📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

အဘိဓမ္မပိဋကေ

ဓမ္မသင်္ဂဏီ-အနုဋီကာ

ဝီသတိဂါထာဝဏ္ဏနာ

၁။ အဘိဓမ္မသံဝဏ္ဏနာယ ¶ ¶ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုကာမော တဿာ အာဒိဂါထာယ တာဝ ပယောဇနသမ္ဗန္ဓာဘိဓာနပုဗ္ဗင်္ဂမံ အတ္ထံ နိဒ္ဓါရေန္တော ဥဠာရဇ္ဈာသယာနံ နိသမ္မကာရီနံ ပဋိပတ္တိ ပရေသံ ဝိဝိဓဟိတသုခနိပ္ဖာဒနပ္ပယောဇနာတိ အာစရိယဿာပိ ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာယ အာဒိမှိ သတ္ထရိ နိပစ္စကာရဿ အန္တရာယဝိသောသနတ္ထတာ ဝိယ သတ္ထရိ ဓမ္မေ စ ပရေသံ အစ္စန္တသုခပ္ပဋိလာဘသံဝတ္တနိယသဒ္ဓါရတနုပ္ပာဒနတ္ထတာပိ သိယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီတိ ဓမ္မောတိ သာမညဝစနောပိ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန ¶ ဣဓ ပရိယတ္တိဝိသေသဝိသယော။ သံဝဏ္ဏီယတိ အတ္ထော ဧတာယာတိ သံဝဏ္ဏနာ၊ အဋ္ဌကထာ။

တိဝိဓယာနမုခေန ဝိမုတ္တိဓမ္မံ ယထာရဟမနုသာသတီတိ သတ္ထာ။ ပဏမနံ ပဏာမော၊ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ သတ္ထု ဂုဏနိန္နတာ။ ကိရိယာ ကရဏံ၊ ပဏာမဿ ကရဏံ ပဏာမကရဏံ၊ ဝန္ဒနာပယောဂေါ။ သော စ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဣဒါနိ အဓိပ္ပေတံ ပဏာမံ ကရောန္တော’’တိအာဒိနာ ‘‘တဿ ပါဒေ နမဿိတွာ’’တိအာဒိကဿ အဓိပ္ပေတပဏာမဘာဝံ ဒဿေဿတိ၊ ‘‘ကရုဏာ ဝိယာ’’တိအာဒိကဿ ပန သဗ္ဗဿ ထောမနာဝသေန ဝုတ္တဿပိ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ သတ္ထု မဟာကရုဏာဒိဂုဏဝိသေသကိတ္တနဝသေန ပဝတ္တော မဟာကရုဏာဒိဂုဏဝိသေသာဝိနာဘာဝိနာ သံဝဏ္ဏိယမာနသံဝဏ္ဏနာဓမ္မဝိဘာဝိတေန ဓမ္မဿ သွာက္ခာတဘာဝေန သွာက္ခာတဓမ္မေ သတ္ထရိ ¶ အနုပ္ပန္နသဒ္ဓါနံ သဒ္ဓါဇနနာယ၊ ဥပ္ပန္နသဒ္ဓါနဉ္စ ဘိယျောဘာဝါယ ဟောတိ။ သတ္ထုနော စ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနဘာဝေန အဝိတထဒေသနာဘူတေ ဓမ္မေတိ ဧတေန သတ္ထုနော မဟာကရုဏာဒိဂုဏာနံယေဝ စ ဖလဝိသေသနိပ္ဖာဒနသမတ္ထတာယ ပသာဒါဝဟတံ အာဟ။ ဓမ္မေန ဟိ သတ္ထုသိဒ္ဓိ၊ သတ္ထာရာ စ ဓမ္မသိဒ္ဓိ၊ ဓမ္မသမ္ပတ္တိယာပိ သတ္ထုဂုဏတာယ သတ္ထုဂုဏဝိဘာဝနေန သမ္ပဇ္ဇတီတိ။

ဧဝံ သတ္ထရိ ပဏာမကရဏဿ ဧကံ ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမ္ဗန္ဓံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘တဒုဘယပ္ပသာဒါ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ န ဟိ သတ္ထရိ ဓမ္မေ ဝါ အပ္ပသန္နော သံဝဏ္ဏိယမာနေ တဒဓိဂန္တဗ္ဗေ စ ဓမ္မေ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ နာပိ သီလာဒိအနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနန္တံ မဟန္တံ အတ္ထံ သာဓေတိ၊ တသ္မာ ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာသု ပရေသံ သမ္မာပဋိပတ္တိအာကင်္ခါယ တထာရူပဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကေဟိ စ ဝိနိယောဇိတေန သတ္ထရိ ဓမ္မေ စ ပသာဒုပ္ပာဒနံ သတ္ထရိ ပဏာမကရဏံ ဝိဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဘဂဝတော ဂုဏသံကိတ္တနံ တဿ ဓမ္မသင်္ဃာနမ္ပိ ထောမနာ ဟောတိယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရတနတ္တယပဏာမဝစန’’န္တိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ဘဂဝတော ထောမနေနေဝါ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၆)။ ဝက္ခမာနံ ဝါ ‘‘သဒ္ဓမ္မဉ္စဿ ပူဇေတွာ’’တိအာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိညာပနတ္ထံ ပရေသံ ဝိညူနန္တိ ဝါ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ အဝိညူနံ အပ္ပမာဏတာယ အဘာဇနတာယ စ ဝိညူနံ ဂဟဏံ။ တေ ဟိ ဗုဒ္ဓါဒီသု သဂါရဝဿ ပမာဏဘူတတံ ဇာနန္တာ တဿ ဝစနံ သောတဗ္ဗံ သဒ္ဓါတဗ္ဗံ မညန္တိ၊ သမ္မဒေဝ စ နံ အနုတိဋ္ဌန္တာ တဒဓိပ္ပာယံ ပူရေန္တိ။ ဣဓာပိ ပုရိမနယေနေဝ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော ပသာဒဝိညာပနာဒိမုခေနပိ သမ္မာပဋိပတ္တိအာကင်္ခါယ ပဝေဒိတတ္တာ။

ဧတ္ထ ¶ စ ပဌမော အတ္ထဝိကပ္ပော သဒ္ဓါနုသာရီနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန ဝုတ္တော၊ ဒုတိယော ဓမ္မာနုသာရီနံ။ ပဌမော ဝါ အသံသိဒ္ဓသတ္ထုဓမ္မာနံ ဝသေန ဝုတ္တော၊ ဒုတိယော သံသိဒ္ဓသတ္ထုဓမ္မာနံ။ တထာ ပဌမော ပဌမေ ရတနေ ပဏာမကိရိယာဒဿနပရော၊ ဒုတိယော ဣတရေသုပီတိ အယံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပဏာမော ကရီယတိ ဧတာယာတိ ပဏာမကရဏံ၊ ပဏာမကိရိယာဘိနိပ္ဖာဒိကာ စေတနာ။ သာ ဟိ ခေတ္တသမ္ပတ္တိယာ အာစရိယဿ စ အဇ္ဈာသယသမ္ပတ္တိယာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဘူတာ ယထာလဒ္ဓသမ္ပတ္တိနိမိတ္တကဿ ကမ္မဿ ¶ ဗလာနုပ္ပဒါနဝသေန ပုရိမကမ္မနိပ္ဖန္နဿ ဝိပါကသန္တာနဿ အန္တရာ ဝေမဇ္ဈေ အာယန္တိ အာပတန္တီတိ အန္တရာယာတိ လဒ္ဓနာမာနံ ရောဂါဒိအနတ္ထာနံ ဝိဓာယကဿ ဥပပီဠကဿ ဥပစ္ဆေဒကဿ ဝါ ကမ္မဿ ဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထော ပုညာတိသယောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ရတနတ္တယပဏာမ…ပေ… ဝိသေသဘာဝတော’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ရာဂါဒိပရိယုဋ္ဌာနာဘာဝဝစနေန အန္တရာယဿ ကာရဏဘူတာယ ပယောဂဝိပတ္တိယာ အဘာဝဿ၊ အတ္ထလာဘာဒိဝစနေန အနန္တရာယတာဟေတုဘူတာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဘာဝဿ၊ ‘‘သဗျာပဇ္ဈာယ ပဇာယ အဗျာပဇ္ဈော ဝိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁) ဝစနေန ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သုခဝိဟာရိတာယ စ ပကာသနံ မဟာနာမသုတ္တံယေဝ ဥဒါဟဋံ။

ဂုဏဝိသေသဒဿနတ္ထန္တိ ဧတေန သတိပိ ကာယမနောပဏာမာနံ အန္တရာယဝိသောသနသမတ္ထဘာဝေ တေဟိ ပဏာမဝိသယဿ ပဏာမာရဟဘာဝဝိဘာဝနေန သာတိသယော ဝစီပဏာမော ဝိဟိတောတိ ဒဿေတိ။ ဂုဏဝိသေသဝါ ဟီတိအာဒိနာ အာစရိယဿ ယုတ္တပတ္တကာရိတံ ဒဿေတိ။ ဒေသနာ ဝိနယပိဋကေတိ ဧတ္ထ နနု ဝိနယပိဋကဿပိ ဒေသနာဘာဝတော ဒေသနာဝိနယပိဋကာနံ ဘေဒဝစနံ န ယုတ္တန္တိ? နော န ယုတ္တံ ‘‘တီသုပိ စေတေသု ဧတေ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) ဧတ္ထ ဝိယ သမုဒါယဒေသနာယ အဝယဝဒေသနာနံ အာဓာရဘာဝတော။ ဒေသနာကာလေ ဝါ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ ဝိနယတန္တိယာ ဝိနယပိဋကဘာဝတော တဒတ္ထပညာပနဿ စ ဒေသနာဘာဝတော ဘေဒဝစနံ။ အထ ဝါ ဒေသီယတိ ဧတေနာတိ ဒေသနာ၊ ဒေသနာသမုဋ္ဌာပကော စိတ္တုပ္ပာဒေါ၊ တဿ စ ဝိနယပိဋကဝိသယော ကရုဏာပုဗ္ဗင်္ဂမော စ သောတိ ဧဝမေတ္ထ ဘေဒဝစနောပပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သုတ္တန္တပိဋကေတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ကထံ ပန ဘဂဝတော ဒေသနာ ဝိနယပိဋကေ ကရုဏာပ္ပဓာနာ၊ သုတ္တာဘိဓမ္မပိဋကေသု စ ပညာကရုဏာပညာပ္ပဓာနာတိ ဝိညာယတီတိ? ယတော ဥက္ကံသပရိယန္တဂတဟိရောတ္တပ္ပောပိ ဘဂဝါ လောကိယသာဓုဇနေဟိပိ ¶ ပရိဟရိတဗ္ဗာနိ ‘‘သိခရဏီ’’တိအာဒီနိ ဝစနာနိ ယထာပရာဓဉ္စ ဂရဟဝစနာနိ ဝိနယပိဋကဒေသနာယံ မဟာကရုဏာသဉ္စောဒိတမာနသော မဟာပရိသမဇ္ဈေ အဘာသိ၊ တံတံသိက္ခာပဒပညတ္တိကာရဏာပေက္ခာယ ဝေရဉ္ဇာဒီသု သာရီရိကဉ္စ ¶ ခေဒမနုဘောသိ၊ တသ္မာ ကိဉ္စာပိ ဘူမန္တရပစ္စယာကာရသမယန္တရကထာနံ ဝိယ ဝိနယပညတ္တိယာပိ သမုဋ္ဌာပိကာ ပညာ အနညသာဓာရဏတာယ အတိသယကိစ္စဝတီ၊ တတောပိ ကရုဏာယ ကိစ္စံ အဓိကန္တိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိနယပိဋကေ ကရုဏာပ္ပဓာနာ’’တိ။ ကရုဏာဗျာပါရာဓိကတာယ ဟိ ဒေသနာယ ကရုဏာပ္ပဓာနတာ၊ သုတ္တန္တဒေသနာယ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဗဟုလော ဝေနေယျသန္တာနေသု တဒဇ္ဈာသယာနုလောမေန ဂမ္ဘီရမတ္ထပဒံ ပတိဋ္ဌပေသီတိ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနတာ၊ အဘိဓမ္မဒေသနာယ ပန သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝိသယဘာဝပ္ပဟောနကော ရူပါရူပပရိစ္ဆေဒေါ ဓမ္မသဘာဝါနုရောဓေန ပဝတ္တိတောတိ ပညာပ္ပဓာနတာ။ တေနေဝ စ ကာရဏေနာတိအာဒိနာ ဒေသနာနုရူပတံတံသံဝဏ္ဏနာယ ထောမနာ အာစရိယဿ ပကတီတိ ဒဿေတိ။

ကုသလာ ရူပံ စက္ခုမာ ဒသ ဒါဠိမာဒိ သမူဟဝသေန အတ္ထာနဝဗောဓနတ္ထော ဝိယ အတ္ထာဝဗောဓနတ္ထော ဟိ သဒ္ဒပ္ပယောဂေါ အတ္တပရာဓီနော ကေဝလော အတ္ထပဒတ္ထကော၊ သော ပဒတ္ထဝိပရိယေသကာရိနာ ဣတိ-သဒ္ဒေန သဒ္ဒပဒတ္ထကော ဇာယတီတိ အာဟ ‘‘ကရုဏာ ဝိယာတိ နိဒဿနဝစန’’န္တိ။ နိဒဿနဉှိ နာမ နိဒဿိတဗ္ဗဓမ္မေ တေန စ သမ္ဗန္ဓေ သတိ ဟောတိ၊ နာညထာတိ တဿ နိဒဿနဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ယဿ ယထာ…ပေ… ပဝတ္တိတ္ထာတိ အတ္ထော’’တိ။

‘‘တတ္ထ ကရုဏာ ဝိယာတိ နိဒဿနဝစန’’န္တိအာဒိနာ နိဒဿနနိဒဿိတဗ္ဗဓမ္မာနံ အာဓာရဝိသယဗျာပါရေဟိ သဝိသေသနေဟိ သဟ ပကာသနဝသေန ဂါထာယ အတ္ထတတွံ ဒဿေတွာ အဝယဝဘေဒဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ကိရတီတိ ကရုဏာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိစ္ဆန္ဒရာဂါနံ ဘူတပုဗ္ဗဂတိယာ ဝါ သတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧကဿပိ ဓမ္မဿ အနေကသာမညာကာရဝန္တတာယ ‘‘ယထာသဘာဝံ ပကာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေနာ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဓမ္မာနံ အညေယျတ္တံ ပဋိက္ခိပတိ ဉာတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာဘာဝတော။ ဧတေန တဿာ ပညာယ အကိစ္ဆဝုတ္တိတံ အာဟ။ ယထေဝ ဟိ ‘‘ဉေယျေသု သဗ္ဗေသု ပဝတ္တိတ္ထာ’’တိ ဧတ္တာဝတာ အဓိပ္ပေတတ္ထေ သိဒ္ဓေ တေသံ အတ္တတ္တနိယတာဝိရဟသံသူစနတ္ထံ ပရေသံ သတ္တာဒိမိစ္ဆာဂါဟပဋိသေဓနေန ဓမ္မ-သဒ္ဒေန ဉေယျာ ဝိသေသိတဗ္ဗာ၊ ဧဝံ ‘‘ဓမ္မေသု သဗ္ဗေသု ပဝတ္တိတ္ထာ’’တိ ဧတ္တာဝတာ ¶ စ အဓိပ္ပေတတ္ထေ သိဒ္ဓေ ဓမ္မေသု တဿာ ပညာယ အာကင်္ခပ္ပဋိဗဒ္ဓတာယ အကိစ္ဆဝုတ္တိတံ ဒဿေတုံ အညေယျတ္တပဋိသေဓနေန ဉေယျ-သဒ္ဒေန ဓမ္မာ ¶ ဝိသေသိတာတိ။ ဉေယျဓမ္မ-သဒ္ဒါ နီလုပ္ပလသဒ္ဒါ ဝိယ အညမညံ ဘေဒါဘေဒယုတ္တာတိ ‘‘ဉေယျာ စ တေ ဓမ္မာ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယာ ယာတိ ယထာ-သဒ္ဒဿတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဗျာပနိစ္ဆာယဉှိ အယံ ယထာ-သဒ္ဒေါ၊ တပ္ပဘေဒါ ပညာ ပဝတ္တိတ္ထာတိ သမ္ဗန္ဓောတိ။

ဘဂဝတိ ပဝတ္တာဝါတိ ဣဒံ ယေဘုယျေန ဥပမာနောပမေယျတ္ထာနံ ဘိန္နာဓာရတာယ ဘိန္နာဓာရဿ စ ဥပမာနတ္ထဿ ဣဓ အသမ္ဘဝတော ဝုတ္တံ။ ဘဂဝတော ကရုဏာယ အညေဟိ အသာဓာရဏဘာဝေါ သတ္တေ သံသာရဒုက္ခတော ဥဒ္ဓရိတွာ အစ္စန္တသုခေ နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌပေတုံ အတ္တနော သရီရဇီဝိတပရိစ္စာဂေနပိ ဧကန္တဟိတဇ္ဈာသယတာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ယတော ဝိနေယျာနံ ကောသောဟိတဝတ္ထဂုယှပဟူတဇိဝှာဝိဒံသနမ္ပိ ကတံ၊ ယဉ္စ ယဒိမေ သတ္တာ ဇာနေယျုံ၊ ဘဂဝတော သာသနေန ရဟဒမိဝ သီတလံ သမ္ပဇ္ဇလိတံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓမ္ပိ သမောဂါဟေယျ။ အညေသံ ပဿန္တာနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥဒ္ဓဋာတိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ မဟောဃပက္ခန္ဒာနံ သတ္တာနန္တိ ကမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ကာမာဒိမဟောဃပက္ခန္ဒေ သတ္တေ တတော ဥဒ္ဓဋာ နတ္ထညော ကောစိ မံ ဌပေတွာတိ ပဿတော ယထာ ဘဂဝတော ကရုဏာယ အာဝိသနံ ဟောတိ၊ န ဧဝံ အညေသံ တထာဒဿနဿေဝ အဘာဝတော။ အထ ဝါ အညေသံ ပဿန္တာနန္တိ ယဒိပိ ပရေ ပဿေယျုံ၊ တထာပိ န တေသံ ဘဂဝတော ဝိယ ကရုဏောက္ကမနံ အတ္ထိ အပ္ပဋိပတ္တိတော အတ္တဟိတမတ္တပဋိပတ္တိတော စာတိ အတ္ထော။

အနာဝရဏာ တီသု ကာလေသု သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ၊ အသာဓာရဏာ သဗ္ဗဓမ္မာနံ နိရဝသေသဟေတုပစ္စယပရိဂ္ဂဟဝသေန တေသဉ္စ သဘာဝကိစ္စာဒိအဝတ္ထာဝိသေသာဒိပရိဇာနနေန အာယူဟနဝေလာယမေဝ တံတံကမ္မာနံ တံတံဖလဝိသေသဟီနမဇ္ဈိမပဏီတာဒိဝိဘာဂဿ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓေသု အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓေသု စ အတိသုခုမတိရောဟိတဝိဒူရဝုတ္တိအတီတာနာဂတာဒိဘေဒဘိန္နာနံ ရူပဓမ္မာနံ တံတံကာရဏသမဝါယဝိဘာဝနေနေဝ တံတံဖလေသု ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဂန္ဓရသဖဿာဒိဝိသေသဿ နိရဝသေသတော ပဋိဝိဇ္ဈနေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယဉ္စ အတ္ထော ဘဂဝတော အနေကဓာတုနာနာဓာတုလောကံ ယထာဘူတံ ဉာဏာဒိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စ ပဿန္တဿာတိ ဣဒံ ရာဂဂ္ဂိအာဒီဟိ ¶ လောကသန္နိဝါသဿ အာဒိတ္တတာဒိအာကာရဒဿနံ ဘဂဝတော မဟာကရုဏောက္ကမနုပါယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တံ ပန ဗဟုကေဟိ အာကာရေဟိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ¶ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ။ ‘‘အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝါသော…ပေ… ဥယျုတ္တော…ပေ… ပယာတော…ပေ… ကုမ္မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော…ပေ… ဥပနီယတိ လောကော အဓုဝေါ…ပေ… အတာဏော လောကော အနဘိဿရော…ပေ… အဿကော လောကော သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယံ…ပေ… ဦနော လောကော အတိတ္တော တဏှာဒါသောတိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၇) ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ပရောသတံ အာကာရေဟိ ဒဿိတန္တိ ဂန္ထဝိတ္ထာရံ ပရိဟရိတုံ သံဝဏ္ဏယိတုဉ္စ ဥပါယံ ဒဿေတုံ အာဟ ‘‘တံ သဗ္ဗံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ မဟာကရုဏာဉာဏဝိဘင်္ဂဝသေန ဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တအာသယာနုသယ ယမကပါဋိဟာရိယ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏာနိ သေသာသာဓာရဏဉာဏာနိ။ တေသမ္ပိ ဟိ ဝိဘင်္ဂေါ ‘‘ဣဓ တထာဂတော သတ္တေ ပဿတိ အပ္ပရဇက္ခေ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၁) ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ နာနပ္ပကာရေန ဒဿိတောတိ ပုရိမနယေနေဝ အတိဒိသတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တတ္ထ ဝိဘတ္တာနံ ပဋိသမ္ဘိဒါသစ္စဉာဏာဒီနံ သင်္ဂဟော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

နိပ္ပဒေသသပ္ပဒေသဝိသယာ ကရုဏာ ဝိယ ဘဂဝတော ပညာပိ ဣဓ နိပ္ပဒေသသပ္ပဒေသဝိသယာ နိရဝသေသာ အဓိပ္ပေတာတိ တဿာ ကတိပယဘေဒဒဿနေန နယတော တဒဝသိဋ္ဌဘေဒါ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပညာဂ္ဂဟဏေန စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေ ပန သီလသမာဓိ ပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿန၊ ဒွါစတ္တာလီသသတဒုကဓမ္မ၊ ဗာဝီသတိတိကဓမ္မ၊ စတုသတိပဋ္ဌာန သမ္မပ္ပဓာန ဣဒ္ဓိပါဒ သာမညဖလ အရိယဝံသာဒိ၊ ပဉ္စဂတိ ပဉ္စပဓာနိယင်္ဂပဉ္စင်္ဂိကသမာဓိ ဣန္ဒြိယ ဗလ နိဿာရဏီယဓာတု ဝိမုတ္တာယတန ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယဓမ္မသညာဒိ၊ ဆသာရဏီယဓမ္မ အနုဿတိဋ္ဌာန အဂါရဝဂါရဝ နိဿာရဏိယဓာတု သတတဝိဟာရ အနုတ္တရိယ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယပညာဒိ၊ သတ္တအပရိဟာနိယဓမ္မ အရိယဓန ဗောဇ္ဈင်္ဂ သပ္ပုရိသဓမ္မနိဇ္ဇရဝတ္ထု သညာ ဒက္ခိဏေယျပုဂ္ဂလခီဏာသဝဗလာဒိ၊ အဋ္ဌပညာပဋိလာဘဟေတု မိစ္ဆတ္တ သမ္မတ္တ လောကဓမ္မ အရိယာနရိယဝေါဟာရ အာရမ္ဘဝတ္ထု ကုသီတဝတ္ထု အက္ခဏ မဟာပုရိသဝိတက္က အဘိဘာယတန ဝိမောက္ခာဒိ၊ နဝယောနိသောမနသိကာရမူလဓမ္မပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂ ¶ သတ္တာဝါသ အာဃာတဝတ္ထု အာဃာတပဋိဝိနယ သညာနာနတ္တ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာဒိ၊ ဒသနာထကရဓမ္မ ကသိဏာယတန အကုသလကမ္မပထ ကုသလကမ္မပထ မိစ္ဆတ္တ သမ္မတ္တ အရိယဝါသ ဒသဗလဉာဏ အသေက္ခဓမ္မာဒိ၊ ဧကာဒသမေတ္တာနိသံသ သီလာနိသံသ ဓမ္မတာ ဗုဒ္ဓိဟေတု၊ ဒွါဒသာယတနပဋိစ္စသမုပ္ပာဒ ဓမ္မစက္ကာကာရ၊ တေရသဓုတဂုဏ၊ စုဒ္ဒသဗုဒ္ဓဉာဏ၊ ပဉ္စဒသစရဏဝိမုတ္တိပရိပါစနီယဓမ္မ၊ သောဠသအာနာပါနဿတိ သစ္စာကာရ သုတ္တန္တပဋ္ဌာန၊ အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မဓာတု ဘေဒကရဝတ္ထု၊ ဧကူနဝီသတိပစ္စဝေက္ခဏ၊ စတုဝီသတိပစ္စယ၊ အဋ္ဌဝီသတိသုတ္တန္တပဋ္ဌာန၊ ပဏ္ဏာသဥဒယဗ္ဗယဒဿန၊ ပရောပဏ္ဏာသကုသလဓမ္မ၊ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတ၊ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတာဒိဘေဒါနံ ဓမ္မာနံ ပဋိဝိဇ္ဈနဒေသနာကာရပ္ပဝတ္တာ၊ ယေ စ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသမာပတ္တိသဉ္စာရိမဟာဝဇိရဉာဏပ္ပဘေဒါ၊ ယေ စ အနန္တနယသမန္တပဋ္ဌာနပဝိစယဒေသနာကာရပ္ပဝတ္တာ၊ ယေ စ အနန္တာသု ¶ လောကဓာတူသု အနန္တာနံ သတ္တာနံ အာသယာနုသယစရိတာဒိဝိဘာဝနာကာရပ္ပဝတ္တာတိ ဧဝံပကာရာ ဘဂဝတော ပညာပဘေဒါ၊ သဗ္ဗေပိ ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန နယတော သင်္ဂယှန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကော ဟိ သမတ္ထော ဘဂဝတော ပညာယ ပဘေဒေ အနုပဒံ နိရဝသေသတော ဒဿေတုံ။ တေနေဝ ဘဂဝန္တံ ဌပေတွာ ပညဝန္တာနံ အဂ္ဂဘူတော ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ ဗုဒ္ဓဂုဏပရိစ္ဆေဒနံ ပတိအနုယုတ္တော ‘‘အပိစ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဓမ္မနွယော ဝိဒိတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၆) အာဟာတိ။

သံသာရမဟောဃပက္ခန္ဒာနံ သတ္တာနံ တတော သန္တာရဏတ္ထံ ပဋိပန္နော တေဟိ ပယောဇိတော နာမ ဟောတိ အသတိပိ တေသံ တထာဝိဓေ အဘိသန္ဓိယန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တာ ဟိ မဟာဗောဓိံ ပယောဇေန္တီ’’တိ။ ဧတေန သဗ္ဗေနာတိ မဟာဗောဓိမူလာဒိဒဿနေန။ အပဂမနံ နိရုပက္ကိလေသန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဇာတသံဝဒ္ဓဘာဝဒဿနေန ‘‘အနာဒိ အနိဓနော စ သတ္တော’’တိ ဧဝံပကာရာ မိစ္ဆာဝါဒါ ပဋိသေဓိတာ ဟောန္တိ။ သမညာ…ပေ… ဒဿေတိ သတ္တေ ပရမတ္ထတော အသတိပိ သတ္တပညတ္တိဝေါဟာရသူစနတော။ ကရုဏာ အာဒိပညာ ပရိယောသာနန္တိ ဣဒံ သမ္ဘရဏနိပ္ဖတ္တိကာလာပေက္ခာယ ဝုတ္တံ၊ န ပရိစ္ဆေဒဝန္တတာယ။ တေနေဝါဟ ‘‘တန္နိဒါနဘာဝတော တတော ဥတ္တရိကရဏီယာဘာဝတော’’တိ။ သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ နယတော ဒဿိတတ္တာ။ ဧသော ဧဝ ဟိ အနဝသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏဒဿနုပါယော ယဒိဒံ နယဂ္ဂါဟဏံ။ ပရဓနဟရဏာဒိတောပိ ဝိရတိ ပရေသံ အနတ္ထပရိဟရဏဝသပ္ပဝတ္တိယာ ¶ သိယာ ကရုဏူပနိဿယာတိ ကရုဏာနိဒါနံ သီလံ။ တတော ဧဝ ‘‘တတော ပါဏာတိပါတာဒိဝိရတိပ္ပဝတ္တိတော’’တိ ဝုတ္တံ။

၂။ ယဿာ သံဝဏ္ဏနန္တိအာဒိနာ ‘‘ဒယာယာ’’တိအာဒိထောမနာယ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတိ။ ပယောဇနံ ပန ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဗ္ဘန္တရံ နိယကဇ္ဈတ္တံ၊ တတော ဗဟိဘူတံ ဗာဟိရံ။ ဒယာတိ ကရုဏာ အဓိပ္ပေတာတိ ဒယာ-သဒ္ဒဿ မေတ္တာကရုဏာနံ ဝါစကတ္တာ ဝက္ခမာနဉ္စ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တာယ ဟိ သမုဿာဟိတော၊ န မေတ္တာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿ ပဋိနိဒ္ဒေသော ဟောတီတိ တ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ အာဟ။ တန္တိ ပညံ ဝိသေသေတွာ ဥပမာဘာဝေန ဝိနိဝတ္တာ စရိတတ္ထတာယ။ ပဋိနိဒ္ဒေသံ နာရဟတိ ပဓာနာပဓာနေသု ပဓာနေ ကိစ္စဒဿနတော။ ဒွိန္နံ ပဒါနံ…ပေ… ဝတောတိ ကရုဏာဝါစိနာ ဒယာ-သဒ္ဒေန ဧကာဓိကရဏဘာဝေန ဝုစ္စမာနော တ-သဒ္ဒေါ တတော အညဓမ္မဝိသယော ဘဝိတုံ န ယုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ အပရိယာယသဒ္ဒါနံ သမာနာဓိကရဏဘာဝေါ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေ သတိ ဟောတိ၊ နာညထာတိ အာဟ ‘‘သမာနာ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဟေတ္ထ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေါ သာဓီယတိ၊ သာ စ သမာနာဓိကရဏတာ ဝိသိဋ္ဌဝိဘတ္တိကာနံ န ဟောတီတိ သမာနဝိဘတ္တိတာယပိ တမေဝ သာဓီယတီတိ ‘‘ဒယာ…ပေ… စိဒ’’န္တိ ဣဒံ ဒယာယ ဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေ ကာရဏဝစနံ။ ပဓာနတာယ ဟိ ¶ သာမညတာယ စ သာ ဝိသေသိတဗ္ဗာ ဇာတာ။ တတ္ထ ဘဂဝတော တဒညေသဉ္စ ကရုဏာနံ ဝါစကတ္တာ သာမညတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တဿ စာတိ ဒယာ-သဒ္ဒဿ။ ‘‘ပဓာနဉ္စ ပည’’န္တိအာဒိနာ ကိဉ္စာပိ ပုရိမဂါထာယ ပညာပ္ပဓာနာ၊ ‘‘တာယာ’’တိ ပန ကေဝလံ အဝတွာ ဒယာဝိသေသနဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ အပ္ပဓာနာယပိ ကရုဏာယ ပဋိနိဒ္ဒေသော ယုတ္တောတိ ဒဿေတိ။ အပ္ပဓာနတာ စ ကရုဏာယ ပုရိမဂါထာယ ဝသေန ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ပန ပဓာနာ ဧဝ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ဒယာသမုဿာဟိနီတိ ပဓာနာ’’တိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၂)။

ကထံ ပန…ပေ… ဉာတဗ္ဗာတိ ဝက္ခမာနညေဝ အတ္ထံ ဟဒယေ ဌပေတွာ စောဒေတိ။ ယဒိ ဧဝန္တိ ယဒိ အဋ္ဌကထာယ အဓိပ္ပာယံ အဂ္ဂဟေတွာ ဝစနမတ္တမေဝ ဂဏှသိ။ မေတ္တာတိ စ န ယုဇ္ဇေယျာတိ ယထာ ‘‘မေတ္တစိတ္တတံ အာပန္နော’’တိ ဧတိဿာ အဋ္ဌကထာယ ဝသေန န ဒယာ ကရုဏာ ¶ ၊ ဧဝံ ‘‘နိက္ကရုဏတံ အာပန္နော’’တိ ဧတိဿာ အဋ္ဌကထာယ ဝသေန န ဒယာ မေတ္တာတိ ဝစနမတ္တဂ္ဂဟဏေ အဋ္ဌကထာနမ္ပိ ဝိရောဓံ ဒဿေတိ။ ‘‘အဓိပ္ပာယဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ တမေဝ အဓိပ္ပာယံ ဒယာ-သဒ္ဒေါ ဟီတိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ အက္ခရစိန္တကာ ဟိ ဒယာ-သဒ္ဒံ ဒါနဂတိရက္ခဏေသု ပဌန္တိ။ အနုရက္ခဏဉ္စ မေတ္တာကရုဏာနံ ဟိတူပသံဟာရဒုက္ခာပနယနာကာရဝုတ္တီနံ သမာနကိစ္စံ၊ တသ္မာ ဥဘယတ္ထ ဒယာ-သဒ္ဒေါ ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ။ အန္တောနီတန္တိ အန္တောဂဓံ၊ ရုက္ခတ္ထော ဝိယ ဓဝခဒိရာဒီနံ အနုရက္ခဏတ္ထော မေတ္တာကရုဏာနံ သာမညန္တိ အတ္ထော၊ အဓိပ္ပာယော ပန ‘‘ဒယာပန္နော’’တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗပါဏဘူတဟိတာနုကမ္ပီတိ အနန္တရံ ကရုဏာယ ဝုတ္တတ္တာ ဒယာ-သဒ္ဒေါ မေတ္တာပရိယာယောတိ ဝိညာယတိ။ မေတ္တာပိ ဟိ ကရုဏာ ဝိယ ပါဏာတိပါတဝိရတိယာ ကာရဏန္တိ။ ‘‘အဒယာပန္နော’’တိ ဧတ္ထ ပန ကာရုဏိကော အဝိဟိံ သဇ္ဈာသယတ္တာ ပရေသံ ဝိဟေသာမတ္တမ္ပိ န ကရောတိ၊ ကော ပန ဝါဒေါ ပါဏာတိပါတနေတိ နိက္ကရုဏတာယ ပါဏာတိပါတိတာ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတမေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဝဉှိ အဋ္ဌကထာနံ အဝိရောဓော ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ယဒိ ဒယာ-သဒ္ဒေါ မေတ္တာကရုဏာနံ ဝါစကော၊ ဧဝမ္ပိကထံ ပန ကရုဏာ ‘‘ဒယာ’’တိ ဇာနိတဗ္ဗာတိ အနုယောဂေါ တဒဝတ္ထော ဧဝါတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ ကရုဏာ စ ဒေသနာယာတိအာဒိနာ ကရုဏာယ ဧဝ ဂဟဏေ ကာရဏမာဟ။

နနု တာယာတိအာဒိနာ သာမတ္ထိယတောပိ ပကရဏံ ဗလဝန္တိ ပကရဏဝသေနေဝ ကရုဏာဝိသယဿ ဉာတတံ ဒဿေတိ။ ယထာရုစိ ပဝတ္တိတ္ထာတိ ဧတံ ပုရိမဂါထာယ သပ္ပဒေသနိပ္ပဒေသသတ္တဝိသယာယ ကရုဏာယ ဂဟိတဘာဝဿ ကာရဏဝစနံ။ ယထာရုစိပဝတ္တိ ဟိ ဧကသ္မိံ အနေကေသု စ ဣစ္ဆာနုရူပပ္ပဝတ္တီတိ။ ‘‘ဣဓ ပန နိပ္ပဒေသသတ္တဝိသယတံ ဂဟေတု’’န္တိ ဧတေန သိဒ္ဓေ သတိ အာရမ္ဘော ဉာပကတ္ထော ဟောတီတိ ပုန ‘‘သတ္တေသူ’’တိ ¶ ဝစနံ ဣမမတ္ထဝိသေသံ ဗောဓေတီတိ ဒဿေတိ။ န ဒေဝေသုယေဝါတိအာဒိနာပိ ဒယာသာဓနဿ သမုဿာဟနဿ သတ္တဝိသယဘာဝေ သာမတ္ထိယလဒ္ဓေပိ ‘‘သတ္တေသူ’’တိ ဝစနံ တဿ နိပ္ပဒေသသတ္တဝိသယဘာဝေါ အဓိပ္ပေတောတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဉာပေတီတိ ဒဿေတိ။

ကာလဒေသဒေသကပရိသာဒိပရိဒီပနံ ဗာဟိရနိဒါနန္တိ ကာလာဒီနိ နိဒ္ဓါရေန္တော ‘‘ယသ္မိံ ကာလေ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝသာနမှိ ဝသန္တော တိဒသာလယေတိ ဝစနတောတိ ဧတေန တဿ ပါဋိဟာရိယဿ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန ¶ အဝစ္ဆိန္နတံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ပဝတ္တဝေါဟာရေန စ န သက္ကာတိ ပုထုဇ္ဇနသန္တာနေပိ ရာဂါဒိပဋိပက္ခဟရဏဿ အဘာဝတော နိစ္ဆန္ဒရာဂေသု သတ္တဝေါဟာရော ဝိယ ပုထုဇ္ဇနသန္တာနေ ရာဂါဒိပဋိပက္ခဟရဏဝသေန ပဝတ္တံ တဒဘာဝေပိ ဘဂဝတော သန္တာနေ ရုဠှီဝသေန ပါဋိဟာရိယန္တွေဝ ဝုစ္စတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန ယေ သမ္မာဒိဋ္ဌိကာ ဇာတာ အစေလကကဿပါဒယော ဝိယ၊ ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနေ အသမတ္ထဘာဝေန အပ္ပဋိဘာနဘာဝါဒိပ္ပတ္တိယာ သစ္စကာဒယော ဝိယ။

၃ ။ သီတပဗ္ဗတာ နာမ ‘‘သိနေရုံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာ ယုဂန္ဓရော…ပေ… ဂိရိ ဗြဟာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၇၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ) ဧဝံ ဝုတ္တပဗ္ဗတာ။

၄-၅။ သဗ္ဗသော စက္ကဝါဠသဟဿေဟိ သဗ္ဗသော အာဂမ္မ သဗ္ဗသော သန္နိသိန္နေနာတိ သမ္ဗန္ဓဝသေန တယော ဝိကပ္ပာ ယုတ္တာ၊ သဗ္ဗသော စက္ကဝါဠသဟဿေဟိ ဒသဟိ ဒသဟီတိ ပန အနိဋ္ဌသာဓနတော ပဋိသေဓိတော။ ဝဇ္ဇိတဗ္ဗေတိ ယေ ဝဇ္ဇေတုံ သက္ကာ ‘‘အတိသမ္မုခါ အတိသမီပံ ဥန္နတပ္ပဒေသော’’တိ၊ ဧတေ။ ဣတရေ ပန တဿာ ပရိသာယ မဟန္တဘာဝေန န သက္ကာ ပရိဟရိတုံ။

‘‘သဗ္ဗဉေယျ…ပေ… သမတ္ထာ’’တိ ဝတွာ တေသံ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရဇာနနသမတ္ထာတိ ဝစနံ အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓါကာရဿ ဓမ္မသာမိနာပိ ပရေသံ ဒေသေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဝုတ္တံ။ အညထာ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ ဒိဋ္ဌသစ္စာ ဧဝ ဘဝေယျုံ။ သဗ္ဗဉေယျဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝဇာနနသမတ္ထတာဒိယေဝ ယထာဝုတ္တဗလံ။ တေသံ ဂဟဏသမတ္ထတံ ဒီပေတိ၊ အဓိကဝစနမညမတ္ထံ ဗောဓေတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၆။ တထာဂတော ဝန္ဒနီယောတိအာဒိနာ ‘‘နမဿိတွာ’’တိအာဒိကိရိယာဝိသေသာနံ တံတံသုတ္တာနုရောဓေန ¶ ပဝတ္တိတမာဟ။ သရီရသောဘဂ္ဂါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကလျာဏဝါက္ကရဏတာအာဓိပစ္စပရိဝါရသမ္ပတ္တိအာဒိ သင်္ဂယှတိ။

၇။ အန္တရဓာပေတွာတိ နိရောဓေတွာ။ နိရောဓနဉ္စေတ္ထ ဥပ္ပာဒကဟေတုပရိဟရဏဝသေန တေသံ အနုပ္ပတ္တိကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီတိ သမ္ဗန္ဓောတိ ‘‘သောသေတွာ’’တိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာယ အပရကာလကိရိယာပေက္ခတာယ ဝုတ္တံ။

၈။ ဒုက္ကရဘာဝံ ¶ ဒီပေတုန္တိ အဒုက္ကရဿ တထာအဘိယာစေတဗ္ဗတာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသာနံ သီလဝိပတ္တိဘာဝတော ထုလ္လစ္စယာဒီနဉ္စ ယေဘုယျေန အာစာရဝိပတ္တိဘာဝတော အာစာရသီလာနံ တထာ ယောဇနာ ကတာ၊ တထာ စာရိတ္တသီလဿ အာစာရသဘာဝတ္တာ ဣတရံ သဘာဝေနေဝ ဂဟေတွာ ဒုတိယာ။ အသက္ကုဏေယျန္တိ ဝိသုဒ္ဓါစာရာဒိဂုဏသမန္နာဂတေန သဗြဟ္မစာရိနာ သဒ္ဓမ္မစိရဋ္ဌိတတ္ထံ သာဒရံ အဘိယာစိတေန တေန စ အဘိဓမ္မတ္ထပ္ပကာသနေ သမတ္ထောတိ ယာထာဝတော ပမာဏိတေန တဗ္ဗိမုခဘာဝေါ န သုကရောတိ အဓိပ္ပာယော။

၉။ ဒေဝဒေဝ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ပဋ္ဌာနသံဝဏ္ဏနာဋီကာယံ ဝိပဉ္စိတောတိ န ဝိတ္ထာရယိမှ။

၁၃။ ပဌမသင်္ဂီတိယံ ယာ အဋ္ဌကထာ သင်္ဂီတာတိ ဝစနေန သာ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေပိ အဋ္ဌကထာ သံဝိဇ္ဇတိ၊ တေန ပါဌော ဝိယ ဘဂဝံမူလိကာဝါတိ ဝိညာယတိ။ ‘‘အဘိဓမ္မဿာ’’တိ ပဒံ ‘‘အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ဧတဒပေက္ခန္တိ ‘‘ကဿ ပန သာ အဋ္ဌကထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ အဓိကာရဝသေန တမေဝ အဘိဓမ္မပဒံ အာကဍ္ဎတိ။ အာဝုတ္တိအာဒိဝသေန ဝါ အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။

၁၆။ အရိယမဂ္ဂဿ ဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဈာနင်္ဂဝိသေသံ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ နိယမေတီတိအာဒိနယပ္ပဝတ္တော တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရဝါဒေါ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ နိယမေန္တိ၊ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယော နိယမေတီတိ ဧဝမာဒယော မောရဝါပိဝါသိမဟာဒတ္တတ္ထေရတိပိဋကစူဠာဘယတ္ထေရဝါဒါဒယော သင်္ဂယှန္တိ။ တပ္ပကာသနေနေဝါတိ အဘိဓမ္မဿ အတ္ထပ္ပကာသနေနေဝ။ သောတိ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝိနိစ္ဆယော။ တထာတိ အသမ္မိဿာနာကုလဘာဝေန။ အသမ္မိဿာနာကုလဘူတော ဝါ ဝိနိစ္ဆယော မဟာဝိဟာရဝါသီနံ သန္တကဘာဝေန၊ ဧတေန အဘိဓမ္မဿ အတ္ထပ္ပကာသနေနေဝ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝိနိစ္ဆယော ဣဓ အဘိနိပ္ဖာဒီယတီတိ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ တပ္ပကာသနေနေဝါတိ အသမ္မိဿာနာကုလဘာဝပ္ပကာသနေနေဝ ¶ ။ သောတိ ပကာသိယမာနော အဘိဓမ္မတ္ထော။ တထာတိ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝိနိစ္ဆယဘာဝေန။ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ‘‘အသမ္မိဿံ အနာကုလံ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။

၁၇။ အညဉ္စ ¶ သဗ္ဗံ အတ္ထပ္ပကာသနံ ဟောတီတိ တောသနံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘သဗ္ဗေန တေန တောသနံ ကတံ ဟောတီ’’တိ။ ယုတ္တရူပါ ယောဇနာ။

ဝီသတိဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ

ပရိစ္ဆေဒေါ သတ္တပ္ပကရဏဘာဝေါ။ သန္နိဝေသော သတ္တန္နံ ပကရဏာနံ တဒဝယဝါနဉ္စ ဝဝတ္ထာနံ။ သာဂရေဟိ တထာ စိန္တာတိ ‘‘ဣမဿ အဘိဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရဘာဝဝိဇာနနတ္ထံ စတ္တာရော သာဂရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဇလသာဂရာဒီဟိ သဟ နယသာဂရဝိစာရော။ ‘‘သတဘာဂေန သဟဿဘာဂေန ဓမ္မန္တရာ ဓမ္မန္တရံ သင်္ကမိတွာ သင်္ကမိတွာ ဒေသေသီ’’တိအာဒိနာ ဒေသနာဘေဒေဟိ အဘိဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရဘာဝကထာ ဒေသနာဟိ ဂမ္ဘီရတာ။

‘‘ဧဝံ တေမာသံ နိရန္တရံ ဒေသေန္တဿာ’’တိအာဒိနာ ဒေသနာကာလေ ဘဂဝတော သရီရဿ ယာပိတာကာရဝိစာရော ဒေသနာ…ပေ… ဂဟဏံ။ တထာ ထေရဿ…ပေ…ပိ စာတိ ‘‘အဘိဓမ္မေ ဝါစနာမဂ္ဂေါ နာမာ’’တိအာဒိနာ အဘိဓမ္မေ ဝါစနာမဂ္ဂဿ သာရိပုတ္တတ္ထေရသမ္ဗန္ဓိတတာ တဿ စ တေနေဝ ဥပ္ပာဒိတတာ။ ယော ဟိ ဘဂဝတာ ဒေဝတာနံ ဒေသိတာကာရော၊ သော အပရိစ္ဆိန္နဝါရနယတန္တိတာယ အနန္တော အပရိမာဏော န ဘိက္ခူနံ ဝါစနာယောဂ္ဂေါ၊ ယော စ ထေရဿ ဒေသိတာကာရော၊ သော အတိသံခိတ္တတာယ။ နာတိသင်္ခေပနာတိဝိတ္ထာရဘူတော ပန ပါဌနယော ထေရပ္ပဘာဝိတော ဝါစနာမဂ္ဂေါတိ။

ဝစနတ္ထဝိဇာနနေနာတိအာဒိနာ ကုသလာ ဓမ္မာတိအာဒိပဒါနညေဝ အတ္ထဝဏ္ဏနံ အကတွာ အဘိဓမ္မ-သဒ္ဒဝိစာရဿ သမ္ဗန္ဓမာဟ။ ‘‘ယေ တေ မယာ ဓမ္မာ အဘိညာ ဒေသိတာ။ သေယျထိဒံ – စတ္တာရော ¶ သတိပဋ္ဌာနာ…ပေ… သိက္ခိတံ သိက္ခိံသု ဒွေ ဘိက္ခူ အဘိဓမ္မေ နာနာဝါဒါ’’တိအာဒိသုတ္တဝသေန ကိဉ္စာပိ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ‘‘အဘိဓမ္မော’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ စ သမာဓိအာဒီသု ဒိဋ္ဌပ္ပယောဂေါ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မော ဧဝ ပန ဣဓ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘သုတ္တန္တာဓိကာ ပါဠီတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဓမ္မဗျဘိစာရဘာဝေန ဝိသေသတော အဘိဓမ္မော ဝိယ သုတ္တန္တောပိ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ယော ¶ ဝေါ၊ အာနန္ဒ၊ မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၆) အညတ္ထ စ သမ္ဘဝတော အဘိ-သဒ္ဒေန နိဝတ္တေတဗ္ဗတ္ထံ ဒီပေတုံ ‘‘သုတ္တန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နနု စ အတိရေကဝိသေသဋ္ဌာ ဘိန္နသဘာဝါ ယတော တေ ယထာက္ကမံ အဓိကဝိစိတ္တပရိယာယေဟိ ဗောဓိတာ၊ တသ္မာ ‘‘ဓမ္မာတိရေကဓမ္မဝိသေသဋ္ဌေဟီ’’တိ ဗဟုဝစနေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န ဧကဝစနေနာတိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ…ပေ… ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော’’တိ။

ပယောဂမေဝ နာရဟတိ ဥပသဂ္ဂ-သဒ္ဒါနံ ဓာတု-သဒ္ဒဿေဝ ပုရတော ပယောဇနီယတ္တာ။ အထာပိ ပယုဇ္ဇေယျ အတိမာလာဒီသု အတိ-သဒ္ဒါဒယော ဝိယ။ ဧဝမ္ပိ ယထာ ‘‘အတိမာလာ’’တိ ဧတ္ထ သမာသဝသေန အနာဝိဘူတာယ ကမနကိရိယာယ ဝိသေသကော အတိ-သဒ္ဒေါ၊ န မာလာယ၊ ဧဝမိဓာပိ အဘိ-သဒ္ဒေါ န ဓမ္မဝိသေသကော ယုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ အညဿပိ ဟိ ဥပသဂ္ဂဿာတိ ဣဒံ ရုဠှီဝသေန၊ အတ္ထေ ဥပသဇ္ဇတီတိ ဝါ ဥပသဂ္ဂဿ အနွတ္ထသညတံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ အတိဆတ္တာဒီသု ဟိ အတိ-သဒ္ဒေါ ဣဓ ဥပသဂ္ဂေါတိ အဓိပ္ပေတော။ တတ္ထ ယထာ ကလျာဏော ပူဇိတော ဝါ ပုရိသော အတိပုရိသောတိ ဘဝတိ၊ ဧဝံ အတိရေကဝိသေသဋ္ဌာနမ္ပိ ကလျာဏပူဇိတတ္ထဘာဝသမ္ဘဝတော ကလျာဏံ ဝါ ပူဇိတံ ဝါ ဆတ္တံ အတိဆတ္တန္တိ သဒ္ဒနယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကလျာဏပူဇိတဘာဝါ ဟိ ဂုဏဝိသေသယောဂေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ ဂုဏဝိသေသော စေသ ယဒိဒံ ပမာဏာတိရေကော စ ဝိစိတ္တရူပတာ စ။ ဧဝဉ္စ ပန ကတွာ ‘‘အကိရိယာယပီ’’တိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဘဝတိ။ ယထာ စ အတိဆတ္တာဒီသု၊ ဧဝံ အဘိဓမ္မ-သဒ္ဒေပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အနေကတ္ထာ ဟိ နိပါတာတိ။ တဗ္ဘာဝဒီပကတ္တာတိ အတိရေကဝိသေသဘာဝဒီပကတ္တာ။

ဧကတော အနာဂတတ္တာတိ ဣဒံ သုတ္တန္တေ ဧကတော အာဂတာနံ ခန္ဓာယတနာဒီနံ သုတ္တန္တဘာဇနီယဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘ဆ ဣမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣန္ဒြိယာနီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၄၉၅-၄၉၆) စက္ခာဒီနံ ဆန္နံ ဣတ္ထိန္ဒြိယာဒီနံ တိဏ္ဏံ သုခိန္ဒြိယာဒီနံ ပဉ္စန္နံ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနံ ပဉ္စန္နံ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနဉ္စ တိဏ္ဏံ ဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ သုတ္တန္တဘာဝေန အာဂတတ္တာ ဧကသုတ္တဘာဝေန အနာဂတာနံ ဗာဝီသတိယာ ဣန္ဒြိယာနံ သုတ္တန္တဘာဇနီယဿ အဒိဋ္ဌတ္တာ ¶ စ ဝုတ္တံ၊ န သုတ္တန္တေ ဧကတော အာဂမနဿ သုတ္တန္တဘာဇနီယဿ ကာရဏတ္တာ။ သုတ္တန္တေ ဧကတော သဗ္ဗေန သဗ္ဗဉ္စ အနာဂတာ ဟိ ဘူမန္တရပရိစ္ဆေဒပဋိသမ္ဘိဒါ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝသေန ဝိဘတ္တာ ဒိဿန္တိ၊ ဧကတော အာဂတာနိ စ ¶ သိက္ခာပဒါနိ တထာ န ဝိဘတ္တာနိ။ ဝေရမဏီနံ ဝိယ ပန သဘာဝကိစ္စာဒိဝိဘာဂဝိနိမုတ္တော ဗာဝီသတိယာ ဣန္ဒြိယာနံ သမာနော ဝိဘဇနပ္ပကာရော နတ္ထိ၊ ယော သုတ္တန္တဘာဇနီယံ သိယာတိ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ နတ္ထီတိ ယုတ္တံ သိယာ။

ယဒိပိ ပစ္စယဓမ္မဝိနိမုတ္တော ပစ္စယဘာဝေါ နာမ နတ္ထိ၊ ယထာ ပန ပဝတ္တော ပစ္စယဓမ္မော ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ပစ္စယော ဟောတိ၊ သော တဿ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသော ဟေတုအာဒိဘာဝေါ တတော အညော ဝိယ ပစ္စယဓမ္မဿ ပစ္စယဘာဝေါတိ ဝုတ္တော၊ သော စ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ သမ္ဘဝန္တီ’’တိအာဒီသု ပဓာနဘာဝေန ဝုတ္တော။ တတ္ထ စ ဂုဏီဘူတာ ဟေတုဟေတုဖလဘူတာ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒယောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္စယဘာဝေါ ဥဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဓမ္မာနန္တိအာဒိ ဥဒ္ဒေသေန ပရိစ္ဆိန္နာနံယေဝ ခန္ဓာဒီနံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂါဒီသု ပဉှပုစ္ဆကနယော ဒဿိတော၊ န ဣတော အညထာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

သုတ္တန္တေ သင်္ဂီတိသုတ္တန္တာဒိကေ။ ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ ပါဏာတိပါတာ…ပေ… ပမာဒဋ္ဌာနာ ဝေရမဏီတိ ဧဝံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အညော ပန ဝေရမဏီနံ ဝိဘဇိတဗ္ဗပ္ပကာရော နတ္ထီတိ ဣဒံ အတီတာနိစ္စာဒိဝိဘာဂေါ ဝေရမဏီနံ ခန္ဓာယတနာဒီသု အန္တောဂဓတ္တာ တဗ္ဗသေနေဝ ဝိဇာနိတဗ္ဗော၊ တတော ပန အညော အဘိဓမ္မနယဝိဓုရော ဝေရမဏီနံ ဝိဘဇိတဗ္ဗပ္ပကာရော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ တထာ စ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ‘‘စက္ခုံ အနိစ္စံ…ပေ… ဇရာမရဏံ အနိစ္စ’’န္တိ အနုပဒဓမ္မသမ္မသနကထာယံ န ဝေရမဏိယော ဥဒ္ဓဋာ။

နနု ဓမ္မသင်္ဂဏီဓာတုကထာဒီနမ္ပိ ဝသေန အဘိဓမ္မပါဠိယာ အတိရေကဝိသေသဘာဝေါ ဒဿေတဗ္ဗောတိ? သစ္စမေတံ၊ သော ပန ဧကန္တအဘိဓမ္မနယနိဿိတော အဝုတ္တောပိ သိဒ္ဓါတိ ကတွာ န ဒဿိတော။ ဧတေန ဝါ နိဒဿနေန သောပိ သဗ္ဗော နေတဗ္ဗော။ အဘိဓမ္မနယသာမညေန ဝါ အဘိဓမ္မဘာဇနီယပဉှပုစ္ဆကေဟိ သော ဝုတ္တော ဧဝါတိ န ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ပဉှဝါရာတိ ပုစ္ဆနဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာ ပါဠိနယာ။ ဧတ္ထေဝါတိ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ ဧဝ။ အပေက္ခာဝသိကတ္တာ အပ္ပမဟန္တဘာဝဿ ယတော အပ္ပမတ္တိကာ မဟာဓာတုကထာတန္တိ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂဝစနဝသေန အဝသေသာ၊ တံ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ အနာဂန္တွာ မဟာဓမ္မဟဒယေ အာဂတတန္တိတော’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မဟဒယ…ပေ… အာဂတတန္တိတော ရူပကဏ္ဍဓာတုဝိဘင်္ဂါဒီသု အနာဂန္တွာ မဟာဓာတုကထာယံ အာဂတတန္တိ အပ္ပမတ္တိကာဝါတိ သမ္ဗန္ဓော ¶ ။ အထ ဓာတုကထာယ ဝိတ္ထာရကထာ မဟာဓာတုကထာ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ အနာဂန္တွာ မဟာဓမ္မဟဒယေ အာဂတတန္တိတော ဓာတုကထာယံ အနာဂန္တွာ မဟာဓာတုကထာယ အာဂတတန္တိ အပ္ပမတ္တိကာဝါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဥပလဗ္ဘတီတိ အနုလောမပစ္စနီယပဉ္စကဿ၊ နုပလဗ္ဘတီတိ ပစ္စနီယာနုလောမပဉ္စကဿ ဥပလက္ခဏဝသေန ဝုတ္တံ။ သစ္စိကဋ္ဌံ နိဿယန္တိ ‘‘သဗ္ဗတ္ထာ’’တိအာဒိနာ ဒေသာဒိအနာမသနေန ရူပါဒိသတ္တပညာသဓမ္မပ္ပဘေဒံ သစ္စိကဋ္ဌမေဝ နိဿယဘူတံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဥပလဗ္ဘတိ နုပလဗ္ဘတီတိ ပဋိညာယ ဂဟိတာယ ပဋိက္ခေပဂ္ဂဟဏတ္ထ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓနီယံ၊ တထာ သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗေသူတိ ဧတ္ထာပိ။ ယဒိ ခန္ဓာယတနာဒယော ဂဟိတာ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေန၊ အထ ပန ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယော သစ္စိကဋ္ဌောတိ သစ္စိကဋ္ဌနိဿယံ ဥပလက္ခေတိ။ ဧတေဟီတိ ဧတေဟိ ဝစနေဟိ။ သစ္စိကဋ္ဌဒေသကာလပ္ပဒေသေဟိ ကထံ သစ္စိကဋ္ဌာဒီနံ ပဒေသော ဧကဒေသဘူတော သဗ္ဗောတိ ဝုစ္စတိ? ပဒေသာနံ ပုထုတ္တာ။ ‘‘သဗ္ဗေသု ပဒေသေသူ’’တိ ပစ္စေကံ ဘေဒါမသနဝသေန စာယံ ပဉှော ပဝတ္တောတိ န ပုရိမေဟိ အဝသေသော။

ဥပလဗ္ဘတိ…ပေ… မိစ္ဆာတိ ဧကန္တိ ဥပလဗ္ဘတီတိ ပဋိညာဂ္ဂဟဏပဋိက္ခေပဂ္ဂဟဏနိဂ္ဂဏှနာနံ အနုလောမပဋိလောမတော ပဋိညာဌပနနိဂ္ဂဟပါပနာရောပနာနဉ္စ ဝသေန ပဝတ္တာ တန္တိ ပဌမပဉ္စကဿ ဧကံ အင်္ဂံ ဧကော အဝယဝေါတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သေသေသုပိ နေတဗ္ဗံ။ နိဂ္ဂဟဿ သုနိဂ္ဂဟဘာဝံ ဣစ္ဆတော သကဝါဒိနော ‘‘တွံ စေ ပန မညသိ ဝတ္တဗ္ဗေ ခေါ ပုဂ္ဂလော နုပလဗ္ဘတီ’’တိအာဒိနာ (ကထာ။ ၃) ပဋိညာဌပနေန၊ တေန ‘‘တဝ တတ္ထ ဟေတာယ ပဋိညာယ ဟေဝံ ပဋိဇာနန္တော ဟေဝံ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗေ အထ တံ နိဂ္ဂဏှာမ သုနိဂ္ဂဟိတော စ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဟဉ္စိ ပုဂ္ဂလော နုပလဗ္ဘတီ’’တိအာဒိနာ (ကထာ။ ၂) ပရဝါဒိနော အတ္တနော ပဋိကမ္မံ ယထာ သကဝါဒီ န နိဗ္ဗေဌေတိ၊ ဧဝံ ကရဏံ ပဋိကမ္မဝေဌနံ။ ပရဝါဒိနော ပဋိကမ္မဿ ဒုပ္ပဋိကမ္မဘာဝံ ဣစ္ဆတော သကဝါဒိနော တံနိဒဿနေန ‘‘ဧသော စေ ဒုန္နိဂ္ဂဟိတော ဟေဝ’’န္တိ ပဋိကမ္မနိဒဿနေန၊ ‘‘ဝတ္တဗ္ဗေ ခေါ ပုဂ္ဂလော ဥပလဗ္ဘတိ…ပေ… ပရမတ္ထေနာတိ (ကထာ။ ၁)။ နော စ မယံ တယာ တတ္ထ ဟေတာယ ပဋိညာယ ဟေဝံ ပဋိဇာနန္တော ဟေဝံ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ။ အထ အမှေ နိဂ္ဂဏှာသိ ဒုန္နိဂ္ဂဟိတာ စ ဟောမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဟဉ္စိ ပုဂ္ဂလော ဥပလဗ္ဘတီ’’တိအာဒိနာ (ကထာ။ ၅) နိဂ္ဂဟဿ ဒုန္နိဂ္ဂဟိတဘာဝဒဿနေန ¶ အနိဂ္ဂဟိတဘာဝကရဏံ နိဂ္ဂဟနိဗ္ဗေဌနံ။ ‘‘တေန ဟိ ယံ နိဂ္ဂဏှာသိ ဟဉ္စိ ¶ ပုဂ္ဂလော ဥပလဗ္ဘတီ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘တေန ဟိ ယေ ကတေ နိဂ္ဂဟေ သေ နိဂ္ဂဟေ ဒုက္ကဋေ သုကတေ ပဋိကမ္မေ သုကတာ ပဋိပါဒနာ’’တိ သကဝါဒိနော နိဂ္ဂဟဿ၊ အနိဂ္ဂဟဘာဝါရောပနေန အတ္တနော ပဋိကမ္မဿ သုပဋိကမ္မဘာဝကရဏေန စ သကဝါဒိနော နိဂ္ဂဟဿ ဆေဒေါ ဝိနာသနံ ပုဂ္ဂလဝါဒနိသေဓနဝသေန သမုဋ္ဌိတတ္တာ။ ဓမ္မတာယ အနုလောမနဝသေန ဥဋ္ဌဟိတွာ တဗ္ဗိလောမနဝသေန ပဝတ္တော အနုလောမပစ္စနီကပဉ္စကော ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဒုတိယပဉ္စကော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တဒါဓာရောတိ တေ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထာ ရူပါဒယော အာဓာရာ ဧတဿာတိ တဒါဓာရော။ ဧတေန ‘‘ရူပသ္မိံ အတ္တာ’’တိ ဧဝံပကာရော ပုဂ္ဂလဝါဒေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ တေသံ ဝါ အာဓာရဘူတောတိ ဧတေန ‘‘အတ္တနိ ရူပ’’န္တိ ဧဝံပကာရော။ အညတြ ဝါ တေဟီတိ တေဟိ ရူပါဒီဟိ ဝိနာ။ အာဓာရာဓေယျာဒိဘာဝေန အသံသဋ္ဌော ဝိသုံယေဝ ဝိနာ။ တေန သတ္တာဒိဂုဏေဟိ အဝေါကိဏ္ဏော ပုရိသောတိ ဧဝမာဒိကော။ တံသာမိဘူတတာယ ဝါ တဒဓီနဘာဝေန ‘‘အညတြ ဝါ တေဟီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ရူပဝါ အတ္တာ’’တိ ဧဝံပကာရော ပုဂ္ဂလဝါဒေါ ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အနညောတိ ဧတေန ‘‘ရူပံ အတ္တာ’’တိ ဧဝံပကာရော။ ရုပ္ပနာဒိသဘာဝေါ ရူပက္ခန္ဓာဒီနံ ဝိသေသလက္ခဏံ၊ သပ္ပစ္စယာဒိသဘာဝေါ သာမညလက္ခဏံ။ ရူပါဒိတော အညော အနညော ဝါ အညတ္တေ စ တဒါဓာရာဒိဘူတော ဥပလဗ္ဘမာနော အာပဇ္ဇတီတိ အနုယုဉ္ဇတိ သကဝါဒီ ပကာရန္တရဿ အသမ္ဘဝတော။ ပုဂ္ဂလဝါဒီ ပုဂ္ဂလဿ ရူပါဒီဟိ န အညတ္တံ ဣစ္ဆတိ ရူပါဒိ ဝိယ ပစ္စက္ခတော အနုမာနတော ဝါ ဂါဟယိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ တဿ စ ကာရကဝေဒကဘာဝဿ အယုဇ္ဇမာနကတ္တာ။ နာပိ အနညတ္တံ ရုပ္ပနသပ္ပစ္စယာဒိသဘာဝပ္ပသင်္ဂတော ပုဂ္ဂလဿေဝ အဘာဝပ္ပသင်္ဂတော စ။ ယထေဝ ဟိ န ဝိနာ ဣန္ဓနေန အဂ္ဂိ ပညာပိယတိ၊ န စ အညံ ဣန္ဓနတော အဂ္ဂိံ သက္ကာ ပဋိဇာနိတုံ၊ နာပိ အနညံ။ ယဒိ ဟိ အညော သိယာ၊ န ဥဏှံ ဣန္ဓနံ သိယာ။ အထ အနညော၊ နိဒ္ဒဟိတဗ္ဗံယေဝ ဒါဟကံ သိယာ။ ဧဝမေဝ န ဝိနာ ရူပါဒီဟိ ပုဂ္ဂလော ပညာပိယတိ၊ န စ တေဟိ အညော၊ နာပိ အနညော သဿတုစ္ဆေဒဘာဝပ္ပသင်္ဂတောတိ လဒ္ဓိယံ ဌတွာ ပုဂ္ဂလဝါဒီ ‘‘န ဟေဝါ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ တတ္ထ အဂ္ဂိန္ဓနောပမာ တာဝ ယဒိ လောကဝေါဟာရေန ဝုတ္တာ၊ အပဠိတ္တံ ကဋ္ဌာဒိဣန္ဓနံ နိဒ္ဒဟိတဗ္ဗဉ္စ၊ ပဠိတ္တံ ဘာသုရုဏှံ အဂ္ဂိ ဒါဟကဉ္စ၊ တဉ္စ ဩဇဋ္ဌမကရူပံ ပုရိမပစ္ဆိမကာလိကံ ¶ အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ၊ ယဒိ ဧဝံ ပုဂ္ဂလော ရူပါဒီဟိ အညော အနိစ္စော စ အာပန္နော။ အထ ပရမတ္ထတော၊ တသ္မိံယေဝ ကဋ္ဌာဒိကေ ပဠိတ္တေ ယံ ဥသုမံ သော အဂ္ဂိ၊ တံသဟဇာတာနိ တီဏိ ဘူတာနိ ဣန္ဓနံ၊ ဧဝမ္ပိ သိဒ္ဓံ လက္ခဏဘေဒတော အဂ္ဂိန္ဓနာနံ အညတ္တန္တိ အဂ္ဂိ ဝိယ ဣန္ဓနတော ရူပါဒီဟိ အညော ပုဂ္ဂလော အနိစ္စော စ အာပန္နောတိ ဗျာဟတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပုဂ္ဂလော ¶ ဥပလဗ္ဘတီတိ ပဋိဇာနန္တဿ ပကာရန္တရဿ အသမ္ဘဝတော ဝုတ္တေသု ပကာရေသု ဧကေန ပကာရေန ဥပလဗ္ဘမာနော ဥပလဗ္ဘတီတိ ‘‘အာပန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိညာယ ဧကတ္တာပန္န’’န္တိ။ ဧကတ္တာပန္နတ္တာ ဧဝ အပ္ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ၊ ပုဂ္ဂလေ ပဋိသိဒ္ဓေ တဒဘိနိဝေသောပိ အယာထာဝတော ပုဂ္ဂလဝါဒိနော ဂဟိတာကာရသုညတာဝိဘာဝနေန သကဋ္ဌာနတော စာဝိတော ပဋိသေဓိတော ဧဝ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဂ္ဂလဒိဋ္ဌိံ ပဋိသေဓေန္တော’’တိ။ ပုဂ္ဂလောယေဝ ဝါ တထာ ပဿိတဗ္ဗတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ‘‘သာမီ နိဝါသီ ကာရကော ဝေဒကော နိစ္စော ဓုဝေါ’’တိ အဘိနိဝေသဝိသယဘူတော ဟိ ပရိကပ္ပမတ္တသိဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော ဣဓ ပဋိက္ခိပီယတိ၊ ‘‘န စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဂ္ဂလာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝေါဟာရပုဂ္ဂလောတိ အနနုယောဂေါ အာကာသကုသုမဿ ရတ္တနီလာဒိဘာဝဝိစာရဏာ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ ‘‘နုပလဗ္ဘတီ’’တိ ပဋိဇာနိတွာ ဝိသေသစောဒနာယ အနာပဇ္ဇနတော ပုန ‘‘န ဟေဝါ’’တိ ပဋိက္ခေပေါ ပဋိညာယ အာပဇ္ဇနလေသော။ ဝဉ္ဈာပုတ္တကဿ ဒီဃရဿတာနုယောဂဿ ဝိယ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပရမတ္ထတော အနုပလဗ္ဘမာနဿ ပုဂ္ဂလဿ ရူပါဒီဟိ အညာနညတာနုယောဂဿ အနနုယောဂဘာဝေါ ဧဝ ဣဓ အဝိပရီတတ္ထော။

ယံကာရဏာတိ ဧတေန ‘‘ယတောနိဒါန’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိဘတ္တိအလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ အဇ္ဈာစရန္တီတိ အဘိဘဝန္တိ။ အဘိနန္ဒနာဒယော တဏှာဒီဟိ ယထာသင်္ချံ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ဝါ အဘိနန္ဒနဇ္ဈောသာနာနိ၊ တီဟိပိ အဘိဝဒနံ အဝိသေသေန ဝါ တီဟိပိ တယော ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စေ နတ္ထိ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗန္တိအာဒိနာ အဘိနန္ဒနာဒီနံ အဘာဝသူစနေန ဖလူပစာရတော အဘိနန္ဒနာဒီနံ သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဘူတံ မဂ္ဂဖလံ ဝုစ္စတိ၊ တံ ပစ္စာမသနဉ္စ ဧသေဝါတိ ဣဒန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အဘိ…ပေ… ဖလံ ဝါ’’တိ။

‘‘ဉာယတီတိ ဇာန’’န္တိ ဥက္ကံသဂတိဝိဇာနနေန နိရဝသေသံ ဉေယျဇာတံ ပရိဂ္ဂယှတီတိ တဗ္ဗိသယာယ ဇာနာတိကိရိယာယ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ကရဏံ ဘဝိတုမရဟတီတိ ¶ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏေန ဇာနိတဗ္ဗံ ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ပကရဏဝသေန၊ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန ဝါ အယံ အတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ပဿံ ပဿတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဇာနန္တာပိ ဝိပလ္လာသဝသေန ဇာနန္တိ တိတ္ထိယာ ပဌမဇ္ဈာနအရူပဇ္ဈာနေဟိ ကာမရူပပရိညာဝါဒိနော။ ဇာနန္တော ဇာနာတိယေဝ ဘဂဝါ အနာဂါမိအရဟတ္တမဂ္ဂေဟိ တံပရိညာဝါဒိတာယ။ အယဉ္စ အတ္ထော ဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဝသေန (မ။ နိ။ ၁။၁၆၃၊ ၁၇၅ အာဒယော) ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ပညာစက္ခုနာ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဝါ စက္ခုဘူတော။ ဉာဏဘူတောတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အထ ဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုအာဒိကံ ¶ ပဉ္စဝိဓမ္ပိ စက္ခုံ ဘူတော ပတ္တောတိ စက္ခုဘူတော။ ဧဝံ ဉာဏဘူတောတိအာဒီသုပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သာမုက္ကံသိကာယ ဓမ္မဒေသနာယ သာတိသယော ဘဂဝတော ဝတ္တုအာဒိဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘စတုသစ္စဓမ္မေ ဝဒတီတိ ဝတ္တာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပဝတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ ပ-ကာရဿ ပကဋ္ဌတ္ထတံ ဒဿေတုံ ‘‘စိရံ…ပေ… ပဝတ္တာ’’တိ အာဟ။ နိဒ္ဓါရေတွာ နေတာ နိန္နေတာ။

‘‘ဧကူနနဝုတိ စိတ္တာနီ’’တိ ဝုတ္တာ စိတ္တသဟစရိယာယ ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ။ တေသဉ္စ ပါဠိပဒေသာနံ ဧကေကံ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာပိ ကိဉ္စာပိ ကုသလတ္တိကပဒါနိယေဝ ဥဒ္ဓရိတွာ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ စိတ္တာနိ ဝိဘတ္တာနိ၊ ကုသလတ္တိကေန ပန သဘာဝဓမ္မသင်္ဂဟိတာနံ သေသတ္တိကဒုကပဒါနံ အသင်္ဂဟိတာနံ အဘာဝတော ကုသလတ္တိကပဒုဒ္ဓါရေန နယဒဿနဘူတေန ဣတရတ္တိကဒုကပဒါနိပိ ဥဒ္ဓဋာနေဝါတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ မာတိကာဂ္ဂဟဏံ သမတ္ထိတံ ဘဝတိ။

သော စ ဓမ္မောတိ ‘‘တယော ကုသလဟေတူ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၀၆၀) ပုရိမာယ ပုရိမာယ ပါဠိယာ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ အတ္ထနိဒ္ဒေသောတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သမာနေန္တီ’’တိသဒ္ဒဿ ပဋပဋာယတိ-သဒ္ဒဿ ဝိယ သဒ္ဒနယော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမာနံ ကရောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမာနကရဏဉ္စ ဦနပက္ခိပနေန အဓိကာပနယနေန ဝါ ဟောတိ၊ ဣဓ ဦနပက္ခိပနေနာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပူရေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမာနေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထာပီတိ ‘‘ပဋ္ဌာနံ သမာနေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္ထ။

ဗလဝတာ ဉာဏဝေဂေန အဘိဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏဝသပ္ပဝတ္တေန။ ဗလဝတော ဉာဏဝေဂဿ သဗ္ဗကိလေသက္ခေပနဝသပ္ပဝတ္တဿ။ ဂမ္ဘီရမေဝ ဂမ္ဘီရဂတံ ဒိဋ္ဌိဂတန္တိအာဒီသု ဝိယ။ နိရဝသေသေနာတိ န ကဉ္စိ အဝသေသေတွာ။ ပဉ္စခီလရဟိတေနာတိ ပဉ္စစေတောခီလရဟိတေန။

ဧကာဓိကေသု ¶ အဋ္ဌသု ကိလေသသတေသူတိ ‘‘ဇာတိမဒေါ’’တိအာဒိနာ ဧကကဝသေန အာဂတာ တေသတ္တတိ၊ ‘‘ကောဓော စ ဥပနာဟော စာ’’တိအာဒိနာ ဒုကဝသေန ဆတ္တိံသ၊ ‘‘တီဏိ အကုသလမူလာနီ’’တိအာဒိနာ တိကဝသေန ပဉ္စာဓိကံ သတံ၊ ‘‘စတ္တာရော အာသဝါ’’တိအာဒိနာ စတုက္ကဝသေန ဆပ္ပညာသ၊ ‘‘ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနီ’’တိအာဒိနာ ပဉ္စကဝသေန ပဉ္စသတ္တတိ၊ ‘‘ဆ ဝိဝါဒမူလာနီ’’တိအာဒိနာ ဆက္ကဝသေန စတုရာသီတိ၊ ‘‘သတ္တ အနုသယာ’’တိအာဒိနာ သတ္တကဝသေန ဧကူနပညာသ၊ ‘‘အဋ္ဌ ကိလေသဝတ္ထူနီ’’တိအာဒိနာ ¶ အဋ္ဌကဝသေန စတုသဋ္ဌိ၊ ‘‘နဝ အာဃာတဝတ္ထူနီ’’တိအာဒိနာ နဝကဝသေန ဧကာသီတိ၊ ‘‘ဒသ ကိလေသဝတ္ထူနီ’’တိအာဒိနာ ဒသကဝသေန သတ္တတိ၊ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဿုပ္ပာဒါယ အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနီ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌာရသကဝသေန အဋ္ဌသတန္တိ ဧဝံ ဧကာဓိကေသု အဋ္ဌသု ကိလေသသတေသု။ သေသာ တေနဝုတာဓိကံ ဆသတံ ကိလေသာ။ တေ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တာဂတာဟိ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌီဟိ သဟ ပဉ္စပညာသာဓိကံ သတ္တသတံ ဟောန္တိ။

အထ ဝါ စုဒ္ဒသေကန္တာကုသလာ၊ ပဉ္စဝီသတိ ကုသလာဗျာကတသာဓာရဏာ၊ စုဒ္ဒသ ကုသလတ္တိကသာဓာရဏာ၊ ဥပစယာဒိဒွယံ ဧကံ ကတွာ သတ္တဝီသတိ ရူပါနိ စာတိ ဣမေ အသီတိ ဓမ္မာ၊ ဣမေသု ဘာဝဒွယေ ဧကံ ဌပေတွာ အဇ္ဈတ္တိကာ ဧကူနာသီတိ၊ ဗာဟိရာ ဧကူနာသီတီတိ သဗ္ဗေပိ အဋ္ဌပညာသာဓိကံ သတံ ဟောန္တိ။ ဣမေသု ဧကေကသ္မိံ ဒသန္နံ ဒသန္နံ ကိလေသာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အသီတိအဓိကံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ ဟောန္တိ။

အထ ဝါ တေပညာသ အရူပဓမ္မာ၊ အဋ္ဌာရသ ရူပရူပါနိ၊ အာကာသဓာတု၊ လက္ခဏရူပါနိ စာတိ ပဉ္စသတ္တတိ ဓမ္မာ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဘေဒတော ပညာသသတံ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဧကေကသ္မိံ ဒသ ဒသ ကိလေသာတိပိ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ။ တထာ ဧတ္ထ ဝေဒနံ သုခိန္ဒြိယာဒိဝသေန ပဉ္စဝိဓံ ကတွာ သတ္တပညာသ အရူပဓမ္မာ၊ အဋ္ဌာရသ ရူပရူပါနိ စာတိ ပဉ္စသတ္တတိ ဝိပဿနူပဂဓမ္မာ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဘေဒတော ပညာသသတံ ဟောန္တိ။ ဧတေသု ဧကေကသ္မိံ ဒသ ဒသ ကိလေသာတိပိ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ။

အပရော နယော – ဒွါဒသအကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေသု ပဌမေ ဆ ကိလေသာ၊ ဒုတိယေ သတ္တ၊ တတိယေ ဆ၊ စတုတ္ထေ သတ္တ၊ ပဉ္စမေ ဆ၊ ဆဋ္ဌေ သတ္တ၊ သတ္တမေ ဆ၊ အဋ္ဌမေ သတ္တ၊ နဝမေ ပဉ္စ၊ ဒသမေ ဆ၊ ဧကာဒသမေ ပဉ္စ၊ ဒွါဒသမေ စတ္တာရောတိ သဗ္ဗေ ဒွါသတ္တတိ၊ ဣမေ ပဉ္စဒွါရိကာ ပဉ္စသု ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ¶ ဧကေကသ္မိံ ဒွါသတ္တတီတိ သဋ္ဌိအဓိကာနိ တီဏိ သတာနိ၊ မနောဒွါရိကာ ပန ဆသု အာရမ္မဏေသု ဧကေကသ္မိံ ဒွါသတ္တတိ ဒွါသတ္တတီတိ ကတွာ ဒွတ္တိံသာဓိကာနိ စတ္တာရိ သတာနိ၊ သဗ္ဗာနိပိ ဒွါနဝုတိအဓိကာနိ သတ္တသတာနိ၊ တာနိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဝိသယတာယ စတုရာသီတိအဓိကံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အထ ဝါ ရူပါရမ္မဏာဒီနိ ပဉ္စ၊ အဝသေသရူပဝေဒနာသညာသင်္ခါရဝိညာဏဝသေန ပဉ္စ ဓမ္မာရမ္မဏကာ သေသာ စာတိ ဒသ၊ တေ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဘေဒတော ဝီသတိ၊ ပညတ္တိ စာတိ ဧကဝီသတိယာ ¶ အာရမ္မဏေသု ဒွါသတ္တတိ ဒွါသတ္တတိ ကိလေသာတိ ဒွါဒသာဓိကံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ ဟောန္တိ။

အထ ဝါ ဒွါဒသသု အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေသု ပဌမေ ဝီသတိ ဓမ္မာ၊ ဒုတိယေ ဒွါဝီသတိ၊ တတိယေ ဝီသတိ၊ စတုတ္ထေ ဒွါဝီသတိ၊ ပဉ္စမေ ဧကူနဝီသတိ၊ ဆဋ္ဌေ ဧကူနဝီသတိ၊ သတ္တမေ ဧကူနဝီသတိ၊ အဋ္ဌမေ ဧကဝီသတိ၊ နဝမေ ဧကူနဝီသတိ၊ ဒသမေ ဧကဝီသတိ၊ ဧကာဒသမေ သောဠသ၊ ဒွါဒသမေ သောဠသာတိ သဗ္ဗေ အကုသလဓမ္မာ ဆတ္တိံသာဓိကာနိ ဒွေ သတာနိ၊ ဣမေ ဆသု အာရမ္မဏေသု ပစ္စေကံ ဆတ္တိံ သာဓိကာနိ ဒွေ သတာနိ၊ သဗ္ဗေ သောဠသာဓိကာနိ စတ္တာရိ သတာနိ စ သဟဿံ ဟောန္တီတိ ဧဝမ္ပိ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣတရေသန္တိ တဏှာဝိစရိတာနံ ‘‘အတီတာနိ ဆတ္တိံသာ’’တိအာဒိနာ အတီတာဒိဘာဝါမသနတော။ ခေပနေတိ အရိယမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္ဒနေ။ ‘‘ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ ခေပေတွာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ပရမတ္ထတော အတီတာဒီနံ မဂ္ဂေန အပ္ပဟာတဗ္ဗတ္တာ ‘‘အတီတာဒိဘာဝါမသနာ အဂ္ဂဟဏံ ခေပနေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ပဋ္ဌာနေ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗော ဓမ္မော ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ တိကေ၊ တထာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာတီတတိကတိကေ ‘‘အတီတာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ စ တီသု ¶ ကာလေသု ဒဿနာဒိပဟာတဗ္ဗဝစနံ ကတံ၊ တံ အတီတာဒီနံ သံကိလိဋ္ဌတာယ အပါယဂမနီယတာယ စ ဒဿနပဟာတဗ္ဗေဟိ နိရတိသယတ္တာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

န ဘာသိတတ္ထဝစနန္တိ ဣဒံ ‘‘ဟိတပရိယာယဝစန’’န္တိ ဧတေန နိဝတ္တိတဿ ဧကဒေသကထနံ။ ယထာ ဟိ အယံ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ န ဘာသိတတ္ထဝစနံ၊ ဧဝံ ဝိသယပ္ပယောဇနာဒိဝစနမ္ပိ န ဟောတီတိ။ ယထာဝုတ္တဿာတိ ဟိတပရိယာယဿ။ ‘‘န ဟညဒတ္ထတ္ထိပသံသလာဘာ’’တိ ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘အတ္တတ္ထော ဝါ ပရတ္ထော ဝါ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၆၉) ကိဉ္စာပိ သုတ္တနိရပေက္ခံ အတ္တတ္ထာဒယော ဝုတ္တာ သုတ္တတ္ထဘာဝေန အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ၊ တေသု ပန ဧကောပိ အတ္ထပ္ပဘေဒေါ သုတ္တေန ဒီပေတဗ္ဗတံ နာတိက္ကမတီတိ အာဟ ‘‘တေ သုတ္တံ သူစေတီ’’တိ။ ဣမသ္မိံ ဝိကပ္ပေ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ ဘာသိတတ္ထဝစနမ္ပိ ဟောတိ။ ပုရိမကာ ဟိ ပဉ္စ အတ္ထပ္ပဘေဒါ ဟိတပရိယာယာ၊ တတော ပရေ ဆ ဘာသိတတ္ထပ္ပဘေဒါ၊ ပစ္ဆိမကာ ပန ဥဘယသဘာဝါ။ တတ္ထ ဒုရဓိဂမတာယ ဝိဘာဝနေ အလဒ္ဓဂါဓော ဂမ္ဘီရော၊ န ဝိဝဋော ဂုဠှော၊ မူလုဒကာဒယော ဝိယ ပံသုနာ အက္ခရသန္နိဝေသာဒိနာ တိရောဟိတော ပဋိစ္ဆန္နော၊ နိဒ္ဓါရေတွာ ဉာပေတဗ္ဗော နေယျော၊ ယထာရုတဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော နီတော။ အနဝဇ္ဇနိက္ကိလေသဝေါဒါနာ ပရိယာယဝသေန ဝုတ္တာ၊ ကုသလဝိပါကကိရိယဓမ္မဝသေန ဝါ ¶ ။ ပရမတ္ထော နိဗ္ဗာနံ၊ အဝိပရီတသဘာဝေါ ဧဝ ဝါ။ သာတိသယံ ပကာသိတာနိ တပ္ပရဘာဝေန ပကာသိတတ္တာ။ ‘‘ဧတ္တကံ တဿ ဘဂဝတော သုတ္တာဂတံ သုတ္တပရိယာပန္န’’န္တိ (ပါစိ။ ၁၂၄၂)၊ ‘‘သကဝါဒေ ပဉ္စသုတ္တသတာနီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ကထာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) စ ဧဝမာဒီသု သုတ္တ-သဒ္ဒေါ ဥပစရိတောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဣဒမေဝ အတ္ထာနံ သူစနတော သုတ္တန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဧကန္တဟိတပဋိလာဘသံဝတ္တနိကာ သုတ္တန္တဒေသနာတိ ဣဒမ္ပိ ဝိနေယျာနံ ဟိတသမ္ပာပနေ သုတ္တန္တဒေသနာယ တပ္ပရဘာဝံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တပ္ပရဘာဝေါ စ ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုလောမတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တထာ အတ္တတ္ထာဒိပ္ပကာသနပဓာနတာပိ။ ဣတရေဟီတိ ဝိနယာဘိဓမ္မေဟိ။

ရတ္တိအာဒီသူတိ ရတ္တိရာဇဝိနယေသု ဝိသယဘူတေသု။ နနု စ ‘‘အဘိရတ္တီ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ ရတ္တိဂ္ဂဟဏံ န ကတ္တဗ္ဗံ၊ ‘‘အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာ’’တိ စ ဉာဏလက္ခဏကိရိယာဝိသေသကော အဘိ-သဒ္ဒေါတိ? န၊ ‘‘အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာ’’တိ အဘိ-သဒ္ဒဝိသိဋ္ဌာနံ ဉာတလက္ခိတသဒ္ဒါနံ ရတ္တိသဒ္ဒေန ¶ သမာနာဓိကရဏတာယ ရတ္တိဝိသယတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ဝါစကသဒ္ဒသန္နိဓာနေ နိပါတာနံ တဒတ္ထဇောတကမတ္တတ္တာ လက္ခိတသဒ္ဒတ္ထဇောတကော အဘိ-သဒ္ဒေါ လက္ခဏေ ဝတ္တတီတိ ဝုတ္တော။ အဘိလက္ခိတသဒ္ဒပရိယာယော စ အဘိညာတသဒ္ဒေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အဘိဝိနယသဒ္ဒဿ ပန အဘိပုရိသဿ ဝိယ သမာသသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အနေကတ္ထာ ဟိ နိပါတာ၊ အနေကတ္ထဘေဒေါ စ သဒ္ဒါနံ ပယောဂဝိသယောတိ။

ကိဉ္စာပိ ဒေသနာဒယော ဒေသေတဗ္ဗာဒိနိရပေက္ခာ န သန္တိ၊ အာဏာဒယော ပန ဝိသေသတော ဒေသကာဒိအဓီနာတိ တံတံဝိသေသယောဂဝသေန တေသံ ဘေဒေါ ဝုတ္တော။ ယထာ ဟိ အာဏာဝိဓာနံ ဝိသေသတော အာဏာရဟာဓီနံ တတ္ထ ကောသလ္လယောဂတော၊ ဧဝံ ဝေါဟာရပရမတ္ထဝိဓာနာနိ စ ဝိဓာယကာဓီနာနီတိ အာဏာဒိဝိဓိနော ဒေသကာယတ္တတာ ဝုတ္တာ။ အပရာဓဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိယ ဓမ္မာနုရူပမ္ပိ သာသနံ ဝိသေသတော တထာဝိနေတဗ္ဗပုဂ္ဂလာပေက္ခန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သာသိတဗ္ဗ…ပေ… တဗ္ဗဘာဝေနာ’’တိ။ သံဝရာသံဝရနာမရူပါနံ ဝိယ ဝိနိဝေဌေတဗ္ဗာယ ဒိဋ္ဌိယာပိ ကထနံ သတိ ဝါစာဝတ္ထုသ္မိံ၊ နာသတီတိ ဝိသေသတော တဒဓီနန္တိ အာဟ ‘‘ကထေတဗ္ဗဿ…ပေ… ကထာ’’တိ။ ဥပါရမ္ဘာဒီတိ ဥပါရမ္ဘနိဿရဏဓမ္မကောသရက္ခဏာနိ။ ပရိယာပုဏနာဒီတိ ပရိယာပုဏနသုပ္ပဋိပတ္တိဒုပ္ပဋိပတ္တိယော။

တန္တိသမုဒါယော အဝယဝတန္တိယာ အာဓာရော ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ’’တိ။ န စောဒေတဗ္ဗမေတံ သမုခေန၊ ဝိသယဝိသယိမုခေန ဝါ ဝိနယာဒီနံယေဝ ဂမ္ဘီရဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဓမ္မော ဟိ ဝိနယာဒယော၊ တေသဉ္စ ဝိသယော အတ္ထော၊ ဓမ္မတ္ထဝိသယာ စ ဒေသနာပဋိဝေဓာတိ။ ‘‘ပဋိဝေဓဿာ’’တိအာဒိနာ ¶ ဓမ္မတ္ထာနံ ဒုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဒေသနာယ ဥပ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ပဋိဝေဓဿ ဥပ္ပာဒေတုဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈိတုဉ္စ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဒုက္ခောဂါဟတံ ဒဿေတိ။

ဓမ္မာနုရူပံ ယထာဓမ္မန္တိ စ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ ဒေသနာပိ ဟိ ပဋိဝေဓော ဝိယ အဝိပရီတံ သဝိသယဝိဘာဝနတော ဓမ္မာနုရူပံ ပဝတ္တတိ ယတော ‘‘အဝိပရီတာဘိလာပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မနိရုတ္တိံ ဒဿေတီတိ ဧတေန ဒေသနာသဒ္ဒသဘာဝါတိ ဒီပေတိ။ တထာ ဟိ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါယ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေါ ပါဠိယံ ဝုတ္တော၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘တံတံသဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ သဒ္ဒါရမ္မဏတာ။ ဣမဿ အတ္ထဿ အယံ သဒ္ဒေါ ဝါစကောတိ ဝစနဝစနီယံ ¶ ဝဝတ္ထပေတွာ တံတံဝစနီယဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တိတော ဟိ သဒ္ဒေါ ဒေသနာတိ။ နနု စ ‘‘ဓမ္မော တန္တီ’’တိ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ဓမ္မဿပိ သဒ္ဒသဘာဝတ္တာ ဓမ္မဒေသနာနံ ဝိသေသော န သိယာတိ? န၊ တေသံ တေသံ အတ္ထာနံ ဗောဓကဘာဝေန ဉာတော ဥဂ္ဂဟိတာဒိဝသေန စ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တိတော သဒ္ဒပ္ပဗန္ဓော ဓမ္မော၊ ပစ္ဆာ ပရေသံ အဝဗောဓနတ္ထံ ပဝတ္တိတော တဒတ္ထပ္ပကာသနကော သဒ္ဒေါ ဒေသနာတိ။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တသဒ္ဒသမုဋ္ဌာပကော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဒေသနာ မုသာဝါဒါဒယော ဝိယ။ ဝစနဿ ပဝတ္တနန္တိ စ ယထာဝုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒမာဟ။ သော ဟိ ဝစနံ ပဝတ္တေတိ၊ တံ ဝါ ဧတေန ပဝတ္တီယတီတိ ပဝတ္တနံ။ ဒေသီယတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ဒေသနာ။ ပကာရေဟိ ဉာပီယတိ ဧတေန၊ ပကာရတော ဉာပေတီတိ ဝါ ပညတ္တီတိ ဝုစ္စတီတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အဓိပ္ပာယော’’တိအာဒိ။ အဘိသမေတိ၊ အဘိသမီယတိ ဝါ ဧတေနာတိ အဘိသမယောတိ ဧဝမ္ပိ အဘိသမယတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ အဘိသမေတဗ္ဗတော ပန အဘိသမယောတိ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပဋိဝေဓောယေဝါတိ။

ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒီနံ ဓမ္မတ္ထာနံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတာယ ဒုက္ခောဂါဟတာ၊ တေသံ ပညာပနဿ ဒုက္ကရဘာဝတော တံဒေသနာယ ပဋိဝေဓနသင်္ခါတဿ ပဋိဝေဓဿ ဥပ္ပာဒနဝိသယိကရဏာနံ အသက္ကုဏေယျတာယ ဒုက္ခောဂါဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကာရဏေ ဖလဝေါဟာရေန တေ ဓမ္မာ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥပါရမ္ဘ…ပေ… ဟေတုဘာဝေနာ’’တိ။ အညံ အတ္ထန္တိ ဥပါရမ္ဘံ နိဿရဏဉ္စ။ နိဋ္ဌာပေတွာတိ ကထနဝသေန ပရိယောသာပေတွာ။ တဿ ‘‘အာရဒ္ဓ’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဥဒ္ဒါနသင်္ဂဟာဒိဘေဒေါ သင်္ဂီတောတိ ပါဌော ယုတ္တော၊ ‘‘သင်္ဂီတိယာ’’တိ ပန လိခန္တိ။ ပုရိမံ ဝါ သင်္ဂီတိယာတိ ဘာဝေန ဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ၊ ပစ္ဆိမံ အဓိကရဏေ။ ပိဋကာဒီတိ ပိဋကနိကာယင်္ဂဓမ္မက္ခန္ဓာနိ။

တတ္ထ ¶ အင်္ဂေသု သုတ္တင်္ဂမေဝ န သမ္ဘဝတိ ‘‘သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ၊ နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ဝုတ္တတ္တာ၊ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနဉ္စ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ ဂါထာဘာဝတော ဓမ္မပဒါဒီနံ ဝိယ၊ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော ဝါ သိယာ သဂါထကတ္တာ သဂါထာဝဂ္ဂဿ ဝိယ၊ တထာ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပဒေသာနန္တိ? ဝုစ္စတေ –

သုတ္တန္တိ ¶ သာမညဝိဓိ၊ ဝိသေသဝိဓယော ပရေ၊

သနိမိတ္တာ နိရုဠှတ္တာ၊ သဟတာညေန နာညတော။ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ သင်္ဂဟဝါရဝဏ္ဏနာ)၊

သဗ္ဗဿပိ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သုတ္တန္တိ အယံ သာမညဝိဓိ။ တေနေဝါဟ အာယသ္မာ မဟာကစ္စာယနော နေတ္တိယံ ‘‘နဝဝိဓသုတ္တန္တပရိယေဋ္ဌီ’’တိ (နေတ္တိ။ သင်္ဂဟဝါရ)။ ‘‘ဧတ္တကံ တဿ ဘဂဝတော သုတ္တာဂတံ သုတ္တပရိယာပန္နံ (ပါစိ။ ၁၂၄၂) သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ကထာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ဧဝမာဒိ စ ဧတဿ အတ္ထဿ သာဓကံ၊ တဒေကဒေသေသု ပန ဂေယျာဒယော ဝိသေသဝိဓယော တေန တေန နိမိတ္တေန ပတိဋ္ဌိတတ္တာ။ တထာ ဟိ ဂေယျဿ သဂါထကတ္တံ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ လောကေပိ ဟိ သသိလောကံ သဂါထကံ ဝါ စုဏ္ဏိယဂန္ထံ ‘‘ဂေယျ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဂါထာဝိရဟေ ပန သတိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ။ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဉှိ ဗျာကရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဗျာကရဏမေဝ ဝေယျာကရဏန္တိ။

ဧဝံ သန္တေ သဂါထကာနမ္ပိ ပဉှဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာနံ ဝေယျာကရဏဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ဝေယျာကရဏာဒိသညာနံ အနောကာသဘာဝတော ‘‘ဂါထာဝိရဟေ ပန သတီ’’တိ ဝိသေသိတတ္တာ စ။ တထာ ဟိ ဓမ္မပဒါဒီသု ကေဝလံ ဂါထာဗန္ဓေသု သဂါထကတ္တေပိ သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာပဋိသံယုတ္တေသု ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိဝစနသမ္ဗန္ဓေသု အဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တေသု စ သုတ္တဝိသေသေသု ယထာက္ကမံ ဂါထာဥဒါနဣတိဝုတ္တကအဗ္ဘုတဓမ္မသညာ ပတိဋ္ဌိတာ၊ တထာ သတိပိ ဂါထာဗန္ဓဘာဝေ ဘဂဝတော အတီတာသု ဇာတီသု စရိယာနုဘာဝပ္ပကာသကေသု ဇာတကသညာ။ သတိပိ ပဉှဝိဿဇ္ဇနဘာဝေ သဂါထကတ္တေ စ ကေသုစိ သုတ္တန္တေသု ဝေဒဿ လဘာပနတော ဝေဒလ္လသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဧဝံ တေန တေန သဂါထကတ္တာဒိနာ နိမိတ္တေန တေသု တေသု သုတ္တဝိသေသေသု ¶ ဂေယျာဒိသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဝိသေသဝိဓယော သုတ္တင်္ဂတော ပရေ ဂေယျင်္ဂါဒယော။ ယံ ပနေတ္ထ ဂေယျင်္ဂါဒိနိမိတ္တရဟိတံ၊ တံ သုတ္တင်္ဂံ ဝိသေသသညာပရိဟာရေန သာမညသညာယ ပဝတ္တနတောတိ။

နနု စ သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ၊ နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏန္တိ သုတ္တင်္ဂံ န သမ္ဘဝတီတိ စောဒနာ တဒဝတ္ထာတိ? န၊ သောဓိတတ္တာ။ သောဓိတဉှိ ပုဗ္ဗေ ဂါထာဝိရဟေ သတိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဘာဝဿ နိမိတ္တန္တိ။ ယဉ္စ ဝုတ္တံ ‘‘ဂါထာဘာဝတော မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ’’တိ၊ တံ ¶ န၊ နိရုဠှတ္တာ။ နိရုဠှော ဟိ မင်္ဂလသုတ္တာဒီသု သုတ္တဘာဝေါ။ န ဟိ တာနိ ဓမ္မပဒဗုဒ္ဓဝံသာဒယော ဝိယ ဂါထာဘာဝေန ပညာတာနိ၊ ကိန္တု သုတ္တဘာဝေနေဝ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ သုတ္တနာမကန္တိ နာမဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘သဂါထကတ္တာ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော ဝါ သိယာ’’တိ၊ တဒပိ နတ္ထိ။ ယသ္မာ သဟတာညေန။ သဟ ဂါထာဟီတိ သဂါထကံ၊ သဟဘာဝေါ စ နာမ အတ္တတော အညေန ဟောတိ၊ န စ မင်္ဂလသုတ္တာဒီသု ဂါထာဝိနိမုတ္တော ကောစိ သုတ္တပ္ပဒေသော အတ္ထိ၊ ယော ‘‘သဟ ဂါထာဟီ’’တိ ဝုစ္စေယျ၊ န စ သမုဒါယော နာမ ကောစိ အတ္ထိ။ ယဒပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနံ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ၊ တဒပိ န၊ အညတော။ အညာ ဧဝ ဟိ တာ ဂါထာ ဇာတကာဒိပရိယာပန္နတ္တာ။ အတော န တာဟိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီနံ ဂေယျင်္ဂဘာဝေါတိ ဧဝံ သုတ္တာဒီနံ အင်္ဂါနံ အညမညသင်္ကရာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဇိနသာသနံ အဘိဓမ္မော။ ပဋိဝိဒ္ဓဋ္ဌာနံ ပဋိဝေဓဘူမိ ပဋိဝေဓာဝတ္ထာ၊ ပဋိဝေဓဟေတု ဝါ။ ‘‘သော ဧဝံ ပဇာနာမိ သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယာပိ ဝေဒယိတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁-၁၂) ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘သော ဧဝံ ပဇာနာမိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာပိ ဝေဒယိတံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယာပိ ဝေဒယိတ’’န္တိ အာဂတံ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁-၁၂)။ ပစ္စယာဒီဟီတိ ပစ္စယသဘာဝဝူပသမတဒုပါယာဒီဟိ။ ပရဝါဒိစောဒနံ ပတွာတိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတံ ပရဝါဒိစောဒနံ ပတွာ။ အဓိဂ…ပေ… ရူပေနာတိ အဓိဂန္တဗ္ဗော စ သော ဒေသေတဗ္ဗော စာတိ အဓိဂန္တဗ္ဗဒေသေတဗ္ဗော၊ သော ဧဝ ဓမ္မော၊ တဒနုရူပေန။ ဧတ္ထ စ ယထာဓမ္မသာသနတ္တာ ယထာဓိဂတဓမ္မဒေသနာဘာဝတော အဘိဓမ္မဿ အဘိသမ္ဗောဓိ အဓိဂမနိဒါနံ။ ဒေသကာလာဒိယေဝ ဒေသနာနိဒါနံ။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒေသနာနိဒါနံ ယာဝ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အဘိဓမ္မဒေသနာဝိသေသေန ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တေ ဝါ ဒေသိတေဟိ အရိယသစ္စေဟိ သကလာဘိဓမ္မပဒတ္ထသင်္ဂဟတော၊ ပရမတ္ထတော အဘိဓမ္မဘူတာနံ ဝါ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ တတ္ထ ဒေသိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ တတ္တကာနံယေဝ ဒေသနာရုဠှတာယ အဍ္ဎဆက္ကေသု ဇာတကသတေသု ပရိပါစနံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ဧတ္တကာသု ဧဝ ဇာတီသု ပုညာဒိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ ¶ ၊ ကိံ ပန ကာရဏံ ဧတ္တကာ ဧဝ ဇာတိယော ဒေသိတာတိ? တဒညေသံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော။

သုမေဓကထာဝဏ္ဏနာ

ဥပ္ပန္နေ ¶ ဗုဒ္ဓေ တတော အတ္တာနံ သေယျတော ဝါ သဒိသတော ဝါ ဒဟန္တော ဈာနာဘိညာဟိ ပရိဟာယတိ၊ န တထာ သုမေဓပဏ္ဍိတော အဋ္ဌာသီတိ တဿ ဈာနာဘိညာဟိ အပရိဟာနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနေဝါဟ ‘‘တာပသေဟိ အသမော’’တိ။ ယထာ နိဗ္ဗာနံ၊ အညံ ဝါ နိစ္စာဘိမတံ အဝိပရီတဝုတ္တိတာယ သဗ္ဗကာလံ တထာဘာဝေန ‘‘သဿတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဗုဒ္ဓါနံ ဝစနန္တိ တဿ သဿတတာ ဝုတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘အဝိပရီတမေဝါ’’တိ။ ဥပပါရမီအာဒိဝိဘာဂေန အနေကပ္ပကာရတာ။ သမာဒါနာဓိဋ္ဌာနန္တိ သမာဒါနဿ အဓိဋ္ဌာနံ ပဝတ္တနံ ကရဏန္တိ အတ္ထော။ ဉာဏတေဇေနာတိ ပါရမီပဝိစယဉာဏပ္ပဘာဝေန။ မဟာနုဘာဝဉှိ တံ ဉာဏံ ဗောဓိသမ္ဘာရေသု အနာဝရဏံ အနာစရိယကံ မဟာဗောဓိသမုပ္ပတ္တိယာ အနုရူပပုဗ္ဗနိမိတ္တဘူတံ။ တထာ ဟိ တံ မနုဿပုရိသဘာဝါဒိအာဓာရမေဝ ဇာတံ။ ကာယာဒီသု အသုဘသညာဒိဘာဝေန သုဒ္ဓဂေါစရာ။ ‘‘အညထာ’’တိ ပဒဿ ပကရဏပရိစ္ဆိန္နံ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘လီနတာ’’တိ အာဟ။ လီနတာတိ စ သင်္ကောစော ဝီရိယဟာနိ ဝီရိယာရမ္ဘဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဧသာ မေ ဝီရိယပါရမီ’’တိ။

နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁။ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍံ

တိကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ

၁။ တေနာတိ ¶ ¶ ဝေဒနာသဒ္ဒေန။ သဗ္ဗပဒေဟီတိ တီဟိ ပဒေဟိ လဒ္ဓနာမော ဟောတိ အဝယဝဓမ္မေနာပိ သမုဒါယဿ အပဒိသိတဗ္ဗတော ယထာ ‘‘သမံ စုဏ္ဏ’’န္တိ။ စောဒကော ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ အပ္ပဋိပဇ္ဇမာနော ဝိဘတ္တိအန္တဿေဝ ပဒဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘နနု သုခါယာ’’တိအာဒိနာ စောဒေတိ။ ဣတရော ‘‘အဓိပ္ပေတပ္ပကာရတ္ထဂမကဿာ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ။ တေန ‘‘ဝါကျံ ဣဓ ပဒန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဒဿေတိ။ ဟေတုပဒသဟေတုကပဒါဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန နဟေတုပဒအဟေတုကပဒဟေတုသမ္ပယုတ္တပဒါနိ ဟေတုဝိပ္ပယုတ္တပဒမ္ပိ ဝါ သင်္ဂဏှာတိ။

ဥဘယေကပဒဝသေနာတိ ဥဘယပဒဝသေန ဟေတုဒုကသမ္ဗန္ဓော၊ ဧကပဒဝသေန သဟေတုကဒုကသမ္ဗန္ဓော။ တထာတိ ဥဘယေကပဒဝသေန။ ဧတ္ထ စ သဟေတုကဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကာတိအာဒိနာ ယထာ ဟေတုဂေါစ္ဆကေ ပဌမဒုကသမ္ဗန္ဓာ ဒုတိယတတိယဒုကာ၊ ပဌမဒုကဒုတိယဒုကသမ္ဗန္ဓာ စတုတ္ထဆဋ္ဌဒုကာ၊ ပဌမဒုကတတိယဒုကသမ္ဗန္ဓော ပဉ္စမော ဒုကော၊ ဧဝံ အာသဝဂေါစ္ဆကာဒီသုပီတိ နယံ ဒဿေတိ။ သက္ကာ ဟိ ဣမိနာဝ နယေန တေသုပိ ဒုကန္တရသမ္ဗန္ဓော ဝိညာတုံ၊ ကေဝလံ ပန အာသဝဂေါစ္ဆကာဒီသု ဒုတိယဒုကတတိယဒုကသမ္ဗန္ဓော ဩသာနဒုကော၊ ကိလေသဂေါစ္ဆကေ စ ဒုတိယစတုတ္ထဒုကသမ္ဗန္ဓောတိ။ ဓမ္မာနံ သာဝသေသနိရဝသေသဘာဝေန တိကဒုကာနံ သပ္ပဒေသနိပ္ပဒေသတာ ဝုတ္တာတိ ယေဟိ တိကဒုကာ သာဝသေသာတိ ပဒိဿန္တိ အပဒိဿန္တိ၊ တေ အသင်္ဂဟိတဓမ္မာပဒေသော။ ဧဝံ သတိ ‘‘အသင်္ဂဟိတော’’တိ ဝိသေသနံ ကိမတ္ထိယန္တိ? ဧတဿေဝတ္ထဿ ပါကဋကရဏတ္ထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ပဒိဿတိ ဧတေန သမုဒါယောတိ ပဒေသော၊ အဝယဝေါ။ ‘‘သာမညဇောတနာ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီ’’တိ ယထာဓိပ္ပေတံ ဝိသေသံ ဒဿေန္တော ‘‘အသင်္ဂဟိတော’’တိ အာဟ။

အနဝဇ္ဇတ္ထော ¶ အဝဇ္ဇဝိရဟတ္ထော။ နာမံ သညာ၊ ကိရိယာ ကရဏံ၊ ပယောဇနံ ရထရထင်္ဂဝိဘာဝနေန တေသံ ပကာရတော ယောဇနံ။ ကုသေန ဉာဏေန လာတဗ္ဗာတိ ကုသလာတိ အယမတ္ထော ဉာဏသမ္ပယုတ္တာနံ တာဝ ဟောတု၊ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာနံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာနမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာပိ ¶ ဟိ ဉာဏေနေဝ ပဝတ္တိယန္တိ ဟိတသုခဟေတုဘူတာယ ပဝတ္တိယာ ပညဝန္တာနံ ပဋိပတ္တိဘာဝတော။ န ဟိ အန္တရေန ယောနိသောမနသိကာရံ ကုသလုပ္ပတ္တိ အတ္ထီတိ။ ‘‘ယဒိ ကုသလဿ ဥဘယဘာဂဂတံ သံကိလေသလဝနံ ပါကဋံ သိယာ၊ ကုသာ ဝိယ လုနန္တီတိ ကုသလာတိ အယမတ္ထော ယုတ္တော သိယာ’’တိ ကောစိ ဝဒေယျာတိ အာသင်္ကာယ အာဟ ‘‘သမ္မပ္ပဓာနဒွယံ ဝိယာ’’တိ။

န စာတိအာဒိနာ ‘‘သဘာဝံ ဓာရေန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ပရမတ္ထတော ကတ္တုကမ္မဿ စ ဘေဒေါ နတ္ထိ၊ ကပ္ပနာသိဒ္ဓါ ဧဝ ပန ဘေဒေါတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ နာမဝသေန ဝိညာတာဝိညာတေတိ ယေသံ ‘‘ဓမ္မာ’’တိ ဣမိနာ ပရိယာယေန အဝိညာတာ သဘာဝါ၊ ‘‘သဘာဝံ ဓာရေန္တီ’’တိ ဣမိနာ စ ပရိယာယေန ဝိညာတာ၊ တေသံ ဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ပဌမော အတ္ထော သင်္ခတာသင်္ခတဓမ္မဝသေန ဝုတ္တော၊ ဒုတိယော သင်္ခတဝသေန၊ တတိယော သင်္ခတာသင်္ခတပညတ္တိဓမ္မဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကုသလပဋိသေဓနံ ကုသလာဘာဝေါ ဧဝ။ အဘာဝေါ ဟိ သတ္တာပဋိသေဓောတိ။ ဓမ္မောတိ သဘာဝဓမ္မော။ အကုသလဝစနေန န ကောစိ အတ္ထော သဘာဝဓမ္မဿ အဗောဓကတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ သိယာ အကုသလဝစနေန ကောစိ အတ္ထော အသဘာဝဓမ္မဗောဓကတ္တေပိ ‘‘ပညတ္တိဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘အနဗျာကတာ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တတော စာယံ စတုက္ကော အာပဇ္ဇတိ၊ န တိကော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဒုကစတုက္ကဘာဝေါ အနဗျာကတဝေါဟာရော စ နတ္ထိ၊ သော စ ဝုတ္တနယေန အဘာဝမတ္တဝစနေ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ။ သဘာဝဓာရဏာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဓာရီယန္တိ ပစ္စယေဟီ’’တိ အယမတ္ထော သင်္ဂဟိတော။ ဉေယျပရိယာယေန ပန ဓမ္မ-သဒ္ဒေနာယံ ဒေါသောတိ နနု အဉေယျပရိယာယေပိ ဓမ္မ-သဒ္ဒေ န ကောစိ ဒေါသောတိ? န၊ ဝုတ္တဒေါသာနတိဝတ္တနတော။

ပါရိသေသေနာတိ ဧတ္ထ နနု အယမကာရော န-အတ္ထတ္တယဿေဝ ဇောတကော၊ အထ ခေါ ‘‘အဟေတုကာ ဓမ္မာ၊ အဘိက္ခုကော အာဝါသော’’တိ တံယောဂနိဝတ္တိယာ၊ ‘‘အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ’’တိ တံသမ္ဗန္ဓိဘာဝနိဝတ္တိယာ။ ပစ္စယုပ္ပန္နဉှိ ပစ္စယသမ္ဗန္ဓီတိ အပ္ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာ အသမ္ဗန္ဓိတာ ဧတ္ထ ဇောတီယတိ။ ‘‘အနိဒဿနာ ဓမ္မာ’’တိ တံသဘာဝနိဝတ္တိယာ။ နိဒဿနဉှိ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ။ အထ စက္ခုဝိညာဏံ နိဒဿနံ၊ တဂ္ဂယှဘာဝနိဝတ္တိယာ၊ တထာ ‘‘အနာသဝါ ဓမ္မာ’’တိ။ ‘‘အပ္ပဋိဃာ ဓမ္မာ ¶ အနာရမ္မဏာ ဓမ္မာ’’တိ တံကိစ္စနိဝတ္တိယာ။ ‘‘အရူပိနော ဓမ္မာ အစေတသိကာ ¶ ဓမ္မာ’’တိ တဗ္ဘာဝနိဝတ္တိယာ။ တဒညတာ ဟိ ဧတ္ထ ပကာသီယတိ။ ‘‘အမနုဿော’’တိ တဗ္ဘာဝမတ္တနိဝတ္တိယာ။ မနုဿတ္တမတ္တံ နတ္ထိ အညံ သမာနန္တိ သဒိသတာ ဟေတ္ထ သူစိယတိ။ ‘‘အသမဏော သမဏပဋိညော အပုတ္တော’’တိ တံသမ္ဘာဝနဂုဏနိဝတ္တိယာ။ ဂရဟာ ဟိ ဧတ္ထ ဉာယတိ။ ‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော အနာမယာ၊ အနုဒရာ ကညာ’’တိ တဒပ္ပဘာဝနိဝတ္တိယာ။ ‘‘အနုပ္ပန္နာ ဓမ္မာ’’တိ တံသဒိသဘာဝနိဝတ္တိယာ။ အတီတာနဉှိ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗတ္တာ ဥပါဒိဓမ္မာနဉ္စ ပစ္စယေကဒေသနိပ္ဖတ္တိယာ အာရဒ္ဓုပ္ပာဒဘာဝတော ကာလဝိနိမုတ္တဿ စ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဥပ္ပန္နာနုကူလတာ၊ ပဂေဝ ပစ္စုပ္ပန္နာနန္တိ တဗ္ဗိဓုရဘာဝေါ ဧတ္ထ ဝိညာယတိ။ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ တဒပရိယောသာနနိဝတ္တိယာ။ တံနိဋ္ဌာနဉှေတ္ထ ပကာသီယတီတိ ဧဝမနေကေသံ အတ္ထာနံ ဇောတကော၊ တတ္ထ ကိံ ဝုစ္စတေ အတ္ထဒွယမေဝ ဝတွာ ပါရိသေသေနာတိ? ဣတရေသံ ဧတ္ထ သုဝိဒူရဘာဝတော။ န ဟိ ကုသလဝိပ္ပယုတ္တာဒီနံ ဓမ္မာနံ အကုသလဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ။

အကုသလသဒ္ဒဿ ဥစ္စာရဏာနန္တရံ ဝိနေယျာနံ ကုသလပဋိပက္ခဘူတေ အတ္ထေ ပဋိပတ္တိဘာဝတော တတ္ထ နိရုဠှတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘ဝိရုဒ္ဓသဘာဝတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ ကိစ္စဝိရောဓာဒီနမ္ပိ တဒန္တောဂဓတ္တာ၊ ဝိရုဒ္ဓသဘာဝတ္တေပိ ဝိနာသကဝိနာသိတဗ္ဗဘာဝေါ ကုသလာကုသလေသု နိယတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘တပ္ပဟေယျဘာဝတော’’တိ အာဟ။ ဣတရထာ ကုသလာနမ္ပိ အကုသလေဟိ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေ အစ္စန္တံ သမုစ္ဆိန္နကုသလမူလတ္တာ အပါယပူရကာ ဧဝ သတ္တာ သိယုံ။ ယံ ပန ‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀) ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘ရူပံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ န တုမှာကံ၊ တံ ပဇဟထာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၃၃) ဝိယ တဒါရမ္မဏသံကိလေသပ္ပဟာနဝသေန ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘န ဟိ ကုသလာ အကုသလေဟိ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ ၁)။

ဖဿာဒိဝစနေဟိ တံနိဒ္ဒေသဘူတေဟိ။ တဗ္ဗစနီယဘာဝေနာတိ တေဟိ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိဝစနေဟိ အဘိဓေယျဘာဝေန။ ယထာ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာဒိအတ္ထာ ကုသလာဒိဝစနေဟိ၊ ဧဝံ အဝိပါကတ္ထာ အဗျာကတဝစနေန ဗောဓိတာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အဗျာကတဝစနေနေဝ စာ’’တိ။ ကာရဏံ အဝတွာတိ ဣဓ ဝုတ္တဘာဝေန အနုဝတ္တမာနတ္တာတိ ကာရဏံ အဝတွာ။ အညာ…ပေ… နိဝါရေတဗ္ဗောတိ ဧတေန ကုသလာကုသလသဒ္ဒါ ဝိယ ကုသလာကုသလသဘာဝါနံ ¶ တဒုဘယဝိပရီတသဘာဝါနံ ဓမ္မာနံ အဗျာကတသဒ္ဒေါ ဗောဓကောတိ ဒဿေတိ။ န ဟိ အဝိပါကဝစနံ ဝုတ္တံ၊ အကုသလဝစနဉ္စ အဝုတ္တံ။ ယတော အဝိပါကဝစနဿ အဓိကတဘာဝေါ အကုသလဿ စ တဗ္ဗစနီယဘာဝေန အကထိတဘာဝေါ ¶ သိယာ၊ တသ္မာ န အကုသလာနံ အဗျာကတတာတိ အယံ အကုသလာနံ အနဗျာကတဘာဝေ ယောဇနာ။

တံ ပရိဟရိတုန္တိ အဗျာကတနိဝတ္တနမာဟ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘သုခဝိပါကာနဝဇ္ဇာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အနဝဇ္ဇာ ဟိ ဗျဘိစာရိတာယ ဝိသေသိတဗ္ဗာတိ? န၊ သုခဝိပါကဝစနဿ ဝိသေသနဘာဝေန အဂ္ဂဟိတတ္တာ။ သုခဝိပါကဝစနေန ဟိ ကုသလဘာဝေ သမတ္တော ဝိညာယတိ၊ အနဝဇ္ဇဝစနံ ပနေတ္ထ ကုသလာနံ အဂရဟိတဗ္ဗတာသင်္ခါတံ ကဉ္စိ ဝိသေသမာဟ။ တေနေဝ စ တဿ ဝိသေသနဘာဝေန ဝုတ္တဿ ပဝတ္တိသုခတာဒိဒဿနဘာဝံ သယမေဝ ဝက္ခတီတိ။ မနောသမာစာရဝိသေသဘူတာ ဖလဓမ္မာ ဝိသေသေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါဝဇ္ဇာ နာမ ဟောန္တီတိ သမာစာရတ္တယဝသေန တသ္မိံ သုတ္တေ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ ဝုတ္တတ္တာ စ တေ အနဝသေသတော သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိရဟိတာဝဇ္ဇမတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝဇ္ဇဝိနာသနဘာဝေါ ဒဿိတော ကဏှသုက္ကဓမ္မာနံ ဝဇ္ဈဃာတကဘာဝဿ နိယတတ္တာ။ သဝိပါကတာ ဝိပါကဓမ္မတာ။ သုခေါ ဝိပါကော ဧတေသန္တိ သုခဝိပါကာတိ ဣမိနာ သမာသေန ကုသလာနံ သုခဝိပါကဝန္တတာ ဝုတ္တာ။ သာ စ နေသံ န တံသမင်္ဂိတာယ အသဟဝတ္တနတောတိ တဒုပ္ပာဒနသမတ္ထတာတိ ဝိညာယတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သုခဝိပါကဝိပစ္စနသဘာဝံ ဒဿေတီ’’တိ။ ယုတ္တမေတန္တိ ပရမတ္ထတော ဘေဒါဘာဝေပိ ယထာဝုတ္တဝစနဝစနီယဘာဝသင်္ခါတော ဘေဒေါ တသ္မိံ အဘိဓေယျတ္ထဘူတေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဥပစာရေန ဟောတီတိ ယုတ္တမေတ္ထ လက္ခဏလက္ခိတဗ္ဗဘာဝေန ဘေဒဝစနံ။ ဘဝတိ ဟိ သဒ္ဒတ္ထဝိသေသမတ္တေနပိ အဘိန္နေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဘေဒဝစနံ ယထာ ‘‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရ’’န္တိ။

ဝိနာပိ ဘာဝါဘိဓာယိနာ သဒ္ဒေန ဘာဝပ္ပဓာနော နိဒ္ဒေသော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနဝဇ္ဇဝစနေန အနဝဇ္ဇတ္တံ အာဟာ’’တိ။ ဧဝဉ္စေတ္ထ ပဒဝိဂ္ဂဟော ဂဟေတဗ္ဗော – န အဝဇ္ဇံ အနဝဇ္ဇံ၊ အဝဇ္ဇပဋိပက္ခတာယ အဂရဟိတဗ္ဗသဘာဝေါ။ သုခေါ ဝိပါကော အဿာတိ သုခဝိပါကံ၊ သုခဝိပါကဝိပစ္စနသမတ္ထတာ။ အနဝဇ္ဇဉ္စ တံ သုခဝိပါကဉ္စာတိ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကံ၊ တံ လက္ခဏံ ဧတေသန္တိ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကလက္ခဏာ။ အထ ဝါ ပုဗ္ဗေ ဝိယ အနဝဇ္ဇံ၊ ဝိပစ္စနံ ဝိပါကော၊ သုခဿ ဝိပါကော သုခဝိပါကော၊ အနဝဇ္ဇဉ္စ သုခဝိပါကော ¶ စ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကံ ဧကတ္တဝသေန။ တံ လက္ခဏံ ဧတေသန္တိ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကလက္ခဏာ။ ကိံ ပနေတ္ထ ကာရဏံ ပဒဒွယပရိဂ္ဂဟေ၊ နနု ဧကေနေဝ ပဒေန ဣဋ္ဌပ္ပသိဒ္ဓိ။ ယဒိပိ ‘‘အဝဇ္ဇရဟိတံ အနဝဇ္ဇ’’န္တိ ဣမသ္မိံ ပန ပက္ခေ အဗျာကတနိဝတ္တနတ္ထံ သုခဝိပါကဂ္ဂဟဏံ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ သုခဝိပါကဂ္ဂဟဏေ ပန ကတေ အနဝဇ္ဇဂ္ဂဟဏံ န ကတ္တဗ္ဗမေဝ။ ‘‘အဝဇ္ဇပဋိပက္ခာ အနဝဇ္ဇာ’’တိ ¶ ဧတသ္မိံ ပန ပက္ခေ သုခဝိပါကဂ္ဂဟဏဉ္စာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘တတ္ထ အနဝဇ္ဇဝစနေနာ’’တိအာဒိ။ တေန ပဝတ္တိသုခသုခဝိပါကတာအတ္တသုဒ္ဓိဝိသုဒ္ဓဝိပါကတာအကုသလအဗျာကတသဘာဝနိဝတ္တိရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနဝိသေသဒီပနတော ဧဝံ ဝိပုလပ္ပယောဇနတ္ထော ပဒဒွယပရိဂ္ဂဟောတိ ဒဿေတိ။ သုခ-သဒ္ဒဿ ဣဋ္ဌပရိယာယတာ ဝိယ ‘‘နိဗ္ဗာနပရမံ သုခံ (ဓ။ ပ။ ၂၀၃-၂၀၄)၊ သုခါ ဝိရာဂတာ လောကေ (ဥဒါ။ ၁၁)၊ တေသံ ဝူပသမော သုခေါ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၁၊ ၂၇၂) သင်္ခါရဒုက္ခူပသမပရိယာယတာပိ ဝိဇ္ဇတိ၊ တံအဝိပါကတာယ ပန ဣဓ သုခဝိပါကဘာဝေါ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သင်္ခါ…ပေ… နတ္ထီ’’တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တေဘူမကကုသလာနမ္ပိ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿယဘာဝေန ပဝတ္တိသဘာဝတ္တာ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗေ ကုသလာ သင်္ခါရဒုက္ခူပသမသုခနိပ္ဖာဒကာ သမ္ဘဝန္တိ၊ ယထာဝုတ္တသုခဿ ပန အဝိပါကဘာဝတော န ဧတေန ပဒေန ကုသလာနံ သုခဝိပါကတာ သမ္ဘဝတီတိ။ ဝိပက္ကဘာဝမာပန္နေသု အရူပဓမ္မေသု နိရုဠှတ္တာ ဝိပါက-သဒ္ဒဿ ‘‘ယဒိ ပနာ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။

ယထာသမ္ဘဝန္တိ သဟ အဝဇ္ဇေနာတိ သာဝဇ္ဇာ၊ ဂရဟိတဗ္ဗဘာဝယုတ္တာ။ တေန နေသံ ဂရဟိတဗ္ဗသဘာဝံ ဒဿေတိ။ အညေပိ အတ္ထိ ဒုက္ခဘာဝေန ဂရဟိတဗ္ဗသဘာဝါ အကုသလဝိပါကာတိ သာဝဇ္ဇဝစနမတ္တေန တေသမ္ပိ အကုသလတာပတ္တိဒေါသံ ဒိသွာ တံ ပရိဟရိတုံ ဒုက္ခဝိပါကဝစနမာဟ။ အဝဇ္ဇ-သဒ္ဒေါ ဝါ ရာဂါဒီသု ဧကန္တာကုသလေသု နိရုဠှောတိ တံသဟဝတ္တိဓမ္မာနံ ဧဝ သာဝဇ္ဇဘာဝေ ကုသလာဗျာကတေဟိ အကုသလာနံ ဝိသေသော သာဝဇ္ဇဝစနေနေဝ ဒဿိတော။ အဗျာကတေဟိ ပန ဝိသိဋ္ဌံ ကုသလာကုသလာနံ သာဓာရဏံ သဝိပါကတာလက္ခဏန္တိ တသ္မိံ လက္ခဏေ ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ဒုက္ခဝိပါကလက္ခဏံ ဝုတ္တံ။ ဣတော ပရံ ‘‘ဒုက္ခော ဝိပါကော ဧတေသန္တိ ဒုက္ခဝိပါကာ’’တိအာဒိနာ သုခဝိပါကအနဝဇ္ဇကုသလပဒါနံ ဌာနေ ဒုက္ခဝိပါကသာဝဇ္ဇအကုသလပဒါနိ ဌပေတွာ ယထာဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော ¶ ။ ယောဇနာ စ သာဝဇ္ဇဝစနေန အကုသလာနံ ပဝတ္တိဒုက္ခတံ ဒဿေတိ၊ ဒုက္ခဝိပါကဝစနေန ဝိပါကဒုက္ခတံ။ ပုရိမဉှိ အတ္တနော ပဝတ္တိသဘာဝဝသေန လက္ခဏဝစနံ၊ ပစ္ဆိမံ ကာလန္တရေ ဝိပါကုပ္ပာဒနသမတ္ထတာယာတိ။ တထာ ပုရိမေန အကုသလာနံ အဝိသုဒ္ဓသဘာဝတံ ဒဿေတိ၊ ပစ္ဆိမေန အဝိသုဒ္ဓဝိပါကတံ။ ပုရိမေန စ အကုသလေ ကုသလသဘာဝတော နိဝတ္တေတိ၊ ပစ္ဆိမေန အဗျာကတသဘာဝတော သဝိပါကတ္တဒီပကတ္တာ ပစ္ဆိမဿ။ ပုရိမေန ဝါ အဝဇ္ဇဝန္တတာဒဿနတော ကိစ္စဋ္ဌေန ရသေန အနတ္ထဇနနရသတံ ဒဿေတိ၊ ပစ္ဆိမေန သမ္ပတ္တိအတ္ထေန အနိဋ္ဌဝိပါကရသတံ။ ပုရိမေန စ ဥပဋ္ဌာနာကာရဋ္ဌေန ပစ္စုပဋ္ဌာနေန သံကိလေသပစ္စုပဋ္ဌာနတံ၊ ပစ္ဆိမေန ဖလဋ္ဌေန ဒုက္ခဝိပါကပစ္စုပဋ္ဌာနတံ။ ပုရိမေန စ အယောနိသောမနသိကာရံ ¶ အကုသလာနံ ပဒဋ္ဌာနံ ပကာသေတိ။ တတော ဟိ တေ သာဝဇ္ဇာ ဇာတာတိ။ ပစ္ဆိမေန အကုသလာနံ အညေသံ ပဒဋ္ဌာနဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။ တေ ဟိ ဒုက္ခဝိပါကဿ ကာရဏံ ဟောတီတိ။ ဧတ္ထ စ ဒုက္ခ-သဒ္ဒေါ အနိဋ္ဌပရိယာယဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနိဋ္ဌစတုက္ခန္ဓဝိပါကာ ဟိ အကုသလာ၊ န ဒုက္ခဝေဒနာဝိပါကာဝ။ ဝိပါက-သဒ္ဒဿ ဖလပရိယာယဘာဝေ ပန နိဿန္ဒဝိပါကေန အနိဋ္ဌရူပေနပိ ဒုက္ခဝိပါကတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဝိပါကဓမ္မတာပဋိသေဓဝသေန အဗျာကတာနံ အဝိပါကလက္ခဏာတိ လက္ခဏံ ဝုတ္တန္တိ တဒတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အဝိပါကာရဟသဘာဝါ’’တိ အာဟ။ ဧဝံပကာရာနန္တိ အဘိညာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။

ဆဟိ ပဒေဟိ တိကေသု၊ စတူဟိ ဒုကေသု ယထာက္ကမံ ဆ စတ္တာရော အတ္ထာ ဝုတ္တာ။ ဆက္ကဘာဝေါ န ဘဝိဿတီတိ ဧတေန စတုက္ကဘာဝါဘာဝေါ ဒဿိတနယတ္တာ စောဒိတောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အတ္ထဘေဒေါ ဥပပဇ္ဇတီတိ ကသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ နနု တီဟိ ဓမ္မသဒ္ဒေဟိ ဝုစ္စမာနော သဘာဝဓာရဏာဒိအတ္ထေန အဘိန္နော ဧဝ သော အတ္ထောတိ? န၊ ဇာတိအာဒိဘေဒေန ဘေဒသဗ္ဘာဝတော။ ဘေဒကာ ဟိ ဇာတိအာဒယော။ မာသပဒတ္ထတာယာတိ မာသ-သဒ္ဒါဘိဓေယျဘာဝေန။ တဗ္ဗစနီယဘိန္နတ္ထာနန္တိ တေဟိ ကာလသဒ္ဒါဒီဟိ ဝတ္တဗ္ဗာနံ ဝိသိဋ္ဌတ္ထာနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ယထာ ကာလသဒ္ဒါဒိအဘိဓေယျာနံ ကာလာဒိအတ္ထာနံ ဘိန္နသဘာဝါနမ္ပိ မာသ-သဒ္ဒါဘိဓေယျဘာဝေန အဘေဒေါ၊ ဧဝံ ဇာတိအာဒိဘေဒေန ဘိန္နာနမ္ပိ တေသံ တိဏ္ဏံ ဒွိန္နဉ္စ အတ္ထာနံ ဓမ္မ-သဒ္ဒါဘိဓေယျဘာဝေန နတ္ထိ ဘေဒေါ’’တိ။ ဝိနိ…ပေ… မာနာတိ ဓမ္မ-သဒ္ဒဿ ရူပါဘေဒေပိ ဘေဒကာရဏမာဟ။ ဘိန္နဇာတိယတ္ထဝစနီယတာယ ဟိ တဿေဝတ္ထဘေဒေါတိ။

သာဓေတုန္တိ ¶ ဗောဓေတုံ။ ဟောတု အသမ္ဗန္ဓော၊ ကာ နော ဟာနီတိ ကဒါစိ ဝဒေယျာတိ အာသင်္ကာယ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗာ…ပေ… နာမ ဟောန္တီ’’တိ။ သော စာတိ သဘာဝဓာရဏပစ္စယဓရိယမာနတာသင်္ခါတော အတ္ထော န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ယထာဝုတ္တဿ အဘာဝဿ အပေက္ခာဝုတ္တိတာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အပေက္ခာဝုတ္တိနော အန္တရေန အပေက္ခိတဗ္ဗံ လဘန္တိ။ သတိပိ သဘာဝဓာရဏာဒိအတ္ထသာမညေ ကုသလဇာတိအာဒိဝိသိဋ္ဌဿေဝ တဿ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဧကတ္ထတာ န အနုညာတာတိ ဝုတ္တံ၊ ဝစနသိလေသဝသေန ဝါ။ အထ ဝါတိအာဒိနာ တိဏ္ဏံ ဓမ္မသဒ္ဒါနံ အဘာဝတ္တံ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တော နာနတ္ထတာဘာဝဒေါသံ ပရိဟရတိ။

ဉာပကဟေတုဘာဝတော ဥပပတ္တိ ဣဓ ကာရဏန္တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကာရဏံ နာမ ယုတ္တီ’’တိ။ ပုနရုတ္တီတိအာဒိနာ နနု ‘‘ကုသလာဒီနမ္ပိ ဧကတ္တံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဧကတ္တာပတ္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ ¶ ? သစ္စံ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ သာ ပန အဘာဝါပတ္တိယံ ဧဝ အန္တောဂဓာ နာနတ္တာဘာဝစောဒနာသာမညေန။ ဘေဒါဘေဒနိဗန္ဓနတ္တာ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝဿ သော အစ္စန္တမဘိန္နေသု နိယမေန နတ္ထီတိ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗာဘာဝေန အစ္စန္တာဘေဒံ ဒဿေတိ၊ န ပန အစ္စန္တံ အဘိန္နေသုယေဝ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗာဘာဝံ။ အထ ဝါ အစ္စန္တံ အဘိန္နေသု အဝိဝဋသဒ္ဒတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ပဝတ္တာ။ ကသ္မာ? ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗာဘာဝတောတိ ဧဝံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ အမိတ္တံ အဘိဘဝိတုံ သက္ကုဏာတီတိ သက္ကော၊ ဣန္ဒတီတိ ဣန္ဒော၊ ပုရိမေ ဒဒါတီတိ ပုရိန္ဒဒေါတိ ဧဝံ ကိရိယာဂုဏာဒိပရိဂ္ဂဟဝိသေသေန။

ဘေဒါဘေဒဝန္တေသူတိ ဝိသေသသာမညဝန္တေသု။ နီလ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဥပ္ပလသဒ္ဒသမာယောဂေါ ရတ္တုပ္ပလသေတုပ္ပလာဒိဥပ္ပလဇာတိသာမညတော ဝိနိဝတ္တေတွာ နီလဂုဏယုတ္တမေဝ ဥပ္ပလဇာတိဝိသေသံ ဇောတေတိ။ ဥပ္ပလ-သဒ္ဒေါပိ နီလ-သဒ္ဒသမာယုတ္တော ဘမရင်္ဂါရကောကိလာဒိဂတနီလဂုဏသာမညတော အဝစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥပ္ပလဝတ္ထုဂတမေဝ နီလဂုဏံ ပကာသေတီတိ ဝိသေသတ္ထသာမညတ္ထယုတ္တတာ ပဒဒွယဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဣမိနာ နယေန ဣတရတြာပိ ဘေဒါဘေဒဝန္တတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ တာယ တာယ အနုမတိယာတိ တေန တေန သင်္ကေတေန။ တေ တေ ဝေါဟာရာတိ အစ္စန္တံ အဘိန္နေ အတ္ထေ ပရိယာယဘာဝေန အစ္စန္တံ ဘိန္နေ ယထာသကံ အတ္ထဝိဝရဏဘာဝေန ဘေဒါဘေဒဝန္တေ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေန တာ တာ သမညာ ပညတ္တိယော သိဒ္ဓါတိ အတ္ထော ¶ ။ သမာနေတိ ဧကသ္မိံ။ ကုသလာဒိဘာဝန္တိ ကုစ္ဆိတသလနာဒိဘာဝံ။ အဘိဓာနတ္ထောပိ ဟိ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာဒိအဘိဓေယျတ္ထော ဝိယ သဘာဝဓာရဏာဒိသာမညတ္ထံ ဝိသေသေတီတိ။

ဧတ္ထာဟ ‘‘ကိံ ပန ကာရဏံ တိကာ ဧဝ ပဌမံ ဝုတ္တာ၊ န ဒုကာ၊ တိကေသုပိ ကုသလတ္တိကောဝ၊ န အညော’’တိ? ဝုစ္စတေ – သုခဂ္ဂဟဏတော အပ္ပဘေဒတော စ တိကာ ဧဝ ပဌမံ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ တိကေဟိ ဗောဓိတေ ကုသလာဒိဘေဒေ တဗ္ဗိဘာဂဘိန္နာ ဟေတုအာဒယော ဝုစ္စမာနာ သုဝိညေယျာ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ‘‘တယော ကုသလဟေတူ’’တိအာဒိနာ ကုသလာဒိမုခေန ဟေတုအာဒယော ဝိဘတ္တာ၊ ကတိပယဘေဒါ စ တိကာ ဒွါဝီသတိပရိမာဏတ္တာ။

တေသု ပန သဗ္ဗသင်္ဂဟအသင်္ကရအာဒိကလျာဏဘာဝေန ပဌမံ ကုသလတ္တိကံ ဝုတ္တံ။ နိရဝသေသာ ဟိ ရူပါရူပဓမ္မာ ကုသလတ္တိကေန သင်္ဂဟိတာ၊ န တထာ ဝေဒနာတ္တိကာဒီဟိ။ နနု ဝိပါကတ္တိကာဒီဟိပိ နိရဝသေသာ ဓမ္မာ သင်္ဂဟိတာတိ? သစ္စမေတံ၊ တေသု ပန အနဝဇ္ဇသာဝဇ္ဇဓမ္မာ န အသင်္ကရတော ဝုတ္တာ ယထာ ကုသလတ္တိကေ။ နနု စ သံကိလိဋ္ဌသံကိလေသိကတ္တိကာဒီသုပိ ¶ တေ အသင်္ကရတော ဝုတ္တာတိ? ဧဝမေတံ၊ တေ ပန အကလျာဏဘူတေ ပါပဓမ္မေ အာဒိံ ကတွာ ဝုတ္တာ၊ န ဧဝမယံ။ အယံ ပန ကလျာဏဘူတေ ပုဇ္ဇဘဝပရိနိဗ္ဗုတိနိပ္ဖာဒကေ ပုညဓမ္မေ အာဒိံ ကတွာ ဝုတ္တော။ ဣတိ ဘဂဝါ သဏှသုခုမံ ရူပါရူပဒေသနံ အာရဘန္တော သဗ္ဗသင်္ဂဟအသင်္ကရအာဒိကလျာဏဂုဏယောဂတော ပဌမံ ကုသလတ္တိကံ ဒေသေတိ၊ ကိဉ္စ တဒညတ္တိကာနံ သုခဂ္ဂဟဏတော။ တထာ ဟိ ကုသလတ္တိကမုခေန ‘‘ကာမာဝစရကုသလတော စတ္တာရော သောမနဿသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒါ’’တိအာဒိနာ ဝေဒနာတ္တိကာဒယော ဝိဘတ္တာတိ။

ကုသလတ္တိကေပိ စ ပဓာနပါသံသဥဘယဟိတဘာဝတော ကုသလာ ဓမ္မာ ပဌမံ ဝုတ္တာ။ ကုသလာ ဟိ ဓမ္မာ သုခဝိပါကတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခတဓမ္မာနံ ဥတ္တမာ အဝဇ္ဇဝိဓမနတော ဝိညုပ္ပသတ္ထာ ဣဓလောကပရလောကေသု အတ္ထာဝဟာ နိဿရဏာဝဟာ စ၊ တသ္မာ ပဓာနာဒိဘာဝေန ပဌမံ ဝုတ္တာ၊ တပ္ပဋိပက္ခတ္တာ တဒနန္တရံ အကုသလာ၊ တဒုဘယဝိပရီတသဘာဝါ တဒနန္တရံ အဗျာကတာ ဝုတ္တာ။ ကုသလဝသေန ဝါ အဿာဒေါ၊ အကုသလဝသေန အာဒီနဝေါ၊ အဗျာကတဓမ္မေသု နိဗ္ဗာနဝသေန နိဿရဏန္တိ ဣမိနာ အဿာဒါဒိက္ကမေန၊ ကုသလေသု ပတိဋ္ဌာယ ပဏ္ဍိတာ အကုသလေ ပဇဟန္တာ အဗျာကတဓမ္မဘူတမဂ္ဂဖလံ နိဗ္ဗာနဉ္စ သစ္ဆိကရောန္တီတိ ဣမိနာ ဝါ ပဋိပတ္တိက္ကမေန အယမနုပုဗ္ဗီ ဌပိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကသ္မာ ¶ ပနေတ္ထ သေက္ခတ္တိကာဒီသု ဝိယ သရူပတော ပုရိမပဒဒွယပဋိက္ခေပဝသေန တတိယပဒံ န ဝုတ္တံ ‘‘နေဝကုသလာ နာကုသလာ’’တိ? ဝိသေသဒီပနတ္ထံ။ ယထာ ဟိ သေက္ခာသေက္ခသဘာဝေသု ဓမ္မေသု ကောစိပိ ဓမ္မော တဒုဘယသဘာဝေန ကေနစိပိ ပရိယာယေန ကဒါစိ အဗျာကရဏီယော နာမ နတ္ထီတိ သေက္ခတ္တိကေ ပဒဒွယပဋိက္ခေပဝသေန ‘‘နေဝသေက္ခာ နာသေက္ခာ’’တွေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဧဝံ ဣဓ။ ဣဓ ပန ကုသလသဘာဝါ ဧဝ ဓမ္မာ အဂ္ဂဖလုပ္ပတ္တိယာ တထာ န ဗျာကရဏီယာ ဟောန္တီတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒီပနတ္ထံ ‘‘အဗျာကတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝစနမတ္တေ ဧဝ ဝါ ဣဒံ နာနာကရဏံ ‘‘အဗျာကတာ နေဝကုသလာ နာကုသလာ’’တိ ဗျာကတ-သဒ္ဒေန ကုသလာကုသလာနံ ဗောဓိတတ္တာတိ။

ဧတ္ထ စ အကုသလေသု တဏှာယ သဗ္ဗာကုသလေဟိ၊ တေဘူမကကုသလာကုသလေဟိ ဝါ သမုဒယသစ္စံ၊ တံတံအဝသိဋ္ဌတေဘူမကဓမ္မေဟိ ဒုက္ခသစ္စံ၊ လောကုတ္တရကုသလေန မဂ္ဂသစ္စံ၊ အဝသိဋ္ဌအဗျာကတဝိသေသေန နိရောဓသစ္စံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တတ္ထ သမုဒယေန အဿာဒေါ၊ ဒုက္ခေန အာဒီနဝေါ၊ မဂ္ဂနိရောဓေဟိ နိဿရဏံ။ ကိဉ္စာပိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒဘာဝတော သဘာဝဓမ္မနိဒ္ဓါရဏပဓာနာ အဘိဓမ္မကထာ၊ တေသံ ပန ¶ ကုသလာဒိဝိသေသေ နိဒ္ဓါရိတေ တဿ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗတာဒိပိ အတ္ထတော ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒါယ ‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ၊ ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀) ဧဝမာဒိဝစနတော ဟိ ကုသလာဒီနံ ဥပသမ္ပာဒနာဒိဒဿနပရံ ဘဂဝတော သာသနံ၊ တသ္မာ ကုသလာနံ ဥပသမ္ပာဒနံ အကုသလာနံ ပဟာနဉ္စ ဥပါယော၊ အဗျာကတဝိသေသဿ သစ္ဆိကိရိယာ ဖလံ၊ ကုသလာဒီနံ ဥပသမ္ပာဒနာဒိအတ္ထာ ဒေသနာ အာဏတ္တီတိ အယံ ဒေသနာဟာရော။

အာရောဂျဋ္ဌေန အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကောသလျသမ္ဘူတဋ္ဌေန စ ကုသလာ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော အကုသလာ၊ တဒုဘယဝိပရီတတော အဗျာကတာ၊ သဘာဝဓာရဏာဒိအတ္ထေန ဓမ္မာတိ အနုပဒဝိစိနနံ ဝိစယော ဟာရော။

ပုဇ္ဇဘဝဖလပရိနိဗ္ဗုတိနိပ္ဖတ္တိ ကုသလေဟီတိ ယုဇ္ဇတိ သုခဝိပါကတ္တာ၊ အပါယဒုက္ခသံသာရဒုက္ခုပ္ပတ္တိ အကုသလေဟီတိ ယုဇ္ဇတိ အနိဋ္ဌဖလတ္တာ၊ တဒုဘယဖလာနံ အနုပ္ပတ္တိ အဗျာကတေဟီတိ ယုဇ္ဇတိ အဝိပါကဓမ္မတ္တာတိ အယံ ယုတ္တိ ဟာရော။

ကုသလာ ¶ ဓမ္မာ သုခဝိပါကဿ ပဒဋ္ဌာနံ၊ အကုသလာ ဒုက္ခဝိပါကဿ၊ အဗျာကတာ ကုသလာကုသလာဗျာကတဓမ္မာနန္တိ အယံ ပဒဋ္ဌာနော ဟာရော။

ကုသလဂ္ဂဟဏေန ယေ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ အနုပါဒိန္နုပါဒါနိယာ အနုပါဒိန္နအနုပါဒါနိယာ…ပေ… အရဏာ ဓမ္မာ၊ တေ ဗောဓိတာ ဘဝန္တိ ကုသလလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ တထာ အကုသလဂ္ဂဟဏေန ယေ သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပါကာ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ အနုပါဒိန္နုပါဒါနိယာ သံကိလိဋ္ဌသံကိလေသိကာ…ပေ… သရဏာ ဓမ္မာ၊ တေ ဗောဓိတာ ဘဝန္တိ အကုသလလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ တထာ အဗျာကတဂ္ဂဟဏေန ယေ အဝိပါကာရဟာ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဝိပါကာ ဓမ္မာ နေဝဝိပါကနဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယာ အနုပါဒိန္နုပါဒါနိယာ အနုပါဒိန္နအနုပါဒါနိယာ…ပေ… အရဏာ ဓမ္မာ၊ တေ ဗောဓိတာ ဘဝန္တိ အဗျာကတလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာတိ အယံ လက္ခဏော ဟာရော။

‘‘ကုစ္ဆိတေ ¶ ပါပဓမ္မေ သလယန္တီ’’တိအာဒိနာ နိရုတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ကုသလာဒိမုခေန ရူပါရူပဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိသုဒ္ဓိပရမ္ပရာယ ‘‘ကထံ နု ခေါ သတ္တာ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဘာဂိနော ဘဝေယျု’’န္တိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယော၊ နိဒါနံ အသာဓာရဏတော ကုသလာဒိဘေဒေန ဗုဇ္ဈနကသတ္တာ။ သာဓာရဏတော ပန ပါကဋမေဝ။ ပဌမံ ကုသလတ္တိကဿ ဒေသနာ ဝိစာရိတာယေဝါတိ အယံ စတုဗျူဟော ဟာရော။

ကုသလဂ္ဂဟဏေန ကလျာဏမိတ္တပရိဂ္ဂဟော ယောနိသောမနသိကာရပရိဂ္ဂဟော စ။ တတ္ထ ပဌမေန သကလံ ဗြဟ္မစရိယမာဝတ္တတိ၊ ဒုတိယေန စ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ။ အကုသလဂ္ဂဟဏေန ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဗျာကတဂ္ဂဟဏေန ပန သကလသံကိလေသဝေါဒါနပက္ခော ယထာရဟမာဝတ္တတီတိ အယံ အာဝတ္တော ဟာရော။

တတ္ထ ကုသလာ ဘူမိတော စတုဓာ ဝိဘတ္တာ၊ သမ္ပယုတ္တပဝတ္တိအာကာရာဒိတော ပန အနေကဓာ။ အကုသလာ ဘူမိတော ဧကဓာ ဝိဘတ္တာ၊ သမ္ပယုတ္တာဒိတော အနေကဓာ။ အဗျာကတာ ပန ဝိပါကကိရိယရူပနိဗ္ဗာနဝသေန စတုဓာ ဘူမိသမ္ပယုတ္တာဒိတော အနေကဓာ စ ဝိဘတ္တာတိ အယံ ဝိဘတ္တိ ဟာရော။

ကုသလာ ¶ ဓမ္မာ အကုသလာနံ တဒင်္ဂါဒိပ္ပဟာနာယ ဝီတိက္ကမာဒိပ္ပဟာနာယ စ သံဝတ္တန္တိ၊ အကုသလာ ဓမ္မာ ကုသလာနံ အနုပသမ္ပဇ္ဇနာယ၊ အဗျာကတေသု အသင်္ခတဓာတု သဗ္ဗသင်္ခတနိဿရဏာယာတိ အယံ ပရိဝတ္တော ဟာရော။

ကုသလာ အနဝဇ္ဇာ ပုညာနီတိ ပရိယာယဝစနံ၊ အကုသလာ သာဝဇ္ဇာ အပုညာနီတိ ပရိယာယ ဝစနံ၊ အဗျာကတာ အဝိပါကာရဟာ နေဝအာစယဂါမီ နအပစယဂါမီနောတိ ပရိယာယဝစနန္တိ အယံ ဝေဝစနော ဟာရော။

ကုသလာဒယော ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိအာဒိနာ ပဘဝဘူမိဝေဝစနပညတ္တိဝသေန ယထာသမ္ဘဝံ ပရိညာဒိပညတ္တိဝသေန စ ပညတ္တာတိ အယံ ပညတ္တိ ဟာရော။

အကုသလာနံ ကုစ္ဆိတာနံ ပါပဓမ္မာနံ သလနံ ကုသာနံ ဝိယ ကုသာနံ ဝါ ရာဂါဒီနံ လဝနံ ဧဝံဓမ္မတာတိ အယံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန အဝတရဏံ၊ တထာ ကုသေန လာတဗ္ဗာ ကောသလ္လသမ္ဘူတာ စာတိ ¶ ပစ္စယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒ…ပေ… အဝတရဏံ၊ ပစ္စယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ ဝါ အာဒိအန္တဝန္တာ အနိစ္စန္တိကာ စာတိ အနိစ္စတာမုခေန အဝတရဏံ၊ အနိစ္စတာ ဧဝ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠိတတာယ ဒုက္ခာတိ ဒုက္ခတာမုခေန အဝတရဏံ၊ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန ဓမ္မာတိ အဗျာပါရတော သုညတာမုခေန အဝတရဏံ၊ ဧဝံ ကုသလာတိ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဒွါယတနာနိ ဒွေ ဓာတုယောတိအာဒိနာ ခန္ဓာယတနဓာတာဒိမုခေနပိ အဝတရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန အကုသလာဗျာကတေသုပိ အဝတရဏံ ဒဿေတဗ္ဗန္တိ အယံ အဝတရဏော ဟာရော။

ကုသလာတိ အာရမ္ဘော၊ ဓမ္မာတိ ပဒသုဒ္ဓိ၊ နော အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ။ တထာ အကုသလာ ဓမ္မာ အဗျာကတာတိ၊ ဓမ္မာတိ ပန ပဒသုဒ္ဓိ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စာတိ အယံ သောဓနော ဟာရော။

ဓမ္မာတိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ၊ တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ကုသလာကုသလာဗျာကတာတိ။ တထာ ကုသလာ ဓမ္မာတိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ၊ တံ အဝိကပ္ပေတွာ ကာမာဝစရံ သောမနဿသဟဂတန္တိအာဒိ ဝိသေသဝစနံ။ အကုသလာ ဓမ္မာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ အယံ အဓိဋ္ဌာနော ဟာရော။

ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ နဝမော ခဏော စတ္တာရိ စ သမ္ပတ္တိစက္ကာနိ ယောနိသောမနသိကာရော ဧဝ ဝါ ဟေတု၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဟေတု၊ ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာ ယထာသမ္ဘဝံ အဗျာကတာနံ ဓမ္မာနံ ဟေတူတိ အယံ ပရိက္ခာရော ဟာရော။

ကုသလာတိ ¶ ပရိညေယျဂ္ဂဟဏဉ္စေဝ ဘာဝေတဗ္ဗဂ္ဂဟဏဉ္စ။ အကုသလာတိ ပရိညေယျဂ္ဂဟဏဉ္စေဝ ပဟာတဗ္ဗဂ္ဂဟဏဉ္စ။ အဗျာကတာတိ ပရိညေယျဂ္ဂဟဏဉ္စေဝ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဂ္ဂဟဏဉ္စ။ ဓမ္မာတိ ပရိညာဒီနံ ပဝတ္တနာကာရဂ္ဂဟဏံ။ တေန ပရိညေယျပ္ပဟာနဘာဝနာသစ္ဆိကရဏာနိ ဒီပိတာနီတိ တဒင်္ဂါဒိဝီတိက္ကမာဒိပ္ပဟာနာနိ လောကိယလောကုတ္တရာ စ ဘာဝနာ ဒဿိတာတိ အယံ သမာရောပနော ဟာရော။

ကာမဉ္စေတံ အဝိသေသတော သဘာဝဓမ္မကထနံ၊ ဝိသေသဝန္တော ပန ဓမ္မာ ဝိသေသတော နိဒ္ဓါရိတာ။ တထာ ဟိ စိတ္တေနေဝ သမယော နိယမိတော၊ တသ္မာ ကုသလဂ္ဂဟဏေန ဝိသေသတော သာဓိဋ္ဌာနော သမထော ဝိပဿနာ စ ဒဿိတာတိ။ တထာ တပ္ပဋိပက္ခတော အကုသလဂ္ဂဟဏေန သာဓိဋ္ဌာနာ တဏှာ အဝိဇ္ဇာ စ ¶ ၊ အဗျာကတဂ္ဂဟဏေန သပရိဝါရာ စေတောဝိမုတ္တိ ပညာဝိမုတ္တိ စာတိ အယံ နန္ဒိယာဝတ္တဿ နယဿ ဘူမိ။

တထာ ကုသလဂ္ဂဟဏေန မူလဘာဝဝိသေသတော တီဏိ ကုသလမူလာနိ၊ တေသု စ အဒေါသေန သီလက္ခန္ဓော၊ အလောဘေန သမာဓိက္ခန္ဓော၊ အမောဟေန ပညာက္ခန္ဓော နီယတိ။ တထာ အကုသလဂ္ဂဟဏေန တီဏိ အကုသလမူလာနိ၊ တေသု စ လောဘေန တဒေကဋ္ဌာ အကုသလာ ဓမ္မာ။ တထာ ဒေါသမောဟေဟိ တံတဒေကဋ္ဌာ။ အဗျာကတဂ္ဂဟဏေန အပ္ပဏိဟိတာနိမိတ္တသုညတာ နီယန္တီတိ အယံ တိပုက္ခလဿ နယဿ ဘူမိ။

တထာ ကုသလဂ္ဂဟဏေန ယတော ကောသလ္လတော သမ္ဘူတာ ကုသလာ၊ တံ ပညိန္ဒြိယံ။ တံသဟဇာတာ တဒုပနိဿယာ စ သဒ္ဒဟနုဿဟနာပိလာပါဝိက္ခေပါ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ။ တေဟိ စ သဗ္ဗေ သဒ္ဓမ္မာ ဗောဓိတာ ဘဝန္တိ။ အကုသလဂ္ဂဟဏေန အကောသလ္လပဋိစ္ဆာဒိတာဒီနဝေသု ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု သုဘသုခနိစ္စအတ္တာဘိနိဝေသဘူတာ စတ္တာရော ဝိပလ္လာသာ။ အဗျာကတဂ္ဂဟဏေန ယထာဝုတ္တဣန္ဒြိယပစ္စယာနိ ယထာဝုတ္တဝိပလ္လာသပ္ပဟာနဘူတာနိ စ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ ဗောဓိတာနီတိ အယံ သီဟဝိက္ကီဠိတဿ နယဿ ဘူမီတိ ဣမေ တယော အတ္ထနယာ။

တေဟိ စ သိဒ္ဓေဟိ ဒွေ ကမ္မနယာပိ သိဒ္ဓါ ဟောန္တီတိ။ အယံ တိကော သဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂဟိတသဗ္ဗဘာဂိယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဣဒံ သာသနပဋ္ဌာနံ။

အယံ တာဝ နေတ္တိနယေန ကုသလတ္တိကဝဏ္ဏနာ။

ဧဝံ ¶ ဝေဒနာတ္တိကာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ စတုသစ္စနိဒ္ဓါရဏာဒိဝိဓိနာ သောဠသ ဟာရာ ပဉ္စ နယာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ၊ အတိဝိတ္ထာရဘယေန ပန န ဝိတ္ထာရယာမ။ သက္ကာ ဟိ ဣမိနာ နယေန တေသု တေသု တိကဒုကေသု တံတံဟာရနယယောဇနာနုရူပဓမ္မနိဒ္ဓါရဏဝသေန တေ တေ ဟာရနယာ ဝိညုနာ နိဒ္ဒိသိတုန္တိ။

၂။ တဉ္စ သုခိန္ဒြိယံ သုခဝေဒနာ ဧဝ ဟောတိ သာမညဿ ဘေဒပရိယာဒါနတော၊ ဘေဒဿ စ သာမညပရိစ္စာဂတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ယသ္မာ ပန ဝိသေသသာမညာနိ အဝယဝသမုဒါယာ ဝိယ အညမညတော ဘိန္နာနိ၊ တသ္မာ ‘‘န ပန…ပေ… သမာနတ္ထတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တမေဝ နေသံ ဘိန္နတတွံ ¶ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ တန္တိ သုခဟေတူနံ ကာရဏံ။ တေန သုခဿ ကာရဏံ သုခဟေတု၊ သုခဿ ကာရဏကာရဏံ သုခမူလန္တိ ဒဿေတိ။ သုခဟေတူနန္တိ ဧတ္ထ ဟေတု-သဒ္ဒေန ကာရဏဘာဝသာမညတော ဟေတုပစ္စယာ သင်္ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ပုညပဿဒ္ဓိအာဒီန’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ သုခမူလသုခဟေတူသု ဖလူပစာရေန၊ သုခါရမ္မဏသုခပစ္စယဋ္ဌာနေသု သုခသဟစရိယာယ၊ အဗျာပဇ္ဇနိဗ္ဗာနေသု ဒုက္ခာပဂမဘာဝေန သုခပရိယာယော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဋ္ဌာသူတိ သုခုပေက္ခာနံ ဝိပရိဏာမာညာဏသင်္ခါရဒုက္ခတာယ အနိဋ္ဌဘာဝေါပိ အတ္ထီတိ ဝိသေသေတိ။ ဥပေက္ခမေဝ ဝါ အပေက္ခိတွာ ဝိသေသနံ ကတံ။ သာ ဟိ အကုသလဝိပါကဘူတာ အနိဋ္ဌာပိ အတ္ထီတိ။ ဧဝမာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘သောဝဂ္ဂိကံ သုခဝိပါက’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၃) ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဣဋ္ဌပရိယာယော ဟိ ဧတ္ထ သုခ-သဒ္ဒေါတိ။

သင်္ခါရဒုက္ခာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဌိတိသုခံ ဝိပရိဏာမဒုက္ခံ၊ အကုသလံ ကာယကမ္မံ ဒုက္ခုဒြယံ ဒုက္ခဝိပါက’’န္တိအာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ယထာက္ကမံ သုခဝေဒနာ ဒုက္ခအနိဋ္ဌပရိယာယော ဟိ ဧတ္ထ ဒုက္ခ-သဒ္ဒေါတိ။ ဒုက္ခဝေဒနာဒုက္ခဝတ္ထုအာဒီသု ဒုက္ခသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဝိပါကာဝိပါကဘေဒါယ သဗ္ဗာယပိ သုခဝေဒနာယ ဝသေန လက္ခဏဿ ဝုတ္တတ္တာ တဒုဘယာနုကူလမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘သဘာဝတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိပါကာ သဘာဝတော ဣဋ္ဌဿ အနုဘဝနလက္ခဏာ။ ဣတရာ သဘာဝတော သင်္ကပ္ပတော စ ဣဋ္ဌဿ ဣဋ္ဌာကာရဿ ဝါ အနုဘဝနလက္ခဏာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အသမာနပစ္စယေဟိ ¶ ဧကဇ္ဈံ ဥပ္ပတ္တိတော သမာနပစ္စယေဟိ ဧကဇ္ဈံ ဥပ္ပတ္တိ သာတိသယာတိ ဥက္ကံသဂတိဝိဇာနနဝသေန ‘‘သမာနပစ္စယေဟိ သဟုပ္ပတ္တိကာတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနံ ဥပ္ပာဒေါ၊ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတသ္မာတိ ဥပ္ပာဒေါတိ ဒုဝိဓောပိ ဥပ္ပာဒေါ ဧကုပ္ပာဒါတိ ဧတ္ထ ဧကသေသနယေန သင်္ဂဟိတောတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ‘‘သမာ…ပေ… အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ။ တေန တာနိ ဧကဝတ္ထုကာနီတိ ဧတဿ စ ‘‘ကပ္ပေန္တဿာ’’တိအာဒိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ပုရိမဝိကပ္ပေ ဧကံ ဝတ္ထု နိဿယော ဧတေသန္တိ ယောဇနာ၊ န ဧကံယေဝ ဝတ္ထူတိ။ ဧကေကဘူတဿ ဘူတတ္တယနိဿိတတ္တာ စတုဘူတနိဿိတတ္တာ စ ဥပါဒါရူပါနံ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ဧကံယေဝ ဝတ္ထု ဧတေသု နိဿိတန္တိ ယောဇနာ။ နိဿယနိဿိတတာသင်္ခါတဥပကာရောပကတ္တဗ္ဗဘာဝဒီပနံ ဧကဝတ္ထုကဝစနန္တိ ဒုတိယဝိကပ္ပေ မဟာဘူတဝသေန ယောဇနာ ကတာ။ ဣတရထာ ဧကံ ဝတ္ထု ဧတေသူတိ သမာသတ္ထဘာဝေန ဥပါဒါရူပါနမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟော ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ။ ပဉ္စဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနာနန္တိ ဣဒံ နိဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိရိယမနောဓာတုစက္ခုဝိညာဏာဒယောပိ ဟိ ဧကာရမ္မဏာဘိန္နဝတ္ထုကာ စာတိ ပါကဋောယမတ္ထောတိ။ သန္တီရဏာဒီနန္တိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဇဝနတဒါရမ္မဏာနိ သင်္ဂယှန္တိ၊ ဧတာနိ စ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနိ စုတိအာသန္နာနိ ဣဓာဓိပ္ပေတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တာနိ ဟိ တဒုဒ္ဓံ ကမ္မဇရူပဿ အနုပ္ပတ္တိတော ဧကသ္မိံယေဝ ဟဒယဝတ္ထုသ္မိံ ဝတ္တန္တိ၊ ဣတရာနိ ပန ပုရိမပုရိမစိတ္တက္ခဏုပ္ပန္နေ ဟဒယဝတ္ထုသ္မိံ ဥတ္တရုတ္တရာနိ ပဝတ္တန္တီတိ။ ဆသု ဝါ ဝတ္ထူသု ဧကံ ဟဒယဝတ္ထုယေဝ ဝတ္ထု ဧတေသန္တိ ဧဝံ ပန အတ္ထေ သတိ စုတိအာသန္နတော ဣတရေသံ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ ဂဟဏံ သိယာတိ ဉာတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘ကသ္မာ ပနေတ္ထ ကုသလတ္တိကာနန္တရံ ဝေဒနာတ္တိကောဝ ဝုတ္တော’’တိ? ကိသ္မိံ ပန ဝုစ္စမာနေ အယမနုယောဂေါ န သိယာ၊ အပိစ အဝယဝါနံ အနေကဘေဒတာဒဿနတ္ထာ တိကန္တရဒေသနာ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဟိ ကုသလတ္တိကေန သဗ္ဗဓမ္မာနံ တိဓာ ဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ပုန တဒဝယဝါနံ ကုသလာဒီနမ္ပိ အနေကဘေဒဘိန္နတံ ဒဿေန္တေန တေသံ ဝေဒနာသမ္ပယောဂဝိဘာဂဝိဘာဝနတ္ထံ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုသလာ ဟိ ဓမ္မာ သိယာ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ၊ သိယာ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ။ အကုသလာ ဓမ္မာ သိယာ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ၊ သိယာ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ၊ သိယာ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ၊ တထာ အဗျာကတာ သမ္ပယောဂါရဟာတိ။ ဧဝံ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ ¶ ပစ္စေကံ ဝေဒနာဘေဒေန ဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ ကုသလတ္တိကာနန္တရံ ဝေဒနာတ္တိကံ ဝတွာ ဣဒါနိ သုခသမ္ပယုတ္တာဒီနံ ပစ္စေကံ ဝိပါကာဒိဘေဒဘိန္နတံ ဒဿေတုံ ဝေဒနာတ္တိကာနန္တရံ ဝိပါကတ္တိကော ဝုတ္တော။ သုခသမ္ပယုတ္တာ ဟိ ဓမ္မာ သိယာ ဝိပါကာ၊ သိယာ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ၊ သိယာ နေဝဝိပါကနဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ။ တထာ အဒုက္ခမသုခသမ္ပယုတ္တာ၊ ဒုက္ခသမ္ပယုတ္တာ ပန သိယာ ဝိပါကာ၊ သိယာ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာတိ ဣမိနာ နယေန အဝသေသတ္တိကာနံ ဒုကာနဉ္စ တဿ တဿ အနန္တရဝစနေ ပယောဇနံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။

၃။ ဝိပါကနိရုတ္တိဉ္စ လဘန္တီတိ တေသု ဝိပါကသဒ္ဒဿ နိရုဠှတံ ဒဿေတိ။ သုက္ကကဏှာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အကဏှအသုက္ကဖဿာဒိဘာဝေါ ပရိဂ္ဂဟိတော။ သတိ ပန ပါက-သဒ္ဒဿ ဖလပရိယာယဘာဝေ ရူပံ ဝိယ န နိဟီနော ပက္ကံ ဝိယ ဝိသိဋ္ဌော ပါကောတိ ဝိပါကောတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဗျာပါရတာတိ သဥဿာဟတာ။ သန္တာနေ သဗျာပါရတာတိ ဧတေန စိတ္တပ္ပယောဂသင်္ခါတေန ကိရိယာဘာဝေန ဝိပါကဓမ္မာနံ သန္တာနဝိသေသမာဟ ‘‘ယတော ယသ္မိံ စိတ္တုပ္ပာဒေ ကုသလာကုသလာ စေတနာ၊ တံသန္တာနေ ဧဝ တဿာ ဝိပါကုပ္ပတ္တီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သဗျာပါရတာ’’တိ ဧတေန အာဝဇ္ဇနဒွယံ ဝိပါကဉ္စ နိဝတ္တေတိ၊ ‘‘အနုပစ္ဆိန္နာဝိဇ္ဇာတဏှာမာနေ’’တိ ဣမိနာ အဝသိဋ္ဌံ ကိရိယံ နိဝတ္တေတိ။ ဥဘယေနပိ အနုသယသဟာယသဥဿာဟတာလက္ခဏာ ¶ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာတိ ဒဿေတိ။ လောကုတ္တရကုသလာနမ္ပိ ဟိ အနုသယာ ဥပနိဿယာ ဟောန္တိ၊ ယတော ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ…ပေ… တသ္မိံ သမယေ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၃၄၂) အရိယမဂ္ဂစေတနာယ အဝိဇ္ဇာဥပနိဿယတာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂေ ပကာသိတာ။ နိရုဿာဟသန္တဘာဝလက္ခဏာ ဝိပါကာ၊ ဥဘယဝိပရီတလက္ခဏာ နေဝဝိပါကနဝိပါကဓမ္မဓမ္မာတိ။

အဘိညာဒိကုသလာနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ နာဟောသိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၃၄) ဣမိနာ တိကေန သင်္ဂဟိတံ ဂတိဥပဓိကာလပယောဂါဘာဝေန အဝိပါကံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ အပရာပရိယဝေဒနီယံ ပန သံသာရပ္ပဝတ္တိယံ အဟောသိကမ္မာဒိဘာဝံ န ဘဇတိ။ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥဘယမ္ပိ ‘‘ဝိပါကာနုပ္ပာဒနေ’’တိ ဝစနတော ဂတိဥပဓိကာလပယောဂါဘာဝေန အနုပ္ပန္နဝိပါကမေဝ အဓိပ္ပေတံ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿပိ ပဝတ္တိဝိပါကဿ ¶ အနုဇာနနတော။ ယေသံ ပန ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ အဝိပါကာ၊ တေသံ မတေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဿ အဟောသိကမ္မန္တိ ဧဝံပကာရဿေဝ ပရိဂ္ဂဟောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၄။ ‘‘ကထမာဒိန္နာ’’တိ အယမ္ပိ ပဉှော လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဖလဘာဝေနာ’’တိ ဟိ အာဒါနပ္ပကာရဝစနံ။ ကေသဉ္စိ ဂေါတြဘုပစ္စဝေက္ခဏာဒီနံ ဥပေတကိရိယဘူတာနံ တံကတ္တုဘူတာနဉ္စ အတ္ထာနံ ဥပေတဗ္ဗသမ္ဗန္ဓဘာဝတော တဒဘိဓာယိနောပိ သဒ္ဒါ သမ္ဗန္ဓာ ဧဝါတိ ‘‘ဥပေတသဒ္ဒသမ္ဗန္ဓိနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပေတန္တိ ဟိ ဥပေတဗ္ဗတ္ထေ ဝုစ္စမာနေ အဝဿံ ဥပေတကိရိယာ ဥပေတာ စ ဉာယတီတိ။ ‘‘ရူပဓာတုယာ ခေါ ပန၊ ဂဟပတိ၊ ယော ဆန္ဒော ယော ရာဂေါ ယာ နန္ဒီ ယာ တဏှာ ယေ ဥပယုပါဒါနာ၊ စေတသော အဓိဋ္ဌာနာ အဘိနိဝေသာ အနုသယာ’’တိအာဒီသု ‘‘ဥပယော’’တိ တဏှာဒိဋ္ဌိယော အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဥပယ…ပေ… ဒိဋ္ဌီဟီ’’တိ။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ ‘‘အာရမ္မဏကရဏဝသေနာ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တအတ္ထေသု ယော ယော သမ္ဘဝတိ ယောဇေတုံ၊ သော သောတိ အတ္ထော။ န ဝစနာနုပုဗ္ဗေနာတိ ‘‘ကိံ ပန တံ ဥပေတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝစနာနုပုဗ္ဗေန န ယောဇေတဗ္ဗော။ သဗ္ဗပစ္စယုပ္ပန္နာနန္တိ သဗ္ဗတေဘူမကပစ္စယုပ္ပန္နာနံ။ နာပဇ္ဇတိ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော ဝိသေသတ္ထိနာ စ ဝိသေသော အနုပယုဇ္ဇတီတိ တံ ပန ဝိသေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နိယမေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဗောဓနေယျာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဥပေတံ ဒီပေတီတိ ယထာ ‘‘ပါစရိယော’’တိ ဧတ္ထ ပဂတော အာစရိယော ပါစရိယောတိ ပ-သဒ္ဒေါ ပဂတံ ¶ ဒီပေတိ၊ ဧဝံ ဥပ-သဒ္ဒေါ ဥပေတံ ဒီပေတိ ဧဝ၊ န စေတ္ထ ဂတာဒိအတ္ထာနံ ဧကန္တေန ပစ္စတ္တဝစနယောဂေါ ဣစ္ဆိတောတိ။ အတိသဒ္ဒေါ ဝိယာတိ စ ဣဒံ သသာဓနကိရိယာဒီပနသာမညေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပစ္စယဘာဝေနာတိ ဧတေန ပုရိမနိဗ္ဗတ္တိံ ဝိသေသေတိ။ တေန သဟဇာတဿပိ ဥပါဒါနဿ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ သဟဇာတောပိ ဟိ ဓမ္မော ပစ္စယဘူတော ပုရိမနိပ္ဖန္နော ဝိယ ဝေါဟရီယတိ ယထာ ‘‘ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ တယော မဟာဘူတာ’’တိ၊ ‘‘ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၅၃) စ။ ဓာတုကထာယံ ပကာသိတန္တိ ‘‘ဥပပတ္တိဘဝေါ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကာဒသဟာယတနေဟိ သတ္တရသဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတော။ ကတိဟိ အသင်္ဂဟိတော။ န ကေဟိစိ ခန္ဓေဟိ ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ အသင်္ဂဟိတော’’တိ (ဓာတု။ ၆၇) ဧဝမာဒိံ ¶ သန္ဓာယာဟ။ တသ္မာ ဧဝါတိ ဥပါဒိန္နသဒ္ဒါနပေက္ခတ္တာ ဧဝ။ အဝိသေသေတွာတိ ဥပါဒိန္နာနုပါဒိန္နဝိသေသံ အကတွာ။ ဥပါဒါနာနံ အာရမ္မဏဘာဝါနတိဝတ္တနတော ဥပါဒါနေဟိ ဥပါဒါတဗ္ဗာတိ ဝါ ဥပါဒါနိယာ၊ ဥပါဒါတုံ ဝါ အရဟန္တီတိ ဥပါဒါနိယာ၊ ဥပါဒါနေ နိယုတ္တာတိ ဝါ ဥပါဒါနိယာ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။

၅။ ဝိဗာဓနံ ပီဠနံ ကိလမနံ ဥပတာပေါ ပရိဠာဟော အပ္ပဿဒ္ဓိဘာဝေါ။ ဝိဒူသိတာ မလီနာ စ ယတော ကေစိ အကိလေသသဘာဝါပိ အနိဋ္ဌဖလာ ဂါရယှာ စ ဇာတာ။

၆။ ‘‘သီလမတ္တကံ၊ ပရံ ဝိယ မတ္တာယာ’’တိအာဒီသု မတ္တာ-သဒ္ဒဿ ပမာဏဝါစကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ မရိယာဒဝါစကော ဝါ မတ္တာ-သဒ္ဒေါ။ ဝိစာရော ဟေတ္ထ ဈာနင်္ဂေသု ဟေဋ္ဌိမမရိယာဒေါ၊ န ပဌမဇ္ဈာနဥပစာရဇ္ဈာနေသု ဝိယ ဝိတက္ကော။ သာ ပန ဝိစာရမရိယာဒတာ ဝိတက္ကာဘာဝေန ဧတေသံ ဇာတာတိ အဝိတက္ကဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အဝိတက္ကာ ဟုတွာ ဝိစာရမရိယာဒဈာနင်္ဂေသု ဝိစာရဟေဋ္ဌိမကောဋိကာတိ။ အထ ဝါ ဤသဒတ္ထော မတ္တာ-သဒ္ဒေါ ‘‘မတ္တာသုခပရိစ္စာဂါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၀) ဝိယ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဝိတက္ကရဟိတာ ဘာဝနာယ အတိသုခုမဘူတဝိစာရတ္တာ ဤသံ ဝိစာရာ စ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာတိ။ န ဟိ ဣတော ပရံ ဝိစာရော အတ္ထီတိ။ ယဒိ ဝိတက္ကဝိသေသရဟိတာ ဝိစာရမတ္တာ၊ ဧဝံ သန္တေ အဝိတက္ကဝစနံ ကိမတ္ထိယန္တိ အာဟ ‘‘ဝိစာရမတ္တဝစနေနာ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဝိစာရမတ္တတော အညေသမ္ပိ အဝိတက္ကာနံ အတ္ထိဘာဝဇောတနတ္ထံ အဝိတက္ကဝစနံ၊ အဝိတက္ကာ စ ဝိစာရမတ္တာ အဝိစာရာတိ နိဝတ္တေတဗ္ဗာ ဂဟေတဗ္ဗာ စ၊ ဧဝံ သတိ ဝိစာရမတ္တာ ဝိသေသနံ၊ အဝိတက္ကာ ဝိသေသိတဗ္ဗာတိ ဝိစာရမတ္တာဝိတက္ကာတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေါ’’တိအာဒိ။ ယထာကာမန္တိ ဝတ္တုဣစ္ဆာနုရူပံ ¶ ။ ယေန ယေန ဟိ ပကာရေန ဓမ္မေသု နိဝတ္တေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗဘာဝါ လဗ္ဘန္တိ၊ တေန တေန ပကာရေန ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေါ သမ္ဘဝတီတိ။ ပဒါနံ အနုက္ကမော ပဒါနုက္ကမော။

အဝိတက္ကာ သဝိတက္ကာ စ သဝိစာရာ အဝိစာရာ စာတိ အဝိတက္ကာသဝိစာရာ သဝိတက္ကာ အဝိစာရာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဘယေကဒေသဒဿနမ္ပိ ဥဘယဒဿနန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ယဒိ သဝိတက္ကသဝိစာရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣတရမ္ပိ ပကာသေတုန္တိ ¶ ဣဒံ ယထာ သဝိတက္ကသဝိစာရေသု စိတ္တုပ္ပာဒေသု ဝိတက္ကော အဝိတက္ကသဝိစာရတာယ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော’’တိ ဝုတ္တော၊ ဧဝံ ယထာဝုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေသု ဝိစာရော ‘‘သဝိတက္ကအဝိစာရော’’တိ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိတက္ကာဘာဝေန ဧတေ ဝိစာရမတ္တာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထံယေဝ မတ္တာ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တော။ ဝိစာရမတ္တာတိ ဟိ ဝိစာရမတ္တဝန္တောတိ ဝိညာယမာနတ္တာ တဒညဝိသေသဝိရဟသာမညတော နိဝတ္တေတွာ ဝိတက္ကဝိသေသဝိရဟသင်္ခါတေ အဝိတက္က-သဒ္ဒေါ သန္နိဓာပိတော ဝိသေသေတိ ဒုတိယဇ္ဈာနဓမ္မေတိ။ ယထာဟ ‘‘န ဝိစာရတော’’တိအာဒိ။

၇။ ဝေဒယမာနာတိ အနုဘဝမာနာ။ သုခါကာရေတိ ဣဋ္ဌာကာရေ၊ ဣဋ္ဌာနုဘဝနာကာရေ ဝါ။ ဥဒါသိနာတိ နတိအပနတိရဟိတာ။ သုခဒုက္ခာနံ အဝိရုဒ္ဓါ တေသံ ဗျဝဓာယိကာဘာဝတော။ သုခဒုက္ခာနိ ဝိယ ဟိ သုခဒုက္ခာနံ အနန္တရံ ပဝတ္တနတော ဗျဝဓာယိကာဘူတာ န တေဟိ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ န ပန သုခဒုက္ခာနိ အနန္တရာပဝတ္တိတော။ ‘‘ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ’’တိ အယံ ပနတ္ထော ဣဓ ဥပေက္ခာ-သဒ္ဒဿ သဗ္ဗုပေက္ခာပရိယာဒါနတော န ဝုတ္တော။ န ဟိ လောဘသမ္ပယုတ္တာဒိဥပေက္ခာ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပီတိသဟဂတာယေဝ န သုခသဟဂတာ၊ သုခသဟဂတာပိ န ပီတိသဟဂတာ ဧဝါတိ ပီတိသဟဂတာ သုခသဟဂတာ စ အညမညံ ဘိန္နာ၊ တသ္မာ။ သတိပိ သုခသဟဂတာနံ ယေဘုယျေန ပီတိသဟဂတဘာဝေ ယေန သုခေန သမန္နာဂတာ သုခသဟဂတာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ န ပီတိသဟဂတာ၊ တံ သုခံ နိပ္ပီတိကသုခန္တိ အယံ ဝိသေသော ဣမိနာ တိကေန ဒဿိတောတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ပီတိသဟဂတာတိ ဝတွာ’’တိအာဒိမာဟ။

သိဒ္ဓါတိ သာဝသေသံ နိရဝသေသဉ္စ သုခပီတိယော သင်္ဂဟေတွာ ပဝတ္တေဟိ ပဌမဒုတိယပဒေဟိ ယော ပီတိသဟဂတော ဓမ္မဝိသေသော၊ တံ သုခံ၊ ယော စ သုခသဟဂတော ဓမ္မဝိသေသော၊ သာ ပီတီတိ သတိပိ အညမညံ သံသဋ္ဌဘာဝေ ပဒန္တရသင်္ဂဟိတဘာဝဒီပနတောသိဒ္ဓါ ဉာတော ဝိဒိတောတိ အတ္ထော။ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခံ အတိပဏီတသုခန္တိ ဩဠာရိကင်္ဂတော နီဟရိတွာ တဿ ပဏီတဘာဝံ ဒဿေတုံ အယံ ¶ တိကော ဝုတ္တော’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တဒေတံ သဗ္ဗေသံ သုခဝေဒနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဣဓ ‘‘သုခသဟဂတာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ‘‘သုခဘူမိယံ ကာမာဝစရေ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၈၃) ‘‘ကာမာဝစရကုသလတော ¶ စတ္တာရော သောမနဿသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒါ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၅၉၈) စ နိဒ္ဒေသော ပဝတ္တောတိ။

၈။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတံ သန္ဓာယာဟ၊ န နိဗ္ဗာနပဋိဝိဇ္ဈနံ၊ ဣတရထာ ဂေါတြဘုဿ ဒဿနဘာဝါပတ္တိ အစောဒနီယာ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ နနု စ ဒိသွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စကရဏေန သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါဝ ဒဿနန္တိ ဥက္ကံသဂတိဝိဇာနနေန နိဗ္ဗာနဿ ပဋိဝိဇ္ဈနမေဝ ဒဿနန္တိ ဂေါတြဘုဿ ဒဿနဘာဝါပတ္တိ န စောဒေတဗ္ဗာဝါတိ? န၊ ဒဿနသာမညဿေဝ သုယျမာနတ္တာ ဒဿနကတ္တဗ္ဗကိစ္စကရဏာနဉ္စ ဘေဒေန ဝုတ္တတ္တာ။ တတ္ထ ယဒိပိ ‘‘ပညာယ စဿ ဒိသွာ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၈၂) ဝိယ အဘိန္နကာလဿပိ ဘိန္နကာလဿ ဝိယ ဘေဒေါပစာရဒဿနတော ဘေဒဝစနံ ယုတ္တံ၊ ဒဿနဝိသေသေ ပန အဓိပ္ပေတေ ဒဿနသာမညဝစနံ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿနသာမညမတ္တံ ဂဟေတွာ စောဒနာ ကတာတိ ‘‘နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတံ သန္ဓာယာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယတတိယမဂ္ဂါနမ္ပိ ဓမ္မစက္ခုပရိယာယသဗ္ဘာဝတော ‘‘ဘာဝနာဘာဝံ အပ္ပတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဘာဝနာ ဝဍ္ဎနာ။ သာ စ ဗဟုလံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ နိဗ္ဗတ္တနေနာ’’တိ။ တထာ ဟိ သတီတိ ‘‘ဥဘယပဋိက္ခေပဝသေနာ’’တိ ပဒဿ ဒဿနဘာဝနာပဋိက္ခေပဝသေနာတိ အတ္ထေ သတိ။ နနု လောကိယသမထဝိပဿနာပိ ယထာဗလံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ပဟာယကာ၊ တတြ ကထမိဒံ ဝုတ္တံ၊ န စ အညော ပဟာယကော အတ္ထီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အညေဟီ’’တိအာဒိ။

၉။ အပ္ပဟာတဗ္ဗဟေတုမတ္တေသူတိ အပ္ပဟာတဗ္ဗဟေတုကမတ္တေသု။ သဗ္ဗော ကုသလာဗျာကတဓမ္မော ယထာဓိပ္ပေတတ္ထော။ သမာသော န ဥပပဇ္ဇတိ အသမတ္ထဘာဝတော။ ယေသန္တိ ယေ တတိယရာသိဘာဝေန ဝုတ္တာ ဓမ္မာ၊ အတ္ထော တေသံ။ ဥဘိန္နန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတဗ္ဗတာယ ဒွေ ပဟာတဗ္ဗဟေတုသဒ္ဒါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဧတန္တိ ‘‘နေဝဒဿနေန နဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော ဟေတု ဧတေသံ အတ္ထီ’’တိ ဧတံ ဝစနံ။ တေဟိ ဒဿနဘာဝနာပဒေဟိ ယုတ္တေန ပဟာတဗ္ဗဟေတုကပဒေန။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ ဧဝံ ဒဿနဘာဝနာပဒေဟိ ပဟာတဗ္ဗဟေတုကပဒဿ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇနတော။ ဧဝဉှိ ပုရိမပဒဒွယ…ပေ… ဒဿနမေတံ ဟောတီတိ။ ဧဝန္တိ ဒဿနဘာဝနာဟိ နပဟာတဗ္ဗော ဟေတု ဧတေသန္တိ ဧဝံ အတ္ထေ သတိ။ ‘‘ဟေတု…ပေ… သိယာ’’တိ ¶ ဧတဿ ‘‘ပုရိမသ္မိဉှိ အတ္ထေ’’တိအာဒိနာ အဟေတုကာနံ အဂ္ဂဟိတဘာဝဒဿနဝသေန အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဒုတိယဿေဝ အတ္ထဿ ယုတ္တဘာဝံ ¶ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဂဟေတဗ္ဗတ္ထဿေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ သော ဟိ ‘‘ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထော။

၁၀။ အညထာတိ အာရမ္မဏကရဏမတ္တေ အဓိပ္ပေတေ။ ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘အာရမ္မဏံ ကတွာတိ ဧတေန စတုကိစ္စသာဓကံ အာရမ္မဏကရဏံ ဝုစ္စတီ’’တိ? သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော အရိယမဂ္ဂဓမ္မာနံယေဝ စ အပစယဂါမိဘာဝတော။ ‘‘စတ္တာရော မဂ္ဂါ အပရိယာပန္နာ အပစယဂါမိနော’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၂၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘အရိယမဂ္ဂါနံ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ဧတေနေဝ ဝါ ဝိသေသုပလက္ခဏဟေတုဘူတေန ဝစနေန ယထာဝုတ္တော အာရမ္မဏကရဏဝိသေသော ဝိညာယတိ။ ဥက္ကံသဂတိဝိဇာနနေန ဝါ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စဝေက္ခဏာဒီနန္တိ ဝေါဒါနာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ဟေတုဘာဝေနာတိ သမ္ပာပကဟေတုဘာဝေန။ ဉာပကော ကာရကော သမ္ပာပကောတိ တိဝိဓော ဟိ ဟေတု၊ တထာ ဉာပေတဗ္ဗာဒိဘာဝေန ဖလံ။ ယထာ နိရယာဒိမနုဿဘာဝါဒိဂါမိပဋိပဒါဘာဝတော အကုသလလောကိယကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါ ‘‘အာစယဂါမိနော ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ န မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒိလောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိဓမ္မာ ဧဝ၊ ဧဝံ နိဗ္ဗာနဂါမိပဋိပဒါဘာဝတော လောကုတ္တရကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါ ‘‘အပစယဂါမိနော’’တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ န အရိယမဂ္ဂဓမ္မာ ဧဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပုရိမပစ္ဆိမာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အရိယမဂ္ဂဿေဝ နိဗ္ဗာနဂါမိပဋိပဒါဘာဝေါ ပရိဗျတ္တောတိ တဿေဝ အပစယဂါမိဘာဝေါ ယုတ္တော၊ တဒနုဝတ္တကတ္တာ ပန သေသဓမ္မေ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ အပစယေ ဒုက္ခပရိဇာနနာဒိနာ သာတိသယံ ဂမနံ ယေသန္တေ အပစယဂါမိနောတိ ‘‘မဂ္ဂါ ဧဝ အပစယဂါမိနော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမပစ္ဆိမာနန္တိ စ ဣမသ္မိံ တိကေ ပဌမပဒဒုတိယပဒသင်္ဂဟိတာနံ အတ္ထာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဇယံ ဝေရံ ပသဝတိ (ဓ။ ပ။ ၂၀၁)၊ စရံ ဝါ ယဒိ ဝါ တိဋ္ဌ’’န္တိအာဒီသု (ဣတိဝု။ ၈၆၊ ၁၁၀၊ သု။ နိ။ ၁၉၅) ဝိယ သာနုနာသိကော အာစယ-သဒ္ဒေါတိ ‘‘အနုနာသိကလောပေါ ကတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အာစိန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အာစယ’’န္တိ ဗျတ္တယဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာစယာ ဟုတွာ ဂစ္ဆန္တီတိ ဧတေန အပစိနန္တီတိ အပစယာ၊ အပစယာ ဟုတွာ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ အယမတ္ထော နယတော ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၁။ လောကိယေသု ¶ အသေက္ခဘာဝါနာပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ကသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ နနု –

‘‘သိက္ခတီတိ ခေါ ဘိက္ခု တသ္မာ သေက္ခောတိ ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စ သိက္ခတိ၊ အဓိသီလမ္ပိ ¶ သိက္ခတိ အဓိစိတ္တမ္ပိ သိက္ခတိ အဓိပညမ္ပိ သိက္ခတိ။ သိက္ခတီတိ ခေါ ဘိက္ခု တသ္မာ သေက္ခောတိ ဝုစ္စတိ (အ။ နိ။ ၃။၈၆)။ ယောပိ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနော အနုလောမပဋိပဒါယ ပရိပူရကာရီ သီလသမ္ပန္နော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော ဘောဇနေ မတ္တညူ ဇာဂရိယာနုယောဂမနုယုတ္တော ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တံ ဗောဓိပက္ခိယာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တော ဝိဟရတိ ‘အဇ္ဇ ဝါ သွေ ဝါ အညတရံ သာမညဖလံ အဓိဂမိဿာမီ’တိ၊ သောပိ သိက္ခတီတိ သေက္ခော’’တိ –

ဝစနတော ယထာဝုတ္တကလျာဏပုထုဇ္ဇနဿပိ သီလာဒိဓမ္မာ သေက္ခာတိ ဝုစ္စန္တီတိ? န၊ ပရိယာယဘာဝတော။ နိပ္ပရိယာယေန ဟိ သေက္ခာသေက္ခဘာဝေါ ယထာသမ္ဘဝံ မဂ္ဂဖလဓမ္မေသု ဧဝါတိ လောကိယေသု သေက္ခဘာဝါသင်္ကာဘာဝတော အသေက္ခဘာဝါနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သီလသမာဓီ’’တိအာဒိ။ အရဟတ္တဖလဓမ္မာပိ သိက္ခာဖလဘာဝေန ပဝတ္တနတော ဟေဋ္ဌိမဖလဓမ္မာ ဝိယ သိက္ခာသု ဇာတာတိအာဒိအတ္ထေဟိ သေက္ခာ သိယုံ၊ ဟေဋ္ဌိမဖလဓမ္မာပိ ဝါ သိက္ခာဖလဘာဝေန ပဝတ္တနတော အရဟတ္တဖလဓမ္မာ ဝိယ အသေက္ခာတိ စောဒနံ မနသိကတွာ ‘‘ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခာကိစ္စတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ ‘‘ဟေဋ္ဌိမဖလေသု ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘တံ ဧဝ သာလိံ ဘုဉ္ဇာမိ၊ သာ ဧဝ တိတ္တိရီ၊ တာနိ ဧဝ ဩသဓာနီ’’တိအာဒီသု တံသဒိသေသု တဗ္ဗောဟာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတေန စ သေက္ခသဒိသာ အသေက္ခာ ယထာ ‘‘အမနုဿော’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ အညေ။ အညတ္ထ ‘‘အရိဋ္ဌ’’န္တိအာဒီသု ဝုဒ္ဓိအတ္ထေပိ အ-ကာရော ဒိဿတီတိ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ သေက္ခာ အသေက္ခာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တော။

၁၂။ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာယာတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိတက္ကာဒိဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာပိ ဟေတ္ထ လဗ္ဘတီတိ။ အကုသလဝိဒ္ဓံသနရသတ္တာ ဝါ ကုသလာနံ တတ္ထ သာတိသယကိစ္စယုတ္တတံ ပရိတ္တဓမ္မေဟိ မဟဂ္ဂတာနံ ပကာသေတုံ ‘‘ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိပါကကိရိယေသု ဒီဃသန္တာနတာဝ၊ န ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာ ဝိပုလဖလတာ စာတိ ¶ အတ္ထော။ ‘‘ဝိပုလံ ဖလံ ဝိပုလဖလ’’န္တိ ဧဝံ ပန အတ္ထေ ဂယှမာနေ ဝိပါကေသုပိ ဝိပုလဖလတာ လဗ္ဘတေဝ။ သောပိ ဧကသေသနယေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဟန္တေဟိ ဂတာ ပဋိပန္နာတိ အယံ ပနတ္ထော တိဏ္ဏမ္ပိ သာဓာရဏောတိ။ ဂုဏတော အယံ ဧတ္တကောတိ သတ္တာနံ ပမာဏံ ကရောန္တာ ဝိယ ပဝတ္တန္တီတိ ဩဠာရိကာ ကိလေသာ ‘‘ပမာဏကရာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေဟိ ပရိတော ခဏ္ဍိတာ ပရိစ္ဆိန္နာတိ ပရိတ္တာ။ သတိပိ ကေဟိစိ ပရိစ္ဆိန္နတ္တေ မဟာပမာဏဘာဝေန ဂတာ ပဝတ္တာတိ မဟဂ္ဂတာ ¶ ။ ပရိစ္ဆေဒကရာနံ ကိလေသာနံ သုခုမာနမ္ပိ အဂေါစရဘာဝတော တေဟိ န ကထဉ္စိပိ ပရိစ္ဆိန္နာ ဝီတိက္ကန္တာတိ အပရိစ္ဆိန္နာ အပ္ပမာဏာ၊ ယတော တေ ‘‘အပရိယာပန္နာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ။

၁၄။ တိတ္တိံ န ဇနေန္တိ သန္တတရတာယ အသေစနကဘာဝတော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပမာဏကရေဟီ’’တိအာဒိကော အတ္ထဝိကပ္ပော ‘‘အတပ္ပကတ္ထေနာ’’တိအာဒိကာယ ဟီနတ္တိကပဒဝဏ္ဏနာယ ပရတော ဗဟူသု ပေါတ္ထကေသု လိခီယတိ၊ ယထာဌာနေ ဧဝ ပန အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။

၁၅။ လောကိယသာဓုဇနေဟိပိ အတိဇိဂုစ္ဆနီယေသု အာနန္တရိယကမ္မနတ္ထိကဝါဒါဒီသု ပဝတ္တိ ဝိနာ ဝိပလ္လာသဗလဝဘာဝေန န ဟောတီတိ ‘‘ဝိပရိယာသဒဠှတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေနာတိ ‘‘ဝိပါကဒါနေ သတီ’’တိအာဒိနာ သတိပိ ကာလနိယမေ ဝိပါကုပ္ပာဒနေ သာသင်္ကဝစနေန။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေန နိယတတာယ အတိပ္ပသင်္ဂေါ ဒုန္နိဝါရော၊ တသ္မာ။ ဗလဝတာ…ပေ… ပဝတ္တီတိ ဧတေန အသမာနဇာတိကေန အနိဝတ္တနီယဝိပါကတံ၊ သမာနဇာတိကေန စ ဝိပါကာနုပ္ပာဒနေပိ အနန္တရံ ဝိပါကုပ္ပာဒနသမတ္ထတာယ အဝိဟန္တဗ္ဗတံ အနန္တရိကာနံ ဒဿေတိ။ ယတော တေသံ ဝိပါကဓမ္မတာ ဝိယ သဘာဝသိဒ္ဓါ နိယတာနန္တရိယတာ။ အညဿ…ပေ… ဒါနတောတိ ဣမိနာပိ အသမာနဇာတိကာဒီဟိ အနိဝတ္တနီယဖလတံ ဧဝ ဝိဘာဝေတိ။

စောဒကော အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တော ‘‘နနူ’’တိအာဒိနာ အတိပ္ပသင်္ဂမေဝ စောဒေတိ။ ဣတရော ‘‘နာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ။ ဧကန္တေတိ အဝဿမ္ဘာဝိနိ။ သန္နိယတတ္တာတိ သမ္ပာဒနေ ဇနနေ နိယတဘာဝတော။ ဥပရတာ အဝိပစ္စနသဘာဝါသင်္ကာ ယေသု တာနိ ဥပရတာဝိပစ္စ…ပေ… သင်္ကာနိ၊ တဗ္ဘာဝေါ ဥပ…ပေ… သင်္ကတ္တံ၊ တသ္မာ။ ‘‘န သမတ္ထတာဝိဃာတတ္တာတိ ¶ ဗလဝတာပိ အာနန္တရိယေန အနုပဟန္တဗ္ဗတံ အာဟ။ ဥပတ္ထမ္ဘကာနိ အနုဗလပ္ပဒါယကာနိ ဟောန္တိ ဥပ္ပတ္တိယာ သန္တာနဿ ဝိသေသိတတ္တာ။ တေန နေသံ ဝိပါကာနုပ္ပာဒနေပိ အမောဃဝုတ္တိတံ အာဟ။

၁၆။ မဂ္ဂကိစ္စံ ပရိညာဒိ။ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာလောဘာဒေါသသင်္ခါတေဟိ မဂ္ဂဟေတူဟိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တခန္ဓသေသမဂ္ဂင်္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌီနံ သဟေတုကဘာဝဒဿနတော တိဏ္ဏံ နယာနံ အသင်္ဂဟိတသင်္ဂဏှနဝသေနာတိ ဝုတ္တံ။ ဟေတုဗဟုတာဝသေနာတိ ဗဟုဟေတုကဿ ပဌမနယဿ အနန္တရံ ဗဟုဟေတုကတာသာမညေန နိက္ခေပကဏ္ဍပါဠိယံ တတိယံ ဝုတ္တနယော ဣဓ အဋ္ဌကထာယံ ဒုတိယံ ဝုတ္တော။ ယထာသကံ ¶ ပစ္စယေဟိ ပဝတ္တမာနေသု နိရီဟကေသု ဓမ္မေသု ကေသဉ္စိ အနုဝတ္တနီယဘာဝေါ န ကေဝလံ ဓမ္မသဘာဝတောယေဝ၊ အထ ခေါ ပုရိမဓမ္မာနံ ပဝတ္တိဝိသေသေနပိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဝသေနာ’’တိ။ ပဝတ္တိဝိသေသော ဟိ ပုရိမပုရိမာနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ဥတ္တရုတ္တရေသု ဝိသေသာဓာနံ ဘာဝနာပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရောတိ။ အနုဝတ္တယမာနောတိ ဂရုကာရယမာနော။ ဥဒါဟရဏဝသေနာတိ နိဒဿနဝသေန၊ န နိရဝသေသဒဿနဝသေန။ ယသ္မာ ပနာတိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တံ အတ္ထံ ပါဌန္တရေန သာဓေတိ။ တတ္ထ ဟိ အဓိပတိပစ္စယဿ ပစ္စနီယေ ဌိတတ္တာ မဂ္ဂေါ အဓိပတိ မဂ္ဂါဓိပတီတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ။ သမာနသဒ္ဒတ္ထဝသေနာတိ သတိပိ အညပဒတ္ထသမာနာဓိကရဏသမာသတ္ထဘေဒေ မဂ္ဂါဓိပတိသဒ္ဒတ္ထဘေဒါဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၁၇။ ဥပ္ပန္န-သဒ္ဒေါ ဥပ္ပာဒါဒိံ ပဋိပဇ္ဇမာနော၊ ပတွာ ဝိဂတော စာတိ ဒုဝိဓေသု အတ္ထေသု ဥဘယေသမ္ပိ ဝါစကော၊ န ပုရိမာနံယေဝါတိ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အနုပ္ပန္နာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပ္ပန္နဘာဝေါ ဥပ္ပာဒါဒိပ္ပတ္တတာ။ တေန အတီတာပိ သင်္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သဗ္ဗော ဥပ္ပန္နဘာဝေါ’’တိ။ ဥပ္ပန္နဓမ္မဘာဝေါ ‘‘ဥပ္ပန္နာ ဓမ္မာ’’တိ ပဒေန ဂဟိတဓမ္မဘာဝေါ၊ ဝတ္တမာနဓမ္မဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ယော ဝါ ဥပ္ပာဒါဒိပ္ပတ္တော အတ္တနော စ သဘာဝံ ဓာရေတိ ပစ္စယေဟိ စ ဓာရီယတိ၊ သော ဥပ္ပန္နဓမ္မောတိ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေါ ဥပ္ပန္နဓမ္မဘာဝေါတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပ္ပန္နဓမ္မေ ဝတွာ ‘‘အနုပ္ပန္နာ’’တိ ဝစနံ န ယထာဓိဂတပဋိသေဓနန္တိ ကထမိဒံ ပစ္စေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ဥပ္ပန္နာတိ ပဒေန အတီတာပိ သင်္ဂဟိတာ။ ယဒိ န သင်္ဂဟိတာ၊ နိဗ္ဗာနံ ဝိယ တေပိ နဝတ္တဗ္ဗာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ ¶ ၊ န စ တထာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ပန တေသံ မတိမတ္တမေဝ။ အယံ ပန တိကော ဒွိန္နံ အဒ္ဓါနံ ဝသေန ပူရေတွာ ဒဿိတောတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝက္ခတီတိ။ ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ အတီတာ နဝတ္တဗ္ဗာတိ န ဝုတ္တာတိ? ဓမ္မဝသေန အသင်္ဂဟိတတ္တာဘာဝတော။ ဓမ္မဝသေန ဟိ အသင်္ဂဟိတံ နိဗ္ဗာနံ တတ္ထ နဝတ္တဗ္ဗံ ဇာတံ၊ န စ နိယောဂတော အတီတာ နာမ ဓမ္မာ ကေစိ အတ္ထိ၊ ယေ ဣဓ အသင်္ဂဟိတတ္တာ နဝတ္တဗ္ဗာ သိယုန္တိ။ ဖလနိဗ္ဗတ္တိတော ကာရဏဿ ပုရေတရံ နိဗ္ဗတ္တိ ဣဓ ပရိနိဋ္ဌိတသဒ္ဒေန ဝုစ္စတိ၊ န တဿ ဟုတွာ ဝိဂတဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘အနာဂတေ ဝါ’’တိ။ ယတော မေတ္တေယျဿ ဘဂဝတော ဥပ္ပဇ္ဇနကဖလမ္ပိ ‘‘ဥပ္ပာဒီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

၂၀။ ယဿ ဈာနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာတိအာဒိနာ ‘‘တေနာနန္ဒာ’’တိအာဒိပါဠိယာ ဟေဋ္ဌာပါဠိံ အတ္ထဝသေန ဒဿေတိ။ အယဉှိ တတ္ထ ပါဠိ –

‘‘ကထဉ္စာနန္ဒ ¶ ၊ ဘိက္ခု အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေတိ သန္နိသာဒေတိ ဧကောဒိံ ကရောတိ သမာဒဟတိ။ ဣဓာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ…ပေ… စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဧဝံ ခေါ…ပေ… သမာဒဟတိ။ သော အဇ္ဈတ္တံ သုညတံ မနသိ ကရောတိ၊ တဿ အဇ္ဈတ္တံ သုညတံ မနသိကရောတော သုညတာယ စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတိ…ပေ… မုစ္စတိ။ ဧဝံ သန္တမေတံ၊ အာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု ဧဝံ သမ္ပဇာနာတိ အဇ္ဈတ္တံ ခေါ မေ သုညတံ မနသိကရောတော အဇ္ဈတ္တံ သုညတာယ စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတိ…ပေ… မုစ္စတီတိ၊ ဣတိဟ တတ္ထ သမ္ပဇာနော ဟောတိ။ သော ဗဟိဒ္ဓါ သုညတံ…ပေ… အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ သုညတံ…ပေ… သော အာနေဉ္ဇံ မနသိ ကရောတိ၊ တဿ အာနေဉ္ဇံ မနသိကရောတော အာနေဉ္ဇာယ စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတိ…ပေ… မုစ္စတီတိ၊ ဣတိဟ တတ္ထ သမ္ပဇာနော ဟောတိ။ တေနာနန္ဒ၊ ဘိက္ခုနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၈၈)။

တတ္ထ အဇ္ဈတ္တသုညတာဒီသူတိ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ စ သုညတာယ အာနေဉ္ဇေ စ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိသမာဓိနိမိတ္တေတိ ပါဒကဘူတပဌမဇ္ဈာနာဒိသမာဓိနိမိတ္တေ။ အပဂုဏပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌိတဿ ဟိ အဇ္ဈတ္တံ သုညတံ မနသိကရောတော တတ္ထ စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတိ။ တတော ‘‘ပရဿ သန္တာနေ နု ခေါ ကထ’’န္တိ ဗဟိဒ္ဓါ မနသိ ကရောတိ၊ တတ္ထပိ န ပက္ခန္ဒတိ။ တတော ‘‘ကာလေန အတ္တနော သန္တာနေ၊ ကာလေန ပရဿ သန္တာနေ နု ခေါ ကထ’’န္တိ ¶ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ မနသိ ကရောတိ၊ တတ္ထပိ န ပက္ခန္ဒတိ။ တတော ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ဟောတုကာမော ‘‘အရူပသမာပတ္တိယံ နု ခေါ ကထ’’န္တိ အာနေဉ္ဇံ မနသိ ကရောတိ၊ တတ္ထပိ န ပက္ခန္ဒတိ။ ‘‘ဣဒါနိ မေ စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတီ’’တိ ဝိဿဋ္ဌဝီရိယေန န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ ပန သာဓုကံ ပုနပ္ပုနံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ ဧဝမဿ ရုက္ခံ ဆိန္ဒတော ဖရသုမှိ အဝဟန္တေ ပုနပ္ပုနံ နိသိတနိသိတံ ကာရေတွာ ဆိန္ဒန္တဿ ဆိဇ္ဇေ ဖရသု ဝိယ ကမ္မဋ္ဌာနေ မနသိကာရော ဝဟတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မိံယေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ။

အတ္ထတော စ အသမာနတ္တာတိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ နနု ယေသု အတ္ထေသု အဇ္ဈတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတိ၊ တေ သဗ္ဗေ ဒဿေတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္ထနိဒ္ဓါရဏတ္ထံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ စက္ခာဒီသု စ အဇ္ဈတ္တိက-သဒ္ဒေါ အဇ္ဈတ္တာနံ အဗ္ဘန္တရတာဝိသေသမုပါဒါယ ပဝတ္တတိ၊ ယတော တေ အဇ္ဈတ္တအဇ္ဈတ္တာတိ ဝုစ္စန္တိ။ အပိစ ‘‘ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနီ’’တိ ဣဒံ အဇ္ဈတ္တိက-သဒ္ဒဿ စက္ခာဒီနံ အဇ္ဈတ္တဘာဝဝိဘာဝနသဗ္ဘာဝတော ဣဓ ဥဒါဟရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ အဇ္ဈတ္တိကဒုကေ ‘‘အဇ္ဈတ္တာဝ အဇ္ဈတ္တိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ သတိ န ဧတ္ထ သဒ္ဒတော အသမာနတာပိ သိယာ၊ တသ္မာယေဝ ¶ ယထာဝုတ္တစောဒနံ ဝိသောဓေန္တော ‘‘အယံ ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေနာတိ တသ္မာ။ တံဝါစကဿာတိ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တဝါစကဿ သက္ကာ ဝတ္တုံ တဒတ္ထဿ အဇ္ဈတ္တဘာဝသဗ္ဘာဝတော။

‘‘န ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု သောဘတိ သင်္ဂဏိကာရာမော သင်္ဂဏိကာရတော သင်္ဂဏိကာရာမတံ အနုယုတ္တော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၁၈၆) ပဗ္ဗဇိတာသာရုပ္ပဿ နေက္ခမ္မသုခါဒိနိကာမလာဘိတာယ အဘာဝဿ စ ဒဿနေန သင်္ဂဏိကာရာမတာယ၊ ‘‘နာဟံ၊ အာနန္ဒ၊ ဧကံ ရူပမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယတ္ထ ရတ္တဿ ယထာဘိရတဿ ရူပဿ ဝိပရိဏာမညထာဘာဝါ န ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ သောကပရိ…ပေ… ဥပါယာသာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၈၆) ဧဝံ ရူပါဒိရတိယာ စ အာဒီနဝံ ဝတွာ သစေ ကောစိ ဒုပ္ပညဇာတိကော ပဗ္ဗဇိတော ဝဒေယျ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ခေတ္တေ ပဝိဋ္ဌာ ဂါဝိယော ဝိယ အမှေယေဝ ဂဏတော နီဟရတိ၊ ဧကီဘာဝေ နိယောဇေတိ၊ သယံ ပန ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီဟိ ပရိဝုတော ဝိဟရတီ’’တိ၊ တဿ ဝစနောကာသုပစ္ဆေဒနတ္ထံ စက္ကဝါဠပရိယန္တာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ နိသိန္နောပိ တထာဂတော ဧကကောဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အယံ ခေါ ပနာ’’တိ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘တပ္ပဋိပက္ခဝိဟာရဒဿနတ္ထ’’န္တိ။ တတ္ထ သဗ္ဗနိမိတ္တာနန္တိ ရူပါဒီနံ သင်္ခတနိမိတ္တာနံ ¶ ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဝိသယဇ္ဈတ္တံ။ သုညတန္တိ အနတ္တာနုပဿနာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တဖလသမာပတ္တိံ။ တေနေဝါဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဒုတိယေ ဝိကပ္ပေ ဌာန-သဒ္ဒေါ ကာရဏပရိယာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သစ္စကသုတ္တေနာတိ မဟာသစ္စကသုတ္တေန။ တတ္ထ ဟိ –

‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ၊ အဂ္ဂိဝေဿန၊ အနေကသတာယ ပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေတာ၊ အပိဿု မံ ဧကမေကော ဧဝံ မညတိ ‘မမေဝါရဗ္ဘ သမဏော ဂေါတမော ဓမ္မံ ဒေသေတီ’တိ။ န ခေါ ပနေတံ၊ အဂ္ဂိဝေဿန၊ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယာဝဒေဝ ဝိညာပနတ္ထာယ တထာဂတော ပရေသံ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ။ သော ခေါ အဟံ၊ အဂ္ဂိဝေဿန၊ တဿာယေဝ ကထာယ ပရိယောသာနေ တသ္မိံယေဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ သန္နိသာဒေမိ၊ ဧကောဒိံ ကရောမိ၊ သမာဒဟာမိ ‘ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) –

အာဂတန္တိ။

၂၂။ အညေဟိ အနိဒဿနေဟိ အညံ ဝိယ ကတွာ ယထာ ‘‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရ’’န္တိ။ ဓမ္မသဘာဝသာမညေနာတိအာဒိနာ ကိဉ္စာပိ ရူပါယတနတော အညော နိဒဿနဘာဝေါ နာမ နတ္ထိ၊ ဓမ္မသဘာဝေါ ¶ ပန အတ္ထိ။ တတော စ ရူပါယတနဿ ဝိသေသော နိဒဿနဘာဝေန ကတောတိ တဒညဓမ္မဝိသေသကရော နိဒဿနဘာဝေါ ရူပါယတနတော အနညောပိ အညော ဝိယ ကတွာ ဥပစရိတောတိ ဒဿေတိ။ အတ္ထဝိသေသော သာမညဝိသေသတ္ထဘေဒေါ။ သယံ သမ္ပတ္တာနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မာနံ၊ နိဿယဝသေန သမ္ပတ္တာနံ ဃာနဇိဝှာကာယာနံ ဂန္ဓရသာနဉ္စ၊ ဣတရေသံ အသမ္ပတ္တာနံ။ အညမညပတနံ အညမညဿ ယောဂျဒေသေ အဝဋ္ဌာနံ၊ ယေန ပဋိဟနနဘာဝေန။ ဗျာပါရာဒီတိ စိတ္တကိရိယာဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရဝသေန အက္ခိပဋလာဒီနံ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ စ သံသီဒနလင်္ဃနာဒိပ္ပဝတ္တိမာဟ။ ဝိကာရုပ္ပတ္တိ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ၊ ဝိသယဿ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘာဝေန အနုဂ္ဂဟော ဥပဃာတော စာတိ အတ္ထော။

တိကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ

၁-၆။ သမာနဒေသဂ္ဂဟဏာနံ ¶ ဧကသ္မိံယေဝ ဝတ္ထုသ္မိံ ဂဟေတဗ္ဗာနံ၊ ဧကဝတ္ထုဝိသယာနံ ဝါ။ အထ ဝါ သမာနဒေသာနံ ဧကဝတ္ထုကတ္တာ သမာနဂဟေတဗ္ဗဘာဝါနံ ဧကုပ္ပာဒိတောတိ အတ္ထော။ ယေ ဓမ္မာ ဟေတုသဟဂတာ၊ တေ ဟေတူဟိ သဟ သင်္ဂယှန္တိ။ ယော စ တေသံ သဟေတုကဘာဝေါ၊ သော သဟဇာတာဒီဟိ ဟေတူဟိ ကတောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သမာ…ပေ… သဗ္ဘာဝ’’န္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနာဒိဟေတုဗျာပါရေ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ဧကီဘာဝူပဂမနန္တိ ဧကကလာပဘာဝေန ပဝတ္တမာနာနံ စိတ္တစေတသိကာနံ သံသဋ္ဌတာယ သမူဟဃနဘာဝေန ဒုဝိညေယျနာနာကရဏတံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မနာနတ္တာဘာဝေပီတိ သဘာဝတ္ထဘေဒါဘာဝေပိ။ ပဒတ္ထနာနတ္တေနာတိ နာနာပဒါဘိဓေယျတာဘေဒေန။ ဧတေန ပကာရန္တရာပေက္ခံ ဒုကန္တရဝစနန္တိ ဒဿေတိ။ အနေကပ္ပကာရာ ဟိ ဓမ္မာ။ တေနေဝ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅) ဝုတ္တံ။ အယဉ္စ အတ္ထော တိကေသုပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေသံ ဝိနေယျာနံ ယေဟိ ပကာရဝိသေသေဟိ ဓမ္မာနံ ဝိဘာဝနေ ကတေ ပဋိဝေဓော ဟောတိ၊ တေသံ တပ္ပကာရဘေဒေဟိ ဓမ္မာနံ ဝိဘာဝနံ။ ယေသံ ပန ယေန ဧကေနေဝ ပကာရေန ဝိဘာဝနေ ပဋိဝေဓော ဟောတိ၊ တေသမ္ပိ တံ ဝတွာ ဓမ္မိဿရတ္တာ တဒညနိရဝသေသပ္ပကာရဝိဘာဝနဉ္စ ဒေသနာဝိလာသောတိ အာဟ ‘‘ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရဇာနန’’န္တိအာဒိ။ နနု ဧကေန ပကာရေန ဇာနန္တဿ တဒညပ္ပကာရဝိဘာဝနံ အဖလံ ¶ ဟောတီတိ? န ဟောတိ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပဘေဒဿ ဥပနိဿယတ္တာ။ တေ ပကာရာ ဧတေသန္တိ တပ္ပကာရာ၊ တဗ္ဘာဝေါ တပ္ပကာရတာ။ ဣမိနာ ဓမ္မာနံ ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ ပကာရဝိသေသဿ ဝိဘာဝနံ ဒေသနာဝိလာသောတိ ဒဿေတိ။

အညတ္ထာပီတိ ‘‘အဟေတုကာ စေဝ ဓမ္မာ န စ ဟေတူ’’တိအာဒီသု။ ယထာ ပဌမဒုကေကဒေသေ ဂဟေတွာ ဒုတိယတတိယဒုကေဟိ သဒ္ဓိံ ဆဋ္ဌဒုကနယေ ယောဇနာ ‘‘ဟေတူ ဓမ္မာ သဟေတုကာပိ အဟေတုကာပီ’’တိအာဒယော တယော ဒုကာ လဗ္ဘန္တိ၊ ဧဝံ ဒုတိယတတိယဒုကေကဒေသေ ဂဟေတွာ ပဌမဒုကေန သဒ္ဓိံ ယောဇနာယ ‘‘သဟေတုကာ ဓမ္မာ ဟေတူပိ န ဟေတူပိ၊ အဟေတုကာ ဓမ္မာ ဟေတူပိ န ဟေတူပိ၊ ဟေတုသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ ဟေတူပိ န ဟေတူပိ၊ ဟေတုဝိပ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ ဟေတူပိ န ဟေတူပီ’’တိ စတ္တာရော ဒုကာ ¶ လဗ္ဘန္တိ၊ တေ ပန ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဒဿေတုန္တိ န ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ပါဠိယံ ဝုတ္တေဟိ စတုတ္ထပဉ္စမေဟိ အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတေဟိ ပုရိမေဟိ ဒွီဟိ နိန္နာနာကရဏတော ဧတေ န ဝုတ္တာ။ သန္နိဝေသဝိသေသမတ္တမေဝ ဟေတ္ထ ဝိသေသောတိ။ တေနေဝ ဟိ နိန္နာနတ္ထတ္တာ ပါဠိယံ အာဂတဒုကေသု ယထာနိဒ္ဓါရိတဒုကာနံ ယထာသမ္ဘဝံ အဝရောဓနေန အဝုတ္တတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတေသု ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

အထ ဝါ ‘‘ဧတေန ဝါ ဂတိဒဿနေနာ’’တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနနယေန ‘‘ဟေတူ စေဝ ဓမ္မာ အဟေတုကာ စာ’’တိအာဒီနံ သမ္ဘဝန္တာနံ ဒုကာနံ သင်္ဂဟေ သတိ ဧတေသမ္ပိ သင်္ဂဟော သိယာ။ ယတော ဝါ ဒုကတော ပဒံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒုကန္တရံ ဝုစ္စတိ၊ တေန သတိ စ နာနတ္တေ ဒုကန္တရံ လဗ္ဘတိ၊ န စေတ္ထ ကောစိ ဝိသေသော ယထာဝုတ္တဒုကေဟီတိ သံဝဏ္ဏနာသု န ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ယထာ သဟေတုကဒုကတော ဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကဿ၊ ဟေတုသဟေတုကဒုကတော စ ဟေတုဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကဿ ပဒတ္ထမတ္တတော နာနတ္တံ၊ န သဘာဝတ္ထတော။ ဧဝံ သန္တေပိ သဟေတုကဟေတုသဟေတုကဒုကေ ဝတွာ ဣတရေပိ ဝုတ္တာ၊ ဧဝံ ဟေတုသမ္ပယုတ္တဟေတုဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကာဒီဟိ သဘာဝတ္ထနာနတ္တာဘာဝေပိ ပဒတ္ထနာနတ္တသမ္ဘဝတော ဓမ္မနာနတ္တာဘာဝေပိ ပဒတ္ထနာနတ္တေန ဒုကန္တရံ ဝုစ္စတီတိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဟေတုသဟဂတာ ဓမ္မာ၊ န ဟေတုသဟဂတာ ဓမ္မာ၊ ဟေတုသဟဇာတာ ဓမ္မာ၊ န ဟေတုသဟဇာတာ ဓမ္မာ။ ဟေတုသံသဋ္ဌာ ဓမ္မာ၊ ဟေတုဝိသံသဋ္ဌာ ဓမ္မာ။ ဟေတုသမုဋ္ဌာနာ ဓမ္မာ၊ န ဟေတုသမုဋ္ဌာနာ ဓမ္မာ။ ဟေတုသဟဘုနော ဓမ္မာ၊ န ဟေတုသဟဘုနော ဓမ္မာ’’တိအာဒီနံ၊ တထာ ‘‘ဟေတူ စေဝ ဓမ္မာ ဟေတုသဟဂတာ စာ’’တိအာဒီနံ၊ ‘‘န ဟေတူ ခေါ ပန ဓမ္မာ ဟေတုသဟဂတာပိ၊ န ဟေတုသဟဂတာပီ’’တိအာဒီနဉ္စ သမ္ဘဝန္တာနံ အနေကေသံ ဒုကာနံ သင်္ဂဟော အနုညာတော ဝိယ ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဧတေန ဝါ ဂတိဒဿနေနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ အာသဝဂေါစ္ဆကာဒီသုပိ အယမတ္ထော ယထာသမ္ဘဝံ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဓမ္မာနံ ဝါ သဘာဝကိစ္စာဒိံ ဗောဓေတဗ္ဗာကာရဉ္စ ¶ ယာထာဝတော ဇာနန္တေန ဓမ္မသာမိနာ ယတ္တကာ ဒုကာ ဝုတ္တာ၊ တတ္တကေသု ဌာတဗ္ဗံ။ အဒ္ဓါ ဟိ တေ ဒုကာ န ဝတ္တဗ္ဗာ၊ ယေ ဘဂဝတာ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟေတုဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကော ဆဋ္ဌဒုကေန နိန္နာနတ္ထောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေသူတိ ပဌမဒုကတတိယဒုကေသု။ ယဒိ ဒုကန္တရေဟိ ဒုကန္တရပဒေဟိ စ သမာနတ္ထတ္တာ ဧတေသံ ဒုကာနံ ဒုကန္တရပဒါနဉ္စ အဝစနံ ¶ ၊ ဧဝံ သတိ ဆဋ္ဌဒုကေ ပဌမပဒမ္ပိ န ဝတ္တဗ္ဗံ စတုတ္ထဒုကေ ဒုတိယပဒေန သမာနတ္ထတ္တာ။ တထာ စ ဆဋ္ဌဒုကောယေဝ န ဟောတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘စတုတ္ထဒုကေ’’တိအာဒိ။ ဒုကပူရဏတ္ထန္တိ ဣဒံ သမာနတ္ထတံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဒေသနာဝိသေသော ပန ဝိဇ္ဇတိယေဝ။ အတ္ထန္တရတာဘာဝေပိ ပကာရဘေဒဟေတုကံ ဒုကန္တရဝစနန္တိ ဒဿိတော ဟိ အယမတ္ထောတိ။ ဧတေန ဂတိဒဿနေနာတိ အတ္ထဝိသေသာဘာဝေပိ ဆဋ္ဌဒုကပူရဏသင်္ခါတေန နယဒဿနေန။ ပဌမဒုကေ…ပေ… ဒဿိတော ပါဠိယံ ဝုတ္တေဟိ စတုတ္ထပဉ္စမေဟိ၊ အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတေဟိ ပုရိမေဟိ ဒွီဟိ၊ ဣဓ ဒဿိတေဟိ စတူဟိ။ တေသူတိ ဒုတိယတတိယဒုကေသု။ ပဌမဒုကပက္ခေပေန ဒဿိတော ပါဠိယံ ဆဋ္ဌဒုကေန ဣတရတြ စ ဣတရဒုကေဟီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၇-၁၃။ ပစ္စယဘာဝမတ္တေန…ပေ… အတ္ထိတန္တိ ဧတေန န ပဋိလဒ္ဓတ္တတာသင်္ခါတာ သသဘာဝတာဝ အတ္ထိတာ၊ အထ ခေါ ပဋိပက္ခေန အနိရောဓော အပ္ပဟီနတာ အနိပ္ဖာဒိတဖလတာ ကာရဏာသမုဂ္ဃာတေန ဖလနိဗ္ဗတ္တနာရဟတာ စာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘သတီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန ယေန ဝိနာ ယံ န ဟောတိ၊ တံ အတီတာဒိပိ ကာရဏံ သင်္ဂဟိတမေဝါတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘န သဟေတု…ပေ… ကာလာနမေဝါ’’တိ။ သမေ…ပေ… ဒီပေတိ သမေစ္စ သမ္ဘူယ ပစ္စယေဟိ ကတန္တိ သင်္ခတန္တိ။ အယမေတေသံ ဝိသေသောတိ အယံ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တာနံ ပစ္စယဝန္တတာ အနေကပစ္စယနိပ္ဖာဒိတတာ စ ဒုကဒွယေ ပုရိမပဒတ္ထာနံ ဘေဒေါ၊ ဣတရေသံ ပန ပုရိမပဒသင်္ဂဟိတဓမ္မဝိဓုရသဘာဝတာယာတိ။ အဝိနိ…ပေ… ဌပနတောတိ ‘‘ဧတ္တကာ’’တိ ပဘေဒပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဓါရဏဝသေန အဘိဓမ္မမာတိကာယံ ဓမ္မာနံ အဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ သုတ္တန္တမာတိကာယံ ပန နိဒ္ဓါရိတသရူပသင်္ခါဝိသေသတ္တာ ဝိနိစ္ဆိတတ္ထပရိစ္ဆေဒါယေဝ အဝိဇ္ဇာဒယော ဝုတ္တာတိ။ ‘‘ပထဝီအာဒိ ရူပ’’န္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ အနေကဟေတုကေသု စိတ္တုပ္ပာဒေသု ဟေတူနံ သဟေတုကဘာဝေါ ဝိယ သဗ္ဗေသံ ပထဝီအာဒီနံ ရူပိဘာဝေါ သိဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘ပုရိမ…ပေ… ပဇ္ဇတီ’’တိ။ န ဟိ တေသု နိယတော ကတ္ထစိ သံသာမိဘာဝေါတိ။ အနိစ္စာနုပဿနာယ ဝါ လုဇ္ဇတိ ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတီတိ ဂဟေတဗ္ဗော လောကောတိ တံဂဟဏရဟိတာနံ လောကုတ္တရာနံ နတ္ထိ လောကတာ။ တေနေဝါတိ ဒုက္ခသစ္စဘာဝေန ပရိညေယျဘာဝေနာတိ အတ္ထော။

ဒုကဗဟုတာ ¶ အာပဇ္ဇတီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဝီသတိ ဒုကာ ဝိဘတ္တာ၊ ‘‘အဝုတ္တောပိ ယထာလာဘဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ စ ဝက္ခတီတိ ဒုကဗဟုတာ ¶ ဣစ္ဆိတာ ဧဝါတိ? သစ္စမေတံ၊ တံယေဝ ပန ဒုကဗဟုတံ အနိစ္ဆန္တော ဧဝမာဟ။ အပိစ ဒုကဗဟုတာ အာပဇ္ဇတိ၊ သာ စ ခေါ ဝိညာဏဘေဒါနုသာရိနီ၊ တတြာပိ ကာမာဝစရကုသလတော ဉာဏသမ္ပယုတ္တာနိ၊ တထာ မဟာကိရိယတော မနောဒွါရာဝဇ္ဇနန္တိ ဧဝံပကာရာနံ သဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏဝိညာဏာနံ အနာမသနတော န ဗျာပိနီတိ ဒဿေတိ ‘‘ဒုကဗဟုတာ’’တိအာဒိနာ။ အဗျာပိဘာဝေ ပန ဒေါသံ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ စ…ပေ… သိယာ’’တိ အာဟ။ နိဒ္ဒေသေန စ ဝိရုဒ္ဓန္တိ ‘‘ယေ တေ ဓမ္မာ စက္ခုဝိညေယျာ၊ န တေ ဓမ္မာ သောတဝိညေယျာ’’တိအာဒိနာ ရူပါယတနာဒီနံ ပစ္စေကစက္ခုဝိညာဏာဒိနာ ကေနစိ ဝိညေယျတံ၊ သောတဝိညာဏာဒိနာ ကေနစိ နဝိညေယျတဉ္စ ဒဿေန္တေန နိက္ခေပရာသိနိဒ္ဒေသေန ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ ပဒါနံ အတ္ထနာနတ္တတော ဒုကော ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ဝိရုဒ္ဓံ၊ တထာ အတ္ထုဒ္ဓါရနိဒ္ဒေသေနပိ အတ္ထတော န သမေတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ တဿံ နိက္ခေပရာသိသံဝဏ္ဏနာယံ။ ယော စ ပဋိသေဓော ကတော အတ္ထနာနတ္တတော ဒုကံ ဒဿေတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ သမ…ပေ… သေဓေတုန္တိ ဧတေန ‘‘ယေ တေ ဓမ္မာ စက္ခုဝိညေယျာ၊ န တေ ဓမ္မာ သောတဝိညေယျာ’’တိ ဧတ္တကေသု နိဒ္ဒေသပဒေသု ဒုကပဒဒွယပ္ပဝတ္တိ ပါဠိတော ဧဝ ဝိညာယတီတိ ဒဿေတိ။

တထေဝါတိ ဥဘိန္နံ ကေစိန-သဒ္ဒါနံ အနိယမတော စက္ခုသောတာဒိနိဿယဝေါဟာရေန စက္ခုသောတဝိညာဏာဒိကော ဘိန္နသဘာဝေါယေဝ ဓမ္မော အတ္ထောတိ ဒဿနဝသေန။ ရူပါယတနမေဝ ဟိ စက္ခုသောတဝိညာဏေဟိ ဝိညေယျာဝိညေယျဘာဝတော ‘‘ကေနစိ ဝိညေယျံ ကေနစိ နဝိညေယျ’’န္တိ စ ဝုစ္စတီတိ။ ယဒိ ဧဝံ ဣမသ္မိမ္ပိ ပက္ခေ ဒုကဗဟုတာ အာပဇ္ဇတီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘န စေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဝိညာတဗ္ဗဘေဒေနာတိ ဝိညာတဗ္ဗဝိသေသေန၊ ဝိညေယျေကဒေသေနာတိ အတ္ထော။ ဒုကဘေဒေါတိ ဒုကဝိသေသော၊ ကေနစိ ဝိညေယျဒုကော၊ တပ္ပဘေဒေါယေဝ ဝါ။ သမတ္တော ပရိယတ္တော ပရိပုဏ္ဏောတိ အတ္ထော။ ယတ္တကာ ဝိညာတဗ္ဗာ တတ္တကာ ဒုကာတိ ဒုကဘေဒါပဇ္ဇနပ္ပကာရဒဿနံ။ ဧဝဉ္စ သတီတိအာဒိနာ ဣမိဿာ သံဝဏ္ဏနာယ လဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေတိ။ ‘‘ယေ တေ ဓမ္မာ စက္ခုဝိညေယျာ၊ န တေ ဓမ္မာ သောတဝိညေယျာ’’တိ ရူပါယတနဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ အတ္ထဘေဒါဘာဝတော ကထမယံ ဒုကော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏနာနတ္တေနာ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ပန သဗ္ဗဝိညာတဗ္ဗသင်္ဂဟေ ဒုကောသမတ္တော ဟောတိ၊ နိက္ခေပရာသိနိဒ္ဒေသော ကထံ နီယတီတိ အာဟ ‘‘ဧတဿ ပနာ’’တိအာဒိ။

ဧတ္ထ ¶ ပန ယထာ ဝိညာဏနာနတ္တေန ဝိညာတဗ္ဗံ ဘိန္ဒိတွာ ဒုကေ ဝုစ္စမာနေ သတိပိ ဝိညာတဗ္ဗာနံ ¶ ဗဟုဘာဝေ ယတ္တကာ ဝိညာတဗ္ဗာ၊ တတ္တကာ ဒုကာတိ နတ္ထိ ဒုကဗဟုတာ ဒုကသင်္ဂဟိတဓမ္မေကဒေသေသု ဒုကပဒဒွယပ္ပဝတ္တိဒဿနဘာဝတော။ ဧဝံ ဒွိန္နမ္ပိ ပဒါနံ အတ္ထနာနတ္တေန ဒုကေ ဝုစ္စမာနေပိ ယတ္တကာနိ ဝိညာဏာနိ၊ တတ္တကာ ဒုကာတိ နတ္ထိ ဒုကဗဟုတာ ဒုကသင်္ဂ…ပေ… ဘာဝတော ဧဝ။ န ဟိ ဧကံယေဝ ဝိညာဏံ ‘‘ကေနစိ ကေနစီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကိန္တု အပရမ္ပီတိ သဗ္ဗဝိညာဏသင်္ဂဟေ ဒုကော သမတ္တော ဟောတိ၊ န စ ကတ္ထစိ ဒုကဿ ပစ္ဆေဒေါ အတ္ထိ ဣန္ဒြိယဝိညာဏာနံ ဝိယ မနောဝိညာဏဿပိ ဝိသယဿ ဘိန္နတ္တာ။ န ဟိ အတီတာရမ္မဏံ ဝိညာဏံ အနာဂတာဒိအာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ အနာဂတာရမ္မဏံ ဝါ အတီတာဒိအာရမ္မဏံ၊ တသ္မာ ယထာလဒ္ဓဝိသေသေန ဝိသိဋ္ဌေသု မနောဝိညာဏဘေဒေသု တဿ တဿ ဝိသယဿ အာလမ္ဗနာနာလမ္ဗနဝသေန ဒုကပဒဒွယပ္ပဝတ္တိ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ တေနေဝ စ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မနောဝိညာဏေန ပန ကေနစိ ဝိညေယျဉ္စေဝ အဝိညေယျဉ္စာတိ အယမတ္ထော အတ္ထိ၊ တသ္မာ သော အဝုတ္တောပိ ယထာလာဘဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဘူမိဘေဒဝသေန ယထာလာဘံ ဒဿေဿတိ။ ‘‘ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော’’တိ ဣဒမ္ပိ အနာမဋ္ဌဝိသေသံ မနောဝိညာဏသာမညမေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ပါဠိ ပန ဣန္ဒြိယဝိညာဏေဟိ နယဒဿနဝသေန အာဂတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣမိဿာပိ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ ‘‘ကေနစီ’’တိ ပဒံ အနိယမေန သဗ္ဗဝိညာဏသင်္ဂါဟကန္တိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ၊ နိဒ္ဒေသေန စ န ကောစိ ဝိရောဓော။ စက္ခုဝိညေယျနသောတဝိညေယျဘာဝေဟိ ဒုကပဒဒွယပ္ပဝတ္တိ ဒဿိတာ၊ န ပန စက္ခုဝိညေယျာစက္ခုဝိညေယျဘာဝေဟိ ဝိသေသကာရဏာဘာဝတော။ ကိဉ္စ ‘‘ယေ ဝါ ပနာ’’တိ ပဒန္တရသမ္ပိဏ္ဍနတောပိ ‘‘ယေ တေ ဓမ္မာ စက္ခုဝိညေယျာ…ပေ… န တေ ဓမ္မာ စက္ခုဝိညေယျာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၀၁) ဧတ္တာဝတာ ဒုကပဒဒွယပ္ပဝတ္တိ ဒဿိတာတိ ဝိညာယတိ။ ပဒန္တရဘာဝဒဿနတ္ထော ဟိ ယေဝါပန-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ယေ ကေစိ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ သဗ္ဗေ တေ ကုသလမူလာ။ ယေ ဝါ ပန ကုသလမူလာ၊ သဗ္ဗေ တေ ဓမ္မာ ကုသလာ’’တိအာဒီသု (ယမ။ ၁။မူလယမက။၁)။ အညထာ ‘‘ယေ တေ ဓမ္မာ စက္ခုဝိညေယျာ၊ န တေ ဓမ္မာ သောတဝိညေယျာ။ ယေ တေ ဓမ္မာ သောတဝိညေယျာ၊ န တေ ဓမ္မာ စက္ခုဝိညေယျာ’’တိ ပါဠိ အဘဝိဿ။ ယံ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ယေ တေ ဓမ္မာ စက္ခုဝိညေယျာ…ပေ… န တေ ဓမ္မာ စက္ခုဝိညေယျာတိ ဣမိနာ အတ္ထတော ဒွေ ¶ ဒုကာ ဝုတ္တာ ဟောန္တီ’’တိ၊ တဒပိ စက္ခုဝိညေယျာစက္ခုဝိညေယျတံ သောတဝိညေယျာသောတဝိညေယျတဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပန ‘‘စက္ခုဝိညေယျနသောတဝိညေယျတံ သောတဝိညေယျနစက္ခုဝိညေယျတဉ္စာ’’တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတေန ပါဠိပဋိသေဓနဉ္စ နိဝါရိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပဋိသေဓနဿေဝ အဘာဝတော။ တထာ ယဿ အာရမ္မဏဿ ဝိဇာနနဘာဝေန ယော အတ္ထော ဝုစ္စမာနော အနိယမဒဿနတ္ထံ ‘‘ကေနစီ’’တိ ဝုတ္တော၊ သောယေဝ တတော အညဿ အဝိဇာနနဘာဝေန ဝုစ္စမာနော အနိယမဒဿနတ္ထံ ပုန ‘‘ကေနစီ’’တိ ဝုတ္တောတိ ¶ တဒတ္ထဒဿနေ တေနေဝါတိ အယံ ပဒတ္ထော န သမ္ဘဝတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ ဧဝမေတ္ထ ယထာ အဋ္ဌကထာ အဝဋ္ဌိတာ၊ တထာ အတ္ထော ယုဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၄-၁၉။ သန္တာနဿ အဇညမလီနဘာဝကရဏတော ကဏှကမ္မဝိပါကဟေတုတော စ အပရိသုဒ္ဓတ္တာ ‘‘အသုစိဘာဝေန သန္ဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ ဝဏေ။ ပဂ္ဃရဏက…ပေ… သဒ္ဒေါတိ ဧတေန အာသဝေါ ဝိယ အာသဝေါတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဂေါတြဘု…ပေ… ဝုတ္တာနီတိ ဧတေန ဂေါတြဘုဂ္ဂဟဏံ ဥပလက္ခဏံ ယထာ ‘‘ကာကေဟိ သပ္ပိ ရက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဒဿေတိ။ ဂေါတြဘုသဒိသာ ဂေါတြဘူတိ ပန အတ္ထေ သတိ ဂုဏပ္ပဓာနတ္ထာနံ ဧကေန သဒ္ဒေန အဝစနီယတ္တာ ဝေါဒါနာဒယောဝ ဝုတ္တာ ဘဝေယျုံ။ အထ ဝါ ဂေါတြဘူတိ ဧကသေသေန သာမညေန ဝါ အယံ နိဒ္ဒေသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဘိဝိဓိဝိသယံ အဝဓိန္တိ ဝိဘတ္တိံ ပရိဏာမေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။

သမ္ပယုတ္တေဟိ အာသဝေဟိ တံသဟိတတာ အာသဝသဟိတတာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ သဟေတုကာနံ သမ္ပယုတ္တေဟိ ဟေတူဟိ သဟေတုကတာ၊ န ဧဝံ သာသဝါတိ ဝုတ္တဓမ္မာနံ သမ္ပယုတ္တေဟိ အာသဝေဟိ သာသဝတာ၊ အထ ခေါ ဝိပ္ပယုတ္တေဟီတိ။ ဒုကန္တရေ အဝုတ္တပဒဘာဝေါယေဝေတ္ထ ဒုကယောဇနာယ ဉာယာဂတတာ။ ယဒိ ဧဝံ ဟေတုဂေါစ္ဆကေ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဟေတုဂေါစ္ဆကေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပဌမေ ဒုကေ ဒုတိယဿ ပက္ခေပေ ဧကောတိ စတုတ္ထဒုကမာဟ။ ပဌမေ ဒုကေ တတိယဿ ပက္ခေပေ ဒွေတိ ‘‘အာသဝါ စေဝ ဓမ္မာ အာသဝဝိပ္ပယုတ္တာ စ၊ အာသဝဝိပ္ပယုတ္တာ စေဝ ဓမ္မာ နော စ အာသဝါ’’တိ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ပဉ္စမဒုကမာဟ။ ပဌမဿ ဒုတိယေ ဒုကေ ပက္ခေပေ ဧကောတိ ‘‘နော အာသဝါ ဓမ္မာ သာသဝါပိ အနာသဝါပီ’’တိ အယမေကော။ တတိယေ ပဌမဿ ပက္ခေပေ ဒွေတိ ‘‘အာသဝါ ဓမ္မာ အာသဝသမ္ပယုတ္တာပိ ¶ အာသဝဝိပ္ပယုတ္တာပိ၊ နော အာသဝါဓမ္မာ အာသဝသမ္ပယုတ္တာပိ အာသဝဝိပ္ပယုတ္တာပီ’’တိ ဣမေ ဒွေ။ တတိယေ ဒုတိယဿ ပက္ခေပေ ဧကောတိ ‘‘သာသဝါ ဓမ္မာ အာသဝသမ္ပယုတ္တာပိ အာသဝဝိပ္ပယုတ္တာပီ’’တိ ဧကော။ ဒုတိယေ တတိယဿ ပက္ခေပေ ဧကောတိ ဆဋ္ဌဒုကမာဟ။ တီဟီတိ စတုတ္ထပဉ္စမဆဋ္ဌေဟိ။ ဣတရေတိ တဒဝသိဋ္ဌာ ပဉ္စ။ တေ ပန ပဌမေ တတိယဒုကဒုတိယပဒပက္ခေပေ ဧကော၊ ဒုတိယေ ပဌမဒုကဒုတိယပဒပက္ခေပေ ဧကော၊ တတိယေ ပဌမဿ ဧကေကပဒပက္ခေပေ ဒွေ၊ တတိယေ ဒုတိယဒုကပဌမပဒပက္ခေပေ ဧကောတိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သာသဝါ ဓမ္မာ အာသဝါပိ နော အာသဝါပိ။ အာသဝသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ အာသဝါပိ နော အာသဝါပိ။ အာသဝဝိပ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ အာသဝါပိ နော အာသဝါပီ’’တိ ဧတေသမ္ပိ၊ ‘‘အာသဝသဟဂတာ ဓမ္မာ နော အာသဝသဟဂတာ ဓမ္မာ’’တိ ဧဝမာဒီနဉ္စ အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ဂဟဏနယော စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧသ ¶ နယောတိ ယော ဧသ ပဌမဒုကေ ဒုတိယဒုကပက္ခေပါဒိကော ဥပါယော ဣဓ အာသဝဂေါစ္ဆကေ ဝုတ္တော၊ ဧသ နယော သံယောဇနဂေါစ္ဆကာဒီသု ဒုကန္တရနိဒ္ဓါရဏေတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ပါဠိယံ အနာဂတဒုကာ သံယောဇနဂေါစ္ဆကေ တာဝ ‘‘သံယောဇနာ စေဝ ဓမ္မာ သံယောဇနဝိပ္ပယုတ္တာ စ၊ သံယောဇနဝိပ္ပယုတ္တာ စေဝ ဓမ္မာ နော စ သံယောဇနာ၊ သံယောဇနာ ဓမ္မာ သံယောဇနသမ္ပယုတ္တာပိ သံယောဇနဝိပ္ပယုတ္တာပိ၊ နော သံယောဇနာ ဓမ္မာ သံယောဇနသမ္ပယုတ္တာပိ သံယောဇနဝိပ္ပယုတ္တာပိ၊ နော သံယောဇနာ ဓမ္မာ သံယောဇနိယာပိ အသံယောဇနိယာပိ၊ သံယောဇနိယာ ဓမ္မာ သံယောဇနသမ္ပယုတ္တာပိ သံယောဇနဝိပ္ပယုတ္တာပီ’’တိ ပဉ္စ။ ဧဝံ ဂန္ထဩဃယောဂဥပါဒါနဂေါစ္ဆကေသု ပစ္စေကံ ပဉ္စ။ နီဝရဏဂေါစ္ဆကေ ပန နီဝရဏာနံ နီဝရဏဝိပ္ပယုတ္တဘာဝါဘာဝတော ‘‘နော နီဝရဏာ ဓမ္မာ နီဝရဏိယာပိ အနီဝရဏိယာပိ၊ နော နီဝရဏာ ဓမ္မာ နီဝရဏသမ္ပယုတ္တာပိ နီဝရဏဝိပ္ပယုတ္တာပိ၊ နီဝရဏိယာ ဓမ္မာ နီဝရဏသမ္ပယုတ္တာပိ နီဝရဏဝိပ္ပယုတ္တာပီ’’တိ တယော။ တထာ ပရာမာသဂေါစ္ဆကေ ‘‘နော ပရာမာသာ ဓမ္မာ ပရာမဋ္ဌာပိ အပရာမဋ္ဌာပိ၊ နော ပရာမာသာ ဓမ္မာ ပရာမာသသမ္ပယုတ္တာပိ ပရာမာသဝိပ္ပယုတ္တာပိ၊ ပရာမဋ္ဌာ ဓမ္မာ ပရာမာသသမ္ပယုတ္တာပိ ပရာမာသဝိပ္ပယုတ္တာပီ’’တိ။ ကိလေသဂေါစ္ဆကေ ‘‘နော ကိလေသာ ဓမ္မာ သံကိလေသိကာပိ အသံကိလေသိကာပိ၊ နော ကိလေသာ ဓမ္မာ သံကိလိဋ္ဌာပိ အသံကိလိဋ္ဌာပိ၊ နော ကိလေသာ ဓမ္မာ ကိလေသသမ္ပယုတ္တာပိ ကိလေသဝိပ္ပယုတ္တာပိ၊ သံကိလေသိကာ ဓမ္မာ ¶ သံကိလိဋ္ဌာပိ အသံကိလိဋ္ဌာပိ၊ သံကိလေသိကာ ဓမ္မာ ကိလေသသမ္ပယုတ္တာပိ ကိလေသဝိပ္ပယုတ္တာပိ၊ အသံကိလိဋ္ဌာ ဓမ္မာ သံကိလေသိကာပိ အသံကိလေသိကာပီ’’တိ ဆ ဒုကာတိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

၂၀-၂၅။ ပစ္စယဘာဝေနာတိ သံယောဇနတ္ထံ ဒဿေတိ။ ယထာသကံ ပစ္စယဘာဝေါ ဧဝ ဟိ ကာမရာဂါဒီနံ ဝဋ္ဋသံယောဇနန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ကာမရာဂါဒီနံယေဝ သံယောဇနဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သတိပီ’’တိအာဒိ။ အညေသန္တိ သံယောဇနေဟိ အညေသံ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာဒီနံ။ တပ္ပစ္စယဘာဝေတိ တေသံ ကိလေသကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋာနံ ပစ္စယဘာဝေ။ ဩရမ္ဘာဂိယုဒ္ဓံဘာဂိယဘာဝေန သင်္ဂဟိတာ ပရိစ္ဆိန္နာ ဩရ…ပေ… သင်္ဂဟိတာ၊ တေဟိ ကာမရာဂါဒီဟိ ဝိသေသပစ္စယဘူတေဟိ။ ကာမကမ္မဘဝါဒီနံ ကာမူပပတ္တိဘဝါဒိနိပ္ဖာဒနေပိ နိယမောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘တံတံ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ တေန သံယောဇနာနံ ဘာဝေ ယထာဝုတ္တနိယမာနံ ကမ္မူပပတ္တိဘဝါနံ ဘာဝံ ဒဿေတွာ တဒဘာဝေ အဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘န စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗန္ဓနံ အသေရိဘာဝကရဏံ အန္ဒုဗန္ဓနာဒယော ဝိယ။ ဂန္ထကရဏံ အဝစ္ဆိန္နတာကရဏံ။ စက္ကလကံ ပါဒပုဉ္ဆနရဇ္ဇုမဏ္ဍလံ။ န စောဒေတဗ္ဗန္တိ ပညာစက္ခုနာ ပစုရဇနဿ ပဿိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ယထာဝုတ္တဝိသေသဿ သဒ္ဓေယျတံ အာဟ။ တိဝိဓော ဟိ အတ္ထော ကောစိ ¶ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓါ ယော ရူပါဒိဓမ္မာနံ ပစ္စတ္တဝေဒနီယော အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာကာရော၊ သဗ္ဗဓမ္မာနံ သဘာဝလက္ခဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကောစိ အနုမာနသိဒ္ဓါ ယော ဃဋာဒီသု ပဋာဒီသု စ ပသိဒ္ဓေန ပစ္စယာယတ္တဘာဝေန ဃဋပဋ-သဒ္ဒါဒီနံ အနိစ္စတာဒိအာကာရော၊ ကောစိ ဩကပ္ပနသိဒ္ဓါ ယော ပစုရဇနဿ အစ္စန္တမဒိဋ္ဌော သဒ္ဓါဝိသယော သဂ္ဂနိဗ္ဗာနာဒိ။ တတ္ထ ယဿ သတ္ထုနော ဝစနံ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓေ အနုမာနသိဒ္ဓေ စ အတ္ထေ န ဝိသံဝါဒေတိ အဝိပရီတပ္ပဝတ္တိယာ၊ တဿ ဝစနေန သဒ္ဓေယျတ္ထသိဒ္ဓီတိ တထာရူပေါ စ ဘဂဝါတိ ‘‘ဓမ္မာနံ သဘာဝ…ပေ… န စောဒေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ ဧဝရူပေသု။

၂၆-၃၇။ ယထာ သရဘေဟိ အတိက္ကမိတဗ္ဗာ ပဗ္ဗတရာဇိ သရဘနိယာ၊ ဧဝံ ဩဃနိယာတိ သဒ္ဒသိဒ္ဓီတိ အာဟ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ။

၅၀-၅၄။ ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟော ပရာမသနန္တိ ‘‘ပရတော’’တိ ဧတ္ထ န ဓမ္မသဘာဝတော အညထာမတ္တံ ပရန္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ တဗ္ဗိပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ပရတောတိ နိစ္စာဒိတော’’တိ။

၅၅-၆၈။ ယဒိ ¶ သဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနံ၊ ကထမာရမ္မဏဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဝိစိတ္တသညာယ သညိတ’’န္တိ၊ ပရိကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ဒုဝိညေယျနာနတ္တတာယ နိရန္တရဘာဝူပဂမနံ သံသဋ္ဌဘာဝေါတိ ‘‘သုဝိညေယျနာနတ္တတ္တာ န သံသဋ္ဌတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသံ အရူပက္ခန္ဓာနံ။ ဣတရေဟိ ရူပနိဗ္ဗာနေဟိ။ ကိံ ပန ကာရဏံ သမာနုပ္ပာဒနိရောဓာနံ ဧကကလာပဘူတာနံ အရူပဓမ္မာနမေဝ အညမညံ သံသဋ္ဌတာ ဝုစ္စတိ၊ န ပန တထာဘူတာနမ္ပိ ရူပဓမ္မာနန္တိ အာဟ ‘‘ဧသ ဟိ တေသံ သဘာဝေါ’’တိ။ တေန ယဒိပိ ကေစိ အရူပဓမ္မာ ဝိသုံ အာရမ္မဏံ ဟောန္တိ၊ ဒန္ဓပ္ပဝတ္တိကတ္တာ ပန ရူပဓမ္မာနံယေဝ သုဝိညေယျနာနတ္တံ၊ န အရူပဓမ္မာနန္တိ တေသံ သံသဋ္ဌဘာဝေါ တဒဘာဝေါ စ ဣတရေသံ သဘာဝသိဒ္ဓါတိ ဒဿေတိ။ သမူဟဃနတာယ ဝါ ဒုဗ္ဗိဘာဂတရတ္တာ နတ္ထိ အရူပဓမ္မာနံ ဝိသုံ အာရမ္မဏဘာဝေါတိ ဒုဝိညေယျနာနတ္တတ္တာ တေသံယေဝ သံသဋ္ဌတာ။ အမုဉ္စိတွာ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ ဂဟေတဗ္ဗတော ဗုဒ္ဓိယာ။

၈၃-၁၀၀။ ကာမတဏှာ ကာမော ဥတ္တရပဒလောပေန ယထာ ရူပဘဝေါ ရူပံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေနာတိ ဧတေန ကာမရူပါရူပတဏှာနံ ဝိသယဘာဝေါ ယထာက္ကမံ ကာမရူပါရူပါဝစရတာယ ကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ အဝဿဉ္စေတမေဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အညထာ ကာမာဝစရာဒိဘာဝေါ ¶ အပရိပုဏ္ဏဝိသယော သိယာ။ ယဒိ ဟိ အာလမ္ဗိတဗ္ဗဓမ္မဝသေန ဘူမိပရိစ္ဆေဒေါ၊ ဧဝံ သတိ အနာရမ္မဏာနံ သင်္ဂဟော န သိယာ။ အထ ဝိပါကဒါနဝသေန၊ ဧဝမ္ပိ အဝိပါကာနံ သင်္ဂဟော န သိယာ၊ တသ္မာ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပရိယာပန္နာနံ ဘူမိပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ သတိ ကာမာဝစရာဒိဘာဝေါ ပရိပုဏ္ဏဝိသယော သိယာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧဝဉှိ သတီ’’တိအာဒိ။ အပရိယာပန္နာနံ ပန လောကတော ဥတ္တိဏ္ဏဘာဝေန အနုတ္တရဘူမိတာ။ အကာမာဝစရာဒိတာ နာပဇ္ဇတီတိ အဗျာပိတဒေါသံ ပရိဟရတိ၊ ကာမာဝစရာဒိတာ နာပဇ္ဇတီတိ အတိဗျာပိတဒေါသံ။ နနု စ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ကာမတဏှာ ကတမာ၊ ကာမာဝစရဓမ္မာရမ္မဏာ တဏှာ၊ ကာမာဝစရဓမ္မာ ကတမေ၊ ကာမတဏှာဝိသယာတိ ဣတရီတရနိဿယတာ ဒေါသောတိ? န၊ အဝီစိအာဒိဧကာဒသောကာသနိန္နတာယ ကိဉ္စိ တဏှံ ကာမတဏှာဘာဝေန ဂဟေတွာ တံသဘာဝါယ ဝိသယဘာဝေန ကာမာဝစရဓမ္မာနံ ဥပလက္ခေတဗ္ဗတ္တာ။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပါဌေန သမတ္ထေန္တော ‘‘နိက္ခေပကဏ္ဍေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟိ ကာမတဏှာယ အာလမ္ဗိတဗ္ဗတ္တာ ကာမဓာတုပရိယာပန္နဓမ္မာ စ ကာမဘဝသင်္ခါတေ ¶ ကာမေ ဩဂါဠှာ ဟုတွာ စရန္တိ၊ နာညတ္ထာတိ ဧတ္ထာဝစရာတိ ဝုတ္တန္တိ။ ဝိသေသတ္ထိနာ ဝိသေသော အနုပယုဇ္ဇတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘လောကဿ ဝသေန ပရိယာပန္နနိစ္ဆယတော’’တိ။ တေန လောကိယဓမ္မေသု ပရိယာပန္န-သဒ္ဒဿ နိရုဠှတံ ဒဿေတိ ဘဂဝတော တဒုစ္စာရဏာနန္တရံ ဝိနေယျာနံ တဒတ္ထပဋိပတ္တိတော။ ပရိစ္ဆေဒကာပေက္ခာ ပရိစ္ဆိန္နတာတိ ‘‘ပရိစ္ဆေဒကာရိကာယ တဏှာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ ဓမ္မာနံ ကာမာဝစရာဒိဘာဝံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ။ ပရိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ‘‘ဥပါဒိန္နာ’’တိအာဒီသု ဥပ-သဒ္ဒေါ ဝိယ သသာဓနံ ကိရိယံ ဒီပေတီတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

နိယျာနကရဏသီလာ နိယျာနိကာ ယထာ ‘‘အပူပဘက္ခနသီလော အာပူပိကော’’တိ၊ နိယျာနသီလာ ဧဝ ဝါ။ ရာဂဒေါသမောဟာဝ ဂဟိတာတိ ဉာယတိ၊ ဣတရထာ ပဟာနေကဋ္ဌတာဝစနံ နိပ္ပယောဇနံ သိယာ။ ‘‘ရဏောဟတာ န ဇောတန္တိ၊ စန္ဒသူရိယာ သတာရကာ’’တိအာဒီသု ရဏ-သဒ္ဒဿ ရေဏုပရိယာယတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သမ္ပဟာရပရိယာယတ္တာ ယုဒ္ဓ-သဒ္ဒဿ သမ္ပဟာရော စ ပဟရိတဗ္ဗာဓာရောတိ အကုသလသေနာဝ ‘‘သရဏာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဒုက္ခာဒီနန္တိ ဖလဘူတာနံ ဒုက္ခဝိဃာတဥပါယာသပရိဠာဟာနံ သဘာဂဘူတာယ စ မိစ္ဆာပဋိပဒါယ။ တန္နိဗ္ဗတ္တကသဘာဝါနံ အကုသလာနန္တိ ဧတေန သဗ္ဗေသမ္ပိ အကုသလာနံ သရဏတံ ဒဿေတိ။

အဘိဓမ္မဒုကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုတ္တန္တိကဒုကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၀၁-၁၀၈။ ဝိဇ္ဇာသဘာဂတာယ ¶ ၊ န သင်္ကပ္ပာဒယော ဝိယ ဝိဇ္ဇာယ ဥပကာရကဘာဝတော။ ‘‘အဘေဇ္ဇံ…ပေ… ရုဟတီ’’တိ ဥဘယမ္ပိ အနဝသေသပ္ပဟာနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိပိ ပဟီယမာနာ ကိလေသာ တေန တေန ဩဓိနာ အနဝသေသမေဝ ပဟီယန္တိ၊ ယေ ပန အဝသိဋ္ဌာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ၊ တေ လောဘာဒိကိလေသဘာဝသာမညတော ပုန ဝိရုဠှာ ဝိယ ဟောန္တိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေ ပန ဥပ္ပန္နေ န ဧဝံ အဝသိဋ္ဌာဘာဝတော။ တဒုပစာရေန နိဿယဝေါဟာရေန။ ကုသလေဟိ တာပေတဗ္ဗာတိ ဝါ တပနိယာ၊ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ဗာဓိတဗ္ဗာ ပဟာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ သမာနတ္ထာနိ အဓိဝစနာဒီနံ သင်္ခါဒိဘာဝတော။ ‘‘သဗ္ဗေဝ ဓမ္မာ အဓိဝစနပထာ’’တိအာဒိနာ အဓိဝစနာဒီနံ ဝိသယဘာဝေ န ကောစိ ဓမ္မော ဝဇ္ဇိတော၊ ဝစနဘာဝေါ ဧဝ စ ¶ အဓိဝစနာဒီနံ ဝက္ခမာနေန နယေန ယုဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘သဗ္ဗဉ္စ ဝစနံ အဓိဝစနာဒိဘာဝံ ဘဇတီ’’တိ။

၁၀၉-၁၁၈။ အညံ အနပေက္ခိတွာ သယမေဝ အတ္တနော နာမကရဏသဘာဝေါ နာမကရဏဋ္ဌောတိ၊ တေန အရူပဓမ္မာနံ ဝိယ ဩပပါတိကနာမတာယ ပထဝီအာဒီနမ္ပိ နာမဘာဝေါ သိယာတိ အာသင်္ကာယ နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘နာမန္တရာနာပဇ္ဇနတော’’တိ အာဟ။ န ဟိ ဝိနာ ပထဝီအာဒိနာမေနပိ ရူပဓမ္မာ ဝိယ ကေသာဒိနာမေဟိ ဝိနာ ဝေဒနာဒိနာမေဟိ အညေန နာမေန အရူပဓမ္မာ ပိဏ္ဍာကာရတော ဝေါဟရီယန္တီတိ။ ယံ ပန ပရဿ နာမံ ကရောတိ၊ တဿ အညာပေက္ခံ နာမကရဏန္တိ နာမကရဏသဘာဝတာ နတ္ထီတိ သာမညနာမာဒိကရဏာနံ နာမဘာဝေါ နာပဇ္ဇတိ။ ယဿ စညေဟိ နာမံ ကရီယတိ၊ တဿ နာမကရဏသဘာဝတာယ အဘာဝေါယေဝါတိ နတ္ထိ နာမဘာဝေါ။ ယေ ပန အနာပန္နနာမန္တရာ သဘာဝသိဒ္ဓနာမာ စ၊ တေ ဝေဒနာဒယောဝ နာမံ နာမာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အတ္တနာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဖဿာဒီနံ အာရမ္မဏာဘိမုခတာ တံ အဂ္ဂဟေတွာ အပ္ပဝတ္တိယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဝိနာဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တံ။ အဓိဝစနသမ္ဖဿော မနောသမ္ဖဿော၊ သော နာမမန္တရေန ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ပါကဋောတိ နိဒဿနဘာဝေန ဝုတ္တော။ ရုပ္ပနသဘာဝေနာတိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပကာသကပကာသိတဗ္ဗဘာဝေနပိ ဟိ ဝိနာပိ နာမေန ရူပဓမ္မာ ပါကဋာ ဟောန္တီတိ။ အထ ဝါ ပကာသကပကာသိတဗ္ဗဘာဝေါ ဝိသယိဝိသယဘာဝေါ စက္ခုရူပါဒီနံ သဘာဝေါ၊ သော ရုပ္ပနသဘာဝေ သာမညေ အန္တောဂဓောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၁၉-၁၂၃။ ဣတော ပုဗ္ဗေ ပရိကမ္မန္တိအာဒိနာ သမာပတ္တိဝုဋ္ဌာနကုသလတာ ဝိယ သမာပတ္တိကုသလတာပိ ¶ ဈာနလာဘီနံယေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ‘‘ဣတရေသမ္ပိ အနုဿဝဝသေန သမာပတ္တီနံ အပ္ပနာပရိစ္ဆေဒပညာ လဗ္ဘတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ သီလဝိသောဓနာဒိနာ သမာပတ္တိံ အပ္ပေတီတိ ဇာနနကပညာ သဟ ပရိကမ္မေန အပ္ပနာပရိစ္ဆေဒဇာနနကပညာ’’တိ ကေစိ။ ဝုဋ္ဌာနေ ကုသလဘာဝေါ ဝုဋ္ဌာနဝသိတာ။ ပုဗ္ဗေတိ သမာပဇ္ဇနတော ပုဗ္ဗေ။

၁၂၄-၁၃၄။ သောဘနေ ရတော သုရတော၊ တဿ ဘာဝေါ သောရစ္စန္တိ အာဟ ‘‘သောဘနကမ္မရတတာ’’တိ။ သုဋ္ဌု ဝါ ဩရတော ဝိရတော သောရတော ¶ ၊ တဿ ဘာဝေါ သောရစ္စန္တိ။ အယံ ပနတ္ထော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော ဧဝ။ အပ္ပဋိသင်္ခါနံ မောဟော။ ကုသလဘာဝနာ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ဝဍ္ဎနာ။ သညာဏံ ဥပလက္ခဏံ။ သဝိဂ္ဂဟံ သဗိမ္ဗကံ။ ဥပလက္ခေတဗ္ဗာကာရံ ဓမ္မဇာတံ၊ အာရမ္မဏံ ဝါ။ အဝိက္ခေပေါတိ စိတ္တဝိက္ခေပပဋိပက္ခော။ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ ဟိ ပဟာနဝုဋ္ဌာနေန စ အဝိက္ခေပေါ ဝိက္ခေပံ ပဋိက္ခိပတိ၊ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတီတိ။

၁၃၅-၁၄၂။ ကာရဏသီလံ လောကိယံ။ ဖလသီလံ လောကုတ္တရံ တေန သိဇ္ဈတီတိ ကတွာ၊ လောကိယဿပိ ဝါ သီလဿ ကာရဏဖလဘာဝေါ ပုဗ္ဗာပရဘာဝေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမ္ပန္နသမုဒါယဿ ပရိပုဏ္ဏသမူဟဿ။ အကုသလာ သီလာ အကုသလာ သမာစာရာ။ သီလသမ္ပဒါ သီလသမ္ပတ္တိ သီလဂုဏာတိ အတ္ထော။ သဟောတ္တပ္ပံ ဉာဏန္တိ ဩတ္တပ္ပဿ ဉာဏပ္ပဓာနတံ အာဟ၊ န ပန ဉာဏဿ ဩတ္တပ္ပသဟိတတာမတ္တံ။ န ဟိ ဩတ္တပ္ပရဟိတံ ဉာဏံ အတ္ထီတိ။ အဓိမုတ္တတာ အဘိရတိဝသေန နိရာသင်္ကာပဝတ္တိ။ နိဿဋတာ ဝိသံယုတ္တတာ။ ဧတ္ထ စ အဓိမုတ္တတာနိဿဋတာဝစနေဟိ တဒုဘယပရိယာယာ ဒွေ ဝိမုတ္တိယော ဧကသေသနယေန ဣဓ ‘‘ဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဿ စ အဓိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနဉ္စာ’’တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဥပ္ပာဒေါ၊ န ဥပ္ပာဒေါတိ အနုပ္ပာဒေါ၊ တဗ္ဘူတေ အနုပ္ပာဒပရိယောသာနေ ဝိမောက္ခန္တေ အနုပ္ပာဒဿ အရိယမဂ္ဂဿ ကိလေသာနံ ဝါ အနုပ္ပဇ္ဇနဿ ပရိယောသာနေတိ ဌာနဖလေဟိ အရိယဖလမေဝ ဥပလက္ခီယတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

မာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကာမာဝစရကုသလပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၁။ အပ္ပေတုန္တိ ¶ နိဂမေတုံ။ ‘‘ပဒဘာဇနီယံ န ဝုတ္တ’’န္တိ ပဒဘာဇနီယာဝစနေန အပ္ပနာဝရောဓံ သာဓေတွာ ပဒဘာဇနီယာဝစနဿ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘သရူပေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဖဿော ဟောတီ’’တိအာဒီသု ဟောတိ-သဒ္ဒေါ အတ္ထိ-သဒ္ဒေန အနာနတ္ထောတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုတိယေန ဟောတိ-သဒ္ဒေနာ’’တိ။ ပုဗ္ဗေ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယေန ဝတွာ ယထာဝုတ္တဿ ပါဠိပ္ပဒေသဿ အပ္ပနာဝရောဓော သမတ္ထိတောတိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဒဿေန္တော ‘‘သင်္ခေပေနာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဉာတုံ ¶ ဣစ္ဆိတောတိ လက္ခဏဿ ပုစ္ဆာဝိသယတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ယေန ကေနစီတိ ဒဿနာဒိဝိသေသယုတ္တေန၊ ဣတရေန ဝါ။ အဝတ္ထာဝိသေသော ဟိ ဉာဏဿ ဒဿနတုလနတီရဏာနိ။ ‘‘အဒိဋ္ဌတ’’န္တိအာဒီသု အာဟာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ သဗ္ဗတ္ထ စ လက္ခဏဿာတိ။ တဉှေတ္ထ အဓိကတန္တိ။ အဒိဋ္ဌံ ဇောတီယတိ ဧတာယာတိ ဧတေန ဒိဋ္ဌံ သံသန္ဒတိ ဧတာယာတိ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ။ ဝိမတိံ ဆိန္ဒတိ ဧတာယာတိ ဝိမတိစ္ဆေဒနာတိ ဧတာသမ္ပိ သဒ္ဒတ္ထော နယတော ဒဿိတော၊ အတ္ထတော ပန သဗ္ဗာပိ တထာပဝတ္တံ ဝစနံ၊ တဒုပ္ပာဒကော ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အညမညတော ပဘိဇ္ဇတီတိ ပဘေဒေါ၊ ဝိသေသော၊ တေန ပဘေဒေန။ ဓမ္မာနံ ဒေသနန္တိ ကိဉ္စာပိ သမယဘူမိဇာတိအာရမ္မဏသဘာဝါဒိဝသေန အနဝသေသပ္ပဘေဒပရိဂ္ဂဟတော နိဒ္ဒေသဒေသနာဝ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ၊ တထာပိ ကုသလာဒိမာတိကာပဒသင်္ဂဟိတဝိသေသောယေဝ ဣဓ ပဘေဒေါတိ အဓိပ္ပေတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဘေဒ…ပေ… ဒေသနံ အာဟာ’’တိ။ တေနေဝါဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကုသလ…ပေ… ဒီပေတွာတိ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရ ဖဿပဉ္စမကရာသိဝဏ္ဏနာ)။ ‘‘ဖဿော ဖုသနာ’’တိအာဒိနာ စ ပဘေဒဝန္တောဝ သာတိသယံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ န ပန မာတိကာယံ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါတိ ပဘေဒဝန္တဒဿနံ နိဒ္ဒေသော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိအာဒိနာ ‘‘ပဘေဒေ…ပေ… ဒဿနတ္ထ’’န္တိ ဣမဿ ဝါကျဿ ပိဏ္ဍတ္ထမာဟ။ ယဒိ ဓမ္မာ ဧဝ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာ စ၊ ကသ္မာ ကုသလာတိ ပဘေဒဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တေ ပနာ’’တိအာဒိ။ န ဟိ ပဘေဒေဟိ ဝိနာ ပဘေဒဝန္တော အတ္ထီတိ။ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ’’တိ ဧတေန ‘‘ဖဿော ဟောတီ’’တိ၊ ‘‘ဖဿော ဖုသနာ’’တိ စ အာဒိနာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌနိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ဓမ္မာနံ ကုသလဘာဝေါ ဝိဿဇ္ဇိတော ဟောတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိ ဝိဿဇ္ဇနေပီ’’တိ အာဟ။ ဣမသ္မိဉှီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထော။ တေန ယသ္မာ ဓမ္မာဝ ဒေသေတဗ္ဗာ၊ တေ စ ကုသလာ…ပေ… ဘေဒါ ဒေသေတဗ္ဗာ ¶ ၊ တသ္မာတိ ဧဝံ ဝါ ယောဇနာ။ ဓမ္မာနမေဝါတိ အဝဓာရဏဖလံ ဒဿေတိ ‘‘အဝေါဟာရဒေသနာတော’’တိ။ အတ္ထာနဉ္စာတိ စ-သဒ္ဒေန ‘‘ဖဿော ဖုသနာ’’တိ ဧဝမာဒိသဘာဝနိရုတ္တိံ ယထာဝုတ္တဓမ္မာဒိဉာဏဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဣတိ ဧဝံ အယံ ပဝတ္တေတဗ္ဗော နိဝတ္တေတဗ္ဗော စာ’’တိ တထာ တထာ ဝိဓေတဗ္ဗဘာဝေါ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာ၊ တာယ ယုတ္တော ဣတိ…ပေ… ယုတ္တော ¶ ၊ တဿ ဝိဓေတဗ္ဗဿာတိ အတ္ထော၊ ဝိသေသနတ္တာ ပဘေဒဿာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣတိကတ္တဗ္ဗတာယုတ္တဿ ဝိသေသိတဗ္ဗတ္တာ ဥဒ္ဒေသော ဓမ္မပ္ပဓာနော၊ တသ္မာ တတ္ထ ဓမ္မဿ ဝိသေသိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ အယံ ပဒါနုက္ကမော ကတော။ ပုစ္ဆာ သံသယိတပ္ပဓာနာ အနိစ္ဆိတနိစ္ဆယနာယ ပဝတ္တေတဗ္ဗတ္တာ။ တေန သဗ္ဗဓမ္မေသု သမုဂ္ဃာဋိတဝိစိကိစ္ဆာနုသယာနမ္ပိ ပုစ္ဆာ ဒေသေတဗ္ဗပုဂ္ဂလဂတသံသယာပတ္တိံ အတ္တနိ အာရောပေတွာ သံသယာပန္နေဟိ ဝိယ ပဝတ္တီယတီတိ ဒဿေတိ။ ကာမာဝစရာဒိဘေဒေါ ဝိယ ကုသလာဒိဘာဝေန ကုသလာဒိဘေဒေါ ဓမ္မဘာဝေန နိယတောတိ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တေ နိစ္ဆယာဘာဝတော ‘‘ကုသလာ နု ခေါ အကုသလာ နု ခေါ’’တိအာဒိနာ သံသယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကုသလာဒိဘေဒေါ ပန သံသယိတော’’တိ။ ဓမ္မဘာဝေါ ပန ကုသလာဒီသု ဧကန္တိကတ္တာ နိစ္ဆိတောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘န စ ဓမ္မဘာဝေါ သံသယိတော’’တိ။ တေန သံသယိတော နိစ္ဆေတဗ္ဗဘာဝေန ပဓာနော ဧတ္ထ ကုသလဘာဝေါ၊ န တထာ ဓမ္မဘာဝေါတိ ဓမ္မာ ကုသလာတိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။

စိတ္တုပ္ပာဒသမယေတိ စိတ္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇနသမယေ။ ‘‘အထ ဝိဇ္ဇမာနေ’’တိ ဧတ္ထ အထ-သဒ္ဒဿ အတ္ထမာဟ ‘‘ပစ္ဆာ’’တိ။ ဘောဇနဂမနာဒီဟိ သမယေကဒေသနာနတ္တံ ဒဿေတွာ အဝသေသနာနတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘သမဝါယာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသိတာတိ ဧတေန ‘‘နိယမိတာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရတိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တစိတ္တဝိသေသိတဗ္ဗတော သမယတောတိ အတ္ထော။ ယထာဓိပ္ပေတာနန္တိ ကာမာဝစရာဒိဝိသေသယုတ္တာနံ။ ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ စိတ္တုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသိတဗ္ဗောပိ သမယော ယေန စိတ္တေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ဝိသေသီယတိ၊ တဿေဝ စိတ္တဿ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိ ဧတ္ထ သယံ ဝိသေသနဘာဝံ အာပဇ္ဇတိ။ တထာ ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ ဧတ္ထ ဝိသေသနဘူတံ စိတ္တံ အတ္တနာ ဝိသေသိတဗ္ဗသမယဿ ဥပကာရတ္ထံ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ…ပေ… စိတ္တ’’န္တိ ဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝံ အာပဇ္ဇတိ။ ဥပကာရောတိ စ အညမညံ အဝစ္ဆေဒကာဝစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုရိမဓမ္မာနံ ဘင်္ဂသမကာလံ၊ ဘင်္ဂါနန္တရမေဝ ဝါ ပစ္ဆိမဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ နိရန္တရတာ ကေနစိ အနန္တရိတတာ။ ယာယ ဘာဝပက္ခဿ ဗလဝဘာဝေန ပဋိစ္ဆာဒိတော ဝိယ ဟုတွာ အဘာဝပက္ခော န ပညာယတီတိ တဒေဝေတန္တိ ဂဟဏဝသေန ပစုရဇနော ဝိပရိယေသိတော၊ သောယမတ္ထော ¶ အလာတစက္ကေန သုပါကဋော ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧကီဘူတာနမိဝါ’’တိ ¶ ။ ဧကသမူဟဝသေန ဧကီဘူတာနမိဝ ပဝတ္တိ သမူဟဃနတာ၊ ဒုဗ္ဗိညေယျကိစ္စဘေဒဝသေန ဧကီဘူတာနမိဝ ပဝတ္တိ ကိစ္စဃနတာတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ပဝတ္တမာနာနံ အနေကေသံ ဓမ္မာနံ ကာလသဘာဝဗျာပါရာရမ္မဏေဟိ ဒုဗ္ဗိညေယျဘေဒတာယ ဧကီဘူတာနမိဝ ဂဟေတဗ္ဗတာ ယထာက္ကမံ သန္တတိဃနတာဒယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဟကာရီကာရဏသန္နိဇ္ဈံ သမေတီတိ သမယော၊ သမဝေတီတိ အတ္ထောတိ သမယ-သဒ္ဒဿ သမဝါယတ္ထတံ ဒဿေန္တော ‘‘ပစ္စယသာမဂ္ဂိ’’န္တိ အာဟ။ သမေတိ သမာဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ တဒါဓာရပုဂ္ဂလေဟီတိ သမယော၊ ခဏော။ သမေန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါ၊ သမာဂစ္ဆန္တိ ဓမ္မာ သဟဇာတဓမ္မေဟိ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ ဝါတိ သမယော၊ ကာလော။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ အတ္ထတော အဘူတောပိ ဟိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ ကရဏံ ဝိယ စ ပရိကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန ဝေါဟရီယတီတိ။ သမံ၊ သဟ ဝါ အဝယဝါနံ အယနံ ပဝတ္တိ အဝဋ္ဌာနန္တိ သမယော၊ သမူဟော ယထာ ‘‘သမုဒါယော’’တိ။ အဝယဝသဟာဝဋ္ဌာနမေဝ ဟိ သမူဟော။ ပစ္စယန္တရသမာဂမေ ဧတိ ဖလံ ဧတသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတိ စာတိ သမယော၊ ဟေတု ယထာ ‘‘သမုဒယော’’တိ။ သမေတိ သမ္ဗန္ဓော ဧတိ သဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ သမ္ဗန္ဓာ ဝါ အယန္တိ ဧတေနာတိ သမယော၊ ဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တီတိ။ သမယနံ သင်္ဂတိ သမောဓာနန္တိ သမယော၊ ပဋိလာဘော။ သမဿ နိရောဓဿ ယာနံ၊ သမ္မာ ဝါ ယာနံ အပဂမော အပ္ပဝတ္တီတိ သမယော၊ ပဟာနံ။ အဘိမုခဘာဝေန သမ္မာ ဧတဗ္ဗော အဘိသမေတဗ္ဗော အဓိဂန္တဗ္ဗောတိ အဝိပရီတော သဘာဝေါ အဘိသမယော။ အဘိမုခဘာဝေန သမ္မာ ဝါ ဧတိ ဂစ္ဆတိ ဗုဇ္ဈတီတိ အဘိသမယော၊ အဝိရာဓေတွာ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝါဝဗောဓော။ ဧတ္ထ စ ဥပသဂ္ဂါနံ ဇောတကမတ္တတ္တာ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဝါစကော သမယ-သဒ္ဒေါ ဧဝါတိ သဥပသဂ္ဂေါပိ ဝုတ္တော။ တာနေဝါတိ ပီဠနာဒီနေဝ။ ဝိပ္ဖာရိကတာ သေရိဘာဝေန ကိရိယာသု ဥဿာဟနပရိနိပ္ဖန္နော။

ကေသုစီတိ အကုသလဝိပါကာဒီသု။ ခဏဿ အသမ္ဘဝေါ တေန ဝိနာဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘နနူ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မေနေဝါတိ ဝိသေသန္တရရဟိတေန။ တံယေဝ ဟိ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတံ ဝိသေသံ ဒဿေတိ ‘‘န တဿ ပဝတ္တိတ္ထာ’’တိအာဒိနာ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါတိ ကာလေန လောကော ပဝတ္တတိ နိဝတ္တတီတိ ဝါ ကာလော နာမ ဘာဝေါ ဝတ္တနလက္ခဏော ဘာဝါနံ ပဝတ္တိဩကာသဒါယကောတိ ¶ ဝါ ယေန တေန ပကာရေန။ ဣဓ ဥတ္တမဟေတုနော သမ္ဘဝေါ ဧဝ နတ္ထီတိ ဟေတုဟေတုသာဓာရဏဟေတူယေဝ ပဋိသေဓေတိ။ တပ္ပစ္စယတံ အနေကပစ္စယတံ။

ပကတိဿရဝါဒဂ္ဂဟဏံ ¶ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဇာပတိပုရိသကာလဝါဒါဒယောပိ ‘‘ဧကကာရဏဝါဒေါ’’တိ။ ဝါ-သဒ္ဒေန ဝါ တေသမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဝယဝ…ပေ… ဒါယော ဝုတ္တော အဝယဝဓမ္မေန သမုဒါယဿ အပဒိသိတဗ္ဗတ္တာ၊ ယထာ ‘‘သမံ စုဏ္ဏံ၊ အလင်္ကတော ဒေဝဒတ္တော’’တိ စ။ အနိပ္ဖာဒနံ နိပ္ဖာဒနာဘာဝေါ အဟေတုဘာဝေါ။ နိပ္ဖာဒေတုံ အသမတ္ထဿ ပန ပစ္စယန္တရာနံ သဟဿေပိ သမာဂတေ နတ္ထေဝ သမတ္ထတာတိ အာဟ ‘‘နိပ္ဖာဒနသမတ္ထဿာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ သဟကာရီကာရဏာယတ္တာ ဖလုပ္ပာဒနာ ပစ္စယဓမ္မာနံ အညမညာပေက္ခာတိ ဝုတ္တာတိ အပေက္ခာ ဝိယာတိ အပေက္ခာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

နိဗျာပါရေသု အဗျာဝဋေသု။ ဧကေကသ္မိန္တိ အဋ္ဌကထာယံ အာမေဍိတဝစနဿ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌတံ ဒဿေတိ။ သတိ စ အာမေဍိတေ သိဒ္ဓါ ဗဟုဘာဝေါတိ။ အန္ဓသတံ ပဿတီတိ စ ပစ္စတ္တဝစနံ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မဝသေန ပရိဏာမေတွာ ‘‘အန္ဓသတေ’’တိ အာဟ။ တထာ ဧကေကသ္မိန္တိ ဣမိနာ ဝိသုံ အသမတ္ထတာ ဇောတိတာတိ အန္ဓသတံ ပဿတီတိ သမုဒိတံ ပဿတီတိ အတ္ထတော အယမတ္ထော အာပန္နောတိ အာဟ ‘‘အန္ဓသတံ သဟိတံ ပဿတီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။ အညထာတိ ယထာရုတဝသေန အတ္ထေ ဂယှမာနေ။ ယသ္မာ အသာ…ပေ… သိဒ္ဓါ သိဝိကုဗ္ဗဟနာဒီသု၊ တသ္မာ နာယမတ္ထော သာဓေတဗ္ဗော။ ဣဒါနိ တဿတ္ထဿ သုပါကဋဘာဝေန အသာဓေတဗ္ဗတံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိသု’’န္တိအာဒိမာဟ။

ဧတေနုပါယေနာတိ ယောယံ ခဏသင်္ခါတော သမယော ကုသလုပ္ပတ္တိယာ ဒုလ္လဘဘာဝံ ဒီပေတိ။ အတ္တနော ဒုလ္လဘတာယာတိ ဧတ္ထ ခဏတ္ထော ဝါ သမယ-သဒ္ဒေါ ခဏသင်္ခါတော သမယောတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဧတေန ဥပါယဘူတေန နယဘူတေန။ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထာယံ ယောဇနာ – သမဝါယ…ပေ… ဝုတ္တိံ ဒီပေတိ သယံ ပစ္စယသာမဂ္ဂိဘာဝတော၊ သမဝါယတ္ထော ဝါ သမယ-သဒ္ဒေါ သမဝါယသင်္ခါတော သမယော။ သော ယာယ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ သတီတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ပကာသနဝသေန ဓမ္မာနံ အနေကဟေတုတော ဝုတ္တိံ ဒီပေတိ။ ကာလ…ပေ… ပရိတ္တတံ ဒီပေတိ အတ္တနော အတိပရိတ္တတာယ။ သမူဟ…ပေ… သဟုပ္ပတ္တိံ ဒီပေတိ သယံ ဓမ္မာနံ သမုဒါယဘာဝတော။ ဟေတု…ပေ… ဝုတ္တိတံ ဒီပေတိ သတိ ဧဝ အတ္တနိ အတ္တနော ဖလာနံ ¶ သမ္ဘဝတောတိ။ အတ္ထပက္ခေ စ သဒ္ဒပက္ခေ စ ယသ္မိံ အတိပရိတ္တေ ကာလေ ယသ္မိံ ဓမ္မသမုဒါယေ ယမှိ ဟေတုမှိ သတီတိ ဧတဿ အတ္ထဿ ဉာပနဝသေန တဒါဓာရာယ တဒဓီနာယ စ ကုသလဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတံ အနေကေသံ သဟုပ္ပတ္တိံ ပရာဓီနပ္ပတ္တိဉ္စ ဒီပေတီတိ။

ဒဠှဓမ္မာ ဓနုဂ္ဂဟာတိ ဒဠှဓနုနော ဣဿာသာ။ ဒဠှဓနု နာမ ဒွိသဟဿထာမံ ဝုစ္စတိ။ ဒွိသဟဿထာမန္တိ စ ယဿ အာရောပိတဿ ဇိယာဗဒ္ဓါ လောဟသီသာဒီနံ ဘာရော ဒဏ္ဍေ ဂဟေတွာ ယာဝ ကဏ္ဍပ္ပမာဏာ ¶ ဥက္ခိတ္တဿ ပထဝိတော မုစ္စတိ။ သိက္ခိတာတိ ဒသဒွါဒသဝဿာနိ အာစရိယကုလေ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပာ။ ကတဟတ္ထာတိ ဓနုသ္မိံ စိဏ္ဏဝသီဘာဝါ။ ကောစိ သိပ္ပမေဝ ဥဂ္ဂဏှာတိ၊ ကတဟတ္ထော န ဟောတိ၊ ဣမေ ပန န တထာတိ ဒဿေတိ။ ကတုပါသနာတိ ရာဇကုလာဒီသု ဒဿိတသိပ္ပာ။ စတုဒ္ဒိသာ ဌိတာ အဿူတိ ဧကသ္မိံယေဝ ပဒေသေ ထမ္ဘံ ဝါ ရုက္ခံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ဧကံယေဝ နိဿာယ စတုဒ္ဒိသာဘိမုခါ ဌိတာ သိယုန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝုတ္တဇဝနပုရိသဿာတိ န ဧဝရူပေါ ပုရိသော ကောစိ ဘူတပုဗ္ဗော အညတြ ဗောဓိသတ္တေန။ သော ဟိ ဇဝနဟံသကာလေ ဧဝရူပမကာသိ။ သုတ္တေ ပန အဘူတပရိကပ္ပနဝသေန ဥပမာမတ္တံ အာဟဋံ။ တပ္ပရဘာဝါတိ တပ္ပရဘာဝတော ဟေတုသင်္ခါတဿ သမယဿ ပရာယတ္တဝုတ္တိဒီပနေ ဧကန္တဗျာဝဋသဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ယေ ပန ‘‘တပ္ပရဘာဝေါ’’တိ ပဌန္တိ၊ တေသံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိဒီပနတော တပ္ပရဘာဝေါ ဟေတုသင်္ခါတဿ သမယဿ၊ တသ္မာ တဿ ပရာယတ္တဝုတ္တိဒီပနတာ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ သမုဒါယာယတ္တတာဒီပနေ တပ္ပရော၊ တဒေကဒေသာယတ္တတာဒီပနေ တပ္ပရော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အတပ္ပရဘာဝတော’’တိ။

နနု စ တံ တံ ဥပါဒါယ ပညတ္တော ကာလော ဝေါဟာရမတ္တကော၊ သော ကထံ အာဓာရော တတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မာနန္တိ အာဟ ‘‘ကာလောပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ကိရိယာယ ကိရိယန္တရလက္ခဏံ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏံ၊ ကာ ပနေတ္ထ လက္ခဏကိရိယာတိ အာဟ ‘‘ဣဟာပီ’’တိအာဒိ။ လက္ခဏဘူတဘာဝယုတ္တောတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ သတ္တာသင်္ခါတာယ လက္ခဏကိရိယာယ ယုတ္တော သမယော၊ တသ္မာ တတ္ထ ဘူမိနိဒ္ဒေသောတိ။

ဥဒ္ဒါနတောတိ ယဒိ သင်္ခေပတောတိ အတ္ထော။ နနု စ အဝသိဋ္ဌကိလေသာဒယော ဝိယ ကိလေသကာမောပိ အဿာဒေတဗ္ဗတာယ ဝတ္ထုကာမေ သမဝရုဒ္ဓါ ဉာဏံ ဝိယ ဉေယျေတိ သင်္ခေပတော ဧကောယေဝ ကာမော ¶ သိယာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကိလေသကာမော’’တိအာဒိ။ သဟိတဿာတိ ဝိသယဝိသယိဘာဝေန အဝဋ္ဌိတဿ။ ‘‘ဥဒ္ဒါနတော ဒွေ ကာမာ’’တိ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗေ ကာမာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ‘‘စတုန္နံ အပါယာန’’န္တိအာဒိနာ ပန ဝိသယဿ ဝိသေသိတတ္တာ ဩရမ္ဘာဂိယကိလေသဘူတော ကာမရာဂေါ ဣဓ ကိလေသကာမောတိ ဂဟိတောတိ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ စောဒကော တဿ အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တော ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိနာ အနုယုဉ္ဇတိ။ ဣတရော ပန ‘‘ဗဟလကိလေသဿာ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ။

ကာမာဝစရဓမ္မေသု ဝိမာနကပ္ပရုက္ခာဒိပ္ပကာရေသု ပရိတ္တကုသလာဒီသု ဝါ။ နနု စ ‘‘စတုန္နံ အပါယာန’’န္တိ ဝိသယဿ ဝိသေသိတတ္တာ ရူပါရူပဓာတုဂ္ဂဟဏဿ အသမ္ဘဝေါယေဝါတိ? န၊ ‘‘ဥဒ္ဒါနတော ¶ ဒွေ ကာမာ’’တိ နိရဝသေသတော ကာမာနံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေပိ ဟိ ကာမသမုဒါယေ ယထာ တဒေကဒေသောဝ ဂယှတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဝိဓော’’တိအာဒိမာဟ။ ကာမရာဂေါ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ။ ကာမတဏှာ ကာမာဝစရဓမ္မဝိသယာ တဏှာ။ နိရောဓတဏှာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ။ ဣဓာတိ ဧကာဒသဝိဓေ ပဒေသေ။ ယဒိ အနဝသေသပ္ပဝတ္တိ အဓိပ္ပေတာ၊ ‘‘ဒုဝိဓောပေသော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ဝတ္ထုကာမေကဒေသဿ ဣဓ အပ္ပဝတ္တနတောတိ အနုယောဂေန ယေဘုယျဘာဝတော အနဝသေသော ဝိယ အနဝသေသောတိ ဝါ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝတ္ထုကာမောပီ’’တိအာဒိမာဟ။ အနဝသေသသဒိသတာ စေတ္ထ သဘာဝဘိန္နဿ ကဿစိ အနဝသေသတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ ကိလေသကာမဝတ္ထုကာမာနံ အနဝသေသပရိပုဏ္ဏဘာဝေန အဘိလက္ခိတတ္တာတိ အတ္ထော။ စာသဒ္ဒဿ ရဿတ္တံ ကတန္တိ ကာမာဝစရသဒ္ဒေ ဟေတုကတ္တုအတ္ထော အန္တောနီတောတိ ဒဿေတိ။

ဝိသယေတိ ဝတ္ထုသ္မိံ အဘိဓေယျတ္ထေတိ အတ္ထော။ နိမိတ္တဝိရဟေတိ ဧတေန ရုဠှီသု ကိရိယာ ဝိဘာဂကရဏာယ၊ န အတ္တကိရိယာယာတိ ဒဿေတိ။ ကုသလဘာဝန္တိ ဇာတကဗာဟိတိကသုတ္တအဘိဓမ္မပရိယာယေန ကထိတံ ကုသလတ္တံ။ တဿာတိ သုခဝိပါကဘာဝဿ။ တဿ ပစ္စုပဋ္ဌာနတံ ဝတ္တုကာမတာယာတိ ဧတေန ‘‘အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကလက္ခဏ’’န္တိ ဧတ္ထ သုခသဒ္ဒေါ ဣဋ္ဌပရိယာယော ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ။ သညာပညာကိစ္စံ သညာဏကရဏပဋိဝိဇ္ဈနာနိ၊ တဒုဘယဝိဓုရာ အာရမ္မဏူပလဒ္ဓိ ‘‘ဝိဇာနာတီ’’တိ ဣမိနာ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘သညာ…ပေ… ဂဟဏ’’န္တိ။ နနု စ ဖဿာဒိကိစ္စတောပိ ဝိသိဋ္ဌကိစ္စံ စိတ္တန္တိ? သစ္စမေတံ၊ သော ပန ဝိသေသော န တထာ ဒုရဝဗောဓော၊ ယထာ ¶ သညာပညာဝိညာဏာနန္တိ သညာပညာကိစ္စဝိသိဋ္ဌလက္ခဏတာယ ဝိညာဏလက္ခဏမာဟ။ အနန္တရဓမ္မာနံ ပဂုဏဗလဝဘာဝဿ ကာရဏဘာဝေန ပဝတ္တမာနော သန္တာနံ စိနောတိ နာမ။ တထာပဝတ္တိ စ အာသေဝနပစ္စယဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘အာသေဝနပစ္စယဘာဝေန စိနောတီ’’တိ။

စိတ္တကတမေဝါတိ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏကတမေဝ။ နာနတ္တာဒီနံ ဝဝတ္ထာနန္တိ ဧတ္ထ ဝဝတ္ထာနံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝဝတ္ထာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ အသင်္ကရဘာဝေါ။ တေန စ ဓမ္မော နိစ္ဆိတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိစ္ဆိတတာ’’တိ။ လိင်္ဂနာနတ္တာဒီနီတိ ဧတ္ထ ဣတ္ထိပုရိသသဏ္ဌာနဝသေန လိင်္ဂနာနတ္တံ။ ဒေဝမနုဿတိရစ္ဆာနာဒိဝသေန ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ပုထုတ္တံ၊ တထာ ပုရိသလိင်္ဂဿ။ ဒေဝါဒိဘေဒေ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ပစ္စေကံ နာနတ္တကာယတာသင်္ခါတဿ အညမညဝိသဒိသသဘာဝဿ ဒေသာဒိဘေဒဘိန္နဿ စ ဝိသေသဿ ဝသေန ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ပုရိသလိင်္ဂေ။ လိင်္ဂနိဗ္ဗတ္တကဿ ဝါ ကမ္မဿ ယထာဝုတ္တနာနတ္တာဒိဝသေန လိင်္ဂဿ နာနတ္တာဒီနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ လိင်္ဂနာနတ္တာဒီသု ပဝတ္တတ္တာ သညာဒီနံ ¶ နာနတ္တာဒီနိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကမ္မနာနတ္တာဒီဟိ နိဗ္ဗတ္တာနိ ဟိ တာနီ’’တိ။ အပဒါဒိနာနာကရဏဒဿနေန လိင်္ဂနာနတ္တံ ဒဿိတံ။ တသ္မိဉ္စ ဒဿိတေ သညာနာနတ္တာဒယော ဒဿိတာ ဧဝါတိ အာဝတ္တတိ ဘဝစက္ကန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အနာဂ…ပေ… ဃဋေန္တော’’တိ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂပုရိသလိင်္ဂါဒိ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတဿ ရူပက္ခန္ဓဿ သန္နိဝေသဝိသေသော။ သညာသီသေန စတ္တာရော ခန္ဓာ ဝုတ္တာ။ ဝေါဟာရဝစနေန စ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဝေါဟရိတဗ္ဗဘာဝေန ပဝတ္တိ ဒီပိတာ၊ ယာ သာ တဏှာဒိဋ္ဌိအဘိနိဝေသဟေတူတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘လိင်္ဂါဒိ…ပေ… ယောသာနာနီ’’တိ အာဟ။

‘‘ယေ ကေစိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ အကုသလာ အကုသလဘာဂိယာ၊ သဗ္ဗေတေ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၅၆-၅၇)၊ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၊ ၂) စ ဧဝမာဒိဝစနတော စိတ္တဟေတုကံ ကမ္မန္တိ အာဟ ‘‘ကမ္မဉှိ စိတ္တတော နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ။ ယထာသင်္ချန္တိ ကမ္မတော လိင်္ဂံ လိင်္ဂတော သညာတိ အတ္ထော။ န ပုရိမဝိကပ္ပေ ဝိယ ကမ္မတော လိင်္ဂသညာ လိင်္ဂတော လိင်္ဂသညာတိ ဥဘယတော ဥဘယပ္ပဝတ္တိဒဿနဝသေန။ ‘‘ဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ ဣတ္ထာယံ ပုရိသောတိ ဝါ’’တိ ဘေဒဿ ဝိသေသိတတ္တာ ဣတ္ထာဒိဘာဝေန ဝေါဟရိတဗ္ဗဘာဝေါ ဣဓ ဘေဒေါတိ ‘‘ဣတ္ထိပုရိသာဒိဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဒ္ဓဒွယဝသေနာတိ အတီတပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓဒွယဝသေန။ ဂုဏာဘိဗျာပနံ ¶ ကိတ္တီတိ အာဟ ‘‘ပတ္ထဋယသတ’’န္တိ။ ကမ္မနာနာကရဏေန ဝိနာ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တနာနာကာရဏာဘာဝတော ‘‘ကမ္မဇေဟိ…ပေ… နာနာကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဝိပစ္စနောကာသော အဋ္ဌာနဘူတာ၊ ဂတိကာလောပိ ဝါ။ ကာမာဝစရံ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ ရူပဓာတုယာ စက္ခုဝိညာဏာဒိံ ဇနေတွာ အနောကာသတာယ တဒါရမ္မဏံ အဇနေန္တံ ဧတ္ထ နိဒဿေတဗ္ဗံ။ ဧကစ္စစိတ္တကရဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ စက္ခာဒိဝေကလ္လေန စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အဇနကံ ကမ္မဝိညာဏံ အဝသေသပစ္စယဝိကလေ အနောဂဓံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဒပိ ကာလဂတိပယောဂါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတန္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သဟကာရီကာရဏဝိကလံ ဝိပါကဿ အစ္စန္တံ ဩကာသမေဝ န လဘတိ၊ ဣတရံ ဝိပါကေကဒေသဿ လဒ္ဓါကာသန္တိ၊ ဣဒမေတေသံ နာနတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝိပါကဿ ဩကာသလာဘေ သတိ သဟာယကာရဏဝိကလတာဝ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။

ဘဝတု တာဝ ဘဝိတွာ အပဂတံ ဘူတာပဂတံ၊ အနုဘဝိတွာ အပဂတံ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘အနုဘူတဘူတာ’’တိအာဒိ။ တေန အနုဘူတ-သဒ္ဒေန ယော အတ္ထော ဝုစ္စတိ၊ တဿ ဘူတ-သဒ္ဒေါယေဝ ဝါစကော၊ န အနု-သဒ္ဒေါ၊ အနု-သဒ္ဒေါ ပန ဇောတကောတိ ဒဿေတိ။ သာခါဘင်္ဂသဒိသာ ဟိ နိပါတောပသဂ္ဂါတိ။ ကိရိယာဝိသေသကတ္တဉ္စ ဥပသဂ္ဂါနံ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတုသဒ္ဒါနံ တေဟိ ဝတ္တဗ္ဗဝိသေသဿ ဇောတနဘာဝေနေဝ အဝစ္ဆိန္ဒနန္တိ ယတ္တကာ ဓာတုသဒ္ဒေန အဘိဓာတဗ္ဗာ အတ္ထဝိသေသာ၊ တေသံ ¶ ယံ သာမညံ အဝိသေသော၊ တဿ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာပနံ တဿ တဿ ဝိသေသဿ ဇောတနမေဝါတိ အာဟ ‘‘သာမည…ပေ… ဝိသေသီယတီ’’တိ။ အနုဘူတ-သဒ္ဒေါ ဗဟုလံ ကမ္မတ္ထေ ဧဝ ဒိဿတီတိ တဿ ဣဓ ကတ္တုအတ္ထဝါစိတံ ဒဿေတုံ ‘‘အနုဘူတသဒ္ဒေါ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ သတိပိ သဗ္ဗေသံ စိတ္တုပ္ပာဒါနံ သဝေဒယိတဘာဝတော အာရမ္မဏာနုဘဝနေ၊ သဝိပလ္လာသေ ပန သန္တာနေ စိတ္တာဘိသင်္ခါရဝသေန ပဝတ္တိတော အဗျာကတေဟိ ဝိသိဋ္ဌော ကုသလာကုသလာနံ သာတိသယော ဝိသယာနုဘဝနာကာရောတိ အယမတ္ထော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝတ္တုံ အဓိပ္ပာယဝသေနာ’’တိ အာဟ။ ဘူတာပဂတဘာဝါဘိဓာနာဓိပ္ပာယေနာတိ ကုသလာကုသလဿ အာကဍ္ဎနုပါယမာဟ။

ဥပ္ပတိတကိစ္စနိပ္ဖာဒနတော ဥပ္ပတိတသဒိသတ္တာ ‘‘ဥပ္ပတိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အာရဒ္ဓါတိ အနာဂတဿပိ တဿေဝ ဥပ္ပန္န-သဒ္ဒေန ဝုတ္တတာယ ကာရဏမာဟ။ ဧတ္ထ စ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန အာရမ္မဏရသာနုဘဝနံ သာတိသယန္တိ အကုသလဉ္စ ကုသလဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓတာသာမညေန ‘‘သဗ္ဗသင်္ခတံ ဘူတာပဂတ’’န္တိ ¶ ဝုတ္တံ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘ဝိပါကာနုဘဝနဝသေန တဒါရမ္မဏံ။ အဝိပက္ကဝိပါကဿ သဗ္ဗထာ အဝိဂတတ္တာ ဘဝိတွာ ဝိဂတတာမတ္တဝသေနကမ္မဉ္စ ဘူတာပဂတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ တတ္ထ ဩကာသကတုပ္ပန္နန္တိ ဝိပါကမေဝါဟ။ ဣဓ ပန ကမ္မမ္ပီတိ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဘဝတိ ဧတ္ထ ကိလေသဇာတန္တိ ဘူမီတိ ဝုတ္တာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ။ အဂ္ဂိအာဟိတော ဝိယာတိ ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတာယ ဥပါယံ ဒဿေတိ။ ဧတေနာတိ ကမ္မံ။ ဧတဿာတိ ဝိပါကော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာတိ အဝိနောဒိတတ္တာ။ သဘူမိယန္တိ သကဘူမိယံ။ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ပုန ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အဒတွာ။ ခဏတ္တယေကဒေသဂတံ ခဏတ္တယဂတန္တိ ဝုတ္တန္တိ ယထာဝုတ္တဿ ဥဒါဟရဏဿ ဥပစာရဘာဝမာဟ။ တေန ဥပ္ပန္နာ ဓမ္မာ ပစ္စုပ္ပန္နာ ဓမ္မာတိ ဣဒမေတ္ထ ဥဒါဟရဏံ ယုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ပဓာနေနာတိ ပဓာနဘာဝေန။ ဒေသနာယ စိတ္တံ ပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ လောကိယဓမ္မေ ဒေသေတဗ္ဗေ စိတ္တံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ဒေသနာ ဘဂဝတာ ဥစိတာတိ ဒဿေတိ။ ဓမ္မသဘာဝံ ဝါ သန္ဓာယာတိ လောကိယဓမ္မာနံ အယံ သဘာဝေါ ယဒိဒံ တေ စိတ္တဇေဋ္ဌကာ စိတ္တပုဗ္ဗင်္ဂမာ ပဝတ္တန္တီတိ ဒဿေတိ။ တေန တေသံ တထာဒေသနာယ ကာရဏမာဟ၊ သဗ္ဗေ အကုသလာ ဓမ္မာ စိတ္တဝဇ္ဇာတိ အတ္ထော။ ကေစီတိ ပဒကာရာ။ ဖဿာဒယောပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ရာဂါဒယော သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ကာလဘေဒါဘာဝေပိ ပစ္စယဘာဝေန အပေက္ခိတော ဓမ္မော ပုရိမနိပ္ဖန္နော ဝိယ ဝေါဟရီယတီတိ အာဟ ‘‘ပဌမံ ဥပ္ပန္နော ဝိယာ’’တိ။ အနုပစရိတမေဝဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အနန္တရပစ္စယမန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ခီဏာ ဘဝနေတ္တီ’’တိအာဒိဝစနတော (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၅၊ နေတ္တိ။ ၁၁၄) နေတ္တိဘူတာယ ¶ တဏှာယ ယုတ္တံ စိတ္တံ နာယကန္တိ အာဟ ‘‘တဏှာသမ္ပယုတ္တံ ဝါ’’တိ။

‘‘ယံ တသ္မိံ သမယေ စေတသိကံ သာတ’’န္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ သောမနဿဝေဒနာ သာတသဘာဝါတိ အာဟ ‘‘သဘာဝဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ။ နိပ္ပရိယာယေန မဓုရ-သဒ္ဒေါ ရသဝိသေသပရိယာယော၊ ဣဋ္ဌဘာဝသာမညေန ဣဓ ဥပစာရေန ဝုတ္တောတိအာဟ ‘‘မဓုရံ ဝိယာ’’တိ။ ပရမတ္ထတော တဏှာဝိနိမုတ္တော နန္ဒိရာဂေါ နန္ဒိရာဂဘာဝေါ ဝါ နတ္ထီတိ ‘‘န ဧတ္ထ သမ္ပယောဂဝသေန သဟဂတဘာဝေါ အတ္ထီ’’တိ၊ ‘‘နန္ဒိရာဂသဟဂတာ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝိညာယတိ ‘‘သဟဂတသဒ္ဒေါ တဏှာယ နန္ဒိရာဂဘာဝံ ဇောတေတီ’’တိ။ အဝတ္ထာဝိသေသဝါစကော ဝါ ¶ သဟ-သဒ္ဒေါ ‘‘သနိဒဿနာ’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ သဗ္ဗာသုပိ အဝတ္ထာသု နန္ဒိရာဂသဘာဝါဝိဇဟနဒီပနဝသေန နန္ဒိရာဂဘာဝံ ဂတာ နန္ဒိရာဂသဟဂတာတိ တဏှာ ဝုတ္တာ။ ဂတ-သဒ္ဒဿ ဝါ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ အတ္ထန္တရာဘာဝတော နန္ဒိရာဂသဘာဝါ တဏှာ ‘‘နန္ဒိရာဂသဟဂတာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ နန္ဒိရာဂသဘာဝါတိ အတ္ထော။ ဣဓာပီတိ ဣမိဿံ အဋ္ဌကထာယံ။ ဣမသ္မိမ္ပိ ပဒေတိ ‘‘သောမနဿသဟဂတ’’န္တိ ဧတသ္မိမ္ပိ ပဒေ။ အယမေဝတ္ထောတိ သံသဋ္ဌော ဧဝ။ ယထာဒဿိတသံသဋ္ဌသဒ္ဒေါတိ အတ္ထုဒ္ဓါရပ္ပသင်္ဂေန ပါဠိတော အဋ္ဌကထာယ အာဂတသံသဋ္ဌသဒ္ဒေါ။ သဟဇာတေတိ သဟဇာတတ္ထေ။

ကာလဝိသေသာနပေက္ခော ကမ္မသာဓနော အာဘဋ္ဌ-သဒ္ဒေါ ဘာသိတပရိယာယောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဘာသိတဗ္ဗတာ အနာဘဋ္ဌတာ’’တိ။ ပါဠိယန္တိ ဣမိဿာ ပဌမစိတ္တုပ္ပာဒပါဠိယံ။ အဘာသိတတ္တာ ဧဝါတိ အသင်္ခါရိကဘာဝဿ အဝုတ္တတ္တာ ဧဝ။ ကာရဏပရိယာယတ္တာ ဝတ္ထုသဒ္ဒဿ ပစ္စယဘာဝသာမညတော ဒွါရဘူတဓမ္မာနမ္ပိ သိယာ ဝတ္ထုပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဒွါရံ ဝတ္ထူတိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တေန ဝတ္ထု ဝိယ ဝတ္ထူတိ ဒဿေတိ။ မနောဒွါရဘူတာ ဓမ္မာ ယေဘုယျေန ဟဒယဝတ္ထုနာ သဟ စရန္တီတိ ဒွါရေန…ပေ… ဟဒယဝတ္ထု ဝုတ္တန္တိ အာဟ ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ။ သကိစ္စဘာဝေနာတိ အတ္တနော ကိစ္စဘာဝေန၊ ကိစ္စသဟိတတာယ ဝါ။ အညာသာဓာရဏောတိ သ-သဒ္ဒဿ အတ္ထမာဟ။ သကော ဟိ ရသော သရသောတိ။

အနန္တရစိတ္တဟေတုကတ္တာ စိတ္တဿ ဧကသမုဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ၊ သဟဇာတစိတ္တဖဿဟေတုကတ္တာ စေတသိကာနံ ဒွိသမုဋ္ဌာနတာ။ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဓမ္မာ၊ ဖုဋ္ဌော ဘိက္ခဝေ ဝေဒေတိ၊ ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတိ၊ ဖုဋ္ဌော စေတေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၃) ဟိ ဝုတ္တံ။

သုခုမရဇာဒိရူပန္တိ ¶ အဏုတဇ္ဇာရိရူပမာဟ။ ပရမာဏုရူပေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဝတ္ထုပရိတ္တတာယာတိ ဧတေန အနေကကလာပဂတာနိ ဗဟူနိယေဝ ရူပါယတနာနိ သမုဒိတာနိ သံဟစ္စကာရိတာယ သိဝိကုဗ္ဗဟနဉာယေန စက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယော၊ န ဧကံ ကတိပယာနိ ဝါတိ ဒဿေတိ။ နနု စ ဧဝံ သန္တေ စက္ခုဝိညာဏံ သမုဒါယာရမ္မဏံ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ သမုဒါယဿေဝ အဘာဝတော။ န ဟိ ပရမတ္ထတော သမုဒါယော နာမ ကောစိ အတ္ထိ။ ဝဏ္ဏာယတနမေဝ ဟိ ယတ္တကံ ယောဂျဒေသေ အဝဋ္ဌိတံ၊ သတိ ¶ ပစ္စယန္တရသမာယောဂေ တတ္တကံ ယထာဝုတ္တေန ဉာယေန စက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယော ဟောတိ အဝိကပ္ပကတ္တာ တဿ။ တဒဘိနိဟဋံ ပန မနောဝိညာဏံ အနေကက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပုရိမသိဒ္ဓကပ္ပနာဝသေန သမူဟာကာရေန သဏ္ဌာနာဒိအာကာရေန စ ပဝတ္တတီတိ ကိံ စက္ခုဝိညာဏဿ ဧကံ ဝဏ္ဏာယတနံ အာရမ္မဏံ၊ ဥဒါဟု အနေကာနီတိ န စောဒေတဗ္ဗမေတံ။ န ဟိ ပစ္စက္ခဝိသယေ ယုတ္တိမဂ္ဂနာ ယုတ္တာ။ ကိဉ္စ ဘိယျော အစ္ဆရာသင်္ဃာတက္ခဏေန အနေကကောဋိသင်္ခါယ စိတ္တုပ္ပတ္တိယာ ပဝတ္တနတော စိတ္တဿ လဟုပရိဝတ္တိတာယ သမာနေပိ ဃဋသရာဝါဒိဝဏ္ဏာနံ ယောဂျဒေသာဝဋ္ဌာနေ ပုရိမမနသိကာရာနုရူပံ ‘‘ဃဋော’’တိ ဝါ ‘‘သရာဝေါ’’တိ ဝါ ပဌမံ တာဝ ဧကော မနောဝိညာဏသန္တာနေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ ပစ္ဆာ ဣတရော စက္ခုဝိညာဏဝီထိယာ ဗျဝဟိတေနာတိ အဝိသေသဝိဒုတာယ ပန ဃဋသရာဝါဒိဗုဒ္ဓိယာ အဘေဒါပတ္တိပရိကပ္ပနာတိ။ ဤဒိသီပေတ္ထ စောဒနာ အစောဒနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ခဏပရိတ္တတာယာတိ ပဗန္ဓက္ခဏဿ ဣတ္တရတာယ။ ပဗန္ဓဝသေန ဟိ ပစ္စေကံ ရူပါရူပဓမ္မာ ဝိရောဓိအဝိရောဓိပစ္စယသမာယောဂေ လဟုံ ဒန္ဓဉ္စ နိရုဇ္ဈနတော ပရိတ္တကာလာ ဒီဃကာလာ စ ဟောန္တိ၊ သဘာဝလက္ခဏဝသေန ပန ဧကပရိစ္ဆေဒါ ဧဝါတိ။ ယထာ စ ရူပါယတနံ၊ ဧဝံ ဣတရာနိပိ။ သဒ္ဒါဒယောပိ ဟိ ဝတ္ထုပရိတ္တတာဒိဘာဝေန လဗ္ဘန္တီတိ။ အစ္စာသန္နာဒိတာယာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနာဝဇ္ဇနံ ကေနစိ ပဋိစ္ဆန္နတာတိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိသယိဓမ္မံ ဝိသေသတော သိနောတိ ဗန္ဓတီတိ ဝိသယောတိ အနညတ္ထဘာဝါပေက္ခော ဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ဝိသယော အနညတ္ထဘာဝေနာ’’တိ။ န ဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒယော ရူပါယတနာဒိတော အညသ္မိံ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တန္တီတိ။ ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော၊ ဂေါစရော ဝိယာတိ ဂေါစရောတိ သမ္ဗဟုလစာရိတာပေက္ခော ဂေါစရောတိ အာဟ ‘‘ဂေါစရော တတ္ထ စရဏေနာ’’တိ။ ဗဟုလဉှိ စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ ရူပါဒယော ဂယှန္တိ၊ န တထာ မနောဝိညာဏေနာတိ။ တေသန္တိ မနောဝိညာဏေန ဂယှမာနာနံ ရူပါယတနာဒီနံ။ ‘‘ဝစနဿ အနုပပတ္တိတော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ပဉ္စဒွါရေ ပဝတ္တမနောဝိညာဏဓာတုံ သန္ဓာယ တေသံ ဂေါစရဝိသယံ ပစ္စနုဘောတီတိ ဝစနံ ဥပပဇ္ဇတိယေဝါတိ? န၊ နိယမာဘာဝတော။ န ဟိ ပဉ္စဒွါရာဘိနိဟဋံယေဝ မနော ဣဓ ‘‘မနော’’တိ ဝုတ္တန္တိ နိယမဟေတု အတ္ထီတိ၊ ဧတံယေဝ ဝါ စောဒနံ မနသိ ¶ ကတွာ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာဒိဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဧဝံဝဏ္ဏောတိအာဒိဝစနတော ပုဗ္ဗေနိဝါသအတီတာနာဂတံသဉာဏာဒယောပိ ဣဓ သမ္ဘဝန္တိ။ ဣတရထာတိ ရူပံ သဒ္ဒန္တိအာဒိနာ။

ဘောဇန ¶ …ပေ… ဥဿာဟာဒီဟီတိ ဣဒံ ယာယ ကမ္မညတာယ ရူပကာယဿ ကလ္လတာ ဟောတိ၊ တဿာ ပစ္စယနိဒဿနံ။ ဘောဇနေ ဟိ သမ္မာပရိဏတေ သပ္ပာယေ စ ဥတုဘောဇနေ သမ္မုပယုတ္တေ သမ္မာပယောဂသင်္ခါတေ ကာယိကစေတသိကဝီရိယေ စ သမာရဒ္ဓေ လဟုတာဒိသဗ္ဘာဝေန ကာယော ကမ္မက္ခမော ဟောတိ သဗ္ဗကိရိယာနုကူလောတိ။ အထ ဝါ ဘောဇန…ပေ… ဥဿာဟာဒီဟီတိ ဣဒံ ကာယဿ ကလျတာယ ဝိယ ဥပဒ္ဒုတတာယပိ ကာရဏဝစနံ။ ဝိသမဘောဇနာပရိဏာမာဒိတော ဟိ ကာယဿ ဥပဒ္ဒဝကရာ ဝါတာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။ အနုဝတ္တန္တဿာတိ ပဒံ ‘‘ဇယံ ဝေရံ ပသဝတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၀၁) ဝိယ ဟေတုအတ္ထဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာဂရဏနိမိတ္တဉှိ ဣဓ အနုဝတ္တနံ အဓိပ္ပေတန္တိ။ အထ ဝါ အနုဝတ္တန္တဿာတိ ဣဒံ ပကတိယာ ဒိဋ္ဌာဒိဝသေန အာပါထဂမနုပနိဿယာနံ ကလျတာဒိနိဗ္ဗတ္တာနံ ကာယိကသုခါဒီနံ သမ္ဘဝဒဿနံ။ ကာယကလျတာဒိံ အနနုဝတ္တန္တဿ ဟိ ယထာဝုတ္တဥပနိဿယာဘောဂါဘာဝေန ဝုတ္တပ္ပကာရံ အာပါထဂမနံ န သိယာတိ။ ယထာနုဘူတေ ရူပါဒိဝိသယေ စိတ္တဿ ဌပနံ အာဝဇ္ဇနံ စိတ္တပဏိဒဟနံ။ ယထာနုဘူတေန ရူပါဒိနာ သဒိသံ အသဒိသံ သမ္ဗန္ဓဉ္စ သဒိသာသဒိသသမ္ဗန္ဓံ၊ တဿ ဒဿနာဒိ သဒိသာသဒိသသမ္ဗန္ဓဒဿနာဒိ၊ စိတ္တပဏိဒဟနဉ္စ သဒိသာသဒိသ…ပေ… ဒဿနာဒိ စ စိတ္တ…ပေ… ဒဿနာဒယော တေ ပစ္စယာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဓာတုက္ခောဘာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေဝတူပသံဟာရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တံသဒိသတာ ဒိဋ္ဌသုတသဒိသတာ။ တံသမ္ပယုတ္တတာ ဒိဋ္ဌသုတပဋိဗဒ္ဓတာ။ ကေနစိ ဝုတ္တေတိ ဣမိနာ သဒ္ဓါယ အနုဿဝနိဗ္ဗတ္တတံ အာဟ။ အာကာရဝိစာရဏန္တိ တေသံ တေသံ အတ္ထာနံ ဥပဋ္ဌာနာကာရဝိစာရဏံ။ ကတ္ထစိ အတ္ထေ။

နိယမိတဿာတိ ကုသလမေဝ မယာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗန္တိ ဧဝံ နိယမိတဿ။ ပသာဒသိနေဟာဘာဝေါ ဒေါသဗဟုလတာယ ဟောတီတိ လူခပုဂ္ဂလာ ဒေါသဗဟုလာတိ အာဟ။

အာယတနဘာဝတောတိ ကာရဏဘာဝတော။

ဝိဇ္ဇမာနဝတ္ထုသ္မိန္တိ ဧတေန ‘‘ဝိနာပိ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂေန စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေနေဝ ဒါနမယံ ကုသလံ ဥပစိတံ ဟောတီ’’တိ ကေသဉ္စိ အတိဓာဝနံ နိဝတ္တိတံ ဟောတီတိ။

ဓမ္မသဝနဿ ¶ ¶ ဃောသနံ ဓမ္မသဝနဃောသနံ။ တဿာတိ ‘‘သဒ္ဒဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ သဒ္ဒဝတ္ထူနံ ဌာနကရဏဘေရိအာဒီနံ သသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိကရဏဿ။ စိန္တနံ တထာ တထာ စိတ္တုပ္ပာဒနံ။ အညတ္ထာတိ သုတ္တေသု။ အပရတ္ထာတိ အဘိဓမ္မပဒေသု။ အပရိယာပန္နာတိ ပဒဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ‘‘ပရိဘောဂရသော’’တိအာဒိကာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ ပရတော ဗဟူသု ပေါတ္ထကေသု လိခီယတိ၊ ယထာဌာနေယေဝ ပန အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ တတ္ထ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ လက္ခဏပညတ္တိယော အညာယတနတ္တာ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ အသင်္ဂဟိတာ ဓမ္မာယတနေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

‘‘ဧကဒွါရိကကမ္မံ အညသ္မိံ ဒွါရေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ရူပါဒီသု ဧကာရမ္မဏံ စိတ္တံ ယထာ န အညာရမ္မဏံ ဟောတိ စိတ္တဝိသေသဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ ဧဝံ ကမ္မဝိသေသေ အဓိပ္ပေတေ ကာယဒွါရာဒီသု ဧကဒွါရိကကမ္မံ အညသ္မိံ ဒွါရေ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ တတ္ထေဝ ပရိယောသိတတ္တာ၊ အထ ကမ္မသာမညံ အဓိပ္ပေတံ၊ ရူပါဒီသု ဧကာရမ္မဏန္တိ ဣဒံ ဥဒါဟရဏံ န သိယာတိ? န၊ အသဒိသဘာဝဝိဘာဝနဝသေန ဥဒါဟဋတ္တာ၊ ဣတရထာ မနောဝိညာဏဘူတံ ဣဒံ စိတ္တံ ဆသုပိ ဝိသယေသု ပဝတ္တနတော အနိဗဒ္ဓါရမ္မဏန္တိ အာရမ္မဏံ သဒိသူဒါဟရဏဘာဝေန ဝုစ္စေယျ အာရမ္မဏံ ဝိယ ဒွါရမ္ပိ အနိဗဒ္ဓန္တိ။ ယသ္မာ ပန သတိပိ ကမ္မာနံ ဒွါရန္တရစရဏေ ယေဘုယျေန ဝုတ္တိယာ တဗ္ဗဟုလဝုတ္တိယာ စ ဒွါရကမ္မာနံ အညမညံ ဝဝတ္ထာနံ ဝက္ခတိ၊ တသ္မာ ပါဏာတိပါတာဒိဘာဝသာမညေန ကမ္မံ ဧကတ္တနယဝသေန ဂဟေတွာ တဿ ဝစီဒွါရာဒီသု ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော ကမ္မဿ အနိဗဒ္ဓတ္တာတိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကာယဒွါရာဒီသု ဧကဒွါရိကကမ္မံ အညသ္မိံ ဒွါရေ န နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ရူပါဒီသု ပန ဧကာရမ္မဏံ စိတ္တံ တေနေဝါရမ္မဏေန ပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဝိသိဋ္ဌမေဝ ဂဟိတန္တိ အာရမ္မဏမေဝ နိဗဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တန္တိ စိတ္တဝိသေသော ဧဝ ဂဟိတော၊ န စိတ္တသာမညံ။ ‘‘နနု စ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝါ ယံ ယံ ဝါ ပနာ’’တိ အာရမ္မဏမ္ပိ အနိယမေနေဝ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စမေတံ၊ တတ္ထ ပန ယံ ရူပါဒီသု ဧကာရမ္မဏံ စိတ္တံ၊ တံ တေန ဝိနာ နပ္ပဝတ္တတိ၊ ကမ္မံ ပန ကာယဒွါရိကာဒိဘေဒံ ဝစီဒွါရာဒီသု န နပ္ပဝတ္တတီတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဇောတနတ္ထံ ပါဠိယံ အာရမ္မဏမေဝ ဂဟိတံ၊ ဒွါရံ န ဂဟိတန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘အာရမ္မဏမေဝ နိဗဒ္ဓ’’န္တိအာဒိနာ။ ဝစီဒွါရေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ ပါဏာတိပါတာဒီတိ အတ္ထော။

ကာမာဝစရကုသလံ

ကာယကမ္မဒွါရကထာဝဏ္ဏနာ

ကမ္မဒွါရာနန္တိအာဒိနာ ¶ ¶ ပကာသေတဗ္ဗဿ သရူပံ ပကာသနုပါယဉ္စ ဒဿေတိ။ နိယတရူပရူပဝသေနာတိ ဓမ္မသင်္ဂဟေ နိဒ္ဒိဋ္ဌနိယတရူပရူပဝသေန။ အညထာ ကမ္မသမုဋ္ဌာနိကကာယေ ဟဒယဝတ္ထုပိ ဂဟေတဗ္ဗံ သိယာ။ ဧကသန္တတိပရိယာပန္နော ဥပါဒိန္နကကာယော ဣဓ ဂဟိတောတိ စက္ခာယတနာဒီတိ ဝုတ္တေသု ဧကော ဘာဝေါ ဟဒယဝတ္ထု စ ဂဟိတန္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘စက္ခာယတနာဒီနိ ဇီဝိတပရိယန္တာနီ’’တိ သန္နိဝေသဿ ဝိဘာဝိတတ္တာ။

ဝိပ္ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရံ ဝိညတ္တိဂ္ဂဟဏဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ စလနာကာရာဝ ဝါယောဓာတု ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတာတိ ကဒါစိ အာသင်္ကေယျာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပဌမဇဝနသမုဋ္ဌိတာ’’တိ အာဟ။ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန စာလေတုန္တိ ဧတေန ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိ စလနံ၊ တံနိမိတ္တေ စ ကတ္တုဘာဝေါ ဥပစရိတောတိ ဒဿေတိ၊ အညထာ ခဏိကတာ အဗျာပါရတာ စ ဓမ္မာနံ န သမ္ဘဝေယျာတိ။ တဒဘိမုခဘာဝဝိကာရဝတီတိ တံဒိသမဘိမုခေါ တဒဘိမုခေါ၊ တဿ ဘာဝေါ တဒဘိမုခဘာဝေါ၊ သော ဧဝ ဝိကာရော၊ တံသမင်္ဂိနီ ဝါယောဓာတု တဒဘိမုခဘာဝဝိကာရဝတီ။ ဣဒါနိ တဒဘိမုခဘာဝဝိကာ ရဿ ဝိညတ္တိဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဓိပ္ပာယသဟဘာဝီ’’တိအာဒိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိအာဒိနာ ဣမိဿာ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ လဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ အာဝဇ္ဇနဿာတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဿ။ ယတော ဗာတ္တိံသာတိအာဒိနာ တဿ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတာ န သက္ကာ ပဋိသေဓေတုန္တိ ဒဿေတိ။

ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထောတိ ဧတေန ယထာဝုတ္တဝါယောဓာတုယာ ထမ္ဘနစလနသင်္ခါတကိစ္စနိပ္ဖာဒနေ တဿ အာကာရဝိသေသဿ သဟကာရီကာရဏဘာဝမာဟ။ အနိဒဿနသပ္ပဋိဃတာဒယော ဝိယ မဟာဘူတာနံ အဝတ္ထာဝိသေသမတ္တံ သော အာကာရဝိသေသောတိ ပရမတ္ထတော န ကိဉ္စိ ဟောတီတိ ‘‘ပရမတ္ထတော အဘာဝံ ဒဿေတီ’’တိ အာဟ။ ပရမတ္ထတော စိတ္တသမုဋ္ဌာနဘာဝေါ ပဋိသေဓိတော။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာဒိဘာဝဿ ပန သမ္ဘဝေါယေဝ နတ္ထီတိ ယထာဝုတ္တဝိကာရဿ ပရမတ္ထတော သဗ္ဘာဝေ နကုတောစိသမုဋ္ဌိတတ္တာ အပ္ပစ္စယတ္တံ အာပန္နံ။ န ဟိ ရူပံ အပ္ပစ္စယံ အတ္ထိ၊ အပ္ပစ္စယတ္တေ စ သတိ နိစ္စဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇော အတ္ထော သဘာဝဓမ္မော ¶ နိစ္စော အတ္ထိ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဘာဝေါ ဝိယာတိ ဝိညတ္တိယာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဥပါဒါရူပဘာဝေါ ဥပစာရသိဒ္ဓါတိ ဒဿေတိ။

ဝိညတ္တိယာ ¶ ကရဏဘူတာယ။ ယံ ကရဏန္တိ ယံ စိတ္တကိရိယံ စိတ္တဗျာပါရံ။ ဝိညတ္တိယာ ဝိညာတတ္တန္တိ ဣဒမေသ ကာရေတီတိ ယဒေတံ အဓိပ္ပာယဝိဘာဝနံ၊ ဧတံ ဝိညတ္တိဝိကာရရဟိတေသု ရုက္ခစလနာဒီသု န ဒိဋ္ဌံ၊ ဟတ္ထစလနာဒီသု ပန ဒိဋ္ဌံ၊ တသ္မာ ဝိပ္ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏဝိနိမုတ္တော ကောစိ ဝိကာရော အတ္ထိ ကာယိကကရဏသင်္ခါတဿ အဓိပ္ပာယဿ ဉာပကောတိ ဝိညာယတိ။ ဉာပကော စ ဟေတု ဉာပေတဗ္ဗမတ္ထံ သယံ ဉာတောယေဝ ဉာပေတိ၊ န သဗ္ဘာဝမတ္တေနာတိ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရံ ဝိကာရဂ္ဂဟဏမ္ပိ ဝိညာယတိ။ တထာ ဟိ ဝိသယဘာဝမာပန္နော ဧဝ သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ပကာသေတိ၊ နေတရော။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟိ ဝိညတ္တီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ပန စိတ္တဇရူပါနံ စလနာကာရော ဝိညတ္တိ၊ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝိပ္ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏာရမ္မဏတ္တာ တေနပိ သာ ဂဟိတာ သိယာတိ အာသင်္ကာယ နိဝတ္တနတ္ထံ အာဟ ‘‘စက္ခုဝိညာဏဿာ’’တိအာဒိ။

တာလပဏ္ဏာဒိရူပါနီတိအာဒိနာပိ ဝိညတ္တိယာ ဝိညာတဗ္ဗတံ မနောဝိညာဏေနေဝ စ ဝိညာတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ သဉ္ဇာနာတိ ဧတေနာတိ သညာဏံ၊ တဿ ဥဒကာဒိနော သညာဏံ တံသညာဏံ၊ တဿ အာကာရော တံသညာဏာကာရော၊ ဥဒကာဒိသဟစာရိပ္ပကာရော စ သော တံသညာဏာကာရော စာတိ ဥဒကာ…ပေ… ကာရော၊ တံ ဂဟေတွာ ဇာနိတွာ။ တဒါကာရဿာတိ ဥဒကာဒိဉာပနာကာရဿ။ ယဒိ ယထာဝုတ္တဝိကာရဂ္ဂဟဏံယေဝ ကာရဏံ အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏဿ၊ အထ ကသ္မာ အဂ္ဂဟိတသင်္ကေတဿ အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏံ န ဟောတီတိ? န ကေဝလံ ဝိကာရဂ္ဂဟဏမေဝ အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏဿ ကာရဏံ၊ ကိဉ္စရဟီတိ အာဟ ‘‘ဧတဿ ပနာ’’တိအာဒိ။

အထ ပနာတိအာဒိနာ ဝိညတ္တိယာ အနုမာနေန ဂဟေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ သာဓိပ္ပာယ…ပေ… နန္တရန္တိ အဓိပ္ပာယသဟိတဝိကာရေန သဟဇာတဝဏ္ဏာယတနဂ္ဂဟဏသင်္ခါတဿ စက္ခုဒွါရိကဝိညာဏသန္တာနဿ အနန္တရံ။ အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏဿာတိ အဓိပ္ပာယဝဝတ္ထာပကဿ တတိယဝါရေ ဇဝနဿ။ အဓိပ္ပာယသဟဘူ ဝိကာရာဘာဝေ အဘာဝတောတိ ဧတေန ယထာဝုတ္တဝိကာရံ အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏေန အနုမိနောတိ။ ဧဝံ သတီတိအာဒိနာ ယထာနုမိတမတ္ထံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဥဒကာဒိဂ္ဂဟဏေနေဝါတိ တာလပဏ္ဏာဒီနံ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရေန ပုရိမသိဒ္ဓသမ္ဗန္ဓာနုဂ္ဂဟိတေန ဥဒကာဒီနံ တတ္ထ အတ္ထိဘာဝဝိဇာနနေနေဝ။ ယထာ တာလပဏ္ဏာဒီနံ ဥဒကာဒိသဟစာရိပ္ပကာရတံ ¶ သညာဏာကာရော ဝိညာတောယေဝ ဟောတိ နာနန္တရိယကတ္တာ၊ ဧဝံ ဝိပ္ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရေန ပုရိမသိဒ္ဓသမ္ဗန္ဓာနုဂ္ဂဟိတေန ဂန္တုကာမတာဒိအဓိပ္ပာယဝိဇာနနေနေဝ ဝိညတ္တိ ဝိညာတာ ဟောတိ တဒဘာဝေ အဘာဝတောတိ ဥပမာယောဇနာ။

သဘာဝဘူတန္တိ ¶ အနွတ္ထဘူတံ။ ဒွိဓာတိ ဝိညာပနတော ဝိညေယျတော စ။ ကာယဝိညတ္တိယာ တထာပဝတ္တမာနာယ စေတနာသင်္ခါတဿ ကမ္မဿ ကာယကမ္မဘာဝေါ နိပ္ဖဇ္ဇတိ တာယ ဥပလက္ခိတဗ္ဗတ္တာ၊ န ပန စတုဝီသတိယာ ပစ္စယေသု ကေနစိ ပစ္စယဘာဝတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တသ္မိံ ဒွါရေ သိဒ္ဓါ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ဝစီဒွါရုပ္ပန္နာပိ ပါဏာတိပါတာဒယော သင်္ဂဟိတာတိ တေသံ သင်္ဂဟိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ကာယဒွါရုပ္ပန္နာယ ကာယကမ္မဘူတာယ စေတနာယ ဝသေန ‘‘တေန ဒွါရေန ဝိညာတဗ္ဗဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တဿာယေဝ ဒွါရန္တရုပ္ပန္နာယ ဝသေန ‘‘တေန ဒွါရေန နာမလာဘတော’’တိ။ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဿပိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကဘာဝေါ နိစ္ဆိတောတိ ‘‘ဧကာဒသန္နံ ကိရိယစိတ္တာန’’န္တိ အာဟ။

ဒွါရန္တရစာရိနောတိ ဒွါရန္တရဘာဝေန ပဝတ္တနကာ။ ဒွါရသမ္ဘေဒါတိ ဒွါရာနံ သင်္ကရဏတော။ ဒွါရာနဉှိ ဒွါရန္တရဘာဝပ္ပတ္တိယာ သတိ ကာယဒွါရဿ ဝစီဒွါရာဒိဘာဝေါ၊ ဝစီဒွါရဿ စ ကာယဒွါရာဒိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ တံတံဒွါရုပ္ပန္နကမ္မာနမ္ပိ သင်္ကရော သိယာ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မသမ္ဘေဒေါပီ’’တိ။ ဧဝံ သတိ ကာယကမ္မံ…ပေ… ဝဝတ္ထာနံ န သိယာ။ ယဒိ ကမ္မာနိ ကမ္မန္တရစာရီနိ ဟောန္တိ၊ ကာယကမ္မာဒိကဿ ဝစီကမ္မာဒိကဘာဝါပတ္တိတော ‘‘ကမ္မသမ္ဘေဒါ ဒွါရသမ္ဘေဒေါပီ’’တိ ကာယကမ္မံ ကာယကမ္မဒွါရန္တိ အညမညဝဝတ္ထာနံ န သိယာတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘ကမ္မာနမ္ပိ ကမ္မန္တရစရဏေ ဧသေဝ နယော’’တိ။ ကမ္မန္တရစရဏံ ကမ္မန္တရူပလက္ခဏတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒွါရဘာဝေနာ’’တိ။ ဒွါရန္တရစရဏံ ဒွါရန္တရုပ္ပတ္တိ။ ဒွါရေတိ အတ္တနော ဒွါရေ။ အညသ္မိန္တိ ဒွါရန္တရေ။ ကမ္မာနီတိ တံတံဒွါရိကကမ္မာနိ။ အညာနီတိ အညဒွါရိကကမ္မာနိ။ ဒွါရေ ဒွါရာနိ န စရန္တီတိ ဒွါရန္တရဘာဝေန နပ္ပဝတ္တန္တိ၊ ဒွါရန္တရံ ဝါ န သင်္ကမန္တိ။ ကိဉ္စာပိ ဝိညတ္တိယာ စတုဝီသတိယာ ပစ္စယေသု ယေန ကေနစိ ပစ္စယေန စေတနာယ ပစ္စယဘာဝေါ နတ္ထိ၊ တထာ ပန ဝိညတ္တိယာ ပဝတ္တမာနာယ ဧဝ ပါဏာတိပါတာဒိ ဟောတိ၊ နာညထာတိ သိယာ ဝိညတ္တိယာ ဟေတုဘာဝေါ စေတနာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွါရေဟိ ကာရဏဘူတေဟီ’’တိ။ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မန္တိ ကမ္မဝဝတ္ထာနဿေဝ ဝါ ¶ ကာရဏဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘ဒွါရေဟိ ကာရဏဘူတေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိပိ ‘‘ဒွါရေဟိ ကမ္မာနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အညမညံ ဝဝတ္ထိတာ’’တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ ကမ္မေဟိပိ ဒွါရာနိ ဝဝတ္ထိတာနီတိ အယမတ္ထောပိ သိဒ္ဓါယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဒွါရစာရီဟီတိ ဒွါရာနံ သယံ ဝဝတ္ထိတဘာဝမာဟ၊ န ပန အဝဝတ္ထာနံ၊ ဝဝတ္ထာနမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ တံ ဝဝတ္ထာနံ ဝိဘာဝေတိ ကမ္မာနပေက္ခာတိအာဒိနာ။ တတ္ထ သမယနိယမိတေန စိတ္တေန သမယော ဝိယ ဒွါရနိယမိတေဟိ ကမ္မေဟိ ဒွါရာနိ နိယမိတာနီတိ အယံ သင်္ခေပတ္ထော။

ဧဝံသဘာဝတ္တာတိ ¶ ဒွါရဘူတေဟိ ကာယာဒီဟိ ဥပလက္ခဏီယသဘာဝတ္တာ။ အာဏတ္တိ…ပေ… မာနဿာတိ ကာယဝစီကမ္မာနံ ဝစီကာယဝိညတ္တီဟိ ပကာသေတဗ္ဗတံ အာဟ။ ကာယာဒီဟီတိ ကာယဝစီဝိညတ္တီဟိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဒွါရန္တရေ စရန္တာနိပိ ကမ္မာနိ သကေန ဒွါရေန ဥပလက္ခိတာနေဝ စရန္တိ၊ တသ္မာ။ နာပိ ကမ္မံ ဒွါရဿာတိ ယသ္မိံ ဒွါရန္တရေ ကမ္မံ စရတိ၊ တဿ ဒွါရဿ အနတ္တနိယဿ။ တံတံဒွါရမေဝါတိ သကဒွါရမေဝ။ ကမ္မဿာတိ သကသကကမ္မဿ။ ယဒိ ကမ္မေဟိ ဒွါရာနိ ဝဝတ္ထိတာနိ၊ ‘‘ကမ္မဿ အနိဗဒ္ဓတ္တာ’’တိ ဣဒံ ကထံ နီယတီတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ပနာ’’တိအာဒိ။

သာတိ ဝိညတ္တိ။ တဿာတိ ကမ္မဿ။ ကေနစိ ပကာရေနာတိ စတုဝီသတိယာ ပစ္စယပ္ပကာရေသု ကေနစိ ပကာရေန။ တံသဟဇာတာတိ ဧတေန ကာယဝိညတ္တိယာ သဗ္ဘာဝေယေဝ ကာယကမ္မဿ သဗ္ဘာဝေါ၊ နာညထာတိ ပရိယာယေန ဝိညတ္တိယာ ကမ္မဿ ကာရဏဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘာဝေန ဝုတ္တာ’’တိ။ ယထာဝုတ္တနိယမေနာတိအာဒိနာ ကမ္မဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘာဝေ ဗျဘိစာရာဘာဝမာဟ။ တတ္ထ ယထာဝုတ္တနိယမေနာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဝဝတ္ထာနယုတ္တိသင်္ခါတေန နိယမေန။ ဒွါရစရဏေတိ အညဒွါရစရဏေ။

ကာယကမ္မဒွါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝစီကမ္မဒွါရကထာဝဏ္ဏနာ

စတူဟိ အင်္ဂေဟီတိ ဧတ္ထ ‘‘သုဘာသိတံယေဝ ဘာသတိ၊ နော ဒုဗ္ဘာသိတံ။ ဓမ္မံယေဝ၊ ပိယံယေဝ၊ သစ္စံယေဝ ဘာသတိ၊ နော အလိက’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ သု။ နိ။ သုဘာသိတသုတ္တ) ယာနိ အင်္ဂါနိ သုတ္တေ ¶ ဝုတ္တာနိ၊ တေသံ စေတနာသဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဘာသိတဘာသနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာပဝတ္တာတိ သုဘာသိတဘာသနာဒိဘာဝေန ပဝတ္တာ။ သဟ သမ္ဘူတတ္တာတိ သဟေဝ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ န ဟိ ဝစီဝိညတ္တိ သဒ္ဒရဟိတာ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ‘‘ယာ တာယ ဝါစာယ ဝိညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝါစာဂိရာ ဗျပထော’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၃၆) နာတိသုခုမံယေဝ သဒ္ဒဝါစံ ဝတွာ ‘‘ယာ တာယ ဝါစာယ ဝိညတ္တီ’’တိ၊ တာယ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ဝစီဝိညတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ ရူပါယတနံ ဝိယ ဝတ္ထုပရိတ္တတာဒိနာ ¶ သဒ္ဒါယတနမ္ပိ အနိန္ဒြိယဂေါစရော အတ္ထီတိ စ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ယာ တာယ…ပေ… ဝိညာယတီ’’တိ အာဟ။

ဣဒါနိ အဝိသေသေန စိတ္တသမုဋ္ဌာနသဒ္ဒဿ သောတဝိညာဏာရမ္မဏတာ ပါဠိယံ ဝုတ္တာတိ ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရသဒ္ဒေါ န သောတဝိညေယျောတိ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒဿ ပါဠိယာ ဝိရောဓံ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သင်္ဂဟကာရဿ အဓိပ္ပာယေ ဌတွာ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒဿ ပဋိသေဓေတဗ္ဗတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယေ ဌတွာ တံ ပရိဟရိတုံ ‘‘မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သင်္ဃဋ္ဋနာကာရေန ပဝတ္တာနံ ဘူတာနံ သဒ္ဒဿ နိဿယဘာဝတော သင်္ဃဋ္ဋနေန သဟေဝ သဒ္ဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တပ္ပစ္စယဘာဝေါတိ ဥပါဒိန္နကဃဋ္ဋနဿ ပစ္စယဘာဝေါ။ စိတ္တဇပထဝီဓာတုယာ ဥပါဒိန္နကဃဋ္ဋနေ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထော စိတ္တသမုဋ္ဌာနမဟာဘူတာနံ ဧကော အာကာရဝိသေသော အတ္ထိ။ တဒါကာရတ္တာ ဟိ တေသံ ပထဝီဓာတု ဥပါဒိန္နကံ ဃဋ္ဋေတီတိ ဣမမတ္ထံ ဝုတ္တာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ တမေဝ ဝုတ္တနယံ ‘‘တဗ္ဗိကာရာန’’န္တိအာဒိနာ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ အညမညဿ ပစ္စယဘာဝေါ တပ္ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အတ္ထော။ အညမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဓာနန္တိ ‘‘န စိတ္တသမုဋ္ဌာနာတိ ဧတေန ပရမတ္ထတော အဘာဝံ ဒဿေတီ’’တိအာဒိနာ အတ္တနာ ဝုတ္တဝိဓာနံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝုတ္တဝိဓာနံ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝါတိ။

အတ္တနော အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဒေသန္တရေ ပါရမ္ပရိယေန ဥပ္ပာဒနံ ဒေသန္တရုပ္ပာဒနပရမ္ပရတာ။ လဒ္ဓါသေဝနေနာတိ လဒ္ဓပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရေန။ စိတ္တေနေဝါတိ ပဌမစိတ္တေနေဝ။ ‘‘သတ္တ ဇဝနာနိ သတ္တ အက္ခရာနိ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ ဝါဒံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဧကဇဝနဝါရပရိယာပန္နာနိ စိတ္တာနိ ဧကမက္ခရံ နိဗ္ဗတ္တေန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကိဉ္စာပိ ပဌမစိတ္တေနပိ ဃဋ္ဋနာ နိပ္ဖဇ္ဇတိ၊ ဧကဿေဝ ပန ဗဟုသော ပဝတ္တနေန ¶ အတ္ထိ ကောစိ ဝိသေသောတိ ပုရိမဇဝနသမုဋ္ဌိတာဟိ ဃဋ္ဋနာဟိ ပဋိလဒ္ဓါသေဝနေန သတ္တမဇဝနေန သမုဋ္ဌိတာ ဃဋ္ဋနာ ပရိဗျတ္တမက္ခရံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ဥပတ္ထမ္ဘနံ နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ လဒ္ဓါဘိသင်္ခါရေန ပန ပဌမစိတ္တေနပိ ဃဋ္ဋနာ ဗလဝတီ ဟောတီတိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥပတ္ထမ္ဘနကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ၊ သဗ္ဗမေတံ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဝစီကမ္မဒွါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မနောကမ္မဒွါရကထာဝဏ္ဏနာ

‘‘သဗ္ဗာယပိ ¶ ကာယဝစီဝိညတ္တိယာ ကာယဝစီဒွါရဘာဝေါ ဝိယ သဗ္ဗဿပိ စိတ္တဿ မနောဒွါရဘာဝေါ သမ္ဘဝတီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အယံ နာမ မနော မနောဒွါရံ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ တံဒွါရဝန္တဓမ္မဒဿနတ္ထံ ‘‘အယံ နာမ စေတနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယဿ ဒွါရံ မနော၊ တံ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ယထာ ပန တိဝိဓစတုဗ္ဗိဓကာယဝစီကမ္မာနံ ဒွါရဘာဝတော ကာယကမ္မဒွါရဝစီကမ္မဒွါရာနိ ဝုတ္တာနိ၊ ဧဝံ မနောကမ္မန္တိ ဝုတ္တအဘိဇ္ဈာဒီနံ ဒွါရဘာဝတော ဝဋ္ဋဟေတုဘူတလောကိယကုသလာကုသလသမ္ပယုတ္တမနော ဧဝ မနောကမ္မဒွါရန္တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စေတနာယ အတ္တနော ကိစ္စံ အာရဒ္ဓါယ သမ္ပယုတ္တာပိ တံ တံ သကိစ္စံ အာရဘန္တီတိ သာ နေ သကိစ္စေ ပဝတ္တေတိ နာမ၊ တထာ ပဝတ္တေန္တီ စ သမ္ပယုတ္တေ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ အဝိပ္ပကိဏ္ဏေ ကရောတိ ဗျာပါရေတိ စာတိ ဝုစ္စတိ၊ တထာ သမ္ပယုတ္တာနံ ယထာဝုတ္တံ အဝိပ္ပကိဏ္ဏကရဏံ သမ္ပိဏ္ဍနံ အာယူဟနံ ဗျာပါရာပါဒနံ ဗျာပါရဏံ စေတယနန္တိ အာယူဟနစေတယနာနံ နာနတ္တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဖဿာဒိဓမ္မေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာကရဏန္တိ ယထာ ဖဿာဒယော သကသကကိစ္စေ ပသုတာ ဘဝန္တိ၊ တထာ ကရဏံ။ တေနေဝ ယထာဝုတ္တေန အဝိပ္ပကိဏ္ဏဗျာပါရဏာကာရေန သမ္ပယုတ္တာနံ ကရဏံ ပဝတ္တနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကမ္မက္ခယကရတ္တာတိ ကမ္မက္ခယကရမနဿ ကမ္မဒွါရဘာဝေါ န ယုဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယတော ‘‘ကမ္မပထကထာ လောကိယာ ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

မနောကမ္မဒွါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကမ္မကထာဝဏ္ဏနာ

သမာနကာလာပိ ¶ ကာရဏဖလကိရိယာ ပုဗ္ဗာပရကာလာ ဝိယ ဝတ္တုံ ယုတ္တာယေဝ။ သေယျထာပိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ စောပနကိရိယန္တိ ဝိညတ္တိဒွယံ အာဟ။ တဿာ ဟိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနကာယသဒ္ဒဝါစာဟိ ကာယဝစီဝိညတ္တီဟိ ဧဝ ဝါ ပုရိမပုရိမာဟိ ပဝတ္တေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ကာယဝါစာဟိ စောပနကိရိယံ ကရောတီ’’တိ ဝုတ္တံ တဗ္ဗိကာရာနံ ဘူတာနံ တထာပဝတ္တနတော။ အထ ဝါ ကာယဝါစာဟီတိ ကာယဝစီဝိညတ္တီဟိ ¶ ။ စောပနကိရိယန္တိ ရူပကာယဿ ထမ္ဘနစလနကိရိယံ ဥပါဒိန္နကဃဋ္ဋနကိရိယဉ္စ။ ဧသာ ဟိ ကိရိယာ ‘‘ရူပကာယံ ထမ္ဘေတုံ စာလေတုံ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထော’’တိ၊ ‘‘ဥပါဒိန္နကဃဋ္ဋနဿ ပစ္စယဘူတော’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ကာယဝစီဝိညတ္တီဟိ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘စောပနကိရိယာနိဿယဘူတာ ကာယဝါစာ’’တိ၊ ‘‘ကာယာဒီဟိ ကရဏဘူတေဟိ စောပနာဘိဇ္ဈာဒိကိရိယံ ကရောန္တိ ဝါသိအာဒီဟိ ဝိယ ဆေဒနာဒိ’’န္တိ စ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဘဝတိ။ န ကေဝလံ ဓရမာနတာဝ သဗ္ဘာဝေါ၊ အထ ခေါ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နတာပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အနိရောဓိတေဝါ’’တိ အာဟ။ အသမုစ္ဆိန္နတာ စ ကာယာဒီနံ တဒုပနိဿယကိလေသာသမုစ္ဆေဒေနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ကာယာဒီဟိ ကရဏဘူတေဟိ စောပနာဘိဇ္ဈာဒိကိရိယံ ကရောန္တီ’’တိ ဧတေန စောပနာဘိဇ္ဈာဒိကိရိယာနိဗ္ဗတ္တိဒွါရေန စေတနာနိဗ္ဗတ္တိယေဝ ဝုတ္တာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဧဝဉ္စ…ပေ… ယုဇ္ဇန္တီ’’တိ အာဟ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ကာယေ သတိ ဝါစာယ သတီတိအာဒိဝစနံ အနုလောမိတံ ဟောတိ။ ယာယ စေတနာယာတိ ကရဏနိဒ္ဒေသော ပန ကာယာဒီနံ စောပနာဘိဇ္ဈာဒိကိရိယာယ စ စေတနာဟေတုကတ္တဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တောတိ။

သဘာဝတော ဥပကာရကတော မဂ္ဂေ သတိ သဗ္ဘာဝတော စ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ မဂ္ဂေ အန္တောဂဓာတိ အာဟ ‘‘န စ န သက္ကာ’’တိအာဒိ။

ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တာနမ္ပိ တံတံဒွါရေ သံသန္ဒနန္တိ ယထာ ကမ္မပထံ ပတ္တာနံ၊ ဧဝံ ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တာနမ္ပိ သတိပိ ဒွါရန္တရုပ္ပတ္တိယံ ယထာသကံ ဒွါရေဟေဝ နာမဂ္ဂဟဏန္တိ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ သတိ အဋ္ဌကထာယ ဝိရောဓော။ ဒုတိယတ္ထဿ စ အဘာဝေါ သိယာ၊ တသ္မာ တံတံဒွါရေ သံသန္ဒနန္တိ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဒွါရေ ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တာ အကုသလစေတနာဒယော ပဝတ္တာ၊ တာသံ တေန တေနေဝ ဒွါရေန နာမဂ္ဂဟဏံ။ တံ ပန တံတံဒွါရပက္ခိကဘာဝကရဏတော တတ္ထ အဝရောဓနန္တိ ¶ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ကမ္မပထံ ပတ္တာ ကာယကမ္မာဒိသင်္ခါတာ စေတနာ ဒွါရန္တရေ ဥပ္ပန္နာပိ ကာယကမ္မာဒိနာမမေဝ လဘန္တိ၊ န ဧဝံ ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တာ။ တာ ပန ယတ္ထ ယတ္ထ ဒွါရေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တေန တေနေဝ ဒွါရေန ကာယဒုစ္စရိတံ ဝစီဒုစ္စရိတန္တိအာဒိနာမံ လဘန္တိ။ ဧဝံ နာမဂ္ဂဟဏမေဝ ဟိ တေသံ တံတံဒွါရပက္ခိကကရဏံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကိဉ္စာပိ ဝစီဒွါရေ စောပနပ္ပတ္တံ ကမ္မပထံ၊ အပ္ပတ္တတာယ ပန ကာယကမ္မံ န ဟောတိ၊ ကေဝလံ ဝစီဒုစ္စရိတံ နာမ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

သတိပိ ပါဏာတိပါတာဒိစေတနာယ ဝစီဒွါရာဒီသု ပဝတ္တိယံ ယထာဝုတ္တယေဘုယျတဗ္ဗဟုလဝုတ္တိယာ ကာယကမ္မာဒိဘာဝဝဝတ္ထာပနံ ¶ ကာယာဒိကဿ တံတံဒွါရဘာဝဝဝတ္ထာပနဉ္စ ကမ္မဒွါရာဘေဒနံ။ တဉှိ ကမ္မဒွါရာနံ အသံကိဏ္ဏဘာဝေန ပတိဋ္ဌာပနံ။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘အာဏတ္တိသမုဋ္ဌိတေသူ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝက္ခတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧကေကသ္မိံ ဒွါရေ အနေကေသံ ကမ္မာနံ ပဝတ္တိဒဿနမ္ပိ ဒွါရသံသန္ဒန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ယထာ ပဝတ္တော ဗျာပါဒေါ ကမ္မပထော ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဟညန္တူ’’တိ ပဝတ္တိ ဗျာပါဒဿ ဒဿိတာ။ ကာယဒွါရိကစေတနာယ သဟကာရီကာရဏဘာဝတော ကာယကမ္မဝေါဟာရလာဘာ၊ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ပရသန္တကဿ အတ္တနော ပရိဏာမနဝသေန ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဟညန္တူ’’တိအာဒိနာ စ အပ္ပဝတ္တတ္တာ မနောကမ္မဝေါဟာရဝိရဟာ၊ အစေတနာသဘာဝတော ဝါ ပါဏာတိပါတာဒိဝသေန အဗ္ဗောဟာရိကာ၊ ပါဏာတိပါတာဒိဘာဝေန န ဝတ္တဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ အဗ္ဗောဟာရိကဘာဝေ။

ဒသဝိဓာ ဣဒ္ဓိ…ပေ… တဗ္ဗာ ဝိတ္ထာရေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

တေနာဓိပ္ပေတန္တိ ‘‘အကုသလံ ဝစီကမ္မံ မနောဒွါရေ သမုဋ္ဌာတီ’’တိ ဝဒန္တေန အဓိပ္ပေတံ။ ‘‘န ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု တေန ဥပေါသထက္ခန္ဓကတော သုတ္တံ အာဟဋန္တိ? ကိဉ္စာပိ အာဟဋံ၊ တတ္ထ အဝုတ္တောယေဝ ပန သော တေန ဝုတ္တောတိ ဂဟိတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ အဝုတ္တမေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။

‘‘သုဂတိဒုဂ္ဂတီသု ဥပပဇ္ဇနံ သုကတဒုက္ကဋကမ္မတော န ဟောတိ၊ ခန္ဓသိဝါဒီဟိ ပန ဟောတီတိ ဂဟေတွာ ‘နတ္ထိ ဒိန္န’န္တိအာဒိနာ ပရာမသန္တဿ ဝသေန ‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ…ပေ… ပရိဘဏ္ဍာဒီနိ ကရောတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အဘိဇ္ဈာဒိပဓာနတ္တာတိ ဧတေန ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ဗျာပါဒါဒီသု ယဒါ ကာယဝစီဒွါရေသု စေတနာ ¶ ဗလဝတီ ဟောတိ၊ န တထာ ဣတရေ၊ တဒါ ပဓာနဘာဝတော စေတနာ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မန္တိ စ ဝေါဟာရံ လဘတိ။ သော ခေါ ပနဿာ ပဓာနဘာဝေါ ပါဏာတိပါတာဒိသိဒ္ဓိယာ ဝိညာယတိ။ ယဒါ ပန တေသုယေဝ ဒွါရေသု အဘိဇ္ဈာဒယော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ၊ န တထာ စေတနာ၊ တဒါ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနာပိ စေတနာ အပဓာနဘာဝတော ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မန္တိ စ ဝေါဟာရံ န လဘတိ။ အဘိဇ္ဈာဒယော ပန ပဓာနဘာဝတော သတိပိ ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂစောပနေ သကေန ဝဝတ္ထာနေန မနောကမ္မန္တွေဝ ဝုစ္စန္တီတိ ဒဿေတိ။ ယေ ပန ‘‘တီသုပိ ဒွါရေသု ကမ္မပထဘာဝေန အပ္ပတ္တိယာ ဒွါရတ္တယေပိ ကမ္မပထပ္ပတ္တမနောကမ္မေန သဟ ပဝတ္တိယာ စ စေတနာ ဧတ္ထ ကမ္မန္တိ န ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေဟိ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ပဓာနသဘာဝံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ သိယာ။ အထ ဝါ စေတနာယ နိပ္ပရိယာယကမ္မဘာဝတော ပရိယာယကမ္မေ အနဝရောဓေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘အဗ္ဗောဟာရိကာ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ ပန သာ ဧတ္ထာပိ ကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘စေတနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မံ ဝဒါမီ’’တိအာဒိ (ကထာ။ ၅၃၉)။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘တသ္မိံ ဒွါရေ သိဒ္ဓါ စေတနာ’’တိအာဒိနာ စေတနာယေဝ ပဓာနံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သဘာဝေနေဝ သာ မနောကမ္မ’’န္တိအာဒိ။ အထ ဝါ ကမ္မပထပ္ပတ္တအဘိဇ္ဈာဒီဟိ ကာယဝစီဒွါရေ သဟဇာတာ စေတနာ ကာယဝစီကမ္မဝသေန အဗ္ဗောဟာရိကာ စေတနာသင်္ခါတမနောကမ္မတ္တာတိ။ ယဒိ အဘိဇ္ဈာဒယော ပဓာနာ၊ န စေတနာ၊ ဧဝံ သတိ အဘိဇ္ဈာဒယော စေတ္ထ ကမ္မံ၊ န စေတနာ၊ အဘိဇ္ဈာဒိပက္ခိကာ ဝါ သာ သိယာတိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘တိဝိဓာ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ။ ‘‘စေတနာပိ…ပေ… မနောဒွါရေ ဧဝ သမုဋ္ဌဟန္တီ’’တိ ဣဒံ မနောဒွါရေ စေတနာယ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ မနောကမ္မဘာဝေ နိဗ္ဗိသေသဘာဝဒဿနန္တိ ကတွာ ‘‘စေတနာ…ပေ… အဓိပ္ပာယော’’တိ အာဟ။ စေတနာ စေတနာကမ္မံ၊ အဘိဇ္ဈာဒယော စေတနာသမ္ပယုတ္တကမ္မန္တိ ဧတ္တကမေဝ ဟိ ဧတ္ထ ဝိသေသောတိ။ ဧတ္ထ စ စေတနာယ ကာယဝစီကမ္မဘာဝေါ သိယာတိ အာသင်္ကာယ အဘာဝတော မနောဒွါရေ အကုသလကာယဝစီကမ္မာနံ အနုပ္ပတ္တိတော စ အဗ္ဗောဟာရိကာတိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝိရတိဝိသိဋ္ဌာတိ ဝိရတိတော စေတနာယ ပဓာနဘာဝမာဟ။ တတ္ထ ‘‘တိဝိဓာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာယသဉ္စေတနာ’’တိအာဒိနာ (ကထာ။ ၅၃၉) အာဂမမှိ ‘‘ပါဏာတိပါတာဒိပဋိပက္ခဘူတာ’’တိ ယုတ္တိံ ဒဿေတိ။ ယသ္မာ စ ပဋ္ဌာနေ စေတနာဝ ‘‘ကမ္မပစ္စယော’’တိ ¶ ဝုတ္တာ၊ န ဝိရတိ၊ အဘိဇ္ဈာဒယော ဝါ၊ တသ္မာ နိပ္ပရိယာယေန ကမ္မံ ‘‘စေတနာ’’တိ အနဘိဇ္ဈာဒယော ‘‘စေတနာပက္ခိကာ ဝါ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသင်္ကရတော ကမ္မဒွါရာနိ ဝဝတ္ထပေန္တော ‘‘ရက္ခတီ’’တိ၊ ဝိပရိယာယေန ‘‘ဘိန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တောတိ ရက္ခဏဘိန္ဒနာနိ အနာသေတွာ နာသေတွာ စ ကထနန္တိ ဝုတ္တာနီတိ။

ကမ္မကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တတိယော ဝိကပ္ပော ပဌမစတုတ္ထဝိညာဏဒွါရေသုယေဝ လဗ္ဘတိ၊ န ဣတရတ္ထ ‘‘သောတံ ဃာန’’န္တိအာဒိနာ အဝုတ္တတ္တာ၊ ဣတရထာပိ ဝါ အဝိဘတ္တိကေ နိဒ္ဒေသေ လဗ္ဘတိ။ ယတော သံဝရဝသေန ပါတိမောက္ခသီလံ ပဝတ္တတိ၊ တံ ဒုဿီလျန္တိ အာဟ ‘‘ဒုဿီလျံ ပါဏာတိပါတာဒိစေတနာ’’တိ။ ဣတရာ သံဝရဝိနိမုတ္တာ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿယုတ္တာ တပ္ပဓာနာ ဝါ အကုသလဓမ္မာ သတိပဋိပက္ခာ အကုသလာ ဓမ္မာ ¶ ။ အာရမ္မဏေ စိတ္တဝေါဿဂ္ဂဝသေန ပဝတ္တော အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ ပမာဒေါ။ ဝီရိယပနောဒနဘာဝတော ထိနမိဒ္ဓံ ‘‘ကောသဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ထိနမိဒ္ဓပ္ပဓာနော ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒေါ။

အသုဒ္ဓတာတိ အကေဝလတာ အညေန သမ္မိဿတာ။ ဒွါရဉှိ ဒွါရန္တရိကကမ္မဿ ဒွါရံ ဟောန္တံ တေန မိဿိတံ ဝိယ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘မုသာဝါဒါဒိနောပိ ကာယဒွါရေ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝါ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အဝိညေယျမာနန္တရာနံ ဒွါရန္တရစိတ္တာနံ အန္တရန္တရာ အပ္ပဝတ္တိတော သုဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အနေကဿပိ ဇဝနဝါရဿ ကာယကမ္မာဒိဘာဝေန ပဗန္ဓနဝသေန ပဝတ္တိ အတ္ထီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အဝိရုဒ္ဓံ ဟောတီတိ အကုသလကာယကမ္မာဒိဘာဝေန အဝဓာရေတွာ အသံဝရံ ဝတွာ ပုန တဿေဝ ဝါစာအသံဝရဒွါရာဒီသု ဥပ္ပတ္တိဝစနံ ကာယဒွါရူပလက္ခိတော အသံဝရော ဒွါရန္တရေ ပဝတ္တောပိ ကာယဒွါရိကော ဧဝါတိ ဧဝံ သံဝဏ္ဏနာယ သတိ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တံ အဝိရုဇ္ဈနာကာရံ ‘‘အသံဝရော ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိဘာဝေတိ။ သဒွါရေတိ အတ္တနော ဒွါရေ။ အသံဝရော ဒွါရန္တရေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ သဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နောတိ ဝုစ္စတီတိ ဧတေန ဝါစာအသံဝရဒွါရေ ဥပ္ပန္နောပိ ကာယိကော အသံဝရော စောပနကာယအသံဝရဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နောတွေဝ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတရတ္ထာပိ။ ကမ္မံ အညဒွါရေတိ ကမ္မဿ ဒွါရန္တရစရဏံ ပါကဋန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ ¶ သတီတိ စောပနသင်္ခါတေ ကာယအသံဝရဒွါရေ အသံဝရောတိ ဧတ္တကေ ဧဝ ဂဟိတေ။ ကမ္မပထဘာဝပ္ပတ္တဿေဝ ကမ္မဘာဝေါ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မပထဘာဝပ္ပတ္တတာယ ဝစီမနောကမ္မ’’န္တိ။ သေသန္တိ ဒွါရန္တရာနုပလက္ခိတံ။ တထာ န ဝုစ္စတီတိ ကာယကမ္မန္တိ န ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထေဝ ဝက္ခာမာတိ ကမ္မပထသံသန္ဒနေ ဝက္ခာမ။ ‘‘သော ဟိ ကာယဒွါရေ စောပနပ္ပတ္တော အကုသလံ ကာယကမ္မံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ကမ္မပထသံသန္ဒနကထာ) ‘‘စောပနကာယအသံဝရဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နော အကုသလံ ကာယကမ္မမေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ စ ဝစီကမ္မာဒီနဉ္စ ကမ္မပထပ္ပတ္တာနံ အသံဝရဘူတာနံ ကာယကမ္မာဒိဘာဝေ အာပန္နေ ‘‘စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတံ အကုသလံ ဝစီကမ္မမေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အပဝါဒေန နိဝတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဧဝံ ဝက္ခမာနတံ သန္ဓာယာဟ။ အန္တောဂဓတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ ပစ္စယသန္နိဿိတအာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလာနံ ဉာဏဝီရိယေဟိ သာဓေတဗ္ဗတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

အကုသလကမ္မပထကထာဝဏ္ဏနာ

သရသေန ¶ အတ္တနော သဘာဝေန။ ယာယ စေတနာယ ပဝတ္တမာနဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ပစ္စယဘူတေသု မဟာဘူတေသု ဥပက္ကမကရဏဟေတု တံမဟာဘူတပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဟာဘူတာ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ၊ သာ တာဒိသပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပါဏာတိပါတော နာမ။ လဒ္ဓုပက္ကမာနိ ဟိ ဘူတာနိ န ပုရိမဘူတာနိ ဝိယ ဝိသဒါနီတိ သမာနဇာတိယာနံ ဘူတာနံ ကာရဏံ န ဟောန္တီတိ။ ဧကဿပိ ပယောဂဿ သဟသာ နိပ္ဖာဒနဝသေန ကိစ္စသာဓိကာယ ဗဟုက္ခတ္တုံ ပဝတ္တဇဝနေဟိ လဒ္ဓါသေဝနာယ စ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ဝသေန ပယောဂဿ မဟန္တဘာဝေါ။ သတိပိ ကဒါစိ ခုဒ္ဒကေ စေဝ မဟန္တေ စ ပါဏေ ပယောဂဿ သမဘာဝေ မဟန္တံ ဟနန္တဿ စေတနာ တိဗ္ဗတရာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္ထုဿ မဟန္တဘာဝေါတိ တဒုဘယံ စေတနာယ ဗလဝဘာဝေနေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပယောဂ…ပေ… ဘာဝတော’’တိ။ ယထာဝုတ္တပစ္စယဝိပရိယာယေပီတိ ပယောဂဝတ္ထုအာဒိပစ္စယာနံ အမဟတ္တေပိ။ တံတံပစ္စယေဟီတိ ဂုဏဝန္တတာဒိပစ္စယေဟိ။ ဧတ္ထ စ ဟန္တဗ္ဗဿ ဂုဏဝန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇတာ ဝတ္ထုမဟန္တတာယ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနံ ဒွိန္နဉ္စ မုဒုတာယ တိဗ္ဗတာယ စ အပ္ပသာဝဇ္ဇတာ မဟာသာဝဇ္ဇတာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပါဏော ပါဏသညိတာ ဝဓကစိတ္တဉ္စ ပုဗ္ဗဘာဂသမ္ဘာရာ၊ ဥပက္ကမော ¶ ဝဓကစေတနာသမုဋ္ဌာပိတော၊ ပဉ္စသမ္ဘာရဝတီ ပါဏာတိပါတစေတနာတိ သာ ပဉ္စသမ္ဘာရဝိနိမုတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧသ နယော အဒိန္နာဒါနာဒီသုပိ။

မန္တပရိဇပ္ပနေန ပရဿ သန္တကဟရဏံ ဝိဇ္ဇာမယော၊ ဝိနာ မန္တေန ပရသန္တကဿ ကာယဝစီပယောဂေဟိ အာကဍ္ဎနံ တာဒိသဣဒ္ဓိယောဂေန ဣဒ္ဓိမယော ပယောဂေါတိ အဒိန္နာဒါနဿပိ ဆ ပယောဂါ သာဟတ္ထိကာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အဘိဘဝိတွာ ဝီတိက္ကမနေ မိစ္ဆာစာရော မဟာသာဝဇ္ဇော၊ န တထာ ဥဘိန္နံ သမာနစ္ဆန္ဒဘာဝေ။ ‘‘စတ္တာရော သမ္ဘာရာတိ ဝုတ္တတ္တာ အဘိဘဝိတွာ ဝီတိက္ကမနေ သတိပိ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိအဓိဝါသနေ ပုရိမုပ္ပန္နသေဝနာဘိသန္ဓိပယောဂါဘာဝတော မိစ္ဆာစာရော န ဟောတိ အဘိဘုယျမာနဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ သေဝနစိတ္တေ သတိ ပယောဂါဘာဝေါ န ပမာဏံ ဣတ္ထိယာ သေဝနပ္ပယောဂဿ ယေဘုယျေန အဘာဝတော။ ပုရိသဿေဝ ဟိ ယေဘုယျေန သေဝနပ္ပယောဂေါ ဟောတီတိ ဣတ္ထိယာ ပုရေတရံ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ နိပန္နာယပိ မိစ္ဆာစာရော န သိယာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ပုရိသဿ ဝသေန ဥက္ကံသတော စတ္တာရော သမ္ဘာရာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညထာ ဣတ္ထိယာ ပုရိသကိစ္စကရဏကာလေ ¶ ပုရိသဿပိ သေဝနပ္ပယောဂါဘာဝတော မိစ္ဆာစာရော န သိယာတိ။ ကေစိ ပန ‘‘အတ္တနော ရုစိယာ ပဝတ္တိတဿ တီဏိ အင်္ဂါနိ၊ ဗလက္ကာရေန ပဝတ္တိတဿ တီဏီတိ သဗ္ဗာနိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန စတ္တာရီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဒုဋ္ဌစိတ္တဿ အမရဏာဓိပ္ပာယဿ ဖရုသကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဖရုသစေတနာ ဖရုသဝါစာ။ မရဏာဓိပ္ပာယေ ပန သတိ အတ္ထသိဒ္ဓိတဒဘာဝေသု ပါဏာတိပါတာ ဗျာပါဒါ စ ဟောန္တီတိ။ ယံ ပတိ ဖရုသဝါစာ ပယုဇ္ဇတိ၊ တဿ သမ္မုခါဝ သီသံ ဧတိ။ ‘‘ပရမ္မုခေပိ ဖရုသဝါစာ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ယဒိ စေတနာယ သဗ္ဗဒါ ကမ္မပထဘာဝါဘာဝတော အနိယတော ကမ္မပထဘာဝေါတိ ကမ္မပထရာသိမှိ အဝစနံ၊ နနု အဘိဇ္ဈာဒီနမ္ပိ ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တာနံ အတ္ထိတာယ အနိယတော ကမ္မပထဘာဝေါတိ တေသမ္ပိ ကမ္မပထရာသိယံ အဝစနံ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ ကမ္မပထတာတံသဘာဂတာဟိ တေသံ တတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ စေတနာပိ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာတိ? သစ္စမေတံ၊ သာ ပန ပါဏာတိပါတာဒိကာတိ ပါကဋော တဿာ ¶ ကမ္မပထဘာဝေါတိ န ဝုတ္တံ သိယာ။ စေတနာယ ဟိ ‘‘စေတနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မံ ဝဒါမိ၊’’‘‘တိဝိဓာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာယသဉ္စေတနာ အကုသလံ ကာယကမ္မ’’န္တိအာဒိဝစနေဟိ ကမ္မဘာဝေါ ဒီပိတော။ ကမ္မံယေဝ စ သုဂတိဒုဂ္ဂတီနံ တဒုပ္ပဇ္ဇနသုခဒုက္ခာနဉ္စ ပထဘာဝေန ပဝတ္တံ ကမ္မပထောတိ ဝုစ္စတီတိ ပါကဋော တဿာ ကမ္မပထဘာဝေါ။ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ပန စေတနာသမီဟနဘာဝေန သုစရိတဒုစ္စရိတဘာဝေါ၊ စေတနာဇနိတတံဗန္ဓတိဘာဝေန သုဂတိဒုဂ္ဂတိတဒုပ္ပဇ္ဇနသုခဒုက္ခာနံ ပထဘာဝေါ စာတိ န တထာ ပါကဋော ကမ္မပထဘာဝေါတိ တေ ဧဝ ကမ္မပထရာသိဘာဝေန ဝုတ္တာ။ အတထာဇာတိယတ္တာ ဝါ စေတနာ တေဟိ သဒ္ဓိံ န ဝုတ္တာ သိယာ။ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ပါဏာတိပါတာဒီနံ အာရမ္မဏာနေဝ တဗ္ဗိရတိအာရမ္မဏာနီတိ ပဉ္စ သိက္ခာပဒါ ပရိတ္တာရမ္မဏာ ဧဝါတိ ဝစနေန အဒိန္နာဒါနာဒီနံ သတ္တာရမ္မဏတာဝစနဿ ဝိရောဓံ စောဒေတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗတောယေဝ ဟိ ဝေရမဏီ နာမ ဟောတီ’’တိ။ သယမေဝ ပရိဟရိဿတီတိ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ယသ္မာ သတ္တောတိ သင်္ချံ ဂတေ သင်္ခါရေယေဝ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ တသ္မာ ပရိတ္တာရမ္မဏာတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဒုဂ္ဂတတာဒီနီတိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အလဒ္ဓါလာဘော လဒ္ဓဝိနာသော ဣစ္ဆိတာနံ ဘောဂါနံ ကိစ္ဆပဋိလာဘော ရာဇာဒီဟိ သာဓာရဏဘောဂတာ ဒုက္ခဝိဟာရော သာသင်္ကဝိဟာရော’’တိ ဧဝမာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဘောဂဇာနိအာဒယော နိဿန္ဒဖလ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ကုသလကမ္မပထကထာဝဏ္ဏနာ

တာသဉ္စ ဝိရတီနံ စေတနာသမ္ပယုတ္တတ္တာ စေတနာဒွါရေန သုဂတိဒုဂ္ဂတိတဒုပ္ပဇ္ဇနသုခဒုက္ခာနံ ပထဘာဝေါ ယုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။

ကမ္မပထသံသန္ဒနကထာဝဏ္ဏနာ

တထာတိ ကမ္မပထပ္ပတ္တာနံ။ ကေစီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရံ သန္ဓာယာဟ။ သော ဟိ ကမ္မပထပ္ပတ္တာနမေဝ ဒုဿီလျာဒီနံ သုသီလျာဒီနဉ္စ ကမ္မပထေဟိ အတ္ထတော နာနတ္တာဘာဝဒဿနံ၊ တေသံ ဝါ ဖဿဒွါရာဒီဟိ အဝိရောဓဘာဝေန ဒီပနံ ကမ္မပထသံသန္ဒနန္တိ ဝဒတိ။ ကမ္မပထတာ နတ္ထီတိ ဧတေန ယထာဝုတ္တာနံ အသံဝရသံဝရာနံ ¶ တေသံ ဝါဒေ ကမ္မပထသံသန္ဒနေ အသင်္ဂဟိတတံ ဒဿေတိ။ ယေ ပန သင်္ဂဟံ လဘန္တိ၊ တေသံ ဂဟဏေ ပယောဇနာဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တိဝိဓ…ပေ… ဒဿနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပုရိမပက္ခေ သင်္ခေပတော ဒေါသံ ဝတွာ ဒုတိယပက္ခေပိ ဝတ္တုံ ‘‘န စ ဒုစ္စရိတာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေန ယေ ဒုစ္စရိတသုစရိတအသံဝရသံဝရာ အနုစရီယန္တိ၊ တေသံ ကာယကမ္မာဒိတာ ဝိဓီယတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပဉ္စဖဿဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နော အသံဝရော အကုသလံ မနောကမ္မမေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဟိ ဝုတ္တန္တိ။ ယဒိ စာတိအာဒိနာ အနဝသေသပရိယာဒါနာဘာဝမာဟ။ ဥပ္ပတ္တိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ ကမ္မပထ…ပေ… ဝဒန္တေဟိ ‘‘မနောကမ္မံ ဆဖဿဒွါရဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယဒိ ကမ္မပထပ္ပတ္တာနေဝ ဒုဿီလျာဒီနိ ကာယကမ္မာဒိနာမေဟိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာနီတိ ဧဝံ ဝဒန္တေဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ မနောကမ္မဿ ဆဖဿဒွါရဝသေန ဥပ္ပတ္တိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ တံတံကမ္မဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာတိ ‘‘တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ အကုသလံ ကာယကမ္မမေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိံ (ဝိဘ။ ၉၁၃) သန္ဓာယာဟ။

ကမ္မန္တရမ္ပိ တံဒွါရိကကမ္မမေဝ သိယာတိ ပါဏာတိပါတာဒိကဿ ဝစီကမ္မာဒိဘာဝမာသင်္ကတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ကေသဉ္စိ အသံဝရာနံ သံဝရာနဉ္စ ကမ္မပထတာ နတ္ထိ၊ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနဉ္စ ကမ္မပထေဟိ နာနတ္တာဘာဝဒဿနေန ပယောဇနံ နတ္ထိ၊ န စ ဒုစ္စရိတာဒီနံ ဖဿဒွါရာနံ ဝသေန ဥပ္ပတ္တိ ¶ ဒီပိတာ၊ န စာယံ ဝိဓိ နိရဝသေသသင်္ဂါဟိကာ၊ ကမ္မာနဉ္စ သင်္ကရော အာပဇ္ဇတိ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။ သမာနနာမတာ ကာယကမ္မာဒိတာ။ သာမညနာမာဝိဇဟနံ ကာယကမ္မာဒိဘာဝါဝိဇဟနံ။ ဥဘယေသန္တိ ကမ္မပထာကမ္မပထာနံ။ ဥပ္ပတ္တိပရိယာယဝစနာဘာဝတောတိ ဧတေန ဖဿဒွါရအသံဝရဒွါရာဒီနံ တံဒွါရိကကမ္မာနဉ္စ အတ္ထတော နာနတ္တာဘာဝေပိ တထာ တထာ ပဝတ္တဒေသနာဝသေန တေ ဝိစာရိတာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘အကုသလံ ကာယကမ္မံ ပဉ္စဖဿဒွါရဝသေန န ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိကော ဒုတိယဝိနိစ္ဆယော။

ကာယေ ဝါစာယ စ…ပေ… သိဒ္ဓိတောတိ ဧတေန စောပနပ္ပတ္တံ အကုသလံ မနောကမ္မံ စောပနံ အပ္ပတ္တတော ဝိသေသေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ကာယဝစီကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ကာယဝစီကမ္မဘာဝတောတိ ဒဿေတိ။ တေန ကာယဝစီဂဟဏံ ယထာဝုတ္တစောပနပ္ပတ္တံ ဧဝ ဝိဘာဝေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘စောပနပ္ပတ္တံ အကုသလံ ကာယဒွါရေ ဝစီဒွါရေ စ မနောကမ္မံ ဟောတီ’’တိ။ တံ-သဒ္ဒေ ¶ ဝုတ္တေ ယံ-သဒ္ဒေါ အဗျဘိစာရိတသမ္ဗန္ဓတာယ ဝုတ္တောယေဝ ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘ယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပာဒမတ္တပရိစ္ဆိန္နေနာတိ ဆဖဿဒွါရိကကမ္မေနာတိ အတ္ထော။ မတ္တ-သဒ္ဒေန ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထေန မနောကမ္မတာဝိသေသံ နိဝတ္တေတိ။ နိယမဿ ဧဝ-သဒ္ဒဿ အကတတ္တာ ‘‘ကာယဝစီကမ္မမေဝ ဟောတီ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ။ ဣဒါနိ နိယမာကရဏေန လဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေန္တော ‘‘န ပန သဗ္ဗမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။

‘‘နိယမဿ အကတတ္တာ’’တိအာဒိ ပုရိမနယောတိ အဓိပ္ပေတော။ ဝတ္တုအဓိပ္ပာယာနုရောဓိနီ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တီတိ သမာသပဒေ ဧကဒေသောပိ အာကဍ္ဎီယတိ အဓိကာရဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ကမ္မ-သဒ္ဒမတ္တေန သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဝဒန္တီတိအာဒိနာ ဧတ္ထ ပဒကာရမတဿ အယုတ္တတံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ စေတနာပက္ခိကာနန္တိ ကာယဝစီကမ္မဘူတစေတနာပက္ခိကာနံ။ သတန္တိ သမာနာနံ။ တံတံဒွါရကမ္မပထာနဉ္စာတိ ဣဒံ ဣမဿ စိတ္တဿ ကမ္မပထဘာဝေန ပဝတ္တံ ကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န သဗ္ဗဒါ၊ ကမ္မပထဘာဝေနေဝ ပဝတ္တနတော။ စ-သဒ္ဒေန ဝါ အကမ္မပထသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ တံတံဒွါရာ စ တံတံဒွါရကမ္မပထာ စ တံတံဒွါရကမ္မပထာတိ ‘‘တံတံဒွါရာ’’တိ ပဒေန အကမ္မပထာနံ သံဝရာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန သဘာဝေနာတိ မနောကမ္မဿ ဒွါရဘာဝေန၊ န အတ္တနောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝမိဓာပီတိ စိတ္တဇနိတော စိတ္တသမ္ပယုတ္တဿ ကမ္မဿ ဒွါရဘာဝေါ စိတ္တေပိ ဥပစရိတောတိ အတ္ထော။ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ အနန္တရပစ္စယဘူတမနောရဟိတဿ စိတ္တဿ အဘာဝတောတိ။

ဒွါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကမာဘာဝနိယမာဘာဝေ ¶ သဗ္ဗာရမ္မဏတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဏှာတိ။ န ဟိ…ပေ… အတ္ထီတိ ပဓာနေ အသမ္ဘဝတော အပ္ပဓာနံ အဓိကရီယတီတိ ဒဿေတိ။

ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရကထာ

ဖဿပဉ္စမကရာသိဝဏ္ဏနာ

‘‘တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတီ’’တိအာဒိကာယ ပါဠိယာ ဖဿာဒီနံ ကာမာဝစရတာဒိဒဿနေ န တပ္ပရဘာဝေါ၊ သဘာဝဒဿနေ ဧဝ ပန တပ္ပရဘာဝေါတိ ဒဿေတိ ‘‘န ဟိ ဖဿာဒီန’’န္တိအာဒိနာ။

စိတ္တကိရိယာဘာဝေနာတိ ¶ စိတ္တဗျာပါရဘာဝေန။ ဖဿဿ သမ္ပဇ္ဇနမုပ္ပဇ္ဇနမေဝ။ သန္နိပတိတပ္ပဝတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဧတေန စိတ္တာရမ္မဏသန္နိပါတကာရဏံ ဖဿော စိတ္တာရမ္မဏသန္နိပါတောတိ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ။ ဖဿော ဟိ စိတ္တဿ အာရမ္မဏေ ဖုသနာကာရေနေဝ ပဝတ္တိတော တဿ အာရမ္မဏေ သန္နိပတိတပ္ပဝတ္တိယာ ပစ္စယောတိ စ ဝုစ္စတိ။ သာ စဿ ဖုသနာကာရပ္ပဝတ္တိ သာခဂ္ဂေ ဌိတံ ဒိသွာ ဘူမိသဏ္ဌိတဿ အဝီရကပုရိသဿ ဇင်္ဃစလနံ၊ အမ္ဗိလအမ္ဗပက္ကာဒိံ ခါဒန္တံ ဒိသွာ မုခေ ခေဠုပ္ပတ္တိ၊ ဒယာလုကဿ ပရံ ဟညမာနံ ဒိသွာ သရီရကမ္ပနန္တိ ဧဝမာဒီသု ပရိဗျတ္တာ ဟောတိ။ တဗ္ဗိသေသဘူတာ ရူပဓမ္မာတိ ယထာ ပဋိဟနနဝသေန အညမညံ အာသန္နတရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသု ရူပဓမ္မဝိသေသေသု သင်္ဃဋ္ဋနပရိယာယော၊ ဧဝံ စိတ္တာရမ္မဏာနံ ဝိသယကရဏဝိသယဘာဝပ္ပတ္တိ ပဋိဟနနာကာရေန ဟောတိ။ သော စ စိတ္တနိဿိတော ဓမ္မဝိသေသော သင်္ဃဋ္ဋနပရိယာယေန ဝုတ္တော၊ ယဒါဟ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘သင်္ဃဋ္ဋနရသော ဖဿော ပဉ္စဒွါရိကောဝ၊ န ဣတရော ဝတ္ထာရမ္မဏသင်္ဃဋ္ဋနာဘာဝတော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ ဥပစာရသိဒ္ဓတ္တာ သင်္ဃဋ္ဋနဿ။ ဣတရထာ ပဉ္စဒွါရိကဿပိ တံ န သမ္ဘဝေယျာတိ။ ဣန္ဒြိယမနသိကာရေသု ယထာပဝတ္တမာနေသု တံတံအာရမ္မဏေ ဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေသံ တထာပဝတ္တိယေဝ ဝိညာဏဿ ဝိသယဘာဝကရဏံ။

‘‘ယံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမေ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿံ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ကာမာနံ အဿာဒေါ’’တိအာဒိဝစနတော (အ။ နိ။ ၉။၃၄) သုခဝေဒနာဝ အဿာဒေါတိ အာဟ ¶ ‘‘အဿာဒဘာဝတော’’တိ။ ဖုသနာဒိဘာဝေန အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏံ ဧကဒေသာနုဘဝနန္တိ အနုပစရိတမေဝ ဖဿာဒီနံ အနုဘဝနကိစ္စမာဟ။

နိမိတ္တေနာတိ နီလာဒိနာ ဒီဃာဒိနာ စ နိမိတ္တေန။ ဧတေနုပါယေနာတိ ယထာ ဉာဏပ္ပဓာနေ စိတ္တုပ္ပာဒေ သညာ ဉာဏမနုဝတ္တတိ၊ ဧဝံ သမာဓိပ္ပဓာနေ သမာဓိန္တိ ဒဿေတိ။

ပဗန္ဓတီတိ ပဋ္ဌပေတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ သကသကကိစ္စေ ပဋ္ဌပေတိ။ တေနေဝ ဟိ တဒတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ပဝတ္တေတီ’’တိ အာဟ။

ဝိဇ္ဇမာနတာဝါစီ ဟောတိ-သဒ္ဒေါ၊ ဝိဇ္ဇမာနတာ စ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနေန ဝိနာ နတ္ထီတိ ‘‘စိတ္တံ န တထာ အတ္ထတော နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ယသ္မာ စိတ္တံ ¶ န နုပ္ပဇ္ဇတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧဝ၊ တသ္မာ စိတ္တံ ဟောတီတိ ဝုတ္တန္တိ အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာယ အတ္ထော။ ဧဝမဝဋ္ဌိတေ ဟောတိ-ဥပ္ပဇ္ဇတိ-သဒ္ဒါနံ သမာနတ္ထတ္တေန န ကိဉ္စိ ပယောဇနံ ဒိဿတိ။ အထ ဝါ ဘဝနံ နာမ သတ္တာ၊ သတ္တာ စ ဥပ္ပာဒါဒိနာ သမင်္ဂိတာတိ ဖဿာဒီနံ ခဏတ္တယပရိယာပန္နတာ ‘‘ဖဿော ဟောတီ’’တိအာဒီသု ဟောတိ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ယော ဘာဝေါ ဥပ္ပာဒသမင်္ဂီ၊ န သော န ဟောတိ နာမ၊ တသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနဿ အတ္ထဿ ဟောတိ-သဒ္ဒဝစနီယတာ န န သမ္ဘဝတိ။ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ပန ကိဉ္စာပိ ဥပ္ပန္န-သဒ္ဒေနေဝ ဥပ္ပာဒါဒိသမင်္ဂိတာ ဝုစ္စတိ၊ တဗ္ဘာဝါနတိဝတ္တိ ပန ဟောတိ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာ ခဏတ္တယဝီတိဝတ္တေပိ ဥပ္ပန္န-သဒ္ဒဿ ဝတ္တနတော၊ တသ္မာ န ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထတာသဗ္ဘာဝဒဿနံ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇတိဒဿနမ္ပိ ဝိရုဇ္ဈတိ ပါကဋကရဏဘာဝတော။ ဣတရထာ ‘‘စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာဝ စိတ္တဿ ဝိဇ္ဇမာနဘာဝေါ ဒဿိတောတိ ကိံ ပုန ဝိဇ္ဇမာနဘာဝဒဿနေနာတိ န န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ သမယဝဝတ္ထာနဝသေန သဝိသေသံ ဝုတ္တမ္ပိ စိတ္တံ ဖဿာဒီဟိ သဟုပ္ပတ္တိယာ သုဋ္ဌုတရံ နိဗ္ဗိသေသန္တိ ဒဿေတုံ စိတ္တဿ ပုန ဝစနံ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဓမ္မာနံယေဝ စေတ္ထ နိဒ္ဒေသဝါရေ ဝိဘဇနံ၊ န ဝိဘင်္ဂေ ဝိယ ပါဠိယာ အာရုဠှသဗ္ဗပဒါနန္တိ ‘‘ဥဒ္ဒေသဝါရေ သင်္ဂဏှနတ္ထံ နိဒ္ဒေသဝါရေ ဝိဘဇနတ္ထ’’န္တိ အယမ္ပိ အတ္ထော နိစ္စလော။ တထာ ဟိ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒီသု မဂ္ဂါဒယော န ဝိဘတ္တာ။ အပိစ အဓိပတိဘာဝေန ဣန္ဒြိယေသု ဝိယ ဖဿဝေဒနာသညာစေတနာဟိ သဟ သဗ္ဗစိတ္တုပ္ပာဒသာဓာရဏရာသိယံ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ သမယဝဝတ္ထာနေ ဝုတ္တမ္ပိ စိတ္တံ ဖဿပဉ္စမကေ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဈာနင်္ဂရာသိဝဏ္ဏနာ

ဝိတက္ကနန္တိ ¶ ဝိတက္ကနကိရိယာ၊ သာ စ ဝိတက္ကဿ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဝတ္တိမတ္တမေဝါတိ ဘာဝနိဒ္ဒေသော ဝသဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏာယ ဟောတိ။ ယသ္မိံ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဘိနိရောပေတိ၊ တံ တဿ ဂဟဏယောဂျံ ကရောန္တော ဝိတက္ကော အာကောဋေန္တော ဝိယ ပရိဝတ္တေန္တော ဝိယ စ ဟောတီတိ တဿ အာကောဋနလက္ခဏတာ ပရိယာဟနနရသတာ စ ဝုတ္တာ။ ဣဒဉ္စ လက္ခဏံ ကိစ္စသန္နိဿိတံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာနဉှိ သဘာဝဝိနိမုတ္တာ ကာစိ ကိရိယာ နာမ နတ္ထိ၊ တထာ ဂဟေတဗ္ဗာကာရော။ ဗောဓနေယျဇနာနုရောဓေန ပန ပရမတ္ထတော ဧကသဘာဝေါပိ သဘာဝဓမ္မော ပရိယာယဝစနေဟိ ဝိယ သမာရောပိတရူပေဟိ ဗဟူဟိ ပကာရေဟိ ပကာသီယတိ။ ဧဝဉှိ သော သုဋ္ဌု ပကာသိတော ဟောတီတိ။

ဝိပ္ဖာရော ¶ နာမ ဝိတက္ကဿ ထိနမိဒ္ဓပဋိပက္ခော အာရမ္မဏေ အနောလီနတာ အသင်္ကောစော၊ သော ပန အဘိနိရောပနဘာဝတော စလနံ ဝိယ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဝိပ္ဖာရဝါတိ ဝိစလနယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပစာရပ္ပနာသု သန္တာနေန ပဝတ္တိယန္တိ ဧတေန ယထာ အပုဗ္ဗာရမ္မဏေ ပဌမာဘိနိပါတဘူတော ဝိတက္ကော ဝိပ္ဖာရဝါ ဟောတိ၊ န တထာ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ နိရန္တရံ အနုပ္ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တိယံ၊ နာတိဝိပ္ဖာရဝါ ပန တတ္ထ ဟောတိ သန္နိသိန္နဘာဝတောတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိစ္စလော ဟုတွာ’’တိအာဒိ။

‘‘ပီတိသုခေန အဘိသန္ဒေတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၂၇) ပီတိယာ ဖရဏံ ကာယဝိသယန္တိ ယထာ တံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဏီတရူပေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝိသာရဿ ဗျဂ္ဂဘာဝဿ ပဋိပက္ခော သဘာဝေါ အဝိသာရော၊ န ဝိသာရာဘာဝမတ္တံ။ အဝိသာရာဝိက္ခေပါနံ သမာဓာနဘာဝတော အတ္ထတော ဝိသေသာဘာဝေပိ သမုခေန သမ္ပယုတ္တမုခေန စ ဥဘယံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဝိသာ…ပေ… ဝိက္ခေပေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသတောတိ အတိသယေနာတိ ဝါ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သုခဉှိ သမာဓိဿ ဝိသေသကာရဏံ ‘‘သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၂) ဝစနတော။

ဣန္ဒြိယရာသိဝဏ္ဏနာ

တတ္ထာတိ ¶ သဒ္ဒဟနသင်္ခါတေ အဓိမောက္ခလက္ခဏေ။ ပုဂ္ဂလော သဒ္ဒဟတီတိ ဣမိနာပိ သဒ္ဓါယ အာဟိတဝိသေသာနံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သဒ္ဒဟနကိရိယာယ ကတ္တုဘာဝမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ အဝယဝဗျာပါရော ဟိ သမုဒါယေ ဝေါဟရီယတီတိ။ န ကေဝလံ ပသာဒနီယဝတ္ထုသ္မိံ အပ္ပသာဒနာကာရပ္ပဝတ္တမေဝ အကုသလံ အဿဒ္ဓိယံ၊ အထ ခေါ အပ္ပသာဒနီယဝတ္ထုသ္မိံ ပသာဒနာကာရပ္ပဝတ္တမ္ပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘မိစ္ဆာဓိမောက္ခော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ပူရဏာဒီသု ပသာဒဿ အဿဒ္ဓိယတမာဟ။ ပသာဒဘူတောတိ ဧတေန အပ္ပသာဒဘူတံ အဿဒ္ဓိယံ နိဝတ္တေတိ။ ဝတ္ထုဂတောတိ ဣမိနာ မိစ္ဆာဓိမောက္ခံ။ ‘‘ပသာဒဘူတော နိစ္ဆယော’’တိ ဣမိနာ ပန ဝိဘာဝိတမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကရောန္တော ‘‘န ယေဝါပနကာဓိမောက္ခော’’တိ အာဟ။ အကာလုဿိယံ ပသာဒေါ၊ တံ ပန အသင်္ခေါဘဘာဝတော ‘‘အနာဝိလဘာဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဉှိ သမ္ပယုတ္တေသု ဝိဒဟန္တီ သဒ္ဓါ အကာလုဿိယပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဧဝမေတန္တိ အဓိမုစ္စနာကာရေန ပန ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ¶ အဓိမုတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဗုဒ္ဓါဒိဝတ္ထူနီတိ ဧတ္ထ ဣဓလောကပရလောကကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓာပိ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘သဒ္ဓါဟတ္ထော၊ မဟာနာမ၊ အရိယသာဝကော’’တိ၊ ‘‘သဒ္ဓီဓ ဝိတ္တံ ပုရိသဿ သေဋ္ဌ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၄)၊ ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇံ တပေါ ဝုဋ္ဌီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၉၇၊ သု။ နိ။ ၇၇) ဧဝမာဒိဝစနတော ကုသလဓမ္မာနံ အာဒါနာဒီသု ဟတ္ထာဒယော ဝိယ သဒ္ဓါ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

‘‘ဣဓ ဘိက္ခုနာ ကမ္မံ ကတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ တဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘ကမ္မံ ခေါ မေ ကတ္တဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ၊ ကမ္မံ ခေါ ပန မေ ကရောန္တဿ န သုကရံ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ မနသိ ကာတုံ၊ ဟန္ဒာဟံ ဝီရိယံ အာရဘာမိ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ အနဓိဂတဿ အဓိဂမာယ အသစ္ဆိကတဿ သစ္ဆိကိရိယာယာ’’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၅) –

အာဒိကာ အနုရူပပစ္စဝေက္ခဏာ။

တံမူလကာနီတိ ဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂါဒိမူလကာနိ။ ဧတ္ထ စ မဂ္ဂေါ ဂန္တဗ္ဗော ဟောတီတိအာဒယော အဋ္ဌကထာယံ ဒဿနဝသေနေဝ ဝုတ္တာ၊ န ပါဠိယံ အာဂတာနုက္ကမေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကရဏာဒိကာလေ ဝိယ စိရကတာဒိအာရမ္မဏံ ဝိဘူတံ ကတွာ ပဝတ္တန္တီ သတိ တံ ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌန္တီ ¶ အနိဿဇ္ဇန္တီ စ ဟောတိ။ ယံ အာရမ္မဏံ သမ္မုဋ္ဌံ၊ တံ ပိလဝိတွာ ဂတံ ဝိယ စလိတံ ဝိယ စ ဟောတိ၊ တပ္ပဋိပက္ခဘာဝေန ပန အသမ္မုဋ္ဌန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဥဒကေ အလာဗု ဝိယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာရဏန္တိ ဧတေန ‘‘သရန္တိ တာယာ’’တိ ဣမမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ။ သရဏကိရိယာယ ဟိ ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ တတ္ထ အာဓိပစ္စဘာဝေန သတိ ပစ္စယော။ တဿာ ဟိ တထာ ပစ္စယဘာဝေ သတိ တေ ဓမ္မာ သာရိတာ အသမ္မုဋ္ဌကတာ အပိလာဝိတာဟောန္တီတိ။ ‘‘ဣမေဟိ နာမ ဟေတူဟိ ပစ္စယေဟိ စ ဧတေ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တီ’’တိ သမ္ဘဝတော။ ‘‘ဣမံ နာမ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တေန္တီ’’တိ ဖလတော ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇနေန ဝိပစ္စနေန စ နိပ္ဖန္နာ နာမ ဟောန္တီတိ။ ဝတ္ထုဘူတာတိ အာရမ္မဏဘူတာ။

သတိပိ သဗ္ဗေသံ သာရမ္မဏဓမ္မာနံ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေ န စိတ္တံ ဝိယ ပရေ ပရိစ္ဆိဇ္ဇဂါဟိနောတိ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နောပလဒ္ဓိဝသေန ဇာနာတီ’’တိ စိတ္တံ ဝုတ္တံ။ စေတသိကေသု ဟိ ကေစိ ဝိသယံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟေတုံ န သက္ကောန္တိ၊ ကေစိ ပန ပရိစ္ဆေဒမတ္တေယေဝ ¶ တိဋ္ဌန္တိ၊ န ဝိညာဏံ ဝိယ ဝိသယံ ဂဏှန္တီတိ ယေ အာသင်္ကိတဗ္ဗာ၊ တေသု တဒဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘န သညာ…ပေ… ဝိဇ္ဈနဝသေနာ’’တိ အာဟ။

ပီတိယာ စ သောမနဿဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဣဒံ ပီတိ စ သောမနဿဉ္စ ပီတိသောမနဿန္တိ ပီတိသောမနဿာနံ တုလျယောဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သောမနဿဿေဝ ပန ‘‘အာဇညရထော’’တိ ဝိယ ပီတိယုတ္တံ သောမနဿံ ပီတိသောမနဿန္တိ ပဓာနဘာဝေါ ဣစ္ဆိတောတိ န ပီတိယာ သောမနဿဘာဝပ္ပတ္တိ။ န ဟိ ပဓာနေ ဝိဇ္ဇမာနေ အပ္ပဓာနံ ဥပယုဇ္ဇတိ၊ ပီတိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ပီတိယုတ္တဿ သောမနဿဿ ယေဘုယျေန ဘာဝတော ပရိဗျတ္တကိစ္စတော စ ကတံ၊ န စ နိပ္ပီတိကသောမနဿဿ အသင်္ဂဟော။ ရုဠှီသဒ္ဒေသု ကိရိယာယ အနစ္စန္တိကဘာဝတော။ ပီတိယာ ပန ဥပလက္ခဏဘာဝေန အယမတ္ထော သုဋ္ဌု ယုဇ္ဇတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပီတိဥပလက္ခိတံ ဝါ’’တိအာဒိ။

ပဝတ္တံ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓံ။ စိရဋ္ဌိတိကံ ဟောတီတိ ဧတေန န ကေဝလံ အနုပါလေတဗ္ဗဓမ္မာနံ ခဏဋ္ဌိတိယာယေဝ၊ အထ ခေါ ပဗန္ဓာနုပစ္ဆေဒဿပိ ဇီဝိတံ ကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ အညထာ ဟိ အာယုက္ခယမရဏံ န ယုဇ္ဇေယျာတိ။ အဝိသေသေနာတိ ကာရဏဝိသေသာနပေက္ခေန ဇီဝိတိန္ဒြိယတာသာမညေန။ ယဒိပိ အရူပါသညဘဝေသု ရူပါရူပဓမ္မာ နပ္ပဝတ္တန္တိ၊ တေဟိ ပန ပုရိမပစ္ဆိမဘဝေသု စရိမပဌမဓမ္မာ သမာနဇာတိယေန အဗျဝဟိတတာယ နိရန္တရာယေဝ နာမ ဟောန္တီတိ ‘‘ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနံ အဝိစ္ဆိန္နံ ပဝတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုပါလနာဒိကဿာတိ အနုပါလနပဝတ္တနဋ္ဌပနာနိယေဝ ¶ ဝဒတိ။ ဇီဝမာနဝိသေသပ္ပစ္စယဘာဝတောတိ သဟဇာတာနံ ဇီဝမာနတာဝိသေသဿ ပစ္စယဘာဝတော။ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓဿ ဟိ မတရူပတော ကမ္မဇဿ စ ဥတုဇာဒိတော ဝိသေသော ဇီဝိတိန္ဒြိယကတောတိ။

မဂ္ဂင်္ဂရာသိဝဏ္ဏနာ

အဝိပရီတနိယျာနိကဘာဝေနာတိ ဣဒံ သမ္မာ-သဒ္ဒဿ ဒိဋ္ဌိ-အာဒိသဒ္ဒါနဉ္စ သမာနာဓိကရဏတာဝသေန ဒိဋ္ဌိအာဒီနံ အဝိသေသဘူတဿ နိယျာနိကဘာဝဿ သမ္မာ-သဒ္ဒေန ဝိသေသိတဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ။ အဝိပရီတတ္ထော ဟိ သမ္မာ-သဒ္ဒေါ၊ န နိယျာနိကတ္ထောတိ။ အဝိပရီတနိယျာနိကတ္ထော ဧဝ ဝါ သမ္မာ-သဒ္ဒေါ။ အနေကတ္ထာ ဟိ နိပါတာတိ။ ဧဝမေဝါတိ အဝိပရီတနိယျာနိကဘာဝေန။

ဗလရာသိဝဏ္ဏနာ

ပတိဿဝေါ ¶ ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘သပ္ပတိဿဝံ ပတိဿဝဘူတံ တံသဘာဂဉ္စ ယံ ကိဉ္စိ ဂါရဝ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋဘာဝေနာတိ အဇ္ဈတ္တဘူတေသု ဇာတိယာဒီသု ဗဟိဒ္ဓါဘူတေသု ဘိက္ခုအာဒီသု ဟိရောတ္တပ္ပာနံ အနုရူပပစ္စဝေက္ခဏဝသေန သသမ္ဘာရပထဝီအာဒီသု ပထဝီဓာတုအာဒီနံ ဝိယ ဝိဘူတကိစ္စဘာဝေနာတိ အတ္ထော။

မူလရာသိဝဏ္ဏနာ

ဧဝဉှိ ဥပမာယ သမေတီတိ ယထာ အသုစိမှိ ပတိတပုရိသဿ သတိပိ ကာယေန အလ္လီယနေ ဘာဝေါ အနလ္လီနော၊ ဧဝံ အလောဘောပိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂဟိတေပိ အာရမ္မဏေ အလဂ္ဂဘာဝေန အနလ္လီနဘာဝေါ အနလ္လီနာကာရော ဧဝ ပဝတ္တတိ။ ဧဝံသဘာဝေါ ဟိ သော ဓမ္မောတိ။ ကိဉ္စိ ဒုဿီလျံ ဒေါသသမုဋ္ဌာနံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုဿီလျံ ဒေါသူပနိဿယန္တိ ‘‘ဒေါသသမုဋ္ဌာနတံ ဒေါသူပနိဿယတဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန အဒေါသော ဒေါသဿေဝ ဥဇုဝိပစ္စနီကော၊ တံမုခေန ဒုဿီလျဿာတိ ဒဿေတိ။

တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန…ပေ… အာသေဝနဋ္ဌေန ဘာဝနာတိ ယော သော ဧကတ္တုပဂတော ¶ ပဌမဇ္ဈာနာဒိအပ္ပနာစိတ္တုပ္ပာဒေါ အာသန္နူပစာရာဟိတဝိသေသော နီဝရဏာဒိပရိပန္ထဝိသုဒ္ဓိယာ ဝိသုဒ္ဓါ၊ တဒါဝရဏဝိသယဝိရဟေန စ သမပ္ပဝတ္တအပ္ပနာသမာဓိသင်္ခါတံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပန္နော၊ ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာ ဧဝ တတ္ထုပဂမနေန တတ္ထ စ ပက္ခန္ဒော၊ ဝိသောဓေတဗ္ဗဿ ဝိက္ခေပဿ ကိလေသသံသဂ္ဂဿ စ အဘာဝတော ဝိသောဓနသမာဓာနဧကတ္တုပဋ္ဌာနဗျာပါရဝိရဟေန ဝိသုဒ္ဓိသမထပဋိပတ္တိဧကတ္တုပဋ္ဌာနာကာရေ အဇ္ဈုပေက္ခန္တော အဘိဗျတ္တရူပါယ သဟဇာတတတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတော၊ တသ္မိံယေဝ ဇာတာ သမာဓိပညာသင်္ခါတာ ယုဂနဒ္ဓဓမ္မာ။ တေ ယထာ အညံ အနတိဝတ္တမာနာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ ဘာဝနာ ဗြူဟနာ။ တထာ ယာနိ တတ္ထ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာနိ ဟုတွာ ပဝတ္တာနိ။ ယဉ္စ တတ္ထ တဒုပဂံ၊ တေသံ အနတိဝတ္တနဧကရသဘာဝါနံ အနုစ္ဆဝိကံ ဝီရိယံ ဝါဟီယတိ ပဝတ္တီယတိ၊ ယာ စဿ တသ္မိံ ခဏေ ပဝတ္တာ ပဂုဏဗလဝဘာဝါပတ္တိသင်္ခါတာ အာသေဝနာ။ သဗ္ဗေသံ ဧတေသံ အာကာရာနံ ဘာဝနာ ဥပ္ပာဒနာ ဝဍ္ဎနာ၊ အယံ တတ္ထ ဇာတာနံ…ပေ… အာသေဝနဋ္ဌေန ဘာဝနာ နာမ။

ယသ္မာ ¶ ပနာယံ ဘာဝနာကာရော ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒီ’’တိအာဒိနာပိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၈) ပါဠိယံ အာဂတော ဧဝ၊ ဉာဏေန စ သံကိလေသဝေါဒါနေသု တံ တံ အာဒီနဝံ အာနိသံသဉ္စ ဒိသွာ တထာ တထာ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တာယ ပညာသာဓနာယ ဘာဝနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပဝတ္တီတိ ယသ္မိံ ဓမ္မေ သတိ ယထာဝုတ္တာ ဘာဝနာ နပ္ပဝတ္တတိ၊ သော ဓမ္မော ပဋိပက္ခဘာဝနာပရာမသနေန အဘာဝနာတိ ဝုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ အဘာဝမတ္တဿ အမောဟော ပဋိပက္ခောတိ ယုဇ္ဇတီတိ။ တပ္ပဋိပက္ခဘူတာ အကုသလာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပမာဒဝိသေသော ဝါ အဘာဝနာ။ သော ဟိ ‘‘ကုသလာနံ ဝါ ဓမ္မာနံ အနာသေဝနာ အဘာဝနာ အဗဟုလီကမ္မ’’န္တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ။

ဧကန္တေန အလဗ္ဘနေယျဒဿနတ္ထံ ‘‘ဇရာဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘ဇာတိဓမ္မာနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာနံ ဧဝံ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၃) ဣစ္ဆိတာလာဘော ဝိဘတ္တော။ အလောဘာနုဘာဝေန ကာယာနုပဿနာယ၊ အမောဟာနုဘာဝေန စိတ္တဓမ္မာနုပဿနာယ သိဒ္ဓိ ပါကဋာယေဝါတိ အပါကဋံ အဒေါသာနုဘာဝေန ဝေဒနာနုပဿနာသိဒ္ဓိံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သုခဝိပရိဏာမေ’’တိအာဒိမာဟ။ အယဉ္စ ယောဇနာ အလောဘာဒီနံ ဝိသေသပစ္စယတံ သန္ဓာယ ကတာ၊ အဝိသေသေန ¶ ပန သဗ္ဗေ သဗ္ဗေသံ ပစ္စယာ။ သဘာဝတော သင်္ကပ္ပတော စ ဥပ္ပန္နဿ ဒုက္ခဿ အသဟနဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒေါသော တံဒဿနဿ အာသန္နပဋိပက္ခော၊ န ရာဂေါ ဝိယ ဒူရပဋိပက္ခော။

ကမ္မပထရာသိဝဏ္ဏနာ

အဘိဇ္ဈာဒယော ဝိယ အနဘိဇ္ဈာဒယောပိ န ဧကန္တံ ကမ္မပထဘူတာယေဝါတိ အာဟ ‘‘ကမ္မပထတာတံသဘာဂတာဟီ’’တိ။ မနောကမ္မပထဘာဝေန ပဝတ္တနကမ္မဘာဝတော ဟိ ဧတေသံ ကမ္မပထရာသိဘာဝေန သင်္ဂဟော၊ န သဗ္ဗဒါ ကမ္မပထာယေဝါတိ။ တေန ယော အညောပိ ဓမ္မော အနိယတော ကမ္မပထဘာဝေန ပါကဋော စ၊ တဿပိ ကမ္မပထတာဝစနံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဿေတိ။

ပဿဒ္ဓါဒိယုဂလဝဏ္ဏနာ

သမန္တိ ¶ သမ္မာ။ စေတိယဝန္ဒနာဒိအတ္ထန္တိ စေတိယဝန္ဒနာဒိဟေတု။ သမထစတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဝသေန တဗ္ဘေဒဝသေန စ သဗ္ဗကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာဘိယုတ္တာနံ မုဒုမဇ္ဈိမတိက္ခိန္ဒြိယတာဒိဘေဒဝသေန သဗ္ဗယောဂီနံ စိတ္တဿ လီနုဒ္ဓစ္စာဒိကာလဝသေန သဗ္ဗဒါ ဟိတာဟိတဓမ္မူပလက္ခဏဘာဝတော ယထာသဘာဝံ ပဋိဝေဓဘာဝတော စ သတိသမ္ပဇညာနံ ပါရိဗန္ဓကဟရဏဘာဝနာဝဍ္ဎနာနိ အဝိသေသတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ယထာ အပ္ပနာကောသလ္လေန ဝိနာ သမထော သမထမန္တရေန ယထာဘူတာဝဗောဓော စ နတ္ထီတိ နာနာက္ခဏိကာ သမာဓိပညာ အညမညဿ ဝိသေသကာရဏံ၊ ဧဝံ ပဋိဝေဓေ ဧကက္ခဏိကာပီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အညမညံ နိမိတ္တဘာဝေနာ’’တိ။ ပညာယ ဟိ သာတိသယံ အဝဘာသိယမာနေ ဝိသယေ သမာဓိ ဧကတ္တဝသေန အပ္ပေတုံ သက္ကောတိ၊ သမာဓိမှိ စ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပန္နေ ပညာ အာရမ္မဏေသု ဝိသဒါ ဝဟတီတိ။ သမံ ပဝတ္တာတိ အညမညာနတိဝတ္တနေန သမံ အဝိသမံ ဧကရသဘာဝေန ပဝတ္တာ။ အညမညသဟာယဘာဝူပဂမနေန ယောဂိနော မနောရထဓုရာကဍ္ဎနေ ရထဓုရာကဍ္ဎနေ ဝိယ အာဇာနေယျယုဂေါ ယုဂလကော ဟုတွာ အညမညာနတိဝတ္တမာနေန နဒ္ဓါ ဗဒ္ဓါ ဝိယာတိ ဝါ ယုဂနဒ္ဓါ။ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တေဟိ ဝီရိယသမာဓယော သမံ ယောဇေတဗ္ဗာတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတာပိ တေ ပုန ဂဟိတာတိ ဒဿေတုံ ဝီရိယသမာဓိယောဇနတ္ထာယာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တံ ပန သမာဓိဝီရိယယောဂဿ ဝိဘာဝနံ ဟောတီတိ ‘‘ယောဂဝစနတ္ထာယာတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။

ယေဝါပနကဝဏ္ဏနာ

ယထာ ¶ တထာ ဝါတိ သမ္မာ မိစ္ဆာ ဝါ။ အနဓိမုစ္စန္တောတိ ‘‘ဣဒံ ကရိဿာမိ၊ ဧတံ ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တပုဗ္ဗဘာဂသန္နိဋ္ဌာနဟေတုကေန ပယောဂကာလသန္နိဋ္ဌာနေန အနိစ္ဆိနန္တော။ ယတ္ထ ဟိ အနိစ္ဆယော၊ တတ္ထ အပ္ပဋိပတ္တိ ဧဝါတိ။ သံသပ္ပနံ သံသယော။ သော ဟိ ‘‘အာသပ္ပနာ ပရိသပ္ပနာ’’တိ ဝုတ္တော။ အသတိပိ ဗျာပါရေ တတြမဇ္ဈတ္တတာယ သတိ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ သကသကကိစ္စဝသေန အနူနာနဓိကတာယ အလီနအနုဒ္ဓတတာယ စ သံဝတ္တန္တီတိ သာ တေသံ တထာပဝတ္တိယာ ပစ္စယဘူတာ ဦနာဓိကဘာဝံ နိဝါရေတိ ဝိယာတိ ဦနာဓိကနိဝါရဏရသာ ဝုတ္တာ။ တထာ ပဝတ္တိပစ္စယတ္တာယေဝ တေသု ဓမ္မေသု မဇ္ဈတ္တတာတိ စ ဝုတ္တာ။

ဈာနပဒဿာတိ ¶ ဈာနသဒ္ဒဿ။ တေသူတိ ပဉ္စသု။ ပဉ္စ ဟိ အင်္ဂါနိ ဈာနပဒဿ အတ္ထောတိ ဣဒံ သံဝဏ္ဏိယမာနတ္တာယေဝ ဣမံ စိတ္တုပ္ပာဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ သဗ္ဗသ္မိံ စိတ္တုပ္ပာဒေ ပဉ္စေဝ ဈာနင်္ဂါနိ။ ပဒသမူဟော ဝါကျံ၊ ပဒကောဋ္ဌာသော ဝါ ဖဿပဉ္စမကာဒိ ဓမ္မရာသိ။ ဝုတ္တံ ပူရိတန္တိ ဆပဏ္ဏာသာဒိတာယ ပူရဏဝသေန။ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ ‘‘ဖုဋ္ဌော ဝေဒေတိ၊ ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒိဝစနတော (သံ။ နိ။ ၄။၉၃) ဖဿော ဝေဒနာဒီနံ ပစ္စယော။ ယဒိပိ ဆန္ဒာဒယော ယထာဝုတ္တရာသိကိစ္စာဘာဝတော တေသု န ဝတ္တဗ္ဗာ၊ ဝိသုံ ရာသိအန္တရဘာဝေန ပန သရူပတော ဝတ္တဗ္ဗာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ ‘‘ဝုတ္တာနမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။

ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကာမာဝစရကုသလံ

နိဒ္ဒေသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ

၂။ သန္တေတိ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနေ။ ဖဿဿ ဝိသယဝိသယီနံ သန္နိပတနာကာရေန ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဖုသနံ ဝိသယေ စိတ္တဿ သန္နိပတနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘စိန္တနဋ္ဌေန စိတ္တံ၊ မနနဋ္ဌေန မနော’’တိအာဒိနာ ¶ စိတ္တာဒိသဒ္ဒါ စိန္တနာဒိဗျာပါရမုခေန အတ္တနော အတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တီတိ အာဟ ‘‘စိတ္တံ မနောတိအာဒီသု ဝိယ ကိစ္စဝိသေသံ အနပေက္ခိတွာ’’တိ။ ယထာ လောကေ ဝိကတမေဝ ဝေကတံ၊ ဝိသယော ဧဝ ဝေသယန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ မနော ဧဝ မာနသန္တိ သဒ္ဒမတ္တဝိသေသော။ နီလာဒိ-သဒ္ဒါ ဝိယ ဝတ္ထာဒီသု စိတ္တေသု ပရိသုဒ္ဓဘာဝနိဗန္ဓနာ ပဏ္ဍရသဒ္ဒဿ ပဝတ္တီတိ တဿ ဂုဏဝိသေသာပေက္ခတာ ဝုတ္တာ။ ယထာ ကာယိကံ သာတန္တိ ဧတ္ထ ကာယပ္ပသာဒနိဿိတန္တိ အတ္ထော၊ ဧဝံ စေတသိကံ သာတန္တိ ဧတ္ထ စေတောနိဿိတံ သာတန္တိ နိဿယဝိသေသာပေက္ခတာ ဝုတ္တာ။ ဧကက္ခဏိကာ နာနာက္ခဏိကာ စ စိတ္တဿ ဌိတိ နာမ၊ တဿ အဝတ္ထာဝိသေသောတိ အဝတ္ထာဝိသေသာပေက္ခော စိတ္တဿ ဌိတီတိ ဧဝံပကာရော နိဒ္ဒေသော။ ‘‘န လုဗ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တဿ စိတ္တဿ၊ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပဝတ္တိအာကာရဘာဝေန အလုဗ္ဘနာတိ အလောဘော ဝုတ္တောတိ အညဿ ကိရိယာဘာဝဝိသေသာပေက္ခော အလုဗ္ဘနာတိ နိဒ္ဒေသော။ ဝုတ္တနယေနေဝ အလုဗ္ဘိတဿ ဘာဝေါ အလုဗ္ဘိတတ္တန္တိ အယံ နိဒ္ဒေသော အညဿ ဘာဝဘူတတာဝိသေသာပေက္ခော ဝုတ္တော။ ကတ္တုကရဏဘာဝါဒယော သဘာဝဓမ္မာနံ အဇ္ဈာရောပနဝသေနေဝ သိဇ္ဈန္တိ ¶ ၊ ဘာဝနိဒ္ဒေသော ပန အဇ္ဈာရောပနာနပေက္ခော၊ တတောယေဝ စ ဝိသေသန္တရဝိနိမုတ္တော ဝိနိဝတ္တော ဝိသေသတော နိဇ္ဇီဝဘာဝဂိဘာဝတော သဘာဝနိဒ္ဒေသော နာမ ဟောတီတိ ဖဿောတိ ဣဒံ ဖုသနဋ္ဌေန ‘‘ဓမ္မမတ္တဒီပနံ သဘာဝပဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏံ ဖုသန္တဿ စိတ္တဿ ပဝတ္တိအာကာရော ဖုသနဗျာပါရော ဟောတီတိ ‘‘ဖုသနကိရိယာ ဖုသနာကာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ သမ္ဖုသနာတိ သံ-သဒ္ဒေါ ‘‘သမုဒယော’’တိအာဒီသု ဝိယ သမာဂမတ္ထဒီပကောတိ အာဟ ‘‘သမာဂမဖုသနာ’’တိ။ ‘‘ဖုသာမိ နေက္ခမ္မသုခ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၇၂) ပဋိလာဘောပိ ဖုသနာ သမ္ဖုသနာတိ စ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘န ပဋိလာဘသမ္ဖုသနာ’’တိ။

အပရေန ဝေဝစနေန။ ဗဟုဿုတဘာဝသမ္ပာဒိကာယ ပညာယ ပဏ္ဍိစ္စပရိယာယော။ သိပ္ပာယတနာဒီသု ဒက္ခတာဘူတာယ ကောသလ္လပရိယာယော၊ ယတ္ထ ကတ္ထစိ တိက္ခသုခုမာယ နေပုညပရိယာယော၊ သမ္မာ ဓမ္မေ ပညပေန္တိယာ ဝေဘဗျာပရိယာယောတိ ဧဝမာဒိနာ တေသု တေသု ပညာဝိသေသေသု တေ တေ ပရိယာယဝိသေသာ ဝိသေသေန ပဝတ္တာတိ တေသံ ပညာဝိသေသာနံ နာနာကာလေ လဗ္ဘမာနတာ ဝုတ္တာ၊ ဣတရေပိ အနုဂတာ ဟောန္တိ ယေဘုယျေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ အတ္ထနာနတ္တေန ပညာဒိအတ္ထဝိသေသေန။ ကောဓော ကုဇ္ဈနာ ကုဇ္ဈိတတ္တန္တိ ဧဝံပကာရာ နိဒ္ဒေသာ သဘာဝါကာရဘာဝဒီပနဝသေန ဗျဉ္ဇနဝသေနေဝ ဝိဘာဂဝစနံ။ ပဏ္ဍိစ္စန္တိအာဒယော ပညာဝိသေသနိဗန္ဓနတ္တာ အတ္ထဝသေန ဝိဘာဂဝစနန္တိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိနာ။ ဧဝမာကာရော ပနာတိ ပုရိမာကာရတော ဝိသေသော အတ္ထတော ဝိဘတ္တိဂမနဿ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။

ပဋိက္ခိပနံ ¶ ပဋိသေဓနံ ပဋိက္ခေပေါ၊ တဿ နာနတ္တံ ဝိသေသော ပဋိက္ခေပနာနတ္တံ၊ သဒ္ဓမ္မဂရုတာယ ပဋိက္ခေပေါ သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိက္ခေပေါ၊ တေန သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိက္ခေပေန နာနတ္တံ သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိက္ခေပနာနတ္တံ။ တံ သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိက္ခေပနာနတ္တံ ပန ကောဓဂရုတာဒိဘေဒဘိန္နန္တိ ‘‘ကောဓဂရုတာဒိဝိသိဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကောဓာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌော ဘိန္နော သဒ္ဓမ္မဂရုတာယ ပဋိက္ခေပေါ ပဋိသေဓနံ ကောဓာဒိဝိသိဋ္ဌပဋိက္ခေပေါ။ ကောဓဂရုတာဒိယေဝ၊ တဿ နာနတ္တေန သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိပက္ခနာနတ္တေနာတိ ကောဓဂရုတာ သဒ္ဓမ္မဂရုတာယ ပဋိပက္ခော။ မက္ခလာဘသက္ကာရဂရုတာ သဒ္ဓမ္မဂရုတာယ ပဋိပက္ခောတိ သဒ္ဓမ္မဂရုတာယ ပဋိပက္ခဘာဝဝိသေသေန အသဒ္ဓမ္မဂရုတာ တဗ္ဘာဝေန ¶ ဧကီဘူတာပိ နာနတ္တံ ဂတာ။ ယသ္မာ ပန ကောဓော အတ္ထတော ဒေါသောယေဝ။ မက္ခော ဒေါသပ္ပဓာနာ ပရဂုဏဝိဒ္ဓံသနာကာရပ္ပဝတ္တာ အကုသလာ ခန္ဓာ။ တဂ္ဂရုတာ စ တေသံ သာဒရအဘိသင်္ခရဏဝသေန ပဝတ္တနမေဝ။ လာဘဂရုတာ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ သက္ကာရဂရုတာ၊ တေသံယေဝ သုသင်္ခတာနံ လဒ္ဓကာမတာ။ တဒုဘယေသု စ အာဒရကိရိယာ တထာပဝတ္တာ ဣစ္ဆာယေဝ၊ တသ္မာ ‘‘သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိပက္ခနာနတ္တေန အသဒ္ဓမ္မာ နာနတ္တံ ဂတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ စတ္တာရော အသဒ္ဓမ္မာ ဣစ္စေဝ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ။ အသဒ္ဓမ္မဂရုတာတိ ဧတ္ထ စ ပုရိမသ္မိံ ဝိကပ္ပေ ‘‘န သဒ္ဓမ္မဂရုတာ’’တိ သဒ္ဓမ္မဂရုတာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒုတိယသ္မိံ သဒ္ဓမ္မဂရုတာယ ပဋိပက္ခောတိ သဒ္ဓမ္မဂရုတာ ဧဝ ဝါ ပဋိပက္ခော၊ တဿ နာနတ္တေန သဒ္ဓမ္မဂရုတာပဋိပက္ခနာနတ္တေနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကောဓမက္ခဂရုတာနဉှိ သဒ္ဓမ္မဝိသေသာ ပဝတ္တိဘေဒဘိန္နာ မေတ္တာ ပဋိပက္ခော။ လာဘသက္ကာရဂရုတာနံ အပ္ပိစ္ဆတာ သန္တောသာ။ တေန ကောဓဂရုတာ န သဒ္ဓမ္မဂရုတာတိ ကောဓဂရုတာ ကာယစိ သဒ္ဓမ္မဂရုတာယ ပဋိပက္ခောတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ တထာ မက္ခဂရုတာဒီသုပိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘စတ္တာရော သဒ္ဓမ္မာ သဒ္ဓမ္မဂရုတာ န ကောဓဂရုတာ…ပေ… သဒ္ဓမ္မဂရုတာ န သက္ကာရဂရုတာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၄၄) အာဂတတန္တိပိ သမတ္ထိတာ ဘဝတိ။ လောဘော န ဟောတီတိ အလောဘော လုဗ္ဘနာ န ဟောတီတိ အလုဗ္ဘနာတိ ဧဝမာဒိကော အလောဘောတိအာဒီနံ လောဘာဒိဝိသိဋ္ဌော ပဋိက္ခေပေါ ‘‘ဖဿော ဖုသနာ’’တိအာဒိကေဟိ ဝိသဒိသဘာဝတော ‘‘ဖဿာဒီဟိ နာနတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဖဿာဒီဟီတိ စေတ္ထ အလုဗ္ဘနာဒယောပိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ လောဘာဒိပဋိပက္ခေနာတိ ‘‘လောဘပဋိပက္ခော အလောဘော’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ အလောဘာဒေါသာမောဟာနံ ဝိဓုရတာယ ပဋိပက္ခဘာဝေန စ လဗ္ဘမာနော အညမညဝိသဒိသော လောဘာဒိဝိသိဋ္ဌပဋိက္ခေပဘာဝေန လောဘာဒိပဋိပက္ခဘာဝေန စ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘အလောဘာ…ပေ… ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဗဟူဟိ ပကာရေဟိ ဒီပေတဗ္ဗတ္ထတာ မဟတ္ထတာ။ အာဒရဝသေန သောတူနံ။

၃။ ယဒိပိ ¶ ဧကသ္မိံ ခဏေ ဧကံယေဝ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဆသုပိ ပန အာရမ္မဏေသု ဥပ္ပတ္တိရဟတ္တာ ‘‘တေဟိ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿာတိ သာတဿ သုခဿ။ ဇာတာတိ ဧတဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာရဏဘာဝေန ဖဿတ္ထံ ပဝတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ စေတသိကသာတသင်္ခါတာ သောမနဿဝေဒနာ ¶ သဟေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ တဒနုရူပဖဿသဟိတာ ဟုတွာ ပဝတ္တာ တဇ္ဇာတိ ဝုတ္တာ။ သာဒယတီတိ အဓိဂမာသီသာယ အနညနိန္နံ ကရောတိ။

၅။ န တဿာ တဇ္ဇတာတိ တဿာ မနောဝိညာဏဓာတုယာ တဿာရုပ္ပာ ‘‘တဿ ဇာတာ’’တိ ဝါ ဥဘယထာပိ တဇ္ဇတာ န ယုဇ္ဇတိ။ ယဒိပိ ဖဿော ဝိညာဏဿ ဝိသေသပစ္စယော န ဟောတိ၊ တထာပိ သော တဿ ပစ္စယော ဟောတိယေဝါတိ တဿ တဇ္ဇာမနောဝိညာဏဓာတုသမ္ဖဿဇတာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘န စ တဒေဝါ’’တိအာဒိ။ တေဟိ အာရမ္မဏေဟိ ဇာတာ တဇ္ဇာတိ ဣမိနာပိ အတ္ထေန တဇ္ဇာ မနောဝိညာဏဓာတုသမ္ဖဿဇာတိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ။ ဝိညာဏဿ ပန တဇ္ဇတာပညတ္တိ လဗ္ဘတေဝ။ တထာ ဟိ ‘‘ကိံ ဝါ ဧတေနာ’’တိအာဒိနာ ဖဿာဒီနံ တထာ ဒေသေတဗ္ဗတံ အာဟ။

၇။ စိတ္တဿ အာရမ္မဏေ အာနယနာကာရပ္ပဝတ္တော ဝိတက္ကော အတ္ထတော အာရမ္မဏံ တတ္ထ အာကဍ္ဎန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘အာရမ္မဏဿ အာကဍ္ဎနံ ဝိတက္ကန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၈။ အာရမ္မဏဿ အနုမဇ္ဇနာကာရပ္ပဝတ္တော ဝိစာရော တတ္ထ ပရိဗ္ဘမန္တော ဝိယ သမန္တတော စရန္တော ဝိယ စ ဟောတီတိ ‘‘သမန္တတော စရဏံ ဝိစရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၁၁။ တထာ အဝဋ္ဌာနမတ္တဘာဝတောတိ ပါဏဝဓာဒိသာဓနအဝဋ္ဌာနမတ္တဘာဝတော၊ န ဗလဝဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၄။ ယေန ဓမ္မေန စိတ္တေ အာရမ္မဏံ ဥပတိဋ္ဌတိ ဇောတတိ စ၊ သော ဓမ္မော ဥပဋ္ဌာနံ ဇောတနန္တိ စ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဥပဋ္ဌာနံ ဇောတနဉ္စ သတိယေဝါ’’တိ။

၁၆။ သဏှဋ္ဌေနာတိ သုခုမဋ္ဌေန။

၃၀။ ဘာဝေါတိ ဟိရိယနံ ဝဒတိ။

၃၃။ န ¶ ဗျာပါဒေတဗ္ဗောတိ အဗျာပဇ္ဇ-သဒ္ဒဿ ကမ္မတ္ထတံ အာဟ။

၄၂-၄၃။ ယဒိ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ သီဃသီဃပရိဝတ္တနသမတ္ထတာ လဟုတာ၊ သာဝဇ္ဇဓမ္မာနံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာန’’န္တိအာဒိ။ တေသံ ဘာဝေါ ¶ ဂရုတာတိ ဧတေန သတိပိ သဗ္ဗေသံ အရူပဓမ္မာနံ သမာနခဏတ္တေ မောဟသမ္ပယုတ္တာနံ သာတိသယော ဒန္ဓော ပဝတ္တိအာကာရောတိ ဒဿေတိ။ သော ပန တေသံ ဒန္ဓာကာရော သန္တာနေ ပါကဋော ဟောတိ။

၄၄-၄၅။ အပ္ပဋိဃာတော အဝိလောမနံ။

၄၆-၄၇။ ကိလိန္နန္တိ အဝဿုတံ။

၅၀-၅၁။ ပစ္စောသက္ကနံ မာယာ ယာ အစ္စသရာတိပိ ဝုစ္စတိ။ အရုမက္ခနံ ဝဏာလေပနံ။ ဝေဠု ဧဝ ဒါတဗ္ဗဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟိတော ဝေဠုဒါနံ နာမ။

နိဒ္ဒေသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကောဋ္ဌာသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ

၅၈-၁၂၀။ တေတိ ဖဿပဉ္စမကာဒယော။ သင်္ဂဟဂမနေနေဝါတိ သာဓာရဏတာဒိနာ ကေနစိ သဒိသတာလေသေန၊ န ဖဿာဒယော ဝိယ ဝိသုံ ဓမ္မဘာဝေနေဝါတိ အတ္ထော။ တထာ အဝိပ္ပကိဏ္ဏတ္တာတိ ဖဿာဒယော ဝိယ သရူပေန ဝိသုံ ဝိသုံ အဝုတ္တတ္တာ။ ယဒိပိ ဆန္ဒာဒယော သင်္ဂဟသုညတဝါရေသုပိ သရူပေန န ဝုတ္တာ၊ ခန္ဓာယတနဓာတုရာသီသု ပန သင်္ဂဟိတာယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံနိဒ္ဒေသေတိ သင်္ခါရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ။ ခန္ဓာနံ ဓာတာယတနဘာဝေ ဗျဘိစာရာဘာဝတော အခန္ဓဘာဝနိဝါရဏေန အနာယတနာဓာတုဘာဝနိဝါရဏမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ယေဝါပနကာ ဌပေတဗ္ဗာတိ ခန္ဓာဒိရာသိအန္တောဂဓတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဒေသာဒီသု ပန ‘‘ယေဝါပနာတွေဝ ဝုတ္တာနံ တေသံ တထာယေဝ သင်္ဂဟော ယုတ္တော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဌပေတွာ ယေဝါပနကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သရူပေန အဝုတ္တာနမ္ပိ စိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာနံ ¶ ခန္ဓာဒိဘာဝေါ န ဝါရေတဗ္ဗောတိ န ယေဝါပနကာ ဌပေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တန္တိ ဥဘယေသမ္ပိ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အာဟာရပစ္စယသင်္ခါတေနာတိ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယသင်္ခါတေန။ သော စ အာဟာရာနံ ဥပတ္ထမ္ဘကဘာဝေါ ပါကဋောတိ ကတွာ ဝုတ္တော၊ န ဇနကတ္တာဘာဝတော။ ဩဇဋ္ဌမကရူပဿ ဟိ ဝေဒနာဒီနဉ္စ အာဟာရဏတော တေသံ ဇနကတ္တံ လဗ္ဘတီတိ။ ယဒိ ဥပတ္ထမ္ဘကော ဣဓ ပစ္စယောတိ အဓိပ္ပေတော၊ ကဗဠီကာရာဟာရဿ တာဝ ဟောတု၊ ဣတရေသံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ¶ ။ သဟဇာတာဒိပစ္စယေတိ သဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေ ဝဒတိ၊ မဟာစတုက္ကံ ဝါ၊ ဧကေနာကာရေနာတိ ရူပါရူပါနံ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေန ဥပကာရကဘာဝမာဟ။ သော ဧဝ စ နေသံ အာဟရဏကိစ္စံ။ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ ဝစနတော စေတနာယ ဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝေါ သာတိသယောတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏံ ဝိသေသေနာ’’တိ။

ယထာဂတမဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တော ကာရဏဖလာနံ အဘေဒူပစာရေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ နာနာက္ခဏိကော အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂေါ ဥပနိဿယော ဧတဿာတိ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂူပနိဿယော။ အရိယမဂ္ဂဿ ယထာဂတမဂ္ဂပရိယာယော ဝုစ္စမာနော တဿ ယာ ပုရိမကာလဘူတာ အဘေဒေါပစာရသိဒ္ဓါ အာဂမနာဝတ္ထာ တတော နာတိဝိလက္ခဏာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေတီတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂ…ပေ… ဒီပိတာ’’တိ။ ဝိညာဏဿ စိတ္တဝိစိတ္တတာ ဝိဇာနနဘာဝဝိသေသာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိဇာနနမေဝ စိတ္တဝိစိတ္တတာ’’တိ။ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဒွါယတနာနိ ဟောန္တီ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တမနာယတနာဒယောပိ သင်္ဂဏှာတိ။ တပ္ပဋိက္ခေပေါတိ တဿ ဇာတိနိဒ္ဒေသဘာဝဿ ပဋိက္ခေပေါ။ ကတော ဟောတီတိ ဧတေန အာဟာရိန္ဒြိယဈာနမဂ္ဂဖလဟေတုယော ယတ္တကာ ဣမသ္မိံ စိတ္တေ လဗ္ဘန္တိ၊ တေ သဗ္ဗေပိ ‘‘ဧကော ဝိညာဏာဟာရော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အဝုတ္တာပိ အတ္ထတော ဝုတ္တာယေဝါတိ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော အညတ္ထာပိ။

ကောဋ္ဌာသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုညတဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၂၁-၁၄၅။ ယထာဝုတ္တေ ¶ သမယေတိ ဝုတ္တပ္ပကာရသမူဟေ။

၁၄၆။ ဥဿာဟနံ ပေသနံ နိယောဇနံ။

၁၅၆-၁၅၉။ နာတိသမာဟိတာယာတိ နာနာဝဇ္ဇနူပစာရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယေဝါပနကေဟိပိ နိဗ္ဗိသေသတံ ဒဿေတိ ကရုဏာမုဒိတာနမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။

ကာယဝစီကိရိယာ ကာယဝစီပဝတ္တိ၊ ဝိညတ္တိ ဧဝ ဝါ။ အသမတ္တဘာဝနန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနမာဟ။

ကာမာဝစရကုသလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ရူပါဝစရကုသလံ

စတုက္ကနယော

ပဌမဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၁၆၀။ ဥတ္တရပဒလောပံ ¶ ကတွာ ‘‘ရူပဘဝေါ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တော၊ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတိ (မ။ နိ။ ၂။၂၄၈၊ ၃။၃၁၂၊ ဓ။ သ။ ၂၄၈၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉)၊ ရူပရာဂေါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၃၆၃) ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပယောဂသမ္ပာဒိတဿ ရူပဇ္ဈာနဿ ရူပဘဝါတိက္ကမဿပိ ဥပါယဘာဝတော ယထာ ရူပူပပတ္တိယာ ဧဝ မဂ္ဂေါတိ အယံ နိယမော န ယုဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ပစ္စယန္တရဝိကလတာဒီဟိ ရူပူပပတ္တိယာ အနဘိနိပ္ဖာဒကဿပိ အတ္ထိဘာဝတော ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂေါ ဧဝါတိ အယမ္ပိ နိယမော န ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ ယဒေဝ ရူပူပပတ္တိယာ နိပ္ဖာဒကံ၊ တဿေဝ သမ္ပယုတ္တဿ ရူပါဝစရကုသလဘာဝေါ၊ န အနဘိနိပ္ဖာဒကဿာတိ အယမတ္ထော အာပန္နောတိ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ ¶ န သဗ္ဗဿ ကုသလဇ္ဈာနဿာတိအာဒိနာ။ တတ္ထ သာမညသဒ္ဒေါပိ အဓိကာရဝသေန ဝိသေသနိဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတီတိ ‘‘ကုသလဇ္ဈာနဿ မဂ္ဂဘာဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ရူပူပပတ္တိဇနကသဘာဝေါ ရူပဘဝဝိပစ္စနသဘာဝေါတိ တဿပိ ဝိပါကဓမ္မဘာဝေ သတိပိ သဗ္ဗကုသလာကုသလသာဓာရဏံ ဝိပါကဓမ္မဘာဝသာမညံ ‘‘ဝိပါကဓမ္မဘာဝေါ ဝိယာ’’တိ ဥဒါဟရဏဘာဝေန ဝုတ္တံ။ သာမညမ္ပိ ဟိ ဝိသေသတော ဘိန္နံ ကတွာ ဝေါဟရီယတီတိ။ သဗ္ဗသမာနောတိ ရူပူပပတ္တိယာ နိပ္ဖာဒကဿ ပစ္စယန္တရဝိကလတာဒီဟိ အနိပ္ဖာဒကဿ စ သဗ္ဗဿ ယထာဓိဂတဿ ဈာနဿ သာဓာရဏော။ ဧတေန ဥတ္တရပဒါဝဓာရဏဿ ပရိဂ္ဂဟိတတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဣတော အညော မဂ္ဂေါ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣမိနာပိ သဇာတိယာ သာဓာရဏော အညဇာတိဝိနိဝတ္တိယာ အနညသာဓာရဏော ဣမဿ ဈာနဿ ရူပူပပတ္တိယာ ဥပါယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတရေ ဒွေ သဒ္ဓါ ဟိရီ စ။ ယဒိ ပဋိပဒါယ သာဓေတဗ္ဗတော ပုဂ္ဂလပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဒေသနာယ ဘာဝေန္တေန သမယဝဝတ္ထာနံ ကတံ။ ပဋိပဒါရဟိတေသု ကထန္တိ အာဟ ‘‘ကေသဉ္စီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကေသဉ္စီတိ သမထဘာဝနာယ ကတာဓိကာရာနံ။ တေသဉှိ မဂ္ဂါဓိဂမနတော ပုဗ္ဗေ အနဓိဂတဇ္ဈာနာနံ ပဋိသမ္ဘိဒါဒယော ဝိယ မဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ တာနိ သမိဇ္ဈန္တိ။

အညာနီတိ အရိယမဂ္ဂသိဒ္ဓိတော အညာနိ။ တေသုပီတိ အရိယမဂ္ဂေန သိဒ္ဓတ္တာ ပဋိပဒါရဟိတေသုပိ။ နနု စ အရိယမဂ္ဂသိဒ္ဓဿပိ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါ ဥပလဗ္ဘတိယေဝ။ ဣတရထာ ‘‘န ကာမာဝစရံ ဝိယ ဝိနာ ပဋိပဒါယ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ¶ ၊ ‘‘ဗဟုတရံ လောကိယဇ္ဈာနမ္ပိ န ဝိနာ ပဋိပဒါယ ဣဇ္ဈတီ’’တိ စ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျာတိ? န၊ ယေဘုယျေန ဂဟဏတော ပုဂ္ဂလဝိသေသာပေက္ခတ္တာ စ။ အရိယမဂ္ဂသမိဇ္ဈနကဉှိ ဈာနံ ကဿစိဒေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣတရံ ဗဟုတရံ လောကိယဇ္ဈာနံ ပုထုဇ္ဇနဿ အရိယဿ စ အကတာဓိကာရဿ န ဝိနာ ပဋိပဒါယ သိဇ္ဈတီတိ တေသံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အရိယမဂ္ဂသိဒ္ဓဿပိ ဈာနဿ ဝိပါကာနံ ဝိယ ကုသလေန အရိယမဂ္ဂေန သဒိသတ္တာဘာဝတော အတဗ္ဗိပါကတ္တာ စ န မဂ္ဂါဂမနဝသေန ပဋိပဒါ ယုဇ္ဇတိ၊ ဧဝမဿ ပဋိပဒါဝိရဟော သိဒ္ဓါ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သုဒ္ဓိကနဝကဒေသနာပိ သုဋ္ဌု နီတာ ဟောတိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ လောကုတ္တရကထာယံ ‘‘လောကိယဇ္ဈာနမ္ပီ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၂၇၇)။

ဝဋ္ဋာသယဿ ဝိသေသပစ္စယဘူတာယ တဏှာယ တနုကရဏဝသေန ဝိဝဋ္ဋာသယဿ ဝဍ္ဎနန္တိ အာဟ ‘‘တဏှာသံကိလေသသောဓနေန အာသယပေါသန’’န္တိ။ အာသယပေါသနန္တိ စ ဈာနဘာဝနာယ ပစ္စယဘူတာ ပုဗ္ဗယောဂါဒိဝသေန ¶ သိဒ္ဓါ အဇ္ဈာသယသမ္ပဒါ။ သာ ပန တဏှုပတာပဝိဂမေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တဏှာသံကိလေသသောဓနေနာ’’တိ။

ထိနမိဒ္ဓါဒီနန္တိ ထိနမိဒ္ဓဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဝိစိကိစ္ဆာနံ။ ပဟာနန္တိ ပဟာယကံ။

တံသဒိသေသူတိ မဟဂ္ဂတဘာဝါဒိနာ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိသဒိသေသု။

ပီတိသုခဝန္တံ ဈာနံ ပီတိသုခန္တိ ဝုတ္တံ ယထာ အရိသသောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပီတိသုခ…ပေ… အကာရော ဝုတ္တော’’တိ အာဟ။ မဂ္ဂဿပိ ဝါ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတော တထလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အသမ္မောသဓမ္မန္တိ အဝိနာသဘာဝံ။

ဒုတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၁၆၁-၁၆၂။ ဒိဋ္ဌာဒီနဝဿ တံတံဈာနက္ခဏေ အနုပ္ပဇ္ဇနဓမ္မတာပါဒနံ ဝူပသမနံ ဝိရဇ္ဇနံ ပဟာနဉ္စာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတဝိတက္ကာဒယောယေဝ ဈာနင်္ဂဘူတာ တထာ ကရီယန္တိ၊ န တံသမ္ပယုတ္တဖဿာဒယောတိ ဝိတက္ကာဒီနံယေဝ ဝူပသမာဒိဝစနံ ဉာယာဂတံ။ ယသ္မာ ပန ဝိတက္ကာဒယော ဝိယ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ ဧတေန ဧတံ ဩဠာရိကန္တိ ဒိဋ္ဌာဒီနဝါ ဧဝ၊ တသ္မာ အဝိသေသေန ဝိတက္ကာဒီနံ တံသဟဇာတာနဉ္စ ဝူပသမာဒိကေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိတက္ကဝိစာရာဒီနံယေဝ ဝူပသမာဒိကံ ဝုစ္စမာနံ ‘‘အဓိကဝစနမညမတ္ထံ ဗောဓေတီ’’တိ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ ဒီပေတီတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ယေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိသုံ ¶ ဝိသုံ ဌိတာနိပိ ဝိတက္ကဝိစာရသမတိက္ကမဝစနာဒီနိ ပဟေယျင်္ဂနိဒ္ဒေသတာသာမညေန စိတ္တေန သမူဟတော ဂဟေတွာ အဝယဝေန သမုဒါယောပလက္ခဏံ ကတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တေသံ…ပေ… တံ ဒီပကန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ဣဒါနိ အဝယဝေန သမုဒါယောပလက္ခဏံ ဝိနာ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေန ပီတိဝိရာဂါဒိဝစနာနံ သဝိသယေ သမာနဗျာပါရတံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။

တသ္မိံ ဒဿိတေတိ ‘‘ယာ သဒ္ဓါ သဒ္ဒဟနာ’’တိအာဒိနာ ဈာနဝိဘင်္ဂေ သမ္ပသာဒနေ ဒဿိတေ။ သမာနာဓိကရဏနိဒ္ဒေသေနေဝါတိ တတ္ထေဝ ဝိဘင်္ဂေ ဥဒ္ဒေသပဒုဒ္ဓါရာဒီသု သဒ္ဓါဈာနာနံ ‘‘သမ္ပသာဒန’’န္တိ ဧကာဓိကရဏတာဝစနေနေဝ။

ဩဠာရိကင်္ဂမုခေန ¶ ‘‘တဒနုဓမ္မတာ သတီ’’တိ ဝုတ္တာယ တံတံဈာနနိကန္တိယာ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနာဒီဟိ ပကာသိတန္တိ အာဟ ‘‘တဏှာပ္ပဟာနံ ဧတေသံ ဝူပသမန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၇၉၉)။ ယတော ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဝိရတ္တဘာဝဒီပကံ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနန္တိ တဒုဘယာဘာဝဒီပနံ ပုန ကတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၁၆၃။ ဝီရိယံ ဥပေက္ခာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟေသု ဗျာပါရာကရဏေန ဥပေက္ခိယတီ’’တိ။ ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘာဝေန သင်္ခါရေ ဥပေက္ခတီတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ၊ တထာပဝတ္တာ ဝိပဿနာ ပညာ။ တဿာ ပန ဝိသယတော ပဘေဒေါ ‘‘အဋ္ဌ သင်္ခါရုပေက္ခာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၇) ယဿံ ပါဠိယံ ဝုတ္တော၊ တံ ပါဠိသေသံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဌမဇ္ဈာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပ္ပာဒန္တိ ပုရိမကမ္မပစ္စယာ ဣဓ ဥပ္ပတ္တိံ။ ပဝတ္တန္တိ တထာ ဥပ္ပန္နဿ ပဝတ္တိံ။ နိမိတ္တန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ သင်္ခါရဂတံ နိမိတ္တဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော။ အာယူဟနန္တိ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ။ ပဋိသန္ဓိန္တိ အာယတိံ ဥပပတ္တိံ။ ဂတိန္တိ ယာယ ဂတိယာ သာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ နိဗ္ဗတ္တိန္တိ ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တနံ။ ဥပပတ္တိန္တိ ‘‘သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိံ။ ဇာတိန္တိ ဇရာဒီနံ ပစ္စယဘူတံ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိံ။ ဇရာမရဏာဒယော ပါကဋာ ဧဝ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပာဒါဒယော ပဉ္စေဝ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏဿ ဝိသယဝသေန ဝုတ္တာ၊ သေသာ တေသံ ဝေဝစနဝသေန။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိ ¶ ဇာတီ’’တိ ဣဒဉှိ ဒွယံ ဥပ္ပာဒဿ စေဝ ပဋိသန္ဓိယာ စ ဝေဝစနံ။ ‘‘ဂတိ ဥပပတ္တိ စာ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ ပဝတ္တဿ။ ဇရာဒယော နိမိတ္တဿာတိ။

ဘူတဿာတိ ခန္ဓပဉ္စကဿ။ ဧတေဟီတိ ဈာနစိတ္တသမုဋ္ဌိတရူပေဟိ။

စတုက္ကနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စကနယဝဏ္ဏနာ

၁၆၇။ အာကာရဘေဒန္တိ အာကာရဝိသေသံ။ အနေကာကာရာ ဟိ ဓမ္မာ၊ တေ စ နိရဝသေသံ ¶ ယာထာဝတော ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ယထာဟ – ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ ၃။၅)။ ဒုတိယဇ္ဈာနပက္ခိကံ န ပဌမဇ္ဈာနပက္ခိကန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနမေဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ အတ္ထတော ဟိ စတုက္ကပဉ္စကနယာ အညမညာနုပ္ပဝေသိနော။ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ကိံ သဝိစာရတာယ ပဌမဇ္ဈာနပက္ခိကံ ဥဒါဟု အဝိတက္ကတာယ ဒုတိယဇ္ဈာနပက္ခိကန္တိ သိယာ အာသင်္ကာတိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထမိဒံ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိအာဒိနာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ။ သုတ္တန္တဒေသနာသု စ ဒုတိယဇ္ဈာနမေဝ ဘဇန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ဣဓေဝ၊ အထ ခေါ သုတ္တန္တဒေသနာသုပီတိ ဒေသနန္တရေပိ ယထာဝုတ္တဇ္ဈာနဿ ပဌမဇ္ဈာနပက္ခိကတ္တာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ ဘဇနမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိတက္ကဝူပသမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန သုတ္တန္တေပိ ပဉ္စကနယဿ လဗ္ဘမာနတံ ဒဿေတိ။

နနု စ သုတ္တန္တေ စတ္တာရိယေဝ ဈာနာနိ ဝိဘတ္တာနီတိ ပဉ္စကနယော နတ္ထိယေဝါတိ? န၊ ‘‘သဝိတက္ကသဝိစာရော သမာဓီ’’တိအာဒိနာ သမာဓိတ္တယာပဒေသေန ပဉ္စကနယဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ စတုက္ကနယနိဿိတော ပန ကတွာ ပဉ္စကနယော ဝိဘတ္တောတိ တတ္ထာပိ ပဉ္စကနယော နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗော။ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဟိ ဝိတက္ကဿ ဝိစာရဿ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝိတက္ကဝိစာရာနန္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ အဝိတက္ကအဝိစာရာနန္တိ စ ဝိနာ သဟ စ ဝိစာရေန ဝိတက္ကပ္ပဟာနေန အဝိတက္ကံ သဟ ဝိနာ စ ဝိတက္ကေန ဝိစာရပ္ပဟာနေန အဝိစာရန္တိ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ အဝိတက္ကအဝိစာရဉ္စာတိ ဝါ တိဝိဓမ္ပိ သက္ကာ သင်္ဂဏှိတုံ။

ဒုတိယန္တိ ¶ စ ဝိတက္ကရဟိတေ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယရဟိတေ စ ဉာယာဂတာ ဒေသနာ။ ဒုတိယံ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ ဝိစာရမတ္တရဟိတေပိ ဒွယပ္ပဟာနာဓိဂတသမာနဓမ္မတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဉ္စကနယနိဒ္ဒေသေ ဒုတိယေ ဝူပသန္တောပိ ဝိတက္ကော တံသဟာယဝိစာရာဝူပသမေန န သမ္မာဝူပသန္တောတိ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယရဟိတေ ဝိယ ဝိစာရဝူပသမေနေဝ တဒုပသမံ သေသဓမ္မသမာနတဉ္စ ဒဿေန္တေန ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ တတိယံ စတုက္ကနယေ ဒုတိယေန နိဗ္ဗိသေသံ ဝိဘတ္တံ။ ဒုဝိဓဿပိ သဟာယဝိရဟေန အညထာ စ ဝိတက္ကပ္ပဟာနေန အဝိတက္ကတ္တံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခတ္တဉ္စ သမာနန္တိ သမာနဓမ္မတ္တာပိ ဒုတိယန္တိ နိဒ္ဒေသော။ ဝိစာရမတ္တမ္ပိ ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယရဟိတံ ဝိယ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ ¶ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ အဝိတက္ကံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခန္တိ ဝိဘတ္တံ။ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝါ သဟစာရီသု ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဧကံ အတိက္ကမိတွာ ဒုတိယမ္ပိ တတြဋ္ဌမေဝ ဒေါသတော ဒိသွာ ဥဘယမ္ပိ သဟာတိက္ကမန္တဿ ပဉ္စကနယေ တတိယံ ဝုတ္တံ တတိယံ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ။ ပဌမတော အနန္တရဘာဝေန ပနဿ ဒုတိယဘာဝေါ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ သရူပတော ပဉ္စကနယော န ဝိဘတ္တောတိ? ဝိနေယျဇ္ဈာသယတော။ ယထာနုလောမဒေသနာ ဟိ သုတ္တန္တဒေသနာတိ။

ပဋိပဒါစတုက္ကာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၇၆-၁၈၀။ တဒနုရူပတာတိ တဿ ပဌမာဒိဇ္ဈာနဿ အနုရူပသဘာဝါ။ ယထာလဒ္ဓဇ္ဈာနံ သန္တတော ပဏီတတော ဒိသွာ အဿာဒယမာနာ နိကန္တိ တံသမ္ပယုတ္တာ ခန္ဓာ ဝါ တဒါရက္ခဘူတာ သတိယေဝ ဝါ တဿ ဈာနဿ အနုစ္ဆဝိကတာယ ‘‘တဒနုဓမ္မတာ သတီ’’တိ ဝုတ္တာတိ။ ကဒါစီတိ ယဒါ ပဌမံ အဓိဂန္တွာ ယထာနိသိန္နောယေဝ ဝိနာ ပယောဂန္တရံ ဒုတိယာဒီနိ အဓိဂစ္ဆတိ၊ ဤဒိသေ ကာလေတိ အတ္ထော။

၁၈၆။ ကုသလဇ္ဈာနဿ အဓိဂတတ္တာ ‘‘သေက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တေ ဥပ္ပာဒေန္တိ နာမာတိ အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ အနုပ္ပဇ္ဇမာနတံ သန္ဓာယာဟ။

ကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ

၂၀၃။ အာရုပ္ပပါဒကတာ ¶ စ ဒဿိတာ ဝိနာ အဘာဝတော။ န ဟိ တေသံ အာရုပ္ပပါဒကတာယ ဝိနာ နိရောဓပါဒကတာ အတ္ထီတိ။ နိမ္မိနိတုံ ဣစ္ဆိတဿ ဝတ္ထုနော နိမ္မာနဝသေန ခိပ္ပံ နိသန္တိ နိသာမနံ အာလောစနံ အဓိဂမော ဧတဿာတိ ခိပ္ပနိသန္တိ။ တဗ္ဘာဝေါ ‘‘ခိပ္ပနိသန္တိဘာဝေါ’’တိ အာဟ ‘‘ခိပ္ပဒဿနံ ခိပ္ပာဘိညတာ’’တိ။

ကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဘိဘာယတနကထာဝဏ္ဏနာ

၂၀၄။ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတံ ¶ ကသိဏာရမ္မဏသင်္ခါတံ အာယတနံ ကာရဏံ ဧတဿာတိ ကသိဏာယတနံ၊ ဈာနံ။ အထ ဝါ အာရမ္မဏဿ အနဝသေသဖရဏဋ္ဌေန ကသိဏဉ္စ တံ အာယတနဉ္စ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော မနာယတနဓမ္မာယတနဘာဝတော စာတိ သသမ္ပယုတ္တံ ဈာနံ ကသိဏာယတနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သတိပိ အဘိဘာယတနာနံ ကသိဏာယတနတ္တေ’’တိ။ ဘာဝနာယ နိမိတ္တံ ဘာဝနာနိမိတ္တံ၊ အာရမ္မဏဿ ပရိတ္တပ္ပမာဏတာ သုဝိသုဒ္ဓနီလာဒိတာ စ၊ တဒေဝ နာနတ္တံ။ ဘာဝနာ ဧဝ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂဘူတာ ဘာဝနာနိမိတ္တံ၊ တဿ နာနတ္တံ ဘာဝနာနိမိတ္တနာနတ္တံ။ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာ ဟိ ယထာဝုတ္တဝိသေသေ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသတော နာနာသဘာဝါတိ။ ကသိဏနိမိတ္တဿ အဘိဘဝနကဘာဝနာနိမိတ္တနာနတ္တံ ကသိဏ…ပေ… နာနတ္တံ၊ တတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ စ ပုရိမာနိ စတ္တာရိ အဘိဘာယတနာနိ ဘူတကသိဏာရမ္မဏာနိ၊ ဘူတကသိဏေသု စ ယံ သုဝဏ္ဏံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏန္တိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တတ္ထ ပဝတ္တိတာနိ သဗ္ဗတ္ထ ဝါ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတေန ပဝတ္တိတာနိ ပဌမတတိယာဘိဘာယတနာနီတိ ဒုတိယစတုတ္ထာနိ ဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏာနိ။ ယဒိ ဧဝံ ဒုတိယစတုတ္ထေဟိ ပဉ္စမာဒီနံ ကော ဝိသေသောတိ ‘‘ပဉ္စမာဒီနိ ဝဏ္ဏတော ရမဏီယတရာနိ၊ န တထာ ဣတရာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပုရိမာနိပိ စတ္တာရိ အဋ္ဌ ကသိဏာရမ္မဏာနေဝ၊ တသ္မာ တံ နေသံ မတိမတ္တံ ‘‘အဋ္ဌသု ကသိဏေသူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဝိမောက္ခေသု စ ပဌမဒုတိယဝိမောက္ခာ အဋ္ဌ ကသိဏာရမ္မဏာ။ တတိယော ဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏော။ ပဌမဒုတိယာပိ ဝါ ဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏာ ဧဝ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ နီလကသိဏာဒိရူပါနိ ¶ ဈာနစက္ခုနာ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ အာရမ္မဏမနုညတာယ ဟိ တတ္ထ အနိဂ္ဂတိတဘာဝေန တေသံ ပဝတ္တီတိ။ ဧဝံ သန္တေ တတိယဿ ဣတရေဟိ ကော ဝိသေသောတိ? သုဘာကာရာဘောဂေါ။ တတိယော ဧဝ ဟိ သုဘန္တိ အာဘုဇနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ န ဣတရေတိ။

ဉာဏံ အပ္ပနာပညာ။ ဝိဇ္ဇမာနေပီတိ အပိ-သဒ္ဒေန အဝိဇ္ဇမာနေပီတိ ဒဿေတိ။ ပရိတ္တပ္ပမာဏတာ အဘိဘဝနဿ ကာရဏံ ဣမေသု စတူသု အဘိဘာယတနေသူတိ အဓိပ္ပာယော။ နနု စ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဝစနတော ဝဏ္ဏာဘောဂသဟိတာနိယေဝ ဂဟိတာနီတိ? န ဂဟိတာနီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာတိ အာဂမေသု။ တထာ အပ္ပမာဏာနီတိ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ စ သဗ္ဗာနိ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဝိသိဋ္ဌာနံ ဝဏ္ဏာဘောဂေန ရဟိတာနံ သဟိတာနဉ္စ ဧကဇ္ဈံ မနသိ ကရောတိ? န ဧကဇ္ဈံ၊ ဝိသုံယေဝ ¶ ပန တေသု မနသိကာရော။ ယဒိ ဝိသုံ ကထမေကန္တိ? ပရိတ္တဘာဝသာမညတော။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏဂ္ဂဟဏံ အတိရိစ္ဆတီ’’တိ၊ နာတိရိစ္ဆတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အတ္ထိ ဟိ ဧသော ပရိယာယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယဒိဒံ ဝဏ္ဏာဘောဂဇနိတံ ဝိသေသံ အဂ္ဂဟေတွာ ပရိတ္တသာမညေန ဧကတ္တံ နေတွာ ‘‘ပရိတ္တာနိ အဘိဘုယျာ’’တိ ဝတွာ ပုန တဒန္တောဂဓဓမ္မပ္ပဘေဒံ ဝိနေယျဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘တာနိ စေ ကဒါစိ ဝဏ္ဏဝသေန အာဘုဇိတာနိ ဟောန္တိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ အဘိဘုယျာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတာယ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ သဟိတာနိ စ ဝိသုံ မနသိ ကတွာ ဥဘယတ္ထာပိ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတပရိတ္တာဘိဘဝနေ တံ သဟိတပရိတ္တာဘိဘဝနေ စ ပရိတ္တာဘိဘဝနဿ သာမညံ ဂဟေတွာ ဧကန္တိ ဝစနံ၊ ဧသော ပရိယာယော ဝိဇ္ဇတီတိ အယမဓိပ္ပာယော။

ဧဝံ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မပါဌဝိသေသတော အဋ္ဌကထာယ ဝိရောဓာဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မပါဌာနံ အဝိရောဓံ အဓိပ္ပာယဝိဘာဝနေန ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံ အဘိဓမ္မေ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ သဟိတာနိ စ ဝိသုံ ဝုတ္တာနိ။ သုတ္တန္တေ ပန ‘‘ဥဘယာနိ ဧကဇ္ဈ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကထံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘တဒေတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အာဂတဿာတိ သုတ္တန္တေ အာဂတဿ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိ အာဂတံ။ အဝစနတောတိ အဘိဓမ္မေ အဝစနတော။ ယဒိပိ ဝိမောက္ခာ ဝိသုံ ဒေသိတာ၊ ကသိဏာယတနဘာဝေါ ဝိယ ပန အဘိဘာယတနာနံ ဝိမောက္ခကိစ္စတာပိ အတ္ထီတိ အဘိဘာယတနဝိမောက္ခာနံ ဣဓာပိ သင်္ကရော ဒုန္နိဝါရောတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ¶ ‘‘သဗ္ဗဝိမောက္ခကိစ္စသာဓာရဏဝစနဘာဝတော’’တိ။ တေန ယထာ အဘိဘာယတနဒေသနာယံ အဘိဘာယတနကိစ္စာနိ နိရဝသေသတော ဝုတ္တာနိ၊ ဧဝံ ဝိမောက္ခဒေသနာယံ ဝိမောက္ခကိစ္စာနီတိ ဣဓ တေသံ အသင်္ကရောယေဝါတိ ဒဿေတိ။

ယေ စ ယထာဝုတ္တံ ဝဝတ္ထာနံ န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ၊ တေဟိ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မပါဌဘေဒေ အညံ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ကိမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ နနု အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကသ္မာ ပန ယထာ သုတ္တန္တေ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတော’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ။ န တံ တဿ ကာရဏဝစနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပါန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယန္တိ ဣဓ သုတ္တန္တေ စ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၆၅) ဝုတ္တဝစနံ သန္ဓာယာဟ။ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိယေဝ ဟိ အဘိဘဝနီယာနီတိ။ အညဟေတုကန္တိ ဒေသနာဝိလာသတော အညံ အဘိဘဝနီယဟေတု ဧတဿာတိ အညဟေတုကံ။ အဇ္ဈတ္တအရူပသညိတာယ ဧဝ၊ န သုတ္တန္တေ ဝိယ အဇ္ဈတ္တရူပသညိတာယ စာတိ အတ္ထော။ အဝိဘူတတ္တာတိ ဣဒံ ဉာဏုတ္တရာနံ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒနေန အပ္ပနာနိဗ္ဗတ္တနံ အာရမ္မဏဿ အဘိဘဝေါ န ¶ သုဋ္ဌု ဝိဘူတဘာဝမန္တရေန သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ နနု စ အဋ္ဌကထာယံ ပါဌဒွယဝိသေသဿ ဒေသနာဝိလာသော ကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာဝိလာသော စ ယထာဝုတ္တဝဝတ္ထာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဒေသနာဝိလာသော ဟိ နာမ ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ ပရိယာယဿ ဝိဘာဝနံ န ယဿ ကဿစီတိ။ တတ္ထ စ ‘‘ပရိယာယဒေသနတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရဝဝတ္ထာနံ ဒေသနာဝိလာသနိဗန္ဓနမာဟ။ တထာ စေဝ ဟိ ပုရတော ဒေသနာဝိလာသော ဝိဘာဝိတော။

အဘိဘာယတနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝိမောက္ခကထာဝဏ္ဏနာ

၂၄၈။ တန္တိ ‘‘သသန္တတိပရိယာပန္နရူပ’’န္တိ ဝုတ္တကေသာဒိဝဏ္ဏမာဟ။ တံ ပန ယသ္မာ ခလမဏ္ဍလာဒိ ဝိယ ပရမ္ပရာယ ဈာနဿ ကာရဏံ၊ တသ္မာ ‘‘ဈာနဿ ဟေတုဘာဝေနာ’’တိ အာဟ။ ယေနာတိ ယထာဝုတ္တရူပဝိသေသေန။ ဝိသိဋ္ဌေနာတိ အတိသယပ္ပတ္တေန ‘‘ရူပူပပတ္တိယာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆၀ အာဒယော၊ ဝိဘ။ ၆၂၅) ဝိယ ဥတ္တရပဒလောပေန ¶ ‘‘ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တေန ရူပဈာနေန။ ‘‘ဝိသိဋ္ဌေနာ’’တိ ဣမိနာ ဟိ အတိသယရူပယုတ္တော ရူပီတိ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ ပထဝီကသိဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၄၉၉) ဈာနာနမေဝ ကသိဏဘာဝေန ပဝတ္တာ။ သုတ္တေ အာရမ္မဏာနံ ကသိဏဘာဝေန ပဝတ္တာ ‘‘ပထဝီကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀၊ အ။ နိ။ ၁၀။၂၅)။

ဝိမောက္ခကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဗြဟ္မဝိဟာရကထာဝဏ္ဏနာ

၂၅၁။ အညာဏသမ္ပယုတ္တာပိ ဝါ ဥပေက္ခာဝေဒနာ အညာဏုပေက္ခာ၊ ဥပေက္ခာတိ အညာဏသမ္ပယုတ္တာ ဥပေက္ခာဝေဒနာ၊ အညာဏုပေက္ခာတိပိ ဧတာသံယေဝ နာမန္တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၉၄၇) ဟိ ¶ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ဝက္ခတီတိ။ အပ္ပဋိဘာဂနိမိတ္တတ္တေပိ ဧကံ ကတိပယေ ဝါ သတ္တေ ဩဒိဿ ပဝတ္တာ ပရိစ္ဆိန္နရူပါဒိဥပါဒါနဝိသယေ ပဝတ္တတ္တာ ကထမပ္ပမာဏဂေါစရာတိ အာဟ ‘‘န စ သမ္မုတိသစ္စဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝမ္ပိ ယထာ နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာတိ သတ္တဝသေန ပဝတ္တာယပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သင်္ခါရာရမ္မဏတာ ဝုစ္စတိ ဥပါဒါနဝသေန၊ ဧဝံ သတ္တဝသေန ပဝတ္တာနမ္ပိ မေတ္တာဒီနံ သင်္ခါရာရမ္မဏတာပိ သိယာတိ စေ? န၊ အပရာမသနဝသေန ပဝတ္တာနံ မေတ္တာဒီနံ သဥပါဒါနဂ္ဂဟဏာသမ္ဘဝတောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အပရာမာသာ’’တိအာဒိ။

ဗြဟ္မဝိဟာရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အသုဘကထာဝဏ္ဏနာ

၂၆၃။ ‘‘ဧကာဟမတံ ဝါ ဒွီဟမတံ ဝါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၉၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၂) ဝုတ္တာသု နဝသု သိဝထိကာသု ဝဏ္ဏဝသေန ပဝတ္တဇ္ဈာနံ သိဝထိကာဝဏ္ဏဇ္ဈာနံ။ နနု စေတဿ ဝဏ္ဏကသိဏေဟိ ဂဟဏံ ယုတ္တံ၊ န အသုဘေဟီတိ? န၊ သိဝထိကာဝဏ္ဏံ ဥပမံ ကတွာ အတ္တနော ကာယေ ပဋိကူလတ္တံ အမုဉ္စိတွာဝ ဝဏ္ဏဝသေန ပဝတ္တနတော ¶ ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဋိကူလမနသိကာရသာမညေနာ’’တိ။ အယမတ္ထော သိဝထိကာဝဏ္ဏဇ္ဈာနဿာတိ ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗောတိ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘တမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။

အသုဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ရူပါဝစရကုသလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အရူပါဝစရကုသလကထာဝဏ္ဏနာ

၂၆၅။ ရူပနိမိတ္တန္တိ ရူပဟေတု ရူပါဓိကရဏံ။ ရူပါရူပနိမိတ္တေသူတိ ရူပဓမ္မေသု စ ပထဝီကသိဏာဒိနိမိတ္တေသု စ။ တဒါရမ္မဏဇ္ဈာနေသူတိ ဧတ္ထ တံ-သဒ္ဒေန ရူပနိမိတ္တံ ပစ္စာမသတိ ရူပမ္ပိ ¶ ဝါ ရူပဓမ္မာရမ္မဏာနမ္ပိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ သမ္ဘဝတော။ ရူပါဒီသူတိ ရူပါရူပနိမိတ္တတဒါရမ္မဏဇ္ဈာနေသု ရူပပဋိဗဒ္ဓဓမ္မေသု စ။ အနာဝဇ္ဇိတုကာမတာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

စုတိတော ဥဒ္ဓံ ဥပ္ပတ္တိရဟာနံ…ပေ… အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေန သမတိက္ကမောတိ ဧတေန သမတိက္ကမိတဗ္ဗတ္တေန ရူပါဝစရကုသလာနံ ရူပါဝစရဝိပါကကိရိယေဟိ ဝိသေသာဘာဝံ ဒဿေတိ အနဓိဂတဘာဝတော။ ယေသဉှိ ရူပသညာဒီနံ အရူပဘာဝနာယ သမတိက္ကမာဒိကော လဗ္ဘတိ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘အရူပဘာဝနာယ အဘာဝေ စုတိတော ဥဒ္ဓံ ဥပ္ပတ္တိရဟာန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။ ယာတိ ဧကန္တရူပနိဿိတာ အဝသိဋ္ဌပရိတ္တဝိပါကသညာဒယော။

အာနေဉ္ဇသန္တသမာပတ္တိသုခါနုဘဝနဘဝဝိသေသူပပဇ္ဇနာဒယော အာရုပ္ပသမာပတ္တီနံ အတ္ထာတိ အာဟ ‘‘ရူပသညာ…ပေ… န အတ္ထော’’တိ။

ဣဓ ဥဂ္ဃာဋိတကသိဏဝသေန ပရိတ္တာနန္တတာ ဟောတိ နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ ဧဝံ ပရိတ္တကသိဏုဂ္ဃာဋိတေ ကထမာကာသာနဉ္စာယတနဝစနန္တိ? တတ္ထာပိ အနန္တဖရဏသဗ္ဘာဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘အနန္တဖရဏတာသဗ္ဘာဝေ’’တိ။ ယဒိ သဗ္ဗတ္ထ အနန္တဖရဏတာ အတ္ထိ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘အနန္တော အာကာသော’’တိ န ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သမယဝဝတ္ထာပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဋိပတ္တီတိ ဈာနဘာဝနာကာရမာဟ။

၂၆၆။ ဥဂ္ဃာဋဘာဝေါ ဥဂ္ဃာဋိမံ။ ယထာ ပါကိမံ။

၂၆၈။ အာကာသေ ¶ ပဝတ္တိတဝိညာဏာတိက္ကမတော တတိယာတိ ပဒုဒ္ဓါရံ ကတွာ ယုတ္တိတော အာဂမတော စ တဒတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တဒတိက္ကမတော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အာရုပ္ပသမာပတ္တီနံ အာရမ္မဏာတိက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ ဝိသေသတော အာရမ္မဏေ ဒေါသဒဿနံ တဒေဝ အတိက္ကမိတဗ္ဗန္တိ အယံ ယုတ္တိ၊ အာရမ္မဏေ ပန အတိက္ကန္တေ တဒါရမ္မဏံ ဈာနမ္ပိ အတိက္ကန္တမေဝ ဟောတိ။ ဘာဝနာယ အာရမ္မဏဿ ဝိဂမနံ အပနယနံ ဝိဘာဝနာ။ ပါဠိယန္တိ ဝိဘင်္ဂေ။ နနု စ ပါဠိယံ ‘‘တညေဝ ဝိညာဏ’’န္တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ ‘‘န အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏ’’န္တိ။ ‘‘န တညေဝဝိညာဏန္တိ ဝိသေသဝစနေန အယမတ္ထော သိဒ္ဓါ’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတန’’န္တိအာဒိမာဟ။

အရူပါဝစရကုသလကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တေဘူမကကုသလဝဏ္ဏနာ

၂၆၉။ သတ္တဟိ ¶ မဟာဝါရေဟီတိ ပဋိစ္စသဟဇာတပစ္စယနိဿယသံသဋ္ဌသမ္ပယုတ္တပဉှာဝါရေဟိ အနုလောမပစ္စနီယအနုလောမပစ္စနီယပစ္စနီယာနုလောမာဒိနယာ အနုလောမာဒိနယာ။ ဘာရဒွါဇဂေါတမာဒယော အဋ္ဌစတ္တာလီသ လောကေ ဂေါတ္တာနိ မူလဘူတာနိ၊ တထာ ကဋ္ဌကလာပါဒယော အဋ္ဌစတ္တာလီသေဝ စရဏာနီတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌစတ္တာလီသ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ တေသန္တိ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗာနံ။ ဒွါရသီသေန ဒွါရဝန္တာနိ ဂယှန္တီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘တံတံဒွါရာနိ ဝါ ကာယာဒီနီ’’တိ။ အစိတ္တီကာရေန ဝါ ကတံ ဟီနံ၊ အဇ္ဈုပေက္ခနေန ကတံ မဇ္ဈိမံ၊ သက္ကစ္စကတံ ပဏီတံ။ အာမိသကိဉ္ဇက္ခာဒိဟေတု ဝါ ကတံ ဟီနံ၊ ပုညဖလကာမတာယ ကတံ မဇ္ဈိမံ၊ ကတ္တဗ္ဗမိစ္စေဝ အရိယဘာဝေ ဌိတေန ကတံ ပဏီတံ။ ဘဝသမ္ပတ္တိလောဘေန ဝါ ပဝတ္တိတံ ဟီနံ၊ အလောဘဇ္ဈာသယေန ပဝတ္တိတံ မဇ္ဈိမံ၊ ပရဟိတာယ ပဝတ္တိတံ ပဏီတံ။ ပရိတ္တကတံ ဝါ ဟီနံ၊ မတ္တသော ကတံ မဇ္ဈိမံ၊ အဓိမတ္တသော ကတံ ပဏီတံ။ မဟဂ္ဂတေသု ပန ပဋိလဒ္ဓမတ္တံ ဟီနံ၊ နာတိသုဘာဝိတံ မဇ္ဈိမံ၊ သုဘာဝိတံ ဝသိပ္ပတ္တံ ပဏီတံ။ ဣမေသုပိ ဧကေကဿ ဟီနာဒိကဿ အာယူဟနနာနတ္တာဒိဝသေန ဟီနာဒိဘေဒေါ လဗ္ဘတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝသေနာတိ ယော စိတ္တပ္ပဘာဝိတော စိတ္တသမ္ပယုတ္တာနံ စိတ္တာဓိပတေယျဘာဝေါ၊ သော တံနိမိတ္တေ စိတ္တေ ဥပစရိတောတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော။

တေဘူမကကုသလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

လောကုတ္တရကုသလဝဏ္ဏနာ

၂၇၇။ ‘‘ကေနဋ္ဌေန ¶ လောကုတ္တရ’’န္တိအာဒိ ပဋိသမ္ဘိဒါဝစနံ (ပဋိ။ မ။ ၂။၄၃) အဋ္ဌကထာယ အာဘတံ၊ တသ္မာ တတ္ထ ‘‘တိဝိဓောပိ အနုတ္တရဓမ္မော လောကံ တရတီ’’တိအာဒိနာ သင်္ဂဟိတောတိ တံ တီဟိ ပဒေဟိ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘လောကံ တရတီတိ ဧတေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧကေကသ္မိံ ယောဇေတဗ္ဗော လောကဿ အန္တဂမနာဒိတာယ မဂ္ဂါဒီသုပိ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ မဂ္ဂေယေဝ ဝါ တိဝိဓောပိ အတ္ထော ယောဇေတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနတိဝတ္တနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသတာ တဒုပဂဝီရိယဝါဟနံ အာသေဝနာတိ ဣမေ တယော ဘာဝနာဝိသေသေ သင်္ဂဏှာတိ။ ယသ္မာ စေတေ ဘာဝနာဝိသေသာ သံကိလေသဝေါဒါနေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋေသု စ တံတံအာဒီနဝါနိသံသဒဿနဘူတာယ ပုဗ္ဗဘာဂပညာယ ¶ သမ္ပာဒိတေန ဉာဏဝိသေသေန နိပ္ဖဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အညမညံ…ပေ… ဝဍ္ဎေတီ’’တိ။

နိဿယော ဟောတီတိ ရုက္ခော ဝိယ သာခါယ အာဓာရဘာဝေန ဝေါဟရီယတီတိ အတ္ထော။ ဖလဉာဏဖလင်္ဂါနံ နိဿယဝစနံ နိဿယပစ္စယတ္တာ။ တတောယေဝ နိဿယဘာဝတော ပတိဋ္ဌာဘာဝတော။ အရိယဖလသန္နိဿယေန ဟိ အရိယာ ကတကိစ္စာ သုဋ္ဌု နိဗ္ဗိန္နသဗ္ဗဘဝါပိ စိရတရံ လောကေ ပရဟိတာယ တိဋ္ဌန္တိ။ ကိလေသာနံ ဩဓိသော ပဇဟနကာပိ အရိယမဂ္ဂါ အဝိသေသေန သဗ္ဗာကုသလာနံ သဗ္ဗကုသလပဋိပက္ခတာယ အညမဂ္ဂပ္ပဟာတဗ္ဗေသုပိ ကေနစိ ပဟာနာကာရေန ပဝတ္တန္တီတိ တံ ပဟာနာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတရေသံ ဝိဇ္ဇုတောဘာသေန ဝိယ တမဿာ’’တိ အာဟ။ ယေန ပါဠိယံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဉာဏာနံ ဝိဇ္ဇူပမတာ ဒဿိတာ။ ယဒိ ဧဝံ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈာ ကိလေသာ ဣတရေတိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ န တေသံ သမုစ္ဆေဒဝစနံ ယုတ္တံ။ န ဟိ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗေ ဒဿနမဂ္ဂေါ သမုစ္ဆိန္ဒိတုံ သက္ကောတိ။ တထာ စ သတိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဧဝ တေ သိယုံ။ အထ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ အဓိပ္ပေတံ၊ ယေန ‘‘ဝိဇ္ဇုတောဘာသေန ဝိယ တမဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာယ ဧဝ သိဒ္ဓံ န စ ယုတ္တံ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ တဒင်္ဂဝသေန ကိလေသေ ပဇဟတီတိ။ ဝိက္ခမ္ဘနေပိ ဧသေဝ နယော၊ အနုလောမဉာဏေနေဝ တဿ သာတိသယံ သာဓိတတ္တာ။ အထ ပန ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈာ ဧဝ ကိလေသာ ဣတရေတိ အဓိပ္ပေတာ၊ ဧဝံ သန္တေ တေသံ ဣတရဘာဝေါဝ န သိယာ၊ န စ အနပါယဂမနီယာ ¶ နာမ ကိလေသာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ အတ္ထိ၊ နာပိ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈာ ကိလေသာ တေန ဝိဇ္ဇုတောဘာသေန ဝိယ တမော သမုစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တန္တိ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗောယံ ‘‘ဣတရေသံ…ပေ… သမုစ္ဆေဒေါ’’တိ။ လောကိယဇ္ဈာနမ္ပိ န ဝိနာ ပဋိပဒါယ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒံ အဓိပ္ပာယဝသေန နေတဗ္ဗံ နေယျတ္ထတ္တာတိ တံ အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အကတာဓိကာရဿာ’’တိ အာဟ။ တေန ယထာဝုတ္တဝစနဿ စ သပ္ပဒေသတံ ဒဿေတိ။ နနု စ ကတာဓိကာရဿ အရိယဿ မဂ္ဂေန သမိဇ္ဈမာနမ္ပိ ဈာနံ မဂ္ဂပဋိပဒါဝသေန ပဋိပဒါသဟိတမေဝါတိ။ န ဝိနာ ပဋိပဒါယ ဣဇ္ဈတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တေနေတံ ဝစနံ နိပ္ပဒေသမေဝါတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကတာဓိကာရဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ တဿ ဝစနဿ အဓိပ္ပာယဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတ္ထတာ ပါဠိတောပိ ဝိညာယတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယထာဝုတ္တ…ပေ… ကတာ’’တိ။

‘‘ယော ကောစီတိ အဝိသေသဝစန’’န္တိ တဿ အပဝါဒံ ဒဿေန္တော ‘‘သကိံ ဒွိက္ခတ္တု’’န္တိ အာဒိမာဟ။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏံ ပရိဇာနနံ။ နာမရူပဝဝတ္ထာပနာဒီနန္တိ နာမရူပဝဝတ္ထာပနပစ္စယပရိဂ္ဂဟလက္ခဏပဋိဝေဓနိကန္တိပရိယာဒါနာနံ ¶ ။ ကိစ္ဆသိဒ္ဓိတောတိ နာမရူပဝဝတ္ထာပနာဒီနံ ကေသဉ္စိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ ကိစ္ဆသိဒ္ဓိတော။ ဧသ နယော ဒုတိယဝါရာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ။ သုခသိဒ္ဓိယမ္ပီတိ နာမရူပဝဝတ္ထာပနာဒီနံ ကိစ္ဆသိဒ္ဓိ မဂ္ဂပါတုဘာဝဒန္ဓဘာဝဿ ကာရဏဘာဝေ အနေကန္တိကာ။ ဝိပဿနာသဟဂတိန္ဒြိယာနံ ပန မန္ဒတာ တဿ ဧကန္တကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။

ဧတဒန္တတ္တာ ပဋိပဒါယာတိ ဧတေန နိပ္ပရိယာယတော ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတာယ ဝိပဿနာပညာယ စိရာစိရပ္ပဝတ္တိဝသေန မဂ္ဂဿ ခိပ္ပဒန္ဓာဘိညတာ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ။ ပုရိမာနန္တိ ပုရိမဝါရာနံ၊ လက္ခဏပဋိဝေဓာဒီနံယေဝ ဝါ။ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ တိက္ခတ္တုံ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနေ သတိ ဒုက္ခာပဋိပဒါဘာဝေါ၊ န တတော ဟေဋ္ဌာတိ နိစ္ဆိတတ္တာ အာဟ ‘‘တိက္ခတ္တုံ ဝိက္ခမ္ဘနဝါရတာဝသေနာ’’တိ။ တဿ သုခါပဋိပဒါ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဥက္ကံသဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

ယသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဝိသံဝါဒနဘေဒနာနိဋ္ဌာနတ္ထနိယောဇနာနံ ပဝတ္တိ၊ တတ္ထ သိနေဟဝိရဟေနေဝ တေသံ ပဝတ္တိ၊ သော စ ပုဂ္ဂလော အသင်္ဂဟိတော ဟောတီတိ မုသာဝါဒါဒီနံ ဝိသံဝါဒနာဒိကိစ္စတာယ လူခတာ စ အပရိဂ္ဂဟတာ စ ဝုတ္တာ။ တပ္ပဋိပက္ခဝိရုဒ္ဓသဘာဝတ္တာ သမ္မာဝါစာယ သိနိဒ္ဓဘာဝတာ ပရိဂ္ဂါဟကသဘာဝတာ ¶ ။ သဒ္ဓါဝိသေသယောဂတော ဝါ တဿာ သိနိဒ္ဓဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမုဋ္ဌာပေတီတိ ပဝတ္တေတိ။ ဇီဝမာနော ဝါ သတ္တော၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဝါ ဝေါဒါယန္တိ ဧတေန သယံ ဝါ ဝေါဒါယတီတိ ဝေါဒါနံ။

၂၈၅။ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ပတိဋ္ဌာနံ။ အဝသေသကိလေသာဘိသင်္ခါရေဟိ အာယူဟနာ။ သဿတဒိဋ္ဌိယာ ပတိဋ္ဌာနံ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ အာယူဟနာ။ လီနဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ။ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန အာယူဟနာ။ ကာမသုခါနုယောဂဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ။ အတ္တကိလမထာနုယောဂဝသေန အာယူဟနာ။ သဗ္ဗာကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗလောကိယကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာတိ ဩဃတရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တေသု ပကာရန္တရေသု ဣဓ အဝုတ္တာနံ ဝသေနပိ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အထ ဝါ ကိလေသဂ္ဂဟဏေန တဏှာသဿတဒိဋ္ဌိသဗ္ဗာကုသလာဘိသင်္ခါရာ ဂဟိတာ တံသဘာဂတာယ တဒေကဋ္ဌတာယ စ။ တထာ အဘိသင်္ခါရဂ္ဂဟဏေန အဝသေသကိလေသဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဗ္ဗလောကိယကုသလာဘိသင်္ခါရာ။ လီနုဒ္ဓစ္စကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂါနံ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ တေဟိ န ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရဝသေန ပတိဋ္ဌာနာယူဟနေ ဝတွာ တဏှာဒိဋ္ဌီနံ တတ္ထ ဝိသေသပစ္စယတံ ဒီပေတုံ တဒုဘယဝသေနပိ ယောဇနာ ကတာ။ နယဒဿနံ ဝါ ဧတံ တတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝမိတရေပိ ပကာရာ ယောဇေတဗ္ဗာတိ ¶ ။ ‘‘စတူဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၄။၁၁၂၊ ၁၁၄) အင်္ဂ-သဒ္ဒဿ ကာရဏတ္ထတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၂၉၉။ မုသာဝါဒါဒီနိ ဘာသမာနော ကရောတိ နာမ ကိံ ဝက္ခမာနံ ကိရိယံ၊ ကာ ပန သာတိ? မုသာဝါဒါဒိကိရိယာတိ ဝိဒိတောဝါယမတ္ထော။ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၃၀၁။ နိပ္ဖာဒိတပစ္စယာနန္တိ စီဝရာဒိပစ္စယာနံ။ ကုဟနဝတ္ထူနီတိ ပါပိစ္ဆတံ နိဿာယ လူခစီဝရာဒိသေဝနဝသေန ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ သော အရဟာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၂၄) အတ္တာနံ အရိယဂုဏသာမန္တံ ကတွာ ဘဏနဝသေန ဝိသေသလာဘိနော ဝိယ အတ္တနော ပရိဟရဏဝသေန စ ပဝတ္တာ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါ ပရေသံ ဝိမှာပနကာရဏာနိ ကုဟနဝတ္ထူနိ။

၃၄၃။ သတိပိ ¶ သဂုဏာရမ္မဏေဟိ မဂ္ဂဿ အနိမိတ္တနာမလာဘေ န နိပ္ပရိယာယေန ဝိပဿနာ အနိမိတ္တနာမိကာတိ အာဂမနတော မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တနာမံ န လဘတီတိ အာဟ ‘‘န ပန သဂုဏာရမ္မဏေဟိ…ပေ… သိဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန အာဂမနတော သုညတံ အပ္ပဏိဟိတန္တိ လဒ္ဓနာမဿ မဂ္ဂဿ သဂုဏတော အာရမ္မဏတော စ တံနာမာဘာဝေါ န ကဒါစိပိ အတ္ထိ၊ တသ္မာ နာမတ္တယပါရိပူရိဟေတုအာဂမနတော နာမလာဘောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏနာမသိဒ္ဓိဟေတုတ္တာ’’တိ။ သဗ္ဗေသန္တိ သဗ္ဗဝိမောက္ခမုခါဂတာနမ္ပိ မဂ္ဂါနံ။ နာမတ္တယယောဂေါတိ သုညတာပဏိဟိတာနိမိတ္တနာမယောဂေါ။ ဝဝတ္ထာနံ အသင်္ကရော။

၃၅၀။ နိမိတ္တဓမ္မာ သင်္ခါရာ တေဟိ သနိမိတ္တာ သဝိဂ္ဂဟာ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ တေသံ အဘာဝိတဘာဝနဿ ဘာဝိတဘာဝနဿ စ ဥပဋ္ဌဟနာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘သမူဟာဒီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန စ ‘‘ဝိမောက္ခေန သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၀) ဝုတ္တံ၊ န ‘‘တသ္မိံ ဝိမောက္ခေ’’တိ၊ တသ္မာ ‘‘အနိမိတ္တဝိမောက္ခောတိ အနိစ္စာနုပဿနံ အာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတရတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အနိမိတ္တဿ အနိမိတ္တဘာဝါဘာဝေါ နတ္ထီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု စ အနိစ္စာနုပဿနာယ အနိမိတ္တဝိမောက္ခဘာဝေါ ပရိယာယေနာတိ နိပ္ပရိယာယဒေသနာယ တဿာ အနိမိတ္တဘာဝါဘာဝေါ အတ္ထိ ဧဝ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘အနိမိတ္တဿ အနိမိတ္တနာမဒါနာဘာဝေါ’’တိ စ န န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ဥပမာသံသန္ဒနံ သုဋ္ဌုတရံ ယုဇ္ဇတိ၊ တထာ အနိမိတ္တေန မဂ္ဂဿ အနိမိတ္တဘာဝေါ န ယုဇ္ဇတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ပရမတ္ထတော နာမံ ဒါတုံ န သက္ကောတီ’’တိ? သစ္စမေတံ ¶ ၊ ပရိယာယသိဒ္ဓံယေဝ ပန အနိစ္စာနုပဿနာယ အနိမိတ္တဘာဝံ ဂဟေတွာ မဂ္ဂသောဓနဝသေနာယမနုယောဂေါ ကတော ‘‘အနိမိတ္တဝိမောက္ခဿ အနိမိတ္တဘာဝါဘာဝေါ နတ္ထီတိဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အနိမိတ္တံ…ပေ… ဒီပိတော ဟောတီ’’တိ သယမေဝ ဝက္ခတီတိ။ သာမညန္တိ ဥပမောပမိတဗ္ဗာနံ သမ္ဗန္ဓမာဟ။ န မဂ္ဂါဓိပတီတိ မဂ္ဂေါ အဓိပတိ မဂ္ဂါဓိပတီတိ ဆန္ဒစိတ္တာနံ အယံ သမညာ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ န စ တေဟိ မဂ္ဂဿာတိ ဆန္ဒစိတ္တေဟိ မဂ္ဂေါ အဓိပတိ ဧတဿာတိ မဂ္ဂါဓိပတီတိ အယံ သမညာ မဂ္ဂဿ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? တေသံ ဆန္ဒစိတ္တာနံ အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာ။

ဈာနဿ သုညတာဒိနာမကတ္တာတိ ဧတေန ဣန္ဒြိယဗလာဒီနမ္ပိ မဂ္ဂသမ္ပယောဂတော သုညတာဒိနာမကတာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သတိပိ ပစ္စနီကာမသနေ ¶ န တဿ မဂ္ဂဿ တံ ပရိဗျတ္တံ ယထာ သရသတာတိ အာဟ ‘‘သရသပ္ပဓာနော’’တိ။ ဒွီဟီတိ သရသပစ္စနီကေဟိ။ အညနိရပေက္ခေဟီတိ အာဂမနနိရပေက္ခေဟိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သရသတောဝ နာမလာဘေ အဝဝတ္ထာနာပတ္တိ သဗ္ဗဿ မဂ္ဂဿ သဗ္ဗနာမဘာဝါပတ္တိ ဟောတိ၊ တသ္မာ။ အတ္တာဘိ…ပေ… မဂ္ဂါတိ တေန အာဂမနတော နာမလာဘဿ ပစ္စနီကတော နာမလာဘဘာဝံ ဒဿေတိ။ သရသန္တရေတိ အနိမိတ္တဘာဝါဒိကေ။ ပစ္စနီကသဟိတေန သရသေနာတိ သုညတာပ္ပဏိဟိတဘာဝေဟိ တဒါဂမနေဟိ။ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏာနိဝါရဏာတိ သင်္ခါရနိမိတ္တဂ္ဂါဟဿ အနိသေဓနတော။ သုညတာပ္ပဏိဟိတဿေဝ မဂ္ဂဿ ဝုတ္တတ္တာ အနိစ္စတော ဝုဋ္ဌဟန္တဿ မဂ္ဂေါ ဣဓ အသင်္ဂဟိတော သိယာတိ အာသင်္ကိတွာ အာဟ ‘‘အနိစ္စာနုပဿနာ’’တိအာဒိ။ သင်္ခါရေဟိ ဝုဋ္ဌာနံ န သိယာ၊ လက္ခဏေဟိ ဧဝ ဝုဋ္ဌာနံ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော၊ လက္ခဏပဋိဝေဓော န သိယာ အတဒါရမ္မဏတ္တာတိ အတ္ထော။ သင်္ခါရာနဉှိ ဟုတွာ အဘာဝဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနာဝသဝတ္တနာကာရေသု အနိစ္စတာဒိလက္ခဏဝေါဟာရော။

အာကာရဝန္တေသု ဂဟိတေသု တဒါကာရောပိ ဂဟိတောယေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘လက္ခဏာနိပိ ပဋိဝိဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ တဒါကာရသင်္ခါရဂ္ဂဟဏတော’’တိ။ ယထာဝုတ္တာဓိပ္ပာယေနာတိ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ‘‘သင်္ခါရေသူ’’တိအာဒိနာဝ ဝုတ္တပ္ပကာရာဓိပ္ပာယေန။ ဝိသုန္တိ သင်္ခါရေဟိ ဝိနိဝတ္တေတွာ။

လောကုတ္တရကုသလံ

ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ

ပဉ္စဓာ ¶ ဥဒ္ဒိသတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ အဇ္ဈတ္တဒုကဝသေန ရူပဒုကဝသေန စ ဘိန္ဒိတွာ အဘိန္ဒိတွာ စ နိမိတ္တဝစနေနေဝ ဥဒ္ဒိသတိ ပဝတ္တဿပိ သင်္ခါရနိမိတ္တဘာဝါနတိဝတ္တနတော ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗတာသာမညတော စ။ တေနေဝ ဥပါဒိန္နာနုပါဒိန္နဝသေန ပဝတ္တံ ဒွိဓာ ကတွာ နိဒ္ဒိသိတွာပိ ‘‘အယံ တာဝ နိမိတ္တေ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ နိမိတ္တဝသေနေဝ နိဂမေတိ။ ဧတ္ထ စ နိမိတ္တံ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ၊ ပဝတ္တံ ပန အဇ္ဈတ္တမေဝါတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိဝိသေသန္တိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနံ အသဒိသတံ။ အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာသင်္ခါတာ ဝိတက္ကာဒိဝိရာဂဘာဝနာ အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာဝိရာဂဘာဝနာ။ ဣတရဿာတိ ပါဒကဇ္ဈာနာဒိကဿ။ အတဗ္ဘာဝတောတိ ယထာဝုတ္တဝိရာဂဘာဝနာဘာဝဿ အဘာဝတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ မဂ္ဂါသန္နာယ ဝိပဿနာယ သောမနဿသဟဂတတ္တေ မဂ္ဂဿ ပဌမာဒိဇ္ဈာနိကတာ စ ဥပေက္ခာသဟဂတတ္တေ ¶ ပဉ္စမဇ္ဈာနိကတာ ဧဝ စ တဗ္ဗသေန စ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဝိသေသောတိ တေသံ နိယမေ အာသန္နကာရဏံ ပဓာနကာရဏဉ္စ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ၊ န ဧဝံ ပါဒကဇ္ဈာနာဒယောတိ။

ဣဒါနိ အပါဒကပဌမဇ္ဈာနပါဒကာနံ ပကိဏ္ဏကသင်္ခါရပဌမဇ္ဈာနာနိ သမ္မသိတွာ နိဗ္ဗတ္တိတာနဉ္စ မဂ္ဂါနံ ဧကန္တေန ပဌမဇ္ဈာနိကဘာဝတော ဝိပဿနာနိယမောယေဝေတ္ထ ဧကန္တိကော ပဓာနဉ္စာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဝိပဿနာနိယမေနေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣတရေတိ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာဒိမဂ္ဂါ။ ပါဒကဇ္ဈာနာတိက္ကန္တာနံ အင်္ဂါနံ အသမာပဇ္ဇိတုကာမတာဝိရာဂဘာဝနာဘူတာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ အဓိဋ္ဌာနဘူတေန ပါဒကဇ္ဈာနေန အာဟိတဝိသေသာ မဂ္ဂဿ ဈာနင်္ဂါဒိဝိသေသနိယာမိကာ ဟောတီတိ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနဝိပဿနာနိယမေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ စ အဓိဋ္ဌာနဘူတေန ပါဒကဇ္ဈာနေန၊ ဧဝံ အာရမ္မဏဘူတေန သမ္မသိတဇ္ဈာနေန ဥဘယသဗ္ဘာဝေ အဇ္ဈာသယဝသေန အာဟိတဝိသေသာ ဝိပဿနာ နိယမေတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ သေသဝါဒေသုပိ…ပေ… ယောဇေတဗ္ဗော’’တိ။

ပါဒကဇ္ဈာနသင်္ခါရေသူတိ ပဌမဇ္ဈာနသင်္ခါရေသု။ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ တံတံဝိရာဂါဝိရာဂဘာဝနာဘာဝေနာတိ ဝိတက္ကာဒီနံ ဝိရဇ္ဇနာဝိရဇ္ဇနဘာဝနာဘာဝေန။ တေန အာရမ္မဏဇ္ဈာနဿပိ ဝိပဿနာယ ဝိသေသာဓာနံ ဥပနိဿယတမာဟ။

ပါဒကဇ္ဈာနသမ္မသိတဇ္ဈာနာနိယေဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိဝိသေသာနံ ဥပနိဿယော ကာရဏန္တိ ပါဒကဇ္ဈာနသမ္မသိတဇ္ဈာနုပနိဿယော ¶ ၊ တဿ သဗ္ဘာဝေ။ တဒဘာဝါဘာဝတောတိ တဿ အဇ္ဈာသယဿ အဘာဝါဘာဝတော။

စတုတ္ထဇ္ဈာနိကဿ မဂ္ဂဿ အာရုပ္ပေ အရူပဇ္ဈာနမေဝ ပါဒကံ သိယာတိ အာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနိကဝဇ္ဇာန’’န္တိ။ အရိယမဂ္ဂဿ ဩဠာရိကင်္ဂါတိက္ကမနူပနိဿယာ ဝိပဿနာယ အဓိဋ္ဌာနာရမ္မဏဘူတာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒယော။ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟီတိ ပဉ္စဟိ ဈာနင်္ဂေဟိ။ ‘‘တံတံဝါဒေဟိ ပညာပိယမာနာနိ ပါဒကဇ္ဈာနာဒီနိ ဝါဒသဟစာရိတာယ ‘ဝါဒါ’တိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘တယောပေတေ ဝါဒေ’’တိ အာဟ။ ဝဒန္တိ ဧတေဟီတိ ဝါ ဝါဒကရဏဘူတာနိ ပါဒကဇ္ဈာနာဒီနိ ဝါဒါ။

ဝိပါကသန္တာနဿ…ပေ… ¶ သုသင်္ခတတ္တာတိ ဧတေန ယသ္မိံ သန္တာနေ ကမ္မံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝ ကိဉ္စိ ဝိသေသာဓာနံ ကရောတီတိ ဒီပေတိ။ ယတော တသ္မိံယေဝ သန္တာနေ တဿ ဝိပါကော၊ နာညတ္ထ။

ပုရိမာနုလောမံ ဝိယ တန္တိ ယထာ ဂေါတြဘုဋ္ဌာနေ ဥပ္ပန္နာနုလောမတော ပုရိမအနုလောမဉာဏံ တံ ဂေါတြဘုဋ္ဌာနေ ဥပ္ပန္နာနုလောမံ အနုဗန္ဓတိ၊ ဧဝံ။ တဒပီတိ ဂေါတြဘုဋ္ဌာနေ ဥပ္ပန္နာနုလောမဉာဏမ္ပိ အညံ အနုလောမဉာဏမေဝ အနုဗန္ဓေယျ၊ တဿ အနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ သာ ဘူမီတိ သာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓသင်္ခါတာ ကိလေသာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဘူမိ။ ဧကော ဘဝေါတိ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဧတေန သတ္တ ဘဝေ ဒွေ ဘဝေတိ ဣဒမ္ပိ အဓိပ္ပာယဝသေန နေတဗ္ဗတ္ထံ၊ န ယထာရုတဝသေနာတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထာယံ အဓိပ္ပာယော – ဧကဝါရံ ကာမာဝစရဒေဝေသု ဧကဝါရံ မနုဿေသူတိ ဧဝမ္ပိ မိဿိတူပပတ္တိဝသေန တေသု ဧကိဿာ ဧဝ ဥပပတ္တိယာ အယံ ပရိစ္ဆေဒေါ။ ယံ ပန ‘‘န တေ ဘဝံ အဋ္ဌမမာဒိယန္တီ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၉၊ သု။ နိ။ ၂၃၂) ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ကာမာဝစရဘဝံယေဝ သန္ဓာယာဟ။ မဟဂ္ဂတဘဝါနံ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ။ တထာ ‘‘ဌပေတွာ ဒွေ ဘဝေ’’တိ ဧတ္ထာပိ ကာမာဝစရဒေဝမနုဿဘဝါနံ မိဿကဝသေနေဝ၊ တသ္မာ ကာမဓာတုယံ ယေ ဒွေ ဘဝါတိ ကာမာဝစရဒေဝမနုဿဝသေန ယေ ဒွေ ဘဝါတိ အတ္ထော။ ပုရိမဝိကပ္ပေသု ပုဂ္ဂလဘေဒေန ပဋိပဒါ ဘိန္ဒိတွာ ကဿစိ စလတီတိ၊ ကဿစိ န စလတီတိ ကတွာ ‘‘စလတိ ဧဝါ’’တိ အဝဓာရဏမန္တရေန အတ္ထော ဝုတ္တော။ ယသ္မာ ပန အဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၀ လောကုတ္တရကုသလပကိဏ္ဏကကထာ) ‘‘ယထာ စ ပဋိပဒါ၊ ဧဝံ အဓိပတိပိ စလတိ ဧဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပဋိပဒါသု အဘေဒေန ဂဟိတာသု ဧကန္တေန စလနံ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘စလတိစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န န စလတီ’’တိ တတိယဝိကပ္ပော စလနာဝဓာရဏော ဝုတ္တော။

လောကုတ္တရကုသလပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမမဂ္ဂဝီသတိမဟာနယဝဏ္ဏနာ

၃၅၇။ ဈာနမဂ္ဂါဒိပရိယာယေဟိ ¶ ကထိတေ ဗောဇ္ဈနကာတိ အဓိပ္ပေတာ၊ ဝိသေသတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘ဈာနံ ဘာဝေမိ မဂ္ဂံ ဘာဝေမီ’’တိ ပဝတ္တဇ္ဈာသယာ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ယဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ’’တိအာဒိမာဟ။

၃၅၈။ ဥပနိဿယဝသေနာတိ ¶ တထာ စိတ္တပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတေန ပုဗ္ဗဘာဂါဘိသင်္ခါရေန။ တေနေဝါဟ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ တဒနုရူပဗလာတိ အဓိပတိပစ္စယလာဘေန သတ္တိဝိသေသယောဂမာဟ။ ယဒိ ပုဗ္ဗဘာဂါဘိသင်္ခါရဝသေန ဆန္ဒာဒီနံ အဓိပတိဘာဝေါ၊ ကိမတ္ထမေတေယေဝ ဧဝံ ဝုတ္တာ၊ နနု သဒ္ဓါဒီနမ္ပိ ပုဗ္ဗဘာဂါဘိသင်္ခါရော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘သေသဓမ္မာန’’န္တိအာဒိ။ အတံသဘာဝတ္တာတိ သမ္ပယုတ္တေဟိ သာတိသယမနုဝတ္တိတဗ္ဗဘာဝရဟိတတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ သဒ္ဓါဒယောပိ ဣန္ဒြိယပစ္စယတာယ သမ္ပယုတ္တေဟိ အနုဝတ္တယန္တိ၊ ဧကသ္မိံ ပန စိတ္တုပ္ပာဒေ သမဓုရေန အညေန ဝိနာ သမ္ပယုတ္တေဟိ အနုဝတ္တနီယဘာဝေါ န တေသံ ယထာ ဆန္ဒာဒီနန္တိ တေယေဝ အဓိပတိဘာဝေန ဝုတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣန္ဒြိယသဟဇာတာဓိပတိပစ္စယာနံ ဝိသေသော ပရိဗျတ္တော ဟောတိ။

စတုမဂ္ဂနယသဟဿဝဏ္ဏနာ

၃၆၂။ မာနဿ ဒိဋ္ဌိသဒိသာ ပဝတ္တိ။ တထာ ဟိ သော အဓိပတိ ဝိယ အညာဓိပတိနာ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ နပ္ပဝတ္တတီတိ။ ဧကဒေသ…ပေ… ဥပမာ ဟောတိ၊ န သဗ္ဗသာမညေန၊ ဣတရထာ သူရိယတ္ထင်္ဂမနေ အန္ဓကာရာဝတ္ထရဏံ ဝိယ အဂ္ဂမဂ္ဂတိရောဓာနေ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမပ္ပဝတ္တိ အာပဇ္ဇေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ အညမညန္တိ အညေ အညေ။ ‘‘အာနီတံ ဣဒံ သုတ္တ’’န္တိ ဝိဘတ္တိ ပရိဏာမေတဗ္ဗာ။ ယထာဝုတ္တနယေနာတိ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန။ န ဥပမာယ ဝုတ္တတ္တာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ န ဥပမာယ ဝုတ္တဘာဝတော။ ယထာဝုတ္တနယေနာတိ ဝါ ဧတသ္မိံ သုတ္တေ ဝုတ္တပ္ပကာရေန နယေန ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယံ ဥပမာယ န ဝုတ္တတ္တာ။ အဝယဝါ ဝိယ ဟောန္တိ၊ ယေန တေ စေတသိ နိယုတ္တာ၊ စိတ္တဿ ဧတေတိ စ စေတသိကာတိအာဒိနာ ဝုစ္စန္တိ၊ န ပန ‘‘ဖဿိကာ’’တိအာဒိနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကုသလကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အကုသလပဒံ

ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရော

ပဌမစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၆၅။ ခဏတ္တယဿ ¶ အကုသလေသု အသမ္ဘဝတော သမဝါယကာလဟေတုသမူဟတ္ထော သမယ-သဒ္ဒေါ။ လောဘာဘိဘူတာယ ဧဝ ဣဋ္ဌာရမ္မဏသ္မိံ ဣတရတြ ¶ စ ဣဋ္ဌာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန သောမနဿသဟဂတဘာဝေါတိ ဧဝမာဒိံ သန္ဓာယ ‘‘ယထာနုရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကိလေသာတုရတာယ အနာရောဂျဋ္ဌေန ကိလေသဝဇ္ဇသဗ္ဘာဝတော သာဝဇ္ဇဋ္ဌေန အဝိဇ္ဇာသမ္ဘူတတာယ အကောသလျသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလ’’န္တိ စ ‘‘သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပါကလက္ခဏံ၊ အနတ္ထဇနနရသံ၊ သံကိလေသပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ အယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာနံ၊ ဂါရယှဘာဝတော ဝါ သာဝဇ္ဇလက္ခဏံ၊ သံကိလေသဘာဝရသံ၊ အနိဋ္ဌဝိပါကပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ယထာဝုတ္တပဒဋ္ဌာနမေဝါ’’တိ စ ဧဝမာဒိနာ ဝုတ္တနယေန အနုဂန္တဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဝုတ္တနယံ အနုဂန္တွာ’’တိ။

ဂတံ ဂမနံ ပဝတ္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဂတမတ္တံ ဂတိမတ္တံ ဂဟဏမတ္တ’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌိယာ ဟိ ဂတိ ပဝတ္တိ ဧဝါတိ။ အာသန္နကာရဏတ္တာတိ ပဒဋ္ဌာနတာယ၊ ယောနိသောမနသိကာရော ဝိယ ဟိ ကုသလဿ အယောနိသောမနသိကာရော အကုသလဿ အစ္စာသန္နဟေတု။ တထာ ဟိ သတိပိ အသဒ္ဓမ္မသဝနာဒိကာရဏေ အယောနိသော အနာဝဇ္ဇိတေ အဝဝတ္ထာပိတေ စ နတ္ထိ အကုသလပ္ပဝတ္တိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အယောနိသော အကုသလ’’န္တိ။ ဧတေန ဧကန္တကာရဏတာ စ ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။ ပဋိသင်္ခါ သီတာဒိခမနံ အပ္ပမာဒဝိဟာရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပမဇ္ဇနံ ခမန’’န္တိ။ တေန သတိသံဝရောတိ ဣဓ ခန္တိသံဝရော ဝုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော ဣန္ဒြိယသံဝရဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ပဟာနသံဝရောတိ ဝီရိယသံဝရော။ သော ဟိ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတိ ပဇဟတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၄၊ ၆။၅၈) ဝုတ္တောတိ။

သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ပဋိပက္ခဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗတာကာရော မောဟော သမ္မာပဋိပတ္တိပဋိပက္ခဘာဝဂ္ဂဟဏာကာရော။ တေန ဟိ နိဝုတာ န သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ အဘိဇ္ဈာယ ဝိသေသယောဂေါ ကမ္မပထပ္ပတ္တိ။

အနုပပရိက္ခာ မောဟော။ သော စေတ္ထ ဒိဋ္ဌိရဟိတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒိဋ္ဌိသဟိတဿ ပန ဒိဋ္ဌိယာ အနုဝိဓာယကတ္တာ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟဏန္တိ။ အဝတ္ထုသ္မိန္တိ အသဒ္ဒဟနီယေ ဝတ္ထုသ္မိံ။ သာနုနယော အဓိမောက္ခောတိ ¶ မောဟဒိဋ္ဌီနံ သဒ္ဓါပတိရူပတမာဟ။ အဟိရိကာနောတ္တပ္ပမောဟာဒီဟိ ပမဇ္ဇနတော အဟိရိကာဒီဟိ ကာရဏေဟိ။ အာရက္ခရဟိတစိတ္တေတိ စိတ္တဿ သတိဝိရဟတံယေဝ ဒဿေတိ။ အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဟိ သတီတိ။ ဧတေန ‘‘အဿဒ္ဓိယစိတ္တေ အန္ဓဗာလစိတ္တေ’’တိ ပဒဒွယံ ဝုတ္တတ္ထံ ဟောတိ။ ဥပနာဟာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ¶ ရာဂါဒယော သင်္ဂယှန္တိ။ ရာဂါဒီနံ ပရိယုဋ္ဌာနာဒိသဘာဝတာယ ‘‘အဝိသေသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ ဝိသေသဿ ဧကစ္စဿ အသမ္ဘဝတော။ ဣဓာတိ၊ ဣမသ္မိံ စိတ္တေ။ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ ပယောဇနေ ဘုမ္မံ ‘‘စမ္မသ္မိံ ဒီပိနံ ဟန္တီ’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ၁၇-၁၈ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ) ဝိယ အာရမ္မဏံ ဝါ အဝူပသမော ဖလူပစာရေန ‘‘သေမှော ဂုဠော’’တိ ဝိယ။

ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဒ္ဒေသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ

၃၉၀။ သဘာဝပဋိစ္ဆာဒဝသေန ပကတိအတ္တာဒိအသန္တဂ္ဂဟဏဿ နိဿယတ္တာ နိမိတ္တတ္တာ အသန္တံ ဗုဇ္ဈတိ၊ နိစ္စာဒိဝိသမဂ္ဂဟဏဿ သညာဒိဝိပရိယေသဿ နိဿယတ္တာ အသမံ ဗုဇ္ဈတီတိ မောဟော ဝုတ္တော နိမိတ္တဿ ကတ္တုဘာဝေန ဥပစာရိတတ္တာ၊ အယဉ္စ အတ္ထော ဒိဋ္ဌိသဟိတမောဟဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ပကတီတိ ကာပိလာနံ ပဓာနံ။

တတိယစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၀၀။ အပဏ္ဏကပဒံ ဝိယ အဝိရဇ္ဈနကပဒမ္ပိ ကဒါစိ နိယတဘာဝံ ဒီပေယျာတိ အနိယတတံ ဒီပေတုံ ‘‘ဥပ္ပတ္တိအရဟင်္ဂါနီ’’တိ ဝုတ္တံ မာနဿ အနိယတတ္တာ။ ယဒိ ဟိ မာနော နိယတော သိယာ၊ ကာမရာဂဿ မာနရဟိတာ ပဝတ္တိ န သိယာ၊ တထာ ဘဝရာဂဿ။ ဧဝံ သတိ ပဋ္ဌာနေ စတုက္ခတ္တုံ ကာမရာဂေန ယောဇနာ န သိယာ၊ တိက္ခတ္တုံယေဝ သိယာ၊ ဘဝရာဂမူလိကာ စ န သိယာ၊ ဧဝဉ္စ သံယောဇနာနံ သံယောဇနေဟိ အဋ္ဌဝိဓေန ယောဇနာ သိယာ၊ န ဒသဝိဓာ ဒဿိတာတိ ယထာဝုတ္တာဟိ ယောဇနာဟိ မာနဿ အနိယတဘာဝေါ ပကာသိတော။ အထ ဝါ မာနေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စ ဟောန္တိ ယထာဝုတ္တာနိ အပဏ္ဏကင်္ဂါနိ၊ ကိံ ပန ဟောန္တီတိ အပေက္ခာယံ ယေဝါပနကာတိ ဝိဒိတောဝါယမတ္ထော။ ယေဝါပနကာနဉှိ ပဉ္စဘာဝေါ ဣဓ ဝိဓီယတိ၊ န အပဏ္ဏကင်္ဂါနန္တိ သော ယထာ ဟောတိ ¶ ၊ တထာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကိလေသဒုကေ ပဋိစ္စဝါရာဒီသု ‘‘ကိလေသံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကိလေသော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟေတုပစ္စယာ’’တိအာဒီသု ‘‘လောဘံ ပဋိစ္စ မောဟော မာနော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပံ။ လောဘံ ပဋိစ္စ မောဟော မာနော ဥဒ္ဓစ္စံ ¶ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပံ။ လောဘံ ပဋိစ္စ မောဟော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပံ။ လောဘံ ပဋိစ္စ မောဟော ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပ’’န္တိ ဝိဘတ္တတ္တာ ‘‘တထာ ကိလေသဒုကေပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တသသင်္ခါရိကာသင်္ခါရိကစိတ္တဝသေန ဟိ အယံ ပါဌဘေဒေါတိ။

‘‘ကာမရာဂေါ စတုဓာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဋိဃော တိဓာ၊ မာနော ဧကဓာ၊ တထာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဘဝရာဂေါတိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ကာမရာဂေါ မာနသံယောဇနအဝိဇ္ဇာသံယောဇနေဟိ စေဝ အဝိဇ္ဇာသံယောဇနမတ္တေနေဝ စ သဒ္ဓိံ မာနော ဘဝရာဂါဝိဇ္ဇာသံယောဇနေဟိ သဒ္ဓိံ ဘဝရာဂေါ အဝိဇ္ဇာသံယောဇနေန သဒ္ဓိ’’န္တိ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၈၅) ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ဣဓ စ ဝက္ခတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထေဝ ‘‘လောဘော ဆဓာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဋိဃော ဒွေဓာ၊ တထာ မောဟော’’တိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘လောဘော အသင်္ခါရိကော ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တော မောဟဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ သသင်္ခါရိကော မောဟထိနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ အသင်္ခါရိကော ဧဝ မောဟမာနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကအနောတ္တပ္ပေဟိ၊ သသင်္ခါရိကော ဧဝ စ မောဟမာနထိနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကအနောတ္တပ္ပေဟီ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘တထာဒသဝိဓာ ကိလေသာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဟ’’န္တိ ဂဟဏတာယ အဝံကတွာ ဂဟဏမ္ပိ ‘‘သမ္ပဂ္ဂဟော’’တိ ဝုတ္တံ။

စတုတ္ထစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၀၂။ ဥဿာဟံ ဇနေန္တာတိ ဧတ္ထ စိတ္တပယောဂသင်္ခါတော သင်္ခါရော ဧဝ ဥဿာဟော၊ န ဝီရိယုဿာဟောတိ။

နဝမစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၁၃။ ဝိသပ္ပနာနိဋ္ဌရူပသမုဋ္ဌာနံ ယေန ကုပိတဿ သကလသရီရံ ကမ္ပတိ၊ ကုပိတာကာရော ပညာယတိ။ ဧတေန သမ္ပတ္တိအတ္ထော ရသော ဒဿိတော ဟောတိ၊ ပဝတ္တိအာကာရဝသေန ဝါ ဝိသပ္ပနရသော။ တထာ ဟိ ယဿ ကုပ္ပတိ၊ တဿ အမိတ္တဿ သမ္ပတ္တိ ယေဘုယျေန ပဋိဃုပ္ပတ္တိဟေတု ဟောတီတိ။ ဧတေန ကိစ္စတ္ထော ရသော ဝုတ္တော ဟောတီတိ။

၄၁၈။ ဝစနတ္ထမေဝ ¶ ဝစနပရိယာယမေဝ။

ဧကာဒသမစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၂၄။ နိစ္ဆယာဘာဝါတိ ¶ အဓိမောက္ခာဘာဝါ။ အသဏ္ဌဟနတောတိ သန္တာနဝသေန ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ အနဝဋ္ဌာနတော။

ဒွါဒသမစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၂၉။ သဟဇာတာဓိပတိ နတ္ထိ ‘‘ဆန္ဒဝတော စေ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သာ မယှံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိအာဒိပ္ပဝတ္တိယာ အဘာဝါ။ အနုဒ္ဓဋတ္တာ ပဋိသိဒ္ဓတာ၊ ယထာဓမ္မသာသနေ အဝစနမ္ပိ အဘာဝံ ဒီပေတိ။

အဝစနတောတိ အ-ကာရဿ တဒညဝစနတံ ဒဿေတိ။ ဧတေန စ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗေသု အဘာဝဝစနေန ကာရဏသိဒ္ဓိယာ ဖလသိဒ္ဓီတိ တတ္ထ အဘာဝဿ ကာရဏမေဝ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိသန္ဓိအနာကဍ္ဎနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန တံသဘာဝတာ တဿ စိတ္တုပ္ပာဒဿ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ တတော စ ‘‘ဗလဝံ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎတိ၊ ဒုဗ္ဗလံ နာကဍ္ဎတီ’’တိ ဣဒံ ပဋိသန္ဓိဒါနသဘာဝေသု။ ယဿ ပန ပဋိသန္ဓိဒါနသဘာဝေါ ဧဝ နတ္ထိ၊ န တဿ ဗလဝဘာဝေါ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနေ ကာရဏန္တိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ အနာကဍ္ဎနံ သာဓေတိ ‘‘ယဒိ ဟိ အာကဍ္ဎေယျာ’’တိအာဒိနာ။ ယသ္မာ စ နာဂတံ၊ တသ္မာ နာကဍ္ဎတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ယသ္မာ ပန တံ ပဋိသန္ဓိဒါနံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ နာဂတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အနာကဍ္ဎနတော အနာဂမနံ သာဓေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။

အပါယဂမနီယဿာတိ အပါယံ ဂမေတီတိ အပါယဂမနီယံ၊ တံသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနေ သတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ဧကန္တေန အပါယဂမနီယံ သိယာ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၂၉) ‘‘ဣတရဿာပိ ဧတ္ထေဝ ပဋိသန္ဓိဒါနံ ဘဝေယျာ’’တိ။ န ဟိ အကုသလပဋိသန္ဓိ သုဂတိယံ သမ္ဘဝတီတိ။ ‘‘စတူဟိ အပါယေဟိ စ ဝိပ္ပမုတ္တော (ခု။ ပါ။ ၆။၁၁၊ သု။ နိ။ ၂၃၄) အဝိနိပါတဓမ္မော’’တိ (သ။ နိ။ ၂။၄၁၊ ၅။၉၉၈၊ ၁၀၀၄) ဝစနတော အပါယဂမနီယဉ္စ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အပါယဂမနီယဿ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗတ္တာ’’တိ။ န စေတံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗံ၊ န သော တဿ အပါယဂမနီယော ရာဂေါ ဒေါသော ¶ မောဟော တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာတိ ဧတေန သင်္ဂဟောတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ နိယောဂတော ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတော စိတ္တုပ္ပာဒေါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၀၆)။

‘‘ကုသလာကုသလံ ¶ ကမ္မံ ဝိပါကာနံ ခန္ဓာနံ ကဋတ္တာ စ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၇) ဝုတ္တကမ္မပစ္စယဘာဝေါ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ။ သော စ ယဒိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎေယျ၊ တဿာပိ သိယာ။ တထာ စ သတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗံ သိယာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာနံယေဝ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။ န စေတံ ဒဿေနေန ပဟာတဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝိယ အာဝတ္တတိ။

သဟဇာတမေဝ ဝိဘတ္တန္တိ ယထာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗော ဓမ္မော နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၈။၈၆) သဟဇာတံ နာနာက္ခဏိကန္တိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘သဟဇာတာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ စေတနာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော၊ နာနာက္ခဏိကာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ စေတနာ ဝိပါကာနံ ခန္ဓာနံ ကဋတ္တာ စ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝိဘတ္တံ၊ ဧဝံ အဝိဘဇိတွာ ‘‘ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ စေတနာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၈။၈၉) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘နာနာက္ခဏိကာ စေတနာ ဝိပါကာနံ ခန္ဓာနံ ကဋတ္တာ စ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ။ တေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါတိ ဝိညာယတိ။ ပစ္စနီယေပိ ယထာသမ္ဘဝံ သင်္ဂါဟကပစ္စယာနံ ဝသေန ပစ္စယုဒ္ဓါရေ ကရိယမာနေ။ ဣတရတ္ထ စာတိ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗပဒေ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗော ဓမ္မော နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော၊ သဟဇာတဥပနိဿယပစ္ဆာဇာတကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၈။၇၁) ကမ္မပစ္စယောပိ ဝုတ္တောတိ။

တဒဘာဝါတိ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယတ္တာဘာဝါ။ န စ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယံ ဝိနာ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနံ အတ္ထီတိ ‘‘ပဋိသန္ဓိအနာကဍ္ဎနတော တတ္ထ အနာဂတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဌပေတွာ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ သေသာနိ ဧကာဒသေဝ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎန္တီ’’တိ ဧတ္ထ။ ပဝတ္တိဝိပါကဿာတိ ပဝတ္တိယံ ဝိပါကော ပဝတ္တိဧကဒေသတာယ ပဝတ္တိဘူတော ဝါ ဝိပါကော ဧတဿာတိ ပဝတ္တိဝိပါကံ၊ ကမ္မံ၊ တဿ။ အထ ဝါ ပဝတ္တိယံ ဝိပါကော ပဝတ္တိဝိပါကော။ ဣမသ္မိံ ပန အတ္ထေ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယော ဧတဿာတိ ¶ နာနာ…ပေ… ယော၊ တဗ္ဘာဝေါ…ပေ… တာတိ ဧဝံ ပဒစ္ဆေဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယံ ဝိနာ ဝိပါကဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။

ဣဒါနိ ¶ ပဝတ္တိဝိပါကာနံ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယလာဘိတာယ အာဟစ္စဘာသိတတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိပါကဒါနံ ပဋိသန္ဓိဝိပါကဓမ္မတာတိ မညမာနော ‘‘ယဒိ ဘာဝနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣတရော ဝိပါကဒါနာဘာဝေပိ သိဒ္ဓါ ဝိပါကဓမ္မဘာဝေါ တာဒိသာနံ အညေသမ္ပိ လဗ္ဘမာနတ္တာတိ အာဟ ‘‘အဘိညာစိတ္တာဒီန’’န္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အတ္တနော ကာလမတိက္ကန္တံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တံ သိယာတိ ဣဒံ သဟာယပစ္စယလာဘတော ပုထုဇ္ဇနသန္တာနဝုတ္တိနော ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ ဝိပါကုပ္ပာဒနံ၊ တဒဘာဝါ သေက္ခသန္တတိယံ တဿ ဝိပါကာနုပ္ပာဒနဉ္စ ယုတ္တံ သိယာတိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဒံ ပန ဌာနံ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ပုထုဇ္ဇနေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒီနံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒဿ စ သံယောဇနတ္တယတဒေကဋ္ဌကိလေသာနံ အနုပစ္ဆိန္နတာယ အပရိက္ခီဏသဟာယာနံ ဝိပါကုပ္ပာဒနံ န သက္ကာ ပဋိက္ခိပိတုန္တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဓမ္မာနံ ဝိပါကော ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တော’’တိ။ တဿ တာဒိသဿေဝ သတိ သဟာယေ ဝိပါကုပ္ပာဒနဝစနံ၊ အသတိ ဝိပါကာနုပ္ပာဒနဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စ ပဝတ္တိဝိပါကဒါယိကံ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ မနသိ ကတွာ ‘‘ဝုတ္တံ သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဝတ္တိဝိပါကဉှိ သန္ဓာယ ‘တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏ’န္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၇၂၅-၇၂၆) ဝုတ္တ’’န္တိ ဧကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဧဝံ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာပိ န ဟောတိ၊ သာပိ ဝိညာဏပစ္စယဘာဝေ အပနေတဗ္ဗာတိ ဣဒမ္ပိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ။

အကုသလပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဗျာကတပဒံ

အဟေတုကကုသလဝိပါကဝဏ္ဏနာ

၄၃၁။ ကာမာဝစရ…ပေ… အာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဥပစိတတ္တာ’’တိ ပဒံ သင်္ဂယှတိ ‘‘အသာဓာရဏကမ္မပစ္စယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ဥပစိတတ္တာတိ လဒ္ဓါသေဝနတ္တာ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ ¶ ၊ တံ ပဌမဇဝနဿ န ယုဇ္ဇတိ အနာသေဝနတ္တာ။ တထာ စ သတိ တဿ ဝိပါကဒါနမေဝ န သိယာတိ တတော အညထာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိပါကာဘိမုခန္တိ ဝိပါကဒါနာဘိမုခံ ကတောကာသံ။ ကတောကာသတာ စ အနာဒိမှိ သံသာရေ အနေကေသံ ကမ္မာနံ ကတာနံ အတ္ထိတာယ ပရဿ ပဋိဗာဟနေန ဟောတီတိ ‘‘အညဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝဍ္ဎိတတာ ¶ စ သကမ္မဿ ဗလဒါနသမတ္ထတာဝသေန အတ္တနော ကာရဏေဟိ အဘိသင်္ခတတာ။ အသာဓာရဏေန နာမံ ဥဒ္ဓဋံ ‘‘ဘေရီသဒ္ဒေါ ယဝင်္ကုရော’’တိ ယထာ။ ဝိညာဏာနန္တိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ။ ဝိသေသပစ္စယတ္တာတိ အဓိကပစ္စယတ္တာ။

စက္ခုသန္နိဿိတဉ္စ တံ ရူပဝိဇာနနဉ္စာတိ ဧတေန သမာနာဓိကရဏတံ သမာသဿ ဒဿေန္တော တတ္ထ စ ‘‘စက္ခုသန္နိဿိတ’’န္တိအာဒိပဒဒွယဿ နီလုပ္ပလသဒ္ဒါဒီနံ ဝိယ အညမညဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝမာဟ။ အညဝိညာဏန္တိ ရူပါရမ္မဏံ မနောဝိညာဏံ။ ရူပံယေဝါရမ္မဏန္တိ ပန အတ္ထေ ဒိဗ္ဗစက္ခုဝိညာဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တံသဒိသာနံ တဒုပစာရံ ကတွာ ယထာ ‘‘သာ ဧဝ တိတ္တိရီ တာနိ ဧဝ ဩသဓာနီ’’တိ။ ဈာနပစ္စယတ္တာဘာဝေ န ဈာနင်္ဂတာ နတ္ထီတိ ပဉ္စဝိညာဏေသု ဥပေက္ခာဒီနံ ဥပစရိတဈာနင်္ဂတံ သာဓေတိ။ န ဟိ ဈာနင်္ဂါနံ ဈာနပစ္စယတံ ဝတွာ တေသံ ဈာနပစ္စယဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ပဉ္စဝိညာဏေသု ဥပေက္ခာဒယော ဈာနရာသိဋ္ဌာနေ န ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုန္တိ အာဟ ‘‘ဈာနပစ္စယတ္တာဘာဝေ’’တိအာဒိ။ ဥပေက္ခာဒိဘာဝတောတိ ဥပေက္ခာသုခဒုက္ခေကဂ္ဂတာဘာဝတော။ အညဋ္ဌာနာဘာဝတောတိ စိတ္တဋ္ဌိတိံ ဧဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၄၃၆။ အကုသလံ ဘဝင်္ဂနိဿန္ဒေန ‘‘ပဏ္ဍရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဘဝင်္ဂေ အပဏ္ဍရေ တံမူလိကာ ကုတော အကုသလဿ ပဏ္ဍရတာတိ ‘‘အကုသလဿ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဏ္ဍရတာယ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ယဒိ အညကာရဏာ ပဏ္ဍရတာ၊ သဘာဝေါဝါယန္တိ စိတ္တဿ အကိလေသသဘာဝတာယ ဝုတ္တံ၊ န စေတ္ထ ဖဿာဒီနမ္ပိ ပဏ္ဍရတာပတ္တိ။ ယတော ဓမ္မာနံ သဘာဝကိစ္စဝိသေသညုနာ ဘဂဝတာ ဝိညာဏံယေဝ တထာ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ။

၄၃၉။ အနတိက္ကမနေန ဘာဝနာယ။ ပသာဒဃဋ္ဋနံ ဝိသယဿ ယောဂျဒေသေ အဝဋ္ဌာနန္တိ ‘‘ပသာဒံ ဃဋ္ဋေတွာ အာပါထံ ဂန္တွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာဘူတေသု ပဋိဟညတီတိ ဧတ္ထ န သယံ ကိဉ္စိ ပဋိဟညတိ၊ နာပိ ကေနစိ ပဋိဟညီယတိ အဖောဋ္ဌဗ္ဗသဘာဝတ္တာ။ ဝိသယဝိသယီဘူတံ ပန အဘိမုခဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုတာယ ဝိသိဋ္ဌဘာဝပ္ပတ္တံ ပဋိဟတပဋိဃာတကဘာဝေန ဝေါဟရီယတိ ¶ ၊ တသ္မာ တေသု သပ္ပဋိဃဝေါဟာရော။ ‘‘ဥပါဒါရူပံ ဃဋ္ဋေတီတိ ဧဝမာဒိ စ ဥပစာရဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာဘူတာရမ္မဏေန ပန ¶ ကာယပ္ပသာဒနိဿယဘူတေသု မဟာဘူတေသု ဃဋ္ဋိယမာနေသု ပသာဒေါပိ ဃဋ္ဋိတော ဧဝ နာမ ဟောတီတိ ဝတွာ ဝီမံသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ယထာဓိပ္ပေတေန ဧကဒေသသာမညေန ဥပမာဝစနတော နိဿိတနိဿယဃဋ္ဋနာနံ သတိပိ ပုဗ္ဗာပရဘာဝေ ဥပမတ္တေ ဥပမာဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဥဘယဃဋ္ဋနဒဿနတ္ထ’’န္တိ အာဟ။

၄၅၅။ ဒဿနာဒိပ္ပဝတ္တိဘာဝတောတိ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ အဒဿနာဒိတာယ သာ ဧတေသံ ဧဝ ဝိသေသော။ အနညနိဿယမနောပုဗ္ဗင်္ဂမတာယာတိ အညနိဿယမနောပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာဘာဝတော။ အညနိဿယဝိညာဏဿ အနန္တရပစ္စယတ္တာဘာဝေနာတိ ဣမိနာ ကိရိယာမနောဓာတုတောပိ ဝိသေသဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မနောဒွါရနိဂ္ဂမနမုခဘာဝါဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘နိဂ္ဂမနပဝေသမုခဘာဝါဘာဝတော’’တိ။ တိဝိဓေနပိ ဟိ မနောဓာတုဝိညာဏဓာတူဟိ မနောဝိညာဏဓာတုယာ ဝိသေသော ဒဿိတောတိ။ တတော ဧဝ ဝိဇာနနဝိသေသဝိရဟတောယေဝ။ ယဒိ မနောဓာတု ‘‘မနောဝိညာဏ’’န္တိ န ဝုစ္စတိ၊ ဆဝိညာဏကာယာတိ ကထံ မနောဓာတုယာ တတ္ထ သင်္ဂဟော ဟောတီတိ? သင်္ဂဟော ဧဝ ပရိယာယဒေသနတ္တာ။ အတ္ထိ ဟိ ဧသ ပရိယာယော ‘‘မနနမတ္တံ ဝိညာဏံ မနောဝိညာဏ’’န္တိ ယထာ ‘‘မနနမတ္တာ ဓာတု မနောဓာတူ’’တိ။ အပိစ ဝတ္ထုကိစ္စေဟိ မနောဝိညာဏသဘာဂတ္တာ တဿ ဥပရမုပ္ပာဒဘာဝတော အန္တာဒိဘာဝတော စ မနောဝိညာဏကာယသင်္ဂဟိတာ မနောဓာတု၊ န သေသဝိညာဏကာယသင်္ဂဟိတာ အတံသဘာဂတ္တာ၊ ဣဓ ပန နိပ္ပရိယာယကတတ္တာ မနသော သမ္ဘူယ ဝိသိဋ္ဌမနောကိစ္စယုတ္တံ မနောဝိညာဏန္တိ တဒဘာဝတော ‘‘မနောဝိညာဏန္တိပိ န ဝုစ္စတီ’’တိ ဣမမေဝတ္ထံ သာဓေတုံ ‘‘န ဟိ တံ ဝိညာဏံ မနတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန မနောဓာတုယာ နိပ္ပရိယာယတော မနောဝိညာဏကိစ္စဝိရဟံယေဝ ဒဿေတိ။ ဒဿနာဒီနံ ပနာတိအာဒိနာ အညဝိညာဏဝိဓုရံ မနောဓာတုယာ စ သဘာဝံ ဒဿေတိ။

ယဒိ ဇနကသဒိသတာ နာမ မဟာဝိပါကေသု ဝိတက္ကာဒီနံ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒိတာ၊ တိဟေတုကတော နိဗ္ဗတ္တာနံ တိဟေတုကာနံ၊ ဒုဟေတုကတော နိဗ္ဗတ္တာနံ ဒုဟေတုကာနဉ္စ ဘဝတု သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒိတာ၊ တိဟေတုကတော ပန နိဗ္ဗတ္တဒုဟေတုကာနံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ။ တံသောတပတိတတာ န သိယာ တဿာ အနာနန္တရတ္တာ။ တတော ဧဝ ဟီတိအာဒိနာ ဝုတ္တသောတပတိတံ ဧဝါနန္တရေန ဝစနေန သမတ္ထယတိ။ ယဒိ ဝိဇ္ဇမာနာနမ္ပိ ¶ မနောဓာတုအာဒီသု ဝိတက္ကာဒီနံ ပဉ္စဝိညာဏေသု ဝိယ အဂဏနူပဂဘာဝေါ၊ ဧဝံ သန္တေ ပဋ္ဌာနေ ကထံ တေသံ ဈာနပစ္စယတာဝစနံ။ ‘‘အဗျာကတော ဓမ္မော အဗျာကတဿ ¶ ဓမ္မဿ ဈာနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၃၁)၊ ‘‘ဝိပါကာဗျာကတာနိ ကိရိယာဗျာကတာနိ ဈာနင်္ဂါနိ သမ္ပယုတ္တကာနံ ခန္ဓာနံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ ဈာနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၃၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စနီယေပိ ‘‘အဗျာကတံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ အဗျာကတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ န ဈာနပစ္စယာ၊ ပဉ္စဝိညာဏသဟိတံ ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၉၈) ပဉ္စဝိညာဏာနိ ဧဝ ဥဒ္ဓဋာနိ၊ န မနောဓာတုအာဒီနီတိ အာဟ ‘‘ဈာနပစ္စယကိစ္စမတ္တတော’’တိအာဒိ။ န ဟေတ္ထ ဈာနင်္ဂါနံ ဗလဝဒုဗ္ဗလဘာဝေါ အဓိကတော၊ အထ ခေါ ဈာနပစ္စယဘာဝမတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၄၆၉။ သမာနဝတ္ထုကံ အနန္တရပစ္စယံ လဘိတွာတိ ဒဿနာဒိတော မနောဓာတုယာ စ ဗလဝဘာဝေ ကာရဏဝစနံ။ ယထာရမ္မဏန္တိ အာရမ္မဏာနုရူပံ။ ယဒိ သမာနနိဿယတာယ မနောဓာတုတော ဗလဝတရတ္တံ ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုယာ သောမနဿသဟဂတာယ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ကထံ မဇ္ဈတ္တဝေဒနန္တိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ တဿ ဗလဝဘာဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သန္တတိပရိဏာမနဗျာပါရဝိသေသာ န သောမနဿဝေဒနန္တိ ပရိဟာရံ ဝဒန္တော ‘‘ဝေါဋ္ဌဗ္ဗန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဝိပါကော ဝိယ အနုဘဝနမေဝ န ဟောတီတိ သတိ သမတ္ထတာယ ဝိပါကာနံ ဧကန္တေန အာရမ္မဏရသာနုဘဝနတာယ ဝုတ္တံ။

အဟေတုကကုသလဝိပါကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဋ္ဌမဟာဝိပါကစိတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၉၈။ ဝိပါကဓမ္မာနံ ကမ္မဒွါရံ ဝုတ္တံ ဒွါရကထာယံ ‘‘တေဘူမကကုသလာကုသလော ဧကူနတိံသဝိဓော မနော’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ မနောကမ္မဒွါရကထာ)။ ပယောဂေနာတိ အတ္တနာ ပရေဟိ ဝါ ကတေန ဥဿာဟနပယောဂေန။ ကုသလာကုသလာနိ ဝိယ ယေသံ တံ တဒါရမ္မဏံ အနုဗန္ဓဘူတံ။ ပဌမပဉ္စမစိတ္တာနံ အညမညဗလဝဒုဗ္ဗလဘာဝဝိစာရေန ဒုတိယဆဋ္ဌာဒီနမ္ပိ သော ဝိစာရိတော ဟောတီတိ ‘‘ဧတေသု ဗလဝံ ဒုဗ္ဗလဉ္စ ဝိစာရေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ သာလိအာဒီနံ ထဒ္ဓမုဒုဘူမိဝသေန တိဏာဒီနံ ¶ အနီဟရဏနီဟရဏဝသေန ဥတုအာဒိအဝသေသပစ္စယာနံ ဝိပတ္တိသမ္ပတ္တိဝသေန စ ဖလဝိသေသယောဂေါ၊ ဧဝံ ကမ္မဿ သုဂတိဒုဂ္ဂတိဝသေန အဝိသုဒ္ဓဝိသုဒ္ဓပယောဂဝသေန ဥပပတ္တိယာ ဝိပတ္တိသမ္ပတ္တိဝသေန ¶ စ ဝိသိဋ္ဌဖလတာယ ပရိဏမနံ၊ ဧဝမေဝ ဂိမှဝဿကာလာဒီသု ဗီဇာနံ ဖလဝိသေသယောဂေါ ဝိယ တံတံကာလဝိသေသေန ကမ္မဿ ဖလဝိသေသယောဂေါ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကာလဝသေန ပရိဏမတီ’’တိ။ သုက္ကသောဏိတပစ္စယာနန္တိ ကမ္မဝိသေသပရိဘာဝိတသန္တာနုပ္ပန္နတာယ သုက္ကသောဏိတာနံ အာယုဝိသေသဟေတုဘာဝမာဟ သုက္ကသောဏိတဝသေနပိ ဝဏ္ဏာဒိဝိသေသဒဿနတော၊ ယေန ‘‘ပိတူနံ အာကာရံ ပုတ္တော အနုဝိဒဟတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံမူလကာနန္တိ အပ္ပာယုကသံဝတ္တနိယကမ္မမူလကာနံ။ အာဟာရာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိသမူပက္ကမာဒယော ပရိဂ္ဂဏှာတိ။

ဝိပါကုဒ္ဓါရကထာဝဏ္ဏနာ

ယတော တိဟေတုကာဒိကမ္မတော။ ယသ္မိဉ္စ ဌာနေတိ ပဋိသန္ဓိအာဒိဋ္ဌာနေ၊ သုဂတိဒုဂ္ဂတိယံ ဝါ။ တိဟေတုကတော ဒုဟေတုကံ အနိစ္ဆန္တော ပဋိသန္ဓိန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပဝတ္တိဝိပါကံ ပန တိဟေတုကတော ဒုဟေတုကမ္ပိ ဣစ္ဆတိ ဧဝ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယံ ပုရိမာယ ဟေတုကိတ္တနလဒ္ဓိယာ န ယုဇ္ဇတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈)။

ယေ ‘‘တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေနာ’’တိ၊ ‘‘ဧကပုပ္ဖံ ယဇိတွာန၊ အသီတိ ကပ္ပကောဋိယော (ထေရဂါ။ ၉၆)။ ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမီ’’တိ (အပ။ ထေရ ၂။၄၆။၆၄) စ ဧဝမာဒိဝစနဿ အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧကေနပိ ကမ္မေန အနေကာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီ’’တိ၊ ‘‘ဒိသွာ ကုမာရံ သတပုညလက္ခဏ’’န္တိအာဒိဝစနဿ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၀၅) အတ္ထံ အသလ္လက္ခေတွာ ‘‘ကိန္နု ခေါ နာနာကမ္မေဟိ ဧကာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီ’’တိ သံသယပက္ခန္ဒာ၊ တေသံ ဗီဇင်္ကုရောပမာယ ‘‘ဧကသ္မာ ဧကာ၊ အနေကသ္မာ စ အနေကာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဝိနိစ္ဆိတတ္တာ ကမ္မပဋိသန္ဓိဝဝတ္ထာနတော သာကေတပဉှေ ဝိပါကုဒ္ဓါရကထာယ ဥဿဒကိတ္တနဂဟဏဿ သမ္ဗန္ဓံ အာဟ ‘‘ကမ္မဝသေန…ပေ… ဒဿေတု’’န္တိ။ ပဋိသန္ဓိဇနကကမ္မဝသေန ပဋိသန္ဓိဝိပါကော ဧဝ အလောဘလောဘာဒိဂုဏဒေါသာတိရေကဘာဝဟေတူတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သော တေန ကမ္မေန ဒိန္နပဋိသန္ဓိဝသေန နိဗ္ဗတ္တော လုဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ လောဘဝသေန၊ ဒေါသ၊ မောဟ ¶ ၊ လောဘဒေါသ၊ လောဘမောဟ၊ ဒေါသမောဟ၊ လောဘဒေါသမောဟဝသေနာတိ တယော ဧကကာ၊ တယော ဒွိကာ၊ ဧကော တိကောတိ လောဘာဒိဒဿနဝသေန အကုသလပက္ခေယေဝ သတ္တ ဝါရာ။ တထာ ကုသလပက္ခေ အလောဘာဒိဒဿနဝသေနာတိ စုဒ္ဒသ ဝါရာ လဗ္ဘန္တိ။

တတ္ထ ¶ ‘‘အလောဘဒေါသာမောဟာ၊ အလောဘာဒေါသမောဟာ၊ အလောဘဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော’’တိ အာဂတေဟိ ကုသလပက္ခေ တတိယဒုတိယပဌမဝါရေဟိ ဒေါသုဿဒမောဟုဿဒဒေါသမောဟုဿဒဝါရာ ဂဟိတာ။ တထာ အကုသလပက္ခေ ‘‘လောဘာဒေါသမောဟာ၊ လောဘဒေါသာမောဟာ၊ လောဘာဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော’’တိ အာဂတေဟိ တတိယဒုတိယပဌမဝါရေဟိ အဒေါသုဿဒအမောဟုဿဒအဒေါသာမောဟုဿဒဝါရာ ဂဟိတာယေဝါတိ အကုသလကုသလပက္ခေ တယော တယော ဝါရေ အန္တောဂဓေ ကတွာ အဋ္ဌေဝ ဝါရာ ဒဿိတာ။ ယေ ပန ဥဘယေသံ ဝေါမိဿတာဝသေနေဝ လောဘာလောဘုဿဒဝါရာဒယော အပရေ ဧကူနပညာသ ဝါရာ ဒဿေတဗ္ဗာ၊ တေ အသမ္ဘဝတော ဧဝ န ဒဿိတာ။ န ဟိ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ အန္တရေန အဝတ္ထန္တရံ လောဘော ဗလဝါ အလောဘော စာတိ ယုဇ္ဇတိ။ ပဋိပက္ခတောယေဝ ဟိ ဧတေသံ ဗလဝဒုဗ္ဗလဘာဝေါ၊ သဟဇာတဓမ္မတော ဝါ။ တေသု လောဘဿ တာဝ ပဋိပက္ခတော အလောဘေန အနဘိဘူတတာယ ဗလဝဘာဝေါ၊ တထာ ဒေါသမောဟာနံ အဒေါသာမောဟေဟိ။ အလောဘာဒီနံ ပန လောဘာဒိအဘိဘဝနတော သဗ္ဗေသဉ္စ သမာနဇာတိယံ သမဘိဘူယ ပဝတ္တိဝသေနေဝ သဟဇာတဓမ္မတော ဗလဝဘာဝေါ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘လောဘော ဗလဝါ၊ အလောဘော မန္ဒော၊ အဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော၊ ဒေါသမောဟာ မန္ဒာ’’တိ။ သော စ တေသံ မန္ဒဗလဝဘာဝေါ ပုရိမူပနိဿယတော အာသယဿ ပရိဘာဝိတတာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ပဌမဒုတိယေဟိ၊ သတ္တမပဌမေဟိ ဝါ ဝါရေဟိ တိဟေတုကကမ္မတော ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဝသေန တိဟေတုကဝိပါကော၊ ဣတရေဟိ တိဟေတုကဒုဟေတုကကမ္မတော ယထာသမ္ဘဝံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဝသေန ဒုဟေတုကာဟေတုကဝိပါကာ ဒဿိတာတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣဓာတိ ဝိပါကုဒ္ဓါရမာတိကာယံ။ တေန ဟေတုကိတ္တနံ ဝိသေသေတိ။ ဇစ္စန္ဓာဒိဝိပတ္တိနိမိတ္တံ မောဟော၊ သဗ္ဗာကုသလံ ဝါ။ ယံ ပန ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တေန ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဝစနေန။ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ သတိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ ပဋိသန္ဓိမှိ ¶ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ။ အညတ္ထာတိ နိကန္တိပဋိသန္ဓိက္ခဏေသု။ ကမ္မသရိက္ခကောတိ ဣဓ သာတိသယော သရိက္ခဘာဝေါ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတရထာ တိဟေတုကဒုဟေတုကာပိ အညမညံ သရိက္ခာယေဝါတိ ဒဿိတမေတန္တိ။ စက္ခုဝိညာဏာဒီနီတိ ဧတ္ထ ပဉ္စဝိညာဏာနိ ဝိယ အပုဗ္ဗနိဿယပဝတ္တိနီ ဝိဇာနနဝိသေသရဟိတာ စ မနောဓာတု ဣဋ္ဌာဒိဘာဂဂ္ဂဟဏေ န သမတ္ထာတိ ‘‘ပါကဋာယေဝါ’’တိ န ဝုတ္တာ၊ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝါ သင်္ဂဟိတာ။ တဒါရမ္မဏပစ္စယသဗ္ဗဇဝနဝတာတိ တဒါရမ္မဏဿ ပစ္စယဘူတသကလဇဝနပ္ပဝတ္တိသဟိတေန။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘ဣဓ ပရိပက္ကတ္တာ အာယတနာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အညကာလေတိ အဗုဒ္ဓိပဝတ္တိကာလေ။

အနုလောမေတိ ဓမ္မာနုလောမေ။ အာသေဝနပစ္စယာတိ အာသေဝနဘူတာ ပစ္စယာ။ န မဂ္ဂေ အမဂ္ဂပစ္စယေ ¶ ။ သောပိ မောဃဝါရော လဗ္ဘေယျာတိ ယဒိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ အာသေဝနပစ္စယော သိယာ၊ ယထာ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ အာသေဝနပစ္စယာ န (ပဋ္ဌာ။ ၁။၂။၃) မဂ္ဂပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၂။၁၄) အနုလောမပစ္စနီယေ၊ ပစ္စနီယာနုလောမေ စ ‘‘သုခါ…ပေ… န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနပစ္စယာ’’တိ စ ဝုတ္တံ ဟသိတုပ္ပာဒစိတ္တဝသေန၊ ဧဝံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ‘‘အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ပါဌော သိယာ၊ တထာ စ သတိ ဝါရဒွယဝသေန ဂဏနာယံ ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဒွေ။ န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဒွေ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န ပန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ န လဗ္ဘေယျာယံ မောဃဝါရောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ ယဒိ အာသေဝနပစ္စယော သိယာ၊ ဒုတိယမောဃဝါရေ အတ္တနော ဝိယ တတိယစတုတ္ထဝါရေသုပိ သိယာ၊ တထာ သတိ အတ္တနာပိ ကုသလာကုသလာနံ သိယာ။ န ဟိ…ပေ… အဝုတ္တော အတ္ထိ ‘‘ပုရိမာ ပုရိမာ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ အနဝသေသတော ဝုတ္တတ္တာ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ…ပေ… အဝုတ္တော ‘‘အဗျာကတော ဓမ္မော ကုသလဿ ဓမ္မဿ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော။ အကုသလဿ…ပေ… ပစ္စယော’’တိ ဝစနာဘာဝတော။ န ကေဝလံ အဝုတ္တော၊ အထ ခေါ ကုသလံ…ပေ… ပဋိက္ခိတ္တောဝ။ အထာပိ သိယာတိအာဒိ မဂ္ဂသောဓနတ္ထမေဝ ဝုစ္စတိ။ သမာနဝေဒနာနံ ဧဝ အာသေဝနပစ္စယဘာဝဿ ဒဿနတော ‘‘အသမာနဝေဒနာနံ ဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ‘‘အာသေဝန ပစ္စယေန ¶ ပစ္စယော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ သမာနဝေဒနာဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဘိန္နဇာတိကဿ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ အဘိန္နဝေဒနဿ စာတိ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ဝေဒနာတ္တိကေပိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ အာသေဝနပစ္စယတ္တဿ အဘာဝါတိ ယောဇနာ။ ကုသလတ္တိကာဒီသု ယထာဒဿိတပါဠိပ္ပဒေသေသုပီတိ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါ။ ဂဏနာယ ကာရဏဘူတာယ ဂဏနာယ နိဒ္ဓါရိယမာနာယ သတိ ဂဏနာယ ဝါ အဗ္ဘန္တရေ။ ဒုတိယော မောဃဝါရော ဝီမံသိတဗ္ဗောတိ အာသေဝနပစ္စယတ္တာဘာဝါ ဇဝနဋ္ဌာနေ ဌာတုံ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဝိနာ အာသေဝနံ ဇဝနပ္ပဝတ္တိ အတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။

အပိစေတ္ထ ‘‘ယံ ဇဝနဘာဝပ္ပတ္တံ၊ တံ ဆိန္နမူလကရုက္ခပုပ္ဖံ ဝိယာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၆၆) ဝက္ခမာနတ္တာ အနုပစ္ဆိန္နဘဝမူလာနံ ပဝတ္တမာနဿ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ ကိရိယဘာဝေါ န သိယာ၊ ဝုတ္တော စ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ မနောဝိညာဏဓာတု ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ ကိရိယာ နေဝ ကုသလာ နာကုသလာ န စ ကမ္မဝိပါကာ ဥပေက္ခာသဟဂတာ’’တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဇဝနဋ္ဌာနေ ဌတွာတိ ဇဝနဿ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ¶ ဒွိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိတွာ၊ န ဇဝနဘာဝေနာ’’တိ၊ ‘‘အာသေဝနံ လဘိတွာတိ စ အာသေဝနံ ဝိယ အာသေဝန’’န္တိ ဝုစ္စမာနေ န ကောစိ ဝိရောဓော၊ ဝိပ္ဖာရိကဿ ပန သတော ဒွိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိယေဝေတ္ထ အာသေဝနသဒိသတာ။ ဝိပ္ဖာရိကတာယ ဟိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တဉ္စဿ ဝုစ္စတိ။ ဝိပ္ဖာရိကမ္ပိ ဇဝနံ ဝိယ အနေကက္ခတ္တုံ အပ္ပဝတ္တိယာ ဒုဗ္ဗလတ္တာ န နိပ္ပရိယာယတော အာသေဝနပစ္စယဘာဝေန ပဝတ္တေယျာတိ န ဣမဿ ပါဌေ အာသေဝနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ပရိယာယတော ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဖလစိတ္တေသု မဂ္ဂင်္ဂံ မဂ္ဂပရိယာပန္န’’န္တိ။ အယမေတ္ထ အတ္တနောမတိ။ အယမ္ပိ ပေါရာဏကေဟိ အသံဝဏ္ဏိတတ္တာ သာဓုကံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗော။

ဧဝဉ္စ ကတွာတိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာဝဇ္ဇနာနံ အနတ္ထန္တရဘာဝတော ‘‘အာဝဇ္ဇနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဋ္ဌာနေပီတိ အဓိပ္ပာယော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ အာဝဇ္ဇနာယေဝ အတ္ထတော ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုကကိရိယမနောဝိညာဏဓာတုဘာဝတော၊ တသ္မာ။ တံ အာဝဇ္ဇနာ ဝိယ သတိ ဥပ္ပတ္တိယံ ကာမာဝစရကုသလာကုသလကိရိယဇဝနာနံ ဧကန္တတော အနန္တရပစ္စယဘာဝေနေဝ ဝတ္တေယျ၊ နော အညထာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနတော’’တိအာဒိမာဟ။ စတုန္နန္တိ မုဉ္ဆာမရဏာသန္နဝေလာဒီသု မန္ဒီဘူတဝေဂတာယ စတ္တာရိပိ ဇဝနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုန္တိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ အယမေတဿ သဘာဝေါတိ ¶ အာရမ္မဏမုခေနပိ စိတ္တနိယာမံယေဝ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ ‘‘ဇဝနာပါရိပူရိယာ…ပေ… ယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အာဝဇ္ဇနာဒီနံ ပစ္စယော ဘဝိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တပ္ပဝတ္တိဝသေန ပဌမမောဃဝါရတော ဧတဿ န ကောစိ ဝိသေသော။ တေနေဝါဟ ‘‘အယမ္ပိ…ပေ… ရေတဗ္ဗော’’တိ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေယေဝ ပဝတ္တိယံ ‘‘ဘဝင်္ဂ’’န္တိ ဝုစ္စမာနေ န တဿ ဟေတုဝသေန ဘေဒေါတိ ‘‘သဟေတုကံ ဘဝင်္ဂံ အဟေတုကဿ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၁။၁၀၂) န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ဝုတ္တဉ္စ၊ တသ္မာ သဟေတုကံ ဘဝင်္ဂန္တိ တဒါရမ္မဏံ ဝုတ္တန္တိ ဝိညာယတိ။

သဘာဝကိစ္စေဟိ အတ္တနော ဖလဿ ပစ္စယဘာဝေါ၊ သဘာဝကိစ္စာနံ ဝါ ဖလဘူတာနံ ပစ္စယဘာဝေါ သဘာဝကိစ္စပစ္စယဘာဝေါ။ အပ္ပဋိသိဒ္ဓံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ‘‘ဒုဟေတုကသောမနဿသဟဂတအသင်္ခါရိကဇဝနာဝသာနေ ဧဝါ’’တိ ဣမဿ အတ္ထဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယထာ စ အဟေတုကဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကာနံ တိဟေတုကဇဝနာဝသာနေ အဟေတုကဒုဟေတုကတဒါရမ္မဏံ အပ္ပဋိသိဒ္ဓံ၊ ဧဝံ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿ တိဟေတုကဇဝနာနန္တရံ ဒုဟေတုကတဒါရမ္မဏံ၊ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿ စ ဒုဟေတုကာနန္တရံ အဟေတုကတဒါရမ္မဏံ အပ္ပဋိသိဒ္ဓံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တိဟေတုကကမ္မံ တိဟေတုကမ္ပိ ဒုဟေတုကမ္ပိ အဟေတုကမ္ပိ ဝိပါကံ ဒေတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈) ဟိ ဝုတ္တံ။ ပရိပုဏ္ဏဝိပါကဿာတိ ¶ ဣမိနာပိ တိဟေတုကဇဝနတော ယထာဝုတ္တတဒါရမ္မဏဿ အပ္ပဋိသိဒ္ဓံယေဝ သာဓေတိ။ န ဟိ ပစ္စယန္တရသာမဂ္ဂိယာ အသတိ တဒါရမ္မဏံ သဗ္ဗံ အဝိပစ္စန္တံ ကမ္မံ ပရိပုဏ္ဏဝိပါကံ ဟောတီတိ။ မုခနိဒဿနမတ္တမေဝ ယထာဝုတ္တတဒါရမ္မဏပ္ပဝတ္တိယာ အဝိဘာဝိတတ္တာ။ တိဟေတုကာဒိကမ္မဿ ဟိ ဥက္ကဋ္ဌဿ တိဟေတုကကမ္မဿ သောဠသ၊ ဣတရဿ ဒွါဒသ၊ ဥက္ကဋ္ဌဿေဝ ဒုဟေတုကကမ္မဿ ဒွါဒသ၊ ဣတရဿ အဋ္ဌာတိ ဧဝံ သောဠသဝိပါကစိတ္တာဒီနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပရိပုဏ္ဏဝိပါကဿ ပဋိသန္ဓိဇနကကမ္မဿ ဝသေန ဝိပါကဝိဘာဝနာယ မုခနိဒဿနမတ္တမေဝေတံ၊ တသ္မာ။

ဧဝဉ္စ ကတွာတိ နာနာကမ္မတော တဒါရမ္မဏုပ္ပတ္တိယံ ဣတော အညထာပိ သမ္ဘဝတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပေက္ခာ…ပေ… ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧတ္ထ ကေန ကိစ္စေန ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? တဒါရမ္မဏကိစ္စံ တာဝ န ဟောတိ ဇဝနာရမ္မဏဿ အနာလမ္ဗဏတော၊ နာပိ သန္တီရဏကိစ္စံ တထာ အပ္ပဝတ္တနတော၊ ပဋိသန္ဓိစုတီသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ ¶ နတ္ထိ၊ ပါရိသေသတော ဘဝင်္ဂကိစ္စန္တိ ယုတ္တံ သိယာ။ န ဟိ ပဋိသန္ဓိဘူတံယေဝ စိတ္တံ ‘‘ဘဝင်္ဂ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ။

တန္နိန္နန္တိ အာပါထဂတဝိသယနိန္နံ အာဝဇ္ဇနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အညဿ ဝိယ ပဌမဇ္ဈာနာဒိကဿ ဝိယ။ ဧတဿပိ သာဝဇ္ဇနတာယ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အတဒတ္ထာတိ ဧတ္ထ တံ-သဒ္ဒေန နိရောဓံ ပစ္စာမသတိ။ ဥပ္ပတ္တိယာတိ ဥပ္ပတ္တိတော။ တန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနံ။ တဿ နိရောဓဿ။ တထာ စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ‘‘အနန္တရပစ္စယော ဟောတီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရတိ။ ယထာဝုတ္တာ ဝုတ္တပ္ပကာရာ။ ဝေါဒါနံ ဒုတိယမဂ္ဂါဒီနံ ပုရေစာရိကဉာဏံ။ ဧတေသန္တိ အရိယမဂ္ဂစိတ္တမဂ္ဂါနန္တရဖလစိတ္တာနံ။ ဧတဿာတိ ယထာဝုတ္တဝိပါကစိတ္တဿ။

ဥပနိဿယတော တဿေဝ စက္ခုဝိညာဏာဒိဝိပါကဿ ဒဿနတ္ထံ စက္ခာဒီနံ ဒဿနာဒိအတ္ထတော ဒဿနာဒိဖလတော၊ ဒဿနာဒိပ္ပယောဇနတော ဝါ။ ပုရိမစိတ္တာနိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ။ ဝတ္ထန္တရရဟိတတ္တေ ဒဿေတဗ္ဗေ ဝတ္ထန္တရေ ဝိယ အာရမ္မဏန္တရေပိ န ဝတ္တတီတိ ‘‘ဝတ္ထာရမ္မဏန္တရရဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ယဒိ ဝိပါကေန ကမ္မသရိက္ခေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ သတိ ဣမသ္မိံ ဝါရေ အဟေတုကဝိပါကာနံ အသမ္ဘဝေါ ဧဝ သိယာ တေသံ အကမ္မသရိက္ခကတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘အဟေတုကာနံ ပနာ’’တိ။ အဘိနိပါတမတ္တန္တိ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ ကိစ္စမာဟ။ တေ ဟိ အာပါထဂတေသု ရူပါဒီသု အဘိနိပါတနမတ္တေနေဝ ¶ ဝတ္တန္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ကုသလေသု ကုသလာကုသလကိရိယေသုပိ ဝါ ဝိဇ္ဇမာနာ သသင်္ခါရိကာသင်္ခါရိကတာ အညမညံ အသရိက္ခတ္တာ ပဟာနာဝဋ္ဌာနတော စ ဝိရုဒ္ဓါ ဝိယာတိ ဝိပါကေသု သာ တဒနုကူလာ သိယာ၊ သာ ပန မူလာဘာဝေန န သုပ္ပတိဋ္ဌိတာနံ သဝိသယာဘိနိပတနမတ္တာဒိဝုတ္တီနံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘န သသင်္ခါရိကဝိရုဒ္ဓါ’’တိအာဒိ။ ဥဘယေနပိ တေသံ နိဗ္ဗတ္တိံ အနုဇာနာတိ ယထာ ‘‘ကဋတ္တာရူပါန’’န္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဝိပါကဓမ္မဓမ္မော ဝိပါကဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော။ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မေ ခန္ဓေ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿတိ၊ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ၊ တံ အာရဗ္ဘ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၃။၉၃) ဝိပါကတ္တိကေ ဝိယ သိယာ ကုသလတ္တိကေပိ ပါဠီတိ ကတွာ ‘‘ကုသလတ္တိကေ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော အဗျာကတဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘သေက္ခာ ဝါ ပုထုဇ္ဇနာ ဝါ ကုသလံ အနိစ္စတော ¶ ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿန္တိ၊ ကုသလေ နိရုဒ္ဓေ ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကုသလံ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ၊ တံ အာရဗ္ဘ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒိဋ္ဌိ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ ဥဒ္ဓစ္စံ၊ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အကုသလေ နိရုဒ္ဓေ ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဧဝ အဝစနန္တိ အဓိပ္ပာယေန တတ္ထ ယုတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိပ္ဖာရိကဉှီ’’တိအာဒိနာ။

ဧတ္ထ ကေစိ ‘‘ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝတောပိ ကိရိယမယစိတ္တတာယ ကိရိယဇဝနဿ ဝိပ္ဖာရိကကိရိယဘာဝေါ န သက္ကာ နိသေဓေတုန္တိ နိဒဿနဘာဝေန ပဏ္ဏပုဋမုပနီတံ အသမာနံ။ ကိရိယဇဝနာနန္တရံ တဒါရမ္မဏာဘာဝဿ ပါဠိယံ အဝစနမ္ပိ အကာရဏံ လဗ္ဘမာနဿပိ ကတ္ထစိ ကေနစိ အဓိပ္ပာယေန အဝစနတော။ တထာ ဟိ ဓမ္မသင်္ဂဟေ အကုသလနိဒ္ဒေသေ လဗ္ဘမာနောပိ အဓိပတိ န ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ကိရိယဇဝနာနန္တရံ တဒါရမ္မဏာဘာဝေါ ဝီမံသိတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။ သတိပိ ကိရိယမယတ္တေ သဗ္ဗတ္ထ တာဒိဘာဝပ္ပတ္တာနံ ခီဏာသဝါနံ ဇဝနစိတ္တံ န ဣတရေသံ ဝိယ ဝိပ္ဖာရိကံ၊ သန္တသဘာဝတာယ ပန သန္နိသိန္နရသံ သိယာတိ တဿ ပဏ္ဏပုဋံ ဒဿိတံ။ ဓမ္မသင်္ဂဟေ အကုသလနိဒ္ဒေသေ အဓိပတိနော ဝိယ ပဋ္ဌာနေ ကိရိယဇဝနာနန္တရံ တဒါရမ္မဏဿ လဗ္ဘမာနဿ အဝစနေ န ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ တတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတနယတ္တာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၂၉)။ န စေတ္ထ ဒဿိတနယတ္တာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မေဟိ ကုသလာကုသလေဟိ အတံသဘာဝါနံ နယဒဿနဿ အယုဇ္ဇမာနကတ္တာ။ အပိစ တတ္ထ ဝီမံသာယ ကေသုစိ သဗ္ဗေသဉ္စ အဓိပတီနံ အဘာဝတော ဧကရသံ ဒေသနံ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒ္ဓဋော’’တိ စ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ဣဓ ပန န တာဒိသံ အဝစနေ ကာရဏံ လဗ္ဘတီတိ ‘‘အဝစနေ ကာရဏံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။

အဓိပ္ပာယေနာတိ အကုသလာနန္တရံ သဟေတုကတဒါရမ္မဏံ နတ္ထီတိ တဿ ထေရဿ မတိမတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ သဟေတုကော ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၁။၉၈) ဝစနတော ပန အကုသလာနန္တရံ သဟေတုကတဒါရမ္မဏမ္ပိ ဝိဇ္ဇတိယေဝါတိ ဥပ္ပတ္တိံ ဝဒန္တဿ ယုတ္တဂ္ဂဟဏဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

န ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒိဿတီတိ ဧတေန တိဟေတုကဇဝနာနန္တရံ တိဝိဓမ္ပိ တဒါရမ္မဏံ ယုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ယေန အဓိပ္ပာယေနာတိ ပဌမထေရေန တာဝ ဧကေန ¶ ကမ္မုနာ အနေကတဒါရမ္မဏံ နိဗ္ဗတ္တမာနံ ကမ္မဝိသေသာဘာဝါ တံတံဇဝနသင်္ခါတပစ္စယဝိသေသေန ဝိသိဋ္ဌံ ဟောတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဇဝနဝသေန တဒါရမ္မဏဿ သသင်္ခါရာဒိဝိဓာနံ ဝုတ္တံ၊ ဝိပါကေန နာမ ကမ္မသရိက္ခေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န ကမ္မဝိရုဒ္ဓသဘာဝေန။ အညထာ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ သိယာတိ ဧဝမဓိပ္ပာယေန ဒုတိယတ္ထေရော ကမ္မဝသေနေဝ တဒါရမ္မဏဝိသေသံ အာဟ။ ဉာဏဿ ဇစ္စန္ဓာဒိဒုဂ္ဂတိဝိပတ္တိနိမိတ္တပဋိပက္ခတာ ဝိယ သုဂတိဝိပတ္တိနိမိတ္တပဋိပက္ခတာပိ သိယာတိ မညမာနော တတိယတ္ထေရော ‘‘တိဟေတုကကမ္မတော ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိမ္ပိ နာနုဇာနာတီ’’တိ ဣမိနာ နယေန တေသု ဝါဒေသု အဓိပ္ပာယာဝိရောဓဝသေန ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ မဟာပကရဏေ အာဂတပါဠိယာတိ ‘‘သဟေတုကော ဓမ္မော အဟေတုကဿ ဓမ္မဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၁။၁၀၂) ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘သဟေတုကံ ဘဝင်္ဂံ အဟေတုကဿ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော၊ သဟေတုကာ ခန္ဓာ ဝုဋ္ဌာနဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧဝမာဒိနာ ပဋ္ဌာနေ သဟေတုကဒုကာဒီသု အာဂတပါဠိယာတိ အတ္ထော။

ကာမာဝစရကုသလဝိပါကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ရူပါဝစရာရူပါဝစရဝိပါကကထာဝဏ္ဏနာ

၄၉၉။ တသ္မိံ ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ဆန္ဒာဒီနန္တိ ဧတေန ဝိပါကဇ္ဈာနေ ဒုက္ခာပဋိပဒါဒိဘာဝဿ ¶ အဝိဇ္ဇမာနတံ ဒဿေတိ။ န ဟိ ကုသလဇ္ဈာနံ ဝိယ ဝိပါကဇ္ဈာနံ ပရိကမ္မဝသေန နိဗ္ဗတ္တတီတိ။ န စေတ္ထ ပဋိပဒါဘေဒေါ ဝိယ ကုသလာနုရူပေါ ဝိပါကဿ အာရမ္မဏဘေဒေါပိ န ပရမတ္ထိကော သိယာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဧကန္တေန သာရမ္မဏတ္တာ အရူပဓမ္မာနံ ဝိပါကဿ စ ကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏတာယ အညတြာပိ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ နာနာက္ခဏေသု နာနာဓိပတေယျန္တိ ‘‘ယသ္မိံ ခဏေ ယံ ဈာနံ ယဒဓိပတိကံ၊ တတော အညသ္မိံ ခဏေ တံ ဈာနံ ဧကန္တေန တဒဓိပတိကံ န ဟောတီ’’တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿေဝါတိ စ ပဋိပဒါ ဝိယ အဓိပတယော န ဧကန္တိကာတိ ဣမမေဝတ္ထံ ဒဿေတိ။

ရူပါဝစရာရူပါဝစရဝိပါကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

လောကုတ္တရဝိပါကကထာဝဏ္ဏနာ

၅၀၅။ တဏှာဝိဇ္ဇာဒီဟိ ¶ အာဟိတဝိသေသံ လောကိယကမ္မံ ဝိပါကုပ္ပာဒနသမတ္ထံ ဟောတိ၊ န အညထာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာဒီဟိ အဘိသင်္ခတ’’န္တိ။ ဣတရဿာတိ သုညတာပ္ပဏိဟိတနာမရဟိတဿ။ ယော သုဒ္ဓိကပဋိပဒါယ ဝိဘာဝိတော၊ ယော စ သုတ္တန္တပရိယာယေန အနိမိတ္တောတိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနိစ္စာနုပဿနာနန္တရဿပိ မဂ္ဂဿာ’’တိအာဒိ။ ဝဠဉ္ဇန…ပေ… ဘေဒေါ ဟောတိ မဂ္ဂါဂမနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘မဂ္ဂါနန္တရဖလစိတ္တသ္မိံ ယေဝါ’’တိ ဝစနံ အပေက္ခိတွာ ‘‘သုညတာဒိနာမလာဘေ သတီ’’တိ သာသင်္ကံ အာဟ။ အနိမိတ္တနာမဉ္စ လဘတိ မဂ္ဂါဂမနတော ဖလဿ နာမလာဘေ ဝိသေသာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ တာဒိသာယ ဧဝါတိ ယာဒိသာ မဂ္ဂေ သဒ္ဓါ၊ တာဒိသာယ ဧဝ ဖလေ သဒ္ဓါယ။

၅၅၅။ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ နိယျာနိကာ? စတ္တာရော မဂ္ဂါ’’တိ ဝစနတော (ဓ။ သ။ ၁၂၉၅၊ ၁၆၀၉) အနိယျာနိကပဒနိဒ္ဒေသေ စ ‘‘စတူသု ဘူမီသု ဝိပါကော’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၁၀) ဝုတ္တတ္တာ န နိပ္ပရိယာယေန ဖလံ နိယျာနသဘာဝံ၊ နိယျာနသဘာဝဿ ပန ဝိပါကော ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနဝသေန ပဝတ္တမာနော ပရိယာယတော တထာ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘နိယျာနိကသဘာဝဿာ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စင်္ဂိကော စာတိ ဧတေန မဂ္ဂဝိဘင်္ဂေ သဗ္ဗဝါရေသုပိ ဖလဿ မဂ္ဂပရိယာယော ¶ အာဂတောတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနာသုပိ ဝိရတီသု တဒဝသိဋ္ဌာနံ ပဉ္စန္နံ ကာရာပကင်္ဂါနံ အတိရေကကိစ္စတာဒဿနတ္ထံ ပါဠိယံ ပဉ္စင်္ဂိကောပိ မဂ္ဂေါ ဥဒ္ဓဋောတိ။ ဧဝံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါပီတိ ယထာ မဂ္ဂေါ၊ ဧဝံ မဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘင်္ဂေသု ဖလေသု စ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဥဒ္ဓဋာတိ အတ္ထော။

လောကုတ္တရဝိပါကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကိရိယာဗျာကတကထာဝဏ္ဏနာ

၅၆၈။ ပုရိမာ ပဝတ္တီတိ မဟာကိရိယစိတ္တပ္ပဝတ္တိံ အာဟ။ တာယ ဟိ ခီဏာသဝေါ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဒံ ပန စိတ္တံ ဝိစာရဏပညာရဟိတ’’န္တိ။ ဧဝန္တိ ယထာ သောတဒွါရေ၊ ဧဝံ ဃာနဒွါရာဒီသုပိ မဟာကိရိယစိတ္တေဟိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝိသယေ ဣဒမတ္ထိကတာယ ပရိစ္ဆိန္နာယ ဣဒံ စိတ္တံ ဝတ္တတီတိ ¶ ဒဿေတိ။ ပဉ္စဒွါရာနုဂတံ ဟုတွာ လဗ္ဘမာနန္တိ ပဉ္စဒွါရေ ပဝတ္တမဟာကိရိယစိတ္တာနံ ပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကဘာဝေန ဣမဿ စိတ္တဿ ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပဉ္စဒွါရေ ဧဝ ဝါ ဣဒမေဝ ပဝတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘လောလုပ္ပ…ပေ… ဘူတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဉ္စဒွါရေ ပဌမံ ဣမိနာ စိတ္တေန သောမနဿိတော ဟုတွာ ပစ္ဆာ မဟာကိရိယစိတ္တေဟိ တံ တံ အတ္ထံ ဝိစိနောတီတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဝိယ ဒိဿတိ။ ပုဗ္ဗေယေဝ ပန မနောဒွါရိကစိတ္တေန ပဓာနသာရုပ္ပဋ္ဌာနာဒိံ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တဿ ပဉ္စဒွါရေ တာဒိသဿေဝ တာဒိသေသု ရူပါဒီသု ဣဒံ စိတ္တံ ပဝတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။ အယမ္ပိ အတ္ထော ပဉ္စဒွါရေ ဧဝ ပဝတ္တံ လောလုပ္ပတဏှာပဟာနာဒိပစ္စဝေက္ခဏာဟေတု ယထာဝုတ္တကာရဏဘူတံ ဇာတန္တိ ဧဝံ ယောဇေတွာ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဧဝဉ္စ သတိ ဣမဿ စိတ္တဿ ပစ္စယဘူတာ ပုရိမာ ပဝတ္တီတိ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။

ဧတ္ထ စ ပဉ္စဒွါရေ ဣမိနာ စိတ္တေန သောမနဿုပ္ပာဒနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ဟာသုပ္ပာဒနံ ပဉ္စဒွါရိကစိတ္တာနံ အဝိညတ္တိဇနကတ္တာ၊ မနောဒွါရေ ပန ဟာသုပ္ပာဒနံ ဟောတိ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ပဉ္စဒွါရေ ‘‘သောမနဿိတော ဟောတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ မနောဒွါရေ စ ‘‘ဟာသယမာန’’န္တိ။ ဣမိနာ ဟသိတုပ္ပာဒစိတ္တေန ပဝတ္တိယမာနမ္ပိ ဘဂဝတော သိတကရဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသအနာဂတံသသဗ္ဗညုတညာဏာနံ ¶ အနုဝတ္တကတ္တာ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိယေဝါတိ။ ဧဝံ ပန ဉာဏာနုပရိဝတ္တိဘာဝေ သတိ န ကောစိ ပါဠိအဋ္ဌကထာနံ ဝိရောဓော၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေသံ ဉာဏာနံ စိဏ္ဏပရိယန္တေ ဣဒံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝဿဉ္စ ဧတံ ဧဝံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အညထာ အာဝဇ္ဇနစိတ္တဿပိ ဘဂဝတော ပဝတ္တိ န ယုဇ္ဇေယျ။ တဿပိ ဟိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကဘာဝဿ နိစ္ဆိတတ္တာ၊ န စ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တေ တံသမုဋ္ဌိတာယ ဝိညတ္တိယာ ကာယကမ္မာဒိဘာဝံ အာဝဇ္ဇနဘာဝေါ ဝိဗန္ဓတီတိ။

တတော ဧဝါတိ မူလာဘာဝေန န သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဧဝ။ ‘‘အဟေတုကာနံ ဈာနင်္ဂါနိ ဗလာနိ စာ’’တိ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ဈာနင်္ဂါနိ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ။ ယဒိ အပရိပုဏ္ဏတ္တာ ဗလဘာဝဿ ဣမသ္မိံ အဟေတုကဒွယေ ဗလာနိ အနုဒ္ဒိဋ္ဌာနိ အသင်္ဂဟိတာနိ စ၊ အထ ကသ္မာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ သမ္မာ နိယျာနိကသဘာဝါနံ ကုသလာနံ ပဋိဘာဂဘူတော ဝိပါကောပိ ဖလံ ဝိယ တံသဘာဝေါ သိယာတိ သဟေတုကဝိပါကစိတ္တာနိ အဂ္ဂဟေတွာ ကိရိယစိတ္တကတတ္တာ ဝါ ‘‘မဟာကိရိယစိတ္တေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ မဟာကိရိယစိတ္တေသုစာတိ စ-သဒ္ဒေန သဟေတုကဝိပါကစိတ္တာနိပိ ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

၅၇၄။ ‘‘ဣန္ဒြိယ ¶ …ပေ… ဣမဿာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ တေသံ ဉာဏာနံ ကာမာဝစရတ္တာ။ ဣတရေသံ မဟဂ္ဂတတ္တာ ‘‘ပရိကမ္မာနန္တရာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၅၇၇။ အာဟိတော အဟံ မာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ၊ သော ဧဝ ဘဝတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န ပရပရိကပ္ပိတော ဝိယ နိစ္စောတိ အတ္တဘာဝေါ။ အတ္တာတိ ဝါ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ဂဟေတဗ္ဗာကာရေန ဘဝတိ ပဝတ္တတီတိ အတ္တဘာဝေါ။

ကိရိယာဗျာကတကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ရူပကဏ္ဍံ

ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

ကေနစီတိ ¶ ¶ ရူပေန ဝါ အရူပေန ဝါ။ စိတ္တုပ္ပာဒေန တာဝ ရူပဿ သမယဝဝတ္ထာနံ န သက္ကာ ကာတုံ အဗျာပိတာယ အနေကန္တိကတာယ စာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အစိတ္တသမုဋ္ဌာနသဗ္ဘာဝတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အစိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ရူပံ စိတ္တဿ တီသု ခဏေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣမသ္မိံ တာဝ ဝါဒေ စိတ္တုပ္ပတ္တိသမယေန ရူပူပပတ္တိသမယဿ ဝဝတ္ထာနံ မာ ဟောတု၊ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ သဗ္ဗမ္ပိ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣမသ္မိံ ပန ဝါဒေ ကထန္တိ? ဧတ္ထာပိ အစိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ရူပံ စိတ္တေန သဟုပ္ပာဒေပိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပံ ဝိယ အစိတ္တပဋိ ဗန္ဓုပ္ပာဒတာယ န စိတ္တေန ဝဝတ္ထာပေတဗ္ဗသမယန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အစိတ္တသမုဋ္ဌာနသဗ္ဘာဝတော’’တိ။ တေန စိတ္တုပ္ပာဒေန ရူပဿ သမယဝဝတ္ထာနံ န ဗျာပီတိ ဒဿေတိ။ အနေကစိတ္တသမုဋ္ဌာနတာယ ဝဝတ္ထာနာဘာဝတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ နိယတေ ဟိ သမုဋ္ဌာပကစိတ္တေ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဿ သိယာ ဝဝတ္ထာနန္တိ။

ကေသဉ္စီတိ ကာမာဝစရကုသလာဒီနံ။ ကတ္ထစီတိ အာရုပ္ပေ။ ကေသဉ္စီတိ ဝါ ကေသဉ္စိ ပဉ္စဝေါကာရဝိပါကာနံ။ ကတ္ထစီတိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ စရိမက္ခဏေ စ။ ‘‘တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁) စိတ္တသဟဘာဝိနံ ဧဝ စိတ္တေန သမယဝဝတ္ထာနံ ကတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အစိတ္တသဟဘုဘာဝတော’’တိ။ တေသန္တိ ဥပါဒါရူပါနံ။ ယော ယဿ သဟဘာဝေန ဥပကာရကော၊ သော ဧဝ တဿ သမယဝဝတ္ထာပကဘာဝေန ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘သဟဇာတ…ပေ… တ္တနတော’’တိ။ နာပိ မဟာဘူတေဟီတိအာဒိနာ ဝဝတ္ထာနာဘာဝမေဝ ဒဿေတိ။ ကေသဉ္စီတိ အကမ္မဇာဒီနံ။ ကေဟိစီတိ ကမ္မဇာဒီဟိ။ ပဝတ္တိတောတိ ပဝတ္တနတော။ သဟာတိ ဧကသ္မိံ ကာလေ။ အဘာဝါတိ နိယောဂတော အဘာဝါ။

ဝိညတ္တိ ¶ …ပေ… န သက္ကာ ဝတ္တုံ မဟာဘူတေဟိ သမယဝဝတ္ထာနေ ကရိယမာနေ တေဟိ အယာဝဘာဝိတတာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧကသ္မိံ ကာလေတိအာဒိနာပိ မဟာဘူတေဟိ သမယနိယမနေ ဝဝတ္ထာနာဘာဝမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ ‘‘တထာ ဝိဘဇနတ္ထ’’န္တိ၊ ‘‘အဝိဘတ္တံ အဗျာကတံ အတ္ထီတိ ဒဿေတု’’န္တိ စ ဣမေသံ ပဒါနံ ‘‘ဝိဘတ္တံ အဝိဘတ္တဉ္စ သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှန္တော အာဟာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ သမယဝဝတ္ထာနံ ကတွာ နိဒ္ဒိသိယမာနဿ နိပ္ပဒေသတာယ အသမ္ဘဝတော ¶ ဧကဒေသံ နိဒ္ဒိသိတွာ သာမညေန နိဂမနံ ယုတ္တံ၊ အကတွာ ပန သမယဝဝတ္ထာနံ သရူပတော နိဒ္ဒိသနေန တထာတိ ဣမမတ္ထံ အာဟ ‘‘သမယဝဝတ္ထာနေနာ’’တိအာဒိနာ။ အဝိဘတ္တေတိ ဝိပါကကိရိယာဗျာကတံ ဝိယ န ပုဗ္ဗေ ဝိဘတ္တေ။ ဝိဘဇိတဗ္ဗေတိ ဘေဒဝန္တတာယ ဝိဘဇနာရဟေ။ ဒဿိတေတိ ဥဒ္ဒိသနဝသေန ဒဿိတေ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရတရေန ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဝိပါကာဒိဓမ္မာနံ နယနံ နယော၊ သောဝ ဒဿနန္တိ နယဒဿနံ။ ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဝုတ္တံ ဟေဋ္ဌာ ဂဟဏမေဝ နယဒဿနန္တိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ကာမာဝစရာဒိဘာဝေန နီယတီတိ နယော၊ ကိရိယာဗျာကတံ။ တဿ ဒဿနံ နယဒဿနန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒုကာဒီသု နိဒ္ဒေသဝါရေ စ ဟဒယဝတ္ထုနော အနာဂတတ္တာ တံ အဂ္ဂဟေတွာ ပဌမဝိကပ္ပော ဝုတ္တော၊ ဧကကေ ပန ဝတ္ထုပိ ဂဟိတန္တိ ‘‘ဟဒယဝတ္ထုဉ္စာ’’တိ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ဝုတ္တံ။ ကိံ ပန ကာရဏံ ဒုကာဒီသု နိဒ္ဒေသဝါရေ စ ဟဒယဝတ္ထု န ဂဟိတန္တိ? ဣတရဝတ္ထူဟိ အသမာနဂတိကတ္တာ ဒေသနာဘေဒတော စ။ ယထာ ဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဧကန္တတော စက္ခာဒိနိဿယာနိ၊ န ဧဝံ မနောဝိညာဏံ ဧကန္တတော ဟဒယဝတ္ထုနိဿယံ၊ နိဿိတမုခေန စ ဝတ္ထုဒုကာဒိဒေသနာ ပဝတ္တာ။ ယမ္ပိ ဧကန္တတော ဟဒယဝတ္ထုနိဿယံ၊ တဿ ဝသေန ‘‘အတ္ထိ ရူပံ မနောဝိညာဏဿ ဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ ဒုကာဒီသု ဝုစ္စမာနေသုပိ တဒနုကူလအာရမ္မဏဒုကာဒယော န သမ္ဘဝန္တိ။ န ဟိ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ မနောဝိညာဏဿ အာရမ္မဏံ၊ အတ္ထိ ရူပံ န မနောဝိညာဏဿ အာရမ္မဏ’’န္တိအာဒိနာ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ဝတ္ထာရမ္မဏဒုကဒေသနာ ဘိန္နဂတိကာ သိယုံ၊ သမာနဂတိကာ စ တာ ဒေသေတုံ ဘဂဝတော အဇ္ဈာသယော။ ဧသာ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာ ပကတိ။ တေနေဝ ဟိ နိက္ခေပကဏ္ဍေ စိတ္တုပ္ပာဒဝိဘာဂေန အဝုစ္စမာနတ္တာ အဝိတက္ကာဝိစာရပဒဝိဿဇ္ဇနေ ဝိစာရောတိ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တပဒဝိဿဇ္ဇနေ လဗ္ဘမာနောပိ ဝိတက္ကော န ဥဒ္ဓဋော၊ အညထာ ဝိတက္ကော စာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ ဧဝံ ဣတရဝတ္ထူဟိ အသမာနဂတိကတ္တာ ဒေသနာဘေဒတော စ ဒုကာဒီသု ဥဒ္ဒေသေ န ဂဟိတံ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿေဝ ဟိ နိဒ္ဒိသနတော နိဒ္ဒေသေပိ န ဂဟိတံ ဟဒယဝတ္ထူတိ ဝဒန္တိ။

စက္ခာဒိဒသကာ ¶ သတ္တာတိ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယဣတ္ထိဘာဝပုရိသဘာဝဒသကာ သတ္တ၊ ဧကသန္တာနဝသေန ဝါ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယဘာဝဝတ္ထုဒသကာ သတ္တ။ နိဗ္ဗာနဿ အသတိပိ ပရမတ္ထတော ဘေဒေ ပရိကပ္ပိတဘေဒေါပိ ¶ ဘေဒေါယေဝ ဝေါဟာရဝိသယေတိ ကတွာ သောပါဒိသေသာဒိဘေဒေါ ဝုတ္တော။

၅၈၄။ ကိဉ္စာပိ အညတ္ထ ကုက္ကုဋဏ္ဍသဏ္ဌာနေ ပရိမဏ္ဍလ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ၊ စက္ကသဏ္ဌာနတာ ပန ဝဋ္ဋသဏ္ဌာနေ စက္ကဝါဠေ ဝုစ္စမာနော ပရိမဏ္ဍလ-သဒ္ဒေါ ဝဋ္ဋပရိယာယော သိယာ။ အနေကတ္ထာ ဟိ သဒ္ဒါတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဝဋ္ဋံ ပရိမဏ္ဍလ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ သိနေရုယုဂန္ဓရာဒီနံ သမုဒ္ဒတော ဥပရိအဓောဘာဂါနံ ဝသေန ဥဗ္ဗေဓော ဝုတ္တော၊ အာယာမဝိတ္ထာရေဟိပိ သိနေရု စတုရာသီတိယောဇနသဟဿပရိမာဏောဝ။ ယထာဟ ‘‘သိနေရု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဗ္ဗတရာဇာ စတုရာသီတိ ယောဇနသဟဿာနိ အာယာမေန၊ စတုရာသီတိ ယောဇနသဟဿာနိ ဝိတ္ထာရေနာ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၆)။ သိနေရုံ ပါကာရပရိက္ခေပဝသေန ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတာ ယုဂန္ဓရာဒယော၊ သိနေရုယုဂန္ဓရာဒီနံ အန္တရေပိ သီတသမုဒ္ဒါ နာမ။ ‘‘တေ ဝိသာလတော ယထာက္ကမံ သိနေရုအာဒီနံ အစ္စုဂ္ဂမနသမာနပရိမာဏာ’’တိ ဝဒန္တိ။

ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠဿေဝ အာဏာခေတ္တဘာဝေါ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဿ ဇာတိခေတ္တဘာဝေါ ဝိယ ဓမ္မတာဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိကပ္ပသမာနသမုစ္စယဝိဘာဝနေသု ဝိယ အဝဓာရဏေ အနိယမေ စ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတီတိ တထာ ယောဇနာ ကတာ။ အနေကတ္ထာ ဟိ နိပါတာတိ။ တတ္ထ အနေကန္တိကတ္ထော အနိယမတ္ထော။

သီလာဒိဝိသုဒ္ဓိသမ္ပာဒနေန၊ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေနေဝ ဝါ မဟာကိစ္စတာယ မဟန္တေန ဝါယာမေန။ သတိပိ လက္ခဏာဒိဘေဒေ ဧကသ္မိံ ဧဝ ကာလေ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ အနေကသတသဟဿကလာပဝုတ္တိတော မဟန္တာနိ ဗဟူနိ ဘူတာနိ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနာနီတိ ဝါ မဟာဘူတာနိ ယထာ ‘‘မဟာဇနော’’တိ။ ဧဝန္တိ ‘‘ဥပါဒါယ ပဝတ္တ’’န္တိ အတ္ထေ သတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ ပစ္စယသမ္ဘူတတာဒီပနတော။ ဥပါဒါယတီတိ ဥပါဒါယတိ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧကန္တနိဿိတဿာ’’တိ။ ‘‘ဘဝတိ ဟိ နိဿယရူပါနံ သာမိဘာဝေါ’’တိ အာဓာရာဓေယျသမ္ဗန္ဓဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝေ အာဓာရဘူတောပိ အတ္ထော သံသာမိသမ္ဗန္ဓဝစနိစ္ဆာယ သာမိဘာဝေန ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘ရုက္ခဿ သာခါ’’တိ အဓိပ္ပာယော။

တိဝိဓရူပသင်္ဂဟဝဏ္ဏနာ

၅၈၅။ ဝိညတ္တိဒုကော ¶ ¶ စာတိ စ-သဒ္ဒေန စိတ္တသဟဘုစိတ္တာနုပရိဝတ္တိဒုကာပိ သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သက္ကာ ဟိ ဧတေန နယေန…ပေ… ဝိညာတုန္တိ ဧတ္ထ ပဉ္စဝီသာယ တာဝ ဝတ္ထုဒုကေသု ပဌမဒုကပဉ္စကာဒယော စုဒ္ဒသဟိပိ ပကိဏ္ဏကဒုကေဟိ အဝသိဋ္ဌေဟိ ဝတ္ထုဒုကေဟိ ပဉ္စဝီသာယ အာရမ္မဏဒုကေဟိ ပဉ္စဟိ ဗာဟိရာယတနဒုကေဟိ ရူပဓာတုဒုကာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ဓာတုဒုကေဟိ ပစ္ဆိမကေဟိ တီဟိ ဣန္ဒြိယဒုကေဟိ ဒွါဒသဟိပိ သုခုမရူပဒုကေဟိ ပဌမာဒိဝဇ္ဇေဟိ အဝသိဋ္ဌေဟိ အာယတနဓာတုဣန္ဒြိယဒုကေဟိ စ ယောဇနံ ဂစ္ဆန္တိ။ ပဉ္စဝီသာယ ပန အာရမ္မဏဒုကေသု ပုရိမကော ဒုကပဉ္စကော ဥပါဒိန္နဥပါဒိန္နုပါဒါနိယသနိဒဿနစိတ္တသမုဋ္ဌာနစိတ္တသဟဘုစိတ္တာနုပရိဝတ္တိဒုကဝဇ္ဇေဟိ ပကိဏ္ဏကဒုကေဟိ သဗ္ဗေဟိပိ ဝတ္ထုဒုကေဟိ ရူပါယတနရူပဓာတုဒုကဝဇ္ဇေဟိ အာယတနဓာတုဒုကေဟိ သဗ္ဗေဟိပိ ဣန္ဒြိယဒုကသုခုမရူပဒုကေဟိ ယောဇနံ ဂစ္ဆတိ။ ဒုတိယဒုကပဉ္စကာဒီသု ယထာက္ကမံ သဒ္ဒါယတနသဒ္ဒဓာတုဒုကာဒယော ယောဇနံ န ဂစ္ဆန္တိ၊ ရူပါယတနရူပဓာတုဒုကာဒယော ဂစ္ဆန္တိ။ ပကိဏ္ဏကဒုကေသု သနိဒဿနဒုကဉ္စာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ယထာ စ ဝတ္ထုဒုကေသု၊ ဧဝံ စက္ခာယတနစက္ခုဓာတုစက္ခုန္ဒြိယာဒိဒုကပဉ္စကေသု။ ယထာ စ အာရမ္မဏဒုကေသု၊ ဧဝံ ရူပါယတနရူပဓာတုအာဒိဒုကပဉ္စကေသု တိကယောဇနာ။ ဣတ္ထိန္ဒြိယပုရိသိန္ဒြိယဇီဝိတိန္ဒြိယဒုကာ သုခုမရူပဒုကာ စ သဗ္ဗေဟိပိ ဒုကေဟိ ယောဇနံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဧဝံ တာဝ တိကယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နနု စာယမ္ပိ ယောဇနာ ဘဂဝတာ န ဒေသိတာတိ န ကာတဗ္ဗာတိ? နယိဒံ ဧကန္တိကံ။ ကသ္မာ? ဘဂဝတာ ဒိန္နနယေန ယောဇနာပိ ဘဂဝတောယေဝ ဒေသနာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ မာတိကာဝဏ္ဏနာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁-၆) ‘‘ဟေတူ စေဝ ဓမ္မာ အဟေတုကာ စာတိ ဣဒမ္ပိ သမ္ဘဝတီ’’တိအာဒိ။ သမ္ဘဝေါ ဟိ ဂဟဏဿ ကာရဏန္တိ စ။

တိဝိဓရူပသင်္ဂဟဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုဗ္ဗိဓာဒိရူပသင်္ဂဟဝဏ္ဏနာ

၅၈၆။ စိတ္တတော ဧဝ သမုဋ္ဌာတီတိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနန္တိ ဣမမေဝ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ‘‘ဝိညတ္တိဒုကာဒီဟိ သမာနဂတိကော စိတ္တသမုဋ္ဌာနဒုကော’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ။ ဝိနိဝတ္တိတေ ဟိ သာမညေ ယံ ရူပံ ¶ ဇနကပစ္စယေသု စိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ၊ တံ စိတ္တတော ဧဝ သမုဋ္ဌာတီတိ။ ဝိညတ္တိဒုကာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စိတ္တသဟဘုစိတ္တာနုပရိဝတ္တိဒုကေ သင်္ဂဏှာတိ။ လဗ္ဘမာနောတိ ယံ တံ ရူပံ ဥပါဒါ၊ တံ အတ္ထိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ၊ အတ္ထိ န စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ။ ယံ တံ ရူပံ နုပါဒါ၊ တံ အတ္ထိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ၊ အတ္ထိ န စိတ္တသမုဋ္ဌာနန္တိ ဧဝံ လဗ္ဘမာနော။ သနိဒဿနဒုကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သပ္ပဋိဃမဟာဘူတဒုကာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ တေနာတိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဒုကေန။ တဿာတိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဒုကဿေဝ။ အညေ ပနာတိ ဝိညတ္တိစိတ္တသမုဋ္ဌာနစိတ္တသဟဘုစိတ္တာနုပရိဝတ္တိဒုကေဟိ အညေပိ ပကိဏ္ဏကဒုကာ။

သဒ္ဒါယတနဿ ဧကန္တတော အနုပါဒိန္နတ္တာ ‘‘သောတသမ္ဖဿာရမ္မဏဒုကာဒယော ဝဇ္ဇေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စတုက္ကာ လဗ္ဘန္တီတိ ယံ တံ ရူပံ ဥပါဒိန္နံ၊ တံ အတ္ထိ စက္ခုသမ္ဖဿဿ အာရမ္မဏံ၊ အတ္ထိ စက္ခုသမ္ဖဿဿ နာရမ္မဏံ။ ယံ တံ ရူပံ အနုပါဒိန္နံ၊ တံ အတ္ထိ စက္ခုသမ္ဖဿဿ အာရမ္မဏံ၊ အတ္ထိ စက္ခုသမ္ဖဿဿ နာရမ္မဏန္တိ ဧဝမာဒယော သဗ္ဗာရမ္မဏဗာဟိရာယတနာဒိလဗ္ဘမာနဒုကေဟိ ယောဇနာယံ စတုက္ကာ လဗ္ဘန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဝသေသေဟီတိ အာရမ္မဏဗာဟိရာယတနရူပဓာတုဒုကာဒိတော လဗ္ဘမာနဒုကေဟီတိ ဝုတ္တဒုကရာသိတော အဝသေသေဟိ။ တေသန္တိ ဥပါဒိန္နဥပါဒိန္နုပါဒါနိယစိတ္တသမုဋ္ဌာနဒုကာနံ။ အညေသန္တိ ဥပါဒိန္နဒုကာဒိတော အညေသံ ဥပါဒါဒုကာဒီနံ။ ဝတ္ထုဒုကာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စက္ခာယတနဒုကာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထာပိ အဝသေသေဟိ တေသံ အညေသဉ္စ ယောဇနာယ စတုက္ကာ န လဗ္ဘန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။

စတုဗ္ဗိဓာဒိရူပသင်္ဂဟဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ရူပဝိဘတ္တိ

ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၅၉၄။ ပထဝီအာဒီနံ ဓမ္မာနံ ရုပ္ပနသဘာဝေါ ဝိယ န ဟေတုအာဒိဘာဝေါပိ သာဓာရဏောတိ န ဟေတူသု ဝိဘဇိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိဇ္ဇမာနဝိဘာဂဿာ’’တိ။ တဿ ပန ဝိဘာဂါဘာဝဒဿနသရူပဒဿနမေဝ နိဒ္ဒေသော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ နိဗ္ဗာနဿပိ ဝိဘာဂရဟိတတ္တာ ‘‘အသင်္ခတာ ဓာတူ’’တိ ဧတ္တကမေဝ နိဒ္ဒေသဝသေန ဝုတ္တံ။

ယဒိပိ ¶ ¶ ဟိနောတိ ဧတေန ပတိဋ္ဌာတိ ကုသလာဒိကော ဓမ္မောတိ အလောဘာဒယော ကေဝလံ ဟေတုပဒဝစနီယာ၊ ကာရဏဘာဝသာမညတော ပန မဟာဘူတာဒယောပိ ဟေတု-သဒ္ဒါဘိဓေယျာတိ မူလဋ္ဌဝါစိနာ ဒုတိယေန ဟေတု-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ အာဟ ‘‘ဟေတုဟေတူ’’တိ။ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနတော ကုသလာဒိဓမ္မာနံ မူလတ္ထေန ဥပကာရကဓမ္မာ ‘‘တယော ကုသလဟေတူ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၀၅၉-၁၀၆၀) ပဋ္ဌာနေ စ တေယေဝ ‘‘ဟေတုပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘မူလဟေတု ပစ္စယဟေတူတိ ဝါ အယမတ္ထော’’တိ။ ဟိနောတိ ဧတေန၊ ဧတသ္မာ ဝါ ဖလံ ပဝတ္တတီတိ ဟေတု၊ ပဋိစ္စ ဧတသ္မာ ဧတိ ပဝတ္တတီတိ ပစ္စယောတိ ဧဝံ ဟေတုပစ္စယ-သဒ္ဒါနံ အနာနတ္ထတံ သန္ဓာယ ဟေတုသဒ္ဒပရိယာယဘာဝေန ပစ္စယ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဟေတုပစ္စယသဒ္ဒါနံ သမာနတ္ထတ္တာ’’တိ။ ဘူတတ္တယနိဿိတာနိ စ မဟာဘူတာနိ စတုမဟာဘူတနိဿိတံ ဥပါဒါရူပန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ ရူပံ သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗာကာရံ စတုမဟာဘူတဟေတုကံ မဟာဘူတာနိ စ အနာမဋ္ဌဘေဒါနိ သာမညတော ဂဟိတာနီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပက္ခန္ဓဿ ဟေတူ’’တိ။

ကမ္မသမာဒါနာနန္တိ သမာဒါနာနံ ကမ္မာနံ၊ သမာဒိယိတွာ ကတကမ္မာနံ ဝါ။ အညေသု ပစ္စယေသု ဝိပါကဿ တဏှာဝိဇ္ဇာဒီသု။

‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ကာယဒုစ္စရိတဿ ဣဋ္ဌော ကန္တော မနာပေါ ဝိပါကော နိဗ္ဗတ္တေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ ဌာနဉ္စ ခေါ ဧတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယံ ကာယဒုစ္စရိတဿ အနိဋ္ဌော အကန္တော အမနာပေါ ဝိပါကော နိဗ္ဗတ္တေယျ။ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတိ။ ဝစီ…ပေ… မနော…ပေ… ဝိဇ္ဇတိ…ပေ… အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ကာယသုစရိတဿ အနိဋ္ဌော အကန္တော အမနာပေါ ဝိပါကော နိဗ္ဗတ္တေယျာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၁၊ ဝိဘ။ ၈၀၉)၊

‘‘ကမ္မံ သတ္တေ ဝိဘဇတိ၊ ယဒိဒံ ဟီနပဏီတတာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၉) – ဧဝမာဒိဝစနတော ကမ္မံ ဝိပါကဿ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတံ နိယမေတီတိ အာဟ ‘‘ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပါကနိယာမကတ္တာ’’တိ။ ဂတိဥပဓိကာလပယောဂသမ္ပတ္တိဝိပတ္တိယောယေဝ ဌာနံ ဝိပါကဿ ဩကာသဘာဝတော။ န ဟိ တေဟိ ဝိနာ ကောစိ ဝိပါကော နိဗ္ဗတ္တတီတိ။ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနေ သတိ အဓိဂန္တဗ္ဗံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏံ ‘‘ဂတိ…ပေ… နိပ္ဖာဒိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိပါကဿ အာရမ္မဏေန ဝိနာ အဘာဝတော အာရမ္မဏမ္ပိ ¶ တဿ ပဓာနံ ကာရဏံ။ အနညသဘာဝတောတိ ဟေတုအာဒိသဘာဝါဘာဝတော။

ရုပ္ပနံ ¶ ရူပံ။ တံ အဿ အတ္ထီတိ ဧတ္ထ ‘‘အဿာ’’တိ ဝုစ္စမာနော ပထဝီအာဒိအတ္ထောယေဝ ရုပ္ပတီတိပိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏယုတ္တဿေဝ ရူပီရူပဘာဝတော’’တိ။ ဧတံ သဘာဝန္တိ ဧတံ ဥပ္ပန္နဘာဝေ သတိ ဆဟိ ဝိညာဏေဟိ ဝိညေယျသဘာဝံ ရူပေ နိယမေတိ ရူပဿေဝ တံသဘာဝတ္တာ။ န ရူပံ ဧတသ္မိန္တိ ကာလဘေဒဝသေန အတံသဘာဝဿပိ ရူပဿ အတ္ထိတာယ န ရူပံ တတ္ထ နိယန္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ အတ္ထိ ဟီတိအာဒိနာ တတ္ထ ရူပဿေဝ နိယန္တဗ္ဗတာဘာဝံယေဝ ဝိဝရတိ။ ဧတမေဝါတိအာဒိနာ ဥဒ္ဒေသေန နိဒ္ဒေသံ သံသန္ဒေတိ။ ဧတ္ထ ဧတမေဝ ရူပေ ယထာဝုတ္တသဘာဝံ နိယမေတဗ္ဗံ နိဒ္ဒေသေ ဧဝ-သဒ္ဒေန နိယမေတိ အဝဓာရေတီတိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တော နိယမောတိ ဥပ္ပန္နဘာဝေ သတိ ဆဟိ ဝိညာဏေဟိ ဝိညေယျဘာဝေါ နိယန္တဗ္ဗတာယ ‘‘နိယမော’’တိ ဝုတ္တော၊ သော ရူပေ အတ္ထိ ဧဝ ရူပဿေဝ တံသဘာဝတ္တာ။ ဝိသိဋ္ဌကာလဿ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အဝဓာရဏံယေဝ ဝါ ယထာဝုတ္တော နိယမော၊ သော ရူပေ အတ္ထိယေဝ သမ္ဘဝတိယေဝ၊ န အရူပေ ဝိယ န သမ္ဘဝတီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကာလဘေဒန္တိ ကာလဝိသေသံ။ အနာမသိတွာတိ အဂ္ဂဟေတွာ။ တံ သဗ္ဗန္တိ အနာမဋ္ဌကာလဘေဒံ တတောယေဝ အရူပေဟိ သမာနဝိညေယျသဘာဝံ သဗ္ဗံ ရူပံ။ ဥပ္ပန္နန္တိ ဧတေန ကာလဘေဒါမသနေန ဝိသေသေတိ ‘‘ဥပ္ပန္နံ…ပေ… မေဝါ’’တိ။

ဝတ္တမာနကာလိကံ သဗ္ဗံ ရူပံ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတသဘာဝံ၊ တံ ယထာသကံ ဆဟိ ဝိညာဏေဟိ ဝိညေယျသဘာဝမေဝ၊ န တေဟိ အဝိညေယျံ။ နာပိ ဥပ္ပန္နမေဝ ဆဟိ ဝိညာဏေဟိ ဝိညေယျသဘာဝံ ဧကန္တလက္ခဏနိယမာဘာဝါပတ္တိတောတိ ဧဝံ အဝိပရီတေ အတ္ထေ ဝိဘာဝိတေပိ စောဒကော အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တော ‘‘နနု ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗဿ သဗ္ဗာရမ္မဏတာပတ္တိံ စောဒေတိ။ ဣတရော ‘‘ရူပံ သဗ္ဗံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေတိ။ ဧတ္ထ ဧကီဘာဝေန ဂဟေတွာတိ ဣဒံ ‘‘သမ္ပိဏ္ဍေတွာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထဝစနံ။ ဧကန္တလက္ခဏံ ဆဟိ ဝိညာဏေဟိ ဝိညေယျသဘာဝေါယေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကိဉ္စာပိ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ ဝိသယန္တရေ အပ္ပဝတ္တနတော န သဗ္ဗဿ သဗ္ဗာရမ္မဏတာ၊ သဗ္ဗဿပိ ပန ရူပဿ ဆဝိညာဏာရမ္မဏဘာဝတော ယထာသကံ ဆဟိ ဝိညာဏေဟိ ဝိညေယျတာယ ဆဟိ ဝိညာဏေဟိ ဝိညေယျတာဝ အတ္ထိ၊ တံ ဧကတော သင်္ဂဟဏဝသေန ဂဟေတွာ ‘‘ဥပ္ပန္နံ သဗ္ဗံ ရူပံ ဆဟိ ဝိညာဏေဟိ ဝိညေယျ’’န္တိ ¶ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘အဘိညာပ္ပတ္တံ ပဉ္စမဇ္ဈာနံ ဆဠာရမ္မဏံ ဟောတီ’’တိ။ ယထာ ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဒိဗ္ဗသောတာဒိအဘိညာပ္ပတ္တဿ ပဉ္စမဇ္ဈာနဿ ဝိသုံ အသဗ္ဗာရမ္မဏတ္တေပိ ဧကန္တလက္ခဏဝသေန ဧကီဘာဝေန ဂဟေတွာ အာရမ္မဏဝသေန ပဌမဇ္ဈာနာဒိတော ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိညာပ္ပတ္တံ ပဉ္စမဇ္ဈာနံ ဆဠာရမ္မဏံ ဟောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ အရူပတော ရူပဿ ဝိသယဝသေန ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပ္ပ ¶ …ပေ… ဝိညေယျ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဆဟိ ဝိညာဏေဟိ ဝိညေယျဘာဝေါ ရူပေ နိယမေတဗ္ဗော၊ န ပန ရူပံ တသ္မိံ နိယမေတဗ္ဗံ၊ အနိယတဒေသော စ ဧဝ-သဒ္ဒေါတိ အဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဋ။ ၅၉၄) ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နရူပမေဝ စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ ဆဟိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နရူပမေဝါ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ ဒေါသမာဟ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပါဠိယံ ဝိညေယျမေဝါတိ ဧဝ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တော၊ န စ တဿ အဋ္ဌာနယောဇနေန ကာစိ ဣဋ္ဌသိဒ္ဓိ၊ အထ ခေါ အနိဋ္ဌသိဒ္ဓိယေဝ သဗ္ဗရူပဿ ဧကန္တလက္ခဏနိယမာဒဿနတော၊ တသ္မာ။ ယထာရုတဝသေနေဝ နိယမေ ဂယှမာနေ ဥပ္ပ…ပေ… ပတ္တိ နတ္ထိ၊ တတော စ သောတပတိတတာယပိ ပယောဇနံ နတ္ထီတိ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အရူပတော ဝိဓုရ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။

ဉာဏဿ ဝါ ဥတ္တရဿ ပုရိမဉာဏံ ဝတ္ထုကာရဏန္တိ ဉာဏဝတ္ထု။ ‘‘သဇာတီ’’တိ ဧတ္ထ သ-ကာရော သမာနသဒ္ဒတ္ထောတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမာနဇာတိကာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သမာနဇာတိတာ စ သမ္မာဝါစာဒီနံ သီလနတ္ထော ဧဝ။ ဧတေန သမာနသဘာဝတာ သဇာတိသင်္ဂဟောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာရမ္မဏေ စေတသော အဝိက္ခေပပ္ပဝတ္တိယာ ဥပဋ္ဌာနုဿာဟနာနိ ဝိယ တေသံ အဝိက္ခေပေါပိ အတိသယေန ဥပကာရကောတိ ‘‘အညမညောပကာရဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု သဟဇာတဓမ္မေသု ဧတေသံယေဝ သမာဓိက္ခန္ဓသင်္ဂဟော ဒဿိတော။ ယံ ပန သစ္စဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၉) ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒီသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၆၈) စ ‘‘ဝါယာမသတိယော ကိရိယတော သင်္ဂဟိတာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အသမာဓိသဘာဝတံ တေသံ သမာဓိဿ ဥပကာရကတ္တဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ စ တတ္ထ ‘‘သမာဓိယေဝေတ္ထ သဇာတိတော သမာဓိက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၆၈၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၉) ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန သဇာတိသင်္ဂဟောတိ သမာဓိတဒုပကာရကဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိဒေသဝသေန သင်္ဂဟော ဝုတ္တောတိ။ အဝိရာဓေတွာ ဝိသယသဘာဝါဝဂ္ဂဟဏံ ပဋိဝေဓော၊ အပ္ပနာ စ အာရမ္မဏေ ဒဠှနိပါတော တဒဝဂါဟောယေဝါတိ ‘‘ပဋိဝေဓသဒိသံ ကိစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ အာရမ္မဏပဋိဝေဓဿ တဒါဟနနပရိယာဟနနမနုဂုဏတာယ ¶ သမာနန္တိ ပညာဝိတက္ကာနံ ကိစ္စသရိက္ခတာ ဝုတ္တာ။

ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုကနိဒ္ဒေသော

ဥပါဒါဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ

၅၉၆။ သမန္တတော ¶ သဗ္ဗသော ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခု သမန္တစက္ခူတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗသင်္ခတာသင်္ခတဒဿန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဒုက္ခံ ပရိညေယျံ ပရိညာတ’’န္တိ တီသုပိ ပဒေသု ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု စက္ခုံ ဥဒပါဒိ၊ ဉာဏံ ဥဒပါဒီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဟိ ပါဠိ ပဝတ္တာတိ။ အာကာရေနာတိ ဒွါဒသဝိဓေန အာကာရေန။ တမ္ပိ ကာမာဝစရံ ဝိပဿနာပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဘာဝတော။ ‘‘ဉာဏစက္ခု သဟအရိယမဂ္ဂံ ဝိပဿနာဉာဏန္တိပိ ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပန သဟ ဝိပဿနာ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏန္တိ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။

ယထာဝုတ္တေ မံသပိဏ္ဍေ သသမ္ဘာရေ စက္ခုဝေါဟာရော သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနေ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပဓမ္မေ ဥပါဒါယ ပဝတ္တောတိ ‘‘စတု…ပေ… သမ္ဘာရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဏ္ဌာနန္တိ ဝဏ္ဏာယတနမေဝါတိ တေန တေန အာကာရေန သန္နိဝိဋ္ဌေသု မဟာဘူတေသု တံတံသဏ္ဌာနဝသေန ဝဏ္ဏာယတနဿ ဝိညာယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န ဝဏ္ဏာယတနဿေဝ သဏ္ဌာနပညတ္တိယာ ဥပါဒါနတ္တာ။ တထာ ဟိ အန္ဓကာရေ ဖုသိတွာပိ သဏ္ဌာနံ ဝိညာယတီတိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ဒီဃာဒီနိ ဖုသိတွာပိ သက္ကာ ဇာနိတု’’န္တိ၊ (ဓ။ သ။ အဋ္ဋ။ ၆၁၆) ‘‘ဒီဃာဒိသန္နိဝေသံ ဘူတသမုဒါယံ နိဿာယာ’’တိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၆၁၆) စ။ တေသံ သမ္ဘဝသဏ္ဌာနာနံ အာပေါဓာတုဝဏ္ဏာယတနေဟိ အနတ္ထန္တရဘာဝေပိ တေဟိ ဝိသုံ ဝစနံ တထာဘူတာနံ သမ္ဘဝဘူတာနံ သဏ္ဌာနဘူတာနဉ္စ။ ဧတေန အာပေါဓာတုဝဏ္ဏာယတနာနံ ဝသေန ဝတ္တမာနအဝတ္ထာဝိသေသော သမ္ဘဝေါ သဏ္ဌာနဉ္စာတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ တတ္ထ သမ္ဘဝေါ စတုသမုဋ္ဌာနိကော သောဠသဝဿကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဿ ရာဂဝသေန ဌာနာ ဝစနံ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ အတထာဘူတာနံ ¶ တတော အညထာဘူတာနံ။ ယထာဝုတ္တေ သမ္ဘာရဝတ္ထုသင်္ခါတေ။ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာတိ ဘိယျောဝုတ္တိဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ခီဏာသဝါနံ ဗြဟ္မာနဉ္စ သမ္ဘဝေါ နတ္ထီတိ။ အာပေါဓာတုဝိသေသတ္တာ သမ္ဘဝေါ အာပေါဓာတုသမ္ဗန္ဓီ အာပေါဓာတုတန္နိဿယနိဿိတောပိ ဟောတီတိ တဿ စတုဓာတုနိဿိတတာယ အဝိရောဓော ဝုတ္တော။

ဥတုစိတ္တာဟာရေဟိ ဥပတ္ထမ္ဘိယမာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ကလာပန္တရဂတာ ဥတုအာဟာရာ အဓိပ္ပေတာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အနေကကလာပဂတဘာဝံ စက္ခုဿ ဒဿေတိ ယတော ဥပဒ္ဒုတပဋလေ နိရာကရဏေပိ စက္ခု ဝိဇ္ဇတီတိ ¶ ။ ပဋိဃဋ္ဋနံ ဝိသယာဘိမုခဘာဝေါ နိဃံသပစ္စယတ္တာ။ နိဃံသော နိဿယဘာဝါပတ္တိ။ ယတော စက္ခာဒိနိဿိတာ သညာ ‘‘ပဋိဃသညာ’’တိ ဝုစ္စတိ။

အနေကတ္တာတိ ဣဒံ အဝစနဿ ကာရဏံ၊ န ဟေတုကိရိယာယ ဝိညာယမာနဘာဝဿ။ သော ပန အပေက္ခာသိဒ္ဓိတော ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဟေတုကိရိယာပေက္ခာ ဟိ ဖလကိရိယာတိ။ စက္ခုံ သင်္ဂဏှာတီတိ စက္ခုဝိညာဏဿ နိဿယဘာဝါနုပဂမနေပိ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော တဿာ သမညာယ တတ္ထ နိရုဠှဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌော စက္ခုဿ ဣန္ဒဋ္ဌောယေဝါတိ ‘‘ယထာ ဟိ ဣဿရော’’တိအာဒိနာ ဣဿရောပမာ ဝုတ္တာ။ စက္ခုဝိညာဏံ ဒဿနကိစ္စေ ပရိဏာယန္တံ စက္ခု တံသဟဇာတေ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယောပိ တတ္ထ ပရိဏာယတီတိ ဝုစ္စတီတိ ‘‘တေ ဓမ္မေ…ပေ… ပရိဏာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန စက္ခုသမ္ဖဿာဒီနံ ဒဿနကိစ္စတ္တာ။ အထ ဝါ စက္ခုသမ္ဖဿာဒီနံ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝေန ဥပကာရကံ စက္ခုဝိညာဏံ ဒဿနကိစ္စေ ပရိဏာယန္တံ စက္ခု တတ္ထ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယောပိ တဒနုဝတ္တကေ ပရိဏာယတီတိ အတ္ထာယံ ပရိယာယောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တေ ဓမ္မေ…ပေ… ဏာယတီ’’တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ စက္ခတီတိ ဣမဿ ‘‘ပရိဏာယတိ ပကာသေတီ’’တိ စ အတ္ထာ ဝုတ္တာ။ သဏ္ဌာနမ္ပိ ရူပါယတနမေဝါတိ ‘‘သမဝိသမာနိ ရူပါနိ စက္ခတီတိ စက္ခူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံဒွါရိကာနံ ဖဿာဒီနံ ဥပနိဿယပစ္စယဘာဝေါ ဧဝ ဝဠဉ္ဇနတ္ထော။

၅၉၉။ တံဒွါရိကာ…ပေ… ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာတိ စက္ခုဝိညာဏေ ဥပ္ပန္နေ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနိ ဗလဝါရမ္မဏေ ဇဝနံ ဧကန္တေန ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တထာ စေဝ ဟိ အန္တရာ စက္ခုဝိညာဏေ ဝါ သမ္ပဋိစ္ဆနေ ဝါ သန္တီရဏေ ဝါ ဌတွာ နိဝတ္တိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ နိစ္ဆိတံ။ တေန ပစ္စယေနာတိ တံပကာရေန ပစ္စယေန။ တံသဒိသာနန္တိ ဂရုံ ကတွာ အဿာဒနာဒိပ္ပဝတ္တိဝိသေသရဟိတတာယ ဒဿနသဒိသာနံ မနောဓာတုသန္တီရဏဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနံ။ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနာနံ ¶ အဿာဒနာဒိတော အညထာ ဂရုံ ကတွာ ပဝတ္တိ နတ္ထိ ရူပဓမ္မဝိသယတ္တာတိ ‘‘အဿာဒနာဘိနန္ဒနဘူတာနီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ မနောဒွါရိကဇဝနပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကာနမ္ပိ ဟိ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနာနံ အဿာဒနာဘိနန္ဒနဘာဝေန ရူပံ ဂရုံ ကတွာ ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ ရူပံ အာရမ္မဏာဓိပတိ အကုသလဿေဝ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ပဋ္ဌာနေ ‘‘အဗျာကတော ဓမ္မော အကုသလဿ ဓမ္မဿ အဓိပတိပစ္စယေန ပစ္စယော။ အာရမ္မဏာဓိပတိ စက္ခုံ ဂရုံ ကတွာ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၆) ရူပဓမ္မောပိ အာရမ္မဏာဓိပတိ ဝိဘတ္တော။ ‘‘အဗျာကတော ဓမ္မော အဗျာကတဿ ဓမ္မဿ အဗျာကတော ဓမ္မော ကုသလဿာ’’တိ ဧတ္ထ ပန ¶ ဖလနိဗ္ဗာနာနေဝ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေန ဝိဘတ္တာနီတိ။ ဂဏနာယ စ ‘‘အာရမ္မဏအာရမ္မဏာဓိပတိဥပနိဿယပုရေဇာတအတ္ထိအဝိဂတန္တိ ဧက’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၄၅) ဝုတ္တံ။ ယဒိ ကုသလဿပိ သိယာ၊ ဒွေတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ တာနီတိ ယထာဝုတ္တဇဝနာနိ ပဋိနိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တံသမ္ပယုတ္တာနိ စာတိ ဇဝနသမ္ပယုတ္တာနိ။ အညာနိ စက္ခုသမ္ဖဿာဒီနိ။ ယဒိ ရူပဿ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ၊ ‘‘တံ ရူပါရမ္မဏေတိ ဧတေနေဝ သိဇ္ဈေယျာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝဒေယျ။ ယသ္မာ ပန ရူပံ တံဒွါရိကဇဝနာနံ ပစ္စယဝိသေသောပိ ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿ ဝိသေသဿ ဒီပနတ္ထံ ‘‘အာရဗ္ဘာ’’တိ ဝစနံ ဝုတ္တံ သိယာတိ အာဟ ‘‘အာရမ္မဏပစ္စယတော အညပစ္စယဘာဝဿပိ ဒီပက’’န္တိ။

၆၀၀။ သောတဝိညာဏပ္ပဝတ္တိယံ သဝနကိရိယာဝေါဟာရောတိ သောတဿ သဝနကိရိယာယ ကတ္တုဘာဝေါ သောတဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သောတဝိညာဏဿ နိဿယဘာဝေန သုဏာတီ’’တိ။ ဇီဝိတနိမိတ္တမာဟာရရသော ဇီဝိတံ၊ တသ္မိံ နိန္နတာယ တံ အဝှာယတီတိ ဇိဝှာတိ ဧဝံ သိဒ္ဓေန ဇိဝှာ-သဒ္ဒေန ပကာသိယမာနာ ရသာဝှာယနသင်္ခါတာ သာယနကိရိယာ လဗ္ဘတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဇိဝှာသဒ္ဒေန ဝိညာယမာနာ ကိရိယာသာယန’’န္တိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ဇီဝိတမဝှာယတီတိ ဇိဝှာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၄)။ အာယောတိ ဥပ္ပတ္တိဒေသော။ ပသာဒကာယဿ ကာယိကာနံ ဒုက္ခသုခါနံ နိဿယဘာဝတော ဣတရေသံ ဥပနိဿယဘာဝတော ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခဝိပရိဏာမဒုက္ခာနံ အာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗျာပိတာယာတိ ဗျာပိဘာဝေ၊ ဗျာပိဘာဝေန ဝါ။ ကာယပ္ပသာဒဘာဝေါတိ ကာယပ္ပသာဒသဗ္ဘာဝေါ။ အနုဝိဒ္ဓတ္တာတိ အနုယုတ္တဘာဝတော၊ သံသဋ္ဌဘာဝတောတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ယာဝတာ ဣမသ္မိံ ¶ ကာယေ ဥပါဒိန္နကပဝတ္တံ နာမ အတ္ထိ၊ သဗ္ဗတ္ထ ကာယာယတနံ ကပ္ပာသပဋလေ သ္နေဟော ဝိယာတိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ။ ပဏ္ဍရသဘာဝါ ပသာဒါ အာပါထဂတံ ဝိသယံ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန ပကာသေန္တာ ဝိယ ဟောန္တီတိ တေသံ ဝိသယာဝဘာသနကိစ္စတာ ဝုတ္တာ။ သမာနနိဿယာနန္တိ ဧကနိဿယာနံ။ အဝိနိဗ္ဘုတ္တေသု ဟိ ရူပရသာဒီသု ယံနိဿယံ ရူပံ၊ တံနိဿယော ဧဝ ရသာဒီတိ။ အညမညသဘာဝါနုပဂမေနာတိ လက္ခဏသင်္ကရာဘာဝမာဟ။

ယသ္မာ ပစ္စယန္တရသဟိတောယေဝ စက္ခုပ္ပသာဒေါ ရူပါဘိဟနနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ န ပစ္စယန္တရရဟိတော၊ တသ္မာ ရူပါဘိဃာတော ဟောတု ဝါ မာ ဝါ ဟောတု၊ ဧဝံသဘာဝေါ သော ရူပဓမ္မောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပါဘိဃာတာရဟော’’တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဝိပါကာရဟသဘာဝါ ကုသလာကုသလာ’’တိ။ ဝိသယဝိသယီနံ အညမညံ အဘိမုခဘာဝေါ အဘိဃာတော ဝိယာတိ အဘိဃာတော၊ သော ရူပေ စက္ခုဿ ¶ ၊ စက္ခုမှိ ဝါ ရူပဿ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပေ၊ ရူပဿ ဝါ အဘိဃာတော’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယမှိ စက္ခုမှိ အနိဒဿနမှိ သပ္ပဋိဃမှိ ရူပံ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ ပဋိဟညိ ဝါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၅၉၇)၊ ‘‘စက္ခု အနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ ရူပမှိ သနိဒဿနမှိ သပ္ပဋိဃမှိ ပဋိဟညိ ဝါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၅၉၈) စ အာဒိ။ ဧတ္ထ စ တံတံဘဝပတ္ထနာဝသေန စက္ခာဒီသု အဝိဂတရာဂဿ အတ္တဘာဝနိပ္ဖာဒကသာဓာရဏကမ္မဝသေန ပုရိမံ စက္ခုလက္ခဏံ ဝုတ္တံ၊ သုဒူရသုခုမာဒိဘေဒဿပိ ရူပဿ ဂဟဏသမတ္ထမေဝ စက္ခု ဟောတူတိ ဧဝံ နိဗ္ဗတ္တိတအာဝေဏိကကမ္မဝသေန ဒုတိယံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အထ ဝါ သတိပိ ပဉ္စန္နံ ပသာဒဘာဝသာမညေ သဝိသယာဝဘာသနသင်္ခါတဿ ပသာဒဗျာပါရဿ ဒဿနဝသေန ပုရိမံ ဝုတ္တံ၊ ပသာဒကာရဏဿ သတိပိ ကမ္မဘာဝသာမညေ အတ္တနော ကာရဏဘေဒေန ဘေဒဒဿနဝသေန ဒုတိယံ။

ကာမတဏှာတိ ကာမဘဝေ တဏှာ။ တထာ ရူပတဏှာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တဿ တဿ ဘဝဿ မူလကာရဏဘူတာ တဏှာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာယတနဝိသယာပိ နာမ ဟောတီတိ ကာမတဏှာဒီနံ ဒဋ္ဌုကာမတာဒိဝေါဟာရာရဟတာ ဝုတ္တာ။ ဒဋ္ဌုကာမတာတိ ဟိ ဒဋ္ဌုမိစ္ဆာ ရူပတဏှာတိ အတ္ထော။ တထာ သေသာသုပီတိ။ ဧတ္ထ စ ဒဋ္ဌုကာမတာဒီနံ တံတံအတ္တဘာဝနိဗ္ဗတ္တကကမ္မာယူဟနက္ခဏတော သတိ ပုရိမနိဗ္ဗတ္တိယံ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။ အသတိပိ တဿ မဂ္ဂေန အသမုဂ္ဃာတိတဘာဝေနေဝ ကာရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယတော ¶ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နံ ကာရဏလာဘေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အတ္တနော ဖလဿ ကာရဏဘာဝူပဂမနတော ဝိဇ္ဇမာနမေဝါတိ ဥပ္ပန္နအတ္ထိတာပရိယာယေဟိ ဝုစ္စတိ ‘‘အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တော အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဗဟုလီကရောန္တော ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နေ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေ အန္တရာယေဝ အန္တရဓာပေတိ’’ (သံ။ နိ။ ၅။၁၅၇)၊ ‘‘သန္တံ ဝါ အဇ္ဈတ္တံ ကာမစ္ဆန္ဒံ အတ္ထိ မေ အဇ္ဈတ္တံ ကာမစ္ဆန္ဒောတိ ပဇာနာတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၂၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၅) စ ဧဝမာဒီသု။

ဧတ္ထာဟ – စက္ခာဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ကိံ ဧကကမ္မုနာ ဥပ္ပတ္တိ၊ ဥဒါဟု နာနာကမ္မုနာတိ? ဥဘယထာပီတိ ပေါရာဏာ။ တတ္ထ နာနာကမ္မုနာ တာဝ ဥပ္ပတ္တိယံ စက္ခာဒီနံ ဝိသေသေ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ ကာရဏဿ ဘိန္နတ္တာ။ ဧကကမ္မုနာ ပန ဥပ္ပတ္တိယံ တေသံ ကထံ ဝိသေသောတိ? ကာရဏဿ ဘိန္နတ္တာယေဝ။ တံတံဘဝပတ္ထနာဘူတာ ဟိ တဏှာ တံတံဘဝပရိယာပန္နာယတနာဘိလာသတာယ သယံ ဝိစိတ္တရူပါ ဥပနိဿယဘာဝေန တံတံဘဝနိဗ္ဗတ္တကကမ္မဿ ဝိစိတ္တဘေဒတံ ဝိဒဟတိ။ ယတော တဒါဟိတဝိသေသံ တံ တထာရူပသမတ္ထတာယောဂေန အနေကရူပါပန္နံ ဝိယ အနေကံ ဝိသိဋ္ဌသဘာဝံ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ကမ္မမေဝ နေသံ ဝိသေသကာရဏ’’န္တိ။ န စေတ္ထ သမတ္ထတာဘာဝတော အညံ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗံ ကာရဏဝိသေသေနာဟိတဝိသေသဿ ဝိသိဋ္ဌဖလနိပ္ဖာဒနယောဂျတာဘာဝတော။ တထာ ဟိ သတိ ဧကဿပိ ကမ္မဿ အနေကိန္ဒြိယဟေတုတာဝိသေသယောဂံ ဧကမ္ပိ ကမ္မန္တိအာဒိနာ ယုတ္တိတော အာဂမတောပိ ပရတော သယမေဝ ဝက္ခတိ။ တထာ စ ဧကဿေဝ ကုသလစိတ္တဿ သောဠသာဒိဝိပါကစိတ္တနိဗ္ဗတ္တိဟေတုဘာဝေါ ဝုစ္စတိ။ လောကေပိ ဧကဿေဝ သာလိဗီဇဿ ပရိပုဏ္ဏာပရိပုဏ္ဏတဏ္ဍုလဖလနိဗ္ဗတ္တိဟေတုတာ ဒိဿတိ။ ကိံ ဝါ ဧတာယ ယုတ္တိစိန္တာယ၊ န စိန္တိတဗ္ဗမေဝေတံ။ ယတော ကမ္မဝိပါကော စက္ခာဒီနိ ကမ္မဝိပါကော စ သဗ္ဗာကာရတော ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ကမ္မဝိပါကဉာဏဖလယုတ္တာနံ ဝိသယော၊ န အညေသံ အတက္ကာဝစရတာယ။ တေနေဝ စ ဘဂဝတာ ‘‘ကမ္မဝိပါကော အစိန္တေယျော န စိန္တေတဗ္ဗော၊ ယော စိန္တေယျ ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇) အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိတ္တံ။ အာဝိဉ္ဆနံ ပုဂ္ဂလဿ ဝိညာဏဿ ဝါ တံနိန္နဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝေါ။

သဗ္ဗေသန္တိ ပဒဿ ပကရဏတော ပါရိသေသတော ဝါ လဗ္ဘမာနံ အတ္ထဝိသေသံ အဇာနန္တော ယထာရုတဝသေနေဝ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ‘‘ကော ဧတ္ထ ဝိသေသော’’တိအာဒိနာ ¶ စောဒေတိ။ ဣတရော တေဇာဒီနံ ပစ္စေကံ အဓိကဘာဝေ ဝိယ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ဝါ အဓိကဘာဝေပိ ယထာဝုတ္တာဓိကဘာဝေနေဝ ဧကကာဒိဝသေန လဗ္ဘမာနာယ ဩမတ္တတာယပိ ကာယပ္ပသာဒေါ န ဟောတီတိ ဝိညာယမာနတ္တာ ပကရဏတော ပါရိသေသတော ဝါ စတုန္နမ္ပိ ဘူတာနံ သမဘာဝေန ကာယော ဟောတီတိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓါတိ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ဣဓ သမဘာဝဒီပကောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတီတိ စ ယထာဝုတ္တေန ဉာယေန ‘‘သဗ္ဗေသ’’န္တိ ဝစနတော အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ၊ န တဿ ဝါစကတ္တာတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနုဝတ္တ…ပေ… ဝသေန ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။ ဧကဒေသာဓိကဘာဝနိဝါရဏေနေဝ ဟိ ဧကဒေသောမတ္တတာနိဝါရဏမ္ပိ ဝိညာယတီတိ။ ဧကဒေသော အဝယဝေါ။ စတုဓာတုသမုဒါယနိဿယဿ ဟိ ပသာဒဿ တဒေကဓာတုအဓိကတာ အဝယဝါဓိကတာ ဟောတီတိ။

‘‘ပုရိမာ စေတ္ထ ဒွေပိ ဝါဒိနော နိကာယန္တရိယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အာလောကာဒိသဟကာရီကာရဏသဟိတာနံယေဝ စက္ခာဒီနံ ရူပါဒိအဝဘာသနသမတ္ထတာ ဝိဝရဿ စ သောတဝိညာဏုပနိဿယဘာဝေါ ဂုဏောတိ တေသံ လဒ္ဓီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘တံတံဘူတဂုဏေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေဇာဒီနံ ဝိယ ဝိဝရဿ ဘူတဘာဝါဘာဝတော ‘‘ယထာယောဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ရူပါဒယော ဝိယ ဝိဝရမ္ပိ ဘူတဂုဏောတိ ပရာဓိပ္ပာယံ ဒဿေန္တော ‘‘တံတံဘူတဂုဏေဟီ’’တိ အာဟ။ တေဇဿ ပန အာလောကရူပေန၊ အာကာသသင်္ခါတဿ ဝိဝရဿ သဒ္ဒေန၊ ဝါယုဿ ဂန္ဓေန၊ ဥဒကဿ ရသေန၊ ပထဝိယာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေနာတိ ဣမမတ္ထံ ¶ သန္ဓာယ ‘‘ယထာယောဂံ တံတံဘူတဂုဏေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ။ ရူပါဒိဂ္ဂဟဏေတိ ရူပါဒိဝိသယေ စက္ခုဝိညာဏာဒိကေ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေတိ အတ္ထော။ ဥပကရိတဗ္ဗတောတိ သဟကာရီကာရဏဘူတေဟိ ယထာဝုတ္တဘူတဂုဏေဟိ စက္ခာဒီနံ သကိစ္စကရဏေ ဥပကရိတဗ္ဗတော။ သဘာဝေန သုယျမာနဿာတိ ကေနစိ အနုစ္စာရိယမာနဿေဝ လဗ္ဘမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဃဋ္ဋနံ ပန ဝိနာ ဝါယုသဒ္ဒေါပိ နတ္ထီတိ။ အထ ဝါ ဝါယုမှိ သဒ္ဒေါ သဘာဝေန သုယျတီတိ အာပေ ရသော မဓုရောတိ စ တဿ လဒ္ဓိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုတိယဝါဒိဿပိ နိဂ္ဂဟော ဟောတိ တဿပိ တေဇာဒိဂုဏာ ရူပါဒယောတိ ဧဝံလဒ္ဓိကတ္တာ။

ရူပါဒိဝိသေသဂုဏေဟီတိ ရူပါဒိဝိသေသဂုဏယုတ္တေဟိ။ တေဇ…ပေ… ဝါယူဟီတိ သဟာကာသေဟိ တေဇာဒိပရမာဏူဟိ။ ကပ္ပာသတော ဝိသဒိသာယာတိ ¶ ကပ္ပာသပထဝိတော ဝိသေသယုတ္တာယ တတော အဓိကသာမတ္ထိယယုတ္တာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ တဿာယေဝါတိ ကပ္ပာသပထဝိယာယေဝ။ ယသ္မာ သာ ဝိဇ္ဇမာနာနိပိ အဝိသေသဘူတာနိ အတ္ထီတိ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝေန အဘိဘဝိတွာ ဌိတာ၊ တသ္မာ တဿာယေဝ ဂန္ဓော အဓိကတရော ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ အယဉ္စ သဗ္ဗော ဥတ္တရော ‘‘တဿ တဿ ဘူတဿ အဓိကတာယာ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၆၀၀) ဝုတ္တတ္တာ တထာဂတာနံ ဝါဒံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဝဒန္တဿ ကဏာဒဿ ဝသေန ဝုတ္တော။ ‘‘အတ္တနော ပန မတေန ကဏာဒကပိလာဒယော ကေဝလံ ပထဝါဒိဒြဗျမေဝါတိအာဒိ လဒ္ဓိ။ ကဏာဒသာသနာယ အဓိမုတ္တာနံ သာသနေ အနဝဂါဠှာနံ ကေသဉ္စိ အယံ ဝါဒေါ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဧတဿုဘယဿာတိ အာသဝဂန္ဓတော ကပ္ပာသဂန္ဓော အဓိကော သီတုဒကဝဏ္ဏတော ဥဏှောဒကဝဏ္ဏော စ အဓိကောတိ ဧတဿ ဥဘယဿ။ တေဇာဒိအဓိကေသု စ သမ္ဘာရေသု ရူပါဒီနံ ဝိသေသဿ အဒဿနတော န ရူပါဒယော တေဇာဒီနံ ဝိသေသဂုဏောတိ သိဒ္ဓန္တိ အာဟ ‘‘တဒဘာ…ပေ… တ္တိတာ’’တိ။ တေန န ရူပံ တေဇဿ ဝိသေသဂုဏော ဧကန္တတော တေဇာဒိကေ သမ္ဘာရေ ဝိသေသေန အဒဿနတော၊ ယော ယဿ ဝိသေသဂုဏော၊ န သော တဒဓိကေ သမ္ဘာရေ ဧကန္တတော ဝိသေသေန ဒိဿတိ ယထာ ပထဝီအဓိကေ သမ္ဘာရေ အာပေါဓာတူတိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကော ပန ဝါဒေါ နာနာကလာပေတိ သဘာဝတော နာနတ္တာဘာဝေပိ မူလကာရဏနာနတ္တဝသေန အတ္ထိ ကောစိ ဝိသေသော အသင်္ဃာတေတိ ဒဿေတိ၊ ယတော ပရမရဏာဒိကိရိယာသမတ္ထတာ နေသံ ကေသဉ္စိယေဝ ဒိဿတီတိ။

ဧကမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန အနေကသ္မိံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ပဉ္စာယတနိကတ္တဘာဝေ ပတ္ထနာ ယာ ဒဋ္ဌုကာမတာဒိဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ တာယ နိပ္ဖန္နံ။ ဧတေန ကာရဏဝိသေသေန ဖလဝိသေသမာဟ။ န ဟီတိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သမတ္ထယတိ။ တန္တိ ကမ္မံ။ ဝိသေသေနာတိ အတ္တနော ကာရဏေန အာဟိတာတိသယေန ¶ ။ တေနေဝ သောတဿ န ဟောတိ ပစ္စယော၊ တတော အညေနေဝ ပန ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေန အနေကသဘာဝေန ကာရဏေန အာဟိတဝိသေသံ ဧကမ္ပိ ကမ္မံ အနေကသဘာဝံ ဖလံ နိပ္ဖာဒေတုံ သမတ္ထံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ ကမ္မဿ ဝုတ္တပ္ပကာရဝိသေသာဘာဝေ ¶ ဒေါသမာဟ ‘‘ဣန္ဒြိယန္တရာဘာဝပ္ပတ္တိတော’’တိ။ တဿတ္ထော – ကာရဏဝိသေသာဘာဝေ ဖလဝိသေသဿ အသမ္ဘဝတော ယံ ဝိသေသယုတ္တံ ကမ္မံ စက္ခုဿ ကာရဏံ၊ တဿ တတော အညဝိသေသာဘာဝေ တဒညိန္ဒြိယုပ္ပာဒကတာပိ န သိယာတိ သောတိန္ဒြိယာဒီနံ တတော အနုပ္ပတ္တိ ဧဝ သိယာ။ ဧဝမိတရတ္ထာပိ။ ဝိသေသောတိ စေတ္ထ ကမ္မဿ တံတံဣန္ဒြိယုပ္ပာဒနသမတ္ထတာ အဓိပ္ပေတာ၊ သာ စ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတသဘာဝေါဝ။

အနေကာဟိ မဟဂ္ဂတစေတနာဟိ ဧကာယ ဝါ ပရိတ္တစေတနာသဟိတာယ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ကဋတ္တာရူပါနံ နိဗ္ဗတ္တီတိ န သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ ‘‘သဗ္ဗေသံ…ပေ… ဝိညာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တမေဝ အသက္ကုဏေယျတံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘နာနာစေတနာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ‘‘ပဋိသ…ပေ… ပစ္စယော’’တိ ဧတ္ထ ယဒိ နာနာကမ္မဝသေန ဣန္ဒြိယာနံ ဥပ္ပတ္တိ အဓိပ္ပေတာ၊ ဧဝံ သတိ မဟဂ္ဂတကမ္မေန စ ကာမာဝစရကမ္မေန စ တံတံပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ကဋတ္တာရူပံ ဥပ္ပန္နံ သိယာ၊ န စေတံ ယုတ္တံ ‘‘မဟဂ္ဂတစေတနာ ကမ္မပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၂။၇၈) ဝုတ္တတ္တာ။ နာပိ တံတံဘဝနိယတရူပိန္ဒြိယေဟိ ဝိကလိန္ဒြိယတာ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဩပပါတိကယောနိယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ယုတ္တာ။ အထ မဟဂ္ဂတာဟိ ဧဝ နာနာစေတနာဟိ နိဗ္ဗတ္တံ၊ န စေကာ ပဋိသန္ဓိ အနေကကမ္မနိဗ္ဗတ္တာ ဟောတိ။ နိစ္ဆိတဉှေတံ သာကေတပဉှေနာတိ။ ဧဝံ ဧကေန မဟဂ္ဂတကမ္မုနာ စက္ခုန္ဒြိယသောတိန္ဒြိယဟဒယဝတ္ထူနံ ဥပ္ပတ္တိဉာပကေန ဣမိနာ ဝစနေန ပရိတ္တကမ္မုနာပိ ဧကေန ယထာရဟံ အနေကေသံ ဣန္ဒြိယာနံ ဥပ္ပတ္တိ သိဒ္ဓါဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သိဒ္ဓမေကေန ကမ္မေန အနေကိန္ဒြိယုပ္ပတ္တိ ဟောတီ’’တိ။

သမ္ပတ္တောယေဝ နာမ သမ္ပတ္တိကိစ္စကရဏတောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိ…ပေ… နကတော’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိသုခုမဘာဝတော မံသစက္ခုအဂေါစရေန ရူပါယတနေန သမန္နာဂတသင်္ဃာတဝုတ္တိတာယ စ ‘‘ဝါယု ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ သဒ္ဒါယတနံ သောတဝိညာဏဿ ကဒါစိပိ အာရမ္မဏပစ္စယော န သိယာ ဓာတုပရမ္ပရာယ ဃဋ္ဋေန္တဿ ဥတုသမုဋ္ဌာနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ…ပေ… ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂) စ ‘‘သဒ္ဒါယတနံ သောတဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။

နနု စိရေန သုယျန္တီတိ ဒူရေ ဌိတာနံ လဟုကံ သဝနံ နတ္ထိ၊ တေသမ္ပိ ဝါ လဟုကံ သဝနေန ဒူရာသန္နဘာဝါနံ ¶ ဝိသေသော န သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ န ¶ ၊ ဒူ…ပေ… တောတိ န ဒူရေ ဌိတေဟိ ရဇကာဒိသဒ္ဒါ စိရေန သောတဝိညာဏေန သုယျန္တိ၊ သစေ သဝနူပစာရေ သော သဒ္ဒေါ ဒူရေ အာသန္နေ စ ဌိတာနံ ယထာဘူတေ အာပါထဂတေ သဒ္ဒေ မနောဝိညာဏသင်္ခါတတော ဂဟဏဝိသေသတော စိရေန သုတော သီဃံ သုတောတိ အဘိမာနောတိ အတ္ထော။ ဧတမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ နိစ္ဆယ…ပေ… အဘိမာနော ဟောတိ၊ သောတဝိညာဏပ္ပဝတ္တိ ပန ဥဘယတ္ထာပိ သမာနာ၊ ယသ္မာ သော ပန သဒ္ဒေါ…ပေ… အာဂစ္ဆတီတိ။ ယဒိ ဓာတုပရမ္ပရာယ သဒ္ဒေါ နပ္ပဝတ္တတိ၊ ကထံ ပဋိဃောသာဒီနံ ဥပ္ပတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဒူရေ…ပေ… ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ။ ဥပ္ပတ္တိဝသေန အာဂတာနီတိ ဧတေန ရူပဓမ္မာပိ ယတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇန္တိ၊ န ဒေသန္တရံ သင်္ကမန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဃဋ္ဋနသဘာဝါနေဝါတိ တေသံ ဘူတာနံ သဒ္ဒသမုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝမာဟ။ သောတပဒေသဿာတိ သောတဒေသဿ၊ သောတဒေသေ ဌိတဿာတိ အတ္ထော။

စက္ခုမတော ပုဂ္ဂလဿ အဇ္ဈာသယဝသေနာတိ စိတြဝိစိတြရူပါယတနေ ယေဘုယျေန သတ္တာနံ စက္ခုဒွါရိကဇဝနဿ အနုကဍ္ဎနဝသေန ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကဏ္ဏကူပစ္ဆိဒ္ဒေယေဝ ပဝတ္တနတောတိ ဧတေန အဓိဋ္ဌာနတော ဗဟိဒ္ဓါ ဣန္ဒြိယံ ပဝတ္တီတိ ဝါဒံ ပဋိသေဓေတိ။ အဓိဋ္ဌာနဒေသေ ဧဝ ဟိ ဣန္ဒြိယံ ဝတ္တတိ တတ္ထ ကိစ္စာဒိပ္ပယောဂဒဿနတော။ သတိပိ ပနဿ ဗဟိဒ္ဓါ ဝုတ္တိယံ န ဝိသယဂ္ဂဟဏေ သမတ္ထတာ၊ အညထာ အဓိဋ္ဌာနပိဒဟနေပိ ဝိသယဂ္ဂဟဏံ ဘဝေယျာတိ။ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏဟေတုတော စာတိ ကဏ္ဏကူပစ္ဆိဒ္ဒေယေဝ ဌတွာ အာရမ္မဏကရဏဿ ဝိညာဏဿ ဝါ ဟေတုဘာဝတော။

တဗ္ဗောဟာရေနာတိ ဂန္ဓဂန္ဓဂ္ဂဟဏဿ သဟစရိတာယ ဂန္ဓောပိ တထာ ဝုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဂန္ဓော ပစ္စယောတိ ဂန္ဓော သဟကာရီပစ္စယောတိ အတ္ထော။ ခေဠာဒိကော ပစ္စယောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တထာ ပထဝီတိ သဟကာရီပစ္စယန္တရဘူတာ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာ ပထဝီ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေ ပစ္စယောတိ အတ္ထော။ အာဓာရဘူတာတိ တေဇောဝါယောဓာတူနံ အာဓာရဘူတာ။ နိဿယဘူတာနန္တိ နိဿယမဟာဘူတာနံ အာပေါတေဇောဝါယောဓာတူနံ။ သဗ္ဗဒါတိ ဥပ္ပီဠနကာလေ စ အနုပ္ပီဠနကာလေ စ။ တတ္ထာတိ စတုရာသီတိပဘေဒေ ဥပရိမကာယသင်္ခါတေ ရူပသမူဟေ။ ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇိတုံ အသက္ကုဏေယျာနန္တိ ဣဒံ စက္ခုဒသကံ ဣဒံ ကာယဒသကံ ဣဒံ ဘာဝဒသကန္တိ ဧဝံ ကလာပတောပိ ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇိတုံ အသက္ကုဏေယျာနံ။

၆၁၆။ ဒီဃာဒီနံ ¶ ဖုသိတွာ ဇာနိတဗ္ဗတောတိ ဣဒံ ဒီဃာဒီနံ န ကာယဝိညာဏဂေါစရတ္တာ ဝုတ္တံ၊ ဒီဃာဒိဝေါဟာရရူပါဒီနံ ပန ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ဖုသိတွာ ကာယဝိညာဏဝီထိယာ ပရတော ပဝတ္တေန မနောဝိညာဏေနပိ ¶ ဇာနိတဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဒီဃာဒိသန္နိဝေသန္တိ ဒီဃာဒိသန္နိဝေသဝန္တံ။ ဧကသ္မိံ ဣတရဿ အဘာဝါတိ ဆာယာတပါနံ အာလောကန္ဓကာရာနဉ္စ အသဟဋ္ဌာယိတံ အာဟ။ ကထံ ပန အာလောကော အန္ဓကာရံ ဝိဓမတီတိ? ‘‘အာလောကပ္ပဝတ္တိသမာနကာလံ အန္ဓကာရသဘာဝေန ပဝတ္တမာနံ ဝဏ္ဏာယတနံ ဘိဇ္ဇတိ။ အန္ဓကာရဿ နိဿယော ဟုတွာ ပဝတ္တမာနာနိ ဘူတာနိ ကမေန တထာရူပဿ ဝဏ္ဏာယတနဿ နိဿယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ကေစိ။ သဟ အန္ဓကာရေန တန္နိဿယဘူတာနံ နိရောဓသမနန္တရံ တံသန္တတိယံ တာဒိသေ ပစ္စယသန္နိပါတေ အာလောကနိဿယဘူတာနံ ဥပ္ပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ နိဿယမဟာဘူတေဟိ ဝိနာ အာလောကပ္ပဝတ္တိ အတ္ထိ၊ နာပိ အန္ဓကာရသင်္ခါတံ ဝဏ္ဏာယတနမေဝ နိရုဇ္ဈတိ တံနိဿယေဟိ ပယုဇ္ဇမာနကဧကကလာပဘူတောပါဒါရူပါနံ သဟေဝ နိရုဇ္ဈနတော။ ပဒီပသိခါမဏိရံသိယော ဝိယ ပထဝီပါကာရရုက္ခာဒီနိ မုဉ္စိတွာပိ အန္ဓကာရော ပဝတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။ မန္ဒံ ပန ပါကာရာဒိအာဓာရရဟိတံ န သုဋ္ဌု ပညာယတိ၊ ဗဟလံ အာဓာရံ နိဿာယ ပဝတ္တတီတိ ယုတ္တန္တိ စ ဝဒန္တိ။

၆၂၀။ ‘‘အမနုဿသဒ္ဒေါ’’တိ ဧတ္ထ အ-ကာရော န မနုဿတာမတ္တနိဝတ္တိအတ္ထော သဒိသဘာဝဒီပနတာယ အနဓိပ္ပေတတ္တာ၊ မနုဿတော ပန အနညတာနိဝတ္တိအတ္ထောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အမနုဿ…ပေ… ဋ္ဌာဒယောပီ’’တိ အာဟ။ တထာ ကိတ္တေတဗ္ဗောတိ ‘‘ဝံသဖာလနသဒ္ဒေါ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုဝသေန ကိတ္တေတဗ္ဗော။

၆၃၂။ ကမ္မစိတ္တာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥတုအာဟာရေ သင်္ဂဏှာတိ။ တံတဒါကာရာနီတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိအာကာရာနိ။ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ သမုဋ္ဌဟန္တီတိ အညမညပစ္စယာနိပိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနိ ယေဘုယျေန ဣတ္ထိန္ဒြိယသဟိတေ ဧဝ သန္တာနေ သဗ္ဘာဝါ ဣတရတ္ထ စ အဘာဝါ ဣန္ဒြိယဟေတုကာနိ ဝုတ္တာနိ။ အညထာတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိအာကာရတော အညထာ၊ ဣတ္ထိန္ဒြိယာဘာဝေ ဝါ။ ဣတ္ထိဂ္ဂဟဏဿ စာတိ ဣတ္ထီတိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ။ တေသံ ရူပါနန္တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိအာကာရရူပါနံ။ ယဒိ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိအာကာရရူပါနံ သဟကာရီကာရဏံ၊ အထ ကသ္မာ တဿ ဣန္ဒြိယာဒိပစ္စယဘာဝေါ တေသံ န ဝုတ္တောတိ? နေဝ တံ သဟကာရီကာရဏံ၊ အထ ခေါ တေသံ တဗ္ဘာဝဘာဝိတာမတ္တေန တံ ကာရဏန္တိ ဝုစ္စတီတိ ဒဿေတုံ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။

၆၃၃။ လိင်္ဂံ ¶ ပရိဝတ္တမာနံ ပုရိမလိင်္ဂါဓာရဇာတိအနုရူပမေဝ ဟုတွာ ပရိဝတ္တတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိသန္ဓိယံ ဝိယ ပဝတ္တေပီ’’တိ။ ယဿ…ပေ… နောတိ အာဒိဝစနတောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ယဿ ¶ ဝါ ပန ပုရိသိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ နော’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၈၈) သင်္ဂဏှာတိ။

၆၃၅။ ဒွါရဘာဝေန ကုစ္ဆိတာနံ အာသဝဓမ္မာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ပသာဒဝိသေသေ ဝိယ ဝိညတ္တိဝိသေသေပိ ကာယဝေါဟာရပ္ပဝတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝိတ္ထမ္ဘနသဘာဝတာယ ဝါယောဓာတုယာ ထမ္ဘနံ ‘‘ဝါယောဓာတုကိစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကိစ္စမ္ပိ ဟိ ဓမ္မာနံ သဘာဝေါယေဝါတိ။ ပထဝီဓာတုယာ အာကာရော ဝစီဝိညတ္တီတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။

၆၃၆။ ဝိတက္က…ပေ… ဂဟိတာတိ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထာဘိဗျဉ္ဇိကာယ ဝါစာယ သမုဋ္ဌာပနာဓိပ္ပာယပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဒါ ဟိ သာ တေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတာ နာမ ဟောတီတိ။ ဧကဿပိ အက္ခရဿ အနေကေဟိ ဇဝနေဟိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗတ္တာ တထာ နိဗ္ဗတ္တိယမာနတာယ အသမတ္ထသဘာဝတ္တာ န ဝိညာတဝိသေသာ န ဘိန္နာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘သဝ…ပေ… ဘိန္နာ’’တိ။ အဗ္ဗောကိဏ္ဏေတိ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေဟိ အသံသဋ္ဌေ။ ‘‘ပစ္ဆိမစိတ္တ’’န္တိ အဝိသေသေန စုတိစိတ္တံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘အညေသမ္ပိ စုတိစိတ္တံ…ပေ… ဉာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

အထ ဝါ ‘‘ယေ စ ရူပါဝစရံ အရူပါဝစရံ ဥပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿန္တိ၊ တေသံ စဝန္တာနံ တေသံ ဝစီသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈိဿတိ၊ နော စ တေသံ ကာယသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ (ယမ။ ၂။သင်္ခါရယမက။၈၈) ရူပါရူပဘဝူပပဇ္ဇနကာနံ ကာမာဝစရစုတိစိတ္တဿပိ ကာယသင်္ခါရာသမုဋ္ဌာပနဝစနေန ခီဏာသဝေဟိ အညေသမ္ပိ…ပေ… ဉာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ စ –

‘‘ယဿ ကာယသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ ဝစီသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈိဿတီတိ အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၂။သင်္ခါရယမက။၁၀၈)၊

‘‘ယဿ ကာယသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ စိတ္တသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈိဿတီတိ အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၂။သင်္ခါရယမက။၁၀၈) စ၊

‘‘ပစ္ဆိမစိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ တေသံ ကာယသင်္ခါရော စ န နိရုဇ္ဈတိ စိတ္တသင်္ခါရော စ န နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ (ယမ။ ၂။သင်္ခါရယမက။၁၁၃) –

အာဒိဝစနတော ¶ ¶ စ ပစ္ဆိမစိတ္တဿ ပုရတော သောဠသမေန စိတ္တေန တတော ဩရိမေန ဝါ သဒ္ဓိံ အဿာသပဿာသာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သိဒ္ဓံ။ ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ ‘‘ပစ္ဆိမစိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ တေသံ ကာယသင်္ခါရော န နိရုဇ္ဈတီ’’တိ န ဝဒေယျ၊ ဝုတ္တဉ္စေတံ၊ တသ္မာ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ စုတိတော ပုရိမေန သတ္တရသမေန ဥပ္ပန္နာ အဿာသပဿာသာ စုတိယာ ဟေဋ္ဌာ ဒုတိယေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈန္တိ။ တေန ‘‘ယဿ စိတ္တဿ အနန္တရာ ကာမာဝစရာနံ ပစ္ဆိမစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ စုတိစိတ္တဿာနန္တရပစ္စယဘူတဿပိ စိတ္တဿ ကာယသင်္ခါရာသမုဋ္ဌာပနတာ ဝုတ္တာ။

အထ ဝါ ယဿ စိတ္တဿာတိ ယေန စိတ္တေန သဗ္ဗပစ္ဆိမော ကာယသင်္ခါရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တံ စိတ္တံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ပစ္ဆိမစိတ္တဿ အနန္တရပစ္စယဘူတံ။ အနန္တရာတိ ဟိ ကာယသင်္ခါရုပ္ပာဒနံ အန္တရံ ဝိနာ၊ ယတော ပစ္ဆာ ကာယသင်္ခါရုပ္ပာဒနေန အနန္တရိတံ ဟုတွာ ပစ္ဆိမစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ? ‘‘ဣတရေသံ ဝစီသင်္ခါရော စ နိရုဇ္ဈိဿတိ ကာယသင်္ခါရော စ နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ (ယမ။ ၂။သင်္ခါရယမက။၈၈) ဝုတ္တတ္တာ။ အညထာပစ္ဆိမစိတ္တတော ပုရိမတတိယစိတ္တသမင်္ဂီနံ ကာယသင်္ခါရော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာပဇ္ဇတီတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗေသမ္ပိ စုတိစိတ္တဿ ရူပဇနကတာဘာဝေ အာဂမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယုတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂဗ္ဘဂမနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဒကနိမုဂ္ဂအသညီဘူတကာလကတစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပန္နရူပါရူပဘဝသမင်္ဂီနိရောဓသမာပန္နဘာဝေ သင်္ဂဏှာတိ။

၆၃၇။ အနေကေသံ ကလာပါနံ ဧကတော ဟုတွာ ဧကဃနပိဏ္ဍဘာဝေန ပဝတ္တနတော ကလာပန္တရဘူတာနံ ကလာပန္တရဘူတေဟိ သမ္ဖုဋ္ဌဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ယတော တေသံ ဒုဝိညေယျနာနတ္တံ၊ န ပန အဝိနိဗ္ဘုတ္တဘာဝတော။ တံတံဘူတဝိဝိတ္တတာတိ တေသံ တေသံ ဘူတာနံ ဝိဘတ္တဘာဝေါ ကလာပန္တရဘူတေဟိ ဝိဘတ္တသဘာဝတာ အသံကိဏ္ဏတာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန ယထာဝုတ္တာ ဝိဝိတ္တတာ ရူပါနံ ဩသာနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ရူပပရိယန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ တံတံဘူတသုညတာ။ ယေသဉှိ ပရိစ္ဆေဒေါ အာကာသော၊ တေသံ ပရိယန္တတာယ တေဟိ သုညဘာဝေါတိ လက္ခိတဗ္ဗော။ တတောယေဝ စ သော ဘူတန္တရေဟိ ဝိယ တေဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌောတိ ဝုစ္စတီတိ။ အညထာတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗေဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝါဘာဝေ။

၆၃၈။ တံတံဝိကာရာဓိကရူပေဟီတိ ¶ ဧတ္ထ ကထံ စမ္မသုဝဏ္ဏေသု မုဒုတာကမ္မညတာ လဗ္ဘန္တိ၊ နနု လဟုတာဒိဝိကာရာ ဧကန္တတော ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပေ ဧဝ ပဝတ္တနတော အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓေ န လဗ္ဘန္တီတိ? သစ္စမေတံ၊ ဣဓ ပန တံသဒိသေသု တဗ္ဗောဟာရဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တူလပိစုအာဒီသု ဂရုဘာဝါဒိဟေတူနံ ¶ ဘူတာနံ အဓိကဘာဝါဘာဝတော လဟုအာဒိဝေါဟာရော။ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဓမ္မနိဿယရူပေ ဧဝ ဝါ သန္ဓာယ ‘‘တံတံဝိကာရာဓိကရူပေဟီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေ သဗ္ဗေသံ ပစ္စယာ လဟုတာဒီနံ အညမညာဝိဇဟနတောတိ အဓိပ္ပာယော။

၆၄၁။ အာစယသဒ္ဒေနေဝါတိ နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တအာစယသဒ္ဒေနေဝ။ ယော အာယတနာနံ အာဒိစယတ္တာ အာစယော ပုနပ္ပုနံ နိဗ္ဗတ္တမာနာနံ၊ သောဝ ရူပဿ ဥပရိစယတ္တာ ဥပစယောတိ အဓိပ္ပေတံ အတ္ထံ ပါဠိယံ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ပါဠိယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပ-သဒ္ဒေါ ပဌမတ္ထော ‘‘ဒါနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတုပညတ္တ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၄၅) ဝိယ။ ဥပရိအတ္ထောစ ‘‘သမ္မဋ္ဌေ ဥပသိတ္တေ စ၊ တေ နိသီဒိံသု မဏ္ဍပေ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အညထာတိ ဥပ-သဒ္ဒဿ ဥပရိအတ္ထဿေဝ ဂဟဏေ။

၆၄၃။ ဖလဝိပစ္စနပကတိယာတိ ဖလဝိပစ္စနသဘာဝေန။ ဖလမေဝ ဝါ ပကတီတိ အာယုသံဟာနာဒိနာ ဖလသဘာဝေန ဇရာနိဒ္ဒေသောတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ‘‘ဖလူပစာရေန ဝုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုပရိဏတရူပပရိပါကကာလေ ဟာနိဒသကာဒီသု။

၆၄၅။ ကတ္တဗ္ဗသဘာဝတောတိ မူလဖလာဒီနံ ဣဓာဓိပ္ပေတအာဟာရဝတ္ထူနံ မုခေန အသနာဒိကတ္တဗ္ဗသဘာဝတော။ ဝိသဘူတေ သင်္ဃာတေ ဩဇာ မန္ဒာ ဟောတီတိ သဝိသတ္တာဘာဝတော သုခုမတာ ဝုတ္တာ။ အင်္ဂမင်္ဂါနုသာရိနော ရသဿ သာရောတိ ရသဟရဏီဓမနိဇာလာနုသာရေန သရီရာဝယဝေ အနုပ္ပဝိဋ္ဌဿ အာဟာရရသဿ အဗ္ဘန္တရာဟာရပစ္စယော သ္နေဟော၊ ယော လောကေ ရသဓာတူတိ ဝုစ္စတိ။

ဥပါဒါဘာဇနီယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နောဥပါဒါဘာဇနီယကထာဝဏ္ဏနာ

၆၄၆။ ‘‘ဧကံ ¶ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ တယော မဟာဘူတာ တယော မဟာဘူတေ ပဋိစ္စ ဧကံ မဟာဘူတ’’န္တိအာဒိဝစနတော (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၅၃) ဧကံ မဟာဘူတံ အဝသေသမဟာဘူတေ နိဿယတိ၊ တေဟိ ဥပါဒါရူပေန စ နိဿီယတီတိ အာဟ ‘‘နိဿယတိ စ နိဿီယတိ စာ’’တိ။

၆၄၇။ မဟာဘူတာနံ ¶ အညမညာဝိဇဟနတော ဧကသ္မိမ္ပိ ကလာပေ အနေကံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ အတ္ထီတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသဘာဝေသုယေဝ အနေကေသုပိ အာရမ္မဏေသု အာပါထဂတေသု အာဘောဂါဒိဝသေန ဧကံယေဝ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတု ဟောတီတိ အယံ ဝိစာရော ဒဿိတော။ ဣတရေသုပိ ပန ယထာယောဂံ ဒဿေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ရသာရမ္မဏံ တာဝ ဣန္ဒြိယနိဿယံ အလ္လီယိတွာ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော သတိပိ အနေကေသံ ရသာနံ အာပါထဂမနေ ဧကသ္မိံ ခဏေ ဧကပ္ပကာရံယေဝ ယထာဝုတ္တနယေန ဇိဝှာဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတု ဟောတိ၊ တထာ ဂန္ဓာရမ္မဏံ။ ရူပသဒ္ဒါရမ္မဏာနိ ပန ဣန္ဒြိယနိဿယံ အသမ္ပတွာဝ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော ယောဂျဒေသေ အဝဋ္ဌိတာနိ ယတ္တကာနိ သဟကာရီပစ္စယန္တရဂတံ ဥပကာရံ လဘန္တိ၊ တတ္တကာနိ ဧကသ္မိံ ခဏေ ဧကဇ္ဈံ အာရမ္မဏံ န ဟောန္တီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ တထာ ဟိ သဒ္ဒေါ နိဂ္ဃောသာဒိကော အနေကကလာပဂတော တထာ ဝဏ္ဏောပိ သိဝိကုဗ္ဗဟနနိယာမေန ဧကဇ္ဈံ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ။ ဧတ္ထာပိ စ အာဘုဇိတဝသေန အာရမ္မဏာဓိမတ္တတာဝသေန အနေကကလာပသန္နိပါတေပိ ကတ္ထစိ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိ ဟောတိယေဝ။ ပသာဒါဓိမတ္တတာ ပိတ္တာဒိဝိဗန္ဓာဘာဝေန ပသာဒဿ တိက္ခတာ။ ကထံ ပန စိတ္တဿာတိ စိတ္တသာမညတော ဧကတ္တနယဝသေန ပုစ္ဆတိ။

၆၅၁။ တာဒိသာယာတိ ယာ ပစုရဇနဿ အတ္ထီတိပိ န ဂဟိတာ။ သန္တီ သမာနာ။ ဧဝန္တိ ယထာသသမ္ဘာရုဒကံ သသမ္ဘာရပထဝိယာ အာဗန္ဓကံ၊ ဧဝံ ပရမတ္ထုဒကံ ပရမတ္ထပထဝိယာတိ ဒဿေတိ။ တဒနုရူပပစ္စယေဟီတိ အတ္တနော အာဗန္ဓနာနုဂုဏေဟိ အာဗန္ဓိယမာနေဟိ သန္ဓာရဏာဒိကိစ္စေဟိ ပုရိမေဟိ စ ပထဝီအာဒီဟိ။ အဖုသိတွာ ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ၊ အဖုသိတွာ အာဗန္ဓတီတိ ဣမိနာ ဖုသိတဗ္ဗဖုသနကဘာဝေါ အာပေါဓာတုယံ နတ္ထီတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဝသေန ဥဘယဓမ္မတံ အာဟ။ အညမညံ နိဿယတာ အညမညနိဿယတာ။ အထ ဝါ ¶ အညမညတာ စ နိဿယတာ စ အညမညနိဿယတာ။ ယဒိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာဖောဋ္ဌဗ္ဗဓာတူနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေန ဝိနာ အညမညနိဿယတာ၊ ပထဝီအာဒီနံ ကက္ခဠာဒိသဘာဝေါ ဧဝ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေါတိ တဗ္ဗိရဟေန ကထံ တေသံ အာပေါဓာတုယာ နိဿယာဒိဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တီသူ’’တိအာဒိ။ အညမညပစ္စယဘူတေသူတိ ဧတေန ဥပါဒါရူပံ နိဝတ္တေတိ။ အထ ဝါ ပုဗ္ဗေ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယေ ဌတွာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာဖောဋ္ဌဗ္ဗဓာတူနံ ဝိသိဋ္ဌံ အညမညနိဿယတံ ဝတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယေ ဌတွာ အဝိသေသေန တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တီသူ’’တိအာဒိ။ တံယေဝ အဝိသိဋ္ဌံ အညမညနိဿယတံ ဒဠှံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘နာပိ သဟဇာတေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဖုသနံ တာဝ ဧကကလာပဂတတ္တာ န ဝိစာရေတဗ္ဗံ၊ ဖုသနံ ပန ကထန္တိ? ဧကကလာပဂတတ္တာ ဧဝ။ ဝိသုံ သိဒ္ဓါနံယေဝ ဟိ ဝိသယမဟာဘူတာနံ ကာယပ္ပသာဒနိဿယဘူတေသု ဖုသနံ ဒိဿတိ။

ဈာယတီတိ ¶ ပရိပစ္စတိ။ န ဥဏှာ ဟုတွာတိ ဧတဿ ဥဏှသဘာဝါ ဟုတွာတိ အယမတ္ထောတိ ကတွာ ‘‘တေဇောသဘာဝတံယေဝ ပဋိက္ခိပတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဏှပဋိပက္ခတ္တာ သီတဿ ဥဏှတာယ ပဋိက္ခေပေ သီတတာသင်္ကာ သိယာတိ အာဟ ‘‘န သီတတ္တံ အနုဇာနာတီ’’တိ။ တေဇောသဘာဂတံယေဝ ဝါ သီတတာယပိ ဒဿေတုံ ‘‘န သီတတ္တံ အနုဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တေဇော ဧဝ ဟိ သီတ’’န္တိ။ မန္ဒေ ဟိ ဥဏှဘာဝေ သီတဗုဒ္ဓီတိ တေဇော ဧဝ ဟိ သီတံ။ ကထံ ပနေတံ ဝိညာယတီတိ? သီတဗုဒ္ဓိယာ အဝဝတ္ထိတဘာဝတော ပါရာပါရံ ဝိယ။ တထာ ဟိ အာတပေ ဌတွာ ဆာယံ ပဝိဋ္ဌာနံ သီတဗုဒ္ဓိ ဟောတိ၊ တတ္ထေဝ ပထဝီဂဗ္ဘတော နိဂ္ဂတာနံ ဥဏှဗုဒ္ဓီတိ။ ယဒိ တေဇောယေဝ သီတံ၊ ဥဏှဘာဝေန သဒ္ဓိံ သီတဘာဝေါပိ ဧကသ္မိံ ကလာပေ ဥပလဗ္ဘေယျာတိ အာဟ ‘‘သီတုဏှာနဉ္စာ’’တိအာဒိ။ ဥဏှသီတကလာပေသု သီတုဏှာနံ အပ္ပဝတ္တိ။ ဒွိန္နံ…ပေ… ယုဇ္ဇတိ၊ န အာပေါဓာတုဝါယောဓာတူနံ သီတဘာဝေတိ အဓိပ္ပာယော။ အာပေါဓာတုယာ ဟိ ဝါယောဓာတုယာ သီတဘာဝေ ဥဏှဘာဝေန သဒ္ဓိံ ဧကသ္မိံ ကလာပေ သီတဘာဝေါ လဗ္ဘေယျ၊ န ပန လဗ္ဘတိ။ န စေတ္ထ အာပေါဓာတုအဓိကေ ဝါယောဓာတုအဓိကေ ဝါ ကလာပေ သီတဘာဝေါတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ တာဒိသေပိ ကတ္ထစိ ကလာပေ အလဗ္ဘမာနတ္တာ သီတဘာဝဿာတိ။ ခရတာဒိသဘာဝါဓိကဿ ဘူတသင်္ဃာတဿ ဒဝတာဒိသဘာဝါဓိကတာပတ္တိ ဘာဝညထတ္တံ။ တံ ပန ယထာ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပစ္စ…ပေ… ပ္ပတ္တီ’’တိ အာဟ။

၆၅၂။ ဧကန္တနစိတ္တသမုဋ္ဌာနာဒီတိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဧကန္တအနုပါဒိန္နုပါဒါနိယာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပုရိမာနမ္ပီတိ ‘‘ယံ ဝါ ပနညမ္ပီ’’တိ ဧတသ္မာ ဝစနတော ပုရိမာနံ အနုပါဒိန္နာနံ သဒ္ဒါယတနကာယဝိညတ္တိအာဒီနံ နစိတ္တသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ စက္ခာယတနသောတာယတနာဒီနံ။ နကမ္မဿကတတ္တာဘာဝါဒိကန္တိ နကမ္မဿကတတ္တာဘာဝံ နစိတ္တသမုဋ္ဌာနဘာဝန္တိ ဧဝမာဒိကံ။ ဧကန္တာကမ္မဇာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဧကန္တာစိတ္တဇံ ဂယှတိ။ တာ ဇရတာအနိစ္စတာ။ အနေကန္တေသု န ဂဟိတာတိ ဧကန္တတော အကမ္မဇေသု သဒ္ဒါယတနာဒီသု အစိတ္တဇေသု စ စက္ခာယတနာဒီသု ဂဟေတွာ စတုသမုဋ္ဌာနိကတ္တာ အနေကန္တေသု ရူပါယတနာဒီသု န ဂဟိတာတိ အတ္ထော။

၆၆၆။ အနိပ္ဖန္နတ္တာတိ အညံ အနပေက္ခိတွာ သဘာဝတော အသိဒ္ဓတ္တံ။ တဿာတိ ဝိညတ္တိဒွယဿ။

နောဥပါဒါဘာဇနီယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၆၆။ ‘‘သဗ္ဗံ ¶ ရူပံ မနသာ ဝိညာတ’’န္တိ ဝစနတော ယဒိ ဝိညာတတော အညံ ဒိဋ္ဌာဒိ န ဟောတီတိ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ဒိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ ပုစ္ဆာ န ကတာ၊ ဧဝံ သန္တေ စတုက္ကဘာဝေါ ကထန္တိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဒဿနာဒိဂ္ဂဟဏဝိသေသတော’’တိ။ ဒဿနံ သဝနံ မိနိတွာ ဇာနနံ ဝိဇာနနဉ္စာတိ ဧတသ္မာ ဒဿနာဒိဂ္ဂဟဏဝိသေသတော။ ဧတေန ဂါဟကဘေဒေန ဂဟေတဗ္ဗဘေဒေါတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ သမုခေနပိ ဂဟေတဗ္ဗဘေဒေါ လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒိဋ္ဌာ…ပေ… ဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တံ။

ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၉၆၉။ တဒိဒံ နယကရဏံ ဆဗ္ဗိဓာဒီသု တီသု သင်္ဂဟေသု ယောဇိတံ။

ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ

၉၇၅။ ဧကန္တတော နီဝရဏတ္တာ မိဒ္ဓဿ ‘‘နတ္ထိ နီဝရဏာ’’တိ ဝစနေန ဂဟဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘မိဒ္ဓဿပိ နီဝရဏဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န စ ရူပံ ပဟာတဗ္ဗံ နိပ္ပရိယာယပ္ပဟာနဿ ဣဓ ¶ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဧတ္ထ ကေစိ ‘‘နာမကာယရူပကာယဂေလညသဘာဝတော ဒုဝိဓံ မိဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပုရိမံ ‘နီဝရဏာ’တိ ဝစနေန ဝုတ္တံ၊ ဣတရံ ရူပသဘာဝ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ယံ တံ အရူပတော အညံ မိဒ္ဓံ ပရိကပ္ပိတံ၊ တမ္ပိ နီဝရဏံ မိဒ္ဓသဘာဝတော ဣတရံ မိဒ္ဓံ ဝိယာတိ ပရိကပ္ပိတမိဒ္ဓဿပိ န သက္ကာ နီဝရဏဘာဝံ နိဝတ္တေတုန္တိ တေသံ ဝစနဿ နီဝရဏပ္ပဟာနဝစနေန ဝိရောဓံ ဒဿေန္တော ‘‘န စ ရူပကာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အထ ဝါ ခီဏာသဝါနံ သောပ္ပနသဘာဝတော သောပ္ပဿ စ မိဒ္ဓဟေတုကတ္တာ အတ္ထိ မိဒ္ဓရူပန္တိ ဝါဒံ သန္ဓာယ ဥတ္တရမာဟ ‘‘န စ ရူပကာယဂေလည’’န္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ မိဒ္ဓမေဝ သောပ္ပဟေတူတိ နာယံ အဝဓာရဏာ ဣစ္ဆိတာ၊ သောပ္ပဟေတု ဧဝ မိဒ္ဓန္တိ ပန ဣစ္ဆိတာတိ မိဒ္ဓတော အညောပိ သောပ္ပဟေတု အတ္ထိ၊ ကော ပန သော? ရူပကာယဂေလညံ။ န စ ရူပ…ပေ… ဝစနတောတိ ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဝစီဃောသာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟုံကာရာဒိသဒ္ဒေါ သင်္ဂယှတိ။ အင်္ဂုလိဖောဋာဒိသဒ္ဒေါ ဥတုသမုဋ္ဌာနောယေဝ၊ စိတ္တပစ္စယော ပန ဟောတိ။ ရူပဘာဝမတ္တာနီတိ ဇရာမရဏသဘာဝါနံ ရူပါနံ တံဓမ္မမတ္တာနိ၊ တတော ဧဝ န ဇာတိအာဒိဓမ္မဝန္တာနီတိ အာဟ ‘‘န သယံ သဘာဝဝန္တာနီ’’တိ။ ယထာ ¶ ဇရာ အနိစ္စတာ စ ရူပဘာဝမတ္တံ၊ ဧဝံ ဇာတိပီတိ ဇာတိယာ ရူပဘာဝမတ္တတာယ ဥပသံဟရဏတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ။

တေသံ ရူပဓမ္မာနံ။ သင်္ခါတာဒိ-သဒ္ဒေါ ဝိယ အဘိနိဗ္ဗတ္တိတ-သဒ္ဒေါပိ ဝတ္တမာနကာလိကောပိ ဟောတီတိ ‘‘အဘိနိဗ္ဗတ္တိယမာနဓမ္မက္ခဏသ္မိ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမပီတိ ယဒိပိ ဇိရဏဘိဇ္ဇနဘာဝါ ဇိရဏာဒိသဘာဝါနံ ဓမ္မာနံ ဇနကပစ္စယကိစ္စာနုဘာဝက္ခဏေ အဘာဝတော တပ္ပစ္စယဘာဝဝေါဟာရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိဝေါဟာရဉ္စ န လဘန္တိ၊ ဧဝမပိ တေသံ ဥပါဒိန္နတာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဇရာမရဏံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ ဝစနတော တဿ ပရိယာယတံ ဝိဝရတိ ‘‘တေသံ ဥပ္ပာဒေ သတီ’’တိအာဒိနာ။

ယဒိ ဧဝန္တိ ယဒိ နိဿယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိကာ ဇာတိအာဒယော၊ ဧဝံ သတိ။ ‘‘မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပ’’န္တိ ဝစနတော ဘူတနိဿိတေသု ကေဝလော ဥပါဒါယဝေါဟာရောတိ ဥပါဒါယေ နိဿိတာပိ အပရေန ဥပါဒါယ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဥပါဒါယုပါဒါယဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီ’’တိ အာဟ။ ကာရဏကာရဏေပိ ကာရဏေ ဝိယ ဝေါဟာရော ဟောတိ ¶ ‘‘စောရေဟိ ဂါမော ဒဍ္ဎော’’တိ ယထာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘူတ…ပေ… တ္တနတော’’တိ အာဟ။ ဣဒါနိ ပရမ္ပရာ ဝိနာ နိပ္ပရိယာယတော ဥပ္ပာဒါဒီနံ ဘူတပဋိဗဒ္ဓဘာဝံ သဟ နိဒဿနေန ဒဿေတုံ ‘‘အပိ စာ’’တိအာဒိမဝေါစ။ ဝိကာရပရိစ္ဆေဒါပိ ဥပါဒါယရူပဝိကာရာဒိဘာဝေ ဘူတပဋိဗဒ္ဓဘာဝါဝိနိဝတ္တိတော ဧကသ္မိံ ကလာပေ ဧကေကာဝ ဝိကာရာဒယောတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဝိယ ကလာပါနုပါလကံ ကလာပဝိကာရာဒိဘာဝတော စ ‘‘ဥပါဒါယရူပါနိ’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဝိကာ…ပေ… ယောဇေတဗ္ဗာနီ’’တိ။

အသင်္ခတဘာဝနိဝါရဏတ္ထံ ပရိနိပ္ဖန္နတာ ဝုတ္တာတိ ဣဒံ အပရိနိပ္ဖန္နသဘာဝဝတော အနုပလဗ္ဘမာနတာယ သသဝိသာဏံ ဝိယ ကေနစိ န သင်္ခတန္တိ အသင်္ခတံ နာမ သိယာတိ ဣမိဿာ အာသင်္ကာယ နိဝတ္တနဝသေန ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ရူပဝိကာရာဒိဘာဝတော ရူပဘာဝေါ ဝိယ ရူပေ သတိ သန္တိ၊ အသတိ န သန္တီတိ သိဒ္ဓါယ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နတာယ သာဓိတာ ပရိနိပ္ဖန္နတာ တေသံ သင်္ခတဘာဝံ သာဓေန္တီ အသင်္ခတဘာဝံ နိဝါရဏတ္ထံ ဇာယတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အသင်္ခတဘာဝနိဝါရဏတ္ထံ ပရိနိပ္ဖန္နတာ ဝုတ္တာ’’တိ။

ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ နိက္ခေပကဏ္ဍံ

တိကနိက္ခေပကထာဝဏ္ဏနာ

၉၈၅။ ယထာဝုတ္တဖဿပဉ္စမကာဒိရာသိကိစ္စရဟိတတ္တာ ¶ ¶ ကေစိ ဓမ္မေ ဝိသုံ ဌပေတွာ သောဝစဿတာဒိအဝုတ္တဝိသေသသင်္ဂဏှနတ္ထဉ္စ၊ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဝါ ဆန္ဒာဒယော ‘‘ယေဝါပနာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ယေဝါပနကာနံ ပဒုဒ္ဓါရေန နိဒ္ဒေသာနရဟတာယ ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဟဒယဝတ္ထုဿ တထာ နိဒ္ဒေသာနရဟတာယ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘သုခုမုပါ…ပေ… ဟိတဿာ’’တိ အာဟ။ သုခုမဘာဝေပိ ဣန္ဒြိယာဒိသဘာဝါနိ ဥပါဒါယရူပါနိ အာဓိပစ္စာဒိဝသေန ပါကဋာနိ ဟောန္တိ၊ န အတံသဘာဝံ သုခုမုပါဒါယရူပန္တိ ဟဒယဝတ္ထုဿ ပဒုဒ္ဓါရေန ကုသလတ္တိကပဒဘာဇနေ နိဒ္ဒေသာနရဟတာ ဝုတ္တာ။ သုခုမဘာဝတောယေဝ ဟိ တံ မဟာပကရဏေပိ ‘‘ယံ ရူပံ နိဿာယ မနောဓာတု စ မနောဝိညာဏဓာတု စ ဝတ္တန္တီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၈) နိဿိတဓမ္မမုခေန ဒဿိတန္တိ။ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဝါ ဟဒယဝတ္ထု ပဒုဒ္ဓါရေန န ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယေန ပန အဓိပ္ပာယေန ရူပကဏ္ဍေ ဟဒယဝတ္ထု ဒုဝိဓေန ရူပသင်္ဂဟာဒီသု န ဝုတ္တံ၊ သော ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယ ဝိဘာဝိတော ဧဝါတိ။ နိက္ခိပိတွာတိ ပဒဿ ပက္ခိပိတွာတိ အတ္ထောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဝိတ္ထာရဒေသနံ အန္တောဂဓံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မူလာဒိဝသေန ဟိ ဒေသိတာ ကုသလာဒိဓမ္မာ တံတံစိတ္တုပ္ပာဒါဒိဝသေနပိ ဒေသိတာ ဧဝ နာမ ဟောန္တိ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတောတိ။

မူလဝသေနာတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနဝသေန။ ဧတာနိ ဟေတုပဒါဒီနိ ဟိနောတိ ဖလံ ဧတသ္မာ ပဝတ္တတီတိ ဟေတု၊ ပဋိစ္စ ဧတသ္မာ ဧတီတိ ပစ္စယော၊ ဇနေတီတိ ဇနကော၊ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ နိဗ္ဗတ္တကောတိ သေသာနံ ဝစနတ္ထော။ ‘‘မူလဋ္ဌဿ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ‘‘ပီဠနဋ္ဌော’’တိအာဒီသု ဝိယ မူလဘာဝေါ မူလဋ္ဌော၊ တီဏိ ကုသလမူလာနီတိ အယဉ္စ မူလတော နိက္ခေပေါတိ? န၊ မူလဿ အတ္ထော မူလဋ္ဌော ¶ ၊ သော ဧဝ မူလဋ္ဌောတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနဋ္ဌေန မူလသဘာဝါနံ အလောဘာဒိဓမ္မာနံ ကုသလဓမ္မေသု ကိစ္စဝိသေသဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘အတ္ထောတိ ဓမ္မကိစ္စ’’န္တိ။ အထ ဝါ အတ္ထဝသေနာတိ ‘‘တီဏိ ကုသလမူလာနီ’’တိ ဝုတ္တာနံ တေသံ မူလာနံ သဘာဝသင်္ခါတအတ္ထဝသေန၊ န ဂါထာယ ဝုတ္တအတ္ထဝသေန။ ယသ္မာ ¶ ပန သော မူလဋ္ဌောယေဝ စ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အလောဘာဒီန’’န္တိအာဒိ။ အလောဘာဒယော ဝိယ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒယောပိ အဓိကတတ္တာ တံ-သဒ္ဒေန ပဋိနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တေ ကုသလမူလာ တံသမ္ပယုတ္တာ’’တိ။ တေဟိ အလောဘာဒီဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝါ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒယောပိ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘တေ ကုသလမူလာ တံသမ္ပယုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ဖဿာဒိဘေဒတော စတ္တာရော ခန္ဓေ ဒဿေတွာ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁) ဝုတ္တတာ ခန္ဓာ စ ကုသလန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ခန္ဓေဟိ သဘာဝတော ကုသလေ ပရိယာဒိယတီ’’တိ။ ဝေဒနာက္ခန္ဓော ဝါတိ ကုသလံ…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော ဝါတိ။ အညဿ အတ္တနော ဖလဿ။ မူလေဟိ ကုသလာနံ အနဝဇ္ဇတာယ ဟေတုံ ဒဿေတီတိ ဣဒံ န မူလာနံ ကုသလဿ အနဝဇ္ဇဘာဝသာဓကတ္တာ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ တဿ အနဝဇ္ဇတာယ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓကတ္တာ။ ယဒိ ဟိ မူလေဟိ ကတော ကုသလာနံ အနဝဇ္ဇဘာဝေါ ဘဝေယျ၊ တံသမုဋ္ဌာနရူပဿပိ သော ဘဝေယျ၊ မူလာနံ ဝါ တေသံ ပစ္စယဘာဝေါ န သိယာ၊ ဟောတိ စ သော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဟေတူ ဟေတု…ပေ… ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁။)။ ကိဉ္စ ဘိယျော ကုသလာနံ ဝိယ အကုသလာဗျာကတာနမ္ပိ တဗ္ဘာဝေါ မူလပဋိဗဒ္ဓါ ဘဝေယျ၊ တထာ သတိ အဟေတုကာနံ အကုသလာဗျာကတာနံ တဗ္ဘာဝေါ န သိယာ၊ တသ္မာ ကုသလာဒီနံ ယောနိသောမနသိကာရာဒိပဋိဗဒ္ဓါ ကုသလာဒိဘာဝေါ၊ န မူလပဋိဗဒ္ဓါ၊ မူလာနိ ပန ကုသလာဒီနံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဟေတုကာ ဟိ ဓမ္မာ ဝိရုဠှမူလာ ဝိယ ပါဒပါ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ ထိရာ ဟောန္တိ၊ န တထာ အဟေတုကာတိ။ တံသမ္ပယောဂကတံ အနဝဇ္ဇသဘာဝန္တိ ဣဒမ္ပိ န အနဝဇ္ဇသဘာဝဿ တံသမ္ပယောဂေန နိပ္ဖာဒိတတ္တာ ဝုတ္တံ၊ အနဝဇ္ဇသဘာဝံ ပန ဝိသေသေတွာ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ အလောဘာဒိသမ္ပယောဂတော ဟိ ကုသလာဒီနံ ခန္ဓာနံ အနဝဇ္ဇဘာဝေါ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော ဇာယတိ၊ န အဟေတုကာဗျာကတာနံ ဝိယ န သုပ္ပတိဋ္ဌိတောတိ။ ယဒိ ဧဝံ န တေသံ ခန္ဓာနံ ကုသလာဒိဘာဝေါ ဒဿိတော သိယာ? န၊ အဓိကာရတော ကုသလဘာဝဿ ဝိညာယမာနတ္တာ။ ကမ္မ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ဝိပါကဓမ္မတာဝါစိနော န မူလက္ခန္ဓသဒ္ဒါ၊ သော စ ဣဓ အဝိသေသတော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မေဟိ သုခဝိပါကတံ ဒဿေတီ’’တိ။ အာဒိကလျာဏတံ ကုသလာနံ ¶ ဒဿေတီတိ ယောဇနာ။ အနဝဇ္ဇဟေတုသဘာဝသုခဝိပါကဘာဝနိဒါနာဒိသမ္ပတ္တိယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ယောနိသောမနသိကာရအဝဇ္ဇပဋိပက္ခတာဣဋ္ဌဝိပါကတာဝသေနပိ နိဒါနာဒိသမ္ပတ္တိယော ¶ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ယောနိသောမနသိကာရတော ဟိ ကုသလာ အလောဘာဒိမူလကာ၊ အလောဘာဒိသမ္ပယောဂတော စ လောဘာဒိပဋိပက္ခသုခဝိပါကာဝ ဇာတာတိ။

၉၈၆။ ‘‘ကသ္မာ ဝုတ္တ’’န္တိ အနုယုဉ္ဇိတွာ စောဒကော ‘‘နနူ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ။ ဣတရော ယထာဝုတ္တမောဟဿ ဣဓ သမ္ပယုတ္တ-သဒ္ဒေန အဝုစ္စမာနတံ ‘‘သစ္စမေတ’’န္တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိနာ ပရိဟာရမာဟ။ တဿတ္ထော – ‘‘တံသမ္ပယုတ္တာ’’တိပဒေန ကိဉ္စာပိ ယထာဝုတ္တမောဟော ပဓာနဘာဝေန န ဂဟိတော၊ နာနန္တရိယကတာယ ပန ဂုဏဘာဝေန ဂဟိတောတိ။ အညတ္ထ အဘာဝါတိ ယထာဝုတ္တသမ္ပယုတ္တတော အညတ္ထ အဘာဝါ။ န ဟိ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဂတော မောဟော ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စာဒိဓမ္မေဟိ ဝိနာ ဟောတီတိ။

၉၈၇။ ဥပ္ပာဒါဒိသင်္ခတလက္ခဏဝိနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အနိစ္စဒုက္ခအနတ္တတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပာဒါဒယော ပန တဒဝတ္ထဓမ္မဝိကာရဘာဝတော တံတံဓမ္မဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာယေဝ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဇရာမရဏံ ဒွီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ဓာတု။ ၇၁)၊ ‘‘ရူပဿ ဥပစယော’’တိ စ အာဒိ။ ကေသကုမ္ဘာဒိ သဗ္ဗံ နာမံ နာမပညတ္တိ၊ ရူပဝေဒနာဒိဥပါဒါနာ ဗြဟ္မဝိဟာရာဒိဂေါစရာ ဥပါဒါပညတ္တိ သတ္တပညတ္တိ၊ တံတံဘူတနိမိတ္တံ ဘာဝနာဝိသေသဉ္စ ဥပါဒါယ ဂဟေတဗ္ဗော ဈာနဂေါစရဝိသေသော ကသိဏပညတ္တိ။ ပရမတ္ထေ အမုဉ္စိတွာ ဝေါဟရိယမာနာတိ ဣမိနာ ဝိဟာရမဉ္စာဒိပညတ္တီနံ သတ္တပညတ္တိသဒိသတံ ဒဿေတိ၊ ယတော တာ သတ္တပညတ္တိဂ္ဂဟဏေန ဂယှန္တိ။ ဟုတွာ အဘာဝပဋိပီဠနအဝသဝတ္တနာကာရဘာဝတော သင်္ခတဓမ္မာနံ အာကာရဘာဝတော သင်္ခတဓမ္မာနံ အာကာရဝိသေသဘူတာနိ လက္ခဏာနိ ဝိညတ္တိအာဒယော ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗာနိ သိယုံ၊ တာနိ ပန နိဿယာနပေက္ခံ န လဗ္ဘန္တီတိ ပညတ္တိသဘာဝါနေဝ တဇ္ဇာပညတ္တိဘာဝတောတိ န ဝုတ္တာနိ၊ သတ္တဃဋာဒိတော ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ပန အဋ္ဌကထာယံ ဝိသုံ ဝုတ္တာနီတိ။ န ဟိ ကော…ပေ… ဝတ္တုံ ယုတ္တံ ကုသလတ္တိကဿ နိပ္ပဒေသတ္တာ။

၉၈၈။ ဘဝတိ ဧတ္ထာတိ ဘူမိ၊ နိဿယပစ္စယဘာဝတော သုခဿ ဘူမိ သုခဘူမိ။ သုခဝေဒနာသဟိတံ စိတ္တံ။ တဿ ဘူမိဘေဒေန နိဒ္ဓါရဏတ္ထံ တံနိဿယဘူတာ ¶ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ‘‘ကာမာဝစရေ’’တိ ဝုတ္တာ။ တဿ ဝါ ဧကဒေသဘူတဿ သမုဒါယဘာဝတော အာဓာရဏဘာဝေန အပေက္ခိတွာ တံသမာနဘူမိ ‘‘ကာမာဝစရေ’’တိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ‘‘သုခဘူမိယံ ကာမာဝစရေ’’တိ ဒွေပိ ဘုမ္မဝစနာနိ ဘိန္နာဓိကရဏဘာဝေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာနီတိ ဥဘယေသမ္ပိ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန အတ္ထယောဂံ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘သုခဘူမီတိ ကာမာဝစရာဒယောပိ ယုဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထေဝ ဟိ စိတ္တံ၊ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ ပရိတ္တသုခေန သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ တဿ နိဿယဘာဝတော ဘူမိ ကာမာဝစရာတိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဝါ အယမတ္ထော ဝုတ္တောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘စိတ္တ’’န္တိ ဟိ စိတ္တုပ္ပာဒေါပိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တံ ဥပ္ပန္နန္တိ ဧတ္ထ စိတ္တမေဝ အဂ္ဂဟေတွာ ပရောပဏ္ဏာသကုသလဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ စိတ္တံ ဂဟိတ’’န္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ သုခဘူမိယန္တိ စိတ္တုပ္ပာဒဿ ဝိညာယမာနတ္တာ။ ဝိဘာဂဒဿနံ ဝိသေသဒဿနံ။ ဘာသိတဗ္ဗံ ဘာသိတံ၊ တဒေဝ အတ္ထောတိ ဘာသိတတ္ထော။ အဘိဓေယျတ္ထော။ တဒတ္ထဝိညာပနေနာတိ တိကဒုကာနံ ကုစ္ဆိတာနံ သလနာဒိအတ္ထဒီပကေန။

၉၉၄။ ကော ပန ဝါဒေါ ခန္ဓာရမ္မဏဿာတိ ပုဗ္ဗာပရဘာဝေန ဝတ္တမာနေ အရဟတော ခန္ဓေ ဧကတ္တနယဝသေန သန္တာနတော ‘‘အမှာကံ မာတုလတ္ထေရော’’တိအာဒိနာ အာလမ္ဗိတွာ ပဝတ္တမာနံ ဥပါဒါနံ တဿ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေယေဝ ဂဏှာတိ။ သတိပိ တံသန္တတိပရိယာပန္နေ လောကုတ္တရက္ခန္ဓေ တတ္ထ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထဘာဝတော ကာ ပန ကထာ ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနေ။ ဧတေန နတ္ထိ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ၊ နတ္ထိ နိဗ္ဗာနန္တိ ဧဝမာဒိဝသေန ပဝတ္တာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယော န မဂ္ဂါဒိဝိသယာ တံတံပညတ္တိဝိသယာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။

၉၉၈။ ဧဝံ သံ…ပေ… လေသိကာတိ အနုပါဒါနိယေဟိ အသံကိလေသိကာနံ ဘေဒါဘာဝမာဟ။

၁၀၀၆။ အဝိဇ္ဇမာနော စ သော နိစ္စာဒိဝိပရိယာသာကာရော စာတိ အဝိ…ပေ… သာကာရောတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ဒိဋ္ဌိယာ နိစ္စာဒိအဝိဇ္ဇမာနာကာရေန ဂယှမာနတ္တေပိ န တဒါကာရော ဝိယ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနော၊ အထ ခေါ ဝိဇ္ဇမာနော ¶ ကာယော သက္ကာယောတိ အဝိဇ္ဇမာနနိစ္စာဒိဝိပရိယာသာကာရတော ဝိသေသနန္တိ လောကုတ္တရာ န ဣဒံ ဝိသေသနံ အရဟန္တိ ‘‘သန္တော ဝိဇ္ဇမာနော ကာယော သက္ကာယော’’တိ။ ဝတ္ထု အဝိသေသိတံ ဟောတီတိ ဣဒံ ‘‘သတီ ကာယေ’’တိ ဧတ္ထ ကာယ-သဒ္ဒေါ သမူဟတ္ထတာယ အနာမသိတဝိသေသံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ ပသာဒကာယော ဝိယ ကုစ္ဆိတာနံ ရာဂါဒီနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ကာယောတိ ဝုစ္စတီတိ ဧဝံ ပန အတ္ထေ သတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဝတ္ထု ဝိသေသိတမေဝ ဟောတီတိ လောကုတ္တရာပိ အပနီတာ။ န ဟိ လောကုတ္တရာ ခန္ဓာ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ‘‘ကာယော’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ။ သုဒ္ဓိယာ အဟေတုဘူတေနာတိ ဂေါသီလာဒိနာ၊ လောကိယသီလေန ဝါ လောကုတ္တရသီလဿ အပဒဋ္ဌာနေန။ ‘‘အဝီတိက္ကမနီယတာသတတံစရိတဗ္ဗတာဟိ ဝါ သီလံ၊ တပေါစရဏဘာဝေန သမာဒိန္နတာယ ဝတံ။ အတ္တနော ဂဝါဒိဘာဝါဓိဋ္ဌာနံ သီလံ၊ ဂစ္ဆန္တောယေဝ ဘက္ခနာဒိဂဝါဒိကိရိယာကရဏံ ¶ ဝတံ။ အကတ္တဗ္ဗာဘိမတတော နိဝတ္တနံ ဝါ သီလံ၊ တံသမာဒါနဝတော ဝေသဘောဇနကိစ္စစရဏာဒိဝိသေသပဋိပတ္တိ ဝတ’’န္တိ စ သီလဗ္ဗတာနံ ဝိသေသံ ဝဒန္တိ။

၁၀၀၇။ ဣမဿုပ္ပာဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဥပ္ပာဒေါတိ န ဇနနမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ အနိရောဓောပီတိ ‘‘အဝိဃာတံ ဇနသဒ္ဒေါ ဝဒတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထာယံ ဇန-သဒ္ဒေ နယော၊ ဇနိတာတိ ဇနာ၊ အဝိဟတာတိ အတ္ထော။ ပုထူ ဇနာ ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာတိ ပုထုသတ္ထုမာနိနော သတ္တာ။ အဘိသင်္ခရဏာဒိအတ္ထော ဝါ ဇန-သဒ္ဒေါ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ။ ခန္ဓာယတနာဒီနံ သဝနာဓီနတ္တာ ပညာစက္ခုပဋိလာဘဿ တေသံ သဝနာဘာဝဒီပကံ ‘‘အဿုတဝါ’’တိ ဣဒံ ပဒံ အန္ဓတံ ဝဒတိ။

ကတံ ဇာနန္တီတိ အတ္တနာ ပရေဟိ စ ကတံ ကုသလာကုသလံ တေဟိ နိပ္ဖာဒိတံ သုခဒုက္ခံ ယာထာဝတော ဇာနန္တိ။ ပရေသံ အတ္တနာ၊ အတ္တနော စ ပရေဟိ ကတံ ဥပကာရံ ယထာဝုတ္တာကာရေန ပါကဋံ ကရောန္တိ။ ဗျာဓိအာဒီဟိ ဒုက္ခိတဿ ဥပဋ္ဌာနာဒိကာတဗ္ဗံ၊ သံသာရဒုက္ခဒုက္ခိတဿေဝ ဝါ ယထာဝုတ္တာကာရေန ကာတဗ္ဗံ ကရောန္တိ။ အရိယကရဓမ္မာ အရိယသစ္စာနီတိ ပုရိမသစ္စဒွယဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပဿိယမာနာ အနိစ္စာဒယော’’တိ။ ပရိညာဒိဝိသေသေန ဝါ ပဿိယမာနာတိ အတ္ထေ သတိ အနိစ္စာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန နိစ္စမ္ပိ နိဗ္ဗာနံ ဂဟိတန္တိ စတုသစ္စဝသေနပိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ အနိစ္စတ္တာဒယော ဝါ ‘‘အနိစ္စာဒယော’’တိ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အဝသေသကိလေသာ ကိလေသသောတံ။ ဉာဏန္တိ ယာထာဝတော ဇာနနံ။ ယထာဘူတာဝဗောဓေန ဟိ တဿ တာနိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒိတတာယ သန္တာနေ ¶ အပ္ပဝေသာရဟာနိ ‘‘သံဝုတာနိ ပိဟိတာနီ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ တထာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဝိပ္ပကာရဿ ခမနာကာရေန။ အဝိပရီတဓမ္မာ ဧတာယ နိဇ္ဈာယံ ခမန္တီတိ ပညာ ခန္တီတိ။ အဒုဋ္ဌဿေဝ တိတိက္ခာဘာဝတော တထာပဝတ္တာ ခန္ဓာတိ အဒေါသပ္ပဓာနာ ခန္ဓာ ဝုတ္တာတိ ‘‘အဒေါသော ဧဝ ဝါ’’တိ တတိယော ဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။ သတိပဋိပက္ခတ္တာ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာနံ ‘‘မုဋ္ဌဿစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ အက္ခန္တိ ဒေါသော။ သဿတာဒိအန္တဝိနိမုတ္တာ ဓမ္မဋ္ဌိတီတိ သဿတုစ္ဆေဒါဒိဂါဟော တပ္ပဋိလောမဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒေါ နိဗ္ဗာနေ ပဋိလောမဘာဝေါ။ စရိမာနုလောမဉာဏဝဇ္ဈတဏှာဒိကော ကိလေသောတိ ဝုတ္တော၊ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဉာဏဒဿနာနိ ဝိယ ဂေါတြဘုဉာဏံ ကိလေသာနံ အပ္ပဝတ္တိကရဏဘာဝေန ဝတ္တတိ၊ ကိလေသဝိသယာတိလင်္ဃနဘာဝေန ပန ပဝတ္တတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ခါရ…ပေ… ပဟာန’’န္တိ။

ဒိဋ္ဌိယာဒီနံ ¶ သမုဒယသဘာဂတာ ကမ္မဿ ဝိကုပ္ပာဒနေ သဟကာရီကာရဏဘာဝေါ၊ ဒဿနာဒိဗျာပါရံ ဝါ အတ္တာနဉ္စ ဒဿနာဒိကိစ္စံ စက္ခာဒီနန္တိ ဧဝဉှိ ယထာတက္ကိတံ အတ္တာနံ ရူပန္တိ ဂဏှာတိ။ ယထာဒိဋ္ဌန္တိ တက္ကဒဿနေန ယထောပလဒ္ဓန္တိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ရူပါယတနမေဝ အတ္တာတိ ဂဏှာတီတိ။ ဣမိဿာပဝတ္တိယာတိ သာမညေန ရူပံ အတ္တာတိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဘူတာယ ပဝတ္တိယာ။ ရူပေ…ပေ… မာနန္တိ စက္ခာဒီသု တံသဘာဝေါ အတ္တာတိ ပဝတ္တမာနံ အတ္တဂ္ဂဟဏံ။ အနညတ္တာဒိဂ္ဂဟဏန္တိ အနညတ္တံ အတ္တနိယအတ္တနိဿိတအတ္တာဓာရတာဂဟဏံ။ ဝဏ္ဏာဒီနန္တိ ဝဏ္ဏရုက္ခပုပ္ဖမဏီနံ။ နနု စ ရုက္ခပုပ္ဖမဏိယော ပရမတ္ထတော န ဝိဇ္ဇန္တိ? သစ္စံ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊ တဒုပါဒါနံ ပန ဝိဇ္ဇတီတိ တံ သမုဒိတာဒိပ္ပကာရံ ဣဓ ရုက္ခာဒိပရိယာယေန ဝုတ္တန္တိ ရုက္ခာဒိနိဒဿနေပိ န ဒေါသော ဆာယာရုက္ခာဒီနံ ဝိယ ရူပဿ အတ္တနော စ သံသာမိဘာဝါဒိမတ္တဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

၁၀၀၈။ ဇာတိအာဒိသဘာဝန္တိ ဇာတိဘဝါဒီနံ နိဗ္ဗတ္တိနိဗ္ဗတ္တနာဒိသဘာဝံ၊ ဥပ္ပာဒနသမတ္ထတာ ပစ္စယဘာဝေါ။

၁၀၀၉။ သာမညေန ‘‘တဒေကဋ္ဌာ ကိလေသာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၁၀)၊ ပရတော ‘‘အဝသေသော လောဘော’’တိအာဒိဝစနတော (ဓ။ သ။ ၁၀၁၁) ပါရိသေသတော သာမတ္ထိယတော ဝါ လဗ္ဘမာနတာယ သတိပိ အာဂတတ္တေ သရူပေန ပဘေဒေန ဝါ ဒိဋ္ဌိအာဒယော ဝိယ အနာဂတတ္တာ လောဘာဒယော ‘‘အနာဂတာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဣဓ ¶ …ပေ… ဿေတု’’န္တိ။ အတ္ထတော ဝိညာယတိ လောဘာဒီဟိ သဟဇာတာ ဟုတွာ ဒိဋ္ဌိယာ ဧဝ ပါဠိယံ ဝုတ္တကိလေသဘာဝတော။ ဣတိပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ သံယောဇနကိလေသာနမ္ပိ ပဋိနိဒ္ဒေသာရဟတ္တာ သမ္ပယုတ္တသမုဋ္ဌာနဘာဝတော စ။ သံယောဇနရဟိတေဟီတိ သံယောဇနဘာဝရဟိတေဟိ ထိနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ ထိနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ ဝါ။

၁၀၁၃။ ဧကဒေ…ပေ… ဝဒတိ အဝယဝေနပိ သမုဒါယော ဝုစ္စတီတိ။ ဟေတု ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဝါ ဟေတုကာ။ အနိယတောတိ န အဝဓာရိတော။ ပုရိမပဒါဝဓာရဏဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတ္ထတ္တာ ဝိဝရဏီယတ္ထဝါ။ အတ္ထတော နိက္ခိပိတုန္တိ ‘‘တယော ကုသလဟေတူ အလောဘော အဒေါသော အမောဟော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၀၆၀) ဝိယ ပုရိမနယေန ဒဿိတဓမ္မေယေဝ ဟေတုပဟာတဗ္ဗဟေတုကဘေဒတော အတ္ထဒဿနဝသေန နိဒ္ဒိသိတုန္တိ အတ္ထော။

၁၀၂၉။ အဘိညာယုတ္တဝဇ္ဇာနံ ¶ မဟဂ္ဂတာနံ ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာဘာဝါ ‘‘မဟဂ္ဂတာ ဝါ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒယော’’တိ ဝုတ္တံ။ အတီတံသဉာဏဿ ကာမာဝစရတ္တာ ‘‘စေတော…ပေ… ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ’’တိ အာဟ။

၁၀၃၅။ အနန္တရေ နိယုတ္တာနီတိ စုတိအနန္တရံ ဖလံ အနန္တရံ၊ တသ္မိံ နိယုတ္တာနိ တံ ဧကန္တေန နိပ္ဖာဒနတော အနတိက္ကမနကာနီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ အနန္တရဿ ကရဏံ အနန္တရံ၊ တံ သီလာနီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနေကေသု အာနန္တရိယေသု ကတေသု ကိဉ္စာပိ ဗလဝတောယေဝ ပဋိသန္ဓိဒါနံ၊ န ဣတရေသံ၊ အတ္တနာ ပန ကာတဗ္ဗကိစ္စဿ တေနေဝ ကတတ္တာ တဿ ဝိပါကဿ ဥပတ္ထမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တနတော န ဣတရာနိ တေန နိဝါရိတဖလာနိ နာမ ဟောန္တိ၊ ကော ပန ဝါဒေါ ပဋိပက္ခေသု ကုသလေသူတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိပက္ခေန အနိဝါရဏီယဖလတ္တာ’’တိ။ ‘‘အနေကသ္မိမ္ပိ…ပေ… နတ္ထီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု အနေကေသု အာနန္တရိယေသု ကတေသု ဗလဝံယေဝ ပဋိသန္ဓိဒါယကန္တိ တေန ဣတရေသံ ဝိပါကော ပဋိဗာဟိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န စ တေသ’’န္တိအာဒိ။ တဉ္စ တေသံ အညမညံ အပ္ပဋိဗာဟကတ္တံ မာတိကာဝဏ္ဏနာယံ ဝိတ္ထာရေန ဝိစာရိတမေဝ။

အတ္ထတော အာပန္နံ အဂ္ဂဟေတွာ ယထာရုတဝသေနေဝ ပါဠိယာ အတ္ထံ ဂဟေတွာ တေသံ ဝါဒါနံ တပ္ပရဘာဝေန ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ အဟေတုကဝါဒါဒီနံ ဝိသေသံ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘ပုရိမဝါဒေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနိယျာနိကနိယျာနိကဘေဒံ ပန သမ္ဘာရကမ္မံ ဗန္ဓမောက္ခဟေတူတိ ဗန္ဓမောက္ခဟေတုံ ပဋိသေဓေန္တောပိ ကမ္မံ ပဋိသေဓေတိ။ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယံ ပန ဝိပါကဿ ကမ္မကိလေသသမာဓိပညာနံ ဟေတုဘာဝတော ဝိပါကောပိ ဗန္ဓမောက္ခဟေတူတိ ‘‘နတ္ထိ ဟေတူတိ ဝဒန္တော ဥဘယံ ပဋိဗာဟတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၇၀-၁၇၂) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကမ္မံ ပဋိသေဓေန္တေနပိ ဝိပါကော ပဋိသေဓိတော ဟောတိ၊ ဝိပါကံ ပဋိသေဓေန္တေနပိ ကမ္မန္တိ တယောပိ ဧတေ ဝါဒါ အတ္ထတော ဥဘယပဋိသေဓကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိန္တိ အဟေတုကဝါဒါဒိပဋိသံယုတ္တေ အသဒ္ဓမ္မေ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝိနိစ္ဆယပသုတဿ ‘‘နတ္ထိ ဟေတူ’’တိအာဒိနာ ရဟော နိသီဒိတွာ စိန္တေန္တဿ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ မိစ္ဆာသတိ သန္တိဋ္ဌတိ၊ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ၊ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ ပဌမဇဝနေ သတေကိစ္ဆော ဟောတိ၊ တထာ ဒုတိယာဒီသု။ သတ္တမေ အတေကိစ္ဆဘာဝံ ပတ္တော နာမ ဟောတိ။ ယာ ဧဝံ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ’’န္တိ။ တတော ပုရိမဘာဝါ အနိယတာ။

၁၀၃၉။ သဟဇာတ အညမည နိဿယ အတ္ထိ အဝိဂတာဒိဝိသိဋ္ဌဘာဝေပိ မဂ္ဂပစ္စယဿ သမ္ပယောဂဝိသိဋ္ဌတာဒီပနေနေဝ သဟဇာတာဒိဝိသိဋ္ဌတာပိ ဝိညာယတီတိ ပါဠိယံ ‘‘သမ္ပယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ¶ ‘‘သမ္ပယောဂဝိသိဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂ…ပေ… ဒဿေတုံ၊ န ပန မဂ္ဂင်္ဂါနံ အညမညံ မဂ္ဂပစ္စယဘာဝါဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ သတီတိ ယဒိ မဂ္ဂင်္ဂါနံ မဂ္ဂပစ္စယလာဘိတာယ ပကာသနော ပဌမနယော၊ ဧဝံ သန္တေ။ မဂ္ဂင်္ဂါနိပိ ဝေဒနာဒယော ဝိယ မဂ္ဂဟေတုကဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ အမဂ္ဂသဘာဝါနံ အလောဘာဒီနံ တဒညေသံ တဒုဘယသဘာဝါနံ ဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝဒီပနေ တတိယနယေ ဝိယ န ဌပေတဗ္ဗာနီတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ’’တိ။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရိမနယေ။

ဒုတိယနယေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ပဌမနယံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ တေန သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပုရိမသ္မိံ နယဒွယေ ဌပိတတ္တာ တဿ သဟေတုကဘာဝဒဿနော တတိယနယော အာရဒ္ဓါတိ ဒဿေတိ။ တတိယနယေ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သဟေတုကဘာဝဒဿနံ အနိစ္ဆန္တော စောဒကော ‘‘ကထံ ဒဿိတော’’တိ စောဒေတွာ ‘‘နနူ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ။ ဣတရော ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တာနမ္ပိ လောဘာဒီနံ အညမညံ သဟဇေကဋ္ဌသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နတော ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဟေတုကသင်္ဂဟော ¶ ဝိယ မဂ္ဂဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တာယပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ မဂ္ဂဟေတုကဘာဝေါပိ ယုဇ္ဇတိ မဂ္ဂဟေတုသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နဘာဝတောတိ ဒဿေတိ။

တတော အညဿေဝါတိ တတော သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတဟေတုတော အညဿ အလောဘာဒေါသဿေဝ။ အညေနာတိ ‘‘မဂ္ဂေါ ဟေတူ’’တိ ဣတော အညေန။ အလောဘာဒေါသာနံယေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ တေသံယေဝ အာဝေဏိကေန မဂ္ဂဟေတူတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန။ သာဓာရဏေန ပရိယာယေနာတိ တိဏ္ဏမ္ပိ ဟေတူနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ မဂ္ဂါမဂ္ဂသဘာဝါနံ သာဓာရဏေန မဂ္ဂဟေတုမဂ္ဂဟေတူတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန။ တေသန္တိ ဟေတူနံ။ အညေသန္တိ ဟေတုသမ္ပယုတ္တာနံ။ အတ္ထဝိသေသဝသေနာတိ ‘‘မဂ္ဂဟေတုကာ’’တိ ပါဠိယာ အတ္ထဝိသေသဝသေန။ အမောဟေန အလောဘာဒေါသာမောဟေဟိ စ သေသဓမ္မာနံ သဟေတုကဘာဝဒဿနဝသေန ပဝတ္တာ ဒုတိယတတိယနယာ ‘‘သရူပတော ဟေတုဟေတုမန္တဒဿန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ တထာအဒဿနတောတိ သရူပေန အဒဿနတော။ အတ္ထေန…ပေ… ဂမနတောတိ ‘‘မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဌပေတွာ တံသမ္ပယုတ္တော’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၃၉) ဝစနတော မဂ္ဂသဘာဝါနံ ဓမ္မာနံ မဂ္ဂပစ္စယတာသင်္ခါတော သမ္ပယုတ္တာနံ ဟေတုဘာဝေါ သရူပတော ဒဿိတော။ မဂ္ဂဟေတုဘူတာယ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမ္ပယုတ္တာနံ ဟေတုဟေတုဘာဝေါ အတ္ထတော ဉာပိတော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၁၀၄၀။ အသဘာဝဓမ္မော ဂရုကာတဗ္ဗော န ဟောတီတိ ‘‘သဘာဝဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ (ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃) ‘‘အာရမ္မဏာဓိပတိ ဇာတိဘေဒတော ကုသလာကုသလဝိပါကကိရိယရူပနိဗ္ဗာနဝသေန ဆဗ္ဗိဓော’’တိ ဝက္ခတိ။ မဂ္ဂါဒီနိ ဌပေတွာတိ မဂ္ဂါဒီနိ ¶ ပဟာယ။ အညေသန္တိ မဂ္ဂါဒိတော အညေသံ။ အဓိ…ပေ… ဝဿာတိ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယဘာဝဿ။ ပညုတ္တရတ္တာ ကုသလာနံ လောကုတ္တရကထာယ စ ပညာဓုရတ္တာ ဝီမံသာဓိပတိဿ သေသာဓိပတီနံ ပဓာနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၁၀၄၁။ ပဒေသသတ္တဝိသယတ္တာ ပဌမဝိကပ္ပဿ သကလသတ္တဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ကပ္ပသဟဿာတိက္ကမေပိ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ လဒ္ဓါကာသံ ယံ ဘဝိဿတီတိ လဒ္ဓါကာသံ ယံ ကမ္မံ ပါပုဏိဿတိ။ ကပ္ပသဟဿာတိက္ကမေ အဝဿံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝိပါကတ္တာ တဒပိ…ပေ… ဝုစ္စတီတိ။ အလဒ္ဓတ္တလာဘတာယ ဥပ္ပာဒါဒိက္ခဏံ ¶ အပ္ပတ္တဿ ဝိပါကဿ အနုပ္ပန္နဘာဝေါ နတ္ထိဘာဝေါ ပါကဋဘာဝါဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘နတ္ထိ နာမ န ဟောတီတိ အနုပ္ပန္နော နာမ န ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထာတိ အရူပဘဝင်္ဂေ။

အဝိပက္ကဝိပါကံ ကမ္မံ သဟကာရီကာရဏသမဝါယာလာဘေန အကတောကာသံ ဝိပါကာဘိမုခဘာဝါဘာဝတော ဝိပက္ကဝိပါကကမ္မသရိက္ခကန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အလဒ္ဓါ…ပေ… ဒေယျာ’’တိ။ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ အသတိ ဥပ္ပန္နမ္ပိ ကမ္မံ အနုပ္ပန္နသမာနန္တိ ‘‘ဩကာသော န ဘဝေယျာ’’တိ ဧတဿ သမတ္ထတာ န သိယာတိ အတ္ထမာဟ။ တေန အပစယဂါမိကမ္မကိစ္စဿ ဩကာသာဘာဝေါ ဒဿိတော။ ပုဗ္ဗေ နိရတ္ထကတ္တာ ဥပ္ပတ္တိယာ ဩကာသော န ဘဝေယျာတိ ပယောဇနာဘာဝတော ကမ္မုပ္ပတ္တိယာ ဩကာသာဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ‘‘ဝိပါကတော အညဿ ပဝတ္တိဩကာသော န ဘဝေယျာ’’တိ ဣမိနာ အသမ္ဘဝတောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဓုဝဝိပါကဿ ကမ္မဿ ဝိပါကေန နိဒဿနမတ္တဘူတေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ အရိယမဂ္ဂအာနန္တရိယကမ္မာနံ ဝိယ မဟဂ္ဂတကမ္မာနံ နိယတသဘာဝတာဘာဝါ အဋ္ဌသမာပတ္တီနံ ‘‘ဗလဝဝိရဟေ’’တိအာဒိနာ သဝိသေသနဓုဝဝိပါကတာ ဝုတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပဉ္စ အာနန္တရိယကမ္မာနီ’’တိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာပိ ဓုဝဝိပါကတ္တာ။ ယဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ယော ဝိပါကော နိယောဂတော ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ သော တဿ အနာဂတကာလေပိ ဥပ္ပာဒိဝေါဟာရံ လဘတိ။ သော စ ဥပ္ပာဒိဝေါဟာရော အာယူဟိတကမ္မဝသေန ဝုစ္စမာနော ဘာဝိနာ အာယူဟိတဘာဝေန မဂ္ဂေါ အနုပ္ပန္နောတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ အာယူဟိတံ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၁၀၅၀။ ဥပါဒါနေဟိ အာဒိန္နာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညေတိ ဥပါဒါနာရမ္မဏေဟိ အညေ အနုပါဒါနိယာတိ အတ္ထော။ အာဒိကေန ဂဟဏေနာတိ ‘‘အဟံ ဖလံ သစ္ဆာကာသိ’’န္တိ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏသင်္ခါတေန ဂဟဏေန။ ဣဒါနိ ဥပေတတ္ထဒီပကဿ ဥပ-သဒ္ဒဿ ဝသေန ဥပါဒိန္န-သဒ္ဒဿ ¶ အတ္ထံ ဝတ္တုံ ‘‘ဥပါဒိန္နသဒ္ဒေန ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိဗ္ဗာနဿ အနဇ္ဈတ္တဘာဝတော ‘‘အမဂ္ဂဖလဓမ္မာယေဝ ဝုတ္တာ’’တိ အာဟ။ ဣတရေဟီတိ အဇ္ဈတ္တပဒါဒီဟိ။

တိကနိက္ခေပကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုကနိက္ခေပကထာဝဏ္ဏနာ

၁၀၆၂။ မေတ္တာယ ¶ အယနံ ဥပဂမနံ မေတ္တာယနံ၊ တဉ္စ အတ္တနော သန္တာနေ မေတ္တာယ လာဘော ဥပ္ပာဒနံ သတ္တာနံ အနုပဂမော အတ္ထတော မဇ္ဇနမေဝါတိ ‘‘မေတ္တာ၊ မေဒန’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သိနေဟန’’န္တိ အာဟ။

၁၀၆၅။ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝိသယေ စိတ္တံ သံရဉ္ဇတီတိ စိတ္တဿ သံရဉ္ဇနံ။ တဏှာဝိစရိတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဧသနာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ တဏှာယ ဝိပုလတာ ဝိသယဝသေန ပဝတ္တိဝသေန ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနိစ္စာဒိသဘာဝဿ ရူပါဒိကဿ နိစ္စာဒိတော ဂဟဏံ အဘိနိဝေသော ဝိသေသတော တဏှာဝသေန ဟောတိ တဏှာရဟိတာယ ဒိဋ္ဌိယာ အဘာဝါတိ ဥပစာရဝသေန နိမိတ္တဿ ကတ္တုဘာဝမာဟ ‘‘နိစ္စာဒိတော ဂဏှန္တီ ဝိသံဝါဒိကာ ဟောတီ’’တိ။ ပါကဋေန သဒ္ဒေန လဗ္ဘမာနတ္တာ ယထာရုတဝိညာယမာနတ္တာ စ ဝိသတ္တိကာသဒ္ဒဿ ဝိသတသဘာဝေါ ‘‘ပဓာနော အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တော။ ‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော၊ ယွာယံ စရတိ မာနသော။ တေန တံ ဗာဓယိဿာမီ’’တိအာဒိဝသေန (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ မဟာဝ။ ၃၃) မာရေန ဂဟိတတာယ။

၁၀၆၆။ အနတ္ထစရဏာဒိအနဘိသန္ဓာနကတာယ အဋ္ဌာနဘူတေသု စ ဝဿဝါတာဒိသင်္ခါရေသု ဥပ္ပန္နကောပေါ ဝိယ သတ္တေသု အတ္ထာစရဏာဒိနာ အာရောပနာဓိပ္ပာယေသုယေဝ တဒဇ္ဈာရောပနဝသေန ပဝတ္တော ယဒိပိ အနာယတနုပ္ပတ္တိယာ အဋ္ဌာနာဃာတောယေဝ ဟောတိ၊ သတ္တဝိသယတ္တာ ပန သတိ စိတ္တဿ ဧကန္တဗျာပတ္တိယံ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိယေဝါတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ၊ အဋ္ဌာနုပ္ပတ္တိယံ ပနဿ န သိယာ ကမ္မပထဘေဒေါတိ အာဟ ‘‘သတ္တေသု ဥပ္ပန္နော အဋ္ဌာနကောပေါ ကရောတီ’’တိ။ ပဋိဃာဒိပဒါနံ ဃဋ္ဋနာပုရိမယာမဝိကာရုပ္ပတ္တိသမညာဒီသုပိ ¶ ဒဿနတော ‘‘ပဋိဝိရောဓာဒိပဒါနိ တေသံ ဝိသေသနတ္ထာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၀၉၁။ ဒွေ ဓမ္မာ တယော ဓမ္မာတိ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန ပရိစ္ဆေဒဝတော ဗဟုဝစနဿ ဒဿနတော ‘‘အပရိစ္ဆေဒေန ဗဟုဝစနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဒေသော ကတောတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ တေန ဗဟုဝစနေန ဥဒ္ဒေသကရဏံ ဗဟုဝစနေန ပုစ္ဆာယ ကာရဏန္တိ ဒီပေတိ။ ဥဒ္ဒေသာနုဝိဓာယိနီ ဟိ ပုစ္ဆာတိ။ တထာ ဟိ သင်္ခါပရိစ္ဆိန္နေ ဥဒ္ဒေသေ ‘‘ကတမေ ဝါ တယော’’တိ သင်္ခါပရိစ္ဆိန္နာဝ ပုစ္ဆာ ¶ ကရီယတီတိ။ ဥဒ္ဒေသေန ဓမ္မာနံ အတ္ထိတာမတ္တဝစနိစ္ဆာယံ သဘာဝဘူမိကာရဏဖလာဒိပရိစ္ဆေဒေါ ဝိယ သင်္ခါပရိစ္ဆေဒေါပိ န ကာတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘အနိဒ္ဓါရိတပရိစ္ဆေဒေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အပစ္စယာ ဓမ္မာ’’တိ ပဒတော ပန ဟေဋ္ဌာ အနေကဘေဒဘိန္နာ ဓမ္မာ အပရိစ္ဆေဒေန ဗဟုဝစနေနေဝ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ဥဒ္ဓဉ္စ တထာ ဥဒ္ဒိသီယန္တီတိ တံ သောတပတိတတာယ ဘေဒါဘာဝေပိ ပရမတ္ထတော အပ္ပစ္စယဓမ္မဿ အသင်္ခတဓမ္မဿ စ သောပါဒိသေသနိရုပါဒိသေသရာဂက္ခယာဒိအသင်္ခတာဒိဝစနဝစနီယဘာဝေန ဥပစရိတဘေဒေဂဟိတေ ပဒဒွယေန အတ္ထိ ကာစိ ဘေဒမတ္တာတိ အပရိစ္ဆေဒေန ဗဟုဝစနေန ဥဒ္ဒေသော ကတောတိ ယုတ္တံ သိယာ။ ဥဒ္ဒေသာနုသာရီနိ ပုစ္ဆာနိဂမနာနီတိ တာနိပိ တထာ ပဝတ္တာနိ။ နိဒ္ဒေသော ပန ယထာဓိပ္ပေတသဘာဝါဒိပရိစ္ဆေဒဝိဘာဝနဝသေနေဝ ကာတဗ္ဗောတိ အသင်္ခတာ ဓာတု ဣစ္စေဝ ကတော ပရမတ္ထတော ဘေဒါဘာဝဒီပနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကထေတုကာမတာဝသေန ပုစ္ဆန္တော ယဿ ကထေတိ၊ တေန ကာတဗ္ဗပုစ္ဆာယ ကရဏတော တဂ္ဂတံ အဇာနနံ သံသယံ ဝါ အနုဝိဓာယယေဝ ပုစ္ဆတီတိ ‘‘သဘာဝ…ပေ… အဇာနန္တဿ ဝသေန ပုစ္ဆာ ကရီယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဒ္ဒေသတော ပုဗ္ဗေတိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။

၁၁၀၁။ ဘိန္ဒိတွာတိ ဝိဘဇိတွာ။ ရူပါဝ…ပေ… ဝိညေယျာတိ ကာမာဝစရကုသလမဟာကိရိယဝိညာဏေန မဟဂ္ဂတဓမ္မာနံ သမ္မသနဝသေန ယထာယောဂံ မဟဂ္ဂတပ္ပမာဏဓမ္မာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာဒိဝသေန ရူပရာဂါရူပရာဂသမ္ပယုတ္တေန အကုသလမနောဝိညာဏေန မဟဂ္ဂတဓမ္မာနံ အဘိနိဝေသနအဿာဒနဝသေန တံတံပညတ္တိယဉ္စ တံတံဝေါဟာရဝသေန ပဝတ္တေန အာဝဇ္ဇနေန စ ယထာဝုတ္တဝိညာဏာနံ ပုရေစာရိကေန ကာမာဝစရဓမ္မာ န ဝိညေယျာ။ ဣတရေနာတိ ပရိတ္တာရမ္မဏေန။ ကာမာဝစရာနမေဝ အာရမ္မဏာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ ရူပါရမ္မဏာဒီဟိ ဝိညာဏေဟိ တတ္ထ ရူပါရမ္မဏေန ဝိညာဏေနပိ သဒ္ဒါဒီနံ အဝိညေယျတာ ရူပဿ စ ဝိညေယျတာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ စက္ခုဒွါရိကေန သဒ္ဒါဒီနံ အဝိညေယျတာ ရူပဿ ဝိညေယျတာတိအာဒိနာ ဒွါရဘေဒဝသေန ¶ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣတရန္တိ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တံ အနိဋ္ဌမနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တဉ္စ။ ရူပါဝစရာဒယော ကာမာဝစရဝိပါကာဒီဟီတိ ရူပါဝစရာရူပါဝစရလောကုတ္တရပညတ္တိယော ကာမာဝစရဝိပါကေဟိ လောကုတ္တရာ ကာမာဝစရတော ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တကုသလကိရိယေဟိ အကုသလေဟိ စ အဝိညေယျာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နိဗ္ဗာနဿ အဝိဇာနနသဘာဝေါ ဧဝ အတ္တသမ္ဘဝေါ။

၁၁၀၂။ ရူပါရူပါဝစရကမ္မူပပတ္တိဘဝေ ¶ ဒိဋ္ဌိရဟိတော လောဘော ဘဝါသဝေါတိ ယထာဝုတ္တဝိသယော ဒိဋ္ဌိသဟိတော သဗ္ဗကာမာဝစရဓမ္မဝိသယော စ လောဘော ကာမာသဝေါ ဘဝိတုံ ယုတ္တောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဝါသဝံ…ပေ… သိယာ’’တိ။ ကာမာသဝဘဝါသဝဝိနိမုတ္တဿ ဟိ လောဘဿ အဘာဝံ သယမေဝ ဝက္ခတီတိ။ ပါဠိယန္တိ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍပါဠိယံ။ တတ္ထ ယထာ ‘‘ကာမာသဝေါ အဋ္ဌသု လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘ဘဝါသဝေါ အဋ္ဌသု လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ အဝတွာ ‘‘စတူသုဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တလောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဘဝါသဝေါ…ပေ… ယုတ္တေသု ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တောတိ သာဝဓာရဏံ ဝုတ္တံ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ဘဝါသဝေါ စတူသု ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တေသု အဝိဇ္ဇာသဝေန သဒ္ဓိံ ဧကဓာဝ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇၃)။ သောပိ ရာဂေါတိ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ။ ကာမဘဝပတ္ထနာ ဝိယ ကာမာသဝေါတိ ယုတ္တံ ဝတ္တုံ။ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတရာဂကာမဘဝပတ္ထနာနမ္ပိ ဟိ ဘဝါသဝေါတိ ဝတ္တဗ္ဗပရိယာယော အတ္ထီတိ ‘‘သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ဘဝရာဂဝသေန ပတ္ထနာ ဘဝါသဝေါ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န တေသံ ဣဓ အဓိပ္ပေတဘဝါသဝဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ အဋ္ဌကထာယံ အဓိပ္ပာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘ရူပါရူပသင်္ခါတေ ကမ္မတော စ ဥပပတ္တိတော စ ဒုဝိဓေပိ ဘဝေ အာသဝေါ ဘဝါသဝေါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ တတ္ထ ကာမဘဝပတ္ထနာယ တာဝ ကာမာသဝဘာဝေါ ဟောတု၊ ရူပါရူပဘဝေသု သဿတာဘိနိဝေသသဟဂတရာဂဿ ကထန္တိ? သောပိ ယထာဝုတ္တဝိသယေ ကာမနဝသေန ပဝတ္တိတော ကာမာသဝေါယေဝ နာမ။ သဗ္ဗေပိ ဟိ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကမနီယဋ္ဌေန ကာမာတိ။ န စေတ္ထ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တလောဘဿ ဘဝါသဝဘာဝေန ဝိသုံ ဥဒ္ဓဋတ္တာ။ အဝဿဉ္စေတမေဝံ ဝိညာတဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ ရူပါရူပဘဝေသု ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတဿပိ လောဘဿ ဘဝါသဝဘာဝေါ အာပဇ္ဇေယျာတိ။ ကာမာသဝါဒယော ဧဝ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာသဝဘာဝေန ဒွိဓာ ဝုတ္တာ။

၁၁၀၃။ ဣဓ ပါဠိယာပိ ဘဝါသဝဝိနိမုတ္တလောဘဿ ကာမာသဝဘာဝေါ န န သက္ကာ ယောဇေတုန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ကာမာသဝနိဒ္ဒေသေ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဓမ္မစ္ဆန္ဒော သဒ္ဓါ’’တိ ကေစိ။

၁၁၀၅။ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသွေဝ ¶ ¶ ပဝတ္တတိ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ ဓမ္မဿ ဇီဝဂ္ဂဟဏဝိသယဿ ပရမတ္ထတော အဘာဝါ။ ရူပေ…ပေ… ဝိညာဏေ ဝါ ပန န ပတိဋ္ဌာတိ ရူပါဒီနံ အဝိပရီတသဘာဝမတ္တေ အဋ္ဌတွာ သယံ သမာရောပိတဿ တေသု ပရိကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓဿ ကဿစိ အာကာရဿ အဘိနိဝေသနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘တတော အညံ ကတွာ’’တိ။ တတော ဥပါဒါနက္ခန္ဓတော။ ဝေဒနာဒယောပိ ဟိ ကေစိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ အနိစ္စာတိ ပဿန္တီတိ။ တတောတိ ဝါ သရီရသင်္ခါတရူပက္ခန္ဓတော။ ‘‘အညံ ဇီဝံ အညံ သရီရ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဟောတီတိ ဘဝတိ သဿတံ အတ္တာတိ အတ္ထော။ အညန္တိ ဗြဟ္မဣဿရာဒိတော အညံ။

အရူပဘဝေါ ဝိယ ရူပရာဂပ္ပဟာနေန ရူပဘဝေါ ကာမရာဂပ္ပဟာနေန ပတ္တဗ္ဗော။ ရူပီဗြဟ္မာနဉ္စ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ပဟီယတိ၊ န ဝိမာနာဒီသု ရာဂေါတိ သော အကာမရာဂေါတိ ကတွာ ကာမာသဝေါ န ဟောတီတိ အဋ္ဌကထာယံ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဋီကာကာရေဟိ ပန ကာမာသဝဘဝါသဝဝိနိမုတ္တလောဘာဘာဝဒဿနေန ရူပီဗြဟ္မာနံ ဝိမာနာဒိရာဂဿပိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိဘာဝတော ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တရူပါရူပဘဝရာဂဝိနိမုတ္တော သဗ္ဗော လောဘော ကာမာသဝေါတိ ဒဿိတော။ တတ္ထ ယုတ္တံ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သိယာ အာသဝသမ္ပယုတ္တော ကာမရာဂေန ဘဝရာဂေန ဝါ သဟုပ္ပတ္တိယံ၊ သိယာ အာသဝဝိပ္ပယုတ္တော တဒညရာဂေန သဟုပ္ပတ္တိယံ၊ ‘‘စတူသု ဒိဋ္ဌိဂတာ’’တိအာဒိပါဠိယာ အဘာဝဒဿနေန ကာမာသဝဘဝါသဝဝိနိမုတ္တလောဘာဘာဝံ ဒဿေတွာ ‘‘ကာမာသဝေါ’’တိအာဒိပါဠိဒဿနေန ဒိဋ္ဌိရာဂဿ ကာမာသဝဘာဝံ သာဓေတိ။ ပဟာတဗ္ဗဒဿနတ္ထန္တိ ပဟာတဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ။ ပဟာနေတိ ပဟာနနိမိတ္တံ။

၁၁၂၁။ ဇာတိယာတိ ခတ္တိယသဘာဝါဒိဇာတိသမ္ပတ္တိယာ။ ဂေါတ္တေနာတိ ဂေါတမဂေါတ္တာဒိဥက္ကဋ္ဌဂေါတ္တေန။ ကောလပုတ္တိယေနာတိ မဟာကုလဘာဝေန။ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယာတိ ဝဏ္ဏသမ္ပန္နသရီရတာယ။ ‘‘ပေါက္ခရ’’န္တိ ဟိ သရီရံ ဝုစ္စတီတိ။ မာနံ ဇပ္ပေတီတိ မာနံ ပဝတ္တေတိ ကရောတိ။ ပဝတ္တော မာနော ပဝတ္တမာနော။ ပုဂ္ဂလဝိသေသန္တိ သေယျဿ သေယျောတိအာဒိဘေဒံ ပုဂ္ဂလဝိသေသံ။ သေယျံ ဘိန္ဒိတွာ ပဝတ္တမာနော သေယျမာနော။ တိဏ္ဏန္တိ သေယျဿ သေယျာဒီနံ တိဏ္ဏံ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ အညံ ပုဂ္ဂလံ အနိဿာယ ဝုတ္တာနံ။ သေယျာဒိဝသေန အတ္တနော မနနံ ပဂ္ဂဟော မာနော၊ တဿ ကရဏံ သေယျောဟမသ္မီတိအာဒိပဝတ္တိယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သေယျောတိ အာဒိကိစ္စကရဏ’’န္တိ။

၁၁၄၀။ သဗ္ဗောပိ ¶ လောဘော အဘိဇ္ဈာသဘာဝေါတိ အဘိဇ္ဈာ အာသဝဒွယသဘာဝါ၊ ကာမရာဂေါ ကာမာသဝသဘာဝေါ ဧဝါတိ အာသဝဒွယဧကာသဝဘာဝေါ အဘိဇ္ဈာကာမရာဂါနံ ဝိသေသော ဝုတ္တော။ န အဘိဇ္ဈာ ¶ စ ဓမ္မာ ဌပေတွာ ဒိဋ္ဌိံ အဝိဇ္ဇဉ္စ နောအာသဝသဘာဝါ။ အဘိဇ္ဈာ စ အာသဝဒွယသဘာဝါ ဧဝ၊ နအဘိဇ္ဈာသဘာဝေါ စ လောဘော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘နောအာသဝလောဘဿ သဗ္ဘာဝေါ ဝိစာရေတဗ္ဗော’’တိ အာဟ။ ဂဏနာယ ဟေတုယာ သတ္တာတိ ဝုတ္တန္တိ ပဉှာဝါရပါဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘အာသဝေါ ဓမ္မော အာသဝဿ ဓမ္မဿ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော။ အာသဝေါ ဓမ္မော နောအာသဝဿ ဓမ္မဿ။ အာသဝေါ ဓမ္မော အာသဝဿ စ နောအာသဝဿ စ။ နောအာသဝေါ ဓမ္မော နောအာသဝဿ။ နောအာသဝေါ ဓမ္မော အာသဝဿ။ နောအာသဝေါ ဓမ္မော အာသဝဿ စ နောအာသဝဿ စ။ အာသဝေါ စ နောအာသဝေါ စ ဓမ္မာ နောအာသဝဿ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၃။၁၆) ဣမေသံ ဝါရာနံ ဝသေန ‘‘ဂဏနာယ သတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒိ နောအာသဝသဘာဝေါပိ လောဘော သိယာ၊ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ ဝသေန ‘‘အာသဝေါ စ နောအာသဝေါ စ ဓမ္မာ မောဟယထာဝုတ္တလောဘာ အာသဝဿ ဓမ္မဿ ဒိဋ္ဌိယာ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ သတ္တမော၊ ပါဠိယံ အာဂတံ သတ္တမံ အဋ္ဌမံ ကတွာ ‘‘အာသဝေါ စ နောအာသဝေါ စ ဓမ္မာ အာသဝဿ စ နောအာသဝဿ စ ဓမ္မဿ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ နဝမော ပဉှော ဝုစ္စေယျ၊ န ပန ဝုတ္တောတိ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တလောဘဿ နောအာသဝဘာဝါဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣတရဿပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တေ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၁၁၆၂။ ယထာရူပေ ရူပပ္ပဗန္ဓေ ဝတ္တမာနေ ပုဂ္ဂလော ဂစ္ဆတိ တိဋ္ဌတိ နိသီဒတီတိ ဝုစ္စတိ၊ တထာ ဝိသဒရူပဿ ဥပ္ပာဒကံ စိတ္တံ ဣရိယာပထူပတ္ထမ္ဘကံ။ တံ ပန ကုသလတော ကိရိယတော စ ပဉ္စမဇ္ဈာနစိတ္တံ အဘိညာပ္ပတ္တံ အပ္ပတ္တဉ္စ ဘိန္ဒိတွာ သတ္တပညာသ ဇဝနာနိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဉ္စာတိ အဋ္ဌပညာသဝိဓံ။ သဟဇာတဓမ္မာနံ အကမ္မညဘာဝကရတ္တာ ထိနမိဒ္ဓသဟဂတစိတ္တံ ဝိသဒါနိ ရူပါနိ န သမုဋ္ဌပေတိ န ဥပတ္ထမ္ဘေတိ စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣရိယာပထံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တ’’န္တိ။

၁၁၆၃။ ဝိပက္ခေပိ ဘာဝတော အနေကန္တိကတ္တာ ရူပတ္တာသာဓကတ္တံ။ ဂရုဘာဝပ္ပတ္တိ လဟုတာဝိရဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သတိပိ အညေသမ္ပိ အကုသလာဒီနံ လဟုတာဝိရဟေ ¶ ထိနမိဒ္ဓါနံ ဧကန္တတော လဟုတာပဋိပက္ခတ္တာ ကာရဏာနုရူပတ္တာ စ ဖလဿ ‘‘ထိနမိဒ္ဓသမုဋ္ဌိတရူပေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဇာဂရ…ပေ… သန္တတိန္တိ ဧတေန နာမကာယေ သုပနဿ အသိဒ္ဓတံ ဒဿေတိ။ မိဒ္ဓဿ ဖလတ္တာတိ ဧတ္ထ မိဒ္ဓံယေဝ နိဒ္ဒါကာရဏန္တိ နာယံ နိယမော ဣစ္ဆိတော၊ နိဒ္ဒါကာရဏမေဝ ပန မိဒ္ဓန္တိ နိယမော ဣစ္ဆိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ခီဏာသဝါနံ နိဒ္ဒါယ မိဒ္ဓတော အညံ ကာရဏံ ကရဇကာယဿ ဒုဗ္ဗလဘာဝေါ အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတောတိ။

ဆာဒနံ ¶ ၊ အဝတ္ထရဏံ ဝါ ဩနာဟော၊ သော ရူပဿေဝ သဘာဝေါတိ ပရဿ အာသင်္ကံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘တေန သဟ ဝုတ္တာ ဩနာဟပရိယောနာဟာ စာ’’တိ။ အသင်္ကောစဝသေန ဝိသဒါ ပဝတ္တိ ဝိပ္ဖာရိကဘာဝေါ။ အာဝရဏဘာဝေါ ဝိယာတိ ဧတေန အာဝရဏသဘာဝတ္တေပိ မိဒ္ဓဿ တဗ္ဗိဓုရော အနညသာဓာရဏတ္တာ ဩနဟနာဒိဘာဝေါတိ ဒဿေတိ။ သာမညဉှိ ပဉ္စန္နမ္ပိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ အာဝရဏသဘာဝေါတိ အာဝရဏဘာဝသဒိသဿ ဩနဟနာဒိဘာဝဿ နာမကာယေ လဗ္ဘမာနဿ ဂဟိတတာတိ ဧတ္ထာဓိပ္ပာယော။

ပါနန္တိ အနုယောဂေါတိ စ တံကိရိယာသာဓိကာ စေတနာ အဓိပ္ပေတာတိ သုရာပါနဿ သုရာ…ပေ… ယောဂဿ စ အကုသလဘာဝေန ဥပက္ကိလေသဒုဗ္ဗလီကရဏဘာဝေါ ယုတ္တောတိ ဝုတ္တော။ ‘‘သုရာမေရယဿ အဇ္ဈောဟရဏံ ပါနံ ပမာဒဋ္ဌာနာနုယောဂေါ စာ’’တိ ပရဿ အဓိပ္ပာယော။ နီဝရဏံ ဟုတွာ ဝါတိအာဒိနာ ဣဒံ ဒဿေတိ ‘‘နီဝရဏသဘာဝါနံ နီဝရဏသမ္ပယုတ္တဘာဝဒဿနပရာယ စောဒနာယ နီဝရဏန္တိ ကတ္ထစိ အဒိဋ္ဌပယောဂဿ အသမ္ပယုတ္တဿ ရူပဿ ယထာလာဘတော ဂဟဏံ ဉာယောယေဝ န ဟောတိ၊ သိဒ္ဓနီဝရဏဘာဝသမ္ပယုတ္တသဘာဝါနံယေဝ ပန ဂဟဏန္တိ တံသဘာဝါ အရူပဓမ္မာယေဝ ဒဿိတာ၊ န ရူပန္တိ ထိနံ ဝိယ မိဒ္ဓမ္ပိ အရူပမေဝါတိ ဝိညာယတီ’’တိ။ ယန္တိ ယေန ဝစနေန။ အသမ္ဘဝဝစနတောတိ အသမ္ဘဝဝစနဘာဝတော။

တေနာတိ တေန ရူပါရမ္မဏဿ ဆန္ဒရာဂဿ ပဟာနဝစနေန။ ရူပပ္ပဟာနတော အညောတိ ကတွာ ရူပေ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ ‘‘အညော ကာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အညထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒန္တိအာဒိနာ ‘‘တံ ပဇဟထာ’’တိ ပါဠိယာ န နိပ္ပရိယာယပ္ပဟာနံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေတိ။ အရူပဿေဝ ယုဇ္ဇတီတိ ¶ သုဒုဒ္ဒသံ ဒူရင်္ဂမာဒိပ္ပဝတ္တကံ စိတ္တံ တံသမ္ပယုတ္တော အရူပဓမ္မောယေဝ ဝိဗန္ဓိတုံ သမတ္ထောတိ ဒဿေတိ။ စေတသော ပရိယုဋ္ဌာနန္တိ ကုသလစိတ္တဿ ဂဟဏံ။ နီဝရဏာနိ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနေန ကုသလဝါရံ ဂဏှန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ပရိယုဋ္ဌာနံ ‘‘စောရာ မဂ္ဂေ ပရိယုဋ္ဌိံသူ’’တိအာဒီသု ဝိယ။

၁၁၇၆။ ဥဒ္ဓစ္စံ ကုက္ကုစ္စဉ္စ သဟ ဝုတ္တန္တိ ဥဒ္ဒေသပုစ္ဆာနိဂမနေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာယံ ဥဒ္ဓစ္စဿ ကုက္ကုစ္စေန ဝိနာဘာဝကာရဏံ ဝတွာ ‘‘ဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘နီဝရဏာ စေဝ နီဝရဏသမ္ပယုတ္တာ စာ’’တိ ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စာနံ ဝိသုံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥက္ကဋ္ဌနီဝရဏတာ ဩရမ္ဘာဂိယဘာဝေါ။ သော ဟိ ရူပရာဂါရူပရာဂပ္ပကာရကာမစ္ဆန္ဒံ ¶ ဥပါဒါယ တတော တိဗ္ဗကိစ္စတာယ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌနီဝရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏန္တွေဝ လောဘော ဝုတ္တော၊ န ဘိန္ဒိတွာ။ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏဿ စ အနဝသေသတော အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဟာနေ ဝုစ္စမာနေ စတုတ္ထမဂ္ဂဝဇ္ဈော လောဘော အနီဝရဏသဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ယဒိ…ပေ… သိယာ’’တိ။ နောနီဝရဏော ရူပရာဂါရူပရာဂပ္ပကာရော လောဘဓမ္မော နီဝရဏဿ အဝိဇ္ဇာဒိကဿ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘နောနီဝရဏော ဓမ္မော နီဝရဏဿ စ နောနီဝရဏဿ စ ဓမ္မဿ။ နီဝရဏော စ နောနီဝရဏော စ ဓမ္မာ နီဝရဏဿ ဓမ္မဿ။ နီဝရဏော စ နောနီဝရဏော စ ဓမ္မာ နောနီဝရဏဿ ဓမ္မဿ။ နီဝရဏော စ နောနီဝရဏော စ ဓမ္မာ နီဝရဏဿ စ နောနီဝရဏဿ စ ဓမ္မဿ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၈။၂၅) ဣမေ ပဉှေ သင်္ဂဏှာတိ။ စတ္တာရီတိ ဝုတ္တံ နီဝရဏပဒမူလကာနံ တိဏ္ဏံ နောနီဝရဏမူလကဿ ဧကဿ ဝသေန။ နီဝရဏနောနီဝရဏတဒုဘယမူလကာနံ ပန တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ဝသေန နဝါတိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ယထာဒဿိတနယာယ ပါဠိယာ အဘာဝါ နောနီဝရဏလောဘာဘာဝါ။

၁၂၁၉။ တေနေဝါတိ ပုရိမဒိဋ္ဌိအာကာရေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန။ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ဝုစ္စမာနာနံ ‘‘နိစ္စံ သုဘ’’န္တိ ဧဝမာဒိဝစနာနံ၊ ဒိဋ္ဌိရဟိတေဟိ ဝုစ္စမာနာနံ ဂဂနကုသုမာဒိလောကဝေါဟာရဝစနာနဉ္စ ဝတ္ထူနိ ဝါစာဝတ္ထုမတ္တာနီတိ အာဟ ‘‘ဝါစာ…ပေ… ဝါ’’တိ။

၁၂၂၁။ စိတ္တေန ¶ ပရလောကေ ဌိတောတိ ယသ္မိံ လောကေ နိဗ္ဗတ္တိဝသေန သယံ ဌိတော၊ တတော အညံ လောကံ ပရလောကောတိ စိတ္တေန ဂဟေတွာ ဌိတော။

၁၂၃၆။ န ဟိ ပုရိမေဟီတိအာဒိနာ ပဌမမဂ္ဂါဒီဟိ သမုဂ္ဃာဋိတအပါယဂမနီယဘာဝါဒိကာ ဧဝ ရာဂါဒယော ဒုတိယမဂ္ဂါဒီဟိ ပဟီယန္တီတိ ဒဿေတိ။

၁၂၈၇။ ဥပဋ္ဌိတေပိ ဒုဂ္ဂတိနိမိတ္တာဒိကေ န တထာ တိဗ္ဗော လောဘော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယထာ သုဂတိနိမိတ္တာဒိကေတိ အာဟ ‘‘ဗလဝနိကန္တိဝိရဟေနာ’’တိ။

၁၃၀၁။ ဧကသ္မိံ စိတ္တုပ္ပာဒေ ဥပ္ပန္နာနံ ဝိယ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဥပ္ပန္နာနမ္ပိ သဟပဝတ္တိပရိယာယော အတ္ထီတိ ပဟာနေကဋ္ဌေန ရာဂရဏေန ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဂတမောဟဿ သရဏတာ ဝုတ္တာ။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဟိ ယော မောဟော သဟဇာတော ဘဝေ၊ သောပိ ရာဂေန သရဏော ပဟာနေကဋ္ဌဘာဝတောတိ ¶ ။ လောဘဒေါသမောဟတဒေကဋ္ဌကိလေသတံသမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓတံသမုဋ္ဌာနကမ္မဘေဒတော သဗ္ဗဿပိ အကုသလဿ သင်္ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တော သရဏပဒနိဒ္ဒေသော အရဏဝိဘင်္ဂသုတ္တေနပိ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အရဏဝိဘင်္ဂသုတ္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာယံ သမ္ပယောဂပ္ပဟာနေကဋ္ဌဘာဝဒီပနေန ရာဂါဒီနံ သဗ္ဗေသံ ဝါ အကုသလဓမ္မာနံ သရဏဘာဝဒဿနံ၊ တံ ပါဠိယာ ယထာဒဿိတဓမ္မာနံ အညမညသရဏဘာဝဒဿနပရံ၊ တဒညဓမ္မာနံ သရဏဘာဝပဋိသေဓနပရန္တိ အရဏဝိဘင်္ဂသုတ္တဝိရောဓောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သုတ္တန္တဒေသနာယ ဝါ ပရိယာယကထာဘာဝတော နိပ္ပရိယာယတော သရဏဘာဝေါ ဝိယ အရဏဘာဝေါပိ အကုသလဓမ္မာနံယေဝါတိ တထာပဝတ္တာယ အဋ္ဌကထာယ န ကောစိ သုတ္တဝိရောဓောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သုတ္တန္တိကဒုကနိက္ခေပကထာဝဏ္ဏနာ

၁၃၁၃။ အဟံ-သဒ္ဒေန ဟေတုဘူတေန ယော အတ္ထောတိ ဧတ္ထ အဟံ-သဒ္ဒေါ အတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတော။ အတ္ထာဝဗောဓနတ္ထော ဟိ သဒ္ဒပ္ပယောဂေါ။ အတ္ထပရာဓီနော ကေဝလော အတ္ထပဒတ္ထကော၊ သော ပဒတ္ထဝိပရိယေသကာရိနာ ပန ဣတိ-သဒ္ဒေန ပရတော ပယုတ္တေန သဒ္ဒပဒတ္ထကော ဇာယတိ ယထာ ဂါဝီတိ အယမာဟာတိ ဂေါ-သဒ္ဒံ အာဟာတိ ဝိညာယတိ။ တေန ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတော သဒ္ဒေါ ပညတ္တီတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ¶ ဝေါဟာရော လောကိယသောတေ ပဋိဟညတီ’’တိအာဒိနာ (ကထာ။ ၃၄၇) ပညတ္တိယာ ဝစနဘာဝံ သာဓယတိ။ အညထာတိအာဒိနာ ပညတ္တိယာ အသဒ္ဒသဘာဝတ္တေ ဒေါသမာဟ။ အဓိဝစနာဒိတာ သိယာ၊ တထာ စ အဓိဝစနာဒီနံ အဓိဝစနပထာဒိတော ဝိသေသော န သိယာတိ ဒုကောယေဝ န သမ္ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သကသန္တတိပရိယာပန္နေ ရူပါဒယော ဓမ္မေ သမူဟတော သန္တာနတော စ ဧကတ္တဝသေန ဂဟေတွာ အဟန္တိ ဝေါဟရိယမာနာ ဥပါဒါပညတ္တိ သင်္ခါယတိ ဝေါဟရီယတီတိ သင်္ခါတိ အဓိပ္ပေတာ။ တထာ သေသေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒတ္တောတိ ဧတ္တာဝတာ သတ္တပညတ္တိံ ဒဿေတွာ အညမ္ပိ ဥပါဒါပညတ္တိံ ဒဿေတု’’န္တိအာဒိ။ ပဒတ္ထဿာတိ အဟံ-သဒ္ဒါဒိပဒါဘိဓေယျဿ၊ ပရမတ္ထဿ ဝါ။ အဓိဝစနံ သဒ္ဒေါတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဝဒန္တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ အတ္တနာ ဉာပေတဗ္ဗမတ္ထံ သယံ ဉာတော ဧဝ ဉာပေတီတိ အဂ္ဂဟိတသမ္ဗန္ဓဿ န သဒ္ဒေါ အတ္ထပ္ပကာသနသမတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဂဟိတသညေနာ’’တိ။ ဝိသေသေန ဉာယတီတိ သမညာတိ သံ-သဒ္ဒဿ ဝိသေသတ္ထတံ အာဟ။

ကရီယတီတိ ဣဒံ ဣမဿတ္ထဿ အဓိဝစနန္တိ ဧဝံ နိက္ခိပီယတိ။ နာမဘူတံ ဝစနမေဝ တံ တံ ¶ အတ္ထံ နိဒ္ဓါရေတွာ သဟေတုကံ ကတွာ ဝဒတိ ဗျဉ္ဇယတိ စာတိ အာဟ ‘‘နာမမိစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟိ ပထဝီ’’တိအာဒိ။ ပထဝီသင်္ခါတန္တိ ပထဝီ-သဒ္ဒါဘိဓေယျံ။

အာစရိယာတိ အဋ္ဌကထာယ သံဝဏ္ဏနကာ အာစရိယာ၊ န အဋ္ဌကထာစရိယာတိ အဓိပ္ပာယေန ဝဒတိ။ မာတိကာယန္တိ မာတိကာဝဏ္ဏနာယံ။ တေနာတိ မာတိကာဝဏ္ဏနာဝစနေန။ ဣမိဿာ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ အတ္ထဒဿနဿ ဧတဿ ယထာဝုတ္တဿ အာစရိယဝါဒဿ ဝိရောဓော သိယာ၊ တမေဝ ဝိရောဓံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ တတ္ထ အဓိဝစနပထာဒိဘာဝေန ဝုတ္တာနံ ဓမ္မာနံ ပကာသကဿ သဘာဝဿ ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတသဒ္ဒဿေဝ ဝစနမတ္တံ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တိအာဒိ ယုဇ္ဇတိ၊ န အသဘာဝဿာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဥပ္ပာဒဝယကိစ္စရဟိတဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနိဒ္ဓါရိတသဘာဝဿာတိ ပရမတ္ထတော အနုပလဒ္ဓသဘာဝဿ။

ဒုဝိဓာတိ ပညာပနပညာပိတဗ္ဗဘေဒတော ဒုဝိဓာ။ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာတိ ဥပ္ပာဒဝယကိစ္စရဟိတာတိအာဒိပ္ပကာရာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပုဂ္ဂလပညတ္တိဝဏ္ဏနာယံ။ နနု ¶ စ တတ္ထ ဥပနိဓာပညတ္တိအာဒယော အပရာပိ ပညတ္တိယော ဝုတ္တာ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ဆ ပညတ္တိယောဝ ဝုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ? သစ္စံ ဝုတ္တာ၊ တာ ပန ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိအာဒီသု ဆသု ဧဝ အန္တောဂဓာတိ ‘‘အဋ္ဌကထာယံ ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိအာဒယော ဆ ပညတ္တိယောဝ ဝုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ရူပါဒိ ဝိယ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပညာပိတဗ္ဗတ္တာ စ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ၊ အဝိဇ္ဇမာနဿ စ သတ္တရထာဒိအတ္ထဿ ပညာပနတော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီတိ ဧဝံ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဝစနေန ယထာဝုတ္တာ ဒုဝိဓာပိ ပညတ္တိ သင်္ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇမာန…ပေ… ဝုတ္တာ’’တိ။ ဣတရေဟီတိ ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိအာဒီဟိ အဝသေသေဟိ ပဉ္စဟိ၊ ရူပဝေဒနာဒီနံ သတ္တရထာဒီနဉ္စ အတ္ထာနံ ပကာရေဟိ ဉာပနတော တံတံဝါစကော သဒ္ဒေါယေဝ ဝိသယဘေဒတော ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိအာဒိဘေဒါ ပညတ္တိ သင်္ခါဒီဟိ ဒသဟိ ပဒေဟိ ဝုတ္တာတိ အယံ ပုရိမော အတ္ထော၊ သော စ ယထာရုတဝသေနေဝ ပါဠိယာ ဝိညာယမာနတ္တာ ‘‘ပါဠိအနုဂတော ဥဇုကော’’တိ စ ဝုတ္တော။ ယဒိ စာတိအာဒီသု သတ္တာဒိကာ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာ ဥပါဒါပညတ္တိ ယဒိ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ၊ သာ အတ္ထီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ အဝိဇ္ဇမာနာ စ သာ ပညာပိတဗ္ဗတော ပညတ္တိ စာတိ တေသံ အာစရိယာနံ လဒ္ဓီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ တဿာ လဒ္ဓိယာ ဝသေန ပညတ္တိပထာတိ ဝုတ္တဓမ္မာနမ္ပိ ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝါပတ္တိစောဒနေန တတ္ထ ဒေါသံ ဒဿေတိ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိနာ။ တတောတိ ယသ္မာ ¶ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပညာပိတဗ္ဗတ္တာ စ သတ္တရထာဒီနံ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါ ဝိယ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပညာပိတဗ္ဗတ္တာ စ သဗ္ဗေသံ သဘာဝဓမ္မာနံ ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။

‘‘အထာ’’တိအာဒိနာ ပညတ္တိပထနိဒ္ဒေသတော ဝိသိဋ္ဌဿ ပညတ္တိဓမ္မနိဒ္ဒေသဿ သယမေဝ ကာရဏမာသင်္ကတိ။ ‘‘နာပီ’’တိအာဒိနာ တဿ ကာရဏဿ အသိဒ္ဓတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ပုရိသောတိ သင်္ခါ’’တိအာဒီသု သင်္ခါဒယောပိ နာမာဒီဟိ အတ္ထတော အဝိသိဋ္ဌာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘သင်္ခါဒိသဒ္ဒါနံ သမာနတ္ထတ္တာ’’တိ။ ဝစနဂ္ဂဟဏံ ဝစနုစ္စာရဏံ။ အညဿာတိ နာမပညတ္တိံ သန္ဓာယာဟ။ တေသန္တိ သင်္ကေတဂ္ဂဟဏဝစနဂ္ဂဟဏာနံ။ အသမတ္ထတာ န သမ္ဘဝတီတိ ယောဇနာ။ တမေဝ အသမ္ဘဝံ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ ပညတ္တိယာတိ နာမပညတ္တိယာ။ ပညတ္တိပညာပနေတိ ယာယ နာမပညတ္တိယာ ဥပါဒါယပညတ္တိ ရူပါဒယော စ ပညာပီယန္တိ၊ ယာ စ သောတဒွါရဝိညာဏသန္တာနာနန္တရမုပ္ပန္နေန ဂဟိတပုဗ္ဗသင်္ကေတေန မနောဒွါရဝိညာဏသန္တာနေန ဂယှတိ၊ သာ အယံ နာမာတိ တဿာ ¶ ပညာပနေ အသင်္ကရတော ဌပနေ။ အထ ဝါ သောတဒွါရဝိညာဏသန္တာနာနန္တရမုပ္ပန္နေန မနောဒွါရဝိညာဏသန္တာနေန ပညတ္တိယာ ဂါဟာပနေ ပရိစ္ဆိန္ဒနေ။ တဿာ အညာ ပညတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာတိ တဿာ နာမပညတ္တိယာ ဉာပနေ သင်္ကေတဂ္ဂဟဏဝစနဂ္ဂဟဏာနံ သဟကာရီကာရဏဘူတာ အညာ နာမပညတ္တိ အတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗာ အနုညာတဗ္ဗာ သိယာ။ တတော အတ္ထဝိဇာနနမေဝ န သိယာတိ ကေဝလာနိ သင်္ကေတဂ္ဂဟဏဝစနဂ္ဂဟဏာနိ အတ္ထပညာပနေ ဝိယ ပညတ္တိဉာပနေပိ အသမတ္ထာနိ၊ ပညတ္တိ စ ဉာတာယေဝ တေသံ သဟကာရီကာရဏံ တံဇာနနတ္ထံ ပညတ္တိအနန္တရပရိကပ္ပနေ စ အနဝတ္ထာနာပတ္တီတိ အတ္ထာဓိဂမဿ သမ္ဘဝေါ ဧဝ န ဘဝေယျ။

သင်္ကေတော ရူပါဒီသု န ကိဉ္စိ ဟောတိ၊ ဘူတာဒိနိမိတ္တံ ဘာဝနာဝိသေသဉ္စ ဥပါဒါယ ဝေါဟရိယမာနာ ကသိဏာဒိပညတ္တိ ဝိယ တံ တံ သင်္ကေတိတဗ္ဗံ သင်္ကေတကရဏဉ္စ ဥပါဒါယ ဝေါဟာရမတ္တော၊ တဿ စ ပညာပိကာ နာမပညတ္တီတိ ယထာဝုတ္တဒေါသာပတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘နာပိ သင်္ကေတဂ္ဂဟဏ’’န္တိ အဝေါစ။ နနု စ အတ္ထဝိဇာနနာသမ္ဘဝစောဒနေနေဝ သင်္ကေတဂ္ဂဟဏာဘဝေါပိ ဒဿိတောတိ? သစ္စမေတံ၊ သင်္ကေတေ ပန အာစရိယာနံ မတိဘေဒေါ ဝိဇ္ဇတိ။ တတ္ထ ဧကပက္ခိကော အယံ ဒေါသောတိ ဒဿနတ္ထံ တဿ ဝိသုံ ဝစနံ ဝုစ္စမာနာ ရူပါဒယော ဓမ္မာဝစနတ္ထာ ပညာပိတဗ္ဗာ စ၊ တဒဘိဓာယကော သဒ္ဒေါ ပညတ္တီတိ။ ဧတ္တာဝတာ သဗ္ဗဝေါဟာရော သိဇ္ဈတီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဝစန…ပေ… ဇနံ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ပညတ္တိယာ ဝစနဘာဝေါ သိဒ္ဓါ ပဋိဟနနသောတဗ္ဗတာဒီပကတ္တာ ¶ တေသံ ပါဌာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အတ္ထိ ကေစိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဝေါဟာရံ သုဏန္တိ၊ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ’’တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘ပညတ္တိဓမ္မာ’’တိ ပဒဿ ယထာဝုတ္တပညတ္တိယော အတ္ထောတိ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ မာတိကာဝဏ္ဏနာယ ဝိရောဓော၊ အဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တတာ၊ ဣမိဿာ ပါဠိယာ အနနုဂမော၊ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ပညတ္တီတိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတာ၊ ပညတ္တိပထပဒဿ နဝတ္တဗ္ဗတာ၊ အနဝတ္ထာနာပတ္တိတော အတ္ထဝိဇာနနာသမ္ဘဝေါတိ အနေကေ ဒေါသာ၊ ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတဿ ပန သဒ္ဒဿ ပညတ္တိဘာဝေ ယထာဝုတ္တဒေါသာဘာဝေါ အနေကေသံ ပါဌပ္ပဒေသာနဉ္စ အနုလောမနံ၊ တသ္မာ။ တတ္ထ ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ပါဠိ…ပေ… တဗ္ဗော’’တိ။

ယဒိ ¶ သတ္တာတိအာဒိနာ သဒ္ဒဿ ပညတ္တိဘာဝေ အဋ္ဌကထာယ ဝိရောဓမာဟ။ ဧဝံ ပညတ္တိဘာဝေ ယဒိ သဒ္ဒဿ ပညတ္တိဘာဝေါ၊ တဿ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ရူပါဒိအတ္ထဿ စ ပညာပနတော ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါ ဧဝ သိယာ၊ န အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါ။ န ဟိ တေ သတ္တာဒယော ပညတ္တီတိ။ ဧဝဉ္စ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိယာ အဘာဝေါ ဧဝ သိယာ။ ဝုတ္တာ စ အဋ္ဌကထာယံ (ပ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁ မာတိကာဝဏ္ဏနာ) ‘‘အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ ဣတရော ဝိသယဿ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ တဿ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါတိ ယထာဝုတ္တဝိရောဓာဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အဝိဇ္ဇမာနာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣဒါနိ သတ္တာဒိဝိသယဿ ကေနစိပိ ပရိယာယေန အတ္ထိတာယ အဘာဝဒဿနေန တဗ္ဗိသယာယ ပညတ္တိယာ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝံယေဝ ဝဝတ္ထပေတိ ‘‘အယဉ္စ ဝါဒေါ’’တိ။ ဝိဇ္ဇမာနာ ဧဝ သတ္တာဒယော ရူပါဒိသဘာဝါဘာဝဝသေန ‘‘အဝိဇ္ဇမာနာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ န သဗ္ဗထာ အဘာဝတော။ တထာ ဟိ တထာ တထာ ပညာပိယမာနဘာဝေန ဝိညာယန္တီတိ ယထာဝုတ္တရူပေါ ဝါဒေါ ‘‘ရူပံ အတ္ထီတိ? ဟေဝတ္ထိ ဟေဝ နတ္ထီတိ။ သေဝတ္ထိ သေဝ နတ္ထီတိ။ န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ။ သေဝတ္ထိ သေဝ နတ္ထီတိ။ အာမန္တာ။ အတ္ထဋ္ဌော နတ္ထဋ္ဌော’’တိ (ကထာ။ ၃၀၆) ဧဝံ ပဝတ္တာယ ဟေဝတ္ထိကထာယ။ တတ္ထ ဟိ ရူပါဒယော ဓမ္မာ ရူပါဒိသဘာဝေန အတ္ထိ၊ ဝေဒနာဒိသဘာဝေန နတ္ထိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗမေဝိဒံ ဧဝံ အတ္ထိ ဧဝံ နတ္ထီတိ ဧဝံလဒ္ဓိကေ သန္ဓာယ ‘‘ရူပံ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆာ သကဝါဒိဿ။ ‘‘ဟေဝတ္ထိ ဟေဝ နတ္ထီ’’တိ ဝိဿဇ္ဇနံ ပရဝါဒိဿ။ အထ နံ သကဝါဒီ ယဒိ ရူပမေဝ ဧဝံ အတ္ထိ ဧဝံ နတ္ထီတိ လဒ္ဓိ၊ ဧဝံ သန္တေ သော ဧဝ အတ္ထိ သော ဧဝ နတ္ထိ နာမာတိ ပုစ္ဆန္တော ‘‘သေဝတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ဣတရော တေနေဝ သဘာဝေန အတ္ထိတံ၊ တေနေဝ နတ္ထိတံ သန္ဓာယ ပဋိက္ခိပတိ။ ဒုတိယံ ပုဋ္ဌော သကဘာဝေန အတ္ထိတံ၊ ပရဘာဝေန နတ္ထိတံ သန္ဓာယ ပဋိဇာနာတိ။ တတော သကဝါဒီ ‘‘အတ္ထဋ္ဌော နတ္ထဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ အတ္ထိတာ ဝါ နတ္ထိတာ ဝါ အညမညဝိရုဒ္ဓါ ဧကသ္မိံ ဓမ္မေ ဝိနာ ကာလဘေဒေန အသမ္ဘဝတ္တာတိ ကိံ ဧကတ္တံ အာပဇ္ဇတီတိ ဒဿေန္တော ¶ ပရဝါဒိံ နိဂ္ဂဏှာတီတိ။ ပဋိသိဒ္ဓါတိ စ ‘‘ရူပံ ‘ရူပ’န္တိ ဟေဝတ္ထိ၊ ရူပံ ‘ဝေဒနာ’တိ ဟေဝ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ (ကထာ။ ၃၀၆) ဝုတ္တာယ ရူပဝေဒနာသညာသင်္ခါရဝိညာဏာနံ သကဘာဝေန အတ္ထိတာယ ပရဘာဝေန နတ္ထိတာယ စ ပဋိသေဓနေန သတ္တာဒီနမ္ပိ တထာဘာဝေါ ပဋိသေဓိတော ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

ရူပါဒယော ¶ န ဟောန္တီတိ ရူပါဒိသဘာဝါ န ဟောန္တိ။ တထာ တထာတိ သမူဟသန္တာနာဒိဝသေန။ ဝိစိတ္တသညာ ပရိကပ္ပဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယဒိ သတ္တရထာဒိသညာဝလမ္ဗိတော ဝစနတ္ထော ဝိဇ္ဇမာနော န ဟောတိ၊ နနု သတ္တရထာဒိအဘိလာပါ အနရိယဝေါဟာရာ ဇာယန္တီတိ အာဟ ‘‘န စ တေ အဘိလာပါ’’တိအာဒိ။ အတ္တနော ဝသေန ကိဉ္စိ အဟောန္တံ ပညာပကဿ ဝစနဿေဝ ဝသေန ပညာပိတဗ္ဗတ္တာ ပညတ္တိဝေါဟာရံ လဘတိ။ ဣမိနာဝ အဓိပ္ပာယေနာတိအာဒိ ‘‘သယံ အဝိဇ္ဇမာနော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သန္ဓာယာဟ။ တန္တိ သတ္တာဒိဂ္ဂဟဏံ။ ‘‘ဗြဟ္မဝိဟာရစတုက္ကံ သတ္တပညတ္တိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ နာမ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၂၁) တတ္ထ တတ္ထ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ပရိတ္တာဒိဘာဝေန န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ကထံ အဝိဇ္ဇမာနဿ သတ္တာဒိကဿ ပစ္စယဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ခန္ဓသမူဟသန္တာန’’န္တိအာဒိ။ တန္တိ ခန္ဓသမူဟသန္တာနံ။ တဒုပါဒါနဘူတန္တိ ပုဂ္ဂလောတိ ဂဟဏပညတ္တီနံ ကာရဏဘူတံ။ ယဒိ ပုဂ္ဂလသညာယ သေဝမာနဿ ကုသလာဒိဥပ္ပတ္တိ ဟောတိ၊ ကထံ ပုဂ္ဂလဒဿနံ မိစ္ဆာဒဿနန္တိ ပဋိသိဒ္ဓန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပထဝီဓာတု ဥပလဗ္ဘတီတိ ပုဂ္ဂလာဘာဝေ ဝိပက္ခဝသေန နိဒဿနမာဟ။ ဣဒဉှေတ္ထ အနုမာနံ။ န ရူပါဒယော ဝိဝေစေတွာ ပုဂ္ဂလော ဥပလဗ္ဘတိ တေသံ အဂ္ဂဟဏေ တထာရူပါယ ဗုဒ္ဓိယာ အဘာဝတော သေဝနာဒယော ဝိယာတိ။ ပုဂ္ဂလော ဥပလဗ္ဘတိ သစ္ဆိကဋ္ဌပရမတ္ထေန ယော ဆဝိညာဏဝိညေယျောတိ သံသရတိ မုစ္စတိ စာတိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိယာ ပရိကပ္ပိတပုဂ္ဂလောဝ ပဋိသေဓိတော၊ န ဝေါဟာရပုဂ္ဂလောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဋိသေ…ပေ… ဒိဋ္ဌီ’’တိ အာဟ။

ဂါထာယ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ရူပံ ဝေဒနာ သညာ စေတနာ ဝိညာဏန္တိ ဧတေသု ကံ နာမ ဓမ္မံ သတ္တောတိ ဇာနာသိ နု၊ ဧတေသု ဧကမ္ပိ သတ္တောတိ ဂဏှိတုံ နာရဟတီတိ ဒဿေတိ။ အထ ဧတေဟိ အညော ဧကော သတ္တော အတ္ထီတိ ပစ္စေသိ။ ဧဝမ္ပိ မာရ ဒိဋ္ဌိဂတံ နု တေ။ နု-သဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌိဂတမေဝေတိ အဝဓာရဏတ္ထော။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇောယံ။ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘နယိဓ သတ္တူပလဗ္ဘတီ’’တိ။ ယသ္မာ ပစ္စက္ခတော ဝါ အနုမာနတော ဝါ အနုပလဒ္ဓိတော နတ္ထိ ဧတ္ထ ကောစိ သတ္တော နာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ သတ္တော နတ္ထိ၊ ကထံ သတ္တော သံသာရမာပါဒီတိအာဒိ နီယတီတိ။ ကိမေတ္ထ ¶ နေတဗ္ဗံ၊ သတ္တောတိ ဝေါဟာရသတ္တော အဓိပ္ပေတော၊ ယသ္မာ သတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝေါဟာရေ ¶ ပဝတ္တတီတိ။ ဒုတိယဂါထာယ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေန္တော ‘‘သတ္တော ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အင်္ဂသမ္ဘာရာတိ အင်္ဂသမ္ဘာရတော အက္ခစက္ကဤသာဒိအင်္ဂသမ္ဘာရမုပါဒါယာတိ အတ္ထော။ သတ္တောတိ ဝေါဟာရော။

အဝိဇ္ဇမာနဿာတိ အစ္စန္တံ အဝိဇ္ဇမာနဿ သသဝိသာဏာဒိကဿ။ ယဒိ အစ္စန္တံ အဝိဇ္ဇမာနံ၊ ကထံ တံ ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘ပရိကပ္ပိတ’’န္တိ။ လောကသညာတံ ဃဋာဒိ။ ဧတ္ထ ပန ယထာ အတ္တာနံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇမာနကဓမ္မာနံ တံသန္တတိပတိတာနဉ္စ ကိလေသုပတာပါဘာဝေန အဿတ္ထဘာဝပစ္စယတာယ ဥပ္ပာဒါဒိရဟိတမ္ပိ နိဗ္ဗာနံ ‘‘အဿာသနကရသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ အတ္တာနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနကဓမ္မဝသေန ဥပ္ပာဒါဒိရဟိတာပိ ပညတ္တိ ပဝတ္တာတိ ဝုတ္တာ။ ဟေတုအတ္ထော ဝါ အန္တောနီတောတိ ပဝတ္တိတာ ဝေါဟာရိတာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ နာမပညတ္တိ ပညပေတဗ္ဗမတ္ထံ ဂဟိတာယေဝ ပညာပေတိ၊ ဝိညတ္တိ ဝိယ အဓိပ္ပာယံ ဝိညာပေတီတိ သာ ဂဟေတဗ္ဗာဘာဝတော ဝုစ္စမာနတ္ထဒွါရေန ဝုစ္စမာနာတိ ဝုတ္တာ။ ပညာပိတဗ္ဗပညတ္တိယာ ပန ဝုစ္စမာနဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တထာ ပကာရတော ဉာပနဘာဝေန ဉာပေတဗ္ဗဉာပနန္တိ ကတွာ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာယေဝ စ တဿာ အနိဒ္ဓါရိတသဘာဝတာ ပဋိက္ခိတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ န ဟိ သဘာဝဓမ္မာနံ ကက္ခဠဖုသနာဒိ သရူပတော သဒ္ဒေန ဝစနီယဘာဝံ ဘဇတိ၊ အပိစ ခေါ နေသံ ကာလဒေသာဒိဘေဒဘိန္နာနံ ဝိနိဝတ္တအညဇာတိယကော သဇာတိယသာဓာရဏော ပုဗ္ဗသင်္ကေတာနုရူပံ အဇ္ဈာရောပသိဒ္ဓါ သာမညာကာရော ဝစနီယော။ တတ္ထာပိ န ဝိနာ ကေနစိ ပဝတ္တိနိမိတ္တေန သဒ္ဒေါ ပဝတ္တတီတိ တဿ ပဝတ္တိနိမိတ္တဘူတော လောကသင်္ကေတသိဒ္ဓါ တံတံဝစနတ္ထနိယတော သာမညာကာရဝိသေသော နာမ ပညတ္တီတိ ပုဗ္ဗာစရိယာ။ သော ဟိ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ သဒ္ဒံ နာမေတိ၊ တဿ တဿ ဝါ အတ္ထဿ နာမသညံ ကရောတီတိ နာမံ၊ ပကာရေဟိ ဉာပနတော ပညတ္တိ စာတိ။

ကဿ ပန သော အာကာရဝိသေသောတိ? ပညာပေတဗ္ဗတ္ထဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနေကာကာရာ ဟိ အတ္ထာတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ တဿာ ပညတ္တိယာ ဂဟေတဗ္ဗတာဝစနဉ္စ သမတ္ထိတံ ဘဝတိ၊ အဝဿဉ္စ ဧတမေဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ ဝစနဝစနီယဘေဒါနံ သင်္ကရော သိယာ၊ သဗ္ဗောပိ အတ္ထော သဗ္ဗဿ သဒ္ဒဿ ဝစနီယော၊ သဗ္ဗော စ သဒ္ဒေါ သဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ဝါစကောတိ န စေတ္ထ သင်္ကေတဂ္ဂဟဏေနေဝ တေသံ ပဝတ္တာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဝဝတ္ထိတေသု ဧဝ တေသု သင်္ကေတဂ္ဂဟဏဿ ပဝတ္တိတော။

အပရေ ¶ ပန ‘‘ယထာ ဓူမတော အဂ္ဂိအနုမာနေ န ကေဝလေန ဓူမေနေဝ အဂ္ဂိ ဝိညာယတိ၊ ဓူမဿ ပန ¶ အဂ္ဂိနာ အဝိနာဘာဝသင်္ခါတော သမ္ဗန္ဓော ဝိညာယမာနော ဓူမေန အဂ္ဂိ ဝိညာယတိ၊ ဧဝံ သဒ္ဒေန အတ္ထဝိဇာနနေ န ကေဝလေန သဒ္ဒေန တဒတ္ထော ဝိညာယတိ။ တံတံသဒ္ဒဿ ပန တေန တေန အတ္ထေန အဝိနာဘာဝသင်္ခါတော သမ္ဗန္ဓော ဝိညာယမာနော တေန တေန သဒ္ဒေန အတ္ထံ ဉာပေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ အဂ္ဂဟိတသမ္ဗန္ဓေနပိ သဒ္ဒသဝနမတ္တေန တဒတ္ထော ဝိညာယေယျာတိ။ ယော ယမေတ္ထ ယထာဝုတ္တရူပေါ သမ္ဗန္ဓော၊ သော တဿ တဿ အတ္ထဿ သညာပနဘာဝေန နာမန္တိ ပရမတ္ထတော အဘာဝါ လောကသင်္ကေတဝသေန လောကသင်္ကေတောတိ ဝါ သိဒ္ဓါ ဉာတောတိ လောကသင်္ကေတသိဒ္ဓါတိ၊ သဒ္ဒေန ပကာသိယမာနာနံ အတ္ထပ္ပကာရာနံ အဓိဂမဟေတုတာယ ပကာရတော ဉာပနတော ပညတ္တီတိ စ ဝုတ္တော’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။

သင်္ခတာသင်္ခတဝိနိမုတ္တဿပိ ဉေယျဝိသေသဿ အဘာဝေ ဃဋာဒိသဒ္ဒါဘိဓေယျာ ဝိယ ပထဝီဖဿာဒိသဒ္ဒဝစနီယောပိ န လဗ္ဘတိယေဝါတိ သဗ္ဗဝေါဟာရလောပေါ သိယာ။ ယသ္မာ စ ရူပါရူပဓမ္မာ ပဗန္ဓသင်္ခါတတံတံဝိသေသာကာရဝသေနေဝ ပဝတ္တန္တိ၊ န ကေဝလာ၊ တသ္မာ တေသံ တေ သဏ္ဌာနသမူဟအဝတ္ထာဝိသေသာကာရာ ယဒိပိ ပရမတ္ထတော ကိဉ္စိ န ဟောန္တိ၊ ပရမတ္ထတော ပန ဝိဇ္ဇမာနာနံ ရူပါဒီနံ ဥပါဒါနာနံ ဝသေန ဝိဇ္ဇမာနဘာဝံ လဘိတွာ တံတံဂဟဏာနုရူပံ တံတံအဘိလာပါဓိကရဏံ ဘဝတိ။ ဥပါဒါယပညတ္တိ ဟိ ဥပါဒါနတော ယထာ အညာ အနညာတိ စ န ဝတ္တဗ္ဗာ၊ ဧဝံ သဗ္ဗထာ အတ္ထိ နတ္ထီတိ စ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ တယောပိ ဟိ ဧတေ သန္တာယေဝါတိ ဧဝံ တာဝ မာတိကာဝဏ္ဏနာယ န ကောစိ ဝိရောဓော။ သင်္ခါယတိ သံကထီယတီတိ သင်္ခါတိ အယမတ္ထော ကထေတဗ္ဗဘာဝေန ဝစနတ္ထေယေဝ နိရုဠှော၊ န ဝစနသ္မိန္တိ ဝစနပက္ခဿ ဥဇုကတာ သမ္ဘဝတိ။ ဝစနပက္ခောယေဝ ပါဠိအနုဂတော၊ န ပရမ္ပရာဂတော ယထာဝုတ္တော အတ္ထောတိ ကုတော ပနေတံ လဗ္ဘာ။ န ဟိ အနီတော အတ္ထော ပါဠိအနနုဂတော၊ နာပိ သဗ္ဗာ ပါဠိနီတတ္ထာ ဧဝါတိ ယထာဝုတ္တာ ဒုဝိဓာ ပညတ္တိယော အဋ္ဌကထာယံ ဆဟိ ပညတ္တီဟိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝုတ္တာယေဝါတိ သိဒ္ဓမေတံ အတ္ထီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ။

ယဒိ ပရမတ္ထတော အတ္ထိတာပဋိသေဓော၊ ဣဋ္ဌမေတံ။ အထ ဝေါဟာရတော၊ သတ္တရထဃဋာဒီဟိ သတ္တရထာဒိဝစနပ္ပယောဂေါယေဝ န သမ္ဘဝေယျာတိ။ န ¶ ဟိ ဝစနီယရဟိတော ဝစနပ္ပယောဂေါ အတ္ထီတိ။ ပရမတ္ထဓမ္မာနံ အသဘာဝဓမ္မဘူတာယ ပညတ္တိယာ ဝိဘာဂဒဿနတ္ထာ အဓိဝစနာဒိဒုကတ္တယဒေသနာတိ န ပရမတ္ထဓမ္မာနံ ရူပါဒီနံ ပညတ္တိဘာဝါပတ္တီတိ။ န စ ပညတ္တိပထပညတ္တိဓမ္မနိဒ္ဒေသာနံ အဝိသေသဝစနံ ယုတ္တံ၊ သဒ္ဒဿေဝ ပန ပညတ္တိဘာဝေ သိယာ ကာစိ တေသံ ဝိသေသမတ္တာ။ ပညာပိတဗ္ဗဿ အပရမတ္ထသဘာဝဿေဝ ပညတ္တိဘာဝေါ အဓိပ္ပေတောတိ န သဗ္ဗော ပညတ္တိပထော ပညတ္တိသဒ္ဒေန ဝုတ္တော၊ ပညတ္တိ စ ပညာပေတဗ္ဗဘာဝေန ဝုတ္တာတိ ပညတ္တိပထပဒံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ဧဝဉ္စေတံ ¶ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ သဒ္ဒဿ စ ပညာပိတဗ္ဗတာယ ပညတ္တိပထဘာဝေါတိ ပညတ္တိပဒံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ စ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ နိက္ခေပကဏ္ဍေ ဝိဘတ္တာယေဝ ပညတ္တိ ‘‘ပုရိသော မာဂဏ္ဍိယော’’တိ ဧတ္ထာပိ ဒဿိတာတိ န န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာပိ ဟိ ယထာဝုတ္တဥပါဒါယပညတ္တိနာမပညတ္တီနံ သဘာဝသမ္ဘဝတောတိ သင်္ခါဒိသဒ္ဒါနံ သမာနတ္ထတာပိ တေသံ မတိမတ္တမေဝ၊ ဝိညတ္တိ ဝိယ အဓိပ္ပာယံ ဝိညာပေန္တာ သယံ ဉာတာယေဝ နာမပညတ္တိ ပညာပေတဗ္ဗမတ္ထံ ပညာပေတိ ဂဟိတသရူပတာယ ပဒီပေါ ဝိယ ရူပဂတဝိဓံသနေတိ န ပညတ္တိအန္တရပရိကပ္ပနေန ပယောဇနံ အတ္ထိ ပညာပေတဗ္ဗတ္ထပညာပနေ၊ နာမပညတ္တိပညာပနေ ပန ဥပါဒါနဘေဒဘိန္နာ ဥပါဒါယပညတ္တိ ဝိယ တံတံဝစနဝစနတ္ထဘေဒဘိန္နာ နာမပညတ္တီတိ အညာ ပညတ္တိ ဣစ္ဆိတာ ဧဝ။ န စ အနဝတ္ထာနဒေါသော တံတံဝစနဿ တဒတ္ထဝိဘာဝနေ သဟကာရီကာရဏဘာဝေန ပဋိနိယတသရူပတ္တာ။ ဧတေန သင်္ကေတဂ္ဂဟဏာဘာဝေါပိ ပဋိသိဒ္ဓါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တထာ နာမပညတ္တိယာ ပယောဇနာဘာဝေါ။ ဒဿိတပ္ပယောဇနာ ဟိ သာ ပုဗ္ဗေတိ။

‘‘ဝေါဟာရော လောကိယသောတေ ပဋိဟညတီ’’တိအာဒီသု သောတဗ္ဗဿ သဒ္ဒဿ ဝသေန တဗ္ဗိသယဘူတာ ဝေါဟာရာဒယော ပဋိဟနနသောတဗ္ဗတာပရိယာယေန ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သဒ္ဒေါယေဝ ဝါ တတ္ထ ဝေါဟာရာဒိသဟစာရိတာယ တထာ ဝုတ္တော။ န ဟိ သက္ကာ သဗ္ဗတ္ထ ဧကရသာ ဒေသနာ ပဝတ္တီတိ ဝတ္တုံ။ တထာ ဟိ ကတ္ထစိ သုခါ ဒုက္ခာ၊ သုခါပိ ဝေဒနာ ဒုက္ခာတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဒုက္ခာ သုခါ၊ ဒုက္ခာပိ သုခါတိ၊ ဧဝံ ယထာဝုတ္တာ ဒုဝိဓာပိ ပညတ္တိ အဓိဝစနာဒိပါဌဿ အတ္ထဘာဝေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာယေဝါတိ။ အယံ သင်္ခတာသင်္ခတဝိနိမုတ္တံ ဉေယျဝိသေသံ ဣစ္ဆန္တာနံ ဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။

၁၃၁၆။ သတိပိ ပရေသံ သာမညာဒိနာမကာရကာနံ နာမကရဏဘာဝေ ပရာနပေက္ခတာယ တတော အတိဝိယ ယုတ္တော ဣဓ နာမကရဏသဘာဝေါ ဥက္ကံသပရိစ္ဆေဒေန ¶ နာမကရဏတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အညံ အနပေက္ခိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ နာမကရဏသဘာဝတာ န ဟောတိ အသဘာဝိကတာယ ကဒါစိဒေဝ ပဝတ္တိတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။ သဘာဝသိဒ္ဓတ္တာတိ ဝေဒနာဒီနံ ဝေဒနာဒိနာမကရဏဓမ္မတံ အာဟ။ ယဒိ ဝေဒနာဒီနံ ကေနစိ အကတံ သကနာမံ အာဒါယယေဝ ပဝတ္တနတော ဩပပါတိကနာမာနံ နာမကရဏဋ္ဌေန နာမဘာဝေါ၊ ဧဝံ သတိ ပထဝီအာဒီနမ္ပိ နာမဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ အညထာ ပထဝီအာဒိနိဒဿနမေဝ န သိယာတိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ပထဝီအာဒိနိဒဿနေနာ’’တိအာဒိ။ ဧကဒေသသာမညေန ဟိ ယထာဓိပ္ပေတေန ဥပမာ ဟောတိ၊ န သဗ္ဗသာမညေနာတိ။ ဧဝမ္ပိ ယဒိ သဘာဝသိဒ္ဓနာမတ္တာ ဝေဒနာဒယော နာမံ၊ ပထဝီအာဒီနမ္ပိ အနိဝတ္တနီယော ¶ နာမဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘နိရုဠှတ္တာ’’တိအာဒိ။ တေန ယံနိမိတ္တံ ဝေဒနာဒီသု နာမသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ၊ သတိပိ တဒညေသံ တံနိမိတ္တယောဂေ ဂေါ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ကုက္ကုဋာဒိသတ္တပိဏ္ဍေ နိရုဠှတော ဝေဒနာဒီသု နာမ-သဒ္ဒေါ ပဝတ္တောတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ အနေကေသု သုတ္တပဒေသေသု တေသံယေဝ နာမဝေါဟာရော ဒိဿတိ။ နာမတာနာပတ္တိ ဝုတ္တာ ကေသကုမ္ဘာဒိနာမန္တရာပဇ္ဇနတော။ ဧတမေဝတ္ထံ နိဒဿနဘာဝေန ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ ယဒိပိ သမူဟာဒိဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝတော ဝေဒနာဒိအရူပဓမ္မေသုပိ ပိဏ္ဍာကာရေန ဂဟဏံ ပဝတ္တတိ၊ တံ ပန ယေဘုယျေန အတ္ထာတိပရိကပ္ပမုခေန ဧကဓမ္မဝသေနေဝ၊ န သမူဟဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အညေန…ပေ… နတ္ထီ’’တိ။

ပကာသကပကာသိတဗ္ဗဘာဝေါ ဝိသယိဝိသယဘာဝေါ ဧဝ။ အဓိဝစနသမ္ဖဿော မနောသမ္ဖဿော။ သော နာမမန္တရေန ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ပါကဋောတိ နိဒဿနဘာဝေန ဝုတ္တော။ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿော ဝိယာ’’တိ ဝစနေန မနောသမ္ဖဿတပ္ပကာရာနမေဝ နာမဘာဝေါ သိယာ၊ န ပဋိဃသမ္ဖဿတပ္ပကာရာနန္တိ အာသင်္ကာယ နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပဋိဃသမ္ဖဿောပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဉ္စဝိညာဏသဟဂတော ဖဿော ပဋိဃသမ္ဖဿော။ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဝိသယီဝိသယသင်္ဃဋ္ဋနသမုပ္ပတ္တိယာ အညဖဿတော ဩဠာရိကောပိ ပဋိဃသမ္ဖဿော န ရူပဓမ္မာ ဝိယ ဝိဘူတာကာရော၊ တတော နာမာယတ္တဂဟဏိယဘာဝေါ နာမဿေဝါတိ။ အရူပတာယ ဝါတိအာဒိနာ သာမညတော ဝိသေသတော စ ပဋိဃသမ္ဖဿဿ ဥပစာရဝသေန နာမဘာဝမာဟ။ ပစ္ဆိမပုရိမာနန္တိ ‘‘နာမဉ္စ ရူပဉ္စာ’’တိ ဣမံ အနုပုဗ္ဗိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သတိပိ ရူပဿာတိအာဒိနာ နာမဝေါဟာရဟေတုံ ¶ အနညသာဓာရဏံ နိဗ္ဗာနဿ အဓိပတိပစ္စယဘာဝံ ဧဝ ဝိဘာဝေတိ၊ ယတော အရိယာနံ အညဝိသယဝိနိဿဋံ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန အသင်္ခတဓာတုယံ ဧဝ စိတ္တံ ပဝတ္တတီတိ။

၁၃၁၈။ ဝဋ္ဋသ္မိံ အာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒနတော တဒဿာဒနာဘိနန္ဒနတော စ ဝဋ္ဋဿ မူလံ ပဓာနကာရဏန္တိ ဝဋ္ဋမူလံ။

၁၃၂၀။ ဧကေကသ္မိံ ရူပါဒိကေ ယထာဘိနိဝိဋ္ဌေ ဝတ္ထုသ္မိံ အဟံမာနာဓာရနိမိတ္တတံ ကုသလာကုသလတဗ္ဗိပါကလောကာဓာရတဉ္စ သမာရောပေတွာ ပဝတ္တဂ္ဂဟဏဝိသေသော။ ယာ ကာစိ ဒိဋ္ဌိ နိဝိသမာနာ ဓမ္မသဘာဝံ အတိစ္စပရာမသနာကာရေနေဝ နိဝိသတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရာမသန္တီတိ အတ္ထော’’တိ။

၁၃၃၂။ စေတနာပ္ပဓာနော သင်္ခါရက္ခန္ဓောတိ ကတွာ ‘‘ယာယ စေတနာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၁၃၃၃။ ဒုန္နာမံ ¶ ဂါရယှနာမံ။ အနုပသင်္ကမန္တဿာတိအာဒိနာ သေဝနဘဇနာနံ ဝိသေသမာဟ။

၁၃၃၆။ အာပတ္တိအာပတ္တိဝုဋ္ဌာနပရိစ္ဆေဒဇာနနူပါယဒဿနံ သဟ ဝတ္ထုနာ သဟ ကမ္မဝါစာယာဒိဝစနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝတ္ထုဝီတိက္ကမတော’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အာပတ္တိကုသလတာ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနကုသလတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၁၉) ဟိ ဝုတ္တန္တိ။ ကာရဏဇာနနေန ဖလံ သုဋ္ဌု ဉာတံ ဟောတီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အာပတ္တိယာ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။

၁၃၄၂။ တဿာတိ မနသိကာရကုသလတာယ။

၁၃၄၄။ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာနေဝ အနုပ္ပဇ္ဇန္တာနေဝ။

၁၃၄၈။ အကရဏေန အနာဒရဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၃၅၀။ ဖေဂ္ဂုရုက္ခဿ သိဂ္ဂုအာဒိကဿ။

၁၃၅၂။ စက္ခုန္ဒြိယာသံဝရဿာတိ စက္ခုန္ဒြိယာသံဝရဏဿ။ အသံဝုတစက္ခုန္ဒြိယဿေဝ ဟေတူတိ စက္ခုဒွါရိကဿ အဘိဇ္ဈာဒိအနွာဿဝနဿ တံဒွါရိကဝိညာဏဿ ¶ ဝိယ စက္ခုန္ဒြိယံ ပဓာနကာရဏံ။ သတိ ဟိ အသံဝုတတ္တေ စက္ခုန္ဒြိယဿ တေ တေ အနွာဿဝန္တီတိ အသံဝရိယမာနစက္ခုန္ဒြိယဟေတုကော သော အသံဝရော တထာဝုတ္တောတိ အဋ္ဌကထာယ အဓိပ္ပာယံ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တေ အဓိပ္ပာယေ ဌတွာ ‘‘ယတွာဓိကရဏန္တိ ဟီ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယာ ယောဇနံ ဒဿေတိ။ ကဿ စာတိ ပကာရံ ပုစ္ဆတိ၊ ကထံဝိဓဿ ကထံသဏ္ဌိတဿာတိ အတ္ထော။ န ဟိ သရူပေ ဝုတ္တေ ပုန သရူပပုစ္ဆာယ ပယောဇနံ အတ္ထိ။ အနွာဿဝန္တိ အဘိဇ္ဈာဒယော။ တဒုပလက္ခိတန္တိ အနွာဿဝူပလက္ခိတံ စက္ခုန္ဒြိယံ အသံဝုတန္တိ ယောဇနာ။

ယထာသမ္ဘဝန္တိ ဒုဿီလျာသံဝရော မနောဒွါရဝသေန၊ သေသာသံဝရော ဆဒွါရဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော။ မုဋ္ဌဿစ္စာဒီနံ သတိပဋိပက္ခာကုသလဓမ္မာဒိဘာဝတော သိယာ ပဉ္စဒွါရေ ဥပ္ပတ္တိ၊ န တွေဝ ကာယိကဝါစသိကဝီတိက္ကမဘူတဿ ဒုဿီလျဿ တတ္ထ ဥပ္ပတ္တိ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနာနံ အဝိညတ္တိဇနကတ္တာတိ တမေဝ ယထာသမ္ဘဝံ ‘‘န ဟိ ပဉ္စဒွါရေ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။

ယထာ ကိန္တိ ယေန ပကာရေန ဇဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အသံဝရော ‘‘စက္ခုန္ဒြိယေ အသံဝရော’’တိ ဝုစ္စတိ ¶ ၊ တံ နိဒဿနံ ကိန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထာယံ ပဝတ္တိက္ကမော – ပဉ္စဒွါရေ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ နိယမိတာဒိဝသေန ကုသလာကုသလဇဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏေ မနောဒွါရိကဇဝနံ တံယေဝါရမ္မဏံ ကတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ၊ ပုန တသ္မိံယေဝ ဒွါရေ ‘‘ဣတ္ထိပုရိသော’’တိအာဒိနာ ဝဝတ္ထပေတွာ ဇဝနံ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။ ပုန ဝါရေ ပသာဒရဇ္ဇနာဒိဝသေန ဇဝနံ ဇဝတိ။ ပုန ယဒိ တံ အာရမ္မဏံ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ တံသဒိသမေဝ ပဉ္စဒွါရာဒီသု ဇဝနံ တဒါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနကံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဝမေဝ ဇဝနေ ဒုဿီလျာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယံ ပန ဥက္ကဋ္ဌနယော ပရိစိတာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော၊ အပရိစိတေ အန္တရန္တရာ ပဉ္စဒွါရေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တဒနုရူပံ မနောဒွါရေပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒီနံ ဇဝနေန သမ္ဗန္ဓော ဧကသန္တတိပရိယာပန္နတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သတိ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒိကေတိ ပစ္စယဘာဝေန ပုရိမနိပ္ဖန္နံ ဇဝနကာလေ အသန္တမ္ပိ ဘဝင်္ဂါဒိ စက္ခာဒိ ဝိယ ဖလနိပ္ဖတ္တိယာ သန္တညေဝ နာမာတိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဓရမာနံယေဝ သန္တန္တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဗာဟိရံ ဝိယ ကတွာတိ ပရမတ္ထတော ဇဝနဿ ဗာဟိရဘာဝေ ဣတရဿ စ အဗ္ဘန္တရဘာဝေ အသတိပိ ‘‘ပဘဿရမိဒံ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိဝစနတော (အ။ နိ။ ၁။၄၉) အာဂန္တုကဘူတဿ ကဒါစိ ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ဇဝနဿ ဗာဟိရဘာဝေါ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝဿ ဣတရဿ အဗ္ဘန္တရဘာဝေါ ပရိယာယတော ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ။ အသံဝရဟေတုဘာဝါပတ္တိတောတိ ဒွါရာဒီနံ အသံဝရဟေတုဘာဝါပဇ္ဇနဿ ပါကဋဘာဝံ သန္ဓာယာဟ။ ဥပ္ပန္နေ ဟိ အသံဝရေ ဒွါရာဒီနံ တဿ ဟေတုဘာဝေါ ပညာယတီတိ။ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒိမူသနန္တိ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒီသု မူသနံ။ ယသ္မိဉှိ ဒွါရေ အသံဝရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော တတ္ထ ဒွါရာဒီနံ သံဝရူပနိဿယဘာဝံ ဥပစ္ဆိန္ဒန္တောယေဝ ပဝတ္တတီတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကုသလဘဏ္ဍဝိနာသန’’န္တိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ’’တိအာဒိပါဠိယံ သံဝရော၊ သံဝရိတဗ္ဗံ၊ သံဝရဏုပါယော၊ ယတော စ သော သံဝရော၊ ယတ္ထ စ သော သံဝရောတိ ဣမံ ပဘေဒံ ဒဿေတွာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ကထံ? ‘‘ရက္ခတိ…ပေ… သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဧတေန သံဝရော ဝုတ္တော။ သတိံ ပစ္စုဋ္ဌပေတီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထောတိ။ စက္ခာဒိ သံဝရိတဗ္ဗံ။ န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတိ နာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟီတိ သံဝရဏုပါယော။ ‘‘ယတွာဓိကရဏ’’န္တိအာဒိနာ သံဝရဏာဝဓိ။ ရူပါဒယော သံဝရဝိသယောတိ။ ကိဉ္စ ပဋိသင်္ခါဘာဝနာဗလသင်္ဂဟိတဘာဝေန ဒုဝိဓောပိ ဣန္ဒြိယသံဝရော? တတ္ထ ပုရိမေန ဝိသယေသု အာဒီနဝဒဿနံ၊ ဣတရေန အာဒီနဝပ္ပဟာနံ။ တထာ ပုရိမေန ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ၊ ဣတရေန အနုသယပ္ပဟာနံ ¶ ။ တထာ ပုရိမော လောကိယမဂ္ဂသင်္ဂဟိတော၊ ဒုတိယော လောကုတ္တရမဂ္ဂသင်္ဂဟိတောတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၃၅၃။ ဒဝတ္ထာဒိအဘိလာသောတိ ဒဝေါ ဧဝ အတ္ထော ပယောဇနန္တိ ဒဝတ္ထော၊ သော အာဒိ ယေသံ တေ ဒဝတ္ထာဒယော။ တေသု၊ တေသံ ဝါ အဘိလာသော၊ ဒဝေါ ဝါ အတ္ထော ဧတဿာတိ ဒဝတ္ထော၊ တဒါဒိကော ဒဝတ္ထာဒိ၊ ကော ပန သောတိ အာဟ ‘‘အဘိလာသော’’တိ။ အာဟာရပရိဘောဂေ အသန္တုဿနာတိ အာဟာရပရိဘောဂေ အတိတ္တိ။ ဗဟုနော ဥဠာရဿ စ ပတ္ထနာဝသေန ပဝတ္တာ ဘိယျောကမျတာ အသန္တုဿနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။

၁၃၅၅။ မဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တိ မာနဿေဝါတိ ကတွာ ‘‘မာနောဝ မာနမဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဇာတိမဒါဒယော ‘‘မာနော မညနာ’’တိအာဒိနာ မာနဘာဝေနေဝ ¶ ဝိဘတ္တာတိ။ ခုဒါ နာမ ကမ္မဇတေဇော။ တံ ပန အဘုတ္တေ ဘုတ္တေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယံ တတ္ထ အာမာသယသင်္ခါတဿ သရီရဒေသဿ ပီဠနတော ဝိဟိံသာသဒ္ဒဝစနီယံ၊ တဒေဝ ဒဿေတဗ္ဗံ၊ ဣတရဉ္စ နိဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကတ္တေန ခုဒါ ဝိသေသိတာတိ အာဟ ‘‘ခုဒါယ ဝိသေသန’’န္တိ။ ယေ ပန ‘‘ကမ္မဇတေဇပစ္စယာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ခုဒါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကာတိ ဝိသေသနမေဝ န ယုဇ္ဇတိ။ သတိပိ တသ္မိံ ဘူတတ္ထကထနေ ဝိဟိံသူပရတိပုရာဏဝေဒနာပဋိဟနနာနံ ဝိသေသာဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ ပုရိမောယေဝေတ္ထ အတ္ထော။ ဧတာသံ ကော ဝိသေသောတိ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ၊ ဘုတ္တပစ္စယာ န ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာတိ ဒွေပိ စေတာ ဝေဒနာ ယာဝတာ အနာဂတာယေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ သတိပိ အနာဂတတ္တေ ပုရိမာ ဥပ္ပန္နသဒိသီ၊ ဣတရာ ပန အတံသဒိသီ အစ္စန္တံ အနုပ္ပန္နာဝါတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ တေနေဝ ‘‘ယထာပဝတ္တာ’’တိ ပုရိမာယံ ဝုတ္တံ၊ ဣတရတ္ထ စ ‘‘အပ္ပဝတ္တာ’’တိ။ အထ ဝါ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မဿ ဝိပါကတ္တာ ပုရာဏဝေဒနာ နာမ။ အပ္ပစ္စဝေက္ခဏာဒိအယုတ္တပရိဘောဂပစ္စယာ ပစ္စဝေက္ခဏာဒိယုတ္တပရိဘောဂတော အာယတိံ န ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ ဘုတ္တပစ္စယာ န ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ နဝဝေဒနာ နာမ။ ဝိဟိံသာနိမိတ္တတာ ဝိဟိံသာနိဗ္ဗတ္တတာ။

ယာပေန္တိ ဧတေနာတိ ယာပနာတိ ဝုတ္တဿ သရီရယာပနကာရဏဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿပိယာပနကာရဏန္တိ ဣမဿ ဝိသေသဿဒဿနတ္ထံ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယယာပနတ္ထာယာ’’တိ ဝတွာ န ကေဝလံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿေဝ ယာပနကာရဏမာဟာရော၊ အထ ခေါ ဌာနာဒိပဝတ္တိအာကာရဝိသေသယုတ္တဿ သကလသရီရဿပိ ¶ ယာပနကာရဏန္တိ တံဒီပနတ္ထံ ယာတြာတိ ဝစနန္တိ ယာပနာ မေ ဘဝိဿတီတိ အဝိသေသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ အဝိစ္ဆေဒသင်္ခါတာ ယာပနာ ယာတြာ’’တိ အာဟ။ အဋ္ဌာနယောဇနအပရိဘောဂဒုပ္ပရိဘောဂါဒိဝသေန သဒ္ဓါဒေယျဿ ဝိနာသနံ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ။ ယေနာတိ ဂဏဘောဇနလက္ခဏပ္ပတ္တဿ ထူပီကတာဒိကဿ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟဏေန။ သာဝဇ္ဇံ သနိန္ဒံ ပရိဘောဂံ ကရောတီတိ ဝါ အတ္ထော။

ဣရိယာ…ပေ… ဝုတ္တန္တိ သုခံ ပဝတ္တမာနေဟိ ဣရိယာပထေဟိ တေသံ တထာပဝတ္တိယာ ကာရဏန္တိ ဂဟိတတ္တာ ဝိဒိတတ္တာ ယထာဝုတ္တဘုဉ္ဇနပိဝနာနိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဘာဝေန ဝုစ္စမာနာနိ ဣရိယာပထကတ္တုကာနိ ဝိယ ဝုတ္တာနီတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ‘‘ပညာယ စဿ ဒိသွာ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တီ’’တိ ¶ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၁၊ ၂။၁၈၂) ဒဿနဿ ခယဟေတုတာ၊ ‘‘ဃတံ ပိဝိတွာ ဗလံ ဘဝတိ၊ သီဟံ ဒိသွာ ဘယံ ဘဝတီ’’တိ စ ပါနဒဿနာနံ ဗလဘယဟေတုတာ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဘုဉ္ဇနပိဝနာနံ ဣရိယာပထသုခပ္ပဝတ္တိဟေတုဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သုလဘာနဝဇ္ဇဘာဝေါ ဝိယ အပ္ပဘာဝေါပိ ပစ္စယာနံ ပရမသလ္လေခဝုတ္တီနံ သုခဝိဟာရာယ ပရိယတ္တောတိ စီဝရသေနာသနာနံ အပ္ပဘာဝုက္ကံသာနုဇာနနဝသေန ပဝတ္တာဟိ အနန္တရဂါထာဟိ ဣဓာပိ ဓမ္မသေနာပတိနာ သုခဝိဟာရာယ ပရိယတ္တော အပ္ပဘာဝုက္ကံသော အနုညာတောတိ ဝိညာယတီတိ ‘‘ပုနပီ’’တိအာဒိနာ ‘‘ဘုတွာနာ’’တိ ပါဌံ သမတ္ထယတိ။

၁၃၆၈။ သတိအာဒိဓမ္မာတိ သတိပညာသမာဓိဝီရိယသမ္မာဝါစာဒိဓမ္မာ၊ ယေ ဆဟိ ဒုကေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတာ။

၁၃၇၃။ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗေဟိ ပဋိဝေဓော ဝုတ္တော။ ဝိသယေနပိ ဟိ ဝိသယီ ဝုစ္စတိ သဟစရဘာဝတော။ ယထာ –

‘‘ဥပ္ပာဒေတွာန သံဝေဂံ၊ ဒုက္ခေနဿ စ ဟေတုနာ၊

ဝဍ္ဎယိတွာ သမ္မသိတွာ၊ မုတ္တိယာ မဂ္ဂမဗြဝီ’’တိ

‘‘သစ္စပရိယောသာနေ’’တိ စ။

ယထာ ¶ ဒုက္ခာဒီနံ ပရိညာဒိဝသေန ပဝတ္တမာနံ ပဋိဝေဓဉာဏံ အသမ္မောဟတော တေ အဝိလောမေတွာ အဝိရောဓေတွာ ပဝတ္တတိ နာမ၊ ဧဝံ တဒုပနိဿယဘာဝံ ဝိပဿနာဉာဏမ္ပိ ယထာဗလံ တေ အဝိလောမေတွာ ပဝတ္တတီတိ စတုန္နံ သစ္စာနံ အနုလောမန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒုတိယော အတ္ထဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။ ဧတ္ထ စ ‘‘စတုန္နံ သစ္စာန’’န္တိ ပဒံ ဝိနာ ဥပစာရေန ဝုတ္တံ၊ ပုရိမသ္မိံ ဥပစာရေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိပ္ပဓာနတ္တာ ဝါ သေသမဂ္ဂင်္ဂါနံ မဂ္ဂသစ္စေကဒေသဿ ပဋိဝေဓဿ အနုလောမံ သမုဒါယာနုလောမံ ဝုတ္တံ၊ စတုသစ္စေကဒေသဿ မဂ္ဂဿ ဝါ။

၁၃၈၀။ ခယသမယေတိ ခယသမူဟေ။ ‘‘ကိလေသာနံ ခယဝသေန ပဝတ္တဓမ္မပုဉ္ဇေ’’တိ စ ဝဒန္တိ။

၁၃၈၁။ အပရိဗန္ဓဘာဝေန နိရာသင်္ကာ၊ အာရမ္မဏေ အဘိရတိဘာဝေန စ ပဝတ္တိ အဓိမုစ္စနဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘အနိ…ပေ… တ္တနဋ္ဌေနာ’’တိ။

၁၃၈၂။ အရိယမဂ္ဂပ္ပဝတ္တိယာ ¶ ဥတ္တရကာလံ ပဝတ္တမာနံ ဖလဉာဏံ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသာနံ ခယပရိယောသာနေ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ခီဏန္တေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံ မဂ္ဂါနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ မဂ္ဂေန ဌာနသော ခီဏေသု ကိလေသေသု တေသံ ခီဏဘာဝါနန္တရံ ပဝတ္တမာနံ ခီဏဘာဝါနံ ပဌမကာလေ ပဝတ္တန္တိပိ ဝုစ္စတီတိ ဒုတိယော ဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။

ဒုကနိက္ခေပကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိက္ခေပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍံ

တိကအတ္ထုဒ္ဓါရဝဏ္ဏနာ

၁၃၈၄။ နယဂမနန္တိ ¶ ¶ နီယတိ၊ နေတိ၊ နီယန္တိ ဝါ ဧတေနာတိ နယော၊ ဂမ္မတိ ဧတေနာတိ ဂမနံ၊ နယောဝ၊ နယဿ ဝါ ဂမနံ နယဂမနံ။ ဂတိ ဧဝ ဝါ ဂမနံ။ ပဌမေန အာဒိ-သဒ္ဒေန အဘိဓမ္မဘာဇနီယာဒိသင်္ဂဟာသင်္ဂဟာဒိဧကကာဒိသုဒ္ဓိကသစ္ဆိ ကဋ္ဌာဒိမူလမူလာဒိကာ ပဉ္စပကရဏိကာ နယဂတိ သင်္ဂယှတိ။ အနုလောမာဒီတိ ပန ပစ္စနီယအနုလောမပစ္စနီယပစ္စနီယာနုလောမပကာရာ ဧကမူလာဒိပ္ပကာရာ စ။ ဧတ္ထ အတ္ထေသု နိစ္ဆိတေသူတိ ဧတသ္မိံ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍေ စိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ဘူမန္တရဝိသေသယောဂတော သဗ္ဗေသံ မာတိကာပဒါနံ အတ္ထေသု သင်္ခေပတော ဝဝတ္ထာပိတေသု။

ပဉှုဒ္ဓါရန္တိအာဒီသု ‘‘သိယာ ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဟေတုပစ္စယာ’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂၅) ကုသလပဒံ အာဒိံ ကတွာ ကုသလာကုသလာဗျာကတန္တာ တိဿော ကုသလာဒိကာ၊ ကုသလာဗျာကတအကုသလာဗျာကတကုသလာကုသလန္တာ တိဿော၊ ကုသလာကုသလာဗျာကတန္တာ ဧကာတိ ကုသလာဒိကာ သတ္တ ပုစ္ဆာ၊ တထာ အကုသလာဒိကာ၊ အဗျာကတာဒိကာ၊ ကုသလာဗျာကတာဒိကာ၊ အကုသလာဗျာကတာဒိကာ၊ ကုသလာကုသလာဒိကာ၊ ကုသလာကုသလာဗျာကတာဒိကာတိ သတ္တန္နံ သတ္တကာနံ ဝသေန ဓမ္မာနုလောမေ ကုသလတ္တိကံ နိဿာယ ဟေတုပစ္စယေ ဧကူနပညာသ ပုစ္ဆာ၊ တထာ သေသပစ္စယေသု သေသတိကေသု ဓမ္မပစ္စနီယာဒီသု စ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကူနပညာသာယ ဧကူနပညာသာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သိယာ ဟေတုံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ဟေတုဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဟေတုပစ္စယာ’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၁။၁) ‘‘ဟေတုံ ပဋိစ္စ ဟေတု၊ ဟေတုံ ပဋိစ္စ နဟေတု၊ ဟေတုံ ပဋိစ္စ ဟေတု စ နဟေတု စ။ နဟေတုံ ပဋိစ္စ နဟေတု၊ နဟေတုံ ပဋိစ္စ ဟေတု၊ နဟေတုံ ပဋိစ္စ ဟေတု စ နဟေတု စ။ ဟေတုဉ္စ နဟေတုဉ္စ ပဋိစ္စ ဟေတု၊ ဟေတုဉ္စ နဟေတုဉ္စ ပဋိစ္စ နဟေတု၊ ဟေတုဉ္စ နဟေတုဉ္စ ¶ ပဋိစ္စ ဟေတု စ နဟေတု စာ’’တိ ဧကေကသ္မိံ ဒုကေ ဟေတုပစ္စယာဒီသု ဧကမေကသ္မိံ ပစ္စယေ နဝ နဝ ပုစ္ဆာ ဟောန္တိ။ တာ သန္ဓာယ ‘‘နဝသု နဝသု ပဉှေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။

လဗ္ဘမာနဿာတိ ကုသလတ္တိကေ တာဝ ပဋိစ္စဝါရေ ဟေတုပစ္စယေ ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟေတုပစ္စယာ၊ ကုသလံ ဧကံ ¶ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၅၃) ကုသလေန ကုသလံ၊ ကုသလေန အဗျာကတံ၊ ကုသလေန ကုသလာဗျာကတံ၊ အကုသလေန အကုသလံ၊ အကုသလေန အဗျာကတံ၊ အကုသလေန အကုသလာဗျာကတံ၊ အဗျာကတေန အဗျာကတံ၊ ကုသလာဗျာကတေန အဗျာကတံ၊ အကုသလာဗျာကတေန အဗျာကတန္တိ နဝန္နံ နဝန္နံ ပဉှာနံ အတ္ထတော သမ္ဘဝန္တဿ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ဥဒ္ဓရဏံ၊ တထာ သေသပစ္စယဝါရတ္တိကာဒီသု။ တေသုယေဝါတိ ယထာဝုတ္တေသု ဧဝ ပဉှေသု အတ္ထသမ္ဘဝတော ယထာဝိဘတ္တာနံ ပဉှဝိဿဇ္ဇနာနံ ‘‘ဟေတုယာ နဝါ’’တိအာဒိနာ ဂဏနာဌပနံ။ ပသဋေ ဓမ္မေတိ ယထာ ဟေဋ္ဌာ ကဏ္ဍဒွယေ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁) ဝိပ္ပကိဏ္ဏေ မုတ္တပုပ္ဖေ ဝိယ ဖဿာဒယော ဓမ္မေ။ အဝိသိဋ္ဌနိဒ္ဒေသော သာမညနိဒ္ဒေသော။ ဝိညာတဓမ္မဿ ပုဂ္ဂလဿာတိ အဓိပ္ပာယော။

ယဒိ စိတ္တုပ္ပာဒရူပကဏ္ဍေသု စတုဘူမိစိတ္တုပ္ပာဒါဒိဝသေန ဝိညာတဓမ္မဿ အတ္ထုဒ္ဓါရဒေသနာ အာရဒ္ဓါ၊ ဧဝံ သန္တေ ဣဓ ကသ္မာ ကုသလတ္တိကနိဒ္ဒေသော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ယဒိပိ ကုသလတ္တိကဝိတ္ထာရော’’တိအာဒိ။ ဓမ္မဝိသေသနဘာဝတောတိ ‘‘ဓမ္မာ’’တိ ပဒဿ ပဓာနဘာဝံ ဒဿေတိ။ အတော ဟိ တဒဘိဓေယျာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ ဇာတာ။ ဝိညာတာဟီတိ ဘူမီနံ ဝိသေသနလက္ခဏယောဂမာဟ။ ဧတ္ထ ပဓာနန္တိ ကိဉ္စာပိ ဥဒ္ဒေသေ ကုသလပဒေန ဓမ္မာ ဝိသေသိတဗ္ဗာ၊ ‘‘စတူသု ဘူမီသု ကုသလ’’န္တိ ဣမသ္မိံ ပန နိဒ္ဒေသေ ဘူမီဟိ ဝိသေသိတဗ္ဗတ္တာ ကုသလပဒံ ပဓာနန္တိ ဝိသေသနဘာဝေန ဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော သတိပိ ဝိသေသိတဗ္ဗဓမ္မာနံ ကာမာဝစရာဒိဖဿာဒိဘေဒေ တဒနပေက္ခံ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကတာသင်္ခါတံ အတ္တနော ကုသလာကာရမေဝ ဂဟေတွာ ပဝတ္တမာနတ္တာ ‘‘ဧကတ္တမေဝ ဥပါဒါယ ပဝတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗေပိ ဟိ ကုသလာ ဓမ္မာ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကတာယ ဧကသဘာဝါယေဝါတိ။

၁၃၈၅။ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ စတူဟိ ဘူမီဟိ အာဓာရဘူတာဟိ ဝိသေသေတွာ သမယဖဿာဒိဘေဒံ အနာမသိတွာ ဝိပါကဘာဝေန ဧကတ္တံ နေတွာ ‘‘စတူသု ဘူမီသု ဝိပါကော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ‘‘တီသု ဘူမီသု ကိရိယာဗျာကတ’’န္တိအာဒီသုပိ။

ဥပ္ပဇ္ဇတိ ¶ ဧတ္ထာတိ ဥပ္ပာဒေါ၊ စေတသိကာ။ တေ ဟိ စိတ္တဿ သဗ္ဗထာပိ နိဿယာဒိပစ္စယဘာဝတော ဧတ္ထ စ ဥပ္ပတ္တိယာ အာဓာရဘာဝေန အပေက္ခိတာ။ ယထာ ¶ စ စေတသိကာ စိတ္တဿ၊ ဧဝံ စိတ္တမ္ပိ စေတသိကာနံ နိဿယာဒိပစ္စယဘာဝတော အာဓာရဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ ယထာဝုတ္တံ ဥပ္ပာဒသဒ္ဒါဘိဓေယျတံ န ဝိနိဝတ္တတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒေါ’’တိ ဧတ္ထ ဥပ္ပာဒဿ ဝိသေသနဘာဝေန ပဝတ္တမာနမ္ပိ စိတ္တံ အတ္တနိ ယထာဝုတ္တဥပ္ပာဒအတ္ထသမ္ဘဝတော အပရိစ္စတ္တဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝမေဝ ဟုတွာ တဿ ဝိသေသနဘာဝံ ပဋိပဇ္ဇတီတိ။ ယဒါဟ ‘‘အဝယဝေန သမုဒါယောပလက္ခဏဝသေန အတ္ထော သမ္ဘဝတီ’’တိ။ စိတ္တသမာနဂတိကဿ ဣဓ စိတ္တဂ္ဂဟဏေန ဂဟေတဗ္ဗတာယ ‘‘ဒွေပဉ္စဝိညာဏာနီ’’တိ နိဒဿနေန ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘စိတ္တ…ပေ… ဂဟဏံ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အညဿာတိ ရူပဿ။

၁၄၂၀။ ပဉ္စဒွါရေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ ဧကန္တပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ ပဉ္စဒွါရိကစိတ္တာနံ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏာနုဘဝနန္တိ ဝိပါကဿ ပကပ္ပေတွာ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏာဘာဝမာဟ။ တတော ကမ္မာနုရူပံ ပဝတ္တမာနော ဝိပါကော ပရိတ္တကမ္မဝိပါကတာယ ပရိတ္တာရမ္မဏေယေဝ ပဝတ္တိတုမရဟတိ၊ န မဟဂ္ဂတပ္ပမာဏာရမ္မဏေတိ အဓိပ္ပာယော။ သမာဓိပ္ပဓာနဿပိ ကဿစိ ကမ္မဿ အပ္ပနာအပ္ပတ္တဿ ဧကန္တေန သဒိသဝိပါကတာအဘာဝတော ‘‘အပ္ပနာပ္ပတ္တဿာ’’တိ ကမ္မံ ဝိသေသိတံ။ ဝဏ္ဏလက္ခဏာဒိံ အဂ္ဂဟေတွာ လောကသညာနုရောဓေနေဝ ဂဟိတေ ပထဝါဒိကေ ပရိကမ္မသညာယ သမုပ္ပာဒိတတ္တာ ပဋိဘာဂနိမိတ္တသင်္ခါတံ သညာဝသံ အာရမ္မဏံ အဿာတိ သညာဝသာရမ္မဏံ။ တာဒိသေနေဝါတိ သမာဓိပ္ပဓာနတာယ အပ္ပနာပ္ပတ္တီဟိ ဝိယ သညာဝသာရမ္မဏတာယ စ နိဗ္ဗိသေသေနေဝ။ သောပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေနေတံ ဒဿေတိ ‘‘အတ္တနော ကမ္မဿ သမာနဘူမိကဓမ္မာရမ္မဏတာယ ဝိယ တဿ အာရမ္မဏာရမ္မဏတာယပိ ဝိပါကော ကမ္မာနုရူပေါယေဝ နာမ ဟောတီ’’တိ။

ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ မဟဂ္ဂတပ္ပမာဏာရမ္မဏဿ ပရိတ္တကမ္မဿ ဝိပါကော တဒါရမ္မဏာရမ္မဏော န ဟောတီတိ? အပ္ပနာပ္ပတ္တကမ္မဝိပါကဿ ဝိယ တဿ ကမ္မာရမ္မဏာရမ္မဏတာယ နိယမာဘာဝတော ကမ္မာနုရူပတာယ စ အနေကရူပတ္တာ။ ယထာ အတ္တနော ကမ္မသဒိသဿ မဟဂ္ဂတဇဝနဿ ပရိတ္တာရမ္မဏဿပိ တဒါရမ္မဏံ နာနုဗန္ဓကံ ပရိစယာဘာဝတော၊ ဧဝံ အတ္တနော ကမ္မဿ နိမိတ္တဘူတေပိ တဿ သဟကာရီကာရဏာဟိ အပရိယာဒိန္နေ မဟဂ္ဂတပ္ပမာဏေ အာရမ္မဏေ ပရိစယာဘာဝတော ပရိတ္တဝိပါကော န ပဝတ္တတိ၊ ကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏော ပန ဇာယမာနော ပရိတ္တေနေဝ တေန ဟောတီတိ အာဟ ¶ ‘‘ပဋိသန္ဓိအာဒိဘူတော’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ပနာတိအာဒိနာ ပါဠိယာဝ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ¶ နိစ္ဆိနောတိ။ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယော ဟိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပေတော ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ဘိန္နာရမ္မဏတာယ ဝုတ္တတ္တာ။ န စာတိအာဒိနာ ပရိတ္တဝိပါကာ ဧဝ ဣဓ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ အတ္ထုဒ္ဓါရကဏ္ဍေ။

သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တာနံ သတိဝိရဟိတဿ ကာယကမ္မဿ သမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝါသနာဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝီတရာဂါနံ အပရိတ္တေပိ ကတ္ထစိ အာရမ္မဏေ သိယာ စေတသော ဥပ္ပိလာဝိတတ္တန္တိ ‘‘ကိလေသဝိရဟေ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ အာဒရာကရဏဝသေနေဝါတိ အာဒရာကရဏမတ္တဝသေနေဝါတိ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော ဧဝ-သဒ္ဒေါ တမေဝ နိဝတ္တေတဗ္ဗံ ဝိသေသံ ဒဿေတိ၊ နာညထာ။ ကောသဇ္ဇာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေါသာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ အာဒရာကရဏံ နိရုဿုက္ကတာ ဧဝါတိ အာဒရံ ကရောန္တာ နိရုဿုက္ကဘာဝေနေဝ န ဟောန္တိ၊ န ပန အာဒရံ န ကရောန္တိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကစ္စေ ပန ‘‘အကမ္မညသရီရတာယ အညဝိဟိတတာယ စ ခီဏာသဝါနံ အသက္ကစ္စဒါနာဒိပဝတ္တိ န အနာဒရဝသေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။

၁၄၂၁။ အတိပဂုဏာနန္တိ သုဘာဝိတာနံ သုဋ္ဌုတရံ ဝသိပ္ပတ္တာနံ။ ဧဝံ ပဂုဏဇ္ဈာနေသုပိ ပဝတ္တိ ဟောတိ တတ္ထ ဝိစာရဏုဿာဟဿ မန္ဒဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတန္တိ ‘‘တီဏိ လက္ခဏာနီတိ အဟန္တိ ဝါ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတံ။ ‘‘အဝိဇ္ဇမာနော အပရမတ္ထဘာဝတော၊ ဝိဇ္ဇမာနော စ လောကသင်္ကေတသိဒ္ဓိယာ သမ္မုတိသစ္စဘာဝတော အတ္ထော အရီယတိ စိတ္တေန ဂမ္မတိ ဉာယတီ’’တိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ယတော တဗ္ဗိသယာ စိတ္တုပ္ပာဒါ နဝတ္တဗ္ဗံ အာရမ္မဏံ ဧတေသန္တိ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာတိ အညပဒတ္ထသမာသဝသေန ဝုစ္စန္တိ။ အယံ ပန ဝါဒေါ ဟေဝတ္ထိကဝါဒေါ ဝိယ ဟောတီတိ တဿ အစ္စန္တံ အဝိဇ္ဇမာနတံ မညန္တော ဣတော စ အညထာ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မုတိသစ္စေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကထံ ပန တဿ အစ္စန္တမဝိဇ္ဇမာနတ္တေ တဗ္ဗိသယာနံ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဘာဝေါ စာတိ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇမာနမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏာတိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဝုတ္တာတိ ပရိတ္တာဒယော ဝိယ တဿ ဝိသုံ ဝဝတ္ထိတဘာဝံ နိသေဓေတိ။

ဝိက္ခိပနံ နာနာရမ္မဏေသု စိတ္တဿ ပဝတ္တနံ။ အနဝဋ္ဌာနံ ဧကသ္မိံယေဝ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနံ။ ဒုတိယာဒိမဂ္ဂပုရေစာရိကံ ဖလသမာပတ္တိပုရေစာရိကဉ္စ ကာမာဝစရဉာဏံ ¶ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတာယ လောကုတ္တရစိတ္တဿ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနိယတာယ စ ပဌမမဂ္ဂပုရေစာရိကဉာဏေန သမာနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဂေါတြဘုဝေါဒါနေ ဂေါတြဘူတိ ဂဟေတွာ’’တိ။

သဗ္ဗတ္ထပါဒကန္တိ ¶ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ၊ ပယောဇနေ ဝါ ဘုမ္မံ ‘‘စေတသော အဝူပသမေ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တေန သဗ္ဗေသု ဝိပဿနာဒီသု နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေသူတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘သဗ္ဗေသူ’’တိအာဒိ။ အတီတံသဉာဏဿ ကာမာဝစရတ္တာ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒီသု တဿ အဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဿ ပန အတီတသတ္တဒိဝသတော ဟေဋ္ဌာ ယာဝ ပစ္စုပ္ပန္နပဋိသန္ဓိ၊ တာဝ ဝိသယောတိ ဝဒန္တိ။ အတီတသတ္တဒိဝသေသုပိ ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓါနံ တဿ ဝိသယဘာဝေါ ယုတ္တော ဝိယ ဒိဿတိ။

ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ ပရိကမ္မေဟိ ဂဟေတွာတိ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဣဒံ စိတ္တံ ဝိယ အယံ ကာယော သီဃဂမနော ဟောတူ’’တိ ပုဗ္ဗဘာဂပရိကမ္မေဟိ ရူပကာယဿ ဝိယ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တဿပိ ဂဟေတဗ္ဗတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ပန အဓိဋ္ဌာနံ ဧဝံ ပဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဓိပ္ပေတဋ္ဌာနပါပုဏနတ္ထံ ဂန္တုကာမတံ ပုရက္ခတွာ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဣဒံ စိတ္တံ ဝိယ အယံ ကာယော သီဃဂမနော ဟောတူ’’တိ ကရဇကာယာရမ္မဏံ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ပုန ဘဝင်္ဂေ ဩတိဏ္ဏေ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ရူပကာယံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အနုလောမာနိ စ။ တတော အဓိဋ္ဌာနစိတ္တမ္ပိ တမေဝါရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဿာနုဘာဝေန ယထာဓိပ္ပေတဋ္ဌာနံ ဂတောယေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ အဒိဿမာနေန ကာယေန ဂစ္ဆန္တော ပနာယံ ကိံ တဿ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဂစ္ဆတိ၊ ဥဒါဟု ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဝါတိ? တီသု ခဏေသု ဂစ္ဆတီတိ ဣစ္ဆန္တိ။ စိတ္တေတိ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တေ။ သမောဒဟတီတိ စိတ္တာနုဂတိကံ စိတ္တံ ဝိယ သီဃဂမနံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ စိတ္တံ ဣစ္ဆိတက္ခဏေ အတိဒူရေပိ ဝိသယံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ရူပကာယဿပိ လဟုပရိဝတ္တိဘာဝါပါဒနံ စိတ္တဝသေန ကာယပရိဏာမနံ။ န စေတ္ထ ရူပဓမ္မာနံ ဒန္ဓပရိဝတ္တိဘာဝတော ဧကစိတ္တက္ခဏေန ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိ န ယုဇ္ဇတီတိ ဝတ္တဗ္ဗာ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန ရူပကာယဿ လဟုပရိဝတ္တိဘာဝဿ အာပါဒိတတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘စိတ္တဝသေန ကာယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာ အဒိဿမာနေန ကာယေန ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၉၇)။ အစိန္တေယျော ဟိ ဣဒ္ဓိမန္တာနံ ဣဒ္ဓိဝိသယောတိ။

စိတ္တသန္တာနံ ¶ ရူပကာယေ သမောဒဟိတန္တိ ယတ္တကေဟိ စိတ္တေဟိ ဒိဿမာနေန ကာယေန ယထာဓိပ္ပေတဋ္ဌာနပ္ပတ္တိ၊ တတ္တကာနံ စိတ္တာနံ ပဗန္ဓဿ ဒန္ဓဂမနကရဏတော ဣမဿ အဓိဋ္ဌာနဿ ကရဇကာယေ အာရောပိတံ တဒနုဂုဏန္တိ အတ္ထော။ ဣဒမ္ပိ အဓိဋ္ဌာနပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘အယံ ကာယော ဝိယ ဣဒံ စိတ္တံ ဒန္ဓဂမနံ ဟောတူ’’တိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌိတဇ္ဈာနစိတ္တာရမ္မဏံ ပရိကမ္မံ ¶ ကတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရိတွာ ဘဝင်္ဂတော ဝုဋ္ဌာယ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ပုန ဘဝင်္ဂေ ဩတိဏ္ဏေ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ပါဒကဇ္ဈာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အနုလောမာနိ စ။ တတော အဓိဋ္ဌာနစိတ္တမ္ပိ တမေဝါရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဿာနုဘာဝေန အန္တရာ ပဉ္စဝိညာဏာဒီသု ဥပ္ပန္နေသုပိ အပတန္တော ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တော စ သစေ ဣစ္ဆတိ၊ ပထဝီကသိဏဝသေန အာကာသေ မဂ္ဂံ နိမ္မိနိတွာ ပဒသာ ဂစ္ဆတိ။ သစေ ဣစ္ဆတိ၊ ဝါယောကသိဏဝသေန ဝါယုံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တူလပိစု ဝိယ ဝါယုနာ ဂစ္ဆတိ။ အပိစ ဂန္တုကာမတာဝ ဧတ္ထ ပမာဏံ။ သတိ ဟိ ဂန္တုကာမတာယ ဧဝံ ကတာဓိဋ္ဌာနော အဓိဋ္ဌာနဝေဂက္ခိတ္တောဝေသော ဣဿာသပက္ခိတ္တော သရော ဝိယ ဒိဿမာနော ဂစ္ဆတီတိ။ တတ္ထ အာကာသေ မဂ္ဂံ နိမ္မိနိတွာ ဂစ္ဆန္တော ဝိနာပိ အဘိညာဉာဏေန ပကတိပထဝိယံ ဝိယ ဂစ္ဆတိ။ တေနေဝ ‘‘ပဒသာ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါယုံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဂစ္ဆန္တော အဘိညာဉာဏသမုဋ္ဌိတဝါယောဓာတုပရမ္ပရာယ ဂစ္ဆတိ။ ဥဘယတ္ထာပိ အန္တရာ ဝနရာမဏီယကာဒီနိ ပေက္ခမာနော အာပါထဂတေ သဒ္ဒေ စ သုဏမာနော ဂစ္ဆတီတိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အဒိဿမာနေန ကာယေန ဧကစိတ္တက္ခဏေနေဝ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနဂမနေ ဒိဿမာနေန ကာယေန ပဒသာ ဝါယုနာ စ ဂမနေ အဘိညာစိတ္တသမုဋ္ဌိတကာယဝိညတ္တိဝိပ္ဖာရေန ဂမန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ‘‘အဘိညာစိတ္တဿ ဝိညတ္တိနိဗ္ဗတ္တနကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ။

အဓိဋ္ဌာနဒွယန္တိ စိတ္တကာယဝသေန ကာယစိတ္တပရိဏာမနဘူတံ ရူပကာယပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တာရမ္မဏံ ဥဘယံ အဓိဋ္ဌာနံ။ တံသမ္ပယုတ္တာယာတိ ယထာဝုတ္တအဓိဋ္ဌာနဒွယသမ္ပယုတ္တာယ။ သုခသညာလဟုသညာဘာဝတောတိ သုခသညာလဟုသညာသဗ္ဘာဝတော၊ တဗ္ဘာဝံ အာပဇ္ဇနတောတိ အတ္ထော။ သုခသညာတိ စေတ္ထ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တာ သညာ။ ဥပေက္ခာ ဟိ ‘‘သန္တံ သုခ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ သာယေဝ စ သညာ နီဝရဏေဟိ စေဝ ဝိတက္ကာဒီဟိ ပစ္စနီကေဟိ စ ဝိမုတ္တတ္တာ ‘‘လဟုသညာ’’တိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာဟိ သမောက္ကန္တာဟိ ရူပကာယောပိ တူလပိစု ဝိယ သလ္လဟုကော ဟောတိ။ သော ဧဝံ ဝါတက္ခိတ္တတူလပိစုနာ ¶ ဝိယ သလ္လဟုကေန ဧကစိတ္တက္ခဏေန အဒိဿမာနေန စ ကာယေန ယထာရုစိ ဂစ္ဆတီတိ။

‘‘မုတ္တော ဝတမှိ တာယ အနတ္ထသံဟိတာယ ဒုက္ကရကာရိကာယ၊ သာဓု ဝတမှိ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ သမ္ဗုဇ္ဈ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၇) ပဝတ္တံ ဘဂဝတော စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ မာရော ‘‘အမုတ္တဘာဝမဿ ကရိဿာမီ’’တိ၊

‘‘တပေါကမ္မာ ¶ အပက္ကမ္မ၊ ယံ န သုဇ္ဈန္တိ မာဏဝါ၊

အသုဒ္ဓါ မညသိ သုဒ္ဓါ၊ သုဒ္ဓိမဂ္ဂါ အပရဒ္ဓါ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၇) –

အာဟာတိ ဧဝမာဒိံ သန္ဓာယ ‘‘မာရာဒီနမ္ပိ ဘဂဝတော စိတ္တဇာနနံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏဉ္စ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန နိဗ္ဗာနာ…ပေ… ဉာတေသု ပဝတ္တတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ နိဗ္ဗာနာ…ပေ… ဉာတေသူတိ ဣဒံ အဘိညာဉာဏဿ ပရတော ပဝတ္တမာနံ ပစ္စဝေက္ခဏံ အဘိညာဉာဏဿ ဝိသယေ ဝိယ အဘိညာဉာဏဝိသယဝိသယေပိ ကဒါစိ ပဝတ္တိတုံ အရဟတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အပ္ပမာဏာရမ္မဏတန္တိ အပ္ပမာဏခန္ဓာရမ္မဏတန္တိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဘာဝဒီပကော ကောစိ ပါဌော နတ္ထိ၊ တသ္မာ။ ပစ္စဝေက္ခဏကိစ္စေ ဝုစ္စမာနေတိ ရုဠှိံ အဂ္ဂဟေတွာ မဂ္ဂါဒီနံ အတီတာနံ ပတိ ပတိ အဝေက္ခနံ အနုဿရဏံ ပစ္စဝေက္ခဏန္တိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ကိစ္စံယေဝ ပစ္စဝေက္ခဏန္တိ ဝုစ္စမာနေတိ အတ္ထော။ အနုညာတာတိ ဒိဿတီတိ ‘‘မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏတော’’တိ ဣဒမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ခန္ဓေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကိံ နု ခေါ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ပဝတ္တတီတိ။ အနာဂတံသဉာဏေပိ ဧသေဝ နယော။

ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပရိတ္တတ္တိကေ ‘‘အပ္ပမာဏော ဓမ္မော မဟဂ္ဂတဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၂။၅၈) ဧတ္ထ ‘‘အပ္ပမာဏာ ခန္ဓာ စေတောပရိယဉာဏဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသအနာဂတံသဉာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ အဇ္ဈတ္တတ္တိကေ စ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါဓမ္မော ဗဟိဒ္ဓါဓမ္မဿ၊ ဗဟိဒ္ဓါဓမ္မော အဇ္ဈတ္တဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧတေသံ ဝိဘင်္ဂေသု ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ခန္ဓာ ¶ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿ စေတောပရိယပုဗ္ဗေနိဝါသယထာကမ္မူပဂအနာဂတံသအာဝဇ္ဇနာယ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၂၀။၂၉) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ နိဗ္ဗာနန္တိ။ စေတောပရိယဣဒ္ဓိဝိဓာဒိဉာဏေဟိ သဟ ဝုတ္တတ္တာတိ စေ၊ ဧဝမ္ပိ ဝိသုံ ဝိဘဇိတဗ္ဗံ သိယာ။ န ဟိ ဝိသုံ ဝိဘဇနာရဟံ သဟ ဝိဘဇတီတိ? န၊ အဝစနဿ အညကာရဏတ္တာ။ ယာနိ ဟိ ပုထုဇ္ဇနာနံ ပုဗ္ဗေနိဝါသအနာဂတံသဉာဏာနိ၊ တေသံ အဝိသယော ဧဝ နိဗ္ဗာနံ။ အရိယာနံ ပန မဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏေဟိ သစ္ဆိကတနိဗ္ဗာနာနံ ဣမေဟိ ဉာဏေဟိ ပစ္စက္ခကရဏေ ပယောဇနံ နတ္ထီတိ သာဓာရဏေန ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနံ ဂဟိတတ္တာ နိဗ္ဗာနံ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ¶ ။ နိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓဇာနနမာဟ၊ န နိဗ္ဗတ္တကက္ခန္ဓဇာနနံ။ ယထာကမ္မူပဂဉာဏကိစ္စဉှိ တန္တိ။ အတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ ဣဒံ အနာဂတံသဉာဏဿပိ အနိဗ္ဗာနာရမ္မဏတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၁၄၂၉။ မဂ္ဂါရမ္မဏတ္တိကေ ယသ္မာ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ ဗောဓိတေသု စိတ္တုပ္ပာဒေသု ဧကန္တတော မဂ္ဂါရမ္မဏာယေဝ ကေစိ နတ္ထိ၊ မဂ္ဂါရမ္မဏာယေဝ ပန ကဒါစိ မဂ္ဂါဓိပတိနော ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ မဂ္ဂါရမ္မဏာ’’တိ ဧကမေဝ ပုစ္ဆံ ကတွာ တယောပိ ကောဋ္ဌာသာ လဗ္ဘမာနဝသေန ဝိဘတ္တာ။ ဣမိနာ နယေန ပရတောပိ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒါ’’တိ၊ ‘‘မဂ္ဂါရမ္မဏာ’’တိ စ ဝုတ္တဓမ္မာနံယေဝ မဂ္ဂဟေတုကတ္တာဘာဝံ သာဓေတုံ ‘‘အသဟဇာတတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဟေတုဝစနန္တိ ‘‘အသမ္ပယုတ္တတ္တာတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟိ အရူပဓမ္မာန’’န္တိအာဒိ။ ‘‘အညဓမ္မာရမ္မဏကာလေ ဧဝါ’’တိ အဝဓာရဏဿ အဂ္ဂဟိတတ္တာ ဂရုံ အကတွာ မဂ္ဂါရမ္မဏကာလေပိ မဂ္ဂါဓိပတိဘာဝေန န ဝတ္တဗ္ဗာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော အဋ္ဌကထာယံ ပရိဂ္ဂဟိတောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဂရုံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ’’တိ ဟိ ဝုတ္တတ္တာ ဂရုံ အကတွာ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေပိ အတ္ထိ ဧဝ။ တဒါ စ မဂ္ဂါဓိပတိဘာဝေန န ဝတ္တဗ္ဗာ တေ ဓမ္မာတိ ဘိယျောပိ သိဒ္ဓါဝါယမတ္ထော။

၁၄၃၄။ အတီတာရမ္မဏာဝါတိ ဥဒ္ဓဋံ၊ ‘‘အတီတာရမ္မဏာ’’တိ ပန အဋ္ဌကထာပါဌော ဗဟူသု ပေါတ္ထကေသု ဒိဿတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာယံ (ဝိဘ။ အ။ ၂၂၇) ‘‘မရဏသမယေ ဉာတကာ ‘အယံ၊ တာတ၊ တဝတ္ထာယ ဗုဒ္ဓပူဇာ ကရီယတိ၊ စိတ္တံ ပသာဒေဟီ’တိ ဝတွာ’’တိအာဒိနာ ပဉ္စဒွါရေ ရူပါဒိအာရမ္မဏူပသံဟရဏံ တတ္ထ တဒါရမ္မဏပရိယောသာနာနံ စုဒ္ဒသန္နံ ¶ စိတ္တာနံ ပဝတ္တိဉ္စ ဝတွာ တသ္မိံယေဝ ဧကစိတ္တက္ခဏဋ္ဌိတိကေ အာရမ္မဏေ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏဘာဝံ ပဋိသန္ဓိယာ ဝက္ခတိ၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။ ဒွေ ဘဝင်္ဂါနိ အာဝဇ္ဇနံ မရဏဿာသန္နဘာဝေန မန္ဒီဘူတဝေဂတ္တာ ပဉ္စ ဇဝနာနိ ဒွေ တဒါရမ္မဏာနိ စုတိစိတ္တန္တိ ဧကာဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စစိတ္တက္ခဏာဝသိဋ္ဌာယုကေ’’တိ။ ဣတရတ္ထာတိ အညတဒါရမ္မဏာယ စုတိယာ။ ဣဒါနိ တမေဝ ‘‘ဣတရတ္ထာ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ယဒါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ စုတိယာ တဒါရမ္မဏရဟိတတ္တာ ပဋိသန္ဓိယာ စ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတ္တာ ‘‘ရူပါ…ပေ… ဇ္ဇန္တဿာ’’တိ ဥဒါဟဋံ။ ဆ ဘဝင်္ဂါနိ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ၊ နဝ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာတိ သတ္တစိတ္တက္ခဏာဝသိဋ္ဌာယုကေ ဂတိနိမိတ္တေ ပဋိသန္ဓိယာ ပဝတ္တတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝိဇ္ဇမာနမေဝ ¶ ကာယံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ ဧတေန သုခလဟုသညောက္ကမနေန ပစ္စုပ္ပန္နဿေဝ ဘူတုပါဒါယရူပသင်္ဃာတဿ လဟုပရိဝတ္တိဘာဝါပါဒနံ၊ န ဘာဝိနောတိ ဒဿေတိ။

ဧတ္ထန္တရေတိ အပါကဋကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပါကဋကာလော၊ ဧတသ္မိံ အန္တရေ။ ယသ္မာ ပန ကဿစိ ကိဉ္စိ သီဃံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ကဿစိ ဒန္ဓံ၊ တသ္မာ ‘‘ဧကဒွေသန္တတိဝါရာ’’တိ အနိယမေတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝစနသိလိဋ္ဌတာဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဧကေ၊ ကေစိ ပန ‘‘ဧတ္ထန္တရေ ပဝတ္တာ ရူပဓမ္မာ အရူပဓမ္မာ စ ပစ္စုပ္ပန္နာတိ ဂဟိတေ ဧကော သန္တတိဝါရော ဟောတိ၊ တံ ပန ဒွိဓာ ဝိဘဇိတွာ အပါကဋကာလံ အာဒိံ ကတွာ ယေဘုယျေန ပါကဋကာလတော ဩရဘာဝေါ ဧကော ကောဋ္ဌာသော ယေဘုယျေန ပါကဋကာလံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ သုပါကဋကာလော ဧကောတိ ဧတေ ဒွေ သန္တတိဝါရာ။ ဣမိနာ နယေန သေသသန္တတိဝါရဘေဒါပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ကာလဝသေန သဗ္ဗေသံ သမာနဘာဝံ အဂ္ဂဟေတွာ ဓမ္မာနံ သဒိသပ္ပဝတ္တိဝသေန သန္တတိပရိစ္ဆေဒေါ ဒီပိတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ကာလံ သဒိသံ ပဝတ္တမာနာပိ ဟိ ဥတုစိတ္တာဒိသမုဋ္ဌာနာ ရူပဓမ္မာ သန္တတိဝါရာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ယဒါဟ ‘‘အတိပရိတ္တာ’’တိအာဒိနာ၊ အရူပသန္တတိပိ စေတ္ထ ယထာဝုတ္တရူပသန္တတိပရိစ္ဆိန္နာ သင်္ဂဟိတာယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု သံဟီရတီတိ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အာကဍ္ဎနီယဋ္ဌာနဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ‘‘ယော စာဝုသော၊ မနော ယေ စ ဓမ္မာ’’တိ ဝိသယိဝိသယဘူတာ ဧကဘဝဘူတာ စ ဧကသန္တတိပရိယာပန္နာ ဓမ္မာ ဝိဘာဂံ အကတွာ ဂယှမာနာ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ သတိ ပန ဝိဘာဂကရဏေ ¶ ခဏသန္တတိပစ္စုပ္ပန္နတာ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ ဟောန္တံ ဧတံ ဥဘယံ ဟောတီ’’တိ။

တဿာတိ မဟာဇနဿ။ အတီတာဒိဝိဘာဂံ အကတွာတိ အာဝဇ္ဇနာဒီနံ သမာနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ဥပါယံ ဒဿေတိ။ သိဒ္ဓံ ဟောတီတိ ခဏပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတ္တေပိ ပရိကမ္မစေတောပရိယဉာဏာနံ အယံ ပါဠိ သုဋ္ဌု နီတာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အတီတတ္တိကော စ ဧဝံ အဘိန္နော ဟောတီတိ ဧဝံ ခဏပစ္စုပ္ပန္နေယေဝ ဓမ္မေ ဣဓ ပစ္စုပ္ပန္နောတိ ဂယှမာနေ အညပဒသင်္ဂဟိတဿေဝ အနန္တရပစ္စယဘာဝံ ပကာသေန္တော အတီတတ္တိကော စ ပဋ္ဌာနေ အဘေဒတော သမ္မာ အတ္ထဿ ဥဒ္ဓဋတ္တာ အဝိနာသိတော ဟောတိ။ အထ ဝါ အတီတတ္တိကောတိ ပဋ္ဌာနေ အတီတတ္တိကပါဠိ၊ ဣမာယ အတီတတ္တိကပါဠိယာ ယထာဝုတ္တကာရဏတောယေဝ အဘိန္နော အဝိသိဋ္ဌော အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတီတိ အတ္ထော။

ယထာသမ္ဘဝန္တိ အာဝဇ္ဇနာယ အနာဂတာရမ္မဏတာ၊ ဇဝနာနံ ပစ္စုပ္ပန္နာတီတာရမ္မဏတာ အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာတီတာရမ္မဏတာတိ ¶ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နာနာရမ္မဏတာ န သိယာ အဒ္ဓါဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ အယဉ္စ အတ္ထော ဧကိဿာ ဇဝနဝီထိယာ ဧကသ္မိံယေဝ စိတ္တေ ပဝတ္တိယံ အာဝဇ္ဇနာဒီနံ အနာဂတာဒိအာရမ္မဏတာ သမ္ဘဝတီတိ သမ္ဘဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တောတိ ယထာဓိပ္ပေတဿ အဘိညာစိတ္တဿ ခဏပစ္စုပ္ပန္နေ ပဝတ္တိံ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တီဏီတိ ‘‘အတီတာရမ္မဏော ဓမ္မော အတီတာရမ္မဏဿ ဓမ္မဿ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော၊ အနာဂတာရမ္မဏော ဓမ္မော အနာဂတာရမ္မဏဿ ဓမ္မဿ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏဿ ဓမ္မဿ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၉။၃၄) ပဒန္တရသင်္ဂဟိတဓမ္မာနပေက္ခာ ဓမ္မာ တီဏိ ပဉှဝိဿဇ္ဇနာနီတိ အတ္ထော။ အနာသေဝနံ နတ္ထီတိ အာသေဝနလာဘေ သတိ ယထာဓမ္မသာသနေ အဝစနဿ ကာရဏံ နတ္ထီတိ အဝစနေန တတ္ထ ဣတရေသံ ပဉှာနံ ပဋိသေဓော ဝိညာယတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧတဿ ဝါဒဿာတိ ‘‘အာဝဇ္ဇနဇဝနာနံ အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတ္တေပိ စေတောပရိယဉာဏံ သိဒ္ဓ’’န္တိ ဝါဒဿ။ နိဿယဘာဝေါတိ အတ္ထသမ္ဘဝတော ယထာဝုတ္တနယဿ ဇောတကဘာဝေါ။ ယန္တိ စိတ္တံ။ တဿာတိ အာဝဇ္ဇနဇဝနာနံ ¶ ခဏပစ္စုပ္ပန္နနိရုဒ္ဓါရမ္မဏတာဝစနဿ။ ဧတ္ထ စ ကာလဝိသေသံ အာမသတိ၊ အနာဂတာယေဝ စ အာဝဇ္ဇနာ ပဝတ္တတီတိ နယိဒံ ယုဇ္ဇမာနကံ။ အထ ‘‘ယံ ဣမဿ စိတ္တံ ဘဝိဿတိ၊ တံ ဇာနာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကရောတိ၊ ဧဝံ သတိ ပရိကမ္မာဘိညာစိတ္တာနမ္ပိ အနာဂတာရမ္မဏတ္တမေဝါတိ သဗ္ဗတ္ထ အာဝဇ္ဇနဇဝနာနံ အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတာ န သိဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တိ…ပေ… ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။ ဒေါသာပတ္တိယာတိ ဒေါသာပဇ္ဇနေန၊ ဒေါသာပတ္တိတော ဝါ။ ရာသိဧကဒေသာဝဇ္ဇနပဋိဝေဓေတိ ယထာရုတဝသေနေဝ ပုရိမဝါဒိပက္ခမာဟ၊ သမ္ပတ္တသမ္ပတ္တာဝဇ္ဇနဇာနနေတိ အတ္တနာ နိဒ္ဓါရိတပက္ခံ။ ပုရိမဝါဒိနော နာနုဇာနေယျုန္တိ အဒ္ဓါသန္တတိပစ္စုပ္ပန္နပဒတ္ထတာ အဘိဓမ္မမာတိကာယံ အာဂတပစ္စုပ္ပန္နပဒဿ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယေ ဌတွာ နာနုဇာနေယျုံ။ ဧတ္ထ စ သတိပိ သဘာဝဘေဒေ အာကာရဘေဒါဘာဝတော ဧကတ္တနယဝသေန အာဝဇ္ဇနပရိကမ္မာဘိညာစိတ္တာနံ နာနာရမ္မဏတာဒေါသော နတ္ထီတိ ခဏပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတာ စေတောပရိယဉာဏဿ ပုရိမဝါဒီနံ အဓိပ္ပာယဝိဘာဝနမုခေန ဒဿိတာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သဘာဝဘေဒေ သတိ နာနာရမ္မဏတာဒေါသာဘာဝေါ နတ္ထိ ဧဝါတိ ဧကသ္မိံ ဧဝ စိတ္တေ အဒ္ဓါသန္တတိဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတာ ဝိဘာဝိတာ’’တိ ဒွီသုပိ ဝါဒေသု ယံ ယုတ္တံ၊ တံ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

တေနေဝါတိ ယသ္မာ အတီတတ္တိကေ ဥပ္ပန္နတ္တိကေ စ စေတောပရိယဉာဏဿ ဝတ္တမာနဓမ္မာရမ္မဏဘာဝဇောတနော ပါဌော န ဒိဿတိ၊ တေနေဝ ကာရဏေန။ ဒွီသု ဉာဏေသူတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသစေတောပရိယဉာဏေသု ¶ ။ ကမ္မမုခေန ဂယှန္တီတိ သတိပိ အာရမ္မဏဘာဝေ စတ္တာရော ခန္ဓာ ယထာကမ္မူပဂဉာဏေန ကမ္မဒွါရေန ကုသလာကုသလာ ဣစ္စေဝ ဂယှန္တိ၊ န ပန ဝိဘာဂသောတိ ဒဿေတိ။ လောဘာဒိသမ္ပယောဂဝိသေသေန ဒုစ္စရိတဘာဝေါ၊ အလောဘာဒိသမ္ပယောဂဝိသေသေန စ သုစရိတဘာဝေါ လက္ခီယတီတိ ဒုစ္စရိတသုစရိတာနိ ဝိဘာဝေန္တံ လောဘာဒယောပိ ဝိဘာဝေတိယေဝ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒုစ္စရိတ…ပေ… ဘာဝနံ ဟောတီ’’တိ။

၁၄၃၅။ အသဘာဝဓမ္မဿ ‘‘အဟ’’န္တိအာဒိပညတ္တိယာ အဇ္ဈတ္တဓမ္မုပါဒါနတာယ သိယာ ကောစိ အဇ္ဈတ္တပရိယာယော၊ န ပန သဘာဝဓမ္မဿ အသတ္တသန္တာနေဝ တဿာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဘာဝ…ပေ… အဟောန္တ’’န္တိ။ တထာ ဟိ ‘‘အတ္တနော ခန္ဓာဒီနိ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏဝသေန ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ဂယှမာနံ အဟန္တိ ပညတ္တိံ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂဏှာတီ’’တိ ¶ ဝက္ခတိ။ ယဒိ ဧဝံ တဿ အဇ္ဈတ္တတ္တိကေပိ အဇ္ဈတ္တဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ? န၊ ဗဟိဒ္ဓါဘာဝဿ ဝိယ အဇ္ဈတ္တဘာဝဿပိ အဇ္ဈတ္တတ္တိကေ နိပ္ပရိယာယဝသေန အဓိပ္ပေတတ္တာတိ။ ယဒါဟ ‘‘အသဘာ…ပေ… န ဝုတ္တ’’န္တိ။ အာကိဉ္စညာယတနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သာဝဇ္ဇနာနိ တဿ ပုရေစာရိကဥပစာရစိတ္တာနိ တဿ အာရမ္မဏေန ပဝတ္တနကပစ္စဝေက္ခဏအဿာဒနာဒိစိတ္တာနိ စ သင်္ဂဏှာတိ။

အာကိဉ္စညာယတနံ တံ-သဒ္ဒေန အာကဍ္ဎိတွာ ဝဒတိ၊ န ပန တံ သဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ၊ ယဉ္စ တဿ ပုရေစာရိကန္တိ အတ္ထော။ လေသဝစနန္တိ ဧကဒေသသာရုပ္ပေန သမာနာရမ္မဏဘာဝေန ဧကဒေသဿေဝ ဝစနံ။ လိဿတိ သိလိဿတိ ဧကဒေသေန အလ္လီယတီတိ ဟိ လေသော။ ယေသန္တိ ကာမာဝစရကုသလာကုသလမဟာကိရိယာဝဇ္ဇနစိတ္တာနံ ကုသလကိရိယာဘေဒဿ ရူပါဝစရစတုတ္ထဿ စ။ ဧဝံ ဥပေက္ခာသဟဂတနိဒ္ဒေသာဒီသူတိ ယေသံ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တတာ ဝုတ္တာ၊ တေသု ဧကမေဝ ဥပေက္ခာသဟဂတနိဒ္ဒေသံ ဝတွာ ဣတရံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ အတ္ထော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာမာဝစရာဒိနိဒ္ဒေသေ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထာပိ ဟိ ပရိတ္တသဟေတုကာဒိဘာဝေန ဝုတ္တေသု ဓမ္မေသု ဧကမေဝ ဝတွာ ဣတရံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ အဘာဝနာနိဋ္ဌပ္ပဝတ္တိယာတိ အဘာဝနာနိဋ္ဌပ္ပဝတ္တိယာ အဘာဝနာကာရဿ ဥက္ကံသပ္ပဝတ္တိယာတိ အတ္ထော၊ အဘာဝဿ ဝါ ဥက္ကံသပ္ပဝတ္တိယာ။ နဝတ္တဗ္ဗံ ဇာတံ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ တာနီတိ အာကိဉ္စညာယတနေန သမာနာရမ္မဏာနိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘အဘာဝနာသာမညေ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အာကိဉ္စညာယတနာရမ္မဏဿ ပစ္စဝေက္ခဏအဿာဒနာဒိဝသေန ပဝတ္တစိတ္တာနံ အဘာဝနာကာရေန ပဝတ္တိ ¶ အတ္ထီတိ? န၊ အဘာဝေတဗ္ဗတာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ န ဘာဝီယတီတိ ဟိ အဘာဝနံ၊ န န ဘာဝေတီတိ။

ဂဟဏဝိသေသနိမ္မိတာနီတိအာဒီသု အယမဓိပ္ပာယော – ယဒိပိ ဘာဝနာဉာဏနိမ္မိတာကာရမတ္တေသု သဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနေသု ဝိသယေသု ယေဘုယျေန မဟဂ္ဂတာ ဓမ္မာ ပဝတ္တန္တိ၊ ဗဟိဒ္ဓါကာရဂ္ဂဟဏဝသေန ပန ကသိဏာဒီနံ ဗဟိဒ္ဓါဘာဝေါတိ တဒါရမ္မဏဓမ္မာ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာတိ ဝုတ္တံ။ ကသိဏာနဉှိ သန္တာနံ မုဉ္စိတွာ ဥပဋ္ဌာနံ ဝိသေသတော ဝဍ္ဎိတကသိဏဝသေန ဝိညာယတိ၊ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏာဘာဝဿ ပန န ဗဟိဒ္ဓါကာရော၊ နာပိ အဇ္ဈတ္တာကာရောတိ ¶ ဥဘယာကာရဝိဓုရေ တသ္မိံ အနညသာဓာရဏေန ပဝတ္တိယာကာရေန ပဝတ္တမာနံ အာကိဉ္စညာယတနမေဝ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ ဝုတ္တံ၊ န ဣတရေ ဣတရာကာရပ္ပဝတ္တိတောတိ။ ကာမာဝစရကုသလာနန္တိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အာကိဉ္စညာယတနဝိပါကံ နေဝသညာနာသညာယတနဿ ဝိပါကာဒိကဿာတိ အတ္ထဝသေန ဝိဘတ္တိ ပရိဏာမေတဗ္ဗာ။ အဘိနီဟာရာသမ္ဘဝတောတိ သမာပတ္တိစိတ္တဿ အဘိနီဟရဏာသမ္ဘဝတော။ ကုသလမေဝ ဝိပါကဿ အာရမ္မဏန္တိ ကတွာ ‘‘ဝိပါကဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အသဘာဝဓမ္မတ္တေပိ ဗဟိဒ္ဓါကာရေန ဂဟဏီယဘာဝတော ကသိဏာနံ ဗဟိဒ္ဓါဘာဝေါ ဝိယ ဧကန္တတော ဣဓ အဇ္ဈတ္တဓမ္မုပါဒါနတာယ အဟန္တိ ပညတ္တိယာ သိယာ အဇ္ဈတ္တဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ခန္ဓာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဓာတုအာယတနာဒိ သင်္ဂယှတီ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဧသ နယောတိ ‘‘အရူပက္ခန္ဓေ ခန္ဓာတိ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိကံ ဝဏ္ဏနာနီတိံ အာဟ။ ပရေသံ ခန္ဓာဒိဂ္ဂဟဏေတိ ပရေသံ ခန္ဓာဒီတိ ဣမဿ ပဒဿ ကထနေ ဥစ္စာရဏေ။ သဗ္ဗံ ဥပါဒါပညတ္တိံ အာဟ အာဒိသဒ္ဒေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။

တိကအတ္ထုဒ္ဓါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုကအတ္ထုဒ္ဓါရဝဏ္ဏနာ

၁၄၇၃။ အညထာတိ ¶ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ဒဿနေ။ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ဒဿနတော ဧဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ သသင်္ခါရိကာနံ ထိနမိဒ္ဓဝိရဟေ အသင်္ခါရိကသဒိသီ ယောဇနာ န ဒဿိတာ။ ဘဝရာဂါဒီသူတိ ဘဝရာဂမူလိကာဒီသု ယောဇနာသု။

၁၅၁၁။ ဒွေတိ ဥဒ္ဓစ္စာဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနိ။ တီဏီတိ ကာမစ္ဆန္ဒဗျာပါဒဝိစိကိစ္ဆာသု ဧကေကေန ဥဒ္ဓစ္စာဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနိ။ ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါတိ ပါဠိယံ ဝါ-သဒ္ဒဿ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌတံ အာဟ။ အထ ဝါ နိပါတသဒ္ဒသန္နိဓာနေပိ နာမပဒါဒီဟိ ဧဝ သမုစ္စယာဒိအတ္ထော ဝုစ္စတိ၊ န နိပါတပဒေဟိ တေသံ အဝါစကတ္တာတိ အန္တရေနပိ နိပါတပဒံ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ။ တထာ ဝစနိစ္ဆာယ သမ္ဘဝေါ ဧဝ ဟေတ္ထ ပမာဏန္တိ ပါဠိယံ ‘‘ဒွေ တီဏီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ¶ သဟုပ္ပတ္တီတိအာဒိနာ ‘‘ဒွေ တီဏီ’’တိ လက္ခဏဝစနန္တိ သဗ္ဗသာဓာရဏမတ္ထမာဟ။ တထာ ဟိ ‘‘ဧဝဉ္စ ကတွာ ကိလေသဂေါစ္ဆကေ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿာယမဓိပ္ပာယော – ကိလေသဒွယသဟိတဿေဝ စိတ္တုပ္ပာဒဿ အဘာဝေပိ ပါဠိယံ ဒွိဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ ကိလေသာနဉ္စ သမ္ဘဝန္တာနံ သဗ္ဗေသံ သရူပေန ဂဟဏံ န ကတန္တိ ဒွေ တယောတိ လက္ခဏကရဏန္တိ ဝိညာယတီတိ။

ယဒိ သဗ္ဗာကုသလေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿပိ ဥဒ္ဓစ္စဿ ဧကော ဧဝ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝိသယဘာဝေန ဝုစ္စတိ၊ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏဿပိ တထာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ကသ္မာ ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ စောဒေတိ။ ဣတရော ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏဿေဝ တထာ ဝတ္တဗ္ဗတံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏဿ တထာ ဝတ္တဗ္ဗတာဘာဝဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘သုတ္တန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ ဝုတ္တေသု ပဉ္စသု နီဝရဏေသူတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတေ ဥဒ္ဓစ္စဿ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏေန နီဝရဏသဟိတတံ အာသင်္ကိတွာ ဝုတ္တံ။ နနု စ သုတ္တန္တေပိ ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနံ သတ္တာန’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄) အဝိဇ္ဇာ ‘‘နီဝရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာတိ? သစ္စမေတံ၊ ဈာနင်္ဂါနံ ပဋိပက္ခဘာဝေန ပန သုတ္တန္တေ ဗဟုလံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ပဉ္စေဝ နီဝရဏာနိ ဝုတ္တာနီတိ ယေဘုယျဝုတ္တိဝသေန ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကေစိ ပန ‘‘ယထာ နိက္ခေပကဏ္ဍေ ကုသလပဋိပက္ခဘူတာနိ ဒုဗ္ဗလာနိပိ နီဝရဏာနိ ပဋ္ဌာနေ ဝိယ ဒဿိတာနိ။ တထာ ဟိ ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၈။၁) ‘နီဝရဏံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ နီဝရဏော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ န ပုရေဇာတပစ္စယာ။ အရူပေ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ပဋိစ္စ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏ’န္တိအာဒိ ¶ ဝုတ္တံ၊ န ဧဝံ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍေ။ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍေ ပန ဈာနပဋိပက္ခဘူတာနိယေဝ နီဝရဏာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ ‘ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတေ စိတ္တုပ္ပာဒေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏဿ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီဟိ ဧကတော ဥပ္ပတ္တိဒဿနံ နိက္ခေပကဏ္ဍာနုသာရေန ကတံ ဧကတော ဥပ္ပတ္တိယာ ပဘေဒဒဿနတ္ထံ။ တတ္ထ ဟိ ပါဠိယံယေဝ တာနိ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယဉ္စ ဝါဒေါ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတေ စိတ္တုပ္ပာဒေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဣဒမေဝ ဝစနံ ဉာပကန္တိ ကတွာ ဝုတ္တော။ အညထာ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏံ ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ န တိ ဣတော အညံ ပရိယုဋ္ဌာနပဋ္ဌာယီနိယေဝ နီဝရဏာနိ အတ္ထုဒ္ဓါရကဏ္ဍေ အဓိပ္ပေတာနီတိ ဣမဿ အတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ အတ္ထိ၊ ဣဒံ ဝစနံ ဒွေတီဏိဝစနဿ သာမညေန သဗ္ဗနီဝရဏသင်္ဂါဟကတ္တာ ယထာဝုတ္တဝစနဿ ဝိသယဝိသေသပ္ပကာသနသင်္ခါတေန ¶ ပယောဇနန္တရေန ဝုတ္တဘာဝဿ ဒဿိတတ္တာ စ ဉာပကံ န ဘဝတီတိ ဒိဿတိ၊ တသ္မာ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

အဂ္ဂဟေတွာတိ ယထာရုတဝသေနေဝ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ ယထာ နိက္ခေပကဏ္ဍပဋ္ဌာနာဒီဟိ န ဣမိဿာ ပါဠိယာ ဝိရောဓော ဟောတိ၊ ဧဝံ အဓိပ္ပာယော ဂဝေသိတဗ္ဗောတိ ယထာဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဂမေတိ။

၁၅၇၇။ တေသန္တိ လောဘာဒိတော အညေသံ။ ဒဿိတာတိ ကထံ ဒဿိတာ? မာနော တာဝ လောဘမောဟဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ လောဘမောဟထိနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ တထာ ဒိဋ္ဌိ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ မောဟဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ ထိနံ လောဘမောဟဒိဋ္ဌိဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ လောဘမောဟမာနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ လောဘမောဟဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ ဒေါသမောဟဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ ဥဒ္ဓစ္စံ လောဘမောဟဒိဋ္ဌိအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ လောဘမောဟဒိဋ္ဌိထိနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ လောဘမောဟမာနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ လောဘမောဟမာနထိနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ လောဘမောဟထိနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ လောဘမောဟအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ ဒေါသမောဟအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ ဒေါသမောဟထိနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ မောဟဝိစိကိစ္ဆာအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ မောဟအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

ယထာ စ ဥဒ္ဓစ္စံ၊ ဧဝံ အဟိရိကာနောတ္တပ္ပာနိ စ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကထံ? အဟိရိကံ လောဘမောဟဒိဋ္ဌိဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ လောဘမောဟဒိဋ္ဌိထိနဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ လောဘမောဟမာနဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ လောဘမောဟမာနထိနဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ လောဘမောဟထိနဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ လောဘမောဟဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ ဒေါသမောဟဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ ဒေါသမောဟထိနဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ၊ မောဟဝိစိကိစ္ဆာဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ ¶ ၊ မောဟဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ စ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အနောတ္တပ္ပံ လောဘမောဟဒိဋ္ဌိဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ၊ လောဘမောဟဒိဋ္ဌိထိနဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ၊ လောဘမောဟမာနဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ၊ လောဘမောဟမာနထိနဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ၊ လောဘမောဟထိနဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ၊ လောဘမောဟဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ၊ ဒေါသမောဟဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ၊ ဒေါသမောဟထိနဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ၊ မောဟဝိစိကိစ္ဆာဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ ¶ ၊ မောဟဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ စ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧဝမေတ္ထ မာနာဒီနမ္ပိ ဧကတော ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

အဋ္ဌကထာကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ ဓမ္မသင်္ဂဏီမူလဋီကာယ လီနတ္ထပဒဝဏ္ဏနာ

ဓမ္မသင်္ဂဏီ-အနုဋီကာ သမတ္တာ။