟာတဗ္ဗာတိ? န၊ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ နိပ္ပရိယာယေန အနာဂတာ နာမ၊ ပဟာတဗ္ဗာ ပန န ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာတိ တေသံ အတီတာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ ဒဿနံ အပေက္ခိတွာတိ ဘာဝိတံ ဒဿနမဂ္ဂံ ဥပနိဓာယ။ သဟာယဝိရဟာတိ ဒဿနပဟာတဗ္ဗသင်္ခါတသဟကာရိကာရဏာဘာဝတော။ ဝိပါကံ န ဇနယန္တီတိ သကလကိလေသပရိက္ခယေ ဝိယ ဧကစ္စပရိက္ခယေပိ တန္နိမိတ္တံ တံ ဧကစ္စံ ကမ္မံ န ဝိပစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိပါကော ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တောတိ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဘေဒံ ဒုဝိဓမ္ပိ ဝိပါကံ သန္ဓာယာဟ။
အကုသလာနန္တိ ယထာဝုတ္တဝိသေသာနံ ပုထုဇ္ဇနသန္တာနေ အကုသလာနံ။ အပ္ပဟာတဗ္ဗာနန္တိ အပ္ပဟာတဗ္ဗသဘာဝါနံ ကုသလာဒီနံ။ အပ္ပဟာတဗ္ဗဝိရုဒ္ဓသဘာဝတာ သာဝဇ္ဇတာ။ ‘‘ဧဝမ္ပီ’’တိအာဒိ ဒေါသန္တရဒဿနံ။ တေန ယဒိပိ တေသံ အကုသလာနံ ဣမသ္မိံ တိကေ တတိယပဒသင်္ဂဟော န သိယာ၊ နဝတ္တဗ္ဗတာ ပန အာပဇ္ဇတီတိ ဒီပေတိ။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဓမ္မဝသေန အသင်္ဂဟိတဿ တိကဒုကေသု နဝတ္တဗ္ဗတာပတ္တီတိ အာဟ ‘‘နာပဇ္ဇတီ’’တိ။ ဣဒါနိ တံ နဝတ္တဗ္ဗတာနာပဇ္ဇနံ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ’’တိအာဒိနာ ကာရဏတော၊ နိဒဿနတော စ ဝိဘာဝေတိ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ တိကေ။ နိယောဂတောတိ နိယမတော ဧကန္တတော။ တေသန္တိ ပဒတ္တယသင်္ဂဟိတဓမ္မာနံ။ ယထာဝုတ္တပဒေသု ဝိယာတိ ယထာဝုတ္တေသု ¶ ပဌမာဒီသု တီသု ပဒေသု။ ယထာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ စိတ္တုပ္ပာဒါ၊ ဣတရေ စ ယထာရဟံ ရာသိတ္တယဝသေန ဘိန္ဒိတွာ ဘဇာပိတာ တံတံကောဋ္ဌာသတော ကတာ၊ ဧဝံ။ တတ္ထာပီတိ စတုတ္ထကောဋ္ဌာသေပိ။ ဘဇာပေတဗ္ဗေတိ နဝတ္တဗ္ဗဘာဝံ ဘဇာပေတဗ္ဗေ။ တဒဘာဝါတိ တဿ စတုတ္ထကောဋ္ဌာသဿ အဘာဝါ။ တထာတိ နဝတ္တဗ္ဗဘာဝေန။
ဥပ္ပန္နတ္တိကေ အတီတာ၊ ဣဓ ယထာဝုတ္တအကုသလာ န ဝုတ္တာ၊ အပေက္ခိတဗ္ဗဘာဝေနာရဟိတာပိ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော တထာ ဝုစ္စန္တီတိ နဝတ္တဗ္ဗတာပတ္တိဒေါသံ ပရိဟရန္တော တဿ ဥဒါဟရဏံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ¶ ဝါ ယထာ သပ္ပဋိဃေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တံသဘာဝေါ စေတ္ထ သာဝဇ္ဇတာဝိသိဋ္ဌော ဒဿနပဟာတဗ္ဗဘာဝါဘာဝေါ။ ‘‘ဧဝဉ္စ သတီ’’တိအာဒိနာ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ လဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေတိ။ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနန္တိ ပရိယာယေန နိပ္ပရိယာယေန စ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ၊ တတ္ထ ပုရိမာနံ အမုချသဘာဝတ္တာ၊ ပစ္ဆိမာနံ အဝိပါကတ္တာ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယတာ န ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ စ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ နတ္ထိ၊ ဧဝံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာနံ ဝသေန တေသံ ပစ္စယလာဘောပိ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘န စ…ပေ… ဝုတ္တာ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ယေ ဟိ…ပေ… ပဝတ္တန္တီ’’တိ။ တတ္ထ န တေ ဒဿနတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တန္တီတိ ယေ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗပစ္စယာ ကိလေသာ၊ တေ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗပက္ခိကာ ဧဝါတိ တေသံ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗပရိယာယော ဧဝ နတ္ထိ၊ ကထံ တေသံ ဝသေန ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယောတိ ဝုစ္စေယျာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယေ ပုထုဇ္ဇနသန္တာနေ န ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ၊ န တေ ပရမတ္ထတော ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ။ ယေ ပန တေ သေက္ခသန္တာနေ၊ န တေသံ ပစ္စယဘူတာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ အတ္ထီတိ ဧဝမ္ပိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယောတိ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗပစ္စယာ ကိလေသာ ဒဿနပက္ခိကာ၊ တပ္ပစ္စယံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗံ သိယာတိ ကထံ တဿ ဧကန္တဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗတာ ဝုတ္တာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗပစ္စယဿာ’’တိအာဒိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သရာဂဝီတရာဂသန္တာနေသု သဟာယဝေကလ္လေန ကမ္မဿ ဝိပါကာဝိပါကဓမ္မတာ ဝိယ ပုထုဇ္ဇနသေက္ခသန္တာနေသု ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ ဝုတ္တနယေန သဝိပါကာဝိပါကတာ သိဒ္ဓါ၊ တသ္မာ။ တဿာတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ။ တာဒိသဿေဝါတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဘာဝေန ဧကသဘာဝဿ။
ဧတ္ထ စ ယံ ‘‘န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗမ္ပိ အတ္ထိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတ’’န္တိအာဒိ အမတဂ္ဂပထေ ဝုတ္တံ၊ တံ အကာရဏံ၊ ကသ္မာ? တဿ ဧကန္တေန ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ။ ယထာဟ ¶ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ? ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတော စိတ္တုပ္ပာဒေါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၅၈၃)။ ယဒိ ဟိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗမ္ပိ အဘဝိဿ၊ ယထာ အတီတာရမ္မဏတ္တိကေ ‘‘နိယောဂါ အနာဂတာရမ္မဏာ နတ္ထီ’’တိ ¶ ဝတွာ ‘‘ကာမာဝစရကုသလဿ ဝိပါကတော ဒသ စိတ္တုပ္ပာဒါ’’တိအာဒိနာ ပုန ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ? နိယောဂါ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတော စိတ္တုပ္ပာဒေါ သိယာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော၊ သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗော ‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗော’တိပိ ‘ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော’တိပီ’’တိအာဒိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န စ တထာ ဝုတ္တံ။ ယာ စ တမတ္ထံ ပဋိပါဒေန္တေန ‘‘ယဒိ ဝုစ္စေယျု’’န္တိအာဒိနာ ယုတ္တိ ဝုတ္တာ၊ သာပိ အယုတ္တိ။ ကသ္မာ? ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာရမ္မဏာနံ ရာဂဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စာနံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဘာဝဿေဝ ဣစ္ဆိတတ္တာ။
ယဉ္စ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတုံ အဓိပတိပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ဥဒ္ဓစ္စဿ အနုဒ္ဓရဏံ ကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ အကာရဏံ အညထာပိ သာဝသေသပါဌဒဿနတော။ တထာ ဟိ ‘‘အတီတော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ၊ အနာဂတော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၈။၂) ဧတေသံ ဝိဘင်္ဂေ စေတောပရိယဉာဏဂ္ဂဟဏံ ကတွာ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿာ’’တိ ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ လဗ္ဘမာနမ္ပိ စေတောပရိယဉာဏဂ္ဂဟဏံ န ကတံ။
သဟာယဘာဝေါ စ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာနံ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ ဝိပါကဒါနံ ပတိ ဝိစာရေတဗ္ဗော။ ကိံ အဝိဇ္ဇာဒိ ဝိယ ဒါနာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဧဝ ဝိကုပ္ပာဒနသမတ္ထတာပါဒနေန ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ သဟကာရိကာရဏံ ဟောန္တိ၊ ဥဒါဟု ကိလေသော ဝိယ ကမ္မဿ ပဋိသန္ဓိဒါနေ သတီတိ၊ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ ပုရိမနယော၊ သောတာပန္နာဒိသေက္ခသန္တာနေ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ ကိရိယဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ သဟာယဝေကလ္လေန အဝိပါကသဘာဝတာယ အာပါဒိတတ္တာ ခီဏတဏှာဝိဇ္ဇာမာနေ သန္တာနေ ဒါနာဒိ ဝိယ။ အထ ဒုတိယော၊ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာဘိမတဿာပိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ ပဋိသန္ဓိဒါနေ သတိ အပါယဂမနီယသဘာဝါနတိဝတ္တနတော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ၊ တသ္မာ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ ¶ စ အဝိရုဇ္ဈနဝသေနေတ္ထ အတ္ထဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သာတိ ¶ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာ။ ဝိညာဏပစ္စယဘာဝေတိ သမ္ပုဏ္ဏဝိပါကဝိညာဏပစ္စယဘာဝေ။ ကာရဏံ ဒဿေန္တောတိ အဝိကလဖလုပ္ပာဒနာဓိကာရေ တဒဘာဝတော ယဒိပိ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာ ဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝေ အပနေတဗ္ဗာ၊ အဝိဇ္ဇာယ ပန ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဣမံ ကာရဏံ ဒဿေန္တော။ သဗ္ဗာပီတိ ဝီသတိပိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဝီသတီတိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ တန္တိ ယေန ကာရဏေန သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေန အဘိညာစေတနာယ အဂ္ဂဟဏံ၊ တံ ကာရဏံ။ ဣတရာဝစနဿာပီတိ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာဝစနဿာပိ။ ကိံ ပန တံ? ဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ။ ဘေဒါဘာဝါတိ ကာယဝစီသင်္ခါရဝသေန ဝိဘာဂါဘာဝတော။ သံယောဂေါတိ တိကန္တရပဒဝသေန သံယောဇနံ၊ တထာ သင်္ဂဟောတိ အတ္ထော။
သုခသညာယ ဂဟဏံ အဿာဒနန္တိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘သုခသညာယ…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။ ‘‘သုခသညာယာ’’တိ စ ဣဒံ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ဝိပလ္လာသော ဟိ ဒုက္ခေ သုခသညာ။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အညာဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ ဝိပလ္လာသဿာဒနာနံ အဝိဇ္ဇာယ ဟေတုဘာဝဒဿနတော။ ‘‘ရထော သေတပရိက္ခာရော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၄) ပရိဝါရတ္ထောပိ ပရိက္ခာရသဒ္ဒေါ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာယ ပရိဝါရေ’’တိ။ တဏှာပရိဝါရေတိ စ တဏှာယ ကိစ္စသာဓနေန သင်္ခါရာနံ သဟကာရိကာရဏဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိက္ခာရဋ္ဌော သင်္ခါရဋ္ဌော ဝိယ ဘူသနဋ္ဌော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သင်္ခတေ အလင်္ကတေ’’တိ အာဟ။ ပရိက္ခရောတိ ယထာ ဖလဒါနသမတ္ထာ ဟောန္တိ၊ တထာ သင်္ခရောတိ။ အမရဏတ္ထာတိ အမတတ္ထာ၊ နိဗ္ဗာနတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဒုက္ကရကိရိယာတိ ပဉ္စာတပတပ္ပနာဒိဒုက္ကရစရိယာ။ ဒေဝဘာဝါယ တပေါ ဒေဝဘာဝတ္ထံ တပေါ။ မာရေတီတိ မရော ဟေတုအတ္ထံ အန္တောနီတံ ကတွာ။ အမင်္ဂလမ္ပိ မင်္ဂလပရိယာယေန ဝေါဟရန္တိ မင်္ဂလိကာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌေ အဒိဋ္ဌသဒ္ဒေါ ဝိယာ’’တိ ယထာ ‘‘အသိဝေ သိဝါ’’တိ။
ပပါတံ ပတနဒုက္ခသဒိသန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဇာတိအာဒိပပါတဒုက္ခ’’န္တိ။ ဣန္ဒဒုဒ္ဒဗြဟ္မကူဋသညိတပဗ္ဗတသိခရပ္ပပါတော မရုပပါတော။ တံ ပုညဖလံ အတ္ထော ပယောဇနံ ဧတဿာတိ တဒတ္ထော။
ပရိဗ္ဗာဇိကာယ ¶ တရုဏိယာ။ အသဝသော အသေရိဝိဟာရီ။ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏေန ပဏ္ဍိတေဟိ ဇိဂုစ္ဆနီယံ။ ရာဂါဒိပရိဠာဟေန၊ ကဋုကဝိပါကတာယ စ ဒုက္ခံ။ အာရဘတိ ကရောတိ။ သဘယဿာပိ ပိသာစနဂရဿ ကာမဂုဏသမိဒ္ဓိယာ သုခဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝေါ ဝိယာတိ ယောဇနာ။ ဘိန္နဇာတိယေန အဝေါမိဿတာ နိရန္တရတာ။ ဇရာယ မရဏေန စ အညထတ္တံ ဝိပရိဏာမော။
‘‘န ¶ တာဝါဟံ ပါပိမ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ ဝစနတော ‘‘တာတ ဧဟိ၊ တာဝ ဣဒံ ရဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇာဟီ’’တိအာဒီသု ယဒိပိ ပရိမာဏနိယမနကမပဒပူရဏမတ္တာဒီသုပိ တာဝ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ၊ ဣဓ ပန ဝက္ခမာနတ္တာပေက္ခော အဓိပ္ပေတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘တာဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တရာပေက္ခော နိပါတော’’တိ။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ပန…ပေ… ဒဿေတီတိ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဋ္ဌကထာယံ အဝိရုဇ္ဈနမာဟ။
ရာဂါဒိအဿာဒနကာလေသူတိ ရာဂါဒီနံ အဿာဒနကာလေသု။ ‘‘ရာဂဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာယာ’’တိ ဧတ္ထ ရာဂသမ္ပယုတ္တာယ တာဝ အဝိဇ္ဇာယ ယောဇနာ ဟောတု ရာဂဿ အဿာဒနဘာဝတော၊ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာယ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘တဒဝိပ္ပယုတ္တာ စ ဒိဋ္ဌီ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ တံသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရဿာတိ ရာဂါဒိသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရဿ။ အဝိဇ္ဇာရမ္မဏာဒိတန္တိ အဝိဇ္ဇာယ အာရမ္မဏာဒိတံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယပကတူပနိဿယေ၊ အနန္တရာဒိကေ စ ပစ္စယေ သင်္ဂဏှာတိ။ အနဝိဇ္ဇာရမ္မဏဿာတိ န အဝိဇ္ဇာရမ္မဏဿ အဝိဇ္ဇံ အနာရဗ္ဘ ပဝတ္တဿ။ အာရမ္မဏာဓိပတိအနန္တရာဒိပစ္စယဝစနေသူတိ အာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယပစ္စယဝစနေသု အဝုတ္တဿ အနဝိဇ္ဇာရမ္မဏဿ၊ အနန္တရာဒိပစ္စယဝစနေသု အဝုတ္တဿ ပဌမဇဝနဿ၊ ဒွီသုပိ ဝုတ္တဿ အဝိဇ္ဇာရမ္မဏဿ ဒုတိယာဒိဇဝနဿာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနန္တရပစ္စယလာဘိနော အနန္တရာဒိနာ၊ သဟဇာတဿ ဟေတုအာဒိနာ၊ အသဟဇာတဿ ဥပနိဿယာဒိနာ သင်္ခါရဿ အဝိဇ္ဇာ ပစ္စယော ဟောတီတိ အယမတ္ထော ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမတိက္ကမဘဝပတ္ထနာဝသေနာတိ အဝိဇ္ဇာသမတိက္ကမတ္ထာယ အရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ဥပ္ပာဒေန္တဿ၊ အဝိဇ္ဇာသမ္မူဠှတ္တာ အရူပဘဝသမ္ပတ္တိယော ပတ္ထေတွာ တာနေဝ ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တေန္တဿာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရေ ဝုတ္တေန နယေန၊ ဝုတ္တနယာနုသာရေနာတိ အတ္ထော။
ဧကကာရဏဝါဒေါ ¶ အာပဇ္ဇတိ ယထာ ပကတိဣဿရပဇာပတိပုရိသကာလာဒိဝါဒါ။ ဧကသ္မိံယေဝ လောကဿ ကာရဏဘူတေ သတိ တတော သကလာယ ပဝတ္တိယာ အနဝသေသတော၊ သဗ္ဗဒါ စ ပဝတ္တိတဗ္ဗံ အပေက္ခိတဗ္ဗဿ ကာရဏန္တရဿ အဘာဝတော။ န စေတံ အတ္ထိ ကမေနေဝ ပဝတ္တိယာ ဒဿနတော။ ကာရဏန္တရာပေက္ခတာယ ပန ဧကကာရဏဝါဒေါ အပဟတော သိယာ ဧကဿ စ အနေကသဘာဝတာဘာဝါ။ ယတ္တကာ တတော နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ သဗ္ဗေဟိ တေဟိ သမာနသဘာဝေဟေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န ဝိသဒိသေဟိ၊ ဣတရထာ တဿ ဧကဘာဝေါ ဧဝ န သိယာတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘သဗ္ဗဿ…ပေ… ပတ္တိတော စာ’’တိ။ ပါရိသေသေနာတိ ဧကတော ဧကံ၊ ဧကတော အနေကံ၊ အနေကတော ဧကန္တိ ဣမေသု တီသု ပကာရေသု အဝိဇ္ဇမာနေသု အနုပလဗ္ဘမာနေသု ပါရိသေသဉာယေန။ အနေကတော အနေကန္တိ ဧကသ္မိံ စတုတ္ထေ ဧဝ စ ¶ ပကာရေ ဝိဇ္ဇမာနေ။ ယဒိဒံ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ၊ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ ဧကဟေတုဖလဒီပနံ၊ တံ ဧတ္ထ ဒေသနာဝိလာသေန၊ ဝိနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဝါ ဓမ္မာနံ ပဓာနပါကဋာသာဓာရဏဘာဝဝိဘာဝနတ္ထန္တိ ဧကဟေတုဖလဒီပနံ န နုပပဇ္ဇတိ ဥပပဇ္ဇတိယေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိနာ။
ယထာဖဿန္တိ သုခဝေဒနီယာဒိစက္ခုသမ္ဖဿာဒိတံတံဖဿာနုရူပန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သုခဝေဒနီယ’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘ဝေဒနာဝဝတ္ထာနတော’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သမာနေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမာနေသူတိ အဝိသိဋ္ဌေသု။ ဖဿဝသေနာတိ သုခဝေဒနီယာဒိဖဿဝသေန။ ဝိပရိယာယာဘာဝတောတိ ဗျတ္တယာဘာဝတော။ န ဟိ ကဒါစိ သုခဝေဒနီယံ ဖဿံ ပဋိစ္စ ဒုက္ခဝေဒနာ၊ ဒုက္ခာဒိဝေဒနီယံ ဝါ ဖဿံ ပဋိစ္စ သုခဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သုခါဒိစက္ခုသမ္ဖဿဇာဒီနန္တိ သုခါဒီနံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒီနဉ္စ ဝေဒနာနံ။ ဩဠာရိကသုခုမာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟီနပဏီတာဒိသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ယံ ဥပါဒါယ ယာ ဝေဒနာ ‘‘ဩဠာရိကာ၊ ဟီနာ’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ၊ န တံယေဝ ဥပါဒါယ တဿာ ကဒါစိပိ သုခုမတာ ပဏီတတာ ဝါ အတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဩဠာရိကသုခုမာဒိသင်္ကရာဘာဝတော’’တိ။ ယထာဝုတ္တသမ္ဖဿဿာတိ သုခဝေဒနီယာဒိဖဿဿ။ သုခဝေဒနီယဖဿတောယေဝ သုခဝေဒနာ၊ န ဣတရဖဿတော။ သုခဝေဒနီယဖဿတော သုခဝေဒနာဝ၊ န ဣတရဝေဒနာ။ တထာ သေသေသုပီတိ ဥဘယပဒနိယမဝသေန ယထာဖဿံ ဝေဒနာဝဝတ္ထာနံ၊ ယထာဝေဒနံ ဖဿဝဝတ္ထာနန္တိ ပဒဒွယေန ကာရဏန္တရာသမ္မိဿတာ ဖလဿ၊ ဖလန္တရာသမ္မိဿတာ ¶ စ ကာရဏဿ ဒဿိတာ ပဌမပက္ခေ အသံကိဏ္ဏတာဝဝတ္ထာနန္တိ ကတွာ။ ဒုတိယပက္ခေ ပန ပစ္စယဘေဒဘိန္နေန ကာရဏဝိသေသေန ဖလဝိသေသော၊ ဖလဝိသေသေန စ ကာရဏဝိသေသော နိစ္ဆီယတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော သန္နိဋ္ဌာနံ ဝဝတ္ထာနန္တိ ကတွာ။ ပုရိမသ္မိဉ္စ ပက္ခေ ဓမ္မာနံ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထာနံ ဝုတ္တံ၊ ဒုတိယသ္မိဉ္စ ယထာဝဝတ္ထိတဘာဝဇာနနန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဥတုအာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စိတ္တဝိသမာစာရာ ပိတ္တဝါတာဒယောပိ သင်္ဂယှန္တိ။ ဧကသ္မိံ ဒေါသေ ကုပိတေ ဣတရေပိ ခေါဘံ ဂစ္ဆန္တိ။ သန္တေသုပိ တေသု သေမှပဋိကာရေန ရောဂဝူပသမတော သေမှော ပါကဋောတိ အတ္ထော။
‘‘ဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တာနံ သင်္ခါရာနံ ကာရဏဿ ပကာရဏံ၊ ကာရဏမေဝ ဝါ တဏှာတိ အာဟ ‘‘တဏှာယ သင်္ခါရကာရဏဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။ တဿာပီတိ တဏှာယပိ။ တဏှာ ဟိ ကာမာသဝေါ ဘဝါသဝေါ စ။ ကာမာသဝဘဝါသဝါ ကာမုပါဒါနံ၊ ဒိဋ္ဌာသဝေါ ဣတရုပါဒါနန္တိ အာဟ ‘‘စတုရုပါဒါနဘူတာ ¶ ကာမဘဝဒိဋ္ဌာသဝါ’’တိ။ တေ စ ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ ဝစနတော ဥပါဒါနဉ္စ၊ ‘‘တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိ ဝစနတော တဏှာ စ သင်္ခါရဿ ကာရဏန္တိ ပါကဋာ။ အနဿာဒနီယေသု အနေကာဒီနဝဝေါကိဏ္ဏေသု သင်္ခါရေသု အဿာဒါနုပဿနာ အဝိဇ္ဇာယ ဝိနာ န ဟောတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဿာဒါနုပဿိနော…ပေ… ဒဿိတာ ဟောတီ’’တိ။ ခီဏာသဝဿ သင်္ခါရာဘာဝတောတိ ဗျတိရေကေနပိ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရကာရဏဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။ ဧကန္တေန ဟိ ခီဏာသဝေါဝ ဝိဒ္ဒသု။ ဧတေန ဗာလာနံ ဧဝ သမ္ဘဝတော အဝိဇ္ဇာယ အသာဓာရဏတာ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ။ ဝတ္ထာရမ္မဏာဒီနိ ဟိ ဣတရေသမ္ပိ သာဓာရဏာနိ။ ဝတ္ထာရမ္မဏတဏှုပါဒါနာဒီနိ ဝိယ အဝိဇ္ဇာပိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ သာဓာရဏကာရဏန္တိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ပုညဘဝါဒီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပုညာနေဉ္ဇဘဝါ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ပုညဘဝေါတိ ပုညာဘိသင်္ခါရဟေတုကော ဥပပတ္တိဘဝေါ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ဧတ္ထ စ ကိစ္စကရဏဋ္ဌာနဘေဒေန ကိစ္စဝတီ အဝိဇ္ဇာ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿိတာ။ န ဟိ ယဒဝတ္ထာ အဝိဇ္ဇာ ပုညာဘိသင်္ခါရာနံ ဥပနိဿယော၊ တဒဝတ္ထာ ဧဝ ဣတရေသံ ဥပနိဿယောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဧတ္ထ စ ဘဝါဒီနဝပ္ပဋိစ္ဆာဒနန္တိ အတ္ထတော ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ တံတံဘဝသင်္ခါတဒုက္ခဟေတုသဘာဝါနဘိသမယနိမိတ္တတာ။
ဌာနန္တိ ¶ ဓရမာနတာ အဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဌာနဝိရုဒ္ဓါတိ အတ္ထိတာဝိရုဒ္ဓါ’’တိ။ ဌာနာဝိရုဒ္ဓါ စက္ခုရူပါဒယော။ ‘‘ပုရိမစိတ္တဉှီ’’တိအာဒိနာ ဌာနဝိရုဒ္ဓါ စ ဥဒါဟဋောတိ အာဟ ‘‘န ဣဒံ ဧကန္တိကံ သိယာ’’တိ။ ‘‘စက္ခုရူပါဒယော’’တိအာဒိနာ ဟိ ပရတော ဌာနာဝိရုဒ္ဓါ ဥဒါဟရီယန္တီတိ။ ပုရိမသိပ္ပာဒိသိက္ခာ ဟိ ပစ္ဆာ ပဝတ္တမာနသိပ္ပာဒိကိရိယာနံ သမောဓာနာသမ္ဘဝါ ဌာနဝိရောဓောတိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သမတ္ထေတုံ ‘‘န စ သိပ္ပာဒီန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တန္တိ ပဋိသန္ဓိအာဒိဌာနံ။ ဣဓာတိ ဌာနသဘာဝကိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏေ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာရမ္မဏဘူမိသန္တာနာဒိဝိရုဒ္ဓါ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ တေ စ အနုလောမတော ဂေါတြဘုဿ၊ ဂေါတြဘုတော မဂ္ဂဿ လိင်္ဂပရိဝတ္တနာဒိဝသေန စ ပဝတ္တိယံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နမနရုပ္ပနဝိရောဓာ သဘာဝဝိရုဒ္ဓါ ပစ္စယောတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ နမနရုပ္ပနန္တိ အရူပရူပဘာဝမေဝ ဒဿေတိ။ ကမ္မံ စေတနာသဘာဝံ၊ ရူပံ ရုပ္ပနသဘာဝန္တိ သဘာဝဝိရုဒ္ဓံ။ မဓုရမ္ဗိလရသာဒီတိ ခီရံ မဓုရရသံ ပိတ္တုပသမနံ မဓုရဝိပါကသဘာဝံ၊ ဒဓိ အမ္ဗိလရသံ ပိတ္တဗြူဟနံ ကဋုကဝိပါကသဘာဝန္တိ အတော သဘာဝဝိရောဓာ။
ဒဓိအာဒီနီတိ ဒဓိပလာလာနိ။ ဘူတိဏကဿာတိ ဘူတိဏကနာမကဿ ဩသဓိဝိသေသဿ။ အဝီ ¶ နာမ ဧဠကာ၊ တာ ပန ယေဘုယျေန ရတ္တလောမကာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရတ္တာ ဧဠကာ’’တိ။ ဝိပါကာနမ္ပိ ပစ္စယဘာဝတော၊ အဝိပါကာနမ္ပိ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝတော န ဝိပါကဓမ္မဝိပါကာပေက္ခာ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပါကာယေဝ တေ စ နာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ တဒဝိပါကာနန္တိ တဿာ အဝိဇ္ဇာယ အဝိပါကဘူတာနံ။ န န ယုဇ္ဇတိ ယုဇ္ဇတိ ဧဝ ပစ္စယုပ္ပန္နတာမတ္တဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တဒဝိရုဒ္ဓါနန္တိ တာယ အဝိဇ္ဇာယ အဝိရုဒ္ဓါနံ။
ပုဗ္ဗာပရိယဝဝတ္ထာနန္တိ ကာယပဝတ္တိဂတိဇာတိအာဒီနံ ယထာရဟံ ပုဗ္ဗာပရဘာဝေန ပဝတ္တိ၊ သာ ပန ကေနစိ အကဋာ အကဋဝိဓာ ပဋိနိယတသဘာဝါတိ ဒဿေတုံ နိယတိဝါဒိနာ ဝုတ္တနိဒဿနံ အာဟရန္တော ‘‘အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတာဘေဇ္ဇမဏီနံ ဝိယာ’’တိ အာဟ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ သင်္ဂတီတိ အဓိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ယာဒိစ္ဆိကတာ၊ ယံ သန္ဓာယ ‘‘ယဒိစ္ဆာယ ပဝတ္တနံ နိဝတ္တနံ ယဒိစ္ဆာယာ’’တိအာဒိ ဝုစ္စတိ။ ဘာဝေါတိ ဓမ္မာနံ သဘာဝသိဒ္ဓိတာ၊ ယံ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ ‘‘ကဏ္ဋကဿ ကောဋိတိခိဏဘာဝံ၊ ကပိဋ္ဌဖလဿ ဝဋ္ဋဘာဝံ၊ မိဂပက္ခီနံ ဝါ ဝိစိတ္တဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိတံ ကော အဘိသင်္ခရောတိ၊ ကေဝလံ သဘာဝသိဒ္ဓါဝါယံ ဝိသေသော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ၊ သဗ္ဗေ ပါဏာ ¶ ၊ သဗ္ဗေ ဘူတာ၊ သဗ္ဗေ ဇီဝါ အဝသာ အဗလာ အဝီရိယာ နိယတိသင်္ဂတိဘာဝပရိဏတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈)။ ဧတေဟိ ဝိကပ္ပနေဟီတိ စုတိအာဒီသု သမ္မူဠှတာယ ‘‘သတ္တော မရတီ’’တိအာဒိဝိကပ္ပနေဟိ ကာရဏဘူတေဟိ။ အကုသလံ စိတ္တံ ကတွာတိ အယောနိသောမနသိကာရပရိဗြူဟနေန စိတ္တံ အကုသလံ ကတွာ။
သုတ္တာဒိဓမ္မန္တိ သုတ္တဂေယျာဒိပရိယတ္တိဓမ္မံ။ ပရိယတ္တိဓမ္မဉှိ သမ္မဒေဝ ဇာနန္တော ပဋိပတ္တိဓမ္မံ ပရိပူရေတွာ ပဋိဝေဓဓမ္မေ ပတိဋ္ဌဟတိ။ တန္တိ တံ ဇာနနံ၊ နိဗ္ဗာနာဘိသမယောတိ အတ္ထော။
သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝိညာဏပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၂၇။ ယထာဝုတ္တသင်္ခါရပစ္စယာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိဝုတ္တပ္ပကာရသင်္ခါရပစ္စယာ။ ဝိညာဏာဒယော ဝေဒနာပရိယောသာနာ ¶ ဧတရဟိ ဝိပါကဝဋ္ဋဘူတာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘တံကမ္မနိဗ္ဗတ္တမေဝ ဝိညာဏံ ဘဝိတုံ အရဟတီ’’တိ။ အယဉ္စ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဓာတုကထာပါဠိယာ န သမေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဓာတုကထာယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဓာတုကထာယံ ဝစနတော သဗ္ဗဝိညာဏဖဿဝေဒနာပရိဂ္ဂဟော ကတော ဓာတုကထာယန္တိ ယောဇနာ။ သပ္ပဒေသာတိ သာဝသေသာ၊ ဝိပါကာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိညာဏာဒီသု ဟိ ဝိပါကေသုယေဝ အဓိပ္ပေတေသု ယထာ –
‘‘ဝိပါကေဟိ ဓမ္မေဟိ ယေ ဓမ္မာ ဝိပ္ပယုတ္တာ၊ တေ ဓမ္မာ အသင်္ခတံ ခန္ဓတော ဌပေတွာ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဒွါဒသဟာယတနေဟိ တေရသဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတာ။ ကတိဟိ အသင်္ဂဟိတာ? န ကေဟိစိ ခန္ဓေဟိ န ကေဟိစိ အာယတနေဟိ ပဉ္စဟိ ဓာတူဟိ အသင်္ဂဟိတာ’’တိ (ဓာတု။ ၄၇၇) –
ဝိပါကဝိပ္ပယုတ္တာနံ သင်္ဂဟာသင်္ဂဟာ ဝိဿဇ္ဇိတာ၊ ဧဝမိဓာပိ ဝိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ သိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပါကာ ဓမ္မာတိ ဣမဿ ဝိယ ဝိဿဇ္ဇနံ သိယာ’’တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝိပ္ပယုတ္တေန သင်္ဂဟိတာသင်္ဂဟိတပဒနိဒ္ဒေသေ နိပ္ပဒေသာဝ ဝိညာဏဖဿဝေဒနာ ဂဟိတာ၊ တသ္မာ။ တတ္ထာတိ ဓာတုကထာယံ။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေနာတိ ¶ ဣမသ္မိံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂေ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန။ တေနာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ စာ’’တိအာဒိ။ တေန ယထာဝုတ္တအတ္ထဝဏ္ဏနာ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝသေန ဝုတ္တာတိ ယထာဒဿိတံ ဝိရောဓံ ပရိဟရတိ။ ယဒိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန ဓာတုကထာပါဠိ ပဝတ္တာ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ကာမဘဝေါ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကာဒသဟာယတနေဟိ သတ္တရသဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတော။ ရူပဘဝေါ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ပဉ္စဟာယတနေဟိ အဋ္ဌဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတော’’တိအာဒိနာ (ဓာတု။ ၆၇-၆၈) ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓဝသေန ဘဝေါ ဝိဿဇ္ဇိတောတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဘဝေါ ပန…ပေ… န အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန ဂဟိတော’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန အဂ္ဂဟိတတ္တာ ဧဝ။ တတ္ထာတိ ဓာတုကထာယံ။ ဝိပါကဉှေတန္တိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ယထာဝုတ္တဗာတ္တိံသဝိဓဝိညာဏံ ဝိပါကံ၊ တသ္မာ တံ သင်္ခါရပစ္စယန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိညာဏဿ ဝိပါကတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။
‘‘သောမနဿသဟဂတာနေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဣဒံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ ဥပေက္ခာသဟဂတကုသလာကုသလဇဝနာနန္တရမ္ပိ သောမနဿသဟဂတတဒါရမ္မဏဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘စတုန္နံ ပန ဒုဟေတုကကုသလစိတ္တာနံ အညတရဇဝနဿ ပရိယောသာနေ အဟေတုကစိတ္တံ တဒါရမ္မဏဘာဝေန ¶ ပတိဋ္ဌာတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈ ဝိပါကုဒ္ဓါရကထာ) ဝတွာ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ပန သန္တီရဏမ္ပိ တဒါရမ္မဏမ္ပိ သောမနဿသဟဂတမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုသလာကုသလဉှိ အဘိဣဋ္ဌမ္ပိ အာရမ္မဏံ တထာဘိသင်္ခရဏေန ကဒါစိ န မဇ္ဈတ္တံ ကတွာ န ပဝတ္တတိ၊ ဝိပါကံ ပန ယထာသဘာဝတောဝ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတိ။ တေနာဟ ‘‘န သက္ကာ ဝိပါကံ ဝဉ္စေတု’’န္တိ။ ကိရိယဇဝနာနံ ပန ဝိသယာဘိသင်္ခရဏဿ ဗလဝဘာဝတော တဒနန္တရာနံ တဒါရမ္မဏာနံ ယထာဝိသယံ ဝေဒနာဝသေန တဒနုဂုဏတာ ဣစ္ဆိတာ။ ယေ ပန ကိရိယဇဝနာနန္တရံ တဒါရမ္မဏံ န ဣစ္ဆန္တိ၊ တေသံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ယံ ပန ‘‘ဇဝနေန တဒါရမ္မဏံ နိယမေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကုသလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ စ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တော ဝိစာရေတဗ္ဗော။ တိဟေတုကဇဝနာဝသာနေ စ ဒုဟေတုကဇဝနာဝသာနေ စာတိ သမုစ္စယတ္ထော စ-သဒ္ဒေါ။ ကေစိ ပန ဝိဘာဂံ အကတွာ ‘‘ကုသလဇဝနာဝသာနေပိ အဟေတုကတဒါရမ္မဏံ ဟောတီတိ ‘ယေဘုယျေနာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ လောဘစိတ္တဿ ဝါ သတ္တာနံ ဗဟုလံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ ‘‘သကိံ ဝါ’’တိ ဝစနသိလိဋ္ဌတာဝသေန ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ’’တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒိရတ္တတိရတ္တာဒီသု ဝိယ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ ဝါ-သဒ္ဒဿ အဘာဝါတိ သုယျမာနဿ ဝါ-သဒ္ဒဿ အဘာဝေန ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော ပန တတ္ထာပိ ဝါ-သဒ္ဒေါ လဗ္ဘတေဝ။ တိရတ္တံ ပန ဝါသာဒိကေ လဗ္ဘမာနေ ဒိရတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိသုံ န ယောဇေတီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဝစနသိလိဋ္ဌတာမတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေဝလံ ‘‘တိရတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ အညတ္ထ ဝါသာဒိနာ အန္တရိတမ္ပိ တိရတ္တံ ဂဏှေယျ၊ ဒိရတ္တဝိသိဋ္ဌံ ပန တိရတ္တံ ဝုစ္စမာနံ တေန အနန္တရိတမေဝ တိရတ္တံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘နိရန္တရတိရတ္တဒဿနတ္ထံ ဝါ’’တိ။ ဗလဝရူပါဒိကေ အာရမ္မဏေတိ အတိမဟတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ။ ‘‘အဓိပ္ပာယော’’တိ ဧတေန ဧကစိတ္တက္ခဏာယုကေပိ ဝိသယေ ကဒါစိ တဒါရမ္မဏံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ ‘‘သကိံ ဧဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမတ္ထံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ‘‘သဗ္ဗဒွါရေသု တဒါရမ္မဏေ ဒွေ ဧဝ စိတ္တဝါရာ အာဂတာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။ အနုရူပါယ ပဋိသန္ဓိယာတိ အတ္တနော အတ္တနော အနုစ္ဆဝိကေန ပဋိသန္ဓာနကိစ္စေန။
‘‘ကတိ ပဋိသန္ဓိယော၊ ကတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တာနီ’’တိအာဒိနာ ပဋိသန္ဓိဝိစာရော ပရတော ဝိတ္ထာရတော ကထီယတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိကထာ မဟာဝိသယာတိ ကတွာ ပဝတ္တိမေဝ တာဝ ဒဿေန္တော’’တိ။ အဟေတုကဒွယာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဟာဝိပါကမဟဂ္ဂတဝိပါကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒွါရနိယမာနိယမာဝစနန္တိ ဒွါရဿ နိယတာနိယတာဝစနံ၊ နိယတဒွါရံ အနိယတဒွါရန္တိ ဝါ အဝစနန္တိ အတ္ထော။ အနုပ္ပတ္တိတောတိ န ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ယဒိပိ ‘‘အနုရူပါယ ပဋိသန္ဓိယာ’’တိ ပဋိသန္ဓိပိ ¶ ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတာ၊ ‘‘ပဝတ္တိယံ ပနာ’’တိ အဓိကတတ္တာ ပန ပဝတ္တိယေဝ ပစ္စာမဋ္ဌာ။ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ပဌမုဒ္ဒိဋ္ဌာနိ သဗ္ဗာနိပိ လောကိယဝိပါကစိတ္တာနိ အနွာဒေသံ အရဟန္တီတိ အာဟ ‘‘တတြဿာတိ ပဝတ္တိယံ ဗာတ္တိံသဝိဓဿာ’’တိ။
ယထာ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိဝိညာဏသင်္ခါတဿ ဗီဇဿ အဘာဝေပိ ရူပဘဝေ စက္ခုသောတိန္ဒြိယပဝတ္တိအာနုဘာဝတော စက္ခုသောတဝိညာဏာနံ သမ္ဘဝေါ၊ ဧဝံ တေနေဝ ကာရဏေန သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနမ္ပိ တတ္ထ သမ္ဘဝေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣန္ဒြိယပဝတ္တိအာနုဘာဝတော ဧဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စက္ခုသောတဒွါရဘေဒေနာတိ စက္ခုသောတဒွါရဝိသေသေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တဿာတိ စက္ခုသောတဒွါရဿ။ ဒွါရဝန္တာပေက္ခော ဒွါရဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏဝီထိဘေဒါယတ္တတ္တာ’’တိ။ တသ္မိဉ္စ သတီတိ တသ္မိံ ¶ ဒွါရဘေဒေ ဝီထိဘေဒေ စ သတိ။ ဘာဝေါတိ ဥပ္ပတ္တိ။ ဇနကံ အနုဗန္ဓတိ နာမာတိ တံသဒိသေ တဗ္ဗောဟာရံ ကတွာ ဝုတ္တံ။
ဣဒံ ပန ဝတွာတိ ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေ အာရဗ္ဘ တဒါရမ္မဏာနုပ္ပတ္တိံ ဝတွာ။ ဘာဝနာယာတိ အကုသလဘာဝနာယ သံကိလေသဝဍ္ဎနေန၊ သံကိလိဋ္ဌသမာဓာနေနာတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ လောဘဒေါသသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေပိ သမာဓိ ‘‘အဝဋ္ဌိတိ အဝိသာဟာရော အဝိက္ခေပေါ အဝိသာဟဋမာနသတာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁) နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ အဝတ္ထုဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ အဋ္ဌာနဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ အနာရမ္မဏဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ အတ္ထော။
‘‘ကေန ကတ္ထာ’’တိ ပဒဿ ‘‘ကေန စိတ္တေန ကသ္မိံ ဘဝေ’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဧကူနဝီသတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တေန တေန စိတ္တေနာတိ တေန တေန အဟေတုကဒွယာဒိစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ပဝတ္တမာနာ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ရူပါရူပဓမ္မာ ဧကူနဝီသတိ ပဋိသန္ဓိယောတိ ယောဇနာ။ တေန တေန စိတ္တေန သဟဇာတာဒိပစ္စယတာယ ဟေတုဘူတေန၊ ကရဏဘူတေန ဝါ။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ။
အနုဿရဏတ္ထော ဗျာပါရော အနုဿရဏဗျာပါရော။ ကေစီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တီသု ဇဝနဝါရေသု…ပေ… ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ကမ္မာဒိဥပဋ္ဌာနဿ ပရတော တီဟိ ဇဝနဝါရေဟိ ပဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အနေက…ပေ… အဘိပ္ပလမ္ဗနဉ္စ ဟောတီ’’တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧကဇဝနဝါရဿေဝ ကမ္မာဒိဥပဋ္ဌာနေန မရဏံ န သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဿာတိ ပဟာရဖောဋ္ဌဗ္ဗဿ ¶ ။ ဘဝင်္ဂစိတ္တေ ဝတ္တမာနေ၊ အန္တရန္တရာ ပဉ္စဒွါရဝီထိယာ ဝါ ဝတ္တမာနာယ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသမာယောဂေ ပဌမံ ကာယဒွါရာဝဇ္ဇနုပ္ပတ္တိ ယုတ္တာ၊ တထာပိ ကိသ္မိဉ္စိ စိန္တိယမာနေ တမေဝါရဗ္ဘ ဧကသ္မိံ ဇဝနဝါရေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ ကာယဒွါရာဝဇ္ဇနုပ္ပတ္တိ သိယာ စိတ္တဿ လဟုပရိဝတ္တိဘာဝတောတိ ကေစိဝါဒဿ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ နိဒ္ဒါယန္တဿ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသမာယောဂေန ပဗုဇ္ဈနကာလေ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနမေဝ အာဝဋ္ဋေတိ၊ န ကာယဒွါရာဝဇ္ဇနံ။ ‘‘ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ န ပဋိဗုဇ္ဈတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၅၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံသမ္ပဒံ ဝါ ဧတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ လဟုကပစ္စုပဋ္ဌာနန္တိ လဟုဥပဋ္ဌာနံ။ မနောဒွါရဿ ဝိသယော ကမ္မာဒိကော။ လဟုကတာတိ လဟုပဋ္ဌာနတာ။ ရူပါနန္တိ စက္ခာဒိရူပဓမ္မာနံ။ ဝိသယဘာဝေပီတိ ရူပါယတနာဒိဝိသယသဗ္ဘာဝေပိ။ ယေသံ ဝိသယော အတ္ထီတိ ယေသံ နိပ္ပရိယာယေန ¶ ဝိသယော အတ္ထိ။ တံဒဿနတ္ထမေဝါတိ တေသံ သာရမ္မဏာနံယေဝ ဒဿနတ္ထံ။ တေနာတိ တသ္မာ။
‘‘ဘူမိစိတ္တုပ္ပာဒါဒိဝသေနာ’’တိ ဣဒံ ကမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ကမ္မနိမိတ္တဿပိ ဝသေန လဗ္ဘတေဝ တဿ ဆဠာရမ္မဏဘာဝတော။ ဂတိနိမိတ္တဿ ပန ပဘေဒေါ နီလာဒိကောယေဝ။
အနုပစ္ဆိန္နေသု မဂ္ဂေန အပ္ပဟီနေသု။ တဉ္စ ကမ္မာဒိံ။ ဘဝန္တရနိန္နာဒိတာ စိတ္တသန္တာနဿ ဘဝပတ္ထနာယ တထာဘိသင်္ခတတ္တာ။ ယသ္မိဉှိ စိတ္တသန္တာနေ ပုညာဒိစေတနာယ ဝိယ ဘဝပတ္ထနာယ ပရိဘာဝနာ အနုပစ္ဆိန္နာ၊ တတ္ထေဝ ဘဝန္တရပရိယာပန္နစိတ္တုပ္ပတ္တိ။ တံ ပန စိတ္တံ တထာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ တာယ ဝိနာမိတံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနုပစ္ဆိန္နကိလေသဗလဝိနာမိတ’’န္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သုဂတိဒုဂ္ဂတီသု။ ဣတရာယာတိ သုဂတိပဋိသန္ဓိနိန္နာယ စုတိယာ။ ‘‘နိစ္ဆိနန္တီ’’တိ ဝုတ္တဿ နိစ္ဆယဿ နိဗန္ဓနံ အာဂမံ ဒဿေန္တော ‘‘နိမိတ္တဿာဒဂဓိတံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။
အကုသလေ ဟိ ဒုဂ္ဂတူပနိဿယေ နိယမိတေ ကုသလံ သုဂတူပနိဿယောတိ နိယမိတမေဝ ဟောတီတိ။
အနိဋ္ဌံ အာရမ္မဏံ အာဟ ယတော ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိ ဒဿီယတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ရာဂါဒိဟေတုဘူတ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တမ္ပိ ဟိ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ တမ္ပီတိ အနိဋ္ဌာရမ္မဏမ္ပိ။ ယသ္မာ ပန ဟီနံ အာရမ္မဏန္တိ အာရမ္မဏဘူတကမ္မနိမိတ္တံ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ ‘‘အကုသလဝိပါကဇနကကမ္မသဟဇာတာနံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မနိမိတ္တဘူတဉှိ အာရမ္မဏံ ယံ ဝိပါကဿ ဇနကံ ကမ္မံ၊ တေန သဟဇာတာနံ၊ တဿ ကမ္မဿ သဒိသာသန္နဇဝနသဟဇာတာနဉ္စ ရာဂါဒီနံ ¶ အာရမ္မဏပစ္စယသင်္ခါတော ဟေတု ဟောတိ၊ သော ဧဝ စဿ ဟီနဘာဝေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဝသေန အနိဋ္ဌန္တိ ဟီနဿ အကုသလကမ္မဿ အာရမ္မဏတော အာရမ္မဏတာဝသေန ဟီနန္တိ ကတွာ အနိဋ္ဌံ၊ သဘာဝေန ဣဋ္ဌမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အညထာ စာ’’တိအာဒိနာ ကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏဿ အကုသလဝိပါကဿ န သမ္ဘဝေါတိ ဒဿေတိ။ အာသန္နကတကမ္မာရမ္မဏသန္တတိယန္တိ အာသန္နကတဿ ကမ္မဿ အာရမ္မဏသန္တာနေ။ တံသဒိသန္တိ ယထာဝုတ္တကမ္မာရမ္မဏသဒိသံ။ ပဋိသန္ဓိအာရမ္မဏူပဋ္ဌာပကန္တိ ပဋိသန္ဓိယာ အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာပကံ။ စုတိအာသန္နဇဝနာနံ ပဋိသန္ဓိဇနကတ္တေ အယမတ္ထော လဗ္ဘေယျာတိ စောဒနံ မနသိ ¶ ကတွာ အာဟ ‘‘န စ ပဋိသန္ဓိယာ’’တိအာဒိ။ တံသမာနဝီထိယန္တိ တာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဧကဝီထိယံ။ န အဿာဒိတာနီတိ အဿာဒနဘူတာယ တဏှာယ န အာမဋ္ဌာနိ။
သမတ္တာတိ ပရိပုဏ္ဏာ၊ ပရိယတ္တာ ဝါ။ ‘‘မရဏကာလေ…ပေ… သမာဒိန္နာ’’တိ ဝစနတော ယထာဝုတ္တစုတိအာသန္နဇဝနာနံ ပဋိသန္ဓိဒါနံ သိဒ္ဓန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘န စ ဒုဗ္ဗလေဟီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဝက္ခတိ စာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥပစယေန ပါကဋတရံ ကရောတိ။ ဉာဏဝတ္ထုဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာယဉှိ ‘‘ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ န ကဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတီ’’တိ ပဒါနံ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ဝက္ခတိ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ…ပေ… ပဋိက္ခိတ္တာနီ’’တိ။ တတ္ထ ပဋိဝိဇာနနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣရိယာပထကပ္ပနကာယဝစီကမ္မုပဋ္ဌာပနကုသလာကုသလဓမ္မသမာဒါနသမာပဇ္ဇနဝုဋ္ဌာနာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥပပဇ္ဇနသုပိနဒဿနာဒီနံ မနောဒွါရိကစိတ္တေနေဝ ပဝတ္တိ ပါကဋာတိ တာနိ ဗဟိ ကရောန္တော ‘‘စဝနပရိယောသာနံ ကိစ္စ’’န္တိ အာဟ။ သဟဇဝနကာနီတိ ဇဝနသဟိတာနိ၊ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနေဟိ သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။
တတ္ထာတိ ‘‘ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ န ကဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတီ’’တိ ပါဠိဝဏ္ဏနာယံ။ န ကဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတီတိ ဧတ္ထ န သဗ္ဗေ ရူပါဒိဓမ္မာ ဓမ္မဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ယထာဓိပ္ပေတဓမ္မဒဿနတ္ထံ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာတိ (ဓ။ ပ။ ၁-၂) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဧကမ္ပိ ကုသလံ ဝါ အကုသလံ ဝါ န ပဋိဝိဇာနာတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတွာ တဿ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ယေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယေသံ ကုသလာကုသလဓမ္မာနံ ပဋိဝိဘာဝနပ္ပဝတ္တိယာ သိဒ္ဓါ ဝိပါကဓမ္မတာ ယောနိသောမနသိကာရအယောနိသောမနသိကာရသမုဋ္ဌာနာ၊ ယာယ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ တံသန္တာနေ အနွေတိ အနုဂစ္ဆတိ၊ ပဉ္စဝိညာဏာနံ သာ ဝိပါကဓမ္မတာ ပဋိက္ခိတ္တာ ပဋိသေဓိတာတိ။ တာဒိသမေဝါတိ ကုသလာကုသလဓမ္မပဋိဝိဇာနနသဒိသမေဝ။ ယဒိ ပဉ္စဒွါရေ ယထာဝုတ္တကိစ္စဿ ¶ ကရဏေ သဟဇဝနကာနိ ဝီထိစိတ္တာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနိ၊ ကထံ တတ္ထ စဝနုပပဇ္ဇနာနိ သမ္ဘဝန္တီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တဒါရမ္မဏာနန္တရံ ပနာ’’တိအာဒိ။ နိပ္ပရိယာယေန မနောဒွါရိကဘာဝေါ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနုပ္ပတ္တိပုဗ္ဗကောတိ တဒဘာဝေနာဟ ‘‘ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာ’’တိ။ အဝသေသေကစိတ္တက္ခဏာယုကေ ရူပါဒိမှီတိ ယောဇနာ။
ဥပစာရော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ သမာနာရမ္မဏတ္တာ၊ ဥပပတ္တိနိမိတ္တတ္တာ စ။ ကေစီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ မဟဂ္ဂတာဝသာနံ ဝဒန္တီတိ ယထာပစ္စယံ မဟဂ္ဂတသမာပတ္တိံ ¶ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ သာ ဝီထိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတော စုတိစိတ္တံ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ အတီတာရမ္မဏာ ဧကာဒသဝိဓာတိ နဝ ကာမာဝစရသုဂတိစုတိယော၊ ဒွေ ဝိညာဏဉ္စာယတနနေဝသညာနာသညာယတနအာရုပ္ပစုတိယောတိ ဧဝံ အတီတာရမ္မဏာ ဧကာဒသဝိဓာ သုဂတိစုတိယော။ ပဉ္စ ရူပါဝစရာ၊ ဝုတ္တာဝသေသာ ဒွေ အရူပါဝစရာတိ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ သတ္တဝိဓာ စုတိယော။ ဒုဂ္ဂတိစုတိ ပန ပရတော ဝုစ္စတီတိ ဣဓ န ဂဟိတာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဒုဂ္ဂတိစုတိယာ ပန…ပေ… န ဒဿိတာ’’တိ။
ဧဝမာဒိကေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘သုဒ္ဓါယ ဝါ ဇဝနဝီထိယာ’’တိအာဒိဝစနံ သင်္ဂဏှာတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သုဒ္ဓါယ ဝါတိ မဟဂ္ဂတကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏာယ ဇဝနဝီထိယာ’’တိ။ ‘‘ဝိညာယတီ’’တိ ဣမိနာ ယဒိပိ ‘‘ပထဝီကသိဏာဒီ’’တိအာဒိသဒ္ဒေန အရူပါဝစရဇ္ဈာနာရမ္မဏဿာပိ သင်္ဂဟော သမ္ဘဝတိ၊ ‘‘စက္ခုသောတာနံ ဝါ’’တိ ပန ဒွါရဒွယဿေဝ ဝသေန ဝိကပ္ပန္တရကရဏံ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ဉာပကန္တိ ဒဿေတိ။ ဉာပကဉ္စ နာမ အဂတိကာ ဂတီတိ ယထာဝုတ္တံ ဉာပကံ အသမ္ဘာဝေန္တော ‘‘အထာပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယော ယတ္ထ သမ္ဘဝတိ၊ တဿ ယောဇနာ ယထာသမ္ဘဝယောဇနာ၊ တာယ။ အယမ္ပိ ပဋိသန္ဓီတိ အာရုပ္ပစုတိယာ အနန္တရံ ပဋိသန္ဓိံ ဝဒတိ။ တတ္ထေဝါတိ ‘‘ပထဝီကသိဏာဒိကံ ဝါ နိမိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ ပဌမေ ဝိကပ္ပေ ဧဝ။ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ ပဋိသန္ဓိ နတ္ထီတိ ယောဇနာ။ တေနာတိ တသ္မာ။ တတောတိ စတုတ္ထာရုပ္ပစုတိတော။ တတ္ထေဝါတိ စတုတ္ထာရုပ္ပေ ဧဝ။ အတီတာရမ္မဏာ ပဋိသန္ဓိ၊ တတော စတုတ္ထာရုပ္ပစုတိတော ကာမာဝစရေ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ပဋိသန္ဓိ။ ဣတရာဟီတိ အာရုပ္ပစုတီဟိ။ ဒုတိယာ အာရုပ္ပပဋိသန္ဓိ အတီတာရမ္မဏာ၊ ဣတရာ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာတိ အာဟ ‘‘ယထာသမ္ဘဝ’’န္တိ။ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ စ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓီတိ ဧတ္ထာပိ ဣတရာဟီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗတ္ထ စ ‘‘ယောဇေတဗ္ဗာ’’တိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဣမဿ ဝိသေသဿာတိ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တဿ ဝိသေသဿ။ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရဏံ ကတံ အဓိကဝစနမညမတ္ထံ ဗောဓေတီတိ။
အာရမ္မဏဝသေန ¶ ဧကဝိဓာယာတိ အတီတာရမ္မဏတာဝသေန ဧကဝိဓာယ။ ဒုဝိဓာတိ အတီတာရမ္မဏာ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ စာတိ ဒွိပ္ပကာရာ။ ဒုဂ္ဂတိစုတိယာ အာရမ္မဏဝသေန ‘‘ဧကဝိဓာယာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတာယ ဒွိပ္ပကာရာ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိ၊ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏတာယ ¶ ဧကပ္ပကာရာ ရူပါဝစရပဋိသန္ဓိ၊ နဝတ္တဗ္ဗာတီတာရမ္မဏတာယ ဒွိပ္ပကာရာ အာရုပ္ပပဋိသန္ဓီတိ အာဟ ‘‘ဒွိဧကဒွိပ္ပကာရာနံ ကာမရူပါရုပ္ပာနံ ဝသေနာ’’တိ။ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဒွိဧကဒွိပ္ပကာရာနံ ကာမရူပါရုပ္ပာနံ ဝသေနာ’’တိ ပဒဒွယံ အာကဍ္ဎတိ။ ဒုဝိဓာယာတိ နဝတ္တဗ္ဗာတီတာရမ္မဏတာဝသေန ဒုဝိဓာယ။ ပစ္စေကန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ။ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ကာမာရုပ္ပာနန္တိ ဧတ္ထာယံ ယောဇနာ – နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာယ အာရုပ္ပစုတိယာ အနန္တရာ အတီတာရမ္မဏာ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ စ ဒွေ ကာမပဋိသန္ဓီ၊ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ အတီတာရမ္မဏာ စ ဒွေ အာရုပ္ပပဋိသန္ဓီ၊ တထာ အတီတာရမ္မဏာယပီတိ ဣမာသံ ဝသေန အဋ္ဌဝိဓာ။
‘‘ဒွိဒွီ’’တိ ဂါထာယ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ ‘‘ကမ္မဿ ကတတ္တာ’’တိအာဒိနာပိ ကမ္မဿ ဝိပါကာနံ ဥပနိဿယပစ္စယဘာဝေါ ဂဟိတောယေဝ ဟောတိ၊ ‘‘ကုသလာကုသလံ ကမ္မ’’န္တိအာဒိနာ ပန ဝိသုံ ဥပနိဿယပစ္စယဘာဝေါ ဒဿီယတီတိ ‘‘ကာမာဝစရဿ…ပေ… အာဒိနာ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ ဒဿိတပ္ပကာရော’’တိ အာဟ။
အာဒိနာ ဝိမိဿဝိညာဏေနာတိ ဧကဿ ဘဝဿ အာဒိဘူတေန ရူပဝိမိဿေန ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန။ အညတ္ထာတိ သံသေဒဇဩပပါတိကယောနိယံ။ အဝစနံ ပဋိက္ခေပံ မညမာနော ‘‘ဂန္ဓရသာဟာရာနံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ’’တိ ဝတွာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ရူပဘဝေ တေ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘စက္ခုသောတဝတ္ထုသတ္တကဇီဝိတဆက္ကဘာဝေပီ’’တိ။ ပါဠိယန္တိ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂပါဠိယံ။ ပဉ္စာယတနာနီတိ စက္ခုသောတမနရူပဓမ္မာယတနာနိ။ ပဉ္စ ဓာတုယောတိ တာ ဧဝ ပဉ္စ ဓာတုယော။ ဝုတ္တဉှိ – ‘‘ရူပဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကတမာနိ ပဉ္စာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ? စက္ခာယတနံ ရူပါယတနံ သောတာယတနံ မနာယတနံ ဓမ္မာယတနံ။ ဣမာနိ ပဉ္စာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ။ ကတမာ ပဉ္စ ဓာတုယော ပါတုဘဝန္တိ? စက္ခုဓာတု…ပေ… ဓမ္မဓာတု။ ဣမာ ပဉ္စ ဓာတုယော ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၁၆)။ ဆ အာယတနာနိ သဒ္ဒါယတနေန သဒ္ဓိံ တာနိယေဝ။ နဝ ဓာတုယောတိ စက္ခုရူပစက္ခုဝိညာဏသောတသဒ္ဒသောတဝိညာဏမနောဓမ္မမနောဝိညာဏဓာတုယော။ သဗ္ဗသင်္ဂဟဝသေနာတိ အနဝသေသပရိဂ္ဂဟဝသေန။ တတ္ထာတိ ရူပဓာတုယံ။ ‘‘ကထာဝတ္ထုမှိ စာ’’တိအာဒိနာ န ကေဝလံ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂပါဠိယံယေဝ၊ အထ ခေါ ပကရဏန္တရေပိ ဂန္ဓာဒယော ပဋိက္ခိတ္တာတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဃာနာယတနာဒီနံ ¶ ဝိယာတိ သဒိသူဒါဟရဏဒဿနံ။ ယထာ ¶ ဃာနာယတနာဒီနံ တတ္ထ ရူပဘဝေ ဘာဝေါ အတ္ထိ၊ တာ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ ဧဝံ ဂန္ဓာယတနာဒီနဉ္စာတိ။ အတ္ထိ တတ္ထ ဃာနာယတနန္တိ ပုစ္ဆာ သကဝါဒိဿ။ ယဉှိ တတ္ထ အာယတနံ နတ္ထိ၊ တဿ ဝသေနာယံ စောဒနာ။ တတော ပရဝါဒီ ယံ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကာနံ တိဏ္ဏံ အာယတနာနံ ဃာနာဒိကံ သဏ္ဌာနနိမိတ္တံ၊ တဒေဝ အာယတနန္တိ လဒ္ဓိယာ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ပဋိဇာနာတိ။ ဗာဟိရာနံ ဂန္ဓာယတနာဒီနံ ဝသေန ပုဋ္ဌော ယသ္မာ ဃာနပ္ပသာဒါဒယော တတ္ထ န ဣစ္ဆတိ၊ တသ္မာ တေသံ ဂေါစရံ ပဋိသေဓေန္တော ‘‘န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အတ္ထိ တတ္ထ ဇိဝှာယတနန္တိ? အာမန္တာ။ အတ္ထိ တတ္ထ ရသာယတနန္တိ? န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာနံ အနုလောမပဋိလောမသံသန္ဒနပဉှာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနာနန္တိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနဘာဝရဟိတာနံ၊ အဖောဋ္ဌဗ္ဗသဘာဝါနန္တိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ အနာယတနသဘာဝေ ဂန္ဓရသေ ပဋိဇာနိတွာပိ ဒေါသံ ဝဒန္တော ‘‘ယဒိ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝစနေ နတ္ထိ ကာရဏံ ယထာဓမ္မသာသနေ အဘိဓမ္မေ၊ တေသံ ဝါ နိသတ္တနိဇ္ဇီဝသဘာဝတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ စ ဓာတုဘာဝေါ၊ ဧဝံ ဓမ္မဘာဝေါ စ တေသံ ဧကန္တိကော၊ တထာ အာယတနဘာဝေါ စာတိ သဗ္ဗထာပိ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ဂန္ဓရသာနံ အာယတနေသု အဝစနေ ကာရဏံ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဓမ္မဘာဝေါ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ အညဿ ပရမတ္ထဿ အဘာဝါ။ ကောစိ အာယတနသဘာဝေါတိ ဓမ္မာယတနမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေန ယဒိ ရူပဘဝေ ဂန္ဓရသာ ဝိဇ္ဇန္တိ၊ ယထာဝုတ္တကာရဏတော ဂန္ဓရသာယတနဘာဝေန အဝုစ္စမာနာပိ ဓမ္မာယတနဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုံ၊ န စ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ ‘‘နတ္ထေဝ ရူပဘဝေ ဂန္ဓရသာ’’တိ ဒဿေတိ။ ကိဉ္စ ရူပဓာတုယံ ဂန္ဓရသဘာဝေန အဝုတ္တာနံ၊ ကာမဓာတုယံ ဝုတ္တာနံ တေသံ ကိံ ဂန္ဓရသဘာဝတော အညေန သဘာဝေန ရူပဓာတုယံ အတ္ထိဘာဝေါ၊ ဥဒါဟု ဂန္ဓရသဘာဝေန။ ယဒိ ပုရိမော ပက္ခော ဓမ္မာယတနေ တေသံ သင်္ဂဟော သိယာ အနာယတနသဘာဝဿ သဘာဝဓမ္မဿ အဘာဝါ၊ အထ ဒုတိယော တေနေဝ ကာရဏေန နေသံ ဂန္ဓရသာယတနဘာဝေါ သိဒ္ဓါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယဒိ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဂန္ဓရသာ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ န ဝုတ္တာ၊ ကထာဝတ္ထုမှိ စ တေသံ ဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တော၊ ဖုသိတုံ အသက္ကုဏေယျာ ပထဝီအာဒယော ဝိယ ဃာယိတုံ သာယိတုဉ္စ အသက္ကုဏေယျာ တေ နတ္ထိ၊ ဓာတုသဒ္ဒေန စ တေ ဂဟိတာ၊ ဓမ္မဘာဝေါ စ တေသံ ဧကန္တိကော၊ တသ္မိဉ္စ ¶ သတိ သိဒ္ဓါ အာယတနဘာဝေါ၊ တသ္မာ။ တထာတိ ပါဠိယံ အဝုတ္တဓမ္မေ ဟာပေတွာ စက္ခုသတ္တကာဒိဝသေန။ ဧဝန္တိ စက္ခုသတ္တကာဒိဝသေန ရူပဂဏနာယ ကရိယမာနာယ။ ဓမ္မတာတိ ပါဠိဓမ္မော ¶ ၊ ရူပဘဝေ ဝါ ပဝတ္တနကရူပဓမ္မတာ။ ‘‘န ဝိလောမိတာ’’တိ ဣမိနာ ယထာပဋိညာတံ ဓမ္မံ ဒီပိတံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။
ဧတ္ထ စ ရူပါဝစရသတ္တာနံ ဃာနဇိဝှာယတနာဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနာပိ ဂန္ဓရသာ အာယတနကိစ္စံ န ကရောန္တီတိ တေ အနာမသိတွာ ပါဠိယံ ‘‘ပဉ္စာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ၊ ဆ အာယတနာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တယော အာဟာရာ’’တိ စ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗဿ အာဟာရဿ အဘာဝေန ဩဇဋ္ဌမကရူပသမုဋ္ဌာပနသင်္ခါတဿ အာဟာရကိစ္စဿ အကရဏတော၊ န သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဂန္ဓရသာနံ ဩဇာယ စ အဘာဝတော။ ဣတိ ဝိသယိနော ကိစ္စဿ စ အဘာဝေန ဝိသယော၊ ကိစ္စဝါ စ ဓမ္မော န ဝုတ္တော။ ယသ္မိဉှိ ဘဝေ ဝိသယီ နတ္ထိ၊ တသ္မိံ တံဟေတုကော နိပ္ပရိယာယေန ဝိသယဿ အာယတနဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဝိဇ္ဇမာနဿာပိ အဝစနံ၊ ယထာ ရူပဘဝေ ပထဝီတေဇောဝါယောဓာတူနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနဘာဝေန။ ယဿ ပန ယတ္ထ ဝစနံ၊ တဿ တတ္ထ ဝိသယီသဗ္ဘာဝဟေတုကော နိပ္ပရိယာယေန အာယတနဘာဝေါ ဝုတ္တော ဒိဋ္ဌော ယထာ တတ္ထေဝ ရူပါယတနဿ။ ယဒိ ဝိသယီသဗ္ဘာဝဟေတုကော ဝိသယဿ နိပ္ပရိယာယေန အာယတနဘာဝေါ၊ ကထံ အသညသတ္တာနံ ဒေဝါနံ ဒွေ အာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီတိ။ အသညသတ္တာနဉှိ စက္ခာယတနံ နတ္ထိ၊ အစက္ခာယတနဘာဝေန စ နေသံ ရူပါယတနံ အညေသံ အဝိသယောတိ? နာယံ ဝိရောဓော။ ယေန အဓိပ္ပာယေန ရူပဓာတုယံ သညီနံ ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အဝစနံ၊ တေန ရူပါယတနဿာပိ အဝစနန္တိ အသညီနံ ဧကံ အာယတနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာသကဉှိ ဣန္ဒြိယဂေါစရဘာဝါပေက္ခာယ ယေသံ နိပ္ပရိယာယေန အာယတနဘာဝေါ အတ္ထိ၊ တေသု နိဒ္ဒိသိယမာနေသု တဒဘာဝတော ရူပဓာတုယံ သညီနံ ဂန္ဓာဒိကေ ဝိသုံ အာယတနဘာဝေန အဝတွာ ဓမ္မသဘာဝါနတိဝတ္တနတော၊ မနောဝိညာဏဿ စ ဝိသယဘာဝူပဂမနတော ဓမ္မာယတနန္တောဂဓေ ကတွာ ‘‘ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ ဧတဒတ္ထဉှိ ‘‘ဓမ္မာယတန’’န္တိ သာမညတော နာမကရဏံ၊ ပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကာနိ ဝါ တာနိ ကတွာ ‘‘ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယေန စ ပန အဓိပ္ပာယေန အသညီနံ ရူပါယတနံ ဝုတ္တံ၊ တေန သညီနမ္ပိ ဂန္ဓာဒီနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဣမဿ နယဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အသညသတ္တာနံ ဒေဝါနံ ဒွေ အာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ¶ (ဝိဘ။ ၁၀၁၇) ဝုတ္တံ။ အသတိပိ ဟိ အတ္တနော ဣန္ဒြိယေ ရူပဿ ဝဏ္ဏာယတနသဘာဝါတိက္ကမော နတ္ထေဝါတိ တံ ရူပါယတနန္တွေဝ ဝုစ္စတိ။ ဣမိနာ စ နယဒဿနေန ဂန္ဓာဒီနိ တီဏိ ပက္ခိပိတွာ သညီနံ အဋ္ဌ အာယတနာနိ၊ အသညီနံ ပဉ္စာတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ ရူပလောကေ ဖုသိတုမသက္ကုဏေယျတာယ ပထဝီအာဒီနံ ဝစီဃောသော ဧဝ န သိယာ။ န ဟိ ပဋိဃဋ္ဋနာနိဃံသမန္တရေန သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ အတ္ထိ၊ န စ ဖုသနသဘာဝါနံ ကတ္ထစိ အဖုသနသဘာဝတာ သက္ကာ ¶ ဝိညာတုံ။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနသင်္ခါတဿ စ ဘူတတ္တယဿ အဘာဝေ ရူပဘဝေ ရူပါယတနာဒီနမ္ပိ သမ္ဘဝေါ ဧဝ န သိယာ၊ တသ္မာ ဖုသိတုံ သက္ကုဏေယျတာယပိ ပထဝီအာဒီနံ တတ္ထ ကာယိန္ဒြိယာဘာဝေန တေသံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေါ န ဝုတ္တော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ရူပဓာတုယံ တေသံ သပ္ပဋိဃဝစနဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အသညသတ္တာနံ အနိဒဿနသပ္ပဋိဃံ ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ ဒွေ မဟာဘူတာ’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၂၂။၁၇)။ ပဋိဃော ဟေတ္ထ ဘူတတ္တယဿ ကာယပ္ပသာဒံ ပတိ တံနိဿယဘူတဃဋ္ဋနဒွါရေန အဘိမုခဘာဝေါ၊ သော စ ဖုသိတုံ အသက္ကုဏေယျသဘာဝဿ ဃဋ္ဋနာယ အဘာဝတော နတ္ထိ။ နနု ‘‘ဒွေ အာယတနာနီ’’တိ ဧတ္ထ ပရိယာယာယတနံ အဓိပ္ပေတံ၊ အထ ကသ္မာ ဂန္ဓာယတနာဒီနိပိ ဂဟေတွာ ‘‘ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ န ဝုတ္တန္တိ? ‘‘နယဒဿနဝသေန ဒေသနာ ပဝတ္တာ’’တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ အထ ဝါ တတ္ထ ရူပါယတနဿေဝ ဝစနံ ကဒါစိ အညဘူမိကာနံ ပသာဒဿ ဝိသယဘာဝံ သန္ဓာယ၊ န ပန ဣတရေသံ အဘာဝတော။ နာပိ ပရိယာယေန ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အာယတနသဘာဝါဘာဝတော။ အသညီနဉှိ ရူပါယတနံ သမာနဘူမိကာနံ ဝေဟပ္ဖလာနံ၊ ဥပရိဘူမိကာနဉ္စ သုဒ္ဓဝါသာနံ ပသာဒဿ ဝိသယဘာဝံ ဂစ္ဆတိ၊ န ပန ဂန္ဓရသာတိ တေသံယေဝ တတ္ထာဝစနံ ယုတ္တံ။ ကထာဝတ္ထုမှိ စ နိပ္ပရိယာယေန ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အတ္ထိဘာဝံ ပဋိဇာနန္တံ သန္ဓာယ ပဋိသေဓော ကတော။ ယဒိပိ စေတံ ဝစနံ တတ္ထ ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အဘာဝဝိဘာဝနံ န ဟောတိ၊ အတ္ထိဘာဝဒီပနမ္ပိ ပန အညဝစနံ နတ္ထေဝါတိ? နယိဒမေဝံ အဋ္ဌကထာသု တတ္ထ နေသံ အတ္ထိဘာဝဿ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဉှိ အဋ္ဌကထာဝစနံ ပါဠိယာ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တံ ပါဠိ ဝိယ ပမာဏဘူတံ အဂရဟိတာယ အာစရိယပရမ္ပရာယ ယာဝဇ္ဇတနာ အာဂတတ္တာ။ တတ္ထ သိယာ – ယံ ပါဠိယာ န ဝိရုဇ္ဈတိ အဋ္ဌကထာဝစနံ၊ တံ ပမာဏံ။ ဣဒံ ပန ဝိရုဇ္ဈတီတိ? နယိဒမေဝံ ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ ¶ ၊ တထာ ပဋိပါဒိတတ္တာ။ စက္ခာဒီနံ အာယတနာနံ၊ တန္နိဿယာနဉ္စ ဝိညာဏာနံ သတ္တသုညတာသန္ဒဿနတ္ထံ ဘဂဝတော ဓာတုဒေသနာတိ အာယတနဘာဝေန ဝုတ္တာနံယေဝ ဓာတုဘာဝဒီပနတော ဓာတုဘာဝဿာပိ နေသံ အဝစနံ ယုဇ္ဇတိ ဧဝ၊ တသ္မာ ယထာ ပါဠိယာ အဝိရောဓော ဟောတိ၊ တထာ စက္ခုဒသကာဒိဝသေန အဋ္ဌကထာယံ ရူပဂဏနာ ကတာတိ န ဧတ္ထ ဓမ္မတာဝိလောမနာသင်္ကာယ ဩကာသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧဠကဿ ဇာတကာလေ ဥဏ္ဏာ ဇာတိဥဏ္ဏာတိ ပဌမော အတ္ထော။ တတော သုခုမတရတံ သန္ဓာယ ‘‘ဂဗ္ဘံ…ပေ… ဣတိပိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမ္ဘဝနဿ ဘေဒေါ ဝါ သမ္ဘဝဘေဒေါ၊ ပဝတ္တိဘေဒေါတိ အတ္ထော။
ရူပီဗြဟ္မေသူတိ ¶ အဓိကရဏေ ဘုမ္မံ၊ ဩပပါတိကယောနိကေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဩပပါတိကယောနိကေဟိ ရူပီဗြဟ္မေ နိဒ္ဓါရေတီ’’တိ အာဟ။ တေန ‘‘ဩပပါတိကယောနိကေသူ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တရာသိတော ‘‘ရူပီဗြဟ္မေသူ’’တိ ဝိသေသံ နိဒ္ဓါရေတိ။ န သမေတီတိ န သံသန္ဒတိ၊ ဝိရုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ယာယ ပါဠိယာ န သမေတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။
ဧကာဒသာတိ ပရိပုဏ္ဏာယတနဿ သဒ္ဒါယတနဝဇ္ဇာနိ ဧကာဒသာယတနာနိ။ ကဿစိ ဒသာယတနာနီတိ အန္ဓဿ စက္ခာယတနဝဇ္ဇာနိ။ ကဿစိ အပရာနိ ဒသာယတနာနီတိ ဗဓိရဿ သောတာယတနဝဇ္ဇာနိ။ ကဿစိ နဝါယတနာနီတိ အန္ဓဗဓိရဿ စက္ခုသောတာယတနဝဇ္ဇာနိ။ ကဿစိ သတ္တာယတနာနီတိ ဂဗ္ဘသေယျကဿ ရူပဂန္ဓရသကာယဖောဋ္ဌဗ္ဗမနောဓမ္မာယတနဝသေန ဝုတ္တံ။
‘‘န ဝုတ္တံ အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဣဒံ ‘‘န ဟိ ပါဠိယံ…ပေ… ဝုတ္တာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထဝိဝရဏံ။ စက္ခုသောတဃာနဝိကလဿ ဟိ ဥပပဇ္ဇမာနဿ အဋ္ဌေဝ အာယတနာနိ သိယုန္တိ။ သတိ စ အဃာနကုပပတ္တိယံ ပုနပိ ‘‘ကဿစိ အပရာနိ ဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တထာ စ သတိ ယထာ အန္ဓဗဓိရဿ ဝသေန ‘‘ကဿစိ နဝါယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၀၇) ဧကဝါရံ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ အန္ဓာဃာနကဿ၊ ဗဓိရာဃာနကဿ စ ဝသေန ‘‘ကဿစိ အပရာနိ နဝါယတနာနိ၊ ကဿစိ အပရာနိ နဝါယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ဧဝံ န ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘တထာ…ပေ… န ¶ စ တံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဧဝံ ဓာတုပါတုဘာဝါဒိပဉှေသူတိ ‘‘ကဿစိ ဧကာဒသ ဓာတုယော ပါတုဘဝန္တိ၊ ကဿစိ ဒသ ဓာတုယော၊ ကဿစိ အပရာ ဒသ ဓာတုယော၊ ကဿစိ နဝ ဓာတုယော၊ ကဿစိ သတ္တ ဓာတုယော ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၀၇) ဧဝံ ဓာတုပါတုဘာဝပဉှော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ကဿစိ စုဒ္ဒသိန္ဒြိယာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၁၀၀၇) နယပ္ပဝတ္တာ ဣန္ဒြိယပဉှာဒယော သင်္ဂဟိတာ။
ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘သတ္တတိ ဥက္ကံသတော စ ရူပါနီ’’တိ ပဒံ ‘‘သံသေဒဇောပပါတီသူ’’တိ ဧတ္ထ ယောနိဒွယဝသေန ယောဇီယတိ၊ န ဧဝံ ‘‘အဝကံသတော တိံသာ’’တိ ဣဒံ၊ ဣဒံ ပန သံသေဒဇယောနိဝသေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ဧကယောဂနိဒ္ဒိဋ္ဌဿာပိ ဧကဒေသော သမ္ဗန္ဓံ လဘတီတိ။ သံသေဒဇဿေဝ စ ဇစ္စန္ဓဗဓိရအဃာနကနပုံသကဿ ဇိဝှာကာယဝတ္ထုဒသကာနံ ဝသေန တိံသ ရူပါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ¶ ဝုတ္တံ၊ န ဩပပါတိကဿာတိ အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာယ အဓိပ္ပာယော။ ယေ ပန ‘‘ဩပပါတိကဿ ဇစ္စန္ဓ…ပေ… ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ သော ဟိ ပမာဒပါဌော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အာယတနယမကဝဏ္ဏနာယ ‘‘ကာမဓာတုယံ ပန အဃာနကော ဩပပါတိကော နတ္ထိ။ ယဒိ ဘဝေယျ၊ ‘ကဿစိ အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’တိ ဝဒေယျာ’’တိ (ယမ။ အဋ္ဌ။ အာယတနယမက ၁၈-၂၁) ဝက္ခတိ။ အပရေ ပနာဟု ‘‘ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ၊ ယာဝ ‘ကဿစိ နဝါယတနာနီ’တိ ပါဠိ ဩပပါတိကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဋ္ဌကထာယံ အဝိရောဓော သိဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တထာ စ ယထာဝုတ္တပါဠိယာ အယမတ္ထဝဏ္ဏနာ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတိယေဝါ’’တိ။ ယံ ပနေကေ ဝဒန္တိ ‘‘ဩပပါတိကဂ္ဂဟဏေန သံသေဒဇာပိ သင်္ဂယှန္တိ။ တထာ ဟိ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ ‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’တိအာဒီနံ (ဝိဘ။ ၁၀၀၇) ဥဒ္ဒေသေ ‘ဩပပါတိကာနံ ပေတာန’န္တိအာဒိနာ ဩပပါတိကဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ၊ န သံသေဒဇဂ္ဂဟဏ’’န္တိ၊ တံ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံယေဝ သံသေဒဇာနံ ဩပပါတိကေသု သင်္ဂဟဏဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သံသေဒဇယောနိကာ ပရိပုဏ္ဏာယတနာပရိပုဏ္ဏာယတနဘာဝေန ဩပပါတိကသင်္ဂဟံ ကတွာ ဝုတ္တာ’’တိ ‘‘ပဓာနာယ ဝါ ယောနိယာ သဗ္ဗံ ပရိပုဏ္ဏာယတနယောနိံ ဒဿေတုံ ‘ဩပပါတိကာန’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ စ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ¶ ယောနိဒွယံ သရူပေနေဝ ပကာသေတုံ၊ သံသေဒဇယောနိဝသေနေဝ စ အဝကံသတော ပဝတ္တိံ ဒဿေတုံ ဩပပါတိကယောနိယာ ဣတရံ အသင်္ဂဟေတွာ ‘‘သံသေဒဇောပပါတီသူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ သဗ္ဗံ တံ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
စုတိပဋိသန္ဓီနန္တိ အနန္တရာတီတစုတိယာ၊ တဒနန္တရာယ မိဿာမိဿဘေဒါယ ပဋိသန္ဓိယာ။ ခန္ဓာဒီဟီတိ ခန္ဓာရမ္မဏဂတိဟေတုဝေဒနာပီတိဝိတက္ကဝိစာရေဟိ။ မဟဂ္ဂတအဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာယ မဟဂ္ဂတအဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ၊ အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာယ အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာတိ ဧဝမာဒိနော အရူပဘူမီသုယေဝ စုတိပဋိသန္ဓီနံ ဘေဒါဘေဒဝိသေသဿ သမ္ဘဝတော ‘‘နယမုခမတ္တံ ဒဿေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကစ္စသုဂတီတိ မဟဂ္ဂတဝဇ္ဇသုဂတိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ရူပါရူပါဝစရာန’’န္တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယထာ မဟဂ္ဂတာဝဇ္ဇာ၊ ဧဝံ ဥတ္တရကုရုကဝဇ္ဇာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာတိ ဝုတ္တသုဂတိစုတိယာ။ ယဒိပိ ‘‘အယံ နာမ ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိ န ဟောတီ’’တိ နိယမော နတ္ထိ၊ ဒေသနာ ပန သောတပတိတာ ဂတာတိ ဝဒန္တိ။ နိယတဗောဓိသတ္တာပေက္ခာယ ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တေသဉှိ ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိ နတ္ထိ အဝီစိအာဒီသု အနုပပဇ္ဇနတော။ ‘‘ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိစုတိယာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧကစ္စသုဂတိပဋိသန္ဓီတိ ¶ ပန ကာမာဝစရသုဂတိပဋိသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သယမေဝါတိ အတ္တနာ ဧဝ။ ‘‘ဘေဒဝိသေသော ဧဝ စ ဧဝံ ဝိတ္ထာရေန ဒဿိတော’’တိ ဣဒံ ‘‘အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာယာ’’တိအာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘စတုက္ခန္ဓာယ…ပေ… ပဋိသန္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ပန အဘေဒဝိသေသဒဿနမေဝါတိ။ ဧကေကသ္မိံ ဘေဒေတိ ‘‘အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာယာ’’တိ ဧဝမာဒိကေ ဧကေကသ္မိံ ဘာဂေ။ တတ္ထ တတ္ထေဝါတိ ‘‘အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာယ မဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ၊ အမဟဂ္ဂတဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာယ မဟဂ္ဂတဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ’’တိအာဒိနာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘေဒေ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဝါ ဘဝါဒိကေ စဝိတွာ ဥပပဇ္ဇန္တဿ ဝသေန စုတိပဋိသန္ဓိယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘုမ္မတ္ထေ အယံ တော-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတော ဟေတုံ ဝိနာတိ တတ္ထ ဟေတုံ ဝိနာ’’တိ အာဟ။ တဿတ္ထော – တသ္မိံ ပုရိမဘဝေ နိပ္ဖန္နံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိကံ ကာရဏံ ဝိနာ န ဟောတီတိ။
အတိမန္ဒဘာဝူပဂမနံ သကိစ္စာသမတ္ထတာ။ ပဉ္စဒွါရိကဝိညာဏဝသေန စုတိ ပဋိသိဒ္ဓါ၊ န တဒနန္တရဝိညာဏဝသေန။ သွာယမတ္ထော ‘‘ပဉ္စန္နံ ဒွါရာန’’န္တိအာဒိနာ ¶ ဟေဋ္ဌာ အဋ္ဌကထာယမာဂတောတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စဒွါရိကဝိညာဏာနန္တရမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ စုတိ ဒဿိတာ’’တိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ စုတိစိတ္တေန သဒ္ဓိံ စက္ခာယတနာဒီနံ နိရောဓော ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယမကေ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိဏတတ္တာတိ ပရိပါကဝသေန ပရိယောသာနံ ဂတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဖဿာဒယော ယထာဝုတ္တစေတနာသဟဇာတဖဿာဒယော။ ယထာဥပဋ္ဌိတေ ကမ္မာဒိအာရမ္မဏေ အနေကဝါရံ ဥပ္ပတ္တိယာ သန္တာနဿ အဘိသင်္ခရဏံ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏပတိဋ္ဌာနဿ ဟေတုဘာဝေါ။
သန္တာနဝသေန နိပ္ပဇ္ဇမာနာနံ နမနာဒိကိရိယာနံ ဧကသ္မိံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေယေဝ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နမန…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။ ပထဝိယံ သဗလပယောဂေဟီတိ ပထဝိယာ အာဓာရဏဘူတာယ အတ္တနော ဗလေန ပယောဂေန စ ကရဏဘူတေန။
သဒ္ဒဟေတုကောတိ သဒ္ဒဿ ပဓာနာဒိဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တာဒိသော ပဗ္ဗတကုစ္ဆိအာဒိပဒေသောပိ တဿ ဟေတုယေဝ။ ပဒီပန္တရာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တေလဝဋ္ဋိအာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ တတော သဒ္ဒါဒိပ္ပဝတ္တိတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ။ ပဋိဃောသာဒီနဉှိ သဒ္ဒါဒိပ္ပဝတ္တိတော သတိ ပုရိမသိဒ္ဓိယံ တေ သဒ္ဒါဒိပစ္စယဒေသံ ဂစ္ဆေယျုံ၊ န ပန တေ အတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ’’တိ။ ဥပမေယျေပိ ဧဝမေဝ အတ္ထော ယောဇေတဗ္ဗော။ ယထာ စ ဟေတုဒေသံ န ဂစ္ဆတိ ဟေတုသမုပ္ပန္နံ၊ ဧဝံ တတော နာဂစ္ဆတီတိ ¶ အာဟ ‘‘တသ္မာ န…ပေ… အာဂတ’’န္တိ။ တေ သဒ္ဒါဒယော ပစ္စယာ ဧတေသန္တိ တပ္ပစ္စယာ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ဥပမာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ပုရိမဘဝဟေတုဒေသေ သန္နိဟိတံ ဟုတွာ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ တတော အညတြ ဘဝန္တရေ တံ ဥပဂန္တွာ တပ္ပစ္စယံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပစ္စယတော နိဗ္ဗတ္တမာနံ ပစ္စယုပ္ပန္နံ အညတြ အဂန္တွာ ပစ္စယဒေသံ အနုပဂတမေဝ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တတီတိ ပဌမော အတ္ထော။ ပဌမံ ပစ္စယေန သမောဓာနဂတံ ဟုတွာ တတော အညတြ ဂန္တွာ ပစ္စယုပ္ပန္နဝတ္ထုဘာဝံ နာပဇ္ဇတီတိ ဒုတိယော အတ္ထော။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ ယာယ ‘‘န ခီရတော ဒဓိ သမ္ဘူတံ သိယာ၊ န ခီရသာမိနော ဒဓိ သိယာ’’တိ စ ခီရဒဓီသု ဧကန္တံ ဧကတာယ နာနတာယ စ ဒေါသယောဇနာ ကတာ။ ဣမိနာ နယေန ဗီဇာဒီသု သဗ္ဗဟေတူသု၊ အင်္ကုရာဒီသု သဗ္ဗဟေတုသမုပ္ပန္နေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဟေတုအနုရူပံ၊ ဟေတုသမုပန္နာနုရူပဉ္စ ဒေါသယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ သန္တာနဗဒ္ဓေသု ဓမ္မေသု ဧကန္တဧကတာပဋိသေဓေန သဿတဂါဟဿ ပဋိသေဓိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သယံကတံ ¶ သုခံ ဒုက္ခန္တိ ဣမံ ဒိဋ္ဌိံ နိဝါရေတီ’’တိ။ တထာ ဧကန္တနာနတာပဋိသေဓေန ဥစ္ဆေဒဂါဟော ပဋိသေဓိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပရံကတံ သုခံ ဒုက္ခံ အညော ကရောတိ၊ အညော ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဣမံ ဒိဋ္ဌိံ နိဝါရေတီ’’တိ။ တေန ကတနာသော၊ အကတာဂမော စ နိဝတ္တိတော ဟောတီတိ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နဒိဋ္ဌိနိဝါရဏေနေဝ နိယတိသဘာဝဝါဒပဋိသေဓောပိ ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တတ္ထာတိ အင်္ကုရာဒိပ္ပဗန္ဓသင်္ခါတေ ဘူတုပါဒါရူပသန္တာနေ။ တန္တိ ဝိဇ္ဇာပါဋဝါဒိ။ အညဿာတိ ဗာလကာလေ ကတဝိဇ္ဇာပရိယာပုဏနာဒိတော အညဿ။ သင်္ခါရတော အညော တဏှာဒိကော အညပစ္စယော။
နိယျာတနာဒိ ဧဝ ဖလံ နိယျာတနာဒိဖလံ၊ အဖလိတံ နိယျာတနာဒိဖလံ ဧတဿာတိ အဖလိ…ပေ… ဖလံ၊ ယထာဝုတ္တကိရိယာကရဏံ။
ပိဏ္ဍဝသေနာတိ အကတာဝယဝဝိဘာဂဿ သမုဒါယဿ ဝသေန။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိကေ သဗ္ဗသ္မိံ ပစ္စယဓမ္မေ၊ ပဋိသန္ဓိဘေဒေ ဝါ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေ။ ဗလဝကမ္မဿ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော။ ဘုသော နိဿယော ဟိ ဥပနိဿယော။ ‘‘အဝိသေသေနာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ကာမာဝစရပုညာဘိသင်္ခါရော စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ပဝတ္တေ၊ ဣတရော ပဌမဇ္ဈာနဝိပါကာဒီနံ ပဝတ္တေ စ ပဋိသန္ဓိယဉ္စ ပစ္စယော ဟောတီတိ ပါကဋောယမတ္ထောတိ တံ အဝိဘဇိတွာ ‘‘သဗ္ဗပုညာဘိသင်္ခါရံ သဟ သင်္ဂဏှာတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဒွါဒသာကုသလစေတနာဘေဒေါတိ နယိဒံ သမာသပဒံ၊ သန္ဓိဝသေန ပနေတံ ဝုတ္တံ။ ဒွါဒသာတိ စ ဘုမ္မတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ ဒွါဒသသု အကုသလစေတနာသု။ အကုသလစေတနာဘေဒေါတိ ¶ ဧကာဒသာကုသလစေတနာပဘေဒေါ၊ ဒွါဒသာကုသလစေတနာပဘေဒေါ စာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ သတိ န ဧတ္ထ ကိဉ္စိ ဝိစာရေတဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒွါဒသာကုသလစေတနာဘေဒေါတိ ဣဒံ ‘ဆန္နံ ပဝတ္တေ’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ မတေန ဥဒ္ဓစ္စစေတနာယ ဂဟဏေ ပယောဇနံ ဝိစာရေတဗ္ဗမေဝ ပဋိသန္ဓိယာပိ ပစ္စယဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧကဿာတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘ဧကဿေဝ ပစ္စယဘာဝနိယမော’’တိ။ မိလာတမာလာဒီနန္တိ မိလာတမာလကိလိဋ္ဌဝတ္ထာဒီနံ။ မနောပဒေါသိကာနံ တဒညဝတ္ထူနမ္ပိ အနိဋ္ဌတာ ကထံ န သိယာ၊ သိယာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) ပန ပစုရတာဘာဝတော တံ အနာမသိတွာ ‘‘တထာ ကာမာဝစရဒေဝလောကေပီ’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒေဝလောကေ အနိဋ္ဌံ နာမ ပရိကပ္ပနဝသေန၊ သဘာဝတော ပန တတ္ထုပ္ပန္နံ ဣဋ္ဌမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။
‘‘ဧကူနတိံသစေတနာဘေဒမ္ပီ’’တိ ဣမိနာ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာယပိ ပဝတ္တိဝိပါကဒါယိတံ အနုဇာနာတိ၊ အဋ္ဌကထာအဓိပ္ပာယဝသေန ဝါ ဧဝမာဟ။ ပဉ္စဒသန္နံ အဟေတုကဝိပါကဝိညာဏာနံ ပဉ္စဋ္ဌာနာနိ ဒွေ အပနေတွာ အဝသေသာနံ တေရသန္နံ။ ဒွေ ဒွေ စက္ခုသောတသမ္ပဋိစ္ဆနဝိညာဏာနိ၊ တီဏိ သန္တီရဏာနီတိ နဝန္နံ။ ဧကဒေသပစ္စယဘာဝေနာတိ ဧကဒေသဿ ဝီသတိစေတနာဘေဒဿ ကာမာဝစရစိတ္တသင်္ခါရဿ ပစ္စယဘာဝေန ဧကူနတိံသစေတနာဘေဒေါ သမုဒါယော ဝုတ္တော။ သွေဝါတိ အဝယဝဂတေနာပိ ဝိသေသေန သမုဒါယော ဝေါဟရီယတိ ယထာ ‘‘အလင်္ကတော ရာဇကုမာရော’’တိ။
ယတ္ထာတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ကာမာဝစရသုဂတိယံ တာဝ ဌိတဿာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) ပဋိသန္ဓိယံ ပဝတ္တိယဉ္စ ဝိပါကဿ ဝိတ္ထာရပ္ပကာသနံ ကတံ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမီတိ ဝေဟပ္ဖလဘူမိံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘အသညာရုပ္ပဝဇ္ဇာ’’တိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ ဟိ ဘာဝနာဝိသေသပ္ပဝတ္တံ အသညဘူမိံ အာရုပ္ပဘူမိဉ္စ နိပ္ဖာဒေတိ၊ စတုက္ကနယဝသေန ဝါ သံဝဏ္ဏနာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဋ္ဌ မဟာဝိပါကာ၊ ပရိတ္တဝိပါကေသု ပစ္ဆိမော၊ ပဉ္စ ရူပါဝစရဝိပါကာတိ ဧဝံ စုဒ္ဒသန္နံ။ သတ္တန္နန္တိ သေသာနံ ပရိတ္တဝိပါကာနံယေဝ သတ္တန္နံ။
ဘဝါဒယောတိ ဘဝယောနိဂတိသတ္တာဝါသေ။ တိဏ္ဏံ ဝိညာဏာနန္တိ ပုရိမာနံ တိဏ္ဏံ အာရုပ္ပဝိပါကဝိညာဏာနံ။ တီသူတိ ပဉ္စမာဒီသု တီသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ကာမဘဝေ ¶ ပန ဒုဂ္ဂတိယံ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ပရိတ္တဝိပါကဝိညာဏာနံ တထေဝ ပစ္စယော ပဝတ္တေ၊ နော ပဋိသန္ဓိယ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) ဝုတ္တနယေနေဝ။
ဝိညာဏပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နာမရူပပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၂၈။ ယဒိပိ သုတ္တန္တေ အဘိဓမ္မေ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒနိဒ္ဒေသေ ရူပပဒဿ ဒေသနာဘေဒေါ နတ္ထိ၊ အဘိဓမ္မေ ပန ‘‘သဗ္ဗံ ရူပံ န ဟေတူ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၅၈၄) သုတ္တန္တတော ¶ တဿ ဒေသနာဘေဒေါ အတ္ထေဝါတိ အာဟ ‘‘သုတ္တန္တာ…ပေ… ဘေဒေါ’’တိ။ သင်္ချေယျေသု ပရိစ္ဆေဒတော ဂဟိတေသု အတ္ထသိဒ္ဓါ တတ္ထ သင်္ချာပရိစ္ဆေဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထတော ပန ဝုတ္တမေဝ ဟောတီ’’တိ။
ဩပပါတိကသတ္တေသူတိ ဝါ သာမညတော သဗ္ဗေ ဩပပါတိကာ ဝုတ္တာ။ တေသု ဗြဟ္မကာယိကာဒိဂ္ဂဟဏေန ရူပါဝစရာဝ ဝုတ္တာတိ တဒညေ သန္ဓာယ သေသဩပပါတိကာနန္တိ သေသဂ္ဂဟဏံ သာတ္ထကမေဝ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဒသကာ၊ ဩမတော အာဒိနာ သဟာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) ရူပမိဿကဝိညာဏေ ဝုတ္တနယေန။
‘‘ဒွေ သန္တတိသီသာနီ’’တိ အာရဗ္ဘ ယာဝ ‘‘သတ္တ သန္တတိသီသာနီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၈) ဧတ္တကံ အဋ္ဌကထာပါဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တကပရိယောသာန’’န္တိ။ ဧကေကစိတ္တက္ခဏေ တိက္ခတ္တုံ ရူပုပ္ပတ္တိံ အနနုဇာနန္တော အာဟ ‘‘ဣမိနာဓိပ္ပာယေနာ’’တိ။ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ သဗ္ဗံ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဟိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယော။
‘‘ရူပါဇနကကမ္မဇ’’န္တိ ဣဒံ ဘူတကထနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပဉ္စဝိညာဏာနံ အတံသဘာဝတာဘာဝါ။ ရူပါဇနကကမ္မဇန္တိ ဝါ စုတိစိတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ပန ‘‘ပဝတ္တိယ’’န္တိ ဣမိနာဝ နိဝတ္တိတံ။ ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပိ စုတိစိတ္တံ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၆၃၆) အဋ္ဌသာလိနီဋီကာယံ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ပဉ္စဝိညာဏက္ခဏေ တပ္ပစ္စယာ ရူပုပ္ပတ္တိယာ အဘာဝေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စဝိညာဏပ္ပဝတ္တိကာလံ ¶ သန္ဓာယာ’’တိ။ တတ္ထာပိ အသဟဇာတဝိညာဏပစ္စယာ အတ္ထေဝ ရူပုပ္ပတ္တီတိ အာဟ ‘‘သဟဇာတဝိညာဏပစ္စယဉ္စာ’’တိ။ ဘဝင်္ဂါဒီတိ ဘဝင်္ဂသမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏတဒါရမ္မဏာနိ။ အညေနာတိ ယထာဝုတ္တကမ္မဝိညာဏတော အညေန အဘိသင်္ခါရဝိညာဏေန။ ရူပမေဝ ဟိ ကုသလာကုသလကိရိယစိတ္တပ္ပဝတ္တိက္ခဏေ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န နာမံ ဘဝင်္ဂံ။ တံဇနကေနာတိ ဘဝင်္ဂါဒိဇနကေန။ ကမ္မဝိညာဏပ္ပစ္စယာ ဝိပါကစိတ္တပ္ပဝတ္တိကာလေ ဝိပါကနာမဿ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပဿ စ ဝသေန။ သဟဇာတဝိညာဏပစ္စယာ ပန ဣတရစိတ္တပ္ပဝတ္တိကာလေပိ ဝိပါကော ဝိပါကနာမဝသေန၊ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဝသေန စ နာမရူပဿ သမ္ဘဝေါ ဒဿေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘သဟဇာတ…ပေ… ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ရူပသဒ္ဒေန စ အတ္တနော ဧကဒေသေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘သရူပါနံ ဧကဒေသော ဧကဝိဘတ္တိယ’’န္တိ (ပါဏိနီ ၁။၂။၆၄) သဒ္ဒလက္ခဏံ သန္ဓာယာဟ ¶ ‘‘သရူပါနံ ဧကဒေသော’’တိ။ ဣစ္ဆိတော ဟိ ဧကဒေသရူပါနမ္ပိ ဧကဒေသော ယထာ ‘‘နိဒဿိတဝိပက္ခေဟီ’’တိ။ နိဒဿိတော စ နိဒဿိတဝိပက္ခော စ နိဒဿိတဝိပက္ခောတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ ‘‘ဌာန’’န္တိ ဣမိနာ သေသသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝဒတိ။ သရူပေန ဌပနဉှိ ဣဓ သေသနံ။
ယံ-တံ-သဒ္ဒါနံ အဗျဘိစာရိတသမ္ဗန္ဓတ္တာ အဝုတ္တမ္ပိ တတော-သဒ္ဒံ အာနေတွာ အာဟ ‘‘တတော ယုတ္တမေဝ ဣဒန္တိ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဝိပါကဿ အဇနကံ ဝိပါကာဇနကံ၊ နိဿန္ဒဖလမတ္တဒါယကကမ္မံ၊ တံ သမုဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ ဝိပါကာဇနကကမ္မသမုဋ္ဌာနံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ဝတ္ထုကာယဝသေန ရူပတော ဒွေ သန္တတိသီသာနိ၊ တယော စ အရူပိနော ခန္ဓာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၈) ဝုတ္တေန နယေန။ ဥဘယန္တိ နာမံ ရူပဉ္စ။
ကမ္မာရမ္မဏပဋိသန္ဓိအာဒိကာလေတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမ္မသနာဒိကာလသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တန္တိ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ။
ယဒိပိ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ စိတ္တသမုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိဝစနတော (ဓ။ သ။ ၅၈၄) ရူပဿပိ ဝိညာဏပစ္စယတာ သုတ္တတော ဇာနိတဗ္ဗာ၊ ဝိညာဏသန္နိဿိတာ ဣဋ္ဌာနုဘဝနာဒယော တသ္မိံ သတိ သဗ္ဘာဝတော၊ အသတိ စ အဘာဝတော ယထာ သဒ္ဓေယျာဒိဝတ္ထုမှိ သဒ္ဓါဒယောတိ နာမဿပိ ယုတ္တိတော ဝိညာဏပစ္စယတာ သိဒ္ဓါ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝုတ္တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သုတ္တတော နာမံ…ပေ… ဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ ယာဝဒေဝ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မမတ္တတာဝိဘာဝနမုခေန အဝိပရီတတော ပဝတ္တိနိဝတ္တိသန္ဒဿနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာ၊ တာဝဒေဝ စ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ ယသ္မာ ပန ပဝတ္တိနိဝတ္တိဝိဘာဝနတော သစ္စဒေသနာဝ ပစ္စယာကာရဒေသနာ၊ သစ္စဒေသနာ စ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနံ။ ယထာဟ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ မေ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ အနုတ္တရံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတ’’န္တိအာဒိ၊ တသ္မာ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ပဒဿ သစ္စဒေသနာဘာဝဒီပနေန ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘နာမရူပမတ္တတာဝစနေနေဝ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
နာမရူပပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဠာယတနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၂၉။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ ¶ သမ္ဘဝါနုရူပံ။ တေန စတုန္နံ တာဝ ဘူတာနံ သဟဇာတနိဿယအတ္ထိအဝိဂတဝသေန စက္ခာယတနာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ပစ္စယဘာဝေါ၊ ဝတ္ထူသု ပန ဟဒယဝတ္ထုနော ဆဋ္ဌာယတနဿ ပဋိသန္ဓိယံ သဟဇာတနိဿယအညမညဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန၊ ပဝတ္တိယံ ယသ္မာ အနန္တရစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နမေဝ ဝတ္ထု ဌိတိပ္ပတ္တိယာ ဗလဝဘာဝေန တဿ နိဿယော ဘဝိတုံ သက္ကောတိ၊ န သဟဇာတံ၊ တသ္မာ ပုရေဇာတနိဿယဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန။ ဣတရဝတ္ထူနံ ပဉ္စဝိညာဏသင်္ခါတဿ ဆဋ္ဌာယတနဿ ဣန္ဒြိယပစ္စယဝသေန စ၊ ဇီဝိတဿ ဣန္ဒြိယအတ္ထိအဝိဂတဝသေန ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧကပ္ပကာရေနေဝါတိ ယထာ စက္ခာဒီနံ မနာယတနဿ ပဋိနိယတဒဿနာဒိကိစ္စာနုဝိဓာနတော နိယတော ဧကပ္ပကာရေနေဝ ပစ္စယဘာဝေါ၊ န ဧဝံ ရူပါယတနာဒီနံ၊ တေသံ ပန ရူပါရမ္မဏာဒိနာ ပကာရန္တရေန တဿ ပစ္စယဘာဝေါတိ ‘‘အနိယမတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘နိယမတော’’တိ ပဒံ ‘‘သသန္တတိပရိယာပန္န’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတွာ အတ္ထံ ဝဒန္တိ ‘‘ဧကန္တေန သသန္တတိပရိယာပန္န’’န္တိ။
‘‘ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ မနာယတနဉ္စ ဆဋ္ဌာယတန’’န္တိ ဣမိနာ ဝိဂ္ဂဟေန အတ္ထတော၊ ဣတရေဟိ ဒွီဟိ သဒ္ဒတောပိ အတ္ထတောပိ သရူပတံ ဒဿေတိ။ ‘‘စက္ခာဒီဟိ သဟ ‘သဠာယတန’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တနယေန ဧကသေသံ ကတွာ မနာယတနံ စက္ခာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ‘‘သဠာယတန’’န္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ။ ယထာဝုတ္တောတိ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ မနာယတနဉ္စာ’’တိအာဒိနာ အတ္တနာ ¶ ဝုတ္တပ္ပကာရော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ နာမရူပသဒ္ဒေန သဠာယတနသဒ္ဒေန စ သဒ္ဒသရူပတာသု၊ အတ္ထသရူပတာသု ဝါ။ ယဒိ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဝိပါကဆဋ္ဌာယတနမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ဣတရံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဝိပါကဉှိ တတ္ထ ဣတရန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပစ္စယနယေ ပနာ’’တိအာဒိ။
သဟဇာတာဒီသု ဟေတုအာဟာရိန္ဒြိယပစ္စယေ ပက္ခိပိတွာ ဒသဓာ၊ တတော ဧကံ အပနေတွာ နဝဓာ၊ တတော ဧကံ အပနေတွာ အဋ္ဌဓာ ပစ္စယဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမေတ္ထ သာဓာရဏဝသေန အဝကံသော၊ ဟေတုအာဒိအသာဓာရဏဝသေန ဥက္ကံသောတိ ဈာနာဒီနမ္ပိ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပဋိသန္ဓိယံ ¶ အရူပဓမ္မာ ကမ္မဇရူပဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ‘‘ပဝတ္တေ’’တိ ဝိသေသေတိ။ ‘‘ပစ္ဆာဇာတဝိပ္ပယုတ္တာဒယော ဧဝါ’’တိ နိယမေန သဟဇာတပုရေဇာတဝိပ္ပယုတ္တာဒယော နိဝတ္တေတိ။
‘‘အဝသေသမနာယတနဿာ’’တိ အဝသေသဂ္ဂဟဏမ္ပိ ပကရဏတော ဝိသိဋ္ဌဝိသယမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓဘဝေ’’တိအာဒိမာဟ၊ ယတော အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝတ္ထုရူပ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗောတိ နာမရူပဿ ပဋိသန္ဓိယံ သဟဇာတအညမညနိဿယအတ္ထိအဝိဂတာဒိပစ္စယဘာဝေါ သဟဇာတာဒိသာဓာရဏပစ္စယဘာဝေါ၊ သမ္ပယုတ္တဝိပါကဟေတုအာဟာရိန္ဒြိယာဒိပစ္စယဘာဝေါ သမ္ပယုတ္တာဒိအသာဓာရဏပစ္စယဘာဝေါ နာမဿ၊ ရူပဿ ပန ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။
သဠာယတနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဖဿပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၃၀။ တဒဘေဒဝသေနာတိ တဿ ဖဿဿ အဘေဒဝသေန၊ ဖဿဘာဝသာမညေနာတိ အတ္ထော။ န ယုတ္တံ ဧကဿေဝ ဝစနံ။ အညဿာပီတိ ယထာဝုတ္တတော အညဿာပိ။ သဗ္ဗာယတနတော ဟိ ဧကဿ ဖဿဿ အသမ္ဘဝစောဒနာယံ တပ္ပသင်္ဂေန ဧကာယတနတော အနေကဿာပိ သမ္ဘဝေါ နတ္ထီတိ စောဒနာ ‘‘ဤဒိသီ ဓမ္မတာ နတ္ထီ’’တိ ဉာပနတ္ထာတိ ဒဿေတိ ‘‘အညဿာပီ’’တိအာဒိနာ။ နိဒဿနဝသေနာတိ ဥဒါဟရဏဒဿနဝသေန ¶ ။ ဧကဖဿဿ သမ္ဘဝတောတိ ကာရဏာပဒေသော။ ဧကဖဿသမ္ဘဝဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ ‘‘သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ ပရိဟာရံ ဒဿေန္တောတိ ယောဇနာ။ သေသေသူတိ ဧကန္တိအာဒီသု။ နဝဓာ ပစ္စယတ္တေ ဧကံ ဝိပါကမနာယတနံ ဝိဘာဝယေ။ တထာ စာတိ အာရမ္မဏပုရေဇာတအတ္ထိအဝိဂတဝသေန။ ယွာယံ ပစ္စယဘာဝေါ ယာဒိသာနံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာနိ…ပေ… သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ အတီတာနာဂတကာလဝိမုတ္တာနမ္ပိ အာရမ္မဏမတ္တတာယ သမ္ဘဝတော အာဟ ‘‘အာရမ္မဏ…ပေ… သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တတ္ထ တန္တိ ရူပါယတနာဒိံ။
ဖဿပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝေဒနာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၃၁။ အနန္တရာဒီဟီတိ ¶ အနန္တရသမနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတပစ္စယေဟိ။ ဥပနိဿယေတိ အနန္တရူပနိဿယေ။ အနန္တရသမနန္တရပစ္စယာ ဟိ အနန္တရတာဝသေနေဝ အနန္တရူပနိဿယေ အန္တောဂဓာ။ နတ္ထိဝိဂတပစ္စယာ ပန အနန္တရသမနန္တရပစ္စယဓမ္မာနံယေဝ တထာဘာဝတော တဒန္တောဂဓာ။ တဿာတိ ဥပနိဿယဿ။
သဗ္ဗဿာတိ ဝိပါကဿ၊ အဝိပါကဿ စ။ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိစိတ္တသမ္ပယုတ္တာယ ဟိ ဝေဒနာယ သဟဇာတမနောသမ္ဖဿော ဝုတ္တနယေန အဋ္ဌဓာ ပစ္စယော ဟောတိ။ အနန္တရော အနန္တရာဒိနာ၊ အနာနန္တရော ဥပနိဿယဝသေနေဝ ပစ္စယော ဟောတိ။ သမ္ဘဝဒဿနဉ္စေတံ၊ န တာသံ မနောဒွါရိကဘာဝဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဝေဒနာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တဏှာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၃၂။ ယထာ ¶ စ ရသာယနဇာနိ ဩဇာဇီဝိတာနိ၊ ဧဝံ တံနိမိတ္တံ သုခံ၊ တဒပနေယျံ ဇရာဒိဒုက္ခဉ္စ ဓမ္မာရမ္မဏဘာဝေန ယောဇေတဗ္ဗံ။
ကမ္မဖလာဘိပတ္ထနာဝသေန သတ္တာ ကမ္မာနိပိ အာယူဟန္တီတိ သာတိသယံ တဏှာယ ဝိပါကဝေဒနာ ဥပနိဿယော၊ န တထာ ဣတရာတိ အာဟ ‘‘ဝိပါကာ ဝိသေသေန…ပေ… အဝိသေသေန ဣတရာ စာ’’တိ။ ဣတရာတိ အဝိပါကာတိ အတ္ထော။ ‘‘သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ’’တိ ဣဒံ ဣဋ္ဌသဘာဝံယေဝ ဥပေက္ခံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န အနိဋ္ဌသဘာဝံ။ တေနာဟ ‘‘ဥပေက္ခာ ပနာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗဿာတိ အဝီတရာဂဿ ဝီတရာဂဿ စ ဝေဒနာဝတော ပုဂ္ဂလဿ။
ဝေဒနာပစ္စယာ ဧဝါတိ အယံ နိယမော နိယမန္တရနိဝတ္တနပရောတိ နာဿ ပစ္စယန္တရနိဝတ္တနတ္ထတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧတေန ပစ္စယုပ္ပန္နန္တရပဋိက္ခေပေါပိ နိဝတ္တိတော ဟောတိ။
တဏှာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဥပါဒါနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၃၃။ ပုရိမဒိဋ္ဌိန္တိ ¶ ‘‘သဿတော အတ္တာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၁) ပဂေဝ အဘိနိဝိဋ္ဌံ သဿတဂါဟံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တဂ္ဂဟဏံ…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ ဥပါဒိယမာနန္တိ ဂဏှန္တံ။ လောကောတိ ဝါ ဂဟဏန္တိ ယံ ‘‘လောကော သဿတော’’တိ ဂဟဏံ၊ သာ ဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌုပါဒါနဘူတ’’န္တိ။ ‘‘ဓမ္မသင်္ခေပ…ပေ… ဒိဋ္ဌိမတ္တမေဝါ’’တိ ဣဒံ ဗျဝဟိတာနံ ပဒါနံ သမ္ဗန္ဓဒဿနံ။ တတ္ထ သင်္ခေပတော တဏှာဒဠှတ္တံ၊ သင်္ခေပတော ဒိဋ္ဌိမတ္တမေဝ စတ္တာရိ ဥပါဒါနာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရတောတိ သမုဒါယဘူတတော ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရတော တဒဝယဝဘူတံ သင်္ခေပံ ဝိတ္ထာရဉ္စ နိဒ္ဓါရေတိ။
သဿတဂါဟပုဗ္ဗင်္ဂမော၊ ဥစ္ဆေဒဂါဟပုဗ္ဗင်္ဂမော စ အတ္တဂါဟောတိ ယောဇနာ။ တေသန္တိ ယထာဝုတ္တသဿတုစ္ဆေဒဂါဟာနံ ¶ မူလဘာဝေန ဝိဓာယကတ္တာ သာမိဘူတော။ အာဒိနာ ဝါတိ ‘‘ပဌမံ အတ္တဝါဒုပါဒါန’’န္တိအာဒိနာ ဝါ ဝါကျေန။
ယေန ဘဝဿာဒေန ဂဓိတစိတ္တော ဘဝနိဗ္ဗတ္တကံ ကမ္မံ ကတွာ ဥပပန္နော၊ သာ ဘဝနိကန္တိ သန္တာနေ စိရာနုဗန္ဓာ အဘိဏှုပ္ပတ္တိကာ ဥပပန္နမတ္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ယဒိပိ…ပေ… ပဝတ္တိတဗ္ဗတ္တာ’’တိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈတ္တာ ဘဝရာဂဿပိ ကာမုပါဒါနဘာဝေါ အတ္ထေဝါတိ အာဟ ‘‘တဏှာဒဠှတ္တံ န ဟောတီတိ မညမာနော’’တိ။ ဘဝရာဂေါပိ ဟိ သဝိသယေ ဒဠှံ ပဝတ္တတီတိ။ သဗ္ဗာပိ တဏှာ ကာမုပါဒါနန္တိ ဧတ္ထာပိ တဿ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈတာ ဝုတ္တာတိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတာ န အာရမ္မဏဘူတာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာတိ ခန္ဓာနံ အာလယဘာဝေန။ အာရမ္မဏာနန္တရပကတူပနိဿယာတိ အာရမ္မဏူပနိဿယအနန္တရူပနိဿယပကတူပနိဿယာ။ အနန္တရပစ္စယာဒီနန္တိ အနန္တရသမနန္တရအာရမ္မဏပစ္စယာဒီနံ။
ဥပါဒါနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘဝပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၃၄။ ‘‘ဘဝတီ’’တိ ¶ ဣဒံ ဥပပတ္တိဘဝနိဗ္ဗစနံ။ ဒွယဿာတိ ကမ္မုပပတ္တိဘဝဒွယဿ။ နိပ္ဖာဒနဖလံ ဖလဿ ဥပ္ပာဒနသမတ္ထတာ။ နိဗ္ဗတ္တနံ နိပ္ဖာဒနံ။
‘‘ဘဂဝံမူလကာ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၈၃၊ ၉။၁၊ ၁၀။၅၈၊ ၁၁။၁၉) ဝိယ ‘‘သညာဝံဘဝေါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အတ္ထိ-အတ္ထေ ဝါ ဝံ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘သညာဘဝေါ’’တိ။ တဿ ဝါ အတ္ထေတိ တဿ ဝန္တုသဒ္ဒဿ အတ္ထေ၊ အတ္ထိ-အတ္ထေတိ အတ္ထော။ အကာရံ ကတွာတိ ယထာ ‘‘ပီတိသုခံ အဿ အတ္ထီ’’တိ အတ္ထေ အကာရံ ကတွာ ဥပ္ပာဒေတွာ ဈာနံ ပီတိသုခန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သညာ အဿ အတ္ထီတိ သညော၊ ဘဝေါ၊ သောဝ သညဘဝေါ။ ဧကသ္မိန္တိ ရူပက္ခန္ဓေ ဧဝ။ ပဝတ္တတ္တာတိ ပဝတ္တကပဝတ္တနဋ္ဌာနာနံ အဘေဒေပိ ဥပစာရဝသေန ဘိန္နံ ဝိယ ကတွာ ဒဿေတိ။
ကမ္မသင်္ခါတတန္တိ ¶ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ၊ ကမ္မကောဋ္ဌာသတံ ဝါ။ ‘‘စေတနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မံ ဝဒါမီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၆။၆၃) သုတ္တေပိ စေတနာယ ကမ္မဘာဝေါ အာဂတောဝ။ နိပ္ပရိယာယေန ပန စေတနာဝ ကမ္မဘဝေါတိ ဝုတ္တမတ္ထံ အဘိဓမ္မပါဠိယာဝ သာဓေန္တော ‘‘ဝုတ္တဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမာယ ဟိ ဝေဒနာသညာဝိညာဏက္ခန္ဓေဟိ၊ မနာယတနမနောဝိညာဏဓာတူဟိ၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာယတနဓမ္မဓာတုဧကဒေသေန စ ကမ္မဘဝဿ သမ္ပယုတ္တတံ ဝဒန္တိယာ ဓာတုကထာပါဠိယာ တဿ စေတနာဘာဝေါ ဒီပိတောတိ။
ဓမ္မဘေဒတောတိ စေတနာစေတနာသမ္ပယုတ္တဘာဝေန၊ ကုသလာကုသလာဗျာကတဘာဝေန စ ဓမ္မဝိဘာဂတော။ ‘‘ပုနဝစန’’န္တိ ဣမိနာဝ ပုနရုတ္တိဒေါသာပတ္တိ ပဋိညာတာတိ ပရဿ အာသင်္ကံ ဒဿေန္တော ‘‘သာတ္ထကမေဝိဒံ ပုနဝစနန္တိ ဧတံ န ယုတ္တန္တိ စေ’’တိ အာဟ။ ဘဝေကဒေသဘာဝေနာတိ ကမ္မဘဝဿ ဧကဒေသတ္တာ သင်္ခါရာနံ။ တေန ယေသံ ဓမ္မာနံ သမုဒါယော ဘဝေါ ဝုတ္တော၊ တဒေကဒေသာ သင်္ခါရာ၊ သမုဒါယေကဒေသာ စ အတ္ထတော ဘိန္နာ ဧဝါတိ ဝုတ္တမေဝေတန္တိ ဒဿေတိ။ ပုန ယထာဝုတ္တမေဝ ဘေဒံ မနသိ ကတွာ အတ္ထတော ပုနဝစနာဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ပရေန ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။
အန္တောဂဓေတိ ကာမဘဝါဒိအန္တောဂဓေ သညာဘဝါဒိကေ။ ကာမဘဝါဒိကေတိ ကာမရူပါရူပဘဝေ။
ဥပါဒါနဘေဒန္တိ ကာမုပါဒါနာဒိဥပါဒါနဝိသေသံ။
တေနာတိ ¶ သီလဗ္ဗတုပါဒါနေန။ ဝက္ခမာနေနာတိ ‘‘ဣဒံ သီလဗ္ဗတံ နာမာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၄) အဋ္ဌကထာယံ ဝက္ခမာနေန ပကာရေန။ ပုရာဏံ ဗြဟ္မဏ္ဍလိင်္ဂခန္ဒပုရာဏာဒိ။ ‘‘သေတဝဓယဇ္ဇံ အာရဘတေ ဘူတိကာမော’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၆၅၀) ပသုမာရဏဝိဓာနယုတ္တော ယညဝိဓိ ပသုဗန္ဓဝိဓိ။
အတ္တနော သုဒ္ဓိမဂ္ဂပရာမာသမတ္တတ္တာ သီလဗ္ဗတုပါဒါနဿ အတ္တဝါဒုပါဒါနနိမိတ္တံ ဝုတ္တံ။
မဂ္ဂပစ္စယာ ဟောန္တိ မိစ္ဆာနိယျာနသဘာဝတ္တာ။ အနန္တရဿ ပန ကာမကမ္မဘဝဿ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနပစ္စယေဟိ ဥပါဒါနဿ ပစ္စယဘာဝေါ ပါကဋောယေဝါတိ န ဝုတ္တော။
ဘဝပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဇာတိဇရာမရဏာဒိပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၃၅။ ဥပပတ္တိဘဝုပ္ပတ္တီတိ ¶ ဥပပတ္တိဘဝေ၊ ဥပပတ္တိဘဝဘာဝေန ဝါ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓာနံ ဥပ္ပတ္တိ။ ဇာယမာနဿ ခန္ဓဿ။ ဇာတိ နိဗ္ဗတ္တိဝိကာရော။ ဥပပတ္တိဘဝေါပိ ဇာတိယာ ပစ္စယော။ ကသ္မာ? ဥပပတ္တိဘဝေ အသတိ ဇာတိယာ အဘာဝါတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဇာယမာနရူပပဒဋ္ဌာနတာ’’တိအာဒိနာပိ တဿ ဇာတိယာ ပစ္စယဘာဝံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။
သတိပိ သုက္ကသောဏိတာဒိကေ ပိတုဂတဝိသေသာဒိကာရဏေ ဗာဟိရေ ပစ္စယေ တဿ ပန အနိယတတ္တာ၊ ဟီနပဏီတာဒိဝိသေသဿ စ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈတ္တ…ပေ… အဘာဝါ’’တိ။
ဇာတိဇရာမရဏာဒိပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘဝစက္ကကထာဝဏ္ဏနာ
၂၄၂။ သမ္ဗန္ဓံ ဣတံ ဂတန္တိ သမိတံ။ တေနာဟ ‘‘သင်္ဂတ’’န္တိ။
ဘဝစ္ဆန္ဒော ဘဝရာဂေါ။ တဿာရုပ္ပကထာသဝနန္တိ တဿ ဗာလဘာဝဿ အယုတ္တကာရိတာယ အနုစ္ဆဝိကကထာသဝနံ။ ဧတေန ပရူပဝါဒဟေတုကာဒိဒုက္ခံ ဒဿေတိ၊ ‘‘ကမ္မကာရဏာဒဿန’’န္တိ ဣမိနာ ဒဏ္ဍဟေတုကံ၊ ဣတရေန ဒုဂ္ဂတိနိဗ္ဗတ္တိဟေတုကံ ¶ ။ ဂမေန္တီတိ ဉာပေန္တိ။ ဖလေနာပိ ဟိ အဗျဘိစာရိနာ ဟေတု ဉာယတိ၊ ဝုဋ္ဌိနိမိတ္တေန ဝိယ မဟောဃေန ဥပရိဒေသေ ဝုဋ္ဌိနိပါတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗောဓေန္တီ’’တိ။
ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော မတ္တသဒ္ဒေါ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၆) ဝိယ။ အပ္ပဟီနာဝိဇ္ဇာ ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပတ္တိအရဟတာယ သမီပေယေဝါတိ အာဟ ‘‘သန္နိဟိတဘာဝကရဏေနာ’’တိ။ ဝေဒေတီတိ ဝေဒယတိ။ တဿ အတ္ထဝစနံ အနုဘဝတီတိ။ ဝေဒံ ဝါ ဉာဏံ ကရောတိ ဥပ္ပာဒေတီတိ ဝေဒေတိ။ တဿ အတ္ထဝစနံ ဇာနာတီတိ။ ဝေဒိယတီတိ ပန ကမ္မကတ္တုကမ္မာနံ ဝသေန နိဒ္ဒေသောတိ တဿပိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဇာနာတိ၊ ဉာယတိ စာ’’တိ အာဟ။ စ-သဒ္ဒတ္ထောတိ ¶ သမုစ္စယတ္ထော၊ ဗြဟ္မာဒိနာ စ ကာရကေန၊ အတ္တနာ စ ဝေဒကေန ရဟိတန္တိ အတ္ထော။ စ-သဒ္ဒတ္ထသမာသန္တိ ဒွန္ဒသမာသမာဟ။
စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဝါ သုညတန္တိ ဓုဝဘာဝါဒိသုညတံ၊ အတ္တာဒိသုညတဉ္စ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
ပုဗ္ဗန္တတောတိ အတီတကောဋ္ဌာသတော။ ဝေဒနာဝသာနမ္ပိ ဘဝစက္ကံ ပရိပုဏ္ဏမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝေဒနာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာဂဟဏေန ဝါ တဏှုပါဒါနာနိ၊ သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေန ဘဝေါ၊ ဝိညာဏာဒိဂ္ဂဟဏေန ဇာတိဇရာမရဏာနိ သောကာဒယော စ ဂဟိတာတိ ဧဝမ္ပိ ဝေဒနာဝသာနံ ဘဝစက္ကန္တိ ယုတ္တမေဝေတံ။ တဏှာမူလကေ စာတိ တဏှုပါဒါနဂ္ဂဟဏေန အဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဒွိန္နံ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ ဒွိန္နန္တိ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ ဥဘိန္နံ ဟေတုဖလဝဇ္ဇာနံ။ ဝိပရီတာဘိနိဝေသံ ကရောန္တီတိ နိမိတ္တံ ကတ္တုဥပစာရေန ဝဒတိ။ အနုပစ္ဆေဒမေဝ ပကာသေတီတိ ယောဇနာ။
ဟေတုဖလသန္ဓိ၊ ဖလဟေတုသန္ဓိ၊ ပုနပိ ဟေတုဖလသန္ဓီတိ ဧဝံ ဟေတုအာဒိပုဗ္ဗကာ ဟေတုဖလဟေတုပုဗ္ဗကာ။ ဟေတုဖလဟေတုဖလဝသေနာတိ အဝိဇ္ဇာဒိဟေတု၊ ဝိညာဏာဒိဖလ၊ တဏှာဒိဟေတု၊ ဇာတိဖလဝသေန။ ဥပသဂ္ဂဝိသေသေန အတ္ထဝိသေသော ဟောတီတိ ‘‘အာကိရီယန္တီ’’တိ ပဒဿ ပကာသီယန္တီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ကိလေသကမ္မဝိပါကာတိ အဝိဇ္ဇာဒိကေ ဝေဒနာပရိယောသာနေ ဝဒတိ။ ဝိပါကကိလေသကမ္မေဟီတိ ဝိညာဏာဒီဟိ ဘဝပရိယောသာနေဟိ။ ပုန ကမ္မဿ ဝိပါကသမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တနယတ္တာ န ဂဟိတော။ ‘‘ဝဋ္ဋာနီ’’တိ ¶ စ ဣဒံ ‘‘တီဏိ ဝဋ္ဋာနီ’’တိ ဝိဂ္ဂဟဝသေန လဗ္ဘမာနံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။
‘‘ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ မောဟော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၂) အဋ္ဌကထာယ အာဂတတ္တာ အာသန္နပစ္စက္ခတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမိဿာ’’တိ။ ဝိဘင်္ဂပါဠိယာ ဝသေန ဒဿိတံ၊ တသ္မာ န အဋ္ဌကထာယ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော ယထာပါဌံ အတ္ထဿ ပကာသိတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ စေတနာသမ္ပယုတ္တာနဉ္စ စေတနာယ စ သင်္ခါရဘာဝေန ကမ္မဘဝဘာဝေန စ ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ ပါဠိဒွယာဓိပ္ပာယဝိဝရဏဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘဝဿာတိ ဥပပတ္တိဘဝဿ။ ‘‘ဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တာ စေတနာသမ္ပယုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂဟဏန္တိ နိကာမနဝသေန အာရမ္မဏဿ ဂဟဏံ။ တေနာဟ ‘‘ကာမုပါဒါနံ ကိစ္စေနာဟာ’’တိ။ ဣတရာနိ ကိစ္စေနာဟာတိ ယောဇနာ။ တီသု အတ္ထဝိကပ္ပေသူတိ ‘‘တံ ¶ ကမ္မံ ကရောတော ပုရိမာ စေတနာယော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေသု တီသု အာယူဟနစေတနာနံ အတ္ထဝိကပ္ပေသု။ နနု စ တတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ အာယူဟနဿ အဝသာနေ စေတနာ န ဝုတ္တာတိ? ယဒိပိ သရူပတော န ဝုတ္တာ၊ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တာ’’တိ ပန သဒ္ဒတော ပဓာနဘာဝေန ဝုတ္တဿ အာယူဟနဿ အပ္ပဓာနဘာဝေန ဝုတ္တာ အဝသာနေ ပစ္ဆတော ဝုတ္တာ ဝိယ ဟောတီတိ ဣမံ ပရိယာယံ သန္ဓာယ ‘‘တီသုပိ…ပေ… အဝသာနေ’’တိ ဝုတ္တံ။
နိပ္ပရိယာယေန ပန ယေသု အာယူဟနဿ အဝသာနေ စေတနာ ဝုတ္တာ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွီသု…ပေ… အာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဝုတ္တေ အာယူဟနသင်္ခါရေ တံသမ္ပယုတ္တာတိ အာဟာတိ ယောဇနာ။ ကမ္မဿ ပစ္စယဘူတန္တိ သင်္ခါရပစ္စယံ။ တေန ‘‘ကမ္မကရဏကာလေ’’တိ ဧတ္ထ ကမ္မ-သဒ္ဒေန သဗ္ဗဿပိ သင်္ခါရဿ ဂဟိတတံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘န ကမ္မသမ္ပယုတ္တမေဝါ’’တိ။
ကမ္မာနေဝါတိ ကမ္မာနိယေဝ။ ဝိပါကဓမ္မတာယ ကမ္မသရိက္ခကာ။ သဟဇာတကောဋိယာ၊ ဥပနိဿယကောဋိယာ စ တဿ ကမ္မဿ ဥပကာရကာတိ တဒုပကာရကာ။ သံခိပ္ပန္တီတိ သံခိပီယန္တိ သံယူဟီယန္တိ။ ‘‘သံခိပ္ပန္တိ ဧတ္ထာ’’တိ အဓိကရဏသာဓနဝသေန သင်္ခေပသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ ပုန ကမ္မသာဓနဝသေန ဝတ္တုံ ‘‘သံခိပီယတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထာပီတိ ¶ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တကမ္မသမ္ဘာရေပိ။ ဂမနဓမ္မန္တိ ဘင်္ဂုပဂမနဓမ္မံ။ တေန ဣတ္တရန္တိ ဘင်္ဂပရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာတိ ဝိနဿနဓမ္မတာဒီပကေန ဣတ္တရသဒ္ဒေန။ နိဿာရတံ အတ္တသာရာဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဧဝံ ‘‘ဣတ္တရ’’န္တိအာဒိနာ အနိစ္စံ စလံ ဣတ္တရံ အဒ္ဓုဝန္တိ စတုန္နံ ပဒါနံ အတ္ထဝိသေသဝါစိတံ ဒဿေတိ။ ဌာနသောတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ နာမ ပစ္စယော။ အညမ္ပီတိ အညတ္ထ ဝုတ္တံ။ တဿ တဿ ဖလဿ။ ဓမ္မမတ္တသမ္ဘဝေ သတိ ဝဋ္ဋုပစ္ဆေဒေ သတီတိ ယောဇနာ။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သမုစ္စယတ္ထေ စ-သဒ္ဒေ သတိ။
သစ္စာနိယေဝ ပဘဝေါတိ သမာနာဓိကရဏပက္ခံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သစ္စပ္ပဘဝတောတိ သစ္စတော’’တိ။ ‘‘ယဿ ပဟာနတ္ထံ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ ဧဝံဘူတံ အရိယသစ္စံ ဝိသေသံ အကတွာ။
တေဟိ သောကာဒီဟိ။ ‘‘သောကဒေါမနဿုပါယာသာ အဝိဇ္ဇာယ အဝိယောဂိနော’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ¶ သိဒ္ဓါယ အဝိဇ္ဇာယ။ အတ္တနောယေဝါတိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ အနပေက္ခိတွာ အတ္တနောယေဝ ပဝတ္တသင်္ခါတကိစ္စတော။
သောကာဒယောပိ ဟီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ‘‘သောကာဒယော ပစ္စယာယတ္တာ အဝသဝတ္တိနော’’တိ ဣဒံ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ…ပေ… သမ္ဘဝန္တီ’’တိ ဧတေန ဝစနေန သိဒ္ဓံ၊ တသ္မာ တံ ‘‘အတ္တာ သောစတီ’’တိအာဒိဒဿနနိဝါရဏန္တိ အတ္ထော။
သတိ စ ပရိဂ္ဂဟေ ရဇ္ဇံ ဝိယ ဂတိယော အနေကာနတ္ထာနုဗန္ဓနာ၊ တာဟိ စ ဝိညာဏဿ ဥပဒ္ဒုတတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ခါရပရိဂ္ဂဟိတံ…ပေ… ရဇ္ဇေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာဥပဋ္ဌိတာနိ ကမ္မာဒီနိ စုတိအာသန္နဇဝနေဟိ ပရိကပ္ပေတွာ ဝိယ ဂဟိတာနိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေနပိ ပရိကပ္ပိတာနိ ဝိယ ဟောန္တိ၊ တံ ပနဿ ပရိကပ္ပနံ အတ္ထတော အာရမ္မဏကရဏမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိ…ပေ… တော’’တိ။ သင်္ကပ္ပနံ ဝါ ပရိကပ္ပနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိတက္ကေန ဝိတက္ကနတော’’တိ။ သသမ္ဘာရစက္ခုအာဒယော သဠာယတနဿ ပတိဋ္ဌာဝိသေသော။
ယဒါကာရာယ ဇာတိယာ ယဒါကာရံ ဇရာမရဏံ သမ္ဘဝတိ၊ သမ္ဘဝန္တဉ္စ ယထာနုပုဗ္ဗံ ပဝတ္တံ၊ သော အတ္ထော ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော၊ သဟိတဿ ¶ သမုဒိတဿ ပုဂ္ဂလဿ ဇီရဏဘိဇ္ဇနာဝတ္ထာ ဓမ္မာ ဇရာမရဏာပဒေသေန ဝုတ္တာ၊ သာ စ နေသံ အဝတ္ထာ ဇာတိပုဗ္ဗိကာ၊ တေ စ သမုဒိတာ ဧဝ ပဝတ္တန္တီတိ ဧဝံ ဇာတိတော ဇရာမရဏဿ သမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဇာတိတော ဇရာမရဏံ န န ဟောတိ ဟောတိယေဝ ဧကန္တေန ဇာတဿ ဇရာမရဏသမ္ဘဝတော၊ န စ ဇာတိံ ဝိနာ ဟောတိ အဇာတဿ တဒဘာဝတောတိ ဇရာမရဏဿ ဇာတိပစ္စယတံ အနွယဗျတိရေကေဟိ ဝိဘာဝေတိ ‘‘န ဇာတိတော’’တိအာဒိနာ။ ဣတ္ထန္တိ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏဿ နိဗ္ဗတ္တာကာရံ ဝဒတိ။
နိရောဓာ နိရောဓသင်္ခါတန္တိ ပစ္စယနိရောဓာ ပစ္စယုပ္ပန္နနိရောဓသင်္ခါတံ။ အနုလောမဒေသနာယ စ ဝေမဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယာတိ ယောဇနာ။
အပုညာဘိသင်္ခါရေကဒေသော သရာဂေါ ရာဂေန သဟဇေကဋ္ဌောတိ ကတွာ။ သဗ္ဗောပိ အပုညာဘိသင်္ခါရော သရာဂေါ ပဟာနေကဋ္ဌဘာဝတော။ ယသ္မာ ပန အကုသလဓမ္မော အကုသလဓမ္မဿ သဘာဂေါ၊ အနကုသလဓမ္မော ဝိသဘာဂေါ၊ ယထာရဟံ ပစ္စယော စ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘အပဋိပက္ခဘာဝတော၊ ရာဂပ္ပဝဍ္ဎကော’’တိ စ ဝုတ္တံ ¶ ။ ‘‘တဒေဝ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတီ’’တိ မိစ္ဆာဘိနိဝေသသဗ္ဘာဝတော သံသရဏကိရိယာယပိ သဗျာပါရတာ ဝိညာဏဿ ဝုတ္တာ။ သဗျာပါရတာဘိနိဝေသဗလဝတာယ၊ သင်္ကန္တိအဘိနိဝေသဗလဝတာယာတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘အသဟဝတ္တနတော၊ သဟဝတ္တနတော’’တိ ဧတေန အသဟဝုတ္တိ ဝိနိဗ္ဘောဂေါ၊ သဟဝုတ္တိ အဝိနိဗ္ဘောဂေါတိ ဒဿေတိ။
သဘာဝါဓိဂမနိမိတ္တတာ ဩဘာသနံ။ စက္ခာဒိသန္နိဿယေန ဟိ ပဉ္စဝိညာဏာနိ ရူပါဒိသဘာဝံ ဥပလဘန္တိ။ ဣတရေ ဖုသနသင်္ဂတိသန္နိပါတဋ္ဌာ။ ဆန္နန္တိ ဆန္နမ္ပိ သမ္ဖဿာနံ။
အာဒါနန္တိ ဥပသဒ္ဒေန ဝိနာပိ ဒဠှဂါဟော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘အာဒါနဋ္ဌော စတုန္နမ္ပိ ဥပါဒါနာနံ သမာနော’’တိ။ ဂဟဏန္တိ နိကာမနဝသေန ဝိသယဿ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂဟဏဋ္ဌော ကာမုပါဒါနဿာ’’တိ။ ဣတရေသန္တိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနာဒီနံ။ တသ္မာတိ ဝိဘတ္တိယာ အလုတ္တဘာဝတော။ တေနာတိ ခိပနသဒ္ဒေန။ ဟာနိ ဝါ ခီဏဘာဝေါ ခယောတိ ‘‘ခယဋ္ဌော ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒွိန္နန္တိ ဇရာမရဏာနံ။ မရဏူပနယနရသတ္တာ ဝါ ဇရာယပိ မရဏဋ္ဌော ဧဝ ဒဿိတော။
နီယန္တိ ¶ ဂမေန္တီတိ နယာ၊ ဧကတ္တာဒယော။ ကေဟိ နီယန္တိ? အဝိဇ္ဇာဒိအတ္ထေဟီတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာဒီ’’တိအာဒိနာ။ သေန ဘာဝေနာတိ သကေန အဝိဇ္ဇာဒိဘာဝေန၊ တံ အမုဉ္စိတွာ ဧဝ။ န ဟိ အဝိဇ္ဇာဒိဝိနိမုတ္တံ ဧကတ္တံ နာမ ကိဉ္စိ ပရမတ္ထတော အတ္ထိ။ သေန ဘာဝေနာတိ ဝါ သကေန ဧကတ္တာဒိဘာဝေန။ အဝိဇ္ဇာဒီသု ဝိညာယမာနော ဟေတုဖလဓမ္မာနံ ဧကသန္တတိပတိတာဒိသင်္ခါတော ဧကတ္တာဒိဘာဝေါ တေနေဝ သဘာဝေန ဉာယတိ၊ န အဝိဇ္ဇာဒိဘာဝေနာတိ။ တေ ဟိ နေတဗ္ဗာတိ တေသံ နယာ။ အတ္ထာ ဧဝ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒယော။ အနေကေပိ သမာနာ ဓမ္မာ ယေန သန္တာနာနုပစ္ဆေဒေန ‘‘ဧက’’န္တိ ဉာယန္တိ ဝေါဟရီယန္တိ၊ သော တတ္ထ ကရဏဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ၊ တထာ ဣတရေပီတိ အာဟ ‘‘ဧကတ္တာဒီဟိ စ အတ္ထာ ‘ဧက’န္တိအာဒိနာ နီယန္တီ’’တိ။ တတ္ထ နီယန္တီတိ ဉာယန္တိ၊ ပညာပီယန္တိ စ။ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ ဓမ္မာနံ နိရောဓုပ္ပာဒနိရန္တရတာယ နာမကာယဿ၊ သမ္ဗန္ဓဝုတ္တိတာယ ရူပကာယဿ၊ ဥဘယဿ စ အညမညသန္နိဿိတတာယ ဒုဝိညေယျနာနတော ဧကီဘူတဿ ဝိယ ဃနဘာဝပ္ပဗန္ဓော ဟေတုဖလဘာဝေန သမ္ဗန္ဓော သမ္မာ တာနောတိ သန္တာနော၊ တဿ အနုပစ္ဆေဒေါ တထာပဝတ္တိ ဧကတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သန္တာနာနုပစ္ဆေဒေါ ဧကတ္တ’’န္တိ။
သမ္ဗန္ဓရဟိတဿာတိ ¶ ဟေတုဖလဘာဝေန အညမညသမ္ဗန္ဓဘာဝရဟိတဿ။ သတ္တန္တရောတိ အညော သတ္တော။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိမုပါဒိယတီတိ ယထာနုရူပကာရဏတော ဖလပ္ပဝတ္တိံ အသမနုပဿန္တော နာနာသန္တာနေ ဝိယ အသမ္ဗန္ဓနာနတ္တဒဿနတော ဟေတုဘာဝရဟိတာနံ နိပ္ပယောဇနာနံ ပုရိမုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ နိရောဓေ ဟေတုနိယမာဘာဝတော ဧကန္တေန ဥပ္ပတ္တိ န ယုတ္တာ၊ တထာ သန္တာနေန ဥပ္ပတ္တိ၊ သဒိသဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိ၊ သမာနဇာတိဒေသပရိဏာမဝယရူပဗလသဏ္ဌာနာနံ ဥပ္ပတ္တိ န ယုတ္တာတိအာဒီနိ ဝိကပ္ပေန္တော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။
ကသ္မာ ဥပ္ပတ္တိ န သိယာတိ ဝါလိကာဟိ ဝိယ တိလေဟိပိ တေလဿ၊ ဥစ္ဆုတော ဝိယ ဂါဝိတောပိ ခီရဿ အညာဘာဝတော ကေန ကာရဏေန တေဟိ တေသံ ဥပ္ပတ္တိ န သိယာ၊ ဣတရေဟိ ဧဝ စ နေသံ ဥပ္ပတ္တိ ဟောတီတိ။ တသ္မာတိ အညဿ အညတော ဥပ္ပတ္တိယံ သဗ္ဗဿ သဗ္ဗသော ဥပ္ပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န စေတံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ။ ယသ္မာ နိယတိဝါဒီ အနုရူပါ ဟေတုတော ဖလုပ္ပတ္တိံ န ဣစ္ဆတိ၊ သဘာဝသိဒ္ဓမေဝ စ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိံ ဣစ္ဆတိ၊ တသ္မာ ‘‘အဝိဇ္ဇမာနေပိ ဟေတုမှီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဘာဝသိဒ္ဓါ ဧဝ ဟိ အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတာဘေဇ္ဇမဏိ ဝိယ ¶ ကမလင်္ဃနရဟိတာ တထာ တထာ သရီရိန္ဒြိယသုခါဒိဘာဝပရိဏာမာယ နိယတိယာဝ ကာယာ သမာဂစ္ဆန္တိ၊ ယတော ဂတိဇာတိဗန္ဓာ၊ အပဝဂ္ဂေါ စ ဟောတီတိ နိယတိဝါဒေါ။ တေနာဟ ‘‘နိယတတာယ…ပေ… ပဝတ္တန္တီ’’တိ။ နိယတိအတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။
ဧတဿ အတ္ထဿ သာဓကံ သုတ္တံ။ အာကုလမေဝ၊ အာကုလဘာဝေါ ဝါ အာကုလကံ။ ဇဋိတာတိ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ပဝတ္တမာနေဟိ ကိလေသကမ္မဝိပါကေဟိ ဇာတဇဋာ။ နီဍန္တိ ကုလာဝကံ။ သံသာရန္တိ ဣဓ သမ္ပတ္တိဘဝပ္ပဗန္ဓမာဟ အပါယာဒိပဒေဟိ ဒုဂ္ဂတိပ္ပဗန္ဓဿ ဝုတ္တတ္တာ။
ဘဝစက္ကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၂၄၃။ တံ ¶ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ။ ဧကေကစိတ္တာဝရုဒ္ဓန္တိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ဝိယ ဧကေကသ္မိံ စိတ္တေ အဝရုဒ္ဓံ အန္တောဂဓံ အကတွာ။ အသဟဇာတာနဉ္စ ‘‘အသဟဇာတာနံ၊ သဟဇာတာနဉ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဌမပဒေ ဧကသေသနိဒ္ဒေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ အသဟဇာတာယေဝ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာ ဒဿိတာ ဝိပါကဝိညာဏဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ၊ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၂၂၅) စ ဧဝမာဒီသု အသဟဇာတာ၊ သဟဇာတာ စ။ ‘‘ဧကေကေန နယေနာ’’တိ ပုရာတနော ပါဌော၊ ဧတရဟိ ပန ‘‘ဧကေကေန စတုက္ကေန’’ ဣစ္စေဝ ဗဟူသု ပေါတ္ထကေသု ပါဌော။ နယစတုက္ကဝါရာတိ နယေသု စတုက္ကာနံ ဝါရာ၊ အဝိဇ္ဇာမူလကာဒီသု နဝသု နယေသု ပစ္စေကံ ပစ္စယစတုက္ကာဒီနံ စတုန္နံ စတုက္ကာနံ ‘‘နာမပစ္စယာ ဆဋ္ဌာယတန’’န္တိအာဒိဝိသေသဘိန္နာ စတ္တာရော ဝါရာတိ အတ္ထော။ ဝဝတ္ထိတာတိ ယထာဝုတ္တဝိသေသေန အသံကိဏ္ဏာ။ စတုက္ကာနန္တိ ဝါရစတုက္ကာနံ ဝါရသောဠသကဿ နယဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။
၁။ ပစ္စယစတုက္ကဝဏ္ဏနာ
ပစ္စယသဟိတပစ္စယုပ္ပန္နာနိ အင်္ဂဘာဝေန ဝုတ္တာနိ၊ န ကေဝလံ ပစ္စယာ။ တသ္မာ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဧတ္ထ န ဆဋ္ဌာယတနဿ အင်္ဂတာ။ တေန ¶ ဝုတ္တံ ‘‘န၊ တဿ အနင်္ဂတ္တာ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ ပစ္စယသဟိတဿ ပစ္စယုပ္ပန္နဿ အင်္ဂဘာဝတော။ တီသု ပကာရေသူတိ ‘‘ပဌမော သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၃) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တေသု တီသုပိ ပကာရေသု။ ပစ္စယဝိသေသာဒီတိ ဧတ္ထ နာမံ၊ ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ ပစ္စယဝိသေသော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယောနိဝိသေသော၊ အာယတနာနံ အပါရိပူရိပါရိပူရိဘဝဝိသေသော စ ဂဟိတော။ တေ ဟိ ဒုတိယဝါရာဒီနံ နာနတ္တကရာ။ အတ္ထဝိသေသေနာတိ ယဒိပိ အညတ္ထ ‘‘သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ သဠာယတနပစ္စယော ဝုတ္တော၊ တထာပိ သဟဇာတာဒိနာမသန္နိဿယေန ပဝတ္တနတော နာမမတ္တပစ္စယာပိ သော ဟောတီတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ နာနာနယဝိစိတ္တတာနုမိတဿ ဂမ္ဘီရဘာဝဿ ဝိဘာဝနသင်္ခါတေန၊ အနဝသေသနာမပစ္စယဒဿနသင်္ခါတေန စ အတ္ထဝိသေသေန။ တထာ ဟိ ‘‘ယေဟိ၊ အာနန္ဒ၊ အာကာရေဟိ ယေဟိ လိင်္ဂေဟိ ယေဟိ နိမိတ္တေဟိ ယေဟိ ဥဒ္ဒေသေဟိ နာမကာယဿ ပညတ္တိ ဟောတိ၊ တေသု အာကာရေသု…ပေ… ဥဒ္ဒေသေသု အသတိ အပိ နု ခေါ ရူပကာယေ အဓိဝစနသမ္ဖဿော ပညာယေထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၁၄) ဖဿဿ နာမပစ္စယတာဝိဘာဝနဝသေန မဟာနိဒါနဒေသနာ ပဝတ္တာ။ တထာ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ ¶ ဖဿောတိ ဣစ္စဿ ဝစနီယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၇) ‘‘နာမရူပပစ္စယာ’’တိ ဝဒန္တေန ‘‘နာမပစ္စယာ’’တိပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ။
ဝါရစတုက္ကေ ‘‘သင်္ခါရော’’တိ ဝုတ္တံ၊ သောကာဒယော န ဝုတ္တာ၊ ပုရိမသ္မိံ ဝါရဒွယေ ရူပံ န ဝုတ္တံ၊ ဝါရတ္တယေ သဠာယတနံ န ဝုတ္တန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
သဗ္ဗ…ပေ… ရဏတောတိ သဗ္ဗဿ ဝိညာဏဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတသဗ္ဗဘဝသာဓာရဏတော၊ ဝိညာဏဿ ဝါ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတသဗ္ဗဘဝသာဓာရဏတော။ သမာနံ ဖလံ သမာနော ပစ္စယော သဟဇာတာဒိပစ္စယေဟိ ဥပကတ္တဗ္ဗတော၊ ဥပကာရကတော စ။ တဿ ဝိညာဏဿ။ ဝိညာဏာဟရဏန္တိ ဝိပါကဝိညာဏနိဗ္ဗတ္တနံ။ အဿ ဝိညာဏဿ။
ဂတိသူစကောတိ ဟိ-သဒ္ဒံ လောကေ ဂတိအတ္ထံ ဝဒန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိဂတ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိ-သဒ္ဒေါ ပဋိသေဓဒီပကောတိ ဒွေ ပဋိသေဓာ ပကတိံ ဉာပေန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိဂတတာနိဝါရဏဝသေန ဂတိ ဧဝ ဟောတီ’’တိ။
တိဓာ စတုဓာ ပဉ္စဓာ ဝါတိ ဧတ္ထ သညာမနသိကာရာဒယော သဟဇာတနိဿယအတ္ထိပစ္စယဝသေန တိဓာ၊ ဖဿစေတနာဒယော တေသဉ္စေဝ အာဟာရာဒီနဉ္စ ¶ ဝသေန စတုဓာ၊ ဝေဒနာဝိတက္ကာဒယော တေသဉ္စေဝ ဈာနိန္ဒြိယာဒီနဉ္စ ဝသေန ပဉ္စဓာ။ ယထာ သမာဓိ၊ ဧဝံ ဝီရိယမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တမ္ပိ ဟိ အဓိပတိန္ဒြိယမဂ္ဂပစ္စယေဟိ ဆဓာ ပစ္စယော ဟောတိ။
‘‘ဝစနဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ သဟဇာတပစ္စယံ ဓုရံ ကတွာ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ တေသံ အဓိပ္ပာယောတိ ဒဿေတိ။ အတ္ထောတိ ပစ္စယဓမ္မော။ ကတ္ထစီတိ ကိသ္မိဉ္စိ ဝါရေ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ယထာသကေဟိ ပစ္စယော န န ဟောတိ။ ‘‘အတ္ထတော’’တိ စ ပါဌော။ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိအာဒိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ဝုတ္တဉ္စ တံ။ တသ္မာ သဟဇာတပစ္စယဝသေနေဝ ပဌမစတုက္ကော ဝုတ္တောတိ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘န စ တံ န ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ဣမဿ စ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီတိအာဒိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စယဝစနမေဝါတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တပစ္စယဝစနမေဝ စ။ တေသန္တိ တေသံ အာစရိယာနံ။ အယောဇေတွာ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထံ ပန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သာမညေန…ပေ… သန္ဓာယ ¶ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သဟဇာတသူစက’’န္တိအာဒိနာ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ဝစနတော အသိဒ္ဓိမာဟ၊ ‘‘သဟဇာတတော’’တိအာဒိနာ ပန အတ္ထာပတ္တိတော။ အသမ္ဘဝေ ဟိ အညဿ အတ္ထတော သိဇ္ဈေယျ ဝစနတော ဝါ အတ္ထတော ဝါ အဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနာတိ။
အညတ္ထာတိ အညသ္မိံ သုတ္တေ။ အတီတဒ္ဓံ နိဒ္ဓါရေတွာ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတေဟိ သဒ္ဓိံ အဒ္ဓတ္တယဒဿနတ္ထံ။ တံဒေသနာပရိဂ္ဂဟတ္ထန္တိ မဟာနိဒါနဒေသနာပရိဂ္ဂဟတ္ထံ။ သော စ ဥဘိန္နံ ဒေသနာနံ အညမညံ သံသန္ဒနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဧဝံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဘာသိတာ ဒေသနာ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတီတိ။
ဣမဿာတိ ဣမဿ တတိယဝါရဿ။
အပရာပေက္ခတာယ၊ အပရိကိလိဋ္ဌုပပတ္တိတာယ၊ အသုစိအမက္ခိတတာယ ကာမာဝစရဒေဝါနံ၊ သဗ္ဗေသဉ္စ ဗြဟ္မာနံ တထာ ဥပပဇ္ဇနတော စ ဩပပါတိကယောနိယာ ပဓာနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သင်္ဂဟနိဒဿနဝသေနာတိ ဩပပါတိကယောနိယာ ဧဝ သံသေဒဇယောနိယာ သင်္ဂဟဿ နိဒဿနဝသေန ဥဒါဟရဏဝသေန။ အာရမ္မဏပစ္စယဿာပိ ဖဿဿ သတိပိ ပဝတ္တိဟေတုဘာဝေ သော ပန သဟဇာတာဒိပစ္စယဘူတဿ အဇ္ဈတ္တိကဿ ဆဋ္ဌာယတနဿ ဝိယ န သာတိသယောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာရမ္မဏပစ္စယော စေတ္ထ ပဝတ္တကော န ဟောတီ’’တိ။
ကေသဉ္စီတိ ¶ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ။ ‘‘ပစ္ဆိမ…ပေ… သဒါ သမ္ဘဝတီ’’တိ ဣဒံ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဝိယ ဣတရယောနိကာနံ ကမေန အာယတနုပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ။ တထာ စာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဟုပ္ပတ္တိဒီပနတော’’တိ။
ပစ္စယစတုက္ကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဟေတုစတုက္ကဝဏ္ဏနာ
၂၄၄။ အဘာဝတောတိ ဘာဝါဘာဝတော။ ယဉှိ ဇာတိက္ခဏမတ္တေယေဝ ဘဝတိ၊ န တတော ပရံ၊ တံ ¶ ဇာတိယာ အဝိဂတပစ္စယော သိယာ အဝိဂတပစ္စယနိယမသဗ္ဘာဝတော။ ဘဝေါ ပန ယသ္မာ ဇာတိက္ခဏတော ပရမ္ပိ ဘဝတိ၊ တသ္မာ န သော တဿာ အဝိဂတပစ္စယော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တတော ဥဒ္ဓံ ဘာဝတောတိ အတ္ထော’’တိ။ ဘဝေတိ ဘဝပဒေ၊ ဘဝေ ဝါ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ။ ဧသ နယော ဇာတိအာဒီသူတိ ဧတ္ထာပိ။ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိနာ ‘‘အဝိဂတပစ္စယဿ အဘာဝတော၊ နိယမာဘာဝတော စာ’’တိ ဝုတ္တာနံ ဟေတူနံ ဝုတ္တနယေန အဗျာပိဘာဝဝိဘာဝနေန အကာရဏတံ ဒဿေတိ အယာဝဘာဝိနော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ၊ ပစ္စယဓမ္မဿ စ အဝိဂတပစ္စယဘာဝဒဿနတော။ သင်္ခါရက္ခန္ဓေတိအာဒိ မဂ္ဂသောဓနဝသေန ဝုတ္တံ။ တဿ ပရိဟာရံ သယမေဝ ဝဒတိ။ သော ခဏော ဧတဿ အတ္ထီတိ တင်္ခဏိကော၊ န တင်္ခဏိကော အတင်္ခဏိကော၊ တဿ သဗ္ဘာဝါ၊ အယာဝဘာဝိကသဗ္ဘာဝါတိ အတ္ထော။ ယထာ ပန ဟေတူ ဟောန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ခတလက္ခဏာနံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။
ဧဝန္တိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တနယေ သတိ၊ ဧဝံ သန္တေတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဟိ…ပေ… အတ္ထီ’’တိ ဣမိနာ ဇာတိအာဒီနံ အဝိဂတပစ္စယဝသေန ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေါ ဝိယ ပစ္စယဘာဝေါပိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အသဘာဝဓမ္မတ္တာ’’တိ။
ကထံ ပန အသဘာဝဓမ္မာနံ ဇာတိအာဒီနံ ပစ္စယုပ္ပန္နတာ၊ ပစ္စယတာ စာတိ အာဟ ‘‘ဇာယမာနာနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တဿာတိ ဇာတိဇရာမရဏဿ။ ဝတ္တဗ္ဗပဒေသောတိ ‘‘ဌပေတွာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗပဒေသော။ ကော ပန သောတိ? ယထာဝုတ္တံ နာမံ၊ နာမရူပဉ္စ သင်္ခါရက္ခန္ဓေန ရူပက္ခန္ဓေန စ ဇရာမရဏာနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ ¶ ။ ‘‘ယော ဘဝေါ ဇာတိယာ ပစ္စယော’’တိ ဧတေန ဘဝသင်္ဂဟိတာနိပိ ဇာတိအာဒီနိ ဇာတိယာ အပ္ပစ္စယတ္တာ ဧဝ ‘‘ဌပေတွာ’’တိ န ဝုတ္တာနီတိ ဒဿေတိ၊ ပစ္စယဘာဝါသင်္ကာ ဧဝ နေသံ တဿာ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝ ဌပေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗဝိသေသေ သတီတိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။
ဟေတုစတုက္ကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ အညမညစတုက္ကဝဏ္ဏနာ
၂၄၆။ ပစ္စယုပ္ပန္နဿာတိ ¶ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝိနော။ ဝိသုံ ဌိတဿာတိ ဘဝေန အသင်္ဂဟိတဿ။ သပ္ပဒေသမေဝ ဂဟိတံ ဣဓ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ နိရုဠှတ္တာ စ။ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဌပေတွာ ပစ္စယဘူတံယေဝ နာမံ ဂဟိတံ၊ အဝိဂတပစ္စယနိယမာဘာဝေါ ဝိယ ဘဝေ ဥပါဒါနဿ အညမညပစ္စယနိယမာဘာဝေါတိ ယောဇနာ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘သင်္ခတလက္ခဏာနံ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။
အညမညပစ္စယော ဝိယ အညမညပစ္စယောတိ အယမတ္ထော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အညမည…ပေ… အဓိပ္ပေတော သိယာ’’တိ အာဟ။ တထာ စ ဝဒန္တိ ‘‘အညမညဉ္စေတ္ထ န ပဋ္ဌာနေ အာဂတအညမညဝသေန ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ။ စက္ခာယတနုပစယာဒီနန္တိ ဥပရူပရိ စိတာနိ ဝိယ ဥပ္ပန္နစက္ခာယတနာဒီနိ၊ စက္ခာယတနာဒီနံ ဝါ ဥပတ္ထမ္ဘကာနိ စက္ခာယတနုပစယာဒီနိ။
အညမညစတုက္ကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သင်္ခါရာဒိမူလကနယမာတိကာဝဏ္ဏနာ
၂၄၇။ ယဒိပိ သာမညတော ဂတဝိသေသော၊ တထာပိ သာမညဂ္ဂဟဏေန နယဂတော ဝိသေသော သရူပတော ဒဿိတော ဟောတီတိ ‘‘နာမပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝတွာပိ နာမဝိသေသာနံ တဿာ ပစ္စယဘာဝေါ ဒဿေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘နာမဝိသေသာနံ…ပေ… ဝုတ္တာ’’တိ။ ‘‘ယဒေဝ ပန နာမ’’န္တိအာဒိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု နာမဂ္ဂဟဏေန အဂ္ဂဟိတောပိ ဇာတိအာဒိ ဘဝဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတောတိ ဒဿိတောဝါယမတ္ထောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဘဝဂ္ဂဟဏေန စာ’’တိအာဒိ။ ဣဓာပီတိ ‘‘ဘဝပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဣဓာပိ။ န ¶ သိယာတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တံ န သိယာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သာမညစောဒိတံ ဝိသေသစောဒိတမေဝ န ဟောတိ၊ တသ္မာ။ သောတိ ဘဝေါ။ တေနာတိ သဘာဝါသဘာဝဓမ္မသင်္ဂဟဏေန။
ဥပါဒါနဿပိ ဘဝေကဒေသတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ…ပေ… အဂ္ဂဟိတေ’’တိ။ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ¶ ဇာတီ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဘဝသဒ္ဒေါ…ပေ… ဝုစ္စမာနော’’တိ။ ‘‘နာမပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဧတ္ထ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဌပေတွာ ပစ္စယဿ ဂဟဏတော အဝိဇ္ဇာဝိနိမုတ္တာ ဧဝ စတ္တာရော ခန္ဓာ နာမသဒ္ဒေန ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘န နာမသဒ္ဒေါ နိရဝသေသဗောဓကော’’တိ။ န စေတ္ထ ဧကံသတော ကာရဏံ မဂ္ဂိတဗ္ဗံ။ ယေန ဘဝ-သဒ္ဒေါ နိရဝသေသဗောဓကော၊ န နာမ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ဧဝံသဘာဝါ ဟိ ဧတာ နိရုတ္တိယော’’တိ။ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာတိ ဘဝသဒ္ဒေါ နိရဝသေသဗောဓကော ဥပါဒိန္နစတုက္ခန္ဓဝိသယတ္တာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန။ ဇာယမာနာဒိဓမ္မဝိကာရဘာဝတော ဇာယမာနာဒိက္ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓါ ဇာတိအာဒယော ဝုစ္စေယျုံ၊ န ပန ဇာတိအာဒိပဋိဗဒ္ဓါ ဇာယမာနာဒိက္ခန္ဓာတိ န ဧကစိတ္တက္ခဏေ ဇာတိအာဒီနံ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယဘာဝေါ သမ္ဘဝတီတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘ဇာယမာနာနံ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ နာနာစိတ္တက္ခဏေ ပန ဇာတိအာဒယော အဝိဇ္ဇာယ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောန္တီတိ ‘‘ဧကစိတ္တက္ခဏေ’’တိ ဝိသေသိတံ။ တေနေဝါတိ အသမ္ဘဝေနေဝ။
မာတိကာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၄၈-၉။ တန္တိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ။ ဣတရဿာတိ ကာမုပါဒါနဿ။ တဏှာဂဟဏေနာတိ ‘‘တဏှာပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ တဏှာဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ နာမဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ တဏှာ ကသ္မာ ပုန ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘နာမေ ဝိယ ဝိသေသပစ္စယတ္တာဘာဝါ’’တိ။ ‘‘နာမပစ္စယာ ဆဋ္ဌာယတန’’န္တိ ဧတ္ထ ဟိ ကာမတဏှာပိ နာမေ သင်္ဂဟိတာတိ နာမဿ ယထာရဟံ ဆဋ္ဌာယတနဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အတ္ထိ တတ္ထ ဝိသေသပစ္စယတ္တံ၊ ဥပါဒါနဿ ပန ဘဝသင်္ဂဟောပိ အတ္ထီတိ ‘‘တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိ ဧတေန ‘‘ကာမုပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ ဧတဿ နတ္ထေဝ ဝိသေသောတိ ဝုတ္တံ ‘‘နာမေ ဝိယ ဝိသေသပစ္စယတ္တာဘာဝါ’’တိ။ တဏှာ ဧတိဿာ ပစ္စယောတိ တဏှာပစ္စယာ၊ ဒိဋ္ဌိ ¶ ။ ဘဝဿ ပစ္စယဘူတာတိ ဒုဝိဓဿပိ ဘဝဿ ကာရဏဘူတာ။ ဥဘယေနပိ ဥပါဒါနဿ ဘဝနိဒ္ဒေသေ ဌပေတဗ္ဗတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ပစ္စယော စ ဧကမေဝါတိ ‘‘တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပစ္စယုပ္ပန္နံ၊ ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပစ္စယော စ ဧကော ဧဝတ္ထော၊ တသ္မာ ပစ္စယော ဝိသုံ ပစ္စယုပ္ပန္နတော ဘိန္နံ ကတွာ န ဝိဘတ္တော။
၂၅၂။ ဥပတ္ထမ္ဘကသမုဋ္ဌာပနပစ္ဆာဇာတပစ္စယဝသေနာတိ ¶ ဥပတ္ထမ္ဘကဿ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဿ သမုဋ္ဌာပနဝသေန၊ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယဝသေန စ။
၂၅၄။ ပဉ္စန္နန္တိ စက္ခာယတနာဒီနံ ပဉ္စန္နံ။ သဟဇာတာဒိပစ္စယောတိ သဟဇာတနိဿယအတ္ထိအဝိဂတာဒိပစ္စယော။ ဝတ္ထုသင်္ခါတံ ရူပံ။ ပုရေဇာတာဒိပစ္စယောတိ ပုရေဇာတနိဿယဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယော။ ပစ္ဆာဇာတာဒိပစ္စယောတိ ပစ္ဆာဇာတဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယော။ ဆဋ္ဌဿ သဟဇာတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတာဒယော ဂဟိတာ။
၂၆၄။ ယဿာတိ ‘‘ယဿ စ ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ယဿာ’’တိ ပဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဟောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။
၂၈၀။ တဿာတိ ‘‘ဗလဝကိလေသဘူတာယ ဝိစိကိစ္ဆာယာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၀) ပဒဿ။ တေနာတိ ‘‘တဏှာဋ္ဌာနေ’’တိ ပဒေန။ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣမသ္မိံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂေ သုတ္တန္တဘာဇနီယာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။
အကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ကုသလာဗျာကတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၀၆။ သဗျာပါရာနီတိ သဥဿာဟာနိ၊ ဝိပါကဓမ္မာနီတိ အတ္ထော။ ပရိဟီနံ အဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ ပရိဟီနာဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာ။
သန္ဓာယာတိ အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေန္တော ဝိယ ဝဒတိ၊ သရူပေနေဝ ပန ‘‘န စ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ နာမရူပံ န န လဗ္ဘတီတိ ယောဇနာ။
ကုသလာဗျာကတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဝိဇ္ဇာမူလကကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၃၄။ ကုသလဖလေတိ ¶ ¶ ကုသလဝိပါကပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ဂဟိတတ္တာ တဿ သာဒုရသဝိသရုက္ခဗီဇသဒိသတာ ဝုတ္တာ။
ယဒိပိ ‘‘သင်္ခါရဟေတုက’’န္တိအာဒိနာ ယောဇနာ လဗ္ဘတိ၊ အဝိဂတစတုက္ကာဒီနိ ပန န လဗ္ဘန္တိ ယထာလာဘယောဇနာယ ဒဿိတတ္တာ။
အဝိဇ္ဇာမူလကကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ကုသလမူလကဝိပါကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၄၃။ ကမ္မံ ဝိယ ပစ္စယော ဟောတိ ဝိပါကဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိပါကဿ ကမ္မံ ပစ္စယော ဟောန္တံ သာတိသယံ ဟောတီတိ တဿ နိပ္ပရိယာယတာ၊ တံသမ္ပယုတ္တာနံ ပရိယာယတာ သိယာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ပရိယာယေန ဥပနိဿယပစ္စယောတိ ဝုတ္တာနီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော အဗျာကတဿ ဓမ္မဿ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃)၊ အကုသလော ဓမ္မော အဗျာကတဿ ဓမ္မဿ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃)၊ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မော နေဝဝိပါကနဝိပါကဓမ္မဓမ္မဿ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၃။၁၀၃) ပန ဝစနတော နိပ္ပရိယာယေန သဗ္ဗေပိ ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာ ဝိပါကဿ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတီတိ အယမတ္ထော ဒိဿတိ။ ‘‘ကုသလမူလံ အကုသလမူလ’’န္တိ ဣမေသံ အနွာဒေသောပိ ပစ္စယသဒ္ဒါပေက္ခာယ ‘‘ဧသာ’’တိ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧသာတိ…ပေ… ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။
‘‘မနသိကာရောပီ’’တိအာဒိနာ အပ္ပဟီနာဝိဇ္ဇာနမ္ပိ ကိရိယာယ ကုသလာကုသလမူလာနိ၊ အဝိဇ္ဇာ စ ဥပနိဿယာ န ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ ကမ္မဝဋ္ဋဝိပါကဝဋ္ဋဘူတာနိယေဝ သင်္ခါရဝိညာဏာနိ ပစ္ဆိမနယေ အဓိပ္ပေတာနီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကိရိယာနိ ပန…ပေ… ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ တေသံ ပစ္စယာနံ ဝသေန အနေကပ္ပကာရတောတိ အဓိပ္ပာယောတိ ယောဇနာ။
နဝါဒိဘေဒါနန္တိ ¶ နဝအဋ္ဌသတ္တဆာတိ ဧဝံပဘေဒါနံ။ စတုန္နံ စတုက္ကာနန္တိ ပုရိမနယေ ပစ္ဆိမနယေ စ အာဂတာနံ ယထာလာဘံ စတုန္နံ စတုန္နံ စတုက္ကာနံ။ ‘‘ကုသလာကုသလာနံ ¶ ပန ဝိပါကေ စာ’’တိ စ-သဒ္ဒေန ကုသလာကုသလေ စာတိ သမုစ္စေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ကုသလ…ပေ… ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ မူလပဒေကပစ္စယတာဝသေနာတိ မူလပဒဿ ဧကပစ္စယဘာဝဝသေန ဥပနိဿယပစ္စယတာဝသေန။ ဧကဿေဝ နယဿာတိ ကုသလာကုသလေသု အဝိဇ္ဇာမူလကဿ၊ ဝိပါကေသု ကုသလာကုသလမူလကဿာတိ ဧဝံ ဧကဿေဝ နယဿ ဝသေန။ ဓမ္မပစ္စယဘေဒေတိ ဓမ္မဿ ပစ္စယဘူတဿ၊ ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဝါ ပစ္စယဘာဝေန ဘေဒေတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အဝိဇ္ဇာဒီန’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန တမေဝ ‘‘တံတံစိတ္တုပ္ပာဒါ’’တိအာဒိနာ ပကာရန္တရေန ဝိဘာဝေတိ။
ကုသလမူလကဝိပါကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ
ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ
၃၅၅။ သမာနသဒ္ဒဝစနီယာနံ ¶ အတ္ထာနံ ဥဒ္ဓရဏံ အတ္ထုဒ္ဓါရော။ သော ယသ္မာ သဒ္ဒတ္ထဝိစာရော န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘န ဣဓ…ပေ… အတ္ထဒဿန’’န္တိ။ ပ-သဒ္ဒေါ ပဓာနတ္ထဒီပကော ‘‘ပဏီတာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၄) ဝိယ။
အနဝဿုတတာ အနုပကိလိဋ္ဌတာ။ တေနာဟ ‘‘တဒုဘယဝီတိဝတ္တတာ’’တိ။
ဘုသတ္ထံ ပက္ခန္ဒနန္တိ ဘုသတ္ထဝိသိဋ္ဌံ ပက္ခန္ဒနံ အနုပဝိသနံ။
အဿာဒဿာတိ တဏှာယ။ ‘‘နိစ္စံ အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝေသဝတ္ထုတာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိသေသကာရဏာနံ စိတ္တဓမ္မာနံ တဏှာယပိ ဝတ္ထုဘာဝတော ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ၊ တထာ ကာယဝေဒနာနံ ဒိဋ္ဌိယာပိ ဝတ္ထုဘာဝသမ္ဘဝတော ‘‘ဝိသေသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သရာဂဝီတရာဂါဒိဝိဘာဂဒွယဝသေနေဝ စိတ္တာနုပဿနာယ ဝုတ္တတ္တာ တံ ‘‘နာတိပဘေဒဂတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာတိ ဣဓ သညာသင်္ခါရက္ခန္ဓာ အဓိပ္ပေတာ၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓော စ ဖဿာဒိဝသေန အနေကဘေဒေါတိ ဓမ္မာနုပဿနာ ‘‘အတိပဘေဒဂတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ သရာဂါဒိဝိဘာဂဝသေန သောဠသဘေဒတ္တာ ဝါ စိတ္တာနုပဿနာ နာတိပဘေဒဂတာ ဝုတ္တာ၊ သုတ္တေ အာဂတနယေန နီဝရဏာဒိဝသေန အနေကဘေဒတ္တာ ဓမ္မာနုပဿနာ အတိပဘေဒဂတာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါတိ ¶ ဝုတ္တာနီ’’တိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တာ အနုပဿနာ ဧတေသန္တိ တဒနုပဿနာ၊ စိတ္တဓမ္မာနုပဿိနော ပုဂ္ဂလာ၊ တေသံ။
တတ္ထ ‘‘အသုဘဘာဝဒဿနေနာ’’တိ ယထာဌိတဝသေနာပိ ယောဇနာ လဗ္ဘတေဝ။ ဘဝေါဃဿ ဝေဒနာ ဝတ္ထု ဘဝဿာဒဘာဝတော။ နိစ္စဂ္ဂဟဏဝသေနာတိ အတ္တာဘိနိဝေသဝိသိဋ္ဌဿ နိစ္စဂ္ဂဟဏဿ ဝသေန။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သဿတဿ အတ္တနော’’တိ။ ဩဃေသု ဝုတ္တနယာ ဧဝ ယောဂါသဝေသုပိ ယောဇနာ အတ္ထတော အဘိန္နတ္တာတိ တေ န ဂဟိတာ။ နိစ္စဂ္ဂဟဏဝသေနာတိ ¶ အတ္တာဘိနိဝေသဝိသိဋ္ဌဿ နိစ္စဂ္ဂဟဏဿ ဝသေန။ ပဌမောဃတတိယစတုတ္ထဂန္ထယောဇနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာယစိတ္တဓမ္မာနံ ဣတရုပါဒါနဝတ္ထုတာ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဝေဒနာယ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဝတ္ထုတာ ဒဿိတာ။ တထာ ကာယဝေဒနာနံ ဆန္ဒဒေါသာဂတိဝတ္ထုတာ ကာမောဃဗျာပါဒကာယဂန္ထဝတ္ထုတာဝစနေန ဝုတ္တာတိ။ တေနာဟ ‘‘အဝုတ္တာနံ ဝုတ္တနယေန ဝတ္ထုဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော’’တိ။
ဓာရဏတာ အသမ္မုဿနတာ၊ အနုဿရဏမေဝ ဝါ။ ဧကတ္တေတိ ဧကသဘာဝေ နိဿရဏာဒိဝသေန။ သမာဂမော သစ္ဆိကိရိယာ။ သတိပဋ္ဌာနသဘာဝေါ သမ္မာသတိတာ နိယျာနသတိတာ သမာနဘာဂတာ ဧကဇာတိတာ သဘာဂတာ။ ပုရိမသ္မိန္တိ ‘‘ဧကတ္တေ နိဗ္ဗာနေ သမာဂမော ဧကတ္တသမောသရဏ’’န္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ။ ဝိသုန္တိ နာနာအတ္ထဒွယဘာဝေန။ တဒေဝ ဂမနံ သမောသရဏန္တိ သတိသဒ္ဒတ္ထန္တရာဘာဝါ…ပေ… ဧကဘာဝဿာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သတိသဒ္ဒတ္ထဝသေန အဝုစ္စမာနေတိ ‘‘ဧကော သတိပဋ္ဌာနသဘာဝေါ ဧကတ္တ’’န္တိအာဒိနာ အဝုစ္စမာနေ၊ ‘‘ဧကတ္တေ နိဗ္ဗာနေ သမာဂမော ဧကတ္တသမောသရဏ’’န္တိ ဧဝံ ဝုစ္စမာနေတိ အတ္ထော။ ဓာရဏတာဝ သတီတိ ‘‘သရဏတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄) ဝုတ္တဓာရဏတာ ဧဝ သတီတိ ကတွာ။ သတိသဒ္ဒတ္ထန္တရာဘာဝါတိ သတိသင်္ခါတဿ သရဏေကတ္တသမောသရဏသဒ္ဒတ္ထတော အညဿ အတ္ထဿ အဘာဝါ။ ပုရိမန္တိ သရဏပဒံ။ နိဗ္ဗာနသမောသရဏေပီတိ ယထာဝုတ္တေ ဒုတိယေ အတ္ထေ သရဏေကတ္တသမောသရဏပဒါနိ သဟိတာနေဝ သတိပဋ္ဌာနေကဘာဝဿ ဉာပကာနိ၊ ဧဝံ နိဗ္ဗာနသမောသရဏေပိ ‘‘ဧကတ္တေ နိဗ္ဗာနေ သမာဂမော ဧကတ္တသမောသရဏ’’န္တိ ဧတသ္မိမ္ပိ အတ္ထေ သတိ…ပေ… ကာရဏာနိ။
အာနာပါနပဗ္ဗာဒီနန္တိ အာနာပါနပဗ္ဗဣရိယာပထစတုသမ္ပဇည ကောဋ္ဌာသ ဓာတုမနသိကာရနဝသိဝထိကပဗ္ဗာနီတိ ဧတေသံ။ ဣမေသု ပန ယသ္မာ ကေသုစိ ဒေဝါနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဣဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ တာနိ အနာမသိတွာ ယဒိပိ ကောဋ္ဌာသဓာတုမနသိကာရဝသေနေဝေတ္ထ ဒေသနာ ပဝတ္တာ၊ ဒေသနန္တရေ ¶ ပန အာဂတံ အနဝသေသံ ကာယာနုပဿနာဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘စုဒ္ဒသဝိဓေန ကာယာနုပဿနံ ဘာဝေတွာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၅) ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ ဝုတ္တာန’’န္တိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၂) ဝုတ္တာန’’န္တိ ဣမမေဝ ဥပသံဟရတိ။ ပဉ္စဝိဓေနာတိ နီဝရဏဥပါဒါနက္ခန္ဓာယတနဗောဇ္ဈင်္ဂအရိယသစ္စာနံ ဝသေန ပဉ္စဓာ။ ဘာဝနာနုဘာဝေါ အရိယမဂ္ဂဂ္ဂဟဏသမတ္ထတာ။
တံနိယမတောတိ ¶ တဿာ ကာယာနုပဿနာဒိပဋိပတ္တိယာ နိယမတော။ တဿာ ဘိက္ခုဘာဝေ နိယတေ သာပိ ဘိက္ခုဘာဝေ နိယတာယေဝ နာမ ဟောတိ။
ကာယာနုပဿနာဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဧတ္ထာတိ ကာယေ။ အဝယဝါ အဿ အတ္ထီတိ အဝယဝီ၊ သမုဒါယော၊ သမူဟောတိ အတ္ထော၊ သော ပန အဝယဝဝိနိမုတ္တံ ဒြဗျန္တရန္တိ ဂါဟော လဒ္ဓိ အဝယဝီဂါဟော။ ဟတ္ထပါဒါဒိအင်္ဂုလိနခါဒိအင်္ဂပစ္စင်္ဂေ သန္နိဝေသဝိသိဋ္ဌေ ဥပါဒါယ ယာယံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသမညာ စေဝ ကာယသမညာ စ၊ တံ အတိက္ကမိတွာ ဣတ္ထိပုရိသရထဃဋာဒိဒြဗျန္တိပရိကပ္ပနံ သမညာတိဓာဝနံ။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တသမညံ အတိက္ကမိတွာ ပကတိအာဒိဒြဗျာဒိဇီဝါဒိကာယာဒိပဒတ္ထန္တရပရိကပ္ပနံ သမညာတိဓာဝနံ။ နိစ္စသာရာဒိဂါဟဘူတော အဘိနိဝေသော သာရာဒါနာဘိနိဝေသော။
န တံ ဒိဋ္ဌန္တိ တံ ဣတ္ထိပုရိသာဒိ ဒိဋ္ဌံ န ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌံ ဝါ ဣတ္ထိပုရိသာဒိ န ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ယထာဝုတ္တန္တိ ကေသာဒိဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတံ။
ကေသာဒိပထဝိန္တိ ကေသာဒိသညိတံ သသမ္ဘာရပထဝိံ။ ပုဗ္ဗာပရိယဘာဝေနာတိ သန္တာနဝသေန။ အညတ္ထာတိ ‘‘အာပေါကာယ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု။
အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါတိ သပရသန္တာနေ ကာယော ဝုတ္တောတိ။ ‘‘ကာယော’’တိ စေတ္ထ သမ္မသနုပဂါ ရူပဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဓမ္မာန’’န္တိ။ ဃဋိတံ ဧကာဗဒ္ဓံ အာရမ္မဏံ ဃဋိတာရမ္မဏံ၊ ဧကာရမ္မဏဘူတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဧကတော အာရမ္မဏဘာဝေါ နတ္ထီ’’တိ။
အန္တောဩလီယနာ ¶ အန္တောသင်္ကောစော အန္တရာဝေါသာနံ။
ဒွီဟီတိ အဘိဇ္ဈာဝိနယဒေါမနဿဝိနယေဟိ။
သတိ စ သမ္ပဇညဉ္စ သတိသမ္ပဇညံ၊ တေန။ ဧတေန ကရဏဘူတေန။ ဝိပက္ခဓမ္မေဟိ အနန္တရိတတ္တာ အဝိစ္ဆိန္နဿ။ တဿ သဗ္ဗတ္ထိကကမ္မဋ္ဌာနဿ။
ကာယာနုပဿနာဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝေဒနာနုပဿနာဒိဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
သုခါဒီနန္တိ ¶ သုခဒုက္ခာဒုက္ခမသုခါနံ။
ရူပါဒိအာရမ္မဏနာနတ္တဘေဒါနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာ စ သေသေသုပိ။ သဝတ္ထုကာဝတ္ထုကာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟီနာဒိယောနိအာဒိဘေဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိသုံ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စောဒနံ ဒဿေတီတိ ယောဇနာ။ ဧကတ္ထာတိ ကာယာဒီသု ဧကသ္မိံ။ ပုရိမစောဒနာယာတိ ‘‘ပုဗ္ဗေ ပဟီနတ္တာ ပုန ပဟာနံ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ စောဒနာယ။ ပဟီနန္တိ ဝိက္ခမ္ဘိတံ။ ပဋိပက္ခဘာဝနာယာတိ မဂ္ဂဘာဝနာယ။ ဥဘယတ္ထာတိ ဥဘယစောဒနာယ။ ဥဘယန္တိ ပရိဟာရဒွယံ။ ယသ္မာ ပုရိမစောဒနာယ နာနာပုဂ္ဂလပရိဟာရော၊ နာနာစိတ္တက္ခဏိကပရိဟာရော စ သမ္ဘဝတိ၊ ဒုတိယစောဒနာယ ပန နာနာစိတ္တက္ခဏိကပရိဟာရောယေဝ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္ဘဝတော ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ မဂ္ဂသတိပဋ္ဌာနဘာဝနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ကာယာဒီသု။
ဝေဒနာနုပဿနာဒိဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ကာယာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၅၆။ အဇ္ဈတ္တာဒီတိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣဓ ဝုတ္တာ ဗဟိဒ္ဓါအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါအနုပဿနပ္ပကာရာ ဝိယ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ ဝုတ္တာ သမုဒယဓမ္မာနုပဿိအာဒိအနုပဿနပ္ပကာရာပိ ကာယာနုပဿနာဘာဝတော ဂဟိတာ ဣစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ အဇ္ဈတ္တာဒိအနုပဿနာယံ။ စုဒ္ဒသ ပကာရာ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ အာဂတစုဒ္ဒသပ္ပကာရာဒိကေ အပေက္ခိတွာ ဣဓ ဝုတ္တာ။ အဇ္ဈတ္တာဒိပ္ပကာရော ဧကော ပကာရောတိ အာဟ ‘‘ဧကပ္ပကာရနိဒ္ဒေသေနာ’’တိ။ ဗာဟိရေသူတိ ဧကစ္စေသု အညတိတ္ထိယေသု။ တေသမ္ပိ ဟိ အာနာပါနာဒိဝသေန သမထပက္ခိကာ ကာယာနုပဿနာ သမ္ဘဝတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဒေသသမ္ဘဝတော’’တိ။
တစဿ စ အတစပရိစ္ဆိန္နတာ တစေန အပရိစ္ဆိန္နတာ အတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဒီဃဗာဟု နစ္စတူ’’တိအာဒီသု ဝိယ အညပဒတ္ထေပိ သမာသေ အဝယဝပဒတ္ထသင်္ဂဟော လဗ္ဘတေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယေကဒေသဘူတော တစော ဂဟိတော ဧဝါ’’တိ။ တစပဋိဗဒ္ဓါနံ နခဒန္တနှာရုမံသာနံ၊ တစပဋိဗဒ္ဓါနံ တဒနုပ္ပဝိဋ္ဌမူလာနံ ကေသလောမာနံ၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓပဋိဗဒ္ဓါနံ ဣတရေသံ သမူဟဘူတော သဗ္ဗော ကာယော ¶ ‘‘တစပရိယန္တော’’တွေဝ ဝုတ္တောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ’’တိအာဒိမာဟ။ အတ္ထိ ကေသာ၊ အတ္ထိ လောမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အတ္ထီတိ ပုထုတ္တဝါစီ ဧကံ နိပါတပဒံ၊ န ကိရိယာပဒံ။ ကိရိယာပဒတ္တေ ဟိ သန္တီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝါ ဝုတ္တန္တိ။
ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝါစုဂ္ဂတကရဏာဒိနာ ဥဂ္ဂဏှနံ ဥဂ္ဂဟော။ ကောဋ္ဌာသပါဠိယာ ဟိ ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ၊ မနသိကိရိယာယ ကေသာဒီနံ ဝဏ္ဏာဒိတော ဥပဓာရဏဿ စ ပဂုဏဘာဝါပါဒနံ ဣဓ ဥဂ္ဂဟော။ ယေန ပန နယေန ယောဂါဝစရော တတ္ထ ကုသလော ဟောတိ၊ သော ဝိဓီတိ ဝုတ္တော။
ပုရိမေဟီတိ ပုရိမပုရိမေဟိ ပဉ္စကဆက္ကေဟိ သမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော။ ‘‘မံသံ…ပေ… ဝက္က’’န္တိ ဟိ အနုလောမတော ဝက္ကပဉ္စကဿ ပုန ‘‘ဝက္ကံ…ပေ… ကေသာ’’တိ ဝက္ကပဉ္စကဿ၊ တစပဉ္စကဿ စ ပဋိလောမတော သဇ္ဈာယက္ကမော သမ္ဗန္ဓော ဒဿိတော။ သွာယံ သဇ္ဈာယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိသုံ တိပဉ္စာဟန္တိ အနုလောမတော ပဉ္စာဟံ၊ ပဋိလောမတော ပဉ္စာဟံ၊ အနုလောမပဋိလောမတော ပဉ္စာဟန္တိ ဧဝံ ပဉ္စကဆက္ကေသု ပစ္စေကံ တိပဉ္စာဟံ။ ပုရိမေဟိ ဧကတော တိပဉ္စာဟန္တိ တစပဉ္စကာဒီဟိ သဒ္ဓိံ အနုလောမတော ဝက္ကပဉ္စကာဒီနိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ တိပဉ္စာဟံ ¶ ။ အာဒိအန္တဒဿနဝသေနာတိအာဒိဘူတဿ အနုလောမတော သဇ္ဈာယဿ၊ အနုလောမပဋိလောမတော သဇ္ဈာယေ အန္တဘူတဿ ပဋိလောမတော သဇ္ဈာယဿ ဒဿနဝသေန။ တေနာဟ ‘‘အနုလောမ…ပေ… အန္တိမော’’တိ။ ဧတမ္ပီတိ ယဒိဒံ ပုရိမေဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္ဆိမဿ ပဉ္စကာဒိနော ဧကတော သဇ္ဈာယကရဏံ၊ ပဉ္စကာဒီနံ ပစ္စေကံ အနုလောမာဒိနာ သဇ္ဈာယပ္ပကာရတော အညော သဇ္ဈာယပ္ပကာရော ဧသောတိ အတ္ထော။ ဒွိန္နံ ဟတ္ထာနံ ဧကမုခါ အညမညသမ္ဗန္ဓာ ဌပိတာ အင်္ဂုလိယော ဣဓ ဟတ္ထသင်္ခလိကာတိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘အင်္ဂုလိပန္တီ’’တိ။ အသုဘလက္ခဏံ ကေသာဒီနံ ပဋိက္ကူလဘာဝေါ။ ထဒ္ဓါဒိဘာဝေါ ဓာတုလက္ခဏံ။
အတ္တနော ကောဋ္ဌာသော၊ သမာနော ဝါ ကောဋ္ဌာသော သကောဋ္ဌာသော၊ တတ္ထ ဘဝေါ သကောဋ္ဌာသိကော၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ။
ကာယာနုပဿနံ ဟိတွာတိ အသုဘတော ဝါ ဓာတုတော အနုပဿနံ မနသိကာရံ အကတွာ။ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ပရိယန္တတာလဉ္စ အာဒိတာလဉ္စ အဂန္တွာ။
သမာဓာနာဒိဝိသေသယောဂေန အဓိကံ စိတ္တန္တိ အဓိစိတ္တံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမထဝိပဿနာစိတ္တ’’န္တိ။ မနသိကရဏံ စိတ္တန္တိ ဧကန္တံ သမာဓိနိမိတ္တဿေဝ သမန္နာဟာရကံ ¶ စိတ္တံ။ ဝိက္ခေပဝသေန စိတ္တဿ နာနာရမ္မဏေ ဝိသဋပ္ပဝတ္တိ ဣဓ ပဘဉ္ဇနံ၊ သမာဓာနေန တဒဘာဝတော န စ ပဘဉ္ဇနသဘာဝံ။
သက္ခိဘဝနတာ ပစ္စက္ခကာရိတာ။ ပုဗ္ဗဟေတာဒိကေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဒနုရူပမနသိကာရာနုယောဂါဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။
သမပ္ပဝတ္တန္တိ လီနုဒ္ဓစ္စရဟိတံ။ တထာပဝတ္တိယာတိ မဇ္ဈိမသမထနိမိတ္တံ ပဋိပတ္တိယာ၊ တတ္ထ စ ပက္ခန္ဒနေန သိဒ္ဓါယ ယထာဝုတ္တသမပ္ပဝတ္တိယာ။ ပညာယ တောသေတီတိ ယာယံ တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာ၊ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသတာ၊ တဒုပဂဝီရိယဝါဟနာ၊ အာသေဝနာတိ ဣမာသံ သာဓိကာ ဘာဝနာပညာ၊ တာယ အဓိစိတ္တံ တောသေတိ ပဟဋ္ဌံ ကရောတိ။ ယထာဝုတ္တဝိသေသသိဒ္ဓိယာဝ ဟိ တံသာဓိကာယ ပညာယ တံ စိတ္တံ သမ္ပဟံသိတံ နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ သမ္ပဟံသန္တော စ ယသ္မာ သဗ္ဗသော ပရိဗန္ဓဝိသောဓနေန ပညာယ စိတ္တံ ဝေါဒါပေတီတိ စ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ‘‘သမုတ္တေဇေတိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိရဿာဒန္တိ ¶ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသာလာဘေန ဘာဝနာရသဝိရဟိတံ။ သမ္ပဟံသေတီတိ ဘာဝနာယ စိတ္တံ သမ္မာ ပဟာသေတိ ပမောဒေတိ။ သမုတ္တေဇေတီတိ သမ္မာ တတ္ထ ဥတ္တေဇေတိ။
အာသယော ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။
ဝဝတ္ထိတတန္တိ အသံကိဏ္ဏတံ။
အန္တောတိ အဗ္ဘန္တရေ ကောဋ္ဌာသေ။ သုခုမန္တိ သုခုမနှာရုအာဒိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
တာလပဋ္ဋိကာ တာလပတ္တဝိလိဝေဟိ ကတကဋသာရကော။
ဂဏနာယ မတ္တာ-သဒ္ဒေါ ကတိပယေဟိ ဦနဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုစ္စတိ။ ဒန္တဋ္ဌိဝဇ္ဇိတာနိ တီဟိ ဦနာနိ တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ။ တသ္မာ ‘‘တိမတ္တာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ‘‘အတိရေကတိသတအဋ္ဌိကသမုဿယ’’န္တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၂) ဝုတ္တံ၊ တံ ဒန္တဋ္ဌီနိပိ ဂဟေတွာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကနယေန ဝုတ္တံ။ ‘‘ဂေါပ္ဖကဋ္ဌိကာဒီနိ အဝုတ္တာနီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ဧကေကသ္မိံ ပါဒေ ဒွေ ဂေါပ္ဖကဋ္ဌီနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘အာနိသဒဋ္ဌိအာဒီနီ’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။
တေန အဋ္ဌိနာတိ ဦရုဋ္ဌိနာ။
မရုမ္ပေဟီတိ မရုမ္ပစုဏ္ဏေဟိ။
သုသမာဟိတစိတ္တေန ¶ ဟေတုဘူတေန။ နာနာရမ္မဏဝိပ္ဖန္ဒနဝိရဟေနာတိ နာနာရမ္မဏဘာဝေန ဝိပ္ဖန္ဒနံ နာနာရမ္မဏဝိပ္ဖန္ဒနံ၊ တေန ဝိရဟေန။ အနတိက္ကန္တပီတိသုခဿ ဈာနစိတ္တဿ။ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလဿ ဝါ။
ပဋိက္ကူလဓာတုဝဏ္ဏဝိသေသန္တိ ပဋိက္ကူလဝိသေသံ၊ ဓာတုဝိသေသံ၊ ဝဏ္ဏကသိဏဝိသေသံ။ ဝက္ကပဉ္စကာဒီသု ပဉ္စသု ဝိသုံ၊ ဟေဋ္ဌိမေဟိ ဧကတော စ သဇ္ဈာယေ ဆန္နံ ဆန္နံ ပဉ္စာဟာနံ ဝသေန ပဉ္စ ¶ မာသာ ပရိပုဏ္ဏာ လဗ္ဘန္တိ၊ တစပဉ္စကေ ပန ဝိသုံ တိပဉ္စာဟမေဝါတိ အာဟ ‘‘အဒ္ဓမာသေ ဦနေပီ’’တိ။ မာသန္တရဂမနံ သဇ္ဈာယဿ သတ္တမာဒိမာသဂမနံ။
ယမေန္တန္တိ ဗန္ဓေန္တံ။
‘‘နီလံ ပီတ’’န္တိအာဒိနာ သင်္ဃာဋေ နီလာဒိဝဝတ္ထာနံ တံနိဿယတ္တာ မဟာဘူတေ ဥပါဒါယာတိ အာဟ ‘‘မဟာဘူတံ…ပေ… ဒုဂ္ဂန္ဓန္တိအာဒိနာ’’တိ။ ဥပါဒါယရူပံ မဟာဘူတေန ပရိစ္ဆိန္နန္တိ ယောဇနာ။ တဿာတိ ဥပါဒါရူပဿ။ တတောတိ မဟာဘူတတော။ ဆာယာယ အာတပပစ္စယဘာဝေါ အာတပေါ ပစ္စယော ဧတိဿာတိ၊ အာတပဿ ဆာယာယ ဥပ္ပာဒကဘာဝေါ ဆာယာတပါနံ အာတပပစ္စယဆာယုပ္ပာဒကဘာဝေါ။ တေန ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗဥပ္ပာဒကဘာဝေါ အညမညပရိစ္ဆေဒကတာတိ ဒဿေတိ။ အာယတနာနိ စ ဒွါရာနိ စာတိ ဒွါဒသာယတနာနိ၊ တဒေကဒေသဘူတာနိ ဒွါရာနိ စ။
သပ္ပစ္စယဘာဝါတိ သပ္ပစ္စယတ္တာ။
ယထာဝုတ္တေန အာကာရေနာတိ ‘‘ဣတိ ဣဒံ သတ္တဝိဓံ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လံ သုဂ္ဂဟိတံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၆)၊ ‘‘ဣမံ ပန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုကာမေနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၆) ဝါ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဝိဓိနာ။ ‘‘အဝိသေသတော ပန သာဓာရဏဝသေန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ၊ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဝဏ္ဏာဒိမုခေနာတိ ဝဏ္ဏပဋိက္ကူလသုညတာမုခေန။ ဥပဋ္ဌာနန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပဋ္ဌာနံ၊ ယော ဥဂ္ဂဟောတိ ဝုတ္တော။ ဧတ္ထာတိ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနပဌမဇ္ဈာနဝိပဿနာသု ဧကသ္မိံ သန္ဓီယတိ။ ကေန? ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေနေဝ၊ တသ္မာ ဥဂ္ဂဟောဝ သန္ဓိ ဥဂ္ဂဟသန္ဓီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဥဋ္ဌာနကံ ဥပ္ပဇ္ဇနကံ။ သာတိရေကာနိ ဆ အမ္ဗဏာနိ ကုမ္ဘံ။ တတောတိ မုခဓောဝနခါဒနဘောဇနကိစ္စတော။ နိဝတ္တတီတိ အရဟတ္တာဓိဂမေန အစ္စန္တနိဝတ္တိဝသေန နိဝတ္တတိ။
ကမ္မမေဝါတိ ¶ မနသိကာရကမ္မမေဝ။ အာရမ္မဏန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာရမ္မဏံ။
တထာတိ ဝနမက္ကဋော ဝိယ။
ဧကန္တိ ¶ ဧကံ ကောဋ္ဌာသံ။
သတ္တဂဟဏရဟိတေတိ သတ္တပညတ္တိမ္ပိ အနာမသိတွာ ဒေသိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ သသန္တာနတာယ အဟံကာရဝတ္ထုမှိ အပ္ပဟီနမာနဿ ပဟီနာကာရံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝိဒ္ဓသ္တာဟံကာရေ’’တိ။ တတ္ထာတိ ပရဿ ကာယေ။
၃၅၇။ အာဒိမှိ သေဝနာ မနသိကာရဿ ဥပ္ပာဒနာ အာရမ္ဘော။
ကာယာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝေဒနာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၆၃။ သမ္ပဇာနဿာတိ သမ္မာ ပကာရေဟိ ဇာနန္တဿ၊ ဝတ္ထာရမ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ သုခသာမိသာဒိပ္ပကာရေဟိ အဝိပရီတံ ဝေဒနံ ဇာနန္တဿာတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာ ဝေါဟာရာနုသာရေနေဝ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဝေါဟာရမတ္တေနာ’’တိ။ ဝေဒယာမီတိ ‘‘အဟံ ဝေဒယာမီ’’တိ အတ္တုပနာယိကာ ဝုတ္တာတိ၊ ပရိညာတဝေဒနောပိ ဝါ ဥပ္ပန္နာယ သုခဝေဒနာယ လောကဝေါဟာရေန ‘‘သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒယာမီ’’တိ ဇာနာတိ၊ ဝေါဟရတိ စ၊ ပဂေဝ ဣတရော။ တေနာဟ ‘‘ဝေါဟာရမတ္တေန ဝုတ္တ’’န္တိ။
ဥဘယန္တိ ဝီရိယသမာဓိံ။ သဟ ယောဇေတွာတိ သမဓုရကိစ္စတော အနူနာဓိကံ ကတွာ။ အတ္ထဓမ္မာဒီသု သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနဝသေန ပဝတ္တာ မဂ္ဂပညာ ဧဝ လောကုတ္တရပဋိသမ္ဘိဒါ။
ဝဏ္ဏမုခါဒီသု တီသုပိ မုခေသု။ ပရိဂ္ဂဟဿာတိ အရူပပရိဂ္ဂဟဿ။ ‘‘ဝတ္ထု နာမ ကရဇကာယော’’တိ ဝစနေန နိဝတ္တိတံ ဒဿေန္တော ‘‘န စက္ခာဒီနိ ဆ ဝတ္ထူနီ’’တိ အာဟ။ အညမညုပတ္ထမ္ဘေန ¶ ဌိတေသု ဒွီသု နဠကလာပေသု ဧကဿ ဣတရပဋိဗဒ္ဓဋ္ဌိတိတာ ဝိယ နာမကာယဿ ရူပကာယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာဒဿနဉှေတံ နိဿယပစ္စယဝိသေသဒဿနန္တိ။
တေသန္တိ ¶ ယေသံ ဖဿဝိညာဏာနိ ပါကဋာနိ၊ တေသံ။ အညေသန္တိ တတော အညေသံ၊ ယေသံ ဖဿဝိညာဏာနိ န ပါကဋာနိ။ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ သုဝိဘူတဝုတ္တိတာယ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဝိနေယျာနံ ဝေဒနာ ပါကဋာ’’တိ။ ဝိလာပေတွာ ဝိလာပေတွာတိ သုဝိသုဒ္ဓံ နဝနီတံ ဝိလာပေတွာ သီတိဘူတံ အတိသီတလေ ဥဒကေ ပက္ခိပိတွာ ပတ္ထိန္နံ ဌိတံ မတ္ထေတွာ ပရိပိဏ္ဍေတွာ ပုန ဝိလာပေတွာတိ သတဝါရံ ဧဝံ ကတွာ။
တတ္ထာပီတိ ယတ္ထ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ဧဝ…ပေ… ဒဿိတံ၊ တတ္ထာပိ။ ယေသု သုတ္တေသု တဒန္တောဂဓံ ရူပကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ယောဇနာ။
ဝေဒနာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စိတ္တာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၆၅။ ကိလေသသမ္ပယုတ္တာနံ န ဝိသုဒ္ဓတာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတရေဟိပီတိ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တကိလေသတော ဣတရေဟိပိ အသမ္ပယုတ္တေဟိ။ ဝိသုံ ဝစနန္တိ အညာကုသလတော ဝိသုံ ကတွာ ဝစနံ။ ဝိသိဋ္ဌဂ္ဂဟဏန္တိ ဝိသိဋ္ဌတာဂဟဏံ၊ အာဝေဏိကသမောဟတာဒဿနန္တိ အတ္ထော၊ ယတော တဒုဘယံ မောမူဟစိတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။
စိတ္တာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဓမ္မာနုပဿနာနိဒ္ဒေသော
က။ နီဝရဏပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ
၃၆၇။ ဧကသ္မိံ ¶ ယုဂေ ဗဒ္ဓဂေါဏာနံ ဝိယ ဧကတော ပဝတ္တိ ယုဂနဒ္ဓတာ။
ဂဟဏာကာရေနာတိ အသုဘေပိ အာရမ္မဏေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဂဟဏာကာရေန။ နိမိတ္တန္တိ စာတိ သုဘနိမိတ္တန္တိ စ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ ဧကံသေန သတ္တာ အတ္တနော အတ္တနော ဟိတသုခမေဝ အာသီသန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အာကင်္ခိတဿ ဟိတသုခဿာ’’တိ။ အနုပါယော ဧဝ စ ဟိတဝိသိဋ္ဌဿ သုခဿ အယောနိသောမနသိကာရော၊ အာကင်္ခိတဿ ဝါ ယထာဓိပ္ပေတဿ ဟိတသုခဿ အနုပါယဘူတော။ အဝိဇ္ဇန္ဓာ ဟိ တာဒိသေပိ ပဝတ္တန္တီတိ။ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေတိ ¶ အယောနိသောမနသိကာရေန နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗေ ကာမစ္ဆန္ဒေတိ အတ္ထော။
တဒနုကူလတ္တာတိ တေသံ အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ၊ ‘‘အသုဘ’’န္တိ စ ပဝတ္တာနံ အယောနိသောမနသိကာရယောနိသောမနသိကာရာနံ အနုကူလတ္တာ။ ရူပါဒီသု အနိစ္စာဒိအဘိနိဝေသဿ၊ အနိစ္စသညာဒီနဉ္စ ယထာဝုတ္တမနသိကာရူပနိဿယတာ တဒနုကူလတာ။
အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညံ သော ဥပ္ပာဒေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဗ္ဗိပရိဏာမဿာတိ ဘောဇနပရိဏာမဿ နိဿန္ဒာဒိကဿ။ တဒါဓာရဿာတိ ဥဒရဿ၊ ကာယဿေဝ ဝါ။ သောတိ ဘောဇနေမတ္တညူ။ သုတ္တန္တပရိယာယေန ကာမရာဂေါ ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘အဘိဓမ္မပရိယာယေနာ’’တိ။ အဘိဓမ္မေ ဟိ ‘‘နီဝရဏံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ နီဝရဏော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နပုရေဇာတပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၈။၈) ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘အရူပေ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ပဋိစ္စ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိဝစနတော ဘဝရာဂေါပိ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဝိညာယတိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗောပိ လောဘော ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏ’’န္တိ။
သီမာဘေဒေ ကတေတိ အတ္တာဒိမရိယာဒါယ ဘိန္နာယ၊ အတ္တာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ ဧကရူပါယ မေတ္တာဘာဝနာယာတိ အတ္ထော။ ဝိဟာရာဒိဥဒ္ဒေသရဟိတန္တိ ဝိဟာရာဒိပဒေသပရိစ္ဆေဒရဟိတံ။ ဥဂ္ဂဟိတာယ မေတ္တာယ။ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓာတိ ဣတ္ထိအာဒိဝသေန သတ္တဝိဓာ ပစ္စေကံ အဝေရာဒီဟိ ယောဇနာဝသေန အဋ္ဌဝီသတိဝိဓာ။ သတ္တာဒိဣတ္ထိအာဒိအဝေရာဒိယောဂေနာတိ ဧတ္ထ သတ္တာဒိအဝေရာဒိယောဂေန ဝီသတိ၊ ဣတ္ထိအာဒိအဝေရာဒိယောဂေန ¶ အဋ္ဌဝီသတီတိ အဋ္ဌစတ္တာရီသံ ဧကိဿာ ဒိသာယ။ တထာ သေသဒိသာသုပီတိ သဗ္ဗာ သင်္ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘အသီတာဓိကစတုသတပ္ပဘေဒါ’’တိ။
ကတာကတာနုသောစနဉ္စ န ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဗဟုကံ သုတံ ဟောတိ သုတ္တံ ဂေယျ’’န္တိအာဒိဝစနတော (အ။ နိ။ ၄။၆) ဗဟုဿုတတာ နဝင်္ဂဿ သာသနဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဝိနယမတ္တဿေဝါတိ ဝုဍ္ဎတံ ပန အနပေက္ခိတွာ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဗဟုဿုတတဉ္စာတိ။
တိဋ္ဌတိ အနုပ္ပန္နာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဧတ္ထ ဧတေသု ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိကာယ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သ။ နိ။ ၂။၂၀) ပဝတ္တိယာ အနေကဘေဒေသု ပုရိမုပ္ပန္နေသု ဝိစိကိစ္ဆာဓမ္မေသူတိ တေ ဌာနီယာ ဝုတ္တာ။
အဋ္ဌဝတ္ထုကာပီတိ ¶ န ကေဝလံ သောဠသဝတ္ထုကာ၊ နာပိ ရတနတ္တယဝတ္ထုကာ စ၊ အထ ခေါ အဋ္ဌဝတ္ထုကာပိ။ ရတနတ္တယေ သံသယာပန္နဿ သိက္ခာဒီသု ကင်္ခါသမ္ဘဝတော၊ တတ္ထ နိဗ္ဗေမတိကဿ တဒဘာဝတော စ သေသဝိစိကိစ္ဆာနံ ရတနတ္တယဝိစိကိစ္ဆာမူလိကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အနုပဝိသနံ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ သဒ္ဒဟနဝသေန အာရမ္မဏဿ ပက္ခန္ဒနံ။
နီဝရဏပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ခ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ
တေနာတိ အတ္ထသန္နိဿိတဂ္ဂဟဏေန။
ပစ္စယဝသေန ဒုဗ္ဗလဘာဝေါ မန္ဒတာ။
ပဗ္ဗတပဒေသဝနဂဟနန္တရိတောပိ ဂါမော န ဒူရေ၊ ပဗ္ဗတံ ပရိက္ခိပိတွာ ဂန္တဗ္ဗတာယ အာဝါသော အရညလက္ခဏူပေတော၊ တသ္မာ မံသသောတေနေဝ အဿောသီတိ ဝဒန္တိ။
သမ္ပတ္တိဟေတုတာယ ¶ ပသာဒေါ သိနေဟပရိယာယေန ဝုတ္တော။
ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခဘာဝါပါဒနံ တေဇနံ။ တောသနံ ပမောဒနံ။
ဗောဇ္ဈင်္ဂပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သမထဝိပဿနာဝသေန ပဌမဿ သတိပဋ္ဌာနဿ၊ သုဒ္ဓဝိပဿနာဝသေန ဣတရေသံ။ အာဂမနဝသေန ဝုတ္တံ အညထာ မဂ္ဂသမ္မာသတိယာ ကထံ ကာယာရမ္မဏတာ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကာယာနုပဿိအာဒီနံ စတုဗ္ဗိဓာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝုတ္တာနံ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ သက္ကာ ဧကဿ…ပေ… ဝတ္တု’’န္တိ။ အနေကသတိသမ္ဘဝါဝဗောဓပသင်္ဂါတိ ဧကစိတ္တုပ္ပာဒေန အနေကိဿာ သတိယာ သမ္ဘဝဿ၊ သတိ စ တသ္မိံ အနေကာဝဗောဓဿ စ အာပဇ္ဇနတော။ သကိစ္စပရိစ္ဆိန္နေတိ အတ္တနော ကိစ္စဝိသေသဝိသိဋ္ဌေ။ ဓမ္မဘေဒေနာတိ အာရမ္မဏဘေဒဝိသိဋ္ဌေန ဓမ္မဝိသေသေန။ န ဓမ္မဿ ဓမ္မော ကိစ္စန္တိ ဧကဿ ဓမ္မဿ အညဓမ္မော ကိစ္စံ နာမ န ဟောတိ တဒဘာဝတော။ ဓမ္မဘေဒေန ဓမ္မဿ ဝိဘာဂေန။ တဿ ဘေဒေါတိ တဿ ကိစ္စဿ ဘေဒေါ နတ္ထိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ နယိဓ ဓမ္မဿ ဝိဘာဂေန ကိစ္စဘေဒေါ ဣစ္ဆိတော၊ ကိစ္စဘေဒေန ¶ ပန ဓမ္မဝိဘာဂေါ ဣစ္ဆိတော၊ တသ္မာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကာဝါ’’တိအာဒိ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၃၇၄။ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿီ’’တိ ဣဒံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန သတိပဋ္ဌာနဝိသေသနံ၊ တဉ္စ အာဂမနသိဒ္ဓံ၊ အညထာ တဿ အသမ္ဘဝတောတိ အာဟ ‘‘အာဂမနဝသေန…ပေ… ဒေသေတွာ’’တိ။ ပုဂ္ဂလံ အနာမသိတွာတိ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿီ’’တိ ဧဝံ ပုဂ္ဂလံ အဂ္ဂဟေတွာ။ တထာ အနာမသနတော ဧဝ အာဂမနဝိသေသနံ အကတွာ။ နယဒွယေတိ အနုပဿနာနယော၊ သုဒ္ဓိကနယောတိ ဧတသ္မိံ နယဒွယေ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ သမ္မပ္ပဓာနဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၃၉၀။ ကာရဏသဒ္ဒေါ ¶ ¶ ယုတ္တိဝါစကော ‘‘သဗ္ဗမေတံ အကာရဏံ ဝဒတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ တသ္မာ ကာရဏပ္ပဓာနာတိ ယုတ္တိပ္ပဓာနာ၊ အနုပ္ပန္နပါပကာနုပ္ပာဒနာဒိကိရိယာယ အနုရူပပ္ပဓာနာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနုပ္ပန္နပါပကာဒီနံ အနုပ္ပာဒါဒိ အနုပ္ပန္နပါပကာနုပ္ပာဒါဒိ။
၃၉၁။ ‘‘န အညော ဓမ္မောတိ ယထာ တဏှာယနမိစ္ဆာဘိနိဝေသဝါယမနသဘာဝါနံ တဏှာဒီနံ ဆန္ဒပရိယာယော အညဓမ္မော နာမ ဟောတိ ကတ္တုကမျတာသင်္ခါတဿ ဆန္ဒနိယဿ တေသု အဘာဝါ၊ ဓမ္မစ္ဆန္ဒော ပန တံသဘာဝတ္တာ အညဓမ္မော န ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မစ္ဆန္ဒောတိ သဘာဝစ္ဆန္ဒော’’တိ။
၄၀၆။ အဋ္ဌကထာယန္တိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ။ ဝဋ္ဋာနတ္ထသံဝတ္တနတောတိ သံသာရဒုက္ခသမ္ဘဝတော။
န သက္ကောန္တီတိ အာဟ ‘‘သန္တာယ သမာပတ္တိယာ ပရိဟီနာ ဗြဟ္မစရိယဝါသေ သန္ထမ္ဘိတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ။
တတ္ထ ဒုဝိဓာယာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပန္နာယေဝါတိ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ သမုဒါစာရာဒိဝသေန။
သဗ္ဗာသု အဝတ္ထာသူတိ ပကတတ္တာဒိအဝတ္ထာသု။ ပကတတ္တာဝတ္ထေန ဟိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ တာနိ န စရိတဗ္ဗာနိ။ ဣတရာဝတ္ထေန စ တဒဝတ္ထာယ တာနိ တာနိယေဝ စရိတဗ္ဗာနိ။ ဝတ္တဗ္ဗန္တိအာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ¶ ‘‘န ဧကစ္ဆန္နေ အနာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ န ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝါ အနာဝါသေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ န ဧကာသနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ၊ န နီစေ အာသနေ နိသိန္နေ ဥစ္စေ အာသနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ၊ န ဆမာယံ နိသိန္နေ အာသနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ၊ န ဧကစင်္ကမေ စင်္ကမိတဗ္ဗံ၊ န နီစေ စင်္ကမေ စင်္ကမန္တေ ဥစ္စေ စင်္ကမေ စင်္ကမိတဗ္ဗံ၊ န ဆမာယံ စင်္ကမန္တေ စင်္ကမေ စင်္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တေသန္တိ ပါရိဝါသိကဝုဍ္ဎတရာဒီနံ ဝသေန။ သမ္ပိဏ္ဍေတွာတိ သင်္ကဍ္ဎိတွာ။ ဧကေကံ ကတွာတိ နဝါပိ ဧကမေကံ ¶ ကတွာ။ ‘‘အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနဉ္ဇလိကမ္မသာမီစိကမ္မံ န သာဒိတဗ္ဗံ၊ အာသနာဘိဟာရံ၊ သေယျာဘိဟာရံ၊ ပါဒေါဒကံ၊ ပါဒပီဌံ၊ ပါဒကထလိကံ၊ ပတ္တစီဝရပဋိဂ္ဂဟဏံ န သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ အသာဒိယနသာမညေန ဧကံ။ ဒသာတိ ‘‘န သီလဝိပတ္တိယာ၊ န အာစာရဝိပတ္တိယာ၊ န ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိယာ၊ န အာဇီဝဝိပတ္တိယာ၊ န ဘိက္ခူ ဘိက္ခူဟိ ဘေဒေတဗ္ဗာ၊ န ဂိဟိဒ္ဓဇော ဓာရေတဗ္ဗော၊ န တိတ္ထိယဒ္ဓဇော ဓာရေတဗ္ဗော၊ န တိတ္ထိယာ သေဝိတဗ္ဗာ၊ ဘိက္ခူ သေဝိတဗ္ဗာ၊ ဘိက္ခုသိက္ခာယ သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၆၀) ဧဝမာဂတာ ဒသ။
‘‘ကမ္မဉ္စာ’’တိ ပစ္စတ္တဝသေန ဝုတ္တံ ကမ္မံ ‘‘အဝိပက္ကဝိပါကဿာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ကမ္မဿာ’’တိ သာမိဝစနဝသေန ပရိဏာမေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဘူတာပဂတုပ္ပန္နန္တိ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဓာတိ ဣမိဿာ သမ္မောဟဝိနောဒနိယာ။ ‘‘ဧဝံ ကတေ ဩကာသေ ဝိပါကော…ပေ… ဥပ္ပန္နောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တော ဝိပါကမေဝ ဝဒတိ။ တတ္ထာတိ အဋ္ဌသာလိနိယံ။ မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နာ ထာမဂတာ ကာမရာဂါဒယော ‘‘အနုသယာ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘အနုသယိတ…ပေ… မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ။
အာဟတခီရရုက္ခော ဝိယ အာရမ္မဏံ၊ ကထံ? နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေန။ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘အဓိဂတ’’န္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေန အာရမ္မဏဿ အဓိဂ္ဂဟိတတ္တာ တံ အာရမ္မဏံ အနုဿရိတာနုဿရိတက္ခဏေ ကိလေသုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတော အဓိဂတမေဝ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဓိဂတံ နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေနာ’’တိ၊ တံ အာရမ္မဏံ ပါတုဘူတကိလေသန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကိလေသုပ္ပတ္တိနိမိတ္တတာယ ဥပ္ပတ္တိရဟံ ကိလေသံ ‘‘အာရမ္မဏံ အန္တောဂဓကိလေသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဉ္စ ခေါ ဂါဟကေ လဗ္ဘမာနံ ဂဟေတဗ္ဗေ ဥပစရိတွာ၊ ယထာ နိဿိတေ လဗ္ဘမာနံ နိဿယေ ဥပစရိတွာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ ဣဒါနိ ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ နိပ္ပရိယာယေနေဝ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘နိမိတ္တဂ္ဂါဟ…ပေ… သဒိသာ’’တိ အာဟ။ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ယထာ ကိံ? သစေ ခီရရုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
တိဓာတိ ¶ အတီတာဒိဝသေန တိဓာ။ အာဘတော ဥပမာဝသေန။ အပ္ပဟီနတာဒဿနတ္ထမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ‘‘တိဓာ နဝတ္တဗ္ဗတာဒဿနတ္ထမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဧဝံ မဂ္ဂေန ပဟီနကိလေသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ မဂ္ဂေ အနုပ္ပန္နေ ဥပ္ပတ္တိရဟာနမ္ပိ ဥပ္ပန္နေ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝတော။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၄၂၇။ ဝီရိယဇေဋ္ဌိကာယ ¶ ပန မဂ္ဂဘာဝနာယ န ဝတ္တဗ္ဗာနိ သမ္မပ္ပဓာနာနိ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတီနီ’’တိ ဝါ ‘‘နမဂ္ဂါဓိပတီနီ’’တိ ဝါတိ ဝါတိ ဧတ္ထ ပဌမဿ ဝီရိယန္တရာဘာဝေါ၊ ဣတရဿ ဣတရာဓိပတိနော၊ နမဂ္ဂဘူတဝီရိယာဓိပတိနော စ အဘာဝေါ နဝတ္တဗ္ဗတာယ ကာရဏန္တိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတီနီ’’တိအာဒိနာ။ တဒါတိ ဝီရိယဇေဋ္ဌိကမဂ္ဂဘာဝနာကာလေ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သမ္မပ္ပဓာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၄၃၁။ ပဌမော ¶ ¶ ကတ္တုအတ္ထော ‘‘ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓီ’’တိ။ ဒုတိယော ကရဏတ္ထော ‘‘ဣဇ္ဈန္တိ ဧတာယာ’’တိ။ ပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ဣဒ္ဓိ ဝုတ္တာ ‘‘ဣဒ္ဓိံ ပဇ္ဇန္တိ ပါပုဏန္တီ’’တိ ကတ္တုသာဓနဿ ဣဒ္ဓိသဒ္ဒဿ ကရဏသာဓနေန ပါဒသဒ္ဒေန သမာနာဓိကရဏတာယ အသမ္ဘဝတော၊ ဣဇ္ဈနကဿ စ အတ္ထဿ ကရဏဘူတေန ပါဒေန ပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ’’တိ သဒ္ဒယောဇနာ န သမ္ဘဝတီတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘န စ…ပေ… ဝတ္တု’’န္တိ။ ဣဒ္ဓိကိရိယာကရဏေနာတိ ဣဇ္ဈနကိရိယာယ ကရဏဘူတေန အတ္ထေန သာဓေတဗ္ဗာ စ ဣဒ္ဓိ ပဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။ ဒွိန္နံ ကရဏာနန္တိ ဣဇ္ဈနပဇ္ဇနကိရိယာကရဏာနံ ဣဒ္ဓိပါဒတ္ထာနံ။ န အသမာနာဓိကရဏတာ သမ္ဘဝတိ ပဋိသေဓဒွယံ ပကတိယံ ဌပေတီတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပဌမေနတ္ထေန သမာနာဓိကရဏသမာသော၊ ဒုတိယေန သာမိဝစနသမာသော ဣဒ္ဓိပါဒသဒ္ဒါနံ န ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ။ ယထာဝုတ္တာ ဝါ ပဌမေနတ္ထေန သမာနာဓိကရဏသမာသဝသေနေဝ ယောဇနာ ယုဇ္ဇတိ ပါဒဿ ပဇ္ဇမာနကောဋ္ဌာသဘာဝတော။ ဒုတိယေနတ္ထေန ဣတရသမာသေနေဝ ယောဇနာ ယုဇ္ဇတိ ပါဒဿ ဣဇ္ဈနကရဏူပါယဘာဝတော။
ကေစီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဒုဝိဓတ္ထာယာတိ နိဗ္ဗတ္တိအတ္ထာယ၊ ဝုဒ္ဓိအတ္ထာယ စ။ ဝိသုန္တိ ‘‘ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ ဣမသ္မာ ဝိသုံ။ သမာသယောဇနာဝသေနာတိ ‘‘ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ ဧဝံ သမာသယောဇနာဝသေန။ ယထာယုတ္တောတိ ကတ္တုကရဏတ္ထေသု ယော ယော ယုတ္တော။ ပဋိလာဘပုဗ္ဗဘာဂါနန္တိ ဝိသေသာဓိဂမတံပုဗ္ဗဘာဂါနံ ယထာက္ကမံ ကတ္တိဒ္ဓိကရဏိဒ္ဓိဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တောတိ ယောဇနာ။ ဥတ္တရစူဠဘာဇနီယေ ‘‘ဆန္ဒောယေဝ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ၊ စိတ္တမေဝ၊ ဝီရိယမေဝ၊ ဝီမံသာဝ ¶ ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘ဥတ္တရစူဠဘာဇနီယေ ဝါ ဝုတ္တေဟိ ဆန္ဒာဒီဟိ ဣဒ္ဓိပါဒေဟီ’’တိအာဒိ။
ဆန္ဒစိတ္တဝီမံသိဒ္ဓိပါဒေသု တာဝ ယုတ္တံ ပဓာနသင်္ခါရဂ္ဂဟဏံ အပုဗ္ဗတ္တာ၊ ဝီရိယိဒ္ဓိပါဒေ ပန ကထန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝီရိယိဒ္ဓိပါဒနိဒ္ဒေသေ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဒွေယေဝ သမန္နာဂမင်္ဂါနိ၊ ဆန္ဒာဒယော ကိမတ္ထိယာတိ အာဟ ‘‘သမာဓိဝိသေသနာနီ’’တိ။ န ဣဓ…ပေ… ဝုတ္တာ ဟောတိ အတဗ္ဗိသေသနတ္တာ။ ယဒိပိ ¶ သမာဓိဝိသေသနသမန္နာဂမင်္ဂဒဿနတ္ထံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝီရိယံ အာဂတန္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန ‘‘ဝီရိယသမာဓိသမန္နာဂတ’’န္တိ ဧတ္တာဝတာပိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ဧဝံ သိဒ္ဓေ သတိ ပုန ဝစနံ ဝီရိယန္တရသဗ္ဘာဝံ နု ခေါ ဒီပေတီတိ ကဒါစိ အာသင်္ကေယျာတိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဝီရိယဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဆန္ဒာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌောတိ ဆန္ဒာဒီနံ အဓိပတိပစ္စယတာဝိသေသေန ဝိသိဋ္ဌော။ တေနေဝ ဟိ ဆန္ဒာဒိမုခေနေဝ ဣဒ္ဓိပါဒါ ဒေသိတာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ဆန္ဒံ စေ ဘိက္ခု အဓိပတိံ ကရိတွာ လဘတိ သမာဓိ’’န္တိအာဒိ။ တံတံအဝဿယနဝသေနာတိ တဿ တဿ ဆန္ဒဿ သမာဓိနော အဝဿယတာဝသေန၊ ပစ္စယဝိသေသတာယာတိ အတ္ထော။ ဥပါယတ္ထေန…ပေ… ဝုတ္တာ ဟောတိ အဓိဂမူပါယတာပိ နိဿယဘာဝေါယေဝါတိ။ ‘‘တေနေဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တံ ဆန္ဒာဒီနံ ဣဒ္ဓိပါဒတံ ပါဠိယာယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ တေနေဝါတိ ဆန္ဒာဒီနံယေဝ ဥပါယတ္ထဘာဝေနေဝ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဥပါယိဒ္ဓိပါဒဒဿနတ္ထမေဝါတိ ဆန္ဒာဒိကေ ဓုရေ ဇေဋ္ဌကေ ပုဗ္ဗင်္ဂမေ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တိတသမာဓိ ဆန္ဒာဒီနံ ဣဒ္ဓိယာ အဓိဂမူပါယတာဒဿနံ ဥပါယိဒ္ဓိပါဒဒဿနံ၊ တဒတ္ထမေဝ ‘‘တထာဘူတဿ ဝေဒနာက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ပါဠိယံ နိဿယိဒ္ဓိပါဒဒဿနံ ကတံ ဆန္ဒာဒိဝိသိဋ္ဌာနံယေဝ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ ကေဝလံ ဣဒ္ဓိသမ္ပယုတ္တာနံယေဝ ခန္ဓာနံ ဝသေန ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝေ ဂယှမာနေ စတုဗ္ဗိဓတာ န ဟောတိ ဝိသေသကာရဏာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။
၄၃၃။ တောသနံ သတ္ထု အာရာဓနံ၊ သိက္ခာယ ဝါ။ ထာမဘာဝတောတိ ထိရဘာဝတော။ ကုလာပဒေသေ ဇာတိမာ ပုရိဿရော ဟောတီတိ ‘‘ပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ စိတ္တဿ ဝိသိဋ္ဌဇာတိသဒိသတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိစာရဏာပညာဟေတုကတ္တာ မန္တဿ ဝီမံသာသဒိသတာ သုဝိညေယျာဝါတိ န ဥဒ္ဓဋာ။
ဆန္ဒာဒိကေတိ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရာ၊ ဝီရိယစိတ္တဝီမံသာသမာဓိပဓာနသင်္ခါရာတိ ဣမေ တယော တယော ဓမ္မေ။ အဘေဒတော ဘေဒံ အကတွာ အဘိန္ဒိတွာ ဣဒ္ဓိဘာဝသာမညေန၊ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝသာမညေန စ ¶ သင်္ဂဏှိတွာ။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပိဏ္ဍေတွာ’’တိ။ ဘေဒနံ ဝါ သမ္ဘေဒနံ မိဿီကရဏန္တိ အာဟ ‘‘အမိဿေတွာ’’တိ။ တထာ ဟိ ‘‘သေသာ ပန သမ္ပယုတ္တကာ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိပါဒါယေဝါ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၄၃၃) ဣဒ္ဓိဣဒ္ဓိပါဒေ အမိဿေတွာပိ ကထိတံ။ ဝိသေသေနာတိ ဘေဒေန စတူသု ဣဒ္ဓိပါဒေသု အသမ္မိဿဘာဝေန အာဝေဏိကတ္တာ။ အာဝေဏိကာ ¶ ဟိ ဆန္ဒာဒယော တဿ တဿ ဣဒ္ဓိပါဒဿ။ အဝိသေသေနာတိ အဘေဒေန၊ စတုရိဒ္ဓိပါဒသာဓာရဏဘာဝေနာတိ အတ္ထော။
ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒသမာဓိဒ္ဓိပါဒါဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဓာနသင်္ခါရံ၊ ဝီရိယစိတ္တဝီမံသာ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ပါဒေါတိ တေဟိ သမ္ပယုတ္တံ စတုက္ခန္ဓမာဟ။ ‘‘ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေ ပဝိသန္တီ’’တိအာဒိနာ ဝိသိဋ္ဌေသွေဝ ပဝေသံ အဝတွာ။ စတူသူတိ ဆန္ဒော၊ သမာဓိ၊ ပဓာနသင်္ခါရာ၊ တံသမ္ပယုတ္တာ ခန္ဓာတိ ဧဝံ စတူသု။ ဆန္ဒဟေတုကော၊ ဆန္ဒာဓိကော ဝါ သမာဓိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒဝတော ကော သမာဓိ န ဣဇ္ဈိဿတီ’’တိ။ ဣတီတိ ဧဝံ အနေန ပကာရေန၊ ယံ သမာဓိဘာဝနာမုခံ။ သမာဓိဘာဝနာနုယောဂေန ဘာဝိတာ ခန္ဓာ သမာဓိဘာဝိတာ။
‘‘ယေ ဟီ’’တိအာဒိနာ ‘‘အဘိနဝံ နတ္ထီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ ဝိဝရတိ။ တိဏ္ဏန္တိ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရာနံ။ ဣဒန္တိ ‘‘ဣမေ ဟိ တယော’’တိအာဒိဝစနံ။ ပုရိမဿာတိ ‘‘ဆန္ဒော သမာဓီ’’တိအာဒိဝစနဿ။ ကာရဏဘာဝေနာတိ သာဓနဘာဝေန။ တေနာတိ ‘‘ဣမေ ဟိ တယော ဓမ္မာ’’တိအာဒိဝစနေန။ ယသ္မာ ဆန္ဒာဒယော တယော ဓမ္မာ အညမညံ၊ သမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ နိဿယဘာဝေန ပဝတ္တန္တိ၊ တသ္မာ တေသမ္ပိ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝေါ ဝုတ္တော။ သော ပန နိဿယဘာဝေါ သမ္ပယောဂါဝိနာဘာဝီတိ အာဟ ‘‘တဒန္တောဂဓတ္တာ’’တိ၊ သမ္ပယုတ္တကန္တောဂဓတ္တာတိ အတ္ထော။ ဆန္ဒာဒီနံ ဝိယ သမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓာနံ သဘာဝတော ဣဒ္ဓိဘာဝေါ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဣဒ္ဓိဘာဝပရိယာယော အတ္ထီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သေသာ သမ္ပယုတ္တကာ…ပေ… န အတ္တနော သဘာဝေနာ’’တိ။ ဧကဒေသဿာတိ ဆန္ဒာဒီနံ။ စတုန္နမ္ပိ ခန္ဓာနံ၊ ဆန္ဒာဒီနံ ဝါ စတုန္နံ။ ပုနပီတိ ‘‘သမ္ပယုတ္တကာ ပနာ’’တိအာဒိံ သန္ဓာယာဟ။ ဣမိနာ စတုက္ခန္ဓတဒေကဒေသာနံ ဣဒ္ဓိဘာဝဒီပနေန။
ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတော ဝစနက္ကမေန အညန္တိ အာဟ ‘‘အပုဗ္ဗန္တိ ကတွာ’’တိ။ ကေနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ ပဋိလာဘော၊ ကေနဋ္ဌေန ပါဒေါ ပုဗ္ဗဘာဂေါတိ ယထာက္ကမံ ယောဇနာ။ ယဒိ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပါဒေါ၊ နိဿယိဒ္ဓိပါဒေါယေဝ ဝုတ္တော သိယာ၊ န ဥပါယိဒ္ဓိပါဒေါတိ အာဟ ‘‘ဥပါယော စာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ၊ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ စ။ တေနာဟ ‘‘သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဟီ’’တိအာဒိ။ သမာဓိဝိသေသနဘာဝေနာတိ ¶ ‘‘ဆန္ဒာဓိပတိ၊ ဆန္ဒဟေတုကော၊ ဆန္ဒာဓိကော ဝါ သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓီ’’တိအာဒိနာ သမာဓိဿ ဝိသေသနဘာဝေန ¶ ။ ‘‘သမာဓိသေဝနဝသေနာ’’တိ စ ပါဌော။ တတ္ထ သမာဓိသေဝနဝသေနာတိ ဆန္ဒာဓိကေ အဓိပတိံ ကရိတွာ သမာဓိဿ အာသေဝနဝသေန။ ဥပါယဘူတာနန္တိ ‘‘ဆန္ဒဝတော စေ သမာဓိ ဣဇ္ဈတိ၊ မယှေဝ ဣဇ္ဈတီ’’တိ သမာဓိအာသေဝနာယ ဥပါယဘူတာနံ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၄၄၄။ သာဓိပတိဝါရာနိ အဋ္ဌသတာနိ၊ တေသု ပစ္စေကံ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ န သမ္ဘဝန္တီတိ အာဟ ‘‘သာဓိပတိဝါရာနံ ပရိပုဏ္ဏာနံ အဘာဝါ’’တိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘န ဟိ အဓိပတီနံ အဓိပတယော ဝိဇ္ဇန္တီ’’တိ။ ယဒိ ဟိ အဓိပတီ သိယုံ သာဓိပတီတိ ဣဒ္ဓိပါဒဘေဒေန ဒွတ္တိံသ နယသတာနိ၊ သုဒ္ဓိကာနိ အဋ္ဌာတိ စတ္တာရိ နယသဟဿာနိ ဘဝေယျုံ၊ တံ ပန နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယတ္တကာ ပန နယာ ဣဓ လဗ္ဘန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကေကသ္မိံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓိကာနိ အဋ္ဌ နယသတာနိ သာဓိပတိကာနိပိ အဋ္ဌေဝါတိ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝသေန သောဠသ နယသတာနိ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
သယံ ဇေဋ္ဌကဘာဝေန ပဝတ္တနတော စတ္တာရော အဓိပတယော အညမညံ ဂရုံ န ကရောန္တိ။ တသ္မာ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ န မဂ္ဂါဓိပတိနော’’တိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အညမညဿ ပန အဓိပတယော န ဘဝန္တီ’’တိ။ ဧတမတ္ထန္တိ ‘‘အဓိပတယော အညမညဿ အဓိပတီ န ဘဝန္တီ’’တိ ဧတမတ္ထံ။ အဓိပတိနောတိ အဓိပတိ ဘဝိတုံ သမတ္ထဿ။ အဓိပတိံ န ကရောန္တီတိ အဓိပတိံ ကတွာ ဂရုံ ကတွာ ¶ နပ္ပဝတ္တန္တိ။ အဓိပတီနံ သဟဘာဝေတိ အဓိပတိကိစ္စကရဏေန သဟပဝတ္တိယံ။ ‘‘အဝီမံသာဓိပတိကဿ မဂ္ဂဿ အဘာဝါ’’တိ ဣဒံ ‘‘အဓိပတိတာသမတ္ထာ ဓမ္မာ အဓိပတိဘာဝေနေဝ ပဝတ္တေယျု’’န္တိ ဒေါသာရောပနဝသေနာဟ၊ န ယထာဓိဂတဝသေန။ အဓိပတိဓမ္မာနဉှိ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရေ သတိ အဓိပတိဘာဝေန ပဝတ္တိ၊ န အညထာတိ သဟဘာဝေပိ တဒဘာဝံ သန္ဓာယ ဝိသေသနံ န ¶ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ အညမညာဓိပတိကရဏဘာဝေတိ အညမညံ အဓိပတိံ ကတွာ ပဝတ္တိယံ။ ဝီမံသာဓိပတိကတ္တဝစနန္တိ ဝီမံသာဓိပတိကဘာဝဿ ဝစနံ။ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ သဗ္ဗေသမ္ပိ အဓိပတီနံ သာဓိပတိကတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ သဟဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တော ဧဝ သာဓိပတိဘာဝဿ အနေကံသိကတာဝစနတော။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ
ပဌမနယဝဏ္ဏနာ
၄၆၆။ ပတိဋ္ဌာနံ ¶ ¶ ဣဓ သံသာရေ အဝဋ္ဌာနံ၊ တဿ မူလံ ကိလေသာတိ အာဟ ‘‘ကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာန’’န္တိ။ ပတိဋ္ဌာနာယ ပန ဗျာပါရာပတ္တိ ကမ္မန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာ’’တိ။ ယသ္မာ ကိလေသေသု တဏှာဒိဋ္ဌိယော တဏှာဒိဋ္ဌိစရိတာနံ ဝိသေသတော သံသာရနာယိကာ၊ ကိလေသသဟိတမေဝ စ ကမ္မံ ပတိဋ္ဌာနာယ ဟောတိ၊ န ကေဝလံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ…ပေ… အာယူဟနာ’’တိ။ တထာ တဏှာယ ဘဝဿာဒဘာဝတော၊ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိဘဝါဘိနန္ဒနဘူတာယ ဝိဘဝါဘိသင်္ခရဏဘာဝတော ‘‘တဏှာဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဒိဋ္ဌိဝသေန အာယူဟနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌီသုပိ အန္တောမုခပ္ပဝတ္တာယ ဘဝဒိဋ္ဌိယာ ဝိသေသတော သံသာရေ အဝဋ္ဌာနံ၊ ယတော ဩလီယနာတိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘သဿတဒိဋ္ဌိယာ ပတိဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဗဟိမုခပ္ပဝတ္တာပိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ ဘဝါဘိသင်္ခရဏံ နာတိဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ အာယူဟနာ’’တိ။ လယာပတ္တိ ယထာရဒ္ဓဿ အာရမ္ဘဿ အနိဋ္ဌာနံ အန္တောသင်္ကောစဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘လီနဝသေန ပတိဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဥဒ္ဓတာပတ္တိ အနုပါယဘူတာ ဗျာပါရာပတ္တိ အသင်္ကောစဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စဝသေန အာယူဟနာ’’တိ။ တထာ ကောသဇ္ဇပက္ခိကတ္တာ စ ကာမသုခါနုယောဂဿ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကတ္တာ စ အတ္တကိလမထာနုယောဂဿ တဒုဘယဝသေန ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာ ဝုတ္တာ၊ ဣတရံ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓာတိ ဣမိဿာ သမ္မောဟဝိနောဒနိယာ။ အဝုတ္တာနန္တိ ‘‘ကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒီနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာတိ ယောဇနာ။
သမပ္ပဝတ္တေ ဓမ္မေတိ လီနုဒ္ဓစ္စဝိရဟေန သမပ္ပဝတ္တေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ။ ပဋိသဉ္စိက္ခတီတိ ပတိရူပံ ¶ သင်္ကလေတိ ဂဏေတိ တုလေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီ’’တိ။ တဒါကာရောတိ ပဋိသင်္ခါနာကာရော ဥပပတ္တိတော ဣက္ခနာကာရော။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ ပဋိသင်္ခါနသဘာဝတ္တာ ဧဝ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ။ ပစ္ဆိမပစ္ဆိမကာရဏဘာဝေါတိ ပစ္ဆိမဿ ပစ္ဆိမဿ ကာရဏဘာဝေါ။ ပုရိမံ ပုရိမဉှိ ပစ္ဆိမဿ ပစ္ဆိမဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ။
၄၆၇။ အဝိပရီတကာယာဒိသဘာဝဂ္ဂဟဏသမတ္ထတာယ ¶ ဗလဝတီ ဧဝ သတိ။ ပညာ ဂဟိတာ သတိနေပက္ကေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံစိတ္တောတိ ဧဝံ လာဘသက္ကာရသိလောကသန္နိဿိတစိတ္တော။ စိရကတဝတ္တာဒိဝသေနာတိ စိရကတဝတ္တာဒိသီသေန။ ‘‘ဝုတ္တော’’တိ ဣမိနာပိ ‘‘ကတွာ အာဟ ကာယဝိညတ္တိံ…ပေ… ကောဋ္ဌာသ’’န္တိ ယောဇနာ။
ပရေသန္တိ န အနန္တရာနံ။ သဗ္ဗေသံ…ပေ… ယောဇေတဗ္ဗာ ‘‘သဗ္ဗေ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ သဗ္ဗေသံ ပစ္စယဝိသေသာ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ။ ကာမေတီတိ ကာမော၊ အဿာဒနဝသေန အာမသတီတိ အာမိသံ၊ ကာမောဝ အာမိသန္တိ ကာမာမိသံ၊ ကိလေသကာမော။ ဝတ္ထုကာမော ပန အာမသီယတီတိ အာမိသံ။ ဧဝံ သေသဒွယမ္ပိ။ တေသု လောကီယန္တိ ဧတ္ထ သုခဝိသေသာတိ လောကော၊ ဥပပတ္တိဝိသေသော။ ဝဋ္ဋံ သံသာရော။ ကာမဿာဒဝသေန ပဝတ္တော လောဘော ကာမာမိသံ။ ဘဝဝိသေသပတ္ထနာဝသေန ပဝတ္တော လောကာမိသံ။ ဝိဘဝေါ နာမ ကိမတ္ထိယော၊ ကော ဝါ တံ အဘိပတ္ထေယျာတိ ဝဋ္ဋာနုဂေဓဘူတော လောဘော ဝဋ္ဋာမိသန္တိ စ ဝဒန္တိ။ တဒါရမ္မဏန္တိ တဿာ တဏှာယ အာရမ္မဏံ၊ ရူပါဒိ။ လောကဓမ္မာ လာဘာဒယော။ ဝုတ္တာဝသေသာ သဗ္ဗာဝ တဏှာ သံသာရဇနကော ရာဂေါ။
ပဌမနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယနယဝဏ္ဏနာ
၄၆၈-၉။ သဗ္ဗေ သတ္တာတိ ကာမဘဝါဒီသု၊ သညီဘဝါဒီသု၊ ဧကဝေါကာရဘဝါဒီသု စ သဗ္ဗဘဝေသု သဗ္ဗေ သတ္တာ။ အာဟာရတော ဌိတိ ဧတေသန္တိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ၊ ပစ္စယဋ္ဌိတိကာ။ ယေန ပစ္စယေန တေ တိဋ္ဌန္တိ၊ သော ဧကောဝ ဓမ္မော ဉာတပရိညာသင်္ခါတာယ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ အဘိညာယ ¶ အဘိညေယျော။ ဒွေ ဓာတုယောတိ သင်္ခတာသင်္ခတဓာတုယော။ တိဿော ဓာတုယောတိ ကာမဓာတုရူပဓာတုအရူပဓာတုယော။ ပဉ္စ ဝိမုတ္တာယတနာနီတိ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၂၊ ၃၅၅၊ အ။ နိ။ ၅။၂၆) အာဂတာနိ ဝိမုစ္စနကာရဏာနိ။ အနုတ္တရိယာနီတိ ဒဿနာနုတ္တရိယာဒီနိ ဆ အနုတ္တရိယာနိ။ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနီတိ ယေဟိ ¶ ကာရဏေဟိ နိဒ္ဒသော ဟောတိ၊ တာနိ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနိ နာမ။ ဒေသနာမတ္တဉ္စေတံ။ ခီဏာသဝေါ ဟိ ဒသဝဿော ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗုတော ပုန ဒသဝဿော န ဟောတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဒသဝဿော၊ နဝဝဿောပိ…ပေ… ဧကမုဟုတ္တိကောပိ န ဟောတိယေဝ ပုန ပဋိသန္ဓိယာ အဘာဝါ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ပနေဝံ ဝုတ္တံ။ တာနိ ပန ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခု၊ သိက္ခာသမာဒါနေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၁) သုတ္တေ အာဂတာနိယေဝ။ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိဿ ပုရိသပုဂ္ဂလဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀၊ အ။ နိ။ ၁၀။၁၀၆) ဒသ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနိ။ ခန္ဓာဒယောတိ ခန္ဓာယတနဓာတာဒယော။ ဝိနန္ဓနန္တိ ‘‘ဘဝါဒိဝိနန္ဓနဋ္ဌေန ဝါနံ ဝုစ္စတိ တဏှာ’’တိ ဒဿေတိ။ ဂမနန္တိ အဿာဒနဝသေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိမာဟ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပိယရူပသာတရူပေသူ’’တိ။
ဝိပဿနာသဟဂတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တာ။ ‘‘မဂ္ဂံ အပ္ပတ္တံ ကာယိကံ ဝီရိယ’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ပန လောကုတ္တရဝီရိယမ္ပိ ပရိယာယေန ကာယိကံ နာမ အတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။
ရူပါဝစရေ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ န ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ရူပါဝစရေ…ပေ… ပဋိက္ခိတ္တာ’’တိ။ ယထာ ဝိပဿနာသဟဂတာ ပီတိ ပရိယာယေန ‘‘ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ရူပါဝစရေ ပီတိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ။ ဧဝံ လဗ္ဘမာနာပိ အလဗ္ဘမာနံ ဥပါဒါယ န ဝုတ္တာ။ ‘‘အဝိတက္ကအဝိစာရာ’’တိ ဝိသေသနံ သန္တပဏီတာယ ပီတိယာ ဒဿနတ္ထံ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘူတာတိ ပရိယာယဗောဇ္ဈင်္ဂဘူတာ။ အဝိတက္ကအဝိစာရော ပီတိ…ပေ… န ဝုတ္တော သဝိတက္ကသဝိစာရတ္တာ တဿ။ န ဟိ ကာမာဝစရာ အဝိတက္ကအဝိစာရာ ပီတိ အတ္ထိ။
ဣဓ ဝုတ္တော ပရိယာယေနာတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂပဋိဝေဓာနုလောမနတော ဝိပဿနာယ ဝိယ ပါဒကဇ္ဈာနေသုပိ သတိအာဒယော ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တွေဝ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတ္တာ န ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗော’’တိ။ ဧဝံ ကသိဏဇ္ဈာနာဒီသု ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဥဒ္ဓရန္တာနံ အဓိပ္ပာယံ ဝတွာ အနုဒ္ဓရန္တာနံ ¶ အဓိပ္ပာယံ ဝတ္တုံ ‘‘အနုဒ္ဓရန္တာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေ ဟိ အာသန္နေကန္တကိစ္စနိဗ္ဗတ္တီဟိ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဥဒ္ဓရန္တိ၊ န ဈာနက္ခဏေ တဒဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာကိစ္စဿ ဝိယ…ပေ… န ဥဒ္ဓရန္တီ’’တိ။ ကသိဏနိဿန္ဒော အရူပါနီတိ အာဟ ‘‘တဒါယတ္တာနီ’’တိ။
ဒုတိယနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တတိယနယဝဏ္ဏနာ
၄၇၀-၁။ ဝေါဿဇ္ဇနံ ¶ ပဟာနံ ဝေါဿဂ္ဂေါ၊ ဝေါဿဇ္ဇနံ ဝါ ဝိဿဋ္ဌဘာဝေါ နိရာသင်္ကာနုပ္ပဝေသောတိ အာဟ ‘‘ဝေါဿဂ္ဂသဒ္ဒေါ…ပေ… ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ’’တိ။ ဝိပဿနာက္ခဏေ တဒင်္ဂတန္နိန္နပ္ပကာရေန၊ မဂ္ဂက္ခဏေ သမုစ္ဆေဒတဒါရမ္မဏကရဏပ္ပကာရေန။
တတိယနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၄၇၂။ ဥပေက္ခနမုပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ သဘာဝေါ၊ သော စ သမာဓိဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဝိယ သမ္ပယုတ္တာနံ ဦနာဓိကဘာဝဗျာဝဋော အဟုတွာ တေသံ အနူနာနဓိကဘာဝေ မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တီတိ ဣမမတ္ထံ အာဟ ‘‘ဥပေက္ခနဝသေနာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခနန္တိ ပဋိသင်္ခါနမာဟ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ မဂ္ဂင်္ဂဝိဘင်္ဂေါ
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၄၉၀။ အဘိဓမ္မေတိ ¶ ¶ ဓမ္မသင်္ဂဟေ။ သော ဟိ နိဗ္ဗတ္တိတာဘိဓမ္မဒေသနာ၊ န ဝိဘင်္ဂဒေသနာ ဝိယ သုတ္တန္တနယဝိမိဿာ။ အရိယောပပဒတံ န ကရောတိ ဝိနာပိ တေနဿ အရိယဘာဝသိဒ္ဓိတော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။
၄၉၃။ ‘‘လောကိယကာလေနာ’’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာနုဘာဝေန ကိစ္စာတိရေကသိဒ္ဓီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧတေသန္တိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ။ အပ္ပဟာနေ၊ ပဟာနေ စ အာဒီနဝါနိသံသဝိဘာဝနာဒိနာ ဝိသေသပ္ပစ္စယတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနိ မိစ္ဆာဝါစာဒီနိ ပဇဟာပေန္တီတိ ဝုတ္တာနိ။ မိစ္ဆာဝါစာဒိတော နိဝတ္တိ သမ္မာဝါစာဒိကိရိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာဝါစာဒိကိရိယာ ဟိ ဝိရတီ’’တိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော ဝိယ န ကာရာပကဘာဝေန၊ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော ဝိယ န ကတ္တုဘာဝေန။ လောကုတ္တရက္ခဏေပီတိ န ကေဝလံ လောကိယက္ခဏေယေဝ၊ အထ ခေါ လောကုတ္တရက္ခဏေပိ။
ခန္ဓောပဓိံ ဝိပစ္စတီတိ ပဋိသန္ဓိဒါယိကံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ဝိပစ္စတီတိ ပဝတ္တိဝိပါကဒါယိကံ။
ဧကေကန္တိ ‘‘တတ္ထ ကတမာ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိနာ ဧကေကံ အင်္ဂံ ပုစ္ဆိတွာ။ တဿ တဿေဝါတိ ဧကေကအင်္ဂဿေဝ၊ န အင်္ဂသမုဒါယဿ။ သဟ ပန ပုစ္ဆိတွာတိ ‘‘တတ္ထ ကတမော ပဉ္စင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ။ ဧကတော ဝိဿဇ္ဇနပဋိနိဒ္ဒေသတ္တာတိ ယဒိပိ ‘‘တတ္ထ ကတမာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ? ယာ ပညာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၉၅) ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ၊ ‘‘တတ္ထ ကတမော ပဉ္စင်္ဂိကော ¶ မဂ္ဂေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၄၉၄) ပန ဧကတော ကတာယ ပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဋိနိဒ္ဒေသဘာဝတော န ပါဋိယေက္ကံ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနံ နာမ ဟောတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပဉ္စင်္ဂိကဝါရေ ဧဝ ပါဋိယေက္ကံ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ၊ န အဋ္ဌင်္ဂိကဝါရေတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဧကေကမုခါယာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိမုခါယ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အရိယံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဒေသေဿာမိ သဥပနိသံ သပရိက္ခာရ’’န္တိအာဒိ ¶ (သံ။ နိ။ ၅။၂၈)။ ပုဗ္ဗသုဒ္ဓိယာ သိဇ္ဈန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ အာဇီဝေါ သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၁)၊ တသ္မာ သမ္မာဝါစာဒိမုခါ ဘာဝနာ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘န မဂ္ဂဿ ဥပစာရေနာ’’တိ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မဂ္ဂင်္ဂဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ ဈာနဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ
မာတိကာဝဏ္ဏနာ
၅၀၈။ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒီတိ ¶ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ၊ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ၊ သတိသမ္ပဇညံ၊ ဇာဂရိယာနုယောဂေါတိ ဧဝမာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ အသုဘာနုဿတိယောတိ အသုဘဈာနာနိ၊ အနုဿတိဈာနာနိ စ။ သတိ သမဏဘာဝကရပုဗ္ဗဘာဂကရဏီယသမ္ပတ္တိယံ သမဏဘာဝေါပိ သိဒ္ဓါယေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုညာ…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။ ကာရဏေ ဟိ သိဒ္ဓေ ဖလမ္ပိ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ။ သိက္ခာပဒါနံ သရူပံ၊ သိက္ခိတဗ္ဗာကာရံ၊ သင်္ခေပတော ဝိဘာဂဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘သိက္ခာပဒေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နာမကာယာဒိဝသေနာတိ နာမကာယပဒကာယဗျဉ္ဇနကာယဝသေန ဝုတ္တေသု။ ဣမိနာ သိက္ခာပဒါနံ သိက္ခာယ အဓိဂမူပါယဘူတပညတ္တိသဘာဝတံ ဒဿေတိ။ တေသု သိက္ခိတဗ္ဗာကာရော သတ္ထုအာဏာနတိက္ကမောယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝစ…ပေ… တဗ္ဗေသူ’’တိ။ သိက္ခာကောဋ္ဌာသေသူတိ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေသု အဓိသီလသိက္ခာဘာဂေသု။ တေသု သမာဒါနမေဝ သိက္ခိတဗ္ဗာကာရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိပူရဏဝသေန သိက္ခိတဗ္ဗေသူ’’တိ။ သိက္ခာပဒေကဒေသဘူတာတိ သိက္ခာပဒသမုဒါယဿ အဝယဝဘူတာ။ ဘိက္ခုသိက္ခာ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သေသသိက္ခာ ပန အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန သိက္ခာသဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၁၆)။
မာတိကာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၅၀၉။ ဒိဋ္ဌတ္တာတိ ¶ သယမ္ဘူဉာဏေန သစ္ဆိကတတ္တာ။ ခန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သယမ္ဘူဉာဏေန သစ္ဆိကရဏဝသေနေဝ ဟိ ဘဂဝတော ခမနရုစ္စနာဒယော၊ န အညေသံ ဝိယ အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကာဒိမုခေန။ အဝိပရီတဋ္ဌော ဧကန္တနိယျာနဋ္ဌေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သိက္ခိယမာနောတိ သိက္ခာယ ပဋိပဇ္ဇိယမာနော ¶ ။ သိက္ခိတဗ္ဗာနိ သိက္ခာပဒါနီတိ သိက္ခာပဒပါဠိံ ဝဒတိ။ ခန္ဓတ္တယန္တိ သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယံ။ ‘‘သဗ္ဗပါပဿ…ပေ… ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၉၀၊ နေတ္တိ။ ၃၀) ဝစနတော အာဟ ‘‘အနုသာသနဒါနဘူတံ သိက္ခတ္တယ’’န္တိ။
သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယတ္တာတိ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဧကန္တဟေတုဘာဝတော။ ဧတ္ထ စ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ကမ္မဿကတာသမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ ကမ္မပထသမ္မာဒိဋ္ဌိ စ။ ဖလကာရဏောပစာရေဟီတိ ဖလူပစာရေန သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယတ္တာ၊ ကာရဏူပစာရေန သမ္မာဒိဋ္ဌိပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ။ ကုသလဓမ္မေဟိ အတ္တနော ဧကဒေသဘူတေဟီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိဓမ္မေ သန္ဓာယာဟ။ ကုသလပညာဝိညာဏာနံ ဝါ ပဇာနနဝိဇာနနဝသေန ဒဿနံ ဒိဋ္ဌီတိ။ တေန အဝယဝဓမ္မေန သမုဒါယဿ ဥပစရိတတံ ဒဿေတိ။ ဝိနယနကိရိယတ္တာတိ ဒေသနာဘူတံ သိက္ခတ္တယမာဟ။ ဓမ္မေနာတိ ဓမ္မတော အနပေတေန။ အဝိသမသဘာဝေနာတိ အဝိသမေန သဘာဝေန၊ သမေနာတိ အတ္ထော။
၅၁၀။ အနညတ္ထေနာတိ ဂရဟာဒိအညတ္ထရဟိတေန သကတ္ထေန။ ဘိန္နပဋဓရေတိ ဘိက္ခုသာရုပ္ပဝသေန ပဉ္စခဏ္ဍာဒိနာ ဆေဒေန ဆိန္နစီဝရဓရေ။
ဘေဒနပရိယာယဝသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ကိလေသာနံ ပဟာနာ ကိလေသာနံ ဘေဒါ ဘိက္ခူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဂုဏဝသေနာတိ သေက္ခဓမ္မာဒိဂုဏာနံ ဝသေန။ တေန ဘာဝတ္ထတော ဘိက္ခုသဒ္ဒေါ ဒဿိတော ဟောတိ။
ဣဒံ ဒွယန္တိ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိနာ ပရတော သင်္ဂဟဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘သေက္ခော’’တိအာဒိကံ ဝစနဒွယံ။ ဣမိနာတိ ‘‘သေက္ခော ဘိက္ခု ဘိန္နတ္တာ ပါပကာန’’န္တိ ပဒါနံ အတ္ထဒဿနေန။ န သမေတိ သေက္ခအသေက္ခပုထုဇ္ဇနာသေက္ခဒီပနတော။ တဒိဒန္တိ ပဌမဒွယံ။ နိပ္ပရိယာယဒဿနံ အရိယာနံ ¶ ၊ အသေက္ခာနံယေဝ စ သေက္ခဘိန္နကိလေသဘာဝဒီပနတော။ ဝုတ္တောတိ ပဋိညာဝစနံ၊ သစ္စံ ဝုတ္တောတိ အတ္ထော။ န ပန ဣဓာဓိပ္ပေတော အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿိတတ္တာ။
ဘဂဝတော ဝစနန္တိ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဝါစမာဟ။ တဒနုရူပန္တိ တဒနုစ္ဆဝိကံ၊ ယထာဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ပရိသာဝတ္ထုသီမာသမ္ပတ္တိယော ‘‘သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန အကုပ္ပေနာ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၀) ဣမိနာ ပကာသိတာတိ ‘‘ဌာနာရဟ’’န္တိ ပဒဿ ‘‘အနူန…ပေ… အဝုတ္တ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ အတ္ထမာဟ။
၅၁၁။ အဝီတိက္ကမနဝိရတိဘာဝတောတိ ¶ အဝီတိက္ကမသမာဒါနဘူတာ ဝိရတီတိ ကတွာ ဝါရိတ္တသီလံ ပတွာ ဝိရတိ ဧဝ ပဓာနန္တိ စေတနာသီလဿပိ ပရိယာယတာ ဝုတ္တာ။ ‘‘နဂရဝဍ္ဎကီ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယော’’တိ ဣဒံ ဣဓာဓိပ္ပေတနဂရဝဍ္ဎကီဒဿနံ။ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာ၊ ပါသာဒဝိဇ္ဇာတိ ဒုဝိဓာ ဟိ ဝဍ္ဎကီဝိဇ္ဇာ။ လေဟိတဗ္ဗန္တိ သာယိတဗ္ဗံ။ စုဗိတဗ္ဗန္တိ ပါတဗ္ဗံ။
ဣန္ဒြိယသံဝရာဟာရတ္တာတိ ဣန္ဒြိယသံဝရဟေတုကတ္တာ။ ပါတိမောက္ခသီလံ သိက္ခာပဒသီလံ န ပကတိသီလာဒိကေန ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘ပါတိမောက္ခတော အညံ သီလံ ကာယိကအဝီတိက္ကမာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတ’’န္တိ။ တံ ပန ပါတိမောက္ခသီလေန န သင်္ဂယှတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ကာယိကဝါစသိကသံဝရဿ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ အဘာဝတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။
တတ္ထ ပါတိမောက္ခသဒ္ဒဿ ဧဝံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝတော၊ ပါပကိရိယာယ သုကရဘာဝတော၊ ပုညကိရိယာယ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဗဟုက္ခတ္တုံ အပါယေသု ပတနသီလောတိ ပါတီ၊ ပုထုဇ္ဇနော၊ အနိစ္စတာယ ဝါ ဘဝါဒီသု ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တော ဃဋိယန္တံ ဝိယ အနဝဋ္ဌာနေန ပရိဗ္ဘမနတော ဂမနသီလောတိ ပါတီ၊ မရဏဝသေန ဝါ တမှိ တမှိ သတ္တနိကာယေ အတ္တဘာဝဿ ပါတနသီလောတိ ပါတီ၊ သတ္တသန္တာနော၊ စိတ္တမေဝ ဝါ။ တံ ပါတိနံ သံသာရဒုက္ခတော မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ စိတ္တဿ ဟိ ဝိမောက္ခေန သတ္တောပိ ‘‘ဝိမုတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘စိတ္တဝေါဒါနာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀)၊ ‘‘အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုတ္တ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၈) စ။ အထ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒိနာ ဟေတုနာ သံသာရေ ပတတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ ပါတီ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနံ သတ္တာနံ တဏှာသံယောဇနာနံ သန္ဓာဝတံ သံသရတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄၊ ၃။၉၉၊ ၅။၅၂၀၊ ကထာ။ ၇၅) ဟိ ¶ ဝုတ္တံ။ တဿ ပါတိနော သတ္တဿ တဏှာဒိသံကိလေသတ္တယတော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခံ။ ‘‘ကဏ္ဌေကာဠော’’တိအာဒီနံ ဝိယ တဿ သမာသသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အထ ဝါ ပါတေတိ ဝိနိပါတေတိ ဒုက္ခေတိ ပါတိ၊ စိတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘စိတ္တေန နီယတိ လောကော၊ စိတ္တေန ပရိကဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၆၂)။ တဿ ပါတိနော ¶ မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခံ။ ပတတိ ဝါ ဧတေန အပါယဒုက္ခေ ဝါ သံသာရဒုက္ခေ ဝါတိ ပါတီ၊ တဏှာဒိသံကိလေသော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘တဏှာ ဇနေတိ ပုရိသံ (သံ။ နိ။ ၁။၅၅-၅၇)၊ တဏှာဒုတိယော ပုရိသော’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၅၊ မဟာနိ။ ၁၉၁၊ စူဠနိ။ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာ နိဒ္ဒေသ ၁၀၇) စ အာဒိ။ တတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခံ။
အထ ဝါ ပတတိ ဧတ္ထာတိ ပါတီနိ၊ ဆ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော၊ ဆသု ကုဗ္ဗတိ သန္ထဝ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၀၊ သု။ နိ။ ၁၇၁)။ တတော ဆအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနသင်္ခါတတော ပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခံ။
အထ ဝါ ပါတော ဝိနိပါတော အဿ အတ္ထီတိ ပါတီ၊ သံသာရော၊ တတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခံ။
အထ ဝါ သဗ္ဗလောကာဓိပတိဘာဝတော ဓမ္မိဿရော ဘဂဝါ ‘‘ပတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ မုစ္စတိ ဧတေနာတိ မောက္ခော၊ ပတိနော မောက္ခော တေန ပညတ္တတ္တာတိ ပတိမောက္ခော၊ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခံ။ သဗ္ဗဂုဏာနံ ဝါ မူလဘာဝတော ဥတ္တမဋ္ဌေန ပတိ စ သော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန မောက္ခော စာတိ ပတိမောက္ခော၊ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါတိမောက္ခန္တိ မုခမေတံ ပမုခမေတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၅) ဝိတ္ထာရော။
အထ ဝါ ပ-ဣတိ ပကာရေ၊ အတီတိ အစ္စန္တတ္ထေ နိပါတော၊ တသ္မာ ပကာရေဟိ အစ္စန္တံ မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ ဣဒဉှိ သီလံ သယံ တဒင်္ဂဝသေန၊ သမာဓိသဟိတံ ပညာသဟိတဉ္စ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သမုစ္ဆေဒဝသေန စ အစ္စန္တံ မောက္ခေတိ မောစေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ ပတိ ပတိ ¶ မောက္ခောတိ ဝါ ပတိမောက္ခော၊ တမှာ တမှာ ဝီတိက္ကမဒေါသတော ပစ္စေကံ မောက္ခောတိ အတ္ထော၊ ပတိမောက္ခောယေဝ ပါတိမောက္ခံ။ မောက္ခော ဝါ နိဗ္ဗာနံ၊ တဿ မောက္ခဿ ပဋိဗိမ္ဗဘူတောတိ ပတိမောက္ခံ။ သီလသံဝရော ဟိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော သူရိယဿ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနဿ ဥဒယဘူတော တပ္ပဋိဘာဂေါ ဝိယ ဟောတိ ယထာရဟံ ကိလေသနိဗ္ဗာပနတောတိ ပတိမောက္ခံ၊ ပတိမောက္ခံယေဝ ပါတိမောက္ခံ။
အထ ¶ ဝါ မောက္ခံ ပတိ ဝတ္တတိ၊ မောက္ခာဘိမုခန္တိ ဝါ ပတိမောက္ခံ၊ ပတိမောက္ခံယေဝ ပါတိမောက္ခန္တိ။ ဣဒမ္ပိ ပါတိမောက္ခသဒ္ဒဿ မုခမတ္တဒဿနမေဝ။ သဗ္ဗာကအာရေန ပန ဇိနပါတိမောက္ခော ဘဂဝါဝ အနဝဇ္ဇပတိမောက္ခံ ပါတိမောက္ခံ သံဝဏ္ဏေယျ။
၅၁၃။ ဂရုဘဏ္ဍဝိဿဇ္ဇနကရဏဘူတံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဂရုဘဏ္ဍဝိဿဇ္ဇနံ။ ဂရုဘဏ္ဍန္တရဘူတံ ထာဝရာဒိ။ ဦနကံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဖာတိကမ္မံ ဝုတ္တံ။ အတိရေကဂ္ဃနကံ၊ တဒဂ္ဃနကမေဝ ဝါ ဝဋ္ဋတီတိ။ ယထာဝုတ္တန္တိ ပေါက္ခရဏိတော ပံသုဥဒ္ဓရဏာဒိထာဝရကမ္မံ။
ဓာရေတိ၊ ပေါသေတိ ဝါ ပရေသံ ဒါရကေ။
ဂိဟီနံ ကရိယမာနံ ဝုတ္တံ၊ န သင်္ဃဿ၊ ဂဏဿ ဝါတိ အတ္ထော။ ပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍန္တိ ဥတ္တရပဒလောပံ၊ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပဉ္စ ကတွာ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ပိဏ္ဍတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ အယောနိသော ဝိစာရဏံ အယာထာဝပဋိပတ္တိ။
၅၁၄။ ဂစ္ဆန္တိ ယထာသကံ ဝိသယေ ပဝတ္တန္တီတိ ဂါဝေါ၊ စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ။
ဝိဓုနနံ ပပ္ဖောဋနံ၊ ပဝါဟနန္တိ အတ္ထော။
၅၁၅။ ယထာ ကရဏတ္ထော ကရဏီယသဒ္ဒေါ၊ ဧဝံ ဝိကိရဏတ္ထောပိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိက္ခိပိတဗ္ဗာနီ’’တိ၊ ဝိဒ္ဓံသိတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ သံယမနီယာနိ ဝါ သံယမကရဏီယာနိ၊ ‘‘န ပုန ဧဝံ ကရောမီ’’တိ အတ္တနော ဒဟနံ မနသာ အဓိဋ္ဌာနံ သံယမနံ၊ သံယမနကရဏီယာနိ သံဝရကရဏီယာနီတိ စိတ္တမတ္တာယတ္တာ ဧဝ သံယမသံဝရာ အာစရိယေန အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘အနာပတ္တိဂမနီယာနီ’’တိ ¶ ။ အန္တေဝါသိကတ္ထေရော ပန ဒေသနာပိ စိတ္တုပ္ပာဒမနသိကာရေဟိ ဝိနာ န ဟောတီတိ ဒေသနာဝိသုဒ္ဓိံ နိဿရဏံ ဝဒတိ။
၅၁၆။ ‘‘အလင်္ကတော စေပိ…ပေ… သ ဘိက္ခူ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၄၂) ဝိယ ဣဓာပိ ဂုဏတော ဘိက္ခု အဓိပ္ပေတော။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခူတိ ပဋိပတ္တိယာ ဘိက္ခုဘာဝဒဿနတော ဧဝမာဟာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၅)။ ယတ္တကံ ဧကေန ပုဂ္ဂလေန အသေသေတွာ သမာဒါတုံ ¶ သက္ကာ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယေန သမာဒါနေန သဗ္ဗာပိ သိက္ခာ သမာဒိန္နာ ဟောန္တီ’’တိ ယထာ ဥပသမ္ပဒါပါရိပူရိယာ အသေသံ ဥပသမ္ပန္နသိက္ခာသမာဒါနံ။ တန္တိ သမာဒါနံ။ အနေကေသူတိ ဝိသုံ ဝိသုံ သမာဒါနေသု။ ယထာ သမာဒိန္နာယ သိက္ခာယ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဝီတိက္ကမနံ သိက္ခိတဗ္ဗာကာရော၊ ဧဝံ သတိ ဝီတိက္ကမေ ဒေသနာဂါမိနိယာ ဒေသနာ၊ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝုဋ္ဌာနံ တဒုပါယဘူတံ ပါရိဝါသိကဝတ္တစရဏာဒီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝီတိ…ပေ… အာကာရေနာ’’တိ။ ယံ သိက္ခာပဒံ ပမာဒေန ဝီတိက္ကန္တံ၊ တံ သိက္ခိယမာနံ န ဟောတီတိ သေသိတံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝီတိက္ကမနဝသေန သေသဿာ’’တိ။
၅၁၉။ စိတ္တပရိသောဓနဘာဝနာတိ စိတ္တဿ ပရိသောဓနဘူတာ အာဝရဏီယဓမ္မဝိက္ခမ္ဘိကာ သမာဓိဝိပဿနာဘာဝနာ စိတ္တပရိသောဓနဘာဝနာ။ သုပ္ပပရိဂ္ဂါဟကန္တိ နိဒ္ဒါပရိဂ္ဂါဟကံ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏဘဝင်္ဂေါတ္တရဏသင်္ခါတံ ကိရိယမယစိတ္တာနံ အပ္ပဝတ္တနံ သုပ္ပံ နာမ။ ဣတော ဘဝင်္ဂေါတ္တရဏတော။ ပုဗ္ဗေ ဣတော ကိရိယမယစိတ္တပ္ပဝတ္တိတော ပရဉ္စ နတ္ထိ။ အယံ ကာယကိလမထော၊ ထိနမိဒ္ဓဉ္စ ဧတဿ သုတ္တဿ ပစ္စယော။
၅၂၂။ သတိပဋ္ဌာနာဒယောတိ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနဣဒ္ဓိပါဒါ၊ ဧကစ္စေ စ မဂ္ဂဓမ္မာ သဟ န ပဝတ္တန္တိ၊ တသ္မာ ပါဠိယံ န ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတေ တာဝ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ သဟ န ပဝတ္တန္တီတိ န ဂဏှေယျုံ၊ ဣန္ဒြိယဗလာနိ ကသ္မာ န ဂဟိတာနီတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တ…ပေ… ဟောန္တီ’’တိ။ ဧဝမ္ပိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဗလာနိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေဟိ န သင်္ဂယှန္တီတိ ကထံ တေသံ တဒန္တောဂဓတာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပီတိ…ပေ… ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။
၅၂၃။ သမန္တတောတိ သဗ္ဗဘာဂေသု သဗ္ဗေသု အဘိက္ကမာဒီသု၊ သဗ္ဗဘာဂတော ဝါ တေသု ဧဝ အဘိက္ကမာဒီသု ¶ အတ္ထာနတ္ထာဒိသဗ္ဗဘာဂတော သဗ္ဗာကာရတော။ သမ္မာတိ အဝိပရီတံ ယောနိသော။ သမန္တိ အဝိသမံ၊ ဣဋ္ဌာဒိအာရမ္မဏေ ရာဂါဒိဝိသမရဟိတံ ကတွာတိ အတ္ထော။
ဘိက္ခာ စရီယတိ ဧတ္ထာတိ ဘိက္ခာစာရော၊ ဘိက္ခာယ စရဏဋ္ဌာနံ၊ သော ဧဝ ဂေါစရော၊ ဘိက္ခာယ စရဏမေဝ ဝါ သမ္ပဇညဿ ဝိသယဘာဝတော ဂေါစရော၊ တသ္မိံ ဘိက္ခာစာရဂေါစရေ။ သော ပန အဘိက္ကမာဒိဘေဒဘိန္နန္တိ ဝိသေသနဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘အဘိက္ကမာဒီသု ပနာ’’တိ။ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေတိ ယောဂကမ္မဿ ဘာဝနာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနသင်္ခါတေ အာရမ္မဏေ၊ ဘာဝနာကမ္မေယေဝ ¶ ဝါ၊ ယောဂိနော သုခဝိသေသဟေတုတာယ ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေ သမ္ပဇညဿ ဝိသယဘာဝေန ဂေါစရေ။ အဘိက္ကမာဒီသူတိ အဘိက္ကမပဋိက္ကမာဒီသု စေဝ စီဝရပါရုပနာဒီသု စ။ အသမ္မုယှနံ စိတ္တကိရိယာဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရဝသေနေဝ တေသံ ပဝတ္တိ၊ န အညထာတိ ယာထာဝတော ဇာနနံ။
ကမ္မဋ္ဌာနံ ပဓာနံ ကတွာတိ စီဝရပါရုပနာဒိသရီရပရိဟရဏကိစ္စကာလေပိ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရမေဝ ပဓာနံ ကတွာ။
တသ္မာတိ ယသ္မာ ဥဿုက္ကဇာတော ဟုတွာ အတိဝိယ မံ ယာစသိ၊ ယသ္မာ စ ဇီဝိတန္တရာယာနံ ဒုဇ္ဇာနတံ ဝဒသိ၊ ဣန္ဒြိယာနိ စ တေ ပရိပါကံ ဂတာနိ၊ တသ္မာ။ တိဟာတိ နိပါတမတ္တံ။ တေ တယာ။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗာကာရံ ဝဒတိ။ သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ တိဿန္နမ္ပိ သိက္ခာနံ ဝသေန သိက္ခနံ ကာတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန သိက္ခိတဗ္ဗံ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တန္တိ ရူပါယတနေ စက္ခုဝိညာဏေန ဒိဋ္ဌမတ္တံ။ ယထာ ဟိ စက္ခုဝိညာဏံ ရူပေ ရူပမတ္တမေဝ ပဿတိ၊ န နိစ္စာဒိသဘာဝံ၊ ဧဝံ သေသတံဒွါရိကဝိညာဏေဟိပိ မေ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌမတ္တမေဝ ဘဝိဿတီတိ သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌံ နာမ စက္ခုဝိညာဏံ၊ ရူပေ ရူပဝိဇာနနန္တိ အတ္ထော။ မတ္တာတိ ပမာဏံ။ ဒိဋ္ဌံ မတ္တာ ဧတဿာတိ ဒိဋ္ဌမတ္တံ၊ စက္ခုဝိညာဏမတ္တမေဝ မေ စိတ္တံ ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အာပါထဂတေ ရူပေ စက္ခုဝိညာဏံ န ရဇ္ဇတိ န ဒုဿတိ န မုယှတိ၊ ဧဝံ ရာဂါဒိဝိရဟေန စက္ခုဝိညာဏမတ္တမေဝ မေ ဇဝနံ ဘဝိဿတိ၊ စက္ခုဝိညာဏပ္ပမာဏေနေဝ နံ ဌပေဿာမီတိ။ အထ ဝါ ဒိဋ္ဌံ နာမ စက္ခုဝိညာဏေန ဒိဋ္ဌရူပံ။ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌံ နာမ တတ္ထေဝ ဥပ္ပန္နံ သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏဝေါဋ္ဌဗ္ဗနသင်္ခါတံ ¶ စိတ္တတ္တယံ။ ယထာ တံ န ရဇ္ဇတိ န ဒုဿတိ န မုယှတိ၊ ဧဝံ အာပါထဂတေ ရူပေ တေနေဝ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒိပ္ပမာဏေန ဇဝနံ ဥပ္ပာဒေဿာမိ၊ နာဿ တံ ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ ဒဿာမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧသ နယော သုတမုတေသု။ မုတန္တိ စ တဒါရမ္မဏဝိညာဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိညာတေ ဝိညာတမတ္တန္တိ ဧတ္ထ ပန ဝိညာတံ နာမ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနေန ဝိညာတာရမ္မဏံ၊ တသ္မိံ ဝိညာတေ။ ဝိညာတမတ္တန္တိ အာဝဇ္ဇနပ္ပမာဏံ။ ယထာ အာဝဇ္ဇနံ န ရဇ္ဇတိ န ဒုဿတိ န မုယှတိ၊ ဧဝံ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အဒတွာ အာဝဇ္ဇနပ္ပမာဏေနေဝ စိတ္တံ ဌပေဿာမီတိ အယမေတ္ထ ¶ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ တေ ဗာဟိယ သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဧဝံ ဣမာယ ပဋိပဒါယ တယာ ဗာဟိယ တိဿန္နံ သိက္ခာနံ အနုပဝတ္တနဝသေန သိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဣတိ ဘဂဝါ ဗာဟိယဿ သံခိတ္တရုစိတာယ ဆဟိ ဝိညာဏကာယေဟိ သဒ္ဓိံ ဆဠာရမ္မဏဘေဒဘိန္နံ ဝိပဿနာဝိသယံ ဒိဋ္ဌာဒီဟိ စတူဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ ဝိဘဇိတွာ တတ္ထဿ ဉာတတီရဏပရိညံ ဒဿေတိ။
ကထံ? ဧတ္ထ ဟိ ရူပါယတနံ ပဿိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌံ နာမ၊ စက္ခုဝိညာဏံ ပန သဒ္ဓိံ တံဒွါရိကဝိညာဏေဟိ ဒဿနဋ္ဌေန၊ တဒုဘယမ္ပိ ယထာပစ္စယံ ပဝတ္တမာနံ ဓမ္မမတ္တမေဝ၊ န ဧတ္ထ ကောစိ ကတ္တာ ဝါ ကာရေတာ ဝါ။ ယတော တံ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စံ၊ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခံ၊ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာတိ ကုတော တတ္ထ ပဏ္ဍိတဿ ရဇ္ဇနာဒီနံ ဩကာသောတိ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ ဧသ နယော သုတာဒီသုပိ။
ဣဒါနိ ဉာတတီရဏပရိညာသု ပတိဋ္ဌိတဿ ဥပရိ သဟ ဖလေန ပဟာနပရိညံ ဒဿေတုံ ‘‘ယတော ခေါ တေ ဗာဟိယာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယတောတိ ယဒါ၊ ယသ္မာ ဝါ။ တေတိ တဝ။ တတောတိ တဒါ၊ တသ္မာ ဝါ။ တေနာတိ တေန ဒိဋ္ဌာဒိနာ၊ ဒိဋ္ဌာဒိပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ရာဂါဒိနာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဗာဟိယ၊ တဝ ယသ္မိံ ကာလေ၊ ယေန ဝါ ကာရဏေန ဒိဋ္ဌာဒီသု မယာ ဝုတ္တဝိဓိံ ပဋိပဇ္ဇန္တဿ အဝိပရီတသဘာဝါဝဗောဓေန ဒိဋ္ဌာဒိမတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ တသ္မိံ ကာလေ၊ တေန ဝါ ကာရဏေန တွံ တေန ဒိဋ္ဌာဒိပဋိဗဒ္ဓေန ရာဂါဒိနာ သဟ န ဘဝိဿသိ၊ ရတ္တော ဝါ ဒုဋ္ဌော ဝါ မူဠှော ဝါ န ဘဝိဿသိ ပဟီနရာဂါဒိကတ္တာ၊ တေန ဝါ ဒိဋ္ဌာဒိနာ သဟ ပဋိဗဒ္ဓါ န ဘဝိဿသီတိ။ တတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ န တတ္ထာတိ ယဒါ၊ ယသ္မာ ဝါ တွံ တေန ရာဂေန ဝါ ရတ္တော၊ ဒေါသေန ဝါ ဒုဋ္ဌော၊ မောဟေန ဝါ မူဠှော န ဘဝိဿသိ၊ တဒါ၊ တသ္မာ ဝါ တွံ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာဒိကေ န ဘဝိဿသိ၊ တသ္မိံ ဒိဋ္ဌေ ဝါ သုတမုတဝိညာတေ ဝါ ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၁) တဏှာမာနဒိဋ္ဌီဟိ အလ္လီနော ပတိဋ္ဌိတော ¶ န ဘဝိဿသိ။ ဧတ္တာဝတာ ပဟာနပရိညံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ခီဏာသဝဘူမိ ဒဿိတာ။ တတော တွံ၊ ဗာဟိယ၊ နေဝိဓ၊ န ဟုရံ၊ န ဥဘယမန္တရေနာတိ ယဒါ တွံ၊ ဗာဟိယ၊ တေန ရာဂါဒိနာ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာဒီသု ပဋိဗဒ္ဓါ န ဘဝိဿသိ၊ တဒါ တွံ နေဝ ဣဓ လောကေ၊ န ပရလောကေ၊ န ဥဘယတ္ထ ဟောသိ။ ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာတိ ကိလေသဒုက္ခဿ၊ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ စ အယမေဝ အန္တော အယံ ပရိစ္ဆေဒေါ ပရိဝဋုမဘာဝေါတိ အယမေဝ ဟိ ဧတ္ထ အတ္ထော ¶ ။ ယေ ပန ‘‘ဥဘယမန္တရေနာ’’တိ ပဒံ ဂဟေတွာ အန္တရာဘဝံ နာမ ဣစ္ဆန္တိ၊ တေသံ တံ မိစ္ဆာ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော အန္တရာဘဝကထာယံ (ကထာ။ ၅၀၅ အာဒယော ) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ဧတေသန္တိ အတိဟရဏဝီတိဟရဏာနံ။
‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိနာ ပဉ္စဝိညာဏဝီထိယံ ပုရေတရံ ပဝတ္တအယောနိသောမနသိကာရဝသေန အာဝဇ္ဇနာဒီနံ အယောနိသော အာဝဇ္ဇနာဒိနာ ဣဋ္ဌာဒိအာရမ္မဏေ လောဘာဒိပ္ပဝတ္တိမတ္တံ ဟောတိ၊ န ပန ဣတ္ထိပုရိသာဒိဝိကပ္ပဂါဟော၊ မနောဒွါရေယေဝ ပန သော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ တဿာတိ ‘‘ဣတ္ထီ၊ ပုရိသော’’တိ ရဇ္ဇနာဒိကဿ။ ဘဝင်္ဂါဒီတိ ဘဝင်္ဂအာဝဇ္ဇနဒဿနာနိ၊ သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏဝေါဋ္ဌဗ္ဗနပဉ္စဒွါရိကဇဝနဉ္စ။ အပုဗ္ဗတိတ္တရတာဝသေနာတိ အပုဗ္ဗတာဣတ္တရဘာဝါနံ ဝသေန။
အတိဟရတီတိ မုခဒွါရံ အတိက္ကမိတွာ ဟရတိ။ တံတံဝိဇာနနနိပ္ဖာဒကောတိ တဿ တဿ ပရိယေသနာဒိဝိသယဿ၊ ဝိဇာနနဿ စ နိပ္ဖာဒကော။ ယေန ဟိ ပယောဂေန ပရိယေသနာဒိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ၊ သော တဗ္ဗိသယံ ဝိဇာနနမ္ပိ နိပ္ဖာဒေတိ နာမ ဟောတိ။ သမ္မာပဋိပတ္တိန္တိ ဓမ္မေသု အဝိပရီတပဋိပတ္တိံ ယထာဘူတာဝဗောဓံ။
ဂမနေပီတိ ဂမနပယောဂေပိ။ အတိဟရဏံ ယထာဌိတဿေဝ ကာယဿ ဣစ္ဆိတဒေသာဘိမုခကရဏံ။ ဂမနံ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိ။ ဝက္ခမာနောတိ ‘‘အဘိက္ကန္တေ ပဋိက္ကန္တေတိ…ပေ… အဒ္ဓါဂမနဝသေန ကထိတော။ ဂတေ ဌိတေ နိသိန္နေတိ ဧတ္ထ ဝိဟာရေ စုဏ္ဏိကပါဒုဒ္ဓါရဣရိယာပထဝသေန ကထိတော’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၃) ဝက္ခမာနော ဝိသေသော။
ပဝတ္တေတိ စင်္ကမာဒီသု ပဝတ္တေ ရူပါရူပဓမ္မေ။ ပရိဂ္ဂဏှန္တဿ အနိစ္စာဒိတော။
ကာယိကကိရိယာဒိနိဗ္ဗတ္တကဇဝနံ ¶ ဖလူပစာရေန ‘‘ကာယာဒိကိရိယာမယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကိရိယာသမုဋ္ဌိတတ္တာတိ ပန ကာရဏူပစာရေန။
၅၂၆။ ကမ္မဋ္ဌာနဥပါသနဿာတိ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာယ။ ယောဂပထန္တိ ဘာဝနာယောဂ္ဂကိရိယာယ ပဝတ္တနမဂ္ဂံ။
၅၃၇။ ကာယာဒီသူတိ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု။ သုဋ္ဌု ပဝတ္တိယာတိ အသုဘာနုပဿနာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ။ နိယျာနသဘာဝေါ သမ္မာသတိတာ ဧဝ ¶ ။ ဥပဋ္ဌာနန္တိ သတိံ ကိစ္စတော ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ စ ယထာဝုတ္တော ပရိဂ္ဂဟော ဇာတော ဧတိဿာတိ ပရိဂ္ဂဟိတာ၊ တံ ပရိဂ္ဂဟိတံ နိယျာနဘူတံ သတိံ ကတွာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
၅၄၂-၃။ ပကုပ္ပနံ ဣဓ ဝိကာရာပတ္တိဘာဝေါ။
၅၅၀။ တပ္ပဋိပက္ခသညာတိ ထိနမိဒ္ဓပဋိပက္ခသညာ။ သာ အတ္ထတော တဒင်္ဂါဒိဝသေန ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနာကာရပ္ပဝတ္တာ ကုသလဝိတက္ကသမ္ပယုတ္တသညာ၊ တထာဘူတော ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒေါ သညာသီသေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
၅၅၃။ သာရမ္ဘန္တိ အာရမ္ဘဝန္တံ၊ သဟာရမ္ဘန္တိ အတ္ထော။ နိရာဝရဏာဘောဂါ ထိနမိဒ္ဓန္ဓကာရဝိဂမေန နိရာဝရဏသမန္နာဟာရသညာ။ ဝိဝဋာ အပ္ပဋိစ္ဆာဒနာ။
၅၆၄။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတီ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၅၁၁)။
၅၈၈။ ယထာ ကေနစိ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ‘‘ဣဒံ နာမေတ’’န္တိ ပကတိဉာဏေန န ဉာယတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗပ္ပကာရေန အဝိဒိတံ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗထာ အညာတတာ နိက္ကုဇ္ဇိတဘာဝေါ’’တိ။ နိရဝသေသပရိစ္ဆိန္ဒနာဘာဝေါတိ ဒုဝိညေယျတာယ နိရဝသေသတော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗတာဘာဝေါ၊ ပရိစ္ဆိန္ဒိကာဘာဝေါ ဝါ။ ဧကဒေသေနေဝ ဟိ ဂမ္ဘီရံ ဉာယတိ။
အာစိက္ခန္တီတိအာဒိတော ¶ ပရိဗျတ္တံ ကထေန္တိ။ ဒေသေန္တီတိ ဥပဒိသနဝသေန ဝဒန္တိ၊ ပဗောဓေန္တိ ဝါ။ ပညာပေန္တီတိ ပဇာနာပေန္တိ၊ သံပကာသေန္တီတိ အတ္ထော။ ပဋ္ဌပေန္တီတိ ပကာရေဟိ အသင်္ကရတော ဌပေန္တိ။ ဝိဝရန္တီတိ ဝိဝဋံ ကရောန္တိ။ ဝိဘဇန္တီတိ ဝိဘတ္တံ ကရောန္တိ။ ဥတ္တာနီကရောန္တီတိ အနုတ္တာနံ ဂမ္ဘီရံ ဥတ္တာနံ ပါကဋံ ကရောန္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပညာပေန္တီ’’တိအာဒီဟိ ဆဟိ ပဒေဟိ အတ္ထပဒါနိ ဒဿိတာနိ။ ‘‘အာစိက္ခန္တိ ဒေသေန္တီ’’တိ ပန ဒွီဟိ ပဒေဟိ ဗျဉ္ဇနပဒါနီတိ ဧဝံ အတ္ထဗျဉ္ဇနပဒသမ္ပန္နာယ ဥဠာရာယ ပသံသာယ ပသံသနံ ဒဿေတိ။ ယံ ပနေတေသု အတ္ထဗျဉ္ဇနပဒေသု ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ နေတ္တိအဋ္ဌကထာယံ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃ အာဒယော) ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တမေဝ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၆၀၂။ ဧတ္ထေဝ ¶ ယောဇေတဗ္ဗံ တဿ ဟေဋ္ဌာဘူမိသမတိက္ကမနမုခေန ဘူမိဝိသေသာဓိဂမုပါယဒီပနတော။ သဗ္ဗတ္ထာပီတိ ‘‘ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ သဗ္ဗေသုပိ သမတိက္ကမဝစနေသု။
၆၁၀။ တံယေဝ အာကာသံ ဖုဋံ ဝိညာဏန္တိ တံယေဝ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသံ ‘‘အနန္တ’’န္တိ မနသိကာရေန ဖုဋံ ဖရိတွာ ဌိတံ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ မနသိ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန သာမညဇောတနာ ဝိသေသေ တိဋ္ဌတီတိ ‘‘ဖုဋ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိညာဏမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဖုဋံ ဝိညာဏန္တိ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏမာဟ။ တဉှိ အာကာသဿ သဖရဏကဝိညာဏံ။ ဝိညာဏေနာတိ စ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ တဉ္စ ဒုတိယာရုပ္ပဝိညာဏံ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတနဝိညာဏေန မနသိ ကရောတီ’’တိ။ တေနာတိ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏေန။ ဂဟိတာကာရန္တိ အနန္တဖရဏဝသေန ဂဟိတာကာရံ။ မနသိ ကရောတီတိ ဒုတိယာရုပ္ပပရိကမ္မမနသိကာရေန မနသိ ကရောတိ။ ဧဝန္တိ ယထာဝုတ္တာကာရံ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏေန အနန္တဖရဏဝသေန ယော ဂဟိတာကာရော၊ တံ မနသိ ကရောန္တံယေဝ။ တံ ဝိညာဏန္တိ တံ ဒုတိယာရုပ္ပဝိညာဏံ။ အနန္တံ ဖရတီတိ ‘‘အနန္တ’’န္တိ ဖရတိ၊ တသ္မာ ဒုတိယောယေဝတ္ထော ယုတ္တောတိ။ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋံ ကရောတိ။ တံဖရဏာကာရသဟိတန္တိ တသ္မိံ အာကာသေ ဖရဏာကာရသဟိတံ။ ဝိညာဏန္တိ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ။
၆၁၅။ ပုဗ္ဗေတိ ဒုတိယာရုပ္ပပရိကမ္မကာလေ။ ယံ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ မနသိ ကတံ၊ တံယေဝ ¶ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏမေဝ။ တံယေဝ ဟိ အဘာဝေတိ။ အာရမ္မဏာတိက္ကမဝသေန ဟိ ဧတာ သမာပတ္တိယော လဒ္ဓဗ္ဗာတိ။
နိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၆၂၃။ စတုက္ကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနမေဝ ယေသံ ဝိစာရော ဩဠာရိကတော န ဥပဋ္ဌာတိ၊ ယေသဉ္စ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တေသံ ဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒေသိတန္တိ ¶ စတုက္ကနယတော ပဉ္စကနယော နီဟတောတိ အာဟ ‘‘ဥဒ္ဓဋာနံယေဝ စတုန္နံ…ပေ… ဒဿနတော စာ’’တိ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၆၄၀။ တီသူတိ ပဌမာဒီသု တီသု။ စတုက္ကနယေန ဟိ တံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံကောဋ္ဌာသိကာတိ အပ္ပမာဏာတိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘လောကုတ္တရဘူတာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။ ပရိစ္ဆိန္နာကာသ…ပေ… စတုတ္ထာနံ ဝဋ္ဋဝိပဿနာပါဒကတ္တာ ‘‘သဗ္ဗတ္ထပါဒကစတုတ္ထေ သင်္ဂဟိတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။
အယံ ကထာတိ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိကထာ။ ဟေဋ္ဌိမော အရိယော ဥပရိမဿ အရိယဿ လောကုတ္တရစိတ္တာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န သက္ကောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘န စ…ပေ… သက္ကောတီ’’တိ။
‘‘ကိရိယတော ဒွါဒသန္န’’န္တိ စ ပါဌော အတ္ထိ။ သဟ ဝဒတိ လောကုတ္တရဖလစတုတ္ထတာသာမညေနာတိ ¶ အဓိပ္ပာယော။ ဣဓ သဗ္ဗသဒ္ဒဿ ပဒေသသဗ္ဗဝါစိဘာဝတော ဧကဒေသဿ အသမ္ဘဝေပိ သဗ္ဗတ္ထပါဒကတာ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏစတုတ္ထာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာနာပါနစတုတ္ထာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ နဝတ္တဗ္ဗတာယာတိ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏတာယ။
နိဗ္ဗာနဉ္စာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ တဒါရမ္မဏဿာပိ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဘာဝတော။
‘‘သသန္တာနဂတမ္ပီ’’တိ ဣဒံ ရူပ-သဒ္ဒေန၊ ကမ္မ-သဒ္ဒေန စ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ‘‘သသန္တာနဂတမ္ပိ အပါကဋံ ရူပံ ဒိဗ္ဗစက္ခု ဝိယ သသန္တာနဂတမ္ပိ အပါကဋံ ကမ္မံ ဝိဘာဝေတီ’’တိ။ ပါကဋေ ပန သသန္တာနဂတေ ရူပေ၊ ကမ္မေ စ အဘိညာဉာဏေန ပယောဇနံ နတ္ထီတိ ‘‘အပါကဋ’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဈာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၃။ အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၆၄၂။ ဒိသာဒေသောဓိနာတိ ¶ ¶ ‘‘ဧကံ ဒိသ’’န္တိအာဒိဒိသောဓိနာ၊ ဝိဟာရဂါမနိဂမနဂရဇနပဒရဇ္ဇာဒိဒေသောဓိနာ စ။ သတ္တောဓိနာတိ ‘‘သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော၊ သဗ္ဗေ ပုရိသာ၊ အရိယာ၊ အနရိယာ’’တိအာဒိဝသပ္ပဝတ္တေန သတ္တောဓိနာ။ ဧတဿာတိ ဧတဿ ပဒဿ၊ ပဒတ္ထဿ ဝါ။ အနုဝတ္တကန္တိ အဓိကာရဝသေန ပဝတ္တကံ။ တံ ဒွယန္တိ တထာ-သဒ္ဒေါ၊ ဣတိ-သဒ္ဒေါတိ ဥဘယံ။ ‘‘တထာ ဒုတိယ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တေ ‘‘တထာ-သဒ္ဒေါ ယထာ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ပုရတ္ထိမာဒီသု ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ၊ တထာ ဒုတိယမ္ပိ ဒိသံ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ယသ္မာ ဣတီတိ အယံ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထေ၊ ဧဝန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယထာ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ၊ ဒုတိယံ၊ တတိယံ၊ စတုတ္ထံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ၊ ဧဝံ ဥဒ္ဓံ၊ အဓော၊ တိရိယံ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မေတ္တာ…ပေ… တံ ဒွယ’’န္တိ။ တဿာတိ ဒွယဿ။ ဖရဏန္တရာဒိဋ္ဌာနန္တိ ဖရဏတော အညံ ဖရဏန္တရံ၊ တံ အာဒိ ယဿ၊ တံ ဖရဏန္တရာဒိ။ ဖရဏန္တရဉှေတံ မေတ္တာဘာဝနာယ၊ ယဒိဒံ ဝိပုလတာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘုမ္မန္တရပဂုဏဘာဝါဒိ ဂယှတိ၊ တဿ ဖရဏန္တရာဒိနော ဌာနံ ဌာနဘူတော ‘‘ဝိပုလေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စမာနော မေတ္တာဘာဝနာဝိသေသော။ ဝုတ္တပ္ပကာရမတ္တပရာမသနဿ တဿ ဒွယဿ အဋ္ဌာနံ အနောကာသောတိ။ ဣတိ ကတွာ ဣမိနာ ကာရဏေန န ဝုတ္တံ တံ ဒွယန္တိ အတ္ထော။
၆၄၃။ ရာဂဿာတိ ကာမရာဂဿ။ သိနေဟဿာတိ ပုတ္တသိနေဟာဒိသိနေဟဿ။ ဝိပတ္တိယာတိ ရာဂသိနေဟသင်္ခါတာယ မေတ္တာဘာဝနာယ ဝိပတ္တိယာ ဝိနာသဿ။ အနုပ္ပတ္တိတော ဟိရောတ္တပ္ပဗလေန အနုပ္ပဇ္ဇနတော။
၆၄၅။ အဓိမုဉ္စိတွာတိ ¶ ဘာဝနာစိတ္တံ အာရမ္မဏေ သုဋ္ဌု ဝိဿဇ္ဇေတွာ၊ တံ ပနေတ္ထ အဓိမုစ္စနံ ယသ္မာ ဖရဏဝသေနေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သုဋ္ဌု ပသာရေတွာ’’တိ။ ယသ္မာ ပန အာရမ္မဏေ သုဋ္ဌု အသံသပ္ပနဝသေနေဝ တံ မေတ္တာဘာဝနာယ အဓိမုစ္စနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဗလဝတာ ဝါ အဓိမောက္ခေန အဓိမုစ္စိတွာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။
၆၄၈။ ဧတေသံ ¶ ပဒါနံ သဗ္ဗေန သကလေန ဒိသာဒေသာဒိဘေဒေန အဝဓိနာ။ သဗ္ဗာဝဓိဒိသာဒိဖရဏာကာရေဟီတိ သဗ္ဗာဝဓိဘူတဒိသာဒေသပုဂ္ဂလဖရဏပ္ပကာရေဟိ။
၆၅၀။ ဝိဃာတဝသေနာတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၆၉၉။ ကထိတာနံ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ။ ဣမသ္မိံ ပန အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂေ ကထိတာ အပ္ပမညာ၊ တာ စ သဘာဝတော လောကိယာ ဧဝ၊ န ခန္ဓဝိဘင်္ဂါဒီသု ကထိတာ ခန္ဓာဒယော ဝိယ လောကုတ္တရာပီတိ ဧကံသတော သဗ္ဗာသံ အပ္ပမညာနံ လောကိယဘာဝမေဝ ဒီပေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဣမသ္မိံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ပန…ပေ… ဟောတီ’’တိ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၄။ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေါ
၁။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၇၀၃။ သိက္ခာသင်္ခါတာနံ ¶ ¶ ကုသလဓမ္မာနံ ပဉ္စ သီလင်္ဂါနိ နိဿယဘာဝေန ဝါ ပတိဋ္ဌာ သိယုံ၊ ဥပနိဿယဘာဝေန ဝါတိ တဒုဘယံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမ္ပယောဂဝသေန၊ ဥပနိဿယဝသေန စ ဩကာသဘာဝေနာ’’တိ။
၇၀၄။ ‘‘ကမ္မပထာ ဧဝါ’’တိ နိယမဿ ကတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အသဗ္ဗသာဓာရဏေသူ’’တိ။ န ဟိ သက္ကာ ဣန္ဒြိယာဒိသာဓာရဏကောဋ္ဌာသဝသေန နိယမံ ကာတုံ။ ကမ္မပထကောဋ္ဌာသိကာ ဧဝ၊ န ဈာနာဒိကောဋ္ဌာသိကာ။ ကမ္မပထဘာဝေန အာဂတန္တိ ဝဒန္တိ၊ ဒုဂ္ဂတိယာ၊ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇနဒုက္ခဿ စ ပဝတ္တိဥပါယဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အဿ သုရာပါနဿ။ ဥပကာရကတ္တံ သဗ္ဗေသံ။ သဘာဂတ္တံ မိစ္ဆာစာရဿ။
တထာဂဟိတသင်္ခါရာရမ္မဏတာယာတိ ‘‘သတ္တံ အဝဟရာမိ၊ သတ္တေ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိနာ သတ္တာကာရေန ဂဟိတသင်္ခါရာရမ္မဏတာယ၊ န ပန သတ္တပညတ္တိအာရမ္မဏတာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ပဉ္စ သိက္ခာပဒါ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ။
တဿ တဿာတိ ယဿ ယဿ ဗျသနတ္ထာယ။ သယံ ဝါ ဥသုအာဒိံ ခိပတိ၊ ဩပါတခဏနာဒိံ ကရောတိ၊ တာဒိသံ မန္တံ ပရိဇပ္ပတိ၊ ကမ္မဇဣဒ္ဓိံ ဝဠဉ္ဇေတိ၊ အညေန ဝါ တံ သဗ္ဗံ ကာရေတီတိ အာဟ ‘‘နိဿဂ္ဂိယ…ပေ… ဒွေ ဧဝ ဂဟိတာ’’တိ။
ယဒိပိ ¶ ကောဋ္ဌာသဝါရေ ဝိရတိ သရူပေန နာဂတာ ‘‘ယေဝါပနာ’’တွေဝ ဝုတ္တာ၊ ဘဇာပိယမာနာ ပန မဂ္ဂဘာဝံယေဝ ဘဇတီတိ အာဟ ‘‘ဝိရတိသီလံ ပန မဂ္ဂကောဋ္ဌာသိက’’န္တိ။ သေသသီလာနန္တိ သေသအဝီတိက္ကန္တသီလာနံ။
၇၁၂။ အဘဗ္ဗဋ္ဌာနာတိ ပါဏာတိပါတာဒယော။ ယထာ ပါဏာတိပါတာဒယော ဝေရဟေတုတာယ ဝေရံ၊ ဧဝံ တဒညေပိ အကုသလာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တံသဘာဂတာယ ဝေရဘူတာန’’န္တိ။ ဝိရတီနံ ဥပ္ပတ္တိ န န ဘဝိဿတိ သေက္ခာနန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘အကုသလသမုဋ္ဌိတာနိ စာ’’တိအာဒိနာပိ သေက္ခာနံ ဥဘယေန ဝိရတိသဗ္ဘာဝံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ တဿတ္ထော – ယာနိ အကုသလသမုဋ္ဌိတာနိ ကာယကမ္မာဒီနိ၊ တာနိ တေသံ သေက္ခာနံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနီတိ ဝေရာနိယေဝ ¶ ၊ တေဟိ ဝေရေဟိ တေသံ သေက္ခာနံ ဝိရတိယော သမ္ဘဝန္တိယေဝ။ ယတောတိ ယသ္မာ ပါဏာတိပါတာဒိဝိရမိတဗ္ဗနိပ္ပရိယာယဝေရာဘာဝေပိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝေရမတ္တတော သေက္ခာနံ ဝိရတိသမ္ဘဝတော။ နဖလဘူတဿာပီတိ ယထာ ဖလဿ မဂ္ဂပဋိဗိမ္ဗဘူတတ္တာ မဂ္ဂသဒိသံ သတ္တအဋ္ဌင်္ဂိကတာ သိယာ၊ ဧဝံ အဖလဘူတဿာပိ သကဒါဂါမိမဂ္ဂါဒိကဿ ယတော ဝိရတိသမ္ဘဝတော အဋ္ဌင်္ဂိကတာ ဟောတိ၊ အညထာ ပဉ္စင်္ဂိကော ဧဝ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၇၁၄။ ယထာဝိရမိတဗ္ဗတောတိ ယော ယော ပါဏာတိပါတာဒိ ဝိရမိတဗ္ဗော၊ တတော ဝိရတိဝသေန။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၅။ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ
၁။ သင်္ဂဟဝါရဝဏ္ဏနာ
၇၁၈။ ‘‘ဧသေဝ ¶ ¶ နယော’’တိ ဓမ္မာဒီသု ကတော အတိဒေသော သင်္ခေပတော တေသံ ဒဿနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သင်္ခေပေန ဒဿေတွာ’’တိ။ တေသံ နိရုတ္တိပဋိဘာနာနံ ဝိသယာ တဗ္ဗိသယာ၊ တေသံ၊ နိရုတ္တိပဋိဘာနဝိသယဘူတာနန္တိ အတ္ထော။ ပစ္စယုပ္ပန္နာဒိဘေဒေဟီတိ ပစ္စယုပ္ပန္နနိဗ္ဗာနဘာသိတတ္ထာဒိဘေဒေဟိ။
ဒုက္ခဟေတုဖလဇာတာဒိဓမ္မဇရာမရဏာနိ ဒုက္ခာဒီနိ။ သစ္စဟေတုဓမ္မပစ္စယာကာရဝါရေသု ဒုက္ခသမုဒယာဒိပရိယာယေန အာဂတော ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု၊ သစ္စပစ္စယာကာရဝါရေသု အရိယမဂ္ဂေါ၊ ပရိယတ္တိဝါရေ ဘာသိတံ၊ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ကုသလံ၊ အကုသလန္တိ ဧဝံ ပါဠိယံ ဝုတ္တာနံယေဝ ဝသေန ပဉ္စ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘တထာ ဓမ္မာ စာ’’တိ ဣမိနာ။
နိဗ္ဗတ္တကဟေတုအာဒီနန္တိ နိဗ္ဗတ္တကသမ္ပာပကဉာပကာနံ။ ပုရိမောတိ ပဝတ္တနတ္ထော။ တသ္မိန္တိ မဂ္ဂေ။ ပစ္ဆိမောတိ ပါပနတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အဝိပရီတနိရုတ္တီတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အာစိဏ္ဏာ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဝါစကဘာဝေ နိရုဠှာ ယာထာဝနိရုတ္တိ။ ယသ္မာ ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတော သဒ္ဒေါ ပညတ္တီတိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယော၊ တသ္မာ ပရမတတော တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဝစနဘူတာယာ’’တိ ဝိသေသေတွာ ‘‘ကေစိ ဝဏ္ဏယန္တီ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ သတီတိ ¶ ဧဝံ နိရုတ္တိယာ ပညတ္တိဘာဝေ သတိ။ ပညတ္တိ အဘိလပိတဗ္ဗာတိ အာပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တေ၊ ဟောတု၊ ကော ဒေါသော တဿာ ဝစနီယဘာဝတောတိ ကဒါစိ ဝဒေယျာတိ အာသင်္ကန္တော အာဟ ‘‘န စ ဝစနတော…ပေ… ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ အတ္ထီ’’တိ။ တေသံ အတ္ထဓမ္မာနံ။ န ဝစနန္တိ အဝစနံ အဝစနသဘာဝံ။ ဧဝံပကာရန္တိ ဧဝံဝိဓံ ဧဝံ နိယတလိင်္ဂဝိသေသဇောတနာကာရံ။
ပရတောတိ ¶ ပရဘာဂေ အနန္တရမနောဒွါရေ။ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏာနုသာရေန ဂဟိတာယ နာမနိရုတ္တိယံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပဝတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘နိရုတ္တိ…ပေ… သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ပစ္ဆာ ဇာနနန္တိ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏုတ္တရကာလံ နာမနိရုတ္တိယာ ဇာနနံ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏတော ပစ္ဆာ နာမနိရုတ္တိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဂယှမာနေ။ ဧဝံ နိရုတ္တိယာ နာမပညတ္တိပက္ခေ ပါဠိယာ၊ အဋ္ဌကထာယ စ ဝိရောဓံ ဒဿေတွာ သဒ္ဒပက္ခေ တဒဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံတံသဒ္ဒဝိဘာဝကန္တိ ယထာ တဿ တဿ သဒ္ဒပ္ပဘေဒနိစ္ဆယဿ ပစ္စယဘူတံ ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ သဒ္ဒါရမ္မဏမေဝ တံ တံ သဒ္ဒံ ဝိဘူတံ ကရောတိ၊ ဧဝံ နိရုတ္တိပ္ပဘေဒနိစ္ဆယဿ ပစ္စယဘူတံ နိရုတ္တိသဒ္ဒါရမ္မဏမေဝ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ တံ ဝိဘူတံ ကရောတီတိ တဿ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ။ သဒ္ဒံ ပန ဝိဘာဝေန္တံ ဧကန္တတော သဒ္ဒူပနိဗန္ဓံ ပညတ္တိမ္ပိ ဝိဘာဝေတိယေဝ၊ ယတော သဘာဝါသဘာဝဝိသေသဝိဘာဝနံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ အညထာ ဟိ သဒ္ဒမတ္တဂ္ဂဟဏေ ဝိသေသာဝဗောဓော ဧဝ န သိယာတိ ပေါရာဏာ ပညတ္တိဝိဘာဝနမ္ပိ တဿ ဣစ္ဆန္တိ။ တံဝိဘာဝကန္တိ နိရုတ္တိသဒ္ဒဝိဘာဝကံ။ န ပါဠိဝိရောဓော ဟောတီတိ ယဒိပိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ‘‘ယာယ နိရုတ္တိယာ တေသံ ဓမ္မာနံ ပညတ္တိ ဟောတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၂၇) ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ သဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒေန ဓမ္မာနံ ပဗောဓနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န တဗ္ဗိနိမုတ္တံ ပညတ္တိန္တိ ‘‘နိရုတ္တိသဒ္ဒါရမ္မဏာ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဝုစ္စမာနေ ပါဠိယာ ဝိရောဓော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပစ္စဝေက္ခန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ ဂဟိတာယ ပညတ္တိယာ ပစ္စဝေက္ခဏေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာသင်္ကေယျာတိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထမာဟ ‘‘တံ သဘာဝနိရုတ္တိံ သဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ သဘာဝနိရုတ္တိံ ဝိဘာဝေန္တံယေဝါတိ သဘာဝနိရုတ္တိဝိသယဿ သမ္မောဟဿ ပဂေဝ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ အတ္ထသာဓနဝသေန အဘိညာဉာဏံ ဝိယ တံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ‘‘နိရုတ္တိံ ဘိန္ဒန္တံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ပဘေဒဂမနဉ္စေတ္ထ အနဝသေသတော နိရုတ္တိဝိဘာဂဇာနနံ။ တထာ သေသေသု။ သက္ကဋနာမာဒီတိ သက္ကဋဝသေန ဝုတ္တနာမာချာတာဒိ။ နိပါတပဒံ ¶ နာမာဒိပဒါနိ ဝိယ အတ္ထံ န ဝဒတိ၊ အထ ခေါ ဗျဉ္ဇေတိ ဇောတေတီတိ ‘‘ဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ နိပါတပဒံ။
ဗောဓိ ¶ ဉာဏံ မဏ္ဍဘူတံ ဧတ္ထာတိ ဗောဓိမဏ္ဍော၊ မဟာဗောဓိဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓဋ္ဌာနေ’’တိ။ အညေန ပကာရေနာတိ ဥဂ္ဂဟာဒိပ္ပကာရေန။
အညထာ ဟောန္တီတိ ပုရိသယုဂေ ပုရိသယုဂေ ဧကဒေသေန ပရိဝတ္တန္တာ ကာလန္တရေ အညာကာရာ ဘဝန္တိ။ ဝိနဿန္တီတိ တံတံဘာသာနံ မနုဿာနံ ဝိနာသေန န ပညာယန္တိ၊ မနုဿာနံ ဒုရုဂ္ဂဟဏာဒိနာ ကတ္ထစိ ကဒါစိ ပရိဝတ္တန္တီပိ ဗြဟ္မလောကာဒီသု ယထာသဘာဝေနေဝ အဝဋ္ဌာနတော န သဗ္ဗတ္ထ၊ သဗ္ဗဒါ၊ သဗ္ဗထာ စ ပရိဝတ္တတိ။ တေနာဟ ‘‘ကပ္ပဝိနာသေပိ တိဋ္ဌတိယေဝါ’’တိ။ ဧတဿ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏဿ။
အတ္ထာဒီသု ဉာဏန္တိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဒိ။ အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တိဝသေန တီသု။ အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တိပဋိဘာနဝသေန စတူသုပိ ဝါ။ အတ္ထဓမ္မာဒိနာ အတ္တနာ ဇောတေတဗ္ဗေန သဟ အတ္ထေနာတိ သာတ္ထကာနိ။ သဗ္ဗော အတ္ထဓမ္မာဒိကော အတ္ထော ဝိသယဘူတော ဧတဿ ဉာဏဿ အတ္ထီတိ သဗ္ဗတ္ထကံ။ သဗ္ဗသ္မိံ အတ္ထာဒိကေ ဝိသယေ ခိတ္တံ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဌပိတံ ပဝတ္တိတံ။ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဝိသဒါ ဟောန္တိ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ သဗ္ဗသော ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ။ ပဉ္စန္နန္တိ အဓိဂမပရိယတ္တိသဝနပရိပုစ္ဆာပုဗ္ဗယောဂါနံ။ ယထာယောဂန္တိ ယံ ယံ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝိသဒတာယ ယုဇ္ဇတိ၊ တထာ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ပရိပုစ္ဆာဟေတု ပဝတ္တာ ကထာ ပရိပုစ္ဆာတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ပုစ္ဆာယ…ပေ… ပရိပုစ္ဆာတိ ဝုတ္တာ’’တိ။
တေဟီတိ မဂ္ဂေဟိ။ ပဋိလာဘော နာမ ပုဗ္ဗယောဂသမ္ပတ္တိယာ အတ္ထာဒိဝိသယဿ သမ္မောဟဿ သမုစ္ဆိန္ဒနံ၊ တံ ပန မဂ္ဂကိစ္စမေဝါတိ အာဟ ‘‘သော လောကုတ္တရော’’တိ။ အတ္ထာဒီနံ ပဘေဒတော သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာပနာ ယထာရဟံ ပရိတ္တကုသလမဟာကိရိယစိတ္တဝသေန ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဘေဒေါ ကာမာဝစရော’’တိ။ ယထာ ပုဗ္ဗယောဂေါ အဓိဂမဿ ဗလဝပစ္စယော သဘာဝဟေတုဘာဝတော၊ န တထာ ပဘေဒဿ အသဘာဝဟေတုတာယ၊ ပရမ္ပရပစ္စယတာယ စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိယတ္တိအာဒီနံ ပဘေဒဿ ဗလဝပစ္စယတာယ ¶ ၊ အဓိဂမဿ စ တဒဘာဝေ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထာတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ၊ တာသု ပရိယတ္တိသဝနပရိပုစ္ဆာသု နိမိတ္တဘူတာသူတိ အတ္ထော။ ယံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ‘‘ဧတေသု ပနာ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန ယံ အတ္ထဇာတံ ဝုတ္တံ ¶ ဟောတိ။ တံ ဒဿေန္တောတိ တံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေန္တော။ ‘‘ပုဗ္ဗယောဂါဓိဂမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဒွေပီ’’တိ ဝစနံ အဓိဂမသဟိတောယေဝ ပုဗ္ဗယောဂေါ ပဘေဒဿ ဗလဝပစ္စယော၊ န ကေဝလောတိ ဒဿနတ္ထံ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒွေပိ ဧကတော ဟုတွာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၈)။ ‘‘ဒွေပိ ဝိသဒကာရဏာ’’တိ ဝုတ္တေ ပုဗ္ဗယောဂဿာပိ ဝိသဒကာရဏတ္တံ လဗ္ဘတေဝါတိ အာဟ ‘‘ဒွေပိ ဝိသဒကာရဏာတိ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။
သင်္ဂဟဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သစ္စဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ
၇၁၉။ ကာလတ္တယေပီတိ အတီတာဒီသု တီသုပိ ကာလေသု။ ဟေတုဖလဓမ္မာ ဟေတူနံ ဖလဘူတာ ဓမ္မာ၊ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ တေသဉ္စ ဟေတုဓမ္မာတိ တေသံ ဟေတုဖလာနံ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တာနံ ဟေတုဘူတာ ဓမ္မာ ‘‘ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ ဝိနေယျဝသေနာတိ တထာဝိနေတဗ္ဗပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန။ ဥပ္ပန္နာ သမုပ္ပန္နာတိအာဒိ န ဝုတ္တန္တိ ဥပ္ပန္နာ သမုပ္ပန္နာ ဥဋ္ဌိတာ သမုဋ္ဌိတာ ပစ္စုပ္ပန္နာတိအာဒိ န ဝုတ္တံ ဧကန္တပစ္စုပ္ပန္နဿေဝ သင်္ဂါဟကတ္တာ။ တံနိဗ္ဗတ္တကာတိ တေသံ အတ္ထဘာဝေန ဝုတ္တာနံ နိပ္ဖာဒကာ။ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တာ ဓမ္မဘာဝေန ကထိတာ။
သစ္စဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၇၂၅။ သာမညေန ¶ ဝတွာ ဝိသေသေန အဝုတ္တတ္တာတိ ‘‘တေသံ ဝိပါကေ’’တိ ယထာဝုတ္တကုသလဝိပါကတာဒိသာမညေန ဝတွာ သဟေတုကာဟေတုကာဒိဝိသေသေန အဝုတ္တတ္တာ၊ သရူပေန နိဒ္ဓါရေတွာ အဝုတ္တတ္တာတိ အတ္ထော။ အဝိပါကတ္တာတိ အဝိပါကဓမ္မတ္တာ။ ယဒိ ဧဝန္တိ ပစ္စယဘာဝတော လဗ္ဘမာနောပိ ဓမ္မဘာဝေါ အဝိပါကဓမ္မတာယ ကိရိယာနံ ယဒိ န ဝုတ္တော၊ ဧဝံ သတိ။ သတိပိ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ အဝိပါကဘာဝတော အတ္ထဘာဝေါပိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပါကာ န ဟောန္တီတိ အတ္ထဘာဝေါ စ န ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ။ ဧဝဉ္စေတိ ယဒိ ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာ ကိရိယာနံ အတ္ထဘာဝေါ ဝုတ္တော။ နပ္ပဋိသိဒ္ဓါ ဣစ္ဆိတောဝါတိ ¶ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ န ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဝိပါကဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေသန္တိ ကုသလာကုသလာနံ၊ ဝိပါကကိရိယဓမ္မာနဉ္စ။ အတ္ထဓမ္မတာတိ ဝုတ္တနယေန လဗ္ဘမာနောပိ ယထာက္ကမံ အတ္ထဘာဝေါ၊ ဓမ္မဘာဝေါ စ န ဝုတ္တော။ ပစ္စယဘာဝံ သတ္တိဝိသေသံ သနိပ္ဖာဒေတဗ္ဗတန္တိ ပဒတ္တယေနာပိ ဝိပါကဓမ္မတမေဝါဟ။ သာ ဟိ ဝိပါကာနံ ဟေတုဘာဝတော ပစ္စယဘာဝေါ၊ တဒုပ္ပာဒနသမတ္ထတာယ သတ္တိဝိသေသော၊ တေဟိ သဂဗ္ဘာ ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘သနိပ္ဖာဒေတဗ္ဗတာ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ တံ ပဿန္တီ နိပ္ဖာဒကဝိသေသာပိ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗာပေက္ခာ ဟောတိ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ တံသမ္ဗန္ဓေနာတိ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗသမ္ဗန္ဓေန။ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒံ ဝဒန္တေန အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါပိ ဝုတ္တာ။
သဘာဝဓမ္မေ ပညတ္တိ သဘာဝပညတ္တီတိ အာဟ ‘‘န သတ္တာဒိပညတ္တိယာ’’တိ။ သဘာဝေန၊ နိရုတ္တိယေဝ ဝါ သဘာဝပညတ္တီတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အဝိပရီတပညတ္တိယာ ဝါ’’တိ။
၇၄၆။ ဝေါဟာရဘူမိံ၊ အဓိဂမဘူမိဉ္စ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ အာဟ ‘‘ကာမာဝစရာ၊ လောကုတ္တရာ စ ဘူမိ ဘူမီ’’တိ။ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဝါ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော ဘူမိ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
၇၄၇။ သဗ္ဗဉာဏာရမ္မဏတာယာတိ ¶ ပဋိသမ္ဘိဒါပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာရမ္မဏတာယ။ ‘‘သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ပန…ပေ… သိယာ’’တိ ဣဒံ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေန ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ ဝါ သာဝသေသဒေသနတာ အာပဇ္ဇတီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ’’တိအာဒိ။ နိရဝသေသကထနန္တိ အသေသေတွာ ကထနံ။ တေန စိတ္တုပ္ပာဒသင်္ဂဟိတေ အတ္ထေ အသေသေတွာ ဒေသနာ ဣဓ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဿ ဘာရော၊ န သဗ္ဗဉေယျဓမ္မေတိ ဒဿေတိ။ ယထာဒဿိတဝိသယဝစနဝသေနာတိ ဒဿိတပ္ပကာရဝိသယဿ ကထနဝသေန၊ ဓမ္မတ္ထဝသေန ဒဿိတေ တံတံစိတ္တုပ္ပာဒေ တတ္ထ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေန ဉာဏဿ ကထနဝသေနာတိ အတ္ထော။ အညာရမ္မဏတံ န ပဋိသေဓေတိ အတပ္ပရဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ န နိရဝသေသေန ကထနံ အစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နဿ ဝိသယဿ အကထိတတ္တာ။ ဧဝံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယဿာပိ န ¶ နိရဝသေသေန ကထနန္တိ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ အဝိသေသဝစနေန သဗ္ဗဉာဏာရမ္မဏတံယေဝ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ တထာ တိဿော ပဋိသမ္ဘိဒါတိအာဒိပဉှပုစ္ဆကပါဠိယာပိ။ တိဿောတိ အတ္ထဓမ္မပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ဟိ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တေဝ ဝုတ္တာ။
ယဒိပိ သိယာ န တဿာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န ဟိ မဂ္ဂေါ ပစ္စယုပ္ပန္နော န ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ န မဂ္ဂါရမ္မဏာ’’တိ ဝစနဿ ယထာဝုတ္တတ္ထသာဓကတံ ဝိဘာဝေတိ။ တဿာတိ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ န မဟဂ္ဂတာရမ္မဏတာ သမ္ဘဝတိ နနု နယံ အနုဿရန္တဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒွေပီတိ ‘‘အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ န မဂ္ဂါရမ္မဏာ၊ တိဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ သိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ၊ သိယာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ၊ သိယာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ’’တိ စ ဒွေပိ ဧတာ ပါဠိယော။ တာသု ဗလဝတရာယ ဌာနဿ၊ ဣတရာယ အဓိပ္ပာယမဂ္ဂနဿ စ ဥပါယဒဿနမုခေန တာသံ အညမညံ အဝိရောဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ကုသလာကုသလာနံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘နိပ္ပရိယာယာ တတ္ထ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတေန တတ္ထ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါယ ပရိယာယဘာဝမာဟ။ တထာ ဝိပါကကိရိယာနန္တိအာဒိ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ဝိသဒိသူဒါဟရဏဒဿနံ။ ဥဘယေနပိ ‘‘အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ န မဂ္ဂါရမ္မဏာ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၄၉) ဝစနံ သုတ္တန္တနယာနုဂတံ နိပ္ပရိယာယတ္ထဿ တတ္ထ အဓိပ္ပေတတ္တာတိ ဒီပေတိ။ ကိဉ္စိ ပန ဉာဏန္တိအာဒိ ‘‘တိဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒိပါဠိယာ သမတ္ထကံ။ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ပဋိဘာနံ ဒီပနံ ပဋိဘာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဉေယျပ္ပကာသနတော’’တိ။ ဣတိ ယာ ‘‘တိဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ပါဠိ၊ တဿာ ဗလဝဘာဝဝိဘာဝနေန ¶ ဣတရာယ အဓိပ္ပာယမဂ္ဂနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိပ္ပရိယာယာတိ ပရိယာယရဟိတာ ဥဇုကံ သရူပေနေဝ ပဝတ္တာ။ နိပ္ပရိယာယ…ပေ… ပဝတ္တိယန္တိ ဧကန္တိကအတ္ထာရမ္မဏံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဉာဏာရမ္မဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဂဟေတွာ ဒေသနာယံ။
သော ဧဝါတိ ပရဿ အဘိလာပသဒ္ဒေါ ဧဝ။ အနုဝတ္တမာနတာ စဿ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပစ္စုပ္ပန္နမေဝ သဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကရောန္တီ၊ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ၊ အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနန္တီတိ စ အာဒိဝစနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၆။ ဉာဏဝိဘင်္ဂေါ
၁။ ဧကကမာတိကာဒိဝဏ္ဏနာ
၇၅၁။ သမ္ပယုတ္တာနံ ¶ ¶ နိဿယပစ္စယတာယ၊ အာရမ္မဏဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဩကာသဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နဟေတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အဟေတုကာ’’တိအာဒိကံ သဗ္ဗံ ဧကဝိဓေန ဉာဏဝတ္ထုံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧကံ နဟေတူတိ နဟေတုတာယ ဧကံ ပဉ္စဝိညာဏံ နဟေတူတိ ဝုတ္တာ တေသံ နဟေတုတာ။ ဧကန္တာဟေတုဘာဝေန ဟိ တေ ဧကပ္ပကာရာဝါတိ။ အညမ္ပီတိ အဟေတုကာဒိ။ အဝိတထသာမညယုတ္တန္တိ တေနေဝ အဟေတုကတာဒိနာ ယထာဘူတေန သမာနဘာဝေန ယုတ္တံ။ ဉာဏာရမ္မဏန္တိ ဉာဏဿ အာရမ္မဏံ ယထာဝုတ္တပဉ္စဝိညာဏာဒိ။ ဝတ္ထုဝိဘာဝနာတိ ပဉ္စဝိညာဏာဒိကဿ ဉာဏဝတ္ထုဿ ယထာဝုတ္တဝိသေသေန ဝိဘာဝနာ ပကာသနာ ပညာ။
ဩသာနဒုကဿာတိ ‘‘အတ္ထဇာပိကာ ပညာ၊ ဇာပိတတ္ထာ ပညာ’’တိ ဣမဿ ဒုကဿ။ ဒုကမာတိကာ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ ဝုတ္တဒုကမာတိကာတိ အာဟ ‘‘ဒုကမာတိကံ အနိဿာယာ’’တိ။
‘‘စိန္တာမယာ ပညာ’’တိအာဒိကာ တိကမာတိကံ အနိဿာယ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ တိကာနုရူပေဟီတိ ဧတ္ထာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ ယဒိပိ ဇာပ-သဒ္ဒေါ ဗျတ္တဝစနေ၊ မာနသေ စ ပဝတ္တတိ၊ ဇနနတ္ထေပိ ပန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတုသဒ္ဒါန’’န္တိအာဒိ။ ကုသလပညာ ဝိပါကသင်္ခါတဿ၊ ကိရိယပညာ ပရိကမ္မာဒိဘူတာ အတ္တနာ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗဖလသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ နိဗ္ဗတ္တနတော အတ္ထဇာပိကာတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အတ္ထဇာပိကာ ကာရဏဂတာ ပညာ’’တိ။ ဝိပါကပညာ၊ ကိရိယပညာ စ သဟဇာတာဒိပစ္စယဝသေန တံတံဝိပါကာဒိအတ္ထံ ဇာပေတိ ဇနေတီတိ အာဟ ‘‘ဇာပိတော ဇနိတော အတ္ထော ဧတိဿာတိ ဇာပိတတ္ထာ’’တိ။ သတိပိ သဟဇာတာနံ ပစ္စယဘာဝေ ဝိပါကကိရိယပညာ ¶ န ကုသလာ ဝိယ ဝိပါကာနံ နိပ္ပရိယာယေန ကာရဏဝေါဟာရံ လဘတီတိ အာဟ ‘‘ကာရဏပညာသဒိသီ’’တိ။ ဝိဘာဝနတ္ထေန ပညာ အာရမ္မဏံ ဝိယ သမ္ပယုတ္တေပိ ပကာသေတိယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဖလပ္ပကာသနဘူတာ’’တိ။ ယတော သာ အာလောကောဘာသပဇ္ဇောတပရိယာယေဟိ ဝိဘာဝိတာ။
၁၀။ ဒသကမာတိကာဝဏ္ဏနာ
၇၆၀။ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ¶ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ၊ အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ။ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ၊ အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ။ အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ၊ အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ။ ယမ္ပိဿ တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ တမ္ပိ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မန္တိ ဉာဏံ။ ဘဝပစ္စယာ…ပေ… အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ…ပေ… နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၄) ဧဝမာဂတာနိ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနိ။ ‘‘ဇရာမရဏေ ဉာဏံ၊ ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏံ၊ ဇရာမရဏနိရောဓေ ဉာဏံ၊ ဇရာမရဏနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ။ ဇာတိယာ ဉာဏံ…ပေ… သင်္ခါရေသု ဉာဏံ…ပေ… ပဋိပဒါယ ဉာဏ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃) ဧဝမာဂတာနိ စတုစတ္တာရီသံ ဉာဏာနိ။ သုတမယဉာဏာဒီနိ အနာဝရဏဉာဏပရိယောသာနာနိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၁။၁ အာဒယော) အာဂတာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ။ တေနာဟ ‘‘တေသတ္တတိ ပန…ပေ… န သံယုတ္တကေ’’တိ။ ‘‘သံယုတ္တကေ’’တိ ဝါ ဣဒံ ‘‘သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ န ‘‘တေသတ္တတီ’’တိ ဣမိနာ။ အညတ္ထ နိက္ခေပကဏ္ဍာဒီသု။ ယထာ သမ္မာပဋိဝေဓာဘာဝတော မိစ္ဆာဉာဏာဒိ ထုသရာသိမှိ နိခါတခါဏုကော ဝိယ အာရမ္မဏေ စဉ္စလံ ဟောတိ၊ န ဧဝံ ဟောတိ ယထာဘူတာဝဗောဓကံ ဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘ယာထာဝပဋိဝေဓတော သယဉ္စ အကမ္ပိယ’’န္တိ။ အဓိဗလကရဏံ ဥပတ္ထမ္ဘနန္တိ တံ ပုဂ္ဂလေ အာရောပေန္တော အာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလဉ္စ…ပေ… ကရောတီ’’တိ။ ဝိသဘာဂဓမ္မေသု ဝါ အကမ္ပိယတ္ထော၊ သဘာဂဓမ္မေသု ဥပတ္ထမ္ဘနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တီတိ ‘‘ဥပဂစ္ဆန္တီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထဝစနံ။ ဥပဂမနဉ္စေတ္ထ သဗ္ဗညုတာယ ပဋိဇာနနမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိဇာနနဝသေနာ’’တိ။ အဋ္ဌ ဝါ ပရိသာ ဥပသင်္ကမန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ပဋိဇာနနဝသေန သဗ္ဗညုတန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌသု ပရိသာသု ဒဿိတအကမ္ပိယဉာဏယုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဖလသမ္ပတ္တိပဝတ္တီတိ ¶ သပ္ပုရိသူပနိဿယာဒီနံ ကာရဏသမ္ပတ္တီနံ ဖလဘူတာယ ပတိရူပဒေသဝါသအတ္တသမ္မာပဏိဓိအာဒိသမ္ပတ္တိယာ ပဝတ္တနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုတ္တသေသာ သင်္ဂဟိတာ။ တတ္ထ သပ္ပုရိသူပနိဿယာဒိကေ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ သမာနေ အတ္ထကိစ္စေ ပဋိဝေဓဉာဏဿ ဝိယ ဒေသနာဉာဏဿာပိ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနတာ န ဝုတ္တာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပဋိဝေဓနိဋ္ဌတ္တာ’’တိအာဒိ ¶ ။ ပဋိဝေဓနိဋ္ဌတ္တာတိ ပဋိဝေဓဿ ပရိယောသာနတ္တာ။ တေနာတိ ပဋိဝေဓပရိယောသာနဘူတေန အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန။ တဒဓိဂမေန ဟိ သမ္ပတ္တသကလသဗ္ဗညုဂုဏော ဘဂဝါ အနန္တပဋိဘာနော အနုပမာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ ‘‘ပဋိလဒ္ဓဿာပီ’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗထာ လဘာပကဿ ပဋိဝေဓာနုရူပတာ ဒေသနာဉာဏဿ အသက္ကုဏေယျာတိ ဒီပေတိ၊ တေန စ ပဋိဝေဓနမတ္တေနေတ္ထ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒေသနာဉာဏဿာ’’တိအာဒိ။
ဟာနဘာဂိယဓမ္မန္တိ ဝါ ဟာနဘာဂိယဘာဝဿ ကာရဏံ။ ကာမသဟဂတသညာဒိဓမ္မန္တိ ကာမဂုဏာရမ္မဏံ သညာမနသိကာရာဒိံ။ ပုဗ္ဗေဝ ကတာဘိသင်္ခါရာဒိန္တိ ‘‘စန္ဒေ ဝါ သူရိယေ ဝါ ဧတ္တကံ ဂတေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိအာဒိနာ သမာပဇ္ဇနတော ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တစိတ္တာဘိသင်္ခါရပရိကမ္မာဒိံ။
တဒဘာဝဂ္ဂဟဏေနာတိ ကိလေသာဝရဏာဘာဝဂ္ဂဟဏေန။ ဌိတိန္တိ အတ္ထိဘာဝံ။ တဗ္ဗိပရီတာယာတိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိကာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ။ ဌာနာဘာဝန္တိ အပ္ပဝတ္တိံ၊ နတ္ထိဘာဝံ ဝါ။ ဥပရီတိ ဣမိဿာ ဗလာနံ အနုက္ကမကထာယ ဥပရိ အနန္တရမေဝ။ ဝိပါကာဝရဏာဘာဝဒဿနာဒိကဿာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကမ္မာဝရဏာဘာဝဒဿနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဣတရန္တိ အဓိဂမဿ အဋ္ဌာနဒဿနံ။ တံသဟိတာနံ ဓာတူနန္တိ ရာဂါဒိသဟိတာနံ သဘာဝါနံ။ ဝေမတ္တတာ စ တေသံ ပစ္စယဝိသေသသိဒ္ဓေန အဝတ္ထာဒိဝိသေသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စရိယာဟေတူနန္တိ ရာဂါဒိစရိယာကာရဏဘူတာနံ ဓမ္မာနံ။
၁။ ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၇၆၁။ အယံ ဝိသေသောတိ သမာနေပိ နယဒွယဿ တေသံ အဟေတုဘာဝါဒိဒီပနေ ဧကဿ ဟေတုဘာဝါဒိပဋိသေဓတာ၊ ဣတရဿ ရာသန္တရာသင်္ဂဟောတိ ဣဒံ နာနာကရဏံ။ ဧကာယ ဇာတိယာတိ အာဒါနနိက္ခေပပရိစ္ဆိန္နဿ ဧကဿ ဘဝဿ။ တဒန္တောဂဓတာယာတိ ဂတိအန္တောဂဓတာယ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တံတံဂတိစုတိဘဝေသု။
၇၆၂။ တထာတိ ¶ အညဒွါရာရမ္မဏတာယ။ ခီရာဒီနံ…ပေ… ဝိလက္ခဏတာတိ ယထာ ခီရဿ ဒဓိဘာဝေန၊ ဒဓိနော တက္ကဘာဝေန ဝိလက္ခဏတာပတ္တိ၊ န ဧဝံ ပဉ္စဝိညာဏာနံ နဟေတုဘာဝါဒိတော အညဿ သဘာဝါပတ္တိ အတ္ထီတိ အတ္ထော။
၇၆၃။ မဟတ္တေပီတိ ¶ ပုထုတ္တေပိ။ ဗဟုဘာဝဝါစကော ဟိ အယံ မဟာ-သဒ္ဒေါ ‘‘မဟာဇနော’’တိအာဒီသု ဝိယ ရူပသင်္ဃာဋဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အညထာ သဘာဝဓမ္မဿ ကာ မဟန္တတာ၊ သုခုမတာ ဝါ။ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝစနံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘စက္ခုပသာဒေ မမ ဝတ္ထုမှီ’’တိ။ ဣဿရိယဋ္ဌာနန္တိ ဣဿရိယပဝတ္တနဋ္ဌာနံ။ တထာ ဟိ နံ အညတ္ထ ဘာဝိတံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ တိဋ္ဌတိ၊ အညဝိညာဏာနိ စ တေန ဒိန္နနယာနေဝ တတ္ထ ပဝတ္တန္တိ၊ အပိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ၊ ယတော တံ အန္ဓဿ န နိပ္ဖဇ္ဇတိ။
၇၆၄။ ဝဝတ္ထိတာနမ္ပီတိ အညမညံ အသံကိဏ္ဏာနမ္ပိ။ ပဋိပါဋိနိယမော နိယတာနုပုဗ္ဗိကတာ။ တေနာတိ ‘‘အဗ္ဗောကိဏ္ဏာ’’တိ ဝစနေန။
၇၆၆။ အာဝဋ္ဋနဘာဝေါ အာဝဇ္ဇနကိစ္စတာ။
တေသန္တိ ရူပါဒီနံ။ ဧတေသဉှိ ရူပါဒီနံ ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ သမာဂမော။ အဘိနိပတိတဗ္ဗာနိ အာလမ္ဗိတဗ္ဗာနိ၊ ဝိဇာနိတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏကရဏေန ပဋိဝိဇာနိတဗ္ဗာနီ’’တိ။ ကုသလာကုသလစေတနာယ၊ တံသမ္ပယုတ္တာနဉ္စ ယထာဝုတ္တာနံ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ…ပေ… အကုသလံ ဝါ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၆၆) ဧဝံ ဝုတ္တာနံ ပဋိဝိဇာနိတဗ္ဗာနံ ပဋိဝိဇာနနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကမ္မတ္ထေ ဟိ ဧတံ သာမိဝစနံ။ သဟဇပုဗ္ဗင်္ဂမဓမ္မေနာတိ ဒဿနာဒီဟိ သဟဇာတဖဿာဒိနာ ပုဗ္ဗင်္ဂမေန အာဝဇ္ဇနာဒိနာ။ ကိစ္စန္တရန္တိ ဒဿနာဒိကိစ္စတော အညံ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒိကိစ္စံ။
အဝိပါကဘာဝေန ကာရဏေန၊ တေန ဝါ သဒ္ဓိံ။ အညန္တိ ရူပဘာဝါဒိံ။ ဘာသနကရဏကရာတိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပနဝသေန ပဝတ္တကုသလာကုသလစိတ္တုပ္ပာဒဓမ္မာ။ တေ ဧဝ ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂံ အစောပေတွာ ပဝတ္တာ တံသဒိသာ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမပဋိဝိဇာနနန္တိ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘာဝေန ဝိဇာနနံ မနောဒွါရိကဇဝနာနံ ပုရေစရဘာဝေန ဂဟဏံ။ တတ္ထာတိ ပဉ္စဒွါရေ။ ‘‘န ပဋိသိဒ္ဓ’’န္တိ ဝတွာ သွာယမပ္ပဋိသေဓော သာမတ္ထိယလဒ္ဓါတိ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘န ကာယကမ္မံ…ပေ… အနုညာတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣဒံ ယထာ ကာယဝစီကမ္မပဋ္ဌပနံ၊ ဧဝံ ကုသလာဒိဓမ္မသမာဒါနမ္ပိ နတ္ထီတိ ဥပသံဟရဏတ္ထံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ န ဘဝတော စဝတိ၊ ကထံ ပဉ္စဒွါရေ စုတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘န ပဉ္စဒွါရိက…ပေ… အတံဒွါရိကတ္တာ’’တိ။ တဿာ ပါဠိယာ။ အာပါထမတ္တန္တိ အာပါထဂမနမတ္တံ ¶ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝမတ္တံ။ အညန္တိ ‘‘ရူပံ နီလ’’န္တိ ဧဝမာဒိဓမ္မဝိသေသံ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မသဘာဝ’’န္တိ။ ရူပန္တိ စ န ဂဏှာတီတိ ရူပါရမ္မဏမ္ပိ သမာနံ ‘‘ရူပံ နာမေတ’’န္တိ န ဂဏှာတိ။ တထာ စာဟု ဧကေ ‘‘စက္ခုဝိညာဏသမင်္ဂီ နီလံ ဝိဇာနာတိ၊ နော တု နီလ’’န္တိ။ ရူပနီလာဒိအာကာရော ရူပါရမ္မဏရူပါဒါနာကာရပညတ္တိ။ တဇ္ဇာပညတ္တိ ဟေသာ ယထာ အနိစ္စတာဒိ။ သာတိသယံ သဝိတက္ကသဝိစာရတ္တာ။ တတော အညန္တိ သဒ္ဒါရမ္မဏတော အညံ နာမပညတ္တိအာရမ္မဏံ၊ အညထာ သဟုပ္ပတ္တိပဋိသေဓော န သမ္ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။
မနောဒွါရေပီတိ န ပဉ္စဒွါရေယေဝ ဒုတိယေ မောဃဝါရေ၊ အထ ခေါ မနောဒွါရေပိ။ အာဝဇ္ဇနံ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကဿ အာဝဇ္ဇနဿ ဥပ္ပတ္တိယံ တထာ အသမ္ဘဝတော။
တဿာတိ ယာထာဝကဝတ္ထုဝိဘာဝနာယ ပညာယ။
ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၇၆၇။ အဓိကရဏေသူတိ ပဒတ္ထေသု။ အညတြ သဘာဝံ ဂဟေတွာတိ အတ္ထသဒ္ဒဿ တတ္ထ ပဝတ္တနာကာရဒဿနံ၊ တေန အတ္ထသဒ္ဒဿ သဘာဝတ္ထတံ ဒဿေတိ။ အဓိကရဏဝသေန လိင်္ဂပရိဝတ္တိံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘အဘိဓေယျာနုရူပံ လိင်္ဂဝစနာနီ’’တိ ဟိ သဒ္ဒဝိဒူ ဝဒန္တိ။
ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၇၆၈။ ပရိပါစိတေသူတိ ¶ သာဓိတေသု။ ‘‘ဝိဟိတေသူ’’တိ ဧတ္ထ ဒုဒ္ဓါဒီသု ဝိယ ဘူတကာလတာ နာဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဝိသယဝိသေသနမတ္တမေဝါ’’တိ။ ‘‘ကမ္မံ၊ သိပ္ပ’’န္တိ ပညာ ကာရဏူပစာရေန ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ပညာ ဧဝ ဝါ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။
ကုသလံ ¶ ကမ္မံ သကံ ဧကန္တံ ဟိတသုခါဝဟတ္တာ။ တပ္ပဋိပက္ခတ္တာ ဣတရံ အကုသလံ ကမ္မံ နောသကံ။ သစ္စပဋိဝေဓာနုလောမနံ သစ္စာနုလောမနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တပ္ပဋိဝေဓပစ္စယဘာဝေနာ’’တိ။ မဂ္ဂသစ္စဿ အနုလောမနတော ဝါ သစ္စာနုလောမိကတာ၊ တထာ ပရမတ္ထသစ္စဿ အနုလောမနတော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မဂ္ဂသစ္စဿာ’’တိအာဒိ။ ပညာ ဝုတ္တာ ပညာဝိသယေ ပညာကိစ္စဿ ဒဿိတတ္တာ။ ‘‘ယောဂဝိဟိတေသူ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဘူမိနိဒ္ဒေသော၊ ‘‘ကမ္မဿကတံ သစ္စာနုလောမိက’’န္တိ ဝုတ္တသရူပနိဒ္ဒေသော၊ ‘‘ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရနိဒ္ဒေသော စ ယထာဝုတ္တာ…ပေ… နိဒ္ဒေသာ။ ‘‘ယောဂဝိဟိတေသု ကမ္မာယတနေသု ခန္တိံ၊ ကမ္မဿကတံ ခန္တိံ၊ ‘ရူပံ အနိစ္စ’န္တိ ခန္တိ’’န္တိအာဒိနာ ခန္တိအာဒိပဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဩလောကနံ ပစ္စက္ခကရဏံ။ ဓမ္မာ ဩလောကနံ ခမန္တီတိ ပညာယ တဒေါလောကနသမတ္ထတမာဟ။
၇၆၉။ မုဉ္စတီတိ ပဇဟတိ။ အာရဗ္ဘ-ကိရိယာယ အဓိဋ္ဌာနံ သမင်္ဂိဘာဝေါ၊ အဓိကရဏံ ပဋ္ဌပနန္တိ အာဟ ‘‘မုဉ္စ…ပေ… ဝတ္တုံ ယုတ္တ’’န္တိ။
၇၇၀။ ပဉ္စသီလဒသသီလာနိ ကမ္မဝဋ္ဋေကဒေသဘူတာနိ သန္ဓာယ တေသံ ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ သမဝရောဓော ဝုတ္တော။ သတိပိ သဝနေတိ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသာဝကော ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၈။၃၉၊ ကတာ။ ၄၈၀) တထာဂတတော သဝနေ သတိပိ။ ဘိက္ခုအာဒီနမ္ပိ တံ ဝုတ္တံ အဓိသီလပညာပနံ ဝိယ န ဗုဒ္ဓါဝေဏိကန္တိ။
အဓိပညာနိဗ္ဗတ္တေသူတိ ဌပေတွာ အဓိပညံ တဒညေသု မဂ္ဂဖလဓမ္မေသု။ တဒဓိဋ္ဌာနေသူတိ တဿာ အဓိပညာယ အဓိဋ္ဌာနေသု ဝိပဿနာဓမ္မေသု။
၇၇၁။ အပါယုပ္ပာဒနံ အဝဍ္ဎိနိဗ္ဗတ္တနံ။ တသ္မိံယေဝ ဌာနေတိ တသ္မိံယေဝ ခဏေ။
တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၇၉၃။ ပရိတဿနံ ¶ ပရိတ္တာသော၊ စိတ္တုတြာသော စာတိ ‘‘န ပရိတဿတီ’’တိ ပဒဿ ‘‘န ပတ္ထေတိ န ဥတ္တသတီ’’တိ အတ္ထမာဟ။
၇၉၆။ အရိယသစ္စေသု ¶ ဓမ္မသဒ္ဒေါ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တဿ စ ဖလံ ဓမ္မော ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပန္နေ အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီတိ။ တတ္ထ ပညာတိ တသ္မိံ အရိယမဂ္ဂဖလေ နိဿယဘူတေ ပညာ။ တေနာဟ ‘‘တံသဟဂတာ’’တိ။ အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ဝိယ နေတိ ဉာပေတီတိ နယော၊ အနုမာနံ၊ တဿ နယနံ ပဝတ္တနံ၊ တံ ပန ဝိသုံယေဝေကံ ဉာဏုပ္ပာဒနန္တိ အာသင်္ကာယ နိဝတ္တနတ္ထမာဟ ‘‘န အည…ပေ… ဝိသေသော’’တိ။ အတ္တနော ဟိ အဓိဂမာနုသာရေန ပရာဓိဂတာနံ ကာလတ္တယေ မဂ္ဂါဒီနံ ပဝတ္တိအာကာရာနုမာနံ နယနယနံ။ အနုမိနနာကာရမေဝ ဟိဿ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဉာဏဿေဝ ပဝတ္တိဝိသေသော’’တိ။ ကာရဏဉ္စ နယနယနဿ သစ္စေသု ပစ္စက္ခပဝတ္တနတော။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ယထာ မဂ္ဂဉာဏတော အညာပိ ‘‘ဣမိနာ ဓမ္မေနာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ၊ တထာ ပကာရန္တရေနပိ ‘‘ဣမိနာ ဓမ္မေန ဉာဏေနာ’’တိ ဧတ္ထ အတ္ထော ယုဇ္ဇတီတိ ဣမမတ္ထံ ဥပသံဟရတိ။ တေနာတိ တသ္မာ ဉာဏေန ဉာတတော သမ္ပယောဂေဟိ နယနယနတော။ ဉာဏဝိသယဘာဝေနာတိ ပဋိဝေဓဉာဏဿ ဝိသယဘာဝေန။ ဉာတေန ပဋိဝိဒ္ဓေန စတုသစ္စဓမ္မေန၊ ဉာဏသမ္ပယောဂေန ဝါ ဉာတေန ဇာနိတွာ ဌိတေန မဂ္ဂဖလဓမ္မေန။
သဗ္ဗေန သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန သဗ္ဗံ၊ အနဝသေသန္တိ အတ္ထော။ အဒ္ဓတ္တယပရိယာပန္နဉှိ သဗ္ဗံ တေဘူမကသင်္ခါရဂတံ သမ္မသီယတိ။ နယနတောတိ နယဂ္ဂါဟတော။ အနုရူပတ္ထဝါစကော ဝါ ကာရဏသဒ္ဒေါ ‘‘ကာရဏံ ဝဒတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။
အနွယဉာဏဿပိ ပရိယောဂါဟေတွာ ပဝတ္တနတော သဝိသေသော ဝိသယာဝဗောဓောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မေ ဉာဏ…ပေ… အဘာဝါ’’တိ။ ဝိသယောဘာသနမတ္တဇာနနသာမညေနာတိ အသတိပိ အဘိသမေစ္စ ဂဟဏေ ဝိသယဝိဘာဝနသင်္ခါတအဝဗောဓသာမညမတ္တေန။ ‘‘ဉာဏ’’န္တိ သမ္မတေသူတိ ‘‘ဉာဏ’’န္တိ ဝေါဟရိတေသု လဒ္ဓဉာဏဝေါဟာရေသု။ သမ္မုတိဝသေနာတိ ဓမ္မဉာဏာဒိ ဝိယ သမုခေန ဝိသယေ အပ္ပဝတ္တိတွာ ပညတ္တိမုခေန ပဝတ္တံ။ အဝသေသန္တိ သမ္မုတိဉာဏမေဝါဟ။ ဣတရဉာဏတ္တယဝိသဘာဂန္တိ ဓမ္မဉာဏာဒိဉာဏတ္တယဝိဓုရံ။
၇၉၇။ ကာမဘဝဓမ္မေတိ ¶ ကာမဘဝသင်္ခါတေ ဓမ္မေ။
၇၉၈။ သာတိ ¶ ပဌမဇ္ဈာနပညာ။ ဝီတရာဂဘာဝနာဝတ္ထဿာတိ ‘‘ဝီတရာဂေါ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဿ။ တန္တိ ဆဋ္ဌာဘိညံ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ ကိစ္စတော မဂ္ဂသစ္စမ္ပိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဣတရာတိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂပညာ။ တဒုပနိဿယတ္တာတိ တဿာ ဆဋ္ဌာဘိညာယ၊ တဿ ဝါ ပဋိဝိဇ္ဈနဿ ဥပနိဿယတ္တာ ပဋိဝိဇ္ဈတိ နာမ။ ယထာနုရူပန္တိ ဒိဋ္ဌာသဝါဒီနံ ယထာနုရူပံ။ အာသဝက္ခယေတိ အာသဝက္ခယပရိယာယေ ကာရဏူပစာရေန။ တံနိဗ္ဗတ္တနတောတိ တဿ အာသဝက္ခယသင်္ခါတဿ ဖလဿ နိဗ္ဗတ္တနတော။ ဣဒဉ္စ ‘‘အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏံ ဆဋ္ဌာဘိညာ’’တိ သုတ္တေ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ။
၈၀၁။ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဝါ ဉာဏေန ပါကဋံ ကရောန္တဿာတိ အဓိဂမဝသေန ပကာသံ ဝိဘူတံ ကရောန္တဿ။
၈၀၂။ ဝသိတာပဉ္စကရဟိတံ ဝသိဘာဝံ အပါပိတံ ပဋိလဒ္ဓမတ္တံ။ ပဋိပဒါရမ္မဏသဟဂတာ ပညာ ပဋိပဒါရမ္မဏသမ္ဗန္ဓိနီတိ အာဟ ‘‘ပညာယ ပဋိပဒါရမ္မဏုဒ္ဒေသေနာ’’တိ။
စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၀၄။ တမေဝ ပညံ ‘‘ဒွီသု ဈာနေသု ပညာ ပီတိဖရဏေနာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘဇတိ။ အဘိသန္ဒနပရိသန္ဒနပရိပူရဏာနိပိ ပရိပ္ဖရဏံ ဝိယ ဖရဏာပီတိယာ၊ တံသဟဂတသုခဿ စ ကိစ္စဝိသေသဘူတာနိ အဓိပ္ပေတာနီတိ အာဟ ‘‘အဘိသန္ဒေတီတိ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အာဒိနာ နယေနာတိ ‘‘အဘိသန္ဒေတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၂၇) သုတ္တေ အာဂတနယေန။ ဖရဏဉ္စေတ္ထ ပီတိသုခသမုဋ္ဌိတပဏီတရူပေဟိ ကာယဿ အဘိဗျာပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏေတိ ပီတိဖရဏတာသုခဖရဏတာသီသေန ဝုတ္တာနံ တိကဒုကဈာနာနံ အာရမ္မဏေ။ တာတိ ပီတိဖရဏတာသုခဖရဏတာ။
သမာဓိမုခေနာတိ ¶ သမာဓိံ မုခံ ပမုခံ ကတွာ၊ သမာဓိသီသေနာတိ အတ္ထော၊ သမာဓိပမုခေန ဝါ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသေန။ အညေ ကိလေသာ ဒိဋ္ဌိမာနာဒယော ¶ ။ အပ္ပယောဂေနာတိ ဈာနဝိမောက္ခာဒီနံ ဝိယ ဥပ္ပာဒနီယပရိကမ္မပယောဂေန ဝိနာ။ အာဝဇ္ဇနာသဒိသော ဟိ ဖလသမာပတ္တိအတ္ထော သမ္မသနစာရော။ ဌပိတတ္တာတိ ပဝတ္တိတတ္တာ။ သတိဗဟုလတာယာတိ သတိယာ အဘိဏှုပ္ပတ္တိယာ။ ပရိစ္ဆိန္ဒနသတိယာ ကာလဿ သတောတိ ဒဿေတီတိ ယောဇနာ။
ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၀၅။ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝန္တိ ဝိသုဒ္ဓိယာ သဗ္ဘာဝံ။ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေကဒေသတ္တာ’’တိ ဣဒံ တဿ ပရိဘဏ္ဍဉာဏတ္တာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘သတ္တာနံ စုတူပပါတဉာဏာယ စိတ္တံ အဘိနီဟရတိ အဘိနိန္နာမေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၇) အာရဘိတွာ ‘‘သော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၆) ဝုတ္တံ။ ဒိဗ္ဗဿ တိရောဟိတဝိပ္ပကဋ္ဌာဒိဘေဒဿ၊ ဣတရဿ စ ရူပါယတနဿ ဒဿနသမတ္ထဿာပိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ သိခါပတ္တိ စဝမာနောပပဇ္ဇမာနသတ္တဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘မုဒ္ဓပ္ပတ္တေန စာ’’တိအာဒိ။
ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သတ္တကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၀၆။ ဆဗ္ဗိဓမ္ပိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏန္တိ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၀၆) ဝုတ္တံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနံ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပဝတ္တဉာဏံ။ သဟ ဂဟေတွာတိ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ဝိပဿနာရမ္မဏဘာဝသာမညေန ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ။ သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တေနာတိ ပုဗ္ဗေ ဆဓာ ¶ ဝုတ္တံ ဝိယ ဒဿိတံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိ ဧဝံ သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တေန။ ‘‘ခယဓမ္မ’’န္တိအာဒိနာ ပကာရေန ဒဿနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဝတ္တဉာဏဿာတိ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တဿ ဉာဏဿ၊ ပဝတ္တေ ဝါ သံသာရဝဋ္ဋေ ဉာဏဿ။ ဉာဏာရမ္မဏာ ဝိပဿနာ ဉာဏဝိပဿနာ။ ဝိပဿနာတိ စ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒိနာ ¶ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေ ဝိဘာဂေန ဒဿနတော ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တဿ ခယဓမ္မတာဒိဇာနနံ ပဋိဝိပဿနာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာပဋိဝိပဿနာဒဿနမတ္တ’’န္တိ။
ဧဝမေတ္ထ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယဝသေန ပါဠိယာ အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ပါဠိယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အဒ္ဓတ္တယေ ပစ္စယဝိသေသေန ပစ္စယုပ္ပန္နဝိသေသနိဒ္ဓါရဏေ။ ဉာဏဝစနေနာတိ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒိနာ ဉာဏဿ ဂဟဏေန။ အင်္ဂါနန္တိ သတ္တသတ္တတိယာ အင်္ဂါနံ။ ဣတိသဒ္ဒေနာတိ ‘‘နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဣတိသဒ္ဒေန။ ပကာသေတွာတိ ဉာဏဿ ပဝတ္တိအာကာရံ ဇောတေတွာ။ တေန ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏတော အညံယေဝ ပရိယောသာနေ ဝုတ္တံ ဉာဏန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာဉာဏံ သတ္တမံ ဉာဏ’’န္တိ။ အယမေဝ စေတ္ထ အတ္ထော ယုတ္တောတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘တမ္ပိ ဉာဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော န ဟောတီ’’တိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော န ယုတ္တော အင်္ဂန္တရဘာဝဿ အဝိဘာဝနတောတိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တံဉာဏ…ပေ… အနဓိပ္ပေတတ္တာ’’တိ။ န ဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝုတ္တမေဝ ဧကဇ္ဈံ ဝစနမတ္တေန အတ္ထန္တရံ ဟောတီတိ။ ‘‘ခယဓမ္မံ…ပေ… စာ’’တိ ဣမိနာ ပုရိမသ္မိံ ပက္ခေ ဥပစယေန ဒေါသမာဟ။
သတ္တကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၀၈။ ပစ္စနီကဓမ္မေတိ နီဝရဏာဒိပစ္စနီကဓမ္မေ။ ဒုက္ခန္တိ သမာပဇ္ဇနေ အသတိ ဥပ္ပဇ္ဇနကဒုက္ခံ။
အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဒသကနိဒ္ဒေသော
ပဌမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၀၉။ န ¶ ဌာနန္တိ အဋ္ဌာနံ၊ အနုပလဗ္ဘနတ္ထော အယမကာရောတိ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇမာနံ ဌာနံ အဋ္ဌာန’’န္တိ။ အဘာဝတ္ထော ဝါ၊ န အညပဋိပက္ခာဒိအတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နတ္ထိ ဌာနန္တိ ဝါ အဋ္ဌာန’’န္တိ။ ကော ပနေတဿ အတ္ထဒွယဿ ¶ ဝိသေသောတိ? ပဌမော ဟေတုပစ္စယေဟိ အနုပလဗ္ဘမာနတံ ဝဒတိ၊ ဒုတိယော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ တဏှုပါဒါနာဒီနမ္ပိ သုခတော ဥပဂမနဿ ဟေတုဘာဝေ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသဿ သော သာတိသယော အသုခေပိ ဒဠှံ ပဝတ္တာပနတောတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသောဝ…ပေ… အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ ‘‘အတ္တဒိဋ္ဌိဝသေနာ’’တိ ကသ္မာ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ၊ နနု အရိယသာဝကဿ သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိယော နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ၊ အတ္တဒိဋ္ဌိသန္နိဿယာ ပန သဗ္ဗဒိဋ္ဌိယောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ ပဓာနဒိဋ္ဌိမာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘေဒါနုရူပဿ ဝတ္ထုနော။ ဘေဒါနုရူပေန ‘‘အဓမ္မေ ဓမ္မော’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန။
သော ဧဝါတိ ယော လိင်္ဂေ အပရိဝတ္တေ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဘဝင်္ဂဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓော၊ သော ဧဝ။ တဉှိ ဥပါဒါယ ဧကဇာတိသမညာ၊ န စေတ္ထ ဘာဝကလာပဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဝသေန စောဒနာ ကာတဗ္ဗာ တဒညဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တဉှိ တတ္ထ အဝိစ္ဆေဒဝုတ္တိယာ ပဗန္ဓဝေါဟာရံ လဘတိ၊ ဣတရမ္ပိ ဝါ ဘာဝါနုပါလနတာသာမညေနာတိ အနောကာသာဝ စောဒနာ။
သပတ္တဝသေန ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ‘‘သပတ္တံ မာရေမီတိ အဘိသန္ဓိနာ သပတ္တေန နိပန္နဋ္ဌာနေ နိပန္နံ မနုဿဘူတော မနုဿဘူတံ မာတရံ ပိတရံ ဝါ မာရေန္တော’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ စတူသုပိ ဝိကပ္ပေသု။ ပုရိမံ အဘိသန္ဓိစိတ္တန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂိယော မရဏာဓိပ္ပာယော။ အပ္ပမာဏံ တေန အတ္ထသိဒ္ဓိယာ အဘာဝတော။ ပုထုဇ္ဇနဿေဝ တံ ဒိန္နံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ယထာ အရဟတ္တံ ပတွာ ပရိဘုတ္တမ္ပိ ပုထုဇ္ဇနကာလေ ဒိန္နံ ပုထုဇ္ဇနဒါနမေဝ ဟောတိ၊ ဧဝံ မရဏာဓိပ္ပာယေန ပုထုဇ္ဇနကာလေ ပဟာရေ ဒိန္နေ အရဟတ္တံ ပတွာ တေနေဝ ပဟာရေန မတေ ကသ္မာ အရဟန္တဃာတောယေဝ ဟောတိ၊ န ပုထုဇ္ဇနဃာတောတိ? ဝိသေသသမ္ဘဝတော။ ယထာ ဟိ ဒါနံ ဒေယျဓမ္မဿ ပရိစ္စာဂမတ္တေန ဟောတိ၊ န ဧဝံ ဝဓော။ သော ဟိ ပါဏော၊ ပါဏသညိတာ၊ ဝဓကစေတနာ၊ ဥပက္ကမော၊ တေန မရဏန္တိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ အင်္ဂါနံ ပါရိပူရိယာဝ ဟောတိ၊ န အပါရိပူရိယာ။ တသ္မာ အရဟတ္တံ ပတ္တဿေဝ မရဏန္တိ အရဟန္တဃာတောယေဝ ဟောတိ ¶ ၊ န ပုထုဇ္ဇနဃာတော။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဣမံ မာရေမီ’’တိ ယံ သန္တာနံ အာရဗ္ဘ မာရဏိစ္ဆာ၊ တဿ ပုထုဇ္ဇနခီဏာသဝဘာဝေန ပယောဂမရဏက္ခဏာနံ ဝသေန သတိပိ သန္တာနဘေဒေ အဘေဒေါယေဝ။ ယဒါ စ အတ္ထသိဒ္ဓိ၊ တဒါ ခီဏာသဝဘာဝေါ။ တသ္မာ အရဟန္တဃာတောဝ ¶ ဟောတီတိ နိစ္ဆိတံ။ ကထံ ပနေတ္ထ ဝဓကစေတနာ ဝတ္တမာနဝိသယာ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဝဓကစိတ္တံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏမ္ပိ…ပေ… ပဝတ္တတီ’’တိ။ တတ္ထ ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒဝသေနာတိ ယေန ပဗန္ဓော ဝိစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ တာဒိသံ ပယောဂံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ အတ္ထော။ တေန ယဒါ ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒေါ၊ တဒါ အရဟာတိ ယထာဝုတ္တံ အရဟန္တဃာတံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ န ဧဝန္တိ ယထာ ကာလန္တရာပေက္ခကိစ္စသိဒ္ဓံ ဝဓကစိတ္တံ၊ န ဧဝံ စာဂစေတနာ။ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိနာ စာဂစေတနာယ ကာလန္တရာနပေက္ခကိစ္စသိဒ္ဓိတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ အညသကကရဏန္တိ အတ္တတော ဝိနိမောစေတွာ အညဿ ဒက္ခိဏေယျဿ သန္တကဘာဝကရဏံ။ တဿာတိ စဇိတဗ္ဗဿ ဝတ္ထုနော။ ယဿာတိ ယဿ ပုထုဇ္ဇနဿ။ တဿေဝ တံ ဒိန္နံ ဟောတိ၊ သစေပိ အရဟတ္တံ ပတွာ တေန ပရိဘုတ္တန္တိ အတ္ထော။
‘‘ကပ္ပဝိနာသေ’’တိ ဣဒံ ‘‘သဏ္ဌဟန္တေ ကပ္ပေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ မဟာကပ္ပဝိနာသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကပ္ပဋ္ဌကထာယ န သမေတီ’’တိ ဧတ္ထ အာယုကပ္ပဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အာယုကပ္ပော စေတ္ထ အဝီစိယံ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ အန္တရကပ္ပပရိမာဏံ ပရမာယု ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဉှိ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံ ကပ္ပံ အသီတိဘာဂေ ကတွာ တတော ဧကဘာဂမတ္တံ ကာလ’’န္တိ (ကထာ။ အဋ္ဌ။ ၆၅၄-၆၅၇) ဝုတ္တံ။ တယိဒံ ‘‘ဧကံ ကပ္ပ’’န္တိ ယဒိ ဧကံ မဟာကပ္ပန္တိ အတ္ထော၊ တထာ သတိ ဝီသတိအန္တရကပ္ပပရိမာဏော ဧကော အသင်္ချေယျကပ္ပောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဧကံ အသင်္ချေယျကပ္ပန္တိ အတ္ထော၊ သဗ္ဗထာပိ ‘‘စတုသဋ္ဌိ အန္တရကပ္ပာ’’တိ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန ကပ္ပဋ္ဌကထာယ အယံ အဋ္ဌကထာ သမေတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကပ္ပဝိနာသေယေဝါတိ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။
ပကတတ္တော ဝါ အပါရာဇိကော။ သမာနသံဝါသကော ကမ္မလဒ္ဓီနံ ဝသေန အနာနာသံဝါသကောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
နိယတဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝိဇ္ဇမာနတံ ပဋိသေဓေတွာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ပဋိသေဓေတွာတိ ‘‘ပုဂ္ဂလော ပန နိယတော နာမ နတ္ထီ’’တိ ဧဝံ ပဋိသေဓေတွာ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘မိစ္ဆတ္တသမ္မတ္တနိယတဓမ္မာနံ ဝိယ သဘာဝတော’’တိ။ ပညတ္တိမတ္တဉှေတံ မိစ္ဆတ္တသမ္မတ္တနိယတဓမ္မနိဿယံ၊ ယဒိဒံ နိယတော ပုဂ္ဂလောတိ ¶ ။ ယထာပုစ္ဆိတန္တိ ‘‘ကိံ ပုဗ္ဗဟေတု နိယမေတီ’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆိတပ္ပကာရံ နိယာမကဟေတုံ။ ယေနာတိ ယေန ဥပရိမဂ္ဂတ္တယဝိပဿနာဉာဏေန။ နိယတာနိယတဘေဒန္တိ ¶ သောတာပန္နာဒိနိယတဘေဒံ၊ သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိအနိယတဘေဒဉ္စ။ သောတာပန္နော ဧဝ ဟိ ဧကော သတ္တက္ခတ္တုပရမော နာမ ဟောတိ၊ ဧကော ကောလံကောလော နာမ၊ ဧကော ဧကဗီဇီ နာမာတိ သောတာပန္နဿ နိယတဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘သောတာပန္နော စ နိယတော’’တိ။ ဗျတိရေကတ္ထော ဟိ အယံ စ-သဒ္ဒေါ။ တတော ပုဗ္ဗေတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂတော ပုဗ္ဗေ။ ‘‘ပုဗ္ဗဟေတုကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ သောတာပန္နဿ နိယတတာယ ဝုတ္တတ္တာ ဝက္ခမာနဉ္စ ဒေါသံ ဟဒယေ ဌပေတွာ ဝုတ္တံ။ ဥပရိမဂ္ဂါနံ သဥပနိဿယတ္တေ ပဌမမဂ္ဂဿာပိ သဥပနိဿယတာ သိဒ္ဓါ ဧဝါတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိ။ တဉ္စ နိယတတ္တံ။ အဿာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ။
တေနေဝ ခီဏာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေနေဝ ခီဏာ။ ကာရဏုပစ္ဆေဒေန ဟိ ဖလုပစ္ဆေဒေါ သိယာ။ တတောတိ သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိတော။ သာတိ သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိတာ။ ပဝတ္တိတောတိ ဝိပါကပ္ပဗန္ဓတော။ တေနာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန။ ဝုဋ္ဌာနေတိ ဝုဋ္ဌာနေ သတိ။ ကာရဏေန ဝိနာ ဖလံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သက္ကာယ…ပေ… ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘နာမကရဏနိမိတ္တတော’’တိ ဣမိနာ နာမကရဏဟေတုတာယ နိယာမကတံ ဝိဘာဝေတိ ဧကဗီဇိအာဒိသမညာနံ အနွတ္ထသညာဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာ…ပေ… သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။
အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သီတီဘူတောသ္မိ နိဗ္ဗုတော’’တိအာဒီနိ (မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၅) သင်္ဂယှန္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတိ၊ ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ (မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၅)။ ‘အတ္ထေတရဟိ အညေ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ ဘဂဝတာ သမသမာ သမ္ဗောဓိယ’န္တိ ဧဝံ ပုဋ္ဌော အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ‘နော’တိ ဝဒေယျ’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁) ဝစနေဟိ ဣမိဿာ လောကဓာတုယာ ဝိယ အညဿ ဗုဒ္ဓဿ အညိဿာ လောကဓာတုယာ ဥပ္ပာဒေါ နိဝါရိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ဝိဇ္ဇမာနေ ‘‘သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ယံ ပန ဝဒန္တိ ‘‘လောကဓာတုဝိသေသာပေက္ခာယ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ တမ္ပိ နတ္ထိ တထာ ဝိသေသနဿ အဘာဝတော၊ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဿ စ အသမတ္ထဘာဝဝိဘာဝနတော။ အာဏာခေတ္တကိတ္တနဉ္စေတ္ထ ဓမ္မတာဒဿနတ္ထံ။ သက္ကောတိ ဟိ ဘဂဝါ ယတ္ထ ယတ္ထ ဣစ္ဆတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ အာဏံ ¶ ဝတ္တေတုံ။ ‘‘ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ’’တိ စ ဣဒံ ဗုဒ္ဓခေတ္တဘူတာယ လောကဓာတုယာ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာယမတ္ထော – ဗုဒ္ဓခေတ္တဘူတာ ဧကာဝါယံ လောကဓာတု။ တတ္ထ ဧကသ္မိံ ကာလေ ဧကော ဧဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓခေတ္တ…ပေ… အဓိပ္ပာယော’’တိ။
တသ္မာတိ ¶ ယသ္မာ ဥပသမ္ပဒါဓီနံ ပါတိမောက္ခံ၊ ဥပသမ္ပဒါ စ ပဗ္ဗဇ္ဇာဓီနာ၊ တသ္မာ။ ပါတိမောက္ခေ သိဒ္ဓေ၊ သိဒ္ဓါသု တာသု ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါသု။ တတော ပရံ ဝိနဋ္ဌံ နာမ ဟောတီတိ ပစ္ဆိမပဋိဝေဓတော ပရံ ပဋိဝေဓသာသနံ၊ ပစ္ဆိမသီလဘေဒတော စ ပရံ ပဋိပတ္တိသာသနံ ဝိနဋ္ဌံ နာမ ဟောတီတိ သာသနဘာဝသာမညေန ပန ဥဘယံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ပစ္ဆိမ…ပေ… ဧကတော ကတွာ’’တိ အာဟ။
ပရိဒေဝနကာရုညန္တိ ပရိဒေဝနေန ကရုဏာယိတဗ္ဗတာ ကရုဏာယနာ။
ဓမ္မာနံ သဘာဝဝိသေသော န သက္ကာ ဓာရေတုံ၊ ယတော ပါရမီပဝိစယာဒီသု ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ မဟာပထဝီကမ္ပော အဟောသိ၊ အဘိသမ္ဗောဓိဒိဝသေ စ ဌပေတွာ ပုဗ္ဗုတ္တရဒိသာဘာဂေ ဗောဓိရုက္ခမူလေ ဘူမိဘာဂေါ မဟာပုရိသံ ဓာရေတုံ နာသက္ခိ၊ အညဒတ္ထု ဧကပဿေ ပက္ခိတ္တအတိဘာရဘရိတနာဝါ ဝိယ စက္ကဝါဠဂဗ္ဘော ဝိပရိဝတ္တော။ ‘‘သမုပ္ပာဒိကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သ-ကာရေ အ-ကာရဿ အာ-ကာရော၊ ဧကဿ စ ပ-ကာရဿ လောပေါ ကတောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမံ ဥဒ္ဓံ ပဇ္ဇတီတိ သာမုပါဒိကာ’’တိ။ သမံ ဥပါဒိယတီတိ ဝါ သမုပါဒါ၊ သမုပါဒါ ဧဝ သာမုပါဒိကာ၊ သမုပါဟိနီတိ အတ္ထော။
သန္တတိခဏဝသေနာတိ သန္တတိဝသေန အာယူဟနသမင်္ဂိတာ၊ သပုဗ္ဗပစ္ဆာဘာဂဿ ဂဟဏဝသေန စေတနာက္ခဏဝသေန စေတနာသမင်္ဂိတာတိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧကသ္မိံ ဥပဋ္ဌိတေ ပစ္စယဝသေန တဒညဿ ဥပဋ္ဌာနံ ပရိဝတ္တနံ။
ပဌမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၁၀။ ဘောဂေ ¶ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဇာနာတိ၊ ဝိနာသေတီတိ ယောဇနာ။
လဟုပရိဝတ္တိတာယ ဇီဝိတဿာတိ အဓိပ္ပာယော။
န ¶ အဒါသိ ပယုတ္တဝါစာယ ဥပ္ပန္နန္တိ အဓိပ္ပာယေန။
သမ္မာပယောဂေနာတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ။
ဒုတိယဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဉ္စမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၁၃။ ဓာတုသဘာဝေါတိ ဘူတာဒိသင်္ခါတဓာတူနံ သဘာဝေါ။ သဘာဂဝသေန ဖလဘူတေန။ အဇ္ဈာသယဓာတုပရိစ္ဆိန္ဒနတောတိ အဇ္ဈာသယသဘာဝဿ ‘‘ဟီနံ၊ ပဏီတ’’န္တိ ဝါ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနနတော၊ ဝုဋ္ဌိနိမိတ္တေန ဝိယ မဟောဃေန ဥပရိမေဃဝုဋ္ဌိယာ။
ပဉ္စမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဆဋ္ဌဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
သဒ္ဒတ္ထော သမ္ဘဝတိ သမာသန္တေနေဝ တထာ သဒ္ဒသိဒ္ဓိတော။ တေသန္တိ ပရောပရာနံ ဝိသဒါဝိသဒါနံ သဒ္ဓါဒိဣန္ဒြိယာနံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ အာသယာဒိတော ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဿ၊ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တတော စ အဓိမုတ္တိဘေဒဿ ဝိသိဋ္ဌသဘာဝတ္တာ ဧဝ။
၈၁၅။ ‘‘ကေ ပန တေ အရိယာဝါသာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တေ သုတ္တေနေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိပါဠိံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တာ’’တိ နိဂမေတွာ ပုန မဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ တေသံ အဓိဂမံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣတရေတိ ဆဠင်္ဂသမန္နာဂမဧကာရက္ခာသင်္ခါယပဋိသေဝနာဒယော။
၈၁၆။ အာရမ္မဏသန္တာနာနုသယနေသူတိ ¶ အာရမ္မဏာနုသယနံ၊ သန္တာနာနုသယနန္တိ ဒွီသု အနုသယနေသု။ ယထာ ဟိ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နော ရာဂေါ ကာရဏလာဘေ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော ထာမဂတဋ္ဌေန သန္တာနေ အနုသေတီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေပီတိ တဿ အာရမ္မဏာနုသယနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံ ပနဿ အနုသယနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ပါကဋံ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၆) ဝုတ္တံ။ ‘‘အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏာ’’တိ ဧတေန ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ရာဂဿ စိရပရိဘာဝနံ ဝိဘာဝေတိ။ ယသ္မာ ပန ဧဝံ စိရပရိဘာဝိတံ ပရိဝေဌေတွာ ဝိယ ဌိတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘သမန္တတော ဝေဌေတွာ ဝိယ ဌိတဘာဝေန အနုသယိတတံ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဥဒကေ နိမုဂ္ဂသဒိသော ဥဒါဟဋော။ ‘‘သဗ္ဗေပိ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကာမနီယဋ္ဌေန ကာမာ’’တိအာဒိပါဠိဝသေန ဘဝရာဂဿာပိ ဝတ္ထုကာမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရာဂဝသေနာတိ အာရမ္မဏရဇ္ဇနဝသေန။
၈၁၈။ ဣန္ဒြိယဝိသေသော ဝိနေယျာနံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တံ။
၈၁၉။ ပဟာတဗ္ဗေန ဥပဒ္ဒုတနိရောဓနတ္ထံ ပဟာယကံ ပရိယေသတီတိ ပဌမံ ပဟာတဗ္ဗံ၊ ပစ္ဆာ ပဟာယကန္တိ အယံ ပဟာတဗ္ဗပဇဟနက္ကမော ပဟာနက္ကမပဒေန ဝုတ္တော။ ယဿာတိ ပဟာတဗ္ဗဿ။ တန္တိ ပဟာတဗ္ဗံ။ ပဌမံ ဝုစ္စတီတိ ပဟာနဝိစာရဏာနံ ပဌမံ ဝုစ္စတိ။ တတော ပစ္ဆာ အပ္ပဟာတဗ္ဗံ ယထာ တံ ဒဿနတ္တိကာဒီသု။
၈၂၆။ တန္တိ ဘဝင်္ဂံ။ တဿာတိ လောကုတ္တရဿ။ ပါဒကန္တိ အန္တိမဘဝိကဿ ဘဝင်္ဂံ သန္ဓာယာဟ။
ဆဋ္ဌဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သတ္တမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၂၈။ သမာပန္နောမှီတိ မညတီတိ အတ္ထော။
သမာဓိ ¶ ဝါ တဿ အာရမ္မဏဘူတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ စိတ္တမဉ္ဇူသာတိ ယောဇနာ။ ဌပေတုန္တိ ယထာပရိစ္ဆိန္နံ ကာလံ သမာပတ္တိစိတ္တံ ပဝတ္တေတုံ။
တေဟီတိ ¶ သညာမနသိကာရေဟိ။ တံသဘာဝတာတိ ကာမာဒိဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအနုပက္ခန္ဒနသဘာဝတာ။ ပဂုဏဝေါဒါနံ ပဂုဏဘာဝသိဒ္ဓါ ဈာနဿ ပဋိပက္ခတော ဝိသုဒ္ဓိ။
သတ္တမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒသမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၃၁။ ပညာဝ ဝိမုတ္တီတိ ရာဂါဒီဟိ ဝိမုတ္တိဘူတာ ပညာဝ ဝိမုတ္တီတိ ယောဇနာ။ ကမ္မန္တရဿ ဝိပါကန္တရမေဝါတိ အတ္ထော ဝိပါကန္တရဇာနနဿေဝ ဒုတိယဗလကိစ္စတ္တာ၊ ကမ္မန္တရဇာနနဿ စ တတိယဗလကိစ္စတ္တာ။ ဗလသဒိသတန္တိ ဧကစ္စဗလသဒိသတံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဗလဉာဏကိစ္စေ ဝုစ္စမာနေ ဈာနာဒိအဗလဉာဏံ ဥဒါဟဋန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယဒိပီ’’တိအာဒိ။ တဒန္တောဂဓန္တိ တသ္မိံ ဈာနာဒိပစ္စဝေက္ခဏာသဘာဝေ သတ္တမဗလဉာဏေ အန္တောဂဓံ။ ဧဝန္တိ ဈာနာဒိဉာဏံ ဝိယ။ အပ္ပေတုံ၊ ဝိကုဗ္ဗိတုဉ္စာတိ အတ္တနာ ဝုတ္တာကာရံ သန္ဓာယာဟ။ သမုဒယပ္ပဟာနာဒိဧကစ္စဉာဏကိစ္စမ္ပိ အကရောန္တံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ကထမပ္ပနာဒိကံ ဈာနာဒိကိစ္စံ ကရေယျ၊ ဗလဉာဏေဟိ ပန ဇာနိတဗ္ဗံ၊ တတော ဥတ္တရိဉ္စ ဇာနန္တမ္ပိ ယသ္မာ ဧကစ္စဗလကိစ္စံ န ကရောတိ၊ တသ္မာ အညာနေဝ ဗလဉာဏာနိ၊ အညံ သဗ္ဗညုတညာဏန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဧတေသံ ပန ကိစ္စံ န သဗ္ဗံ ကရောတီ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၃၁) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ သဗ္ဗညုတညာဏံ အဗလကိစ္စံ ဧကစ္စံ န ကရောတိ၊ ဧဝံ ဗလကိစ္စမ္ပီတိ ဥဒါဟရဏဒဿနဝသေန ‘‘တဉှိ ဈာနံ ဟုတွာ အပ္ပေတု’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဒသမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဉာဏဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၇။ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေါ
၁။ ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၄၃-၄။ အတ္ထိပဋိစ္စံ ¶ ¶ နာမာတိ အတ္ထိတာ ပဋိစ္စတ္ထော နာမ၊ အသတိပိ သဟဇာတပုရေဇာတာဒိဘာဝေ ယသ္မိံ သတိ ယံ ဟောတိ၊ သော တဿ ပစ္စယောတိ ကတွာ ယထာ တထာ အတ္ထိတာမတ္တံ ဣဓ ပဋိစ္စတ္ထောတိ အတ္ထော။ တံ ပန ပဋိစ္စတ္ထံ ဗျတိရေကမုခေန ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိဿယာဒိပစ္စယဘာဝေန ပဋိစ္စာတိ ဝုတ္တန္တိ နိဿယာဒိပစ္စယဘာဝတော ပစ္စယဘူတံ စက္ခာဒိ ‘‘ပဋိစ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကိဿာ သေဏိယာတိ အဋ္ဌာရသသု သေဏီသု မယံ အမုကာယ သေဏိယာ ဇာတာမှ၊ န အညေ ဝိယ အပ္ပညာတာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။
ပုရတော ကရဏံ ပမုခဘာဝကရဏံ။ နိဓာနရာသီတိ နိဒဟိတွာ ဌပိတဓနနိစယော။ ယသောတိ ဣဿရိယံ။ တံ ပန ယေသု ဝတ္တတိ၊ တေသု ပဋ္ဌာပကအာဏာကရဏေဟိ ပါကဋော ဟောတီတိ ‘‘ပဋ္ဌာပကမဒေါ၊ အာဏာကရဏမဒေါ’’တိ စ ဝုတ္တံ။
၈၄၅။ ဝတ္ထုနာတိ ဇာတိအာဒိပဝတ္တိဟေတုနာ။
၈၄၆။ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါတိ ကုသလကမ္မေသု ပတိဋ္ဌာနာဘာဝေါ၊ သော ပန ယသ္မာ ကုသလကိရိယာယ ဌာနံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကုသလကရဏေ အဋ္ဌာန’’န္တိ အာဟ။ ပမာဒသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဧဝမာဒိကော ပရိယာယောတိ ယောဇနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဝစီဒုစ္စရိတေ၊ မနောဒုစ္စရိတေ စိတ္တဿ ဝေါဿဂ္ဂေါ၊ မက္ခော၊ ပဠာသော’’တိ စ ဧဝမာဒိကဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ပမာဒေါ ပမဇ္ဇနာဒီ’’တိအာဒိကော တဒတ္ထပ္ပကာသကော၊ ‘‘စိတ္တဿ ဝေါဿဂ္ဂေါ ဝေါဿဂ္ဂါနုပ္ပာဒန’’န္တိအာဒိကော တပ္ပရိယာယပ္ပကာသကော ဗျဉ္ဇနပရိယာယော ¶ စ အပရိယန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘စတ္တာရော ခန္ဓေ ဒဿေတီ’’တိ ဣမိနာ သတိဝေါဿဂ္ဂါကာရပ္ပဝတ္တာ စတ္တာရော အကုသလက္ခန္ဓာ ပမာဒေါတိ ဝဒတိ။
၈၄၇။ အနိဝါတဝုတ္တိတာယ ဟေတုဘူတော စိတ္တသမ္ပဂ္ဂဟော မာနဝိသေသော။
၈၄၈။ ဥတ္တရဘာဝေါ ဥတ္တရိယံ၊ ကရဏေန ဥတ္တရိယံ ကရဏုတ္တရိယံ၊ သာရမ္ဘေန ပရဿ ကိရိယတော ဥတ္တရိကိရိယာ။
၈၄၉။ နေရုတ္တိကဝိဓာနေနာတိ ¶ ဣ-ကာရစ္စ-ကာရာနဉ္စ ရ-ကာရတာပါဒနေန။
အတ္တဟိတံ အတ္တာတိ ဥတ္တရပဒလောပေန နိဒ္ဒေသမာဟ ယထာ ‘‘ရူပဘဝေါ ရူပံ၊ ဘီမသေနော ဘီမော’’တိ စ။ အာဒိန္နော၊ ပတ္တော ဝါ အတ္ထော အတ္တာတိ နိရုတ္တိနယေန ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
မုဒ္ဒိတဿာတိ အင်္ကိတဿ။
၈၅၀။ ဇာနန္တဿေဝ မဟာဇနဿ။ ဥပါဒါနာဒိပစ္စယေတိ ဣန္ဓနုဒကစီဝရာဒိကေ ပါရိပူရိဟေတုကေ။
၈၅၁။ ဂဏ္ဌိကာ သယံ ဂဏ္ဌိကရဏတော။ ပတိရူပဝစနတော၊ အညေသံ ဂဏ္ဌိဘေဒတော စ ဂဏ္ဌိဘူတာ။
၈၅၂။ အဘေဇ္ဇန္တရတာယ သမာသေဝိတတာယ သုဋ္ဌု အာသေဝိတတာယ။
၈၅၃။ စိရကာလပရိဘာဝိတတ္တေန တေမနကရဏံ အလ္လဘာဝကရဏံ၊ လောဘဝသေန အဝဿဝနန္တိ အတ္ထော။
ဧဝံ သန္တေ ကထံ ခီယနန္တိ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ခီယနန္တိ စာ’’တိအာဒိ။
၈၅၄။ စီဝရမဏ္ဍနာဒီနန္တိ ¶ စီဝရမဏ္ဍနာ ပတ္တမဏ္ဍနာ သေနာသနမဏ္ဍနာတိ ဣမေသံ။ ဣဒါနိ တံ ဝိသေသနဘာဝံ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘စီဝရေန ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
၈၅၅။ သဘာဂရဟိတော၊ သဘာဂပဋိပက္ခော ဝါ အသဘာဂေါ၊ အနနုကူလာနံ ပဋိက္ကူလတာ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘မာနထဒ္ဓတာ၊ ဝိရောဓော ဝါ’’တိ။
၈၅၆။ သင်္ကမ္ပနာ ဥက္ကဏ္ဌနာဝသေန အနဝဋ္ဌာနံ၊ အနဝဓာနံ ဝါ။ တဿ တဿ အာရမ္မဏဿ တဏှာယနာ။
၈၅၇။ ကာယဿာတိ နာမကာယဿ။ တသ္မိဉှိ အဝိပ္ဖာရိကေ ရူပကာယောပိ အဝိပ္ဖာရိကော ဟောတိ။
၈၆၀။ ရာဂါဒီနန္တိ ¶ ရာဂမောဟအဟိရိကာနောတ္တပ္ပဝိစိကိစ္ဆာဒီနံ။
၈၆၁။ တိဝိဓမ္ပိ ကုဟနဝတ္ထုံ ဒဿေတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ မဟာနိဒ္ဒေသေ။ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ကုဟနာ လာဘသက္ကာရသိလောကသန္နိဿိတဿာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၆၁) ဣဓ ခုဒ္ဒကဝိဘင်္ဂေ အာဂတံ ဒေသနာနယံ နိဿာယ မဟာနိဒ္ဒေသဒေသနာ ပဝတ္တာတိ အာဟ ‘‘နိဿယဘူတာယ ဣမာယ ပါဠိယာ’’တိ။
အန္တရဟိတာနီတိ အန္တဝိကလာနိ ဆိန္ဒန္တာနိ။
လာဘသက္ကာရသိလောကဟေတု သမ္ဘာဝနာဓိပ္ပာယေန သံယတာကာရဒဿနံ ကောဟညန္တိ အာဟ ‘‘ပါပိစ္ဆတာယ နိရတ္ထကကာယဝစီဝိပ္ဖန္ဒနိဂ္ဂဟဏံ ကောရဇ’’န္တိ။ ယော သံဝေဂဗဟုလော ကုက္ကုစ္စကော ပုဗ္ဗေနာပရံ အတ္တနောပိ ကိရိယံ ပရိသင်္ကန္တော ပစ္စဝေက္ခမာနော တိဋ္ဌတိ၊ တာဒိသံ ဝိယ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော ‘‘အတိပရိသင်္ကိတော’’တိ ဝုတ္တော။
၈၆၄။ ပသံသာမုခေန နိန္ဒနန္တိ ပသံသာဝတ္ထုတော ခိပနံ ဗဟိ ဆဍ္ဍနံ ယထာ ‘‘အဒါယကံ အဟော ဒါနပတီ’’တိ။
၈၆၅။ ဂဝေသနကမ္မန္တိ ¶ အပ္ပကေန လာဘေန မဟန္တဿ ပရိယေသနကဗျာပါရော။
၈၆၆။ ပေါက္ခရံ ဝုစ္စတိ သုန္ဒရံ၊ ဝဏ္ဏဿ သုန္ဒရဘာဝေါ ဝဏ္ဏပါရိပူရီ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝဏ္ဏပါရိပူရီ ဝါ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာ’’တိ။
၈၇၉။ သေယျမာနာဒိနိဒ္ဒေသေသူတိ ‘‘တတ္ထ ကတမော သေယျဿ ‘သေယျောဟမသ္မီ’တိ မာနော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၆၉) နိဒ္ဒိဋ္ဌေသု နဝသု မာနနိဒ္ဒေသေသု။ ‘‘သေယျာဒိပုဂ္ဂလော’’တိ ဣဒံ တတ္ထ ပါဠိယံ သေယျာဒီနံ နဝန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အာမဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ပုဂ္ဂလာမသနေ သတိ သေယျပုဂ္ဂလော စ အာမသိတဗ္ဗော သိယာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သေယျမာနဘာဝေပီ’’တိ။ သေယျမာနဘာဝေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ အာကဍ္ဎကော အသေယျမာနနိဒ္ဒေသေပိ ပုဂ္ဂလာမသနဿ ကတတ္တာ။ ယဿ ကဿစီတိ သေယျာဒီသု ယဿ ကဿစိ ပုဂ္ဂလဿ။
၈၈၀။ ပုရိမမာနဿာတိ ¶ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တဿ သဒိသမာနဿ၊ ဟီနမာနဿ ဝါ၊ သဒိသမာနဝသေနေဝ ပန ပါဠိ အာဂတာ။
၈၈၁။ ‘‘မိဂါနံ ကောတ္ထုကော အန္တော၊ ပက္ခီနံ ပန ဝါယသော’’တိ (ဇာ။ ၁။၃။၁၃၅) ဝစနတော အာဟ ‘‘ပက္ခိဇာတီသု ဝါယသော အန္တော လာမကော’’တိ။
၈၈၃။ မာနသမ္ပယုတ္တစ္ဆန္ဒော တဏှာဆန္ဒော။ မာနသဘာဝံ အနုဂတော သေယျာဒိတော သမ္ပဂ္ဂဏှနဝသေန ပဝတ္တော မာနသမ္ပယုတ္တကတ္တုကမျတာဆန္ဒော ဝါ မာနစ္ဆန္ဒော။
၈၈၄။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝိလမ္ဗနေ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ။ ယုတ္တံ အနုစ္ဆဝိကံ။ မုတ္တံ ဝိဿဋ္ဌံ။ သိလိဋ္ဌံ သဟိတံ၊ အတ္ထဒွယဝိဘာဝကံ ဝါ။
၈၈၈။ အနုဒ္ဒယဿေဝါတိ မေတ္တာယန္တဿ ဝိယ အနုကမ္ပန္တဿ ဝိယ ဝိကပ္ပနာတိ အာဟ ‘‘သဟနန္ဒိတာဒိကဿာ’’တိ၊ မေတ္တာဒိပတိရူပေန ပဝတ္တဂေဟသိတသိနေဟဿာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘တာဒိသော ¶ ရာဂေါ’’တိ။ အတ္ထော ယုဇ္ဇတီတိ ဧဝမ္ပိ ‘‘တတ္ထာ’’တိ ပါဠိပဒဿ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ ပရာနုဒ္ဒယတာဟေတုကော ဟိ ပရာနုဒ္ဒယတာသဟိတော သော ဝိတက္ကောတိ။
၈၉၀။ ကာမဂုဏပါရိပူရိယာ ယေဘုယျေန လောကော သမ္ဘာဝေတီတိ အာဟ ‘‘အနဝညတ္တတ္ထမေဝ ကာမဂုဏေ စ ပတ္ထေတီ’’တိ။
ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၉၁။ ဗန္ဓတီတိ ကုဇ္ဈနာကာရံ ဗန္ဓတိ ဃဋေတိ။ ဥပနာဟော ဟိ အာဃာတဝတ္ထုနာ စိတ္တံ ဗန္ဓန္တော ဝိယ ဟောတိ၊ ယတော အညထာ ပဝတ္တိတွာပိ အဝိဒိတေ ဥပနာဟေ အာဃာတဝတ္ထုသန္နိဿိတောဝ ဟောတိ။
၈၉၂။ ဒန္တေဟိ ¶ ဆိန္ဒိတွာတိ ဒန္တေဟိ ဆိန္ဒိတွာ ဝိယ ဧကဒေသံ အပနေတွာ ဧကဒေသံ ဂဟေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။
၈၉၄။ အစ္စယံ ကတွာတိ ဝီတိက္ကမံ ကတွာ။ ပဋိစ္ဆာဒနေတိ အတ္တနာ ကတဿ အစ္စယဿ ပဋိစ္ဆာဒနေ။ ဝေါစ္ဆိန္ဒနံ ဝီတိက္ကမကိရိယာယ အပ္ပဋိဇာနဝသေန ဥပစ္ဆိန္ဒနံ၊ ဝေါစ္ဆိန္ဒနေန ဆာဒနာ ဝေါစ္ဆိန္ဒနဆာဒနာ။
အသမ္မာဘာသနေ သဌ-သဒ္ဒေါ လောကေ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘ယော န သမ္မာ ဘာသတိ၊ သော သဌော’’တိ။ သဌဿ ယက္ခသူကရသဒိသတံ ဒဿေန္တော ‘‘ကုစ္ဆိ ဝါ ပိဌိ ဝါ ဇာနိတုံ န သက္ကာ’’တိ အာဟ၊ ဣန္ဒဇာလသဒိသော ဝါ ဧသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ယော သဗ္ဗထာ ဝိပန္နဇ္ဈာသယောပိ သမာနော ကာယဝစီဘေဒမတ္တေန အတ္တာနံ သမ္ပန္နံ ဝိယ ဒဿေတွာ ¶ လောကံ ဝဉ္စေန္တော အညထာ သန္တံ အညထာ ပဝေဒေတိ။ တေနာဟ ‘‘တေနေတံ သာဌေယျံ မာယာတော ဗလဝတရာ ဝဉ္စနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ သန္တဒေါသပဋိစ္ဆာဒနမေဝ ဟိ မာယာ။ တေနေဝါတိ ဗလဝတရဝဉ္စနာဘာဝေနေဝ။ ဒဠှကေရာဋိယဉှိ ‘‘ပရိက္ခတတာ’’တိ ဝုတ္တံ။
၉၀၈။ အဘာဝေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ‘‘ကော ပန ဝါဒေါ ဘာဝေ’’တိ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ ဟိ ပုထုဇ္ဇနာနံ၊ ဧကစ္စာနဉ္စ သေက္ခာနံ ယထာရဟံ အတ္တာဘိနိဝေသာဒီဟိ ကတူပကာရံ ရူပရာဂါဒိသံယောဇနကိစ္စံ သာဓေတိ၊ ဧကစ္စာနံ ပန ဝိနာ ဧဝ တေဟီတိ ကဿစိပိ ကိလေသဿ အဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ကထဉ္စိပိ အဝိမုတ္တော ကာမဘဝေါ အဇ္ဈတ္တဂ္ဂဟဏဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တဒဘာဝတော ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရေ ရူပါရူပဘဝေ ကေဝလမ္ပိ သံယောဇနကိစ္စံ သာဓေန္တံ ပဝတ္တတီတိ၊ တတော ဧဝ ရူပါရူပါဝစရသတ္တာနံ ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနဘာဝဟေတဇာတန္တိ စ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇန’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ…ပေ… ယောဇနံ နာမာ’’တိ။
ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၀၉။ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာဟိ ¶ ဝိယ ဣဿာမစ္ဆရိယဒေါမနဿာဒိသဟာယဘူတေန ဒေါသေနပိ ဘဝါဘိသင်္ခရဏံ ဟောတီတိ ‘‘အကုသလမူလာနေဝ ဝဋ္ဋမူလာနီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘တီဟိ…ပေ… ကထိတော’’တိ။
၉၁၉။ ရူပါရူပါဝစရဝိပါကာနံ သန္တပဏီတဘာဝေန ဥဠာရတမတ္တာ တတ္ထ သာတိသယော ဘဝရာဂေါ ဝုတ္တော။
၉၂၀။ မာနေန ဌပနာတိ မာနေန သေယျာဒိဝသေန အတ္တနော ဌပနာ။ ဌပနာတိ စ ဒဟနာ၊ ပဂ္ဂဏှနာ ဝါ။
၉၂၁။ တံသမ္ပယုတ္တာတိ ¶ ဒေါသသမ္ပယုတ္တာ။
၉၂၂။ တေသံ ဝဏ္ဏဘေဒန္တိ တေသံ ဇီဝါနံ ဝဏ္ဏဝိသေသံ၊ တေသံ ဝါ တထာ ကထေန္တာနံ သုတွာ။ ဗျာပီတိ သကလလောကဗျာပီ၊ သကလသရီရဗျာပီ ဝါ။ ပရိမဏ္ဍလောတိ ပရမာဏုပ္ပမာဏော ဟုတွာ ပရိမဏ္ဍလော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အင်္ဂုဋ္ဌပ္ပမာဏော ဝယပ္ပမာဏောတိအာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။
၉၂၃။ ဥတုဝိပရိဏာမဇော သီတာဒိဥတုဝိပရိဝတ္တဇာတော။ ဩပက္ကမိကော အတ္တနော၊ ပရဿ ဝါ တာဒိသဥပက္ကမနိဗ္ဗတ္တော။ ဝိသမပရိဟာရဇော စိရာသနစိရဋ္ဌာနာဒိနာ ကာယဿ ဝိသမပရိဟရဏတော ဇာတော။ သန္နိပါတဇော သဉ္စယတော ပဋ္ဌာယ ပစ္စေကံ ဝိသမာကာရတော ဒေါသတ္တယသမောဓာနတော ဇာတော။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနော ဥတုဝိပရိဏာမာဒီဟိ ဝိနာ ကမ္မတော သမုဋ္ဌိတော။ ပိတ္တသေမှဝါတသမုဋ္ဌာနာ ပန ပိတ္တာဒီနံ အဓိကဘာဝေနေဝ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗဿာပိ ဟိ ရောဂဿ ဒေါသတ္တယံ အာသန္နကာရဏံ ဒေါသပ္ပကောပေန ဝိနာ အဘာဝတော။ ကမ္မံ ပဓာနကာရဏံ ကတောကာသေ ဧဝ တသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော၊ ဣတရံ ပန တဿ သဟကာရိကာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တယိဒံ ပုဗ္ဗေကတဟေတုဝါဒိနော ပဋိက္ခိပန္တိ။ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဖလမ္ပိ ပုဗ္ဗေကတဟေတုကပက္ခိကမေဝ အတီတဒ္ဓိကတ္တာ ကမ္မဿာတိ အရုစိသူစနတ္ထံ ကိရ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကရောတိ ‘‘ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဉ္စ ကိရ ပဋိက္ခိပန္တီ’’တိ။
၉၂၄။ ဒါဟကာရဏတာယာတိ ရာဂါဒိဒသဝိဓဂ္ဂိဒါဟဿ၊ နရကဂ္ဂိဒါဟဿ စ ကာရဏတာယ။
၉၂၆။ ပုထုနိမိတ္တသဘာဝေသူတိ ¶ ပုထု နာနာကိလေသာဒီနံ ကာရဏသဘာဝေသု။
၉၃၁။ အဒ္ဒနံ အဒ္ဒါ မဒ္ဒဝေါ၊ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ တပ္ပဋိက္ခေပေန အနဒ္ဒါတိ အာဟ ‘‘အမုဒုတာ ဝါ အနဒ္ဒါ’’တိ။
၉၃၆။ အယောနိသောမနသိကာရဟေတုကတ္တာ အာဝဇ္ဇနာယ အကုသလာနုကူလကိစ္စတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၃၉။ ဧဝံ-သဒ္ဒေနာတိ ¶ နိဒဿနတ္ထေန ဧဝံ-သဒ္ဒေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘဝေါ ဧဝ အဘိဝုဒ္ဓါ အဘဝေါ ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၁)။ ဒုတိယသ္မိံ ပက္ခေ ဘဝါဘဝသဒ္ဒေန သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိယော၊ ဝုဒ္ဓိဟာနိယော ဝါ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အဂတိယာတိ အယုတ္တဂတိယာ၊ အပ္ပတိရူပကိရိယာယာတိ အတ္ထော။
ကောဓူပါယာသ…ပေ… မာတုဂါမာ ဝါ ဦမိအာဒိဘယန္တိ ယောဇနာ။ ပဉ္စကာမဂုဏမာတုဂါမဂ္ဂဟဏေတိ ပဉ္စကာမဂုဏဂ္ဂဟဏေ၊ မာတုဂါမဂ္ဂဟဏေ စ။
‘‘သယံကတံ သုခဒုက္ခ’’န္တိအာဒိကာ ဒိဋ္ဌိ ယဒိပိ အညေသမ္ပိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ အတ္ထေဝ၊ တိမ္ဗရုကော ပန တထာဒိဋ္ဌိကော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆီတိ သာ ဒိဋ္ဌိ ‘‘တိမ္ဗရုကဒိဋ္ဌီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၈) ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘တိမ္ဗရုကော…ပေ… အာဂတတ္တာ’’တိ။
စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၄၀။ အာဂမနဿ ¶ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။
၉၄၁။ ဥပစယနတောတိ ဝဍ္ဎနတော။ အညထာတိ လာဘတော တက္ကနတော စ အညပ္ပကာရော ဂဟိတောတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘သဒ္ဓါရုစိအာဒီဟီ’’တိ အာဟ။ အနုဿဝတော ဟိ သဒ္ဒဟနံ၊ ရုစ္စနံ ပန ဇာတိဿရဉာဏတောပိ ဟောတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခန္တိအာဒီနံ သင်္ဂဟော။
၉၄၂။ အက္ခန္တိ ¶ မူလံ ဧတေသန္တိ အက္ခန္တိမူလကာ။ ဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတတာဒိဒေါသာ တာဒိသာနိ ကာယဝစီမနောဒုစ္စရိတာနိ။
၉၄၃။ ဥဒဂ္ဂတာသင်္ခါတော အဝူပသမော န ဥဒ္ဓစ္စသင်္ခါတောတိ ပီတိယာ ဧဝ သဝိပ္ဖာရိကတာသင်္ခါတံ အသန္တသဘာဝံ အာဟ။ အဝူပသမဟေတုဘူတောတိ ဝိက္ခေပဟေတုဘူတော။ ပီတိယာ အာကာရောတိ ပီတိယာ ပဝတ္တိအာကာရော။
ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၄၄။ တေနာတိ ကောဓာဒီနံယေဝ ဝိဝါဒမူလတ္တာ။
၉၄၅။ ကုသလာနုယောဂေ သာတစ္စံ ကုသလာနုယောဂသာတစ္စံ။
ဂဏေန သတ္တသမူဟေန သင်္ဂဏိ သန္နိပတနံ ယေန သဒ္ဓိံ၊ တေန သင်္ဂတိ ဂဏသင်္ဂဏိကာ။ ကဿစိ ဃာသစ္ဆာဒနာဒိကဿ။
၉၄၆။ ဥပဝိတက္ကေတီတိ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ တက္ကေတိ။
၉၄၈။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကောတိ ‘‘အဓိစ္စသမုပ္ပန္နော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဧဝံဝါဒီ။
ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၅၂။ ဩသီဒနာကာရေနာတိ ¶ ¶ ကတ္တဗ္ဗကမ္မေ အနုဿဟနာကာရေန။
၉၅၈။ တေ အဘိနိဝေသာ အသညီဝါဒါ ဝဒန္တိ ဧတေဟီတိ။
အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ နဝကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
အဇ္ဈတ္တန္တိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ဧတဿ ဂါထာဝစနဿ။ နိဋ္ဌပေတွာတိ အဘိနိဝိဿ။
၉၆၄။ အညေသံ ဖဿာဒီနံ သင်္ခတဘာဝေ ယထာသကံပစ္စယေဟိ။ ယေနာကာရေန မာနဿ သာတိသယာ ပဝတ္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အဟန္တိ၊ အသ္မီတိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနောတိ ဒိဋ္ဌိဂတပရိကပ္ပိတဿ အတ္တနော။ ယထာ မာနဿ သမ္ပဂ္ဂဟဝသေန၊ ဧဝံ တဏှာယ မမတ္တဝသေန၊ ဒိဋ္ဌိယာ နိစ္စာဒိဝသေန ပဝတ္တိ ဝိသေသဝတီ သမာနေပိ အနာဂတကာလာမသနေတိ အာဟ ‘‘ဘဝိဿန္တီ…ပေ… ဝုတ္တော’’တိ။ ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ ပန ပဝတ္တမာနဿေဝ ဘဝတီတိ သဗ္ဗပဒသာဓာရဏဿ မာနဿေဝ ဝသေန ဣဉ္ဇိတာဒိတာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ။
နဝကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဒသကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၇၀။ သင်္ကပ္ပနန္တိ ¶ ‘‘ကုသလတာ’’တိ ဝုတ္တပဒဿ အတ္ထဝစနံ။ တဿာ ဥပါယစိန္တာယ။ မိစ္ဆာဘာဝေါ သာဝဇ္ဇဘာဝေါ။ တဒါကာရော မောဟောတိ ယထာဝုတ္တာကာရေန ပဝတ္တေ စိတ္တုပ္ပာဒေ မောဟော။ တဿာပိ ယထာဝုတ္တပစ္စဝေက္ခဏာယပိ ယထာကတပါပေပိ။ အဓိမာနသမ္ပယုတ္တံ သဉ္ဇာနနံ ပကတိပုရိသန္တရဒဿနာဒိဝသေန ပဝတ္တံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တံ ဖလံ ဝိယ ဝိမုတ္တန္တိ ဂဟိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဒသကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တဏှာဝိစရိတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၇၃။ ဝိသေသံ ¶ အကတွာတိ အနုပနိဓာနံ၊ သမတော စ အသမတော စ ဥပနိဓာနန္တိ ဣမံ ဝိဘာဂံ အကတွာ၊ ယော ‘‘ဣတ္ထံ၊ ဧဝံ၊ အညထာ’’တိ ပဒေဟိ ပကာသိတော။
ဝိသေသဿာတိ ‘‘ဣတ္ထံ၊ ဧဝံ၊ အညထာ’’တိ ယထာဝုတ္တဿေဝ ဝိသေသဿ။ ဒိဋ္ဌိယာတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟိတာယ တဒဝိနာဘာဝိနီ တဏှာ ဒဿိတာ။ သီသသီသမူလကေဟီတိ စတူဟိ သီသေဟိ၊ ဒွါဒသဟိ စ သီသမူလကေဟိ။ သယမေဝ စ တဏှာ ဒဿိတာတိ ယောဇနာ။ ယဒိ ဒိဋ္ဌိမာနဂါဟောပိ ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ ယတော ‘‘တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝသေန သမူဟဂါဟတော’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၉၇၃) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ ကထံ ‘‘တဏှာဝိစရိတာနီ’’တိ ဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိမာနေသူ’’တိအာဒိ။ တံမူလကတ္တာတိ တဏှာမူလကတ္တာ။
၉၇၄။ န အဝက္ကရီယတီတိ အနဝကာရီ၊ တံ အနဝကာရိံ ကတွာ၊ တံ ပဒန္တရေန ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အနဝက္ကရိ၊ တံ ကတွာ’’တိ အာဟ။ ဝိက္ခေပနံ အဝယဝတော ဝိဘာဂေါ။ အတ္တတော အဝိနိဗ္ဘုဇိတွာတိ ယွာယံ ဒိဋ္ဌိဂတိကပရိကပ္ပိတော အတ္တာ၊ တတော အဝိသုံ ကတွာ။
၉၇၆။ ဗဟိကတာနိ ရူပါဒီနိ ဥပဂန္တွာ ပဝတ္တာ တဏှာ ဥပါဒါယာတိ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။
ဧကစ္စဿ ¶ ပုဂ္ဂလဿ ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ကဿစိ တဏှာဝိစရိတဿ အသမ္ဘဝေါ၊ ကဿစိဒေဝ သမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘ကဿစိ သမ္ဘဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ။
တဏှာဝိစရိတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၈။ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေါ
၁။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝါရဝဏ္ဏနာ
၉၇၈။ ဓာတုသမ္ဘဝ…ပေ… ¶ ¶ သင်္ဂဟိတတ္တာတိ ဧတ္ထ ခန္ဓာဒီနံ ကာမဓာတုအာဒိဓာတူသု သမ္ဘဝဘေဒဘိန္နာနံ နိရဝသေသတော သင်္ဂဟိတတ္တာတိ ဝိဘာဂေန ယောဇနာ၊ တထာ သေသေသုပိ ပရိယာပန္နပဘေဒဘိန္နာနန္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ‘‘နိရဝသေသတော သင်္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝါရော’’တိ အယမဿ အတ္ထာနုဂတာ သမညာတိ ဒဿေတိ။ ယသ္မာ စေတ္ထ ခန္ဓာဒီနံ ဒွါဒသန္နံ ကောဋ္ဌာသာနံ အနဝသေသသင်္ဂဟော၊ တသ္မာ ဧဝံ ဒုတိယဝါရာဒီနဉ္စေတ္ထ အနုပ္ပဝေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ခန္ဓာဒီနမေဝ ဟိ တေသံ သမ္ဘဝါဒိဝိစာရော ဥပ္ပတ္တာနုပ္ပတ္တိဒဿနဝါရောတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တောတိ ယောဇနာ။ အနုပ္ပတ္တိဒဿနဉ္စေတ္ထ အတ္ထာပတ္တိသိဒ္ဓံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ တတ္ထ ‘‘ကတိ ခန္ဓာ န ပါတုဘဝန္တီ’’တိအာဒိပါဠိ အတ္ထိ။
၉၇၉။ ပုစ္ဆာနုရူပန္တိ ယေနာဓိပ္ပာယေန ပုစ္ဆာ ကတာ၊ တဒနုရူပံ။ အဝိတထဗျာကရဏံ နာမ ဗုဒ္ဓါနံ ဧဝ အာဝေဏိကံ၊ အညေသံ တံ ယာဒိစ္ဆိကံ သုတက္ခရသဒိသန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗညုဝစနံ ဝိညာယ ကတတ္တာ’’တိ။
သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဥပ္ပတ္တာနုပ္ပတ္တိဝါရဝဏ္ဏနာ
၉၉၁။ ‘‘ကာမဘဝေ’’တိ ¶ ဣဒံ ဩကာသဝသေန ဝတွာ ပုန သတ္တသန္တာနဝသေန ဝတ္တုံ ‘‘ကာမဓာတုသမ္ဘူတာနဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ တမတ္ထဝိသေသံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒ္ဓိယာ…ပေ… အတ္ထော’’တိ အာဟ။ ‘‘န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ ယဒိပိ အသညသတ္တာနံ အစက္ခုကတ္တာ ရူပါယတနံ အစ္စန္တသုခုမတ္တာ ဟေဋ္ဌိမဘူမိကာနဉ္စ အဂေါစရော၊ သမာနဘူမိကာနံ ပန ဝေဟပ္ဖလာနံ၊ ဥပရိဘူမိကာနဉ္စ သုဒ္ဓါဝါသာနံ စက္ခာယတနဿ ဂေါစရော ဟောတီတိ အာယတနာဒိကိစ္စံ ကရောတိယေဝါတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝိတ္ထာရတော ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘ဟေဋ္ဌတော အဝီစိနိရယံ ပရိယန္တံ ကတွာ ဥပရိတော ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိဒေဝေ ¶ အန္တောကရိတွာ ယံ ဧတသ္မိ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၈၇) ဝုတ္တပဒေသာ ကာမာဝစရာဒိဩကာသာ။ တေ သတ္တနိကာယာ စ ဓာတူတိ ဝုစ္စန္တိ သမုဒါယဿ အဝယဝါဓာရဘာဝတော ယထာ ‘‘မာသပုဉ္ဇော မာသော’’တိ။ သတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထာတိ သတ္တုပ္ပတ္တိ၊ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌေန သတ္တာဝ ဥပ္ပတ္တိ သတ္တုပ္ပတ္တီတိ ဧဝံ ဩကာသသတ္တလောကဒွယဿ သတ္တုပ္ပတ္တိပရိယာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတ္တဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိ၊ န အနုပါဒိန္နက္ခန္ဓာ ဝိယ သင်္ခါရဘာဝေနေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ကေ ပန တေတိ အာဟ ‘‘သတ္တာဝါသဝသေန…ပေ… ဥပါဒိန္နကက္ခန္ဓာ’’တိ။ တံတံပရိယာပန္နာနန္တိ တံတံသတ္တာဝါသပရိယာပန္နာနံ သတ္တာနံ၊ သင်္ခါရာနမေဝ ဝါ။ သဒိသာဓိဋ္ဌာနဘာဝေနာတိ သဒိသာကာရေန ပဝတ္တမာနာနံ ခန္ဓာနံ ပတိဋ္ဌာနဘာဝေန။ ယေဘုယျေန ဟိ တသ္မိံ သတ္တာဝါသေ ဓမ္မာ သမာနာကာရေန ပဝတ္တန္တိ။
ဥပ္ပတ္တာနုပ္ပတ္တိဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပရိယာပန္နာပရိယာပန္နဝါရဝဏ္ဏနာ
၉၉၉။ တတ္ထ၊ အညတ္ထ စာတိ တသ္မိံ၊ အညသ္မိဉ္စ ဘဝေ၊ ဩကာသေ စ။ ပရိစ္ဆေဒကာရိကာယ ကာမာဒိတဏှာယ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ အာပန္နာ ဂဟိတာတိ ပရိယာပန္နာတိ တံတံဘဝါဒိအန္တောဂဓာ တံတံပရိယာပန္နာ။
ပရိယာပန္နာပရိယာပန္နဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဥပ္ပာဒကကမ္မအာယုပ္ပမာဏဝါရော
၁။ ဥပ္ပာဒကကမ္မဝဏ္ဏနာ
၁၀၂၁။ ဓာတုတ္တယဘူတဒေဝဝသေနာတိ ¶ ကာမာဒိဓာတုတ္တယေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝါနံ ဝသေန။
ဥပ္ပာဒကကမ္မဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အာယုပ္ပမာဏဝဏ္ဏနာ
၁၀၂၆။ သုပရိမဇ္ဇိတကဉ္စနာဒါသံ ¶ ဝိယ သောဘတိ ဝိဇ္ဇောတတီတိ သုဘော၊ သရီရောဘာသော၊ တေန သုဘေန ကိဏ္ဏာ ဝိကိဏ္ဏာတိ သုဘကိဏ္ဏာ။
၁၀၂၇။ တံတံမနသိကာရန္တိ ပရိတ္တပထဝီကသိဏာဒိဂတမနသိကာရံ။ အပ္ပနာက္ခဏေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ပုဗ္ဗဘာဂံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဆန္ဒနံ အာရမ္မဏပရိယေသနံ ဆန္ဒော၊ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော။ ပဏိဓာနံ စိတ္တဋ္ဌပနာ ပဏိဓိ၊ သညာဝိရာဂါဒီဟိ အာရမ္မဏဿ ဝိသေသနံ တထာပဝတ္တာယ ဘာဝနာယ အာရမ္မဏကရဏမေဝ။
ဝိပုလံ ဝုစ္စတိ မဟန္တံ၊ သန္တဘာဝေါပိ မဟနီယတာယ မဟန္တမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိပုလာ ဖလာတိ ဝိပုလသန္တသုခါယုဝဏ္ဏာဒိဖလာ’’တိ။
၁၀၂၈။ ယံ စာတုမဟာရာဇိကာနံ အာယုပ္ပမာဏံ၊ သဉ္ဇီဝေ ဧသော ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ၊ တာယ ရတ္တိယာ တိံသ ရတ္တိယော မာသော၊ တေန မာသေန ဒွါဒသမာသိကော သံဝစ္ဆရော၊ တေန သံဝစ္ဆရေန ပဉ္စ ဝဿသတာနိ သဉ္ဇီဝေ အာယုပ္ပမာဏံ။ ယံ တာဝတိံသာနံ အာယုပ္ပမာဏံ၊ ဧသော ကာဠသုတ္တေ ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ…ပေ… တေန သံဝစ္ဆရေန ဝဿသဟဿံ ကာဠသုတ္တေ အာယုပ္ပမာဏံ။ ယံ ယာမာနံ အာယုပ္ပမာဏံ၊ ဧသော သင်္ဃာတေ ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ…ပေ… တေန သံဝစ္ဆရေန ဒွေ ဝဿသဟဿာနိ သင်္ဃာတေ ¶ အာယုပ္ပမာဏံ။ ယံ တုသိတာနံ အာယုပ္ပမာဏံ၊ ရောရုဝေ ဧသော ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ…ပေ… တေန သံဝစ္ဆရေန စတ္တာရိ ဝဿသဟဿာနိ ရောရုဝေ အာယုပ္ပမာဏံ။ ယံ နိမ္မာနရတီနံ အာယုပ္ပမာဏံ၊ မဟာရောရုဝေ ဧသော ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ…ပေ… တေန သံဝစ္ဆရေန အဋ္ဌ ဝဿသဟဿာနိ မဟာရောရုဝေ အာယုပ္ပမာဏံ။ ယံ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီနံ ဒေဝါနံ အာယုပ္ပမာဏံ၊ တာပနေ ဧသော ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ…ပေ… တေန သံဝစ္ဆရေန သောဠသ ဝဿသဟဿာနိ တာပနေ အာယုပ္ပမာဏံ။ မဟာတာပနေ ဥပဍ္ဎန္တရကပ္ပော။ အဝီစိယံ ဧကော အန္တရကပ္ပော စ အာယုပ္ပမာဏန္တိ ဝဒန္တိ။ ဒေဝါနံ အဓိမုတ္တကာလကိရိယာ ဝိယ တာဒိသေန ပုညဗလေန အန္တရာပိ မရဏံ ဟောတီတိ ‘‘ကမ္မမေဝ ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဗ္ဗုဒါဒိအာယုပရိစ္ဆေဒေါပိ ယုတ္တတရော ဟောတီတိ။
ကိံ ¶ ဈာနန္တိ အဋ္ဌသု ဈာနေသု ကတရံ ဈာနံ။ ဘဝသီသာနီတိ ဘဝဂ္ဂါနိ၊ ပုထုဇ္ဇနဘဝဂ္ဂံ အရိယဘဝဂ္ဂံ သဗ္ဗဘဝဂ္ဂန္တိ ဝေဟပ္ဖလာဒီနံ သမညာ။ ကဿစိ သတ္တာတိ ပုထုဇ္ဇနဿ၊ ကဿစိ ပဉ္စာတိ သောတာပန္နဿ၊ သကဒါဂါမိနော စ၊ ကဿစိ တယောတိ အနာဂါမိနော ဝသေန ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သော ဗြဟ္မကာယိကာဒီဟိ စုတော အရူပံ ဥပပဇ္ဇန္တော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘နဝသု ဗြဟ္မလောကေသု နိဗ္ဗတ္တအရိယသာဝကာနံ တတြူပပတ္တိယေဝ ဟောတိ၊ န ဟေဋ္ဌူပပတ္တီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂၈) အယံ အဋ္ဌကထာပါဌောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တတြူပပတ္တိပိ ဟောတိ ဥပရူပပတ္တိပိ၊ န ဟေဋ္ဌူပပတ္တီ’’တိ ပန ပါဌောတိ တေန ‘‘ဟေဋ္ဌူပပတ္တိယေဝ နိဝါရိတာ’’တိအာဒိဝစနေန ပယောဇနံ နတ္ထိ။ အရူပဓာတူပပတ္တိ စ န နိဝါရိတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အရူပဓာတူပပတ္တိ န နိဝါရိတာ ‘‘မတ္ထကေ ဌိတောဝ ပရိနိဗ္ဗာတီ’’တိ နိယမဿ အနိစ္ဆိတတ္တာ။
အညတ္ထာတိ ကာမလောကေ။ တတ္ထာတိ ရူပလောကေ။ အယံ အဋ္ဌကထာတိ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တော…ပေ… ပရိနိဗ္ဗာတီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ အဋ္ဌကထာ။ တေနေဝါတိ ယသ္မာ ရူပဓာတုယံ ဥပပန္နော အဓိပ္ပေတော၊ န ဥပပဇ္ဇနာရဟော၊ တေနေဝ ကာရဏေန။ တဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ ရူပဓာတုယံ ဥပပန္နဿ အရိယသာဝကဿ။ ယေန ရူပရာဂေန တတ္ထ ရူပဘဝေ ဥပပန္နော၊ တသ္မိံ အရူပဇ္ဈာနေန ဝိက္ခမ္ဘိတေ သမ္မဒေဝ ဒိဋ္ဌာဒီနဝေသု ယထာ ကာမရူပဘဝေသု အာယတိံ ဘဝါဘိလာသော န ဘဝိဿတိ၊ ဧဝံ အရူပဘဝေပီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပုန…ပေ… ဘဝိဿတိယေဝါ’’တိ။ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တောတိ ရူပဓာတုယံ ဥပပန္နော။ အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝေတွာတိ ဟေဋ္ဌိမံ အရိယမဂ္ဂံ သမ္ပာဒေတွာ။ နိဗ္ဗတ္တဘဝါဒီနဝဒဿနဝသေနာတိ တသ္မိံ ရူပဘဝေ နိဗ္ဗတ္တောပိ တတ္ထေဝ အာဒီနဝဒဿနဝသေန။ အနိဝတ္တိတဘဝါဘိလာသောတိ ဥပရိ အရူပဘဝေ အဝိဿဋ္ဌဘဝပတ္ထနော၊ ယတော အရူပဓာတုယံ ဥပပဇ္ဇနာရဟော။ တဿ ဝသေနာတိ တာဒိသဿ အရိယသာဝကဿ ¶ ဝသေန။ ‘‘ကဿစိ ပဉ္စ၊ ကဿစိ တယော အနုသယာ အနုသေန္တီ’’တိ အယံ ယမကပါဠိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၃၁၂) ပဝတ္တာ။
အာယုပ္ပမာဏဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ အဘိညေယျာဒိဝါရဝဏ္ဏနာ
၁၀၃၀။ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏံ ¶ ရူပံ၊ အနုဘဝနလက္ခဏာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ သာမညလက္ခဏပရိဂ္ဂါဟိကာ။ ‘‘ဖုသနလက္ခဏော ဖဿော၊ သာတလက္ခဏံ သုခ’’န္တိအာဒိနာ ဝိသေသလက္ခဏပရိဂ္ဂါဟိကာ။
‘‘စတ္တာရော ခန္ဓာ သိယာ ကုသလာ’’တိအာဒီသု ဣဓ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂါဒီသု ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သေသံ ယဒေတ္ထ န ဝုတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။
အဘိညေယျာဒိဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ သမ္မောဟဝိနောဒနိယာ ဋီကာယ လီနတ္ထဝဏ္ဏနာ
ဝိဘင်္ဂ-အနုဋီကာ သမတ္တာ။