📜
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
အဘိဓမ္မာဝတာရ-ပုရာဏဋီကာ
၁။ ပဌမော ပရိစ္ဆေဒေါ
စိတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈။ တတ္ထ ¶ ¶ တေသု စတုဗ္ဗိဓေသု ပရမတ္ထေသု၊ ဇာတိနိဒ္ဓါရဏံ။ စိတ္တန္တိ စိတ္တံ နာမ။ ဝိဇာနာတီတိ ဝိဇာနနံ၊ ဝိသယာနံ ဝိဇာနနံ ဝိသယဝိဇာနနံ။ စိတ္တသရူပပရိဒီပနမိဒံ ဝစနံ။ တဿ ပန စိတ္တဿ ကော ဝစနတ္ထော ကော သဒ္ဒတ္ထော။ ဝုစ္စတေ အာစရိယေန။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန သဗ္ဗေသံ စိတ္တာနံ သင်္ဂါဟကနယဝသေန။ အာရမ္မဏံ စိန္တေတိ ဇာနာတီတိ စိတ္တံ၊ တဒါ သဗ္ဗံ စိတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ဇဝနဝီထိဝသေန အတ္တသန္တာနံ စိနောတီတိ စိတ္တံ၊ တဒါ ကုသလာကုသလမဟာကိရိယာစိတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ အညေသံ ဇဝနာနံ အဂ္ဂဟဏံ ကာမာဝစရဇဝနာနိ ဧဝ ယေဘုယျဝသေန သတ္တက္ခတ္တုံ ဇဝန္တီတိ ဉာပနတ္ထံ။
၉။ ဝိစိတ္တံ ¶ ကရဏံ ယဿ တံ ဝိစိတ္တကရဏံ၊ တဿ ဘာဝေါ ဝိစိတ္တကရဏာ။ ‘‘ဣမဿ ရူပဿ ဥဒ္ဓံ ဣဒံ ဟောတု၊ ဟေဋ္ဌာ ဣဒံ ဟောတု၊ ဥဘယပဿေ ဣဒ’’န္တိ စိန္တေတွာ ယထာစိန္တိတေန ကမေန သေသစိတ္တရူပနိပ္ဖာဒနံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ယံ ကိဉ္စိ လောကေ ဝိစိတ္တံ သိပ္ပဇာတံ၊ သဗ္ဗံ တံ စိတ္တေနေဝ ကရီယတိ။ ဧဝံ ဝိစိတ္တကရဏတာယ စိတ္တံ။ တဒါ ကရဏတာယ စိတ္တံ ကရောတီတိ စိတ္တံ။ ဣဒံ တဒ္ဓိတပဒံ။ ဝါ အယံ အညော နယော ¶ ။ တံ အတ္တနော စိတ္တတာယ အညဒေဝ သရာဂံ စိတ္တံ၊ အညံ သဒေါသံ၊ အညံ သမောဟံ။ အညံ ကာမာဝစရံ၊ အညံ ရူပါဝစရာဒိဘေဒံ။ အညံ ရူပါရမ္မဏံ၊ အညံ သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏံ။ ရူပါရမ္မဏေသုပိ အညံ နီလာရမ္မဏံ၊ အညံ ပီတာဒိအာရမ္မဏံ။ သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သဗ္ဗေသုပိ တေသု အညံ ဟီနံ၊ အညံ မဇ္ဈိမံ၊ အညံ ပဏီတံ။ ဟီနာဒီသုပိ အညံ ဆန္ဒာဓိပတေယျံ၊ အညံ စိတ္တာဓိပတေယျံ၊ အညံ ဝီရိယာဓိပတေယျံ၊ အညံ ဝီမံသာဓိပတေယျံ၊ တသ္မာ ယဿ ဣမေသံ သမ္ပယုတ္တဘူမိအာရမ္မဏဟီနမဇ္ဈိမပဏီတာဓိပတီနံ ဝသေန အတ္တနော စိတ္တတာယ စိတ္တံ။ စိတ္တော ဧတသ္မိံ အတ္ထီတိ စိတ္တံ။ တဒါ သဗ္ဗံ စိတ္တံ။ ပညတ္တိယမ္ပိ ဝိညာဏေ ဝိစိတ္တေ စိတ္တဿ ကမ္မံ စိတ္တကမ္မံ၊ စိတ္တကမ္မမေဝ စိတ္တကမ္မကံ၊ စိတ္တကမ္မကေ ဝိစိတ္တေ ဣဓ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ စိတ္တသမ္မုတိ စိတ္တသဒ္ဒေါ ဝိညာဏေ စိတ္တေ ဝိညုနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
တံ ပန သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန စိန္တေတီတိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရံ စိတ္တံ။ သာရမ္မဏတော သာရမ္မဏဘာဝေန ဧကဝိဓံ။ သဝိပါကာဝိပါကတော သဝိပါကာဝိပါကဝသေန ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ တသ္မိံ ဒုဝိဓေ စိတ္တေ သဝိပါကံ နာမ စိတ္တံ ကုသလာကုသလံ၊ အဝိပါကံ အဗျာကတံ၊ ကုသလာကုသလဘာဝေန အကထိတန္တိ အတ္ထော။ ကုသလဇာတိ အကုသလဇာတိ အဗျာကတဇာတီတိ ဇာတိဘေဒတော တိဝိဓံ။
တတ္ထ တသ္မိံ ဝစနေ ‘‘ကုသလ’’န္တိ ဧတဿ သဒ္ဒဿ ပန ကော ဝစနတ္ထော။
၁၀။ ကုစ္ဆိတာနံ သလနတော ပါပကာနံ ဓမ္မာနံ ကမ္ပနတော ဝိဒ္ဓံသနတော။ ကုစ္ဆိတေနာကာရေန သယန္တီတိ ကုသာ၊ ကုသာနံ အကုသလသင်္ခါတာနံ လဝနေန ဆိန္ဒနတော။ ကုစ္ဆိတေ သာတိ တနုံ ကရောတီတိ ကုသံ၊ ကုသေန ဉာဏေန လာတဗ္ဗတ္တာ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ ဝါ အယံ အညော နယော။
၁၁။ ကုသလသဒ္ဒေါယံ ¶ အယံ ကုသလသဒ္ဒေါ ဆေကေ အတ္ထေ အာရောဂျတ္ထေ အနဝဇ္ဇတ္ထေ ဣဋ္ဌဝိပါကေ အတ္ထေပိ ဒိဋ္ဌော အမှေဟိ။ ဣဓ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ အနဝဇ္ဇာဒိကေ အတ္ထေ ဒိဋ္ဌော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာရောဂျတ္ထဣဋ္ဌဝိပါကတ္ထာ ¶ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဒိဋ္ဌော ယသ္မာ၊ တသ္မာ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကလက္ခဏံ ကုသလံ။ နတ္ထိ အဝဇ္ဇံ ကိလေသာဝဇ္ဇံ ကိလေသဒေါသော ကိလေသဒရထော ဧတဿာတိ အနဝဇ္ဇံ၊ ကမ္မေန ဝိပစ္စီယတေတိ ဝိပါကော၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိအာရမ္မဏာနုဘဝနဝသေန၊ အတ္တနော သဘာဝေန စ ဣဋ္ဌော ဝိပါကော ဧတဿာတိ ဣဋ္ဌဝိပါကံ၊ အနဝဇ္ဇမေဝ ဣဋ္ဌဝိပါကံ၊ တံ လက္ခီယတိ အနေန အဝိညာတံ လက္ခိတဗ္ဗံ ကုသလန္တိ လက္ခဏံ၊ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကလက္ခဏံ။ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကမေဝ ကုသလံ။ နနု ကထံ သယမေဝ အတ္တနော လက္ခဏံ ဘဝေယျာတိ စောဒနာ ဘဝေယျ ဝိညာတာဝိညာတသဒ္ဒတ္ထဘာဝေန လက္ခဏလက္ခိတဗ္ဗဘာဝယုတ္တိတော။ ကုသလသဒ္ဒတ္ထဝသေန ဟိ အဝိညာတံ အပါကဋံ ကုသလံ လက္ခိတဗ္ဗံ ဟောတိ။ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကသဒ္ဒတ္ထဝသေန ဝိညာတံ ပါကဋံ ကုသလံ လက္ခဏံ ဟောတိ။ အကုသလဝိဒ္ဓံသနရသံ အကုသလာနံ ဝိဒ္ဓံသနံ အကုသလဝိဒ္ဓံသနံ၊ တံ ရသော ကိစ္စမေတဿာတိ အကုသလဝိဒ္ဓံသနရသံ၊ အကုသလဝိဒ္ဓံသနကိစ္စံ။ ဝေါဒါနဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ ဝေါဒါနပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ဝေါဒါနဥပဋ္ဌာနာကာရံ ဝေါဒါနဂယှာကာရံ။ ဝါ အယံ အညော နယော။ ဝဇ္ဇပဋိပက္ခတ္တာ အနဝဇ္ဇလက္ခဏမေဝ ကုသလံ၊ ဝဇ္ဇပဋိပက္ခလက္ခဏံ ကုသလန္တိ အတ္ထော။ ဝေါဒါနဘာဝရသံ ဝေါဒါနဘာဝသမ္ပတ္တိကံ။ ဣဋ္ဌဝိပါကပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဣဋ္ဌဝိပါကဖလံ။ ယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာနံ ပဒဉ္စ တံ ဌာနဉ္စာတိ ပဒဋ္ဌာနံ၊ ဥဘော ကာရဏတ္ထာဓိဝစနံ၊ တသ္မာ အာသန္နကာရဏန္တိ အတ္ထော၊ ဣတရထာ ပုနရုတ္တိဒေါသော သိယာ၊ ယောနိသောမနသိကာရော ပဒဋ္ဌာနံ အာသန္နကာရဏံ ဧတဿာတိ ယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာနံ။
သာဝဇ္ဇာနိဋ္ဌဝိပါကလက္ခဏံ ¶ အကုသလံ။ တဒုဘယဝိပရီတံ တေဟိ ဥဘယေဟိ ကုသလာကုသလေဟိ ဝိပရီတံ အဝိပါကလက္ခဏံ ဧတဿာတိ တဒုဘယဝိပရီတလက္ခဏံ အဗျာကတံ။ ဝါ အယံ အညော နယော။ အဝိပါကာရဟံ ဝိပါကဿ အနနုစ္ဆဝိကံ။
သဝတ္ထုကာဝတ္ထုကဘေဒတောတိ သဝတ္ထုကံ ဟဒယဝတ္ထုကံ၊ အဝတ္ထုကံ ဟဒယဝတ္ထုဝိရဟိတံ။
၁၂။ ဥဒ္ဒါနတော သင်္ခေပဝသေန ကိလေသဝတ္ထုဝသေန ဒုဝေ ကာမာ ဟောန္တိ။ ဆန္ဒရာဂေါဝ ကိလေသော၊ တေဘူမကေ ပဝတ္တံ ဝဋ္ဋသဟိတံ ဝတ္ထု၊ ဝသတိ ကိလေသော ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထု။
၁၃။ ကိလေသကာမော ဝတ္ထုံ ကာမေတိ ဣစ္ဆတိ၊ ဝတ္ထု ကိလေသကာမေန ကာမီယတိ ဣစ္ဆီယတီတိ ကတ္တုကာရကကမ္မကာရကဒွယေ သာဓနဒွယေ ဧသ ဧသော ဒုဝိဓောပိ ကာမော သိဇ္ဈတိ။
၁၄-၅။ သော ¶ အယံ ဒုဝိဓောပိ ကာမော ယသ္မိံ ပဒေသေ သမ္ပတ္တီနံ ဝသေန အဝစရတိ၊ ဣတိ တသ္မာ ကာရဏာ သော ပန ပဒေသော စတုပါယာနံ ဆန္နံ ဒေဝါနံ မနုဿာနံ ဝသေန ဧဝ ဧကာဒသဝိဓော ဟောတိ။
၁၆။ ကာမောဝစရတီတိ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ဧကာဒသဝိဓေ ပဒေသေ ကာမော အဝစရတိ၊ ဣတိ တသ္မာ ကာရဏာ သော ပဒေသော အဿ ကာမဿ အနေန ကာမေန အဘိလက္ခိတတ္တာ ကာမာဝစရသညိတော။ အဘိလက္ခိတသဒ္ဒပ္ပယောဂေ တတိယတ္ထေ ‘‘အဿာ’’တိ ဆဋ္ဌီ ဟောတီတိ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူ ပဌန္တိ။ သသတ္ထာဝစရော ပဒေသော ဝိယ သတ္တေ သသန္တိ ဟိံသန္တိ တေဟီတိ သတ္ထာ၊ သဟ သတ္ထေဟီတိ သသတ္ထာ၊ သသတ္ထာ ပုရိသာ အဝစရန္တိ ဧတ္ထာတိ သသတ္ထာဝစရော။ ယထာ ဟိ ယသ္မိံ ပဒေသေ သသတ္ထာ ပုရိသာ အဝစရန္တိ၊ သော ပဒေသော ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ¶ အညေသု ဒွိပဒစတုပ္ပဒေသု အဝစရန္တေသု တေသံ ဥပလက္ခိတတ္တာ ‘‘သသတ္ထာဝစရော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ရူပါဝစရာဒီသု တတ္ထ အဝစရန္တေသု တေသံ အဘိလက္ခိတတ္တာ အယံ ပဒေသော ‘‘ကာမာဝစရော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။
၁၇။ ယထာ ရူပဘဝေါ ဥတ္တရပဒဿ လောပံ ကတွာ ရူပန္တိ ဝုတ္တော၊ ဧဝံ တထာ သွာယံ သော အယံ ဧသော ကာမာဝစရော ဥတ္တရပဒဿ လောပံ ကတွာ ကာမော ဣတိ သညိတော ကာမော နာမ ဥဒီရိတော ပဏ္ဍိတေန ကထိတော။
၁၈။ တသ္မိံ ကာမေ ဣဒံ စိတ္တံ တသ္မိံ ကာမာဝစရေ သဒါ အဝစရတိ၊ ဣတိ တသ္မာ ကာရဏာ ကာမာဝစရံ ဣတိ ဧဝံ ကာမဃာတိနာ ကာမာနံ ဝိနာသကေန ဗုဒ္ဓေန ကထိတံ။ ကိဉ္စာပိ ဧတံ ရူပါရူပဘဝေသုပိ အဝစရတိ၊ ယထာ ပန သင်္ဂါမေ ယေဘုယျေန အဝစရဏတော ‘‘သင်္ဂါမာဝစရော’’တိ လဒ္ဓနာမော နာဂေါ နဂရေ စရန္တောပိ ‘‘သင်္ဂါမာဝစရော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ၊ ထလစရဇလစရာ ပါဏိနော အထလေ အဇလေ ဌိတာပိ ‘‘ထလစရဇလစရာ’’တွေဝ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ ဣဒံ အညတ္ထ အဝစရန္တမ္ပိ ကာမာဝစရမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဝါ ဧတ္ထ ကာမော အဝစရတီတိပိ ကာမာဝစရံ။ ကာမဉ္စေသ ရူပါရူပါဝစရေသုပိ အဝစရတိ၊ ယထာ ပန ဝဒတီတိ ဝစ္ဆော၊ မဟိယံ သေတီတိ မဟိံသောတိ ဝုတ္တေ န ယတ္တကာ ဝဒန္တိ၊ မဟိယံ ဝါ သေန္တိ၊ သဗ္ဗေသံ တံ နာမံ ဟောတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၁၉။ ပဋိသန္ဓိံ ဘဝေ ကာမေ ကာမဘဝသင်္ခါတေ ကာမေ ပဋိသန္ဓိံ အဝစာရယတိ၊ ဣတိ တသ္မာ ကာမာဝစရံ ¶ ။ ဣတိ ဧဝံ ဝါ အယံ အညော နယော။ တတြ တသ္မိံ ကာမာဝစရေ ပရိယာပန္နံ အန္တောဂဓံ၊ ဣတိ တသ္မာ ကာမာဝစရံ။
၂၀။ အဋ္ဌဝိဓံ စိတ္တံ ကာမာဝစရသညိတံ ဣဒံ အဋ္ဌဝိဓံ စိတ္တံ။ ဒသပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေနေဝ ပုညကိရိယာ ဧဝ တေသံ တေသံ ဖလာနိသံသာနံ ¶ ဝတ္ထူနိ ကာရဏာနီတိ ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ၊ တေသံ ဝသော၊ တေန ပဝတ္တတိ။
၂၁။ ဒါနံ သီလံ ဘာဝနာ ပတ္တိဒါနံ ဝေယျာဝစ္စံ ဓမ္မဒေသနာ အနုမောဒနာ ဒိဋ္ဌိဇုဘာဝေါ သံသုတိ ဓမ္မဿဝနဉ္စ အပစာယော အပစာယနံ၊ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပုညာနိ ဧဝ ဝတ္ထူနိ ပုညဝတ္ထူနိ၊ တေသံ ပဘေဒေါ ပုညဝတ္ထုပ္ပဘေဒေါ ဉေယျော ပဏ္ဍိတေန ဇာနိတဗ္ဗော။
၂၂-၃။ ဂစ္ဆန္တိ သင်္ဂဟံ ဒါနေ ပတ္တိဒါနာနုမောဒနာ ဒါနေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဝေယျာဝစ္စာပစာယနာ သီလမယေ ပုညေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဓမ္မဒေသနာ ဓမ္မဿဝနံ ဒိဋ္ဌိဥဇုကာ ဘာဝနာမယေ ပုညေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဒသ ပုညကိရိယာပိ စ တီဏိ ဧဝ သမ္ဘောန္တိ။
၂၄။ သဗ္ဗာနုဿတိပုညဉ္စ ပသံသာ သရဏတ္တယံ ရတနတ္တယဂုဏပသံသာ စ ဧတေ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မမှိ သင်္ဂယှန္တိ၊ တသ္မိံ သင်္ဂဟပါပုဏေ သံသယော သန္ဒေဟော နတ္ထိ။
၂၅။ ပုရိမာ စေတနာ တတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဝတ္တာ စေတနာ၊ မုဉ္စစေတနာ ပစ္စုပ္ပန္နာ စေတနာ၊ ပရစေတနာ ပစ္ဆာကာလေ ပဝတ္တာ စေတနာ၊ တိဿောပိ စေတနာ ဒါနမယေ ပုညေ ဟောန္တိ။ ဧဝန္တိ ယထာ တိဿောပိ စေတနာ ဒါနမယေ ပုညေ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ တထာ ဒါနမယပုညတော သေသေသုပိ သီလမယဘာဝနာမယေသု တိဿော စေတနာ ပဏ္ဍိတော ဒီပယေ ကထေယျ။
ဟိ သစ္စံ ယဒါ ပန ယော ပုဂ္ဂလော ဒေယျဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာဒိသမ္ပတ္တိံ အာဂမ္မ ပဋိစ္စ။ ပဋိဂ္ဂါဟကာဒိသမ္ပတ္တိန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေသကာလကလျာဏမိတ္တာဒယော ဂဟိတာ။ အညံ ဝါ သောမနဿဟေတုန္တိ အည-ဂ္ဂဟဏေန သဒ္ဓါဗဟုလတာဝိသုဒ္ဓိဒိဋ္ဌိတာကုသလကိရိယာနိသံသဒဿိတာသောမနဿပဋိသန္ဓိကတာဒီနံ သင်္ဂဟော။ အတ္ထိ ဒိန္နံ ဒါနဿ ဖလံ အတ္ထိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ¶ အတ္ထိဟုတာဒယော ဂဟိတာ။ ပုရက္ခတွာတိ ပုရတော ကတွာ။ ပရေဟိ အနုဿာဟိတော အစောဒိတော ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ¶ ကရောတိ။ ဒါနာဒီနီတိ ဝစနေန ဒေယျဓမ္မံ နိဿာယ ပဝတ္တဒါနစေတနာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ တဒါ အဿ ပုဂ္ဂလဿ။ သင်္ခရဏံ သင်္ခါရော၊ နတ္ထိ သင်္ခါရော ဧတဿာတိ အသင်္ခါရော၊ တံ ဧဝ အသင်္ခါရိကံ၊ အပ္ပယောဂန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တနယေနာတိ ဝုတ္တနယော နာမ ‘‘ဒေယျဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာဒိသမ္ပတ္တိ’’န္တိ ဝစနံ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ သင်္ခရောတီတိ သင်္ခါရော နာမ အတ္တနော ဝါ ပဝတ္တဿ ပုဗ္ဗပ္ပယောဂဿ အဓိဝစနံ၊ ပရဿ ဝါ ပဝတ္တပုဗ္ဗပ္ပယောဂဿ အဓိဝစနံ။ အယမဿ အဓိပ္ပာယော – ယဒါ ယော ‘‘ဒါနာဒီနိ ကရိဿာမီ’’တိ စိတ္တံ သမုပ္ပာဒေတွာ နာကာသိ၊ ပစ္ဆာ အတ္တနော ပုဗ္ဗစေတနာယ ဥဿာဟိတော ကရောတိ၊ တဒါ သသင်္ခါရိကံ ဟောတိ၊ အတ္တနော ပုဗ္ဗပ္ပယောဂေန သဟ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ပဋိပတ္တိဒဿနေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ သီလာဒီဟိ ပဋိပဇ္ဇန္တိ ဇာနန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဝါ နိဗ္ဗာနံ ဧတာယာတိ ပဋိပတ္တိ၊ တာယ ဒဿနံ ပဋိပတ္တိဒဿနံ၊ တေန။ ဇာတော ပရိစယော ဧတေသန္တိ ဇာတပရိစယာ။ သဟသာတိ ဝေဂေန။ စတူသုပိ ဝိကပ္ပေသု ဒဿေယျ။
၂၆။ ဒသပုညကြိယာဒီနံ ဝသေန စ ဗဟူနိပိ ဘဝန္တိ ဧတာနိ ပန စိတ္တာနိ ဒသပုညကိရိယာဒီနံ ဝသေနပိ ဗဟူနိပိ ဘဝန္တိ ဣတိ ဧဝံ ပကာသယေ ဘဂဝါ ပကာသေယျ။
သတ္တရသ သဟဿာနိ၊ ဒွေ သတာနိ အသီတိ စ၊
ကာမာဝစရပုညာနိ၊ ဘဝန္တီတိ ဝိနိဒ္ဒိသေတိ။ –
ကာမာဝစရပုညာနိ သတ္တရသ သဟဿာနိ စ ဒွေ သတာနိ စ အသီတိ စ ဘဝန္တိ၊ ဣတိ ဝစနံ ဝိနိဒ္ဒိသေ အာစရိယော ကထေယျ။
ဒသပုညကြိယာဝတ္ထု၊ ဆဒွါရာဓိပတီဟိ စ၊
ကာယာဒီဟိ စ တီဟေဝ၊ ဟီနာဒီဟိ စ တီဟိ တု။
ဒွီသု ¶ ဘဝေသု ကာမဘဝရူပဘဝေသု။ ပဋိပဒါဒိဘေဒတော ဒုက္ခာပဋိပဒံ ဒန္ဓာဘိညံ၊ ဒုက္ခာပဋိပဒံ ခိပ္ပာဘိညံ၊ သုခါပဋိပဒံ ဒန္ဓာဘိညံ၊ သုခါပဋိပဒံ ခိပ္ပာဘိညံ။ ရူပါဝစရဘာဝနာပုညဝသပ္ပဝတ္တံ ရူပါဝစရေ ပဝတ္တဿ ဘာဝနာပုညဿ ဝသေန ပဝတ္တံ ရူပါဝစရူပပတ္တိနိပ္ဖာဒကံ ရူပါဝစရေ ဥပပတ္တိယာ ပဋိသန္ဓိယာ နိပ္ဖာဒကံ ဟောတိ။
သဝတ္ထုကာဝတ္ထုကဘေဒတောတိ ¶ အရူပါဝစရံ ယဒါ ကာမရူပေ ဇာယတိ၊ တဒါ ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ဇာယတိ၊ ဣတိ တသ္မာ သဝတ္ထုကံ နာမ ဇာတံ။ ယဒါ အရူပေ ဇာယတိ၊ တဒါ ဟဒယဝတ္ထုံ အနိဿာယ ဇာယတိ၊ ဣတိ တသ္မာ အဝတ္ထုကံ နာမ ဇာတံ။
အာကာသာနဉ္စာယတနဿ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသံ အာရမ္မဏံ။ ဝိညာဏဉ္စာယတနဿ တတ္ထ ပဝတ္တဝိညာဏံ၊ တသ္မိံ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ပဝတ္တံ ဝိညာဏံ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ အာကိဉ္စညာယတနဿ တဿ အပဂမော တဿ အာကာသာနဉ္စာယတနဿ အပဂမော အဘာဝေါ ဝေါဟာရော အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ နေဝသညာနာသညာယတနဿ အာကိဉ္စညာယတနံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။
ရူပေ သညာ ရူပသညာ။ သညာသီသေန စိတ္တမ္ပိ ဂဟိတံ။ သမတိက္ကမာ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသသမတိက္ကမနေန။ ပဋိဃေ ဒွါရာရမ္မဏာနံ သင်္ဃဋ္ဋနေ ပဝတ္တာ သညာ ပဋိဃသညာ။ ဒွိပဉ္စဝိညာဏာနံ အဓိဝစနံ။ တာသံ ပဋိဃသညာနံ ဒွိပဉ္စဝိညာဏာနံ အတ္ထင်္ဂမာ အတ္ထင်္ဂမေန။ နာနာ အတ္တာ သဘာဝေါ ဧတဿာတိ နာနတ္တံ၊ အာရမ္မဏံ၊ နာနတ္တေ နာနာသဘာဝေ ပဝတ္တာ သညာ နာနတ္တသညာ၊ နာနာ အတ္တာ သဘာဝေါ ဧတိဿာတိ ဝါ နာနတ္တာ၊ သာယေဝ သညာ နာနတ္တသညာ၊ ကာမာဝစရသညာတိ အတ္ထော။ တာသံ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ အမနသိကာရေန။
နိယတာနိယတဝတ္ထုကဘေဒတောတိ ¶ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ နိယတဝတ္ထုကော။ ကသ္မာ? ကာမရူပေသုယေဝ ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ဣတရေ ပန တယော မဂ္ဂါ အနိယတဝတ္ထုကာ။ ကသ္မာ? ကာမရူပေသု ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ဇာယန္တိ၊ အရူပေ ဟဒယဝတ္ထုံ အနိဿာယ ဇာယန္တိ၊ တသ္မာ အနိယတဝတ္ထုကာ။ တီဟိ ဝိမောက္ခမုခေဟီတိ သုညတအနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတသင်္ခါတေဟိ တီဟိ ဝိမောက္ခမုခေဟိ။
ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ တံ ပုဂ္ဂလံ ဝဋ္ဋသ္မိံ သံယောဇေန္တိ ဗန္ဓန္တီတိ သံယောဇနာ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသာယေဝ သံယောဇနာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသသံယောဇနာ၊ တေသံ ပဟာနံ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသသံယောဇနပ္ပဟာနံ၊ တံ ကရောတီတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသသံယောဇနပ္ပဟာနကရံ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂစိတ္တံ။ မာနောပိ ဧကဒေသတော အပါယဂါမိကောယေဝ ပဟိယျတေ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန နိဿေသတော န ပဟိယျတေ။ သေသကိလေသေသုပိ ¶ ဧသေဝ နယော။ ဥဒ္ဓစ္စံ ပန ဧကဒေသတောပိ အပါယဂါမိကမ္ပိ န ပဟိယျတိ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂစိတ္တံ ရာဂဒေါသမောဟာနံ တနုတ္တကရံ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန နာသိတသံယောဇနာနံ ပဟာနံ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ စေ? ပဌမမဂ္ဂတော ဒုတိယမဂ္ဂဿ မဟန္တတ္တာ ပဌမမဂ္ဂေန နာသိတာ သံယောဇနာ ဒုတိယမဂ္ဂေန နာသိတာတိ ပညာယတိ၊ ဣတိ ယသ္မာ၊ တသ္မာ န ဝုတ္တံ။ တတိယစတုတ္ထမဂ္ဂေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ လောကုတ္တရစိတ္တေ။ ဧကေကန္တိ ဝိစ္ဆာဝသေန ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂါနုရူပန္တိ ဝစနံ ပဌမမဂ္ဂဿ ပဌမဖလဉ္စ အနုရူပန္တိ ဝိညာပနတ္ထံ။
၂၈။ ကာမေ အဋ္ဌေဝ ကာမာဝစရေ အဋ္ဌ ဧဝ စိတ္တာနိ၊ ရူပေ ရူပဘဝေ ပဉ္စ စိတ္တာနိ၊ အရူပိသု စတ္တာရိ စိတ္တာနိ၊ အနုတ္တရာနိ လောကုတ္တရစိတ္တာနိ စတ္တာရိ၊ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ကုသလာနိ စိတ္တာနိ ဧကဝီသတိ ဟောန္တိ။
၂၉။ ကုသလာကုသလာပဂတေန ¶ သတာ မုနိနာ ကုသလတော၊ အကုသလတော စ အပဂတေန သတာ သတိသမ္ပန္နေန ကုသလေ ကုသလေန ဆေကေန ဝသိနာ ပဉ္စဝသီဟိ သမန္နာဂတေန ယံ ကုသလစိတ္တံ စတုဘူမိဂတံ စတူသု ဘူမီသု ပဝတ္တံ သကလံ သဗ္ဗံ လပိတံ ကထိတံ၊ တံ ကုသလစိတ္တံ မယာပိ ဗုဒ္ဓဒတ္တာစရိယေန လပိတံ ကထိတံ။
နိယတာနိယတဝတ္ထုဝသေနာတိ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တဒွယံ ကာမေယေဝ ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ဇာယတိ၊ အညဘူမီသု န ဇာယတိ၊ တသ္မာ နိယတဝတ္ထုကံ ဟောတိ။ ဣတရာနိ ပန အကုသလာနိ ကာမရူပေသု ဥပ္ပဇ္ဇနကာလေ ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ဇာယန္တိ၊ အရူပေ ဟဒယဝတ္ထုံ အနိဿာယ ဇာယန္တိ၊ တသ္မာ အနိယတဝတ္ထုကာနိ၊ တေန။ ပဋိသန္ဓိဇနကာဇနကဝသေန စာတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ပဋိသန္ဓိံ န ဇနေတိ။ ယဒိ ပဋိသန္ဓိံ ဇနေယျ၊ အပါယေသုယေဝ ဇနေယျ။ ကသ္မာ? သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဧကဒေသတော အပါယဂါမိကမ္ပိ န ဇဟိတံ၊ သဗ္ဗံ န ဇဟိတန္တိ အတ္ထော။ သောပိ မဂ္ဂေါ အပါယဂါမီ န ဟောတိ။ အညေ ပန ကိလေသာ ဧကဒေသဝသေန အပါယဂါမိကာ ဇဟိတာ၊ တေန ပဌမမဂ္ဂေနာတိ တသ္မာ န ဇနေတိ။ ဧကာဒသဝိဓံ ပန ပဋိသန္ဓိံ ဇနေတိ၊ တေန။
ဒိဋ္ဌမင်္ဂလာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုတမင်္ဂလာဒီနိ ဂဟိတာနိ။ သာရတော ဥတ္တမတော ပစ္စေတိ သဒ္ဒဟတိ။ သဘာဝတိက္ခေန သဘာဝေါ တိက္ခော ဧတဿာတိ သဘာဝတိက္ခံ၊ တေန သဘာဝတိက္ခေန။
အဿ ¶ ပန ပဋိဃသမ္ပယုတ္တဿ ပါဏာတိပါတာဒီသု အကုသလကမ္မေသု တိက္ခပ္ပဝတ္တိကာလေ အသင်္ခါရိကဿ ဥပ္ပတ္တိ၊ မန္ဒပ္ပဝတ္တိကာလေ သသင်္ခါရိကဿ ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တဿ မောမူဟဿ။
ဒုက္ခဝိသေသဿ ဒုက္ခနာနတ္တဿ။
၃၀။ လောဘမူလဝသေန ¶ အဋ္ဌ စိတ္တာနိ၊ ဒေါသမူလဝသာ ဒုဝေ စိတ္တာနိ၊ မောဟမူလဝသေန ဒွေ စိတ္တာနိ။ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အကုသလာနိ ဒွါဒသပ္ပကာရာနိ သိယုံ ဘဝေယျုံ။
၃၁။ ယံ ပါပမာနသံ ယံ အကုသလစိတ္တံ ပါပါပါပေသု ပါပအပါပေသု ကုသလာကုသလေသု အပါပေန အပ္ပဝတ္တေန ပါပါပါပပ္ပဟီနေန ဝုတ္တံ ဤရိတံ ကထိတံ၊ တံ ပါပမာနသံ တံ အကုသလစိတ္တံ မယာ သမုဒါဟဋံ ကထိတံ။
ယထာ ပနဿ ယထာ ပန အဿ ဝိပါကဿ ကုသလံ ဒါနာဒိဝသေန ဒါနာဒီနံ ဒသပုညကိရိယဝတ္ထူနံ ဝသေန ဆသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ၊ ဣဒံ ဝိပါကစိတ္တံ တထာ န ပဝတ္တတိ။ ဟိ သစ္စံ ဣဒံ ဝိပါကံ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိတဒါရမ္မဏဝသေန ပရိတ္တဓမ္မပရိယာပန္နေသု ကာမာဝစရဓမ္မန္တောဂဓေသု ဆသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနဉ္စ ဝိသေသေ အသတိပိ ကုသလသမ္ပယုတ္တဓမ္မတော အဿ ဝိပါကဿ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနဉ္စ နာနတ္တေ အသတိပိ ဣဒံ ဝိပါကံ အာဒါသတလာဒီသု ဓမ္မဇာတေသု မုခနိမိတ္တံ ဝိယ နိရုဿာဟံ။ အယမဿာဓိပ္ပာယော – ယထာ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တံ မုခေ စလိတေ စလတိ၊ အစလိတေ န စလတိ၊ မုခဿ ကာရဏံ ဝိနာ မုခနိမိတ္တဿ ဝိယ ကာရဏံ နတ္ထိ၊ ဧဝံ ကုသလကာရဏာ ဝိပါကဿ အညံ ကာရဏံ နတ္ထိ၊ နိရုဿာဟံ ဝိပါကံ။
၃၂။ ကာမာဝစရဒေဝါနံ မနုဿာနံ ဣမေ အဋ္ဌ မဟာဝိပါကာ ဒုဟေတုကတိဟေတုကာနံ ကာမာဝစရဒေဝါနံ၊ မနုဿာနဉ္စ ပဋိသန္ဓိယော ဘဝန္တိ။
၃၃-၄။ တတော ပရံ ပဝတ္တိယံ ယာဝတာယုကံ ဘဝင်္ဂံ ဟုတွာ ဗလဝါရမ္မဏေ အတိမဟန္တဝိဘူတာရမ္မဏေ ¶ တဒါရမ္မဏဉ္စ ဟုတွာ တတော ပရံ မရဏကာလသ္မိံ စုတိ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ ¶ ၊ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန စတူသု ဌာနေသု ဝိပစ္စန္တိ ဝိပါကဘာဝေန ဇာယန္တိ။
၃၅။ သဘူမိကုသလေဟေဝ မဟာပါကာ သမာ ဝိနာ မဟာပါကာ ကမ္မဒွါရံ ကမ္မကာရဏံ ဝိနာ၊ ကမ္မဉ္စ မဟာပုညာနံ ကိရိယဝတ္ထုကံ ဝိနာ ဝဇ္ဇေတွာ သဘူမိကုသလေဟေဝ အတ္တနော ဘူမိယံ ပဝတ္တေဟိ ကုသလေဟိ ဧဝ သမာ သဒိသာ။ ကမ္မဒွါရံ နာမ ကာယဝိညတ္တိကမ္မဒွါရံ၊ ဝစီဝိညတ္တိကမ္မဒွါရံ၊ ဘဝင်္ဂသင်္ခါတံ မနောဒွါရံ၊ ဣတိ တိဝိဓံ ကမ္မဒွါရံ ကမ္မကာရဏံ။ ကမ္မံ နာမ အဋ္ဌကာမာဝစရကုသလစေတနာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။
၃၆။ ပါကာ ကုသလဝိပါကာ အဝိညတ္တိဇနတ္တာ စ ဝိညတ္တိ စ ဝိညတ္တိ စ ဝိညတ္တိဝိညတ္တိယောတိ ဝတ္တဗ္ဗေ သရူပေကသေသံ ကတွာ ‘‘ဝိညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တာ ဇနေန္တီတိ ဝိညတ္တိဇနာ၊ န ဝိညတ္တိဇနာ အဝိညတ္တိဇနာ၊ တေသံ ဘာဝေါ အဝိညတ္တိဇနတ္တံ။ တသ္မာ အဝိညတ္တိဇနတ္တာ ကာယဝိညတ္တိဝစီဝိညတ္တိသင်္ခါတာနံ ကမ္မဒွါရာနံ အဇနကတ္တာ မနောဒွါရသင်္ခါတဿ ကမ္မဒွါရဿ ဝသေန စ အပ္ပဝတ္တနတော အဝိပါကသဘာဝတော စ အကမ္မဘာဝတော စ အပ္ပဝတ္တနတော စေဝ ပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေန အပ္ပဝတ္တနတော စေဝ ပုညေဟိ နော သမာ အသဒိသာ။
၃၇-၉။ ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ ဟိ တေသမေကန္တတော တေသံ ဝိပါကာနံ ဧကန္တတော ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ ကာမာဝစရာရမ္မဏတ္တာ တေသု ဝိပါကေသု သတ္တပညတ္တိကာရမ္မဏာ ကရုဏာမုဒိတာ ကဒါစိ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ န ဇာယန္တိ၊ တထာ ဧဝံ တိဿော ပန ဝိရတိယော ဧတေသု ဝိပါကေသု န ဇာယန္တိ၊ ဟိ ကသ္မာ ကာရဏာ န ဇာယန္တိ၊ ပဉ္စ သိက္ခာပဒါ ကုသလာတိ ကုသလာ နာမာတိ သတ္ထုနာ ဝုတ္တာ ယသ္မာ ကာရဏာ၊ တသ္မာ န ဇာယန္တိ။ တထာဓိပတိနောပေတ္ထ တထာ ဧဝမေဝ စတ္တာရော အဓိပတိနောပိ ဧတေသု ဝိပါကေသု န သန္တိ။ ကသ္မာ ¶ ? ဆန္ဒာဒီနိ ဓမ္မဇာတာနိ ပုရေတရံ ကတွာ အနုပ္ပဇ္ဇနတော န သန္တိ၊ ဣတိ ဝစနံ ဝိနိဒ္ဒိသေ အာစရိယော ကထေယျ။
၄၀။ အသင်္ခါရသသင်္ခါရဝိဓာနံ ပန ပုညတော ဝိပါကေသု အသင်္ခါရသသင်္ခါရဝိဓာနံ ပုညတော ကုသလတော အာဂမနဝသေန ဉေယျံ။ တတ္ထ ဧကစ္စာနံ အာစရိယာနံ မတေန မုခေ စလိတေ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တစလနံ ဝိယ အသင်္ခါရဿ ကုသလဿ ဝိပါကော အသင်္ခါရော ဟောတိ၊ သသင်္ခါရဿ ကုသလဿ ဝိပါကော သသင်္ခါရော ဟောတိ၊ ဧဝံ အာဂမနဝသေန ဉေယျံ။ ပစ္စယတော စေဝ ဉေယျံ တတ္ထ ဧကစ္စာနံ ¶ အာစရိယာနံ မတေန ဗလဝန္တေဟိ ဝိဘူတေဟိ ပစ္စယေဟိ ကမ္မာဒီဟိ ဥပ္ပန္နော အသင်္ခါရော ဒုဗ္ဗလေဟိ သသင်္ခါရောတိ ဧဝံ ပစ္စယဝသေန ဝိညေယျံ ဇာနိတဗ္ဗံ။
၄၁-၂။ ဟီနာဒီနံ ပုညာနံ ဝိပါကတ္တာ ဟီနာဒယော ဝိပါကာ ပုညဝါဒိနာ ဇိနေန ပရိဒီပိတာ ဘဝန္တိ၊ ဣတိ ဧဝံ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပဝတ္တံ ဣဒံ အဋ္ဌဝိဓံ စိတ္တံ ဧကန္တေန သဝတ္ထုကံ ကာမလောကသ္မိံ ဇာယတေ၊ အညတ္ထ ပန အညာသု ဘူမီသု န ဇာယတေ။
ဝိညာဏပဉ္စကံ နိယတာရမ္မဏန္တိ စက္ခုဝိညာဏဿ ရူပမေဝ အာရမ္မဏံ၊ န သဒ္ဒါဒယော။ သေသတ္တယံ ယဒါ စက္ခုဝိညာဏေန ဂဟိတံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ တဒါဿ ရူပံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ယဒါ သောတဝိညာဏေန ဂဟိတံ၊ တဒါဿ သဒ္ဒေါ အာရမ္မဏော ဟောတိ။ ယဒါ ဃာနဇိဝှာကာယဝိညာဏေဟိ ဂဟိတာနိ အာရမ္မဏာနိ ကရောန္တိ၊ တဒါဿ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ။ မနောဝိညာဏဓာတုဒွယံ ယဒါ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တဒါ ဆအာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဧဝံ အနိယတာရမ္မဏံ ဟောတိ။
ရူပါရမ္မဏာယ ကိရိယာမနောဓာတုယာ အပဂမော ပဒဋ္ဌာနံ အာသန္နကာရဏံ ဧတဿာတိ အပဂမပဒဋ္ဌာနံ၊ တာယ အာဝဇ္ဇနံ ¶ ကတွာ ဌိတာယ စက္ခုဝိညာဏေန ဒဿနကိစ္စံ ကရီယတီတိ အတ္ထော။ တထာဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ သမ္ပဋိစ္ဆနဘာဝေန ဂယှာကာရံ။ သန္တီရဏာဒိရသာ သောမနဿယုတ္တာ မနောဝိညာဏဓာတုသန္တီရဏတဒါရမ္မဏရသာ၊ ဥပေက္ခာယုတ္တာ ပန သန္တီရဏတဒါရမ္မဏပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိရသာ၊ တထာဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ သန္တီရဏာဒိဘာဝေန ဂယှာကာရံ။
၄၃။ ကာမာဝစရပုညဿ ကာမာဝစရကုသလဿ သောဠသ ဝိပါကာ ဟောန္တိ။ ဣတိ ယံ ဝစနံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝစနံ တိဟေတုကပုညဿ ဥက္ကဋ္ဌဿ ဝသေန အာစရိယော ပရိဒီပယေ။ အယမေတ္ထ အတ္ထော – ဆန္ဒာဓိပတေယျာဒီနံ ဝသေန ဥက္ကဋ္ဌတိဟေတုကကုသလံ ကာမသုဂတိယံ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိံ ဒတွာ ပဝတ္တေ အဋ္ဌ အဟေတုကကုသလဝိပါကာနိ၊ အဋ္ဌ မဟာကုသလဝိပါကာနီတိ သောဠသ ပါကာနိ နိပ္ဖာဒေတိ။
၄၄။ ကုသလာနုဂတံ ကတွာ ဘာဇိတံ ကိံ မဟဂ္ဂတံ ဝိပါကစိတ္တံ ကုသလာနုဂတံ ကုသလံ အနုဂတံ ကတွာ မဟဂ္ဂတကုသလစိတ္တေန သမာနံ ကတွာ ဘဂဝတာ ဘာဇိတံ ဒေသိတံ။ ကိံ ကေန ကာရဏေန? ကာမာဝစရပုညံဝ ကာမာဝစရကုသလံ ဣဝ အသမာနဖလံ နတ္ထိ ယတော ယသ္မာ ကာရဏာ၊ တသ္မာ ¶ ဝိပါကံ ကုသလာနုဂတံ ကတွာ ဘဂဝတာ ဘာဇိတံ ဒေသိတံ။ ကာမာဝစရပုညံဝါတိ ယထာ အဋ္ဌဝိဓေသု ကာမာဝစရကုသလေသု ဥက္ကဋ္ဌတိဟေတုကကုသလံ ကာမသုဂတိယံ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိံ ဒတွာ ပဝတ္တေ သောဠသ ကုသလဝိပါကာနိ နိပ္ဖာဒေတိ၊ တိဟေတုကဩမကဉ္စ ဒုဟေတုကဥက္ကဋ္ဌဉ္စ ကာမသုဂတိယံ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိံ ဒတွာ ပဝတ္တေ တိဟေတုကဝိရဟိတာနိ အဟေတုကဒုဟေတုကသင်္ခါတာနိ ဝိပါကာနိ နိပ္ဖာဒေတိ၊ ဒုဟေတုကဩမကံ ပန ကာမသုဂတိယံ အဟေတုကပဋိသန္ဓိံ ဒတွာ ပဝတ္တေ အဋ္ဌ အဟေတုကဝိပါကာနိ နိပ္ဖာဒေတိ၊ ဧဝံ ကာမာဝစရပုညံ အသမာနဖလံဝ ဟောတိ။
၄၅။ ဂဇာဒီနံ ¶ ဆာယာ ဂဇာဒိသဒိသာ ဟောတိ ယထာ၊ ဧဝံ မဟဂ္ဂတဝိပါကံ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗပကာရေန အတ္တနော ကုသလေဟေဝ သမာနံ ဟောတိ။
၄၆-၇။ ကာမာဝစရပုညံဝ နာပရာပရိယဝေဒနံ ဣဒံ မဟဂ္ဂတကုသလံ ကာမာဝစရပုညံဝ အပရာပရိယဝေဒနံ အပရသ္မိံ ဘဝေ ဖလဒါယကံ န ဟောတိ၊ ဈာနာ အပရိဟီနဿ ဘဝဂါမိနော ပဋိသန္ဓိဂါမိနော သတ္တဿ ကုသလာနန္တရံယေဝ ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣတိ စ ဉာပနတ္ထံ ဧတဿ မဟဂ္ဂတဝိပါကဿ ကုသလာနုဂတံ ကုသလာနုဂမနံ ဘဂဝတာ ကတံ။
၄၈။ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ မဟဂ္ဂတဝိပါကေ ပဋိပဒါက္ကမော တေသဉ္စ ဟီနာဒီနံ ဘေဒတော ဈာနာဂမနတော မဟဂ္ဂတကုသလဈာနဿ အာဂမနဝသေန ဝိဘာဝိနာ ပဏ္ဍိတေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
၄၉။ ဧတ္ထ ဝိပါကေ ဆန္ဒာဒိအဓိပတီနံ အဘာဝေါ၊ အယမေဝ ဝိသေသတော ကုသလတော အယံ ဧဝ ဝိသေသော၊ သေသံ သဗ္ဗပကာရံ အဝိသေသေန ကုသလေန သမံ မတံ ကထိတံ ဘဂဝတာ။
၅၀။ သုညတံ အနိမိတ္တန္တိ၊ တထာပဏိဟိတန္တိပိ သုညတံ အနတ္တာ၊ အနိမိတ္တံ အနိစ္စံ၊ အပ္ပဏိဟိတံ ဒုက္ခံ ဣတိ ဧတာနိ တီဏိ နာမာနိ မဂ္ဂဿ အနန္တရေ စတုဗ္ဗိဓဿ မဂ္ဂဿ အနန္တရေ စတုဗ္ဗိဓေ ဖလေ ဟောန္တိ။
၅၁။ လဗ္ဘန္တိ ပရဘာဂသ္မိံ မဂ္ဂါနန္တရေ ပဝတ္တဖလတော အညသ္မိံ ကာလေ ဝဠဉ္ဇနဖလေသု ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနကာလေသု ဧတာနိ တီဏိ နာမာနိ န လဗ္ဘန္တေ၊ ဖလေဟိ ဝိပဿနာဝသေနေဝ အနတ္တအနိစ္စဒုက္ခသင်္ခါတာနံ ¶ တိဏ္ဏံ ဝိပဿနာနံ ဝသေန ဧဝ တာနိ တီဏိ နာမာနိ လဗ္ဘရေ ဖလေဟိ လဗ္ဘန္တေ။
၅၂။ ဟောန္တိ ¶ သာဓိပတီနေဝ လောကုတ္တရဖလာနိ တု ဧကန္တတော သာဓိပတီနိ ဧဝ ဟောန္တိ၊ လောကုတ္တရဖလာနိ ဌပေတွာ အညသ္မိံ ဝိပါကေ အဓိပတီ နတ္ထိ။
၅၃။ မဂ္ဂေါ အတ္တနော မဂ္ဂဘာဝေန မဂ္ဂေါ နာမ ဝုစ္စတေ ဘဂဝတာ။ ဖလံ မဂ္ဂံ ဥပါဒါယ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂံ နိဿယံ ကတွာ မဂ္ဂေါ နာမ ဣတိ ဝစနံ ဝုစ္စတေ ဘဂဝတာ။
၅၄။ ဣမေ သတ္တ အကုသလဝိပါကာ။ ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော၊ တဿဒိသတ္တာ ဂေါစရော အာရမ္မဏန္တိ အတ္ထော၊ အနိဋ္ဌော စ အနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တော စ အနိဋ္ဌာနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာ၊ တေယေဝ ဂေါစရော အနိဋ္ဌာနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တဂေါစရော၊ တသ္မိံ အနိဋ္ဌာနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တဂေါစရေ ဝတ္တရေ ဝတ္တန္တိ။ သုခါဒိတ္တယယုတ္တာ တေ တေ အဋ္ဌ အဟေတုကကုသလဝိပါကာ သုခါဒိတ္တယယုတ္တာ သုခသောမနဿဥပေက္ခာဝေဒနာဟိ သဟဂတာ။ ဒုက္ခုပေက္ခာယုတာ ဣမေ ဣမေ သတ္တ အဟေတုကအကုသလဝိပါကာ ဒုက္ခုပေက္ခာဝေဒနာဟိ သဟဂတာ။
၅၅။ ဧဝံ ဆတ္တိံသဓာ ပါကံ ပါကသာသနပူဇိတော သုဂတော။ ကိံ ဝိသိဋ္ဌော? ပါကံ နာမ အသုရံ၊ တံ သာသတိ၊ ပါကေန အတ္တနော ပုညဖလေန ဒေဝေ အနုသာသတီတိ ဝါ ပါကသာသနော၊ ကော သော? သက္ကော။ တေန ပါကသာသနေန ပူဇိတော သဝိပါကာဝိပါကေသု ကုသလဝိပါကကိရိယေသု ကုသလော ဆေကော ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပါကံ စိတ္တံ ဆတ္တိံသပ္ပကာရံ အဗြွိ အဝေါစ။
အနုဠာရေသူတိ ခုဒ္ဒကေသု။ တထာဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဆဠာရမ္မဏဝိဇာနနဂယှာကာရာ။ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဂတိ ဝိယ ဂတိ ဧတိဿာတိ သဗ္ဗညုတညာဏဂတိကာ။
၅၆။ သောမနဿယုတ္တာနဋ္ဌ ¶ ၊ ကုသလာကုသလာနိ စ သောမနဿယုတ္တာနိ အဋ္ဌ ကုသလာကုသလာနိ စ၊ ကြိယတော ပန ပဉ္စ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဟာသစိတ္တာနိ တေရသ။
၅၇။ ပုထုဇ္ဇနာ ဟသန္တေတ္ထ ဧတ္ထ ဧတေသု တေရသစိတ္တေသု ပုထုဇ္ဇနာ ပန အဋ္ဌဟိ စိတ္တေဟိ ဟသန္တိ ¶ ။ သေခါ သတ္တ အရိယာ ဆဟိ စိတ္တေဟိ ဟသန္တိ။ အသေခါ ခီဏာသဝါ ပဉ္စဟိ စိတ္တေဟိ ဟသန္တိ။
ကုသလာနိ ပန ရူပါရူပကုသလာနိ သေခပုထုဇ္ဇနာနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဣမာနိ ရူပါရူပကိရိယာနိ ခီဏာသဝါနံ ဘာဝနာယေဝ ကာရော ဘာဝနာကာရော၊ တဿ ဝသော ဘာဝနာကာရဝသော၊ တေန ပဝတ္တာနိ။ တာနိ ရူပါရူပကုသလာနိ ဘာဝနာပုညဝသပ္ပဝတ္တာနိ ဘာဝနာကုသလဝသေန ပဝတ္တာနိ။ ဣမေသံ ရူပါရူပကိရိယာနံ တေသဉ္စ ရူပါရူပကုသလာနံ အယမေဝ ဝိသေသော။
၅၈-၉။ ယာ ပုထုဇ္ဇနကာလသ္မိံ၊ အဘိနိဗ္ဗတ္တိတာ ပန ပုထုဇ္ဇနကာလသ္မိံ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဋ္ဌိတေန ယောဂိနာ အဘိနိဗ္ဗတ္တိတာ ယာ ရူပါရူပသမာပတ္တိ၊ သာ ရူပါရူပသမာပတ္တိ သော ယောဂီ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု ဟုတွာ နံ ရူပါရူပသမာပတ္တိံ ယာဝ ယတ္တကံ ကာလံ န သမာပဇ္ဇတေ၊ တာဝ တတ္တကေန ကာလေန တဿ ခီဏာသဝဘိက္ခုနော ကုသလာ ဧဝ ရူပါရူပကုသလာ ဧဝ ဟောတိ။ ခီဏာသဝေန သာ ရူပါရူပသမာပတ္တိ သစေ ယဒိ သမာပန္နာ သမာပဇ္ဇိတာ၊ ကြိယာ ရူပါရူပကိရိယာ ဟောတိ။
၆၀။ ဧကာဒသဝိဓံ ကာမေ ကာမာဝစရေ ကိရိယစိတ္တံ ဧကာဒသဝိဓံ၊ ရူပေ ရူပါဝစရေ ပဉ္စ၊ အရူပိသု စတ္တာရိ ဣတိ သဗ္ဗာနိ ကြိယစိတ္တာနိ ဝီသတိ။
၆၁။ လောကုတ္တရကြိယစိတ္တံ၊ ပန ကသ္မာ န ဝိဇ္ဇတိ? မဂ္ဂဿ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတ္တာ န ဝိဇ္ဇတိ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – စတုမဂ္ဂဋ္ဌော ¶ ခီဏာသဝေါ နာမ န ဟောတိ၊ မဂ္ဂါနန္တရမေဝ ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မဂ္ဂေါပိ ဧကစိတ္တက္ခဏိကော ယဒိ စိတ္တံ ဗဟုစိတ္တက္ခဏိကံ၊ ဖလသမင်္ဂိနော ခီဏာသဝဿပိ မဂ္ဂစိတ္တံ ဘဝေယျ၊ ဧဝံ သတိ လောကုတ္တရကိရိယစိတ္တံ ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။
၆၂။ ကြိယာကြိယာပတ္တိဝိဘာဂဒေသကော ကရဏံ ကြိယံ၊ ကြိယံ နာမ ဝိနယပရိယာယေန အကတ္တဗ္ဗဿ ကရဏံ၊ န ကရဏံ အကြိယံ၊ အကြိယံ နာမ ဝိနယပရိယာယေန ကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏံ၊ အာပဇ္ဇနံ အာပတ္တိ၊ ကြိယာယ ကရဏေန အာပတ္တိ ကြိယာပတ္တိ၊ အကြိယာယ အကရဏေန အာပတ္တိ အကြိယာပတ္တိ၊ ကြိယာပတ္တိ စ အကြိယာပတ္တိ စ ကြိယာပတျာကြိယာပတ္တိယော၊ ဧကဿ အာပတ္တိ-သဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ ‘‘ကြိယာကြိယာပတ္တိယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တာသံ ဝိဘာဂေါ ကြိယာကြိယာပတ္တိဝိဘာဂေါ၊ ဒေသေတီတိ ဒေသကော၊ တဿ ဒေသကော ကြိယာကြိယာပတ္တိဝိဘာဂဒေသကော။ ဏွု-တု-ပစ္စယေသု ပရေသု ကမ္မတ္ထေ ဆဋ္ဌီ ဟောတီတိ ¶ ဝဒန္တိ။ ဇိနော ကိံ ဝိသိဋ္ဌော? ကြိယာကြိယာပတ္တိဝိဘာဂဒေသကော ဟိတာဟိတာနံ သကြိယာကြိယာရတော ဟိတဿ သကြိယာယ ရတော၊ အဟိတဿ အကြိယာယ ရတော၊ ယံ ကြိယာကြိယံ၊ ကြိယံ နာမ ကြိယစိတ္တံ၊ အကြိယံ နာမ ကုသလာကုသလဝိပါကစိတ္တံ ဣစ္ဆန္တိ ဧကေ။ တံ န။ ကသ္မာ? ကုသလာဓိကာရေ ‘‘ကုသလံ မုနိနာ လပိတံ’’ အကုသလာဓိကာရေ ‘‘ပါပမာနသံ ပါပါပါပေသွပါပေန ဝုတ္တံ’’ ဝိပါကာဓိကာရေ ‘‘ပါကံ သုဂတော အဗြဝီ’’တိ ဝတွာ ပုန ကြိယာဓိကာရေ ‘‘ကုသလာကုသလဝိပါကာနိ အဝေါစာ’’တိ ဝစနဿ ဝတ္တဗ္ဗာဘာဝတော။ တေန ဝါဿ ကြိယာကြိယံ ဧတဿာတိ ကြိယာကြိယံ၊ ကြိယာကြိယသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ အယမေဝ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗော။ ယံ ကြိယာကြိယံ စိတ္တံ ကြိယာကြိယာသဘာဝံ အဝေါစ ဒေသေသိ၊ တံ ကြိယာကြိယံ ကြိယာကြိယသဘာဝံ မယာ သမီရိတံ၊ သမ္မာ ပကာရေန ဤရိတံ ကထိတံ။
၆၄။ ဧကူနနဝုတိ ¶ သဗ္ဗေ၊ စိတ္တုပ္ပာဒါ မဟေသိနာ လောကုတ္တရေ အဋ္ဌ ကတွာ ဧကူနနဝုတိ သဗ္ဗေ စိတ္တုပ္ပာဒါ မဟေသိနာ တထာဂတေန သမာသတော သင်္ခေပတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။
၆၅။ ပိဋကေ အဘိဓမ္မသ္မိံ၊ ယေ ဘိက္ခူ ပါဋဝတ္ထိနော အဘိဓမ္မပိဋကေ ပဋုနော ဘာဝေါ ပါဋဝံ၊ တေန အတ္ထော ပါဋဝတ္ထော၊ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ပါဋဝတ္ထိနော၊ ဆေကဘာဝတ္ထိကာ ယေ ဘိက္ခူ၊ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ အယံ အဘိဓမ္မာဝတာရော ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗော သိက္ခိတဗ္ဗော ပုနပ္ပုနံ စိန္တိတဗ္ဗော။
၆၆။ ယေ ဇနာ တဿင်္ကာသေန တံသန္နိဘေန အဘိဓမ္မာဝတာရေန အဘိဓမ္မမဟောဒဓိံ မဟာသာဂရသန္နိဘံ အဘိဓမ္မံ တရန္တိ၊ တေ ဣမံ လောကံ ပရလောကဉ္စ တရန္တိ။ ဣတီတိ ပရိသမာပနေ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
စိတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဌမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၂။ ဒုတိယော ပရိစ္ဆေဒေါ
စေတသိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၆၇။ စိတ္တာနန္တရမုဒ္ဒိဋ္ဌာ ¶ ၊ ယေ စ စေတသိကာ မယာ ယေ စ စေတသိကာ စိတ္တာနန္တရံ မယာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ဣတော ပရံ ဣဒါနိ တေသံ စေတသိကာနံ ဝိဘာဇနံ ကရိဿာမိ အဟံ။
ဣမေသု ပန ကရုဏာမုဒိတာဝသေန ဘာဝနာကာလေ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ ဝါ၊ အပ္ပနာပတ္တာယ ကရုဏာယ ပုဗ္ဗဘာဂေါ၊ တသ္မိံ ပုဗ္ဗဘာဂေ၊ ကရုဏာတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမာဝစရစိတ္တေတိ အတ္ထော။ ဧကာ ကရုဏာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မုဒိတာပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ အပ္ပနာပတ္တာယ မုဒိတာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဧကာ မုဒိတာ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣမိနာ ကာမာဝစရစိတ္တေန ယောဂီ မိစ္ဆာကမ္မန္တာဒီဟိ ဓမ္မေဟိ ဝိရမတိ။ ရမု-ဓာတု ကီဠာယံ၊ ဝိ-သဒ္ဒေါ ဝိရမဏတ္ထော။
၆၈။ အာဒိနာ ပုညစိတ္တေန၊ တေတ္တိံသ နိယတာ မတာ အာဒိနာ ပုညစိတ္တေန ပဌမမဟာကုသလစိတ္တေန သဟ နိယတာ တေတ္တိံသ စေတသိကာ ဘဂဝတာ မတာတိ၊ အထ ဝါ ကရုဏာမုဒိတာ အနိယတာ ဧကေန ဓမ္မေန သဟ စတုတ္တိံသ ဓမ္မာ ဘဝန္တိ။
၆၉။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ မေတ္တာ စ၊ ဥပေက္ခာ စ န ဥဒ္ဓဋာ ဧတ္ထ ဧတေသု ယေဝါပနကဓမ္မေသု၊ နိဒ္ဓါရဏံ၊ မေတ္တာ စ ဥပေက္ခာ စ ဓမ္မရာဇေန သတ္ထုနာ န ဥဒ္ဓဋာ န ဝုတ္တာ ကသ္မာ ကာရဏာ။
၇၀။ အဗျာပါဒေန မေတ္တာပိ အဗျာပါဒေန မေတ္တာ ဂဟိတာ၊ ဥပေက္ခာတိ တတြမဇ္ဈတ္တတာယ စ ဂဟိတာ ယသ္မာ ကာရဏာ၊ တသ္မာ ဥဘောပေတာ ဘဂဝတာ န ဂဟိတာ။
၇၁။ ကသ္မာ ယေဝါပနာ ဓမ္မာ၊ ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ သဗ္ဗေ တေ ယေဝါပနာ ဓမ္မာ ယေဝါပနနာမကာ ပါဠိယံ သရူပေန ဧဝ။ ဗန္ဓတိ သ္နေဟေန ဧတသ္မိန္တိ ဗန္ဓု၊ အာဒိစ္စဿ ဗန္ဓု အာဒိစ္စဗန္ဓု၊ တေန အာဒိစ္စဗန္ဓုနာ ဗုဒ္ဓေန န စ ဥဒ္ဓဋာ န ဒေသိတာ။
၇၂။ ကသ္မာ ¶ ကာရဏာ? ယသ္မာ အနိယတာ ကေစိ ယေဝါပနကာ အနိယတာ၊ ယသ္မာ ကာရဏာ ရာသိံ ဒုကဝဂ္ဂါဒိရာသိံ န ဘဇန္တိ န သေဝန္တိ၊ ယသ္မာ ကာရဏာ ကေစိ ယေဝါပနကာ ဒုဗ္ဗလာ၊ တသ္မာ ပါဠိယံ ဘဂဝတာ န ဝုတ္တာ။
၇၃။ ဆန္ဒာဓိမောက္ခမုဒိတာ မနသိ စ ကာရော၊
မဇ္ဈတ္တတာ စ ကရုဏာ ဝိရတိတ္တယဉ္စ၊
ပုညေသု တေန နိယတာနိယတာ စ သဗ္ဗေ၊
ယေဝါပနာ မုနိဝရေန န စေဝ ဝုတ္တာ။
ဆန္ဒာဓိမောက္ခော ¶ မုဒိတာ မနသိကာရော မဇ္ဈတ္တတာ ကရုဏာ ဝိရတိတ္တယဉ္စ ပုညေသုကုသလေသု နိယတာ စတ္တာရော အနိယတာ ပဉ္စ သဗ္ဗေ ယေဝါပနာ န စ ဧဝ တေန မုနိဝရေန ဝုတ္တာ။
၇၄-၈၀။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဖဿောဝ၊ ပဌမံ သမုဒီရိတော ဧတ္ထ ဧတေသု စေတသိကေသု၊ ဇာတိနိဒ္ဓါရဏံ၊ ဖဿောဝ ပဌမံ သမုဒီရိတော ကထိတော။ ကသ္မာ ကာရဏာ? ကိရ မယာ သုတံ၊ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ ပဌမံ အဘိနိပါတတ္တာ ဖဿော ပဌမံ သမုဒီရိတော၊ ဖုသိတွာ ပန ဖဿေန ဖဿေန အာရမ္မဏံ ဖုသိတွာ ယောဂိနော ဝေဒနာယ အာရမ္မဏံ ဝေဒယေ၊ သညာယ သဉ္ဇာနာတိ၊ စေတနာယ အာရမ္မဏံ စေတယေ။ သဟဇာတာနံ စေတသိကာနံ ဖဿောဝ ဣဓ ဣမသ္မိံ စိတ္တေ မဟေသိနာ ပဌမံ ဝုတ္တော။ ဟိ ကသ္မာ ကာရဏာ? ယသ္မာ ဗလဝပစ္စယတ္တာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တော။ အကာရဏမိဒံ သဗ္ဗံ၊ စိတ္တာနံ တု သဟေဝ စ ‘‘ပဌမာဘိနိပါတတ္တာ’’တိ စ ‘‘ဗလဝပစ္စယတ္တာ’’တိ စ ဣဒံ သဗ္ဗံ ဝစနံ အကာရဏံ အဟေတုကံ အယုတ္တံ၊ ကသ္မာ ကာရဏာ? စိတ္တဇာနံ စိတ္တေဟိ သဟပ္ပဝတ္တာနံ စေတသိကာနံ ဧကုပ္ပာဒါဒိဘာဝေန သမာနုပ္ပာဒသမာနနိရောဓသမာနာလမ္ဗဏသမာနဝတ္ထုကဘာဝေန ပဝတ္တိတော အကာရဏံ အယုတ္တံ။ အယံ တု ပဌမုပ္ပန္နော၊ အယံ ပစ္ဆာတိ နတ္ထိဒံ အယံ ဓမ္မော ပဌမုပ္ပန္နော၊ အယံ ဓမ္မော ပစ္ဆာကာလေ ဥပ္ပန္နော ဣတိ ဣဒံ ဝစနံ နတ္ထိ။ ဗလဝပစ္စယတ္တေပိ ကာရဏံ န စ ဒိဿတိ။ ဒေသနာက္ကမတော စေဝ ပဌမံ သမုဒီရိတော ဣစ္စေဝံ ဣတိ ဧဝံ ဣတိ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဖဿဿ ပဌမံ သမုဒီရိတတံ ဝိညုနာ ဝိဘာဝိနာ ဝိညေယျံ၊ ဝိသေသတော ဝိသေသေန အညထာ န ဝိညေယျံ။ န စ ပရိယေသိတဗ္ဗောယံ၊ တသ္မာ ပုဗ္ဗာပရက္ကမော ယသ္မာ ကာရဏာ အယံ ပုဗ္ဗာပရက္ကမော ဝိညုနာ န စ ပရိယေသိတဗ္ဗော န ဂဝေသိတဗ္ဗော၊ ဓမ္မာ ဧဝ ဝစနတ္ထလက္ခဏာဒီဟိ ဝိဇာနတာ ပဏ္ဍိတေန ပရိယေသိတဗ္ဗာ။
ဣဋ္ဌာကာရာနုဘဝနရသာ ¶ ¶ ဣဋ္ဌာရမ္မဏာနုဘဝနကိစ္စာ သုဘောဇနရသံ အနုဘဝန္တော ရာဇာ ဝိယ။ စေတသိကအဿာဒပစ္စုပဋ္ဌာနာ စေတသိကပဿဒ္ဓိပဒဋ္ဌာနာ။
ပစ္စာဘိညာဏကရဏရသာ ပဋိဇာနနကိစ္စာ ဝဍ္ဎကိဿ အဘိညာဏကရဏမိဝ ဝဍ္ဎကိနော သကိံ သဉ္ဇာနိတွာပိ ဒါရုဟရေသု သုတ္တဿ ပဋိပသာရဏံ ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာဂဟိတနိမိတ္တဝသေနာတိ ယထာပဝတ္တိတနိမိတ္တဿ ဝသေန။ မနသိ အဘိနိဝေသကရဏံ ဂယှာကာရာ။
အာယူဟနရသာ ပဝတ္တနကိစ္စသာဓကာ။ မဟာဝဍ္ဎကိအာဒယော ဝိယ ယထာ မဟာဝဍ္ဎကီ သယမ္ပိ ဒါရုံ တစ္ဆတိ၊ ပရေပိ ဒါရုံ တစ္ဆာပေတိ၊ ဧဝံ သယမ္ပိ အာရမ္မဏေ သန္ဒဟတိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေပိ အဘိသန္ဒဟာပေတိ။
အာဟနနံ ဘုသော ဟနနံ၊ ပရိယာဟနနံ သမန္တာ ဟနနံ၊ တံ ရသော ဧတဿာတိ အာဟနနပရိယာဟနနရသော။
အာရမ္မဏာနုမဇ္ဇနလက္ခဏော အာရမ္မဏပရိမဒ္ဒနလက္ခဏော။
ပိနယတီတိ ပီတိ၊ သဟဇာတဓမ္မေ အာရမ္မဏေ ပိနယတီတိ အတ္ထော။ ကာယစိတ္တဖရဏရသာ။ ဥဒဂ္ဂဿ စိတ္တဿ ဘာဝေါ ဩဒဂျံ၊ တံ ပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ ဩဒဂျပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
သဒ္ဒဟန္တိ ဝတ္ထုတ္တယံ သဒ္ဒဟန္တိ။ အကာလုသိယပစ္စုပဋ္ဌာနာ အနာဝိလဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနာ သဒ္ဒဟိတဗ္ဗဝတ္ထုတ္တယာသန္နကာရဏာ။
အရညဂတသုဒေသကော ဝိယ အရညေ ဂတော မဂ္ဂသုဒေသကော ဝိယ။
အတ္တနာ အဝိနိဗ္ဘုတ္တာနံ ဓမ္မာနန္တိ အဝိဂတာနံ စေတသိကာနံ။ တေသန္တိ တေသံ စေတသိကာနံ ဓမ္မာနံ။ သန္တေပိ စ တေသံ ¶ စေတသိကာနံ အနုပါလနလက္ခဏာဒိမှိ ¶ ဝိဓာနေ အတ္ထိက္ခဏေယေဝ တံ တေသံ ပါလေတဗ္ဗာနံ စေတသိကာနံ ပဝတ္တက္ခဏေယေဝ တံ ဇီဝိတံ တေ ဓမ္မေ ပါလေတဗ္ဗေ စေတသိကေ အနုပါလေတိ။ ဥဒကံ ဝိယာတိ ယထာ ဥဒကံ အတ္တနိ ဥပ္ပလာဒီနိ အနုပါလေတိ၊ တထာ အနုပါလနလက္ခဏာဒိမှိ ဝိဓာနေ သန္တေပိ တေသံ အတ္ထိက္ခဏေယေဝ အနုပါလေတိ၊ ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေဝ အနုပါလေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပစ္စယုပ္ပန္နေပိ စ ဓမ္မေ အနုပါလေတိ၊ ဓာတိ ဝိယ ကုမာရံ အညာယ ဇနိတံ ကုမာရံ ရက္ခန္တီ ဓာတိ ဝိယ၊ ပရဿ ပုတ္တံ အင်္ကာဒိနာ ဓာရေတီတိ ဓာတိ။ သယံပဝတ္တိတဓမ္မသမ္ဗန္ဓေနေဝ ပဝတ္တတိ အတ္တနာ ပဝတ္တိတေဟိ ဓမ္မေဟိ သမ္ပဝတ္တတိ။ နိယာမကော ဝိယ ယထာ နိယာမကော ဧကနာဝါယ ဝုတ္ထေဟိ ဇနေဟိ သဟ ပဝတ္တတိ၊ ဘင်္ဂတော ဥဒ္ဓံ တံ ဇီဝိတံ န ပဝတ္တယတိ၊ အတ္တနော စ အဘာဝါ ဌပယိတဗ္ဗာနံ စေတသိကာနဉ္စ အဘာဝါ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ စေတသိကေ န ဌပေတိ သယံ ဘိဇ္ဇမာနတ္တာ၊ ဝဋ္ဋိသ္နေဟော ခီယမာနော ပဒီပသိခံ န ကရောတိ ယထာ။
သောမ္မဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ မုဒုဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော၊ သီတလဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝါ။
ကာယောတိ စေတ္ထ ဝေဒနာဒယော တယော ခန္ဓာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော သညာက္ခန္ဓော သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဣမေ ခန္ဓာ ဂဟိတာ။
နိမ္မဒ္ဒနရသာတိ နိမ္မဒ္ဒနကိစ္စာ။ ကာယစိတ္တာနံ အဝူပသမတာဥဒ္ဓစ္စာဒိကိလေသပဋိပက္ခဘူတာတိ အာဒိဂ္ဂဟဏေန ကုက္ကုစ္စံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
စေတသိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၃။ တတိယော ပရိစ္ဆေဒေါ
စေတသိကဝိဘာဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၉။ သဗ္ဗေ ¶ စေတသိကာ ဝုတ္တာ၊ ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ ယေ သဗ္ဗေ စေတသိကာ အာဒိစ္စဗန္ဓုနာ ဗုဒ္ဓေန ¶ ဝုတ္တာ၊ တေ သဗ္ဗေ စေတသိကာ နာမသာမညတော နာမသမာနဘာဝေန ဒွေပညာသဘဝန္တိ တေ၊ အနောတ္တပ္ပပရိယောသာနာ ဒွိပညာသ ဘဝန္တိ။
၉၀-၉၂။ စတုပညာသဓာ ကာမေ၊ ရူပေ ပဉ္စဒသေရိတာ ကာမေ ကာမာဝစရေ စတုပညာသ စိတ္တာနိ ဤရိတာ။ ရူပေ ရူပါဝစရေ ပဉ္စဒသ စိတ္တာနိ ဤရိတာ ဘဝန္တိ။ ဒွါဒသာရူပေ အရူပါဝစရေ ဒွါဒသ စိတ္တာနိ ဘဝန္တိ။ စတ္တာလီသ မနာသဝါ လောကုတ္တရစိတ္တာနိ စတ္တာလီသ ဘဝန္တိ၊ ဧကဝီသသတံ သဗ္ဗေ စိတ္တုပ္ပာဒါ သမာသတော သင်္ခေပတော ဧကဝီသသတံ ဟောတိ။ ဧတေသု တေသမုပ္ပတ္တိံ ဣတော ပရံ ဧတေသု မယာ ဝုတ္တေသု စိတ္တေသု တေသံ ဖဿာဒီနံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိံ ဧကံ ဧကံ ဥဒ္ဓရိတွာ စိတ္တစေတသိကေသု ဘိက္ခူနံ ပါဋဝတ္ထာယ အဟံ ပဝက္ခာမိ ဒေသိဿာမိ။
၉၃။ ဧကဂ္ဂတာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ မနက္ကာရော မနသိကာရော ဇီဝိတံ ဖဿပဉ္စကံ ဧတေ အဋ္ဌ စေတသိကာ အဝိနိဗ္ဘောဂါ အညမညတော အဝိဂတာ ဧကုပ္ပာဒါ သမာနုပ္ပာဒါ သဟက္ခယာ သဟဝယာ။
၉၄။ ဖဿော စ ဝေဒနာ သညာ၊ စေတနာ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဧကဂ္ဂတာ မနက္ကာရော ဣမေ စေတသိကာ သဗ္ဗသာဓာရဏာ သဗ္ဗစိတ္တေဟိ သာဓာရဏာ၊ သဗ္ဗစိတ္တာနံ သာဓာရဏာ ဝါ။
၉၅။ ဝိတက္ကော ပဉ္စပညာသ-စိတ္တေသု သမုဒီရိတော။ စာရော ဆသဋ္ဌိစိတ္တေသု ဝိတက္ကော တာဝ ဒွိပဉ္စဝိညာဏဝဇ္ဇိတကာမာဝစရေသု စေဝ ဧကာဒသသု ပဌမဇ္ဈာနစိတ္တေသု စာတိ ပဉ္စပညာသစိတ္တေသု ¶ ဘဂဝတာ သမုဒီရိတော။ ဝိစာရော ဒွိပဉ္စဝိညာဏဝဇ္ဇိတကာမာဝစရစိတ္တေသု ဧကာဒသသု ပဌမဇ္ဈာနစိတ္တေသု စ ဧကာဒသသု ဒုတိယဇ္ဈာနစိတ္တေသု စာတိ ဆသဋ္ဌိစိတ္တေသု ဇာယတိ။ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ဝစနေ သံသယော နတ္ထိ။
၉၆။ ဧကပညာသစိတ္တေသု၊ ပီတိ တေသဋ္ဌိယာ သုခံ ပီတိဒေါမနဿုပေက္ခာသဟဂတကာယဝိညာဏစတုတ္ထဇ္ဈာနဝဇ္ဇိတေသု ဧကပညာသစိတ္တေသု ဇာယတိ။ သုခံ ဒေါမနဿဒုက္ခုပေက္ခာသဟဂတဝဇ္ဇိတေသု တေသဋ္ဌိစိတ္တေသု ဇာယတိ။ ဥပေက္ခာ သောမနဿသုခဒုက္ခသဟဂတဝဇ္ဇိတေသု ပဉ္စပညာသစိတ္တေသု ဇာယတိ။ ဒုက္ခံ အကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏပဋိဃသဟဂတေသု တီသု စိတ္တေသု ဇာယတိ။
၉၇။ ဟောတိ ဒွါသဋ္ဌိစိတ္တေသု၊ သောမနဿိန္ဒြိယံ ပန ဒေါမနဿဒုက္ခသုခုပေက္ခာသဟဂတဝဇ္ဇိတေသု ¶ ဒွါသဋ္ဌိစိတ္တေသု ဇာယတိ။ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ ပနေကသ္မိံ အကုသလဝိပါကေ ကာယဝိညာဏေ ဇာယတိ။ တထေကမှိ သုခိန္ဒြိယံ တထာ ဧကသ္မိံ ပုညပါကေ ကာယဝိညာဏေ ဟောတိ။
၉၈။ ပဉ္စုတ္တရသတေ စိတ္တေ၊ ဝီရိယံ အာဟ နာယကော ဇိနော ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနဒွိပဉ္စဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏဝဇ္ဇိတေ ပဉ္စုတ္တရသတေ စိတ္တေ ဝီရိယံ အာဟ ကထေသိ။ စတုတ္တရသတေ စိတ္တေ၊ သမာဓိန္ဒြိယမဗြွိ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတဒွိပဉ္စဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနဝဇ္ဇိတေ စတုတ္တရသတေ စိတ္တေ သမာဓိန္ဒြိယံ အဝေါစ။
၉၉။ သဗ္ဗာဟေတုကစိတ္တာနိ၊ ဌပေတွာ စေကဟေတုကေ သဗ္ဗာနိ အဋ္ဌာရသ အဟေတုကစိတ္တာနိ ဧကဟေတုကစိတ္တဒွယဉ္စ ဌပေတွာ သေသသ္မိံ ဧကုတ္တရသတေ စိတ္တေ ဆန္ဒဿ ဥပ္ပတ္တိံ ဥဒ္ဒိသေ ပဏ္ဍိတော ကထေယျ။
၁၀၀။ ဌပေတွာ ¶ ဒသ ဝိညာဏေ စက္ခုဝိညာဏာဒိကေ ဒသ ဝိညာဏေ စ ဝိစိကိစ္ဆာယုတမ္ပိ စိတ္တံ ဌပေတွာ သေသသ္မိံ ဒသုတ္တရသတေ စိတ္တေ အဓိမောက္ခော ဘဂဝတာ ဥဒီရိတော။
၁၀၁-၂။ သဒ္ဓါ သတိ ဟိရီ ဩတ္တပ္ပံ အလောဘော အဒေါသော တတြမဇ္ဈတ္တံ ဆ ယုဂဠာ စ ဣတိ ဣမေ ဧကူနဝီသတိ ဓမ္မာ နိယတာ ဟုတွာ ဧကနဝုတိယာ စိတ္တေ ဇာယန္တိ။ ဧကူနဝီသတိ ဓမ္မာ အဟေတုကေသု အဋ္ဌာရသသု အပုညေသု ဒွါဒသသု အကုသလေသု န ဇာယရေ န ဇာယန္တိ။
၁၀၃။ ဧကူနာသီတိယာ စိတ္တေ၊ ပညာ ဇာယတိ သဗ္ဗဒါ ပညာ ဒွါဒသအကုသလအဋ္ဌာရသအဟေတုကမဟာကုသလဉာဏဝိပ္ပယုတ္တမဟာဝိပါကဉာဏဝိပ္ပယုတ္တမဟာကိရိယာဉာဏဝိပ္ပယုတ္တဝဇ္ဇိတေ ဧကူနာသီတိယာ စိတ္တေ ဇာယတိ။ အဋ္ဌဝီသတိယာ စိတ္တေ၊ ကရုဏာမုဒိတာ သိယုံ ကရုဏာမုဒိတာ အဋ္ဌသု မဟာကုသလေသု၊ အဋ္ဌသု မဟာကိရိယာသု၊ ရူပါဝစရပဉ္စမဇ္ဈာနဝဇ္ဇိတေသု ဒွါဒသရူပါဝစရေသု စာတိ အဋ္ဌဝီသတိယာ စိတ္တေသု သိယုံ ဘဝေယျုံ။
၁၀၄။ ကာမာဝစရပုညေသု၊ သဗ္ဗလောကုတ္တရေသု စ ကာမာဝစရမဟာကုသလေသု စိတ္တေသု သဗ္ဗေသု လောကုတ္တရေသု စာတိ သဟ အဋ္ဌကေ စတ္တာလီသဝိဓေ စိတ္တေ ဝိရတိတ္တယံ ဟောတိ။
၁၀၅။ သဒ္ဓါ ¶ သတိ ဟိရောတ္တပ္ပံ အလောဘာဒိတ္တယမ္ပိ စ ယုဂဠာနိ ဆ စ မဇ္ဈတ္တံ ကရုဏာမုဒိတာပိ စ။
၁၀၆။ တထာ တိဿော ဝိရတိယော သဗ္ဗေ တေ ပဉ္စဝီသတိ ဓမ္မာ မဟာကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တအဗျာကတစိတ္တသမ္ပယုတ္တာတိ ကုသလေန သဗ္ဗေသုယေဝ ဓမ္မေသု ဆေကေန ဝိဇိတင်္ဂဏေန ပကာသိတာ။
၁၀၇။ အဟိရီကံ ¶ အနောတ္တပ္ပံ၊ မောဟော ဥဒ္ဓစ္စမေဝ စာတိ ဣမေ စတ္တာရော ဓမ္မာ နိယတာ ဟုတွာ ဒွါဒသာပုညစိတ္တေသုယေဝ ဒွါဒသအကုသလစိတ္တေသုယေဝ ဇာယရေ ဇာယန္တိ။
၁၀၈-၉။ လောဘော ဒေါသော စ မောဟော စ၊ မာနော ဒိဋ္ဌိ စ သံသယော ဝိစိကိစ္ဆာ မိဒ္ဓံ ဥဒ္ဓစ္စံ ကုက္ကုစ္စံ ထိနံ မစ္ဆရိယမ္ပိ စ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပံ ဣဿာ စ ဒေါမနဿကံ ဧတေ ဓမ္မာ အကုသလာ အကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဧကန္တေန မဟေသိနာ ဝိဇိတင်္ဂဏဝိဂတမလေန ဝုတ္တာ။
၁၁၀။ လောဘော အဋ္ဌသု လောဘမူလေသု စိတ္တေသု ဘဂဝတာ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဒဿိတော။ ဒိဋ္ဌိ စတူသု ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေသု စိတ္တေသု ဝုတ္တာ။ မာနော ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တေသု စတူသု ဂါဟူပဝါဒပ္ပဘိန္ဒနေန ဝုတ္တော။ ဒေါသော ဒွီသု ဧဝ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တေသု စိတ္တေသု မုနိန္ဒေန ဝုတ္တော။
၁၁၁။ ဣဿာမစ္ဆေရကုက္ကုစ္စာ ဒွီသု ဒေါသမူလေသု စိတ္တေသု ဇာယန္တိ၊ နော သဟ သဟ နော ဇာယန္တိ၊ ဧကေကောဝ ဇာယန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိစိကိစ္ဆာ ပနေကသ္မိံ ဝိစိကိစ္ဆာ ပန ဧကသ္မိံ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတစိတ္တေ ဇာယတိ။ ထိနမိဒ္ဓံ ပဉ္စသု သသင်္ခါရိကအကုသလစိတ္တေသု ဇာယတိ။
၁၁၂-၃။ ဖဿော စ ဝေဒနာ သညာ၊ စေတနာ ဇီဝိတံ မနော ဝိတက္ကော စ ဝိစာရော စ ပီတိ ဝီရိယံ သမာဓိ စ ဆန္ဒော စေဝါဓိမောက္ခော စ မနသိကာရော စ စုဒ္ဒသ ဓမ္မာ ကုသလာ စ ကုသလစေတသိကာ စ ဟောန္တိ။ အကုသလာ စေဝ အကုသလစေတသိကာ စေဝ အဗျာကတာပိ စ အဗျာကတစေတသိကာ စ ဟောန္တိ။
၁၁၄။ ဧကူနတိံသစိတ္တေသု၊ ဈာနံ ပဉ္စင်္ဂိကံ မတံ စတူသု သောမနဿသဟဂတာကုသလေသု၊ ဒွါဒသသု သောမနဿသဟဂတမဟာကုသလမဟာဝိပါကမဟာကိရိယစိတ္တေသု၊ သုခသန္တီရဏဟသိတုပ္ပာဒစိတ္တေသု ¶ ¶ ၊ တီသု ရူပပဌမဇ္ဈာနစိတ္တေသု၊ အဋ္ဌသု လောကုတ္တရပဌမဇ္ဈာနစိတ္တေသု စာတိ ဧကူနတိံသစိတ္တေသု ပဉ္စင်္ဂိကံ ပဉ္စာဝယဝဈာနယုတ္တံ ဈာနံ သုဂတေန မတံ။ ဥပေက္ခာသဟဂတာနိ စတ္တာရိ လောဘမူလာနိ စ ဒွေ ဒေါသမူလာနိ စ ဒွေ မောဟမူလာနိ စ မနောဓာတုတ္တိကဉ္စ ဥပေက္ခာသဟဂတာ တိဿော အဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုယော စ ဒွါဒသုပေက္ခာသဟဂတာနိ မဟာကုသလမဟာဝိပါကကိရိယစိတ္တာနိ တီဏိ ရူပဒုတိယဇ္ဈာနစိတ္တာနိ အဋ္ဌ လောကုတ္တရဒုတိယဇ္ဈာနစိတ္တာနိ စာတိ သတ္တတိံသ စိတ္တာနိ စတုဈာနင်္ဂယုတ္တာနိ စတုဈာနာဝယဝယုတ္တာနိ ဣတိ ဧဝံ နိဒ္ဒိသေ ကထေယျ။
၁၁၅။ ဧကာဒသဝိဓံ စိတ္တံ၊ တိဝင်္ဂိကမုဒီရိတံ တီဏိ ရူပါဝစရတတိယဇ္ဈာနစိတ္တာနိ၊ အဋ္ဌလောကုတ္တရတတိယဇ္ဈာနစိတ္တာနိ စာတိ ဧကာဒသဝိဓံ စိတ္တံ တိဝင်္ဂိကံ တိအဝယဝဈာနယုတ္တံ၊ ဆ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနပဉ္စမဇ္ဈာနစိတ္တာနိ၊ ဒွါဒသာရူပါဝစရစိတ္တာနိ၊ သောဠသ လောကုတ္တရစတုတ္ထဇ္ဈာနပဉ္စမဇ္ဈာနစိတ္တာနိ စာတိ စတုတိံသဝိဓံ စိတ္တံ ဒုဝင်္ဂိကံ ဒွိအဝယဝဈာနယုတ္တံ ဥဒီရိတံ ဇိနေန ဤရိတံ။
၁၁၆။ သဘာဝေနာဝိတက္ကေသု၊ ဈာနင်္ဂါနိ န ဥဒ္ဓရေ သဘာဝေန ပကတိယာ အဝိတက္ကေသု ဝိတက္ကဝိရဟိတေသု ဒွိပဉ္စဝိညာဏေသု ဈာနင်္ဂါနိ ဈာနာဝယဝါနိ ဇိနော န ဥဒ္ဓရေ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော – အညတ္ထ ဝိတက္ကော ဈာနစိတ္တေန ဝိပ္ပဟီနော ဘာသိတော၊ ဣမေသု ပန နေဝ ဈာနစိတ္တေန ပဟီနာ၊ ပကတိယာ ဝိတက္ကဝိရဟိတာနိ ဒွိပဉ္စဝိညာဏာနိ သဗ္ဗာဟေတုကစိတ္တေသု မဂ္ဂင်္ဂါနိ မဂ္ဂါဝယဝါနိ ဇိနော န ဥဒ္ဓရေ န ဒေသေယျ။
၁၁၇။ ဗုဓော ဇိနော ဒွိပဉ္စဝိညာဏေသု မနောဓာတုတ္တိကေ စ တီသု သန္တီရဏေသု စာတိ သောဠသစိတ္တေသု တီဏိန္ဒြိယာနိ ¶ ဝဒေ ကထေယျ။ ဧကသ္မိံ ပန စတ္တာရိ ဧကသ္မိံ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတစိတ္တေ စတ္တာရိ ဣန္ဒြိယာနိ ဟောန္တိ၊ ဧကာဒသသု အကုသလစိတ္တေသု ဝိစိကိစ္ဆာယုတ္တစိတ္တဝဇ္ဇိတေသု ဟသိတုပ္ပာဒေ စေဝ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနစိတ္တေ စာတိ တေရသသု စိတ္တေသု ပဉ္စ ဣန္ဒြိယာနိ ဗုဓော ဘဂဝါ ဥဒ္ဓရေ ဥဒ္ဓရေယျ။
၁၁၈။ သတ္တ ဒွါဒသစိတ္တေသု၊ ဣန္ဒြိယာနိ ဇိနောဗြွိ ဇိနော ဗုဒ္ဓါ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တမဟာကုသလမဟာဝိပါကမဟာကိရိယာသင်္ခါတေသု ဒွါဒသစိတ္တေသု သတ္တ ဣန္ဒြိယာနိ အဗြွိ ကထေသိ၊ ဧကေနူနေသု အဋ္ဌေဝ၊ စတ္တာလီသမနေသု စ ဇိနော ဉာဏသမ္ပယုတ္တမဟာကုသလမဟာဝိပါကမဟာကိရိယာသင်္ခါတေသု ¶ ဒွါဒသသု စိတ္တေသု၊ ပဉ္စဒသသု ရူပေသု၊ ဒွါဒသသု အရူပေသု စာတိ ဧကေနူနေသု စတ္တာလီသမနေသု အဋ္ဌေဝ ဣန္ဒြိယာနိ အဗြွိ။
၁၁၉။ စတ္တာလီသာယ လောကုတ္တရစိတ္တေသု နဝကံ ဣန္ဒြိယနဝကံ နာယကော အဗြွိ ကထေသိ။ ဧဝံ ဣန္ဒြိယယောဂေါပိ၊ ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိဘာဝိနာ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန စိတ္တေသု ဣန္ဒြိယယောဂေါ ဝိဘာဝိနာ ဝိသေသေန ပညံ ဘာဝေတုံ ပကာသေတုံ သီလမေတဿာတိ ဝိဘာဝီ၊ တေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
၁၂၀။ အမဂ္ဂင်္ဂါနိ နာမေတ္ထ၊ အဋ္ဌာရသ အဟေတုကာ ဧတ္ထ ဧတေသု စိတ္တေသု အဋ္ဌာရသ အဟေတုကာ နတ္ထိ မဂ္ဂေါ ဧတေသူတိ အမဂ္ဂင်္ဂါနိ နာမ၊ ဈာနင်္ဂါနိ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊ ဝိညာဏေသု ဒွိပဉ္စသု ဒွိပဉ္စဝိညာဏေသု ဈာနင်္ဂါနိပိ န သံဝိဇ္ဇန္တိ။
၁၂၁။ ဧကံ စိတ္တံ ဒုမဂ္ဂင်္ဂံ ဧကံ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတစိတ္တံ ဒုမဂ္ဂင်္ဂံ ဒုမဂ္ဂါဝယဝံ၊ စတူသု ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တာကုသလစိတ္တေသု စ ဒွီသု ပဋိဃယုတ္တေသု စ ဥဒ္ဓစ္စယုတ္တေသု စာတိ သတ္တသု စိတ္တေသု စ တိမဂ္ဂင်္ဂါနိ တိမဂ္ဂါဝယဝါနိ ဟောန္တိ။ စတ္တာလီသာယ စိတ္တေသု ¶ ၊ မဂ္ဂေါ သော စတုရင်္ဂိကော စတူသု ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာကုသလေသု ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တမဟာကုသလမဟာဝိပါကမဟာကိရိယာသင်္ခါတေသု ဒွါဒသသု စိတ္တေသု စ ရူပါဝစရဒုတိယတတိယစတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနသင်္ခါတေသု ဒွါဒသသု ရူပါဝစရေသု၊ ဒွါဒသသု အရူပါဝစရေသု စာတိ စတ္တာလီသာယ စိတ္တေသု စတုရင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ စတုရာဝယဝေါ မဂ္ဂေါ ဟောတိ။
၁၂၂။ ပဉ္စဒ္ဒသသု စိတ္တေသု၊ မဂ္ဂေါ ပဉ္စင်္ဂိကော မတော ဉာဏသမ္ပယုတ္တမဟာကုသလမဟာဝိပါကမဟာကိရိယာသင်္ခါတေသု ဒွါဒသသု၊ တီသု ရူပပဌမဇ္ဈာနစိတ္တေသု စာတိ ပဉ္စဒ္ဒသသု စိတ္တေသု ပဉ္စင်္ဂိကော ပဉ္စာဝယဝေါ မဂ္ဂေါ ဘဂဝတာ မတော။ ဒွတ္တိံသစိတ္တေသု မဂ္ဂေါ သတ္တင်္ဂိကောပိ စ လောကုတ္တရဒုတိယတတိယစတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနသင်္ခါတေသု ဒွတ္တိံသစိတ္တေသု မဂ္ဂေါ သတ္တင်္ဂိကော သတ္တာဝယဝေါ ဟောတိ။
၁၂၃။ မဂ္ဂေါ အဋ္ဌသု စိတ္တေသု မဂ္ဂဖလဝသေန အဋ္ဌသု လောကုတ္တရစိတ္တေသု မဂ္ဂေါ အဋ္ဌင်္ဂိကော အဋ္ဌာဝယဝေါ ဟောတိ။ ဣတိ ပရိသမာပနေ။ တု ပဒပူရဏေ။ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သဗ္ဗစိတ္တေသု မဂ္ဂင်္ဂါနိ မဂ္ဂါဝယဝါနိ ဓီရော ဥဒ္ဓရေယျ၊ ဒေသေယျာတိ အတ္ထော။
၁၂၄။ ဗလာနိ ဒွေ ဒွိစိတ္တေသု ဟသိတုပ္ပာဒဝေါဋ္ဌဗ္ဗနသင်္ခါတေသု ဒွီသု စိတ္တေသု ဒွေ ဗလာနိ ဟောန္တိ ¶ ။ ဧကသ္မိံ တီဏိ ဒီပယေ ဧကသ္မိံ ဝိစိကိစ္ဆာယုတ္တေ တီဏိ ဗလာနိ ဓီရော ဒီပယေ ပကာသေယျ။ ဝိစိကိစ္ဆာယုတ္တတော သေသေသု ဧကာဒသသု အကုသလေသု စတ္တာရိ ဗလာနိ ဟောန္တိ။ ဆ ဒွါဒသသု ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တမဟာကုသလမဟာဝိပါကမဟာကိရိယာသင်္ခါတေသု ဒွါဒသသု စိတ္တေသု ဆ ဗလာနိ ဟောန္တီတိ ဓီရော နိဒ္ဒိသေ ကထေယျ။
၁၂၅။ ဧကူနာသီတိယာ ¶ သတ္တ ဉာဏသမ္ပယုတ္တမဟာကုသလမဟာဝိပါကမဟာကိရိယာသင်္ခါတေသု ဒွါဒသသု ကာမာဝစရစိတ္တေသု၊ သတ္တဝီသတိယာ မဟဂ္ဂတစိတ္တေသု၊ စတ္တာလီသလောကုတ္တရစိတ္တေသု စာတိ ဧကူနာသီတိယာ စိတ္တေသု သတ္တ ဗလာနိ ဟောန္တိ။ သောဠသေဝါဗလာနိ တု ဒွိပဉ္စဝိညာဏာနိ စ တိဿော မနောဓာတုယော စ တီဏိ သန္တီရဏာနိ စာတိ သောဠသ ဧဝ စိတ္တာနိ အဗလာနိ ဗလဝိရဟိတာနိ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန စိတ္တံ သဗလံ ဗလေန သဟဂတံ အဗလမ္ပိ စ ဗလဝိရဟိတဉ္စာပိ စိတ္တံ ဝိညေယျံ ဓီရေန ဝိဇာနိတဗ္ဗံ။
၁၂၆။ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဗလိန္ဒြိယာနိ၊ စိတ္တေသု ဇာယန္တိ ဟိ ယေသု ယာနိ ယေသု စိတ္တေသု ယာနိ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဗလဣန္ဒြိယာနိ ဇာယန္တိ၊ မယာ သမာသေန သမုဒ္ဓရိတွာ အသံသဋ္ဌံ ဥဒ္ဓရိတွာ တေသု စိတ္တေသု သဗ္ဗာနိပိ တာနိ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဗလဣန္ဒြိယာနိ သမာသေန သင်္ခေပေန မယာ ဗုဒ္ဓဒတ္တာစရိယေန ဝုတ္တာနိ ကထိတာနိ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
စေတသိကဝိဘာဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တတိယော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၄။ စတုတ္ထော ပရိစ္ဆေဒေါ
ဧကဝိဓာဒိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဣတော ¶ ပရံ ပဝက္ခာမိ၊ နယမေကဝိဓာဒိကံ၊
အာဘိဓမ္မိကဘိက္ခူနံ၊ ဗုဒ္ဓိယာ ပန ဝုဒ္ဓိယာ။
အဟံ ဣတော ပရံ ဣတော ပရိစ္ဆေဒတော ပရံ ဧကဝိဓာဒိကံ နယံ အာဘိဓမ္မိကဘိက္ခူနံ ဗုဒ္ဓိယာ ဝုဒ္ဓိတ္ထာယ ပဝက္ခာမိ ဒေသေဿာမိ။
၁၂၈။ သဗ္ဗမေကဝိဓံ ¶ စိတ္တံ၊ ဝိဇာနနသဘာဝတော သဗ္ဗံ စိတ္တံ ဝိဇာနနသဘာဝတော ဧကဝိဓံ၊ ဒုဝိဓဉ္စ ဘဝေ စိတ္တံ အဟေတုကသဟေတုကတော ဣဒံ စိတ္တံ ဒုဝိဓံ ဘဝေယျ။
၁၂၉။ ပုညာပုညဝိပါကာ ဟိ၊ ကာမေ ဒသ စ ပဉ္စ စ ဟိ သစ္စံ ကာမေ ကာမာဝစရေ ကုသလာကုသလဝိပါကာ ဒသ ပဉ္စ စ ကိရိယာ တိဿော ဣတိ သဗ္ဗေ အဋ္ဌာရသ စိတ္တုပ္ပာဒါ အဟေတုကာ။
၁၃၀။ အဟေတုကတော စိတ္တုပ္ပာဒတော သေသာ ဧကသတ္တတိ စိတ္တုပ္ပာဒါ သဟေတုကာတိ သဟေတုကာ နာမာတိ မဟေသိနာ တာဒိနာ အဝိပရီတသဘာဝေန ဟေတုဝါဒိနာ ပစ္စယဝါဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။
၁၃၁။ သဝတ္ထုကာဝတ္ထုကတော သဝတ္ထုကအဝတ္ထုကဝသေန တထာ ဥဘယဝသေန သဝတ္ထုကဝသေန၊ အဝတ္ထုကဝသေန စ သဗ္ဗံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန စ မာနသံ တိဝိဓံ ဟောတိ။
၁၃၂-၄။ သဗ္ဗော ကာမဝိပါကော စ၊ ရူပေ ပဉ္စဒသာပိ စ စိတ္တုပ္ပာဒါ အာဒိမဂ္ဂေါ ပဌမမဂ္ဂေါ ဟသိတုပ္ပာဒေါ မနောဓာတုကိရိယာပိ စ ဒေါမနဿဒွယဉ္စာပိ တေစတ္တာလီသ မာနသာ ဝိနာ ဝတ္ထုံ ဝတ္ထုံ ဝဇ္ဇေတွာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဧကန္တေန သဝတ္ထုကာ နာမ။ အရူပါဝစရဝိပါကာ စ ဧကန္တေန ¶ အဝတ္ထုကာ၊ မယာ ဝုတ္တတော စိတ္တုပ္ပာဒတော သေသာနိ ဒွေစတ္တာလီသ စိတ္တာနိ ဥဘယထာ သဝတ္ထုကာဝတ္ထုကဝသေန သိယုံ။
၁၃၅။ ဧကေကာရမ္မဏံ စိတ္တံ၊ ပဉ္စာရမ္မဏမေဝ စ စိတ္တံ ဆဠာရမ္မဏကဉ္စေတိ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေနာပိ တိဝိဓံ စိတ္တံ သိယာ။
၁၃၆-၈။ ဝိညာဏာနိ စ ဒွေ ပဉ္စ၊ အဋ္ဌ လောကုတ္တရာနိ စ အဘိညာမာနသံ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ မဟဂ္ဂတဉ္စေဝါတိ တေစတ္တာလီသ စိတ္တုပ္ပာဒါ ပန ဧကေကာရမ္မဏာ ဝိညေယျာ ဓီရေန။ တတ္ထ ¶ စိတ္တေ မနောဓာတုတ္တယံ ပဉ္စာရမ္မဏံ ဤရိတံ ဘဂဝတာ။ မယာ ဝုတ္တစိတ္တတော သေသာနိ တေစတ္တာလီသ စိတ္တာနိ ဆဠာရမ္မဏိကာနိ မတာနိ သတ္ထုနာ၊ တထာ ဧဝံ စိတ္တံ ကုသလာကုသလာဒိတော တိဝိဓံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဗျာကတံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
၁၃၉။ အဟေတုကံ စိတ္တံ ဧကဟေတုကဉ္စ စိတ္တံ ဒွိဟေတုကဉ္စ စိတ္တံ တိဟေတုကဉ္စ စိတ္တန္တိ ဧဝံ ဣမိနာ ပကာရေန စိတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ ဝိဘာဝိနာ ဝိညာတဗ္ဗံ။
၁၄၀-၂။ ဟေဋ္ဌာ မယာပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ အဋ္ဌာရသ စိတ္တုပ္ပာဒါ အဟေတုကာ၊ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသံယုတ္တံ စိတ္တံ ဧကဟေတုကံ ဧဝံ ဥဒီရိတံ ဘဂဝတာ။ ကာမေ ကာမာဝစရေ ပုညဝိပါကကြိယတော ကုသလဝသေန စ ဝိပါကဝသေန စ ကိရိယာဝသေန စ ဒွါဒသဓာ စိတ္တုပ္ပာဒါ အကုသလာ စ ဒသဓာ စာတိ ဗာဝီသတိ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဒုဟေတုကာ။ ကာမေ ကာမာဝစရေ ပုညဝိပါကကြိယတော ပုညဝသေန စ ဝိပါကဝသေန စ ကိရိယာဝသေန စ ဒွါဒသဓာ စိတ္တုပ္ပာဒါ။ သဗ္ဗံ မဟဂ္ဂတဉ္စေဝ အပ္ပမာဏံ လောကုတ္တရစိတ္တဉ္စ တိဟေတုကံ။
၁၄၃-၅၀။ ရူပီရိယာပထဝိညတ္တိ-ဇနကာဇနကာဒိတောတိ ရူပဣရိယာပထဝိညတ္တိဇနကဝသေန ရူပဣရိယာပထဇနကဝသေန စ ရူပဇနကဝသေန စ တိကိစ္စာဇနကဝသေန စာတိအာဒီဟိ ပကာရေဟိ သဗ္ဗံ စိတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ တသ္မိံ စိတ္တေ ဒွါဒသာကုသလာ၊ ကာမဓာတုယာ ကုသလာ၊ တထာ ကာမေ ဒသ ကိရိယာ၊ အဘိညာမာနသံ ဒွယံ၊ ဣမေ ဗာတ္တိံသ မာနသာ ရူပါနိ သမုဋ္ဌာပေန္တိ၊ ဣရိယာပထံ ကပ္ပေန္တိ၊ ဝိညတ္တိံ ဇနယန္တိ။ ကုသလာ မဟဂ္ဂတမာနသာ ကိရိယာ စ မဟဂ္ဂတမာနသာ၊ အဋ္ဌ အနာသဝစိတ္တာနိ၊ ဆဗ္ဗီသတိ စ မာနသာ ရူပါနိ သမုဋ္ဌာပေန္တိ၊ ဣရိယာပထံ ¶ ကပ္ပေန္တိ။ စောပနံ န ပါပေန္တိ ဝိညတ္တိံ န ဇနယန္တီတိ အတ္ထော။ ဣမေ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဒုကိစ္စနိယတာ ¶ ၊ ဒသ ဝိညာဏေ ဌပေတွာ ဒွီသု ဘူမီသု ဝိပါကာ မနောဓာတုဒွယသန္တီရဏတ္တယမဟာဝိပါကရူပဝိပါကာနံ ဝသေန အဋ္ဌာရသ ပါကာ မနောဓာတု ကိရိယာ စေဝါတိ ဣမာနိ ဧကူနဝီသတိ စိတ္တာနိ ရူပါနိ သမုဋ္ဌာပေန္တိ၊ ဣတရဒွယံ န ကရောန္တိ၊ ပုန ဒွေပဉ္စဝိညာဏာ ပဌမံ ‘‘ဒသ ဝိညာဏေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပုနာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အရူပီသု ဝိပါကာ စ သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဉ္စ အရဟတော စုတိစိတ္တဉ္စ ဣမေ သောဠသ မာနသာ တိကိစ္စာနိ န ကရောန္တိ။
၁၅၁။ ဧကဒွိတိစတုဋ္ဌာန-ပဉ္စဋ္ဌာနပ္ပဘေဒတော ဧကကိစ္စဒွိကိစ္စတိကိစ္စစတုကိစ္စပဉ္စကိစ္စဘေဒေန ပဉ္စဓာ စိတ္တံ ပဉ္စပကာရံ စိတ္တံ ပဉ္စနိမ္မလလောစနော ဗုဒ္ဓါ အက္ခာသိ ကထေသိ။
ကုသလာကုသလာ သဗ္ဗေ၊ စိတ္တုပ္ပာဒါ မဟာကြိယာ၊
မဟဂ္ဂတာ ကြိယာ စေဝ၊ စတ္တာရော ဖလမာနသာ။
၁၅၃။ သဗ္ဗေဝ ပဉ္စပညာသ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဇဝနဋ္ဌာနတောယေဝ ဇဝနကိစ္စဝသေနေဝ ဧကဋ္ဌာနေ ဧကကိစ္စေ နိပ္ပပဉ္စေန သတ္ထုနာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝိရဟိတေန သတ္ထုနာ နိယာမိတာ ကထိတာ။
၁၅၄။ ပုန ဒွေပဉ္စဝိညာဏာ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဒဿနေ သဝနေ တထာ ဃာယနေ သာယနဋ္ဌာနေ ဖုသနေ ပဋိပါဋိယာ သတ္ထုနာ နိယာမိတာ။
၁၅၅။ မနောဓာတုတ္တိကံ အာဝဇ္ဇနေ ပဋိစ္ဆနေ၊ ဧတေ အဋ္ဌသဋ္ဌိ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဧကဋ္ဌာနိကတံ ဧကကိစ္စဘာဝံ ဂတာ ပတ္တာ ဘဝန္တိ။
၁၅၆-၈။ စိတ္တဒွယံ ဒွိဋ္ဌာနိကံ နာမ ဥဒီရိတံ ဘဂဝတာ၊ သောမနဿယုတံ စိတ္တံ ပဉ္စဒွါရေ သန္တီရဏံ သိယာ။ ဆဒွါရေ တဒါလမ္ဗဏဉ္စ ဗလဝါရမ္မဏေ အတိမဟန္တာရမ္မဏေ သတိ သိယာ ¶ ၊ တထာ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပဉ္စဒွါရေသု ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ဟောတိ။ မနောဒွါရေသု ပန သဗ္ဗေသံ အာရမ္မဏာနံ အာဝဇ္ဇနံ ဟောတိ၊ ဣဒံ စိတ္တဒွယံ ဒွိဋ္ဌာနိကံ နာမ ဟောတိ။
၁၅၉။ ပဋိသန္ဓိယာ ဌာနတော ပဋိသန္ဓိယာ ကိစ္စဝသေန ဘဝင်္ဂဿ ဌာနတော ဘဝင်္ဂဿ ကိစ္စဝသေန စုတိယာ ဌာနတော ¶ စုတိယာ ကိစ္စဝသေန တေ မဟဂ္ဂတဝိပါကာ နဝ တိဋ္ဌာနိကာ တိကိစ္စာတိ မုနိနာ မတာ။
၁၆၀-၃။ အဋ္ဌ ကာမာ မဟာပါကာ၊ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂတော ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂဝသေန တဒါရမ္မဏတော စေဝ တဒါရမ္မဏဝသေန စ ဧဝ စုတိဋ္ဌာနဝသေန စ အဋ္ဌ စိတ္တာနိ စတုဋ္ဌာနိကစိတ္တာနိ ဟောန္တိ၊ ဣတိ ဝစနံ ဓီရော နိဒ္ဒိသေ၊ ကုသလာကုသလပါကောပေက္ခာသဟဂတဒွယံ ပဉ္စဒွါရေ သန္တီရဏံ ဘဝေ၊ ဆဒွါရိကေသုပိ ဗလဝါရမ္မဏေ သတိ တဒါရမ္မဏတာ သိယာ။ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂါနံ ဌာနဝသေန စ စုတိဋ္ဌာနဝသေန စ ဣဒံ စိတ္တဒွယံ ပဉ္စဋ္ဌာနိကစိတ္တံ နာမာတိ ဥဒီရိတံ မုနိနာ။
၁၆၄။ ပဉ္စကိစ္စံ ဒွယံ စိတ္တံ၊ အဋ္ဌကံ ပန စတုကိစ္စံ၊ နဝကံ တိကိစ္စံ၊ ဒွေ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဒွိကိစ္စာ၊ ဣမေသံ ဣမေဟိ စိတ္တုပ္ပာဒေဟိ သေသံ ဧကကံ ကိစ္စံ။
ဘဝင်္ဂါဝဇ္ဇနဉ္စေဝ၊ ဒဿနံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ၊
သန္တီရဏံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ၊ ဇဝနံ ဘဝတိ သတ္တမံ။
၁၆၆။ ဆဗ္ဗိဓံ ဟောတိ တံ ဆန္နံ တံ စိတ္တံ ဆန္နံ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယမနောဝိညာဏာနံ ပဘေဒတော ဆဗ္ဗိဓံ ဟောတိ၊ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယမနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ သတ္တန္နံ ဝသေန စိတ္တံ သတ္တဓာ ဟောတိ။
၁၆၇။ ဧကေကာရမ္မဏံ ဆက္ကံ၊ ပဉ္စာရမ္မဏဘေဒတော ဆဠာရမ္မဏတော စေဝ ဆဠာရမ္မဏစိတ္တဝသေန မနော စိတ္တံ အဋ္ဌဝိဓံ ဟောတိ။
၁၆၈။ တတ္ထ ¶ တသ္မိံ စိတ္တေ ဒွေပဉ္စဝိညာဏာ ဧကေကဂေါစရာ ဟောန္တိ၊ ဒွေ စိတ္တုပ္ပာဒါ ရူပါရမ္မဏိကာ၊ ဒွေ ဒွေ စိတ္တုပ္ပာဒါ သဒ္ဒါဒိဂေါစရာ။
၁၆၉။ ပဉ္စာဘိညာဝိဝဇ္ဇိတံ သဗ္ဗံ မဟဂ္ဂတံ၊ သဗ္ဗံ လောကုတ္တရဉ္စ ဣတိ ဣဒံ စိတ္တံ ဧကေကာရမ္မဏံ ဘဝေ။
၁၇၀။ ဣဒံ ¶ ဆက္ကံ ဧကေကာရမ္မဏံ ဝိဘာဝိနာ ဉေယျံ၊ မနောဓာတုတ္တယံ ပဉ္စာရမ္မဏိကံ နာမ ဘဝေ။
၁၇၁။ ကာမာဝစရစိတ္တာနိ စတ္တာလီသံ တထာ ဧကေကံ သဗ္ဗာနိ အဘိညာနိ စ ဆဠာရမ္မဏိကာနီတိ ဆဠာရမ္မဏိကာနိ နာမ ပဏ္ဍိတေန ဝိညေယျာနိ။
၁၇၂။ သတ္တဝိညာဏဓာတူသု ပစ္ဆိမံ မနောဝိညာဏဓာတုဉ္စ ကုသလာကုသလာဗျာကတဝသေန တိဓာ ကတွာ နဝဝိဓံ စိတ္တံ ဟောတိ။
၁၇၃။ မနောဝိညာဏဓာတုယာ ဘေဒေါ ပုညာပုညဝသေနေဝ ဝိပါကကိရိယဘေဒတော ဆသတ္တတိဝိဓော ဟောတိ။
၁၇၄။ မနောဓာတုံ ဝိပါကကိရိယဘေဒတော ဒွိဓာ ကတွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေဟိ နဝဓာ စိတ္တေဟိ မာနသံ ဒသဓာ ဟောတိ။
၁၇၅။ ပစ္ဆိမံ ဓာတုဒွယံ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုဒွယံ၊ မနောဓာတုံ ကုသလဝိပါကအကုသလဝိပါကကိရိယာဝသေန တိဓာ ကတွာ၊ မနောဝိညာဏဓာတုဉ္စ ကုသလာကုသလာဗျာကတဝသေန တိဝိဓာ ကတွာ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယဝိညာဏေဟိ သဟ စိတ္တံ ဧကာဒသဝိဓံ ဟောတိ၊ ဣတိ ဣဒံ ဝစနံ ပဏ္ဍိတော ပရိဒီပယေ။
၁၇၆။ မနောဝိညာဏဓာတုမ္ပိ ကုသလာကုသလာဒိတော ကုသလာကုသလဝိပါကကိရိယာဝသေန စတုဓာ ဝိဘဇိတွာန တံ ¶ စိတ္တံ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယဝိညာဏေဟိ သဟ တိပ္ပကာရာယ မနောဓာတုယာ စ သဟ ဒွါဒသဓာပိ ဓီရော ဝဒေ။
၁၇၇-၉။ စိတ္တံ စုဒ္ဒသဋ္ဌာနဘေဒေန စုဒ္ဒသဓာ ဘဝေ၊ ပဋိသန္ဓိယာ ဝသေန စ ဘဝင်္ဂဝသေန စ စုတိယာ ဝသေန စ အာဝဇ္ဇနဿ ဝသေန စ ပဉ္စန္နံ ဒဿနာဒီနံ ကိစ္စာနံ ဝသေန စ သမ္ပဋိစ္ဆနစေတသော ဝသေန စ သန္တီရဏဿ ဝသေန စ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဇဝနာနံ ဝသေန စ၊ ယထာ ဧဝံ တဒါရမ္မဏစိတ္တဿ ဝသေန ¶ စာတိ ဧဝံ ဣမိနာ ပကာရေန ဌာနဘေဒတော ကိစ္စဘေဒေန စုဒ္ဒသဓာ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ဣတိ ဣဒံ ဝစနံ ဓီရော ပရိဒီပယေ ပရိဒီပေယျ။
၁၈၀။ ဘူမိပုဂ္ဂလနာနတ္တဝသေန ဘူမိနာနတ္တဝသေန၊ ပုဂ္ဂလနာနတ္တဝသေန စ စိတ္တာနံ ပဝတ္တိတော ဣဒံ စိတ္တံ ဗဟုဓာ ဟောတိ၊ ဣတိ ဝစနဉ္စ ဓီရော ဝိဘာဝယေ ပကာသေယျ။
၁၈၁။ ဣဓ ဣမသ္မိံ သာသနေ ယော ဘိက္ခု မတိမာ ဣမသ္မိံ ဧကဝိဓာဒိနယေ ကုသလော ဆေကော ဟောတိ၊ အဘိဓမ္မေ ပဝတ္တာ အတ္ထာ တဿ ဘိက္ခုနော ဟတ္ထဂတာ ဟတ္ထပဝိဋ္ဌာ အာမလကာ ဝိယ သုဒ္ဓမဏိကာ ဝိယ ဟောန္တိ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
ဧကဝိဓာဒိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စတုတ္ထော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၅။ ပဉ္စမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ဘူမိပုဂ္ဂလစိတ္တုပ္ပတ္တိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဣတော ပရံ ပဝက္ခာမိ၊ ဗုဒ္ဓိဝုဒ္ဓိကရံ နယံ၊
စိတ္တာနံ ဘူမိသုပ္ပတ္တိံ၊ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန စ။
အဟံ ¶ ဣတော ပရံ ဗုဒ္ဓိဝုဒ္ဓိကရံ နယံ မတိဝဒ္ဓိကရံ နယံ ပဝက္ခာမိ ဒေသေဿာမိ။ စိတ္တာနံ ဘူမိသုပ္ပတ္တိံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန စ ဘူမီသု စိတ္တာနံ ဥပ္ပတ္တိံ၊ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန ဘူမီသု စိတ္တာနံ ဥပ္ပတ္တိဉ္စ ပဝက္ခာမိ။
၁၈၃။ ဒေဝါ ¶ စေဝ မနုဿာ စ၊ တိဿော စ အပါယဘူမိယော ဟောန္တိ၊ ဂတိယော ပဉ္စ တေသံ ဒေဝမနုဿတိရစ္ဆာနပေတနိရယဂတီနံ ဝသေန ပဉ္စ ဂတိယော နိဒ္ဒိဋ္ဌာ သတ္ထုနာ ဒဿိတာ ဘဂဝတာ။ တယော ဘဝါ ပန ကာမရူပါရူပဘဝဝသေန တယော သတ္ထုနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဒဿိတာ။
၁၈၄-၅။ ဘူမိယော တတ္ထ တိံသေဝ၊ တာသု တိံသေဝ ပုဂ္ဂလာ တတ္ထ တေသု တီသု ဘဝေသု တိံသ ဧဝ ဘူမိယော ဟောန္တိ၊ တာသု ဘူမီသု ဥပ္ပန္နာ ပုဂ္ဂလာ တိံသ ဧဝ ဟောန္တိ၊ ဧတာသု ဘူမီသု ဥပ္ပန္နာ သဗ္ဗေ စ ပန ပုဂ္ဂလာ ပဋိသန္ဓိကစိတ္တာနံ ဝသေန ဧကူနဝီသတိ ဟောန္တိ။ ပဋိသန္ဓိ စ နာမေသာ ဧသာ ပဋိသန္ဓိ စ နာမ ဒုဝိဓာ ဒွိပ္ပကာရာ သမုဒီရိတာ သတ္ထုနာ ကထိတာ။
၁၈၆။ အစိတ္တကာ ပဋိသန္ဓိ၊ သစိတ္တကာ ပဋိသန္ဓိ စ ဣတိ ဒုဝိဓာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ၊ အသညိဗြဟ္မာနံ ပဋိသန္ဓိ အစိတ္တကာ ရူပပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ သေသာ ရူပပဋိသန္ဓိတော သေသာ သစိတ္တကာ သစိတ္တကပဋိသန္ဓိ ဉေယျာ ပဏ္ဍိတေန ဇာနိတဗ္ဗာ။ သာ ပန သစိတ္တကာ ပဋိသန္ဓိ ဧကူနဝီသတိ ဟောတိ။
၁၈၇။ ပဋိသန္ဓိဝသေနေဝ သစိတ္တကပဋိသန္ဓိဝသေန ဧဝ ဝီသတိ ပုဂ္ဂလာ ဟောန္တိ။ ဣဓ ဣမသ္မိံ စိတ္တာဓိကာရေ စိတ္တာဓိကာရတ္တာ အစိတ္တကပဋိသန္ဓိ ရူပပဋိသန္ဓိ န စ ဥဒ္ဓဋာ န စ ကထိတာ မယာ။
၁၈၈။ အဟေတုဒွိတိဟေတူတိ၊ ပုဂ္ဂလာ တိဝိဓာ သိယုံ အဟေတုကဒွိဟေတုကတိဟေတုကာ ဣတိ တိဝိဓာ တိပ္ပကာရာ ပုဂ္ဂလာ ¶ သိယုံ ဘဝေယျုံ။ အရိယာ ပန ပုဂ္ဂလာ အဋ္ဌ ဣတိ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သဗ္ဗေ ပုဂ္ဂလာ ဧကာဒသ ဤရိတာ ကထိတာ ဘဂဝတာ။
၁၈၉။ ဘူမီသု တိံသဘူမီသု စိတ္တာနံ ဥပ္ပတ္တိံ ဧတေသံ ပန သဗ္ဗေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ပဘေဒတော ဘူမီသု စိတ္တာနံ ဥပ္ပတ္တိဉ္စ ဂဏှတော ဂဏှန္တဿ မမ ဝစနံ နိဗောဓထ၊ တုမှေ ဇာနာထ သုဏာထ။
၁၉၀။ တီသု ဘူမီသု ကတိ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ? မေ မယှံ ဝဒ တာနိ စိတ္တာနိ တွံ ကထေဟိ၊ သဗ္ဗာသု ဘူမီသု စုဒ္ဒသ ဧဝ စိတ္တာနိ။ တံ ယထာ –
ဝေါဋ္ဌဗ္ဗံ ¶ ကာမပုညဉ္စ၊ ဝိယုတ္တာနိ စ ဒိဋ္ဌိယာ၊
ဥဒ္ဓစ္စသဟိတဉ္စေဝ၊ ဟောန္တိ သဗ္ဗတ္ထ စုဒ္ဒသ။
၁၉၁။ သဒါ ဝီသတိ စိတ္တာနိ၊ ကာမေယေဝ ဘဝေ သိယုံ ဝီသတိ စိတ္တာနိ ကာမေယေဝ ဘဝေ သဒါ သဗ္ဗသ္မိံ ကာလေ သိယုံ ဘဝေယျုန္တိ။ တံ ယထာ –
ကာမေ အဋ္ဌ မဟာပါကာ၊ ဒေါမနဿဒွယမ္ပိ စ၊
တထာ ဃာနာဒိဝိညာဏတ္တယံ ပါကာ အပုညဇာ။
ဃာနာဒိဝိညာဏတ္တယန္တိ ကုသလဝိပါကဃာနာဒိတ္တယံ။ ပါကာ အပုညဇာ အကုသလတော ဇာတာ အဟေတုကာ သတ္တ ဝိပါကာ။ ပဉ္စ ရူပဘဝေယေဝ ပဉ္စ စိတ္တာနိ ရူပဘဝေယေဝ ဘဝန္တိ။ စတ္တာရေဝ အရူပိသု စတ္တာရိ စိတ္တာနိ အရူပီသုယေဝ ဟောန္တိ။ တံ ယထာ –
ရူပေဝ ရူပပါကာ ဝါရုပ္ပပါကာ အရူပိသု၊
နဝ မဟဂ္ဂတာ ပါကာ၊ ရူပါရူပေဝ ဇာယရေ။
၁၉၂။ ကာမရူပဘဝေသွေဝ အဋ္ဌာရသ စိတ္တာနိ ဘဝန္တိ။
တံ ¶ ယထာ –
ပုညရူပါနိ ပဉ္စေဝ၊ ပုညဇံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ၊
စက္ခုသောတဒွယံ ပုညပါကံ သန္တီရဏဒွယံ။
ပုညပါကံ ဟသိတုပ္ပာဒမနောဓာတုကြိယာပိ စ၊
အဋ္ဌာရသာဒိမဂ္ဂေန၊ ပဉ္စ ရူပကြိယာပိ စ၊
ကာမရူပဘဝေသွေဝ၊ ဧတာနေဝ သဒါ သိယုံ။
ဒွေစတ္တာလီသ စိတ္တာနိ၊ ဟောန္တိ တီသု ဘဝေသုပိ ဒွေစတ္တာလီသ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တံ ယထာ –
ပဋိဃဒွယဝဇ္ဇိတာနိ ¶ ၊ အပုညာနိ ဒသေဝ စ၊
မဟာပုညာနိ အဋ္ဌေဝ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကြိယာနိ စ။
ပုညာရုပ္ပာနိ စတ္တာရိ၊ အာရုပ္ပကိရိယာနိ စ၊
ကနိဋ္ဌမဂ္ဂဝဇ္ဇာနိ၊ သတ္တ လောကုတ္တရာနိ စ၊
ဒွေစတ္တာလီသ စိတ္တာနိ၊ ဟောန္တိ တီသု ဘဝေသုပိ။
၁၉၃။ ဌပေတွာ ပန သဗ္ဗေသံ၊ စတဿောပါယဘူမိယော စတဿော အပါယဘူမိယော ဌပေတွာ ဝဇ္ဇေတွာ အပါယတော သေသာနံ သဗ္ဗေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ဆဗ္ဗီသဘူမီသု တေရသ ဧဝ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တံ ယထာ –
စတုတ္ထာရူပါဝစရံ၊ အနာဂါမိဖလာဒယော၊
မဟာကြိယာ စ ဇာယန္တိ၊ တေရသာပါယဝဇ္ဇိတာ။
အနာဂါမိဖလာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟိ အရဟတ္တဖလာနိ ဂဟိတာနိ။
၁၉၄။ အပရာနိ စတဿောပိ၊ ဌပေတွာရုပ္ပဘူမိယော စတဿော အရူပဘူမိယော ဌပေတွာ သေသာသု ဆဗ္ဗီသဘူမီသု အပရာနိ ဆ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ။ တံ ယထာ –
မနောဓာတုကြိယဉ္စေဝ ¶ ၊ ပုညဇံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ၊
စက္ခုသောတဒွယံ ပုညပါကံ သန္တီရဏဒွယံ၊
ဆေဝ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ၊ တထာ ဥပရိဝဇ္ဇိတေ။
၁၉၅။ သုဒ္ဓါဝါသိကဒေဝါနံ၊ ဌပေတွာ ပဉ္စ ဘူမိယော ပဉ္စ ဘူမိယော ဌပေတွာ ပဉ္စဝီသတိဘူမီသု ပဉ္စ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ။ တံ ယထာ –
ဒိဋ္ဌိယာ သမ္ပယုတ္တာနံ၊ ဝိစိကိစ္ဆာယုတံ တထာ၊
ပဉ္စ သဗ္ဗတ္ထ ဇာယန္တိ၊ သုဒ္ဓါဝါသဝိဝဇ္ဇိတေ။
အပရာနိ ¶ ဒုဝေ ဟောန္တိ၊ ပဉ္စဝီသတိဘူမိသု၊
ဌပေတွာ နေဝသညဉ္စ၊ စတဿောပါယဘူမိယော။
စတဿောပါယဘူမိယော နေဝသညာနာသညဉ္စ ဌပေတွာယေဝ ပဉ္စဝီသတိဘူမီသု အပရာနိ ဒုဝေ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တံ ယထာ –
ဌပေတွာ နေဝသညဉ္စ၊ စတဿောပါယဘူမိယော၊
သေသာသု တတိယာရုပ္ပဇဝနံ ဇာယတိ ဒွယံ။
၁၉၇။ ဒွေပိ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ၊ စတုဝီသတိဘူမိသု စတဿောပါယဘူမိယော အာကိဉ္စညဉ္စ နေဝသညဉ္စ ဌပေတွာ သေသာသု စတုဝီသတိဘူမီသု ဒွေပိ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ။ တံ ယထာ –
စတုတ္ထတတိယာရုပ္ပံ၊ ဌပေတွာပါယဘူမိယော၊
သေသာသု ဒုတိယာရုပ္ပ-ဇဝနံ ဇာယတိ ဒွယံ။
၁၉၈။ အပါယဘူမိယော ဟိတွာ စတဿော အပါယဘူမိယော တိဿော ဥပရိ အရူပဘူမိယော ဟိတွာ ဆဍ္ဍေတွာ သေသာသု တေဝီသတိဘူမီသု ဒွေယေဝ ပန စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တံ ယထာ –
အပါယဘူမိယော ¶ ဟိတွာ၊ တိဿောစာရုပ္ပဘူမိယော၊
သေသာသု ပဌမာရုပ္ပံ၊ ဇဝနဒွယံ ဇာယတိ။
၁၉၉။ အရူပေ စ အပါယေ စ အဋ္ဌ ဘူမိယော ဌပေတွာ သေသာသု ဗာဝီသတိဘူမီသု ဧကာဒသဝိဓံ စိတ္တံ ဟောတိ။ တံ ယထာ –
သဗ္ဗံ ရူပဉ္စ ဝိပါကံ၊ ဌပေတွာ သိတမာနသံ၊
ဧကာဒသေဝ ဇာယတိ၊ အပါယာရူပဝဇ္ဇိတေ။
၂၀၀။ သုဒ္ဓါဝါသေ ¶ အပါယေ စ နဝ ဘူမိယော ဌပေတွာ သေသာသု ဧကဝီသာသု ဘူမီသု နိစ္စမ္ပိ စတ္တာရော ဧဝ မာနသာ ဟောန္တိ။ တံ ယထာ –
သောတာပတ္တိဖလဉ္စေဝ၊ သကဒါဂါမိဖလမ္ပိ စ၊
သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ စ၊ ဌပေတွာပါယသုဒ္ဓကေ၊
အနာဂါမိမဂ္ဂေါ စေဝ၊ ဧကဝီသာသု ဟောန္တိ ဟိ။
၂၀၁။ ဧကံ သတ္တရသသွေဝ၊ စိတ္တံ ဇာယတိ ဘူမိသု သုဒ္ဓါဝါသအပါယာရုပ္ပဘူမိယော ဌပေတွာ အဝသေသာသု သတ္တရသသု ဘူမီသု ဧကံ စိတ္တံ ဇာယတိ။ တံ ယထာ –
သုဒ္ဓါဝါသေ အပါယေ စ၊ ဌပေတွာရုပ္ပဘူမိယော၊
အာဒိမဂ္ဂေါ ဧကော ဟောတိ၊ သတ္တရသသု ဘူမိသု။
ဒွါဒသေဝ တု ဇာယန္တေ၊ ဧကာဒသသု ဘူမိသု၊
ဌပေတွာ ပန သဗ္ဗာပိ၊ ဘူမိယော ဟိ မဟဂ္ဂတာ။ –
ဧကူနဝီသတိဘူမိယော ဌပေတွာ သေသာသု ဧကာဒသသု ဘူမီသု ဒွါဒသ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ။ တံ ယထာ –
ဒေါမနဿဒွယာပုညပါကာ သတ္တ စ ပုညဇံ၊
ဃာနာဒိတ္တယံ သေသာသု၊ ဟိတွာ သဗ္ဗာ မဟဂ္ဂတာ။
၂၀၃။ ကာမာဝစရဒေဝါနံ ¶ ဝသေန စ မနုဿာနံ ဝသေန စ သတ္တသု ကာမာဝစရဘူမီသု အဋ္ဌ စိတ္တာနိ သဗ္ဗဒါ ဇာယန္တိ။ တံ ယထာ –
ကာမေ ဒေဝမနုဿာနံ၊ မဟာပါကာနိ ဇာယရေ၊
သဒါ သတ္တသု ဧတာနိ၊ ဟိတွာ တေဝီသ ဘူမိယော။
၂၀၄။ ပဉ္စမဇ္ဈာနပါကေကော ¶ ၊ ဇာယတေ ဆသု ဘူမိသု ဧကော ပဉ္စမဇ္ဈာနဝိပါကော ဝေဟပ္ဖလာဒီသု ဆသု ဘူမီသု ဇာယတိ။ စတ္တာရိ ပန ရူပဝိပါကစိတ္တာနိ တီသု တီသု ဘူမီသု ဇာယန္တိ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော – ဧကော ပဌမရူပဝိပါကော ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇဗြဟ္မပုရောဟိတမဟာဗြဟ္မာနံ တီသု ဘူမီသု ဇာယတိ၊ ဧကော ဒုတိယရူပဝိပါကော၊ ဧကော တတိယရူပဝိပါကော စ ပရိတ္တာဘာအပ္ပမာဏာဘာအာဘဿရာနံ တီသု ဘူမီသု ဇာယတိ၊ ဧကော စတုတ္ထရူပဝိပါကော ပရိတ္တသုဘအပ္ပမာဏသုဘသုဘကိဏှာနံ တီသု ဘူမီသု ဇာယတိ။
၂၀၅။ စတ္တာရိ ပန စိတ္တာနိ၊ ဟောန္တိ ဧကေကဘူမိသု အရူပါဝစရဝိပါကာနံ ဝသေန စတ္တာရိ ပန စိတ္တာနိ ဧကေကဘူမီသု ဧကေကာသု ဘူမီသု ဟောန္တိ၊ ဣတိ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သဗ္ဗာသု ဘူမီသု စိတ္တုပ္ပာဒံ ပရိဒီပယေ ပဏ္ဍိတော ကထေယျ။
၂၀၆-၇။ ကုသလာကုသလာ ကာမေ ကာမေ ဝီသတိ ကုသလာကုသလာ၊ တေသံ ပါကာ အဟေတုကာ တေသံ ကုသလာကုသလာနံ အဟေတုကာ ပဉ္စဒသ ဝိပါကာ အာဝဇ္ဇနဒွယဉ္စ ဣတိ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သတ္တတိံသ မာနသာ နရကာဒီသု စတူသု အပါယေသုပိ ဇာယရေ။ အဝသေသာနိ ဒွိပညာသ စိတ္တာနိ ကဒါစိပိ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေပိ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တံ ယထာ –
ပဉ္စဒသာနိ ¶ ရူပေ တု၊ အရူပေ ဒွါဒသီရိတာ၊
အဋ္ဌ လောကုတ္တရာနေဝ၊ ကာမပါကာ သဟေတုကာ။
အဋ္ဌ မဟာကြိယာ စေဝ၊ ဟသိတုပ္ပာဒမာနသံ၊
ဒွိပညာသာနိ စိတ္တာနိ၊ အပါယေသု န ဇာယရေ။
၂၀၈။ ကာမေ ဒေဝမနုဿာနံ ကာမာဝစရေ ဒေဝမနုဿာနံ မဟဂ္ဂတာ နဝ ပါကာ နေဝ ဇာယန္တိ၊ အသီတိ ဟဒယာ မာနသာ သဒါ ဇာယန္တိ။ တံ ယထာ –
ဒွါဒသာကုသလာနေဝ၊ ကုသလာနေကဝီသတိ၊
သတ္တဝီသတိ ပါကာ စ၊ မဟဂ္ဂတဝိဝဇ္ဇိတာ။
ကာမေ ¶ ဒေဝမနုဿာနံ၊ ကြိယစိတ္တာနိ ဝီသတိ၊
ဟောန္တိ အသီတိ စိတ္တာနိ၊ ဝိညေယျာနိ ဝိဘာဝိနာ။
၂၀၉-၁၂။ ကာမေ ကာမာဝစရေ အဋ္ဌ မဟာဝိပါကာ ဒေါမနဿဒွယမ္ပိ စ တထာ ဃာနာဒိဝိညာဏတ္တယံ ကုသလဝိပါကံ အပုညဇာ သတ္တ ပါကာ။ နတ္ထိ အာရုပ္ပပါကာ စ၊ ရူပါဝစရဘူမိယံ အရူပပါကာ စ စတ္တာရော ရူပါဝစရဘူမိယံ နတ္ထိ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော – ရူပါဝစရဘူမိယံ အဋ္ဌ မဟာဝိပါကာ ကာမသုဂတိသတ္တာနံ ဒွိန္နံ ဝိပါကစိတ္တတ္တာ န ဟောန္တိ၊ ဈာနေန ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ဒေါမနဿဒွယမ္ပိ နတ္ထိ၊ ဃာနဇိဝှာကာယပသာဒဝိရဟိတတ္တာ ကုသလဝိပါကံ ဃာနာဒိတ္တယံ နတ္ထိ၊ အနိဋ္ဌာရမ္မဏာနံ အဘာဝတော သတ္တ အကုသလဝိပါကာ စ နတ္ထိ၊ အရူပပါကာ စ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? အရူပါနံ ဝိပါကစိတ္တတ္တာ။ ဣမေဟိ သဟ စိတ္တေဟိ ဣမေဟိ စတုဝီသတိစိတ္တေဟိ သဟ တယော မဂ္ဂါ ဖလဒွယံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ စ သောတာပတ္တိဖလသကဒါဂါမိဖလာနိ စ စတ္တာရော ဒိဋ္ဌိသံယုတ္တာ ဝိစိကိစ္ဆာသံယုတ္တမ္ပိ စ စတ္တာရော ဟေဋ္ဌိမာ ပါကာ စ သုဒ္ဓါဝါသေ န လဗ္ဘရေ န လဗ္ဘန္တိ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော – ပုထုဇ္ဇနသောတာပန္နသကဒါဂါမိပုဂ္ဂလာနံ အသာဓာရဏတ္တာ သုဒ္ဓါ စ အာဝါသော၊ အထ ဝါ ¶ ဃောရာတိက္ကမဋ္ဌိတတ္တာ အနာဂါမိပုဂ္ဂလာ သုဒ္ဓါ နာမ၊ စတုရောဃတိဏ္ဏတ္တာ ခီဏာသဝါ သုဒ္ဓါ နာမ၊ တေသံ သုဒ္ဓါနံ ဒွိန္နံ ဥတ္တမသတ္တာနံ အာဝါသောတိပိ သုဒ္ဓါဝါသော၊ တသ္မိံ။
အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော – သုဒ္ဓါဝါသေ ပန သောတာပတ္တိမဂ္ဂသောတာပတ္တိဖလသကဒါဂါမိမဂ္ဂသကဒါဂါမိဖလအနာဂါမိမဂ္ဂါ န ဝိဇ္ဇန္တိ။ ကသ္မာတိ စေ? အနာဂါမိဖလဋ္ဌာနံယေဝ တသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော စတ္တာရော ဒိဋ္ဌိသံယုတ္တာ စ ဝိစိကိစ္ဆာယုတ္တဉ္စ ပဉ္စ အကုသလစိတ္တာနံ သောတာပန္နေန ဝိနာသိတတ္တာ၊ ဣတိ တသ္မာ ကာရဏာ န ဇာယန္တိ။ စတ္တာရော ဟေဋ္ဌိမဝိပါကာ ဟေဋ္ဌိမာနံ ရူပဗြဟ္မာနံ ဝိပါကစိတ္တတ္တာ နတ္ထိ။ သေသာနိ ဧကပညာသ စိတ္တာနိ သုဒ္ဓါဝါသေ ပန လဗ္ဘန္တိ။ တံ ယထာ –
ဒိဋ္ဌိယာ ဝိပ္ပယုတ္တာနိ၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ တထာ၊
ကာမပုညာနိ အဋ္ဌ စ၊ ရူပပုညာနိ ပဉ္စ ဝါ။
အရူပကုသလာနေဝ၊ မဂ္ဂေါ ခီဏာသဝဿ စ၊
စက္ခုသောတမနောဓာတု၊ ပုညဇာ တီရဏာ ဒုဝေ။
ပဉ္စမဇ္ဈာနပါကော ¶ စ၊ အနာဂါမိဖလာဒယော၊
သုဒ္ဓါဝါသေသု လဗ္ဘန္တိ၊ ကြိယစိတ္တာနိ ဝီသတိ။
ရူပါဝစရိကာ သဗ္ဗေ သဗ္ဗာနိ ရူပါဝစရာနိ ပဉ္စဒသ စိတ္တာနိ၊ ကာမဓာတုယာ သဗ္ဗေ တေဝီသတိ ဝိပါကာ။
၂၁၃။ ဒေါမနဿာဒိမဂ္ဂေါ စ ဒေါမနဿဒွယဉ္စ အာဒိမဂ္ဂေါ စ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ စ၊ ကြိယာ စ ဒွေ အဟေတုကာ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနဟသိတုပ္ပာဒါနိ ကိရိယာနိ စာတိ တေစတ္တာလီသ စိတ္တာနိ အရူပဘူမိယံ နတ္ထိ။ ပဉ္စ ရူပါဝစရဝိပါကာ ရူပီနံ ဝိပါကစိတ္တတ္တာ နတ္ထိ။ ရူပဇဝနာနိ ဟေဋ္ဌိမဈာနာနံ ဝိရတ္တတ္တာ နတ္ထိ။ စက္ခုသောတဝိညာဏာနိ ပုညဇာနိ ပသာဒရဟိတတ္တာ နတ္ထိ။ ဃာနာဒိဝိညာဏာနိ ပကတိယာယေဝ နတ္ထိ။ ကုသလဝိပါကာ မနောဓာတု စက္ခာဒိဂ္ဂဟိတပဉ္စာရမ္မဏတ္တာ အရူပါနံ ဓမ္မာရမ္မဏတ္တာ နတ္ထိ၊ အသတိ စက္ခာဒိဝိညာဏေ သာ စ ပုညဇာ မနောဓာတု ¶ တာယ စ အသတိယာ စက္ခာဒိဝိညာဏမ္ပိ နတ္ထိယေဝ။ ကိရိယာမနောဓာတုပိ ပဉ္စာရမ္မဏတ္တာယေဝ နတ္ထိ၊ ဟသိတုပ္ပာဒေါပိ ရူပကာယာဘာဝါ သိတဿာဘာဝါ နတ္ထိ၊ ပုဗ္ဗေဝ ဒိဋ္ဌသစ္စာ အရိယာ ရူပဘူမိကာ၊ တသ္မာ အာဒိမဂ္ဂေါပိ နတ္ထိ။
၂၁၄။ ဧဝံ ဘူမိဝသေနေဝ၊ စိတ္တုပ္ပတ္တိံ ဝိဘာဝယေ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဘူမိဝသေန စိတ္တုပ္ပတ္တိံ ဝိဘာဝယေ ဓီရော ကထေယျ။ တထာ ဧဝံ ဧကာဒသန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန စိတ္တုပ္ပတ္တိံ ဓီရော ဝိဘာဝယေ ကထေယျ။
ကုသလာကုသလာ ကာမေ၊
တေသံ ပါကာ အဟေတုကာ၊
အာဝဇ္ဇနဒွယဉ္စာတိ၊
သတ္တတိံသေဝ မာနသာတိ။ –
အယံ ဝုတ္တတ္ထာ။
၂၁၆။ ဧဝံ စတူသွပါယဘူမီသု မနုဿဘူမိယဉ္စာတိ ပဉ္စဘူမီသု အဟေတုကဿ သတ္တဿ ဇာယန္တေ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဒွေပညာသာဝသေသာနိ၊ န ဇာယန္တိ ကဒါစိပိ အဝသေသာနိ ဒွေပညာသ စိတ္တာနိ ကဒါစိပိ န ဇာယန္တိ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တာနိ သရူပတော ဝုတ္တာနေဝ။
၂၁၇။ အဟေတုကဿ သတ္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေဟိ သတ္တတိံသစိတ္တေဟိ သဟ ဒုဟေတုကာ၊ စတုမဟာဝိပါကာ စာတိ စတ္တာလီသ စိတ္တာနိ တထာ ဧကကံ ဒုဟေတုကဿ သတ္တဿ ဇာယန္တိ။
၂၁၈-၂၃။ သဗ္ဗေ မဟဂ္ဂတာ စေဝ သဗ္ဗေ သတ္တဝီသတိဝိဓာ မဟဂ္ဂတာ စေဝ သဗ္ဗေပိ စ အနာသဝါ သဗ္ဗေ အဋ္ဌ လောကုတ္တရာ စေဝ စတ္တာရော တိဟေတုကဝိပါကာ စ ကာမေ ဟသိတုပ္ပာဒေါ သဟေတုကမဟာကိရိယာ စာတိ နဝ ကြိယာပိ စေတိ စတ္တာလီသံ တထာ အဋ္ဌ စ ဒုဟေတုနော သတ္တဿ န ဇာယန္တိ။
အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော ¶ – ဒုဟေတုနော ရူပါရူပသမာပတ္တိယာ အသမတ္ထတာယ သတ္တဝီသ မဟဂ္ဂတာ န ဇာယန္တိ၊ မဂ္ဂဖလံ အဓိဂန္တုံ အသမတ္ထတာယ အဋ္ဌ လောကုတ္တရာ န ဇာယန္တိ၊ တိဟေတုကဝိပါကာ တိဟေတုကာနံ သတ္တာနံ ဝိပါကစိတ္တတ္တာ န ဇာယန္တိ၊ နဝ ကိရိယာနိ ခီဏာသဝါနံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနတ္တာ န ဇာယန္တီတိ။ ကာမာဝစရသတ္တဿ၊ တိဟေတုပဋိသန္ဓိနော ပုထုဇ္ဇနဿ စတုပညာသ မာနသာ ဇာယန္တိ။ ကတမာနိ တာနိ? ဒုဟေတုကဿ ဝုတ္တာနိ စတ္တာလီသ စိတ္တာနိ တထာ ဧကဉ္စ ကာမဓာတုယံ စတ္တာရော ဉာဏသမ္ပယုတ္တဝိပါကာ ရူပါရူပေသု နဝ ပုညာနိ စာတိ စတုပညာသ မာနသာ ဇာယန္တိ။ ပုထုဇ္ဇနဿ တိဟေတုနော ကာမသတ္တဿ ပဉ္စတိံသ စိတ္တာနိ န ဇာယရေ န ဇာယန္တိ။ တံ ယထာ –
အာဝဇ္ဇနဒွယံ ဟိတွာ၊ အဋ္ဌာရသ ကြိယာပိ စ၊
နဝ မဟဂ္ဂတာ ပါကာ၊ အဋ္ဌ လောကုတ္တရာနိ စ။
ကာမပုထုဇ္ဇနဿေဝ၊ တိဟေတုပဋိသန္ဓိနော၊
ပဉ္စတိံသေဝ စိတ္တာနိ၊ န ဇာယန္တိ ကဒါစိပိ။
ဆဒေဝေသု မနုဿေသု စာတိ သတ္တသု ဘူမီသု ဇာတဿ သောတာပန္နဿ ဒေဟိနော သတ္တဿ ပညာသ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ။ ဣတိ ဝစနံ ဓီရော နိဒ္ဒိသေ ကထေယျ။ တံ ယထာ –
ဒိဋ္ဌိယာ ¶ ဝိပ္ပယုတ္တာနိ၊ ဒေါမနဿဒွယမ္ပိ စ၊
ဥဒ္ဓစ္စသဟိတဉ္စေဝ၊ ကာမပုညာနိ အဋ္ဌ စ။
နဝ မဟဂ္ဂတပုညာနိ၊ အာဝဇ္ဇနဒွယမ္ပိ စ၊
သဗ္ဗေ ကာမဝိပါကာ စ၊ သောတာပတ္တိဖလမ္ပိ စ။
အဿ သောတာပန္နဿ နဝတိံသေဝ စိတ္တာနိ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဣတိ ဝစနံ ဓီရော ဒီပယေ ဒေသေယျ။ တံ ယထာ –
အာဝဇ္ဇနဒွယံ ဟိတွာ၊ အဋ္ဌာရသ ကြိယာပိ စ၊
နဝ မဟဂ္ဂတာ ပါကာ၊ သတ္တ လောကုတ္တရာနိ စ။
ဒိဋ္ဌိယာ ¶ သမ္ပယုတ္တာနိ၊ ဝိစိကိစ္ဆာယုတံ တထာ၊
နဝတိံသ န ဇာယန္တိ၊ သောတာပန္နဿ ဒေဟိနော။
၂၂၄။ ပဌမံ ဖလံ ဌပေတွာ သောတာပန္နဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝုတ္တာနိ စိတ္တာနိ အတ္တနော သကဒါဂါမိနော ဖလေန သကဒါဂါမိဖလေန သဟ သကဒါဂါမိပုဂ္ဂလဿ သိယုံ။
၂၂၅။ သောတာပန္နဿ ဝုတ္တာနိ၊ ဌပေတွာ ပဋိဃဒွယံ ဒုတိယဉ္စ ဖလံ သကဒါဂါမိဖလဉ္စ ဟိတွာ အတ္တနော အနာဂါမိဖလေန သဟ သောတာပန္နဿ သတ္တဿ ဝုတ္တာနိ ယာနိ အဋ္ဌစတ္တာလီသ စိတ္တာနိ အတ္ထိ၊ တာနိ အနာဂါမိဿ သတ္တဿ ဇာယန္တိ။ ဣတိ ဝစနံ ဓီရော ဝိနိဒ္ဒိသေ။
၂၂၆။ ကတိ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ၊ ကာမေ အရဟတော ပန ကာမေ သတ္တသု ကာမဘူမီသု ဇာတဿ အရဟတော ခီဏာသဝဿ ကတိ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ? စတ္တာရိ စ စတ္တာရီသဉ္စ စိတ္တာနိ ကာမေ သတ္တသု ကာမဘူမီသု ဇာတဿ အရဟတော သိယုံ ဘဝေယျုံ။ တံ ယထာ –
တေဝီသ ကာမပါကာနိ၊ ကြိယစိတ္တာနိ ဝီသတိ၊
အရဟတ္တဖလေနေဝ၊ ကာမေ အရဟတော သိယုံ။
၂၂၇။ မဂ္ဂဋ္ဌာနံ ¶ စတုန္နမ္ပိ တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ သကံ သကံ မဂ္ဂစိတ္တံ သိယာ ဘဝေယျ။ ဧကစိတ္တက္ခဏာ ဟိ တေ ဟိ သစ္စံ တံ မယာ ဝုတ္တံ ဝစနံ။ တေ မဂ္ဂါ ဧကစိတ္တက္ခဏာ။
၂၂၈။ ပုထုဇ္ဇနဿ တီသွေဝ၊ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိသု တီသု ဧဝ ပဌမဇ္ဈာနဘူမီသု ဇာတဿ ပုထုဇ္ဇနဿ ဗြဟ္မုနော ပဉ္စတိံသ ဧဝ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ။ ဣတိ ဝစနံ ဓီရော ဝိနိဒ္ဒိသေ ဥစ္စာရေယျ။ တံ ယထာ –
ဒေါမနဿဒွယံ ဟိတွာ၊ အပုညာနိ ဒသေဝ စ၊
ကာမပုညာနိ အဋ္ဌေဝ၊ နဝ ပုညာ မဟဂ္ဂတာ။
စက္ခုသောတဒွယံ ¶ ပုညပါကံ သန္တီရဏဒွယံ၊
အာဝဇ္ဇနဒွယဉ္စေဝ၊ ပုညဇံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ၊
ပဌမဇ္ဈာနပါကော စ၊ ပဉ္စတိံသေဝ ဇာယရေ။
၂၂၉-၂၃၄။ ဃာနာဒီသု ပသာဒေသု ပဝတ္တံ ကုသလဝိပါကံ ဝိညာဏတ္တယံ သတ္တ အပုညဇာ ပါကာ အဋ္ဌ မဟာပါကာ တထာ ဥပရိဈာနဘူမီသု ဇာတာ ပါကာ အာရုပ္ပာ စတ္တာရော ဝိပါကာပိ စ ဒေါမနဿဒွယမ္ပိ စ အာဝဇ္ဇနဒွယဝဇ္ဇာ အဋ္ဌာရသ ကြိယာ စေဝ အဋ္ဌ လောကုတ္တရာနိ စ ဧတာနိ စတုပညာသ စိတ္တာနိ ပဌမဇ္ဈာနဘူမီသု တီသု နိဗ္ဗတ္တဿ ပုထုဇ္ဇနဿ ဒေဟိနော သတ္တဿ န စ လဗ္ဘရေ န လဗ္ဘန္တိ။ တာသု တီသု ဘူမီသု နိဗ္ဗတ္တဿ ပုထုဇ္ဇနဿ ဗြဟ္မုနော ဝုတ္တေသု စိတ္တေသု အပုညပဉ္စကံ ဟိတွာ တတ္ထ တီသု ပဌမဇ္ဈာနဘူမီသု နိဗ္ဗတ္တဿ သောတာပန္နဿ ဗြဟ္မုနော ပဌမဖလေန သဟ ဧကတိံသ စိတ္တာနိ ဇာယရေ ဇာယန္တိ။ သကဒါဂါမိနော တတ္ထ တီသု ပဌမဇ္ဈာနဘူမီသု ဇာတဿ သကဒါဂါမိနော ဗြဟ္မုနော တေသု စိတ္တေသု ပဌမံ ဖလံ ဌပေတွာ သကဒါဂါမိဖလံ ပက္ခိပိတွာ ဧကတိံသေဝ စိတ္တာနိ ဇာယရေ။ အနာဂါမိဿ တတ္ထေဝ တီသု ပဌမဇ္ဈာနဘူမီသု ဧဝ ဇာတဿ အနာဂါမိဿ ဒုတိယံ ဖလံ ဌပေတွာ အတ္တနော ဖလစိတ္တေန သဟ ဧကတိံသေဝ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ။
ဝိညာဏံ စက္ခုသောတာနံ၊ ပုညဇံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ၊
သန္တီရဏဒွယဉ္စေဝ၊ ကြိယစိတ္တာနိ ဝီသတိ။
၂၃၆-၇။ အရဟတ္တဖလံ ¶ ပဌမဇ္ဈာနတော သမ္ဘဝေါ ပါကော သတ္တဝီသတိ စိတ္တာနိ အရဟန္တဿ ခီဏာသဝဿ ဇာယရေ။ ပုထုဇ္ဇနဿ တီသွေဝ တီသု ဧဝ ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမီသု ဇာတဿ ပုထုဇ္ဇနဿ ဗြဟ္မုနော ဒုတိယဇ္ဈာနတတိယဇ္ဈာနပါကေန သဟ ဆတ္တိံသ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ။ တံ ယထာ –
ဒေါမနဿဒွယံ ¶ ဟိတွာ၊ အပုညာနိ ဒသေဝ စ၊
ကာမပုညာနိ အဋ္ဌေဝ၊ နဝ ပုညမဟဂ္ဂတာ။
စက္ခုသောတဒွယံ ပုညပါကံ သန္တီရဏဒွယံ၊
အာဝဇ္ဇနဒွယဉ္စေဝ၊ ပုညဇံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ။
ဒုတိယဇ္ဈာနပါကေန၊ တတိယဇ္ဈာနပါကတော၊
ဆတ္တိံသေဝ စ စိတ္တာနိ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနဒေဟိနော။
၂၃၈-၂၄၁။ ပုထုဇ္ဇနဿ ဝုတ္တေသု၊ ဟိတွာ ဝါပုညပဉ္စကံ အတ္တနော ဖလေန သဟ ဗာတ္တိံသ စိတ္တာနိ သောတာပန္နဿ ဇာယန္တိ။ သောတာပန္နဿ ဝုတ္တေသု၊ ဌပေတွာ ပဌမံ ဖလံ သောတာပန္နဿ ဝုတ္တေသု ပဌမံ ဖလံ ဌပေတွာ အတ္တနော ဖလစိတ္တေန သဟ ဗာတ္တိံသ စိတ္တာနိ၊ သကဒါဂါမိဿ ဝုတ္တေသု ဒုတိယံ ဖလံ ဌပေတွာ အနာဂါမိဖလေန သဟ ဗာတ္တိံသေဝ စိတ္တာနိ အဿ အနာဂါမိနော ဘဝန္တိ။ အရဟန္တဿ တီသွေဝ၊ အဋ္ဌဝီသတိ အတ္တနော တီသု ဧဝ ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမီသု ဇာတဿ အရဟတော အတ္တနော ဖလေန ဒုတိယဇ္ဈာနတတိယဇ္ဈာနပါကတော ပါကေဟိ သဟ အဋ္ဌဝီသတိ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တံ ယထာ –
ဝိညာဏံ စက္ခုသောတာနံ၊ ပုညဇံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ၊
သန္တီရဏဒွယဉ္စေဝ၊ ကြိယစိတ္တာနိ ဝီသတိ။
အရဟတ္တဖလံ ပါကော၊ ဒုတိယဇ္ဈာနသမ္ဘဝေါ၊
တတိယဇ္ဈာနပါကော စ၊ အဋ္ဌဝီသတိ မာနသာ။
၂၄၂-၆။ ပရိတ္တကသုဘာဒီနံ၊ ဒေဝါနံ တီသု ဘူမီသု စတုတ္ထဇ္ဈာနဝိပါကေန သဟ ပဉ္စတိံသေဝ စိတ္တာနိ ¶ ဇာယန္တိ။ သောတာပန္နဿ တတ္ထေက-တိံသ စိတ္တာနိ ဇာယရေတတ္ထ တာသု တီသု ပရိတ္တကသုဘာဒီနံ ဘူမီသု သောတာပန္နဿ စ ဧကတိံသ စိတ္တာနိ ဇာယရေ။ ယထာ ဧဝံ သကဒါဂါမိနော ဧကတိံသ စိတ္တာနိ ဇာယရေ။ တထာ အနာဂါမိနော ဧကတိံသ ဇာယရေ။ တတ္ထေဝ ¶ တာသု တီသု ဘူမီသု ဧဝ ဇာတဿ ခီဏာသဝဿ သတ္တဝီသတိ မာနသာ ဟောန္တိ၊ တထာ ဧဝံ ဝေဟပ္ဖလေ ဝေဟပ္ဖလဘူမိယံ ဇာတာနံ ပုထုဇ္ဇနသေက္ခာနံ ပဉ္စန္နံ သဗ္ဗေသံ ပုဂ္ဂလာနံ မာနသာ ဟောန္တိ။ ပဉ္စသု သုဒ္ဓါဝါသိကဘူမီသု ဇာတဿ အနာဂါမိနော သတ္တဿ ဧကတိံသေဝ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ဣတိ ဝစနံ ဓီရော ပရိဒီပယေ ဒေသေယျ။ တတ္ထေဝ တာသု သုဒ္ဓါဝါသဘူမီသု ဧဝ ဇာတဿ အရဟတော သတ္တဝီသတိ မာနသာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ရူပီသု ပဉ္စဒသသု ရူပိဘူမီသု ဇာတာနံ သဗ္ဗေသံ ပုဂ္ဂလာနံ စိတ္တာနိ ဝိဘာဝိနာ ဓီရေန ဝိညေယျာနိ ဇာနိတဗ္ဗာနိ။
၂၄၇။ စတုဝီသတိ စိတ္တာနိ၊ ပဌမာရုပ္ပဘူမိယံ ပဌမအာရုပ္ပဘူမိယံ ဇာတဿ ပုထုဇ္ဇနဿ စတုဝီသတိ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ။ ဣတိ ဝစနံ ဓီရော ဝိနိဒ္ဒိသေ။ တံ ယထာ –
ဒေါမနဿဒွယံ ဟိတွာ၊ အပုညာနိ ဒသေဝ စ၊
ကာမပုညာနိ အဋ္ဌေဝ၊ အာရုပ္ပကုသလာနိ စ၊
ပဌမာရုပ္ပပါကော စ၊ ကြိယာဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ စ။
၂၄၈-၂၅၁။ သောတာပန္နဿ တတ္ထေဝ၊ ဌပေတွာပုညပဉ္စကံတတ္ထ တိဿံ ပဌမာရုပ္ပဘူမိယံ ဧဝ သောတာပန္နဿ ပုဂ္ဂလဿ အပုညပဉ္စကံ ဟိတွာ အတ္တနော ဖလေန သဟ ဝီသတိ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တထာ တတ္ထ တိဿံ ပဌမာရုပ္ပဘူမိယံ သကဒါဂါမိနော၊ အနာဂါမိနောပိ စ ပုဂ္ဂလဿ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ ဖလံ ဝိနာ ဝဇ္ဇေတွာ အတ္တနော ဖလေန သဟ ဝီသတိ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ။ ခီဏာသဝဿ တတ္ထေဝ တတ္ထ တိဿံ ပဌမာရုပ္ပဘူမိယံ ဧဝ ဇာတဿ ခီဏာသဝဿ ဒသ ပဉ္စ မာနသာ စ ဇာယန္တိ။ တံ ယထာ –
မဟာကြိယာနိ အဋ္ဌေဝ၊ စတွာရုပ္ပကြိယာနိ စ၊
အရဟတ္တဖလံ ပါကော၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗဉ္စာပိ မာနသံ။
ဒုတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ¶ ဇာတဿ ပုထုဇ္ဇနဿ သတ္တဿ တေဝီသတိ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တံ ယထာ –
ဒေါမနဿဒွယံ ¶ ဟိတွာ၊ အပုညာနိ ဒသေဝ စ၊
ကာမပုညာနိ အဋ္ဌေဝ၊ ပုညာရူပူပရီ တယော၊
ဒုတိယာရုပ္ပပါကော စ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗဉ္စာပိ မာနသံ။
ဣတိ ဧဝံ ဣမိနာ ပကာရေန ဝတွာ ကထေတွာ ဓီရော ပဏ္ဍိတော ဝိဘာဝယေ ဒေသေယျ။ ဧတ္ထ ဧတိဿံ ဒုတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ဇာတာနံ တိဏ္ဏန္နံ သေက္ခာနမ္ပိ ဧကူနဝီသတိ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တံ ယထာ –
ဒိဋ္ဌိယာ ဝိပ္ပယုတ္တာနိ၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟိတံ တထာ၊
ကာမပုညာနိ အဋ္ဌေဝ၊ ပုညာရူပူပရီ တယော။
ဒုတိယာရုပ္ပပါကော စ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗဉ္စာပိ မာနသံ၊
သကသကဖလေနေဝ၊ စိတ္တာနေကူနဝီသတိ။
၂၅၂။ စုဒ္ဒသေဝ တု စိတ္တာနိ ဒုတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ဇာတဿ ခီဏာသဝဿ ကိရိယစိတ္တာနိ ဒွါဒသ ဧကော ပါကော အရဟတ္တဖလဉ္စာတိ စုဒ္ဒသေဝ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တံ ယထာ –
မဟာကြိယာနိ အဋ္ဌေဝ၊ ကြိယာရူပူပရီ တယော၊
ဝေါဋ္ဌဗ္ဗဉ္စ သကော ပါကော၊ အရဟတ္တဖလမ္ပိ စ။
၂၅၃။ ပုထုဇ္ဇနဿ သတ္တဿ၊ တတိယာရုပ္ပဘူမိယံ တတိယအရူပဘူမိယံ ဇာတဿ ပုထုဇ္ဇနဿ သတ္တဿ ဗာဝီသတိ စိတ္တာနိ ဘဝန္တိ။ ဣတိ ဝစနံ ဓီရော ပကာသယေ။ တံ ယထာ –
ဒေါမနဿဒွယံ ဟိတွာ၊ အပုညာနိ ဒသေဝ စ၊
ကာမပုညာနိ အဋ္ဌေဝ၊ ပုညာရူပူပရီ ဒုဝေ၊
တတိယာရုပ္ပပါကော စ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗဉ္စာပိ မာနသံ။
၂၅၄-၅။ အဋ္ဌာရသေဝ စိတ္တာနိ၊ သောတာပန္နဿ ပုဂ္ဂလဿ အဋ္ဌာရသ ဧဝ စိတ္တာနိ ဇာယရေ။ တံ ယထာ –
ဒိဋ္ဌိယာ ¶ ¶ ဝိပ္ပယုတ္တာနိ၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟိတံ တထာ၊
မဟာပုညာနိ အဋ္ဌေဝ၊ ပုညာရူပူပရီ ဒုဝေ။
အဋ္ဌာရသေဝ ပါကေန၊ သောတာပတ္တိဖလေန စ၊
ဝေါဋ္ဌဗ္ဗဉ္စာပိ မာနသံ၊ သောတာပန္နဿ ဇာယရေ။
သကဒါဂါမိနော ပဌမံ ဖလံ ဌပေတွာ အတ္တနော ဖလေန တာနိ အဋ္ဌာရသ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ သကဒါဂါမိနော ဝုတ္တေသု စိတ္တေသု ဒုတိယံ ဖလံ ဌပေတွာ အတ္တနော ဖလေန သဟ အဋ္ဌာရသ စိတ္တာနိ ဧဝ အနာဂါမိဿ ဇာယရေ။
၂၅၆။ တေရသေဝ စ စိတ္တာနိ၊ တတိယာရုပ္ပဘူမိယံ တတိယအရူပဘူမိယံ ဇာတဿ ခီဏာသဝဿ တေရသေဝ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ။ ဣတိ ဝစနံ ဓီရော ဝိနိဒ္ဒိသေ။ တံ ယထာ –
မဟာကြိယာနိ အဋ္ဌေဝ၊ ကြိယာရူပူပရီ ဒုဝေ၊
အရဟတ္တဖလံ ပါကော၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗဉ္စာပိ မာနသံ။
၂၅၇။ ဧကဝီသတိ စိတ္တာနိ၊ စတုတ္ထာရုပ္ပဘူမိယံ စတုတ္ထအရူပဘူမိယံ ဇာတဿ ပုထုဇ္ဇနဿ သတ္တဿ ဧကဝီသတိ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ။ ဣတိ ဣဒံ ဝစနံ ဓီရော ဝိနိဒ္ဒိသေ။ တံ ယထာ –
ဒေါမနဿဒွယံ ဟိတွာ၊ အပုညာနိ ဒသေဝ စ၊
ကာမပုညာနိ အဋ္ဌေဝ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗဉ္စာပိ မာနသံ၊
စတုတ္ထာရုပ္ပပုညဉ္စ၊ သပါကေနေကဝီသတိ။
၂၅၈-၂၆၀။ သောတာပန္နဿ သတ္တဿ၊ သတ္တရသ စိတ္တာနိ ဓီရော ပကာသယေ။ တံ ယထာ –
ဒိဋ္ဌိယာ ဝိပ္ပယုတ္တာနိ၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟိတံ တထာ၊
ကာမပုညာနိ အဋ္ဌေဝ၊ သောတာပတ္တိဖလမ္ပိ စ၊
စတုတ္ထာရုပ္ပပုညဉ္စ၊ သပါကော ဝေါဋ္ဌဗ္ဗမ္ပိ စ။
သကဒါဂါမိနော ¶ ပဌမံ ဖလံ ဌပေတွာ တာနိ ဧဝ စိတ္တာနိ သဖလေန ဟောန္တိ။ သကဒါဂါမိနော ဝုတ္တေသု စိတ္တေသု ဒုတိယံ ¶ ဖလံ ဌပေတွာ အတ္တနော ဖလေန သတ္တရသ မာနသာ အနာဂါမိဿ ဟောန္တိ။ ဒွါဒသေဝ တု စိတ္တာနိ၊ စတုတ္ထာရုပ္ပဘူမိယံ ဇာတဿ အရဟန္တဿ ဒွါဒသ ဧဝ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ။ တံ ယထာ –
မဟာကြိယာနိ အဋ္ဌေဝ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗဉ္စာပိ မာနသံ၊
စတုတ္ထဉ္စ ကြိယာရူပံ၊ ပါကော အရဟတော ဖလံ။
ဣတိ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန ဘူမီသု စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ ဝိဒူ ဓီရော ဝိဘာဝယေ။
၂၆၁-၂။ ဟေဋ္ဌိမာနံ အရူပီနံ၊ ဗြဟ္မာနံ ဥပရူပရိ ဇာတာ အရူပကုသလာ စေဝ ကိရိယာပိ စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဘာဂေ ဇာတာနံ အရူပီနံ ဗြဟ္မာနံ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ အာရုပ္ပာ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ဇာတာ အရူပါဝစရာ ပန နေဝ ဇာယန္တိ။ ကသ္မာ ကာရဏာတိ? ကိရ မယာ သုတံ၊ ဟေဋ္ဌိမဈာနေသု ဒိဋ္ဌာဒီနဝတော ဒိဋ္ဌဒေါသဘာဝတော နေဝ ဇာယန္တိ။
၂၆၃-၅။ ဌပေတွာ ပဌမံ မဂ္ဂံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ဌပေတွာ ကုသလာနုတ္တရာ တယော တယော အနုတ္တရာ ကုသလာ တယော မဂ္ဂါ၊ ကာမာဝစရပုညာနိ အဋ္ဌ၊ တထာ ဒသ အပုညာနိ စိတ္တာနိ၊ အရူပပုညာနိ စတ္တာရိ။ သဗ္ဗေ ပါကာ အနုတ္တရာ သဗ္ဗာနိ လောကုတ္တရဖလာနိ၊ ပဌမာရုပ္ပပါကော စ နဝ ကာမကိရိယာပိ စ၊ အရူပါပိ သဗ္ဗာ ကိရိယာ၊ ဧတာနိ ပန တေစတ္တာလီသ မာနသာ ပဌမာရုပ္ပဘူမိယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။
၂၆၆-၇။ သဗ္ဗော တေဝီသတိကာမဝိပါကော၊ သဗ္ဗော ပန္နရသဝိဓော မဟဂ္ဂတော ရူပေါ စိတ္တုပ္ပာဒေါ၊ မနောဓာတု ကိရိယာမနောဓာတု၊ ဒေါမနဿဒွယမ္ပိ စ အာဒိမဂ္ဂေါ စ တထာ ဥပရိ ဇာတာ တယော အရူပပါကာ စာတိ ဆစတ္တာလီသ စိတ္တာနိ ဧတ္ထ ဧတိဿံ ပဌမာရုပ္ပဘူမိယံ နတ္ထိ။
၂၆၈-၉။ ဝုတ္တေသု ¶ ပန စိတ္တေသု၊ ပဌမာရုပ္ပဘူမိယံ ဝုတ္တေသု စိတ္တေသု ကုသလပါကကိရိယာဝသေန ပဌမာရုပ္ပတ္တယံ ဌပေတွာ အတ္တနော ပါကော စာတိ စတ္တာလီသ စိတ္တာနိ ဒုတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ¶ ဇာယန္တိ။ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သေသဒွယေ ပဌမဒုတိယာရုပ္ပတော သေသအာကိဉ္စညာယတနနေဝသညာနာသညာယတနဘူမိဒွယေ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမံ ကုသလဝိပါကကိရိယာဝသေန ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ဇာတံ အရူပတ္တယံ ဟိတွာ အတ္တနော အတ္တနော ပါကာ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပဏ္ဍိတေန ဉေယျာ ဇာနိတဗ္ဗာ။
၂၇၀-၃။ စတ္တာရော စ အနာသဝါ၊ ဝိပါကာ စတ္တာရိ လောကုတ္တရဖလစိတ္တာနိ၊ သဗ္ဗေ သဗ္ဗာနိ စ စတူသု အာရုပ္ပဘူမီသု ဟောန္တိ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနေန စိတ္တေန သဟ ကာမေ အဋ္ဌ မဟာကိရိယာ၊ စတဿော အရူပကိရိယာပိ စာတိ တေရသ ဧဝ ကိရိယာ ပဌမာရုပ္ပဘူမိယံ ဇာတဿ ခီဏာသဝဿ ဇာယန္တိ။ ဒုတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ဇာတဿ ခီဏာသဝဿ ပဌမာရုပ္ပကိရိယံ ဟိတွာ ဒွါဒသ ဧဝ ကိရိယာ ဟောန္တိ။ တတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ဇာတဿ ခီဏာသဝဿ ပဌမဒုတိယာရုပ္ပကိရိယာနိ ဟိတွာ ဧကာဒသ ကိရိယာ ဟောန္တိ။ စတုတ္ထာရုပ္ပဘူမိယံ ဇာတဿ ခီဏာသဝဿ ပဌမဒုတိယတတိယာရုပ္ပကိရိယာနိ ဟိတွာ ဒသေဝ ကိရိယာ ဉေယျာ ဇာနိတဗ္ဗာ။
အရဟတော ပန စိတ္တာနိ၊ ဟောန္တိ ဧကူနဝီသတိ၊
အရဟတ္တံ ကြိယာ သဗ္ဗာ၊ ဌပေတွာဝဇ္ဇနဒွယံ။
အာဝဇ္ဇနဒွယံ ဌပေတွာ သဗ္ဗာ ကိရိယာ၊ အရဟတ္တဖလဉ္စာတိ ဧကူနဝီသတိ စိတ္တာနိ အရဟတော ပန ဟောန္တိ။ အာဝဇ္ဇနဒွယံ ကိဉ္စာပိ ခီဏာသဝဿ ဟောန္တိ၊ ဧဝမ္ပိ အညေသံ ပုထုဇ္ဇနသေက္ခာနမ္ပိ ဟောန္တိယေဝ။ ဧကူနဝီသတိ စိတ္တာနိ ခီဏာသဝဿ ဧဝ ဟောန္တိ၊ န အညေသန္တိ ဉာပနတ္ထံ ‘‘အာဝဇ္ဇနဒွယံ ဌပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။
၂၇၅-၆။ စတုန္နံ ¶ ဖလဋ္ဌာနံ ပုဂ္ဂလာနဉ္စ တိဟေတုကပုထုဇ္ဇနေ စ တေရသေဝ စိတ္တာနိ ဘဝန္တိ။ ဣတိ ဝစနံ ဓီရော ပကာသယေ။ တံ ယထာ – စတ္တာရော ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ မဟာဝိပါကာနိ၊ နဝ ရူပါရူပပါကာ စ ဣမေ တေရသေဝ စိတ္တာနိ ဘဝန္တိ။
၂၇၇-၉။ စတုန္နံ ဖလဋ္ဌာနံ ပုဂ္ဂလာနဉ္စ ဒုဟေတုကပုထုဇ္ဇနေ စ ဉာဏပရိဟီနာနိ စတ္တာရိ ဝိပါကာနိ ဧဝ ဇာယရေ။ ပုထုဇ္ဇနာနံ တိဏ္ဏမ္ပိ၊ စတုန္နံ အရိယဒေဟိနံ အရိယဂတာနံ သတ္တန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ ¶ သတ္တရသေဝ စိတ္တာနိ ဘဝန္တိ။ တံ ယထာ – ဒုဝေ ပဉ္စဝိညာဏာနိ၊ မနောဓာတုတ္တယသန္တီရဏာနိ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဉ္စ ဣမေ သတ္တရသ ဧဝ ဟောန္တိ။
၂၈၀-၅။ ဟေဋ္ဌာ တိဏ္ဏံ ဖလဋ္ဌာနံ၊ တိဟေတုကပုထုဇ္ဇနေ စတုန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ မဟဂ္ဂတာနိ ဧဝ ကုသလာနိ ဟောန္တိ။ တိဏ္ဏံ ပုထုဇ္ဇနာနဉ္စ၊ အာဒိတော တိဏ္ဏံ အရိယာနံ ဟေဋ္ဌာ အရိယာနံ တေရသေဝ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဣတိ ဝစနံ ဓီရော နိဒ္ဒိသေ။ အဋ္ဌေဝ ကာမပုညာနိ၊ အပုညတော အကုသလဝသေန ဒိဋ္ဌိဟီနာ စတ္တာရော စိတ္တုပ္ပာဒါပိ၊ ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တဉ္စာတိ တေရသ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ဟေဋ္ဌာ ဒွိန္နံ ဖလဋ္ဌာနံ သောတာပန္နသကဒါဂါမိပုဂ္ဂလာနံ သဗ္ဗပုထုဇ္ဇနေ အဟေတုကဒုဟေတုကတိဟေတုကပုထုဇ္ဇနေ ဒေါမနဿယုတ္တံ ဒွယမေဝ စိတ္တံ ဇာယတေ။ တိဏ္ဏံ ပုထုဇ္ဇနာနဉ္စ ပဉ္စ ဧဝ ဇာယရေ။ တံ ယထာ –
စတ္တာရိ ဒိဋ္ဌိယုတ္တာနိ၊ ဝိစိကိစ္ဆာယုတမ္ပိ စ၊
မဂ္ဂဋ္ဌာနံ စတုန္နမ္ပိ၊ မဂ္ဂစိတ္တံ သကံ သကံ။
တေသံ စတုန္နံ မဂ္ဂဋ္ဌာနံ ပုဂ္ဂလာနံ သကံ သကံ ဧကမေဝ မဂ္ဂစိတ္တံ ဘဝေ ဘဝေယျ။ ဣတိ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဓီရော ပဏ္ဍိတော ဝိဘာဝယေ စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ ပကာသယေ။
၂၈၆-၉။ မယာ ဘဝေသု စိတ္တာနံ၊ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန စ။ ဘဝေသု သဗ္ဗဘဝေသု စိတ္တာနံ၊ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန စ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဘိက္ခူနံ ¶ အာဘိဓမ္မိကဘိက္ခူနံ ပါဋဝတ္ထာယ ဆေကဘာဝါယ မယာ ပကာသိတာ။ ဧဝံ သဗ္ဗမိဒံ စိတ္တံ၊ ဘူမိပုဂ္ဂလဘေဒတော ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဘူမိပုဂ္ဂလဘေဒတော ဣဒံ သဗ္ဗံ စိတ္တံ ဗဟုဓာပိ စ ဗဟုပ္ပကာရမ္ပိ စ ဟောတိ။ ဣတိ ဂဟဏံ ဝိဘာဝိနာ ဝိညာတဗ္ဗံ။ သက္ကာ ဝုတ္တာနုသာရေန မယာ ဝုတ္တဿ အနုသာရေန ဘေဒေါ စိတ္တဘေဒေါ ဝိဘာဝိနာ ဉာတုံ ဝိဇာနိတုံ သက္ကာ။ ဂန္ထဝိတ္ထာရဘီတေန မယာ ဣဒံ စိတ္တပ္ပဝတ္တိဒီပကဝစနံ သံခိတ္တံ၊ ပုဗ္ဗာပရံ ဝိလောကေတွာ၊ စိန္တေတွာ စ ပုနပ္ပုနံ အတ္ထံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဝိဘာဝိနာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
၂၉၀။ ဣမဉ္စာဘိဓမ္မာဝတာရံ သုသာရံ၊ ဝရံ သတ္တမောဟန္ဓကာရပ္ပဒီပံ ဣမဉ္စ အဘိဓမ္မာဝတာရပ္ပကရဏံ သုသာရံ သုန္ဒရသာရဘူတံ ဝရံ သတ္တအန္ဓကာရသဒိသေ မောဟေ ပဒီပံ ပဇ္ဇောတပ္ပဒီပံ ¶ ယော နရော သာဓုကံ စိန္တေတိ ဝါစေတိပိ၊ တံ နရံ ရာဂဒေါသာ စိရံ စိရကာလံ နောပယန္တိ န ဥပဂစ္ဆန္တိ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
ဘူမိပုဂ္ဂလစိတ္တုပ္ပတ္တိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဉ္စမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၆။ ဆဋ္ဌော ပရိစ္ဆေဒေါ
အာရမ္မဏဝိဘာဂဝဏ္ဏနာ
ဧတေသံ ပန စိတ္တာနံ၊ အာရမ္မဏမိတော ပရံ၊
ဒဿယိဿာမဟံ တေန၊ ဝိနာ နတ္ထိ ဟိ သမ္ဘဝေါ။
ဣတော ပရံ ဣတော ပရိစ္ဆေဒတော ပရံ အဟံ ဧတေသံ ပန စိတ္တာနံ အာရမ္မဏံ ဒဿယိဿာမိ။ ဟိ ကသ္မာ? တေန ဝိနာ တံ အာရမ္မဏံ ဝဇ္ဇေတွာ စိတ္တာနံ သမ္ဘဝေါ နတ္ထိ ယသ္မာ ကာရဏာ၊ တသ္မာ ကာရဏာ ဒဿယိဿာမိ။
ရူပံ ¶ သဒ္ဒံ ဂန္ဓံ ရသံ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ဓမ္မမေဝ စ၊
ဆဓာ အာရမ္မဏံ အာဟု၊ ဆဠာရမ္မဏကောဝိဒါ။
ဆဠာရမ္မဏေသု ဆေကာ ပဏ္ဍိတာ အာရမ္မဏံ ဆဓာ ဆပ္ပကာရံ အာဟု ကထေသုံ။
၂၉၃။ တတ္ထ ဘူတေ ဥပါဒါယ။ တတ္ထ တေသု အာရမ္မဏေသု ဘူတေ ဥပါဒါယ ဘူတေ ပဋိစ္စ ဝဏ္ဏော စတုသမုဋ္ဌိတော ¶ ကမ္မစိတ္တဥတုအာဟာရသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သမုဋ္ဌိတော နိဗ္ဗတ္တော နိဒဿနေန သဟ ပဝတ္တော ပဋိဃေန သဟ ပဝတ္တော ရူပါရမ္မဏသညိတော။
၂၉၄။ ဒုဝိဓောပိ သမုဒ္ဒိဋ္ဌော၊ သဒ္ဒေါ စိတ္တောတုသမ္ဘဝေါ သဒ္ဒေါ ဒုဝိဓောပိ မုနိနာ သမုဒ္ဒိဋ္ဌော စိတ္တောတုသမ္ဘဝေါ၊ သဝိညာဏကသဒ္ဒေါဝ စိတ္တသမုဋ္ဌိတော ဟောတိ။ ကထံ? ဝစီဘေဒကစိတ္တေန ဘူတာယ ဇာတာယ ဘူမိယာ ပထဝီဓာတုယာ ဝိကာရတာ ပထဝီလက္ခဏဘာဝတော အတိထဒ္ဓလက္ခဏတာ ဝိကာရတာ နာမ။ သာ ဝစီဝိညတ္တိ ဝိညာယတီတိ ဝိညတ္တိယာ ဥပါဒိဏ္ဏဃဋ္ဋနဿ ကမ္မဇပထဝီဓာတုယာ ဃဋ္ဋနဿ ကာရဏံ စိတ္တဇပထဝီဓာတုယာ ကမ္မဇပထဝီဓာတုယာ ဃဋ္ဋနဉ္စ သဒ္ဒေါ စ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဟောတိ။
၂၉၅။ အဝိညာဏကသဒ္ဒေါ ယော သော အဝိညာဏကသဒ္ဒေါ ဥတုသမုဋ္ဌိတော ဟောတိ။ အယံ ဒုဝိဓောပိ သဒ္ဒေါ သဒ္ဒါရမ္မဏတံ ဂတော သဒ္ဒါရမ္မဏဘာဝံ ပတ္တော။
၂၉၆။ ဓရီယတီတိ ဂစ္ဆန္တော ဂစ္ဆန္တော ဇနေဟိ ဓရီယတေတိ ဂန္ဓော။ ဂမု သပ္ပ ဂတိမှိ၊ ဓရ ဓာရဏေ။ သူစနတော အတ္တနော သာဓာရဏဿ ပုပ္ဖာဒိနော ဝတ္ထုဿ ပကာသနတောပိ ဝါ ဂန္ဓော နာမ။ ဂန္ဓ သူစနေ။ အယံ ဂန္ဓော စတူဟိ သမုဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ စတုသမုဋ္ဌာနော။ ဂန္ဓာရမ္မဏသမ္မတော။
၂၉၇။ ရသမာနာ ¶ ရသန္တီတိ၊ ရသောတိ ပရိကိတ္တိတော ဇနာ ရသမာနာ ယံ ဓမ္မဇာတံ ရသန္တိ အနုဘဝန္တိ၊ ဣတိ ယသ္မာ ကာရဏာ၊ တသ္မာ ကာရဏာ ရသော ဣတိ ရသော နာမ ပဏ္ဍိတေဟိ ပရိကိတ္တိတော၊ သော ရသော စတုသမ္ဘူတော ရသာရမ္မဏနာမကော။
၂၉၈။ ဖုသီယတီတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ယံ ဓမ္မဇာတံ ဇနေဟိ ဖုသီယတီတိ တသ္မာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ပထဝီတေဇဝါယဝေါ။ တံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ စတုသမ္ဘူတံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ မတံ။
၂၉၉။ သဗ္ဗံ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ၊ ဟိတွာ ရူပါဒိပဉ္စကံ ရူပါဒိပဉ္စကံ ဟိတွာ သဗ္ဗံ နာမဉ္စ စိတ္တစေတသိကနိဗ္ဗာနနာမဉ္စ ရူပဉ္စ ပဉ္စပသာဒသုခုမရူပဉ္စ လက္ခဏာနိ စ အနိစ္စဒုက္ခအနတ္တလက္ခဏာနိ စ ပညတ္တိ စ ဓမ္မာရမ္မဏသညိတံ။
၃၀၀။ ဆာရမ္မဏာနိ ¶ လဗ္ဘန္တိ၊ ကာမာဝစရဘူမိယံ ကာမာဝစရဘူမိယံ ဆာရမ္မဏာနိ လဗ္ဘန္တိ။ တီဏိ ရူပါဝစရေ ရူပသဒ္ဒဓမ္မာရမ္မဏဝသေန လဗ္ဘန္တိ။ အရူပေ ပန ဧကေကံ ဓမ္မာရမ္မဏံ လဗ္ဘတိ။
၃၀၁-၃။ ခဏဝတ္ထုပရိတ္တတ္တာ၊ အာပါထံ န ဝဇန္တိ ယေ ယေ ရူပါဒယော ပဉ္စ ဝိသယာ ခဏဝတ္ထုပရိတ္တတ္တာ ပဉ္စာရမ္မဏာနံ ခဏဿ ပရိတ္တတ္တာ မန္ဒတ္တာ တေသံ အပ္ပာယုကတ္တာ ဝတ္ထုပရိတ္တတ္တာ ပဉ္စာရမ္မဏာနံ အတိခုဒ္ဒကဝတ္ထုကတ္တာ အာပါထံ ပဉ္စဒွါရေသု ပါကဋဘာဝံ န ဝဇန္တိ၊ ပဉ္စပသာဒေသု ဃဋ္ဋနကိစ္စံ န သာဓေန္တိ၊ တေ ရူပါဒယော ပဉ္စ ဝိသယာ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဟောန္တိ။ ဣတိ ယေသံ ဧကစ္စာနံ အာစရိယာနံ မတံ ဟောတိ။ ကိရာတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော။ တေ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာဝ တေ ဧဝံ ဝါဒိနော ဧကစ္စေ အာစရိယာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ၊ မယာ ပဋိသေဓိတဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? စက္ခုဝိညာဏံ သောတဝိညာဏဿ ဂေါစရဘူတံ သဒ္ဒံ န ပဋိအနုဘောတိ၊ သောတဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏဿ ဂေါစရဘူတံ ¶ ရူပံ န ပဋိအနုဘောတိ။ ဣတိ အညမညဿ ဂေါစရံ နေဝ ပစ္စနုဘောန္တာနံ တေသံ ပဉ္စန္နံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဝိညာဏာနံ တဉ္စ ဂေါစရံ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုသင်္ခါတံ ဇဝနံ ပန ပစ္စနုဘောတိ။ ဣတိ ဝစနဿ ဘဂဝတာ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ ရူပါဒယော ပန ဝိသယာ ရူပါဒိပဉ္စာရမ္မဏာနိ ဧဝ ဟောန္တိ။
၃၀၄-၆။ ဒိဗ္ဗစက္ခာဒိဉာဏာနံ၊ ရူပါဒီနေဝ ဂေါစရာ တာနိ ရူပါဒီနိ ဧဝ ဂေါစရာ ဒိဗ္ဗစက္ခာဒိဉာဏာနံ အနာပါထဂတာနံ ဧဝ ပါကဋဘာဝံ အပ္ပတ္တာနေဝ။ ဣတိပိ ဝစနံ ဝုတ္တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ယံ ဓမ္မဇာတံ ရူပါရမ္မဏံ ဘဝန္တံ၊ တံ ဓမ္မဇာတံ ကထံ ကေန ပကာရေန ဓမ္မာရမ္မဏံ ဘဝေယျ? ဧဝံ သတိ ရူပါရမ္မဏဿ ဓမ္မာရမ္မဏတ္တေ သတိ ဧတေသံ ရူပါရမ္မဏဓမ္မာရမ္မဏာနံ နိယမောပိ ကထံ ဘဝေ ကေန ပကာရေန ဘဝေယျ? သဗ္ဗံ အာရမ္မဏံ ဧတံ ဧတံ သဗ္ဗံ အာရမ္မဏံ ဆဗ္ဗိဓံ ဆပ္ပကာရံ ဘဂဝတာ သမုဒီရိတံ။ တံ ပရိတ္တတ္တိကာဒီနံ ဝသေန ဗဟုပ္ပကာရေဟိ မတံ။
၃၀၇။ သဗ္ဗော ကာမဝိပါကော စ သဗ္ဗော တေဝီသတိကာမဝိပါကော စ ကြိယာဟေတုဒွယမ္ပိ စ မနောဓာတုဟသိတုပ္ပာဒဝသေန ကိရိယာဟေတုဒွယမ္ပိ စာတိ ပဉ္စဝီသတိ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဧကန္တပရိတ္တာရမ္မဏာ ဧကန္တကာမာဝစရာရမ္မဏာ သိယုံ ဘဝေယျုံ။
၃၀၈-၁၀။ ဣဋ္ဌာဒိဘေဒါ ပဉ္စေဝ၊ ရူပသဒ္ဒါဒယော ပန ဒွိပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ ပဋိပါဋိယာ အနုက္ကမေန ဂေါစရာ ဟောန္တိ။ ရူပါဒိပဉ္စကံ သဗ္ဗံ၊ မနောဓာတုတ္တယဿ တု မနောဓာတုတ္တယဿ ပန သဗ္ဗံ ¶ ရူပါဒိပဉ္စကံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဧတေသံ တေရသန္နံ ပန စိတ္တာနံ ရူပက္ခန္ဓောဝ ဂေါစရော အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ နာရူပံ နာမံ အာရမ္မဏံ န ကရောန္တိ။ န စ ပညတ္တိံ ပညတ္တိံ အာရမ္မဏံ န ကရောန္တိ။ နာတီတံ အတီတံ အာရမ္မဏံ န ကရောန္တိ ¶ ။ န စနာဂတံ အနာဂတံ အာရမ္မဏံ န ကရောန္တိ ဧဝ။ ဟိ သစ္စံ ဝတ္တမာနော ဂေါစရော ဧတေသံ ဒွိပဉ္စဝိညာဏာနံ၊ မနောဓာတုတ္တယဿ စာတိ တေရသန္နံ စိတ္တာနံ တံ အာရမ္မဏံ ဝတ္တမာနံ ဧဝ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဧဝ။
၃၁၁။ တေရသေတာနိ စိတ္တာနိ၊ ဇာယန္တေ ကာမဓာတုယံ ဧတာနိ တေရသ စိတ္တာနိ ကာမဓာတုယံ ဇာယန္တိ၊ ရူပါဝစရေ ပုညဇာနိ စက္ခုသောတဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနာနိ၊ ကိရိယာမနောဓာတု စာတိ စတ္တာရိ စိတ္တာနိ ဇာယန္တိ။ အရူပိသု အရူပဘူမီသု နေဝ ကိဉ္စိပိ ဧကမ္ပိ စိတ္တံ နေဝ ဇာယတိ။
၃၁၂-၃။ မဟာပါကာနမဋ္ဌန္နံ အဋ္ဌန္နံ မဟာဝိပါကာနံ ပဝတ္တိယံ ဆသု ဒွါရေသု တဒါရမ္မဏကိစ္စာနံ ရူပါဒိဆပရိတ္တာနိ ဂေါစရာ။ သန္တီရဏတ္တယဿပိ ပဝတ္တိယံ ပဉ္စဒွါရေ သန္တီရဏတ္တယကိစ္စဿ၊ ဆဒွါရေသု တဒါလမ္ဗဏကိစ္စဿ စ ရူပါဒိဆပရိတ္တာနိ ဂေါစရာ။ ရူပါဒယော ပရိတ္တာ ဆ၊ ဟသိတုပ္ပာဒဂေါစရာ ဟသိတုပ္ပာဒဿ ရူပါဒယော ဆ ပရိတ္တာ ဂေါစရာ ဟောန္တိ။ ပဉ္စဒွါရေ ပဋုပ္ပန္နာ ပဉ္စသု ဒွါရေသု ယေ ဂေါစရာ ပစ္စုပ္ပန္နာ၊ မနောဒွါရေ တိကာလိကာ ယေ ဂေါစရာ တိကာလိကာ တီသု ကာလေသု နိယုတ္တာ။
၃၁၄-၅။ ဒုတိယာရုပ္ပစိတ္တဉ္စ၊ စတုတ္ထာရုပ္ပမာနသံ ကုသလဝိပါကကိရိယာဝသေန ဆဗ္ဗိဓံ စိတ္တံ မဟဂ္ဂတဂေါစရံ နိယတံ နိယတာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တံ ဆဗ္ဗိဓံ စိတ္တံ မဟဂ္ဂတဂေါစရံ ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ အဓိဂတအာကာသာနဉ္စာယတနအာကိဉ္စညာယတနကုသလာရမ္မဏံ၊ တေသု ဒွေ ဒုတိယစတုတ္ထာရုပ္ပပါကာ ‘‘ယဿ ယဿ ကုသလဈာနဿ ယံ ယံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ဗြဟ္မလောကေ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဝစနတော သကသကကုသလဿ အာရမ္မဏံ ဧဝ တေသံ ဝိပါကာနံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတ္တာ ဟိ၊ ဧကန္တေန အနညတော အဋ္ဌာနာသဝစိတ္တာနံ အပ္ပမာဏောဝ နိဗ္ဗာနံ ဧဝ ဂေါစရံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ ¶ ။ ဟိ ကသ္မာ ကာရဏာ? နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတ္တာ၊ န အညတော အာရမ္မဏတော။
၃၁၆-၃၂၀။ စတ္တာရော ဉာဏဟီနာ စ၊ ကာမာဝစရပုညတော ကာမာဝစရကုသလဝသေန စတ္တာရော ဉာဏဟီနာ စ ကြိယတော ကိရိယဝသေန စတ္တာရော ဉာဏဟီနာ စ ဒွါဒသာကုသလာနိ စ တေ ပရိတ္တာရမ္မဏာ စေဝ မဟဂ္ဂတဂေါစရာ စ၊ တေ န ဝတ္တဗ္ဗာ စ ဟောန္တိ။ ကသ္မာ? ပညတ္တာရမ္မဏတ္တာ ¶ ။ စတ္တာရော ဉာဏသံယုတ္တာ၊ ပုညတော ကုသလဝသေန စတ္တာရော ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ၊ ကြိယတော ကိရိယဝသေန စတ္တာရော ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ စ တထာ အဘိညာဒွယဉ္စ ကိရိယာဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ စ ဧကာဒသန္နံ ဧတေသံ စိတ္တာနံ ဂေါစရော ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏဝသေန တိဝိဓော ဟောတိ။ ဣမေ ဧကာဒသ န ဝတ္တဗ္ဗာပိ ဟောန္တိ။ ကသ္မာ? ပညတ္တာရမ္မဏတ္တာ။ ယာနိ ဝုတ္တာဝသေသာနိ ဝုတ္တတော စိတ္တတော သေသာနိ ယာနိ စိတ္တာနိ၊ တာနိ န ဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာနီတိ ဝိဘာဝိနာ ဝိညေယျာနိ။
ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တိကံ သမတ္တံ။
ဒုတိယာရုပ္ပစိတ္တဉ္စ၊ စတုတ္ထာရုပ္ပမာနသံ၊
ဆဗ္ဗိဓံ ပန ဧကန္တအတီတာရမ္မဏံ သိယာ။
၃၂၂-၆။ ဝိညာဏာနံ ဒွိပဉ္စန္နံ ဒွိန္နံ ပဉ္စဝိညာဏာနံ၊ မနောဓာတုတ္တယဿ စ တေရသန္နံ စိတ္တာနံ ဂေါစရာ ရူပါဒယော ပဉ္စ ဓမ္မာ ပစ္စုပ္ပန္နာဝ၊ အဋ္ဌ ကာမမဟာဝိပါကာ တဒါရမ္မဏကိစ္စဝသေန အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဂေါစရာ၊ စုတိကိစ္စဝသေန အတီတာရမ္မဏာ၊ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂကိစ္စဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာတီတာရမ္မဏာ။ သောမနဿသန္တီရဏံ သန္တီရဏကိစ္စဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ။ တဒါရမ္မဏကိစ္စဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတာတီတာရမ္မဏံ။ သေသသန္တီရဏဒွယံ သန္တီရဏကိစ္စဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ¶ ၊ တဒါရမ္မဏကိစ္စဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတာတီတာရမ္မဏံ၊ စုတိကိစ္စဝသေန အတီတာရမ္မဏံ၊ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂကိစ္စဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာတီတာရမ္မဏံ။ ဟသိတုပ္ပာဒစိတ္တံ ဇဝနကိစ္စဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာတီတာနာဂတဂေါစရံ။ ဣတိ ဧတေ ဒွါဒသ မာနသာ ပန သိယာတီတာရမ္မဏာ အတီတာရမ္မဏာ သိယုံ။ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတဂေါစရာ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ အနာဂတာရမ္မဏာ သိယုံ။ ကာမေ ဝီသတိ ကုသလာကုသလာ ကြိယတော ကိရိယဝသေန ကာမေ နဝ မာနသာ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကိစ္စဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ၊ အာဝဇ္ဇနကိစ္စဝသေန တိကာလာရမ္မဏံ။ မဟာကိရိယမာနသာ ဇဝနကိစ္စဝသေန တိကာလာရမ္မဏာ၊ သန္တေ ပညတ္တိကာလေ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ။ ဒွေ အဘိညာမာနသာပိ အဘိညာကိစ္စဝသေန အတီတာဒိဂေါစရာ သိယုံ။ ဣမေ မာနသာ ပညတ္တိကာလေပိ သန္တေ နဝတ္တဗ္ဗာ ဘဝန္တိ။ ရူပါရူပဘဝေသု မယာ ဝုတ္တတော သေသာနိ သဗ္ဗာနိ စိတ္တာနိ အတီတာရမ္မဏာဒိနာ အတီတာရမ္မဏာဒိဝသေန ပဏ္ဍိတေန န ဝတ္တဗ္ဗာနိ န ကထိတဗ္ဗာနိ ဟောန္တိ ဧဝ၊ ပညတ္တာရမ္မဏာနိ ဧဝ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
၃၂၇။ ကာမတော ¶ စ ကြိယာ ပဉ္စ ကာမာဝစရဝသေန ပဉ္စ ကိရိယာ၊ ရူပတော ရူပါဝစရဝသေန ပဉ္စမီ ကြိယာ အဘိညာစိတ္တံ၊ ဧတေသံ ဆန္နံ စိတ္တာနံ နတ္ထိ ကိဉ္စိ ဧကမ္ပိ အဂေါစရံ အနာရမ္မဏံ၊ သဗ္ဗာရမ္မဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပဉ္စမီ ကြိယာ’’တိ ဝစနံ အဘိညာစိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓဈာနဿ ပဉ္စမရူပကိရိယဿ ပညတ္တာရမ္မဏံ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၃၂၈။ နိဗ္ဗာနဉ္စ စတုဗ္ဗိဓံ ဖလံ၊ မဂ္ဂံ ရူပဉ္စ အရူပံ စိတ္တစေတသိကသင်္ခါတံ နာမဉ္စ ဂေါစရံ ကာတုံ ယာနိ စိတ္တာနိ သက္ကောန္တိ၊ တာနိ စိတ္တာနိ မေ ဝဒ၊ အာစရိယ၊ တာနိ မယှံ ကထေဟိ။
၃၂၉-၃၀။ စတ္တာရော ဉာဏသံယုတ္တာ၊ ပုညတော ပုညဝသေန စတ္တာရော ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ၊ ကြိယတော တထာ ကိရိယဝသေန ¶ စတ္တာရော ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ၊ ဒွေ အဘိညာမာနသာ၊ ကိရိယာဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ စာတိ ဧကာဒသ စိတ္တာနိ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဖလဉ္စ မဂ္ဂဉ္စ ရူပဉ္စ အရူပံ နာမဉ္စ ဂေါစရံ ကာတုံ သက္ကောန္တိ။
၃၃၁-၄။ စိတ္တေသု ပန သဗ္ဗေသု ယာနိ စိတ္တာနိ အရဟတ္တဖလံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ဂေါစရံ ကာတုံ သက္ကောန္တိ၊ တာနိ ကတိ စိတ္တာနိ မေ ဝဒ တာနိ မယှံ တွံ ကထေဟိ။ သဗ္ဗေသု ပန စိတ္တေသု၊ ဆ စ စိတ္တာနိ မေ သုဏ၊ ဘော ဘဒ္ဒမုခ၊ တွံ မယှံ ဝစနံ သုဏောဟိ၊ သဗ္ဗေသု ပန စိတ္တေသု ဆ စိတ္တာနိ အရဟတ္တဖလံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ဂေါစရံ ကာတုံ သက္ကောန္တိ။ စတ္တာရော ဉာဏသံယုတ္တာ၊ ကိရိယာ စ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ စ ကိရိယာဘိညာမနော စာတိ ဆ စ စိတ္တာနိ ဂေါစရံ ကာတုံ သက္ကောန္တိ။ ပုညတော ပုညဝသေန စတ္တာရော ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ၊ ပုညတော ပုညဝသေန အဘိညာစိတ္တဉ္စ အရဟတ္တဖလံ မဂ္ဂံ ဂေါစရံ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ။
၃၃၅-၈။ အရဟတော ခီဏာသဝဿ မဂ္ဂစိတ္တံ ဖလမာနသံ ဝါ ပုထုဇ္ဇနာ ဝါ သေက္ခာ ဝါ ဝိဇာနိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ကသ္မာ ကာရဏာ? ပုထုဇ္ဇနော သောတာပန္နဿ မာနသံ န ဇာနာတိ၊ သောတာပန္နော သကဒါဂါမိဿ မာနသံ န ဇာနာတိ၊ သကဒါဂါမီ အနာဂါမိဿ မာနသံ န ဇာနာတိ၊ အနာဂါမီ အရဟန္တဿ မာနသံ န ဇာနာတိ။ ဟေဋ္ဌိမော ဟေဋ္ဌိမော ပုဂ္ဂလော ဥပရူပရိ ဌိတဿ ပုဂ္ဂလဿ မာနသံ နေဝ ဇာနာတိ၊ ဥပရူပရိ ဌိတော ပုဂ္ဂလောပိ ဟေဋ္ဌိမဿ ဟေဋ္ဌိမဿ ပုဂ္ဂလဿ မာနသံ ဇာနာတိ။
၃၃၉-၃၄၂။ ယော ¶ ဓမ္မော ယဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တံ အာရမ္မဏံ ဧကံ ဧကံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဣတော ပရံ ပဝက္ခာမိ။ ကုသလာရမ္မဏံ ကာမေ ကာမေ အဋ္ဌဝိဓံ ကုသလံ အဋ္ဌဝိဓဿ ကာမာဝစရကုသလဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ကထံ ¶ ? ပုဗ္ဗေဝ ကတံ အဋ္ဌဝိဓံ မဟာကုသလံ ပစ္ဆာ သောမနဿသဟဂတဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တဒွယေန ဝါ သောမနဿသဟဂတဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တဒွယေန ဝါ ဥပေက္ခာသဟဂတဉာဏသမ္ပယုတ္တဒွယေန ဝါ ဥပေက္ခာသဟဂတဉာဏဝိပ္ပယုတ္တဒွယေန ဝါ အနုဿရဏကအာလာဒီသု တဿ အဋ္ဌဝိဓဿ ကုသလဿ ဇဝနကိစ္စဝသေန အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဝိပ္ပဋိသာရကာလာဒီသု ဒွါဒသဝိဓဿ အကုသလဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ကုသလဿ အဘိညာမာနသဿ စ ကိရိယဿ အဘိညာမာနသဿ စ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဧကာဒသဝိဓဿ ကာမာဝစရဝိပါကဿ တဒါရမ္မဏဝသေန အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ တထာ ကာမကြိယဿာတိ ဇဝနကိစ္စဝသေန ဟသနဿ အာဝဇ္ဇနကိစ္စဝသေန ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ ဇဝနကိစ္စဝသေန မဟာကိရိယဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဧတေသံ ဆန္နံ ရာသီနံ အာရမ္မဏံ သိယာ ဘဝေယျ။ ရူပါဝစရပုညာနိ ပဉ္စ တတော ဆရာသိတော ကာမဝိပါကံ ဝဇ္ဇေတွာ ပဉ္စန္နံ ရာသီနံ အာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ။ တဒါ လောဘမူလမောဟမူလဝသေန အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓဈာနာနံ အနုဿရဏကာလေ တဿ ဒသဝိဓဿ အကုသလဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိနော သတ္တဿ ဈာနတော ပရိဟီနဿ ဈာနံ ပစ္စဝေက္ခတော ဈာနာရမ္မဏံ ဒေါမနဿယုတ္တံ ဟောတိ၊ တဒါ တဿ ပဋိဃဒွယဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ကာမကြိယဿာတိ ဧကန္တပရိတ္တာရမ္မဏာနိ ကိရိယာမနောဓာတုဟသနာနိ ဝဇ္ဇေတွာ အာဝဇ္ဇနကိစ္စဝသေန ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ၊ ဇဝနကိစ္စဝသေန မဟာကိရိယဿ စ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။
၃၄၃။ အာရုပ္ပကုသလဉ္စာပိ၊ တေဘူမကုသလဿ စ မဟာကုသလဿ စ အဘိညာကိစ္စဝသေန ပဉ္စမရူပကုသလဿ စ ဒုတိယစတုတ္ထအရူပကုသလဿ စ တေဘူမကကြိယဿာပိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ မဟာကိရိယဿ စ အဘိညာကိစ္စဝသေန ပဉ္စမရူပကိရိယဿ စ ဒုတိယစတုတ္ထာရုပ္ပကိရိယဿ စ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဒုတိယာရုပ္ပကိရိယဿ စ ပဌမာရုပ္ပကိရိယာယ အာရမ္မဏေန ¶ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ စတုတ္ထာရုပ္ပကိရိယဿ စ တတိယာရုပ္ပကိရိယာယ အာရမ္မဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ကထံ ပဌမာရုပ္ပကုသလံ ဒုတိယာရုပ္ပကိရိယဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တတိယာရုပ္ပကုသလဉ္စ စတုတ္ထာရုပ္ပကိရိယဿ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ စေ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ယဒါ ပုထုဇ္ဇနယောဂီ ဝါ သေက္ခော ဝါ ယောဂီ ရူပသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ အာကာသာနဉ္စာယတနသင်္ခါတံ ပဌမာရုပ္ပသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝီတရာဂေါ ဟုတွာ အတ္တနာ အဓိဂတာ သမာပတ္တိယော ဂဟေတွာ ပုထုဇ္ဇနသေက္ခကာလေ အတ္တနာ အနဓိဂတံ ဒုတိယံ အရူပသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိ၊ တဒါ ခီဏာသဝကာလေ ¶ သမာပဇ္ဇိတံ ဒုတိယံ အရူပကိရိယံ ပဌမာရုပ္ပကုသလံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ ဧဝံ ပဌမာရုပ္ပကုသလံ ဒုတိယာရုပ္ပကိရိယဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။
ယဒါ ယောဂီ ရူပသမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ပဌမာရုပ္ပကုသလံ ဒုတိယာရုပ္ပကုသလံ တတိယာရုပ္ပကုသလဉ္စ သမာပဇ္ဇိတွာ ခီဏာသဝေါ ဟုတွာ အတ္တနာ အဓိဂတာ သမာပတ္တိယော ဂဟေတွာ အတ္တနာ အနဓိဂတံ စတုတ္ထံ အရူပသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိ၊ တဒါ စတုတ္ထာရုပ္ပကိရိယာ တတိယာရုပ္ပကုသလံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ ဧဝံ စတုတ္ထာရုပ္ပကိရိယဿ တတိယာရုပ္ပကုသလံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ပစ္ဆာ ခီဏာသဝကာလေ သမာပဇ္ဇိတာ ရူပါရူပသမာပတ္တိယော ဟောန္တိ။ ယထာ ဟောတိ၊ တထာ ဧဝ အကုသလဿပိ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။
၃၄၄-၇။ အရူပါဝစရပါကာနန္တိ ဇာတိနိဒ္ဓါရဏံ၊ စတုတ္ထဒုတိယာနံ အရူပပါကာနမ္ပိ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ‘‘စတုတ္ထဒုတိယာန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ တိယာနံ-သဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ ‘‘စတုတ္ထဒူ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တဒါ ဒွိန္နံ အရူပပါကာနံ ပဌမာရုပ္ပတတိယာရုပ္ပဇဝနာနိ အာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ၊ ‘‘ယဿ ကုသလဿ ဈာနဿ ယံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ဗြဟ္မလောကေ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဝစနတော သကသကကုသလာနံ အာရမ္မဏဘူတာနိ ¶ အာကာသာနဉ္စာယတနအာကိဉ္စညာယတနာနိ တေသံ ဒုတိယစတုတ္ထာရုပ္ပပါကာနံ အာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ အရူပကုသလံ ဣမေသံ အဋ္ဌရာသီနံ အာရမ္မဏပစ္စယော ဟောတိ။ အပရိယာပန္နပုညမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓလောကုတ္တရကုသလမ္ပိ ကာမာဝစရတော ကာမာဝစရဝသေန ကုသလဿ ဉာဏသမ္ပယုတ္တမဟာကုသလဿ စ ကြိယဿ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ၊ ဉာဏသမ္ပယုတ္တတော ကိရိယဿ စ ရူပတော ရူပါဝစရဝသေန ပဉ္စမဿ ရူပကုသလဿ စ ပဉ္စမဿ ရူပကိရိယဿ စာတိ စတုန္နံ ရာသီနံ အာရမ္မဏံ သဒါ ဟောတိ၊ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – သေက္ခာနံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တမဟာကုသလဿ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ၊ ပဉ္စမဿ ရူပကုသလဿ စ တိဝိဓံ လောကုတ္တရပုညံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ခီဏာသဝဿ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ၊ ဉာဏသမ္ပယုတ္တမဟာကိရိယဿ၊ ပဉ္စမဿ ရူပကိရိယဿ စ အရဟတ္တပုညံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ယထာ တထာ ဧဝ သဗ္ဗံ အကုသလံ ကာမာဝစရတော ကာမာဝစရဝသေန ကုသလဿ မဟာကုသလဿ၊ ကြိယဿ ဟသနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမဟာကိရိယဿ စ ရူပါဝစရတော ပန ရူပါဝစရဝသေန ပဉ္စမဿ ရူပကုသလဿ၊ ပဉ္စမဿ ရူပကိရိယဿ စ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ယထာ တထာ ဧဝ သဗ္ဗဿ အကုသလဿ စ ကာမာဝစရဝိပါကာနံ တဒါရမ္မဏကိစ္စဝသေန ဧကာဒသန္နဉ္စာတိ ဆန္နံ ရာသီနံ အာရမ္မဏံ ဘဂဝတာ ဤရိတံ။
၃၄၈-၃၅၂။ ဝိပါကာရမ္မဏံ ¶ ကာမေ သဗ္ဗံ ဝိပါကာရမ္မဏံ ကာမာဝစရတောပိ ကာမာဝစရဝသေနပိ ကုသလဿ မဟာကုသလဿ၊ ကြိယဿ ဟသနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမဟာကိရိယဿ စ ရူပါဝစရတော စေဝ ရူပါဝစရဝသေန စ ဧဝ ပဉ္စမဿ ရူပကုသလဿ၊ ပဉ္စမဿ ရူပကိရိယဿ စ ကာမာဝစရပါကာနံ ကာမာဝစရဝိပါကာနံ ဧကာဒသန္နဉ္စ တထေဝ အကုသလဿ စ ဆန္နံ ရာသီနံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ရူပေ ဝိပါကာရမ္မဏံ ကာမာဝစရတောပိ စ ကာမာဝစရဝသေနပိ စ ကုသလဿ မဟာကုသလဿ ¶ ၊ ကြိယဿ စ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမဟာကိရိယဿ စ ရူပါဝစရတော စေဝ ရူပါဝစရဝသေန စ ဧဝ ကုသလဿ စ အပုညဿ စာတိ ပဉ္စန္နံ ရာသီနံ ဂေါစရော ဟောတိ၊ အရူပါဝစရပါကေသု အယံ နယော ဘဂဝတာ မတော။ ဝဋ္ဋေ န ပရိယာပန္နာ နပ္ပဝိဋ္ဌာတိ အပရိယာပန္နာ၊ တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ပါကာပိ ကာမတော ကာမာဝစရဝသေန ကုသလဿ ဉာဏသမ္ပယုတ္တမဟာကုသလဿ၊ ကြိယဿ စ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဉာဏသမ္ပယုတ္တမဟာကိရိယဿ စ ရူပတောပိ ရူပါဝစရဝသေနပိ ကုသလဿ ပဉ္စမဿ ရူပကုသလဿ၊ ကြိယဿ စ ပဉ္စမဿ ရူပကိရိယဿ စ ဧဝံ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ။ ဧတ္ထာယမဓိပ္ပာယော အပရိယာပန္နပုညေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
၃၅၃-၆။ ကာမေ ဣဒံ သဗ္ဗကိရိယစိတ္တံ ကာမာဝစရတောပိ စ ကာမာဝစရဝသေနပိ စ ကုသလဿ မဟာကုသလဿ၊ ကြိယဿ စ ဟသနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမဟာကိရိယဿ စ ရူပါဝစရတော စေဝ ရူပါဝစရဝသေန စ ဧဝ ကုသလဿ ပဉ္စမဿ ရူပကုသလဿ၊ ကြိယဿ စ ပဉ္စမဿ ရူပကိရိယဿ စ ဧကာဒသကာမာဝစရပါကဿ စ တထေဝ အကုသလဿ စ ဧတေသံ ဆန္နံ ရာသီနံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ယံ ကြိယာမာနသံ ရူပေ ရူပါဝစရေ ယံ ကိရိယာမာနသံ၊ ကာမပါကံ တတော ဝိနာ တတော ရာသိတော ကာမပါကံ ဝိနာ ဝဇ္ဇေတွာ ပဉ္စန္နံ ပန ရာသီနံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ကာမာဝစရတော ကာမာဝစရဝသေန ကိရိယဿ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမဟာကိရိယဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဟသနံ ဧကန္တပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ ရူပကိရိယံ အာရမ္မဏံ န ကရောတိ။ ကြိယာစိတ္တံ ပနာရုပ္ပေ အရူပကိရိယာစိတ္တံ ပန တေသံ ပဉ္စန္နံ ဧဝ စ ရာသီနံ အာရုပ္ပကြိယဿာပိ ပဌမာရုပ္ပကိရိယံ ဒုတိယာရုပ္ပကိရိယဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တတိယာရုပ္ပကိရိယံ စတုတ္ထာရုပ္ပကိရိယဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ဣတိ ဆန္နံ ရာသီနံ ဂေါစရော ဟောတိယေဝ။
ရူပံ ¶ စတုသမုဋ္ဌာနံ၊ ရူပါရမ္မဏသညိတံ၊
ကာမာဝစရပုညဿ၊ တထေဝ ကုသလဿ စ၊
အဘိညာဒွယစိတ္တဿ၊ ကာမပါကကြိယဿ စ။
ဒွိစက္ခုဝိညာဏမနောဓာတုဒွယသန္တီရဏတ္တယမဟာပါကဿ ¶ စ ကာမကိရိယဿ စာတိ ဧကာဒသဝိဓဿ ကာမကိရိယဿ စ ဆန္နံ ဧတေသံ ရာသီနံ အာရမ္မဏပစ္စယော ဟောတိ။
၃၅၉-၃၆၀။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ကာမရူပါဝစရတော ကာမရူပါဝစရဝသေန သေက္ခာနံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တမဟာကုသလဿ၊ ရူပါဝစရဝသေန ပဉ္စမဿ ရူပကုသလဿ စ ကာမရူပကိရိယဿ စ ခီဏာသဝါနံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဉာဏသမ္ပယုတ္တမဟာကိရိယဿ စ ပဉ္စမရူပကိရိယဿ စ ဥဘယဿာပိ စိတ္တဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ အပရိယာပန္နတော စေဝ လောကုတ္တရဝသေန စ ဧဝ ဖလဿ၊ ကုသလဿ စ ဧတေသံ ဆန္နံ ရာသီနံ အာရမ္မဏပစ္စယော ဟောတိ။
၃၆၁-၂။ နာနပ္ပကာရကံ သဗ္ဗံ၊ ပညတ္တာရမ္မဏံ ပန တေဘူမကဿ ပုညဿ မဟာကုသလဿ၊ သုဒ္ဓဈာနဿ ပဉ္စဝိဓဿ ရူပကုသလဿ၊ ပဌမာရုပ္ပတတိယာရုပ္ပကုသလဿ စ တထေဝ အကုသလဿ စ ရူပါရူပဝိပါကဿ သဗ္ဗဿ ရူပဝိပါကဿ၊ ပဌမာရုပ္ပတတိယာရုပ္ပဝိပါကဿ စ တေဘူမကကြိယဿ စ ဟသနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမဟာကိရိယဿ သဗ္ဗဿ ရူပကိရိယဿ၊ ပဌမာရုပ္ပတတိယာရုပ္ပကိရိယဿ စာတိ နဝန္နံ ပန ရာသီနံ အာရမ္မဏပစ္စယော ဟောတိ။
၃၆၃-၄။ ရူပါရမ္မဏိကာ ဒွေ တု ဒွေ စိတ္တုပ္ပာဒါ ရူပါရမ္မဏိကာ၊ ဒွေ ဒွေ သဒ္ဒါဒိဂေါစရာ ဒွေ ဒွေ စိတ္တုပ္ပာဒါ သဒ္ဒါရမ္မဏာဒိဂေါစရာ၊ တယော မနောဓာတုသင်္ခါတာ စိတ္တုပ္ပာဒါ ပဉ္စာရမ္မဏိကာ နာမ မတာ ဘဂဝတာ။ ဣဓ ဣမသ္မိံ ကာမာဝစရာဓိကာရေ ¶ ဧကစတ္တာလီသေဝ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဆဠာရမ္မဏိကာ မတာ။ အယံ ကာမာဝစရစိတ္တာနံ အာရမ္မဏက္ကမော။
၃၆၅-၉။ ပဉ္စာဘိညာ ဝိဝဇ္ဇေတွာ၊ ရူပါရူပါ အနာသဝါ ဣမေ သဗ္ဗေ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဓမ္မာရမ္မဏဂေါစရာ ဟောန္တိ။ ပဌမာရုပ္ပကုသလံ ဒုတိယာရုပ္ပစေတသော ကုသလဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဒုတိယာရုပ္ပစေတသော ဝိပါကဿ စ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဒုတိယာရုပ္ပစေတသော ကိရိယဿ စ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ဒုတိယာရုပ္ပစေတသော ကိရိယဿ ပဌမာရုပ္ပကုသလာရမ္မဏဘာဝေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ပဌမာရုပ္ပပါကောယံ၊ ဒုတိယာရုပ္ပစေတသော ကုသလဿ စ ဒုတိယာရုပ္ပစေတသော ဝိပါကဿ စ ဒုတိယာရုပ္ပစေတသော ကိရိယဿ စ အာရမ္မဏံ န ဟောတိ။ ဟိ ကသ္မာ? တေသံ ဒုတိယာရုပ္ပကုသလဝိပါကကိရိယာနံ ပဌမာရုပ္ပကုသလာရမ္မဏတ္တာ။ ပဌမံ တု ကြိယာစိတ္တံ ပဌမံ ကိရိယာစိတ္တံ ပန ဒုတိယာရုပ္ပစေတသော ပုညဿ အာရမ္မဏံ န ဟောတိ။ ဒုတိယာရုပ္ပစေတသော ဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ န ¶ ဟောတိ။ ရူပါရူပဘဝေသု ဟိ ခီဏာသဝါ ဝိပါကစိတ္တာနိ စုတိဝသေန သကသကကုသလာနံ အာရမ္မဏံ ကရောန္တိ။ ပဌမံ တု ကြိယာစိတ္တံ ပန ဒုတိယာရုပ္ပစေတသော ကိရိယဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ဣတိ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန စိတ္တာနံ အာရမ္မဏုပ္ပတ္တိ ဝိဘာဝိနာ ဓီရေန ဉေယျာ။
၃၇၀-၃။ ပုထုဇ္ဇနဿ သေက္ခဿ၊ အရူပါရမ္မဏံ ဒွိဓာ ဒွိပ္ပကာရံ ကုသလံ ကုသလဿ ဒုတိယာရုပ္ပကုသလဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တံ ပဌမာရုပ္ပကုသလံ ဒုတိယာရုပ္ပဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ သိယာ ဘဝေယျ။ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုဿ၊ ပဌမာရုပ္ပမာနသံ အာရမ္မဏံ တိဓာ တိပ္ပကာရံ ဟောတိ။ ဣတိ ဝစနံ မဟေသိနာ ဝုတ္တံ။ ကြိယဿာပိ ဒုတိယာရုပ္ပကိရိယဿာပိ ပဌမာရုပ္ပကိရိယာ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ကုသလမ္ပိ ပဌမာရုပ္ပကုသလမ္ပိ ဒုတိယာရုပ္ပကိရိယဿ စ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ကုသလံ ¶ ပဌမာရုပ္ပကုသလံ ဒုတိယာရုပ္ပဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပဌမာရုပ္ပမာနသံ အာရမ္မဏံ တိဓာ ဟောတိ။ တတိယာရုပ္ပစိတ္တမ္ပိ စတုတ္ထာရုပ္ပစေတသော ကုသလဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ စတုတ္ထာရုပ္ပစေတသော ဝိပါကဿ စ တံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ဧဝမေဝ ယထာ ပဌမာရုပ္ပမာနသံ အာရမ္မဏံ ဒွိဓာ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ တထာ တတိယာရုပ္ပစိတ္တံ အာရမ္မဏံ ဒွိဓာ ဟောတိ။ ယထာ ပဌမာရုပ္ပမာနသံ အာရမ္မဏံ တိဓာ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ တထာ တတိယာရုပ္ပစိတ္တံ အာရမ္မဏံ တိဓာ သိယာ။
၃၇၄။ ယံ ယံ ပန ဣဓာရဗ္ဘ ဣဓ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ ယံ ယံ ဂေါစရံ အာရဗ္ဘ ပဋိစ္စ ယေ ယေ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဇာယန္တိ၊ သော သော ဂေါစရော တေသဉ္စ တေသဉ္စ စိတ္တုပ္ပာဒါနံ အာရမ္မဏပစ္စယော ဟောတိ။
၃၇၅။ ယော ပန နရော ဣမဿ အဘိဓမ္မာဝတာရဿ ကိရ ပါရံ ဒုတ္တရံ ဣဓ ဣမသ္မိံ လောကေ ဥတ္တရတိ၊ သော နရော အဘိဓမ္မမဟဏ္ဏဝေ ပါရံ ဒုတ္တရံ ဥတ္တရံ ဥတ္တရတိ ဧဝ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
အာရမ္မဏဝိဘာဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဆဋ္ဌော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၇။ သတ္တမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ဝိပါကစိတ္တပ္ပဝတ္တိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
အနန္တဉာဏေန ¶ နိရင်္ဂဏေန၊
ဂုဏေသိနာ ကာရုဏိကေန တေန၊
ဝုတ္တေ ဝိပါကေ မတိပါဋဝတ္ထံ၊
ဝိပါကစိတ္တပ္ပဘဝံ သုဏာထ။
ယေန ¶ ဇိနေန အနန္တဉာဏေန နိက္ကိလေသေန ဂုဏေသိနာ ကာရုဏိကေန တေန ဇိနေန ဝုတ္တေ ဝိပါကသ္မိံ မတိပါဋဝတ္ထံ မတိဆေကဘာဝတ္ထာယ ဝိပါကစိတ္တပ္ပဘဝံ မယာ ဘဏမာနံ ဝိပါကစိတ္တပ္ပဝတ္တိံ တုမှေ သုဏာထ။
၃၇၇။ ဧကူနတိံသ ကမ္မာနိ၊ ပါကာ ဒွတ္တိံသ ဘဂဝတာ ဒဿိတာ၊ ကမ္မာနိ တီသု ဒွါရေသု ဒိဿရေ၊ ဝိပါကာ ဆသု ဒွါရေသု ဒိဿန္တိ။
၃၇၈-၉။ ကုသလံ ကာမလောကသ္မိံ ကာမလောကမှိ ကုသလံ ပဝတ္တေ၊ ပဋိသန္ဓိယဉ္စ တံတံပစ္စယမာဂမ္မ တံတံပစ္စယံ ပဋိစ္စ။ သော သော ပစ္စယော တံတံပစ္စယော၊ ‘‘တတပစ္စယော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိဂ္ဂဟီတာဂမဝသေန ‘‘တံတံပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိစ္ဆာကမ္မဓာရယသမာသောယံ။ ဝိဝိဓံ ဖလံ ဒဒါတိ။ ဧကာယ စေတနာယ ဧကာ ပဋိသန္ဓိ ဘဂဝတာ ပကာသိတာ။ နာနာကမ္မေဟိ နာနာ ပဋိသန္ဓိယော စ ဘဝန္တိ။
၃၈၀-၁။ တိဟေတုကံ တု ယံ ကမ္မံ တိဟေတုကံ ယံ ကမ္မံ ပန ကာမာဝစရသညိတံ တိဟေတုကံ ဝိပါကံ ဒုဟေတုဉ္စ ဝိပါကံ အဟေတုဉ္စ ဝိပါကံ ဒေတိ။ ဒုဟေတုကံ တု ယံ ကမ္မံ ဒုဟေတုကံ ယံ ကမ္မံ ပန၊ တံ ကမ္မံ တိဟေတုကံ ဝိပါကံ န ဒေတိ၊ အတ္တနော ဝိပါကံ ဒုဟေတုဉ္စ အဟေတုဉ္စ ဒေတိ။
၃၈၂-၃။ တိဟေတုကေန ¶ ကမ္မေန၊ ပဋိသန္ဓိ တိဟေတုကာ ဟောတိ၊ ဒုဟေတုကာပိ ပဋိသန္ဓိ ဟောတေဝ၊ အဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိ နေဝ ဟောတိ၊ ဥက္ကဋ္ဌတိဟေတုကကမ္မေန တိဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိ၊ ဩမကတိဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒုဟေတုကေန ကမ္မေန ဒုဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိ၊ အဟေတုကာပိ ပဋိသန္ဓိ ဟောတေဝ၊ တိဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိ နေဝ ဟောတိ။ ဥက္ကဋ္ဌဒုဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိ၊ ဩမကဒုဟေတုကကမ္မေန အဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။
၃၈၄။ အသင်္ခါရကမ္မံ ¶ အသင်္ခါရဝိပါကံ ဒေတိ၊ သသင်္ခါရဝိပါကမ္ပိ ဒေတိ၊ သသင်္ခါရကမ္မံ သသင်္ခါရဖလံ၊ တထာ အသင်္ခါရဖလံ ဒေတိ။
၃၈၅။ ဧကာယ စေတနာယေတ္ထ ဧတ္ထ ဧတာသု စေတနာသု ဧကာယ ကုသလာယ စေတနာယ သောဠသဝိဓာ ဝိပါကစိတ္တာနိ ဘဝန္တိ။ ဣတိ ဝစနံ ဇိနော ပကာသယေ။
၃၈၆-၉၂။ ဝေဒနာပရိဝတ္တနံ အာရမ္မဏေန ဟောတေဝ၊ တဒါရမ္မဏစိတ္တမ္ပိ ဇဝနေန နိယာမိတံ၊ သောမနဿယုတ္တေ ကုသလေ ဇဝနေ ဇဝိတေ တဒါရမ္မဏမ္ပိ သောမနဿယုတ္တမေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဥပေက္ခာယုတ္တကုသလေပိ ဧသေဝ နယော။ ကာမာဝစရစိတ္တေန ကုသလေနာဒိနာ ပဌမေန ကုသလေန တုလျေန ဝိပါကစိတ္တေန။ တတိယာဝိသေသနံ။ ယေန သတ္တေန ဂဟိတာ ပဋိသန္ဓိ စေ ယဒိ၊ ဣဋ္ဌေ ဗလဝါရမ္မဏေ မနာပေ အတိမဟန္တာရမ္မဏေ တဿ သတ္တဿ စက္ခုဿ စက္ခုပသာဒဿ အာပါထံ ပါကဋဘာဝံ အာဂတေ သတိ မနောဓာတုယာ တာယ ဘဝင်္ဂသ္မိံ အာဝဋ္ဋိတေ ဘဝင်္ဂသောတေ ဆိန္ဒိတေ သတိ စက္ခုဝိညာဏကာဒီသု ဝီထိစိတ္တေသု ဇာတေသု ပဌမံ ကုသလံ ကာမမာနသံ ဇဝနံ ဟုတွာ ဇာယတေ။ သတ္တက္ခတ္တုဝါရာနိ ဇဝိတွာန ပဌမေ မဟာကုသလေ ဂတေ တဒေဝ တံ ဧဝ ဣဋ္ဌံ အာရမ္မဏံ ကတွာ တေနေဝ ပဌမမဟာကုသလေန သဒိသံ တဒါရမ္မဏဝိပါကစိတ္တံ။ သန္ဓိယာ တုလျတော ပဋိသန္ဓိယာ တုလျဘာဝေန မူလဘဝင်္ဂန္တိ မူလဘဝင်္ဂံ နာမ ဘဂဝတာ ပဝုစ္စတေ။ တဉ္စ တဒါရမ္မဏစိတ္တံ သန္တီရဏံ သောမနဿယုတ္တံ သန္တီရဏံ ဒဿနံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ဝီထိစိတ္တေ ဂဏနူပဂစိတ္တာနိ ဂဏနံ ဥပဂတာနိ စိတ္တာနိ စတ္တာရိ ဧဝ ဘဝန္တိ။
၃၉၃-၄။ ယဒါ ဟိ ဒုတိယံ စိတ္တံ၊ ကုသလံ ဇဝနံ ယဒါ ယသ္မိံ ကာလေ တဿေဝ သောမနဿတိဟေတုနော ပုဂ္ဂလဿ ဒုတိယံ ¶ ကုသလံ စိတ္တံ ဇဝနံ ဟောတိ၊ တဒါ တသ္မိံ ကာလေ တေန ဇဝနေန တုလျဝိပါကံ တဒါရမ္မဏံ။ တဿ သန္ဓိယာ အသမာနတ္တာ တဿ တဒါရမ္မဏစိတ္တဿ သန္ဓိယာ အသမာနတ္တာ ¶ ဒွေ နာမာနိ အဿ ဝိပါကစိတ္တဿ အနေန ဝိပါကစိတ္တေန လဗ္ဘရေ လဗ္ဘန္တိ၊ ‘‘အာဂန္တုကဘဝင်္ဂ’’န္တိ နာမံ ‘‘တဒါရမ္မဏက’’န္တိ စ နာမံ ဣတိ ဒွေ နာမာနိ လဗ္ဘန္တိ။
၃၉၅-၆။ ယဒါ တဿေဝ ပုဂ္ဂလဿ တတိယံ ပုညံ ဇဝနံ ဟောတိ၊ တဒါ တေန ဇဝနေန သဒိသံ တတိယံ ပါကံ တဒါရမ္မဏိကံ သိယာ။ ဣဒံ ဝိပါကစိတ္တံ အာဂန္တုကဘဝင်္ဂန္တိ အာဂန္တုဘဝင်္ဂံ နာမ ဘဂဝတာ ဝုစ္စတေ၊ ပုရိမာနိ စ ပဉ္စ ဝိပါကစိတ္တာနိ ဣမိနာ ပန တတိယဝိပါကေန ပန သဒ္ဓိံ ဆ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။
၃၉၇-၈။ ယဒါ စတုတ္ထံ ကုသလံ ဇဝနံ ဟောတိ၊ တဒါ တေန ဇဝနေန တုလျံ စတုတ္ထဝိပါကံ တဒါရမ္မဏဘာဝံ ဝဇေ ဂစ္ဆေယျ။ စတုတ္ထဝိပါကံ အာဂန္တုကဘဝင်္ဂံ တဒါရမ္မဏနာမကံ ဟောတိ၊ ပုရိမာနိ ဆ ပါကာနိ ဣမိနာ သဟ စတုတ္ထပါကေန သတ္တ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။
၃၉၉-၄၀၃။ ယဒါ ယသ္မိံ ကာလေ တသ္မိံ စက္ခုဒွါရေ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏံ ပန တထာ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ စ၊ တဒါ ဝုတ္တနယေန အာဝဇ္ဇနဒဿနသမ္ပဋိစ္ဆနစိတ္တေသု ဇာတေသု ဣဓ ဣမသ္မိံ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေ အာရမ္မဏဝသေန ဝေဒနာ ပရိဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ဥပေက္ခာသဟဂတံ သန္တီရဏံ မနော ဟောတိ။ ဥပေက္ခာသဟဂတေသု ဧဝ စတူသုပိ ဇဝနေသု ဇဝိတေသု တေဟိ ဇဝနေဟိ တုလျာနိ စတ္တာရိ ဝိပါကစိတ္တာနိ ဇာယရေ။ အစ္စန္တံ ဧကန္တေန ဝေဒနာယ ဥပေက္ခာဝေဒနာယ ပုရိမေဟိ သောမနဿသဟဂတေဟိ စိတ္တေဟိ အသမာနတ္တာ စတ္တာရိ စိတ္တာနိ နာမတော ပိဋ္ဌိဘဝင်္ဂါနိ နာမ ဟောန္တိ၊ ပိဋ္ဌိဘဝင်္ဂါနိ သောမနဿဝိပါကာနံ ပစ္ဆာဘာဂေ ဘဝင်္ဂါနီတိ အတ္ထော။ ဣမာနိ ¶ ဥပေက္ခာသဟဂတာနိ ပဉ္စ ဝိပါကာနိ ပုရိမေဟိ သတ္တဟိ ဝိပါကေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွါဒသ ဝိပါကာနိ ဘဝန္တိ။ ဣတိ ဝစနံ ဓီရော ဝိနိဒ္ဒိသေ။
၄၀၄-၆။ ယထာ စက္ခုဒွါရေ ဒွါဒသ ဝိပါကာနိ ဟောန္တိ၊ တထာ ဧဝံ သောတာဒီသု ဒွါရေသုပိ ဒွါဒသ ပါကာနိ ဟောန္တိ။ ဣတိ ဝစနံ ဓီရော နိဒ္ဒိသေ၊ ဣမေ မယာ ဝုတ္တာ ဝိပါကာ သမသဋ္ဌိ ဘဝန္တိ။ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဧကာယ စေတနာယ ကမ္မေ အာယူဟိတေ ပဝတ္တိတေ သမသဋ္ဌိ ဝိပါကာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဣမသ္မိံ ဝစနေ သံသယော နတ္ထိ။ ဂဟိတာဂ္ဂဟဏေနေတ္ထ ဧတ္ထ ဧတေသု ဝိပါကေသု ဂဟိတာနံ ဝိပါကာနံ အဂ္ဂဟဏေန စက္ခုဒွါရေ ဒွါဒသ ပါကာ၊ သောတဝိညာဏကာဒီနိ စတ္တာရိ စာတိ သောဠသ ပါကာနိ ဟောန္တိ။
၄၀၇-၁၁။ ဧကေန ¶ တိဟေတုကကုသလေန အသင်္ခါရိကေန ကမ္မေန အာယူဟိတေ ယထာ၊ ဧဝမေဝ သသင်္ခါရတိဟေတုကကုသလေနာပိ အသင်္ခါရသသင်္ခါရဥပေက္ခာသဟဂတေဟိပိ ကုသလေဟိ ကမ္မေ အာယူဟိတေ ပဝတ္တိတေ တေသံ တိဏ္ဏံ ကုသလာနံ ဝိပါကေဟိ တီဟိပိ ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဧသေဝ နယော ပဏ္ဍိတေန ဇာနိတဗ္ဗော။ ဣဓ ဣမသ္မိံ ဥပေက္ခာသဟဂတဒွယေ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တဂေါစရဿ ဝသေန ဝိပါကစိတ္တပ္ပဝတ္တိံ ပဌမံ ဒဿေတွာ ဒဿေတဗ္ဗာထ ပစ္ဆာ တု၊ ဣဋ္ဌသ္မိံ ဂေါစရေ ဣဓ အထ ပစ္ဆာ မယာ ဝုတ္တစိတ္တပ္ပဝတ္တိတော ပစ္ဆာကာလေ ပန ဣဓ ဣမသ္မိံ ဣဋ္ဌဂေါစရေ ဧကေကသ္မိံ ပန ဒွါဒသ ဒွါဒသ ပါကာ ပဏ္ဍိတေန ဒဿေတဗ္ဗာ။ ဂဟိတာဂ္ဂဟဏေနေတ္ထ ဧတ္ထ ဧတေသု ဝိပါကေသု ဂဟိတာနံ ဝိပါကာနံ အဂ္ဂဟဏေန သောဠသ ပါကစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ပုဗ္ဗေ ကာလေ မယာ ဝုတ္တနယေနေဝ သဗ္ဗံ ဝစနံ အသေသတော အသေသဘာဝေန ပဏ္ဍိတေန ဉေယျံ။
၄၁၂-၄။ တိဟေတုကေန ကမ္မေန၊ ပဋိသန္ဓိ တိဟေတုကာ ဘဝတိ၊ ဣတိ အယံ ဝါရော ဧတ္တာဝတာ ဧတ္တကေန ဝစနေန မယာ ¶ ဝုတ္တော။ ဧကံ ကမ္မံ ဧကသ္မိံ ဘဝေ ဧကံ ပဋိသန္ဓိံ ဇနေတိ၊ တတော ပဋိသန္ဓိတော အပရံ အညံ ဒုတိယံ ပဋိသန္ဓိံ န ဇနေတိ၊ ပဝတ္တိယံ အနေကာနိ ဝိပါကာနိ သဉ္ဇနေတိ။ ဟိ သစ္စံ ‘‘ဧကံ ကမ္မ’’န္တိအာဒိကံ ဝစနံ။ ဧကသ္မာ ဗီဇာ ဧကတော ဗီဇတော ဧကံ အင်္ကုရံ ဇာယတိ၊ အဿ ဗီဇဿ ဗဟူနိ ဖလာနိ ဟေတုပ္ပဝတ္တိတော သလိလာဒိဟေတုပ္ပတ္တိယာ ဟောန္တိ။
၄၁၅-၂၁။ ဒုဟေတုကေန ကမ္မေန၊ ပဋိသန္ဓိ ဒုဟေတုကာ ဟောတိ၊ ဣတိ ဝစနံ အယံ ဝါရော အနုပုဗ္ဗေန အနုပဋိပါဋိယာ အာဂတော။ ဣဓ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ ဒုဟေတုကေန ပုညေန သောမနဿယုတ္တေန အသင်္ခါရိကေန စိတ္တေန ကမ္မေ အာယူဟိတေ ပန ဒုဟေတုကေန သောမနဿယုတ္တကုသလေန တုလျေန ပါကေန ယေန သတ္တေန ဂဟိတာ ပဋိသန္ဓိ စေ၊ ဣဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ တဿ သတ္တဿ စက္ခုဒွါရေ အာပါထံ အာဂတေ သောမနဿယုတ္တေ ဉာဏဟီနေ ကုသလမာနသေ တသ္မိံ ဒုဟေတုကေ သတ္တက္ခတ္တုံ ဇဝိတွာန ဂတေ တံ ဧဝ အာရမ္မဏံ ကတွာ တဒနန္တရံ တဿ ဇဝနဿ အနန္တရံ တံသရိက္ခကံ တေန ဇဝနေန သဒိသံ ဧကန္တံ အသင်္ခါရိကမာနသံ ဇာယတိ။ တန္တိ တံ စိတ္တံ မူလဘဝင်္ဂန္တိ မူလဘဝင်္ဂံ နာမ တဒါရမ္မဏမိစ္စပိ တဒါရမ္မဏံ နာမ ဥဘယမ္ပိ နာမံ တဿေဝ နာမံ တဿ စိတ္တဿ ဧဝ နာမံ။ ဣတိ ဧဝံ ဣမိနာ ပကာရေန ဘဂဝတာ ပရိဒီပိတံ။ ဒုဟေတုကေ သသင်္ခါရေ ကုသလေ ဇဝနေ ဇဝိတေပိ စ တံသမံ တေန စိတ္တေန သဒိသံ အာဂန္တုကသင်္ခါတံ တဒါရမ္မဏမာနသံ ဟောတိ။
၄၂၂-၉။ တထေဝ စ တထာ ဧဝ စ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တဂေါစရေ ဒုဟေတူနံ ဒွိန္နံ ဥပေက္ခာယုတ္တာနံ ဇဝနာနံ ¶ အနန္တရံ တာဒိသာနိ တေဟိ ဇဝနေဟိ သဒိသာနိ ဒွေ တဒါရမ္မဏမာနသာနိ ဇာယန္တေ၊ တေသံ တဒါရမ္မဏမာနသာနံ ‘‘ပိဋ္ဌိဘဝင်္ဂ’’န္တိ နာမံ၊ ‘‘အာဂန္တုကဘဝင်္ဂ’’န္တိ စ နာမံ ဟောတိ။ သန္တီရဏဒွယဉ္စေဝ ဒဿနံ ¶ သမ္ပဋိစ္ဆနံ ဣမာနိ ဒွေ ဘဝင်္ဂါနိ စာတိ အဋ္ဌ ဝိပါကာ စက္ခုဒွါရေ ဟောန္တိ။ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပဉ္စသု ဒွါရေသုပိ စ အဋ္ဌ အဋ္ဌ ဝိပါကေ ကတွာ ပဝတ္တိယံ စတ္တာလီသ ဝိပါကာနိ ဘဝန္တိ။ ဂဟိတာဂ္ဂဟဏေနေတ္ထ၊ စက္ခုဒွါရေ ပနဋ္ဌ စ ဧတ္ထ ဧတေသု ဝိပါကေသု ဂဟိတာနံ ဝိပါကာနံ အဂ္ဂဟဏေန စက္ခုဒွါရေ အဋ္ဌ စ ဝိပါကာ သောတဃာနာဒိနာ ဝိပါကေန သဒ္ဓိံ ဒွါဒသ ဧဝ ဝိပါကာနိ ဘဝန္တိ။ ဧကာယ စေတနာယေဝံ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဧကာယ စေတနာယ ကမ္မေ အာယူဟိတေ ပဝတ္တိတေ ပန သတိ ဒွါဒသေဝ ဝိပါကာနိ ဘဝန္တိ။ ဣတိ ဝစနံ ဝိဇိတကုသလယုဒ္ဓသင်္ဂါမေန ပကာသိတံ ဒေသိတံ။ ဒုဟေတုကတ္တယေနာပိ၊ သေသေန သဒိသေန တု မယာ ဝုတ္တတော ဒုဟေတုတော သေသေန ဒုဟေတုကတ္တယေနာပိ သဒိသေန ပါကေန အာဒိန္နသန္ဓိနော ဂဟိတပဋိသန္ဓိကဿ သတ္တဿ ဧဝံ နယော မတော ကထိတော နိရင်္ဂဏေန။ ဒုဟေတုကေန ကမ္မေန ဒုဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ ဣတိ အယံ ဝါရော စ ဧတ္တာဝတာ ဧတ္တကေန ဝစနေန မယာ ဝုတ္တော။
၄၃၀-၈။ ဒုဟေတုကေန ကမ္မေန အဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ၊ ဣတိ အယံ ဝါရော အနုပုဗ္ဗေန ပဋိပါဋိယာ အာဂတော။ တေသု စတူသုပိ ဒုဟေတုကေသု ကုသလေသု စိတ္တေသု အညတရေနေဝ ဟေတုကေန ကမ္မေ အာယူဟိတေ ပဝတ္တိတေ သတိ တဿေဝ ဒုဟေတုကဿ ကုသလဇဝနဿ ပါကဘူတာယ ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုကာယ မနောဝိညာဏဓာတုယာ အာဒိန္နပဋိသန္ဓိနော သတ္တဿ သာ ပဋိသန္ဓိ ကမ္မသဒိသာ နာမ န ဝတ္တဗ္ဗာ ပဏ္ဍိတေဟိ။ ဟိ သစ္စံ ‘‘ပဋိသန္ဓိ န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိအာဒိကံ ဝစနံ။ ကမ္မံ ဒုဟေတုကံ ဟောတိ၊ ပဋိသန္ဓိ အဟေတုကာ ဟောတိ။ တဿ ဒေဟိနော သတ္တဿ ဝုဍ္ဎိမုပေတဿ ဝုဍ္ဎိံ ဥပဂတဿ စက္ခုဒွါရေ ပန ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တဂေါစရေ အာပါထမာဂတေ သတိ ဒုဟေတုကာနံ စတုန္နံ ပုညာနံ ယဿ ကဿစိ ¶ ဇဝနဿ အဝသာနမှိ ဣဒံ အဟေတုကံ မနော တဒါရမ္မဏဘာဝေန ဇာယတိ။ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ဝစနေ သံသယော သန္ဒေဟော နတ္ထိ၊ တံ အဟေတုကစိတ္တံ မူလဘဝင်္ဂဉ္စ တဒါရမ္မဏမေဝ စ ဟောတိ။ စက္ခုဝိညာဏကာဒီသုပိ ဝီထိစိတ္တေသု ဇာတေသု ဥပေက္ခာသဟဂတံယေဝ သန္တီရဏမ္ပိ စ ဟောတိ။ တေသု ဧကံ ဌပေတွာန၊ ဂဟိတာဂ္ဂဟဏေနိဓ တေသု ဒွီသု သန္တီရဏတဒါရမ္မဏကိစ္စေသု ဝိပါကေသု ဧကံ သန္တီရဏကိစ္စံ တဒါရမ္မဏကိစ္စံ တံ စိတ္တံ ဌပေတွာ ဂဟိတာနံ ဝိပါကာနံ အဂ္ဂဟဏေန ဣဓ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေ ဂဏနူပဂစိတ္တာနိ တီဏိယေဝ ဘဝန္တိ။
၄၃၉-၄၁။ ဣဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ စက္ခု-ဒွါရေ အာပါထမာဂတေ တဒါ သန္တီရဏဉ္စေဝ သောမနဿယုတ္တံယေဝ ¶ ဟောတိ၊ တဒါရမ္မဏမာနသဉ္စ သောမနဿယုတ္တံယေဝ ဟောတိ၊ တေသု သန္တီရဏတဒါရမ္မဏကိစ္စေသု ဝိပါကေသု ဧကေကံ သန္တီရဏကိစ္စံ၊ တဒါရမ္မဏကိစ္စံ ဝါ စိတ္တံ ဂဟေတွာ ပုရိမာနိ စ တီဏိ စတ္တာရိ ဧဝ ဝိပါကာနိ ဘဝန္တိ။ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပဉ္စသု ဒွါရေသုပိ စတ္တာရိ စတ္တာရိ ဝိပါကစိတ္တာနီတိ ပဝတ္တိယံ ဝိပါကာနိ ဝီသတိ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။
၄၄၂-၈။ စက္ခုဒွါရေ တု စတ္တာရိ၊ ဂဟိတာဂ္ဂဟဏေနိဓ ဂဟိတာနံ ဝိပါကာနံ အဂ္ဂဟဏေန စက္ခုဒွါရေ ပန စတ္တာရိ ဝိပါကာနိ ဣဓ ဣမသ္မိံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ သောတဃာနာဒိနာ ဝိပါကေန သဒ္ဓိံ အဟေတုကံ အဋ္ဌကံ ဟောတိ ဧဝ။ အဟေတုကပဋိသန္ဓိဿ သတ္တဿ ဒုဟေတုကံ၊ တိဟေတုကံ ဝါ တဒါရမ္မဏံ န ဘဝေ န ဘဝေယျ၊ ဒုဟေတုပဋိသန္ဓိနော သတ္တဿ တိဟေတုကံ တဒါရမ္မဏံ န ဘဝေ။ ဇာတာ သုဂတိယံ ယေန၊ ပါကေန ပဋိသန္ဓိ တု သုဂတိယံ ယေန ပါကေန ပဋိသန္ဓိ ဇာတာ၊ တေန ဝိပါကေန တုလျမ္ပိ၊ ဟီနံ ဝါ တေသံ တဒါရမ္မဏံ ဘဝေယျ။ မနုဿလောကံ သန္ဓာယ၊ ဝုတ္တဉ္စာဟေတုကဋ္ဌကံ သုဂတိယံ အဟေတုကဋ္ဌကဉ္စ မနုဿလောကဉ္စ သန္ဓာယ ပဋိစ္စ ကာရဏံ ¶ ကတွာ မယာ ဝုတ္တံ။ စတူသုပိ အပါယေသု ပန အပေတော အယော ပတိဋ္ဌာ ဧတေဟီတိ အပါယော၊ တေသု။ ပဝတ္တေ အဟေတုကံ အဋ္ဌကံ အာပါယိကေဟိ လဗ္ဘတိ။ ထေရော နေရယိကာနံ တု၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဝဿတိ ထိရော ထိရကာရဓမ္မော ယသ္မိံ အတ္ထီတိ ထေရော၊ ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကဘူတော ဣဒ္ဓိမာ မောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော နေရယိကာနံ နိရယေ ဇာတာနံ သတ္တာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဝဿတိ၊ ‘‘ဥစ္ဆင်္ဂေ မံ နိသီဒိတွာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဒေဝံ ဝဿာပေတီတိ အတ္ထော။ ဂန္ဓံ ဝါယုဉ္စ မာပေတိ ယဒါ၊ တဒါ ပန တေသံ နေရယိကာနံ သတ္တာနံ တေဟိ နေရယိကသတ္တေဟိ ထေရံ ဒိသွာ၊ ဓမ္မဉ္စ သုတွာ၊ ဂန္ဓဉ္စ ဃာယိတွာ ဇလံ ဥဒကဉ္စ ပိဝတံ ပိဝန္တာနံ မုဒုံ ဝါယုဉ္စ တေဟိ ဖုသတံ ဖုသန္တာနံ တေသံ နေရယိကသတ္တာနံ စက္ခုဝိညာဏကာဒီနိ ပဉ္စပိ ပုညဇာနိ ဧဝ ကုသလဝိပါကာနိ ဧဝ သန္တီရဏဒွယံ ပုညဇံ ဧဝ ကုသလဝိပါကံ ဧဝ ပုညဇာ ဧဝ ဧကာ မနောဓာတု ဣတိ အဋ္ဌကံ ဟောတိ။
၄၄၉-၅၀။ အယံ တာဝ ကထာ ‘‘စက္ခုဝိညာဏကာဒီနိ ပုညဇာနေဝါ’’တိအာဒိကာ အယံ ကထာ ဣဋ္ဌဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တဂေါစရေ ကာမာဝစရေ ပုညာနံ ဇဝနာနံ ဝသေန မယာ ဝုတ္တာ။ တဒါရမ္မဏစေတသော တဒါရမ္မဏစိတ္တဿ ယံ နိယမတ္တံ ‘‘တဒါရမ္မဏမာနသံ ဇဝနေန နိယာမိတ’’န္တိအာဒိဝစနေန မယာ ဝုတ္တံ၊ တံ နိယမတ္တံ ကုသလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သောမနဿယုတ္တေ ကာမာဝစရကုသလေ ဇဝိတေ တဒါရမ္မဏမ္ပိ သောမနဿယုတ္တမေဝ ဟောတိ၊ ဥပေက္ခာယုတ္တေ ကာမာဝစရကုသလေ ဇဝိတေ တဒါရမ္မဏမ္ပိ ဥပေက္ခာယုတ္တမေဝ ¶ ဟောတိ၊ နေတံ အကုသလေ ဥပေက္ခာယုတ္တေ ဝိစိကိစ္ဆာဒိကေ အကုသလေ ဇဝနေ ပန ဇဝိတေ သောမနဿယုတ္တမ္ပိ တဒါရမ္မဏံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတိပိ ဝစနံ အာစရိယေန ဒီပိတံ။
၄၅၁-၇။ ဣဓ ဣမသ္မိံ အဓိပ္ပာယေ အကုသလစိတ္တေသု သောမနဿယုတ္တေသု စတူသုပိ ဣဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ တေသု စိတ္တေသု ¶ ဇဝိတေသု သောမနဿယုတ္တာ အဟေတုမနောဝိညာဏဓာတု တဒနန္တရံ တေသံ အကုသလဇဝနာနံ အနန္တရံ တဒါရမ္မဏဘာဝေန ဇာယတိ။ ဥပေက္ခာယုတ္တေသု ဆသု အကုသလစိတ္တေသု ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ ဂေါစရေ ဇဝိတေသု ပုညဇာ ဥပေက္ခာသဟဂတာ အဟေတုမနောဝိညာဏဓာတု ဧဝ တဒနန္တရံ ဝါ တေသံ ဥပေက္ခာသဟဂတာနံ ဆန္နံ အကုသလဇဝနာနံ အနန္တရံ တဒါရမ္မဏဘာဝေန ဇာယတိ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏယောဂသ္မိံ ဗုဒ္ဓရူပါဒိဣဋ္ဌာရမ္မဏယောဂသ္မိံ ကင်္ခတော ‘‘ဗုဒ္ဓါ နု ခေါ၊ နော ဗုဒ္ဓါ’’တိ ကင်္ခန္တဿ သတ္တဿ ဥဒ္ဓတဿ ဝါ သတ္တဿ တဒါရမ္မဏမာနသံ သောမနဿယုတ္တံ အဟေတုကံ ဝိပါကံ ဟောတိ ပိဋ္ဌိဘဝင်္ဂံ။ သောမနဿယုတေ စိတ္တေ၊ ဇဝနေ ဇဝိတေ ပန သောမနဿယုတ္တာ ဧဝ ပဉ္စ တဒါရမ္မဏမာနသာ ပဏ္ဍိတေန ဂဝေသိတဗ္ဗာ။ ဥပေက္ခာသဟဂတေ စိတ္တေ ဇဝနေ ပန ဇဝိတေ သတိ ဥပေက္ခာသဟဂတာ ဆ စ တဒါရမ္မဏမာနသာ ပဏ္ဍိတေန ဂဝေသိတဗ္ဗာ။
၄၅၈-၆၃။ တိဟေတုသောမနဿေန၊ အာဒိန္နပဋိသန္ဓိနော သတ္တဿ ဈာနတော ပရိဟီနဿ ဝိပ္ပဋိသာရိနော တံ ဈာနံ ပစ္စဝေက္ခတော ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဒေါမနဿယုတ္တံ စိတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဒေါမနဿဿ အနန္တရံ ကိံ မာနသံ ဇာယတေ၊ တွံ ဒေါမနဿယုတ္တဇဝနဿ အနန္တရမာနသံ ဗြူဟိ ကထေဟိ။ ပဋ္ဌာနေ ပဋိသိဒ္ဓါ ဟိ ဒေါမနဿဿာနန္တရံ သောမနဿဿ ဥပ္ပတ္တိ ပဋ္ဌာနေ ပဋိသိဒ္ဓါ ပဋ္ဌာနပ္ပကရဏေ ဘဂဝတာ နိဝါရိတာ၊ အဿ သောမနဿဿ ဝါ အနန္တရံ ဒေါမနဿဿ ဥပ္ပတ္တိ ပဋ္ဌာနေ ပဋ္ဌာနပ္ပကရဏေ ပဋိသိဒ္ဓါ ဘဂဝတာ နိဝါရိတာ။ မဟဂ္ဂတံ ပနာရဗ္ဘ မဟဂ္ဂတံ ပဋိစ္စ ဇဝနေ ဇဝိတေပိ စ တဒါရမ္မဏမာနသံ တတ္ထေဝ တသ္မိံ ပဋ္ဌာနေ ဧဝ ပဋိသိဒ္ဓံ ဘဂဝတာ နိဝါရိတံ။ တသ္မာ ကာရဏာ ဘဝင်္ဂပါတော ဝါ တဒါရမ္မဏမေဝ ဝါ န ဟောတိ။ ကိံ နု ကာတဗ္ဗံ တေသံ ဘဝင်္ဂတဒါရမ္မဏာနံ အဘာဝေ ကာရဏံ ယံ ကာတဗ္ဗံ၊ အမှေဟိ တံ ¶ ကာရဏံ ကိံ နု ပုစ္ဆာမ၊ တံ တဒတ္ထံ အာဘိဓမ္မိကဘာဝေန အာဘိဓမ္မိက တံ ကာရဏံ ဝဒ ဝဒါဟိ။ ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုမနောဝိညာဏဓာတု ပုညာပုညဝိပါကာ တဒါရမ္မဏိကာ သိယာ ဘဝေယျ။
၄၆၄-၇။ ဣမဿ တဒါရမ္မဏဿ အာဝဇ္ဇနံ ကိံ နတ္ထိ? တံ တဒါရမ္မဏမာနသံ ကထံ ကေန ပကာရေန ဇာယတေ? ဘဝင်္ဂအာဝဇ္ဇနာနံ စိတ္တာနံ ကိံ အာဝဇ္ဇနမတ္တံ? မဂ္ဂဿ အနန္တရဿ စ ဖလဿာပိ ကိံ အာဝဇ္ဇနံ နတ္ထိ? နိရောဓာ စ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဘိက္ခုနော ဖလစိတ္တဿ ဝါတိ ¶ မယာ သုတံ၊ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အာဝဇ္ဇနံ နတ္ထိ။ ဝိနာ အာဝဇ္ဇနေနာပိ၊ ဟောတု ဇာယတု မာနသံ စိတ္တံ အာဝဇ္ဇနေန ဝိနာ အာဝဇ္ဇနံ ဝဇ္ဇေတွာ ဟောတု ဇာယတု၊ ကိမဿာရမ္မဏံ အဿ တဒါရမ္မဏမာနသဿ ကိံ အာရမ္မဏံ၊ ပဏ္ဍိတ၊ တွံ အာရမ္မဏံ ယဒိ ဇာနာသိ၊ တံ အာရမ္မဏံ ဗြူဟိ မယှံ ကထေဟိ။ ဝိနာ အာရမ္မဏေနေတံ ဧတံ မာနသံ အာရမ္မဏေန ဝိနာ အာရမ္မဏံ ဝဇ္ဇေတွာ န ဇာယတိ။ ဟိ သစ္စံ ‘‘ဝိနာ အာရမ္မဏေနေတ’’န္တိအာဒိကံ ဝစနံ၊ တဒါရမ္မဏမာနသံ ယဒါ ဒေါမနဿယုတ္တံ ဇဝနံ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏံ ဇဝတိ၊ တဒါ တသ္မိံယေဝ ဇဝနစိတ္တက္ခဏေ ပရိတ္တေသု ကာမာဝစရာရမ္မဏေသု ယံ ကိဉ္စိ ပရိတ္တာရမ္မဏံ အာရဗ္ဘ ပဋိစ္စ ဇာယတိ။
၄၆၈-၇၃။ ဥတုဗီဇနိယာမော စ ဥတုနိယာမော ဗီဇနိယာမော စ ကမ္မဓမ္မနိယာမတာ စ ကမ္မနိယာမတာ စ သီလာဒိပါရမီဓမ္မနိယာမတာ စ စိတ္တဿ နိယာမော စာတိ ပဉ္စ နိယာမတာ ပဏ္ဍိတေန ဉေယျာ။ တတ္ထ တေသု ပဉ္စသု နိယာမေသု သဗ္ဗေသံ ပန ရုက္ခာနံ ဧကပ္ပဟာရေန ဖလပုပ္ဖာဒိဓာရဏံ ဥတု၊ အယံ ဥတုနိယာမတာ။ တေသံ တေသံ တု ဗီဇာနံ၊ တံတံတုလျဖလုဗ္ဘဝေါ တေသံ တေသံ ဗီဇာနံ ပန တေဟိ တေဟိ ဗီဇေဟိ တုလျာနမ္ပိ သဿာနံ ဖလာနံ ဥပ္ပတ္တိ၊ အယံ ဗီဇနိယာမတာ ¶ ။ မတ္ထကေ နာဠိကေရဿ နာဠိကေရဖလဿ မတ္ထကေ ဆိဒ္ဒတ္တံ ဆိဒ္ဒဘာဝေါ၊ အယံ ဗီဇဇော ဗီဇတော ဇာတော နိယာမော။ တိဟေတုကကမ္မံ တိဟေတုကဉ္စ ဝိပါကံ ဒုဟေတုကဉ္စ ဝိပါကံ အဟေတုကဉ္စ ဝိပါကံ ယတော ယံ ကမ္မံ ဒေတိ၊ အယံ ကမ္မနိယာမတာ။ ဗောဓိသတ္တဿ ဇာတိယံ ဇိနင်္ကုရဿ ဇာတိက္ခဏေ မေဒနီကမ္ပနာဒိကံ အနေကဝိသေသတ္တံ၊ အယံ သီလာဒိပါရမီဓမ္မနိယာမတာ။ တေန ဂေါစရေန ပသာဒသ္မိံ ဃဋ္ဋိတေ သတိ ဣဓ ဣမသ္မိံ စိတ္တဝီထိယံ အာဝဇ္ဇနာဒီနံ စိတ္တာနံ ဥပ္ပတ္တိ၊ အယံ စိတ္တနိယာမတာ။
၄၇၄။ ယော ပုဂ္ဂလော ဓီရော ဓီရသမ္ပန္နော ဂုဏသမ္ပန္နော ဝိက္ခိတ္တပါပေါ မောဟန္ဓကာရာပဂမံ အန္ဓကာရမနိဿာယ အဝိဇ္ဇာနိဿရဏံ ယဒိစ္ဆေ သစေ ဣစ္ဆေယျ၊ သော ဓီရော ဣမံ အဘိဓမ္မာဝတာရပ္ပကရဏံ အန္ဓဇ္ဇနာနံ အန္ဓသဒိသဗာလဇနာနံ ဟဒယန္ဓကာရံ ဝိဒ္ဓံသနံ အန္ဓကာရသန္နိဿိတဿ ယဿ ဟဒယဿ ဝိဒ္ဓံသနကရံ ဇလန္တံ ဒီပံ ဇလမာနံ ဒီပံ။ ပယတ္တောတိ ပကာရေန ယတတိ ဝီရိယံ ကရောတီတိ ပယတ္တော၊ သတတံ သဗ္ဗဒါ သိက္ခေထ သဇ္ဈာယနဓာရဏစိန္တနဝသေန သိက္ခေယျ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
ဝိပါကစိတ္တပ္ပဝတ္တိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သတ္တမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၈။ အဋ္ဌမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဣဒါနိ ¶ ပန သဗ္ဗေသံ၊ ဧတေသံ မာနသံ မယာ၊
ပါဋဝတ္ထာယ ဘိက္ခူနံ၊ ကထီယတိ ပကိဏ္ဏကံ။
ဣဒါနိ ပန ကာလေ ဧတေသံ တိဟေတုကဒွိဟေတုကအဟေတုကာနံ သဗ္ဗေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ပကိဏ္ဏကံ မာနသံ ဘိက္ခူနံ ပါဋဝတ္ထာယ ¶ ဘိက္ခူနံ ဆေကဘာဝတ္ထာယ မယာ ကထီယတေ ဥစ္စတေ။
၄၇၆-၈၅။ ပန္ထမက္ကဋကော ဥဏ္ဏနာဘိ ပန္ထမက္ကဋကော နာမ ပဉ္စသု ဒိသာသု တဿ သုတ္တံ ပသာရေတွာ ဇာလမဇ္ဈေ နိပဇ္ဇတိ။ ပဌမာယ ဒိသာယေတ္ထ ဧတ္ထ ဧတာသု ဒိသာသု ပဌမာယ ဒိသာယ ပသာရိတေ သုတ္တေ ပါဏကေန ပဋင်္ဂေန ဝါ မက္ခိကာယ ဝါ ဃဋ္ဋိတေ သတိ သာ ဥဏ္ဏနာဘိ ကိဉ္စိ စလိတွာ ဖန္ဒနံ ကတွာ နိပန္နဋ္ဌာနတော သုတ္တာနုသာရေန သုတ္တံ အနုသာရေတွာ တဿ ပါဏကဿ ယူသံ ယူသသင်္ခါတံ သောဏိတံ ပိဝတိ။ ပုနာဂန္တွာ တတ္ထေဝ တသ္မိံ ဇာလမဇ္ဈေယေဝ ယထာသုခံ နိပဇ္ဇတိ၊ ယထာ ပဌမာယ ဒိသာယ စလနာဒိကံ ကိရိယံ ကရောတိ၊ ဧဝမေဝ ဒုတိယာဒီသု စတူသု ဒိသာသု စလနာဒိကံ ကိရိယံ ကရောတိ၊ ဧဝံ ပဉ္စသု ဒိသာသု သုတ္တံ ဝိယ ပဉ္စ ပသာဒါ ပဏ္ဍိတေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ မဇ္ဈေ မက္ကဋကော ဝိယ စ စိတ္တံ ပန ပဏ္ဍိတေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါဏကာဒီဟိ ခုဒ္ဒကတိရစ္ဆာနေဟိ တဿ သင်္ဃဋ္ဋနာ ဝိယ အာရမ္မဏေ ပန ပသာဒါနံ သင်္ဃဋ္ဋနာ ပဏ္ဍိတေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဇာလမဇ္ဈေ နိပန္နာယ ဥဏ္ဏနာဘိယာ တံ စလနံ ဝိယ ပသာဒေ ဃဋ္ဋေတီတိ ပသာဒဃဋ္ဋနံ၊ ကိံ တံ? အာရမ္မဏံ။ တတ္ထ တိဿံ ဝီထိယံ ပသာဒဃဋ္ဋနံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ မနောဓာတုကိရိယာစိတ္တံ ဘဝင်္ဂံ အာဝဋ္ဋေတီတိ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနံ မတံ ဘဂဝတာ။ တဿ ပန္ထမက္ကဋကဿ သုတ္တာနုသာရံဝ သုတ္တံ အနုဂမနံ ဝိယ ဝီထိစိတ္တပ္ပဝတ္တနံ ပဏ္ဍိတေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သီသေ ပန ဝိဇ္ဈိတွာ အဿ မက္ကဋဿ ယူသပါနံ ဝိယ ဇဝနဿ စိတ္တဿ အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တနံ ပဏ္ဍိတေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုန အာဂန္တွာ သုတ္တဇာလမဇ္ဈေ နိပဇ္ဇနံ ယထာ ဝတ္ထုံယေဝ ဟဒယဝတ္ထုံ ဧဝ နိဿာယ စိတ္တဿ ပရိဝတ္တနံ ပဏ္ဍိတေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၄၈၆-၉၃။ ဣဒံ ¶ တု ပန ဩပမ္မံ၊ အတ္ထံ ဒီပေတိ ကိံ တု ဟိ ဣဒံ ဩပမ္မံ ကံ အတ္ထံ ဒီပေတိ ပကာသေတိ? ပဌမံ ပသာဒေ အာရမ္မဏေန ¶ ဃဋ္ဋိတေ သတိ ပသာဒဝတ္ထုတော ပသာဒေါ ဝတ္ထု နိဿယော ဧတဿာတိ ပသာဒဝတ္ထု၊ စိတ္တံ၊ တတော ပသာဒဝတ္ထုတော၊ ပဌမံ ဧဝ ဝတ္ထုသန္နိဿိတံ ဘဝင်္ဂသင်္ခါတံ မနော ဇာယတိ၊ ဣတိပိ အတ္ထော တေန ဩပမ္မေန ဒီပိတော။ ဧကေကာရမ္မဏံ ဒွီသု ဒွီသု ဒွါရေသု သဗ္ဗသော သဗ္ဗပ္ပကာရေန ပန အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ အယမတ္ထောပိ တေန ဩပမ္မေန ဒီပိတော ‘‘ဒွီသု ဒွီသု ဒွါရေသူ’’တိ၊ ဧကံ ရူပါရမ္မဏံ ဧကသ္မိံယေဝ ခဏေ စက္ခုဒွါရေ၊ မနောဒွါရေ စာတိ ဒွီသု ဒွါရေသု အာပါထံ အာဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ သောတဒွါရာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော ဉေယျော။ ရူပံ စက္ခုပသာဒမှိ ဃဋ္ဋေတွာ တင်္ခဏေ ပန တဿ ခဏေ ပန တထာ မနောဒွါရေ ပန အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ ဘဝင်္ဂစလနဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ အတ္ထော။ န သံသယော ဧတသ္မိံ ဝစနေ သံသယော နတ္ထိ။ ယထာ ခဂေါ ယထာ သကုဏော။ ဟိ သစ္စံ မယာ ဝုတ္တံ ဝစနံ။ ရုက္ခဂ္ဂေ ရုက္ခကောဋိယံ နိလီယန္တောဝ သာခိနော သာခံ ဃဋ္ဋေတိ၊ တဿ ဆာယာ ဘူမိယံ ပထဝိယံ ဖရတိ ပဋိဟညတိ။ ဣဓာတိ နိပါတော။ သာခါယ သကုဏေန ဃဋ္ဋနံ ဘူမိယံ ဆာယာဖရဏာပိ စ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကက္ခဏသ္မိံယေဝ ဇာယရေ ဇာယန္တိ။ ဧဝမေဝ ပန ရူပဿ၊ ပသာဒဿ စ ဃဋ္ဋနံ၊ တထေဝ အတ္ထတော အတ္ထဝသေန ဘဝင်္ဂစလနဿာပိ ပစ္စယတ္တေန ပစ္စယဘာဝေန မနောဒွါရေ အာပါထံ အာဂမနံ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကက္ခဏေယေဝ ဟောတိ။
၄၉၄-၇။ တတော ပရံ ဘဝင်္ဂသောတံ ဆိန္ဒိတွာ စက္ခုဒွါရေ စက္ခုပသာဒေ ယထာက္ကမံ အာဝဇ္ဇနေ သမုပ္ပန္နေ၊ ဒဿနေ သမုပ္ပန္နေ၊ သမ္ပဋိစ္ဆနေ သမုပ္ပန္နေ၊ သန္တီရဏေ သမုပ္ပန္နေ၊ တထာ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနေ စ သမုပ္ပန္နေ ကုသလံ ဇဝနစိတ္တံ ဇဝတိ၊ တထာ အကုသလမေဝ စိတ္တံ ဇဝတိ။ သောတဒွါရာဒီသုပိ သဒ္ဒါဒီနံ အာရမ္မဏာနံ ဃဋ္ဋနေ ဧသေဝ နယော အဝိသေသေန ဝိညုနာ ဝိညေယျော။ ဧတဿ အတ္ထဿ ဒီပနေ ဒေါဝါရိကောပမာဒီနိ ဝစနာနိ ¶ ဥဒ္ဓရိတွာ တတော ပကရဏတော နီဟရိတွာ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ဝီထိယာဓိကာရေ ဝိညုနာ ဒဿေတဗ္ဗာနိ။
၄၉၈-၉။ အသမ္ဘေဒေန စက္ခုဿာတိ တဿာပိ စက္ခု အသမ္ဘိန္နံ ဟောတိ။ ဇီဝိတာ နိရုဒ္ဓမ္ပိ ပိတ္တေန ဝါ သေမှေန ဝါ ရုဟိရေန ဝါ ပလိဗုဒ္ဓံ စက္ခုဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ အသက္ကောန္တံ သမ္ဘိန္နံ နာမ၊ သက္ကောန္တံ အသမ္ဘိန္နံ နာမ ဟောတိ။ တေန စက္ခုပသာဒဿ အသမ္ဘိန္နေန ရူပါပါထဂမနေန အာလောကသန္နိဿယေနာပိ။ တေန တိဝိဓေန ပစ္စယေန သမနက္ကာရဟေတုနာ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနပစ္စယေန သဟ ပဝတ္တနေန။ ဧတေဟိ ပန စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သံ ဧကတော ဣန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ¶ သမေတာ၊ သမေတေဟိ သဟဂတေဟိ သမာဂမံ ဧကီဘာဝံ အာဂတေဟိ၊ တံ စက္ခုဝိညာဏံ စက္ခုပသာဒနိဿိတံ ဝိညာဏံ သမ္ပယုတ္တေဟိ စေတသိကေဟိ သဟ ဇာယတေ။
၅၀၀-၁။ အသမ္ဘေဒေန သောတဿ သောတပသာဒဿ အသမ္ဘိန္နေန သဒ္ဒါပါထဂမေန စ သဒ္ဒဿ အာပါထဂမနေန စ။ အာကာသနိဿယေနာပိ ပိဟိတကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒဿ သောတဝိညာဏံ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ တေန တိဝိဓေန ပစ္စယေန။ သမနက္ကာရဟေတုနာ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနပစ္စယေန သဟ ပဝတ္တေန။ ဧတေဟိ ပန စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သမေတေဟိ သဟဂတေဟိ သမာဂမံ ဧကီဘာဝံ အာဂတေဟိ တံ သောတဝိညာဏံ သမ္ပယုတ္တေဟိ သဟ ဇာယတိ။
၅၀၂-၃။ အသမ္ဘေဒေန ဃာနဿ ဃာနပသာဒဿ အသမ္ဘိန္နေန ဂန္ဓာပါထဂမေန စ ဂန္ဓဿ အာပါထဂမနေန စ။ ဝါယောသန္နိဿယေနာပီတိ ဃာနဗိလမှိ ပဝိသန္တေန ဝါယုနာတိ အတ္ထော။ တေန တိဝိဓေန ပစ္စယေန။ သမနက္ကာရဟေတုနာ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနပစ္စယေန သဟ ပဝတ္တေန။ ဧတေဟိ ပန စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သမေတေဟိ သဟဂတေဟိ သမာဂမံ ဧကီဘာဝံ ¶ အာဂတေဟိ တံ ဃာနဝိညာဏံ သမ္ပယုတ္တေဟိ သဟ ဇာယတိ။
၅၀၄-၅။ အသမ္ဘေဒေန ဇိဝှာယ ဇိဝှာယ အသမ္ဘိန္နေန ရသာပါထဂမေန စ ရသဿ အာပါထဂမနေန စ။ အာပေါသန္နိဿယေနာပီတိ ဇိဝှာတေမနံ အာပံ လဒ္ဓါ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေန ဝိနာ သုက္ခခါဒနီယေ ဇိဝှာယ သာယိတေပိ ဇိဝှာဝိညာဏံ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ တေန တိဝိဓေန ပစ္စယေန။ သမနက္ကာရဟေတုနာ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနပစ္စယေန သဟ ပဝတ္တေန။ ဧတေဟိ ပန စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သမေတေဟိ သဟဂတေဟိ သမာဂမံ ဧကီဘာဝံ အာဂတေဟိ တံ ဇိဝှာဝိညာဏံ သမ္ပယုတ္တေဟိ သဟ ဇာယတိ။
၅၀၆-၇။ ကာယပသာဒဿ အသမ္ဘေဒေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗဿ အာပါထဂမနေန စ။ ပထဝီနိဿယေနာပီတိ တေန ဝိနာ ကာယဒွါရမ္ပီတိ ဗဟိဒ္ဓါ မဟာဘူတာရမ္မဏံ အဇ္ဈတ္တိကံ ကာယပသာဒံ ဃဋ္ဋေတွာ ပသာဒပစ္စယေသု မဟာဘူတေသု ပဋိဟညတိ။ တေန တိဝိဓေန ပစ္စယေန။ သမနက္ကာရဟေတုနာ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနပစ္စယေန သဟ ပဝတ္တေန။ ဧတေဟိ ပန စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သမေတေဟိ သဟဂတေဟိ သမာဂမံ ဧကီဘာဝံ အာဂတေဟိ တံ ကာယဝိညာဏံ သမ္ပယုတ္တေဟိ သဟ ဇာယတိ။
၅၀၈-၉။ အသမ္ဘေဒါ ¶ မနဿာပီတိ မနန္တိ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ။ တံ နိရုဒ္ဓမ္ပိ အာဝဇ္ဇနစိတ္တဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ အသမတ္ထံ မန္ဒတမဂတမေဝ ဝတ္တမာနမ္ပိ သမ္ဘိန္နံ နာမ ဟောတိ။ အာဝဇ္ဇနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထံ အသမ္ဘိန္နံ နာမ။ မနဿ အသမ္ဘေဒေန ဓမ္မဿ အာပါထဂမနေန စ ဝတ္ထုသန္နိဿယေန ဟဒယဝတ္ထုသန္နိဿယေန။ တေန တိဝိဓေန ပစ္စယေန။ သမနက္ကာရဟေတုနာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနေန သဟ ပဝတ္တေန။ ဧတေဟိ ပန စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သမေတေဟိ သဟဂတေဟိ သမာဂမံ ¶ ဧကီဘာဝံ အာဂတေဟိ တံ မနောဝိညာဏံ တံ မနောဝိညာဏသင်္ခါတံ ဇဝနစိတ္တံ သမ္ပယုတ္တေဟိ သဟ ဇာယတေ။
၅၁၀-၁၁။ မနော ဘဝင်္ဂစိတ္တံ နာမ ဝိဘာဝိနာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဝဇ္ဇနကြိယာစိတ္တံ အာဝဇ္ဇနကိရိယာစိတ္တဒွယံ သမနက္ကာရော နာမ ဝိဘာဝိနာ သညိတံ။ ဝတ္ထုသန္နိဿယေန ဣတိ အယံ ပါဌော သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗေသု ဘဝေသု န ဂစ္ဆတိ။ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဝေါကာရော ဝေါကိဏ္ဏောတိ ပဉ္စဝေါကာရော၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝံ သန္ဓာယ ကာရဏံ ကတွာ ‘‘ဝတ္ထုသန္နိဿယေနာ’’တိ အယံ ပါဌော ပန ကထိတော မယာ၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ နာမ ကာမရူပဘဝေါ၊ အရူပဘဝေါ စတုဝေါကာရဘဝေါ နာမ၊ အသညီဘဝေါ ဧကဝေါကာရဘဝေါ နာမ။ အယံ ပါဌော စတုဝေါကာရအရူပဘဝံ သန္ဓာယ န ကထိတောတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုဿ ရူပတ္တာ အရူပဘဝေ ကထံ ဝတ္ထုသန္နိဿယော ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။
၅၁၂-၄။ ပဋိသန္ဓာဒိစိတ္တာနိ၊ သဗ္ဗာနေကူနဝီသတိ ဟောန္တိ၊ ကာမာဝစရေသု ဒသ၊ ရူပေသု ပဉ္စ၊ အရူပီသု စတ္တာရိ၊ သဗ္ဗာနိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တာနိ ဧကူနဝီသတိ ဟောန္တိ။ ကမ္မံ နာမ ကုသလာကုသလစေတနာ။ ကမ္မနိမိတ္တံ နာမ ရူပါနိ ပဉ္စာရမ္မဏာနိ ပညတ္တိ စ မဟဂ္ဂတစိတ္တဉ္စ။ တထာ ဂတိနိမိတ္တကံ နာမ ကပ္ပရုက္ခာဒယော၊ အကုသလပက္ခေ ရူပါဒိအာရမ္မဏဘူတာ လောဟကုမ္ဘာဒယော စ။ ဣတိ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန တေသံ ပဋိသန္ဓာဒိစိတ္တာနံ အာရမ္မဏံ တိဝိဓံ ဘဂဝတာ ဥဒီရိတံ။ ကာမာဝစရသန္ဓီနံ ပရိတ္တာရမ္မဏံ ကာမာဝစရာရမ္မဏံ ဘဂဝတာ မတံ။ ပစ္စုပ္ပန္နံ ရူပါဒိပဉ္စာရမ္မဏံ၊ ဂတိနိမိတ္တံ ပဉ္စာရမ္မဏဉ္စ ပစ္စုပ္ပန္နဉ္စ ဟောတိ။ အတီတံ ဝါ ကမ္မံ ကုသလာကုသလစေတနာ အတီတာယေဝ၊ န ပစ္စုပ္ပန္နာ။ အနာဂတံ အာရမ္မဏံ နတ္ထိ။
၅၁၅-၂၆။ အဋ္ဌေဝ စ မဟာဝိပါကာ၊ တီဏိ သန္တီရဏာနိ စာတိ ဧကာဒသဝိဓံ စိတ္တံ တဒါရမ္မဏသညိတံ။ ဧကာဒသဝိဓေ စိတ္တေ ¶ တဒါရမ္မဏသညိတေ ပုညဝိပါကာနိ ကုသလဝိပါကာ ဒသ ¶ ဟောန္တိ၊ အပုညဇံ အကုသလဝိပါကံ ပန ဧကံ ဟောတိ။ မဟာဝိပါကာ ရူပါရူပဘဝဒွယေ န ဇာယန္တိ၊ ကာမရူပဘဝေ သန္တီရဏတ္တယံ ဟောတိ။ ယာနိ တဒါရမ္မဏစိတ္တာနိ သတ္ထုနာ ဇိနေန ဝုတ္တာနိ၊ တေသု တဒါရမ္မဏစိတ္တေသု ဧကမ္ပိ တဒါရမ္မဏစိတ္တံ ရူပါရူပဘဝဒွယေ တဒါရမ္မဏံ ဟုတွာ ကဒါစိပိ နပ္ပဝတ္တတိ။ ကသ္မာ ကာရဏာ? တတ္ထ တသ္မိံ ရူပါရူပဘဝဒွယေ ‘‘တဒါရမ္မဏံ န ဟောတီ’’တိ ဝစနံ စောဒကော ဘဝေယျ၊ ဗီဇဿာဘာဝတော ပန န ဟောတီတိ ပရိဟာရော။ အကာမာဝစရာရမ္မဏေ အကာမာဝစရဓမ္မေ ဣဒံ တဒါရမ္မဏမာနသံ နေဝ အနုဗန္ဓတိ။ ဟိ ကသ္မာ ကာရဏာ? ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ စ ဧကန္တေန အဝဿံ တဒါရမ္မဏမာနသဿ ကာမာဝစရာရမ္မဏတ္တာ စ တထာ အပရိစိတတ္တာ စ သဗ္ဗဒါ နာနုဗန္ဓတိ။ တဉှိ ယထာ ပိတရံ ဝါ ပိတုသဒိသံ ဝါ ဉာတိံ အနုဗန္ဓန္တောပိ တရုဏဒါရကော ဃရဒွါရန္တရဝီထိစတုက္ကာဒိမှိ ပရိစိတေယေဝ ဒေသေ အနုဗန္ဓတိ၊ န အရညံ ဝါ ယုဒ္ဓဘူမိံ ဝါ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ ကာမာဝစရေ ဓမ္မေ အနုဗန္ဓန္တမ္ပိ မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရဓမ္မမာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနေ ဓမ္မေ နာနုဗန္ဓတိ။ ယသ္မာ စဿ သဗ္ဗော ကာမာဝစရပါကော စ ကိရိယာမနောဓာတု ကိရိယာအဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု သောမနဿသဟဂတာ ဣမေ ဓမ္မာ ပရိတ္တာရမ္မဏာတိ ဧဝံ အစ္စန္တံ ပရိတ္တမေဝ အာရမ္မဏံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ စေတံ မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရာရမ္မဏေ ကာမာဝစရဓမ္မေပိ နာနုဗန္ဓတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၅၂၇-၃၂။ ကိံ တေန ယုတ္တိဝါဒေန၊ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာသု ဟိ ‘‘ဇနကံ တေန တုလျ’’န္တိအာဒိကေန တေန၊ ယုတ္တိယာ ဝါဒေါ ယုတ္တိဝါဒေါ၊ ‘‘ဇနကံ တေန တုလျ’’န္တိအာဒိကာယ ယုတ္တိကထာယ ကိံ ပယောဇနံ ဝုတ္တံ? အဋ္ဌကထာသု ဟိ သစ္စံ ‘‘ကိံ တေန ယုတ္တိဝါဒေနာ’’တိ ဝစနံ၊ ‘‘အတ္ထကထာသူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သမာသေ ဟိ တ္ထ-ဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ ‘‘အဋ္ဌကထာသူ’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ။ ကာမာဝစရေ ဓမ္မေ ပဋိစ္စ တဒါရမ္မဏဘာဝဒီပကံ ဝစနံ အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ တဒါရမ္မဏစိတ္တာနိ၊ ဧကာဒသပိ သဗ္ဗသော သဗ္ဗပ္ပကာရေနပိ တဒါရမ္မဏစိတ္တာနိ နာမဂေါတ္တံ ပနာရဗ္ဘ တိဿာဒိကံ နာမပညတ္တိံ ပဋိစ္စ ကစ္စာယနဂေါတ္တကဿပဂေါတ္တာဒိကံ ဂေါတ္တပညတ္တိံ ပဋိစ္စ ဇဝနေ ဇဝိတေပိ စ တဒါရမ္မဏံ န ဂဏှန္တိ၊ ရူပါရူပဘဝေသု ဝါ တဒါရမ္မဏံ န ဂဏှန္တိ။ ယဒါ ပညတ္တိမာရဗ္ဘ၊ ဇဝနေ ဇဝိတေပိ ဝါ ယဒါ မယာ ဝုတ္တာယ ပညတ္တိယာ သေသပညတ္တိံ ပဋိစ္စ ဇဝနေ ဇဝိတေပိ ဝါ တဒါရမ္မဏံ န လဗ္ဘတေ အာစရိယေန၊ တထာ ဒုက္ခအနိစ္စအနတ္တလက္ခဏာရမ္မဏိကာယ ဝိပဿနာယ တဒါရမ္မဏံ န လဗ္ဘတေ အာစရိယေန။ တဒါရမ္မဏာ န လဗ္ဘန္တိ၊ မိစ္ဆတ္တနိယတေသုပိ မိစ္ဆတ္တေ မိစ္ဆာသဘာဝေ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တျာဒိဝသေန နိယတာနိ စတ္တာရိ ဒိဋ္ဌိယုတ္တဇဝနာနိ မိစ္ဆတ္တနိယတာနိ၊ မိစ္ဆတ္တနိယတေသုပိ တဒါရမ္မဏံ န လဗ္ဘတေ အာစရိယေန၊ လောကုတ္တရဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ¶ ဇဝနေ ဂတေပိ တဒါရမ္မဏံ န လဗ္ဘတေ အာစရိယေန။ တထာ မဟဂ္ဂတေ ဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ဇဝနေ ဇဝိတေပိ တဒါရမ္မဏံ န လဗ္ဘတေ အာစရိယေန၊ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ အာရဗ္ဘ ဇဝနေ ဇဝိတေပိ တဒါရမ္မဏံ န လဗ္ဘတေ အာစရိယေန။ မနောဒွါရေပိ သဗ္ဗေသံ ဇဝနာနံ အနန္တရံ အနုပုဗ္ဗတော တဒါရမ္မဏစိတ္တာနိ ဘဝန္တိ။
၅၃၃-၄။ မနောဒွါရေ အာရမ္မဏဃဋ္ဋနာ န ဝိဇ္ဇတိ။ ဘဝင်္ဂတော စေတသော ဝီထိစိတ္တဿ ဝုဋ္ဌာနံ ကထံ ကေန ပကာရေန ဟောတိ? မနောဒွါရေပိ ဃဋ္ဋနာယ ဝိနာ ဃဋ္ဋနံ ဝဇ္ဇေတွာ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တေဝ ယသ္မာ ကာရဏာ၊ တသ္မာ ဝီထိစိတ္တာနံ သမ္ဘဝေါ ဟောတိ။
၅၃၅-၆။ ဒွါဒသာပုညစိတ္တာနံ ဒွါဒသအကုသလစိတ္တာနံ ဝိပါကာ သတ္တသတ္တတိ ပါပပါကာ ဒွါဒသပါပစိတ္တာနံ ဝိပါကာ ¶ စတုရာသီတိ ပဝတ္တိယံ ဟောန္တိ။ ဧကဿ သောမနဿယုတ္တဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာကုသလဿ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယဝိညာဏာနိ၊ သမ္ပဋိစ္ဆနံ၊ ဥပေက္ခာယုတ္တသန္တီရဏာနိ စာတိ သတ္တ အကုသလပါကာ ဟောန္တိ။ တထာ သေသာနံ ဧကာဒသန္နံ အကုသလာနမ္ပိ သတ္တ ဝိပါကာ ဟောန္တိ။ ဧကာဒသဝိဓာနံ တု၊ ဟိတွာ ဥဒ္ဓစ္စမာနသံ ဥဒ္ဓစ္စမာနသံ ဟိတွာ ဧကာဒသဝိဓာနံ ပဋိသန္ဓိယော ဧကာဒသဝိဓာ စေဝ ဘဝန္တိ။
၅၃၇-၈။ ကြိယစိတ္တေသု သဗ္ဗေသု ယံ အာဝဇ္ဇနဒွယံ ဇဝနံ န စ ဟောတိ၊ တံ အာဝဇ္ဇနဒွယံ ကရဏမတ္တတ္တာ ကိရိယာမတ္တတ္တာ ဝါတပုပ္ဖသမံ ဝါတပုပ္ဖေန သဒိသံ မတံ ဘဂဝတာ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော – ခီဏာသဝေ ဥပ္ပန္နကာလေ ဝါ တံ အာဝဇ္ဇနဒွယံ ကိရိယစိတ္တံ ဘဝိတုံ ယုတ္တံ။ သဗ္ဗေသု ပုထုဇ္ဇနေသု ဥပ္ပန္နကာလေ ကထံ ကိရိယာ ဟောတီတိ စေ? ကရဏမတ္တတ္တာ အဖလဒါယကံ ဝါတပုပ္ဖံ ဝိယ အဖလဒါယကံ ကိရိယစိတ္တံ ဘဝိတုံ ယုတ္တိဟာရော ကိရိယာ ပန ဟောတိ။ ယံ သဗ္ဗံ ကိရိယစိတ္တံ ကိစ္စသာဓနတော ဇဝနကိစ္စသာဓနဝသေန ဇဝနတ္တံ ဇဝနဘာဝံ ပတ္တံ ဆိန္နမူလဿ ရုက္ခဿ ပုပ္ဖံ အဖလံ ဟောတိ ယထာ၊ ဧဝံ ဆိန္နာဝိဇ္ဇာတဏှာမူလဿ ဝီတရာဂဿ တံ သဗ္ဗံ ကိရိယစိတ္တံ အဖလံ ဝိပါကဝိရဟိတံ သိယာ ဘဝေယျ။
၅၃၉-၄၀။ ပဋိစ္စ ပန ဧတသ္မာ၊ ဖလမေတီတိ ပစ္စယော ဧကံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ဧတသ္မာ ဓမ္မတော ဖလံ ဧတိ ပဝတ္တတိ တသ္မာ ပစ္စယော၊ ယော ဓမ္မော ယဿ ဓမ္မဿ ဌိတိယာ ဥပ္ပတ္တိယာပိ ဥပကာရော ¶ နာမ ဟောတိ၊ သော ဓမ္မော တဿ ဓမ္မဿ ပစ္စယောတိ ပစ္စယော နာမ ပဏ္ဍိတေန ပဝုစ္စတေ။ သမ္ဘဝေါ ပဘဝေါ ဟေတု ကာရဏံ ပစ္စယော မတော ဘဂဝတာ။ ဣဒံ ဝစနံ အညတ္ထ ဒီပနဝစနံ။
၅၄၁။ လောဘာဒိ ပန ယော ဓမ္မော၊ မူလဋ္ဌေနုပကာရကော ယော လောဘာဒိ ပန ဓမ္မော မူလဘာဝေန ဖလဓမ္မဿ ¶ ဥပကာရကော၊ သော လောဘာဒိဓမ္မော ဖလဓမ္မဿ ဟေတူတိ ဟေတု နာမ ဝိဘာဝိနာ ဝိညာတဗ္ဗော။
၅၄၂။ လောဘော ဒေါသော စ မောဟော စ တထာ အလောဘာဒယော တယော ဟေတူ၊ တေ ဆ ဧဝ ဟေတုယော ဟောန္တိ၊ ဇာတိတော ဇာတိဝသေန ကုသလဇာတိအကုသလဇာတိအဗျာကတဇာတိဝသေန နဝဓာ နဝဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ သိယုံ။
၅၄၃-၄။ ဓမ္မာနံ ကုသလာဒီနံ၊ ကုသလာဒိတ္တသာဓကော ယော ဓမ္မော ကုသလာဒီနံ ဓမ္မာနံ ကုသလာဒိတ္တသာဓကော ကုသလာဒိဘာဝသာဓကော၊ သော ဓမ္မော မူလဋ္ဌော နာမ။ ဧဝံ ဝစနံ ဧကေ ဧကစ္စေ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ကုသလာကုသလာဒီနံ ဓမ္မာနံ ကုသလာဒိတ္တသာဓကဝသေန မူလဋ္ဌေ သန္တေ တံသမုဋ္ဌာနရူပီသု တေဟိ စိတ္တေဟိ သမုဋ္ဌာနရူပေသု တေဟိ စိတ္တေဟိ သမုဋ္ဌိတေသု စိတ္တဇရူပေသု ဟေတူနံ လောဘာဒိဟေတူနံ ဟေတုပစ္စယတာ ကဒါစိပိ နေဝ သမ္ပဇ္ဇတိ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော – ယဒိ စိတ္တေသု ရူပါနိ သမုဋ္ဌာပေန္တေသု တေ လောဘာဒယောပိ စိတ္တာနံ သမ္ပယုတ္တစိတ္တာနံ ဧကုပ္ပာဒတ္တာ စ ရူပါနိ သမုဋ္ဌာပေန္တိယေဝ။ တဒါ တေသံ မတေ တေသံ စိတ္တဇရူပါနံ ကုသလာဒိတ္တံ သိယာ။ န စ ကဒါစိ ရူပါနိ ကုသလာဒိနာမကာနိ ဒိဿန္တိ ယသ္မာ၊ တသ္မာ စိတ္တဇရူပါနံ ကုသလာဒိဘာဝဉာပနတ္ထံ တေသံ စိတ္တဇရူပါနံ တေ လောဘာဒယော ဟေတုပစ္စယာ န ဟောန္တိ၊ ဣတိ ဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဧဝဉ္စ သတိ စိတ္တဇရူပါနိ နာမ ကဒါစိပိ ဝိယုတ္တာနိ စရန္တိ၊ တသ္မာ ကုသလာဒိတ္တသာဓကော မူလဋ္ဌော န ဟောတိ။
၅၄၅-၆။ ဟိ သစ္စံ ‘‘ဧဝံ သန္တေ တု ဟေတူန’’န္တိအာဒိကံ ဝစနံ။ တေ လောဘာဒယော ဟေတူ တေသံ ရူပါနံ ကုသလာဒိတံ ကုသလာဒိဘာဝံ န သာဓေန္တိ န နိပ္ဖာဒေန္တိ။ တေ ဟေတူ တေသံ ¶ ပန ရူပါနံ ပစ္စယာ န စ န ဟောန္တိယေဝ၊ တသ္မာ ကာရဏာ ကုသလာဒီနံ ဓမ္မာနံ ကုသလာဒိတ္တသာဓကော ယော ဓမ္မော၊ သော ဓမ္မော မူလဋ္ဌောတိ မူလသဘာဝေါ နာမ သမယညုနာ သမယဝိဇာနနသီလေန ဝိညုနာ ဂန္တဗ္ဗော ဇာနိတဗ္ဗော။
၅၄၇။ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝဿ ¶ ၊ သာဓနေနုပကာရကော သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ သာဓနေန ဥပကာရကော ယော အတ္ထော၊ သော အတ္ထော ဟေတူနံ လောဘာဒီနံ မူလဋ္ဌော မူလသဘာဝေါ ဣတိ စ ဂဟဏံ ဝိဘာဝိနာ ဝိညာတဗ္ဗံ။
၅၄၈-၉။ ကုသလာကုသလာ ဟေတူ ကုသလာ ဟေတူ၊ အကုသလာ ဟေတူ၊ ကြိယာဟေတူ သဗ္ဗသော သဗ္ဗပ္ပကာရေန သဗ္ဗေ ကိရိယာဟေတုယော စ သမ္ပယုတ္တာနံ ပဉ္စဝေါကာရဘူမိယံ သမ္ပယုတ္တာနံ ဓမ္မာနံ အညမညပစ္စယဘာဝေန ဟေတုပစ္စယတံ ယာတာ ဂတာ။ တံသမုဋ္ဌာနာနံ စိတ္တဇရူပါနဉ္စ ဟေတုပစ္စယတံ ယာတာ ဂတာ၊ ဧတေ ဟေတူ စတုဝေါကာရဘူမိယံ သမ္ပယုတ္တာနံ ဧဝ ဓမ္မာနံ ဟေတုပစ္စယတံ ယာတာ ဂတာ။
၅၅၀-၁။ ကာမေ ဝိပါကဟေတူပိ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တာနံ ဟေတုပစ္စယတံ ယာတာ၊ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေပိ ကဋတ္တာရူပဇာတာနံ ကမ္မဇရူပါနံ ဟေတုပစ္စယတံ ယာတာ၊ တသ္မာ ပဋိသန္ဓိစိတ္တုပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ ကမ္မဇရူပါနံ ဥပ္ပာဒေါ ဟောတိ၊ ယသ္မာ ကာရဏာ ပဝတ္တိယံ စိတ္တဇာနဉ္စ ရူပါနံ ဟေတုပစ္စယတံ ဂတာ။
၅၅၂-၅။ ရူပေ ဝိပါကဟေတူ ကာမာဝစရဘူမိယံ ဟေတုယော ဝိယ ဟေတုပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ပဉ္စဝေါကာရေ လောကုတ္တရဝိပါကဟေတဝေါ စိတ္တဇာနံ ရူပါနဉ္စ သမ္ပယုတ္တာနဉ္စ ပဉ္စဝေါကာရဘူမိယံ ဟေတုပစ္စယာ ဟောန္တိ။ စတုဝေါကာရေ လောကုတ္တရဝိပါကဇာ ဟေတဝေါ သမ္ပယုတ္တာနံ ဧဝ စတုဝေါကာရဘူမိယံ ဟေတုပစ္စယာ ဘဝန္တိ။ ဣတရေ စတုဝေါကာရေ အရူပဘဝေ ဝိပါကဇာ ဟေတဝေါ သမ္ပယုတ္တာနံ ဧဝ သဘူမိယံ အတ္တနော ¶ ဘူမိယံ အရူပဘူမိယံ ဟေတုပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဟေတုတ္ထော ဟေတူနံ အတ္ထော ဟေတုယော စေဝ ဟေတုပစ္စယော စေဝ ဟေတုပစ္စယသမ္ဘဝေါ ဟေတုပစ္စယုပ္ပတ္တိ၊ ဧဝမေဝ ဧဝံ ဣမိနာ ပကာရေန။ သဉ္ဇာတော သုခဟေတု ယဿာတိ သဉ္ဇာတသုခဟေတု၊ တေန ဝိညေယျော။
၅၅၆-၈။ ဆန္ဒော စိတ္တဉ္စ ဝီရိယံ ဝီမံသာ စာတိ စတုဓာဓိပတီ လောကာဓိပတိနာ သတ္ထုနာ ဝုတ္တာ။ ဆန္ဒံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ စိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိကာလသ္မိံ ယော ဆန္ဒော၊ သော ဆန္ဒာဓိပတိ နာမ၊ ဆန္ဒံ ဓုရံ ကတွာ သမာဓိကရဏစိတ္တဿ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ စ တီသု မယာ ဝုတ္တတော ဆန္ဒာဓိပတိတော သေသေသုပိ စ အဓိပတီသု။ ယော ဓမ္မော ဇေဋ္ဌဋ္ဌေန ဥပကာရကော၊ သော ဓမ္မော အဓိပတီတိ အဓိပတိ နာမ ဘဂဝတာ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။
သုမတိမတိဝိဗောဓနံ ¶ ဝိစိတ္တံ၊
ကုမတိမတိန္ဓနပါဝကံ ပဓာနံ၊
ဣမမတိမဓုရံ အဝေဒိ ယော ယော၊
ဇိနဝစနံ သကလံ အဝေဒိ သော သော။
ယော ယော ဇနော ဣမံ အဘိဓမ္မာဝတာရံ သုမတိမတိဝိဗောဓနံ သုမတီနံ သုန္ဒရမတီနံ ပဏ္ဍိတာနံ မတိယာ ဝိဗောဓနကရံ ဝိစိတ္တံ ကုမတီနံ ကုစ္ဆိတမတီနံ ဗာလာနံ မတိဣန္ဓနေ ပဓာနံ ပါဝကံ အတိမဓုရကရံ အဝေဒိ ဇာနိ၊ သော သော ဇနော သကလံ ဇိနဝစနံ အဝေဒိ ဇာနိ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဋ္ဌမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၉။ နဝမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ပုညဝိပါကပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဗာတ္တိံသပါကစိတ္တာနိ ¶ ၊ လောကိကာနေဝ ယာနိ ဟိ၊
ဧတေသံ ပါကစိတ္တာနံ၊ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိသု။
ယာနိ လောကိကာနိ ဧဝ ဗာတ္တိံသ ပါကစိတ္တာနိ ဟောန္တိ၊ ဧတေသံ ပါကစိတ္တာနံ ပုညာပုညာဒိသင်္ခါရာ ဘဝါဒီသု ယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီသု ယထာ ယေန ပကာရေန ပစ္စယာ ဟောန္တိ ဧဝ၊ ဣမေသံ ဝိပါကစိတ္တာနံ တေပိ သင်္ခါရာ ဘဝါဒီသု ယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီသု တထာ တေန ပကာရေန ဝိဘာဝိနာ ပဏ္ဍိတေန ဝိညာတဗ္ဗာ။ တယော ဘဝါ စတဿော စ ယောနိယော ကာမဘဝရူပဘဝအရူပဘဝဝသေန တယော ဘဝါ၊ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇသံသေဒဇဩပပါတိကယောနိဝသေန စတဿော စ ယောနိယော၊ နိရယဂတိတိရစ္ဆာနဂတိပေတဂတိမနုဿဂတိဒေဝဂတိဝသေန ¶ ဂတိပဉ္စကံ၊ သန္ဓိသညာယ ပဋိသန္ဓိသညာယ နာနတ္တာ နာနာဘာဝတော၊ ကာယဿာပိ စ ရူပကာယဿာပိ စ နာနတ္တာ နာနာဘာဝတော ကာမသုဂတိယော၊ နာနာ အတ္တာ သဘာဝေါ ဧတဿာတိ နာနတ္တာ၊ နာနတ္တော ရူပကာယော ဧတေသန္တိ နာနတ္တကာယာ၊ နာနာ သဘာဝေါ ဧတဿာတိ နာနတ္တာ၊ နာနတ္တာယေဝ သညာ နာနတ္တသညာ၊ သာ ဧတေသံ အတ္ထီတိ နာနတ္တသညီ နာမ၊ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိ စ စတုရာပါယဘူမိယော စ နာနတ္တကာယဧကတ္တသညီ နာမ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိ ဧကတ္တကာယနာနတ္တသညီ နာမ၊ တတိယဇ္ဈာနဘူမိဝေဟပ္ဖလဘူမိသုဒ္ဓါဝါသဘူမိယော ဧကတ္တကာယဧကတ္တသညီ နာမ၊ ဟေဋ္ဌာ ဌိတာ ရူပေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တဝိညာဏဋ္ဌိတိယော၊ တိဋ္ဌန္တိ ဝိညာဏာနိ ဧတ္ထာတိ ဌိတိယော၊ ဝိညာဏာနံ ဌိတိယော ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော၊ ဝိညာဏဿ အဘာဝတော အသညီဘူမိ န ဂယှတေ၊ စတုတ္ထာရုပ္ပဘူမိ စ ¶ ပဋုဝိညာဏာဘာဝတော န ဂယှတေ။ သတ္တာဝါသဝသေန အသညီဘူမိံ၊ စတုတ္ထာရုပ္ပဘူမိဉ္စ ပန ဂဟေတွာ တေ သတ္တာဝါသာ နဝ ဧဝ ဟောန္တိ။
၅၆၃-၈။ ကာမေ ပုညာဘိသင်္ခါရသညိတာ အဋ္ဌ စေတနာ ပူရေန္တိ အတ္တနော ကာရကံ ပူရေန္တိ စ၊ အဇ္ဈာသယံ ပုဇ္ဇဉ္စ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ ပုညာနိ၊ အဘိသင်္ခရောန္တိ ဝိပါကံ၊ ကမ္မဇရူပဉ္စာတိ အဘိသင်္ခါရာ၊ ပုညာနိ ဧဝ အဘိသင်္ခါရာ ပုညာဘိသင်္ခါရာ၊ တေယေဝ သညိတာ ပုညာဘိသင်္ခါရသညိတာ၊ ကာမေ ပုညာဘိသင်္ခါရသညိတာ အဋ္ဌ စေတနာ။ နဝန္နံ ပါကစိတ္တာနံ ဥပေက္ခာယုတ္တာဟေတုကမဟာဝိပါကဝသေန နဝန္နံ ပါကစိတ္တာနံ ကာမသုဂတိယံ ပန နာနာ ဝတ္တမာနစေတနာခဏတော ပရံ ခဏံ ဧတဿာတိ နာနာခဏံ၊ တံ ဧဝ နာနက္ခဏိကံ၊ တမေဝ ကမ္မံ နာနက္ခဏိကကမ္မံ၊ ဝတ္တမာနစေတနာတော ပရာ အတီတစေတနာတိ အတ္ထော။ ဗလဝါ နိဿယပစ္စယော ဥပနိဿယပစ္စယော၊ ဗလဝတ္ထော စေတ္ထ ဥပ-သဒ္ဒေါ၊ ဗလဝပစ္စယောတိ အတ္ထော၊ နာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဝသေန ဗလဝပစ္စယဝသေန စာတိ အတ္ထော။ ဒွေဓာ ဒွီဟိ ပကာရေဟိ တေသံ ပဋိသန္ဓိယံ ပစ္စယာ ဘဝန္တိ၊ တာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရမဟာကုသလစေတနာ ဥပေက္ခာသဟိတာဟေတုမနောဝိညာဏဓာတုယာ ဝိနာ ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုမနောဝိညာဏဓာတုံ ဝဇ္ဇေတွာ ပရိတ္တပါကာနံ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယသမ္ပဋိစ္ဆနသောမနဿယုတ္တာဟေတုကကုသလဝိပါကာနံ ဒွေဓာ နာနက္ခဏိကကမ္မူပနိဿယပစ္စယေဟိ ပဝတ္တိယံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ တာယေဝ စေတနာ တာ ဧဝ အဋ္ဌ ကာမာဝစရမဟာကုသလစေတနာ ရူပဘဝေ ပဉ္စန္နံ ပါကစိတ္တာနံ ကုသလဝိပါကစိတ္တာနံ စက္ခုသောတသမ္ပဋိစ္ဆနသောမနဿယုတ္တဥပေက္ခာယုတ္တသန္တီရဏာနံ ဒွေဓာ နာနက္ခဏိကကမ္မူပနိဿယပစ္စယေဟိ ပဝတ္တိယံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ အဋ္ဌန္နံ တု ပရိတ္တာနံ၊ ကာမေ ဒုဂ္ဂတိယံ တထာ အဋ္ဌန္နံ ပရိတ္တာနံ ကုသလဝိပါကာနံ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယသမ္ပဋိစ္ဆနာနံ၊ ဒွိန္နံ ¶ သန္တီရဏာနဉ္စ ပဝတ္တေ ပဝတ္တိက္ခဏေ ¶ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ပဋိသန္ဓိယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပန ပစ္စယာ န ဟောန္တိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာဝ ကာမေ သုဂတိယံ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာဝ အဋ္ဌ ကာမာဝစရမဟာကုသလစေတနာ ကာမသုဂတိယံ တထာ သောဠသန္နံ ကုသလဝိပါကာနံ ပဝတ္တေ ပဝတ္တိက္ခဏေ ဒွေဓာ နာနက္ခဏိကကမ္မူပနိဿယပစ္စယေဟိ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ပဝတ္တေ ပဝတ္တိက္ခဏေ သတ္တန္နံ ကုသလဝိပါကာနံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ပဋိသန္ဓိယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ နဝန္နံ ကုသလဝိပါကစိတ္တာနံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။
၅၆၉-၇၄။ ရူပေ ပုညာဘိသင်္ခါရာ၊ ရူပါဝစရဘူမိယံ ပဉ္စန္နံ ပါကစိတ္တာနံ ပဋိသန္ဓိယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပစ္စယာ ဟောန္တိမာပုညသင်္ခါရာ၊ ကာမေ ဒုဂ္ဂတိယံ ဒွိဓာ ဣမေ အပုညာဘိသင်္ခါရာ၊ ဣမာ ကုသလပဋိပက္ခာ ဥဒ္ဓစ္စဝဇ္ဇာ ဧကာဒသ စေတနာ ကာမဒုဂ္ဂတိယံ ဧကဿ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ပဋိသန္ဓိယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဒွိဓာ နာနက္ခဏိကကမ္မူပနိဿယပစ္စယေဟိ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဒွါဒသ အကုသလစေတနာ ပဝတ္တေ ပဝတ္တိက္ခဏေ ဧဝ ဆန္နံ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယသမ္ပဋိစ္ဆနာနံ အကုသလဝိပါကာနံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ပဋိသန္ဓိယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပစ္စယာ နော ဟောန္တိ။ သတ္တန္နမ္ပိ ဘဝန္တေဝ ပဝတ္တေ ပဝတ္တိက္ခဏေ ပဋိသန္ဓိယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ အကုသလဝိပါကာနိ သတ္တန္နံ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယသမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏာနံ ပစ္စယာ ဘဝန္တိ။ ကာမေ သုဂတိယံ တေသံ၊ သတ္တန္နမ္ပိ တထေဝ စ ဒွါဒသာကုသလစေတနာ ကာမေ သုဂတိယံ တထေဝ စ တေသံ သတ္တန္နံ အကုသလဝိပါကာနံ ပဝတ္တေ ပဝတ္တိက္ခဏေ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ပဋိသန္ဓိယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပစ္စယာ န ဟောန္တိ။ ဝိညာဏာနံ စတုန္နမ္ပိ၊ တေသံ ရူပဘဝေ တထာ တာယေဝ ဒွါဒသာကုသလစေတနာ ရူပဘဝေ တေသံ စတုန္နံ အကုသလဝိပါကာနံ စက္ခုသောတသမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏသင်္ခါတာနံ ဝိညာဏာနံ တထာ ပဝတ္တေ ပဝတ္တိက္ခဏေ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ပဋိသန္ဓိယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ¶ ပစ္စယာ န ဟောန္တိ။ သော စ ကာမဘဝေနိဋ္ဌရူပါဒိဥပလဒ္ဓိယံ သော စ အပုညာဘိသင်္ခါရော ကာမဘဝေ အနိဋ္ဌရူပါဒိဥပလဒ္ဓိယံ အမနာပရူပါဒီနိ အာရမ္မဏာနိ ဥပလဒ္ဓိယံ တေသံ စတုန္နံ အပုညဇာနံ ဝိညာဏာနံ ပစ္စယော ဟောတိ။ ဟိ သစ္စံ ‘‘သော စ ကာမဘဝေနိဋ္ဌ-ရူပါဒိဥပလဒ္ဓိယ’’န္တိအာဒိကံ ဝစနံ။ အနိဋ္ဌရူပါဒယော နာမ ဝိသယာ ဗြဟ္မလောကေ န ဝိဇ္ဇရေ န ဝိဇ္ဇန္တိ။
၅၇၅-၆။ တထေဝါနေဉ္ဇသင်္ခါရော န ဣဉ္ဇတိ န ဖန္ဒတိ န စလတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ အာနေဉ္ဇဉ္စ တံ သင်္ခါရော စာတိ အာနေဉ္ဇသင်္ခါရော၊ တထာ ဧဝ အာနေဉ္ဇသင်္ခါရော အရူပါဝစရဘူမိယံ စတုန္နံ ပါကစိတ္တာနံ ပဝတ္တေ ပဝတ္တိက္ခဏေ ပဋိသန္ဓိယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပစ္စယော ဟောတိ။ ဘဝေသွေတေ ဘဝေသု ဧတေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ပစ္စယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီသု ယထာ စ ယေန ယေန စ ပကာရေန ¶ နာနက္ခဏိကကမ္မူပနိဿယပစ္စယေဟိ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေန ပစ္စယာ တထာ တေန တေန ပကာရေန ဝိဘာဝိနာ ဝိဇာနန္တေန ပဏ္ဍိတေန ဉေယျာ။
၅၇၇။ ဧသေဝ စ နယော ဉေယျော၊ ယောနိအာဒီသု ယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု ဧသေဝ စ နယော ဘဝေသု မယာ ဝုတ္တော ဧဝ နယော ပဏ္ဍိတေန ဉေယျော။ တတြိဒံ တတြ ဘဝေသု အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဝုတ္တံ ဣဒံ ဝစနံ မုခမတ္တနိဒဿနံ ဥပါယမတ္တဒီပနံ ဟောတိ။
၅၇၈-၈၁။ အဝိသေသေန ပုညာဘိ-သင်္ခါရော ဒွိဘဝေသုပိ ကာမပုညာဘိသင်္ခါရဝသေန၊ ရူပပုညာဘိသင်္ခါရဝသေန စ ပုညာဘိသင်္ခါရော အဝိသေသေန သမာနဘာဝေန ဒွီသု ဘဝေသု ကာမရူပဘဝေသု ပဋိသန္ဓိံ ဒတွာ သော သင်္ခါရော သဗ္ဗပါကံ ဇနေတိ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ တထာ စတူသု ဝိညေယျော၊ အဏ္ဍဇာဒီသု ယောနိသု ဒွိဘဝေသု ပုညာဘိသင်္ခါရော ဝိယ တထာ စတူသု အဏ္ဍဇာဒီသု သော ပုညာဘိသင်္ခါရော ပဏ္ဍိတေန ဉေယျော။ ‘‘အဏ္ဍဇာဒီသူ’’တိ ¶ ဝစနံ ပဒုမပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ မနုဿတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဗဟုဒေဝမနုဿာနံ ဝသေန ဒွီသု ဂတီသု ဧဝ စ တထာ သော ပုညာဘိသင်္ခါရော ပဏ္ဍိတေန ဉေယျော။ တထာ နာနတ္တကာယာဒိ-ဝိညာဏာနံ ဌိတီသုပိ နာနတ္တကာယနာနတ္တသညီနာနတ္တကအာယဧကတ္တသညီ ဧကတ္တကာယနာနတ္တသညီ ဧကတ္တကာယဧကတ္တသညီနံ ဝသေန စတူသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု သော ပုညာဘိသင်္ခါရော ပဏ္ဍိတေန ဉေယျော။ နာနတ္တကာယနာနတ္တသညီနာနတ္တကာယဧကတ္တသညီဧကတ္တကာယနာနတ္တသညီဧကတ္တကာယဧကတ္တသညီနံ ဝသေန ဝုတ္တပ္ပကာရသ္မိံ စတုဗ္ဗိဓေ သတ္တာဝါသေ တထာ သော ပုညာဘိသင်္ခါရော ပဏ္ဍိတေန ဉေယျော။ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပုညာဘိသင်္ခါရော ဘဝါဒီသု ဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု ယထာရဟံ သောဠသန္နံ ကာမကုသလပါကာနံ၊ ပဉ္စန္နံ ရူပပါကာနဉ္စာတိ ဧကဝီသတိပါကာနံ ဒွိဓာ နာနက္ခဏိကကမ္မူပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ။
၅၈၂-၃။ ကာမေ အပုညသင်္ခါရော ကာမဘဝေ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇသံသေဒဇဩပပါတိကယောနိဝသေန အဏ္ဍဇာဒီသု ယောနီသု နိရယဂတိပေတဂတိတိရစ္ဆာနဂတိဝသေန တီသု ဂတီသု နာနတ္တကာယဧကတ္တသညီဝသေန ဧကိဿာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ နာနတ္တကာယဧကတ္တသညီဝသေန စ ဧကသ္မိံ ပန သတ္တာဝါသေ ဒွိဓာ နာနက္ခဏိကကမ္မူပနိဿယပစ္စယေဟိ ပဝတ္တေ ပဝတ္တိက္ခဏေ ပဋိသန္ဓိယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ သော အပုညာဘိသင်္ခါရော ပစ္စယော ဟောတိ။
၅၈၄-၆။ တထေဝါနေဉ္ဇသင်္ခါရော ¶ တထာ ဧဝ အာနေဉ္ဇသင်္ခါရော၊ ဧကာရူပဘဝေ ဧကသ္မိံ အရူပဘဝေ ဧကိဿာ ဩပပါတိကယောနိယာ စေဝ ဧကိဿာ ဒေဝဂတိယာပိ စ အာကာသာနဉ္စာယတနဘူမိ ဝိညာဏဉ္စာယတနဘူမိ အာကိဉ္စညာယတနဘူမိဝသေန တီသု ဧဝ စိတ္တဋ္ဌိတီသု စတုန္နံ အရူပဘူမီနံ ဝသေန စတုဗ္ဗိဓေ သတ္တာဝါသေ စတုန္နံ အရူပပါကစိတ္တာနံ ဒွေဓာ ¶ နာနက္ခဏိကကမ္မောပနိဿယပစ္စယေဟိ သော အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော ပစ္စယော ဟောတိ။ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီနံ၊ ဝသေနေဝံ ဘဝါဒီသု ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီနံ ဝသေန ဘဝါဒီသု ယထာ ယေ သင်္ခါရာ ဧသံ ပါကစိတ္တာနံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တထာ တေ သင်္ခါရာ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပဏ္ဍိတေန ဝိဇာနိတဗ္ဗာ။
၅၈၇-၉၀။ န ရူပါရူပဓမ္မာနံ၊ သင်္ကန္တိ ပန ဝိဇ္ဇတိ ရူပဓမ္မာနံ၊ စိတ္တစေတသိကသင်္ခါတာနံ နာမဓမ္မာနဉ္စ သင်္ကန္တိ ပန သင်္ကမနံ ပန န ဝိဇ္ဇတိ။ သင်္ကန္တိဘာဝေ အသတိ အတီတဘဝတော ဣဓ ဣမသ္မိံ ဘဝေ ရူပဓမ္မာနံ သင်္ကမနဘာဝေ အသတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ကထံ ကေန ပကာရေန သိယာ ဘဝေယျ? နတ္ထိ စိတ္တဿ သင်္ကန္တိ၊ အတီတဘဝတော ဣဓ ဣမသ္မိံ ဘဝေ စိတ္တဿ သင်္ကန္တိ သင်္ကမနံ နတ္ထိ၊ တတော အတီတဘဝတော အတီတံ ဟေတုံ ဝိနာ ဝဇ္ဇေတွာ ဣဓ ဣမသ္မိံ ဘဝေ စိတ္တဿ ပါတုဘာဝေါ န ဝိဇ္ဇတိ။ သုလဒ္ဓပစ္စယံ ရူပါရူပမတ္တံ သုဋ္ဌု လဒ္ဓပစ္စယံ ရူပနာမမတ္တံ ဇာယတိ။ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပစ္စယံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပါရူပမတ္တံ ရူပနာမမတ္တံ ဇာယတိ။ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပစ္စယံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပါရူပမတ္တံ ဘဝန္တရံ အညဘဝံ ပဋိသန္ဓိံ ဥပေတိ ဥပဂစ္ဆတိ။ ဣတိ ဝစနံ သမညာယ လောကိယဝေါဟာရေန ပဝုစ္စတေ၊ သတ္တော ဝါ နတ္ထိ၊ သတ္တော ဇီဝေါတိ ဝေဝစနံ၊ အတ္တာ ဝါပိ န ဝိဇ္ဇတိ။
၅၉၁-၉။ တဿိဒံ ပါကဋံ ကတွာ၊ ပဋိသန္ဓိက္ကမံ ပန တဿ သတ္တဿ ဣဒံ ပဋိသန္ဓိက္ကမံ သုဒုဗ္ဗုဓံ အတိဒုဗ္ဗိဇာနံ ပါကဋံ ကတွာ အဟံ ဒဿယိဿာမိ၊ တမေတံ ပဋိသန္ဓိက္ကမံ သာဓု သာဓုကံ နိဗောဓထ၊ သာဓု သာဓုကံ မနသိ ကရောထ၊ ဝိဝိဓေသု အာရမ္မဏေသု လောဘဝသေန စိတ္တံ အနာမေတွာ ဝဇိရမဉ္ဇူသာယ အနဂ္ဃမဏိရတနံ ပက္ခိပန္တော ဝိယ စိတ္တေ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ အတီတသ္မိံ ဘဝေ တဿ၊ အာသန္နမရဏဿ ဟိဣတော ¶ ဘဝတော အတီတသ္မိံ ဘဝေ အာသန္နမရဏဿ တဿ သရီရသ္မိံ အာတပေ ပက္ခိတ္တံ ဟရိတံ တာလပဏ္ဏံ ဝိယ သုဿမာနေ သတိ စက္ခုန္ဒြိယာဒိကေ ဣန္ဒြိယေ နဋ္ဌေ ဟဒယဝတ္ထုမတ္တသ္မိံ ဌိတေ ကာယပ္ပသာဒိကေ ဝိညာဏေ တသ္မိံ ခဏေ ဝတ္ထုသန္နိဿိတံ ဟဒယဝတ္ထုနိဿိတံ။ ‘‘စိတ္တ’’န္တိ ဝစနံ ဘဝင်္ဂမနောဒွါရာဝဇ္ဇနဇဝနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗာနုသေဝိတန္တိ ¶ ဣတော ကာလာ ပုဗ္ဗကာလေ တေန ပန အနုသေဝိတံ အနုစိဏ္ဏံ ပုညံ ကမ္မံ ဝါ အပုညံ ဧဝ ဝါ ကမ္မံ ကမ္မနိမိတ္တံ ဂတိနိမိတ္တံ ဝါ ကမ္မဖလေန ဒွါရေသု ပစ္စုပဋ္ဌိတံ အာလမ္ဗိတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဇဝနဝသေန သေဝိတစိတ္တံ ပဝတ္တတိ။ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပဝတ္တမာနံ တံ ဝိညာဏံ တံ ဇဝနစိတ္တံ လဒ္ဓပစ္စယံ လဒ္ဓါရမ္မဏပစ္စယံ။ အဝိဇ္ဇာယ ပဋိစ္ဆန္နာဒီနဝေ ဝိသယေတိ အကုသလဇဝနေ ဇဝိတေ တဿ ဇဝနဿ အဝိဇ္ဇာယ အပ္ပဋိစ္ဆန္နဒေါသေ တသ္မိံ ကမ္မာဒိကေ အာရမ္မဏေ ကုသလဇဝနေ ဇဝိတေ တတော စိတ္တဝီထိတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဝတ္တာယ အဝိဇ္ဇာယ ပဋိစ္ဆန္နဒေါသေ တသ္မိံ ကမ္မာဒိကေ အာရမ္မဏေ။ တဏှာတိ အကုသလဇဝနေန သဟဇော လောဘော၊ အကုသလဇဝနေ ဝါ ဇဝိတေ တတော ဝီထိစိတ္တတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဝတ္တော လောဘော တဏှာ။ နမေတီတိ အညံ အာရမ္မဏံ အဂ္ဂါဟာပေတွာ ဒဠှဂ္ဂါဟဝသေန တံ ဧဝ ကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တသင်္ခါတံ အာရမ္မဏံ ဂဏှာပေတီတိ အတ္ထော။ သဟဇာ သင်္ခါရာ ပန တဿ စိတ္တဿ သဟဇာ ဧကတော ဇာတာ စေတနာ ပန တသ္မိံ ယေဝါရမ္မဏေ ခိပန္တိ ပဝတ္တန္တိ။ ဣမသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ ဧကသန္တတိဝသာ ပဝတ္တာယ တဏှာယ နမီယမာနံ တံ ဝိညာဏံ ဩရိမာ တီရမှာ ရဇ္ဇုကံ အာလမ္ဗိတွာ မာတိကာတိက္ကမော ပုရိသော ဝိယ ဧတံ ပုရိမံ နိဿယဘူတံ ဟဒယဝတ္ထုံ ဇဟတိ ဆဍ္ဍေတိ၊ စုတိစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ အပရံ ကမ္မသမ္ဘူတံ နိဿယံ အပရံ အညကမ္မတော သမ္ဘူတံ နိဿယဘူတံ ဟဒယဝတ္ထုံ လဘိတွာ ဝါ အလဘိတွာပိ ဝါ အာရမ္မဏာဒီဟိ ¶ ပစ္စယေဟိ တံ ပဋိသန္ဓိသင်္ခါတံ မာနသံ ပဝတ္တတိ။ ‘‘လဘိတွာ’’တိ ဝစနံ ကာမရူပဘဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘အလဘိတွာ’’တိ ဝစနံ အရူပဘဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဧတေသု စိတ္တေသု ပုရိမံ ‘‘ဇဟတီ’’တိ ဝစနေန ဝုတ္တဉ္စေဝ စိတ္တံ၊ စုတိစိတ္တံ ပစ္ဆိမံ ‘‘အာရမ္မဏာဒီဟိ ပစ္စယေဟိ ပဝတ္တတီ’’တိ ဝစနေန ဝုတ္တဉ္စေဝ စိတ္တံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ပဏ္ဍိတေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၆၀၀-၆။ တဒေတံ တံ ဧတံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ပုရိမာ ဘဝတော ဣဓ ဣမသ္မိံ ပစ္ဆိမဘဝေ နာပိ အာဂတံ၊ ကမ္မာဒိဉ္စ ဟေတုံ ဝိနာ ဝဇ္ဇေတွာ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ပါတုဘူတံ န စေဝ တံ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ဝစနေ ဧတဿ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ပုရိမာ ဘဝတော ဣဓ ဣမသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ အနာဂမနေ အတီတဘဝဟေတူဟိ အတီတဘဝေ ကမ္မာဒိပစ္စယေဟိ ဧတဿ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ သမ္ဘဝေ။ ပဋိဃောသဒီပမုဒ္ဒါဒီ၊ ဘဝန္တေတ္ထ နိဒဿနာ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ တဿ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ အတီတဘဝတော အနာဂမနေ အတီတဘဝေ ဟေတူဟိ သမ္ဘဝေ ပဋိဃောသဒီပမုဒ္ဒါဒိအတ္ထနိဒဿနာ ဥပမာ ဘဝန္တိ။ အညတြ အညသ္မိံ ပဋိဃောသာဒီနံ အတ္ထာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနေ အာဂန္တွာ သဒ္ဒါဒိဟေတုကာ သဒ္ဒါဒယော ပစ္စယာ ဟောန္တိ ယထာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဇနေဟိ ပဝတ္တာပိတာ သဒ္ဒဒီပမုဒ္ဒါဒယော အတ္ထာ ¶ ပဗ္ဗတန္တရာဒီသု အညေသု ဌာနေသု ပဝတ္တာနံ ပဋိဃောသဒီပမုဒ္ဒါဒီနံ အတ္ထာနံ ဟေတုကာ ဟောန္တိ။ တေသု သဒ္ဒါဒီသု ပစ္စယေသု သန္တေသု ယေ တေ ပဋိဃောသာဒယော ဟောန္တိ၊ အသန္တေသု န ဟောန္တိ ယထာ၊ ဧဝမေဝ စ ဝိညာဏံ အတီတဘဝတော ပစ္စုပ္ပန္နဘဝဝိညာဏဝသေန ပဝတ္တံ ဝိညာဏံ ဝိဘာဝိနာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သန္တာနဗန္ဓတော သန္တာနဗန္ဓဝသေန ဧကတာ အတီတဘဝပစ္စုပ္ပန္နဘဝဝိညာဏဝသေန ပဝတ္တဿ ဝိညာဏဿ ဧကီဘာဝေါ နတ္ထိ၊ နာနတာပိ တဿ ဝိညာဏဿ နာနာဘာဝေါပိ ပစ္စေကဘာဝေါ အပိ။ သတိ သန္တာနဗန္ဓေ တု၊ ဧကန္တေနေကတာ သိယာ သန္တာနဗန္ဓေ သတိ ဧကန္တေန တဿ ¶ ဝိညာဏဿ ဧကတာ ဧကီဘာဝေါ သိယာ ဘဝေယျ၊ ခီရသဘာဝတော ပဂ္ဃရဏသဘာဝတော ခီရတော သမ္ဘူတံ ဃနသဘာဝံ ကဒါစိပိ ကိသ္မိဉ္စိပိ ကာလေ န ဘဝေယျ၊ သဗ္ဗဒါ ပဂ္ဃရဏသဘာဝခီရမေဝ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ အထာပိ အပရော နယောပိ သာ ဧကန္တနာနတာ တဿ ဝိညာဏဿ သော ဧကန္တနာနာဘာဝေါ ယဒိ ဘဝေယျ၊ ခီရသာမိကော သော ပုဂ္ဂလော ဒဓိသာမိ န ဘဝေယျ။ ခီရကာလေ ခီရဿ ဣဿရဘူတော သာမိကော ပဂ္ဃရဏသဘာဝံ ဇဟိတွာ ဒဓိဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနကာလေ တဿ ဒဓိဿ ဣဿရော န ဘဝေယျ၊ တတော ခီရသာမိကော အညော ပုဂ္ဂလော တဿ ဒဓိဿ အနိဿရော အသာမိကော ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ကာရဏာ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ပဋိသန္ဓိက္ကမဝိနိစ္ဆယေ ဧကန္တဧကတာပိ ဝါ ဧကန္တနာနတာပိ ဝါ သမယညုနာ ဝိညုနာ န စေဝ ဥပဂန္တဗ္ဗာ။
၆၀၇-၁၀။ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အသင်္ကန္တိပါတုဘာဝေ သင်္ကန္တိပါတုဘာဝရဟိတေ ဘဝေ သတိ ဣမသ္မိံ မနုဿတ္တဘာဝေ ခန္ဓာဒိသမတာ အဘိသမ္ဘူတာ ယေ ခန္ဓာ ဟောန္တိ၊ ဧတေသံ ဣဓ ဣမသ္မိံ မနုဿတ္တဘာဝေ နိရုဒ္ဓတ္တာ ဣဓ ဣမသ္မိံ မနုဿတ္တဘာဝေ ဇနေဟိ ကတဿ တဿ ကမ္မဿ ဖလဟေတုနော ဖလဿ ပစ္စယဘူတဿ ပရတ္ထ ပရသ္မိံ လောကေ အာဂမတော စေဝ ဧဝံ အညဿ သတ္တဿ အညတော ကမ္မတော ဟိ တတော သတ္တတော အညေန သတ္တေန ကတတော အညတော စေဝ ကမ္မတော တံ ဖလံ သိယာ ဘဝေယျ၊ ‘‘အညဿ သတ္တဿာ’’တိ ဝစနေန တိတ္ထိယသတ္တဿပိ ကမ္မံ အညဿ စ ဖလံ ဒဒေယျာတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ကာရဏာ ဧတံ သဗ္ဗံ ဧဝ စ တုမှေဟိ ဝုတ္တဝိဓာနံ န သုန္ဒရံ။ ဧတ္ထာဟာတိ ဧတသ္မိံ ဌာနေ ဌတွာ စောဒကော အာဟ – နနု ဧဝံ ‘‘အသင်္ကန္တိပါတုဘာဝေ ဘဝေ သတီ’’တိအာဒိကံ ဝစနံ နိယတီတိ? ဝုစ္စတေ – သန္တာနေ ယံ ဖလံ ဧတံ ဧကသ္မိံ ¶ သန္တာနေ ပဝတ္တမာနံ ယံ ဧတံ ဖလံ အညဿ သတ္တဿ န ဟောတိ၊ အညတော ကမ္မတော န စ ဟောတိ၊ ဗီဇာနံ အဘိသင်္ခါရော ဧတဿတ္ထဿ ‘‘ဧကသ္မိံ သန္တာနေ’’တိအာဒိကဿ ဧတဿ အတ္ထဿ သာဓကော နိပ္ဖာဒကော ဟောတိ။
၆၁၁-၅။ ဧကသ္မိံ ¶ ပန သန္တာနေ၊ ဝတ္တမာနံ ဖလံ ပန အညဿ သတ္တဿာပိ ဝါ န ဟောတိ၊ တံ ဖလံ အညတော ကမ္မတော န ဟောတိ။ ဗီဇာနံ အဘိသင်္ခါရော ဧတဿတ္ထဿ ‘‘ဧကသ္မိံ ပန သန္တာနေ’’တိအာဒိကဿ ဧတဿ အတ္ထဿ သာဓကော နိပ္ဖာဒကော ဟောတိ၊ ဗီဇာနံ အဘိသင်္ခါရေ မဓုအာဒိနာ ဝတ္ထုနာ ဇနေဟိ ကတေ တဿ ဗီဇဿ သန္တာနေ ပဌမံ လဒ္ဓပစ္စယော ပဌမံ လဒ္ဓမဓုအာဒိပစ္စယော တဿ ဗီဇဿ ဖလံ ကာလန္တရေ မဓုအာဒိနာ ဗီဇာဘိသင်္ခရဏတော အညသ္မိံ ကာလေ မဓုရော ဟောတိ။ ဟိ သစ္စံ ‘‘ဗီဇာနံ အဘိသင်္ခါရေ’’တိအာဒိကံ ဝစနံ။ တာနိ ဟိ တာနိ ဧဝ ပဌမံ မဓုအာဒိနာ ဇနေဟိ ရောပိတာနိ ဗီဇာနိ အဘိသင်္ခရဏတော ကာလန္တရေ မဓုရဘာဝံ ဖလမ္ပိ ဝါ ဖလဋ္ဌံ ဝါ န ပါပုဏန္တိ။ ဧဝံ ဣမိနာ ပကာရေန ဣဒံ မယာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကသ္မိံ ပန သန္တာနေ’’တိအာဒိကံ ဝစနံ ပဏ္ဍိတေန ဉေယျံ။ အပိ စ အပရော နယော။ ဗာလကာလေ တရုဏကာလေ တေန တရုဏေန ပယုတ္တေန ဝိဇ္ဇာသိပ္ပောသဓာဒိနာ ကမ္မေနာပိ တဿ ဝုဒ္ဓကာလသ္မိံ ဖလဒါနသီလေန အယံ ‘‘ဧကသ္မိံ ပန သန္တာနေ’’တိအာဒိကော အတ္ထော ပဏ္ဍိတေန ဒီပေတဗ္ဗော။
၆၁၆-၂၀။ စောဒကော ပုနာဟ – ဧဝံ သန္တေပိ တံ ကမ္မံ ဧဝံ ဣမိနာ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ကမ္မေ သန္တေပိ သံဝိဇ္ဇမာနေပိ တံ ကမ္မံ ဧတသ္မိံယေဝ ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဝါ ဖလဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ အထ ဝါဝိဇ္ဇမာနကံ ပစ္စယော န ဘဝေယျ။ ဧတသ္မိံယေဝ ခဏေ အဝိဇ္ဇမာနကံ ကမ္မံ ဝါ ဖလဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ သစေ ယဒိ ဝိဇ္ဇမာနံ ဖလဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တပ္ပဝတ္တိက္ခဏေ ပန ¶ တဿ ကမ္မဿ ပဝတ္တိက္ခဏေ တဿ ကမ္မဿ ဝိဇ္ဇမာနကာလေ ပန ဟေတုနာ ကမ္မေနေဝ သဒ္ဓိံ ပါကေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ အပရော နယော။ ဝိဇ္ဇမာနံ နိရုဒ္ဓံ ကမ္မံ ဝိပါကဿ ပစ္စယော ယဒိ ဘဝေယျ၊ ပဝတ္တိက္ခဏတော တဿ ကမ္မဿ ပဝတ္တိက္ခဏတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ကာလေ၊ တဿ ကမ္မဿ ပဝတ္တိက္ခဏတော ပစ္ဆာ ဝါ အဝိဇ္ဇမာနကာလေတိ အတ္ထော။ နိစ္စဖလံ သိယာတိ သဗ္ဗဒါ ကမ္မပစ္စယဝိရဟိတံ ဖလံ သိယာတိ အတ္ထော။ အာစရိယေန ဝုစ္စတေ – ‘‘လောဘံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဇဟထ၊ သောတာပတ္တိပဋိလာဘာယ အဟမေဝ ပါဋိဘောဂေါ’’တိအာဒီသု ပါဌေသု ပါဋိဘောဂေါ ဝိယ ကမ္မံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သောတာပတ္တိဖလံ ဝိယ ကမ္မတော သမ္ဘူတံ ဖလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကဋတ္တာယေဝ ဇနေဟိ ကဋတ္တာယေဝ တံ ကမ္မံ ဖလဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တံ န စ ဟောတိ၊ တဿ အဝိဇ္ဇမာနဿ ကမ္မဿ ဝိဇ္ဇမာနတာ ဝါ န စ နေဝ ဟောတိ။
၆၂၁။ အဘိဓမ္မာဝတာရောယံ အဘိဓမ္မာဝတာရော အယံ ပရမတ္ထပ္ပကာသနော ဘူတတ္ထဒီပနော သောတူနံ ပုဂ္ဂလာနံ ¶ ပီတိဗုဒ္ဓိဝိဝဍ္ဎနော ပဏ္ဍိတေဟိ ဝိဝိဓေသု အာရမ္မဏေသု စိတ္တံ အနာမေတွာ သက္ကစ္စေန မနသိကာရေန သောတဗ္ဗော။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
ပုညဝိပါကပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နဝမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၀။ ဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ရူပဝိဘာဂဝဏ္ဏနာ
၆၂၂။ ဝုတ္တမာဒိမှိ ယံ ရူပံ၊ စိတ္တဇာနမနန္တရံ ယံ ရူပံ စိတ္တစေတသိကာနံ အနန္တရံ အာဒိမှိ ပကရဏာဒိမှိ ‘‘စိတ္တံ စေတသိကံ ¶ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ ဝစနေန အာစရိယေန ဝုတ္တံ၊ ဣတော ပရံ ဣဒါနိ တဿ ရူပဿ ဝိဘာဝနံ သမာသေန သင်္ခေပေန ကရိဿံ။
၆၂၃။ ယံ ရုပ္ပတီတိ ရူပန္တိ ယံ ဓမ္မဇာတံ ရုပ္ပတိ သီတာဒိနာ ဝိရုဒ္ဓပစ္စယေန ဝိကာရမာပဇ္ဇတိ။ တထာ ရူပယတီတိ ရူပံ ယံ ဓမ္မဇာတံ ဝဏ္ဏဝိကာရမာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ အဇ္ဈာသယံ ပကာသေတိ၊ ဣတိ တသ္မာ ရူပံ၊ ကိံ တံ? ဝဏ္ဏာယတနံ။ ရူပါရူပဘဝါတီတော၊ သုရူပေါ ရူပမဗြွိ ဘဂဝါ ရူပါရူပဘဝအတီတော သုရူပေါ ရူပံ အဗြွိ ကထေသိ။
၆၂၅-၆။ မဟာဘူတေနာတိ မဟန္တော ဘူတော ဥပ္ပတ္တိ ဧတဿာတိ မဟာဘူတော၊ တေန။ ဝဉ္စကတ္တာ မဟာဘူတသမာတိ ဝါ။
၆၃၀။ နိရုပါဒါနမာနသောတိ ဥပါဒါနဝိရဟိတစိတ္တော။
၆၃၃။ တဿ ¶ သမ္ပတ္တီတိ တဿ ကိစ္စဿ သမ္ပတ္တိ။
၆၃၄။ ဥပဗြူဟနရသာတိ ဝဍ္ဎနကိစ္စာ။
၆၃၇။ အာသယာနုသယေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ အာသယော နာမ
သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီ စ၊ ခန္တီ သစ္စာနုလောမိကံ၊
ယထာဘူတဉ္စ ယံ ဉာဏံ၊ ဧတံ အာသယသဒ္ဒိတံ။
အတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယမေကော အန္တော၊ အန္တော ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အတ္ထိ ဣတိ အယံ ဧကော အန္တော ကောဋ္ဌာသော၊ အယံ သဿတဒိဋ္ဌိ။ နတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယံ ဒုတိယော အန္တော၊ အယံ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ ခန္တီ သစ္စာနုလောမိကန္တိ စတုန္နံ သစ္စာနံ အနုလောမိကဉာဏံ၊ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏန္တိ အတ္ထော။ ယထာဘူတဉ္စ ယံ ဉာဏန္တိ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနံ ဉာဏံ။ ဧတံ အာသယသဒ္ဒိတန္တိ ¶ ဧတံ အာသယံ ဣတိ ကထိတံ။ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အာသယေ ဉာဏံ နာမ။ အနုသယော နာမ ဒိဋ္ဌာနုသယာဒယော အနုသယာ သတ္တ။ ဣန္ဒြိယာနံ ပရောပရေတိ ပရေ အဓိကဘာဝေန ဩပရေ စ တိက္ခာနုဘာဝေန အယံ သတ္တော တိက္ခသဒ္ဓိန္ဒြိယော မုဒုသဒ္ဓိန္ဒြိယော ဟီနသဒ္ဓိန္ဒြိယောတိ အတ္ထော။ သမာဓိန္ဒြိယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိ သတ္တာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရဩပရေ ဉာဏံ။
၆၃၈။ သဗ္ဗညုတာ ဉာဏန္တိ တိဟေတုကကာမာဝစရကြိယာစတုက္ကံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
၆၄၁။ အက္ခိကူဋေဟိ မတ္ထလုင်္ဂေန ပရိစ္ဆိန္နော အန္တတော။
၆၄၅။ ဘာဝသမ္ဘဝသဏ္ဌာနာတိ ဣတ္ထိပုမသမ္ဘဝဘူတဝဏ္ဏာယတနံ။
၆၄၇။ ဧတေ ဒသ စတုသမုဋ္ဌာနာ သမ္ဘာရာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ စတ္တာလီသ ဘဝန္တိ။
၆၅၈။ ဥဗ္ဗိအဓိကာနံ ¶ ပထဝီအဓိကာနံ။
၆၆၀-၂။ ဝိသေသေ သတီတိ နိဿယဘူတာနံ စတုန္နံ ဝိသေသေ သတိ၊ သဗ္ဗသော သဗ္ဗေသံ ဝိသေသပရိကပ္ပနံ ပဟာယ ဧဝ ကမ္မဝိသေသေန ပသာဒါနံ ဝိသေသတာ ဉေယျာ။
၆၆၃။ သဒ္ဒီယတီတိ ဥစ္စာရီယတေ။ ရသန္တီတိ အဿာဒေန္တိ။
၆၆၈။ ပရတောတိ ပဌမကပ္ပတော အပရဘာဂေ ပဋိသန္ဓိယံ ဘာဝဒွယံ သမုဋ္ဌာတီတိ ဝိညေယျံ။ ‘‘ပဝတ္တေပိ သမုဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိကံ သောဏကုမာရာဒယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
၆၇၂။ န တံ ဗျဉ္ဇနကာရဏန္တိ တံ ဣန္ဒြိယဒွယံ ဗျဉ္ဇနဿ ကာရဏံ န သိယာ။ တဿာတိ ဗျဉ္ဇနဿ။
၆၇၄။ ဥဗ္ဗာဟနန္တိ ¶ နီဟရဏံ။
၆၇၆-၇။ အန္နပါနာဒိကံ ဝတ္ထု ယံ ကမ္မဇံ အဂ္ဂိံ ဟရတိ၊ ကေဝလံ ဧကံ ဟုတွာ တံ အန္နပါနာဒိကံ ဝတ္ထု ဇီဝိတံ ပန ပါလေတုံ န စ သက္ကောတိ။ ဧကတော ဇီဝိတံ ပါလေတုဉ္စ သက္ကောန္တိ။
ကာယေန ရူပကာယေန အတ္တနော ဘာဝံ ဝိညာပေန္တာနံ ဘာဝေါ ကာယဂ္ဂဟဏာနုသာရေန ကာယဂ္ဂဟဏဿ အနုစိန္တနေန ဂဟိတာယ ဝါယောဓာတုဝိကာရသင်္ခါတာယ ဧတာယ ဓမ္မဇာတိယာ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝိညာယတေ။ ဣတိပိ တသ္မာ ကာယဝိညတ္တိ။
၆၈၁။ ဧကာဝဇ္ဇနဝီထိယံ ဟေဋ္ဌာ ဆဟိ စိတ္တေဟိ ဝါယောဓာတုသမုဋ္ဌိတံ ဥပတ္ထမ္ဘံ လဘိတွာ။
၆၈၄။ သဟ သဒ္ဒေန ဝါတိ သဒ္ဒေန သဟေဝ။
၆၉၀-၁။ ဧတာသံ ပန လဟုတာဒီနံ တိဿန္နံ ပဝတ္တိယံ နိဒဿနံ ကမတော အာရောဂျံ လဟုတာ ¶ ၊ မဒ္ဒိတံ ဓမ္မံ မုဒုတာ၊ ဓန္တဟေမံ ကမ္မညတာ ဟောတိ။ လဟုတာဒိတ္တယံ ပန ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ အာဟာရာဒိတ္တယံယေဝ လဟုတာဒိတ္တယံ ကရောတိ ယသ္မာ၊ တတော တံ တိဇံ နာမ။
၆၉၃။ ဝုတ္တမာကာရနာနတ္တာတိ ဧတ္ထ အာကာရနာနတ္တာ နာမ အာစယာကာရအနုဗန္ဓတာကာရဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝေနေယျာနံ ဝသေန ဝါတိ ဧကေ ဝေနေယျာ အာစယဝသေန ဇာတိရူပံ ဇာနန္တိ၊ ဧကေ အနုဗန္ဓတာဝသေန ဇာနန္တိ။ ဣတိ ဝေနေယျာနံ ဇာနနဝသေန ဇာတိရူပံ ဒွိဓာ ဝုတ္တံ။
၆၉၄။ သဘာဝါနပဂမေ အတ္တနော သဘာဝဿ အနပဂမေ သတိ။
တေ ¶ မိဒ္ဓရူပဝါဒါစရိယာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ ကထံ? အဒ္ဓါ မုနိသိ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ နတ္ထိ နီဝရဏာ တဝါတိ ယော တွံ အဒ္ဓါ ဧကန္တေန မုနိ အသိ သမ္ဗုဒ္ဓါ အသိ နီဝရဏာ ဓမ္မာ တဝ တုယှံ နတ္ထိ၊ ဣတိ ဝစနေ သစေ မိဒ္ဓံ နီဝရဏံ ရူပေ ပဝိဋ္ဌံ သိယာ။ ဘဂဝတာ ရူပကာယဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ‘‘နတ္ထိ နီဝရဏာ တဝါ’’တိ ဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏေန သဟ နီဝရဏဉ္စေဝ ဟောတိ၊ နီဝရဏသမ္ပယုတ္တဉ္စ ဟောတိ။ ဣတိ သမ္ပယုတ္တဝစနတော သမ္ပယုတ္တဿ ရူပဿ အဘာဝတော တမ္ပိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ န ပုရေဇာတပစ္စယာတိ အညမညပစ္စယာတိ အတ္ထော။ သစေ ထိနမိဒ္ဓံ ရူပံ သိယာ၊ ကထံ အရူပေပိ အညမညံ သိယာ၊ န သိယာတိ အတ္ထော။ အရူပေပိ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ပဋိစ္စ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ ဝစနေန စ န မိဒ္ဓရူပံ သိယာ၊ အရူပေ ကထံ သိယာတိ အတ္ထော။ အရူပမေဝ မိဒ္ဓံ ဣတိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ အရူပေပိ ဧတဿ မိဒ္ဓဿ ဥပ္ပတ္တိယာ သာဓကဝစနတော နိဋ္ဌံ ဧတ္ထ စ အဝဂန္တဗ္ဗံ ‘‘အရူပ’’န္တိ ဝိညုနာ။
၇၀၅-၆။ ကမ္မေန ဝီသတိ ရူပါတိ အဋ္ဌိန္ဒြိယဝတ္ထုအဋ္ဌာဝိနိဗ္ဘောဂသန္တတူပစယာကာသာ ကမ္မဇာ။ စေတသာ ဝိညတ္တိဒွယသဒ္ဒလဟုတာဒိတ္တယအဝိနိဗ္ဘောဂသန္တတူပစယာကာသာ စိတ္တဇာ။ ဥတုနာ သဒ္ဒလဟုတာဒိတ္တယအဝိနိဗ္ဘောဂသန္တတူပစယာကာသာ ဥတုဇာ။ အာဟာရတော လဟုတာဒိတ္တယအဝိနိဗ္ဘောဂသန္တတူပစယာကာသာ အာဟာရဇာ။
၇၀၇-၁၇။ ဇာယေယျုံ ယဒိ တာနိပီတိ တာနိ ဇရတာအနိစ္စတာရူပါ ယဒိ ဇာယေယျုံ၊ ဧဝံ သန္တေ တု တေသံ ဇရတာအနိစ္စတာ ဘေဒါ သိယုံ။ ဟိ သစ္စံ ဝစနံ ပါကော န ပစ္စတိ၊ ဘေဒေါ ဝါ န ¶ စ ဘိဇ္ဇတိ ယသ္မာ၊ တသ္မာ တေသံ ပါကဘေဒါ သိယုန္တိ၊ တံ ဝစနံ နတ္ထိ။ ဧတံ ဇရတာအနိစ္စတာဒွယံ ဇာတဿ နိပ္ဖန္နရူပဿ ပါကဘေဒတ္တာ န ဇာယတိ။ သိယာ ကဿစိ ဗုဒ္ဓေတ္ထာတိ ဧတ္ထ ဇရတာအနိစ္စတာဝိနိစ္ဆယာဓိကာရေ ကဿစိ ဇနဿ ဗုဒ္ဓိ ဉာဏံ ယဒိ သိယာ၊ ‘‘ရူပဿူပစယော’’တိ ဝစနေန ‘‘ဇာတိ ¶ ဇာယတီ’’တိ ဝစနံ ဒီပိတံ ယထာ၊ ဧဝံ တထာ ပါကောပိ ပစ္စတု၊ ဘေဒေါပိ ပရိဘိဇ္ဇတု၊ ဧဝံ ဗုဒ္ဓိ သိယာ။ ဇာတိ န စေဝ ဇာယတေ။ ဣတိ ဣမိနာ ပကာရေန ဝိဘာဝိနာ ဉေယျာ။ ဇာတိ ဇာယမာနဿ နိပ္ဖန္နရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိ နာမ ပကာသိတာ။ တတ္ထ ယဿ သိယာ တတ္ထ ဝစနေ ယဿ ဇနဿ ဗုဒ္ဓိ သိယာ။ ယေသံ နိပ္ဖန္နရူပဓမ္မာနံ ဇာတိ အတ္ထိ၊ သာ ဇာတိ အဘိနိဗ္ဗတ္တိသမ္မုတိံ တပ္ပစ္စယတ္တဝေါဟာရံ တေသံ နိပ္ဖန္နရူပဓမ္မာနံ ပစ္စယဋ္ဌေန လဒ္ဓဝေါဟာရံ ကမ္မဇာဒိကံ ဝေါဟာရံ လဘတေဝ ယထာ၊ တထာ တေသံ နိပ္ဖန္နရူပဓမ္မာနံ တေ ပါကဘေဒါ အဘိနိဗ္ဗတ္တိသမ္မုတိံ နာမ တပ္ပစ္စယတ္တဝေါဟာရံ လဘန္တိ၊ ဣတိ ဗုဒ္ဓိ သိယာ။ တဿ ဇနဿ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ – ဣဒံ သန္တတူပစယဒွယံ ကမ္မာဒိသမ္ဘဝံ ဟောတိ ယထာ၊ ဧဝံ ပါကဘေဒါ တံ ကမ္မာဒိသမ္ဘဝဝေါဟာရံ ကဒါစိပိ န လဘန္တိ။ ဟိ သစ္စံ ဝစနံ ကသ္မာ ကာရဏာ ဇနကာနံ ကမ္မာဒိပစ္စယာနံ အာနုဘာဝသင်္ခါတေ ခဏုပ္ပာဒေ တေသံ ပါကဘေဒါနံ အဘာဝတော န လဘန္တိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ခဏုပ္ပာဒေ ဇာတိပရမ္ပရာဘာဝတော သာ ဇာတိ လဗ္ဘတေ၊ တသ္မာ ကာရဏာ ဇာတိ ဧဝ အဘိနိဗ္ဗတ္တိသမ္မုတိံ ပစ္စယတ္တဝေါဟာရံ လဘတိ၊ ဣတရံ ဇရတာအနိစ္စတာဒွယံ ပန န လဘတိ။ တံ ဇရတာအနိစ္စတာဒွယံ ဇိယျတိ ဣတိ ဘိဇ္ဇတိ ဣတိ ဝါ န ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ကမ္မာဒိပစ္စယာနံ အာနုဘာဝက္ခဏေ တဿ ဇရတာအနိစ္စတာဒွယဿ ပစ္စယာနံ အဘာဝတော။
၇၁၈-၂၃။ အနိစ္စံ သင်္ခတဉ္စေတံ ဇရာမရဏံ အနိစ္စသင်္ခါတံ ဣတိပိ ဝစနဿ ဘဂဝတာ ဝုတ္တတ္တာ ဇရတာအနိစ္စတာဒွယံ ဇာယတိ၊ ဧဝံ ဣတိ တွံ စေ မညသိ၊ ဧဝံ ‘‘ဇာယတိ ဧဝါ’’တိ ဝစနံ ဘဂဝတာ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဟိ ကသ္မာ ကာရဏာ? ‘‘အနိစ္စံ သင်္ခတဉ္စေတံ၊ ဇရာမရဏမိစ္စပီ’’တိဝုတ္တဘာဝါဒိနာ အာကာရဒေသနာပရိယာယေန လေသေန ဘဂဝတာ အနိစ္စာနံ နိပ္ဖန္နရူပဓမ္မာနံ ဇရာမရဏသင်္ခါတံ သဘာဝတော ဇရာမရဏံ အနိစ္စံ သင်္ခတဉ္စာပိ ¶ စိတ္တဇာနံ ဝိကာရတ္တာ ဝိညတ္တိယော ‘‘စိတ္တဇာ’’တိ ဝုတ္တာ ဝိယ၊ တထာ ဧဝံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ အတ္ထေ သတိ ဧတံ ရုပ္ပနလက္ခဏတ္တယံ အဇာတတ္တာ စ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗာကာရေန ခံပုပ္ဖံဝ နတ္ထိ၊ အသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ ဝိယ နိစ္စံဝါတိ စ စောဒကော ဝဒေယျ၊ နတ္ထိ နိစ္စန္တိ ဣဒံ ဥဘယဝစနံ နော ဘဂဝတာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? နိဿယဓမ္မာနံ အာယတ္တဘာဝေန ပဝတ္တိတော ပထဝိယာဒီနံ နိဿယာနံ ဘာဝေ သတိ တဿ လက္ခဏတ္တယဿ ဘာဝတော၊ တသ္မာ ခံပုပ္ဖံဝ တံ လက္ခဏတ္တယံ န နတ္ထိ၊ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ပထဝီအာဒီနံ ¶ အဘာဝေ တံ လက္ခဏတ္တယံ န စ လဗ္ဘတိ ယသ္မာ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗာနံ ဝိယ၊ တထာ နိစ္စံ န။
၇၂၄-၅။ ပရိစ္ဆေဒါဒယော အနိပ္ဖန္နာ။ တေသမေဝ စ ရူပါနံ တေသမေဝ နိပ္ဖန္နရူပဓမ္မာနံ ဝိကာရတ္တာ နိပ္ဖန္နာ စေဝ သင်္ခတာ သေသဝသေန ဝုတ္တာနံ ပဘေဒကတောတိ ဒဿနတော။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဂန္တုံ ပနိစ္ဆေ ပိဋကေဘိဓမ္မေ၊
ယော ဓမ္မသေနာပတိနာ သမတ္တံ၊
ဟိတတ္ထိနာ တေန စ ဘိက္ခုနာယံ၊
သက္ကစ္စ သမ္မာ ပန သိက္ခိတဗ္ဗော။
ယော ဘိက္ခု အဘိဓမ္မေ ပိဋကေ ဓမ္မသေနာပတိနာ သမတ္တံ သဘာဝံ ဂန္တုံ ပါပုဏိတုံ ဣစ္ဆေယျ၊ တေန စ ဘိက္ခုနာ ဟိတတ္ထိနာ သက္ကစ္စံ အာဒရေန သမ္မာ တီရဏစိန္တနသဇ္ဈာယနေဟိ အယံ အဘိဓမ္မာဝတာရော သိက္ခိတဗ္ဗော။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
ရူပဝိဘာဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၁။ ဧကာဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
နိဗ္ဗာနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၇၆၉။ ဘဝါဘဝံ ¶ ဝိနနတောတိ ခုဒ္ဒကံ၊ မဟန္တံ ဘဝံ သိဗ္ဗနတော။ သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ သဗ္ဗေဟိ သင်္ခါရူပဓိကိလေသူပဓိခန္ဓူပဓီဟိ ပဋိနိဿဇ္ဇနံ။ အစ္စုတိရသံ အစုတိသမ္ပတ္တိကံ။ နိဗ္ဗာနံ ပုဋ္ဌေနာတိ သုဂတေန နိဗ္ဗာနံ ပုဋ္ဌေန သာရိပုတ္တတ္ထေရေန။ ဥဘိန္နံ သုတ္တာနန္တိ ဓမ္မသေနာပတိဝုတ္တာနံ ¶ ဒွိန္နံ သုတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ ခယဿ ဥပနိဿယတ္တာတိ ခယဿ ဗလဝကာရဏတ္တာ။ ပုထူနံ ဓမ္မာနံ အပ္ပမတ္တက္ခဏေ ရာဂါဒိက္ခယမတ္တံ နိဗ္ဗာနံ ဘဝေယျ။ သဗ္ဗေ ဗာလပုထုဇ္ဇနာ သမဓိဂတနိဗ္ဗာနာ သစ္ဆိကတနိရောဓာ ဘဝေယျုံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော ကိံ ဥတ္တရိ ကာရဏဉ္စ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ရာဂါဒီနံ သင်္ခတတ္တာ တေသံ သင်္ခတာနံ နိဗ္ဗာနံ သင်္ခတလက္ခဏံ ဘဝေယျ။ ကိံ ပနေတ္ထာတိ ဧတေသု ခဏေသု ကိံ ပန ခဏေ တွံ ဝဒေသိ။ ခီဏေသွေဝါတိ ဘဝါဒီသု ခီဏေသု ဧဝ။ နိရုတ္တရောတိ နိပ္ဖန္နဟာရော။
၇၇၁။ အဿဒ္ဓါတိ ဗာဟိရသဒ္ဓါယ ဝိရဟိတော။ ဝန္တာသောတိ ဝန္တာ ဝမိတာ အာသာ တဏှာ ယေနာတိ ဝန္တာသော။
နိဿရဏိယာတိ နိဿရဏေ နိယုတ္တာ။ ယဒိဒံ နေက္ခမ္မံ ယံ ဣဒံ ကာမာနံ ဧတံ နိဿရဏံ နိရောဓော၊ တဿ ကိဉ္စိဘူတဿ သင်္ခတဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မဇာတဿ နိရောဓော နိဿရဏန္တိ၊ ဧဝံ ဣမိနာ ပကာရေန ဝုတ္တဿ တဿ နိဿရဏနာမကဿ အဘာဝပ္ပတ္တိဒေါသတော နိဿရဏနာမကာနံ ပဌမဇ္ဈာနအာကာသာနဉ္စာယတနာနမ္ပိ အဘာဝေါ ဘဝေယျ။ အတ္ထိ နိဿရဏန္တိ အတ္ထိ နိဗ္ဗာနံ။ ဥပ္ပာဒါဒီနန္တိ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိဘင်္ဂါနံ။ ပပဉ္စာဘာဝတောတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌီနံ အဘာဝတော။
၇၇၄။ အဗျာပဇ္ဈန္တိ နိဒုက္ခံ။ အက္ခရန္တိ အခရံ။
၇၇၇။ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိကရံ ¶ တထာဂတမတေ ဇိနဝစနေ သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနံ ပညာသမ္ဘဝံ ပညာကာရဏံ သမ္ပသာဒနကရံ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသာလိနန္တိ အတ္ထဗျဉ္ဇနသာရဝန္တံ သုမဓုရံ သာရညု ဇိနသာသနသာရညူ ဝိမှာပနံ အစ္ဆေရကရံ ဣမံ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အဘိဓမ္မာဝတာရံ ယော ဇာနာတိ၊ သော ဇနော ဂမ္ဘီရေ နိပုဏေ နိပုဏဉာဏဂေါစရေ အဘိဓမ္မပိဋကေ ပဒံ နိဋ္ဌံ ဥတ္တမသန္နိဋ္ဌာနံ ယာတိ ပါပုဏာတိ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
နိဗ္ဗာနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဧကာဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၂။ ဒွါဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ပညတ္တိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
သင်္ခါယတီတိ ¶ သင်္ခါ၊ ကထီယတီတိ အတ္ထော။ ကိန္တိ ကိံ ဣတိ ကထီယတိ။ ‘‘အဟ’’န္တိ ‘‘မမ’’န္တိ ကထီယတိ။
တဇ္ဇာပညတ္တီတိ တဿ စက္ခုသောတာဒိကဿ အနုရူပဝသေန ဇာတာ ပညတ္တီတိ အတ္ထော။
ဧကဿဝါတိ ဧကဿ နာမဓမ္မဿ ‘‘အစ္ဆော’’တိ နာမံ ဂဟေတွာ ဗဟူနံ နာမဓမ္မာနံ ‘‘အစ္ဆော’’တိ နာမံ ဂဟေတွာ။ သမူဟမေဝါတိ နာမဓမ္မာနံ သမူဟံ ဧဝ။
ဂဟိတော ပုဗ္ဗေ သင်္ကေတော ဧတေနာတိ ဂဟိတပုဗ္ဗသင်္ကေတံ။ ကိံ တံ? မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဇဝနဝိညာဏံ။ တေန ဂဟိတာယ ပညတ္တိယာ ဝိညာယတိ ‘‘သတ္တာ’’တိ ‘‘ကမ္မဇာ’’တိ ကထီယတိ။
ဣတ္ထီ ¶ စ ပုရိသော စ ဣတ္ထိပုရိသာ၊ တေ အာဒယော ယေသံ တေ ဣတ္ထိပုရိသာဒယော၊ တေသံ။
၇၇၈။ တတိယာ ကောဋီတိ တတိယော ကောဋ္ဌာသော။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
ပညတ္တိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒွါဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၃။ တေရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ကာရကပဋိဝေဓဝဏ္ဏနာ
ဝေဒကဿာတိ ¶ သုခဒုက္ခဝေဒကဿ။ တဒါယတ္တဝုတ္တီနန္တိ တေသံ အာယတ္တာ ပဋိဗဒ္ဓါ ယေသံ ဝိပါကာနံ တေ တဒါယတ္တဝုတ္တိနော၊ တေသံ။ အတြ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အာစရိယေန ပရိဟာရော ဝုစ္စတေ။ ကုတောယံ တဝ တတ္ထာနုရောဓောတိ တတ္ထ တသ္မိံ အညဿ အတ္တကာရကဿ အဘာဝေပိ သတ္တုသင်္ခါတဿ အတ္တနော ဘာဝေပိ အယံ တဝ အနုရောဓော အနုနယော ကုတော ကေန ကာရဏေန ဣဓ ဣမသ္မိံ အသတိ ကတ္တရိ ကုသလာဒီနံ အတ္ထိဘာဝေ ကမ္မဝိရောဓော ကုတော ကေန ကာရဏေန။ အထာပီတိ အပရော နယောပိ။ ကိဉ္စေတ္ထာတိ ဧတ္ထ ဧတိဿံ စောဒနာယံ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ အဝသိဋ္ဌံ တာဝ ဗြူဟိ၊ အပရိသမတ္တာ တေ စောဒနာ။ တဿာတိ အတ္တနော။ ကာရကဝေဒကတ္တာဘာဝေါတိ ကာရကဝေဒကတ္တဿ အဘာဝေါ သိယာ။
အထ န ဘဝတီတိ အတ္တနော အနာသေ စေတနာပိ အနာသော ယဒိ န ဘဝတိ။ ပဋိညာ ဟီနာတိ ‘‘စေတနာယ အနညော အတ္တာ’’တိ ပဋိညာ ဟီနာ။ ဝုတ္တပ္ပကာရတောတိ ‘‘အတ္တနော အနာသေ စေတနာယ နာသော န ဘဝတိ’’ဣတိ ဝုတ္တပ္ပကာရတော ¶ ။ ဝိပရီတန္တိ ‘‘အတ္တနော အနာသေ စေတနာယ အနာသော’’ဣတိ ဝိပရီတဂ္ဂဟဏံ သိယာ။ အတ္တာ နဿတု၊ စေတနာ တိဋ္ဌတု၊ အထ ပန ဧဝံ န ဘဝတီတိ အတ္တာ နဿတု၊ စေတနာ တိဋ္ဌတု၊ ဧဝံ ဂဟဏံ ပန န ဘဝတိ။ အနညတ္တပက္ခံ ပရိစ္စဇ ပရိစ္စဇာဟိ ‘‘စေတနာယ အနညော အတ္တာ’’တိ။ ပဋိညာ ဟီနာ ယဿ သော ပဋိညာဟီနော။
ဥဘိန္နံ စေတနတ္တာနံ ဧကဒေသတာ ဧကဒေသဘာဝေါ နတ္ထိ။ ဧဝဉ္စ သတီတိ ဧဝံ ဥဘိန္နံ ဧကဒေသဿ အဘာဝေ သတိ ကော ဒေါသော ဣတိ တွံ စေ ဝဒေယျာသိ။ ယံ ပန တယာ ဝုတ္တံ ယထာ ရူပရသဂန္ဓာဒီနံ ဧကဒေသေ ဝတ္တမာနာနမ္ပိ လက္ခဏတော အညတ္တန္တိ ယံ ဝစနံ ပန တယာ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝစနံ အယုတ္တံ၊ နာနုရူပန္တိ အတ္ထော။ တဝ ပဋိညာ ဟီနာတိ ‘‘ဧကဒေသေ ဝတ္တမာနာနံ စေတနတ္တာနံ လက္ခဏတော အညတ္တ’’န္တိ ပဋိညာ ဟီနာ။
ဧဝဉ္စ သတီတိ ဧတံ စေတနာယ အညဘာဝေ သတိ ကော ဒေါသော ဣတိ စေ ဘဝံ ဝဒေယျ။ ‘‘အစေတနော ¶ အတ္တာ’’တိ ဝစနံ၊ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒေါသတောတိ ‘‘ပါကာရတရုပါသာဏတိဏသဒိသော သိယာ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒေါသတော။
၇၈၀။ အတ္ထိ သတ္တောပပါတိကောတိ ဩပပါတိကာ သတ္တာ အတ္ထိ။
၇၈၁။ ဘာရာဒါနန္တိ ဘာရဂ္ဂဟဏံ။ ဘာရနိက္ခေပနန္တိ ဘာရောရောပနံ။
၇၈၃။ ဧကဿ ပုဂ္ဂလဿ အဋ္ဌိသဉ္စယော အဋ္ဌိသမူဟော ဧကေန ကပ္ပေန ပဗ္ဗတသမော ရာသိ သိယာ။
၇၈၅။ ဘော မာရ၊ တွံ သတ္တော ဣတိ ပစ္စေသိ၊ ကံ သဒ္ဒဟသိ၊ ‘‘သတ္တော’’တိ ဂဟဏံ တေ တဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇော အယံ၊ ဣဓ လောကေ သတ္တော န ဥပလဗ္ဘတိ။
၇၈၇။ ယော ¶ ဘိက္ခု ဣမံ ဂန္ထံ အစ္စန္တံ သတတမ္ပိ စိန္တေတိ၊ တဿ ဘိက္ခုနော ပရမာ ပညာ ဝေပုလံ ဝိပုလဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။
၇၈၈။ ယော ဘိက္ခု ဣမံ အဘိဓမ္မာဝတာရံ အတိမတိကရံ ဥတ္တမံ အဘိညာဏကရံ ဝိမတိဝိနာသကရံ ကင်္ခစ္ဆေဒကရံ ပိယက္ကရံ ပေမကရံ သဒါ ပဌတိ၊ သုဏာတိ၊ တဿ ဘိက္ခုနော မတိ ဣဓ သာသနေ ဌိတေ ဝိကသတိ ပဋိဖုလ္လတိ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
ကာရကပဋိဝေဓဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တေရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၄။ စုဒ္ဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ရူပါဝစရသမာဓိဘာဝနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၇၈၉-၉၃။ ဟိတာနယန္တိ ¶ ဟိတာဝဟံ။ မာနသဉ္စ သုဂတန္တိ သုဋ္ဌု ပဝတ္တမာနသဉ္စ။ မဓုရာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဧတဿာတိ မဓုရတ္ထဝဏ္ဏနံ။ ဥတ္တရံ တု မနုဿာနံ၊ ဓမ္မတော ဉာဏဒဿနန္တိ မနုဿာနံ လောကိယဓမ္မတော ဥတ္တရိဘူတဉာဏဒဿနလောကုတ္တရံ။ သင်္ကဿရသမာစာရေတိ သင်္ကာယ ကင်္ခါယ သရိတဗ္ဗသမာစာရေ။ အစ္ဆိဒ္ဒံ အက္ခဏ္ဍံ အကမ္မာသံ။ အတ္ထကာမေနာတိ အတ္တနော ဟိတကာမေန။
၇၉၇။ ဒုဝိဓလက္ခဏံ စာရိတ္တဝါရိတ္တလက္ခဏံ။
၈၀၇။ သဝဏ္ဏကသိဏာတိ နီလပီတဩဒါတလောဟိတဝဏ္ဏကသိဏာ။
၈၀၈။ တံ ¶ ဧကကံ အာနာပါနံ အဿာသပဿာသော။
၈၀၉-၁၀။ မရဏူပသမာယုတ္တာ သတီတိ မရဏာနုဿတိ ဥပသမာနုဿတိ။ အာဟာရနိဿိတသညာတိ အာဟာရေ ပဋိကူလသညာ။ ဓာတုဝဝတ္ထာနန္တိ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနံ။
၈၁၁-၂။ အနုကူလာ ဣမေ သဗ္ဗ-စရိတာနန္တိ ဝဏ္ဏိတာတိ ယံ ကမ္မဋ္ဌာနံ သဒ္ဓါစရိတဿ အနုကူလံ၊ တမေဝ ပညာစရိတဿ အနုကူလန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒံ သဗ္ဗံ ပန ဝစနံ ဧကန္တဝိပစ္စနီကဘာဝတော ဧကန္တပဋိပက္ခဘာဝတော အတိသပ္ပာယတော ဝုတ္တံ၊ ဣတိ ဝိဘာဝိနာ ဉေယျံ။
၈၃၅။ ဝိပဿနာဘဝသမ္ပတ္တိ-သုခါနံ ပစ္စယာ သိယုံ ဝိပဿနာသမ္ပတ္တိသုခါနံ ဘဝသမ္ပတ္တိသုခါနံ ပစ္စယာ သိယုံ။
၈၃၈။ သမ္မဋ္ဌာနံ ¶ မနောဘုနောတိ မနောဘုဟဒယော တဿ ဟဒယဿ သမ္မဋ္ဌာနံ။
၈၄၄။ ပတ္တုကာမေန ဓီမတာ ကသိဏံ ကတ္တဗ္ဗံ။
၈၄၅။ သံဟာရိမန္တိ ဣတော စိတော စ ဟရိတဗ္ဗကသိဏံ။ တတြဋ္ဌကန္တိ တသ္မိံ ဌာနေ ဌိတံ ဣတော စိတော စ အနာဟရိတဗ္ဗံ ကသိဏံ။
၈၄၉။ ဝိဝဋ္ဋံ ပန မိစ္ဆတာတိ နိဗ္ဗာနံ ဣစ္ဆန္တေန ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလံ ဝဋ္ဋံ ကာတုံ တံ ကသိဏံ ဝဋ္ဋတိ။
၈၅၁-၂။ ဟတ္ထပါသပ္ပမာဏသ္မိံ၊ တမှာ ကသိဏမဏ္ဍလာတိ တတော ကသိဏမဏ္ဍလတော ဟတ္ထပါသပ္ပမာဏသ္မိံ ပဒေသေ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလေ ဥစ္စေ။ ပရိမုခံ သတိန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခံ သတိံ။
၈၅၃-၄။ နေက္ခမ္မန္တိ ဈာနံ။ ခေမတော ဒဋ္ဌုံ ဒိသွာ အဟံ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ အဒ္ဓါ ဧကန္တေန ပဝိဝေကသုခဿ နိဗ္ဗာနသုခဿ ဘာဂီ အဿံ ဘဝေယျံ။
၈၅၆။ သော ¶ ကသိဏဿ ဝဏ္ဏော တေန ယောဂိနာ န ပေက္ခိတဗ္ဗော၊ ကသိဏဿ လက္ခဏံ န ပေက္ခိတဗ္ဗံ ဥဿဒဿ ဝသေန ဝဏ္ဏံ အမုဉ္စိတွာ။
၈၆၀။ ဧဝံ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဧကဂ္ဂစေတသော ဧကဂ္ဂစိတ္တဿ ယောဂိနော နိမီလေတွာ အာဝဇ္ဇန္တဿ ယထာ ယေန ပကာရေန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဟောတိ ဥမ္မီလိတေ ကာလေပိ၊ တထာ တေန ပကာရေန တံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အာပါထံ ယာတိ စေ ယဒိ အာဂစ္ဆတိ၊ ဥဂ္ဂဟမေဝ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ။
၈၆၄။ ပါဒါနံ ဓောဝနေ ပပဉ္စပရိဟာရတ္ထံ။ ဧကတလိကာတိ ဧကတလမတ္တာ။
၈၆၆။ သမန္နာဟရိတဗ္ဗန္တိ ¶ ကမ္မဋ္ဌာနံ သုမနေန အာဟရိတဗ္ဗံ၊ မနသိကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တက္ကာဟဋန္တိ ဝိတက္ကေန အာဟဋံ ဖုသိတံ ကရေ ကရေယျ။
၈၇၁-၄။ ဣမဿာတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ။ ပုရိမဿာတိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဿ။ ကော ပန အယံ ဝိသေသော? ထဝိကာ နီဟရိတံ အာဒါသမဏ္ဍလံ မဇ္ဇိတံ ဝိယ။ တောယဒေ ကာဠမေဃေ သေတဗလာကာ ဝိယ။ တဒါ တံ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ပဒါလေတွာဝ နိဂ္ဂတံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ။ တတော ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တတော။ တန္တိ တံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ။ သဏ္ဌာနဝန္တဉ္စ ဝဏ္ဏဝန္တဉ္စ န စ ဥပဋ္ဌာကာရမတ္တံ။ ပညဇန္တိ ပညာယ ဇာတံ။
၈၇၇-၈။ ဥပစာရက္ခဏေ တဿာတိ တဿ သမာဓိနော ဥပစာရက္ခဏေ။ နီဝရဏပ္ပဟာနေန သမာဓိနော ပဋိလာဘက္ခဏေ ပန အင်္ဂါနံ ဝိတက္ကာဒီနံ ပါတုဘာဝေန ဣတိ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ။
၈၇၉။ ဒွိန္နံ ¶ သမာဓီနန္တိ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓီနံ။
၈၈၂။ စက္ကဝတ္တိယဂဗ္ဘောဝ ရတနံ ဝိယ အဿ အနေန သုဒုလ္လဘံ။
၈၉၁-၂။ သမတံ ဝီရိယဿေဝါတိ ဝီရိယသမဘာဝံ။ လယံ လီနဘာဝံ ဤသကမ္ပိ ယန္တံ ဂစ္ဆန္တံ မာနသံ အာဝဇ္ဇနစိတ္တံ။
၈၉၅-၉။ ဘဝင်္ဂံ ပန ပစ္ဆိဇ္ဇ ဥစ္ဆိန္ဒိတွာ တဒေဝ ပထဝီကသိဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ယောဂိနော မနောဒွါရမှိ ဇာယတိ။ တတောတိ အာဝဇ္ဇနတော တတြေဝါရမ္မဏေ တသ္မိံ ပထဝီကသိဏသင်္ခါတေ အာရမ္မဏေ တဿ ယောဂိနော ဇဝနာနိ စတ္တာရိ ဝါ ပဉ္စ ဝါ ဇာယန္တေ။ အဝသာနေ ဧကံ ဇဝနမာနသံ ရူပါဝစရိကံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ရူပါဝစရိကေ ဝိတက္ကာဒယော အင်္ဂါ။ အညေဟိ အညေသံ စိတ္တာနံ အညေဟိ ဝိတက္ကာဒီဟိ ဗလဝတရာ ဟောန္တိ။ တာနိ အပ္ပနာဘာဝံ အပ္ပတ္တာနိ အပ္ပနာစေတသော ¶ ပရိကမ္မောပစာရတော ပရိကမ္မဘာဝတော ပရိကမ္မာနီတိ ဝုစ္စန္တေ၊ ဥပစာရဘာဝတော ဥပစာရာနီတိ စ ဝုစ္စန္တေ။ တာနိ ဇဝနာနိ အပ္ပနာယာနုလောမတ္တာ အနုလောမာနိ ဧဝ စ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတ္ထ အနုလောမကေသု ယံ သဗ္ဗန္တိမံ ဇဝနံ၊ တံ ဂေါတြဘူတိ ပဝုစ္စတိ။
၉၀၁။ ဂေါတြဘု ဒိဋ္ဌန္တိ ဂေါတြဘု နာမ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။
၉၀၄-၅။ ပုရိမေဟိ ဇဝနေဟိ ယံ အာသေဝနံ၊ တံ ဗလဝပစ္စယံ လဒ္ဓါ လဘိတွာ ဆဋ္ဌံ ဇဝနံ၊ သတ္တမံ ဝါ ဇဝနံ အပ္ပေတိ။ ဣတိ ဝစနံ ပဝုစ္စတိ၊ ဧတ္ထ ဝါဒေ ဂေါဒတ္တော နာမ အာဘိဓမ္မိကော အာစရိယော အာဟ။ ဆိန္နတဋေ မုခံ ယဿ ဆိန္နတဋမုခေါ။
၉၀၈။ ပစ္စဝေက္ခဏာ ¶ ဟေတု ယဿ အာဝဇ္ဇနဿာတိ ပစ္စဝေက္ခဏဟေတုကံ။
၉၁၁-၂။ ကာမစ္ဆန္ဒဿ နာနာဝိသယေ ပလုဒ္ဓဿ။ စေတသော ဧကသ္မိံ ဝိသယေ သမာဓာနေန သမာဓိ။
၉၁၅။ သယဉ္စ အတိသန္တတော သုခံ အဝူပသန္တသဘာဝဿ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဒွယဿ ပဋိပက္ခတော ဝုတ္တံ။
၉၁၇။ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပယုတ္တန္တိ ပဉ္စနီဝရဏဝိပ္ပယုတ္တံ။ ပဉ္စင်္ဂသံယုတန္တိ ဝိတက္ကာဒီဟိ ယုတ္တံ။
၉၂၀-၁။ ဝေပုလ္လန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝိပုလဘာဝံ။ တဉ္စ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဥပစာရံ ဝိစာရေတွာ ဝဍ္ဎေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
၉၂၈-၃၁။ ပမာဒယောဂိနောတိ ပမာဒဝသေန ယောဂိသမ္ပန္နဿ ကာမသဟဂတာ သညာမနက္ကာရာ မနသိကာရာ စေ စရန္တိ၊ တဿ ယောဂိနော တံ ဈာနံ ဟာနဘာဂိယံ ဟောတိ။ သတိ သန္တိဋ္ဌတေ တသ္မိံ၊ သန္တာ တဒနုဓမ္မတာ တသ္မိံ ပဌမဇ္ဈာနေ တဒနုဓမ္မတာ တဿ ပဌမဇ္ဈာနဿ အနုရူပါ သတိ နိကန္တိ သန္တာ သံဝိဇ္ဇမာနာ သန္တိဋ္ဌတေ သန္တိဋ္ဌတိ၊ တံ ဈာနံ မန္ဒဿ ယောဂိနော ဌိတိဘာဂိယံ ဟောတိ၊ ဌိတိံ ဘဇတိ။ ဝိသေသဘာဂိယံ ဟောတိ၊ ဝိသေသံ ဒုတိယာဒိဘာဝနံ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗိဒါသံယုတာ ¶ သညာ၊ မနက္ကာရာတိ နိဗ္ဗိဒါဝိပဿနာသံယုတ္တာ သညာမနက္ကာရာ။ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယန္တိ လောကုတ္တရဘာဂိယံ၊ လောကုတ္တရမဂ္ဂဘာဂိယန္တိ အတ္ထော။
၉၃၃။ အယံ သမာပတ္တိ အာသန္နာကုသလာရယော အာသန္နာကုသလာရိကာ ယသ္မာ တက္ကစာရာနံ ထူလတ္တာ စ၊ တသ္မာ ကာရဏာ အယံ သမာပတ္တိ အင်္ဂဒုဗ္ဗလာ။
၉၃၅။ နိကန္တိန္တိ တဏှံ။ ပရိယာဒါယာတိ သောသာပေတွာ။
၉၃၆။ ဝိဓိနာတိ ¶ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိဓိနာ။ သတဿာတိ သတိသမ္ပန္နဿ။
၉၃၈။ နိမိတ္တံ တု တဒေဝ စာတိ တမေဝ ပဌမနိမိတ္တံ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’ဣတိ ဧဝံ မနသာ ကရောန္တဿ။
၉၄၃။ သမ္ပသာဒနန္တိ သဒ္ဓါ။ မဇ္ဈတ္တန္တိ တတြမဇ္ဈတ္တတာ။
၉၄၄။ ဒုဝင်္ဂဟီနန္တိ ဝိတက္ကဝိစာရဟီနံ။
၉၄၈။ ပီတိ နာမ စေတသော စိတ္တဿ ဥပ္ပိလာပနံ ဥပ္ပိလာပိတတ္တံ ယတော ယသ္မာ ကာရဏာ။
၉၆၁-၂။ အာသန္နပီတိဒေါသာတိ ပီတိယေဝ ဒေါသာ။ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ တတိယဇ္ဈာနေ ယဒေဝ ယံ ဧဝ သုခံ ဣတိ ဧဝံ သုခံ စေတသော အာဘောဂေါ မနသိကာရော။ ဧဝံ ဣမိနာ ပကာရေန သုခဿ ထူလတ္တာ အယံ သမာပတ္တိ အင်္ဂဒုဗ္ဗလာ ဟောတိ။
၉၇၄-၅။ သုခံ ဥပေက္ခာယ အာသေဝနံ ပန န ဟောတိ ယသ္မာ ဥပေက္ခာယ အာသေဝနံ ပန န ဟောတိ၊ ယသ္မာ ဥပေက္ခာသဟဂတာနိ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ၊ တသ္မာ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥပေက္ခာသဟဂတံ သမုဒီရိတံ။
၉၇၆။ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဒွိဓာ ဒွီဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ ဌိတံ။
၉၇၉။ အယံ ¶ အဘိဓမ္မာဝတာရော သုမဓုရဝရတရဝစနော ကံ နု ဇနံ နေဝ ရဉ္ဇယတိ၊ အတိနိသိတဝိသဒေါ ဗုဒ္ဓိပ္ပစာရော ယဿ သော အတိနိသိတဝိသဒဗုဒ္ဓိပ္ပစာရော၊ သော တေန ဇနေန ဝေဒနီယော ဇာနိတဗ္ဗော။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
ရူပါဝစရသမာဓိဘာဝနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စုဒ္ဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၅။ ပန္နရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
အရူပါဝစရသမာဓိဘာဝနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၈၂-၃။ ရူပေ ¶ ခေါ ဝိဇ္ဇမာနသ္မိန္တိ ရူပကာယေ ဝိဇ္ဇမာနေ ဒဏ္ဍာဒါနာဒယော ဒဏ္ဍဂ္ဂဟဏာဒယော။ ဣတိ ရူပေ ရူပကာယေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ။
၉၈၄။ သူကရာဘိဟတောဝ သာတိ သူကရံ အနုဗန္ဓိတော သာ သုနခေါ ဝိယ။
၉၈၈-၉၉၀။ ဖုဋ္ဌောကာသဉ္စ တေန တန္တိ တေန စိတ္တေန ဖုဋ္ဌံ တမောကာသံ ‘‘အနန္တော အာကာသော’’ဣတိ စ မနသာ ကရောန္တော ဧဝ ဥဂ္ဃာဋေတိ။ ဣတိ ဝစနံ ဝုစ္စတေ၊ အယမညော နယော၊ ‘‘အာကာသော’’ ဣတိ မနသာ ကရောန္တော တံ ကသိဏံ န သံဝေလ္လေတိ။
၉၉၈။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနမေဝ ပစ္စတ္ထိကံ ရူပါဝစရဇ္ဈာနပစ္စတ္ထိကံ။
၁၀၀၄။ အာကာသဖုဋဝိညာဏေတိ ¶ ဖုဋမေဝ ဝိညာဏံ ဖုဋဝိညာဏံ၊ တသ္မိံ အာကာသာရမ္မဏေ ဖုဋဝိညာဏေ။
၁၀၀၅-၆။ အယံ အာကာသော အနန္တော ဣတိ ဧဝံ တံ အာကာသမေဝ ဖရိတွာ ပဝတ္တံ ဝိညာဏံ ဝိညာဏဉ္စ ဣတိ ဝစနံ ဝုစ္စတေ။ ဝိညာဏံ အနန္တံ နာမ န ဟောတိ၊ အနန္တာရမ္မဏတ္တာ ‘‘ဝိညာဏံ အနန္တ’’န္တိ ဝုစ္စတေ၊ တံ ဝိညာဏံ မနက္ကာရဝသေန အပိ အနန္တံ ပရိဒီပိတံ။
၁၀၁၀။ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏဿ အဘာဝေါ တဿ ဧဝ ပဌမာရုပ္ပဿ သုညတော သုညဘာဝတော။
၁၀၁၃။ သတိ ¶ တိဋ္ဌတိ ဘိယျော ဗလဝါ သတိ တိဋ္ဌတိ။
၁၀၁၇-၈။ ဒုတိယာရုပ္ပစက္ခုနာတိ စက္ခုနာ ဒုတိယာရုပ္ပံ ‘‘နတ္ထိ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ အာကာရေန ပရိကမ္မဝသေန မနက္ကာရေ။ တဿာပဂမမတ္တဉ္စ တဿ ပဌမာရုပ္ပဿ အပဂမမတ္တဉ္စ။
၁၀၂၉။ ယာ နာမ အယံ သမာပတ္တိ အဘာဝမတ္တမ္ပိ ဂေါစရံ ကတွာ ဌဿတိ၊ အယံ သမာပတ္တိ ဝတ ဧကန္တေန အဟော သန္တာတိ ပဒိဿတိ။
၁၀၃၃။ ယာယ သညာယ နေဝသညီ၊ နာသညီ စ ဟောတိ၊ ကေဝလံ ဧကန္တေန အထ ခေါ သာ သညာ ဧဒိသီ န ဟောတိ။
၁၀၃၅-၇။ ပဋုသညာယ ကိစ္စဿ နေဝ ကရဏတော အယံ သမာပတ္တိ ‘‘နေဝသညာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ စတုတ္ထအာရုပ္ပတော သမ္ဘဝါ ပဝတ္တာ တေဇောဓာတု သုခေါဒကေ ဒဟနကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတိ ယထာ၊ သာ သင်္ခါရဓမ္မာနံ အဝသေသတ္တာ။
၁၀၄၀။ ပါသာဒတလဉ္စ ¶ သာဋိကာ စ။
၁၀၄၁။ ယော ပန ဘိက္ခု ဣမံ ရူပါရူပဇ္ဈာနသမာပတ္တိဝိဓာနံ သာရတရံ ဇာနာတိ၊ သော ရူပါရူပဇ္ဈာနသမာပတ္တိပုရေက္ခော သေက္ခော ဘဝံ ကာမဘဝံ အဘိဘုယျ အဘိဘဝိတွာ ရူပါရူပံ ယာတိ ပါပုဏာတိ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
အရူပါဝစရသမာဓိဘာဝနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပန္နရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၆။ သောဠသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
အဘိညာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၀၄၅။ သတာတိ ¶ သတိသမ္ပန္နေန။ အနုယောဂန္တိ ဝီရိယံ။
၁၀၄၇။ ယောဂါဝစရဘိက္ခုနာ နိဗ္ဗတ္တိတာသု အဘိညာသု အဿ ယောဂါဝစရဿ ဘိက္ခုနော သမာဓိဘာဝနာ နိဋ္ဌံ ပရိယောသာနံ ဂတာ သိယာ။
၁၀၅၀။ ဒန္တေတိ ဒန္တေ ဌိတေ။ အစလေတိ အစလေ ဌိတေ။
၁၀၅၂-၄။ အဘိညာယ ပါဒကံ ကာရဏံ အဘိညာပါဒကံ ယောဂီ သတံ ဝါပိ သဟဿံ ဝါပိ ယဒိ သစေ ဣစ္ဆတိ၊ အဘိညာပါဒကံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော အဘိညာပါဒကဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ‘‘သတံ ဟောမိ၊ သတံ ဟောမိ’’ ဣတိ ဧဝံ ကာမာဝစရပရိကမ္မမာနသံ ကတွာ အဘိညာယ ပါဒကံ ကာရဏဘူတံ ဈာနံ ပုနာဓိဋ္ဌာတိ ပုန အာပဇ္ဇိတွာ တတော ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ပုန အဓိဋ္ဌာတိ ¶ ၊ သဟာဓိဋ္ဌာနေန စေတသာ အဓိဋ္ဌာနသင်္ခါတေန စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တေန သဟ သော ယောဂီ သတံ ဟောတိ။ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ။
၁၀၆၇-၈။ ဧသော အဓိဂတာဘိညော ယောဂီ ပါဒကာရမ္မဏေန စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ပဋိဘာဂနိမိတ္တသင်္ခါတေန အာရမ္မဏေန ဖုဋ္ဌေ ဩကာသေ ဂတေ ပဝတ္တေ ပန သဒ္ဒေ သုဏာတိ။ ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ။
၁၀၆၉။ ပရဿ စိတ္တံ ပရိယတိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတီတိ စေတောပရိယံ၊ တမေဝ မာနသံ စေတောပရိယမာနသံ။
၁၀၇၀။ ဟဒယံ ပန နိဿာယာတိ ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ပဝတ္တမာနလောဟိတံ၊ ဟဒယကောသေ ပဝတ္တံ ရုဟိရန္တိ အတ္ထော။
၁၀၇၅။ ကာမာဝစရစိတ္တဉ္စာတိ ¶ ကာမာဝစရသတ္တာနံ ကာမာဝစရစိတ္တဉ္စ။ ရူပါရူပေသု ရူပဘဝါရူပဘဝေသု သတ္တာနံ မာနသဉ္စ။ ကိံ ဘူတံ? သရာဂါဒိပ္ပဘေဒကံ မာနသံ သဗ္ဗံ စေတောပရိယဉာဏံ ဇာနာတိ။ စေတောပရိယဉာဏံ။
၁၀၇၇-၈၂။ နိသဇ္ဇာ သဗ္ဗပစ္ဆိမာတိ သဗ္ဗေသံ ဣရိယာပထာနံ ပစ္ဆာ ဇာတာ နိသဇ္ဇာ ဘိက္ခုနာ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗာ။ တတော ပဘုတိ တတော သဗ္ဗပစ္ဆိမတော နိသဇ္ဇာတော ပဘုတိ တံ သဗ္ဗံ ပစ္ဆိမနိသဇ္ဇံ အာဒိံ ကတွာ ပဋိလောမက္ကမာ ပဋိလောမက္ကမေန သဗ္ဗံ အတ္တနာ ကတံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အသ္မိံ ဘဝေ ယာဝ ယတ္တကံ ကာလံ သန္ဓိ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ၊ တာဝ တတ္တကံ ကာလံ ကတံ ကိရိယံ တေန ဘိက္ခုနာ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ပုရိမသ္မိံ ဘဝေပိ စုတိက္ခဏေပိ နိဗ္ဗတ္တံ နာမရူပဉ္စ သာဓုကံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ စုတိက္ခဏေ နိဗ္ဗတ္တေ တသ္မိံ နာမရူပေ ဧဝံ ဘိက္ခုနာ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗေ ယဒါ တဒေဝ တမေဝ နာမရူပံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စုတိက္ခဏေ မနောဒွါရေ မနက္ကာရော မနောဒွါရာဝဇ္ဇနစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ။
၁၀၈၆-၉၆။ အဘိညာပါဒကံ ကသိဏာရမ္မဏံ ဈာနံ အဘိနီဟာရက္ခမံ ကတွာ ဣမေသု တီသု ကသိဏေသု ကတပုညေဟိ။ တသ္မာ တမိတရံ ဝါပီတိ အာလောကကသိဏံ ဝါ ဣတရံ ဝါပိ ကသိဏဒွယံ ယထာက္ကမံ ¶ ဥပ္ပာဒေတွာ ဥပစာရဘူမိယံယေဝ ဌတွာ တံ အာလောကကသိဏံ ဌပေတဗ္ဗံ။ အပ္ပနံ ပဏ္ဍိတော န ဥပ္ပာဒေယျ၊ သစေ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တံ အာလောကကသိဏံ ပါဒကဇ္ဈာနနိဿိတံ ပါဒကဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ဝဍ္ဎိတဿ ဈာနဿ အန္တောဂဓံ ရူပံ တေန ယောဂိနာ ပဿိတဗ္ဗံ ဘဝေ ဘဝေယျ။ တံ ရူပံ ပဿတော ပဿန္တဿ တဿ ယောဂိနော ပရိကမ္မဿ ဝါရော အတိက္ကမတိ၊ တာဝဒေ တသ္မိံယေဝ ခဏေ အာလောကောပိ တဿ ယောဂိနော အာလောကောပိ ခိပ္ပံ အန္တရဓာယတိ။ တသ္မိံ အာလောကေ အန္တရဟိတေ ¶ ရူပဂတံ ရူပံ န ဒိဿတိ။ ဒိဝသမ္ပိ နိသီဒိတွာ ပဿတော ရူပဒဿနံ ဟောတိ။
၁၁၀၀-၁။ တံစိတ္တသံယုတန္တိ တေန စတုတ္ထဇ္ဈာနေန ယုတ္တံ စိတ္တံ။ အနာဂတံသဉာဏဿ ပရိကမ္မံ၊ ယထာကမ္မူပဂဿ ဉာဏဿ စ ပရိကမ္မံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ။
၁၁၀၃။ ယော ဘိက္ခု ဣဓ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဣမံ ပန ဂန္ထံ သုဏာတိ၊ စိတ္တေ ကရောတိ စ၊ သော ဘိက္ခု အနေန တရေန ဣမိနာ ဂန္ထေန တရိတွာ အဘိဓမ္မမဟဏ္ဏဝပါရံ ယာတိ ပါပုဏာတိ၊ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
အဘိညာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သောဠသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၇။ သတ္တရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
အဘိညာရမ္မဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၁၀၄။ အနာဂတံသဉာဏဉ္စာတိ န အာဂတော အနာဂတော၊ န တာဝ သမ္ပတ္တောတိ အတ္ထော၊ အနာဂတေ အံသာ ကောဋ္ဌာသာ တေသံ ဉာဏံ အနာဂတံသဉာဏံ။ ယံ ယံ ကမ္မံ ယထာကမ္မံ၊ တံ ဥပဂစ္ဆတိ ဇာနာတီတိ ယထာကမ္မုပဂံ၊ ဝိပါကစေတနာဇာနနကဉာဏံ။
၁၁၀၇-၉။ တတ္ထ ¶ တေသု အာရမ္မဏတ္တိကေသု။ စိတ္တသန္နိဿိတံ ကတွာတိ တံ ကာယံ စိတ္တံ သန္နိဿိတံ ကရိတွာ တမေဝ ကာယစိတ္တစေတသိကဝသေန မဟဂ္ဂတေ စိတ္တသ္မိံ သမာရောပေတိ ဉာဏံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ၊ တတော ကာယာရမ္မဏတော ကာယဿ ပရိတ္တတ္တာ ကာမာဝစရတ္တာ ပရိတ္တာရမ္မဏံ ဉာဏံ သိယာ။
၁၁၁၀-၃။ ဒိဿမာနေန ¶ ကာယေန၊ ဂန္တုကာမော ယဒါ ဘဝေ ယော ယောဂီ ဒိဿမာနေန ကာယေန ဂန္တုကာမော ယဒါ ဘဝေယျ၊ သော ယောဂီ တဒါ စိတ္တံ ကာယသန္နိဿိတံ ကတွာ ရူပကာယေ သန္နိဿိတံ ကတွာ တံ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ ကာယဝသေန ကာယေ အာရောပေတိ၊ တဒါ ဈာနာရမ္မဏတော တံ ဉာဏံ မဟဂ္ဂတဂေါစရံ ဟောတိ၊ ယံ ဉာဏံ ယဒါ အနာဂတဉ္စ ဓမ္မဇာတံ၊ အတီတဉ္စ ဓမ္မဇာတံ ဝိသယံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ တဒါ တံ ဉာဏံ အတီတာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တဒါ အနာဂတာရမ္မဏံ အာရမ္မဏကရဏကာလေ အနာဂတဂေါစရံ ဟောတိ။ ဒိဿမာနေန ကာယေန တဿ ဘိက္ခုနော ဂမနေ ပန သတိ တဿ ယောဂိနော ဉာဏဿ ဂေါစရော ပစ္စုပ္ပန္နော နာမ ဟောတိ၊ ဣတိ ဝိနိဒ္ဒိသေ။
၁၁၁၄။ ကာယံ စိတ္တဿ ဝသေန စိတ္တေ အာရောပေတိ၊ စိတ္တံ ကာယဿ ဝသေန ကာယေ အာရောပေတိ၊ ဣတိ ပရိဏာမနကာလသ္မိံ တဿ ယောဂိနော ဉာဏံ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏံ သိယာ။ သမ္ပဝတ္တတိ သတ္တသူတိ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအတီတအနာဂတပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏသင်္ခါတေသု သတ္တသု အာရမ္မဏေသု သမ္ပဝတ္တတိ။
၁၁၂၀။ ဇာနနေ မဇ္ဈိမာနန္တိ မဟဂ္ဂတာနံ ဇာနနေ။
၁၁၂၂။ ဧတဿ စေတောပရိယဉာဏဿ မဂ္ဂါရမ္မဏတာ ပရိယာယေန ဧဝ မတာ ဉာတာ။
၁၁၂၆-၇။ တတ္ထ တိက္ခဏသမ္ပတ္တံ၊ ပစ္စုပ္ပန္နံ ခဏာဒိကံ။
တတ္ထ တေသု ပစ္စုပ္ပန္နေသု ယံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ခဏာဒိကံ တိက္ခဏသမ္ပတ္တံ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏသမ္ပတ္တံ ခဏာဒိကံ ခဏာယေဝ တံ ခဏာဝယဝံ ပစ္စုပ္ပန္နံ နာမ။ ဧကဒွေသန္တတိဝါရပရိယာပန္နန္တိ ဧကစိတ္တဒွိစိတ္တဝီထိဝါရပရိယာပန္နံ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ နာမ။ ပစ္စုပ္ပန္နန္တိ ပစ္ဆိမန္တိ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နန္တိ အတ္ထော။
၁၁၃၁-၂။ ယေန ¶ ¶ အာဝဇ္ဇနစိတ္တေန ဓမ္မေ အာဝဇ္ဇတိ၊ ယေန စေတသာ ဇာနာတိ၊ တေသံ ဒွိန္နံ အာဝဇ္ဇနဇဝနစိတ္တာနံ သဟဋ္ဌာနဿ အဘာဝါ တံ ‘‘ခဏာဒိကတ္တယံ ပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိအာဒိကံ ‘‘ဧကဿ စိတ္တမေကေန၊ အဝဿံ ပန ဝိဇ္ဈတိ’’ဣတိ ပရိယောသာနံ ဝစနံ န ယုဇ္ဇတိ။ အာဝဇ္ဇနဇဝနာနံ နာနာရမ္မဏဘာဝံ ပတ္တိတော အာပဇ္ဇနတော စ န ယုဇ္ဇတိ။ အနိဋ္ဌေ ပန ဌာနေ တေသံ အာဝဇ္ဇနဇဝနာနံ ဧကာရမ္မဏဘာဝေ အနိစ္ဆိတေ တသ္မိံ ဌာနေ န ယုဇ္ဇတိ၊ အညသ္မိံ ပန ဌာနေ မဂ္ဂဝီထိယံ အာဝဇ္ဇနပရိကမ္မဇဝနာနံ ကသိဏာဒိကံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဂေါတြဘုလောကုတ္တရစိတ္တာနဉ္စ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဧတ္ထ အာရမ္မဏဇဝနာနံ ဧကာရမ္မဏတာ အနိစ္ဆတာ။
၁၁၃၄-၄၁။ ‘‘ဧကဗ္ဘဝပရိစ္ဆိန္နံ၊ ပစ္စုပ္ပန္နန္တိ ပစ္ဆိမ’’န္တိ ဝတွာ ပုန အညေန ပရိယာယေန တံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဒဿေတုံ ဣဒံ အဒ္ဓါချံ အဒ္ဓါနာမ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဇဝနဝါရတော ဒီပေတဗ္ဗံ။ ဣတိ ဝစနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ယဒါ ဣဒ္ဓိမာ ယောဂီ ပရဿ စိတ္တံ ဉာတုံ အာဝဇ္ဇတိ၊ တဿ အာဝဇ္ဇနမနော ပစ္စုပ္ပန္နခဏဝှယံ ပစ္စုပ္ပန္နံ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနစိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ တေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တေသု နိရုဒ္ဓေသု တဿ ယောဂိနော စတ္တာရိ၊ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇာယန္တိ။ ဧတေသံ စတုန္နံ၊ ပဉ္စန္နံ ဇဝနာနံ ယံ ပစ္ဆိမံ စိတ္တံ ဣဒ္ဓိစိတ္တမုဒီရိတံ။ ဣဒ္ဓိစိတ္တတော သေသာနိ ကာမာဝစရစိတ္တာနိ။ ဧတေသံ ကာမာဝစရေ ဣဒ္ဓိဇဝနာနံ တဒေဝ စ ပရစိတ္တံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ ယသ္မာ၊ တသ္မာ သဗ္ဗာနိ တာနိ ဇဝနာနိ ဧကာရမ္မဏတံ ယန္တိ၊ တေသံ ဇဝနာနံ နာနာရမ္မဏတာ အဒ္ဓါဝသာ န ဘဝေယျ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတော တေသံ ဇဝနာနံ ဧကာရမ္မဏဘာဝေပိ ဣဒ္ဓိမာနသမေဝ စ ပရဿ စိတ္တံ ဇာနာတိ။ ဣတရာနိ ကာမာဝစရာနိ ပန စိတ္တာနိ ပရဿ စိတ္တံ န ဇာနန္တိ။ ယထာ စက္ခုဒွါရေ တု ဝိညာဏန္တိ စက္ခုဝိညာဏံ ရူပံ ပဿတိ၊ တထာ ဣတရံ စိတ္တံ န ပဿတိ။
၁၁၆၁။ အနာဂတံသဉာဏဿာတိ ¶ အနာဂတံသဉာဏဿ အနာဂတံ ဓမ္မံ အဂေါစရံ၊ ဂေါစရံ န ဟောတိယေဝါတိ အတ္ထော။
၁၁၆၉။ ဝိဝိဓတ္ထာနိ ဝဏ္ဏပဒါနိ ယသ္မိံ သော ဝိဝိဓတ္ထဝဏ္ဏပဒေါ၊ တံ မဓုရတ္ထမတိနီဟရံ ဥတ္တမံ သောတုဇနဿ ဟဒယံ ပီတိကရံ သစေတနော ကော နာမ မနုဇော န သုဏေယျ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
အဘိညာရမ္မဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သတ္တရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၈။ အဋ္ဌာရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၁၇၅။ ယာ ¶ သဉ္ဇာနနမတ္တံဝ၊ သညာ နီလာဒိတော ပနာတိ သာ သညာ နီလာဒိဝသေန သဉ္ဇာနနမတ္တံဝ ကရောတိ။ လက္ခဏပ္ပဋိဝေဓန္တိ အနိစ္စာဒိလက္ခဏပဋိဗုဇ္ဈနံ။
၁၁၇၇။ တံ ဝိညာဏံ ဥဿက္ကိတွာ ဥဒ္ဓံ သက္ကံ ကတွာ သတ္တေ မဂ္ဂံ ပါပေတုံ န သက္ကောတိ။
၁၁၇၈-၉။ သဗ္ဗေသံ ပန ဓမ္မာနံ သဘာဝပဋိဝေဓနံ အဝိပရီတဝသေန ပဋိဗုဇ္ဈနံ ပညာယ လက္ခဏံ။
၁၁၈၀။ သမာဓိ အာသန္နကာရဏံ ဧတာယာတိ သမာဓာသန္နကာရဏာ။
၁၁၈၁။ လက္ခဏေနေကဓာတိ သဗ္ဗဓမ္မံ ပဋိဗုဇ္ဈနလက္ခဏေန ပညာဝ ဧကဓာ ဝုတ္တာ။
၁၁၈၃။ ဘူရိပညေနာတိ ¶ ဘူတေ အတ္ထေ အဝိပရီတေ အတ္ထေ ရမတီတိ ဘူရိ၊ ဘူရိ ပညာ ဧတဿာတိ ဘူရိပညော၊ တေန။
၁၁၈၆-၉၁။ တီသု အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တီသု စ ဉာဏေသု အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တီသု ဇာတေသု ဉာဏေသု စ ဉာဏံ။ ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဖလံ ဓမ္မဇာတံ။ ဘာသိတတ္ထောတိ ပါဠိယာ အတ္ထော။ ဧတေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတ္ထသညိတာ အတ္ထနာမကာ။ ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတူတိ ဇနနကော ပစ္စယော။ ဘာသိတန္တိ ပါဠိ။ ဓမ္မသညိတာတိ ဓမ္မနာမကာ။ သဘာဝနိရုတ္တီတိ အဝိပရီတဝေါဟာရော။ ပရိယတ္တီတိ သိက္ခနံ။ သဝနာဓိဂမေဟိ ပုဗ္ဗယောဂေန ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တနာယ။
၁၁၉၂။ ဘူမိဘူတေသူတိ ဝိပဿနာယ ဘူမိဘူတေသု။
၁၁၉၄။ ဇနနာဒိတောတိ ¶ ဇာတိအာဒိတော ဘီတေန ပညာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။
၁၂၀၃။ ဧကာသီတိယာ စိတ္တေနာတိ လောကုတ္တရစိတ္တဝဇ္ဇိတေန ဝိပဿနာဘူမိဘူတေန ဧကာသီတိယာ စိတ္တေန။
၁၂၀၈။ သတ္တသမ္မောဟဃာတတ္ထန္တိ သတ္တောတိ သမ္မောဟဿ ဝိနာသိတတ္ထံ။
၁၂၁၁။ နိရီဟကန္တိ ဤဟဝိရဟိတံ ဗျာပါရဝိရဟိတံ၊ ဒါရုရဇ္ဇုသမာယောဂေ။
၁၂၁၅။ ဥဘော ဘိဇ္ဇန္တိ ပစ္စယာတိ အညမညပစ္စယကာရဏာ။
၁၂၂၅။ အန္တဒွယန္တိ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂအတ္တကိလမထာနုယောဂဒွယံ။ ဘာဝယေတိ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိံ ဝဍ္ဎေယျ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဋ္ဌာရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၉။ ဧကူနဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၂၃၁။ ဣစ္စေဝမာဒိဗာတ္တိံသကောဋ္ဌာသာနံ ¶ ပစ္စယဿ ဟေတုပစ္စယေ တာဝ ယောဂီ မနသာ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။
၁၂၃၃။ ဟေတွင်္ကုရဿ ဗီဇံ တု ဗီဇံ အင်္ကုရဿ ဟေတုဇနကံ၊ ပထဝါဒယော အင်္ကုရဿ ပစ္စယာ။
၁၂၃၄။ ပဉ္စ ¶ ဓမ္မာတိ အဝိဇ္ဇာတဏှုပါဒါနကမ္မာဟာရာ ဟေတုပစ္စယာ ဓမ္မာ။
၁၂၃၅။ ကမ္မံ ပုတ္တဿ ဇနကော ပိတာ ဝိယ နာမရူပဿ ဇနကံ။
၁၂၄၀။ ယာ သာတိ ယာ သာ ကင်္ခါ။ ပုဗ္ဗန္တေ ပုဗ္ဗကောဋ္ဌာသေ။
၁၂၄၁။ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗကောဋ္ဌာသတော အနဝသေသာဝ တဿ ယောဂိနော သာ ကင်္ခါ ပဟိယျတိ နာသီယတေ။
၁၂၄၃။ အတ္ထသာဓိကာတိ ကုသလပက္ခေ ဒါနာဒိအတ္ထသာဓိကာ၊ အကုသလပက္ခေ ပါဏာတိပါတာဒိအတ္ထသာဓိကာ။
တံ ဝိပါကန္တိ ဥပဃာတကကမ္မဿ တံ ဝိပါကံ ဥပ္ပန္နံ နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ ဧကော ယောဂီ ကမ္မဝိပါကဝသေန နာမရူပဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟံ ကရောတိ။
၁၂၄၆။ ဟေတုဖလဿ သမ္ဗန္ဓဝသေနာတိ ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓဝသေန ဣဒံ နာမရူပံ ကေဝလံ ဧကန္တေန ပဝတ္တတိ၊ ဣတိ သမ္မာ အဝိပရီတာကာရေန သံ အနုပဿတိ။
၁၂၄၇။ ပါကပ္ပဝတ္တိတော ¶ ဥဒ္ဓံ ပါကပဋိဝေဒကံ န ပဿတိ န ဇာနိယတေ။
၁၂၅၀-၁။ အပ္ပဝတ္တိ နာမ န ဒိဿတိ၊ ဥပပန္နံ ဒိဿတိ။ တိတ္ထိယာ ဧတမတ္ထံ အနညာယ အဇာနိတွာ အသယံဝသီ သတ္တသညန္တိ ‘‘သတ္တော’’တိ သညံ ဂဟေတွာန သဿတဥစ္ဆေဒဒဿိနော အညမညံ ဝိရောဓိနော ဟုတွာ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိံ ဂဏှန္တိ။
၁၂၅၄။ ဥဘောတိ ဥဘော ကမ္မဝိပါကာ အညမညတော သုညာ။ န စ ကမ္မံ ဝိနာ ဖလန္တိ ကမ္မံ ဝိနာ ဖလံ န စ ဟောတိ။
၁၂၅၅။ သမ္ဘာရေဟီတိ ¶ သူရိယာဒိသမ္ဘာရေဟိ။
၁၂၅၈။ ဟေတုသမ္ဘာရပစ္စယာတိ ဟေတုနာ စ သမ္ဘာရပစ္စယေဟိ စ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဧကူနဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၂၀။ ဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ
မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၂၆၄။ ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿာတိ ပစ္စုပ္ပန္နဿ နာမရူပဓမ္မဿ။
၁၂၆၆-၈။ ဥပ္ပဇ္ဇတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တဿ နာမရူပဓမ္မဿ ရာသိတော နိစယတော အာဂမနဉ္စ နတ္ထိ။ ဒိသာဂမနန္တိ ဒိသာယ ဂမနံ ¶ ။ နိရုဒ္ဓဿာပိ နာမရူပဓမ္မဿ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိစယောတိ စ နတ္ထိ။
၁၂၇၀-၁။ အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော၊ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓော။ တဏှာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော၊ တဏှာနိရောဓာ ရူပနိရောဓော။ ကမ္မသမုဒယာ ရူပသမုဒယော၊ ကမ္မနိရောဓာ ရူပနိရောဓော။ အာဟာရနိရောဓာ ရူပနိရောဓော။ ဓမ္မေတိ သင်္ခါရဓမ္မေ။
၁၂၈၀။ သမ္ပတ္တပဋိဝေဓဿာတိ သမ္ပတ္တလောကုတ္တရသင်္ခါတမဂ္ဂဖလဿ သောတာပန္နာဒိပုဂ္ဂလဿ။ ဝိပ္ပဋိပန္နဿာတိ ပဋိပတ္တိယံ အပ္ပဋိပန္နဿ၊ ဝိရုဒ္ဓဝသေန ပဋိပန္နဿ ဝါ။
၁၂၈၆။ ကာယစိတ္တာနီတိ ¶ ကာယာတိ ဝေဒနာသညာသင်္ခါရာ။ စိတ္တန္တိ ဝိညာဏံ။
၁၂၉၀။ ယတော ယတော ပစ္စယာဒိတော။ ယံ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ဝိဇာနတံ ဝိဇာနန္တာနံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ တေဟိ လဘိတဗ္ဗံ အမတံ၊ အမတံ ဝိယ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဝါ။
၁၂၉၃။ အပ္ပတ္တေတိ အတ္တနိ မဂ္ဂဖလသ္မိံ အပ္ပတ္တေ။ ပတ္တသညီတိ မဂ္ဂဖလေ အဟံ ပတ္တော အသ္မိ ဣတိ သညိတော ဟောတိ။
၁၂၉၇။ သာရဝေဒိနောတိ သာရဇာနနသီလာ။ တန္တိ တံ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနံ။ ဣဒံ ဉာဏံ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနန္တိ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနံ နာမ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၂၁။ ဧကဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၂၉၉။ ဥပလ္လေသဝိမုတ္တံ ¶ သုဝိသဒံ ဉာဏန္တိ အဋ္ဌဝိဓဉာဏံ သန္ဓာယာဟ။
၁၃၀၂။ သစ္စာနုလောမဉာဏန္တိ အယမေဝ ပဝုစ္စတိ။
၁၃၀၆။ အယံ သိခါပတ္တာ ဝိပဿနာ ဧဝ သစ္စာနုလောမဉာဏံ နာမ ပဝုစ္စတိ။
၁၃၀၉။ ဘဝင်္ဂါနန္တရံ သင်္ခါရု-ပေက္ခာဂတနယေနာတိ ဘဝင်္ဂါနန္တရံ သင်္ခါရုပေက္ခာသင်္ခါတေန ဉာဏေန ကတနယေန။
၁၃၁၄-၆။ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ¶ ၊ ဥဒ္ဓဉ္စ အနုလောမတောတိ ဥဒ္ဓံ ဝတ္တမာနာနံ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ အနုလောမတော၊ ဣဒံ အနုလောမဉာဏံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ပရိယောသာနံ နာမ ဘာသိတံ မဟေသိနာ ကထိတံ။ သစ္စာနုလောမဉာဏံ အာဟစ္စ ဥပ္ပန္နာ၊ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ဂေါတြဘုပရိယောသာနံ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဧကဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၂၂။ ဒွါဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၃၁၉-၂၂။ အာဝဇ္ဇနဿ ဟိတံ အာဝဇ္ဇနိယံ၊ တံ ဌာနံ ဧတဿာတိ အာဝဇ္ဇနိယဌာနံ၊ ဂေါတြဘူတိ အတ္ထော။ တံ ဂေါတြဘုစိတ္တံ ¶ မဂ္ဂစိတ္တဿ အာဝဇ္ဇနိယဌာနတ္တာ။ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနံ ကုဒါစနံ န စ ဘဇတိ၊ တထေဝ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ ကုဒါစနံ န ဘဇတေဝ။ ဥဘိန္နံ ဉာဏာနံ အန္တရာ ဧကံ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဝေါဟာရေ နိယုတ္တန္တိ ဝေါဟာရိကံ၊ န ဝေါဟာရိကံ အဗ္ဗောဟာရိကံ။ ဝိပဿနာယ သောတသ္မိံ ဝိပဿနာယ သောတေ ပတိတတ္တာ ဝိပဿနာ နာမ ဝေါဟရိတဗ္ဗာ။ တတော နိဗ္ဗာနတော။
၁၃၂၅။ သူရံ တိက္ခံ ဝိပဿနန္တိ ဂေါတြဘုစိတ္တံ သန္ဓာယာဟ။
၁၃၂၆-၉။ ဝိသင်္ခါရန္တိ သင်္ခါရေဟိ ဝိဂတံ။ ပဌမာဝဇ္ဇနဉ္စေဝါတိ ပဌမာဝဇ္ဇနံ ဝိယ။ ပဌမာဘောဂတာပိ စာတိ ပဌမမနသိကာရာ ဝိယ။ မဂ္ဂဿ အနန္တရာဒီဟိ ပစ္စယေဟိ။ တဿာတိ မဂ္ဂဿ။ သိခါပတ္တာယ တာယ ဝိပဿနာယ မုဒ္ဓမှိ မတ္ထကေ။ အနာဝတ္တန္တိ အနိဝတ္တံ။
၁၃၃၀-၃။ ဧကေန ¶ အာဝဇ္ဇနေန ဧကိဿာယေဝ ဝီထိယာ။ အနုလောမဂေါတြဘုစေတသန္တိ အနုလောမဂေါတြဘုစိတ္တာနံ နာနာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ။ တံ ဂေါတြဘုစိတ္တံ အနာဝဇ္ဇနမ္ပိ မဂ္ဂဿ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ဌတွာ။ သညံ ဒတွာ ဝိယာတိ ‘‘အဟံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောမိ၊ တွမ္ပိ တမေဝါရမ္မဏံ ကရောဟိ’’ ဣတိ သညံ ဒတွာ ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ သညိတန္တိ သညံ။ ကဒါစိပိ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗံ မဂ္ဂေါ ဧသ ဧသော မဂ္ဂေါ ပုဗ္ဗေ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗော။
၁၃၃၈။ အနေကေသံ အာနိသံသာနံ ဒါယကေန အာဒိမဂ္ဂေန သံယုတ္တံ။ ပဌမမဂ္ဂဉာဏံ။
၁၃၄၁။ ဧကဿာသေဝနံ ¶ နတ္ထိ ဧကဿ စိတ္တုပ္ပာဒဿ အာသေဝနပစ္စယော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ကာရဏာ ဒွေ စိတ္တုပ္ပာဒါ အနုလောမကာ။ တေဟီတိ စိတ္တုပ္ပာဒေဟိ အာသေဝနပစ္စယံ လဒ္ဓါ လဘိတွာ တတိယံ စိတ္တံ ဂေါတြဘု ဟောတိ။
၁၃၄၅-၇။ မဂ္ဂပေက္ခနဟေတု ယဿ အာဝဇ္ဇနမနသော၊ တံ မဂ္ဂပေက္ခနဟေတုကံ။ တသ္မိံ နိရုဒ္ဓေတိ တသ္မိံ အာဝဇ္ဇနစိတ္တေ နိရုဒ္ဓေ မဂ္ဂဿ ပစ္စဝေက္ခဏသညိတာနိ သတ္တ ဇဝနာနိ ပဋိပါဋိယာ ဇာယန္တေ။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ ဧကူနဝီသတိ ဟောန္တိ။
၁၃၅၁။ တတော တဒါ ဝိပဿနာဝီထိံ ဩတရတိ။ ဒုတိယမဂ္ဂဉာဏံ။
၁၃၆၁။ မူလဃာတန္တိ မူလဃာတနံ။ တတိယမဂ္ဂဉာဏံ။
၁၃၆၃။ အနာဝတ္တိသဘာဝတောတိ အနိဝတ္တတော။ စတုတ္ထမဂ္ဂဉာဏံ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒွါဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၂၃။ တေဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ကိလေသပဟာနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၃၇၅။ ဣဓ ¶ ပန ဣမသ္မိံ ပနာဓိကာရေ ကာရဏူပစာရေန လာဘာဒိကာရဏဿ ဝေါဟာရေန၊ လာဘော အာဒိ ဝတ္ထု ယဿ အနုနယဿာတိ လာဘာဒိဝတ္ထုကော၊ တဿ။
သုခုမာတိ ကာမရာဂပဋိဃာ သုခုမာ။
၁၃၇၆။ ယေန ¶ ယေန ပဌမမဂ္ဂါဒိဉာဏေန ယော ယော သံယောဇနာဒိကော ပဟာတဗ္ဗော ဓမ္မော ဃာတံ ဝိနာသံ ယာတိ၊ သော သော ဓမ္မော တေန တေန အသေသေန ဉာဏေန ဧဝံ သာဓု မယာ သန္ဒဿိတော။
၁၃၈၃။ ပရိညာဘိသမယေနာတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဇာနနေန။ ဒုက္ခံ အဘိသမေတီတိ ဒုက္ခံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။
၁၃၉၄။ ယော ယောဂီ ဣမံ ဝိဒိတွာ ဟိတဘာဝနံ ဝနံ ဝနေတဗ္ဗံ ဝိဒိတွာ ဇာနိတွာ ဝေ ဧကန္တေန သုခသံဟိတံ ဟိတံ ဥပေတိ၊ စိတ္တဿ တမံ အနုတ္တမံ ဟီနံ ဝိဓူယ ဝိနာသေတွာ အဝိဂ္ဂဟကမ္ပဒံ ပဒံ အဝိဂ္ဂဟကံ သရီရရဟိတံ ပဒံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဉာတဗ္ဗံ ပဒံ နိဗ္ဗာနံ ဥပေတိ ပါပုဏာတိ စ။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
ကိလေသပဟာနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တေဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၂၄။ စတုဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၃၉၅။ ရူပံ ¶ ရူပဿာတိ ရူပံ ရူပဿ။ အရူပဿ နာမဿ။
၁၃၉၆။ မိဿကဿာတိ နာမရူပမိဿကဿာတိ အတ္ထော။
၁၃၉၉။ ဧကောတိ ¶ ကမ္မပစ္စယော။ ဒွေကာလိကောတိ အတီတပစ္စုပ္ပန္နကာလဝသေန ဒွီသု ကာလေသု နိယုတ္တော။ ဒဿိတောတိ ဘဂဝတာ ဒေသိတော။
ဣတိ အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာယ
ပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စတုဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
နိဂမနကထာဝဏ္ဏနာ
၁၄၀၁။ သုမတိမတိဝိစာရဗောဓနောတိ သုမတီနံ သုန္ဒရပညာနံ ကဝီနံ မတိယာ ဝိစာရဿ ဗောဓနော။ ဝိမတိဝိမောဟဝိနာသနောတိ ဝိမတီနံ ဗာလာနံ ဝိမောဟဿ ဝိနာသနော။ ကုမတိမတိမဟာတမောနာသောတိ ကုမတီနံ ဗာလာနံ မဟာတမသန္နိဘာယ မတိယာ နာသကော။ ပဋုမတိဘာသကရောတိ ပဋူနံ ပဏ္ဍိတာနံ တိက္ခပညာယ ဩဘာသကရော။
၁၄၀၂။ သုမတိနာမကော ဘိက္ခု အသမာနတော အသဒိသာယ ပူဇာယ မမ အာယာစိတော ယတော ယသ္မာ ¶ ကာရဏာ၊ တတော တသ္မာ ကာရဏာ အယံ အဘိဓမ္မာဝတာရော။ ပဒါတော ပဒါတိ ကောဋ္ဌာသတော ကောဋ္ဌာသတော။ ဟိတဝိဘာဝနာ ဘာဝနာတိ ဟိတပ္ပကာသနာယ ဘာဝနာယ မယာ ရစိတော။ အထ ဝါ အဟံ သုမတိနာ ဘိက္ခုနာ အသမာနတော မာနတော အာယာစိတော ယတော ယသ္မာ၊ တတော တသ္မာ။
၁၄၀၅။ တိဝိဓာ ဗျပ္ပထာနဉှိ ဂတိယောတိ ဗျပ္ပထာနံ ဝစနာနံ အတ္ထဂန္ထယုတ္တိဝသေန တိဝိဓာ ဂတိယော။
၁၄၀၆။ နိကာယန္တရလဒ္ဓီဟီတိ အညသ္မိံ နိကာယေ လဒ္ဓီဟိ။ ဝါစနာမဂ္ဂနိဿိတောတိ ဝစနပ္ပဗန္ဓနိဿိတော။
၁၄၁၀။ အသံကိဏ္ဏကုလာကုလေတိ ¶ အသမ္မိဿကုလေဟိ အာကိဏ္ဏေ။ သုပသန္နသိတောဒကေတိ မဓုရသီတောဒကေ။
၁၄၁၂။ ကေလာသသိခရာကာရပါသာဒပဋိမဏ္ဍိတေတိ ရဇတပဗ္ဗတမတ္ထကနိဘေဟိ ပါသာဒေဟိ အလင်္ကတေ။
၁၄၁၃။ ဝိဝိဓာကာရစာရုပါကာရဂေါပုရေတိ ဝိဝိဓသဏ္ဌာနမနုညပါကာရဒွါရကောဋ္ဌကေ။
၁၄၁၄။ သလ္လေခါတိ သလ္လေခဝုတ္တိ။ သာခလျေတိ သခိလဘာဝေ။ သတာတိ သတိသမ္ပန္နေန။
၁၄၁၅။ ဝဿဝလာဟကာ ဒေဝါတိ ဝဿဝလာဟကဘူတာ ဒေဝါ အမရာ။
နိဂမနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဘိဓမ္မာဝတာရပုရာဏဋီကာ နိဋ္ဌိတာ။
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
အဘိဓမ္မာဝတာရ-အဘိနဝဋီကာ
(ပဌမော ဘာဂေါ)
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
(က) ဝိသုဒ္ဓကရုဏာဉာဏံ ¶ ¶ ၊ ဗုဒ္ဓံ သမ္ဗုဒ္ဓပူဇိတံ၊
ဓမ္မံ သဒ္ဓမ္မသမ္ဘူတံ၊ ဝန္ဒေ သံဃံ နိရင်္ဂဏံ။
(ခ) သာရိပုတ္တံ မဟာထေရံ၊ ပရိယတ္တိဝိသာရဒံ၊
နမာမိ သန္တဝုတ္တိံ မေ၊ ဂုရုံ ဂါရဝဘာဇနံ။
(ဂ) ဝန္ဒန္တေန မယာ ဧဝံ၊
ယာ လဒ္ဓါ ပုညသမ္ပဒါ၊
ဟိတွာ တဿာနုဘာဝေန၊
အန္တရာယေ အသေသတော။
(ဃ) မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ¶ ၊ ထေရာနံ ထိရသီလိနံ၊
ဝံသာလင်္ကာရဘူတေန၊ ဘူတာနုဂ္ဂဟကာရိနာ။
(င) ထေရေန ဗုဒ္ဓဒတ္တေန၊ ရစိတံ ယံ မနောရမံ၊
ပိဋကေ အဘိဓမ္မသ္မိံ၊ ဩတာရုပါယဘာဝတော။
(စ) အဘိဓမ္မာဝတာရောတိ၊ လဒ္ဓနာမေန ဝိဿုတံ၊
နာနာနိပုဏဂမ္ဘီရနယံ ပကရဏုတ္တမံ။
(ဆ) အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ တဿ၊ အာရဘိဿံ ယထာဗလံ၊
ပါမောဇ္ဇဇနနတ္ထာယ၊ အာဘိဓမ္မိကဘိက္ခုနန္တိ။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ
၁။ ပရမနိပုဏဝိစိတ္တနယသမန္နာဂတံ ¶ သကသမယသမယန္တရဂဟနဝိဂ္ဂါဟဏသမတ္ထံ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနံ ပကရဏမိဒမာရဘန္တောယမာစရိယော ပဌမံ တာဝ ရတနတ္တယပ္ပဏာမကရဏေန အန္တရာယနိဝါရဏဉ္စေဝ ပညာပါဋဝဉ္စ ပတ္ထေတိ။ ရတနတ္တယပ္ပဏာမော ဟိ အတ္ထတော ပဏာမကိရိယာဘိနိပ္ဖာဒိကာ ကုသလစေတနာ။ သာ စ ဝန္ဒနေယျဝန္ဒကာနံ ခေတ္တဇ္ဈာသယသမ္ပဒါဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဘူတာ ယထာလဒ္ဓသမ္ပတ္တိနိမိတ္တကဿ ကမ္မဿ အနုဗလပ္ပဒါနဝသေန တန္နိဗ္ဗတ္တိတဝိပါကသန္တတိယာ အန္တရာယကရာနိ ဥပပီဠကဥပစ္ဆေဒကကမ္မာနိ ပဋိဗာဟိတွာ တန္နိဒါနာနံ ယထာဓိပ္ပေတသိဒ္ဓိဝိဗန္ဓကာနံ ရောဂါဒိအန္တရာယာနမပ္ပဝတ္တိံ သာဓေတိ၊ ရာဂါဒိမလဝိက္ခာလနေန စ စိတ္တသန္တာနံ ပရိသောဓေတွာ တန္နိဿိတာယ ပညာယ ယထာဓိပ္ပေတသိဒ္ဓိသမ္ပာဒကံ တိက္ခဝိသဒဘာဝမာဝဟတိ။ ကိဉ္စိ အာစိဏ္ဏမေတံ ပဏ္ဍိတာနံ၊ ယဒိဒံ ဂန္ထသမာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပ္ပဏာမကရဏံ၊ တသ္မာ သပ္ပုရိသာစာရာနုရက္ခဏတ္ထဉ္စ အာဒိမှိ ရတနတ္တယဝန္ဒနာ အာရဒ္ဓါတိ ဧဝမာဒိနာ အညာနိပိ ဗဟူနိ ပယောဇနာနိ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာနိ။ တာနိ ပန တတ္ထ တတ္ထ ဗဟုဓာ ဝိတ္ထာရိတာနီတိ တံ ပပဉ္စပရိဿမံ ဌပေတွာ ယထာနုပ္ပတ္တမေဝ တာဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။
ဧတ္ထ စ ရတနတ္တယပ္ပဏာမံ ကတ္တုကာမော တထာဂတမူလကတ္တာ သေသရတနာနံ ပဌမံ တာဝ တထာဂတဿ ¶ ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပဏာမမာရဘန္တော အာဟ ‘‘အနန္တကရုဏာပည’’န္တိအာဒိ။ ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဟိ ပဏာမေန သတ္ထု ဂုဏာတိသယယောဂေါ၊ တတော စဿ အနုတ္တရဝန္ဒနီယဘာဝေါ၊ တေန စ အတ္တနော ဝန္ဒနာယ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝေါ၊ ခေတ္တင်္ဂတာယ စ ဝန္ဒနာယ ယထာဓိပ္ပေတနိပ္ဖတ္တိယာ ဟေတုဘာဝေါ စ ဒဿိတော ဟောတိ။
တတ္ထ ¶ ဝန္ဒိတွာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော။ တဿ ပန ဩသာနဂါထာယံ ‘‘ပဝက္ခာမီ’’တိ ဣမိနာ အပရကာလကိရိယာဝစနေန သဟ သမ္ဗန္ဓော။ ဗုဒ္ဓန္တိ ဝန္ဒနကိရိယာယ ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ‘‘အနန္တကရုဏာပည’’န္တိအာဒိကံ ပန တဗ္ဗိသေသနံ။ တတ္ထ ကိရတီတိ ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခံ ဝိက္ခိပတိ အပနေတီတိ အတ္ထော။ ကိရီယတိ ဒုက္ခိတေသု ပသာရီယတီတိ ဝါ ကရုဏာ။ အထ ဝါ ကရောတီတိ ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ကမ္ပနံ ဟဒယခေဒံ ဇနယတီတိ အတ္ထော။ ကိဏာတီတိ ဝါ ကရုဏာ၊ ပရဿ ဒုက္ခံ ပစ္စယဝေကလ္လကရဏတော ဟိံသတီတိ အတ္ထော။ ပဇာနာတီတိ ပညာ၊ ယထာသဘာဝံ ပကာရေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ကရုဏာ စ ပညာ စ ကရုဏာပညာ၊ နတ္ထိ ဧတာသံ အန္တောတိ အနန္တာ၊ အနန္တာ ကရုဏာပညာ ဧတဿာတိ အနန္တကရုဏာပညော၊ တံ အနန္တကရုဏာပညံ။
ဧတ္ထ စ ဥပ္ပာဒဝယန္တတာဝသေန စေဝ သန္တတိပရိယောသာနဝသေန စ သတိပိ ဘဂဝတော ကရုဏာပညာနံ သပရိယန္တဘာဝေ အနန္တာရမ္မဏေသု ပဝတ္တနတော အနန္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဟိ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တာ အနညသာဓာရဏာ မဟာကရုဏာ ကဉ္စိ သတ္တံ အဝဇ္ဇေတွာ သဗ္ဗေသု သတ္တေသု နိရဝသေသေန ပဝတ္တတိ၊ တထာ သဗ္ဗဓမ္မသဘာဝဗောဓနသမတ္ထာ သဗ္ဗညုတညာဏသင်္ခါတာ ပညာပိ သကလဉေယျဓမ္မေသု အနဝသေသတော ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ အနန္တာရမ္မဏပ္ပဝတ္တကရုဏာဉာဏဝန္တတာယ အနန္တကရုဏာပညော ဘဂဝါ။ ကရုဏာပညာဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဘဂဝတော သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဂုဏသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကိယေသု မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တာသာဓာရဏဂုဏဒီပနတော သကလလောကိယဂုဏသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနမဂ္ဂဉာဏဒီပနတော သဗ္ဗလောကုတ္တရဂုဏသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာတိ။
အပိစ ¶ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ကရုဏာ အာဒိ၊ ပညာ ပရိယောသာနံ။ မဟာကရုဏာသဉ္စောဒိတမာနသော ဟိ ဘဂဝါ သံသာရပင်္ကတော သတ္တာနံ သမုဒ္ဓရဏတ္ထာယ ကတာဘိနီဟာရော အနုပုဗ္ဗေန ပါရမိယော ပူရေတွာ အနုတ္တရသမ္မာသမ္ဗောဓိယာ အဓိဂမေန သကလဗုဒ္ဓဂုဏေ ပဋိလဘိ။ ဣတိ ¶ သကလဗုဒ္ဓဂုဏာနံ တန္နိဒါနဘာဝတော ကရုဏာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနမာဒိ၊ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနဿ ပန မဂ္ဂဉာဏဿ ပဋိလဘနတော ဥတ္တရိကရဏီယာဘာဝတော ပညာ ပရိယောသာနံ။ အာဒိပရိယောသာနဒဿနေန စ သကလဗုဒ္ဓဂုဏာ နယတော ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ နယဂ္ဂါဟော ဧဝ ဟိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဒဿနုပါယော၊ ဣတရထာ တာဒိသဿ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဿပိ ဝစနပထာတီတံ တထာဂတဂုဏံ အနုပဒံ ဝဏ္ဏေန္တော ကော နာမ ပရိယောသာနမာဟရိတုံ သက္ကုဏေယျာတိ။
ဧဝံ ကရုဏာပညာမုခေန သင်္ခေပတော သကလဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ ဘဂဝန္တံ ထောမေတွာပိ ပုန အတ္တနော ဗုဒ္ဓဂုဏသံကိတ္တနေ အတိတ္တာဘာဝေန စေဝ ပရေသဉ္စ ပသာဒဗာဟုလ္လဇနနတ္ထံ တဒန္တောဂဓေပိ ဝိသိဋ္ဌဂုဏေ ပဓာနဘာဝေန နီဟရိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တထာဂတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘တထာဂတ’’န္တိ တထာ အာဂတတာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ တထာဂတံ။ ဝုတ္တဉှေတံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၂၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂ နိဒါနကထာ၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀) –
‘‘အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော၊ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော၊ တထဒဿိတာယ တထာဂတော၊ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော၊ တထာကာရိတာယ တထာဂတော၊ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော’’တိ။
‘‘ကထံ ¶ ဘဂဝါ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပန္နာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အာဂတာ၊ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? မနုဿတ္တာဒိအဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတေန ယေန အဘိနီဟာရေန တေ ဘဂဝန္တော အာဂတာ၊ တေနေဝ စ အဘိနီဟာရေန အယမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတော၊ ယထာ စ တေ ဘဂဝန္တော သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ ပဉ္စမဟာပရိစ္စာဂါဒီနိ သမ္ပာဒေတွာ အာဂတာ၊ ယထာ စ တေ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ ဘာဝေတွာ ဗြူဟေတွာ အာဂတာ၊ တထာ အယမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတောတိ ဧဝံ တာဝ တထာ အာဂတော’’တိ တထာဂတော။ (၁)
‘‘ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သမ္ပတိဇာတာ တေ ဘဂဝန္တော သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတာ၊ ယထာ ဝါ တေ သမထဝိပဿနာမဂ္ဂေဟိ တံ တံ အကုသလပက္ခံ ဝိဓမိတွာ ဂတာ၊ တထာ အယမ္ပိ ဘဂဝါ ဂတော၊ ဧဝံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။ (၂)
‘‘ကထံ ¶ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယသ္မာ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ယံ သဘာဝသရသလက္ခဏံ တထံ အဝိတထံ၊ တဉ္စေသ တထလက္ခဏံ အာဂတော ယာထာဝတော အဓိဂတော၊ တသ္မာ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော ဂမနတ္ထာနံ ဗုဇ္ဈနတ္ထသမ္ဘဝတော။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ ‘ယေ ဂတိအတ္ထာ၊ တေ ဗုဇ္ဈနတ္ထာ။ ယေ ဗုဇ္ဈနတ္ထာ၊ တေ ဂတိအတ္ထာ’တိ။ (၃)
‘‘ကထံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော? ယသ္မာ ‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထမေတံ အဝိတထမေတ’န္တိအာဒိဝစနတော (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀) ‘အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ¶ ပစ္စယဋ္ဌော သင်္ခါရာနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော’တိအာဒိဝစနတော စ တထဓမ္မသင်္ခါတေ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ယာထာဝတော အာဂတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော။ (၄)
‘‘ကထံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော? ယသ္မာ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဆဒွါရဂ္ဂဟိတေ အာရမ္မဏေ အဝိပရီတမေဝ ပဿတိ ဇာနာတိ၊ ဉတွာ စ ပနေဝံ ‘ကတမံ တံ ရူပါယတနံ၊ ယံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယာ’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၁၆ အာဒယော) တထမေသ အဝိပရီတံ ဝိဘဇတိ ဒဿေတိ၊ တသ္မာ တထံ အာဂစ္ဆတိ ပဿတိ ဇာနာတိ၊ တံ ဝါ အာဂမယတိ ဒဿေတီတိ တထာဂတောတိ ဧဝံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော။ (၅)
‘‘ကထံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော? ယသ္မာ ဧသ အဘိသမ္ဗောဓိတော ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ရာဂမဒါဒိနိမ္မထနဝသေန ဧကသဒိသမေဝ ဓမ္မံ တထံ အဝိတထံ ဘာသတိ၊ တသ္မာ တထံ ဂဒတိ၊ တထော အဝိပရီတော အာဂဒေါဝစနမေတဿာတိ ဝါ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဝုတ္တောတိ ဧဝံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော။ (၆)
‘‘ကထံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝါ ဟိ ‘ယထာ ဝါဒီ တထာ ကာရီ’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၊ စူဠနိ။ ပေါသာလမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၃) ဝစနတော အတ္တနော ဝါစာယ အနုရူပမေဝ ကရောတိ၊ တသ္မာ ယထာ ဝါစာ၊ တထာ ကာယောပိ ဂတော ပဝတ္တော ဣမဿာတိ တထာဂတောတိ ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော။ (၇)
‘‘ကထံ ¶ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော? ယသ္မာ ပနေသ အနုပမာယ သကလလောကိယလောကုတ္တရဂုဏသမ္ပဒါယ ¶ သမန္နာဂတတ္တာ သဒေဝကံ လောကံ အဘိဘုယျ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တတြေဝံ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အဂဒေါ ဝိယာတိ အဂဒေါ၊ ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုဿယော စ။ တေန ဟေသ မဟာနုဘာဝေါ ဘိသက္ကော ဝိယ ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ သဗ္ဗပရပ္ပဝါဒိနော၊ သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ။ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေ တထော အဝိပရီတော ယထာဝုတ္တော အဂဒေါ ဧတဿာတိ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန ဒီဃာဂမသံဝဏ္ဏနာဒီသု ဂဟေတဗ္ဗော။ အာဟ စေတ္ထ –
‘‘ယထေဝ လောကမှိ ဝိပဿိအာဒယော၊
သဗ္ဗညုဘာဝံ မုနယော ဣဓာဂတာ၊
တထာ အယံ သကျမုနီပိ အာဂတော၊
တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၂၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂ နိဒါနကထာ)၊
‘‘ပဟာယ ကာမာဒိမလေ ယထာ ဂတာ၊
သမာဓိဉာဏေဟိ ဝိပဿိအာဒယော၊
မဟေသိနော သကျမုနီ ဇုတိန္ဓရော၊
တထာ ဂတော တေန တထာဂတော မတော။
‘‘တထဉ္စ ဓာတွာယတနာဒိလက္ခဏံ၊
သဘာဝသာမညဝိဘာဂဘေဒတော၊
သယမ္ဘုဉာဏေန ဇိနောယမာဂတော၊
တထာဂတော ဝုစ္စတိ သကျပုင်္ဂဝေါ။
‘‘တထာနိ ¶ သစ္စာနိ သမန္တစက္ခုနာ၊
တထာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ စ သဗ္ဗသော၊
အနညဉေယျေန ¶ ယတော ဝိဘာဝိတာ၊
ယာထာဝတော တေန ဇိနော တထာဂတော။
‘‘အနန္တဘေဒါသုပိ လောကဓာတုသု၊
ဇိနဿ ရူပါယတနာဒိဂေါစရေ၊
ဝိစိတ္တဘေဒေ တထမေဝ ဒဿနံ၊
တထာဂတော တေန သမန္တလောစနော။
‘‘ယတော စ ဓမ္မံ တထမေဝ ဘာသတိ၊
ကရောတိ ဝါစာယနုလောမမတ္တနော၊
ဂုဏေဟိ လောကံ အဘိဘုယျိရီယတိ၊
တထာဂတော တေနပိ လောကနာယကော’’တိ။ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇)၊
ကေနစိ ဂုဏေန အတ္တနော ဝိသိဋ္ဌဿ ကဿစိ အဘာဝတော နတ္ထိ ဧတဿ ဥတ္တရောတိ အနုတ္တရော။ ဘဂဝတော ဟိ အဝီစိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဘဝဂ္ဂံ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု န ကောစိ ကေနစိ ဂုဏေန သမသမောပိ အတ္ထိ၊ ကုတော ပန ဥတ္တရိတရော။ ယထာဟ –
‘‘ရူပေ သီလေ သမာဓိမှိ၊ ပညာယ စ အသာဒိသော၊
ဝိမုတ္တိယာ သမသမော၊ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ’’တိ။
ဝိန္ဒိတွာတိ တီဟိ ဝန္ဒနာဟိ တန္နိန္နတာဒိဝသေန နမဿိတွာ။ ကာယဝစီမနောဒွါရဝသေန ဟိ တိဿော ဝန္ဒနာ။ ယထာဟ ‘‘တိဿော ဣမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝန္ဒနာ ကာယေန ဝန္ဒတိ၊ ဝစသာ ဝန္ဒတိ၊ မနသာ ဝန္ဒတီ’’တိ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏာ ကာမာဝစရကုသလကိရိယာနမညတရာ စေတနာ ကာယဝိညတ္တိံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တိဝသေန ဥပ္ပန္နာ ကာယဝန္ဒနာတိ ဝုစ္စတိ၊ သာယေဝ ဝစီဝိညတ္တိံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ဝစီဒွါရပ္ပဝတ္တိဝသေန ဥပ္ပန္နာ ဝစီဝန္ဒနာတိ၊ ဥဘယဝိညတ္တိယော ပန အသမုဋ္ဌာပေတွာ ကေဝလံ ¶ မနောဒွါရပ္ပဝတ္တိဝသေန ဥပ္ပန္နာ မနောဝန္ဒနာတိ။ သိရသာတိ ဥတ္တမင်္ဂေန ကရဏဘူတေန။ အဗုဇ္ဈိ၊ ဗောဓေတီတိ ဝါ ဗုဒ္ဓါ။ အယဉှိ စတုသစ္စဓမ္မေ သယမ္ပိ အဗုဇ္ဈိ၊ ပရေပိ ဗောဓေတိ ¶ ၊ တသ္မာ ဗုဇ္ဈနဗောဓနဋ္ဌေန ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓါ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂)။ အထ ဝါ ဗုဓ-သဒ္ဒဿ ဇာဂရဏဝိကသနတ္ထေသုပိ ပဝတ္တနတော အဗုဇ္ဈိ သဝါသနသမ္မောဟနိဒ္ဒါယ အစ္စန္တံ ဝိဂတော၊ ဗုဒ္ဓိယာ ဝိကသိတဝါတိ ဝါ ဗုဒ္ဓါ။ ဘဂဝါ ဟိ ဝတ္ထုသဘာဝဒဿနဝိဗန္ဓိကာယ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတာယ နိဒ္ဒါယ အရိယမဂ္ဂဉာဏေန သဟ ဝါသနာယ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ တတော အစ္စန္တံ ဝိဂတော။ ပရမရုစိရသိရိသောဘဂ္ဂသမာဂမေန ဝိကသိတမိဝ ပဒုမံ အပရိမိတဂုဏဂဏာလင်္ကတသဗ္ဗညုတညာဏသမာဂမေန ဝိကသိတော ဝိကာသမနုပ္ပတ္တော၊ တသ္မာ ဇာဂရဏဝိကသနတ္ထဝသေနပိ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ဧတ္တာဝတာ စ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာ ကတာ ဟောတိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိတော၊ ပရဟိတပဋိပတ္တိတော စ။ တာသု အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ အနာဝရဏဉာဏာဓိဂမော သဝါသနသကလသံကိလေသာနမစ္စန္တပ္ပဟာနံ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနာဓိဂမော စ၊ ပရဟိတပဋိပတ္တိ ပန အာသယပ္ပယောဂဝသေန ဒုဝိဓံ ပရဟိတသမီဟနံ။ တတ္ထ ဓမ္မဒေသနာယ အဘာဇနေသု ဒေဝဒတ္တာဒီသု ဝိရောဓိသတ္တေသုပိ နိစ္စံ ဟိတဇ္ဈာသယတာ အပရိပါကဂတိန္ဒြိယာနံ ဣန္ဒြိယပရိပါကကာလာဂမနဉ္စ အာသယော နာမ။ တဒညသတ္တာနံ ပန လာဘသက္ကာရာဒိနိရပေက္ခစိတ္တဿ ယာနတ္တယမုခေန သဗ္ဗဒုက္ခနိယျာနိကဓမ္မဒေသနာ ပယောဂေါ နာမ။ ဒုဝိဓာသု ပနေတာသု ပရဟိတပဋိပတ္တီသု၊ တိဝိဓာသု စ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တီသု အနန္တကရုဏာ-ဝစနေန၊ တထာ အာဂတဋ္ဌေန စ တထာဂတ-သဒ္ဒေန အာသယဝသေန ပရဟိတပဋိပတ္တိ ဒဿိတာ၊ ဗောဓနဋ္ဌေန ဗုဒ္ဓ-သဒ္ဒေန၊ တထဒဿနဋ္ဌေန ¶ စ တထာဂတဋ္ဌေန စ တထာဂတသဒ္ဒေန ပယောဂဝသေန၊ အနန္တပညာ-ဝစနေန၊ ဉာဏဂတိဒီပကေန တထာဂတ-သဒ္ဒေန၊ ဗုဇ္ဈနဇာဂရဏဝိကသနဋ္ဌေန စ ဗုဒ္ဓ-သဒ္ဒေန တိဝိဓာပိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ၊ အနုတ္တရဝစနေန စ အတ္တဟိတပရဟိတသမ္ပတ္တိ ပကာသိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အပိစ ဟေတုဖလသတ္တူပကာရသမ္ပဒါဝသေန တီဟာကာရေဟိပိ ဘဂဝတော ထောမနာ ပဝတ္တတီတိ တံဝသေနပေတ္ထ ထောမနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တတ္ထ ဟေတုသမ္ပဒါ နာမ မဟာကရုဏာသမာယောဂေါ၊ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏဉ္စ တမ္မူလကတ္တာ သကလဗုဒ္ဓဂုဏာနံ။ ဖလသမ္ပဒါ ပန စတုဗ္ဗိဓာ ဉာဏသမ္ပဒါ၊ ပဟာနသမ္ပဒါ၊ အာနုဘာဝသမ္ပဒါ၊ ရူပကာယသမ္ပဒါ စာတိ။ တာသု သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနံ မဂ္ဂဉာဏံ၊ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနံ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ တမ္မူလကာနိ စ ဒသဗလာဒိဉာဏာနိ ဉာဏသမ္ပဒါ နာမ။ အဂ္ဂမဂ္ဂဘာဝနာယ သဗ္ဗကိလေသာနံ သဟ ဝါသနာဟိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနံ ¶ ပဟာနသမ္ပဒါ။ အစိန္တေယျာပရိမိတာနံ သဗ္ဗလောကဟိတာနံ နိပ္ဖာဒနေ၊ သဒေဝကလောကာဘိဘဝနေ စ အာဓိပစ္စံ အာနုဘာဝသမ္ပဒါ။ သကလလောကနယနာဘိသေကဘူတာ ပန လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတာ အတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိ ရူပကာယသမ္ပဒါ နာမ။ သတ္တူပကာရော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပရဟိတပဋိပတ္တိဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမာသု ပန အနန္တကရုဏာ-ဝစနေန၊ တထာ အာဂတဋ္ဌေန စ တထာဂတ-သဒ္ဒေန ဟေတုသမ္ပဒါ ဒဿိတာ။ ဖလသမ္ပဒါသု ဉာဏသမ္ပဒါ စေဝ ပဟာနသမ္ပဒါ စ အနန္တပညာ-ဝစနေန၊ အဘိသမယပရိဒီပကေန တထာဂတသဒ္ဒေန၊ ဗုဇ္ဈနဇာဂရဏဝိကသနဋ္ဌေန၊ စ ဗုဒ္ဓ-သဒ္ဒေန ဒဿိတာ၊ အာနုဘာဝသမ္ပဒါပိ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတ-သဒ္ဒေန၊ အနုတ္တရ-ဝစနေန စ ဝိဘာဝိတာ၊ ရူပကာယသမ္ပဒါ ပန ရူပဂ္ဂပ္ပတ္တိဒီပကေန အနုတ္တရ-သဒ္ဒေန ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧဝံ ¶ ဗုဒ္ဓရတနဿ ထောမနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပဏာမံ ကတွာ ဣဒါနိ သေသရတနာနမ္ပိ ပဏာမမာရဘန္တော အာဟ ‘‘ဓမ္မံ သာဓုဂဏမ္ပိ စာ’’တိ။ ဘဂဝတော ထောမနေန စ သွာက္ခာတတာဒယော ဓမ္မဂုဏာ၊ သုပ္ပဋိပန္နတာဒယော သင်္ဃဂုဏာ စ ဒဿိတာ ဟောန္တိ တပ္ပဘဝဿ အနညထာဘာဝတောတိ န တေသံ ဝိသုံ ထောမနာ ကတာ။ အဓိဂတမဂ္ဂေ သစ္ဆိကတနိရောဓေ ပုဂ္ဂလေ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စ အပါယဒုက္ခေသု စေဝ ဝဋ္ဋဒုက္ခေသု စ အပတမာနေ ကတွာ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော၊ သော စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ၊ စတုန္နဉ္စ သာမညဖလာနံ၊ နိဗ္ဗာနဿ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ စ ဝသေန ဒသဝိဓော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဆတ္တဝိမာနေ –
‘‘ရာဂဝိရာဂမနေဇမသောကံ၊
ဓမ္မမသင်္ခတမပ္ပဋိကူလံ၊
မဓုရမိမံ ပဂုဏံ သုဝိဘတ္တံ၊
ဓမ္မမိမံ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၇)၊
ဧတ္ထ ဟိ ကာမရာဂါဒိဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ ရာဂေါ ဝိရဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ‘‘ရာဂဝိရာဂေါ’’တိ မဂ္ဂေါ ကထိတော။ ဧဇာသင်္ခါတာယ တဏှာယ၊ အန္တောနိဇ္ဈာနလက္ခဏဿ စ သောကဿ တဒုပ္ပတ္တိယံ သဗ္ဗသော ပရိက္ခီဏတ္တာ ‘‘အနေဇမသောက’’န္တိ ဖလံ ကထိတံ။ ကေနစိ ပစ္စယေန အသင်္ခတတ္တာ ‘‘ဓမ္မမသင်္ခတ’’န္တိ နိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တံ။ အဝိရောဓဒီပနတော ပန အတ္ထဗျဉ္ဇနဿ သမ္ပန္နတာယ၊ ပကဋ္ဌဂုဏဝိဘာဝနတော သုဋ္ဌု ဝိဘဇိတတ္တာ စ ‘‘အပ္ပဋိကူလ’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗောပိ ပရိယတ္တိဓမ္မော ကထိတော။ တတ္ထ အရိယမဂ္ဂနိဗ္ဗာနာနိ နိပ္ပရိယာယေနေဝ အပါယာဒိတော ဓာရဏတော ဓမ္မော၊ ဖလပရိယတ္တိယော ¶ ပန ပရိယာယေန။ တထာ ဟေတ္ထ ဓာရဏံ နာမ အပါယာဒိနိဗ္ဗတ္တကကိလေသဝိဒ္ဓံသနံ။ ဣတိ အရိယမဂ္ဂဿ ကိလေသသမုစ္ဆေဒကတာယ၊ နိဗ္ဗာနဿ စ အာလမ္ဗဏဘာဝေန တဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိဟေတုတာယပိ ဥဘိန္နမ္ပိ ¶ နိပ္ပရိယာယတော လဗ္ဘတိ။ ဣတရေသု ပန အရိယဖလဿ မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နကိလေသာနံ ပဋိပဿဒ္ဓကိစ္စတာယ၊ မဂ္ဂါနုကူလပ္ပဝတ္တိတော ပရိယတ္တိဓမ္မဿ စ တဒဓိဂမဟေတုတာယာတိ ဥဘိန္နမ္ပိ ပရိယာယတောဝ လဗ္ဘတီတိ။
အတ္တဟိတပရဟိတံ သာဓေန္တီတိ သာဓူ၊ တေသံ ဂဏော သမုဒါယောတိ သာဓုဂဏော၊ သာဓု စာယံ ဂဏော စာတိ ဝါ သာဓုဂဏော၊ သာဓုနော ဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အာယတ္တော ဂဏော တဿ ဩရသပုတ္တဘာဝတောတိ သာဓုဂဏော။ သော ပန စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂသမင်္ဂီနံ၊ စတုန္နဉ္စ ဖလသမင်္ဂီနံ ဝသေန အဋ္ဌဝိဓော အရိယသင်္ဃော၊ တံ သာဓုဂဏံ။ ပိစာတိ နိပါတသမုဒါယော၊ ဧကော ဝါ နိပါတော၊ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဝန္ဒနကိရိယာယ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ကေစိ ‘‘ဂဏော’’တိ ဣဓ ပကရဏတောဝ အရိယဂဏပုဂ္ဂလောဝ လဗ္ဘတီတိ သာဓူတိ ဘာဝနပုံသကဝသေန ‘‘ဝန္ဒိတွာ’’တိ ဣမိနာ သဟ ယောဇေန္တိ၊ တဒါ ပန သာဓူတိ ဘယလာဘာဒိဝိရဟေန သက္ကစ္စံ အာဒရန္တိ အတ္ထော။
၂။ ဧဝံ ပကရဏာရမ္ဘေ ယထာဓိပ္ပေတံ ရတနတ္တယပ္ပဏာမံ ကတွာ ဣဒါနိ ယတ္ထ ပါဋဝတ္ထာယ ဣဒံ ပကရဏံ ပဋ္ဌပီယတိ၊ တံ သဒ္ဓိံ ဒေသကဒေသပဋိဂ္ဂါဟကသမ္ပတ္တီဟိ ဝိဘာဝေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပဏ္ဍုကမ္ဗလနာမာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဒေဝရာဇဿ ပဏ္ဍုကမ္ဗလနာမာယ သိလာယ ဝိမလေ သီတလေ တလေ နိသိန္နော အတုလဝိက္ကမော ဒေဝဒေဝေဟိ ပူဇိတော ဒေဝဒေဝေါ ဒေဝပုရက္ခတော ဒေဝါနံ ဒေဝလောကသ္မိံ ယံ ဓမ္မံ ဒေသေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။
အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ပဏ္ဍုကမ္ဗလသရိက္ခဝဏ္ဏတာယ ‘‘ပဏ္ဍုကမ္ဗလ’’န္တိ နာမံ သမညာ ဧတိဿာတိ ပဏ္ဍုကမ္ဗလနာမာ။ သာ ဟိ သက္ကဿ တာဒိသပုညာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တာ ပဏ္ဍုကမ္ဗလဇယသုမနပုပ္ဖသမာနေန ဝဏ္ဏေန သဗ္ဗကာလံ ဝိရောစတိ ¶ ၊ ပမာဏတော ပန သဋ္ဌိယောဇနာယာမာ၊ ပညာသယောဇနဝိတ္ထာရာ၊ ပန္နရသယောဇနုဗ္ဗေဓာ စ ဟောတိ။ သိလာယာတိ အဝယဝသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ တုလာယ သမ္မိတော တုလျော၊ န တုလျော အတုလျော၊ အတုလျော ဝိက္ကမော ဗလံ ဧတဿာတိ အတုလျဝိက္ကမော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဟိ ပရမပါရမိတာနုဘာဝသံသိဒ္ဓေန ဟတ္ထိဂဏနာယ ကောဋိသဟဿဟတ္ထီနံ၊ ပုရိသဂဏနာယ ဒသကောဋိသဟဿပုရိသာနံ ဗလေဟိ သမပ္ပမာဏေန ကာယဗလေန၊ အပ္ပမာဏေန စ ဉာဏဗလေန န ကဿစိ ဒေဝဗြဟ္မာဒီသု အညတရဿ ဗလတုလနာယ ဥပနေတဗ္ဗံ အတ္ထိ ¶ ။ အထ ဝါ အနညသာဓာရဏတ္တာ အတုလျော ပရက္ကမသင်္ခါတော အပရိမာဏဂုဏဝိသေသာဝဟေန အနညသာဓာရဏေန သမ္မပ္ပဓာနေန သမန္နာဂတတ္တာ ဝါ အတုလျော သမ္မပ္ပဓာနသင်္ခါတော ဝိက္ကမော ဣမဿာတိ အတုလျဝိက္ကမော။ ‘‘အတုလျဝိက္ကမော’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ယ-ကာရလောပံ ကတွာ ‘‘အတုလဝိက္ကမော’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ သမ္မိတတ္ထေ အ-ကာရပစ္စယဿာပိ သမ္ဘဝတော အတုလော ဝိက္ကမော အဿာတိ ‘‘အတုလဝိက္ကမော’’တိ ဝုတ္တံ။
ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝါ၊ ပဉ္စကာမဂုဏာဒီဟိ ကီဠန္တိ၊ တေသု ဝါ ဝိဟရန္တိ၊ ဝိဇယသမတ္ထတာယောဂေန ဗာဟိရဗ္ဘန္တရိကေ ပစ္စတ္ထိကေ ဝိဇေတုံ ဣစ္ဆန္တိ၊ ဣဿရိယဓနာဒိသက္ကာရဒါနဂ္ဂဟဏံ၊ တံတံအတ္ထာနုသာသနဉ္စ ကရောန္တာ ဝေါဟရန္တိ၊ ပုညဉာဏာနုဘာဝပ္ပတ္တာယ ဇုတိယာ ဇောတေန္တိ၊ ယထာဓိပ္ပေတဉ္စ ဝိသယံ အပ္ပဋိဃာတေန ဂစ္ဆန္တိ၊ ယထိစ္ဆိတနိပ္ဖာဒနေ စ သက္ကောန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဒေဝနီယာ တံတံဗျသနနိတ္ထရဏတ္ထိကေဟိ ‘‘သရဏံ ပရာယဏ’’န္တိ ဂမနီယာ၊ အဘိတ္ထဝနီယာ သောဘာဝိသေသယောဂေန ကမနီယာတိ ဝါ ဒေဝါ၊ တေ တိဝိဓာ – သမ္မုတိဒေဝါ ဥပပတ္တိဒေဝါ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါတိ။ တတ္ထ သမ္မုတိဒေဝါ နာမ မဟာသမ္မတာဒယော ခတ္တိယာ။ ဥပပတ္တိဒေဝါ နာမ ¶ စာတုမဟာရာဇိကေ ဥပါဒါယ တဒုတ္တရိဒေဝါ။ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ နာမ ခီဏာသဝါ။ ဣဓ ပန ဥပပတ္တိဒေဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ နော စ ခေါ တေပိ အဝိသေသေန၊ ဌပေတွာ ပန ယာမာဒိကေ စာတုမဟာရာဇိကတာဝတိံသဝါသိနောဝ အဓိပ္ပေတာ။ တေသံ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ရဉ္ဇနတော ရာဇာ၊ ဒေဝါနံ ရာဇာ ဣဿရော ဒေဝရာဇာ၊ တဿ ဒေဝရာဇဿ၊ ‘‘သက္ကဿ ဒေဝရညော’’တိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ အညေသံ ဒေဝလောကေသု နိသိန္နော ဘဂဝါ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသေသီတိ။
၃။ ယန္တိ အနိယမနိဒ္ဒေသော၊ တဿ ပန ‘‘တတ္ထာ’’တိ ဣမိနာ နိယမနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဝုတ္တာနံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဒေဝါနံ ဥတ္တမော ဒေဝေါ တေဟိ သဗ္ဗေဟိ အဓိကတရံ ကီဠနာဒိယောဂတောတိ ဒေဝဒေဝေါ၊ ဘဂဝါ။ သော ဟိ နိရတိသယာယ အဘိညာကီဠာယ ဥတ္တမေဟိ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေဟိ သပရသန္တာနသိဒ္ဓါယ ပဉ္စဝိဓမာရဝိဇယိစ္ဆာနိဗ္ဗတ္တိယာ စိတ္တိဿရိယသတ္တဓနာဒိသမ္မာပဋိပတ္တိအဝေစ္စပ္ပသာဒသက္ကာရဒါနဂ္ဂဟဏသင်္ခါတေန၊ ယထာပရာဓယထာနုလောမယထာဓမ္မာနုသာသနသင်္ခါတေန စ ဝေါဟာရာတိသယေန ပရမာယ ပညာယ စ သရီရပ္ပဘာသင်္ခါတာယ ဇုတိယာ အနုပမာယ ဉာဏသရီရဂတိယာ မာရဝိဇယသဗ္ဗညုတညာဏပရဟိတနိပ္ဖာဒနေသု အပ္ပဋိဟတာယ သတ္တိယာ စ သမန္နာဂတတ္တာ သဒေဝကေန ဝါ လောကေန ‘‘သရဏ’’န္တိ ဂမနီယတော၊ အဘိတ္ထဝနီယတော၊ ဘတ္တိဝသေန ကမနီယတော စ သဗ္ဗေ တေ ဒေဝေ တေဟိ တေဟိ ဂုဏေဟိ အဘိဘုယျ ဌိတောတိ သဗ္ဗဒေဝေဟိ ပူဇနီယတရော ဒေဝေါ ¶ ၊ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝဘာဝသင်္ခါတဿ ဝါ သဗ္ဗညုဂုဏာလင်္ကာရဿ အဓိဂတတ္တာ အညေသဉ္စ ဒေဝါနံ အတိသယေန ဒေဝေါတိ ဒေဝဒေဝေါ။ ဒေဝါနန္တိ တဒါ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠာဓိဝါသီနံ မာတုဒေဝပုတ္တပ္ပမုခါနံ ဥပပတ္တိဒေဝါနံ။ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနမ္ပေတ္ထ ဂဟဏန္တိ ဝဒန္တိ။ တေ ပန ဥပပတ္တိဒေဝေသွေဝ သင်္ဂဟိတာ မနုဿအရဟန္တာနံ တတ္ထ အဘာဝတော ¶ ။ ဒေဝဒေဝေဟီတိ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝေဟိ။ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ ဟိ ဝုတ္တနယေန ဣတရဒေဝေဟိ သာတိသယံ ကီဠနာဒိယောဂတော ဣဓ ‘‘ဒေဝဒေဝါ’’တိ အဓိပ္ပေတာ၊ တေဟိ။ ပူဇိတောတိ ပူဇိတဗ္ဗော၊ ပူဇိတုံ အရဟောတိ အတ္ထော။ ဧတေန ဝိသုဒ္ဓိဒေဝေသုပိ ဘဂဝတော အဂ္ဂပုဂ္ဂလတံ ဒီပေတိ။ ဒေသေသီတိ မဓုရကရဝီကသဒ္ဒသဒိသံ ဗြဟ္မဿရံ နိစ္ဆာရေန္တော ပကာသေသိ။ ဒေဝလောကသ္မိန္တိ တာဝတိံသဒေဝလောကေ။ သဘာဝသာမညလက္ခဏံ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော၊ ကုသလာဒိဘေဒေါ အဘိဓမ္မော၊ ဣဓ ပန တပ္ပကာသကံ အဘိဓမ္မပိဋကံ ‘‘ဓမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ပိဋကုတ္တမေ’’တိ။ ဒေဝပုရက္ခတောတိ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဝါသိဒိဗ္ဗဗြဟ္မေဟိ ပုရက္ခတော၊ ပရိဝါရိတောတိ အတ္ထော။
နနု စ ‘‘ဒေဝါန’’န္တိ ဝစနေနေဝ ဒေဝပုရက္ခတဘာဝေါ သိဒ္ဓါတိ ကိံ ‘‘ဒေဝပုရက္ခတော’’တိ ဝစနေန? နာယံ ဒေါသော။ ဘဂဝါ ဟိ ကဒါစိ စူဠပန္ထကတ္ထေရာဒီနံ ဝိယ ပရမ္မုခေပိ နိသီဒိတွာ ဩဘာသံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ သတ္တာနံ သမ္မုခေ နိသိန္နံ ဝိယ ဒဿေန္တော ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ကဒါစိပိ ပါရာယနိကဗြာဟ္မဏာဒီနံ ဝိယ သမ္မုခေပိ နိသီဒိတွာ အညေဟိ စ ပရိဝုတော အညေသမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ဣဓ ပန န တထာ၊ ဒေဝေဟိယေဝ ပရိဝုတော ဒေဝါနံ ဒေသေတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒေဝပုရက္ခတော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ။
၄။ ဧဝမေတသ္မိံ ပကရဏေ ဂါရဝဇနနတ္ထံ တေန သမ္ပာဒေတဗ္ဗပါဋဝဝိသယံ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသကာဒိသမ္ပတ္တီဟိ သဟ ဝိဘာဝေတွာ ဣဒါနိ ယထာဓိပ္ပေတပကရဏာရမ္ဘပယောဇနာဘိဓာနာဘိဓေယျသောတုဇနသမုဿာဟနကရဏပ္ပကာရာနိ စ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တတ္ထာဟ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ပါဋဝတ္ထာယာ’’တိ ဣမိနာ ပကရဏာရမ္ဘပယောဇနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဘိဓမ္မာဝတာရ’’န္တိ ဣမိနာ အဘိဓာနာဘိဓေယျာနိ။ ‘‘မဓုရ’’န္တိအာဒီဟိ ပကရဏံ ဝိသေသေတိ။ ‘‘သမာသေနာ’’တိ စ ဣမိနာ သောတုဇနသမုဿာဟနကရဏပ္ပကာရာနီတိ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘အဟ’’န္တိ ကတ္တုဘူတံ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ တထာ ဟိ ယော ပရော န ဟောတိ၊ သော နိယကဇ္ဈတ္တသင်္ခါတော အတ္တာ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
ပဋုနော ဘာဝေါ ပါဋဝံ၊ တံယေဝ အတ္ထော ပယောဇနဋ္ဌေနာတိ ပါဋဝတ္ထော၊ တဒတ္ထာယ။ တံ သန္ဓာယ ဝိဝိဓနယဂ္ဂဟဏသမတ္ထဿ ¶ သုတမယဉာဏဿ ဥပ္ပာဒနတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခန္တိ၊ ဘိန္ဒန္တိ ဝါ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေတိ ဘိက္ခူ၊ တေသံ။ ပိဋကဉ္စ တံ ဥတ္တမဉ္စာတိ ပိဋကုတ္တမံ၊ တသ္မိံ ပိဋကုတ္တမေ၊ အဘိဓမ္မပိဋကေတိ အဓိပ္ပာယော။ တဉှိ ပရိယတ္တိဘာဇနတ္ထတော ပိဋကံ၊ တီသု ပိဋကေသု ဝိသိဋ္ဌဘာဝတော ဥတ္တမဉ္စာတိ ပိဋကုတ္တမံ။ တတ္ထ ပရိယတ္တိဘာဇနတ္ထတောတိ ပရိယတ္တိအတ္ထေန စေဝ ဘာဇနတ္ထေန စ။ တထာ ဟိ ‘‘မာ ပိဋကသမ္ပဒါနေနာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၆၆) ပရိယတ္တိ ပိဋကန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အထ ပုရိသော အာဂစ္ဆေယျ ကုဒါလပိဋက’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ အ။ နိ။ ၃။၇၀) ယံ ကိဉ္စိ ဘာဇနမ္ပိ။ တသ္မာ ဣဒမ္ပိ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗဋ္ဌေန ပရိယတ္တိ၊ အဘိဓမ္မတ္ထာနမာဓာရဏတ္ထေန ဘာဇနဉ္စာတိ ပရိယတ္တိဘာဇနတ္ထတော ပိဋကန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟု –
‘‘ပိဋကံ ပိဋကတ္ထဝိဒူ၊
ပရိယတ္တိဗ္ဘာဇနတ္ထတော အာဟု၊
တေန သမောဓာနေတွာ၊
တယောပိ ဝိနယာဒယော ဉေယျာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ)၊
ဝိသိဋ္ဌဘာဝေါ ပနဿ လောကဝေါဟာရမတိက္ကမ္မ ယထာသဘာဝဝသေန ဒေသနတော၊ ဝိသိဋ္ဌဓမ္မက္ခန္ဓဝိဘာဝနတော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘သတ္တော ပုဂ္ဂလော ဘိက္ခူ’’တိအာဒိကံ လောကဝေါဟာရမတိက္ကမ္မ ‘‘ခန္ဓဓာတုအာယတန’’န္တိအာဒိနာ ယထာဓမ္မဝသေနေဝ ဗာဟုလ္လဒေသနာ ပဝတ္တာ၊ န ဣတရေသု ဝိယ ¶ ယထာဝုတ္တဝေါဟာရဝသေန၊ ယတော ဣဒံ ယထာဓမ္မသာသနန္တိ ဝုစ္စတိ။ သဗ္ဗသင်္ခတဓမ္မဝိသိဋ္ဌော စေတ္ထ ပညာက္ခန္ဓော ဝိသေသတော ဝိဘာဝိတော၊ တသ္မာ တိဏ္ဏမ္ပိ ပိဋကာနံ ဗုဒ္ဓဝစနဘာဝေပိ ယထာသဘာဝါနတိက္ကမဒေသနာဒိတော ဣဒမေဝ တီသု ပိဋကေသု ဝိသိဋ္ဌန္တိ ယုတ္တံ။ အပိစ ဓမ္မာတိရေကဓမ္မဝိသေသဘာဝတော စဿ ဝိသိဋ္ဌဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘိဓမ္မေ ဟိ နိပ္ပဒေသတော ခန္ဓာယတနာဒိဓမ္မာနံ ဝိဘတ္တတ္တာ ဣတရဒွယတော အတိရေကတရာ၊ ဝိသိဋ္ဌာ စ ပါဠိ ဟောတိ၊ တသ္မာ အတိရေကဿ၊ ဝိသိဋ္ဌဿ စ ပါဠိဓမ္မဿ ဝသေန ဣဒမေဝ တီသု ပိဋကေသု ဥတ္တမန္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာဝုတ္တဝိသိဋ္ဌဘာဝယောဂတောယေဝ စေတံ ‘‘အဘိဓမ္မပိဋက’’န္တိ ဝုစ္စတိ အဘိ-သဒ္ဒဿ ဝိသိဋ္ဌဘာဝဇောတနတော ¶ ။ အပိစ ဝုဍ္ဎိမန္တာဒိဓမ္မာနံ ဧတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ စေတံ အဘိဓမ္မပိဋကံ။ ယထာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ယံ ဧတ္ထ ဝုဍ္ဎိမန္တော၊ သလက္ခဏာ ပူဇိတာ ပရိစ္ဆိန္နာ၊
ဝုတ္တာဓိကာ စ ဓမ္မာ၊ အဘိဓမ္မော တေန အက္ခာတော’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ)၊
တထာ ဟေတ္ထ ‘‘ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ၊ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၆၀ အာဒယော) ဝုဍ္ဎိမန္တောပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ၊ ‘‘ရူပါရမ္မဏံ ဝါ သဒ္ဒါရမ္မဏံ ဝါ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁) နယေန အာရမ္မဏာဒီဟိ လက္ခိတဗ္ဗတ္တာ သလက္ခဏာပိ ‘‘သေက္ခာ ဓမ္မာ အသေက္ခာ ဓမ္မာ၊ လောကုတ္တရာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ နယေန ပူဇိတာ ပူဇာရဟာပိ ‘‘ဖဿော ဟောတိ၊ ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁) နယေန သဘာဝပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ပရိစ္ဆိန္နာပိ ‘‘မဟဂ္ဂတာ ဓမ္မာ အပ္ပမာဏာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၂၊ ဒုကမာတိကာ ၉၉)၊ အနုတ္တရာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ နယေန အဓိကာ ဝိသိဋ္ဌာပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ အဘိ-သဒ္ဒဿ ဝုဍ္ဎိအာဒိအတ္ထေသုပိ ပဝတ္တနတော ‘‘ဝုဍ္ဎိမန္တော ဓမ္မာ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိနာ နိဗ္ဗစနေန ဣဒံ ပိဋကံ ¶ ‘‘အဘိဓမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အဘိဓမ္မံ ဩတရန္တိ အနေနာတိ အဘိဓမ္မာဝတာရံ နာမ ပကရဏံ။ ဣမိနာ ပနဿ အတ္ထာနုဂတမဘိဓာနံ ဒဿေတိ။ တု-သဒ္ဒေါ ပဒပူရဏေ။ အာစရိယေန ဟိ ဂါထာပဒပူရဏတ္ထံ ယေဘုယျေန တတ္ထ တတ္ထ နိပါတာ ဝုစ္စန္တိ။ ယတ္ထ ပန နေသံ ပယောဇနဝိသေသော ဒိဿတိ၊ တတ္ထေဝ တမတ္ထံ ဝက္ခာမ။ မဓုရန္တိ နိပ္ပရိယာယတော မဓုရ-သဒ္ဒေါယံ ဇိဝှာဝိညေယျေ ရသဝိသေသေ ဝတ္တတိ၊ ဣဓ ပန ဣဋ္ဌဘာဝသာမညေန အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိ မဓုရသဒ္ဒေန ဝုတ္တာ။ ဘဝတိ ဟိ တံသဒိသဿ တံ-သဒ္ဒေနာဘိဓာနံ ယထာ ‘‘အဂ္ဂိမာဏဝေါ’’တိ။ တေန ပန မဓုရေန ယောဂတော ဣဒမ္ပိ မဓုရံ ယထာ နီလဂုဏယောဂတော နီလုပ္ပလန္တိ။ နိပုဏဂမ္ဘီရာယ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ စေဝ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ စ အဘိဓမ္မဝိသယံ မတိံ ဝဍ္ဎေတီတိ မတိဝဍ္ဎနံ။ အထ ဝါ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ ‘‘မဓုရ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ ‘‘မတိဝဍ္ဎန’’န္တိ။
၅။ တာဠန္တိ ကုဉ္စိကံ၊ ကုဉ္စိကာသဒိသန္တိ အတ္ထော။ မုယှန္တိ တေနာတိ မောဟော၊ အဝိဇ္ဇာယေတံ အဓိဝစနံ၊ မောဟောယေဝ အဘိဓမ္မမဟာပုရံ ပဝိသန္တာနံ ပဝေသနနိဝါရဏတ္တာ ကဝါဋဘူတောတိ ¶ မောဟကဝါဋံ၊ တဿ။ ဝိဃာဋေတိ၊ ဝိဃာဋီယတိ အနေနာတိ ဝါ ဝိဃာဋနံ။ နနု စ အဝိဇ္ဇာကဝါဋံ ပညာယ ဥဂ္ဃာဋီယတိ။ သာ ဟိ တဿာ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာတိ? သစ္စံ၊ ဣဒမ္ပိ တဿာ ကာရဏဘာဝေန ‘‘မောဟကဝါဋဝိဃာဋနကရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကာရဏကာရဏမ္ပိ ဟိ ကာရဏဝသေန ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘စောရေဟိ ဂါမော ဒဍ္ဎော၊ တိဏေဟိ ဘတ္တံ သိဒ္ဓ’’န္တိ။
၆။ သုဒုတ္တရန္တိ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓသင်္ခါတစတုဂမ္ဘီရဘာဝပဋိသံယုတ္တတာယ မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ တရိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ အတိဒုတ္တရံ၊ တေနေဝ စေဒံ မဟောဒဓိသမာနတ္တာ ‘‘မဟောဒဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟဏ္ဏဝေါပိ ဟိ စတုရာသီတိယောဇနသဟဿဂမ္ဘီရော န သက္ကာ အညတြ သိနေရုပဗ္ဗတရာဇတော ကေနစိ ပတိဋ္ဌံ လဒ္ဓုံ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ စတုဂမ္ဘီရတာပဋိသံယုတ္တံ အညတြ တထာဂတာ ¶ န ကေနစိ ပတိဋ္ဌံ လဒ္ဓုံ သက္ကာတိ။ တရန္တာနန္တိ အတ္ထဂ္ဂဟဏဝသေန ဥတ္တရိတုကာမာနံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တရံဝါ’’တိ အဓိကာရဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဝက္ခမာနံ ဝါ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တရန္တာနန္တိ ပရတီရသမ္ပာပုဏနတ္ထံ ဥတ္တရန္တာနံ။ တရံဝါတိ ဥဠုမ္ပံ ဝိယ၊ တံသမာနန္တိ အတ္ထော။ မကရာ နာမ မစ္ဆဇာတိကာ၊ တေသံ အာကရော နိဝါသဘူမီတိ မကရာကရော၊ တံ။
၇။ အဘိဓမ္မေ နိယုတ္တာ အာဘိဓမ္မိကာ၊ တေသံ။ ဟတ္ထသာရံ ဝိယာတိ ဟတ္ထသာရံ။ ယထာ ဟိ မနုဿာနံ ဗဟူသု ရတနာဒီသု ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အာပဒါသု စ သုခပရိဘောဂတ္ထံ ဟတ္ထေ ကယိရမာနံ သာရရတနာဒိကံ ‘‘ဟတ္ထသာရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ သတိပိ မဟန္တေ အဘိဓမ္မပိဋကေ တဿ သဗ္ဗသော ဝိတ္တိဏ္ဏတာယ ပရိဟရိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ တဒတ္ထသာရသမ္ပိဏ္ဍနဝသေန ကယိရမာနံ အာဘိဓမ္မိကဘိက္ခူနံ သုခပရိဟရဏတ္ထာယ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဟတ္ထသာရသဒိသတ္တာ ‘‘ဟတ္ထသာရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဝက္ခာမီတိ ပကာရေန ကထေဿာမိ၊ အနာဂတဝစနဉ္စေတံ၊ ဝတ္တမာနသမီပတ္တာ ဝါ အနာဂတေ ဝတ္တမာနူပစာရတော ဝတ္တမာနဝစနံ၊ ပဋိညာနန္တရမေဝ ဝက္ခတီတိ။ အတ္ထဝသေန ပကာရေန ကထေန္တောပိ သဒ္ဒဝသေန သင်္ခိပိတွာ ကထေဿာမီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမာသေနာ’’တိ။ သမသနံ သံခိပနံ သမာသော၊ တေန သမာသေန၊ န ဗျာသဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ စ ပယောဇနာဘိဓာနာဘိဓေယျသောတုဇနသမုဿာဟနကရဏပ္ပကာရာနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ သောတုဇနသမုဿာဟနံ နာမ တေသံ သက္ကစ္စသဝနေ နိယုဉ္ဇနံ၊ တသ္မာ တေ တတ္ထ နိယောဇေန္တော အာဟ ‘‘တံ သုဏာထ သမာဟိတာ’’တိ။ သက္ကစ္စသဝနပဋိဗဒ္ဓါ ဟိ သမ္မာပဋိပတ္တီတိ။ တတ္ထ တန္တိ တံ မယာ ဝက္ခမာနံ အဘိဓမ္မာဝတာရံ သုဏာထ နိသာမယထ။ သမာဟိတာ သမ္မာ အာဟိတာ၊ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တာတိ အတ္ထော။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁။ ပဌမော ပရိစ္ဆေဒေါ
စိတ္တနိဒ္ဒေသော
ကာမာဝစရကုသလဝဏ္ဏနာ
၈။ ဧဝံ ¶ ¶ တာဝ ရတနတ္တယပ္ပဏာမာဒိကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယထာရဒ္ဓပ္ပကရဏဿ အတ္ထသရီရဘူတမဘိဓမ္မံ သင်္ခေပတော ဥဒ္ဒိသန္တော အာဟ ‘‘စိတ္တံ စေတသိက’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ စိတ္တသဒ္ဒဿ တာဝ ဝစနတ္ထံ သယမေဝ အနန္တရံ ဝိပဉ္စေတိ။ ‘‘စေတသိက’’န္တိအာဒီသု ပန အဝိပ္ပယောဂီဘာဝေန စေတသိ စိတ္တေ နိယုတ္တံ၊ တတ္ထ ဝါ ဘဝံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ စေတသိကံ၊ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယဿေတံ အဓိဝစနံ။ ရုပ္ပတိ၊ ရူပီယတီတိ ဝါ ရူပံ၊ သီတုဏှာဒီဟိ ဝိကာရမာပဇ္ဇတိ၊ အာပါဒီယတီတိ အတ္ထော၊ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ၊ စတုဝီသတိဥပါဒါရူပါနဉ္စ ဝသေန အဋ္ဌဝီသတိဝိဓဿ ရူပက္ခန္ဓဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဘဝါဘဝံ ဝိနနတော သံသိဗ္ဗနတော ဝါနံ ဝုစ္စတိ တဏှာ၊ န ဝိဇ္ဇတိ သာ ဧတ္ထ၊ တတော ဝါ နိက္ခန္တံ ဧတန္တိ နိဗ္ဗာနံ၊ အမတံ အသင်္ခတံ ဝတ္ထု။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿနေ။ နတ္ထိ ဧတဿ ဥတ္တရိတရောတိ နိရုတ္တရော။ အထ ဝါ စတုဝေသာရဇ္ဇဝိဟာရတ္တာ နတ္ထိ ဧတဿ ဥတ္တရံ ပစ္စနီကဝစနန္တိ နိရုတ္တရော။ ဉာဏပ္ပဟာနအန္တရာယနိယျာနိကေသု ဟိ သဒေဝကေ လောကေ န ကောစိ သတ္ထု သဟဓမ္မိကံ ဥတ္တရံ ဝစနံ ကထေတုံ သမတ္ထော အတ္ထီတိ။ တတြ ဘဂဝါ ဥတြာသာဘာဝတော ဝိသာရဒေါဝ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တတြ ဝတ မံ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ကောစိ ဝါ လောကသ္မိံ သဟဓမ္မေန ပဋိစောဒေဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ၊ သာရိပုတ္တ၊ န သမနုပဿာမိ၊ ဧတမဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ နိမိတ္တံ အသမနုပဿန္တော ခေမပ္ပတ္တော အဘယပ္ပတ္တော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမိ။
‘‘ခီဏာသဝဿ ¶ တေ ပဋိဇာနတော ဣမေ အာသဝါ အပရိက္ခီဏာတိ တတြ ဝတ မံ…ပေ… ဝိဟရာမိ။
‘‘ယေ ¶ စ ခေါ ပန တေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ၊ တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာတိ တတြ ဝတ မံ…ပေ… ဝိဟရာမိ။
‘‘ယဿ ခေါ ပန တေ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတော၊ သော န နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာတိ တတြ ဝတ မံ…ပေ… ဝိဟရာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀)။
စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ပကာသေတီတိ စတုသစ္စပ္ပကာသနော။ ဒုက္ခသမုဒယနိရောဓမဂ္ဂဝသေန ဟိ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ၊ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသစ္စာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ၊ ဒုက္ခသမုဒယံ အရိယသစ္စံ၊ ဒုက္ခနိရောဓံ အရိယသစ္စံ၊ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ အရိယသစ္စ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၃)။ တတ္ထ တေဘူမကာ ဓမ္မာ အနေကုပဒ္ဒဝါဓိဋ္ဌာနတာယ ဓုဝသုဘာဒိဝိရဟေန၊ ကုစ္ဆိတတုစ္ဆဋ္ဌေန စ ဒုက္ခံ နာမ။ ကမ္မာဒိဝိသေသပစ္စယသမဝါယေ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိကာရဏဘာဝေန တဏှာ သမုဒယော နာမ ‘‘သမေစ္စ ဥဒေတိ ဒုက္ခံ ဣမသ္မာ’’တိ ကတွာ။ ဒုက္ခဿ အနုပ္ပာဒနိရောဓပစ္စယတ္တာ ဒုက္ခနိရောဓော နိဗ္ဗာနံ။ တံ ပန ဒုက္ခနိရောဓံ အာလမ္ဗဏကရဏဝသေန ဂမနတော ပါပုဏနတော၊ တဒဓိဂမာယ ပဋိပဒါဘာဝတော စာတိ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ’’တိ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ။ သစ္စဋ္ဌော ပန တေသံ တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။ ဧတ္ထ ပန စတုန္နံ အရိယဖလာနံ၊ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာနဉ္စ သစ္စဝိနိဿဋဘာဝေပိ ဣဓ မဂ္ဂနိဗ္ဗာနပ္ပကာသနတာဝစနေနေဝ တပ္ပကာသနတ္ထမ္ပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ အနာသဝဘာဝေန ¶ ဧကလက္ခဏတ္တာ တံတံဟေတုကဝိသယဘာဝတော စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧတ္ထ စ ‘‘နိရုတ္တရော စတုသစ္စပ္ပကာသနော’’တိ ဣမေဟိ ဘဂဝတော စိတ္တာဒိစတုဗ္ဗိဓဓမ္မဒေသနာနုကူလဂုဏဝိသေသံ ဒဿေတိ အတထာဝိဓဿ တံဒေသနာသာမတ္ထိယာယောဂတော။ အထ ဝါ ‘‘နိရုတ္တရော’’တိ ဝစနေန စတုဗ္ဗိဓဓမ္မဿ အနညထတ္တံ ဒီပေတိ။ ‘‘စတုသစ္စပ္ပကာသနော’’တိ ပန ဣမိနာ ယေ တေ ဓမ္မာ ဘဂဝတာ ဝိနေယျပရိပါစနတ္ထံ ဒေသိတာ၊ န တေ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ ယေ ပန ပရိပါစိတေဟိ တေဟိ အဘိသမေတဗ္ဗဝသေန ဒုက္ခာဒယော စတုဗ္ဗိဓာ ဝုတ္တာ၊ တေယေဝ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္ထေန အဓိပ္ပေတာတိ ဒဿေတိ။
ဧဝံ ¶ သင်္ခေပတော စတ္တာရော ဓမ္မေ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒေသော နာမ နိဒ္ဒေသတ္ထာယ ဟောတီတိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌဓမ္မေ နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘တတ္ထ စိတ္တ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု စိတ္တာဒီသု ဓမ္မေသု။ ဝိသယဝိဇာနနံ စိတ္တန္တိ ယံ ဝိသယသင်္ခါတဿ အာရမ္မဏဿ ဝိဇာနနံ ဥပလဒ္ဓိ၊ တံ စိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ပန စိတ္တဿ အာရမ္မဏပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတံ၊ အနိစ္စတံ၊ အကာရကတဉ္စ ဒီပေတိ။ ‘‘ဝိသယဝိဇာနန’’န္တိ ဟိ အာရမ္မဏေန စိတ္တံ ဥပလက္ခေန္တော တဿ တဒါယတ္တဝုတ္တိတံ၊ တံဒီပနေန စ တဒဘိမုခကာလေယေဝ ဥပ္ပတ္တိဒီပနတော အနိစ္စဘာဝဉ္စ ဒီပေတိ။ ဘာဝနိဒ္ဒေသေန ပန ဝိဇာနနမတ္တဒီပနတော အကာရကဘာဝံ။ ယထာပစ္စယဉှိ ပဝတ္တိမတ္တမေဝေတံ၊ ယဒိဒံ သဘာဝဓမ္မော နာမာတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သဗ္ဗေသမ္ပိ စိတ္တစေတသိကဓမ္မာနံ ဘာဝသာဓနမေဝ နိပ္ပရိယာယတော လဗ္ဘတိ။ ယံ ပန ‘‘စိန္တေတီတိ စိတ္တံ၊ တေန စိတ္တံ ဝိစရတီတိ ဝိစာရော’’တိအာဒိနာ ကတ္တုကရဏဝသေန နိဗ္ဗစနံ ဝုစ္စတိ၊ တံ ပရိယာယကထနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သကသကကိစ္စေသု ဟိ ဓမ္မာနံ အတ္တပ္ပဓာနတာသမာရောပနေန ကတ္တုဘာဝေါ၊ တဒနုကူလဘာဝေန တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မသမူဟေ ကတ္တုဘာဝသမာရောပနေန ကရဏတ္တဉ္စ ပရိယာယတောဝ ¶ လဗ္ဘတီတိ။ တထာ နိဒဿနံ ပန ဓမ္မသဘာဝတော အညဿ ကတ္တာဒိနော အဘာဝပရိဒီပနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘ဝိသယဝိဇာနန’’န္တိ စ ဧတေန စိတ္တဿ အာရမ္မဏူပလဒ္ဓိလက္ခဏတာ ဝုတ္တာတိ ဣဒါနိဿ ရသာဒီနိ ဝုစ္စန္တိ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမရသဉှိ စိတ္တံ သန္ဓာနပစ္စုပဋ္ဌာနံ နာမရူပပဒဋ္ဌာနံ။ ဒွါရံ ပတွာ တဒါရမ္မဏဉှိ ဝိဘာဝနဋ္ဌေန စိတ္တံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပုရေစာရိကံ။ တထာ ဟိ စက္ခုဒွါရေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ရူပါရမ္မဏံ စိတ္တေနေဝ ဇာနာတိ…ပေ… မနောဒွါရေန ဝိညာတဗ္ဗံ ဓမ္မာရမ္မဏံ စိတ္တေနေဝ ဇာနာတိ။ ယထာ ဟိ နဂရဂုတ္တိကော နဂရမဇ္ဈေ သိင်္ဃာဋကေ နိသီဒိတွာ ‘‘အယံ နေဝါသိကော၊ အယံ အာဂန္တုကော’’တိ အာဂတာဂတံ ဇနံ ဥပဓာရေတိ၊ ဧဝံ သမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဒွါရံ ပတွာ တဒါရမ္မဏံ ဝိဘာဝနဋ္ဌေန ပုရေစာရိကန္တိ ပုဗ္ဗင်္ဂမရသံ။ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပုရိမံ ပုရိမံ နိရန္တရံ ကတွာ သန္ဒဟမာနမိဝ ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဂဟဏဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ သန္ဓာနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ပဉ္စဝေါကာရေ ပနဿ နိယမတော နာမရူပံ၊ စတုဝေါကာရဘဝေ နာမမေဝ ပဒဋ္ဌာနန္တိ နာမရူပပဒဋ္ဌာနဉ္စ ဟောတိ။ နာနတ္တံ ပန လက္ခဏာဒီနံ ဥပရိ ဝက္ခမာနနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝက္ခတိ ဟိ ရူပပရိစ္ဆေဒေ –
‘‘သာမညံ ဝါ သဘာဝေါ ဝါ၊ ဓမ္မာနံ လက္ခဏံ မတံ၊
ကိစ္စံ ဝါ တဿ သမ္ပတ္တိ၊ ရသောတိ ပရိဒီပိတော။
‘‘ဖလံ ¶ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ဥပဋ္ဌာနနယောပိ ဝါ၊
အာသန္နကာရဏံ ယံ တု၊ တံ ပဒဋ္ဌာနသညိတ’’န္တိ။ (အဘိဓ။ ၆၃၃-၆၃၄)၊
ယတ္ထ ယတ္ထ ပန လက္ခဏာဒီနိ ဝုစ္စန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဣမိနာဝ နယေန တေသံ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝစနတ္ထဝိဇာနနေန ဝိဒိတစိတ္တသာမညဿ ဥတ္တရိ စိတ္တဝိဘာဂေါ ဝုစ္စမာနော သောဘေယျာတိ ဝစနတ္ထဝိဇာနနမေဝ တာဝ ¶ အာဒိမှိ ယုတ္တတရန္တိ တံ တာဝ ကထေတုကမျတာယ ပုစ္ဆတိ ‘‘တဿ ပန ကော ဝစနတ္ထော’’တိ။ ပဉ္စဝိဓာ ဟိ ပုစ္ဆာ – (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၄၉၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀) အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ အနုမတိပုစ္ဆာ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိ။ တတ္ထ ယံ အညာတံ အဒိဋ္ဌံ၊ တဿ ဉာဏာယ ဒဿနာယ ပဉှာကရဏံ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ နာမ။ ယံ ပန ဉာတံ ဒိဋ္ဌံ၊ တဿ အညေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ သံသန္ဒနတ္ထာယ ပဉှာကရဏံ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ နာမ။ ပကတိယာ ပန သံသယပက္ခန္ဒနဿ အတ္တနော သံသယသမုဂ္ဃာဋနတ္ထံ ပဉှာကရဏံ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ နာမ။ ‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ နိစ္စံ ဝါ အနိစ္စံ ဝါတိ? အနိစ္စံ၊ ဘန္တေ။ ယံ ပနာနိစ္စံ၊ ဒုက္ခံ ဝါ တံ သုခံ ဝါ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉၊ မဟာဝ။ ၂၁) အနုမတိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပဉှာကရဏံ အနုမတိပုစ္ဆာ နာမ။ ‘‘စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတိပဋ္ဌာနာ။ ကတမေ စတ္တာရော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၄၀၂-၄၀၄) ပန တံတံဓမ္မာနံ ဒေသနာဓိပ္ပာယေန ပဉှာကရဏံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ နာမ။
တာသု ပုရိမာ တိဿော အာစရိယာနံ န သမ္ဘဝန္တိ။ န ဟိ တေ ဂန္ထကရဏတ္ထာယ အာရဘိတွာ ဣဒါနိ အဒိဋ္ဌံ ဇောတေန္တိ၊ ဒိဋ္ဌံ သံသန္ဒေန္တိ၊ သံသယံ ဝါ ပက္ခန္ဒန္တိ တဗ္ဗိသောဓနပုဗ္ဗကမေဝ ဂန္ထကရဏေ အဘိနိဝေသနတော။ ဣတရာ ပန ဒွေ သမ္ဘဝန္တိ။ တာသု အယံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ အပိစ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေန္တာ အာစရိယာ အညံ စောဒကံ ပရိကပ္ပေတွာ တဿ ဝစနဝသေန သမုဋ္ဌာပေန္တီတိ တံဝသေနေတ္ထ အဒိဋ္ဌဇောတနာဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာပိ လဗ္ဘန္တေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဿာတိ တဿ စိတ္တ-သဒ္ဒဿ။ စိတ္တေ ဟိ အဓိဂတေ တဿ ဝါစကော သဒ္ဒေါပိ သဟစရိယတော အဓိဂတောဝ ဟောတီတိ တဿ ဣဓ တ-သဒ္ဒေန ပရိဂ္ဂဟော။ ကေစိ ပန ‘‘တဿ စိတ္တဿာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တံ ‘‘တဿ ¶ ကော ဝစနတ္ထော’’တိ ဣမိနာ န သမေတိ။ န ဟိ စိတ္တဿ ‘‘ကော ဝစနတ္ထော’’တိ ပုစ္ဆာ သမ္ဘဝတီတိ။
ဣဒါနိ ¶ ယထာပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ဝုစ္စတေ’’တိ တာဝ ပဋိညံ ကတွာ ‘‘သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ဝိဿဇ္ဇနမာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေနာတိ ဟေဋ္ဌိမန္တတော စက္ခုဝိညာဏာဒယော ဥပါဒါယ သဗ္ဗေသံ အာရမ္မဏဝိဇာနနသဘာဝတ္တာ တေသံ သဗ္ဗေသမေဝ သင်္ဂါဟကဝသေန၊ န ပန ဝက္ခမာနနိဗ္ဗစနေသု ဝိယ ယထာလာဘဝသေနာတိ အတ္ထော။ စိန္တေတီတိ ဝိဇာနာတိ။ စိန္တေန္တိ တေန ဂေါစရန္တိ ဝါ စိတ္တံ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ကတ္တုတာသမာရောပနေန ဟိဿ ကရဏဘာဝေါ လဗ္ဘတိ။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန တာဝ အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယထာလာဘဝသေနပိ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တသန္တာနံ ဝါ စိနောတီတိပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏတ္တာ ဟိ စိတ္တ-သဒ္ဒဿ ယတ္ထ ယတ္ထ ယထာ ယထာ အတ္ထော လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ တထာ တထာ ဂဟေတဗ္ဗော။ ယဿ ပန စိတ္တဿ ယထာဝုတ္တအတ္ထဝိသေသော န လဗ္ဘတိ၊ တံ ရုဠှီဝသေန စိတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ကိလဉ္ဇာဒီဟိ ကတမ္ပိ တာလပဏ္ဏေဟိ ကတသရိက္ခကတာယ ရုဠှီသဒ္ဒေန ‘‘တာလဝဏ္ဋ’’န္တွေဝ ဝုစ္စတီတိ။ အတ္တသန္တာနန္တိ သကသန္တာနံ၊ ဇဝနသန္တာနန္တိ အတ္ထော။ အတ္တ-သဒ္ဒဿ ဟိ ပရပစ္စနီကဝစနတ္တာ အတ္တနော သန္တာနောတိ သဒိသဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဇဝနသန္တာနော ဝုစ္စတိ။ တံ စိနောတိ ရာသိံ ကရောတီတိ အယမတ္ထော သာသေဝနကာနံ ဇဝနစိတ္တာနံ ဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တာနိ ဟိ ပုရေဇာတာနိ ပစ္ဆာဇာတာနံ အာသေဝနပစ္စယာ ဟုတွာ အတ္တနော ဇဝနသန္တာနဿ ပဂုဏဗလဝဘာဝကရဏေန တံ စိနန္တိ နာမ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အသဗ္ဗသင်္ဂါဟကတ္ထဝိကပ္ပနေ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ကိရိယာသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထေ။ အထ ဝါ ‘‘သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေနာ’’တိ ဣမဿ ဣဓာပိ သမ္ဗန္ဓော ဟောတီတိ ဣဒမ္ပိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဂယှမာနေ အတ္တသန္တာနန္တိ ဝိညာဏဝစနဿ အတ္တ-သဒ္ဒဿ သကတ္ထဝုတ္တိတ္တာယေဝ တံဝသေန စိတ္တသန္တာနန္တိ အတ္ထော။ အနန္တရာဒိပစ္စယဝသေန ဟိ စိတ္တသန္တာနဿ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နပ္ပဝတ္တိကရဏတော သဗ္ဗမေဝ စိတ္တဇာတံ စိတ္တသန္တာနံ စိနောတိ နာမ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ¶ ဝါ-သဒ္ဒေါ ကိရိယာဝိကပ္ပနတ္ထော။ ပိ-သဒ္ဒေါ ‘‘စိတ္တ’’န္တိ ဣမဿ အာကဍ္ဎနတ္ထောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုရိမပက္ခေ ပန စိတ္တန္တိ အဓိကာရတောဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။
၉။ ဝိစိတ္တံ ကရောတိ၊ ဝိစိတ္တဿ ဝါ ကရဏန္တိ ဝိစိတ္တကရဏံ၊ တတော ဝိစိတ္တကရဏာ၊ ဝိစိတ္တစိတ္တကမ္မာဒီနံ ကရဏတောတိ အတ္ထော။ လောကသ္မိဉှိ ယံ ကိဉ္စိ စိတ္တကမ္မာဒိဘေဒံ ဝိစိတ္တံ သိပ္ပဇာတံ၊ သဗ္ဗံ တံ စိတ္တေနေဝ စိန္တေတွာ ကရီယတီတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဒိဋ္ဌံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ ¶ ၊ စရဏံ နာမ စိတ္တန္တိ? ဧဝံ၊ ဘန္တေ။ တမ္ပိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စရဏံ နာမ စိတ္တံ စိတ္တေနေဝ စိန္တိတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀)။ သွာယမတ္ထော သဝိညတ္တိကာနံ ဗာတ္တိံသစိတ္တာနမုပလဗ္ဘတိ။ သာသဝကုသလာကုသလံ ဝါ ဝိစိတ္တဂတိအာဒိကရဏတော ဝါ ဝိစိတ္တကရဏဋ္ဌေန စိတ္တံ။ နနု စ ဝိစိတ္တဂတိအာဒယော ကမ္မဝသေန နိပ္ဖဇ္ဇန္တိ။ ယထာဟ –
‘‘ကမ္မနာနာကရဏံ ပဋိစ္စ သတ္တာနံ ဂတိယာ နာနာကရဏံ ပညာယတိ အပဒါ ဒွိပဒါ စတုပ္ပဒါ ဗဟုပ္ပဒါ ရူပိနော အရူပိနော သညိနော အသညိနော နေဝသညီနာသညိနော၊ ကမ္မနာနာကရဏံ ပဋိစ္စ သတ္တာနံ ဥပပတ္တိယာ နာနာကရဏံ ပညာယတိ ဥစ္စနီစတာ ဟီနပဏီတတာ သုဂတဒုဂ္ဂတတာ၊ ကမ္မနာနာကရဏံ ပဋိစ္စ သတ္တာနံ အတ္တဘာဝေ နာနာကရဏံ ပညာယတိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏတာ သုဇာတဒုဇ္ဇာတတာ သုသဏ္ဌိတဒုဿဏ္ဌိတတာ၊ ကမ္မနာနာကရဏံ ပဋိစ္စ သတ္တာနံ လောကဓမ္မေ နာနာကရဏံ ပညာယတိ လာဘာလာဘေ ယသာယသေ နိန္ဒာပသံသာယံ သုခဒုက္ခေ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁)။
တသ္မာ ကမ္မဘေဒနိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဂတိအာဒီနံ စိတ္တတာ။ ကမ္မန္တိ စ စေတသိကဓမ္မဘူတာ စေတနာ၊ အဘိဇ္ဈာဒယော စ ဝုစ္စန္တိ၊ န စိတ္တန္တိ။ ကထံ စိတ္တဿ ဝိစိတ္တဂတိအာဒိကရဏန္တိ? ဝုစ္စတေ ¶ – ကမ္မဿ စိတ္တသန္နိဿိတတ္တာ တန္နိပ္ဖာဒိတမ္ပိ စိတ္တေနေဝ ကတံ ဟောတိ၊ ယထာ ရာဇယောဓေန ပရာဇိတော သတ္တုရညာ ဇိတောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိစိတ္တံ ကရဏမဿာတိ ဝါ ဝိစိတ္တကရဏံ။ တတော ဧကဋ္ဌာနိကဝဇ္ဇိတဉှိ စိတ္တံ ပစ္စေကံ ပဋိသန္ဓာဒိဝိစိတ္တကိရိယဝန္တတာယ၊ သဗ္ဗမေဝ ဝါ စိတ္တံ အာဝဇ္ဇနာဒိအညမညဝိသဒိသကိရိယဝန္တတာယ ဝိစိတ္တကရဏံ ယုတ္တန္တိ။ သဗ္ဗဝိကပ္ပေသုပိ ‘‘ရူပဘဝေါ ရူပ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဥတ္တရပဒလောပေါ စိတ္တပရိယာယေန စ ဝိစိတ္တ-သဒ္ဒေန ဝါ ဝိဂ္ဂဟော ဝိ-သဒ္ဒလောပေါ ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ‘‘ဝိစိတ္တကရဏာ’’တိ ဣဒံ စိတ္တဝိစိတ္တဘာဝဿ ဉာပကဟေတုနိဒဿနံ။ တေန ယသ္မာ ဣဒံ ဝိစိတ္တကရဏံ၊ တသ္မာ တဿ ဝိစိတ္တဿ နိပ္ဖာဒကံ သယမ္ပိ တထေဝ ဝိစိတ္တန္တိ ဝိညာတဗ္ဗန္တိ ဧဝံ ကရဏဝိစိတ္တတာယ ဝိစိတ္တတ္တာ စိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဌပေတွာ တံ ကရဏဝိစိတ္တတာယ ဝိစိတ္တဘာဝံ အတ္တနော ဧဝ ဇာတိဘူမိသမ္ပယောဂါဒိဝသေန ဝိစိတ္တတာယ စိတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အတ္တနော စိတ္တတာယ ဝါ’’တိ။ တတ္ထ ယသ္မာ အညဒေဝ ကုသလံ၊ အညံ အကုသလံ၊ အညံ အဗျာကတံ၊ အညံ ကာမာဝစရံ၊ အညံ ရူပါဝစရာဒိဘေဒံ၊ အညံ သရာဂံ၊ အညံ ဝီတရာဂံ၊ အညံ သဒေါသံ၊ အညံ ဝီတဒေါသံ၊ အညံ သမောဟံ၊ အညံ ဝီတမောဟံ၊ အညံ ရူပါရမ္မဏံ၊ အညံ သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏံ၊ ရူပါရမ္မဏေသု စ အညံ နီလာရမ္မဏံ၊ အညံ ¶ ပီတာဒိအာရမ္မဏံ။ ဧဝံ သဒ္ဒါရမ္မဏာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ။ သဗ္ဗေသု စေဝ တေသု အညံ ဟီနံ၊ အညံ မဇ္ဈိမံ၊ အညံ ပဏီတံ၊ ဟီနာဒီသု စ အညံ ဆန္ဒာဓိပတေယျံ၊ အညံ စိတ္တာဓိပတေယျံ၊ အညံ ဝီရိယာဓိပတေယျံ၊ အညံ ဝီမံသာဓိပတေယျန္တိ ဧဝမာဒိနာ ဇာတိဘူမိသမ္ပယုတ္တအာရမ္မဏဟီနမဇ္ဈိမပဏီတအဓိပတိအာဒီနံ ဝသေန ဝိစိတ္တမနေကပ္ပကာရံ၊ တသ္မာ ဣမာယ အတ္တဝိစိတ္တတာယ ဝါ စိတ္တန္တိ ဝုစ္စတီတိ။
ကာမဉ္စေတ္ထ ဧကမေဝ စိတ္တံ ဧဝံ ဝိစိတ္တံ နာမ န ဟောတိ၊ ဝိစိတ္တာနံ ပန အန္တောဂဓတ္တာ ဧတေသု ယံ ကိဉ္စိ ဧကမ္ပိ ဝိစိတ္တတာယ ¶ စိတ္တန္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ သမုဒါယဝေါဟာရေန အဝယဝဿာပိ ဝေါဟရိယမာနတ္တာ ယထာ ပဗ္ဗတနဒီသမုဒ္ဒါဒီနမေကဒေသာ ဒိဋ္ဌာ ပဗ္ဗတာဒယော ဒိဋ္ဌာတိ၊ ယထာ စ ဧကေကစိတ္တသမ္ပယုတ္တာပိ ဝေဒနာဒယော ရာသဋ္ဌေန ခန္ဓဝေါဟာရေန ‘‘ဝေဒနာက္ခန္ဓော သညာက္ခန္ဓော’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စန္တိ။ အပိစေတ္ထ ဝိပါကဝိညာဏံ ကမ္မကိလေသေဟိ စိတန္တိ စိတ္တံ၊ တံ ကိလေသသဟာယေန ကမ္မုနာ ဖလဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တိတံ တေဟိ စိတံ နာမ ဟောတိ။ ဟောတု တာဝိဒံ လောကိယဝိပါကံ သန္ဓာယ၊ လောကုတ္တရံ ပန ပတွာ ကထန္တိ? ဝုစ္စတေ – ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ၊ ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ…ပေ… တသ္မိံ သမယေ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိနာ အရိယမဂ္ဂစေတနာယပိ အဝိဇ္ဇူပနိဿယဘာဝဿ ပကာသိတတ္တာ လောကုတ္တရကုသလဿာပိ အနုသယာ ဥပနိဿယာ ဟောန္တီတိ တန္နိဗ္ဗတ္တိတဿ ဝိပါကဿ ကမ္မကိလေသသဉ္စိတတာပရိယာယော လဗ္ဘတီတိ။ စိတံ တာယတီတိ ဝါ စိတ္တံ။ ကမ္မာဒိသဉ္စိတောပိ ဟိ အတ္တဘာဝေါ ဝိညာဏူပရမေ မတောတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ –
‘‘အာယု ဥသ္မာ စ ဝိညာဏံ၊ ယဒါ ကာယံ ဇဟန္တိမံ၊
အပ္ပဝိဒ္ဓါ တဒါ သေတိ၊ နိရတ္ထံဝ ကလိင်္ဂရ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၃။၉၅)၊
သော ပနာယံ စိတ္တ-သဒ္ဒေါ ကိဉ္စာပိ အနေကတ္ထေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘စိတ္တော စ ဂဟပတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၂။၁၃၃၊ ၄။၁၇၆) ပညတ္တိယံ အာဂတော။ ‘‘သဗ္ဗော လောကော ပရစိတ္တေန အစိတ္တော’’တိအာဒီသု ဝိညာဏေ။ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကနိကာယမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ဧဝံ စိတ္တ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀) ဝိစိတ္တေ၊ နာနပ္ပကာရေတိ အတ္ထော။ ‘‘စရဏံ နာမ စိတ္တ’’န္တိအာဒီသု စိတ္တကမ္မကေ။ ဣဓ ပန စတုဗ္ဗိဓဓမ္မေ နိဒ္ဒေသတော ပကရဏဝသေန ယထာဝုတ္တဝစနတ္ထယုတ္တော ဝိညာဏဝစနောဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပညတ္တိယမ္ပီ’’တိအာဒိ ¶ ။ ပညာပီယတိ ဧတာယာတိ ¶ ပညတ္တိ၊ တဿံ နာမပညတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ စိတ္တောတိ ဟိ ဧကဿ ဂဟပတိနော နာမံ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝက္ခမာနသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ဝိညာဏေတိ သဝိပါကာဝိပါကဘေဒေ စိတ္တေ။ တဉှိ ဝိဇာနနဋ္ဌေန ‘‘ဝိညာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဝိဇာနာတီတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိညာဏံ၊ တသ္မာ ဝိညာဏန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ စိတ္တသမ္မုတီတိ စိတ္တဝေါဟာရော။ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဝိညာတဗ္ဗာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ စတုဗ္ဗိဓဓမ္မနိဒ္ဒေသဋ္ဌာနေ။ ဝိညုနာတိ ဝိဇာနတာ၊ အာဘိဓမ္မိကေနာတိ အတ္ထော။
ဝိဘာဂဝန္တာနံ ဓမ္မာနံ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂေန ဝိနာ န ဟောတီတိ စိတ္တဿ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘သာရမ္မဏတော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အာလမ္ဗန္တိ တံ နိဿာယ ပဝတ္တန္တီတိ အာရမ္မဏံ၊ ပစ္စယော၊ ဂေါစရော စ။ တထာ ဟိ ‘‘လဘတိ မာရော အာရမ္မဏံ၊ လဘတိ မာရော ဩတာရ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀) ပစ္စယော ‘‘အာရမ္မဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘နိမိတ္တံ အဿာသပဿာသာ၊ အနာရမ္မဏမေကစိတ္တဿာ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၉) ဂေါစရော။ ဣဓ ပန ဥဘယမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ သဗ္ဗဿေဝ စိတ္တဿ သပ္ပစ္စယသဂေါစရတ္တာ။ သဟ အာရမ္မဏေန ဝတ္တတိ တဒဝိနာဘာဝတောတိ သာရမ္မဏံ။ ဘာဝပ္ပဓာနနိဒ္ဒေသဝသေန စေတ္ထ သာရမ္မဏဘာဝေါ သာရမ္မဏ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော ယထာ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ ရတနံ ပဏီတံ (ခု။ ပါ။ ၆။၃)။ စက္ခု သုညံ အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၈၅) ရတနအတ္တတ္တနိယာဒိဘာဝေါ ရတနာဒီဟိ သဒ္ဒေဟီတိ၊ တတော သာရမ္မဏဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဧဝမညတ္ထာပိ ယထာနုရူပံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကဝိဓန္တိ ဧကပ္ပကာရံ၊ ဧကကောဋ္ဌာသန္တိ အတ္ထော။
သဝိပါကာဝိပါကတောတိ ဝိပါကုပ္ပာဒနသဘာဝဿ ဝိဇ္ဇမာနာဝိဇ္ဇမာနဘာဝတော။ ဝိပါက-သဒ္ဒေါ ဟိ ဒွီသု အတ္ထေသု ပဝတ္တတိ။ ကတ္ထစိ ဝိပက္ကဘာဝမာပန္နေသု အရူပဓမ္မေသု၊ ကတ္ထစိ ဝိပါကုပ္ပာဒနသဘာဝေ ¶ ။ တထာ ဟေသ ‘‘ဝိပါကာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၃) ဝိပက္ကဘာဝမာပန္နေသု အရူပဓမ္မေသု ပဝတ္တတိ။ ‘‘ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၃) ဝိပါကုပ္ပာဒနသဘာဝေ။ ဣဓ ပန ဝိပါကုပ္ပာဒနသဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတရထာ ဟိ အဘိညာကုသလာဒီနံ သဝိပါက-ပဒေ အသင်္ဂဟိတဘာဝါပတ္တိ သိယာ။ တထာ ဟိ ယဒိ ဝိပက္ကဘာဝမာပန္နာ ဧဝ ဓမ္မာ ဣဓ ဂဟိတာ သိယုံ၊ တေ ယဿ သန္တိ၊ တံ သဝိပါကမိတရမဝိပါကန္တိ အဘိညာကုသလဿ စေဝ ကဒါစိ အဝိပါကဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာဒိကမ္မဿ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာကုသလဿ စ ဝိပါကုပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော အဝိပါက-ပဒသင်္ဂဟော သိယာ၊ ဧဝဉ္စ ¶ သတိ ‘‘အဝိပါကံ အဗျာကတ’’န္တိ ဝက္ခမာနတ္တာ နေသံ အဗျာကတဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ န စေတမိဋ္ဌံ ကုသလာကုသလနိဒ္ဒေသေယေဝ တေသံ နိဒ္ဒေသတော။ ဝိပါကုပ္ပာဒနသဘာဝေ ပန ဂဟိတေ တံသဘာဝေါ နာမ အနုပစ္ဆိန္နာဝိဇ္ဇမာနတဏှာနုသယသ္မိံ သန္တာနေ သဗျာပါရပ္ပဝတ္တိ ဧဝါတိ တဿာ တေသုပိ အတ္ထိတာယ အသတိပိ ဝိပါကုပ္ပာဒနေ သဝိပါက-ပဒသင်္ဂဟော သိဒ္ဓါတိ န ကောစိ ဣဋ္ဌဝိဃာတော အာပဇ္ဇတိ။ ယေန ပန ကာရဏေန အဘိညာကုသလာဒိကမဝိပါကံ၊ ယော စေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော၊ တံ သဗ္ဗံ တဿ တဿ အာဂတဋ္ဌာနေယေဝ ဒဿယိဿာမ။
ကတမံ ပနေတ္ထ သဝိပါကံ၊ ကတမမဝိပါကန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တတ္ထ သဝိပါက’’န္တိအာဒိ။ အဗျာကတန္တိ ဝိပါကကိရိယာဝသေန ဒုဝိဓမဗျာကတံ။ တေသု ဝိပါကစိတ္တံ တာဝ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တံ ဝိယ နိရုဿာဟတ္တာ ဝိပါကုပ္ပာဒနေ အသမတ္ထံ။ ကိရိယစိတ္တေသု စ ယဒေတံ ခီဏာသဝသန္တာနေယေဝ နိယတမဋ္ဌာရသဝိဓံ ဝိညာဏံ၊ တံ ဥပစ္ဆိန္နဘဝမူလာယ သန္တတိယံ ပဝတ္တတီတိ သမုစ္ဆိန္နမူလာယ လတာယ ပုပ္ဖံ ¶ ဝိယ ဖလဒါယီ န ဟောတိ။ အာဝဇ္ဇနဒွယံ ပန အနုပစ္ဆိန္နဘဝမူလေပိ သန္တာနေ ပဝတ္တမာနံ အနာသေဝနဘာဝေန ဒုဗ္ဗလတ္တာ မောဃပုပ္ဖမိဝ ဗီဇဘာဝေ အသမတ္ထံ အဖလမေဝ။ ဣတိ သဗ္ဗမေတံ အဗျာကတံ ဝိပါကာရဟတာဘာဝတော အဝိပါကန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိပါကံ အဗျာကတ’’န္တိ။ ဇာယန္တိ ဧတ္ထ အသဒိသာပိ သဒိသာကာရာတိ ဇာတိ၊ သမာနာကာရော၊ ကုသလာကုသလာဗျာကတာနံ ဇာတိ ကုသလာကုသလာဗျာကတဇာတိ၊ တဿာ ဘေဒတော တိဝိဓံ ကုသလံ အကုသလံ အဗျာကတန္တိ။ ဝစနတ္ထပုစ္ဆာယ ပယောဇနံ ဝုတ္တမေဝ။
၁၀။ ‘‘ကုစ္ဆိတာန’’န္တိအာဒိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ တတ္ထ ကုစ္ဆိတာနန္တိ နိန္ဒိတာနံ၊ အသုစိ ဝိယ နာဂရိကေဟိ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗာနံ ပါပဓမ္မာနန္တိ အတ္ထော။ သလနတောတိ ဟိံသနတော၊ အပနယနတော ဝါ။ ကုသလဉှိ ယထာနုရူပံ တဒင်္ဂါဒိဝသေန အကုသလဓမ္မေ ပဇဟန္တံ တေ ဟိံသတိ၊ အပနယတီတိ ဝါ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ သလနတော သံဝရဏတော၊ ပိဒဟနတောတိ အတ္ထော။ ကုသလဓမ္မဝသေန ဟိ အကုသလပ္ပဝတ္တိနိဝါရဏေန၊ အပ္ပဝတ္တိဓမ္မတာပါဒနေန စ မနစ္ဆဋ္ဌေသု ဒွါရေသု အပ္ပဝတ္တိယာ သံဝုတာ ပိဟိတာ ဟောန္တိ။ ကုသာနန္တိ ရာဂါဒိအသုစိသမ္ပယောဂေန နာနာဝိဓဒုက္ခဟေတုတာယ စ ကုစ္ဆိတေနာကာရေန အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ သယန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ကုသာ၊ ပါပဓမ္မာ။ အထ ဝါ ကုစ္ဆိတာနံ ပါဏာတိပါတာဒီနံ သာဝဇ္ဇဓမ္မာနံ သာနတော နိသာနတော တေဇနတော ကုသာ၊ ဒေါသလောဘာဒယော။ ဒေါသာဒီနဉှိ ဝသေန စေတနာယ တိက္ခဘာဝပ္ပတ္တိယာ ပါဏာတိပါတာဒီနံ မဟာသာဝဇ္ဇတာတိ။ တေသံ လဝနေန ဆိန္ဒနေန ယထာနုရူပံ ပဇဟနေနာတိ အတ္ထော။ ကုသေနာတိ ကုစ္ဆိတာနံ သာနတော တနုကရဏတော၊ ဩသာနကရဏတော ¶ ဝါ ‘‘ကုသာ’’တိ လဒ္ဓနာမေန ဉာဏေန။ လာတဗ္ဗတ္တာတိ အာဒါတဗ္ဗတ္တာ၊ သဟဇာတဥပနိဿယဘာဝေန သန္တာနေ ပဝတ္တေတဗ္ဗတ္တာ။ ဉာဏဉှိ တိဟေတုကကုသလံ သဟဇာတဘာဝေန ¶ စေဝ ဥပနိဿယဘာဝေန စ၊ ဒုဟေတုကကုသလံ ဥပနိဿယဘာဝေနေဝ သန္တာနေ ပဝတ္တေတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌော ကုသလဋ္ဌောတိ သဗ္ဗကုသလာနံ သာဓာရဏဝသေန အတ္ထော ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ ကုသေနာတိ ဇာတိသဒ္ဒတာယ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော၊ ကုသေဟီတိ ပန အတ္ထော။ ပုညကိရိယာဝသေန ဟိ ပဝတ္တာနိ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ယထာဝုတ္တနယေန ‘‘ကုသာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေဟိ လာတဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တနယေန ပဝတ္တေတဗ္ဗတ္တာ။ အပိစေတ္ထ –
‘‘ကုသော ဝိယ လုနာတီတိ၊ ကုသာ ဝိယ လုနာတိ ဝါ၊
ကုသလံ ကုံ သလေတီတိ၊ လုနာတိ ကုသမိစ္စပီ’’တိ။
တတ္ထ ယထာ ကုသော ဂဟိတော ဥဘယဘာဂဂတံ ဟတ္ထပဒေသံ လုနာတိ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နဝသေန ဥဘယဘာဂဂတံ ကိလေသပက္ခံ လုနာတိ ဆိန္ဒတိ၊ သေယျထာပိ – ‘‘အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပာဒါယ ဆန္ဒံ ဇနေတိ၊ ဝါယမတိ၊ ဥပ္ပန္နာနံ…ပေ… ပဟာနာယာ’’တိ အာဂတံ သမ္မပ္ပဓာနံ။ တသ္မာ ကုသော ဝိယ လုနာတီတိ ကုသလံ။ ကုသာ ဝိယ လုနာတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ကု’’ဣတိ ဘူမိ ဝုစ္စတိ၊ ဓမ္မာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန တံသဒိသတာယ ဣဓ ရူပါရူပက္ခန္ဓော ဝုတ္တော။ အတ္တနော နိဿယဘူတဿ တဿ ဧတရဟိ၊ အာယတိဉ္စ အနုဒဟနတော ဝိနာသနတော ကုံ သာယန္တီတိ ကုသာ၊ ရာဂါဒယော၊ တေ ဝိယ အတ္တနော နိဿယံ လုနာတိ ဆိန္ဒတီတိ ကုသလံ။ ပယောဂသမ္ပာဒိတာ ဟိ ကုသလဓမ္မာ အစ္စန္တမေဝ ရူပါရူပဓမ္မေ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန သမုစ္ဆိန္ဒန္တိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုပါပနတောတိ။ ဝုတ္တနယေန ပန ‘‘ကု’’န္တိ လဒ္ဓနာမဿ ရူပါရူပက္ခန္ဓဿ သလနတော အပနယနတော ကုံ သလေတီတိ ကုသလံ။ ကုသံ လုနာတီတိ ပန ကုစ္ဆိတာ ဧတ္ထ သယန္တီတိ ကုသော၊ ကာယော၊ တံ လုနာတိ ယထာဝုတ္တဝသေနေဝါတိ ကုသလံ။
၁၁။ ဣဒါနိ ¶ ကုသလ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘ဆေကေ ကုသလ-သဒ္ဒေါယ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ကုသလော တွံ ရထဿ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ (မ။ နိ။ ၂။၈၇)၊ ကုသလာနစ္စဂီတဿ၊ သိက္ခိတာ စာတုရိတ္ထိယော’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၉၄) ဆေကေ ဒိဋ္ဌော၊ ဆေကပရိယာယော ပဝီဏတ္ထောတိ အတ္ထော။ ‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ၊ ကစ္စိ ဘောတော အနာမယ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၄၆၊ ၂။၂၀။၁၂၉) အာရောဂျေ။ ‘‘ကတမော ပန၊ ဘန္တေ၊ ကာယသမာစာရော ကုသလော? ယော ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ ကာယသမာစာရော ¶ အနဝဇ္ဇော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၆၁) စ ‘‘အပရံ ပန၊ ဘန္တေ၊ ဧတဒါနုတ္တရိယံ၊ ယထာ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၅) စ ဧဝမာဒီသု အနဝဇ္ဇေ။ ‘‘ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတု ဧဝမိဒံ ပုညံ ဝဍ္ဎတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀)၊ ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၄၃၁) စ အာဒီသု ဣဋ္ဌဝိပါကေ။ အနဝဇ္ဇာဒိကေတိ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကေ၊ ‘‘အနဝဇ္ဇာဒိကေ’’တိ စ အတ္တနာ ဝက္ခမာနလက္ခဏဿ အနုရူပတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န ပန အာရောဂျတ္ထဿ အသမ္ဘဝတော။ ကိလေသရောဂဿ ဟိ အဘာဝတော ကုသလံ အာရောဂျံ ဟောတိ။
ဝဇ္ဇာ ရာဂါဒယော၊ တေ ယဿ န သန္တိ၊ တံ အနဝဇ္ဇံ၊ ဣဋ္ဌော ဝိပါကော စတုက္ခန္ဓသင်္ခါတော ယဿ၊ တံ ဣဋ္ဌဝိပါကံ၊ ဣဋ္ဌဝိပါကတာ စဿ တံသဘာဝဝန္တတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ န တဿ အဝဿံ ဣဋ္ဌဝိပါကသမ္ဘဝတောယေဝ၊ လက္ခီယတိ အနေနာတိ လက္ခဏံ၊ အနဝဇ္ဇဉ္စ တံ ဣဋ္ဌဝိပါကဉ္စာတိ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကံ။ တံ လက္ခဏမဿာတိ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကလက္ခဏံ။
နနု စ ကုသလမေဝ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကံ၊ ဝုတ္တနိယာမေန ပန အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကတော အညံ ကုသလံ သိယာ။ န ဟိ သယမေဝ အတ္တနော လက္ခဏန္တိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ? နာယံ ဒေါသော ပရိညာတာပရိညာတဝစနတ္ထဘာဝဘေဒေ ¶ ဧကဿာပိ လက္ခိတဗ္ဗလက္ခဏဘာဝပရိကပ္ပနတော။ ‘‘အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါက’’န္တိ ဟိ ပရိညာတဝစနတ္ထံ။ ‘‘ကုသလ’’န္တိ အပရိညာတဝစနတ္ထံ။ ဧဝဉ္စ ယေန သဘာဝေန ပရိညာတဝစနတ္ထဿ သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဟောတိ၊ ယေန စ အပရိညာတဝစနတ္ထဿ၊ တေသံ ပရိညာတာပရိညာတဝစနတ္ထသဘာဝါနံ ဘေဒေန တံသမင်္ဂိဿ ကုသလဿ ဧကဿာပိ ဘေဒေါ ပရိကပ္ပီယတိ ယထာ ‘‘ပုရေ ဘဝံ ပဋု အာသိ၊ ပဋုတရော ဧတရဟီ’’တိ ဂုဏဘေဒေန၊ ဝတ္ထုဘေဒေန စ ပရိကပ္ပီယတိ၊ တသ္မာ ပရိညာတဝစနတ္ထဘာဝေန လက္ခဏံ၊ အပရိညာတဝစနတ္ထဘာဝေန လက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဧဝံ ပရိကပ္ပိတဘေဒေ ပရိဂ္ဂယှမာနေ န ကောစိ ဒေါသော အာပဇ္ဇတိ။
အထ ဝါ လက္ခီယတီတိ လက္ခဏံ၊ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကဉ္စ တံ လက္ခဏဉ္စာတိ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကလက္ခဏံ၊ ယံ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကံ ဟုတွာ လက္ခီယတိ၊ တံ ကုသလန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အနဝဇ္ဇ-သဒ္ဒေန အနဝဇ္ဇဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ဣဋ္ဌဝိပါကသဒ္ဒေန ဣဋ္ဌဝိပါကဘာဝေါ၊ တသ္မာ အနဝဇ္ဇော စ ဣဋ္ဌဝိပါကော စ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကံ၊ တံ လက္ခဏမေတဿာတိ ကရဏတ္ထေ၊ ကမ္မတ္ထေ ဝါ လက္ခဏ-သဒ္ဒေန အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကလက္ခဏန္တိ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကသဘာဝဝန္တံ၊ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကဘာဝေန ¶ လက္ခိတဗ္ဗံ ဝါတိ အတ္ထော။ ကိံ ပနေတ္ထ ကာရဏံ ပဒဒွယပရိဂ္ဂဟေန၊ နနု ဧကေနေဝ ပဒေန အဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိ သိယာ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ‘‘အနဝဇ္ဇလက္ခဏ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အပရံ ပန၊ ဘန္တေ၊ ဧတဒါနုတ္တရိယံ၊ ယထာ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၅) ဝိယ ဝဇ္ဇရဟိတတ္တာ အဗျာကတဿာပိ ပသင်္ဂေါ သိယာတိ ဣဋ္ဌဝိပါက-ပဒံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ၊ ‘‘ဣဋ္ဌဝိပါကလက္ခဏ’’န္တိ ပန ဝုတ္တေ ဣတရံ န ဝတ္တဗ္ဗံ အဗျာကတဿ ဝိပါကာရဟဘာဝေန ဣဋ္ဌဝိပါကတာပသင်္ဂဘာဝတော? သစ္စမေတံ၊ အနဝဇ္ဇ-ပဒေန ကုသလဿ ပဝတ္တိသုခတံ၊ ဣဋ္ဌဝိပါက-ပဒေန စ ဝိပါကသုခတံ ဒဿေတုံ ¶ ပဒဒွယံ ဝုတ္တံ။ အနဝဇ္ဇပဒဉှိ အတ္တနော ပဝတ္တိသဘာဝဝသေန လက္ခဏဝစနံ၊ ဣတရံ ကာလန္တရေ ဝိပါကုပ္ပာဒနသမတ္ထတာဝသေနာတိ။ အထ ဝါ ကုသလဿ အတ္ထဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ပုရိမပဒံ ဝုတ္တံ၊ ပရိသုဒ္ဓဝိပါကတံ ဒဿေတုံ ပစ္ဆိမံ။ ပုရိမံ ဝါ ကုသလဿ အကုသလသဘာဝတော နိဝတ္တနံ၊ ပစ္ဆိမံ အဗျာကတသဘာဝတောတိ အလမတိပပဉ္စေန။ ဧတ္ထ စ ‘‘အနဝဇ္ဇ…ပေ… လက္ခဏ’’န္တိ ဝစနေန ကုသလဿ သာမညလက္ခဏံ ဝုတ္တံ အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကသဘာဝဿ ကုသလဇာတိယာ သာဓာရဏတ္တာ။ အကုသလာဒီနမသာဓာရဏဘာဝေန သဘာဝလက္ခဏံ ဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အကုသလဝိဒ္ဓံသနရသန္တိ ယထာနုရူပံ အကုသလပ္ပဇဟနကိစ္စံ။ ကုသလဉှိ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတလောကုတ္တရဘေဒဘိန္နံ ယထာက္ကမံ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန အကုသလပက္ခံ ပဇဟတိ။ အထ တဒင်္ဂါဒိပ္ပဟာနာနံ ကိံ နာနာကရဏန္တိ? ဝုစ္စတေ – ဒါနာဒိပုညကိရိယဝတ္ထုဂတေန တေန တေန ကုသလင်္ဂေန တဿ တဿ မစ္ဆေရာဒိအကုသလင်္ဂဿ ပဟာနံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ၊ တံ ဒီပါလောကေန အန္ဓကာရဝိဒ္ဓံသနံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ကာမာဝစရကုသလာနံ ပရိတ္တာနုဘာဝတာယ တေဟိ အတ္တနော ဌိတိက္ခဏေ ဝိဒ္ဓံသိတာနမကုသလာနံ တဒပဂမေ သတိ ပုန အာဂမေန ဝေါတ္ထရဏတော။ တေသံ တေသံ နီဝရဏဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနသင်္ခါတံ ပဝတ္တိနိဝါရဏဝသေန ပဟာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ၊ တံ ဃဋပ္ပဟာရေန ဇလတလေ သေဝါလဝိယူဟနံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ဗလဝတာ ဃဋပ္ပဟာရေန ဒူရီကတံ သေဝါလံ တသ္မိံ အပနီတေပိ တံပဟာရဝေဂေန သဟသာ န ဩတ္ထရတိ၊ ဧဝမေဝ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန ဈာနေန ဝိက္ခမ္ဘိတာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော တဒပ္ပဝတ္တိကာလေပိ တဿ ဗလေန သဟသာ န ဩတ္ထရန္တီတိ။ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနသင်္ခါတံ သမ္မာ ဥစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ၊ တံ ပန အသနိသမ္ပာတေန ရုက္ခာဒီနံ သမူလဝိဒ္ဓံသနံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ အရိယမဂ္ဂေန ¶ သမုစ္ဆိန္နကိလေသာ အနုသယမတ္တကေနာပိ သန္တာနေ ပဝတ္တန္တိ။ ယထာ ပန ဧကဝါရပ္ပဝတ္တေနပိ ဣန္ဒဂ္ဂိနာ သဟ မူလေဟိ ဝိဒ္ဓံသိတာ ရုက္ခာဒယော န ပုန ဝိရုဟန္တိ၊ ဧဝမေဝံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကေနပိ ¶ တေန အတ္တနော ဥပ္ပာဒမတ္တေနေဝ အနုသယမတ္တဋ္ဌာယိနောပိ ကိလေသာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဝိဒ္ဓံသိတာယေဝ ဟောန္တိ။
ဝေါဒါနံ ဝိသုဒ္ဓိ၊ သံကိလေသမလဝိမုတ္တီတိ အတ္ထော၊ တထာ ဟုတွာ ပစ္စုပဋ္ဌာနမဿာတိ ဝေါဒါနပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ပရိသုဒ္ဓါကာရေန ယောဂိနော ဉာဏဿ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဧဝံ ကုသလဿ ဝဇ္ဇရဟိတဣဋ္ဌဝိပါကသဘာဝေဟိ လက္ခဏံ၊ ကိစ္စဥပဋ္ဌာနာကာရဝသေန စ ရသပစ္စုပဋ္ဌာနာနိ ဝတွာ ပုန ဝဇ္ဇပဋိပက္ခဘာဝဝသေန စ လက္ခဏံ၊ သမ္ပတ္တိဖလဝသေန စ ရသာဒိကံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဇ္ဇပဋိပက္ခတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝဇ္ဇာနံ ပဋိပက္ခဘာဝေါ ဝဇ္ဇပဋိပက္ခတ္တံ၊ တတော။ ဧတေန ‘‘အနဝဇ္ဇလက္ခဏ’’န္တိ ဧတ္ထ အ-ကာရော ပဋိပက္ခတ္ထောတိ ဒဿေတိ၊ တေန ပနဿ အဗျာကတတော နိဝတ္တနံ ကတံ။ ဣတရထာ ဟိ နာဿ ဝဇ္ဇံ၊ ဝဇ္ဇတော အညံ ဝါ အနဝဇ္ဇန္တိ အဗျာကတဿာပိ တံလက္ခဏတာပသင်္ဂေါ သိယာ။ ‘‘ဝဇ္ဇပဋိပက္ခတ္တာ’’တိ ပန ဝုတ္တေ ယသ္မာ ကုသလာကုသလာနမေဝ ပဟာယကပ္ပဟာတဗ္ဗဘာဝေန အာလောကန္ဓကာရာနံ ဝိယ အညမညံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝေါ၊ တသ္မာ ကုသလမေဝ ဝဇ္ဇပဋိပက္ခတ္တာ အနဝဇ္ဇလက္ခဏံ၊ န အညန္တိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ဝေါဒါနဘာဝရသန္တိ ဝေါဒါနဘာဝသမ္ပတ္တိကံ၊ ကိလေသမလေဟိ အသံကိလိဋ္ဌဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇနကန္တိ အတ္ထော။ ပစ္စုပဋ္ဌာပီယတိ ဥပနီယတိ ကာရဏေန၊ အတ္တနော ဝါ ကာရဏံ ပဋိစ္စ၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဘာဝေန ပဋိမုခံ ဝါ ဥပဋ္ဌာတီတိ ပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ဣဋ္ဌော ဝိပါကော ပစ္စုပဋ္ဌာနမဿာတိ ဣဋ္ဌဝိပါကပစ္စုပဋ္ဌာနံ။
အသတိ ¶ ယောနိသောမနသိကာရေ ကုသလဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော၊ သတိ စ တသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော တဿ သော အာသန္နကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ တတ္ထ ယောနိသော ပထေန ဥပါယေန မနသိကာရော ယောနိသောမနသိကာရော၊ အတ္ထတော ပန သာနုသယသန္တာနဝတော ဆန္နံ ဒွါရာနမာပါထဂတေသွာရမ္မဏေသု ပတိရူပဒေသဝါသာဒိသမ္ပတ္တိယာ ကုသလဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝေန ဘဝင်္ဂံ အာဝဋ္ဋေတွာ ဥပ္ပန္နမာဝဇ္ဇနံ ယောနိသောမနသိကာရော နာမ။ ဝုတ္တပဋိပက္ခဝသေန အယောနိသောမနသိကာရောပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယံ ပန နိရနုသယသန္တာနသမင်္ဂိဿ ကိရိယစိတ္တာနံ ပစ္စယဘာဝေန ဥပ္ပန္နံ၊ တံ ဌပေတွာ နိရဝဇ္ဇဓမ္မံ သာဝဇ္ဇဓမ္မဿ ကဿစိ ပစ္စယဘာဝါနုပဂမနတော ယောနိသောမနသိကာရပက္ခံ ဝါ ဘဇေယျ။ ခီဏာသဝသန္တာနဂတတ္တာ ယောနိသောအယောနိသောဘာဝမနပေက္ခိတွာ အာပါထဂတာရမ္မဏေသု ဥပ္ပတ္တိမတ္တံ ¶ ဝိနာ န ကဿစိ ကုသလာကုသလဘာဝဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ တဒုဘယဝသေန နဝတ္တဗ္ဗတ္တာ အဗျာကတမနသိကာရောတိ ဝါ သင်္ခံ ဂစ္ဆေယျာတိ။
သာဝဇ္ဇာနိဋ္ဌဝိပါကလက္ခဏမကုသလန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝဇ္ဇာ ရာဂါဒယော၊ တေ ယဿ သန္တိ၊ တံ သာဝဇ္ဇံ၊ အနိဋ္ဌော ဝိပါကော ယဿ၊ တံ အနိဋ္ဌဝိပါက’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ပဋိပက္ခယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ရသာဒိတော ပနေတံ အနတ္ထဇနနရသံ၊ သံကိလေသပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ အထ ဝါ ဂါရယှဘာဝတော သာဝဇ္ဇလက္ခဏမေဝ၊ သံကိလေသဘာဝရသံ၊ အနိဋ္ဌဝိပါကပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ အယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာနံ။ ဝစနတ္ထတော ပန န ကုသလန္တိ အကုသလံ၊ ကုသလပဋိပက္ခန္တိ အတ္ထော။ ပဋိပက္ခတ္ထေ ဟိ အယံ အကာရော၊ န ပန အညတ္ထေ၊ နာပိ အဘာဝေ။ ဣတရထာ ဟိ တိကံ န သိယာ၊ ဒုကံ၊ စတုက္ကံ ဝါ အာပဇ္ဇေယျ။ တထာ ဟိ ယဒိ ကုသလတော အညမကုသလံ သိယာ ¶ ၊ တဒါ အဗျာကတဿာပိ တတော အညဘာဝေန အကုသလ-သဒ္ဒသင်္ဂဟောတိ ကုသလာကုသလဇာတိဘေဒတော ဒုဝိဓန္တိ ဒုကံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယဒိ စ ကုသလာဘာဝေါ အကုသလံ၊ တေန န ကာစိ ဇာတိ ဂယှတီတိ ကုသလာဗျာကတဇာတိဘေဒတော ဒုကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အထ သိယာ ‘‘အဘာဝေါပိ ဝိသုံ ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ၊ ဧဝံ သတိ တဿ ဇာတိယာ အဘာဝတော ဇာတိ-သဒ္ဒေန သဟ သမ္ဗန္ဓော န သိယာ။ ဝိဇ္ဇမာနဿ ဟိ ဇာတိ နာမ ဟောတိ။ ယထေဝ ဝါ ကုသလဿ အဘာဝေါ၊ ဧဝံ အဗျာကတဿာပိ အဘာဝေါ အတ္ထီတိ အနဗျာကတဇာတိပိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ စတုက္ကံ အာပဇ္ဇေယျ။ န စေတမိဋ္ဌံ ကုသလာဒိဝသေန တိဝိဓဇာတိယာ ဧဝ ဣစ္ဆိတတ္တာ၊ ပါဠိယဉ္စ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ အကုသလာ ဓမ္မာ အဗျာကတာ ဓမ္မာ’’တိ တိကဝသေနေဝ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကုသလပဋိပက္ခ’’န္တိ ပန ဝုစ္စမာနေ မိတ္တပဋိပက္ခော အမိတ္တော ဝိယ၊ လောဘပဋိပက္ခော အလောဘော ဝိယ စ ယံ ဓမ္မဇာတံ ကုသလဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတံ၊ တံ အကုသလန္တိ တဿ ဝသေန တိကံ ဥပပန္နံ ဟောတိ၊ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာ စဿ သာဝဇ္ဇာနိဋ္ဌဝိပါကတ္တာ၊ တေန ပဟာတဗ္ဗဘာဝတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ပန ကုသလဝိနာသနတော။ န ဟိ အကုသလေန ကုသလံ ပဟီယတိ၊ မဟာဗလတ္တာ ပန ကုသလမေဝ တံ ပဇဟတိ။ ကုသလဉှိ မဟာဗလံ၊ အကုသလံ ဒုဗ္ဗလံ။ တေနေဝါဟ ‘‘အဗလာ နံ ဗလီယန္တိ၊ မဒ္ဒန္တေနံ ပရိဿယာ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၇၆)၊ တသ္မာ ကုသလမေဝ ယထာဝုတ္တနယေန အကုသလဿ ပဟာယကံ၊ နာကုသလံ ဣတရဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တဒုဘယ…ပေ… အဗျာကတန္တိ ယံ ဓမ္မဇာတံ ကုသလံ ဝိယ န အနဝဇ္ဇဣဋ္ဌဝိပါကလက္ခဏံ၊ နာပိ အကုသလံ ဝိယ သာဝဇ္ဇာနိဋ္ဌဝိပါကလက္ခဏံ၊ အထ ခေါ အဝိပါကတ္တာ ¶ တဒုဘယဝိပရီတလက္ခဏံ၊ တံ အဗျာကတန္တိ အတ္ထော။ နနု စ ‘‘တဒုဘယဝိပရီတလက္ခဏ’’န္တိ ဝုတ္တေ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ ဝိပရီတာ ဥပေက္ခာဝေဒနာ ¶ ဝိယ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပါကာနံ ဝိပရီတော အညော ကောစိ ဝိပါကော ယဿ အတ္ထိ၊ တံ အဗျာကတန္တိ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ တထာ အသမ္ဘဝတော။ ယထာ ဟိ အာလောကန္ဓကာရာနံ ဝိပရီတော အညော ကောစိ နတ္ထိ၊ ဧဝမိဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပါကာနံ ဝိပရီတော န ကောစိ ဝိပါကော အတ္ထီတိ။ အထ ဝါ တံ-သဒ္ဒေါ ဣဓ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပါကနိရပေက္ခံ ကုသလာကုသလမတ္တမေဝ ပစ္စာမသတီတိ ကုသလာကုသလာနံ သဝိပါကတ္တာ တဒုဘယဝိပရီတလက္ခဏံ၊ တံ အဝိပါကလက္ခဏန္တိ အတ္ထောတိ အလမေတ္ထ အနုယောဂေန။ ကုသလာကုသလဘာဝေန န ဗျာကတန္တိ အဗျာကတံ။ ကုသလာကုသလဉှိ ဝတွာ အဗျာကတဿ ဝုတ္တတ္တာ ကုသလာကုသလဘာဝေနေဝ အဝုတ္တတ္တာတိ ဝိညာယတိ၊ န ပကာရန္တရေန။ တထာ အဝစနဉ္စ တဿ တဒုဘယဝိပရီတလက္ခဏတ္တာယေဝ၊ န ပန အဝတ္တဗ္ဗတ္တာမတ္တေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဝိ-သဒ္ဒေါ ဝိရောဓိဝစနော။ အာ-သဒ္ဒေါ အဘိမုခဘာဝပ္ပကာသနော၊ တသ္မာ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ အညမညံ ဝိရောဓာဘိမုခတံ ကတံ လက္ခဏဝိရောဓတော ပဟာယကပ္ပဟာတဗ္ဗဘာဝတော ဝါတိ ဗျာကတံ၊ ကုသလာကုသလံ။ တတော အညံ အဗျာကတံ။ တဉှိ လက္ခဏတော အညမညံ ကုသလာကုသလံ ဝိယ န တဿ ဝိရုဒ္ဓံ။ န ဟိ အဝိပါကတံ အနိဋ္ဌဝိပါကတာ ဝိယ၊ ဣဋ္ဌဝိပါကတာယ ဣဋ္ဌဝိပါကတာ ဝိယ စ အနိဋ္ဌဝိပါကတာယ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပါကတာဟိ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ န စာပိ အဗျာကတံ ကုသလာကုသလေသု ကိဉ္စိ ပဇဟတိ၊ န စ ကေနစိ ပဟာတဗ္ဗန္တိ။ ‘‘တဒုဘယဝိပရီတလက္ခဏမဗျာကတ’’န္တိ ဝိညာယမာနေ အဟောသိ ကမ္မံ၊ နာဟောသိ ကမ္မဝိပါကော၊ နတ္ထိ ကမ္မဝိပါကော၊ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဣမိနာ တိကေန သင်္ဂဟိတဿ ဂတိဥပဓိကာလပ္ပယောဂဝိပတ္တီဟိ အဝိပါကဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာဒိကမ္မဿ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗဿ အကုသလဿ စ အဘိညာကုသလဿ စ ဝိပါကုပ္ပာဒနာဘာဝတော ‘‘သိယာ နု ခေါ အဗျာကတဘာဝေါ ဝါ’’တိ ကဒါစိ ကောစိ စိန္တေယျာတိ တန္နိဝါရဏတ္ထမာဟ ‘‘အဝိပါကာရဟံ ဝါ’’တိ၊ ဝိပါကံ ¶ ဒါတုံ နာရဟတိ တတ္ထ သာမတ္ထိယာဘာဝတောတိ အဝိပါကာရဟံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာဒယော တာဝ ပစ္စယဝေကလ္လာဒီဟိ ကာရဏေဟိ အဝိပါကာ၊ သစေ ပနေတေ တဗ္ဗိဒူရာ အဿု၊ တဒါ ဝိပါကဒါနေ သမတ္ထတာယ ဝိပါကာရဟာယေဝ၊ တံ ပန န တထာ၊ အထ ခေါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဝိပါကဒါနေ အသမတ္ထတာယေဝ ဝိပါကာရဟံ န ဟောတိ၊ တံ အဗျာကတံ နာမာတိ။
ဣဒါနိ ဧဝံ တိကဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌေသု ကုသလာဒီသု ပဌမံ တာဝ ကုသလစိတ္တံ ဝိဘဇန္တော ‘‘တတ္ထ ကုသလစိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ တဿ ဂဏနပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ။ ဧကဝီသတိဝိဓန္တိ အဋ္ဌ ကာမာဝစရာနိ ¶ ၊ ပဉ္စ ရူပါဝစရာနိ၊ စတ္တာရိ အရူပါဝစရာနိ၊ စတ္တာရိ လောကုတ္တရာနီတိ ဧဝံ သင်္ခေပတော ဧကဝီသတိဝိဓံ။ ဘူမိတော စတုဗ္ဗိဓန္တိ ကာမရူပါရူပလောကုတ္တရဘူမိသင်္ခါတာနံ စတုန္နံ ဘူမီနံ ဝသေန တတ္ထ ပဝတ္တမာနံ စိတ္တမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဘဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘူမိ၊ ဌာနံ၊ အဝတ္ထာ စ။ အဝတ္ထာပိ ဟိ အဝတ္ထဝန္တာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဝိယ ဂယှတိ။ ဧဝဉှိ နေသံ သုခဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ။ အဝတ္ထာတိ စေတ္ထ ဓမ္မာနံ ကာမတဏှာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နာပရိစ္ဆိန္နဘာဝေါ။ တတ္ထ ပုရိမာ တိဿော ဘူမိယော ဥဘယဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဣတရာ အဝတ္ထာဝသေနေဝ။ န ဟိ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ ကာမဘဝါဒိတော အညံ ဌာနမုပလဗ္ဘတီတိ။
အညတ္ထ ပဝတ္တမာနဿာပိ ဝက္ခမာနနယေန ကာမဘူမိပရိယာပန္နတ္တာ ဘူမိတော ဧကဝိဓန္တိ။ သဝတ္ထုကာဝတ္ထုကဘေဒတောတိ စက္ခာဒီနိ ပဉ္စ၊ ဟဒယဉ္စာတိ ဆ ဝတ္ထူနိ။ ကုသလဿ ပန စက္ခာဒိနိဿိတတ္တာဘာဝတော ဟဒယဝတ္ထု ဣဓ ဝတ္ထူတိ အဓိပ္ပေတံ။ တေန သဟိတံ ဧကန္တေန တန္နိဿိတပ္ပဝတ္တိတောတိ သဝတ္ထုကံ၊ ကာမရူပဓာတုယံ ပဝတ္တမာနဝိညာဏံ။ တတ္ထ ဟိ အရူပဿ ရူပပဋိဗန္ဓပ္ပဝတ္တိ၊ အရူပဓာတုယံ ပန ရူပါဘာဝတော ဝတ္ထုဝိရဟိတမေဝ ပဝတ္တတီတိ တတ္ထ ပဝတ္တမာနံ ¶ အဝတ္ထုကံ။ ဟီန…ပေ… တိဝိဓန္တိ ဧတ္ထ ပစ္စယတော၊ ဖလတော စ မဇ္ဈိမပဏီတေဟိ နိဟီနံ၊ တေသံ ဝါ ဂုဏေဟိ ပရိဟီနန္တိ ဟီနံ၊ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဓာနဘာဝံ နီတန္တိ ပဏီတံ၊ ဥဘိန္နံ ဝေမဇ္ဈေ ဘဝံ မဇ္ဈိမံ။ တတ္ထ ဟီနေန ဆန္ဒေန စိတ္တေန ဝီရိယေန ဝီမံသာယ ဝါ ပဝတ္တိတံ ဟီနံ၊ မဇ္ဈိမေဟိ ဆန္ဒာဒီဟိ ပဝတ္တိတံ မဇ္ဈိမံ၊ ပဏီတေဟိ ပဏီတံ။ ဆန္ဒာဒီနံ ပန ဟီနာဒိဘာဝေါ အဓိမုတ္တိဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟီနာဓိမုတ္တိဝသေန ဟိ နေသံ ဟီနတာ၊ ပဏီတာဓိမုတ္တိဝသေန ပဏီတတာ၊ တဒုဘယဝေမဇ္ဈဝသေန မဇ္ဈိမတာ။ ယသကာမတာယ ဝါ ကတံ ကုသလံ ဟီနံ၊ ပုညဖလကာမတာယ မဇ္ဈိမံ၊ ‘‘ပုညံ နာမေတံ သာဓူဟိ ကတ္တဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဧဝံ အရိယဘာဝံ နိဿာယ ကတံ ပဏီတံ။ ‘‘အဟမသ္မိ ဒါနပတိ၊ ဣမေ ပနညေ ဒါနဒါသာဒယော’’တိအာဒိနာ အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနာဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌံ ပဝတ္တိတံ ဝါ ဟီနံ၊ တထာ အနုပက္ကိလိဋ္ဌံ မဇ္ဈိမံ၊ မဂ္ဂဖလပဒဋ္ဌာနံ ပဏီတံ။ ဘဝဘောဂသမ္ပတ္တိနိမိတ္တံ ဝါ ကတံ ဟီနံ၊ သာဝကပစ္စေကဗောဓိပါရမိတာဝသေန အတ္တနော ဝိမောက္ခတ္ထာယ ကတံ မဇ္ဈိမံ၊ သမ္မာသမ္ဗောဓိပါရမိတာဝသေန သဗ္ဗေသံ ဝိမောက္ခတ္ထာယ ကတံ ပဏီတန္တိ။
သောမနဿု…ပေ… ဘေဒတောတိ ဘေဒ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော ‘‘သောမနဿုပေက္ခာဘေဒတော ဉာဏဘေဒတော ပယောဂဘေဒတော’’တိ။ တတ္ထ ပယောဂဘေဒတောတိ သင်္ခါရဘေဒတောတိ အတ္ထော။ နနု စ သောမနဿုပေက္ခာဘေဒေါ ¶ တာဝ ယုတ္တော တေသံ ဘိန္နသဘာဝတ္တာ။ ဉာဏပ္ပယောဂဘေဒေါ ပန ကထန္တိ? ဝုစ္စတေ – ဉာဏပ္ပယောဂကတော ဘေဒေါ ဉာဏပ္ပယောဂဘေဒေါ တေသံ ဘာဝါဘာဝမုပါဒါယ ပဝတ္တတ္တာ။ ဣဒါနိ တမေဝ သောမနဿုပေက္ခာဒိဘေဒံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘သေယျထိဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သောမနဿသဟဂတ’’န္တိအာဒိနာ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ တတ္ထ သေယျထိဒန္တိ တံ ကတမံ၊ တံ ကထန္တိ ဝါ အတ္ထော။
သောဘနံ ¶ မနော၊ သောဘနံ ဝါ မနော ဧတဿာတိ သုမနော၊ တဿ ဘာဝေါ သောမနဿံ၊ မာနသိကသုခဝေဒနာယေတံ အဓိဝစနံ၊ သောမနဿေန ဥပ္ပာဒတော ယာဝ နိရောဓာ သဟဂတံ ပဝတ္တံ သံသဋ္ဌံ သမ္ပယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သောမနဿေန သဟ ဧကုပ္ပာဒါဒိဘာဝံ ဂတန္တိ သောမနဿသဟဂတံ။ ဇာနာတိ ယထာသဘာဝံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဉာဏံ၊ တေန သမံ ဧကုပ္ပာဒါဒီဟိ ပကာရေဟိ ယုတ္တန္တိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ။ နာဿ သင်္ခါရော အတ္ထီတိ အသင်္ခါရံ၊ အသင်္ခါရမေဝ အသင်္ခါရိကံ။ သဟ သင်္ခါရေန ပဝတ္တမာနံ သသင်္ခါရံ၊ တဒေဝ သသင်္ခါရိကံ။ သင်္ခါရောတိ စေတ္ထ အတ္တနော၊ ပရဿ ဝါ ပုဗ္ဗပ္ပယောဂေါ ‘‘သင်္ခရောတိ တိက္ခဘာဝသင်္ခါတေန မဏ္ဍနဝိသေသေန သဇ္ဇေတိ၊ သင်္ခရီယတိ ဝါ သဇ္ဇီယတိ စိတ္တံ ဧတေနာ’’တိ ကတွာ။ တတ္ထ ဒါနာဒိပုညကရဏကာလေ မစ္ဆေရမလထိနမိဒ္ဓါဒီဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ သံသီဒမာနေ စိတ္တေ ဥပက္ကိလေသဝူပသမဝသေန၊ စိတ္တဿ စ ဥဿာဟဇနနဝသေန တီသု ဒွါရေသု ပဝတ္တော သမ္မာဝါယာမော အတ္တနော ပယောဂေါ နာမ။ ကုသလကရဏေ နိရုဿာဟဿ ပန ‘‘အမ္ဘော၊ သပ္ပုရိသ၊ ကုသလကရဏံ နာမ ပဏ္ဍိတေဟိ အာသေဝိတမဂ္ဂေါ၊ တတ္ထ တယာပိ ပဋိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ဒါနံ ဒေဟိ၊ သီလံ ရက္ခ၊ တဉှိ တေ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိနာ ကုသလကရဏတ္ထာယ ဥဿာဟဇနနဝသေန ပရေသံ ကာယဝစီဒွါရေသု ပဝတ္တာ အာဏတ္တိ ပရပ္ပယောဂေါ နာမ။ တေသု ပန ပုရိမော ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဝတ္တစိတ္တသန္တာနေ၊ ပစ္ဆိမော ပရေသံ စိတ္တသန္တာနေယေဝ သမ္ဘဝတီတိ တန္နိဗ္ဗတ္တိတော စိတ္တဿ တိက္ခဘာဝသင်္ခါတော ဝိသေသော ဣဓ ဥပစာရတော သင်္ခါရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟု အာစရိယာ –
‘‘ပုဗ္ဗပ္ပယောဂသမ္ဘူတော၊ ဝိသေသော စိတ္တသမ္ဘဝီ၊
သင်္ခါရော ဣတိ သင်္ခါရ-သဘာဝညူဟိ ကိတ္တိတော’’တိ။
အထ ¶ ဝါ ‘‘သသင်္ခါရိကမသင်္ခါရိက’’န္တိ စ ဧတံ ကေဝလံ သင်္ခါရဿ ဘာဝါဘာဝမတ္တာပေက္ခာယ ဝုတ္တံ၊ န တဿ သဟပ္ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝါဘာဝတောတိ ဘိန္နသန္တာနပ္ပဝတ္တိနောပိ သင်္ခါရဿ ဣဒမတ္ထိတာယ တံဝသေန နိဗ္ဗတ္တံ စိတ္တံ သင်္ခါရော အဿ အတ္ထီတိ သသင်္ခါရိကံ သဟ-သဒ္ဒဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္ထပရိဒီပနတော ¶ ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တဗ္ဗိပရီတံ ပန တဒဘာဝတော ယထာဝုတ္တဝသေနေဝ အသင်္ခါရိကံ။ အထ ဝါ သင်္ခရဏံ၊ သင်္ခရီယတိ ဝါ ဧတေန အာဂန္တုကသမ္ဘူတေန စိတ္တသံသီဒနသဘာဝါပနယနဝသေနေဝ သဇ္ဇီယတိ၊ သင်္ခရောတိ ဝါ တံ ယထာဝုတ္တဝသေနေဝါတိ သင်္ခါရောတိ ဥဇုကမေဝ ပုဗ္ဗပ္ပယောဂဇနိတော တိက္ခဘာဝေါ ဝုစ္စတိ၊ တဒဘာဝတော အသင်္ခါရိကံ၊ သဘာဝတိက္ခန္တိ အတ္ထော။ တံသဟဂတာယ သသင်္ခါရိကံ၊ အထ ဝါ မစ္ဆေရမလာဒီဟိ သင်္ခရီယတီတိ သင်္ခါရော၊ စိတ္တဿ သံသီဒနသဘာဝေါ၊ သော ယဿ နတ္ထီတိ အသင်္ခါရိကံ၊ ဣတရံ သသင်္ခါရိကံ။ ပဏီတဥတုဘောဇနာဒိကော ဝါ ဗလဝပစ္စယော သင်္ခါရော ‘‘သင်္ခရောတိ စိတ္တံ တိက္ခဘာဝေန၊ သင်္ခရီယတိ ဝါ တံ ဧတေနာ’’တိ ကတွာ။ အ-ကာရဿ ဝုဍ္ဎတ္ထဝုတ္တိတာယ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော သင်္ခါရော အဿာတိ အသင်္ခါရိကံ၊ ဗလဝပစ္စယဝန္တန္တိ အတ္ထော။ ဝုဍ္ဎိပရိဒီပကေန ပန အ-ကာရေန အဝိသေသိတတ္တာ သသင်္ခါရိကံ သပ္ပစ္စယံ ဒုဗ္ဗလပစ္စယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဉာဏေန ဝိပ္ပယုတ္တံ ဝိရဟိတန္တိ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တံ။
ဥပေက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ၊ ဝေဒိယမာနာပိ အာရမ္မဏံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ မဇ္ဈတ္တာကာရသဏ္ဌိတိယာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဣဋ္ဌေ၊ အနိဋ္ဌေ စ အာရမ္မဏေ ပက္ခပါတာဘာဝေန ဥပပတ္တိတော ယုတ္တိတော ဣက္ခတိ အနုဘဝတီတိ ဥပေက္ခာ။ အထ ဝါ ဥပေတာ သုခဒုက္ခာနံ အဝိရုဒ္ဓါ ဣက္ခာ အနုဘဝနန္တိ ဥပေက္ခာ။ အဝိရုဒ္ဓတ္တာယေဝ ဟေသာ တေသံ အနန္တရမ္ပိ ပဝတ္တတိ။ သုခဒုက္ခဝေဒနာ ပန ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိရုဒ္ဓသဘာဝတ္တာ နာညမညံ အနန္တရံ ပဝတ္တန္တိ ¶ ။ တေနေဝ ဟိ ပဋ္ဌာနေ သောမနဿဿ အနန္တရံ ဒေါမနဿဿ၊ ဒေါမနဿဿ အနန္တရံ သောမနဿဿ စ ဥပ္ပတ္တိ ပဋိသိဒ္ဓါ။ အယဉ္စ အတ္ထော လောဘသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တဝေဒနာယပိ လဗ္ဘတိ၊ ပုရိမာ ပန ဒွေ န တထာ။ န ဟိ လောဘသဟဂတာဒီနံ မဇ္ဈတ္တာကာရေန အဇ္ဈုပေက္ခနံ၊ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခနံ ဝါ အတ္ထီတိ။ ဥပေက္ခာသဟဂတန္တိ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
နနု စ အညေပိ ဖဿာဒယော သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ အတ္ထီတိ သောမနဿာဒီနံ ဝသေနေဝ ပန အဋ္ဌဝိဓတာ ကသ္မာ ဂဟိတာတိ? ဘေဒကရဘာဝတော။ ဖဿာဒီနဉှိ သဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏတ္တာ၊ သဒ္ဓါဒီနဉ္စ သဗ္ဗကုသလသာဓာရဏတ္တာ န တေဟိ စိတ္တဿ ဝိဘာဂေါ၊ သောမနဿာဒယော ပန ကတ္ထစိ စိတ္တေ ဟောန္တိ၊ ကတ္ထစိ န ဟောန္တီတိ ပါကဋောဝ တေဟိ စိတ္တဿ ဝိဘာဂေါတိ။ ကသ္မာ ပနေတေ ကတ္ထစိ စိတ္တေ ဟောန္တိ၊ ကတ္ထစိ န ဟောန္တီတိ? ကာရဏဿ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝတော။ ကိံ ပန နေသံ ကာရဏန္တိ? ဝုစ္စတေ – တတ္ထ သောမနဿသဟဂတဘာဝေါ တာဝ အာရမ္မဏဝသေန ဟောတိ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏသ္မိဉှိ ¶ သောမနဿသဟဂတစိတ္တမုပ္ပဇ္ဇတိ။ နနု စ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ လောဘဿ ဝတ္ထု ရဇ္ဇနီယတ္တာတိ ကထံ တတ္ထ ကုသလံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? နယိဒမေကန္တိကံ ဣဋ္ဌေပိ အာရမ္မဏေ နိယမိတာဒိဝသေန ကုသလဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ယဿ ဟိ ‘‘ကုသလမေဝ မယာ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ကုသလကရဏေယေဝ စိတ္တံ နိယမိတံ ဟောတိ၊ အကုသလပ္ပဝတ္တိတောဝ နိဝတ္တေတွာ ကုသလကရဏေယေဝ ပရိဏာမိတံ၊ အဘိဏှကရဏေန စ ကုသလံ သမုဒါစိဏ္ဏံ၊ ပဋိရူပဒေသဝါသသဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယပုဗ္ဗေကတပုညတာသင်္ခါတစတုစက္ကူပနိဿယဝသေန၊ ယောနိသော စ အာဘောဂေါ ပဝတ္တတိ၊ တဿ ဣဋ္ဌေပိ အာရမ္မဏေ အလောဘသမ္ပယုတ္တမေဝ စိတ္တမုပ္ပဇ္ဇတိ၊ န လောဘသမ္ပယုတ္တံ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘နိယာမပရိဏာမေဟိ ¶ ၊ သမုဒါစိဏ္ဏတာယ စ၊
ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမာဘောဂါ၊ ဣဋ္ဌေပိ ကုသလံ သိယာ’’တိ။
အပိစ သဒ္ဓါဗဟုလတာဒီဟိ စ ကာရဏေဟိ စိတ္တဿ သောမနဿသဟဂတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဿဒ္ဓါနံ၊ ဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာနဉ္စ ဧကန္တမိဋ္ဌာရမ္မဏဘူတံ တထာဂတရူပမ္ပိ ဒိသွာ သောမနဿံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယေ စ ကုသလပ္ပဝတ္တိယံ အာနိသံသံ န ပဿန္တိ၊ တေသံ ပရေဟိ ဥဿာဟိတာနံ ကုသလံ ကရောန္တာနမ္ပိ သောမနဿံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ သဒ္ဓါဗဟုလတာ ဝိသုဒ္ဓိဒိဋ္ဌိတာ အာနိသံသဒဿာဝိတာတိ ဣမေဟိပိ ကာရဏေဟိ စိတ္တဿ သောမနဿသဟဂတတာ ဟောတိ။
အပိစ ယေ တေ ဧကာဒသ ဓမ္မာ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ သံဝတ္တန္တိ။ သေယျထိဒံ – ဗုဒ္ဓါနုဿတိ ဓမ္မာနုဿတိ သံဃာနုဿတိ သီလာနုဿတိ စာဂါနုဿတိ ဒေဝတာနုဿတိ ဥပသမာနုဿတိ လူခပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနံ သိနိဒ္ဓပုဂ္ဂလသေဝနာ ပသာဒနီယသုတ္တန္တပစ္စဝေက္ခဏာ တဒဓိမုတ္တတာတိ ဣမေဟိပိ ကာရဏေဟိ စိတ္တဿ သောမနဿသဟဂတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏေ အနုဿရန္တဿ ဟိ ယာဝ ဥပစာရုပ္ပာဒါ သကလသရီရံ ဖရမာနာ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဒီဃရတ္တံ အက္ခဏ္ဍတာဒိဝသေန အတ္တနာ ရက္ခိတံ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ၊ ဂိဟိနော ဒသသီလံ ပဉ္စသီလံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ၊ ဒုဗ္ဘိက္ခဘယာဒီသု ပဏီတံ ဘောဇနံ သဗြဟ္မစာရီနံ ဒတွာ ‘‘ဧဝံနာမ ဒါနံ အဒါသိ’’န္တိ အတ္တနောစာဂံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ၊ ဂိဟိနောပိ တထာရူပေ ကာလေ သီလဝန္တာနံ ဒိန္နဒါနံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ၊ ယေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတာ ဒေဝါ ဒေဝတ္တံ ဂတာ၊ တထာရူပါနံ ဂုဏာနံ အတ္တနိ အတ္ထိတံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ၊ သမထဝိပဿနာဟိ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသေ သဋ္ဌိပိ ¶ သတ္တတိပိ ဝဿာနိ အသမုဒါစရန္တေ ဒိသွာ ‘‘အဟော မယှံ ကိလေသာ န သမုဒါစရန္တီ’’တိ စိန္တေန္တဿ၊ စေတိယဒဿနထေရဒဿနေသု အသက္ကစ္စကိရိယာယ သံသုစိတလူခဘာဝေန ဗုဒ္ဓါဒီသု ပသာဒသိနေဟာဘာဝေန ဂဒြဘပိဋ္ဌေ ရဇသဒိသေ လူခပုဂ္ဂလေ ¶ ပရိဝဇ္ဇန္တဿ၊ ဗုဒ္ဓါဒီသု ပသာဒဗဟုလေ မုဒုစိတ္တေ သိနိဒ္ဓပုဂ္ဂလေ ပဋိသေဝန္တဿ၊ ရတနတ္တယဂုဏပရိဒီပကေ ပသာဒနီယသုတ္တန္တေ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ၊ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသုပိ ပီတိဥပ္ပာဒနတ္ထံ တန္နိန္နတာဒိဝသေန ပဝတ္တေန္တဿ ယေဘုယျေန ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပီတိယာ စ သောမနဿေန သဟ အဝိနာဘာဝတော တဒုပ္ပတ္တိယာ တဿာပိ ဥပ္ပတ္တိ နိယတာတိ ဧဝံ ပီတိကာရဏာနိပိ သောမနဿကာရဏာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ကိဉ္စ – အဂမ္ဘီရပကတိတာ၊ သောမနဿပဋိသန္ဓိကတာတိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ သောမနဿသဟဂတတာ ဟောတိ။ ယော ဟိ အဂမ္ဘီရပကတိကော ဟောတိ၊ အပ္ပမတ္တကေပိ ဟိတောပကရဏေ တုဿတိ၊ ယော စ သောမနဿပဋိသန္ဓိကော အပ္ပသန္နေသု အာရမ္မဏေသုပိ အပ္ပဋိက္ကူလဒဿာဝီ၊ တဿ ယေဘုယျေန သောမနဿသဟဂတစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထာဝုတ္တာနံ ပန သောမနဿကာရဏာနမဘာဝေန မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတာယ စ ဥပေက္ခာသဟဂတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဉာဏသမ္ပယုတ္တဿ ပန ကမ္မတော ဥပပတ္တိတော ဣန္ဒြိယပရိပါကတော ကိလေသဒူရီဘာဝတောတိ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ ဟောတိ။ ယော ဟိ ပရေသံ ဟိတဇ္ဈာသယေန ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဟီနုက္ကဋ္ဌာဒီနိ စ နဠကာရမုဒ္ဒါဂဏနာဒီနိ သိပ္ပာယတနာနိ၊ ဝဍ္ဎကီကသိဝါဏိဇ္ဇာဒီနိ စ ကမ္မာယတနာနိ၊ ဝိသဟရဏာဒီနိ စ ဝိဇ္ဇာယတနာနီတိ ဧဝံ နိရဝဇ္ဇသိပ္ပာယတနာဒီနိ သိက္ခာပေတိ၊ သယံ ဝါ သိက္ခတိ၊ ဓမ္မကထိကဿ သက္ကာရံ ကတွာ ဓမ္မံ ကထာပေတိ၊ ‘‘အာယတိံ ပညဝါ ဘဝိဿာမီ’’တိ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေတွာ နာနပ္ပကာရံ ပုညကမ္မံ ကရောတိ၊ တဿေဝံ နာနပ္ပကာရံ ပညာသံဝတ္တနိကကမ္မံ သမ္ပာဒေန္တဿ တံ ကမ္မံ ဥပနိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ကုသလံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ အဗျာပဇ္ဇေ လောကေ ဥပ္ပန္နဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ကုသလံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘တဿ ¶ တတ္ထ သုခိနော ဓမ္မပဒါနိ ပိလဝန္တိ၊ ဒန္ဓော၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတုပ္ပာဒေါ၊ အထ သော သတ္တော ခိပ္ပမေဝ ဝိသေသဘာဂီ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၉၁)။
တထာ ပညာဒသကံ သမ္ပတ္တဿ ဣန္ဒြိယပရိပါကံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ကုသလံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ။ ယေန ပန သမထဝိပဿနာဘာဝနာဟိ ကိလေသာ ဝိက္ခမ္ဘိတာ၊ တဿ ကိလေသဒူရီဘာဝံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ စိတ္တံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထာဟ –
‘‘ယောဂါ ¶ ဝေ ဇာယတေ ဘူရိ၊ အယောဂါ ဘူရိသင်္ခယော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၈၂)။
အပိစ ယေ တေ ဓမ္မာ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ သံဝတ္တန္တိ။ သေယျထိဒံ – ပရိပုစ္ဆကတာ ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ ဒုပ္ပညပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ ပညဝန္တပုဂ္ဂလသေဝနာ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယပစ္စဝေက္ခဏာ တဒဓိမုတ္တတာတိ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တဘာဝေါ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ယော ပညဝန္တေ ဥပသင်္ကမ္မ ခန္ဓဓာတုအာယတနဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဈာနင်္ဂသမထဝိပဿနာဒီနံ ပရိပုစ္ဆာဗဟုလော ဟောတိ၊ တဿ တံဝသေန ဥပ္ပန္နံ သုတမယဉာဏံ အာဒိံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ စိတ္တံ ဉာဏသဟဂတံ ဟောတိ။ ယေန ပန နခကေသစီဝရသေနာသနာဒီနိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝတ္ထူနိ ပုဗ္ဗေ အဝိသဒါနိ ဆေဒနမလဟရဏာဒိနာ ဝိသဒါနိ ကတာနိ၊ တဿေဝံ ဝိသဒဝတ္ထုကဿ ဥပ္ပန္နေသု စိတ္တစေတသိကေသု ဝိသဒံ ဉာဏံ ဟောတိ ပရိသုဒ္ဓါနိ ဒီပကပလ္လကာဒီနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နဒီပသိခါယ ဩဘာသော ဝိယ။ ယဿ စ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီသု အညတရံ ဗလဝံ ဟောတိ၊ ဣတရာနိ မန္ဒာနိ၊ တတော တာနိ သကသကကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တသ္မာ သော တဿ ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘင်္ဂေ အာဂတနယေန တေန တေန အာကာရေန သမတ္တံ ပဋိပါဒေတိ၊ တဿေဝံ ဣန္ဒြိယာနံ သမတ္တံ ပဋိပါဒေန္တဿ ဝိပဿနာဉာဏာဒီနံ ဝသေန ¶ စိတ္တံ ဉာဏသဟဂတံ ဟောတိ။ ယော ပန ဒုပ္ပညပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇေတိ၊ ပညဝန္တပုဂ္ဂလေ ဝါ ပယိရုပါသတိ၊ ခန္ဓာဒီသု ဩဂါဠှံ ဘဂဝတော ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယံ ဝါ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု တဒဓိမုတ္တစိတ္တော ဝါ ဝိဟရတိ၊ ဣမေသမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ကုသလံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဟောတိ။ အပိစ ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏာနုဿရဏေနပိ စိတ္တံ ဉာဏသဟဂတံ ဟောတိ။ ယထာဟ –
‘‘ယသ္မိံ၊ မဟာနာမ၊ သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ၊ နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န ဒေါသ…ပေ… န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ဥဇုဂတမေဝဿ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဟောတိ တထာဂတံ အာရဗ္ဘ။ ဥဇုဂတစိတ္တော ခေါ ပန၊ မဟာနာမ၊ အရိယသာဝကော လဘတိ အတ္ထဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇံ၊ ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတိ၊ ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတိ၊ ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတိ၊ သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ၊ သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁)။
ဧဝံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိအာဒယောပိ ရာဂါဒိမလဝိသောဓနေန ဉာဏုပ္ပတ္တိဟေတုကာယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ ¶ – တိဟေတုကပဋိသန္ဓိကတာ ဉာဏုပ္ပတ္တိကာရဏံ။ ပဋိသန္ဓိပညာ ဟိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဘဝင်္ဂသန္တတိဝသေန ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနာ သန္တာနပရိဘာဝနေန ဉာဏုပ္ပတ္တိယာ သဝိသေသဥပနိဿယော ဟောတိ။ အသင်္ခါရိကတ္တံ ပန သပ္ပာယဥတုဘောဇနအာဝါသာဒိပစ္စယေဟိ ဟောတီတိ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –
‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏတာ သဒ္ဓါဗာဟုလျံ ဒိဋ္ဌိသုဒ္ဓိ စ၊
ဖလဒဿာဝိတာ စေဝ၊ ပီတိဗောဇ္ဈင်္ဂဟေတုယော။
‘‘ဧကာဒသ ¶ တထာ ဓမ္မာ၊ အဂမ္ဘီရသဘာဝတာ၊
သောမနဿယုတ္တာ သန္ဓိ၊ ဣစ္စေတေ သုခဟေတုယော။
‘‘အဘာဝေါ သုခဟေတူနံ၊ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏန္တိ စ၊
ဥပေက္ခုပ္ပတ္တိဟေတု စ၊ ဧဝံ ဉေယျာ ဝိဘာဝိနာ။
‘‘ကမ္မူပပတ္တိတော စေဝ၊ တထာ ဣန္ဒြိယပါကတော၊
ကိလေသူပသမာ ဓမ္မ-ဝိစယဿ စ ဟေတုဟိ။
‘‘သတ္တဓမ္မေဟိ ဗုဒ္ဓါဒိ-ဂုဏာနုဿရဏေန စ၊
သပ္ပညသန္ဓိတော စေဝ၊ စိတ္တံ ဉာဏယုတံ သိယာ။
‘‘ဥတုဘောဇနအာဝါသ-သပ္ပာယာဒီဟိ ဟေတုဟိ၊
အသင်္ခါရိကဘာဝေါပိ၊ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိဘာဝိနာ’’တိ။
ဧဝံ ဝေဒနာဉာဏပ္ပယောဂဘေဒတော အဋ္ဌဝိဓံ ကာမာဝစရစိတ္တံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ တံ နိဂမေန္တော အာဟ ‘‘ဣဒံ…ပေ… နာမာ’’တိ။
၁၂။ ယေန ပနတ္ထေန ဣဒံ ‘‘ကာမာဝစရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဒါနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒ္ဒါနတော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒါနတောတိ ဥဒ္ဒေသတော၊ သင်္ခေပတောတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စာပိ အဝသိဋ္ဌကိလေသာဒယော ဝိယ ကိလေသကာမောပိ အဿာဒေတဗ္ဗတာယ ဝတ္ထုကာမေ သင်္ဂဟိတော ဉာဏံ ဝိယ ဉေယျေတိ ¶ သင်္ခေပတော ဧကောယေဝ ကာမော သိယာ၊ တထာပိ ကိလေသကာမော ဝတ္ထုကာမဘာဝံ ဂစ္ဆန္တော ကာမနီယဋ္ဌေန ဂစ္ဆတိ၊ န ကာမနဝသေန။ ကာမနဝသေန စ ပန ကိလေသကာမောဝ ဟောတိ၊ န ပန ဝတ္ထုကာမောတိ အာဟ ‘‘က္လေသဝတ္ထုဝသာ’’တိအာဒိ။ ကော ပနေတ္ထ ဝတ္ထုကာမော၊ ကော ကိလေသကာမောတိ စောဒနံ မနသိ နိဓာယ ‘‘ဆန္ဒော ကာမော၊ ရာဂေါ ကာမော၊ ဆန္ဒရာဂေါ ကာမော၊ သင်္ကပ္ပော ကာမော၊ ရာဂေါ ကာမော၊ သင်္ကပ္ပရာဂေါ ကာမော’’တိ (မဟာနိ။ ၁) ဧဝံ နိဒ္ဒေသပါဠိယံ အာဂတာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ¶ ကာမတဏှာဝ ဣဓ ကိလေသကာမော။ ဝတ္ထုကာမောတိ စ ‘‘မနာပိကာ ရူပါ…ပေ… မနာပိကာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ…ပေ… သဗ္ဗေပိ ကာမာဝစရာ ဓမ္မာ…ပေ… သဗ္ဗေပိ ရူပါဝစရာ…ပေ… သဗ္ဗေပိ အရူပါဝစရာ…ပေ… ကာမာ’’တိ (မဟာနိ။ ၁) တတ္ထေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ သဝိညာဏာဝိညာဏပ္ပဘေဒါ တေဘူမကဓမ္မာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကိလေသော…ပေ… ဝဋ္ဋက’’န္တိ။ ‘‘ဆန္ဒရာဂေါဝါ’’တိ အဝဓာရဏေန ကိလေသဘာဝေန နိရုဠှေသု လောဘဒေါသမောဟာဒီသု ဒသသု ဒေါသမောဟာဒယော နဝ ကိလေသေ ပဋိက္ခိပတိ။ ကာမရူပါရူပတဏှာယ ဝတ္ထု ပတိဋ္ဌာနံ၊ ကာရဏဘူတန္တိ ဝါ ဝတ္ထု။
၁၃။ ကထံ ပန ကိလေသကာမော နာမ၊ ကထဉ္စ ဝတ္ထုကာမောတိ အာဟ ‘‘ကိလေသကာမော’’တိအာဒိ။ ကာမေတီတိ ဝတ္ထုကာမံ ပတ္ထေတိ။ ကာမီယတီတိ ကိလေသကာမေန ပတ္ထီယတိ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဣမဿ အတ္ထေ။ စ-သဒ္ဒေါ ဧဝ-ကာရတ္ထေ၊ တေန ယသ္မာ ကိလေသကာမော ကာမေတီတိ ကာမော၊ ဝတ္ထုကာမော စ ကာမီယတီတိ၊ တသ္မာ ဧဝ ကိလေသကာမော၊ ဝတ္ထုကာမော စာတိ ဒုဝိဓောပိ ဧသ ကာမော ကာရကဒွယေ ကတ္တရိ၊ ကမ္မနိ စ သိဇ္ဈတိ၊ ကတ္တုဘာဝံ၊ ကမ္မဘာဝဉ္စ ပစ္စနုဘောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဒုဝိဓောတိ ဒွိန္နံ ကာမာနံ ဝါစကတော ဒုဝိဓော။ ‘‘ကာမော’’တိ အယံ သဒ္ဒေါ ကာရကဒွယေ သိဇ္ဈတိ ယထာဝုတ္တကာရကယုဂဠေ နိပ္ဖဇ္ဇတိ၊ ကတ္တရိ၊ ကမ္မနိ စ ‘‘ကာမော’’တိ ပဒသမ္ဘဝေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဝေါ-ကာရော ပန နိပါတမတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဝေါ ကာလာမာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၆၆) ဝိယ။ အထ ဝါ ဝေါကာရကဒွယေတိ ခန္ဓဒွယေတိ အတ္ထော။ ကိလေသကာမော ဟိ သင်္ခါရသဘာဝတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ၊ ဝတ္ထုကာမော စ ဝက္ခမာနနယေန ပဉ္စကာမဂုဏဘူတော ရူပသဘာဝတ္တာ ရူပက္ခန္ဓေတိ ဧဝံ ဒုဝိဓောပေသ ကာမော ခန္ဓဒွယေ သိဇ္ဈတိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ၊ အန္တောဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ။
၁၄။ သမ္ပဇ္ဇနာနိ ¶ သမ္ပတ္တိယော၊ တာသံ ဝသေန ဝိသယဝိသယီဘာဝေန အညမညံ သမောသရဏဝသေန၊ သမ္ပာပုဏနဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ပန ဣဒံ ဒီပေတိ – ယတ္ထ ဒုဝိဓောပိ ကာမော ဝိသယဝိသယီဘာဝေန သဟိတော ပဝတ္တတိ၊ သောယေဝ ဧကာဒသဝိဓော ပဒေသော ကာမာဝစရသညိတော ¶ ။ ယတ္ထ ပန ရူပါရူပဓာတုယံ ကေဝလံ ဝတ္ထုကာမောဝ ပဝတ္တတိ၊ န သော ပဒေသော ကာမာဝစရော နာမာတိ။ နနု စ ဒုဝိဓောပိ သဟိတော ရူပါရူပဓာတူသု ပဝတ္တတိ၊ ရူပါရူပါဝစရဓမ္မာနံ ဝတ္ထုကာမတ္တာ၊ တဒါရမ္မဏဘူတာနဉ္စ ရူပါရူပတဏှာနံ တံယောဂေန ကိလေသကာမဘာဝသိဒ္ဓိတောတိ? နယိဒမေဝံ ဩရမ္ဘာဂိယဘူတဿ ဗဟလကိလေသဿေဝ ကာမရာဂဿ ဣဓ ကိလေသကာမဘာဝေန အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ‘‘ဥဒ္ဒါနတော ဒုဝေ ကာမာ’’တိ သဗ္ဗေ ကာမေ ဥဒ္ဒိသိတွာပိ ဟိ ‘‘ပဒေသော စတုပါယာန’’န္တိအာဒိနာ ဝိသယနိယမနေန ‘‘ဒုဝိဓောပိ အယ’’န္တိ ဧတ္ထ ကာမေကဒေသဘူတော နီဝရဏာဝတ္ထာယ ကထိတော ကာမရာဂေါ ကိလေသကာမဘာဝေန၊ တဗ္ဗတ္ထုကာယေဝ ဓမ္မာ ဝတ္ထုကာမဘာဝေန ဂဟိတာ၊ န ရူပါရူပတဏှာ၊ တဗ္ဗတ္ထုကဓမ္မာ စာတိ ဉာပီယတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဥပရိ ဝက္ခမာနာ သသတ္ထာဝစရူပမာ ဥပပန္နာ ဟောတိ၊ ယထာဝုတ္တာနမေဝ ကာမာနံ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ ရူပါရူပဓာတူသု ဝိမာနကပ္ပရုက္ခဝတ္ထာလင်္ကာရပရိတ္တကုသလာဒိဘေဒေသု ကာမာဝစရဓမ္မေသု ပဝတ္တော ဆန္ဒရာဂေါ ကိလေသကာမော နာမ န ဟောတိ၊ န စ တဗ္ဗတ္ထုဘူတံ ဝိမာနကပ္ပရုက္ခာဒိပရိတ္တဓမ္မဇာတံ ဝတ္ထုကာမော နာမာတိ သိဒ္ဓံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကာမော ဝါ ကာမသညာ ဝါ ဗြဟ္မလောကေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ ကာမာဝစရသတ္တသန္တာနဂတတဏှာယ ဝိသယဘာဝေ သတိ ပန တံယောဂေန ရူပါရူပဓာတူသုပိ ပဝတ္တမာနော ပရိတ္တဓမ္မော ဝတ္ထုကာမောယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ နိဒ္ဒေသေ အာဂတနယေန နိရဝသေသော ကိလေသကာမော ကာမတဏှာဘဝတဏှာဝိဘဝတဏှာနိရောဓတဏှာပဘေဒေါ ဣဓ ပဝတ္တတိ။ ဝတ္ထုကာမေသုပိ ¶ အပ္ပကံ ရူပါရူပဝိပါကမတ္တံ ဌပေတွာ သဗ္ဗောယေဝ ဣဓ ပဝတ္တတီတိ အနဝသေသပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘ကာမောယံ ဒုဝိဓောပိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ တေသု ပန ဗဟလကိလေသကာမဘူတော ဗဟလကာမရာဂေါ စ တဗ္ဗတ္ထုကာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ စ ဣဓ ဂဟိတာတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သမ္ပတ္တီနံ ဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမ္ပဇ္ဇနဝသေန၊ သမိဇ္ဈနဝသေနာတိ အတ္ထော။ အဝစရတီတိ ပဝတ္တတိ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ၊ ယသ္မာ ဒုဝိဓောပိ အယံ ကာမော အဝစရတိ၊ တသ္မာ ကာမော ဧတ္ထ အဝစရတီတိ ကာမာဝစရသညိတောတိ အတ္ထော။
၁၅။ သဂ္ဂမောက္ခဟေတုဘူတာ ပုညသမ္မတာ အယာ ယေဘုယျေန အပေတာတိ အပါယာ။ နိရယာဒိဝသေန စတ္တာရော အပါယာ စတုပါယာ။ ဆန္နန္တိ စာတုမဟာရာဇိကတာဝတိံသယာမာတုသိတာနိမ္မာနရတိပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိသင်္ခါတာနံ ဆန္နံ ဒေဝလောကာနံ။ မေရုပါဒဝါသိနော ပန အသုရာ တာဝတိံသေသုယေဝ သင်္ဂယှန္တီတိ န တေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တန္နန္တိ ဝုတ္တံ။ မနသော ဥဿန္နတာယ မနုဿာ၊ သတိသူရဘာဝဗြဟ္မစရိယယောဂျတာဒိဂုဏဝသေန ဥပစိတမာနသတာယ ဥက္ကဋ္ဌဂုဏစိတ္တတာယာတိ အတ္ထော၊ တေ ပန နိပ္ပရိယာယတော ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာဟ –
‘‘တီဟိ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌာနေဟိ ဇမ္ဗုဒီပကာ မနုဿာ ဥတ္တရကုရုကေ စ မနုဿေ အဓိဂ္ဂဏှန္တိ ဒေဝေ စ တာဝတိံသေ။ ကတမေဟိ တီဟိ? သူရာ သတိမန္တော ဣဓ ဗြဟ္မစရိယဝါသော’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၂၁)။
တေဟိ ပန သမာနရူပါဒိတာယ သဒ္ဓိံ ပရိတ္တဒီပဝါသီဟိ ဣတရမဟာဒီပဝါသိနောပိ ‘‘မနုဿာ’’ဣစ္စေဝ ပညာယိံသု။ လောကိယာ ပန မနုနော အပစ္စဘာဝေနေဝ ‘‘မနုဿာ’’တိ ဝဒန္တိ ¶ ။ ဧကာဒသဝိဓောတိ စတုရာပါယေသု တိရစ္ဆာနပေတ္တိဝိသယာနံ ဝိသုံ ပရိစ္ဆိန္နဿ ဩကာသဿ အဘာဝေပိ ယတ္ထ တေ အရညသမုဒ္ဒပဗ္ဗတပါဒါဒိကေ နိဗဒ္ဓဝါသံ ဝသန္တိ၊ တာဒိသဿ ဌာနဿ ဂဟိတတ္တာ ဧကာဒသဝိဓော။
၁၆။ နနု စေတ္ထ အညေသမ္ပိ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိသမ္ဘဝတော ကာမဿေဝ အဝစရဏဝသေန ကထံ နာမလာဘောတိ အာဟ ‘‘အဿာဘိလက္ခိတတ္တာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အဿာတိ ဣမဿ ဒုဝိဓဿ ကာမဿ။ အဘိလက္ခိတတ္တာတိ ဧကာဒသဝိဓေ ပဒေသေ ပါကဋတ္တာ။ အထ ဝါ အဿာတိ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ တသ္မာ အနေန ဒုဝိဓေန ကာမေန ဧကာဒသဝိဓဿ ပဒေသဿ အဘိလက္ခိတတ္တာ၊ ပညာပိတတ္တာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနဝသေန အဿ ဧကာဒသဝိဓဿ ပဒေသဿ တေန ဒုဝိဓေန အဘိလက္ခိတတ္တာတိ အတ္ထော။ သဟ သတ္ထေဟီတိ သသတ္ထာ၊ ယတ္ထ တေ အဝစရန္တိ၊ သော သသတ္ထာဝစရော၊ ပဒေသော။ သော ဝိယ။ ယထာ ဟိ ယသ္မိံ ပဒေသေ သသတ္ထာ ပုရိသာ အဝစရန္တိ၊ သော ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ဒွိပဒစတုပ္ပဒါဒီသု အဝစရန္တေသု တေသံ တတ္ထ ပါကဋတ္တာ၊ တေဟိ ဝါ အဘိလက္ခိတတ္တာ ‘‘သသတ္ထာဝစရော’’တွေဝ ပညာယတိ၊ ဧဝံ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ရူပါဝစရာဒီသု အဝစရန္တေသု အဘိလက္ခဏဝသေန အယံ ပဒေသော ‘‘ကာမာဝစရော’’တွေဝ သညိတောတိ။ ဧသ နယော ရူပါရူပါဝစရေသု။
၁၇-၈။ နနု စ စိတ္တံ ကာမာဝစရန္တိ ဝုတ္တံ၊ ယထာဝုတ္တနယေန ပန ပဒေသဿ ဂဟိတတ္တာ ကထံ တတ္ထ အဝစရန္တံ ကာမာဝစရံ နာမာတိ အာဟ ‘‘သွာယ’’န္တိအာဒိ။ သော အယံ ကာမာဝစရော ‘‘ကာမော’’တိ သညိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရူပဘဝေါ ရူပန္တိ ယထာ ရူပဘဝေါ ရူပံ။ အဝုတ္တောပိ ဟိ ယထာသဒ္ဒေါ ဧဝံ-သဒ္ဒသန္နိဋ္ဌာနတော လဗ္ဘတိ။ ယထာ ‘‘ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ရူပဘဝူပပတ္တိယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ရူပဘဝေါ ¶ ‘‘ရူပ’’န္တိ သညိတောတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ကထံ ပနေသ ဧဝံ သညိတောတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တရဿာ’’တိအာဒိ။ အထ ဝါ ယထာ ဥတ္တရဿ ပဒဿ လောပံ ကတွာ ¶ ဥဒီရိတော ဧသ ရူပဘဝေါ ‘‘ရူပ’’န္တိ သညိတော၊ ဧဝံ သွာယံ ကာမာဝစရော ကာမောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မိံ ကာမေတိ တသ္မိံ ဥတ္တရပဒလောပဝသေန ကာမသညိတေ ပဒေသေ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ အဋ္ဌဝိဓံ စိတ္တံ။ အဓိကာရဝသေန ပန တဿ ဂဟဏေပိ သဗ္ဗေသမေဝ ပရိတ္တစိတ္တာနမယမတ္ထော လဗ္ဘတိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ကာမေ အဝစရဏတော။ သဒါတိ သဗ္ဗကာလံ၊ ဗာဟုလျေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမိနာ ပန ဣဒံ ဒီပေတိ – ယထာ သင်္ဂါမေ ယေဘုယျေန အဝစရန္တော ‘‘သင်္ဂါမာဝစရော’’တိ လဒ္ဓနာမော ဟတ္ထီ အညတ္ထ အဝစရန္တောပိ ဗာဟုလ္လပ္ပဝတ္တိဝသေန ‘‘သင်္ဂါမာဝစရော’’တွေဝ ပညာယတိ၊ ဧဝမိဒံ အညတ္ထ အဝစရန္တမ္ပိ ကာမလောကေ ဗာဟုလ္လဝုတ္တိတော ‘‘ကာမာဝစရ’’မိစ္စေဝ ဝုတ္တန္တိ။ တေန ပန နနု စေတံ ရူပါရူပဘဝေသုပိ အဝစရဏတော ရူပါဝစရာဒိနာမမ္ပိ လဘေယျာတိ ဣဒံ စောဒနံ ပရိဟရတိ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘ကာမေဝစရတီတျေတံ၊ ကာမာဝစရသညိတံ၊
သေသေ အဝစရန္တမ္ပိ၊ သင်္ဂါမာဝစရော ယထာ’’တိ။
ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ စ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တဗ္ဗန္တရသမုစ္စယေ။ တေန ယသ္မာ ဥတ္တရပဒလောပေန ကာမာဝစရော ‘‘ကာမော’’တိ သညိတော၊ ယသ္မာ စ တသ္မိံ ကာမေ ဣဒံ စိတ္တံ သဒါ အဝစရတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကာမာဝစရ’’မိစ္စေဝ ကထိတံ၊ န ပန ကာမာဝစရာဝစရံ၊ နာပိ ရူပါရူပါဝစရန္တိ ဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ကာမဃာတိနာတိ ဒေသနာဉာဏေန ဝိနေယျသန္တာနဂတဿ ကိလေသကာမဿ ဟနနသီလေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။
၁၉။ ပဋိသန္ဓိံ ¶ …ပေ… အဝစာရယတီတိ ဝါတိ အထ ဝါ ယသ္မာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥပ္ပန္နမ္ပိ ကာမေ ဘဝေယေဝ ပဋိသန္ဓိံ အဝစာရယတိ၊ တသ္မာ ဣဒံ ကာမေ အဝစာရယတီတိ ‘‘ကာမာဝစရ’’န္တိ ကထိတံ စာ-သဒ္ဒဿ ရဿတ္တံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဥတ္တရပဒလောပဝသေန ပဒသမ္ဘဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိနာပိ ဥတ္တရပဒလောပံ ကာမာဝစရ-သဒ္ဒဿ သမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိယာပန္နန္တိ တတြ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတြာတိ တသ္မိံ ကာမဘဝေ။ ပရိယာပန္နန္တိ အန္တောဂဓံ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော –
‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကာမာဝစရာ? ဟေဋ္ဌတော အဝီစိနိရယံ ပရိယန္တံ ကတွာ ဥပရိတော ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ ဒေဝေ အန္တောကရိတွာ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ ခန္ဓဓာတုအာယတနာ ¶ ရူပံ ဝေဒနာ သညာ သင်္ခါရာ ဝိညာဏံ။ ဣမေ ဓမ္မာ ကာမာဝစရာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၈၇) –
ဝုတ္တတ္တာ ယထာ မနုဿိတ္ထိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တောပိ တိရစ္ဆာနဂတိကော တိရစ္ဆာနယောနိယမေဝ ပရိယာပန္နတ္တာ ‘‘တိရစ္ဆာနော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမိဒံ ရူပါရူပဘဝေသု ဥပ္ပန္နမ္ပိ ကာမဘဝပရိယာပန္နတ္တာ ‘‘ကာမာဝစရ’’မိစ္စေဝ ကထိတန္တိ။ တပ္ပရိယာပန္နတာ စဿ အဝီစိပရနိမ္မိတပရိစ္ဆိန္နောကာသနိန္နာယ ကာမတဏှာယ ဝိသယဘာဝတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန နိက္ခေပကဏ္ဍေပိ ‘‘‘ဧတ္ထာဝစရာ’တိ ဝစနံ အဝီစိပရနိမ္မိတပရိစ္ဆိန္နောကာသာယ ကာမတဏှာယ ဝိသယဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ပဒသမ္ဘဝေါ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ကာမတဏှာ ကာမော၊ သော ဧတ္ထ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အဝစရတီတိ ကာမာဝစရန္တိ။ နနု စေတ္ထ ကတမာ ကာမတဏှာ၊ ယာ ကာမာဝစရဓမ္မာရမ္မဏာ တဏှာ။ ကတမေ ကာမာဝစရဓမ္မာ၊ ယေ ကာမတဏှာဝိသယာတိ ဧဝံ ဣတရီတရနိဿယတာဒေါသော အာပဇ္ဇတီတိ ¶ ? နာပဇ္ဇတိ၊ အဝီစိအာဒိဧကာဒသောကာသနိန္နတာယ ယံကိဉ္စိ တဏှံ ကာမတဏှာဘာဝေန ဂဟေတွာ တံသဘာဝါယ တဏှာယ ဝိသယဘာဝေန ကာမာဝစရဓမ္မာနံ ဥပလက္ခေတဗ္ဗဘာဝတော။ အထ ဝါ ကိလေသဝတ္ထုဝသေန ဒုဝိဓောပိ ကာမော ယထာရဟံ သဟဇာတဝသေန ဧတ္ထ အဝစရတီတိ ကာမာဝစရံ၊ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဝါ ဒုဝိဓေပိ ကာမေ ဧတံ အဝစရတီတိ ကာမာဝစရံ။ အထ ဝါ မဉ္စနိဿိတကေသု ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တေသု နိဿယနိဿိတာနံ အဘေဒဿ ဗုဒ္ဓိယာ ဂဟိတတ္တာ နိဿိတကေသု နိဿယူပစာရဝသေန ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမေတမ္ပိ ကာမာဝစရဘဝေ ပဝတ္တနဝသေန တန္နိဿိတတ္တာ နိဿယဝေါဟာရေန ‘‘ကာမာဝစရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘ကာမောဝစရတီတျေတ္ထ၊ ကာမေဝစရတီတိ ဝါ၊
ဌာနူပစာရတော ဝါပိ၊ တံ ကာမာဝစရံ ဘဝေ’’တိ။
၂၀။ ပုဇ္ဇဖလနိဗ္ဗတ္တနတော၊ အတ္တသန္တာနံ ပုနနတော စ ပုညာနိ၊ ကတ္တဗ္ဗတာယ ကိရိယာ၊ တေသံ တေသံ အာနိသံသာနံ ဝတ္ထုတာယ ဝတ္ထူနိ စာတိ ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ။ ဂဏနတော ဒသပရိမာဏတ္တာ ဒသ စ တာနိ ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ စာတိ ဒသ ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ၊ တေသံ ဝသေနာတိ ဒသပုညကြိယဝတ္ထုဝသေန၊ ဒသပုညကိရိယဝတ္ထုဘာဝေန တံမယံ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝ-ကာရေန ပန ရူပါရူပလောကုတ္တရံ ¶ ဝိယ န ကေဝလံ ဘာဝနာဝသေနေဝါတိ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ဒသပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ၊ န ပန ပရေဟိ ပရိကပ္ပိတပရပသံသာဒိပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေနာတိ ဧဝ-သဒ္ဒေန အဝဓာရဏံ။ ယတော ဝက္ခတိ ‘‘သဗ္ဗာနုဿတိပုညဉ္စာ’’တိအာဒိ။
၂၁။ ကာနိ ပန တာနိ ဒသပုညကိရိယဝတ္ထူနိ၊ ယေသံ ဝသေန ဣဒံ အဋ္ဌဝိဓံ စိတ္တံ ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တန္တိ ဣမံ အနုယောဂံ သန္ဓာယ တာနိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဒါနံ သီလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ ¶ ။ တတ္ထ ဒိယျတိ ဧတေနာတိ ဒါနံ၊ ပရိစ္စာဂစေတနာ။ ဣဓ ပန စိတ္တာဓိကာရဝသေန တံသမ္ပယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တထာ ‘‘သီလာ’’ဒီသုပိ။ သီလတီတိ သီလံ၊ ကာယဝစီကမ္မာနိ သမာဒဟတီတိ အတ္ထော။ သုသိလျဝသေန ဟိ ကာယကမ္မာဒီနိ အဝိပ္ပကိဏ္ဏာနိ သမ္ပတိ၊ အာယတိဉ္စ ဟိတသုခါဝဟာနိ သမ္မာ ဌပိတာနိ သမာဟိတာနိ ဟောန္တိ၊ သီလယတိ ဥပဓာရေတီတိ ဝါ သီလံ။ ဥပဓာရဏံ ပနေတ္ထ ကုသလာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေါ။ ဘာဝေတိ ကုသလဓမ္မေ အာသေဝတိ ဝဍ္ဎေတိ ဧတာယာတိ ဘာဝနာ။ အတ္တနော သန္တာနေ နိပ္ဖန္နာ ပတ္တိ ဒိယျတိ ဧတေနာတိ ပတ္တိဒါနံ။ တံတံကိစ္စကရဏေ ဗျာဝဋဿ ဘာဝေါ ဝေယျာဝစ္စံ။ ဒေသေတိ ဧတာယာတိ ဒေသနာ။ ပတ္တိံ အနုမောဒတိ ဧတေနာတိ ပတ္တာနုမောဒေါ။ ပုဗ္ဗပဒလောပေန ပန ‘‘အနုမောဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုဘာဝေါ ဒိဋ္ဌိဇုတ္တံ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုကရဏန္တိ အတ္ထော။ အတ္တနော၊ ပရဿ ဝါ ဟိတဇ္ဈာသယဝသေန သမ္မာ သုဏန္တိ ဧတာယာတိ သံသုတိ။ ပူဇာဝသေန အပစာယတိ သာမီစိံ ကရောတိ ဧတေနာတိ အပစာယော။ ပုညကိရိယဝတ္ထူနံ ပဘေဒေါ ပုညကိရိယဝတ္ထုပ္ပဘေဒေါ။ မဇ္ဈပဒလောပဝသေန ပန ‘‘ပုညဝတ္ထုပ္ပဘေဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ ယထာ အာဇညယုတ္တော ရထော ‘‘အာဇညရထော’’တိ။ အယံ တာဝေတ္ထ ပဒဝိစာရော။
အယံ ပန ဝိနိစ္ဆယော – တတ္ထ သေခပုထုဇ္ဇနာနံ ပရံ ဥဒ္ဒိဿ ပူဇာနုဂ္ဂဟကာမတာယ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနဝတ္ထုပရိစ္စဇနဝသေန ပဝတ္တာ စေတနာ ဒါနမယပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ။ ခီဏာသဝါနမ္ပိ တထာ ပဝတ္တာ ဒါနမေဝ၊ သာ ပန ပုညကိရိယာ နာမ န ဟောတီတိ န ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ ပုဇ္ဇဖလနိဗ္ဗတ္တနတော၊ ဟိ အတ္တသန္တာနံ ပုနနတော စ ပုညံ၊ န စ ခီဏာသဝသန္တာနေ ပဝတ္တာ ဖလနိဗ္ဗတ္တိကာ ဟောတိ၊ န စ တံ ပုနာတိ ဝိသုဒ္ဓသန္တာနပ္ပဝတ္တတ္တာတိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။
ယာ ပန နိစ္စသီလဥပေါသထသီလာဒိဝသေန ပဉ္စသီလံ အဋ္ဌသီလံ ဒသသီလံ သမာဒိယန္တဿ၊ အသမာဒိယန္တဿပိ ကုလစာရိတ္တဝသေန ¶ သမ္ပတ္တကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဝိရမန္တဿ၊ ဥပသမ္ပဒမာဠကေ သံဝရံ သမာဒိယန္တဿ၊ ပါတိမောက္ခံ ပရိပူရေန္တဿ၊ အာပါထဂတဝိသယေသု စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ထကေန္တဿ ¶ ၊ စီဝရာဒိကေ စ ပစ္စယေ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ၊ ကုဟနာဒိဝတ္ထုတော အာဇီဝံ ပရိသောဓေန္တဿ ပဝတ္တာ စေတနာ၊ အယံ သီလမယပုညကိရိယဝတ္ထုနာမ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘ဒါနံ နာမေတံ မယှံ ကုလဝံသော ကုလစာရိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ စာရိတ္တသီလေ ဌတွာ ဒေန္တဿ ပဝတ္တာ ဒါနမယပုညကိရိယဝတ္ထု ကိံ၊ ဥဒါဟု သီလမယန္တိ? သီလမယမေဝ စာရိတ္တသီလဘာဝတော။ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂဝသေန ပဝတ္တာပိ ဟေသာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဿ အပရဘာဂေ စေတနာယ စ တထာ ပဝတ္တတ္တာ သီလမယမေဝ ပုညကိရိယဝတ္ထု၊ န ဒါနမယံ။ ပူဇာနုဂ္ဂဟကာမတာယ ဟိ ဒိန္နံ ဒါနမယန္တိ။
‘‘စက္ခု အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ပန စက္ခာဒိကေ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သမ္မသန္တဿ ပဝတ္တာ ဂေါတြဘုဝေါဒါနပရိယောသာနာ ဝိပဿနာစေတနာ၊ ကသိဏာဒီသု အာရမ္မဏေသု အပ္ပနံ အပ္ပတ္တာ ဂေါတြဘုပရိယောသာနာ ပရိကမ္မစေတနာ စာတိ အယံ ဘာဝနာမယပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ။ အပ္ပနာပ္ပတ္တာပိ ဘာဝနာယေဝ၊ သာ ပန န ကာမာဝစရာတိ ဣဓ န ဂဟိတာ။ နိရဝဇ္ဇဝိဇ္ဇာယတနကမ္မာယတနသိပ္ပာယတနာနံ သိက္ခနစေတနာပိ ဘာဝနာမယေယေဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတီတိ အာစရိယာ။ ယာ စေတ္ထ ဒေယျဓမ္မံ ခယတော ဝယတော သမ္မသိတွာ ဒဒတော ပဝတ္တာ၊ သာပိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဥဘယဘာဂေ စေတနာနံ တထာ ပဝတ္တတ္တာ ဘာဝနာမယပုညကိရိယဝတ္ထုယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဒါနာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ သုစရိတကမ္မံ ကတွာ ‘‘အသုကဿ စ နာမ ပတ္တိ ဟောတု၊ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဝါ ဟောတူ’’တိ ဧဝံ အတ္တနာ ကတဿ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝံ ပစ္စာသီသနဝသေန ပဝတ္တာ ပတ္တိဒါနမယပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ။ ကိံ ပနေဝံ ပတ္တိံ ဒဒတော ပုညက္ခယော ဟောတီတိ? န ဟောတိ၊ ယထာ ပန ဧကံ ဒီပံ ဇာလေတွာ တတော ဒီပသဟဿံ ဇာလေန္တဿ ပဌမဒီပေါ ခီဏောတိ ¶ န ဝတ္တဗ္ဗော၊ ပုရိမာလောကေန ပန သဒ္ဓိံ ပစ္ဆိမာလောကဿ ဧကီဘာဝေ အတိမဟာဝ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ပတ္တိံ ဒဒတော ပရိဟာနိ နာမ န ဟောတိ၊ ဝုဍ္ဎိယေဝ ပန ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကထံ ပနေသာ ဒိန္နာ နာမ ဟောတီတိ? ‘‘ဣဒံ မေ ပုညကမ္မံ သဗ္ဗသတ္တာနံ၊ အသုကဿ ဝါ ပရိဏမတူ’’တိ ဧဝံ ပုဗ္ဗဘာဂေ၊ ပစ္ဆာပိ ဝါ ဝစီဘေဒံ ကရောန္တေန မနသာ ဧဝ ဝါ စိန္တေန္တေန ဒိန္နာ နာမ ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယံ မယာ ကတံ သုစရိတံ၊ တဿ ဖလံ ‘ဒမ္မီ’တိ ဝုတ္တေပိ ပတ္တိ ဒိန္နာဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကုသလကမ္မာဓိကာရတ္တာ ပန ပရေဟိ စ ကမ္မဿေဝ အနုမောဒိတဗ္ဗတ္တာ ကမ္မမေဝ ဒါတဗ္ဗံ၊ အနုမောဒေန္တေနပိ ကမ္မမေဝ အနုမောဒိတဗ္ဗန္တိ ဣဒမေတ္ထ အာစရိယာနံ သန္နိဋ္ဌာနံ။
စီဝရာဒီသု ¶ ပစ္စာသာရဟိတဿ အသံကိလိဋ္ဌေန အဇ္ဈာသယေန သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏဝသေန၊ ဂိလာနုပဋ္ဌာနဝသေန စ ပဝတ္တာ ဝေယျာဝစ္စမယပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ။
အာမိသကိဉ္စက္ခာဒိနိရပေက္ခစိတ္တဿ အတ္တနော ပဂုဏံ ဓမ္မံ ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဌတွာ ဒေသေန္တဿ၊ တထေဝ နိရဝဇ္ဇဝိဇ္ဇာယတနာဒိကံ ဥပဒိသန္တဿ စ ပဝတ္တာ ဒေသနာမယပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ။ ပရေဟိ ကတံ ယံ ကိဉ္စိ သုစရိတကမ္မံ ဒိန္နမဒိန္နမ္ပိ ဝါ ဣဿာမစ္ဆေရမလံ ပဟာယ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌူ’’တိ အနုမောဒန္တဿ ပဝတ္တာ အနုမောဒနပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ၊ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ ကမ္မဿကတာဉာဏဝသေန ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရောန္တဿ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ။ ယဒိ ဧဝံ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တဿ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မပုညကိရိယတာ န လဗ္ဘတီတိ? နော န လဗ္ဘတိ ပုရိမပစ္ဆိမစေတနာနမ္ပိ တံတံပုညကိရိယာသွေဝ သင်္ဂဏှနတော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ –
‘‘ပုရိမာ မုဉ္စနာ စေဝ၊ ပရာ တိဿောပိ စေတနာ၊
ဟောတိ ဒါနမယံ ပုညံ၊ ဧဝံ သေသေသု ဒီပယေ’’တိ။
တသ္မာ ¶ ကိဉ္စာပိ ဥဇုကရဏဝေလာယံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တမေဝ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ပုရိမပစ္ဆာဘာဂေ ပန ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တမ္ပိ ဟောတီတိ တဿာပိ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မပုညကိရိယဘာဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
အပရေ ပနာဟု – ဝိညာဏပညာဏဝသေန ဒဿနံ ဒိဋ္ဌိ၊ စိတ္တံ ပညာ စ။ ဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုဘာဝေါ ဒိဋ္ဌိဇုတ္တံ။ ကိံ တံ? ကုသလဉ္စ ဝိညာဏံ ကမ္မဿကတာဉာဏာဒိ စ သမ္မာဒဿနံ။ တတ္ထ ကုသလဝိညာဏေန ဉာဏုပ္ပာဒေပိ အတ္တနော သုစရိတာနုဿရဏပရဂုဏပသံသာသရဏဂမနာနံ သင်္ဂဟော၊ ကမ္မဿကတာဉာဏေန ကမ္မပထသမ္မာဒိဋ္ဌိယာတိ။ ဒါနာဒိသမ္ပယုတ္တံ ပန ဉာဏံ ဒါနာဒီသွေဝ အန္တောဂဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧဝမိမံ ဓမ္မံ သုတွာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ပဋိပဇ္ဇန္တော လောကိယလောကုတ္တရဂုဏဝိသေသံ အဓိဂမိဿာမိ၊ ဗဟုဿုတော ဝါ ဟုတွာ ပရေ ဓမ္မဒေသနာယ အနုဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော၊ ပရေသံ ဝါ ဝိမုတ္တာယတနသီသေန သဒ္ဓမ္မံ သုဏန္တဿ ပဝတ္တာ သဝနမယပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ။ နိရဝဇ္ဇဝိဇ္ဇာယတနာဒိသဝနစေတနာပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂယှတိ။ ပူဇာရဟေ၊ ဂရုဋ္ဌာနိယေ၊ မဟလ္လကေ စ ဒိသွာ အာသနာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ပတ္တစီဝရပဋိဂ္ဂဟဏမဂ္ဂဒါနအဘိဝါဒနအဉ္ဇလိကမ္မကရဏအာသနပုပ္ဖဂန္ဓာဒိအဘိဟာရံ ကရောန္တဿ စ ပဝတ္တာ ဗဟုမာနစေတနာ အပစိတိသဟဂတပုညကိရိယဝတ္ထု ¶ နာမ။ ဝေယျာဝစ္စာပစာယနာနဉှိ အယံ ဝိသေသော – ဝယသာ၊ ဂုဏေန စ ဇေဋ္ဌာနံ၊ ဂိလာနာနဉ္စ တံတံကိစ္စကရဏံ ဝေယျာဝစ္စံ၊ သာမီစိကိရိယာ အပစာယနန္တိ။
၂၂-၃။ ဧဝံ အဋ္ဌကထာယ အာဂတနယေန ဒသပုညကိရိယဝတ္ထူနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သုတ္တေ အာဂတနယေန ဒါနံ သီလံ ဘာဝနာတိ တီဏိယေဝ ဒဿေတုံ တေသု ဣတရေသမ္ပိ သင်္ဂဟံ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘ဂစ္ဆန္တိ သင်္ဂဟ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ပတ္တိဒါနာနုမောဒနာ ဒါနေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ တံသဘာဝတ္တာ။ ဒါနမ္ပိ ဟိ ဣဿာမစ္ဆေရာနံ ပဋိပက္ခံ၊ ဧတေပိ၊ တသ္မာ သမာနပဋိပက္ခတာယ ¶ ဒါနေန သဟ ဧကလက္ခဏတ္တာ ဧတေ ဒါနမယပုညကိရိယဝတ္ထုမှိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဝေယျာဝစ္စာပစာယနာ သီလမယေ ပုညေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ စာရိတ္တသီလသဘာဝတ္တာ။ ဒေသနာသဝနဒိဋ္ဌိဥဇုကာ ပန ကုသလဓမ္မာသေဝနတော ဘာဝနတော ဘာဝနာမယေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒေသေန္တော၊ သုဏန္တော စ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ လက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈ ဒေသေတိ၊ သုဏာတိ စ၊ တာနိ စ ဒေသနာသဝနာနိ ပဋိဝေဓမေဝ အာဟရန္တီတိ ဒေသနာသဝနံ ဘာဝနာမယေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဓမ္မဒါနဘာဝတော ‘‘ဒေသနာ ဒါနမယေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိပိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ သဗ္ဗတ္ထာပိ သဗ္ဗေသံ နိယမနလက္ခဏတ္တာတိ။ ဒါနာဒီသု ဟိ ယံ ကိဉ္စိ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာဝ ဝိသောဓိတံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ ပန သဗ္ဗေသံ နိယမနလက္ခဏ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅) ဝုတ္တံ။ မဟာသံဃိယာ ပန အဘယဂိရိဝါသိနော စ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ ဝိသုံ ပုညကိရိယဘာဝေန န ဂဏှန္တိ။ တထာ ဟိ တေ ဒါနံ သီလံ ဘာဝနာ သံသုတိ ဒေသနာနုဿတိမောဒနံ ဝေယျာဝစ္စပူဇာသရဏပ္ပတ္တိပသံသာ စာတိ အတ္တနာ ကတပုညာနုဿရဏံ ဗုဒ္ဓါဒီသု သရဏဂမနံ ပရဂုဏပသံသာတိ ဣမာနိ တီဏိ ပက္ခိပိတွာ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ အဂ္ဂဟေတွာ ဒွါဒသ ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ ပညာပေန္တိ။ ပုန တီဏေဝါတိ ပဌမံ ဒသာပိ သမာနာ ပုန သင်္ခေပတော တီဏေဝ သမ္ဘောန္တိ။
၂၄။ ဣဒါနိ ပရေဟိ နိဒ္ဒိသိယမာနာနံ ပုညာနုဿရဏာဒီနံ အတ္တနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌေသွေဝ သမောဓာနံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗာနုဿတိပုညဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဗ္ဗဿေဝ အတ္တနာ ကတသုစရိတဿ အနုဿရဏံ သဗ္ဗာနုဿတိပုညံ နာမ။ ပသံသာတိ ပရေဟိ ကတာယ ပုညကိရိယာယ၊ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ စ ဝိပ္ပသန္နစိတ္တေန ¶ ပသံသနံ၊ သန္တုဿနန္တိ အတ္ထော။ သရဏတ္တယန္တိ ဧတ္ထ သရန္တိ ဟိံသန္တီတိ သရဏာနိ၊ ဗုဒ္ဓါဒီနိ တီဏိ ရတနာနိ။ တာနိ ဟိ သရဏဂတာနံ တေနေဝ သရဏဂမနေန ဘယံ သန္တာသံ ဒုဂ္ဂတိပရိက္ကိလေသံ ဟိံသန္တိ ဝိနာသေန္တိ။ တယော အဝယဝါ အဿာတိ တယံ၊ တီဟိ အဝယဝေဟိ ¶ ယုတ္တသမုဒါယဿေတံ အဓိဝစနံ၊ သရဏာနံ တယံ သရဏတ္တယံ၊ တီဏိ သရဏာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န ဟိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နာမ ကောစိ အတ္ထီတိ။ ဣဓ ပန သရဏတ္တယဂ္ဂဟဏေန ဥပစာရတော၊ ဥတ္တရပဒလောပတော ဝါ သရဏဂမနံ အဓိပ္ပေတံ။ န ဟိ သရဏတ္တယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ ဟောတိ။ အတ္ထတော ပနေတံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝတ သော ဘဂဝါ၊ သွာက္ခာတော ဓမ္မော၊ သုပ္ပဋိပန္နော သံဃော’’တိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓါဒီသု ပသာဒပဋိလာဘဝသေန ပဝတ္တာ စေတနာ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မသ္မိံ သင်္ဂဟံ ယန္တိ တံဝသေနေဝ တေသံ ဣဇ္ဈတော။ န ဟိ ဝိပရီတဒိဋ္ဌိကဿ ဣမာနိ တီဏိ သမ္ဘဝန္တိ၊ တသ္မာ တေ ဧကန္တေန ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မပုညကိရိယဝတ္ထုသ္မိံ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ န ဝိသုံ ပုညကိရိယဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘နတ္ထိ သံသယော’’တိ။ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မဿ ဘာဝနာမယသင်္ဂဟေပိ သင်္ခေပနယေန ဘာဝနာမယေ သင်္ဂယှန္တိ၊ ဝိတ္ထာရနယေန ပန ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ’’တိ သံသယော သိယာတိ ဣမေသံ ဘာဝနာမယသင်္ဂဟော န ဝုတ္တော။ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မဿ ဝါ သဗ္ဗေသံ မဟပ္ဖလဘာဝနိယာမကတ္တေန မူလဘူတတ္တာ တဿ ပဓာနဘာဝံ ဒဿေတုံ ဝိသုံ တတ္ထ သင်္ဂယှန္တီတိ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘သင်္ဂဏှန္တော သင်္ဂဏှာတိ၊ ဂဏှန္တော ‘မုဉ္စတီ’တိ ဝစနတော သရဏဂမနဿ သီလသမာဒါနေ ဝိယ ဂဟဏံ သမ္ဘဝတီတိ သီလမယေ သင်္ဂယှတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သရဏဂမနံ ပဏိပါတဘာဝတော အပစိတိသဟဂတေ သင်္ဂယှတီ’’တိ ကေစိ။
၂၅။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တပုညကိရိယဝတ္ထူနံ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဂဝသေန ပဝတ္တမာနာပိ စေတနာ တတ္ထ တတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘ပုရိမာ မုဉ္စနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပုရိမာတိ ဒါနတ္ထာယ ဒေယျဓမ္မံ ဓမ္မေန သမေန ဥပ္ပာဒေန္တဿ၊ ဥပ္ပန္နံ ‘‘ပရိစ္စဇိဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တဿ၊ ဒက္ခိဏေယျံ ပရိယေသန္တဿ စ ယာဝ ဝတ္ထုနော ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ဟတ္ထေ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ ပရိဏာမနံ ဝါ၊ တာဝ ပဝတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂစေတနာ။ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ပန ဟတ္ထေ ဝိဿဇ္ဇနစေတနာ၊ ပရိဏာမနစေတနာ ဝါ မုဉ္စနစေတနာ နာမ။ သာယေဝ နိဂ္ဂဟီတလောပေန ‘‘မုစနာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘မုဉ္စနာ’’ဣတိယေဝ ဝါ ပါဌော။ ပရာတိ အတ္တနာ ဝိဿဋ္ဌဝတ္ထုမှိ အာလယံ အကတွာ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု အဂ္ဂံ ဒါနံ မေ ဒိန္န’’န္တိ သောမနဿစိတ္တေန ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဥပ္ပန္နာ အပရဘာဂစေတနာ။ တိဿောပိ စေတနာတိ ဣတိ အယဉ္စ ပုရိမာ စေတနာ၊ အယဉ္စ မုဉ္စနစေတနာ၊ အယဉ္စ အပရစေတနာတိ တိဿောပိ စေတနာ ဧကတော ဟုတွာ ဒါနမယံ ပုညံ ဟောတိ၊ ဒါနမယပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပုည’’န္တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ‘‘ဟောတီ’’တိ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သေသေသုပိ အတိဒိသန္တော အာဟ ‘‘ဧဝံ သေသေသု ဒီပယေ’’တိ။ သေသေသူတိ သီလာဒီသု ပုညကိရိယဝတ္ထူသု ဧဝံ ယထာဝုတ္တနယေန ‘‘သီလံ ‘ရက္ခိဿာမီ’တိ စိန္တေန္တဿ၊ ‘ပဗ္ဗဇိဿာမီ’တိ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တဿ ပဝတ္တာ ပုရိမစေတနာ၊ သီလံ ¶ သမာဒိယန္တဿ၊ ပဗ္ဗဇန္တဿ၊ သီလံ ပရိပူရေန္တဿ ဥပ္ပန္နာ မဇ္ဈိမစေတနာ၊ ‘ပူရိတံ မေ’တိ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဥပ္ပန္နာ အပရစေတနာတိ ဧဝံ တိဿောပိ စေတနာ ဧကတော ဟုတွာ သီလမယပုညကိရိယဝတ္ထု နာမာ’’တိအာဒိနာ ဒီပယေ၊ ပကာသေယျာတိ အတ္ထော။ နနု စ အတ္တနာ ကတပုညာနုဿရဏစေတနာ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မသင်္ဂဟိတာ၊ အယဉ္စ အပရစေတနာ သာယေဝါတိ ကထမဿာ တတ္ထ သင်္ဂဟောတိ? နာယံ ဒေါသော၊ ဝိသယဘေဒေန ဥဘိန္နမ္ပိ ဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ ပုညာနုဿရဏဉှိ အတ္တနာ ကတပုညဝိသယမေဝ။ အယံ ပန တဗ္ဗတ္ထုဝိသယာတိ ပါကဋောယေဝ ဒွိန္နံ ဝိသေသောတိ။
ဧတ္တာဝတာ ¶ စ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဒသပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေနေဝ ပဝတ္တတီ’’တိ၊ တတ္ထ ဒသပုညကိရိယဝတ္ထူနိ သရူပတော၊ သင်္ဂဟတော စ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ တထာပဝတ္တမာနဿ စဿ ပါဋေက္ကံ ပဝတ္တာကာရဝိသယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အယန္တိ ဝက္ခမာနနိဒဿနံ။ ဒါတဗ္ဗော ဓမ္မော ဒေယျဓမ္မော၊ အန္နာဒိဒသဝိဓံ ဝတ္ထု။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘အန္နံ ပါနံ ဝတ္ထံ ယာနံ၊ မာလာဂန္ဓဝိလေပနံ၊
သေယျာဝသထပဒီပေယျံ၊ ဒါနဝတ္ထူ ဒသာဝိမေ’’တိ။
ပဋိဂ္ဂါဟကော အာဒိ ယေသံ ဒေသကာလမိတ္တာဒီနံ တေ ပဋိဂ္ဂါဟကာဒယော၊ ဒေယျဓမ္မဿ၊ ပဋိဂ္ဂါဟကာဒီနဉ္စ သမ္ပတ္တိ သမ္ပန္နတာ ဒေယျဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာဒိသမ္ပတ္တိ။ တတ္ထ ဒေယျဓမ္မဿ ပဏီတမနာပဘာဝေါ ဓမ္မေန သမေန ဥပ္ပန္နဘာဝေါ ဒေယျဓမ္မသမ္ပတ္တိ။ ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျဘာဝေါ ပဋိဂ္ဂါဟကသမ္ပတ္တိ။ ဒုလ္လဘအန္နပါနာဒိကော ဒေသော ဒေသသမ္ပတ္တိ။ တာဒိသောဝ ကာလော ကာလသမ္ပတ္တိ။ ဒုလ္လဘအန္နပါနာဒိကေ ဟိ ဒေသေ၊ ကာလေ ဝါ ဒိန္နံ အဇ္ဈာသယဿ ဗလဝတာယ မဟပ္ဖလံ၊ သောမနဿဟေတုကဉ္စ ဟောတိ၊ တသ္မာ တေ ဒါနဿ သမ္ပတ္တိဝသေန ဝုတ္တာ။ မိတ္တသမ္ပတ္တိ ပန ကလျာဏမိတ္တဘာဝေါ။ ကလျာဏမိတ္တဉှိ နိဿာယ ဒါနာဒီသု စိတ္တံ ဩဒဂျပ္ပတ္တံ ဟောတိ။ ပရိစာရိကသမ္ပတ္တိ ပန အနာဏတ္တိယာပိ တံတံကိစ္စသမ္ပာဒနေ အပ္ပမတ္တဿ ပရိစာရိကဇနဿ ပဋိလာဘော။ အညံ ဝါ သောမနဿဟေတုန္တိ သဒ္ဓါဗဟုလတာဝိသုဒ္ဓိဒိဋ္ဌိတာဒိဘေဒံ အညံ သောမနဿကာရဏံ ဝါ။ အာဂမ္မာတိ ဥပါဂမ္မ၊ ပဋိစ္စာတိ အတ္ထော။ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌောတိ သောမနဿဝသေန ဟဋ္ဌော စေဝ ပဟဋ္ဌော စ။ ဥဘယေနပိ အဓိကသောမနဿံ ဝုတ္တံ။ အတ္ထိ…ပေ… ပဝတ္တန္တိ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္နံ၊ အတ္ထိ ယိဋ္ဌံ၊ အတ္ထိ ဟုတံ၊ အတ္ထိ သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ ဝိပါကော၊ အတ္ထိ အယံ လောကော၊ အတ္ထိ ပရော လောကော၊ အတ္ထိ မာတာ၊ အတ္ထိ ပိတာ၊ အတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ၊ အတ္ထိ လောကေ ¶ သမဏဗြာဟ္မဏာ သမ္မဂ္ဂတာ ¶ သမ္မာပဋိပန္နာ၊ ယေ ဣမဉ္စ လောကံ ပရဉ္စ လောကံ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၁) ဧဝံ ပဝတ္တံ ဒသဝိဓံ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝတ္ထုဝသေန စေဝ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာဒီနံ ဝသေန စ ပဝတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟိ န ကေဝလံ နဝန္နံယေဝ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝတ္ထူနံ ဂဟဏံ၊ အထ ခေါ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာနမ္ပိ သင်္ဂဟော။ သမ္မာ ဉာယေန ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ၊ ပသတ္ထာ ဝါ ဒိဋ္ဌီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ တံ။ ပုရက္ခတွာတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ။ တဉ္စ ခေါ သဟဇာတပုဗ္ဗင်္ဂမဝသေန ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁-၂) ဝိယ သမ္ပယောဂဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။
အနုဿာဟိတောတိ လောဘမစ္ဆရိယာဒိဝသေန ပုညကိရိယာယ သင်္ကောစံ အနာပဇ္ဇနတော အတ္တနာ၊ ပရေန ဝါ ကေနစိ အနုဿာဟိတော ဟုတွာ။ သဘာဝတော ဟိ ပုညပ္ပဝတ္တိဒဿနမိဒံ။ ပရေဟီတိ ပန ပရပါကဋုဿာဟဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ပဌမန္တိ ဒေသနာက္ကမေန၊ ဣဓ နိဒ္ဒိဋ္ဌက္ကမေန ဝါ ပဌမံ။ မဟာကုသလစိတ္တန္တိ သောမနဿသဟဂတတာဒိအင်္ဂပါရိပူရိယာ မဟန္တံ ကုသလစိတ္တံ။ အထ ဝါ ပစ္ဆိမဘဝိကဗောဓိသတ္တာနံ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနတော မဟန္တံ ပူဇိတံ ကုသလစိတ္တန္တိ မဟာကုသလစိတ္တံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဟိ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာနံ ပဋိသန္ဓိ မေတ္တာပုဗ္ဗင်္ဂမဿ တိဟေတုကသောမနဿမယဿ အသင်္ခါရိကစိတ္တဿ ဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ‘‘ဒေယျဓမ္မ…ပေ… ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော’’တိ ဧတ္တာဝတာ ဣမဿ သောမနဿသဟဂတဘာဝမာဟ၊ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ပုရက္ခတွာ’’တိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တဘာဝံ၊ ‘‘အနုဿာဟိတော’’တိ ပန ဣမိနာ အသင်္ခါရိကဘာဝန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ဒေယျဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာဒိသမ္ပတ္တိံ၊ အညံ ဝါ သောမနဿကာရဏံ အာဂမ္မာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန။ ဥဿာဟိတောတိ ဒေယျဓမ္မေ သာပေက္ခာဒိတာယ၊ သီလသမ္ပဒါဒီသု အနဓိမုတ္တတာဒီဟိ စ ပုညကိရိယာယ သင်္ကောစာပဇ္ဇနတော အတ္တနာ၊ ပရေန ဝါ ကေနစိ ဥဿာဟိတော။ ပရေဟီတိ ¶ ပန ဝုတ္တနယမေဝ။ ကရောတိ ဒါနာဒီနိ ပုညာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တမေဝါတိ သောမနဿသဟဂတာဒိနာ တံသဒိသတာယ ဝုတ္တံ။ ဟောတိ ဟိ တံသဒိသေပိ တံဝေါဟာရော ယထာ စ ‘‘သာယေဝ တိတ္တိရီ၊ တာနိယေဝ ဩသဓာနီ’’တိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဥဿာဟိတော’’တိ ဣမိနာ သသင်္ခါရိကတံ ဒဿေတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေတိ ဣမသ္မိံ သသင်္ခါရိကသဒ္ဒါဘိဓေယျေ၊ ဥဿာဟိတဗ္ဗစိတ္တသင်္ခါတေ အတ္ထေ တံဝိသယေတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗပ္ပယောဂဿာတိ ပုညကိရိယာယ သင်္ကောစေ ဇာယမာနေ တတော ဝိဝေစေတွာ သမုဿာဟနဝသေန ပဝတ္တဿ စိတ္တပ္ပယောဂဿ။ ပုဗ္ဗ-ဂ္ဂဟဏံ ပနေတ္ထ တထာပဝတ္တပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဝသေန ¶ သော ပယောဂေါ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ န တဿ ပုဗ္ဗကာလိကတာယာတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။
ပဋိပတ္တိဒဿနေနာတိ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စဇနဝန္ဒနာဒိပဋိပတ္တိဒဿနေန။ ဗလန္တိ အနန္တီတိ ဗာလာ၊ အဿာသိတပဿာသိတမတ္တေနေဝ ဇီဝန္တိ၊ န ပညာဇီဝိတေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဗာလာယေဝ ဗာလကာ။ တေ ပန ဣဓ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အဘာဝေန အသဉ္ဇာတဗုဒ္ဓိနော ဒါရကာ။ ပါကဋဝသေန စေတ္ထ ဗာလက-ဂ္ဂဟဏံ။ သဟသာ ကရဏာဒိကာလေ ပန ဣတရေသမ္ပိ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တံ ဟောတီတိ။ သောမနဿံ ဇာတံ ဧတေသန္တိ သောမနဿဇာတာ၊ ဇာတသောမနဿာတိ အတ္ထော။ သဟသာတိ သီဃံ သီဃံ ဒါတုကာမတာယ ဥပ္ပတ္တိသမကာလမေဝ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ပဋိပတ္တိဒဿနေနာ’’တိ ဣမိနာ ပရေသံ ပယောဂါဘာဝမာဟ၊ ‘‘ဇာတပရိစယာ’’တိ အတ္တနော ပယောဂါဘာဝံ။ ဥဘယေနာပိ ဣမဿ အသင်္ခါရိကဘာဝံ ဒီပေတိ။ ‘‘ဗာလကာ၊ သဟသာ’’တိ စ ဣမေဟိ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တဘာဝမာဟ၊ ‘‘ဘိက္ခူ…ပေ… ဇာတာ’’တိ သောမနဿသဟဂတဘာဝံ။ အထ ဝါ ‘‘ပဋိပတ္တိ…ပေ… ပရိစယာ’’တိ ဣမိနာ အသင်္ခါရိကဘာဝဿ ‘‘ဗာလကာ ဘိက္ခူ…ပေ… ဇာတာ’’တိ ¶ စ ဣမေဟိ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တသောမနဿသဟဂတဘာဝဿ စ ဒီပိတတ္တာ ‘‘သဟသာ’’တိ ဝစနေန ယထာဝုတ္တမေဝ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တအသင်္ခါရိကဘာဝံ ပကာသေတိ။ ဧဝံ သတိ ပဋိလောမတော သောမနဿသဟဂတာဒိဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ အနုလောမတော ပန ‘‘သောမနဿဇာတာ’’တိ ဣမိနာ သောမနဿသဟဂတဘာဝံ၊ သဟသာ-ဂ္ဂဟဏေန ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာသင်္ခါရိကဘာဝံ ဒီပေတိ။ ‘‘ပဋိပတ္တိ…ပေ… ဒိသွာ’’တိ ဧတ္တာဝတာ ပန သောမနဿသဟဂတာဒိဘာဝဿ ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ။ တေတိ တေ ဉာတကာ၊ တေ ဗာလကာတိ ဝါ အတ္ထော။ ‘‘သောမနဿဟေတူနံ အဘာဝံ အာဂမ္မာ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏံ တထာရူပေ စေတောဘိသင်္ခါရာဒယောပိ ဟိ ဥပေက္ခာသဟဂတတာယ ကာရဏမေဝါတိ။ စိတ္တဿ သောမနဿာဘာဝေ ပုဂ္ဂလဿပိ သောမနဿရဟိတတာ ဟောတီတိ ‘‘စတူသုပိ…ပေ… ဟောန္တီ’’တိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ သောမနဿရဟိတာ ဟောန္တိ ပုညံ ကရောန္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ နိဂမနံ။
ဣမေသု ပန အဋ္ဌသု ဝိညာဏေသု သောမနဿသဟဂတတော ဥပေက္ခာသဟဂတံ ဗလဝတရံ၊ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တတော ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ၊ သသင်္ခါရိကတော အသင်္ခါရိကံ သဒိသံ ဗလဝတရံ။ ဝိသဒိသံ ပန ဝေဒနာဉာဏပ္ပယောဂဝသေန ဗလဝံ၊ ဒုဗ္ဗလဉ္စ ဟောတိ။ သောမနဿသဟဂတတိဟေတုကအသင်္ခါရိကတော ဟိ ဥပေက္ခာသဟဂတတိဟေတုကသသင်္ခါရိကံ ¶ ဗလဝတရံ၊ ဥပေက္ခာသဟဂတဒုဟေတုကအသင်္ခါရိကတော သောမနဿသဟဂတတိဟေတုကအသင်္ခါရိကံ ဗလဝတရံ။ ဣတိ စတုတ္ထစိတ္တတော တတိယစိတ္တံ ဗလဝတရံ၊ တတော အဋ္ဌမစိတ္တံ၊ တတော သတ္တမစိတ္တံ၊ တတော ဒုတိယစိတ္တံ၊ တတော ပဌမစိတ္တံ၊ တတော ဆဋ္ဌစိတ္တံ၊ တတော ပဉ္စမစိတ္တန္တိ ဧဝမိမေသံ ဗလဝဗလဝတရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
၂၆။ ဧဝံ ¶ ပါဠိယံ အာဂတနယေန ဝေဒနာဉာဏပ္ပယောဂဘေဒတော အဋ္ဌဝိဓတံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတပုညကိရိယာဒီနံ ဝသေနပိ ပဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒသ ပုညကြိယာဒီန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဆန္နံ အာရမ္မဏာနံ၊ စတုန္နံ အဓိပတီနံ၊ တိဏ္ဏံ ကမ္မာနံ၊ ဟီနာဒိဘေဒဿ စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝါဟု –
‘‘ကမေန ပုညဝတ္ထူဟိ၊ ဂေါစရာဓိပတီဟိ စ၊
ကမ္မဟီနာဒိတော စာပိ၊ ဂဏေယျ နယကောဝိဒေါ’’တိ။
၂၇။ ဣဒါနိ တထာပဝတ္တမာနဿ တဿ ယော ယော တေသံ တေသံ ဝသေန လဗ္ဘမာနော ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ၊ တံ သမ္ပိဏ္ဍိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တရသ သဟဿာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထေဝံ ဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဣမာနိ တာဝ အဋ္ဌ ဝိညာဏာနိ ဒသန္နံ ပုညကိရိယဝတ္ထူနံ ဝသေန ပဝတ္တနတော ပစ္စေကံ ဒသ ဒသာတိ ကတွာ အသီတိ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ၊ တာနိ စ ဆသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တနတော ဆဂ္ဂုဏိတာနိ သာသီတိကာနိ စတ္တာရိ သတာနိ ဟောန္တိ၊ တာနိ စတုန္နံ အဓိပတီနံ သဟယောဂဝသေန စတုဂ္ဂုဏိတာနိ သဟဿံ၊ ဝီသာဓိကာနိ စ နဝ သတာနိ ဟောန္တိ၊ တာနိ စ ကာယဝစီမနောသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ ကမ္မာနံ ဝသေန တိဂုဏိတာနိ သသဋ္ဌိသတ္တသတာဓိကာနိ ပဉ္စ သဟဿာနိ ဟောန္တိ၊ တာနိ စ ဟီနမဇ္ဈိမပဏီတဘေဒတော တိဂုဏိတာနိ သာသီတိကဒွိသတာဓိကာနိ သတ္တရသ သဟဿာနိ ဟောန္တီတိ။ နနု စ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တာနံ ဝီမံသာဓိပတိသဟယောဂါဘာဝတော အဓိပတိဝသေန သဟဿံ၊ သာသီတိကာနိ စ ဆ သတာနိ ဟောန္တီတိ တာနိ ကမ္မာဒီနံ ဝသေန သမ္ပိဏ္ဍိတာနိ ဝီသသတာဓိကာနိ ပန္နရသ သဟဿာနိ ဘဝန္တီတိ? သစ္စမေတံ၊ သောတပတိတဝသေန ပန တံ အနာဒိယိတွာ အဓိပတိဂဏနာ ဂဟိတာတိ န တဿ ဝသေန ဂဏနဟာနိ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
နနု ¶ စ ‘‘သဝိပါကံ ကုသလ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန ကထံ၊ ကုဟိံ၊ ကိံ ဖလတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ တိဟေတုကံ ကုသလံ တိဟေတုကံ ဝါ ဒုဟေတုကံ ဝါ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ ¶ ၊ နာဟေတုကံ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ။ ယဒါ စ တိဟေတုကံ ပဋိသန္ဓိံ ဇနေတိ၊ တဒါ ပဝတ္တေ သောဠသ ဝိပါကာနိ အဘိနိပ္ဖာဒေတိ။ ယဒါ ဒွိဟေတုကံ၊ တဒါ ဒွါဒသ။ ဒုဟေတုကံ ပန ဒုဟေတုကမဟေတုကဉ္စ ပဋိသန္ဓိံ ဇနေတိ၊ န တိဟေတုကံ။ ယဒါ စ ဒုဟေတုကံ ဇနေတိ၊ တဒါ ပဝတ္တိယံ ဒွါဒသ။ ယဒါ အဟေတုကံ၊ တဒါ အဋ္ဌ။ ယေ ပန အာဂမနတော ဝိပါကဿ သင်္ခါရဘေဒမိစ္ဆန္တိ၊ တေသံ မတေန တိဟေတုကံ ဒွါဒသ၊ ဒသ ဝါ ဝိပစ္စတိ၊ ဒုဟေတုကံ ဒသ၊ အဋ္ဌ ဝါ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ယထာနုရူပ’’န္တိ။ နာနာဝိဓသမ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော သောဘနာ၊ ဂန္တဗ္ဗတော ဂတိ စာတိ သုဂတိ၊ ကာမာဝစရဘဝေါဝ သုဂတိ ကာမာဝစရသုဂတိ။ တဿံ ကာမာဝစရသုဂတိယံ။ ဘဝဘောဂသမ္ပတ္တိန္တိ ဧတ္ထ စ ဘဝတီတိ ဘဝေါ၊ ဥပပတ္တိဘဝသင်္ခါတာနံ ဝိပါကက္ခန္ဓကဋတ္တာရူပါနမေတံ ဂဟဏံ၊ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဘောဂေါ၊ ပဝတ္တိယံ ပဋိလဘိတဗ္ဗသမ္ပတ္တိ၊ ဘဝေါတိ ဝါ ပဋိသန္ဓိ၊ ဘောဂေါ သေသဝိပါကကဋတ္တာရူပေဟိ သဟ ပဝတ္တိယံ ပဋိလဘိတဗ္ဗာ သမ္ပတ္တိ၊ ဘဝေါ စ ဘောဂေါ စ ဘဝဘောဂေါ၊ တေယေဝ သမ္ပန္နဘာဝတော သမ္ပတ္တိ၊ တေသံ ဝါ သမ္ပတ္တိ ဘဝဘောဂသမ္ပတ္တိ၊ တံ အဘိနိပ္ဖာဒေတိ၊ ဇနကဝသေန စ ဥပနိဿယဝသေန စ သာဓေတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ဘဝဘောဂသမ္ပတ္တီနံ နိရဝသေသတော လဗ္ဘမာနဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ‘‘ကာမာဝစရသုဂတိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဟေတုကဝိပါကဝဇ္ဇံ ပန ပဝတ္တိဝိပါကကဋတ္တာရူပသဘာဝံ ဘဝသမ္ပတ္တိံ၊ ဧကစ္စဘောဂသမ္ပတ္တိဉ္စ၊ ဘောဂသမ္ပဒမေဝ ဝါ အဝိသေသေန သုဂတိယံ ဒုဂ္ဂတိယမ္ပိ အဘိနိပ္ဖာဒေတိယေဝ။ နာဂသုပဏ္ဏာဒီနမ္ပိ ဟိဿ ဒေဝသမ္ပတ္တိသဒိသံ မနုညံ ဘောဂဇာတံ၊ တဗ္ဗိသယာနိ စ ဝိပါကစိတ္တာနိ၊ သုဝဏ္ဏတာသုဿရတာဒိ စ တံ သဗ္ဗံ ကာမာဝစရကုသလဿေဝ ဖလံ။ န ဟိ အကုသလဿ ဣဋ္ဌဖလံ အတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ¶ – ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော၊ ယံ အကုသလဿ ဣဋ္ဌော ကန္တော ဝိပါကော သံဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
ကာမာဝစရကုသလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ရူပါဝစရကုသလဝဏ္ဏနာ
ဣဒါနိ ယသ္မာ ကာမာဝစရကုသလာနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ ရူပါဝစရကုသလဿ နိဒ္ဒေသာဝကာသော အနုပ္ပတ္တော၊ တသ္မာ တံ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဣတရေသူ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဣတရေသူတိ ယထာဝုတ္တကာမာဝစရကုသလတော ဣတရေသု၊ ရူပါဝစရာဒီသူတိ အတ္ထော။ သဝတ္ထုကတော ဧကဝိဓံ ဧကန္တေန ဝတ္ထုသန္နိဿိတတ္တာ ¶ ။ န ဟိ အရူပဓာတုယံ ရူပါဝစရဓမ္မာ လဗ္ဘန္တိ ရူပဝိရာဂဘာဝနာယ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ပုန ရူပါဝစရဇ္ဈာနသမာပတ္တိယာ အဘာဝတော။
ဟီနမဇ္ဈိမပဏီတဘေဒတောတိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝိယ အဓိပတီနံ ဟီနာဒိဘာဝေဟိ ဈာနဿ ဟီနာဒိဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ပဋိလဒ္ဓမတ္တမနာသေဝိတံ ဟီနံ ပရိဒုဗ္ဗလဘာဝတော၊ နာတိသုဘာဝိတံ အပရိပုဏ္ဏဝသိဘာဝံ မဇ္ဈိမံ၊ အတိဝိယ သုဘာဝိတံ ပန သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏဝသိဘာဝံ ပဏီတံ။ တထာ ဥဠာရပုညဖလကာမတာဝသေန ပဝတ္တိတံ ဟီနံ၊ လောကိယာဘိညတ္ထာယ ပဝတ္တိတံ မဇ္ဈိမံ၊ ဝိဝေကကာမတာယ အရိယဘာဝေ ဌိတေန ပဝတ္တိတံ ပဏီတံ။ အတ္တဟိတာယ ဝါ ပဝတ္တိတံ ဟီနံ၊ ကေဝလံ အလောဘဇ္ဈာသယေန ပဝတ္တိတံ မဇ္ဈိမံ၊ ပရဟိတာယ ပဝတ္တိတံ ပဏီတံ။ ဝဋ္ဋဇ္ဈာသယေန ဝါ ပဝတ္တိတံ ဟီနံ၊ ဝိဝေကဇ္ဈာသယေန ပဝတ္တိတံ မဇ္ဈိမံ၊ ဝိဝဋ္ဋဇ္ဈာသယေန လောကုတ္တရပါဒကတ္ထံ ပဝတ္တိတံ ပဏီတံ။
ပဋိပဒါဒိဘေဒတောတိ ဒုက္ခပဋိပဒါဒန္ဓာဘိညာဒီနံ ပဋိပဒါဘိညာနံ ဘေဒေန။ ပဋိပဒါဝစနေနေဝ ဝါ တဒဝိနာဘာဝတော အဘိညာပိ လဗ္ဘတိ။ တထာ ဟေတ္ထ ပဋိပဒါစတုက္ကန္တိ ဝေါဟရန္တီတိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဓိပတိအာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တသ္မာ ပဋိပဒါဒိဘေဒတောတိ ပဋိပဒါဘေဒတော၊ အဓိပတိဘေဒတော၊ အာရမ္မဏဘေဒတော၊ ဟာနဘာဂိယာဒိဘေဒတောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ပဋိပဒါဘေဒတော တာဝ ဒုက္ခပဋိပဒံ ဒန္ဓာဘိညံ၊ ဒုက္ခပဋိပဒံ ခိပ္ပာဘိညံ၊ သုခပဋိပဒံ ဒန္ဓာဘိညံ၊ သုခပဋိပဒံ ခိပ္ပာဘိညန္တိ ဧဝံ စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ အဿာတိ ဒုက္ခပဋိပဒံ။ ဒန္ဓာ အဘိညာ အဿာတိ ဒန္ဓာဘိညံ။ ဧသ နယော ‘‘ဒုက္ခပဋိပဒံ ခိပ္ပာဘိည’’န္တိအာဒီသုပိ။
တတ္ထ အပ္ပဟီနနီဝရဏဿ၊ အဝိက္ခမ္ဘိတဈာနနိကန္တိကဿ စ ဉာဏကိစ္စဿ အပရိဗျတ္တတာယ ပရိနိဋ္ဌိတသကလပုဗ္ဗကိစ္စဿ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိ ဝါ ‘‘အာပေါ အာပေါ’’တိ ဝါ ဧဝံ ပဝတ္တပဌမသမန္နာဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တဿ တဿ ဈာနဿ ဥပစာရုပ္ပတ္တိယာ နီဝရဏပ္ပဟာနံ၊ နိကန္တိဝိက္ခမ္ဘနဉ္စ ဟောတိ၊ တာဝ ပဝတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာ ပဋိပဒါ နာမ ‘‘ပဋိပဇ္ဇတိ ဈာနံ ဧတာယာ’’တိ ကတွာ။ ပဟီနနီဝရဏဿ၊ ပန ဝိက္ခမ္ဘိတဈာနနိကန္တိကဿ စ ဉာဏကိစ္စဿ ပရိဗျတ္တဘာဝတော ဥပစာရဇ္ဈာနံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ အပ္ပနာယ ဥပ္ပတ္တိ၊ တာဝ ပဝတ္တာ ပညာ ပုဗ္ဗဘာဂပညာယ ဝိသိဋ္ဌဘာဝတော အဘိညာ နာမ၊ တသ္မာ ယော အာဒိတော ကိလေသေ ဈာနနိကန္တိဉ္စ ¶ ဝိက္ခမ္ဘေန္တော ဒုက္ခေန သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန ကိလမန္တော ဝိက္ခမ္ဘေတိ၊ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသဈာနနိကန္တိ စ အပ္ပနာပရိဝါသံ ဝသန္တော စိရေန အင်္ဂပါတုဘာဝံ ပါပုဏာတိ၊ တဿ ဒုက္ခပဋိပဒံ၊ ဒန္ဓာဘိညဉ္စ ဈာနံ ဟောတိ။ ယော ပန သသင်္ခါရေန ကိလေသာဒိကေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ န စိရေန အင်္ဂပါတုဘာဝံ ပါပုဏာတိ၊ တဿ ဒုက္ခပဋိပဒံ၊ ခိပ္ပာဘိညဉ္စ။ ယော ကိလေသာဒိကေ ဝိက္ခမ္ဘေန္တော သုခေန အကိလမန္တော ဝိက္ခမ္ဘေတိ၊ အပ္ပနာပရိဝါသံ ပန စိရာယတိ၊ တဿ သုခပဋိပဒံ၊ ဒန္ဓာဘိညံ။ ယော ပန သုခေနေဝ ကိလေသာဒိကေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ¶ သီဃမေဝ အပ္ပနံ ပါပုဏာတိ၊ တဿ သုခပဋိပဒံ၊ ခိပ္ပာဘိညန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သော ပနာယံ ပဋိပဒါဘိညာနံ ဘေဒေါ ကိလေသိန္ဒြိယာဓိကာရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဿ ဟိ ရာဂါဒယော ကိလေသာ တိဗ္ဗာ ဟောန္တိ၊ သဒ္ဓါပဉ္စမကာနိ စ ဣန္ဒြိယာနိ မုဒူနိ။ ယော စ သမထဝိပဿနာသု အကတာဓိကာရော၊ တဿ ပဝတ္တဈာနံ ဒုက္ခပဋိပဒံ၊ ဒန္ဓာဘိညဉ္စ ဟောတိ။ တဿ ဟိ ကိလေသသမုဒါစာရတိဗ္ဗတာယ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနဿ ကိစ္ဆေန ကသိရေန သမိဇ္ဈနတော ပဋိပဒါ ဒုက္ခာ အသုခါ၊ တဿေဝ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ မုဒုတာယ အဘိညာပိ ဒန္ဓာ မန္ဒာ အသီဃပ္ပဝတ္တိနီ ဟောတိ။ ဘဝန္တရေ ဝါ သမထေ အကတာဓိကာရတ္တာ ပဋိပဒါ ဒုက္ခာ၊ ဝိပဿနာယ အကတာဓိကာရတ္တာ အဘိညာပိ ဒန္ဓာ။ ယော ပန ဝုတ္တဝိပရီတော ဟောတိ၊ တဿ ကိလေသာနံ အတိဗ္ဗသမုဒါစာရတာယ၊ ဣန္ဒြိယာနဉ္စ တိခီဏတာယ သမထဝိပဿနာသု ကတာဓိကာရတာယ ယထာက္ကမံ သုခပဋိပဒါ၊ ခိပ္ပာဘိညာ စ ဟောတိ။ ဘဝန္တရေ ကတပရိစယဿ ဟိ ယထာ ပဂုဏံ ကတွာ ဝိဿဋ္ဌဂန္ထော အပ္ပမတ္တကေန ပယောဂေန သုပ္ပဝတ္တိ ဝါစုဂ္ဂတော စ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဘာဝနာ အပ္ပကသိရေနေဝ ဣဇ္ဈတီတိ။ သွာယံ အကတော၊ ကတော စ အဓိကာရော သမထနိဿိတော ပဋိပဒါယံ ဝုတ္တော သမာဓိပ္ပဓာနတ္တာ ပဋိပဒါယ။ ဝိပဿနာနိဿိတော အဘိညာယ ဉာဏပ္ပဓာနတ္တာ အပ္ပနာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယော ပန တိဗ္ဗကိလေသော တိက္ခိန္ဒြိယော ဝိပဿနာယမေဝ ဝါ ကတာဓိကာရော ဟောတိ၊ တဿ ဝုတ္တနယေန ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ၊ ခိပ္ပာ ပန အဘိညာ ဟောတိ၊ တဗ္ဗိပရီတဿ သုခပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာတိ။ တသ္မာ ကိလေသာနံ တိဗ္ဗမန္ဒဘာဝတော၊ ဣန္ဒြိယာနံ တိခိဏမုဒုဘာဝတော၊ ပုဗ္ဗပရိစယဿ စ သမ္ဘဝါသမ္ဘဝဝသေနာတိ ဧဝံ ကိလေသိန္ဒြိယာဓိကာရဝသေန ဣမာသံ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အပိစ ¶ ယာနိ ပရတော သပ္ပာယာသပ္ပာယာနိ၊ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒါဒီနိ ပုဗ္ဗကိစ္စာနိ၊ အပ္ပနာကောသလ္လာနိ ¶ စ အာဂမိဿန္တိ၊ တေသု ယော ဥပစာရာဓိဂမတော ပုဗ္ဗေ၊ ပစ္ဆာ စ အသပ္ပာယသေဝီ ဟောတိ၊ တဿ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ၊ ဒန္ဓာ စ အဘိညာ ဟောတိ။ ဥဘယတ္ထ သပ္ပာယသေဝိနော သုခါ ပဋိပဒါ၊ ခိပ္ပာ စ အဘိညာ။ ယော ပန တတော ပုဗ္ဗဘာဂေ အသပ္ပာယံ သေဝိတွာ အပရဘာဂေ သပ္ပာယသေဝီ ဟောတိ၊ တဿ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ၊ ခိပ္ပာ အဘိညာ။ တဗ္ဗိပရီတဿ သုခါ ပဋိပဒါ၊ ဒန္ဓာ အဘိညာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တထာ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒါဒိပုဗ္ဗကိစ္စံ အသမ္ပာဒေတွာ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ သပရိပန္ထတာယ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ၊ ဝိပရိယာယေန အပရိပန္ထတာယ သုခါ။ အပ္ပနာကောသလ္လာနိ အသမ္ပာဒေန္တဿ ဉာဏဿ အဝိသဒတာယ ဒန္ဓာ အဘိညာ ဟောတိ၊ သမ္ပာဒေန္တဿ ဝိပရိယာယတော ခိပ္ပာ အဘိညာတိ။ ကိဉ္စ – တဏှာဝိဇ္ဇာတိဘဝနဝသေန ဧတာသံ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဏှာဘိဘူတဿ ဟိ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဟောတိ တဿာ သမာဓိဿ ဥဇုပဋိပက္ခတ္တာ သမထပဋိပဒါယ ပရိပန္ထကဘာဝတော၊ အနဘိဘူတဿ တဒဘာဝတော သုခါ။ အဝိဇ္ဇာဘိဘူတဿ စ တဿာ ပညာယ ဥဇုပဋိပက္ခဘာဝတော ဒန္ဓာ အဘိညာ၊ ဣတရဿ ခိပ္ပာ အဘိညာတိ။ သော ပနာယံ ပဋိပဒါဘေဒေါ ကေဝလံ သမထဘာဝနာဝသေန ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဿ၊ မဂ္ဂါဓိဂမဝသေန ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဿ ပန နတ္ထိ ဒုက္ခပဋိပဒါဒိဘေဒေါ။ ကေစိ ပန မဂ္ဂဝသေနေဝ တဿ ပဋိပဒါဒိဘေဒံ ဝဏ္ဏေန္တိ ‘‘မဂ္ဂဿ ဟိ ဒုက္ခပဋိပဒါဒိဘာဝေ တသ္မိံ ဒုက္ခပဋိပဒါဒိက’’န္တိ။
အဓိပတိဘေဒါဒီသု ပန ဆန္ဒာဓိပတေယျံ စိတ္တာဓိပတေယျံ ဝီရိယာဓိပတေယျံ ဝီမံသာဓိပတေယျန္တိ ဧဝံ အဓိပတိဘေဒတော၊ ပရိတ္တံ ပရိတ္တာရမ္မဏံ၊ ပရိတ္တံ အပ္ပမာဏာရမ္မဏံ၊ အပ္ပမာဏံ ပရိတ္တာရမ္မဏံ ¶ ၊ အပ္ပမာဏံ အပ္ပမာဏာရမ္မဏန္တိ ဧဝံ အာရမ္မဏဘေဒတော၊ ဟာနဘာဂိယံ ဌိတိဘာဂိယံ ဝိသေသဘာဂိယံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယန္တိ ဧဝံ ဟာနဘာဂိယာဒိဘေဒတော စ စတုဗ္ဗိဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ‘‘ဆန္ဒဝတော စေ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ မယှမ္ပိ နိဗ္ဗတ္တိဿတီ’’တိ ဧဝံ ဆန္ဒံ ဓုရံ ကတွာ ဥပ္ပန္နံ ဆန္ဒာဓိပတေယျံ။ ဧသ နယော ‘‘စိတ္တာဓိပတေယျာ’’ဒီသုပိ။ အပ္ပဂုဏံ ပန ဥပရိဈာနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ အသက္ကောန္တံ ပရိတ္တံ၊ သုပ္ပသရာဝမတ္တေသု အဝဍ္ဎိတာရမ္မဏေသု နိဗ္ဗတ္တံ ပရိတ္တာရမ္မဏံ။ ဝုတ္တပဋိပက္ခတော ပန ယထာက္ကမံ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဟာနဘာဂိယာဒိဝိသေသံ သယမေဝ ဝက္ခတိ။
ဈာနင်္ဂယောဂဘေဒတောတိ ကတ္ထစိ ပဉ္စ ဈာနင်္ဂါနိ၊ ကတ္ထစိ စတ္တာရိ၊ ကတ္ထစိ တီဏိ၊ ကတ္ထစိ ဒွေ ¶ ၊ ကတ္ထစိ အပရာနိ ဒွေတိ ဧဝံ ဈာနင်္ဂါနံ သမ္ပယောဂဘေဒတော။ နနု စေတ္ထ ကာမာဝစရကုသလေ ဝိယ သင်္ခါရဘေဒေါ ကသ္မာ န ဂဟိတော။ ဣဒမ္ပိ ဟိ ကေဝလံ သမထာနုယောဂဝသေန ပဋိလဒ္ဓံ သသင်္ခါရံ၊ မဂ္ဂါဓိဂမဝသေန ပဋိလဒ္ဓမသင်္ခါရံ၊ တသ္မာ ‘‘ဈာနင်္ဂသင်္ခါရယောဂဘေဒတော ဒသဝိဓ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? နယိဒမေဝံ၊ မဂ္ဂါဓိဂမဝသေန သတ္တိတော ပဋိလဒ္ဓဿာပိ အပရဘာဂေ ပရိကမ္မဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော၊ တသ္မာ သဗ္ဗဿပိ ဈာနဿ ပရိကမ္မသင်္ခါတပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရေန ဝိနာ ကေဝလံ အဓိကာရဝသေန အနုပ္ပဇ္ဇနတော ‘‘အသင်္ခါရ’’န္တိပိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ၊ အဓိကာရေန စ ဝိနာ ကေဝလံ ပရိကမ္မာဘိသင်္ခါရေနေဝ အနုပ္ပဇ္ဇနတော ‘‘သသင်္ခါရ’’န္တိပိ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ ဈာနင်္ဂယောဂဘေဒတော ပဉ္စဝိဓတာ စ ဝုတ္တာတိ။
ကာမစ္ဆန္ဒော ဗျာပါဒေါ ထိနမိဒ္ဓံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဣမာနိ ပဉ္စ နီဝရဏာနိ ဝိပ္ပဟီနာနိ ဧတဿာတိ ကာမစ္ဆန္ဒ…ပေ… ဝိပ္ပဟီနံ။ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိ ဧတ္ထ အာဟိတ-သဒ္ဒဿ ဝိယ ဝိပ္ပဟီန-သဒ္ဒဿေတ္ထ ပရဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီဟိ ဝါ ဝိပ္ပဟီနံ ဝိသံယုတ္တံ တေသံ ပဟာယကဘာဝေနာတိ ကာမစ္ဆန္ဒ…ပေ… ဝိပ္ပဟီနံ။ တတ္ထ ကာမေတီတိ ကာမော၊ ဆန္ဒနဋ္ဌေန ဆန္ဒော စာတိ ¶ ကာမစ္ဆန္ဒော၊ ဗဟလကာမရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဗျာပါဒါဒီနမတ္ထံ ဝက္ခတိ။ ယသ္မာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီသု အပ္ပဟီနေသု ဈာနံ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တာနိဿ ပဟာနင်္ဂါနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ နနု အညေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ ဣမိနာ ဈာနေန ပဟီယန္တိ၊ အထ ကသ္မာ ပဉ္စေဝ ပဟာနင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာနီတိ? ဝိသေသေန ဈာနန္တရာယကရတ္တာ။ ကာမစ္ဆန္ဒဝသေန ဟိ နာနာဝိသယပလောဘိတံ စိတ္တံ န ဧကတ္တာရမ္မဏေ သမာဓိယတိ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဘိဘူတံ ဝါ နာနာဝိသယသမုပဗျူဠှာယ ကာမဓာတုယာ ပဟာနပဋိပဒံ န ပဋိပဇ္ဇတိ၊ ဗျာပါဒေန စ အာရမ္မဏေ ပဋိဟညမာနံ န သမာဟိတံ ပဝတ္တတိ၊ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတံ အကမ္မညံ ဟောတိ၊ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စပရေတံ အဝူပသန္တမေဝ ဟုတွာ ပရိဗ္ဘမတိ၊ ဝိစိကိစ္ဆာဥပဟတံ ဈာနာဓိဂမပဋိပဒံ နာရောဟတိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ နု ခေါ၊ န နု ခေါ၊ ပထဝီ ပထဝီ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တမနသိကာရေန ‘‘ဈာနံ သိယာ နု ခေါ၊ န နု ခေါ’’တိအာဒိနာ ဝိစိကိစ္ဆန္တဿ ဈာနာဓိဂမပဋိပဒါယ အသံသိဇ္ဈနတော။ ယတော ဝက္ခတိ –
‘‘ဘာဂီ အဿမဟံ အဒ္ဓါ၊ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ၊
ပဝိဝေကသုခဿာတိ၊ ကတွာ ဥဿာဟမုတ္တမ’’န္တိ။
တသ္မာ ¶ သမာဓိအာဒီနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝေန ဝိသေသေန ဈာနာဓိဂမဿ အန္တရာယကရဏတော ဧတာနေဝ ပဟာနင်္ဂါနီတိ ဝုတ္တာနိ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘ပစ္စနီကာ ယတော ပဉ္စ၊ သမာဓာဒီနမေတ္ထ ဟိ၊
ဈာနန္တရာယိကာ တသ္မာ၊ ပဟာနင်္ဂေ နိယာမိတာ’’တိ။
ဧဝမိဒံ ပဟာနင်္ဂဝသေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမ္ပယောဂင်္ဂဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဝိတက္က…ပေ… သမ္ပယုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိတက္ကာဒယော ဝစနတ္ထလက္ခဏာဒိဝသေန ဥပရိ အာဂမိဿန္တိ။ ယသ္မာ ပန ဣမေသု ဥပ္ပန္နေသု ဈာနံ ဥပ္ပန္နံ နာမ ဟောတိ၊ တေနဿ ဣမာနိ သမ္ပယောဂင်္ဂါနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ၊ တသ္မာ န ဧတေဟိ ¶ သမန္နာဂတံ အညဒေဝ ဈာနံ နာမ အတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန နေမိအာဒိအင်္ဂသမုဒါယေ ရထာဒိဝေါဟာရော ဟောတိ၊ ဧဝံ ဈာနင်္ဂသမုဒါယေ ဈာနဝေါဟာရော။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဈာနန္တိ ဝိတက္ကော ဝိစာရော ပီတိ သုခံ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၆၉)။ ကသ္မာ ပန အညေသုပိ ဖဿာဒီသု သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ဣမာနိယေဝ ပဉ္စ ဈာနင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာနီတိ? ဝုစ္စတေ – ဥပနိဇ္ဈာနကိစ္စဝန္တတာယ၊ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ဥဇုပဋိပက္ခဘာဝတော စ။ ဝိတက္ကော ဟိ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဘိနိရောပေတိ၊ ဝိစာရော အနုဗန္ဓတိ။ ဧဝံ ဈာနာဓိဂမဿ ဝိသေသပစ္စယဘူတေဟိ တေဟိ အဝိက္ခေပါယ သမာဒဟိတပယောဂဿ စေတသော ပယောဂသမ္ပတ္တိသမုဋ္ဌာနာ ပီတိ ပီဏနံ၊ သုခဉ္စ ဥပဗြူဟနံ ကရောတိ။ အထ နံ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မံ ဧတေဟိ အဘိနိရောပနာနုဗန္ဓနပီဏနဥပဗြူဟနေဟိ အနုဂ္ဂဟိတာ ဧကဂ္ဂတာ သမာဓာနကိစ္စေန အတ္တာနံ အနုဝတ္တာပေန္တီ ဧကတ္တာရမ္မဏေ သမံ၊ သမ္မာ စ အာဓိယတိ၊ ဣန္ဒြိယသမတာဝသေန သမံ၊ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဒူရီဘာဝေန လီနုဒ္ဓစ္စာဘာဝေန သမ္မာ စ ဌပေတီတိ ဧဝမေတေသမေဝ ဥပနိဇ္ဈာနကိစ္စံ အာဝေဏိကံ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပဋိပက္ခဘာဝေန ပန သယမေဝ ဝက္ခတိ။ ဧဝံ ဥပနိဇ္ဈာနကိစ္စဝန္တတာယ၊ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ဥဇုပဋိပက္ခဘာဝတော စ ဣမေယေဝ ပဉ္စ ဈာနင်္ဂဘာဝေန ဝဝတ္ထိတာတိ။ ယထာဟု –
‘‘ဥပနိဇ္ဈာနကိစ္စတ္တာ၊ ကာမာဒိပဋိပက္ခတော၊
သန္တေသုပိ စ အညေသု၊ ပဉ္စေဝ ဈာနသညိတာ’’တိ။
ဒေသနာက္ကမတော၊ မဟဂ္ဂတဓမ္မေသု ပဌမံ အဓိဂန္တဗ္ဗတော စ ပဌမံ၊ ပဌမံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိပိ ¶ ပဌမန္တိ ဝဒန္တိ။ တံ ပန န ဧကန္တလက္ခဏံ ဈာနပဋိလောမာဒိဝသေန သမာပဇ္ဇနေ အသမ္ဘဝတော။
ပုရိမပစ္ဆိမစိတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿာပိ အပ္ပနာက္ခဏေ အနုပ္ပဇ္ဇနတော ဝိတက္ကော ဝိပ္ပဟီနော ဧတဿ၊ တတော ဝါ ဧတံ ဝိပ္ပဟီနန္တိ ¶ ဝိတက္ကဝိပ္ပဟီနံ။ ဘာဝနာယ ဟိ ပဟီနတ္တာ ဝိတက္ကော ဈာနက္ခဏေ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ အသံကိလိဋ္ဌသဘာဝတ္တာ ပန ဥပစာရဘာဝနာယ စ တံ ပဟာတုံ အသမတ္ထဘာဝတော ပုရိမဘာဂေ၊ ပစ္ဆာဘာဂေ စ အပစ္စနီကစိတ္တပ္ပဝတ္တိတော ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝါတိ။
နနု စ ‘‘အသံကိလိဋ္ဌသဘာဝတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အထ ကထံ ဈာနေန ဧသ ပဟီယတိ? န ဟိ ကုသလေဟိ အသံကိလိဋ္ဌဓမ္မဿ ပဟာနံ အတ္ထိ ရာဂါဒိသံကိလိဋ္ဌာနံ ပါပဓမ္မာနမေတဿ ဥဇုပဋိပက္ခဘာဝတောတိ? ဝုစ္စတေ – အသံကိလိဋ္ဌသဘာဝဿာပိ ဧတဿ ဩဠာရိကတာယ ဒုဗ္ဗလဘာဝတော ဈာနက္ခဏေ အနုပ္ပတ္တိသဘာဝါပါဒနတ္ထံ တတ္ထ နိကန္တိဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဒုတိယဇ္ဈာနဘာဝနာ ဟောတီတိ တဿာ ဗလေန တံ ဈာနက္ခဏေ အနုပ္ပဇ္ဇန္တံ နိကန္တိဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝါ ဝိက္ခမ္ဘိတံ ပဟီနံ နာမ ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ဥပစာရေနပိ နိကန္တိ ဝိက္ခမ္ဘီယတီတိ တတ္ထပိဿ ပဟာနံ သိယာ၊ ယထာ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဥပစာရေ နီဝရဏာနီတိ? နယိဒမေဝံ၊ နီဝရဏပ္ပဟာနဿ ဝိယ ဝိတက္ကာရမ္မဏိကနိကန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနဿ ဥပစာရေန သာတိသယံ အနိပ္ဖဇ္ဇနတော။ သာတိသယဉှိ တတ္ထ နိကန္တိပ္ပဟာနံ အပ္ပနာယ ဧဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယဒဝေါစုမှာ ‘‘ဥပစာရဘာဝနာယ စ တံ ပဟာတုံ အသမတ္ထဘာဝတော’’တိ၊ တံ သုဋ္ဌု ဥပပရိက္ခိတွာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဝိစာရဝိပ္ပဟီန’’န္တိအာဒီသုပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒုတိယဇ္ဈာနေယေဝ ပဟီနဿ ဝိတက္ကဿ ဣဓ အပ္ပဝတ္တိမတ္တဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရဝိပ္ပဟီန’’န္တိ ဝိတက္က-ဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဧဝံ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရပီတိဝိပ္ပဟီန’’န္တိအာဒီသုပိ။
ယထာသမ္ဘဝန္တိ ပထဝီကသိဏာဒီသု ယံ ယံ အာရမ္မဏံ ယဿ ယဿ သမ္ဘဝတိ၊ တဒနတိက္ကမတော။ ကသိဏာနာပါနေသု ဟိ ပဉ္စေဝ ဈာနာနိ ပဝတ္တန္တိ၊ အသုဘကာယဂတာသတီသု ပဌမဇ္ဈာနံ၊ အနုပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရေသု ပဉ္စမဇ္ဈာနဝဇ္ဇာနိ၊ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရေ ပဉ္စမဇ္ဈာနန္တိ။
ပထဝီကသိဏာဒီသူတိ ¶ ¶ ဧတ္ထ အာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန ကေဝလံ အာပေါကသိဏာဒီနမေဝ၊ အထ ခေါ အသုဘာဒီနမ္ပိ အပ္ပနာဝဟကမ္မဋ္ဌာနာနံ သင်္ဂဟောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ အဘိဘာယတနဝိမောက္ခဈာနာနိ ပဝတ္တာကာရမတ္တတော ဘိန္နာနိ၊ အာရမ္မဏတော ပန ကသိဏာယတနာနေဝ ဟောန္တီတိ ကသိဏာယတနဈာနေဟေဝ တာနိ သင်္ဂဟိတာနိ။ ‘‘ယထာသမ္ဘဝံ…ပေ… အနေကဝိဓ’’န္တိ ဝါ ဝစနေန ရူပါဝစရဇ္ဈာနေ သဗ္ဗောပိ လဗ္ဘမာနကဘေဒေါ သင်္ဂဟိတောတိ အဘိဘာယတနဝိမောက္ခဈာနာနိ ဝိသုံ န ဝုတ္တာနိ၊ တာနိ ပန သရူပတော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
တတ္ထ ဉာဏုတ္တရဿ ယောဂါဝစရဿ ပထဝီကသိဏာဒိအာရမ္မဏံ အဘိဘဝိတွာ ‘‘န မေတ္ထ အပ္ပနာနိဗ္ဗတ္တနေ ဘာရော’’တိ ပဋိပန္နဿ နိမိတ္တုပ္ပတ္တိတော ဥဒ္ဓံ ဒုတိယတတိယဝီထိယံ၊ စတုတ္ထပဉ္စမဝီထိယံ ဝါ ပဋိလဒ္ဓံ ဈာနံ အဘိဘာယတနံ နာမ။ တဉှိ အာရမ္မဏံ အဘိဘဝတီတိ အဘိဘူ၊ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ အဓိဋ္ဌာနတာယ၊ မနာယတနဓမ္မာယတနပရိယာပန္နတာယ ဝါ အာယတနန္တိ အဘိဘာယတနံ၊ အဘိဘဝိတဗ္ဗံ ဝါ အဘိဘူ၊ အာလမ္ဗဏံ၊ တံ အာယတနမဿာတိ အဘိဘာယတနံ။ အထ ဝါ အာလမ္ဗဏာဘိဘဝနတောယေဝ အဘိဘူ၊ ပရိကမ္မံ၊ ဉာဏံ ဝါ၊ တံ အာယတနံ ကာရဏမဿာတိ အဘိဘာယတနံ။ ပရိကမ္မံ၊ ဉာဏံ ဝါ အာလမ္ဗဏံ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တမာနံ ဥပစာရုပ္ပတ္တိတော ပဉ္စမဝီထိမနတိက္ကမိတွာ အပ္ပနံ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ ပဉ္စမဝီထိတော ပရံ နိဗ္ဗတ္တံ ပန အဘိဘဝိတုကာမတာယ နိဗ္ဗတ္တိတမ္ပိ အဘိဘာယတနံ နာမ န ဟောတိ။ သာမညဂတိယာ ပန ကသိဏာယတနမေဝ ဟောတိ။ ဣမမေဝ ဟိ သီဃတရပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တာနိ အဘိဘဝိတွာ သမာပဇ္ဇတိ၊ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ နိဗ္ဗတ္တေတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၄) ဝုတ္တံ။ နနု စ အဋ္ဌကထာယံ ယထာရုတဝသေနေဝ အတ္ထော ကသ္မာ န ဂယှတိ။ ‘‘သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝါ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၄) ဟိ ဝုတ္တတ္တာ နိမိတ္တုပ္ပတ္တိယာ သဟုပ္ပန္နံ ဈာနမဘိဘာယတနန္တိ ¶ ဝိညာယတီတိ? နယိဒမေဝံ၊ နိမိတ္တုပ္ပာဒေန သဟ အပ္ပနာယ အသမ္ဘဝတော။ နိမိတ္တုပ္ပာဒေါတိ ဟိ ဣဓ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိ တဒါရမ္မဏဿ ဝါ ဥပစာရဇ္ဈာနဿ၊ ကိံ တာဝ ပဋိဘာဂနိမိတ္တုပ္ပတ္တိယာ သဟ အပ္ပနာယ နိဗ္ဗတ္တိ ဥပစာရဇ္ဈာနေ အသတိ တဿာ အသမ္ဘဝတော၊ နာပိ ဥပစာရဇ္ဈာနေန သဟ ဧကဝီထိယံ နိဗ္ဗတ္တိ တဿာ ဥပစာရဘာဝနာပဗန္ဓသေဝိတဗ္ဗဘာဝေန တဒါ အသမ္ဘဝတော၊ တသ္မာ နာတိစိရာယနပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ သမီပိမှိ သမီပကာရီယူပစာရေန အဋ္ဌကထာယံ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ နိမိတ္တုပ္ပတ္တိတော နာတိစိရပ္ပဝတ္တမဘိဘာယတနံ၊ ကထံ တဿ ဒန္ဓာဘိညာခိပ္ပာဘိညာဘေဒေါ ပါဠိယံ ဝုတ္တောတိ? ဝုစ္စတေ – စတုတ္ထပဉ္စမဇဝနဝီထိယံ ဥပ္ပန္နံ စိရကာလနိဗ္ဗတ္တိတာယ ဒန္ဓာဘိညံ၊ ဒုတိယတတိယဝီထိယံ ¶ ဥပ္ပန္နံ တဗ္ဗိပရီတလက္ခဏတာယ ခိပ္ပာဘိညန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အဘိဘာယတနံ နာမ ဝသိဘာဝပ္ပတ္တမေဝ၊ နေတရ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ၊ ဝသိဘာဝပ္ပတ္တိယာ နိမိတ္တုပ္ပတ္တိတော ဒူရတရဘာဝေန ‘‘သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ နိဗ္ဗတ္တေတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနေန သဟ ဝိရုဇ္ဈနတော။
အပိစ ဝသိဘာဝပ္ပတ္တံ ဈာနံ အဘိဘဝနကာရဏနိရပေက္ခံ ဝသိဘာဝဗလေနေဝ သက္ကစ္စံ သမာပဇ္ဇိတုံ န သက္ကာတိ န တံ အဘိဘာယတနံ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ အပ္ပတ္တဝသိဘာဝါ ပဌမုပ္ပန္နာယေဝ အဘိဘာယတနန္တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ‘‘အပ္ပမာဏံ ပရိတ္တာရမ္မဏံ၊ အပ္ပမာဏံ အပ္ပမာဏာရမ္မဏ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၂၁၂-၂၁၃) အဘိဘာယတနဒေသနာယံ ဝုတ္တံ။ ဝသိဘာဝပ္ပတ္တဉှိ ဈာနံ အပ္ပမာဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒဉ္စ ဥပ္ပန္နမတ္တတ္တာ ပရိတ္တမေဝါတိ? နာယံ ဒေါသော။ ပဌမံ အဘိဘာယတနဝသေန ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနံ ပစ္ဆာ ဝသိဘာဝပ္ပတ္တမ္ပိ အဘိဘာယတနနာမမေဝ လဘတီတိ ဝသိဘာဝပ္ပတ္တမဘိဘာယတနံ အပ္ပမာဏံ၊ ဣတရံ ပရိတ္တံ။
အထ ¶ ဝါ ဝသိဘာဝပ္ပတ္တံ အပ္ပမာဏန္တိ ဥက္ကံသဂတိပရိဂ္ဂဟဝသေန ဝုစ္စတိ။ တံ ပန ယံ ဗလဝတရံ၊ တံ အပ္ပမာဏန္တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဥပလက္ခဏံ ကတွာ ဝဒန္တိ။ ဗလဝဘာဝနိဗန္ဓနံ အပ္ပမာဏတ္တံ။ ဗလဝဘာဝေါ စ ပဌမအပ္ပနာဝါရတော ပစ္ဆိမပစ္ဆိမအပ္ပနာဝါရာနံ ဗလဝတာယ အဝသိတာပတ္တေပိ ဈာနေ သမ္ဘဝတီတိ ဗလဝန္တံ အပ္ပမာဏံ၊ ဣတရံ ပရိတ္တန္တိ ဧဝံ အဝသိတာပတ္တေပိ ဈာနေ အပ္ပမာဏာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ အပ္ပနာယ ဗလဝဘာဝေါ နာမ ဥပစာရဿ ဗလဝတာယ သတိ ဟောတိ။ ဥပစာရဉ္စ တံ ဗလဝံ၊ ယံ သဟသာ အပ္ပနံ ဥပ္ပာဒေတုံ သက္ကုဏေယျ၊ တသ္မာ ခိပ္ပာဘိညာနံ ဒွိန္နံ အဘိဘာယတနဈာနာနံ ဥပစာရဝီထိယာ အနန္တရံ ဒုတိယဝီထိယံ ဥပ္ပန္နံ ဥပစာရဇ္ဈာနဿ ဗလဝတာယ သယမ္ပိ ဗလဝတရန္တိ အပ္ပမာဏံ နာမ ဟောတိ။ ဒုတိယဝီထိမတိက္ကမိတွာ တတိယဝီထိယံ ဥပ္ပန္နံ တဒိတရသဘာဝတာယ ပရိတ္တံ။ တထာ ဒန္ဓာဘိညာနံ စတုတ္ထဝီထိယံ ဥပ္ပန္နံ အပ္ပမာဏံ။ ပဉ္စမဝီထိယံ ဥပ္ပန္နံ ပရိတ္တန္တိ။ အထ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အပ္ပနာဝီထိယံ ပဉ္စမံ ဥပ္ပဇ္ဇနကအပ္ပနာတော စတုတ္ထံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ ဗလဝဘာဝေါတိ တံဝသေနာပေတ္ထ ပရိတ္တအပ္ပမာဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တံ ပနေတံ ဂဏနတော အဋ္ဌဝိဓံ ဟောတိ။ ယထာဟ –
‘‘အဇ္ဈတ္တံ ¶ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနိ၊ ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ အပ္ပမာဏာနိ။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ၊ တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမိ။ နီလာနိ နီလဝဏ္ဏာနိ နီလနိဒဿနာနိ နီလနိဘာသာနိ၊ တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမိ။ ပီတာနိ ပီတဝဏ္ဏာနိ ပီတနိဒဿနာနိ ပီတနိဘာသာနိ။ လောဟိတာနိ လောဟိတဝဏ္ဏာနိ လောဟိတနိဒဿနာနိ ¶ လောဟိတနိဘာသာနိ။ ဩဒါတာနိ ဩဒါတဝဏ္ဏာနိ ဩဒါတနိဒဿနာနိ ဩဒါတနိဘာသာနိ၊ ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၃၊ ၃။၃၃၈၊ မ။ နိ။ ၂။၂၄၉၊ အ။ နိ။ ၁။၄၂၇-၄၃၄၊ ၈။၆၅)။
တတ္ထ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီတိ အလာဘိတာယ ဝါ အနတ္ထိကတာယ ဝါ အဇ္ဈတ္တေသု ကေသာဒီသု ပရိကမ္မအပ္ပနာသညာဝိရဟိတော။ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီတိ ဗဟိဒ္ဓါ အဋ္ဌသု ကသိဏေသု၊ စတူသု ဘူတကသိဏေသု ဧဝ ဝါ ကတပရိကမ္မကတာယ ပရိကမ္မဝသေန စေဝ အပ္ပနာဝသေန စ တာနိ ဗဟိဒ္ဓါ အဋ္ဌ၊ စတ္တာရိ ဝါ ကသိဏရူပါနိ ပဿတိ။ ပရိတ္တာနီတိ အမဟန္တာနိ။ အဘိဘုယျာတိ ယထာ မဟဂ္ဃသော သမ္ပန္နဂဟဏိကော ပုရိသော ကဋစ္ဆုမတ္တံ ဘတ္တံ လဘိတွာ ‘‘ကိံ ဧတ္ထ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဘတ္တံ အတ္ထီ’’တိ သင်္ကဍ္ဎိတွာ သဗ္ဗံ ဧကကဗဠမေဝ ကရောတိ၊ ဧဝမေဝ ဉာဏုတ္တရိကော ပုဂ္ဂလော ဝိသဒဉာဏော ‘‘ကိံ ဧတ္ထ ပရိတ္တကေ အာရမ္မဏေ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ နာယံ မမ ဘာရော’’တိ တာနိ ရူပါနိ ပရိကမ္မေန၊ ဉာဏေန ဝါ အဘိဘဝိတွာ သမာပဇ္ဇတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သီဃံ အပ္ပနံ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ ‘‘ဇာနာမိ ပဿာမီ’’တိ ဣမိနာ ပနဿ ပုဗ္ဗာဘောဂေါ ကထိတော၊ တဒါဂမနတော စ အန္တောသမာပတ္တိယံ စိတ္တာဘိသင်္ခါရော။ ဣတရထာ အနေန အာဘောဂမတ္တေ ကထိတေ တေန သာဓိတဗ္ဗံ ဈာနံ န ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ အဘိဘာယတနဒေသနာဝါယံ ဈာနဝိသယာတိ။ အာဂမဋ္ဌကထာသု ပန သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာဝသေန ဈာနက္ခဏေ ပဝတ္တမဘိဘဝနာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တမာဘောဂံ သန္ဓာယ –
‘‘ဣမိနာ ပနဿ အာဘောဂေါ ကထိတော။ သော စ ခေါ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿ၊ န အန္တောသမာပတ္တိယ’’န္တိ ¶ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၄၉၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၈။၆၅) ဝုတ္တံ။
ဒုတိယေ ¶ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီတိ ပရိသုဒ္ဓါပရိသုဒ္ဓဝဏ္ဏာနိ။ ပရိသုဒ္ဓါနိ ဟိ နီလာဒီနိ သုဝဏ္ဏာနိ၊ အပရိသုဒ္ဓါနိ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီတိ ဣဓ အဓိပ္ပေတာနိ။
တတိယေ အပ္ပမာဏာနီတိ ဝုဒ္ဓိပ္ပမာဏာနိ ဝိပုလာနိ ခလမဏ္ဍလာဒီနိ။ ဝဍ္ဎနဝသေန ပနေတ္ထ အပ္ပမာဏတာ န ဂဟိတာ ကသိဏဝဍ္ဎနဿ ဣဓ အသမ္ဘဝတော။ ကသိဏဿ ဟိ ဒွေ ဝဍ္ဎနဘူမိယော ဥပစာရဘူမိ၊ အပ္ပနာဘူမိ ဝါ။ တတ္ထ န တာဝ ဣဓ ဥပစာရဘူမိယံ ဝဍ္ဎနံ သမ္ဘဝတိ။ နိမိတ္တုပ္ပတ္တိယာ သမကာလံ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ ဈာနေ ကုတော တဿ ဩကာသောတိ၊ နာပိ အပ္ပနာဘူမိယံ။ ဝဍ္ဎိတဿ ပဌမုပ္ပန္နဈာနာရမ္မဏတာ န ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ သဘာဝမဟန္တာနေဝ အာလမ္ဗဏာနိ ဣဓ အပ္ပမာဏာနီတိ အဓိပ္ပေတာနိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝဍ္ဎိတဝသေနေဝ အပ္ပမာဏာနီတိ ဂဟေတွာ ပဌမံ အဘိဘဝနိစ္ဆာယ အဘာဝေန ဝဍ္ဎေတွာ ပစ္ဆာ အဘိဘဝနိစ္ဆာယ သတိ အဘိဘဝနာကာရေန ပဝတ္တော တသ္မိံ အပ္ပနံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ အပ္ပနံ ပဋိလဘိတွာ ဝဍ္ဎိတနိမိတ္တေသု ဣဒံ အဘိဘာယတနံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
စတုတ္ထေ အဘိဘုယျာတိ အဘိဘဝိတွာ။ ယထာ နာမ သမ္ပန္နဂဟဏိကော မဟဂ္ဃသော ပုရိသော ဧကံ ဘတ္တဝဍ္ဎိတကံ လဘိတွာ ‘‘‘အညောပိ ဟောတု၊ အညောပိ ဟောတူ’တိ ကိံ ဧသ မယှံ ကရိဿတီ’’တိ န တံ မဟန္တတော ပဿတိ၊ ဧဝမေဝ ဉာဏုတ္တရော ဝိသဒဉာဏော ပုဂ္ဂလော ‘‘‘ကိံ ဧတ္ထ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ နယိဒံ အပ္ပမာဏ’န္တိ မယှံ စိတ္တေကဂ္ဂတာကရဏေ ဘာရော’’တိ အဘိဘဝိတွာ သမာပဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တနယေနေဝ အပ္ပနံ နိဗ္ဗတ္တေတိ။
ပဉ္စမေ နီလာနိ…ပေ… နီလနိဘာသာနီတိ ဧတာနိ ပရိယာယနာမာနီတိ တတ္ထ ‘‘နီလာနီ’’တိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧတ္တကေယေဝ ပန ဝုတ္တေ တံယောဂတော တဗ္ဗောဟာရေန ဂုဏယုတ္တေပိ ပသင်္ဂေါ သိယာတိ တန္နိဝါရဏတ္ထံ ‘‘နီလဝဏ္ဏာနီ’’တိ ဝဏ္ဏဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ ဗဟုဗ္ဗီဟိဝသေန ဂုဏောပိ ပသင်္ဂေါ ဟောတီတိ ‘‘နီလနိဒဿနာနီ’’တိ နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ ¶ ။ နိဒဿိတဗ္ဗဉှိ နိဒဿနံ၊ စက္ခုနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ရူပံ။ တတော သေတာဒိနိဝါရဏတ္ထံ နီလ-သဒ္ဒေန သဟ သမာသော ကတောတိ အပညာယမာနစီဝရာနိ အသမ္ဘိန္နဝဏ္ဏာနိ ဧကနီလာနေဝ ဟုတွာ ဒိဿမာနာနီတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘နီလနိဘာသာနီ’’တိ ဣဒံ ပန ဩဘာသဝသေန ဝုတ္တံ၊ နီလောဘာသာနိ နီလပ္ပဘာယုတ္တာနီတိ အတ္ထော။ ဧတေန တေသံ သုဝိသုဒ္ဓတ္တံ ဒဿေတိ။ ‘ပီတာနီ’’တိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဋ္ဌသု စေတေသု ပုရိမံ အဘိဘဝနာကာရေန ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ အဋ္ဌပိ ကသိဏာနိ ပရိတ္တာနိ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပန္နံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတိယံ တထာ အပ္ပမာဏာနိ။ ဒုတိယစတုတ္ထာနိယေဝ ဒွေ ဝဏ္ဏာဘောဂသဟိတာနိ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နံ၊ န ပန ဝဏ္ဏကသိဏဝသေန ဥပ္ပန္နံ တဿ ဝိသုံ ဝက္ခမာနတ္တာ။
ပဉ္စမာဒီနိ ပန တေသု ကတာဓိကာရေ သန္ဓာယ သုဝိသုဒ္ဓဝဏ္ဏဝသေနေဝ ဒေသိတာနိ။ န ဟိ တေသံ အဘိဘဝနဿ ပရိတ္တတာ၊ အပ္ပမာဏတာ ဝါ ကာရဏံ၊ အထ ခေါ သုဝိသုဒ္ဓနီလာဒိဘာဝေါ။ တတ္ထ ဟိ တေ ကတာဓိကာရာတိ။ နနု စ အာဂမဋ္ဌကထာသု ‘‘သုဝဏ္ဏာနိ ဝါ ဟောန္တု ဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ ဝါ၊ ပရိတ္တအပ္ပမာဏဝသေနေဝ ဣမာနိ အဘိဘာယတနာနိ ဒေသိတာနီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၄၉၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၈။၆၅) ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ၊ တံ ပန အာဂမေ အဘိဘာယတနာနံ အညထာ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ –
‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ၊ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ၊ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ၊ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၃၊ ၃။၃၃၈၊ မ။ နိ။ ၂။၂၄၉၊ အ။ နိ။ ၁။၄၂၇-၄၃၄၊ ၈။၆၅) –
ဧဝံ စတ္တာရိယေဝ အဘိဘာယတနာနိ အာဂတာနိ၊ တသ္မာ တဒဋ္ဌကထာသု ဝဏ္ဏာဘောဂေ ဝိဇ္ဇမာနေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ပရိတ္တအပ္ပမာဏတာဝသေနေဝ ¶ ဣမေသံ ဒေသိတဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ပရိတ္တအပ္ပမာဏတာ ဟိ ဣမေသု စတူသု အဘိဘဝနဿ ကာရဏံ ဝဏ္ဏာဘောဂေ ဝိဇ္ဇမာနေ အဝိဇ္ဇမာနေပီတိ။ နနု စ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဝစနတော ဝဏ္ဏာဘောဂသဟိတာနိယေဝ တတ္ထ ဂဟိတာနီတိ? တံ န၊ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ၊ သဟိတာနိ စ သဗ္ဗာနိ ပရိတ္တာနိ ဧကတော ကတွာ ‘‘ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ၊ တထာ ‘‘အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဝိသိဋ္ဌာနံ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနံ၊ သဟိတာနဉ္စ ဧကဇ္ဈံ မနသိကာရော၊ န ဧကဇ္ဈံ၊ ဝိသုံယေဝ တေသံ မနသိကာရော။ ယဒိ ဧဝံ ဝိသုံ ကထမေကတ္တန္တိ? ပရိတ္တဘာဝသာမညတော။ ယဒိ ဧဝံ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏ-ဂ္ဂဟဏမတိရိစ္စတိ ¶ အဝသိဋ္ဌောတိ? နာတိရိစ္စတိ ပရိယာယဒေသနာဘာဝတော။ အတ္ထိ ဟိ ဧသ ပရိယာယော၊ ယဒိဒံ ဝဏ္ဏာဘောဂဇနိတာဇနိတံ ဝိသေသံ အဂ္ဂဟေတွာ ပရိတ္တဘာဝသာမညေန ဧကတ္တံ နေတွာ ‘‘ပရိတ္တာနိ အဘိဘုယျာ’’တိ ဝတွာ ပုန တဒန္တောဂဓမေဝ ပဘေဒံ ဝိနေယျဝသေန ဒဿေတုံ တာနိ စ ကဒါစိ ဝဏ္ဏဝသေန အာဝဇ္ဇိတာနိ ဟောန္တိ၊ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ အဘိဘုယျာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတာယ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ၊ သဟိတာနိ စ ဝိသုံ မနသိ ကတွာ ဥဘယတ္ထာပိ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတပရိတ္တာဘိဘဝနေ၊ တံသဟိတပရိတ္တာဘိဘဝနေ စ ပရိတ္တာဘိဘဝနသာမညံ ဂဟေတွာ ဧကတ္တံ ကတန္တိ။ အဘိဓမ္မေ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ၊ သဟိတာနိ စ ဝိသုံ ဝုတ္တာနိ။ အတ္ထိ ဟိ ဥဘယတ္ထာဘိဘဝနဝိသေသောတိ။ ဟောတု တာဝ၊ ဧဝံ သုတ္တာဘိဓမ္မပါဌဝိသေသတော အဋ္ဌကထာယ ပါဌဘေဒေ ပန ကော အဓိပ္ပာယောတိ? ဝုစ္စတေ – သုတ္တန္တေ ဟိ ပဌမဝိမောက္ခံ ဒွေဓာ ဘိန္ဒိတွာ ပဌမဒုတိယအဘိဘာယတနာနိ ဝုတ္တာနိ၊ ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝိမောက္ခာနမ္ပိ အဘိဘဝနပရိယာယော ဝိဇ္ဇတီတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိ အဘိဘာယတနဒွယံ ဝုတ္တံ။
တတိယစတုတ္ထအဘိဘာယတနေသု ¶ ဒုတိယဝိမောက္ခော၊ ဝဏ္ဏာဘိဘာယတနေသု တတိယဝိမောက္ခော စ အဘိဘဝနပ္ပဝတ္တိတော သင်္ဂဟိတော၊ ဣဓ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝိမောက္ခာဘိဘာယတနာနိ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ဝိမောက္ခေ ဝဇ္ဇေတွာ အဘိဘာယတနာနိ ကထိတာနိ။ သဗ္ဗာနိ စ ဝိမောက္ခကိစ္စာနိ ဝိမောက္ခဒေသနာယ ဝုတ္တာနိ၊ တဒေတံ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိ သုတ္တေ အာဂတဿ အဘိဘာယတနဒွယဿ အဘိဓမ္မေ အဝစနတော ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီနဉ္စ သဗ္ဗဝိမောက္ခကိစ္စသာဓာရဏဝစနဘာဝတော ဝဝတ္ထာနံ ကတန္တိ ဝိညာယတိ။ အဝဿဉ္စေတံ ဧဝ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ န သမ္ပဋိစ္ဆန္တေဟိ သုတ္တာဘိဓမ္မပါဌဘေဒေ အညံ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အထ ကိမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ နနု အဋ္ဌကထာယမေဝ ‘‘ကသ္မာ ပန ယထာ သုတ္တန္တေ ‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနီ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ အဝတွာ ဣဓ စတူသုပိ အဘိဘာယတနေသု အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညိတာဝ ဝုတ္တာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတော’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ? န တံ တဿ ကာရဏဝစနံ၊ အထ ခေါ ကတ္ထစိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ အဝတွာ သဗ္ဗတ္ထ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ၊ တဿ စ ကာရဏဝစနံ။ တေနေဝ ဟိ တတ္ထ ဝါ ဣဓ ဝါ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိယေဝ အဘိဘဝိတဗ္ဗာနီ’’တိ တတ္ထေဝ ဝုတ္တံ၊ အနဘိဘဝနီယတာ စ အဇ္ဈတ္တရူပါနံ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ဝိယ အဝိဘူတတ္တာ။ န ဟိ သုဋ္ဌု ဝိဘူတဘာဝမန္တရေန ဉာဏုတ္တရာနံ အာရမ္မဏာဘိဘဝနံ သမ္ဘဝတီတိ။ နနု စ အဋ္ဌကထာယံ ပါဌဒွယဝိသေသဿ ဒေသနာဝိလာသော ကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တောတိ? သစ္စံ ဝုတ္တော၊ သော စ ယထာဝုတ္တဝဝတ္ထာနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော ¶ ။ ဒေသနာဝိလာသော ဟိ နာမ ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ ပရိယာယဿ ဝိဘာဝနံ၊ န ယဿ ကဿစီတိ။ ဧဝံ တာဝ အဘိဘာယတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ¶ ဝိမောက္ခောတိ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဿ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတုကာမတာဝသပ္ပဝတ္တဇဝနဝီထိသမနန္တရမေဝ ပိတုအင်္ကေ ဝိဿဋ္ဌအင်္ဂပစ္စင်္ဂဿ ဝိယ ဒါရကဿ အာရမ္မဏေ နိရာသင်္ကမေဝ ဟုတွာ ပဌမကပ္ပနာ ဝိယ စ လဟုံ အဝုဋ္ဌဟိတွာ အန္တမသော စတုပဉ္စစိတ္တက္ခဏတော အနောသက္ကိတွာ အာရမ္မဏေ အဘိရတိဝသေန ပဝတ္တဿ ဝသိဘာဝပ္ပတ္တဿ ဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ တဉှိ ကသိဏာယတနဝသေန ဝါ အဘိဘာယတနဝသေန ဝါ ဥပ္ပန္နံ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တတ္တာ၊ အာရမ္မဏေ အဓိမုတ္တတာယ စ ‘‘ဝိမောက္ခော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အဋ္ဌကထာယံ –
‘‘ကေနဋ္ဌေန ပန ဝိမောက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ? အဓိမုစ္စနဋ္ဌေန။ ကော အယံ အဓိမုစ္စနဋ္ဌော နာမ? ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ စ သုဋ္ဌု ဝိမုစ္စနဋ္ဌော၊ အာရမ္မဏေ စ အဘိရတိဝသေန သုဋ္ဌု အဓိမုစ္စနဋ္ဌော’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၈)။
ယဒိ ဝသိဘာဝပ္ပတ္တမေဝ ဝိမောက္ခော၊ ကထမဿ အာရမ္မဏစတုက္ကေ ပရိတ္တတာ ပါဠိယံ ဝုတ္တာ။ အဝသိတာပတ္တဉှိ ဈာနံ ပရိတ္တန္တိ ဝုစ္စတီတိ? နာယံ ဒေါသော၊ ပရိပုဏ္ဏဝသိဘာဝပ္ပတ္တံ သန္ဓာယ အပရိပုဏ္ဏဝသိဘာဝပ္ပတ္တဿ ပရိတ္တဘာဝေန တတ္ထ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ တသ္မာ ဝသိဘာဝပ္ပတ္တမေဝ ဈာနံ ဝိမောက္ခော နာမ၊ န ဣတရံ။ ဣတရံ ပန ယဒိ ကသိဏာယတနဝသေန ဥပ္ပန္နံ၊ ကသိဏာယတနံ။ အထ အဘိဘာယတနဝသေန၊ အဘိဘာယတနမေဝါတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဌမအပ္ပနာတော ပစ္ဆိမပစ္ဆိမာယ ပဋိပက္ခတော သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တတ္တာ ကသိဏာယတနဝသေန၊ အဘိဘာယတနဝသေန စ ဥပ္ပန္နံ ပဌမကပ္ပနံ ဌပေတွာ သေသံ ဝိမောက္ခောယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။
တံ ပနေတံ ဂဏနတော တိဝိဓံ။ ယထာဟ –
‘‘ရူပီ ¶ ရူပါနိ ပဿတိ၊ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ၊ သုဘန္တေဝ အဓိမုတ္တော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၄၊ ၃။၃၃၉၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉)။
တတ္ထ ¶ ရူပီတိ အဇ္ဈတ္တံ ကေသာဒီသု ဥပ္ပာဒိတံ ရူပဇ္ဈာနံ ရူပံ၊ တဒဿ အတ္ထီတိ ရူပီ။ ရူပါနိ ပဿတီတိ ဗဟိဒ္ဓါပိ နီလကသိဏာဒိရူပါနိ ဈာနစက္ခုနာ ပဿတိ။ ဣမိနာ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓဝတ္ထုကေသု ကသိဏေသု ဈာနပဋိလာဘော ဒဿိတော။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီတိ အဇ္ဈတ္တံ နရူပသညီ၊ အတ္တနော ကေသာဒီသု အနုပ္ပာဒိတရူပါဝစရဇ္ဈာနောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ဗဟိဒ္ဓါ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဗဟိဒ္ဓါဝ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနတာ ဒဿိတာ။ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဣမိနာ သုဝိသုဒ္ဓေသု နီလာဒီသု ဝဏ္ဏကသိဏေသု ဈာနာနိ ဒဿိတာနိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အန္တောအပ္ပနာယံ ‘‘သုဘ’’န္တိ အာဘောဂေါ နတ္ထိ၊ ယော ပန သုဝိသုဒ္ဓံ သုဘကသိဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝိဟရတိ၊ သော ယသ္မာ ‘‘သုဘ’’န္တိ အဓိမုစ္စနဝသေန ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ဝိဟရတိ၊ တထာ ဒုတိယာဒီနိ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဒေသနာ ကတာတိ။ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ပန ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁၂) ဗြဟ္မဝိဟာရဝသေန သုဘဝိမောက္ခော ဝုတ္တော။ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ ပန ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ ဝိသုံယေဝ အာဂတတ္တာ တံ နယံ ပဋိက္ခိပိတွာ သုနီလကာဒိဝသေနေဝ သုဘဝိမောက္ခော အဋ္ဌကထာယံ အနုညာတောတိ ဣဓာပိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝဝတ္ထာနံ ကတန္တိ ဧဝံ တာဝ ဝိမောက္ခဈာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယထာနုရူပန္တိ ဟီနာဒိအနုရူပံ။ ပဌမဇ္ဈာနဉှိ ဟီနံ ကပ္ပဿ တတိယဘာဂါယုကေ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇေ ဥပပတ္တိံ နိပ္ဖာဒေတိ၊ မဇ္ဈိမံ ဥပဍ္ဎကပ္ပာယုကေ ဗြဟ္မပုရောဟိတေ၊ ပဏီတံ ဧကကပ္ပာယုကေ မဟာဗြဟ္မေ။ တထာ ဒုတိယဇ္ဈာနံ၊ တတိယဇ္ဈာနဉ္စ ဟီနံ ဒွိကပ္ပာယုကေ ပရိတ္တာဘေ၊ မဇ္ဈိမံ စတုကပ္ပာယုကေ အပ္ပမာဏာဘေ၊ ပဏီတံ အဋ္ဌကပ္ပာယုကေ အာဘဿရေ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဟီနံ ¶ သောဠသကပ္ပာယုကေ ပရိတ္တာသုဘေ၊ မဇ္ဈိမံ ဒွတ္တိံသကပ္ပာယုကေ အပ္ပမာဏသုဘေ၊ ပဏီတံ စတုသဋ္ဌိကပ္ပာယုကေ သုဘကိဏှေ။ ပဉ္စမဇ္ဈာနံ ပန တိဝိဓမ္ပိ ပဉ္စကပ္ပသတာယုကေ ဝေဟပ္ဖလေ ဥပပတ္တိံ နိပ္ဖာဒေတိ၊ တဒေဝ တိတ္ထိယေဟိ သညာဝိရာဂဝသေန ဘာဝိတံ ပဉ္စကပ္ပသတာယုကေယေဝ အသညသတ္တေ။ အနာဂါမီဟိ ပန ပုထုဇ္ဇနာဒိကာလေ ပစ္ဆာပိ ဘာဝိတံ သဒ္ဓါဒိဣန္ဒြိယာဓိမုတ္တတာနုက္ကမေန ယထာက္ကမံ သဟဿဒွိသဟဿစတုသဟဿအဋ္ဌသဟဿသောဠသသဟဿကပ္ပာယုကေသု အဝိဟာအတပ္ပာသုဒဿာသုဒဿီအကနိဋ္ဌနာမကေသု ပဉ္စသုဒ္ဓါဝါသေသု ဥပပတ္တိံ နိပ္ဖာဒေတီတိ ဧဝမေတံ ယထာနုရူပံ သောဠသရူပါဝစရဗြဟ္မလောကူပပတ္တိနိပ္ဖာဒကန္တိ အာဟ ‘‘ယထာနုရူပံ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။
ယသ္မာ ပန ရူပဘဝေပိ ပဝတ္တိယံ လဘိတဗ္ဗာ ဥပဘောဂသမ္ပတ္တိ ကာမာဝစရဿေဝ ဖလံ၊ တသ္မာ ¶ ဣဓ ‘‘ဘဝဘောဂသမ္ပတ္တိံ နိပ္ဖာဒေတီ’’တိ အဝတွာ ဥပပတ္တိနိပ္ဖာဒနမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗတ္ထ ပရိပုဏ္ဏဿ မဟာကပ္ပဿ ဝသေန ပရိစ္ဆေဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ ပန အသင်္ချေယျကပ္ပဝသေန။ န ဟိ တတ္ထ ဣတရဝသေန ပရိစ္ဆေဒေါ သမ္ဘဝတိ ဧကကပ္ပေပိ အဝိနာသာဘာဝေန မဟာကပ္ပဿ စတုတ္ထဘာဂေယေဝ တဿ သဏ္ဌဟနတော။
ရူပါဝစရကုသလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အရူပါဝစရကုသလဝဏ္ဏနာ
ဣဒါနိ အရူပါဝစရကုသလဿ နိဒ္ဒေသာဝကာသော အနုပ္ပတ္တောတိ တန္နိဒ္ဒေသတ္ထမာဟ ‘‘သေသေသု ပနာ’’တိအာဒိ။ အာကာသကသိဏဝဇ္ဇိတဿ ယဿ ကဿစိ ကသိဏဿ ဥဂ္ဃာဋနတော လဒ္ဓမာကာသံ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသံ။ တတ္ထ ပဝတ္တံ ဝိညာဏန္တိ အာကာသာနဉ္စာယတနမာဟ။ တဉှိ ဒုတိယာရုပ္ပဿ ¶ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗာကာရေန၊ ရူပနိမိတ္တဒဏ္ဍာဒါနသမ္ဘဝဒဿနာဒိနာ သဗ္ဗေန ရူပဓမ္မေသု၊ ပထဝီကသိဏာဒိရူပနိမိတ္တေသု တဒါရမ္မဏဇ္ဈာနေသု စ ဒေါသဒဿနာကာရေန၊ တေသု ဧဝ ဝါ ရူပနိမိတ္တေသု နိကန္တိပ္ပဟာနအသမာပဇ္ဇိတုကာမတာဒိနာ အာကာရေနာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗာသံ၊ ကုသလာဒိဘေဒေန အနဝသေသာနန္တိ အတ္ထော။ ရူပသညာနန္တိ သညာသီသေန ဝုတ္တရူပါဝစရဇ္ဈာနာနဉ္စေဝ တဒါရမ္မဏာနဉ္စ။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနမ္ပိ ဟိ ‘‘ရူပ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တဒါရမ္မဏမ္ပိ ကသိဏရူပံ ပုရိမပဒလောပေန ‘‘ဒေဝေန ဒတ္တောတိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ တသ္မာ ဣဓ ရူပေ ရူပဇ္ဈာနေ တံသဟဂတသညာ ရူပသညာတိ ဂဟိတာ၊ သညာသီသေန ဝုတ္တရူပါဝစရဇ္ဈာနာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ‘‘ရူပ’’န္တိ သညာ အဿာတိ ရူပသညံ၊ ရူပနာမဝန္တန္တိ အတ္ထော။ တံဂဟိတေန ပထဝီကသိဏာဒိဘေဒဿ တဒါရမ္မဏဿ စေတံ နာမန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ရူပသညာန’’န္တိ ဟိ သရူပေကသေသဝသေန နိဒ္ဒေသော ကတော။ သမတိက္ကမာတိ ဝိရာဂါ၊ နိရောဓာ စ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဧတာသံ ကုသလဝိပါကကိရိယာဝသေန ပဉ္စဒသန္နံ ဈာနသင်္ခါတာနံ ရူပသညာနံ၊ ဧတေသဉ္စ ပထဝီကသိဏာဒိဝသေန နဝန္နံ အာရမ္မဏသင်္ခါတာနံ ရူပသညာနံ အနဝသေသာနံ သဗ္ဗာကာရေန စ၊ တေသု ဧဝ ဝါ နိကန္တိပ္ပဟာနအသမာပဇ္ဇိတုကာမတာဒိနာ အာကာရေန ¶ ဝိရာဂါ၊ နိရောဓာ စ ဇိဂုစ္ဆနတော စေဝ တပ္ပဋိဗန္ဓဆန္ဒရာဂဝိက္ခမ္ဘနတော စ နိဗ္ဗတ္တံ အာကာသာနဉ္စာယတနသညာယ သဟဂတံ အရူပါဝစရကုသလစိတ္တံ။ န ဟိ သက္ကာ သဗ္ဗသော အနတိက္ကန္တရူပသညေန တံ နိဗ္ဗတ္တေတုန္တိ။
န ကေဝလံ ဧတာသံယေဝ သမတိက္ကမနတော ဣဒံ နိဗ္ဗတ္တံ၊ အထ ခေါ ပဋိဃသညာဒီနမတ္ထင်္ဂမာဒိတောပီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဃသညာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ၊ ရူပါဒီနဉ္စ အာရမ္မဏာနံ ¶ ပဋိဃာတေန အညမညသမောဓာနသင်္ခါတေန ပဋိဟနနေန ဥပ္ပန္နာ သညာ ပဋိဃသညာ၊ ရူပသညာဒိဒွိပဉ္စသညာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ယထာဟ –
‘‘တတ္ထ ကတမာ ပဋိဃသညာ? ရူပသညာ သဒ္ဒသညာ ဂန္ဓသညာ ရသသညာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသညာ၊ ဣမာ ဝုစ္စန္တိ ပဋိဃသညာယော’’တိ (ဝိဘ။ ၆၀၃)။
တာသံ ကုသလာကုသလဝိပါကဘူတာနံ အတ္ထင်္ဂမာ ပဟာနာ အသမုပ္ပာဒါ အပ္ပဝတ္တိကရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နနု စ ဧတာ ရူပါဝစရဇ္ဈာနသမာပန္နဿာပိ န သန္တိ။ န ဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိသမာပန္နကာလေ ပဉ္စဒွါရဝသေန စိတ္တံ ပဝတ္တတီတိ? သစ္စမေတံ၊ ယထာ ပန ‘‘သုခဿ စ ပဟာနာ ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ အဒုက္ခမသုခံ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ ဧတ္ထ ပသံသာဝသေန အညတ္ထ ပဟီနာနမ္ပိ သုခဒုက္ခာနံ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ၊ ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာနံ ပဟာနာ ရာဂဒေါသမောဟာနံ တနုတ္တာ သကဒါဂါမိမဂ္ဂံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ ဧတ္ထ ပဌမမဂ္ဂေယေဝ ပဟီနာနံ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ ဒုတိယမဂ္ဂေ စ ဝစနံ၊ ဧဝမေဝ ဣမသ္မိံ ဈာနေ ပဋိပဇ္ဇနကာနံ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ဣမဿ ဈာနဿ ပသံသာဝသေန ဧတာသံ ဧတ္ထ ဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ကိဉ္စာပိ တာ ရူပါဝစရသမာပန္နဿာပိ န သန္တိ၊ န ပန ပဟီနတ္တာ န သန္တိ။ ကိဉ္စရဟိ ပစ္စယာဘာဝေန။ န ဟိ ရူပါဝစရဘာဝနာ ရူပဝိရာဂါယ သံဝတ္တတိ၊ ရူပါယတ္တာ ဧဝ တာသံ ပဝတ္တီတိ။ အရူပဘာဝနာ ပန ရူပဝိရာဂါယ သံဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ‘‘တာ ဧတ္ထ ပဟီနာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ တထာ ဟိ ဧတာသံ ဣတော ပုဗ္ဗေ အပ္ပဟီနတ္တာယေဝ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပန္နဿ သဒ္ဒေါ ကဏ္ဋကော’’တိ ဝုတ္တော ဘဂဝတာ။ ဣဓ စ ပဟီနတ္တာ ဧဝ အရူပသမာပတ္တီနံ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရဝစနာဒီဟိ၊ ‘‘ယေ တေ သန္တာ ဝိမောက္ခာ အတိက္ကမ္မ ရူပေ ¶ အရူပါ’’တိအာဒိနာ စ အာနေဉ္ဇတာ၊ သန္တဝိမောက္ခတာ စ ဝုတ္တာ။
နာနတ္တသညာနန္တိ ¶ နာနတ္တေ ဂေါစရေ ပဝတ္တာနံ၊ နာနတ္တာနံ ဝါ သညာနံ၊ ဝုတ္တာဝသေသာနံ စတုစတ္တာလီသကာမာဝစရသညာနန္တိ အတ္ထော။ ဧတာ ဧဝ ဟိ –
‘‘တတ္ထ ကတမာ နာနတ္တသညာ? အသမာပန္နဿ မနောဓာတုသမင်္ဂိဿ ဝါ မနောဝိညာဏဓာတုသမင်္ဂိဿ ဝါ သညာ သဉ္ဇာနနာ သဉ္ဇာနိတတ္တံ၊ ဣမာ ဝုစ္စန္တိ နာနတ္တသညာယော’’တိ (ဝိဘ။ ၆၀၄) –
ဧဝံ ဝိဘင်္ဂေ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တာ။ တာ ပန ယသ္မာ ရူပသဒ္ဒါဒိဘေဒေ နာနတ္တေ နာနာသဘာဝေ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တန္တိ၊ ယသ္မာ စ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ၊ ဒွါဒသ အကုသလသညာ၊ ဧကာဒသ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကသညာ၊ ဒွေ အကုသလဝိပါကသညာ၊ ဧကာဒသ ကာမာဝစရကိရိယသညာတိ ဧဝံ စတုစတ္တာလီသပ္ပဘေဒါ နာနာသဘာဝါ၊ အညမညံ အသဒိသာ၊ တသ္မာ ‘‘နာနတ္တသညာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အမနသိကာရာတိ သဗ္ဗသော အနာဝဇ္ဇနာ အသမန္နာဟာရာ အပစ္စဝေက္ခဏဟေတု ဇဝနပဋိပါဒကေန ဝါ ဘဝင်္ဂစိတ္တဿ အန္တော အကရဏာ ဌပေတွာ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသံ နာနာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အသင်္ခရဏတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာ ဟိ နာနတ္တသညာမနသိကာရဟေတူနံ ရူပဓမ္မာနံ သမတိက္ကမောပိ ဝုတ္တော၊ ရူပဇ္ဈာနေ ပန တဒဘာဝတော ‘‘နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ အထ သမတိက္ကမာဒီနံ ကိံ နာနာကရဏန္တိ? ဝုစ္စတေ – ယသ္မာ ရူပသညာ၊ ပဋိဃသညာ စ ဣမိနာ ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တိတဘဝေပိ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊ အရူပသညာယ ဘာဝနာယ အဘာဝေ စုတိတော ဥဒ္ဓံ ဥပ္ပတ္တိရဟာနံ ရူပသညာပဋိဃသညာနံ ယာဝ အတ္တနော ¶ ဝိပါကုပ္ပတ္တိ၊ တာဝ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒိယမာနတ္တာ၊ ပဂေဝ ပန ဣမံ ဈာနံ သမာပန္နကာလေ၊ တသ္မာ ‘‘သမတိက္ကမာ၊ အတ္ထင်္ဂမာ’’တိ ဥဘယထာပိ တာသံ အဘာဝေါယေဝ ဒဿိတော။ နာနတ္တသညာသု ပန ယာ တသ္မိံ ဘဝေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဧကန္တရူပနိဿိတတ္တာ၊ တာ အနောကာသတာယ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န အရူပဘာဝနာယ နိဝါရိတတ္တာ၊ အနိဝါရိတတ္တာ စ ကာစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ တာသံ အမနသိကာရော အနာဝဇ္ဇနံ အပစ္စဝေက္ခဏံ ဇဝနပဋိပါဒကေန ဝါ ဘဝင်္ဂမနဿ အန္တော အကရဏံ အပ္ပဝေသနံ ဝုတ္တံ။ တတြ ပဝတ္တမာနာနမ္ပိ ဟိ ဈာနံ သမာပန္နဿ တာသံ အမနသိကာရောယေဝ ဣတရထာ ဈာနသမာပတ္တိယာ အဘာဝတော။ ဣတိ သင်္ခေပတော ‘‘ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗရူပါဝစရဓမ္မာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ’’တိ သဗ္ဗေသံ ကာမာဝစရစိတ္တစေတသိကာနံ ပဟာနံ၊ အမနသိကာရော စ ဝုတ္တော၊ တီဟိ ပနေတေဟိ သမာဓိဿ ထိရဘာဝေါ ကထိတောတိ။
အာကာသာနဉ္စာယတနသညာသဟဂတန္တိ ¶ ဧတ္ထ ပန နာဿ အန္တောတိ အနန္တံ၊ အနန္တံ အာကာသံ အာကာသာနန္တံ၊ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသံ၊ အနန္တတာ ပန ဥပ္ပာဒဝယန္တာဘာဝတော အနန္တမနသိကာရဝသေန ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဟိ ဧတဿ ဥပ္ပာဒန္တော၊ ဝယန္တော ဝါ ပညာယတိ အသဘာဝဓမ္မတ္တာ။ သဘာဝဓမ္မော ဟိ အဟုတွာ သမ္ဘဝနတော၊ ဟုတွာ စ ဝိနဿနတော ဥပ္ပာဒဝယန္တပရိစ္ဆိန္နော၊ နေတရော။ န စ ပနေတံ မနသိ ကရောန္တော ယောဂါဝစရော တဿ ပရိစ္ဆေဒသင်္ခါတမန္တံ ဂဏှာတိ၊ အထ ခေါ ရူပဝိဝေကမတ္တဿေဝ ဂဟဏေန အနန္တဖရဏာကာရေနေဝ မနသိကာရံ ပဝတ္တေတိ၊ တသ္မာ ဥပ္ပာဒဝယန္တဝိရဟတော မနသိကာရဝသေန ဝါ ဧတမနန္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အနန္တာကာသ’’န္တိ စ ဝတ္တဗ္ဗေ အနန္တ-သဒ္ဒဿ ပရနိပါတဝသေန ‘‘အာကာသာနန္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာကာသာနန္တမေဝ အာကာသာနဉ္စံ ¶ သံယောဂပရဿ တ-ကာရဿ စ-ကာရံ ကတွာ၊ တဒေဝ အာယတနံ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ဈာနဿ အာရမ္မဏဘာဝတော အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဒေဝါယတနံ ဝိယာတိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ၊ တသ္မိံ အပ္ပနာပတ္တာ သညာ အာကာသာနဉ္စာယတနသညာ၊ တာယ သဟဂတံ ဝိညာဏံ အာကာသာနဉ္စာယတနသညာသဟဂတံ။ အထ ဝါ အာကာသာနဉ္စံ အာယတနမဿာ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မာယ သညာယာတိ အာကာသာနဉ္စာယတနာ၊ သာယေဝ သညာ၊ တာယ ဈာနံ သဟဂတန္တိ အာကာသာနဉ္စာယတနသညာသဟဂတံ။
ဝိညာဏ…ပေ… သဟဂတန္တိ ယဒေတံ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ၊ တံသဘာဝဓမ္မတ္တာ ဥပ္ပာဒါဒိအန္တဝန္တမ္ပိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အနန္တာကာသေ ဖရဏတော အတ္တာနံ အာရဗ္ဘ အန္တဿ အဂ္ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တမနသိကာရတော ဝါ အနန္တံ ဝိညာဏန္တိ ဝိညာဏာနန္တံ၊ ‘‘ဝိညာဏာနဉ္စ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိညာဏဉ္စ-သဒ္ဒေါ တဒတ္ထေ နိရူဠှော အာ-ကာရ န-ကာရလောပေါတိ ဝါ ကတွာ ‘‘ဝိညာဏဉ္စ’’မိစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝက္ခတိ –
‘‘ဝိညာဏာနန္တမိစ္စေဝံ၊ ဝတ္တဗ္ဗံ ပနိဒံ သိယာ’’တိ။
အထ ဝါ ဒုတိယာရုပ္ပဝိညာဏေန အဉ္စိတဗ္ဗံ အာရမ္မဏဝသေန ပါပုဏိတဗ္ဗန္တိ ဝိညာဏဉ္စံ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
အာကိဉ္စညာ…ပေ… သဟဂတန္တိ နာဿ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏဿ ကိဉ္စနန္တိ အကိဉ္စနံ၊ အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သတိ ဟိ ဘင်္ဂမတ္တေပိ တဿ သကိဉ္စနတာ ¶ သိယာ။ အကိဉ္စနဿ ဘာဝေါ အာကိဉ္စညံ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏာဘာဝဿေတံ အဓိဝစနံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
နေဝသညာ…ပေ… သဟဂတန္တိ ဟေဋ္ဌိမဈာနေသု ဝိယ ဩဠာရိကာယ သညာယ အဘာဝတော နေဝဿ သညာ အတ္ထီတိ နေဝသညံ၊ သုခုမာယ စ သညာယ အတ္ထိတာယ နာဿ သညာ နတ္ထီတိ ¶ နာသညံ၊ နေဝသညဉ္စ တံ နာသညဉ္စေတိ နေဝသညာနာသညံ၊ စတုတ္ထာရုပ္ပဇ္ဈာနံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘နေဝသညနာသည’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ? သစ္စမေတံ။ ဝစနသောဘနတ္ထံ ပန ဒီဃံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ နေဝဿ သညာ နာသညာတိ ဧဝံ ဧကဇ္ဈံ ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသဝသေန ‘‘နေဝသညာနာသည’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နေဝသညာနာသညဉ္စ တံ အာယတနဉ္စ မနာယတနဓမ္မာယတနပရိယာပန္နတ္တာတိ နေဝသညာနာသညာယတနံ၊ တေန သမ္ပယုတ္တံ သညာသဟဂတံ နေဝသညာနာသညာယတနသညာသဟဂတံ။ အထ ဝါ သညာယေဝ ပဋုသညာကိစ္စကရဏေ အသမတ္ထတာယ နေဝသညာ၊ ဥဏှောဒကေ တေဇောဓာတု ဝိယ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တိယာ နာသညာတိ နေဝသညာနာသညာ၊ သာ ဧဝ သေသဓမ္မာနံ နိဿယပစ္စယတာယ၊ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဓမ္မာယတနပရိယာပန္နတာယ ဧဝ ဝါ အာယတနန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနံ၊ နေဝသညာနာသညာယတနဘူတာယ သညာယ သဟဂတန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနသညာသဟဂတံ။
ယထာနုရူပံ…ပေ… နိပ္ဖာဒကန္တိ ‘‘ပဌမာရုပ္ပဘူမိယာ ပဌမံ၊ ဒုတိယာရုပ္ပဘူမိယာ ဒုတိယ’’န္တိအာဒိနာ အတ္တနော အနုရူပဝသေန စတူသု အရူပဘူမီသု ဥပပတ္တိသာဓကံ။ တာသု ပန ပဌမာ ဝီသတိသဟဿကပ္ပာယုကာ ဟောတိ၊ ဒုတိယာ စတ္တာလီသသဟဿကပ္ပာယုကာ၊ တတိယာ သဋ္ဌိသဟဿကပ္ပာယုကာ၊ စတုတ္ထာ ပန စတုရာသီတိသဟဿကပ္ပာယုကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အရူပါဝစရကုသလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
လောကုတ္တရကုသလဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ တိဝိဓမ္ပိ လောကိယကုသလံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ လောကုတ္တရကုသလံ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ ‘‘ဣတရံ ¶ ပနာ’’တိအာဒိ။ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန ¶ လောကော၊ သော တိဝိဓော – သင်္ခါရလောကော သတ္တလောကော ဘာဇနလောကောတိ။ တတော ဣဒံ ဥတ္တရတီတိ လောကုတ္တရံ။ စတ္တာရောပိ ဟိ မဂ္ဂါ ဥပါဒါနက္ခန္ဓသင်္ခါတသင်္ခါရလောကတော ဥတ္တရန္တိ အနာသဝဘာဝေန။ သတ္တလောကေသု စ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ အနရိယလောကတော ဥတ္တရတိ၊ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ သောတာပန္နလောကတော၊ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ သကဒါဂါမိလောကတော၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ အနာဂါမိလောကတော ဥတ္တရတိ။ ဘာဇနလောကေသု ပန ပဌမမဂ္ဂေါ အပါယလောကတော ဥတ္တရတိ၊ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ ကာမလောကေကဒေသတော၊ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ သကလကာမလောကတော၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ရူပါရူပလောကတော ဥတ္တရတိ။ ဣတိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ မဂ္ဂစိတ္တံ တိဝိဓလောကတော ဥတ္တရတီတိ လောကုတ္တရံ၊ ကုစ္ဆိတသလနာဒိတော ပန ကုသလံ၊ စိန္တနာဒိတော စိတ္တဉ္စာတိ လောကုတ္တရကုသလစိတ္တံ။ ဖလံ ပန လောကတော ဥတ္တိဏ္ဏတ္တာ လောကုတ္တရံ၊ ဥဘယမ္ပိ ဝါ သဟ နိဗ္ဗာနေန ဥပါဒါနက္ခန္ဓသင်္ခါတလောကတော ဥတ္တရံ ဝိသိဋ္ဌတရန္တိ လောကုတ္တရံ။ ယထာဟ ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ၊ ဝိရာဂေါ တေသံ ဓမ္မာနံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။
နိယတာနိယတဝတ္ထုကဘေဒတောတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ပရတောဃောသပစ္စယေန ဝိနာ အနုပ္ပဇ္ဇနတော အရူပဘဝေ သမ္ဘဝေါ နတ္ထီတိ တံ နိယတဝတ္ထုကံ၊ ဣတရံ ပန သတ္တဝိဓမ္ပိ ပရတောဃောသံ ဝိနာပိ ဝိပဿနာဗလေနေဝ နိပ္ဖဇ္ဇနတော တတ္ထာပိ သမ္ဘဝတီတိ အနိယတဝတ္ထုကံ။
တီဟိ…ပေ… တိဝိဓန္တိ လောကုတ္တရဝိမောက္ခာနံ ဒွါရဘာဝတော ဝိမောက္ခမုခသင်္ခါတာဟိ သုညတာနုပဿနာဒီဟိ တီဟိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာဟိ ပတ္တဗ္ဗတော ဣဒံ လောကုတ္တရကုသလံ တိဝိဓံ သုညတံ အနိမိတ္တံ အပ္ပဏိဟိတန္တိ။ ကတမေ ပန ¶ တေ လောကုတ္တရဝိမောက္ခာတိ? နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ။ ယထာဟ ‘‘စတ္တာရော စ အရိယမဂ္ဂါ စတ္တာရိ စ သာမညဖလာနိ နိဗ္ဗာနဉ္စ၊ အယံ အနာသဝေါ ဝိမောက္ခော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁၃)။ ဣမာနိ ဟိ သံကိလေသဓမ္မေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမောက္ခာ နာမ။ တာနိ ပန ပစ္စေကံ သုညတော ဝိမောက္ခော၊ အနိမိတ္တော ဝိမောက္ခော၊ အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခောတိ တိဝိဓာနိ။ ယထာဟ ‘‘တယောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိမောက္ခာ – သုညတော ဝိမောက္ခော၊ အနိမိတ္တော ဝိမောက္ခော၊ အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉)။ ဣဓ ပန ကုသလာဓိကာရတ္တာ စတုမဂ္ဂသင်္ခါတာယေဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။
သုညတာဒိနာမလာဘော စ နေသံ အာဂမနတော၊ သဂုဏတော၊ အာရမ္မဏတော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ¶ အာဂစ္ဆတိ မဂ္ဂေါ၊ ဖလဉ္စ ဧတေနာတိ အာဂမနံ။ တဉှိ ဒုဝိဓံ မဂ္ဂါဂမနံ၊ ဖလာဂမနဉ္စ။ တေသု ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ မဂ္ဂါဂမနံ၊ အရိယမဂ္ဂေါ ဖလာဂမနံ။ တတ္ထ မဂ္ဂဿ အာဂတဋ္ဌာနေ မဂ္ဂါဂမနံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဖလဿ အာဂတဋ္ဌာနေ ဖလာဂမနံ။ ဣဓ ပန မဂ္ဂဿ အာဂတတ္တာ မဂ္ဂါဂမနံ ဂဟိတန္တိ။ တတော အာဂမနတော။ သဂုဏတောတိ သဘာဝတော။ အာရမ္မဏတောတိ အာရမ္မဏဓမ္မတော။
ယော ဟိ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ အနတ္တလက္ခဏပဋိဝေဓဝသပ္ပဝတ္တာယ အနတ္တာနုပဿနာယ ဝသေန မဂ္ဂံ ပဋိလဘတိ၊ တဿ သာ အနုပဿနာ အသုညတ္တကရာနံ အတ္တာဘိနိဝေသပစ္စယာနံ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘိတဘာဝေန တေဘူမကဓမ္မာနံ အတ္တသုညတာယ ယာထာဝတော ဂဟဏတော သုညတာနုပဿနာ နာမ ဟောတိ။ တာယ ပန ပဋိလဒ္ဓမဂ္ဂေါ သုညတာယ အာဂတတ္တာ သုညတော နာမ။ တေနာဟ ‘‘အနတ္တတော မနသိကရောန္တော သုညတဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၇)။
ယော ¶ ပန သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ အနိစ္စလက္ခဏပဋိဝေဓဝသပ္ပဝတ္တာယ အနိစ္စာနုပဿနာယ မဂ္ဂံ ပဋိလဘတိ၊ တဿ သာ အနုပဿနာ နိစ္စနိမိတ္တာဒိဂါဟကရာနံ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ဓုဝဘာဝူပဋ္ဌာနသင်္ခါတနိစ္စနိမိတ္တာဒိနော အဂ္ဂဟဏတော အနိမိတ္တာနုပဿနာ နာမ။ တာယ ပန လဒ္ဓမဂ္ဂေါ အနိမိတ္တာယ အာဂတတ္တာ အနိမိတ္တော နာမ။ တေနာဟ ‘‘အနိစ္စတော မနသိကရောန္တော အနိမိတ္တဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၇)။
ယော ပန သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဒုက္ခလက္ခဏပဋိဝေဓဝသပ္ပဝတ္တာယ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဝသေန မဂ္ဂံ ပဋိလဘတိ၊ တဿ သာ အနုပဿနာ တဏှာပဏိဓာနဿ ဝိက္ခမ္ဘနေန ပဏိဓိဝိရဟိတတ္တာ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာ နာမ။ တာယ ပန လဒ္ဓမဂ္ဂေါ အပ္ပဏိဟိတာယ အာဂတတ္တာ အပ္ပဏိဟိတော နာမ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခတော မနသိကရောန္တော အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတီ’’တိ။ အယံ တာဝဿ အာဂမနဝသေန နာမလာဘော။
အတ္တနော ပန ရာဂါဒီဟိ သုညတတ္တာ၊ နိစ္စနိမိတ္တာဒိဝိရဟိတတ္တာ၊ တဏှာပဏိဓိအဘာဝတော စ သဂုဏတော၊ ရာဂါဒိသုညဿေဝ၊ နိစ္စနိမိတ္တာဒိဝိရဟိတဿ၊ ပဏိဓိဝိပ္ပမုတ္တဿ စ နိဗ္ဗာနဿ အာရမ္မဏကရဏတော အာရမ္မဏတော စ သုညတာဒိဝိမောက္ခော နာမ ဟောတီတိ ဧဝမဿ သဂုဏာရမ္မဏေဟိ နာမလာဘော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သော စ ခေါ သုတ္တန္တပရိယာယေနေဝ၊ နော အဘိဓမ္မပရိယာယေန။ သုတ္တန္တကထာ ဟိ ပရိယာယဒေသနာ၊ ဣတရာ နိပ္ပရိယာယဒေသနာ၊ တသ္မာ သဂုဏာရမ္မဏတော နာမဿ သဗ္ဗသာဓာရဏဘာဝေန ¶ အဝဝတ္ထာနကရတ္တာ ပရိယာယဘာဝတော သုတ္တန္တပရိယာယေနေဝ လာဘော၊ အာဂမနတော ပန အဘိဓမ္မပရိယာယေနပိ ဝဝတ္ထာနကရဘာဝေန နိပ္ပရိယာယတ္တာ။ တေနေဝ ဟိ အာစရိယေန ‘‘တီဟိ ဝိမောက္ခမုခေဟိ ပတ္တဗ္ဗတော တိဝိဓ’’န္တိ ဝိမောက္ခမုခမေဝ ဓုရံ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘သုညတာဒိနာမတော တိဝိဓ’’န္တိ။ အနိမိတ္တနာမံ ပနေတ္ထ ¶ အာဂမနတောပိ သုတ္တန္တပရိယာယေနေဝ လဗ္ဘတိ အဘိဓမ္မေ မဂ္ဂံ ပတိ အနိမိတ္တနာမဿ အနုဒ္ဓတတ္တာ။ အနုဒ္ဓဋတ္တံ ပန န အနုဒ္ဓရိတဗ္ဗတာမတ္တေန၊ အထ ခေါ နိပ္ပရိယာယတော တဿ မဂ္ဂေ အလဗ္ဘနတော။ ကိဉ္စာပိ ဟိ အယံ ဝိပဿနာ နိစ္စနိမိတ္တံ ဥဂ္ဃာဋေန္တီ ပဝတ္တတိ၊ သင်္ခါရနိမိတ္တဿ ပန အနိဿဇ္ဇနတော န နိပ္ပရိယာယတော အနိမိတ္တနာမံ လဘတိ။ ယံ ပနေတံ သုတ္တေ –
‘‘အနိမိတ္တဉ္စ ဘာဝေဟိ၊ မာနာနုသယမုဇ္ဇဟ၊
တတော မာနာဘိသမယာ၊ ဥပသန္တော စရိဿသီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၃၄၄) –
မဂ္ဂဿ အနိမိတ္တဘာဝဝစနံ၊ တံ ယထာဝုတ္တပရိယာယဝသေန လဗ္ဘမာနံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ အဘိဓမ္မေ ပန ယာ သယမ္ပိ နိပ္ပရိယာယတော အနိမိတ္တနာမံ န လဘတိ၊ သာ ကထံ မဂ္ဂဿ တံ ဒဒေယျာတိ မဂ္ဂဿ အနိမိတ္တနာမံ န ဥဒ္ဓဋံ။ ယဒိ ဧဝံ သုညတနာမေနပိ ဣဒံ သမာနံ။ အနတ္တာနုပဿနာပိ ဟိ ကိဉ္စာပိ ပုဂ္ဂလသုညတံ ဂဏှာတိ၊ ဓမ္မသုညတံ ပန န ဂဏှာတီတိ သယံ နိပ္ပရိယာယေန သုညတာနုပဿနာ နာမ န ဟောတီတိ သုညတနာမမ္ပိ မဂ္ဂဿ န ဒဒေယျ။ အထ ပုဂ္ဂလသုညတာဂ္ဂဟဏမတ္တေန သယံ သုညတာနုပဿနာ ဟုတွာ မဂ္ဂဿ တံ ဒဒေယျ၊ အနိစ္စာနုပဿနာပိ သင်္ခါရနိမိတ္တဿ ဂဟဏေပိ နိစ္စနိမိတ္တာဒိဥဂ္ဃာဋနတော သယံ အနိမိတ္တာနုပဿနာ ဟုတွာ မဂ္ဂဿ အနိမိတ္တနာမံ ဒဒေယျာတိ? န ဣဒမေဝံ၊ နိစ္စာဒိနိမိတ္တုဂ္ဃာဋနေန အနိမိတ္တဘာဝဿ နိပ္ပရိယာယေန မဂ္ဂေ အလဗ္ဘနတော နိစ္စာဒိနိမိတ္တုဂ္ဃာဋနဿပိ ပရိယာယဘာဝတော။ နနု ဣဒမ္ပိ သဗ္ဗတ္ထ သမာနံ။ သုညတအပ္ပဏိဟိတဘာဝေါပိ ဟိ နိပ္ပရိယာယေန အမဂ္ဂေ န လဗ္ဘတိ ပုဂ္ဂလသုညတဂ္ဂဟဏဿ၊ ပဏိဓိသောသနဿ စ ဥဇုကံ မဂ္ဂေနေဝ နိပ္ဖဇ္ဇနတော၊ တသ္မာ သုညတာနုပဿနာပိ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာပိ ပရိယာယေနေဝ တံ တံ နာမံ လဘန္တီတိ မဂ္ဂဿ နိပ္ပရိယာယတော နာမံ န ဒေန္တီတိ? န၊ တတော ¶ လဒ္ဓအရိယမဂ္ဂဿ နိပ္ပရိယာယတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မဝသေနေဝ သုညတအပ္ပဏိဟိတနာမသမ္ဘဝတော။ ကထံ? ဌပေတွာ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒံ သရဘင်္ဂသတ္ထာရာဒိကာလေပိ ဒုဗ္ဗိဇာနီယဘာဝေန သုခုမဿ အနတ္တလက္ခဏဿ ပညာယ ဧဝ ဂေါစရဘာဝတော အနတ္တာနုပဿနာယ အနုပဿနတော ¶ မဂ္ဂက္ခဏေ ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘အနတ္တတော မနသိကရောတော ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၁)။
တဉ္စ ပန သယံ အတ္တာဘိနိဝေသသမုဂ္ဃာဋနတော၊ အရိယမဂ္ဂပရိယာပန္နတ္တာ စ နိပ္ပရိယာယတောဝ သုညတနာမံ လဘတိ။ ဒုက္ခာနုပဿနာယ သမာဓိဝိပစ္စနီကဿ ပဏိဓိသင်္ခါတရာဂဿ သောသနတော တဿာ ဝသေန အနုပဿန္တဿ မဂ္ဂက္ခဏေ သမာဓိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဒုက္ခတော မနသိကရောတော သမာဓိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ တဉ္စ ပန သယံ ပဏိဓိသောသနတော၊ အရိယမဂ္ဂပရိယာပန္နတ္တာ စ နိပ္ပရိယာယတောဝ အပ္ပဏိဟိတနာမံ လဘတိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ပန အနိစ္စဘာဝံ အာဂမနတော သုတွာ ပစ္ဆာ သယံ ပစ္စက္ခတော ပဿတော ‘‘အနိစ္စမေဝ ဝတ သော ဘဂဝါ ‘အနိစ္စ’န္တိ အာဟာ’’တိ ဘဂဝတိ သဒ္ဓါဗာဟုလ္လပဋိလာဘတော အနိစ္စာနုပဿနာယ မနသိကရောတော မဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘အနိစ္စတော မနသိကရောတော သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ တံ ပန သယံ သင်္ခါရနိမိတ္တတော ဝုဋ္ဌဟန္တမ္ပိ အရိယမဂ္ဂပရိယာပန္နံ န ဟောတီတိ နိပ္ပရိယာယတော အနိမိတ္တနာမံ န လဘတိ၊ တသ္မာ ယထာ ကာယကမ္မာဓိကံ စိတ္တံ ‘‘ကာယကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သုညတသင်္ခါတပညိန္ဒြိယာဓိမတ္တော မဂ္ဂေါ သုညတနာမံ လဘတိ၊ အပ္ပဏိဟိတသင်္ခါတသမာဓိန္ဒြိယာဓိမတ္တော အပ္ပဏိဟိတနာမံ၊ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဓိမတ္တော ပန သဒ္ဓါယ အနိမိတ္တနာမာလာဘတော သယမ္ပိ တံ န လဘတိ။ ယဒိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မဝသေန သုညတာဒိနာမာလာဘော၊ အထ ကထံ ‘‘အာဂမနတော’’တိ ¶ ဝုတ္တံ? သစ္စံ၊ အာဂမနတော အဓိမတ္တဿ ပန ဣန္ဒြိယဿ ဝသေန လဒ္ဓနာမမ္ပိ အာဂမနတောဝ လဒ္ဓံ ဟောတိ။
အထ ဝါ အဘိဓမ္မပရိယာယေနပိ သုညတဘာဝေါ နာမ ပုဂ္ဂလသုညတာယေဝါတိ ပုဂ္ဂလသုညတဂ္ဂါဟိတာယ အနတ္တာနုပဿနာယ သုညတနာမံ နိပ္ပရိယာယတောဝ လဗ္ဘတိ။ ပဏိဓိ နာမ ရာဂါဒိကာ ဧဝါတိ ရာဂါဒိသောသိတာယ ဒုက္ခာနုပဿနာယ အပ္ပဏိဟိတနာမမ္ပိ နိပ္ပရိယာယတောဝ လဗ္ဘတိ။
နိမိတ္တန္တိ ပန ဌပေတွာ သုတ္တန္တပရိယာယံ အဘိဓမ္မပရိယာယေန သင်္ခါရနိမိတ္တံ ဟောတီတိ သင်္ခါရနိမိတ္တဂ္ဂါဟိတာယ အနိစ္စာနုပဿနာယ အနိမိတ္တနာမံ နိပ္ပရိယာယတော န လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ နိပ္ပရိယာယတော သုညတအပ္ပဏိဟိတနာမိကာနံ အနတ္တဒုက္ခာနုပဿနာနံ ဝသေန ပဋိလဒ္ဓမဂ္ဂေါ အာဂမနတော သုညတအပ္ပဏိဟိတနာမံ လဘတိ၊ အနိမိတ္တနာမံ ပန ပရိယာယတောဝ လဘတိ။ တေန ဝုတ္တံ ¶ – ‘‘အနိမိတ္တနာမံ ပနေတ္ထ အာဂမနတောပိ သုတ္တန္တပရိယာယေနေဝ လဗ္ဘတိ အဘိဓမ္မေ မဂ္ဂံ ပတိ အနိမိတ္တနာမဿ အနုဒ္ဓဋတ္တာ’’တိ။ ဣတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ဝိမောက္ခာနံ ပဝေသနဒွါရဘာဝတော သုညတာနုပဿနာဒိနာမိကာ အနတ္တာနုပဿနာဒိကာ တိဿော အနုက္ကမေန ဗလဝဘာဝံ ပတွာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာဘူတာ တီဏိ ဝိမောက္ခမုခါနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘တီဏိ ခေါ ပနိမာနိ ဝိမောက္ခမုခါနိ လောကနိယျာနာယ သံဝတ္တန္တိ၊ သဗ္ဗသင်္ခါရေ ပရိစ္ဆေဒပရိဝဋုမတော သမနုပဿနတာယ အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ စိတ္တသမ္ပက္ခန္ဒနတာယ၊ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု မနောသမုတ္တေဇနတာယ အပ္ပဏိဟိတာယ စ ဓာတုယာ စိတ္တသမ္ပက္ခန္ဒနတာယ၊ သဗ္ဗဓမ္မေ ပရတော သမနုပဿနတာယ သုညတာယ စ ဓာတုယာ ¶ စိတ္တသမ္ပက္ခန္ဒနတာယ၊ ဣမာနိ တီဏိ ဝိမောက္ခမုခါနိ လောကနိယျာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁၉)။
ဧတ္ထ ဟိ ပရိစ္ဆေဒပရိဝဋုမတောတိ ဥဒယဗ္ဗယဝသေန ပရိစ္ဆေဒတော စေဝ ပရိဝဋုမတော စ။ အနိစ္စာနုပဿနာ ဟိ ‘‘ဥဒယတော ပုဗ္ဗေ သင်္ခါရာ နတ္ထီ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တေသံ ဂတိံ သမန္နေသမာနာ ဝယတော ပရံ န ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧတ္ထေဝ အန္တရဓာယန္တီတိ ပရိဝဋုမတော ပရိယန္တတော သမနုပဿတိ။ သမနုပဿနတာယာတိ သမ္မဒေဝ အနုပဿနတာယ သံဝတ္တန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ မနောသမုတ္တေဇနတာယာတိ စိတ္တသံဝေဇနတာယ။ ဒုက္ခာနုပဿနေန ဟိ သင်္ခါရေသု စိတ္တံ သံဝိဇ္ဇတိ။ ပရတော သမနုပဿနတာယာတိ ‘‘နာဟံ၊ န မမ’’န္တိ ဧဝံ အနတ္တတော သမနုပဿနတာယ။ ဣတိ ဣမာနိ တီဏိ ပဒါနိ အနိစ္စာနုပဿနာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဝသေန ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တေနေဝ စ တဒနန္တရေ ပဉှာဝိဿဇ္ဇနေ –
‘‘အနိစ္စတော မနသိကရောတော ခယတော သင်္ခါရာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ ဒုက္ခတော မနသိကရောတော ဘယတော သင်္ခါရာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ အနတ္တတော မနသိကရောတော သုညတော သင်္ခါရာ ဥပဋ္ဌဟန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁၉) –
ဝုတ္တံ။ နနု စေတ္ထ အဘိဓမ္မာဝတာရဿ ဘာသမာနတ္တာ အဘိဓမ္မပရိယာယေနေဝ ဝိမောက္ခမုခါနိ စ ဝဝတ္ထပေတုံ ယုတ္တန္တိ? သစ္စံ၊ အနိစ္စာနုပဿနာယပိ ပန မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ ပကာသနတ္ထံ သုတ္တန္တပရိယာယေနပိ ¶ ဧကံ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ၊ တထာ ဝုဋ္ဌိတော ပန မဂ္ဂေါ အဘိဓမ္မပရိယာယေန သုဒ္ဓိကပဋိပဒါယမေဝ သင်္ဂယှတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
စတုမဂ္ဂယောဂဘေဒတောတိ သောတာပတ္တိအာဒီဟိ စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ သမ္ပယောဂပ္ပဘေဒတော။ အရိယမဂ္ဂါနံ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌာဒိအဋ္ဌင်္ဂသဘာဝတ္တာ၊ တေသဉ္စ သဗ္ဗလောကုတ္တရေ အတ္ထိတာယ ¶ ဘင်္ဂဝသေန အဘေဒေပိ ဣန္ဒြိယာနံ အပါဋဝပါဋဝတရတမဘာဝေန သစ္ဆိကိရိယာဝိသေသတော ကိလေသာနံ ပဟာနဘေဒေါ ဟောတီတိ တံဝသေန စတုဗ္ဗိဓတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာ’’တိအာဒိ။ သတိ ဝိဇ္ဇမာနေ ပဉ္စက္ခန္ဓသင်္ခါတေ ကာယေ ဒိဋ္ဌိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ၊ သယံ ဝါ တတ္ထ သတိ ဒိဋ္ဌိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ၊ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အတ္တတ္တနိယာဘိနိဝေသဝသေန ပဝတ္တာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သာ ပန ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ စတုဓာ အဘိနိဝေသနဝသေန ဝီသတိဝိဓာ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ကောစိ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ ‘‘ယံ ရူပံ၊ သော အတ္တာ၊ ယော အတ္တာ၊ တံ ရူပံ၊ ယထာ ဒီပဿ ဝဏ္ဏောယေဝ အစ္စိ၊ အစ္စိယေဝ ဝဏ္ဏော’’တိ။ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ သမနုပဿတိ၊ ဆာယာဝန္တံ ဝိယ ရုက္ခံ။ အတ္တနိ ဝါ ရူပံ၊ ပုပ္ဖေ ဝိယ ဂန္ဓံ။ ရူပသ္မိံ ဝါ အတ္တာနံ၊ သမုဂ္ဂေ ဝိယ မဏိ။ ဧဝံ ဝေဒနာဒီသုပိ ‘‘ဝေဒနံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယော ပဉ္စဝိဓော အဗျတိရိတ္တအတ္တာဘိနိဝေသော၊ သာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ ယော ပန ပန္နရသဝိဓော ဗျတိရိတ္တအတ္တာဘိနိဝေသော၊ သာ သဿတဒိဋ္ဌီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သဘာဝံ ဝိစိနန္တော တာယ ကိစ္ဆတိ ကိလမတီတိ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ တိကိစ္ဆိတုံ ဒုက္ကရတာယ ဝါ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာ ဉာဏပတိကာရော ဣမိဿာတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။ သာ ပန –
‘‘သတ္ထရိ ကင်္ခတိ ဝိစိကိစ္ဆတိ၊ ဓမ္မေ၊ သင်္ဃေ၊ သိက္ခာယ၊ ပုဗ္ဗန္တေ၊ အပရန္တေ၊ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ၊ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု ကင်္ခတိ ဝိစိကိစ္ဆတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၀၈ ထောကံ။ ဝိသဒိသံ) –
ဧဝံ ဗုဒ္ဓါဒီသု ကင်္ခါဝသေန အဋ္ဌဝတ္ထုကာ၊
‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါနံ၊ န နု ခေါ အဟောသိံ၊ ကိံ နု ခေါ အဟောသိံ၊ ကထံ နု ခေါ အဟောသိံ ¶ ၊ ကိံ ဟုတွာ ကိံ အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါနံ၊ ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟမနာဂတမဒ္ဓါနံ ¶ ၊ န နု ခေါ ဘဝိဿာမိ၊ ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿာမိ၊ ကထံ နု ခေါ ဘဝိဿာမိ၊ ကိံ ဟုတွာ ကိံ ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟမနာဂတမဒ္ဓါနံ၊ ဧတရဟိ ဝါ ပန ပစ္စုပ္ပန္နမဒ္ဓါနံ အဇ္ဈတ္တံ ကထံကထီ ဟောတိ၊ အဟံ နု ခေါသ္မိ၊ နော နု ခေါသ္မိ၊ ကိံ နု ခေါသ္မိ၊ ကထံ နု ခေါသ္မိ၊ အယံ နု ခေါ သတ္တော ကုတော အာဂတော၊ သော ကုဟိံ ဂါမီ ဘဝိဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) –
ဧဝံ ပုဗ္ဗန္တာဒယော အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိဝသေန သောဠသဝတ္ထုကာ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။
တတ္ထ သတ္ထရိ ကင်္ခန္တော တဿ ရူပကာယဓမ္မကာယာနံ ဝိဇ္ဇမာနတံ၊ အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ ကင်္ခတိ၊ ဓမ္မေ ကင်္ခန္တော တဿ သွာက္ခာတဒွါက္ခာတဘာဝေ ကင်္ခတိ၊ သင်္ဃေ ကင်္ခန္တော တဿ သုပ္ပဋိပန္နဝိပ္ပဋိပန္နတာဒိဘာဝေ ကင်္ခတိ၊ သိက္ခာယ ကင်္ခန္တော တဿာ သုပညတ္တဒုပ္ပညတ္တဘာဝံ ကင်္ခတိ၊ ပုဗ္ဗန္တေ ကင်္ခန္တော သဿတာကာရံ၊ အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိအာကာရဉ္စ နိဿာယ အတီတေ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနတံ၊ အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ ကင်္ခတိ၊ အပရန္တေ ကင်္ခန္တော သဿတာကာရံ၊ ဥစ္ဆေဒါကာရဉ္စ နိဿာယ အနာဂတေ အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိံ၊ အနုပ္ပတ္တိဉ္စ ကင်္ခတိ၊ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ ကင်္ခန္တော ပစ္စုပ္ပန္နေ အတ္တနော အတ္ထိဘာဝံ၊ နတ္ထိဘာဝဉ္စ ကင်္ခတိ။ ပစ္စုပ္ပန္နော ဟိ အဒ္ဓါ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂကောဋ္ဌာသဝန္တတာယ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ယုတ္တံ ပန တံ အာရဗ္ဘ ကင်္ခါဇနနန္တိ? ယုတ္တံ၊ အယုတ္တန္တိ ကာ ဧတ္ထ စိန္တာ။ ဥမ္မတ္တကော ဝိယ ဟိ ဗာလပုထုဇ္ဇနော။ တသ္မာ သော ယံ ကိဉ္စိ ကင်္ခတိယေဝ။ တေနေဝ စ သောဠသဝတ္ထုကဝိစိကိစ္ဆာနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဧတရဟိ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာစရိယာ ပန ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တောတိ အတီတာနာဂတေ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ တဒုဘယမာရဗ္ဘ ¶ ကင်္ခန္တော ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ ကင်္ခတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု ကင်္ခန္တော ပန အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယာနံ၊ သင်္ခါရာဒီနဉ္စ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နဘာဝဿ သဗ္ဘာဝါသဗ္ဘာဝံ ကင်္ခတီတိ ဧဝံ တာဝ အဋ္ဌဝတ္ထုကကင်္ခါယ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သောဠသဝတ္ထုကာ ပန ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ…ပေ… န နု ခေါ အဟောသိ’’န္တိ ကင်္ခန္တော ဝုတ္တနယေနေဝ အတီတေ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနာဝိဇ္ဇမာနတံ ကင်္ခတိ။ ကိံ နု ခေါ အဟောသိန္တိ ဇာတိလိင်္ဂုပပတ္တိယော နိဿာယ ‘‘ခတ္တိယော နု ခေါ အဟောသိံ၊ ဗြာဟ္မဏာဒီသု ဂဟဋ္ဌာဒီသု ဒေဝါဒီသု အညတရော နု ခေါ’’တိ ကင်္ခတိ။ ကထံ နု ခေါတိ သဏ္ဌာနာကာရံ နိဿာယ ‘‘ဒီဃော နု ခေါ အဟောသိံ၊ ရဿဩဒါတကာဠာဒီနဉ္စ အညတရော’’တိ ကင်္ခတိ။ ဣဿရနိမ္မာနာဒီနိ နိဿာယ ‘‘ကေန ¶ နု ခေါ ပကာရေန အဟောသိ’’န္တိ နိဗ္ဗတ္တနာကာရတော ကင်္ခတီတိ ဝဒန္တိ။ ကိံ ဟုတွာ ကိံ အဟောသိန္တိ ဇာတိအာဒီနိ နိဿာယ ‘‘ခတ္တိယော ဟုတွာ နု ခေါ ဗြာဟ္မဏော အဟောသိံ…ပေ… ဒေဝေါ ဟုတွာ နု ခေါ မနုဿော အဟောသိ’’န္တိ အတ္တနော အပရာပရံ ပဝတ္တိံ ကင်္ခတိ။ ဘဝိဿာမိ နု ခေါ၊ န နု ခေါတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အနာဂတေ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနာဝိဇ္ဇမာနတံ ကင်္ခတိ။ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿာမီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။ အဟံ နု ခေါသ္မိ၊ န နု ခေါသ္မီတိ ဣဒါနိ အတ္တနော အတ္ထိဘာဝံ၊ နတ္ထိဘာဝဉ္စ ကင်္ခတိ။ တတ္ထ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။ ကိံ နု ခေါသ္မီတိ ခတ္တိယာဒိကောဝ သမာနော အတ္တနော ခတ္တိယာဒိဘာဝံ ကင်္ခတိ။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ ကထံ နု ခေါသ္မီတိ ‘‘အဗ္ဘန္တရေ ဇီဝေါ နာမ အတ္ထီ’’တိ ဂဟေတွာ တဿ ဒီဃာဒိဘာဝံ ကင်္ခတိ။ ပစ္စုပ္ပန္နံ ပန အတ္တနော သရီရသဏ္ဌာနံ အဇာနန္တော နာမ နတ္ထိ။ ကုတော အာဂတော၊ ကုဟိံ ဂါမီ ဘဝိဿတီတိ အတ္တဘာဝဿ အာဂတဂတဋ္ဌာနာနိ ကင်္ခတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သီလဉ္စ ¶ ဝတဉ္စ သီလဗ္ဗတံ၊ တတ္ထ ဂေါသီလာဒိအသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ သမာဒါနဝသေန သီလံ၊ အဝီတိက္ကမဝသေန ဝတံ။ ဥဘယထာပိ ဝါ သီလံ၊ တပေါကမ္မဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ဝတံ။ ဂဝါဒိပကတိဘာဝတော အတ္တနော ဝါ ဂဝါဒိဘာဝါဓိဋ္ဌာနံ သီလံ၊ ‘‘ဂစ္ဆန္တော ဘက္ခေတိ၊ တိဋ္ဌန္တော မုတ္တေတီ’’တိအာဒိနာ ဂဝါဒိကိရိယာယ ကရဏံ ဝတံ။ တံတံအကိစ္စသမ္မသတော ဝါ နိဝတ္တိ သီလံ၊ တံသမာဒါနဝတော ဝေသဘောဇနကိစ္စစရဏာဒိဝိသေသပဋိပတ္တိ ဝတံ။ သဘာဝံ အတိက္ကမ္မ ပရတော အာမသနံ ဂဟဏန္တိ ပရာမာသော၊ သီလဗ္ဗတဿ ပရာမာသော သီလဗ္ဗတပရာမာသော။ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သီလေန သုဒ္ဓိ၊ ဝတေန သုဒ္ဓိ၊ သီလဗ္ဗတေန သုဒ္ဓီတိ ဧဝံ အသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ‘‘သုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ ပဝတ္တဿ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဿေတံ အဓိဝစနံ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ စ ဝိစိကိစ္ဆာ စ သီလဗ္ဗတပရာမာသော စာတိ သက္ကာယ…ပေ… ပရာမာသော၊ တေယေဝ ကမ္မဝိပါကေသု၊ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဝါ သတ္တေ သံယောဇေန္တိ ဗန္ဓန္တီတိ သံယောဇနာနိ၊ တေသံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိအာဒီဟိ တဒင်္ဂဝသေန ပဟီနာနံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေန အစ္စန္တသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ ကရောတီတိ သက္ကာ…ပေ…ပ္ပဟာနကရံ။
နိဗ္ဗာနံ ပတိ သဝနတော သန္ဒနတော သောတော ဝုစ္စတိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂေါ၊ တဿ အာဒိတော ပဇ္ဇနံ သောတာပတ္တိ၊ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတိ၊ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတိ၊ ကိလေသေ မာရေန္တော ဂစ္ဆတီတိ ဝါ မဂ္ဂေါ၊ သောတာပတ္တိ ဧဝ မဂ္ဂေါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ။ အထ ဝါ သောတံ အာဒိတော ပဇ္ဇတိ အဓိဂစ္ဆတီတိ သောတာပတ္တိ၊ ပဌမော အရိယပုဂ္ဂလော၊ တဿ မဂ္ဂေါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ၊ တေန သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂစိတ္တံ။
ရဇ္ဇတိ ¶ အဘိသဇ္ဇတီတိ ရာဂေါ၊ သော ဣဓ ပဉ္စကာမဝိသယာ၊ ကာမဘဝဝိသယာ စ တဏှာ။ ဒုဿတီတိ ဒေါသော၊ ဒသဝိဓအာဃာတဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနော ¶ ဗျာပါဒေါ။ မုယှတီတိ မောဟော၊ ဒုက္ခာဒီသု အဋ္ဌသု အညာဏံ။ ဧတေသံ ကိလေသာနံ တနုတ္တံ တနုဘာဝံ ကရောတီတိ ရာဂ…ပေ… တနုတ္တကရံ။ တတ္ထ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ တနုတ္တံ အဘိဏှာနုပ္ပတ္တိတော၊ ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယ စာတိ။ သကဒါဂါမိဿ ဟိ ဝဋ္ဋာနုသာရိမဟာဇနဿ ဝိယ ကိလေသာ အဘိဏှံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ကဒါစိ ဝိရဠာကာရာ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တထာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ မဒ္ဒန္တာ ဆာဒေန္တာ အန္ဓကာရံ ကရောန္တာ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဒွီဟိ ပန မဂ္ဂေဟိ ပဟီနတ္တာ မန္ဒမန္ဒာ တနုကတနုကာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကေစိ ပန သကဒါဂါမိဿ ကိလေသာ စိရေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ ဗဟလာဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တထာ ဟိဿ ပုတ္တဓီတရော ဒိဿန္တီတိ ဝဒန္တိ။ တံ အကာရဏံ၊ ဝတ္ထုပဋိသေဝနေန ဝိနာပိ ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏသဗ္ဘာဝတော၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ နေသံ တနုဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ မောဟဿ တနုဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ နနု တတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈာနမေဝ ဣမိနာ တနုတ္တကရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ ဟေဋ္ဌာ တီဟိပိ မဂ္ဂေဟိ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသာနံ ဗဟလာဗဟလာဝတ္ထာယ ပဟီယမာနတ္တာ ဣဓ သဗ္ဗေသမေဝ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနံ တနုဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော၊ တေနေဝ စ ပါဠိယမ္ပိ ‘‘ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ တနုဘာဝါယ ဒုတိယာယ ဘူမိယာ ပတ္တိယာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ သစ္စမေတံ၊ သုတ္တေ ပန ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈာနံ တနုဘာဝပရိယာယံ ဂဟေတွာ ‘‘ရာဂဒေါသမောဟာနံ တနုတ္တာ သကဒါဂါမီ ဟောတီ’’တိ ဟေတုတ္တယတနုဘာဝဿ အာဂတတ္တာ ဣဓာပိ တဒနုလောမေန ဝုတ္တံ။ ‘‘ကာမရာဂဗျာပါဒါန’’မိစ္စေဝ ဝါ ပါဌော။ တထာ ဟိ ဧတ္ထေဝ ဥပရိ ဒုတိယမဂ္ဂဉာဏနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဗျာပါဒကာမရာဂါနံ၊ တနုဘာဝံ တု သာဓယ’’န္တိ (အဘိဓ။ ၁၃၅၃) ဝုတ္တံ။ ပဋိသန္ဓိဝသေန သကိဒေဝ ဣမံ မနုဿလောကံ အာဂစ္ဆတီတိ သကဒါဂါမီ၊ တဿ မဂ္ဂေါ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ မဂ္ဂဋ္ဌဿ ပဋိသန္ဓိဝသေန အာဂမနာသမ္ဘဝတော ¶ ဖလဋ္ဌောယေဝ သကဒါဂါမီ နာမ ဟောတိ၊ တဿ ပန အာဂမနဘူတော မဂ္ဂေါ မဂ္ဂန္တရာဝစ္ဆေဒနတ္ထံ တဒါယတ္တဘာဝူပနယနေန သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါတိ ဝုစ္စတိ၊ တံသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ သကဒါဂါမိမဂ္ဂစိတ္တံ။
ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု၊ ကာမဘဝေ စ ရာဂေါ ကာမရာဂေါ။ ဗျာပဇ္ဇတိ တေန စိတ္တန္တိ ဗျာပါဒေါ။ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဣမံ ကာမဓာတုံ န အာဂစ္ဆတီတိ အနာဂါမီ။ ရူပဘဝေ ဆန္ဒရာဂေါ ရူပရာဂေါ။ အရူပဘဝေ ဆန္ဒရာဂေါ အရူပရာဂေါ။ မာနော ဣဓ အရဟတ္တာဓိဂမံ ပဋိစ္စ ဥဏ္ဏတိမတ္တံ။ ဥဒ္ဓစ္စမ္ပိ ‘‘ကော မေ ဘာရော ကိလေသသမုစ္ဆေဒနေ’’တိ ဧဝမာကာရပ္ပဝတ္တံ စိတ္တဿ အဝူပသမမတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာပိ အသုခေ သုခသညာဝိပလ္လာသော။ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ၊ မိစ္ဆာပဋိပန္နေဟိ ဝါ၊ ရာဂါဒိအရီနံ၊ သံသာရစက္ကဿ အရာနဉ္စ ဟတတ္တာ၊ ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ၊ ရဟောပိ ပါပါကရဏေန ပါပကရဏေ ¶ ရဟဿ အဘာဝါ၊ ရဟိတဗ္ဗတော ဇဟိတဗ္ဗတော ‘‘ရဟာ’’တိ လဒ္ဓနာမာနံ ဝါ ပါပဓမ္မာနံ အဘာဝတော၊ သာဓူဟိ အရဟိတဗ္ဗတော အပရိစ္စဇိတဗ္ဗတော၊ ရဟသင်္ခါတဿ ဝါ ဂမနဿ သံသာရေ အဘာဝတော အရဟာ၊ အဋ္ဌမော အရိယပုဂ္ဂလော၊ တဿ ဘာဝေါ အရဟတ္တံ၊ အဂ္ဂဖလဿေတံ အဓိဝစနံ။ တဉှိ ‘‘အရဟာ’’တိ အဘိဓာနဿ၊ ဗုဒ္ဓိယာ စ ပဝတ္တိနိဗန္ဓနတ္တာ အရဟတော ဘာဝေါတိ ကတွာ ‘‘အရဟတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တဿ အာဂမနဘူတော မဂ္ဂေါ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ၊ တံသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ အရဟတ္တမဂ္ဂစိတ္တံ။
ဈာနင်္ဂယောဂဘေဒတောတိ ရူပါဝစရံ ဝိယ ပဉ္စဟိ ဈာနင်္ဂေဟိ သမ္ပယောဂဘေဒတော။ ကထံ ပနဿ ဘေဒေါတိ? ဧတ္ထ တာဝ အဋ္ဌကထာဝါဒေါ၊ တယော စ ထေရဝါဒါတိ စတ္တာရော ဝါဒါ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ တာဝ ‘‘သင်္ခါရုပေက္ခာဘာဝံ ပတွာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာမဂ္ဂဿ ဈာနင်္ဂံ နိယမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရော ပန ‘‘မဂ္ဂါသန္နဝိပဿနာယ ¶ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ ပါဒကဇ္ဈာနံ နိယမေတီ’’တိ အာဟ။ မောရဝါပိဝါသိမဟာဒတ္တတ္ထေရော ‘‘ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ နိယမေန္တိ။ ယဉှိ ဈာနံ သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ၊ တံသဒိသောဝ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ တိပိဋကစူဠာဘယတ္ထေရော ပန ‘‘ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယော နိယမေတိ၊ ‘အဟော ဝတ ပဉ္စင်္ဂိကံ၊ စတုရင်္ဂိကံ ဝါ မဂ္ဂံ ပါပုဏေယျ’န္တိအာဒိနာ ယထာ ယထာဿ အဇ္ဈာသယော ဟောတိ၊ တထာ တထာ မဂ္ဂေါ ဟောတီ’’တိ အာဟ။
ယသ္မာ ပန အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ပမာဏံ၊ တယော စ ထေရာ ပဏ္ဍိတာ ဗျတ္တာ၊ တသ္မာ စတ္တာရောပိ ဝါဒါ အညမညံ အပ္ပဋိဗာဟနဝသေန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ကာမာဝစရဓမ္မေ တာဝ သမ္မသိတွာ သုက္ခဝိပဿကဿ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂေါပိ သမာပတ္တိလာဘိနော ဈာနံ ပါဒကံ အကတွာ ဥပ္ပာဒိတမဂ္ဂေါပိ ဝိပဿနာနိယာမေန ပဌမဇ္ဈာနိကာဝ ဟောန္တိ။ သစေ ပန ကိဉ္စိ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပာဒိတော ဟောတိ၊ တဿ ဝသေန အင်္ဂပရိဏာမော ဟောတီတိ တံတံဈာနသဒိသော ဟောတိ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ကာမာဝစရက္ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ ဝိပဿနာ ကာမာဝစရဓမ္မေသု စ မဟဂ္ဂတဓမ္မေသု ဝိယ ဘာဝနာဝိသေသတော ဈာနင်္ဂဝိသေသော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ နိယမေန္တီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော ဒုတိယတ္ထေရဝါဒေါ ဣမံ ဝါဒံ န ပဝိသတိ။ ဈာနဓမ္မေ သမ္မသိတွာ ဥပ္ပာဒိတမဂ္ဂေါ သစေ ပါဒကဇ္ဈာနံ နတ္ထိ၊ သမ္မသိတဇ္ဈာနနိယာမေန တံတံဈာနိကော ဟောတိ။ သစေ ပဌမဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဒုတိယာဒိဈာနေ သမ္မသိတွာ ဥပ္ပာဒိတော၊ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယနိယာမေန ဒွီသု အညတရဇ္ဈာနသဒိသော ဟောတိ။ သစေ ပန ပုဂ္ဂလဿ တထာဝိဓော အဇ္ဈာသယော နတ္ထိ၊ တဒါ ကထန္တိ? ဧတ္ထ တာဝ ကေစိ ‘‘နာနာဝဇ္ဇနဝီထိယမေဝ နိဝတ္တမာနပါဒကဇ္ဈာနတော ဧကာဝဇ္ဇနဝီထိယံ ¶ ဂေါတြဘုဘာဝံ ပတွာ နိဝတ္တမာနာယ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာယေဝ ¶ ဗလဝန္တော၊ တသ္မာ သမ္မသိတက္ခန္ဓနိယာမေန တံသဒိသော မဂ္ဂေါ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမေန ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော ပဌမတ္ထေရဝါဒေါ ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ကာမာဝစရက္ခန္ဓေ သမ္မသိတွာ ဥပ္ပာဒိတမဂ္ဂမေဝ သန္ဓာယ တိဋ္ဌတီတိ။
အပရေ ပန ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနံ မဂ္ဂဿ မူလကာရဏဝသေန ပစ္စယော ဟောတိ အာသန္နကာရဏဝသေနပိ၊ သမ္မသိတက္ခန္ဓာ ပန မူလကာရဏဝသေနေဝ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သမ္မသိတက္ခန္ဓတော ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ ဗလဝတရန္တိ ပါဒကဇ္ဈာနသဒိသော မဂ္ဂေါ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ပန ‘‘သမ္မသိတက္ခန္ဓနိယာမေနာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော ဒုတိယတ္ထေရဝါဒေါ သမာပတ္တိံ ပါဒကံ အကတွာ ကေဝလံ ဈာနဓမ္မေယေဝ သမ္မသိတွာ ဥပ္ပာဒိတမဂ္ဂမေဝ သန္ဓာယ တိဋ္ဌတိ။ ယသ္မာ ပန ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနတော ဥပရူပရိဈာနံ ဗလပ္ပတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဥပရူပရိဈာနဓမ္မေ ဝိပဿတော ဥပ္ပန္နမဂ္ဂေါ ပါဒကဇ္ဈာနံ အနပေက္ခိတွာ သမ္မသိတဇ္ဈာနဝသေန တံတံဈာနိကော ဟောတိ။ ဥပရူပရိဈာနတော ပန ဝုဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနဓမ္မေ သမ္မသိတွာ ဥပ္ပာဒိတမဂ္ဂေါ သမ္မသိတဇ္ဈာနံ အနပေက္ခိတွာ ပါဒကဇ္ဈာနသဒိသော ဟောတီတိ ဣဒမေတ္ထ သာရတရံ။ ဧဝဉှိ သတိ ဒွိန္နမ္ပိ ထေရာနံ ဝါဒါ နိပ္ပဒေသဝိသယာ သမဖလာ ဟောန္တိ။
တတိယတ္ထေရဝါဒေါ စေတ္ထ ပါဒကဇ္ဈာနံ၊ သမ္မသိတဇ္ဈာနံ ဝါ ဝိနာ အဇ္ဈာသယမတ္တေနေဝ န ဣဇ္ဈတိ။ တီသုပိ ဝါဒေသု ဌပေတွာ သေသဈာနင်္ဂပရိဏာမံ ဝေဒနာပရိဏာမော ဝိပဿနာနိယာမေနေဝ ဟောတိ။ တယောပိ ထေရဝါဒါ ဝိပဿနာနိယာမေန ဝိနာ န ဟောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နနု စ ဝေဒနာပိ ဈာနင်္ဂမေဝ၊ တသ္မာ တာယပိ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? တံ န၊ ဝေဒနာယပိ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမေန ပရိဏာမေ သတိ ဝိပဿနာနိယာမံ အနပေက္ခိတွာ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမေနေဝ မဂ္ဂက္ခဏေ ¶ သေသဈာနင်္ဂါနိ ပရိဏာမဋ္ဌာနေယေဝ ဝေဒနာယပိ ပရိဏာမော ဘဝေယျ၊ တထာ ပန အဟုတွာ ဧကာဝဇ္ဇနဝီထိယာ အာဒိတောဝ ပရိဏာမနတော မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနဝီထိယာ အာသန္နတရပ္ပဝတ္တာယ ဝိပဿနာယ ဝသေန ဝေဒနာနိယာမော ဟောတိ။
အထ ဝါ ပါဒကဇ္ဈာနသမ္မသိတဇ္ဈာနာနံ သမ္ဘဝေ တေသု အနုပ္ပန္နာ ဝေဒနာ ဝိပဿနာယ န ဟောတီတိ ပါဒကဇ္ဈာနသမ္မသိတဇ္ဈာနနိယာမေန ပရိဏမတီတိပိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဧတ္ထ သိယာ – ယတ္ထ တာဝ ပါဒကဇ္ဈာနံ အတ္ထိ၊ တတ္ထ တံ နိယမေတိ။ ယတ္ထ ပန တိကစတုက္ကပါဒကဇ္ဈာနံ နတ္ထိ၊ တသ္မိံ ¶ အရူပဘဝေ ကိံ နိယမေတီတိ? တတ္ထာပိ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ နိယမေတိ။ ယော ဟိ ဘိက္ခု အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘီ ပဌမဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဖလာနိ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ကာလံ ကတွာ အရူပဘဝေ နိဗ္ဗတ္တော ပဌမဇ္ဈာနိကာယ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာယ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဥပရိ တီဏိ မဂ္ဂဖလာနိ နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ တဿ တာနိ ပဌမဇ္ဈာနိကာနေဝ ဟောန္တိ။ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အရူပေပိ ဟိ လောကုတ္တရံ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧဝမေတ္ထ ဧကေကဿ လောကုတ္တရကုသလဿ ဈာနင်္ဂယောဂဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
မဂ္ဂါ…ပေ… နိပ္ဖာဒေတီတိ တေဘူမကကုသလံ ဝိယ ပဋိသန္ဓိပ္ပဝတ္တီသု အဝိပစ္စဝန္တမ္ပိ အတ္တနော အတ္တနော အနုရူပဿ ဖလဿ နိပ္ဖာဒနေန တံတံဖလပ္ပတ္တေ သောတာပန္နော သကဒါဂါမီ အနာဂါမီ အရဟာတိ သာမညတော စတ္တာရော အရိယပုဂ္ဂလေ အဘိနိပ္ဖာဒေတီတိ။ ဝိသေသတော ပန သတ္တက္ခတ္တုပရမတာဒိကေ အနေကေပိ သောတာပန္နာဒယော နိပ္ဖာဒေတိ။
လောကုတ္တရကုသလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စတုဘူမကကုသလဝဏ္ဏနာ
၂၈။ ဧဝံ ¶ စတုဘူမကကုသလစိတ္တံ သရူပတော နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ တံ နိဂမေန္တော အာဟ ‘‘ကာမေ အဋ္ဌေဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာမေတိ ကာမဘဝေ။ တထာ ‘‘ရူပေ’’တိအာဒီသု။
၂၉။ ကုသလာကုသလာပဂတေနာတိ ကုသလာကုသလကမ္မတော အပဂတေန။ အဂ္ဂမဂ္ဂဿ ဟိ ဥပ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ အရဟတော သဗ္ဗာနိ ကုသလာကုသလကမ္မာနိ ပဟီနာနိ နာမ ဟောန္တိ ပစ္စယဝေကလ္လေန ပဋိသန္ဓိဒါနေ အသမတ္ထဘာဝတော။ ယတော စ အရိယမဂ္ဂဉာဏံ ‘‘ကမ္မက္ခယကရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ အဟေတုအပစ္စယဝိသုဇ္ဈနဿ အဘာဝတော ကိလေသသမုစ္ဆေဒကေန မဂ္ဂကုသလေန အကုသလေဟိ အပဂတေန။ ကုသလေ ကုသလေနာတိ ကုစ္ဆိတာနံ သလနာဒီဟိ ¶ ကုသလသင်္ခါတာယ ပဋိပတ္တိယံ ဒေသနုပ္ပာဒနာဒီသု ဆေကေန။ မုနိနာတိ ဥဘယလောကမုနနကေန အဂ္ဂဖလဉာဏေန၊ သဗ္ဗညုတညာဏေန ဝါ သမန္နာဂတတ္တာ မုနိနာ။ တေနာဟ –
‘‘ယော မုနာတိ ဥဘော လောကေ၊ မုနိ တေန ပဝုစ္စတီ’’တိ။
ဝသိနာတိ ဆဠဘိညတာယ ပရမေန စိတ္တဝသိဘာဝေန သမန္နာဂတတ္တာ၊ ဈာနာဒီသု ပဉ္စဝိဓဝသိသဗ္ဘာဝတော စ ဝသိဘူတေန ဝသိဘာဝူပဂတိန္ဒြိယေန။
စတုဘူမကကုသလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အကုသလဝဏ္ဏနာ
ဧတ္တာဝတာ စ ယံ ‘‘ကုသလာကုသလာဗျာကတဇာတိဘေဒတော တိဝိဓ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ကုသလံ၊ တံ သရူပတော နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ တဒနန္တရုဒ္ဒိဋ္ဌံ အကုသလံ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ ‘‘အကုသလံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဘူမိတော ဧကဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တမတ္ထံ နိယမေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကာမာဝစရမေဝါ’’တိ။ နိကာယန္တရိကာ ပန ရူပါရူပါဝစရမ္ပိ အကုသလံ ဣစ္ဆန္တီတိ တေသံ ¶ မတိနိသေဓနတ္ထံ အဝဓာရဏံ ကတံ။ မဟဂ္ဂတဘူမိယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တမ္ပိ ဟေတံ တတ္ထ ရူပဓာတုယံ ပဝတ္တိဝိပါကံ ဒေန္တမ္ပိ ဧကန္တေန ကာမာဝစရမေဝါတိ။ ကုတော ပနေသ နိယမောတိ? ကာမတဏှာဝိသယဘာဝတော။ ကာမတဏှာဝိသယတာ ဟိ ကာမာဝစရဘာဝဿ ကာရဏံ ယထာ ရူပါရူပတဏှာဝိသယတာ ရူပါရူပဘာဝဿ။ ဧကံသေန စေတံ ဧဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ ဗျာပိတလက္ခဏံ န သိယာ။ ယဒိ ဟိ အာလမ္ဗိတဗ္ဗဓမ္မဝသေန ဘူမိဝဝတ္ထာနံ ကရေယျ၊ ဧဝံ သတိ အနာရမ္မဏာနံ သင်္ဂဟော န သိယာ။ အထ ဝိပါကဒါနဝသေန၊ ဧဝမ္ပိ အဝိပါကာနံ သင်္ဂဟော န သိယာ၊ တသ္မာ အာလမ္ဗဏဓမ္မဝသေနေဝ ပရိယာပန္နာနံ သာ ကာတဗ္ဗာ။ အပရိယာပန္နာနံ ပန လောကတော ဥတ္တိဏ္ဏတာယ လောကုတ္တရတာ၊ ဥတ္တရိတရာဘာဝတော အနုတ္တရတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။
ဒေါမနဿဿ အနီဝရဏာဝတ္ထာယ အဘာဝေန တံသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေါ ကာမဘူမိယံယေဝ ပဝတ္တတီတိ သော ¶ နိယတဝတ္ထုကော၊ ဣတရေ အရူပဘူမိယမ္ပိ ပဝတ္တနတော အနိယတဝတ္ထုကာတိ အာဟ ‘‘နိယတာ…ပေ… ဒုဝိဓ’’န္တိ။ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဂတာနံ မောဟေကဟေတုကတ္တာ၊ ဣတရေသမ္ပိ လောဘမောဟဒေါသမောဟဝသေန ဒွိဟေတုကတ္တာ အာဟ ‘‘ဧကဟေတုကဒုဟေတုကတော’’တိ။ အာဒိတော ဧကာဒသန္နံ အကုသလစိတ္တာနံ ပဋိသန္ဓိဇနနတော၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ တဒဘာဝတော အာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိဇနကာဇနကတော’’တိ။ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဉှိ ပဝတ္တိဝိပါကံ ဒေန္တမ္ပိ ပဋိသန္ဓိံ နာကဍ္ဎတိ။ ယတော ဝက္ခတိ –
‘‘ဧကာဒသဝိဓာနံ တု၊ ဟိတွာ ဥဒ္ဓစ္စမာနသံ၊
ဧကာဒသဝိဓာ စေဝ၊ ဘဝန္တိ ပဋိသန္ဓိယော’’တိ။ (အဘိဓ။ ၅၃၆)၊
ယေန ပန ကာရဏေန တံ ပဋိသန္ဓိံ နာကဍ္ဎတိ၊ တံ ပဋိသန္ဓိဝိနိစ္ဆယကထာဟိ ဣမိဿာ ဂါထာယ ဝဏ္ဏနာပဒေသေယေဝ ဝက္ခာမ ¶ ။ တီဟိ ဝေဒနာဟီတိ သုခဒုက္ခောပေက္ခာသင်္ခါတာဟိ တီဟိ ဝေဒနာဟိ။ ယထာဟ – ‘‘တိဿော ဣမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝေဒနာ။ ကတမာ တိဿော? သုခါ ဒုက္ခာ အဒုက္ခမသုခါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၉)။ ယံ ပန ကတ္ထစိ သုတ္တေ ‘‘ဒွေမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝေဒနာ သုခါ ဒုက္ခာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၆၇) ဝစနံ၊ တံ ကုသလပက္ခိကံ ဥပေက္ခံ သုခေ၊ အကုသလပက္ခိကဉ္စ ဒုက္ခေ ပက္ခိပိတွာ ပရိယာယေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝကာရဏတ္တာ မူလမိဝါတိ မူလံ၊ လောဘော မူလံ ဧတဿာတိ လောဘမူလံ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ မောဟောပိ လောဘမူလေသု အတ္ထိ၊ သော ပန သဗ္ဗာကုသလသာဓာရဏတ္တာ ဝဝတ္ထာနကရော န ဟောတီတိ အသာဓာရဏဓမ္မဝသေန ‘‘လောဘမူလ’’န္တွေဝ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဘေရိသဒ္ဒေါ ယဝင်္ကုရော’’တိ။ တထာ ‘‘ဒေါသမူလ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ။ မူလန္တရဝိရဟတော မောဟော ဧဝ မူလံ ဣမဿ၊ နာညန္တိ မောဟမူလံ။
မိစ္ဆာဝသေန ဒဿနံ ဒိဋ္ဌိ၊ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ ယထာ ‘‘အာကာသဂတံ ထာမဂတ’’န္တိ။ အထ ဝါ ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတမေဝ၊ န ဧတ္ထ ဂန္တဗ္ဗဝတ္ထု တထာသဘာဝန္တိ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဝါ ဒိဋ္ဌီသု အန္တောဂဓန္တိ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ တေန သမံ ပကာရေဟိ ယုတ္တန္တိ ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တံ။
‘‘ယဒါ ဟီ’’တိအာဒိ လောဘမူလစိတ္တာနံ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနံ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိန္တိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိအာဒိံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ။ တာယ ဟိ ဝိပလ္လတ္တစိတ္တာ တာဝ ကောဓဝိသယော၊ ယာဝ ဣန္ဒြိယဂေါစရောတိ ¶ ပရလောကံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘နတ္ထိ ကာမေသု အာဒီနဝေါ’’တိ ဂဏှန္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန –
‘‘ဧသ ပန္ထောဝိတထော ဒေဝယာနေ၊
ယေန ယန္တိ ပုတ္တဝန္တော ဝိသောကာ၊
တံ ပဿန္တိ ပသဝေါ ပက္ခိနော စ၊
တေန တေ မာတရိပိ မိထုနံ စရန္တီ’’တိ။ –
အာဒိနာ ¶ နယေန ပုတ္တမုခဒဿနံ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂေါတိ ဧဝမာဒိကံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကာမေ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော။ တေန ‘‘ဗြာဟ္မဏာနံ သုဝဏ္ဏဟရဏမေဝ အဒိန္နာဒါနေ သာဝဇ္ဇံ၊ ဣတရံ အနဝဇ္ဇံ၊ ဂုရူနံ၊ ဂုန္နံ၊ အတ္တနော ဇီဝိတဿ၊ ဝိဝါဟဿ စ အတ္ထာယ မုသာဝါဒေါ အနဝဇ္ဇော၊ ဣတရော သာဝဇ္ဇော၊ ဂုရုအာဒီနံ အတ္ထာယ ပေသုညကရဏံ အနဝဇ္ဇံ၊ ဣတရံ သာဝဇ္ဇံ၊ ဘာရတယုဒ္ဓသီတာဟရဏာဒိကထာ ပါပဝူပသမာယ ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဒိကေ မိစ္ဆာဂါဟေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလာဒီနီတိ ဒိဋ္ဌသုတမုတမင်္ဂလာနိ။ သာရတော ပစ္စေတီတိ ဝုဍ္ဎိယာ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဣဒမေဝ ဝုဍ္ဎိကာရဏ’’န္တိ ဧဝံ သာရဝသေန ဂဏှာတိ။ သဘာဝတိက္ခေနေဝါတိ လောဘဿ၊ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဿ ဝါ ဝသေန သရသေနေဝ တိခိဏေန ကုရုရေန။ မန္ဒေနာတိ ဒန္ဓေန အတိခိဏေန။ တာဒိသံ ပန အတ္တနော၊ ပရဿ ဝါ သမုဿာဟနေန ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သမုဿာဟိတေနာ’’တိ။ ပရဿ ဘဏ္ဍံ ဝါ ဟရတီတိ ဝါ-သဒ္ဒေန တထာပဝတ္တနကမုသာဝါဒါဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမာနံ ဝါတိ အနုဘုယျမာနာနံ ကာမဂုဏာနံ။ ဝါ-သဒ္ဒေန ပရသန္တကဿ အယထာဓိပ္ပေတတာယ ယံ လဒ္ဓံ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဂဟဏာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။
သမ္ပယုတ္တဓမ္မဝသေန ဘေဒါဘာဝတော ဒေါသမူလံ အသင်္ခါရိကသသင်္ခါရိကဘေဒတော ဒုဝိဓံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘ဒေါမနဿသဟဂတံ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ? အသာဓာရဏဓမ္မေဟိ တဿ စိတ္တဿ ဥပလက္ခဏတ္ထံ။ ပါဏဿ အတီဝ၊ အတိက္ကမိတွာ ဝါ ပါတနံ ပါဏာတိပါတော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဒိန္နာဒါနမုသာဝါဒပေသုညဖရုသသမ္ဖပ္ပလာပဗျာပါဒေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒသအကုသလကမ္မပထေသု ဟိ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရအဘိဇ္ဈာမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာ တယောဝ ကမ္မပထာ ဣမိနာ န သိဇ္ဈန္တိ။ သဘာဝတိက္ခံ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနံ စိတ္တံ အသင်္ခါရမေဝ ဟောတိ၊ ဣတရံ သသင်္ခါရန္တိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘တိက္ခမန္ဒပ္ပဝတ္တိကာလေ’’တိ။ မန္ဒံ ¶ ပန ဟုတွာ ပဝတ္တမာနံ ဧကံသေန သသင်္ခါရမေဝါတိ န သက္ကာဝ ¶ ဝိညာတုံ။ ယံ သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန ပဝတ္တတိ၊ တံ မန္ဒမေဝ ဟောတီတိ ကတွာ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
မောဟမူလံ စိတ္တံ မူလန္တရဝိရဟတော အတိမူဠှံ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စယောဂတော စဉ္စလဉ္စာတိ ဥပေက္ခာသဟဂတမေဝ ဟောတိ၊ န တဿ ကဒါစိပိ သဘာဝတိက္ခတာ အတ္ထိ။ အာရမ္မဏေ ဟိ သံသပ္ပနဝသေန၊ ဝိက္ခိပနဝသေန စ ပဝတ္တမာနဿ စိတ္တဒွယဿ ကိံ တာဒိသေ ကိစ္စေ သဘာဝတိက္ခတာယ၊ ဥဿာဟေတဗ္ဗတာယ ဝါ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ န တတ္ထ သင်္ခါရဘေဒေါ အတ္ထိ။ နနု စ ဥဒ္ဓစ္စံ သဗ္ဗာကုသလသာဓာရဏံ၊ ကသ္မာ ပန ဧတမေဝ တေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတ’’န္တိ။ ဝိသေသတော ဗလဝဘာဝတော။ ဣဒဉှိ ဧတသ္မိံ စိတ္တေ ဗလဝံ၊ တသ္မာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ပဓာနံ ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ ဣဒမေဝ တေန ဝိသေသိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဟိ ပါဠိယံ သေသာကုသလေသု ဥဒ္ဓစ္စံ ယေဝါပနကဝသေန အာဂတံ၊ ဣဓ ပန သရူပတောယေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဧဝံ အသာဓာရဏပ္ပဓာနဓမ္မဝသေန မောဟမူလံ ဝိစိကိစ္ဆာသမ္ပယုတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တန္တိ ဒုဝိဓံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အသန္နိဋ္ဌာနံ သံသယော၊ ဝိက္ခေပေါ အဝူပသမော၊ ဘန္တတာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတဿ အသန္နိဋ္ဌာနကာလေ၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ ဝိက္ခေပကာလေ စ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ယထာနုရူပန္တိ ပဋိသန္ဓိဇနကာဇနကဿ၊ ကမ္မပထဘာဝပ္ပတ္တာပတ္တဿ စ အနုရူပတော။ အထ ဝါ ယထာနုရူပန္တိ ယော ယဿ ဟေတု၊ တဒနုရူပတော။ ယေဘုယျေန ဟိ လောဘမူလကေန ခုပ္ပိပါသာဒိနိရန္တရပေတဝိသယေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဒေါသမူလကေန ဒေါသော ဝိယ စဏ္ဍဇာတတာယ တံသရိက္ခကေ နိရယေ၊ မောဟမူလကေန နိစ္စသမ္မူဠှာယ တိရစ္ဆာနယောနိယံ၊ တသ္မာ လောဘာဒိဟေတုအနုရူပတော တတ္ထ တတ္ထ အပါယေ ဥပပတ္တိံ နိပ္ဖာဒေတီတိ အာဟ ‘‘ယထာနုရူပံ…ပေ… ဥပပတ္တိယာ’’တိ ¶ ။ အကုသလဝိပါကာနံ ဒုက္ခပ္ပဓာနတာယ ‘‘ဒုက္ခဝိသေသဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။
၃၁။ အပါပေန အလာမကေန ပါပါပါပပ္ပဟီနေန ပါပါပါပေသု မာနသေသု ယံ ပါပမာနသံ ဝုတ္တံ၊ ပါပါပါပေသု ပုဂ္ဂလေသု အပါပေန ပါပါပါပပ္ပဟီနေန ယံ ပါပမာနသံ ဝုတ္တန္တိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝါ ပါပါပါပေသု မာနသေသု ပါပေန ပါပမာနသေန ပါပဝသေန ပါပါပါပပ္ပဟီနေန ယံ ပါပမာနသံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန တာဝ ဓမ္မသဘာဝဿ ဒုဗ္ဗိဇာနီယတ္တာ ကုသလမ္ပိ အကုသလတော၊ အကုသလမ္ပိ ကုသလတော ဝုစ္စေယျ၊ ဘဂဝတော ပန သဟ ဝါသနာဟိ ¶ ဝိဒ္ဓံသိတာကုသလဿ ကမ္မက္ခယကရဉာဏေန ပစ္စယဝေကလ္လတော ဝိဒ္ဓံသိတကုသလကမ္မဿ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝတော ဧကန္တေနေဝ အကုသလဒေသနာ အကုသလဓမ္မဝသေနေဝါတိ။
အကုသလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဗျာကတဝဏ္ဏနာ
အညမညဝိသိဋ္ဌာနံ ကုသလာကုသလာနံ ပါကန္တိ ဝိပါကံ၊ ဝိပက္ကဘာဝမာပန္နာနမရူပဓမ္မာနမေတမဓိဝစနံ။ ယထာ ဟိ လောကေ သာလိဗီဇာဒီနံ ဖလာနိ တံသဒိသာနိ နိဗ္ဗတ္တာနိ ဝိပက္ကာနိ နာမ ဟောန္တိ၊ ဝိပါကနိရုတ္တိဉ္စ လဘန္တိ၊ န မူလင်္ကုရပတ္တဒဏ္ဍနဠာဒီနိ၊ ဧဝံ ကုသလာကုသလာနံ ဖလာနိ အရူပဓမ္မဘာဝေန၊ သာရမ္မဏဘာဝေန စ တံသဒိသာနိ ဝိပက္ကဘာဝမာပန္နာနီတိ ဝိပါကနိရုတ္တိံ လဘန္တိ၊ န ပန ကမ္မာဘိနိဗ္ဗတ္တာပိ ရူပဓမ္မာ ကမ္မဝိသဒိသတ္တာ။ ဝိပါကမေဝ စိတ္တံ ဝိပါကစိတ္တံ။ ကရဏမတ္တံ ကိရိယာ ဖလဒါနာသမ္ဘဝတော။ ယေန ပန ကာရဏေန တဿ ဖလဒါနံ န သမ္ဘဝတိ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ကိရိယာ ¶ ဧဝ စိတ္တံ ကိရိယစိတ္တံ။ ဝိပါကဿ ကာမာဝစရာဒိဘာဝေါ ကုသလေ ဝုတ္တနယေန ယထာသမ္ဘဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အလောဘာဒိသမ္ပယုတ္တဟေတူဟိ သဟ ဝတ္တနတော သဟေတုကံ။ တဒဘာဝတော အဟေတုကံ။ နိဗ္ဗတ္တကဟေတုဝသေန သိဇ္ဈမာနမ္ပိ ဟေတံ သမ္ပယုတ္တဟေတုဝသေနေဝ ‘‘သဟေတုကမဟေတုက’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဣတရထာ ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော။
သကကုသလံ ဝိယာတိ အတ္တနော ဇနကံ ကာမာဝစရကုသလံ ဝိယ။ ဇနကဇနိတဗ္ဗသမ္ဗန္ဓဝသေန ဟိ တံ တံ ကုသလံ တဿ တဿ ဝိပါကဿ သကံ နာမံ ဟောတိ။
‘‘သကကုသလံ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဝတ္တာကာရအာရမ္မဏာဒိတော စဿ တံသဒိသတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ တံနိဝါရဏတ္ထမာဟ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဆသု အာရမ္မဏေသူတိ ပရိတ္တာဒိအတီတာဒိအဇ္ဈတ္တာဒိဘေဒေသု ဆသု ရူပါဒိအာရမ္မဏေသု။ ဘဝန္တရပဋိသန္ဓာနတော ပဋိသန္ဓိ။ အဝိစ္ဆေဒပ္ပဝတ္တိဟေတုဘာဝေန ဘဝဿ အင်္ဂန္တိ ဘဝင်္ဂံ။ နိဗ္ဗတ္တိတဘဝတော ပရိဂညတာယ စုတိဟေတုတာယ စုတိ။ ပရိတ္တဓမ္မပရိယာပန္နေသူတိ ကာမာဝစရဓမ္မပရိယာပန္နေသု။ ကာမာဝစရဓမ္မာ ဟိ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနာဒီသု ¶ အသမတ္ထဘာဝေန ပရိတ္တာနုဘာဝတာယ၊ ဩဠာရိကာဟိ ဝါ ကာမတဏှာဒီဟိ ပရိတော ဂဟိတတ္တာ ‘‘ပရိတ္တာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝိပါကဿ သင်္ကပ္ပေတွာ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏာဘာဝတော ကမ္မာနုရူပမေဝ ပဝတ္တတီတိ ပရိတ္တကမ္မဝိပါကော ပရိတ္တာရမ္မဏေယေဝ ပဝတ္တိတုမရဟတိ၊ န မဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏာရမ္မဏေတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိတ္တဓမ္မပရိယာပန္နေသူ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ မဟဂ္ဂတဝိပါကောပိ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏေယေဝ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ သညာယတ္တာရမ္မဏဿ သမာဓိပ္ပဓာနဿ ကမ္မဿ အပ္ပနာပတ္တဿ တာဒိသေနေဝ ဝိပါကေန ဘဝိတဗ္ဗတ္တာ။ ဝဏ္ဏလက္ခဏာဒိကဉှိ အဂ္ဂဟေတွာ လောကသညာနုရောဓေနေဝ ဂဟိတေ ပထဝါဒိကေ ပရိကမ္မသညာယ သမုပ္ပာဒိတံ ¶ ပဋိဘာဂနိမိတ္တသင်္ခါတမာရမ္မဏံ သညာဝသံ သညာယတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ တဒါရမ္မဏဿ သမာဓိပ္ပဓာနဿ အပ္ပနာပတ္တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကေန သမာဓိပ္ပဓာနအပ္ပနာပတ္တေဟိ ဝိယ သညာယတ္တာရမ္မဏတာယ နိဗ္ဗိသေသေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ပရိတ္တဝိပါကော ပန မဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏပညတ္တာရမ္မဏကမ္မနိဗ္ဗတ္တောပိ ဟောတိ၊ သော ပရတော အာဂမိဿတိ။
မုခနိမိတ္တံ ဝိယာတိ မုခံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နနိမိတ္တံ ဝိယ။ ယထာ ဟိ တံ နိရီဟံ အပရံ မုခနိမိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတုံ၊ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ အတ္တနော ဗလေန ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝမေတမ္ပိ ဝိပါကုပ္ပာဒနာဒီသု န ဥဿဟတိ။ တေနာဟ ‘‘နိရုဿာဟ’’န္တိ။ ဥဿာဟောတိ စေတ္ထ အနုပစ္ဆိန္နာဝိဇ္ဇာတဏှာမာနာနုသယသ္မိံ သန္တာနေ ဝိပါကုပ္ပာဒနသမတ္ထတာသင်္ခါတော၊ အာသေဝနပစ္စယဘာဝသင်္ခါတော၊ ဝိညတ္တိဇနကတာသင်္ခါတော စ ဗျာပါရော။ သော ဝိပါကေ နတ္ထိ ကမ္မဝေဂုက္ခိတ္တတ္တာ ပတိတံ ဝိယ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနဿ တဿ ဧကန္တေန ဒုဗ္ဗလဘာဝတောတိ တံ နိရုဿာဟံ။
ဝိပစ္စနဋ္ဌာနန္တိ ဝိပစ္စနဝသေန ပဝတ္တနဋ္ဌာနံ၊ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိတဒါရမ္မဏဝသေန စတုကိစ္စာနမေတေသံ ပဝတ္တိဩကာသောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ စုတိဘဝင်္ဂါနံ အန္တရာဠံ ပဋိသန္ဓိကိစ္စာနံ ဌာနံ၊ ပဋိသန္ဓိအာဝဇ္ဇနာနံ၊ တဒါရမ္မဏာဝဇ္ဇနာနံ၊ ဇဝနာဝဇ္ဇနာနံ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာဝဇ္ဇနာနဉ္စ အန္တရာဠံ ဘဝင်္ဂကိစ္စာနံ ဌာနံ၊ တဒါရမ္မဏပဋိသန္ဓီနံ၊ ဇဝနပဋိသန္ဓီနံ၊ ဘဝင်္ဂပဋိသန္ဓီနံ ဝါ အန္တရာဠံ စုတိကိစ္စာနံ ဌာနံ၊ ဇဝနဘဝင်္ဂါနံ အန္တရာဠံ တဒါရမ္မဏကိစ္စာနံ ဌာနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပနေတံ ဌာနံ ဓမ္မာနံ တံတံကိစ္စဝသေန ပါကဋံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဌာနံ ဥဒ္ဓရိတွာ ပါကဋကိစ္စဝသေနေဝ တံ ပကာသေတုံ ‘‘ဣမာနိ ဟီ’’တိအာဒိ ¶ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ကိစ္စမ္ပိ ကိစ္စဝန္တာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝေန ဂယှတီတိ ဌာနန္တိပိ ကိစ္စမေဝ ဥဒ္ဓဋန္တိ တံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဣမာနိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
၃၂။ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇယောနိသမ္ဘဝါနံ ¶ မနုဿာနံ၊ ဝိနိပါတိကာသုရာနဉ္စ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာပိ သဗ္ဘာဝတော အာဟ ‘‘ဒုဟေတုကတိဟေတူန’’န္တိ။ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာ ဒွေ အလောဘာဒယော ဟေတူ ယေသံ တေ ဒုဟေတုကာ။ ဧသ နယော တိဟေတုကေသုပိ။ တတ္ထ ဒုဟေတုကာနံ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာနိ စတ္တာရိ၊ တိဟေတုကာနံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာနိ စတ္တာရိ ပဋိသန္ဓိယော ဟောန္တိ၊ တထာ ဘဝင်္ဂစုတိယောပိ။ ယေန ယေန ဟိ စိတ္တေန ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ၊ တံ တဒေဝ ဘဝင်္ဂစုတိဝသေနပိ ပဝတ္တတိ။ တဒါရမ္မဏံ ပန အဝိသေသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဒုဟေတုကာနမ္ပိ တိဟေတုကတဒါရမ္မဏဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ နနု စေတံ အသမပေက္ခိတာဘိဓာနံ အာစရိယေနေဝ ဣမဿ ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ –
‘‘အဟေတုပဋိသန္ဓိဿ၊ န တဒါရမ္မဏံ ဘဝေ၊
ဒုဟေတုကံ တိဟေတုံ ဝါ၊ ဒုဟေတုပဋိသန္ဓိနော’’တိ။ (အဘိဓ။ ၄၄၃)၊
နယိဒမသမပေက္ခိတာဘိဓာနံ ပဋိသန္ဓိဇနကကမ္မံ သန္ဓာယ တတ္ထ ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ။ ယေန ဟိ ကမ္မေန ယာ ပဋိသန္ဓိ အာဒိန္နာ၊ န တံ တတော အဓိကတရံ တဒါရမ္မဏံ ပဝတ္တေ အဘိနိပ္ဖာဒေတိ။ ယံ ပန အညမ္ပိ ကိဉ္စိ ကမ္မံ တဒါလဒ္ဓါဝကာသံ သိယာ၊ န တံ တတ္ထ တတော အဓိကတရမ္ပိ ဝိပါကံ န နိဗ္ဗတ္တေတီတိ အတ္ထိ။ ‘‘သဟေတုကံ ဘဝင်္ဂံ အဟေတုကဿ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၁။၁၀၂) ဟိ ပဋ္ဌာနဝစနေန အဟေတုကဿာပိ နာနာကမ္မေန သုဂတိယံ သဟေတုကတဒါရမ္မဏမနုညာတံ။ တေနာဟု အာစရိယာ –
‘‘ဟောတိ အညေန ကမ္မေန၊ သဟေတုကံ အဟေတုန’’န္တိ။
ယထာ ¶ စ အဟေတုကဿ သဟေတုကံ၊ ဧဝံ ဒုဟေတုကဿ တိဟေတုကမ္ပိ ဣစ္ဆန္တိ။ အာစရိယဇောတိပါလတ္ထေရော ပန ‘‘သဟေတုက’’န္တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ အဟေတုကာနမ္ပိ တိဟေတုကတဒါရမ္မဏံ ဣစ္ဆတိ။ ဝုတ္တဉှိ တေန ‘‘သဟေတုက’’န္တိ အဝိသေသောပဒေသေန ဒုဟေတုကံ၊ တိဟေတုကဉ္စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဟေတုကဿာပိ တိဟေတုကတဒါရမ္မဏမဘိဟိတံ၊ ယဉ္စရဟိ အတ္ထသမာသေ အဟေတုကာနံ တိဟေတုကဖလာနိ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကထံ? သော ဧဝ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော၊ ယော တဿ ကတ္တာတိ။ အပရေ ပန ‘‘မူလသန္ဓိယာ ဇဠတ္တာ တဿ တိဟေတုကတဒါလမ္ဗဏံ န လဗ္ဘတိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။
၃၃-၄။ တတောတိ ¶ ပဋိသန္ဓိတော ပရံ၊ ဒုတိယစိတ္တတော ပဋ္ဌာယ။ သတိပိ အန္တရန္တရာ ဝီထိစိတ္တုပ္ပာဒေ တဒဝသာနေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ယာဝတာယုကံ အနိဝတ္တနတော ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝတာယုက’’န္တိ။ ဗလဝါရမ္မဏေတိ အတိမဟန္တဝိဘူတာရမ္မဏေ။ ပဉ္စဒွါရေ ဟိ အတိမဟန္တာရမ္မဏေ မနောဒွါရေ ဝိဘူတာရမ္မဏေ တဒါရမ္မဏမုပ္ပဇ္ဇတိ၊ န အညေသု။ ဧကာရမ္မဏပ္ပဝတ္တိယာ ပဋိသန္ဓာဒီနံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဧကဋ္ဌာနေ ဒဿနတ္ထံ ဥဒ္ဒေသေ တဒါရမ္မဏဿ အဝသာနကရဏံ၊ ဣဓ ပန ပဝတ္တိက္ကမဝသေန စုတိယာ အဝသာနကရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၃၅-၆။ ကမ္မဒွါရန္တိ ကာယဝစီကမ္မဒွါရဿ ဇနကဝသေန န ပဝတ္တန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကာယောတိ ကာယဝိညတ္တိ။ ကမ္မန္တိ တံသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ၊ ကာယေန ကတံ ကမ္မံ ကာယကမ္မံ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ကာယော ကမ္မဿ စတုဝီသတိယာ ပစ္စယေသု န ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ၊ တထာပိ တံသမုဋ္ဌာနဿ တဿ သဗ္ဘာဝေယေဝ ကာယကမ္မာဒိဝေါဟာရောတိ တံ တေန ကတန္တိ ဝုစ္စတိ။ ကာယကမ္မဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ ဒွါရံ ကာယကမ္မဒွါရံ။ ယဒိ ဧဝံ ကမ္မဒွါရဝဝတ္ထာနံ န သိယာ ¶ ။ ကာယဒွါရေန ဟိ သိဒ္ဓံ ကမ္မံ ‘‘ကာယကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပန ‘‘ဒွါရေ စရန္တိ ကမ္မာနီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ ကာယကမ္မဒွါရ) ဝစနတော ဝစီဒွါရေပိ သိဇ္ဈတီတိ ဒွါရေန ကမ္မဝဝတ္ထာနံ န သိယာ၊ တထာ ဝစီကမ္မံ ကာယဒွါရေပိ သိဇ္ဈတီတိ ကမ္မေန ဒွါရဝဝတ္ထာနမ္ပိ န သိယာတိ? တံ န၊ တဗ္ဗဟုလဝုတ္တိယာ စေဝ ယေဘုယျေန ဝုတ္တိယာ စ ဝဝတ္ထိတတ္တာ။ ကာယကမ္မဉှိ ကာယဒွါရေယေဝ ဗဟုလံ ပဝတ္တတိ၊ အပ္ပံ ဝစီဒွါရေ၊ တသ္မာ ကာယဒွါရေ ဗဟုလပ္ပဝတ္တနတော ဧတဿ ကာယကမ္မဘာဝေါ သိဒ္ဓါ ဝနစရကာဒီနံ ဝနစရကာဒိဘာဝေါ ဝိယ။ တထာ ကာယကမ္မမေဝ ယေဘုယျေန ကာယဒွါရေ ပဝတ္တတိ၊ န ဣတရံ၊ တသ္မာ ကာယကမ္မဿ ယေဘုယျေန ဧတ္ထေဝ ပဝတ္တိတော အဿ ကာယကမ္မဒွါရဘာဝေါ သိဒ္ဓါ ဗြာဟ္မဏဂါမာဒီနံ ဗြာဟ္မဏဂါမာဒိဘာဝေါ ဝိယာတိ နေတ္ထ ကမ္မဒွါရဝဝတ္ထာနေ ကောစိ ဝိဗန္ဓောတိ။ ဝစီကမ္မဒွါရေပိ ဧသ ပဗန္ဓော ယထာသမ္ဘဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
မနောကမ္မဒွါရံ ပန သယံ မနောယေဝ သမာနံ အတ္တနာ သဟဂတစေတနာအနဘိဇ္ဈာဒိကမ္မာနံ ပဝတ္တိဒွါရဘာဝေန မနောဒွါရသင်္ခံ လဘတီတိ န တံ စိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိဒွါရဝသေန ဂဏှာတိ။ န ဟိ သယံ အတ္တတောဝ ပဝတ္တတိ။ ယဒိ ပန စိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ကမ္မဒွါရဘာဝေန အဓိပ္ပေတာ၊ တဒါ တေသံ ကမ္မဒွါရဘာဝေါ မနသ္မိံ န ဥပစာရီယတီတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ စိတ္တာဓိပတိဘာဝေါ စိတ္တေ ဝိယာတိ စိတ္တံ ‘‘မနောကမ္မဒွါရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သဘာဝတော ပန ကမ္မဒွါရံ နာမ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာယေဝါတိ စိတ္တံ တတော ပဝတ္တနတော မနောကမ္မဒွါရဝသေန ပဝတ္တတိ။ အနန္တရပစ္စယဘူတဿ ပန မနောကမ္မဒွါရဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ ¶ နတ္ထိ။ ဣဓ ပန ‘‘အဝိညတ္တိဇနတ္တာ’’တိ ဝစနေန ကာယဝစီကမ္မဒွါရဝသေနေဝ အပ္ပဝတ္တိယာ သာဓိတတ္တာ မနောကမ္မဒွါရံ န ဂဟိတမေဝ။ န ဟိ ‘‘အဝိညတ္တိဇနတ္တာ’’တိ ကာရဏံ မနောကမ္မဒွါရဝသေနပိ အပ္ပဝတ္တိံ သာဓေတိ။ အထ ဝါ ‘‘အဝိပါကသဘာဝတော’’တိ ¶ ဝစနေန မနောကမ္မဒွါရဝသေနပိ အပ္ပဝတ္တိ သာဓိတာ ဟောတိ။ ‘‘ကမ္မဒွါရ’’န္တိ ဧတ္ထ ကမ္မဂ္ဂဟနေန နာနက္ခဏိကကမ္မဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ တဿာပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတိ ဣမေသု ကာယဝစီကမ္မဒွါရသင်္ခါတေသု ဒွီသု ဒွါရေသု၊ မနောကမ္မဒွါရေန သဟ တီသု ဧဝ ဝါ ယထာ ကုသလံ ပဝတ္တတိ၊ န ဧဝံ ဝိပါကော၊ ယထာ စ ကုသလံ ကာယဝစီမနောကမ္မဿ အာယူဟနဝသေန ဒါနာဒိပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေန ပဝတ္တတိ၊ န ဧဝမယံ။ အယံ ပန နေဝ ကာယဝစီကမ္မဒွါရေသု ပဝတ္တတိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တာဘာဝတော၊ န ကမ္မဝသေန၊ မနောကမ္မဒွါရဝသေနာပိ စ ပဝတ္တတိ ဝိပါကုပ္ပာဒနဘာဝါဘာဝတော၊ န ပုညကိရိယဝသေန ပဝတ္တတိ ဒါနာဒိဝသေန အပ္ပဝတ္တနတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မဒွါရဉ္စ…ပေ… နော သမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝန္တိ ဒါနာဒိဝသေန။
၃၇။ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ’’တိအာဒိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မဝသေန ဝိသေသဒဿနံ။ ယသ္မာ ဧတေ ပရိတ္တာရမ္မဏာ၊ ကရုဏာမုဒိတာ စ ပညတ္တာရမ္မဏာ သတ္တပညတ္တိယံ ပဝတ္တနတော၊ တသ္မာ ဒွိန္နမာလမ္ဗဏာနံ ဧကစိတ္တဿ ဝိသယဘာဝါနနုဂမနတော န တေသု ကရုဏာမုဒိတာ ကဒါစိပိ ဇာယန္တီတိ အယမေတ္ထ ပဌမဂါထာယ အဓိပ္ပာယော။
၃၈။ ဒုတိယဂါထာယ ပန ဟိ-သဒ္ဒေါ ယသ္မာတိ ဣမဿ အတ္ထေ။ ယသ္မာ ‘‘ပဉ္စ သိက္ခာပဒါ ကုသလာ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၅) ဝုတ္တာ၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘဂဝတာ ဟိ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ‘‘ပဉ္စ သိက္ခာပဒါ ကုသလာ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၅) ဧဝံ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏီ’’တိအာဒီနံ ပဉ္စန္နံ သိက္ခာပဒါနံ ကုသလဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ တေ စ ဝိရတိသဘာဝါ ဧဝ အာဒိတော တိဏ္ဏံ သိက္ခာပဒါနံ၊ ပစ္ဆိမဿ စ သမ္မာကမ္မန္တေ၊ ဣတရဿ သမ္မာဝါစာယံ၊ ပဉ္စန္နမ္ပိ မိစ္ဆာဇီဝဟေတုကပဉ္စဒုစ္စရိတတော ဝိရမဏဝသေန ¶ ပဝတ္တာနံ သမ္မာအာဇီဝေ စ အန္တောဘာဝတော၊ တသ္မာ တာ ဧကန္တကုသလဘူတာနံ ကဒါစိ အဗျာကတေ လဘန္တိ၊ ဣတရထာ သဒ္ဓါသတိအာဒယော ဝိယ ‘‘သိယာ ကုသလာ၊ သိယာ အဗျာကတာ’’တိ ဝုစ္စေယျုန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ လောကုတ္တရဖလေသု အဋ္ဌ၊ သတ္တ ဝါ မဂ္ဂင်္ဂါ န လဗ္ဘန္တီတိ? နော န လဗ္ဘန္တိ လောကိယဝိရတီနမေဝ တတ္ထ ဧကန္တကုသလဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ၊ လောကုတ္တရဝိရတိယော ပန ဖလဿ မဂ္ဂပဋိဗိမ္ဗဘူတတ္တာ မဂ္ဂသဒိသတော အဋ္ဌင်္ဂိကတာယ၊ သတ္တင်္ဂိကတာယ ¶ စ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ န စ ဧကန္တကုသလဘာဝေန ဝဝတ္ထာပေတုံ ယုတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဥပရိ လောကုတ္တရဖလေသုပိ အဋ္ဌင်္ဂိကတာဒိဘေဒေါ မဂ္ဂေါ ဥဒ္ဓဋောတိ။
၃၉။ ‘‘တထာဓိပတိနော’’တိအာဒိ အဓိပတိဝသေန ဝိသေသဒဿနံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဟိ တေဘူမကကုသလာနံ အညော အာယူဟနကာလော၊ အညော ဝိပစ္စနကာလော၊ တသ္မာ န တာနိ အတ္တနော ဝိပါကေဟိ အဓိပတိံ ဂါဟာပေတုံ သက္ကောန္တီတိ န တေ ဆန္ဒာဒီနိ ဓုရံ ကတွာ ပဝတ္တန္တိ။ လောကုတ္တရကုသလာနိ စ ပန အာယူဟနကာလဿ၊ ဝိပစ္စနကာလဿ စ အန္တရာဘာဝတော အတ္တနော ဆန္ဒာဒီနံ ဗလဿ အဝူပသန္တကာလေယေဝ ဝိပါကံ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ အနန္တရပစ္စယာ ဟုတွာ ဝိပါကေဟိ အဓိပတိံ ဂါဟာပေတုံ သက္ကောန္တီတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဥပရိ လောကုတ္တရဝိပါကာနံ အဓိပတိယောဂံ ဝက္ခတိ။
၄၀။ ယသ္မာ မောရဝါပိဝါသိမဟာဒတ္တတ္ထေရေန ဝိပါကာနံ အာဂမနတော အသင်္ခါရိကသသင်္ခါရိကဘာဝေါ ဣစ္ဆိတော၊ တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရေန ပစ္စယတော၊ တသ္မာ ဥဘိန္နမ္ပိ မတိဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘အသင်္ခါရသသင်္ခါရဝိဓာန’’န္တိအာဒိ။ ပုရိမတ္ထေရော ဟိ ယထာ မုခေ စလိတေ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တံ စလတိ ¶ ၊ ဧဝံ အသင်္ခါရိကဿ ကုသလဿ ဝိပါကော အသင်္ခါရိကော၊ သသင်္ခါရိကဿ ဝိပါကော သသင်္ခါရိကောတိ အာဟ၊ တသ္မာ တဿ မတိဒဿနတ္ထံ ‘‘အသင်္ခါရ…ပေ… ပုညတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယတ္ထေရော ပန အသင်္ခါရိကာဒီသု ယေန ကေနစိပိ စိတ္တေန ကမ္မေ အာယူဟိတေ အာသန္နမရဏဿ အတ္တနော၊ ပရေသံ ဝါ ပယောဂေန ဝိနာ အသင်္ခါရေန အပ္ပယောဂေန ကမ္မကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနေ ပဋိသန္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အသင်္ခါရိကာ။ ယဿ ကဿစိ သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန ကမ္မာဒိပစ္စုပဋ္ဌာနေ သသင်္ခါရိကာ။ တထာ ဘဝင်္ဂစုတိယောပိ။ တဒါရမ္မဏဉ္စ ပဏီတာပဏီတဥတုဘောဇနာဒိပစ္စယဝသေန၊ အနန္တရနိရုဒ္ဓကုသလာကုသလဿ ဝသေန ဝါ အသင်္ခါရသသင်္ခါရန္တိ ဧဝံ ပစ္စယတော အသင်္ခါရိကာဒိဝိဓာနတမာဟ၊ တသ္မာ တဿ မတိဒဿနတ္ထံ ‘‘ဉေယျံ ပစ္စယတော စေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒမေဝ စ ပန အာစရိယာ ပသံသန္တိ။
၄၁-၂။ ဟီနာဒီနံ ဝိပါကတ္တာတိ အဓိပတိယောဂါဘာဝေပိ ဟီနမဇ္ဈိမပဏီတာနံ ကုသလာနံ ဝိပါကတ္တာ။ ဧတေန အာဂမနတော ဟီနာဒိဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။ ဝိနေယျသန္တာနဂတကိလေသမလဝိဓမနေန တဿ ပုနနတော ပုညော ဝါဒေါ ဝစီဃောသော ဧတဿ၊ ဝုတ္တနယေနေဝ ပုညံ ဝဒတီတိ ဝါ ပုညဝါဒီ၊ တေန ပုညဝါဒိနာ။ ‘‘ဧကန္တေန သဝတ္ထုက’’န္တိ ဝုတ္တေပိ ရူပလောကေ ပဝတ္တိ အနိဝါရိတာတိ အာဟ ‘‘ကာမလောကသ္မိ’’န္တိ ¶ ။ ‘‘န ပနညတ္ထ ဇာယတေ’’တိ ဣမိနာ ပန ဗျတိရေကတော လဒ္ဓမတ္ထံ ဒဿေတီတိ။
ဧဝံ တာဝ သဟေတုကဝိပါကေ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ အဟေတုကေ နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘အဟေတုကဝိပါကစိတ္တံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပန သဟေတုကဿ ကမ္မဿ အဟေတုကဝိပါကော ဟောတီတိ? ဝုစ္စတေ – စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ တာဝ ပဉ္စန္နံ အာရမ္မဏာဘိနိပါတမတ္တတ္တာ အလောဘာဒိသမ္ပယောဂေါ န သမ္ဘဝတိ၊ တထာ မန္ဒတရကိစ္စေသု သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏေသူတိ ¶ ဧဝံ ဟေတူနံ ဥပ္ပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော စ နေသံ အဟေတုကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဥပေက္ခာဒိယောဂေ ပန စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ တာဝ စတုန္နံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေပိ ပဝတ္တမာနာနံ ဝတ္ထာရမ္မဏသင်္ဃဋ္ဋနာယ ဒုဗ္ဗလဘာဝတော ဥပေက္ခာသဟဂတတာ၊ ကာယဝိညာဏဿ စ တာယ ဗလဝဘာဝတော သုခသဟဂတတာ ဟောတိ။ သမ္ပဋိစ္ဆနံ ပန အာရမ္မဏဃဋ္ဋနယောဂျဘာဝေန ဩဠာရိကတ္တာ၊ စတုစိတ္တက္ခဏာတီတဝသေန စိရဇာတတ္တာ စ ဒုဗ္ဗလမတ္တနော နိဿယေန သဟ အသမာနဇာတိကဉ္စ စက္ခာဒိဝတ္ထုံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နေဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ လဒ္ဓါနန္တရပစ္စယတာယ၊ အပုဗ္ဗနိဿယတာယ စ အာရမ္မဏရသဿာဒေ ဒုဗ္ဗလန္တိ ဣဋ္ဌာဒီသု အာရမ္မဏေသု ဥပေက္ခာသဟဂတမေဝ။ သန္တီရဏံ ပန ဝုတ္တဝိပရီတတော ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ သုခသဟဂတံ၊ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ စ ဥပေက္ခာသဟဂတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မနောဝိညာဏဓာတု ဝိယ ဝိသိဋ္ဌမနနကိစ္စာဘာဝတော မနောမတ္တာ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝါဒိအတ္ထေဟိ ဓာတု စာတိ မနောဓာတု။ သာ ဟိ သတိပိ ဝိညာဏဘာဝေ မနောဝိညာဏတော သမ္ဘဝဿ ဝိသိဋ္ဌမနနကိစ္စဿ အကရဏတော မနနမတ္တာယေဝ ဟောတိ။ ဝုတ္တလက္ခဏဝိပရီတတော ပန မနော စ တံ ဝိညာဏဉ္စာတိ မနောဝိညာဏံ၊ တဒေဝ ယထာဝုတ္တဋ္ဌေန ဓာတူတိ မနောဝိညာဏဓာတု။
ဝိညာဏပဉ္စကံ နိယတာရမ္မဏံ ယထာက္ကမံ ရူပါဒိဧကေကဿေဝ အာရမ္မဏကရဏတော။ သေသတ္တယမနိယတာရမ္မဏံ ပဉ္စာရမ္မဏိကဆဠာရမ္မဏိကဘာဝတော။
ဒဋ္ဌဗ္ဗတာယ ဒိဋ္ဌံ၊ ရူပါယတနံ။ သောတဗ္ဗတာယ သုတံ၊ သဒ္ဒါယတနံ။ မုနိတဗ္ဗတာယ မုတံ၊ သမ္ပတ္တဿေဝ ဂဟေတဗ္ဗတာယာတိ အတ္ထော၊ ဂန္ဓာဒိတ္တယဿေတံ နာမံ။ စက္ခာဒီဟိ ဝိနာ ကေဝလံ မနသာ ဧဝ ဝိဇာနိတဗ္ဗတာယ ဝိညာတံ၊ ဓမ္မာယတနံ။ အနာမဋ္ဌကာလဝိသေသဝစနတ္တာ စ နေသံ အတီတာနာဂတာပိ ရူပါဒယော ဒိဋ္ဌာဒိသဒ္ဒေဟိ ဝုစ္စန္တိ။ တေနေဝ ဟိ ¶ ‘‘ဒဋ္ဌဗ္ဗတာယာ’’တိအာဒိနာ ကာလသာမညေန ¶ နေသံ နိဗ္ဗစနံ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌံ အာရမ္မဏံ ယဿ တံ ဒိဋ္ဌာရမ္မဏံ။ ဧဝံ သုတာရမ္မဏာဒီသု။
စက္ခုတော ပဝတ္တန္တိ စက္ခုဒွါရတောဝ ပဝတ္တံ သဗ္ဗဝါကျာနံ အဝဓာရဏဖလတ္တာ။ တေန မနောဓာတုအာဒီနံ စက္ခုဝိညာဏဘာဝေါ နိဝါရိတော ဟောတိ တေသံ ဒွါရန္တရတောပိ ပဝတ္တိသမ္ဘဝတော။ အထ ဝါ ‘‘စက္ခုတော ပဝတ္တ’’န္တိ ဣဒံ သဉ္ဇာတိပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န သဉ္စရဏပ္ပဝတ္တိံ၊ တသ္မာ ယထာ ကုဏ္ဍမုခတော ဥဒကံ သဉ္စရဏဝသေန ပဝတ္တတိ၊ န ဧဝံ ပဝတ္တမိဓ ဂဟိတံ။ ယထာ ပန စန္ဒကန္တပါသာဏတော ဥဒကံ သဉ္ဇာတိဝသေန ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ပဝတ္တမေဝ စက္ခုတော ပဝတ္တန္တိ ဂဟိတံ။ ယထာ စ ကိံ? ယထာ ကုစ္ဆိတော သမုဋ္ဌိတံ ပိတ္တသေမှရုဟိရာဒိ မုခတော သန္ဒန္တမ္ပိ ‘‘မုခဿဝေါ’’တိ န ဝုစ္စတိ၊ မုခတောယေဝ ပန သမုဋ္ဌဟိတွာ တတော သဝန္တံ ခေဠံ ‘‘မုခဿဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဟဒယဝတ္ထုသန္နိဿယတော သမုဋ္ဌဟိတွာ စက္ခုတော ပဝတ္တမာနံ စက္ခုဝိညာဏံ နာမ န ဟောတိ။ စက္ခုတောယေဝ ပန သမုဋ္ဌဟိတွာ တတော ပဝတ္တမာနံ စက္ခုဝိညာဏံ နာမာတိ။ ယော ပန ဣမမတ္ထံ အသလ္လက္ခေတွာ ဗျဉ္ဇနမတ္တဿေဝ အဘိနိဝိသိတွာ တံဒွါရပ္ပဝတ္တာနံ သေသာနမ္ပိ စက္ခုဝိညာဏဘာဝံ မညေယျ၊ တံ နိဝါရေတုံ ပကာရန္တရေနပိ ဝိဂ္ဂဟံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စက္ခုမှိ သန္နိဿိတ’’န္တိ။ ယထာ စက္ခုတော ပဝတ္တံ၊ စက္ခုသန္နိဿိတံ ဝါ ဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ၊ ဧဝံ သောတဝိညာဏာဒီသုပိ ‘‘သောတတော ပဝတ္တံ၊ သောတသ္မိံ သန္နိဿိတံ ဝါ ဝိညာဏံ သောတဝိညာဏ’’န္တိအာဒိနာ ယောဇနံ အတိဒိသန္တော အာဟ ‘‘တထာ သောတဝိညာဏာဒီနီ’’တိ။
စက္ခုသန္နိဿိတံ ဟုတွာ ရူပဿ ဝိဇာနနလက္ခဏမေတဿာတိ စက္ခုသန္နိဿိတရူပဝိဇာနနလက္ခဏံ။ တတ္ထ စက္ခုသန္နိဿိတဝစနေန ဒိဗ္ဗစက္ခာဒိကံ အညံ ရူပါရမ္မဏံ ဝိညာဏံ နိဝတ္တေတိ ¶ ။ ဝိဇာနန-ဂ္ဂဟဏေန စက္ခုသန္နိဿိတေ ဖဿာဒိဓမ္မေ နိဝတ္တေတိ။ စက္ခုရူပ-ဂ္ဂဟဏေန နိဿယတော၊ အာရမ္မဏတော စ စိတ္တံ ဝိဘာဝေတိ ဥဘယာဓီနဝုတ္တိကတ္တာ။ ယဒိ ဟိ စက္ခု နာမ န သိယာ၊ အန္ဓာပိ ရူပံ ပဿေယျုံ၊ န စ ပဿန္တိ။ ယဒိ စ နီလာဒိရူပံ နာမ န သိယာ၊ ဒေသာဒိနိယမေန န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အတ္ထေဝ စ နိယမော။ ဧကန္တသာရမ္မဏတာ စ စိတ္တဿ ဝုတ္တာတိ အာရမ္မဏေန ဝိနာ နီလာဒိအာဘာသံ စိတ္တံ ပဝတ္တတီတိ ဧဝံ ပဝတ္တော ဝါဒေါ မိစ္ဆာဝါဒေါတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅)။ ဧတ္ထ ¶ သိယာ – ကိံ ပနေတံ စက္ခု၊ ရူပဉ္စ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောန္တံ ဧကမေဝ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ဥဒါဟု အနေကန္တိ? စက္ခု တာဝ ဧကမ္ပိ၊ ရူပံ ပန အနေကမေဝ သင်္ဂတံ။ ကိံ ကာရဏံ? ပစ္စယဘာဝဝိသေသတော။ စက္ခု ဟိ စက္ခုဝိညာဏဿ နိဿယပုရေဇာတဣန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောန္တံ အတ္ထိဘာဝေနေဝ ဟောတိ တသ္မိံ သတိ တဿ ဘာဝတော၊ အသတိ အဘာဝတော။ ယတော တံ အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိဿ ပစ္စယောတိ ဝုတ္တံ၊ သွာယံ ပစ္စယဘာဝေါ န ဧကသ္မိံ န သမ္ဘဝတီတိ ဧကမ္ပိ စက္ခုဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ ရူပံ ပန ယဒိပိ စက္ခု ဝိယ ပုရေဇာတအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ ပုရေတရံ ဥပ္ပန္နံ ဟုတွာ ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေယေဝ ဥပကာရကတ္တာ၊ တထာပိ အနေကမေဝ သင်္ဂတံ ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ အာရမ္မဏဘာဝတော။ ယဉှိ တံ အာရမ္မဏံ တဿ ယထာ တထာ ဥပလဗ္ဘနီယဝသေနေဝ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေါ၊ ဝိညာဏဿ စ ဣန္ဒြိယာဓီနဝုတ္တိကဿ အာရမ္မဏသဘာဝူပလဒ္ဓိ န ဧကဒွိကလာပဂတဝဏ္ဏဝသေန ဟောတိ၊ နာပိ ကတိပယကလာပဂတဝဏ္ဏဝသေန၊ အထ ခေါ အာဘောဂါနုရူပံ အာပါထဂတဝဏ္ဏဝသေနာတိ အနေကမေဝ ရူပံ သံဟစ္စကာရိတာယ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ။ အမုမေဝ ¶ ဟိ ဝိသေသံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅) ပါဠိယံ ဝစနဘေဒေါ ကတောတိ။ ဧဝံ သောတဝိညာဏေပိ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဃာနဝိညာဏာဒီနံ ပန သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟတာယ အတ္တနော နိဿယေန သဟ အလ္လီနဿေဝ ဂဟဏတော ဧကကလာပဂတမ္ပိ ဂန္ဓာဒိကံ တေသံ ဥပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတိ။
ရူပမတ္တာရမ္မဏရသန္တိ ရူပါယတနမတ္တဿေဝ အာရမ္မဏကရဏရသံ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန ယထာ အာရမ္မဏန္တရံ နိဝတ္တေတိ၊ ဧဝံ ရူပါယတနေပိ လဗ္ဘမာနေ ဧကစ္စေ ဝိသေသေ နိဝတ္တေတိ။ န ဟိ စက္ခုဝိညာဏံ ဝဏ္ဏမတ္တတော အညံ ကိဉ္စိ နီလာဒိဝိသေသံ တတ္ထ ဂဟေတုံ သက္ကောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ န ကိဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတိ အညတြ အဘိနိပါတမတ္တာ’’တိ။ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပါရမ္မဏေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော တဒဘိမုခဘာဝေန ဂဏှာတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပါဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာန’’န္တိ။ အတ္တနော အနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ အရူပဓမ္မာနံ သမနန္တရဝိဂတာ အရူပဓမ္မာ ပဝတ္တိဩကာသဒါနေန အနန္တရသမနန္တရနတ္ထိဝိဂတပစ္စယေဟိ ဥပကာရကာ၊ နိဿယာရမ္မဏာ ဓမ္မာ ဝိယ အာသန္နကာရဏာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ရူပါရမ္မဏာယ ကိရိယာမနောဓာတုယာ အပဂမပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ သောတဝိညာဏာဒီသုပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိရိယာမနောဓာတုယာ အာရမ္မဏဘေဒတော ဘိန္နသဘာဝတ္တာ အာဟ ‘‘ကိရိယာမနောဓာတူန’’န္တိ။ စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ ဂဟိတံ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ တဒနန္တရမေဝ အပရိပတန္တံ ¶ ကတွာ သမ္ပဋိစ္ဆန္တံ ဂဏှန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပါဒိသမ္ပဋိစ္ဆနရသ’’န္တိ။ တထာဘာဝေန သမ္ပဋိစ္ဆနဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ တထာဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ။
ဆသု အာရမ္မဏေသု ကဒါစိ ပဉ္စန္နံ ဇစ္စန္ဓာဒိဝသေန တတောပိ ဦနာနံ၊ ဗြဟ္မလောကေ စ ဒွိန္နမေဝ ဝိဇာနနသဘာဝါပိ ဆဠာရမ္မဏဝိဇာနနလက္ခဏာ ¶ ဝုတ္တာ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော၊ ဆသွေဝ ဝါ ဣတရေသံ အာရမ္မဏာနံ အန္တောဂဓတ္တာ။ သန္တီရဏာဒိရသာတိ ယထာသမ္ဘဝံ သန္တီရဏတဒါရမ္မဏာဒိကိစ္စာ၊ သန္တီရဏတဒါရမ္မဏပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိကိစ္စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဟဒယဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနာ’’တိ ဣဒံ ဣမာသံ ဒွိန္နံ မနောဝိညာဏဓာတူနံ အနိဗဒ္ဓဋ္ဌာနတာယ နိဗဒ္ဓကာရဏံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေန ပန ‘‘တံတံအနန္တရာတီတဝိညာဏာပဂမပဒဋ္ဌာန’’န္တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ အဟေတုကစိတ္တာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ လက္ခဏာဒိကဿ ဒဿိတတ္တာ ပရိသေသတော သဟေတုကစိတ္တာနံ ဧကသဒိသမေဝ လက္ခဏာဒိကန္တိ ဝိညာယတိ။ တံ ပန ဟေဋ္ဌာ ဝိဘာဝိတမေဝ။
ဣဒါနိ ဣမာသံ အာရမ္မဏာဒိတော ဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ပဌမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကန္တမိဋ္ဌာရမ္မဏေတိ ဧကန္တေနေဝ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ၊ အတိဣဋ္ဌာရမ္မဏေတိ အတ္ထော။ ပဉ္စသု ဌာနေသူတိ သဟေတုကဝိပါကာနံ ဝုတ္တေသု စတူသု၊ သမ္ပဋိစ္ဆနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနံ အန္တရာဠသင်္ခါတသန္တီရဏဋ္ဌာနေ စာတိ ပဉ္စသု ဌာနေသု၊ ပဉ္စသု ကိစ္စေသူတိ ဝါ အတ္ထော။ ကိဉ္စာပိ သောမနဿပဋိသန္ဓိကဿ ဒေါမနဿဇဝနာဝသာနေ တဒါရမ္မဏသမ္ဘဝေ အသတိ ယံ ကိဉ္စိ ပရိစိတပုဗ္ဗံ ပရိတ္တာရမ္မဏမာရဗ္ဘ ဥပေက္ခာသဟဂတသန္တီရဏမုပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣစ္ဆိတံ၊ တထာ ပန ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ကဒါစိယေဝ သမ္ဘဝတော ယေဘုယျပ္ပဝတ္တိံ ဂဟေတွာ ဆ ဌာနာနိ အဝတွာ ပဉ္စေဝ ဝုတ္တာနိ။ အထ ဝါ တံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ တဒါရမ္မဏဋ္ဌာနေယေဝ နိဗ္ဗတ္တတီတိ တံဝသေနေဝ တဿာပိ ဌာနံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အစက္ခုသံဝတ္တနိကကမ္မနိဗ္ဗတ္တတာယ ဇာတိယာ အန္ဓော ဇစ္စန္ဓော။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဇာတိက္ခဏေ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ စက္ခု နတ္ထိ၊ ယဿ ဘာဝါဘာဝတော အန္ဓာနန္ဓဝိစာရဏာ ဘဝေယျ၊ တထာပိ စက္ခုဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာရဟကာလေပိ စက္ခုဝိပတ္တိဝိဗန္ဓကေန ကမ္မုနာ ပဋိဟတသာမတ္ထိယေန ပဋိသန္ဓိဒါယကေန ¶ ဣတရေနာပိ ဝါ ကမ္မေန တဿ အနုပါဒိယမာနတ္တာ သတ္တော ‘‘ဇစ္စန္ဓော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ ဇစ္စန္ဓောတိ ပသူတိယံယေဝ အန္ဓော၊ မာတုကုစ္ဆိယံယေဝ အန္ဓော ဟုတွာ နိက္ခန္တောတိ အတ္ထော။ တေန ဒုဟေတုကတိဟေတုကာနံ မာတုကုစ္ဆိဂတကာလေပိ စက္ခုဿ အဝိပဇ္ဇနံ သိဒ္ဓံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဇာတိဗဓိရာဒီသုပိ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဇစ္စဇဠောတိ ဇာတိယာ အညာဏကော ¶ ။ ကိဉ္စာပိ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကောပိ ဇာတိယံ အညာဏကော၊ တဿ ပန ပဝတ္တိယံ ပညာ သမ္ဘဝတီတိ ဝုတ္တနယေန ယေဘုယျတော ပဝတ္တိယမ္ပိ ပညာယာသမ္ဘဝတော ဇစ္စဇဠော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဇစ္စုမ္မတ္တကော သုရာမေရယပါနာဒိဥမ္မတ္တကဘာဝသံဝတ္တနိကကမ္မပရိဘာဝိတေန ကမ္မေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိကော။ ပဏ္ဍကောတိ ပရဒါရဂမနာဒိကမ္မပရိဘာဝိတေန ကမ္မုနာ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကော။ သော ပဉ္စဝိဓော အာသိတ္တပဏ္ဍကော ဥသူယပဏ္ဍကော ပက္ခပဏ္ဍကော ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကော နပုံသကပဏ္ဍကောတိ။ ဣဓ ပန ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကဿ သဟေတုကဿာပိ ဘာဝတော၊ နပုံသကဿ စ ဝိသုံ ဂဟဏတော တယော ပဏ္ဍကာ အဓိပ္ပေတာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဇာတိမူဂဇာတိပင်္ဂုလမမ္မနာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ကေစိ ပန ‘‘ဧကစ္စေ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကာ အဝိကလိန္ဒြိယာ ဟုတွာ ထောကံ ဝိစာရဏပကတိကာပိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တာဒိသာနမ္ပိ ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထ စ ဇစ္စန္ဓာဒီနမေဝ အယံ ပဋိသန္ဓီတိ န ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဇစ္စန္ဓာဒယော ပန ဣမိနာ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
၄၃။ တိဟေတုကပုညဿာတိ တိဟေတုကဿပိ ဥက္ကဋ္ဌပုညဿ။ ဒုဟေတုကမ္မဿ ပန သဗ္ဗထာပိ သောဠသန္နံ ဝိပါကာနံ အသမ္ဘဝတော တပ္ပဋိက္ခေပပရတ္တာ စေတနာယ ‘‘တိဟေတုကပုညဿာ’’တိ အဝိသေသတော ဝုတ္တံ။
ကာမာဝစရဝိပါကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ရူပါဝစရာရူပါဝစရဝိပါကဝဏ္ဏနာ
မဟဂ္ဂတဝိပါကာနံ ¶ တံတံကုသလာဂမနဝသေနေဝ ဈာနင်္ဂဟာနိ၊ န ပန ဘာဝနာဝိသေသေနာတိ တေသံ ပဟာနင်္ဂါနိ အနုဒ္ဓဋာနိ။ ဥပပတ္တိယန္တိ ဥပပတ္တိဘဝေ။
အရူပါဝစရဝိပါကစိတ္တာနိ ဝုစ္စန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။
၄၄။ ကုသလာနုဂတံ ကတွာတိ ကုသလာနုရူပံ ကုသလသဒိသံ ကတွာ။ ယထာ ကာမာဝစရဝိပါကံ ကုသလတော ဝိသဒိသမ္ပိ ကတွာ ဝိဘတ္တံ၊ ဧဝမကတွာ ကုသလသဒိသမေဝ ကတွာတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ¶ ပန ကုသလာနန္တရံ ကတွာ မဟဂ္ဂတဝိပါကာနံ ဘာဇိတပါဠိံ သန္ဓာယ ‘‘ကုသလာနုဂတံ ကတွာ ဘာဇိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယဉှိ –
‘‘ကတမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရဿ ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ ဝိပါကံ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၄၃၁) –
ကာမာဝစရဝိပါကံ ဝိဘဇိတွာ မဟဂ္ဂတဝိပါကံ ဝိဘဇန္တေန –
‘‘ကတမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာ? ယသ္မိံ သမယေ ရူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ၊ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ ပထဝီကသိဏံ၊ တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတိ၊ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ၊ တဿေဝ ရူပါဝစရဿ ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ ဝိပါကံ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ ပထဝီကသိဏံ…ပေ… ဣမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၄၉၈)။
ဧဝံ ကုသလံ ဥဒ္ဒိသိတွာ တဒနန္တရံ ကတွာ မဟဂ္ဂတံ ဝိပါကံ ဝိဘတ္တံ၊ တသ္မာ ယထာ ကာမာဝစရဝိပါကံ၊ ဧဝံ အဝိဘဇိတွာ ¶ ဣဒံ ကုသလာနန္တရံ ကတွာ ဝိဘတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဇောတေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကုသလာနုဂတံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာပိ စ အာစရိယေန ပရိဟာရမုခေန ဝက္ခမာနအတ္ထဝိသေသဝစနိစ္ဆာယ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ စောဒနာ ကတာ။ ဧဝဉှိ သတိ ကုသလာနန္တရံယေဝ ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဉာပနံ သုဋ္ဌူပပန္နံ ဟောတီတိ အယမေတ္ထ အမှာကံ အာစရိယဿ မဂ္ဂေါ။
မဟဂ္ဂတန္တိ မဟဂ္ဂတဝိပါကံ။ တဉှိ ဣဓ အဓိဂတံ။ ကာမာ…ပေ… ယတောတိ ယသ္မာ ကာမာဝစရကုသလံ အသမာနဖလံ ဟောတိ တိဟေတုကဿ ဒုဟေတုကာဟေတုကဝိပါကာနံ၊ ဒုဟေတုကဿ စ အဟေတုကဝိပါကာနမ္ပိ ဇနနတော၊ န ဧဝမိဒံ၊ ဣဒံ ပန ဧကန္တေနေဝ သဒိသဝိပါကဇနနတော သမာနဖလမေဝ၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ကုသလ’’န္တိ အဝုတ္တေပိ ကာမာဝစရပုညံဝါတိ ဥပမိတတ္တာ ဥပမေယျဿပိ ကုသလဘာဝေါ ဝိညာယတိ။ ကသ္မာ ပနေတံ သဒိသဝိပါကံ၊ န ကာမာဝစရံ ဝိယ ဝိသဒိသဝိပါကမ္ပီတိ? ဝုစ္စတေ – ကာမာဝစရပုညဉှိ အာစိနန္တော ရူပတဏှာဒိနာနာဝတ္ထုကကာမတဏှူပနိဿယတော ¶ အာစိနတိ၊ တသ္မာ တဒူပနိဿယကုသလံ တဒနုရူပတော နာနာဝတ္ထုကံ ဝိပါကံ ဇနေတိ။ မဟဂ္ဂတံ ပန အာစိနန္တော ဧကဝတ္ထုကာယေဝ ဘဝတဏှာယ ဝသေန အာစိနတီတိ တဒနုရူပတော တံ နာနာဝတ္ထုံ အဇနေတွာ ဧကဝတ္ထုမေဝ ဇနေတီတိ။
၄၅-၆။ သဗ္ဗထာတိ ဓမ္မတော အာရမ္မဏတော ပဋိပဒါဒိတော စ။ တထာ ဟိ ယေ ဖဿာဒယော ကုသလေ စ လဗ္ဘန္တိ၊ တေ ဝိပါကေပိ လဗ္ဘန္တိ၊ ယသ္မိဉ္စ အာရမ္မဏေ ကုသလံ ပဝတ္တတိ၊ တတ္ထေဝ ဣဒံ ဝိပါကမ္ပိ။ ယာဝ ပဋိပဒါဒယော ကုသလဿ လဗ္ဘန္တိ၊ တာဝ ဣမဿ ဝိပါကဿပီတိ။ ကာမံ ယဿ ကဿစိ ဆာယာ တံတံဝတ္ထုသဒိသာဝ၊ မဟန္တဿ ပန ကုသလဝိပါကဿ မဟန္တာဟိယေဝ ဥပမာဟိ ¶ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဂဇာဒီန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပရေ အပရေ အတ္တဘာဝေ ဘဝံ ဝေဒနမဿာတိ အပရာပရိယဝေဒနံ။ ယဒိ အပရာပရိယဝေဒနံ န ဟောတိ၊ ကထဉ္စရဟိ ဣမဿ ဖလုပ္ပတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဈာနာ အပရိဟီနဿာ’’တိအာဒိ။
၄၇။ ကုသလာနန္တရန္တိ ကုသလဘဝါနန္တရံ။ ယသ္မိဉှိ ဘဝေ တံ ကုသလံ ကတံ၊ သော ဣဓ ကုသလ-သဒ္ဒေန ဥပစာရတော ဂဟိတော ကမ္မာနန္တရံယေဝ ဖလဿ အသမ္ဘဝတော။ န ဟိ တံ လောကုတ္တရကုသလံ ဝိယ အနန္တရဖလနိပ္ဖာဒကံ၊ အထ ခေါ ဧကစ္စကာမာဝစရကုသလံ ဝိယ အပရာပရိယဝေဒနံ အဟုတွာ သတိပိ အနေကေယေဝ ကာမာဝစရကမ္မေ မဟောဃော ဝိယ ပရိတ္တံ ဥဒကံ တမဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အတ္တနောယေဝ ဝိပါကဒါနေန ဧကန္တေန အနန္တရဘဝေယေဝ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ နနု စ အပရိဟီနဇ္ဈာနဿေဝ ကဿစိ နိကန္တိဝသေန ကာမဘဝေ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ တထာ ဟိ တိဿမဟာဗြဟ္မာ ဥပရိဗြဟ္မလောကူပပတ္တိယာ ဘာဝိတမဂ္ဂေါ ဘိက္ခူဟိ ယာစိတော တတော စဝိတွာ မောဂ္ဂလိဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသီတိ ဝုတ္တန္တိ တံ ကထန္တိ? နိကန္တိဗလေနေဝ ဈာနံ ပရိဟာယတီတိ တတော ပရိဟီနဇ္ဈာနော နိဗ္ဗတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန အာစရိယာ ‘‘အနီဝရဏာဝတ္ထာယ နိကန္တိယာ ဈာနဿ ပရိဟာနိ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ ‘‘သတိပိ မဟဂ္ဂတကမ္မုနော ဝိပါကံ ပဋိဗာဟနသမတ္ထဿေဝ ပရိတ္တကမ္မဿ အဘာဝေ ‘ဣဇ္ဈတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’တိ (အ။ နိ။ ၈။၃၅) ဝစနတော ကာမဘဝေ စေတောပဏိဓိ မဟဂ္ဂတကမ္မဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ ပရိတ္တကမ္မုနော ဝိပါကဿ ဩကာသံ ကရောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယုတ္တံ။ ဧတဿာတိ ဣမဿတ္ထဿ ဉာပနတ္ထန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
၄၈-၉။ ဧဝံ ¶ အဝိသေသေန ကုသလသဒိသတံ အတိဒိသိတွာ ဣဒါနိ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိပဒါက္ကမော ¶ စေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဒုက္ခပဋိပဒံ ဒန္ဓာဘိညံ ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတွာ ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇန္တဿ တံ ဈာနံ တံပဋိပဒမေဝ ဟောတိ၊ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ အပရိဟီနေ တဿ တဿ ဝိပါကော နိဗ္ဗတ္တမာနော တံတံပဋိပဒေါဝ ဘဝိတုံ အရဟတိ။ ဆန္ဒာဓိပတေယျာဒိဘာဝေါ ပန တသ္မိံ ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ဆန္ဒာဒီနံ အဓိပတိပစ္စယဘာဝေန ဟောတိ၊ န အာဂမနဝသေန။ တထာ ဟိ ဧကမေဝ ဈာနံ နာနက္ခဏေသု နာနာဓိပတေယျံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိပါကဿ အာဂမနဝသေန ဆန္ဒာဓိပတေယျာဒိတာ န ဂဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘အဘာဝေါဓိပတီန’’န္တိ။ တဒဘာဝတောဝ သရသတော တဿ ဟီနာဒိတာ န သမ္ဘဝတီတိ သာပိ ဈာနာဂမနတောဝ ဝုတ္တာ။
ရူပါဝစရာရူပါဝစရဝိပါကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
လောကုတ္တရဝိပါကဝဏ္ဏနာ
မဂ္ဂစိတ္တဿ ဝိယ ဖလစိတ္တဿ မဂ္ဂယောဂတော ဘေဒါဘာဝေန ‘‘စတုမဂ္ဂယောဂတော’’တိ အဝတွာ ‘‘စတုမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တစိတ္တဖလတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ သမ္ပယုတ္တကုသလစိတ္တဿ ဖလတ္တာ စတုဗ္ဗိဓသာမညဖလသမ္ပယုတ္တစိတ္တဘာဝတောတိ အတ္ထော။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဖလံ စိတ္တံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဖလစိတ္တံ။ ဧဝံ သေသေသု။ မဂ္ဂဝီထိယံ ဒွိက္ခတ္တုံ၊ တိက္ခတ္တုံ ဝါ ဖလသမာပတ္တိယာ အပရိစ္ဆိန္နပရိမာဏံ ပဝတ္တမာနမ္ပိ ဒွီသွေဝ ဌာနေသု ပဝတ္တိယာ ဒုဝိဓမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂဝီထိဖလသမာပတ္တိဝသေန ပဝတ္တိတော ဒုဝိဓ’’န္တိ။
၅၀-၁။ မဂ္ဂဿာနန္တရေ ဖလေ လဗ္ဘန္တိ မဂ္ဂါဂမနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ မဂ္ဂေါ ဟိ အာဂမနတော ‘‘သုညတော’’တိ လဒ္ဓနာမော သဂုဏာလမ္ဗဏဝသေန အနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတနာမမ္ပိ လဘတီတိ ဖလဿ နာမတ္တယမ္ပိ ဒေတိ၊ တထာ အာဂမနတော အပ္ပဏိဟိတော ¶ မဂ္ဂေါ သဂုဏာရမ္မဏဝသေန အနိမိတ္တသုညတအပ္ပဏိဟိတနာမကောတိ ဖလဿ နာမတ္တယမ္ပိ ဒေတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဘိဓမ္မေ ဧကေကဿ ဖလဿ တီဏိ တီဏိ နာမာနိ ဝုတ္တာနိ။ နနု စ အဘိဓမ္မေ ‘‘သဂုဏာရမ္မဏတော နာမံ အနဓိပ္ပေတ’’န္တိ ဝုတ္တံ? သစ္စံ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန နာမလာဘံ သန္ဓာယ၊ န နာမဒါနံ။ တတ္ထ ဟိ ဝဝတ္ထာနကရတ္တာဘာဝတော တထာ အနဓိပ္ပေတံ၊ န အလဗ္ဘနတော။ ဣဓ ပန ဧကေကဿ ¶ ဖလံ နာမတ္တယမ္ပိ လဘတီတိ ဝဝတ္ထာနပ္ပယောဇနာဘာဝတော သဂုဏာရမ္မဏေဟိ လဒ္ဓနာမဒါနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ တိဝိဓမ္ပိ နာမံ ဒေတိ။ ဧကန္တေန စေတံ ဧဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ ဝိပဿနာပိ ဝိပဿတော လဒ္ဓနာမမဂ္ဂဿ တံ န ဒဒေယျာတိ။ ပရဘာဂသ္မိန္တိ အပရဘာဂေ။ ဝဠဉ္ဇနဖလေသူတိ သမာပဇ္ဇနဝသေန အနုဘဝိတဗ္ဗဖလေသု။ ‘‘ဝဠဉ္ဇနဖလေသု နာ’’တိ မဂ္ဂါဂမနံ သန္ဓာယ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာဝသေနေဝါ’’တိအာဒိ။ ဝဠဉ္ဇနဖလဉှိ ဝိသုံ ဝိပဿနာဝသေနေဝ နိဗ္ဗတ္တတီတိ တဿ တံဝသေန နာမလာဘော။ ယဒိ ဧဝံ မဂ္ဂဿ ဝိယ အနိမိတ္တနာမလာဘော န သိယာ? တံ န၊ ယထာ မဂ္ဂါနန္တရဿ ဖလဿ ဝိယ ဝဠဉ္ဇနကဖလသမာပတ္တိယာပိ မဂ္ဂါဂမနတော စ ဈာနပဋိပဒါဘေဒေါ ဟောတိ၊ ဧဝံ အနိမိတ္တနာမမ္ပိ လဗ္ဘတီတိ။
၅၂-၃။ ဟောန္တိ သာဓိပတီနေဝါတိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။ မဂ္ဂဘာဝေနာတိ သောဠသဟိ အာကာရေဟိ စတုသစ္စပဋိဝေဓကမဂ္ဂဘာဝေန၊ ကိလေသမာရဏဝသေန ဂမနသင်္ခါတေန၊ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂိတဗ္ဗဘာဝသင်္ခါတေန ဝါ မဂ္ဂဘာဝေန။ ဖလံ…ပေ… ဝုစ္စတီတိ သယံ ဖလဘာဝမ္ပိ မဂ္ဂဿ ဖလတ္တာ၊ တံသဒိသတာယ ဝါ တမုပါဒါယ မဂ္ဂေါတိ ဝုစ္စတိ ‘‘မဂ္ဂင်္ဂံ မဂ္ဂပရိယာပန္န’’န္တိအာဒီသူတိ အဓိပ္ပာယော။
လောကုတ္တရဝိပါကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အကုသလဝိပါကဝဏ္ဏနာ
ယထာ ¶ အတိဣဋ္ဌေ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ စ အာရမ္မဏေ ဝေဒနာဘေဒသမ္ဘဝတော ကုသလဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတု ဒုဝိဓာ ဟောတိ သောမနဿသဟဂတာ၊ ဥပေက္ခာသဟဂတာတိ၊ ဧဝံ အတိအနိဋ္ဌေ အနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ စ အာရမ္မဏေ ဝေဒနာဘေဒေါ နတ္ထီတိ အကုသလဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတု ဧကဝိဓာဝါတိ ‘‘သတ္တာကုသလဝိပါကာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သတိ ဟိ တတ္ထ ဝေဒနာဘေဒေ အတိအနိဋ္ဌေ ဒေါမနဿေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န စ ပဋိဃေန ဝိနာ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ကာယဝိညာဏဿ ဒုက္ခသဟဂတာ ကုသလဝိပါကေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ အကုသလဝိပါကေသု လဗ္ဘမာနဒုက္ခံ ¶ ဝိယ နာတိကဋုကာပိ ဥပေက္ခာ ဧကန္တနိဟီနဿ အကုသလဿ ဝိပါကဘာဝတော ဒုက္ခသဘာဝတ္တာ ဟီနာ ဧဝ။ န ဟိ အကုသလဿ ဝိပါကော အဒုက္ခော ဟောတိ၊ ဥပေက္ခာဘာဝေါ ပနဿ ဗလဝတာ ဗာဓိယမာနဿ ပဋိပဟရိတုံ အသက္ကောန္တဿ ဒုဗ္ဗလပုရိသဿ တေန ကရိယမာနဗာဓဿ ဥပေက္ခနာ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမာနိ…ပေ… စိတ္တာနီတိ ဣမာနိ သတ္တ ဧကေကဿ အကုသလဿ ဝိပါကစိတ္တာနိ၊ န ပန ကုသလဝိပါကေ ဝိယ တိဟေတုကာဒိပုညဝိသေသေန။ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿပိ ဟိ ပဝတ္တိယံ သတ္တေဝ ဝိပါကာ လဗ္ဘန္တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ယထာ ကုသလဝိပါကံ သဟေတုကမ္ပိ ဥဒ္ဓဋံ၊ န ဧဝံ အကုသလဝိပါကန္တိ? ဟေတူနံ အသမ္ဘဝတော။ လောဘာဒီနဉှိ ဧကန္တသာဝဇ္ဇတာယ အယောနိသောမနသိကာရဟေတုကာနံ နတ္ထိ ဝိပါကဘာဝေါ၊ အလောဘာဒီနမ္ပိ ဧကန္တမနဝဇ္ဇသဘာဝါနံ ဝါ ကာရဏဿ တဗ္ဗိဒူရတာယ နတ္ထေဝ အကုသလဝိပါကဘာဝေါ။ န ဟိ အလောဘာဒီနံ ပဋိပက္ခလောဘာဒယော တေ အဘိနိပ္ဖာဒေန္တိ၊ တသ္မာ ဣဒံ သဗ္ဗထာ သဟေတုပ္ပဝတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော အဟေတုကမေဝါတိ။
ကမ္မကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တေသူတိ ဧတ္ထ အတီတဘဝေ အာယူဟိတံ အပရာပရိယဝေဒနီယံ၊ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယံ ဝါ ကမ္မံ ကမ္မံ နာမ ¶ ။ ကမ္မကရဏကာလေ စေတနာယ ဂဟိတမာရမ္မဏံ ကမ္မနိမိတ္တံ နာမ။ ဥပပဇ္ဇိတဗ္ဗဘဝပရိယာပန္နော နရကာဒီသု အဂ္ဂိဇာလာဒိဝဏ္ဏော ဂတိနိမိတ္တံ နာမ။
၅၄။ ဣမေတိ အကုသလဝိပါကာ။ တေသံ အနိဋ္ဌာနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တဝိသယေသု ပဝတ္တိဝစနေန တဗ္ဗိပရိယာယေန ကုသလဝိပါကာနံ ဣဋ္ဌဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တဝိသယေသု ပဝတ္တိ အတ္ထတော အာပန္နာတိ သာ ဝိသုံ န ဝုတ္တာ။ သုခါဒိတ္တယယုတ္တာတိ သုခသောမနဿုပေက္ခာယုတ္တာ။
‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ယထာဝုတ္တဝိပါကာနံ နိဂမနံ။
အကုသလဝိပါကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝိပါကစိတ္တဝဏ္ဏနာ
၅၅။ ပါကဿ ¶ အသုရကညာနံ ဂဗ္ဘပရိပါကဿ သာသနတော ဝိနာသနတော၊ ပါကသင်္ခါတဿ ဝါ အသုရဿ ဝိနာသနတော ပါကသာသနော ဝုစ္စတိ သက္ကော ဒေဝရာဇာ၊ တေန ပူဇိတော ပါကသာသနပူဇိတော။ ပါကံ ဝါ ပရိပက္ကံ သာသနမေတေသူတိ ပါကသာသနာ၊ ခီဏာသဝါ၊ တေဟိ ပူဇိတောတိ ပါကသာသနပူဇိတော။
ဝိပါကစိတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒါနာဒိဝသေနာတိ ပဝတ္တာကာရမတ္တတော ဒါနာဒိဝသေန၊ န ပန ပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေန ခီဏာသဝသန္တာနဂတဿ ပုညကိရိယဘာဝါဘာဝတောတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။
အာဝဇ္ဇတီတိ အာဝဇ္ဇနံ၊ အာဘုဉ္ဇတိ ဩဏောဇေတိ ပရိဏာမေတိ ဝါရေတီတိ ဝါ အတ္ထော။ တဉှိ အာပါထဂတံ အာရမ္မဏံ ပဌမမာဘုဉ္ဇတိ၊ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိ အာပါထဂတာရမ္မဏာဘိမုခံ ဩဏောဇေတိ၊ စိတ္တသန္တာနံ ဝါ ပုရိမာကာရတော အညထာ ပရိဏာမေတိ၊ အနုပ္ပဗန္ဓတော ပဝတ္တနကံ ဘဝင်္ဂစိတ္တသန္တာနံ ပရတော ပဝတ္တိတုံ အဒတွာ အာပါထဂတံ ¶ ဝါ အာရမ္မဏံ အညတ္ထ ဂန္တုံ အဒတွာ ဝါရေတိ။ ဟသိတံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပာဒီယတိ ဝါ ဧတေနာတိ ဟသိတုပ္ပာဒံ၊ တဒေဝ စိတ္တန္တိ ဟသိတုပ္ပာဒစိတ္တံ။ ဝေါဋ္ဌပေတီတိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနိ ဥပေက္ခာသဟဂတာနိ၊ ဟသိတုပ္ပာဒဉ္စ သောမနဿသဟဂတန္တိ? ဝုစ္စတေ – အာဝဇ္ဇနံ တာဝ အပုဗ္ဗာရမ္မဏေ သကိဒေဝ စ ပဝတ္တမာနသန္တတိဝိစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တနတော၊ ဒုဗ္ဗလဘဝင်္ဂပစ္စယံ ဝါ သဗ္ဗထာ ဝိသယရသမနုဘဝိတုံ န သက္ကောတီတိ ဣဋ္ဌာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ ဥပေက္ခာယုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဉ္စ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒနာဘေဒါရဟမ္ပိ သမာနံ ဝိပါကပ္ပဗန္ဓံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝိသဒိသစိတ္တပ္ပဗန္ဓဿ နိဗ္ဗတ္တနတော သန္တတိပရိဏာမနေယေဝ ကိစ္စန္တရေ ဗျာဝဋတ္တာ ဝိပါကံ ဝိယ အာရမ္မဏရသဿာဒေ အသမတ္ထမေဝါတိ သဗ္ဗတ္ထ ဥပေက္ခာသဟဂတမေဝ။ ဟသိတုပ္ပာဒံ ပန ဝုတ္တဝိပရီတတော ပရိဟီနဝိပလ္လာသာနံ ခီဏာသဝါနံ သန္တာနေ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သဗ္ဗထာ သောမနဿသဟဂတမေဝါတိ။
လက္ခဏာဒိတော ပနေတာသု ပုရိမံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ပုရေစရံ ရူပါဒိဝိဇာနနလက္ခဏံ၊ အာဝဇ္ဇနရသံ ¶ ၊ တထာဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ဘဝင်္ဂဝိစ္ဆေဒပဒဋ္ဌာနံ။ ဒုတိယံ ဆဠာရမ္မဏဝိဇာနနလက္ခဏံ၊ အရဟတံ အနောဠာရိကေသု ဝတ္ထူသု ဟသိတုပ္ပာဒရသံ၊ တထာဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ဧကန္တတော ဟဒယဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနံ။ တတိယမ္ပိ ဆဠာရမ္မဏဝိဇာနနလက္ခဏံ၊ ပဉ္စဒွါရမနောဒွါရေသု ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာဝဇ္ဇနရသံ၊ တထာဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ အဟေတုကဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုဘဝင်္ဂါနံ အညတရာပဂမပဒဋ္ဌာနန္တိ။
ဘဝင်္ဂံ အာဝဋ္ဋယမာနာတိ ဘဝင်္ဂသန္တာနံ အာဝဋ္ဋယန္တီ ဝိယ။ သာဓာရဏာတိ သေက္ခာသေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ သာဓာရဏာ။ အသာဓာရဏာတိ အသေက္ခာနံယေဝ အာဝေဏိကာ။ တေနာဟ ‘‘ခီဏာသဝဿာ’’တိ။ ဆသု ဒွါရေသု…ပေ… အာရမ္မဏေသူတိ ¶ စက္ခာဒီသု ဆသု ဒွါရေသု၊ ပဓာနသာရုပ္ပဋ္ဌာနာဒိဂတေသု ဆသု ရူပါဒိအာရမ္မဏေသု။ ပဓာနသာရုပ္ပဉှိ ဌာနံ ဒိသွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထာယ ‘‘သာရုပ္ပမိဒံ ဌာနံ မယာ လဒ္ဓ’’န္တိ တုသန္တဿ စက္ခုဒွါရေ ရူပါရမ္မဏေ၊ ဘဏ္ဍဘာဇနဋ္ဌာနေ မဟာသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ဧဝရူပါ လောလုပ္ပတဏှာ မေ ပဟီနာ’’တိ တုသန္တဿ သောတဒွါရေ သဒ္ဒါရမ္မဏေ၊ ဂန္ဓေဟိ ဝါ ပုပ္ဖေဟိ ဝါ စေတိယပူဇနကာလေ ‘‘ဧဝရူပေန ဝတ သုဂန္ဓေန ဘဂဝန္တံ ပူဇေမီ’’တိ တုသန္တဿ ဃာနဒွါရေ ဂန္ဓာရမ္မဏေ၊ ရသသမ္ပန္နံ ပိဏ္ဍပါတံ သဗြဟ္မစာရီဟိ သဟ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇနကာလေ ‘‘သာရဏီယဓမ္မော ဝတ မေ ပူရိတော’’တိ တုသန္တဿ ဇိဝှာဒွါရေ ရသာရမ္မဏေ၊ အာဘိသမာစာရိကဝတ္တပူရဏကာလေ ‘‘ကာယေန ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ပူရေမီ’’တိ တုသန္တဿ ကာယဒွါရေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏေတိ ဧဝံ ပဉ္စဒွါရေသု ပဉ္စာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။
မနောဒွါရေ ပန ယထာဝုတ္တေသွေဝ ပဉ္စသု ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏေသု ဃဋိကာရသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၂၈၂ အာဒယော) ဝိယ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန ပရိညာတေ အတီတာရမ္မဏေ၊ ‘‘အဋ္ဌိဿရော နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၆ ဒေဝဒတ္တဝတ္ထု) အာဂတဋ္ဌာနာဒီသု ဝိယ အနာဂတံသဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္နေ အနာဂတာရမ္မဏေ စာတိ ဧဝံ ဆသွေဝါရမ္မဏေသု ဟသိတံ ဥပ္ပာဒေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နနု စ အတီတံသာဒီသု အပ္ပဋိဟတာဒီသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ ဝတွာ ‘‘ဣမေဟိ တီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗံ ကာယကမ္မံ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တ’’န္တိ ဝစနတော ဝိစာရဏပညာရဟိတာယ ဧတာယ ကထံ ဘဂဝတော ဥပ္ပတ္တိ ယုဇ္ဇေယျာတိ? ဟသိတုပ္ပာဒစိတ္တေန ပဝတ္တိယမာနမ္ပိ ဘဂဝတော သိတကရဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသအနာဂတံသသဗ္ဗညုတညာဏာနံ အနုဝတ္တကတ္တာ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိယေဝ၊ ဧဝံ ပန ဉာဏာနုပရိဝတ္တိဘာဝေ သတိ န ကောစိ ပါဠိဝိရောဓော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေသံ ဉာဏာနံ စိဏ္ဏပရိယန္တေ ဣဒံ ¶ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝဿဉ္စေတံ ဧဝံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ အညဿာပိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကဿ အဟေတုကစိတ္တဿ ဘဂဝတော ဥပ္ပတ္တိ န ¶ ယုဇ္ဇေယျ။ န ဟိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကဿ တံသမုဋ္ဌိတာယ ဝိညတ္တိယာ ကာယကမ္မာဒိဘာဝံ အာပဇ္ဇနဘာဝေါ ဝိဗန္ဓတီတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဉ္စဒွါရေ ဣမိနာ စိတ္တေန သောမနဿုပ္ပာဒနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ဟာသုပ္ပာဒနံ ပဉ္စဒွါရိကစိတ္တာနံ အဝိညတ္တိဇနကတ္တာ။ မနောဒွါရေ ပန ဟာသုပ္ပာဒနံ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ပဉ္စဒွါရေ ‘‘သောမနဿိတော ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၆၈) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ မနောဒွါရေ စ ‘‘ဟာသယမာန’’န္တိ။ ဣဓ ပန ‘‘ဟသိတုပ္ပာဒကိစ္စာ’’တိ အဝိသေသဝစနံ ပဉ္စဒွါရေ သောမနဿကရဏဝသေန ပဝတ္တဿပိ မနောဒွါရေ ဟာသဇနနဿ ပစ္စယဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟသိတုပ္ပာဒကိစ္စာတိ ဟသိတဿေဝ ဥပ္ပာဒနကိစ္စာ။ တေနေဝ ဟိ တံ ‘‘ဟသိတုပ္ပာဒ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ န ပန အညေသံ ဟသိတုပ္ပာဒစိတ္တာနံ အဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကုသလတော စတူဟီ’’တိအာဒိ။
ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနီတိ အာသယာနုသယဉာဏံ၊ ဣန္ဒြိယပရောပရိယဉာဏံ၊ ယမကပါဋိဟာရိယဉာဏံ၊ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏံ၊ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ အနာဝရဏဉာဏန္တိ ဣမာနိ ဆ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီဟိ အသာဓာရဏာနိ ဉာဏာနိ။ နနု စ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ အနာဝရဏဉာဏံ၊ ဣတရထာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏာနံ အသဗ္ဗညုတသာဝရဏဉာဏတာ စ အာပဇ္ဇေယျ၊ တထာ ဟိ ယဒိ သဗ္ဗညုတညာဏတော အညမနာဝရဏဉာဏံ သိယာ၊ တဿ သာဝရဏတ္တာ သာဝရဏေ စ ဝိသယေ သဘာဝပဋိဝေဓာဘာဝတော သဗ္ဗညုဘာဝံ န သိဇ္ဈေယျ၊ အနာဝရဏဉာဏဿ စ အသဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏဘာဝေန ယတ္ထ တံ န ပဝတ္တတိ၊ တတ္ထာဝရဏသမ္ဘဝတော အနာဝရဏဘာဝေါပိ န ¶ သိယာတိ? သစ္စမေတံ၊ ဧကမေဝ တံ ဉာဏံ အနဝသေသသင်္ခတာသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မဝိသယတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ တတ္ထ စ အာဝရဏာဘာဝတော နိဿင်္ဂဝါရမုပါဒါယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ ဧဝံ ဝိသယပဝတ္တိဘေဒေန အညေဟိ အသာဓာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဒွေဓာ ဝုတ္တန္တိ။ ယထာဟ –
‘‘သဗ္ဗံ သင်္ခတမသင်္ခတံ အနဝသေသံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ အနာဝရဏဉာဏ’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၉)။
ဣဓ ဌတွာတိ ဟသိတဿ ဥပ္ပာဒနတော ဟသိတဿ ဥပ္ပာဒနန္တိ ဝုတ္တစိတ္တဿ အာဂတဋ္ဌာနေ ဌတွာ။ ပရိဂ္ဂဏှိတဗ္ဗာနီတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှိတဗ္ဗာနိ။ ကိဉ္စာပိ ရူပါဝစရကိရိယာနံ ဈာနင်္ဂပ္ပဟာနံ ဝိပါကေ ဝိယ အာဂမနတော အဟုတွာ ကုသလေ ဝိယ ဘာဝနာဝိသေသေန ပဝတ္တာကာရမတ္တံဝ ¶ ဟောတိ၊ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပန ပဟာနင်္ဂသမ္ဘဝါဘာဝတော ဧကဿ ဝသေနေဝ နိဒ္ဒိသိတုံ သေသာနမ္ပိ ပဟာနင်္ဂံ အဝတွာ သမ္ပယောဂင်္ဂမေဝ တေသု ဒဿိတန္တိ။
၅၇။ ယသ္မာ ပန ဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တာကာရမတ္တံ ဝိနာ ဘာဝနာယ ကာတဗ္ဗဿ နီဝရဏပ္ပဟာနာဒိကိစ္စဿ အဘာဝတော ဥဇုကံ ဘာဝနာ နာမ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဘာဝနာကာရဝသပ္ပဝတ္တာနီ’’တိ အာကာရ-ဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ။
၅၈-၉။ နန္တိ တံ ယထာဝုတ္တရူပါရူပသမာပတ္တိံ။ သမာပန္နာ သစေ ကြိယာတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ သာ ဧဝ သမာပတ္တိ သမာပဇ္ဇိတုံ န သက္ကာ၊ နိရုဒ္ဓါနံ အနုပ္ပန္နတော၊ ပဋိလဒ္ဓသမာပတ္တိကဿေဝ သမာပဇ္ဇိတုကာမတာယ သဒ္ဓိံယေဝ သမာပဇ္ဇနတော၊ ပဌမဇ္ဈာနာဒိကမေဝ ပဋိလဘိတွာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိကံ သမာပဇ္ဇိတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝတော စ၊ ပုဗ္ဗေ ပဋိလဒ္ဓသမာပတ္တိသဒိသံ ပုန သမာပဇ္ဇနတော ပုထုဇ္ဇနကာလသ္မိံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိတသမာပတ္တိသဒိသာ ဧတ္ထ သာ ဧဝ တထာ ဝုတ္တာ။
၆၁။ ဧကစိတ္တက္ခဏတ္တာတိ ¶ ဧကစိတ္တက္ခဏေယေဝ ပဝတ္တနတော။ ယဒိ ဟိ သော ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တဒါဿ အရဟတော ဥပ္ပတ္တိယာ ကိရိယဘာဝေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော သိယာ။ သကိံယေဝ ပန ပဝတ္တတိ စတုသစ္စပဋိဝေဓကိစ္စဿ ဧကဝါရေနေဝ ပရိနိဋ္ဌာနတော၊ တက္ကိစ္စေန စ ဝိနာ တဿ အနုပလဗ္ဘနီယတ္တာ။ တေနာဟ – ‘‘န ပါရံ ဒိဂုဏံ ယန္တီ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၁၉)၊ တသ္မာ နတ္ထိ လောကုတ္တရံ ကိရိယစိတ္တန္တိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။
၆၂။ ကြိယာ…ပေ… ဒေသကောတိ ယာ အာပတ္တိယော ကာယဝါစာဟိ အကာတဗ္ဗံ ကတွာ အာပဇ္ဇတိ၊ တာ ကိရိယာ၊ ယာ ပန အာပတ္တိယော ကာယဝါစာဟိ ကာတဗ္ဗံ အကရောန္တော အာပဇ္ဇတိ၊ တာ အကိရိယာ၊ ကိရိယာ စ အကိရိယာ စာတိ ကိရိယာကိရိယာ၊ ကိရိယာကိရိယာ စ တာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော အာပတ္တိယော စာတိ ကိရိယာကိရိယာပတ္တိယော၊ တာသံ ဝိဘာဂံ ဒေသေတီတိ ကိရိယာ…ပေ… ဒေသကော။ အထ ဝါ ကိရိယာဈာနဘူတာ သမာပတ္တိယော ကိရိယာပတ္တိယော၊ ကုသလဘူတာ ပန သမာပတ္တိယော အကိရိယာပတ္တိယော၊ တာသံ ဝိဘာဂံ ဒေသေတီတိ ကြိယာ…ပေ… ဒေသကော။ ယံ ကိရိယာကိရိယံ စိတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဉ္စန္နံ မာရာနံ ဇိတတ္တာ ဇိနော။ ဟိတာဟိတာနန္တိ အတ္ထာနတ္ထာနံ။ သာတိ သော ဇိနော။ ကြိယာကြိယာရတောတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဟိတဿ ကရဏေ၊ အဟိတဿ စ အကရဏေ နိရတော။ အထ ဝါ ဧကန္တမိဋ္ဌဝိပါကတ္တာ ဟိတာတိ ကုသလာနမေတံ အဓိဝစနံ ¶ ။ တပ္ပဋိပက္ခတ္တာ အဟိတာတိ အကုသလာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ယထာက္ကမံ တေသံ ကိရိယာယံ၊ အကိရိယာယဉ္စ ရတောတိ ဟိတာဟိတာနံ…ပေ… ရတော။ အထ ဝါ ဟိတာဟိတာတိ ကုသလာကုသလာ ဧဝ၊ တေသံ ကိရိယာကိရိယာမတ္တမဝိပါကဘာဝံ ကာတုံ ဣစ္ဆတီတိ ဟိတာဟိတာနံ…ပေ… ရတော။ အထ ဝါ ဟိတာဟိတာနံ ပုဂ္ဂလာနံ သကိရိယာကိရိယာယ အတ္တနော အတ္တနော ကိစ္စဿ ဣဓလောကပရလောကနိပ္ဖာဒနဿ ¶ ကရဏေ ရတော အဘိရတောတိ ဟိတာဟိတာနံ…ပေ… ရတော။
၆၄-၆။ သဗ္ဗေ လောကုတ္တရေ အဋ္ဌ ကတွာ ယေ ဧကူနနဝုတိ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဝုတ္တာ၊ တာနိ စိတ္တာနိ မယာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါဋဝံ အတ္ထေန္တိ ပတ္ထေန္တိ၊ ပါဋဝသင်္ခါတော ဝါ အတ္ထော ဧတေသန္တိ ပါဋဝတ္ထိနော။ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ သဝနပဋိပုစ္ဆာဝသေန ဥဂ္ဂဟိတဗ္ဗော၊ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ပန န ကေဝလံ ဥဂ္ဂဟဏမတ္တေယေဝ ဌာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စိန္တေတဗ္ဗော ပုနပ္ပုန’’န္တိ၊ န ဟိ သက္ကာ ဥဂ္ဂဟဏမတ္တေနေဝေတ္ထ သဗ္ဗထာ သန္နိဋ္ဌာနံ ဂန္တုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အဘိဓမ္မမဟောဒဓိန္တိ ဓမ္မသင်္ဂဏီအာဒိသတ္တပ္ပကရဏဝသေန ဌိတမဘိဓမ္မပိဋကမဟဏ္ဏဝံ၊ ခန္ဓာယတနာဒိဝသေန ဌိတံ ပရမတ္ထမဟဏ္ဏဝံ ဝါ။ တရန္တီတိ အတ္ထဂ္ဂဟဏဝသေန ဥတ္တရန္တိ၊ သုတမယဉာဏမူလကေန ဝါ ဘာဝနာဉာဏေန ဩတရန္တီတိ အတ္ထော။ ဣမံ လောကန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝံ။ ပရံ လောကန္တိ အနာဂတဘဝံ။ တရန္တီတိ အတိက္ကမန္တိ။ ဣဓ လောကသ္မိဉှိ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနဝသေန ဣမံ လောကံ တရန္တိ၊ အာယတိံ ဘဝူပပါဒကဿ ကမ္မဿ ကမ္မက္ခယကရဉာဏေန ဝိနာသနတော ပရလောကံ တရန္တိ၊ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဝသေန ပရိနိဗ္ဗာယန္တီတိ အတ္ထော။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
စိတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒုတိယော ပရိစ္ဆေဒေါ
စေတသိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၆၇။ ဧတ္တာဝတာ ¶ စ စိတ္တံ စေတသိကံ ရူပံ နိဗ္ဗာနန္တိ ဧဝံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေသု စတူသု ဓမ္မေသု စိတ္တံ တာဝ ဇာတိဘူမိသမ္ပယောဂပ္ပဝတ္တာကာရာဒိဝသေန ဝိဘာဂေန နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ တဒနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ¶ စေတသိကဓမ္မေ နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘စိတ္တာနန္တရမုဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဝိဘာဇနန္တိ ဇာတိဘူမိအာဒိဝသေန ဝိဘာဂံ၊ တေသု တေသု စိတ္တေသု ယထာရဟံ သမ္ပယောဂဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ ဘာဇနဉ္စ။
ကတမေ ပန စေတသိကာ၊ ယေသံ ဝိဘာဇနံ ဝုစ္စတီတိ တေ သဟ နိဗ္ဗစနေန သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ စိတ္တသမ္ပယုတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘စိတ္တသမ္ပယုတ္တာ’’တိ ဣဒံ စေတသိကလက္ခဏဒဿနံ။ တေန ယေ စိတ္တေန သဟ သမ္ပယောဂလက္ခဏေန ယုတ္တာ၊ တေယေဝ စေတသိကာတိ ဒဿေတိ။ ကိံ ပန တံ သမ္ပယောဂလက္ခဏန္တိ? ဧကုပ္ပာဒဧကနိရောဓဧကဝတ္ထုကဧကာရမ္မဏသင်္ခါတာ ပကာရာ။ သမံ ပကာရေဟိ ယုတ္တာတိ ဟိ သမ္ပယုတ္တာ။ တတ္ထ ယဒိ ဧကုပ္ပာဒတာမတ္တေနေဝ စ သမ္ပယုတ္တတာ အဓိပ္ပေတာ၊ သဟုပ္ပတ္တိကာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ အညမညသမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ ဧကနိရောဓ-ဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝမ္ပိ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပါနံ အညမညသမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ ဧကဝတ္ထုက-ဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝမ္ပိ ‘‘အဝိနိဗ္ဘောဂရူပေသု ဧကံ မဟာဘူတံ သေသမဟာဘူတောပါဒါရူပါနံ နိဿယပစ္စယော ဟောတီတိ တသ္မာ တာနိ ဧကဝတ္ထုကာနီတိ၊ စက္ခာဒီနံ နိဿယဘူတာနိ ဝါ ဘူတာနိ ဧကံ ဝတ္ထု ဧတေသု နိဿိတန္တိ ဧကဝတ္ထုကာနီ’’တိ ကပ္ပေန္တဿ တေသံ သမ္ပယုတ္တတာပတ္တိ သိယာတိ တန္နိဝါရဏတ္ထံ ဧကာရမ္မဏ-ဂ္ဂဟဏံ။
ပဋိလောမတော ဝါ ‘‘ဧကာရမ္မဏာ’’တိ ဝုတ္တေ ဧကဝီထိယံ ပဉ္စဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ၊ နာနာဝီထိယံ ပရသန္တာနေ စ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဘိန္နဝတ္ထုကာနံ သမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ ဧကဝတ္ထုက-ဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝမ္ပိ မရဏာသန္နဝီထိယံ သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏာဒီနံ သမ္ပယုတ္တတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ ဧကနိရောဓ-ဂ္ဂဟဏံ။ ကိံ ပန နာနုပ္ပာဒါပိ ဧဝံ တိဝိဓလက္ခဏာ ဟောန္တိ ¶ ၊ အထ ဧကုပ္ပာဒါ ဧဝါတိ ဝိစာရဏာယ ဧကုပ္ပာဒါ ¶ ဧဝ ဧဝံ တိဝိဓလက္ခဏာ ဟောန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဧကုပ္ပာဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတိ ဣမေဟိ စတူဟိ သမ္ပယောဂလက္ခဏေဟိ ယေ စိတ္တသမ္ပယုတ္တာ၊ တေ စေတသိကာ နာမာတိ ဧဝံ စေတသိကလက္ခဏံ ဌပိတံ ဟောတိ။ ကထံ ပနေတေ စေတသိကာ နာမာတိ အာဟ ‘‘စိတ္တေ ဘဝါ’’တိ။ ‘‘စေတသိ ဘဝါ စေတသိကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ စိတ္တ-သဒ္ဒဿပိ စေတော-သဒ္ဒေန သဟ သမာနတ္ထတာယ အတ္ထမတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တေ ဘဝါ စေတသိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။
နိယတာတိ နိယတုပ္ပတ္တိကာ၊ ကရုဏာမုဒိတာဒယော ဝိယ ကဒါစိ အနုပ္ပဇ္ဇိတွာ ယဒါ ယဒါ တံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ တဒါဝ တေန အဝိနိဘုတ္တာ ဟုတွာ ဇာယမာနာတိ အတ္ထော။ သရူပေန အာဂတာတိ ဆန္ဒာဒယော ဝိယ ‘‘ယေ ဝါ ပန တသ္မိံ သမယေ အညေပိ အတ္ထိ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ အရူပိနော ဓမ္မာ’’တိ ဧဝံ ယေဝါပနကဝသေန အနာဂန္တွာ ‘‘ဖဿော ဟောတိ၊ ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁) သရူပေနေဝ ပါဠိယံ အာဂတာ။ ယေဝါပနာတိ ဧဝံ ဒေသနာ ဧတေသန္တိ ယေဝါပနကာ။ ဧကူနတိံသ ဓမ္မာတိ ကိစ္စဘေဒံ အနာမသိတွာ ကေဝလံ အသမ္ဘိန္နဓမ္မဝသေနေဝ ဧကေနူနာ တိံသ ဓမ္မာ။ ပါဠိယံ ပန စိတ္တေန သဟ တိံသ ဓမ္မေ ဂဟေတွာ တေသံ ကိစ္စဘေဒတော ဂဟဏေန ဆပ္ပညာသ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ သေယျထိဒန္တိ သရူပပုစ္ဆာ။ ဖဿော…ပေ… စိတ္တုဇုကတာတိ ယထာပုစ္ဆိတာနံ သရူပဒဿနံ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပရိသမာပနေ၊ နိဒဿနေ ဝါ။ ပုန တေတ္တိံသ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေတ္တိံသ ဟောန္တီတိ တေယေဝ ဧကူနတိံသ ဓမ္မာတိ အဓိပ္ပာယော။
‘‘ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဣမေသူ’’တိအာဒိ။ ကရုဏာမုဒိတာဝသေနာတိ ပဌမသမန္နာဟာရတော ပဋ္ဌာယ ဂေါတြဘုပရိယောသာနပ္ပဝတ္တိတကရုဏာမုဒိတာပရိကမ္မဝသေန။ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါတိ ကရုဏာယ ¶ ပုဗ္ဗဘာဂေါ၊ ပရိကမ္မပ္ပနာဝသေန ပဝတ္တကရုဏာဘာဝနာယ အပ္ပနာကောဋ္ဌာသတော ပုရိမကောဋ္ဌာသော၊ ပဌမသမန္နာဟာရတော ပဋ္ဌာယ ဂေါတြဘုပရိယောသာနပ္ပဝတ္တပရိကမ္မကောဋ္ဌာသော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ‘‘မုဒိတာပုဗ္ဗဘာဂေါ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ ဘာဂ-သဒ္ဒဿ ဒြဗျဝုတ္တိတာယ တပ္ပုရိသဿ စ ဥတ္တရပဒတ္ထပ္ပဓာနတာယ ‘‘ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ’’တိအာဒိနာ ပုလ္လိင်္ဂေန ဝုတ္တံ။ ဧတ-သဒ္ဒဿ ပန ဂုဏဝုတ္တိတာယ ဂုဏဝိသေသဝတိ ဝတ္တမာနော တဿ လိင်္ဂဝသေန ပရိဏမတီတိ ကရုဏာမုဒိတာပေက္ခာယ ‘‘ဧတာ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တန္တိ။ န ပနေကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ကိဉ္စရဟိ ဝိသုံ ဝိသုံယေဝါတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ ဝါ မုဒိတာပုဗ္ဗဘာဂေါ ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပော ဝုတ္တောတိ။ ကသ္မာ ပနေတာ ဒွေ ဧကတော နုပ္ပဇ္ဇန္တီတိ? ဘိန္နာရမ္မဏတ္တာ။ ကရုဏာ ဟိ ဒုက္ခိတသတ္တေ အာရဗ္ဘ တေသံ ဒုက္ခာပနယနကာမတာဝသေန ပဝတ္တတိ၊ မုဒိတာ ¶ သုခိတသတ္တေ အာရဗ္ဘ တေသံ သုခါနုမောဒနဝသေန၊ တသ္မာ ဥဘိန္နမ္ပိ ဘိန္နဝိသယတ္တာ န ဧကသ္မိံ စိတ္တေ ဥပ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတီတိ။ မိစ္ဆာကမ္မန္တာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မိစ္ဆာဝါစာမိစ္ဆာဇီဝါနံ ဂဟဏံ။ သမ္မာကမ္မန္တာဒီနိ ပရိပူရေန္တီတိ သမ္မာကမ္မန္တသမ္မာဝါစာသမ္မာအာဇီဝါနိ ပရိပူရေန္တိ။ ကော ဝိရတီတိ တီသု ဧကာ ဝိရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သမ္မာကမ္မန္တံ ပူရေန္တီ ပဌမာ၊ သမ္မာဝါစံ ပူရေန္တီ ဒုတိယာ၊ သမ္မာအာဇီဝံ ပူရေန္တီ တတိယာ ဝိရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ကရုဏာမုဒိတာဟိ သဟ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ တာသံ ပညတ္တာရမ္မဏတ္တာ၊ ဝိရတိယာ စ ဧကန္တပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ။ အညမညေန စ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အညမညဿပိ ဘိန္နဝိသယတ္တာ။ မိစ္ဆာကမ္မန္တာဒီနဉှိ အာရမ္မဏာနေဝ ယထာက္ကမံ သမ္မာကမ္မန္တာဒီနံ အာရမ္မဏာနိ တတော ဝိရတိဘာဝတော။ ဧတေသူတိ ဣမေသု ပဉ္စသု။
၆၈။ ဝိရတီနမ္ပိ ¶ သင်္ဂဟဏတ္ထံ ‘‘ကရုဏာမုဒိတာဒီသူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ အာဒိ-သဒ္ဒလောပဝသေန ‘‘ကရုဏာမုဒိတာသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကေနာ’’တိ၊ ဣတရထာ ‘‘ဧကာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။
၆၉-၇၁။ ကိံ ပနေတ္ထ ကာရဏံ၊ စတူသု ဗြဟ္မဝိဟာရေသု ဒွေ ဣဓ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ န ဣတရာတိ စောဒေန္တော အာဟ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဥပေက္ခာ စ န ဥဒ္ဓဋာတိ သမ္ဗန္ဓော။ နဝဟိ လောကုတ္တရဓမ္မေဟိ ဇနံ ရဉ္ဇေတီတိ ဓမ္မရာဇာ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေဟိ သဒေဝကံ လောကံ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ။ အဗျာပါဒေန မေတ္တာ ဂဟိတာ တဿေဝ ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိကာလေ မေတ္တာဘာဝူပဂမနတော။ တေနေဝ ဟေသ ‘‘မေတ္တာ မေတ္တာယနာ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တတြမဇ္ဈတ္တတာယ ဥပေက္ခာ ဂဟိတာ တာယေဝ သတ္တေသု မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တာယ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝတော။ အာဒိစ္စေန သဟ သမာနဂေါတ္တတာယ၊ အရိယသာဝကဘာဝေန ဝါ တဿ ဘဂဝတော ပုတ္တတာယ အာဒိစ္စော ဗန္ဓု ဣမဿ၊ အာဒိစ္စဿ ဝါ ဗန္ဓူတိ အာဒိစ္စဗန္ဓု။
၇၂။ ရာသိန္တိ ဖဿပဉ္စကာဒိသတ္တရသရာသိံ။ ပဌမမဟာစိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ဟိ –
‘‘ဖဿော ဟောတိ၊ ဝေဒနာ ဟောတိ၊ သညာ ဟောတိ၊ စေတနာ ဟောတိ၊ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ဝိတက္ကော ဟောတိ၊ ဝိစာရော ဟောတိ၊ ပီတိ ဟောတိ၊ သုခံ ဟောတိ၊ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ ဟောတိ၊ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ ဝီရိယိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ သတိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ သမာဓိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ ပညိန္ဒြိယံ ¶ ဟောတိ၊ မနိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ သောမနဿိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဟောတိ၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ဟောတိ၊ သမ္မာဝါယာမော ဟောတိ၊ သမ္မာသတိ ဟောတိ၊ သမ္မာသမာဓိ ဟောတိ၊ သဒ္ဓါဗလံ ဟောတိ၊ ဝီရိယဗလံ ဟောတိ၊ သတိဗလံ ဟောတိ ¶ ၊ သမာဓိဗလံ ဟောတိ၊ ပညာဗလံ ဟောတိ၊ ဟိရိဗလံ ဟောတိ၊ ဩတ္တပ္ပဗလံ ဟောတိ၊ အလောဘော ဟောတိ၊ အဒေါသော ဟောတိ၊ အမောဟော ဟောတိ၊ အနဘိဇ္ဈာ ဟောတိ၊ အဗျာပါဒေါ ဟောတိ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဟောတိ၊ ဟိရီ ဟောတိ၊ ဩတ္တပ္ပံ ဟောတိ၊ ကာယပဿဒ္ဓိ ဟောတိ၊ စိတ္တပဿဒ္ဓိ ဟောတိ၊ ကာယလဟုတာ ဟောတိ၊ စိတ္တလဟုတာ ဟောတိ၊ ကာယမုဒုတာ ဟောတိ၊ စိတ္တမုဒုတာ ဟောတိ၊ ကာယကမ္မညတာ ဟောတိ၊ စိတ္တကမ္မညတာ ဟောတိ၊ ကာယပါဂုညတာ ဟောတိ၊ စိတ္တပါဂုညတာ ဟောတိ၊ ကာယုဇုကတာ ဟောတိ၊ စိတ္တုဇုကတာ ဟောတိ၊ သတိ ဟောတိ၊ သမ္ပဇညံ ဟောတိ၊ သမထော ဟောတိ၊ ဝိပဿနာ ဟောတိ၊ ပဂ္ဂါဟော ဟောတိ၊ အဝိက္ခေပေါ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁) –
ဧဝံ ဓမ္မုဒ္ဓါရံ ကရောန္တေန ဘဂဝတာ ဖဿာဒယော တိံသ ဓမ္မေ ဆပ္ပညာသ ကတွာ ဖဿပဉ္စကရာသိ ဈာနပဉ္စကရာသိ ဣန္ဒြိယဋ္ဌကရာသိ မဂ္ဂပဉ္စကရာသိ ဗလသတ္တကရာသိ ဟေတုတ္တိကရာသိ ကမ္မပထတိကရာသိ လောကပါလဒုကရာသိ ဆယုဂဠဒုကရာသိ ဥပကာရဒုကရာသိ ယုဂနန္ဓဒုကရာသိ ဝီရိယသမထဒုကရာသီတိ သတ္တရသန္နံ ရာသီနံ ဝသေန ဝိဘာဂေါ ကတော။
ကထံ? ဧတေသုပိ စိတ္တံ တာဝ ဖဿပဉ္စကံ ပတွာ ‘‘စိတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ‘‘မနိန္ဒြိယ’’န္တိ။ ဝိတက္ကော ဈာနင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘ဝိတက္ကော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘သမ္မာသင်္ကပ္ပော’’တိ။ သဒ္ဓါ ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ‘‘သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ဗလာနိ ပတွာ ‘‘သဒ္ဓါဗလ’’န္တိ။ ဟိရီ ဗလာနိ ပတွာ ‘‘ဟိရိဗလံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ လောကပါလဒုကံ ပတွာ ‘‘ဟိရီ’’တိ။ ဩတ္တပ္ပေပိ ဧသေဝ နယော။ အလောဘော မူလံ ပတွာ ‘‘အလောဘော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ ကမ္မပထံ ပတွာ ‘‘အနဘိဇ္ဈာ’’တိ။ အဒေါသော မူလံ ပတွာ ¶ ‘‘အဒေါသော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ ကမ္မပထံ ပတွာ ‘‘အဗျာပါဒေါ’’တိ။ ဣမေ သတ္တ ဒွီသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တာ။ ဝေဒနာ ပန ဖဿပဉ္စကံ ပတွာ ‘‘ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ဈာနင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘သုခ’’န္တိ၊ ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ‘‘သောမနဿိန္ဒြိယ’’န္တိ။ ဧဝမယံ ဧကော ဓမ္မော တီသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တော။ ဝီရိယံ ပန ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ‘‘ဝီရိယိန္ဒြိယံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘သမ္မာဝါယာမော’’တိ၊ ဗလာနိ ပတွာ ‘‘ဝီရိယဗလ’’န္တိ၊ ဝီရိယသမထံ ပတွာ ‘‘ပဂ္ဂါဟော’’တိ။ သတိပိ ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ‘‘သတိန္ဒြိယံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘သမ္မာသတီ’’တိ၊ ဗလာနိ ပတွာ ‘‘သတိဗလ’’န္တိ၊ ဥပကာရဒုကံ ပတွာ ‘‘သတိ ဟောတီ’’တိ ¶ ။ ဧဝံ ဣမေ ဒွေ ဓမ္မာ စတူသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တာ။ သမာဓိ ပန ဈာနင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ‘‘သမာဓိန္ဒြိယ’’န္တိ၊ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘သမ္မာသမာဓီ’’တိ၊ ဗလာနိ ပတွာ ‘‘သမာဓိဗလ’’န္တိ၊ ယုဂနန္ဓဒုကံ ပတွာ ‘‘သမထော’’တိ၊ ဝီရိယသမထံ ပတွာ ‘‘အဝိက္ခေပေါ ဟောတီ’’တိ။ ဧဝမယံ ဧကော ဓမ္မော ဆသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တော။ ပညာ ပန ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ‘‘ပညိန္ဒြိယံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ၊ ဗလာနိ ပတွာ ‘‘ပညာဗလ’’န္တိ၊ မူလာနိ ပတွာ ‘‘အမောဟော’’တိ၊ ကမ္မပထံ ပတွာ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ၊ ဥပကာရဒုကံ ပတွာ ‘‘သမ္ပဇည’’န္တိ၊ ယုဂနန္ဓဒုကံ ပတွာ ‘‘ဝိပဿနာ’’တိ။ ဧဝမယံ ဧကော ဓမ္မော သတ္တသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တောတိ ဧဝမေတေ ဒွါဒသ ဓမ္မာ ဣန္ဒြိယာဒိတံတံကိစ္စဝန္တတာယ ဒွိဋ္ဌာနိကာဒိဘေဒေန သတ္တရသသု ရာသီသု ဝိဘတ္တာ။ ဣတရေ အဋ္ဌာရသ ကိစ္စဝသေန ဘေဒါဘာဝတော ဧကဋ္ဌာနိကာယေဝါတိ ဣမေသု သတ္တရသသု ရာသီသု ယေဝါပနကဓမ္မာ ဧကရာသိမ္ပိ န ဘဇန္တိ တံတံကိစ္စဘာဝတောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ရာသိံ ဘဇန္တိ နာ’’တိ။
နနု စေတေ ကိဉ္စာပိ သေသရာသယော န ဘဇန္တိ တေသံ သဒိသကိစ္စသင်္ဂဟဝသေန ဌိတတ္တာ။ ဖဿပဉ္စကရာသိ ပန ခန္ဓသင်္ဂဟဝသေနေဝ ¶ ဌပိတောတိ စေတနာယ ဝိယ နေသံ သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟတော တတ္ထ သမဝရောဓော ယုတ္တောတိ? တံ န၊ ခန္ဓသင်္ဂဟဝသေန ဌပိတောပိ ဟိ ဖဿပဉ္စကရာသိ သဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏဓမ္မေ သင်္ဂဟေတွာ ဌပိတောတိ ဆန္ဒာဒီနံ တိဏ္ဏံ ပကိဏ္ဏကဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ သဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏတာယ အဘာဝတော၊ မနသိကာရဿ စ သတိပိ သဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏတ္တေ နိပ္ပရိယာယတော သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟာဘာဝတော န ဧတေသံ ဖဿပဉ္စကရာသိဘဇနမ္ပိ ယုတ္တန္တိ။ ကသ္မာ ပန မနသိကာရဿ နိပ္ပရိယာယတော သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟာဘာဝေါတိ? ဝုစ္စတေ – ဌပေတွာ စေတနံ သေသဓမ္မာနံ သကသကကိစ္စေသုပိ ပရာဓီနဘာဝေန ပဝတ္တနတော အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏံ နိပ္ပရိယာယတော န လဗ္ဘတိ။ ယဒိ လဘေယျ၊ စိတ္တေကဂ္ဂတာဇီဝိတိန္ဒြိယာနံ သဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏတ္တာ ဝေဒနာဝိညာဏာနိ ဝိယ တာနိ ဖဿပဉ္စကေ ဝတ္တဗ္ဗာနိ သိယုံ၊ န ပနေဝံ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ဌပေတွာ စေတနံ သေသဓမ္မာနံ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏံ နိပ္ပရိယာယတော န လဗ္ဘတီတိ န တေသံ နိပ္ပရိယာယတော ခန္ဓသင်္ဂဟော လဗ္ဘတိ။ စေတနာယယေဝ ပန သကိစ္စပရကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တနတော နိပ္ပရိယာယတော အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏဿ အတ္ထိတာယ ခန္ဓသင်္ဂဟော လဗ္ဘတီတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဖဿော ဖဿပဉ္စကေ ဝုတ္တောတိ? ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ (ဝိဘ။ ၂၂၅)၊ ဖုဋ္ဌော ဝေဒေတိ၊ ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒိဝစနတော (သံ။ နိ။ ၄။၉၃) ဝေဒနာ သညာ စေတနာ ဝိညာဏန္တိ ဣမေသံ အရူပက္ခန္ဓာနံ ဥဒ္ဒေသဋ္ဌာနေ ဌတွာ တေသံ ပစ္စယဿပိ ဥဒ္ဒိသိတုကာမတာယ ဖဿော တတ္ထ ဝုတ္တော ¶ ။ ဒုဗ္ဗလာတိ သကဝိသယေပိ ပရာယတ္တဘာဝေနေဝ ပဝတ္တနတော ဒုဗ္ဗလာ။ အဓိမောက္ခော ဟိ သမာဓိဿ ပရိဗျတ္တဘာဝေ ပရိဗျတ္တဘာဝတော သမာဓာယတ္တဝုတ္တိ၊ မနသိကာရောပိ စေတနာယ ပရိဗျတ္တဘာဝတော စေတနာယတ္တဝုတ္တီတိ ပရာယတ္တာဝ တေ ဟောန္တိ။
၇၃။ မနသီ ¶ စ ကာရောတိ မနသိကာရော စ။ မနသိကာရသဒ္ဒဿ ဟိ အတ္ထမတ္တသန္ဒဿနဝသေန ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ အသမာသနိဒ္ဒေသော၊ ဒီဃကရဏံ၊ မဇ္ဈေ စ စ-သဒ္ဒဝစနန္တိ။ တေန မုနိဝရေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။
၇၄-၈၀။ ပဌမာဘိနိပါတတ္တာတိ အာရမ္မဏေ ဖုသနဝသေန ပဌမမေဝ အဘိနိပတနတော။ သဗ္ဗေပိ စေတသိကာ စိတ္တာယတ္တာ စိတ္တကိရိယဘာဝေန ဝုစ္စန္တီတိ ‘‘စိတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိရာတိ အရုစိသူစနံ။ ဧဝံ မဟာသံဃိကမတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဝိတ္ထာရေတုံ ‘‘ဖုသိတွာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မဟာသံဃိကာ ဟိ ‘‘ပဌမံ ဖဿော အာရမ္မဏံ ဖုသတိ၊ အထ တေန ဖုဋ္ဌံ ဒုတိယံ ဝေဒနာ ဝေဒိယတိ၊ ဧဝံ ဧတေဟိ ဖုဋ္ဌဝေဒိတံ တတိယံ သညာ သဉ္ဇာနာတိ၊ တေဟိ ပန ဖုဋ္ဌဝေဒိတသညာတေ စတုတ္ထံ စေတနာယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အဘိသန္ဒဟတီ’’တိအာဒိနာ ဝဒန္တိ။ ဗလဝပစ္စယတ္တာတိ ယထာ ပါသာဒံ ပတွာ ထမ္ဘာ သေသဒဗ္ဗသမ္ဘာရာနံ ဗလဝပစ္စယာ၊ ဧဝမေသ ယသ္မာ သေသသမ္ပယုတ္တာနံ ဗလဝပစ္စယော၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ဟေတုနိဂမနံ။
သဟေဝ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော၊ သော ‘‘စိတ္တဇာန’’န္တိ ဣမဿ အနန္တရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကသ္မာ? စိတ္တာနံ၊ စိတ္တဇာနဉ္စ ဧကုပ္ပာဒါဒိဘာဝေန သဟေဝ ပဝတ္တိတောတိ ဧဝမေတ္ထ ပဒသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒန္တိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တဝိဓာနံ၊ ဧဝံ ‘‘ပဌမာဘိနိပါတတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ပရိဟရိတွာ ဣဒါနိ ‘‘ဗလဝပစ္စယတ္တာ’’တိ ဣဒံ ပရိဟရန္တော အာဟ ‘‘ဗလဝ…ပေ… ဒိဿတီ’’တိ။ စ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ၊ နေဝ ဒိဿတီတိ အတ္ထော။ သေသဓမ္မာနမ္ပိ ဟိ သဟဇာတပစ္စယဘာဝဿ သာဓာရဏတ္တာ တဿေဝ ဗလဝပစ္စယဘာဝေ န ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဒိဿတီတိ။ ယဒိ သဗ္ဗမိဒမကာရဏံ၊ ကထဉ္စရဟိ ဖဿော ပဌမံ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာက္ကမတော’’တိအာဒိ။ ‘‘ဝေဒနာ ဟောတိ၊ ဖဿော ¶ ဟောတိ၊ သညာ ဟောတိ၊ ဖဿော ဟောတိ၊ စေတနာ ဟောတိ၊ ဖဿော ဟောတိ၊ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ဖဿော ဟောတိ၊ ဝေဒနာ ဟောတိ၊ သညာ ဟောတိ၊ စေတနာ ဟောတိ၊ ဝိတက္ကော ဟောတီ’’တိအာဒီဟိ အာဟရိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋေယျ၊ ဒေသနာဝါရေန ပန ဖဿောဝ ပဌမံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ သေသဓမ္မေသုပိ ပုဗ္ဗာပရက္ကမော ¶ နာမ န ပရိယေသိတဗ္ဗော။ ဝစနတ္ထလက္ခဏာဒီဟီတိ ဝစနတ္ထတော စ လက္ခဏာဒိတော စ။
ဖုသတီတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ တတ္ထ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ၊ ဖုသန္တိ ဧတေန ဝါတိ ဖဿော။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဟိ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာ တံ ဖုသနလက္ခဏေန ဖဿေန ဖုသန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ၊ အာရမ္မဏဖုသနမတ္တံ ဝါ ဖဿောတိပိ သာဓနတ္တယမ္ပိ ယုဇ္ဇတေဝ။ ဖုသနံ လက္ခဏမေတဿာတိ ဖုသနလက္ခဏော၊ ဝေဒနာယ ပစ္စယဘာဝဋ္ဌေန အာရမ္မဏဖုသနလက္ခဏောတိ အတ္ထော။ သံဃဋ္ဋနရသောတိ မနောဒွါရေ စိတ္တာရမ္မဏာနံ သံဃဋ္ဋနတော သံဃဋ္ဋနကိစ္စော။ အယဉှိ အာရမ္မဏေ အနလ္လီယမာနောပိ ရူပံ ဝိယ စက္ခုံ၊ သဒ္ဒေါ ဝိယ စ သောတံ စိတ္တမာရမ္မဏဉ္စ ဃဋ္ဋေတိ။ ပဉ္စဒွါရေသု ဝါ ဝတ္ထာရမ္မဏသံဃဋ္ဋနေန သမ္ပဇ္ဇတီတိ သံဃဋ္ဋနသမ္ပတ္တိကော ဖဿော ‘‘သံဃဋ္ဋနရသော’’တိ ဝုတ္တော။ ယထာ ‘‘ဒွေ ပါဏီ ဝဇ္ဇေယျု’’န္တိအာဒီသု ပါဏိမှိ ဃဋ္ဋနံ တဗ္ဗိသေသဘူတာ ရူပဓမ္မာ၊ ဧဝံ စိတ္တဿ အာရမ္မဏေ သံဃဋ္ဋနံ တဗ္ဗိသေသဘူတော ဧကော စေတသိကဓမ္မော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တိဏ္ဏံ သန္နိပါတသင်္ခါတဿ အတ္တနော ကာရဏဿ ဝသေန ပဝေဒိတတ္တာ သန္နိပါတပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ၊ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅၊ သံ။ နိ ၂။၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅) ဟိ ဝစနတော စက္ခုရူပဝိညာဏာဒီနံ တိဏ္ဏံ သန္နိပါတဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတာယ ဥပဋ္ဌာနတော သန္နိပါတသင်္ခါတဿ ကာရဏဿ ဝသေန ဥပဋ္ဌာနမဿာတိ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပစ္စုပဋ္ဌာနေန သန္နိပါတပစ္စုပဋ္ဌာနတာ ¶ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၂၅) ဝစနတော ဝေဒနာ ဖလမဿာတိ ဝေဒနာပစ္စုပဋ္ဌာနော။ တဇ္ဇသမန္နာဟာရေန စေဝ ဣန္ဒြိယေန စ ပရိက္ခတေ ဝိသယေ အနန္တရာယေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အာပါထဂတဝိသယပဒဋ္ဌာနော။ အယဉှိ တဿ ဖဿဿ ကာရဏဘူတော တဒနုရူပဘူတော သမန္နာဟာရောတိ တဇ္ဇသမန္နာဟာရသင်္ခါတေန အာဝဇ္ဇနေန စေဝ စက္ခာဒိဣန္ဒြိယေန စ ယထာက္ကမံ အာရမ္မဏကရဏတဒဘိမုခဘာဝဝသေန ပရိက္ခတေ အဘိသင်္ခါတေ အာပါထဂတေယေဝ ဝိသယေ ဧကန္တေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော အာပါထဂတော ဝိသယော ပဒဋ္ဌာနံ အာသန္နကာရဏံ ဣမဿာတိ အာပါထဂတဝိသယပဒဋ္ဌာနော။
နနု စာယံ ဓမ္မော စေတသိကော၊ သွာယံ အရူပဓမ္မော သမာနော ကထံ ဖုသနလက္ခဏော ဟောတီတိ အန္တောလီနစောဒနံ မနသိ ကတွာ တဿာ သောဓနတ္ထံ ‘‘အရူပဓမ္မောပိ သမာနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဖုသနာကာရေနေဝ ပဝတ္တတီ’’တိ ဣမိနာ အရူပဿာပိ သတော တဿ ဓမ္မဿ အယံ သဘာဝေါတိ ဒဿေတိ။ သာ စ တဿ ဖုသနာကာရပ္ပဝတ္တိ အမ္ဗိလံ အမ္ဗပက္ကာဒိံ ခါဒန္တံ ပဿန္တဿ ပရဿ ခေဠုပ္ပတ္တိပရံ ¶ ဗာဓိယမာနံ ဒိသွာ ဒယာလုကဿ သရီရကမ္ပနံ၊ ရုက္ခသာခဂ္ဂေ ဒုဋ္ဌိတံ ပုရိသံ ဒိသွာ ဘူမိယံ ဌိတဿ ပုရိသဿ ဇင်္ဃစလနံ၊ ပိသာစာဒိဘာယိတဗ္ဗံ ဒိသွာ ဦရုပတ္ထမ္ဘောတိ ဧဝမာဒိ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သောတိ သော ယထာဝုတ္တလက္ခဏာဒိကော ဖဿော။
သုန္ဒရန္တိ သုခဝေဒနာသမ္ပယုတ္တတ္တာ ပသတ္ထံ။ မနောတိ ဝိညာဏံ။ သုမနဿ ဘာဝေါတိ သုမနသင်္ခါတဿ ဝိညာဏဿ ဘာဝေါ။ ယွာယံ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိနိဗန္ဓနော အတ္ထော၊ သော သောမနဿံ။ သောမနဿဝေဒနာသမ္ပယုတ္တတ္တာ ဟိ သုမန-သဒ္ဒေါ တသ္မိံ ဝိညာဏေ ပဝတ္တတိ။ ဝေဒေန အနုဘဝနာကာရေန ¶ အယိတံ ပဝတ္တံ ဝေဒယိတံ၊ တံ လက္ခဏမဿာတိ ဝေဒယိတလက္ခဏာ။ ဣဋ္ဌဿ ဣဋ္ဌာကာရတောဝ အနုဘဝနံ ကိစ္စမဿာတိ ဣဋ္ဌာကာရာနုဘဝနရသာ။ သာ ဟိ သဘာဝတော ဣဋ္ဌမာရမ္မဏံ ဣဋ္ဌဝသေန၊ ဣတရဉ္စ ဣဋ္ဌာကာရေနေဝ အနုဘဝတိ၊ တတ္ထ ဣဋ္ဌာကာရာနုဘဝနံ ကုသလာကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တဝေဒနာယ လဗ္ဘတိ တဿာ အနိဋ္ဌဿပိ ကပ္ပနာဝသေန ဣဋ္ဌာကာရေန ဂဟဏတော၊ သဘာဝတော ပန ဣဋ္ဌာနုဘဝနံ အဗျာကတစိတ္တသမ္ပယုတ္တာယပိ လဗ္ဘတိ တဿာ ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟာဘာဝတော။ ‘‘ရာဇာ ဝိယ သုဘောဇနရသ’’န္တိ ဣမိနာ ဣမံ ဒီပေတိ – ဖဿဿ ဖုသနမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ သညာယ သဉ္ဇာနနမတ္တမေဝ၊ စေတနာယ သဉ္စေတနာမတ္တမေဝ၊ ဝိညာဏဿ ဝိဇာနနမတ္တမေဝ၊ ဧကံသတော ပန ဣဿရဝတာယ သာမိဘာဝေန ဝေဒနာဝ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတိ၊ ရာဇာ ဝိယ သူဒကာရေန သမ္ပာဒိတသုဘောဇနရသန္တိ။ အဿာဒီယတီတိ အဿာဒေါ၊ သုခဝေဒနာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿံ၊ အယံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေသု အဿာဒေါ’’တိ။ စေတောသန္နိဿိတတ္တာ စေတသိ ဘဝေါ အဿာဒေါတိ စေတသိကအဿာဒေါ၊ တထာ ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ စေတသိကအဿာဒပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒိယတီတိ အာဟ ‘‘ပဿဒ္ဓိပဒဋ္ဌာနာ’’တိ။ ဣဒံ ပန နိရာမိသသောမနဿဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နီလာဒိဘေဒဿ အာရမ္မဏဿ သဉ္ဇာနနံ တမေဝ သညံ ကတွာ ဇာနနံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ။ ပစ္စာဘိညာဏကရဏရသာတိ ပတိ အဘိညာယတိ ဧတေနာတိ ပစ္စာဘိညာဏံ၊ တဒေဝေတန္တိ ပုန ပစ္စာဘိညာဏနိမိတ္တံ သဏ္ဌာနာဒိကော အာကာရော၊ တဿ ကရဏရသော ကိစ္စမဿာတိ ပစ္စာဘိညာဏကရဏရသာ။ သာ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ပစ္ဆာ သဉ္ဇာနနဿ ကာရဏဘူတံ သဏ္ဌာနာဒိကံ အာကာရံ ဂဟေတွာ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဣဒဉ္စ နိမိတ္တကာရိကာယ နိမိတ္တေန သဉ္ဇာနန္တိယာ စ သဗ္ဗာယ သမာနသညာယ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နိမိတ္တေန သဉ္ဇာနန္တီပိ ဟိ ပုန အပရာယ သညာယ စ သဉ္ဇာနနဿ နိမိတ္တံ ကရောတီတိ။ တဉ္စ ကုသလာကုသလကိရိယာဇဝနသညံ ဓုရံ ¶ ကတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ ပနေတံ အဘိညာဏကရဏံ ကထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဝဍ္ဎကိဿ အဘိညာဏကရဏမိဝါ’’တိ။ ယထာ ဝဍ္ဎကိဿ ဒါရူသု ‘‘ဣဒံ ဥဒ္ဓံ၊ ဣဒံ အဓော’’တိ ဧဝံ ပစ္ဆာ သဉ္ဇာနနပစ္စယဘူတဿ သညာဏဿ ကရဏံ၊ ဧဝမဿာ ပုန သဉ္ဇာနနပစ္စယနိမိတ္တကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟတ္ထိဒဿကအန္ဓော ဝိယ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ သညာယ ယထာဂဟိတနိမိတ္တဝသေန အဘိနိဝေသကရဏတော ယထာ…ပေ… ပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဧတေန သညာယ အာကာရဂ္ဂဟဏံ ကတွာ ဌိတဿ ဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အကုသလသညာယ အနုရူပဝသေန ဖလပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ အထ ဝါ အဘိနိဝေသကရဏန္တိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ သညာဘိနိဝေသမတ္တမေဝ၊ တသ္မာ ဥပပရိက္ခာဘာဝေန ယထာဂဟိတနိမိတ္တဝသေန အဘိနိဝေသာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော အာကာရပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ တိဏပုရိသကေသု မိဂပေါတကာနံ ‘‘ပုရိသာ’’တိ ဥပ္ပန္နသညာ ဝိယ အဝိကပ္ပသဘာဝတ္တာ ယထာဥပဋ္ဌိတဝိသယပဒဋ္ဌာနာ။ ဧတ္ထ စ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တသညာယ အာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကာလေ စိတ္တံ အဗ္ဗောဟာရိကံ သညာနုဂတိကံ ဟောတိ။ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ စိတ္တေ ပန သသမ္ဘာရပထဝိယာ အနုဂတာ သေသဓာတုယော ဝိယ သညာစိတ္တဉ္စ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဉာဏာနုဂတိကံ ဟောတိ။
အဘိသန္ဒဟတီတိ ပဗန္ဓတိ ပဝတ္တေတိ၊ ‘‘ဂဏှထ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တီ ဝိယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏေ ပယောဇေတိ၊ သကသကကိစ္စေ စ ပဋ္ဌပေတီတိ အတ္ထော။ စေတယိတလက္ခဏာတိ နိဒ္ဒေါက္ကန္တဿ ပဗုဒ္ဓက္ခဏေ သမ္ဘမပ္ပဝတ္တိ ဝိယ စေတသော ဥဿာဟတာဝ ¶ လက္ခဏာ။ အထ ဝါ ‘‘အဘိသန္ဒဟတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပယောဇနလက္ခဏာတွေဝ အတ္ထော။ အာယူဟနရသာတိ စေတသိကဣရိယနရသာ၊ ပယောဂရသာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုသလာကုသလကိရိယာဇဝနသမ္ပယုတ္တာယယေဝ ပနေတံ လဗ္ဘတိ။ သံဝိဒဟနပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ‘‘တွံ ဣဒံ ကရောဟီ’’တိ ဝိစာရေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ ဝိစာရဏပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဧတာယ ဟိ ပဝတ္တမာနာယ သဗ္ဗေပိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ယထာ သကိစ္စပသုတာ ဟောန္တိ၊ တေနေဝ ဟေသာ သကိစ္စပရကိစ္စသာဓိကာ ဝုတ္တာ။ ဇေဋ္ဌသိဿော ပရေ သဇ္ဈာယနေ ဥယျောဇေန္တော သယမ္ပိ သဇ္ဈာယတိ။ တသ္မိဉှိ သဇ္ဈာယိတုံ အာရဒ္ဓေ သေသသိဿာပိ သဇ္ဈာယန္တိ။ မဟာဝဍ္ဎကိသ္မိမ္ပိ ဝဍ္ဎကိကမ္မံ ကာတုံ အာရဒ္ဓေ ဣတရေပိ ကရောန္တိ ယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဇေဋ္ဌသိဿမဟာဝဍ္ဎကိအာဒယော ဝိယာ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိကာဒီနံ ဂဟဏံ။
ယထာပစ္စယံ ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ နတ္ထိ ကာစိ ဝသဝတ္တိတာတိ ဝသဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဦဟနံ အာရမ္မဏဿ ပရိကပ္ပနံ၊ တသ္မိံ အဘိနိရောပနန္တိ ဝါ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ စိတ္တံ ဝိတက္ကဗလေန အာရမ္မဏံ အဘိရုဠှံ ဝိယ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အာရမ္မဏေ ¶ စိတ္တဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏော’’တိ။ ယထာ ဟိ ကောစိ ဂါမဝါသီ ပုရိသော ရာဇဝလ္လဘံ၊ တံသမ္ဗန္ဓိနံ မိတ္တံ ဝါ နိဿာယ ရာဇဂေဟံ အာရောဟတိ အနုပဝိသတိ၊ ဧဝံ ဝိတက္ကံ နိဿာယ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ အဝိတက္ကစိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ၊ န ဟိ ဒွိပဉ္စဝိညာဏဒုတိယဇ္ဈာနာဒိကေ ဝိတက္ကော ဥပလဗ္ဘတိ၊ ယဿ ဗလေန တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ၊ တသ္မာ သဘာဝတော ဘာဝနာဗလေန တတ္ထ အနုပ္ပဇ္ဇနကော? သစ္စံ၊ တမ္ပိ ဝိတက္ကဗလေန အာရောဟတိ။ ယထာ ဟိ သော ပုရိသော ပရိစယေန တေန ဝိနာပိ နိရာသင်္ကော ရာဇဂေဟံ ပဝိသတိ၊ ဧဝံ ပရိစယေန ဝိတက္ကေန ဝိနာပိ အဝိတက္ကစိတ္တံ ¶ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ။ ပရိစယောတိ စေတ္ထ သန္တာနေ အဘိဏှံ ပဝတ္တစိတ္တဘာဝနာသင်္ခါတော ပရိစယော။ ဝိတက္ကဿ ဟိ သန္တာနေ အဘိဏှံ ပဝတ္တဿ ဝသေန စိတ္တဿ အာရမ္မဏာဘိရောဟနံ စိရပရိစိတံ၊ တေန တံ စိတ္တံ ကဒါစိ ဝိတက္ကေန ဝိနာပိ တတ္ထ ဝတ္တတေဝ။ ယထာ တံ ဉာဏသဟိတံ ဟုတွာ သမ္မသနဝသေန စိရပရိစိတံ ကဒါစိ ဉာဏရဟိတမ္ပိ သမ္မသနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ ယထာ ဝါ ကိလေသသဟိတံ ဟုတွာ ပဝတ္တံ သဗ္ဗသော ကိလေသရဟိတမ္ပိ ပရိစယေန ကိလေသဝါသနာဝသေန ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အထ ဝါ ဒွိပဉ္စဝိညာဏံ အဝိတက္ကမ္ပိ ဝတ္ထာရမ္မဏဃဋ္ဋနဿ ဗလဝတာယ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနိ စ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမဘာဝနာယ ဗလဝတာယ အာရမ္မဏံ အာရောဟတီတိ။ အာဒိတော၊ အဘိမုခံ ဝါ ဟနနံ ပဟရဏမတ္တံ အာဟနနံ၊ ပရိတော၊ ပရိဝတ္တေတွာ ဝါ ဟနနံ ဝိသေသေန ပဟရဏံ ပရိယာဟနနံ၊ တံ ကိစ္စမဿာတိ အာဟနနပရိယာဟနနရသော။ တထာ ဟိ တေန ယောဂါဝစရော အာရမ္မဏံ ဝိတက္ကာဟတံ ဝိတက္ကပရိယာဟတံ ကရောတီတိ ဝုစ္စတိ။ အာနယနံ စိတ္တဿ အာရမ္မဏေ ဥပနယနံ၊ အာကဍ္ဎနံ ဝါ၊ တထာ ဟုတွာ ပစ္စုပဋ္ဌာနမဿာတိ အာနယနပစ္စုပဋ္ဌာနော။
တေနာတိ တေန ဝိစာရေန ကရဏဘူတေန၊ ဟေတုဘူတေန ဝါ စိတ္တံ အာရမ္မဏေ ဝိစရတိ အနုဝိစရတိ၊ အဝိစာရစိတ္တဿ ပန အဝိတက္ကစိတ္တေ ဝုတ္တာနုသာရေန ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိစရဏံ အနုသဉ္စရဏံ အနုပရိဂမနံ။ သွာယံ ဝိသေသော သန္တာနမှိ လဗ္ဘမာနော ဇဝနသန္တာနေ ပါကဋော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အာရမ္မဏဿ အနုမဇ္ဇနံ အနုမသနံ ပရိမဇ္ဇနမဿ လက္ခဏန္တိ အာရမ္မဏာနုမဇ္ဇနလက္ခဏော။ တထာ ဟိ ဝိစာရော ပရိမဇ္ဇနဟတ္ထော ဝိယ၊ သံသရဏဟတ္ထော ဝိယာတိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထာတိ အာရမ္မဏေ။ သဟဇာတာနံ ¶ အနုယောဇနံ အာရမ္မဏေ အနုဝိစရဏသင်္ခါတအနုမဇ္ဇနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မာနဉှိ သဘာဝဝိနိမုတ္တာ ကာစိ ကိရိယာ နာမ နတ္ထိ။ တထာဂဟေတဗ္ဗာကာရော ဗောဓနေယျဇနာနုရောဓေန ပရမတ္ထတော ဧကသဘာဝေါပိ သဘာဝဓမ္မော ပရိယာယဝစနေဟိ ¶ ဝိသယသမာရောပိတရူပေဟိ ဗဟူဟိ ပကာရေဟိ ပကာသီယတိ။ ဧဝဉှိ သော သုဋ္ဌု ပကာသိတော ဟောတီတိ။ အနုပဗန္ဓပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဝိစ္ဆိန္နဿ ဝိယ ပဝတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနော။ တထာ ဟိ သော အနုသန္ဓာနတာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။
ဧတ္ထ စ ဝိစာရတော ဩဠာရိကဋ္ဌေန တဿေဝ ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန ပဌမဃဏ္ဋာဘိရဝေါ ဝိယ စေတသော ပဌမာဘိနိပါတော ဝိတက္ကော၊ အနုရဝေါ ဝိယ အနုသဉ္စရဏံ ဝိစာရော။ ယထာ ဟိ ဃဏ္ဋာဘိဃာတဇော ပဌမာဘိရဝေါ အနုရဝတော ဩဠာရိကော၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမော စ ဟောတိ၊ ဧဝံ အာရမ္မဏာဘိရောပနဋ္ဌေန ဝိတက္ကော ဩဠာရိကော၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဝိယ စ ဟောတိ။ တတော သုခုမဋ္ဌေန အနုမဇ္ဇနသဘာဝေန စ ဃဏ္ဋာနုရဝေါ ဝိယ အနုပဗန္ဓော ဝိစာရော။ ဝိပ္ဖာရဝါ စေတ္ထ ဝိတက္ကော စိတ္တဿ ပဌမုပ္ပတ္တိကာလေ စိတ္တဿ ပရိပ္ဖန္ဒနဘူတော အာကာသေ ဥပ္ပတိတုကာမဿ သကုဏဿ ပက္ခဝိက္ခေပေါ ဝိယ၊ ပဒုမာဘိမုခပါတော ဝိယ စ ဂန္ဓာနုဗန္ဓစေတသော ဘမရဿ။ သန္တဝုတ္တိ ဝိစာရော စိတ္တဿ နာတိပရိပ္ဖန္ဒနဘာဝေါ၊ အာကာသေ ဥပ္ပတိတဿ သကုဏဿ ပက္ခပ္ပသာရဏံ ဝိယ၊ ပဒုမဿ ဥပရိဘာဂေ ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယ စ ပဒုမာဘိမုခပတိတဿ ဘမရဿ။ အာဂမဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိပရိယာယေန အာဂတံ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ဒုကနိပါတဋ္ဌကထာယံ –
‘‘အာကာသေ ဂစ္ဆတော မဟာသကုဏဿ ဥဘောဟိ ပက္ခေဟိ ဝါတံ ဂဟေတွာ ပက္ခေ သန္နိသီဒါပေတွာ ဂမနံ ဝိယ အာရမ္မဏေ စေတသော အဘိနိရောပနဘာဝေန ပဝတ္တော ¶ ဝိတက္ကော၊ ဝါတဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပက္ခေ ဖန္ဒာပယမာနဿ ဂမနံ ဝိယ အနုမဇ္ဇနဘာဝေန ပဝတ္တော ဝိစာရော’’တိ။
တမ္ပိ အနုပဗန္ဓေန ပဝတ္တိယံ ယုဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ ဥပစာရေ၊ အပ္ပနာယံ ဝါ သန္တာနေန ပဝတ္တိယံ ဝိတက္ကော နိစ္စလော ဟုတွာ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ ပဝတ္တတိ၊ န ပဌမာဘိနိပါတေ ဝိယ ပါကဋော ဟောတီတိ။
ပိနယတီတိ ကာယစိတ္တံ အပ္ပေတိ၊ ဝဍ္ဎေတိ ဝါ။ သမ္ပိယာယနလက္ခဏာတိ အာရမ္မဏံ ကလ္လတော ဂဟဏလက္ခဏာ။ ပီဏနရသာတိ ကာယစိတ္တာနံ ပရိဗြူဟနကိစ္စာ။ ဖရဏရသာတိ ပဏီတရူပေဟိ ကာယဿ ဗျာပနရသာ၊ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တစိတ္တသမုဋ္ဌာနေဟိ ရူပေဟိ သကလရူပကာယဗျာပနံ ¶ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န ဟိ အညထာ ဣမိဿာ ဖရဏံ ဟောတိ၊ ဓမ္မာနံ အဗျာပါရတာယ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ သင်္ကမနာဘာဝတော။ ဥဒဂ္ဂဘာဝေါ ဩဒဂျံ။
ဧကံ အာရမ္မဏံ အဂ္ဂမေတဿာတိ ဧကဂ္ဂံ၊ စိတ္တံ၊ ယေန ပန ဓမ္မေန ယောဂတော တံ ဧကဂ္ဂံ နာမ ဟောတိ၊ သော ဧကဂ္ဂဘာဝေါ။ သော ပန စိတ္တဿေဝ ဟောတိ၊ န ယဿ ကဿစီတိ အာဟ ‘‘စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂဘာဝေါ’’တိ၊ နိဝါတေ ဒီပသိခါယ ဌိတိ ဝိယ စိတ္တဿ ဌိတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိသာရဿ ဗျဂ္ဂဘာဝဿ ပဋိပက္ခော သဘာဝေါ အဝိသာရော၊ န ဝိသာရာဘာဝမတ္တံ၊ တံ ဣမဿ လက္ခဏန္တိ အာဟ ‘‘အဝိသာရလက္ခဏော’’တိ။ အဝိက္ခေပေါ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဝိက္ခိတ္တတာ၊ အဝိသာရာဝိက္ခေပါနံ သမာဓာနဘာဝတော အတ္ထတော ဝိသေသာဘာဝေပိ သမုခေန၊ သမ္ပယုတ္တမုခေန စ ဥဘယံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝူပသမလက္ခဏဿ ဝိက္ခေပဿ ပဋိပက္ခတာယ စိတ္တဿ ဥပသမနာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ ဥပသမပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဝိသေသတောတိ ယေဘုယျေန။ သုခဝိရဟိတောပိ ဟိ အတ္ထိ သမာဓီတိ သော ယေဘုယျေန သုခပဒဋ္ဌာနော ဟောတိ။ အထ ဝါ ¶ ဝိသေသတောတိ အတိသယေန။ ‘‘သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၁။၁၁) ဝစနတော ဟိ သုခံ သမာဓိဿ ဝိသေသကာရဏံ သုခဝိရဟိတဿပိ တဒုပနိဿယေနေဝ သမိဇ္ဈနတော။
သဒ္ဒဟန္တိ ဧတာယာတိ ကမ္မဖလာဒိသဒ္ဒဟနကိရိယာယ ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ တတ္ထ အာဓိပစ္စဘာဝေန သဒ္ဓါယ ပစ္စယတံ ဒဿေတိ။ တဿာ ဟိ ဓမ္မာနံ တထာ ပစ္စယဘာဝေ သတိ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော ‘‘သဒ္ဒဟတီ’’တိ ဝေါဟရီယတိ။ သဒ္ဒဟနံ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုနော ပတ္တိယာယနံ၊ တံ လက္ခဏမေတိဿာတိ သဒ္ဒဟနလက္ခဏာ။ ကာလုသိယမလံ ဝိဓမေတွာ သမ္ပယုတ္တာနံ၊ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဝါ ပသာဒံ အနာဝိလဘာဝကာရဏံ ကိစ္စမေတိဿာတိ ပသာဒနရသာ။ ယထာ ကထံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဥဒကပ္ပသာဒကမဏိ ဝိယာ’’တိ။ အကာလုသိယပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ အနာဝိလဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ရတနတ္တယံ ကမ္မံ ကမ္မဖလဉ္စ သဒ္ဓေယျဝတ္ထု၊ တံ ဣမိဿာ အာသန္နကာရဏန္တိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနာ။ န ဟိ သဒ္ဓါယ အဝတ္ထုဘူတေသု တိတ္ထိယာဒီသု သာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သာ ပနာယံ ကုသလဓမ္မာနံ အာဒါနေ ဟတ္ထော ဝိယ၊ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိသမ္ပဒါနေ ဝိတ္တံ ဝိယ၊ အမတကသိဖလဖလနေ ဗီဇံ ဝိယ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘သဒ္ဓါဟတ္ထော၊ မဟာနာမ၊ အရိယသာဝကော၊ သဒ္ဓီဓ ဝိတ္တံ ပုရိသဿ သေဋ္ဌံ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၄)၊ သဒ္ဓါ ဗီဇံ တပေါ ဝုဋ္ဌီ’’တိအာဒိဝစနဉှေတ္ထ (သံ။ နိ။ ၁။၁၉၇၊ သု။ နိ။ ၇၇) သာဓကံ။
သရန္တိ ၂၃၇ ဧတာယာတိ သရဏကိရိယာယ ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ တတ္ထ အာဓိပစ္စဘာဝေန သတိယာ ပစ္စယတံ ဒဿေတိ။ တဿာ ဟိ ဓမ္မာနံ တထာ ပစ္စယဘာဝေ သတိ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော ‘‘သရတီ’’တိ ဝေါဟရီယတိ။ ဥဒကေ အလာဗု ဝိယ ပိလဝိတွာ ဂန္တုံ အဒတွာ ပါသာဏဿ ဝိယ နိစ္စလဿ အာရမ္မဏဿ ဌပနံ အသမ္မုဋ္ဌတာကရဏံ အပိလာပနံ၊ တံ လက္ခဏမဿာတိ အပိလာပနလက္ခဏာ။ သာ ဟိ အာရမ္မဏေ ဒဠှံ ¶ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဧသိကာ ဝိယ ဝုစ္စတိ။ သမ္မောသပစ္စနီကကိစ္စံ အသမ္မောသရသော၊ န သမ္မောသာဘာဝမတ္တံ။ ‘‘သတာရက္ခေန စေတသာ ဝိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၀) ဝုတ္တတ္တာ စေတောဂုဏရတနဟာရကာနံ ကိလေသစောရာနံ နိဝါရဏတော အာဟ ‘‘အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။ တထာ ဟေသာ စက္ခုဒွါရာဒိရက္ခနတော ဒေါဝါရိကော ဝိယာတိ ဝုစ္စတိ။ ပဌမံ သညာယ ထိရုပ္ပန္နဘာဝေ ပစ္ဆာ သတိယာ ပတိဋ္ဌာနဘာဝတော အာဟ ‘‘ထိရသညာပဒဋ္ဌာနာ’’တိ။ အထ သတိသညာနံ ကိံ နာနာကရဏန္တိ? သညာ တာဝ ပဌမံ အဂ္ဂဟိတနိမိတ္တံ သဉ္ဇာနာတိ၊ ဂဟိတနိမိတ္တေ ပုန ပစ္စာဘိညာဏပစ္စယနိမိတ္တံ ကရောတိ၊ ပဌမံ အဂ္ဂဟိတေ ပန သညာကိစ္စံ အပ္ပဓာနံ ဟောတိ၊ သတိ ပန ပဌမံ အဂ္ဂဟိတနိမိတ္တမ္ပိ သရတိ ဂဟိတနိမိတ္တမ္ပိ၊ ဂဟိတနိမိတ္တေ ပန သတိကိစ္စံ ဂုဏဘူတံ ဟောတီတိ ဣဒမေဝ တာသံ နာနတ္တံ။
ဝီရဘာဝေါတိ ယေန ဝီရိယေန ဝီရော နာမ ဟောတိ၊ သော ဓမ္မော။ ဝီရာနံ ဝါ ကမ္မန္တိ ယေန ကမ္မေန ဝီရော နာမ ဟောတိ၊ တံ ဝီရာနံ ကမ္မံ နာမ။ ဝီရိယံ ပနဿ သာဓကဘာဝတော တထာ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မဝိနိမုတ္တံ ဝါ ကိဉ္စိ ကမ္မံ နတ္ထီတိ ဝီရိယမေဝ ကမ္မဘာဝေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိဓိနာ ဤရေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဝီရိယံ။ ဥဿာဟော တံ တံ ကိစ္စံ သမာရမ္ဘော၊ ပရက္ကမော ဝါ။ ဥပတ္ထမ္ဘနံ ပန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ ဓာရဏံ အနုဗလပ္ပဒါနံ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သံသီဒနဘာဝနိဝါရကော ဓမ္မော၊ န သံသီဒနာဘာဝမတ္တံ၊ အသံသီဒနဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ အသံသီဒနဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ‘‘သံဝိဂ္ဂေါ ယောနိသော ပဒဟတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၁၃) ဝစနတော သံဝေဂပဒဋ္ဌာနံ။ သံဝေဂေါတိ စေတ္ထ သံဝေဂမယံ ဉာဏံ။ အသံဝေဂပုဗ္ဗိကာယ ပန ကုသလကိရိယာယ ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထူနိ နာမ –
‘‘မဂ္ဂေါ ¶ ဂန္တဗ္ဗော ဟောတိ၊ မဂ္ဂေါ ဂတော။ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ ကမ္မံ ကတံ။ အပ္ပမတ္တကော အာဗာဓော ဥပ္ပန္နော ဟောတိ၊ ဂိလာနာ ဝုဋ္ဌိတော ဟောတိ၊ အစိရဝုဋ္ဌိတော ဂေလညာ။ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော န လဘတိ၊ လူခဿ ဝါ ပဏီတဿ ဝါ ဘောဇနဿ ယာဝဒတ္ထံ ပါရိပူရိံ လဘတိ…ပေ… ပါရိပူရိ’’န္တိ –
ဧဝံ ¶ ဝုတ္တာနိ ဧတာနိ အနုရူပပစ္စဝေက္ခဏသဟိတာနိ အဋ္ဌ ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထူနိ၊ တမ္မူလကာနိ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ။ ဧတ္ထ စ ဝိတက္ကော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏံ အာရောပေတိ။ စေတနာ တေ တံတံကိစ္စေသု နိယောဇေတိ။ ဝီရိယံ ပန တေ သံသီဒိတုံ အဒတွာ ဥဿာဟေတီတိ အယံ ဝိတက္ကစေတနာဝီရိယာနံ ဝိသေသော။
ဝိဇာနနလက္ခဏာတိ ဝိသေသေန ဇာနနလက္ခဏာ၊ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓလက္ခဏာတိ အတ္ထော။ ဝိသယဿ အာရမ္မဏဿ ဩဘာသနံ ပကာသနံ တပ္ပဋိစ္ဆာဒကသမ္မောဟန္ဓကာရဿ ဝိဓမနတောတိ ဝိသယောဘာသနံ၊ တံ ကိစ္စမဿာတိ ဝိသယောဘာသနရသာ။ ကတ္ထစိ ဝိသယေ အသမ္မုယှနာကာရေန သမ္မောဟပဋိပက္ခတာယ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌာနတော သမ္မောဟာဘာဝဿ ပစ္စုပဋ္ဌာနတော ဝါ အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
အတ္တနာ အနုပါလေတဗ္ဗာနံ သဟဇာတဓမ္မာနံ အနုပါလနံ ဇီဝိတဿ ဗျာပါရော၊ တဉ္စ တေသံ ဇီဝနန္တိ တံ တဿ ကာရဏဘာဝံ ပုရက္ခတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဇီဝန္တိ တေနာ’’တိ။ ရူပါရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အနုရူပတော လက္ခဏာဒိကံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တနာ အဝိနိဘုတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သမ္ပယုတ္တာန’’န္တိ ဟိ ဝုစ္စမာနေ ရူပဓမ္မာနံ သမ္ပယောဂါဘာဝတော ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဿ သင်္ဂဟော န သိယာ။ ‘‘အဝိနိဘုတ္တာန’’န္တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ ယာနိ ¶ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပါနိ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယေန သဒ္ဓိံ အဝိနိဘုတ္တာနိ အဝိသံသဋ္ဌာနိ။ ယေ စ အရူပဓမ္မာ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယေန သမ္ပယုတ္တာ၊ တေသံ သဗ္ဗေသံ သင်္ဂဟော ဟောတီတိ။ ပဝတ္တနရသန္တိ ဥပ္ပာဒတော ယာဝ ဘင်္ဂါ အနုပါလနတော အန္တရာ အနိဝတ္တနသဘာဝသာဓနေန တေသံ ပဝတ္တနကိစ္စံ။ ကေစိ ပန ‘‘ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ တေသံ ဌိတိက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ၊ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယ ပဝတ္တိယာ ပစ္စယော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ။ ပဋ္ဌာနေ ဟိ ‘‘အဗျာကတံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ အသညသတ္တာနံ ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ ဣန္ဒြိယပစ္စယံ ကမ္မပစ္စယသဒိသ’’န္တိ အသညသတ္တာနံ ဣန္ဒြိယပစ္စယော ကမ္မပစ္စယသဒိသံ ကတွာ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယမ္ပိ ဥပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥပ္ပာဒတော ယာဝ ဘင်္ဂါ ဌပနတော ဌပနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ အနုပါလနဝသေန ယာပယိတဗ္ဗာ ပဝတ္တေတဗ္ဗာ ဓမ္မာ ပဒဋ္ဌာနမဿာတိ ယာပယိတဗ္ဗဓမ္မပဒဋ္ဌာနံ။ ယဒိ ဧဝံ တေသံ အနုပါလနာဒိသာဓကံ၊ ကထံ တေသံ နိရောဓော ဟောတိ။ ဧဝဉှိ သဗ္ဗကာလံ ဌာတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သန္တေပိ စာ’’တိအာဒိ။ အနုပါလနလက္ခဏာဒိမှီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဝတ္တနရသာဒိမေဝ သင်္ဂဏှာတိ။ အတ္ထိက္ခဏေယေဝါတိ အတ္တနာ အနုပါလေတဗ္ဗာနံ၊ အတ္တနော ဝါ အတ္ထိက္ခဏေယေဝ။ ဥဒကန္တိ တဠာကဂတဇလံ၊ ဒဏ္ဍဂတဇလံ ဝါ ¶ ။ တတ္ထ တဠာကဂတဥဒကဿ ဂဟဏေ အတ္တနာ အနုပါလေတဗ္ဗဓမ္မာနံ အတ္ထိက္ခဏေ အနုပါလနံ သာဓိတံ ဟောတိ၊ ဒဏ္ဍဂတဇလဿ ပန ဂဟဏေ အတ္တနော အတ္ထိက္ခဏေ အနုပါလနံ။ အတ္တနာ အနုပ္ပာဒိတဓမ္မေ ကထံ ပါလေတီတိ အာဟ ‘‘ဓာတိ ဝိယ ကုမာရ’’န္တိ။ ယဒိ သေသဓမ္မာနံ ပဝတ္တိကာရဏေန ကေနစိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဇီဝိတဿ ပန ကိံ ပဝတ္တိကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘သယံ…ပေ… ပဝတ္တတီ’’တိ။ ယထာ ကထံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘နိယာမကော ဝိယာ’’တိ။ သောပိ အတ္တနာ ပဝတ္တိတနာဝါသမ္ဗန္ဓေန ပဝတ္တတိ။ ယဒိ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယပဋိဗဒ္ဓံ၊ ဘင်္ဂတော ဥဒ္ဓမ္ပိ ကိံ ပန ပဝတ္တေတီတိ အာဟ ‘‘န ဘင်္ဂတော ဥဒ္ဓ’’န္တိ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ¶ စ ပဝတ္တေတဗ္ဗာနဉ္စ အဘာဝါ’’တိ။ ဘင်္ဂက္ခဏေ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘န ဘင်္ဂက္ခဏေ ဌပေတီ’’တိ။
ယသ္မာ ပန လောဘပဋိပက္ခော အလောဘော ဟောတိ၊ ယေ ဓမ္မာ တေန သမ္ပယုတ္တာ၊ တံသမင်္ဂိနော ဝါ သတ္တာ၊ တေ န လုဗ္ဘန္တိ၊ သယမ္ပိ ကဒါစိ န လုဗ္ဘတေဝ၊ အတ္ထတော ဝါ အလုဗ္ဘနာကာရော ဧဝ စ သော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘န လုဗ္ဘန္တိ တေနာ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော ‘‘န ဒုဿန္တိ တေနာ’’တိအာဒီသုပိ။ အလဂ္ဂဘာဝေါ အာရမ္မဏံ နိဿာယ ပဝတ္တန္တဿပိ တတ္ထ အနာသတ္တတာ။ တေနာဟ ‘‘ကမလဒလေ ဇလဗိန္ဒု ဝိယာ’’တိ။ အပရိဂ္ဂဟော ကဿစိ ဝတ္ထုနော မမတ္တဝသေန အသင်္ဂဟော။ မုတ္တဘိက္ခု ဝိယာတိ ခီဏာသဝဘိက္ခု ဝိယ။ သော ဟိ မုတ္တရာဂတ္တာ ကတ္ထစိ မမာယနရဟိတော ဟောတိ။ အနလ္လီနော ဘာဝေါ အဓိပ္ပာယော ဧတဿာတိ အနလ္လီနဘာဝေါ။ ဧဝဉှိ ‘‘အသုစိမှိ ပတိတပုရိသော ဝိယာ’’တိ ဥပမာယ သမေတိ။ ယထာ ဟိ တဿ ပုရိသဿ သတိပိ ကာယေန အလ္လီယနေ ဘာဝေါ အနလ္လီနော၊ ဧဝံ အလောဘောပိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂဟိတေပိ အာရမ္မဏေ အလဂ္ဂဘာဝေန အနလ္လီနဘာဝေါ အနလ္လီနာကာရောယေဝ ပဝတ္တတိ။ ဧဝံသဘာဝေါ ဟိ သော ဓမ္မောတိ။
စဏ္ဍိကဿ ဘာဝေါ စဏ္ဍိက္ကံ၊ ဖရုသဘာဝေါ၊ အတ္ထတော ပန ကောပေါယေဝ၊ တပ္ပဋိပက္ခော အဖရုသဘာဝေါ အစဏ္ဍိက္ကံ။ အဝိရောဓော အဝိဂ္ဂဟော အပ္ပဋိပက္ခော သဘာဝေါ။ အာဃာတဝိနယနရသောတိ ဧတ္ထ အာဃာတော နာမ ပရဿ အတ္တာနံ၊ အတ္တနော ပရံ ဥဒ္ဒိဿ၊ ပရဿေဝ စ ပရံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တော ဥပနာဟော ဗလဝကောပေါ။ တဿ ဝိနယနရသော အပနယနရသော။ သောမ္မဘာဝေါ မဇ္ဇနဝသေန ဟိလာဒနိယတာ သီတလဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယာ’’တိ။
ကာယဒုစ္စရီတာဒီဟီတိ ¶ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ။ ဟိရီယတိ လဇ္ဇနာကာရေန ဇိဂုစ္ဆိယတိ။ တေဟိယေဝါတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိယေဝ။ ဩတ္တပ္ပတီတိ ဥဗ္ဗိဇ္ဇတိ။ ဟိရီ ပါပေ ဂူထေ ဝိယ ပဿန္တီ ဇိဂုစ္ဆတီတိ ¶ အာဟ ‘‘ပါပတော ဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏာ ဟိရီ’’တိ။ ဩတ္တပ္ပံ တေ ဥဏှံ ဝိယ ပဿန္တံ တတော ဥတ္တသတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥတ္တာသလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပ’’န္တိ။ ဥဘောပိ ပါပါနံ အကရဏရသာတိ လဇ္ဇနာကာရေန ပါပါနံ အကရဏရသာ ဟိရီ၊ ဥတ္တာသာကာရေန ဩတ္တပ္ပံ။ ပါပတော သင်္ကောစနပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ ပါပတော သင်္ကောစနာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အတ္တဂါရဝပရဂါရဝပဒဋ္ဌာနာတိ အတ္တဂါရဝပဒဋ္ဌာနာ ဟိရီ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနတာယ၊ အတ္တာဓိပတိတာယ စ။ ပရဂါရဝပဒဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနတာယ၊ လောကာဓိပတိတာယ စ။ အတ္တာနဉှိ ဂရုံ ကတွာ ဟိရိယာ ပါပံ ပဇဟတိ ကုလဝဓူ ဝိယ။ ပရံ ဂရုံ ကတွာ ဩတ္တပ္ပေန ပါပံ ပဇဟတိ ဝေသိယာ ဝိယ။ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိတာ စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ပန တေသံ ကဒါစိ အညမညဝိယောဂတော။ န ဟိ လဇ္ဇနံ နိဗ္ဘယံ ဝါ ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထီတိ။ ဟိရိယာ ဗလဝဘာဝေ ပန ဩတ္တပ္ပံ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဟောတိ၊ ဩတ္တပ္ပဿ ဗလဝဘာဝေ ဟိရီ အဗ္ဗောဟာရိကာ။ ဣမေ စ ဒွေ ဓမ္မာ ‘‘လောကပါလာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ –
‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သုက္ကာ ဓမ္မာ လောကံ ပါလေန္တိ။ ကတမေ ဒွေ? ဟိရီ စ ဩတ္တပ္ပဉ္စ၊ ဣမေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွေ သုက္ကာ ဓမ္မာ လောကံ န ပါလေယျုံ၊ နယိဓ ပညာယေထ ‘မာတာ’တိ ဝါ ‘မာတုစ္ဆာ’တိ ဝါ ‘မာတုလာနီ’တိ ဝါ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၂။၉)။
ပဿမ္ဘနံ ဒရထဝူပသမော၊ ကာယ-သဒ္ဒေါ သမူဟဝစနော။ သော စေတ္ထ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယံ။ ဝတ္တိစ္ဆာဝသေန ဟိ သဒ္ဒေါ ဝိသိဋ္ဌဝုတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကာယောတိ စေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဝေဒနာဒယောတိ ¶ ဝေဒနာက္ခန္ဓော သညာက္ခန္ဓော သင်္ခါရက္ခန္ဓောတိ တယော ခန္ဓာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ တတ္ထ ‘‘ကတမာ တသ္မိံ သမယေ ကာယပဿဒ္ဓိ ဟောတိ၊ ယာ တသ္မိံ သမယေ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿာ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၄၀)။ ဒရထော သာရမ္ဘော ဒေါမနဿပစ္စယာနံ ဥဒ္ဓစ္စာဒီနံ ကိလေသာနံ၊ တထာ ပဝတ္တာနံ ဝါ စတုန္နံ ခန္ဓာနမေတံ အဓိဝစနံ။ တဿ ဝူပသမံ လက္ခဏမဿာတိ ကာယစိတ္တဒရထဝူပသမလက္ခဏာ။ ကာယစိတ္တ…ပေ… ရသာတိ ယထာဝုတ္တာနမေဝ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ အဘိဘဝနရသာ။ ဒရထနိမ္မဒ္ဒနေန ပရိဠာဟပရိပ္ဖန္ဒနဝိရဟိတော သီတိဘာဝေါ အပရိပ္ဖန္ဒနသီတိဘာဝေါ။ အဝူပသမော ပရိပ္ဖန္ဒနံ အသန္တဝုတ္တိတာ။ ဥဒ္ဓစ္စာဒိကိလေသာတိ ဥဒ္ဓစ္စပ္ပဓာနာ ဥဒ္ဓစ္စာဓိကစိတ္တုပ္ပာဒသမ္ပယုတ္တာ ကိလေသာ။ တေပိ ဟိ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန အဝူပသမကရာ။ ဥဒ္ဓစ္စံ ဝါ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေယေဝ ကိလေသာ ဥဒ္ဓစ္စာဒိကိလေသာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။
ဂရုဘာဝေါ ¶ ဒန္ဓတာ၊ ထိနမိဒ္ဓါဓိကာနံ တထာ ပဝတ္တာနံ ဝါ စတုန္နံ ခန္ဓာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဒန္ဓတာယ ပဋိပက္ခော အဒန္ဓတာ အဂရုဘာဝေါ။
ထဒ္ဓဘာဝေါ ထမ္ဘော။ ဒိဋ္ဌိမာနာဓိကာနံ၊ တပ္ပဓာနာနံ ဝါ စတုန္နံ ခန္ဓာနံ ဧတံ နာမံ။ ထဒ္ဓဘာဝနိမ္မဒ္ဒနတောယေဝ ကတ္ထစိ အာရမ္မဏေ အပ္ပဋိဟတာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌန္တိ၊ သမ္ပယုတ္တာနံ ဝါ တတ္ထ အပ္ပဋိဃာတံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေန္တီတိ အပ္ပဋိဃာတပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
ကမ္မနိ သာဓု ကမ္မညံ၊ န ကမ္မညံ အကမ္မညံ၊ တဿ ဘာဝေါ အကမ္မညဘာဝေါ၊ ဒါနသီလာဒိပုညကိရိယာယ အသမတ္ထတာ။ အတ္ထတော ကာမစ္ဆန္ဒာဒိသံကိလေသဓမ္မာ၊ တပ္ပဓာနာ ဝါ စတ္တာရော အကုသလက္ခန္ဓာ။ အကမ္မညဘာဝနိမ္မဒ္ဒနေနေဝ သမ္ပန္နာကာရေန အာရမ္မဏဿ ဂဟဏံ အာရမ္မဏကရဏသမ္ပတ္တိ။ ဝုတ္တာဝသေသာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော၊ တဒေကဋ္ဌာ စ သံကိလေသဓမ္မာ သေသနီဝရဏာဒယော။ ဣမာ ပန ဒွေ ဝိနိဗန္ဓနိမ္မဒ္ဒနေန ¶ ပသာဒနီယဝတ္ထူသု ပသာဒါဝဟာ၊ ဟိတကိရိယာသု ဝိနိယောဂက္ခမဘာဝါဝဟာ သုဝဏ္ဏဝိသုဒ္ဓိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဂေလညံ အဿဒ္ဓိယာဒယော၊ တဒေကဋ္ဌာ စ ပါပဓမ္မာ၊ တပ္ပဋိပက္ခော အဂေလညဘာဝေါ လက္ခဏံ ဧတာသန္တိ အဂေလညဘာဝလက္ခဏာ။ ဂေလညနိမ္မဒ္ဒနေနေဝ နတ္ထိ ဧတာသံ အာဒီနဝေါ ဒေါသော ဥပဒ္ဒဝေါ ဝါ၊ န ဝါ ဧတာ အာဒီနံ ကပဏံ ဝန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ နိရာဒီနဝါ၊ တေနာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌန္တိ၊ တံ ဝါ သမ္ပယုတ္တေသု ပစ္စုပဋ္ဌာပေန္တီတိ နိရာဒီနဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
ကာယသမ္ဗန္ဓီ၊ စိတ္တသမ္ဗန္ဓီ စ ဥဇုဘာဝေါတိ လက္ခိတဗ္ဗတာယ ကာယစိတ္တာနံ အဇ္ဇဝလက္ခဏာ။ ကာယစိတ္တာနံ နင်္ဂလသီသစန္ဒကောဋိဂေါမုတ္တဝင်္ကတာသင်္ခါတာနံ ကုဋိလဘာဝါနံ အတ္ထတော မာယာသာဌေယျာဒိဘူတာနံ နိမ္မဒ္ဒနတော ကာယစိတ္တာနံ ကုဋိလဘာဝနိမ္မဒ္ဒနရသာ။ တတောယေဝ သဗ္ဗထာပိ အဇိမှဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌန္တိ၊ သမ္ပယုတ္တာနံ ဝါ အဇိမှတံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေန္တီတိ အဇိမှတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
နနု စ ကာယပဿဒ္ဓိအာဒီနံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ဓမ္မာနံ ဧကေကပဋိပက္ခတ္တာ ဒရထနိမ္မဒ္ဒနာဒိကိစ္စံ ဧကေကမေဝ ကရောတိ။ ကသ္မာ ပန ဒွေ ဒွေ ဓမ္မာ ဝုတ္တာတိ? န ခေါ ပနေဝံ စိန္တိတဗ္ဗံ ဘဂဝတာပိ တထေဝ ဒေသိတတ္တာ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝတာ တထာ ဒေသိတာ? သဘာဝဓမ္မဘာဝတော။ န ဟိ ဘဂဝတာ ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇမာနာ ဧတေ ဓမ္မာ ဒေသနာဝသေန ဥပ္ပာဒိတာ၊ အထ ¶ ခေါ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနာယေဝ သယမ္ဘုဉာဏေန သမ္မာ သစ္ဆိကတွာ ယထာသဘာဝါ ဒေသိတာ၊ တသ္မာ ကထမေတ္ထ ဘဂဝတာ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနဿ ဟာပနံ ကာတုံ သက္ကာ။ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနတာယ စေတ္ထ ဘဂဝတော ဝစနမေဝ ပမာဏံ။ န ဟိ ဘဂဝါ ယထာဓမ္မသာသနာဓိကာရေ အယထာဓမ္မံ ကထေယျာတိ၊ ယဿ ပန ဝိဇ္ဇမာနဿာပိ အကထနံ၊ တံ အညဟေတုကံ။ န စေတ္ထ တာဒိသော ဟေတု ဥပလဗ္ဘတိ၊ ယေန ဣမေသု ¶ ဧကေကဓမ္မဿ အကထနန္တိ။ ယထာ ပန ဒွိန္နံ ပုရိသာနံ ဧကောယေဝ ဝေရိကော ဟောတိ၊ တဿ တေ ပုရိသာ ဩတာရံ ဒိသွာ ဧကတော ဟုတွာဝ ဟနန္တိ၊ ဧဝမေဝ ဒွေ ဒွေ ဓမ္မာ ဧကတော ဟုတွာ ဧကံ ပဋိပက္ခဓမ္မံ ဟနန္တိ၊ ယထာ စ ပနေတေ ဝိသုံ ဒိသွာပိ တံ ဝေရိံ ဟနန္တိ၊ န ဧဝမေတေ တံ ဝိသုံ ဟနန္တိ တေသံ အညမညံ အဝိနာဘာဝတောတိ၊ တသ္မာ ဧတေ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဧကေကဘာဝေပိ ဒွေ ဒွေယေဝ ဝုတ္တာတိ၊ အပိစ စိတ္တပဿဒ္ဓိအာဒီဟိ စိတ္တမေဝ ပဿဒ္ဓိ လဟု မုဒု ကမ္မညံ ပဂုဏံ ဥဇုဉ္စ ဟောတိ။ ကာယပဿဒ္ဓိအာဒီဟိ ပန ရူပကာယောပီတိ တဒတ္ထဒဿနတ္ထံ ဘဂဝတာ ဧတ္ထေဝ ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ၊ န သမာဓိအာဒီသု။
ဆန္ဒနံ ဆန္ဒော၊ အာရမ္မဏေန အတ္ထိကတာ။ ‘‘ဆန္ဒော ကာမော’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၁) ပန တဏှာပိ ဆန္ဒောတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဆန္ဒံ ဇနေတိ ဝါယမတီ’’တိအာဒီသု ဝီရိယမ္ပီတိ တတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဝုတ္တံ ‘‘ကတ္တုကမျတာယေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ကတ္တုကမျတာ ဝုစ္စတိ ကရဏိစ္ဆာ။ စေတသိကဿ ဓမ္မဿ သာရမ္မဏတ္တာ ကရဏိစ္ဆာ နာမ အာရမ္မဏဿ အာလမ္ဗိတုကာမတာမုခေနေဝ ဟောတီတိ အာရမ္မဏကရဏိစ္ဆာလက္ခဏော ဆန္ဒော ‘‘ကတ္တုကမျတာလက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တော။ တေနေဝါဟ ‘‘အာရမ္မဏပရိယေသနရသော၊ အာရမ္မဏေန အတ္ထိကတာပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ စ။ ယဒဂ္ဂေန ပနာယံ အတ္တနော အာရမ္မဏပရိယေသနရသော၊ တဒဂ္ဂေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနမ္ပိ ဟောတိယေဝ ဧကာရမ္မဏတာယ။ တေန တေသံ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေ စေတသော ဟတ္ထပ္ပသာရဏံ ဝိယာတိ ဝုစ္စတိ။ ကထံ ပန ဒါနဝတ္ထုဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တမာနစေတနာသမ္ပယုတ္တော ဆန္ဒော အာရမ္မဏေန အတ္ထိကော ဟောတီတိ? နနု အဝေါစုမှာ ‘‘အာရမ္မဏကရဏိစ္ဆာလက္ခဏော’’တိ၊ တသ္မာ သင်္ဂါမဂတဣဿာသဿ ခိပိတဗ္ဗဥသူနံ ဂဟဏေ အတ္ထိကတာ ဝိယ ဒါနဝတ္ထုဝိဿဇ္ဇနဝသေန ¶ ပဝတ္တစ္ဆန္ဒောပိ ဝိဿဇ္ဇိတဗ္ဗေန တေန အတ္ထိကောယေဝါတိ။ သွာယံ ကုသလေသု ဥပ္ပန္နော ကုသလစ္ဆန္ဒော နာမ ဟောတိ ယောနိသောမနသိကာရသမုဋ္ဌာနတ္တာ။ တဗ္ဗိပရီတတော ပန အကုသလေသု ဥပ္ပန္နော အကုသလစ္ဆန္ဒော။
အဓိမုစ္စနံ အာရမ္မဏေ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ န ပသာဒနဝသေန။ တေနာဟ ‘‘သန္နိဋ္ဌာနလက္ခဏော’’တိ။ ယထာ တထာ ဟိ အာရမ္မဏေ နိစ္ဆယနံ အဓိမုစ္စနံ အနဓိမုစ္စန္တဿ ပါဏာတိပါတာဒီသု ¶ ၊ ဒါနာဒီသု ဝါ ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော၊ သဒ္ဓါ ပန ပသာဒနီယေသု ပသာဒါဓိမောက္ခောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပန ယထာ သန္တီရိတေ အတ္ထေ နိစ္ဆယနာကာရေန ပဝတ္တိတွာ ပရတော ပဝတ္တမာနာနံ တထာ ပဝတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ဝိစိကိစ္ဆာသမ္ပယုတ္တေသု ဓမ္မေသု ကထန္တိ? တေသမ္ပိ ဧကံသေနေဝ သံသပ္ပနာကာရဿ ပစ္စယတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဒါရကဿ ဝိယ ဣတော စိတော စ သံသပ္ပနဿ ‘‘ကရိဿာမိ၊ န ကရိဿာမီ’’တိ အနိစ္ဆယဿ ပဋိပက္ခကိရိယာ အသံသပ္ပနံ။ ယေသု စိတ္တုပ္ပာဒေသု အယံ သန္နိဋ္ဌာနလက္ခဏော အဓိမောက္ခော၊ တေသံ အာရမ္မဏဓမ္မောယေဝ သန္နိဋ္ဌာတဗ္ဗတ္တာ သန္နိဋ္ဌေယျဓမ္မော။ သော ပဒဋ္ဌာနမဿာတိ သန္နိဋ္ဌေယျဓမ္မပဒဋ္ဌာနော။ ဣန္ဒခိလောတိ ဧသိကာထမ္ဘော ဝုစ္စတိ။
တေသု တေသု ဓမ္မေသူတိ ယေသု ဓမ္မေသု သယံ ဥပ္ပန္နာ၊ တေသု အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တေသု စိတ္တစေတသိကဓမ္မေသု။ အနာရမ္မဏတ္တေပိ ဟိ တေသု သမပ္ပဝတ္တေသု ဥဒါသီနဘာဝေါ ‘‘တတြမဇ္ဈတ္တတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမံ အဝိသမံ ဝါဟိတံ အတ္တနာ ပဝတ္တိတသမ္ပယုတ္တာနံ ဝါ ယထာသကကိစ္စေသု ပဝတ္တနံ လက္ခဏမေတိဿာတိ သမဝါဟိတလက္ခဏာ။ တတ္ထ သမံ ဟုတွာ ပဝတ္တနလက္ခဏာတိ အတ္ထေ အပက္ခပတိတဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ၊ အဝိသမံ ကတွာ ပဝတ္တနလက္ခဏာတိ အတ္ထေ ဦနာဓိကတာနိဝါရဏံ ¶ ။ ဥဒါသီနဘာဝေန ပဝတ္တမာနာပိ ဟိ ဧသာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ သမံ ကတွာ ယထာသကကိစ္စေသု ပဝတ္တေတိ၊ ယထာ ရာဇာ တုဏှီ နိသိန္နောပိ အဓိကရဏဓမ္မဋ္ဌေ ယထာသကကိစ္စေသု သမံ အပ္ပမတ္တေ ပဝတ္တေတိ။ အလီနာနုဒ္ဓတပ္ပဝတ္တိပစ္စယာနံ ဓမ္မာနံ ဦနာဓိကတာယ လီနုဒ္ဓတဘာဝဿ နိဝါရဏကိစ္စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဦနာဓိကတာနိဝါရဏရသာ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ သဟဇာတာဓိပတီနံ အဓိပတိဘာဝေါ။ အာဓိပစ္စဉှိ တေသံ ကိစ္စတော အဓိကဘာဝေါတိ? နာယံ ဒေါသော။ တမ္ပိ တဿ ကိစ္စမေဝ၊ ယံ သဟဇာတဓမ္မာနံ အဓိပတိဘာဝေ ပဝတ္တာပနံ။ ယထာ ဟိ ရင်္ဂမဏ္ဍလံ ဂတော နဋကာစရိယော တေ တေ နဋကေ ယထာသကံ အနုရူပံ ဘူမိယံ ယောဇေတိ၊ ဧဝမေသာပိ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု အဓိပတိဘာဝေ ဌိတေ အဓိပတိဘာဝေ ယောဇေတိ၊ ဣန္ဒြိယတ္တေ ဌိတေ ဣန္ဒြိယတ္တေ၊ န ပန သကသကကိစ္စတော ဦနတံ၊ အဓိကတံ ဝါ ပတ္တုံ ဒေတီတိ။ ‘‘ဣဒံ နိဟီနကိစ္စံ ဟောတု၊ ဣဒံ အတိရေကကိစ္စ’’န္တိ ဧဝံ ပက္ခပါတဝသေန ဝိယ ပဝတ္တိ ပက္ခပါတော။ တံ ဥပစ္ဆိန္ဒန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ ပက္ခပါတုပစ္ဆေဒနရသာ။ သာ စိတ္တစေတသိကာနံ အဇ္ဈုပေက္ခနေန သမပ္ပဝတ္တေသု အာဇာနီယေသု သာရထိ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ကိရိယာ ကာရောတိ ကာရ-သဒ္ဒဿ ဘာဝသာဓနတံ အာဟ။ တေန ကာရောတိ နာညံ၊ ကိရိယာယေဝါတိ ဒီပိတံ ¶ ဟောတိ။ မနသ္မိံ ကာရောတိ မနသိ အာရမ္မဏဿ ကရဏံ။ ယေန ဟိ မနော အာရမ္မဏေ ကရီယတိ အာရမ္မဏေနဿ သံယောဇနတော၊ တတော ဧဝ တေန အာရမ္မဏမ္ပိ မနသိ ကရီယတီတိ။ မနသိကာရောတိ စေတ္ထ အလုတ္တသမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပုရိမမနတောတိ ဘဝင်္ဂမနတော။ ဝိသဒိသံ မနန္တိ ဝီထိဇဝနမနံ၊ တံ ကရောတီတိ မနသိကာရော၊ မနသိကာရသာမညေန ဝီထိဇဝနပဋိပါဒကေ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ ပန ဥပယောဂတ္ထဘုမ္မဝစနေ သမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏာဘိမုခံ သာရေန္တော ပယောဇေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ မနသိကာရော ¶ သာရဏလက္ခဏောတိ ဝုတ္တော။ သံယောဇနရသောတိ ပယောဇနရသော။ ဝိတက္ကော သမ္ပယုတ္တာနံ အာရမ္မဏေ အဘိနိရောပနသဘာဝတ္တာ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ ပက္ခိပန္တော ဝိယ ဟောတိ။ စေတနာ အတ္တနော အာရမ္မဏံ ဂဏှန္တီ သမ္ပယုတ္တေပိ သကသကကိစ္စံ ကာရေတီတိ အတ္တနာ ကရဏေန ဗလံ နိယောဇေန္တော ဗလနာယကော ဝိယ ဟောတိ။ မနသိကာရော သမ္ပယုတ္တေ အာရမ္မဏေ ပယောဇေတီတိ အာဇာနီယပ္ပယောဇနကသာရထိ ဝိယာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။
အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ အာရမ္မဏေ သံယောဇနဝသေန တဒဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဧတ္ထ သတိယာ အပ္ပမုဿနစ္ဆန္ဒတာ ဝိသယာဘိမုခပစ္စုပဋ္ဌာနတာ၊ မနသိကာရဿ ပန သံယောဇနဝသေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ အာရမ္မဏပဋိပါဒကဿ သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နတာဝစနံ ဣတရမနသိကာရာနံ ဝိညာဏက္ခန္ဓပရိယာပန္နတံ ဒဿေတိ။ မဟိသာသကာ ပန ‘‘အာဝဇ္ဇနဿ ဝိညာဏဘာဝေ သဗ္ဗညုတညာဏဿ သဗ္ဗဝိသယတာ ပရိဟာယေယျ၊ တသ္မာ တံ ဇဝနသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေသဉှိ အယမဓိပ္ပာယော – ယဒိ တံ ဝိသုံ စိတ္တသဘာဝံ သိယာ၊ ပစ္စုပ္ပန္နစိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တဿ တဿ အနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဇဝနာနံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတာ န ဘဝေယျ၊ အညဒတ္ထု အတီတာရမ္မဏတာဝ သိယာ၊ ဧဝဉ္စ သတိ သဗ္ဗညုတညာဏဿာပိ ပစ္စုပ္ပန္နစိတ္တာရမ္မဏတာယ အဘာဝတော အသဗ္ဗဝိသယတာ အာပဇ္ဇေယျ၊ ယဒဂ္ဂေန စ တံ အသဗ္ဗဝိသယံ၊ တဒဂ္ဂေန သာဝရဏမ္ပိ ဟောတိ ယတ္ထ န ပဝတ္တတိ၊ တတ္ထ အာဝရဏသမ္ဘဝတော၊ တသ္မာဿ သကလလောကသိဒ္ဓါ သဗ္ဗညုဘာဝေါ၊ အနာဝရဏဘာဝေါ စ ပရိဟာယေထ၊ ဇဝနသမ္ပယုတ္တဘာဝေ ပန သတိ အာဝဇ္ဇနဿ နာယံ ဣဋ္ဌဝိဃာတော အာပဇ္ဇတီတိ။ တယိဒံ တေသမဘိနိဝေသမတ္တံ ‘‘အာဝဇ္ဇနာ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ၊ အကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ¶ ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ဝစနေန တဿာနန္တရံ ကုသလာကုသလုပ္ပတ္တိယာ ဒီပိတတ္တာ။ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပန ပစ္စုပ္ပန္နစိတ္တာရမ္မဏဘာဝေါ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – အတီတာဒိဝသေန ဟိ ဝိဘာဂမကတွာ ‘‘ဣမဿ စိတ္တံ ဇာနာမီ’’တိ ပဝတ္တဿ အာဝဇ္ဇနံ သာမညေန ယံ ကိဉ္စိ အဘိမုခီဘူတံ စိတ္တမာဝဇ္ဇတိ၊ တတော ဇဝနာနိပိ အတ္တနော အတ္တနော ¶ အဘိမုခီဘူတံ စိတ္တမာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တန္တိ၊ န စေတ္ထ ဇဝနာနံ ဘိန္နာရမ္မဏတာ အာသင်္ကိတဗ္ဗာ စိတ္တသာမညေန အာရမ္မဏဿ အဘိန္နတ္တာ၊ တသ္မာ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပစ္စုပ္ပန္နစိတ္တာရမ္မဏတံ ပဋိစ္စ န ကာစိ ဝိဟေသာ အနုဘဝိတဗ္ဗာတိ။ ကိံ ဝါ ဧတေန ယုတ္တိဝါဒေန၊ နနု ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ – ‘‘အစိန္တေယျော ဗုဒ္ဓဝိသယော’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇)၊ တသ္မာ အပရိမိတပုညသမ္ဘာရေကဖလဿ အစိန္တေယျသဘာဝတ္တာ အာဝဇ္ဇနေန ဝိနာပိ ဝိသယဂ္ဂဟဏေ ဝိဗန္ဓနာဘာဝတော ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပဝတ္တိ အပ္ပဋိဟတာယေဝါတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘အာဝဇ္ဇနံ အနာဂတစိတ္တမာရမ္မဏံ ကတွာ နိရုဇ္ဈတိ၊ ဇဝနမေဝ ပန ပစ္စုပ္ပန္နမာရမ္မဏံ ဂဏှာတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘အနာဂတာရမ္မဏာ အာဝဇ္ဇနာ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ပါဠိ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တံ အပ္ပမာဏံ။
ကရောတီတိ ကရုဏာ။ ကိံ ကရောတိ၊ ကေသံ ကိံ နိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ဟဒယကမ္ပန’’န္တိ။ ကမ္ပနန္တိ စ ပရေသံ ဒုက္ခံ ဒိသွာ တဿ အသဟနာကာရေန စိတ္တဿ အညထတ္တံ၊ တဒိဒံ သပ္ပုရိသာနံယေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သာဓူန’’န္တိ။ သပ္ပုရိသာ ဟိ အတ္တဟိတပရဟိတသာဓနေန ‘‘သာဓူ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘ကိဏာတီ’’တိ ဣမဿ အတ္ထမာဟ ‘‘ဝိနာသေတီ’’တိ၊ အဒဿနံ ဂမေတိ အပနေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ’’တိ။ ပရေသံ ဒုက္ခဿ အပနယနံ ဟောတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ သော ¶ ပရဒုက္ခာပနယနာကာရော၊ တထာပဝတ္တိလက္ခဏာတိ ပရ…ပေ… လက္ခဏာ။ အပနေတုကာမတာယ ပရေသံ ဒုက္ခဿ အသဟနံ အနဓိဝါသနံ ပရဒုက္ခာသဟနံ။ န ဝိဟိံသာ အဝိဟိံသာ၊ သတ္တာနံ အဝိဟေဌနံ၊ တံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတိ၊ ဝိဟိံသာယ ဝါ ပဋိပက္ခဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ အဝိဟိံသာပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
ပမောဒနလက္ခဏာတိ ပရသမ္ပတ္တိယာ ပမောဒနလက္ခဏာ။ အနိဿာယနရသာတိ ဣဿာယနဿ ဥသူယနဿ ပဋိပက္ခဘာဝကိစ္စာ။ ပန္တသေနာသနေသု၊ အဓိကုသလဓမ္မေသု စ အရမဏံ အရတိ။ သာ အတ္ထတော ဣဿာဓိကံ ဒေါမနဿသဟဂတံ၊ ထိနမိဒ္ဓါဓိကဉ္စ ဥဒ္ဓစ္စံ။ တတ္ထ ပုရိမံ ပရသမ္ပတ္တိဝိသယံ၊ ဒုတိယံ ပန္တသေနာသနာဒိဝိသယန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အရတိယာ ဝိဟနနာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာတိ၊ တဿာ ဝိဃာတံ ဝါ ဝူပသမံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတီတိ အရတိဝိဃာတပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ‘‘အနိယတေ ဣစ္ဆန္တီ’’တိ ဣမိနာ စေတသိကန္တရဘာဝေန ဣစ္ဆန္တီတိ ဒဿေတိ။
ကာယဒုစ္စရိတတောတိ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမသင်္ခါတဒုစ္စရိတတော။ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝတ္ထူနန္တိ ပရပါဏပရဓနပရဣတ္ထိအာဒီနံ ¶ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနမာလမ္ဗဏဘူတာနမေဝ ဝတ္ထူနံ။ အဝီတိက္ကမလက္ခဏာတိ အမဒ္ဒနလက္ခဏာ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝတ္ထုတော သင်္ကောစနကိရိယာပဒေသေန ကာယဒုစ္စရိတာဒိတောယေဝ သင်္ကောစနကိရိယာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ဝိရတိယော ဒုစ္စရိတဝတ္ထုနော အကိရိယပစ္စုပဋ္ဌာနာ ယုဇ္ဇန္တိ၊ အထ ခေါ ဒုစ္စရိတဿေဝ၊ ဝိရတီနဉ္စ သောရစ္စဝသေန သင်္ကောစနံ၊ အကိရိယာ စ ဟိရောတ္တပ္ပာနံ ဇိဂုစ္ဆာဒိဝသေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ သဒ္ဓါ…ပေ… ပဒဋ္ဌာနာတိ ဧတ္ထ သဒ္ဓါဒယော သဗ္ဗေဝ ဓမ္မာ ကာယသုစရိတာဒီနံ ပဒဋ္ဌာနာတိ ဧကေ။ အပရေ ပန ‘‘ကမ္မံ ကမ္မဖလံ သဒ္ဒဟန္တဿ ကာယဒုစ္စရိတာဒိအကရဏတော၊ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နဿ မုသာဝါဒါဒိအကထနတော၊ အပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌီသလ္လေခဂုဏသမန္နာဂတဿ မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနတော စ သဒ္ဓါဒယော ¶ တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ ယထာက္ကမေန ပဒဋ္ဌာနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ ဣမာသူတိ ဣမာသု တီသု ဝိရတီသု။ ဧကေကံ နိယတံ ဝိရတိမိစ္ဆန္တီတိ အညံ ဧကံ စတုတ္ထနိယတဝိရတိမိစ္ဆန္တိ။ အထ ဝါ နိဒ္ဓါရဏတ္ထေ ဘုမ္မဝသေန ဣမာသံ အန္တရေ ဧကံ နိယတံ ဝိရတိမိစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဥဘယထာပိ ပန တေသံ ဣစ္ဆာ န ယုဇ္ဇတိ အပရာယ ဝိရတိယာ ဓမ္မသေနာပတိနာပိ အဒေသိတတ္တာ၊ ဝိသယဿ စ သဒါ သန္နိဟိတတ္တာဘာဝေန နိယတာယ ဧဝ ဧကိဿာ အဘာဝတော။ တေနေဝ ဟိ အဘယဂိရိဝါသိနောယေဝ စ ကေစိ ဣမာသံ တိဝိဓတ္တံ အနိယတတ္တမေဝ စ ဣစ္ဆန္တိ။ ဝုတ္တဉှိ တေဟိ –
‘‘ကရုဏာမုဒိတာ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တအာဇိဝါ၊
ယေဘုယျတော အနိယတာ၊ ဟောန္တိ ဂေါစရဘေဒတော’’တိ။ –
ဧတ္ထ ပန ‘‘ယေဘုယျတော’’တိ ဝစနံ လောကုတ္တရစိတ္တေသု သဗ္ဗဒါ ဧကတောယေဝ စ လဗ္ဘမာနတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ဒုတိယစိတ္တေန သမ္ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာ စိတ္တံ၊ ဧဝံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပီတိ ဒုတိယေ သသင်္ခါရာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘သသင်္ခါရဘာဝမတ္တမေဝ ဟေတ္ထ ဝိသေသော’’တိ။ တထာတိ ယထာ တတိယေ၊ တထာ စတုတ္ထေပိ ပီတိယာ သုခပဒဋ္ဌာနတ္တာ။ သုခဿ စေတ္ထ အဘာဝတော အာဟ ‘‘ဌပေတွာ ပီတိ’’န္တိ။ နနု စ ‘‘ကရုဏာမုဒိတာ ဥပေက္ခာသဟဂတေ န သမ္ဘဝန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ ယထာ ပီတိယာ၊ ဧဝံ တာသမ္ပိ ပဋိက္ခေပေါ ကာတဗ္ဗောတိ? န ကာတဗ္ဗော၊ အပ္ပနာပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ကရုဏာမုဒိတာနံ ဥပေက္ခာသဟဂတာနမ္ပိ သမ္ဘဝတော။ ကရုဏာမုဒိတာဘာဝနာကာလေ ဟိ အပ္ပနာဝီထိတော ပုဗ္ဗေ ဥပေက္ခာသဟဂတစိတ္တေနာပိ ပရိကမ္မံ ဟောတိ၊ အပ္ပနာဝီထိယံ ပန သောမနဿသဟဂတစိတ္တေနေဝ ဧကာဝဇ္ဇနဝီထိယာ ¶ ဝေဒနာပရိဝတ္တနာဘာဝတော၊ တသ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေနေဝ ကရုဏာမုဒိတာနမ္ပိ ¶ ဥပေက္ခာသဟဂတေသု သမ္ဘဝေါ ဟောတီတိ အာစရိယာ။ အပရေ ပန သဗ္ဗဒါပိ တာသံ ဥပေက္ခာသဟဂတေသု သမ္ဘဝံ န ဣစ္ဆန္တိ။ ‘‘အဝသေသာ ပဉ္စမေန သမ္ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဒါနိ ဝိသေသဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘သောမနဿဋ္ဌာနေ စာ’’တိအာဒိ။
၈၁။ ကရုဏာမုဒိတာဒယောတိ ကရုဏာမုဒိတာ စေဝ ဝိရတိတ္တယဉ္စ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စာ’’တိ။
ဧဝံ ကာမာဝစရကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ရူပါဝစရကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဒဿေတုံ ‘‘အဝသေသေသု ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဌပေတွာ ဝိရတိတ္တယန္တိ ဝိရတိတ္တယံ ဝဇ္ဇေတွာ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝိရတိတ္တယံ ပရိစ္စတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – သုဝိသုဒ္ဓကာယကမ္မာဒိကဿ စိတ္တသမာဓာနဝသေန ရူပါရူပါဝစရကုသလပ္ပဝတ္တိ၊ န ကာယကမ္မာဒီနံ သောဓနဝသေန၊ နာပိ ဒုစ္စရိတဒုရာဇီဝါနံ သမုစ္ဆိန္ဒနဝသေန။ တထာ ဟိ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ အဝတ္ထတ္တယံ ဟောတိ ဝီတိက္ကမာဝတ္ထာ ပရိယုဋ္ဌာနာဝတ္ထာ အနုသယာဝတ္ထာတိ။ တတ္ထ ဝီတိက္ကမာဝတ္ထာယ ပဋိပက္ခံ ကာမာဝစရကုသလံ ပရိယုဋ္ဌာနာဝတ္ထာယ ရူပါရူပါဝစရံ၊ အနုသယာဝတ္ထာယ လောကုတ္တရကုသလံ။ ဒုစ္စရိတဒုရာဇီဝါနံ ပန ဌပေတွာ ဝီတိက္ကမာဝတ္ထံ၊ အနုသယာဝတ္ထဉ္စ ဝီတိက္ကမာဝတ္ထာယ ဝိသုံ ပရိယုဋ္ဌာနာဝတ္ထာ န ဥပလဗ္ဘတိ။ ယဿာ ဝိပစ္စနီကံ ရူပါရူပါဝစရကုသလံ သိယာ၊ တသ္မာ တံ နေဝ ကာမာဝစရကုသလံ ဝိယ တေသံ ဝီတိက္ကမာဝတ္ထံ သောဓေတိ၊ န စ လောကုတ္တရံ ဝိယ အနုသယာဝတ္ထံ သမုစ္ဆိန္ဒတိ၊ ပဋိပဿမ္ဘေတိ ဝါ။ သီလဝိသုဒ္ဓိယံ သီလသောဓနဝသေန ကာမာဝစရကုသလေနေဝ ဝိဂတဝီတိက္ကမဿ ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မာဒိကဿ ယောဂိနော စိတ္တသမာဓာနဝသေန ပဝတ္တတီတိ မဟဂ္ဂတစိတ္တုပ္ပာဒေ ဝိရတီနံ အသမ္ဘဝေါယေဝ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထံ သာဓေတုံ ‘‘ဝိရတိယော ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တေတ္တိံသ ဝါ ကရုဏာဒိဈာနဝသေန ပဝတ္တနကာလေ ¶ ။ တတောတိ တတော တတိယေ ဝုတ္တစေတသိကတော။ ကရုဏာမုဒိတာနံ အပ္ပနာပတ္တာနမေကန္တသောမနဿသဟဂတတ္တာ အာဟ ‘‘ပဉ္စမေန…ပေ… ကရုဏာမုဒိတာဝဇ္ဇာ’’တိ။
ရူပါဝစရပဉ္စမေ ဝုတ္တနယေနာတိ တိံသေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ ဧဝံ ရူပါဝစရတော ကော ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘အရူပါဝစရဘာဝေါဝေတ္ထ ဝိသေသော’’တိ၊ ပဉ္စမေ ရူပသညာဘာဝတော ရူပါဝစရဘာဝေါ၊ ဣဓ ပန ရူပသညာသမတိက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ အရူပါဝစရဘာဝေါတိ အယမေဝဿ တတော ဝိသေသောတိ အတ္ထော။
ပဌမဇ္ဈာနိကေတိ ¶ ပဌမဇ္ဈာနဝတိ။ မဂ္ဂစိတ္တေတိ စတုဗ္ဗိဓေပိ မဂ္ဂဉာဏေ။ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာဒိဘေဒေတိ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနိကေ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ဒုတိယေန ဝိတက္ကဝဇ္ဇာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ ကိံ အဝိသေသေနာတိ စေ၊ နောတိ အာဟ ‘‘ကရုဏာမုဒိတာန’’န္တိအာဒိ။ မဂ္ဂဓမ္မေသု ပါဒကဇ္ဈာနာဒိဝသေန ကဒါစိ သမ္မာသင်္ကပ္ပဝိရဟော သိယာ၊ န ပန ဝိရတိဝိရဟော၊ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သမုစ္ဆိန္နဝသေနေဝ အရိယမဂ္ဂဿ ပဝတ္တနတောတိ အာဟ ‘‘နိယတဝိရတိဘာဝေါ’’တိ။ လောကုတ္တရဘာဝေါတိ ဆဗ္ဗိသုဒ္ဓိပရမ္ပရာယ ပတ္တဗ္ဗတ္တာ လောကတော ဥတ္တရဏဘာဝေါ။
ဧဝံ ကုသလစေတသိကာနံ သမ္ပယောဂဝစနတ္ထလက္ခဏာဒီနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အကုသလစေတသိကာနိ ဒဿေတုံ ‘‘အကုသလာ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဆ ယေဝါပနကာတိ ကိဉ္စာပိ ပဌမေ အနိယတယေဝါပနကာ န လဗ္ဘန္တိ၊ အကုသလေသု ပန လဗ္ဘမာနကယေဝါပနဓမ္မေ ဧကတ္ထ ဒဿေတုံ တေသမ္ပိ ဣဓေဝ ဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဥပရိ ဓမ္မာနံ ဥဒ္ဒေသာနန္တရံ ‘‘ဧဝံ ယေဝါပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတေ ဆန္ဒာဓိမောက္ခာနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတေ ဆန္ဒဿ စ အဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိပါဋိယာ ဒသသု စိတ္တေသူ’’တိ။
၈၂။ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ¶ နိဿေသေန ဒဿိတာ။ ဟတာ ဝိဟတာ ဝိဒ္ဓသ္တာ ပါပါ အပါယာဒိဒုက္ခပါပနတော ‘‘ပါပါ’’တိ သင်္ခါတာ အကုသလဓမ္မာ ယေန သော ဘဂဝါ ဟတပါပေါ၊ တေန။ လာဘော အလာဘော၊ ယသော အယသော၊ နိန္ဒာ ပသံသာ၊ သုခံ ဒုက္ခန္တိ ဣမေသု အဋ္ဌသု လောကဓမ္မေသု အကမ္ပနဋ္ဌေန တာဒိနာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ သော ဟိ လာဘာဒီသု ယာဒိသော၊ အလာဘာဒီသုပိ တာဒိသောယေဝါတိ ‘‘တာဒီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
န ဟိရီယတီတိ န လဇ္ဇတိ။ အဟိရိကောတိ ပုဂ္ဂလော ဓမ္မသမူဟော ဝါ။ ‘‘အဟိရိက္က’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဿ က-ကာရဿ လောပံ ကတွာ ‘‘အဟိရိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ န ဩတ္တပ္ပန္တိ ဩတ္တပ္ပဿ ပဋိပက္ခဘူတံ ဓမ္မမာဟ။ အဇိဂုစ္ဆနံ အဟီဠနံ။ အလဇ္ဇနံ အဝိလာ။ အဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏန္တိ သဘာဝဝသေန ဝုတ္တံ၊ အလဇ္ဇနလက္ခဏန္တိ ကုသလာဗျာကတဿ သာဓာရဏာယ ဟိရိယာ ပဋိပက္ခဝသေန။ တေဟေဝါတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဧဝ။ အသာရဇ္ဇနံ နိဗ္ဘယတာ။ အနုတ္တာသော အသမ္ဘမော။ ရသာဒီနိ ဟိရိဩတ္တပ္ပေသု ဝုတ္တပဋိပက္ခဝသေန ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ န တာနိ ဣဓ ဝုတ္တာနိ။ တေသု ဟိ အလဇ္ဇနာကာရေန ပါပါနံ ကရဏရသံ အဟိရိကံ။ အနုတ္တာသာကာရေန အနောတ္တပ္ပံ ¶ ။ ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ ပါပတော အသင်္ကောစနပစ္စုပဋ္ဌာနာနိ။ အတ္တနိ၊ ပရေသု စ အဂါရဝပဒဋ္ဌာနာနိ။ ဂါမသူကရဿ ဝိယ အသုစိတော ကိလေသာသုစိတော အဇိဂုစ္ဆနံ အဟိရိကေန ဟောတိ။ သလဘဿ ဝိယ အဂ္ဂိတော ပါပတော အနုတ္တာသော အနောတ္တပ္ပေန ဟောတိ။ ယထာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ဇိဂုစ္ဆတိ နာဟိရိကော၊ ပါပါ ဂူထာဝ သူကရော၊
န ဘာယတိ အနောတ္တပ္ပော၊ သလဘော ဝိယ ပါဝကာ’’တိ။
ဧတ္ထ ¶ စ ယထာ ဟိရိယာ ဗလဝဘာဝေ ဩတ္တပ္ပံ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဟောတိ၊ ဩတ္တပ္ပဿ ဗလဝဘာဝေ ဟိရီ အဗ္ဗောဟာရိကာ၊ ဧဝံ အဟိရိကဿ ဗလဝဘာဝေ အနောတ္တပ္ပံ အဗ္ဗောဟာရိကံ၊ အနောတ္တပ္ပဿ ဗလဝဘာဝေ အဟိရိကံ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဟောတီတိ ကေစိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ယထာ ဟိ အသုစိနာ အတ္တာနံ မက္ခေန္တော၊ သပ္ပမုခေ ဟတ္ထံ ပဝေသေန္တော ဗာလဒါရကော တတ္ထ ပဋိက္ကူလဘာဝဿ၊ အာဒီနဝဿ စ အနုပပရိက္ခနတော နေဝ ဇိဂုစ္ဆတိ၊ န စ ဥတ္တသတိ၊ ဧဝမေဝံ ဓမ္မသဘာဝဿ အညာဏတော မောဟော ပါပတော နေဝ ဇိဂုစ္ဆတိ၊ န ဥတ္တသတိ၊ တသ္မာ တံသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေ ဥဘယမ္ပိ ဗလဝတရံ ဟောတီတိ။
လုဗ္ဘန္တီတိ အဘိဂိဇ္ဈန္တိ၊ အလ္လီယန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏလက္ခဏောတိ ဧတ္ထ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏံ နာမ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ တဏှာဘိနိဝေသဝသေန အဘိနိဝိဋ္ဌဿ အာရမ္မဏဿ အဝိဿဇ္ဇနံ၊ န အာရမ္မဏကရဏမတ္တံ။ အဘိသင်္ဂေါ အတိသယဝတာယ အာသတ္တိယာ ဒုမ္မောစနီယဘာဝေါ။ အပရိစ္စာဂေါ အဝိဇဟနံ။ တေလဉ္ဇနရာဂေါ ဝိယာတိ ဓောဝိတွာပိ ပရိစ္စဇိတုံ အသက္ကုဏေယျော တေလမက္ခိတအဉ္ဇနရာဂေါ ဝိယ။ ‘‘အဿာဒါနုပဿိနော တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ ဝစနတော ဝုတ္တံ ‘‘အဿာဒဒဿနပဒဋ္ဌာနော’’တိ။ တတ္ထ အဿာဒဝသေန ဒဿနံ အဿာဒဒဿနံ။ နနု စ အဿာဒဒဿနမ္ပိ အတ္ထတော လောဘောယေဝါတိ ကထံ သယံ အတ္တနော ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ? သစ္စံ၊ ပဌမံ နာတိဗလဝလောဘဝသေန အဿာဒဒဿနော ပစ္ဆာ ဗလဝလောဘော ဟောတီတိ တဿ တံပဒဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ။ တေနေဝ စ ‘‘တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘အဿာဒေါ နာမ သုခဝေဒနာ၊ အဿာဒဒဿနန္တိ အဿာဒဒိဋ္ဌီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သုခဝေဒနာယ ဝါ ကာရဏဘူတံ သုဘနိမိတ္တံ အဿာဒေါ နာမ၊ အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ပဝတ္တာ တယော ဝိပလ္လာသာ အဿာဒဒဿနံ နာမာတိ ကေစိ။
မုယှန္တီတိ ¶ န ဗုဇ္ဈန္တိ။ ဓမ္မသဘာဝဿ ယာထာဝတော အဒဿနံ စိတ္တဿ အန္ဓဘာဝေါ။ အညာဏံ ¶ ဉာဏပဋိပက္ခော ဓမ္မော။ တတ္ထ ပုရိမလက္ခဏံ သဘာဝဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဣတရံ ပဋိပက္ခဝသေန။ အထ ဝါ အညာဏလက္ခဏောတိ ကိစ္စဝသေန ဝုတ္တံ။ သော ဟိ အသမ္ပဋိဝေဓရသောတိ ဝုတ္တော။ ဓမ္မသဘာဝံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ အသမတ္ထတာ အသမ္ပဋိဝေဓော။ အာရမ္မဏသဘာဝစ္ဆာဒနရသောတိ ယထာ အညာဏံ၊ မောဟသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော ဝါ အာရမ္မဏသဘာဝံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န လဘတိ၊ မောဟဿ တထာ ပဝတ္တိ အာရမ္မဏသဘာဝစ္ဆာဒနံ။ ဧတ္ထ စ ဉာဏံ အာရမ္မဏံ ယထာသဘာဝတော ဇာနာတိ၊ ဒိဋ္ဌိ ယထာသဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ အယာထာဝတော ဂဏှာတိ၊ မောဟော ပန န ကထဉ္စိ ဝိဇာနာတိ။ ယဒိ ဧဝံ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏကာလော ကထံ တဒါ သော အာရမ္မဏံ ဇာနာတေဝါတိ? တဒါပိ န ဇာနာတိ။ ယထာ ပန ဖဿာဒယော ဖုသနာကာရာဒိမတ္တဝသေနေဝ အာရမ္မဏံ ဂဏှန္တိ၊ န ဇာနနဝသေန၊ ဧဝမယံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ပဋိစ္ဆာဒနာကာရေနေဝ ဂဏှာတိ၊ န ပန ဇာနနာကာရေနာတိ။ ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ အန္ဓကရဏံ အန္ဓကာရော၊ တထာ ပစ္စုပဋ္ဌာတိ၊ တံ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတီတိ အန္ဓကာရပစ္စုပဋ္ဌာနော။
မိစ္ဆာ ပဿန္တီတိ ဓမ္မသဘာဝဿ ဝိပရီတဝသေန အနိစ္စာဒိံ နိစ္စာဒိဝသေန ပဿန္တိ။ အယောနိသော အဘိနိဝေသော ဥပ္ပထာဘိနိဝေသော။ ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော နိစ္စာဒိတော ဝါ ပရပ္ပစ္စယတော ဝါ အာမသနံ ပရာမာသော၊ ဝိပရီတဂ္ဂါဟဝသေန ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ၊ မောဃမည’’န္တိ အဘိနိဝေသနံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသော။ အရိယာနံ အဒဿနကာမတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဒ္ဓမ္မအသောတုကာမတာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။
ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန ဥဒ္ဓတံ ဟောတိ စိတ္တံ၊ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဝါ၊ သော ဓမ္မော ဥဒ္ဓစ္စံ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒ္ဓတဘာဝေါ’’တိ။ အဝူပသမောတိ အသန္နိသိန္နဘာဝေါ။ ဝါတာ…ပေ… ပဋာကာ ဝိယာတိ ¶ ယထာ ပဋာကာ ယောတ္တဗလေန ဓဇယဋ္ဌိံ အမုဉ္စန္တီပိ ဝါတာဘိဃာတေန ဧတ္ထ အဝဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ အဓိမောက္ခဗလေန အာရမ္မဏံ အမုဉ္စန္တမ္ပိ အယောနိသောမနသိကာရဗလေန အာရမ္မဏေ အစလံ အဝဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတီတိ ဝါတပ္ပဟာရေနေဝ စလဓဇပဋာကာ ဝိယ အနဝဋ္ဌာနကိစ္စံ။ ဘန္တတ္တံ ပရိဗ္ဘမနာကာရော။ ဥဒ္ဓစ္စဿ သဗ္ဗာကုသလသာဓာရဏတ္တာ၊ အညေသဉ္စ အကုသလသာဓာရဏာနံ ဝိသုံ ပဒဋ္ဌာနဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အယောနိသော…ပေ… ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ယေနာကာရေန ဝါ မနသိကရောတော ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေနာကာရေန မနသိကရဏံ ဣဓ အယောနိသောမနသိကာရော။ အထ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စနိမိတ္တဿ အာရမ္မဏဿ မနသိကရဏံ ဣဓ အယောနိသောမနသိကာရော။
မညတီတိ ¶ အဘိမညတိ၊ အဟံကာရံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သေယျာဒိဝသေန ဥစ္စတော နမနံ ဥဏ္ဏတိ။ သမ္ပဂ္ဂဟရသောတိ ဥဏ္ဏတိဝသေနေဝ အတ္တနော၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ သမ္ပဂ္ဂဏှနကိစ္စော၊ န ဝီရိယံ ဝိယ တံတံကိစ္စသာဓနေန။ အဘိဘုဿဟနဝသေန ဟီနဿ အတ္တာနံ နီစံ ကတွာ ဂဟဏမ္ပိ ပဂ္ဂဏှနဝသေနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေတု…ပေ… ပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ ဧတ္ထ ကေတု ဝုစ္စတိ အစ္စုဂ္ဂတဓဇော၊ ဣဓ ပန ကေတု ဝိယာတိ ကေတု၊ ဥဠာရတမာဒိဘာဝေါ၊ တံ ကေတုဘာဝသင်္ခါတံ ကေတုံ ကမျတီတိ ကေတုကမျံ၊ ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန တံ ကေတုကမျံ၊ သော ကေတုကမျတာ။ ‘‘အဟ’’န္တိ ပဝတ္တနတော မာနဿ ဒိဋ္ဌိသဒိသီ ပဝတ္တတီတိ ဒိဋ္ဌိမာနာ ဧကစိတ္တုပ္ပာဒေ န ပဝတ္တန္တိ၊ ဒွေ ကေသရသီဟာ ဝိယ ဧကဂုဟာယံ၊ တသ္မာ မာနော ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေ သဗ္ဗဒါ အနုပ္ပဇ္ဇမာနောပိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တေ နိယမေန အနုပ္ပဇ္ဇနတော ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တလောဘပဒဋ္ဌာနော။ မာနော ဓမ္မသမူဟဂ္ဂဟဏေ ဗလဝံ ဟုတွာ အတ္တုက္ကံသနဘာဝေန ¶ ပဝတ္တတိ၊ ဒိဋ္ဌိ ဧကေကဓမ္မမ္ပိ နိစ္စာဒိအာကာရေန ဂဏှန္တီ ပဝတ္တတိ။ အတ္တသိနေဟသန္နိဿယော ဝါ မာနော၊ အတ္တကိလမထာနုယောဂသန္နိဿယာ ဒိဋ္ဌီတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။
ဣဿတီတိ ဥသူယတိ။ တတ္ထေဝါတိ ပရသမ္ပတ္တီသုယေဝ။ ဣဿာဝသေန ပရသမ္ပတ္တီသု အတုဿနတော ဝုတ္တံ ‘‘အနဘိရတိရသာ’’တိ။ တေနေဝေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ဣဿာနလသိခါ ယေသံ၊ ဟဒယေ ဇလတီဓ တေ၊
နေဝ ဝိန္ဒန္တိ ပါမောဇ္ဇံ၊ သမ္ဗုဒ္ဓါဒီဟိ သေဝိတ’’န္တိ။
မစ္ဆရယောဂေန မစ္ဆရိနိ ပဝတ္တံ မစ္ဆရ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘မစ္ဆရဘာဝေါ မစ္ဆရိယ’’န္တိ။ နိရုတ္တိနယေန ပန ‘‘မာ ဣဒံ အစ္ဆရိယံ အညေသံ ဟောတု၊ မယှံဝ ဟောတူ’’တိ မစ္ဆရိယန္တိ ပေါရာဏာ။ နိဂုဟဏံ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ ပရေသံ အဒဿနံ။ သင်္ကောစနံ အတ္တသမ္ပတ္တီနံ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝကရဏဿ အရုစ္စနာကာရေန ပဋိကုဋနံ။ ‘‘မာ ဣဒံ ပရဿ ဟောတူ’’တိ ပရေသု ပဋိဟနနဝသေန အတ္တသန္တကဿ အာရမ္မဏကရဏတော မစ္ဆေရံ ပဋိဃစိတ္တေသွေဝ လဗ္ဘတီတိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ ဧကဿေဝ ဓမ္မဿ အညတ္ထ ပဋိဟညိတွာ အညာရမ္မဏဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝေ ပဋိဟနနဝသေန ပန တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနတော မစ္ဆေရံ ပဋိဃစိတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယုတ္တံ။ အတ္တသမ္ပတ္တီတိ အာဝါသာဒိသမ္ပတ္တိ။
ကုစ္ဆိတံ ကတန္တိ ဧတ္ထ ကတမ္ပိ အကတမ္ပိ ဂရဟိတဗ္ဗတ္တာ ကုစ္ဆိတံ ကတံ နာမ ဟောတိ။ ဧဝဉှိ ¶ ဝတ္တာရော ဟောန္တိ ‘‘ယံ မယာ န ကတံ၊ တံ ကုကတ’’န္တိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကတာကတာနုသောစနရသ’’န္တိ။ ဧဝံ ကတာကတံ ဒုစ္စရိတံ သုစရိတမ္ပိ ကုစ္ဆိတံ ကတံ နာမ။ သုစရိတမ္ပိ ဟိ ဂရဟန္တဿ ကုစ္ဆိတံ ကတန္တိ ဟောတိ ¶ ။ ယထာ ပန ပထဝီကသိဏာရမ္မဏံ ဈာနံ ပထဝီကသိဏံ၊ ဧဝံ ကုကတံ အာရဗ္ဘ ဝိပ္ပဋိသာရဝသေန ပဝတ္တံ စိတ္တံ တံသဟစရိတတာယ ဣဓ ကုကတန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ကတာကတံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိပ္ပဋိသာရစိတ္တံယေဝ ဂရဟိတဗ္ဗတော ‘‘ကုစ္ဆိတံ ကတံ ကုကတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန တံ စိတ္တံ ကုကတံ နာမ ဟောတိ၊ သော ဓမ္မော ကုက္ကုစ္စံ။ တေနာဟ ‘‘ကုကတံ၊ တဿ ဘာဝေါ’’တိ။ ပစ္ဆာ အနုတပ္ပနံ ဝိဟေဌနံ ပစ္ဆာနုတာပေါ။ ကတာကတာနုသောစနံ ကတာကတဿ သုစရိတဒုစ္စရိတဿ အနုသောစနံ၊ ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏ’’န္တိအာဒိနာ အနုတပ္ပနံ၊ ‘‘အကတံ မယာ ပုဗ္ဗေ ကလျာဏကမ္မံ၊ ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယ ကရောမီ’’တိ ပဝတ္တံ ပန ကုသလပက္ခိကံ ဝီရိယမေဝ၊ န ကတာကတာနုသောစနံ၊ ကတာကတာကာရဝိသိဋ္ဌဿ သုစရိတဒုစ္စရိတဿ အနုသောစနဝသေန ဝိရူပံ ပဋိသရဏံ ဝိပ္ပဋိသာရော။ ကတာကတာနုသောစနဉှိ အဝဍ္ဎိသမ္ပာဒနတော ဝိရူပံ ပဋိသရဏံ၊ တံ ပရာယတ္တတာဟေတုတာယ ဒါသဗျံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ဒါသဗျေ သတိ ဒါသော ပရာယတ္တော ဟောတိ၊ ဧဝံ ကုက္ကုစ္စေ သတိ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော။ န ဟိ သော အတ္တနော ဓမ္မတာယ ကုသလေ ပဝတ္တိတုံ သက္ကောတိ။ အထ ဝါ ကတာကတကုသလာကုသလာနုသောစနဝသေန အာယတ္တတာယ တဒုဘယဝသေန ကုက္ကုစ္စေန တံသမင်္ဂီ ဟောတီတိ တံ ဒါသဗျံ ဝိယ ဟောတိ။
အနုဿာဟနာဝသီဒနဝသေန သံဟတဘာဝေါ ထိနံ၊ တေန ယောဂတော စိတ္တံ ထိနံ၊ တဿ ဘာဝေါ ထိနတာ။ တေနာဟ ‘‘အနုဿာဟသံဟနနတာ’’တိ။ အသမတ္ထတာဝိဃာတဝသေန အကမ္မညတာ မိဒ္ဓံ။ တေနာဟ ‘‘အသတ္တိဝိဃာတော’’တိ။ ယသ္မာ မိဒ္ဓဝသေနေဝ တေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ မေဓိတာ ဝိဟတသာမတ္ထိယာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘မိဒ္ဓတာ မိဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ န ဝိဇ္ဇတိ ဥဿာဟော အဿာတိ အနုဿာဟံ၊ တဗ္ဘာဝေါပိ အနုဿာဟံ။ အနုဿာဟသင်္ခါတော သံဟနနဘာဝေါ အနုဿာဟသံသီဒနတာ၊ ကုသီတဘာဝေါတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အသတ္တိဝိဃာတောတိ ယသ္မာ တံ မိဒ္ဓံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝ သတ္တိဝိနာသဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ နတ္ထိ ဧတဿ သတ္တီတိ တံ သမ္ပယုတ္တစိတ္တံ အသတ္တိ၊ တဿ ဘာဝေါပိ၊ အသတ္တိယေဝ ဝိဃာတောတိ အသတ္တိဝိဃာတော။
အနုဿာဟနလက္ခဏန္တိ ဥဿာဟပဋိပက္ခလက္ခဏံ။ ဝီရိယဿ ဝိနောဒနံ ခေပနံ ဝီရိယဝိနောဒနံ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သံသီဒနာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာတိ၊ တေသံ ဝါ သံသီဒနံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတီတိ ¶ သံသီဒနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ အကမ္မညတာလက္ခဏန္တိ ဧတ္ထ ကာမံ ထိနမ္ပိ အကမ္မညတာသဘာဝမေဝ၊ တံ ပန စိတ္တဿ အကမ္မညံ၊ မိဒ္ဓံ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယဿာတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ထိနံ? ယာ စိတ္တဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ။ ကတမံ မိဒ္ဓံ? ယာ ကာယဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၂) စ အာဒိနာ ဣမေသံ နိဒ္ဒေသော ပဝတ္တော။ ဩဏဟနံ ဝိညာဏဒွါရာနံ ပိဒဟနံ၊ သမ္ပယုတ္တာနံ ဗန္ဓနံ ဝါ။ လီနတာ လီနာကာရော၊ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေ သင်္ကောစော။ ယသ္မာ ထိနေန စိတ္တဿေဝ သံဟနနံ ဟောတိ၊ မိဒ္ဓေန ပန ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယဿ ဝိယ ရူပကာယဿပိ၊ တသ္မာ တံ ပစလာယိကာနိဒ္ဒံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတီတိ ပစလာယိကာနိဒ္ဒါပစ္စုပဋ္ဌာနန္တိပိ ဝဋ္ဋတိ။ ပေါတ္ထရူပပဋိစ္ဆာဒကပဋော ဝိယ အာရမ္မဏသဘာဝါဝစ္ဆာဒကော မောဟော။ မုခေ ဗန္ဓပဋော ဝိယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ပတ္ထရိတုံ အဒေန္တံ မိဒ္ဓန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။
သေသာတိ ဣဓ လက္ခဏာဒိဝသေန ဝုတ္တာဝသေသာ ဖဿာဒယော။ ကုသလေသု ဝုတ္တနယေနာတိ လက္ခဏာဒိတော ဝုတ္တနယေန။ န ကောစိ ဧတ္ထ ဝိသေသော အတ္ထီတိ စေ၊ နော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိ၊ ဝိတက္ကာဒီနံ တိဏ္ဏံ ယထာက္ကမံ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာဒိနာမမတ္တမေဝ ဝိသေသောတိ အတ္ထော။ ဧကူနဝီသတီတိ ¶ ဌပေတွာ မာနာဒယော ဆ အနိယတယေဝါပနကေ သေသာ သရူပေနာဂတာ ပန္နရသ ဆန္ဒာဒယော စ စတ္တာရော နိယတယေဝါပနကာတိ ဣမေ ဧကေန ဦနာ ဝီသတိ စေတသိကာ။ အနိယတယေဝါပနကာနံ ပန ဣဓ အလဘန္တာနမ္ပိ ဧတ္ထ ဝစနေ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။
ထိနမိဒ္ဓဿ အနိယတဘာဝေါတိ ထိနမိဒ္ဓဿ အနိယတဿ ဣဓ ဥပ္ပဇ္ဇနကဘာဝမာဟ၊ န ပန ပဌမေ နိယတဘာဝံ တတ္ထ သဗ္ဗသောဝ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ န ဟိ သဘာဝတိခိဏံ စိတ္တံ ထိနမိဒ္ဓယောဂီ ဟောတီတိ။ တတိယေ မာနဿ အနိယတဿ သမ္ဘဝေပိ နိယတဓမ္မေ သန္ဓာယ ‘‘အဋ္ဌာရသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘မာနော ပနေတ္ထ အနိယတော’’တိ။ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။ စတုတ္ထေ အဝသေသာတိ အဋ္ဌာရသေဝ၊ ပဉ္စမေ ဌပေတွာ ပီတိံ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ အဋ္ဌာရသေဝ၊ တထာ ဆဋ္ဌေပိ။ သတ္တမေ ပီတိယာ၊ ဒိဋ္ဌိယာ စ အဘာဝတော သတ္တရသ၊ တထာ အဋ္ဌမေပိ။
ဧတေပိ တယောတိ န ကေဝလံ ကရုဏာမုဒိတာ ဧဝ၊ ဧတေပိ တယော ဧကတော န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အညမညံ ဝိသယဘေဒတောယေဝ။ တထာ ဟိ ဣဿာ ပရသမ္ပတ္တိဝိသယာ၊ မစ္ဆရိယံ အတ္တသမ္ပတ္တိယာ ပရေဟိ ¶ သာဓာရဏာဘာဝဝိသယံ၊ ကုက္ကုစ္စံ ကတာကတဝိသယန္တိ၊ တသ္မာ ယံ အဘယဂိရိဝါသိနော ဝဒန္တိ ‘‘ဣဿာမစ္ဆေရံ ယဒိစ္ဆာဝသေန ဧကတောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ၊ န တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
သဘာဝတော၊ ပရိကပ္ပနတော ဝါ အနိဋ္ဌဿ အာရမ္မဏဿ အနိဋ္ဌာကာရံ ဝါ အာရမ္မဏဿ အနုဘဝနံ သမ္ဘုဉ္ဇနံ အနိဋ္ဌာရမ္မဏာနုဘဝနံ၊ တံ လက္ခဏမဿာတိ အနိဋ္ဌာရမ္မဏာနုဘဝနလက္ခဏံ။ တေနာဟ ‘‘အနိဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသ’’န္တိ၊ ယထာဘူတေန ဝါ အယထာဘူတေန ဝါ အနိဋ္ဌာကာရေန အာရမ္မဏဿ သမ္ဘုဉ္ဇနရသံ၊ ပစ္စာနုဘဝနကိစ္စန္တိ အတ္ထော။ တိတ္ထိယာဒီနဉှိ သဘာဝတော ဣဋ္ဌေ ဗုဒ္ဓါဒိအာရမ္မဏေပိ အနိဋ္ဌာကာရတော ဂဟဏဝသေန ¶ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဒေါမနဿဿ ဧကန္တေန ကာမဓာတုယံယေဝ ပဝတ္တနတော အာဟ ‘‘ဟဒယဝတ္ထုပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ တဿ ဟိ အနီဝရဏာဝတ္ထာယ အဘာဝတော ရူပါရူပဓာတုယံ အသမ္ဘဝေါ။
အတ္တနော ပဝတ္တိအာကာရဝသေန အနိဋ္ဌရူပသမုဋ္ဌာပနဝသေန ဝါ ဝိရူပံ သပ္ပနံ ဝိသပ္ပနံ၊ အနိဋ္ဌရူပသမုဋ္ဌာပနဝသေနေဝ ဝါ ဝိသပ္ပနံ သရီရကမ္ပနံ၊ တံ ရသော ကိစ္စံ၊ သမ္ပတ္တိ ဝါ အဿာတိ ဝိသပ္ပနရသော၊ နိဿယဿ ဟဒယဝတ္ထုနော၊ သကလဿေဝ ဝါ ကာယဿ ဝိဇ္ဈတ္တဘာဝါပါဒနတော အာဟ ‘‘အတ္တနော နိဿယဒဟနရသော ဝါ’’တိ၊ ဝိဇ္ဈတ္တဘာဝါပါဒနတောတိ စ မိလာတဘာဝါပါဒနတောတိ အတ္ထော။ ယထာ ကထံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဒါဝဂ္ဂိ ဝိယာ’’တိ။ သော ဟိ ဝနဃဋေယေဝ ဥပ္ပန္နော တမေဝ ဒဟတိ။ ဒုဿနပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ အတ္တနော၊ ပရဿ စ ဒူသနာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာနော။ သော ဟိ ယဿ သန္တာနေ ဥပ္ပန္နော၊ တံ ဧကန္တေန အန္တမသော ဝိရူပဘာဝါပါဒနေနပိ ဒူသေတိ၊ ပရံ ပန ဒူသေတု ဝါ၊ မာ ဝါ ဟတ္ထေန ဂဟိတအသုစိ ဝိယ။ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒီနိ နဝ အာဃာတဝတ္ထူနိ ပဒဋ္ဌာနမဿာတိ အာဃာတဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနော။ သော ဥပယောဂဖလကာလေသု အနိဋ္ဌတ္တာ ဝိသသံသဋ္ဌပူတိမုတ္တံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌာရသ ဝါတိ ဣဿာဒီသု အနိယတေသု ဧကေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌာရသ ဝါ။
ပဝတ္တိဋ္ဌိတိမတ္တာတိ စေတသော ပဝတ္တိသင်္ခါတာ ဌိတိမတ္တာ၊ မဂ္ဂင်္ဂါဒိဘာဝံ န ဂစ္ဆတိ အဓိမောက္ခဝိရဟတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ပဝတ္တိဋ္ဌိတိမတ္တာတိ ခဏဋ္ဌိတိမတ္တာ။ ‘‘နိဝါတေ ဒီပစ္စီနံ ဌိတိ ဝိယာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တဋ္ဌိတိ ဝိယ သန္တာနဋ္ဌိတိယာ ပစ္စယော ဘဝိတုံ အသမတ္ထတ္တာ နိစ္ဆယာဘာဝေန အသဏ္ဌဟနတော စေတသော ပဝတ္တိပစ္စယမတ္တတာယ ပဝတ္တိဋ္ဌိတိမတ္တာ ခဏဋ္ဌိတိမတ္တာ ပဝတ္တိပစ္စယမတ္တာ ဌိတိ ပဝတ္တိဋ္ဌိတီတိ ကတွာ။ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာတိ နိဿက္ကေ ပစ္စတ္တဝစနံ ‘‘ပိသုဏာ ¶ ဝါစာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု ¶ ဝိယ၊ ဝိဂတာ တိကိစ္ဆာယာတိ အတ္ထော။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ‘‘ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာ’’တိ စိကိစ္ဆိတုံ ဒုက္ကရတာယ စေတံ ဝုတ္တံ၊ န သဗ္ဗထာ စိကိစ္ဆာယ အဘာဝတော။ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ၊ န နု ခေါ’’တိအာဒိနာ သံသပ္ပနဝသေန သေတိ၊ သမန္တတော ဝါ သေတီတိ သံသယော။ ကမ္ပနရသာတိ စိတ္တဿ ကမ္ပနကိစ္စာ။ ဥဒ္ဓစ္စဉှိ အတ္တနာ ဂဟိတာကာရေယေဝ ဌတွာ ဘမတီတိ ဧကာရမ္မဏသ္မိံ ဧဝ ဝိပ္ဖန္ဒနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ ပန ယဒိပိ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာပိ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ၊ န နု ခေါ’’တိ အညံ ဂဟေတဗ္ဗာကာရံ အပေက္ခတီတိ နာနာရမ္မဏေ ကမ္ပနံ ဟောတိ။ အနိစ္ဆယာကာရေန ဒွေဠှကာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာတိ၊ အနိစ္ဆယံ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတီတိ အနိစ္ဆယပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
အဓိမောက္ခဝိစိကိစ္ဆာနံ အညမညံ ဝိပရီတကိစ္စတာယ အာဟ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာယ အဘာဝေနာ’’တိ။ သမာဓီတိ စိတ္တေကဂ္ဂတာ။ သာ ဟိ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ သမ္မာ အာဓာနတော ‘‘သမာဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဗလဝါ ဟောတီတိ ဗလဝမိတ္တေန ဒိန္နပိဋ္ဌိဗလော ပုရိသော ဝိယ ဗလဝါ ဟောတိ၊ ဗလာဒိဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယော။
သတ္တာရမ္မဏတ္တာတိ သတ္တပညတ္တာရမ္မဏတ္တာ။ နနု ပညတ္တာရမ္မဏာပိ ဝိပါကာ ဟောန္တီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကာမာဝစရဝိပါကာနံ ဧကန္တပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ’’တိ။ ကုတော ပန ဝိရတီနံ ကုသလတ္တမေဝါတိ စာရိတန္တိ အာဟ ‘‘ပဉ္စ သိက္ခာပဒါ ကုသလာတိ (ဝိဘ။ ၇၁၅) ဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ယဒိ ဧဝံ လောကုတ္တရဝိပါကေသု ဝိရတိယော န လဗ္ဘန္တီတိ? နော န လဗ္ဘန္တိ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ လောကိယဝိရတိယောယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ။ တေန လောကိယဝိပါကေသုယေဝ ဝိရတိယော န သမ္ဘဝန္တီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ကာယပသာဒသန္နိဿိတတ္တာ ¶ ကာယေ ဘဝေါ သာတဘာဝေါ လက္ခဏမဿာတိ ကာယိကသာတလက္ခဏာ။ စေတသိကသုခေ ဝုတ္တနယေန ပစ္စုပဋ္ဌာနာဒယော နေတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သေသာ ဝုတ္တနယာ ဧဝါ’’တိ။
၈၄-၆။ နနု စ ဣဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ သုခဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အနိဋ္ဌေ ဒုက္ခဝေဒနာ၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ ဥပေက္ခာဝေဒနာ၊ စက္ခုဝိညာဏာဒယော စ ကုသလဝိပါကာ ဣဋ္ဌေ၊ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ ဝါ အာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထ ယုတ္တော တာဝ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ ဥပေက္ခာဝေဒနာယောဂေါ၊ န ပန ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ၊ န စာပိ ဧတံ သက္ကာ ဝတ္တုံ ပရိကပ္ပနာဝသေန ဣဋ္ဌာရမ္မဏမ္ပိ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တတော ဂဏှန္တိ ယထာ ‘‘ကမ္မဝိညာဏ’’န္တိ ဝိပါကာနံ အဝဉ္စနီယဘာဝတော၊ တသ္မာ ကထံ ဣဋ္ဌေ၊ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသု ¶ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာဝိညာဏေသု ဥပေက္ခာဝေဒနာယေဝ သမ္ဘဝတိ၊ န သုခဝေဒနာ၊ ယတော တေသု ဥပေက္ခာဝေဒနာ ဝုတ္တာတိ ဣမံ စောဒနံ သင်္ခေပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏယောဂသ္မိ’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန တဿာ သောဓနတ္ထံ ‘‘ဥပါဒါယ စ ရူပေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘူတရူပံ ဥပါဒါယ နိဿာယ ပဝတ္တံ ရူပံ ဥပါဒါယရူပံ။ ‘‘ဥပါဒါယ စ ရူပေနာ’’တိ ပန ‘‘မနသီ စ ကာရော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။ ‘‘ဥပါဒါယကရူပေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝတ္ထုဘူတေန စက္ခုပသာဒေန၊ တထာ သောတဝိညာဏာဒီနံ ဝတ္ထုဘူတေန သောတပသာဒါဒိနာ စ ဥပါဒါယရူပေနာတိ အတ္ထော။ ဥပါဒါရူပကေ ပနာတိ ယ-ကာရလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ ယထာက္ကမံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အာရမ္မဏဘူတေ ရူပသဒ္ဒါဒိကေ ဥပါဒါယရူပေတိ အတ္ထော။ သံဃဋ္ဋနာနိဃံသဿာတိ သံဃဋ္ဋနာသင်္ခါတဿ နိဃံသဿ။ သံဃဋ္ဋနာယေဝ အညမညဝိသယဝိသယီဘာဝဿ အနုရူပဒေသုပ္ပတ္တိသင်္ခါတနိဃံသော ဝိယာတိ နိဃံသောတိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ သမ္ပတ္တာသမ္ပတ္တဂ္ဂဟဏဝသေန သံဃဋ္ဋနာယ နိဃံသဿ စာတိ အတ္ထော။ စက္ခုရူပသောတသဒ္ဒါ ဟိ ¶ အညမညံ အသမ္ပတ္တာယေဝ အနုရူပဒေသုပ္ပတ္တိယာ အညမညံ ဃဋ္ဋန္တိ နာမ။ တတော တေသံ ဝသေန ဃဋ္ဋနာကာရဘူတော အညမညာဘိမုခဘာဝေါ ‘‘သံဃဋ္ဋနာ’’တိ ဝုတ္တော။ ဃာနဂန္ဓာ၊ ပန ဇိဝှာရသာ စ အညမညံ သမ္ပတ္တာယေဝ အာသန္နတရဒေသေ ဥပ္ပန္နာ အညမညံ နိဃံသေန္တိ အာဟစ္စ တိဋ္ဌန္တိ။ တတော တေသံ ဝသေန နိဃံသော ဝုတ္တောတိ။ ဒုဗ္ဗလတ္တာတိ အဓိကရဏီမတ္ထကေ ပိစုပိဏ္ဍကံ ဌပေတွာ ပိစုပိဏ္ဍေနေဝ ပဟတကာလေ ဝိယ ဖုဋ္ဌမတ္တဘာဝေန ဒုဗ္ဗလတ္တာ။ ဒီပယေတိ ဧဝံ သံဃဋ္ဋနာနိဃံသဿ ဒုဗ္ဗလတ္တာ ဝေဒနာ မဇ္ဈတ္တဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဥပေက္ခာယောဂံ ပကာသေယျ။ ယဒိ ဧဝံ ကာယဝိညာဏေပိ ဣဒံ သမာနန္တိ၊ နောတိ အာဟ ‘‘ပသာဒံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ယထာ ဟိ အဓိကရဏီမတ္ထကေ ကပ္ပာသပိစုပိဏ္ဍံ ဌပေတွာ ကူဋေန ပဟရန္တဿ ကူဋံ ပိစုပိဏ္ဍမတိက္ကမ္မ အဓိကရဏိံ ဂဏှာတိ၊ ဧဝမေဝံ ကာယဒွါရေ ဗဟိဒ္ဓါ မဟာဘူတာရမ္မဏံ အဇ္ဈတ္တိကကာယပသာဒံ ဃဋ္ဋေတွာ တံ အတိက္ကမ္မ ပသာဒပစ္စယေသု မဟာဘူတေသု ပဋိဟညတိ၊ နိဃံသော ဗလဝါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ကာယဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာ သုခဝေဒနာ ဟောတိ၊ အနိဋ္ဌာရမ္မဏေ ပန ဝုတ္တနယေန ဒုက္ခဝေဒနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
မနောဓာတုနာတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဓာတု-သဒ္ဒေါ ဣဓ ဣတ္ထိလိင်္ဂေယေဝ ဒိဿတိ၊ ဣမိနာယေဝ ပန အာစရိယဿ ဝစနေန ပုလ္လိင်္ဂေါ အတ္ထီတိ သိဒ္ဓံ။ ကေစိ ပန ‘‘သက္ကဋဝေါဟာရေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သမ္ပယုတ္တာ ဒသ ဓမ္မာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မာဝေတ္ထာတိ ဧတ္ထ ဝ-ကာရော ပဒသန္ဓိမတ္တကရော။
ကာယဝိညာဏေ ဒုက္ခဝေဒနာတိ ကိဉ္စာပိ သုခါဒိကန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏဿ ¶ ဒုက္ခဝေဒနာသမ္ပယောဂေါ ဝုတ္တော၊ ဣဓ ပနဿာ လက္ခဏာဒိဒဿနတ္ထံ ပုန ‘‘ကာယဝိညာဏေ ဒုက္ခဝေဒနာ’’တိ ဥပညာသော ကတော၊ ရသာဒယော ¶ ပနဿ ကုသလဝိပါကေ သုခဝေဒနာယ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ယောဇေတဗ္ဗာတိ ဣဓ န ဝုတ္တာ။ သေသာတိ သေသစေတသိကာ။
ဗလပ္ပတ္တောတိ သေသာဟေတုကစိတ္တသမ္ပယုတ္တသမာဓိတော အယံ ဝီရိယိန္ဒြိယယောဂေန ဗလဝဘာဝပ္ပတ္တော၊ န ပန ဗလရာသိပ္ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ စေတသိကဝိဘာဂနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဗလာနိ ဒွေ ဒွိစိတ္တေသူ’’တိ ဝုတ္တံ? တတ္ထ ဟိ ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏယုဂဠံ သန္ဓာယ တထာ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗံ သေသာဟေတုကစိတ္တေသု စိတ္တေကဂ္ဂတာယ ဝိဘင်္ဂေ –
‘‘ကတမာ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာ ဟောတိ? ယာ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တဿ ဌိတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁) –
ဧတ္တကမေဝ ဝတွာ ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုသမ္ပယုတ္တာယ ဧကဂ္ဂတာယ ဝိဘင်္ဂေ –
‘‘ကတမာ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာ ဟောတိ? ယာ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တဿ ဌိတိ သဏ္ဌိတိ အဝဋ္ဌိတိ အဝိသာဟာရော အဝိက္ခေပေါ အဝိသာဟဋမာနသတာ သမထော သမာဓိန္ဒြိယံ သမာဓိဗလ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၁) –
ဗလပရိယောသာနံ ကတွာ ဝိဘဇိတတ္တာ ဝီရိယဝိဘင်္ဂေ စ –
‘‘ကတမံ တသ္မိံ သမယေ ဝီရိယိန္ဒြိယံ ဟောတိ? ယော တသ္မိံ သမယေ စေတသိကော ဝီရိယာရမ္ဘော နိက္ကမော ပရက္ကမော ဥယျာမော ဝါယာမော ဥဿာဟော ဥဿောဠှီ ထာမော ဓိတိ အသိထိလပရက္ကမတာ အနိက္ခိတ္တဆန္ဒတာ အနိက္ခိတ္တဓုရတာ ဓုရသမ္ပဂ္ဂါဟော ဝီရိယံ ဝီရိယိန္ဒြိယံ ဝီရိယဗလ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၃) –
ဗလပရိယောသာနံ ¶ ကတွာ ဝိဘဇိတတ္တာ ဝိဘင်္ဂဝါရေ အာဂတံ သမာဓိဗလံ၊ ဝီရိယဗလဉ္စ သန္ဓာယ ‘‘ဗလာနိ ဒွေ ဒွိစိတ္တေသူ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရေ ဗလရာသိယံ အာဂတဗလံ သန္ဓာယ သဗ္ဗာဟေတုကစိတ္တေသု ဓမ္မုဒ္ဒေသဿ မဂ္ဂရာသိတော ပဋ္ဌာယ ပရိဟီနတ္တာ။
၈၇။ ဝိပါကကိရိယာဟဒယေဟီတိ ¶ ဝိပါကကိရိယစိတ္တေဟိ။ ဟဒယံ မနော မာနသံ စိတ္တန္တိ ဟိ ပရိယာယဝစနံ။ သောဘနံ ဂတံ ဂမနမဿာတိ သုဂတော။ ဘဂဝတော ဟိ ဝိနေယျဇနူပသင်္ကမနံ ဧကန္တေန တေသံ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒနတော သောဘနံ၊ တထာ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ ဓုတဝိလမ္ဗိတာဒိဒေါသရဟိတံ အဝဟသိတရာဇဟံသဝသဘဝါရဏမိဂရာဇဂမနံ ကာယဂမနံ၊ ဉာဏဂမနဉ္စ နိမ္မလဝိပုလကရုဏာသတိဝီရိယာဒိဂုဏဝိသေသသမင်္ဂီဘူတမဘိနီဟာရတော ယာဝ မဟာဗောဓိံ အနဝဇ္ဇတာယ သောဘနမေဝါတိ။ အထ ဝါ သကလမ္ပိ လောကံ ပရိညာဘိသမယဝသေန သယမ္ဘုဉာဏေန ပရိဇာနန္တော သမ္မာ ဂတော အဝဂတောတိ သုဂတော၊ တထာ လောကသမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယဝသေန ပဇဟန္တော အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တော သမ္မာ ဂတော အတီတောတိ သုဂတော၊ လောကနိရောဓသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော၊ လောကနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါသင်္ခါတံ မဂ္ဂံ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော ပတ္တောတိ သုဂတော။ အထ ဝါ သမ္မာ ဂဒတီတိ သုဂတော။ ဘဂဝါ ဟိ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသံဟိတံ ဝိနေယျာနံ ယထာရဟံ ကာလယုတ္တမေဝ ဓမ္မံ ဘာသတိ၊ တသ္မာ သမ္မာ ဂဒတီတိ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ ‘‘သုဂတော’’တိ ဝုတ္တော။ အထ ဝါ သုန္ဒရံ ဌာနံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ၊ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ ဂတောတိ သုဂတော၊ တေန သုဂတေန။
၈၈။ ‘‘အဝဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု ယော ဘိက္ခု အနူနံ အတ္ထတော ဝါ ဗျဉ္ဇနတော ဝါ အနူနံ သုပရိပုဏ္ဏံ တတောယေဝ ပရမံ ¶ ဝိသိဋ္ဌံ ဣမံ အဘိဓမ္မာဝတာရံ နာမ ပကရဏံ အဝဂစ္ဆတိ အဝဗုဇ္ဈတိ၊ သမ္မာဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိသမ္ပာဒနဝသေန ဩဂါဟိတွာ ဇာနာတိ။ အထ ဝါ ပရမနယဒီပနတော ပရမံ ဣမံ ပကရဏံ ယော အနူနံ ကတွာ အဝဂစ္ဆတိ ဇာနာတိ၊ တဿေဝံ အဝဂစ္ဆတော ယထာသဘာဝံ မနနတော မတိသင်္ခါတာ ပညာ ဒုရာသဒေ မံသစက္ခုနာ ပရမာဏု ဝိယ လောကိယဉာဏေန ဒုရာသဒေ ဒုရာဓိဂန္တဗ္ဗေ အဓိဂန္တုံ ဒုက္ကရတရေ၊ အတိဂမ္ဘီရဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ သိနေရုပဗ္ဗတရာဇာနံ ရာဟုအာဒီဟိ မဟာကာယေဟိပိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဇ္ဈောဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ မဟာသမုဒ္ဒေ ဝိယ ဌပေတွာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ သာရိပုတ္တာဒီဟိပိ မဟာဉာဏေဟိ သာဝကေဟိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဇ္ဈောဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျရူပေ အဘိဓမ္မနယေ ဝိဇမ္ဘတေ ဟေမန္တသာလပန္တိ ဝိယ ပတ္ထရတိ၊ အဘိမုခါဘိမုခေယေဝ ဓမ္မေ ပဝတ္တတီတိ ဝါ အတ္ထော။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
စေတသိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ တတိယော ပရိစ္ဆေဒေါ
စေတသိကဝိဘာဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၉။ နာမသာမညတောယေဝ ¶ ဒွေပညာသာတိ ဖဿာဒိနာမသာမညေန ဒွီဟိ အဓိကာ ပဏ္ဏာသ ဟောန္တိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မဘေဒတော ပန ဧကူနနဝုတိစိတ္တသမ္ပယုတ္တော ဖဿော ဧကူနနဝုတိဝိဓောတိ ဧဝမာဒိနာ ဗဟုဝိဓာပိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
နနု စ ဖဿာဒယော ဟေဋ္ဌာ ပါဠိက္ကမေန ဒဿိတာ၊ ဣဓ ပန ကသ္မာ န တထာ ဝုတ္တာတိ? ဧကေကသဘာဝဝန္တာနံ တံတံသာမညာပေက္ခာယ ¶ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိဒ္ဒိသိတုကာမတ္တာ။ ဖဿာဒယော ဟိ မနက္ကာရာဝသာနာ တေရသ ကုသလာကုသလာဗျာကတသာမညတော ဧကတော ဝုတ္တာ၊ မဇ္ဈတ္တာဒယော မုဒိတာဝသာနာ ပဉ္စဝီသတိ ကုသလာဗျာကတသာမညတော၊ လောဘာဒယော ပန အနောတ္တပ္ပာဝသာနာ အကုသလဘာဝသာမညတောတိ ဧဝံ တံတံသာမညာပေက္ခာယ သမာနသဘာဝါ ဓမ္မာ ဧကတော ဝုတ္တာတိ။
၉၀။ ဧဝံ ဖဿာဒယော ဓမ္မေ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ ‘‘ဧတ္တကေသု အယံ ဓမ္မော သမုပလဗ္ဘတီ’’တိ စိတ္တုပ္ပာဒေသု တေသံ ပယောဂံ ဒဿေတုံ ပဌမံ တာဝ စိတ္တဂဏနံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စတုပညာသဓာ’’တိအာဒိ။ ကာမေတိ ကာမာဝစရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ‘‘ရူပေ အရူပေ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ အာသဝဝိသယတ္တာဘာဝတော န ဝိဇ္ဇန္တိ ဧတေသု အာသဝါတိ အနာသဝါ။
၉၁-၂။ သမာသတောတိ ဝိတ္ထာရာပေက္ခာယ ဝုတ္တံ၊ န ဣတောပိ သမာသဿ အဘာဝတော။ အတိသင်္ခေပတော ပန ဧကူနနဝုတိ စိတ္တုပ္ပာဒါ ဟောန္တိ။ ဧတေသူတိ ဣမေသု စိတ္တုပ္ပာဒေသု။ တေသံ ဖဿာဒီနံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိံ ဧကေကံ ဥဒ္ဓရိတွာ စိတ္တစေတသိကေသု ဘိက္ခူနံ ပါဋဝတ္ထာယ ပဝက္ခာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကကန္တိ ဧကေကံ၊ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဧ-ကာရလောပေါ။
၉၃။ စေတသိကဝိဘာဂံ ဝတ္တုကာမောပိ အဝိနိဗ္ဘောဂဓမ္မေ ဒဿေတုံ စိတ္တေန သဟ ဧကတော ကတွာ ¶ အာဟ ‘‘ဖဿပဉ္စက’’န္တိ။ ဧကတော ဥပ္ပာဒေါ ဧတေသန္တိ ဧကုပ္ပာဒါ၊ သဟ ခီယန္တီတိ သဟက္ခယာ၊ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဧကတော နိရုဇ္ဈနကာတိ အတ္ထော။
၉၄။ သဗ္ဗေသွေဝ ဧကဝီသသတေသု စိတ္တေသု သမုပလဗ္ဘနတော သဗ္ဗသာဓာရဏာ။ ကိဉ္စာပိ အနန္တရဂါထာယ စိတ္တေန ¶ သဟ ဧကုပ္ပာဒါဒိဘာဝကထနေနေဝ ဣမေသံ သဗ္ဗသာဓာရဏတာ ဝုတ္တာ၊ တတ္ထ ပန ဧကုပ္ပာဒါဒိမတ္တကထနမေဝ ဣစ္ဆိတံ၊ န သဗ္ဗသာဓာရဏတာ။ ဝုတ္တောပိ ဝါယမတ္ထော တတ္ထ အပါကဋတ္တာ ပုန ပါကဋံ ကတွာ ဣဓ ဝုတ္တောတိ။
၉၅-၁၀၀။ ဒွိပဉ္စဝိညာဏဝဇ္ဇိတစတုစတ္တာလီသကာမာဝစရစိတ္တေသု၊ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဧကာဒသသု ပဌမဇ္ဈာနိကစိတ္တေသု စာတိ ပဉ္စပညာသစိတ္တေသု ဝိတက္ကဿ ဒေသိတတ္တာ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကော…ပေ… သမုဒီရိတော’’တိ။ ဝိစာရော ပဉ္စပညာသသဝိတက္ကစိတ္တေသု စေဝ ဧကာဒသသု ဒုတိယဇ္ဈာနိကစိတ္တေသု စာတိ ဆသဋ္ဌိစိတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘စာရော…ပေ… ဇာယတေ’’တိ။
ဧကပညာသစိတ္တေသု ပီတီတိ ကာယဝိညာဏဝဇ္ဇိတေသု အဋ္ဌာရသသု သောမနဿသဟဂတကာမာဝစရစိတ္တေသု စေဝ စတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနဝဇ္ဇိတတေတ္တိံသရူပဇ္ဈာနိကစိတ္တေသု စာတိ ဧကပညာသစိတ္တေသု ပီတိ ဇာယတိ။ တေသဋ္ဌိယာ သုခန္တိ ဧကပဏ္ဏာသသပ္ပီတိကစိတ္တေသု စေဝ ဧကာဒသသု စတုတ္ထဇ္ဈာနိကစိတ္တေသု၊ ကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏေ စာတိ တေသဋ္ဌိယာ စိတ္တေသု သုခံ ဇာယတိ။ တေသဋ္ဌိသုခသဟဂတစိတ္တာနိ စေဝ တီဏိ စ ဒုက္ခသဟဂတာနီတိ ဆသဋ္ဌိစိတ္တေ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသေသပဉ္စပဏ္ဏာသစိတ္တေသု ဥပေက္ခာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ဥပေက္ခာ ပဉ္စပညာသစိတ္တေသူ’’တိ။ ဒုက္ခံ တီသူတိ ဒွီသု ပဋိဃစိတ္တေသု စေဝ အကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏေ စာတိ တီသု စိတ္တေသု ဒုက္ခံ ဇာယတိ။ ဟောတိ…ပေ… သောမနဿိန္ဒြိယန္တိ တေသဋ္ဌိယာ သုခသဟဂတစိတ္တေသု ဧကမေဝ ကာယဝိညာဏံ အပနေတွာ အဝသေသေသု သောမနဿိန္ဒြိယံ ဟောတိ။ အကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏဝသေန ဧကမေဝ ဒုက္ခိန္ဒြိယသဟဂတံ၊ တထာ ကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏမေဝ သုခိန္ဒြိယသမ္ပယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခိန္ဒြိယံ…ပေ… သုခိန္ဒြိယ’’န္တိ။
အဟေတုကဝိပါကကိရိယာမနောဓာတုဝဇ္ဇိတေသု ¶ မဇ္ဈိမဂဏနာယ ပဉ္စာဓိကသတပရိမိတေသု ကုသလာကုသလဝိပါကကိရိယာစိတ္တေသု ဝီရိယံ ဒေသိတန္တိ အာဟ ‘‘ပဉ္စုတ္တရ…ပေ… အာဟာ’’တိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေသု ¶ သတ္တေ ဝိနေတိ၊ ဝိဂတော ဝါ နာယကော ဣမဿ၊ ဝိသိဋ္ဌော ဝါ သဗ္ဗလောကဿ နာယကော သာမိ၊ ဝိသေသေန ဝါ ဝိနေယျသတ္တေ နိဗ္ဗာနပုရံ နေတီတိ ဝိနာယကော။ သမာဓိန္ဒြိယံ ဝိစိကိစ္ဆာဝဇ္ဇိတဝီရိယသဟဂတစိတ္တေသု ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘စတုတ္တရသတေ’’တိအာဒိ။
အဋ္ဌာရသ အဟေတုကစိတ္တာနိ၊ ဒွေ ဧကဟေတုကစိတ္တာနိ စ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသေသဧကုတ္တရသတေ စိတ္တေ ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗာဟေတုကစိတ္တာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒသ ဝိညာဏေတိ ကုသလာကုသလဝိပါကဝသေန ဒွိဂုဏိတေ စက္ခာဒိကေ ပဉ္စဝိညာဏေ။
၁၀၂-၆။ နိယတာ န ယေဝါပနကာ ဝိယ ကဒါစီတိ အတ္ထော။ ကထံ ပနေတေ ဧကနဝုတိယာ စိတ္တေသွေဝ ဇာယန္တီတိ အာဟ ‘‘အဟေတုကေသူ’’တိအာဒိ။ ဧကူနာသီတိယာတိ ဒွါဒသ ဉာဏသမ္ပယုတ္တကာမာဝစရာနိ၊ ပဉ္စဒသ ရူပါဝစရာနိ၊ ဒွါဒသ အရူပါဝစရာနိ၊ သမစတ္တာလီသ လောကုတ္တရစိတ္တာနီတိ ဧဝံ ဧကူနာသီတိယာ တိဟေတုကစိတ္တေသု။ အဋ္ဌဝီသတိယာ စိတ္တေတိ သောဠသသု ကာမာဝစရကုသလမဟာကိရိယာသု၊ ဒွါဒသသု စ လောကိယစတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တေသု စာတိ အဋ္ဌဝီသတိစိတ္တေသု။ သာဋ္ဌကေ စတ္တာလီသဝိဓေတိ အဋ္ဌသဟိတေ စတ္တာလီသဝိဓေ၊ အဋ္ဌစတ္တာလီသဝိဓေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဆ ယုဂဠာနီတိ ကာယပဿဒ္ဓိစိတ္တပဿဒ္ဓါဒီနိ ဆ ယုဂဠာနိ။ ကုသလာဗျာကတာ စာတိ ကုသလစိတ္တသမ္ပယောဂတော ကုသလာ၊ အဗျာကတစိတ္တသမ္ပယောဂတော အဗျာကတာတိ ကုသလေနပကာသနဝိဓာနေသု ဆေကေန သတ္ထုနာ ပကာသိတာ ဒေသိတာတိ အတ္ထော။
၁၀၈-၁၁၁။ သံသယောတိ ¶ ဝိစိကိစ္ဆာ။ သာ ဟိ သံသေတိ သမန္တတော သေတိ၊ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ၊ နော နု ခေါ’’တိ ပရိသပ္ပတီတိ သံသယော။ မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓာဒိကေ ဧသတိ ဂဝေသတီတိ မဟေသီ။ တေန မဟေသိနာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ အဋ္ဌသူတိ အဋ္ဌလောဘသဟဂတစိတ္တေသု။ စတူသူတိ တေသွေဝ ဒိဋ္ဌိသဟဂတစိတ္တေသု။ ဒိဋ္ဌိဝိယုတ္တေသု စတူသူတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒွီသွေဝါတိ ဒွီသု ဒေါသမူလကစိတ္တေသု။ ဒွီသု ဇာယန္တိ နော သဟာတိ ဒေါသမူလေသွေဝ ဒွီသု ဇာယန္တိ၊ သဟ ပန န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥသူယနကာလေ ဣဿာ၊ မစ္ဆရဏကာလေ မစ္ဆေရန္တိအာဒိနာ နာနာ ဟုတွာဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ပဉ္စသူတိ ပဉ္စသု သသင်္ခါရိကစိတ္တေသု။
၁၁၂။ စိတ္တဿ စေတသိကတ္တာဘာဝေပိ ကုသလာကုသလာဗျာကတဓမ္မာနံ ဂဏနဋ္ဌာနတော ‘‘မနော’’တိ စိတ္တမ္ပိ ဝုတ္တံ။
၁၁၄-၅။ ဧတ္တာဝတာ ¶ စေတသိကဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဧကေကသ္မိံ စိတ္တုပ္ပာဒေ လဗ္ဘမာနရာသီသု အင်္ဂဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ ‘‘ဧကူနတိံသစိတ္တေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နနု စ ဖဿပဉ္စမကရာသိ သဗ္ဗပဌမံ အာဂတာ၊ သာ ကသ္မာ န ဝုတ္တာတိ? သဗ္ဗသာဓာရဏဘာဝတော။ န ဟိ သော စိတ္တုပ္ပာဒေါ အတ္ထိ၊ ယော ဖဿပဉ္စမကဝိနိမုတ္တောတိ။ ဧကာဒသ ပဌမဇ္ဈာနိကာနိ သောမနဿသဟဂတာနိ၊ ဒွါဒသ သဟေတုကကာမာဝစရာနိ၊ တထာ စတ္တာရိ အကုသလာနိ၊ သုခသန္တီရဏဟသိတုပ္ပာဒါနိ ဒွေတိ ဧကူနတိံသစိတ္တေသု ပဉ္စင်္ဂိကံ ဈာနံ ပဉ္စကရာသိသင်္ခါတံ မတံ။ စတု…ပေ… နိဒ္ဒိသေတိ ဧကာဒသ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနိ၊ ကုသလဝိပါကကိရိယာဝသေန ဒွါဒသ ဥပေက္ခာသဟဂတသဟေတုကကာမာဝစရာနိ၊ ဥပေက္ခာဒေါမနဿသဟဂတာနိ အဋ္ဌ အကုသလာနိ၊ ဒွိပဉ္စဝိညာဏဝဇ္ဇိတဥပေက္ခာသဟဂတာနိ ဆ အဟေတုကစိတ္တာနိ စာတိ ဣမာနိ သတ္တတိံသ စိတ္တာနိ ယထာယောဂံ စတူဟိ ဈာနင်္ဂေဟိ ယုတ္တာနိ။ ဧတ္ထ ¶ ဟိ ဧကာဒသ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနိ ဝိစာရပီတိသုခသမာဓီဟိ သဟဂတာနိ၊ ဣတရာနိ ယထာယောဂံ ဥပေက္ခာဒေါမနဿေသု ဧကေကေန ဝိတက္ကဝိစာရသမာဓီဟီတိ စတူဟိ သမ္ပယုတ္တာနိ။
ဧကာဒသဝိဓန္တိ ဧကာဒသဝိဓံ တတိယဇ္ဈာနိကစိတ္တံ ပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာယောဂတော တိဝင်္ဂိကမုဒီရိတံ။ စတုတ္တိံသ…ပေ… မုဒီရိတန္တိ ဒွါဒသ အရူပါဝစရစိတ္တာနိ၊ ဒွါဝီသတိ စတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနိကာနိ သာသဝါနာသဝါနီတိ စတုတ္တိံသ စိတ္တာနိ ယထာယောဂံ ဥပေက္ခေကဂ္ဂတာယောဂတော၊ သုခေကဂ္ဂတာယောဂတော စ ဒုဝင်္ဂိကမုဒီရိတံ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကာနိ ဟိ ဧကာဒသ သုခေကဂ္ဂတာသဟိတာနိ၊ သေသာနိ တေဝီသတိ ဥပေက္ခေကဂ္ဂတာသဟိတာနိ။
၁၁၆။ သဘာဝေနာဝိတက္ကေသူတိ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒယော ဝိယ ဘာဝနာဗလေန ဝိနာ သဘာဝေနေဝ အဝိတက္ကေသု ဒွိပဉ္စဝိညာဏေသု။ တေသု ဟိ ဝိဇ္ဇမာနာနိပိ သေသဈာနင်္ဂါနိ ဝိတက္ကဝိရဟေန ဥပနိဇ္ဈာနကိစ္စေသု အသမတ္ထာနိ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ဝိတက္ကပစ္ဆိမကဉှိ ဈာနင်္ဂံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘာဝနာယ အဝိတက္ကဘာဝပ္ပတ္တာနိ ပန ဘာဝနာဗလေနေဝ ဥပနိဇ္ဈာနကိစ္စေသု ပဋုတရာ၊ တသ္မာ သဘာဝေနာဝိတက္ကေသု ဈာနင်္ဂါနိ န ဥဒ္ဓရေယျ။ ‘‘န ဥဒ္ဓဋာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ န ဥဒ္ဓဋာနီတိ အတ္ထော။
ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဒွိပဉ္စဝိညာဏေသု သရူပေနေဝ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဝုတ္တာ၊ နနု တဿာ ဝိတက္ကဝိရဟေန ဈာနင်္ဂကိစ္စေ အသမတ္ထတာယ ရာသိဘဇနာဘာဝတော ယေဝါပနကဝသေန ဝစနံ ယုတ္တန္တိ ¶ ? ဝုစ္စတေ – ကုသလာကုသလေသု အဝိဇ္ဇမာနဓမ္မဿ ဝိပါကေသုပိ အနုပလဗ္ဘနတော ဈာနင်္ဂကိစ္စဿ အကရဏေပိ ကုသလာကုသလေသု ဒေသိတနိယာမေနေဝ သရူပေန ဣဓာပိ ဝုတ္တာ။ ဟောတု တာဝ ဧတံ၊ ဈာနရာသိယံ ဝေဒနာ ကသ္မာ ဝုတ္တာ။ သာ ဟိ သဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏဘာဝတော ¶ ဖဿပဉ္စကရာသိမှိ စေဝ၊ ဥပေက္ခာဒိဣန္ဒြိယဘာဝတော ဣန္ဒြိယရာသိမှိယေဝ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ န ဣတရတ္ထ တဒဘာဝတောတိ? သစ္စံ၊ ဝေဒနာ ပန သဗ္ဗဝေဒနာနံ သာမညသဘာဝေန ဖဿပဉ္စကေ အာဂတဝေဒနာ စ အပရေန ဝိသေသဝစနေန တတ္ထ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ န တတ္ထ အန္တောကရဏတ္ထံ။ တေနေဝ ဟိ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ ဒွိပဉ္စဝိညာဏေသု သင်္ဂဟဝါရေ ဈာနင်္ဂရာသိ န ဥဒ္ဓဋာတိ ရူပဓာတုယံ တိဏ္ဏံ မဟာဘူတာနံ အပ္ပဋိဃဘာဝေပိ ကာမဓာတုယံ သပ္ပဋိဃမဟာဘူတေဟိ သမာနဘာဝတော တတ္ထာပိ သပ္ပဋိဃဘာဝေါ ဝိယ ဒွိပဉ္စဝိညာဏေသု ဝေဒနာစိတ္တေကဂ္ဂတာနံ ဝိတက္ကဝိယောဂေန ဈာနကိစ္စာကရဏေပိ သဝိတက္ကစိတ္တေသု ဈာနစိတ္တသမင်္ဂီဝေဒနာဒီဟိ သမာနတ္တာ ဈာနင်္ဂဘာဝေန ဝစနံ နာမ ယုတ္တံ။ တေနေဝ စ နာမရူပသမာသေ ‘‘ဖဿပဉ္စကရာသိဈာနဒုကရာသိဣန္ဒြိယတ္တိကရာသီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ အထ ဝါ ကိံ ဧတာယ ယုတ္တိစိန္တာယ၊ ဓမ္မသဘာဝဝေဒိနာ တထာဂတေန ဓမ္မသဘာဝံ အဝိရဇ္ဈိတွာ ဒေသိတန္တိ န ဧတ္ထ အနုယောဂေါ ကာတဗ္ဗောတိ။ အဟေတုကစိတ္တာနံ အာရမ္မဏေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတတာဘာဝေန အနိယျာနိကတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗာ…ပေ… န ဥဒ္ဓရေ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ဟေတုပစ္ဆိမကော မဂ္ဂေါ’’တိ။
၁၁၇။ တီဏိ သောဠသစိတ္တေသူတိ ပန္နရသသု အဟေတုကဝိပါကစိတ္တေသု စေဝ ကိရိယာမနောဓာတုမှိ စာတိ သောဠသသု စိတ္တေသု။ မနိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဝေဒနိန္ဒြိယေသု လဗ္ဘမာနမေကန္တိ တီဏိန္ဒြိယာနိ ဟောန္တိ။ ဣမေသုပိ ကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏဓာတုယံ မနိန္ဒြိယသုခိန္ဒြိယဇီဝိတိန္ဒြိယဝသေန တီဏိန္ဒြိယာနိ၊ အကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏဓာတုယံ ဒုက္ခိန္ဒြိယေန သဟ တီဏိ၊ သုခသန္တီရဏေ သောမနဿိန္ဒြိယေန သဟ တီဏိ၊ အဝသေသတေရသစိတ္တေသု ဥပေက္ခိန္ဒြိယေန သဟ တီဏီတိ။ ဧတ္ထ စိတ္တန္တိ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ စိတ္တုပ္ပာဒဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ မနိန္ဒြိယဿာပိ အာဓာရဘာဝေါ ယုဇ္ဇေယျ။ ဣတရထာ ဟိ မနိန္ဒြိယန္တိ ¶ စိတ္တဿေဝ ဂဟဏေ တဿ အတ္တနော စ အာဓာရဘာဝေါ န ယုဇ္ဇတီတိ။ ဧကသ္မိံ ပန စတ္တာရီတိ ဧကသ္မိံ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတေ ဝီရိယိန္ဒြိယမနိန္ဒြိယဇီဝိတိန္ဒြိယဥပေက္ခိန္ဒြိယဝသေန စတ္တာရိ။ ပဉ္စ တေရသသူတိ ဌပေတွာ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတံ အဝသေသာနိ ဧကာဒသ အကုသလစိတ္တာနိ၊ ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုဒွယန္တိ တေရသသု စိတ္တေသု ဝီရိယိန္ဒြိယာဒီနိ တီဏိ၊ သမာဓိန္ဒြိယံ၊ ဝေဒနိန္ဒြိယေသု လဗ္ဘမာနံ ဧကန္တိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ။ ဧတ္ထ ဟိ ဒွီသု ဒေါသမူလေသု ဝီရိယိန္ဒြိယသမာဓိန္ဒြိယမနိန္ဒြိယဇီဝိတိန္ဒြိယဒေါမနဿိန္ဒြိယဝသေန ¶ ပဉ္စ၊ ပဉ္စသု သောမနဿသဟဂတေသု ပုရိမာနိ စတ္တာရိ သောမနဿိန္ဒြိယေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စ၊ သေသေသု ဥပေက္ခိန္ဒြိယေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စ ဟောန္တိ။
၁၁၈။ သတ္တ ဒွါဒသစိတ္တေသူတိ ဒွါဒသသု ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေသု သဒ္ဓါသတိသမာဓိဝီရိယဇီဝိတမနိန္ဒြိယာနိ စ ဝေဒနိန္ဒြိယေသု လဗ္ဘမာနမေကန္တိ သတ္တ ဣန္ဒြိယာနိ။ တတ္ထ ဟိ ဆသု သောမနဿသဟဂတေသု သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ ဆ သောမနဿိန္ဒြိယေန သဒ္ဓိံ သတ္တ၊ ဣတရေသု ဆသု ဥပေက္ခိန္ဒြိယေန သဒ္ဓိံ သတ္တ ဟောန္တိ။ ဧကေနူနေသု…ပေ… မနေသု စာတိ ဒွါဒသ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာနိ ကာမာဝစရာနိ၊ သတ္တဝီသတိ လောကိယဇ္ဈာနစိတ္တာနိ စာတိ ဧကူနစတ္တာလီသဝိဓေသု လောကိယစိတ္တေသု ပုရိမာနိ သတ္တ၊ ပညိန္ဒြိယဉ္စာတိ အဋ္ဌေဝ ဣန္ဒြိယာနိ။ ဧတ္ထ ဟိ သောမနဿသဟဂတေသု ဆသု ကာမာဝစရေသု၊ ဒွါဒသသု ရူပါဝစရစတုက္ကဇ္ဈာနေသု စာတိ အဋ္ဌာရသစိတ္တေသု သောမနဿိန္ဒြိယေန၊ သေသေသု စ ဥပေက္ခိန္ဒြိယေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ အဋ္ဌိန္ဒြိယာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
၁၁၉။ စတ္တာလီသာယ စိတ္တေသု နဝကန္တိ သမစတ္တာလီသဝိဓေသု လောကုတ္တရစိတ္တေသု ပုရိမာနိ အဋ္ဌဣန္ဒြိယာနိ၊ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ အညိန္ဒြိယံ အညာတာဝိန္ဒြိယန္တိ ဣမေသု လဗ္ဘမာနမေကန္တိ ဣန္ဒြိယာနံ နဝကာ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေသု ဟိ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ ¶ လဗ္ဘတိ။ သောတာပတ္တိဖလတော ပဋ္ဌာယ အရဟတ္တမဂ္ဂပရိယောသာနေသု တံ န လဗ္ဘတိ။ တဿ ဌာနေ အညိန္ဒြိယံ။ အရဟတ္တဖလေ တမ္ပိ န လဗ္ဘတိ။ တဿ ဌာနေ အညာတာဝိန္ဒြိယံ တိဋ္ဌတီတိ။ ဧဝန္တိ ဆဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမ္ပယုတ္တဿ အဘာဝတော ကတ္ထစိ တီဏိ၊ ကတ္ထစိ စတ္တာရိ၊ ကတ္ထစိ ပဉ္စ၊ ကတ္ထစိ သတ္တ၊ ကတ္ထစိ အဋ္ဌ၊ ကတ္ထစိ နဝိန္ဒြိယာနီတိ ဧဝံ ဆဟိ အာကာရေဟိ ဣန္ဒြိယယောဂေါပိ၊ န ကေဝလံ ဈာနင်္ဂယောဂေါဝ၊ အထ ခေါ ဣန္ဒြိယေဟိ သဟ စိတ္တုပ္ပာဒါနံ သမ္ပယောဂေါပိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
၁၂၀-၃။ ဣဒါနိ မဂ္ဂင်္ဂသမ္ပယောဂံ ဒဿေန္တော ပဌမံ တာဝ ယေသု စိတ္တေသု မဂ္ဂင်္ဂါနိ န လဗ္ဘန္တိ၊ တာနိ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ မဂ္ဂင်္ဂယောဂစိတ္တုပ္ပာဒေ ဒဿေတုံ ‘‘အမဂ္ဂင်္ဂါနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဧကဝီသသတပ္ပဘေဒေ စိတ္တသ္မိံ၊ ဣမသ္မိံ မဂ္ဂင်္ဂါဓိကာရေ ဝါ။ ဝိညာဏေသု ဒွိပဉ္စသူတိ သဘာဝါဝိတက္ကေသု စက္ခာဒီသု ဒွိပဉ္စဝိညာဏေသု။ ကိဉ္စာပိ ဟေဋ္ဌာ ဒွိပဉ္စဝိညာဏေသု ဈာနင်္ဂါဘာဝေါ၊ အဟေတုကေသု စ မဂ္ဂင်္ဂါဘာဝေါ ဝုတ္တောဝ၊ အဈာနင်္ဂါနိ ပန တတ္ထ အဓိကာရဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ ဣဓ ပသင်္ဂါဂတဝသေန။ အမဂ္ဂင်္ဂါနိ တတ္ထ ပသင်္ဂါဂတဝသေန၊ ဣဓ အဓိကာရဝသေနာတိ န ကောစိ ပုနရုတ္တိဒေါသော။
ဧကန္တိ ¶ ဝိစိကိစ္ဆာသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ။ တဉှိ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပမိစ္ဆာဝါယာမယောဂတော ဒွေ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဧတ္ထာတိ ဒုမဂ္ဂင်္ဂံ။ တိမဂ္ဂင်္ဂါနိ သတ္တသူတိ စတ္တာရိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တာနိ၊ ဒွေ ဒေါသမူလာနိ၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တန္တိ သတ္တသု မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပမိစ္ဆာဝါယာမမိစ္ဆာသမာဓိယောဂတော တိမဂ္ဂင်္ဂါနိ။ စတ္တာလီသ…ပေ… စတုရင်္ဂိကောတိ ဒွါဒသ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာနိ၊ စတ္တာရိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာနိ၊ ပဌမဇ္ဈာနိကဝဇ္ဇာနိ စတုဝီသတိ မဟဂ္ဂတစိတ္တာနီတိ စတ္တာလီသစိတ္တေသု ယော မဂ္ဂေါ လဗ္ဘတိ၊ သော ယထာယောဂံ သမ္မာသင်္ကပ္ပသမ္မာဝါယာမသမ္မာသတိသမ္မာသမာဓိယောဂတော၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမိစ္ဆာသင်္ကပ္ပမိစ္ဆာဝါယာမမိစ္ဆာသမာဓိယောဂတော၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာဝါယာမသမ္မာသတိသမ္မာသမာဓိယောဂတော ¶ စ စတုရင်္ဂိကော မတော။ တတ္ထ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေသု ဒွါဒသသု ပဌမာနိ စတ္တာရိ၊ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေသု မဇ္ဈိမာနိ၊ သေသေသု ပစ္ဆိမာနိ လဗ္ဘန္တိ။
ပဉ္စဒ္ဒသသု…ပေ… ပဉ္စင်္ဂိကောတိ ဒွါဒသသု ဉာဏသမ္ပယုတ္တကာမာဝစရေသု စေဝ တီသု လောကိယပဌမဇ္ဈာနိကေသု စာတိ ပန္နရသသု စိတ္တေသု သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပသမ္မာဝါယာမသမ္မာသတိသမ္မာသမာဓိဝသေန ပဉ္စင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ။ နနု စ သမ္မာဝါစာဒယော ကာမာဝစရေသု လဗ္ဘန္တီတိ? သစ္စံ လဗ္ဘန္တိ၊ ပါဌေ ပန အနာဂတတ္တာ ဣဓ ပရိစ္စတ္တာတိ။ ဒွတ္တိံသစိတ္တေသူတိ ပဌမဇ္ဈာနိကဝဇ္ဇေသု ဒွတ္တိံသလောကုတ္တရစိတ္တေသု။ သတ္တင်္ဂိကောတိ အဝိတက္ကတ္တာ သမ္မာသင်္ကပ္ပော န လဗ္ဘတီတိ တံ ပရိစ္စဇိတွာ အဝသေသသတ္တမဂ္ဂင်္ဂဝသေန သတ္တင်္ဂိကော ဝုတ္တော။
ယတ္ထ ပန သမ္မာသင်္ကပ္ပော လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထ တေန သဟ အဋ္ဌင်္ဂိကောတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေါ အဋ္ဌသူ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အဋ္ဌသု စိတ္တေသူတိ ပဌမဇ္ဈာနိကေသု အဋ္ဌသု လောကုတ္တရစိတ္တေသု။ ဧဝန္တိ ဆဟိ မဂ္ဂင်္ဂေဟိ သမ္ပယုတ္တဿ အဘာဝတော ကတ္ထစိ ဒွေ မဂ္ဂင်္ဂါနိ၊ ကတ္ထစိ တီဏိ၊ ကတ္ထစိ စတ္တာရိ၊ ကတ္ထစိ ပဉ္စ၊ ကတ္ထစိ သတ္တ၊ ကတ္ထစိ အဋ္ဌာတိ ဧဝံ ဆဟိ ပကာရေဟိ။
၁၂၄-၆။ ဣဒါနိ ဗလသမ္ပယောဂံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဗလာနိ ဒွေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝီရိယဗလသမာဓိဗလဝသေန ဒွေ ဗလာနိ ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုဒွယေ ဝိဘင်္ဂဝါရေ အာဂတာနိ ဝီရိယဗလသမာဓိဗလာနိ ပစ္စေကံ လဗ္ဘန္တီတိ ‘‘ဒွေ ဒွိစိတ္တေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကသ္မိံ တီဏီတိ ဧကသ္မိံ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတေ ဝီရိယဗလအဟိရိကဗလအနောတ္တပ္ပဗလဝသေန တီဏိ ဗလာနိ။ ဧကာဒသသု စတ္တာရီတိ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတဝဇ္ဇေသု ဧကာဒသသု အကုသလစိတ္တေသု သမာဓိဗလဉ္စေဝ ပုဗ္ဗေ ¶ ဝုတ္တာနိ တီဏီတိ စတ္တာရိဗလာနိ။ ဆ ဒွါဒသသူတိ ဒွါဒသသု ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေသု သဒ္ဓါဝီရိယသတိသမာဓိဟိရိဩတ္တပ္ပဝသေန ဆ ဗလာနိ။
ဧကူနာသီတိယာ ¶ သတ္တာတိ ဒွါဒသသု ဉာဏသမ္ပယုတ္တကာမာဝစရစိတ္တေသု စေဝ သတ္တဝီသတိမဟဂ္ဂတစိတ္တေသု စ စတ္တာလီသာယ လောကုတ္တရစိတ္တေသု စာတိ ဧကူနာသီတိဝိဓေသု စိတ္တေသု သဒ္ဓါဝီရိယသတိသမာဓိပညာဟိရိဩတ္တပ္ပဝသေန သတ္တ ဗလာနိ။ သောဠသေဝါဗလာနီတိ ပဉ္စဒသ အဟေတုကဝိပါကာနိ၊ ကိရိယာမနောဓာတုအာဝဇ္ဇနဉ္စာတိ သောဠသ ဗလဝိပ္ပယောဂတော အဗလစိတ္တာနိ။ ဧဝန္တိ ပဉ္စဟိ ဗလေဟိ သမ္ပယုတ္တဿ အဘာဝတော ကတ္ထစိ ဒွေ၊ ကတ္ထစိ တီဏိ၊ ကတ္ထစိ စတ္တာရိ၊ ကတ္ထစိ ဆ၊ ကတ္ထစိ သတ္တာတိ ပဉ္စဟိ အာကာရေဟိ သဗလံ၊ ဣမေသု ဧကဿာပိ အဘာဝတော အဗလမ္ပိ စ ဝိညေယျံ၊ ဝိဇာနိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဟေတုရာသိအာဒယော ဝိနိစ္ဆယဘာဝတော န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယေသု စိတ္တေသု ယာနိ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဗလိန္ဒြိယာနိ ဇာယန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ဣန္ဒြိယာနံ ဩသာနကရဏံ။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
စေတသိကဝိဘာဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ စတုတ္ထော ပရိစ္ဆေဒေါ
ဧကဝိဓာဒိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၂၈-၃၀။ ဝိဇာနနသဘာဝတောတိ အာရမ္မဏဝိဇာနနသဘာဝတ္တာ။ နနု စ ဟေဋ္ဌာ သာရမ္မဏတော ဧကဝိဓဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ? သစ္စံ ဝုတ္တော၊ သော ပန စေတသိကာနဉ္စ သာဓာရဏောတိ ဣဓ တဗ္ဗိဝဇ္ဇနတ္ထံ ဝိဇာနနလက္ခဏတာဝ ဝုတ္တာ။ သင်္ခေပဂဏနဝသေန စ သဟေတုကာနံ ဧကသတ္တတိဝိဓတာ ဝုတ္တာ။ ဟေတုဝါဒိနာတိ ကုသလာကုသလာဗျာကတဟေတူနံ ဗျာကရဏကုသလေန ¶ ။ အထ ဝါ ‘‘ယေ ဓမ္မာ ဟေတုပ္ပဘဝါ ¶ ၊ တေသံ ဟေတုံ တထာဂတော အာဟာ’’တိ (အပ။ ထေရ ၁။၁။၂၈၆၊ မဟာဝ။ ၆၀) ဝစနတော တံတံပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ တံတံပစ္စယဝါဒိနာ။
၁၃၁-၄။ သဝတ္ထုကာဝတ္ထုကတောတိ ဧကန္တေန သဗ္ဗဝတ္ထုနိဿိတဘာဝတော စေဝ တဒဘာဝတော စ။ ကေစိ ပန ဟဒယဝတ္ထုဝသေန သဝတ္ထုကာဝတ္ထုကတံ ဝဏ္ဏေန္တိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ သဝတ္ထုကနိဒ္ဒေသေ ‘‘သဗ္ဗော ကာမဝိပါကော’’တိ ပသာဒနိဿိတာနမ္ပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ဥဘယဝသေနာတိ သဝတ္ထုကာဝတ္ထုကဝသေန။ ကာနိစိ ဟိ စိတ္တာနိ ဧကန္တေန သဝတ္ထုကာနိ၊ ကာနိစိ အဝတ္ထုကာနေဝ၊ ကာနိစိ ဥဘယသဘာဝါနိ။ တထာ စေဝ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘သဗ္ဗော ကာမဝိပါကော စာ’’တိအာဒိ။
သဗ္ဗော ကာမဝိပါကော စာတိ သဟေတုကာဟေတုကဘိန္နော သဗ္ဗော တေဝီသတိဝိဓော ကာမာဝစရဝိပါကော စ။ အာဒိမဂ္ဂေါတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ။ သော ဟိ သဗ္ဗလောကုတ္တရေသု အာဒိတော ဥပ္ပဇ္ဇနတော၊ အဋ္ဌသု အရိယပုဂ္ဂလေသု အာဒိပုဂ္ဂလဿ သမ္ဗန္ဓီတိ ဝါ ‘‘အာဒိမဂ္ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိနာ ဝတ္ထုန္တိ သကသကဝတ္ထုံ ဝိနာ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေနေဝ ဟေတာနိ အရူပဘဝေ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ တတ္ထ ဝတ္ထူနံ အဘာဝတော။ ‘‘နုပ္ပဇ္ဇန္တိ ဝိနာ ဝတ္ထု’’န္တိ စ ဣဒံ အန္တောဘာဝိတကာရဏတ္ထံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တေန ယသ္မာ ဝတ္ထုံ ဝိနာ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ ဧကန္တေန သဝတ္ထုကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဧကန္တေန အဝတ္ထုကာ အရူပဘဝေယေဝ ပဋိသန္ဓာဒိဝသေန ပဝတ္တနတော။ ကထံ ပန ရူပသန္နိဿယေန ဝိနာ တတ္ထ အရူပံ ပဝတ္တတိ၊ ကသ္မာ န ပဝတ္တတိ ပဉ္စဝေါကာရေတိ? တထာ အဒဿနတော။ ယဒိ ဧဝံ ကဗဠီကာရာဟာရေနပိ ဝိနာ ရူပဓာတုယံ ရူပေန ပဝတ္တိတဗ္ဗံ၊ ကိံ ကာရဏာ? ကာမဓာတုယံ တထာ အဒဿနတော။ အပိ တု ယဿ စိတ္တသန္တာနဿ ပဝတ္တိကာရဏံ ¶ ရူပေ အဝိဂတတဏှံ၊ တဿ သဟ ရူပေန ပဝတ္တိ။ ယဿ ပန နိဗ္ဗတ္တိကာရဏံ ရူပေ ဝိဂတတဏှံ၊ တဿ ဝိနာ ရူပေန ပဝတ္တိ ကာရဏဿ တံဝိမုခတာယာတိ ရူပသန္နိဿယေန ဝိနာ တတ္ထ အရူပံ ပဝတ္တတိ။ ဒွေစတ္တာလီသ သေသာနီတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ကုသလကိရိယာဝသေန သောဠသ ကာမာဝစရာနိ၊ တထေဝ အဋ္ဌ အရူပါဝစရာနိ၊ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဇာနိ သတ္တ လောကုတ္တရာနိ၊ ပဋိဃဒွယဝဇ္ဇိတဒသအကုသလာနိ စေတိ ဒွေစတ္တာလီသ ဝုတ္တာဝသေသစိတ္တာနိ။
၁၃၅-၇။ ရူပါဒီသု ဧကေကမေဝ အာရမ္မဏံ ဣမဿာတိ ဧကေကာရမ္မဏံ။ တဿ တဿ အာရမ္မဏဿ အာပါထဂတကာလေ တံတံဝိဇာနနဝသေန ပဉ္စပိ အာရမ္မဏာနိ ဣမဿာတိ ပဉ္စာရမ္မဏံ။ ဧဝမ္ပီတိ ¶ န ကေဝလံ သဝတ္ထုကာဒိဝသေနေဝ၊ အထ ခေါ ဧကေကာရမ္မဏာဒိတောပိ။ အဘိညာဝဇ္ဇိတာနံ သဗ္ဗမဟဂ္ဂတာနမ္ပိ ဓမ္မာရမ္မဏဘာဝေန ဧကာရမ္မဏတ္တာ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ မဟဂ္ဂတ’’န္တိ။ ပဏ္ဏတ္တာရမ္မဏတော ဧကာရမ္မဏန္တိ ကေစိ။ တံ အရူပါဝစရဒုတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနာနိ ပတွာ န ယုဇ္ဇတိ တေသံ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏတ္တာ။ အဘိညာဒွယဿ ဆဠာရမ္မဏိကဘာဝေန၊ တဿ စ ရူပါဝစရပဉ္စမဇ္ဈာနတော အဘိန္နတ္တာ တံ ပဟာယ ‘‘တေစတ္တာလီသာ’’တိ ဝုတ္တံ။
၁၄၁။ ပုညဝိပါကကိရိယတော ကာမေ ဒွါဒသာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓာတိ နိပါတမတ္တံ။ ပုညဝိပါကကြိယတောတိ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တကုသလဝိပါကကိရိယတော။
၁၄၃-၉။ ဣရိယာယ ကာယိကာယ ကိရိယာယ ပဝတ္တိပထဘာဝတော ဣရိယာပထော၊ ဂမနာဒိ။ အတ္ထတော တဒဝတ္ထာ ရူပပ္ပဝတ္တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ရူပဝိနိမုတ္တော ဣရိယာပထော၊ ဝိညတ္တိ ဝါ နတ္ထိ၊ တထာပိ သဗ္ဗံ ရူပသမုဋ္ဌာပကစိတ္တံ ဣရိယာပထုပတ္ထမ္ဘကံ၊ ဝိညတ္တိဝိကာရုပ္ပာဒနဉ္စ ဟောတိ။ ယံ ပန စိတ္တံ ဝိညတ္တိဇနကံ ¶ ၊ တံ ဧကံသတော ဣတရဒွယဿ ဇနကံ အဝိနာဘာဝတော၊ တထာ ဣရိယာပထုပတ္ထမ္ဘကံ ရူပဿာတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ရူပီရိယာပထဝိညတ္တိ-ဇနကာဇနကာဒိတော’’တိ ဣရိယာပထဝိညတ္တီနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ ဇနကာဇနကာဒိတောတိ တိဏ္ဏမ္ပိ ဇနကတော၊ ကဿစိပိ အဇနကတော၊ ဒွိန္နံ ဧကဿ စ ဇနကတော။ ကာနိစိ ဟိ စိတ္တာနိ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေန္တိ၊ ဣရိယာပထံ ကပ္ပေန္တိ၊ ဝိညတ္တိံ ဇနယန္တိ။ ကာနိစိ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေန္တိ၊ ဣရိယာပထံ ကပ္ပေန္တိ၊ ဝိညတ္တိံ န ဇနယန္တိ။ ကာနိစိ ရူပမေဝ သမုဋ္ဌာပေန္တိ၊ ဣတရဒွယံ န ကရောန္တိ။ ကာနိစိ တီဏိ န ကရောန္တေဝ။ တထာ စေဝ ဒဿေတိ ‘‘ဒွါဒသာကုသလာ’’တိအာဒိ။ ဧဝဉ္စာပိ ဟိ တံ စိတ္တန္တိ န ကေဝလံ အဟေတုကာဒိတောဝ၊ ဧဝံ ရူပါဒိဇနကာဒိတောပိ တံ စတုဗ္ဗိဓံ။ ‘‘ဧဝဉ္စာဒိမှိ တ’’န္တိပိ လိခန္တိ။ တဿ ပန အာဒိမှိ နိက္ခိတ္တံ စိတ္တံ ဧဝဉ္စ စတုဗ္ဗိဓန္တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ တတ္ထာတိ တေသု ရူပဇနကာဒီသု။ ဒသ ကိရိယာတိ မနောဓာတုဝဇ္ဇာ ဒသ ကိရိယာ။
သမုဋ္ဌာပေန္တိ ရူပါနီတိ အတ္တနော ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ အတ္တနာ ဇနေတဗ္ဗရူပါနိ သမုဋ္ဌာပေန္တိ။ ကပ္ပေန္တီတိ သန္နာမေန္တိ။ ယထာပဝတ္တံ ဣရိယာပထံ ဥပတ္ထမ္ဘေန္တိ။ ယထာ ဟိ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေဟိ ဝီထိစိတ္တေဟိ အဗ္ဗောကိဏ္ဏေ ဘဝင်္ဂေ ပဝတ္တမာနေ အင်္ဂါနိ ဩသီဒန္တိ၊ ပဝေဓန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ၊ န ဧဝံ ဒွတ္တိံသဝိဓေသု ဝက္ခမာနေသု စ ဆဗ္ဗီသတိဝိဓေသု ဇာဂရဏစိတ္တေသု ပဝတ္တမာနေသု။ တဒါ ပန အင်္ဂါနိ ¶ ဥပတ္ထဒ္ဓါနိ ယထာပဝတ္တဣရိယာပထဘာဝေနေဝ ပဝတ္တန္တိ။ ဇနယန္တိ စ ဝိညတ္တိန္တိ မနောဒွါရေ ပဝတ္တာ ဧဝ ဝိညတ္တိံ ဇနယန္တိ၊ န ပန ပဉ္စဒွါရေ ပဝတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဒွိပဉ္စဝိညာဏာနံ ဈာနင်္ဂယောဂါဘာဝေန ရူပါဇနကတ္တာ အာဟ ‘‘ဒွေပဉ္စဝိညာဏာ’’တိ။ ဈာနင်္ဂါနိ ဟိ စိတ္တေန သဟ ရူပသမုဋ္ဌာပကာနိ၊ တေသံ အနုဗလပ္ပဒါယကာနိ မဂ္ဂင်္ဂါဒီနိ တေသု ¶ ဝိဇ္ဇမာနေသု သဝိသေသံ ရူပပ္ပဝတ္တိဒဿနတော။ အရူပဝိပါကာ ပန ရူပဝိရာဂဘာဝနာယ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဟေတုနော တံဝိမုခတာယ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိပါကာ စ အရူပိသူ’’တိ။
၁၅၀။ သဗ္ဗေသံ သန္ဓိစိတ္တန္တိ သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ။ တဉှိ ဝတ္ထုဒုဗ္ဗလတာယ၊ အပ္ပတိဋ္ဌိတတာယ၊ ပစ္စယဝေကလ္လတော၊ အာဂန္တုကတာယ စ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ဟိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန သဟဇာတံ ဝတ္ထု ပစ္ဆာဇာတပစ္စယရဟိတံ၊ အာဟာရာဒီဟိ စ အနုပတ္ထဒ္ဓံ ဒုဗ္ဗလံ၊ တဿ စ ဒုဗ္ဗလတ္တာ တန္နိဿိတဝိညာဏမ္ပိ ဒုဗ္ဗလန္တိ။ ယထာ စ ပပါတေ ပတိတော အညဿ နိဿယော ဘဝိတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝံ တမ္ပိ ဘိန္နသန္တတိယံ ကမ္မက္ခိတ္တတာယ ပပါတေ ပတိတံ ဝိယ အပ္ပတိဋ္ဌိတံ န ရူပသမုဋ္ဌာပနေ ဥဿဟတိ စ ဝတ္ထုနော စ အတ္တနာ သဟ အပစ္ဆာ အပုရေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနတ္တာ ပုရေဇာတပစ္စယဿ အလာဘတော။ ယထာ ပန အာဂန္တုကော ပုရိသော အဂတပုဗ္ဗံ ဒေသံ ဂတော အညေသံ ‘‘ဧထ ဘော အန္တောဂါမေ ဝေါ အန္နပါနဂန္ဓမာလာဒီနိ ဒဿာမီ’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကောတိ အတ္တနော အဝိသယတာယ၊ အပ္ပဟုတာယ စ၊ ဧဝမေဝံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တမ္ပိ အာဂန္တုကန္တိ။ ဧဝံ ဝတ္ထုဒုဗ္ဗလတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတိ။ အပိစ အာဟာရိန္ဒြိယာဒိဝသေန ယေဟာကာရေဟိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပါနံ စိတ္တစေတသိကာ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေဟိ သဗ္ဗေဟိ ပဋိသန္ဓိယံ စိတ္တစေတသိကာ သမတိံသကမ္မဇရူပါနံ ယထာယောဂံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋ္ဌာနေ –
‘‘ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝိပါကာဗျာကတာ အာဟာရာ သမ္ပယုတ္တာနံ ခန္ဓာနံ ကဋတ္တာ စ ရူပါနံ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၉)။
တသ္မာ ¶ သမတိံသကမ္မဇရူပါနိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပါနံ ဌာနံ ဂဟေတွာ ဌိတာနီတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စုတိစိတ္တဉ္စာရဟတောတိ ဧတ္ထ ခီဏာသဝဿ စုတိစိတ္တံ ဥပသန္တဝဋ္ဋမူလသ္မိံ သန္တာနေ သာတိသယံ သန္တဝုတ္တိတာယ ¶ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတိ၊ အနာဂါမိအာဒီနံ တဒဘာဝတောတိ ဝဒန္တိ။ ဋီကာကာရော ပန အာနန္ဒာစရိယော ဘဏတိ –
‘‘ကာမာဝစရာနံ ပစ္ဆိမစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ယဿ စိတ္တဿ အနန္တရာ ကာမာဝစရာနံ ပစ္ဆိမစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ ရူပါဝစရေ၊ အရူပါဝစရေ ပစ္ဆိမဘဝိကာနံ၊ ယေ စ ရူပါဝစရံ၊ အရူပါဝစရံ ဥပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿန္တိ၊ တေသံ စဝန္တာနံ၊ တေသံ ဝစီသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈိဿတိ၊ နော စ တေသံ ကာယသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈိဿတီတိ ဝစနတော အညေသမ္ပိ စုတိစိတ္တံ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ။
အာစရိယဿ ဟိ အယမဓိပ္ပာယော – ‘‘ကာမာဝစရာနံ ပစ္ဆိမစိတ္တဿာ’’တိ ဧတေန အဝိသေသေန ကာမာဝစရသတ္တာနံ စုတိစိတ္တဿ၊ ‘‘ယေ စ ရူပါဝစရံ…ပေ… နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဣမိနာ ကာမဘဝတော စဝိတွာ ရူပါရူပဘဝူပပဇ္ဇနကာနံ ကာမာဝစရစုတိစိတ္တဿာပိ ဥပ္ပာဒက္ခဏတော ဥဒ္ဓံ ဝစီသင်္ခါရဿ နိရောဓံ ဝတွာ ကာယသင်္ခါရဿ တဒဘာဝဝစနတော စုတိစိတ္တဿ ကာယသင်္ခါရာသမုဋ္ဌာပနံ သိဒ္ဓံ။ ယဒဂ္ဂေန စ တံ ကာယသင်္ခါရံ န သမုဋ္ဌာပေတိ၊ တဒဂ္ဂေန တံ သေသရူပမ္ပိ န ဇနေတိ။ န ဟိ ရူပသမုဋ္ဌာပကဿ ဂဗ္ဘဂတတာဒိဝိဗန္ဓာဘာဝေ ကာယသင်္ခါရာသမုဋ္ဌာပနေ ကာရဏံ အတ္ထိ။ န စ ယုတ္တံ စုတိတော ဥဒ္ဓံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဉ္စဿ ရူပံ ပဝတ္တတီတိ၊ နာပိ ‘‘စုတိစိတ္တံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ ပါဠိ အတ္ထိ၊ န စာပိ ဝဋ္ဋမူလာနုပသမော စုတိစိတ္တဿ ရူပုပ္ပာဒနေ ¶ ကာရဏံ စုတိစိတ္တေန န ဥပ္ပန္နာနမ္ပိ တတော ပုရိမတရေဟိ ဥပ္ပန္နာနံ ဝိယ ဘဝန္တရေ အနုပ္ပဇ္ဇနတော၊ တသ္မာ သဗ္ဗေသမ္ပိ စုတိစိတ္တံ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတီတိ။ ယဒိ ကာယသင်္ခါရသမုဋ္ဌာပနမေဝ ရူပဇနနာရဟဘာဝံ သာဓေတိ၊ တဒါ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ကထန္တိ? နာယံ ဒေါသော၊ တဿ ဘာဝနာဗလေန သာတိသယံ သန္တဝုတ္တိတာယ ကာယသင်္ခါရာသမုဋ္ဌာပနေပိ မရဏာသန္နစိတ္တာနံ ဝိယ ပရိဒုဗ္ဗလတ္တာဘာဝတော ရူပသမုဋ္ဌာပနေ ဝိဗန္ဓော နတ္ထီတိ။ ကုတော ပန ပဋ္ဌာယ စိတ္တဇရူပံ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ? ယတော ပဋ္ဌာယ ကာယသင်္ခါရေ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ ကဒါ စ ကာယသင်္ခါရော နုပ္ပဇ္ဇတီတိ? စုတိတော ပုဗ္ဗေ ဒွတ္တိံသမစိတ္တက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေတ္တိံသမစိတ္တက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ပစ္ဆိမသောဠသကတော ပုရေတရမေဝ နိရုဇ္ဈတီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ယဿ ကာယသင်္ခါရော န နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ စိတ္တသင်္ခါရော န နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ (ယမ။ ၂။သင်္ခါရယမက။၁၁၃) ပဉှေ ‘‘ပစ္ဆိမစိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ တေသံ ကာယသင်္ခါရော စ န နိရုဇ္ဈတိ၊ စိတ္တသင်္ခါရော စ န နိရုဇ္ဈိဿတီ’’တိ ပစ္ဆိမစိတ္တဿေဝ ဝဇ္ဇိတတ္တာ စုတိတော ဒုတိယတတိယစိတ္တေနာပိ သဟ နိရုဇ္ဈတီတိ အပရေ။ ယဿ စိတ္တဿ အနန္တရာ ကာမာဝစရာနံ ¶ ပစ္ဆိမစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယဿာ’’တိ ကာမာဝစရစုတိစိတ္တဿ အနန္တရပစ္စယဘူတံ စိတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ တဿ ဥပ္ပာဒတောပိ ဥဒ္ဓံ ကာယသင်္ခါရာဘာဝဝစနေန ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ စုတိတော တတိယစိတ္တေနေဝ သဟ နိရုဇ္ဈတိ။ ဒုတိယစိတ္တံ န ပါပုဏာတီတိ ဧကေ။
၁၅၁-၇။ ဧကံ ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ဌာနာနိ ဣမဿာတိ ဧကဒွိတိစတုဋ္ဌာနံ၊ ဧကဒွိတိစတုဋ္ဌာနတ္တာတိ အတ္ထော။ ဌာနန္တိ စ ဣဓ ကိစ္စမဓိပ္ပေတံ။ တဉှိ တိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ဓမ္မာ အဝဋ္ဌိတာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ‘‘ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ မံသစက္ခုဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏစက္ခုဗုဒ္ဓစက္ခုသမန္တစက္ခုဝသေန ပဉ္စ နိမ္မလာနိ လောစနာနိ ဣမဿာတိ ပဉ္စနိမ္မလလောစနော။
နိပ္ပပဉ္စေနာတိ ¶ ရာဂါဒိပပဉ္စရဟိတေန။ ရာဂါဒယော ဟိ သံသာရေ ပပဉ္စနတော ‘‘ပပဉ္စာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။
အာဝဇ္ဇနေ ပဋိစ္ဆနေ ဌာနေ မနောဓာတုတ္တိကန္တိ သမ္ဗန္ဓော၊ ကိရိယာမနောဓာတု အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနေ၊ ဝိပါကဒွယံ သမ္ပဋိစ္ဆနဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။
‘‘သောမနဿယုတ္တသန္တီရဏံ ပဉ္စဒွါရေ သန္တီရဏံ သိယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သန္တီရဏ’’န္တိ အဓိကာရတောဝ လဗ္ဘတီတိ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ‘‘သောမနဿယုတ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။
ဗလဝါရမ္မဏေ သတီတိ တဒါရမ္မဏကိစ္စဿ ဗလဝါရမ္မဏေယေဝ လဗ္ဘနတော ဝုတ္တံ၊ န ဣမဿေဝ အာဝေဏိကဘာဝေန သဗ္ဗေသမ္ပိ တဒါရမ္မဏာနံ ဗလဝါရမ္မဏေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနန္တိ ကိရိယာမနောဝိညာဏဓာတုသင်္ခါတံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကိစ္စံ စိတ္တံ။
၁၅၈-၉။ သဗ္ဗေသန္တိ သဗ္ဗေသံ ကာမရူပါရူပဘဝိကသတ္တာနံ။ ဣမိနာ ဣဒံ ဒဿေတိ – ပဉ္စဒွါရေသု ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကိစ္စံ ကေသဉ္စိဒေဝ သတ္တာနံ အရူပဘဝေ သဗ္ဗသော ပဉ္စဒွါရိကစိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ၊ ရူပဘဝေ စ ဒွါရတ္တယပ္ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော။ မနောဒွါရေ အာဝဇ္ဇနကိစ္စံ ပန သဗ္ဗေသမေဝ သစိတ္တကသတ္တာနံ ကရောတီတိ။ ဒွိဋ္ဌာနိကံ နာမ ဟောတီတိ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနဒွယဝန္တတာယ ဒွိဋ္ဌာနိကစိတ္တံ နာမ ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘သောမနဿသဟဂတသန္တီရဏံ ကာမသုဂတိယံ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎတိ ¶ ၊ တသ္မာ တံ ပဉ္စဋ္ဌာနိက’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ ပဋ္ဌာနေ တထာ အဒီပိတတ္တာ။ တတ္ထ ဟိ –
‘‘ဥပေက္ခာသဟဂတံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ဥပေက္ခာသဟဂတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နဟေတုပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၇။၈) ‘‘အဟေတုကံ ဥပေက္ခာသဟဂတံ ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ၊ တယော ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဧကော ခန္ဓော၊ ဒွေ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဒွေ ခန္ဓာ ¶ ၊ အဟေတုကပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဥပေက္ခာသဟဂတံ ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ၊ တယော ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဧကော ခန္ဓော၊ ဒွေ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဒွေ ခန္ဓာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၇။၈) –
ဧဝံ ဥပေက္ခာသဟဂတ-ပဒဿ ပဝတ္တိပဋိသန္ဓိဝသေန ပဋိစ္စနယော ဥဒ္ဓဋော။ ပီတိသဟဂတသုခသဟဂတ-ပဒါနံ ပန –
‘‘ပီတိသဟဂတံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ပီတိသဟဂတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နဟေတုပစ္စယာ။ အဟေတုကံ ပီတိသဟဂတံ ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ၊ တယော ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဧကော ခန္ဓော၊ ဒွေ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဒွေ ခန္ဓာ။ သုခသဟဂတံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ သုခသဟဂတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နဟေတုပစ္စယာ။ အဟေတုကံ သုခသဟဂတံ ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ၊ တယော ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဧကော ခန္ဓော၊ ဒွေ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ဒွေ ခန္ဓာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၇။၆) –
ဧဝံ ပဝတ္တိဝသေနေဝ ဥဒ္ဓဋော၊ န ‘‘အဟေတုကပဋိသန္ဓိက္ခဏေ’’တိအာဒိနာ ပဋိသန္ဓိဝသေန၊ တသ္မာ ယထာဓမ္မသာသနေ အဝစနမ္ပိ အဘာဝမေဝ ဒီပေတီတိ န တဿ ပဋိသန္ဓိဒါနံ အတ္ထီတိ ဒွိဋ္ဌာနိကတာဝ ဝုတ္တာတိ။ တေ မဟဂ္ဂတဝိပါကာ နဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။
၁၆၂။ ဆဒွါရာ ဧဝ ဆဒွါရိကာ။ အထ ဝါ ဆဒွါရိကေသူတိ ဆဒွါရိကစိတ္တေသူတိ အတ္ထော။
၁၆၄-၆။ ‘‘ပဉ္စကိစ္စ’’န္တိအာဒိ ယထာဝုတ္တာနမေဝ နိဂမနံ။ သေသန္တိ အဋ္ဌသဋ္ဌိဝိဓံ စိတ္တံ။ ဧကကိစ္စယောဂတော၊ ဧကံ ကိစ္စမဿာတိ ဝါ ဧကံ၊ ဧကမေဝ ဧကကံ။ သဗ္ဗစိတ္တာနံ ကိစ္စဝသေန နိဒ္ဒေသဋ္ဌာနေယေဝ ကိစ္စာနံ ပဋိပါဋိမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဝင်္ဂါဝဇ္ဇန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ စုတိပရိယောသာနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? သစ္စံ၊ စုတိပဋိသန္ဓီနံ ပန ပါကဋတ္တာ ¶ တထာ ¶ န ဝုတ္တံ။ ဘဝဿ ဟိ ပဋိသန္ဓိ အာဒိ၊ စုတိ ပရိယောသာနန္တိ ပါကဋမေဝ၊ တသ္မာ ပါကဋဋ္ဌာနံ ပဟာယ အပါကဋဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဒဿေတုံ ဘဝင်္ဂမေဝ အာဒိတော ဝုတ္တံ။ တဒါရမ္မဏံ ပန ကိဉ္စာပိ အပါကဋံ၊ အထ ခေါ အနေကန္တိကံ ကိသ္မိဉ္စိ ဘဝေ ကတ္ထစိ ဇဝနဝီထိယံ အလဗ္ဘနတောတိ ဧကန္တလဗ္ဘမာနပရိဒီပနတ္ထံ တံ န ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ တဒါရမ္မဏစိတ္တမ္ပိ ယေဘုယျေန ဘဝင်္ဂနာမံ လဗ္ဘတီတိ ပုရိမဇဝနဝီထိယံ တဒါရမ္မဏံ ပစ္ဆိမဇဝနဝီထိယာ အာဝဇ္ဇနဿ ပုရေစရဘူတံ ဘဝင်္ဂ-ဂ္ဂဟဏေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဉ္စဒွါရေသု ပဝတ္တိဝသေန ပဉ္စဝိဓတာယ ဒဿနတ္ထံ ‘ဘဝင်္ဂါဝဇ္ဇန’န္တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တတ္ထ ပန အပ္ပဝတ္တမာနာနံ ကေသဉ္စိ သဗ္ဘာဝတော တံ န ယုဇ္ဇတိ၊ ဆဒွါရပ္ပဝတ္တိဝသေန ဆဗ္ဗိဓတ္တနယဒဿနတ္ထန္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာ စေတ္ထ ‘‘ဘဝင်္ဂါဝဇ္ဇန’’န္တိအာဒိနာ စက္ခုဒွါရေ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သောတဒွါရာဒီသုပိ ဒဿနာဒိံ အပနေတွာ သဝနာဒိံ ပက္ခိပိတွာ ကိစ္စပ္ပဝတ္တိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ မနောဒွါရေ ပန –
‘‘ဘဝင်္ဂံ ပဌမံ ဟောတိ၊ တတော အာဝဇ္ဇနံ မတံ၊
ဒုတိယံ တမတိက္ကမ္မ၊ ဇဝနံ တတိယံ သိယာ’’တိ။ –
ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဆန္နံ ဝိညာဏာနန္တိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ပဉ္စန္နံ၊ မနောဝိညာဏဿ စ။ သတ္တဝိညာဏဓာတူနန္တိ စက္ခုဝိညာဏဓာတာဒီနံ ပဉ္စန္နံ၊ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုဒွယဿာတိ သတ္တန္နံ ဝိညာဏဓာတူနံ။
၁၆၉-၇၁။ ပဉ္စာဘိညာဝိဝဇ္ဇိတန္တိ –
‘‘ဣဒ္ဓိဝိဓံ ဒိဗ္ဗသောတော၊ ပရစိတ္တဝိဇာနနာ၊
ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခူတိ ပဉ္စဓာ’’တိ။ –
ဧဝမာဂတာဟိ ပဉ္စဟိ အဘိညာဟိ ယုတ္တေန ရူပါဝစရပဉ္စမဇ္ဈာနစိတ္တေန ဝဇ္ဇိတံ။ ဒိဗ္ဗသောတာဒီနံ ဧကေကာရမ္မဏတ္တေပိ ပဉ္စန္နမ္ပိ အဘိညာနံ ဧကဿေဝ စိတ္တဿ အဝတ္ထာဘေဒဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စာဘိညာဝိဝဇ္ဇိတ’’န္တိ ¶ ။ ကေစိ ပန ‘‘ဣဓ ဧကန္တေန ဓမ္မာရမ္မဏိကစိတ္တာနမေဝ ဝစနတော ¶ ပရစိတ္တဝိဇာနနံ ဝဇ္ဇေတွာ အနာဂတံသဉာဏေန သဟ ပဉ္စာဘိညာနံ ပဋိက္ခေပေါ’’တိ ဝဒန္တိ။
ဒွိပဉ္စဝိညာဏာနံ၊ မနောဓာတုတ္တယဿ စ ပရိစ္စာဂေန ဧကစတ္တာလီသ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘စတ္တာလီသံ တထေကက’’န္တိ။ အဘိညာနိ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော၊ သော ‘‘စတ္တာလီသံ တထေကက’’န္တိ ဣမဿာနန္တရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တေန ပန အဘိညာစိတ္တဒွယံ သင်္ဂဏှာတိ။ အထ ဝါ အဘိညာ နာမ ဟေဋ္ဌာ ဧကေကာရမ္မဏိကေသု ဝုတ္တဿ ပဉ္စမဇ္ဈာနဿေဝ အဝတ္ထာဝိသေသောတိ အဘိညာစိတ္တာနံ ဆဠာရမ္မဏိကေသု အဂ္ဂဟဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၁၇၂-၃။ တိဓာ ကတွာတိ တိဓာ ကရဏဟေတု။ ဟေတွတ္ထော ဟိ အယံ တွာ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘သီဟံ ဒိသွာ ဘယံ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပညာယ စဿ ဒိသွာ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တီ’’တိ။ ‘‘ပုညာပုညဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ဇာတိဘူမိဟေတုဝေဒနာဒိဝသေန ယာဝ ဆသတ္တတိဝိဓော ဘေဒေါ၊ တာဝ မနောဝိညာဏဓာတုံ ဘိန္ဒိတွာ တံဝသေန စိတ္တဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ နယဒါနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၁၇၅။ တိဓာ ကတွာတိ ပဌမံ ဝိပါကဒွယကိရိယာဘေဒတော၊ ဒုတိယံ ကုသလာကုသလာဒိတောတိ ဧဝံ ဓာတုဒွယံ ပစ္စေကံ တိဓာ ကတွာ။
၁၈၀။ ဘူမိ…ပေ… ဝိဘာဝယေတိ တိံသဘူမီနံ နာနတ္တဝသေန ပဝတ္တိတော တိံသဝိဓံ၊ တတ္ထေဝ တိံသပုဂ္ဂလာနံ နာနတ္တဝသေန ပဝတ္တိတော စ တိံသဝိဓန္တိအာဒိနာ ဣဒံ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌစိတ္တံ ဗဟုဓာ ဟောတီတိ စ ဝိဘာဝေယျာတိ အတ္ထော။
၁၈၁။ ဣဓာတိ ¶ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ဟတ္ထဂတာမလကာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ယထာ ဟတ္ထဂတံ အာမလကံ စက္ခုမတော သုပါကဋံ ဟောတိ၊ ဧဝမိမဿ မတိမတော ဘိက္ခုနော အဘိဓမ္မပိဋကဂတာ အတ္ထာ သုပါကဋာ ဟောန္တိ၊ အာဝဇ္ဇိတာဝဇ္ဇိတက္ခဏေ သုဝိသဒါဝ ပညာယန္တီတိ အတ္ထော။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
ဧကဝိဓာဒိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ပဉ္စမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ဘူမိပုဂ္ဂလစိတ္တုပ္ပတ္တိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၈၂-၈။ ဗုဒ္ဓိယာ ¶ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရုဠှိံ ကရောတီတိ ဗုဒ္ဓိဝုဒ္ဓိကရံ။ ယဿ ယဿ နယဿ ကထနံ ပဋိညာတံ၊ တံ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စိတ္တာနံ ဘူမီသုပ္ပတ္တိ’’န္တိ။ တံ ဝတွာ ဘူမီနံ အာဓာရဝသေန ပသင်္ဂါဂတံ ဂတိဘေဒံ၊ ဘဝဘေဒဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ဒေဝါ စေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စတဿောပါယဘူမိယော’’တိ ဝတွာ အသုရဂတိယာ ပေတဂတိယံယေဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဂတိယော ပဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ မယံ ပန ‘‘တိဿောဝါပါယဘူမိယော’’တိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ မညာမ။ န ဟိ ဧသ အနာကုလဝစနော အာစရိယော ဤဒိသံ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ သမ္မောဟဇနကံ ဝစနံ ဘာသတိ။ ပါဠိယမ္ပိ ဟိ –
‘‘ပဉ္စ ခေါ ဣမာ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဂတိယော။ ကတမာ ပဉ္စ? နိရယော တိရစ္ဆာနယောနိ ပေတ္တိဝိသယော မနုဿာ ဒေဝါ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၆၈) –
ဧဝံ ¶ တိဏ္ဏမေဝ အပါယာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ကာမရူပါရူပဝသေန တယော ဘဝါ။ တတ္ထာတိ တေသု တီသု ဘဝေသု။ တိံသေဝါတိ စတဿော အပါယဘူမိယော၊ သတ္တဝိဓာ ကာမသုဂတိဘူမိ၊ သောဠသ ရူပီဗြဟ္မလောကာ၊ စတဿော အရူပဘူမိယောတိ ဧကတိံသဘူမီနမန္တရေ စိတ္တပ္ပဝတ္တိအဓိကာရတ္တာ အသညဘူမိံ အပနေတွာ အဝသေသာ တိံသေဝ ဘူမိယောတိ အတ္ထော။ တာသု တိံသေဝ ပုဂ္ဂလာတိ တာသု ဘူမီသု ဥပ္ပန္နာ ပုဂ္ဂလာ ဘူမိဂဏနဝသေန တိံသေဝ ဟောန္တိ။ ဘူမိဝသေန တိံသဝိဓာပိ ပန ပဋိသန္ဓိစိတ္တဂဏနာယ ဧကူနဝီသတိ ဟောန္တီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဘူမီသွေတာသူ’’တိအာဒိ။
ပဋိသန္ဓိကစိတ္တာနန္တိ ဒသ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိစိတ္တာနိ၊ ပဉ္စ ရူပါဝစရပဋိသန္ဓိစိတ္တာနိ၊ စတ္တာရိ အရူပါဝစရပဋိသန္ဓိစိတ္တာနီတိ ဣမေသံ ဧကူနဝီသတိပဋိသန္ဓိစိတ္တာနံ ဝသေန။ အသညီနမစိတ္တကာတိ အသညသတ္တာနံ အစိတ္တကာ ပဋိသန္ဓိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘အသညသတ္တာ ¶ ဒေဝါ အဟေတုကာ အနာဟာရကာ အဖဿကာ အဝေဒနကာ အသညကာ အစေတနကာ အစိတ္တကာ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ။
ယဒိ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဝီသတိ ပုဂ္ဂလာ၊ ကထံ ဘူမိဝသေန တိံသာတိ ဝုတ္တာ။ ဧကတိံသာတိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဣဓာ’’တိအာဒိ။
န ဝိဇ္ဇတိ ဟေတု ဣမေသန္တိ အဟေတူ၊ ဒုဝေ၊ တီဏိ စ ဟေတူ ဣမေသန္တိ ဒွိတိဟေတူ၊ ပဋိသန္ဓိဝသေန အဟေတုကာ၊ ဒုဟေတုကာ၊ တိဟေတုကာ စာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ အဟေတုကာ အာပါယိကာ စ၊ ဧကစ္စေ ဘူမဒေဝါ၊ မနုဿေသု ဇစ္စန္ဓဇစ္စဗဓိရဇစ္စုမ္မတ္တကနပုံသကဥဘတောဗျဉ္ဇနကာဒယော စ။ ဝုတ္တာဝသေသာ ကာမသုဂတိဝါသိနောဝ ဒုဟေတုကာ။ တိဟေတုကာ ပန ကာမသုဂတိဝါသိနောဝ။ အရိယာ ပန အဋ္ဌာတိ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂသမင်္ဂီနံ၊ စတုန္နဉ္စ အရိယဖလသမင်္ဂီနံ ဝသေန အဋ္ဌ အရိယပုဂ္ဂလာ ¶ ။ နနု စ အရိယာပိ တိဟေတုကာယေဝါတိ? သစ္စံ၊ စိတ္တုပ္ပာဒံ ပန ပတွာ တေသံ ဝိသေသသဗ္ဘာဝတော ဝိသုံယေဝ ဥဒ္ဓဋာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၁၈၉-၉၂။ ‘‘ဘူမီသုပ္ပတ္တိံ ဘဏတော မေ နိဗောဓထာ’’တိ သုတွာ စောဒကော ‘‘တိံသဘူမီသူ’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗေသံ ဘူမီနံ သာဓာရဏစိတ္တာနိ ပုစ္ဆတိ၊ ဣတရော ‘‘စုဒ္ဒသေဝါ’’တိ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ တတ္ထ အဋ္ဌ ပရိတ္တကုသလာနိ၊ စတ္တာရိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တာနိ၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ၊ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဉ္စာတိ စုဒ္ဒသေဝ၊ န ဦနာနိ နာဓိကာနိ၊ သဗ္ဗာသု တိံသဘူမီသု ဟောန္တိ၊ သဗ္ဗဘူမီနံ သာဓာရဏာနီတိ အတ္ထော။
သဒါ…ပေ… သိယုန္တိ ဒွေ ဒေါသမူလာနိ၊ ကုသလဝိပါကစက္ခုသောတဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏဒွယဝဇ္ဇိတာနိ အဋ္ဌာရသ ကာမာဝစရဝိပါကစိတ္တာနီတိ ဝီသတိ စိတ္တာနိ သဒါ ကာမေယေဝ ဘဝေ သိယုံ၊ န ကဒါစိ အညတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ နနု စ ဗြဟ္မူနမ္ပိ အကုသလဝိပါကာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ? သစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တာနိ ကာမဘဝေ အနိဋ္ဌရူပါဒယော အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဗြဟ္မလောကေ တေသံ အဘာဝတောတိ ကာမဘဝေယေဝ နိယမိတာနိ။ ရူပါဝစရဝိပါကစိတ္တာနိ ပဉ္စ ရူပါဝစရဘဝေယေဝ သိယုံ၊ စတ္တာရော စ အရူပါဝစရဝိပါကာ အရူပီသူတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စ ရူပဘဝေ’’တိအာဒိ။
ကာမ ¶ …ပေ… ဘဝန္တီတိ ရူပါဝစရကုသလကိရိယစိတ္တာနိ စေဝ ကုသလဝိပါကာနိ စ စက္ခုသောတဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏာနိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝဇ္ဇာနိ စ ဒွေ အဟေတုကကိရိယစိတ္တာနိ ပဌမမဂ္ဂဝိညာဏန္တိ အဋ္ဌာရသ စိတ္တာနိ ကာမရူပဘဝေယေဝ ဘဝန္တိ၊ န အရူပဘဝေ။ တတ္ထ ဟိ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကန္တတ္တာ ရူပါဝစရကုသလကိရိယာ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ။ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဝတ္ထုဒွါရဝိရဟတော၊ ဟသိတုပ္ပာဒေါ ဧကန္တဝတ္ထုနိဿယတ္တာ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ပရတောဃောသပစ္စယာယေဝ နိဗ္ဗတ္တနတော ¶ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဒွေစတ္တာလီသာတိ အဋ္ဌ ပရိတ္တကုသလာနိ၊ စတ္တာရိ အရူပကုသလာနိ၊ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဇာနိ သတ္တ လောကုတ္တရစိတ္တာနိ၊ ပဋိဃဒွယဝဇ္ဇိတာနိ စ ဒသ အကုသလစိတ္တာနိ၊ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တအဟေတုကကိရိယာဒွယဝဇ္ဇိတာနိ နဝ ကာမာဝစရကိရိယစိတ္တာနိ၊ စတ္တာရိ အရူပါဝစရကိရိယစိတ္တာနီတိ ဧဝံ ဒွေစတ္တာလီသ စိတ္တာနိ တီသု ဘဝေသု ဟောန္တိ။
၁၉၃-၂၀၄။ ဧဝံ ဘဝဝသေန စိတ္တုပ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကာလဝသေန ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဌပေတွာ ပနာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗာသန္တိ နိဒ္ဓါရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ။ အဋ္ဌ မဟာကိရိယာ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂဖလစိတ္တာနိ၊ အနာဂါမိဖလံ၊ နေဝသညာနာသညာယတနကုသလကိရိယာတိ တေရသေဝ စိတ္တာနိ အပါယရဟိတာသု ဆဗ္ဗီသဘူမီသု ဟောန္တိ အပါယေသု ဝိပါကာဝရဏသဗ္ဘာဝေ ဧတေသံ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ အပရာနိ ဆ စိတ္တာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တာနိ ပန ရူပဘဝသာဓာရဏာနံ ပဉ္စပရိတ္တဝိပါကာနံ၊ ကိရိယမနောဓာတုယာ စ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ပဉ္စ စိတ္တာနီတိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တဝိစိကိစ္ဆာဝသေန ပဉ္စ စိတ္တာနိ။ တာနိ ဟိ ပဉ္စသု သုဒ္ဓါဝါသဘူမီသု န လဗ္ဘန္တိ။ တတ္ထ အနာဂါမိခီဏာသဝါနမေဝ အဓိဝုတ္ထတ္တာ၊ တေသဉ္စ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ အနုပ္ပာဒဓမ္မတံ အာပါဒိတတ္တာ။
အပရာနိ ဒုဝေတိ တတိယာရုပ္ပကုသလကိရိယစိတ္တာနိ။ တာနိ ဟိ နေဝသညာနာသညာယတနေသု အတိက္ကန္တာရမ္မဏတ္တာ၊ အပါယေသု စ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကတ္တာ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ။ စတုဝီသတီဘူမိသု ဒွေ စာတိ ဝိညာဏဉ္စာယတနကုသလကိရိယာဝသေန ဒွေ စိတ္တာနိ။ တေဝီသဘူမိသု ဒွေယေဝါတိ အာကာသာနဉ္စာယတနကုသလကိရိယစိတ္တာနိ။
ဧကာဒသဝိဓန္တိ ရူပါဝစရကုသလကိရိယာ ဟသိတုပ္ပာဒေါတိ ဧကာဒသ။ သောတာပတ္တိဖလံ ယာဝ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ စတ္တာရိ စ စိတ္တာနိ သုဒ္ဓါဝါသအပါယဝဇ္ဇာသု ဧကဝီသတိဘူမီသု ဘဝန္တိ။ ဧကံ ¶ ¶ သောတာပတ္တိမဂ္ဂစိတ္တံ သုဒ္ဓါဝါသအပါယအရူပဘူမိဝဇ္ဇေသု သတ္တရသသု ဘူမီသု ဇာယတိ။ ဒွေ ဒေါသမူလာနိ၊ ကုသလဝိပါကဃာနဇိဝှာကာယဝိညာဏာနိ၊ သတ္တ အကုသလဝိပါကာတိ ဒွါဒသ စိတ္တာနိ မဟဂ္ဂတဘူမိဝဇ္ဇာသု ဧကာဒသသု ကာမဘူမီသု ဇာယန္တိ။ အဋ္ဌ မဟာဝိပါကစိတ္တာနိ ကာမာဝစရဒေဝမနုဿဝသေန သတ္တဘူမီသု ဇာယန္တိ။ ဆသု ဘူမိသူတိ ဝေဟပ္ဖလသုဒ္ဓါဝါသသင်္ခါတာသု ဆသု ပဉ္စမဇ္ဈာနဘူမီသု။
စတ္တာရိ…ပေ… ဘူမိသူတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝိပါကော ပရိတ္တသုဘအပ္ပမာဏသုဘသုဘကိဏှဝသေန တီသု ဘူမီသု ဇာယတိ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနဝိပါကော၊ တတိယဇ္ဈာနဝိပါကော စ ပရိတ္တာဘာအပ္ပမာဏာဘာအာဘဿရဝသေန တီသု ဘူမီသု၊ ပဌမဇ္ဈာနဝိပါကော ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇဗြဟ္မပုရောဟိတမဟာဗြဟ္မာဝသေန တီသု ဘူမီသု ဟောတီတိ ဧဝံ စတ္တာရိ စိတ္တာနိ ဧကေကဝသေန တီသု တီသု ဘူမီသု ဇာယန္တိ။
၂၀၆-၉။ ဧဝံ ဧတ္တကာနေဝ စိတ္တာနိ ဧတ္တကာသု ဘူမီသု ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ စိတ္တနိယမဝသေန ဥပ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဧတ္တကာသု ဧဝ ဘူမီသု ဧတ္တကာနေဝ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဘူမိနိယမဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ကုသလာကုသလာ ကာမေ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကာမေ ကုသလာကုသလာ ဝီသတိ၊ တေသံ ပန္နရသ အဟေတုကာ ပါကာ၊ အာဝဇ္ဇနဒွယဉ္စာတိ သတ္တတိံသေဝ မာနသာ နရကာဒီသု စတူသုပိ အပါယေသု ဇာယရေ။ အဝသေသာနိ ပန သတ္တရသ ကာမာဝစရဝိပါကကိရိယစိတ္တာနိ၊ ပဉ္စတိံသ မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရာနီတိ ဒွေပညာသ မာနသာ ကဒါစိပိ တေသု နုပ္ပဇ္ဇန္တိ အဘူမိဘာဝတောတိ အတ္ထော။
အသီတိ ဟဒယာတိ ဝုတ္တာဝသေသာနိ အသီတိ စိတ္တာနိ။ ဃာနာဒိဝိညာဏတ္တယန္တိ ကုသလဝိပါကဃာနာဒိဝိညာဏတ္တယံ။ ‘‘အပုညဇာ ပါကာ’’တိ အကုသလဝိပါကာနံ သဗ္ဗေသမေဝ ဂဟိတတ္တာ ဃာနာဒိဝိညာဏတ္တယံ အဂ္ဂဟိတဝိသေသမ္ပိ ပါရိသေသဉာယေန ကုသလဝိပါကမေဝ ဝိညာယတိ။
၂၁၃။ ဒေါမနဿန္တိ ¶ ဒေါမနဿသဟဂတံ။ ကြိယာ စ ဒွေတိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝဇ္ဇိတာ ဒွေ အဟေတုကကိရိယာ။
၂၁၄။ ဘူမိဝသေနေဝါတိ ပုဂ္ဂလေ အနာမသိတွာ ကေဝလံ ဘူမိဝသေန။ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန စ ဘူမိဝသေန စ စိတ္တုပ္ပတ္တိံ ဝိဘာဝယေတိ သမ္ဗန္ဓော။
၂၁၆-၈။ ပဉ္စဘူမိသူတိ ¶ စတုရာပါယမနုဿဝသေန ပဉ္စဘူမီသု။ အဟေတုကာနံ ပဋိသန္ဓိသဒိသတဒါရမ္မဏဝသေန ‘‘သတ္တတိံသေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အညကမ္မေန ပန ဒွိဟေတုကတဒါရမ္မဏဿာပိ သမ္ဘဝတော ဧကစတ္တာလီသ ဟောန္တိ။ အာစရိယဇောတိပါလတ္ထေရဿ အဓိပ္ပာယေန တိဟေတုကဝိပါကေဟိပိ သဒ္ဓိံ ပဉ္စစတ္တာလီသေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဟေတုကဿ ဝုတ္တေဟီတိ အဟေတုကသတ္တဿ ဝုတ္တေဟိ သတ္တတိံသမာနသေဟိ သဟ။ နဝ ကြိယာတိ အဋ္ဌ မဟာကိရိယာ၊ ဟသိတုပ္ပာဒေါ စာတိ ဣမာနိ အသာဓာရဏကိရိယစိတ္တာနိ နဝ။
၂၂၀-၁။ ‘‘စတုပညာသ မာနသာ’’တိ ဝတွာ တေသံ သရူပတော ဒဿနတ္ထံ အာဟ ‘‘ဒွိဟေတုကဿာ’’တိအာဒိ။ ပုန ‘‘စတုပညာသာ’’တိအာဒိ ပန နိဂမနံ။
၂၂၃-၄။ ပညာသေဝဿ စိတ္တာနီတိ တိဟေတုကဿ ပုထုဇ္ဇနဿ ဝုတ္တစတုပညာသစိတ္တေသု ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတဝဇ္ဇာနိ ဧကူနပညာသ၊ သောတာပတ္တိဖလန္တိ ဣမာနိ ပညာသေဝ စိတ္တာနိ အဿ ကာမာဝစရဿ သောတာပန္နဒေဟိနော ဇာယန္တေ။ နဝတိံသေဝါတိ ဧကူနစတ္တာလီသစိတ္တာနိ။ ပဌမံ ဖလန္တိ သောတာပတ္တိဖလံ။
၂၂၅-၈။ ဒုတိယဉ္စ ဖလံ ဟိတွာတိ သကဒါဂါမိဖလံ ဟိတွာ။ စ-သဒ္ဒေန သောတာပတ္တိဖလဉ္စ ဟိတွာတိ အတ္ထော။ အတ္တနော ဖလေန ¶ သဟ ယာနိ အဋ္ဌစတ္တာလီသ စိတ္တာနိ၊ တာနိ အနာဂါမိဿ သတ္တဿ ဇာယန္တိ။ စတ္တာလီသဉ္စ စတ္တာရီတိ တေဝီသတိ ကာမာဝစရဝိပါကစိတ္တာနိ၊ ဝီသတိ ကိရိယစိတ္တာနိ၊ အရဟတ္တဖလဉ္စာတိ စတုစတ္တာလီသ စိတ္တာနိ။ သကံ သကန္တိ ‘‘သောတာပန္နဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂစိတ္တံ၊ သကဒါဂါမိနော သကဒါဂါမိမဂ္ဂစိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ အတ္တနော အတ္တနော မဂ္ဂစိတ္တံ။ ကသ္မာ ပန တေသံ ဧကေကမေဝ စိတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧကစိတ္တက္ခဏာဟိ တေ’’တိ။ ပဉ္စတိံသေဝါတိ သတ္တရသ ကာမရူပါရူပကုသလစိတ္တာနိ၊ ပဋိဃဒွယဝဇ္ဇာနိ ဒသ အကုသလာနိ၊ ရူပဘဝေ လဗ္ဘမာနကာနိ ပဉ္စ အဟေတုကဝိပါကာနိ၊ အာဝဇ္ဇနဒွယံ၊ ပဌမဇ္ဈာနဝိပါကော စာတိ ပဉ္စတိံသ စိတ္တာနိ တီသု ပဌမဇ္ဈာနဘူမီသု ပုထုဇ္ဇနဿ ဇာယန္တိ။
၂၃၂-၅။ ဟိတွာ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန ပဌမဖလဿ ဂဟဏံ ဒဿေတိ။ တေန အပုညပဉ္စကံ ဟိတွာ ပဌမံ ဖလံ ဂဟေတွာ စာတိ အတ္ထော။ အပုညပဉ္စကန္တိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတဝသေန ¶ ပဉ္စ အကုသလစိတ္တာနိ။ တတ္ထာတိ တေသု သောတာပန္နဿ ဝုတ္တေသု။ တတ္ထေဝါတိ သကဒါဂါမိဿ ဝုတ္တေသု။ ပုညဇံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ သန္တီရဏဒွယဉ္စေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။
၂၃၇။ ဧဝံ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ ပုထုဇ္ဇနသောတာပန္နာဒိဝသေန စိတ္တသမ္ဘဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသမေဝ ဝသေန ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိယံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဒုတိယဇ္ဈာနတတိယဇ္ဈာနဝိပါကာနံ ဧကသတ္တဿေဝ အသမ္ဘဝေပိ ဒုတိယဇ္ဈာနတလေ နိဗ္ဗတ္တေ ပုထုဇ္ဇနာဒယော ပုထုဇ္ဇနာဒိဘာဝသာမညေန ဧကတော ဂဟေတွာ ‘‘ဒုတိယဇ္ဈာနတတိယဇ္ဈာနပါကတော’’တိ ဝုတ္တံ။
၂၄၂။ ပရိတ္တသုဘာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အကနိဋ္ဌာ တတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမီသု ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ ဝုတ္တဂဏနာယ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ပရိတ္တကသုဘာဒီန’’န္တိအာဒိ။
၂၄၇။ စတုဝီသတိ ¶ စိတ္တာနီတိ အဋ္ဌပရိတ္တကုသလာနိ၊ စတ္တာရိ အရူပကုသလာနိ၊ ပဋိဃဒွယဝဇ္ဇိတာနိ ဒသ အကုသလစိတ္တာနိ၊ ပဌမာရုပ္ပဝိပါကော၊ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဉ္စာတိ စတုဝီသတိ စိတ္တာနိ ပဌမာရုပ္ပဘူမိယံ ပုထုဇ္ဇနဿ ဇာယန္တိ။
၂၅၀-၃။ ဒသ ပဉ္စာတိ အဋ္ဌ မဟာကိရိယာ၊ စတဿော အရူပကိရိယာ၊ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ၊ ပဌမာရုပ္ပဝိပါကော၊ အရဟတ္တဖလဉ္စာတိ ပန္နရသ စိတ္တာနိ ပဌမာရုပ္ပဘူမိယံ အရဟတော ဟောန္တိ။
တေဝီသာတိ ပဌမာရုပ္ပဘူမိယံ ပုထုဇ္ဇနဿ ဝုတ္တေသု စတုဝီသတိစိတ္တေသု အာကာသာနဉ္စာယတနကုသလဝိပါကဝဇ္ဇာ ဗာဝီသတိ စ ဒုတိယာရုပ္ပဝိပါကော စာတိ တေဝီသတိ ဒုတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ပုထုဇ္ဇနဿ ဟောန္တိ။ တတ္ထေဝ တိဏ္ဏံ ဖလဋ္ဌသေခါနံ ပုထုဇ္ဇနဿ ဝုတ္တေသု အကုသလပဉ္စကဝဇ္ဇာနိ အဋ္ဌာရသ၊ တံတံဖလဉ္စာတိ ဧကူနဝီသတိ စိတ္တာနိ ဟောန္တိ။
ကြိယာ ဒွါဒသာတိ အဋ္ဌ မဟာကိရိယာ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနဝဇ္ဇိတာ တိဿော အရူပကိရိယာ၊ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနန္တိ ဒွါဒသ ကိရိယစိတ္တာနိ။ ပါကေကောတိ ဧကော အရူပဝိပါကော။
ဒုတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ပုထုဇ္ဇနဿ ဝုတ္တေသု ဝိညာဏဉ္စာယတနကုသလဝိပါကဝဇ္ဇာနိ ဧကဝီသတိ ¶ ၊ အာကိဉ္စညာယတနဝိပါကော စာတိ ဗာဝီသတိ စိတ္တာနိ တတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ပုထုဇ္ဇနဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။
၂၅၄-၆၀။ ပုထုဇ္ဇနဿ ဝုတ္တေသု အပုညပဉ္စကဝဇ္ဇာနိ သတ္တရသ၊ ပဌမဖလဉ္စာတိ အဋ္ဌာရသ တတိယာရုပ္ပဘူမိယံ သောတာပန္နဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တာနီတိ တာနေဝ အဋ္ဌာရသ စိတ္တာနိ။ ‘‘ဌပေတွာ ပဌမံ ဖလ’’န္တိ ဟိ ဝစနတော ဒုတိယဖလံ ပက္ခိပိတွာတိ အယမတ္ထော အဝုတ္တသိဒ္ဓါ။ န ဟိ သကဒါဂါမိနော သကဒါဂါမိဖလဉ္စ နုပ္ပဇ္ဇတိ ¶ ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဌပေတွာ ဒုတိယံ ဖလ’’န္တိ။ ဧတ္ထာပိ အနာဂါမိဖလံ ပကရဏသိဒ္ဓမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဋ္ဌ မဟာကိရိယာ၊ ဒွေ တတိယစတုတ္ထာရုပ္ပကိရိယာ၊ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ၊ အာကိဉ္စညာယတနဝိပါကော၊ အရဟတ္တဖလန္တိ တေရသ စိတ္တာနိ တတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ခီဏာသဝဿ ဇာယန္တိ။ တတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ပုထုဇ္ဇနဿ ဝုတ္တေသု ဒွါဝီသတိစိတ္တေသု အာကိဉ္စညာယတနကုသလဝိပါကဝဇ္ဇာတိ ဝီသတိ၊ နေဝသညာနာသညာယတနဝိပါကောတိ ဧကဝီသတိ စိတ္တာနိ စတုတ္ထာရုပ္ပဘူမိယံ ပုထုဇ္ဇနဿ ဇာယန္တိ။ ပုထုဇ္ဇနဿ ဝုတ္တေသု အပုညပဉ္စကဝဇ္ဇာနိ သောဠသ၊ သောတာပတ္တိဖလဉ္စာတိ သတ္တရသ တတ္ထေဝ သောတာပန္နဿ ဟောန္တိ။ အဋ္ဌ မဟာကိရိယာ၊ ဒွေ စ နေဝသညာနာသညာယတနဝိပါကကိရိယာ၊ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ၊ အရဟတ္တဖလဉ္စာတိ ဒွါဒသ စိတ္တာနိ တတ္ထေဝ အရဟတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။
၂၆၁-၃။ အရူပကုသလာ စေဝ ကိရိယာပိ စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န ပန ဝိပါကာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓမရူပီနန္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနာဒီသု အရူပီနံ။ ဟေဋ္ဌိမာတိ ဝိညာဏဉ္စာယတနိကာနံ အာကာသာနဉ္စာယတနကုသလဝိပါကာ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ အာကိဉ္စညာယတနိကာနံ အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏဉ္စာယတနကုသလဝိပါကာတိ ဧဝမာဒိနာ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ အရူပါ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌာဒီနဝတော ကိရာ’’တိ။ ကိရာတိ အနုဿုတိယံ။ ဒိဋ္ဌာဒီနဝတောတိ အာရမ္မဏေ၊ ဈာနေ စ ဒိဋ္ဌဒေါသတ္တာ။ ကုသလာနုတ္တရာတိ လောကုတ္တရကုသလာ။
၂၆၆။ သဗ္ဗော ရူပေါ မဟဂ္ဂတောတိ သဗ္ဗော ရူပါဝစရမဟဂ္ဂတစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ မနောဓာတူတိ ကိရိယာမနောဓာတုဝိပါကမနောဓာတူနံ ကာမဝိပါက-ဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ။
၂၆၉-၇၃။ ဧဝံ…ပေ… ဟေဋ္ဌိမန္တိ ဒုတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ဝုတ္တေသု ဒုတိယာရုပ္ပတ္တယံ ဌပေတွာ အတ္တနော ပါကေန သဟ တတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ¶ ဧကူနစတ္တာလီသ စိတ္တာနိ တတ္ထဝုတ္တေသု တတိယာရုပ္ပတ္တယံ ဌပေတွာ ¶ အတ္တနော ပါကေန သဟ သတ္တတိံသာတိ ဧဝံ သေသဒွယေပိ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမံ ဟိတွာ စိတ္တဂဏနာ ဉေယျာ။ အတ္တနော အတ္တနောတိ ပဌမာရုပ္ပဘူမိယံ ပဌမာရုပ္ပဝိပါကော၊ ဒုတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ဒုတိယာရုပ္ပဝိပါကောတိ ဧဝံ အတ္တနော အတ္တနော ဝိပါကာ စတ္တာရော စ အနာသဝါ လောကုတ္တရဝိပါကာတိ ဧဝံ စတူသု အရူပဘူမီသု ဧကေကာယ ဘူမိယာ ပဉ္စ ပဉ္စ ဝိပါကာ ဇာယန္တိ။ ယာ ကိရိယာ တေရသေဝ သိယုံ၊ တာ သဗ္ဗပဌမာရုပ္ပဘူမိယံ ခီဏာသဝဿ ဇာယန္တေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ခီဏာသဝဿ ပဌမာရုပ္ပကိရိယစိတ္တံ ဝဇ္ဇေတွာ ဒွါဒသေဝ ကြိယာ ဟောန္တိ။ တတိယာရုပ္ပဘူမိယံ ဒုတိယာရုပ္ပကိရိယစိတ္တံ ဝဇ္ဇေတွာ ဧကာဒသ။ စတုတ္ထာရုပ္ပဘူမိယံ တတိယာရုပ္ပကိရိယစိတ္တံ ဝဇ္ဇေတွာ ဒသေဝ ဝိညေယျာ။
၂၇၄-၅။ ဣဒါနိ ကေဝလံ ပုဂ္ဂလဝသေန တေသမေဝ ပုဂ္ဂလာနံ အာဝေဏိကစိတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘အရဟတော ပနာ’’တိအာဒိနာ အရဟတောယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကစိတ္တံ ဒဿေတွာ အနာဂါမိအာဒီနံ ပါဋိပုဂ္ဂလိကံ သကသကဖလစိတ္တံ ပါကဋမေဝါတိ သံခိတ္တံ။ အရဟတောတိ ခီဏာသဝဿ။ အရဟတော ဘာဝေါ အရဟတ္တံ၊ အရဟတ္တဖလန္တိ အတ္ထော။ တဉှိ ‘‘အရီနံ ဟတတ္တာ အရဟာ’’တိအာဒိနာ အရဟန္တ-သဒ္ဒဿ ပဝတ္တိနိမိတ္တဘာဝေန ‘‘အရဟတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒါနိ တေသံ တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ သာဓာရဏစိတ္တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘စတုန္နဉ္စ ဖလဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
၂၉၀။ သုသာရန္တိ အတ္ထဗျဉ္ဇနဝသေန ပရိစ္စဇိတဗ္ဗဿ ဖေဂ္ဂုဿ အဘာဝတော သုဋ္ဌု သာရံ၊ သဗ္ဗသော သာရန္တိ အတ္ထော။ ပရန္တိ သုသာရတ္တာ ဧဝ ပရံ။ သတ္တာနံ ဣဓလောကပရလောကဟိတပဋိစ္ဆာဒကဿ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရဿ ဝိဓမနတော မောဟန္ဓကာရပ္ပဒီပံ။ စိန္တေတီတိ အတ္ထဝသေန စိန္တေတိ။ ဝါစေတီတိ ဗျဉ္ဇနဝသေန ¶ သဇ္ဈာယတိ။ ရာဂဒေါသာနံ မောဟေန သဟ အဝိနာဘာဝတော တဿ အနုပဂမနံ အတ္ထသိဒ္ဓမေဝါတိ ‘‘မောဟန္ဓကာရပ္ပဒီပ’’န္တိ ဝတွာပိ ‘‘နရံ…ပေ… နောပယန္တီ’’တိ ရာဂဒေါသာနုပဂမနမေဝ ဝုတ္တံ။ ‘‘မောဟန္ဓကာရပ္ပဒီပ’’န္တိ ဝါ ဝစနေနေဝ မောဟဿ အနုပဂမော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ရာဂဒေါသာနမေဝ အနုပဂမနံ ဝုတ္တံ။ မူလဘူတာနံ ပန တိဏ္ဏံ အနုပဂမနဝစနေန သေသကိလေသာနမ္ပိ အနုပဂမနံ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
ဘူမိပုဂ္ဂလစိတ္တုပ္ပတ္တိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဌမော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
အဘိဓမ္မာဝတာရ-အဘိနဝဋီကာ
(ဒုတိယော ဘာဂေါ)
၆။ ဆဋ္ဌော ပရိစ္ဆေဒေါ
အာရမ္မဏဝိဘာဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၉၁-၃။ ဧတေသန္တိ ¶ ¶ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒါနံ။ နနု စ ‘‘စိတ္တံ စေတသိက’’န္တိအာဒိနာ စိတ္တာဒီနိယေဝ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ တာနေဝ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာနိ၊ အာရမ္မဏံ ပန အပ္ပကတံ၊ တံ ကသ္မာ ဣဓ ဝုစ္စတီတိ စောဒနံ မနသိ ကရိတွာ အာဟ ‘‘တေန ဝိနာ နတ္ထိ ဟိ သမ္ဘဝေါ’’တိ။ ယသ္မာ အာရမ္မဏေန ဝိနာ စိတ္တသမ္ဘဝေါ နတ္ထိ၊ န ဟိ အနာရမ္မဏံ စိတ္တံ နာမ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘တယိဒံ စိတ္တံ ကံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ အာသင်္ကာနိဝါရဏတ္ထံ ဣတော ပရံ အာရမ္မဏံ ဒဿယိဿာမီတိ အတ္ထော ¶ ။ ကတိဝိဓံ ပန တံ အာရမ္မဏံ၊ ကိံ သရူပဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ရူပံ သဒ္ဒ’’န္တိအာဒိ။ ဝစနတ္ထံ ပန နေသံ သယမေဝ ဝက္ခတိ။ ဆဠာရမ္မဏကောဝိဒါတိ ဆန္နံ အာရမ္မဏာနံ ဗျာကရဏကုသလာ ဗုဒ္ဓါဒယော။
ဘူတေတိ စတ္တာရော မဟာဘူတေ။ ဥပါဒါယာတိ နိဿာယ။ စတုသမုဋ္ဌိတောတိ ကမ္မာဒီဟိ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သမုဋ္ဌိတော။ နိဒဿိတဗ္ဗံ နိဒဿနံ။ ကိံ တံ? ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေါ စက္ခုဝိညာဏဿ ဂေါစရဘာဝေါ ¶ ၊ သဟ နိဒဿနေနာတိ သနိဒဿနော။ ပဋိဟညတိ၊ ပဋိဟနနန္တိ ဝါ ပဋိဃော၊ ယေန ဗျာပါရာဒိဝိကာရပစ္စယန္တရသဟိတေသု စက္ခာဒီနံ နိဿယေသု ဝိကာရုပ္ပတ္တိ၊ သော သယံ နိဿယဝသေန စ သမ္ပတ္တာနံ၊ အသမ္ပတ္တာနဉ္စ ပဋိမုခဘာဝေါ အညမညပတနံ ပဋိဃောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သယံ သမ္ပတ္တိံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဿ နိဿယဝသေန သမ္ပတ္တိ ဂန္ဓရသဃာနဇိဝှာကာယာနံ။ ဣတရေသံ ဥဘယထာပိ အသမ္ပတ္တိ၊ တသ္မာ ဣဓ အသမ္ပတ္တာနံ ပဋိမုခဘာဝေါ ‘‘ပဋိဃော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သဟ ပဋိဃေနာတိ သပ္ပဋိဃော၊ သနိဒဿနော စ သော သပ္ပဋိဃော စာတိ သနိဒဿနသပ္ပဋိဃော။ ဧတ္ထာဟ – ယဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေါ အတ္ထိ၊ သော သနိဒဿနော၊ စက္ခုဝိညာဏဂေါစရဘာဝေါဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေါ။ တဿ စ ရူပါယတနတော အနညတ္တာ ကထံ သဟ နိဒဿနေန သနိဒဿနောတိ ယုဇ္ဇတီတိ? ဝုစ္စတေ – အနညတ္တေပိ တဿ အညေဟိ ဓမ္မေဟိ ရူပါယတနံ ဝိသေသေတုံ အညံ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သဟ နိဒဿနေန သနိဒဿန’’န္တိ။ ဓမ္မသဘာဝသာမညေန ဟိ ဧကီဘူတေသု ဓမ္မေသု ယော နာနတ္တကရော ဝိသေသော၊ သော အညံ ဝိယ ကတွာ ဥပစာရိတုံ ယုတ္တော။ ဧဝဉှိ အတ္ထဝိသေသာဝဗောဓော ဟောတိ။ ရူပါရမ္မဏသညိတောတိ အယံ ဧဝရူပေါ ဝဏ္ဏော ရူပါရမ္မဏန္တိ သညိတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – စတ္တာရော မဟာဘူတေ ဥပါဒါယ တေ အမုဉ္စိတွာ ပဝတ္တမာနော ကမ္မသမုဋ္ဌာနော စိတ္တသမုဋ္ဌာနော ဥတုသမုဋ္ဌာနော အာဟာရသမုဋ္ဌာနော စ နီလာဒိဝသေန ဒိဿမာနော ဣန္ဒြိယေဟိ ဃဋ္ဋေန္တော စ ဝဏ္ဏော ရူပါရမ္မဏံ နာမာတိ။
၂၉၄-၇။ စိတ္တဉ္စ ဥတု စ စိတ္တောတု၊ တေဟိ သမ္ဘဝတိ၊ တေ ဝါ သမ္ဘဝါ ပစ္စယာ ဣမဿာတိ စိတ္တောတုသမ္ဘဝေါ။ သဟ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကဝိညာဏေန ပဝတ္တော သဒ္ဒေါ သဝိညာဏကသဒ္ဒေါ၊ သဝိညာဏကသဒ္ဒေါ ပန န ကေဝလံ သဝိညာဏကသန္တာနပ္ပဝတ္တောဝ ကုစ္ဆိသဒ္ဒါဒိဝသေန တဿ ဥတုသမုဋ္ဌိတဿာပိ သမ္ဘဝတော။
ဓရီယတီတိ ¶ ¶ ကလာပပရမ္ပရာယ သန္ဓာရီယတိ။ သူစနတောတိ အတ္တနော ဝတ္ထုဿ သုပါကဋကရဏတော။ ဂန္ဓော ဟိ ‘‘ဣဒံ သုဂန္ဓံ၊ ဣဒံ ဒုဂ္ဂန္ဓ’’န္တိ ပကာသေတိ၊ ပဋိစ္ဆန္နပုပ္ဖဖလာဒီနိ ‘‘ဣဒမေတ္ထ အတ္ထီ’’တိ ပေသုညံ ကရောန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ။
ရသမာနာတိ အဿာဒဝသေန တုဿမာနာ။ ရသန္တီတိ အသန္တိ၊ အနုဘဝန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ရ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဧဝဉှိ ‘‘ရသမာနာ နံ အသန္တီတိ ရသော’’တိ နိရုတ္တိနယော သုန္ဒရော ဟောတိ။ ဣတရထာ ‘‘ရသန္တိ အဿာဒေန္တီ’’တိ ဝုစ္စမာနေ ‘‘ရသမာနာ’’တိ ဣဒံ နိရတ္ထကမေဝ သိယာ။ အထ ဝါ ‘‘ရသမာနာ’’တိ ဣတော ရ-ကာရံ၊ ‘‘ရသန္တီ’’တိ ဣတော သ-ကာရဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘ရသော’’တိ နိရုတ္တိနယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
၂၉၈။ ဖုသီယတီတိ ဃဋ္ဋီယတိ။ ကိံ တံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ နာမာတိ အာဟ ‘‘ပထဝီတေဇဝါယဝေါ’’တိ။ ဣမိနာ ဓာတုတ္တယမေဝ ကာယဝိညာဏဝိညေယျဘာဝသင်္ခါတဖောဋ္ဌဗ္ဗံ နာမ၊ န အညန္တိ ဒဿေတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အာပေါဓာတု န ဂဟိတာ၊ နနု သီတတာ ဖုသိတွာ ဂယှတိ၊ သာ စ အာပေါဓာတု ဧဝါတိ? သစ္စံ ဂယှတိ၊ န ပန အာပေါဓာတု၊ ကိဉ္စရဟိ တေဇောဓာတု ဧဝ။ မန္ဒေ ဟိ ဥဏှဘာဝေ သီတဝုဒ္ဓိ၊ န သီတတာ နာမ ကောစိ ဂုဏော အတ္ထိ။ ကေဝလံ ပန ဥဏှဘာဝဿ မန္ဒတာယ သီတတာဘိမာနော။ ကထံ ပနေတံ ဝိညာတဗ္ဗန္တိ စေ? သီတဝုဒ္ဓိယာ အနဝဋ္ဌိတဘာဝတော ပါရာပါရေ ဝိယ။ တထာ ဟိ ဃမ္မကာလေ အာတပေ ဌတွာ ဆာယံ ပဝိဋ္ဌာနံ သီတဝုဒ္ဓိ ဟောတိ၊ တတ္ထေဝ ပထဝီဂဗ္ဘတော ဥဋ္ဌိတာနံ ဥဏှဝုဒ္ဓိ စ။ ကိဉ္စရဟိ ဟိမပါတသမယာဒီသု သီတဿ ပရိပါစကတ္တဒဿနတော စ တေဇောဓာတု ဧဝ သီတတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ စ သီတတာ အာပေါဓာတု သိယာ၊ ဧကသ္မိံ ကလာပေ ဥဏှဘာဝေန သဒ္ဓိံ ဥပလဗ္ဘေယျ ဒွိန္နံ ဓာတူနံ အဝိနိဗ္ဘောဂပ္ပဝတ္တိတော၊ န စ ပနေဝံ ဥပလဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ဉာယတိ ‘‘န အာပေါဓာတု သီတတာ’’တိ ¶ ။ ဣဒံ စတုမဟာဘူတာနံ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတံ ဣစ္ဆန္တာနံ ဥတ္တရံ၊ အနိစ္ဆန္တာနမ္ပိ ပန စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဧကသ္မိံ ကလာပေ ကိစ္စဒဿနေန သဘာဂဝုတ္တိတာယ သာဓိတာယ ဣဒမေဝ ဥတ္တရံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝါယောဓာတု သီတတာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသမ္ပိ ဣဒမေဝ ဥတ္တရံ။ ယဒိ ဝါယောဓာတု သီတတာ သိယာ၊ ဧကသ္မိံ ကလာပေ ဥဏှဘာဝေန သဒ္ဓိံ ဥပလဗ္ဘေယျ၊ န စ ပနေဝံ ဥပလဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ဝိညာယတိ ‘‘န ဝါယောဓာတု သီတတာ’’တိ။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ဒြဝတာ အာပေါဓာတု၊ သာ စ ဖုသိတွာ ဂယှတီ’’တိ၊ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ဒြဝဘာဝေါပိ နာမ ဖုသီယတီတိ ဣဒံ အာယသ္မန္တာနံ အဓိမာနမတ္တံ သဏ္ဌာနေ ဝိယာ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –
‘‘ဒြဝဘာသဟဝုတ္တီနိ ¶ ၊ တီဏိ ဘူတာနိ သမ္ဖုသံ၊
ဒြဝတံ သမ္ဖုသာမီတိ၊ လောကောယမဘိမညတိ။
‘‘ဘူတေ ဖုသိတွာ သဏ္ဌာနံ၊ မနသာ ဂယှတေ ယထာ၊
ပစ္စက္ခတော ဖုသာမီတိ၊ ဉာတဗ္ဗာ ဒြဝတာ တထာ’’တိ။
၂၉၉။ သဗ္ဗံ နာမန္တိ သဗ္ဗံ စိတ္တစေတသိကနိဗ္ဗာနသမ္မတံ နာမံ။ စိတ္တစေတသိကဉှိ အာရမ္မဏံ ပတိ နမနတော နာမံ။ နိဗ္ဗာနံ ပန စိတ္တစေတသိကဿ အတ္တာနံ ပတိ နာမနတော နာမံ။ ရူပန္တိ နိပ္ဖန္နရူပံ။ ကိံ အဝိသေသေနာတိ စေ၊ နောတိ အာဟ ‘‘ဟိတွာ ရူပါဒိပဉ္စက’’န္တိ။ လက္ခဏာနီတိ အနိစ္စာဒိလက္ခဏာနိ။ ပညတ္တီတိ နာမုပါဒါယဝသေန ဒုဝိဓာ ပညတ္တိ။
၃၀၀။ ဣမာနိ ပန ဆဗ္ဗိဓာနိ အာရမ္မဏာနိ သဗ္ဗာနိ သဗ္ဗတ္ထ လဗ္ဘန္တိ၊ ဥဒါဟု ကတ္ထစိ ကာနိစီတိ အာဟ ‘‘ဆဠာရမ္မဏာနီ’’တိအာဒိ။ တီဏိ ရူပေတိ ရူပါဝစရဘူမိယံ ရူပသဒ္ဒဓမ္မဝသေန တီဏိ အာရမ္မဏာနိ လဗ္ဘန္တိ။ ဃာနာဒိတ္တယဿ ပန တတ္ထ အဘာဝတော ဂန္ဓာရမ္မဏာဒီနိ ဓမ္မာရမ္မဏတော ဝိသုံ န လဗ္ဘန္တိ။ အရူပဘဝေ ပန သဗ္ဗသော ရူပါနံ အဘာဝတော ဧကံ ဓမ္မာရမ္မဏမေဝ လဗ္ဘတိ၊ န အညန္တိ အာဟ ‘‘အရူပေ ဓမ္မာရမ္မဏမေကက’’န္တိ ¶ ။ နနု စ အရူပဘဝတော စဝိတွာ ကာမဘဝေ နိဗ္ဗတ္တန္တာနံ အရူပဘဝေယေဝ ဂတိနိမိတ္တဝသေန ရူပါရမ္မဏံ ဥပဋ္ဌာတီတိ? သစ္စံ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တံ ပန ကာမဘဝေယေဝ အာရမ္မဏံ။ ဥပပဇ္ဇိတဗ္ဗဘဝသ္မိဉှိ ဝဏ္ဏော ဂတိနိမိတ္တဝသေန ဥပဋ္ဌာတိ။
၃၀၁-၂။ ဧဝံ ဆ အာရမ္မဏာနိ သရူပတော၊ ပဝတ္တိပ္ပဘေဒတော စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု အဘယဂိရိဝါသီနံ ကိဉ္စိ ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတွာ တံ ပဋိက္ခိပိတုံ ‘‘ခဏဝတ္ထုပရိတ္တတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခဏဝတ္ထုပရိတ္တတ္တာတိ ခဏဿ စေဝ ဝတ္ထုနော စ ပရိတ္တတ္တာ။ ယေ ရူပါဒယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယေသန္တိ ယေသံ အာစရိယာနံ လဒ္ဓိ။ ယေသန္တိ ဝါ ဓမ္မာရမ္မဏေန သဟ သမ္ဗန္ဓီဘာဝတော၊ ဝုတ္တံ ဝဝတ္ထာပကတ္တာ စ။ တေ ဟိ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝဝတ္ထာပေန္တော အတ္တနာ သဟ တံ သမ္ဗန္ဓေန္တိ၊ တသ္မာ ဓမ္မာရမ္မဏေန သဟ သမ္ဗန္ဓီဘာဝါပေက္ခာယ ‘‘ယေသ’’န္တိ သာမိဝစနန္တိ။ ဣမိနာ ပန ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယေ ရူပါဒယော ပဉ္စ အာရမ္မဏာ သန္တတ္တအယောဂုဠေ ပတိတဇလဗိန္ဒု ဝိယ ပရိတ္တက္ခဏိကာ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ အသက္ကုဏေယျဂ္ဂဟဏာ ပရမာဏု ဝိယ ပရိတ္တဝတ္ထုကာ၊ တတော စ သကသကဝိညာဏာနံ အာပါထံ ¶ န ဂစ္ဆန္တိ၊ ကေဝလံ ပန မနောဝိညာဏဿေဝ ဂေါစရာ၊ တေ ဓမ္မာရမ္မဏံ နာမာတိ ယေသံ လဒ္ဓိ၊ တေ ယေသံ ဝါ ဓမ္မာရမ္မဏံ နာမာတိ။ ဧတေနေဝ စ အတီတာနာဂတဘာဝေန အတိဒူရအစ္စာသန္နဘာဝေန၊ ကုဋ္ဋာဒိအန္တရိတာဘာဝေန စ အာပါထံ အနာဂစ္ဆန္တာနမ္ပိ ရူပါဒီနံ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတီတိ။ ဧဝံလဒ္ဓိကာ ပန တေ –
‘‘ဣမေသံ ခေါ၊ အာဝုသော၊ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ နာနာဝိသယာနံ နာနာဂေါစရာနံ န အညမညဿ ဂေါစရဝိသယံ ပစ္စနုဘောန္တာနံ မနော ပဋိဿရဏံ၊ မနော စ နေသံ ဂေါစရဝိသယံ ပစ္စနုဘောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၅) –
ဣဒံ ¶ သုတ္တံ အာဟရိတွာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တေ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာဝါတိ န အနုဝတ္တိတဗ္ဗာ။ အညမည…ပေ… ဘောန္တာနန္တိ စက္ခုန္ဒြိယံ သောတိန္ဒြိယဿ ဂေါစရံ န ပစ္စနုဘောတိ၊ တထာ ‘‘သောတိန္ဒြိယံ စက္ခုန္ဒြိယဿာ’’တိအာဒိနာ အညမညဿ အာရမ္မဏံ နေဝ ပစ္စနုဘောန္တာနံ နာနုဘဝန္တာနံ န ဂဏှန္တာနံ။ တေသန္တိ တေသံ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ။
၃၀၃။ တဉ္စ ဂေါစရံ မနော ပစ္စနုဘောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တံ ရူပါဒိပဉ္စဝိဓံ အာရမ္မဏံ စ-သဒ္ဒေန ဓမ္မာရမ္မဏဉ္စ မနော ပစ္စနုဘောတိ၊ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယဒိ စက္ခာဒီနမာပါထဂတာနိ ဝိနာ အဝသေသာ ဓမ္မာရမ္မဏာ ဟောန္တိ၊ တဒါ တံဝိသယံ စိတ္တံ ပဉ္စိန္ဒြိယာနံ ဝိသယံ ပစ္စနုဘောန္တံ နာမ န ဟောတိ၊ အတ္တနောယေဝ ပန ဝိသယံ ပစ္စနုဘောန္တံ နာမ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ မနောဝ တေသံ ဂေါစရဝိသယံ ပစ္စနုဘောတီတိ ဒုပ္ပရိဟာရိယံ ဘဝေယျ၊ န စ တံ သုတ္တဝစနံ သက္ကာ အတိက္ကမေတုံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေန စက္ခာဒီနံ အနာပါထဂတာပိ မနောဂေါစရာ ရူပါဒယော ရူပါဒိအာရမ္မဏာနေဝ ဟောန္တိ၊ န ဓမ္မာရမ္မဏာတိ။ ယဒိ ရူပါရမ္မဏံ စိတ္တံ အတ္တနော ဝိသယံ နာနုဘောတိ၊ ပရဝိသယမေဝ အနုဘောတိ၊ ကထံ ဒဿနာဒိကိစ္စံ န ကရောတိ? တံတံကိစ္စာနံ နိဿယဘူတဿ ဝတ္ထုနော အနိဿိတတ္တာ။ ကထဉ္စရဟိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနံ ဝိသယံ ပစ္စနုဘောတိ နာမ? ဒဿနာဒိကိစ္စဿ အကရဏေပိ စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ ဒိဋ္ဌာဒိအာကာရဿေဝ ဂဟဏတော ပဉ္စိန္ဒြိယာနံ ဝိသယံ ပစ္စနုဘောတိ နာမ။ ယဒိ ဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ ဒိဋ္ဌာဒိအာကာရံ န ဂဏှာတိ၊ ရူပါဒီနံ နီလတ္တာဒိဝသေန ဇာနနံ မနောဝိညာဏမေဝ ကရောတိ၊ န ပဉ္စဝိညာဏာနီတိ တထာ ဇာနနမေဝ န ဟောတိ။ တဿ ပန အတ္ထိတာယေဝေတံ ¶ ဝိညာတဗ္ဗံ – အနာပါထဂတရူပါဒါရမ္မဏံ စိတ္တံ အတ္တနော ဝိသယံ န ပစ္စနုဘောတိ နာမ။ အထ ခေါ ¶ ပဉ္စိန္ဒြိယာနံ ဝိသယမေဝ ပစ္စနုဘောတီတိ။ အထ သိယာ၊ န မယံ စိတ္တဿ ပဉ္စိန္ဒြိယဝိသယာနုဘဝနံ ပဋိက္ခိပါမ၊ တဿ ပန အနုဘဝနံ ဒဿနာဒိကိစ္စဝိရဟေန ဓမ္မာရမ္မဏဝသေနေဝါတိ စေ? တမ္ပိ န၊ သုတ္တေ တထာ အာဂတဋ္ဌာနဿ အဘာဝတော။ ယဒိ ဟိ စိတ္တံ ဒဿနာဒိကိစ္စဝိရဟေန ပဉ္စိန္ဒြိယဝိသယံ ဓမ္မာရမ္မဏဝသေနေဝ ပစ္စနုဘောတိ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနံ ဝိသယံ ပစ္စနုဘဝမာနာ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုပိ ဓမ္မာရမ္မဏာယေဝ သိယာ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘ဓမ္မာယတနံ မနောဓာတုယာ စ မနောဝိညာဏဓာတုယာ စ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ပဋ္ဌာနေ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တထာ ပန အဝတွာ –
‘‘ရူပါယတနံ သဒ္ဒါယတနံ ဂန္ဓာယတနံ ရသာယတနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ မနောဓာတုယာ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂)၊
‘‘ရူပါယတနံ…ပေ… ဓမ္မာယတနံ မနောဝိညာဏဓာတုယာ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ စ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂) –
ဝုတ္တတ္တာ ပဉ္စိန္ဒြိယာနံ ဝိသယံ ပစ္စနုဘောန္တီ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတု တံပဉ္စိန္ဒြိယာနံ ဝိသယဝသေန ပစ္စနုဘောတိ၊ န ဓမ္မာယတနဝသေနာတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။
၃၀၄-၅။ ဧဝံ ဧကေနာကာရေန ပဋိက္ခေပဝိဓိံ ဒဿေတွာ ပုန အပရေနပိ ကာရဏေန ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခာဒီ’’တိအာဒိ။ အာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန ဒိဗ္ဗသောတဉာဏဂ္ဂဟဏံ။ ဣတိပိ န ယုဇ္ဇတီတိ န ကေဝလံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေနေဝ ကာရဏေန၊ အထ ခေါ ဣမိနာပိ ကာရဏေန န ယုဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဒိပိ စက္ခာဒီနံ အနာပါထဂတရူပါဒီနိ ဓမ္မာရမ္မဏာ နာမ ဟောန္တိ၊ တဒါ ¶ ဒိဗ္ဗစက္ခာဒီနိ ရူပါဒိအာရမ္မဏာနိ န သိယုံ တေသံ ပသာဒဝိသယာနံ ရူပသဒ္ဒါနံ ပရိဂ္ဂဏှနတော၊ ဧဝဉ္စ သတိ သုတ္တေသု ဒိဗ္ဗစက္ခုဒိဗ္ဗသောတာနံ ဓမ္မာရမ္မဏတာဝ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ န ရူပါဒိအာရမ္မဏတာ၊ ဝုတ္တာ စ သာ၊ တသ္မာ စက္ခာဒီနံ အဝိသယာ ရူပါဒယော ရူပါဒါရမ္မဏာနေဝ၊ န ဓမ္မာရမ္မဏာတိ။ တေနေဝ စ ဓမ္မသင်္ဂဟေပိ –
‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ¶ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ သဒ္ဒါရမ္မဏံ ဝါ ဂန္ဓာရမ္မဏံ ဝါ ရသာရမ္မဏံ ဝါ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ဝါ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝါ၊ ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘ၊ တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁) –
ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စ အနာပါထဂတာနံ ဓမ္မာရမ္မဏတ္တေ သဗ္ဗညုတညာဏံ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ န ဟောတီတိ အာပဇ္ဇတီတိ။ ဧဝံ သတီတိ ယဒိ ကဒါစိ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ဟုတွာ ကဒါစိ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ကဒါစိ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဟုတွာ ကဒါစိ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တဒါ တေသံ ရူပါဒိအာရမ္မဏာနံ နိယမောပိ ကထံ ဘဝေ ‘‘ဣဒံ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ၊ ဣဒံ ဓမ္မာရမ္မဏ’’န္တိ နိယမော န ဘဝေယျ၊ အာရမ္မဏသင်္ကရော ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။
၃၀၆။ ဧဝံ ဆဗ္ဗိဓံ အာရမ္မဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိဿ အနန္တရဘေဒံ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိတ္တိကဝသေန ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ အာရမ္မဏ’’န္တိအာဒိ။ ဆဗ္ဗိဓံ ပရိတ္တတ္တိကာဒိကံ တံ ဧတံ သဗ္ဗံ အာရမ္မဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရိတ္တတ္တိကာဒီနန္တိ ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တိကာဒီနံ။ ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တိကော ဟိ ဣဓ ‘‘ပရိတ္တတ္တိကော’’တိ ဝုတ္တော မဇ္ဈပဒလောပဝသေန။ အာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန မဂ္ဂါရမ္မဏတ္တိကော ¶ အတီတာရမ္မဏတ္တိကော အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတ္တိကောတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ တိကာနံ သင်္ဂဟော။ တတ္ထ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏာ ဓမ္မာ၊ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ ဓမ္မာ၊ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ ဓမ္မာ’’တိ ဧဝမာဂတော ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တိကော။ အာဒိပဒဝသေန ‘‘မဂ္ဂါရမ္မဏာ ဓမ္မာ၊ မဂ္ဂဟေတုကာ ဓမ္မာ၊ မဂ္ဂါဓိပတိနော ဓမ္မာ’’တိ ဧဝမာဂတော မဂ္ဂါရမ္မဏတ္တိကော။ ‘‘အတီတာရမ္မဏာ ဓမ္မာ၊ အနာဂတာရမ္မဏာ ဓမ္မာ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ဓမ္မာ’’တိ ဧဝမာဂတော အတီတာရမ္မဏတ္တိကော။ ‘‘အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ ဓမ္မာ၊ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ ဓမ္မာ၊ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ ဓမ္မာ’’တိ ဧဝမာဂတော အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတ္တိကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၃၀၇-၉။ ကြိယာဟေတုဒွယန္တိ အဟေတုကကိရိယဒွယံ ဟသိတုပ္ပာဒမနောဓာတု ဣတရဿ မဟဂ္ဂတာဒိအာရမ္မဏတာဝသေနာပိ ဝက္ခမာနတ္တာ။ ‘‘ဣဋ္ဌာဒိဘေဒါ’’တိအာဒိ ပရိတ္တာရမ္မဏဘာဝဝိဘာဝနံ။ ဣဋ္ဌာဒိဘေဒါတိ ဣဋ္ဌဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တအနိဋ္ဌအနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တဘေဒါ။ ပဋိပါဋိယာတိ ‘‘ရူပံ စက္ခုဝိညာဏဿ၊ သဒ္ဒေါ သောတဝိညာဏဿာ’’တိအာဒိနာ အနုက္ကမတော။ ရူပါဒိ…ပေ… တ္တယဿ တူတိ ကိရိယာမနောဓာတုယာ စေဝ ကုသလာကုသလဝိပါကဝိဘာဂဝသေန ဒွိန္နံ မနောဓာတူနဉ္စ သဗ္ဗံ ရူပါဒိပဉ္စကဂေါစရံ ¶ ။ တာ ဟိ ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ပုရိမပစ္ဆိမာ ဟုတွာ နိယတာ ရူပါဒီနေဝ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တန္တိ။
၃၁၁။ ကာမဓာတုယန္တိ ကာမဘဝေ။ တတ္ထ ဟိ နေသံ သဗ္ဗေသံ ဝတ္ထာရမ္မဏာနိ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ စတ္တာရီတိ တေသွေဝ ကိရိယာမနောဓာတု၊ ကုသလဝိပါကစက္ခုသောတဝိညာဏာနိ၊ တထာ သမ္ပဋိစ္ဆနန္တိ ဣမာနိ စတ္တာရိ စိတ္တာနိ။ သေသာနိ ပန ဝတ္ထာရမ္မဏာဘာဝေန တတ္ထ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ။ နေဝ ကိဉ္စီတိ ဝတ္ထာရမ္မဏာနံ သဗ္ဗသော အဘာဝတော ဧတေသု ကိဉ္စိ န ဇာယတိ။
၃၁၂-၃။ ‘‘မဟာပါကာန’’န္တိအာဒိ ¶ ပဌမပရိစ္ဆေဒေ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ပဋုပ္ပန္နာတိ ပစ္စုပ္ပန္နာ။
၃၁၄။ ဧဝံ ပရိတ္တာရမ္မဏေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏေ အပ္ပမာဏာရမ္မဏေ စ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုတိယာရုပ္ပစိတ္တဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒုတိယာရုပ္ပစိတ္တံ ပဌမာရုပ္ပာရမ္မဏတော၊ စတုတ္ထာရုပ္ပံ တတိယာရုပ္ပာရမ္မဏတော မဟဂ္ဂတာရမ္မဏံ။ ဆဗ္ဗိဓန္တိ ကုသလဝိပါကကိရိယာဝသေန ပစ္စေကံ တိဝိဓတာယ ဆပ္ပကာရံ။
၃၁၆-၂၀။ ဉာဏံ ပရိဟီနံ ဧတေသံ၊ ဉာဏတော ပရိဟီနာတိ ဝါ ဉာဏဟီနာ။ ပရိတ္တာရမ္မဏာ…ပေ… ဟောန္တိ တေတိ အဋ္ဌ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါ သေခပုထုဇ္ဇနခီဏာသဝါနံ ကဒါစိ နိရုဿုက္ကဘာဝေန အာဒရာကရဏဝသေန အကမ္မညသရီရတာအညဝိဟိတတာဟိ ဝါ အသက္ကစ္စဒါနပစ္စဝေက္ခဏဓမ္မဿဝနာဒီသု အတိပဂုဏဝိပဿနာယ စ ကာမာဝစရဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိကာလေ ပရိတ္တာရမ္မဏာ။ အတိပဂုဏာနံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ။ ကသိဏနိမိတ္တာဒိပညတ္တိပစ္စဝေက္ခဏကာလေ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဝသေန နဝတ္တဗ္ဗာ။ အကုသလေသု စတ္တာရော ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါ စတုပညာသကာမာဝစရဓမ္မာနံ၊ ရူပဿ စ ‘‘အတ္တာ သတ္တော’’တိ ပရာမသနအဿာဒနာဘိနန္ဒနကာလေ ပရိတ္တာရမ္မဏာ။ တေနေဝါကာရေန သတ္တဝီသတိမဟဂ္ဂတဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တကာလေ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ။ ပဏ္ဏတ္တိဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနကာလေ သိယာ နဝတ္တဗ္ဗာ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဝသေန။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တာနိ တေယေဝ ဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ဝိနာ ပရာမာသေန အဿာဒနာဘိနန္ဒနဝသေန ပဝတ္တိယံ၊ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တာနိ ဒေါမနဿဝသေန ပဝတ္တိယံ၊ ဝိစိကိစ္ဆာသမ္ပယုတ္တံ ဒွေဠှကဘာဝေန၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ဝိက္ခိပနဝသေန၊ အဝူပသမဝသေန စ ပဝတ္တိယံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကြိယတောပိ စ တထာတိ ကိရိယစိတ္တတောပိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ¶ စတ္တာရောတိ အတ္ထော။ ကြိယာဝေါဋ္ဌဗ္ဗနန္တိ ¶ သရူပကထနမေတံ၊ န ပန ကုသလာကုသလဝိပါကဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။
တိဝိဓော ဟောတိ ဂေါစရောတိ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏဝသေန တိဝိဓောပိ ဂေါစရော ဟောတိ။ ကထံ? ကုသလကိရိယာဝသေန အဋ္ဌ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါ သေခပုထုဇ္ဇနခီဏာသဝါနံ သက္ကစ္စဒါနပစ္စဝေက္ခဏဓမ္မဿဝနဝိပဿနာဒီသု ကာမာဝစရဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တကာလေ ကာမာဝစရာရမ္မဏိကအဘိညာယ ပရိကမ္မာနုလောမကာလေ စ ပရိတ္တာရမ္မဏာ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိပစ္စဝေက္ခဏကာလေ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏဈာနာဒီနံ ပရိကမ္မကာလေ မဟဂ္ဂတဓမ္မေ အာရဗ္ဘ သမ္မသနကာလေ စ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ ဟောန္တိ။ ယထာလာဘံ ဂေါတြဘုဝေါဒါနကာလေ ပန လောကုတ္တရံ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ စ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာဘိညာယ ပရိကမ္မကာလေ စ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ။ ပဏ္ဏတ္တိပစ္စဝေက္ခဏကာလေ ပဏ္ဏတ္တာရမ္မဏိကဈာနာဘိညာနံ ပရိကမ္မကာလေ စ နဝတ္တဗ္ဗာ။ အဘိညာဒွယဿ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏတံ သတ္တရသမပရိစ္ဆေဒေ ဝက္ခတိ။ ကိရိယာဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ ယထာဝုတ္တဓမ္မာနံ တံတံအာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာနံ ပုရေစရံ ဟုတွာ တံ တဒေဝ အာဝဇ္ဇန္တံ ပဝတ္တတီတိ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏံ။ ပဉ္စဒွါရေ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ပဝတ္တိယံ ပရိတ္တာရမ္မဏမေဝ။
ဝုတ္တာဝသေသာနီတိ ယထာဝုတ္တေဟိ အဝသိဋ္ဌာနိ ပန္နရသ ရူပါဝစရာနိ ပဌမတတိယာနိ၊ ဆ အရူပါဝစရကုသလဝိပါကကိရိယစိတ္တာနီတိ ဧကဝီသတိ စိတ္တာနိ။ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာနီတိ ပရိတ္တာဒိဝသေန နဝတ္တဗ္ဗဿ ကသိဏာဒိနိမိတ္တသတ္တပညတ္တိအာကာသဝိညာဏာဘာဝဿ အာရမ္မဏကရဏတော နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာနိ။
ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တိကံ သမတ္တံ။
၃၂၁-၂။ ဧဝံ ¶ ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တိကဝသေန ဝိသယီဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏနိဒ္ဒေသေနေဝ မဂ္ဂါရမ္မဏတ္တိကသင်္ဂဟိတောပိ ဝိသယီဝိဘာဂေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ ပဟာယ အတီတာရမ္မဏတ္တိကဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဒုတိယာရုပ္ပစိတ္တဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒုတိယာရုပ္ပစိတ္တံ အတီတဿ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏဿ အာရမ္မဏကရဏတော၊ စတုတ္ထာရုပ္ပံ တတိယာရုပ္ပဿ အာရမ္မဏကရဏတော ဧကန္တအတီတာရမ္မဏံ။ ပစ္စုပ္ပန္နာဝ ဂေါစရာတိ ရူပါဒိမှိ ဓရမာနေယေဝ ¶ ပဉ္စဒွါရိကစိတ္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ အနာဂတာရမ္မဏံ ပန နိယတံ ကိဉ္စိ နတ္ထိ အနာဂတံသဉာဏဿပိ ပဉ္စမဇ္ဈာနတော အဘိန္နတ္တာ။
၃၂၄-၆။ သိယာ…ပေ… နာဂတဂေါစရာတိ အဋ္ဌ တာဝ မဟာဝိပါကာ ဒေဝမနုဿာနံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏကာလေ ကမ္မံ ဝါ ကမ္မနိမိတ္တံ ဝါ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယံ အတီတာရမ္မဏာ။ ဘဝင်္ဂစုတိကာလေပိ ဧသေဝ နယော။ ဂတိနိမိတ္တံ ပန ကဒါစိ ကမ္မနိမိတ္တဉ္စ အာရဗ္ဘ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏကာလေ၊ တဒနန္တရံ ဘဝင်္ဂကာလေ စ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ၊ တထာ ပဉ္စဒွါရေ တဒါရမ္မဏဝသေန ပဝတ္တိယံ။ မနောဒွါရေ ပန အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာနံ ဇဝနာနံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တိယံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ။ ကုသလာကုသလဝိပါကာဟေတုကဥပေက္ခာသဟဂတမနောဝိညာဏဓာတုဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ကေဝလဉှိ တာ ယထာက္ကမံ မနုဿေသု ဇစ္စန္ဓာဒီနံ၊ အပါယေသု စ သဗ္ဗေသံ ပဋိသန္ဓိ ဟောန္တိ။ ပဉ္စဒွါရေ စ သန္တီရဏကာလေ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာဝ ဟောန္တီတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ သောမနဿသဟဂတာ ပန ပဉ္စဒွါရေ သန္တီရဏဝသေန၊ တဒါရမ္မဏဝသေန စ ပဝတ္တိကာလေ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ၊ မနောဒွါရေ စ တဒါရမ္မဏကာလေ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဟသိတုပ္ပာဒစိတ္တံ ပန ¶ ခီဏာသဝါနံ ပဉ္စဒွါရေ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရံ ကုရုမာနာနံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ မနောဒွါရေ အတီတာဒိဘေဒေ ဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ဟသိတုပ္ပာဒဝသေန ပဝတ္တိယံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ။ ‘‘ကုသလာကုသလာ’’တိအာဒီသု ကုသလေသု တာဝ စတ္တာရော ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါ သေခပုထုဇ္ဇနာနံ၊ အတီတာဒိဘေဒါနိ ခန္ဓဓာတုအာယတနာနိ သမ္မသနကာလေ၊ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ၊ အတီတာဒိအာရမ္မဏိကအဘိညာနံ ပရိကမ္မကာလေ စ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ။ ပညတ္တိနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏကာလေ၊ ဂေါတြဘုဝေါဒါနကာလေ၊ ပညတ္တိနိဗ္ဗာနာရမ္မဏိကအဘိညာနံ ပရိကမ္မာဒိကာလေ စ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ။ ပညတ္တိနိဗ္ဗာနာနိ ဟိ ဣဓ အတီတာဒိကာလဝသေန နဝတ္တဗ္ဗာနီတိ တဒါရမ္မဏာနိ အတီတာရမ္မဏာဒိဝသေန နဝတ္တဗ္ဗာနိ။ တေနာဟ ‘‘သန္တပညတ္တိကာလေပီ’’တိ၊ ယထာသမ္ဘဝံ သန္တဿ နိဗ္ဗာနဿ၊ ပညတ္တိယာ စ အာရမ္မဏကရဏကာလေတိ အတ္ထော။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘သန္တေ ပညတ္တိကာလေသူ’’တိ လိခန္တိ၊ သော အပါဌော။ တဿ ပန အပါဌဘာဝံ အဇာနန္တာ အတ္ထဟာနိမ္ပိ အသလ္လက္ခေတွာ ဝစနဝိပလ္လာသဝသေန ပညတ္တိကာလသ္မိံ သတီတိ အတ္ထံ လိခန္တိ။ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာနိပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကေဝလဉှိ တေသံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာနိ နတ္ထိ။ ဉာဏဝိရဟေန လောကုတ္တရဓမ္မာရမ္မဏေ အသမတ္ထဘာဝတောတိ အယမေဝ ဝိသေသော။
အကုသလေသု ¶ စတ္တာရော ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါ အတီတာဒိဘေဒါနံ တေဘူမကဓမ္မာနံ အဿာဒနာဘိနန္ဒနပရာမသနကာလေ အတီတာဒိအာရမ္မဏာ။ တထေဝ ပညတ္တိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိကာလေ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ ပရာမာသဂ္ဂဟဏံ နတ္ထိ။ ဒွေ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါ အတီတာဒိဘေဒေ ဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ဒုဿနကာလေ အတီတာဒိအာရမ္မဏာ၊ ပဏ္ဏတ္တိံ အာရဗ္ဘ ဒုဿနကာလေ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ။ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တာ တေသု ¶ ဓမ္မေသု အနိဋ္ဌင်္ဂတဘာဝေန စ အဝူပသမဝိက္ခေပဝသေန စ ပဝတ္တိယံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ။ ကိရိယာသု အဋ္ဌ သဟေတုကစိတ္တုပ္ပာဒါ ကုသလစိတ္တုပ္ပာဒဂတိကာ ဧဝ။ တတ္ထ ဟိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ကုသလေသု ဉာဏသမ္ပယုတ္တေဟိ၊ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေဟိ သမာနာ။ ကေဝလံ ပန တေ သေခပုထုဇ္ဇနာနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဣမေ ခီဏာသဝါနန္တိ အယမေဝေတ္ထ ဝိသေသော။ ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ပန ဥပေက္ခာသဟဂတာ ပဉ္စဒွါရေ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ပဝတ္တိယံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ၊ မနောဒွါရေ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာနဉ္စေဝ ပညတ္တိနိဗ္ဗာနာရမ္မဏာနဉ္စ ဇဝနာနံ ပုရေစာရိကကာလေ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ။ အဘိညာဒွယဿ အတီတာဒိအာရမ္မဏတံ ဝက္ခတိ။ နဝတ္တဗ္ဗာ…ပေ… အာဒိနာတိ ကသိဏနိမိတ္တာဒိပညတ္တာရမ္မဏတ္တာ အတီတာရမ္မဏာဒိနာ နဝတ္တဗ္ဗာ။
၃၂၇။ ကြိယာ ပဉ္စာတိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ စတဿော၊ အဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ဥပေက္ခာသဟဂတာတိ ဣမာ ပဉ္စ ကိရိယာ။ ရူပတော ပဉ္စမီ ကြိယာတိ ရူပါဝစရပဉ္စမဇ္ဈာနသင်္ခါတာ ကိရိယာဘိညာ စ။ နတ္ထိ ကိဉ္စိ အဂေါစရန္တိ အတီတာဒိဘေဒေသု၊ ကာလဝိမုတ္တေသု စ အဂေါစရံ နာမ ကိဉ္စိ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗမေဝ နေသံ ဂေါစရံ ဟောတီတိ အတ္ထော။
အတီတာရမ္မဏတ္တိကံ။
ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတ္တိကသင်္ဂဟိတောပိ ဝိသယီဝိဘာဂေါ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ သော ဝိသုံ န ဥဒ္ဓဋော။ သရူပတော ပနေသ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ဝိညာဏဉ္စာယတနံ နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဣမေ တာဝ ကုသလဝိပါကကိရိယာဝသေန ဆ စိတ္တုပ္ပာဒါ အတ္တနော သန္တာနသမ္ဗန္ဓံ ဟေဋ္ဌိမံ သမာပတ္တိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနတော အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ။ ရူပါဝစရစတုက္ကဇ္ဈာနာနိ၊ ပဌမတတိယာရူပ္ပာနိ၊ လောကုတ္တရကုသလဝိပါကာနိ စ နိယကဇ္ဈတ္တတော ¶ ဗဟိဘာဝေန ဗဟိဒ္ဓါဘူတာနိ ပထဝီကသိဏာဒီနိ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိတော ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာနိ။ သဗ္ဗေဝ ကာမာဝစရကုသလာကုသလာဗျာကတာ ¶ ဓမ္မာ ရူပါဝစရပဉ္စမဇ္ဈာနဉ္စ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာနိ။ တတ္ထ ကာမာဝစရကုသလတော စတ္တာရော ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါ အတ္တနော ခန္ဓာဒီနိ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ၊ ပရေသံ ခန္ဓာဒိပစ္စဝေက္ခဏေ၊ ပဏ္ဏတ္တိနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏေ စ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ၊ တဒုဘယဝသေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ။ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကေဝလဉှိ တေသံ နိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထိ။ အကုသလာပိ အတ္တနော ခန္ဓာဒီနံ အဿာဒနာဘိနန္ဒနပရာမာသာဒိကာလေ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ၊ ပရဿ ခန္ဓာဒီသု စေဝ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပကသိဏာဒီသု စ တထေဝ ပဝတ္တိကာလေ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ၊ တဒုဘယဝသေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ။ ဒွေပဉ္စဝိညာဏာနိ၊ တိဿော စ မနောဓာတုယောတိ ဣမေ တေရသ စိတ္တုပ္ပာဒါ အတ္တနော ရူပါဒီနိ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယံ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ၊ ပရဿ ရူပါဒီသု ပဝတ္တာ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ၊ တဒုဘယဝသေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ၊ သောမနဿသဟဂတံ သန္တီရဏံ ပဉ္စဒွါရေ သန္တီရဏတဒါရမ္မဏဝသေန အတ္တနော ပဉ္စရူပါဒိဓမ္မေ မနောဒွါရေ တဒါရမ္မဏဝသေန အညေပိ အဇ္ဈတ္တိကေ ကာမာဝစရဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယံ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ၊ ပရေသံ ဓမ္မေသု ပဝတ္တမာနာ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ၊ တဒုဘယဝသေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ။ ဥပေက္ခာသဟဂတသန္တီရဏဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။
ကေဝလံ ပန တံ သုဂတိဒုဂ္ဂတီသု ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိဝသေနာပိ အဇ္ဈတ္တာဒိဘေဒေသု ကမ္မာဒီသု ပဝတ္တတိ။ အဋ္ဌ မဟာဝိပါကာနိ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိတဒါရမ္မဏဝသေန အဇ္ဈတ္တာဒိဘေဒေသု ဓမ္မေသု ပဝတ္တနတော အဇ္ဈတ္တာဒိအာလမ္ဗဏာနိ။ ဟသိတုပ္ပာဒမ္ပိ အတ္တနော ရူပါဒီနိ အာရဗ္ဘ ပဟဋ္ဌာကာရကရဏဝသေန ပဝတ္တိယံ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏံ၊ ပရဿ ရူပါဒီသု ပဝတ္တံ ¶ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ။ မနောဒွါရေပိ အတ္တနော ကတကိရိယပစ္စဝေက္ခဏေန ဟသိတုပ္ပာဒနေ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏံ၊ ပရေသံ ကတကိရိယပစ္စဝေက္ခဏေန ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ၊ တဒုဘယဝသေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ။ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ပန မနောဒွါရေ အာဝဇ္ဇနဝသေန၊ ပဉ္စဒွါရေ စ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ပဝတ္တိယံ အဇ္ဈတ္တာဒိအာရမ္မဏံ။ အဋ္ဌ မဟာကိရိယာ ကုသလဂတိကာယေဝ။ ကေဝလဉှိ တာ ခီဏာသဝါနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ကုသလာနိ သေခပုထုဇ္ဇနာနန္တိ ဧတ္တကမေဝ နာနတ္တံ။ ရူပါဝစရပဉ္စမဇ္ဈာနဿ အဇ္ဈတ္တာဒိအာရမ္မဏတံ ဝက္ခတိ။
၃၂၉။ ‘‘ဖလံ၊ မဂ္ဂ’’န္တိ စ သာမညေန ပုစ္ဆိတတ္တာ အာဟ ‘‘စတ္တာရော…ပေ… ပုညတော’’တိ။
၃၃၂-၄။ အရဟတ္တမဂ္ဂဖလာနိ ပန တေ ဇာနိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တထာ ကုသလာဘိညာ စ ¶ ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေသု ပနာ’’တိအာဒိ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ အာဝဇ္ဇနကိစ္စသမယံ သန္ဓာယ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ‘‘ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စတ္တာရော…ပေ… ပုညတော’’တိ ဣဒံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တဿာပိ သေခပုထုဇ္ဇနသန္တာနပ္ပဝတ္တဿ အဂ္ဂမဂ္ဂဖလဇာနနေ အသမတ္ထတာယ နိဒဿနမတ္တံ။ ကုသလာဘိညာစိတ္တမ္ပိ ပန တံ ဂေါစရံ ကာတုမသမတ္ထမေဝ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ကြိယာဘိညာ မနောဓာတူ’’တိ ဝုတ္တံ။
၃၃၅-၈။ ကသ္မာတိ ကာရဏပုစ္ဆာ။ ‘‘အရဟတော’’တိအာဒိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ‘‘ယသ္မာ’’တိ ဣမဿ အတ္ထေ။ ယသ္မာ ပုထုဇ္ဇနာ ဝါ သေခါ ဝါ အရဟတော မဂ္ဂစိတ္တံ၊ ဖလမာနသဉ္စ ဇာနိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။ အယဉ္စ နေသံ အသမတ္ထတာ အနဓိဂတတ္တာ အနဓိဂတေ စ ဝိသယေ သဗ္ဗေသမ္ပိ မောဟော အတ္ထေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုထုဇ္ဇနော န ဇာနာတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောတာပန္နဿ မာနသန္တိ သောတာပန္နဿ ပါဋိပုဂ္ဂလိကံ မဂ္ဂဖလသင်္ခါတလောကုတ္တရမာနသံ။ ဧဝံ ‘‘သကဒါဂါမိဿ မာနသ’’န္တိအာဒီသုပိ။ လောကိယမာနသံ ¶ ပန အရဟန္တဿာပိ ဇာနာတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ မာရော ပါပိမာ ဘဂဝတော စေတသာ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယာ’’တိ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သင်္ခိပိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌိမော ဟေဋ္ဌိမော’’တိအာဒိ။ ယထေဝ ဟေဋ္ဌိမော ဟေဋ္ဌိမော ပုဂ္ဂလော ဥပရူပရိ စိတ္တံ န ဇာနာတိ၊ ဧဝံ ဥပရိမော ဥပရိမောပိ ဟေဋ္ဌိမဿ ဟေဋ္ဌိမဿ စိတ္တံ န ဇာနာတီတိ စေ? နော န ဇာနာတိ၊ သော ပန အတ္တနာ အဓိဂတဝိသယတ္တာ ဇာနာတိယေဝါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဥပရူပရီ’’တိအာဒိ။ ယထာ ‘‘ဥပရူပရီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘ဟေဋ္ဌိမဿ ဟေဋ္ဌိမဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကံ ဟေဋ္ဌိမ-သဒ္ဒံ စ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟေတွာ ‘‘ဟေဋ္ဌိမဿ စ မာနသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
၃၃၉-၄၁။ ဧဝမ္ပိ ဝိသယီပဓာနဝသေန ဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိသယပ္ပဓာနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယော ဓမ္မော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကုသလမေဝ အာရမ္မဏန္တိ ကုသလာရမ္မဏံ။ ကာမေတိ ပဒံ ဥဘယတ္ထ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ‘‘ကာမေ ကုသလာရမ္မဏံ ကာမေ ကုသလာကုသလဿာ’’တိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ အကုသလဿ ဧကန္တကာမာဝစရတ္တာ န ဧတဿ ဝိသေသိတဗ္ဗတာ အတ္ထိ၊ ကုသလံ ပန ဝိသေသိတဗ္ဗမေဝါတိ တံ အပေက္ခာယ ‘‘ကာမေ’’တိ ဥပရိပဒေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗမေဝ။ အထ ဝါ အကုသလသဟစရိယတော ကုသလမ္ပိ ကာမာဝစရမေဝ ဂယှတီတိ ‘‘ကာမေ’’တိ ဣဒံ ပုရိမပဒဿေဝ ဝိသေသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ကာမာဝစရပါကဿာတိ ¶ ပဉ္စဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနာနံ ဧကန္တေန ရူပက္ခန္ဓာရမ္မဏတ္တာ တဒဝသေသဿ ဧကာဒသဝိဓဿ ကာမာဝစရဝိပါကဿ။ ကာမကြိယဿာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ မနောဓာတုဝဇ္ဇိတဿ ဒသဝိဓကာမာဝစရကိရိယစိတ္တဿ။ ဧတေသံ…ပေ… အာရမ္မဏံ သိယာတိ ဧတ္ထ ကုသလဿ တာဝ အတ္တနာ ကတဿ ဒါနာဒိကာမာဝစရကုသလဿ ပသန္နစိတ္တေန အနုဿရဏကာလေ၊ တထေဝ ပရေဟိ ကတဿ အနုမောဒနကာလေ၊ တဿေဝ ဒုဝိဓဿာပိ အနိစ္စတာဒိဝသေန ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ ¶ ၊ စေတောပရိယဉာဏာဒီနံ ပရိတ္တကုသလာရမ္မဏိကအဘိညာနံ ပရိကမ္မာဒိကာလေ စ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ အကုသလေသု စ စတုန္နံ ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တာနံ ကာမာဝစရကုသလံ အာရဗ္ဘ အဿာဒနာဘိနန္ဒနပရာမသနကာလေ၊ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တာနံ ကေဝလံ အဿာဒနာဒိကာလေ စ ဒွိန္နံ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တာနံ အတ္တနာ၊ ပရေဟိ စ ကတကုသလမာရဗ္ဘ ဝိပ္ပဋိသာရဒုဿနကာလေ၊ ဝိစိကိစ္ဆာစိတ္တဿ အသန္နိဋ္ဌာနကာလေ၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ အဝူပသမဝိက္ခေပကာလေ စ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ အဘိညာစိတ္တဒွယေ ကုသလဿ သေခပုထုဇ္ဇနာနံ အတ္တနာ၊ ပရေဟိ ဝါ ကတကုသလဿ အနုဿရဏကာလေ၊ ပရစိတ္တဝိဇာနနကာလေ၊ ‘‘ဣမိနာ ပုညကမ္မေန မနုဿေသု၊ ကာမာဝစရဒေဝေသု စ နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ ဇာနနကာလေ၊ ‘‘အနာဂတေ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောမိ၊ ကရိဿတီ’’တိ ဇာနနကာလေ စ ကိရိယစိတ္တဿာပိ ခီဏာသဝါနံ အတ္တနာ၊ ပရေဟိ ဝါ ကတကမ္မာနုဿရဏကာလာဒီသု အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ကာမာဝစရဝိပါကေသု နဝန္နံ သုဂတိပဋိသန္ဓီနံ ကမ္မကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏိကပဋိသန္ဓိကာလေ၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ တဒါရမ္မဏာနံ ကာမာဝစရကုသလာရမ္မဏိကဇဝနာနန္တရံ တဒါရမ္မဏကာလေ စ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ။ ဒသဝိဓကာမာဝစရကိရိယာသု စ အဋ္ဌန္နံ မဟာကိရိယစိတ္တာနံ ခီဏာသဝါနံ ကာမာဝစရကုသလပစ္စဝေက္ခဏသမ္မသနကာလေ၊ ပရိတ္တာရမ္မဏိကကိရိယာဘိညာနံ ပရိကမ္မာဒိကာလေ၊ ဟသိတုပ္ပာဒဿ ဒါနာဒိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ တုဿနကာလေ၊ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဿ ပန ကာမာဝစရကုသလာရမ္မဏိကဇဝနာနံ ပုရေစာရိကကာလေ စ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ ဧဝံ ကာမာဝစရကုသလံ ဆန္နံ ရာသီနံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။
၃၄၂။ တတောတိ ယထာဝုတ္တရာသိတော။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စန္နံ ပန ရာသီန’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ကိရိယစိတ္တေသု ဟသိတုပ္ပာဒေါ န သမ္ဘဝတိ ဧကန္တပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ။ တတ္ထ ကာမာဝစရကုသလဿ တာဝ ¶ သေခပုထုဇ္ဇနာနံ ဈာနပစ္စဝေက္ခဏသမ္မသနကာလေ၊ ရူပါဝစရကုသလာရမ္မဏိကအဘိညာနံ ပရိကမ္မာဒိကာလေ၊ အကုသလဿ ဝုတ္တနယေန ပရာမသနာဒိကာလေ၊ အဘိညာသု ကုသလာဘိညာယ သေခပုထုဇ္ဇနာနံ အတ္တနာ၊ ပရေဟိ ဝါ အတီတဘဝေ ဥပ္ပာဒိတဈာနာနုဿရဏကာလေ၊ ပရေသံ ရူပါဝစရစိတ္တပရိစ္ဆိန္ဒနကာလေ၊ ‘‘ဣမိနာ ကမ္မေန ဣမသ္မိံ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိဿတီ’’တိ ဇာနနကာလေ စ ‘‘အနာဂတေ ¶ ဈာနံ ဘာဝေဿတီ’’တိ ဝါ ဇာနနကာလေ၊ ကိရိယာဘိညာယ စ ခီဏာသဝါနံ ယထာဝုတ္တဝသေန ပဝတ္တိကာလေ စ နဝဝိဓဿ ပန ကိရိယစိတ္တဿ ခီဏာသဝါနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ရူပါဝစရကုသလပစ္စဝေက္ခဏကာလေတိ ဧဝံ ရူပါဝစရကုသလံ ပဉ္စန္နံ ရာသီနံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။
၃၄၃-၇။ အာရုပ္ပကုသလဉ္စာပိ အာရမ္မဏပစ္စယော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေဘူမကကုသလဿာတိ သဗ္ဗဿ ကာမာဝစရကုသလဿ၊ ရူပါဝစရကုသလေသု ကုသလာဘိညာယ၊ အရူပါဝစရကုသလေသု ဒုတိယစတုတ္ထကုသလဿ စာတိ ဣမဿ တေဘူမကကုသလဿ။ ဧသ နယော ‘‘တေဘူမကကြိယဿာ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ ‘‘စတုတ္ထဒူန’’န္တိ ဝါ ‘‘စတုတ္ထဒုတိယာန’’န္တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဝိဘတ္တိယာ၊ သဝိဘတ္တိဿ ဝါ တိယ-သဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ ‘‘စတုတ္ထဒူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမေသံ…ပေ… ပစ္စယောတိ ကာမာဝစရကုသလဿ၊ တာဝ အဘိညာကုသလဿ စ ရူပါဝစရာရမ္မဏေသု ဝုတ္တနယေန ဒုတိယစတုတ္ထာရုပ္ပဿ ပဌမတတိယဝသေနာတိ ဧဝံ တေဘူမကကုသလဿ တထာ သေခပုထုဇ္ဇနကာလေ အတ္တနော သန္တာနဂတဿ၊ ပရသန္တာနဂတဿ ဝါ အာရုပ္ပကုသလဿ ပဇာနနကာလေ ကာမာဝစရရူပါဝစရကိရိယစိတ္တဿ သေခပုထုဇ္ဇနကာလေယေဝ အတ္တနာ နိဗ္ဗတ္တိတံ ပဌမတတိယာရုပ္ပံ အာရဗ္ဘ ခီဏာသဝကာလေ ဒုတိယစတုတ္ထာရုပ္ပနိဗ္ဗတ္တနေ အရူပကိရိယစိတ္တဿာတိ ဧဝံ တေဘူမကကိရိယဿ ဟေဋ္ဌာ ¶ ဝုတ္တနယေနေဝ အကုသလဿ၊ စတုတ္ထဒုတိယာနဉ္စ အရူပါဝစရဝိပါကာနန္တိ ဧဝမေတေသံ အဋ္ဌန္နံ ရာသီနံ အရူပကုသလမာရမ္မဏံ ဟောတိ။
ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂါဟိကာယ တဏှာယ အာပန္နန္တိ ပရိယာပန္နံ၊ တေဘူမကဓမ္မဇာတံ၊ န ပရိယာပန္နန္တိ အပရိယာပန္နံ၊ တဒေဝ ပုညဉ္စာတိ အပရိယာပန္နပုညံ။ ကာမာဝစရတောပိ ကုသလဿ ကိရိယဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရူပတောတိ ရူပါဝစရတော။ စတုန္နံ…ပေ… သဒါတိ သေခါနံ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏကာလေ မဂ္ဂါရမ္မဏိကကုသလာဘိညာယ ပရိကမ္မာဒိကာလေ ဉာဏသမ္ပယုတ္တကုသလဿ၊ ခီဏာသဝါနံ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏကာလေ မဂ္ဂါရမ္မဏိကကိရိယာဘိညာယ စ ပရိကမ္မကာလေ ဉာဏသမ္ပယုတ္တကိရိယစိတ္တဿ၊ တေသံ တေသံ ဇဝနာနံ ပုရေစရဝသေန ပဝတ္တိကာလေ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဿ၊ သေခါနံ အတ္တနော၊ ပရေသံ ဝါ မဂ္ဂဇာနနကာလေ အဘိညာဒွယဿာတိ ဧဝမေတေသံ စတုန္နံ ရာသီနံ အပရိယာပန္နကုသလမာရမ္မဏံ ဟောတိ။
တထေဝါကုသလံ…ပေ… ဤရိတန္တိ သေခါနံ ပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏကာလေ၊ သေခပုထုဇ္ဇနာနံ အတ္တနော၊ ပရေသံ ဝါ သန္တာနပ္ပဝတ္တာကုသလသမ္မသနကာလေ၊ အကုသလာရမ္မဏိကကုသလာဘိညာယ ¶ ပရိကမ္မာဒိကာလေ ကာမာဝစရကုသလဿ၊ အတ္တနော၊ ပရေသံ ဝါ ပဝတ္တအကုသလာနုဿရဏာဒီသု ရူပါဝစရကုသလဿ၊ ခီဏာသဝါနံ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏအညသန္တာနဂတအကုသလသမ္မသနာဒိကာလေ၊ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏေန တုဿနကာလေ၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ တံတံဇဝနာနံ ပုရေစရကာလေ စ ကာမာဝစရကိရိယစိတ္တဿ၊ ကုသလာဘိညာယ ဝုတ္တနယေန ရူပါဝစရကိရိယစိတ္တဿ၊ ပရာမာသအဿာဒနာဘိနန္ဒနာဒိဝသေန ပဝတ္တိယံ အကုသလဿ၊ ဥဒ္ဓစ္စရဟိတကမ္မာရမ္မဏဝသေန အကုသလဝိပါကသန္တီရဏဿ၊ ကာမာဝစရဇဝနာနံ အနုဿရဏကာလေ သဗ္ဗမ္ပိ ¶ ဧကာဒသတဒါရမ္မဏဝိပါကဿာတိ ဧဝံ ကာမာဝစရဝိပါကာနန္တိ ဧဝမေတေသံ ဆန္နံ ရာသီနံ အကုသလမာရမ္မဏံ ဟောတိ။
၃၄၈-၅၆။ ဝိပါကာရမ္မဏံ…ပေ… ပစ္စယောတိ သေခပုထုဇ္ဇနာနံ ဝိပါကသမ္မသနာဒိကာလေ ကာမာဝစရကုသလဿ၊ ဝိပါကက္ခန္ဓာနုဿရဏာဒီသု ရူပါဝစရကုသလဿ၊ ဝုတ္တနယေနေဝ ခီဏာသဝါနံ ဝိပါကသမ္မသနာဒိကာလေ၊ ပုထုဇ္ဇနကာလေ အနိဋ္ဌဝိပါကာဘာဝံ အာရဗ္ဘ တုဿနကာလေ၊ ယထာဝုတ္တဇဝနာနံ ပုရေစရကာလေ ကာမာဝစရကိရိယစိတ္တဿ၊ ကုသလေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ရူပါဝစရကိရိယစိတ္တဿ၊ ဝိပါကံ အာရဗ္ဘ တဒါရမ္မဏပ္ပဝတ္တိယံ ဝိပါကာရမ္မဏိကကမ္မုနာ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တဿ ကမ္မနိမိတ္တဝသေန ပဝတ္တိယဉ္စ ကာမာဝစရဝိပါကဿ၊ အဿာဒနာဘိနန္ဒနပရာမာသာဒိဝသေန ပဝတ္တိယံ အကုသလဿာတိ ဧဝမေတေသံ ဆန္နံ ရာသီနံ ကာမာဝစရဝိပါကမာရမ္မဏပစ္စယော ဟောတီတိ။ ရူပါဝစရဝိပါကာရမ္မဏေပိ ဣမိနာဝ နယေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ကေဝလဉှိ တံ ကာမာဝစရဝိပါကာနံ ကိရိယစိတ္တေသု စ ဟသိတုပ္ပာဒဿာရမ္မဏံ န ဟောတီတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ လောကုတ္တရဝိပါကဿ ကာမာဝစရကုသလကိရိယာနမာရမ္မဏက္ကမော အပ္ပမာဏာရမ္မဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကာမာဝစရကိရိယစိတ္တဿ ကာမာဝစရကုသလာဒီနံ ဆန္နံ ရာသီနမာရမ္မဏက္ကမော ကုသလာရမ္မဏေ ဝုတ္တသဒိသောဝ။ ကေဝလဉှိ ဧတ္ထ ယဒေတံ ခီဏာသဝသန္တာနဿေဝ နိယတံ နဝဝိဓံ ကိရိယစိတ္တံ၊ တံ ပရသန္တာနပ္ပဝတ္တကုသလာကုသလဿ၊ သသန္တာနေဝ သေခပုထုဇ္ဇနကာလေ အနာဂတာရမ္မဏိကအဘိညာယ ပရိကမ္မာဒိဝသပ္ပဝတ္တကုသလဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ဝိပါကေသု ¶ စ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိသင်္ခါတာနံ ဝိပါကာနံ ကမ္မာရမ္မဏဝသေန အာရမ္မဏံ န ဟောတီတိ အယမေဝ ဝိသေသော။
ရူပါဝစရကိရိယစိတ္တဿ ပဉ္စန္နံ ရာသီနံ အာရမ္မဏက္ကမော ကုသလာရမ္မဏေ ဝုတ္တသဒိသောဝ။ ဝိသေသောပိ ¶ ကာမာဝစရကိရိယာရမ္မဏေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာရုပ္ပကိရိယစိတ္တဿာပိ တေသံ ပဉ္စန္နံ ရာသီနံ ဂေါစရဘာဝေါ ဝုတ္တသဒိသောဝ။ အာရုပ္ပကိရိယဿ ပန ပဌမတတိယံ ဒုတိယစတုတ္ထဿေဝ ဂေါစရော ဟောတိ။
၃၅၇-၈။ ဧဝံ ရူပနိဗ္ဗာနဝဇ္ဇိတမာရမ္မဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ရူပါရမ္မဏံ၊ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပံ စတုသမုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ရူပန္တိ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓော ဘူတောပါဒါယဘေဒဘိန္နော ရူပက္ခန္ဓော။ ကိဉ္စာပိ န သဗ္ဗမေဝ ရူပံ ပစ္စေကံ စတုသမုဋ္ဌာနံ၊ သမုဒိတော ပန ရူပက္ခန္ဓော စတူဟိ ဧဝ သမုဋ္ဌာနေဟိ သမုဋ္ဌာတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘စတုသမုဋ္ဌာန’’န္တိ။ ကာမပါကကိရိယဿာတိ ကာမာဝစရဝိပါကဿ၊ ကာမာဝစရကိရိယစိတ္တဿ စ၊ တတ္ထ စ ကာမာဝစရကုသလဿ တာဝ ဝဏ္ဏဒါနာဒိပုညကိရိယကာလေ၊ ဝဏ္ဏာဒီနံ အနိစ္စာဒိဝသေန သမ္မသနကာလေ၊ အဘိညာယ ပရိကမ္မာဒိကာလေ၊ အကုသလဿ အဿာဒနာဘိနန္ဒနပရာမာသာဒိကာလေ၊ အဘိညာဒွယဿ ဣဒ္ဓိဝိဓဘူတဿ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာဒိရူပနိမ္မာနကာလေ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဘူတဿ ‘‘ပုရိမဘဝေ ဧဝံဝဏ္ဏော အဟောသိ’’န္တိအာဒိနာ အနုဿရဏကာလေ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဘူတဿ စဝမာနဥပပဇ္ဇမာနသတ္တာနံ ဝဏ္ဏဒဿနကာလေ၊ ဒိဗ္ဗသောတဘူတဿ သဒ္ဒသဝနကာလေ၊ အနာဂတံသဉာဏဘူတဿ ‘‘အနာဂတေ ဧဝံဝဏ္ဏော ဘဝိဿာမီ’’တိအာဒိနာ ဇာနနကာလေ၊ ကာမာဝစရဝိပါကေသု ဒွိပဉ္စဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနဒွယဿ ယထာယောဂံ ရူပါဒိဝိဇာနနကာလေ၊ သုခသန္တီရဏဿ သန္တီရဏတဒါရမ္မဏကာလေ၊ ဥပေက္ခာသန္တီရဏဒွယဿ သန္တီရဏတဒါရမ္မဏကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တာရမ္မဏကာလေ ¶ ၊ သဟေတုကဝိပါကဿ ကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တာရမ္မဏကာလေ၊ တဒါရမ္မဏကာလေ စ၊ ကာမာဝစရကိရိယာသု ပန ကုသလေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အဋ္ဌမဟာကိရိယစိတ္တဿ၊ ‘‘ဧဝရူပံ ဝဏ္ဏာဒိမဒါသိ’’န္တိ တုဿနကာလေ ဟသိတုပ္ပာဒဿ၊ ပဉ္စဒွါရမနောဒွါရေသု ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာဝဇ္ဇနကာလေ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဿ၊ ပဉ္စဒွါရေ အာဝဇ္ဇနကာလေ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနဿ စ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ ဧဝံ စတုသမုဋ္ဌာနိကံ ရူပံ ဆန္နံ ရာသီနမာရမ္မဏံ ဟောတိ။
၃၅၉-၆၀။ နိဗ္ဗာနံ ပန ဂေါတြဘုဝေါဒါနကာလေ၊ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏိကအဘိညာယ ပရိကမ္မာဒိကာလေ စ ကာမာဝစရတိဟေတုကကုသလဿ၊ အတီတဘဝေ သစ္ဆိကတနိရောဓာနုဿရဏကအာလာဒီသု ရူပါဝစရကုသလဿ၊ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာမရူပါဝစရကိရိယစိတ္တဿ၊ မဂ္ဂဋ္ဌာနံ တဒနန္တရဖလဝဠဉ္ဇနဖလကာလေသု အပရိယာပန္နကုသလဝိပါကဿ စာတိ ဧဝံ ဆန္နံ ရာသီနံ အာရမ္မဏံ ¶ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘နိဗ္ဗာနာရမ္မဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥဘယဿာတိ ကာမာဝစရရူပါဝစရဝသေန ဒုဝိဓဿ။
၃၆၁-၂။ နာနပ္ပကာရကန္တိ ဒွါဒသမပရိစ္ဆေဒေ ဝက္ခမာနနယေန နာနာဝိဓပ္ပကာရံ။ နဝန္နံ…ပေ… ပစ္စယောတိ ကာမာဝစရကုသလဿ၊ အကုသလဿ၊ ဟသိတုပ္ပာဒမနောဓာတုဝဇ္ဇိတကာမာဝစရကိရိယစိတ္တာနဉ္စေဝ ဒွိန္နံ အဘိညာစိတ္တာနဉ္စ သဗ္ဗာပိ ပညတ္တိ၊ ရူပါဝစရကုသလဝိပါကကိရိယာနံ ကသိဏနိမိတ္တာဒိကာ၊ ပဌမာရုပ္ပကုသလဝိပါကကိရိယာနံ အာကာသပညတ္တိ၊ တတိယာရုပ္ပကုသလာဒီနံ တိဏ္ဏံ အဘာဝပညတ္တီတိ ဧဝံ ပညတ္တိ နဝန္နံ ရာသီနံ အာရမ္မဏပစ္စယော ဟောတီတိ။
၃၆၃-၅။ ဧဝံ ယော ဓမ္မော ယဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တံ ဧကေကုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဗ္ဗေ စတုဘူမကစိတ္တုပ္ပာဒေ ¶ ဆဟိ အာရမ္မဏေဟိ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပါရမ္မဏိကာ ဒွေ’’တိအာဒိ ဂါထာတ္တယံ ဝုတ္တံ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
၃၆၆-၉။ ‘‘ပဌမာရုပ္ပကုသလ’’န္တိအာဒိ ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမ္ပိ အရူပါဝစရာရမ္မဏေသု အရူပါဝစရဓမ္မာနံ သေခါသေခဝသေန နာနပ္ပကာရတော ပဝတ္တိအာကာရံ ပကာသေတုံ ဝုတ္တံ။ ကုသလဿာတိ သေခပုထုဇ္ဇနာနံ ဒုတိယာရုပ္ပကုသလဿ။ ဝိပါကဿ ပန ခီဏာသဝါနံ ပဝတ္တမာနဿာပိ အာရမ္မဏံ ဟောတိ တဿ ပုရိမဘဝေ ကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏတ္တာ။ အရူပဘဝေ အတိသန္တဘာဝေန ပဝတ္တမာနံ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ န ဘာဝနာယ ပရိသုဒ္ဓံ ဥပဋ္ဌာတီတိ အာဟ ‘‘ပဌမာရုပ္ပပါကော’’တိအာဒိ။ ပဌမံ တု ကိရိယစိတ္တံ ပုညဿ ဒုတိယာရုပ္ပစေတသော အာရမ္မဏံ န ဟောတိ၊ ဝိပါကဿ ဒုတိယာရုပ္ပစေတသော အာရမ္မဏံ န ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ခီဏာသဝကာလေ ကဿစိ ကုသလဿ အဘာဝတော ‘‘န ပုညဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာကာသာနဉ္စာယတနကိရိယာသမင်္ဂိဿ ဝိညာဏဉ္စာယတနဝိပါကစိတ္တံ န ပဝတ္တတီတိ ‘‘န ပါကဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ခီဏာသဝဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ၊ နိရောဓသမာပဇ္ဇနတ္ထဉ္စ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇန္တဿ ပဌမာရုပ္ပကိရိယစိတ္တံ ဒုတိယဿ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဌမံ တု ကြိယာစိတ္တ’’န္တိအာဒိ။
၃၇၀-၃။ ‘‘ဒွိဓာ’’တိ စ ဝတွာ တမေဝ ဒုဝိဓတံ၊ တိဝိဓတဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ကုသလံ ကုသလဿာ’’တိ၊ ‘‘ကြိယဿာပိ ကြိယာ ဟောတီ’’တိ စ အာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧဝမေဝ ¶ …ပေ… သိယာတိ ပဌမာရုပ္ပစိတ္တေ ဝုတ္တနယေန သေခပုထုဇ္ဇနာနံ ဒွိဓာ၊ ခီဏာသဝါနဉ္စ တိဓာ အာရမ္မဏံ ဘဝတီတိ အတ္ထော။
၃၇၄-၅။ ယံ ယံ ဂေါစရံ အာရဗ္ဘာတိ ရူပါရူပနိဗ္ဗာနပညတ္တီသု ယံ ယံ ဂေါစရံ အာရဗ္ဘ။ ယေ ယေတိ အရူပဓမ္မာ။ ယော ¶ နရောတိ ယော ဂဟဋ္ဌော၊ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ မာဏဝေါ။ ကိရာတိ အနုမတိယံ။ တဿ ‘‘ဥတ္တရတေဝါ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ပါရန္တိ အဝသာနံ။ တံ ဣမဿ ပရမနိပုဏဂမ္ဘီရနယသမင်္ဂိတာယ ယာထာဝတော ဩတရန္တေဟိ အကသိရေန တရိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဒုပ္ပာပုဏေယျန္တိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဒုတ္တရ’’န္တိ။ ဥတ္တရန္တိ ဥတ္တမံ။ အဘိဓမ္မာဝတာရဿ ဟိ ဥတ္တမတာယ တဒေကဒေသဘူတပါရမ္ပိ ဥတ္တမမေဝ ဟောတိ။ သောတိ သော သမုတ္တိဏ္ဏာဘိဓမ္မာဝတာရပါရော နရော။ ဥတ္တရတေဝ၊ န ပန န သက္ကောတိ တံ ဥတ္တရိတုန္တိ အတ္ထော။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
အာရမ္မဏဝိဘာဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သတ္တမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ဝိပါကစိတ္တပ္ပဝတ္တိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၇၆။ အနန္တဉာဏေနာတိ အနန္တာရမ္မဏေ ပဝတ္တဉာဏေန။ နိရင်္ဂဏေနာတိ ဧတ္ထ ရာဂါဒယော အကုသလာ အင်္ဂန္တိ ဧတေဟိ တံသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလာ နိဟီနဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ အင်္ဂဏာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ –
‘‘ရာဂေါ အင်္ဂဏံ၊ ဒေါသော အင်္ဂဏံ၊ မောဟော အင်္ဂဏံ၊ ပါပကာနံ ခေါ၊ အာဝုသော၊ အကုသလာနံ ဣစ္ဆာဝစရာနံ အဓိဝစနံ ယဒိဒံ အင်္ဂဏ’’န္တိ စ အာဒိ (ဝိဘ။ ၉၂၄)။
အတ္တနော ¶ သန္တာနေ သီလာဒိဂုဏေ ဧသီ ဂဝေသီတိ ဂုဏေသီ၊ တေန ဂုဏေသိနာ။ ကရုဏာယံ နိယုတ္တော၊ သာ အဿ အတ္ထီတိ ဝါ ကာရုဏိကော၊ တေန ကာရုဏိကေန။ ဧတ္ထ ¶ စ ‘‘အနန္တဉာဏေနာ’’တိ ဣမိနာ ဘဂဝတော သဗ္ဗညုဘာဝမာဟ၊ ‘‘နိရင်္ဂဏေနာ’’တိ ခီဏာသဝဘာဝံ၊ ‘‘ဂုဏေသိနာ’’တိ ပုဗ္ဗစရိယံ၊ ‘‘ကာရုဏိကေနာ’’တိ မဟာကရုဏာသမင်္ဂိဘာဝံ။ ဧတ္တကေန ပန ထောမနေန ဘဂဝတော ဝိပါကဒေသနာယ နိယျာနိကာဒိဘာဝံ ဒီပေတိ။ အသဗ္ဗညုနာ ဟိ ဒေသိတံ အနိယျာနိကံ ဟောတိ၊ အခီဏာသဝေန ဒေသိတံ န ပါကဋံ၊ အပုညဝတာ ဒေသိတံ နပ္ပတိဋ္ဌာတိ၊ အကာရုဏိကေန ဝုတ္တံ သုခဒါယကံ န ဟောတိ။ ဘဂဝတော ပန သဗ္ဗညုဘာဝတော တေန ဒေသိတံ နိယျာနိကံ၊ ခီဏာသဝတ္တာ ပါကဋံ၊ ပုညဝန္တတာယ ပတိဋ္ဌာတိ၊ မဟာကရုဏာသမင်္ဂိတာယ သုခဒါယကန္တိ။ စိတ္တပ္ပဘဝန္တိ ဝိပါကစိတ္တာနံ ဥပ္ပတ္တိံ။
၃၇၇-၈၆။ ဣဒါနိ ဝိပါကကထာယ မာတိကာဝသေန အဋ္ဌကထာယ ဌပိတေ ဒသပ္ပကာရေ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကူနတိံသ ကမ္မာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာရဒ္ဓါယ ဝိပါကကထာယ မူလကာရဏဘာဝတော ‘‘ဧကူနတိံသ ကမ္မာနီ’’တိ ပဌမံ ကမ္မဝဝတ္ထာနံ ကတံ။ ကမ္မေ ပန ကထိတေ ဝိပါကကထာယ အဓိဋ္ဌာနဘူတာ ဝိပါကာပိ ကထေတဗ္ဗာတိ ‘‘ပါကာ ဒွတ္တိံသ ဒဿိတာ’’တိ ဒုတိယံ ဝိပါကဝဝတ္ထာနံ ကတံ။ ကမ္မဝိပါကာနဉ္စ အဒွါရေသု အဒိဿနတော ‘‘တီသု…ပေ… ဒိဿရေ’’တိ တတိယံ ကမ္မဒွါရဝိပါကဒွါရာ ဝုတ္တာ။ ကမ္မဝိပါကာနံ ဝစနပ္ပသင်္ဂေယေဝ ဧကဿေဝ ကမ္မဿ တံ တံ ပစ္စယမာဂမ္မ အနေကဖလနိပ္ဖာဒနံ ဒဿေတုံ ‘‘ကုသလံ…ပေ… ဝိဝိဓံ ဖလ’’န္တိ စတုတ္ထံ ကာမာဝစရကုသလဿ ပဝတ္တိပဋိသန္ဓီသု နာနာဖလနိပ္ဖာဒနံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ပန ပဝတ္တိပဋိသန္ဓီနံ လဗ္ဘမာနဝိပါကဝသေန ဝုတ္တဘာဝံ အဇာနန္တာ –
‘‘တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေနာ’’တိ၊
‘‘ဧကံ ပုပ္ဖံ စဇိတွာန၊ အသီတိကပ္ပကောဋိယော၊
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမီ’’တိ။ စ –
ဧဝမာဒိဝစနဿ ¶ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ဒိန္နပဋိသန္ဓိကာယပိ စေတနာယ ပုန ပဋိသန္ဓိဒါနံ မညေယျုန္တိ ‘‘ဧကာယ…ပေ… ပကာသိတာ’’တိ ပဉ္စမံ ဧကေန ကမ္မေန ဧကိဿာယေဝ ပဋိသန္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တနံ ဝုတ္တံ။ ဧကသ္မိံ ဘဝေ နာနာကမ္မဿ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိံ သုဏန္တာ ‘‘ဒိသွာ ကုမာရံ သတပုညလက္ခဏ’’န္တိအာဒိဝစနဿ အတ္ထံ အဇာနန္တာ ‘‘နာနာကမ္မေန ဧကာဝ ¶ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီ’’တိ စိန္တေယျုန္တိ ‘‘နာနာ…ပေ… ပဋိသန္ဓိယော’’တိ ဆဋ္ဌံ နာနာကမ္မဿ နာနာပဋိသန္ဓိဒါနံ ဝုတ္တံ။ တထာ ဝိပစ္စန္တဿ စ ဧကဿ ကမ္မဿ သောဠသ ဝိပါကာနိ ဒွါဒသမဂ္ဂေါ အဟေတုကဋ္ဌကမ္ပီတိ အယံ ဝိပါကဝိဘာဂေါ ဟေတုဘေဒဝသေန ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘တိဟေတုကံ…ပေ… န စ ဟောတိ တိဟေတုကာ’’တိ သတ္တမံ အဋ္ဌကထာယ အာဂတဟေတုကိတ္တနံ ဒဿိတံ။ တံ ပန ဟေတုကိတ္တနံ ဧကေကဿ ကမ္မဿ ဝိပါကဝိဘာဂဒဿနတ္ထန္တိ။ ဣဒါနိ တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရဿ၊ မောရဝါပိဝါသိမဟာဒတ္တတ္ထေရဿ၊ တိပိဋကမဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရဿာတိ တိဏ္ဏံ ထေရာနံ ဝါဒေသု ‘‘ဧကာယ စေတနာယ ဒွါဒသ ဝိပါကာနိ ဧတ္ထေဝ ဒသကမဂ္ဂေါ အဟေတုကဋ္ဌကမ္ပီ’’တိ အာဂတဿ ဒုတိယတ္ထေရဝါဒဿ၊ ‘‘ဧကာယ စေတနာယ ဒသ ဝိပါကာနိ ဧတ္ထေဝ အဟေတုကဋ္ဌကမ္ပီ’’တိ အာဂတဿ တတိယတ္ထေရဿ ဝါဒဿ စ န သမ္မာပတိဋ္ဌိတတ္တာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဿ ပဌမတ္ထေရဝါဒဿ ဝသေန ဒဿေတုံ ဝိပါကေသု အသင်္ခါရသသင်္ခါရဝိဓာနံ ပစ္စယဗလေန ဟောတိ၊ နော ကမ္မဗလေနာတိ ဒီပနတ္ထံ အဋ္ဌမံ၊ ‘‘အသင်္ခါရသသင်္ခါရ’’န္တိအာဒိနာ ကမ္မေန သဟ အသမာနမ္ပိ ကတွာ သင်္ခါရဘေဒေါ ဝုတ္တော။ ကမ္မဿ သောမနဿုပေက္ခာသဟဂတဘာဝေပိ အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဝိပါကဝေဒနာယ ပရိဝတ္တနံ ဒဿေတုံ ‘‘အာရမ္မဏေန…ပေ… ပရိဝတ္တန’’န္တိ နဝမံ အာရမ္မဏေန ဝေဒနာပရိဝတ္တနံ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဝသေန စေဝ အာရမ္မဏဝသေန စ အနိယတဿ တဒါရမ္မဏဿ ဇဝနဝသေန နိယမဒဿနတ္ထံ ‘‘တဒါရမ္မဏ…ပေ… နိယာမိတ’’န္တိ ဒသမံ ဇဝနေန တဒါရမ္မဏနိယမော ဝုတ္တောတိ။
ဧကူနတိံသ ¶ ကမ္မာနီတိ ကုသလာကုသလဝသေန ဝီသတိ ပရိတ္တာနိ၊ နဝ မဟဂ္ဂတာနီတိ ဧကူနတိံသ ကမ္မာနိ။ ယသ္မာ ပနေသာ ဝဋ္ဋဝသေန ဝိပါကကထာ၊ တသ္မာ လောကုတ္တရကုသလံ ဝဇ္ဇေတွာ ဧကူနတိံသေဝ ကမ္မာနိ ဝုတ္တာနိ။ ဧဝံ ‘‘ပါကာ ဒွတ္တိံသာ’’တိ ဧတ္ထာပိ တေဝီသတိ ပရိတ္တာ၊ နဝ မဟဂ္ဂတာတိ ပါကာ ဒွတ္တိံသ။ တီသု ဒွါရေသူတိ ကာယဝစီမနောဒွါရဝသေန တီသု ကမ္မဒွါရေသု။ ကမ္မဒွါရဝဝတ္ထာနံ ဟေဋ္ဌာ သင်္ခေပတော ဒဿိတမေဝ။ ဝိတ္ထာရတော ပနေတံ အဋ္ဌသာလိနိယာ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ ကာယကမ္မဒွါရ)၊ တံသံဝဏ္ဏနာဒိတော စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကာမံ ကမ္မာနိပိ ဆသု ဒွါရေသု ပဝတ္တန္တိ၊ ပဉ္စဒွါရပ္ပဝတ္တာနိ ပန အဝိပါကာနိ၊ မနောဒွါရဒွါရတ္တယဝသေန ဘိန္နာနံ ဝိပါကဒါယကာနမေဝ သင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘‘တီသု ဒွါရေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဆသူတိ စက္ခုဒွါရာဒီနိ ပဉ္စ၊ မနောဒွါရဉ္စာတိ ဆသု ဝိပါကဒွါရေသု။
တံ တံ ပစ္စယမာဂမ္မာတိ ကာလသမ္ပဒါဒိကံ တံ တံ ပစ္စယမာဂမ္မ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ကာလောပဓိပ္ပယောဂါနံ ¶ ၊ ဂတိယာ စ ယထာရဟံ၊
သမ္ပတ္တိဉ္စ ဝိပတ္တိဉ္စ၊ ကမ္မမာဂမ္မ ပစ္စတီ’’တိ။
အထ ဝါ တံ တံ ပစ္စယန္တိ သောမနဿာဒိဟေတုဘူတံ တံ တံ သဟကာရိပစ္စယံ။ ဝိဝိဓံ ဖလန္တိ သောမနဿုပေက္ခာသဟဂတသဟေတုကာဟေတုကအသင်္ခါရသသင်္ခါရဝသေန နာနပ္ပကာရဖလံ။ ဧကာယ စေတနာယာတိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဘူတာယ၊ အပရာပရိယဝေဒနီယဘူတာယ ဝါ ဧကာယ စေတနာယ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဘူတာ ပန ပဝတ္တိဝိပါကမေဝ နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ နော ပဋိသန္ဓိံ။
ကိဉ္စာပိ ‘‘တိဟေတုက’’န္တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ၊ ဥက္ကဋ္ဌမေဝ ပန တိဟေတုကကမ္မံ တိဟေတုကဝိပါကံ ဒေတိ၊ တထာ ဒုဟေတုကမ္ပိ ¶ ဥက္ကဋ္ဌမေဝ ဒုဟေတုကဝိပါကံ ဒေတိ။ ဩမကံ ပန တိဟေတုကကမ္မံ ဒုဟေတုကုက္ကဋ္ဌသဒိသံ၊ ဒုဟေတုကာဟေတုကမေဝ ဝိပါကံ ဒေတိ။ တထာ ဒုဟေတုကမ္ပိ အဟေတုကမေဝ ဝိပါကံ ဒေတီတိ။ ဥက္ကဋ္ဌောမကဝိဘာဂေါ စ ပနေသ ကုသလာကုသလပရိဝါရလာဘတော၊ အာသေဝနဝိပ္ပဋိသာရပ္ပဝတ္တိယာ ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဉှိ ကမ္မံ အတ္တနော ပဝတ္တိကာလေ ပုရိမပစ္ဆာဘာဂပ္ပဝတ္တေဟိ ကုသလဓမ္မေဟိ ပရိဝါရိတံ၊ ပစ္ဆာ ဝါ အာသေဝနလာဘေန သမုဒါစိဏ္ဏံ၊ တံ ဥက္ကဋ္ဌံ။ ယံ ပန ကရဏကာလေ အကုသလဓမ္မေဟိ ပရိဝါရိတံ၊ ပစ္ဆာ ဝါ ‘‘ဒုက္ကဋံ မယာ’’တိ ဝိပ္ပဋိသာရုပ္ပာဒနေန ပရိဘာဝိတံ၊ တံ ဩမကံ နာမ ဟောတိ။
အထေတ္ထ ယထာဝုတ္တဝိဓာနံ ကိံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီနံ အဝိသေသေန၊ ဥဒါဟု ပဝတ္တိဝသေနေဝါတိ စေ? ပဝတ္တိဝသေနေဝ၊ ပဋိသန္ဓိယံ ပန အယံ ဝိသေသောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တိဟေတုကေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာပိ တိဟေတုကုက္ကဋ္ဌကမ္မေနေဝ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိ ဟောတိ၊ ဩမကေန ပန ဒုဟေတုကုက္ကဋ္ဌေန စ ဒုဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိ၊ ဒုဟေတုကောမကေန ပန အဟေတုကာဝါတိ အယံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ဉာဏံ ဇစ္စန္ဓာဒိဝိပတ္တိနိမိတ္တဿ မောဟဿ၊ သဗ္ဗာကုသလဿ ဝါ ပဋိပက္ခံ၊ တသ္မာ တံသမ္ပယုတ္တံ ကမ္မံ ဇစ္စန္ဓာဒိဝိပတ္တိပစ္စယံ န ဟောတီတိ တိဟေတုကံ အတိဒုဗ္ဗလမ္ပိ သမာနံ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိမေဝ အာကဍ္ဎတိ၊ နာဟေတုကန္တိ အာဟ ‘‘န စ ဟောတိ အဟေတုကာ’’တိ။ ယသ္မာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ သုဂတိယံ ဇစ္စန္ဓဗဓိရာဒိဝိပတ္တိယာ အဟေတုကူပပတ္တိံ ဝဇ္ဇေတွာ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ အဟေတုကူပပတ္တိံ ဒဿေန္တေန ဓမ္မသေနာပတိနာ –
‘‘ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ အဋ္ဌန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ၊ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ¶ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ ကတမေသံ အဋ္ဌန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ? ကုသလဿ ကမ္မဿ ဇဝနက္ခဏေ တယော ဟေတူ ကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ¶ ဟောန္တိ၊ တေန ဝုစ္စတိ ကုသလမူလပစ္စယာပိ သင်္ခါရာ။ နိကန္တိက္ခဏေ ဒွေ ဟေတူ အကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေန ဝုစ္စတိ အကုသလမူလပစ္စယာပိ သင်္ခါရာ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တယော ဟေတူ အဗျာကတာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေန ဝုစ္စတိ နာမရူပပစ္စယာပိ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏပစ္စယာပိ နာမရူပ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၃၁-၂၃၂) –
ဧဝံ ဇဝနက္ခဏေ တိဏ္ဏံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တဝိပါကုပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ န ပန ‘‘ဇဝနက္ခဏေ ဒွိန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ’’တိ၊ တသ္မာ တိဟေတုကကမ္မေနေဝ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိ ဟောတိ၊ န ဒုဟေတုကေနာတိ အာဟ ‘‘ဒုဟေတုကေန…ပေ… န စ ဟောတိ တိဟေတုကာ’’တိ။ ယဒိ ဟိ ဒုဟေတုကကမ္မေန တိဟေတုကပဋိသန္ဓိ သိယာ၊ ယထာ ‘‘အဋ္ဌန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ တဿ ဝိဘင်္ဂေါ ကတော၊ ဧဝံ ‘‘ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ သတ္တန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ။ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ ကတမေသံ သတ္တန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ? ကုသလဿ ကမ္မဿ ဇဝနက္ခဏေ ဒွေ ဟေတူ ကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ…ပေ… သင်္ခါရာ၊ နိကန္တိက္ခဏေ ဒွေ ဟေတူ အကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ…ပေ… သင်္ခါရာ၊ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တယော ဟေတူ အဗျာကတာ တသ္မိံ ခဏေ…ပေ… နာမရူပ’’န္တိ သတ္တန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တူပပတ္တိံ ဝတွာ တဿ ဝိဘင်္ဂေါ ကာတဗ္ဗော သိယာ၊ န စ ပနေဝံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝိညာယတိ ‘‘ဒုဟေတုကကမ္မေန တိဟေတုကပဋိသန္ဓိ န ဟောတီ’’တိ။
ယဒိ ဧဝံ –
‘‘ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေ ဆန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ။ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေ ကတမေသံ…ပေ… ¶ ဟောတိ? ကုသလဿ ကမ္မဿ ဇဝနက္ခဏေ ဒွေ ဟေတူ ကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ…ပေ… သင်္ခါရာ။ နိကန္တိက္ခဏေ ဒွေ ဟေတူ အကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ…ပေ… သင်္ခါရာ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဒွေ ဟေတူ အဗျာကတာ တသ္မိံ ခဏေ…ပေ… နာမရူပ’’န္တိ –
ဧဝံ ¶ ဒုဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကူပပတ္တိံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေ သတ္တန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ။ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေ ကတမေသံ သတ္တန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ? ကုသလဿ ကမ္မဿ ဇဝနက္ခဏေ တယော ဟေတူ ကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ…ပေ… သင်္ခါရာ။ နိကန္တိက္ခဏေ ဒွေ ဟေတူ အကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ…ပေ… သင်္ခါရာ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဒွေ ဟေတူ အဗျာကတာ တသ္မိံ ခဏေ…ပေ… နာမရူပ’’န္တိ ဧဝံ တိဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိယာပိ အနုဒ္ဓဋတ္တာ သာပိ န ဟောတီတိ စေ? နော န ဟောတိ၊ ဒုဟေတုကောမကကမ္မေန အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ ဝိယ တိဟေတုကောမကေန ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိယာဝ ဒါတဗ္ဗတ္တာ၊ ကမ္မသရိက္ခကဝိပါကဒဿနတ္ထံ ပန မဟာထေရေန ပါဌော သာဝသေသော ကတော။
ယဒိ ဧဝံ ပုရိမဝုတ္တေဟိ ဣဒံ သမာနံ ကမ္မသရိက္ခကတာဘာဝတောတိ ဒုဟေတုကကမ္မေန တိဟေတုကပဋိသန္ဓိ န ဥဒ္ဓဋာ၊ န ပန အလဗ္ဘနတောတိ? တံ န၊ အကုသလကမ္မဿ အလောဘသမ္ပယောဂါဘာဝတော၊ အလောဘဖလုပ္ပာဒနေ ဝိယ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တဿ ဉာဏဖလုပ္ပာဒနေ အသမတ္ထဘာဝတော။ ပညာဗလသမ္ပယောဂတော ဟိ တံဉာဏဖလုပ္ပာဒနေ သမတ္ထံ ဟောတိ။
ဧတ္ထာဟ – ကိံ ပနေတံ ကမ္မမေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဒေန္တံ အတ္တနာ သဒိသဝေဒနမေဝ ဒေတိ၊ ဥဒါဟု ဝိသဒိသဝေဒနမ္ပီတိ? ဒုဟေတုကောမကမေဝ ဝိသဒိသဝေဒနံ ဒေတိ၊ ဣတရံ ပန သဒိသဝေဒနမေဝ ¶ ။ တထာ ဟိ ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယ မဟာကမ္မဝိဘင်္ဂသုတ္တေ သုခဝေဒနီယာဒိကမ္မဝဏ္ဏနာယ –
‘‘ကာမာဝစရကုသလတော သောမနဿသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ စတဿော စေတနာ၊ ရူပါဝစရကုသလတော စတုက္ကဇ္ဈာနစေတနာတိ ဧဝံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တေသု သုခဝေဒနာယ ဇနနတော သုခဝေဒနီယံ ကမ္မံ နာမ။ ကာမာဝစရဉ္စေတ္ထ ပဋိသန္ဓိယံယေဝ ဧကန္တေန သုခံ ဇနေတိ၊ ပဝတ္တေ ပန ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေ အဒုက္ခမသုခမ္ပိ။
‘‘အကုသလစေတနာ ပဝတ္တေ ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တဒုက္ခဿ ဇနနတော ဒုက္ခဝေဒနီယံ ကမ္မံ နာမ။
‘‘ကာမာဝစရကုသလတော ပန ဥပေက္ခာသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ စတဿော စေတနာ၊ ရူပါဝစရကုသလတော စတုတ္ထဇ္ဈာနစေတနာတိ ဧဝံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တေသု တတိယဝေဒနာယ ဇနနတော အဒုက္ခမသုခဝေဒနီယံ ¶ ကမ္မံ နာမ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ကာမာဝစရံ ပဋိသန္ဓိယံယေဝ ဧကန္တေန အဒုက္ခမသုခံ ဇနေတိ၊ ပဝတ္တေ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ သုခမ္ပီ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၀) –
ဝုတ္တံ။ နနု စ ‘‘အာရမ္မဏေန ဟောတေဝ၊ ဝေဒနာပရိဝတ္တန’’န္တိ ဝစနတော အာရမ္မဏဝသေန ဝေဒနာနိယမော ဟောတိ၊ န စ သောမနဿသဟဂတကမ္မေန ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တဿ ဣဋ္ဌာရမ္မဏမေဝ ကမ္မနိမိတ္တာဒိကမာပါထမာဂစ္ဆတီတိ နိယမော အတ္ထိ၊ ဥပေက္ခာသဟဂတကမ္မေန ဝါ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏန္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တသ္မာ ကထံ ကမ္မဝသေနေဝ ဝေဒနာနိယမောတိ? ဝုစ္စတေ – ဣဋ္ဌာဒိအာရမ္မဏမ္ပိ အာပါထမာဂစ္ဆန္တံ ကမ္မဗလေနေဝ အာဂစ္ဆတီတိ သောမနဿသဟဂတကမ္မေန ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏကာလေ တဿ ဗလေန ဣဋ္ဌာရမ္မဏမာပါထမာဂစ္ဆတိ၊ ဥပေက္ခာသဟဂတကမ္မေန ¶ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏန္တိ န န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တသ္မာ ကမ္မဝသေန ပဋိသန္ဓိယာ အာရမ္မဏနိယမော၊ အာရမ္မဏဝသေန ဝေဒနာနိယမောတိ။ အပိစ ‘‘အာရမ္မဏေန ဟောတေဝ၊ ဝေဒနာပရိဝတ္တန’’န္တိ ဣဒံ တဒါရမ္မဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ န တေန ပဋိသန္ဓိယာ ကမ္မသရိက္ခကဝေဒနာဘာဝေါ ပဋိက္ခိပိတုံ သက္ကာ၊ ဒုဟေတုကောမကံ ပန သောမနဿသဟဂတမ္ပိ အတ္တနော နိဟီနတာယ ဒုဟေတုကဖလုပ္ပာဒနေ အသမတ္ထတ္တာ၊ အဟေတုကာယ စ အတ္တနာ သဒိသဝေဒနာယ ပဋိသန္ဓိယာ အသမ္ဘဝတော ဥပေက္ခာသဟဂတပဋိသန္ဓိယာ အနုရူပတော ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏမုပဋ္ဌပေတွာ တဒါရမ္မဏံ ဥပေက္ခာသဟဂတမေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ။
နနု စ ‘‘ပစ္ဆိမဘဝိကမဟာဗောဓိသတ္တာနံ မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂံ သောမနဿကမ္မံ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတီ’’တိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ၊ မဟာသိဝတ္ထေရော စ ဥပေက္ခာသဟဂတဉာဏသမ္ပယုတ္တအသင်္ခါရိကဝိပါကစိတ္တေန ပဋိသန္ဓိံ ဣစ္ဆတိ။ ဝုတ္တဉှိ တေန ‘‘သောမနဿသဟဂတတော ဥပေက္ခာသဟဂတံ ဗလဝတရံ၊ တေန ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တိ၊ တေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိကာ ဟိ မဟဇ္ဈာသယာ ဟောန္တိ တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရော ဝိယာ’’တိ၊ တသ္မာ သောမနဿသဟဂတကုသလတော ဥပေက္ခာသဟဂတပဋိသန္ဓိပိ လဗ္ဘတိ ယထာ စ၊ ဧဝံ တထာ ဥပေက္ခာသဟဂတတော သောမနဿသဟဂတာပီတိ ကထံ ကမ္မသဒိသဝေဒနာ ပဋိသန္ဓီတိ? ဧတ္ထာပိ စ ကမ္မမ္ပိ ဥပေက္ခာသဟဂတမေဝါတိ ထေရဿ အဓိပ္ပာယော သိယာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ အပိစာယံ ဝါဒေါ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပဋိက္ခိတ္တောဝ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သင်္ဂဟကာရေဟိ ‘‘အဋ္ဌကထာယံ ပန အယံ ထေရဿ မနောရထော၊ နတ္ထိ ဧတ’’န္တိ ပဋိက္ခိပိတွာ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာနံ ဟိတူပစာရော ဗလဝါ ဟောတိ၊ တသ္မာ မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂကာမာဝစရကုသလဝိပါကသောမနဿသဟဂတတိဟေတုကအသင်္ခါရိကစိတ္တေန ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တီတိ ¶ ဝုတ္တန္တိ၊ တသ္မာ ပဋိက္ခိတ္တဝါဒံ ¶ ဂဟေတွာ န သက္ကာ အဋ္ဌကထာဝစနံ စာလေတုန္တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေဝေတံ ကမ္မသဒိသဝေဒနာ ပဋိသန္ဓီတိ။ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တေဟိ ဝါ အဋ္ဌကထာယ အဓိပ္ပာယော သာဓုကံ ကထေတဗ္ဗောတိ။
အသင်္ခါရန္တိ အသင်္ခါရိကကမ္မံ။ အသင်္ခါရံ သသင်္ခါရမ္ပိ ဖလံ ဒေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
အာရမ္မဏေနာတိ ဣဋ္ဌာဒိအာရမ္မဏေန။ ဝေဒနာပရိဝတ္တနန္တိ တဿ တဿ အာရမ္မဏဿ အနုရူပတော သောမနဿာဒိဝေဒနာယ ပရိဝတ္တနံ၊ ကုသလဝိပါကသန္တီရဏတဒါရမ္မဏာနိ သန္ဓာယ စေတံ ဝုတ္တံ။ တာနိ ဟိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ သောမနဿသဟဂတာနိ၊ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ ဥပေက္ခာသဟဂတာနိ။ အကုသလဝိပါကံ ပန သန္တီရဏတဒါရမ္မဏံ အနိဋ္ဌေ၊ အနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ စ အာရမ္မဏေ ဥပေက္ခာသဟဂတမေဝ။ န ဟိ တဿ အာရမ္မဏဝသေန ဝေဒနာဘေဒေါ အတ္ထိ၊ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဒွီသုပိ ဥပေက္ခာသဟဂတမေဝ။ ဒွိပဉ္စဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနေသု စ ဌပေတွာ ကာယဝိညာဏဒွယံ သေသာနိ ဣဋ္ဌာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တကာရဏဝသေနေဝ ဥပေက္ခာသဟဂတာနိ၊ တထာ ကာယဝိညာဏံ ဣဋ္ဌာဒီသု သုခသဟဂတံ၊ အနိဋ္ဌာဒီသု ဒုက္ခသဟဂတန္တိ။ ဇဝနေန နိယမိတံ အဋ္ဌကထာယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဟေတုနိယမနမေဝ စေတ္ထ ဇဝနဝသေန ဟောတိ ဝေဒနာဘေဒဿ အာရမ္မဏေနေဝ၊ သင်္ခါရဘေဒဿ စ ပစ္စယဝသေနေဝ နိယမိတတ္တာ။ ဧတ္ထ စ အကုသလဝိပါကာနံ ဝိဘာဂါဘာဝတော ကုသလဝိပါကတဒါရမ္မဏာနမေဝ အာရမ္မဏဇဝနပစ္စယဝသေန နိယမနံ ဟောတိ။ တံ ပန သရူပတော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – တိဟေတုကုက္ကဋ္ဌကမ္မေန ဟိ တဒါရမ္မဏံ ပဝတ္တမာနံ ကမ္မဝသေန နိယမာဘာဝတော သဗ္ဗေသုပိ ကုသလဝိပါကတဒါရမ္မဏေသု သမ္ပတ္တေသု အာရမ္မဏဇဝနပစ္စယဝသေန၊ အာရမ္မဏဇဝနဝသေနေဝ ဝါ နိယတံ ဧကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကထံ? တဒါရမ္မဏေသု ဟိ အာရမ္မဏဝသေန ဝေဒနာနိယမော ဟောတိ၊ ဇဝနဝသေန ဟေတုနိယမော ¶ ၊ ပစ္စယဝသေန သင်္ခါရနိယမော။ အဟေတုကေသု ပန သင်္ခါရဘေဒါဘာဝတော ပစ္စယဝသေန နိယမနံ နတ္ထိ။ တတ္ထ အာရမ္မဏေန ဝေဒနာနိယမနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇဝနဝသေန ဟေတုနိယမနေ ပန ကမ္မသရိက္ခကဟေတုဝသေန တိဟေတုကာနိ ဒုဟေတုကာနိ အဟေတုကာနီတိ တီဏိ ဇဝနာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ ကမ္မသရိက္ခကဟေတုဝသေန တိဟေတုကဇဝနာနိ နာမ ကာမာဝစရကုသလကိရိယာသု ဉာဏသမ္ပယုတ္တဇဝနာနိ၊ ဒုဟေတုကဇဝနာနိ နာမ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တဇဝနာနိ၊ အဟေတုကာနိ နာမ အကုသလဇဝနာနိ စေဝ ကိရိယာဟေတုကဇဝနဉ္စ။ အကုသလဇဝနာနိပိ ဟိ ကုသလကမ္မသရိက္ခကဟေတုဝသေန အဟေတုကာနိ ကုသလဟေတူနံ တေသု အဘာဝတော။
တတ္ထ ¶ ကမ္မဿ ဇဝနသဒိသတဒါရမ္မဏာဘိနိပ္ဖာဒနသာမတ္ထိယေ သတိ တိဟေတုကဇဝနေ ဇဝိတေ တိဟေတုကတဒါရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဒုဟေတုကဇဝနေ ဇဝိတေ ဒုဟေတုကတဒါရမ္မဏံ၊ အဟေတုကဇဝနေ ဇဝိတေ အဟေတုကတဒါရမ္မဏံ ဟောတီတိ။ ဧဝံ ဇဝနဝသေန ဟေတုနိယမနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကထံ ပစ္စယဝသေန သင်္ခါရနိယမောတိ? ကာလသမ္ပဒါဒီနံ၊ ဥတုသမ္ပဒါဒီနဉ္စ ပစ္စယာနံ ဗလဝဘာဝေ သတိ အသင်္ခါရိကတဒါရမ္မဏံ ဟောတိ၊ ဒုဗ္ဗလဘာဝေ သသင်္ခါရိကံ။ အဟေတုကတဒါရမ္မဏဿ ပန ပစ္စယဝသေန နိယမော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ယဒိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တဒါ ဥပေက္ခာသဟဂတံ တဒါရမ္မဏံ ပဋိဗာဟိတွာ သောမနဿသဟဂတတဒါရမ္မဏမေဝ ဟောတိ။ သောမနဿသဟဂတတဒါရမ္မဏေသုပိ အနိယမေန အာရမ္မဏဝသေန သဗ္ဗေသု သမ္ပတ္တေသု ဇဝနဿ တိဟေတုကဘာဝေ ဒုဟေတုကာဟေတုကေ ပဋိဗာဟိတွာ တိဟေတုကမေဝ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ။ တိဟေတုကတဒါရမ္မဏေသုပိ အနိယမေန ဇဝနဝသေန သဗ္ဗေသု သမ္ပတ္တေသု ပစ္စယဿ ဗလဝဘာဝေ သတိ သသင်္ခါရိကတဒါရမ္မဏံ ပဋိဗာဟိတွာ အသင်္ခါရိကမေဝ ¶ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ။ ဧတေနေဝ နယေန သေသံ တဒါရမ္မဏမ္ပိ တံတံဇဝနာနုရူပတော နိယမနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အဟေတုကတဒါရမ္မဏံ ပန ပစ္စယံ အနပေက္ခိတွာ အာရမ္မဏဝသေန စေဝ ဇဝနဝသေန စ နိယမနံ ဟောတိ။ ဣဒမေတ္ထ ယေဘုယျပ္ပဝတ္တိဝသေန နိယမနံ။ ကဒါစိ ပန အာရမ္မဏဝသေန၊ ပစ္စယဝသေန၊ ပရိစိတဝသေန စ တဒါရမ္မဏနိယမော ဟောတိ။ တတ္ထ အာရမ္မဏဝသေန စေဝ ပစ္စယဝသေန စ နိယမနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ပရိစိတဝသေန ပန နိယမနေ ယေဘုယျေန တိဟေတုကကုသလပ္ပဝတ္တိယာ တေသု ပရိစိတဿ ကဒါစိ ဒုဟေတုကေ၊ အဟေတုကေ ဝါ ဇဝနေ ဇဝိတေ ပရိစယဝသေန တိဟေတုကတဒါရမ္မဏမေဝ ဟောတိ။ ယေဘုယျေန စ ဒုဟေတုကဇဝနပ္ပဝတ္တိယာ တတ္ထ ပရိစိတဿ ကဒါစိ တိဟေတုကေ၊ အဟေတုကေ ဝါ ဇဝနေ ဇဝိတေ ပရိစယဝသေန ဒုဟေတုကတဒါရမ္မဏမေဝ ဟောတိ။ တထေဝ အကုသလေသု ပရိစိတဿ ကဒါစိ တိဟေတုကဒုဟေတုကေသုပိ ဇဝနေသု ဇဝိတေသု ပရိစယဝသေန အဟေတုကတဒါရမ္မဏမေဝ ဟောတီတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဋ္ဌာနေ –
‘‘ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ သဟေတုကော ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သဟေတုကေ ခန္ဓေ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿတိ၊ ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ အဟေတုကော ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ –
အဝိသေသေန အကုသလဇဝနာနန္တရမ္ပိ သဟေတုကတဒါရမ္မဏံ၊ တိဟေတုကဇဝနာနန္တရဉ္စ အဟေတုကတဒါရမ္မဏံ ဝုတ္တံ။ တိဟေတုကောမကေန၊ ပန ဒုဟေတုကုက္ကဋ္ဌေန စ ကမ္မေန တဒါရမ္မဏပ္ပဝတ္တိယံ ¶ ¶ ကမ္မဿ တိဟေတုကဝိပါကဒါနေ အသမတ္ထတာယ တိဟေတုကဇဝနေပိ ဇဝိတေ ဒုဟေတုကတဒါရမ္မဏမေဝ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဒုဟေတုကောမကေန ပန ကမ္မေန တဒါရမ္မဏပ္ပဝတ္တိယံ ကမ္မဿ သဟေတုကတဒါရမ္မဏနိဗ္ဗတ္တနေ အသမတ္ထတာယ သဟေတုကဇဝနေပိ ဇဝိတေ အဟေတုကတဒါရမ္မဏမေဝ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
၃၈၇-၉၁။ တုလျေန ပါကစိတ္တေနာတိ သောမနဿသဟဂတဉာဏသမ္ပယုတ္တအသင်္ခါရိကေန မဟာဝိပါကစိတ္တေန။ ဗလဝါရမ္မဏေတိ အတိမဟန္တာရမ္မဏေ။ စတုဗ္ဗိဓဉှိ အာရမ္မဏံ အတိမဟန္တံ မဟန္တံ ပရိတ္တံ အတိပရိတ္တန္တိ။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘တထာ ဟိ ဝိသယံ အာဟု၊ စတုဓာ ဧတ္ထ ပဏ္ဍိတာ၊
မဟန္တာတိမဟန္တတော၊ ပရိတ္တာတိပရိတ္တတော’’တိ။
အတိမဟန္တာဒိဘာဝေါ စဿ အာပါထဂတကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇနကစိတ္တက္ခဏဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ အာပါထဂတက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သောဠသစိတ္တက္ခဏာ၊ တာဝ ဝိဇ္ဇမာနာယုကအာရမ္မဏံ အတိမဟန္တံ နာမ။ ပန္နရသစုဒ္ဒသစိတ္တက္ခဏာယုကံ မဟန္တံ နာမ။ တေရသစိတ္တက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌစိတ္တက္ခဏာယုကံ ပရိတ္တံ နာမ။ တတော ပရံ အတိပရိတ္တံ နာမ။ တတ္ထ အတိမဟန္တာရမ္မဏေ တဒါရမ္မဏပရိယောသာနာနိ ဝီထိစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ မဟန္တေ ဇဝနပရိယောသာနာနိ၊ နတ္ထိ တဒါရမ္မဏုပ္ပာဒေါ။ ပရိတ္တေ ဇဝနမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သန္တီရဏာနန္တရံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမေဝ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တတိ။ အတိပရိတ္တေ ဘဝင်္ဂစလနမတ္တမေဝ။ ကထံ? အတိမဟန္တေ ဟိ အာရမ္မဏေ ပဉ္စဒွါရေသု ယထာနုရူပံ အညတရသ္မိံ ဒွါရေ အာပါထဂတေ ပသာဒဃဋ္ဋနာနုဘာဝေန ဟဒယဝတ္ထုသန္နိဿိတာ ဘဝင်္ဂသန္တတိ ဝေါစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ ဝေါစ္ဆိဇ္ဇမာနာ စ သဟသာ န ဩစ္ဆိဇ္ဇတိ။ ယထာ ပန ဝေဂေန ဓာဝန္တော ပုရိသော အန္တရာ ဌာတုကာမောပိ ဧကဒွေပဒဝါရေ အတိက္ကမိတွာဝ ဌာတုံ သက္ကောတိ၊ န ပန ဌာတုကာမတာယ ¶ သဒ္ဓိံယေဝ၊ ဧဝမေဝ ဒီပသိခါ ဝိယ၊ ဂင်္ဂါသောတော ဝိယ၊ ဝေဂေန ဇဝမာနာ ဘဝင်္ဂသန္တတိ အန္တရာ ဩစ္ဆိဇ္ဇမာနာပိ ပသာဒဃဋ္ဋနတော ပရံ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာဝ ဩစ္ဆိဇ္ဇတိ။ တတ္ထ ပဌမစိတ္တံ ဘဝင်္ဂသန္တတိယာ စလနာကာရေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဘဝင်္ဂစလနံ နာမ၊ ဒုတိယံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဘဝင်္ဂုပစ္ဆေဒေါ နာမ။ စလနဉ္စေတ္ထ ဝိသဒိသစိတ္တဿ ဥပနိဿယဘာဝဂမနံ။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘အာရမ္မဏန္တရာပါထေ ¶ ၊ ဒွိက္ခတ္တုံ စလိတေ မနော၊
စိတ္တန္တရဿ ဟေတုတ္တံ၊ ယာနံ စလနမီရိတ’’န္တိ။
ယဒိ ဧဝံ ဒုတိယဿပိ တံ အတ္ထီတိ တမ္ပိ ဘဝင်္ဂစလနမိစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? သစ္စံ၊ ဘဝင်္ဂဿ ပန ဥပစ္ဆိဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တိဝိသေသံ ဂဟေတွာ ပုရိမဿ နာမတော ဝိသဒိသနာမံ ကာတုံ ‘‘ဘဝင်္ဂုပစ္ဆေဒေါ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ နနု စ ရူပါဒီဟိ ပသာဒေ ဃဋ္ဋိတေ ပသာဒနိဿိတဿေဝ စလနံ ယုတ္တံ၊ ကထံ ပန ဟဒယဝတ္ထုသန္နိဿိတာယ ဘဝင်္ဂသန္တတိယာ စလနန္တိ? သန္တတိဝသေန ဧကာဗဒ္ဓတ္တာ။ ယထာ ဟိ ဘေရိယာ ဧကသ္မိံ တလေ ဌိတသက္ခရာယ မက္ခိကာယ နိပန္နာယ အပရသ္မိံ တလေ ဒဏ္ဍာဒိနာ ပဟဋေ အနုက္ကမေန ဘေရိစမ္မဝရတ္တာဒီနံ စလနေန သက္ခရာယ စလိတာယ မက္ခိကာယ ပလာယနံ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ရူပါဒိမှိ ပသာဒေ ဃဋ္ဋိတေ တန္နိဿယေသု မဟာဘူတေသု စလိတေသု အနုက္ကမေန တံသမ္ဗန္ဓာနံ သေသရူပါနမ္ပိ စလနေန ဟဒယဝတ္ထုမှိ စလိတေ တန္နိဿိတဿ ဘဝင်္ဂဿ စလနာကာရေန ပဝတ္တိ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘ဃဋ္ဋိတေ အညဝတ္ထုမှိ၊ အညနိဿိတကမ္ပနံ၊
ဧကာဗဒ္ဓေန ဟောတီတိ၊ သက္ခရောပမယာ ဝဒေ’’တိ။ (သ။ သ။ ၁၇၆)၊
ဧဝံ ဘဝင်္ဂစလနဘဝင်္ဂုပစ္ဆေဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓေသု ‘‘ကိံ နာမေတ’’န္တိ ဝဒန္တီ ဝိယ ဝီထိစိတ္တာနိ အာရမ္မဏာဘိမုခံ ပဋိပါဒေန္တီ ¶ ကိရိယာမနောဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿာနန္တရံ ယထာရဟံ ဒဿနာဒိကိစ္စံ သာဓယမာနာ ပဉ္စဝိညာဏဓာတူသု အညတရာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒနန္တရံ တာယ ဂဟိတမေဝါရမ္မဏံ သမ္ပဋိစ္ဆမာနာ ဝိပါကာဟေတုကမနောဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒနန္တရံ တဒေဝါရမ္မဏံ သန္တီရယမာနာ ဝိပါကာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒနန္တရံ တမေဝါရမ္မဏံ ဝဝတ္ထာပယမာနာ ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒနန္တရံ ကာမာဝစရကုသလာကုသလကိရိယဇဝနေသု ယံ ကိဉ္စိ လဒ္ဓပစ္စယံ တဒေဝါရမ္မဏံ အာရဗ္ဘ ဇဝနံ ဟုတွာ ယေဘုယျေန သတ္တက္ခတ္တုံ ဇဝတိ၊ တဒနန္တရံ ဧကာဒသတဒါရမ္မဏစိတ္တေသု အညတရံ ကမ္မံ အာရမ္မဏံ ဇဝနံ ပစ္စယော ပရိစိတတာတိ ဣမေသံ အနုရူပဝသေန ဒွိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒနန္တရံ ဘဝင်္ဂပါတော ဟောတိ။
ဣဓ ဌတွာ ဣမိဿာ စိတ္တပရမ္ပရာယ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ အမ္ဗောပမာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ဧကော ကိရ ပုရိသော ဖလိတမ္ဗရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ သသီသံ ပါရုပိတွာ နိပန္နော နိဒ္ဒါယတိ၊ အထေကံ အမ္ဗပက္ကံ ဝဏ္ဋတော ¶ မုစ္စိတွာ တဿ ကဏ္ဏသက္ခလိံ ပုဉ္ဆမာနံ ဝိယ ‘‘ဌ’’န္တိ ဘူမိယံ ပတတိ၊ သော တဿ သဒ္ဒေန ပဗုဇ္ဈိတွာ သီသတော ဝတ္ထံ အပနေတွာ စက္ခုံ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကေသိ၊ တတော ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဖလံ ဂဟေတွာ မဒ္ဒိတွာ ဥပသိင်္ဃိတွာ ပက္ကဘာဝံ ဉတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ မုခဂတံ သဟ သေမှေန အဿာဒေတွာ ပုန တထေဝ နိဒ္ဒါယတိ။ တတ္ထ တဿ ပုရိသဿ အမ္ဗရုက္ခမူလေ နိဒ္ဒါယနကာလော ဝိယ ဘဝင်္ဂသမင်္ဂိကာလော၊ အမ္ဗပက္ကဿ ပတိတကာလော ဝိယ အာရမ္မဏဿ ပသာဒဃဋ္ဋနကာလော၊ ပတနသဒ္ဒေန ပဗုဒ္ဓကာလော ဝိယ မနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂဿ အာဝဋ္ဋိတကာလော၊ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကိတကာလော ဝိယ စက္ခုဝိညာဏဿ ဒဿနကိစ္စံ သာဓနကာလော၊ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဂဟိတကာလော ဝိယ ဝိပါကမနောဓာတုယာ အာရမ္မဏသမ္ပဋိစ္ဆနကာလော၊ ဂဟေတွာ မဒ္ဒိတကာလော ¶ ဝိယ ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ သန္တီရိတကာလော၊ ဥပသိင်္ဃိတကာလော ဝိယ ကိရိယာမနောဝိညာဏဓာတုယာ ဝဝတ္ထာပိတကာလော၊ ပရိဘုတ္တကာလော ဝိယ ဇဝနဿ အာရမ္မဏရသအနုဘဝိတကာလော၊ မုခဂတံ သဟ သေမှေန အဿာဒိတကာလော ဝိယ တဒါရမ္မဏဿ ဇဝနေန အနုဘူတာရမ္မဏအနုဘဝနကာလော၊ ပုန နိဒ္ဒါယနံ ဝိယ ပုန ဘဝင်္ဂကာလောတိ ဧဝမေတ္ထ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အယံ ပန ဥပမာ ကိံ ဒီပေတိ? အာရမ္မဏဿ ပသာဒဃဋ္ဋနမေဝ ကိစ္စံ၊ ကိရိယာမနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနမေဝ ကိစ္စံ၊ ပဉ္စဝိညာဏဓာတူနံ ဒဿနာဒိကမေဝ ကိစ္စံ၊ ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုယာ သမ္ပဋိစ္ဆနမေဝ ကိစ္စံ၊ ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုယာ သန္တီရဏမေဝ ကိစ္စံ၊ ကိရိယာမနောဝိညာဏဓာတုယာ ဝဝတ္ထာပနမေဝ ကိစ္စံ၊ ဇဝနဿေဝ ပန အာရမ္မဏရသာနုဘဝနံ တဒါရမ္မဏဿ ဧတေန အနုဘူတဿေဝ အနုဘဝနန္တိ ဧဝံ ကိစ္စဝသေန ဓမ္မာနံ အညမညာသံကိဏ္ဏတံ ဒီပေတိ၊ ဧဝံ ပဝတ္တမာနံ ပန စိတ္တံ ‘‘တွံ အာဝဇ္ဇနံ နာမ ဟောဟိ၊ တွံ ဒဿနာဒီသု အညတရံ၊ တွံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ နာမာ’’တိအာဒိနာ နိယုဉ္ဇကေ ကာရကေ အသတိပိ စိတ္တနိယာမဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ ပန စိတ္တနိယာမံ သဒ္ဓိံ ဥတုနိယာမာဒီဟိ ပရိစ္ဆေဒါဝသာနေ ဝက္ခတိ။ အယံ တာဝ အတိမဟန္တာရမ္မဏေ စိတ္တပ္ပဝတ္တိဝိဘာဝနာ။
မဟန္တာရမ္မဏေ ပန တဒါရမ္မဏုပ္ပာဒဿ အဘာဝတော တသ္မိံ အာပါထဂတေ ဝုတ္တနယေန ဇဝနပရိယောသာနေသု ဝီထိစိတ္တေသု ဥပ္ပန္နေသု ဘဝင်္ဂပါတောဝ ဟောတိ၊ အာရမ္မဏဿ ပန ပရိက္ခီဏာယုကတ္တာ ဧကစိတ္တက္ခဏိကပ္ပမာဏေပိ ဝါ အာယုမှိ သတိ သမာသန္နမရဏော ဝိယ ပုရိသော ဒုဗ္ဗလဘာဝတော တဒါရမ္မဏံ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ အပိစ တဒါရမ္မဏမုပ္ပဇ္ဇန္တံ နိယမတော ဒွိက္ခတ္တုမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န ဧကဝါရံ။ ဧကစိတ္တက္ခဏာဝသိဋ္ဌေ စ အာရမ္မဏေ ဧကသ္မိံ တဒါရမ္မဏေ ဥပ္ပန္နေသု ¶ ဒုတိယဿ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇနကာလေ တဿ နိရုဒ္ဓတ္တာ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဒွီသု တဒါရမ္မဏေသု ဧကံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ၊ ဧကံ အတီတာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒုတိယဿ အနုပ္ပတ္တိယာ ပဌမမ္ပိ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ။ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယံ ပန သကိမ္ပိ တဒါရမ္မဏဿ ပဝတ္တိ ဝုတ္တာ။ ပရမတ္ထဝိနိစ္ဆယေပိ စ တမေဝ ဝါဒံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘သကိံ ဒွေ ဝါ တဒါလမ္ဗ’’န္တိ (ပရမ။ ဝိ။ ၁၁၆) ဝုတ္တံ။ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘စိတ္တပ္ပဝတ္တိဂဏနာယံ သဗ္ဗဝါရေသု ဒွေ ဧဝ စိတ္တဝါရာနိ အာဂတာနီ’’တိ ဝတွာ တံ န သမ္ပဋိစ္ဆိတံ၊ တသ္မာ မဟန္တာရမ္မဏေ ဇဝနာဝသာနေ ဘဝင်္ဂပါတောဝ ဟောတိ၊ နတ္ထိ တဒါရမ္မဏုပ္ပာဒေါ၊ အယဉ္စ တဒါရမ္မဏေဟိ တုစ္ဆတာယ ‘‘မောဃဝါရော’’တိ ဝုစ္စတိ။
ပရိတ္တာရမ္မဏေ ဇဝနုပ္ပာဒဿပိ အဘာဝတော သန္တီရဏာဝသာနေသု ဝီထိစိတ္တေသု ဥပ္ပန္နေသု တဒနန္တရံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမေဝ အာသေဝနံ လဘိတွာ ဇဝနဋ္ဌာနေ ဌတွာ ဒွိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တတိ၊ တတော ဘဝင်္ဂပါတော ဟောတိ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပန အပ္ပတွာ အန္တရာ စက္ခုဝိညာဏာဒိကံ ပတွာ နိဝတ္တိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ ဇဝနံ ပန အာရမ္မဏဿ အပ္ပာယုကဘာဝေန ပရိဒုဗ္ဗလတ္တာ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ တဉှိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သတ္တစိတ္တက္ခဏာယုကေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကတိပယစိတ္တက္ခဏာယုကေ ပန ပဌမဇဝနမေဝ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ တဒနုပ္ပတ္တိယဉှိ ဣတရာနိပိ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ ပရိတ္တာရမ္မဏေ နတ္ထိ ဇဝနုပ္ပာဒေါတိ အယံ ဒုတိယော မောဃဝါရော အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တော။ ဋီကာကာရော ပန တထာ အသမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အညထာ ဒုတိယမောဃဝါရံ ပကပ္ပေတိ။ ဝုတ္တဉှိ တေန တီသု မောဃဝါရေသု ဒုတိယမောဃဝါရော ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။
ယဒိ ဟိ အနုလောမေ ဝေဒနာတ္တိကေ ပဋိစ္စဝါရာဒီသု ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဒွေ၊ နမဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဒွေ’’တိ စ ဝုတ္တံ သိယာ၊ သောပိ မောဃဝါရော လဗ္ဘေယျ။ ယဒိ စ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ အာသေဝနပစ္စယော ¶ သိယာ၊ ကုသလာကုသလာနမ္ပိ သိယာ။ န ဟိ အာသေဝနပစ္စယံ လဒ္ဓုံ ယုတ္တဿ အာသေဝနပစ္စယဘာဝီ ဓမ္မော အာသေဝနပစ္စယော ဟောတီတိ အဝုတ္တော အတ္ထိ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ ပန ကုသလာကုသလာနံ အာသေဝနပစ္စယဘာဝေါ န ဝုတ္တော။ ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာသေဝနပစ္စယာ။ အကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ အကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာသေဝနပစ္စယာ’’တိ ဝစနတော ပဋိက္ခိတ္တောဝ။ အထာပိ သိယာ ‘‘အသမာနဝေဒနာနံ ဝသေနေဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ ဧဝမ္ပိ ယထာ ‘‘အာဝဇ္ဇနာ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ၊ အကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဇာတိဘေဒါ န ဝုတ္တန္တိ စေ၊ ‘‘ဘူမိဘိန္နဿ ကာမာဝစရဿ ရူပါဝစရာဒီနံ ¶ အာသေဝနပစ္စယဘာဝေါ ဝိယ ဇာတိဘိန္နဿပိ ဘဝေယျာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော ဧဝ သိယာ၊ အဘိန္နဇာတိကဿ စ ဝသေန ယထာ ‘‘အာဝဇ္ဇနာ သဟေတုကာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န တု ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဝေဒနာတ္တိကေပိ သံခိတ္တာယ ဂဏနာယ ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ နမဂ္ဂေ ဧကံ၊ နမဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဧက’’န္တိ ဧဝံ ဂဏနာယ နိဒ္ဓါရိယမာနာယ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ အာသေဝနပစ္စယတ္တာဘာဝါ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရော ဒုတိယော မောဃဝါရော ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပန ဝီထိဝိပါကသန္တတိယာ အာဝဋ္ဋနတော ‘‘အာဝဇ္ဇနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တတော ဝိသဒိသဿ ဇဝနဿ ကရဏတော မနသိကာရော စ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ န ဝုတ္တံ၊ ‘‘အာဝဇ္ဇနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနတော စတုန္နံ ဝါ ပဉ္စန္နံ ဝါ ဇဝနာနံ အာရမ္မဏပုရေဇာတံ ဘဝိတုံ အသက္ကောန္တံ ရူပါဒိအာဝဇ္ဇနာဒီနံ ပစ္စယော ¶ ဘဝိတုံ န သက္ကောတိ၊ အယမေတဿ သဘာဝေါတိ ဇဝနာပါရိပူရိယာ ဒုတိယော မောဃဝါရော ဒဿေတုံ ယုတ္တော သိယာတိ။
အယဉှိ အာစရိယဿ အဓိပ္ပာယော – ယဒိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ အာသေဝနပစ္စယော သိယာ၊ ယထာ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ အာသေဝနပစ္စယာ နမဂ္ဂပစ္စယာ’’တိ အနုလောမပစ္စနိယေ၊ ပစ္စနိယာနုလောမေ စ ‘‘သုခါ…ပေ… နမဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနပစ္စယာ’’တိ စ ဝုတ္တံ ဟသိတုပ္ပာဒစိတ္တဝသေန၊ ဧဝမ္ပိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ‘‘အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ပါဌော သိယာ။ တထာ စ သတိ ဝါရဒွယဝသေန ဂဏနာယ ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ နမဂ္ဂေ ဒွေ၊ နမဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဒွေ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န ပန ဝုတ္တံ၊ ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ နမဂ္ဂေ ဧကံ၊ နမဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဧက’’န္တိစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အပိစ ယဒိ ဟိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ အာသေဝနပစ္စယော သိယာ၊ ဒုတိယမောဃဝါရော ဝိယ ပုရိမဝါရေသုပိ သိယာ။ တထာ စ သတိ အတ္တနော ဝိယ ကုသလာကုသလာနမ္ပိ သိယာ။ န ဟိ အာသေဝနပစ္စယံ လဒ္ဓုံ ယုတ္တဿ အာသေဝနပစ္စယဘာဝီ ဓမ္မော အာသေဝနပစ္စယော ဟောတီတိ အဝုတ္တော အတ္ထိ ‘‘ပုရိမာ ပုရိမာ ကုသလာ ခန္ဓာ’’တိအာဒိနာ အနဝသေသတော ဝုတ္တတ္တာ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ ပန အဝုတ္တော ‘‘အဗျာကတော ဓမ္မော ကုသလဿ ဓမ္မဿ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိဝစနဿ အဘာဝတော။ န ကေဝလံ အဝုတ္တောဝ၊ အထ ခေါ ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ အကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဖဿာဒိကုသလာကုသလဓမ္မေ ပဋိစ္စ သဟဇာတာဒိပစ္စယဝသေန ကုသလာကုသလဿ ဥပ္ပတ္တိံ ¶ ဝတွာ ပဌမဇဝနဿ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနတော အာသေဝနပစ္စယာလာဘံ သန္ဓာယ ‘‘နာသေဝနပစ္စယာ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တောဝ။
အထာပေတ္ထ ¶ သမောဓာနံ သိယာ၊ သမာနဝေဒနာနံ ဧဝ အာသေဝနပစ္စယဘာဝဿ ဒဿနတော ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနေန အသမာနဝေဒနာနံ ကုသလာကုသလာနံ ဝသေနာယံ ပဋိက္ခေပေါ ကတောတိ။ ဧဝမ္ပိ သတိ ယထာ ‘‘အာဝဇ္ဇနာ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သမာနဝေဒနာဝသေန ‘‘အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ အထ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ ကုသလာကုသလေဟိ ဘိန္နဇာတိကတ္တာ တဿ တေသံ အာသေဝနပစ္စယဘာဝေါ န ဝုတ္တောတိ စေ။ ယထာ ဘူမိဝသေန ဘိန္နဿ ဂေါတြဘုဝေါဒါနဝသေန ဌိတဿ ကာမာဝစရဿ ရူပါဝစရာဒီနံ အာသေဝနဘာဝေါ ဒိဿတိ၊ ဧဝံ ဇာတိဝသေန ဘိန္နဿ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ အာသေဝနပစ္စယဘာဝေ န ကောစိ ဝိဗန္ဓော၊ အပိစ အဘိန္နဝေဒနဿ၊ အဘိန္နဇာတိကဿ စ ဥပေက္ခာသဟဂတမဟာကိရိယစိတ္တဿ ဝသေန ယထာ ‘‘အာဝဇ္ဇနာ သဟေတုကာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န တု ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဝေဒနာတ္တိကေပိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ အာသေဝနပစ္စယတ္တဿ အဘာဝါ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ အာသေဝနဘာဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တော ဒုတိယော မောဃဝါရော ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာဝဇ္ဇနာနံ ပန အနတ္ထန္တရဘာဝတော အာဝဇ္ဇနာယ စ ကုသလာကုသလာနံ အနန္တရပစ္စယဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ သတိ ဥပ္ပတ္တိယံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ကာမာဝစရကုသလာကုသလကိရိယာဇဝနာနံ ဧကန္တတော အနန္တရပစ္စယဘာဝေနေဝ ဝတ္တေယျ၊ န ပန အညထာတိ မုဉ္ဆာမရဏာသန္နဝေလာဒီသု ဇဝနာပါရိပူရိယာ မန္ဒီဘူတဝေဂတာယ အယံ ဒဿေတဗ္ဗောတိ။
အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပနေတ္ထ ဣဒံ ဝုတ္တံ – ‘‘ယံ ဇဝနဘာဝပ္ပတ္တံ၊ တံ ဆိန္နမူလရုက္ခပုပ္ဖံ ဝိယာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ အနုပစ္ဆိန္နဘဝမူလာနံ ပဝတ္တဿ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ ကိရိယဘာဝေါ န ¶ သိယာ၊ ဝုတ္တော စ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ မနောဝိညာဏဓာတု ဥပ္ပန္နာ ကိရိယာ နေဝကုသလာ၊ နာကုသလာ၊ န စ ကမ္မဝိပါကာ ဥပေက္ခာသဟဂတာ’’တိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဇဝနဋ္ဌာနေ ဌတွာ’’တိ ဝစနံ ဇဝနဿ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ဒွိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိတွာ န ဇဝနဘာဝေနာတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ၊ ‘‘အာသေဝနံ လဘိတွာ’’တိ စ ‘‘အာသေဝနံ ဝိယ အာသေဝန’’န္တိ ဝုတ္တေ န ကောစိ ဝိရောဓောတိ။ ဝိပ္ဖာရိကဿ ပန သတော ဒွိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိယေဝေတ္ထ အာသေဝနသဒိသတာ။ ဝိပ္ဖာရိကတာယ ဟိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တဉ္စဿ ဝုစ္စတိ။ ဝိပ္ဖာရိကမ္ပိ ဇဝနံ ဝိယ အနေကက္ခတ္တုံ အပ္ပဝတ္တိယာ ဒုဗ္ဗလတ္တာ န နိပ္ပရိယာယတော အာသေဝနပစ္စယဘာဝေန ပဝတ္တေယျာတိ န ဣမဿ ပါဌေ အာသေဝနတ္တံ ဝုတ္တံ ¶ ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ပရိယာယတော ဝုတ္တံ၊ ယထာ ဖလစိတ္တေသု မဂ္ဂင်္ဂံ မဂ္ဂပရိယာပန္နန္တိ။ ယဒိပိ ‘‘ဇဝနာပါရိပူရိယာ…ပေ… ယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အာဝဇ္ဇနာဒီနံ ပစ္စယော ဘဝိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တပ္ပဝတ္တိဝသေန ပဌမမောဃဝါရတော ဧတဿ န ကောစိ ဝိသေသောတိ။
စက္ခုဿာပါထမာဂတေတိ စက္ခုဒွါရဿ ယောဂျဒေသာဝဋ္ဌာနဝသေန အာပါထမာဂတေ။ တာယာတိ မနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနေ ပါကဋတာယ ကိရိယာမနောဓာတုံ ပစ္စာမသတိ။ အာဝဋ္ဋိတေတိ သန္တတိဝသေန ပဝတ္တိတုံ အဒတွာ နိဝတ္တိတေ၊ ပရိဏာမိတေ ဝါ။ ဇာတေသု ဇာယတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂတေတိ နိရုဒ္ဓေ။ တဒေဝါတိ ဇဝနာနုဘူတမေဝ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ။ တေနေဝါတိ ဇဝနံ ဟုတွာ နိရုဒ္ဓေန တေန ကာမာဝစရကုသလစိတ္တေန။ တဒါရမ္မဏသညိတန္တိ ဇဝနဂ္ဂဟိတေယေဝ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တနတော ‘‘ဗြဟ္မဿရော’’တိအာဒီသု ဝိယ တဿ အာရမ္မဏံ အာရမ္မဏမဿာတိ မဇ္ဈပဒလောပဝသေန တဒါရမ္မဏန္တိ သညိတံ။ တုလျတောတိ အာရမ္မဏတော ဝိသဒိသဘာဝေပိ သောမနဿသဟဂတာဒိနာ သဒိသတ္တာ။ မူလသဒိသံ ¶ ဘဝင်္ဂံ မူလဘဝင်္ဂံ။ တဒါရမ္မဏမ္ပိ ဘဝင်္ဂသဘာဝတ္တာ ‘‘ဘဝင်္ဂ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘သဟေတုကံ ဘဝင်္ဂံ အဟေတုကဿ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၁။၁၀၂)။ ဧတ္ထ ဟိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေ ဧဝ ပဝတ္တိယံ ‘‘ဘဝင်္ဂ’’န္တိ ဝုစ္စမာနေ န တဿ ဟေတုဝသေန ဘေဒေါတိ ‘‘သဟေတုကံ ဘဝင်္ဂံ အဟေတုကဿ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ နာပိ စေတံ ‘‘သဟေတုကံ စုတိံ အဟေတုကပဋိသန္ဓိဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဘဝဿ အင်္ဂဘာဝါဘာဝတော စုတိစိတ္တဿ ဘဝင်္ဂဝေါဟာရာလာဘတောတိ ‘‘သဟေတုကံ ဘဝင်္ဂ’’န္တိ တဒါရမ္မဏံ ဝုတ္တန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘တဒါရမ္မဏသညိတ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘မူလဘဝင်္ဂန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ နာမဒွယမ္ပိ ဣမဿ လဗ္ဘတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။
၃၉၂။ တဉ္စာတိ တဒါရမ္မဏဉ္စ။ ဧတ္ထာတိ ဣမေသု ဝီထိစိတ္တေသု။ ဂဏနူပဂစိတ္တာနီတိ ဝိပါကဂဏနူပဂစိတ္တာနိ။
၃၉၄။ အသမာနတ္တာတိ အသင်္ခါရိကဘာဝေန အသမာနတ္တာ။
၃၉၆။ ပုရိမာနိ ပဉ္စ ဝိပါကစိတ္တာနိ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ဆ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ စ ယေဘုယျတော ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ သောမနဿပ္ပဝတ္တိဝသေန သောမနဿသဟဂတဇဝနာနန္တရမေဝ သောမနဿတဒါရမ္မဏံ ဝုတ္တံ။ ဇဝနဿ ပန ပကပ္ပေတွာ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏသဗ္ဘာဝတော၊ ဝိပါကဿ စ တဒဘာဝတော ¶ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ဥပေက္ခာသဟဂတဇဝနေသုပိ ဇဝိတေသု သောမနဿသဟဂတမေဝ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ။
၃၉၉-၄၀၃။ တသ္မိံ ဒွါရေတိ တသ္မိံယေဝ စက္ခုဒွါရေ။ ဝေဒနာ ပရိဝတ္တတီတိ ကမ္မဿ သောမနဿသဟဂတဘာဝေပိ အာရမ္မဏဿ ¶ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တတာယ သောမနဿဝေဒနာ ပရိဝတ္တိတွာ ဥပေက္ခာဝေဒနာ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဟေဋ္ဌာ ဝိပါကဝေဒနာယ သောမနဿဘာဝေပိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဿ မဇ္ဈတ္တဘာဝေန တံဝသေန ဝေဒနာ ပရိဝတ္တတီတိ အတ္ထော။
ဇဝနေသု ဇဝိတေသူတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဇဝိတေသု စတူသွပီ’’တိ ဝါ ပါဌော။ ဇာယရေတိ တဒါရမ္မဏဝသေန ဇာယန္တိ။ ဝေဒနာယာတိ ဝေဒနာယ ကရဏဘူတာယ။ အသမာနတ္တာတိ ပဋိသန္ဓိယာ သဟ အသမာနတ္တာ။ ပုရိမေဟီတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတဒါရမ္မဏစတုက္ကတော။ အထ ဝါ ‘‘ပုရိမေဟိ အသမာနတ္တာ’’ ဣစ္စေဝ ယောဇနာ။ ပုရိမေဟိ သဟ အသမာနဘာဝေ ဝုတ္တေ တေသံ သန္ဓိယာ သဟ အသမာနဘာဝေါပိ ဝုတ္တောဝ ဟောတီတိ စတ္တာရိ နာမတော ပိဋ္ဌိဘဝင်္ဂါနိ စ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ စ-သဒ္ဒေန အာဂန္တုကဘဝင်္ဂါနိ၊ တဒါရမ္မဏာနိ စ ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထာပိ စ ယေဘုယျေန ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေ ဥပေက္ခာသဟဂတဇဝနဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဥပေက္ခာသဟဂတဇဝနာနန္တရမေဝ ဥပေက္ခာသဟဂတတဒါရမ္မဏံ ဝုတ္တံ၊ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ပန ဥပေက္ခာသဟဂတတဒါရမ္မဏံ ဟောတိ။ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာဒီသု ဇဝိတေသု ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တတဒါရမ္မဏာနံ သမ္ဘဝေါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိဉ္စာပိ အသင်္ခါရသသင်္ခါရဝိဓာနံ ဇဝနဝသေန ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ဥတုဘောဇနာဒိပစ္စယာနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေ ဇဝနဿေဝ အသင်္ခါရိကတ္တာဘာဝတော အသင်္ခါရဇဝနာဝသာနေ အသင်္ခါရမေဝ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ၊ န သသင်္ခါရန္တိ နိယမော။ ပစ္စယဿ ပန ဗလဝဘာဝေ သတိပိ ပရေသံ ဥဿာဟဗလေန သသင်္ခါရဿ ဇဝနဿ သမ္ဘဝတော သသင်္ခါရဇဝနာဝသာနေ သသင်္ခါရမေဝ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ၊ သသင်္ခါရိကတ္တာဘာဝတော အသင်္ခါရဇဝနာဝသာနေ အသင်္ခါရမေဝါတိ နိယမော နတ္ထီတိ အသင်္ခါရဇဝနာဝသာနေ အသင်္ခါရမ္ပိ သသင်္ခါရမ္ပိ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ၊ သသင်္ခါရဇဝနာဝသာနေ သသင်္ခါရမ္ပိ အသင်္ခါရမ္ပိ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ။
ပဉ္စိမာနီတိ ¶ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေ ဝုတ္တာနိ ဥပေက္ခာသဟဂတသန္တီရဏာဒီနိ ပဉ္စ ဝိပါကာနိ။ ပုရိမေဟိ သတ္တဟီတိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ဝုတ္တေဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ သတ္တဟိ ဝိနိဒ္ဒိသေ စက္ခုဒွါရသ္မိန္တိ အဓိပ္ပာယော။
၄၀၅-၆။ ဧကာယ ¶ စေတနာယာတိ ဧကာယ တိဟေတုကသောမနဿသဟဂတအသင်္ခါရိကစေတနာယ။ ဧဝံ သမသဋ္ဌိ ဝိပါကာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယသ္မာ ပန စက္ခုဒွါရာဒီသု အနုပ္ပဇ္ဇိတွာ သောတဒွါရာဒီသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သောတဝိညာဏာဒယော ဝိယ ပဉ္စသု ဒွါရေသု အနုပ္ပဇ္ဇိတွာ မနောဒွါရေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ကာမာဝစရဝိပါကော နတ္ထိ၊ တသ္မာ မနောဒွါရေ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိ န ဝုတ္တာ။ အထ ဝါ စက္ခုဒွါရေ ဂဟိတာနမေဝ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ သောတဒွါရာဒီသုပိ ဂဟဏေန ပဉ္စဒွါရေသု ဂဟိတာယ မနောဝိညာဏဓာတုယာ မနောဒွါရေပိ ဂဟဏနယဒဿနံ ကတံ ဟောတိ၊ ဧဝံ သတိ ဆသု ဒွါရေသုပိ သမသတ္တတိ ဝိပါကာနိ ဟောန္တိ။ အထ ဝါ မနောဒွါရေ လဗ္ဘမာနာယပိ ပဉ္စဒွါရပ္ပဝတ္တာယ မနောဝိညာဏဓာတုယာ မနောဒွါရေ အဂ္ဂဟဏေန သောတဒွါရာဒီသု လဗ္ဘမာနာနမ္ပိ စက္ခုဒွါရေ ဂဟိတမနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ သောတဒွါရာဒီသု အဂ္ဂဟဏဿ နယဒဿနံ ကတံ ဟောတိ၊ ဧဝံ သတိ ပဉ္စဒွါရေသု သောဠသ ဝိပါကာနိ ဟောန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဂဟိတာဂ္ဂဟဏေနာ’’တိအာဒိ။
၄၀၈-၉။ တီဟိ ဝိပါကေဟီတိ တေဟိ တီဟိ ကုသလစိတ္တေဟိ သမာနေဟိ တီဟိ ဝိပါကေဟိ ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပေက္ခာသဟိတဒွယေတိ ဥပေက္ခာသဟဂတပဋိသန္ဓိယုဂဠေ။ ဣဓ ဌတွာ နာဠိယန္တူပမာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ဥစ္ဆုပီဠနသမယေ ကိရ ဧကသ္မာ ဂါမာ ဧကာဒသ ယန္တဝါဟာ နိက္ခမိတွာ ဧကံ ဥစ္ဆုဝါဋံ ဒိသွာ တဿ ပရိပက္ကဘာဝံ ဉတွာ ဥစ္ဆုသာမိကံ ¶ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ယန္တဝါဟာ မယ’’န္တိ အာရောစေသုံ။ သော ‘‘အဟံ တုမှေယေဝ ပရိယေသိဿာမီ’’တိ ဥစ္ဆုသာလံ ဂဟေတွာ အဂမာသိ။ တေ တတ္ထ နာဠိယန္တံ ယောဇေတွာ ‘‘မယံ ဧကာဒသ ဇနာ အပရမ္ပိ ဧကံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဝတ္တနေန ဂဏှထာ’’တိ အာဟံသု။ ဥစ္ဆုသာမိကော ‘‘အဟမေဝ သဟာယော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဥစ္ဆုသာလံ ပူရာပေတွာ တေသံ သဟာယော အဟောသိ။ တေ အတ္တနော အတ္တနော ကိစ္စာနိ ကတွာ ဖာဏိတပါစကေန ဥစ္ဆုရသေ ပက္ကေ ဂုဠေ ဗဒ္ဓေ ဥစ္ဆုသာမိကေန တုလယိတွာ ဘာဂေသု ဒိန္နေသု အတ္တနော အတ္တနော ဘာဂံ အာဒါယ သာလံ သာလသာမိကံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ ဧတေနေဝ ဥပါယေန အပရာသုပိ စတူသု သာလာသု ကမ္မံ ကတွာ ပက္ကမိံသု။ တတ္ထ ပဉ္စ ယန္တသာလာ ဝိယ ပဉ္စ ပသာဒါ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ပဉ္စ ဥစ္ဆုဝါဋာ ဝိယ ပဉ္စ အာရမ္မဏာနိ၊ ဧကာဒသ ဝိစရဏကယန္တဝါဟာ ဝိယ ဧကာဒသ ဝိပါကစိတ္တာနိ၊ ပဉ္စ ဥစ္ဆုသာလသာမိနော ဝိယ ပဉ္စ ဝိညာဏာနိ၊ ပဌမကသာလာယ သာလသာမိကေန သဒ္ဓိံ ဒွါဒသန္နံ ဇနာနံ ဧကတော ဟုတွာ ကတကမ္မာနံ ဘာဂဂ္ဂဟဏကာလော ဝိယ ဧကာဒသန္နံ ဝိပါကစိတ္တာနံ စက္ခုဝိညာဏေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ စက္ခုဒွါရေ ရူပါရမ္မဏေ သကသကကိစ္စကရဏကာလော၊ သာလသာမိကဿ သာလာယ သမ္ပဋိစ္ဆိတကာလော ဝိယ စက္ခုဝိညာဏဿ ဒွါရသင်္ကန္တိအကရဏံ၊ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထပဉ္စမသာလာယ ¶ ဒွါဒသန္နံ ဧကတော ဟုတွာ ကတကမ္မာနံ ဘာဂဂ္ဂဟဏကာလော ဝိယ ဧကာဒသန္နံ ဝိပါကစိတ္တာနံ ကာယဝိညာဏေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ ကာယဒွါရေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏေ သကသကကိစ္စကရဏကာလော၊ သာမိကဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတကာလော ဝိယ ကာယဝိညာဏဿ ဒွါရသင်္ကန္တိအကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၄၁၄။ အဿာတိ ဣမဿ ဗီဇဿ။ ဟေတုပဝတ္တိတောတိ ပစ္စယပ္ပဝတ္တိတော။
၄၁၅။ ဣဒါနိ ¶ တိဟေတုကောမကကမ္မေန ဂဟိတဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိ ဒုဟေတုကုက္ကဋ္ဌေန ဂဟိတဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိယာ သမာနာတိ တံ ဌပေတွာ ဒုဟေတုကကမ္မေန ဂဟိတဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿေဝ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဟေတုကေန ကမ္မေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
၄၁၈-၉။ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿ ကာမာဝစရတိဟေတုကဇဝနာနံ သမ္ဘဝေပိ ကမ္မသရိက္ခကာနေဝ ဇဝနာနိ ဒဿေတုံ ‘‘သောမနဿ…ပေ… ဒုဟေတုကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိဟေတုကဇဝနာဝသာနေပိ ပနဿ ပဋိသန္ဓိဒါယကကမ္မံ တိဟေတုကဝိပါကဒါနေ အသမတ္ထန္တိ တိဟေတုကတဒါရမ္မဏာဘာဝတော၊ ဇဝနဿ စ ကမ္မသရိက္ခကဟေတုဝသေန ဒုဟေတုကဘာဝတော ဒုဟေတုကတဒါရမ္မဏမေဝ ဟောတိ။
၄၂၄။ ဣမာနိ စ ဘဝင်္ဂါနီတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ မူလာဂန္တုကပိဋ္ဌိဘဝင်္ဂါနိ။ အဋ္ဌ ဟီတိ အဋ္ဌေဝ။
၄၂၆။ သောတဃာနာဒိနာတိ သောတဃာနာဒိဝိညာဏေဟိ။ ဧတ္ထာပိ အမ္ဗောပမာ ပါကဋိကာဝ။ ယန္တဝါဟောပမာယ ပနေတ္ထ သတ္တ ယန္တဝါဟာ တေဟိ ဟတ္ထယန္တေ နာမ သဇ္ဇိတေ သာလသာမိကံ အဋ္ဌမံ ကတွာ ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
၄၃၄-၆။ ဝုဒ္ဓိမုပေတဿာတိ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိတွာ သံဝရာသံဝရေ ပဋ္ဌပေတုံ သမတ္ထဘာဝေန ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တဿ။ ကိဉ္စာပိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿ ကမ္မသရိက္ခကဇဝနမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဟေတူနံ…ပေ… ဝသာနသ္မိ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တိဟေတုကဇဝနမ္ပိ ပန တေသံ ဇဝတိ၊ ဇဝနဿ ဒုဟေတုကဘာဝေပိ ¶ ကမ္မဿ ဒုဟေတုကဝိပါကဒါနေ အသမတ္ထတာယ ‘‘အဟေတုက…ပေ… ဇာယတေ’’တိ ဝုတ္တံ။
၄၄၃-၈။ ‘‘အဟေတုပဋိသန္ဓိဿာ’’တိအာဒီသု ¶ အဓိပ္ပာယော ဟေဋ္ဌာ အာဂတောဝ။ အပါယေသု ပဋိသန္ဓိဒါယကကမ္မေန ပဋိသန္ဓိတော ဟီနတဒါရမ္မဏဿ အနိပ္ဖန္နတော တဿ လဗ္ဘမာနဋ္ဌာနမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘သုဂတိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ကာမာဝစရသုဂတိယန္တိ အတ္ထော။ တေနာတိ တေန ဇာတပဋိသန္ဓိဝိပါကေန။ ‘‘စတူသု အပါယေသု လဗ္ဘတီ’’တိ ဝတွာ တဿ ဝိသယဒဿနတ္ထံ ‘‘ထေရော နေရယိကာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ထေရောတိ နိရယစာရိကာယ ပါကဋတ္တာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရမာဟ။ နိရယေ ဘဝါ နေရယိကာ။ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ နိရယေ ပဒုမံ မာပေတွာ ပဒုမကဏ္ဏိကာယ နိသိန္နော ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ဝဿတီတိ အန္တောဟေတွတ္ထံ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ ဝဿာပေတီတိ အတ္ထော။ ထေရံ ဒိသွာတိ ထေရဿ ဒဿနဟေတု။ ဣမိနာ ဣန္ဒနီလပဋိမာဝဏ္ဏဿ ထေရဿ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘာဝေန ကုသလဝိပါကစက္ခုဝိညာဏုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော ‘‘ဓမ္မံ သုတွာ’’တိအာဒီသုပိ။ ဂန္ဓန္တိ တေန မာပိတဂန္ဓံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘စန္ဒနဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသိန္နဿ စီဝရဂန္ဓ’’န္တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈ ဝိပါကုဒ္ဓါရကထာ) ဝုတ္တံ။ ဃာယတန္တိ ဃာယန္တာနံ။ သန္တီရဏဒွယန္တိ အတိဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တဿ ဂန္ဓာဒိနော ဝသေန သန္တီရဏဒွယံ။ ကုသလဝိပါကာနံ၊ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဿ စ နိရယေ သမ္ဘဝဒီပနေန သေသာပါယတ္တယေပိ သမ္ဘဝေါ ဒဿိတောဝ ဟောတိ။
၄၅၀။ နိယမောယေဝ နိယမတ္တံ၊ တဒါရမ္မဏစိတ္တမ္ပိ ဇဝနေန နိယာမိတန္တိ ဝုတ္တနိယမောတိ အတ္ထော။ ကုသလံ ပန သန္ဓာယာတိ ကုသလဇဝနံ သန္ဓာယ ဒီပိတံ အဋ္ဌကထာယံ၊ ကုသလဿ ဝိယ အကုသလဿ သဒိသဝိပါကာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ စ ကုသလဇဝနာနန္တရံ သဟေတုကတဒါရမ္မဏဿေဝ ဝစနံ။ ဇဝနဿ ကမ္မသရိက္ခကဟေတုဝသေန သဟေတုကတ္တာ ဇဝနာနုရူပတော ဝုတ္တံ။ ပရိစိတဝသေန ပန အညကမ္မေနာပိ တံ အဟေတုကတဒါရမ္မဏံ ¶ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ ပဋိသန္ဓိဇနကမေဝ ကမ္မံ တဒါရမ္မဏံ ဇနေတိ၊ အထ ခေါ အညကမ္မမ္ပိ ပဋိသန္ဓိဒါယကကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗတဒါရမ္မဏတော ဝိသဒိသမ္ပိ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ။ အကုသလဇဝနာနန္တရဉ္စ အဟေတုကတဒါရမ္မဏမ္ပိ ဇဝနဿ ကမ္မသရိက္ခကဟေတုကတ္တာ တဒနုရူပတော ဝုတ္တံ။ ယထာဝုတ္တနယေန ပန သဟေတုကတဒါရမ္မဏမ္ပိ န ဟောတီတိ နတ္ထိ။
၄၅၆-၇။ ဧတ္တာဝတာ တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရဝါဒေ သောဠသ ဝိပါကစိတ္တာနိ သဒ္ဓိံ ဒွါဒသကမဂ္ဂေန ¶ စေဝ အဟေတုကဋ္ဌကေန စ ဝိဘာဝေတွာ မောရဝါပိဝါသိမဟာဒတ္တတ္ထေရဝါဒေ ဝိသေသာဘာဝတော တံ အနာမသိတွာ မဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရဝါဒေ ကုသလာကုသလကိရိယဝသေန ပိဏ္ဍိတွာ ဒဿိတာနံ ပိဏ္ဍဇဝနာနံ ဝသေန တဒါရမ္မဏံ ဒဿေတုံ ‘‘သောမနဿယုတေ စိတ္တေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောမနဿ…ပေ… ဇဝိတေတိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ကုသလာကုသလကိရိယာဗျာကတဝသေန သောမနဿယုတေသု တေရသသု ဇဝနစိတ္တေသု ဇဝိတေသု။ ဂဝေသိတဗ္ဗာ…ပေ… မာနသာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သောမနဿသဟဂတာနိ ပဉ္စေဝ တဒါရမ္မဏစိတ္တာနိ ဂဝေသိတဗ္ဗာနိ။ ဥပေက္ခာ…ပေ… ဇဝိတေသူတိ ကုသလာကုသလကိရိယဝသေန စုဒ္ဒသသု ဥပေက္ခာသဟဂတဇဝနစိတ္တေသု ဇဝိတေသု။ ဆ ဂဝေသိတဗ္ဗာနီတိ ဥပေက္ခာသဟဂတာနိ ဆ ဧဝ ဂဝေသိတဗ္ဗာနိ။ ခီဏာသဝါနံ ပဟီနဝိပလ္လာသတာယ ကိရိယာဇဝနံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ဥပေက္ခာသဟဂတံ န ဟောတီတိ သောမနဿသဟဂတကိရိယာဇဝနေသု ဇဝိတေသု သောမနဿသဟဂတတဒါရမ္မဏမေဝ ဟောတိ။ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ၊ အနိဋ္ဌာဒီသု စ သောမနဿဘာဝတော ဥပေက္ခာသဟဂတကိရိယာဇဝနေသု ဇဝိတေသု ဥပေက္ခာသဟဂတတဒါရမ္မဏမေဝါတိ ဣဒမေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ။ သေခပုထုဇ္ဇနာနံ ပန အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသတာယ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ၊ အနိဋ္ဌအနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေ စ ¶ သောမနဿသဟဂတဇဝနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သောမနဿသဟဂတဇဝနာဝသာနေ သောမနဿသဟဂတတဒါရမ္မဏမေဝ ဟောတိ၊ နတ္ထိ ဥပေက္ခာသဟဂတန္တိ နာယံ နိယမော။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ပရိတ္တကုသလာဒေါသ-ပါပသာတကြိယာဇဝါ၊
ပဉ္စသွေကံ တဒါလမ္ဗံ၊ သုခိတေသု ယထာရဟံ။
‘‘ပါပါ ကာမသုဘာ စေဝ၊ သောပေက္ခာ စ ကြိယာဇဝါ၊
သောပေက္ခေသု တဒါလမ္ဗံ၊ ဆသွေကမနုရူပတော’’တိ။
၄၅၈-၆၂။ ဒုဟေတုကာဟေတုကာနံ ဝိပါကာဝရဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ဈာနုပ္ပာဒေါယေဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘တိဟေတုသောမနဿေနာ’’တိ။ ဈာနတော ပရိဟီနဿာတိ ဥပ္ပာဒိတလောကိယဇ္ဈာနတော ပရိဟီနဿ။ ဝိပ္ပဋိသာရိနောတိ ‘‘မဟန္တေန ဝါယာမေန ဥပ္ပာဒိတော မေ ပဏီတဓမ္မော နဋ္ဌော’’တိ ဥပ္ပန္နဝိပ္ပဋိသာရဝန္တဿ။ ကိံ…ပေ… မာနသန္တိ အယံ အနုမတိပုစ္ဆာ၊ တဒါရမ္မဏမာနသံ ဇာယတေ ကိံ၊ န ဝါတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ ဘဝင်္ဂပါတော ဝါ ဟောတု တဒါရမ္မဏံ ဝါ၊ ကော ဧတ္ထ ဝိဗန္ဓောတိ အာဟ ‘‘ပဋ္ဌာနေ ပဋိသိဒ္ဓါ’’တိအာဒိ။ အဝစနမေဝ ပဋိသေဓောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ပဋိသိဒ္ဓါ’’တိ ¶ ။ ယဒိ သောမနဿာနန္တရံ ဒေါမနဿံ၊ ဒေါမနဿာနန္တရံ သောမနဿံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တဒါ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တော ဓမ္မော အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တဿ ဓမ္မဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၂။၄၅) ဝိယ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တော ဓမ္မော ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တဿ ဓမ္မဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော၊ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ…ပေ… သုခါယ ဝေဒနာယ…ပေ… ပစ္စယော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တထာ ဂဏနဝါရေ ဧကေကဝေဒနာသမ္ပယုတ္တဿ အတ္တနာ ¶ သမာနဝေဒနာသမ္ပယုတ္တဿ၊ ဣတရဝေဒနာဒွယသမင်္ဂိဿ စ ပစ္စယဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘အနန္တရေ နဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န စ ပနေဝံ ပါဠိ အာဂတာ။ ဒေါမနဿသောမနဿဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာနံ ပန အညမညအနန္တရပစ္စယဝသေန ဂဏနဒွယံ ပရိဟာပေတွာ ‘‘အနန္တရေ သတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ယထာဓမ္မသာသနေ အဝစနမ္ပိ ပဋိသေဓသဒိသံ အဘာဝဿေဝ ဒီပနတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိသိဒ္ဓါ’’တိ။ အဿ ဝါ အနန္တရံ ဒေါမနဿဿ ဥပ္ပတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဿာတိ သောမနဿဿ။
ဧဝံ ဘဝင်္ဂပါတာဘာဝေ ကာရဏံ ဝတွာ ပုန တဒါရမ္မဏာဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မဟဂ္ဂတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထေဝ ပဋိသိဒ္ဓန္တိ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏော ဓမ္မော မဟဂ္ဂတာရမ္မဏဿ ဓမ္မဿ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝစနာဘာဝတော တတ္ထေဝ ပဋ္ဌာနေ ပဋိသိဒ္ဓံ။ ကိံ နု ကာတဗ္ဗန္တိ ကိံ ကာတဗ္ဗံ။ န ဟိ သက္ကာ ဧတ္တကေန ‘‘အစိတ္တကော’’တိ ဝတ္တုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ စ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏမေဝ ဒေါမနဿဇဝနံ နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘူတေ ပန ဗုဒ္ဓါဒိအာရမ္မဏေပိ ဒေါမနဿဇဝနေ ဇဝိတေ သောမနဿပဋိသန္ဓိကဿ တဒါရမ္မဏသမ္ဘဝေါ၊ ဘဝင်္ဂပါတော ဝါ နတ္ထိ။
၄၆၄-၅။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ဥပေက္ခာသဟဂတတဒါရမ္မဏဿ ဒေါမနဿာနန္တရဉ္စ သောမနဿဿ အဘာဝတော ‘‘ဥပေက္ခာသဟိတာ ဟေတူ’’တိအာဒိနာ အာစရိယေန ဝုတ္တေ ပုန စောဒကော အနုဗန္ဓန္တော အာဟ ‘‘အာဝဇ္ဇနံ ကိမဿာ’’တိ။ အာစရိယော ပန ကိမေတ္ထ အာဝဇ္ဇနဂဝေသနေန၊ တေန ဝိနာဝ ဣဒံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘နတ္ထိ တ’’န္တိ။ ပုန စောဒကော အာဝဇ္ဇနေန ဝိနာ စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ အဝိသဟန္တော အာဟ ‘‘တံ ဇာယတေ ကထ’’န္တိ။ ဧဝံ ပန ဝုတ္တေ အာစရိယော ကိမေတ္ထ အာဝဇ္ဇနေန၊ ကိဉ္စ အာဝဇ္ဇနေန ဝိနာ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ ဣဒံ န ဧကန္တိကန္တိ ဒီပေတုံ နိရာဝဇ္ဇနစိတ္တာနံ သမ္ဘဝံ ဒဿေန္တော ¶ အာဟ ‘‘ဘဝင်္ဂါဝဇ္ဇနာန’’န္တိအာဒိ၊ ဘဝင်္ဂါဝဇ္ဇနာနံ ကိံ အာဝဇ္ဇနံ၊ နနု နတ္ထေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ နနု စ ဘဝင်္ဂါဝဇ္ဇနာနိ တာဝ သကသကဝိသယေသု နိန္နတ္တာ ¶ အာဝဇ္ဇနေန ဝိနာ ဥပ္ပတ္တိယံ ဗဟုလံ စိဏ္ဏတ္တာဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ အယံ ပန ကထံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣဒံ အနုယောဂံ သန္ဓာယ ပုန နိရာဝဇ္ဇနစိတ္တာနိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မဂ္ဂဿာ’’တိအာဒိ။ မဂ္ဂဿ လောကုတ္တရမဂ္ဂဿ စိတ္တဿ။ အနန္တရဿ ဖလဿ စာတိ မဂ္ဂါနန္တရဿ ဖလဿ စ အတ္ထာယ ကိံ အာဝဇ္ဇနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ နတ္ထီတိ ယထာ ဧတေသံ၊ ဧဝမေတဿာပိ နတ္ထိ။
အာနန္ဒာစရိယော ပနေတ္ထ အရိယမဂ္ဂစိတ္တံ၊ မဂ္ဂါနန္တရာနိ ဖလာနိ စ ပရိကမ္မာဝဇ္ဇနေန သာဝဇ္ဇနာနိ သမာနာနိ အသတိပိ နိရာဝဇ္ဇနုပ္ပတ္တိယံ နိန္နာဒိဘာဝေ ဥပ္ပတ္တိယာ နိဒဿနမတ္တဝသေန ဝုတ္တာနီတိ ဝဏ္ဏေတိ။ အယံ ဟိဿ အဓိပ္ပာယော – ယဒိ ဟိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာဝဇ္ဇနာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာနိ သိယုံ၊ ဂေါတြဘုဝေါဒါနာနိ ဒဿိတဗ္ဗာနိ သိယုံ တေဟေဝ ဧတေသံ နိရာဝဇ္ဇနတာသိဒ္ဓိတော၊ ဖလသမာပတ္တိကာလေ စ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏံ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏံ အနုလောမံ ဖလသမာပတ္တိယာ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝစနတော သမာနာရမ္မဏာဝဇ္ဇနရဟိတတ္တာ မဂ္ဂါနန္တရာနိ ဖလစိတ္တာနီတိ ဧဝံ သမာပတ္တိဖလစိတ္တာနိ န ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာနိ သိယုံ၊ ဂေါတြဘုဝေါဒါနာနိ ပန ယဒိပိ နိဗ္ဗာနေ စိဏ္ဏာနိ၊ သမုဒါစိတာနိ စ န ဟောန္တိ၊ အာရမ္မဏန္တရေ စိဏ္ဏသမုဒါစိတာနေဝ။ ဖလသမာပတ္တိစိတ္တာနိ စ မဂ္ဂဝီထိတော ဥဒ္ဓံ တဒတ္ထံ ပရိကမ္မသဗ္ဘာဝါတိ တေသံ ဂဟဏံ န ကတံ။ အနုလောမာနန္တရဉ္စ ဖလသမာပတ္တိစိတ္တံ စိဏ္ဏသမုဒါစိတံ၊ န နေဝသညာနာသညာနန္တရံ မဂ္ဂါနန္တရဿ ဝိယ တဒတ္ထံ ပရိကမ္မာဘာဝါတိ ‘‘နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿာ’’တိ တဉ္စ နိဒဿိတန္တိ။
၄၆၇။ ‘‘ကိမဿာရမ္မဏ’’န္တိ ဝတွာ နိရာဝဇ္ဇနဘာဝံ ဝိယ အနာရမ္မဏဘာဝမ္ပိ ဝဒေယျာတိ တဗ္ဘာဝဒဿနေန အတ္တနော ဝစနံ ¶ သာဓေန္တော အာဟ ‘‘ဝိနာ အာရမ္မဏေနာ’’တိအာဒိ။ ယံ ကိဉ္စီတိ ယံ ကိဉ္စိ ပရိစိတပုဗ္ဗံ အာရမ္မဏံ အာရဗ္ဘ။ နနု စ တဒါရမ္မဏိကံ သိယာတိ ဝုတ္တံ၊ တဒါရမ္မဏဉ္စ ဇဝနာရမ္မဏမေဝ ဂဏှာတိ ဣတရထာ တဒါရမ္မဏဘာဝါယောဂတောတိ ကထမဿာ ပရိတ္တာရမ္မဏန္တိ? သစ္စံ၊ ကာမာဝစရဝိပါကစိတ္တာနံ ဧကန္တပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ နာဿာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏဘာဝေါ ယုတ္တော၊ ‘‘တဒါရမ္မဏ’’န္တိ စ တဒါရမ္မဏဋ္ဌာနေ ဥပ္ပတ္တိံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ န တဿာ တဒါရမ္မဏကိစ္စသမ္ဘဝတော။ ကေန စရဟိ ကိစ္စေနာယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? တဒါရမ္မဏကိစ္စံ တာဝ ယထာဝုတ္တကာရဏတောဝ နတ္ထိ၊ နာပိ သန္တီရဏကိစ္စံ တထာ အပ္ပဝတ္တနတော။ ပဋိသန္ဓိစုတီသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ပါရိသေသတော ပန ဘဝဿ အင်္ဂဘာဝတော ဘဝင်္ဂကိစ္စန္တိ ယုတ္တံ သိယာ၊ ပဋိသန္ဓိဘူတမေဝ ¶ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂန္တိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုစ္စတီတိ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေနာပိ ဟိ အယမတ္ထော ဒဿိတောဝ။
၄၆၈-၇၃။ အဝိဇ္ဇမာနေ ကာရကေ ကထံ ကဿစိ နိရာဝဇ္ဇနပ္ပဝတ္တိကဿ သာဝဇ္ဇနဘာဝေနာတိ စောဒနံ သန္ဓာယ စိတ္တနိယာမနိဗ္ဗတ္တမေတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥတုဗီဇနိယာမော စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥတုဗီဇနိယာမော စာတိ ဥတုနိယာမော စေဝ ဗီဇနိယာမော စ၊ ဥတုသဘာဝနိယာမော ဗီဇသဘာဝနိယာမောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကမ္မဓမ္မာနံ နိယာမော ဧဝ ကမ္မဓမ္မနိယာမတာ။ ဧကပ္ပဟာရေနာတိ တံ တံ ဥတုသမယမနတိက္ကမိတွာ ဧကသ္မိံယေဝ ကာလေ။ ဖလပုပ္ဖာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပလ္လဝါဒီနံ သင်္ဂဟော။ သဗ္ဗေသန္တိ တသ္မိံ သမယေ ဖလာဒိနိဗ္ဗတ္တနကာနံ သဗ္ဗေသံ။ တံတံတုလျဖလုဗ္ဘဝေါတိ တေဟိ တေဟိ ဗီဇေဟိ သဒိသာနံ ဖလာနံ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တေသံ တေသံ ဗီဇာနံ အနုရူပဖလနိဗ္ဗတ္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကုလတ္ထဂစ္ဆဿ ဥတ္တရဂ္ဂဘာဝေါ၊ ဒက္ခိဏဝလ္လိယာ ဒက္ခိဏရုက္ခပရိဟရဏံ၊ သူရိယာဝတ္တပုပ္ဖာနံ သူရိယာဘိမုခဘာဝေါ၊ မာလုဝလတာယ ရုက္ခာဘိမုခဂမန’’န္တိ ¶ ဧဝမာဒီနိပိ ဧတ္ထေဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဆိဒ္ဒတ္တန္တိ ဆိဒ္ဒဝန္တဘာဝေါ၊ ဆိဒ္ဒံယေဝ ဝါ။ ဗီဇဇောတိ ဗီဇသမ္ဘဝေါ နိယာမော။ ယတော ဒေတီတိ ယတော ယတော ပစ္စယဘာဝနိယာမတော ဒေတိ။ အယန္တိ အယံ အတ္တနော အနုရူပဿ၊ သဒိသဿ၊ ဝိသဒိသဿ စ ဖလဿ နိဗ္ဗတ္တနေ နိယာမော။ အပိစ –
‘‘န အန္တလိက္ခေ န သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ၊
န ပဗ္ဗတာနံ ဝိဝရံ ပဝိဿ၊
န ဝိဇ္ဇတီ သော ဇဂတိပ္ပဒေသော၊
ယတ္ထဋ္ဌိတော မုစ္စေယျ ပါပကမ္မာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၂၇) –
ဣမိဿာ ဂါထာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ အာဂတံ တိဏကလာပဿ ဂဟိတအဂ္ဂိနော ဥဋ္ဌဟိတွာ အာကာသေ ဂစ္ဆတော ကာကဿ ဂီဝါယ ပဋိမုစ္စနံ၊ နာဝိကဿ ဘရိယာယ ဝါလုကဃဋံ ကဏ္ဌေ ဗန္ဓိတွာ သမုဒ္ဒုဒကေ ပက္ခိပနံ၊ ပဗ္ဗတကူဋဿ ပတိတွာ လေဏေ ဝသန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဒွါရပိဒဟနန္တိ တံတံကမ္မသရိက္ခကဝိပါကနိဗ္ဗတ္တနမ္ပိ ကမ္မနိယာမောယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာတိယန္တိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ စေဝ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနေ စ၊ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အဘိသမ္ဗောဓိဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနာဒီသုပိ မေဒနီကမ္ပနာဒိကဿ သမ္ဘဝတော။ ဗောဓိသတ္တဿာတိ ပစ္ဆိမဘဝိကဗောဓိသတ္တဿ။ မေဒနီကမ္ပနာဒိကန္တိ ပထဝီကမ္ပနာဒိကံ ဒွတ္တိံသပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ဝိသေသတ္တမနေကမ္ပီတိ ပုဗ္ဗနိမိတ္တတော ¶ အညံ တဒါ ပါတုဘူတံ သဗ္ဗံ အစ္ဆရိယံ။ ဥပ္ပတ္တာဝဇ္ဇနာဒီနန္တိ ‘‘တွံ အာဝဇ္ဇနံ ဟောဟိ၊ တွံ ဒဿန’’န္တိအာဒိနာ နိယုဉ္ဇကဿ အဘာဝေပိ တံတံကိစ္စဝသေန တေသံ တေသံ ဥပ္ပတ္တိ။
၄၇၄။ ဟဒယေ အန္ဓကာရော ဝိယာတိ ဟဒယန္ဓကာရော၊ သမ္မောဟောတိ အတ္ထော၊ တဿ ဝိဒ္ဓံသနံ ပဟာနကရဏန္တိ ဟဒယန္ဓကာရဝိဒ္ဓံသနံ။ ပယုတ္တောတိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ အပ္ပတွာ ¶ အနောသက္ကမာနေန ဝီရိယေန ဝီရိယဝါ။ မောဟန္ဓကာရာပဂမန္တိ အရဟတ္တမာဟ။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
ဝိပါကစိတ္တပ္ပဝတ္တိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ အဋ္ဌမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၄၇၅-၆။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ စိတ္တာနံ ပါကဋဘာဝတ္ထံ –
‘‘သုတ္တံ ဒေါဝါရိကော စေဝ၊
ဂါမိလ္လော အမ္ဗဂေါဠိယော၊
ဇစ္စန္ဓော ပီဌသပ္ပီ စ၊
ဥပနိဿယမတ္ထသော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈ ဝိပါကုဒ္ဓါရကထာ) –
အဋ္ဌကထာယ အာဂတမာတိကာယ ဝသေန ပကိဏ္ဏကနယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒါနိ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မနသန္တိ စိတ္တာနံ။ ‘‘မာနသ’’န္တိပိ ပဌန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ပန္ထမက္ကဋကောတိ ပါဏကပဋင်္ဂါဒီနံ ¶ သဉ္စရဏဋ္ဌာနေ ဇာလံ ပသာရေတွာ တေသံ မဂ္ဂရက္ခဏတော ‘‘ပန္ထမက္ကဋကော’’တိ လဒ္ဓနာမော ဥဏ္ဏနာဘိ။ ဒိသာသု ပန ပဉ္စသူတိ ဥပမေတဗ္ဗာနံ ပဉ္စပသာဒါနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ မဂ္ဂေ၊ တတ္ထ ဇာလမဇ္ဈေတိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ သုတ္တံ ပသာရေတွာတိ ဇာလဗန္ဓနမာဟ။
၄၇၈-၈၀။ န္တိ ရုဓိရမာဟ။ ဒိသာသု ဒုတိယာဒီသု သုတ္တေ…ပေ… ဃဋ္ဋိတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပသာဒါ ပဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ ¶ ။ စိတ္တံ…ပေ… ဝိယာတိ ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ပဝတ္တမာနစိတ္တံ ဇာလမဇ္ဈေ နိပန္နမက္ကဋကော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၄၈၂-၅။ ပသာဒဃဋ္ဋနန္တိ ပသာဒေ ဃဋ္ဋိတံ။ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနန္တိ ဘဝင်္ဂံ အာဝဋ္ဋေန္တံ။ ဓမ္မတော အညာ ကာစိ ကိရိယာ နာမ နတ္ထီတိ ဓမ္မမေဝ စလနေန သဟ ဥပမေတိ။ သုတ္တာနုသာရံဝါတိ သုတ္တာနုသာရေန ဂမနံ ဝိယ။ ဇဝနဿ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနတော တဿ ပဝတ္တိ ယူသပါနေန သဒ္ဓိံ ဥပမေတွာ ဝုတ္တာ။ ဝတ္ထုံယေဝါတိ ယထာ ပုရိမစိတ္တာနိ ဟဒယဝတ္ထုနိဿိတာနိ ပသာဒဝတ္ထုံ အနုဂတာနိ အညာရမ္မဏာနိ စ ဟောန္တိ၊ န ဧဝံ ဘဝင်္ဂံ။ တံ ပန ဝတ္ထာရမ္မဏန္တရရဟိတံ ကေဝလံ ဟဒယဝတ္ထုမေဝ နိဿာယ ပဝတ္တတီတိ ဒီပေတိ။ ပရိဝတ္တနန္တိ ပုန ဘဝင်္ဂဘာဝေန ပရိဝတ္တနံ။ ဘဝင်္ဂါဝဇ္ဇနာဒီနံ ဓမ္မတော ဘေဒေပိ သန္တတိဝသေန ဧကတ္တံ ဂဟေတွာ ဧကေနေဝ မက္ကဋကေန ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝုတ္တံ။
၄၈၆-၉၀။ ဥပမာ ဧဝ ဩပမ္မံ။ တတော ပသာဒဝတ္ထုတော စိတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒီပိတံ ဣမိနာ ဩပမ္မေန။ ဧကေကာရမ္မဏန္တိ ရူပါဒီသု ပဉ္စသု ဧကေကံ အာရမ္မဏံ။ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗေသု စက္ခာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ ဧကေကာရမ္မဏဿ ဒွီသု ဒွီသု အာပါထဂမနံ ပကာသေတုံ ‘‘ရူပံ စက္ခုပသာဒမှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ခေ အာကာသေ ဂစ္ဆတီတိ ခဂေါ၊ ပက္ခိ။ သာခိနောတိ ရုက္ခဿ။
၄၉၂-၃။ ရူပဿာတိ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ၊ တဿ ပန ဃဋ္ဋနံ၊ အာပါထဂမနမ္ပိ စာတိ ဒွီဟိ သဟ သမ္ဗန္ဓော။ ပသာဒဿာတိ ကမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ အတ္ထတော အာပါထဂမနမ္ပိ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာရမ္မဏဝသေန၊ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တဿပိ ပသာဒဃဋ္ဋနေန စ ဘဝင်္ဂစလနဿ ပစ္စယဘာဝေန အာပါထံ ဝိယ ဥပဂမနန္တိ အတ္ထော။
၄၉၄-၅။ တတောတိ ¶ ဘဝင်္ဂစလနတော ပရံ၊ ကုသလံ ဇဝနံ စိတ္တန္တိ ကာမာဝစရကုသလဇဝနစိတ္တံ ¶ ။ အကုသလမေဝ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ကိရိယာဗျာကတစိတ္တမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ သိယာ – ကော ပနေတံ ဇဝနံ ကုသလတာယ ဝါ အကုသလတာယ ဝါ နိယမေတီတိ? ယောနိသောမနသိကာရော စေဝ အယောနိသောမနသိကာရော စ။ ယဿ ဟိ စတုစက္ကသမ္ပဒါဝသေန ယောနိသောမနသိကာရော ပဝတ္တတိ၊ အာဝဇ္ဇနံ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဉ္စ ယောနိသောဝ အာဝဋ္ဋေတိ၊ ဝဝတ္ထာပေတိ စ၊ တဿ အကုသလုပ္ပတ္တိ နတ္ထိ။ ယဿ ပန ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အယောနိသောမနသိကာရော စ ဟောတိ၊ အာဝဇ္ဇနံ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဉ္စ အယောနိသော စ အာဝဋ္ဋေတိ၊ ဝဝတ္ထာပေတိ စ၊ တဿ ကုသလဇဝနုပ္ပတ္တိ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ယောနိသောမနသိကာရော ကုသလတာယ၊ အယောနိသောမနသိကာရော အကုသလတာယ စ နိယမေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိရိယာဇဝနံ ပန အရဟတ္တမေဝ နိယမေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ကိရိယာဇဝနံ ပန မနသိကာရော စ နိယမေတိ။ ယထာ ဟိ အာဝဇ္ဇနံ ကုသလာကုသလာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ဧဝံ ကိရိယာဇဝနဿာပီ’’တိ ဝဒန္တိ။
၄၉၇။ ဒေါဝါရိကောပမာဒီနီတိ ဧတ္ထ ဧကော ရာဇာ သယနဂတော နိဒ္ဒါယတိ၊ တဿ ပရိစာရကော ပါဒေ ပရိမဇ္ဇန္တော နိသီဒိ၊ ဗဓိရဒေါဝါရိကော ဒွါရေ ဌိတော၊ တယော ပဋိဟာရာ သယနဿ၊ ဒွါရဿ စ မဇ္ဈေ ပဋိပါဋိယာ ဌိတာ။ အထေကော ပစ္စန္တဝါသီ မနုဿော ပဏ္ဏာကာရံ အာဒါယ ဒွါရံ အာကောဋေသိ၊ ဗဓိရဒေါဝါရိကော သဒ္ဒံ န သုဏာတိ၊ ပါဒပရိမဇ္ဇကော သညံ အကာသိ၊ တာယ သညာယ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ပဿိ၊ ပဌမပဋိဟာရော ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ ဒုတိယဿ အဒါသိ၊ ဒုတိယော တတိယဿ၊ တတိယော ရညော၊ ရာဇာ ပရိဘုဉ္ဇိ။ တတ္ထ ရာဇာ ဝိယ ဇဝနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ပါဒပရိမဇ္ဇကော ဝိယ အာဝဇ္ဇနံ၊ ဗဓိရဒေါဝါရိကော ဝိယ စက္ခုဝိညာဏံ၊ တယော ပဋိဟာရာ ¶ ဝိယ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနိ တီဏိ ဝီထိစိတ္တာနိ၊ ပစ္စန္တဝါသိနော ပဏ္ဏာကာရံ အာဒါယ ဒွါရာကောဋနံ ဝိယ အာရမ္မဏဿ ပသာဒဃဋ္ဋနံ၊ ပါဒပရိမဇ္ဇကေန သညာယ ဒိန္နကာလော ဝိယ ကိရိယာမနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂဿ အာဝဋ္ဋိတကာလော၊ တေန ဒိန္နသညာယ ဗဓိရဒေါဝါရိကဿ ဒွါရဝိဝရကာလော ဝိယ စက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏေ ဒဿနကိစ္စသာဓနကာလော၊ ပဌမပဋိဟာရေန ပဏ္ဏာကာရဿ ဂဟိတကာလော ဝိယ ဝိပါကမနောဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတကာလော၊ ပဌမေန ဒုတိယဿ ဒိန္နကာလော ဝိယ ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ သန္တီရိတကာလော၊ ဒုတိယေန တတိယဿ ဒိန္နကာလော ဝိယ ကိရိယာမနောဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ ဝဝတ္ထာပိတကာလော၊ တတိယေန ရညော ဒိန္နကာလော ဝိယ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနေန ဇဝနဿ နိယျာတိတကာလော၊ ရညော ပရိဘောဂကာလော ဝိယ ဇဝနဿ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနကာလောတိ အယံ ဒေါဝါရိကောပမာ။
‘‘ဣဒံ ¶ ပန ဩပမ္မံ ကိံ ဒီပေတီ’’တိအာဒိ ဥစ္ဆုယန္တူပမာယ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမ္ဗဟုလာ ဂါမဒါရကာ အန္တရဝီထိယံ ပံသုံ ကီဠန္တိ၊ တတ္ထေကဿ ဟတ္ထေ ကဟာပဏော ပဋိဟညိ။ သော ‘‘မယှံ ဟတ္ထေ ပဋိဟတံ၊ ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ အာဟ။ အထေကော ‘‘ပဏ္ဍရံ ဧတ’’န္တိ အာဟ။ အပရော သဟ ပံသုနာ ဂါဠှံ ဂဏှိ။ အညော ‘‘ပုထုလံ စတုရဿံ ဧတ’’န္တိ အာဟ။ အပရော ‘‘ကဟာပဏော ဧသော’’တိ အာဟ။ အထ အာဟရိတွာ မာတု အဒံသု၊ သာ ကမ္မေ ဥပနေသိ။ တတ္ထ သမ္ဗဟုလာနံ ဒါရကာနံ အန္တရဝီထိယံ ကီဠန္တာနံ သန္နိသိန္နကာလော ဝိယ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ကဟာပဏဿ ဟတ္ထေ ပဋိဟတကာလော ဝိယ အာရမ္မဏေန ပသာဒဿ ဃဋ္ဋိတကာလော၊ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဝုတ္တကာလော ဝိယ တံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ကိရိယာမနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂဿ အာဝဋ္ဋိတကာလော၊ ‘‘ပဏ္ဍရံ ဧတ’’န္တိ ဝုတ္တကာလော ဝိယ စက္ခုဝိညာဏေန ဒဿနကိစ္စဿ ¶ သာဓိတကာလော၊ သဟ ပံသုနာ ဂါဠှံ ဂဟိတကာလော ဝိယ ဝိပါကမနောဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတကာလော၊ ‘‘ပုထုလံ စတုရဿံ ဧတ’’န္တိ ဝုတ္တကာလော ဝိယ ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ သန္တီရိတကာလော၊ ‘‘ကဟာပဏော ဧသော’’တိ ဝုတ္တကာလော ဝိယ ကိရိယာမနောဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ ဝဝတ္ထာပိတကာလော၊ မာတရာ ကမ္မေ ဥပနီတကာလော ဝိယ ဇဝနဿ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အယံ ဂါမဒါရကောပမာ။
ဣဒံ ဩပမ္မံ ကိံ ဒီပေတိ? ကိရိယာမနောဓာတု အဒိသွာဝ ဘဝင်္ဂံ အာဝဋ္ဋေတိ၊ ဝိပါကမနောဓာတု အဒိသွာဝ သမ္ပဋိစ္ဆတိ၊ ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတု အဒိသွာဝ သန္တီရေတိ၊ ကိရိယာမနောဝိညာဏဓာတု အဒိသွာဝ ဝဝတ္ထာပေတိ၊ ဇဝနံ အဒိသွာဝ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတိ၊ ဧကန္တေန ပန စက္ခုဝိညာဏမေဝ ဒဿနကိစ္စံ သာဓေတီတိ ဒီပေတိ။ ဇစ္စန္ဓပီဌသပ္ပီဥပမာ ဥပရိ အာဂမိဿတိ။
၄၉၈-၅၀၉။ ဧတ္တကာ ဥပမာ သင်္ဂဟေတွာ ‘‘ဒေါဝါရိကောပမာဒီနီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥပနိဿယမတ္ထသော’’တိ ဧတ္ထ ဥပနိဿယဘာဝံ ပကာသေတုံ ‘‘အသမ္ဘေဒေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အသမ္ဘေဒေနာတိ အဝိနဋ္ဌဘာဝေန၊ ဝါတပိတ္တာဒီဟိ အနုပဟတဘာဝေန စ။ ဝါတပိတ္တာဒိဥပဟတမ္ပိ ဟိ စက္ခုဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝါနုပဂမနတော သမ္ဘိန္နမေဝ နာမ ဟောတိ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနံ အတ္ထိက္ခဏေယေဝ နိဿယဘာဝူပဂမနတော ခဏဝသေန အသမ္ဘေဒေါပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဧသ နယော သောတပသာဒါဒီသုပိ။ ရူပါပါထဂမေနာတိ ဒူရေ ဌိတဿ ဖလိကာဒီဟိ အန္တရိတဿ စက္ခုဝိညာဏုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော ဘဝိတုံ ယောဂျဒေသေ အဝဋ္ဌိတဝသေန ရူပဿ အာပါထဂမနေန။ ဧဝဉ္စ ¶ ကတွာ ဒူရေ ဌိတံ၊ ပရမ္မုခေ ဌိတမ္ပိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ အာပါထဂတမေဝ ¶ နာမ ဟောတိ။ အာလောကနိဿယေနာပီတိ ရူပါဝဘာသနသမတ္ထအာလောကသင်္ခါတနိဿယေန။ အာလောကေ သတိ သမ္ဘဝေါ စေတ္ထ အာလောကနိဿယတာ၊ န အာလောကဿ နိဿယပစ္စယတ္တာ။ မနက္ကာရောဝ ဟေတု မနက္ကာရဟေတု၊ တေန သဟ ဝတ္တတီတိ သမနက္ကာရဟေတု။ တေန အာလောကနိဿိတံ ဒဿေတိ။ သမေတေဟီတိ သံယုတ္တေဟိ ဧကီဘူတေဟိ၊ န ဧကဿပိ ဝိရဟေနာတိ အတ္ထော။
အာကာသနိဿယေနာတိ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒသင်္ခါတအာကာသနိဿယေန။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘န ဟိ ပိဟိတကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒဿ သောတဝိညာဏံ ပဝတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗာဟိရာကာသမ္ပိ ပန ဣစ္ဆိတမေဝ။ တထာ ဟိ အဝိဝရေ ဂေဟေ နိသီဒိတွာ ဝုစ္စမာနာနံ ဗဟိ ဌိတာ န သုဏန္တိ။ ဝါယောသန္နိဿယေနာတိ နာသိကစ္ဆိဒ္ဒံ ပဝိသနဝါယုသန္နိဿယေန။ အာပေါသန္နိဿယေနာတိ ခေဠသင်္ခါတအာပေါသန္နိဿယေန။ ပထဝီသန္နိဿယေနာတိ ကာယပသာဒဝတ္ထုဿ ပထဝီဓာတုသန္နိဿယေန။ မနောဝိညာဏန္တိ ဇဝနမနောဝိညာဏံ။
၅၁၀-၁၁။ မနော…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ‘‘အသမ္ဘေဒါ မနဿာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ မနော ဘဝင်္ဂစိတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ ပန စုတိဝသေန နိရုဒ္ဓမ္ပိ ကိရိယာမယစိတ္တဿ ပစ္စယဘာဝံ အနုပဂန္တွာ ကေဝလံ ဘဝင်္ဂပ္ပဝတ္တိဝသေန မန္ဒထာမဂတံ ဟုတွာ ပဝတ္တနမ္ပိ သမ္ဘိန္နမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နာယံ သဗ္ဗတ္ထ ဂစ္ဆတီတိ စတုဝေါကာရေ အလဗ္ဘနတော။ တေနာဟ ‘‘ဘဝံ တု ပဉ္စဝေါကာရ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဝေါကာရော ဧတ္ထာတိ ပဉ္စဝေါကာရော။ ဟောတိ ဟိ ဘိန္နာဓိကရဏမ္ပိ အညပဒတ္ထသမာသော ယထာ ‘‘ဥရသိလောမော’’တိ။ အထ ဝါ ယထာပစ္စယံ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဝေါကရီယတီတိ ပဉ္စဝေါကာရော။ ‘‘အတ္ထတော’’တိ ဧဝမာဒိကံ ပဒံ စက္ခာဒီနိ ဒဿနာဒိကိစ္စာနီတိ ဧတ္တကမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န အညံ ကိဉ္စိ ဝိသေသနန္တိ န တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော။
၅၁၂-၄။ သဗ္ဗာနီတိ ¶ ကာမာဝစရာဒိဘေဒံ အနာမသိတွာ သဗ္ဗာနိ။ ကမ္မန္တိ ပဋိသန္ဓိနိဗ္ဗတ္တကာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဘူတာ၊ အပရာပရိယဝေဒနီယဘူတာ ဝါ စေတနာ။ ကမ္မနိမိတ္တန္တိ ယံ ဝတ္ထုံ အာရမ္မဏံ ကတွာ အာယူဟနကာလေ ကမ္မံ အာယူဟတိ၊ တံ ဒါနူပကရဏာဒိကံ၊ ပါဏဃာတောပကရဏာဒိကဉ္စ။ ဂတိနိမိတ္တန္တိ ဘဝန္တရမုပပဇ္ဇိတဗ္ဗဘဝပရိယာပန္နဝဏ္ဏာယတနံ၊ တံ ပန သုဂတိယံ မနုဿလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တဿ ရတ္တကမ္ဗလသဒိသမာတုကုစ္ဆိဝဏ္ဏဝသေန၊ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တဿ ဥယျာနကပ္ပရုက္ခဝဏ္ဏဝသေန၊ ဒုဂ္ဂတိယံ နိဗ္ဗတ္တန္တဿ ¶ အဂ္ဂိဇာလာဒိဝဏ္ဏဝသေန၊ ပေတတိရစ္ဆာနယောနီသု ပေတတိရစ္ဆာနာနံ နိဗဒ္ဓသဉ္စရဏဋ္ဌာနပရိယာပန္နတာဝဏ္ဏဝသေန စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တိဝိဓ’’န္တိ ဣဒံ ယထာသမ္ဘဝဝသေန ဝုတ္တံ၊ ရူပါရူပသမ္ဗန္ဓီနံ ပန ကမ္မနိမိတ္တမေဝ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ မဟဂ္ဂတဝိပါကာနိ ဧကန္တေန ကမ္မသဒိသာရမ္မဏာနိ ဝုတ္တာနိ။
ပစ္စုပ္ပန္နမတီတံ ဝါတိ ခဏဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နမတီတံ ဝါ။ တတ္ထ ဂတိနိမိတ္တံ ဧကန္တေန ပစ္စုပ္ပန္နမေဝ၊ ကမ္မနိမိတ္တံ ပစ္စုပ္ပန္နမတီတံ ဝါ၊ ကမ္မံ ပန အတီတမေဝ။ အနာဂတာရမ္မဏံ ပန ပစ္စုပ္ပန္နကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တံ ဝိယ အနာပါထဂတတ္တာ၊ အတီတကမ္မကမ္မနိမိတ္တံ ဝိယ အနနုဘူတတ္တာ စ ဝိဘူတံ ဟုတွာ နောပတိဋ္ဌာတီတိ အတိသန္တဘာဝေန ပဝတ္တမာနာ ပဋိသန္ဓိ တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိတုံ န သက္ကောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နတ္ထိ အနာဂတ’’န္တိ။ မဟဂ္ဂတပဋိသန္ဓီနံ ဧကန္တေန ကမ္မသဒိသာရမ္မဏဘာဝေန ကမ္မဿ ဝိယ အတီတနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏတ္တာ န တာသံ ဝိသုံ အာရမ္မဏံ ဥဒ္ဓဋံ။ တတ္ထ ဒုတိယစတုတ္ထာရူပပဋိသန္ဓီနံ အတီတမေဝ အာရမ္မဏံ ဣတရာသံ နဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၅၁၇-၂၀။ မဟာဝိပါကာနံ ပဋိသန္ဓာဒိစတုကိစ္စဝသေနေဝ ပဝတ္တနတော ရူပါရူပဘဝေ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိဝသေန တံတံဝိပါကဿေဝ ပဝတ္တိတော၊ တဒါရမ္မဏဿ စ အဘာဝေန တတ္ထ န လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘မဟာပါကာ…ပေ… ဒွယေ’’တိ။ အနိဋ္ဌရူပါနံ ¶ ဗြဟ္မလောကေ အသမ္ဘဝေပိ တတ္ထ ဌတွာ ဣဓ အနိဋ္ဌာရမ္မဏံ ပဿန္တာနံ အကုသလဝိပါကာနိ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ရူပဘဝေပိ သန္တီရဏတ္တယံ ဝုတ္တံ။ အဘိဓမ္မတ္ထသင်္ဂဟသစ္စသင်္ခေပါဒီသုပိ ဟိ ဣမိနာဝ အဓိပ္ပာယေန ရူပလောကေ အကုသလဝိပါကပ္ပဝတ္တိ ဒဿိတာ။ အပရေ ပန ‘‘ကာမဘဝေ သန္တီရဏတ္တယံ၊ ရူပဘဝေ သန္တီရဏဒွယန္တိ ယထာလာဘဝသေန ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
ကဒါစိပီတိ ပရိတ္တာရမ္မဏေသု ပရိတ္တဇဝနာနံ ဥပ္ပာဒေပိ။ ‘‘ဗီဇဿာဘာဝတော’’တိ ရူပါရူပဘဝဒွယေ တဒါရမ္မဏာဘာဝဿ ကာရဏံ ဝတွာ တမေဝ ပကာသေတုံ ‘‘ပဋိသန္ဓိဗီဇ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိသန္ဓိယေဝ ဗီဇဘူတန္တိ ပဋိသန္ဓိဗီဇံ။ တဿာတိ တဒါရမ္မဏဿ။
၅၂၁။ ယဒိ ဧဝံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနမ္ပိ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိဗီဇတ္တာ တတ္ထ အဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ စောဒေန္တော အာဟ ‘‘စက္ခုဝိညာဏာဒီန’’န္တိအာဒိ။ ဣန္ဒြိယာနန္တိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဝတ္ထုဒွါရဘူတာနံ စက္ခာဒီနမိန္ဒြိယာနံ။ ပဝတ္တာနုဘာဝတောတိ တေသံ တတ္ထ အတ္ထိတာနုဘာဝတော ¶ ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – စက္ခုသောတဝိညာဏာနံ ဝတ္ထုဘူတာနိ စက္ခုသောတိန္ဒြိယာနိ တတ္ထ ပဝတ္တန္တီတိ တေသံ ပဝတ္တိအာနုဘာဝတော စက္ခုသောတဝိညာဏာနိ ပဝတ္တန္တိ။ သတိ စ တေသံ ပဝတ္တိယံ ဝီထိစိတ္တုပ္ပာဒေါ နိယတောတိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဝိယ သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏာနမ္ပိ တတ္ထ သမ္ဘဝေါ သိဒ္ဓါတိ။
၅၂၃-၄။ အကာမာဝစရဓမ္မေတိ ကာမာဝစရဓမ္မတော အညေ မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရဓမ္မေ။ နာနုဗန္ဓတီတိ နာနုဝတ္တတိ။ ဇနကံ…ပေ… အနုဗန္ဓတီတိ ယထာ နာမ ဂေဟတော နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဂန္တုကာမော တရုဏဒါရကော အတ္တနော ဇနကံ ပိတရံ ဝါ အညံ ဝါ ပိတုသဒိသံ ဟိတကာမံ ဉာတိံ အင်္ဂုလိယံ ဂဟေတွာ အနုဗန္ဓတိ၊ န အညံ ရာဇပုရိသာဒိံ၊ တထာ ဧတမ္ပိ ¶ ဘဝင်္ဂါရမ္မဏတော ဗဟိ နိက္ခမိတုကာမသဘာဂတာယ အတ္တနော ဇနကံ ပဌမကုသလာဒိကံ သဒိသံ ဝါ ဒုတိယကုသလာဒိကာမာဝစရဇဝနမေဝ အနုဗန္ဓတိ၊ န အညံ မဟဂ္ဂတံ လောကုတ္တရန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ကုသလာကုသလာဒိန္တိ အာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန ကိရိယာဗျာကတံ သင်္ဂဏှာတိ။ အာနန္ဒာစရိယော ပန ပဋ္ဌာနေ ‘‘ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၁။၉၈) ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာနမေဝါနန္တရံ တဒါရမ္မဏံ ဝုတ္တံ။ ဝိပ္ဖာရဝန္တဉှိ ဇဝနံ နာဝံ ဝိယ နဒီသောတော ဘဝင်္ဂံ အနုဗန္ဓတိ၊ န ပန ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝတော သန္တဝုတ္တိံ ကိရိယာဇဝနံ ပဏ္ဏပုဋံ ဝိယ နဒီသောတောတိ ကိရိယာဇဝနာနန္တရံ တဒါရမ္မဏံ န ဣစ္ဆတိ၊ အာစရိယဇောတိပါလတ္ထေရာဒယော ပန ‘‘လဗ္ဘမာနဿပိ ကေနစိ အဓိပ္ပာယေန ကတ္ထစိ အဝစနံ ဒိဿတိ၊ ယထာ တံ ဓမ္မသင်္ဂဟေ အကုသလနိဒ္ဒေသေ လဗ္ဘမာနောပိ အဓိပတိ န ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ယဒိ အဗျာကတာနန္တရမ္ပိ တဒါရမ္မဏံ ဝုစ္စေယျ၊ တဒါ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနန္တရမ္ပိ တဿ ပဝတ္တိံ မညေယျုန္တိ ကိရိယာဇဝနာနန္တရံ တဒါရမ္မဏံ န ဝုတ္တံ၊ န ပန အလဗ္ဘနတော။ ယဉ္စေတ္ထ ပဏ္ဏပုဋံ နိဒဿိတံ၊ တံ နိဒဿိတဗ္ဗေန သမာနံ န ဟောတိ၊ နာဝါပဏ္ဏပုဋာနဉှိ နဒီသောတဿ အာဝဋ္ဋနံ ဂတိ စ ဝိသဒိသီတိ နာဝါယံ နဒီသောတဿ အနုဗန္ဓနံ၊ ပဏ္ဏပုဋဿ အနနုဗန္ဓနဉ္စ ယုဇ္ဇတိ၊ ဣဓ ပန ကိရိယာဇဝနေတရဇဝနာနံ ဘဝင်္ဂသောတဿ အာဝဋ္ဋနံ ဂတိ စ သဒိသီတိ ဧတဿ အနနုဗန္ဓနံ၊ ဣတရဿ အနုဗန္ဓနဉ္စ န ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဝိစာရေတဗ္ဗမေဝ တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
၅၂၅-၆။ ယထာ စေတံ မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရဓမ္မေ နာနုဝတ္တတိ၊ တထာ ယဒါ ဧတေ ကာမာဝစရဓမ္မာပိ မဟဂ္ဂတာနုတ္တရဓမ္မာရမ္မဏာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ၊ တဒါ တေပိ နာနုဗန္ဓတီတိ အာဟ ‘‘ကာမာဝစရဓမ္မာပီ’’တိအာဒိ။ မဟဂ္ဂတာ-ဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ လောကုတ္တရာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေ စာပီတိ ¶ စ-သဒ္ဒေန ¶ လောကုတ္တရာရမ္မဏာနံ ဂဟဏံ။ ကသ္မာ နာနုဗန္ဓတီတိ အာဟ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ’’တိအာဒိ။ ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ကာမာဝစရဝိပါကာနံ ဧကန္တေန ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ။ တထာပရိစိတတ္တာတိ ယထာ ဇဝနံ၊ ဧဝံ အပရိစိတတ္တာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဟိ သော ပိတရံ၊ ပိတုသဒိသံ ဝါ ကဉ္စိ အနုဗန္ဓန္တော တရုဏဒါရကော ဃရဒွါရန္တရဝီထိစတုက္ကာဒိမှိ ပရိစိတေယေဝ ဒေသေ အနုဂစ္ဆတိ၊ န အရညံ ဝါ ရက္ခသဘူမိံ ဝါ ဂစ္ဆန္တံ၊ ဧဝံ ကာမာဝစရဓမ္မေ အနုဗန္ဓန္တမ္ပိ ပရိတ္တမှိ ပရိစိတေယေဝ ဒေသေ ပဝတ္တမာနေ တေ ဓမ္မေ အနုဗန္ဓတိ၊ န မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနေပိ။
၅၂၇-၃၂။ ဣဒါနိ ကိံ ဣမာယ ယုတ္တိကထာယ၊ အဋ္ဌကထာပမာဏတော စေတံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကိံ တေနာ’’တိအာဒိ။ ဇဝနေတိ ကာမာဝစရဇဝနေ။ တဒါရမ္မဏစိတ္တာနိ ‘‘တဒါရမ္မဏ’’န္တိ လဒ္ဓနာမာနိ စိတ္တာနိ တဒါရမ္မဏဘာဝံ န ဂဏှန္တိ၊ တဒါရမ္မဏဘာဝေန န ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ နာမဂေါတ္တံ အာရဗ္ဘ ဇဝနေ ဇဝိတေ တဒါရမ္မဏံ တဿ ဇဝနဿ အာရမ္မဏံ န ဂဏှန္တိ န လဗ္ဘန္တီတိ အတ္ထော။ ရူပါရူပဘဝေသု ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ‘‘ဇဝနေ ဇဝိတေပိ တဒါရမ္မဏံ န ဂဏှန္တီ’’တိ အာကဍ္ဎတိ။ ပဏ္ဏတ္တိံ အာရဗ္ဘာတိ ကာမဘဝေပိ ပဏ္ဏတ္တိံ အာရဗ္ဘ။ လက္ခဏာရမ္မဏာယာတိ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယာရမ္မဏာယ၊ ဗလဝဝိပဿနာယာတိ အတ္ထော။ ‘‘တီဏိ လက္ခဏာနိ၊ တိဿော စ ပညတ္တိယော ကုသလတ္တိကေ န လဗ္ဘန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တတ္တာ တိဏ္ဏံ လက္ခဏာနံ ဓမ္မတော အဘာဝေန တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာယ ဝိပဿနာယ တဒါရမ္မဏာနိ န လဗ္ဘန္တိ။ ပဋ္ဌာနေ ပန ‘‘သေခါ ဝါ ပုထုဇ္ဇနာ ဝါ ကုသလံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿန္တိ၊ ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၆) ဝစနတော ခန္ဓာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ တဒါရမ္မဏံ ¶ လဗ္ဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မိစ္ဆတ္တနိယတေသူတိ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ မိစ္ဆတ္တနိယတာ? စတ္တာရော ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၂၆) ဧဝမာဂတေသု မိစ္ဆာဂါဟဝသေန ပဝတ္တေသု ဓမ္မေသု ဇဝနံ ဟုတွာ ဇဝိတေသု။ ကသ္မာ ပန တေသု ဇဝိတေသု တဒါရမ္မဏံ န လဗ္ဘတီတိ? ကာမာဝစရဝိပါကာနဉှိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဝိယ ‘‘အတ္တာ ဩစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ အတ္တပရိကပ္ပနာဝသေန အပ္ပဝတ္တနတော နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသပ္ပဝတ္တေသု တေသု ဇဝိတေသု တဒနန္တရံ တဒါရမ္မဏာနိ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ အနိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသပ္ပဝတ္တေသု ပန ဇဝိတေသု တဒါရမ္မဏံ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ နတ္ထိ။ အထ ဝါ မိစ္ဆတ္တနိယတေသူတိ မိစ္ဆာဘာဝနိယတသဘာဝေသု တံဝိသယေသူတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆတ္တနိယတဓမ္မာနံ ဓမ္မသဘာဝံ အဂ္ဂဟေတွာ မိစ္ဆတ္တနိယတသဘာဝဿေဝ ဂဟဏတော၊ တဿ စ ဝိပါကာနံ အဝိဘူတတ္တာ မိစ္ဆတ္တနိယတသဘာဝေ အာရဗ္ဘ ¶ တဒါရမ္မဏာ န လဗ္ဘန္တိ။ ပိ-သဒ္ဒေန သမ္မတ္တနိယတေသုပီတိ သမ္ပိဏ္ဍေတိ၊ ‘‘လောကုတ္တရဓမ္မေ အာရဗ္ဘာ’’တိ ဝါ ဧတေန သိဒ္ဓတ္တာ န တေသံ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရဏံ ကတံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန မိစ္ဆတ္တနိယတသမ္မတ္တနိယတာနံ အညမညပဋိပက္ခဘာဝေန ဗလဝဘာဝတော တဒါရမ္မဏဿ အဝတ္ထုဘာဝဒဿနတ္ထံ မိစ္ဆတ္တနိယတာနန္တရံ သမ္မတ္တနိယတာပိ ဥဒ္ဓဋာ။ မိစ္ဆတ္တနိယတသဘာဝဿ ဝိယ ပဋိသမ္ဘိဒါသဘာဝဿပိ ကာမာဝစရဝိပါကာနံ အဝိဘူတဘာဝေန ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ အာရဗ္ဘ ဇဝနေ ဇဝိတေ တဒါရမ္မဏံ န လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနီ’’တိအာဒိ။ မနောဒွါရေပီတိ န ကေဝလံ ပဉ္စဒွါရေသုယေဝ၊ အထ ခေါ မနောဒွါရေပိ။ သဗ္ဗေသန္တိ အဟေတုကဒုဟေတုကာဒီနံ သဗ္ဗေသံ။ အနုပုဗ္ဗတောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တအနုက္ကမတော။
၅၃၃။ န ဝိဇ္ဇတီတိ မနောဒွါရဿ အပ္ပဋိဃဘာဝေန န ဝိဇ္ဇတိ။ ဘဝင်္ဂတောတိ ဘဝင်္ဂသန္တာနတော၊ တဿ အာရမ္မဏတော ¶ ဝါ။ ဝုဋ္ဌာနန္တိ ဘဝင်္ဂသန္တာနေ၊ တဿာရမ္မဏေ ဝါ သတိ တဿ ဝုဋ္ဌာနံ။
၅၃၅-၆။ သတ္တ သတ္တာတိ ဧကေကဿ သတ္တ သတ္တာတိ ကတွာ။ ပါပပါကာတိ အကုသလဝိပါကာ။ ‘‘ဒွါဒသာပုညစိတ္တာန’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ပါပပါကာ’’တိ ဝစနံ ‘‘တတြိဒံ သုဂတဿ သုဂတစီဝရပ္ပမာဏ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ သညာသဒ္ဒဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပဝတ္တိယံ အကုသလဝိပါကာနံ ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဋိသန္ဓိယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကာဒသဝိဓာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာယ ပဝတ္တိဝိပါကဒါနမတ္တံ ဝိနာ ပဋိသန္ဓိဒါနာဘာဝတော အာဟ ‘‘ဟိတွာ ဥဒ္ဓစ္စမာနသ’’န္တိ။ ကိံ ပနေတ္ထ ကာရဏံ၊ အဓိမောက္ခဝိရဟေန သဗ္ဗဒုဗ္ဗလမ္ပိ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတံ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎတိ၊ အဓိမောက္ခသဘာဝတော တတော ဗလဝတရမ္ပိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ နာကဍ္ဎတီတိ? ပဋိသန္ဓိဒါနသဘာဝါဘာဝတော။ ‘‘ဗလဝံ အာကဍ္ဎတိ၊ ဒုဗ္ဗလံ နာကဍ္ဎတီ’’တိ ဟိ အယံ ဝိစာရဏာ ပဋိသန္ဓိဒါနသဘာဝေသုယေဝ။ ယဿ ပန ပဋိသန္ဓိဒါနသဘာဝေါ ဧဝ နတ္ထိ၊ န တဿ ဗလဝဘာဝေါ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနေ ကာရဏန္တိ။
ကထံ ပနေတံ ဝိညာတဗ္ဗံ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ ပဋိသန္ဓိဒါနသဘာဝေါ နတ္ထီ’’တိ? ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗေသု အနာဂတတ္တာ။ တိဝိဓာ ဟိ အကုသလာ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ၊ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ၊ သိယာ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ သိယာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာတိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒါ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ နာမ။ ယထာဟ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ? စတ္တာရော ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါ ¶ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတော စိတ္တုပ္ပာဒေါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၀၈)။ တေ ဟိ ပဌမံ နိဗ္ဗာနဒဿနတော ‘‘ဒဿန’’န္တိ လဒ္ဓနာမေန သောတာပတ္တိမဂ္ဂေနေဝ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေါ ¶ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗော နာမ။ ယထာဟ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ? ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတော စိတ္တုပ္ပာဒေါ’’တိ။ သော ဟိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တော။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယဉှိ ပဌမမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌသ္မိံယေဝ ဘာဝနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ကိဉ္စိ ပဿတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဘာဝနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တဒေါမနဿသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒါ ပန သိယာ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ သိယာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ နာမ။ ယထာဟ ‘‘စတ္တာရော ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တာ လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒါ ဒွေ ဒေါမနဿသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒါ။ ဣမေ ဓမ္မာ သိယာ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ သိယာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၀၉)။ တေ ဟိ အပါယနိဗ္ဗတ္တကာဝတ္ထာယ ပဌမမဂ္ဂေန၊ သေသာဝတ္ထာယ ဥပရိမဂ္ဂေဟိ ပဟီယမာနတ္တာ သိယာ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ သိယာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ နာမ။ တတ္ထ သိယာ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗမ္ပိ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗသာမညေန ဣဓ ‘‘ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ’’တွေဝ ဝေါဟရန္တိ။ ယဒိ စ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ပဋိသန္ဓိံ ဒဒေယျ၊ တဒါ အကုသလပဋိသန္ဓိယာ သုဂတိယံ အသမ္ဘဝတော အပါယေသွေဝ ဒဒေယျ၊ အပါယဂမနီယဉ္စ ဧကန္တေန ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ သိယာ၊ ဣတရထာ အပါယဂမနီယဿ အပ္ပဟီနတ္တာ သေခါနံ အပါယုပ္ပတ္တိ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ ပနေတံ ယုတ္တံ၊ ‘‘စတူဟပါယေဟိ စ ဝိပ္ပမုတ္တော (ခု။ ပါ။ ၆။၁၁၊ သု။ နိ။ ၂၃၄)၊ အဝိနိပါတဓမ္မော’’တိအာဒိဝစနေဟိ သဟ ဝိရုဇ္ဈနတော၊ သတိ စ ပနေတဿ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗဘာဝေ ‘‘သိယာ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န စ ပနေတံ ဝုတ္တန္တိ။ အထ သိယာ ‘‘အပါယဂမနီယော ရာဂေါ ဒေါသော မောဟော တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာ’’တိ ဧဝံ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗေသု ဝုတ္တတ္တာ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿာပိ တတ္ထ သင်္ဂဟော သက္ကာ ကာတုန္တိ? တံ န၊ တဿ နိယာမတော ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာတိ ¶ တသ္မာ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗေသု အဝစနမေဝ ပဋိသန္ဓိဒါနာဘာဝံ သာဓေတီတိ။
နနု စ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂေ –
‘‘ယသ္မိံ သမယေ အကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ ဥပေက္ခာသဟဂတံ ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တံ၊ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝါ ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘ၊ တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတိ၊ ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ။ ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၃၁) –
ဧဝံ ¶ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ တဿ ဝိပါကောပိ ဥဒ္ဓဋောတိ ကထမဿ ပဋိသန္ဓိဒါနာဘာဝေါ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗောတိ? န ဣဒံ ပဋိသန္ဓိဒါနံ သန္ဓာယ ဥဒ္ဓဋံ၊ အထ ခေါ ပဝတ္တိဝိပါကံ သန္ဓာယ။ ပဋ္ဌာနေ ပန –
‘‘သဟဇာတာ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ စေတနာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော၊ နာနက္ခဏိကာ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ စေတနာ ဝိပါကာနံ ခန္ဓာနံ ကဋတ္တာ စ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၈။၈၉) –
ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗစေတနာယ ဧဝ သဟဇာတနာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝံ ဥဒ္ဓရိတွာဝ ‘‘သဟဇာတာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ စေတနာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗစေတနာယ သဟဇာတကမ္မပစ္စယဘာဝေါဝ ဥဒ္ဓဋော၊ န ပန နာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ။ တထာ ပစ္စနီယနယေပိ –
‘‘ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗော ဓမ္မော နေဝဒဿနေနနဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော၊ သဟဇာတ… ဥပနိဿယ…ပေ… ပစ္ဆာဇာတ… ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၈။၉၈) –
ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗဿေဝ ¶ ကမ္မပစ္စယဘာဝံ ဥဒ္ဓရိတွာ –
‘‘ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗော ဓမ္မော နေဝဒဿနေနနဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော၊ သဟဇာတ… ဥပနိဿယ… ပစ္ဆာဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၈။၉၉) –
ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေါဝ ဝုတ္တော၊ န ပန ကမ္မပစ္စယဘာဝေါ၊ န စ နာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယံ ဝိနာ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ နတ္ထိ တဿ သဗ္ဗထာပိ ပဋိသန္ဓိဒါနံ။ ပဝတ္တိဝိပါကံ ပနဿ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂေ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတာနမ္ပိ ဝိပါကဿ ဥဒ္ဓဋတ္တာ၊ နာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဿ စ ပဋိသန္ဓိဝိပါကမေဝ သန္ဓာယ အနုဒ္ဓဋတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ပန ကတွာ ယဒေကေ အာစရိယာ ဝဒန္တိ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စစေတနာ ဥဘယဝိပါကမ္ပိ ¶ န ဒေတိ ပဋ္ဌာနေ နာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဿ အနုဒ္ဓဋတ္တာ’’တိ၊ တံ တေသံ အဘိနိဝေသမတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယဒိ စ တေ ဝဒေယျုံ – ယထာ ‘‘ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိပါက-သဒ္ဒေန ဝိပါကာရဟတာ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဣဓာပိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတာနံ ဝိပါကာရဟတံ သန္ဓာယ ‘‘တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဝိနိမုတ္တဿ အဓိမုစ္စနဋ္ဌဿ အဘာဝေပိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမုစ္စနသတ္တိဝိသေသံ ဂဟေတွာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဓမ္မော အဓိမုစ္စနဋ္ဌော အတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဓမ္မဝိနိမုတ္တဿ ဝိပါကာရဟဘာဝဿ အဘာဝေပိ ဓမ္မာနမေဝ ဝိပါကာရဟသာမတ္ထိယံ ဂဟေတွာ တဿ အတ္ထိဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ယဒိ စ တေ ပဝတ္တိဝိပါကံ ဒဒေယျုံ၊ ယထာ –
‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တော ဓမ္မော ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တဿ ဓမ္မဿ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော၊ နာနက္ခဏိကာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၂။၅၇) –
ပဝတ္တိဝိပါကဿပိ ¶ ဝသေန နာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယော ဝုတ္တော၊ ဧဝမေတ္ထာပိ နာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ။ န ဟိ လဗ္ဘမာနဿ အဝစနေ ကာရဏံ အတ္ထီတိ တသ္မာ ယထာဓမ္မသာသနေ အဝစနမ္ပိ အဘာဝမေဝ ဒီပေတိ။ အပိစ ယဒိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ ပဝတ္တိဝိပါကဒါနံ အဓိပ္ပေတံ သိယာ၊ တဒါ ‘‘အနုပါဒိန္နုပါဒါနိယော ဓမ္မော ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယဿ ဓမ္မဿ န ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ပဋိသေဓော န ကာတဗ္ဗော သိယာ။ န ဟိ ဌပေတွာ ဥဒ္ဓစ္စံ အညော ကောစိ အနုပါဒိန္နုပါဒါနိယော ဓမ္မော ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယဿ ဓမ္မဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ အသမတ္ထော အတ္ထီတိ၊ တယိဒမေတေသံ အဘိလာပမတ္တံ။ တထာ ဟိ ယံ တာဝ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပါကာရဟဘာဝံ ဂဟေတွာ တေသံ ဝိပါကေတိ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ တဒေဝ တဿ ဝိပါကသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ န ဟိ ဝိပါကာရဟဘာဝေ သတိ အဘိညာဒီနံ ဝိယ တဿ အဝိပါကတာယ ကာရဏံ အတ္ထီတိ။ ယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘နာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဿ အဝစနံ ဝိပါကဘာဝံ ဒီပေတီ’’တိ၊ တမ္ပိ န သုန္ဒရံ၊ လဗ္ဘမာနဿာပိ ကတ္ထစိ ကေနစိ အဓိပ္ပာယေန အဝစနတော။ တထာ ဟိ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ လဗ္ဘမာနမ္ပိ ဟဒယဝတ္ထု န ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယဒိ ပဝတ္တိဝိပါကံ သန္ဓာယ နာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ ဝုစ္စေယျ၊ တဒါ ပဋိသန္ဓိဝိပါကဒါနမ္ပိဿ မညေယျုန္တိ လဗ္ဘမာနဿပိ ပဝတ္တိဝိပါကဿ ဝသေန နာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ န ဝုတ္တောတိ။ ယံ ပန အနုပါဒိန္နုပါဒါနိယဿ ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယံ ပတိ ကမ္မပစ္စယပဋိက္ခေပဝစနံ၊ တံ အဘိညာကုသလာဒိကေ သန္ဓာယာတိ န ဧတ္တာဝတာ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ ¶ ပဝတ္တိဝိပါကဒါနံ သဗ္ဗထာပိ ပဋိက္ခိပိတုံ သက္ကာတိ။ ယမ္ပိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယထာ စ အဘိညာစေတနာ၊ ဧဝမုဒ္ဓစ္စစေတနာပိ ‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’န္တိ ဧတ္ထ အပနေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာယ တတ္ထ နိဒ္ဒိသိယမာနာယ ယထာ ဣတရာ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဝသေန ဒုဝိဓဿပိ ဝိပါကဝိညာဏဿ ပစ္စယော၊ ဧဝမုဒ္ဓစ္စစေတနာပီတိ ဂဏှေယျုန္တိ ဝုတ္တံ၊ န တဿ ပဝတ္တိဝိပါကာဘာဝတောတိ။
အာစရိယဗုဒ္ဓမိတ္တာဒယော ¶ ပန ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ဒွိဓာ ဝိဘဇိတွာ ဧကဿ ဥဘယဝိပါကဒါနံ၊ ဧကဿ သဗ္ဗထာပိ ဝိပါကာဘာဝံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ တေသဉှိ အယံ ဝိနိစ္ဆယော – အတ္ထိ ဥဒ္ဓစ္စံ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗမ္ပိ၊ အတ္ထိ နဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗမ္ပိ။ တေသု ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗံ သေခသန္တာနပ္ပဝတ္တံ၊ ဣတရံ ပုထုဇ္ဇနသန္တာနပ္ပဝတ္တံ။ ဖလဒါနဉ္စ ပုထုဇ္ဇနသန္တာနေ ပဝတ္တဿေဝ၊ နေတရဿ။ တထာ ဟိ ဒဿနဘာဝနာနံ အဘာဝေပိ ယေသံ ပုထုဇ္ဇနာနံ၊ သေခါနဉ္စ ဒဿနဘာဝနာဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တေသံ တဒုပ္ပတ္တိကာလေ တာဟိ ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ အကုသလာ ‘‘ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ၊ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ ပုထုဇ္ဇနာနံ ပန ဘာဝနာယ အဘာဝတော ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗစိန္တာ နတ္ထိ၊ တေန တေသံ ပဝတ္တမာနာ တေ ဒဿနေန ပဟာတုံ အသက္ကုဏေယျာပိ ‘‘ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ’’တိ န ဝုစ္စန္တိ။ ယဒိ ဝုစ္စေယျုံ၊ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာနံ ကေသဉ္စိ ကေစိ ကဒါစိ အာရမ္မဏာရမ္မဏာဓိပတိဥပနိဿယပစ္စယေဟိ ပစ္စယာ ဘဝေယျုံ။ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒီနဉှိ ကေသဉ္စိ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒယော ကေစိ အတီတာဒီသု ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ အာရမ္မဏာဓိပတိဥပနိဿယေဟိ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ နတ္ထိ၊ န စ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာနံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ နတ္ထိ ပုထုဇ္ဇနေသု ပဝတ္တမာနာနမကုသလာနံ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗပရိယာယော။ ယဒိ တတ္ထ အဝစနမေဝ ပမာဏံ၊ ဧဝံ သတိ သေခသန္တာနပဝတ္တာနမ္ပိ အကုသလာနံ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗပရိယာယော နတ္ထီတိ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ သေခသန္တာနပ္ပဝတ္တာနံ ဘာဝနာယ ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ။ တေနေဝ စ ကိဉ္စိ ကတွာ သေခါနံ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာနံ အကုသလာနံ ပဟီနဘာဝေန အဿာဒနာဘိနန္ဒနာနံ ဝတ္ထူနိ န ဟောန္တိ။ ပဟီနတာယ ဧဝ သောမနဿဿ ဟေတုဘူတာ၊ အဝိက္ခေပဟေတုဘူတာ စ န ဒေါမနဿံ၊ ဥဒ္ဓစ္စဉ္စ ဥပ္ပာဒေန္တီတိ န တေသံ အာရမ္မဏာရမ္မဏာဓိပတိပကတူပနိဿယဘာဝံ ¶ ဂစ္ဆန္တိ။ န ဟိ ပဟီနကိလေသေ ဥပနိဿာယ အရိယာ ရာဂဒေါသဝိက္ခေပေ ဥပ္ပာဒေန္တိ။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ၊ တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ၊ န ပစ္စေတိ၊ န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ သုဂတော၊ သကဒါဂါမိ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂေန…ပေ… သုဂတော’’တိ။ ပုထုဇ္ဇနာနံ ပန ဒဿနေန ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ ¶ ဒဿနေန ပဟာတုံ အသက္ကုဏေယျာနံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယာ န ဟောန္တီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ‘‘ဒိဋ္ဌိံ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ၊ တံ အာရဗ္ဘ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဝိစိကိစ္ဆံ အာရဗ္ဘ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၇) ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာနံ ဥဒ္ဓစ္စာရမ္မဏဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧတ္ထ ဟိ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ စိတ္တုပ္ပာဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗေသုပိ လဗ္ဘမာနစေတသိကံ ဥဒ္ဓစ္စံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဓိပတိပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဒိဋ္ဌိံ ဂရုံ ကတွာ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ၊ တံ ဂရုံ ကတွာ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၅) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ၊ တသ္မာ သေခသန္တာနပ္ပဝတ္တာနမကုသလာနံ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာနံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယတ္တာဘာဝတော ပုထုဇ္ဇနာနံ သန္တာနေဝ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာနမကုသလာနံ ပစ္စယာ န ဟောန္တီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ပဋ္ဌာနေ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာနံ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗဿ အာရမ္မဏာရမ္မဏာဓိပတိဥပနိဿယပစ္စယတ္တာနုဒ္ဓရဏံ သေခသန္တာနပ္ပဝတ္တာနံ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗပရိယာယဘာဝံ သာဓေတိ၊ ပုထုဇ္ဇနသန္တာနေယေဝ နဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာနမကုသလာနံ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗပရိယာယဘာဝံ န သာဓေတိ၊ တသ္မာ ဒဿနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗာနံ အတီတာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတ္တေပိ ယာဒိသာနံ တာဟိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာ အာပါဒေတဗ္ဗာ၊ တေ ပုထုဇ္ဇနေသု ပဝတ္တမာနာ ¶ ဒဿနေန ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ ဒဿနမဂ္ဂါပေက္ခာယ တဒပ္ပဝတ္တိယမ္ပိ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ နာမ။ သေခေသု ပဝတ္တမာနာ ဘာဝနာယ ပဟာတုံ သက္ကုဏေယျာ တဒပ္ပဝတ္တိယမ္ပိ တဒပေက္ခာယ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ နာမ။ ဒဿနေန ပဟာတုံ အသက္ကုဏေယျာ ပန ပုထုဇ္ဇနေသု ပဝတ္တမာနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန နေဝဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ နဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ၊ တေသု ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ သဟာယဝိရဟတော ဝိပါကံ န ဇနေန္တိ။ တထာ ဟိ တေသံ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗသင်္ခါတံ သဟကာရီကာရဏံ သဟာယဘူတံ နတ္ထီတိ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗစေတနာယ နာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ န ဝုတ္တော။ အပေက္ခိတဗ္ဗဒဿနဘာဝနာရဟိတာနံ ပန ပုထုဇ္ဇနေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒီနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒဿ စ သံယောဇနတ္တယတဒေကဋ္ဌကိလေသာနံ အနုပစ္ဆိန္နတာယ အပရိက္ခီဏသဟာယာနံ ဝိပါကုပ္ပာဒနံ န သက္ကာ ပဋိက္ခိပိတုန္တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဓမ္မာနံ ဝိပါကော ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တောတိ။
ယဒိ ဧဝံ၊ အပေက္ခိတဗ္ဗဒဿနဘာဝနာရဟိတာနံ အကုသလာနံ ‘‘နေဝဒဿနေနနဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ အပ္ပဟာတဗ္ဗသဘာဝါနံ ကုသလာဒီနံ ‘‘နေဝဒဿနေနနဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ အပ္ပဟာတဗ္ဗဝိရုဒ္ဓသဘာဝတ္တာ စ အကုသလာနံ ¶ ။ ယဒိ ဧဝံ တေ ဣမသ္မိံ တိကေ နဝတ္တဗ္ဗာတိ ဝတ္တဗ္ဗာ အာပဇ္ဇန္တီတိ? နာပဇ္ဇန္တိ၊ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ ဒဿိတာနံ ဒွါဒသာကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဒွီဟိ ပဒေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ယထာ ဟိ ဥပ္ပန္နတ္တိကေ ဓမ္မဝသေန သဗ္ဗေသံ သင်္ခတဓမ္မာနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ ကာလဝသေန အသင်္ဂဟိတာပိ အတီတာ ‘‘နဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ န ¶ ဝုတ္တာ စိတ္တုပ္ပာဒါနုရူပေန သင်္ဂဟိတေသု နဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝါ၊ ဧဝံ ဣဓာပိ စိတ္တုပ္ပာဒဘာဝေန သင်္ဂဟိတေသု နဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝါ ‘‘နဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ န ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗဉှိ ဓမ္မဝသေန အသင်္ဂဟိတဿ တိကဒုကေသု နဝတ္တဗ္ဗတာပတ္တိ။ ယတ္ထ ဟိ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ကောစိ နိယောဂတော နဝတ္တဗ္ဗော အတ္ထိ၊ တတ္ထ တေသံ စတုတ္ထော ကောဋ္ဌာသော အတ္ထီတိ ယထာဝုတ္တပဒေသု ဝိယ တတ္ထာပိ ဘိန္ဒိတွာ ဘာဇေတဗ္ဗေ စိတ္တုပ္ပာဒေ ဘိန္ဒိတွာ ဘာဇေတိ ‘‘သိယာ နဝတ္တဗ္ဗာပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိအာဒိနာ၊ တဒဘာဝါ ဥပ္ပန္နတ္တိကေ၊ ဣဓ စ တထာ န ဝုတ္တန္တိ။
အထ ဝါ ယထာ သပ္ပဋိဃေဟိ သမာနသဘာဝတ္တာ ရူပဓာတုယံ ‘‘တယော မဟာဘူတာ သပ္ပဋိဃာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ယထာဟ ‘‘အသညသတ္တာနံ အနိဒဿနသပ္ပဋိဃံ ဧကံ မဟာဘူတ’’န္တိ၊ ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနာနံ ပဝတ္တမာနာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗသမာနသဘာဝါ ‘‘ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဝုစ္စေယျုန္တိ နတ္ထိ နဝတ္တဗ္ဗတာပသင်္ဂေါ။ ဧဝဉ္စ သတိ ပုထုဇ္ဇနာနံ ပဝတ္တမာနာပိ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒယော ပရဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒီနံ ဥပနိဿယပစ္စယော၊ ရာဂေါ စ ရာဂဒိဋ္ဌီနံ အဓိပတိပစ္စယောတိ အယမတ္ထော လဒ္ဓါ ဟောတိ။ တေနေဝ ဟိ –
‘‘ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗော ဓမ္မော ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော၊ အာရမ္မဏူပနိဿယော၊ ပကတူပနိဿယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၈။၈၄) –
ဣမိဿာ နိဒ္ဒေသေ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာနံ ဥပနိဿယပစ္စယဘာဝီဓမ္မေ နိဒ္ဒိသန္တေန ဘဂဝတာ –
‘‘ပကတူပနိဿယော – ပတ္ထနံ ဥပနိဿာယ ပါဏံ ဟနတိ…ပေ… သင်္ဃံ ဘိန္ဒတိ၊ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗော ရာဂေါ ဒေါသော မောဟော မာနော ပတ္ထနာ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗဿ ရာဂဿ ဒေါသဿ မောဟဿ မာနဿ ဒိဋ္ဌိယာ ပတ္ထနာယ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော ¶ ။ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂေါ ပရဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂဿ ဥပ…ပေ… သကပရိဂ္ဂဟေ ဆန္ဒရာဂေါ ပရပရိဂ္ဂဟေ ဆန္ဒရာဂဿ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၈။၈၄) –
ပုထုဇ္ဇနသန္တာနေ ¶ ပတ္ထနာဒယော နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။
ဧဝမ္ပိ ယထာ အဖောဋ္ဌဗ္ဗတ္တာ ရူပဓာတုယံ တယော မဟာဘူတာ န ပရမတ္ထတော သပ္ပဋိဃာ၊ ဧဝံ အပေက္ခိတဗ္ဗဘာဝနာရဟိတာ ပုထုဇ္ဇနေသု ပဝတ္တမာနာ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒယော ပန ပရမတ္ထတော ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာနံ နာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယတာ န ဝုတ္တာ၊ န စ ‘‘ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာနံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တာ။ ယေ ဟိ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗပစ္စယာ ကိလေသာ၊ န တေ ဒဿနတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တန္တိ။ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗပစ္စယဿာပိ ပန ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ သဟာယဝေကလ္လမတ္တမေဝ ဒဿနေန ကတံ၊ န တဿ ကောစိ ဘာဝေါ ဒဿနေန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒိတောတိ တဿ ဧကန္တဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ဥဒ္ဓစ္စဘာဝေန ဧကသဘာဝဿေဝ တဿ သတိ သဟာယေ ဝိပါကုပ္ပာဒနဝစနံ၊ အသတိ စ ဝိပါကာနုပ္ပာဒနဝစနံ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ တယိဒံ သဗ္ဗမေတေသံ အာစရိယာနံ အဟောပုရိသိကာရမတ္တံ။ ကသ္မာ? ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ ဧကန္တဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ။ ဧဝဉှိ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ။ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတော စိတ္တုပ္ပာဒေါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၀၆)။ ယဒိ စ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ နဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗံ အဘဝိဿ၊ ယထာ အတီတာရမ္မဏတ္တိကေ ‘‘နိယောဂါ အနာဂတာရမ္မဏာ နတ္ထီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၃၃) ဝတွာ ဝိဘဇ္ဇ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘နိယောဂါ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတော သိယာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗော သိယာ နဝတ္တဗ္ဗော ‘ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗော’တိပိ ‘ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗော’တိပီ’’တိအာဒိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ ¶ ၊ န စ တထာ ဝုတ္တံ။ ယာ စ ‘‘တမတ္ထံ ပဋိပါဒေန္တေဟိ ယဒိ ဝုစ္စေယျု’’န္တိအာဒိနာ ယုတ္တိ ဝုတ္တာ၊ သာပိ အယုတ္တိ။ ကသ္မာ? ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာရမ္မဏာနံ ရာဂဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဥဒ္ဓစ္စာနံ တေန တေန ပဟာတဗ္ဗဘာဝဝသေန ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ယဉ္စ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတုံ အဓိပတိပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ဥဒ္ဓစ္စဿ အနုဒ္ဓရဏံ ကာရဏဝသေန ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ အကာရဏံ အညတ္ထာပိ သာဝသေသပါဌာနံ ဒဿနတော။ တထာ ဟိ ‘‘အတီတော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ၊ အနာဂတော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧတေသံ ဝိဘင်္ဂေ စေတောပရိယဉာဏဂ္ဂဟဏံ ကတွာ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿာ’’တိ ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ လဗ္ဘမာနမ္ပိ စေတောပရိယဉာဏံ န ဂဟိတံ။ ယမ္ပိ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗဿ ဝိပါကဒါနမှိ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗဿ သဟာယဘာဝူပဂမနံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – ကိံ အဝိဇ္ဇာဒိ ဝိယ ဒါနသီလာဒီနံ ဥပပတ္တိယံယေဝ ဝိပါကဒါနသာမတ္ထိယာ ဌာနဝသေန ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာနံ သဟကာရီကာရဏံ ဟောတိ၊ ဥဒါဟု ကိလေသော ဝိယ ကမ္မဿ ပဋိသန္ဓိဒါနမှီတိ ¶ ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ ပုရိမော နယော၊ သေခသန္တာနေ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗဿ အကိရိယာဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ ပဟီနာဝိဇ္ဇာမာနတဏှာနုသယသ္မိံ သန္တာနေ ဒါနာဒိ ဝိယ သဟာယဝေကလ္လေန အဝိပါကသဘာဝတံ အာပန္နတ္တာ။ အထ ဒုတိယော၊ ဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗတ္တေန အဘိမတဿာပိ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ ပဋိသန္ဓိဒါနေ သတိ အပါယဂမနီယသဘာဝါနတိဝတ္တနတော၊ တသ္မာ အမှေဟိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ ဝိပါကဒါနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ န ယေသံ ကေသဉ္စိ ဝစနံ။ ပဋ္ဌာနာနုသာရီဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။
၅၃၇-၈။ ယန္တိ ယံ အာဝဇ္ဇနဒွယံ။ ကရဏမတ္တတ္တာတိ ကရဏမတ္တမေဝ ဌပေတွာ ဖလဒါနာဘာဝတော။ ဝါတပုပ္ဖသမန္တိ မောဃပုပ္ဖသမံ၊ ယထာ တံ ပဌမသဉ္ဇာတံ အစ္ဆိန္နမူလေပိ ရုက္ခေ ¶ နိဗ္ဗတ္တံ ပုရိမေဟိ အဒိန္နဖလတ္တာ ဖလနိဗ္ဗတ္တကံ န ဟောတိ၊ ဧဝမိဒံ အနုပစ္ဆိန္နဘဝမူလေပိ သန္တာနေ နိဗ္ဗတ္တံ အနာသေဝနဘာဝေန ဖလဒါယကံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဇဝနတ္တံ တု သမ္ပတ္တန္တိ အဋ္ဌာရသဝိဓံ ခီဏာသဝါဝေဏိကံ ဝိညာဏမာဟ။ ကိစ္စသာဓနတောတိ ဘဝတဏှာမူလဿ အဝေါစ္ဆိန္နဘာဝေ သတိ ကုသလာကုသလကမ္မကိစ္စဿ သာဓနတော၊ ဒါနာဒိတံတံကိစ္စသာဓနဝသေန ဝါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဟိ ဆိန္နမူလဿ ရုက္ခဿ ပုပ္ဖံ ပုပ္ဖနမတ္တံ ဌပေတွာ အဖလမေဝ ဟောတိ၊ ဧဝမေတမ္ပိ တံတံကိစ္စသာဓနမတ္တံ ဌပေတွာ သမုစ္ဆိန္နဘဝတဏှာမူလေ သန္တာနေ ပဝတ္တနတော အဖလမေဝါတိ။
၅၃၉-၄၀။ ပဋိစ္စာတိ ဟေတုဓမ္မဿ ပဋိမုခံ ဂန္တွာ တံ အပစ္စက္ခာယ။ ဧတီတိ ပဝတ္တတိ၊ တိဋ္ဌတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဧတီ’’တိ ဟိ ဣဒံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌိတီနံ သာဓာရဏဝသေန ပဝတ္တိပရိဒီပကံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဌိတိယုပ္ပတ္တိယာပိ ဝါ’’တိ။ ဧကစ္စော ဟိ ပစ္စယော ဌိတိယာ ဧဝ ဥပကာရကော ဟောတိ ယထာ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော၊ ဧကစ္စော ဥပ္ပတ္တိယာ ဧဝ ယထာ အနန္တရာဒိကော၊ ဧကစ္စော ဥဘယဿ ယထာ ဟေတုအာဒယော။ ဧဝံ ပစ္စယ-သဒ္ဒဿ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပစ္စယလက္ခဏံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယော ဓမ္မော’’တိအာဒိ။ ယောတိ ဟေတုဓမ္မော။ ယဿာတိ ယဿ ဖလဓမ္မဿ။ ဌိတိယုပ္ပတ္တိယာပိ ဝါတိ ဌိတိတ္ထံ၊ ဥပ္ပတ္တိတ္ထံ ဝါ။ ဌိတိယာတိ ဝါ ဌိတိက္ခဏေ၊ ဥပ္ပတ္တိယာတိ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ။ ယဿ ဓမ္မဿ ဥပကာရော၊ ယဿ ဓမ္မဿ ဌိတိယုပ္ပတ္တိယာတိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဥပကာရော’’တိ ဣမိနာ ဓမ္မေန ဓမ္မသတ္တိဥပကာရကံ ဒဿေတိ။ ‘‘သမ္ဘဝေါ’’တိအာဒိ ပစ္စယဿေဝ ပရိယာယဒဿနံ။ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝေါ။ တထာ ပဘဝေါ။ ဟိနောတိ ပတိဋ္ဌာတိ ဧတ္ထာတိ ဟေတု။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတုသဒ္ဒါနံ ဟိ-သဒ္ဒေါ မူလ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ပတိဋ္ဌတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော ¶ ။ ဟိနောတိ ဝါ ဧတေန ကမ္မနိဒါနဘူတေန ဥဒ္ဓံ ဩဇံ အဘိဟရန္တေန မူလေန ¶ ဝိယ ပါဒပေါ တပ္ပစ္စယံ ဖလံ ဂစ္ဆတိ၊ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရုဠှိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဟေတု။ အတ္တနော ဖလံ ကရောတီတိ ကာရဏံ။ ပစ္စယော မတောတိ ပစ္စယောဝ ‘‘သမ္ဘဝေါ’’တိအာဒိတော မတော။ အတ္ထတော ဧတေ သမာနာ၊ ဗျဉ္ဇနမတ္တံယေဝ နေသံ နာနတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၅၄၁-၅။ ဧဝံ ပဋ္ဌာနေ အာဂတသဗ္ဗပစ္စယာနံ သာဓာရဏဝသေန အတ္ထံ ဝတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတဿ ဟေတုပစ္စယဿေဝ သရူပံ ဒဿေတုံ ‘‘လောဘာဒိ ပန ယော ဓမ္မော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မူလဋ္ဌေနာတိ သမ္ပယုတ္တာနံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနသင်္ခါတမူလဋ္ဌေန။ ဆဠေဝါတိ မူလဋ္ဌေနူပကာရကဘာဝဿ တေသမေဝ အာဝေဏိကဘာဝေန ဧတေ ဆဠေဝ။ ဇာတိတောတိ ကုသလာကုသလာဗျာကတဇာတိတော။ နဝဓာတိ တယော ကုသလဟေတူ၊ တယော အကုသလဟေတူ၊ တယော အဗျာကတဟေတူတိ နဝဓာ။ ဓမ္မာနံ…ပေ… သာဓကောတိ ယထာ သာလိဝီဟိဗီဇာဒီနိ သာလိဝီဟိအာဒိဘာဝဿ သာဓကာနိ၊ မဏိအာဒိပဘာဝတ္ထူနဉ္စ နီလာဒိဝဏ္ဏာနိ နီလာဒိမဏိပဘာယ သာဓကာနိ၊ ဧဝံ ဟေတုပစ္စယော ယထာရဟံ အတ္တနော သမ္ပယုတ္တာနံ ကုသလာဒိတ္တသာဓကောတိ ကုသလာကုသလာဗျာကတဓမ္မာနံ ယထာက္ကမံ ကုသလာကုသလာဗျာကတဘာဝသာဓကော မူလဋ္ဌောတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ဧကေ အာစရိယာတိ ရေဝတာစရိယံ၊ တဿ သိဿာနုသိဿေ စ သန္ဓာယာဟ။ အထ ဝါ ဂရုမှိ ဗဟုဝစနမ္ပိ ယုဇ္ဇတီတိ ရေဝတာစရိယမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဧကေ အာစရိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဧဝံ သန္တေတိ ယဒိ မူလဋ္ဌော ကုသလာဒိဘာဝသာဓကော၊ ဧဝံ သတိ။ ယထာ စိတ္တံ စိတ္တဇရူပါနံ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ဧဝံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပီတိ အာဟ ‘‘တံသမုဋ္ဌာနရူပိသူ’’တိ၊ ဟေတုသမုဋ္ဌာနရူပေသူတိ အတ္ထော။ နေဝ သမ္ပဇ္ဇတီတိ န သိဇ္ဈတိ၊ ‘‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ ဟေတုပစ္စယေန ¶ ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တော ဟေတုပစ္စယဘာဝေါ န သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာ ကုသလာကုသလာ ဟေတူ တံသမုဋ္ဌာနရူပဿ ကုသလာဒိဘာဝါယ န ပရိယတ္တာ၊ ဧဝံ အဗျာကတောပိ ဟေတု တံသမုဋ္ဌာနဿ ရူပဿ အဗျာကတဘာဝါယ န ပရိယတ္တော။ သဘာဝေန ဟိ တံ အဗျာကတန္တိ အာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ကုသလာဒိဘာဝံ န သာဓေန္တိ၊ ပစ္စယာပိ န ဟောန္တီတိ ဝဒေယျာတိ အာဟ ‘‘န တေသ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁) ဝစနတော တေ အလောဘာဒယော တေသံ ရူပါနံ ပစ္စယာ န န ဟောန္တိ၊ ဘဝန္တေဝါတိ အတ္ထော။
၅၄၆-၇။ န ¶ ဂန္တဗ္ဗောတိ န ပစ္စေတဗ္ဗော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒိ ကုသလာဒိဟေတုယော အတ္တနော ဝိယ အတ္တဟေတုကာနံ ဓမ္မာနံ ကုသလာဒိဘာဝံ သာဓေန္တိ၊ ကုသလာကုသလဟေတုပစ္စယသမ္ဘူတာ ရူပဓမ္မာပိ တေ ဝိယ ကုသလာဒယော သိယုံ၊ ဟေတုယော ဝါ ရူပါနံ ပစ္စယာ န သိယုံ၊ န စ ပနေတံ ဥဘယမ္ပိ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ကုသလာဒီနံ ကုသလာဒိဘာဝသာဓကော မူလဋ္ဌောတိ န ဝိညာတဗ္ဗန္တိ။ အပိစ ယဒိ ဟေတုပဋိဗဒ္ဓါ ကုသလာဒိဘာဝေါ၊ တဒါ အဗျာကတဘာဝေါပိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ သိယာ၊ အဟေတုကာနံ အဗျာကတဘာဝေါ န သိဇ္ဈတိ။ ယဒိ စ ဟေတုပဋိဗဒ္ဓါ ကုသလာဒိဘာဝေါ၊ ဟေတူနမ္ပိ ကုသလာဒိဘာဝေါ အပ္ပဋိဗဒ္ဓါ သိယာ။ အထ တေသမ္ပိ သေသဟေတုပဋိဗဒ္ဓါ၊ ဧဝမ္ပိ မောမူဟစိတ္တသမ္ပယုတ္တဿ ဟေတုနော အကုသလဘာဝေါ န သိဇ္ဈေယျ။ အထ တဿ သော အညဟေတုကော သိယာ၊ ဧဝံ သတိ သေသဟေတူနမ္ပိ တံဟေတုကောဝ သိယာ။ ယထာ စ သေသဟေတူနံ၊ ဧဝံ အဝသေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနမ္ပိ တံဟေတုကောဝ သိယာ။ အထ သိယာ ဟေတူနံ သဘာဝတောဝ ကုသလာဒိဘာဝေါ၊ သမ္ပယုတ္တာနံ ပန ¶ ဟေတုပဋိဗဒ္ဓါတိ၊ ဧဝံ သတိ အလောဘော ကုသလော ဝါ သိယာ အဗျာကတော ဝါ။ ယဒိ ဟိ သော သဘာဝတော ကုသလော၊ တံသဘာဝတ္တာ အဗျာကတော န သိယာ။ အထ အဗျာကတော၊ တံသဘာဝတ္တာ ကုသလော န သိယာ အလောဘသဘာဝဿ အဒေါသတ္တာဘာဝေါ ဝိယ။ ယသ္မာ ပန ဥဘယထာပိ ဟောတိ၊ တသ္မာ ယထာ ဥဘယထာ ဟောန္တေသု သဒ္ဓါဒီသု သမ္ပယုတ္တေသု ဟေတုပဋိဗဒ္ဓံ ကုသလာဒိဘာဝံ ပရိယေသထ၊ န သဘာဝတော၊ ဧဝံ ဟေတူသုပိ ကုသလာဒိတာ အညပဋိဗဒ္ဓါ ပရိယေသိတဗ္ဗာ၊ န သဘာဝတော။ သာ ပန ပရိယေသိယမာနာ ယောနိသောမနသိကာရာဒိပဋိဗဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဟေတူသု ဝိယ ဟေတုသမ္ပယုတ္တဓမ္မေသုပိ ယောနိသောမနသိကာရာဒိပဋိဗဒ္ဓါ ကုသလာဒိဘာဝေါ၊ န ဟေတုပဋိဗဒ္ဓါတိ။ တေနေဝါဟ –
‘‘ယောနိသော၊ ဘိက္ခဝေ၊ မနသိ ကရောတော အနုပ္ပန္နာ စေဝ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ စ ကုသလာ ဓမ္မာ အဘိဝဍ္ဎန္တီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁။၆၇)။
သမယညုနာတိ အာဘိဓမ္မိကမတဝေဒိနာ။ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝဿ သာဓနေနာတိ အတ္တဟေတုကာနံ ဓမ္မာနံ သမ္မာ ပတိဋ္ဌိတဘာဝဿ ထိရဘာဝဿ သာဓနေန။ လဒ္ဓဟေတုပစ္စယာ ဟိ ဓမ္မာ ဝိရုဠှမူလာ ဝိယ ပါဒပါ ထိရာ ဟောန္တိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ၊ အဟေတုကာ တိလဗီဇာဒိသေဝါလာ ဝိယ န သုပ္ပတိဋ္ဌိတာတိ။
၅၄၈။ သဗ္ဗသောတိ ကာမာဝစရာဒိသဗ္ဗဘာဂေန။
၅၅၀-၁။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ¶ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ အဘာဝတော အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တာနံ၊ ကဋတ္တာရူပါနမေဝ စ ပစ္စယဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘အတ္တနာ…ပေ… ဇာတာန’’န္တိ။ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဧဝ စ ဥပစိတတ္တာ စ န ဣဿရာဒိဟေတုနော သမ္ဘူတာနိ ရူပါနိ ကဋတ္တာရူပါနိ၊ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပါနီတိ အတ္ထော ¶ ၊ ကဋတ္တာရူပါနေဝ ဇာတာနိ ဘူတာနိ နိဗ္ဗတ္တာနီတိ ကဋတ္တာရူပဇာတာနိ။ တထေဝါတိ ယထာ ပဋိသန္ဓိယံ ကဋတ္တာရူပါနံ၊ ဧဝန္တိ အတ္ထော။ စိတ္တဇာနဉ္စာတိ စ-သဒ္ဒေန ‘‘အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တာန’’န္တိ အာကဍ္ဎတိ။
၅၅၃။ လောကုတ္တရဝိပါကာနံ ပဋိသန္ဓိဝသေန အပ္ပဝတ္တနတော နတ္ထိ ကမ္မသမုဋ္ဌာနဿ ပစ္စယဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘စိတ္တဇာန’’န္တိအာဒိ။
၅၅၅။ ဟေတုပစ္စယသမ္ဘဝေါတိ ဟေတုပစ္စယသမ္ဘူတဓမ္မော၊ ဟေတုပစ္စယတော ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ သမ္ဘဝါကာရော ဝါ။ သဉ္ဇာတသုခဟေတုနာတိ သဉ္ဇာတဉာဏေန၊ သမ္ပဇညေနာတိ အတ္ထော။ ဉာဏဉှိ ‘‘သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ၊ သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိဝစနတော သုခံ ဟေတု ဧတဿာတိ၊
‘‘ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ စ ယော အတ္ထော၊
ယော စတ္ထော သမ္ပရာယိကော၊
အတ္ထာဘိသမယာ ဓီရော၊
ပဏ္ဍိတောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၉) –
အာဒိဝစနတော သုခဿ ဟေတူတိ ဝါ ‘‘သုခဟေတူ’’တိ ဝုစ္စတိ။
၅၅၆။ လောကဿ အဓိပတိ လောကာဓိပတိ၊ သကလလောကနာယကေနာတိ အတ္ထော။ အတ္တာဓီနာနံ ပတိနောတိ အဓိပတီ။ ဆန္ဒံ တု ဇေဋ္ဌကံ ကတွာတိ ‘‘ဆန္ဒဝတော ကိံ နာမ န သိဇ္ဈတီ’’တိအာဒိကံ ပုရိမာဘိသင်္ခါရူပနိဿယံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ စိတ္တုပ္ပာဒေ ဆန္ဒော ဇေဋ္ဌကဘူတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဝသေ ဝတ္တမာနော ဟုတွာ ပဝတ္တတိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ တဿ ဝသေ ပဝတ္တန္တိ ဟီနာဒိဘာဝေန တဒနုဝတ္တနတောတိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒံ တု ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ ကတွာ ဓုရန္တိ သဟဇာတပုဗ္ဗင်္ဂမဝသေန ¶ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ။ ဆန္ဒာဓိပတိ နာမ သော ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဆန္ဒာဓိပတိ နာမ ‘‘ဆန္ဒော ¶ အဓိပတိ ဣမဿာ’’တိ ကတွာ။ ဧသေဝါတိ ‘‘စိတ္တံ ဓုရံ ကတွာ…ပေ… ကာလသ္မိံ စိတ္တာဓိပတိ နာမာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တောဝ နယော။ သေသေသူတိ စိတ္တာဒီသု။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဆန္ဒံ…ပေ… ကာလသ္မိ’’န္တိအာဒိနာ ကာလဿ နိယမိတတ္တာ စတ္တာရောပေတေ ဧကက္ခဏေ အဓိပတီ န ဟောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ဆန္ဒာဓိပတိ ဆန္ဒသမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ အဓိပတိပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၃) စတုန္နမ္ပိ အဓိပတီနံ ပစ္စယဘာဝေါ ဝိသုံ ဝိသုံယေဝ ဥဒ္ဓဋော။ ယဒိ ဟိ တေ ဧကက္ခဏေယေဝ အဓိပတိပစ္စယာ သိယုံ၊ တဒါ ယထာ ဟေတုပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာန’’န္တိအာဒိနာ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ မူလဋ္ဌေန ဥပကာရကဘာဝဿ ဝိဇ္ဇမာနေန ဒွိန္နံ၊ တိဏ္ဏမ္ပိ ဟေတူနံ ဧကက္ခဏေ ပစ္စယဘာဝူပဂမနတော၊ ဧဝံ ဧကက္ခဏေယေဝ ဗဟူနံ ဇေဋ္ဌကဘာဝေ သတိ အဓိပတိပစ္စယနိဒ္ဒေသေပိ ‘‘အဓိပတီ အဓိပတိသမ္ပယုတ္တကာန’’န္တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ယသ္မာ ပန ဧဝံ အဝတွာ ‘‘ဆန္ဒာဓိပတိ ဆန္ဒသမ္ပယုတ္တကာန’’န္တိအာဒိနာ စတ္တာရောဝ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ဧကေကဓမ္မောယေဝ ဧကက္ခဏေ အဓိပတိပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဇေဋ္ဌဋ္ဌေနာတိ ပမုခဘာဝေန။
သောဘနာ မတိ၊ သောဘနံ ဝါ မတံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ သုမတိနော၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိကာတိ အတ္ထော၊ တေသံ မတိံ ဝိဗောဓေတိ ပဗောဓေတီတိ သုမတိမတိဝိဗောဓနံ။ ကုစ္ဆိတာ မတိ၊ ကုစ္ဆိတံ ဝါ မတံ ဧတေသန္တိ ကုမတိနော၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ၊ တေသံ မတိဘူတာ မတိဘာဝေန ပရိကပ္ပိတတ္တာတိ ကုမတိမတိ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ၊ သာယေဝ ဣန္ဓနသဒိသတာယ ဣန္ဓနံ တဿ ပါဝကံ အဂ္ဂိ ဝိယာတိ ကုမတိ…ပေ… ပါဝကံ။ အတိမဓုရန္တိ နိပုဏဂမ္ဘီရေန အတ္ထရသေန ¶ စေဝ သုဝိမလသခိလေန ဗျဉ္ဇနရသေန စ မဓုရံ။ အဝေဒီတိ ဩဂါဟေတွာ ဇာနာတိ။ ယော ယောတိ ထေရနဝမဇ္ဈိမေသု ယော ကောစိ။ ဇိနဝစနံ သကလံ အဝေဒီတိ တေပိဋကဿပိ သကလဇိနဝစနဿ ဂဟဏသမတ္ထတာပဋိလာဘေန တံ အဝဂစ္ဆတိ။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ နဝမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ပုညဝိပါကပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၅၆၀-၁။ ဝဋ္ဋကထာယ ¶ လောကုတ္တရဝိပါကာနံ အလဗ္ဘနတော ‘‘လောကိယာနေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုညာပုညာဒိသင်္ခါရာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရော အပုညာဘိသင်္ခါရော အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရောတိ တယော သင်္ခါရာ။ တတ္ထ ပုနာတိ အတ္တနော သန္တာနံ အပုညဖလတော၊ ဒုက္ခသံကိလေသတော စ သောဓေတိ၊ ပုဇ္ဇံ ဘဝဖလံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ဝါ ပုညံ၊ အတ္တနော ဖလဿ အဘိသင်္ခရဏဋ္ဌေန အဘိသင်္ခါရော စာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရော၊ ပုညပဋိပက္ခတော အပုညံ၊ ဝုတ္တနယေန အဘိသင်္ခါရော စာတိ အပုညာဘိသင်္ခါရော။ သမာဓိပစ္စနီကာနံ အတိဒူရတာယ န ဣဉ္ဇတိ န ကမ္ပတီတိ အာနေဉ္ဇံ၊ တံ အဘိသင်္ခရောတီတိ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော။ တတ္ထ ဒါနသီလာဒိဝသေန ပဝတ္တာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလစေတနာ၊ ဘာဝနာဝသေနေဝ ပဝတ္တာ ရူပါဝစရကုသလစေတနာ စာတိ တေရသ စေတနာ ပုညာဘိသင်္ခါရော နာမ။ ပါဏာတိပါတာဒိဝသေန ပဝတ္တာ ဒွါဒသ အကုသလစေတနာ အပုညာဘိသင်္ခါရော နာမ။ ဘာဝနာဝသေနေဝ ပဝတ္တာ စတဿော အရူပါဝစရကုသလစေတနာ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော ¶ နာမ။ ဘဝါဒီသု ယထာ ပစ္စယာ၊ တထာ ယေသဉ္စ ဝိပါကာနံ ပစ္စယာ၊ တေပိ ဝိညာတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေစိ ပန ‘‘တေပီတိ သင်္ခါရာနံ ဂဟဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘ယေသ’’န္တိ အနိယမနိဒ္ဒေသဿ နိယမကဝစနာဘာဝတော။
၅၆၂။ ကတမေ ပန တေ ဘဝါဒယောတိ အာဟ ‘‘တယော ဘဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာမရူပါရူပဝသေန တယော ဘဝါ။ သညီဘဝအသညီဘဝနေဝသညီနာသညီဘဝဝသေန၊ ပန ဧကဝေါကာရဘဝစတုဝေါကာရဘဝပဉ္စဝေါကာရဘဝဝသေန စ တယော ဘဝါ ဧတ္ထေဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တိ။ စတဿော ယောနိယောတိ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇသံသေဒဇဩပပါတိကဝသေန စတ္တာရော သတ္တနိကာယာ။ တတ္ထ ဗီဇကပါလေ နိဗ္ဗတ္တော သတ္တနိကာယော အဏ္ဍဇယောနိ နာမ။ မာတုဂဗ္ဘေ ဇလာဗုဇေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တနိကာယော ဇလာဗုဇယောနိ နာမ။ ပဒုမဂဗ္ဘမာနုသကဂဗ္ဘမလာဒိသံသေဒူပနိဿယေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသတ္တနိကာယော သံသေဒဇယောနိ နာမ။ ကုတောစိ အနုပ္ပဇ္ဇိတွာ ကေဝလံ တတ္ထ တတ္ထ ပရိပုဏ္ဏင်္ဂပစ္စင်္ဂေါ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇနကသတ္တနိကာယော ဩပပါတိကယောနိ နာမ။ ဂတိပဉ္စကံ ဟေဋ္ဌာ ဝိဘာဝိတမေဝ ¶ ။ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ဝတ္ထုဘူတာ စ ဝိညာဏက္ခန္ဓာ ဆ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော နာမ။ တာ ပန နာနတ္တကာယာဒိဝသေန သတ္တဝိဓာတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော သတ္တာ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘သတ္တိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော။ ကတမာ သတ္တ? သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော။ သေယျထာပိ မနုဿာ ဧကစ္စေ စ ဒေဝါ ဧကစ္စေ စ ဝိနိပါတိကာ၊ အယံ ပဌမာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။ သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော။ သေယျထာပိ ဒေဝါ ဗြဟ္မကာယိကာ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တာ၊ အယံ ဒုတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။ သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ ¶ ဧကတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော။ သေယျထာပိ ဒေဝါ အာဘဿရာ၊ အယံ တတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။ သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ ဧကတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော။ သေယျထာပိ ဒေဝါ သုဘကိဏှာ၊ အယံ စတုတ္ထီ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။ သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ ‘အနန္တော အာကာသော’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါ၊ အယံ ပဉ္စမီ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။ သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ သဗ္ဗသော အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘အနန္တံ ဝိညာဏ’န္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနူပဂါ၊ အယံ ဆဋ္ဌီ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။ သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ သဗ္ဗသော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’တိ အာကိဉ္စညာယတနူပဂါ၊ အယံ သတ္တမီ ဝိညာဏဋ္ဌိတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၂၊ အ။ နိ။ ၇။၄၄)။
ဧတ္ထ ဟိ အပရိမာဏစက္ကဝါဠဝါသိနော မနုဿာ ကာမာဝစရဒေဝါ ပုနဗ္ဗသုမာတုပိယင်္ကရမာတာဒယော ဝိနိပါတိကာသုရာ စ ကုသလဝိပါကပဋိသန္ဓိကာ ဝေမာနိကပေတာ စေတိ ဣမေ ဒီဃရဿကိသထူလကာဠဩဒါတာဒိဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဝသေန ရူပကာယဿ၊ အဟေတုဒုဟေတုတိဟေတုဝသေန ပဋိသန္ဓိသညာယ စ နာနာဘာဝတော နာနတ္တကာယနာနတ္တသညိနော နာမ၊ အယံ ပဌမာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။ ပဌမဇ္ဈာနတလဝါသိနော ပန တယော ဒေဝါ ဥပရူပရိဝါသီနံ ဝဏ္ဏာဒိကမပေက္ခိတွာ အတ္တနော ဝဏ္ဏာဒီနံ နိဟီနတာယ ရူပကာယဿ နာနာဘာဝတော၊ ပဌမဇ္ဈာနဝိပါကဝိညာဏဝသေန သမာနသညိတာယ စ နာနတ္တကာယဧကတ္တသညိနော နာမ၊ အယံ ဒုတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ၊ စတုရာပါယဝါသိနောပိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဝသေန ရူပကာယဿ နာနာသဘာဝတ္တာ၊ အကုသလဝိပါကသညာဝသေန သညာယ ဧကသဘာဝတ္တာ စ ဒုတိယဝိညာဏဋ္ဌိတိယံယေဝ သမောဓာနံ ¶ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒုတိယဇ္ဈာနတလဝါသိနော တယော ဒေဝါ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝသေန သမာနတ္တာ ရူပကာယဿ ¶ ဝိသေသာဘာဝတော ပဉ္စကနယေ ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနသညာဝသေန ပဋိသန္ဓိသညာယ နာနာဘာဝတော ဧကတ္တကာယနာနတ္တသညိနော နာမ၊ အယံ တတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။ တတိယဇ္ဈာနတလဝါသိနော ပန တယော ဒေဝါ ရူပကာယဝသေန သမာနတ္တာ၊ ပဉ္စကနယေ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝိပါကသညာဝသေန ပဋိသန္ဓိသညာယ စ ဧကတ္တာ ဧကတ္တကာယဧကတ္တသညိနော နာမ၊ အယံ စတုတ္ထီ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။ ဝေဟပ္ဖလဝါသိနော စေဝ ပဉ္စ သုဒ္ဓါဝါသဝါသိနော စ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဝသေန ရူပကာယဿ၊ ပဉ္စမဇ္ဈာနဝိပါကသညာဝသေန ပဋိသန္ဓိသညာယ စ သမာနတ္တာ စတုတ္ထဝိညာဏဋ္ဌိတိမေဝ ဘဇန္တိ။ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒယော တိဿော ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော ပါဠိဝသေနေဝ ပါကဋာ။ အသညသတ္တာ ပန ဝိညာဏာဘာဝေန နေဝသညာနာသညာယတနဝါသိနော စ သညာယ ဝိယ ဝိညာဏဿ သုခုမဘာဝေနေဝ ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု န ဂဟိတာ၊ သတ္တာနံ နိဝါသတာယ ပန ‘‘သတ္တာဝါသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ တေဟိ သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော သမောဓာနေတွာ နဝ သတ္တာဝါသာ ဝုတ္တာ။
၅၆၃-၄။ ဣဒါနိ ဧဝံ ဝုတ္တေသု ဘဝါဒီသု ဒွတ္တိံသဝိပါကာနံ တိဏ္ဏံ အဘိသင်္ခါရာနံ ပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာမေ ပုညာဘိသင်္ခါရသညိတာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ နဝန္နံ ပါကစိတ္တာနန္တိ သဟေတုကာဟေတုကဝသေန နဝန္နံ သုဂတိပဋိသန္ဓိဝိပါကစိတ္တာနံ။ နာနက္ခဏိက…ပေ… ပစ္စယေဟိ စာတိ ကုသလာကုသလကမ္မဿ အတီတဿေဝ အတ္တနာ ဇနေတဗ္ဗဝိပါကာနံ ပစ္စယဘာဝတော နာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယေန၊ တေသမေဝ ဗလဝကာရဏဘာဝတော ဥပနိဿယပစ္စယေန စ။ ဝုတ္တဉှိ တဿ ဥပနိဿယတ္တံ ‘‘ကုသလာကုသလံ ကမ္မံ ဝိပါကဿ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃)။ သဗ္ဗတ္ထ ဥပနိဿယဘာဝေါ ဗလဝကမ္မဝသေန ¶ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဒုဗ္ဗလဉှိ ကမ္မံ ဥပနိဿယော န ဟောတီတိ ပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ ဒဿိတမေတံ။
၅၆၆-၈။ ပဉ္စန္နန္တိ ကုသလဝိပါကစက္ခုသောတဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏဒွယဝသေန ပဉ္စန္နံ။ ဒုဂ္ဂတိယံ ကုသလဝိပါကပဋိသန္ဓိယာ အဘာဝတော အာဟ ‘‘န ဟောန္တိ ပဋိသန္ဓိယ’’န္တိ။ ဧဝံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီနံ အသင်္ကရဝသေန ပစ္စယဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမောဓာနေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဟောန္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောဠသန္နံ ပဝတ္တေ၊ ပဋိသန္ဓိယံ နဝန္နန္တိ ယထာလာဘဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။
၅၆၉-၇၄။ ရူပေ ပုညာဘိသင်္ခါရာတိ အဘိညာဝဇ္ဇိတာ ပဉ္စ ရူပါဝစရပုညာဘိသင်္ခါရာ။ ကသ္မာ ပန အဘိညာယ ပရိဝဇ္ဇနန္တိ? ဝိပါကဒါနာဘာဝတော၊ တဉ္စ ခေါ ပနဿာ ဝိပါကဿ အသမ္ဘဝတော ¶ ၊ န ပန ဝိပါကုပ္ပာဒနသဘာဝါဘာဝတော။ ယဒိ ဟိ အဘိညာစေတနာ ဝိပါကံ ဥပ္ပာဒေယျ၊ အညဘူမိကကမ္မဿ အညဘူမိကဝိပါကုပ္ပာဒနာယောဂတော သဘူမိကမေဝ ဥပ္ပာဒေယျ။ တံ ပန ကိံ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ ဝါ ဥပ္ပာဒေယျ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏံ ဝါ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တံ န ယုတ္တံ ရူပါဝစရဝိပါကာနံ ဧကန္တေန ကမ္မသမာနာရမ္မဏတာယ ဒဿိတတ္တာ၊ အဘိညာစေတနာယ စ သယံ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏတ္တာ။ အထ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ ရူပါဝစရဝိပါကာနံ ဧကန္တေနေဝ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ –
‘‘ရူပါဝစရတိကစတုက္ကဇ္ဈာနာ ကုသလတော စ ဝိပါကတော စ ကိရိယတော စ စတုတ္ထဿ ဈာနဿ ဝိပါကော အာကာသာနဉ္စာယတနံ အာကိဉ္စညာယတနံ။ ဣမေ ဓမ္မာ နဝတ္တဗ္ဗာ ‘ပရိတ္တာရမ္မဏာ’တိပိ ‘မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ’တိပိ ‘အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ’တိပီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၂၂)။
အပိစ ¶ သမာဓိဝိဇ္ဇာသမ္ဘာရဘူတာ အဘိညာ သမာဓိဿ အာနိသံသမတ္တံ သမာဓိဖလသဒိသာ။ တဿ တဿ ဟိ အဓိဋ္ဌာနဝိကုဗ္ဗနဒိဗ္ဗသဒ္ဒသဝနာဒိကဿ ယထိစ္ဆိတဿ ကိစ္စဿ နိပ္ဖာဒနမတ္တဖလာ အဘိညာစေတနာ။ တေနာဟ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၁၂-၁၃) တသ္မာ သမာဓိဿ ဖလသဒိသာ အဘိညာစေတနာ န စ ဖလံ ဒေတိ၊ ဒါနသီလာနိသံသဘူတော တသ္မိံ ဘဝေ ပစ္စယလာဘော ဝိယ နတ္ထိ တဿ ဝိပါကုပ္ပာဒနန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘သမာနဘူမိကတော အာသေဝနလာဘေန ဗလဝန္တာနိ ဈာနာနိ ဝိပါကံ ဥပ္ပာဒေန္တိ သမာပတ္တိဘာဝတော၊ အဘိညာ ပန သတိပိ ဈာနဘာဝေ တဒဘာဝတော တသ္မိံ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ အာဂန္တုကာယေဝါတိ ဒုဗ္ဗလာ၊ တသ္မာ ဝိပါကံ န ဒေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ အနုရုဒ္ဓါစရိယေန –
‘‘သမာနာသေဝနေ လဒ္ဓေ၊ ဝိဇ္ဇမာနေ မဟဗ္ဗလေ၊
အလဒ္ဓါ တာဒိသံ ဟေတုံ၊ အဘိညာ န ဝိပစ္စတီ’’တိ။ (နာမ။ ပရိ။ ၄၇၄)၊
တယိဒမကာရဏံ၊ ပရိတ္တဈာနဿ အဝိသေသေန ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒီသု ဝိပါကဒါနဝစနတော။ န ဟိ ပရိတ္တံ ¶ လဒ္ဓါသေဝနမေဝ တတ္ထ ဝိပါကံ ဒေတီတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သမာနာသေဝနေ လဒ္ဓေယေဝ ဈာနဿ ဝိပါကဒါနံ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ အပိစ ပုနပ္ပုနံ ပရိကမ္မဝသေန အဘိညာယပိ ဝသိဘာဝသဗ္ဘာဝါ တဿာပိ စ ဗလဝဘာဝေါ အတ္ထေဝါတိ ဝိပါကံ ဥပ္ပာဒေယျ။
ပဉ္စန္နံ ပါကစိတ္တာနန္တိ ပဉ္စန္နံ ရူပါဝစရဝိပါကစိတ္တာနံ။ မာပုညသင်္ခါရာတိ အပုညာဘိသင်္ခါရာ။ ‘‘ဣမေ အပုညသင်္ခါရာ’’တိ ဝါ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ဧကဿာတိ ဧကဿ အကုသလဝိပါကသန္တီရဏဿ။ ဆန္နန္တိ သန္တီရဏဝဇ္ဇာနံ ဆန္နံ အကုသလဝိပါကာနံ။ ပဝတ္တေ ပစ္စယာ ဟောန္တိ အနိဋ္ဌရူပါဒိအာပါထာဂတေတိ အဓိပ္ပာယော။ သုဂတိယံ အကုသလဝိပါကပဋိသန္ဓိယာ အဘာဝတော အာဟ ‘‘န ဟောန္တိ ပဋိသန္ဓိယ’’န္တိ။ စတုန္နန္တိ ¶ အကုသလဝိပါကစက္ခုသောတဝိညာဏသမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏဝသေန စတုန္နံ။ တာနိ ပန ဧကန္တတော အနိဋ္ဌာရမ္မဏာနိ။ ရူပဘဝေ စ ကထံ အနိဋ္ဌာရမ္မဏသမာယောဂေါတိ အာဟ ‘‘သော စာ’’တိအာဒိ။ သောတိ သော ပစ္စယဘာဝေါ။ ‘‘ကာမဘဝေ’’တိ ဣဒံ အနိဋ္ဌရူပါဒီနံ ဝိသေသနံ၊ န ပန ‘‘ဥပလဒ္ဓိယ’’န္တိ ဣမဿ။ တေနာဟ ‘‘အနိဋ္ဌ…ပေ… န ဝိဇ္ဇရေ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဥပလဒ္ဓိယန္တိ ဣမဿေဝ ဝိသေသနဘာဝေန ဂဟေတွာ ဗြဟ္မူနံ ကာမဘဝံ အာဂတက္ခဏေ ရူပါဒိဥပလဒ္ဓိယ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အနိဋ္ဌ…ပေ… န ဝိဇ္ဇရေ ဧကန္တသုခဝတ္ထုဘူတေ တတ္ထ ဝေါကိဏ္ဏသုခဒုက္ခကာရဏဿ အဘာဝတော။
၅၇၆။ ‘‘ဧဝံ တာဝါ’’တိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ အပ္ပနံ။ ယထာ စာတိ စ-သဒ္ဒေန ‘‘ယေသဉ္စာ’’တိ သင်္ဂဏှာတိ။ တထာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘တေ’’တိ သင်္ဂဏှိတဗ္ဗံ။
၅၇၇-၈၁။ ယတ္ထ ဝိတ္ထာရပ္ပကာသနံ ကတံ၊ တတော ဘဝတော ပဋ္ဌာယ မုခမတ္တပ္ပကာသနံ ကာတုကာမော အာဟ ‘‘တတြိဒ’’န္တိအာဒိ။ တတြာတိ တေသု ဘဝါဒီသု။ ဣဒန္တိ နိဒဿိတဗ္ဗဘာဝေန အာသန္နပစ္စက္ခမာဟ။ အာဒိတော ပန ပဋ္ဌာယာတိ ဘဝတော ပဋ္ဌာယ။ အဝိသေသေနာတိ ကာမာဝစရရူပါဝစရဝသေန ဝိသေသာဘာဝေန တေရသ ပုညာဘိသင်္ခါရာ။ ဒွိဘဝေသူတိ ကာမရူပဘဝေသု။ ကေသဉ္စိ မနုဿာနံ၊ ဘုမ္မဒေဝါနဉ္စ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇာနမ္ပိ သမ္ဘဝတော တဒပေက္ခာယ ‘‘စတူသု…ပေ… ယောနိသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ နာနတ္တ…ပေ… ဌိတီသုပီတိ အလုတ္တသမာသဝသေန ဝုတ္တံ၊ နာနတ္တကာယနာနတ္တသညာဒီသု စတူသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသူတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တပ္ပကာရသ္မိန္တိ နာနတ္တကာယာဒိကေ၊ ပုညာဘိသင်္ခါရဿ ဘဝါဒီသု ဧကဝီသတိဝိပါကာနံ ဧကာဝတ္ထာယ ပစ္စယော အဟုတွာ ဒုဂ္ဂတိပရိယာပန္နေသု ဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု ပဋိသန္ဓိံ အဒတွာ ပဝတ္တေယေဝ အဋ္ဌန္နံ ¶ ဝိပါကာနံ ပစ္စယဘာဝတော၊ ကာမာဝစရသုဂတိပရိယာပန္နေသု ပဋိသန္ဓိံ ဒတွာ ပဝတ္တေ သောဠသန္နံ ဝိပါကာနံ ¶ ပစ္စယဘာဝတော၊ ရူပါဝစရဘူမိပရိယာပန္နေသု ပဋိသန္ဓိံ ဒတွာ ပဝတ္တေ ဒသန္နံ ဝိပါကာနံ ပစ္စယဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ယထာရဟ’’န္တိ။
၅၈၂-၃။ ကာမေ ဘဝေ၊ ရူပေ ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တီသု ဂတီသူတိ ဒေဝမနုဿဝဇ္ဇေသု တီသု ဂတီသု။ ဧကိဿာတိ နာနတ္တကာယဧကတ္တသညီသင်္ခါတာယ ဧကိဿာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ။ ဧကသ္မိန္တိ နာနတ္တကာယဧကတ္တသညီသင်္ခါတေယေဝ ဧကသ္မိံ သတ္တာဝါသေ။
၅၈၄-၆။ ဧကာရူပဘဝေတိ ဧကသ္မိံ အရူပဘဝေ။ ဧကိဿာ ယောနိယာတိ ဧကိဿာယေဝ ဩပပါတိကယောနိယာ။ တီသု စိတ္တဋ္ဌိတီသူတိ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒီသု တီသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု။ သတ္တာဝါသေ စတုဗ္ဗိဓေတိ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒိကေယေဝ စတုဗ္ဗိဓေ သတ္တာဝါသေ။ ဝိဇာနိတဗ္ဗာ…ပေ… ပစ္စယာတိ သင်္ခါရာ ယထာ ပစ္စယာ ယေသဉ္စ ပစ္စယာ၊ တထာ တေပိ ဝိညာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။
၅၈၇-၉၀။ နနု စ သင်္ခါရာနံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီသုပိ ဝိပါကာနံ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိယေဝ တာဝ န သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ယဒိ ဟိ ပုရိမဘဝတော ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ ဣဓာဂစ္ဆတီတိ ဝုစ္စေယျ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဒေသန္တရသင်္ကမနာဘာဝတော။ အထ အတီတဘဝနိဗ္ဗတ္တသင်္ခါရတော န နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ အဟေတုကဒေါသာပတ္တိတောတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန စောဒေန္တော အာဟ ‘‘န ရူပါရူပဓမ္မာန’’န္တိအာဒိ။ အာစရိယော တဿာဓိပ္ပာယံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တံ သညာပေတုကာမော အာဟ ‘‘နတ္ထိ စိတ္တဿာ’’တိအာဒိ။ တတော ဟေတုံ ဝိနာတိ တတ္ထ ဟေတုံ ဝိနာ၊ အတီတဘဝနိဗ္ဗတ္တကမ္မသင်္ခါရနိကန္တိအာရမ္မဏံ ဝိနာတိ အတ္ထော ¶ ။ သုလဒ္ဓပစ္စယန္တိ အဝိဇ္ဇာဒိသဟကာရီကာရဏသဟိတဿ သင်္ခါရဿ ဝသေန သုဋ္ဌု အဝေကလ္လတော ပဋိလဒ္ဓပစ္စယံ။ ရူပါရူပမတ္တန္တိ ဗာဟိရကပရိကပ္ပိတဿ အဓိတိဋ္ဌနကဿ သတ္တဇီဝါဒိနော အဘာဝတော ရူပါရူပဓမ္မမတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘န စ သတ္တော’’တိအာဒိ။ ဘဝန္တရ…ပေ… ပဝုစ္စတီတိ ဝေါဟာရမတ္တေန ဘဝန္တရမုပေတီတိ ပဝုစ္စတိ။ အတ္ထတော ပန ပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ ဘဝန္တရဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇနမတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။
၅၉၁။ ဣဒါနိ ¶ တံ ပဋိသန္ဓိက္ကမံ ပါကဋာယ မနုဿပဋိသန္ဓိယာ ဝသေန ပကာသေတုံ သမာရဘန္တော အာဟ ‘‘တယိဒ’’န္တိအာဒိ။ သုဒုဗ္ဗုဓန္တိ အတိဒုဗ္ဗိဇာနိယံ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘သစ္စံ သတ္တော ပဋိသန္ဓိ၊ ပစ္စယာကာရမေဝ စ၊
ဒုဒ္ဒသာ စတုရော ဓမ္မာ၊ ဒေသေတုဉ္စ သုဒုက္ကရာ’’တိ။
၅၉၂-၃။ အာသန္နမရဏဿာတိ ပရူပက္ကမေန ဝါ အာယုက္ခယာဒိဝသေန ဝါ သမာသန္နမရဏဿ။ သုဿမာနေတိ အနုက္ကမေန ဥပသုဿမာနေ။ ဂဗ္ဘသေယျကဿ အာယတနာနံ အနုပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိ ဝိယ နိရောဓောပိ အနုပုဗ္ဗတော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နဋ္ဌေ စက္ခုန္ဒြိယာဒိကေ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘နာနာကမ္မသမုဋ္ဌိတေသု စက္ခုန္ဒြိယာဒီသု နဋ္ဌေသူ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဟဒယ…ပေ… ကေ’’တိ ဣမိနာ သေသကာယေ ကာယိန္ဒြိယဿ နိရုဒ္ဓဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဧကကမ္မသမုဋ္ဌိတမ္ပိ နဿတေဝါတိ အပရေ။ အာနန္ဒာစရိယော ပန ‘‘ယမကေ’’ ယဿ စက္ခာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ မနာယတနံ နိရုဇ္ဈတီတိ။ အာမန္တာ။ ယဿ ဝါ ပန မနာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ စက္ခာယတနံ နိရုဇ္ဈတီတိ။ သစိတ္တကာနံ အစက္ခုကာနံ စဝန္တာနံ တေသံ မနာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ၊ နော စ တေသံ စက္ခာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ။ သစက္ခုကာနံ စဝန္တာနံ တေသံ မနာယတနဉ္စ နိရုဇ္ဈတိ၊ စက္ခာယတနဉ္စ နိရုဇ္ဈတီ’တိအာဒိနာ (ယမ။ ၁။အာယတနယမက။၁၂၀) စက္ခာယတနာဒီနံ ¶ စုတိစိတ္တေန သဟ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ စက္ခုန္ဒြိယာဒီနိ စုတိတော ပုဗ္ဗေ န နဿန္တိ။ အတိမန္ဒဘာဝူပဂမနံ ပန သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယ ‘နိရုဒ္ဓေသု ဣန္ဒြိယေသူ’တိ ဝုတ္တံ၊ န အနဝသေသနိရောဓံ သန္ဓာယ။ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနာနန္တရမ္ပိ စုတိ အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတာ’’တိ ဝဒတိ။ ဟဒယဝတ္ထုမတ္တသ္မိန္တိ ဟဒယဝတ္ထုပဒေသမတ္တေ။ န ဟိ ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ကာယိန္ဒြိယံ ပဝတ္တတိ။
၅၉၄-၇။ ဝတ္ထုသန္နိဿိတန္တိ သေသိန္ဒြိယာနံ နိရုဒ္ဓတ္တာ ဝိညာဏဿ နိဿယဘာဝူပဂမနသာမတ္ထိယာယောဂေန မန္ဒဘာဝတော ဝါ ဟဒယဝတ္ထုမတ္တသန္နိဿိတံ။ စိတ္တန္တိ တဒါ ကမ္မကမ္မနိမိတ္တာဒီနိ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဇဝနဝိညာဏံ။ တံ ပန သုဂတိယံ နိဗ္ဗတ္တမာနဿ ကုသလံ ဟောတိ၊ ဒုဂ္ဂတိယံ နိဗ္ဗတ္တမာနဿ အကုသလံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘နိမိတ္တဿာဒဂဓိတံ ဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိညာဏံ တိဋ္ဌမာနံ တိဋ္ဌတိ အနုဗျဉ္ဇနဿာဒဂဓိတံ ဝါ၊ တသ္မိံ စေ သမယေ ကာလံ ကရောတိ၊ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယံ ဒွိန္နံ ¶ ဂတီနံ အညတရံ ဂတိံ ဥပပဇ္ဇေယျ နိရယံ ဝါ တိရစ္ဆာနယောနိံ ဝါ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၅)။
ယဒိ ဧဝံ –
‘‘ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ ကတမေသံ အဋ္ဌန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ၊ ကုသလဿ ကမ္မဿ ဇဝနက္ခဏေ တယော ဟေတူ ကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေန ဝုစ္စတိ ကုသလမူလပစ္စယာပိ သင်္ခါရာ။ နိကန္တိက္ခဏေ ဒွေ ဟေတူ အကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေန ဝုစ္စတိ အကုသလမူလပစ္စယာပိ သင်္ခါရာ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တယော ဟေတူ အဗျာကတာ ¶ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေန ဝုစ္စတိ နာမရူပပစ္စယာပိ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏပစ္စယာပိ နာမရူပ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၃၂) –
နိကန္တိက္ခဏေ ဟေတုဒွယပစ္စယာပိ သုဂတိပဋိသန္ဓိကဿ ကထံ ဒဿိတာတိ? နယိဒံ မရဏာသန္နဇဝနသမ္ပယုတ္တဟေတုယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ကတကမ္မဿ တံ ကမ္မံ အာရဗ္ဘ အဿာဒဝသေန ပဝတ္တဇဝနသမ္ပယုတ္တဟေတုယော သန္ဓာယ။ ကတူပစိတမ္ပိ ဟိ ကမ္မံ တဏှာယ အဿာဒိတံ ဝိပါကာဘိနိပ္ဖာဒနေ သမတ္ထန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ကမ္မကရဏကာလေ အပ္ပဟီနာဝတ္ထာယ သန္တာနေ အနုသယိတဟေတုယော သန္ဓာယ နိကန္တိက္ခဏေ ဒွေ ဟေတုယောတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ၊ တေသံ သဟဇာတပစ္စယတ္တာယောဂတော။ ပုဗ္ဗာနုသေဝိတံ ပုညံ ဝါ အပုညမေဝ ဝါ ကမ္မံ၊ ကမ္မနိမိတ္တံ ဝါ အာလမ္ဗိတွာ စိတ္တံ ပဝတ္တတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုဗ္ဗာနုသေဝိတန္တိ ပုဗ္ဗေ အာသေဝိတံ။ ‘‘ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တဏှာယ အနုသေဝိတဘာဝံ သန္ဓာယ ဝါ ‘‘ပုဗ္ဗာနုသေဝိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုပုဗ္ဗသေဝိတ’’န္တိပိ ပါဌံ ဝဒန္တိ၊ ပဋိသန္ဓိဝသေန ပုဗ္ဗေ အာသေဝိတံ၊ ပုဗ္ဗေ ဒိန္နပဋိသန္ဓိကန္တိ အတ္ထော။ ဒိန္နပဋိသန္ဓိကမ္ပိ ပန အပရဇာတီသု ပဝတ္တိဝိပါကံ န နိဗ္ဗတ္တေတီတိ နတ္ထိ။ ပုညာပုညဂ္ဂဟဏေန ယထာကမ္မံ သုဂတိဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓီနံ အာရမ္မဏံ ဒဿေတိ။ ကမ္မံ ကမ္မနိမိတ္တံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ဂတိနိမိတ္တံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ကမ္မံ၊ ဂတိနိမိတ္တဉ္စ မနောဒွါရေယေဝ အာပါထမာဂစ္ဆတိ၊ ကမ္မနိမိတ္တံ ပန ပဉ္စဒွါရေပိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဉ္စဒွါရဂ္ဂဟိတေပိ အာရမ္မဏေ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ အပရေ ပန ဂတိနိမိတ္တမ္ပိ ဆဒွါရေသု လဗ္ဘတီတိ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ သစ္စသင်္ခေပေ –
‘‘ပဉ္စဒွါရေ ¶ သိယာ သန္ဓိ၊ ဝိနာ ကမ္မံ ဒွိဂေါစရေ’’တိ။ (သ။ သ။ ၁၇၃)။
အဋ္ဌကထာယံ ¶ ပန ‘‘ဂတိနိမိတ္တံ မနောဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ တဒါရမ္မဏာယ စ ပဉ္စဒွါရိကပဋိသန္ဓိယာ အဒဿိတတ္တာ၊ မူလဋီကာဒီသု စ ‘‘ကမ္မဗလေန ဥပဋ္ဌာပိတံ ဝဏ္ဏာယတနံ သုပိနံ ပဿန္တဿ ဝိယ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုကဿ ဝိယ စ မနောဒွါရေ ဧဝ ဂေါစရဘာဝံ ဂစ္ဆတီ’’တိ နိယမေတွာ ဝုတ္တတ္တာ တေသံ ဝစနံ န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ အာစရိယာ။ ကမ္မနိမိတ္တဉ္စ ပနေတ္ထ ပစ္စုပ္ပန္နံ ပဉ္စဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တံ စုတိကာလာသန္နေ ကတကမ္မဿ အာရမ္မဏသန္တာနေ ဥပ္ပန္နံ တံသဒိသန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ တဒေဝ ပဋိသန္ဓိယာ အာရမ္မဏုပဋ္ဌာပကံ တဒေဝ ပဋိသန္ဓိဇနကံ ဘဝေယျ၊ န စ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပစာရဘူတာနိ ဝိယ၊ ‘‘ဧတသ္မိံ တယာ ပဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဋိသန္ဓိယာ အာရမ္မဏံ အနုပ္ပဒေန္တာနိ ဝိယ စ ပဝတ္တာနိ စုတိအာသန္နဇဝနာနိ ပဋိသန္ဓိဇနကာနိ ဘဝေယျုံ။ ‘‘ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တဒါ စ ပဋိသန္ဓိယာ ဧကဝီထိယံ ဝိယ ပဝတ္တမာနာနိ ကထံ ကတူပစိတာနိ သိယုံ၊ အဿာဒနဘူတာယ တဏှာယ အပရာမဋ္ဌာနိ ကထံ ပဋိသန္ဓိနိဗ္ဗတ္တကာနိ၊ န စ လောကိယာနိ လောကုတ္တရာနိ ဝိယ သမာနဝီထိဖလာနိ ဟောန္တီတိ။ တံ ဝိညာဏန္တိ တံ ဇဝနဝိညာဏံ။ ဧကတ္တနယေန ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ စုတိပဋိသန္ဓိတဒါသန္နဝိညာဏာနဉှိ သန္တတိဝသေန ဝိညာဏန္တိ ဥပနီတေကတ္တံ ဣဓ တံ ဝိညာဏန္တိ အဓိပ္ပေတံ။
အဝိဇ္ဇာယ ပဋိစ္ဆန္နာဒီနဝေတိ အနုသယဝသေန ပဝတ္တာယ ဘဝတဏှာယ၊ စိတ္တသမ္ပယုတ္တာယ ဝါ အဝိဇ္ဇာယ ဆာဒိတဒုက္ခာဒီနဝေ။ တထာဘူတေ ပန ကမ္မာဒိဝိသယေ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ အာရမ္မဏဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတေ။ တဏှာယ အပ္ပဟီနတ္တာ ဧဝ ပုရိမုပ္ပန္နာယ စ သန္တတိယာ တထာပရိဏတတ္တာ ပဋိသန္ဓိဋ္ဌာနာဘိမုခံ ဝိညာဏံ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရံ ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘တဏှာ နမေတီ’’တိ။ သဟဇာ ပန သင်္ခါရာတိ စုတိအာသန္နဇဝနဝိညာဏသဟဇာတစေတနာ၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ ဖဿာဒယော။ ခိပန္တီတိ ခိပန္တာ ဝိယ တသ္မိံ ဝိသယေ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဝိညာဏပတိဋ္ဌာနဿ ¶ ဟေတုဘာဝေန ပဝတ္တန္တိ။ တန္တိ တံ ဝိညာဏံ။ ‘‘သန္တတိဝသာ’’တိ ဝဒန္တော တဒေဝ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ၊ န အညန္တိ ဣမဉ္စ မိစ္ဆာဝါဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ သတိ ဟိ နာနတ္တနယေ သန္တတိဝသေန ဧကတ္တနယော ဟောတီတိ။
၅၉၉။ အာရမ္မဏာဒီဟိ…ပေ… ပဝတ္တတီတိ အာရမ္မဏနိဿယပစ္စယာဒီဟိ ပဝတ္တတိ။ ကထံ ¶ ? အာသန္နမရဏဿ ဟိ ကမ္မဗလေန မနောဒွါရေ ဥပဋ္ဌာပိတံ အဝိဇ္ဇာယ ပဋိစ္ဆန္နာဒီနဝံ ကမ္မာဒိဝိသယံ အာရဗ္ဘ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတော မရဏာသန္နဝီထိယာ ဝတ္ထုဒုဗ္ဗလဘာဝေန မန္ဒပ္ပဝတ္တိယာ စတ္တာရိ၊ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ပဝတ္တန္တိ၊ တဒနန္တရံ တဒါရမ္မဏေ သတိ၊ အသတိ ဝါ ဘဝင်္ဂဝိသယမာလမ္ဗိတွာ စုတိစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဘဝင်္ဂါနန္တရမ္ပိ စုတိ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ စုတိစိတ္တေ ပန နိရုဒ္ဓေ တဒေဝ အာပါထဂတံ ကမ္မကမ္မနိမိတ္တာဒိံ အာရဗ္ဘ အနုပစ္ဆိန္နကိလေသဗလဝနိမိတ္တံ သဟဇာတသင်္ခါရေဟိ ကမ္မာဒိအာရမ္မဏေ ခိပိယမာနံ ဩရိမတီရရုက္ခဝိနိဗန္ဓံ ရဇ္ဇုံ အာလမ္ဗိတွာ မာတိကာတိက္ကာမကော ဝိယ ပုရိမဉ္စ နိဿယံ ဇဟတိ၊ အပရဉ္စ ကမ္မသမုဋ္ဌိတံ နိဿယံ အဿာဒယမာနံ ဝါ အနဿာဒယမာနံ ဝါ အာရမ္မဏာဒီဟိ ပစ္စယေဟိ ပဝတ္တတိ။ ဧတ္ထ စ ဩရိမတီရံ ဝိယ ပုရိမဘဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တတ္ထ ဌိတရုက္ခော ဝိယ ပုရိမဘဝေ ပဝတ္တမာနက္ခန္ဓာ၊ ရဇ္ဇု ဝိယ ကမ္မာဒိအာရမ္မဏံ။ ကေစိ ပန ‘‘ရဇ္ဇု ဝိယ ဟဒယဝတ္ထူ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘ရဇ္ဇု ဝိယ တဏှာ’’တိပိ အပရေ။ ပုရိသော ဝိယ ဝိညာဏံ၊ တဿ ရဇ္ဇုဂ္ဂဟဏံ ဝိယ တဏှာယ အာရမ္မဏာဘိမုခနမနံ၊ ပယောဂေါ ဝိယ ခိပနကသင်္ခါရာ၊ မာတိကာ ဝိယ စုတိစိတ္တံ၊ ပရတီရံ ဝိယ ပရလောကော။
၆၀၀။ ယထာ ပုရိသော ပရတီရေ ပတိဋ္ဌဟမာနော ပရတီရရုက္ခဝိနိဗန္ဓံ ကိဉ္စိ အဿာဒယမာနော ဝါ အနဿာဒယမာနော ဝါ ကေဝလံ ပထဝိယံ သကဗလပ္ပယောဂေဟေဝ ပတိဋ္ဌာတိ ¶ ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ ဘဝန္တရတ္တဘာဝဝိနိဗန္ဓဟဒယဝတ္ထုသင်္ခါတံ နိဿယံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ အဿာဒယမာနံ ဝါ စတုဝေါကာရဘဝေ အနဿာဒယမာနံ ဝါ ကေဝလံ အာရမ္မဏနိဿယသမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟေဝ ပဝတ္တတီတိ တံ ဝိညာဏံ နာပိ ဣဓာဂတံ ဣမသ္မိံယေဝ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ။ ကမ္မာဒိန္တိ အတီတဘဝနိဗ္ဗတ္တကမ္မာဒိံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခိပနကသင်္ခါရာနံ၊ နမနဝသေန ပဝတ္တတဏှာယ၊ ကမ္မာဒိဝိသယာယ အာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒိကာယ စ အဝိဇ္ဇာယ၊ ဒဠှဂ္ဂါဟာဒိကရာနံ ဥပါဒါနာဒီနဉ္စ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ကမ္မံ နာမ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဘူတံ၊ အပရာပရိယဝေဒနီယဘူတံ ဝါ ပဋိသန္ဓိနိဗ္ဗတ္တကကမ္မံ။ ခိပနကသင်္ခါရာ နာမ စုတိအာသန္နဇဝနသဟဇာတသင်္ခါရာ၊ ပဋိသန္ဓိဇနကကမ္မသဟဂတသင်္ခါရာ ဝါ၊ တတော ပုရိမဇဝနသဟဂတသင်္ခါရာတိ ဝါ ကေစိ။ နမနဝသေန ပဝတ္တတဏှာ နာမ အနုသယာဝတ္ထာယ ပဝတ္တတဏှာ။ ဧသ နယော အာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒကအဝိဇ္ဇာယပိ။ ကမ္မာဒိဝိသယာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာယေဝ။ ဒဠှဂ္ဂါဟကရဥပါဒါနာ နာမ မဏ္ဍူကံ ပန္နဂေါ ဝိယ ဥပပတ္တိဘဝဿ ဒဠှဂ္ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တာ ကာမုပါဒါနာဒယော။
၆၀၁-၅။ သဒ္ဒပဋိဃောသာဒီနံ ¶ သတိပိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ သန္တာနဗန္ဓော န ပါကဋောတိ တေသံ ဧကတ္တနာနတ္တဘာဝံ အနာမသိတွာ အနာဂတမတီတဟေတုသမုပ္ပာဒမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ စုတိပဋိသန္ဓာဓိကာရေ။ ပဋိဃောသဒီပမုဒ္ဒါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဒါသတလဂတမုခနိမိတ္တာဒီနံ ဂဟဏံ။ အညတ္ထ အဂန္တွာတိ သဒ္ဒါဒိပစ္စယဒေသံ အနုပဂန္တွာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ သဒ္ဒါဒီနံ ဥပ္ပတ္တိပဒေသံ အနုပဂန္တွာ ပဋိဃောသော သဒ္ဒဟေတုကော၊ ပဒီပေါ ပဒီပန္တရာဒိဟေတုကော၊ မုဒ္ဒါ လဉ္ဆနဟေတုကော၊ မုခနိမိတ္တာဒိကံ အာဒါသာဒိအဘိမုခါဒိဟေတုကံ ဟောတိ တတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ န ¶ ဟေတုဒေသံ ဂန္တွာ တံဟေတုကံ ဟောတိ တတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ၊ တသ္မာ န ဣဒံ ဟေတုဒေသတော ပုရိမဘဝတော ဣဓာဂတံ ပဋိဃောသာဒယော ဝိယ သဒ္ဒါဒိဒေသတော၊ နာပိ တတော ဟေတုံ ဝိနာ ဥပ္ပန္နံ သဒ္ဒါဒီဟိ ဝိနာ ပဋိဃောသာဒယော ဝိယာတိ။ အထ ဝါ အညတြ အဂန္တွာတိ ပုဗ္ဗေ ပစ္စယပဒေသေ သန္နိဟိတာ ဟုတွာ တတော အညတြ ဂန္တွာ တပ္ပစ္စယာ န ဟောန္တိ ဥပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ၊ နာပိ သဒ္ဒါဒိပစ္စယာ န ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ဣဒမ္ပီတိ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ သန္တာနဗန္ဓတော နတ္ထီတိ သန္တာနပ္ပဗန္ဓတော နတ္ထိ ဧကတာ သန္တာနေကတ္တေပိ အညဿေဝ ဝိညာဏဿ ပါတုဘဝနတော၊ နာပိ နာနတာ အပုဗ္ဗာနံ အပုဗ္ဗာနံ ဥပ္ပာဒေပိ ပဌမုပ္ပန္နံ ဓမ္မံ ဝိနာ ပစ္ဆိမဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော၊ ပဒီပဿ ဝိယ နာနတာ န သိယာ။ ခဏိကာပိ ဟိ ပဒီပဇာလာ သန္တာနေကတ္တံ ဥပါဒါယ သာ ဧဝါတိ ဝုစ္စတိ၊ အတ္တကိစ္စဉ္စ သာဓေတိ။ ‘‘သတိ သန္တာနဗန္ဓေ’’တိအာဒိနာ သန္တာနဗန္ဓေ ဧကန္တံ ဧကတ္တာယ စ နာနတ္တာယ စ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗတံ၊ ဂဟဏေ စ ဒေါသံ ဒဿေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သန္တာနဗန္ဓေ သတိ ယဒိ ဧကန္တေန ဧကတာ သိယာ၊ ခီရဒဓီနမ္ပိ အနညဘာဝတော၊ အတ္တတောယေဝ စ သယံ အနုပ္ပဇ္ဇနတော ခီရတော ဒဓိသမ္ဘူတံ န ဘဝေယျ။ အထာပိ သန္တာနဗန္ဓေ သတိ ဧကန္တံ နာနတာ ဘဝေယျ၊ ခီရဒဓီနမ္ပိ နာနတ္တာ၊ အညဿ စ သာမိဘာဝမတ္တေန အပရဿ သာမိဘာဝါယောဂတော ခီရသာမိ နရော ဒဓိသာမိ န ဘဝေယျ၊ န စ ပနေဝံ လောကေ ဒိဿတီတိ။
၆၀၆။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ လောကဝေါဟာရပရိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧကန္တံ ဧကတာ၊ နာနတာပိ ဝါ န စေဝ ဥပဂန္တဗ္ဗာ။ ဧကတ္တေ ပန အဓိပ္ပေတေ ဓမ္မတော အဂ္ဂဟေတွာ သန္တာနတောဝ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ နာနတ္တေ အဓိပ္ပေတေ သန္တာနဝသေန အဂ္ဂဟေတွာ ဓမ္မတောဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ဒိဋ္ဌသန္တာနဗန္ဓသ္မိံ ¶ ၊ ဧကညတ္တဝိစာရဏေ၊
သဘာဂုပ္ပတ္တိယေကတ္တ-မညတ္တံ ခဏဘေဒတော’’တိ။
ဧတ္ထ ¶ စ ဧကန္တံ ဧကတာပဋိသေဓေန ‘‘သယံကတံ သုခဒုက္ခ’’န္တိ ဣမံ ဒိဋ္ဌိံ နိဝါရေတိ၊ ဧကန္တံ နာနတာပဋိသေဓေန ‘‘ပရံကတံ သုခဒုက္ခ’’န္တိ။
၆၀၇-၉။ နနု န သုန္ဒရံ၊ နနု သိယာတိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ အသင်္ကန္တိပါတုဘာဝေတိ သင်္ကန္တိပါတုဘာဝရဟိတေ၊ အသင်္ကန္တိဝသေန ဝါ ပါတုဘာဝေ၊ အသင်္ကမိတွာဝ ပါတုဘာဝေတိ အတ္ထော။ ခန္ဓာဘိသမ္ဘဝါတိ အဘိသမ္ဘူတက္ခန္ဓာ၊ အထ ဝါ အဘိသမ္ဘဝတိ ကမ္မံ ဧတေသူတိ အဘိသမ္ဘဝါ၊ ခန္ဓာ၊ ဧဝံ အဘိသမ္ဘဝါ ကမ္မာဓိဋ္ဌာနဘူတာ ခန္ဓာတိ အတ္ထော။ ဣဓ နိရုဒ္ဓတ္တာတိ ဖလာဓိဋ္ဌာနဘူတံ ပရလောကံ အဂန္တွာ ဣဓေဝ နိရုဒ္ဓတ္တာ။ ပရတ္ထာဂမတောတိ ပရလောကံ အဂမနတော။ တဿာတိ ကမ္မဿ။ အညဿာတိ ယေန တံ ကမ္မံ ကတံ၊ တတော အညဿ။ အညတောတိ ယံ တံ ကမ္မံ နိဗ္ဗတ္တံ၊ တတော အညတော။ ဧတံ ဝိဓာနန္တိ ဣဓလောကတော ပရလောကံ ဂန္တွာ နတ္ထိ၊ တတ္ထ ‘‘အညေဝ ခန္ဓာ နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ ဣဒံ သဗ္ဗံ ယထာဝုတ္တဝိဓာနံ။
၆၁၁-၄။ ‘‘သန္တာနေ…ပေ… သာဓကော’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ပကာသေတုံ ‘‘ဧကသ္မိံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကသ္မိံ သန္တာနေတိ ယသ္မိံ ဓမ္မပုဉ္ဇေ ကမ္မံ နိဗ္ဗတ္တံ၊ တဿေဝ သန္တာနေတိ အတ္ထော။ အညဿာတိပိ ဝါ…ပေ… ဟောတိ။ တတ္ထ ဧကန္တံ ဧကတ္တနာနတ္တာနံ ပဋိသိဒ္ဓတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတဿတ္ထဿာတိ ဟေတုဖလာနံ အတ္ထတော အညတ္တေပိ တေနေဝ ဟေတုဖလဘာဝေန သမ္ဗန္ဓတ္တာ တံ ဖလံ အညဿ၊ အညတောတိ ဝါ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဧတဿ အတ္ထဿ။ ဗီဇာနန္တိ အမ္ဗမာတုလုင်္ဂဗီဇာနံ။ အဘိသင်္ခါရောတိ မဓုအာဒိပရိဘာဝနံ။ မဓုအာဒိနာတိ ¶ မဓုစတုမဓုရအလတ္တကရသာဒိနာ။ တဿာတိ တဿ ပရိဘာဝိတဗီဇဿ။ ပဌမံ လဒ္ဓပစ္စယောတိ မဓုရဘာဝူပဂမနတော ပဌမမေဝ လဒ္ဓပစ္စယော။ ကာလန္တရေတိ ဖလကာလေ။ ဧဝံ ဉေယျမိဒမ္ပိ စာတိ ယထာ ဧတံ၊ ဧဝံ ဣဒမ္ပိ ဉာတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဟိ အမ္ဗဗီဇာဒီသု မဓုနာ၊ စတုမဓုရေန ဝါ ယောဇေတွာ ရောပိတေသု ဖလရသော မဓုရော ဟောတိ၊ မာတုလုင်္ဂဗီဇေ စ အလတ္တကရသေန ရဇိတွာ ရောပိတေ အမ္ဗိလဘဏ္ဍော ရတ္တော ဟောတိ၊ န စ တံ ဗီဇံ အဘိသင်္ခရဏံ ဝါ ဖလဋ္ဌာနံ ပါပုဏာတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ကာလန္တရေ ဖလဝိသေသော န အညဗီဇသန္တာနေ ဟောတိ၊ န စ အညသ္မိံ ဗီဇေ အဘိသင်္ခါရပစ္စယတော ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ယေ ဣဓ လောကေ နိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓာ၊ တေသု နိပ္ဖန္နံ ကမ္မံ ဝါ ပရလောကံ န ဂစ္ဆန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ကာလန္တရေ ဝိပါကက္ခန္ဓာ အညသ္မိံ သန္တာနေ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ န စ အညကမ္မပစ္စယတော ဟောန္တီတိ။
ဧတ္ထ ¶ ဟိ အဘိသင်္ခတံ ဗီဇံ ဝိယ ကမ္မံ ဝါ သတ္တော၊ အဘိသင်္ခါရော ဝိယ ကမ္မံ၊ ဗီဇဿ အင်္ကုရာဒိပ္ပဗန္ဓော ဝိယ သတ္တဿ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏာဒိပ္ပဗန္ဓော။ တတ္ထုပ္ပန္နဿ မဓုရရသဿ အမ္ဗိလဘဏ္ဍေ ရတ္တဿ စ တဿေဝ ဗီဇဿ တတော ဧဝ စ အဘိသင်္ခါရတော ဘာဝေါ ဝိယ ကမ္မကာရကဿေဝ သတ္တဿ တတော ဧဝ စ အဘိသင်္ခရဏတော ဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
၆၁၅။ ဗာလကာလေ…ပေ… ဖလဒါယိနာတိ ဗာလသရီရေ ကတံ ဝိဇ္ဇာပရိယာပုဏနံ၊ သိပ္ပသိက္ခနံ၊ ဩသဓူပယောဂေါ စ န ဝုဍ္ဎသရီရံ ဂစ္ဆတိ၊ အထ စ တန္နိမိတ္တံ ဝိဇ္ဇာပါဋဝံ၊ သိပ္ပဇာနနံ၊ အနာမယတာဒိ စ ဝုဍ္ဎသရီရေ ဟောန္တိ၊ န စ တာနိ အညဿ ဟောန္တိ တံသန္တတိပရိယာပန္နေ ဧဝ သဒိသေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ န စ ယထာ ပယုတ္တေန ဝိဇ္ဇာပရိယာပုဏနာဒိနာ ဝိနာ တာနိ အညတော ဟောန္တိ တဒဘာဝေ အဘာဝတော၊ ဧဝံ ဣဓာပိ သန္တာနေ ယံ ဖလံ၊ ဧတံ နာညဿ၊ န စ အညတောတိ ¶ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတေန စ သင်္ခါရာဘာဝေ ဖလာဘာဝမေဝ ဒဿေတိ၊ န အညပစ္စယနိဝါရဏံ ကရောတိ။
၆၁၆-၈။ ဧဝံ သန္တေပီတိ အသင်္ကန္တိပါတုဘာဝေ။ တတ္ထ စ ယထာဝုတ္တဒေါသပရိဟရဏေ သတိ သိဒ္ဓေပီတိ အတ္ထော။ ဝိဇ္ဇမာနန္တိ ပဒီပဿ ဝဋ္ဋိကာသ္နေဟော ဝိယ ဝိဇ္ဇမာနံ အနိရုဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇမာနန္တိ ဝဋ္ဋဒုက္ခာဘာဝဿ အရဟတော စုတိစိတ္တံ ဝိယ အဝိဇ္ဇမာနံ နိရုဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ တပ္ပဝတ္တိက္ခဏေတိ ကမ္မဿ ပဝတ္တမာနက္ခဏေယေဝ။ တေနာဟ ‘‘သဒ္ဓိမေဝ စ ဟေတုနာ’’တိ။ အဝိဇ္ဇမာနန္တိ ပဝတ္တိက္ခဏတော ပုဗ္ဗေ ဝိဇ္ဇမာနတံ အသမ္ပတ္တံ။ နိရုဒ္ဓန္တိ ခဏတ္တယံ ပတွာ နိရုဒ္ဓံ။ တေနာဟ –
‘‘ပဝတ္တိက္ခဏတော ပုဗ္ဗေ၊ ပစ္ဆာ နိစ္စဖလံ သိယာ’’တိ။
ပုဗ္ဗေတိ ကမ္မာယူဟနတော ပုဗ္ဗေ။ အဝိဇ္ဇမာနတာသာမညေန ဟေတံ ဝုတ္တံ။ ပစ္ဆာတိ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိတော ပစ္ဆာ စ။
၆၁၉-၂၀။ ကဋတ္တာပစ္စယောတိ ကဋတ္တာ ဧဝ ပစ္စယော၊ န ဝိဇ္ဇမာနတာယ အဝိဇ္ဇမာနတာယ ဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကာမာဝစရဿ ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ ဝိပါကံ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၄၃၁)။ ယဒိ ဧဝံ အရဟတာ ¶ ကတကမ္မမ္ပိ ကဋတ္တာပစ္စယော သိယာတိ? နယိဒမေဝံ။ ယထာ ဟိ အစ္ဆိန္နမူလသ္မိံ ရုက္ခေ ပုပ္ဖိတံ ဗီဇသမတ္ထမ္ပိ ကုသုမံ မူလေ ဆိန္နမတ္တေ ဖလဒါယကံ န ဟောတိ၊ ဧဝံ အရဟတောပိ ကိလေသမူလဿ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နကာလေ သန္တာနေ ပဝတ္တမ္ပိ ကမ္မံ ကိလေသမူလစ္ဆိန္နမတ္တေယေဝ ဖလဒါနေ အသမတ္ထဘာဝံ အာပန္နန္တိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ဗာလဇနဇ္ဈာရုဠှော ¶ ၊
ဇာတိရထော ကမ္မကိလေသစက္ကောယံ၊
ကိလေသစက္ကဝိဓမနော၊
န ယာတိ ကမ္မေကစက္ကေပီ’’တိ။
ကဋတ္တာ စေ ပစ္စယော၊ နိစ္စဖလဒါယကော ဝိဗန္ဓောတိ အာဟ ‘‘ပါဋိဘောဂါဒိက’’န္တိအာဒိ။ ပါဋိဘောဂါဒိကန္တိ မူလဘာဝူပဂမနာဒိကံ။ အာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန ‘‘ပစ္ဆာ မူလံ ဒဿာမီ’’တိ ဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏံ၊ ဣဏဂ္ဂဟဏဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ပါဋိဘောဂကိရိယာဒီနံ ဝိဇ္ဇမာနတာ၊ အဝိဇ္ဇမာနတာ ဝါ နိယျာတနေ၊ ပဋိဘဏ္ဍဒါနေ၊ ဣဏဒါနေ စ ပစ္စယော န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ကရဏမတ္တံ၊ န စ တံ နိယျာတနာဒီနံ နိစ္စမေဝ ပစ္စယော ဟောတိ နိယျာတနာဒိမှိ ကတေ ပစ္စယတ္တာဘာဝတော၊ ဧဝမေဝ ဝိပါကုပ္ပာဒနေပိ ကမ္မဿ ဝိဇ္ဇမာနတာ၊ အဝိဇ္ဇမာနတာ ဝါ ပစ္စယော န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ကရဏမတ္တမေဝ၊ ကရဏမတ္တေ စ သတိ ဝိပက္ကဝိပါကာနံ ပစ္စယော န ဟောတီတိ။
၆၂၁။ ပရမဿ ဥတ္တမဿ အတ္ထဿ ပကာသနတော ပရမတ္ထပ္ပကာသနော။ ပီတိဗုဒ္ဓိဝိဝဍ္ဎနောတိ ပီတိယာ၊ ဉာဏဿ စ၊ ပီတိသဟဂတဿ ဝါ ဉာဏဿ ဝိဝဍ္ဎနော။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
ပုညဝိပါကပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ရူပဝိဘာဂဝဏ္ဏနာ
၆၂၂။ အာဒိမှီတိ ¶ ¶ ဥဒ္ဒေသဂါထာယံ။ ဣဒါနီတိ စိတ္တစေတသိကဝိဘာဝနာနန္တရံ။ ဝိဘာဝနန္တိ နိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသဝသေန သရူပတော ပကာသနံ။
၆၂၃။ ရုပ္ပတီတိ သီတုဏှာဒီဟိ ဝိကာရမာပဇ္ဇတိ၊ အာပါဒီယတီတိ ဝါ အတ္ထော။ ဝိကာရာပတ္တိ စ သီတာဒိဝိရောဓိပစ္စယသန္နိဓာနေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိယေဝ။ န ဟိ ယထာသကံ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဌိတဓမ္မာနံ အညေန ကေနစိ ဝိကာရာပါဒနံ သက္ကာ ကာတုံ၊ တသ္မာ ပုရိမုပ္ပန္နရူပသန္တတိ ဝိယ အဟုတွာ ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဝိသဘာဂပစ္စယသမဝါယေန ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိယေဝ ဣဓ ‘‘ရုပ္ပန’’န္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သင်္ဃိယာနံ ဝိပရိဏာမဝါဒေါ ပစ္စက္ခတော ဟောတိ။ နနု စ အရူပဓမ္မာနမ္ပိ ဝိရောဓိပစ္စယသမဝါယေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ လဗ္ဘတီတိ? သစ္စံ လဗ္ဘတိ၊ န ပန ဝိဘူတတရာ။ ဝိဘူတတရာ ဟေတ္ထ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ အဓိပ္ပေတာ ဥက္ကဋ္ဌဂတိဝသေန ယထာ ‘‘အဘိရူပဿ ကညာ ဒါတဗ္ဗာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈)။
ကုတော ဧတံ ဝိညာယတီတိ စေ? သီတာဒိဂ္ဂဟဏတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –
‘‘ကိဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ ဝဒေထ၊ ရုပ္ပတီတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တသ္မာ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ။ ကေန ရုပ္ပတိ? သီတေနပိ ရုပ္ပတိ၊ ဥဏှေနပိ ရုပ္ပတိ၊ ဇိဃစ္ဆာယပိ ရုပ္ပတိ၊ ပိပါသာယပိ ရုပ္ပတိ၊ ဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿေနပိ ရုပ္ပတိ၊ ရုပ္ပတီတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တသ္မာ ရူပန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉)။
ဧတ္ထ ဟိ သီတာဒိဂ္ဂဟဏံ သီတာဒိနာ ဖုဋ္ဌဿ ရုပ္ပနံ ဝိဘူတတရံ၊ တသ္မာ တဒေဝေတ္ထ ဂဟိတန္တိ ဉာပနတ္ထံ။ ဣတရထာ ရုပ္ပတီတိ သာမညဝစနေနေဝ သိဒ္ဓေ သီတာဒိဂ္ဂဟဏံ နိရတ္ထကံ သိယာတိ။
ယဒိ ¶ ¶ ဧဝံ၊ ကထံ ဗြဟ္မလောကေ ရူပသမညာ? န ဟိ တတ္ထ ဥပဃာတကော သီတာဒိဖဿဝိသေသော လဗ္ဘတီတိ? သစ္စံ၊ တတ္ထာပိ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော။ အရုပ္ပနဿာပိ ဟိ ရုပ္ပနသဘာဝါနတိဝတ္တနတော ရူပသမညာ ဟောတိ။ ယထာ အဒုဒ္ဓမ္ပိ ခီရံ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော ‘‘ဒုဒ္ဓ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ။ အထ ဝါ ကိဉ္စာပိ တတ္ထ ဥပဃာတကော သီတာဒိဖဿဝိသေသော နတ္ထိ၊ အနုဂ္ဂါဟကော ပန အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မာနံ ဥတုဇရူပံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ အတ္ထေဝ တတ္ထ ရုပ္ပနန္တိ န ကောစိ တတ္ထ ရူပသမညာယ ဝိဗန္ဓောတိ။
ရူပယတီတိ ဝါတိ သယံ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ အတ္တနော သန္တာနံ ဝိကာရမာပါဒယတီတိ အတ္ထော။ ဣတိ ပုရိမဝိဂ္ဂဟေန ဝိကာရုပ္ပတ္တိ ‘‘ရုပ္ပန’’န္တိ ဒီပိတံ။ ဣမိနာ ပန ဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ ယော အတ္တနော သန္တာနေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါ၊ တံ ရုပ္ပနန္တိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ အရူပဿ ရူပသမညာပသင်္ဂေါ ဧဝ နတ္ထိ။ နိရုဒ္ဓမေဝ ဟိ တံ အနန္တရာဒိပစ္စယေဟိ အရူပံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ န ဝိဇ္ဇမာနန္တိ။ ဃဋ္ဋနေ ဝိကာရာပတ္တိယံ ရူပ-သဒ္ဒဿ ရုဠှီ၊ တသ္မာ အရူပဓမ္မာနံ ဃဋ္ဋနာဘာဝတော န တေသု ရူပသမညာတိ ကေစိ။ ပဋိဃာတော ရုပ္ပနန္တိ အပရေ၊ တေသံ မတေန ကိဉ္စာပိ သပ္ပဋိဃရူပါနမေဝ ရူပသမညာပသင်္ဂေါ၊ အထ ခေါ အဝယဝဝေါဟာရေန သမုဒါယောပိ ဝေါဟရီယတီတိ သဗ္ဗမေဝ ရူပံ ရူပသမညံ လဘတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ရူပယတီတိ ဝဏ္ဏာယတနဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တဉှိ ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ရူပယတိ၊ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ။ တယိဒံ ဥပရိ ဝဏ္ဏာယတနနိဒ္ဒေသေ ဝိသုံယေဝ ဝုစ္စတီတိ န တဿ ဣဓ သံဝဏ္ဏနေ ပယောဇနံ အတ္ထိ။ သုရူပေါတိ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိအနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာကေတုမာလာဒီဟိ အလင်္ကတတ္တာ သောဘနရူပကာယော၊ သဘာဝတ္ထော ဝါ ရူပ-သဒ္ဒေါ ‘‘ယံ လောကေ ¶ ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၄) ဝိယ၊ တသ္မာ သုရူပေါတိ သောဘနသဘာဝေါ၊ တေန ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒိအသာဓာရဏဂုဏဝိသေသသမာယောဂဒီပနတော သတ္ထု ဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိယာပိ သောဘနတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။
၆၂၄။ ဘူတောပါဒါယဘေဒတောတိ ဧတ္ထ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ ဘဝတိ ဧတ္ထ ဥပါဒါရူပန္တိ ဘူတံ။ အထ ဝါ မဟာဘူတာယေဝ ဣဓ ပုရိမပဒလောပဝသေန ဘူတ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘စတုဗ္ဗိဓာ မဟာဘူတာ’’တိ။ ဘူတာနိ ဥပါဒိယတေဝ၊ န ပန သယံ တေဟိ အညေဟိ ဝါ ဥပါဒိယတီတိ ဥပါဒါယံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ အညမညံ နိဿာယ ပဝတ္တမာနာနမ္ပိ ဥပါဒါယရူပတာပသင်္ဂေါ နတ္ထိ။ န ဟိ တေ ကေဝလံ အညမညံ ဥပါဒိယန္တေဝ၊ အထ ခေါ သယံ ဥပါဒါယရူပေဟိ ¶ ဥပါဒိယန္တိ၊ တသ္မာ ဥပါဒါယ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏသာမတ္ထိယတော န မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပတာပသင်္ဂေါတိ။ အထ ဝါ ‘‘စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၅၈၄) ဝစနတော စတုမဟာဘူတသန္နိဿိတတာဝ ဥပါဒါယရူပလက္ခဏံ၊ န ဘူတတ္တယာဒိသန္နိဿိတတာပီတိ န တေသံ ဥပါဒါယရူပတာတိ။ ဘူတဉ္စ ဥပါဒါယဉ္စ ဘူတောပါဒါယံ၊ တေသံ ဝသေန ဘေဒတောတိ ဘူတောပါဒါယဘေဒတော။ ဘူတသဒ္ဒဿ ဥဘယလိင်္ဂတ္တာ အာဟ ‘‘မဟာဘူတာ’’တိ။ ဥပါဒါတိ ဥပါဒါယရူပါနိ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော’’တိအာဒီသု ဝိယ ဧတ္ထ ယ-ကာရလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
၆၂၅။ ကတမေ ပန စတ္တာရော မဟာဘူတာ၊ ကထဉ္စ တေ မဟာဘူတသညိတာ၊ ကာနိ စ ဥပါဒါယရူပါနိ၊ ကထဉ္စ တာနိ ‘‘ဥပါဒါယရူပါနီ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ ဣဒံ စောဒနံ ဟဒယေ ကတွာ ကမေန သောဓေန္တော အာဟ ‘‘ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိ။ စတ္တာရောမေတိ ¶ စတ္တာရော ဣမေ။ မဟာ စ သော ဘူတော စာတိ မဟာဘူတော၊ တေန မဟာဘူတေန သဒေဝကေ လောကေ မဟန္တဘာဝေန ပါတုဘူတေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ –
‘‘ကာလော ဃသတိ ဘူတာနိ၊
သဗ္ဗာနေဝ သဟတ္တနာ၊
ယော စ ကာလဃသော ဘူတော၊
သ ဘူတပစနိံ ပစီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၀) –
အာဒီသု ဝိယ ဘူတ-သဒ္ဒဿ သတ္တေသု၊ ခီဏာသဝေသု စ ပဝတ္တနတော မဟာဘူတေနာတိ မဟတာ သတ္တေန၊ မဟာခီဏာသဝေနာတိ ဝါ အတ္ထော။ ခီဏာသဝေါပိ ဟိ ပရိက္ခီဏပဋိသန္ဓိကတ္တာ ဘူတောယေဝ န ဘဝတိ၊ န စ ဘဝိဿတီတိ ဘူတောတိ ဝုစ္စတိ။
၆၂၆။ မဟန္တာ ပါတုဘူတာတိ ဥပါဒိန္နကသန္တာနေပိ အနုပါဒိန္နကသန္တာနေပိ သသမ္ဘာရဓာတုဝသေန မဟန္တာ ဟုတွာ ဘူတာ ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ တေသံ အနုပါဒိန္နကသန္တာနေ –
‘‘ဒုဝေ သတသဟဿာနိ၊ စတ္တာရိ နဟုတာနိ စ၊
ဧတ္တကံ ဗဟလတ္တေန၊ သင်္ခါတာယံ ဝသုန္ဓရာ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၈၄) –
အာဒိနာ ¶ နယေန မဟန္တပါတုဘူတတာ ဝုတ္တာ။ ဥပါဒိန္နကသန္တာနေပိ အနေကယောဇနသတိကမစ္ဆကစ္ဆပတိဂါဝုတပ္ပမာဏဒေဝဒါနဝါဒိသရီရဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ ‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာသမုဒ္ဒေ ယောဇနသတိကာပိ အတ္တဘာဝါ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၈။၂၀၊ စူဠဝ။ ၃၈၅၊ ဥဒါ။ ၄၅)။
မဟာဘူတသမာတိ ¶ အနေကဗ္ဘုတဝိသေသဒဿနေန၊ အနေကဘူတဒဿနေန စ မဟန္တာ ဘူတာ၊ မဟန္တာနိ အဗ္ဘုတာနိ ဝါ ဧတေသူတိ မဟာဘူတာ၊ မာယာကာရာ၊ ယက္ခာဒယော ဝါ ဇာတိဝသေနေဝ မဟန္တာ ဘူတာတိ မဟာဘူတာ၊ တေဟိ ဧတေ သမာတိ မဟာဘူတသမာ။ ဧတေ ဟိ ယထာ မာယာကာရာ အမဏိံ ဧဝ ဥဒကံ မဏိံ ကတွာ ဒဿေန္တိ၊ အသုဝဏ္ဏံယေဝ လေဍ္ဍုအာဒိကံ သုဝဏ္ဏံ ကတွာ ဒဿေန္တိ၊ ယထာ စ သယံ နေဝ ယက္ခာ န ပက္ခိနော သမာနာ ယက္ခာဒိဘာဝမ္ပိ ဒဿေန္တိ၊ ဧဝမေဝံ သယံ အနီလာနေဝ ဟုတွာ နီလံ ဥပါဒါယရူပံ ဒဿေန္တိ၊ သယံ အပီတာယေဝ…ပေ… သယံ အနောဒါတာယေဝ ဟုတွာ ဩဒါတံ ဥပါဒါယရူပံ ဒဿေန္တီတိ မာယာကာရမဟာဘူတသာမညတော မဟာဘူတာ။
ယထာ စ ယက္ခာ မဟာဘူတာ ယံ ဂဏှန္တိ၊ နေဝဿ အန္တောသရီရေ ဌာနံ ဥပလဗ္ဘတိ၊ န သရီရတော ဗဟိ၊ န စ တဿ အင်္ဂမင်္ဂံ နိဿာယ န တိဋ္ဌန္တိ။ ယဒိ ဟိ သရီရဿ အန္တော ဌိတာ၊ သကလသရီရေ ဗျာပနံ န သိယာ။ အထ ဗဟိ ဌိတာ၊ ယက္ခဂ္ဂဟိတကေန ကတကုသလာကုသလံ ယက္ခဿ န သိယာ။ ယဒိ စဿ အင်္ဂမင်္ဂံ နိဿာယ န ဌိတာ၊ ယက္ခဂ္ဂဟိတကေ ပဟဋေ ယက္ခဿ ဒုက္ခဝေဒနုပ္ပတ္တိ န သိယာ၊ န စ သရီရေ ရာဇိဥဋ္ဌာနံ ဘဝေယျ။ ယသ္မာ ပနေတံ သဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ တေ အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနာ၊ ဧဝမေတေပိ န အညမညဿ အန္တော န ဗဟိ ဌိတာ ဥပလဗ္ဘန္တိ၊ န စ အညမညံ နိဿာယ န တိဋ္ဌန္တိ။ ယဒိ ဟိ တေ အညမညဿ အန္တော ဌိတာ၊ န သကသကကိစ္စကရာ သိယုံ အညမညံ အနုပဝေသနတော။ အထ အညမညတော ဗဟိ ဌိတာ၊ ဝိနိဗ္ဘုတ္တာ သိယုံ၊ တထာ စ သတိ အဝိနိဗ္ဘုတ္တဝါဒေါ ပရိဟာယေယျ၊ တသ္မာ အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနာတိ။ ယက္ခမဟာဘူတသမာနတာယ မဟာဘူတသမာ။ အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနာပိ စေတေ ပတိဋ္ဌာနာဒိနာ ယထာသကကိစ္စဝိသေသေန သေသာနံ တိဏ္ဏံ ဥပကာရကာ ဟောန္တာ သဟဇာတာဒိနာ ¶ ပစ္စယေန ပစ္စယော ဟုတွာ အညမညံ နိဿာယေဝ တိဋ္ဌန္တိ။
ဝဉ္စကတ္တာ အဘူတေနာတိ ယက္ခိနီအာဒယော ဝိယ အဘူတေန အတစ္ဆေန မနာပဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိနာ သတ္တာနံ ဝဉ္စကတ္တာ မဟန္တာနိ အဘူတာနိ ဧတေသူတိ မဟာဘူတာတိ သမ္မတာ ¶ ။ ယထာ ဟိ ယက္ခိနီအာဒယော မနာပေဟိ ကာဠသာမာဒိဝဏ္ဏေဟိ၊ ပုထုလပီဝရကိသာဒိသဏ္ဌာနေဟိ၊ ဟတ္ထဘမုအာဒိဝိက္ခေပေဟိ စ အတ္တနော ဘယာနကဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ သတ္တေ ဝဉ္စေန္တိ၊ အတ္တနော ဝသံ နေန္တိ၊ ဧဝမေတေပိ ဣတ္ထိပုရိသာဒီသု မနာပေန ဆဝိဝဏ္ဏေန၊ မနာပေန အင်္ဂပစ္စင်္ဂသဏ္ဌာနေန၊ မနာပေန စ ဟတ္ထပါဒအင်္ဂုလိဘမုကဝိက္ခေပေန အတ္တနော ကက္ခဠတ္တာဒိသရီရလက္ခဏံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဗာလဇနံ ဝဉ္စေန္တိ၊ အတ္တနော သဘာဝံ ဒဋ္ဌုံ န ဒေန္တာ တံ အတ္တနော ဝသံ နေန္တိ။
၆၂၇-၃၀။ စက္ခုသောတန္တိအာဒီသု ရူပမေဝ ရူပတာ။ ဟဒယဉ္စ တံ ဝတ္ထု စ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနန္တိ ဟဒယဝတ္ထု၊ ဟဒယဿ ဝါ ဝိညာဏဿ ဝတ္ထူတိ ဟဒယဝတ္ထု၊ ပုရိမပဒလောပေန ပန ‘‘ဝတ္ထု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကဗဠီကာရော အာဟာရောယေဝ အာဟာရတာ။ ကိဉ္စာပိ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ ရူပနိဒ္ဒေသေ ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဩသာနေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌော၊ ဣဓ ပန နိပ္ဖန္နရူပါနံ ဧကဋ္ဌာနေ ဒဿနတ္ထံ ဟဒယဝတ္ထုအနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌောတိ။ လဟုတာ အာဒိ ယာသံ မုဒုတာကမ္မညတာနန္တိ လဟုတာဒယော၊ တာသံ တယံ လဟုတာဒိတ္တယံ၊ တတ္ထ လဟုဘာဝေါ လဟုတာ၊ တထာ မုဒုတာပိ။ ကမ္မနိ သာဓု ကမ္မညံ၊ တဿ ဘာဝေါ ကမ္မညတာ။ လဟုတာဒီနံ သယံ အနိပ္ဖန္နတ္တာ နိပ္ဖန္နရူပဝိကာရဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပဿာ’’တိ ဝိသေသနံ ကတံ။ စတုဝီသတီတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ၊ ဗလဝရူပါဒီနံ နိသေဓနတ္ထော။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ ¶ ။ နိဿာယာတိ နိဿာယ ဧဝ၊ န ပန နိဿယဝသေနပိ။ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ နိမုတ္တတာယ နိက္ခန္တံ ဥပါဒါနတော မာနသံ ဧတဿာတိ နိရုပါဒါနမာနသော။
၆၃၁-၂။ ပတ္ထဋတ္တာတိ ပုထုတ္တာ၊ တေန ပုထုဘာဝတော ပုထဝီ၊ ပုထဝီ ဧဝ ပထဝီတိ နိရုတ္တိနယေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဒီပိတာ ဟောတိ။ အယံ ပန သမ္ဘာရပထဝိယာ ဝသေန ယုဇ္ဇတိ။ သာ ဟိ ပုထုဘူတာ ပတ္ထဋာတိ။ လက္ခဏပထဝိယာ ဝသေန ပန ပထနဋ္ဌေန ပထဝီ၊ သဟဇရူပါနံ ပတိဋ္ဌာဘာဝေန ပက္ခာယတိ ဥပဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ ပုရိမောပိ ဝါ အတ္ထော လက္ခဏပထဝိယာ ဝသေန လဗ္ဘတိ။ ဝါယနတောတိ သမုဒီရဏတော၊ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန ဘူတသင်္ဃာဋဿ ပါပနတောတိ အတ္ထော။ တေဇေတိ ပရိပါစေတိ၊ နိသေတိ ဝါ၊ တိက္ခဘာဝေန သေသဘူတတ္တယံ ဥသ္မာပေတီတိ အတ္ထော။ ဂါထာဗန္ဓဝသေန စေတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒလောပတော ‘‘တေဇေတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ‘‘အာပေတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ တသ္မာ တေဇေတီတိ တေဇော၊ အာပေတီတိ အာပေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာပေတိ ပါလနာတိ အနုပါလေတဗ္ဗရူပပရိယောသာနံ အာပေတိ ပတ္ထရတိ။ တထာ ဟေတံ ‘‘အာဗန္ဓနကိစ္စ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာပီယတီတိ အာပေါ။ သောသီယတိ ပိဝီယတီတိ ¶ အတ္ထောတိ ကေစိ။ အယံ ပနတ္ထော သသမ္ဘာရာပေ ယုဇ္ဇတီတိ ဝဒန္တိ၊ လက္ခဏာပေပိ ယုဇ္ဇတေဝ။ သောပိ ဟိ ဖရုသပါစနဝိသောသနာကာရေန သေသဘူတတ္တယေန ပီယမာနော ဝိယ ပဝတ္တတီတိ။ အာပါယတီတိ ဝါ အာပေါ၊ ဗြူဟေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ အတ္ထော။ တထာ ဟေသ ပရိဗြူဟနရသော။ တေသန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ ဘူတောပါဒါယဘေဒါနံ ရူပါနံ။ ဝက္ခာမီတိ ကထေဿာမိ။ ကိံ ကာရဏာတိ အာဟ ‘‘လက္ခဏာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ လက္ခဏာဒီသု ဉာတေသု ဓမ္မာ အာဝိ ဘဝိဿန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ ပရတော အာဝိဘာဝဟေတူတိ အတ္ထော။
၆၃၃-၄။ ကာနိ ¶ ပန တာနိ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနိ နာမ၊ ယေသု ဉာတေသု ဓမ္မာ အာဝိ ဘဝိဿန္တီတိ ဣမံ စောဒနံ သောဓေတုံ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနိ သရူပတော ကထေန္တော အာဟ ‘‘သာမညံ ဝါ’’တိအာဒိ။ သာမညံ သာဓာရဏော အနိစ္စာဒိကော။ သဘာဝေါ ကက္ခဠာဒိဖုသနာဒိကော အသာဓာရဏဘာဝေါ။ ကိစ္စန္တိ သန္ဓာရဏာဒိကိစ္စံ။ သမ္ပတ္တီတိ သမ္ပန္နဘာဝေါ။ ‘‘သုရသော ဂန္ဓဗ္ဗော’’တိအာဒီသု ဟိ ဂန္ဓဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ရသ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနတ္တာ သမ္ပတ္တိ ရသောတိ။ ဖလန္တိ သဟဇာတနာနက္ခဏိကဝသေန ဌိတံ ဖလံ။ ဥပဋ္ဌာနနယောတိ ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေန ဉာဏဿ ဥပဋ္ဌာနာကာရော။ အာသန္နကာရဏန္တိ ပဓာနကာရဏံ။
လက္ခီယတိ ဧတေနာတိ လက္ခဏံ၊ ကက္ခဠတ္တံ လက္ခဏမေတိဿာတိ ကက္ခဠတ္တလက္ခဏာ။ နနု စ ကက္ခဠတ္တမေဝ ပထဝီဓာတူတိ? သစ္စမေတံ။ တထာ ဟိ ဝိညာတာဝိညာတသဒ္ဒတ္ထတာဝသေန အသမ္ဘိန္နေပိ ဓမ္မေ ကပ္ပနာသိဒ္ဓေန ဘေဒေန ဧဝံ နိဒ္ဒေသော ကတော။ ဧဝဉှိ အတ္ထဝိသေသာဝဗောဓော ဟောတီတိ။ အထ ဝါ လက္ခီယတီတိ လက္ခဏံ၊ ကက္ခဠာ ဟုတွာ လက္ခိယမာနာ ဓာတု ကက္ခဠတ္တလက္ခဏာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပတိဋ္ဌာနရသာတိ သဟဇာတဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာနဘာဝကိစ္စာ။ အသဟဇာတာနမ္ပိ သန္တတိဝသေန ပတိဋ္ဌာနဘာဝေါ ဟောတေဝ။ တတော ဧဝ နေသံ သမ္ပဋိစ္ဆနာကာရေန ဉာဏဿ ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ သမ္ပဋိစ္ဆနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဣမိနာ ကိစ္စဝသေနေဝေတ္ထ ‘‘ပစ္စုပဋ္ဌာန’’န္တိ ဒဿေတိ။ ပဒဋ္ဌာနံ ပနေတ္ထ စတုန္နမ္ပိ ဧကတော ကတွာ ဝက္ခတိ။
ပဂ္ဃရဏလက္ခဏာတိ ဒြဝတာဘာဝတော ဝိဿန္ဒနလက္ခဏာ။ ဗြူဟနရသာတိ သဟဇာတဓမ္မာနံ မိလာတဘာဝူပဂမနံ အဒတွာ ဝဍ္ဎနကိစ္စာ။ တထာ ဟိ သာ တေသံ ပီဏိတဘာဝံ ဒဿေတီတိ ဝုစ္စတိ။ သင်္ဂဟပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ဗာဟိရကဥဒကံ ¶ ဝိယ နဟာနိယစုဏ္ဏဿ သဟဇာတဓမ္မာနံ ဝိပ္ပကိရိတုံ ¶ အဒတွာ သမ္ပိဏ္ဍနဝသေန သင်္ဂဏှနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ပရိပါစနရသာတိ ပရိဏတဘာဝကရဏရသာ။ မဒ္ဒဝါနုပ္ပဒါနပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ဗာဟိရဂ္ဂိ ဝိယ ဇတုလောဟာဒီနံ သဟဇာတဓမ္မာနံ မုဒုဘာဝါနုပ္ပဒါနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏာတိ ပူရဏလက္ခဏာ။ သမုဒီရဏရသာတိ ကမ္ပနရသာ။ အဘိနီဟာရော ဘူတတ္တယဿ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါ၊ နီဟရဏံ ဝါ ဗီဇတော အင်္ကုရာဒိကဿ ဝိယ။ ဧကေကာ…ပေ… တဗ္ဗာတိ ပထဝီဓာတု အာပါဒိဘူတတ္တယပဒဋ္ဌာနာ၊ အာပေါဓာတု ပထဝီတေဇာဒိဘူတတ္တယပဒဋ္ဌာနာတိ ဧဝံ ဧကေကာ ဓာတု အဝသိဋ္ဌဘူတတ္တယပဒဋ္ဌာနာ။
အာရောဟပရိဏာဟဝသေန ဟိ မဇ္ဈိမေ ဣမသ္မိံ သရီရေ ပရိဂ္ဂယှမာနာ ပရမာဏုဘေဒသဉ္စုဏ္ဏာ သုခုမရဇဘူတာ ပထဝီဓာတု ဒေါဏမတ္တာ သိယာ။ သာ စ တတော ဥပဍ္ဎပ္ပမာဏာယ အာပေါဓာတုယာ ယထာ န ဝိကိရတိ၊ ဧဝံ အာဗန္ဓနဝသေန သင်္ဂဟိတာ။ ယထာ ပန ပဂ္ဃရဏသဘာဝါယ အာပေါဓာတုယာ ဝသေန ကိလိန္နဘာဝံ ပိစ္ဆလဘာဝံ နာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ တေဇောဓာတုယာ အနုပါလိတာ။ ယထာ ပန တဿာ ဝသေန န ဝိကိရီယတိ၊ ဧဝံ ဝါယောဓာတုယာ ဝိတ္ထမ္ဘိတာ သင်္ဃာတဘာဝံ ပါပိတာ။ ဧဝံ သုခုမရဇဘူတာပိ အာဗန္ဓနပရိပါစနသမုဒီရဏကိစ္စာဟိ အာပေါတေဇောဝါယောဓာတူဟိ လဒ္ဓပစ္စယာ သိနေဟေန တေမိတာ၊ တေဇသာ ပရိပက္ကာ၊ ဝါယုနာ ဝိတ္ထမ္ဘိတာ ပိဋ္ဌစုဏ္ဏာနိ ဝိယ န ဣတော စိတော စ ဝိကိရီယတိ ဝိဒ္ဓံသီယတိ၊ အဝိကိရိယမာနာ အဝိဒ္ဓံသိယမာနာ နာနပ္ပကာရကံ ဣတ္ထိပုရိသလိင်္ဂါဒိဘာဝဝိဘာဂံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ အဏုထူလဒီဃရဿထိရကထိနာဒိဘာဝဉ္စ ပကာသေတိ။
ယူသဂတာ အာဗန္ဓနာကာရဘူတာ ပနေတ္ထ အာပေါဓာတု ပထဝီပတိဋ္ဌိတာ တေဇာနုပါလိတာ ဝါယောဝိတ္ထမ္ဘိတာ န ဂဠတိ ¶ ၊ န ပဂ္ဃရတိ၊ န ပရိဿဝတိ။ ဧဝံ တီဟိ ဓာတူဟိ အနုပါလိတာ အပဂ္ဃရမာနာ အပရိဿဝမာနာ ပိဏ္ဍိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဧသာ ဟိ အနုဗြူဟနရသာ။
အသိတပီတာဒိပရိပါစိတာ စေတ္ထ ဥသုမာကာရဘူတာ ဥဏှတ္တလက္ခဏာ တေဇောဓာတု ပထဝီပတိဋ္ဌိတာ အာပေါသင်္ဂဟိတာ ဝါယောဝိတ္ထမ္ဘိတာ ဣမံ ကာယံ ပရိပါစေတိ၊ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိဉ္စဿ အာဝဟတိ။ သာ ဟိ ယထာနုဘုတ္တဿ အာဟာရဿ သမ္မာ ပရိဏာမနေန ရသာဒိသမ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ ဣမံ ကာယံ ပရိပါစေတိ၊ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိဉ္စ အာဝဟတိ။ ကမ္မူပနိဿယာယ ဟိ စိတ္တပသာဒဟေတုကာယ စ သရီရေ ဝဏ္ဏသမ္ပဒါယ တေဇောဓာတု ဝိသေသပစ္စယော၊ ပဂေဝ ဥတုအာဟာရသမုဋ္ဌာနာယ ရူပသမ္ပတ္တိယာတိ။ တာယ စ ပန ပရိပါစိတော အယံ ကာယော န ပူတိဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။
အင်္ဂမင်္ဂါနုသဋာ ¶ စေတ္ထ သမုဒီရဏဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏာ ဝါယောဓာတု ပထဝီဓာတုယာ အတ္တနိ ပတိဋ္ဌာပီယတိ။ ယထာ သဟဇာတဓမ္မေဟိ ဝိသုံ န ဟောတိ၊ ဧဝံ အာပေါဓာတုယာ သင်္ဂယှတိ။ ယထာ သဟဇာတဓမ္မာ န ပရိဿဝန္တိ၊ ဧဝံ တေဇောဓာတုယာ အနုပါလီယတိ။ သာ ဧဝံ တီဟိ ဓာတူဟိ ယထာရဟံ အနုပါလိယမာနာ ဣမံ ကာယံ ဝိတ္ထမ္ဘေတိ။ တာယ ပန ဝိတ္ထမ္ဘိတော အယံ ကာယော န ပရိပတတိ၊ ဥဇုကံ တိဋ္ဌတိ၊ ဣစ္စေဝံ ဧကေကာယ ဓာတုယာ တိဿန္နံ ဓာတူနံ ဝသေနေဝ ပဝတ္တနတော ဝုတ္တံ ‘‘ဧကေကာ စေတ္ထ သေသဘူတတ္တယပဒဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။
ဧဝံ ဘူတရူပါနံ သဒ္ဓိံ ဝစနတ္ထေဟိ လက္ခဏာဒယော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဥပါဒါယရူပါနိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စက္ခတီ’’တိအာဒိ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ စက္ခတိ-သဒ္ဒဿ ဝိဘာဝနတ္ထတာပိ သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဘာဝေတီတိ အတ္ထော’’တိ။ စက္ခတီတိ ပန ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ သမဝိသမံ အာစိက္ခန္တံ ဝိယ၊ အဘိဗျတ္တံ ဝဒန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ¶ ဝါ စက္ခတီတိ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ ရူပံ အဿာဒေန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ စက္ခတီတိ ဟိ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘မဓုံ စက္ခတိ၊ ဗျဉ္ဇနံ စက္ခတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ အဿာဒတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘စက္ခုံ ခေါ၊ မာဂဏ္ဍိယ၊ ရူပါရာမံ ရူပရတံ ရူပသမုဒိတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၀၉)။ ဝက္ခတိ စ ‘‘ရူပေသု အာဝိဉ္ဆနရသ’’န္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘သောတံ ခေါ၊ မာဂဏ္ဍိယ၊ သဒ္ဒါရာမ’’န္တိအာဒိဝစနတော (မ။ နိ။ ၂။၂၀၉) သောတာဒီနမ္ပိ သဒ္ဒါဒိအဿာဒကဘာဝေါ အတ္ထီတိ တေသမ္ပိ စက္ခုသဒ္ဒါဘိဓေယျတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ နိရုဠှတ္တာ။ နိရုဠှော ဟိ ဧသ စက္ခု-သဒ္ဒေါ လောစနေယေဝ ပဒုမာဒီသု ပင်္ကဇာဒိသဒ္ဒါ ဝိယာတိ။
၆၃၅-၆။ စက္ခုရူပဿ နိဒ္ဒေသပ္ပကရဏေပိ စက္ခု-သဒ္ဒသာမညတော အာဂတံ သဗ္ဗမ္ပိ စက္ခုံ ပဘေဒတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ စက္ခူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ စက္ခုနိဒ္ဒေသေ။ ပညာမံသပ္ပဘေဒတောတိ ပညာစက္ခု မံသစက္ခူတိ ဧဝံ ပညာမံသာနံ ဝသေန ပဘေဒတော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဒုဝိဓေ စက္ခုမှိ။ ပညာယေဝ ပညာမယံ။ နာမတောတိ နာမေဟိ ပဉ္စဝိဓန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကတမေဟိ နာမေဟီတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓဓမ္မာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓဓမ္မသမန္တေဟီတိ ဗုဒ္ဓစက္ခု ဓမ္မစက္ခု သမန္တစက္ခူတိ ဣမေဟိ နာမေဟိ။ ဉာဏဒိဗ္ဗေဟီတိ ဉာဏစက္ခု ဒိဗ္ဗစက္ခူတိ စ နာမေဟိ။ ယထာနုက္ကမတောတိ ယထာဝုတ္တအနုက္ကမတော။ နာနတ္တန္တိ ဘေဒံ။ မေတိ မယှံ သန္တိကာ၊ မယှံ ဝစနတောတိ ဝါ အတ္ထော။ နိဗောဓထ ဇာနာထ။
၆၃၇။ တတ္ထ ¶ ‘‘အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော သတ္တေ အပ္ပရဇက္ခေ မဟာရဇက္ခေ တိက္ခိန္ဒြိယေ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃) အာဂတံ ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အာသယာနုသယေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အာသယာနုသယေတိ သတ္တာနံ အာသယေ စေဝ အနုသယေ စ၊ တသ္မိံ ပဝတ္တန္တိ အတ္ထော ¶ ။ တတ္ထ အာဂန္တွာ သေတိ စိတ္တံ ဧတ္ထာတိ အာသယော။ ဗျဂ္ဃာသယော ဝိယ။ ယထာ ဟိ ဗျဂ္ဃော ဂေါစရတ္ထာယ ပက္ကန္တောပိ ပုန အာဂန္တွာ ဝနဂဟနေယေဝ သယတိ၊ တေနေဝ စ တံ တဿ အာသယောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ အညတ္ထာပိ ပဝတ္တံ စိတ္တံ အာဂန္တွာ ယတ္ထ သယတိ၊ တံ တဿ အာသယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သော ပန သဿတဒဿနာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီ စ၊ ခန္တိ စေဝါနုလောမိကာ၊
ယထာဘူတဉ္စ ယံ ဉာဏံ၊ ဧတံ အာသယသညိတ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာ။ ၁။၁၃၆၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိဝဏ္ဏနာ၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ)
အနုသယကထာ ဥပရိ အာဂမိဿတိ။ ဣန္ဒြိယာနံ ပရောပရေတိ သဒ္ဓါပဉ္စမကာနံ ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခမုဒုဘာဝေ။ တိက္ခဉှိ ဣန္ဒြိယံ ဥက္ကဋ္ဌဂတတ္တာ ပရံ၊ မုဒု အပရံ အနုက္ကဋ္ဌဂတတ္တာ။ ဣဒံ ပန ဗုဒ္ဓစက္ခု ဆသု အသာဓာရဏဉာဏေသု ပုရိမဒွယန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၆၃၈။ ဟေဋ္ဌာ…ပေ… သညိတန္တိ ‘‘တသ္မိံယေဝ အာသနေ ဝိရဇံ ဝီတမလံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဟေဋ္ဌာ တီသု မဂ္ဂေသု ဉာဏံ ဓမ္မစက္ခုန္တိ သညိတံ။ ဉာဏံ သဗ္ဗညုတာ ပနာတိ သဗ္ဗညုဘာဝသင်္ခါတံ ဉာဏံ။ တဉှိ သဗ္ဗညူတိ အဘိဓာနဿ၊ ဗုဒ္ဓိယာ စ ပဝတ္တိနိမိတ္တတာယ သဗ္ဗညုဘာဝေါ နာမ ဟောတိ။ ဉေယျံ သမန္တစက္ခုန္တိ ခန္ဓာဒိဝသေန သမန္တတော သဗ္ဗသော ဒဿနဋ္ဌေန သမန္တစက္ခုန္တိ ဉေယျံ။ တေနေဝါဟ –
‘‘န တဿ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စိ၊
အထော အဝိညာတမဇာနိတဗ္ဗံ၊
သဗ္ဗံ ¶ အဘိညာသိ ယဒတ္ထိ ဉေယျံ၊
တထာဂတော တေန သမန္တစက္ခူ’’တိ။ (စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅)၊
၆၃၉။ ယံ စက္ခုံ ဥဒပါဒီတိ အာဂတန္တိ ယံ ဉာဏံ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု စက္ခုံ ဥဒပါဒိ၊ ဉာဏံ ¶ ဥဒပါဒီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅) ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ သုတ္တေသု အာဂတံ၊ စတူသု သစ္စေသု တေပရိဝဋ္ဋဝသေန ‘‘ဒုက္ခံ ပရိညေယျံ ပရိညာတ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ ဒွါဒသဝိဓေန အာကာရေန ပဝတ္တံ၊ ဣဒံ ဉာဏစက္ခု။ ယာ ပန ‘‘အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၄) အာဂတာ ပဉ္စမဇ္ဈာနသင်္ခါတအဘိညာစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ပညာ၊ အယံ ဒိဗ္ဗစက္ခူတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိညာစိတ္တဇာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ပဌမတတိယဉာဏာနိ ကာမာဝစရာနိယေဝ။ စတုတ္ထမ္ပိ ပန ပုရိမဒွယမိဝ ကာမာဝစရန္တိ အာနန္ဒာစရိယေန ဝုတ္တံ။ ဉာဏစက္ခုံ သဟအရိယမဂ္ဂဝိပဿနာဉာဏန္တိပိ ယုဇ္ဇတီတိ အပရေ။ အဂ္ဂမဂ္ဂေန သဟ ဝိပဿနာပစ္စဝေက္ခဏဉာဏန္တိ ပန ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။
၆၄၀-၄။ ဧဝံ ပညာစက္ခုဿ ပဘေဒံ ဒဿေတွာ ပုန မံသစက္ခုဿာပိ ပဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘မံသစက္ခုပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သသမ္ဘာရပသာဒတောတိ သသမ္ဘာရစက္ခု ပသာဒစက္ခူတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝသေန သမ္ဘရီယတိ ဧတေဟီတိ သမ္ဘာရာ၊ အဝယဝါ။ တေ ပန ဥပတ္ထမ္ဘကဘူတာ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပသန္တတိယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သဟ သမ္ဘာရေဟီတိ သသမ္ဘာရံ။ သသမ္ဘာရဉ္စ နာမ မံသပိဏ္ဍော ပဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အက္ခိကူပဋ္ဌိနာ ဟေဋ္ဌာတိ ဟေဋ္ဌာဂတအက္ခိကူပဿ အဋ္ဌိနာ ပရိစ္ဆိန္နောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥဒ္ဓန္တိ အက္ခိကူပတော ဥဒ္ဓံ။ ဥဘတော အက္ခိကောဋီဟီတိ အက္ခိကူပဿ ဥဘယဘာဂေ အက္ခိကောဋီဟိ။ မတ္ထလုင်္ဂေန အန္တတောတိ အက္ခိကူပဿ အဗ္ဘန္တရေ ဌိတေန မတ္ထလုင်္ဂေန။ နှာရုသုတ္တေန အာဗန္ဓောတိ နဟာရုရဇ္ဇူဟိ အန္တော မတ္ထလုင်္ဂေန သဟ အာဗန္ဓော။ သကလောပိ စ လောကောတိ သကလောပိ ဗာလပုထုဇ္ဇနလောကော။ ယန္တိ ယံ မံသပိဏ္ဍံ။ ကမလဿ ဒလံ ဝိယာတိ ပုထုလဝိပုလနီလတာယ နီလုပ္ပလဒလံ ဝိယ။ ဇာနာတီတိ ဂဏှာတိ။ စက္ခု နာမ န တံ ဟောတီတိ တထာ ဂယှမာနံ တံ စက္ခု နာမ န ဟောတိ။ ကိဉ္စရဟိ တန္တိ အာဟ ¶ ‘‘ဝတ္ထု တဿာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ တဿာတိ တဿ ယထာဓိပ္ပေတဿ ပရမတ္ထစက္ခုနော။ ဣဒံ ပနာတိ နိဂမနံ။
၆၄၅-၇။ တံ ¶ ပန သသမ္ဘာရစက္ခု ယေဟိ သမ္ဘာရေဟိ သမ္ဘရီယတိ၊ တေ သရူပတော၊ ဂဏနတော စ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဏ္ဏော ဂန္ဓော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘာဝေါတိ ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိဘာဝေါ၊ ပုရိသဿ ပုမ္ဘာဝေါတိ လဗ္ဘမာနကဘာဝေါ။ သမ္ဘဝေါတိ အာပေါဓာတုမေဝ သမ္ဘဝဘူတမာဟ။ သဏ္ဌာနန္တိ စ တေန တေနာကာရေန သန္နိဝိဋ္ဌေသု မဟာဘူတေသု တံတံသဏ္ဌာနဝသေန ဝိညာယမာနံ ဝဏ္ဏာယတနမာဟ။ အာပေါဓာတုဝဏ္ဏာယတနေဟိ စ အနတ္ထန္တရဘူတာနမ္ပိ သမ္ဘဝသဏ္ဌာနာနံ ဝိသုံ ဝစနံ တထာဘူတာနံ၊ အတထာဘူတာနဉ္စ အာပါဒီနံ ယထာဝုတ္တမံသပိဏ္ဍေ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ အာပေါဓာတုဝဏ္ဏာယတနာနဉှိ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနာနံ အဝတ္ထာဝိသေသော သမ္ဘဝေါ သဏ္ဌာနဉ္စာတိ။ ဒသေတေတိ စတဿော ဓာတုယော၊ တန္နိဿိတာ ဝဏ္ဏာဒယော စာတိ ဣမေ ဒသ။ စတုသမုဋ္ဌာနာတိ အန္တောဂတဟေတွတ္ထမိဒံ ဝိသေသနံ၊ စတုသမုဋ္ဌာနိကတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၆၄၈။ စက္ခု…ပေ… ဇီဝိတမေဝ စာတိ ဣမာနိ ဧကန္တကမ္မသမုဋ္ဌာနာနိ၊ ပုရိမာနိ စ စတုသမုဋ္ဌာနာနီတိ စတ္တာလီသဉ္စ စတ္တာရိ စ ရူပါနိ ဘဝန္တိ၊ စတုစတ္တာလီသ ရူပါနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
၆၄၉-၅၂။ ဣမေသံ ပန ရူပါနံ ဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တာနံ သင်္ခေပတော စုဒ္ဒသန္နံ၊ ဝိတ္ထာရတော စတုစတ္တာလီသာနဉ္စ ရူပါနံ ဝသေန။ ပရိပိဏ္ဍိတန္တိ သမန္တတော ပိဏ္ဍိတံ။ ယတ္ထ သေတမ္ပိ အတ္ထိ၊ ကဏှမ္ပိ လောဟိတမ္ပိ ပထဝီပိ အာပေါပိ တေဇောပိ ဝါယောပိ၊ ဣဒံ ပန သေမှုဿဒတ္တာ သေတံ ဟောတိ၊ ပိတ္တုဿဒတ္တာ ¶ ကဏှံ၊ ရုဟိရုဿဒတ္တာ လောဟိတကံ၊ ပထဝုဿဒတ္တာ ပတ္ထိနံ ဟောတိ၊ အာပုဿဒတ္တာ ပဂ္ဃရတိ၊ တေဇုဿဒတ္တာ ပရိဍယှတိ၊ ဝါယုဿဒတ္တာ သမ္ဘမတိ။ ဣဒံ သမ္ဘာရဝန္တတာယ သမ္ဘာရစက္ခူတိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပကာသိတံ ပရိဒီပိတံ။ ဧတ္ထ သိတောတိ ဧတံ သသမ္ဘာရစက္ခုံ နိဿိတော တဒါယတ္တဘူတော။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓါ’’တိ။ စတုန္နံ ပန ဘူတာနံ ပသာဒေါတိ စတုန္နံ ဘူတာနံ ပသန္နတာသဘာဝေါ ပသာဒေါ၊ ‘‘သေတေန မဏ္ဍလေနဿာ’’တိ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘သေတေ တု မဏ္ဍလေ တဿာ’’တိ လိခန္တိ။ ကဏှမဏ္ဍလမဇ္ဈေတိ ဣဓာပိ ‘‘ကဏှမဏ္ဍလဿ မဇ္ဈေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘စတုတ္ထဒူ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဆန္ဒာနုရက္ခဏတ္ထံ ဝိဘတ္တိလောပံ ကတွာ ‘‘ကဏှမဏ္ဍလမဇ္ဈေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ အတ္ထော စ ယောဇနာ စ သုဋ္ဌု ဥပပန္နာ ဟောန္တိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဟိ ‘‘သေတမဏ္ဍလပရိက္ခိတ္တဿ ကဏှမဏ္ဍလဿ မဇ္ဈေ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၉၆) ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ယထာဌိတဝသေနေဝ ပါဌံ ဂဟေတွာ ‘‘သဗ္ဗသော ပရိက္ခိတ္တဿ တဿ သသမ္ဘာရဿ ¶ စက္ခုနော မဇ္ဈေ သေတမဏ္ဍလေ ကဏှမဏ္ဍလေ မဇ္ဈေ’’တိ ယောဇေန္တိ။ ဒိဋ္ဌမဏ္ဍလေတိ အဘိမုခေ ဌိတာနံ သရီရသဏ္ဌာနုပ္ပတ္တိဒေသဘူတေ ဒိဋ္ဌမဏ္ဍလေ။
၆၅၃-၅။ သန္ဓာရဏာ…ပေ… ဟုတွာနာတိ သန္ဓာရဏနဟာပနမဏ္ဍနဗီဇနကိစ္စာဟိ စတူဟိ ဓာတီဟိ ခတ္တိယကုမာရော ဝိယ သန္ဓာရဏာဗန္ဓနပရိပါစနသမုဒီရဏကိစ္စာဟိ အတ္တနိဿယဘူတာဟိ စတူဟိ ဓာတူဟိ ကတူပကာရံ ဟုတွာ။ ဥတုစိတ္တာဒိနာတိ တီဟိ သန္တတိသမုဋ္ဌာပကေဟိ ဥတုစိတ္တာဟာရေဟိ။ ဧတ္ထ စ ကလာပန္တရဂတာ ဥတုအာဟာရာ အဓိပ္ပေတာတိ ဝဒန္တိ။ အာယုနာ ကတပါလနန္တိ စတုဓာတုနိဿိတေနေဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယေန ရက္ခိယမာနံ။ တထာ ဟေတံ ကမ္မဇရူပပရိပါလနလက္ခဏံ။ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသာဒီဟီတိ အာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန ဩဇံ သင်္ဂဏှာတိ၊ ‘‘ဝဏ္ဏဂန္ဓရသောဇာဟီ’’တိ ¶ ဝါ ပါဌော။ ဝတ္ထုဒွါရဉ္စ သာဓယန္တိ ယထာယောဂံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ။ စက္ခုဝိညာဏဿ ဟိ နိဿယဘာဝတော ဝတ္ထုဘာဝံ၊ ပဝတ္တိမုခဘာဝတော ဒွါရဘာဝဉ္စ သာဓေတိ။ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ ပန တဒါရမ္မဏာဝသာနာနံ အညနိဿိတတ္တာ ဒွါရဘာဝမေဝ သာဓေတိ၊ န ဝတ္ထုဘာဝံ။ ဦကာသိရသမာနေန ပမာဏေနာတိ ဦကာသိရသမာနေန ပဒေသပ္ပမာဏေန လက္ခိတံ ဟုတွာ ဦကာသိရသမာနပ္ပမာဏေ ဌာနေတိ ဝါ အတ္ထော။ တိဋ္ဌတီတိ သတ္တ အက္ခိပဋလာနိ ဗျာပေတွာ သတ္တသု ပိစုပဋလေသု အာသိတ္တတေလံ ဝိယ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ စက္ခုဿ အနေကကလာပဂတတာ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋလနိရာကရဏေပိ ဟိ စက္ခု ဝိဇ္ဇတေဝါတိ။ ယထာ စ စက္ခု၊ ဧဝမိမဿ နိဿယဘူတာ စတဿော ဓာတုယော၊ အာယုဝဏ္ဏာဒီနိ စ သတ္တ အက္ခိပဋလာနိ ဗျာပေတွာ ဌိတာနေဝ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
၆၅၆။ ဝုတ္တန္တိ ဓမ္မသေနာပတိနာ ဝုတ္တံ။ ရူပါနိ မနုပဿတီတိ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော ‘‘အညမညံ သမဏမစလော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အထ ဝါ မနူတိ မစ္စောတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စာပိ စက္ခု ရူပံ န ပဿတိ၊ ကိဉ္စရဟိ တန္နိဿိတံ ဝိညာဏမေဝ။ တထာ ဟိ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိအာဒီသု ဝိယ နိဿိတကိရိယံ နိဿယေ ဝိယ ကတွာ ဝေါဟာရသမ္ဘဝတော ‘‘စက္ခုပသာဒေန ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာစရိယဇောတိပါလတ္ထေရေနာပိ ဟိ ဣမိနာဝ အဓိပ္ပာယေန ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ဣဒမေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ၊ ကိံ စက္ခု ရူပံ ပဿတိ၊ ဥဒါဟု ဝိညာဏန္တိ၊ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ စက္ခု ပဿေယျ၊ အညဝိညာဏသမင်္ဂိနောပိ စက္ခု ပဿေယျ။ အထ ဝိညာဏံ၊ ကုဋ္ဋာဒိအန္တရိတမ္ပိ ပဿေယျ တဿ အပ္ပဋိဃာတတ္တာ? နာယံ ဒေါသော။ ယဿ ‘‘စက္ခု ပဿတီ’’တိ မတံ၊ တဿာပိ န သဗ္ဗံ စက္ခု ပဿတိ၊ အထ ခေါ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတမေဝ။ ယဿ ပန ဝိညာဏံ ပဿတီတိ ¶ မတံ၊ တဿာပိ န သဗ္ဗံ ဝိညာဏံ ¶ ပဿတိ၊ အထ ခေါ စက္ခုနိဿိတမေဝ၊ တဉ္စ အန္တရိတေ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ ယတ္ထ အာလောကဿ ကုဋ္ဋာဒီဟိ ဝိနိဗန္ဓော၊ ယတ္ထ ပန သော နတ္ထိ ဖလိကအဗ္ဘပဋလာဒိမှိ၊ တတ္ထ အန္တရိတေပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧဝ၊ တသ္မာ တံ အနုပ္ပန္နတ္တာ အန္တရိတံ န ပဿတိ။ ဣဒမေဝ စ သန္နိဋ္ဌာနံ၊ ယံ ခေါ စက္ခုဝိညာဏံ ပဿတီတိ။ တဉှိ ဒဿနကိစ္စံ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ။ တေန ဒွါရေန ကရဏဘူတေနာတိ အယမေတ္ထ အဘိသန္ဓိ။ အထ ဝါ နိဿိတကိရိယာ နိဿယဿ ပဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ ဦကာသိရသမူပမန္တိ ဦကာသိရသမာနူပမံ၊ ဦကာသိရပ္ပမာဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စဿ ပတိဋ္ဌာနောကာသဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ပန အတ္တနော ပမာဏဝသေန။ တဉှိ ပရမာဏုပရိယန္တေန ပမာဏေန အတိသုခုမမေဝါတိ။ ဦကာသိရပ္ပမာဏေ ပန ပဒေသေ ဣဒံ ပဝတ္တတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဣဒမေဝ၊ သဗ္ဗာနိပိ သဗ္ဗဋ္ဌာနိကရူပါနိ တတ္ထ ပဝတ္တန္တေဝ။ ဣဒဉ္စ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တန္တံ တံ ပဒေသံ ပူရေတွာ ဧဝ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ဧကူနပဏ္ဏာသကလာပဝသေန စ သဟေဝ ပဝတ္တတိ၊ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတ္တာ ရူပါနံ၊ ဧကေကဿ စ စိတ္တဿ တီသု တီသု ခဏေသု ကမ္မဇရူပါနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနတ္တာ။
၆၅၇။ သုဏာတီတိ သောတန္တိ ဧတ္ထ ကိံ သောတံ သုဏာတိ၊ ဥဒါဟု ဝိညာဏန္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တနုတမ္ဗလောမာစိတေတိ သသမ္ဘာရသောတဗိလဿ အန္တော သုခုမေဟိ တမ္ဗဝဏ္ဏလောမေဟိ သဉ္စိတေ။ အင်္ဂုလိဝေဓကသဏ္ဌာနေ ပဒေသေတိ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကာသဏ္ဌာနမံသယုတ္တေ ပဒေသေ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာဟီတိ သန္ဓာရဏာဒိကိစ္စာဟိ။ အာယုနာ ပရိပါလိယမာနန္တိ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏာဒီဟိ ပရိဝါရိတန္တိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တိဋ္ဌတီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန တံ ပဒေသံ ပူရေတွာ တိဋ္ဌတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဃာယတီတိ ဂန္ဓောပါဒါနံ ကရောတိ။ သာယတီတိ ရသံ ဝိန္ဒတိ။ ဇီဝိတမဝှာယတီတိ ဧတ္ထ ရသဂ္ဂဟဏမူလကတ္တာ အဇ္ဈောဟရဏဿ ဇီဝိတနိမိတ္တံ အဇ္ဈောဟရဏရသော ဇီဝိတံ၊ တံ ¶ အဝှာယတိ တသ္မိံ နိန္နတာယ အဝှာယန္တမိဝ ဟောတိ။ ဥပ္ပလဒလဂ္ဂသဏ္ဌာနေ ပဒေသေတိ မဇ္ဈေ ဆိန္နဿ ဥပ္ပလဒလဿ အဂ္ဂဘာဂသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ။ မလာနန္တိ ကိလေသာဒိမလာနဉ္စေဝ မလဝိသယာနဉ္စ သာသဝဓမ္မာနံ အနုတ္တရိယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တေသု ကာမရာဂနိဒါနကမ္မဇနိတေသု ကာမရာဂဿ စ ဝိသေသပစ္စယေသု ဃာနဇိဝှာကာယေသု ကာယဿ ဝိသေသတော သာသဝပစ္စယတ္တာ သောယေဝ တေသံ အာယောတိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသုခံ အဿာဒေန္တာ သတ္တာ မေထုနမ္ပိ သေဝန္တိ။ အထ ဝါ ကာယိန္ဒြိယဝတ္ထုကာ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဗလဝကာမရာဂါဒိဟေတုဘာဝတော ဝိသေသတော မလာ၊ တေသမယံ အာယော ဟေတူတိ ကာယောတိ ဝုတ္တော။ ဣမသ္မိံ ကာယေတိ ဣမသ္မိံ သသမ္ဘာရကာယေ။ သောပိ ဟိ ကုစ္ဆိတာနံ ကေသာဒိမလာနံ အာယဘာဝတော ကာယောတိ ဝုစ္စတိ။ ယာဝတာ ဥပါဒိန္နကံ အတ္ထီတိ ဣမိနာ ကေသဂ္ဂနခဂ္ဂါဒီသု ¶ ကာယပသာဒဿ အဘာဝမာဟ။ ကပ္ပာသပဋလေ သ္နေဟော ဝိယာတိ ဣမိနာဿ နိရန္တရဘာဝံ။ ဣမေ စ ပန စက္ခာဒယော ရူပါဒိဂေါစရနိန္နတာယ ဝမ္မိကဥဒကအာကာသဂါမသိဝထိကာသင်္ခါတဂေါစရနိန္နတာယ အဟိသုံသုမာရပက္ခိကုက္ကုရသိဂါလာ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝိသမဇ္ဈာသယတာယ ဟိ စက္ခု ဝမ္မိကစ္ဆိဒ္ဒါဘိရတသပ္ပော ဝိယ၊ ဗိလဇ္ဈာသယတာယ သောတံ ဥဒကဗိလာဘိရတသုံသုမာရော ဝိယ၊ အာကာသဇ္ဈာသယတာယ ဃာနံ အဇဋာကာသာဘိရတပက္ခိ ဝိယ၊ ဂါမဇ္ဈာသယတာယ ဇိဝှာ ဂါမာဘိရတကုက္ကုရော ဝိယ၊ ဥပါဒိန္နကဇ္ဈာသယတာယ ကာယော အာမကသုသာနာဘိရတသိဂါလော ဝိယာတိ။ ဝိသမဇ္ဈာသယတာယာတိ စက္ခုဿ ဝိသမဇ္ဈာသယံ ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တာ။ စက္ခုမတော ဝါ ပုဂ္ဂလဿ အဇ္ဈာသယဝသေန စက္ခု ဝိသမဇ္ဈာသယံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။
ဒဋ္ဌု…ပေ… လက္ခဏန္တိ ဧတ္ထ ဒဋ္ဌုံ ကာမေတီတိ ဒဋ္ဌုကာမော တဿ ဘာဝေါ ဒဋ္ဌုကာမတာ၊ ရူပတဏှာယေတံ အဓိဝစနံ။ သာ ¶ ပန အနာဂတေ စက္ခာဒီသု အာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒိကာဝိဇ္ဇာမူလပတ္ထနာသဘာဝါ ပါကဋာ အပါကဋာတိ ဒုဝိဓာ။ တတ္ထ ယာ အယံ ‘‘ဤဒိသံ ဤဒိသဉ္စ သုခုမတမဝိသယဂ္ဂဟဏသမတ္ထံ စက္ခု ဟောတူ’’တိ ဧဝံ ကမ္မာယူဟနတော ပုဗ္ဗေ၊ ပစ္ဆာ ဝါ ဥပ္ပန္နာ ပါကဋာ။ ဣန္ဒြိယဝိသေသံ ပန အနာမသိတွာ အဝိသေသေန ပရိပုဏ္ဏာယတနဘဝသမ္ပတ္တိံ ပတ္ထေတွာ၊ အပတ္ထေတွာ ဝါ တတ္ထ အဝိဂတတဏှာဝသေန ကမ္မံ ကရောန္တဿ အပ္ပဟီနဘာဝေန အနုသယိတာ အပိ ကမ္မသာမတ္ထိယဝိစိတ္တဟေတုဘူတာ အပါကဋာ။ သာ ဒုဝိဓာပိ နိဒါနံ ဥပနိဿယော ယဿ တံ ဒဋ္ဌုကာမတာနိဒါနံ၊ တဒေဝ ကမ္မံ၊ တံ သမုဋ္ဌာနမေတေသန္တိ ဒဋ္ဌုကာမတာနိဒါနကမ္မသမုဋ္ဌာနာနိ၊ ဧဝံဝိဓာနံ ဘူတာနံ ပသာဒေါ ဒဋ္ဌုကာမတာ…ပေ… ပသာဒေါ၊ တံ လက္ခဏမဿ၊ တထာ ဟုတွာ လက္ခီယတီတိ ဝါ ဒဋ္ဌုကာမတာနိဒါနကမ္မသမုဋ္ဌာနဘူတပသာဒလက္ခဏံ။
ဧတ္ထ စ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဒိန္နပဋိသန္ဓိကံ၊ အညံ ဝါ ကမ္မံ စက္ခာဒီနိ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ ဩပပါတိကာနံ ပန ပဋိသန္ဓိက္ခဏေဝ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ နိဗ္ဗတ္တမာနာနံ ပဋိသန္ဓိဇနကမေဝ ကမ္မံ ပရိပုဏ္ဏသကလမတ္တဘာဝံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကထံ ပန ဧကကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တမာနာနံ စက္ခာဒီနံ ဝိသေသောတိ? ကာရဏဿ ဘိန္နတ္တာ။ တံတံဘဝပတ္ထနာဘူတာ ဟိ တဏှာ တံတံဘဝပရိယာပန္နာယတနာဘိလာသတာယ သယံ ဝိစိတ္တရူပါ ဥပနိဿယဘာဝေန တံတံဘဝနိဗ္ဗတ္တကကမ္မဿပိ ဝိစိတ္တဘေဒတံ ဝိဒဟတိ။ ယတော တဒါဟိတဝိသေသံ တထာဝိဓသမတ္ထတာယောဂေန အနေကရူပါပန္နံ ဝိယ အနေကဝိသိဋ္ဌသဘာဝံ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ န စေတ္ထ သမတ္ထတာသမတ္ထတာသဘာဝတော အညာ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကာရဏဝိသေသေန အာဟိတဝိသေသဿ ဝိသိဋ္ဌဖလနိပ္ဖာဒနသမတ္ထတာဘာဝတော ဧကဿေဝ ကမ္မဿ သောဠသာဒိဝိပါကနိဗ္ဗတ္တနဟေတုဘာဝေန စ အယမတ္ထော သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗော။ လောကေပိ ဧကဿေဝ သာလိဗီဇဿ ပရိပုဏ္ဏာပရိပုဏ္ဏတဏ္ဍုလဖလနိဗ္ဗတ္တိဟေတုတာ ¶ ဒိဿတေဝ။ ကိံ ဝါ ဧတာယ ယုတ္တိစိန္တာယ၊ န စိန္တိတဗ္ဗမေဝေတံ။ ယတော ကမ္မဖလံ စက္ခာဒီနိ၊ ကမ္မဝိပါကော စ သဗ္ဗသော ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဉာဏဿ ဝိသယော၊ န အညေသံ အတက္ကာဝစရတ္တာ။ တေနေဝ ဘဂဝတာ ‘‘ကမ္မဝိပါကော အစိန္တေယျော၊ န စိန္တေတဗ္ဗော၊ ယော စိန္တေယျ၊ ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိအာဒီနဝံ (အ။ နိ။ ၄။၇၇) ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိတ္တံ။
ရူပေသု အာဝိဉ္ဆနရသန္တိ အာဝိဉ္ဆနံ ပုဂ္ဂလဿ၊ အာဝဇ္ဇနာဒိဝိညာဏဿ ဝါ တန္နိန္နဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝေါ။ အာဓာရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနန္တိ နိဿယပစ္စယဘာဝတော။ အာလောကာဒိသန္နိဿယေန ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနမ္ပိ ဟိ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇနကာလေ စက္ခုံ နိဿာယ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဧတ္ထာဟ – စက္ခုဝိညာဏုပ္ပတ္တိသမယေ သမ္ဘဝန္တေသု မန္ဒာမန္ဒမဇ္ဈိမာယုကေသု ဧကူနပဏ္ဏာသစက္ခူသု ကတမံ စက္ခုဝိညာဏဿ အာဓာရဘာဝံ ပစ္စနုဘောတီတိ? ဝုစ္စတေ –
‘‘ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ဌာနပ္ပတ္တံ ပုရေဇာတံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ ဒုတိယဘဝင်္ဂံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နံ ဌာနပ္ပတ္တံ ပုရေဇာတံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ တတိယဘဝင်္ဂံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣမိနာ နယေန ယာဝတာယုကံ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၀၀) –
မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေန ဧကစိတ္တက္ခဏာတီတံ စက္ခု ရူပေ ဃဋ္ဋိတွာ ဝိညာဏဿ နိဿယော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒွီသု ဘဝင်္ဂစလနေသု ပုရိမဿ အနန္တရပစ္စယဘူတေန ဘဝင်္ဂစိတ္တေန သဟ ဥပ္ပန္နန္တိ အယမတ္ထော ဣဓ သီဟဠသံဝဏ္ဏနာယံ၊ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ သီဟဠသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ ဝုတ္တော။
တဠာကဂါမမူလဝါသိဒါဌာနာဂတ္ထေရေန ပန ‘‘အာဝဇ္ဇနေန၊ တဿ အနန္တရပစ္စယဘူတေန ဘဝင်္ဂေန ဝါ သဟ ဥပ္ပန္နံ စက္ခု’’န္တိ ¶ ဝုတ္တံ၊ တံ ဒုဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ သတိ အညသ္မိံ ဃဋ္ဋိတေ အညံ စက္ခုဝိညာဏဿ နိဿယော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝဉ္စ ဘဝင်္ဂစလနတော ဟေဋ္ဌာ တတိယစတုတ္ထေဟိ ယာဝ တေရသမစိတ္တေန သဟ ဥပ္ပန္နမ္ပိ နိဿယော ဟောတီတိ အာပဇ္ဇေယျ၊ န စေတံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တတိယစတုတ္ထစိတ္တတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နံ ကေသဉ္စိ ဝီထိစိတ္တာနံ ဒွါရဘာဝံ န ဂစ္ဆတိ နိရုဒ္ဓတ္တာ ¶ ၊ မနောဒွါရဿ နိရုဒ္ဓဿေဝ ဒွါရဘာဝဿ ဒဿနတော။ ယဒိ သိယာ ‘‘ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ ဒုတိယဘဝင်္ဂံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိဝစနတော ‘‘ဧကစိတ္တက္ခဏာတီတမေဝ နိဿယောတိ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ ဣဒမ္ပိ ဧကစိတ္တက္ခဏာတီတံ နိဿယောတိ ယုဇ္ဇတီတိ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘တဿ အနန္တရပစ္စယဘူတေန ဘဝင်္ဂေန ဝါ’’တိ ဝစနံ ယုဇ္ဇေယျ၊ တေန ဟိ ‘‘စိတ္တက္ခဏဒွယာတီတမ္ပိ နိဿယော’’တိ ပဋိညာတံ သိယာ၊ တသ္မာ နာယံ ထေရဿ အဓိပ္ပာယောတိ ဒိဿတိ။ ‘‘ဧကစိတ္တက္ခဏာတိက္ကမော’’တိ စ အနတီတေကစိတ္တက္ခဏဿ ဒုဗ္ဗလတာယ ဧကစိတ္တက္ခဏာတိက္ကမေန တဿ ဗလဝဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုစ္စတိ၊ န ပန ဒွိတိစတုစိတ္တက္ခဏာတီတာနံ နိဿယဘာဝါဘာဝတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ‘‘သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနိ စုတိအာသန္နာနိ တဒုဒ္ဓံ ကမ္မဇရူပဿ အနုပ္ပတ္တိတော ဧကသ္မိံယေဝ ဟဒယဝတ္ထုသ္မိံ ဝတ္တန္တီ’’တိ၊ တသ္မာ တံ ထေရဿ မနောရထမေဝါတိ န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။
သဟဇာတေသု ဗဟူသု ပသာဒေသု ကိံ ဧကော နိဿယော ဟောတိ၊ ဥဒါဟု သဗ္ဗေယေဝါတိ? နနု ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဧကမ္ပိ စက္ခု ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ၊ ကတမံ ပန တန္တိ? ယံ တတ္ထ ဝိသဒံ ဟုတွာ ရူပါဘိဃဋ္ဋနာရဟံ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသီဟဠသံဝဏ္ဏနာယံ ပန ‘‘သဗ္ဗေယေဝ နိဿယာ ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ယဒိ ဧဝံ ‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’န္တိ ဧတ္ထ ‘ရူပေ စာ’တိ ဝစနံ ဝိယ ‘စက္ခူနီ’တိပိ ဗဟုဝစနံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ¶ အနုယောဂံ ကတွာ တံဝိသောဓနတ္ထံ ‘သသမ္ဘာရစက္ခုဒွယနိဿိတံ ပသာဒဒွယံ နိဿာယ ဧကမေဝ ဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဂဏှေယျု’န္တိ ဣမံ ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ နိရာကရောန္တေန ဘဂဝတာ ဗဟုဝစနမကတွာ ‘ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’တိအာဒီသု (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂) ဝိယ သာမညဝသေန ဧကဝစနံ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန တဒေဝ သီဟဠသံဝဏ္ဏနာဝစနံ အနိစ္ဆန္တေန ‘‘ဧကမ္ပိ စက္ခု ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ရူပံ ပန အနေကမေဝ ပစ္စယဘာဝဝိသေသတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ စေဝ အမှေဟိပိ ဟေဋ္ဌာ ဝိဘာဝိတန္တိ။ ယေသံ ဘူတာနမယံ ပသာဒေါ၊ တေယေဝ ဣမဿ အာသန္နကာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒဋ္ဌု…ပေ… ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ သောတပသာဒါဒီနမ္ပိ လက္ခဏာဒိနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ယောဇေတဗ္ဗော။
၆၅၈။ ကေစီတိ မဟာသင်္ဃိယေသု ဧကစ္စေ။ စက္ခာဒီသု တေဇာဒိအဓိကတာ နာမ တန္နိဿယဘူတာနံ တဒဓိကတာယာတိ ဒဿေန္တော ‘‘တေဇာဓိကာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေဇာဓိကာနန္တိ ပမာဏဝသေန စတုန္နံ ဓာတူနံ သမာနဘာဝေပိ ကိစ္စဝသေန တေဇောဓာတုအဓိကာနံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ အာကာသ ¶ …ပေ… သေသကာတိ အာကာသာဓိကာနံ ဘူတာနံ ပသာဒေါ သောတံ၊ ဝါယုအဓိကာနံ ဃာနံ၊ တောယာဓိကာနံ ဇိဝှာ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသင်္ခါတပထဝါဓိကာနံ ကာယောတိ အတ္ထော။
၆၅၉။ ဧဝံ ပန ဝဒန္တာနံ ကိံ ဥတ္တရန္တိ အာဟ ‘‘တေ ပနာ’’တိအာဒိ။ သုတ္တံ အာဟရထာတိ န တုမှာကံ ဝစနမတ္တေနေဝ အယမတ္ထော သက္ကာ သဒ္ဓါတုံ၊ တဿ ပန ပရိဒီပကံ သုတ္တမာဟရထ။ သုတ္တေ ဟိ အာဟဋေ တဿ နေယျတ္ထတံ နီတတ္ထတံ ဝိစာရေတွာ ယဒိ တဿ ဝသေန အယမတ္ထော ပညာယေထ ¶ ၊ ဂဏှေယျာမ နန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သုတ္တမေဝ…ပေ… ကိဉ္စိပီတိ ဣတော စိတော စ သုတ္တံ ဂဝေသမာနာပိ အဒ္ဓါ ဧကန္တေန ကိဉ္စိပိ ဧကဂါထာပဒမတ္တမ္ပိ တဒတ္ထပရိဒီပကံ သုတ္တံ န ဒက္ခိဿန္တေဝ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ တာဒိသဿေဝ သုတ္တန္တဿ အဘာဝတော။
၆၆၀။ ကိဉ္စာပိ သုတ္တန္တဝသေန အယမတ္ထော န ဒိဿတိ၊ ယုတ္တိတော ပန ဒိဿတီတိ စေ၊ တမ္ပိ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝိသေသေ သတီ’’တိအာဒိ။ ဘူတာနဉှိ ဝိသေသေ သတိ ပသာဒေါ ကထံ ဘဝေ၊ နေဝ ဘဝေယျ၊ န စ ဘဝေယျ၊ ကိံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘သမာနာနဉှိ ဘူတာနံ၊ ပသာဒေါ ပရိဒီပိတော’’တိ။ ယသ္မာ သမာနာနမေဝ ဘူတာနံ ပသာဒေါ ပေါရာဏေဟိ ပရိဒီပိတော၊ န ဝိသမာနာနံ။ ပထဝီဓာတုအဓိကကလာပဿ ဟိ ကက္ခဠတ္တာ၊ အာပေါဓာတုအဓိကကလာပဿ ဝိဿန္ဒနတော၊ တေဇောဓာတုအဓိကကလာပဿ ပရိဂ္ဂယှမာနတ္တာ၊ ဝါယောဓာတုအဓိကကလာပဿ စ ဝိဿရဏတော န တေသု ပသာဒေါ ပတိဋ္ဌာတုံ သက္ကောတိ၊ တသ္မာ တေသံ ကိစ္စတော သမာနာနံယေဝ ပသာဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ န ဝိသမာနာနန္တိ။
၆၆၁-၂။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ပသာဒါနံ ဝိသေသတာတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပသာဒဝတ္ထုကာနံ ဘူတာနံ ဝိသေသေန န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဧတေသံ ပသာဒနိဿယဘူတာနံ ဣဒမူနံ၊ ဣဒမဓိကန္တိ ဧတံ ဝိသေသပရိကပ္ပနံ သဗ္ဗသော သဗ္ဗာကာရေန ပဟာယ ဉေယျာ ကမ္မဝိသေသေန ပသာဒါနံ ဝိသေသတာ။ ယထာ အဝိသေသေပိ ဘူတာနံ ရူပါနံ ရသာဒယော အညမညဝိသဒိသာ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ စက္ခာဒယောပိ ဘူတဝိသေသာဘာဝေပိ အညမညဝိသဒိသာ ဟောန္တိ။ သော ပနာယံ ဝိသိဋ္ဌဘာဝေါ ကမ္မဝိသေသေန ဝိညာတဗ္ဗော။ ဧကမ္ပိ ဟိ ကမ္မံ ပဉ္စာယတနိကတ္တဘာဝပတ္ထနာနိပ္ဖန္နံ စက္ခာဒိဝိသေသဟေတုတာယ အညမညဿ အသာဓာရဏဝိသိဋ္ဌံ ¶ သာမတ္ထိယဝိသေသတော။ န ဟိ ယေန ဝိသေသေန စက္ခုဿ ပစ္စယော၊ တေနေဝ သောတဿ ဟောတိ ဣန္ဒြိယန္တရဘာဝပ္ပတ္တိတော။ ‘‘ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ မဟဂ္ဂတာ စေတနာ ကဋတ္တာရူပါနံ ကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝစနတော ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ¶ သဗ္ဗေသံယေဝ ကဋတ္တာရူပါနံ ဧကာ စေတနာ ကမ္မပစ္စယော ဟောတီတိ ဝိညာယတိ။ နာနာစေတနာယ ဟိ တဒါ ဣန္ဒြိယုပ္ပတ္တိယံ သတိ ပရိတ္တေန စ မဟဂ္ဂတေန စ ကမ္မေန ကဋတ္တာရူပံ အာပဇ္ဇေယျ၊ န စေကာ ပဋိသန္ဓိ အနေကကမ္မနိဗ္ဗတ္တာ ဟောတီတိ သိဒ္ဓမေကေန ကမ္မေန အနေကိန္ဒြိယုပ္ပတ္တိ ဟောတီတိ။ ‘‘န ဟိ ဘူတဝိသေသေန၊ ဟောတိ တေသံ ဝိသေသတာ’’တိ ဣဒံ နိဂမနဝသေန ဝုတ္တံ။
၆၆၃။ ဧဝံ ကမ္မဝိသေသတော ဝိသိဋ္ဌေသု စ ဧတေသု အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေပိ အယံ ဝိသေသောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝမေတေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပတ္တဂါဟကန္တိ အသမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကံ အတ္တနော နိဿယေန သဟ အနလ္လီယနနိဿယေ ဧဝ ရူပါဒိဝိသယေ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော။ ကေစိ ပန တမ္ပိ ‘‘သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ သာန္တရေ အဓိကေ စ ဝိသယေ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော။ ယဒိ ဟိ စက္ခုသောတာနိ သမ္ပတ္တဝိသယမေဝ ဂဏှန္တိ၊ စက္ခုပသာဒတော ဝိစ္ဆိန္နဒေသေ ဌိတေသု တာရကာဒီသု နိဿယဝသေန စ ပမာဏတော အဓိကေသု စန္ဒမဏ္ဍလာဒီသု ရူပါယတနေသု သောတပသာဒတော စ ဝိစ္ဆိန္နဒေသသမ္ဘူတေသု ဥဒရစမ္မသန္ဓိစမ္မာဒိအန္တရိတေသု ကုစ္ဆိသဒ္ဒသန္ဓိသဒ္ဒါဒီသု ပုထုလေသု စ သမုဒ္ဒသဒ္ဒါဒီသု သဒ္ဒါယတနေသု ဝိညာဏုပ္ပတ္တိ န သိယာ သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကာနံ ကာယိန္ဒြိယာဒီနံ တထာ အဒဿနတော။
ဧတ္ထ စ ဝဒေယျ – အဓိဋ္ဌာနတော ဗဟိန္ဒြိယဿ ပဝတ္တိ ဟောတီတိ သမ္ပတ္တဝိသယမေဝ ယတ္တကံ ဝိသယံ၊ တတ္တကံ ဝိသယံ ဂဟဏာကာရံ ဖရိတွာ ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ အသိဒ္ဓမေတံ ‘‘သာန္တရေ ¶ အဓိကေ စ ဝိသယေ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော’’တိ? တံ န၊ အဓိဋ္ဌာနတော ဗဟိ ဣန္ဒြိယုပ္ပတ္တိယာ ဧဝ အဘာဝါ။ အဓိဋ္ဌာနဒေသေ ဧဝ ဟိ ဣန္ဒြိယံ ပဝတ္တတိ တတ္ထ ကိစ္စာဒိပ္ပယောဂဒဿနတော။ သတိ စ ဧတဿ ဗဟိ ပဝတ္တိယံ အဓိဋ္ဌာနေ ပိဟိတေပိ ဝိသယဂ္ဂဟဏံ သိယာ၊ တသ္မာ အဓိဋ္ဌာနဒေသေ ဌိတာနံယေဝ စက္ခုသောတာနံ အသမ္ပတ္တဝိသယဿေဝ ဂဟဏတော နာသိဒ္ဓမေတံ ‘‘သာန္တရေ အဓိကေ စ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော’’တိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘သဗ္ဗဂေါစရယောဂေပိ၊ ဒိဋ္ဌံ ရူပရဝေသု ယံ၊
ဝိစ္ဆိန္နပုထုဝိညာဏံ၊ သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟဗာဓက’’န္တိ။
တဿတ္ထော – သဗ္ဗေသံ စက္ခာဒီနံ ဂေါစရေန ရူပါဒိနာ ယောဂေ ဧကကာရိယသာဓကတ္တာ သမ္ဗန္ဓေ ဃဋ္ဋနေ ¶ ဝါ သမာနေ သတိ ရူပရဝေသု ရူပသဒ္ဒါယတနေသု ဝိသယဘူတေသု စက္ခာဒိတော ဒူရဘာဝေန စေဝ ကေနစိ အနန္တရိတဘာဝေန စ ဝိစ္ဆိန္နေသု ပမာဏတော ပုထုလေသု စ ဝိသယေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ယံ ဝိညာဏံ၊ တံ စက္ခုသောတာနံ သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟဿ သမ္ပတ္တဂ္ဂဟဏဿ ဗာဓကန္တိ။
အပိစ ယဒိ စက္ခု သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကံ သိယာ၊ အတ္တနော မဏ္ဍလေ ဌိတံ ဝဏ္ဏမ္ပိ ပဿေယျ။ တထာ အက္ခိပုဋေ အဉ္ဇနံ ပခုမမူလေ အက္ခိဝဏ္ဏံ ပခုမမူလေ ဃဋ္ဋိယမာနံ အဉ္ဇနသလာကမ္ပိ ပဿေယျ၊ န စ ပနေတံ ဒိဿတိ၊ တသ္မာ တန္နိဿယေ ဒေသေ ဌိတမေဝ ဝိသယံ ဂဏှာတိ။ သောတာယတနမ္ပိ ယဒိ သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကံ အဘဝိဿ၊ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ သဒ္ဒါယတနံ သောတဝိညာဏဿ ကဒါစိပိ အာရမ္မဏပစ္စယော န သိယာ။ န ဟိ ဗဟိဒ္ဓါ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထိ။ ပဋ္ဌာနေ စ ‘‘သဒ္ဒါယတနံ သောတဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂) အဝိသေသေနေဝ သဒ္ဒဿ သောတဝိညာဏာရမ္မဏဘာဝေါ ဝုတ္တော ¶ ။ ကိဉ္စ ယဒိ သောတံ သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကံ သိယာ၊ အတ္တနော ဝိသယပဒေသေယေဝ ဂဟေတဗ္ဗတော ဂန္ဓဿ ဝိယ သဒ္ဒဿာပိ ဒိသာဒေသဝဝတ္ထာနံ န သိယာ။ ဧဝဉ္စ သဒ္ဒါနုသာရေန ကဏ္ဍံ ပါတေန္တဿ သဒ္ဒဝေဓိနော အတ္တနော ကဏ္ဏဗိလေယေဝ သရပါတနံ သိယာ၊ တသ္မာ ယတ္ထ ဥပ္ပန္နော သဒ္ဒေါ၊ တတ္ထေဝ ဌိတော သောတပထေ အာပါထမာဂစ္ဆတိ။
ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဒူရေ ဌိတေဟိ ရဇကာဒိသဒ္ဒါ စိရေန သုယျန္တိ။ အသမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကတ္တေ ဟိ ဒူရာသန္နဒေသဝတ္တီနံ သမကမေဝ သဝနေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? နယိဒမေဝံ ဒူရာသန္နာနံ ယထာပါကဋေ သဒ္ဒေ ဂဟဏဝိသေသတော။ ယထာ ဟိ ဒူရာသန္နာနံ ဝစနသဒ္ဒေ ယထာပါကဋေဝ ဂဟဏဝိသေသတော အက္ခရဝိသေသနံ ဂဟဏံ၊ အဂ္ဂဟဏဉ္စ ဟောတိ၊ ဧဝံ ရဇကာဒိသဒ္ဒေပိ အာသန္နဿ အာဒိတော ပဘုတိ ယာဝ အဝသာနာ ကမေန ပါကဋီဘူတေ၊ ဒူရဿ စ အဝသာနေ၊ မဇ္ဈေ ဝါ ပိဏ္ဍဝသေန ပဝတ္တိပါကဋီဘူတေ ယထာပါကဋံ နိစ္ဆယဂ္ဂါဟကာနံ သောတဝိညာဏဝီထိယာ ပရတော ပဝတ္တာနံ မနောဒွါရိကဇဝနာနံ ဂဟဏဝိသေသတော လဟုကံ သုတော၊ စိရေန သုတောတိ အဘိမာနော ဟောတိ။ သောတဝိညာဏပ္ပဝတ္တိ ပန ဥဘယတ္ထ သမာနာ သဒ္ဒဿ ဥပ္ပန္နဒေသေ ဌိတဿ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေယေဝ သောတာပါထဂမနတော။ ယဒိ သဒ္ဒဿ ဘူတပရမ္ပရာယ သမန္တတော ပဝတ္တိ နတ္ထိ၊ ကထံ ပဋိဃောသုပ္ပတ္တီတိ? ဒူရေ ဌိတောပိ သဒ္ဒေါ အညတ္ထ ပဋိဃောသုပ္ပတ္တိယာ၊ ဘာဇနာဒိစလနဿ စ ပစ္စယော ဟောတိ အယောကန္တော ဝိယ အယောစလနဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သေသံ…ပေ… ဂါဟကန္တိ ယံ ပန အဝသေသံ ဃာနဇိဝှာကာယသင်္ခါတံ ပသာဒတ္တယံ၊ တံ သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကံ ¶ ဟောတိ နိဿယဝသေန စေဝ သယဉ္စ အတ္တနော နိဿယေ အလ္လီနေယေဝ ဝိသယေ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော။ ဂန္ဓရသာနံ နိဿယေသု ဃာနဇိဝှာနိဿယေဟိ သဟ အလ္လီနာယေဝ ဂန္ဓရသာ ဝိညာယန္တိ ¶ ။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဉ္စ ဘူတတ္တယရူပံ ကာယနိဿယေန အလ္လီနမေဝ ဝိညာယတီတိ။
ဝဏ္ဏဝိကာရမာပဇ္ဇမာနန္တိ ဒေါသာဒီဟိ ကာရဏေဟိ အမနာပဝဏ္ဏဿ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ။ ဟဒယင်္ဂတဘာဝန္တိ စိတ္တဂတံ အဇ္ဈာသယံ။ ပကာသေတီတိ ရူပမိဝ ပကာသံ ကရောတိ၊ သဝိဂ္ဂဟမိဝ ဒဿေတီတိ အတ္ထော။ အနေကတ္ထတ္တာ ဟိ ဓာတူနံ ပကာသနတ္ထော ဧဝ ရူပ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တံ ပန ရူပန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ စက္ခုမှိ၊ စက္ခုဿ ဝါ ပဋိဟနနံ လက္ခဏမေတဿာတိ စက္ခုပဋိဟနနလက္ခဏံ။ ဧဝံ သောတပဋိဟနနလက္ခဏန္တိအာဒီသုပိ။ ပဋိဟနနဉ္စေတ္ထ ဝိသယဝိသယီနံ အညမညာဘိမုခဘာဝေါ ယောဂျဒေသာဝဋ္ဌာနံ ပဋိဃာတော ဝိယာတိ ကတွာ။ ယထာ ပဋိဃာတေ သတိ ဒုဗ္ဗလဿ စလနံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဝိသယာဘိမုခဘာဝေ သတိ ဝိသယိနော တံသမ္ဗန္ဓဿ စ ဝတ္ထုရူပဿ၊ တန္နိဿိတဿ စ ဘဝင်္ဂဿ စလနံ ဟောတိ။ သော ရူပဿ စက္ခုမှိ၊ စက္ခုဿ ဝါ ရူပေ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ယမှိ စက္ခုမှိ အနိဒဿနမှိ သပ္ပဋိဃမှိ ရူပံ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ ပဋိဟညိ ဝါ၊ ယံ စက္ခု အနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ ရူပမှိ သနိဒဿနမှိ သပ္ပဋိဃမှိ ပဋိဟညိ ဝါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၅၉၇) စ အာဒိ။ ဝိသယဘာဝေါ အာရမ္မဏပစ္စယတာ။ ဂေါစရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ အနညထာဘာဝေါ ဝိသယတာ၊ တဗ္ဗဟုလတာ ဂေါစရဘာဝေါတိ အယံ ဝိသယဂေါစရာနံ ဝိသေသော။ သဒ္ဒါယတီတိ ဥဒါဟရီယတိ၊ သကေဟိ ဝါ ပစ္စယေဟိ သောတဝိညေယျဘာဝံ ဥပနီယတီတိ အတ္ထော။ အတ္တာနံ ဂန္ဓယတီတိ သုဂန္ဓံ၊ ဒုဂ္ဂန္ဓန္တိ ဝါ အတ္တာနံ ပကာသေတိ။ တေနာဟ ‘‘သူစယတီ’’တိ။
၆၆၄။ ဣတ္ထိယာ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ။ ယထာ စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ပုရိသဿပိ ဟောန္တိ၊ နယိဒံ တထာ။ ဣဒံ ပန နိယမေန ဣတ္ထိယာ ဧဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဣတ္ထိန္ဒြိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ပုရိသိန္ဒြိယေပိ။ ဣတ္ထိယာ ဘာဝေါ၊ ဣတ္ထီတိ ဘဝတိ ဧတေန စိတ္တံ ¶ ၊ အဘိဓာနံ ဝါတိ ဣတ္ထိဘာဝေါ။ ပဋိသန္ဓိသမုဋ္ဌိတောတိ ပဋိသန္ဓိယံယေဝ သမုဋ္ဌိတော၊ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန သဟ ဧကက္ခဏေ သမုဋ္ဌိတော။ ဧတေန ဌပေတွာ လိင်္ဂပရိဝတ္တနံ စက္ခုန္ဒြိယာဒီနိ ဝိယ ဣမဿ အပါတုဘာဝမာဟ။ ယဉ္စေတံ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီတိ ယံ ပနေတံ ဣန္ဒြိယဖလဘူတံ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိ။ အာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန ဣတ္ထိနိမိတ္တဣတ္ထိကုတ္တဣတ္ထာကပ္ပာနံ သင်္ဂဟော။ တတ္ထ ဝိသဒအဝိသဒဟတ္ထပါဒါဒိတာ သဏ္ဌာနံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ။ ဣတ္ထီနဉှိ ဟတ္ထပါဒဂီဝါဥရအာဒိသဏ္ဌာနံ န ပုရိသာနံ ဝိယ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ¶ တာသံ ဟေဋ္ဌိမကာယော ဝိသဒေါ၊ ဥပရိမကာယော အဝိသဒေါ၊ ဟတ္ထပါဒါ ခုဒ္ဒကာ၊ မုခံ ခုဒ္ဒကံ၊ ထနမံသာ အဝိသဒါ၊ တာ နိမ္မဿုဒါဌိကာ။ ကေသဗန္ဓဝတ္ထဂ္ဂဟဏဉ္စ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ။ ဒဟရကာလေပိ သုပ္ပကမုသလကာဒီဟိ ကီဠာ မကစိဝါကေန သုတ္တကန္တနန္တိ စ ဧဝမာဒိ ဣတ္ထိကုတ္တံ၊ ဣတ္ထိကိရိယာတိ အတ္ထော။ အဝိသဒဋ္ဌာနဂမနာဒိအာကာရော ဣတ္ထာကပ္ပော။ ပုရိသမ္ပိ ဟိ အဝိသဒံ ဒိသွာ မာတုဂါမော ဝိယ တိဋ္ဌတိ နိပဇ္ဇတိ နိသီဒတိ ခါဒတိ ဘုဉ္ဇတီတိ ဝဒန္တိ။ ဣဒံ ပန ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိပရိဒီပနံ အကုသလန္တိ ဝတွာ အညထာပိ ဝဏ္ဏေန္တိ အာစရိယာ။ ကထံ? ယောနိပဒေသော ဣတ္ထိလိင်္ဂံ၊ သရာဓိပ္ပာယာ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ၊ အဝိသဒဋ္ဌာနဂမနာဒယော ဣတ္ထိကုတ္တံ၊ ဣတ္ထိသဏ္ဌာနံ ဣတ္ထာကပ္ပောတိ။ ဧတ္ထ စ အဓိပ္ပာယော နာမ ပုရိသသ္မိံ မေထုနတဏှာ။ သာ ဟိ တာသံ နိစ္စံ ဗလဝတရာ ပဝတ္တတိ၊ အတော သာပိ ဣတ္ထီတိ သဉ္ဇာနနဿ နိမိတ္တတာယ ‘‘ဣတ္ထိနိမိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စာပိ ဣတ္ထီတိ သညာဏဿ နိမိတ္တတာယ ကုတ္တာကပ္ပာနမ္ပိ နိမိတ္တေယေဝ အန္တောဂဓတာ၊ တထာပိ တေသံ ဝိသုံ ဂဟဏတော သရာဓိပ္ပာယာ ဧဝ နိမိတ္တဘာဝေန အဓိပ္ပေတာ။
၆၆၅။ ကိံ ပနေတံ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဝိယ ပဋိသန္ဓိသမုဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စေဝါ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနိ ယထာသကံ ကမ္မာဒိနာ ပစ္စယေန သမုဋ္ဌဟန္တိ ¶ ၊ ယေဘုယျေန ပန ဣတ္ထိန္ဒြိယသဟိတေယေဝ သန္တာနေ တံတဒါကာရာ ဟုတွာ သမ္ဘဝန္တိ၊ ဣတရတ္ထ စ န ဘဝန္တီတိ တေသံ တဗ္ဘာဝဘာဝိတံ ဥပါဒါယ ‘‘ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စေဝ ဇာယန္တီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝက္ခတိ ‘‘ဣတ္ထိ…ပေ… ကာရဏဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဤဒိသေနေဝ ကာရဏဘာဝသင်္ခါတေန အဓိပတိဘာဝေန တဿ ဣန္ဒြိယတာ ဝုတ္တာ ဣန္ဒြိယသဟိတေ သန္တာနေ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိအာကာရရူပပစ္စယာနံ အညထာ အနုပ္ပာဒနတော၊ န ပန ဣန္ဒြိယာဒိပစ္စယသမ္ဘဝတော။ တထာ ဟေတံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဝိယ ဧကကလာပဂတာနံ အာဟာရော ဝိယ ကလာပန္တရရူပါနံ ဥပတ္ထမ္ဘကမနုပါလကံ ဝါ န ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဇီဝိတိန္ဒြိယအာဟာရာနံ ဝိယ ဣမဿ ဣန္ဒြိယပစ္စယတာ၊ အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယတာ စ ပါဠိယံ န ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ပစ္စယန္တရာဓီနာနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနိ၊ တသ္မာ ယတ္ထဿ အာဓိပစ္စံ၊ တံသဒိသေသု မတစိတ္တကတရူပေသုပိ တံသဏ္ဌာနတာ ဒိဿတိ။ ယသ္မာ ပနေတေ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ဇာယန္တာပိ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ပဋိသန္ဓိယံ န သမုဋ္ဌဟန္တိ၊ ပဝတ္တေယေဝ သမုဋ္ဌဟန္တိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ပဝတ္တေ…ပေ… ပဋိသန္ဓိယ’’န္တိ။
၆၆၆-၇။ သံသေဒဇဩပပါတိကာနံ ပန ကိဉ္စိ ဣတ္ထိန္ဒြိယေန သဟ ပဋိသန္ဓိယမေဝ နိဗ္ဗတ္တတိ။ န စာတိ စ-ကာရော ဝစနီယန္တရသမုစ္စယေ။ ‘‘ကိဉ္စာ’’တိ ဣမဿ အတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ ¶ လိင်္ဂါဒိအာကာရေသု ရူပေသု ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညေယျံ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒယော စက္ခုဝိညေယျာ ဟောန္တီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန တတော အညာနိ ယထာယောဂံ သောတဝိညေယျာနိ စေဝ မနောဝိညေယျာနိ စ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘န ဝါ’’တိ။ ယထာဝုတ္တော ပပဉ္စော ပုရိသိန္ဒြိယေပိ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗောတိ အတိဒေသံ ကရောန္တော အာဟ ‘‘ဧသေဝါ’’တိအာဒိ။ သေသေပီတိ ဧတ္တကေယေဝ ဝုတ္တေ ဣတော သေသေသု သဗ္ဗေသုပီတိ ကဒါစိ ကောစိ စိန္တေယျာတိ အာဟ ‘‘ပုရိသိန္ဒြိယေ’’တိ ¶ ။ ပဌမကပ္ပာနန္တိ ပဌမကပ္ပိကနရာနံ။ တေသဉှိ အာဘဿရလောကတော စဝိတွာ ဣဓူပပန္နာနံ ဒီဃဿ ကာလဿ အစ္စယေန ဩဠာရိကံ အာဟာရံ အာဟရတံ မုတ္တကရီသေသု သဉ္ဇာတေသု တေသံ နိက္ခမနတ္ထာယ ဝဏမုခါနိ ဘိဇ္ဇန္တိ၊ ပုရိသဿ ပုရိသဘာဝေါ၊ ဣတ္ထိယာ စ ဣတ္ထိဘာဝေါ ပါတုရဟောသိ။ တထာ ဟိ ပုရိမတ္တဘာဝေသု ပဝတ္တဥပစာရဈာနာနုဘာဝေန ယာဝ သတ္တသန္တာနေ ကာမရာဂဝိက္ခမ္ဘနဝေဂေါ န ပဋိပဿမ္ဘတိ၊ န တာဝ ဗလဝကာမရာဂူပနိဿယာနိ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနိ ပါတုရဟေသုံ။ ယဒါ ပနဿ ဝိစ္ဆိန္နတာယ ဗလဝကာမရာဂေါ လဒ္ဓါဝသရော အဟောသိ၊ တဒါ တဒူပနိဿယာနိ တာနိ သတ္တာနံ သန္တာနေ သဉ္ဇာယန္တိ။
၆၆၈။ ပရတောတိ ပဌမကပ္ပတော အပရဘာဂေ။ ပဝတ္တေ…ပေ… ပရိဝတ္တတီတိ ယထာ တံ သောရေယျကသေဋ္ဌိပုတ္တဿ ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ အပိ-သဒ္ဒေန ပဌမပါရာဇိကာယံ ဝိနီတဝတ္ထုပါဠိယံ အာဂတဘိက္ခုဿ၊ ဘိက္ခုနိယာ ဝိယ စ ပဋိသန္ဓိယံ သမုဋ္ဌိတဿပိ ပဝတ္တေ ပရိဝတ္တနံ ဒီပေတိ။ ယထာဟ –
‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရဿ ဘိက္ခုနော ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုဘူတံ ဟောတိ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရိဿာ ဘိက္ခုနိယာ ပုရိသလိင်္ဂံ ပါတုဘူတံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၉)။
ယဿ ပန ပဋိသန္ဓိယံ ဒွီသု ဧကမ္ပိ န သမုဋ္ဌိတံ၊ သော အဘာဝကော နာမ၊ တဿ ပဝတ္တိယမ္ပိ ဣန္ဒြိယုပ္ပတ္တိ န ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၆၆၉။ ကိံ ပနေတဿ ဥဘယဿပိ နိဗ္ဗတ္တိယာ၊ ဝိနာသနဿ စ ကာရဏံ၊ ယတော ဣဒံ သမုဋ္ဌာတိ၊ ပရိဝတ္တတီတိ စ ဝုစ္စတီတိ ဣမံ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘မဟတာ ပါပကမ္မေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မဟတာတိ ပရဒါရိကကမ္မာဒိနာ မဟာဗလေန။ ပါပကမ္မေန ¶ ဥပနိဿယဘူတေန ¶ ။ မဟတာ ကုသလေနေဝါတိ ဣဒံ သုဂတိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒုဂ္ဂတိယံ ပန ဥဘယမ္ပိ အကုသလကမ္မေနေဝ ဇာယတိ။
၆၇၀။ ဣန္ဒြိယေ ဝိနဋ္ဌေ ဧကန္တေနေဝ လိင်္ဂမ္ပိ ဝိနဿတေဝါတိ အာဟ ‘‘ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဝိနဿတီ’’တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – ဣမေသု ဒွီသု ပုရိသိန္ဒြိယံ ဥတ္တမံ၊ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဟီနံ၊ ပုရိသိန္ဒြိယဿ အန္တရဓာနံ မဟန္တေန အကုသလေန ကမ္မေန ဟောတိ၊ သမုဋ္ဌာနံ မဟန္တေန ကုသလကမ္မေန၊ ဣတ္ထိန္ဒြိယဿ အန္တရဓာနံ ဒုဗ္ဗလာကုသလေန၊ သမုဋ္ဌာနမ္ပိ ဒုဗ္ဗလကုသလေန၊ ဒုဂ္ဂတိယံ ပန ဥဘယဿာပိ အန္တရဓာနံ၊ သမုဋ္ဌာနဉ္စ အကုသလေနေဝ ဟောတီတိ။ ယဒိ သုဂတိယံ ဣတ္ထိန္ဒြိယမ္ပိ ကုသလေနေဝ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ ကထဉ္စရဟိ ‘‘ပရဒါရိကကမ္မံ ကတွာ နိရယေ ပစ္စိတွာ တေနေဝ ပါပကမ္မေန ပဉ္စသတက္ခတ္တုံ မနုဿလောကေ ဣတ္ထီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိအာဒိဝစနန္တိ? နာယံ ဝိရောဓော နိဿန္ဒဖလဝသေန ဝုတ္တတ္တာ။ တထာ ဟိ ပဋိသန္ဓိယံ တာဝ ပုရိသိန္ဒြိယနိဗ္ဗတ္တနာရဟမ္ပိ ကမ္မံ ကဒါစိ ပရဒါရိကာဒိနာ ဗလဝပါပကမ္မေန ပဋိဗာဟိတသာမတ္ထိယံ အဿ၊ တဒါ အတ္တနော ပုရိသိန္ဒြိယနိဗ္ဗတ္တနေ အသမတ္ထတာယ ဣတ္ထိန္ဒြိယမေဝ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ ပဝတ္တိယံ ပန အတ္တနော ဗလဝဘာဝေန ဣတ္ထိန္ဒြိယူပနိဿယံ ပရဒါရိကမကုသလကမ္မံ ပဋိဗာဟိတွာ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ ပုရိသိန္ဒြိယံ သမုဋ္ဌာပေန္တံ ကဒါစိ လဒ္ဓသာမဂ္ဂိတာသဉ္ဇာတဗလဝိသေသေန ပရဒါရိကာဒိနာ ကမ္မေန ပဋိဗာဟိတသာမတ္ထိယံ ဘဝေယျ၊ တဒါ အတ္တနော ဒုဗ္ဗလတာယ ပုရိသိန္ဒြိယံ န နိဗ္ဗတ္တေတိ ¶ ၊ ဣတ္ထိန္ဒြိယမေဝ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ ဧဝံ ပရဒါရိကာဒိကမ္မူပနိဿယေန ဣတ္ထိန္ဒြိယဿ နိဗ္ဗတ္တနတော တံ တေန နိဗ္ဗတ္တိတံ ကတွာ ဝုစ္စတိ။
၆၇၁-၂။ ယဒါ ပန တံ ကမ္မံ ပုန သာမဂ္ဂိပဋိလာဘတော၊ ပရိက္ခီဏပါပကမ္မတာယ ဝါ ဗလဝပ္ပတ္တံ အဘဝိဿ၊ တဒါ ဒိန္နဝေဓံ ဝိယ ရုက္ခံ တဒပဂမေ အတ္တနော ဗလာနုရူပံ ပုရိသိန္ဒြိယံ နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပန အတ္တနော ကာရဏာဘာဝတော နုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥဘယဿ ပန နိဗ္ဗတ္တိယမ္ပိ ဝိသဒိသိန္ဒြိယနိဗ္ဗတ္တနတော ပုရေ သတ္တရသမစိတ္တဿ ဌိတိကာလမုပါဒါယ တံတံသမုဋ္ဌာပကကမ္မံ တံ တံ ဣန္ဒြိယံ န ဇနေတိ။ သတ္တရသမစိတ္တေန သဟ ဥပ္ပန္နံ ဝိသဒိသိန္ဒြိယုပ္ပတ္တိတော ပုရိမစိတ္တေန သဟ နိရုဇ္ဈတိ။ ယဒိ ဟိ သတ္တရသမစိတ္တုပ္ပာဒတော ပရမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ဣတရံ နုပ္ပဇ္ဇတိ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဒွိန္နံ သဟုပ္ပတ္တိယာ အနိစ္ဆိတတ္တာ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ယဿ ဝါ ပန ပုရိသိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၈၈) ဣမသ္မိံ ပဉှေ ‘‘နော’’တိ (ယမ။ ၃။ဣန္ဒြိယယမက။၁၈၈) ပဋိက္ခေပေါ ကတောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝက္ခတိ ‘‘ဥဘတောဗျဉ္ဇနဿာပီ’’တိအာဒိ ¶ ။ ဧကသ္မိဉ္စ နိရုဒ္ဓေ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါနိ လိင်္ဂါဒီနိ ကတိပယဒိဝသေဟိ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တေသု နိရုဒ္ဓေသု ဣတရာနိ အနုက္ကမေန ဇာယန္တီတိ အာစရိယာ။ ဣတ္ထိနိမိတ္တုပ္ပာဒကကမ္မတော၊ ပုရိသနိမိတ္တုပ္ပာဒကကမ္မတော ဝါတိ ဥဘတော ဒုဝိဓံ ဗျဉ္ဇနမဿာတိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနော။ တဿာပီတိ ယဿ ဒုဝိဓံ ဗျဉ္ဇနမတ္ထိ၊ တဿာပိ ဧကမေဝ ဣန္ဒြိယံ သိယာ၊ ကိံ ပန ဣတရဿာတိ ဒဿေတိ။
နနု စ ဒုဝိဓေ ဗျဉ္ဇနေ သတိ ဣန္ဒြိယဒွယေနာပိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဗျဉ္ဇနဉှိ တံ တံ ဣန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ဇာယတီတိ? သစ္စံ ဇာယတိ၊ ဧတ္ထာပိ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ဣတ္ထိနိမိတ္တမေဝ ယာဝဇီဝံ ပဝတ္တတိ၊ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနဿ ပုရိသိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ပုရိသနိမိတ္တမေဝ၊ ဣတရံ ပန န တဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယပုရိသိန္ဒြိယဟေတုတော ဇာယတိ။ တံ ပန ယေန ကာရဏေန ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ သန္တေ’’တိ အနုယောဂံ ကတွာ ‘‘န စာဘာဝေါ’’တိအာဒိနာ သောဓနံ တု ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧကသ္မိံယေဝ ဣန္ဒြိယေ သတိ။ အဘာဝေါ စာတိ ယံ ပဋိစ္စ ဇာယတိ၊ တဿ အဘာဝတော ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနဿ ဣတ္ထိဗျဉ္ဇနာဘာဝေါ၊ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနဿ ပုရိသဗျဉ္ဇနာဘာဝေါတိ အတ္ထော ¶ ။ န စာဘာဝေါ သိယာတိ နေဝ ဒုတိယဗျဉ္ဇနဿ အဘာဝေါ သိယာ။ န တံ ဗျဉ္ဇနကာရဏန္တိ တံ ဣန္ဒြိယံ ဒုတိယဗျဉ္ဇနကာရဏံ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? သဒါ အဘာဝတော။ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနဿ ဟိ ယဒါ ဣတ္ထိယာ ရာဂစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ ပုရိသဗျဉ္ဇနံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ဣတ္ထိဗျဉ္ဇနံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဂုဠှံ ဟောတိ၊ တထာ ဣတရဿ ဣတရံ။ ယဒိ စ တေသံ ဣန္ဒြိယံ ဒုတိယဗျဉ္ဇနကာရဏံ ဘဝေယျ၊ သဒါပိ ဗျဉ္ဇနဒွယံ တိဋ္ဌေယျ၊ န ပန တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘န တဿ တံ ဗျဉ္ဇနကာရဏ’’န္တိ။ ကိဉ္စရဟိ ကာရဏန္တိ စေ? အာဟ ‘‘တဿာ…ပေ… ကာရဏ’’န္တိ။ တတ္ထ ကမ္မသဟာယန္တိ ပုရိမဘဝသိဒ္ဓဿ ဣန္ဒြိယနိဗ္ဗတ္တကကမ္မဿ သဟာယံ။ ရာဂစိတ္တန္တိ ဣတ္ထိယာ ပုရိသသ္မိံ၊ ပုရိသဿ ဣတ္ထိယံ ဝါ ဥပ္ပန္နံ မေထုနရာဂစိတ္တံ။ တသ္မိဉှိ ဥပ္ပန္နေ တံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေ ပဋိစ္ဆန္နံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပနိမဿ ဧကမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကော သယမ္ပိ ပရံ ဥဒ္ဒိဿ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာတိ၊ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိဿ ပရမ္ပိ ဂဏှာပေတိ။ သော ဟိ ဣတ္ထိန္ဒြိယဝန္တတာယ သယံ ဂဏှာတိ၊ ပရေသု ဥပက္ကမကရဏတော ပရံ ဂဏှာပေတိ။ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ပရေသု ဥပက္ကမကရဏတော ပရံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတိ၊ သယံ ပန ပုရိသိန္ဒြိယဝန္တတာယ ဂဗ္ဘံ န ဂဏှာတိ။
ယသ္မာ ဣတ္ထိန္ဒြိယေ သတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒယော ဟောန္တိ၊ တေသု စ သန္တေသု ဣတ္ထီတိ ပကာသော ဟောတိ၊ တသ္မာ ¶ တံ တဿ ပကာသနကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဣတ္ထီတိ ပကာသနရသ’’န္တိ။ ဒုဝိဓမ္ပိ ပနေတံ ဣန္ဒြိယံ ကာယပသာဒေါ ဝိယ သကလသရီရဗျာပကမေဝ၊ န စဿ ကာယပသာဒေန သင်္ကရော လက္ခဏဘေဒတော၊ နိဿယဘေဒတော စ။
၆၇၃။ သဟဇရူပပရိပါလနလက္ခဏန္တိ ယထာ အတ္တနာ သဟဇာတရူပါနိ တီသု ခဏေသု ပဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ အနုပါလနလက္ခဏံ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဧကန္တကမ္မဇတ္တာ သဟဇဂ္ဂဟဏေနေဝ အနုပါလေတဗ္ဗာနမ္ပိ ¶ ကမ္မဇဘာဝေါဝ သိဒ္ဓါတိ ကမ္မဇဂ္ဂဟဏံ န ကတံ။ ယထာသကံ ခဏတ္တယမတ္တဋ္ဌာယီနမ္ပိ ကမ္မဇရူပါနံ ပဝတ္တိဟေတုဘာဝေနေဝ တံ အနုပါလကံ။ တေနာဟ ‘‘တေသံ ပဝတ္တနရသ’’န္တိ။ ပဝတ္တနဉ္စေတ္ထ ဝုတ္တနယေန တေသံ ယာပနံ ဌပနံ ဌိတိဟေတုကတာ။ န ဟိ ကမ္မဇာနံ ကမ္မမေဝ ဌိတိဟေတု ဘဝိတုံ သက္ကောတိ အာဟာရဇာဒီနံ အာဟာရာဒိ ဝိယ။ ကိံ ကာရဏံ? တင်္ခဏာဘာဝတော။ ကမ္မဉှိ နိရုဒ္ဓံ ရူပဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တတော တံသမုဋ္ဌာနရူပါနိ မတပိတိကာ ဝိယ ပုတ္တာ စူဠပိတုအာဒိနိဿယေန အညနိဿယေနေဝ ပဝတ္တန္တိ၊ အညဉ္စ တေသံ ယာပနသမတ္ထံ နတ္ထိ အညတြ ဇီဝိတိန္ဒြိယေနာတိ တဒေဝ တေသံ ပဝတ္တနရသံ။ အာဟာရဇာဒယော ပန ဓရမာနကပိတိကာ ဝိယ ပုတ္တာ အညနိရပေက္ခာ သကသကပစ္စယဝသေနေဝ ပဝတ္တန္တိ။ အာဟာရာဒယော ဟိ အတ္တနော အတ္ထိက္ခဏေယေဝ ရူပါနိ သမုဋ္ဌာပေတွာ တေသံ ဌိတိပဝတ္တိယာဝ တိဋ္ဌန္တိ၊ တတော တံသမုဋ္ဌာနာနိ ဇီဝိတိန္ဒြိယနိရပေက္ခာနိ။ သေသာနိပိ တံတံပစ္စယဝသေနေဝ တိဋ္ဌန္တီတိ န အညံ ဌပနကာရဏံ ပစ္စာသီသန္တိ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနမ္ပိ စေတံ ဥပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယေဝ အနုပါလကံ။ ယာပေတဗ္ဗာနိ ပဝတ္တေတဗ္ဗာနိ သဟဇာတဘူတာနိ ပဒဋ္ဌာနမေတဿာတိ ယာပေတဗ္ဗဘူတပဒဋ္ဌာနံ။
၆၇၄။ မနောဝိညာဏဓာတူတိ ဌပေတွာ အရူပါဝစရဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုံ အဝသေသာ မနောဝိညာဏဓာတု။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စဝေါကာရေ’’တိ။ ပဉ္စဝေါကာရေ မနောဓာတု၊ မနောဝိညာဏဓာတုယော စ ယံ ရူပံ နိဿာယ ပဝတ္တန္တိ၊ တံ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ ပဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဉ္စဝေါကာရေတိ စ ဝိသေသနံ မနောဝိညာဏဓာတုဝသေန ကတံ၊ မနောဓာတု ပန စတုဝေါကာရဘဝေ နတ္ထေဝ။ ပါဠိယံ အနာဂတဿာပိ ဟဒယဝတ္ထုနော အာဂမတော၊ ယုတ္တိတော စ အတ္ထိဘာဝေါ ဝိညာတဗ္ဗော။ တတ္ထ အာဂမော တာဝ –
‘‘ယံ ¶ ရူပံ နိဿာယ မနောဓာတု စ မနောဝိညာဏဓာတု စ ပဝတ္တန္တိ၊ တံ ရူပံ မနောဓာတုယာ စ မနောဝိညာဏဓာတုယာ စ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ နိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၈) –
ဧဝမာဒိ ¶ ပဋ္ဌာနဝစနံ။ ယုတ္တိ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – နိပ္ဖန္နဥပါဒါယရူပနိဿယံ ဓာတုဒွယံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ရူပပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတ္တာ။ ယံ ယဉှိ ရူပပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိ၊ တံ တံ နိပ္ဖန္နဥပါဒါယရူပနိဿယံ ဒိဿတိ ယထာ စက္ခုဝိညာဏဓာတု။ တတ္ထ န တာဝ ရူပါယတနာဒီနံ၊ ဩဇာယ စ တန္နိဿယတာ ယုဇ္ဇတိ ဣန္ဒြိယပဋိဗဒ္ဓတော ဗဟိပိ တေသံ ပဝတ္တိဒဿနတော၊ နာပိ ဣတ္ထိန္ဒြိယပုရိသိန္ဒြိယာနံ တဒုဘယဝိရဟိတေ အဘာဝကသန္တာနေပိ ဓာတုဒွယဒဿနတော။ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿာပိ သဟဇပရိပါလနလက္ခဏကိစ္စန္တရံ ဝိဇ္ဇတီတိ န တန္နိဿယတာ ယုဇ္ဇတိ။ တဉှိ ကိစ္စန္တရေ ပသုတံ န ဣမာသံ နိဿယော ဘဝိတုံ သက္ကောတိ၊ တသ္မာ ပါရိသေသတော တေသံ နိဿယော ဟဒယဝတ္ထု နာမ အတ္ထီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ။ ဟောတု တာဝ ဓာတုဒွယနိဿယော ဝတ္ထု၊ ဥပါဒါယရူပဉ္စ၊ တံ ပနေတံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ ပဋိနိယတကိစ္စံ ဟဒယပ္ပဒေသေ ဌိတမေကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကထမေတံ ဝိညာယတီတိ? ဝုစ္စတေ – ဝတ္ထုရူပဘာဝတော ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ စက္ခု ဝိယ။ ယဉှိ ဝိညာဏဿ ဝတ္ထုဘူတံ ရူပံ၊ တံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ ယထာ စက္ခုပသာဒေါ၊ တတော ဧဝ ပဋိနိယတကိစ္စံ အဋ္ဌိံ ကတွာ မနသိ ကတွာ သဗ္ဗံ စေတသာ သမန္နာဟရိတွာ ကိဉ္စိ စိန္တေန္တဿ ဟဒယပ္ပဒေသဿ ခိဇ္ဇနတော တတ္ထေဒံ တိဋ္ဌတီတိ ဝိညာယတိ။ ယထာဟု အာစရိယာ –
‘‘ကမ္မဇံ ဝတ္ထုဘာဝါ တံ၊ စက္ခုံဝ နိယတကြိယံ၊
စိန္တာယ စ ဥရောခေဒါ၊ တတြ တိဋ္ဌန္တိ ဝိဇာနိယ’’န္တိ။
ယဒိ ¶ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ နိဿယဘူတံ ဟဒယဝတ္ထု နာမ အတ္ထိ၊ ကသ္မာ ပနေတံ ရူပကဏ္ဍေ န ဝုတ္တံ။ န ဟိ လဗ္ဘမာနဿ အဝစနေ ကာရဏံ အတ္ထီတိ? နော နတ္ထိ ကာရဏန္တရသမ္ဘဝတော။ ကိံ ပန တံ ကာရဏံ? ဒေသနာဘေဒေါ။ ယထာ ဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဧကန္တတော စက္ခာဒိနိဿယာနိ၊ န ဧဝံ မနောဝိညာဏံ ဧကန္တေန ဟဒယဝတ္ထုနိဿိတံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေယေဝ တန္နိဿယတ္တာ၊ ဧကန္တေန နိဿိတဝသေနေဝ စ ဝတ္ထုဒေသနာ ပဝတ္တာ။ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝတ္ထု၊ အတ္ထိ ရူပံ စက္ခုဝိညာဏဿ န ဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၅၈၄) စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ နိဿိတေဟိ ဝိသေသိတတ္တာ။ ယမ္ပိ ဧကန္တေန ဟဒယဝတ္ထုနိဿယံ တဿ ဝသေန ‘‘အတ္ထိ ရူပံ မနောဝိညာဏဿ ဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ ဒုကာဒီသု ဝုစ္စမာနေသု န တဒနုဂုဏာ အာရမ္မဏဒုကာဒယော သမ္ဘဝန္တိ။ န ဟိ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ မနောဝိညာဏဿ အာရမ္မဏံ၊ အတ္ထိ ရူပံ န မနောဝိညာဏဿ အာရမ္မဏ’’န္တိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ဝတ္ထာရမ္မဏဒုကာ ဘိန္နဂတိကာ သိယုံ၊ န ဧကရသာ ဒေသနာ ဘဝေယျ၊ ဧကရသဉ္စ ဒေသနံ ဒေသေတုံ တတ္ထ ဘဂဝတော အဇ္ဈာသယော၊ တသ္မာ တတ္ထ ဟဒယဝတ္ထု ¶ န ဝုတ္တံ၊ န အလဗ္ဘမာနတ္တာ။ ဧသာ ဟိ ဘဂဝတော ပကတိ၊ ယံ ဧကရသေနေဝ ဒေသနံ ဒေသေတုံ လဗ္ဘမာနဿာပိ ကဿစိ အဂ္ဂဟဏံ။ တထာ ဟိ နိက္ခေပကဏ္ဍေပိ စိတ္တုပ္ပာဒဝိဘာဂေန အဝုစ္စမာနတ္တာ အဝိတက္ကာဝိစာရပဒဝိသဇ္ဇနေ ဝိတက္ကော ဝိစာရော စာတိ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တပဒဝိသဇ္ဇနေ လဗ္ဘမာနောပိ ဝိတက္ကော န ဥဒ္ဓဋော၊ အညထာ ‘‘ဝိတက္ကော စာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ နိဿယဘာဝတော ဥပရိ အာရောပေတွာ ဝဟန္တံ ဝိယ ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ ဥဗ္ဗာဟနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။
၆၇၅။ စတူသု အာဟာရေသု ဣဓ ရူပါဓိကာရတော ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အာဟာရတာတိ ကဗဠီကာရော အာဟာရော’’တိ။ တတ္ထ ကဗဠံ ကရီယတီတိ ¶ ကဗဠီကာရော။ အာဟရီယတီတိ အာဟာရော၊ ကဗဠံ ကတွာ အဇ္ဈောဟရီယတီတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ သဝတ္ထုကံ ကတွာ အာဟာရံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ကဗဠီကာရာဟာရဿ ပန ဩဇာ ဣဓ အာဟာရော နာမ။ တေနာဟ ‘‘ယာယ ဩဇာယာ’’တိအာဒိ။ သော စ ရူပါဟရဏသဘာဝေါ ဥပတ္ထမ္ဘနဗလကရော အင်္ဂမင်္ဂါနုသာရီရသာဟရဏဘူတော ဘူတနိဿိတော ဧကော ဝိသေသော။ ဗာဟိရာဟာရပစ္စယံ ပဋိလဘိတွာ ဧဝ အဇ္ဈတ္တိကာဟာရော ရူပံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အယံ အဇ္ဈတ္တိကာဟာရဿ ဥပနိဿယဘာဝေနာပိ ရူပံ အာဟရတီတိ အာဟ ‘‘ဩဇဋ္ဌမကံ ရူပံ အာဟရတီ’’တိ။ ဩဇာ အဋ္ဌမီ ယဿ တံ ဩဇဋ္ဌမကံ။ ယာယ ဩဇာယာတိ အတ္တနော ဥဒယာနန္တရံ ရူပဇနနတော ဩဇာသင်္ခါတာယ ဩဒနကုမ္မာသာဒိဝတ္ထုဂတာယ ယာယ ဖရဏဩဇာယ။ ယတ္ထ ယတ္ထာတိ ယမှိ ယမှိ ဇနပဒေ၊ နဂရာဒီသု စ။ ‘‘ကဗဠီကာရော အာဟာရော’’တိ ပဝုစ္စတိ တဗ္ဗတ္ထုကတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။
၆၇၆။ ကိံ ပန ဝတ္ထုနော ကိစ္စံ၊ ကိံ ဩဇာယာတိ စေ? ပရိဿယဟရဏံ ဝတ္ထုဿ ကိစ္စံ၊ ပါလနံ ဩဇာယာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အန္နပါနာဒိက’’န္တိအာဒိ။ အဂ္ဂိံ ဟရတိ ကမ္မဇန္တိ ကမ္မဇတေဇံ ဂဏှာတိ။ အန္တောကုစ္ဆိယဉှိ ဩဒနာဒိဝတ္ထုသ္မိံ အသတိ ကမ္မဇတေဇော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဥဒရပဋလသင်္ခါတမုပါဒိန္နရူပံ ဂဏှာတိ၊ ‘‘ဆာတောမှိ၊ အာဟာရံ မေ ဒေထာ’’တိ ဝဒါပေတိ၊ ဘုတ္တကာလေ ဥဒရပဋလံ မုဉ္စိတွာ အနုပါဒိန္နကဝတ္ထုံ ဂဏှာတိ၊ အထ သတ္တော ဧကဂ္ဂေါ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ဆာယာရက္ခသော ဆာယာပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ ဂဟေတွာ ဒေဝသင်္ခလိကာယ ဗန္ဓိတွာ အတ္တနော ဘဝနေ မောဒန္တော ဆာတကာလေ အာဂန္တွာ သီသေ ဒံသတိ၊ သော ဒဋ္ဌတ္တာ ဝိရဝတိ၊ တံ ဝိရဝံ သုတွာ သစေ အညေပိ မနုဿာ အာဂစ္ဆန္တိ၊ သော အာဂတာဂတေ ဂဟေတွာ ခါဒိတွာ သကဘဝနေ မောဒတိ ¶ ၊ ဧဝံ ယံ ယံ အန္နပါနာဒိကံ ဝတ္ထု၊ တံ တံ ကမ္မဇတေဇော ဂဟေတွာ ဇီရာပေတွာ ပုန ဥဒရပဋလံ ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ အန္နပါနာဒိကံ ¶ ဝတ္ထု အတ္တနော ဥဒရပဋလံ ပဝိဋ္ဌကာလေ ဥပါဒိန္နကာယံ ဂဟေတွာ ဌိတံ တတော မောစေတွာ အတ္တာနံ ဂဏှာပနဝသေန တံ အတ္တနော သန္တိကံ ဟရတိ။ ကေဝလန္တိ ဩဇာဝိယုတ္တံ ဝတ္ထု ဇီဝိတံ ကမ္မဇဘူတံ တံ ပါလေတုံ န သက္ကောတိ။
၆၇၇။ ဩဇာ…ပေ… ပါစကန္တိ ဩဇာ ဇီဝိတံ ပါလေတုံ သက္ကောတိ၊ ကမ္မဇံ တေဇံ ဟရိတုံ န သက္ကောတိ အာမာသယဿ အပုဏ္ဏတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥပတ္ထမ္ဘနပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ ဩဇဋ္ဌမကရူပဟရဏဝသေနေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဥပတ္ထမ္ဘနဝသေန ပစ္စုပဋ္ဌာတိ။ ကာယေနာတိ ရူပကာယေန။ အတ္တနော ဘာဝန္တိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ။ ဝိညာပေန္တာနန္တိ ပရေသံ သညာပေန္တာနံ။ ကာယဂ္ဂဟဏာနုသာရေနာတိ ဖန္ဒမာနကာယဂတဝဏ္ဏဿ ဂဟဏဘူတာနံ စက္ခုဒွါရိကဇဝနာနန္တရပ္ပဝတ္တာနံ နိစ္ဆယဂ္ဂဟဏသင်္ခါတာနံ မနောဒွါရိကဇဝနာနံ အနုဿရဏေန တေသံ အနန္တရန္တိ အတ္ထော။ ပဉ္စဒွါရေ ဟိ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ ယထာပစ္စယံ ကုသလာကုသလဇဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏေ မနောဒွါရိကဇဝနံ တဒေဝါရမ္မဏံ ကတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ၊ ပုန တသ္မိံယေဝ ဒွါရေ ဝိသယံ ဝဝတ္ထာပေတွာ ဇဝနံ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ၊ တသ္မာ စက္ခုဒွါရိကဇဝနာနန္တရပ္ပဝတ္တာနံ ဒွိန္နံ ဇဝနဝါရာနမနန္တရံ တတိယဝါရေ ပဝတ္တာယ မနောဒွါရဇဝနဝီထိယာ ဧဝ ဂဟိတာယ ဧတာယ ကရဏဘူတာယ စတုတ္ထဝါရေ မနောဒွါရေ ဇဝနေနေဝ ဘာဝေါ ဝိညာယတိ။ ဧတေန ဝိညတ္တိ-သဒ္ဒဿ ကရဏသာဓနတာ ဝုတ္တာ။ သယံ ဝါတိအာဒိနာ ပန ကမ္မသာဓနတ္တမာဟ။
ဧဝံ ဝိညတ္တိ-သဒ္ဒဿ ကာရကဒွယေ သမ္ဘဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကာယ-သဒ္ဒေန သဟ ကမ္မဓာရယသမာသံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ကာယော’’တိ ဝေါဟာရဿ ဝိညတ္တိယမ္ပိ စ ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘ကာယေန ¶ သံဝရော’’တိအာဒိသုတ္တမာဟ။ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနေန အဓိပ္ပာယဝိညာပနဟေတုတ္တာတိ ဝိပ္ဖန္ဒမာနကာယေန ကရဏဘူတေန အဓိပ္ပာယဝိညာပနဟေတုဘာဝတော ကာယေန ဝိညတ္တီတိပိ ကာယဝိညတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ဝိညတ္တိယာ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနဿ ဟေတုဘာဝတော တံဟေတုကံ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနသင်္ခါတံ ကာယံ ဂဟေတွာ အဓိပ္ပာယဇာနနတော ဝိညတ္တိ အဓိပ္ပာယဝိညာပနဿ ကာရဏဘာဝေန ဂယှတီတိ ကာယေန အဓိပ္ပာယံ ဝိညာပေတီတိ။ တထာ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနံ ဂဟေတွာ တဿ ကာရဏမေတ္ထ အတ္ထီတိ ဝိညတ္တိယာ ဂယှမာနတ္တာ သယဉ္စ ကာယေန ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ ကာယေန ဝိညတ္တီတိပိ ကာယဝိညတ္တီတိ။
၆၇၈။ စိတ္တဇာနိလဓာတုယာတိ အဘိက္ကမာဒိပဝတ္တကစိတ္တသမုဋ္ဌာနဝါယောဓာတုယာ။ အာကာရဝိကာရတာတိ ¶ အာကာရဘူတော ဝိကာရော။ ကဿ ပန သာ အာကာရဝိကာရတာတိ? သာမတ္ထိယတော ဝါယောဓာတုအဓိကာနံ စိတ္တဇမဟာဘူတာနံ။ ကိံ တံ သာမတ္ထိယံ? စလနဟေတုတာ၊ စိတ္တဇတာ၊ ဥပါဒါယရူပတာ စ။ အထ ဝါ စိတ္တဇာနိလဓာတုယာ ဧကာ အာကာရဝိကာရတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ န ကေဝလဉှိ သာမိဝစနံ စလနသမ္ဗန္ဓာပေက္ခာယ ဧဝ၊ အထ ခေါ အာကာရဝိကာရသမ္ဗန္ဓာပေက္ခာယပီတိ။
ယဒိ ဧဝံ၊ ကထံ ဝိညတ္တိယာ ဥပါဒါယရူပတ္တံ။ ‘‘စိတ္တဇာနိလဓာတုယာ’’တိ ဟိ ဝစနေန ဝါယောဓာတုယာဝ အာကာရဝိကာရတာ ဝိညတ္တိ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ ဧကဘူတနိဿိတံ ဥပါဒါယရူပံ နာမ အတ္ထိ ‘‘စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၅၈၄) ဝစနတောတိ? နာယံ ဒေါသော၊ စတုန္နံ ဝိကာရတာ စတူသု ဧကဿပိ ဟောတိ စတုသာဓာရဏဓနံ ဝိယ။ အနိလဓာတုအဓိကကလာပေါ ဝါ ဣဓ ‘‘အနိလဓာတူ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တဒဓိကေ တံဝေါဟာရတော ¶ ယထာ သမ္ဘာရဓာတုယာ အဓိကဘာဝေန ပထဝီဝေါဟာရော၊ တသ္မာ ဝါယောဓာတုအဓိကာနံ စိတ္တဇမဟာဘူတာနံ ဧကာ အာကာရဝိကာရတာ ကာယဝိညတ္တီတိ န ကောစိ ဝိရောဓော။ အဓိကတာ စဿာ သာမတ္ထိယတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ န ပမာဏတော။ ဣတရထာ ဟိ တေသံ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတာ န ယုဇ္ဇေယျ။ အဓိကတာ ဟိ အတ္တနော အဓိကဝသေန ဣတရေဟိ ဝိနိဗ္ဘောဂပ္ပဝတ္တိတော ဟောတိ။ သာမတ္ထိယာဓိကဉ္စ ကာရဏာနုကာရိတာယ။ ကာရဏဉှိ အဘိက္ကမာဒိပဝတ္တကံ စိတ္တံ၊ တံ စလနာဓိပ္ပာယသဘာဝံ တတော သမုဋ္ဌိတေ ကလာပေ အနုကရောန္တေ ဝါယောဓာတုယာ ဧဝ အဓိကတ္တံ ယုတ္တန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝါယောဓာတုယာ ဧဝ အာကာရဝိကာရတာ’’တိ ဂဏှန္တိ၊ တေသံ မတေန ဥပါဒါရူပတ္တံ ဒုရူပပန္နံ။ န ဟိ ဧကဿ ဝိကာရော စတုန္နံ ဥပါဒါရူပန္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။
ကီဒိသီ ပနာယံ ဝိကာရတာတိ အာဟ ‘‘သဟဇာတဿ ရူပဿ စလနေ ဟေတူ’’တိ။ တတ္ထ သဟဇာတဿာတိ အတ္တနာ သဟဇာတဿ။ ယသ္မာ ဥတုစိတ္တာဟာရဇာနံ စလနံ စိတ္တဇရူပသမ္ဗန္ဓေနေဝ ဟောတိ၊ နဒီသောတစလနေန တတ္ထ ပက္ခိတ္တသုက္ခဂေါမယပိဏ္ဍာဒီနံ ဝိယ။ ဝိညတ္တိဝသေန ပန စိတ္တဇာနမေဝ စလနံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သဟဇာတဿာ’’တိ။ ရူပဿာတိ ရူပကာယဿ။ စလနေတိ သန္ထမ္ဘနသန္ဓာရဏစလနသင်္ခါတေ စလိတဘာဝေ။ သန္ထမ္ဘနာဒိကမ္ပိ ဟိ စလနာဘိမုခတာယ စလနန္တိ ယုဇ္ဇတိ။ ဟေတူတိ ဟေတုဘူတာ သဟကာရီကာရဏဘူတာ။ ဧတ္တာဝတာ စ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ကာယဝိညတ္တိ နာမ နေဝ ဖန္ဒမာနရူပကာယော၊ န စ ဖန္ဒမာနာ ဝါယောဓာတု၊ အထ ခေါ မဟန္တံ ပါသာဏံ ဥက္ခိပန္တဿ သဗ္ဗထာမေန ဂဟဏကာလေ သရီရဿ ဥဿာဟနဝိကာရော ဝိယ ရူပကာယဿ ပရိပ္ဖန္ဒနပစ္စယဘာဝေန လဗ္ဘမာနော ဧကော အာကာရဝိကာရော ကာယဝိညတ္တိ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
နနု ¶ ¶ စ ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏာဒိဝိနိမုတ္တော ကောစိ ဝိကာရော အတ္ထိ၊ တဿ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရံ ဂဟဏံ ဟောတီတိ ကထမေတံ ဝိညာယတီတိ? အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏတော။ န ဟိ ဝိညတ္တိဝိကာရရဟိတေသု ရုက္ခစလနာဒီသု အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏံ ဒိဋ္ဌံ၊ ဟတ္ထစလနာဒီသု ပန ဒိဋ္ဌံ၊ တသ္မာ ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏာဒိဝိနိမုတ္တော ကောစိ ဝိကာရော အတ္ထိ အဓိပ္ပာယဿ ဝိညာပကောတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ ဧကန္တေန။ ဉာပကော စ ဟေတု သယံ ဂဟိတောယေဝ အတ္တနော ဉာပေတဗ္ဗမတ္ထံ ဉာပေတိ၊ န ဝိဇ္ဇမာနမတ္တေနာတိ။ ဉာပေတဗ္ဗဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရံ ဝိကာရဂ္ဂဟဏမ္ပိ အနုမာနတော သိဒ္ဓံ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ –
‘‘ဝိသယတ္တမနာပန္နာ၊
သဒ္ဒါ နေဝတ္ထဗောဓကာ၊
န သတ္တာမတ္တတော အတ္ထေ၊
တေ အညာတာ ပကာသကာ’’တိ။
ယဒိ ဝိကာရဂ္ဂဟဏမေဝ ကာရဏမဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏဿ၊ ကသ္မာ အဂ္ဂဟိတသင်္ကေတာနံ အဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏံ န ဟောတီတိ? န ကေဝလံ ဝိကာရဂ္ဂဟဏမေဝ အဓိပ္ပာယဿ ဂဟဏဿ ကာရဏံ၊ အထ ခေါ ပုရိမသိဒ္ဓသမ္ဗန္ဓဂ္ဂဟဏဉ္စ ဣမဿ ဥပနိဿယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ အရညေ ဥဒကတိတ္ထေ ဥဿာပေတွာ ဌပိတဂေါသီသာဒီနိ ဥဒကနိမိတ္တာနိ ဒိသွာ တဒနန္တရပ္ပဝတ္တာယ အဝိညာယမာနန္တရာယ မနောဒွါရဇဝနဝီထိယာ ဂေါသီသာဒီနံ ဥဒကသဟစာရီပကာရသညာဏာကာရံ ဂဟေတွာ ‘‘ဥဒကမေတ္ထ အတ္ထီ’’တိ ဇာနနံ၊ ဧဝံ ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏံ ဂဟေတွာ တဒနန္တပ္ပဝတ္တာယ အဝိညာယမာနန္တရာယ မနောဒွါရဝီထိယာ ပုရိမဂ္ဂဟိတသမ္ဗန္ဓူပနိဿယသဟိတာယ သာဓိပ္ပာယဝိကာရဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ။
၆၈၁-၂။ သဟဇရူပစလနဿ ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတာယ ဝါယောဓာတုယာ ဟေတုဘာဝေါ ယုတ္တော၊ ကိံ သဗ္ဗာ ဧဝ ဝါယောဓာတု ¶ သဟဇရူပံ စာလေတီတိ ဣမံ စောဒနံ သောဓေတုံ ‘‘လဘိတွာ ပနုပတ္ထမ္ဘ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပတ္ထမ္ဘေတီတိ ဥပတ္ထမ္ဘံ၊ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယန္တိ အတ္ထော။ ဧကာဝဇ္ဇနဝီထိယန္တိ မနောဒွါရိကဇဝနဝီထိံ သန္ဓာယာဟ ပဉ္စဒွါရိကဝီထိယာ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တာဘာဝတော။ ဟေဋ္ဌာဟိ ဆဟိ စ စိတ္တေဟီတိ သတ္တသု ဇဝနေသု ဟေဋ္ဌိမေဟိ ဆဟိ ဇဝနေဟိ သမုဋ္ဌိတံ ဝါယောဓာတုံ ဥပတ္ထမ္ဘံ လဘိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေစိ ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘ဝါယောဓာတုသမုဋ္ဌိတ’’န္တိ ပါဌံ ဒိသွာ ဥပတ္ထမ္ဘန္တိ ဘာဝသာဓနဝသေန ဂဟေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဆဟိ စိတ္တေဟိ ဥပ္ပန္နဝါယောဓာတုသမုဋ္ဌိတံ ¶ ဥပတ္ထမ္ဘံ လဘိတွာတိ ယောဇေန္တိ။ ဝိညတ္တိသဟိတတ္တနာတိ သယံ ဝိညတ္တိသဟိတာ အတ္တနာ သဟဇာတံ စိတ္တဇရူပံ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန စလယတိ၊ န ဣတရာတိ အတ္ထော။
အယံ ပနေတ္ထာဓိပ္ပာယော – ယထာ နာမ သတ္တဟိ ယုဂေဟိ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗသကဋေ သတ္တမယုဂယုတ္တာ ဧဝ ဂေါဏာ ဟေဋ္ဌာ ဆသု ယုဂေသု ယုတ္တဂေါဏေဟိ လဒ္ဓုပတ္ထမ္ဘာ သကဋံ စာလေန္တိ၊ ပဌမယုဂါဒိယုတ္တာ ပန သန္ထမ္ဘနသန္ဓာရဏမတ္တမေဝ သာဓေန္တာ တေသံ ဥပတ္ထမ္ဘကာ ဟောန္တိ၊ ဧဝမေဝံ သတ္တမဇဝနသမုဋ္ဌိတာ ဝါယောဓာတု ဟေဋ္ဌာ ဆဟိ ဇဝနေဟိ သမုဋ္ဌိတဝါယောဓာတုတော လဒ္ဓုပတ္ထမ္ဘာ စိတ္တဇရူပံ စာလေတိ။ ပဌမဇဝနာဒိသမုဋ္ဌိတာ ပန သန္ထမ္ဘနသန္ဓာရဏမတ္တံ သာဓေန္တာ တဿ ဥပတ္ထမ္ဘကာ ဟောန္တိ၊ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိယေဝ စေတ္ထ စလနံ ဥပ္ပန္နဒေသတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဓမ္မာနံ စလနာဘာဝတော၊ ဣတရထာ ဓမ္မာနံ အဗျာပါရတာ၊ ခဏိကတာ စ န သိယာ။ ကထံ ပနဿ သဟဇရူပါနံ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝေါတိ? ယထာ အတ္တနာ သဟဇရူပါနိ ဟေဋ္ဌိမဇဝနာဒိသမုဋ္ဌိတရူပေဟိ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနတော အညတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝံ တေဟိ သဟ တတ္ထ ဥပ္ပတ္တိယေဝဿ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အထ ¶ ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရံ ဝိညတ္တိဂ္ဂဟဏဿ ဝုတ္တတ္တာ ဝိညတ္တိသဟိတာတိ သတ္တမဇဝနသမုဋ္ဌိတာယ ဧဝ စ ဝိသေသိတတ္တာ စလနာကာရသဟိတာယေဝ ဝါယောဓာတု ဝိကာရသဟိတာတိ? နယိဒမေဝံ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန စလယိတုမသက္ကောန္တိယောပိ သန္ထမ္ဘနသန္ဓာရဏမတ္တကရဏေန ပဌမဇဝနာဒိသမုဋ္ဌာနဝါယောဓာတုယောပိ ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတာ ဧဝ။ ယေန ဒိသာဘာဂေန ဂန္တွာ အဘိက္ကမာဒီနိ ပဝတ္တေတုကာမော တဒဘိမုခဘာဝဝိကာရသမ္ဘဝတော။ အဓိပ္ပာယသဟဘာဝိနဉှိ ဝိကာရံ ဝိညတ္တိမာစိက္ခန္တိ။ တေနေဝ ဟိ ဘဂဝတာ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ကာယဝိညတ္တိ? ယာ ကုသလစိတ္တဿ ဝါ…ပေ… အဗျာကတစိတ္တဿ ဝါ အဘိက္ကမန္တဿ ဝါ…ပေ… ပသာရေန္တဿ ဝါ ကာယဿ ထမ္ဘနာ သန္ထမ္ဘနာ သန္ထမ္ဘိတတ္တံ ဝိညတ္တိ ဝိညာပနာ ဝိညာပိတတ္တံ။ ဣဒံ တံ ရူပံ ကာယဝိညတ္တီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၇၂၀) သန္ထမ္ဘနသန္ဓာရဏာနမ္ပိ ပစ္စယဘာဝါကာရော ကာယဝိညတ္တီတိ ဝုတ္တော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဿာပိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတာဝစနံ သုဋ္ဌု ဥပပန္နံ ဟောတိ။
၆၈၃-၄။ စိတ္တဇာတာယ ပထဝီဓာတုယာ ဥပါဒိန္နကဃဋ္ဋနေ ပစ္စယော ယော အာကာရဝိကာရော၊ အယံ ဝစီဝိညတ္တိ ဝိညေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ စိတ္တဇာတာယာတိ ဝစီဘေဒပ္ပဝတ္တကစိတ္တသမုဋ္ဌာနာယ ¶ ။ ဥပါဒိန္နကဃဋ္ဋနေတိ ဥပါဒိန္နကကလာပသင်္ခါတဿ အက္ခရုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဿ ဃဋ္ဋနသညိတေ ကိစ္စေ ဃဋ္ဋနဿာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယောတိ တဿ သဟကာရီကာရဏဘူတော။ ဧကော အာကာရဝိကာရောတိ ဃဋ္ဋိယမာနဥပါဒိန္နရူပတော၊ ဃဋ္ဋန္တိ ယာ ပထဝီဓာတုတော စ ဝိနိဝဋ္ဋော ပထဝီဓာတုယာ ဥပါဒိန္နဃဋ္ဋနပစ္စယသဘာဝရူပေါ ဧကော အာကာရဝိကာရဝိသေသောတိ အတ္ထော။ ပထဝိဓာတုယာတိ သာမိဝစနံ ‘‘ဥဘယသမ္ဗန္ဓာပေက္ခ’’န္တိအာဒိ ကာယဝိညတ္တိယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယထာ တတ္ထ ဖန္ဒမာနဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏာနန္တရံ ¶ ဂယှတိ၊ ဧဝမိဓ သုယျမာနသဒ္ဒသဝနာနန္တရန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒဉ္စ သန္ထမ္ဘနာဒီနံ အဘာဝေန ဃဋ္ဋနေန သဒ္ဓိံယေဝ သဒ္ဒဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ‘‘လဘိတွာ ပနုပတ္ထမ္ဘ’’န္တိအာဒိနယော န လဗ္ဘတိ။ ဃဋ္ဋနဉှိ ပဌမဇဝနာဒီသုပိ လဗ္ဘတေဝ။ တေနာဟ ‘‘သဒ္ဒဝသာ’’တိ။ အထ ဃဋ္ဋနစလနာနံ ကော ဝိသေသောတိ? ဃဋ္ဋနံ ပစ္စယဝိသေသေန ဘူတကလာပါနံ အညမညံ အာသန္နတရုပ္ပာဒတာ၊ စလနံ ဧကဿာပိ ဒေသန္တရုပ္ပာဒနပရမ္ပရတာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဂေါသီသာဒိဥပမာပေတ္ထ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗာ။ သာဝါတိ သာ ဧဝ သဟသဒ္ဒါ ဝိညတ္တိ။ သကျကုလိန္ဒုနာတိ သုပရိသုဒ္ဓဂဂနတလဿ သက္ကရာဇကုလဿ အဝဘာသကဋ္ဌေန တဿ နိသာကရဘူတေန။ အထ ဝါ ဣန္ဒတိ ပရမိဿရိယံ ကရောတီတိ ဣန္ဒု။ ဣန္ဒု-သဒ္ဒဿ ဥတ္တမဝါစကတ္တာ သက္ကကုလုတ္တမေနာတိ အတ္ထော။
၆၈၅။ အထ ဝိညတ္တိ တာဝ သဟသဒ္ဒါဝ၊ သဒ္ဒေါ ပန စိတ္တဇော အဝိညတ္တိကော အတ္ထီတိ စေ? နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဒ္ဒေါ န စိတ္တဇော’’တိအာဒိ။ ဝိညတ္တိဃဋ္ဋနန္တိ ဝိညတ္တိပစ္စယံ ပထဝီဓာတုယာ ဃဋ္ဋနံ။ ဓာတုသင်္ဃဋ္ဋနေနေဝါတိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ ယသ္မာ ဓာတုသင်္ဃဋ္ဋနေနေဝ သဒ္ဒေါ ဇာယတိ၊ န တေန ဝိနာ၊ တသ္မာတိ အတ္ထော။ အနေန စ ယေ ဝဒန္တိ ‘‘ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရသဒ္ဒေါ န သောတဝိညေယျောတိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနော ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရသဒ္ဒေါ ဝိညတ္တိယာ ဝိနာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘ယာ တာယ ဝါစာယ ဝိညတ္တိ ဝိညာပနာ’တိ (ဓ။ သ။ ၆၃၆) ဟိ ဝစနတော အသောတဝိညေယျေန သဒ္ဒေန သဟ ဝိညတ္တိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတောဝ စိတ္တဇောပိ သဒ္ဒနဝကော အတ္ထီ’’တိ၊ တေသံ ဝါဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေါပိ ဟိ သဒ္ဒေါဝ ဟောတိ၊ န သောတဝိညေယျောတိ ဝိရုဒ္ဓမေတန္တိ မညမာနေဟိ သင်္ဂဟကာရေဟိ ပဋိက္ခိတ္တောဝ။ အာနန္ဒာစရိယော ပန မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒံ ¶ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာဝ တတ္ထ အဓိပ္ပာယံ ဝဏ္ဏေတိ။ ကထံ? ‘‘ဇိဝှာတာလုစလနာဒိကရဝိတက္ကသမုဋ္ဌိတံ ဝိညတ္တိသဟဇမေဝ သုခုမသဒ္ဒံ ဒိဗ္ဗသောတေန သုတွာ အာဒိသတီ’’တိ သုတ္တေ၊ ပဋ္ဌာနေ စ ဩဠာရိကံ သဒ္ဒံ သန္ဓာယ သောတဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေါ ¶ ဝုတ္တောတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရသဒ္ဒဿ အသောတဝိညေယျတာ ဝုတ္တာတိ။
၆၈၆-၇။ ဝိညာပနတောတိ ဝစီဃောသေန အဓိပ္ပာယဝိညာပနဟေတုတ္တာ။ သယံ ဝိညေယျတောတိ ဂဟဏာနုသာရေန ဝစီဃောသေန ဝါ ဟေတုနာ သယံ ဝိညေယျတ္တာ။ တဿာတိ ဝိညတ္တိသဒ္ဒဿ။ သမ္ဘဝေါ ကာရကဒွယေတိ ဝိညာပယတီတိ ဝိညတ္တိ၊ ဝိညာယတီတိ ဝိညတ္တီတိ ဧဝံ ဟေတုမှိ၊ ကမ္မနိ ဝါ တဿ သမ္ဘဝေါ နိဗ္ဗတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကိံ ပနေတံ ဝိညတ္တိဒွယံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ၊ ဥဒါဟု ကမ္မာဒိသမုဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘န ဝိညတ္တိဒွယ’’န္တိအာဒိ။ အဋ္ဌ ရူပါနိ ဝိယာတိ သကသကကလာပဂတအဋ္ဌရူပါနိ ဝိယ၊ ဝိညတ္တိဒွယဿ ဧကတော ဝုစ္စမာနတ္တာ ကာယဝိညတ္တိသဟဇကလာပေ သဒ္ဒေါ န လဗ္ဘတီတိ ဝစီဝိညတ္တိကလာပေ လဗ္ဘမာနမ္ပိ တံ ဟိတွာ ‘‘အဋ္ဌ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။
ယထာဝုတ္တဝိကာရဂ္ဂဟဏမုခေန ‘‘အယံ ဣဒံ နာမ ကာတုကာမော’’တိ တံသမင်္ဂိနော အဓိပ္ပာယော ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘အဓိပ္ပာယပ္ပကာသနရသာ’’တိ။ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနဟေတုဘူတာယ ဝါယောဓာတုယာ ဝိကာရတ္တာ တဿာ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနဿ ဟေတုဘာဝါကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယ…ပေ… ပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။ ဝါယောဓာတုယာ ကိစ္စာဓိကတာယ အာဟ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနဝါယောဓာတုပဒဋ္ဌာနာ’’တိ။ ဝစီဃောသဿ ဟေတုဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝစီဃောသသင်္ခါတဿ စိတ္တဇသဒ္ဒဿ ဟေတုဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။
ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ဃဋ္ဋနေ ပစ္စယောတိ ဝုတ္တတ္တာ ဃဋ္ဋနာနန္တရံ သဒ္ဒဿ ဥပ္ပတ္တိ ဟောတီတိ ဂဟေတွာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနပထဝီဓာတု ဥပါဒိန္နဃဋ္ဋနမတ္တံ ¶ ကရောတိ၊ ဃဋ္ဋိတက္ခဏေ ဥတုသမုဋ္ဌာနောဝ သဒ္ဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော ပန စိတ္တပစ္စယတ္တာ ပရိယာယေန စိတ္တသမုဋ္ဌာနောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေသံ မတေန စိတ္တဇသဒ္ဒေါယေဝ န လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ဧဝံ အဂ္ဂဟေတွာ ဥဒကတာပနကာလေ အန္တောဥဒကေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကသဒ္ဒေါ ဝိယ ဥပါဒိန္နေ ဃဋ္ဋေတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနစိတ္တသမုဋ္ဌာနပထဝီဓာတုယာ ဥပ္ပတ္တိသမကာလမေဝ တသ္မိံ ကလာပေ နဝမံ ဟုတွာ အန္တောယေဝ ဘူတိကသဒ္ဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနသဒ္ဒေါပိ ဝစီဝိညတ္တိဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အစ္ဆရာပဟရဏာဒိသဒ္ဒေါ ပန ဝစီဝိညတ္တိယာ အဘာဝတော စိတ္တပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနောယေဝါတိ။
၆၈၈။ ဝိဂ္ဂဟာဘာဝတော ¶ န ကဿတိ၊ ကသိတုံ ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကောတီတိ အကာသော၊ သောယေဝ အာကာသောတိ အာဟ ‘‘န ကဿတီတိ အာကာသော’’တိ၊ ကော ပနေသောတိ အာဟ ‘‘ရူပါနံ ဝိဝရော’’တိ၊ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒါဒိရူပါနံ အန္တရန္တိ အတ္ထော။ အနေန အဇဋာကာသမာဟ။ ယော…ပေ… ပရိစ္ဆေဒေါတိ ပန ဣမိနာ ဣဓာဓိပ္ပေတမာကာသံ၊ သော ပန ရုဠှီဝသေန အာကာသောတိ ပဝုစ္စတိ။
ရူပါနိ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ သယံ ဝါ တေဟိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ တေသံ ဝါ ပရိစ္ဆေဒမတ္တန္တိ ရူပပရိစ္ဆေဒေါ၊ တံ လက္ခဏမေတဿာတိ ရူပပရိစ္ဆေဒလက္ခဏော။ အယဉှိ တံ တံ ရူပကလာပံ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော ဝိယ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ရူပပရိယန္တပ္ပကာသနရသော’’တိ။ ‘‘အယံ ရူပါနံ ဟေဋ္ဌိမော ပရိယန္တော၊ အယံ ဥပရိမော’’တိ ဧဝံ ဝိဘာဝနကိစ္စောတိ အတ္ထော။ အတ္ထတော ပန ယသ္မာ ရူပါနံ ပရိစ္ဆေဒမတ္တံ ဟုတွာ ဂယှတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပမရိယာဒပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ။ ဧတ္ထာဟ – ကိံ ပနေသ ရူပေ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော စတုသမုဋ္ဌာနကလာပတော ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ အထ ဧကသမုဋ္ဌာနဗဟုကလာပတော၊ ဥဒါဟု ဧကေကသမုဋ္ဌာနဧကေကကလာပတော၊ ဧကေကရူပတော ဝါတိ? ဧကေကသမုဋ္ဌာနဧကေကကလာပတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယဒိ ¶ ဟိ စတုသမုဋ္ဌာနကလာပတော၊ ဧကသမုဋ္ဌာနဗဟုကလာပတော ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ ဧဝံ သတိ သမ္ဖုဋ္ဌဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒေယျ၊ ဧကကလာပဂတရူပါနံ ဝိယ နာနာကလာပဂတရူပါနမ္ပိ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတာ ဝါ အာပဇ္ဇေယျ။ အထ ဝါ ဧကေကရူပတော ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ ဧဝံ သတိ ဧကေကကလာပဂတရူပါနမ္ပိ နာနာကလာပဂတရူပါနံ ဝိယ အညမညဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတာပသင်္ဂေါ သိယာ၊ ဥဘယမ္ပိ ပနေတံ အနိဋ္ဌံ၊ တသ္မာ ဧကေကသမုဋ္ဌာနဧကေကကလာပတော ပရိစ္ဆိန္ဒတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝဆိဒ္ဒဝိဝရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝါတိ အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝါ ဆိဒ္ဒဝိဝရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ယသ္မိံ ကလာပေ ဘူတာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တေဟေဝ အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌာနတော အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ကလာပန္တရဘူတာ ကလာပန္တရဘူတေဟိ သမ္ဖုဋ္ဌာဝ ဧကဃနပိဏ္ဍဘာဝေန ပဝတ္တတ္တာ၊ တထာပိ ဓမ္မတော အညမညံ ဝိဝိတ္တတ္တာ အသံကိဏ္ဏာ ဧဝ။ တေသံ ယာ ဝိဝိတ္တတာ အညမညံ အသံကိဏ္ဏတာ၊ အယံ ပရိစ္ဆေဒေါ။ ဘူတန္တရေဟိ ဝိယ တေဟိ သော အသမ္ဖုဋ္ဌောဝ၊ ဣတရထာ ပရိစ္ဆိန္နတာ န သိယာ တေသံ ဘူတာနံ ဗျာပိဘာဝါပတ္တိတော။ အဗျာပိဘာဝေါ ဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌတာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ဣမဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘အသမ္ဖုဋ္ဌံ စတူဟိ မဟာဘူတေဟီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၆၃၇)။
အထ ¶ ဝါ ကလာပန္တရဘူတာနံ အညမညံ အသံကိဏ္ဏဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌာနတော အသမ္ဖုဋ္ဌတာပစ္စုပဋ္ဌာနဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒမုခဝိဝရာဒိဝသေန ဆိဒ္ဒဝိဝရဘာဝဿ ပစ္စုပဋ္ဌာနတော ဆိဒ္ဒဝိဝရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ။ ရူပပရိစ္ဆေဒေ ဟိ သတိ ဆိဒ္ဒဝိဝရဘာဝေါ ဟောတိ။ ယေသံ ရူပါနံ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တတ္ထေဝ တေသံ ¶ ပရိစ္ဆေဒဘာဝေန လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နရူပပဒဋ္ဌာနော’’တိ။
၆၈၉-၉၁။ ရူပဿလဟုတာဒိတ္တယနိဒ္ဒေသေတိ ရူပဿလဟုတာ ရူပဿမုဒုတာ ရူပဿကမ္မညတာတိ ဣမဿ ရူပလဟုတာဒိတ္တယဿ နိဒ္ဒေသေ သမ္ပတ္တေ ဣဒံ ဝုစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ အရူပဿ လဟုတာဒီသု ‘‘ကာယလဟုဘာဝေါ ကာယလဟုတာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝ ‘‘ရူပဿ လဟုဘာဝေါ လဟုတာ’’တိအာဒိနာ ရူပသမ္ဗန္ဓီဘာဝေန ရူပဝိကာရာပိ ဝိညာတဗ္ဗာ။ ရူပဿ လဟုဘာဝေါ လဟုတာ၊ သာ ရူပဿ ဂရုဘာဝဝူပသမလက္ခဏာ၊ ဂရုဘာဝနိမ္မဒ္ဒနရသာ၊ အဒန္ဓတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ လဟုရူပပဒဋ္ဌာနာ။ ရူပဿ မုဒုဘာဝေါ မုဒုတာ၊ သာ ရူပဿ ထဒ္ဓဘာဝဝူပသမလက္ခဏာ၊ ထဒ္ဓဘာဝနိမ္မဒ္ဒနရသာ၊ သဗ္ဗကိရိယာသု အဝိရောဓိတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ မုဒုရူပပဒဋ္ဌာနာ။ ရူပဿ ကမ္မညဘာဝေါ ကမ္မညတာ၊ သာ ရူပဿ အကမ္မညဘာဝဝူပသမလက္ခဏာ၊ အကမ္မညဘာဝနိမ္မဒ္ဒနရသာ၊ သရီရကိရိယာသု အနုကူလဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ ကမ္မညရူပပဒဋ္ဌာနာတိ။ အတ္ထော ပနေတ္ထ တတ္ထ တတ္ထ အမှေဟိ ဝုတ္တာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမာ ပန တိဿော ရူပါနံ ဝိကာရဘာဝတော ‘‘ရူပဝိကာရာ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘တိဿော…ပေ… ဝိဘာဝိနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ယထာက္ကမံ ပနေတာ ရူပဿ ဒန္ဓတ္တကရဓာတုက္ခောဘပဋိပက္ခပစ္စယသမုဋ္ဌာနာ၊ ထဒ္ဓတ္တကရဓာတုက္ခောဘပဋိပက္ခပစ္စယသမုဋ္ဌာနာ၊ ရူပါနံ သရီရကိရိယာသု အနနုကူလဘာဝကရဓာတုက္ခောဘပဋိပက္ခပစ္စယသမုဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဓာတုက္ခောဘောတိ ဝါတပိတ္တသေမှပကောပေါ၊ ရသာဒိဓာတူနံ ဝါ ဝိကာရာဝတ္ထာ၊ ဒွိဓာ ဝုတ္တာပိ အတ္ထတော ပထဝီဓာတုအာဒီနံယေဝ ဝိကာရောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဋိပက္ခပစ္စယာ သပ္ပာယဥတုအာဟာရာဝိက္ခိတ္တစိတ္တတာ၊ သာ စ တံတံဝိကာရဿ ဝိသေသပစ္စယဘာဝတော ဝုတ္တာ၊ အဝိသေသေန ပန သဗ္ဗေသံ ပစ္စယာ၊ တထာ ¶ ဟိ တေ ကဒါစိပိ အညမညံ န ဝိဇဟန္တိ။ တထာ အဝိဇဟန္တာနံ ပန ဒုဗ္ဗိဇာနီယံ နာနတ္တန္တိ တံပကာသနတ္ထံ ‘‘ဧတာသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကမတောဝ နိဒဿနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ လဟုတာယ ဟိ အရောဂီ နိဒဿနံ၊ မုဒုတာယ မဒ္ဒိတစမ္မံ၊ ကမ္မညတာယ သုဓန္တသုဝဏ္ဏံ။
နနု စေတ္ထ အရောဂိနော တာဝ နိဒဿနံ ယုတ္တံ တဿ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓသန္တာနတ္တာ၊ သုပရိမဒ္ဒိတစမ္မသုဓန္တသုဝဏ္ဏာနံ ¶ ပန ကထံ။ န ဟိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပသန္တာနေ လဟုတာဒီနိ သမ္ဘဝန္တိ တထာ ဓာတုက္ခောဘပဋိပက္ခပစ္စယာဘာဝတော? သစ္စံ၊ မုဒုကမ္မညသဒိသရူပနိဒဿနမတ္တမေတံ၊ န ပန တတ္ထ ဣဓာဓိပ္ပေတမုဒုတာကမ္မညတာသဘာဝတော။ ယဒိ ဧဝံ၊ ကထံ တူလပိစုအာဒီသု လဟုဘာဝါဒိကန္တိ? န တတ္ထ ပရမတ္ထတော လဟုဘာဝါဒိကံ အတ္ထိ၊ ဂရုဘာဝါဒိဟေတူနံ ပန အဘာဝတော တတ္ထ လဟုဘာဝါဒိဝေါဟာရော။
ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကောတိ ဧကန္တေန တာသံ ပစ္စုပ္ပန္နပစ္စယာပေက္ခတ္တာ၊ ဣတရထာ သဗ္ဗဒါဘာဝိနီဟိ လဟုတာဒီဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ သိယာတိ။ အဒန္ဓတာလက္ခဏာတိ အဂရုဘာဝလက္ခဏာ။ ဂရုဘာဝဿ ဝိနောဒနံ ခိပနံ အပနယနံ ကိစ္စမေတိဿာတိ ဂရုဘာဝဝိနောဒနရသာ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ အယံ ရူပါနံ ဂရုဘာဝံ ဝိနောဒေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဂရုရူပပဋိပက္ခာနံ ပန အဒန္ဓရူပါနံ ဝိကာရတ္တာ ‘‘ဇာတိ နံ ဥပ္ပာဒေတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ပရိယာယေန ဂရုဘာဝံ ဝိနောဒေတိ နာမ။ တဿဉှိ ဝိဇ္ဇမာနာယံ ဥပ္ပန္နရူပါနံ အဂရုဘာဝေါယေဝါတိ။ ဧသ နယော မုဒုတာကမ္မညတာသု။ စေတသိကလဟုတာဒယော ပန အတ္တနော အတ္တနော ပစ္စနီကာနံ တံတံအကုသလဓမ္မာနံ ဝိဒ္ဓံသကဘာဝေန ပဝတ္တန္တီတိ ဝိကာရမတ္တဘာဝတော နိပ္ပရိယာယေနေဝ တာသံ တံကိစ္စတာ လဗ္ဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ လဟုပရိဝတ္တိတပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ အဒန္ဓဿ အရောဂီပုရိသဿ အပရာပရံ သင်္ကန္တိ ပရိဝတ္တနံ ဝိယ အဒန္ဓပရိဝတ္တနံ ဟုတွာ ပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ အတ္ထော။ ယဿ ရူပဿ လဟုတာ၊ တတ္ထေဝ ¶ ဝိကာရဘာဝေန ဥပလဗ္ဘနတော လဟုရူပပဒဋ္ဌာနာ။ ဧဝမိတရာသုပိ။ အထဒ္ဓတာတိ အကထိနတာ။ အတ္တနော မုဒုဘာဝေနေဝ သဗ္ဗကိရိယာသု အဝိရုဒ္ဓါ ဟုတွာ ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ အဝိရောဓိတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ မုဒု ဟိ ကတ္ထစိ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ တီသုပိ ဌာနေသု ပဋိပက္ခတ္ထေ အ-ကာရော။ ဒန္ဓတာဒိဟေတူနံ ပဋိပက္ခသမုဋ္ဌာနတ္တာ လဟုတာဒီနန္တိ ကေစိ။ အပရေ ပန သတ္တာပဋိသေဓေတိ ဝဒန္တိ။ သရီရေန ကတ္တဗ္ဗကိရိယာနံ အနုကူလတာသင်္ခါတော ကမ္မညဘာဝေါ လက္ခဏမေတိဿာတိ သရီရကိရိယာနုကူလကမ္မညဘာဝလက္ခဏာ။ အကမ္မညံ ဒုဗ္ဗလံ နာမ ဟောတီတိ ကမ္မညတာ အဒုဗ္ဗလဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝုတ္တာ။
၆၉၂။ ရူပါနမာစယော ယောတိအာဒီသု ယော နိပ္ဖန္နရူပါနံ အာဒိတော စယော၊ ယထာပစ္စယံ တတော တတော အာဂတဿ ဝိယ စယောတိ ဝါ အာစယသင်္ခါတော ရူပါနံ ပဌမုပ္ပာဒေါ ဝဍ္ဎိ စ၊ သော ဥပစယောတိ ဥဒ္ဒေသေ ဝုတ္တော ‘‘ဥပညတ္တံ ဥပသိတ္တ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဥပ-သဒ္ဒဿ ပဌမူပရိအတ္ထဒဿနတော။ ယာ ပန တေသံယေဝ ရူပါနံ အနုပ္ပဗန္ဓတာ အနုပ္ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တိ၊ သာ သန္တတီတိ ပဝုစ္စတိ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဟိ ရူပုပ္ပတ္တိအာဒိစယဘာဝတော အာစယော နာမ၊ တတော ပရံ ယာဝ ¶ သတ္တရသမစိတ္တုပ္ပာဒါ ဝဍ္ဎိဘာဝတော ဥပစယော နာမ။ တဒါ ဟိ ရူပဿ ကမ္မစိတ္တဥတူဟိ စယောယေဝ၊ န ဟာနိ။ အထ ဝါ ယာဝ အာဟာရသမုဋ္ဌာန ရူပုပ္ပာဒေါ၊ စက္ခာဒိဥပ္ပာဒေါ ဝါ၊ တာဝ ဥပစယော နာမ၊ တတော ပရံ ပန စုတိပရိယောသာနံ သန္တတိ နာမ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ –
‘‘ယော အာယတနာနံ အာစယော၊ သော ရူပဿ ဥပစယော။ ယော ရူပဿ ဥပစယော၊ သာ ရူပဿ သန္တတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၆၄၁-၆၄၂) –
ဧဝံ ¶ ဥပစယသန္တတီနံ အတ္ထတော နာနတ္တာဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တာယ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယံ –
‘‘အာစယော နာမ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဥပစယော နာမ ဝဍ္ဎိ၊ သန္တတိ နာမ ပဝတ္တီ’’တိ ဝတွာ ‘‘နဒီတီရေ ခတကူပသ္မိဉှိ ဥဒကုဂ္ဂမနကာလော ဝိယ အာစယော နိဗ္ဗတ္တိ၊ ပရိပုဏ္ဏကာလော ဝိယ ဥပစယော ဝဍ္ဎိ၊ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဂမနကာလော ဝိယ သန္တတိ ပဝတ္တီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၆၄၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၄၄) –
ဥပမာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ရူပါနမာစယော’’တိ စေတ္ထ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသေန ဥပ္ပာဒေါ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဝိကာရော။ ဝိကာရတ္တေ စ သတိ အတ္တနော ဝိကာရဝန္တဓမ္မဘေဒဘိန္နတ္တာ ဧကက္ခဏေပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဗဟူနမ္ပိ ရူပါနံ ဝိသုံ ဝိသုံယေဝ ဥပ္ပာဒဝိကာရဘာဝေါ၊ န ပိဏ္ဍဿေဝါတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ န ကေဝလဉ္စ ရူပါနမေဝ ဥပ္ပတ္တိ ဤဒိသီ၊ အထ ခေါ အရူပဓမ္မာနမ္ပိ ဥပ္ပာဒေါ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဇရတာ၊ အနိစ္စတာ၊ ရူပဿ လဟုမုဒုကမ္မညတာ စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၆၉၃။ ဇာတိရူပန္တိ ဒီပိတံ အဋ္ဌကထာသု ဥဘယဿပိ ရူပုပ္ပာဒသဘာဝတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ ဧဝံ၊ ကသ္မာ ဝိဘဇ္ဇ ဝုတ္တံ? ဘဂဝတာ တထေဝ ဒေသိတတ္တာ။ ဘဂဝတာပိ ကသ္မာ တထာ ဒေသိတန္တိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တမာကာရနာနတ္တာ’’တိအာဒိ။ အာကာရနာနတ္တံ ဟေဋ္ဌာ ဝိဘာဝိတမေဝ။ အက္ခရဿ ပဌမုပ္ပတ္တိ ဥပစယော၊ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိ သန္တတိ။ ဧဝံ တိသမုဋ္ဌာနရူပါနမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဧဝံ တေသံ အာကာရနာနတ္တံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ဝေနေယျာနံ ဝသေန ဝါတိ တဒါ ကိရ သောတူနံ ဧဝံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ၊ အယံ ဇာတိ သဗ္ဗေသံ ဓမ္မာနံ ပဘဝေါ၊ သယံ ပန န ကုတောစိ ဇာယတိ၊ ယထာ တံ ‘‘ပကတိဝါဒီနံ ပကတီ’’တိ။ တေသံ မိစ္ဆာဂါဟံ ဝိဓမေန္တော ‘‘ဇာတိ နာမ န အညာ၊ ဥပစယသန္တတိဝသေန ဌိတာ ရူပုပ္ပတ္တိယေဝ ¶ ပန တထာ ဝုစ္စတိ၊ သာ စ ယဿ ဥပ္ပာဒေါ ¶ ၊ တဿ ပစ္စယေဟေဝ ဇာတပရိယာယံ လဗ္ဘတီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ဥပစယော သန္တတီတိ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒေသေတီတိ အာစရိယာ။
ပုဗ္ဗန္တတော ပုဗ္ဗကောဋ္ဌာသတော၊ အနာဂတဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ ရူပဓမ္မေ ဥပ္ပာဒေါ အနာဂတက္ခဏတော ဥမ္မုဇ္ဇာပေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥမ္မုဇ္ဇာပနရသော’’တိ။ ‘‘ဣမေ ရူပဓမ္မာ သမ္ပဋိစ္ဆထ နေ’’တိ နိယျာတေန္တော ဝိယ ဂယှတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိယျာတနပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ။ ပရိပုဏ္ဏဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနတာ ဥပရိ စယော ဥပစယောတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ ဥပ္ပာဒက္ခဏပ္ပတ္တံ ဥပ္ပန္နံ နာမ ဟောတိ အာဒိကမ္မေ တပ္ပစ္စယဝသေန၊ ဧဝံ ဥပ္ပာဒက္ခဏဂတံ ဥပစိတံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပစိတရူပပဒဋ္ဌာနော’’တိ။
ပဝတ္တိလက္ခဏာတိ အနုပ္ပဗန္ဓတော ဥပ္ပတ္တိဝသေန ပဝတ္တမာနရူပါနံ ပဝတ္တနန္တိ လက္ခိတဗ္ဗာ။ အနုပ္ပဗန္ဓနရသာတိ ပုဗ္ဗာပရဝသေန အနုပ္ပဗန္ဓနကိစ္စာ။ အသတိ ဟိ ဥပ္ပာဒေ ပုဗ္ဗာပရဝသေန အနုပ္ပဗန္ဓော န သိယာ။ အနုပ္ပဗန္ဓရသတ္တာယေဝ အနုပစ္ဆေဒဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတော အာဟ ‘‘အနုပစ္ဆေဒပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။ ပုဗ္ဗာပရဝသေန ဃဋိတရူပေသု ဥပလဗ္ဘနတော ဝုတ္တံ ‘‘အနုပ္ပဗန္ဓရူပပဒဋ္ဌာနာ’’တိ။
၆၉၄။ ဇီရဏန္တိ ဇိဏ္ဏဘာဝေါ၊ အဘိနဝဘာဝဟာနီတိ အတ္ထော။
ပါကဋာ ရူပဓမ္မေသု ခဏ္ဍိစ္စာဒိဘာဝေန ဒန္တာဒီသု ဝိကာရဒဿနတော၊ ဣတရာ တဒဘာဝတော အပါကဋာ။ ကာမံ ရူပဓမ္မာနမ္ပိ ခဏိကဇရာ ပဋိစ္ဆန္နာ ဧဝ၊ ယာ ‘‘အဝီစိဇရာ’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ။ အရူပဓမ္မာနံ ပန ဇရာယ သုဋ္ဌု ပဋိစ္ဆန္နဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘ပါကဋာ ရူပဓမ္မေသူ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဝိကာရော ပန ခဏိကဇရာယ နတ္ထိ။ ရူပပရိပါကော ရူပဓမ္မာနံ ဇိဏ္ဏတာ၊ ဇရံ ပတ္တဿ ဘင်္ဂေါ အဝဿံဘာဝီတိ ဝုတ္တံ ¶ ‘‘ဥပနယနရသာ’’တိ၊ ဘင်္ဂူပနယနကိစ္စာတိ အတ္ထော။ သဘာဝါနပဂမေပီတိကက္ခဠတ္တာဒိသဘာဝါနပဂမေပိ၊ ဌိတိက္ခဏေ ဟိ ဇရာ နာမ၊ န စ တဒါ ဓမ္မသဘာဝံ ဝိဇဟတိ။ နဝဘာဝေါ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာ၊ တဿာ အပဂမဘာဝေန ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘နဝဘာဝါပဂမပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။ ဝီဟိပုရာဏဘာဝေါ ဝိယာတိ ဝီဟိဘာဝါနပဂမေပိ အဘိနဝဘာဝါပဂမနကရော ဝီဟိပုရာဏဘာဝေါ ဝိယ။ ဝီဟိပုရာဏဘာဝေါ သဗ္ဗာဝတ္ထာနိ အပနေတိ၊ အယံ ပန ကေဝလံ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထမေဝ အပနေတိ။ ပရိတော သဗ္ဗတော ဘိဇ္ဇနန္တိ လက္ခိတဗ္ဗာတိ ပရိဘေဒလက္ခဏာ ¶ ။ နိစ္စံ နာမ ဓုဝံ၊ ရူပံ ပန ခဏဘင်္ဂိတာယ န နိစ္စန္တိ အနိစ္စံ၊ တဿ ဘာဝေါ အနိစ္စတာ။ သာ ပန ဌိတိပ္ပတ္တရူပံ ဌိတိယမေဝ ဝိနာသနဘာဝေန သံသီဒေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ သံသီဒနရသာ။ ယသ္မာ စ သာ ဘင်္ဂဘာဝတော ခယဝယာကာရေနေဝ ဂယှတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ခယဝယဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။ အနုက္ကမေန ဝိနာသော ခယော နာမ၊ ဒီပဝဋ္ဋိကာယ သဟ တေလဿ ဝိယ သဟ နိရောဓော ဝယောတိ ဝဒန္တိ။
၆၉၆-၇။ သမောဓာနတောတိ ရာသိတော။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ မိဒ္ဓရူပဿ ဝဒနသီလာ၊ မိဒ္ဓဝါဒေါ ဝါ ဧတေသန္တိ မိဒ္ဓဝါဒိနော။ မိဒ္ဓရူပံ နာမာတိ ဥတုစိတ္တာဟာရဝသေန တိသမုဋ္ဌာနံ မိဒ္ဓံ နာမ ရူပံ။ တေ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထံ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘မုနီသီ’’တိအာဒိ။ နတ္ထိ နီဝရဏာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဝိစိကိစ္ဆာနီဝရဏဿ၊ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ကာမစ္ဆန္ဒဗျာပါဒကုက္ကုစ္စနီဝရဏာနံ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏာနဉ္စ ပဟီနတ္တာ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယဒိ မိဒ္ဓံ ရူပံ သိယာ၊ အပ္ပဟာတဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ ရူပက္ခန္ဓော အဘိညေယျော ပရိညေယျော န ပဟာတဗ္ဗော န ဘာဝေတဗ္ဗော န သစ္ဆိကာတဗ္ဗော။ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ နေဝဒဿနေနနဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ။ စတူသု ဘူမီသု ကုသလံ၊ စတူသု ဘူမီသု ¶ ဝိပါကော၊ တီသု ဘူမီသု ကိရိယာဗျာကတံ၊ ရူပဉ္စ နိဗ္ဗာနဉ္စ၊ ဣမေ ဓမ္မာ နေဝဒဿနေနနဘာဝနာယပဟာတဗ္ဗာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၀၇) ဝစနေန ရူပဓမ္မာနံ ပဟာနာဘာဝတော။ ဧဝဉ္စ သတိ တဿ နီဝရဏဘာဝေါ ဝိရုဇ္ဈေယျ နီဝရဏာနံ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ။ န ဟိ နီဝရဏာနံ အပ္ပဟာတဗ္ဗတ္တေ –
‘‘ယာ မေ ကင်္ခါ ပုရေ အာသိ၊ တံ မေ အက္ခာသိ စက္ခုမာ၊
အဒ္ဓါ မုနီသိ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ နတ္ထိ နီဝရဏာ တဝါ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၅၄၆) –
နီဝရဏပ္ပဟာနေန ဘဂဝတော ထောမနံ ယုဇ္ဇေယျ။ ယဒိ သိယာ၊ ‘‘ရူပံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ န တုမှာကံ၊ တံ ပဇဟထာတိအာဒိဝစနတော (မ။ နိ။ ၁။၂၄၇၊ သံ။ နိ။ ၃။၃၃-၃၄) ရူပဿ ပဟာတဗ္ဗတာပိ ပညာယတီတိ? တံ န၊ တဗ္ဗိသယဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနဿ တတ္ထ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပေ ဆန္ဒရာဂဝိနယော၊ တံ တတ္ထ ပဟာန’’န္တိ။ န စ ပနေတံ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ဧတ္ထာပိ ‘‘တဗ္ဗိသယဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနဝသေနေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ သာဓကဝစနဘာဝတော၊ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ တတ္ထ ပဟာနဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ စ၊ တသ္မာ ‘‘နတ္ထိ နီဝရဏာ တဝါ’’တိအာဒိဝစနေဟိ ဝိရုဇ္ဈနတော န မိဒ္ဓံ ရူပန္တိ။
ယဒိ ¶ ပန ပရော ဒဠှမူဠှဂ္ဂါဟိတာယ တံဝိသယဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနဝသေနေဝ နီဝရဏပ္ပဟာနံ အဓိပ္ပေတန္တိ သကဝါဒံ ဩဍ္ဍေယျ၊ တဿ တန္နိသေဓနတ္ထံ ပုန ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏဿ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏေန သဟ သမ္ပယောဂဝစနဉ္စ အာဟရန္တော အာဟ ‘‘ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏ’’န္တိအာဒိ။ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏဉ္စေဝ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏဉ္စ နီဝရဏေန သမ္ပယုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘စတူဟိ သမ္ပယောဂေါ’’တိ (ဓာတု။ ၃) ဝစနတော အရူပဓမ္မာနမေဝ အညမညဿ သမ္ပယောဂေါ လဗ္ဘတိ၊ န ရူပဓမ္မာနံ အညမညံ အရူပေန ဝါ၊ တသ္မာ ယဒိ မိဒ္ဓံ ရူပံ သိယာ၊ န တံ သမ္ပယောဂဝစနမရဟတီတိ။ အထ သိယာ – ယထာလာဘဝစနမေတ္ထ သက္ကာ ¶ ဝိညာတုံ၊ ‘‘သက္ခရကထလမ္ပိ မစ္ဆဂုမ္ဗမ္ပိ စရန္တမ္ပိ တိဋ္ဌန္တမ္ပီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၉) ဝိယ။ ယထာ ဟိ ‘‘သက္ခရကထလိကံ မစ္ဆဂုမ္ဗမ္ပိ စရန္တမ္ပိ တိဋ္ဌန္တမ္ပီ’’တိအာဒီသု သက္ခရကထလိကဿ စရဏာယောဂတော မစ္ဆဂုမ္ဗာပေက္ခာယ စရဏံ၊ ဥဘယာပေက္ခာယ ဌာနန္တိ ဧဝံ ယထာလာဘော ယောဇီယတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ထိနာပေက္ခာယ သမ္ပယောဂဝစနံ၊ ဥဘယာပေက္ခာယ နီဝရဏဝစနန္တိ? တမ္ပိ န၊ ရူပဘာဝဿေဝ အသိဒ္ဓတ္တာ။ သိဒ္ဓေ ဟိ ရူပဘာဝေ အသမ္ဘဝတော ယထာလာဘယောဇနာ ယုဇ္ဇေယျာတိ။ ဧတ္တကေနေဝ မိဒ္ဓဿ အရူပဘာဝေ သိဒ္ဓေပိ ယထာ ဒွိက္ခတ္တုံ ဗန္ဓံ သုဗန္ဓံ ဟောတိ၊ ဧဝမနေကသုတ္တသာဓိတံ အပ္ပဓံသိယံ ဟောတီတိ ပဋ္ဌာနပ္ပကရဏေ ‘‘နီဝရဏံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ…ပေ… ပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၈။၈) ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘အရူပေ…ပေ… ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၈။၈) ဝုတ္တံ အရူပဘဝုပ္ပတ္တိမ္ပိ အာဟရန္တော အာဟ ‘‘မဟာပကရဏပဋ္ဌာနေ’’တိအာဒိ။ ဈာနနိကန္တိအာဒီနမ္ပိ ဓမ္မတော လောဘာဒိဘာဝတော ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏာဒီဟိ အဘိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏ’’န္တိအာဒိ။
ဧတ္ထ သိယာ – ‘‘ပဉ္စိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဝရဏာ နီဝရဏာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၅၁) ထိနမိဒ္ဓဿ နီဝရဏဘာဝေန ဧကတော အာဂတတ္တာ ဣဓာပိ ‘‘ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏ’’န္တိ ဧကတော ဝုတ္တံ၊ ထိနမေဝ စ ပန အရူပဘဝေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ထိနမိဒ္ဓန္တိ? တယိဒမသာရံ၊ ကုက္ကုစ္စဿ န ဂဟိတတ္တာ။ ယဒိ ဟိ ဧကတော ဂဟိတမတ္တေနေဝ ဣဓာပိ ဧကတော ဂဟဏံ သိယာ၊ ကုက္ကုစ္စဿပိ တတ္ထ ဧကတော ဝုတ္တဿ ဣဓ ဂဟဏံ သမ္ဘဝေယျ၊ န စ ပနေဝံ အတ္ထိ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏန္တွေဝ ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ န တဿ အရူပဘဝုပ္ပတ္တိံ သက္ကာ ပဋိဗာဟိတုန္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ကေဝလော ဟာယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အကုသလရာသိ၊ ယဒိဒံ ပဉ္စ နီဝရဏာ (အ။ နိ။ ၅။၅၂)၊ ဣမေ ပဉ္စ နီဝရဏေ ပဟာယ၊ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓါတိ တဿ ထိနမိဒ္ဓဿ စတ္တတ္တာ ¶ ဝန္တတ္တာ မုတ္တတ္တာ ပဟီနတ္တာ ပဋိနိဿဋ္ဌတ္တာ၊ တေန ဝုစ္စတိ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓါတိ၊ ဣဒံ စိတ္တံ ဣမမှာ ထိနမိဒ္ဓမှာ ¶ သောဓေတိ ဝိသောဓေတိ ပရိသောဓေတိ မောစေတိ ဝိမောစေတိ ပရိမောစေတိ ဝါ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၅၁) ဧဝမာဒိံ ပါဠိံ သင်္ဂဏှာတိ။
ယဒိပိ သိယာ ဒုဝိဓံ မိဒ္ဓံ ရူပံ၊ အရူပဉ္စ။ တတ္ထ ယံ အရူပံ၊ တံ နီဝရဏေသု ဒေသိတံ၊ န ရူပန္တိ? တမ္ပိ န၊ ဝိသေသဝစနာဘာဝတော။ န ဟိ ဝိသေသေတွာ မိဒ္ဓံ နီဝရဏေသု ဒေသိတံ ‘‘ယဒပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ထိနံ၊ တဒပိ နီဝရဏံ၊ ယဒပိ မိဒ္ဓံ၊ တဒပိ နီဝရဏံ၊ ထိနမိဒ္ဓံ နီဝရဏန္တိ ဣတိ ဟိဒံ ဥဒ္ဒေသံ အာဂစ္ဆတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ မိဒ္ဓဿ ဒုဝိဓတံ ပရိကပ္ပေတွာပိ န သက္ကာ နီဝရဏဘာဝံ နိဝတ္တေတုံ။ သက္ကာ ဟိ ဝတ္တုံ ယံ တံ အရူပတော အညံ မိဒ္ဓံ ပရိကပ္ပိတံ၊ တမ္ပိ နီဝရဏံ မိဒ္ဓသဘာဝတ္တာ ဣတရံ နီဝရဏံ ဝိယာတိ။ ယဒိ မိဒ္ဓဿ ရူပဘာဝံ န သမ္ပဋိစ္ဆထ၊ ကထံ ဘဂဝတော နိဒ္ဒါ ဟောတိ၊ နနု မိဒ္ဓဿ ‘‘နိဒ္ဒါ ပစလာယိကာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တတ္တာ နိဒ္ဒါဘာဝေါ သိဒ္ဓါတိ? နယိဒမေဝံ၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီသု ဝိယ နိဒ္ဒါဟေတုနော မိဒ္ဓဿ နိဒ္ဒါဘာဝေန ဝိဘတ္တတ္တာ။ ဧဝမ္ပိ နိဒ္ဒါဟေတုနော မိဒ္ဓဿ အဘာဝတော ကထံ ဘဂဝတော နိဒ္ဒါတိ စေ? သာ ဘဂဝတော နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ အဂ္ဂိဝေဿန…ပေ… ဒိဝါ သုပိတာ’’တိအာဒိဝစနတော (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) န နိဒ္ဒါ ဘဂဝတော မိဒ္ဓေန၊ အထ ခေါ သရီရဂေလညေန၊ တဉ္စ ဘဂဝတော နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ပိဋ္ဌိ မေ အာဂိလာယတိ၊ တမဟံ အာယမိဿာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၂၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၄၃) ဝစနတော။ န စေတ္ထ ဧဝမဝဓာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘မိဒ္ဓမေဝ နိဒ္ဒါဟေတူ’’တိ၊ တသ္မာ အညောပိ အတ္ထိ နိဒ္ဒါဟေတု။ ကော ပန သောတိ? သရီရဂေလညံ၊ တသ္မာ န ဘဂဝတော နိဒ္ဒါ မိဒ္ဓဟေတုကာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၆၉၈။ ဝိသုံ ဝိသုံ အဘာဝံ ဒဿေတွာတိ ဝါယောဓာတုအာဒိတော ဝိသုံ ဝိသုံ နတ္ထိဘာဝံ ဒဿေတွာ။ ကထံ ပန သော ဒဿိတဗ္ဗောတိ ¶ အာဟ ‘‘ဝါယောဓာတုယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာယဗလံ နာမ အတ္ထတော ဝါယောဓာတုယာ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသော တဿာ ဝိပ္ဖာရဘာဝတော။ ယတော ဗာလာနံ ဗလန္တိ ဝဒန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝါယောဓာတုယာ ဂဟိတာယ ဗလရူပံ ဂဟိတမေဝါ’’တိ။ သမ္ဘဝေါ ကာမဓာတုယံ ဧကစ္စသတ္တာနံ ဣန္ဒြိယပရိပါကပစ္စယော အာပေါဓာတုယာ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘အာပေါဓာတုယာ သမ္ဘဝရူပ’’န္တိ။ ဂဟိတာယ ဂဟိတမေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပစယသန္တတိဝိနိမုတ္တော ရူပုပ္ပာဒေါ နတ္ထိ၊ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ စ အညာ ဇာတိ နာမ နတ္ထေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပစယသန္တတီဟိ ဇာတိရူပ’’န္တိ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနဿပိ ရောဂဿ ဝိသဘာဂပစ္စယသမုပ္ပန္နော ဓာတုက္ခောဘော အာသန္နကာရဏံ ¶ ၊ ပဂေဝ ဣတရဿ။ သော အတ္ထတော ရူပဓမ္မာနံ ပါကာဝတ္ထာ ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသု ဧဝ သိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဇရတာအနိစ္စတာဒီဟိ ရောဂရူပံ ဂဟိတ’’န္တိ။
၆၉၉-၇၀၄။ ရူပါနိ သမုဋ္ဌဟန္တိ ဇာယန္တိ ဧတေဟီတိ ရူပသမုဋ္ဌာနာနိ။ ကာနိ ပန တာနီတိ အာဟ ‘‘ဥတုစိတ္တာဟာရကမ္မာနီ’’တိ။
အာဟာရော ရူပဟေတုယောတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပက္ခိပိတဗ္ဗော၊ ကမ္မံ၊ ဥတု စ စိတ္တဉ္စ အာဟာရောတိ ဣမေ ရူပဟေတုယောတိ။ ရူပဟေတုယောတိ စ ရူပဿ ဇနကပစ္စယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဧတေဟေဝါ’’တိအာဒိ။ ဧကမေကံယေဝ သမုဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ ဧကသမုဋ္ဌာနာ။ နနု ဧကတော ဧဝ ပစ္စယတော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ၊ ရူပဇနကပစ္စယေသု ဧကတောတိ အယမေတ္ထ အဘိသန္ဓိ။ အဋ္ဌိန္ဒြိယာနီတိ စက္ခာဒီနိ ပဉ္စ၊ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယဒွယံ၊ ဇီဝိတဉ္စာတိ အဋ္ဌိန္ဒြိယာနိ။ ကာယဝစီဝိညတ္တိဝသေန ဝိညတ္တိဒွယံ။
ဒွီဟီတိ ¶ ကောစိ စိတ္တေန၊ ကောစိ ဥတုနာ စာတိ ဧဝံ ဒွီဟိ။ န ဟိ ဧကဿေဝ ဒွေ ဧကက္ခဏေ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဥတုအာဟာရ…ပေ… ကတန္တိ ဧကေကံ ဥတုနာ၊ အာဟာရေန၊ စိတ္တေန စာတိ တီဟိ ကတံ။ စတဿော စာပိ ဓာတုယောတိ စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ။ တာနိ ဟိ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန ဓာတူတိ ဝုစ္စန္တိ။ ကမ္မာဒီဟိ စတူဟိ ဘဝန္တီတိ စတုဗ္ဘဝါ။ ဒွေတိ ဇရတာ အနိစ္စတာ။
၇၀၅-၆။ ဣဒါနိ မိဿကသမုဋ္ဌာနာနိပိ ဂဟေတွာ တံတံပစ္စယဇာတာနံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဋ္ဌိန္ဒြိယာနိ ဝတ္ထု သုဒ္ဓဋ္ဌကံ သန္တတျူပစယာကာသာတိ ဝီသတိ ကမ္မဇာ။ ဝိညတ္တိဒွယံ သဒ္ဒေါ လဟုတာဒိတ္တယံ သုဒ္ဓဋ္ဌကာဒယော ဧကာဒသာတိ သတ္တရသ စေတသာ ဇာယရေ၊ စိတ္တဇာတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒေါ လဟုတာဒိတ္တယံ သုဒ္ဓဋ္ဌကာဒယော ဧကာဒသာတိ ဒသပဉ္စေဝ ပန္နရသ ဥတုနာ ဇာယရေ။ လဟုတာဒိတ္တယံ သုဒ္ဓဋ္ဌကာဒယော ဧကာဒသာတိ စုဒ္ဒသ အာဟာရတော။ ဇရတာအနိစ္စတာဟိ တေ အဋ္ဌသဋ္ဌိ စ ဟောန္တေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။
၇၀၇-၈။ ‘‘ဇရတာ…ပေ… သမုဋ္ဌိတာ’’တိ ဝတွာ ပုန တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာတဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဇာတဿ ပါကဘေဒတ္တာတိ ဇရတာယ ဇာတဓမ္မဿ ပါကတ္တာ၊ အနိစ္စတာယ ¶ စ ဘေဒတ္တာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဇရတာအနိစ္စတာ နာမ ဥပ္ပန္နဓမ္မဿ ဟောန္တိ၊ နော ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ။ ယဒိ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ သိယုံ၊ တဒါ တာသမ္ပိ ဇာယမာနတ္တပရိယာယော ယုဇ္ဇေယျ။ ဥပ္ပန္နဓမ္မဿ ပန ဇာတိတော ပရံ ဣမာသံ သမ္ဘဝတော န ဇာယန္တီတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ ယဒိ ပန ကောစိ တေသမ္ပိ ဇာတဘာဝေ ကော ဝိရောဓောတိ ပဋိပဇ္ဇေယျ၊ တဿ တံ ဒုဂ္ဂါဟံ ဝိဓမေန္တော အာဟ ‘‘ဇာယေယျု’’န္တိအာဒိ။ ဟောန္တု နာမ တေသမ္ပိ ပါကဘေဒါ ¶ ၊ တဒါပိ ကော ဝိရောဓောတိ အာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ ပါကော န ပရိပစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဧတေန န ဘိဇ္ဇတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ပက္ကဿ ဟိ ဘင်္ဂေါ နိယတော။ ဘေဒေါ ဝါ န စ ဘိဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထာပိ ပါကဘာဝေါပိ ဝုတ္တောဝ။ န ဟိ အပက္ကံ ဘိဇ္ဇတီတိ၊ အညထာ ဥပ္ပာဒဘင်္ဂါနံ အနညတ္တပ္ပသင်္ဂတော။ နတ္ထိ တန္တိ ပါကဘေဒါနံ ပစ္စနံ ဘိဇ္ဇနံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သင်္ခိပိတွာ အာဟ။
ဧတ္တာဝတာ စ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဒိ ဇရတာအနိစ္စတာ ကေနစိ ပစ္စယေန ဇာယေယျုံ၊ တဒါ ဥပ္ပန္နဿ နာမ ဇရာယ၊ ဘင်္ဂေန စ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ တေသံ ဇရတာအနိစ္စတာပိ သိယုံ၊ န စ ပနေတာ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ န ဇရတာ အညဇရာယ ဇီရတိ၊ ဘိဇ္ဇတိ ဝါ၊ န စ ဘင်္ဂေါ အညေန ဘင်္ဂေန ဘိဇ္ဇတိ၊ ဇီရတိ ဝါ၊ ဣတရထာ သာပိ ဇရာ အပရာယ ဇရာယ၊ ဘင်္ဂေန စ ဇီရတိ၊ ဘိဇ္ဇတိ၊ သော စ ဘင်္ဂေါ အညာယ ဇရာယ၊ အညေန ဘင်္ဂေန ဇီရတိ၊ ဘိဇ္ဇတီတိ အနဝဋ္ဌာနပ္ပသင်္ဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၇၀၉-၁၀။ ‘‘ဇာတဿာ’’တိအာဒိ နိဂမနံ။ အထ ဝါ ဥတ္တရိ ဝတ္တဗ္ဗစောဒနာယ ဖလဌပနံ။ ‘‘သိယာ ကတ္ထစီ’’တိအာဒိ ပရမတာသင်္ကနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ‘‘ဇရတာအနိစ္စတာဒွယံ န ပစ္စတိ၊ န ဘိဇ္ဇတိ ဝါ’’တိ အဓိကာရေ။ ရူပဿူပစယောတီတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ တေန ‘‘ရူပဿ ဥပစယော သန္တတီ’’တိ ဝစနေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပါကောပိ ပစ္စတု၊ ဘေဒေါပိ ပရိဘိဇ္ဇတူတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယထာ ကမ္မာဒီဟိ ဥပ္ပဇ္ဇနကရူပနိဒ္ဒေသေ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ဥပါဒိန္နံ? စက္ခာယတနံ…ပေ… ကာယာယတနံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ၊ ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ အတ္ထိ ရူပံ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ရူပါယတနံ…ပေ… ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ အာကာသဓာတု ရူပဿ ဥပစယော ရူပဿ သန္တတိ ကဗဠီကာရော အာဟာရော’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၅၂) ဥပစယသန္တတီနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဇာတိ ¶ ဇာယတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ တဿာ အပရဇာတိယာ အဘာဝေပိ။ ဧဝံ ဇရာဘင်္ဂါနံ အပရဇရာဘင်္ဂါဘာဝေပိ ဇီရဏံ၊ ဘိဇ္ဇနဉ္စ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ ဇာတိယာပိ ဘေဒနာ တဒဝတ္ထာယေဝါတိ။
၇၁၁။ ‘‘န ¶ စေဝါ’’တိအာဒိ ယထာသင်္ကိတပရမတဿ ပဋိက္ခိပနံ။ ယဒိ ဇာယတီတိ န ဝိညာတဗ္ဗံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ နိဒ္ဒေသေ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဇာယမာနဿာ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အသတိပိ ဇာတိယာ ဇာယမာနတ္တေ ဇာယမာနာနံ ဓမ္မာနံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိဘာဝတော တဿာ တပ္ပစ္စယဘာဝဝေါဟာရော အနုမတောတိ တတ္ထ ဝုတ္တာ၊ န ပန ပရမတ္ထတော ဇာယမာနတ္တာ။ ဇာယမာနဿ ဟိ အဘိနိဗ္ဗတ္တိမတ္တံ ဇာတိ၊ တသ္မာ အသိဒ္ဓေန အသိဒ္ဓသာဓနမေတန္တိ။
၇၁၂-၇။ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ ပုနပိ ပရမတာသင်္ကံ ကတွာ ပဋိက္ခိပတိ။ တတ္ထ ယေသံ ဓမ္မာနံ ယာ ဇာတိ၊ သာ တပ္ပစ္စယတ္တဝေါဟာရံ၊ အဘိနိဗ္ဗတ္တိသမ္မုတိဉ္စ လဘတေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာတိ ယထာ လဘတေဝ၊ တထာ။ ယံတံ-သဒ္ဒါ ဟိ အဗျဘိစာရိတသမ္ဗန္ဓာ။ တေသံ ဓမ္မာနံ ပစ္စယာ ဧတိဿာတိ တပ္ပစ္စယာ၊ တဿာ ဘာဝေါ တပ္ပစ္စယတ္တံ၊ တပ္ပစ္စယတ္တေန ပဝတ္တော ဝေါဟာရော တပ္ပစ္စယတ္တဝေါဟာရော၊ တံ ကမ္မပစ္စယဘာဝါဒိဝေါဟာရန္တိ အတ္ထော။ အဘိနိဗ္ဗတ္တိသမ္မုတိန္တိ အဘိနိဗ္ဗတ္တတိ ဇာယတီတိ ဧဝံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိဝသေန ပဝတ္တသမ္မုတိံ။ ကမ္မာဒိသမ္ဘဝန္တိ ကမ္မာဒိစတုပစ္စယသမုဋ္ဌာနံ။ ဇနကာနံ ပစ္စယာနံ အာနုဘာဝက္ခဏုပ္ပာဒေ အဘာဝတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ယေ တေ ရူပါနံ ဇနကပစ္စယာ၊ တေသံ တဒုပ္ပာဒနံ ပတိ အနုပရတဗျာပါရာနံ ယော သော ပစ္စယူပလက္ခဏိယော ကိစ္စာနုဘာဝက္ခဏော၊ တဒါ ဇာယမာနာနံ ဓမ္မာနံ ဝိကာရဘာဝေန လဗ္ဘမာနတံ သန္ဓာယ ဝိနေယျပုဂ္ဂလဝသေန ဇာတိယာ ပစ္စယတော ဇာတတ္တံ အနုညာတံ တတော ပုရေ ¶ ၊ ပစ္ဆာ စ အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဇာတိယာ ပန လဗ္ဘတီ’’တိ။ ဇရာဘင်္ဂါနံ ပန ပစ္စယာနုဘာဝက္ခဏတော ဥတ္တရိ ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသု လဗ္ဘမာနတ္တာ န ဧဝံ အနုညာတုံ သက္ကာတိ၊ ဇာတိယာ ပန လဗ္ဘတိ သော ဝေါဟာရောတိ အဓိပ္ပာယော။ တပ္ပစ္စယတ္တဝေါဟာရန္တိအာဒိဂါထာဒွယံ နိဂမနဝသေန ဝုတ္တံ။
၇၁၈-၉။ အထ ကိံ ဣမာယ ဂီဝါကဏ္ဍူယာယ၊ နနု ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ သုတ္တန္တေ ‘‘ဇရာမရဏံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀)၊ တသ္မာ ကထမေတံ ဝုစ္စတိ၊ ဇရတာ အနိစ္စတာ စေဝ န ကေဟိစိ သမုဋ္ဌိတာတိ ယော ဝဒေယျ၊ တဿ ဝိတက္ကံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပိတုံ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သာ ဟိ ပရိယာယဒေသနာ’’တိ။ ပရိယာယဒေသနတ္တမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အနိစ္စာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာ-သဒ္ဒေန ‘‘သင်္ခတာန’’န္တိ သင်္ဂဏှာတိ။
၇၂၀-၃။ အနိစ္စံ ¶ သင်္ခတဉ္စာတိ စ-သဒ္ဒေန ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ သင်္ဂဏှာတိ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – အနိစ္စသင်္ခတဓမ္မာနံ ဇရာမရဏတ္တာ တေသု သန္တေသု ဟောတိ၊ အသန္တေသု န ဟောတိ။ န ဟိ အဇာတံ ပရိပစ္စတိ၊ ဘိဇ္ဇတိ ဝါ၊ တသ္မာ တံ ဇာတိပစ္စယတံ သန္ဓာယ ‘‘ဇရာမရဏံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ၊ တတောယေဝ စ အနိစ္စ’’န္တိ ပရိယာယေန သုတ္တေ အာဂတံ။ ယထာ ဝိညတ္တိအာဒီနံ နိပ္ပရိယာယတော စိတ္တသမုဋ္ဌာနတာဘာဝေပိ စိတ္တဇာနံ ဝိကာရတ္တာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဘာဝေါတိ။ ဝိညတ္တိယော ဝိယာတိ စ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ လဟုတာဒီနမ္ပိ စိတ္တဇာဒိဘာဝဿ ပရိယာယေနေဝ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ နိပ္ပရိယာယေန အဋ္ဌာရသေဝ နိပ္ဖန္နရူပါနိ ကမ္မာဒိသမုဋ္ဌာနာနီတိ။ တယန္တိ ဇာတိဇရာဘင်္ဂသင်္ခါတာနံ လက္ခဏရူပတ္တယံ။
ခံပုပ္ဖံဝါတိ ¶ အာကာသကုသုမံ ဝိယ။ ယထာ အာကာသကုသုမံ သဗ္ဗသော အဇာတတ္တာ နတ္ထိ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ နိစ္စံ ဝါသင်္ခတံ ဝိယာတိ ယထာ အသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ ကေနစိ အသင်္ခတတ္တာ နိစ္စံ ဓုဝံ၊ ဧဝမိဒမ္ပိ ကေနစိ အသင်္ခတတ္တာ နိစ္စံ သဿတံ ဝါတိ အတ္ထော။ နောဘယံ ပနိဒန္တိ ဣဒံ ပန ဥဘယမ္ပိ ခံပုပ္ဖံ ဝိယ နော နတ္ထိ၊ န စ နိဗ္ဗာနံ ဝိယ အသင်္ခတံ ဝါတိ အတ္ထော။ နိဿယာယတ္တဝုတ္တိတောတိ ဇာယမာနပရိပစ္စမာနဘိဇ္ဇမာနာနံ ဇာတိအာဒိမတ္တဘာဝေန ဇာယမာနာဒိနိဿယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတ္တာ။ တမေဝ နိဿယာယတ္တဝုတ္တိတံ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဘာဝေ ပထဝိယာဒီန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ပထဝီအာဒီနံ နိဿယာနံ ဘာဝေ ဇာတိအာဒိတ္တယံ ပညာယတိ၊ တသ္မာ နော နတ္ထိ၊ ယသ္မာ စ တေသံ အဘာဝေ န ပညာယတိ၊ တသ္မာ န နိစ္စန္တိ ဣမမေဝ စ အဘိနိဝေသံ နိသေဓေတုံ ဘဂဝတာ ဇာတိယာ စတုဇတ္တံ၊ ဇရာမရဏဿ စ အနိစ္စာဒိပရိယာယော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၇၂၄-၅။ နိပ္ဖန္နာနိ နာမာတိ ‘‘ရူပဿ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ ရူပဿ ဝိကာရော၊ ရူပဿ လက္ခဏ’’န္တိအာဒိနာ ပရိစ္ဆေဒါဒိဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ အတ္တနော ကက္ခဠတ္တာဒိနာ သဘာဝေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ၊ အပရိယာယေနေဝ ကမ္မာဒိပစ္စယေဟိ နိပ္ဖန္နတ္တာ ဝါ နိပ္ဖန္နာနိ နာမ။ တဗ္ဗိပရီတတော အနိပ္ဖန္နာ။
သေသကာ အနိပ္ဖန္နာတိ သုတွာ ပရော အနိဋ္ဌံ အာပါဒေန္တော အာဟ ‘‘ယဒိ ဟောန္တီ’’တိအာဒိ။ ‘‘တေသမေဝါ’’တိအာဒိနာ ပန တံ ပဋိက္ခိပတိ။ ကာယဝိကာရော ကာယဝိညတ္တိ နာမ၊ ဝစီဝိကာရော ဝစီဝိညတ္တိ နာမ၊ ဆိဒ္ဒံ ဝိဝရံ အာကာသဓာတု နာမ၊ လဟုဘာဝေါ လဟုတာ နာမ၊ မုဒုဘာဝေါ မုဒုတာ နာမ ¶ ၊ ကမ္မညဘာဝေါ ကမ္မညတာ နာမ၊ နိဗ္ဗတ္တိ ဥပစယော နာမ၊ ပဝတ္တိ သန္တတိ နာမ၊ ဇီရဏာကာရော ဇရတာ နာမ၊ ဟုတွာ အဘာဝါကာရော အနိစ္စတာ နာမာတိ ဧဝံ တေသံယေဝ အဋ္ဌာရသန္နံ နိပ္ဖန္နရူပါနံ ¶ ဝိကာရဘူတတ္တာ နိပ္ဖန္နာ စေဝ သင်္ခတာ စ၊ တေသံယေဝ စ ရူပါနံ ဝိကာရတ္တာ တေ အသင်္ခတာ နာမ ကထံ ဘဝေယျုံ၊ နိပ္ဖန္နာ စေဝ သင်္ခတာတိ သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ယဒိ အနိပ္ဖန္နရူပါနံ နိဿယဘူတာ နိပ္ဖန္နရူပါ သင်္ခတာ၊ တေသံ ပန ဝိကာရဘူတာ ကထံ အသင်္ခတာ နာမ ဟောန္တီတိ အတ္ထံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ တေသံ အဓိပ္ပာယေန နိပ္ဖန္နာ စေဝါတိ ဝ-ကာရော အာဂမသိဒ္ဓါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၇၂၆-၇။ ဣတ္ထိဘာဝေါ…ပေ… ဝဏ္ဏိတာတိ ဖလဌပနံ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ’’တိအာဒိ စောဒနာ။ ‘‘အညံ ပနာ’’တိအာဒိ ပရိဟာရော။ တတ္ထ စက္ခုကာယပသာဒါနံ၊ ဧကတ္တံ ဥပပဇ္ဇတီတိ စက္ခုပသာဒေ ကာယပသာဒဘာဝဿ၊ ကာယပသာဒေ စက္ခုပသာဒဘာဝဿ သဗ္ဘာဝတော ပုရိမဿ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာဝဘာသနံ၊ ဣတရဿ စ ရူပါဝဘာသနံ ဟောတီတိ စက္ခုကာယပသာဒါနံ ဧကီဘာဝေါ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ။ သောတကာယပသာဒါဒီနမ္ပိ ဟိ ဝုတ္တနယေန ဧကတ္တံယေဝါတိ။
၇၂၈-၃၀။ အညံ ပန အညသ္မိံ န စတ္ထီတိ ဌပေတွာ အညမညာဝိနိဗ္ဘောဂဝသေန ပဝတ္တိံ အညံ ရူပံ အညသ္မိံ ရူပေ ပရမတ္ထတော နေဝတ္ထိ ဘိန္နနိဿယဘာဝေန ကလာပန္တရဂတတ္တာ။ စက္ခုပသာဒေါ ဟိ ဒဋ္ဌုကာမတာနိဒါနကမ္မသမုဋ္ဌိတဘူတနိဿိတော၊ ကာယပသာဒေါ ဖုသိတုကာမတာနိဒါနကမ္မဇဘူတနိဿိတော။ အသင်္ကရန္တိ အသံကိဏ္ဏံ။ ယဒိ ဧဝံ၊ န သဗ္ဗတ္ထ ကာယာယတနာဒိကန္တိ? တမ္ပိ နတ္ထိ ပရမတ္ထတော။ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဟိ နေသံ နာနာကရဏံ ပညာပေတုံ န သက္ကာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အညမညာဝိနိဗ္ဘောဂဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အညမညာ…ပေ… ပဝတ္တိတောတိ အညမညံ သန္တာနတော အဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇနဝသေန အဝိသံသဋ္ဌဝသေန ပဝတ္တနတော။ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပဝသေနာတိ ပန အတ္ထော န ဟောတိ။ န ဟိ စက္ခုကာယပသာဒါနံ ဧကကလာပဂတအဝိနိဗ္ဘောဂရူပါ ဌာနန္တရံ ဝတ္တုံ သက္ကာတိ ¶ ။ ယထာ ရူပရသာဒီနံ ဝိဝေစေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အညမညဗျာပိတာ ဝုစ္စတိ၊ န စ ပရမတ္ထတော ရူပေ ရသော အတ္ထိ။ ယဒိ သိယာ၊ ရူပဂ္ဂဟဏေနေဝ ရသဂ္ဂဟဏံ ဂစ္ဆေယျ။ ဧဝံ ကာယာယတနာဒီနမ္ပိ ပရမတ္ထတော န သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထိတာ၊ ‘‘ဣဒံ ဧတ္ထ၊ ဣဒံ ဧတ္ထာ’’တိ ဌာနန္တရံ ပန သမယညုနာ ကေနစိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ အတ္ထိ ကာယပသာဒေါတီတိ ဣတိသဒ္ဒေါ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဣမဿ အတ္ထေ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိ။ ဧဝမုဒီရိတန္တိ သဗ္ဗဋ္ဌာနိကန္တိ ဧဝမုဒီရိတံ။
၇၃၁-၂။ လက္ခဏာဒိဝသေနာပီတိ ယထာဝုတ္တလက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနဝသေနာပိ။ ဓဇာနံ ¶ …ပေ… ဂတာတိ ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ နီလာဒိပဉ္စဝဏ္ဏသုတ္တမယာနံ ဧကမေကဿ ဝါ ဧကေကဝဏ္ဏဝသေန ဓဇာနံ ဆာယာ တေသံ ဥပမတံ ဥပမာဘာဝံ ဂတာ သမ္ပတ္တာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘ဆာယာ ဥပမာ ဧတေသန္တိ ဆာယာဥပမာ၊ ဆာယာဥပမာနံ ဘာဝေါ ဆာယာဥပမတာ၊ တံ ဂတာ ဧတေ ဓမ္မာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ ပန တေဟိ ‘‘ဆာယာဥပမတံ ဂတာ’’တိ ဧတ္ထ ဗဟုဗ္ဗီဟိဝသေနေဝ ရဿတ္တန္တိ မညမာနေဟိ ဝုတ္တံ ဘဝေယျ။ ဂါထာဗန္ဓတ္ထံ ပန ရဿတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘စတုတ္ထဒူ’’တိအာဒီသု ဟိ ဝိဘတ္တိလောပမ္ပိ ကတွာ ဒဿေန္တော အာစရိယော န ဤဒိသေသု ဌာနေသု ဗျဉ္ဇနေ အာဒရံ ဇနေတိ။ ယံ ပန ‘‘တေသ’’န္တိ ဟေဋ္ဌာပဒံ၊ ‘‘ဓမ္မာန’’န္တိ ဥပရိပဒံ ဝါ သမ္ဗန္ဓိတုံ အနိစ္ဆန္တေဟိ ဝုစ္စတိ တတ္ထ ‘‘နာနတ္တံ သမုပါဂတ’’န္တိ။ တံ ဧတ္ထ အကာမာပိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗမေဝ။ န ဟိ နာနတ္တံ သမုပါဂတံ တေသန္တိ နာပေက္ခတီတိ။ အထာပိ တတ္ထ ‘‘နာနတ္တံ သမုပါဂတာ’’တိ ပါဌံ ပရိကပ္ပေယျုံ၊ ဟောတု တာဝ ပေါတ္ထကေသု အဒိဿမာနမ္ပိ ပါဌံ ပရိကပ္ပေတွာ တေသံ တုဋ္ဌိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယထာ ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ ဓဇာနံ ဧကတော ကတွာ ဥဿာပိတာနံ ကိဉ္စာပိ ဆာယာ ဧကာဗဒ္ဓါ ဝိယ ဟောတိ၊ အညမညံ ပန အသမ္မိဿာဝ၊ ဧဝမေဝ ဣမေ သဗ္ဗဋ္ဌာနိကရူပါ ¶ ကိဉ္စာပိ ဧကာဗဒ္ဓါ ဝိယ ဟောန္တိ၊ လက္ခဏတော ပန အညမညံ ဘိန္နသဘာဝါ အသမ္မိဿာယေဝ။ ဧကကလာပဋ္ဌာပိ ဟိ လက္ခဏတော ဘိန္နသဘာဝါ၊ ကိံ ပန နာနာကလာပဋ္ဌာတိ။
၇၃၃။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ လောကေ နိယုတ္တံ၊ ဝိဒိတန္တိ ဝါ လောကိကံ၊ တဿ ဘာဝေါ လောကိကတ္တံ။ ဟိနောတိ ပတိဋ္ဌဟတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မရာသိ ဧတေနာတိ ဟေတု၊ မူလဋ္ဌေန ဥပကာရကော လောဘာဒိကော စ အလောဘာဒိကော စ၊ တာဒိသော ဟေတု န ဟောတီတိ နဟေတု။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ သင်္ခတံ အဘိသင်္ခတန္တိ သင်္ခတံ။ အာဘဝဂ္ဂါ၊ အာဂေါတြဘု ဝါ သဝန္တီတိ အာသဝါ၊ သဟ အာသဝေဟီတိ သာသဝံ၊ အာသဝေဟိ အာလမ္ဗိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတောတိ အတ္တနော အတ္တနော ပစ္စယာဓီနပ္ပဝတ္တိတာယ သပ္ပစ္စယတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဒဿနမတ္တမေတံ။ ကာမာဝစရတ္တာ အဟေတုကတ္တာ ဟေတုဝိပ္ပယုတ္တတ္တာ သံယောဇနိယတ္တာ ဂန္ထနိယတ္တာ ဥပါဒါနိယတ္တာ ဩဃနိယတ္တာ ယောဂနိယတ္တာ နီဝရဏိယတ္တာ သံကိလေသိကတ္တာ ပရာမဋ္ဌတ္တာ အစေတသိကတ္တာ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တတ္တာ န ရူပါဝစရတ္တာ န အရူပါဝစရတ္တာ န အပရိယာပန္နတ္တာ အနိယျာနိကတ္တာ အနိစ္စတ္တာတိ ဧဝမာဒိနာပိ ကာရဏေန ဧကဝိဓမေဝါတိ။
၇၃၄-၈။ ဧဝံ ဧကဝိဓနယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတဒုဝိဓတာဒိနယံ ဒဿေတုံ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဗဟိဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ အဇ္ဈတ္တိကဒုကာဒယော အာရဒ္ဓါ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကဒုကေ တာဝ အာဟိတော ¶ အဟံ မာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ၊ အတ္တဘာဝေါ၊ တံ အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တတ္တာ အဇ္ဈတ္တာ၊ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓဓမ္မာ၊ တေသု ဘဝါနိ၊ အတ္တနိ ဝါ ဘဝါနိ အဇ္ဈတ္တိကာနိ။ ကာမံ အညေပိ အဇ္ဈတ္တသမ္ဘူတာ အတ္ထိ၊ ရုဠှီဝသေန ပန စက္ခာဒီနေဝ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အထ ဝါ ‘‘ယဒိ မယံ န ဟောမ၊ တွံ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရူပမော ဘဝိဿသီ’’တိ ဝဒန္တာ ¶ ဝိယ အတ္တဘာဝဿ သာတိသယံ ဥပကာရကာနီတိ တာနေဝ ဝိသေသတော အဇ္ဈတ္တိကနာမံ လဘန္တိ။ ဣန္ဒြိယာနိန္ဒြိယာတိ အာဓိပစ္စဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယာနိ၊ သေသံ တဒဘာဝတော အနိန္ဒြိယံ။ တတ္ထ စက္ခာဒီနံ ပဉ္စန္နံ စက္ခုဝိညာဏာဒီသု အဓိပတေယျံ တေသံ ပဋုမန္ဒဘာဝါဒိအနုဝတ္တနတော၊ ဣတ္ထိန္ဒြိယပုရိသိန္ဒြိယဒွယဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိဟေတုဘာဝေ၊ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ စ သဟဇရူပါနုပါလနေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိသယဝိသယီဘာဝတော ဃဋ္ဋနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဩဠာရိကံ၊ တဗ္ဗိပရီတတ္တာ သုခုမံ။ ဥပါဒိန္နန္တိ ကမ္မုနာ ဂဟိတံ။ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တဉှိ ‘‘မမေတံ ဖလ’’န္တိ တေန ကမ္မုနာ ဂဟိတံ ဝိယ ဟောတိ။
ဧကာဒသ…ပေ… သပ္ပဋိဃန္တိ စက္ခုဝိညာဏာဝိညေယျတ္တာ သနိဒဿနတ္တာဘာဝတော အနိဒဿနံ၊ အညမညံ ပတနဝသေန ပန ပဋိဃသဗ္ဘာဝတော သပ္ပဋိဃံ၊ ဥဘယပဋိက္ခေပေန အနိဒဿနအပ္ပဋိဃံ။ ကမ္မတော ဇာတန္တိ ဧတ္ထ ယံ ဧကန္တတော ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ အဋ္ဌိန္ဒြိယာနိ၊ ဝတ္ထု စာတိ နဝဝိဓံ ရူပံ။ ယဉ္စ ဧကာဒသဝိဓေ စတုသမုဋ္ဌာနေ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ ဧကာဒသဝိဓမေဝ ရူပန္တိ ဧဝံ ဝီသတိဝိဓမ္ပိ ကမ္မတော ဥပ္ပဇ္ဇနတော ကမ္မဇံ။ ယဉှိ ဇာတံ၊ ယဉ္စ ဇာယတိ၊ ယဉ္စ ဇာယိဿတိ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ‘‘ကမ္မဇ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘ဒုဒ္ဓ’’န္တိ။ ကမ္မတော အညံ အကမ္မံ၊ အကမ္မတော ဇာတံ အကမ္မဇံ။ အညတ္ထေ ဟိ အယံ အ-ကာရော။ တေနာဟ ‘‘တဒညပစ္စယာဇာတ’’န္တိ။ ကမ္မတော အညပစ္စယတော ဇာတံ၊ ဥတုစိတ္တာဟာရဇန္တိ အတ္ထော။ စိတ္တဇတ္တိကာဒီနိ ဝုတ္တာနုသာရေန ယောဇေတုံ သက္ကာတိ န ဒဿိတာနိ။
ဒိဋ္ဌစတုက္ကေ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဒိဋ္ဌံ။ ယံ ရူပါယတနံ အဒက္ခိ၊ ယဉ္စ ဒက္ခိဿတိ၊ ယဉ္စ ဒက္ခတိ၊ ယဉ္စ ပဿေယျ၊ တံ သဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌံ နာမ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော ယထာ ‘‘ဣဋ္ဌ’’န္တိ။ ဧသ နယော သုတာဒီသုပိ။ ဒိဋ္ဌံ နာမ ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဝိညေယျတ္တာ။ သုတံ နာမ သဒ္ဒါယတနံ သောတဝိညာဏဝိညေယျတ္တာ။ မုတံ နာမ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနတ္တယံ မုတွာ ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော ¶ ၊ ပသာဒေန သဟ သမ္ဗန္ဓနတော ဝါ။ တထာ ဟေတံ သမ္ပတ္တဂ္ဂါဟကဝိသယံ ဝုတ္တံ။ ဝိညာတံ နာမ အဝသေသံ ကေဝလံ မနောဝိညာဏဝိညေယျတ္တာ။
ဒွါရဉ္စေဝ ¶ ဝတ္ထု စာတိ အတ္တနိဿိတာနံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ၊ အညနိဿိတာနံ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနဉ္စ ပဝတ္တိမုခဘာဝတော ဒွါရဉ္စေဝ အတ္တနိဿိတာနံ အာဓာရဘာဝတော ဝတ္ထု စ။ ဒွါရမေဝ ဟုတွာ န ဝတ္ထူတိ ကေဝလံ ကမ္မဒွါရဘာဝတော ဒွါရမေဝ၊ တန္နိဿိတဿ စိတ္တုပ္ပာဒဿ အဘာဝတော န ဝတ္ထု။ ဝတ္ထုမေဝ ဟုတွာ န ဒွါရန္တိ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ နိဿယဘာဝတော ဝတ္ထုမေဝ၊ စက္ခာဒယော ဝိယ သပရနိဿိတာနံ ပဝတ္တိဒွါရာဘာဝတော န ဒွါရံ။ သေသံ ဧကဝီသတိဝိဓံ ရူပံ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော နေဝ ဒွါရံ န ဝတ္ထု စ။ စတုတ္ထစတုက္ကေတိ ဝတ္ထုစတုက္ကေ။ တတိယပဒန္တိ ‘‘ဝတ္ထုမေဝ ဟုတွာ နေဝိန္ဒြိယ’’န္တိ ပဒံ။
၇၃၉-၄၀။ ပုန ပဉ္စဝိဓန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ စတုဇန္တိ ပကာသိတံ စတူဟိယေဝ သမုဋ္ဌာနတော။
စက္ခုဝိညာဏဝိညေယျံ ရူပါယတနံ တေန ဂဟေတဗ္ဗတော၊ န ပန စက္ခုဝိညာဏေနေဝ ဝိညေယျတော။ တထာ ဟေတံ အာဝဇ္ဇနာဒီဟိ စေဝ မနောဒွါရိကဇဝနေဟိ စ ဝိညာယတီတိ။ ဧသ နယော သောတဝိညေယျာဒီသုပိ။ မနောဝိညာဏဝိညေယျံ ပန ကေဝလံ မနောဝိညာဏေနေဝ ဝိညာတဗ္ဗံ။ န ဟိ ရူပါဒိတော အညတ္ထ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ပဝတ္တန္တိ။
ဆဝတ္ထုအဝတ္ထုဘေဒတောတိ ဆန္နံ ဝတ္ထူနံ၊ အဝတ္ထုဿ စ ဘေဒတော။ မနောဓာတုဝိညေယျံ ရူပါဒိပဉ္စကံ။
မနာယတနဿ အရူပတ္တာ၊ ဓမ္မာယတနဿ စ ဧကဒေသတော ရူပတ္တာ အာဟ ‘‘အာယတနဘေဒတော ဧကာဒသဝိဓ’’န္တိ။
၇၄၃-၅။ အရူပဘဝေ ¶ ရူပုပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော၊ အသညီဘဝဿ စ ရူပဘဝပရိယာပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာမရူပဘဝဒွယေ’’တိ။ ဘုမ္မဝဇ္ဇေသူတိ ဘုမ္မဒေဝါနံ ဝဇ္ဇနံ ယောနိဝိဘာဂံ ပတွာ တေသံ မနုဿသဒိသတ္တာ။ ပုရိမာ တိဿောတိ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇသံသေဒဇယောနိယော။ တာ ဟိ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒေသု န လဗ္ဘန္တိ၊ တာသဉ္စ ပဋိက္ခေပေန ပစ္ဆိမာ ဩပပါတိကယောနိ အနုညာတာတိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝ ဟောတီတိ။ တတ္ထ နိရယေတိ ဥဿဒါနမ္ပိ ဂဟဏတော အဝီစိမဟာနိရယေ ကီဋပါဏကာနမ္ပိ သရီရံ ပစ္ဆာ ဝဍ္ဎနကံ ဟုတွာဝ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတာနံ နိစ္စာတုရတာယ ကာမဿ အဘာဝတော ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇယောနိယော တတ္ထ န ¶ သန္တိ၊ အာဒိတ္တတ္တာ ကုစ္ဆိယံ ဂဗ္ဘံ န ပတိဋ္ဌာတီတိ ကေစိ။ နိဗ္ဗတ္တမာနာနဉ္စ ပါပကမ္မာနုဘာဝေန မဟာဒုက္ခဿ ပတ္တဗ္ဗတာယ မဟန္တေနေဝ သရီရေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သံသေဒဇယောနိပိ တေသံ န ဟောတိ၊ အဂ္ဂိဇာလာယ သန္တပ္ပမာနသရီရတ္တာ တေသံ နိဗ္ဗတ္တကာလေ အလ္လဋ္ဌာနေ ပုပ္ဖာဒီသု သမ္ဘဝါဘာဝတော သံသေဒဇတာ နတ္ထေဝါတိပိ ဝဒန္တိ။ တေန တေသံ ဩပပါတိကာဝ ယောနီတိ အာဟ ‘‘နိဇ္ဈာမတဏှိကေ’’တိ။ အထ သံသေဒဇဩပပါတိကယောနီနံ ကော ဝိသေသောတိ? သံသေဒဇော တာဝ ခုဒ္ဒကသရီရော ဟုတွာ ပဒုမဂဗ္ဘာဒိံ နိဿာယ နိဗ္ဗတ္တော ကမေန ဝဍ္ဎတိ။ ဣတရော ပန ယတ္ထ ယတ္ထ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ပရိစ္ဆိန္နပ္ပမာဏသရီရောဝ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော ဝိယ ပရိပုဏ္ဏင်္ဂပစ္စင်္ဂေါ ပါတုရဟောသိ။
သေသေ ဂတိတ္တယေတိ ဌပေတွာ ဒေဝဂတိံ၊ နိရယဂတိဉ္စ အဝသေသမနုဿပေတတိရစ္ဆာနသညိတေ ဂတိတ္တယေ။ မနုဿေသု ဟိ ကေစိ အဏ္ဍဇာပိ ဟောန္တိ ကုန္တပုတ္တဒွေဘာတိကတ္ထေရာ ဝိယ၊ ကေစိ သံသေဒဇာပိ ဟောန္တိ ပဒုမဂဗ္ဘေ နိဗ္ဗတ္တပေါက္ခရသာတိဗြာဟ္မဏာဒယော ဝိယ၊ ကေစိ ဩပပါတိကာပိ ¶ ဟောန္တိ အမ္ဗပါလိဂဏိကာဒယော ဝိယ။ နိဇ္ဈာမတဏှိကာဝသေသပေတာ ပန သဗ္ဗစတုပ္ပဒပက္ခိဇာတိဒီဃဇာတိအာဒယော သဗ္ဗေပိ တိရစ္ဆာနာ စ စတုယောနိကာဝါတိ။
၇၄၆-၇။ ဂဗ္ဘေ မာတုကုစ္ဆိယံ သေတီတိ ဂဗ္ဘသေယျကော၊ သောယေဝ ရူပါဒီသု သတ္တတာယ ဂဗ္ဘသေယျကသတ္တော။ တဿ ဂဗ္ဘသေယျကသတ္တဿ။ တိံသ ရူပါနီတိ ကာယဘာဝဝတ္ထုဒသကဝသေန သမတိံသ ကမ္မဇရူပါနိယေဝ။ တဒါ ဟိ နေဝ စိတ္တဇရူပမတ္ထိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ရူပသမုဋ္ဌာပကတ္တာဘာဝတော၊ နာပိ ဥတုဇံ ပုရိမုပ္ပန္နဥတုနော အဘာဝါ။ ဥတု ဟိ ဌာနပ္ပတ္တံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ န စ အာဟာရဇံ တသ္မိံ ကာယေ အဇ္ဈောဟဋဿ အဘာဝတော၊ တသ္မာ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနိယေဝ တိံသ ရူပါနိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ယာနီ ‘‘ကလလရူပ’’န္တိ ပဝုစ္စန္တိ၊ ပရိပိဏ္ဍိတာနိ စ တာနိ ဇာတိဥဏ္ဏာယ ဧကဿ အံသုနော ပသန္နတိလတေလေ ပက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓဋဿ ပဂ္ဃရိတွာ အဂ္ဂေ ဌိတဗိန္ဒုမတ္တာနိ အစ္ဆာနိ ဝိပ္ပသန္နာနိ ပသန္နတေလဗိန္ဒုသမာနာနိ ဟောန္တိ။ ယထာဟု –
‘‘တိလတေလဿ ယထာ ဗိန္ဒု၊
သပ္ပိမဏ္ဍော အနာဝိလော၊
ဧဝံ ဝဏ္ဏပဋိဘာဂံ၊
ကလလန္တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆)၊
သဘာဝဿေဝါတိ ¶ အဝဓာရဏေန အဘာဝကဿ ဘာဝဒသကာဘာဝတော တိံသရူပါနံ အသမ္ဘဝံ ဒီပေတိ။ တေနာဟ ‘‘အဘာဝ…ပေ… ကာယဝတ္ထုဝသေန တူ’’တိ။ အဘာဝဂဗ္ဘသေယျာနန္တိ ဣမိနာ အဘာဝဩပပါတိကာနံ န ဧဝန္တိ ဒဿေတီတိ ကေစိ။ ပုဗ္ဗေ သဘာဝကဂဗ္ဘသေယျကဿ ပန ဝတွာ တတော နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အဘာဝဂဗ္ဘသေယျကသတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေ ဂဗ္ဘသေယျက-ဂ္ဂဟဏေန အဏ္ဍဇာနမ္ပိ ဂဟဏေ ဣဓ ¶ ဝိသုံ ဝစနံ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ပန တေသံ အဘာဝကဘာဝနိဝတ္တနတ္ထန္တိ။ ဣတရထာ ဟိ ဝီသတိရူပါနံ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတိ။ အဘာဝကဘာဝေါ ပနေတ္ထ အဏ္ဍဇာနံ ပကရဏတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ဟိ ဂဗ္ဘသေယျက-သဒ္ဒေန သမာသဘူတံ အဘာဝ-သဒ္ဒံ ဣဓ အာနေတုံ သက္ကာတိ။
၇၄၈။ ဂဟိတာဂဟဏေနေတ္ထ၊ ဧကာဒသ ဘဝန္တိ တေတိ ဧကသ္မိံ ကလာပေ ဂဟိတရူပါနံ အပရကလာပေ အဂ္ဂဟဏဝသေန သုဒ္ဓဋ္ဌကံ၊ ဇီဝိတံ၊ ကာယပသာဒေါ၊ ဝတ္ထုရူပန္တိ အဘာဝကဿ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဧကာဒသ ရူပါနိ ဘဝန္တိ၊ သဘာဝကဿ ပန ဒွီသု ဘာဝေသု ဧကေန သဟ ဒွါဒသ ရူပါနိ ဟောန္တိ။ ဧသေဝ စ နယောတိ ဝုတ္တေသု၊ ဝက္ခမာနေသု စ ပဋိသန္ဓိက္ခဏိကကလာပေသု အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ရူပဂ္ဂဟဏေ နယော ဧသေဝ ဉေယျော။
၇၄၉။ နနု စ ‘‘သဗ္ဗေသု ဒသကေသူ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကထံ ပန တေ ဒသကာ ဇာနိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဇီဝိတေနာ’’တိအာဒိ။ သုဒ္ဓကမဋ္ဌကန္တိ စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ၊ တန္နိဿိတာ စ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသဩဇာတိ ဣဒံ ဇီဝိတာဒိနာ အသမ္မိဿံ သုဒ္ဓဋ္ဌကံ။ ဣမာနိယေဝ ဟိ အဋ္ဌ ကတ္ထစိ အဝိနိဗ္ဘောဂဝသေနပိ ပဝတ္တိတော အဝိနိဗ္ဘောဂရူပါနိ အဝကံသတော ဧကော ကလာပေါတိ စ ဝုစ္စတိ။ အာစရိယဇောတိပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘နိပ္ဖန္နာနိပ္ဖန္နဝသေန ဒသ ရူပါနိ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိကာနိ ဧကော ကလာပေါ’’တိ ဝတွာ ပုန တံသမတ္ထနတ္ထံ ဣဒံ ဝုတ္တံ –
‘‘အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တီနိ၊ စတုဇာနေကလက္ခဏာ၊
နိပ္ဖန္နာနဋ္ဌ ဝါ တေသု၊ ဟိတွာန ကာယလက္ခဏေ’’တိ။
၇၅၀။ ကာယဒသကန္တိ ကာယော ဒသမော ဧတ္ထာတိ ကာယဒသကံ၊ အသာဓာရဏေန ဝါ ကာယေန လက္ခိတံ ဒသကံ ကာယဒသကံ။ ဧသ နယော စက္ခုဒသကာဒီသု။ ပရိယာပုဋံ ဉာတံ၊ ကထိတန္တိ ဝါ အတ္ထော။
၇၅၂-၃။ ကာမာဝစရဒေဝေသု ¶ ¶ သဗ္ဗကာလံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီသု သတ္တတိယာ ရူပါနံ လဗ္ဘနတော ဝုတ္တံ ‘‘နိစ္စံ ရူပါနိ သတ္တတီ’’တိ။ န ဟိ တေ ကဒါစိပိ ဝိကလိန္ဒြိယာ၊ အဘာဝကာ ဝါ ဟောန္တိ။ ‘‘မနုဿေသု ဩပပါတိကသတ္တာန’’န္တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တေပိ အာဒိကပ္ပိကာနံ ဘာဝဒသကဿ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ အဘာဝတော တေသံ သဋ္ဌိ ရူပါနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇီဝိတနဝကမ္ပိ ဩပပါတိကာနံ၊ သံသေဒဇာနဉ္စ ကာမာဝစရသတ္တာနံ ပဝတ္တေယေဝ ဟောတိ တဿ ပါစကဂ္ဂိနာ သဟဝုတ္တိတ္တာ၊ တဿ စ အဇ္ဈောဟဋာဟာရသန္နိဿယေန သမ္ဘဝတော။ သံသေဒဇာနမ္ပိ ပရိပုဏ္ဏင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ နိဗ္ဗတ္တနတော ဩပပါတိကေဟိ ဝိသေသော နတ္ထီတိ တေသံ ဝိသုံ အဂ္ဂဟဏံ။ ဝိဘင်္ဂေပိ ဟိ –
‘‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ၊ ကဿစိ ဒသာယတနာနိ၊ ကဿစိ အပရာနိ ဒသာယတနာနိ၊ ကဿစိ နဝါယတနာနိ၊ ကဿစိ သတ္တာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၀၉) –
ဣမဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ဩပပါတိကသတ္တာန’’န္တိအာဒိနာ ဩပပါတိက-ဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ၊ န သံသေဒဇ-ဂ္ဂဟဏံ။ တဉ္စ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ သံသေဒဇာနံ ဩပပါတိကေသု သင်္ဂဏှနတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သံသေဒဇယောနိကာ ပရိပုဏ္ဏာယတနဘာဝေန ဩပပါတိကသင်္ဂဟံ ကတွာ ဝုတ္တာ’’တိ။ ပဓာနာယ ဝါ ယောနိယာ သဗ္ဗပရိပုဏ္ဏာယတနယောနိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဩပပါတိကသတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
၇၅၄-၅။ စက္ခုသောတဝတ္ထုဝသာတိ စက္ခုဒသကသောတဒသကဝတ္ထုဒသကဝသာ။ အာနန္ဒာစရိယော ပနေတ္ထ ‘‘ရူပဓာတုယံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန သဟ စက္ခုသောတဝတ္ထုသတ္တကာနံ ဇီဝိတဆက္ကဿာတိ စတုန္နံ ကလာပါနံ ဝသေန သတ္တဝီသတိ ¶ ရူပါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထ ဂန္ဓရသာဟာရာနံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ’’တိ ဝတွာ ပုန တံ သမတ္ထေန္တော ‘‘ပါဠိယဉှိ ‘ရူပဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဌပေတွာ အသညသတ္တာနံ ဒေဝါနံ ပဉ္စာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ၊ ပဉ္စ ဓာတုယော ပါတုဘဝန္တီ’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၁၅) ဝုတ္တံ။ တထာ ‘ရူပဓာတုယာ ဆ အာယတနာနိ နဝ ဓာတုယော’တိ (ဝိဘ။ ၉၉၄) သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနာယတနဓာတုယော ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ကထာဝတ္ထုမှိ စ ဃာနာယတနာဒီနံ ဝိယ ဂန္ဓာယတနာဒီနဉ္စ တတ္ထ ဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တော ‘အတ္ထိ တတ္ထ ဃာနာယတနန္တိ? အာမန္တာ။ အတ္ထိ တတ္ထ ဂန္ဓာယတနန္တိ? န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ’တိအာဒိနာ (ကထာ။ ၅၂၀)။ န စ အဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနာနံ ပထဝီဓာတုအာဒီနံ ဝိယ အဂန္ဓရသာယတနာနံ ဂန္ဓရသာနံ တတ္ထ ဘာဝေါ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဖုသိတုံ သက္ကုဏေယျတာဝိနိမုတ္တဿ ပထဝီအာဒိသဘာဝဿ ဝိယ ဂန္ဓရသာယတနဘာဝဝိနိမုတ္တဿ ဂန္ဓရသဘာဝဿ ¶ အဘာဝါ။ ယဒိ စ ဃာနသမ္ဖဿာဒီနံ ကာရဏဘာဝေါ နတ္ထီတိ တာနိ အာယတနာနီတိ န ဝုစ္စေယျုံ၊ ဓာတုသဒ္ဒေါ ပန နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဝိဘာဝကောတိ ဂန္ဓဓာတုရသဓာတူတိ အဝစနေ ကာရဏံ နတ္ထိ။ ဓမ္မသဘာဝေါ စ နေသံ ဧကန္တေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗော သဘာဝဓာရဏာဒိလက္ခဏတော အညဿ အဘာဝါ။ ဓမ္မာနဉ္စ အာယတနဘာဝေါ ဧကန္တတော ယမကေ ဝုတ္တော ‘ဓမ္မော အာယတနန္တိ? အာမန္တာ’တိ (ယမ။ ၁။အာယတနယမက။၁၃)၊ တသ္မာ တေသံ ဂန္ဓရသာယတနဘာဝါဘာဝေပိ ကောစိ အာယတနဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ ယဒိ စ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဘာဝတော အညော ပထဝီအာဒိဘာဝေါ ဝိယ ဂန္ဓရသဘာဝတော အညော တေသံ ကောစိ သဘာဝေါ သိယာ၊ တေသံ ဓမ္မာယတနသင်္ဂဟော။ ဂန္ဓရသဘာဝေ၊ ပန အာယတနဘာဝေ စ သတိ ဂန္ဓော စ သော အာယတနဉ္စ ဂန္ဓာယတနံ၊ ရသော စ သော အာယတနဉ္စ ရသာယတနန္တိ ဣဒမာပန္နမေဝါတိ ဂန္ဓရသာယတနဘာဝေါ စ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ၊ ‘တယော အာဟာရာ’တိ ¶ (ဝိဘ။ ၁၀၁၅) ဝစနတော ကဗဠီကာရာဟာရဿ တတ္ထ အဘာဝေါ ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ ယထာ ပါဠိယာ အဝိရောဓော ဟောတိ၊ တထာ ဂန္ဓရသောဇာ ဟိတွာ ရူပဂဏနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ဓမ္မတာ န ဝိလောမတာ ဟောတီ’’တိ ဝဒတိ။
အာစရိယဇောတိပါလဓမ္မပါလတ္ထေရာ ပန တံ ပဋိက္ခိပန္တိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ တေဟိ ‘‘ရူပါဝစရသတ္တာနံ ဃာနဇိဝှာယတနာဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနာပိ ဂန္ဓရသာ အာယတနကိစ္စံ န ကရောန္တီ’’တိ၊ တေ အနာမသိတွာ ပါဠိယံ ‘‘ပဉ္စာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ‘‘ဆ အာယတနာနီ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၉၃-၉၉၄) စ အာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တယော အာဟာရာ’’တိ စ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗဿ အာဟာရဿ အဘာဝေန ဩဇဋ္ဌမကရူပသမုဋ္ဌာပနသင်္ခါတဿ အာဟာရကိစ္စဿ အကရဏတော၊ န သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဂန္ဓရသာနံ၊ ဩဇာယ စ အဘာဝတော။ ဣတိ ဝိသယိနော ကိစ္စဿ အဘာဝေန ဝိသယော ကိစ္စဘာဝဓမ္မော န ဝုတ္တော။ ယသ္မိဉှိ ဘဝေ ဝိသယီ နတ္ထိ၊ တသ္မိံ တံဟေတုကော နိပ္ပရိယာယေန ဝိသယဿ အာယတနဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဝိဇ္ဇမာနဿာပိ အဝစနံ၊ ယထာ တတ္ထေဝ ရူပဘဝေ ပထဝီတေဇောဝါယောဓာတူနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနဘာဝေန။ ယဿ ပန ယတ္ထ ဝစနံ၊ တဿ တတ္ထ ဝိသယီသဗ္ဘာဝဟေတုကော နိပ္ပရိယာယေန အာယတနဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ယထာ တတ္ထေဝ ရူပါယတနဿ။ ယဒိ ဝိသယီသဗ္ဘာဝဟေတုကော ဝိသယဿ နိပ္ပရိယာယေန အာယတနဘာဝေါ၊ ကထမသညသတ္တာနံ ဒွေ အာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ။ အသညသတ္တာနဉှိ စက္ခာယတနံ နတ္ထိ။ အထ တဒဘာဝေန ရူပါယတနံ အညေသံ အဝိသယောတိ? နာယံ ဝိရောဓော။ ယေန အဓိပ္ပာယေန ရူပဓာတုယံ သညီနံ ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အဝစနံ၊ တေန န ရူပါယတနဿာပိ အဝစနန္တိ အသညီနံ ဧကံ အာယတနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာသကဉှိ ဣန္ဒြိယဂေါစရဘာဝါပေက္ခာယ ယေသံ နိပ္ပရိယာယေန အာယတနဘာဝေါ အတ္ထိ၊ တေသု ¶ နိဒ္ဒိသိယမာနေသု ¶ တဒဘာဝတော ရူပဓာတုယံ သညီနံ ဂန္ဓာဒိကေ ဝိသုံ အာယတနဘာဝေန အဝတွာ ဓမ္မသဘာဝါနတိဝတ္တနတော၊ မနောဝိညာဏဿ စ ဝိသယဘာဝူပဂမနတော ဓမ္မာယတနန္တောဂဓေ ကတွာ ‘‘ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ ဧတဒတ္ထဉှိ ဓမ္မာယတနန္တိ သာမညတော နာမကရဏံ ပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကာနိ ဝါ တာနိ ကတွာ ‘‘ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယေန စ ပန အဓိပ္ပာယေန အသညီနံ ရူပါယတနံ ဝုတ္တံ၊ တေန သညီနံ၊ အသညီနမ္ပိ ဂန္ဓာယတနာဒီနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဣမဿ နယဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အသညသတ္တာနံ ဒေဝါနံ ဒွေ အာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၁၇) ဝုတ္တံ။
အသတိပိ ဟိ တတ္ထ အတ္တနော ဣန္ဒြိယေသု ရူပဿ ဝဏ္ဏာယတနသဘာဝါတိက္ကမော နတ္ထေဝါတိ တံ ရူပါယတနန္တွေဝ ဝုစ္စတိ။ ဣမိနာ စ နယဒဿနေန ဂန္ဓာဒီနိ တီဏိ ပက္ခိပိတွာ သညီနံ အဋ္ဌ အာယတနာနိ၊ အသညီနံ ပဉ္စာတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အညထာ ရူပလောကေ ဖုသိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ပထဝီအာဒီနံ ဗြဟ္မူနံ ဝစီဃောသော ဧဝ စ န သိယာ။ န ဟိ ပဋိဃဋ္ဋနနိဃံသနမန္တရေန သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ အတ္ထိ၊ န စ ဖုသနသဘာဝါနံ ကတ္ထစိ အဖုသနသဘာဝတာ သက္ကာ ဝိညာတုံ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနဿ စ ဘူတတ္တယဿ အဘာဝေ ရူပဘဝေ ရူပါယတနာဒီနမ္ပိ သမ္ဘဝေါ ဧဝ န သိယာ၊ တသ္မာ ဖုသိတုံ သက္ကုဏေယျတာယပိ ပထဝီအာဒီနံ တတ္ထ ကာယိန္ဒြိယာဘာဝေန တေသံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေါ န ဝုတ္တော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ရူပဓာတုယံ တေသံ သပ္ပဋိဃတာဝစနဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အသညသတ္တာနံ အနိဒဿနသပ္ပဋိဃံ ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ…ပေ… ဒွေ မဟာဘူတာ’’တိအာဒိ။
ပဋိဃော စ နာမ ဘူတတ္တယဿ ကာယပသာဒံ ပတိ တန္နိဿယဘူတဃဋ္ဋနံ ဒွါရေန အဘိမုခဘာဝေါ၊ ဣဓ ပန တံသဘာဝတာ၊ သော စ ဖုသိတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝေါ ဃဋ္ဋနာယ ¶ အဘာဝတော နတ္ထိ။ ယဒိ တတ္ထ အသတိပိ ဝိသယိမှိ ရူပါယတနမ္ပိ ဂဟေတွာ ‘‘ဒွေ အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အထ ကသ္မာ ဂန္ဓာယတနာဒီနိ ဂဟေတွာ ‘‘ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ န ဝုတ္တန္တိ? နယဒဿနဝသေန ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ အထ ဝါ တတ္ထ ရူပါယတနဿေဝ ဝစနံ ကဒါစိ အညဘူမိကာနံ ပသာဒဿ ဝိသယဘာဝံ သန္ဓာယ၊ န ပန ဣတရေသံ အဘာဝတော၊ နာပိ ပရိယာယေန ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အာယတနဘာဝါဘာဝတော။
အသညီနဉှိ ရူပါယတနံ သမာနတလဝါသီနံ ဝေဟပ္ဖလာနံ၊ ဥပရိဘူမိကာနဉ္စ သုဒ္ဓါဝါသာနံ ပသာဒဿ ¶ ဝိသယဘာဝံ ဂစ္ဆတိ၊ န ပန ဂန္ဓရသာတိ တေသံယေဝ တတ္ထ အဝစနံ ယုတ္တံ။ ကထာဝတ္ထုမှိ စ နိပ္ပရိယာယေန ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အတ္ထိဘာဝံ ပရိဇာနန္တံ သန္ဓာယ ပဋိသေဓော ကတော။ ယဒိပိ စေတံ ဝစနံ တတ္ထ ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အဘာဝဝိဘာဝနံ န ဟောတိ၊ အတ္ထိဘာဝဒီပနမ္ပိ ပန အညဝစနံ နတ္ထေဝါတိ? နယိဒမေဝံ အဋ္ဌကထာသု တတ္ထ တေသံ အတ္ထိဘာဝဿ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဉှိ အဋ္ဌကထာဝစနံ ပါဠိယာ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တံ ပါဠိ ဝိယ ပမာဏဘူတံ အဝိဂရဟိတာယ အာစရိယပရမ္ပရာယ ယာဝဇ္ဇတနာ အာဂတတ္တာ။ တတ္ထ သိယာ ‘‘ယံ ပါဠိယာ န ဝိရုဇ္ဈတိ အဋ္ဌကထာဝစနံ၊ တံ ပမာဏံ၊ ဣဒံ ပန ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ? နယိဒမေဝံ၊ ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တထာ ပဋိပါဒိတတ္တာ။ စက္ခာဒီနံ အာယတနာနံ၊ တန္နိဿယာနဉ္စ ဝိညာဏာနံ သတ္တသုညတာသန္ဒဿနတ္ထံ ဘဂဝတော ဓာတုဒေသနာတိ အာယတနဘာဝေန ဝုတ္တာနံယေဝ ဓာတုဘာဝဒီပနတော ဓာတုဘာဝဿာပိ တေသံ အဝစနံ ယုဇ္ဇတိ ဧဝ၊ တသ္မာ ယထာ ပါဠိယာ အဝိရောဓော ဟောတိ၊ တထာ စက္ခုဒသကာဒိဝသေန ဣဓ ရူပဂဏနာ ကတာတိ န ဧတ္ထ ဓမ္မတာဝိလောမနာသင်္ကာယ ဩကာသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
၇၅၆။ ဇစ္စန္ဓဗဓိရာတိ ¶ ဆန္ဒာနုရက္ခဏတ္ထံ ဒီဃကရဏံ။ န ဟိ ဇစ္စန္ဓဗဓိရအဃာနရဟိတေ နပုံသကေ ဝတ္ထုကာယဇိဝှာဒသကဝသေန ဣဓ တိံသာတိ ယုဇ္ဇတိ၊ ဣဒဉ္စ ‘‘ဩပပါတိကဿ ဇစ္စန္ဓဗဓိရဃာနရဟိတေ နပုံသကေ ဇိဝှာကာယဝတ္ထုဒသကာနံ ဝသေန တိံသ ရူပါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝါဒံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ အာနန္ဒာစရိယော ပန တံ ‘‘ပါဠိယာ န သမေတီ’’တိ ဝတွာ ပဋိက္ခိပတိ။ တထာ စာဟ ‘‘နေတံ ပါဠိယာ သမေတီ’’တိ။ န ဟိ ပါဠိယံ ကာမာဝစရာနံ သံသေဒဇောပပါတိကာနံ အဃာနကာနံ ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ။
ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ ဟိ –
‘‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ၊ ကဿစိ ဒသာယတနာနိ၊ ကဿစိ အပရာနိ ဒသာယတနာနိ၊ ကဿစိ နဝါယတနာနိ၊ ကဿစိ သတ္တာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၀၉) –
ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ။ ယဒိ ဟိ အဃာနကဿာပိ ဥပပတ္တိ သိယာ၊ တိက္ခတ္တုံ ‘‘ဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တိက္ခတ္တုဉ္စ ‘‘နဝါယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ၊ န စေတံ ဝုတ္တံ။ ယမကေ စ ဃာနဇိဝှာနံ သဟပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာတိ တံ ဥပပရိက္ခိတွာ ¶ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။ အယဉှေတ္ထ အာစရိယဿ အဓိပ္ပာယော – ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂပါဠိယဉှိ ‘‘ဧကာဒသာ’’တိ ပရိပုဏ္ဏာယတနဿ သဒ္ဒါယတနဝဇ္ဇာနိ ဧကာဒသာယတနာနိ ဝုတ္တာနိ၊ ‘‘ကဿစိ ဒသာယတနာနီ’’တိ အန္ဓဿ စက္ခာယတနဝဇ္ဇာနိ၊ ‘‘အပရာနိ ဒသာယတနာနီ’’တိ ဗဓိရဿ သောတာယတနဝဇ္ဇာနိ၊ ‘‘နဝါယတနာနီ’’တိ အန္ဓဗဓိရဿ စက္ခုသောတဝဇ္ဇာနိ၊ ‘‘သတ္တာယတနာနီ’’တိ ဂဗ္ဘသေယျကဿ ရူပဂန္ဓရသကာယဖောဋ္ဌဗ္ဗမနဓမ္မာယတနဝသေန ဝုတ္တံ။ ယဒိ စက္ခုသောတဃာနဝိကလောပိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တဿ အဋ္ဌေဝါယတနာနိ ¶ ဝတ္တဗ္ဗာနိ သိယုံ၊ န စ ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ၊ တသ္မာ နတ္ထေဝ စက္ခုသောတဃာနဝိကလော။ သတိ အဃာနကဥပပတ္တိယံ ပုနပိ ‘‘ကဿစိ အပရာနိ ဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တထာ စ သတိ ယထာ အန္ဓဗဓိရဿ ဝသေန ‘‘ကဿစိ နဝါယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဧကဝါရံ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ အန္ဓာဃာနကဿ၊ ဗဓိရာဃာနကဿ စ ဝသေန ‘‘ကဿစိ အပရာနိ နဝါယတနာနိ၊ ကဿစိ အပရာနိ နဝါယတနာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ကာမဘဝေ အဇိဝှဿ သတ္တဿာဘာဝတော၊ ဃာနဇိဝှာယတနာနံ သဟပ္ပဝတ္တိဝစနတော စ တတ္ထေဝ ကာမဓာတုယံ အဃာနကဿာသမ္ဘဝေါတိ။
ဇောတိပါလတ္ထေရာဒယော ပန ‘‘သံသေဒဇဿ ဇစ္စန္ဓဗဓိရအဃာနကနပုံသကဿ ဇိဝှာကာယဝတ္ထုဒသကာနံ ဝသေန တိံသရူပါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တံ၊ န ဩပပါတိကဿ။ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂပါဠိယဉ္စ ‘ဥပပတ္တိက္ခဏေ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဩပပါတိကဿေဝ ဝသေန နယော နီတော။ ယမကဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တံ ‘ကာမဓာတုယံ အဃာနကော ဩပပါတိကော နတ္ထိ။ ယဒိ ဘဝေယျ၊ ကဿစိ အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီတိ ဝဒေယျာ’တိ၊ ယမ္ပိ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ ‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’တိအာဒီနံ နိဒ္ဒေသေ ‘ဩပပါတိကာနံ ပေတာန’န္တိအာဒိနာ ဩပပါတိက-ဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ၊ န ပန သံသေဒဇ-ဂ္ဂဟဏံ၊ တံ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံယေဝ သံသေဒဇာနံ ဩပပါတိကေသု သင်္ဂဟဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘သံသေဒဇယောနိကာ ပရိပုဏ္ဏာယတနဘာဝေန ဩပပါတိကသင်္ဂဟံ ကတွာ ဝုတ္တာ’တိ၊ ပဓာနာယ ဝါ ယောနိယာ သဗ္ဗံ ပရိပုဏ္ဏာယတနံ ယောနိံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘ဩပပါတိကာန’န္တိ ဝုတ္တန္တိ စ၊ တသ္မာ န ကောစိ ပါဠိဝိရောဓော’’တိ ဝဒန္တိ။
အပရေ ပနာဟု – ‘‘ကာမဓာတုယံ အဃာနကော ဩပပါတိကော နတ္ထိ။ ယဒိ ဘဝေယျ၊ ကဿစိ အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီတိ ¶ ဝဒေယျာတိ ဣဒံ မနုဿေသု သံသေဒဇောပပါတိကာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ တေ ပရိပုဏ္ဏာယတနာဝ ¶ ။ ကေသဉ္စိ ပန အဃာနကကီဋာနံ အတ္ထိဘာဝတော အပါယေသု သံသေဒဇောပပါတိကေ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တံ အာနန္ဒာစရိယာဒီနံ မတေန ပဋိက္ခေပါရဟမေဝါတိ။
၇၅၇-၈။ ဥက္ကံသဿာဝကံသဿ အန္တရေတိ ‘‘သတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တဥက္ကံသပရိစ္ဆေဒဿ၊ ‘‘တိံသာ’’တိ ဝုတ္တအဝကံသပရိစ္ဆေဒဿ စ မဇ္ဈေ။ အနုရူပတော…ပေ… ဝိဘာဝိနာတိ ဇာတိအန္ဓဿ သဋ္ဌိ ရူပါနိ စက္ခုဒသကာဘာဝတော၊ တထာ ဗဓိရဿ သောတဒသကာဘာဝတော၊ အန္ဓဗဓိရဿ ပန ပဏ္ဏာသ စက္ခုသောတဒသကာဘာဝတောတိအာဒိနာ နယေန အညမညာပေက္ခာယ ပရိပုဏ္ဏာ ပရိပုဏ္ဏာနံ ရူပါနံ ပါဏီနံ ဝသေန ရူပါနံ သမုပ္ပတ္တိ ဝိညာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝုတ္တမေဝါတိ။
၇၅၉-၆၀။ ဧဝံ တီသု ဘဝေသု ပဋိသန္ဓိယံ ရူပပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဝတ္တိယံ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တဝီသတိ ရူပါနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာမာဝစရသတ္တဿ ဟိ ပရိပုဏ္ဏာယတနဿ အသတိ အန္ဓဗဓိရာဒိပသာဒဝိဃာတေ ယာဝ မရဏစိတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ သတ္တရသမစိတ္တံ၊ တာဝ သတ္တဝီသတိ ရူပါနိ ပဝတ္တန္တိ။ အပရိပုဏ္ဏာယတနဿ ပန ဇစ္စန္ဓာဒိကဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ရူပါနံ ဟာယနဝဍ္ဎနာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ နနု အဋ္ဌဝီသတိယေဝ ရူပါနိ ကာမဘဝေ ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘အပ္ပဝတ္တနတော’’တိအာဒိ။
ဃာနံ…ပေ… န ဝိဇ္ဇရေတိ ကာမဝိရာဂဘာဝနာဝသေန ဂန္ဓာဒိဂ္ဂါဟကေသု ပသာဒေသု ဝိရတ္တာ ဟောန္တီတိ ဃာနာဒိတ္တယံ နတ္ထိ။ စက္ခုသောတေသု ပန အနုတ္တရဒဿနာဒိအတ္ထံ ဝိရတ္တာ န ဟောန္တီတိ တာနိ တေသံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဘာဝဒွယံ ကာမရာဂူပနိဿယတ္တာ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကေစိ ပန ‘‘လဟုတာဒိတ္တယမ္ပိ ရူပဘဝေ ¶ နတ္ထိ ဒန္ဓတ္တကရာဒိဓာတုက္ခောဘာဘာဝတော။ သတိ ဟိ တာဒိသေ ဓာတုက္ခောဘေ တပ္ပဋိပက္ခေဟိ လဟုတာဒီဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အကာရဏံ။ န ဟိ ဝူပသမေတဗ္ဗပစ္စနီကာပေက္ခော တဗ္ဗိရောဓိဓမ္မုပ္ပာဒေါ။ တထာ သတိ သဟေတုကကိရိယစိတ္တုပ္ပာဒေသု ကာယလဟုတာဒီနံ အဘာဝေါ ဧဝ သိယာ၊ တသ္မာ ပဉ္စေဝ ရူပါနိ သညီဗြဟ္မာနံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ အဝသေသာနိ တေဝီသတိ ရူပါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အသညီဗြဟ္မာနံ ပန ပဉ္စ ပသာဒရူပါနိ၊ ဘာဝဒွယံ၊ ဟဒယဝတ္ထု၊ ဝိညတ္တိဒွယံ၊ လဟုတာဒိတ္တယန္တိ တေရသ ရူပါနိ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသေသာနိ ပန္နရသ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။
၇၆၁။ စတုသန္တတီတိ ¶ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ ဝသေန စတုသန္တတိရူပါနိ။ ရူပေ ဟောန္တိ တိသန္တတီတိ ဗြဟ္မာနံ အနာဟာရဘာဝေန အာဟာရဇရူပါနံ အဘာဝတော တိဿော သန္တတိယော။ ဒွိသန္တတီတိ စိတ္တဇာဟာရဇာနံ အဘာဝတော ဒွေ သန္တတိယော။ ဗဟိဒ္ဓါ ဧကသန္တတီတိ ကမ္မဇာဒီနံ တိဿန္နမ္ပိ အဘာဝတော ဥတုဇသန္တတိယေဝ။
၇၆၂-၄။ ဧဝံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တီသု ရူပါနံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒံ ဝတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ နေသံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပံ နိဗ္ဗတ္တမာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗေသန္တိ ကာမရူပဘဝိကာနံ သဗ္ဗသတ္တာနံ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပနာတိ ဧတ္ထ ဒသကတ္တယံ ဟောတီတိ ပါဌသေသော။ တေနာဟ ‘‘ယထေဝါ’’တိအာဒိ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဒသကတ္တယံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမ္ပိ ‘‘တဉ္စ ခေါ သန္ဓိစိတ္တဿာ’’တိအာဒိကံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ပုန ဝုတ္တံ။ စိတ္တဿ တီသု ခဏေသု ကမ္မဇရူပါနံ သမုပ္ပတ္တိတော အာဟ ‘‘တထေဝါ’’တိအာဒိ။ တိံသ တိံသေဝါတိ တိံသ တိံသေဝ ကမ္မဇရူပါနိ။
အာနန္ဒာစရိယော ပန ‘‘စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏမေဝ နတ္ထိ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ စ ရူပုပ္ပာဒေါ နတ္ထီတိ စတုသမုဋ္ဌာနိကာနိပိ ရူပါနိ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ ဟောန္တီ’’တိ အာဟ။ ဝုတ္တဉှိ တေန ¶ – ယော စေတ္ထ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏော ဝုတ္တော၊ သော စ အတ္ထိ နတ္ထီတိ ဝိစာရေတဗ္ဗော။ စိတ္တယမကေ ဟိ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဥပ္ပဇ္ဇမာန’’န္တိ (ယမ။ ၂။စိတ္တယမက။၈၁) ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နော စ ဥပ္ပဇ္ဇမာန’’န္တိ (ယမ။ ၂။စိတ္တယမက။၈၁) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ စာ’’တိ။ တထာ’’န ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ န ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘင်္ဂက္ခဏေ န ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ နော စ န ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ စာ’’တိ။ ဧဝံ ‘‘န နိရုဒ္ဓံ န နိရုဇ္ဈမာန’’န္တိ ဧတေသံ ပရိပုဏ္ဏဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အနာဂတဉ္စာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ၊ အတိက္ကန္တကာလဝါရေ စ ‘‘ဘင်္ဂက္ခဏေ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ ဝီတိက္ကန္တ’’န္တိ (ယမ။ ၂။စိတ္တယမက။၈၃) ဝတွာ ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ ဌိတိက္ခဏာဘာဝံ စိတ္တဿ ဒီပေတိ။ သုတ္တေပိ ဟိ ‘‘ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၇) တဿေဝ ဧကဿ အညထတ္တာဘာဝတော ယဿာ အညထတ္တံ ပညာယတိ၊ သာ သန္တတိဋ္ဌိတီတိ န န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဝိဇ္ဇမာနံ တံခဏဒွယသမင်္ဂီ ဌိတန္တိ။ ယော စေတ္ထ စိတ္တဿ နိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တော၊ သော စ ဝိစာရေတဗ္ဗော။ ကသ္မာ? ‘‘ယဿ ဝါ ပန သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တဿ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? နော’’တိ (ယမ။ ၁။သစ္စယမက။၁၃၆) ဝုတ္တန္တိ၊ န ¶ စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝ သန္ဓာယ ပဋိက္ခေပေါ ကတောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပါဓိကာရဿ အဘာဝါတိ။
အာစရိယဿ ဟိ အယမဓိပ္ပာယော – ဥပ္ပန္နဥပ္ပဇ္ဇမာနဝါရာဒီသု ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ ‘‘စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ န ဟိ ယထာဓမ္မသာသနေ အဘိဓမ္မေ လဗ္ဘမာနဿ အဝစနေ ကာရဏံ ဒိဿတိ။ န ကေဝလံ အဘိဓမ္မေ အဝစနမေဝ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏဘာဝဇောတကံ၊ အပိစ ခေါ ‘‘ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတီ’’တိ ဧဝမာဂတာ သုတ္တန္တပါဠိပိ။ အညထတ္တံ နာမ ပုဗ္ဗာပရဝိသေသော။ အပိစ ယထာ ဘူတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကိံ တထာ ဘူတောဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ ဥဒါဟု ¶ အညထာ ဘူတော။ ယဒိ တထာ ဘူတောဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ န ဇရတာယ သမ္ဘဝေါ။ အညထာ ဘူတော၊ အညော ဧဝ သောတိ သဗ္ဗထာပိ ဌိတိက္ခဏဿ အဘာဝေါယေဝ။ ယဒိ စ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တံ ဒုက္ခသစ္စန္တိ ကတွာ ‘‘နော’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ၊ ဝုတ္တဉ္စ၊ တသ္မာ ဝိညာယတိ ‘‘စိတ္တဿ နိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပာဒေါ နတ္ထီ’’တိ။
အာစရိယဇောတိပါလဓမ္မပါလတ္ထေရာနံ ပနေတံ နက္ခမတိ။ တေဟိ ‘‘ဧကဓမ္မာဓာရဘာဝေပိ ဥပ္ပာဒနိရောဓာနံ အညော ဥပ္ပာဒက္ခဏော၊ အညော နိရောဓက္ခဏော။ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထဉှိ ဥပါဒါယ ဥပ္ပာဒက္ခဏော၊ နိရောဓာဝတ္ထံ ဥပါဒါယ နိရောဓက္ခဏော။ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ စ ဘိန္နာ နိရောဓာဝတ္ထာတိ ဧကသ္မိံယေဝ စ သဘာဝဓမ္မေ ယထာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ အညထာ အညောယေဝ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အညော နိရုဇ္ဈတီတိ အာပဇ္ဇေယျ၊ ဧဝံ နိရောဓာဝတ္ထာယ ဝိယ နိရောဓာဘိမုခါဝတ္ထာယပိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ သာ ဌိတိ ဇရတာ စာ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ။
ယဒိ ဧဝံ၊ ကသ္မာ ပါဠိယံ ဌိတိက္ခဏော န ဝုတ္တောတိ? ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရောဓေန နယဒဿနဝသေန ပါဠိဂတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ အဘိဓမ္မဒေသနာပိ ဟိ ကဒါစိ ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တတိ၊ ယထာ ရူပဿ ဥပ္ပာဒေါ ‘‘ဥပစယော သန္တတီ’’တိ ဘိန္ဒိတွာ ဒေသိတော။ ဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကာဒိဒေသနာ စေတ္ထ နိဒဿိတဗ္ဗာ။ ‘‘ယဿ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနေ စ အရူပလောကံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ ဝါ သန္ဓာယ ‘‘နော’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ အယဉှိ ယမကဒေသနာယ ပကတိ၊ ယဒိဒံ ယထာသမ္ဘဝယောဇနာတိ။ အထ ဝါ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန ယံ သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တေန ယံ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ စိတ္တစေတသိကတပ္ပဋိဗဒ္ဓရူပသင်္ခါတံ၊ တဿ ¶ တဒါ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ ‘‘နော’’တိ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ န သဗ္ဗဿ ဝစနတော၊ တသ္မာ န ¶ သက္ကာ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ စ ရူပုပ္ပာဒနံ ပဋိက္ခိပိတုန္တိ ဝဒန္တိ။
ဥတုဇရူပါနိ ပန ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌကနဝကဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဟိ ဥပ္ပန္နာနံ ကမ္မဇရူပါနံ အဗ္ဘန္တရေ သဟုပ္ပာဒဧကနိရောဓတေဇောဓာတု ဌာနံ ပတွာ တဿ ဌိတိက္ခဏေ အဋ္ဌ ရူပါနိ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ တတ္ထ ဥပ္ပန္နာ တေဇောဓာတု ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ၊ တတ္ထ ဥပ္ပန္နာ ပဌမဘဝင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေတိ ဧဝမာဒိနာ အဋ္ဌကံ၊ ကဒါစိ သဒ္ဒပါတုဘာဝကာလေ တေန သဟ သဒ္ဒနဝကဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ စိတ္တဇရူပါနိ စ ပဋိသန္ဓိတော အနန္တရံ ပဌမဘဝင်္ဂတော ပဋ္ဌာယ ရူပဇနကစိတ္တာနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အဋ္ဌကဝသေန၊ သဒ္ဒပါတုဘာဝါဒိကာလေ သဒ္ဒနဝကာဒိဝသေန စ ပဝတ္တန္တိ။ အာဟာရဇာနိ ပန ဧကဿ၊ ဒွိန္နံ ဝါ သတ္တာဟာနံ အတိက္ကမေန နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ နနု စ အဇ္ဈောဟဋာဟာရပစ္စယေန အာဟာရော ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဂဗ္ဘေ သယန္တဿ စ ကုတော အဇ္ဈောဟရဏာဟာရောတိ? သမာတိတော။ မာတရာ ဟိ ဘုတ္တံ ကုစ္ဆိဂတဿ သရီရေ အဗ္ဘဉ္ဇနံ ဝိယ အာဟာရကိစ္စံ ကရောတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ယဉ္စဿ ဘုဉ္ဇတီ မာတာ၊
အန္နံ ပါနဉ္စ ဘောဇနံ၊
တေန သော တတ္ထ ယာပေတိ၊
မာတုကုစ္ဆိဂတော နရော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၅)၊
တသ္မာ မာတရာ အဇ္ဈောဟဋာဟာရေန အနုဂ္ဂဟိတေ သရီရေ အဗ္ဘန္တရိကာ ဩဇာ လဒ္ဓပ္ပစ္စယာ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာဒသကာ ပန ပဉ္စပသာဒါဝတ္ထံ အတိက္ကမ္မ ပစ္ဆာ သတ္တမေ သတ္တာဟေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ‘‘ဧကာဒသမေ သတ္တာဟေ’’တိ (ယမ။ မူလဋီ။ အာယတနယမက ၂၂-၂၅၄) အာနန္ဒာစရိယော အဝေါစ။ အယမေတ္ထ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ရူပပ္ပဝတ္တိနယော။
ဩပပါတိကာနမ္ပိ ¶ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနိ သတ္တတိ ရူပါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တထေဝဿ ဌိတိက္ခဏေ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ စ သတ္တတိ သတ္တတီတိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန ဥက္ကံသာဝကံသတော ကာမဘဝိကသတ္တာနံ၊ ရူပီဗြဟ္မာနဉ္စ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ယထာနုရူပံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနံ၊ ဥတုသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဟာရဇရူပံ ပန ကာမာဝစရာနံ သဗ္ဗပဌမံ ¶ အတ္တနော မုခဂတခေဠံ အဇ္ဈောဟရဏကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သညီဗြဟ္မာနံ တံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နတ္ထိ။ အသညီနဉ္စ စိတ္တဇာဟာရဇာနိ နတ္ထေဝါတိ အယံ ဝိသေသော။ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသု စ ပနေတေသု ရူပေသု ယံ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ၊ တံ အတ္တနာ သဟုပ္ပန္နစိတ္တံ အာဒိံ ကတွာ သတ္တရသမစိတ္တဿ နိရောဓက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတိ၊ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ အဋ္ဌာရသမဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတိ၊ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ဣမဿ ဌိတိက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတီတိ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တံ၊ နိရုဇ္ဈန္တဉ္စ ယာဝ မရဏစိတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ သတ္တရသမစိတ္တံ၊ တာဝ ယထာရဟံ စတုသန္တတိအာဒိဝသေန ပဝတ္တတီတိ။ အာသန္နမရဏဿ ပန စုတိတော သတ္တရသမစိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏမာဒိံ ကတွာ ကမ္မဇရူပံ န သမုဋ္ဌာတိ။ ယဒိ သမုဋ္ဌာတိ၊ မရဏံ န သိယာ အနုပစ္ဆိန္နတ္တာ ကမ္မဇရူပါနံ။ ကမ္မဇရူပသမုစ္ဆေဒေ ဟိ ‘‘မတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘အာယု ဥသ္မာ စ ဝိညာဏံ၊ ယဒါ ကာယံ ဇဟန္တိမံ၊
အပဝိဒ္ဓါ တဒါ သေတိ၊ နိရတ္ထံဝ ကလိင်္ဂရ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၃။၉၅)၊
သတ္တရသမေန သဟ ဥပ္ပန္နဉ္စ တံ စုတိစိတ္တေန သဟ နိရုဇ္ဈတိ၊ အပရဉ္စ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အာယုက္ခယာ၊ ကမ္မက္ခယာ၊ ဥဘယက္ခယာ၊ ဥပက္ကမေန ဝါ ကဿစီတိ ဧဝံ ကမ္မဇရူပဿေဝ ဟိ မရဏံ ဟောတိ သတိပိ အာဟာရဇေ၊ အဋ္ဌကထာမတေန စိတ္တဇေ စ။ တမ္ပိ အပဂတဇီဝဿ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥတုဇရူပံ ပန ပဝတ္တတိ ဧဝ။ တထာ သံသေဒဇာနံ၊ ဩပပါတိကာနံ ပန သရီရနိက္ခေပါဘာဝတော တမ္ပိ န ပဝတ္တတိ။
၇၆၅-၆။ ဥပ္ပာဒဝယဝန္တတာယ ¶ နိစ္စော ဓုဝေါ န ဟောတီတိ အနိစ္စော၊ နိစ္စခဏိကတာယ ဝါ န ဣစ္စော သဿတာဒိဝသေန အနုပဂန္တဗ္ဗောတိ အနိစ္စော။ အယဉှိ ဝိနာသော ဇနကပစ္စယတော အညဟေတုနိရပေက္ခတာယ နိစ္စခဏိကောဝ ဟောတိ။ ဓုဝသာရဝိရဟိတတ္တာ အဒ္ဓုဝေါ။ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာ။ ဥဒယဝယပဋိပီဠနေန၊ ဒုက္ခဝတ္ထုတာယ စ ဒုက္ခာနံ ခန္ဓော သမူဟောတိ ဒုက္ခက္ခန္ဓော။ ဧဝံဝိဓော ပန သုခေဟိ အသမ္မိဿောယေဝါတိ အာဟ ‘‘ကေဝလော’’တိ။ ကဿစိပိ ဝါ ရူပဿ သုခသဘာဝဿ အဘာဝတော သကလောပိ ဒုက္ခက္ခန္ဓောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခက္ခန္ဓော စ ကေဝလော’’တိ။ ပစ္စယယာပနိယတာယ စ ရောဂမူလတာယ စ ရောဂတော။ သော ဟိ ယထာရဟံ ပစ္စယေဟိ ယာပေတဗ္ဗတာယ ယာပျရောဂေါ ဝိယာတိ ရောဂတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယာပျဗျာဓိ ဟိ ရောဂေါ၊ ဣတရော အာဗာဓော၊ မူလဗျာဓိ ဝိယ စေသ အနုဗဒ္ဓဗျာဓီနံ ကိလေသရောဂါဒီနံ မူလဘာဝတော ရောဂတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒုက္ခတာသူလယောဂိတာယ၊ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတာယ ¶ ၊ ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂေဟိ ဥဒ္ဓုမာတပရိပက္ကပဘိန္နတာယ စ ဂဏ္ဍတော။ သော ဟိ ဒုက္ခဒုက္ခတာ သင်္ခါရဒုက္ခတာ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာတိ တိဝိဓဒုက္ခတာသင်္ခါတေန ရုဇ္ဇနေန ယုတ္တတာယ၊ ယထာရဟမာရမ္မဏဝသေန စ သမန္နာဂမဝသေန စ ရာဂါဒိကိလေသာသုစိဝိဿန္ဒနတော၊ အဟုတွာ သမ္ဘဝနတော၊ ဥပ္ပတ္တိယာ ဥဒ္ဓုမာတတ္တာ ဇရာဘင်္ဂေဟိ စ ယထာက္ကမံ ပရိပက္ကပဘိန္နဘာဝတော ဂဏ္ဍသဒိသောတိ ဂဏ္ဍတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဝသဝတ္တနတာယ၊ အဝိဓေယျတာယ စ ပရတော။ ယထာ ဟိ ပရော ပတန္တော ပရဿ ဝသံ န ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမေတံ သုဘသုခါဒိဘာဝေန ဝသေ ဝတ္တေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အဝသဝတ္တနတော ‘‘မာ ဇီရထ၊ မာ မရထာ’’တိအာဒိနာ ဝိဓာတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အဝိဓေယျဘာဝတော ပရတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဗျာဓိဇရာမရဏေဟိ ပလုဇ္ဇနတော၊ အာဗျာသနတော စ ပလောကတော။ ဣဒံ ဗျာဓိအာဒီဟိ ပကာရေဟိ ¶ ဘိဇ္ဇနတော၊ ဝိနဿနတော၊ ဧတေဟိ ဧဝ ဝါ အာဗျာသနတော ဗျသနတ္ထဿ လောက-သဒ္ဒဿ ပဝိသိဋ္ဌဿ အာဗျာသနတ္ထတာယ ပလောကတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဆန္ဒန္တိ ရဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တံ ဆန္ဒံ။
၇၆၇။ ဓမ္မသေနာပတိနာတိ ဓမ္မသေနာယ ပတိ နာယကောတိ ဓမ္မသေနာပတိ၊ သာရိပုတ္တတ္ထေရော၊ တေန။ ဟိတသင်္ခါတော အတ္ထော ဧတဿာတိ ဟိတတ္ထိ၊ တေန။ သက္ကစ္စာတိ ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒီသု အတန္ဒိတော ဟုတွာ။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
ရူပဝိဘာဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ ဧကာဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
နိဗ္ဗာနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၇၆၈-၉။ အာဒိတော ¶ ရူပါနန္တရမုဒ္ဒိဋ္ဌံ ယံ နိဗ္ဗာနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တဿ ဝိဘာဝနံ ယထာဗလံ ပဝက္ခာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဘဝါဘဝန္တိ ဘဝတော ဘဝံ၊ ခုဒ္ဒကံ၊ မဟန္တံ ဝါ ဘဝံ။ ဝိနနတောတိ သံသိဗ္ဗနတော။ တဏှာ ဟိ သံသာရနာယိကဘာဝေန ဘဝတော ဘဝံ၊ သုဂတိဒုဂ္ဂတိဝသေန ခုဒ္ဒကမဟန္တံ ဘဝံ ဝါ အပရာပရဘာဝါယ သံသိဗ္ဗတိ၊ တုန္နကရဏံ ဝိယ ကရောတိ။ နိက္ခန္တတ္တာတိ ဝိသံယောဂဝသေန နိဿဋတ္တာ။ မရဏပဋိပက္ခတာယ၊ အမတသဒိသတာယ ဝါ အမတံ။ သဗ္ဗဒုက္ခနိဿဋတ္တာ ပရမံ သုခံ။ သဗ္ဗေပိ သင်္ခါရာ သမန္တိ ဥပသမန္တိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပဇ္ဇန္တိ ဧတေနာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော။ ခန္ဓူပဓိအာဒယော သဗ္ဗေပိ ဥပဓီ ဥပဒ္ဒဝါ ပဋိနိဿဇ္ဇီယန္တိ ဧတေနာတိ သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေါ။ ယသ္မာ တံ အာဂမ္မ ကာမတဏှာဒိဘေဒါ တဏှာ သဗ္ဗသော ခယံ ဂစ္ဆတိ၊ ဝိရဇ္ဇတိ၊ နိရုဇ္ဈတိ ¶ စ၊ တသ္မာ တဏှာက္ခယော ဝိရာဂေါ နိရောဓောတိ စ ဝုစ္စတိ။ အပိစ ရုဇ္ဈန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာ ကိလေသနိဂဠဗန္ဓာတိ ရောဓော၊ သံသာရဿေတံ အဓိဝစနံ၊ တတော နိက္ခန္တောတိ နိရောဓော။
၇၇၀။ အဓိဂမာတိ တဒနုရူပါယ ပဋိပတ္တိယာ အရိယမဂ္ဂေန ပဋိဝိဇ္ဈနေန။
ရာဂက္ခယာဒိဘာဝေန သဗ္ဗဒုက္ခသန္တိယာ ပစ္စယတာယ၊ ကိလေသသန္တာပါဘာဝေန စ သန္တိလက္ခဏံ။ အစ္စုတိရသန္တိ သဘာဝါပရိစ္စဇနတော အစဝနသမ္ပတ္တိကံ။ အဿာသကရဏရသန္တိ အဿာသကရဏကိစ္စံ။ တဉှိ ပါနဘောဇနာဒိသုညေ သဘယကန္တာရေ ပရိဗ္ဘမနေန ပရိဿန္တဿ အဒ္ဓိကပုရိသဿ အဿာသဇနကဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတံ ဝနန္တောဒကံ ဝိယ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဝစနပထာတိက္ကန္တမဟာဒုက္ခဘေရဝေ သံသာရကန္တာရေ ပရိဗ္ဘမနေန ပရိဿန္တဿ ယထာနုရူပံ ပဋိပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိပန္နဿ ယောဂါဝစရဿ အနာဒိမတိ သံသာရေ သုပိနန္တေနပိ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗတာယ ဒဿနသမကာလမေဝ ¶ ပရမဿာသံ ဇနေတိ။ ခန္ဓနိမိတ္တဝိစိတ္တတာယ အဝိဂ္ဂဟံ ဟုတွာ ဂယှတီတိ အနိမိတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿရဏုပါယဘာဝတော နိဿရဏံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတီတိ နိဿရဏပစ္စုပဋ္ဌာနံ။
ဧဝံ နိဗ္ဗာနဿ လက္ခဏာဒိကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိတဏ္ဍဝါဒိပက္ခံ ဒဿေတွာ ပရိဟရန္တော အာဟ ‘‘ဧတ္ထာဟာ’’တိအာဒိ၊ န ပရမတ္ထတော အတ္ထိ အညတြ ပညတ္တိမတ္တတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ကုတော ပနာယမဘိနိဝေသောတိ အာဟ ‘‘တိတ္ထိယာနံ…ပေ… နီယတော’’တိ။ ယထာနုရူပါယ ပဋိပတ္တိယာတိ သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ။ ယထာ ဟိ စေတောဉာဏလာဘိနော ဧဝ အရိယာ ပရေသံ လောကုတ္တရစိတ္တံ ဇာနန္တိ၊ တတ္ထာပိ စ အရဟာ ဧဝ သဗ္ဗေသံ စိတ္တံ ဇာနာတိ၊ ဧဝံ ¶ နိဗ္ဗာနမ္ပိ သီလာဒိသမ္မာပဋိပတ္တိဘူတေန ဥပါယေနေဝ ဥပလဗ္ဘတီတိ ‘‘နတ္ထီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ အရိယေဟိ ဥပလဗ္ဘနီယတော။ ယထာ ဟိ ဇစ္စန္ဓတေမိရိကာဒီနံ အဒဿနေန ‘‘သူရိယာဒယော နတ္ထီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ စက္ခုမန္တာနံ ဂေါစရဘာဝေန အတ္ထေဝါတိ သိဒ္ဓတ္တာ၊ ဧဝမေတမ္ပိ ဗာလပုထုဇ္ဇနဿ အဒဿနမတ္တေန ‘‘နတ္ထီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ အရိယာနံ ပန ပညာစက္ခုနော ပဒေသေနေဝ ဥပဋ္ဌာနတော ဧကန္တေန သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ ‘‘အတ္ထိ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ အထ ရာဂါဒီနံ ခယမတ္တမေဝ နိဗ္ဗာနန္တိ စေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာယသ္မတာ…ပေ… ထေရေန ဒဿိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရာဂက္ခယာဒိဒီပကံ သုတ္တံ နေယျတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘တံ န’’ဣတိ ပဋိက္ခေပံ ကတွာ ဧကံသေန စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ ယထာရုတဝသေန ပါဠိယာ အတ္ထေ ဂယှမာနေ ဗဟုဒေါသာ အာပဇ္ဇန္တီတိ တေ ဒဿေတုံ ‘‘အရဟတ္တဿာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အရဟတ္တံ ပုဋ္ဌေန တေနေဝါယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ တဝ မတေနာတိ သာသနယုတ္တိံ အဝိစာရေတွာ ပါဠိဒဿနမတ္တေနေဝ ဝိပ္ပလပတော တဝဇ္ဈာသယေန။ န စ ပနေတံ ယုတ္တံ၊ တထာပီတိ အဓိပ္ပာယော။ လောကုတ္တရဖလစိတ္တဿ ရာဂါဒီနံ ခယမတ္တတာပဇ္ဇနံ န ယုတ္တံ တဿ အဂ္ဂဖလဿ စတုက္ခန္ဓဘာဝေန ပါဠိယံ အာဂတတ္တာ။ တသ္မာတိ ယုတ္တိံ အဝိစာရေတွာ ပါဠိဒဿနမတ္တေနေဝ ဝေါဟရန္တဿ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယာတိ ဝိမဒ္ဒါသဟဘူတာယ သဒ္ဒတ္ထမတ္တစ္ဆာယာယ။ ဥဘိန္နန္တိ နိဗ္ဗာနဝသေန၊ အရဟတ္တဝသေန စ အာဂတာနံ ဥဘိန္နံ သုတ္တာနံ။ အတ္ထောတိ အဓိပ္ပာယတ္ထော။
ကော ပန သော အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ယဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ ရာဂါဒီနံ ခယောတိ ရာဂါဒီနံ အနုပ္ပာဒနိရောဓော။ သော ဓမ္မော အက္ခယောပိ သမာနော ရာဂါဒီနံ ခယဿ ဥပနိဿယတ္တာ ခယောပစာရေန ‘‘ရာဂါဒီနံ ခယော နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဝုတ္တော ¶ ‘‘တိပုသံ ဇရော၊ ဂုဠော သေမှော’’တိအာဒီသု ဖလူပစာရေန ¶ ဝုတ္တံ ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိလေသာနံ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓက္ခယဿ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏဘူတံ နိဗ္ဗာနံ အတ္ထတော ‘‘ခယဿ ဥပနိဿယော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ခယဿ ဥပနိဿယတ္တာ’’တိ။ ခယောပစာရေနာတိ အတ္တနော ကာရိယဘူတဿ ခယဿ အတ္တနိ ဥပစာရေန တဿ နာမဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဇရကာရဏံ တိပုသံ ဇရောတိ ဝုတ္တော၊ သေမှကာရဏံ ဂုဠော သေမှောတိ ဝုတ္တော။ ခယန္တေတိ ရာဂါဒီနံ ပရိက္ခယာဝသာနေ။ ခယောတိ ဝါ မဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ ‘‘ခယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၄၂) ဝိယ၊ တဿ အန္တေ နိရောဓာဝသာနေ ဥပ္ပန္နတ္တာ ခယောတိ ဝုတ္တံ ဖလူပစာရေန၊ သမီပူပစာရေန ဝါ။
သဗ္ဗေ ဗာလပုထုဇ္ဇနာပီတိ သောဏသိဂါလာဒယော သဗ္ဗေပိ ဗာလပုထုဇ္ဇနာ သမဓိဂတ…ပေ… ဘဝေယျုံ ခဏဝသေန ရာဂါဒီနံ ခယဿ တေသမ္ပိ အတ္ထိတာယ။ တထာ စ သတိ ပဋိပတ္တိယာ နိရတ္ထကဘာဝေါ အာပဇ္ဇေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ ရာဂါဒိက္ခယာနံ ဗဟုဘာဝတောတိ ရာဂါဒီနံ ဝိယ တေသံ ခယာနမ္ပိ တဗ္ဗိကာရဘာဝေန ဗဟုဘာဝတော။ ဧဝဉှိ သတိ ရာဂဿ ခယော ရာဂက္ခယော၊ န ဒေါသာဒီနံ၊ တထာ ဒေါသက္ခယောပီတိ အညော ရာဂက္ခယော၊ အညော ဒေါသက္ခယော၊ အညော မောဟက္ခယောတိ တိဏ္ဏံ အကုသလမူလာနံ ခယဘူတာနိ တီဏိ နိဗ္ဗာနာနိ၊ စတုန္နံ ဥပါဒါနာနံ ခယဘူတာနိ စတ္တာရီတိအာဒိနာ ဗဟူနိ နိဗ္ဗာနာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ဣဒါနိ အာဒိ-သဒ္ဒသင်္ဂဟိတေ ဒေါသေ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ခတလက္ခဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ခတဿ သင်္ခတလက္ခဏာနိ၊ ဥပ္ပာဒေါ ပညာယတိ၊ ဝယော ပညာယတိ၊ ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၇) ဝစနတော ဝယသင်္ခါတော ခယော သင်္ခတလက္ခဏံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ နိဗ္ဗာနံ ဘဝေယျာ’’တိ။ ‘‘ဇရာမရဏံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ဝစနတော အာဟ ‘‘သင်္ခတပရိယာပန္န’’န္တိ ¶ ။ ယံ ပန သင်္ခတပရိယာပန္နံ၊ တံ ဣတရသင်္ခတဓမ္မော ဝိယ အနိစ္စံ ဟောတိ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိတောတိ အာဟ ‘‘သင်္ခတပရိယာပန္နတ္တာ အနိစ္စ’’န္တိ။ ‘‘အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္တာဝတာ စ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဒိ ဘဝတော မနောရထပရိပူရဏတ္ထံ ခယံ နိဗ္ဗာနန္တိ ဝဒါမ၊ အသင်္ခတဿ သင်္ခတလက္ခဏတ္တာ၊ သင်္ခတပဋိပက္ခဿ သင်္ခတပရိယာပန္နတ္တာ သဗ္ဗကာလိကဘာဝေန နိစ္စဿ အနိစ္စတာ၊ တတော စ ပရမသုခဿ ဒုက္ခတာ စ အာပဇ္ဇေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဧတ္တာဝတာ ဘင်္ဂက္ခယဿ နိဗ္ဗာနဒေါသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနုပ္ပာဒက္ခယဿ တဗ္ဘာဝံ နိသေဓေတုံ ‘‘ယဒိ ခယော နိဗ္ဗာနံ ဘဝေယျာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဌမမဂ္ဂဿ အနန္တရပစ္စယဘူတံ ဉာဏံ ဂေါတြဘု ¶ နာမ။ သေသမဂ္ဂပုရေစရံ ဝေါဒါနံ နာမ။ ဖလသမာပတ္တိပုရေစရံ အနုလောမံ နာမ။ တံ ပန သင်္ခါရာရမ္မဏမေဝါတိ ဣဓ န ဂဟိတံ။ ဘဒြမုခါတိ ပရဿ အနုနယဝစနံ။ ‘‘ခီယန္တီ’’တိ ဝတ္တမာနနိဒ္ဒေသေန ဣဒါနိ ခီယမာနတံ ပုစ္ဆတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဥပဓာရေတွာတိ ဥပပရိက္ခိတွာ။ ‘‘ဂေါတြဘု…ပေ… မုခါ’’တိ ပုစ္ဆာယ ‘‘ရာဂါဒီနံ ခယမေဝ ဝဒါမီ’’တိ တယာ ဒိန္နပဋိဝစနဿ အဝိရုဇ္ဈနဝသေန သတိပုရေက္ခာရံ ကထေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဂေါတြဘုစိတ္တာဒီနံ ဂေါတြဘုဝေါဒါနမဂ္ဂါနံ။ ဂေါတြဘုက္ခဏေ ကိလေသာနံ အနုပ္ပာဒနိရောဓဿ အဘာဝတော အာဟ ‘‘ရာဂါဒယော ခီယိဿန္တီ’’တိ။ ဖလမေဝါတိ ကိလေသာနံ ခီဏကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဖလစိတ္တမေဝ။ အာရမ္မဏံ အပဿန္တောတိ ဂေါတြဘုအာဒီနံ ဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ အပဿန္တော။ အထ ဝါ ဣတရေသံ အာရမ္မဏဘာဝေ သတိ ဂဟေတဗ္ဗပစ္စယံ အပဿန္တော။
‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ပရိယာယန္တရေနပိ အနုပ္ပာဒနိရောဓဿ နိဗ္ဗာနဘာဝနိသေဓနံ။ ‘‘ဥပ္ပာဒီယတီတိ အတ္ထော’’တိ ပန ¶ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ကိလေသက္ခယောပိ ဥပ္ပာဒိတော နာမ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဣတရထာ ခယဿ ဥပ္ပာဒေါ နာမ အတ္ထိ။ အထ ဝါ ‘‘အဒ္ဓါ သော…ပေ… နိရုတ္တရော ဘဝိဿတီ’’တိ ဧတ္တကေန ဂန္ထေန ခဏနိရောဓဿ စေဝ အနုပ္ပာဒနိရောဓဿ စ နိဗ္ဗာနဘာဝေ ဒေါသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ခယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၄၂) ဝိယ မဂ္ဂဿာပိ ခယပရိယာယတ္တာ ‘‘ရာဂက္ခယော’’တိအာဒိဝစနမတ္တေယေဝ သမာနဘာဝေန ဂဟိတေ မဂ္ဂဿာပိ နိဗ္ဗာနဘာဝပ္ပသင်္ဂံ၊ တထာ စ သတိ အနိဋ္ဌာပတ္တိံ သမ္ဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘ဥပ္ပာဒီယတီ’’တိ မဂ္ဂမေဝ သန္ဓာယ တိဋ္ဌတိ။ ယဒိ မဂ္ဂဿ နိဗ္ဗာနဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ ဣဓ သမ္ဘာဝိတော၊ ဧဝံ သတိ ဂေါတြဘုဿ မဂ္ဂါရမ္မဏတာဒိဒေါသာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ? သစ္စံ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ ဧတ္တကေနာပိ ပန ပရဿ ဝစနပဋိဗာဟနံ သက္ကာ ကာတုန္တိ ပရိဟာရန္တရဒဿနေ ဗျာပါရော ကတောတိ။ ယထာနုရူပါယ ပဋိပတ္တိယာတိ ဆဝိသုဒ္ဓိပရမ္ပရာသင်္ခါတာယ ယထာနုလောမပဋိပတ္တိယာ။
၇၇၁။ အဿဒ္ဓါတိ ပဗုဒ္ဓသဒ္ဓါ၊ မဂ္ဂါဂတာယ အစလသဒ္ဓါယ သမန္နာဂတော၊ မဂ္ဂါဂတသဒ္ဓါယ ဟိ သမန္နာဂတော အာကာသေ ဗုဒ္ဓဝေသံ မာပေတွာပိ ‘‘နိစ္စံ သုခံ အတ္တာ’’တိ ဝဒန္တဿ န သဒ္ဒဟတိ သေယျထာပိ သူရမ္ဗဋ္ဌောတိ (အ။ နိ။ ၁။၂၅၅)။ အကတညူတိ အကတံ နိဗ္ဗာနံ ဇာနာတီတိ အကတညူ။ သန္ဓိစ္ဆေဒေါတိ ဘဝသန္ဓာနကရဿ တဏှာပါပဿ ဆိန္ဒနေန ပုန ဘဝပဋိသန္ဓိယာပိ ဆိန္နတာယ ပဋိသန္ဓိံ ခေပေတွာ ဌိတော။ ဟတာဝကာသောတိ ခီဏပဋိသန္ဓိကတ္တာယေဝ အာယတိံ ကတ္ထစိ ဩကာသလောကေ အဒိဿမာနတ္တာ ဝိဟတာဝကာသော။ ဝန္တာသောတိ ကတ္ထစိ အဘိသင်္ဂါဘာဝတော ¶ ဆဍ္ဍိတတဏှောတိ အတ္ထော။ ဥတ္တမပေါရိသောတိ သဒေဝလောကေ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတာယ ဝိသိဋ္ဌော ပေါရိသော။
ဒုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ ¶ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ၊ ပဋိလဘိတုဉ္စ ဒုက္ကရာ။ ကာမာဒီနံ နိဿရဏီယတာယ နိဿရဏီယာ၊ ယဒိဒံ နေက္ခမ္မံ၊ ဧတံ ကာမာနံ နိဿရဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကာမာနံ နိဿရဏန္တိ ကာမေဟိ နိဂ္ဂမနံ၊ အထ ဝါ နိဿရန္တိ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ ဧတ္ထ ဧတေနာတိ ဝါ နိဿရဏံ၊ ကာမာနံ နိဿရဏဋ္ဌာနံ၊ နိဿရဏုပါယန္တိ အတ္ထော။ နေက္ခမ္မန္တိ ပဌမဇ္ဈာနံ။ တဉှိ ကာမေဟိ နိက္ခန္တန္တိ ‘‘နေက္ခမ္မ’’န္တိ ဣဓ ဂဟိတံ၊ အညတ္ထ ပန ပဗ္ဗဇ္ဇာဒယောပိ ‘‘နေက္ခမ္မ’’န္တိ ပဝုစ္စန္တိ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပဌမံ ဈာနံ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဝိပဿနာ၊
သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ ‘နေက္ခမ္မ’န္တိ ပဝုစ္စရေ’’တိ။ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၀၉၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃၆၀၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၆၆၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာ။ ၁။၅၆၊ နေတ္တိ။ ဋီ။ ၇၆ မိဿကဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ)၊
အရူပံ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ ဘူတန္တိ ဝိဇ္ဇမာနံ၊ ခန္ဓပဉ္စကန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဘူတမိဒန္တိ၊ သာရိပုတ္တ၊ သမနုပဿာမီ’’တိအာဒီသု ခန္ဓပဉ္စကံ ‘‘ဘူတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အတ္တနော ကာရဏံ ပဋိစ္စ သမံ၊ သမ္မာ စ ဥပ္ပန္နန္တိ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ။ ပဌမ…ပေ… ဘဝေယျာတိ သင်္ခတနိဿရဏဘာဝေန ဝုတ္တဿ နိဗ္ဗာနဿ အဘာဝပ္ပတ္တိယာ စ တဒေကယောဂနိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ယထာက္ကမံ ကာမရူပနိဿရဏာနံ ပဌမဇ္ဈာနာကာသာနဉ္စာယတနာနမ္ပိ အဘာဝေါယေဝ အာပဇ္ဇေယျ။ ဣဒါနိ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ အာဂမေန ဒဿေတုံ ‘‘န တု ခယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
‘‘အတ္ထိ…ပေ… သုဖုသိတန္တိ စာ’’တိ နတ္ထိ နိဿရဏံ လောကေ၊ ကိံ ဝိဝေကေန ကာမာပီတိ ဧဝံ မာရေန ပဋိဗာဟိတေ။ ‘‘အတ္ထိ…ပေ… သုဖုသိတ’’န္တိ နိဗ္ဗာနံ ပတိဋ္ဌပေန္တေန အာဠဝကတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ သုဖုသိတန္တိ သုဋ္ဌု ဖုသိတံ၊ သစ္ဆိကတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဇာတန္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ အညမညဝေဝစနာနိ။ အထ ဝါ ဝေဒနာဒယော ဝိယ ဟေတုပစ္စယသမဝါယသင်္ခါတာယ ကာရဏသာမဂ္ဂိယာ န ဇာတံ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ အဇာတံ ¶ ။ ကာရဏေန ဝိနာ သယမေဝ စ န ဘူတံ န ပါတုဘူတံ န ဥပ္ပန္နန္တိ အဘူတံ။ ဧဝံ အဇာတတ္တာ အဘူတတ္တာ ယေန ကေနစိ ကာရဏေန န ကတန္တိ ¶ အကတံ။ ဇာတဘူတကတဘာဝေါ စ နာမ ရူပါဒီနံ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဟောတိ၊ န အသင်္ခတသဘာဝဿ နိဗ္ဗာနဿာတိ ဒဿနတ္ထံ အသင်္ခတန္တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိလောမတော ဝါ သမေစ္စ သမ္ဘူယ ပစ္စယေဟိ ကတန္တိ သင်္ခတံ၊ န တထာ သင်္ခတံ၊ သင်္ခတလက္ခဏရဟိတန္တိ စ အသင်္ခတန္တိ။ ဧဝံ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ နိဗ္ဗတ္တိတဘာဝေ ပဋိသိဒ္ဓေ ပကတိဝါဒီနံ ပကတိ ဝိယ သိယာ နု ခေါ၊ ဧကေနေဝ ကာရဏေန ဧတံ ကတန္တိ အာသင်္ကာယ န ကေနစိ ကတန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အပစ္စယမ္ပိ သမာနံ သယမေဝ နု ခေါ ဣဒံ ဘူတံ ပါတုဘူတန္တိ အာသင်္ကာယ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အဘူတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စေတဿ အသင်္ခတာကတာဘူတဘာဝေါ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဇာတဓမ္မတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဇာတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
အသင်္ခတန္တီတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန –
‘‘နော စေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘဝိဿ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတံ။ နယိဓ ဇာတဿ ဘူတဿ ကတဿ သင်္ခတဿ နိဿရဏံ ပညာယေထ။ ယသ္မာ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတ္ထိ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတံ၊ တသ္မာ ဇာတဿ ဘူတဿ ကတဿ သင်္ခတဿ နိဿရဏံ ပညာယတီ’’တိ (ဥဒါ။ ၇၃) –
ဧဝမာဒိသုတ္တပဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ တေနာဟ ‘‘အနေကေသု သုတ္တန္တေသူ’’တိ။ ဓမ္မေန သဒေဝကဿ လောကဿ သာမီ၊ ဓမ္မဿ ဝါ ယထိစ္ဆိတံ ဒေသနတော သာမီ ဣဿရောတိ ဓမ္မသာမီ။ တထာဂတ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ကထိတောဝ။ သမ္မာ သာမံ သဗ္ဗဓမ္မေ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သမ္မာ သယမေဝ သမ္မောဟနိဒ္ဒါဝိဂမေန ပဋိဗုဒ္ဓါ၊ ဗုဒ္ဓိယာ ဝိကသိတဝါတိ ဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။
ပရိတ္တတ္တိကေတိ ¶ ‘‘ပရိတ္တာ ဓမ္မာ၊ မဟဂ္ဂတာ ဓမ္မာ၊ အပ္ပမာဏာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၂) ဧဝံ ပရိတ္တာဒိဓမ္မဝသေန အာဂတေ ပရိတ္တတ္တိကေ။
နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏတ္တာတိ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏတ္တပ္ပသင်္ဂတော။ တေနာဟ ‘‘နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏပက္ခံ ဘဇေယျု’’န္တိ။ ရူပါဝစရတ္တိကစတုက္ကဇ္ဈာနာတိ စတုက္ကနယေန တိကဇ္ဈာနာ၊ ပဉ္စကနယေန စတုက္ကဇ္ဈာနာ။ ကုသလကိရိယာနံ အဘိညာဘာဝပ္ပတ္တိယာ ပရိတ္တာဒိကေပိ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနတော ‘‘စတုတ္ထဿ ဈာနဿ ဝိပါကော’’တိ အာဟ။ တသ္မာတိ ယထာဝုတ္တယုတ္တိတော စေဝ ပါဠိတော စ။ ကိဉ္စ ဘိယျော ¶ – သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိပဿနာဉာဏံ၊ အပိစ အနုလောမဘာဝပ္ပတ္တံ ကိလေသေ တဒင်္ဂဝသေန ပဇဟတိ၊ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟိတုံ န သက္ကောတိ၊ တထာ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏံ ပဌမဇ္ဈာနာဒိကုသလဉာဏံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနေဝ ကိလေသေ ပဇဟတိ၊ န သမုစ္ဆေဒဝသေန။ ဣတိ သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏဿ၊ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏဿ စ ဉာဏဿ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေ အသမတ္ထဘာဝတော တေသံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနကရဿ အရိယမဂ္ဂဉာဏဿ တဒုဘယဝိပရီတဘာဝေန အာရမ္မဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တဉ္စ နိဗ္ဗာနမေဝ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ဉာဏံ ယံ သင်္ခတာလမ္ဗံ၊ ပညတ္တာလမ္ဗမေဝ ဝါ၊
ပါပေ ဟန္တိ န တံ ဝတ္ထုံ၊ တဒညံ သမ္ပဋိစ္ဆိယ’’န္တိ။
ရူပသဘာဝါဘာဝတောတိ ဧတေန ယထာ ရူပဓမ္မာနံ ရုပ္ပနသဘာဝေါ၊ ပဋိဃာတဝန္တတာ ကလာပတော ဝုတ္တိယာ ပဒေသသမ္ဗန္ဓော သဘာဝေါ၊ ဧဝံ နိဗ္ဗာနဿ ကတ္ထစိ ပဋိဃာတော၊ သပ္ပဒေသတာ စ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ န ဟိ နိဗ္ဗာနံ ‘‘အသုကဒိသာယ၊ အသုကပဒေသေ’’တိ ဝါ နိဒ္ဒိသီယတိ။ ပပဉ္စာဘာဝတောတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိပပဉ္စေဟိ သဟ အဝဋ္ဌာနဝသေန အဘာဝတော၊ တေသံ အဘာဝပစ္စယတာယ စ။ တဏှာဒိဋ္ဌိမာနာ ¶ ဟိ သံသာရေ သတ္တေ ပပဉ္စေန္တီတိ ပပဉ္စာ နာမ။
၇၇၂-၅။ ဧဝံ နိဗ္ဗာနံ ယုတ္တိတော၊ သုတ္တတော စ သာဓေတွာ ဣဒါနိ တဿ ပရိယာယသန္ဒဿနတ္ထံ ‘‘အစ္စန္တမနန္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ ပရိယောသာနဘူတတ္တာ အန္တံ။ ဣမိနာ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု ကထိတာတိ ဝဒန္တိ၊ သောပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုပိ ဝဋ္ဋတိ၊ အကတန္တိပိ ပဌန္တိ။ သော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထောဝ။ သဥပ္ပာဒဝယန္တာဘာဝေန အနန္တံ။ ကိလေသပရိဠာဟာဘာဝေန၊ ကိလေသက္ခောဘာဘာဝေန စ သန္တံ။ ပလောကိတာဘာဝေန အပလောကိတံ။ အတိတ္တိကရဘာဝေန ပဏီတံ။ သဗ္ဗဒုက္ခဟနနတော သရဏံ။ ကိလေသစောရေဟိ အနုပဒ္ဒုတတ္တာ နိဗ္ဘယတာယ ခေမံ။ သဗ္ဗုပဒ္ဒဝနိဝါရဏတော တာဏံ။ ဇာတိအာဒိဒုက္ခေဟိ အနုဗန္ဓဿ အလ္လီယိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနတာယ လေဏံ။ ယထာပဋိပန္နဿ သန္တိဒါယကတ္တေန ပရံ ပတိဋ္ဌာဘာဝတော ပရာယဏံ။
သဗ္ဗပီဠာဝိမုတ္တတာယ သိဝံ။ ဥပနိဿယဟီနာနံ သဗ္ဗညုမုခတော သုတွာပိ ဌပေတွာ ဂုဏဝသေန သဘာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ ဒုက္ကရတာယ နိပုဏံ။ အဝိပရီတတာယ သစ္စံ။ သဗ္ဗဒုက္ခပရိက္ခယကရတ္တာ ဒုက္ခက္ခယံ။ တေဇုဿဒတာယ သန္တတ္တအယောဂုဠေ မက္ခိကာဟိ ဝိယ စတူဟိ ¶ အာသဝေဟိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဝတ္တိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အနာသဝံ။ မဟာကာရုဏိကဿာပိ ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပောဿုက္ကဘာဝါပါဒနေန ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ ဒုက္ကရတာယ သုဒုဒ္ဒသံ။ လောကုတ္တရဓမ္မေသုပိ အသင်္ခတဂုဏေန ဝိသိဋ္ဌတာယ ပရံ။ သံသာရမဟာသမုဒ္ဒဿ တီရဘူတတ္တာ ပါရံ။ မံသစက္ခုနော၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ဝါ အဂေါစရတာယ အနိဒဿနံ။ နိဒဿနသင်္ခါတာယ ဥပမာယ အဘာဝတော ဝါ အနိဒဿနံ။
အဝိပရိဏာမဓမ္မတ္တာ ¶ ဓုဝံ။ တတောယေဝ ပရမပတိဋ္ဌာဘာဝတော ဒီပံ။ ရောဂါဒိပီဠာဘာဝတော အဗျာပဇ္ဈံ။ တတောယေဝ အနီတိကံ။ တဏှာလယာဘာဝတော အနာလယံ။ သင်္ခတာသင်္ခတေသု အသင်္ခတကောဋ္ဌာသဘူတတ္တာ၊ ပရမပတိဋ္ဌာဘာဝတော ဝါ ပဒံ။ အဝိနာသဘာဝေန အစ္စုတံ။ အက္ခရဏတော အဝိနဿနတော အက္ခရံ။
သင်္ခတနိဿဋတ္တာ ဝိမုတ္တိ။ ဘဝဗန္ဓနဝိမုတ္တိဟေတုတာယ မောက္ခံ။
၇၇၆-၇။ ဧဝန္တိ ယထာဝုတ္တနယေန။ ဝိညာယာတိ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝသေန ဇာနိတွာ။ အဓိဂမူပါယောတိ ပဋိဝိဇ္ဈနူပါယဘူတာ တိဿော သိက္ခာ။ ကာတဗ္ဗောတိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗော။
သဒ္ဓံ၊ ဗုဒ္ဓိဉ္စ ကရောတိ ဝဍ္ဎေတီတိ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိကရံ။ တထာဂတမတေတိ တိပိဋကဗုဒ္ဓဝစနေ၊ စတူသု သစ္စေသု ဝါ။ ပညာယ သမ္ဘူတံ၊ ပညာယ ဝါ သမ္ဘဝေါ ဧတဿာတိ ပညာသမ္ဘဝံ၊ တဒေဝ သမ္ပသာဒနံ ဗုဒ္ဓါဒီသု အဓိမုစ္စနံ၊ တံ ကရောတီတိ ပညာသမ္ဘဝသမ္ပသာဒနကရံ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသာလိနန္တိ အတိမဓုရေဟိ အတ္ထဗျဉ္ဇနေဟိ သမန္နာဂတံ၊ အတ္ထဗျဉ္ဇနသာရဝန္တန္တိ ဝါ အတ္ထော ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ။ သာရံ ဇာနန္တီတိ သာရညူ၊ တေ ဝိမှာပေတီတိ သာရညုဝိမှာပနံ။ နိဋ္ဌန္တိ ပရိယောသာနံ၊ သုတမယမူလကံ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
နိဗ္ဗာနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ ဒွါဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ပညတ္တိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဧတ္ထာတိ ¶ ¶ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌဓမ္မာနံ နိဒ္ဒေသပရိယောသာနေ။ ဧတ္တကမေဝါတိ စိတ္တစေတသိကရူပနိဗ္ဗာနမတ္တမေဝ။ ပညာပေတဗ္ဗတောတိ ပရမတ္ထဓမ္မာ ဝိယ သကသကသဘာဝဝသေန အပညာယမာနာ ဟုတွာ လောကသင်္ကေတဝသေန ပညာပိယမာနတ္တာ။ ပညာပနတောတိ ပရမတ္ထဝသေန ဝိဇ္ဇမာနာဝိဇ္ဇမာနဓမ္မာနံ ပကာသနဝသေန ပညာပနတော။ တတ္ထ ‘‘ပညာပေတဗ္ဗတော’’တိ ဣမိနာ ပညာပီယတိ ပကာရေန ဉာပီယတီတိ ပညတ္တီတိ ဧဝံ ကမ္မသာဓနဝသေန အတ္ထပညတ္တိဘူတာ ဥပါဒါပညတ္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ပညာပနတော’’တိ ဣမိနာ ပညာပေတိ ပကာရေန ဉာပေတီတိ ပညတ္တီတိ ဧဝံ ကတ္တုသာဓနဝသေန တဿာ အဘိဓာယကဘူတာ နာမပညတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဏ္ဏတ္တိဒုကနိဒ္ဒေသေ ‘‘သင်္ခါ…ပေ… ဝေါဟာရော’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၃၁၃-၁၃၁၄) စတူဟိ ပဒေဟိ ဥပါဒါပညတ္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘နာမံ…ပေ… အဘိလာပေါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၃၁၃-၁၃၁၄) ဆဟိ ပဒေဟိ နာမပညတ္တိ ကထိတာတိ အာစရိယာနံ ဣစ္ဆိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘တေနေဝါဟာ’’တိအာဒိ။ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ ဟေဋ္ဌာ အဘိဓမ္မမာတိကာယ ဝုတ္တာနံ ကုသလာကုသလာဒိဓမ္မာနံ။ သင်္ခါတိ ‘‘အဟံ မမာ’’တိအာဒိနာ သင်္ခါယမာနတာ။ သမညာတိ သင်္ကေတဝသေန ဉာယမာနတာ။ ပညတ္တီတိ အသင်္ကရဝသေန အနေကဓာ ဝိဘဇိတွာ ပညာပိယမာနတာ။ ဝေါဟာရောတိ ပါကဋံ ကတွာ ဝုစ္စမာနတာ၊ ကထနဝသေန ဥပယုဇ္ဇမာနတာ ဝါ။ အတ္ထာဘိမုခံ နမတီတိ နာမံ။ တံ ပန အနွတ္ထရုဠှီဝသေန ဒုဝိဓံ၊ သာမညဂုဏကိတ္တိမဩပပါတိကနာမဝသေန စတုဗ္ဗိဓံ။ နာမကမ္မန္တိ နာမကရဏံ။ နာမဓေယျန္တိ နာမဌပနံ၊ နာမဓေယျန္တိ ဝါ သေဋ္ဌာနံ နာမံ။ အက္ခရဒွါရေန အတ္ထံ နီဟရိတွာ ဥတ္တိ ကထနံ နိရုတ္တိ။ ဗျဉ္ဇနန္တိ ပါကဋကရဏံ။ အဘိလာပေါတိ အဘိလာပနံ။
အဟန္တိ ¶ ရူပါဒိဝိနိမုတ္တံ အဟံကာရဗုဒ္ဓိဝိသယဘူတံ အတ္တနော ခန္ဓသမူဟသန္တာနမုပါဒါယ ပညတ္တံ တဒညာနညဘာဝေန အနိဗ္ဗစနီယံ ဥပါဒါပညတ္တိံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘အဟန္တိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ‘‘အဟန္တိ…ပေ… ကတွာ’’တိ ဥပါဒါပညတ္တိယာ ဥပ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ယထာတိအာဒိနာ တံ ပကာသေတိ။
ယသ္မာ ¶ ‘‘သမညာ ပညတ္တိ ဝေါဟာရော’’တိ ‘‘ဧဝံ သင်္ခါ’’တိ ဣမဿေဝ ဝေဝစနံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒါနိ ပညာပနတော ပညတ္တိ’’န္တိအာဒိ။
တဒနုရူပါ ဇာတာတိ တဇ္ဇာ၊ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ ဝိယ ကေဝလံ လောကသင်္ကေတဝသေနေဝ အဟုတွာ ဓမ္မသဘာဝဿ အနုရူပဝသေန ပဝတ္တာ ပညတ္တီတိ အတ္ထော။ နာမပညတ္တိပိ ဝစနတ္ထသင်္ခါတကာရဏံ ဥပါဒါယ ပဋိစ္စ ပဝတ္တနတော ဥပါဒါပညတ္တိဝေါဟာရံ လဘတီတိ တဿာပိ ဥပါဒါပညတ္တိပရိယာယော ဝုတ္တော။ ဂဏ္ဌိပဒကာရေနာပိ ဟိ ဣမိနာဝ အဓိပ္ပာယေန ဥပါဒါပညတ္တီတိ ဥပါဒါနဝတီ ပညတ္တိ ကာရဏဝတိံ ကာရဏဘူတမတ္ထမုပါဒါယ ဂဟေတွာ တန္နိဿယေန ပညာပီယတိ၊ သဗ္ဗောပိ ပညတ္တိဘေဒေါ အနေန လက္ခဏေန ဥပါဒါပညတ္တိမေဝ ဘဇတိ။ အနုပါဒါယ ဟိ ပညတ္တိ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ။ ဥပနိဓာပညတ္တီတိ ပဋိပက္ခဘူတံ ဧကပညတ္တိံ ဥပနိဓာယ အပေက္ခိတွာ ပဝတ္တာ ပညတ္တိ။ စက္ခုသောတ-ဂ္ဂဟဏေန အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ ဒဿေတိ၊ ရူပသဒ္ဒ-ဂ္ဂဟဏေန ဗာဟိရာယတနာနိ။ ပထဝီတေဇောဝါယု-ဂ္ဂဟဏေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ ပဘေဒတော ဒဿေတိ။ ဧတေနေဝ ဓမ္မာယတနေပိ လဗ္ဘမာနဘေဒေါ ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယသ္မာ ပထဝါဒိကာ ပညတ္တိ သသမ္ဘာရပထဝိယံ ဧကဿ နာမံ ဂဟေတွာ သမူဟမေဝေါပါဒါယ ပညာပီယတိ၊ ဃဋာဒိကာ စ ပညတ္တိ ဓမ္မသမူဟေသု သဗ္ဗေသမေဝ နာမံ ဂဟေတွာ သမူဟမေဝေါပါဒါယ ပညာပီယတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကဿ ဝါ’’တိအာဒိ ¶ ။ တတ္ထ ဧကဿ နာမံ ဂဟေတွာ သမူဟမုပါဒါယ ပညာပိယမာနာယ ပထဝါဒိဝသေန ပါကဋဘာဝတော တံ ဌပေတွာ ဣတရံ ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယံ သမူဟပညတ္တိ နာမ သမူဟဿ ပညာပနတော။ ဒိသာကာသာဒီသု ဒိသာ-ဂ္ဂဟဏေန စန္ဒသူရိယာဝတ္တနမုပါဒါယ ပညာပိယမာနံ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာပညတ္တိံ ဒဿေတိ။ အာကာသ-ဂ္ဂဟဏေန အသမ္ဖုဋ္ဌဓမ္မေ ဥပါဒါယ ပညာပိယမာနံ ကူပဂုဟာဒိအာကာသပညတ္တိံ ဒဿေတိ။ ကာလ-ဂ္ဂဟဏေန စန္ဒာဝတ္တနာဒိကမုပါဒါယ ပညာပိယမာနံ ပုဗ္ဗဏှာဒိကာလပညတ္တိံ ဒဿေတိ။ နိမိတ္တ-ဂ္ဂဟဏေန ဗဟိဒ္ဓါ ပထဝီမဏ္ဍလာဒိကံ၊ အဇ္ဈတ္တိကဉ္စ ဘာဝနာဝိသေသံ ဥပါဒါယ ပညာပိယမာနံ ကသိဏနိမိတ္တာဒိကံ ဒဿေတိ။ အဘာဝ-ဂ္ဂဟဏေန ဘာဝနာဗလေန အပ္ပဝတ္တနသဘာဝံ အာကာသာနဉ္စာယတနဈာနံ ဥပါဒါယ ပဝတ္တံ အာကိဉ္စညာယတနဈာနာရမ္မဏံ အဘာဝပညတ္တိံ ဒဿေတိ။ နိရောဓ-ဂ္ဂဟဏေန ဘာဝနာဗလေန နိရုဒ္ဓံ နေဝသညာနာသညာယတနံ နိဿာယ ပညတ္တံ နိရောဓပညတ္တိံ ဒဿေတိ။ အာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန ခယာဒိသဘာဝံ တံ တံ ဓမ္မမုပါဒါယ ပညာပိယမာနံ အနိစ္စလက္ခဏာဒိကံ ¶ သင်္ဂဏှာတိ။ သာပိ ဟိ ဒိသာကာသာဒိကာ ဝိယ ဓမ္မသမူဟမုပါဒါယ အပညတ္တဘာဝတော အသမူဟပညတ္တိယေဝါတိ။
သာတိ အယံ ဒွိဓာ ဥပါဒါပညတ္တိ။ တဇ္ဇာပညတ္တိ ဝစနတ္ထံ အမုဉ္စိတွာ ပဝတ္တိတော ဥပါဒါပညတ္တိယံယေဝ သင်္ဂယှတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနံ ပရမတ္ထံ ဇောတယတီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဥပရိ ‘‘ဆ ပညတ္တိယောပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိဇ္ဇမာနန္တိ သဘာဝေန ဥပလဗ္ဘမာနံ။ အဝိဇ္ဇမာနန္တိ ဌပေတွာ လောကသင်္ကေတံ သဘာဝဝသေန အနုပလဗ္ဘမာနံ။ နာမမတ္တန္တိ နာမမတ္တဝန္တံ။ သောတဒွါရဇဝနာနန္တရန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နသဒ္ဒါရမ္မဏာယ သောတဒွါရဇဝနဝီထိယာ၊ တဒနုသာရပ္ပဝတ္တာယ အတီတသဒ္ဒါရမ္မဏာယ မနောဒွါရဇဝနဝီထိယာ စ အနန္တရပ္ပဝတ္တေန ¶ ။ မနောဒွါရဇဝနဝီထိပိ ဟိ သောတဒွါရဇဝနာနန္တရပ္ပဝတ္တာ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဣဓ ဂဟိတာ။ ဂဟိတပုဗ္ဗသင်္ကေတေနာတိ ‘‘အယံ ဣမဿ အတ္ထော၊ ဣဒမိမဿ ဝါစက’’န္တိ ဧဝံ ဝစနဝစနတ္ထသမ္ဗန္ဓဂ္ဂဟဏဝသေန ဂဟိတပုဗ္ဗဘာဝသင်္ကေတေန။ ယာယာတိ ယာယ နာမပညတ္တိယာ ကရဏဘူတာယ။ မနောဒွါရဇဝနဝိညာဏေန ကတ္တုဘူတေန။ မနောဒွါရဇဝနဝိညာဏေန ဝါ ကရဏဘူတေန၊ ယာယ နာမပညတ္တိယာ ကတ္တုဘူတာယာတိ အတ္ထော။ ပညာပီယတီတိ သမ္မုတိပရမတ္ထဝသေန ပန ဒုဝိဓံ အတ္ထဇာတံ ပညာပီယတိ ဝိညာပီယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘အတ္ထာ ယဿာနုသာရေန၊ ဝိညာယန္တိ တတော ပရံ၊
သာယံ ပညတ္တိ ဝိညေယျာ၊ လောကသင်္ကေတနိမ္မိတာ’’တိ။
ကတရဇဝနဝီထိယံ ပနာယံ ဝိညာယတီတိ? ‘‘ဃဋော’’တိအာဒိသဒ္ဒံ သုဏန္တဿ ဧကမေကံ သဒ္ဒံ အာရဗ္ဘ ပစ္စုပ္ပန္နာတီတာရမ္မဏဝသေန ဒွေ ဒွေ ဇဝနဝါရာ ဟောန္တိ၊ တတော သဒ္ဒသမုဒါယမာရဗ္ဘ ဧကော၊ တတော နာမပညတ္တိမာရဗ္ဘ ဧကောတိ ဧဝံ သဒ္ဒသမုဒါယာရမ္မဏာယ ဇဝနဝီထိယာ အနန္တရံ နာမပညတ္တိ ပါကဋာ ဟောတိ၊ တတော ပရံ အတ္ထာဝဗောဓောတိ အာစရိယာ။
ယံ သန္ဓာယ ဆက္ကနယော ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာ အဝိဇ္ဇမာနာနန္တိ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနာနံ။ ကေနစိ အာကာရေနာတိ ပရမတ္ထတော၊ လောကသင်္ကေတတော ဝါ ကေနစိ ပကာရေန။ အနုပလဗ္ဘမာနာနံ ပဉ္စမသစ္စာဒီနန္တိ အာကာသာဒိပဉ္စမသစ္စာဒီနံ။ အာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန အဋ္ဌမဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ပကတိပုရိသာဒီနန္တိ သတွရဇတမာနံ သမာနာဝတ္ထာ ပကတိအင်္ဂုဋ္ဌာဒိပရိမာဏော ¶ ကာရကော ဝေဒကော အတ္တာ ပုရိသောတိအာဒိနာ ပရိကပ္ပိတာနံ ပကတိပုရိသာဒီနံ။ အာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန အာကာသကုသုမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိဇ္ဇမာနေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနာဟိ ဝိဇ္ဇာဒီဟိ ¶ အဝိဇ္ဇမာနဿ ပုဂ္ဂလဿ ပညတ္တတ္တာ။ သေသေသုပိ ဣမိနာဝ နယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထေဝါတိ ဥပါဒါပညတ္တိယမေဝ။
‘‘ကုသဂ္ဂေနုဒကမာဒါယ၊ သမုဒ္ဒေ ဥဒကံ မိနေ၊
ဧဝံ မာနုသကာ ကာမာ၊ ဒိဗ္ဗကာမာန သန္တိကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၁။၃၈၉) –
ဝစနတော မနုဿလောကေ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ဥပနိဓာယ နိဟီနာယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကပဏံ…ပေ… နိဓာယာ’’တိ။ မာနုသကန္တိ မနုဿလောကေ ဘဝံ။ ပရမတ္ထော စ ဝိဇ္ဇတီတိ ပါဌသေသော။
၇၇၈။ တတိယာ ကောဋိ န ဝိဇ္ဇတိ အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ မဟာအဋ္ဌကထာယံ –
‘‘ဒုဝေ သစ္စာနိ အက္ခာသိ၊ သမ္ဗုဒ္ဓါ ဝဒတံ ဝရော၊
သမ္မုတိံ ပရမတ္ထဉ္စ၊ တတိယံ နောပလဗ္ဘတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၃၉-၄၄၃)၊
ပရဝါဒေသု န ကမ္ပတီတိ ပကတိပုရိသန္တရာဒိဝါဒီနံ ပရေသံ တိတ္ထိယာနံ ဝါဒေသု သမ္ပတ္တေသု၊ နိမိတ္တဘူတေသု ဝါ န ကမ္ပတိ န ပဝေဓတိ န စလတီတိ အတ္ထော။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
ပညတ္တိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၃။ တေရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ကာရကပဋိဝေဓဝဏ္ဏနာ
နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ¶ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသာဒိဝသေန ဒဿိတာ။ ကုသလာဒယောတိ ကုသလာကုသလာ။ ဧတေသံ ပန န နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ သမ္ဗန္ဓော ¶ ။ ပုဗ္ဗေ ‘‘ကာရကော’’တိ ဝစနံ ဝိယ ‘‘ဝေဒကော’’တိ အဝုတ္တေပိ ‘‘အတ္တာ ကာရကော ဝေဒကော’’တိ အတ္တနော လဒ္ဓိတာယ ‘‘တဿ ဟိ ကာရကဿ ဝေဒကဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုသလာကုသလာနမဘာဝေါပိ သိယာ၊ ဣတရထာ အဟေတုကဒေါသာပတ္တိတောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေသံ ကုသလာကုသလာနံ အာယတ္တာ ဝုတ္တိ ဧတေသန္တိ တဒါယတ္တဝုတ္တိနော။ တေသန္တိ ကုသလာကုသလာဒီနံ။ တသ္မာတိ ကာရကာဘာဝေ ကုသလာကုသလာနံ၊ တဗ္ဗိပါကာနဉ္စ အဘာဝတော။ နိရတ္ထိကာတိ ဒေသေတွာပိ ဗောဓေတဗ္ဗာဘာဝတော နိရတ္ထိကာ။ ‘‘နာယံ နိရတ္ထိကာ’’တိ ဝတွာပိ ‘‘သာတ္ထိကာ’’တိ ဝစနံ ပန ပရဿ ဒဠှဂ္ဂါဟတ္ထံ။ လောကေပိ ဟိ ဧဝံ ဝေါဟာရံ ဝေါဟရန္တိ၊ ဧဝမေဝ ဘဝတိ၊ နာညထာတိအာဒိ။ တတ္ထာတိ ကာရကာဘာဝေပိ အတ္တာ အတ္ထီတိ ဂဟဏေ။ အနုရောဓောတိ အနုကူလပက္ခပါတောတိ အတ္ထော။ ဣဓာတိ ကာရကာဘာဝေပိ ကုသလာဒယော အတ္ထီတိ ဂဟဏေ။ ဝိရောဓောတိ ပဋိဃော။
ဧဝံ ကာရကာဘာဝေပိ ကုသလာဒီနံ သဗ္ဘာဝံ ယုတ္တိတော သာဓေတွာ ဣဒါနိ လောကသိဒ္ဓေန နိဒဿနေန သာဓေတုံ ‘‘အထာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အထာပီတိ ကာရကာဘာဝေပိ။ ပထဝိ-ဂ္ဂဟဏေန ပထဝေါဇံ ဒဿေတိ။ တထာ အာပ-ဂ္ဂဟဏေန အာပေါဇံ။ တေဇောတိ သီတုဏှဝသေန ဒုဝိဓာ တေဇောဓာတု။ ဥတူတိ ဟေမန္တာဒိဥတု။ အာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန ဗီဇာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဇနကပစ္စယော ဟေတု၊ အနုပါလနကပစ္စယော ပစ္စယော နာမာတိ အာဟ ‘‘ဟေတုပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ’’တိ။ ‘‘ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု၊ ပစ္စယော အနုပါလနကော’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။
ဧဝံ ကာရကာဘာဝေပိ ကုသလာကုသလပ္ပဝတ္တိံ သာဓေတွာ ဣဒါနိ ပရပရိကပ္ပိတံ အတ္တာနမေဝ တာဝ ပဋိက္ခိပိတုံ ‘‘အထာပိ စေတ္ထာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကာမံ ပညာပရိဗာဟိရဒိဋ္ဌိယာ ဧဝ အတ္တာ ပရိကပ္ပီယတိ၊ ပရော ပန ‘‘ပညာယ ပရိကပ္ပေမီ’’တိ မညတီတိ ¶ တဿ လဒ္ဓိဝသေန ‘‘ပညာယ ပရိကပ္ပိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ ဥပပရိက္ခိဿာမ တာဝါတိ တိဋ္ဌတု တာဝ စေသာ ကာရကာဘာဝေပိ ကုသလာဒီနံ ¶ ဘာဝါဘာဝဝိစာရဏာ ပဌမံ တမေဝ အတ္တာနံ ဥပပရိက္ခိဿာမာတိ အတ္ထော။ ဒေါသမေတ္ထ ဝတ္တုကာမော ပုစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယေန ပဋိညံ အဒတွာဝ ပုစ္ဆန္တော အာဟ ‘‘ကိဉ္စေတ္ထာ’’တိ။ သစေတနော ဝါ ဥဒါဟု အစေတနော ဝါတိ ဧတ္ထ ကော ဒေါသောတိ အတ္ထော။ ဣတရော ဥဘယထာပိ ဒေါသောယေဝ။ ယဉှိ အစေတနံ အတ္တာနံ၊ န တံ ကာရကံ၊ ဝေဒကဉ္စ၊ ယထာ တံ ပါကာရတရုအာဒယော။ ‘‘အစေတနောဝါယံ အတ္တာ’’တိ အနုမာနေန ကာရကဝေဒကတ္တာဘာဝသိဒ္ဓိတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယဒိ အစေတနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနညောတိ အဝိနိဗ္ဘောဂဝသေန အနညော။ ဣတရထာ ‘‘သစေတနော’’တိ ဝစနမေဝ န ဥပပဇ္ဇေယျ။ သဟဘာဝီ နာမ အညော န ဟောတီတိ။ အတ္တနောပိ နာသော သိယာတိ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိရူပေသု ဧကဿ နာသေ ဣတရဿာပိ ဝိနာသော ဝိယ။ စေတနာယပိ နာသော န ဘဝတိ အဝိနိဗ္ဘောဂရူပေသု ဧကဿ အဝိနာသေ ဣတရဿာပိ အဝိနာသော ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။
‘‘စေတနာယ အနညတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ဝတွာ တမေဝ သမတ္ထေတုံ ‘‘စေတနတ္တာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္တနော အနာသေ သတိ စေတနာယပိ ဝိနာသော န ဘဝတီ’’တိ သုတွာပိ ပရဿ နိရုတ္တရဘာဝေါ၊ စေတနာယ နာသေ ဝိသေသကာရဏာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘အထ စေတနာယယေဝါ’’တိအာဒိ။ အတ္တာဝ နဿတု၊ တိဋ္ဌတု စေတနာ။ ကော ဟိ ဝိသေသကာရဏာဘာဝေ အတ္တနိ အနုရောဓော၊ စေတနာယ ဝိရောဓောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပဋိညာ ဟီနာတိ ပုဗ္ဗေ ဒိန္နပဋိညာ ပရိဟီနာ။ အထ န ဘဝတိ၊ ‘‘ပဋိညာ ဟီနာ’’တိ ယဒိ အတ္တနော ဝိနာသေ စေတနာယ အဝိနာသော န ဘဝတိ။ စေတနတ္တာနံ အနညဘာဝေန စေတနာယ နာသေ အတ္တနောပိ ဝိနာသပ္ပသင်္ဂတော ¶ အတ္တာ န နဿတီတိ တဝ ပဋိညာ ဟီနာ။ ဝုတ္တပ္ပကာရတော ဝိပရီတံ ဝါတိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရတော ဝိပရီတံ။ စေတနာယ ဝိနာသေပိ အတ္တာ န နဿတိ၊ အတ္တနော ပန အဝိနာသေပိ စေတနာ နဿတီတိ ဧဝံ ဝါ တဝ အဓိပ္ပာယော သိယာတိ အတ္ထော။ အတ္တာ နဿတု၊ စေတနာ တိဋ္ဌတု အညဘာဝေ ဥဘိန္နံ သမာနယောဂက္ခမတာယ ဘဝိတဗ္ဗတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပဋိညာဟီနော ဘဝသီတိ စေတနာယေဝ နဿတိ၊ အတ္တာ န နဿတိ ပဋိညာယ ဟီနော ဘဝသိ။
ဣဓာတိ အညတ္ထ ပက္ခေ။ လက္ခဏကတန္တိ အညမညဝိသဒိသေဟိ ဘိန္နလက္ခဏေဟိ ကတံ။ ဒေသန္တရကတန္တိ ဘိန္နဒေသကတံ။ ဇာတော ဝေဒီယတိ ဉာယတီတိ ဇာတဝေဒေါ၊ အဂ္ဂိဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဍယှမာနေတိ ဥဒ္ဓနေ ပက္ခိပိတွာ ပစ္စမာနေ။ ဧကော ပဝတ္တိပဒေသော ဣမေသန္တိ ဧကဒေသာ၊ တေသံ ဘာဝေါတိ ဧကဒေသတ္တံ။
အဝိနိဗ္ဘောဂတောတိ လက္ခဏတော ဘေဒေပိ ဌာနဝသေန အဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇနတော အဝိသံသဋ္ဌတ္တာ ‘‘ဧကဒေသတ္တေ’’တိဣမဿေဝ ¶ ဝေဝစနဝသေန ‘‘အဝိနိဗ္ဘောဂဘာဝေပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ အယုတ္တန္တိ တံ ‘‘ဥဘိန္နံ ဧကဒေသတာ နတ္ထီ’’တိ ဣမိနာ သဟ န ယုဇ္ဇတိ။ ပဋိညာ ဟီနာတိ ယဒိ ပုဗ္ဗပဋိညာ ပမာဏံ၊ အယံ ပဋိညာ ဟီနာ။ ယဒိ ဝါ ပန အယံ ပမာဏံ၊ ဣတရာ ဟီနာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ စေတနာယ အတ္တနော ပဒေသဝသေန နာနတ္တေ အတ္တနော အစေတနတ္တဘာဝပ္ပတ္တိတော ‘‘သစေတနော အတ္တာ’’တိ ဟေဋ္ဌာ တယာ ဒိန္နပဋိညာ ပရိဟီနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အစေတနော အတ္တာတိ အတ္တာ အစေတနောတိ ကတွာ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒေါသတောတိ ‘‘ယဒိ အစေတနော သိယာ’’တိအာဒိနာ အာဒိတော ဝုတ္တဒေါသတော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ ဥပပရိက္ခိယမာနေ ဝိမဒ္ဒနသဟော ဟောတိ၊ တသ္မာ။
၇၇၉။ ယဒိ ¶ ဧဝန္တိ ယဒိ ပရမတ္ထတော ကုသလာကုသလာနံ ကာရကော၊ တဗ္ဗိပါကာနဉ္စ ဝေဒကော နတ္ထိ၊ ဧဝံ သန္တေ အထ ကသ္မာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
သန္ဓာဝတီတိ သံသရတိ။ အတ္တနာ ကတကုသလာကုသလကမ္မပစ္စယတ္တာ ဝိပါကဘူတံ သုခဒုက္ခမ္ပိ အတ္တနာ ကတမေဝ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သုခဒုက္ခံ သယံကတ’’န္တိ။
‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ၊ ဓာတုအာယတနာန စ၊
အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ၊ ‘သံသာရော’တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၁၉) –
ဧဝံ ဝုတ္တခန္ဓပဋိပါဋိအာဒိဝသပ္ပဝတ္တံ သံသာရံ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တိဝသေန ပဋိပန္နော။ ဒုက္ခမဿ မဟဗ္ဘယန္တိ အဿ သံသာရာပန္နဿ သတ္တဿ ဇာတိအာဒိဒုက္ခံ မဟဗ္ဘယံ မဟာဘယသံဝတ္တနကန္တိ အတ္ထော။ ဩပပါတိကောတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော။
၇၈၁။ ဘာရာ ဟဝေ ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ရူပါဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဘာရဘူတာ၊ သီသေ နိက္ခိတ္တဘာရသဒိသာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘာရဟာရော စ ပုဂ္ဂလော တဿ ပဉ္စက္ခန္ဓဘာရဿ ဟာရကော။ ဘာရာဒါနန္တိ ¶ ပဋိသန္ဓိဝသေန ပဉ္စက္ခန္ဓဘာရဂ္ဂဟဏံ။ ဘာရနိက္ခေပနန္တိ ပုန အဂ္ဂဟေတဗ္ဗတာပါဒနေန အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဝသေန ဘာရဿ နိက္ခိပနံ။
၇၈၂။ ယန္တိ ကုသလာကုသလကမ္မံ။ သကန္တိ အာယတ္တံ။
၇၈၃။ ဧကဿ ပုဂ္ဂလဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကေန ကပ္ပေနာတိ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ။
၇၈၄။ အဿဒ္ဓါတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထံ။
‘‘တဉ္စ ¶ ခေါ သမ္မုတိဝသေန၊ န ပရမတ္ထတော’’တိ ဝတွာ တဒေဝ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ‘‘နနု ဘဂဝတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကိံ နု သတ္တော’’တိ ဂါထာ ဝဇိရာယ ထေရိယာ ဝုတ္တာပိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယဝသေနေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာ နာမ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝတာ ဣဒမ္ပိ ဝုတ္တ’’န္တိ။
၇၈၅။ ကိံ နု သတ္တောတိ ပစ္စေသီတိ ရူပဝေဒနာဒီသု ကိံ နာမ သတ္တော ပုဂ္ဂလောတိ ဂဏှာသိ။
၇၈၆။ အင်္ဂသမ္ဘာရာတိ စက္ကာဒိအဝယဝသမ္ဘာရေသု၊ စက္ကာဒိအဝယဝါနံ သမောဓာနေဝါတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒေါတိ ဝေါဟာရော။
တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ ပရမတ္ထတော သတ္တဿ အဘာဝေါ ဘဂဝတာ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ။ န ဝစနမတ္တမေဝ အာလမ္ဗိတဗ္ဗံ အဓိပ္ပာယံ ပဟာယာတိ အတ္ထော။ ဒဠှမူဠှောဝ ဟုတွာ ဂဏှာတီတိ ဒဠှမူဠှဂ္ဂါဟီ၊ ကာရဏေ ဒဿိတေပိ အပရိစ္စဇနဝသေန ဂဟဏံ ဒဠှဂ္ဂဟဏံ။ ကာရဏဿေဝ ဒဋ္ဌုမသမတ္ထတာဝသေန ဂဟဏံ မူဠှဂ္ဂဟဏံ။ တာဒိသေန န ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘န စ…ပေ… ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ သုတ္တပဒါနန္တိ နေယျတ္ထနီတတ္ထဝသေန ဥဘယထာ ဌိတာနံ သုတ္တန္တာနံ။
ဒွေ သစ္စာနိ ဝုတ္တာနိ တထာ တထာ ဝိနေတဗ္ဗာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယေသဉှိ သမ္မုတိဒေသနာယ ဝိသေသာဓိဂမော ဟောတိ၊ တေသံ သမ္မုတိသစ္စဝသေန ဒေသေတိ။ ယေသဉ္စ ပရမတ္ထဒေသနာယ၊ တေသံ ပရမတ္ထဝသေန ဒေသေတိ။ ဒေသဘာသာကုသလော ဝိယ အာစရိယော တံတံဒေသဝါသိမာဏဝါနံ တာယ တာယ ဘာသာယ။ သမ္မုတိသစ္စံ ပရမတ္ထသစ္စဉ္စာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုဂ္ဂလော သတ္တော ¶ ဣတ္ထီ ပုရိသော ခတ္တိယော ဗြာဟ္မဏော ဒေဝေါ’’တိဧဝမာဒိ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ လောကေ ကတသင်္ကေတဝသေန တထတ္တာ သမ္မုတိသစ္စံ ¶ ။ ခန္ဓဓာတုအာယတနာနိ သတိပဋ္ဌာနာတိဧဝမာဒိ ပရမတ္ထဝသေနေဝ တထတ္ထာ ပရမတ္ထသစ္စံ။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ –
‘‘သင်္ကေတဝစနံ သစ္စံ၊ လောကသမ္မုတိကာရဏံ၊
ပရမတ္ထဝစနံ သစ္စံ၊ ဓမ္မာနံ ဘူတကာရဏံ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၃၉-၄၄၃)၊
‘‘တသ္မာ ဝေါဟာရကုသလဿ၊ လောကနာထဿ သတ္ထုနော၊
သမ္မုတိံ ဝေါဟရန္တဿ၊ မုသာဝါဒေါ န ဇာယတီ’’တိ။
၇၈၇-၈။ ယော သော ဣမံ ဂန္ထံ အစ္စန္တံ သတတမ္ပိ စိန္တေတိ၊ တဿ တတော သိဒ္ဓါ ပရမာ ပညာ ဝေပုလ္လဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။ အဓိံ စိတ္တသန္တာပံ နီဟရတိ အပနေတီတိ အဓိနီဟရံ။ ဝိမတိယာ ဝိစိကိစ္ဆာယ၊ မောဟဿ ဝါ ဝိနာသံ ကရောတိ ဥပနိဿယဘာဝတောတိ ဝိမတိဝိနာသကရံ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပဒါယ မနဝဍ္ဎနတော ပိယကရံ။ ဝိကသတီတိ ဒိဗ္ဗတိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ၊ အဘိဓမ္မေ ဝါ။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
ကာရကပဋိဝေဓဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၄။ စုဒ္ဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ရူပါဝစရသမာဓိဘာဝနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၇၈၉။ ဧဝံ ¶ ပရမတ္ထသမ္မုတိဝသေန ဥဘယထာပိ သဗ္ဗဓမ္မေ သင်္ခေပတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ တေသု ဥဂ္ဂဟဏပရိစ္ဆေဒါဒိဝသေန ကတပရိစယေန အတ္ထကာမေန ကုလပုတ္တေန ဧကံသတော ဘာဝနာယ အဘိယောဂေါ ကာတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ဘာဝနာနယံ သင်္ခေပတော ဒဿေတုမာရဘန္တော အာဟ ‘‘ဘာဝနာနယ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဘာဝနာနယန္တိ ¶ လောကိယလောကုတ္တရဘာဝနာနယံ၊ ကုသလဓမ္မာနံ ဝဍ္ဎနက္ကမန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကံ ဟိတံ အာနယတိ ဥပနေတီတိ ဟိတာနယော၊ တံ ဟိတာနယံ။ မာနယန္တိ မာနေန္တော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေဟိ အနုသာသနတော သတ္တာနံ သုခံ အာနေတီတိ သုခါနယော၊ တံ သုခါနယံ။ ပရမံ ဗျာကရောမိ၊ ပရမံ ဘာဝနာနယန္တိ ဝါ ယောဇနာ။
၇၉၀။ မနုဿာနံ ဓမ္မတော ဥတ္တရံ ဉာဏဒဿနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ မနုဿာနံ ဓမ္မာ နာမ မနုဿာနံ ပကတိဓမ္မဘူတာ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ၊ တတော ဥတ္တရံ ဉာဏဒဿနံ နာမ မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရဓမ္မာ။ တေ ဟိ ဇာနနဋ္ဌေန ဉာဏံ၊ ပစ္စက္ခတော ဝိယ ဒဿနဋ္ဌေန စ ဒဿနန္တိ အဓိပ္ပေတာ။ ‘‘ဥတ္တရိမနုဿာန’’န္တိ ဝါ ယထာဌိတဝသေနေဝ သမ္ဗန္ဓော။ ဗာလမနုဿာဒိတော ဥတ္တရိမနုဿာနံ ဈာယီနဉ္စေဝ အရိယာနဉ္စာတိ အတ္ထော။
၇၉၁။ သင်္ကဿရသမာစာရေတိအာဒီဟိ သီလဝိသုဒ္ဓိယာ ပယောဇနဒဿနံ။ တတ္ထ သင်္ကာယ သရိတဗ္ဗော သမာစာရော အဿာတိ သင်္ကဿရသမာစာရော။ ယံ ကိဉ္စိ လာမကကမ္မံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒံ အသုကေန ကတံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တေတဗ္ဗာယ သင်္ကာယ အတ္တနော ဝါ ပရေ ယံကိဉ္စိ မန္တေန္တေ ဒိသွာ ‘‘မမ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အသာရုပ္ပံ ဇာနိတွာ မန္တေတီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တသင်္ကာယ ဥပဂန္တဗ္ဗသမာစာရောတိ အတ္ထော။ ဒုဿီလေတိ ဧတဒေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သီလဝဇ္ဇိတေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုဿီလေတိ ဝါ ဒူသိတသီလေ ခဏ္ဍာဒိဘာဝံ ဥပဂတသီလေ။ သီလဝဇ္ဇိတေတိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သီလဝိရဟိတေ။ နတ္ထိ ဈာနန္တိ လောကိယဇ္ဈာနမ္ပိ တာဝ နတ္ထိ။ ကုတော မဂ္ဂေါတိ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ကုတော၊ ကေန ကာရဏေန လောကုတ္တရဓမ္မာနံ ဟေတုယေဝ ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
၇၉၂။ စရန္တိ ¶ ¶ တသ္မိံ သီလေ ပရိပူရကာရိတာယ ပဝတ္တန္တီတိ စာရိတ္တံ။ ဝါရိတံ တာယန္တိ ရက္ခန္တိ တေန၊ ဝါရိတတော ဝါ အတ္တာနံ တာယတီတိ ဝါရိတ္တံ။ ယံ ဘဂဝတာ ‘‘ဣဒံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ပညတ္တိသိက္ခာပဒပူရဏံ၊ ဣဒံ စာရိတ္တံ နာမ။ ယံ ‘‘န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တဿ အကရဏံ ဝါရိတ္တံ နာမ။ အစ္ဆိဒ္ဒန္တိအာဒီသု ယဿ သတ္တသု အာပတ္တိက္ခန္ဓေသု မဇ္ဈေ သိက္ခာပဒံ ဘိန္နံ၊ တဿ သီလံ ဆိဒ္ဒသာဋကော ဝိယ ဆိဒ္ဒံ နာမ ဟောတိ၊ တဗ္ဗိပရီတံ အစ္ဆိဒ္ဒံ။ ယဿ အာဒိမှိ ဝါ အန္တေ ဝါ ဘိန္နံ၊ တဿ ပရိယန္တေ ဆိန္နသာဋကော ဝိယ ခဏ္ဍံ နာမ ဟောတိ၊ တဒညံ အက္ခဏ္ဍံ။ ကမဿ အာဒရကရဏဝသေန အက္ခဏ္ဍန္တိ၊ ကမဝိလင်္ဃနဝသေန ‘‘အက္ခဏ္ဍမစ္ဆိဒ္ဒ’’န္တိ ဝါ ပါဌော။ အကမ္မာသ-ဂ္ဂဟဏေန အသဗလတ္တမ္ပိ ဝုတ္တံ၊ သဗလကမ္မာသာနံ ဘေဒဿ အပ္ပမတ္တကဘာဝတော။ ဧတ္တကော ဟိ တေသံ ဝိသေသော။ ယဿ ပဋိပါဋိယာ ဒွေ တီဏိ သိက္ခာပဒါနိ ဘိန္နာနိ၊ တဿ ပိဋ္ဌိယာ၊ ကုစ္ဆိယာ ဝါ ဥဋ္ဌိတေန ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေန ကာဠရတ္တာဒီနံ အညတရေန သဗလဝဏ္ဏာ ဂါဝီ ဝိယ သဗလံ နာမ ဟောတိ။ ယဿ အန္တရန္တရာ ဘိန္နာနိ၊ တဿ အန္တရန္တရာ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏဗိန္ဒုစိတြဂါဝီ ဝိယ ကမ္မာသံ နာမ ဟောတိ။ ယံ ပန တထာဝိဓံ န ဟောတိ၊ တံ ‘‘အသဗလံ အကမ္မာသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အနိန္ဒိတန္တိ ဣမိနာ ဘုဇိဿဝိညုပ္ပသတ္ထအပရာမဋ္ဌသမာဓိသံဝတ္တနိကဘာဝေ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဝါ ဝတေန ဝါ ဗြဟ္မစရိယေန ဝါ ဒေဝေါ ဝါ ဘဝိဿာမိ ဒေဝညတရော ဝါ’’တိ ဧဝံ တဏှာယ အပရာမဋ္ဌံ တဏှာဒါသဗျတော မောစိတတ္တာ ဘုဇိဿံ နာမ။ အဒါသဉှိ လောကေ ဘုဇိဿောတိ ဝဒန္တိ။ ယထာဝုတ္တဂုဏပါရိပူရိယာ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝိညူဟိ ပသံသိတဗ္ဗန္တိ ဝိညုပ္ပသတ္ထံ။ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အပရာမဋ္ဌံ ဌိတိဘာဂိယံ အပရာမဋ္ဌံ နာမ။ ဈာနာဒီနံ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထံ ဝိသေသဘာဂိယံ သမာဓိသံဝတ္တနိကံ နာမ။
၇၉၃-၇။ ဝိဝေကသုခန္တိ ¶ ကာယစိတ္တူပဓိဝိဝေကသုခံ။ ကာယဝိဝေကသုခမ္ပိ ဟိ သမ္ပန္နသီလဿေဝ ဒုဿီလဿ သုညာဂါရာဒီသု ဝသတောပိ ဘေရဝါရမ္မဏာဒိအာပါထဂမနေန ဒုက္ခဿေဝ ဝိသေသတော သမ္ပဇ္ဇနတော။ အလင်္ကာရော အနုတ္တရောတိ ဒေဝဗြဟ္မရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီနံ မဇ္ဈေ အနညသာဓာရဏသောဘာပဋိလာဘဟေတုတာယ နိရုတ္တရော အလင်္ကာရဝိသေသော။ ရတနန္တိ စက္ကဝတ္တီနံ စက္ကရတနာဒိတောပိ သဝိသေသံ ရတိဇနနတော အနုတ္တရံ ရတနံ။ စက္ကရတနာဒိကဉှိ ဝဋ္ဋနိဿိတမေဝ ရတိံ ဇနေတိ၊ ဣဒံ ပန ဝိဝဋ္ဋနိဿိတမ္ပိ ဇနေတီတိ ဝိသေသတော ရတိဇနကံ ဟောတိ။ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဿ သမ္ပတ္တိဝိသေသဿ နိပ္ဖာဒနတော စိန္တာမဏိသမန္တိ စိန္တာမဏိ။ ယာနန္တိ သံသာရကန္တာရတရဏေ ယာနံ။ သီတလန္တိ စိတ္တသီတိဘာဝကရဏေန သီတလံ။ ကိလေသမလဓောဝနန္တိ ဂင်္ဂါယမုနာဒီဟိပိ ¶ ဒုဗ္ဗိသောဓနီယဿ ကိလေသကာလုသိယဿ ဓောဝနံ။ ဂုဏာနံ မူလဘူတန္တိ သဗ္ဗေသမ္ပိ လောကိယလောကုတ္တရဂုဏာနံ မူလဘူတံ။ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃)၊ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ၊ သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉) စ အာဒိဝစနဉှေတ္ထ နိဒဿနံ။ ဒေါသာနံ ဝီတိက္ကမဝတ္ထုဘူတဿ ဗလဿ ဝိနာသနတော ဒေါသာနံ ဗလဃာတိ။
တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံဝိဓာနိသံသသမ္ပန္နံ သီလံ၊ တသ္မာ။ ဒုဝိဓလက္ခဏန္တိ ဩက္ခိတ္တစက္ခုအပ္ပသဒ္ဒါဒိဝသေန ကာယကမ္မာဒီနံ အဝိပ္ပကိဏ္ဏတာသာဓနတော သမာဓာနလက္ခဏံ၊ ကုသလဓမ္မာနံ မူလဘာဝတော ပတိဋ္ဌာနလက္ခဏန္တိ ဧဝံ ဒုဝိဓလက္ခဏံ၊ စာရိတ္တဝါရိတ္တဝသေန ဝါ ဒုဝိဓသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ အတ္ထာနံ ကာမေတိ တဿ ဟိတာသီသနဝသေနာတိ အတ္ထကာမော။ ပိယံ သီလမဿာတိ ပိယသီလော။
၇၉၈-၉။ ကာတဗ္ဗော ပလိဗောဓဿုပစ္ဆေဒေါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကတိဝိဓော ပနာယံ ပလိဗောဓော၊ ကိံ သရူပေါ စာတိ အာဟ ‘‘ပလိဗောဓာ ¶ ဒသာ’’တိအာဒိ၊ ‘‘အာဟ မဟာအဋ္ဌကထာယ’’န္တိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ အာဝါသောတိ ဧကမ္ပိ ဩဝရကံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ သကလောပိ သင်္ဃာရာမော၊ သော တတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တဿ ပလိဗောဓော၊ န ဣတရဿ။ ကုလန္တိ ဉာတိကုလံ ဝါ ဥပဋ္ဌာကကုလံ ဝါ၊ တံ တေဟိ သံသဋ္ဌဝိဟရတောဝ ပလိဗောဓော။ လာဘောတိ စတ္တာရော ပစ္စယာ၊ တေပိ တတ္ထ သာပေက္ခဿေဝ ပလိဗောဓာ။ ဂဏောတိ သုတ္တန္တိကဂဏော ဝါ အာဘိဓမ္မိကဂဏော ဝါ။ သော ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒါနေန သမဏဓမ္မဿ ဩကာသာလာဘိနော ပလိဗောဓော။ ကမ္မန္တိ နဝကမ္မံ၊ တံ ကရောန္တေန ဝဍ္ဎကိအာဒီဟိ လဒ္ဓါလဒ္ဓံ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ ကတာကတေ ဥဿုက္ကံ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗထာပိ ပလိဗောဓော။ အဒ္ဓါနန္တိ မဂ္ဂဂမနစိတ္တဿ ဒုဗ္ဗိနောဒနီယတာယ တံ သမဏဓမ္မဿ ပလိဗောဓော။ ဉာတီတိ ဧတ္ထ ကုလ-ဂ္ဂဟဏေန ဉာတိကုလဿပိ ဂဟိတတ္တာ ဧကေကာ ဉာတိ ဣဓ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယေ ပန ဝိဟာရေ အာစရိယုပဇ္ဈာယာဒယော၊ ဃရေ မာတာဒယော၊ တေ ဂိလာနာ ပလိဗောဓာ။ အာဗာဓောတိ ယော ကောစိ ရောဂေါ၊ သော ဗာဓယမာနော ပလိဗောဓော။ ဂန္ထောတိ ပရိယတ္တိပရိဟရဏံ၊ တံ သဇ္ဈာယာဒီဟိ နိစ္စဗျာဝဋဿေဝ ပလိဗောဓော။ ဣဒ္ဓီတိ ပေါထုဇ္ဇနိကဣဒ္ဓိ။ သာ ဟိ ဒုပ္ပရိဟာရာ အပ္ပမတ္တကေနေဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ အယံ ပန ဝိပဿနာယ ပလိဗောဓော၊ န သမာဓိဿ သမာဓိံ ပတွာ ပဋိလဘိတဗ္ဗတ္တာ။ တေတိ တေ ပလိဗောဓာ။
၈၀၀-၂။ ပလိဗောဓဿုပစ္ဆေဒံ ကတွာတိ ဧတ္ထ ပဌမော တတ္ထ နိရပေက္ခစိတ္တတာယ၊ ဒုတိယော အသံသဂ္ဂေန၊ တတိယော လာဘသက္ကာရုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ပဟာယ အညတ္ထ ဂမနေန၊ စတုတ္ထော ယထာရဒ္ဓဂန္ထသမာပနေန ¶ ၊ အညဿ သင်္ဂါဟဏေန ဝါ၊ ပဉ္စမော ယထာရဒ္ဓကမ္မဿ နိဋ္ဌာပနေန၊ သင်္ဃာဒီနံ နိယျာတနေန ဝါ၊ ဆဋ္ဌော ဂန္တွာ ကိစ္စတီရဏေန၊ သတ္တမော ဥပဋ္ဌဟိတွာ ¶ ဉာတီနံ ပါကတိကကရဏေန၊ အဋ္ဌမော ဘေသဇ္ဇကရဏေန၊ ဝီရိယာဓိဋ္ဌာနေန ဝါ၊ နဝမဒသမာ တတ္ထ အဗျာဝဋတာယ ဥပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ။ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗောတိ ယတ္ထ သော ဝသတိ၊ တတ္ထ ဥပသင်္ကမနဝိဓိဉ္စေဝ ဥပသင်္ကမန္တေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓာနဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတော ပရဉှိ ဂန္ထဝိတ္ထာရပရိဟရဏတ္ထံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ အာဂတဝိတ္ထာရံ ပဟာယ ပဒတ္ထဝဏ္ဏနမတ္တံ ကရိဿာမ။ ကမ္မဋ္ဌာနဿာတိ ဧတ္ထ ယောဂကမ္မဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ၊ ဥပရူပရိဘာဝနာကမ္မဿ ကာရဏဘာဝတော စ ကမ္မဋ္ဌာနံ။ တံ ပန သဗ္ဗတ္ထကပါရိဟာရိယဝသေန ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ မေတ္တာ၊ မရဏဿတိ၊ အသုဘသညာ စ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထယိတဗ္ဗတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗတော သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနံ နာမ။ စရိယာနုကူလံ ပန ယံ ကိဉ္စိ ကမ္မဋ္ဌာနံ နိစ္စံ ပရိဟရိတဗ္ဗတ္တာ ပါရိဟာရိယကမ္မဋ္ဌာနံ နာမ။ ဣမံ ဒုဝိဓံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ယော ဒေတိ၊ အယံ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဒါယကော၊ သောပိ ဤဒိသော ပရိယေသိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပိယော ဂရူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပိယောတိ သီလသမ္ပဒါဒီဟိ သတ္တာနံ ပိယာယိတဗ္ဗော။ ဂရူတိ တတောယေဝ ဂရုကာတဗ္ဗော ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုံ ကတွာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘာဝနီယောတိ သမ္ဘာဝနီယော။ ဝတ္တာတိ ကိဉ္စိ အာလသိယမ္ပိ ဒိသွာ စောဒေတွာ ဩဝါဒဝသေန ဝဒနသီလော။ ဝစနက္ခမောတိ ပဋိပုစ္ဆက္ခမော၊ ပဋိပုစ္ဆိတော အသံဟီရော ဟုတွာ သမ္ဘာသနက္ခမောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာတိ တိရစ္ဆာနကထံ အကထေတွာ ဒသကထာဝတ္ထုပဋိသံယုတ္တံ ဂမ္ဘီရမေဝ ကထံ ကတ္တာ။ နော စဋ္ဌာနေ နိယောဇကောတိ အပ္ပဝတ္တိတဗ္ဗဋ္ဌာနဘူတေ အဟိတေ န နိယောဇကော။ ဧဝမာဒိဂုဏောပေတန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဒ္ဓါသမ္ပဒါဒိဂုဏယောဂံ ဒဿေတိ။ ကာလေနာတိ အတ္တနော၊ အာစရိယဿ စ သပ္ပာယကာလေန။
၈၀၃။ ဝတ္တံ ကတွာတိ အာစရိယဿ နဝကမဟလ္လကဘာဝါနုရူပေန ခန္ဓကေ အာဂတံ အာစရိယဝတ္တံ ကတွာ။ ဣဒါနိ အာစရိယေန ¶ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘တေနာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာပီတိ ကမ္မဋ္ဌာနဒါယကေနပိ။ စရိတံ ဉတွာ ဒါတဗ္ဗန္တိ စေတောပရိယဉာဏလာဘိနာ တဿ စိတ္တာစာရံ၊ ဟဒယလောဟိတံ ဝါ ပဿိတွာ ဣတရေန ‘‘တွံ ကိံစရိတောသိ၊ ကေ ဝါ ပန တေ ဓမ္မာ ဗဟုလံ သမုဒါစရန္တီ’’တိအာဒိနာ ပဋိပုစ္ဆိတွာ တဿ စရိတံ ဇာနိတွာ တဒနုရူပေန ဒါတဗ္ဗံ။
၈၀၄။ ဣရိယာပထာဒိတောပိ ကေသဉ္စိ စရိတံ ဇာနိတုံ သက္ကာ၊ တံ ပန န ဧကန္တိကံ၊ ‘‘စရိတံ ဉတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကတမံ ပန တံ၊ ကတိဝိဓာ ဝါတိ အာဟ ‘‘စရိတံ ပနိဒံ ရာဂဒေါသမောဟဝသေနာ’’တိအာဒိ ¶ ။ ဥဿန္နဘာဝေန သန္တာနေ စရတီတိ စရိတံ၊ အသတိ ပဋိပက္ခဘာဝနာယံ သန္တာနေ ပဝတ္တနာရဟာ ရာဂါဒယော။
၈၀၅။ ဝေါမိဿကနယာတိ သမ္ပယောဂဝသေန၊ ဧကသန္တတိပရိယာပန္နတာဝသေန စ နေသံ သံသဂ္ဂဘေဒါ။ စတုသဋ္ဌိ ဘဝန္တီတိ –
‘‘ရာဂါဒိကေ တိကေ သတ္တ၊ သတ္တ သဒ္ဓါဒိကေ တိကေ၊
ဧကဒွိတိကမူလမှိ၊ မိဿတော သတ္တသတ္တက’’န္တိ –
ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ နဝဟိ သတ္တကေဟိ ယထာရဟံ ဝိဘဇိယမာနာ တေသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယာ သဒ္ဓိံ စတုသဋ္ဌိ ဘဝန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဥပနန္ဒတ္ထေရေန –
‘‘ရာဂေါ ဒေါသော စ မောဟော စ၊ ရာဂေန ပဋိဃောပိ စ၊
သဒ္ဓိံ ရာဂေန မောဟော စ၊ မောဟောပိ ပဋိဃေန စ။
‘‘ရာဂါဒိတ္တယမေကန္တိ၊ သတ္တ ရာဂါဒိကေ တိကေ၊
သဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓိ စ တက္ကော စ၊ သဒ္ဓိံ သဒ္ဓါယ ဗုဒ္ဓိ စ။
‘‘သဒ္ဓါယ တက္ကနဉ္စေဝ၊ ဗုဒ္ဓိယာ တက္ကနမ္ပိ စ၊
သဒ္ဓါဒိတ္တယမေကန္တိ၊ သတ္တ သဒ္ဓါဒိကေ တိကေ။
‘‘ရာဂါဒိကံ ¶ တိကဉ္စေက-မေကဒွိတိကဘေဒတော၊
သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝိတက္ကေဟိ၊ ယထာယောဂံ ဝိမိဿိယ။
‘‘ဧကမူလေ ဒွိမူလေ စ၊ ပစ္စေကံ သတ္တကတ္တယံ၊
တိမူလေ သတ္တကဉ္စေကံ၊ ဉေယျံ တံ သတ္တသတ္တကံ။
‘‘သဒ္ဓိံ ¶ ရာဂေန သဒ္ဓါ စ၊ သဒ္ဓိံ တေနေဝ ဗုဒ္ဓိ စ၊
တေနေဝ တက္ကနံ တေန၊ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိ စ တေန စ။
‘‘သဒ္ဓါသင်္ကပ္ပနံ တေန၊ ဗုဒ္ဓိသင်္ကပ္ပနမ္ပိ စ၊
ဝိမိဿေတွာန တေနေဝ၊ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝိတက္ကနံ။
‘‘ရာဂမူလနယေ စေဝ-မေကံ သတ္တကမုဒ္ဒိသေ၊
သဒ္ဓိံ ဒေါသေန သဒ္ဓါ စ၊ သဒ္ဓိံ တေနေဝ ဗုဒ္ဓိ စ။
‘‘တေနေဝ တက္ကနံ တေန၊ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိ စ တေန စ၊
သဒ္ဓါသင်္ကပ္ပနံ တေန၊ ဗုဒ္ဓိသင်္ကပ္ပနမ္ပိ စ။
‘‘ဝိမိဿေတွာန တေနေဝ၊ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝိတက္ကနံ၊
ဒေါသမူလနယေ စေဝ-မေကံ သတ္တကမုဒ္ဒိသေ။
‘‘သဒ္ဓိံ မောဟေန သဒ္ဓါ စ၊ သဒ္ဓိံ တေနေဝ ဗုဒ္ဓိ စ၊
တေနေဝ တက္ကနံ တေန၊ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိ စ တေန စ။
‘‘သဒ္ဓါသင်္ကပ္ပနံ တေန၊ ဗုဒ္ဓိသင်္ကပ္ပနမ္ပိ စ၊
ဝိမိဿေတွာန တေနေဝ၊ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝိတက္ကနံ။
‘‘မောဟမူလနယေ စေဝ-မေကံ သတ္တကမုဒ္ဒိသေ၊
ဧကမူလေ နယေ စေဝံ၊ ဉေယျံ တံ သတ္တကတ္တယံ။
‘‘မိဿေတွာ ရာဂဒေါသေဟိ၊ သဒ္ဓါ တေဟေဝ ဗုဒ္ဓိ စ၊
တေဟိ သင်္ကပ္ပနံ တေဟိ၊ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိ စ တေဟိ စ။
‘‘သဒ္ဓါသင်္ကပ္ပနံ ¶ တေဟိ၊ ဗုဒ္ဓိသင်္ကပ္ပနမ္ပိ စ၊
တေဟိ ဒွီဟေဝ မိဿေတွာ၊ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝိတက္ကနံ။
‘‘ရာဂဒေါသနယေ စေဝ-မေကံ သတ္တကမုဒ္ဒိသေ၊
မိဿေတွာ ရာဂမောဟေဟိ၊ သဒ္ဓါ တေဟေဝ ဗုဒ္ဓိ စ။
‘‘တေဟိ ¶ သင်္ကပ္ပနံ တေဟိ၊ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိ စ တေဟိ စ၊
သဒ္ဓါသင်္ကပ္ပနံ တေဟိ၊ ဗုဒ္ဓိသင်္ကပ္ပနမ္ပိ စ။
‘‘တေဟိ ဒွီဟေဝ မိဿေတွာ၊ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝိတက္ကနံ၊
ရာဂမောဟနယေ စေဝ-မေကံ သတ္တကမုဒ္ဒိသေ။
‘‘မိဿေတွာ ဒေါသမောဟေဟိ၊ သဒ္ဓါ တေဟေဝ ဗုဒ္ဓိ စ၊
တေဟိ သင်္ကပ္ပနံ တေဟိ၊ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိ စ တေဟိ စ။
‘‘သဒ္ဓါသင်္ကပ္ပနံ တေဟိ၊ ဗုဒ္ဓိသင်္ကပ္ပနမ္ပိ စ၊
တေဟိ ဒွီဟေဝ မိဿေတွာ၊ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝိတက္ကနံ။
‘‘ဒေါသမောဟနယေ စေဝ-မေကံ သတ္တကမုဒ္ဒိသေ၊
ဒွိမူလမှိ နယေ စေဝံ၊ ဉေယျံ တံ သတ္တကတ္တယံ။
‘‘ရာဂပ္ပဋိဃမောဟေဟိ၊ သဒ္ဓါ တေဟေဝ ဗုဒ္ဓိ စ၊
တေဟိ သင်္ကပ္ပနံ တေဟိ၊ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိ စ တေဟိ စ။
‘‘သဒ္ဓါသင်္ကပ္ပနံ တေဟိ၊ ဗုဒ္ဓိသင်္ကပ္ပနမ္ပိ စ၊
တေဟိ တီဟေဝ မိဿေတွာ၊ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝိတက္ကနံ။
‘‘တိမူလမှိ နယေ စေဝ-မေကံ သတ္တကမုဒ္ဒိသေ၊
ဧဝံ တေသဋ္ဌိ ဟောတီတိ၊ ဝိညေယျံ နဝသတ္တကံ၊
ဒိဋ္ဌိယာပိ စ ဟောတေဝ၊ စတုသဋ္ဌီတိ ကေစနာ’’တိ။
၈၀၆-၇။ နနု စ ‘‘စရိတံ ဉတွာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ကိံစရိတဿ ပန ကိံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုကူလန္တိ ¶ ဣမံ အနုယောဂံ သန္ဓာယ တံတံစရိတာနုကူလကမ္မဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ပုန တဿ ဂဏနတော အပ္ပနာဝဟတော ဈာနပ္ပဘေဒတော သမတိက္ကမတော ဝဍ္ဎနာဝဍ္ဎနတော အာရမ္မဏတော ဘူမိတော ဂဟဏတော ပစ္စယတော ဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အသုဘာ စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဒသ အသုဘာတိ ဥဒ္ဓုမာတကံ ဝိနီလကံ ဝိပုဗ္ဗကံ ဝိစ္ဆိဒ္ဒကံ ဝိက္ခာယိတကံ ဝိက္ခိတ္တကံ ဟတဝိက္ခိတ္တကံ လောဟိတကံ ပုဠဝကံ အဋ္ဌိကန္တိ ဣမေ ဒသ။ တထာ ကာယဂတာသတိ စာတိ ဣမေ ¶ ဧကာဒသ ရာဂဝိက္ခမ္ဘနဿ ဥပါယဘာဝတော ရာဂစရိတဿ အနုကူလာ။ အသုဘ-ဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တဒါရမ္မဏသမာဓိပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟိတံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယထာရဟံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပ္ပမာဏသတ္တာရမ္မဏတ္တာ အပ္ပမညာ၊ မေတ္တာ ကရုဏာ မုဒိတာ ဥပေက္ခာတိ စတုန္နံ ဗြဟ္မဝိဟာရာနမေတံ အဓိဝစနံ။ တေ ပန သဝဏ္ဏကသိဏာ နီလကသိဏံ ပီတကသိဏံ လောဟိတကသိဏံ ဩဒါတကသိဏန္တိ ဣမေဟိ စတူဟိ ဝဏ္ဏကသိဏေဟိ သဟိတာ အဋ္ဌ ဒေါသဝိက္ခမ္ဘနုပါယဘာဝတော၊ အပ္ပဋိဃာတဝိသယတ္တာ စ ဒေါသစရိတဿ အနုကူလာ။
၈၀၈။ တံ…ပေ… ပနေကကန္တိ ဧတ္ထ ဧကကန္တိ ဣဒံ အနုဿတိအပေက္ခံ၊ အနုဿတီသု ဧကန္တိ အတ္ထော၊ န မောဟစရိတဝိတက္ကစရိတာပေက္ခံ တေသံ အညဿာပိ အနုကူလဿ လဗ္ဘနတော။ တံ ပန မောဟစရိတဿ၊ ဝိတက္ကစရိတဿ စ ဂဏနဗလေန စိတ္တဿ ပတိဋ္ဌာနတော အနုကူလံ။
၈၀၉-၁၁။ ပုရိမာ…ပေ… ဒေဟိနောတိ ‘‘ဗုဒ္ဓါနုဿတိ ဓမ္မာနုဿတိ သင်္ဃာနုဿတိ သီလာနုဿတိ စာဂါနုဿတိ ဒေဝတာနုဿတီ’’တိ ဣဒံ ပါဠိက္ကမေန ပုရိမံ အနုဿတိဆက္ကံ သဒ္ဓါစရိတဿ အတိသပ္ပာယဝသေန အနုကူလံ။ မရဏူပသမာယုတ္တာ သတီတိ မရဏေ၊ ဥပသမေ စ ယုတ္တာ သတိ၊ မရဏာနုဿတိ၊ ဥပသမာနုဿတိ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဟာရနိဿိတာ သညာတိ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညာ။ ဓာတုဝဝတ္ထာနန္တိ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနံ။ ဗုဒ္ဓိပ္ပကတိဇန္တုနောတိ ဗုဒ္ဓိစရိတဿ သတ္တဿ။ သေသာနိ ကသိဏာနီတိ ဒေါသစရိတဿ အနုကူလေသု ဝုတ္တေဟိ စတူဟိ ဝဏ္ဏကသိဏေဟိ အဝသေသာနိ ပထဝီအာပေါတေဇောဝါယောအာလောကာကာသကသိဏာနိ၊ ဧဝံ ပုရိမာနိ စတ္တာရိ၊ ဣမာနိ ဆာတိ ဒသ ဣမဿေဝ ဥဇုဝိပစ္စနီကာ၊ ဣမဿ အသပ္ပာယန္တိ ဂဟေတဗ္ဗဝိသေသဿ အဘာဝတော ရာဂါဒိသဗ္ဗစရိတာနံ အနုကူလာတိ ဝဏ္ဏိတာ။
၈၁၂။ ဧကန္တဝိပစ္စနီကဘာဝတောတိ ¶ ရာဂစရိတာဒီနံ အသုဘာဒိကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ။ အတိသပ္ပာယတောတိ သဒ္ဓါစရိတာဒီနံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိအာဒိကမ္မဋ္ဌာနဿ အတိသပ္ပာယတော။ ဧဝံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဝသေန၊ အတိသပ္ပာယဝသေန စ ဣဒံ သဗ္ဗံ ဝိသုံ ဝိသုံ တေသံ အနုကူလန္တိ ¶ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဣတရဿ အနနုကူလဘာဝတော။ န ဟိ ရာဂါဒီနံ အဝိက္ခမ္ဘိကာ၊ သဒ္ဓါဒီနံ ဝါ အနုပကာရိကာ ကုသလဘာဝနာ နာမ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ မေဃိယသုတ္တေ –
‘‘စတ္တာရော ဓမ္မာ ဥတ္တရိ ဘာဝေတဗ္ဗာ၊ အသုဘာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ရာဂဿ ပဟာနာယ၊ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဗျာပါဒဿ ပဟာနာယ၊ အာနာပါနဿတိ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဝိတက္ကုပစ္ဆေဒါယ၊ အနိစ္စသညာ ဘာဝေတဗ္ဗာ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃာတာယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၃၊ ဥဒါ။ ၃၁) –
ဧကဿေဝ စတ္တာရော ဓမ္မာ ဘာဝေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တာ။ တထာ ရာဟုလောဝါဒသုတ္တေပိ ‘‘မေတ္တံ၊ ရာဟုလ၊ ဘာဝနံ ဘာဝေဟီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၂။၁၂၀) သတ္တ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ ဝုတ္တာနိ၊ န စာယသ္မတော မေဃိယဿ စတ္တာရိပိ စရိတာနိ သန္တိ၊ နာပိ ရာဟုလတ္ထေရဿ သဗ္ဗစရိတာနိ၊ တသ္မာ ဝစနမတ္တေ အဘိနိဝေသံ အကတွာ သဗ္ဗတ္ထ အဓိပ္ပာယော ပရိယေသိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၈၁၃-၄။ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တနယေန ကမ္မဋ္ဌာနာနံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါပိ သက္ကာ ဉာတုံ၊ သင်္ကရတ္တာ ပန သုခေန ဝိညာတုံ န သက္ကာတိ တေသံ သာမညတော၊ ဝိသုံ ဝိသုံ ဇာတိတော စ ဂဏနပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနာနိ သဗ္ဗာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတ္တာလီသာတိ နိဒ္ဒိသေတိ ပါဠိတော၊ အဋ္ဌကထာတော စ သမောဓာနေတွာ ‘‘သမစတ္တာလီသာ’’တိ နိဒ္ဒိသေယျ။ ကထံ? ကသိဏာနိ ဒသ…ပေ… သညာ စာဟာရတာ ဣတိ။ အသုဘာနုဿတီ ဒသာတိ ဒသ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ဒသ အသုဘာ ¶ ၊ ဒသ အနုဿတီ’’တိ။ ဒသ အသုဘာ ဟေဋ္ဌာ ကထိတာဝ။ ‘‘ပုရိမာနုဿတိဆက္က’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တာ ဆ၊ မရဏာနုဿတိ ကာယဂတာသတိ အာနာပါနဿတိ ဥပသမာနုဿတီတိ ဣမာ ဒသ အနုဿတိယော။ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနန္တိ ပထဝါဒီနံ စတုန္နံ ဓာတူနံ ဝဝတ္ထာနံ။ သညာ စာဟာရတာတိ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဂ-ကာရဿ လောပံ ကတွာ အာဟာရဂတာ သညာ ‘‘အာဟာရတာ သညာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အာဟာရောယေဝ ဝါ အာဟာရတာ၊ တဂ္ဂတာ စ သညာ ဥပစာရတော ‘‘အာဟာရတာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညာတိ အတ္ထော။
၈၁၅-၆။ ကိံ ဣမေသု သဗ္ဗေသုယေဝ ကမ္မဋ္ဌာနေသု ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တတီတိ? အာမ၊ နိဗ္ဗတ္တတိ သဗ္ဗေသွေဝ ဥပစာရဇ္ဈာနံ၊ အပ္ပနာဈာနံ ပန ကေသုစိ န နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တသ္မာ ကာနိစိ ဥပစာရမေဝ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ ကာနိစိ အပ္ပနမ္ပိ။ ကထံ ပနေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဧတေသူ’’တိအာဒိ။ ဥပစာရမေဝ ¶ အာဝဟန္တီတိ ဥပစာရာဝဟာ ‘‘အပေက္ခော’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟေတ္ထ အဝဓာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ အာနာပါနဿတိံ၊ ကာယဂတာသတိဉ္စ ဟိတွာ သေသာ ဗုဒ္ဓါနုဿတိအာဒယော အဋ္ဌ အနုဿတိယော၊ သညာ၊ ဝဝတ္ထာနဉ္စာတိ ဧတေ ဒသ နာနပ္ပကာရကတ္တာ၊ ဂမ္ဘီရတ္တာ၊ သဘာဝဓမ္မတ္တာ စ အသတိ ဘာဝနာဝိသေသေ ဥပစာရာဝဟာ ဝုတ္တာ။
၈၁၇-၈။ ဧဝံ ဥပစာရပ္ပနာဝဟတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဈာနပ္ပဘေဒတော ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပနာယာဝဟေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတုက္ကဇ္ဈာနိကာတိ စတုက္ကနယဝသေန စတုဗ္ဗိဓရူပါဝစရဇ္ဈာနဝန္တော၊ တေသံ ဧကေကဿေဝ အာရမ္မဏဘူတာတိ အတ္ထော။ ပဉ္စကနယဝသေန ပန ‘‘ပဉ္စကဇ္ဈာနိကာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဌမဇ္ဈာနိကာတိ ပဌမဇ္ဈာနဿေဝ အာရမ္မဏဘူတာ၊ ပဋိက္ကူလဘာဝတော ပန ဣတရေသံ အာရမ္မဏာနိ န ဟောန္တိ။ ပဋိက္ကူလေပိ ဟိ ဝိသယေ ဝိတက္ကဗလေန ပဌမဇ္ဈာနံ အပ္ပေတိ စဏ္ဍသောတနဒိယံ အရိတ္တဗလေန နာဝါ ဝိယ။ သေသာနိ ပန တဒဘာဝတော န တေသု အပ္ပေန္တိ။
၈၁၉။ တိကဇ္ဈာနဝဟာတိ ¶ စတုက္ကနယေန တိကဇ္ဈာနဝဟာ၊ ပဉ္စကနယေန ပန စတုက္ကဇ္ဈာနဝဟာ၊ မေတ္တာကရုဏာမုဒိတာ ဟိ မေတ္တာဒီနံ သောမနဿသဟဂတာနမေဝ အာရမ္မဏတ္တာ ပဉ္စမဇ္ဈာနိကာ န ဟောန္တိ။ အပ္ပနပ္ပတ္တာ ဟိ မေတ္တာဒယော သောမနဿေန ဝိနာ နပ္ပဝတ္တန္တိ။ စတုတ္ထောပိ ဗြဟ္မဝိဟာရောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗြဟ္မာနံ ဥတ္တမာနံ ဝိဟာရော၊ ဗြဟ္မဘူတော ဝါ ဝိဟာရောတိ ဗြဟ္မဝိဟာရော၊ သော ဥပေက္ခာဘာဝနာဝသေန စတုတ္ထဇ္ဈာနိကော။ တတ္ထာပိ မေတ္တာဒိဝသေန ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနစတုက္ကဿေဝေတံ အပ္ပေတိ၊ နေတရဿ။ ကသ္မာ? မေတ္တာဒီနံ နိဿန္ဒတ္တာ။ ယထာ ဟိ ကသိဏာနံ နိဿန္ဒာ အာရုပ္ပာ၊ ယထာ စ သမထဝိပဿနာနိဿန္ဒာ နိရောဓသမာပတ္တိ၊ ဧဝံ မေတ္တာဒိနိဿန္ဒာ ဥပေက္ခာ။ အာရုပ္ပာ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကာတိ အင်္ဂသမတာဝသေန အာရုပ္ပာပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿေဝ ပဘေဒါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။
၈၂၀။ ဧဝံ ဈာနဘေဒတော ဒဿေတွာ ပုန သမတိက္ကမတော ဒဿေတုံ ‘‘ဝသေနာရမ္မဏင်္ဂါန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏသမတိက္ကမော အင်္ဂသမတိက္ကမောတိ အတိက္ကမိတဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏာနံ၊ အင်္ဂါနဉ္စ ဝသေန သမတိက္ကမော ဒုဝိဓော။ ကိံ သဗ္ဗေသွေဝ ဒုဝိဓော လဗ္ဘတိ၊ နောတိ အာဟ ‘‘ဂေါစရာ…ပေ… တိက္ကမော’’တိ။ စတူသု ဟိ အာရုပ္ပေသု အာရမ္မဏသမတိက္ကမောဝ ဟောတိ အာကာသကသိဏဝဇ္ဇိတေသု နဝသု အာရမ္မဏေသု အညတရံ သမတိက္ကမိတွာ ¶ အာကာသာနဉ္စာယတနဿ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒီနိ စ သမတိက္ကမိတွာ ဝိညာဏဉ္စာယတနာဒီနံ ပတ္တဗ္ဗတ္တာ၊ အင်္ဂါတိက္ကမော ပန အရူပေ နတ္ထိ စတုန္နဉ္စာပိ အင်္ဂါနံ ဝသေန သမာနတ္တာ။ ရူပေ ဈာနင်္ဂတိက္ကမောတိ ရူပါဝစရိကကမ္မဋ္ဌာနေသု ဝိတက္ကာဒီနံ ဈာနင်္ဂါနံ အတိက္ကမော၊ ဣဒဉ္စ လဗ္ဘမာနကဝသေန ဝုတ္တံ။ ပဌမဇ္ဈာနိကေသု ဒုဝိဓောပိ သမတိက္ကမော နတ္ထိ၊ နီဝရဏသမတိက္ကမော ဣဓ အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမာပတ္တီနံ သာဓာရဏတ္တာ န ဂဟိတော။
၈၂၁။ ဧဝံ ¶ သမတိက္ကမဝသေန ဒဿေတွာ ပုန ဝဍ္ဎနာဝဍ္ဎနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဒသေဝ ကသိဏာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမေသု စတ္တာလီသာယ ကမ္မဋ္ဌာနေသု ဒသ ကသိဏာနေဝ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာနိ။ န စ…ပေ… အသုဘာဒယောတိ သေသာ အသုဘာဒယော ပန နေဝ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? ပရိစ္ဆိန္နာကာရေနေဝ ဥပဋ္ဌာနတော၊ အာနိသံသာဘာဝတော စ။ တထာ ဟိ ဒသ အသုဘာနိ၊ ကာယဂတာသတိ စ အတ္တနော ဌိတောကာသေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ပရိစ္ဆိန္နာကာရေနေဝ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဝဍ္ဎိတေသုပိ ကုဏပရာသိ ဧဝ ဥပဋ္ဌာတီတိ န ကောစိ အာနိသံသော အတ္ထိ။ အဝဍ္ဎိတေသုပိ ဟိ တေသု ကာမရာဂဝိက္ခမ္ဘနာ ဟောတိယေဝ။ ယဒိ ဧဝံ၊ အသုဘဇ္ဈာနာနံ အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ? န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဧကစ္စော ဟိ ဥဒ္ဓုမာတကေ ဝါ အဋ္ဌိကေ ဝါ မဟန္တေ နိမိတ္တံ ဂဏှာတိ၊ ဧကစ္စော အပ္ပကေတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဧကစ္စဿ ပရိတ္တာရမ္မဏဇ္ဈာနံ ဟောတိ၊ ဧကစ္စဿ အပ္ပမာဏာရမ္မဏံ။ ယော ဝါ ဧတံ အာနိသံသာဘာဝံ အပဿန္တော ဝဍ္ဎေယျ၊ တဿ ဝသေန အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ။ အာနာပါနနိမိတ္တမ္ပိ နာသိကဂ္ဂမုခနိမိတ္တာဒိပရိစ္ဆိန္နံ ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဝဍ္ဎယတောပိ စ ဝါတရာသိယေဝ ဝဍ္ဎတိ။ ပိစုပိဏ္ဍာဒိဝသေန ဥပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ ဟိ နိမိတ္တံ ဝါတသင်္ဃာဋမတ္တမေဝ၊ တထာ ဗြဟ္မဝိဟာရနိမိတ္တမ္ပိ ဝဍ္ဎေန္တဿ သတ္တရာသိယေဝ ဝဍ္ဎေယျ၊ န စ တေန ကောစိ အတ္ထော ဟောတိ၊ တသ္မာ တဒုဘယမ္ပိ န ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၆၆၃)၊ တမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟဝသေန ဝုတ္တံ၊ န နိမိတ္တဝဍ္ဎနဝသေန။ ကိဉ္စိ ဗြဟ္မဝိဟာရေ ပဋိဘာဂနိမိတ္တမေဝ နတ္ထိ၊ ကိမယံ ဝဍ္ဎေယျ၊ အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာ ပနေတ္ထ ပရိဂ္ဂဟိတမတ္တဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာရုပ္ပာရမ္မဏေသု အာကာသံ ကသိဏုဂ္ဃာဋမတ္တတ္တာ ကသိဏာပဂမဝသေနေဝ မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ တတော ပရံ ဝဍ္ဎယတော န ကိဉ္စိ ဟောတိ၊ ဝိညာဏံ သဘာဝဓမ္မတ္တာ န သက္ကာ ¶ ဝဍ္ဎေတုံ၊ ပရိကမ္မမေဝ ဟိ ဝဍ္ဎေတုံ သက္ကာ၊ ဝိညာဏာပဂမော တဿ အဘာဝမတ္တတ္တာ၊ နေဝသညာနာသညာယတနာရမ္မဏမ္ပိ သဘာဝဓမ္မတ္တာယေဝ န သက္ကာ ဝဍ္ဎေတုံ၊ တသ္မာ တာနိပိ န ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာနိ။ အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာ အာရုပ္ပာနံ ဝိပုလကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ပဝတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဗုဒ္ဓါနုဿတိအာဒယော စ အနိမိတ္တတ္တာ န ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ ¶ ။ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဉှိ အယံ ဝဍ္ဎေယျ၊ တဉ္စ နေသံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဣမေ အသုဘာဒယော တိံသ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ ပရိစ္ဆိန္နောကာသတ္တာ၊ ပယောဇနာဘာဝတော၊ အဝဍ္ဎနတော စ န ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာနိ။
၈၂၂-၃။ ဧဝံ ဝဍ္ဎနာဝဍ္ဎနတော ဒဿေတွာ ပုန အာရမ္မဏတော ဒဿေတုံ ‘‘ဒသေဝ ကသိဏာနီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာနိ ဟောန္တိ အာရမ္မဏာနီတိ ဣမာနိ ဒွါဝီသ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတာနိ အာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ။ သေသာတိ အဝသေသာ အဋ္ဌာရသ နေဝ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာရမ္မဏာ သိယုံ။
၈၂၄-၅။ ဣဒါနိ ဘူမိတော ဒဿေတုံ ‘‘အသုဘာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒေဝေသု နပ္ပဝတ္တန္တိ တတ္ထ အသုဘာနံ၊ ပဋိက္ကူလဿ စ အာဟာရဿ အဘာဝတော။ တစပဉ္စကမ္ပိ ဟိ တတ္ထ ပဝတ္တမာနံ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေန ပဋိက္ကူလာကာရေန နောပဋ္ဌာတိ။ အဿာသပဿာသာနံ ဗြဟ္မလောကေ အဘာဝတော ‘‘အာနာပါနဿတိ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဈာနာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တာနဉှိ အတ္ထဿ အဘာဝတော နတ္ထိ ဗြဟ္မလောကေ အဿာသပဿာသာ။
၈၂၇။ ဣဒါနိ ဂဟဏတော ဒဿေတုံ ‘‘စတုတ္ထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စတုတ္ထံ…ပေ… ဒိဋ္ဌေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဝါယောကသိဏံ ဝဇ္ဇေတွာ သေသာ နဝ ကသိဏာ၊ ဒသ အသုဘာနီတိ ဣမာနိ ¶ ဧကူနဝီသတိ ဒိဋ္ဌေနေဝ ဝတ္ထုနာ ကရဏဘူတေန ဂဟေတဗ္ဗာနိ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒိဋ္ဌေန ဂဟေတဗ္ဗာနိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ စက္ခုနာ ဩလောကေတွာ နိမိတ္တံ နေသံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၇)။
၈၂၈-၃၁။ သတိယမ္ပိ စ ကာယမှီတိ ကာယဂတာသတိယမ္ပိ။ ဒိဋ္ဌေန တစပဉ္စကန္တိ တစပဉ္စကမတ္တမေဝ ဒိဋ္ဌေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ သုတေနေဝါတိ ဧတ္ထ ကာယဂတာသတိယံ သေသံ ဝက္ကပဉ္စကာဒိ သုတေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣတိ ကာယဂတာသတိ ဒိဋ္ဌသုတေန ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဥတ္တရောဋ္ဌနာသိကဂ္ဂေသု ဖုဋ္ဌဿ အဿာသပဿာသဿ ဂဟေတဗ္ဗတော ဝုတ္တံ ‘‘အာနာပါနဿတိ ဧတ္ထ၊ ဖုဋ္ဌေန ပရိဒီပိတာ’’တိ။ ဥစ္ဆုသဿာဒီနံ ပတ္တေသု စလမာနဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏမုခေန၊ သရီရသမ္ဖဿဝသေန စ ဝါတဿ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝါယောကသိဏမေဝေတ္ထ၊ ဒိဋ္ဌဖုဋ္ဌေန ဂယှတီ’’တိ။ အာဒိတောဝ ဂဟေတဗ္ဗာ န ဟောန္တီတိအာဒိကမ္မိကေန ဘာဝနာရမ္ဘဝသေန န ပဋ္ဌပေတဗ္ဗာနိ၊ ဟေဋ္ဌိမေ တယော ဗြဟ္မဝိဟာရေ၊ ကသိဏေသု ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဉ္စ အနဓိဂန္တွာ သမ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။
၈၃၂-၅။ ဧဝံ ¶ ဂဟဏဝသေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပစ္စယတော ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနေသု ဟေတေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧတေသု ကမ္မဋ္ဌာနေသူတိ ဧတ္ထ ယထာရဟံ အာရမ္မဏာနံ၊ ဈာနာနဉ္စ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာကာသကသိဏဿ ဥဂ္ဃာဋေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အာကာသကသိဏံ ဝိနာ’’တိ။ မေတ္တာဒိဧကေကသ္မိံ ဗြဟ္မဝိဟာရေ တီဏိ တီဏိ ဈာနာနိ ပဋိလဘိတွာ ဌိတဿေဝ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရဝသေန ပဉ္စမဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တယော ဗြဟ္မဝိဟာရာ’’တိအာဒိ။ ဒွိန္နံ နေဝသညာနာသညာယတနဇဝနာနံ သမနန္တရာ နိရောဓံ ဖုသတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘စတုတ္ထမာရုပ္ပ’’န္တိအာဒိ။ ဝိပဿနာဘဝသမ္ပတ္တိသုခါနံ ¶ ပစ္စယာတိ ဝိပဿနာယ၊ ဘဝသမ္ပတ္တိယာ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရဿ စ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
၈၃၆-၉။ ဧဝံ ပသင်္ဂေန အာဂတံ ကမ္မဋ္ဌာနဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ပုန အာစရိယေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သန္တိကေ ဝသန္တဿာတိ အာစရိယေန သဒ္ဓိံ ဧကဂေဟေ၊ ဧကဝိဟာရေ ဝါ ဝသန္တဿ။ ကထေတဗ္ဗန္တိ ပဝတ္တိံ သုတွာ သုတွာ ကထေတဗ္ဗံ။ အာဂတဿာဂတက္ခဏေတိ သ-ကာရော ပဒသန္ဓိမတ္တကရော၊ အာဂတာဂတက္ခဏေတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အာဂတဿ အာဂတက္ခဏေ ကထေတဗ္ဗံ။ ဤဒိသေသု ဟိ ဌာနေသု အာမေဍိတသာမတ္ထိယတောဝ လဗ္ဘတိ။ န ဟိ ဧကဝါရမေဝ အာဂတဿ တသ္မိံ ခဏေ ကထေတဗ္ဗံ၊ တတော ပရံ န ကထေတဗ္ဗန္တိ ယုဇ္ဇတိ။
နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရန္တိ အတိသံခိတ္တံ၊ အတိဝိတ္ထာရဉ္စ အကတွာ တဿ သုခေန ဥဂ္ဂဏှနပ္ပမာဏံ ကထေတဗ္ဗံ။ သစေ ပန သော ပကတိယာဝ ဥဂ္ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနော ဟောတိ၊ သဇ္ဈာယဝသေန ဝါ မနသိကာရဝသေန ဝါ ကတပရိစယော၊ တဿ ဧကံ၊ ဒွေ ဝါ နိသဇ္ဇာ အတ္တနော သမ္မုခါဝ သဇ္ဈာယံ ကာရေတွာ ဒါတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အာစရိယေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတွာ ပုန ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနေန တေန ယောဂိနာ ဥတ္တရိ ကာတဗ္ဗဝိဓာနံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တေနပီ’’တိအာဒိ။ သမ္မဋ္ဌာနန္တိ ယတ္ထ ပဟဋော သမတိ၊ တံ သမ္မဋ္ဌာနံ၊ ဣဒံ သမ္မဋ္ဌာနံ ဝိယာတိ သမ္မဋ္ဌာနံ။ ယထာ ဟိ သမ္မဋ္ဌာနေ ဂဟိတေ ပုဂ္ဂလံ အတ္တနော ဝေရီ အဘိဘဝိတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝံ ကမ္မဋ္ဌာနေ ဂဟိတေ မနောဘုသင်္ခါတော ကာမရာဂေါ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလံ အဘိဘဝိတွာ အတ္တနော ဝသေ ကာတုံ န သက္ကောတိ ¶ ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မဋ္ဌာနံ ဝိယာတိ သမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ။ မနော အဘိဘဝတီတိ မနောဘူ၊ တဿ မနောဘုနော။ အဋ္ဌာရသဟိ…ပေ… ဝိဝဇ္ဇိတေတိ –
‘‘မဟာဝါသံ ¶ နဝါဝါသံ၊ ဇရာဝါသဉ္စ ပန္ထနိံ၊
သောဏ္ဍိံ ပဏ္ဏဉ္စ ပုပ္ဖဉ္စ၊ ဖလံ ပတ္ထိတမေဝ စ။
‘‘နဂရံ ဒါရုနာ ခေတ္တံ၊ ဝိသဘာဂေန ပဋ္ဋနံ၊
ပစ္စန္တသီမာသပ္ပာယံ၊ ယတ္ထ မိတ္တော န လဗ္ဘတိ။
‘‘အဋ္ဌာရသေတာနိ ဌာနာနိ၊ ဣတိ ဝိညာယ ပဏ္ဍိတော၊
အာရကာ ပရိဝဇ္ဇေယျ၊ မဂ္ဂံ သပ္ပဋိဘယံ ယထာ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၂) –
ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ အဋ္ဌာရသဟိ ဝိဟာရဒေါသေဟိ သဗ္ဗကာလဝိယုတ္တေ။ အနုရူပေတိ ဣမေသု အဋ္ဌာရသသု ဒေါသေသု အညတရေနပိ သမန္နာဂတော အနနုရူပေါ နာမ၊ တဒဘာဝေန အတ္တနော ယောဂကမ္မဿ အနုကူလေ။ မဟာဝိဟာရာဒယော ဟိ ယောဂကမ္မဿ အနုကူလာ န ဟောန္တိ၊ တသ္မာ မဟာဝိဟာရေ တာဝ ဝတ္တကရဏာဒိနာ ပလိဗောဓော ဟောတိ။ ယတ္ထ ပန သဗ္ဗံ ကတမေဝ၊ အဝသေသာပိ သင်္ဃဋ္ဋနာ နတ္ထိ၊ ဧဝရူပေါ မဟာဝိဟာရောပိ အနုရူပေါဝ။ နဝဝိဟာရေ ဗဟုံ နဝကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တသ္မာ သော အသတိ အညသ္မိံ အနုကူလေ ကာရဏေ အနနုရူပေါ ဟောတိ။ တထာ ဇိဏ္ဏဝိဟာရောပိ ဗဟုပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗတာယ ကမ္မဋ္ဌာနန္တရာယိကော။ ပန္ထနိဿိတကော အာဂန္တုကေဟိ ရတ္တိန္ဒိဝံ သမောကိဏ္ဏတာယ။ ယတ္ထ သောဏ္ဍီ နာမ ပါသာဏပေါက္ခရဏီ ဟောတိ၊ သော သောဏ္ဍိဝိဟာရော။ တတ္ထ ဗဟူ ပါနီယတ္ထာယ သမောသရန္တိ၊ တထာ ပဏ္ဏပုပ္ဖဖလဝတိ ဝိဟာရေ တံတဒတ္ထာယ။ ပတ္ထနီယေ လောကသမ္မတေ ဝိဟာရေ ဝိဟရန္တံ ‘‘အရဟာ’’တိ သမ္ဘာဝေန္တာ ဗဟူ အာဂစ္ဆန္တိ။ နဂရသန္နိဿိတေပိ ဝိဟာရေ ဝိသဘာဂါရမ္မဏာပါထဂမနာဒီနိ ဟောန္တိ။ ဒါရုသန္နိဿိတေ ကဋ္ဌဟာရိကာဒီဟိ ¶ အဖာသု ဟောတိ။ ခေတ္တသန္နိဿိတေ ဝိဟာရမဇ္ဈေယေဝ ခလမဏ္ဍလကရဏာဒိနာ အဖာသု ဟောတိ။ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလာဓိဝုတ္ထေပိ ကလဟနိဝါရဏာဒီသု တေ ဥပဝဒန္တိ။ ပဋ္ဋနသန္နိဿိတေ အဘိဏှံ နာဝါသတ္ထေဟိ အာဂတမနုဿေဟိ အဖာသု ဟောတိ။ ပစ္စန္တနိဿိတေ မနုဿာ ဗုဒ္ဓါဒီသု အပ္ပသန္နာ ဟောန္တိ။ ရဇ္ဇသီမသန္နိဿိတေ ဒွိန္နံ ရာဇူနံ ကလဟေ သတိ ဒွိန္နံ ဝိဇိတေသု ပိဏ္ဍာယ ဝိစရန္တံ ဘိက္ခုံ ‘‘အယံ စရပုရိသော’’တိ ဂဟေတွာ ဗန္ဓနာဒိကံ ပါပေယျုံ၊ အသပ္ပာယေ အမနုဿာဒိဥပဒ္ဒဝါ ဟောန္တိ။ ကလျာဏမိတ္တာနဓိဝုတ္ထေ ဥပ္ပန္နကင်္ခါယ ဝိနောဒကေ အသတိ မဟာဒေါသောယေဝါတိ ဧတေပိ ဝိဟာရာ အနနုရူပါ၊ တသ္မာ တာဒိသေ ဝိဟာရေ ပရိဝဇ္ဇေတွာ ဝုတ္တဒေါသဝိရဟိတေ အနုရူပေ ဝိဟာရေ ဝိဟာတဗ္ဗံ။
တဿ ¶ ပန ဝိဟာရဿ အနုရူပဘာဝေါ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂါမတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂါမတောတိ ဂေါစရဂါမတော။ နာတိဒူရေတိ ဂေါစရဂါမဿ အဍ္ဎဂါဝုတတော ဩရဘာဂတာယ န အတိဒူရေ။ နစ္စာသန္နေတိ ပစ္ဆိမေန ပမာဏေန ဂေါစရဂါမတော ပဉ္စဓနုသတိကတာယ န အတိသန္နေ။ ဣမိနာ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နတံ ဒဿေတိ။ ဂေါစရဂါမဿ ပန ဥတ္တရဒိသာယ ဝါ ဒက္ခိဏဒိသာယ ဝါ နာတိဒူရံ နစ္စာသန္နံ သေနာသနံ ဝိသေသေန ဂမနာဂမနသမ္ပန္နံ ဟောတိ၊ နာတိဒူရနစ္စာသန္နတာ စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ။ ပဉ္စင်္ဂသံယုတေတိ ပန ဝုတ္တတ္တာ နာတိဒူရနစ္စာသန္နတာယ သဟ ဒိဝါ အပ္ပကိဏ္ဏတာဒီနိ စတ္တာရိ သမောဓာနေတွာ ပဉ္စင်္ဂသံယုတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘ကထဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သေနာသနံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ ဟောတိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သေနာသနံ နာတိဒူရံ ဟောတိ နစ္စာသန္နံ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နံ ဒိဝါ အပ္ပကိဏ္ဏံ ရတ္တိံ ¶ အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃောသံ အပ္ပဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿံ၊ တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ဝိဟရန္တဿ အပ္ပကသိရေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာ၊ တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ထေရာ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ ဗဟုဿုတာ အာဂတာဂမာ ဓမ္မဓရာ ဝိနယဓရာ မာတိကာဓရာ၊ တေ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပရိပုစ္ဆတိ ပဉှံ ‘ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ ကထံ၊ ဣမဿ ကော အတ္ထောတိ။ တဿ တေ အာယသ္မန္တော အဝိဝဋဉ္စေဝ ဝိဝရန္တိ၊ အနုတ္တာနီကတဉ္စ ဥတ္တာနိံ ကရောန္တိ၊ အနေကဝိဟိတေသု စ ကင်္ခါဋ္ဌာနိယေသု ဓမ္မေသု ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေန္တိ။ ဧဝံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သေနာသနံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၁)။
ဧတ္ထ စ နာတိဒူရနစ္စာသန္နဘာဝေန ဂမနာဂမနသမ္ပန္နတာ ပဌမံ အင်္ဂံ၊ ဒိဝါ မဟာဇနသံကိဏ္ဏတာဘာဝေန၊ ရတ္တိယံ ဇနာလာပသဒ္ဒါဘာဝေန၊ သဗ္ဗဒါပိ ဇနသန္နိပါတနိဂ္ဃောသာဘာဝေန အပ္ပကိဏ္ဏအပ္ပသဒ္ဒအပ္ပနိဂ္ဃောသဘာဝေါ ဒုတိယံ၊ ဍံသမကသာဒိပရိဿယာဘာဝေါ တတိယံ၊ အပ္ပကသိရေန စီဝရပိဏ္ဍပါတာဒိပစ္စယလာဘော စတုတ္ထံ၊ ဗဟုဿုတတာဒိဂုဏသမန္နာဂတာနံ ထေရာနံ ဝသနဘာဝေါ ပဉ္စမန္တိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ သံယုတ္တေ သမန္နာဂတေ ဝိဟာရသ္မိံ ဝိဟာတဗ္ဗံ။
၈၄၀-၁။ ပဌမံ ဝုတ္တအာဝါသာဒိမဟာပလိဗောဓေ ဥပါဒါယ ခုဒ္ဒကပလိဗောဓော၊ ဣဒါနိ တံ ပလိဗောဓံ သရူပတော ဒဿေတွာ တဿ ဥပစ္ဆိန္ဒနာကာရံ အာဝိ ကာတုံ ‘‘ဒီဃာ ကေသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သော ပတ္တော သုဋ္ဌု ပစိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။
၈၄၂-၅။ ပဝိဝိတ္တေတိ ¶ ဇနဝိဝိတ္တေ ဩကာသေ။ ဝဇ္ဇေတွာ…ပေ… လောဟိတန္တိ ဣမေ စတ္တာရော ကသိဏဒေါသာ၊ တသ္မာ ¶ ဧဝရူပါ မတ္တိကာ ဝဇ္ဇေတွာ။ သဏှာယာတိ အပနီတတိဏမူလသက္ခရဝါလုကာယ သုမဒ္ဒိတာယ သုခုမာယ။ အရုဏဝဏ္ဏာယာတိ အရုဏနိဘာယ၊ အရုဏဝဏ္ဏပ္ပဘာယာတိ အတ္ထော။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါပိ တာဒိသေတိ ဗဟိဒ္ဓါပိ ဝိဟာရပစ္စန္တေ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ။ သံဟာရိမန္တိ သံဟရိတဗ္ဗံ ဂဟေတွာ စရဏယောဂျံ။ တတြဋ္ဌကန္တိ ယတ္ထ ကတံ၊ တတ္ထေဝ တိဋ္ဌနကံ။
၈၄၇-၅၀။ ပမာဏတောတိ ဝက္ခမာနပ္ပမာဏတော။ ဝဋ္ဋံ အာကောဋေတွာတိ ပရိမဏ္ဍလံ ကတွာ အာကောဋေတွာ။ တန္တိ တံ စမ္မံ ဝါ ကဋသာရံ ဝါ ဒုဿပဋ္ဋံ ဝါ။ ကဏ္ဏိကန္တိ ကဏ္ဏိကာသဒိသံ၊ ပရိမဏ္ဍလတော ပဒုမကဏ္ဏိကာကာရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘သမ’’န္တိ။ ‘‘ကဏ္ဏိကာသမ’’န္တိ ဝါ ပါဌော။ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလန္တိ စတုရင်္ဂုလာဓိကဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏံ။ ဧတဒေဝ ဟိ ပမာဏံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုပ္ပမတ္တေ ဝါ သရာဝမတ္တေ ဝါ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၅) ဝုတ္တံ။ ဝိဝဋ္ဋန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ ကသိဏပရိကမ္မံ ကရောန္တောပိ ဟိ ဧတ္တကေယေဝ အဋ္ဌတွာ နိဗ္ဗာနတ္ထာယေဝ ဝါယမတိ။ ဘေရီတလသမံ ကတွာတိ ပါဏိကာယ ဃံသေတွာ နိန္နတုန္နတဋ္ဌာနာဘာဝေန ဘေရီတလံ ဝိယ သမံ ကတွာ။ သမ္မဇ္ဇိတွာန တံ ဌာနန္တိ ယသ္မိံ ဌာနေ နိသီဒိတွာ တံ ကသိဏံ ဩလောကေတိ၊ တံ ဌာနံ သစေ ဥက္လာပံ ဟောတိ၊ သမ္မဇ္ဇိတွာ။ နှတွာတိ သရီရဒရထဝိနောဒနတ္ထံ နှတွာ။
၈၅၁-၂။ တမှာ ကသိဏမဏ္ဍလာ ဟတ္ထပါသပ္ပမာဏသ္မိံ ပဒေသေတိ တမှာ ကသိဏမဏ္ဍလဿ၊ ဌပိတဋ္ဌာနမှာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထန္တရေ ပဒေသေ၊ ကသိဏမဏ္ဍလဿ၊ ပီဌဿ စ မဇ္ဈံ ဟတ္ထပါသပ္ပမာဏံ ကတွာ ပညတ္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလေ ဥစ္စေတိ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလံ ဟုတွာ ဥစ္စေ၊ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလပါဒကေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒူရေ နိသိန္နဿ ဟိ ကသိဏံ န ¶ ဥပဋ္ဌာတိ၊ အာသန္နတရေ နိသိန္နဿ ဟတ္ထပါဏိကာပဒါဒယော ကသိဏဒေါသာ ပညာယန္တိ။ ဥစ္စတရေ နိသိန္နေန စ ဂီဝံ ပဏာမေတွာ ဩလောကေတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ နီစတရေ ဇဏ္ဏုကာနိ ရုဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ ဟတ္ထပါသပ္ပမာဏေ ပဒေသေ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလပါဒကေ ပီဌေ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ စတူသု ဣရိယာပထေသု သယနံ ကောသဇ္ဇပက္ခိယံ၊ ဌာနစင်္ကမနာနိ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိယာနိ၊ နိသဇ္ဇာ ပန အလီနုဒ္ဓစ္စပက္ခိယာ၊ သန္တော ဣရိယာပထော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နိသီဒိတွာ’’တိ၊ သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသနံ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာတိ အတ္ထော။ ယေနာကာရေန နိသီဒန္တဿ နိသဇ္ဇာ သုခါ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယာ’’တိ။ ဥပရိမံ သရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ အဋ္ဌာရသပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိပါဒေတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ နိသိန္နဿ စမ္မမံသနဟာရူနိ န ဩဏမန္တိ၊ အထဿ ယာ တေသံ ဩဏမနပစ္စယာ ခဏေ ခဏေ ¶ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ တာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တာသု အနုပ္ပန္နာသု စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ပရိပတတိ။ တတော စ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသပ္ပတ္တိယာ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ဣဒါနိ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟုပါယံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကတွာ ပရိမုခံ သတိ’’န္တိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခံ သတိံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ အဘိ-သဒ္ဒေန ဟိ သမာနတ္ထော ဣဓ ပရိ-သဒ္ဒေါ၊ အထ ဝါ သမီပတ္ထေန ပရိ-သဒ္ဒေန မုခဿ သမီပေ သတိံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ယထာဟ – ‘‘အယံ သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတိ သုပဋ္ဌိတာ နာသိကဂ္ဂေ ဝါ မုခနိမိတ္တေ ဝါ။ တေန ဝုစ္စတိ ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၃၇)။ အထ ဝါ ‘‘ပရီတိ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော၊ မုခန္တိ နိယျာနဋ္ဌော၊ သတီတိ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌော။ တေန ဝုစ္စတိ ‘ပရိမုခံ သတိ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၄) ဝစနတော ‘‘ပရိဏာယိကာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ပရိ-သဒ္ဒေါ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော၊ ‘‘သုညတဝိမောက္ခမုခ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ မုခ-သဒ္ဒေါ နိယျာနဋ္ဌောတိ ကတွာ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနသတိံ ကတွာ သဗ္ဗထာ ဂဟိတာသမ္မောသံ ¶ ပရိစ္စတ္တသမ္မောသံ သတိနေပက္ကံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၈၅၃-၅။ ကာမေသွာဒီနဝံ ဒိသွာတိ ‘‘ကာမာ နာမေတေ အဋ္ဌိကင်္ခလိကူပမာ နိရဿာဒဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေသု အာဒီနဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ။ နေက္ခမ္မံ ဒဋ္ဌု ခေမတောတိ နေက္ခမ္မံ ခေမတော ဒိသွာ ကာမနိဿရဏံ သဗ္ဗဒုက္ခသမတိက္ကမဿ ဥပါယဘူတံ နေက္ခမ္မန္တိ ဧဝံ နေက္ခမ္မသင်္ခါတံ သဥပစာရဇ္ဈာနံ၊ နိဗ္ဗာနံ၊ ဝိပဿနံ၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ ကုသလဓမ္မေ ခေမတော နိဗ္ဘယတော ဒိသွာ၊ တတ္ထ ဇာတာဘိလာသော ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရမံ…ပေ… ရတနတ္တယေတိ ဗုဒ္ဓါဒိရတနတ္တယေ ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏေန ဗလဝပီတိပါမောဇ္ဇံ ဇနယိတွာ။ ဘာဂီ…ပေ… မုတ္တမန္တိ ‘‘အဟံ ဣမာယ သဗ္ဗဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓအရိယသာဝကေဟိ ပဋိပန္နာယ နေက္ခမ္မပဋိပတ္တိယာ စိတ္တဝိဝေကာဒိပ္ပဝိဝေကဇဿ သုခဿ အဒ္ဓါ ဧကန္တေန ဘာဂီ အဿံ၊ လာဘီ ဘဝေယျ’’န္တိ ဧဝံ ပဋိပတ္တိယံ အာနိသံသဒဿနေန တဗ္ဗိသယံ ဥတ္တမံ မဟန္တံ ဥဿာဟံ ကတွာ။ အာကာရေန သမေနေဝါတိ အတိဥမ္မီလိတအတိမန္ဒာလောစနာနိ ဝဇ္ဇေတွာ နာတိဥမ္မီလိတနာတိမန္ဒာလောစနသင်္ခါတေန သမေန အာလောစနာကာရေန။ အတိဥမ္မီလယတော ဟိ အတိသုခုမံ၊ အဝိဘူတဉ္စ ရူပဂတံ ဥပနိဇ္ဈာယတော ဝိယ စက္ခု ကိလမတိ၊ အတ္တနော သဘာဝဝိဘာဝနတော စ မဏ္ဍလံ အတိဝိဘူတံ ဟောတိ၊ တထာ ဝဏ္ဏတော၊ လက္ခဏတော ဝါ ဥပတိဋ္ဌေယျ၊ တေနဿ နိမိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ အတိမန္ဒံ ဥမ္မီလယတော စ ဂဇနိမီလကေန ပေက္ခန္တဿ ဝိယ ရူပဂတံ မဏ္ဍလံ အဝိဘူတံ ဟောတိ။ ဒဿနေ မန္ဒဗျာပါရတာယ ကောသဇ္ဇပါတတော စိတ္တဉ္စ လီနံ ဟောတိ၊ ဧဝမ္ပိ နိမိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ယထာ နာမ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တံ ဂဏှန္တော န တတ္ထ ¶ အတိဂါဠှံ ဥမ္မီလတိ၊ န အတိမန္ဒံ၊ အထ ခေါ သမေန အာကာရေန ဂဏှာတိ၊ ဧဝမေဝ နာတိဥမ္မီလနာဒိနာ သမေန ¶ အာကာရေန ဂဏှန္တေန ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ။ နိမိတ္တံ ဂဏှတာတိ ပထဝီကသိဏေ စက္ခုနာ ဂဟိတံ နိမိတ္တံ မနသာ ဂဏှန္တေန။
၈၅၆-၇။ ဣဒါနိ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏောပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘န ဝဏ္ဏော ပေက္ခိတဗ္ဗော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ဝဏ္ဏော ပေက္ခိတဗ္ဗော သောတိ ယော တတ္ထ ပထဝီကသိဏေ အရုဏဝဏ္ဏော၊ သော န စိန္တေတဗ္ဗော ဝဏ္ဏဝသေန မနသိကရောတော ဝဏ္ဏကသိဏဘာဝူပဂမနတော။ စက္ခုဝိညာဏေန ပန ဂဟိတဂ္ဂဟဏံ န သက္ကာ ဝါရေတုံ၊ တေနေဝေတ္ထ ‘‘န ဩလောကေတဗ္ဗော’’တိ အဝတွာ ‘‘မနသာနုပေက္ခိတာ ဟောတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ မနသာ စိန္တနဝသေန ပေက္ခနဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ န စ လက္ခဏန္တိ ယံ တတ္ထ ပထဝီဓာတုယာ ထဒ္ဓလက္ခဏံ န မနသိကာတဗ္ဗံ တဿ မနသိကာရေ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနဿ ဂဟိတတ္တာ။ ဝဏ္ဏံ ပန အမုဉ္စိတွာတိ ဒိသွာ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ပန ဝဏ္ဏံ အမုဉ္စိတွာ။ ဥဿဒဿ ဝသေန ဟိ စိတ္တံ ပဏ္ဏတ္တိဓမ္မသ္မိန္တိ ပထဝီဓာတုယာ သတ္တိတော အဓိကဘာဝေန သသမ္ဘာရပထဝိယာ ‘‘ပထဝီ’’တိ ဝေါဟာရော၊ တသ္မိံ သသမ္ဘာရပထဝိံ ဥပါဒါယ ပညတ္တေ ပဏ္ဏတ္တိဓမ္မေ အာဒါသတလဂတမုခနိမိတ္တေ ဝိယ စိတ္တံ ဌပေတွာ။ ဧကဂ္ဂမာနသောတိ ပုန နာနာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဝိသာရေတွာ ဧကဂ္ဂမာနသော ဟုတွာ။ ပထဝီ ပထဝိစ္စေဝံ ဝတွာတိ ဧတ္ထ ပဌမသမန္နာဟာရေ ကဿစိ ဝစီဘေဒေါပိ သိယာတိ ဝုတ္တန္တိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရော အာဟ။
၈၅၈။ ယဒိ ဝေါဟာရမတ္တေ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ၊ နာမန္တရဝသေန ပထဝီ မနသိကာတဗ္ဗာ ဘဝေယျာတိ ဟောတု၊ ကော ဒေါသောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပထဝီ မေဒနီ’’တိအာဒိ။ အထ ဝါ ကိံ ပထဝီနာမေယေဝ ဝုတ္တေ ဘာဝနာ ဟောတိ၊ ဥဒါဟု အညသ္မိမ္ပီတိ အာဟ ‘‘ပထဝီ မေဒနီ’’တိအာဒိ။ ဧကံ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတေသု ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ အတ္တနော ပဂုဏတာယ ဝါ ပစုရတာယ ဝါ အာဂစ္ဆန္တံ ဧကံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကိဉ္စာပိ ¶ ဧဝံ ဝဋ္ဋတိ၊ အပိစ ‘‘ပထဝီ’’တိ ဧတဒေဝ နာမံ ပါကဋံ၊ တသ္မာ ပါကဋဝသေနေဝ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိ ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ အာစရိယာ။
၈၅၉-၆၀။ ဥမ္မီလိတွာ…ပေ… တာဝ သောတိ ယာဝ ဝက္ခမာနာကာရေန ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တာဝ ကိဉ္စိ ကာလံ စက္ခုံ ဥမ္မီလိတွာ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏဝသေန ပထဝီမဏ္ဍလံ ဩလောကေတွာ ပုန ကိဉ္စိ ကာလံ စက္ခူနိ နိမီလိတွာတိ ဧဝံ ဝါရသတမ္ပိ ဝါရသဟဿမ္ပိ တတော ဘိယျောပိ ¶ ဥမ္မီလိတွာ သော ယောဂီ အာဝဇ္ဇေယျ၊ ယေနာကာရေန ဩလောကေတွာ ဂဟိတံ၊ တေနာကာရေန တံ သမန္နာဟရေယျာတိ အတ္ထော။
၈၆၁-၃။ အာပါထံ တု ယာတိ စေတိ ယဒိ မနောဒွါရိကဇဝနာနံ ဂေါစရဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ တံ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ တဒါ ဥပ္ပန္နန္တိ ပဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ ယဒိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တေပိ ပထဝီမဏ္ဍလံ ဩလောကေတွာ ဘာဝေတိ၊ ပဋိဘာဂနိမိတ္တုပ္ပတ္တိ န သိယာ။ သမီပဋ္ဌေန စ န သက္ကာ အနောလောကေတုန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘နိသီဒိတဗ္ဗံ နော စေဝ’’န္တိအာဒိ။ ယထာသုခံ နိသိန္နေန၊ ယထာသုခံ ဝါ ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
၈၆၄-၅။ ပပဉ္စ…ပေ… ဓောဝနေတိ ပဿာဝါဒိနာ ကေနစိ ကရဏီယေန နိသိန္နဋ္ဌာနတော အညတ္ထ ဂန္တွာ ပုန အာဂမ္မ နိသီဒန္တေန ပါဒါ ဓောဝိတဗ္ဗာ ဟောန္တိ။ အဓောတပါဒေန ဟိ သေနာသနံ အက္ကမတော အာပတ္တိ ဟောတိ၊ ခဏေ ခဏေ ပါဒဓောဝနေ စ ပပဉ္စော ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿ ပရိဟာရတ္ထံ ဒွေ ဥပါဟနာယေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တာဝ ဗဟုတလိကာ သဒ္ဒမ္ပိ ဇနေယျုံ၊ သဒ္ဒေါ စ ဈာနကဏ္ဋကော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကတလိကာ’’တိ။ တထာ ‘‘ပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ ကတ္တရဒဏ္ဍော စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၇) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အသပ္ပာယေန ကေနစီတိ ဝက္ခမာနေန အာဝါသာဒိအသပ္ပာယေသု ကေနစိဒေဝ အသပ္ပာယေန ¶ ။ တံ ဌာနန္တိ ကသိဏမဏ္ဍလဿ ဌိတဋ္ဌာနံ။ အာဒါယ တံ ပုနာတိ ယထာဇာတံ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ပုန ဂဟေတွာ၊ ပုန ဥပ္ပာဒေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၈၆၆-၇။ ပီဌေ သုခနိသိန္နေနာတိ ပုန ဝသနဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ ဝုတ္တနိယာမေန ပီဌေ သုခနိသိန္နေန။ ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ တံ နိမိတ္တံ မနသိကာရဝသေန ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ သမန္နာဟရိတဗ္ဗန္တိ သမ္မာ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ သမ္မာ ဝါ အနု အာဟရိတဗ္ဗံ။ တက္ကာဟတန္တိ ‘‘တက္ကနတော တက္ကော’’တိ ဧဝံ လဒ္ဓနာမေန ဘာဝနာစိတ္တသမ္ပယုတ္တေန သမ္မာသင်္ကပ္ပေန အာဟနနပရိယာဟနနကိစ္စေန အပရာပရံ ပဝတ္တနေန ကမ္မဋ္ဌာနံ အာဟတံ၊ ပရိယာဟတဉ္စ ကာတဗ္ဗံ၊ ဗလပ္ပတ္တဝိတက္ကော မနသိကာရော ဗဟုလံ ပဝတ္တေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။
၈၆၈-၇၀။ တံ ဣစ္ဆတီတိ တံ နိမိတ္တံ မနသိကာတုံ ဣစ္ဆတိ။ ဧဝံ ကရောန္တဿာတိ ဧဝံ ကမ္မဋ္ဌာနံ တက္ကာဟတံ ကရောန္တဿ။ ယထာ ဘာဝနာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသံ အာဝဟတိ၊ ဧဝံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ၊ ဧဝံ ကရောတော ပန ယဒါ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ သုဝိသဒါနိ တိက္ခာနိ ပဝတ္တန္တိ ¶ ၊ တဒါ အဿဒ္ဓိယာဒီနံ ဒူရီဘာဝေန သာတိသယံ ထာမပ္ပတ္တေဟိ သတ္တဟိ ဗလေဟိ လဒ္ဓုပတ္ထမ္ဘာနိ ဝိတက္ကာဒီနိ ကာမာဝစရာနေဝ ဈာနင်္ဂါနိ ဗဟူနိ ဟုတွာ ပါတုဘဝန္တိ။ တတော စ တေသံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော သဒ္ဓိံ တဒေကဋ္ဌေဟိ ပါပဓမ္မေဟိ ဒူရီဘဝန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘန္တိ…ပေ… ပဉ္စ နီဝရဏာနိပီ’’တိ။ သမာဓိယတိ…ပေ… ယောဂိနောတိ တဿ ယောဂိနော ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နဥပစာရသမာဓိနာ ဥပစာရဇ္ဈာနေန စိတ္တမ္ပိ သမာဓိယတိ၊ ပဋိဘာဂနိမိတ္တမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥပစာရဇ္ဈာနဿ တေန ဝိနာ အဘာဝတော။
၈၇၁-၄။ ဣမဿာတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ။ ပုရိမဿာတိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဿ။ ထဝိကာတိ အာဒါသထဝိကတော။ ဗလာကာ ဝိယ ¶ တောယဒေတိ မေဃသမီပေ ဗလာကာ ဝိယ။ သာ ဟိ မေဃဿ နီလတ္တာ သယံ အတိပရိသုဒ္ဓါ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တဒါ တံ ဥပဋ္ဌာတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ အာဒါသမဏ္ဍလူပမာဒီဟိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တတော ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ သုဝိသုဒ္ဓတံ၊ သဏှသုခုမတဉ္စ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘တတောဓိကတရ’’န္တိ။ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တေ အင်္ဂုလိပဒပါဏိကာပဒါဒယော ကသိဏဒေါသာ ပညာယန္တိ၊ ဣဒံ ပန ဝုတ္တနယေန တတောပိ သတဂုဏံ သဟဿဂုဏံ သုဝိသုဒ္ဓံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ တနုသဏ္ဌာနဝန္တန္တိအာဒိ အပရမတ္ထသဘာဝတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဟိ တံ ဧဒိသံ ဘဝေယျ၊ စက္ခုဝိညေယျံ သိယာ၊ ဩဠာရိကံ သမ္မသနူပဂံ တိလက္ခဏာဟဋံ၊ န ပနေတံ တာဒိသန္တိ။ ယဒိ ပနေတံ န သဏ္ဌာနာဒိဝန္တံ၊ ကထံ ဈာနဿ အာရမ္မဏဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဥပဋ္ဌာ…ပေ… မယ’’န္တိ။ တတ္ထ ပညဇန္တိ ဘာဝနာမယံ ပညာဇနိတံ၊ ဘာဝနာပညာယ သဉ္ဇာနနမတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န ဟိ အသဘာဝဓမ္မဿ ကုတောစိသမုဋ္ဌာနံ အတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ဘာဝနာမယံ ဥပဋ္ဌာနာကာရမတ္တ’’န္တိ၊ ကေဝလံ သမာဓိလာဘိနော ဘာဝနာဝိသေသဇနိတံ တမ္မယံ ဥပဋ္ဌာနာကာရမတ္တမေဝ ဘာဝနာဝိသေသာနုဘာဝေန ဥပဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။
၈၇၅-၈။ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ သန္နိသိန္နာနေဝ န ပုန တဒတ္ထံ ဥဿာဟော ကာတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေယေဝ တံဝိသယံ ဥပစာရဇ္ဈာနံ နီဝရဏေ ဝိက္ခမ္ဘေန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကိလေသာ သန္နိသိန္နာဝါတိ အဝသေသာ တဒေကဋ္ဌကိလေသာ စ သမ္မဒေဝ နိသိန္နာ၊ ဥပသန္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပစာရသမာဓိနာ’’တိ ဝုတ္တေ ဣတရောပိ သမာဓိ အတ္ထီတိ အတ္ထတော အာပန္နန္တိ တမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘အာကာရေဟိ ပန ဒွီဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒွီဟိ အာကာရေဟီတိ ဈာနဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝေါ၊ ထိရဘာဝပ္ပတ္တိ စာတိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ။ ဣဒါနိ တာနိ ကာရဏာနိ သမာဓိအဝတ္ထာမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘ဥပစာရက္ခဏေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပစာရက္ခဏေတိ ဥပစာရဘူမိယံ ¶ ဥပစာရာဝတ္ထာယံ ¶ ။ တဿ ပဋိလာဘေတိ ယဒတ္ထာယ အယံ ပဋိပန္နော၊ တဿ အပ္ပနာသမာဓိဿ ပဋိလာဘေ အဓိဂမာဝတ္ထာယံ။ ကထံ ဥပစာရဘူမိယံ သမာဓိယတိ၊ ကထဉ္စ အပ္ပနာဘူမိယန္တိ အာဟ ‘‘နီဝါရဏပ္ပဟာနေနာ’’တိအာဒိ။ ဥပစာရက္ခဏေ ယဒိပိ ဈာနင်္ဂါနိ ပဋုတရာနိ မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တာနိ န ဟောန္တိ၊ တေသံ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနေန စိတ္တံ သမာဓိယတိ၊ ပဋိလာဘဘူမိယမ္ပိ အပ္ပနာပတ္တာနံ ဈာနင်္ဂါနံ ပါတုဘာဝေန သမာဓိယတီတိ အတ္ထော။
၈၇၉-၈၀။ အင်္ဂါနိ…ပေ… န စာတိ ဥပစာရက္ခဏေ အင်္ဂါနိ န စ ထာမဇာတာနိ နေဝ ဘာဝနာဗလပ္ပတ္တာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ အပ္ပနာယာတိ အပ္ပနက္ခဏေ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အင်္ဂါနိ ထာမဇာတာနိ ဇာယရေ၊ တသ္မာ။ အပ္ပနာစိတ္တံ ဒိဝသမ္ပိ ပဝတ္တတီတိ ယထာ နာမ ဗလဝါ ပုရိသော အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ ဒိဝသမ္ပိ တိဋ္ဌေယျ၊ ဧဝမေဝံ အပ္ပနာသမာဓိမှိ ဥပ္ပန္နေ ဈာနစိတ္တံ သကိံ ဘဝင်္ဂဝါရံ ဆိန္ဒိတွာ ဥပ္ပန္နံ ကေဝလံ ရတ္တိမ္ပိ ဒိဝသမ္ပိ ကုသလဇဝနပဋိပါဋိဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အပ္ပနာပတ္တံ ဒိဝသမ္ပိ ပဝတ္တတီ’’တိ ဝဒတာ ဥပစာရက္ခဏေ န တထာတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဟိ အင်္ဂါနံ အထာမဇာတတ္တာ ယထာ နာမ ဒဟရော ကုမာရော ဥက္ခိပိတွာ ဌပိယမာနော ပုနပ္ပုနံ ဘူမိယံ ပတတိ၊ ဧဝမေဝံ စိတ္တံ ကာလေန နိမိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ ကာလေန ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။
၈၈၁-၄။ တေနေဝ ပလ္လင်္ကေနာတိ ယသ္မိံ နိသိန္နော ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ အဓိဂစ္ဆိ၊ တေနေဝ ပလ္လင်္ကေန ကရဏဘူတေန၊ ဟေတုဘူတေန ဝါ တံ နိမိတ္တံ ဝဍ္ဎေတွာ။ ဥပစာရဘူမိယဉှိ နိမိတ္တဝဍ္ဎနံ ယုတ္တံ။ စက္ကဝတ္တိယဂဗ္ဘောဝါတိ စက္ကဝတ္တိ ဘဝိတုံ ပုညဝါ ဂဗ္ဘော ဝိယ။ ပရိဟာနိ န ဝိဇ္ဇတီတိ လဒ္ဓူပစာရဇ္ဈာနဿ ပရိဟာနိ န ဝိဇ္ဇတိ။ နိမိတ္တေ ဟိ အပရိဟီနေ တဒါရမ္မဏံ ဈာနံ အပရိဟီနမေဝ ဟောတိ၊ နိမိတ္တေ ပန အာရက္ခာဘာဝေန ဝိနဋ္ဌေ လဒ္ဓဇ္ဈာနမ္ပိ ဝိနဿတိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အာရက္ခဏေ’’တိအာဒိ။
၈၈၅။ အာဝါသောတိ ¶ ယသ္မိံ အာဝါသေ ဝသန္တဿ အနုပ္ပန္နံ နိမိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နံ ဝါ ဝိနဿတိ၊ အနုပဋ္ဌိတာ စ သတိ န ဥပဋ္ဌာတိ၊ အသမာဟိတဉ္စ စိတ္တံ န သမာဓိယတိ၊ အယံ အသပ္ပာယော အာဝါသော၊ တသ္မာ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ ဗဟူ အာဝါသာ ဟောန္တိ၊ တတ္ထ ဧကေကသ္မိံ တီဏိ တီဏိ ဒိဝသာနိ ဝသိတွာ ယတ္ထ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ န ဟောတိ၊ တံ ပဟာယ တဗ္ဗိပရီတေ ဝသိတဗ္ဗံ။ ဂေါစရောတိ ဂေါစရဂါမော၊ သော သေနာသနတော အတိဒူရေ အစ္စာသန္နေ ပုဗ္ဗဒိသာယ ဝါ ပစ္ဆိမဒိသာယ ဝါ အသုလဘဘိက္ခော အသပ္ပာယော။ ဘဿန္တိ ဒွတ္တိံသတိရစ္ဆာနကထာပရိယာပန္နာ အသပ္ပာယကထာ။ သာ ဟိဿ ¶ နိမိတ္တန္တရဓာနာယ သံဝတ္တတိ။ ပုဂ္ဂလောတိ တိရစ္ဆာနကထိကော၊ သီလာဒိဂုဏဝိရဟိတော ပုဂ္ဂလော၊ ယံ နိဿာယ အသမာဟိတံ ဝါ စိတ္တံ န သမာဓိယတိ၊ သမာဟိတံ ဝါ ထိရံ န ဟောတိ၊ ဧဝရူပေါ။ သော ဟိ တံ ကဒ္ဒမောဒကမိဝ အစ္ဆံ ဥဒကံ မလီနမေဝ ကရောတိ။ ဘောဇနံ ပန ကဿစိ အမ္ဗိလံ၊ ကဿစိ မဓုရံ အသပ္ပာယံ ဟောတိ။ ဥတုပိ ကဿစိ သီတော၊ ကဿစိ ဥဏှော။ တသ္မာ ယံ ဘောဇနံ ဝါ ဥတုံ ဝါ သေဝန္တဿ ဖာသု န ဟောတိ၊ တံ ဘောဇနံ သော စ ဥတု အသပ္ပာယော။ ဣရိယာပထောတိ ဌာနစင်္ကမနာဒီသု ယော ဣမဿ အသမာဟိတစိတ္တဿ သမာဓာနာယ၊ သမာဟိတစိတ္တဿ စ ထိရဘာဝါယ န ဟောတိ၊ အယံ အသပ္ပာယော ဣရိယာပထော၊ တသ္မာ တမ္ပိ အာဝါသံ ဝိယ တီဏိ ဒိဝသာနိ ဥပပရိက္ခိတွာ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗံ။
၈၈၆။ သပ္ပာယေ သတ္တ သေဝေယျာတိ ဝုတ္တဝိပရီတဝသေန သပ္ပာယေ အာဝါသာဒိကေ သတ္တ သေဝေယျ။ တတ္ထ ဘဿသပ္ပာယံ နာမ ဒသကထာဝတ္ထုသန္နိဿိတံ၊ တမ္ပိ မတ္တာယ ဘာသိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ ပဋိပဇ္ဇတောတိ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သတ္တ အသပ္ပာယေ ဝဇ္ဇေတွာ သတ္တ သပ္ပာယေ သေဝနဝသေန ပဋိပဇ္ဇန္တဿ နိမိတ္တာသေဝနဗဟုလဿ။
၈၈၈-၉။ ယေန ¶ ဝိနာ အပ္ပနာယ ကုသလော န ဟောတိ၊ သော ဒသဝိဓော ဝိဓိ၊ အပ္ပနာကောသလ္လံ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တံ ဝါ ဉာဏံ ဂန္ထဝိတ္ထာရဘယေန ဣဓ န ဒဿိတံ၊ အတ္ထိကေန ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၆၀) ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပဋိလဒ္ဓေ နိမိတ္တသ္မိံ၊ ဧဝဉှိ သမ္ပာဒယတော အပ္ပနာကောသလ္လံ အပ္ပနာ သမ္ပဝတ္တတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
၈၉၀-၂။ သာတိ အပ္ပနာ။ ဧဝဉှီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော၊ ယသ္မာ ဌာနမေတံ န ဝိဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ စိတ္တပ္ပဝတ္တိအာကာရံ ဘာဝနာစိတ္တဿ လီနုဒ္ဓတာဒိဝသေန ပဝတ္တိအာကာရံ သလ္လက္ခယံ ဥပဓာရေန္တော သမတံ ဝီရိယဿေဝ ဝီရိယဿ သမာဓိနာ သမတံယေဝ ယောဇယေထ၊ ကထံ ပန ယောဇယေထာတိ အာဟ ‘‘ဤသကမ္ပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ လယန္တိ လီနဘာဝံ၊ သင်္ကောစန္တိ အတ္ထော။ ယန္တန္တိ ဂစ္ဆန္တံ၊ ပဂ္ဂဏှေထေဝ သမဘာဝါယာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘အစ္စာရဒ္ဓံ နိသေဓေတွာ သမမေဝ ပဝတ္တယေ’’တိ။ တံ မာနသန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
၈၉၄-၉။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဝီရိယသမတာယောဇနဝသေန၊ ပဋိပန္နဘာဝနာမာနသံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေယေဝ ဌပနဝသေန နိမိတ္တာဘိမုခံ ပဋိပါဒယတော တဿ ယောဂိနော။ သမိဇ္ဈိဿတီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ ¶ ။ ပထဝီကသိဏန္တိ ပထဝီတိ ဘာဝနာဝသေန ဥပဋ္ဌိတံ တဒေဝ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ။ ဇဝနာနီတိ ကာမရူပါဝစရဇဝနာနိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကံ တု ရူပါဝစရိကံ ဘဝေ’’တိ။ အညေဟီတိ ပါကတိကေဟိ ကာမာဝစရစိတ္တေဟိ။ ဗလဝတရာတိ ဘာဝနာဗလေန ပဋုတရဘာဝပ္ပတ္တိယာ အစ္စန္တဗလဝန္တော။ ပရိကမ္မောပစာရတောတိ ပရိကမ္မတ္တာ၊ ဥပစာရတ္တာ စ။ တတ္ထ ပရိကမ္မတ္တာတိ ပဋိသင်္ခရဏတ္တာ။ ဥပစာရတ္တာတိ ယထာ ဂါမာဒီနံ အာသန္နဒေသော ‘‘ဂါမူပစာရော၊ နဂရူပစာရော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ အပ္ပနာယ အာသန္နတ္တာ သမီပစာရိတ္တာ။ ဥပစာရာနိ ¶ အပ္ပနံ ဥပေစ္စ စရန္တီတိ ကတွာ။ အပ္ပနာယာနုလောမတ္တာတိ နာနာဝဇ္ဇနဝီထိယံ ပရိကမ္မတောပိ လဟုကံ အပ္ပနာနိပ္ဖာဒကဝသေန၊ ဂုဏဝသေန ဝါ အပ္ပနာယ အနုကူလတ္တာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ပရိကမ္မောပစာရာနုလောမသညိတေသု။ သဗ္ဗန္တိမံ တတိယံ၊ စတုတ္ထံ ဝါ ဂေါတြဘူတိ ပဝုစ္စတိ ပရိတ္တဂေါတ္တဿ အဘိဘဝနတော၊ မဟဂ္ဂတဂေါတ္တဿ ဘာဝနတော စ။
၉၀၀-၃။ အဝိသေသေန သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗာ သမညာတိ ပဌမေ နယေ ဂဟိတာဂဟဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဂဟိတာဂဟဏေနာ’’တိအာဒိ။ ဧကေကဿ ဂဟိတနာမံ ဣတရေသံ အဂ္ဂဟဏတော၊ ဧကေကနာမဝသေန ဂဟိတဿ ဣတရနာမဝသေန အဂ္ဂဟဏတော ဝါ နာနာဝဇ္ဇနပရိကမ္မမေဝ ပရိကမ္မန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ပဌမံ ဥပစာရံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထံ ပဉ္စမံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမော၊ သော ပန ခိပ္ပာဘိညဒန္ဓာဘိညဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ခိပ္ပာဘိညဿ ဟိ စတုတ္ထံ အပ္ပေတိ၊ ဒန္ဓာဘိညဿ ပဉ္စမံ။ တတော ပရန္တိ ပဉ္စမတော ပရံ။ တေနာဟ ‘‘ဆဋ္ဌေ ဝါ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ န ဇာယတီတိ အာဟ ‘‘အာသန္နတ္တာ ဘဝင်္ဂဿာ’’တိ။ စိတ္တနိယာမဝသေန ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗေသု သတ္တသု ဇဝနေသု ဆဋ္ဌသတ္တမဇဝနဝါရဂဠနဋ္ဌာနဘူတတ္တာ ဘဝင်္ဂဿ အာသန္နံ ဇဝနံ ပတတိ။ တာဝဒေတိ တာဝဒေဝ။ ဆဋ္ဌံ၊ သတ္တမံ ဝါ ဇဝနံ ပတန္တံ ဝိယ ဟောတိ ပရိက္ခီဏဇဝနတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။
၉၀၄-၆။ အထ ကိမေတံ ဝုစ္စတိ ‘‘ဆဋ္ဌေ သတ္တမေ ဝါပိ အပ္ပနာ န ဇာယတီ’’တိ? အာဘိဓမ္မိကဂေါဒတ္တတ္ထေရော ဟိ ‘‘ပုရိမာ ပုရိမာ ကုသလာ ဓမ္မာ ပစ္ဆိမာနံ ပစ္ဆိမာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၂) ဣမံ သုတ္တံ ဝတွာ ယထာ အလဒ္ဓါသေဝနံ ပဌမဇဝနံ ဂေါတြဘုံ န ဥပ္ပာဒေတိ၊ လဒ္ဓါသေဝနံ ¶ ပန ဗလဝဘာဝတော ဒုတိယံ၊ တတိယံ ဝါ ဂေါတြဘုံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ ဧဝံ လဒ္ဓါသေဝနတာယ ဗလဝဘာဝတော ဆဋ္ဌံ၊ သတ္တမမ္ပိ ဝါ အပ္ပေတီတိ ဆဋ္ဌံ၊ သတ္တမမ္ပိ ဝါ အပ္ပနာ ဟောတီတိ ဝဒတီ’’တိ ဣမံ စောဒနံ မနသိ နိဓာယ ထေရဿ တံ မတံ ပဋိက္ခိပိတွာ ယထာဝုတ္တမတမေဝ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ‘‘ပုရိမေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ပရိယန္တေ ¶ ဌာတုံ နေဝ သက္ကောတီတိ ပပါတေ ဧဝ ပတတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတီတိ ပတိဋ္ဌာတုံ အပ္ပနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ န သက္ကောတိ။ န စေတ္ထ ‘‘ပုရိမာ ပုရိမာ’’တိအာဒိသုတ္တပဒံ သာဓကံ အာသေဝနပစ္စယလာဘဿ ဗလဝဘာဝေ အနေကန္တိကတ္တာ။ တထာ ဟိ အလဒ္ဓါသေဝနာပိ ပဌမစေတနာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာ ဟောတိ၊ လဒ္ဓါသေဝနာ ဒုတိယစေတနာ ယာဝ ဆဋ္ဌစေတနာ အပရာပရိယဝေဒနီယာ၊ တသ္မာ လဒ္ဓါသေဝနေပိ ဆဋ္ဌသတ္တမေ အပ္ပနာ န ဟောတိ အာသန္နဘဝင်္ဂတာယ ဒုဗ္ဗလတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ သတ္တမဇဝနစေတနာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာ အာနန္တရိယာ ဟောတိ? နာယံ ဝိသေသော၊ အာသေဝနပစ္စယလာဘေန ဗလဝပ္ပတ္တိယာ၊ ကိဉ္စရဟိ ကိရိယာဝတ္ထာဝိသေသတော။ ကိရိယာဝတ္ထာ ဟိ အာရမ္ဘမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန တိဝိဓာ။ တတ္ထ ပရိယောသာနာဝတ္ထာယ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာဘာဝေန ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာဒိတာ ဟောတိ၊ န ဗလဝဘာဝေနာတိ အာစရိယာ။
၉၀၇။ ဧက…ပေ… ပနာတိ အယံ အပ္ပနာ ဧကစိတ္တက္ခဏာယေဝ ဧကဝါရမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ၊ န သမာပတ္တိဝီထိယံ ဝိယ ယထိစ္ဆကံ ပဝတ္တတိ။ သတ္တသု ဟိ ဌာနေသု ကာလပရိစ္ဆေဒေါ နာမ နတ္ထိ၊ ပဌမပ္ပနာယံ၊ လောကိယာဘိညာသု၊ စတူသု မဂ္ဂေသု၊ မဂ္ဂါနန္တရေ ဖလေ၊ ရူပါရူပဘဝေသု ဘဝင်္ဂဋ္ဌာနေ နိရောဓဿ ပစ္စယေ နေဝသညာနာသညာယတနေ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဖလသမာပတ္တိယန္တိ။ ဧတေသု ဟိ ကတ္ထစိ အတိဣတ္တရာ၊ ကတ္ထစိ အပ္ပမာဏာ စိတ္တက္ခဏာ ဟောန္တိ၊ ကတ္ထစိ သမ္ပုဏ္ဏဇဝနဝီထိ ¶ အဒ္ဓါ လဗ္ဘတိ။ တထာ ဟိ မဂ္ဂါနန္တရံ ဖလံ တိဏ္ဏံ ဥပရိ န ဟောတိ၊ နိရောဓဿ ပစ္စယော နေဝသညာနာသညာယတနံ ဒွိန္နံ ဥပရိ န ဟောတိ၊ ရူပါရူပဘဝေသု ဘဝင်္ဂဿ ပရိမာဏံ နတ္ထိ၊ သေသေသု ပန စတူသု ဌာနေသု ဧကမေဝ စိတ္တန္တိ တသ္မာ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာယေဝ အပ္ပနာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
၉၀၈။ ပစ္စဝေက္ခဏဟေတုကန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဟေတုံ ကတွာ။ နနု စ ပစ္စဝေက္ခဏံ အာဝဇ္ဇနာဒီဟိ၊ န ပန တေန အာဝဇ္ဇနာဒိ၊ တသ္မာ ကထံ ပစ္စဝေက္ခဏဟေတုကံ ဟောတီတိ ယုဇ္ဇတိ? နာယံ ဒေါသော ဘဝနကိရိယာယ ပစ္စဝေက္ခဏဟေတုကတ္တာ။ န ဟိ အသတိ ပစ္စဝေက္ခဏေ သာ ဟောတိ နိရောဓဿ ပစ္စယဘူတဈာနန္တရမိဝ၊ သတိ ပန ပစ္စဝေက္ခဏေ သာ ဟောတိ၊ တသ္မာ အနွယဗျတိရေကဝသေန လဗ္ဘတိ။ တဿာ ပစ္စဝေက္ခဏဟေတုကတာတိ န န ယုဇ္ဇတိ ‘‘ပစ္စဝေက္ခဏဟေတုက’’န္တိ ဝစနံ။ ပစ္စဝေက္ခဏဟေတုကံ အာဝဇ္ဇနန္တိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ အာဝဇ္ဇနဉှိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနံ အနန္တရပစ္စယဘာဝေန ကာရဏံ ဟောတိ။
၉၁၁-၃။ နာနာဝိသယလုဒ္ဓဿ ¶ ၊ ဣတော စိတော စ ဘမန္တဿ စေတသောတိ သမ္ဗန္ဓော။ သမာဓာနေဝါတိ သမာဓာနာ ဧဝ၊ သမာဓာနကရဏတောတိ အတ္ထော။ ပါမောဇ္ဇဘာဝတောတိ ပါမောဇ္ဇေန သမာနယောဂက္ခမတာယ တဿာ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတ္တာ။ အထ ဝါ ဗျာပါဒေန ဃဋ္ဋိယမာနဿ စိတ္တဿ ပမုဒိတဘာဝကရဏတော ပီတိယေဝ ‘‘ပါမောဇ္ဇ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တဿ ဘာဝေါ၊ တသ္မာ ပါမောဇ္ဇသဘာဝတ္တာတိ အတ္ထော။ သီတလတ္တသဘာဝတောတိ ဗျာပါဒဂ္ဂိနာ သန္တာပိယမာနဿ စိတ္တဿ နိဗ္ဗာပနဝသေန သီတလတ္တသဘာဝတ္တာ။
၉၁၄-၆။ သဝိပ္ဖာရိကဘာဝေနာတိ ယောနိသော သင်္ကပ္ပဝသေန ကာမဝိတက္ကာဒိံ မဒ္ဒိတွာ ပဝတ္တနတော သဝိပ္ဖာရိကသဘာဝေန။ နေက္ခမ္မာဒိပဝတ္တိတောတိ ဧတ္ထ နေက္ခမ္မ-ဂ္ဂဟဏေန ဗြဟ္မဝိဟာရဝဇ္ဇံ ¶ ပဌမဇ္ဈာနံ ဂဟိတံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တီသု ဗြဟ္မဝိဟာရေသု ပဌမဇ္ဈာနံ ဂဟိတန္တိ ဝဒန္တိ။ အဝူပသန္တဘာဝဿာတိ ဥဒ္ဓစ္စဿ သရူပကထနေန တံသဟဝတ္တိနော အနုတာပသဘာဝဿ ကုက္ကုစ္စဿာပိ သရူပံ ကထိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ သယဉ္စေဝါတိသန္တတောတိ ဥဒ္ဓစ္စပဋိပက္ခသဘာဝဝစနေန ကုက္ကုစ္စပဋိပက္ခော ပီတိဘာဝေါပိ။ တေနာဟ ‘‘သုခံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဒွယဿာ’’တိ။ မတိယာ အနုရူပတ္တာတိ ပညာယ အနုရူပတ္တာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ‘‘ဝိစာရော ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဋိပက္ခော အာရမ္မဏေ အနုမဇ္ဇနဝသေန ပညာပတိရူပကသဘာဝတ္တာ’’တိ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘ပီတိယာ အနုရူပတ္တာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ တဿ စ ဝိစာရော အနုမဇ္ဇနသဘာဝဝန္တတာယ ပီတိ ဝိယ အာရမ္မဏေ အနိဝတ္တန္တော ဩဂါဟေတွာ ပဝတ္တတီတိ ပီတိယာ အနုရူပတ္တာ သန္ဒေဟသဘာဝတ္တာ အာရမ္မဏံ အနဇ္ဈောဂါဟေတွာ ပဝတ္တမာနာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဋိပက္ခောတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။
၉၁၇။ တိဝိဓကလျာဏန္တိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏတာသင်္ခါတာဟိ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိအာဒီဟိ တိဝိဓကလျာဏတာဟိ ယုတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒိ၊ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေ၊ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာန’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၈)။ တတ္ထ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါဝသေန ဈာနဿ ပရိပန္ထတော ဝိသုဇ္ဈနံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ နာမ၊ သာ ပန ယသ္မာ ဈာနဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒီ’’တိ။ ဝိသောဓေတဗ္ဗတာဒီနံ အဘာဝတော ဈာနပရိယာပန္နာယ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ အနုဗြူဟနာ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ နာမ။ သာ ပနာယံ ဝိသေသတော ဈာနဿ ဌိတိက္ခဏေ လဗ္ဘတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေ’’တိ။ တတ္ထ ¶ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိသာဓကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန ပရိယောဒပနာ သမ္ပဟံသနာ ¶ နာမ။ သာ ဈာနဿ ဩသာနက္ခဏေ ပါကဋာ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာန’’န္တိ။
အဘယဂိရိဝါသိနော ‘‘ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ နာမ သသမ္ဘာရိကော ဥပစာရော၊ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ နာမ အပ္ပနာ၊ သမ္ပဟံသနာ နာမ ပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၇၅) ဧဝံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိအာဒိကေ ဝဏ္ဏေန္တိ၊ တံ အယုတ္တံ။ ဧဝဉှိ သတိ အဈာနဓမ္မေဟိ ဈာနဓမ္မဿ ဂုဏသံကိတ္တနံ နာမ ကတံ ဟောတိ။ န ဟိ ဘူမန္တရံ ဘူမန္တရပရိယာပန္နံ ဟောတိ၊ အန္တောအပ္ပနာယမေဝ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ၊ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိအာဒီဟိ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာဒယော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ ‘‘ဧကတ္တဂတံ စိတ္တံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္တရဉ္စေဝ ဟောတိ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတဉ္စ ဉာဏေန သမ္ပဟံသိတ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၈)။ ဧတ္ထ ဟိ ဧကတ္တဂတံ စိတ္တန္တိ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဘာဝေန၊ ဧကဂ္ဂတာယ စ သိခပ္ပတ္တိယာ တဒနုဂုဏဧကတ္တဂတံ သသမ္ပယုတ္တမပ္ပနာစိတ္တံ၊ တဿေဝ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒနာဒိ ပက္ခန္တရံ ဝုစ္စတိ။
ဒသလက္ခဏသံယုတန္တိ ‘‘အာဒိမှိ တီဏိ လက္ခဏာနိ၊ မဇ္ဈေ တီဏိ၊ ပရိယောသာနေ စတ္တာရီ’’တိ ဧဝံ ဒသပရိမာဏေဟိ အပ္ပနာယ လက္ခိတဗ္ဗဘာဝေန လက္ခဏသင်္ခါတေဟိ ပရိပန္ထတော ဝိသုဒ္ဓိဈာနာဒီဟိ သံယုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒိ။ အာဒိဿ ကတိ လက္ခဏာနိ? အာဒိဿ တီဏိ လက္ခဏာနိ။ ယော တဿ ပရိပန္ထော၊ တတော စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတိ၊ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ စိတ္တံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ ပဋိပန္နတ္တာ ¶ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ၊ ယဉ္စ ပရိပန္ထတော စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတိ၊ ယဉ္စ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ စိတ္တံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ ယဉ္စ ပဋိပန္နတ္တာ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ၊ ပဌမဿ ဈာနဿ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒိ၊ အာဒိဿ ဣမာနိ တီဏိ လက္ခဏာနိ။ တေန ဝုစ္စတိ ပဌမံ ဈာနံ အာဒိကလျာဏဉ္စေဝ ဟောတိ လက္ခဏသမ္ပန္နဉ္စ။
‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေ၊ မဇ္ဈဿ ကတိ လက္ခဏာနိ? မဇ္ဈဿ တီဏိ လက္ခဏာနိ။ ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ သမထပဋိပန္နံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ ¶ ၊ ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ ယဉ္စ ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ ယဉ္စ သမထပဋိပန္နံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ ယဉ္စ ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ ပဌမဿ ဈာနဿ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေ၊ မဇ္ဈဿ ဣမာနိ တီဏိ လက္ခဏာနိ။ တေန ဝုစ္စတိ ပဌမံ ဈာနံ မဇ္ဈေကလျာဏဉ္စေဝ ဟောတိ လက္ခဏသမ္ပန္နဉ္စ။
‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနံ။ ပရိယောသာနဿ ကတိ လက္ခဏာနိ? ပရိယောသာနဿ စတ္တာရိ လက္ခဏာနိ။ တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ၊ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ၊ တဒုပဂဝီရိယဝါဟနဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ၊ အာသေဝနဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ၊ ပဌမဿ ဈာနဿ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနံ၊ ပရိယောသာနဿ ဣမာနိ စတ္တာရိ လက္ခဏာနိ။ တေန ဝုစ္စတိ ပဌမံ ဈာနံ ပရိယောသာနကလျာဏဉ္စေဝ ဟောတိ လက္ခဏသမ္ပန္နဉ္စာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၈)။
ဧတ္ထ စ ဂေါတြဘုစိတ္တဿ နာနာဝဇ္ဇနဝီထိယံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟပရိပန္ထတော ဝိသုဇ္ဈနတော တဒါဂမနဝသေန ဈာနစိတ္တဿ ဝိသုဇ္ဈနာကာရံ သန္ဓာယ ‘‘ယော တဿ ပရိပန္ထော၊ တတော စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂေါတြဘုစိတ္တဿေဝ တထာ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ ¶ အာဝရဏဝိရဟိတံ ဟုတွာ ဧကတ္တနယေန မဇ္ဈိမသမထနိမိတ္တသင်္ခါတံ သမပ္ပဝတ္တံ အပ္ပနာသမာဓိပဋိပဇ္ဇနံ သန္ဓာယ ‘‘ဝိသုဒ္ဓတ္တာ စိတ္တံ မဇ္ဈိမသမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ခီရဿေဝ ဒဓိဘာဝါဘာဝေပိ တဒေဝ ခီရံ ဒဓိသမ္ပန္နန္တိအာဒီသု ဝိယ ဂေါတြဘုစိတ္တဿ အပ္ပနာဘာဝါဘာဝေပိ ဧကသန္တတိပရိဏာမူပဂမနဝသေန တံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ လီနုဒ္ဓစ္စသင်္ခါတအန္တဒွယာနုပဂမနေန မဇ္ဈိမံ ပစ္စနီကဝူပသမနတော ယထာ သမထသင်္ခါတံ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ ကာရဏဘာဝတော နိမိတ္တဘူတံ အပ္ပနာသမာဓိံ ပဋိပဇ္ဇတိ နာမ၊ တထာ ပဋိပန္နတ္တာ ပန သမာဟိတဘာဝူပဂမနေန ဧကတ္တနယဝသေနေဝ တတ္ထ ပက္ခန္ဒနံ သန္ဓာယ ‘‘ပဋိပန္နတ္တာ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကတ္တနယဉှိ ဝိနာ ဂေါတြဘုဿ အပ္ပနာပက္ခန္ဒနံ နတ္ထိ။ ဧဝံ တာဝ ပုရိမစိတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနာကာရဿ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တိယာ ဈာနံ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ တိဝိဓလက္ခဏသမ္ပန္နံ နာမ။ ယထာ ဟိ လောကိယဝိပဿနာယ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ‘‘ဝိပဿနာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓဿ ပန တဿ ပုန ဝိသောဓနေ ဗျာပါရာကရဏတော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာကိစ္စဝသေန ပုဂ္ဂလဿ အဇ္ဈုပေက္ခနတော ဝုတ္တံ ‘‘ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတီ’’တိ။ အပ္ပနာသမာဓိဘာဝူပဂမနေန သမထဝိပ္ပဋိပန္နဿ ပုန သမာဓာနေ ဗျာပါရာကရဏတော ဝုတ္တံ ‘‘သမထပဋိပန္နံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတီ’’တိ။
ဧဝံ ¶ သမထပဋိပန္နဘာဝတောယေဝ ပုဗ္ဗေ ‘‘ကထံ နု ခေါ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဇဟေယျ’’န္တိ ပဋိပန္နဿ ဣဒါနိ သမထပဋိပတ္တိယာ တဿ ပဟီနတ္တာ ပါပမိတ္တသံသဂ္ဂံ ပဟာယ ဧကဿ ဝိဟရတော သပ္ပုရိသဿ ဝိယ ဧကတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿ ဈာနစိတ္တဿ ပုန ဧကတ္တုပဋ္ဌာနေ ဗျာပါရာကရဏံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အဇ္ဈုပေက္ခတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဈာနံ မဇ္ဈေ တိဝိဓလက္ခဏသမ္ပန္နံ နာမ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဝတ္တပါရိဟာရိယဉာဏေန စိတ္တဿ သံကိလေသဝေါဒါနကရဓမ္မေသု ¶ အာဒီနဝါနိသံသံ ဒိသွာ ယထာ တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ အညမညာနတိဝတ္တနံ ဟောတိ၊ တထာ ဘာဝနာယ သမ္ပဟံသိတတ္တာ ဝိသောဓိတတ္တာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ဝသေန အနုဗြူဟိတေ စိတ္တေ သမာဓိပညာသင်္ခါတယုဂနဒ္ဓဓမ္မာနံ အညမညာနတိဝတ္တိယာ ပဝတ္တနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ’’တိ။ သဒ္ဓါပဉ္စမကာနံ ဣန္ဒြိယာနံ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိဝသေန ဧကရသတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ’’တိ။ တေသံ အနတိဝတ္တနသမ္ပဟံသနာနံ အနုရူပဝသေန အလီနံ အနုဒ္ဓတံ ဟုတွာ ဝီရိယဿ ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘တဒုပဂဝီရိယဝါဟနဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယာ ပနဿ တသ္မိံ ခဏေ ပဝတ္တာ အာသေဝနာ၊ ဥပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယ ဌိတိပရိယောသာနာနံ အာသေဝနပစ္စယဘာဝဝသေန ပဝတ္တာကာရော၊ တံ သန္ဓာယ ‘‘အာသေဝနဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနေန ပရိယောဒါပကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စဝသေန ဈာနပရိယောသာနေ စတူဟိ လက္ခဏေဟိ သမ္ပန္နံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၉၁၉-၂၀။ ဝိသောဓေတွာန ပါပကေတိ ပါရိပန္ထိကေ ဓမ္မေ ဝိသေသေန သောဓေတွာ သယံ ပဟာနမတ္တေ အဋ္ဌတွာ အတိသယပ္ပဟာနဝသေန ပုန သောဓေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိတ္တဘာဝနဝေပုလ္လန္တိ သမာဓိဘာဝနာယ ဝိပုလဘာဝံ။ ယထာ ဟိ ဘာဝနာဝသေန နိမိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိ၊ ဧဝမဿ ဘာဝနာဝသေန ဝဍ္ဎနမ္ပိ၊ တသ္မာ ဧကင်္ဂုလာဒိဝသေန နိမိတ္တံ ဝဍ္ဎယန္တဿ ပုနပ္ပုနံ ဗဟုလီကာရေန ဈာနဘာဝနာပိ ဝုဍ္ဎိံ ဝိရုဠှိံ၊ အဘိညာဝသေန စ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဘာဝနဝေပုလ္လံ…ပေ… ဝဍ္ဎေတဗ္ဗ’’န္တိ။
၉၂၁-၃။ ဝဍ္ဎနာဘူမိယော ဒွေဝါတိ ဝဍ္ဎနဋ္ဌာနာနိ ဒွေယေဝ။ ဒွီသု ဌာနေသု အဝဿံ ဧကတ္တံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗန္တိ အာစရိယာ။ တတြာတိ သာမိအတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ၊ တဿာတိ အတ္ထော။ တတြာတိ ¶ ဝါ ဒွီသု ဘူမီသု။ ကသိတဗ္ဗံ…ပေ… ယထိစ္ဆကန္တိ ယထာ နာမ ကဿကော ကသိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ နင်္ဂလေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရံ ကသိတုံ တံ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ ဧဝမေဝံ ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလတိဝင်္ဂုလစတုရင်္ဂုလမတ္တံ ¶ မနသာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ယထာပရိစ္ဆေဒံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ တတော ဝိဒတ္ထိရတနပ္ပမုခပရိဝေဏဝိဟာရသီမာနံ၊ ဂါမနိဂမဇနပဒရဇ္ဇသမုဒ္ဒသီမာနဉ္စ ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝဍ္ဎယန္တေန စက္ကဝါဠပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝါ တတော ဝါပိ ဥတ္တရိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယထိစ္ဆကံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗ’’န္တိ။ အပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပန န ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ န ဟိ အပရိစ္ဆေဒေ ဘာဝနာ ပဝတ္တတိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘သန္တကေ နော အနန္တကေ’’တိ။ ဧဝံ ဝဍ္ဎိတဉ္စ တံ နိမိတ္တံ ဝဍ္ဎိတဝဍ္ဎိတဋ္ဌာနေ ပထဝိယာ ဥက္ကူလဝိကူလနဒီဝိဒုဂ္ဂပဗ္ဗတဝိသမေသု သင်္ကုသတသမဗ္ဘာဟတံ ဥသဘစမ္မံ ဝိယ ဟောတိ။
၉၂၄-၆။ တသ္မိံ ပန နိမိတ္တေ ပတ္တပဌမဇ္ဈာနေန အာဒိကမ္မိကေန ဣဒါနေဝ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအဓိဂမာယ ဥဿာဟံ အကတွာ တသ္မိံယေဝ ပဌမဇ္ဈာနေ ပဉ္စဟာကာရေဟိ သုစိဏ္ဏဝသိနာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ပတ္တေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုစိဏ္ဏော ဝသော ဝသိဘာဝေါ ဧတေနာတိ သုစိဏ္ဏဝသိနာ၊ သုဋ္ဌု အာသေဝိတဝသိနာတိ အတ္ထော။ ကတမာ တာ ဝသိယော၊ ယာသံ ဝသေနာယံ ပဉ္စဟာကာရေဟိ သုစိဏ္ဏဝသီတိ အာဟ ‘‘အာဝဇ္ဇန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အာဝဇ္ဇနန္တိ န အာဝဇ္ဇနမတ္တမေဝ အဓိပ္ပေတံ အာဝဇ္ဇနဝသိတာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အာဝဇ္ဇနာယ ပန ဥပ္ပန္နာယ ဇဝနေဟိပိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ တာနိ စ ခေါ အာဝဇ္ဇနကပ္ပရတာယ စိတ္တာဘိနီဟာရဿ ယထာဝဇ္ဇိတဝသေန ဟောန္တိ။ အဓိဂမေန သမံ၊ သသမ္ပယုတ္တဿ ဈာနဿ သမ္မာ အာပဇ္ဇနံ ပဋိပဇ္ဇနံ သမာပတ္တိ။ အဘိဘုယျ ဌပနံ၊ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိယာတိ ဝါ အဓိဋ္ဌာနံ။ ဝသိတာတိ ဧတေသု အာဝဇ္ဇနာဒီသု ယထာရုစိ ပဝတ္တိယော ¶ ၊ ယတ္ထိစ္ဆကံ၊ ယဒိစ္ဆကံ၊ ယာဝတိစ္ဆကံ ပဝတ္တိတုံ သမတ္ထဘာဝေါ။
တတ္ထ ပဌမဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ပဌမံ ဝိတက္ကံ အာဝဇ္ဇယတော ဘဝင်္ဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥပ္ပန္နာဝဇ္ဇနာနန္တရံ ဝိတက္ကာရမ္မဏာနေဝ စတ္တာရိ၊ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ၊ တတော ဒွေ ဘဝင်္ဂါနိ၊ တတော ပုန ဝိစာရာရမ္မဏံ အာဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဇဝနာနီတိ ဧဝံ ပဉ္စသု ဈာနင်္ဂေသု ပဋိပါဋိယာ နိရန္တရံ စိတ္တံ ပေသေတုံ သမတ္ထဘာဝေါ၊ တတ္ထ အဒန္ဓာယိတတ္တံ အာဝဇ္ဇနဝသိတာ နာမ။ သမာပဇ္ဇိတုကာမတာနန္တရံ ဒွီသု ဘဝင်္ဂေသု ဥပ္ပန္နေသု ဘဝင်္ဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥပ္ပန္နာဝဇ္ဇနာနန္တရံ သမာပဇ္ဇိတုံ သမတ္ထတာ သမာပဇ္ဇနဝသိတာ နာမ။ အယဉ္စ မတ္ထကပ္ပတ္တာ အာဝဇ္ဇနသမာပဇ္ဇနာ သတ္ထု ယမကပါဋိဟာရိယကာလဓမ္မဒေသနာဒီသု လဗ္ဘတိ။ ဓမ္မသေနာပတိဿ ယက္ခေန သီသေ ပဟာရဒါနသမယေ၊ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ နန္ဒောပနန္ဒဒမနသမယေ ဝါ လဗ္ဘတိ၊ အညတ္ထ ပန တတော ဒန္ဓာယေဝ၊ သေတု ဝိယ သီဃသောတာယ နဒိယာ ဩဃံ ဘဝင်္ဂဝေဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလံ ¶ ဈာနံ ဌပေတုံ သမတ္ထတာ၊ ဘဝင်္ဂပါတတော ရက္ခဏယောဂျတာ အဓိဋ္ဌာနဝသိတာ နာမ။ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလံ အတိက္ကမိတုံ အဒတွာ ဈာနတော ဝုဋ္ဌာနသမတ္ထတာ ဝုဋ္ဌာနဝသိတာ နာမ။
အထ ဝါ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလတော ဥပရိ ဂန္တုံ အဒတွာ ဌပနသမတ္ထတာ အဓိဋ္ဌာနဝသိတာ နာမ။ ပရိစ္ဆိန္နကာလတော အန္တော အဝုဋ္ဌဟိတွာ ယထာကာလဝသေနေဝ ဝုဋ္ဌာနသမတ္ထတာ ဝုဋ္ဌာနဝသိတာ နာမ။ အထ ဝါ ဝုတ္တနယေနေဝ ပရိစ္ဆိန္နကာလတော အနူနံ ကတွာ သမာပတ္တိံ ဌပေတုံ သမတ္ထတာဝ အဓိဋ္ဌာနဝသိတာ နာမ။ ကာလပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကမိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿပိ နိဒ္ဒါလုကဿ ပဋိဗုဇ္ဈိတွာ ပုနပ္ပုနံ နိဒ္ဒေါက္ကမနံ ဝိယ ဝုဋ္ဌိတသမာပတ္တိမေဝ ပုနပ္ပုနံ အသမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာနသမတ္ထတာ၊ တတ္ထ အာလယာကရဏယောဂျတာ စ ဝုဋ္ဌာနဝသိတာ နာမ။
ပစ္စဝေက္ခဏဝသိတာ ¶ ပန အာဝဇ္ဇနဝသိတာယ ဧဝ သင်္ဂဟိတာ။ ပစ္စဝေက္ခဏဇဝနာနေဝ ဟိ တေသံ တေသံ ဈာနင်္ဂါနံ အာဝဇ္ဇနာနန္တရံ ပဝတ္တာနိ၊ တသ္မာ ယဒဂ္ဂေန အာဝဇ္ဇနဝသိယာ သိဒ္ဓိ၊ တဒဂ္ဂေန ပစ္စဝေက္ခဏဝသိတာ သိဒ္ဓါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ဈာနင်္ဂါနံ အပါကဋဘာဝေပိ တေသု နိရန္တရံ အာဝဇ္ဇနာယ ပဝတ္တနသမတ္ထတာ အာဝဇ္ဇနဝသိတာ နာမ၊ တေသံ ယထာသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဇဝနပ္ပဝတ္တနသမတ္ထတာ ပစ္စဝေက္ခဏဝသိတာ နာမ။ အထ ဝါ သတိပိ သတ္တန္နံ ဇဝနာနံ ပဝတ္တိယံ နိရန္တရံ အာဝဇ္ဇနသမတ္ထတာ အာဝဇ္ဇနဝသိတာ နာမ၊ ဝသိတာဗလေန သတ္တမဇဝနံ အပ္ပတွာ စတုပဉ္စဇဝနေဟေဝ ပစ္စဝေက္ခဏသမတ္ထတာ ပစ္စဝေက္ခဏဝသိတာ နာမ။ အထ ဝါ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေဟိ ပစ္စဝေက္ခိတုံ အသမတ္ထဘာဝေပိ ‘‘ပစ္စဝေက္ခိဿာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နအာဝဇ္ဇနာနန္တရမေဝ ဘဝင်္ဂေသု ကာလံ အဝီတိနာမေတွာ သီဃမေဝ အာဝဇ္ဇိတုံ သမတ္ထတာ အာဝဇ္ဇနဝသိတာ နာမ၊ ဝသိတာဗလေန၊ ပစ္စဝေက္ခဏဗလေန ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေဟိပိ ပစ္စဝေက္ခိတုံ သမတ္ထတာ ပစ္စဝေက္ခဏဝသိတာ နာမာတိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ပနေတာ ယထာဝုတ္တနိယာမေန ပုနပ္ပုနံ အာဝဇ္ဇနာဒိနာ သာဓေတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အာဝဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒိ။
၉၂၇။ ဣမေသု ပန အာဒိကမ္မိကေန သမာပဇ္ဇနဗဟုလေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န ပစ္စဝေက္ခဏဗဟုလေန။ ပစ္စဝေက္ခဏဗဟုလဿ ဟိ ဈာနင်္ဂါနိ ထူလာနိ ဒုဗ္ဗလာနိ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ အထဿ တာနိ ဧဝ ဥပဋ္ဌိတတ္တာ ဥပရိ ဥဿုက္ကနာယ ပစ္စယတံ နာပဇ္ဇန္တိ၊ သော အပ္ပဂုဏေ ဈာနေ ဥဿုက္ကမာနော ပဌမဇ္ဈာနာဝ ပရိဟာယတိ၊ န စ သက္ကောတိ ဒုတိယံ အဓိဂန္တုံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမေ ¶ အဝသိပ္ပတ္တေ’’တိအာဒိ။ ဥဘတော ဘဋ္ဌောတိ ပုန ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတုံ န သက္ကောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘ဣဓေကစ္စော ¶ ဘိက္ခု ဗာလော အဗျတ္တော အခေတ္တညူ အကုသလော ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ သော တံ နိမိတ္တံ နာသေဝတိ၊ န ဘာဝေတိ၊ န ဗဟုလိံ ကရောတိ၊ န သွာဓိဋ္ဌိတံ အဓိဋ္ဌာတိ။ တဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘ယံနူနာဟံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ…ပေ… ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျ’န္တိ၊ သော န သက္ကောတိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ…ပေ… ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုံ။ တဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘ယံနူနာဟံ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျ’န္တိ၊ သော န သက္ကောတိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုံ၊ အယံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဥဘတော ဘဋ္ဌော ဥဘတော ပရိဟီနော’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၃၅)။
၉၂၈-၃၁။ ကာမဿဟဂတာ…ပေ… စရန္တီတိ အာရမ္မဏဝသေန ကာမသဟဂတာ ဟုတွာ သညာ စေဝ မနသိကာရာ စ သမုဒါစရန္တိ။ သညာသီသေန စေတ္ထ တံသဟဂတော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဂဟိတော၊ မနက္ကာရ-ဂ္ဂဟဏေန အာဝဇ္ဇနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကာမာနုပက္ခန္ဒာနံ သညာမနသိကာရာနံ ဝသေန ဟာနံ ပရိဟာနိံ ဘဇတီတိ ဟာနဘာဂိယံ။ ကေစိ ပန ‘‘သံကိလေသန္တိ ဟာနဘာဂိယော ဓမ္မော’တိ (ဝိဘ။ ၈၂၈) ဝစနတော ဟာနဘာဂိယာ ကာမသညာဒိကာတိ တေဟိ ပရိဟာပိယမာနံ ဈာနမ္ပိ ကာရဏူပစာရေန ဟာနဘာဂိယံ နာမာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တဒနုဓမ္မတာ သတီတိ တဿေဝ ဈာနဿ အနုဓမ္မတာ အာရမ္မဏဝသေန တဒနုဂတာ သတိပတိရူပကာ နိကန္တိ။ အတက္ကသဟိတာတိ အဝိတက္ကံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ပတ္တုကာမဿ တံ သန္တတော၊ မနသိ ကရောတော အာရမ္မဏဝသေန တံသဟဂတာ။ ဝိသေသဘာဂိယန္တိ ဝိသေသဘူတဿ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ ပဒဋ္ဌာနတာယ တံ ဘဇတီတိ ¶ ဝိသေသဘာဂိယံ။ နိဗ္ဗိဒါသံယုတာတိ ဝိပဿနာရမ္မဏာ။
၉၃၂-၅။ ပဂုဏတောတိ ဝသိတပ္ပတ္တတော။ အာသန္နာကုသလာရိကာတိ နီဝရဏပ္ပဟာနဿ တံပဌမတာယ အာသန္နနီဝရဏပစ္စတ္ထိကာ။ ထူလံ နာမ ဝိပုလမ္ပိ ဖေဂ္ဂု ဝိယ သုခဘဉ္ဇနီယန္တိ အာဟ ‘‘ထူလတ္တာ…ပေ… ဒုဗ္ဗလာ’’တိ။ တတောတိ ဒုတိယဇ္ဈာနတော။ ဒုဗ္ဗလာနိ အင်္ဂါနိ ဣမိဿာတိ အင်္ဂဒုဗ္ဗလာ။ သန္တတော စိန္တယိတွာတိ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝိယ ဩဠာရိကင်္ဂါနံ အဘာဝတော၊ သန္တဓမ္မသမင်္ဂိတာယ ¶ စ သန္တန္တိ ဧဝံ သန္တဝသေန မနသိ ကတွာ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ယေ ဓမ္မာ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ပီတိသုခါဒယော၊ တေ ပဌမဇ္ဈာနေပိ သန္တိ၊ တေဟိ ပန တေ သန္တတရာ၊ ပဏီတတရာ စ ဟောန္တိ။ နိကန္တိန္တိ နိကာမနံ အပေက္ခန္တိ အတ္ထော။ ပရိယာဒါယာတိ ခေပေတွာ၊ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ အတ္ထော။
၉၄၃-၄။ သမ္ပသာဒနန္တိ သမ္ပသာဒနသင်္ခါတာယ သဒ္ဓါယ ယောဂတော ဈာနမ္ပိ သမ္ပသာဒနံ နီလဝဏ္ဏယောဂတော နီလဝတ္ထံ ဝိယ။ နနု စာယံ သဒ္ဓါ ပဌမဇ္ဈာနေပိ အတ္ထိ၊ ကသ္မာ ဣဒမေဝ ‘‘သမ္ပသာဒန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘေန ဝီစိတရင်္ဂသမာကုလမိဝ ဇလံ န သုပ္ပသန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မာ သတိပိ သဒ္ဓါယ တံ သမ္ပသာဒနန္တိ န ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိံ ပန ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘာဘာဝေန လဒ္ဓါကာသာ ဗလဝတီ သဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ဗလဝသဒ္ဓါယ သမန္နာဂတတ္တာ ဣဒမေဝ ‘‘သမ္ပသာဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တံ၊ အတ္တနိ ဇာတံ၊ အတ္တနော သန္တာနေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ အတ္ထော။ တီဏိ အင်္ဂါနိ ဣမဿာတိ တိဝင်္ဂိကံ။ သေသန္တိ ပီတိအာဒီနံ အညေဟိ ဗလဝဘာဝေါ၊ တိဏ္ဏံ စတုန္နံ ဝါ ဇဝနာနံ ပရိကမ္မောပစာရာနုလောမဂေါတြဘုဘာဝေါ၊ ဆဋ္ဌေ သတ္တမေ ဝါ အပ္ပနာယာနုပ္ပတ္တိ ဧကစိတ္တက္ခဏတာ၊ တတော ဘဝင်္ဂပါတော၊ ပုန ဘဝင်္ဂံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပစ္စဝေက္ခဏတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနံ၊ တတော ဈာနပစ္စဝေက္ခဏန္တိ ဣဒံ သဗ္ဗံ ¶ ဝုတ္တာဝသေသံ ဟေဋ္ဌာ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝုတ္တနယေနေဝ သမုပလက္ခိတဗ္ဗံ။
၉၄၈-၉။ ပိယတောတိ ကာမယတော။ ဥပ္ပိလာပနန္တိ ကာမဉ္စာယံ ပရိဂ္ဂဟေသု အပရိစ္စတ္တပေမဿ အနာဒီနဝဒဿိနော တဏှာသဟဂတာယ ပီတိယာ ပဝတ္တိအာကာရော၊ ဣဓ စ ဒုတိယဇ္ဈာနပီတိ အဓိပ္ပေတာ၊ တထာပိ သဗ္ဗသော ပီတိယံ အဝိရတ္တဿာပိ အနုဗန္ဓေယျာတိ ဥပ္ပိလာပနံ ဣဓ အာဒီနဝဝသေန ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဒုတိယဇ္ဈာနဿေဝ တတိယဇ္ဈာနံ ဝိယ အဟုတွာ ဥပ္ပိလာပနာကာရေန ပဝတ္တိ ဥပ္ပိလာပနံ ဝိယာတိ ဥပ္ပိလာပနန္တိ ဝုတ္တံ။ တတိယံ သန္တတော ဒိသွာတိ သမ္ဗန္ဓော။
၉၅၇-၈။ သတိယာ သမ္ပဇညေန သမ္ပန္နန္တိ သရဏလက္ခဏာယ သတိယာ၊ အသမ္မောဟလက္ခဏေန သမ္ပဇညေန စ သမ္ပန္နံ။ ကာမံ ပုရိမဇ္ဈာနေသုပိ သတိသမ္ပဇညံ အတ္ထိ၊ န ဟိ မုဋ္ဌဿတိဿ၊ အသမ္ပဇာနတော စ ဥပစာရမတ္တမ္ပိ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဂေဝ အပ္ပနာ၊ ယေဘုယျေန ပန အဝိပ္ပယောဂီဘာဝေန ပဝတ္တမာနေသု ပီတိသုခေသု ပီတိသင်္ခါတဿ ဩဠာရိကင်္ဂဿ ပဟာနေ သုခုမတာယ ဣဓ သာတိသယော သတိသမ္ပဇညဗျာပါရောတိ ဣဓေဝ သတိသမ္ပဇညသမ္ပန္နတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧကင်္ဂဟီနန္တိ ¶ ပီတိယာ ပဟီနဘာဝေန ဧကင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ။ သာ ပနေသာ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဝိယ အပ္ပနာက္ခဏေယေဝ ပဟီယတိ။ တေနဿ သာ ‘‘ပဟာနင်္ဂ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
၉၇၂။ သောမနဿဿ ပဟီနတ္တာ အာဟ ‘‘ဧကင်္ဂဝိပ္ပဟီန’’န္တိ။ တဉ္စ ပန သောမနဿံ ဧကဝီထိယံ ပုရိမဇဝနေသုယေဝ ပဟီယတိ။
၉၇၄။ ပုရိမဇ္ဈာနေသု ပရိကမ္မာဒိဝသေန ပဝတ္တာနံ ကာမာဝစရဇဝနာနံ ဧကသဒိသတ္တာ ဣဓ လဗ္ဘမာနံ ကဉ္စိ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာသေဝနံ န ဟောတီတိ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော န ဟောတိ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ¶ – ယသ္မာ ပဒန္တရသင်္ဂဟိတဿ အတ္တနော သဘာဝဂ္ဂါဟာပနသင်္ခါတအာသေဝနပစ္စယတ္တာဘာဝတော သုခဝေဒနာ ဥပေက္ခာဝေဒနာယ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော န ဟောတိ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနေဝ ဥပေက္ခာဝေဒနာယ ဘဝိတဗ္ဗံ သာတိသယံ သုခဝိရာဂဘာဝနတ္တာ၊ တသ္မာ ဣဓ အပ္ပနာဝီထိယံ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တဇဝနေဟေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။
၉၇၆။ ဧဝံ စတုက္ကနယဝသေန ဈာနပ္ပဘေဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဉ္စကနယမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ စတုက္ကနယေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒွိဓာ ပန ကတွာနာတိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဟာနင်္ဂဝသေန ဂဏနတော ဒွိဓာ ကတွာ။ ဒုတိယံ တတိယံ ကတန္တိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ အဝိတက္ကအဝိစာရန္တိ ဧဝံ ဒုတိယဇ္ဈာနဉ္စေဝ တတိယဇ္ဈာနဉ္စ ကတံ အဘိဓမ္မေတိ အဓိပ္ပာယော။ သုတ္တန္တေသု ဟိ ပဉ္စကနယော သရူပတော န ဂဟိတော၊ ကသ္မာ ပန အဘိဓမ္မေ ဂဟိတောတိ? ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယတော၊ သန္နိသိန္နဒေဝပရိသာယ ဟိ ယေသံ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝိတက္ကော ဧဝ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဣတရေ သန္တတော၊ တေသံ စတုရင်္ဂိကံ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ကတွာ ပဉ္စကနယေန ဒေသေသိ။ ယေသံ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌိတာ၊ တတော တေသံ အဝိတက္ကအဝိစာရံ တိဝင်္ဂိကံ ကတွာ စတုက္ကနယေန ဒေသေသိ။ ယေသံ ဝိတက္ကောဝ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာတိ၊ တေဟိ တံ အတိက္ကမိတွာ စတုရင်္ဂိကံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတုံ သက္ကာ။ ယေသံ ဝိတက္ကဝိစာရာ၊ တေဟိ ဒွေပိ ဧကတော အတိက္ကမိတွာ တိဝင်္ဂိကံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတုံ သက္ကာ။
၉၇၉။ အတ္ထဗျဉ္ဇနဝသေန သုဋ္ဌု မဓုရံ၊ တတောယေဝ ဝရတရံ ဝစနံ ယဿ သောယံ သုမဓုရဝရတရဝစနော။ ကံ နု ဇနံ နေဝ ရဉ္ဇယတိ၊ န ဟိ ဧကမ္ပိ န ရဉ္ဇယတိ။ အတိနိသိတ ¶ …ပေ… နီယောယန္တိ ¶ အတိတိခိဏဗုဒ္ဓိပ္ပသာဒေဟိ ဇနေဟိ ဝေဒနီယော အယံ ဂန္ထော၊ ပရိစ္ဆေဒေါတိ ဝါ အဓိပ္ပာယော။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
ရူပါဝစရသမာဓိဘာဝနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၅။ ပန္နရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
အရူပါဝစရသမာဓိဘာဝနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၈၀။ ဧဝံ ပထဝီကသိဏဝသေန စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနာနိ ဒဿေတွာ ယသ္မာ သေသကသိဏဝသေန နိဒ္ဒိသိယမာနေ ဂန္ထဂါရဝေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ သဗ္ဗံ ဌပေတွာ အရူပါဝစရံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ရူပါရူပ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ရူပါရူပမတီတေနာတိ ရူပါရူပဘဝံ အတိက္ကန္တေန၊ ပုနာနူပပတ္တိဝသေန ရူပါရူပဘဝံ အတိက္ကန္တေန၊ ပဂေဝ ကာမာဝစရဘဝံ။ ရူပါရူပါဒိဝေဒိနာတိ ရူပါရူပါဒိဘူမန္တရဝေဒိနာ။
၉၈၂-၄။ ယသ္မာ အယံ အရူပါဝစရသမာဓိ နာမ ရူပဝိရာဂဘာဝနာ ရူပဝိရာဂဝသေနေဝ အဘိနိပ္ဖာဒေတဗ္ဗာဝ၊ တသ္မာ တံ ဥပ္ပာဒေတုကာမဿ ရူပေ ဝိရဇ္ဇနာကာရံ၊ ဝိရတ္တမာနသေန စ တဒတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပေ ခေါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဒဏ္ဍနဋ္ဌေန ဒဏ္ဍော၊ မုဂ္ဂရာဒိ၊ ပရပီဠနာဓိပ္ပာယေန တဿ အာဒါနံ ဒဏ္ဍာဒါနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သတ္ထာဒါနကလဟဝိဂ္ဂဟဝိဝါဒတုဝံတုဝံပေသုညာဒီနံ၊ အဒိန္နာဒါနာဒီနဉ္စ ဂဟဏံ။ စက္ခုရောဂါဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သောတရောဂါဒီနံ။ ရူပေ အာဒီနဝံ ဒိသွာတိ ကရဇရူပါဒိဩဠာရိကရူပေ တန္နိဒါနံ ဒေါသံ ဒိသွာ။ နိဗ္ဗိန္ဒမာနသောတိ ဝိရတ္တမာနသော။ အရူပန္တိ အရူပါဝစရဘာဝနံ။ တမှာ ကသိဏရူပါတိ တမှာ ပဋိဘာဂနိမိတ္တသင်္ခါတာ ကသိဏရူပါ။ နနု စာယံ ရူပေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ တံ ¶ သမတိက္ကမတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇတိ ¶ ၊ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဉ္စ အရူပံ ပဏ္ဏတ္တိမတ္တတ္တာတိ ကထံ တသ္မာ နိဗ္ဗိဇ္ဇတီတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ ဩပမ္မဝသေန တမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သူကရာဘိဟတောဝ သာ’’တိ။ ယထာ ဟိ ဝနေ သူကရေန ပဟတမတ္တော သုနခေါ တတော ဘီတော ရူပဒဿနဝေလာယံ ဘတ္တပစနဥက္ခလိံ ဒူရတော ဒိသွာ သူကရပဋိဘာဂတာယ တဿံ သူကရာသင်္ကံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဥတြသ္တော ပလာယတေဝ၊ ဧဝမေဝ ရူပေ နိဗ္ဗိန္ဒမာနသော တံ အတိက္ကမိတုကာမော တပ္ပဋိဘာဂေ ကသိဏရူပေပိ နိဗ္ဗိဇ္ဇတိ၊ သမတိက္ကမိတုကာမောတိ အဓိပ္ပာယော။
၉၈၅-၆။ စတုတ္ထေ ပန ဈာနသ္မိန္တိ ဌပေတွာ ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏံ နဝသု ပထဝီကသိဏာဒီသု အညတရသ္မိံ ပဋိလဒ္ဓစတုတ္ထဇ္ဈာနေ။ ကေစိ ပန အာလောကကသိဏမ္ပိ ဌပေတွာ အဋ္ဌသူတိ ဝဒန္တိ။ တဿ ပန ဌပနေ ကာရဏံ န ဒိဿတိ။ သုဋ္ဌု စိဏ္ဏော စရိတော အတိပ္ပဂုဏိကတော အာဝဇ္ဇနာဒိလက္ခဏော ဝသီဘာဝေါ ဧတေနာတိ သုစိဏ္ဏဝသီ။ ကရောတိ…ပေ… ယတောတိ ယသ္မာ ဣဒံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ မယာ နိဗ္ဗိန္ဒကသိဏရူပံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ။ အာသန္နသောမနဿဉ္စာတိ ယတော တတိယဇ္ဈာနဿ အာသန္နတာယ အာသန္နသောမနဿပစ္စတ္ထိကဉ္စ။ ထူလသန္တဝိမောက္ခတောတိ သန္တဝိမောက္ခသင်္ခါတအရူပဇ္ဈာနတော ဧတံ ယတော ထူလံ ဩဠာရိကံ။ အရူပဇ္ဈာနဉှိ ယေ တေ သန္တာ ဝိမောက္ခာ အတိက္ကမ္မ ရူပေ အာရုပ္ပန္တိအာဒီသု ‘‘သန္တဝိမောက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ သန္တတာသိဒ္ဓိ စဿ အနုဿတိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
၉၈၇-၉၁။ စတုတ္ထေတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ။ ပဌမာရုပ္ပဉ္စ သန္တတော ဒိသွာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ သန္တဝသေန မနသိ ကရိတွာတိ အတ္ထော။ သန္တတော မနသိကရဏေနေဝ စေတ္ထ ပဏီတတော၊ သုခုမတော ¶ စ မနသိကာရော သိဒ္ဓါဝ ဟောတီတိ န တေ ဝိသုံ ဂဟိတာ။ ပတ္ထရိတွာနာတိ ပဂေဝ ဝဍ္ဎိတံ၊ တဒါ ဝဍ္ဎနဝသေန ဝါ ပတ္ထရိတွာ။ ပုဗ္ဗကာလဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ တေန နံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ ပစ္ဆာ န ဝဍ္ဎိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ န ဟိ တံ ပစ္ဆာ ဝဍ္ဎနတ္ထာယ ဝါယမိယမာနမ္ပိ ဝဍ္ဎတီတိ။ တေနာတိ ကသိဏရူပေန။
ဣဒါနိဿ ဥဂ္ဃာဋနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘အာကာသော ဣတိ ဝါ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန တံ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဥဂ္ဃာဋေန္တော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥဒယဝသေန၊ ပရိစ္ဆေဒဖရဏဝသေန စ အန္တာဘာဝတော အနန္တော။ န သံဝေလ္လေတီတိ ကဋသာရကကိလဉ္ဇာဒယော ဝိယ န ပဋိသံဟရတိ။ နာဝဇ္ဇန္တော န ပေက္ခန္တောတိ အနာဝဇ္ဇန္တော အနပေက္ခန္တော။ အညဒတ္ထု တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ ဝုတ္တနယေန မနသိကရောန္တောယေဝါတိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ ဣဒဉှိ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏဘူတံ ကသိဏရူပံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အမနသိကရောတော၊ တေန စ ဖုဋ္ဌောကာသံ ‘‘အာကာသော အာကာသော’’တိ မနသိကရောတော ယဒါ တံ ဘာဝနာနုဘာဝေန အာကာသံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တဒါ သော ကသိဏံ ဥဂ္ဃာဋေတိ နာမာတိ။
၉၉၂-၅။ ဧဝံ ကသိဏုဂ္ဃာဋနဝသေန ပဋိလဒ္ဓေ အာကာသနိမိတ္တေ ပုန ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိံ၊ ယဿတ္ထာယ ယေသံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ တဒတ္ထသိဒ္ဓဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသံ နိမိတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာကာသဿ အနိမိတ္တဘာဝေပိ နိမိတ္တေန ဖုဋ္ဌောကာသဘာဝတော ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စ…ပေ… ဝိက္ခမ္ဘန္တီတိ နနု ရူပါဝစရပဌမဇ္ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ စ န တေသံ ပရိယုဋ္ဌာနံ အတ္ထိ။ ယဒိ သိယာ၊ ဈာနတော ပရိဟာယေယျာတိ? သစ္စမေတံ၊ ဣမဿ ပန ဈာနဿ ဝဏ္ဏဘဏနဝသေနေတံ ဝုတ္တံ ယထာ အညတ္ထာပိ ဟေဋ္ဌာ ပဟီနာနံ ဥပရိ ပဟာနဝစနန္တိ။ ယေ ပန ‘‘သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ သဗ္ဗေသံ အကုသလာနံ ပဋိပက္ခာတိ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တေဟိ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရာဒီသု နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနာဝစနဿ ¶ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ ယမ္ပိ စေကေ ဝဒန္တိ ‘‘သန္တေဝ သုခုမာနိ ရူပါဝစရအဝိက္ခမ္ဘနီယာနိ၊ တာနိ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ န ဟိ မဟဂ္ဂတကုသလေသု လောကုတ္တရကုသလံ ဝိယ ဩဓိသော ပဟာနံ နာမ အတ္ထိ။ ယော ပန ရူပါဝစရေဟိ အရူပါနံ ဥဠာရဖလတာဒိဝိသေသော၊ သော ဘာဝနာဝိသေသေန သန္တတရပ္ပဏီတတရဘာဝေန တေသုယေဝ ပုရိမပုရိမေဟိ ပစ္ဆိမပစ္ဆိမာနံ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဓာပီတိ န ကေဝလံ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနေ၊ ‘‘သေသာနိ ကာမာဝစရာနီ’’တိအာဒီသု ပန ဣဓ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ အဝုတ္တံ၊ တံ ရူပါဝစရဇ္ဈာနနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၉၉၇-၁၀၀၁။ ‘‘ပုန ဘာဝေတုကာမေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဌမမေဝ ပဌမာရုပ္ပဿ ဘာဝိတတ္တာ ကိံ ဘာဝေတုကာမေနာတိ အနုယောဂေ ‘‘ဒုတိယာရုပ္ပမာနသ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ‘‘ဒုတိယာရုပ္ပမာနသံ ဘာဝေတုကာမေနာ’’တိ ဣမိနာ အဇ္ဈာသယေန။ န ဟိ ပဌမံ ဒုတိယာရုပ္ပံ ဘာဝိတန္တိ။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနံ အနတိက္ကမိတွာ အနဓိဂန္တဗ္ဗတော တံ မနသိကာရသမုဒါစာရဿ ဟာနဘာဂိယဘာဝါဝဟနတော ရူပါဝစရဇ္ဈာနမေတဿ ပစ္စတ္ထိကန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အာသန္န…ပေ… ပစ္စတ္ထိကန္တိ စာ’’တိ။ ဝီထိပဋိပန္နာယ ဘာဝနာယ ဥပရူပရိဝိသေသာဝဟဘာဝတော၊ ပဏီတဘာဝသိဒ္ဓိတော စ ပဌမာရုပ္ပတော ဒုတိယာရုပ္ပံ သန္တတရသဘာဝန္တိ အာဟ ‘‘ဒုတိယာရုပ္ပ…ပေ… ပနာ’’တိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘သုပဏီတတရာ ဟောန္တိ၊ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ ဣဓာ’’တိ ¶ (အဘိဓ။ ၁၀၄၀)။ ဝိညာဏမိစ္စေဝံ မနသာ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝိညာဏံ ဝိညာဏံ ဣစ္စေဝံ မနသာ ကာတဗ္ဗံ၊ ကေဝလံ အနန္တံ အနန္တန္တိ န မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အနန္တန္တိ…ပေ… မနသာ နိဓာ’’တိ။ အနန္တံ ဝိညာဏံ အနန္တံ ဝိညာဏန္တိ ပန မနသိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
၁၀၀၂-၆။ တသ္မိံ ¶ ပန နိမိတ္တသ္မိန္တိ တသ္မိံ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏသင်္ခါတေ ဝိညာဏနိမိတ္တေ။ ဝိစာရေန္တဿ မာနသန္တိ ဘာဝနာစိတ္တံ ပဝတ္တေန္တဿ။ အာကာသဖုဋဝိညာဏေတိ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသံ ဖရိတွာ ပဝတ္တေ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏေ အာရမ္မဏဘူတေ။ အပ္ပေတီတိ အပ္ပနာဝသေန ပဝတ္တတိ။ သဘာဝဓမ္မေပိ အာရမ္မဏသမတိက္ကမဘာဝနာဝိသေသဘာဝတော ဣဒံ အပ္ပနာပတ္တံ ဟောတိ စတုတ္ထာရုပ္ပံ ဝိယ။ အပ္ပနာ…ပေ… နယောဝါတိ ဒုတိယာရုပ္ပဇ္ဈာနေ ပုရိမဘာဂေ တီဏိ၊ စတ္တာရိ ဝါ ဇဝနာနိ ကာမာဝစရာနိ ဥပေက္ခာဝေဒနာသမ္ပယုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ စတုတ္ထံ၊ ပဉ္စမံ ဝါ အာရုပ္ပမာနသန္တိအာဒိနာ အပ္ပနာနယော ပဌမာရုပ္ပဇ္ဈာနေ ဝုတ္တနယောဝ။ ဖရိတွာ ပဝတ္တဝိညာဏန္တိ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ ဝိညာဏဉ္စန္တိ ဝုစ္စတီတိ ရုဠှီသဒ္ဒဝသေန ဝုတ္တဘာဝမေဝ ပကာသေတုံ ‘‘ဝိညာဏာ…ပေ… သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ အနန္တဿ အာကာသဿ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အနန္တတာယ ‘‘ဝိညာဏဉ္စ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။ ပုန မနသိကာရဝသေန ဝါ အနန္တတာယ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘မနက္ကာရဝသေနာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယာရုပ္ပံ ဘာဝေန္တော ဟိ ပဌမာရုပ္ပံ အနန္တတော အနဝသေသတော မနသိ ကရောန္တော အနန္တန္တိ မနသိ ကရောတိ။
၁၀၁၀။ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏာဘာဝေါတိ ကသိဏံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ အာကာသော ဝိယ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ပဟာယ တဿ အဘာဝေါ မနသိ ကာတဗ္ဗော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဒုတိယာရုပ္ပဝိညာဏာဘာဝံ အမနသိကတွာ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏာဘာဝေါ မနသိ ကာတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – တယိဒံ အာရမ္မဏာတိက္ကမနဝသေန ပတ္တဗ္ဗံ၊ န ပန အင်္ဂါတိက္ကမနဝသေန။ တထာ စ သတိ အာရမ္မဏေယေဝ သာတိသယံ ဒေါသဒဿနေန တံ သမတိက္ကမိတဗ္ဗံ၊ အာရမ္မဏဉ္စ ဒုတိယာရုပ္ပဿ ပဌမာရုပ္ပမေဝ၊ တသ္မာ ကသိဏေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ တံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ တဗ္ဗိဝိတ္တာကာသဿ ဝိယ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ တံ ပဟာယ ¶ တဒဘာဝဿေဝ မနသိကရဏံ ယုတ္တန္တိ။ အဘယဂိရိဝါသိနော ပန ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတနာဘာဝေါယေဝ မနသိ ကာတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေ ပန ဣမေသံ အာရမ္မဏာတိက္ကမနဝသေန ပတ္တဗ္ဗဘာဝံ အသလ္လက္ခေတွာ ကထေန္တိ။ ယဒိ သလ္လက္ခေန္တိ၊ အညတ္ထ ဒေါသံ ဒိသွာ အညဿ သမတိက္ကမေ အတိပ္ပသင်္ဂဒေါသတော န မုစ္စန္တိ။
အထာပိ ¶ ဝဒေယျုံ – ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သတော သမာပဇ္ဇတိ၊ သတော သမာပဇ္ဇိတွာ သတော ဝုဋ္ဌာတိ၊ သတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ တညေဝ ဝိညာဏံ ဘာဝေတီ’တိ ဝစနတော ဝိညာဏဉ္စာယတနာဘာဝေါယေဝ မနသိ ကာတဗ္ဗော’’တိ၊ တယိဒံ ပါဠိအတ္ထံ ဝိရုဇ္ဈိတွာ ဂဟဏဝသေန စိန္တိတံ။ န ဟေတ္ထ တညေဝ ဝိညာဏန္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ အဓိပ္ပေတံ။ ယဒိ ဟိ တံ အဓိပ္ပေတံ သိယာ၊ ဝိညာဏဉ္စာယတနန္တိ တဿ ပဓာနဘာဝေန နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ တညေဝါတိ ဝစနေနေဝ ပရိယတ္တံ၊ ကိံ ဝိညာဏန္တိ ဝစနေန။ အထ သရူပနိဒ္ဒေသတ္ထံ ဝိညာဏဝစနံ၊ ဧဝံ သတိ တညေဝ ဝိညာဏဉ္စာယတနန္တိ ဝုတ္တံ သိယာ၊ တသ္မာ ဝိညာဏန္တိ ဝစနေန ယံ အာရဗ္ဘ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ပဝတ္တံ၊ တဿေဝ အာကာသာနဉ္စာယတနဿ ဂဟဏံ၊ န ဣတရဿာတိ သုဋ္ဌု ဝုတ္တံ။
၁၀၁၁-၂။ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏာဘာဝေါမနသိကာတဗ္ဗောတိ ဝတွာ မနသိကာရဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အကတွာ မနသာတိ မနသာ အာရမ္မဏံ အကတွာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ တံ အစိန္တေတွာ။ ‘‘အာကာသံ အာကာသ’’န္တိ မနသိ ကရောန္တဿ ကသိဏဝိဝိတ္တာကာသံ ဝိယ ‘‘နတ္ထိ နတ္ထီ’’တိ၊ ‘‘သုညံ သုည’’န္တိ ဝါ မနသိ ကရောန္တဿ ဝိညာဏဝိဝိတ္တံ အဘာဝမတ္တမေဝ ဥပဋ္ဌာတီတိ အာဟ ‘‘နတ္ထီ’’တိအာဒိ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော၊ တေန ဒွီသု ပကာရေသု ဧကေနပိ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ အဝုတ္တဝိကပ္ပနတ္ထော ဝါ ဝါ-သဒ္ဒေါ၊ တေန ‘‘ဝိဝိတ္တံ ဝိဝိတ္တ’’န္တိ ¶ ဣမဿပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနိယမော ပနေတ္ထ တိဏ္ဏမ္ပိ ဝိသုံ ဝိသုံ ပရိယာယဘာဝတောဝ သိဒ္ဓါ။ ပရိယာယသဒ္ဒါ ဟိ ဝိသုံ ဝိသုံယေဝ အတ္ထံ သာဓေန္တာ ပရိယာယာတိ လောကေ နိရုဠှာ။ ယထာဟု –
‘‘ပရိယာယေနေဝ တေ ယသ္မာ၊ ဝဒန္တတ္ထံ န သံဟတာ၊
ပရိယာယတ္ထံ တတော သဗ္ဗံ၊ ပရိယာယေသု ဝဝတ္ထိတ’’န္တိ။
၁၀၁၃-၆။ တသ္မိံ နိမိတ္တေတိ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏဿ အဘာဝသင်္ခါတေ ဈာနုပ္ပတ္တိကာရဏဘူတေ နိမိတ္တေ။ သတိ သန္တိဋ္ဌတီတိ အဘာဝနိမိတ္တာရမ္မဏာ သတိ သမ္မာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ သတိသီသေန စေတ္ထ ဥပစာရဇ္ဈာနာနုဂုဏာနံ သဒ္ဓါပဉ္စမာနံ ဣန္ဒြိယာနံ သကိစ္စယောဂံ ဒဿေတိ။ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ပန ‘‘ဘိယျောပိ သမာဓိယတိ မာနသ’’န္တိ ဣမိနာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာ…ပေ… အဘာဝကေတိ ဧဝံ ပဝတ္တဝိညာဏဿ နတ္ထိဘာဝသင်္ခါတေ ဝိနာသာဘာဝကေ န ပုရေ အဘာဝါဒိကေ။ အပ္ပနာနယော ပနေတ္ထ ပထဝီကသိဏေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အပ္ပနာယ နယော’’တိအာဒိ။
၁၀၁၇-၉။ ဧဝံ ¶ ယံ တတ္ထ အဝသိဋ္ဌံ၊ တံ အတိဒိသိတွာ ဣဒါနိ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘အာကာသဂတဝိညာဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိကမ္မမနက္ကာရေ တသ္မိံ အန္တရဟိတေတိ ‘‘နတ္ထိ နတ္ထီ’’တိ ပဝတ္တပရိကမ္မမနသိကာရေ အမနသိကရဏေန အသ္မိံ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏေ အန္တရဟိတေ၊ န ပန ခဏဘင်္ဂဝသေန၊ ဈာနပရိဟာနိဝသေန ဝါ အန္တရဟိတေ။ ခဏဘင်္ဂဝသေန ဟိ အန္တရဓာနံ ခဏေ ခဏေ ဥပလဗ္ဘတိ။ ပရိဟာနိဝသေန စ အန္တရဓာနေ ပုန တံ အနုပ္ပာဒေတွာ ဥတ္တရိ ဉာဏာဓိဂမောယေဝ နတ္ထီတိ။ တဿာပဂမမတ္တံဝ ပဿန္တော ဝသတီတိ တဿ ပဌမာရုပ္ပဿ အဘာဝမတ္တံ ပဿန္တော သော ယောဂါဝစရော ဝိဟရတိ။ ယထာ ကထံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘သန္နိပါတ’’န္တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ နာမ ကောစိ ပုရိသော မဏ္ဍလမာဠာဒီသု ¶ ကတ္ထစိ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန သန္နိပတိတံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဒိသွာ ကတ္ထစိ ဂန္တွာ သန္နိပါတကိစ္စာဝသာနေ ဥဋ္ဌာယ ပက္ကန္တေသု ဘိက္ခူသု ပုန တံ ဌာနံ ဂန္တွာ ဩလောကေန္တော သုညမေဝ ပဿတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။ တတြိဒံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ – ယထာ သော ပုရိသော သန္နိပတိတံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဒိသွာ ဂတော၊ တတော သဗ္ဗေသု ဘိက္ခူသု အပဂတေသု တံ ဌာနံ တေဟိ သုညမေဝ ပဿတိ၊ န ပန တေသံ ကုတောစိ အပဂတကာရဏံ၊ ဧဝမယံ ယောဂါဝစရော ပုဗ္ဗေ ဝိညာဏဉ္စာယတနဇ္ဈာနစက္ခုနာ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ ဒိသွာ နတ္ထီတိ မနသိကာရေန တသ္မိံ အပဂတေ တတိယာရုပ္ပစက္ခုနာ တဿ နတ္ထိဘာဝမေဝ ပဿတိ၊ န တဿ အပဂတကာရဏံ ဝီမံသတိ ဈာနဿ တာဒိသာဘောဂါဘာဝတောတိ။
၁၀၂၀-၄။ စတုတ္ထာ…ပေ… န စ သန္တန္တိ ယထာ နေဝသညာနာသညာယတနစိတ္တံ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တိယာ သဝိသေသံ သန္တံ၊ ဧဝမယံ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိ န စ သန္တာ တဒဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ စ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော။ တေန ‘‘သညာ ရောဂေါ၊ သညာ ဂဏ္ဍော၊ သညာ သလ္လံ၊ ဧတံ သန္တံ၊ ဧတံ ပဏီတံ၊ ယဒိဒံ နေဝသညာနာသညာယတန’’န္တိ ဣမဿပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စတုတ္ထံ သန္တတောတိ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝေနေဝ သဝိသေသံ သန္တတာယ၊ အသန္တဘာဝကရရောဂါဒိသရိက္ခကသညာဝိရဟတော စ သန္တတော ဒိသွာ။ ‘‘သန္တံ သန္တမိဒံ စိတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ ဘာဝနာကာရံ ဒဿေတိ။ ဝိဘင်္ဂေပိ ဟိ တံယေဝ အာကိဉ္စညာယတနံ သန္တတော မနသိ ကရောတီတိ အယမေဝ ဘာဝနာကာရော ဂဟိတော။ အပရေ ပန ‘‘ပါဠိယံ ဣမဿ ဘာဝနာကာရော န ဂဟိတော’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏံ ဝဒန္တိ၊ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာဒိတော ဂဟေတဗ္ဗံ။
၁၀၂၇။ တတိယာရုပ္ပသင်္ခါတက္ခန္ဓေသု စ စတူသုပိ အာရမ္မဏဘူတေသူတိ အဓိပ္ပာယော။
၁၀၂၉-၃၁။ အဘာဝမတ္တမ္ပီတိ ¶ ¶ သုညတမတ္တမ္ပိ ဧဝံ သုခုမမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ သန္တာရမ္မဏတာယာတိ သန္တံ အာရမ္မဏံ ဧတဿာတိ သန္တာရမ္မဏာ၊ တဗ္ဘာဝေါ သန္တာရမ္မဏတာ၊ တာယ၊ န ဈာနသန္တတာယ။ န ဟိ တတိယာရုပ္ပသမာပတ္တိ စတုတ္ထာရုပ္ပတော သန္တတရာ။ စောဒကော ယံ သန္တတော မနသိ ကရောတိ၊ န တတ္ထ အာဒီနဝဒဿနံ ဘဝေယျ။ အသတိ စ အာဒီနဝဒဿနေ န သမတိက္ကမော ဧဝ သိယာတိ ‘‘သန္တတော စေ မနက္ကာရော ကထဉ္စ သမတိက္ကမော’’တိ အာဟ။ ဣတရော ‘‘အနာပဇ္ဇိတုကာမတ္တာ’’တိအာဒိနာ ပရိဟာရမာဟ။ တေန အာဒီနဝဒဿနမ္ပိ အတ္ထေဝါတိ ဒဿေတိ။ ယသ္မိဉှိ ဈာနေ အဘိရတိ၊ တတ္ထ အာဝဇ္ဇနသမာပဇ္ဇနာဒိပဋိပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ။ သာ ပနဿ တတိယာရုပ္ပေ သဗ္ဗသောဝ နတ္ထိ၊ ကေဝလံ သုညဘာဝတော အာရမ္မဏကရဏမတ္တမေဝ။ တထာ ဟေသ ကိဉ္စာပိ တံ သန္တတော မနသိ ကရောတိ၊ အထ ခွဿ ‘‘အဟမေတံ အာဝဇ္ဇိဿာမိ၊ သမာပဇ္ဇိဿာမီ’’တိ အာဘောဂေါ သမန္နာဟာရော န ဟောတိ။ ကသ္မာ? အာကိဉ္စညာယတနတော နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာ ပဏီတတရတာယ။ ယထာ ဟိ ရာဇာ မဟတာ ရာဇာနုဘာဝေန နဂရဝီထိယံ စရန္တော ဒန္တကာရာဒယော ကမ္မကာရေ ဆေကေ အနေကာနိ ဒန္တဝိကတိအာဒီနိ သိပ္ပာနိ ကရောန္တေ ဒိသွာ ‘‘အဟော ဝတ ရေ ဆေကာ အာစရိယာ၊ ဤဒိသာနိ သိပ္ပာနိ ကရိဿန္တီ’’တိ ဧဝံ တေသံ ဆေကတာယ တုဿတိ၊ န စဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘အဟော ဝတာဟမ္ပိ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ဧဝရူပေါ သိပ္ပိကော ဘဝေယျ’’န္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ရဇ္ဇသိရိယာ မဟာနိသံသတာယ၊ သော တေသံ ဇီဝိတံ တိဏာယပိ အမညမာနော တေ သမတိက္ကမိတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၁၀၃၂။ သုခုမံ ပရန္တိ ဥက္ကံသတော သုခုမံ၊ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရတော ပဋ္ဌာယ ဟိ တစ္ဆေန္တိယာ ဝိယ ပဝတ္တမာနာယ ဘာဝနာယ ¶ အနုက္ကမေန သင်္ခါရာ တတ္ထ အန္တိမကောဋ္ဌာသတံ ပါပိတာတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဘာဝနာ အတ္တနော ကိစ္စံ သာဓေတိ၊ နနု စေသာ တဒဝတ္ထံ ပါပိတာ အာရမ္မဏံ န သမ္မာ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ? နယိဒမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘာဝနာဗလေန သုခုမဘာဝံ ပါပိတာပိ စေသာ အတ္တနော ကိစ္စေ ဒုဗ္ဗလတ္တံ န ပါပိတာ၊ အထ ခေါ ဝိပ္ဖာရိကတာဘာဝံ ဂမိတာ၊ တေန တထာ သုခုမာပိ အတ္တနော ကိစ္စေ န ဒုဗ္ဗလာ ဧဝါတိ န တတ္ထ တဿာ အသာမတ္ထိယံ ဟောတိ။
၁၀၃၃-၄။ ယာယ သညာယာတိ ယာဒိသာယ သညာယ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိဟေတုဘူတာယ။ သော နေဝသညာနာသညာယတနသမင်္ဂီ ပုဂ္ဂလော။ နေဝသညီ စ နာသညီ ဟောတိ နေဝသညာနာသညာသမင်္ဂီ ဟောတိ။ န ကေဝလံ တု သညာဝ ဧဒိသီ သုခုမာ နေဝသညာနာသညာ ဟောတိ၊ အထ ခေါ ပန ဝေဒနာဒယောပိ သုခုမာ၊ ဝေဒနာပိ နေဝဝေဒနာနာဝေဒနာ၊ စိတ္တမ္ပိ နေဝစိတ္တံနာစိတ္တံ၊ ဖဿောပိ နေဝဖဿောနာဖဿော ¶ ။ ဧသ နယော သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု။ သညာသီသေန ပန ‘‘နေဝသညာနာသညာယတန’’န္တိ ဝုတ္တံ ‘‘နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၂၊ ၃၄၁၊ ၃၅၇၊ ၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၇။၄၄၊ ၉။၂၄) ဝိယ။ နနု စေတ္ထ ယဒိ သညာ အတ္ထိ၊ ကထံ နေဝသညာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယဒိ နတ္ထိ၊ ကထံ နာသညာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ ဣမမတ္ထံ ဥပမာဟိ သာဓေတုံ ‘‘ပတ္တမက္ခနတေလေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပတ္တမက္ခဏတေလေနာတိ အန္တောဝုတ္ထတာယ ယာဂုယာ သဒ္ဓိံ အကပ္ပိယဋ္ဌေန တေလံ အတ္ထီတိ၊ နာဠိပူရာဒီနံ ဝသေန နတ္ထီတိ စ ဝတ္တဗ္ဗေန ပတ္တေ မက္ခိတတေလေန။ မဂ္ဂသ္မိံ ဥဒကေန စာတိ ဥပါဟနတေမနမတ္တဋ္ဌေန ဥဒကံ အတ္ထီတိ၊ နဟာနဝသေန နတ္ထီတိ စ ဝတ္တဗ္ဗေန မဂ္ဂသ္မိံ ဥဒကေန။
၁၀၃၅-၇။ အယံ အတ္ထောတိ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ ဥပါဒါယ သဘာဝတော အတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗဿေဝ ဓမ္မဿ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ ဥပါဒါယ ¶ နတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗတာသင်္ခါတော အယမတ္ထော။ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ ဟိ နေဝသညတာ၊ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝေန နာသညတာ စ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဋုသညာယ ကိစ္စဿာ’’တိအာဒိ။ အာရမ္မဏသဉ္ဇာနနဉ္စေဝ ဝိပဿနာယ ဝိသယဘာဝံ ဥပဂန္တွာ နိဗ္ဗိဒါဇနနဉ္စ ပဋုသညာကိစ္စံ ကထမယံ သညာဝ သမာနာ သညာကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတီတိ အာဟ ‘‘ယထာ ဒဟနကိစ္စ’’န္တိအာဒိ။ နှာတုကာမဿ ဥဏှသီတဘာဝံ အကတွာ သုခဇနနတာယ သုခေါဒကံ၊ တသ္မိံ။ တေဇောဓာတု ယထာ ဒဟနကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝမေသာ အတိသန္တာရမ္မဏေ ပဝတ္တတ္တာ အာရမ္မဏသဉ္ဇာနနံ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ ပရမသုခုမတ္တံ ဂတာဝ။ တေနေဝ ဟေသာ အကတာဘိနိဝေသဿ ဝိပဿနာဉာဏေန သုခဂ္ဂယှာ န ဟောတီတိ သေသသမာပတ္တီသု သညာ ဝိယ ဝိပဿနာယ ဝိသယဘာဝံ ဥပဂန္တွာ နိဗ္ဗိဒါဇနနမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ အညေသု ဟိ ခန္ဓေသု အကတဝိပဿနာဘိနိဝေသော ဘိက္ခု နေဝသညာနာသညာယတနက္ခန္ဓေ သမ္မသိတွာ နိဗ္ဗိဒံ ပတ္တုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ၊ အပိ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော။ ပကတိဝိပဿကော ပန သာရိပုတ္တသဒိသော ဘိက္ခု ခန္ဓာဒိမုခေန ဝိပဿနံ အဘိနိဝိသိတွာ ဒွါရာရမ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွါရပ္ပဝတ္တဓမ္မာနံ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ဌိတော သက္ကုဏေယျ တဗ္ဗိသယံ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ ဥပ္ပာဒေတုံ၊ သောပိ ကလာပသမ္မသနဝသေနေဝ၊ နော အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာဝသေန။ န ဟိ သာရိပုတ္တသဒိသော ဘိက္ခု စတုတ္ထာရုပ္ပပရိယာပန္နေသု ဖဿာဒိဓမ္မေသု ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ သရူပတော ဂဟေတွာ အနိစ္စာဒိဝသေန သမ္မသိတုံ သက္ကောတိ။ ကေဝလံ ပန အဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇ ဧကတော ဂဟေတွာ ကလာပတော သမူဟတောယေဝ သမ္မသိတုံ သမတ္ထော ဟောတိ၊ ဧဝံ သုခုမတ္တေနေသာ ဝိဇ္ဇတိ။
၁၀၃၈-၄၀။ ရူပန္တိ ¶ ကသိဏရူပသင်္ခါတံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ။ အာကာသန္တိ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသံ။ ဝိညာဏန္တိ အာကာသေ ပဝတ္တဝိညာဏံ ¶ ။ တဒဘာဝကန္တိ တဿ အာကာသေ ပဝတ္တဝိညာဏဿ အဘာဝကံ။ ကမတောတိ ပဌမာရုပ္ပံ သမတိက္ကမိတွာ ဟောတီတိအာဒိနာ အနုက္ကမတော။ အတ္တနာ ဝုတ္တမတ္ထံ အဋ္ဌကထာဝစနံ အာဟရိတွာ သာဓေန္တော ‘‘အာဟ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဓာတိ ဣမာသု စတူသု အရူပသမာပတ္တီသု။ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ သမာပတ္တိယော ဟိ ပုရိမာပုရိမာဟိ သမာပတ္တီဟိ သုပဏီတတရာ သုဋ္ဌု ပဏီတတရာ၊ သုန္ဒရပဏီတတရာတိ ဝါ အတ္ထော။ ပါသာဒတလသာဋိကာတိ စတုဘူမကပါသာဒဿ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမတော ဥပရူပရိ သဝိသေသာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ၊ စတ္တာရော ပါသာဒတလာ စ ထူလသဏှသဏှတရသဏှတမသုတ္တေဟိ ဝိဟိတာ အာယာမဝိတ္ထာရတော သမပ္ပမာဏာ သာဋိကာ စ။
၁၀၄၂။ ရူပါရူပဘဝံ အဘိဘုယျ နိဗ္ဗာနံ ယာတိ၊ အထ ဝါ နီဝရဏေ အဘိဘုယျ ရူပါရူပဘဝံ ယာတီတိ အတ္ထော။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
အရူပါဝစရသမာဓိဘာဝနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၆။ သောဠသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
အဘိညာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၀၄၃-၇။ ပရန္တိ ဝိသိဋ္ဌံ ကတွာ၊ ဝိသေသတောတိ အတ္ထော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနမတ္တေပီတိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနမတ္တေပိ၊ နာဝဿံ အရူပဇ္ဈာနေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ အရူပါဝစရဇ္ဈာနံ အပ္ပဋိလဒ္ဓါပိ ဟိ ကတာဓိကာရော ဘိက္ခု အဘိညာ သမ္ပာဒေတုံ သမတ္ထော ဟောတိ။ ဧတ္ထ စတုတ္ထဇ္ဈာနဂ္ဂဟဏေနေဝ ဟေဋ္ဌာ တီဏိ ဈာနာနိ ဂဟိတာနိ။ တေသု ဟိ အစိဏ္ဏဝသီ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတုမ္ပိ န သက္ကောတိ။ အဘိညာသု အနုယောဂံ ¶ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝတွာ တတ္ထ ပယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိညာ ¶ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိဋ္ဌင်္ဂတာတိ အဓိဂတာနိသံသတာယ စေဝ ဘာဝနာသုခတာယ စ နိဋ္ဌံ နိပ္ဖတ္တိံ ဂတာ။ သမာဓိဘာဝနာယ ဟိ လောကိယာဘိညာ ဥဒယဖလဘာဝေန ပါကဋာ။ သော အဘိညာယ စ သမာဓိနာ စ သမန္နာဂတော သုခေနေဝ ပညာဘာဝနံ သမ္ပာဒေဿတိ။
၁၀၄၈-၉။ ဒိဗ္ဗာနီတိအာဒိ လောကိယာဘိညာနံ သရူပတော ဥဒ္ဒိသနံ။ ဒိဗ္ဗာနိ စက္ခုသောတာနီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ၊ ဒိဗ္ဗသောတဉာဏဉ္စာတိ ဒဿေတိ။ ဣဒ္ဓီတိ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ။ ဣမာ ပန အဘိညာယော ပတ္တုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ယောဂိနာ ယသ္မာ ဩဒါတကသိဏပရိယန္တေသု အဋ္ဌသု ကသိဏေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနံ၊ တဗ္ဗသေန စ အရူပသမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝါ န ဝါ ကသိဏာနုလောမတာဒီဟိ စုဒ္ဒသဟိ အာကာရေဟိ စိတ္တံ ဒမေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဧဝံ အဒမေတွာ ပုဗ္ဗေ အဘာဝိတဘာဝနော အာဒိကမ္မိကော ယောဂါဝစရော ပဉ္စ အဘိညာယော နိပ္ဖာဒေဿတီတိ တသ္မာ တံ စိတ္တပရိဒမနံ အဝဿံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ကသိဏာနုလောမတာဒီဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကသိဏာနုလောမတာဒီဟီတိ ကသိဏာနုလောမတာ ကသိဏပဋိလောမတာ ကသိဏာနုလောမပဋိလောမတာ ဈာနာနုလောမတာ ဈာနပဋိလောမတာ ဈာနာနုလောမပဋိလောမတာ ဈာနုက္ကန္တိကတာ ကသိဏုက္ကန္တိကတာ ဈာနကသိဏုက္ကန္တိကတာ အင်္ဂသင်္ကန္တိကတာ အာရမ္မဏသင်္ကန္တိကတာ အင်္ဂါရမ္မဏသင်္ကန္တိကတာ အင်္ဂဝဝတ္ထာပနတာ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာပနတာတိ ဣမေဟိ စုဒ္ဒသဟိ အာကာရေဟိ။
တတ္ထ အဋ္ဌသု ကသိဏေသု ပဋိပါဋိယာ သတက္ခတ္တုံ သဟဿက္ခတ္တုမ္ပိ သမာပဇ္ဇနံ၊ တထေဝ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ၊ ပဋိပါဋိဥပ္ပဋိပါဋိဝသေန စ သမာပဇ္ဇနန္တိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ အာကာရာနံ ဝသေန ကသိဏာနုလောမတာဒယော ဝုတ္တာ။ ပဌမဇ္ဈာနတော ¶ ပဋ္ဌာယ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနံ၊ အယံ ဈာနာနုလောမတာ နာမ။ တေသံ ပဋိလောမတော ဈာနပဋိလောမတာ နာမ။ အနုလောမပဋိလောမတော ဈာနအနုလောမပဋိလောမတာ နာမ။
ပထဝီကသိဏေ ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ တတိယံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တတော တဒေဝ ဥဂ္ဃာဋေတွာ အာကာသာနဉ္စာယတနံ၊ တတော အာကိဉ္စညာယတနန္တိ ဧဝံ ကသိဏံ အနောက္ကမိတွာ ဈာနဿေဝ ဧကန္တရိကဘာဝေန ဥက္ကမနံ ဈာနုက္ကန္တိကတာ နာမ။ ဧဝံ အာပေါကသိဏာဒိမူလိကာပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ပထဝီကသိဏေ ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ပုန တဒေဝ တေဇောကသိဏေ၊ တတော နီလကသိဏေ၊ တတော လောဟိတကသိဏေတိ ဈာနံ အနုက္ကမိတွာ ကသိဏဿေဝ ဧကန္တရိကဘာဝေန ဥက္ကမနံ ကသိဏုက္ကန္တိကတာ နာမ။ ပထဝီကသိဏေ ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ၊ တေဇောကသိဏေ တတိယံ ¶ ၊ နီလကသိဏံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ အာကာသာနဉ္စာယတနံ၊ လောဟိတကသိဏတော အာကိဉ္စညာယတနန္တိ ဣမိနာ နယေန ဈာနဿ စေဝ ကသိဏဿ စ ဥက္ကမနံ ဈာနကသိဏုက္ကန္တိကတာ နာမ။
ပထဝီကသိဏေ ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ ဣတရေသမ္ပိ သမာပဇ္ဇနံ အင်္ဂသင်္ကန္တိကတာ နာမ။ သဗ္ဗကသိဏေသု ဧကေကဿေဝ သမာပဇ္ဇနံ အာရမ္မဏသင်္ကန္တိကတာ နာမ။ ပထဝီကသိဏေ ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ၊ အာပေါကသိဏေ ဒုတိယံ၊ တေဇောကသိဏေ တတိယံ၊ ဝါယောကသိဏေ စတုတ္ထံ၊ နီလကသိဏံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ အာကာသာနဉ္စာယတနံ၊ ပီတကသိဏတော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ၊ လောဟိတကသိဏတော အာကိဉ္စညာယတနံ၊ ဩဒါတကသိဏတော နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဧဝံ အင်္ဂါနံ၊ အာရမ္မဏာနဉ္စ သမတိက္ကမနံ အင်္ဂါရမ္မဏသင်္ကန္တိကတာ နာမ။
ပဌမဇ္ဈာနံ နာမ ပဉ္စင်္ဂိကန္တိ ဝဝတ္ထပေတွာ ဒုတိယံ စတုရင်္ဂိကံ၊ တတိယံ တိဝင်္ဂိကံ၊ စတုတ္ထံ ဒုဝင်္ဂိကံ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနံ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ¶ ဧဝံ ဈာနင်္ဂမတ္တဿေဝ ဝဝတ္ထာပနံ အင်္ဂဝဝတ္ထာပနံ နာမ။ တထာ ‘‘ဣဒံ ပထဝီကသိဏံ၊ ဣဒံ အာပေါကသိဏ’’န္တိအာဒိနာ အာရမ္မဏမတ္တဿေဝ ဝဝတ္ထာပနံ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာပနံ နာမ။ အင်္ဂါရမ္မဏဝဝတ္ထာပနမ္ပိ ဧကေ ဣစ္ဆန္တီတိ။ အဋ္ဌကထာသု ပန အနာဂတတ္တာ အဒ္ဓါ တံ ဘာဝနာသုခံ န ဟောတိ။ ဣမေဟိ ပန စုဒ္ဒသဟိ အာကာရေဟိ စိတ္တပရိဒမနံ ကာတုံ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘီနံ သတေသု၊ သဟဿေသု ဝါ ဧကောဝ သက္ကောတိ။
၁၀၅၀-၁။ ဒန္တေတိ စုဒ္ဒသဟိ အာကာရေဟိ ဒန္တေ။ သမာဟိတေတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိနာ သမာဟိတေ။ သုဒ္ဓေတိ နီဝရဏဒူရီဘာဝေန၊ ပစ္စနီကသမနေပိ အဗျာဝဋာယ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ သမ္ပာဒိတသတိပါရိသုဒ္ဓိယာ သဗ္ဘာဝေန ဝါ သုပရိသုဒ္ဓေ။ ပရိယောဒါတေတိ သုဓန္တသုဝဏ္ဏဿ နိဃံသနေန ဝိယ ပရိသုဒ္ဓတ္တာယေဝ ပရိယောဒါတေ၊ ပဘဿရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝိရဟဝသေန ပရိယောဒါတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနင်္ဂဏေတိ ‘‘မာဒိသဿ သမာဓိသမ္ပန္နဿ ဤဒိသေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ဈာနပဋိလာဘပစ္စယာနံ ‘‘အဟော ဝတ မမေဝ သတ္ထာ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မံ ဒေသေယျာ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာနံ ပါပကာနံ ဣစ္ဆာဝစရာနံ အဘာဝေန အနင်္ဂဏေ။ အနုပက္ကိလေသေတိ ဥပဂန္တွာ ကိလိဿနဋ္ဌေန ဥပက္ကိလေသသင်္ခါတာနံ ရာဂါဒီနံ၊ ‘‘အဘိဇ္ဈာ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော၊ ဗျာပါဒေါ၊ ကောဓော’’တိအာဒိနာ အာဂတာနံ စိတ္တုပက္ကိလေသာနံ ဝါ ဝိဂတတ္တာ ဝိဂတုပက္ကိလေသေ။ မုဒုဘူတေတိ ပဂုဏဘာဝါပါဒနေန ¶ သုဘာဝိတတ္တာ မုဒုဘူတေ၊ ဝသိဘာဝပ္ပတ္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝသိဘာဝပ္ပတ္တဉှိ စိတ္တံ သုပရိမဒ္ဒိတံ ဝိယ စမ္မံ သုပရိကမ္မကတာ ဝိယ စ လာခါ မုဒူတိ ဝုစ္စတိ။ ကမ္မနီယေတိ မုဒုတ္တာယေဝ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝူပဂမနေန ကမ္မက္ခမေ၊ ဝိကုဗ္ဗနာဒိဣဒ္ဓိကမ္မယောဂျေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုဒုဇာတဉှိ စိတ္တံ ကမ္မက္ခမံ ဟောတိ၊ သုဓန္တမိဝ သုဝဏ္ဏံ၊ ဥဘယမ္ပိ ¶ စေတံ သုဘာဝိတတ္တာယေဝ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ ဘာဝိတံ ဗဟုလီကတံ မုဒုဉ္စ ဟောတိ ကမ္မနိယဉ္စ၊ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၇)။ ဌိတေတိ ဧတေသု ပရိသုဒ္ဓဘာဝါဒီသု နိစ္စလံ အဝဋ္ဌိတေ၊ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ဝါ ပဏီတဘာဝံ သမ္မသိတွာ ဌိတေ။ အစလေတိ ဌိတတ္တာယေဝ အကမ္ပေ၊ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုဒုကမ္မညဘာဝေဟိ ဝါ အတ္တနော ဝသေ ဌိတတ္တာ ဌိတေ၊ သဒ္ဓါဒီဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ အဿဒ္ဓိယာဒီဟိ အကမ္ပနတော အစလေ။
အဋ္ဌင်္ဂသမ္ပန္နေတိ ဌိတိအစလတာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ အဂ္ဂဟဏေန သမာဟိတေတိ ဝိသုံ ဧကင်္ဂံ ကတွာ။ တာသံ ပန ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟဏေ သုဝိသုဒ္ဓတာဒီနံ သမာဟိတစိတ္တဿ အင်္ဂဘူတတ္တာ သမာဟိတေတိ ဣမံ အင်္ဂဘာဝေန အဂ္ဂဟေတွာ သုဝိသုဒ္ဓတာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမ္ပန္နတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒ္ဓိဝိဓာယာတိ ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသတ္ထာယ၊ ဣဒ္ဓိပ္ပဘေဒါယ ဝါ။ အတ္ထတော ပန ဣဒ္ဓိဝိဓာ နာမ ဧကဿ ဗဟုဘာဝါဒိအနေကဝိဓာနပစ္စယဘူတံ အဘိညာဉာဏံ။ အဘိနီဟရတီတိ အဘိညာဓိဂမတ္ထာယ ပရိကမ္မစိတ္တံ ကသိဏာရမ္မဏတော အပနေတွာ အဘိညာဘိမုခံ ပေသေတိ။ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနန္တိ ဧတ္ထ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ၊ နိပ္ဖဇ္ဇတိ ပဋိလဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဉှိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ၊ ပဋိလဗ္ဘတိ စ၊ တံ ဣဇ္ဈတီတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ –
‘‘ကာမံ ကာမယမာနဿ၊ တဿ စေတံ သမိဇ္ဈတီ’’တိအာဒိ၊ (သု။ နိ။ ၇၇၂၊ မဟာနိ။ ၁၊ နေတ္တိ။ ၅၊၄၄)၊
ဣဒ္ဓိယေဝ ဝိကုဗ္ဗနံ ပကတိဝဏ္ဏဝိဇဟနကိရိယန္တိ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ၊ ဣဒံ ဣဒ္ဓီသု ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိယာ ပဓာနဘာဝတော ဝုတ္တံ၊ ဣဒ္ဓိ စ ဝိကုဗ္ဗနဉ္စာတိ ဝါ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ။ ဝိသုံ ဂဟဏမ္ပိ ဝုတ္တကာရဏေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၁၀၅၂-၄။ ယထာ ပန တံ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗံ၊ တံ ဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိညာပါဒကဇ္ဈာန’’န္တိအာဒိ ¶ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အနုပုဗ္ဗေန စတ္တာရိ ¶ ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇိတွာ စတုတ္ထဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယာ’’တိ ကေစိ၊ တံ အယုတ္တံ။ ယဒိစ္ဆကံ သမာပဇ္ဇနတ္ထဉှိ စိတ္တပရိဒမနံ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ စ အဘိညာပါဒကံ၊ န ဣတရာနိ။ သတံ…ပေ… မာနသန္တိ သစေ သတံ ဣစ္ဆတိ၊ ‘‘သတံ ဟောမိ၊ သတံ ဟောမီ’’တိ၊ သစေ သဟဿံ ဣစ္ဆတိ၊ ‘‘သဟဿံ ဟောမိ၊ သဟဿံ ဟောမီ’’တိ ဧဝံ ပရိကမ္မမာနသံ ကတွာ။ ‘‘ပရိကမ္မမာနသ’’န္တိ စ ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘သတံ ဟောမီ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တိတကာမာဝစရစိတ္တံ၊ ပါဒကဇ္ဈာနဉ္စ။ အဘိ…ပေ… ပုနာတိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနံ ပရိကမ္မစိတ္တဿ သမာဓာနတ္ထံ၊ ပုန သမာပဇ္ဇနံ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တဿ ဗလဂ္ဂါဟတ္ထံ။ အဓိဋ္ဌာတီတိ သတံ အာဝဇ္ဇေတွာ တတော ပရံ ပဝတ္တာနံ တိဏ္ဏံ၊ စတုန္နံ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တာနံ အနန္တရာ ဥပ္ပန္နေန သန္နိဋ္ဌာပနဝသေန အဓိဋ္ဌာနန္တိ လဒ္ဓနာမေန အဘိညာဉာဏေန သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ၊ သတံ နိပ္ဖာဒေတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အဓိဋ္ဌာန’’န္တိ ဟိ သဗ္ဗတ္ထ အဘိညာဉာဏံ ဝုစ္စတိ။
၁၀၅၅-၇။ နိမိတ္တာရမ္မဏန္တိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာရမ္မဏံ။ ပရိကမ္မမနာနေတ္ထ သတာရမ္မဏိကာနီတိ ဧတ္ထ ဧတေသု ပရိကမ္မာဓိဋ္ဌာနေသု ပရိကမ္မမာနသာနိ ‘‘သတံ ဟောမီ’’တိ ပဝတ္တာနိ ကာမာဝစရမာနသာနိ သတာရမ္မဏိကာနိ ဧကေကဿ စိတ္တဿ ဝသေန သတာရမ္မဏိကာနိ ဟောန္တိ ပစ္စေကံ ‘‘သတံ ဟောမီ’’တိ ပဝတ္တနတော။ သဟဿာရမ္မဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တဒါဓိဋ္ဌာနစိတ္တမ္ပီတိ တဿ သတာဒိကဿ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တမ္ပိ။ သတာရမ္မဏိကတာ စ ပန နေသံ ဝဏ္ဏဝသေန၊ နော သတ္တပညတ္တိဝသေန။ ရူပဉှိ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ ကတွာ ဒဿေတဗ္ဗံ၊ န ပညတ္တိ။ ဧတ္ထ စ ယဒိ နီလဝဏ္ဏမေဝ သတံ အဘိနိပ္ဖာဒေတိ၊ ဝဏ္ဏဿ တံတံသန္တာနဝသေန နာနတ္တေပိ နီလဝသေန ဧကတ္တာ ဧကမေကံ ပရိကမ္မစိတ္တံ သဗ္ဗံ နီလဇာတံ အာလမ္ဗတိ။
ယဒိ ပန နာနာဝဏ္ဏနာနာကိရိယပရိကမ္မစိတ္တာနမ္ပိ ဗဟုဘာဝေါ ဟောတိ၊ ဧကမေကံ ဧကေကဝဏ္ဏံ၊ ဧကေကဝဏ္ဏေသု စ နာနာကိရိယံ ¶ အာရမ္မဏံ ကရောတိ။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တံ ပန ဝဏ္ဏသာမညံ ဂဟေတွာပိ ပရိကမ္မာရမ္မဏံ နာနာဝဏ္ဏဝန္တံ အဘိနိပ္ဖာဒေတိ အစိန္တေယျာနုဘာဝတ္တာ ဣဒ္ဓိဝိသယဿ။ အပ္ပနာစိတ္တံ ဝိယာတိ ဝိယ-ဂ္ဂဟဏံ အဘိညာစိတ္တဿ၊ ဈာနစိတ္တဿ စ ပဌမုပ္ပတ္တိယံ သဒိသဘာဝတော ဝုတ္တံ၊ န တဿ အပ္ပနာဘာဝတော။ တေနေဝ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဂ္ဂဟဏေန ဝိသေသိတန္တိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကန္တိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဝန္တံ၊ တေန သမ္ပယုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ၊ ဣမဿ စ ကော ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ပရိကမ္မဝိသေသောဝါ’’တိ။ န ဟေတ္ထ ပရိကမ္မဝိသေသံ ¶ ဝိနာ အညော ဝိသေသော အတ္ထိ။ အပ္ပနာယ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဝတ္တာနိပိ တီဏိ စတ္တာရိ ဇဝနာနိ ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန၊ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ဝါ ပရိကမ္မောပစာရာနုလောမာနိ သဗ္ဗပစ္ဆိမံ ဂေါတြဘုနာမကန္တိအာဒိ သေသံ သမာနမေဝ။ တေနာဟ ‘‘သေသံ ပုဗ္ဗသမံ ဣဓာ’’တိ။ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဝဏ္ဏနာ။
၁၀၅၈။ ဒိဗ္ဗသောတန္တိ ဒေဝတာနံ ပိတ္တသေမှာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓေဟိ ဒူရေပိ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏသမတ္ထေဟိ ဒိဗ္ဗသောတပသာဒေဟိ သမာနတ္တာ၊ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန ပဋိလဒ္ဓတ္တာ၊ အတ္တနာ စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာ ဒိဗ္ဗံ၊ သဝနဋ္ဌေန သောတကိစ္စကရဏတော၊ တံသဒိသတာယ စ သောတံ။ ဣဒန္တိ ယံ ဥဒ္ဒေသေ ‘‘ဒိဗ္ဗာနိ စက္ခုသောတာနီ’’တိ (အဘိဓ။ ၁၀၄၈) ဒိဗ္ဗသောတံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တံ ဣဒန္တိ အတ္ထော။
၁၀၅၉-၆၄။ ပဌမံ ဩဠာရိကသဒ္ဒံ အာဝဇ္ဇေတွာ ပစ္ဆာ သုခုမသဒ္ဒဿ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗတော အာဟ ‘‘မဟန္တော သုခုမောပိ စာ’’တိ။ ပရိစယကရဏတ္ထဉှိ ပဌမံ အရညေ သီဟာဒီနံ သဒ္ဒေ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေ ဩဠာရိကတော ပဋ္ဌာယ ယထာနုက္ကမေန သုခုမသဒ္ဒါ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗာ၊ တထာ ပုရတ္ထိမာဒီသု ဒိသာသု ဩဠာရိကာနမ္ပိ သုခုမာနမ္ပိ သဒ္ဒါနံ သဒ္ဒနိမိတ္တံ မနသိ ¶ ကာတဗ္ဗံ။ တဿ တေ သဒ္ဒါ ပကတိစိတ္တဿပိ ပါကဋာ ဟောန္တိ၊ ပရိကမ္မစိတ္တဿ ပန အတိဝိယ ပါကဋာ။ တဿာတိ တဿ ယောဂိနော။ သဒ္ဒဿ နိမိတ္တန္တိ ဩဠာရိကဿ၊ သုခုမဿ ဝါ သဒ္ဒဿ ယထာဝုတ္တံ ဥပါဒါယုပါဒါယ လဗ္ဘမာနဩဠာရိကသုခုမာကာရံ။ မနသိ ကုဗ္ဗတောတိ ‘‘ဣမိဿာ ဒိသာယ အယံ သဒ္ဒေါ ဩဠာရိကော၊ သုခုမော ဝါ’’တိ ဧဝံ ပရိကမ္မစိတ္တေန မနသိ ကရောန္တဿ။ သဒ္ဒေသူတိ ယေ ပရိကမ္မစိတ္တဿ ဝိသယဘူတာ ဩဠာရိကာ၊ သုခုမာ ဝါ သဒ္ဒါ၊ တေသု။ အညတရန္တိ ယတ္ထ ပရိကမ္မကရဏဝသေန အဘိဏှံ မနသိကာရော ပဝတ္တော၊ တံ ဧကံ သဒ္ဒံ။ ယဒိ အဘိညာစိတ္တမ္ပိ ပရိကမ္မေန ဂဟိတမေဝ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ ကော ပန တဿ၊ ဣမဿ ဝါ ဝိသေသောတိ? ဝုစ္စတေ – ပရိကမ္မစိတ္တံ အသုတဿ ဂဟဏတော သဒ္ဒမတ္တံ ဂဏှာတိ၊ အဘိညာစိတ္တံ ပန အသုတမ္ပိ ဂဏှန္တံ သဝနာကာရေန ဂဟဏတော အတ္ထာဝဗောဓဿ ပစ္စယဘာဝေနေဝ ဂဏှာတီတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ သုတကောဝိဒါတိ ပရိယတ္တိယံ ဆေကာ။
၁၀၆၅-၆။ ထာမဇာတန္တိ ဇာတထာမံ၊ ဒဠှဘာဝပ္ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ ပါဒကဇ္ဈာနာရမ္မဏံ ကိတ္တကန္တိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထန္တရဂတ’’န္တိအာဒိ။ ပါဒကဇ္ဈာနဿ ဟိ အာရမ္မဏဘူတံ ¶ ကသိဏနိမိတ္တံ ‘‘ဧတ္တကံ ဌာနံ ဖရတူ’’တိ မနသိ ကရိတွာ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇန္တဿ ကသိဏနိမိတ္တံ တတ္တကံ ဌာနံ ဖရိတွာ တိဋ္ဌတိ။ သော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ပုန ပါဒကဇ္ဈာနံ အသမာပဇ္ဇိတွာပိ အနေကပ္ပဘေဒေပိ သဒ္ဒေ အာဝဇ္ဇတိ သုဘာဝိတဘာဝနတ္တာ။ တတ္ထ အညတရံ သဒ္ဒံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာဝဇ္ဇနာနန္တရံ စတ္တာရိ၊ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တေသု ပစ္ဆိမံ ဣဒ္ဓိစိတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ယတ္တကံ သဒ္ဒံ ဣစ္ဆတိ၊ တတ္တကံ တတ္ထ ဂတံ အာဝဇ္ဇိတွာ အဘိညာဉာဏေန ဇာနာတိ။ ယေန ပန ဧဝံ ကသိဏနိမိတ္တံ အဝဍ္ဎိတံ၊ တေန ပုနပိ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝ။ သော ဟိ တံ ဌာနဂတသဒ္ဒံ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာဝ တတော ¶ ဝုဋ္ဌာယ အဘိညာစိတ္တေန သုဏာတိ။ တတော ဧဝ ဟိ ‘‘ပါဒကာရမ္မဏေန…ပေ… သုဏာတီတိ သာသင်္ကံ ဝဒတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာ။ ၂။၄၀၀) ဝုတ္တံ။ ဣဒ္ဓိဝိဓလာဘီ ပန သေသာဘိညလာဘိနော ဝိယ ဝိဇ္ဇမာနသဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏမတ္တမေဝ အကတွာ အာဂန္တုကရူပနိမ္မာပနတော သဗ္ဗထာပိ ဒွိက္ခတ္တုံ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာဝ တံ နိပ္ဖာဒေတိ။ ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလ-ဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ သုခုမသဒ္ဒါပေက္ခာယ ကတံ။
၁၀၆၈။ သုဏန္တောတိ ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ သဝနေန ဝသိကတာဘိညော ဟုတွာ ယထာဝဇ္ဇိတေ သုဏန္တော။ ပါဋိယေက္ကမ္ပီတိ ဧကဇ္ဈံ ပဝတ္တမာနေပိ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဧကကောလာဟလံ ကတွာ ဥဋ္ဌိတေ သင်္ခဘေရီပဏဝါဒိသဒ္ဒေ ပစ္စေကံ ဝတ္ထုဘေဒေန ဝဝတ္ထာပေတုကာမတာယ သတိ ‘‘အယံ သင်္ခသဒ္ဒေါ၊ အယံ ဘေရီသဒ္ဒေါ၊ အယံ ပဏဝသဒ္ဒေါ’’တိအာဒိနာ ပစ္စေကံယေဝ ဝဝတ္ထာပေတုံ သက္ကောတိယေဝါတိ။ ဒိဗ္ဗသောတဉာဏဝဏ္ဏနာ။
၁၀၆၉-၇၃။ စေတောပရိယမာနသန္တိ ပရိယာတီတိ ပရိယံ၊ သရာဂါဒိဝသေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ယေသဉှိ ဓာတူနံ ဂတိ အတ္ထော၊ ဗုဒ္ဓိပိ တေသံ အတ္ထော ဟောတီတိ။ စေတသော ပရိယံ စေတောပရိယံ၊ မနသိ ဘဝန္တိ မာနသံ၊ ဉာဏံ၊ စေတောပရိယဉ္စ တံ မာနသဉ္စာတိ စေတောပရိယမာနသံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဝသေနေဝါတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဥပနိဿယေနေဝ။ တဉှိ ဧတဿ ဥပ္ပာဒနေ ပရိကမ္မံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဣဒံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ။ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတာဒီဟိ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခူ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရေန ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေန ဒိသွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဟဒယန္တိ န ဟဒယဝတ္ထု၊ အထ ခေါ ဟဒယမံသပေသိ။ ယံ ဗဟိ ကမလမကုဠသဏ္ဌာနံ အန္တော ကောသာတကီဖလသဒိသန္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ နိဿာယ ဣဒါနိ ¶ ဝုစ္စမာနံ လောဟိတံ တိဋ္ဌတိ။ ဟဒယဝတ္ထု ပန ဣမံ လောဟိတံ နိဿာယ ပဝတ္တတိ။ လောဟိတံ ဒိသွာတိ လောဟိတဿ ဝဏ္ဏံ ဒိသွာ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုနောပိ ဟိ ဝဏ္ဏမေဝ ဒိဿတိ။ တေနေဝ ¶ ဟိ တံ စက္ခုသဒိသတ္တာ ‘‘စက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရဿာတိ အညဿ။ ယထာ ဟိ ယော ပရော န ဟောတိ၊ သော အတ္တာ၊ ဧဝံ ယော အတ္တာ န ဟောတိ၊ သော ပရော။ ကထံ ပန ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ လောဟိတဿ ဝဏ္ဏဒဿနေန ပရစိတ္တံ ဝိညေယျန္တိ အာဟ ‘‘သောမနဿယုတေ’’တိအာဒိ။ လောဟိတန္တိ ရတ္တံ နိဂြောဓဖလသမာနဝဏ္ဏံ။ ကာဠကန္တိ ဇမ္ဗုသဒိသဝဏ္ဏံ။ တိလတေလူပမန္တိ အနေန ပသန္နဘာဝမာဟ။
ကထံ ပန စိတ္တေ သောမနဿ သဟဂတာဒိမှိ သတိ ကမ္မဇဿ လောဟိတဿ ဝိဝိဓဝဏ္ဏဘာဝါပတ္တီတိ? ကိဉ္စာပိ ဟဒယဝတ္ထုသန္နိဿိတဘူတာနိ ကမ္မဇာနေဝ၊ တံ ပန လောဟိတံ ကမ္မဇမေဝါတိ နတ္ထိ စတုသန္တတိရူပဿပိ တတ္ထ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဣဒံ ရူပံ သောမနဿိန္ဒြိယသမုဋ္ဌာနံ၊ ဣဒံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယသမုဋ္ဌာနံ၊ ဣဒံ ဥပေက္ခိန္ဒြိယသမုဋ္ဌာနန္တိ ပရဿ ဟဒယလောဟိတဝဏ္ဏံ ပဿိတွာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၀၁) ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ ယံ တတ္ထ အစိတ္တဇံ၊ တဿ ယထာဝုတ္တဝဏ္ဏဘေဒေန န ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? ဘဝိတဗ္ဗံ သေသသန္တတိရူပါနံ တဒနုဝတ္တနတော။ ယထာ ဟိ ဂမနာဒီသု စိတ္တဇရူပါနိ ဥတုဇကမ္မဇာဟာရဇရူပေဟိ အနုဝတ္တီယန္တိ၊ အညထာ ကာယဿ ဒေသန္တရပ္ပတ္တိယေဝ န သိယာတိ၊ ဧဝမိဓာပိ စိတ္တဇရူပံ သေသသန္တတိရူပေဟိ အနုဝတ္တီယတိ၊ ပသာဒကောဓဝေလာသု စ စက္ခုဿ ဝဏ္ဏဘေဒါပတ္တိယေဝ တဿတ္ထဿ နိဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တသ္မာ သောမနဿာဒိယုတ္တစိတ္တာနုရူပံ ဥပ္ပန္နစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဝသေန သေသတိသမုဋ္ဌာနရူပါနမ္ပိ နာနာဝဏ္ဏတာ ဟောတိယေဝါတိ သုဋ္ဌု ဝုတ္တံ ‘‘လောဟိတံ လောဟိတံ သိယာ’’တိအာဒိ။ ဒိသွာ ဟဒယလောဟိတန္တိ ပဌမံ တာဝ အနုမာနဉာဏေန ¶ လောဟိတံ ဒိသွာ။ ကာတဗ္ဗံ ထာမတံ ဂတန္တိ ဥပ္ပာဒေတွာ ထာမဘာဝံ ဂတံ ကာတဗ္ဗံ။
စေတောပရိယဉာဏဉှိ ဥပ္ပာဒေတုကာမေန ယောဂိနာ ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘိနာ ဧဝ သတာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ အဘိနီဟာရက္ခမံ ကတွာ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ပရဿ ဟဒယမံသပေသိံ နိဿာယ ဝတ္တမာနဿ လောဟိတဿ ဝဏ္ဏဒဿနေန ဣဒါနိ ဣမဿ စိတ္တံ ‘‘သောမနဿသဟဂတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒေါမနဿသဟဂတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဥပေက္ခာသဟဂတ’’န္တိ ဝါ နယဂ္ဂါဟဝသေန ဝဝတ္ထာပေတွာ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဣမဿ စိတ္တံ ဇာနာမီ’’တိ ပရိကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ကာလသတမ္ပိ ကာလသဟဿမ္ပိ ပုနပ္ပုနံ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တထေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ တဿေဝံ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဟဒယလောဟိတဝဏ္ဏဒဿနာဒိဝိဓိနာ ပဋိပဇ္ဇန္တဿ ‘‘ဣဒါနိ စေတောပရိယဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ယံ တဒါ ပဝတ္တတီတိ ဝဝတ္ထာပိတံ စိတ္တံ၊ တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ တီဏိ စတ္တာရိ ဝါ ဇဝနာနိ ကာမာဝစရာနိ ဇဝန္တိ။ စတုတ္ထံ၊ ပဉ္စမံ ဝါ အဘိညာစိတ္တံ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ ¶ ။ တတ္ထ ယံ တေန အပ္ပနာစိတ္တေန သမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ၊ ဣဒံ စေတောပရိယဉာဏံ။ တဉှိ ယတ္ထ အနေန ပရိကမ္မံ ကတံ၊ တံ ပရဿ စိတ္တံ ပစ္စက္ခတော ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ၊ ရူပံ ဝိယ စ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ၊ သဒ္ဒံ ဝိယ စ ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ။ တတော ပရံ ပန ကာမာဝစရစိတ္တေဟိ သရာဂါဒိဝဝတ္ထာပနံ ဟောတိ နီလာဒိဝဝတ္ထာပနံ ဝိယ။
၁၀၇၄-၅။ ဧဝမဓိဂတဿ ပန စေတောပရိယဉာဏဿ ထာမဂမနဝိဓာနမ္ပိ အဓိဂမဝိဓာနသဒိသမေဝ၊ တဒေဝေတ္ထ အာစရိယေန ဒဿိတံ။ ဧဝံ ထာမဂတေတိအာဒိ ထာမဂမနာနိသံသဒဿနံ။ သဗ္ဗမေဝါတိ ဣဒံ ‘‘ကာမာဝစရစိတ္တံ၊ ရူပါရူပေသု ¶ မာနသ’’န္တိ ဥဘယပဒေနပိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ စတုပဏ္ဏာသဝိဓံ ကာမာဝစရစိတ္တံ၊ ပဉ္စဒသရူပါဝစရစိတ္တံ၊ ဒွါဒသအရူပါဝစရစိတ္တန္တိ သဗ္ဗမေဝ၊ ပစ္စေကံ သရာဂါဒိပ္ပဘေဒကံ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ပုထုဇ္ဇနဿ ဝသေနာယံ အဘိညာကထာတိ လောကုတ္တရစိတ္တံ ဣဓ အနုဒ္ဓဋံ။ တမ္ပိ ဟိ ဥပရိမော၊ သဒိသော ဝါ အရိယော ဟေဋ္ဌိမဿ၊ သဒိသဿ စ စိတ္တံ ဇာနာတိ၊ ဟေဋ္ဌိမော ပန ဥပရိမဿ စိတ္တံ န ဇာနာတိ။ ယထာ စေတံ၊ ဧဝံ အရူပါဝစရဇ္ဈာနေ အကတာဘိနိဝေသော ပုထုဇ္ဇနော၊ သေခေါပိ ဝါ အရူပါဝစရစိတ္တံ န ဇာနာတိ။ အဋ္ဌသမာပတ္တိကဿ ပန ဝသေန ဣဓာရူပါဝစရစိတ္တဿာပိ ဇာနနံ ဝုတ္တံ။ အရဟာ ပန အာရုပ္ပေ အကတာဘိနိဝေသောပိ တပ္ပဋိစ္ဆာဒကအဝိဇ္ဇာယ ဝိဟတတ္တာ တမ္ပိ ဇာနာတိယေဝ။ စေတောပရိယဉာဏဝဏ္ဏနာ။
၁၀၇၆-၇။ ပုဗ္ဗေ အတီတဇာတီသု နိဝါသာ နိဝုတ္ထာ အတ္တနော သန္တာနေ ပဝတ္တာ၊ သပရဝိညာဏေဟိ ဂေါစရာသေဝနာယ အာသေဝိတာ စ ခန္ဓာ ပုဗ္ဗေနိဝါသာ။ ပရဝိညာဏဝိညာတာပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ နိဝသိံသု ဧတ္ထာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာတိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေ ပန ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏာဒီသု ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဝိသယာ၊ ပုဗ္ဗေ နိဝါသေသု သရူပဝိဘာဝကံ ဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ။ တေန။ တဒနုဿတီတိ တေသံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနံ အနုဿတိ။ ဟေဋ္ဌာ တီသု ဈာနေသု ယထာရဟံ ပီတိသုခေဟိ ကာယစိတ္တာနံ သမ္ပီဏနာယ စတ္တာရိ ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ အာဟ ‘‘ဈာနာနိ ပနာ’’တိအာဒိ။ အညထာ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာယေဝါတိ ဝုတ္တံ သိယာ။ ယာယ နိသဇ္ဇာယ နိသိန္နဿ အနုဿရဏာရမ္ဘော၊ သာ ဣဓ သဗ္ဗပစ္ဆိမာ နိသဇ္ဇာ။
၁၀၇၈-၈၀။ တတော ပဘုတိ…ပေ… က္ကမာတိ တသ္မိံ ဘဝေ ပုရိမဘဝါဒီသု ကတံ သဗ္ဗမ္ပိ သင်္ဂဟေတွာ သဗ္ဗမာဝဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိအာဒိနာ ဝိသုံ ဝိသုံ ရတ္တိန္ဒိဝါဒိဝသေန ဒဿေတိ။ ဒိဝသေ ¶ ရတ္တိယံ ကတန္တိ သဗ္ဗပစ္ဆိမနိသဇ္ဇာတော ပဋ္ဌာယ အာသနပညာပနံ သေနာသနပ္ပဝေသနန္တိ ပဋိလောမေန ¶ သကလံ ရတ္တိန္ဒိဝံ ကတကိစ္စံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကတမာဝဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ယံ ဧတ္ထန္တရေ ကတကိစ္စံ၊ သဗ္ဗံ တံ ပဋိလောမက္ကမေနေဝ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္တကံ ပန ပကတိစိတ္တဿပိ ပါကဋံ၊ ပရိကမ္မစိတ္တဿ ပန အတိပါကဋမေဝ။ သစေ ပနေတ္ထ ကိဉ္စိ န ပါကဋံ ဟောတိ၊ ပုန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ဧတ္တကေန ဒီပေ ဇလိတေ ဝိယ ပါကဋံ ဟောတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနဉှိ သတ္ထကဿ ဝိယ နိသာနသိလာ သတိပညာနံ နိသိတဘာဝါဝဟံ၊ တသ္မာ တာ တံသမာပဇ္ဇနေန ပရမနေပက္ကပ္ပတ္တာ ဟောန္တိ။ ပုရိမသ္မိံ ဘဝေတိ ဣမမှာ ဘဝါ အနန္တရေ ပုရိမသ္မိံ ဘဝေ။
၁၀၈၁။ နိဗ္ဗတ္တံ နာမရူပဉ္စာတိ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ နိဗ္ဗတ္တနာမရူပံ။ သာဓုကန္တိ သုဋ္ဌု အပရိဟာပေတွာ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ပဟောတိ ဟိ ဣမိဿာ အဘိညာယ ကတာဓိကာရော ဘိက္ခု ပဌမဝါရေနေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ စုတိက္ခဏေ နာမရူပံ အာရမ္မဏံ ကာတုံ၊ တထာ အသက္ကောန္တေနာပိ ဓုရနိက္ခေပံ အကတွာ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ တတော စ ဝုဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အာဝဇ္ဇန္တေန စ ပန ပဌမံ ရူပံ အာဝဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆာ နာမံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အာစရိယာ။ အပရေ ပန ဝိပရိယာယေန ဝဒန္တိ။
တတ္ထ ပစ္ဆိမနိသဇ္ဇာတော ပဘုတိ ယာဝ ပဋိသန္ဓိတော အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တဉာဏံ အတီတဇာတီသု နိဝုတ္ထဓမ္မာရမ္မဏာဘာဝတော ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ နာမ န ဟောတိ၊ တံ ပန ပရိကမ္မဉာဏမေဝ။ ယဒါ ပနဿ ပဋိသန္ဓိံ အတိက္ကမ္မ စုတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမရူပံ အာရမ္မဏံ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မိံ နိရုဒ္ဓေ ဝုတ္တနယေန အပ္ပနာစိတ္တံ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေန သမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ယဒါ ပနာ’’တိအာဒိ။
ဧတ္ထာဟ – ကိံ ဧကေနေဝ အဘိညာစိတ္တေန စုတိက္ခဏေ ပဝတ္တနာမရူပံ သဗ္ဗမ္ပိ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ ဥဒါဟု အညေန အညေနာတိ။ ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ ဧကေနေဝ၊ ဒူရတော စိတ္တပဋံ ပေက္ခန္တဿ ဝိယ အနိရူပိတရူပေန ဝဝတ္ထာနံ ဟောတိ။ ယဒိ စ အညေန အညေန၊ ဝိသုံ ဝိသုံ ပါဒကဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနာဒိနာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? ဥဘယထာပိ န ဒေါသော။ ဣဒ္ဓိဝိသယဿ ဟိ အစိန္တေယျတ္တာ ဧကေနပိ အဘိညာစိတ္တေန နာမရူပေ ပဿန္တော နိရူပိတရူပေနေဝ ပဿတိ၊ န အနိရူပိတရူပေနေဝ ပဿတိ၊ အညေနပိ ဝါ ပဌမမေဝ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ သမာဟိတစိတ္တေန ¶ ကတပရိကမ္မဿ ပဝတ္တိတတ္တာ ပုန သမာပဇ္ဇနံ ဝိနာ အာဝဇ္ဇိတွာ အာရမ္မဏံ ကရောတိယေဝါတိ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဝဏ္ဏနာ။
၁၀၈၆-၈။ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ၊ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန ပဋိလဘိတဗ္ဗတ္တာ၊ အတ္တနာ စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာ မဟာဇုတိကတာဒီဟိ ဝါ ဒိဗ္ဗံ၊ ရူပဒဿနဋ္ဌေန စက္ခုမိဝါတိ စက္ခု။ ယထာ ဟိ မံသစက္ခု ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ သမဝိသမံ အာစိက္ခန္တံ ဝိယ ပဝတ္တတိ၊ ဣဒံ ပန တတော သာတိသယံ စက္ခုကိစ္စကာရီတိ ဒိဗ္ဗဉ္စ တံ စက္ခု စာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခု၊ တေန ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ။ ကသိဏာရမ္မဏန္တိ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ကသိဏာနံ ဝသေန ကသိဏာရမ္မဏံ။ အဘိနီဟာရက္ခမံ ကတွာတိ စုဒ္ဒသဝိဓေန စိတ္တပရိဒမနေန အဋ္ဌင်္ဂသမ္ပန္နတာကရဏေန အဘိနီဟာရက္ခမံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာဘိမုခံ ပေသနာရဟံ ပေသနယောဂျံ ကတွာ။ ‘‘တေဇော…ပေ… ကသိဏမ္ပိ ဝါ အာသန္နံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ပါဌသေသော။ အာသန္နံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏုပ္ပတ္တိယာ သမီပဘူတံ ကာရဏဘူတံ ကာတဗ္ဗံ၊ တတ္ထ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ပဂုဏတရံ ကတွာ ¶ တံ ဝဍ္ဎေတွာ ဣစ္ဆိတက္ခဏေ ဥပဋ္ဌာနယောဂျံ ကတွာ ဌပေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ရူပဒဿနဝိသယေ။ သေဋ္ဌန္တိ ပရိဒီပိတန္တိ အာလောကကသိဏဿေဝ ပဘာဝိဿဇ္ဇနသဘာဝေန အာလောကကရဏေန ဣတရေဟိ ဝိသိဋ္ဌတ္တာ ဝိသိဋ္ဌန္တိ ပရိဒီပိတံ။
၁၀၈၉-၉၀။ ဥပ္ပာဒေတွာတိ ပဌမဇ္ဈာနနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေန ဥပစာရဇ္ဈာနုပ္ပာဒနေန ဥပ္ပာဒေတွာ။ ဥပစာရဇ္ဈာနုပ္ပတ္တိယာ ဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တုပ္ပတ္တိ။ ယသ္မာ ပါဒကဇ္ဈာနံ ဝိဇ္ဇမာနေယေဝ အာလောကေ အပ္ပနာဝသေန ပဝတ္တိမတ္တံ ဝိနာ အတ္တနော ဗလေန အာလောကံ ဖရိတုံ န သက္ကောတိ၊ နာပိ ယထာပတ္ထဋံ ထာဝရံ ကာတုံ၊ ပရိကမ္မံ ပန တဒုဘယမ္ပိ ကာတုံ သမတ္ထံ၊ တသ္မာ ဥပစာရဘူမိယံယေဝ တံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဥပစာရဘူမိယ’’န္တိအာဒိ။ ဥပစာရဘူမီတိ စေတ္ထ အာလောကဿ ထာဝရကရဏဝသပ္ပဝတ္တံ ပရိကမ္မစိတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပ္ပနန္တိ ဈာနဝသေန အပ္ပနံ။ န ဟိ အကတပရိကမ္မဿ အဘိညာဝသေန အပ္ပနာ သိဇ္ဈတိ။ တေနာဟ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနနိဿိတ’’န္တိ။ ပါဒကဇ္ဈာနနိဿိတန္တိ ပါဒကဇ္ဈာနာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ န ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ ပရိကမ္မနိဿိတံ ပရိကမ္မာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တထာ စ သတိ အာလောကဝဍ္ဎနာဘာဝတော ရူပဒဿနံ န သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။
၁၀၉၁-၃။ အန္တော…ပေ… ဘဝေတိ အန္တောဂတမေဝ ရူပဂတံ ပဿိတဗ္ဗံ ဘဝေ၊ န ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော ¶ ပဿိတဗ္ဗံ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ အာလောကေ ဖရိတေပိ မံသစက္ခုဿ အာပါထံ ဟောတိ။ ပရိကမ္မဿ ဝါရော ဟိ အတိက္ကမတိ တာဝဒေတိ ဣဓ ပရိကမ္မံ နာမ ယထာဝုတ္တကသိဏာရမ္မဏံ ဥပစာရဇ္ဈာနံ၊ တံ ရူပဂတံ ပဿတော န ပဝတ္တတိ၊ ကသိဏာလောကဝသေန စ ရူပဂတဒဿနံ ကသိဏာလောကော စ ပရိကမ္မဝသေနာတိ တဒုဘယမ္ပိ ပရိကမ္မဿ ¶ အပ္ပဝတ္တိယာ န ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အာလောကောပီ’’တိအာဒိ။ တသ္မိံ အန္တရဟိတေ ရူပဂတမ္ပိ န စ ဒိဿတိ၊ ရူပဂတံ ပဿတော ပရိကမ္မဿ ဝါရော အတိက္ကမတိ၊ ပရိကမ္မပသုတဿ ကသိဏာရမ္မဏဉာဏံ ဟောတီတိ ရူပဂတံ ဒိဿတိ၊ ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ။
၁၀၉၄-၉။ ဧဝံ အနုက္ကမေနာတိ ပုနပ္ပုနံ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ အဘိဏှံ အာလောကဖရဏေန။ အာလောကော ထာမဝါတိ အာလောကဂတော စိရဋ္ဌာယီ သိယာ၊ တထာ စ သတိ တတ္ထ သုစိရမ္ပိ ရူပဂတံ ပဿတေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာလောကော ဧတ္ထာ’’တိအာဒိ။ သွာယမတ္ထော တိဏုက္ကူပမာယ ဝိဘာဝေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တိဏုက္ကာယာ’’တိအာဒိ။ ဧကော ကိရ ရတ္တိယံ တိဏုက္ကာယ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ၊ တဿ သာ တိဏုက္ကာ ဝိဇ္ဈာယိ၊ အထဿ သမဝိသမာနိ န ပညာယိံသု၊ သော တံ တိဏုက္ကံ ဘူမိယံ ဃံသိတွာ ပုန ဥဇ္ဇာလေသိ၊ သာ ပဇ္ဇလိတွာ ပုရိမာလောကတော မဟန္တရမာလောကံ အကာသိ၊ ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ ဝိဇ္ဈာတံ ဥဇ္ဇာလယတော ကမေန သူရိယော ဥဋ္ဌာသိ၊ သူရိယေ ဥဋ္ဌိတေ ‘‘ဥက္ကာယ ကမ္မံ နတ္ထီ’’တိ တံ ဆဍ္ဍေတွာ ဒိဝသမ္ပိ အဂမာသိ။ တတ္ထ ဥက္ကာလောကော ဝိယ ပရိကမ္မကာလေ ကသိဏာလောကော၊ ဥက္ကာယ ဝိဇ္ဈာတာယ သမဝိသမာနံ အဒဿနံ ဝိယ ရူပဂတံ ပဿတော ပရိကမ္မဿ ဝါရာတိက္ကမေန အာလောကေ အန္တရဟိတေ ရူပဂတာနံ အဒဿနံ၊ ဥက္ကာယ ဃံသနံ ဝိယ ပုနပ္ပုနံ ပါဒကဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနံ၊ ဥက္ကာယ ပုရိမာလောကတော မဟန္တတရာလောကကရဏံ ဝိယ ပုန ပရိကမ္မံ ကရောတော ဗလဝတရာလောကဖရဏံ၊ သူရိယုဋ္ဌာနံ ဝိယ ထာမဂတာလောကဿ ယထာဝဍ္ဎိတပရိစ္ဆေဒံ ဖရိတွာ အဝဋ္ဌာနံ၊ တိဏုက္ကံ ဆဍ္ဍေတွာ ဒိဝသမ္ပိ ဂမနံ ဝိယ ပဒိတ္တာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ထာမဂတေနာလောကေန ဒိဝသမ္ပိ ရူပဒဿနံ။ ဧတ္တာဝတာ စ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ နာနာဝဇ္ဇနပရိကမ္မဉ္စေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဉ္စ ဒဿိတံ၊ န တဿ ဥပ္ပတ္တိက္ကမောတိ ¶ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပ္ပာဒနက္ကမောပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။ တာနိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါတိ ပေါတ္ထကေသု လိခန္တိ။ ‘‘တီဏိ စတ္တာရိ ဝါ ပနာ’’တိ ပါဌော။
၁၁၀၀။ တတ္ထ အတ္ထသာဓကစိတ္တန္တိ ယဒတ္ထာယေသ ပဋိပန္နော၊ တဿ တဒတ္ထသာဓနတော အတ္ထသာဓကဘူတံ ¶ စိတ္တံ။ တသ္မိဉှိ ဥပ္ပန္နေ မံသစက္ခုဿ အနာပါထယောဂျံ အန္တောကုစ္ဆိဂတံ ဟဒယဝတ္ထုနိဿိတံ ဟေဋ္ဌာပထဝီတလနိဿိတံ တိရောကုဋ္ဋပဗ္ဗတပါကာရဂတံ ပရစက္ကဝါဠဂတန္တိ ဣဒံ ရူပံ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ မံသစက္ခုနာ ဒိဿမာနံ ဝိယ ဟောတိ။ တဒေဝ စေတ္ထ ရူပံ သရူပတော ဝိဘာဝနသမတ္ထံ စက္ခုဝိညာဏံ ဝိယ။ န ပန အာဝဇ္ဇနပရိကမ္မဝသေန ပဝတ္တာနိ ပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တာနိ။ တာနိ ဟိ အာရမ္မဏံ ကရောန္တာနိပိ န ယာထာဝတော တံ ဝိဘာဝေတွာ ပဝတ္တန္တိ အာဝဇ္ဇနသမ္ပဋိစ္ဆနာဒိစိတ္တာနိ ဝိယာတိ။
၁၁၀၁-၂။ နနု စ အနာဂတံသဉာဏံ ယထာကမ္မူပဂဉာဏန္တိ ဒွေ အဘိညာဉာဏာနိ အတ္ထိ၊ ကသ္မာ တာနိ ဣဓ န ဒဿိတာနီတိ အာဟ ‘‘အနာဂတံသဉာဏဿာ’’တိအာဒိ။ ဣဇ္ဈန္တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာတိ ဝိသုံ ပရိကမ္မဿ အဘာဝတော ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏပဋိလာဘေနေဝ တဿ ပရိဝါရာနိ ဟုတွာ ပဋိလဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ။ တတောယေဝ ဟိ တာနိ တဿ ပရိဘဏ္ဍဉာဏာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာ ဟိ သိနေရုဿ ပရိဝါရဋ္ဌာနိယာနိ တံသိဒ္ဓိယာ သိဒ္ဓါနိ မေခလဋ္ဌာနာနိ ပရိဘဏ္ဍာနီတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ ဣမာနိပိ ဒိဗ္ဗစက္ခုသိဒ္ဓိယာ သိဒ္ဓါနိ တဿ ပရိဘဏ္ဍာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ဟောတု တာဝ ဧဝမေတံ၊ စုတူပပါတဉာဏံ ပန ကိံ န ဒဿိတန္တိ အာဟ ‘‘စုတူပပါတဉာဏမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏမေဝ ဟိ စုတိယံ၊ ဥပပတ္တိယဉ္စ ရူပံ ဝိဘာဝေန္တံ စုတူပပါတေ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘စုတူပပါတဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ အဝသေသရူပဝိဘာဝနကာလေ ¶ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ပရမတ္ထတော နာမဒွယေန အာဂတံ ဧကမေဝ ဉာဏံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ စုတူပပါတဉာဏန္တိ ပန ဗျဉ္ဇနတောယေဝ နာနန္တိ။ ကတ္ထစိ မနောမယဉာဏန္တိပိ ဝိသုံ အဘိညာဉာဏံ အာဂတံ၊ တံ အတ္ထတော ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏမေဝ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဝဏ္ဏနာ။
၁၁၀၃။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ အနေန တရေနာတိ အနေန အဘိဓမ္မာဝတာရနာမကေန တရေန။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
အဘိညာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၇။ သတ္တရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
အဘိညာရမ္မဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၁၀၄-၅။ ပဉ္စ ¶ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒီနီတိ –
‘‘ဣဒ္ဓိဝိဓံ ဒိဗ္ဗသောတံ၊ ပရစိတ္တဝိဇာနနာ၊
ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခူတိ ပဉ္စဓာ’’တိ။ –
ဧဝမာဂတာ ပဉ္စ။ သတ္တာဘိညာ ဣမာ ပနာတိ အတီတံသဉာဏဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေ၊ မနောမယဉာဏဿ စ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏေ အန္တောဂဓတ္တာ ဝုတ္တံ။ အတီတံသဉာဏံ နာမ ပရေသံ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ ယာဝ ပဋိသန္ဓိပရိယောသာနံ ပဝတ္တစိတ္တာရမ္မဏံ ဉာဏံ။ မနောမယဉာဏမ္ပိ နာမ မနောမယကာယာဘိနိမ္မာနာဒိဝသပ္ပဝတ္တံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ။
၁၁၀၆။ ဣဒါနိ ဣမေသံ အဘိညာဉာဏာနံ အာရမ္မဏဝိနိစ္ဆယေ အသမ္မောဟတ္ထံ တံ ဒဿေတုမာရဘန္တော အာဟ ‘‘သတ္တန္န’’န္တိအာဒိ ¶ ။ စတ္တာရော အာရမ္မဏတ္တိကာတိ ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တိကော မဂ္ဂါရမ္မဏတ္တိကော အတီတာရမ္မဏတ္တိကော အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတ္တိကောတိ ဣမေ စတ္တာရော အာရမ္မဏတ္တိကာ။ ဧတ္ထာတိ ဣဒံ ပစ္စာမသနံ ကိံ တိကာနံ၊ ဥဒါဟု အာရမ္မဏာနန္တိ၊ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တိကာနံ၊ တဒယုတ္တံ။ န ဟိ တိကေသု အဘိညာဉာဏာနိ ပဝတ္တန္တိ။ အထ အာရမ္မဏာနံ၊ တမ္ပိ အယုတ္တံ။ န ဟိ အညံ ဥဒ္ဒိသိတွာ အညဿ ပစ္စာမသနံ ယုတ္တန္တိ။ ယထာ ဣစ္ဆသိ၊ တထာ ဟောတု။ ဘဝတု တာဝ တိကာနံ၊ နနု ဝုတ္တံ ‘‘တိကေသု အဘိညာဉာဏာနိ နပ္ပဝတ္တန္တီ’’တိ? နာယံ ဝိရောဓော တိကဝေါဟာရေန အာရမ္မဏာနံယေဝ ဂယှမာနတ္တာ။ အထ ဝါ ပန ဟောတု အာရမ္မဏာနံ၊ နနု ဝုတ္တံ ‘‘အညံ ဥဒ္ဒိသိတွာ အညဿ ပစ္စာမသနံ အယုတ္တ’’န္တိ။ အယမ္ပိ န ဒေါသော ယထာဝုတ္တကာရဏေနေဝါတိ။
၁၁၀၇-၁၀။ ပရိတ္တာဒီသု သတ္တသူတိ အသတိပိ ဝတ္ထုဘေဒေ ဘူမိကာလသန္တာနဘေဒဝသေန ဘိန္နေသု ¶ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန သတ္တသု ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏဝိဘာဂေသု။ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿ မဂ္ဂါရမ္မဏတာယ အဘာဝတော ဣဓ မဂ္ဂါရမ္မဏတ္တိကော န လဗ္ဘတိ။ ကာယံ စိတ္တသန္နိဿိတံ ကတွာ အဒိဿမာနေန ကာယေန ဂန္တုကာမောတိ သမ္ဗန္ဓော။ စိတ္တသန္နိဿိတကရဏဉ္စ တံ ဝိယ ကာယဿ အဒိဿမာနသီဃဂတိကတာဝသေန တဂ္ဂတိကတာပါဒနံ။ ယထာ စိတ္တံ န ဒိဿတိ သီဃဂမနဉ္စ၊ ဧဝံ ကာယမ္ပိ အဒိဿမာနံ၊ သီဃဂမနဉ္စ ကတွာ ယထိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဂန္တုကာမောတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ စိတ္တဝသေနာတိ မဟဂ္ဂတစိတ္တဝသေန ပရိဏာမေတီတိ ပါဌသေသော။ တေနာဟ ‘‘တံ မဟဂ္ဂတေ စ စိတ္တသ္မိံ သမာရောပေတီ’’တိ။ ပါဒကဇ္ဈာနဉှိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘အယံ ကာယော ဣဒံ စိတ္တံ ဝိယ အဒိဿမာနော၊ သီဃဂမနော စ ဟောတူ’’တိ ပရိကမ္မံ ကရောတိ၊ ပရိကမ္မံ ပန ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ¶ ဝုဋ္ဌာယ တထေဝ ပရိကမ္မံ ကရောန္တော ကာယံ ဂဟေတွာ မဟဂ္ဂတေ ပါဒကစိတ္တေ သမာရောပေတိ၊ တဂ္ဂတိကံ ကရောတိ ဝိယ၊ အဒိဿမာနံ၊ သီဃဂမနဉ္စ ကရောတိ။ တံ ပန သီဃဂမနတ္ထံ အဘာဝိတိဒ္ဓိပါဒါနံ ဝိယ ဒန္ဓံ အပ္ပဝတ္တိတွာ ကတိပယစိတ္တဝါရေဟေဝ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနပ္ပတ္တိဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ဧကစိတ္တက္ခဏေနေဝ။ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ၊ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၈) ဟိ ဧတ္ထ အည-ဂ္ဂဟဏေနေဝ ရူပဓမ္မာနံ ဂဟိတတ္တာ စိတ္တက္ခဏဝသေန ရူပပ္ပဝတ္တိ န ယုတ္တာ။ ယတ္ထ ယတ္ထ စ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇန္တိ စ၊ န စ ဣဒ္ဓိဗလေန ဓမ္မာနံ ကေနစိ လက္ခဏညထတ္တံ သက္ကာ ကာတုန္တိ။ စိတ္တဝသေန ရူပကာယံ ပါဒကဇ္ဈာနေ သမာရောပေန္တဿ ကာယမေဝ အာရမ္မဏန္တိ အာဟ ‘‘ကာယာရမ္မဏတော’’တိ၊ ကာယေ ဝဏ္ဏာရမ္မဏတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာယသန္နိဿိတံ ကတွာ စိတ္တန္တိ ဧတ္ထ န စိတ္တံ ကာယံ ဝိယ ဒန္ဓံ ဒိဿမာနံ ကရောတိ၊ ကိန္တု ဒန္ဓဒိဿမာနဂတိကရဏမတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၁၁၁၂-၃။ အနာဂတမတီတဉ္စ ကရောတိ ဝိသယံ ယဒါတိ မဟာဓာတုနိဓာနေ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီနံ ဝိယ အနာဂတံ အဓိဋ္ဌဟန္တာနံ အနာဂတံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ ကာယဝသေန စိတ္တပရိဏာမနကာလေ တဒေဝ စိရနိရုဒ္ဓံ ပါဒကဇ္ဈာနံ အာရမ္မဏံ ကရောန္တာနံ အတီတံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ တဒါ အတီတာရမ္မဏံ၊ အနာဂတဂေါစရဉ္စ ဟောတိ၊ ပစ္စုပ္ပန္နော ဂေါစရော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ရူပကာယဿ အာရမ္မဏကရဏတော။ ဟတ္ထိအာဒယော အဘိနိမ္မိနန္တဿာပိ ဟိ ကိဉ္စာပိ ပရိကမ္မံ အနာဂတာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တံ ပန ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏမေဝ။ ဥပစာရာရမ္မဏံ ဝိယ ဟိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ တေန သဟ ပါတုဘူတမေဝ တဿာရမ္မဏံ ဟောတိ။
၁၁၁၄-၅။ ကာယံ ¶ …ပေ… ¶ သိယာတိ အတ္တနော ကာယံ စိတ္တဝသေန ပရိဏာမနကာလေ အဇ္ဈတ္တဿ ကာယဿ အာရမ္မဏကရဏတော၊ အတ္တနော စိတ္တံ ကာယဝသေန ပရိဏာမနကာလေ စိတ္တဿ အာရမ္မဏကရဏတော။ ဝါ-သဒ္ဒေန အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန ဂဟိတေ အတ္တနော ကုမာရဝဏ္ဏာဒိအဘိနိမ္မာနကာလေ ကာယဿ အာရမ္မဏကရဏတော စ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏံ သိယာ။ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပဒဿနေတိ ဗဟိဒ္ဓါ ဟတ္ထိအဿာဒိရူပဒဿနကာလေ။
၁၁၁၆-၈။ ပစ္စုပ္ပန္နေ ပရိတ္တေ စာတိ သရူပဝိဘာဝနမေတံ။ ဒိဗ္ဗသောတဿ ဟိ ပစ္စုပ္ပန္နောဝ သဒ္ဒေါ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ သော စ သဘာဝတော ပရိတ္တောဝ။ ကုစ္ဆိသဒ္ဒဿာတိ ကုစ္ဆိယံ ဝါတသဒ္ဒဿ။ တတ္ထ ပါဏကသဒ္ဒဿ ပန သဝနေ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏမေဝ။ ဝသိတာပတ္တဿ အတ္တနော ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရသဒ္ဒသဝနေပိ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏန္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ပန ဧကာဒသဘဝင်္ဂစိတ္တတော ဥပရိ ဘဝင်္ဂံ ပဝတ္တိတုမဒတွာ ဘဝင်္ဂတော ဝုဋ္ဌာယ အာဝဇ္ဇနသမတ္ထတာဝသေန ဝသိတာပတ္တဿေဝ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘ပရဿ စ သဒ္ဒဿာ’’တိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပရဿ ကုစ္ဆိသဒ္ဒသဝနေယေဝ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ ဟောတိ၊ အထ ခေါ ပရဿ စိတ္တသမုဋ္ဌာနသဒ္ဒသဝနေပီတိ။
၁၁၁၉-၂၂။ ပရိတ္တာဒီသူတိ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏမဂ္ဂအတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏေသု။ ပရိတ္တာနန္တိ ကာမာဝစရစိတ္တာနံ။ မဇ္ဈိမာနန္တိ ပရိတ္တအပ္ပမာဏာနံ မဇ္ဈေ ဘဝတ္တာ မဇ္ဈိမသင်္ခါတာနံ ရူပါရူပါဝစရစိတ္တာနံ။ မဇ္ဈေဘဝတာ စ ဒေသနာဝသေန၊ န သဘာဝဝသေန။ စေတောပရိယဉာဏံ ပရဿ စိတ္တမေဝ ဇာနာတိ၊ အဝသေသက္ခန္ဓတ္တယံ ပန န ဇာနာတီတိ ဣမံ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မဂ္ဂစိတ္တဿ ဇာနနေ’’တိအာဒိ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယသ္မာ စေတောပရိယဉာဏံ စိတ္တမေဝ ဇာနာတိ၊ တသ္မာ တံ မဂ္ဂါရမ္မဏံ န ဟောတိ ¶ ၊ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တစိတ္တဇာနနတော ပန ပရိယာယေန မဂ္ဂါရမ္မဏတာ အဋ္ဌကထာယံ အနုညာတာတိ။ ပဋ္ဌာနေ ပန –
‘‘ကုသလာ ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿ စေတောပရိယဉာဏဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ အနာဂတံသဉာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၄) –
ဝုတ္တတ္တာ ¶ စတ္တာရောပိ ခန္ဓာ စေတောပရိယဉာဏဿ အာရမ္မဏံ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ နိပ္ပရိယာယေနေဝ မဂ္ဂါရမ္မဏတာ လဗ္ဘတီတိ ဣဒမေတ္ထ သင်္ဂဟကာရာနံ သန္နိဋ္ဌာနံ။
၁၁၂၃-၅။ အတီတသတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေ၊ အနာဂတသတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေယေဝ စ ပဝတ္တံ ပရစိတ္တံ စေတောပရိယဉာဏံ ဇာနာတိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ပန ပဋိသန္ဓိပရိယောသာနံ၊ စုတိပရိယောသာနဉ္စ ပဝတ္တံ အတီတံသဉာဏဿ၊ အနာဂတံသဉာဏဿ စ ဂေါစရန္တိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘အတီတေ’’တိအာဒိ။ အတီတဿ၊ အနာဂတဿ စ ပရစိတ္တဿ ဇာနနံ သမ္ဘဝတိ၊ ပစ္စုပ္ပန္နဿ ပန န သမ္ဘဝတီတိ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကထဉ္စ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဣတရော ယတ္ထ သမ္ဘဝတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ပစ္စုပ္ပန္နံ တာဝ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နံ တိဓာ ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ခဏသန္တတိအဒ္ဓတောတိ ခဏပစ္စုပ္ပန္နံ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နန္တိ ဧဝံ ခဏသန္တတိအဒ္ဓါဝသေန တိဓာ ဝုတ္တံ။
၁၁၂၆။ တိက္ခဏသမ္ပတ္တန္တိ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိဘင်္ဂဝသေန ခဏတ္တယပရိယာပန္နံ။ ပစ္စုပ္ပန္နခဏာဒိကန္တိ ခဏ-သဒ္ဒါဒိကံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ခဏပစ္စုပ္ပန္နန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကဒွေသန္တတိဝါရပရိယာပန္နန္တိ ဧတ္ထ အန္ဓကာရေ နိသီဒိတွာ အာလောကဋ္ဌာနံ ဂတဿ န စ တာဝ အာရမ္မဏံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ယာဝ ပန တံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ဧတ္ထန္တရေ ပဝတ္တာ ရူပသန္တတိ၊ အရူပသန္တတိ ဝါ ‘‘ဧကဒွေသန္တတိဝါရာ’’တိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အာလောကဋ္ဌာနေ ဝိစရိတွာ ဩဝရကံ ပဝိဋ္ဌဿာပိ န တာဝ သဟသာ ရူပံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ယာဝ တံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗေဝ တတ္ထ နိသိန္နဿ ဝိယ ဧတ္ထန္တရေ ဧကဒွေသန္တတိဝါရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒူရေ ဌတွာ ပန ရဇကာဒီနံ ဟတ္ထဝိကာရံ၊ ဃဏ္ဋိဘေရီအာဒိအာကောဋနဟတ္ထဝိကာရဉ္စ ဒိသွာ န ပန တာဝ သဒ္ဒံ သုဏာတိ၊ ယာဝ ပန တံ သုဏာတိ၊ ဧတ္ထန္တရေ ဧကဒွေသန္တတိဝါရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၁၆) ဧဝံ တာဝ မဇ္ဈိမဘာဏကတ္ထေရာ ဝဒန္တိ။
သံယုတ္တဘာဏကာ ပန ‘‘ရူပသန္တတိ အရူပသန္တတီတိ ဒွေ သန္တတိယော ဝတွာ ဥဒကံ အက္ကမိတွာ ဂတဿ ယာဝ တီရေ အက္ကန္တဥဒကလေခါ န ဝိပ္ပသီဒတိ၊ အဒ္ဓါနတော အာဂတဿ ယာဝ ကာယေ ဥသုမဘာဝေါ န ဝူပသမ္မတိ၊ အာတပါ အာဂန္တွာ ဂဗ္ဘံ ပဝိဋ္ဌဿ ယာဝ အန္ဓကာရဘာဝေါ န ဝိဂစ္ဆတိ၊ အန္တောဂဗ္ဘေ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကတွာ ဒိဝါ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ ဩလောကေန္တဿ ယာဝ အက္ခီနံ ဖန္ဒနဘာဝေါ န ဝူပသမ္မတိ၊ အယံ ရူပသန္တတိ နာမ။ ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ အရူပသန္တတိ နာမာတိ ဝတွာ တဒုဘယမ္ပိ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ နာမာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၁၆) ဧဝံ ¶ ဧကမေဝ သန္တတိဝါရံ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ မဇ္ဈိမဘာဏကဝါဒေ ဧကစ္စဿ သီဃမ္ပိ ပါကဋံ ဟောတီတိ ဧကဒွေသန္တတိဝါရာတိ ဧက-ဂ္ဂဟဏမ္ပိ ကတံ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရော ပန ‘‘အတိပရိတ္တသဘာဝဥတုအာဒိသမုဋ္ဌာနာ ဝါ ဧကဒွေသန္တတိဝါရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိပိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာ။ ၂။၄၁၆) အာဟ။
၁၁၂၇-၈။ ဧကဗ္ဘဝပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဧကသ္မိံ ဘဝေ ပဋိသန္ဓိစုတိဝသေန ပရိစ္ဆိန္နံ ဧကဘဝပရိယာပန္နံ ဓမ္မဇာတံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယော စာဝုသော မနော၊ ယေ စ ဓမ္မာ၊ ဥဘယမေတံ ပစ္စုပ္ပန္နံ၊ တသ္မိံ စေ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဆန္ဒရာဂပဋိဗဒ္ဓံ ဟောတိ ဝိညာဏ’’န္တိအာဒိ၊ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နဉ္စေတ္ထ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာသု အာဂတံ၊ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ သုတ္တေ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။
၁၁၂၉-၃၀။ ယထာ ¶ စာတိအာဒိ ဧတ္ထ တေသံ ဩပမ္မဒဿနံ။ ဧကပုပ္ဖံ အတ္တနော ဝဏ္ဋေန ဧကဿ ဝဏ္ဋံ ဝိဇ္ဈတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ မဟာဇနဿာပိ…ပေ… ဝိဇ္ဈတီတိ ‘‘အတီတံ စိတ္တံ၊ အနာဂတံ စိတ္တံ၊ ဣမဿ စိတ္တံ၊ အသုကဿ စိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဝိဘာဂံ အကတွာ ပရဿ စိတ္တံ ဇာနာမိစ္စေဝ ရာသိဝသေန မဟာဇနဿ စိတ္တေ အာဝဇ္ဇိတေ ဧကဿ စိတ္တံ ဧကေန စိတ္တေန ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဝါ ဌိတိက္ခဏေ ဝါ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဝါ ဧကန္တေန ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။
၁၁၃၁-၂။ တံ ပန တေသံ ဝစနံ အယုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေနာဝဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝဿသဟဿမ္ပိ ဟိ ဧဝံ အာဝဇ္ဇယတော အာဝဇ္ဇနဇဝနာနံ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဌာနံ နတ္ထိ၊ အဘိညာစိတ္တဉ္စ သစေ ခဏပစ္စုပ္ပန္နံ ဇာနာတိ၊ အာဝဇ္ဇနေန သဟ ဧကာရမ္မဏေ ဝတ္တမာနမေဝ ဇာနာတိ၊ နော အညထာ၊ တသ္မာ တေသံ အာဝဇ္ဇနဇဝနာနံ ဒွိန္နံ သဟ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ အဋ္ဌာနာဘာဝတော တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ဘဝတု တာဝ ကော ဧတ္ထ ဒေါသောတိ စေ အာဟ ‘‘အာဝဇ္ဇနဇဝနာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ မဂ္ဂဖလဝီထိတော အညံ အနိဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ မဂ္ဂဖလဝီထိယဉှိ အာဝဇ္ဇနာဒီနံ သင်္ခါရာရမ္မဏတ္တာ၊ ဂေါတြဘုအာဒီနဉ္စ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတ္တာ နာနာရမ္မဏတာ ဣဋ္ဌာ၊ အညတ္ထ ပန အနိဋ္ဌာ၊ တသ္မာ အနိဋ္ဌေ ဌာနေ ဇဝနာဝဇ္ဇနာနံ နာနာရမ္မဏတာပတ္တိဒေါသော အယုတ္တောတိ တံ တေသံ ဝစနံ အယုတ္တန္တိ ပကာသိတံ အဋ္ဌကထာသူတိ အဓိပ္ပာယော။
၁၁၃၃-၄။ ယဒိ ဧဝံ၊ ကထံ စေတောပရိယဉာဏံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ဧဝံ အယုတ္တန္တိ ပကာသိတံ၊ တသ္မာ။ ဇဝနဝါရတောတိ ဧကဇဝနဝါရဝသေန ¶ ။ ဣဒံ ပန ခဏပစ္စုပ္ပန္နာနန္တရံ လဟုကံ ကတွာ ပစ္စုပ္ပန္နဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ ယံ ပန ဝတ္တမာနဇဝနဝီထိတော အတီတာနာဂတဝသေန ဒွိတိဇဝနဝီထိပရိမာဏကာလေ ပဝတ္တံ ပရစိတ္တံ ¶ ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ‘‘သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ နာမာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၁၆) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဇဝနဝါရတောတိ ဒွိတိဇဝနဝါရဝသေန ဒီပေတဗ္ဗံ၊ န သကလေန ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓုနာတိ အဓိပ္ပာယော။ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယံ။ တတြာယံ ဒီပနာတိအာဒိ ဇဝနဝါရဿ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဘာဝဒီပနမုခေန ဣဒ္ဓိစိတ္တဿ ပဝတ္တိအာကာရဒီပနံ။
၁၁၃၉-၄၁။ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နမ္ပိ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နေနေဝ သင်္ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘အဒ္ဓါဝသာ…ပေ… ပနာ’’တိ။ အာနန္ဒာစရိယော ပနေတ္ထ အဘိဓမ္မမာတိကာယ အာဂတဿ ပစ္စုပ္ပန္နပဒဿ အဒ္ဓါသန္တတိပစ္စုပ္ပန္နပဒတ္ထတာ န ကတ္ထစိ ပါဠိယံ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ စိတ္တသာမညေန စိတ္တံ အာဝဇ္ဇယမာနံ အဘိမုခီဘူတံ ဝိဇ္ဇမာနစိတ္တံ အာဝဇ္ဇေတိ၊ ပရိကမ္မာနိ စ တံ တံ ဝိဇ္ဇမာနစိတ္တံ စိတ္တသာမညေနေဝ အာရမ္မဏံ ကတွာ စိတ္တဇာနနပရိကမ္မာနိ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ။ စေတောပရိယဉာဏံ ပန ဝိဇ္ဇမာနစိတ္တံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ တေန သဟ ဧကက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတ္ထ ယသ္မာ သန္တာနဂ္ဂဟဏတော ဧကတ္တဝသေန အာဝဇ္ဇနာဒီနိ စိတ္တန္တေဝ ပဝတ္တာနိ၊ တဉ္စ စိတ္တမေဝ၊ ယံ စေတောပရိယဉာဏေန ဝိဘာဝိတံ၊ တသ္မာ သမာနာကာရပ္ပဝတ္တိတော န အနိဋ္ဌေ ဌာနေ နာနာရမ္မဏတာ ဟောတီတိ ခဏပစ္စုပ္ပန္နဝသေနေဝ ဣမဿ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတံ ဣစ္ဆတိ။ ဣတရာနီတိ အာဝဇ္ဇနပရိကမ္မစိတ္တာနိ။ စက္ခုဒွါရေ ဝိညာဏန္တိ စက္ခုဝိညာဏံ။
၁၁၄၃-၇။ ပရိတ္တာဒီသု အဋ္ဌသူတိ စေတောပရိယဉာဏဿ ဝုတ္တေသု ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ဟိတွာ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဉ္စ ပက္ခိပိတွာ အဋ္ဌသု ပရိတ္တာဒီသု။ အတီတေ…ပေ… ဖလမ္ပိ ဝါတိ ဧတ္ထ အတ္တနာတိ နိဒဿနမတ္တံ။ ပရေဟိပိ ဘာဝိတမဂ္ဂံ၊ သစ္ဆိကတဖလဉ္စ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန သမနုဿရတိ။ ဝါ-သဒ္ဒေန ဝါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန အတ္တနာ ဘာဝိတံ မဂ္ဂံ၊ ဖလမ္ပိ ဝါ ပရေဟိ ဘာဝိတံ မဂ္ဂံ၊ ဖလမ္ပိ ဝါတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ တထာ ¶ စ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အတ္တနာ၊ ပရေဟိ ဘာဝိတမဂ္ဂံ၊ သစ္ဆိကတဖလဉ္စ အနုဿရဏကာလေ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၁၇)။ ဧဝ-ကာရံ ပန ပဒပူရဏမတ္တမေဝ။ ဖလမ္ပိ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘာဝိတ’’န္တိ န သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဖလံ ဘာဝေတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ အထ ခေါ သစ္ဆိကာတဗ္ဗမေဝါတိ။ သမနုဿရတော မဂ္ဂန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အတ္တနာ၊ ပရေဟိ ဝါ ဘာဝိတ’’န္တိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧကန္တတောတိ နိယမတော။
၁၁၄၈-၅၀။ နနု ¶ စ စေတောပရိယဉာဏယထာကမ္မူပဂဉာဏာနိပိ အတီတာရမ္မဏာနေဝ၊ ကိံ ပန တေသံ၊ ဣမဿ စ အာရမ္မဏေ နာနာကရဏန္တိ အာဟ ‘‘စေတောပရိယဉာဏမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပီတိ အယံ နိပါတသမုဒါယော၊ ဧကော ဝါ နိပါတော ဝိသေသာနဘိဓာနနိမိတ္တေ ဥပဂမနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ခေါတိ ဝိသေသာဘိဓာနသမာရမ္ဘေ။ စိတ္တမေဝါတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ ဝိစာရိတမေဝ။ အတီတေ စေတနာမတ္တန္တိ ဣဒမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒံ သန္ဓာယေဝ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ စေတနာမတ္တမေဝ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ န စိတ္တံ၊ နာပိ ဣတရေ ဓမ္မာ၊ ယတော တံ ယထာကမ္မူပဂန္တိ ဝုစ္စတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ အတီတစေတနာမတ္တမေဝ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ၊ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတပါဠိဝသေန သဗ္ဗေ စတ္တာရောပိ ခန္ဓာ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ အာရမ္မဏန္တိ သင်္ဂဟကာရာနံ သန္နိဋ္ဌာနံ။ နတ္ထိ ကိဉ္စိ အဂေါစရန္တိ ကိဉ္စိ ခန္ဓံ ဝါ ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓံ နာမဂေါတ္တာဒိံ ဝါ အဂေါစရံ နာမ နတ္ထိ။ တဉှိ အတီတက္ခန္ဓခန္ဓပဋိဗဒ္ဓေသု ဓမ္မေသု သဗ္ဗညုတညာဏသမာနဂတိကမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။
၁၁၅၁-၂။ အတ္တက္ခန္ဓာနုဿရဏေတိ အတ္တနော ခန္ဓာနုဿရဏကာလေ။ သရဏေ…ပေ… ဂေါစရန္တိ ‘‘အတီတေ ဝိပဿီ ဘဂဝါ အဟောသိ၊ တဿ မာတာ ဗန္ဓုမတီ၊ ပိတာ ဗန္ဓုမာ’’တိအာဒိနာ နယေန နာမဂေါတ္တာဒိံ၊ ပထဝီနိမိတ္တာဒိဉ္စ အနုဿရဏကာလေ ¶ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ ဟောတိ။ နဝတ္တဗ္ဗဂေါစရန္တိ ဟိ ပရိတ္တာရမ္မဏအတီတာရမ္မဏတ္တိကဝသေန ဝုတ္တံ၊ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတ္တိကဝသေန ပန အာကိဉ္စညာယတနဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏဘူတဓမ္မာရမ္မဏကာလေ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ အဝသေသပညတ္တာရမ္မဏကာလေ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ ဟောတိ။ နာမဂေါတ္တန္တိ စေတ္ထ ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓါ သမ္မုတိသိဒ္ဓါ ဗျဉ္ဇနတ္ထော၊ န ဗျဉ္ဇနံ။ ဗျဉ္ဇနဉှိ သဒ္ဒါယတနသင်္ဂဟိတတ္တာ ပရိတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၄၉)။
၁၁၅၄။ ဒိဗ္ဗသောတသမန္တိ ယသ္မာ ပစ္စုပ္ပန္နံ၊ ပရိတ္တဉ္စ ရူပံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ တသ္မာ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ၊ ပရိတ္တာရမ္မဏဉ္စ ဟောတိ၊ အတ္တနော ကုစ္ဆိဂတရူပဒဿနေ၊ ပရဿ ဟဒယနိဿိတလောဟိတဒဿနာဒီသု စ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏံ၊ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဉ္စ ဟောတိ။
၁၁၅၅-၆။ ပရိတ္တာဒီသု အဋ္ဌသူတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ဝုတ္တေသု အတီတာရမ္မဏံ ဝဇ္ဇေတွာ အနာဂတာရမ္မဏံ ပက္ခိပိတွာ အဋ္ဌသု။ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ…ပေ… ပဇာနတောတိ ဣမိနာ နိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓဇာနနမာဟ ¶ ။ အနာဂတံသဉာဏဿ အနာဂတမဂေါစရံ နတ္ထိ။ တမ္ပိ ဟိ အနာဂတက္ခန္ဓခန္ဓပဋိဗဒ္ဓေသု ဓမ္မေသု သဗ္ဗညုတညာဏသမာနဂတိကမေဝ။
၁၁၆၃။ ဇာနနေ နာမဂေါတ္တဿာတိ ‘‘အနာဂတေ မေတ္တေယျော နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ သုဗြဟ္မာ နာမ ပိတာ ဘဝိဿတိ၊ ဗြဟ္မဝတီ နာမ မာတာ’’တိအာဒိနာ နယေန နာမဂေါတ္တာဒိဇာနနကာလေ။
၁၁၆၄-၅။ ပရိတ္တာဒီသု ပဉ္စသူတိ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအတီတအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန ပဉ္စသု။ ကာမကမ္မဿာတိ ကာမာဝစရကမ္မဿ။
၁၁၆၉။ ဝိဝိဓတ္ထဝဏ္ဏပဒန္တိ ¶ နာနပ္ပကာရအတ္ထပဒေဟိ၊ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမ္ပန္နံ။ မဓုရတ္ထမတိနီဟရန္တိ မဓုရတ္ထံ အတိနီဟရဉ္စာတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
အဘိညာရမ္မဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၈။ အဋ္ဌာရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၁၇၀-၂။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဧဝံ အဘိညာဝသေန အဓိဂတာနိသံသာယ ထိရတရာယ သမာဓိဘာဝနာယ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ ပညာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဟောတိ။ ဧဝဉှိ သာ သဗ္ဗာကာရေန ထိရတရာ သိခပ္ပတ္တာ စ ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿာ ဘာဝနာနယဝိဘာဝနတ္ထမာရဘန္တော အာဟ ‘‘သမာဓိံ ပနာ’’တိအာဒိ ¶ ။ ကာ ပညာတိ သရူပပုစ္ဆာ။ ကော စတ္ထောတိ ဣမိဿာ ကော အတ္ထော။ ပညာတိ ပဒံ ကံ အဘိဓေယျတ္ထံ နိဿာယ ဝတ္တတီတိ အဓိပ္ပာယော။
၁၁၇၃-၄။ ပညာ ဝိပဿနာပညာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတမေဝ ပညံ ဒဿေတိ၊ အညတ္ထ ပန ဗဟုဝိဓော ပညာပဘေဒေါ ဟောတိ။ ပုညစိတ္တသမာယုတာတိ ကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ပုည-ဂ္ဂဟဏေန ဒုဝိဓမ္ပိ အဗျာကတံ နိဝတ္တေတိ၊ တထာ ‘‘အတ္ထိ သံကိလိဋ္ဌာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ မိစ္ဆာဝါဒံ ပဋိသေဓေတိ။ ဝိပဿနာ-ဂ္ဂဟဏေန ကမ္မဿကတာဒိဝသပ္ပဝတ္တံ သေသကုသလပညံ။ ဇာနနာ ဝါ ပကာရတောတိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိမိဒံ ပကာရတော ဇာနနံ နာမာ’’တိ အနုယောဂံ မနသိ နိဓာယ သဉ္ဇာနနဝိဇာနနာကာရဝိသိဋ္ဌံ နာနပ္ပကာရတော ဇာနနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘သညာဝိညာဏပညာနံ၊ ကော ဝိသေသော ကိမန္တရ’’န္တိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆံ ¶ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနမာဟ ‘‘သညာဝိညာဏပညာန’’န္တိအာဒိနာ။ ဇာနနတ္တေ သမေပိ စာတိ ဝိသယဝိဇာနနာကာရေ သမာနေပိ။
၁၁၇၅။ သဉ္ဇာနနမတ္တံဝါတိ ‘‘နီလပီတ’’န္တိအာဒိကံ အာရမ္မဏေ ဝိဇ္ဇမာနံ၊ အဝိဇ္ဇမာနံ ဝါ သညာနိမိတ္တံ ကတွာ ဇာနနံ။ တထာ ဟေသာ ပုန သဉ္ဇာနနပစ္စယကရဏရသာ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထေန ဝိဇာနနပ္ပဇာနနာကာရေ နိဝတ္တေတိ၊ ဧဝ-ကာရေန ကဒါစိပိ ဣမိဿာ တေ ဝိသေသာ န သန္တိယေဝါတိ အဝဓာရေတိ။ တေနာဟ ‘‘လက္ခဏပ္ပဋိဝေဓ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ လက္ခဏပဋိဝေဓံ ကာတုံ နေဝ သက္ကောတိ၊ ဝိညာဏကိစ္စမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ သညာ ကုတော ပညာကိစ္စံ ကရေယျာတိ လက္ခဏပဋိဝေဓံ ကာတုံ န သက္ကောတိစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘မဂ္ဂံ ပါပေတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။
၁၁၇၆။ ဝိညာဏံ ပန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနံ န တတ္ထ သညာ ဝိယ နီလပီတာဒိကဿ သဉ္ဇာနနဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ၊ အထ ခေါ တံ တတ္ထ အနိစ္စတာဒိဝိသေသံ၊ အညဉ္စ တာဒိသံ ဝိသေသံ ဇာနန္တမေဝ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကထံ ပန ဝိညာဏံ လက္ခဏပဋိဝေဓံ ကရောတီတိ? ပညာယ ဒဿိတမဂ္ဂေန။ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ဟိ အနေကဝါရံ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပဝတ္တမာနာယ ပဂုဏဘာဝတော ပရိစယဝသေန ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေနပိ ဝိပဿနာ သမ္ဘဝတိ၊ ယထာ တံ ပဂုဏဿ ဂန္ထဿ သဇ္ဈာယနေ ဉာယာဂတာပိ ဝါရာ န ဝိညာယန္တိ။ လက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုန္တိ စ လက္ခဏာနံ အာရမ္မဏကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပဋိဝိဇ္ဈနံ။
၁၁၇၇။ ဥဿက္ကိတွာတိ ၂၂၀ ဥဒယဗ္ဗယာဒိဉာဏပဋိပါဋိယာ အာရဘိတွာ မဂ္ဂံ ပါပေတုမေဝ တံ ဝိညာဏံ န သက္ကောတိ အသမ္ဗောဓသဘာဝတ္တာ။ ဝုတ္တနယန္တိ ဝိညာဏေ ဝုတ္တနယံ။ သာ ဟိ အာရမ္မဏဉ္စ ဇာနာတိ၊ လက္ခဏဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ အတ္တနော ပန ¶ အနညသာဓာရဏေန အာနုဘာဝေန မဂ္ဂံ ပါပေတုဉ္စ သက္ကောတိ။ ဗာလဂါမိကဟေရညိကာနံ ကဟာပဏဇာနနမိဝ စ နေသံ အာရမ္မဏဇာနနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ဟေရညိကဖလကေ ဌပိတံ ကဟာပဏရာသိံ ဧကော အသဉ္ဇာတဝေါဟာရဗုဒ္ဓိ ဗာလဒါရကော၊ ဧကော ဂါမိကပုရိသော၊ ဧကော ဟေရညိကောတိ တီသု ဇနေသု ပဿမာနေသု ဗာလဒါရကော ကဟာပဏာနံ စိတ္တဝိစိတ္တဒီဃရဿစတုရဿပရိမဏ္ဍလဘာဝမတ္တမေဝ ဇာနာတိ၊ ‘‘ဣဒံ မနုဿာနံ ဥပဘောဂပရိဘောဂါဝဟံ ရတနသမ္မတ’’န္တိ န ဇာနာတိ။ ဂါမိကပုရိသော တဒုဘယံ ဇာနာတိ၊ ‘‘အယံ ဆေကော မဟာသာရော၊ အယံ ကူဋော၊ အယံ အဍ္ဎသာရော၊ အယံ ပါဒသာရော’’တိအာဒိကံ ပန ဝိဘာဂံ န ဇာနာတိ။ ဟေရညိကော သဗ္ဗေပိ တေ ပကာရေ ဇာနာတိ၊ ဇာနန္တော စ ဩလောကေတွာပိ ဇာနာတိ၊ အာကောဋိတသဒ္ဒံ သုတွာပိ ဇာနာတိ၊ ဂန္ဓံ ဃာယိတွာပိ ရသံ သာယိတွာပိ ဟတ္ထေန ဓာရယိတွာပိ ‘‘အသုကသ္မိံ ဂါမေ ဝါ နိဂမေ ဝါ နဂရေ ဝါ ပဗ္ဗတေ ဝါ နဒီတီရေ ဝါ ကတော’’တိပိ ‘‘အသုကအာစရိယေန ကတော’’တိပိ ဇာနာတိ။ တတ္ထ သညာ အသဉ္ဇာတဝေါဟာရဗုဒ္ဓိနော ဗာလဒါရကဿ ကဟာပဏဒဿနံ ဝိယ ဝိဘာဂံ အကတွာ ပိဏ္ဍဝသေနေဝ အာရမ္မဏံ ဂဏှာတိ နီလာဒိဝသေန အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနာကာရဂ္ဂဟဏတော၊ ဝိညာဏံ ဂါမိကပုရိသဿ ကဟာပဏဒဿနမိဝ ဧကစ္စဝိသေသဂ္ဂဟဏသမတ္ထတာယ၊ ပညာ အနဝသေသဂ္ဂဟဏသမတ္ထတာယ ဟေရညိကဿ ကဟာပဏဒဿနမိဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ။
၁၁၇၈-၈၀။ သဘာဝပဋိဝေဓနန္တိ သကော ဘာဝေါ၊ သမာနော ဝါ ဘာဝေါ သဘာဝေါ၊ တဿ ပဋိဝေဓနံ ဉာတပရိညာတီရဏပရိညာဝသေန သဘာဝသာမညလက္ခဏပဋိဝေဓနံ။ ဃဋပဋာဒိပဋိစ္ဆာဒကဿ ဗာဟိရန္ဓကာရဿ ဒီပါလောကော ဝိယ ယထာဝုတ္တဓမ္မသဘာဝပဋိစ္ဆာဒကဿ ဝိဒ္ဓံသနရသာ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောယေဝ ဟိ ဉာဏာလောကော ဟဒယန္ဓကာရံ ဝိဓမေန္တော ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘သမ္မောဟနန္ဓကာရဿ၊ ဝိဒ္ဓံသနရသာ မတာ’’တိ။ တတောယေဝ သဗ္ဗဓမ္မေသု အသမ္မုယှနာကာရေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ၊ ကာရဏဘူတာ ဝါ သယံ ဖလဘူတံ အသမ္မောဟံ ပစ္စုပတိဋ္ဌာပေတီတိ အာဟ ‘‘အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။ ဝိပဿနာပညာယ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ သမာဓိ တဿာ ပဒဋ္ဌာနံ။ တထာ ဟိ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁၊ အ။ နိ။ ၁၁။၂) သုတ္တပဒန္တိ အာဟ ‘‘သမာဓာသန္နကာရဏာ’’တိ။
၁၁၈၁-၂။ ဓမ္မသဘာဝပဋိဝေဓော ¶ နာမ ပညာယ အာဝေဏိကော သဘာဝေါ၊ န တေနဿာ ကောစိ ဝိဘာဂေါ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘လက္ခဏေနေကဓာ ဝုတ္တာ’’တိ။ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော ဝုစ္စတိ ဝဋ္ဋံ၊ တပ္ပရိယာပန္နတာယ လောကေ နိယုတ္တာ၊ တတ္ထ ဝါ ဝိဒိတာတိ လောကိကာ။ တတ္ထ အပရိယာပန္နတ္တာ အလောကိကာ။ ကတမာ ပနေတ္ထ လောကိယာ၊ ကတမာ လောကုတ္တရာ စာတိ အာဟ ‘‘လောကိယေနာ’’တိအာဒိ။ လောကိယကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေသု မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ လောကိယေန မဂ္ဂေန ယုတ္တာ။ ဝိသေသတော ပန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိအာဒိဝိသုဒ္ဓိစတုက္ကသင်္ဂဟိတမဂ္ဂသံယုတ္တာ သမုဒါယေ ပဝတ္တာ ပညာ တဒေကဒေသေသုပိ ပဝတ္တတီတိ မဂ္ဂ-ဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ ပစ္စေကမ္ပိ ဝါ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ မဂ္ဂသမညာတိ ကတွာ။ လောကတော ဥတ္တရာ ဥတ္တိဏ္ဏာတိ လောကုတ္တရာ။ လောကုတ္တရာပိ ဟိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ၊ ဝိပဿနာပရိယောသာနေ လဗ္ဘတေဝါတိ လောကုတ္တရ-ဂ္ဂဟဏံ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ တေနာဟ ‘‘လောကုတ္တရေနာ’’တိအာဒိ။ သုတမယာဒိတောတိအာဒိဂ္ဂဟဏေန ဘာဝနာမယံ သင်္ဂဏှာတိ။
၁၁၈၃-၅။ အတ္တနောဝ စိန္တာယာတိ တဿ တဿ အနဝဇ္ဇဿ အတ္ထဿ သာဓနေ ပရောပဒေသေန ဝိနာ အတ္တနော ဥပါယစိန္တာဝသေနေဝ ¶ ။ ဘူရိပညေနာတိ မဟာပညေန၊ ပတ္ထဋတာယ ပထဝီသမာနပညေန ဝါတိ အတ္ထော။ ပရတော ပန သုတွာနာတိ ပရတော ဥပဒေသံ သုတွာ။ သုတေနေဝ စ နိပ္ဖန္နာတိ အန္တောဂတဟေတွတ္ထမိဒံ ဝိသေသနံ၊ သုတေနေဝ နိပ္ဖန္နတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘နိပ္ဖန္နတ္တာ သုတေန ဝါ’’တိ ဝါ ပါဌော။ ယထာ ဝါပိ တထာ ဝါတိ ပရတော သုတွာ ဝါ အသုတွာ ဝါ။ အပ္ပနာပတ္တာတိ ဣဒံ သိခါပတ္တံ ဘာဝနာမယံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ၊ န ပန အပ္ပနာပတ္တာဝ ဘာဝနာမယာတိ။ တိဿောပိ ပနေတာ ပညာ ပါဠိဝသေန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ –
‘‘တတ္ထ ကတမာ စိန္တာမယာ ပညာ? ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ ကမ္မာယတနေသု ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ သိပ္ပာယတနေသု ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ ဝိဇ္ဇာဌာနေသု ကမ္မဿကတံ ဝါ သစ္စာနုလောမိကံ ဝါ ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဝါ၊ ဝေဒနာ၊ သညာ၊ သင်္ခါရာ၊ ဝိညာဏံ အနိစ္စန္တိ ဝါ၊ ယံ ဧဝရူပံ အနုလောမိကံ ခန္တိံ ဒိဋ္ဌိံ ရုစိံ မုဒိံ ပေက္ခံ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ ပရတော အသုတွာ ပဋိလဘတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ စိန္တာမယာ ပညာ။ တတ္ထ ကတမာ သုတမယာ ပညာ…ပေ… သုတွာ ပဋိလဘတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ သုတမယာ ပညာ။ သဗ္ဗာပိ သမာပန္နဿ ပညာ ဘာဝနာမယာ ပညာ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၆၈)။
ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ကမ္မာယတနာဒိဝသေန စိန္တာမယသုတမယပညာ မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရဝသေန ဘာဝနာမယပညာ ¶ စ ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ပန အန္တိမဘဝိကာနံ ဒွိန္နံ ဗောဓိသတ္တာနမေဝ လဗ္ဘမာနာ စိန္တာမယဘူတာ သစ္စာနုလောမိကာ ပညာ၊ ပူရိတပါရမီနံ အဝသေသမဟာပညာနံ လဗ္ဘမာနာ သုတမယာ သစ္စာနုလောမိကာ ပညာ၊ လောကုတ္တရပ္ပနာပတ္တာပိ ဘာဝနာမယပညာဝ အဓိပ္ပေတာ။
၁၁၈၆။ ¶ ပဋိသမ္ဘိဒါစတုက္ကဿာတိ အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တိပဋိဘာနသင်္ခါတဿ ပဋိသမ္ဘိဒါစတုက္ကဿ ဝသေန။ နနု စေတ္ထ ဝိပဿနာပညာ အဓိပ္ပေတာ၊ ကသ္မာ ပဋိသမ္ဘိဒါ အာဟဋာတိ? ဝိပဿကာနံ ဉာဏပါဋဝတ္ထံ ပညာပ္ပဘေဒေ နိဒ္ဒိသိယမာနေ ပဋိသမ္ဘိဒါပညာပိ ဝတ္တုကာမတာယ၊ ပဋိသမ္ဘိဒါပညာယ ဝါ ဝိပဿနာဖလဘူတတ္တာ လောကိယလောကုတ္တရပညာဓိကာရေ ဝါ လောကုတ္တရပညာယ သဟ ပါပုဏိတဗ္ဗံ ပဋိသမ္ဘိဒါပညမ္ပိ ဝတ္တုကာမတာယ ဣဓေဝ ဝုတ္တာတိ။ အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တီသု ဉာဏန္တိ ‘‘အတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဓမ္မေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈) ဧဝမာဂတံ အတ္ထာဒီသု တီသု ပဘေဒဂတံ ဉာဏတ္တယံ။ တီသုပီတိ ယထာဝုတ္တေသု တီသုပိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏေသု ဂေါစရကိစ္စလက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနဘူမိအာဒိဝသေန တေ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဣမာနိ ဉာဏာနိ ဣဒမတ္ထဇောတကာနီတိ ဧဝံ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ၊ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏဝသေန ဝါ တီသု ဉာဏေသု ဉာဏံ။ ပဋိသမ္ဘိဒါရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောတိ။ တေနေဝ စ သုတ္တန္တဘာဇနီယပါဠိယံ ‘‘ဉာဏေသု ဉာဏ’’န္တိ၊ အဋ္ဌကထာယ စ ‘‘သဗ္ဗတ္ထကဉာဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဉာဏံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ပဘေဒဂတံ ဉာဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၈) အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ မဟဂ္ဂတပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏဿ အဘာဝေပိ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပရိတ္တာရမ္မဏာ၊ တိဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ သိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ၊ သိယာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ၊ သိယာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာတိ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏတာပိ ပဉှာပုစ္ဆကပါဠိယံ ဝုတ္တာ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ပန –
‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝါ၊ ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘ၊ တသ္မိံ ¶ သမယေ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတိ။ ယေ ဝါ ပန တသ္မိံ သမယေ အညေပိ အတ္ထိ အရူပိနော ဓမ္မာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ တေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ ယာယ နိရုတ္တိယာ တေသံ ဓမ္မာနံ ပညတ္တိ ဟောတိ၊ တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ¶ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ။ ယေန ဉာဏေန တာနိ ဉာဏာနိ ဇာနာတိ ‘ဣမာနိ ဉာဏာနိ ဣဒမတ္ထဇောတကာနီ’တိ၊ တေသု ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၂၅) –
စိတ္တုပ္ပာဒက္ကမေန ဒေသနာယ ပဝတ္တတ္တာ သာဝသေသော ပါဌော ကတော။ စိတ္တုပ္ပာဒသင်္ဂဟိတေ အတ္ထေ အသေသေတွာ ဒေသနာ ဟိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ပဝတ္တာ၊ န သဗ္ဗဉေယျေတိ ယထာဒဿိတဝိသယဝစနဝသေန ‘‘ယေန ဉာဏေန တာနိ ဉာဏာနိ ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န တံ အညာရမ္မဏတံ ပဋိသေဓေတိ ဒေသနာယ အတပ္ပရဘာဝတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ တတ္ထ နိဗ္ဗာနေ၊ အနာဂတေပိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ အတီတာရမ္မဏာတိပိ အနာဂတာရမ္မဏာတိပိ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာတိပီတိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါယ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ။ ဧတ္ထ စ အတ္ထောတိ သင်္ခေပတော ဟေတုဖလဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဟေတုဖလဉှိ ယသ္မာ ဟေတုအနုသာရေန အရီယတိ အဓိဂမီယတိ သမ္ပာပုဏီယတိ၊ တသ္မာ အတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မောတိပိ သင်္ခေပတော ပစ္စယဿေတံ အဓိဝစနံ။ သော ဟိ ယသ္မာ တံ တံ ဒဟတိ ပဝတ္တေတိ၊ သမ္ပာပုဏိတုံ ဝါ ဓာရေတိ၊ တသ္မာ ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ။ နိရုတ္တီတိ သတ္တာနံ မူလဘာသာဘူတာ မာဂဓိကဘာသာ၊ ယာယ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာ ဟောတိ။ ပဋိဘာနန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ ဉာဏတ္တယမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဘိဓမ္မေ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏံ…ပေ… တဿ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒိ။
၁၁၈၇။ ယသ္မာ ¶ ပနာယံ သင်္ခေပတ္ထောဝ၊ ပဘေဒဝသေန စ ဝုစ္စမာနော ပါကဋော ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ သင်္ဂဟေတွာ ပဘေဒတောဝ အတ္ထာဒိကေ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယုပ္ပန္န’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယုပ္ပန္နန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဟေတာဒိပစ္စယတော သမုပ္ပန္နံ။ တံ ပန ‘‘ဣဒံ ဣတော နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဟေတုအနုသာရေန ဝိညာယမာနမေဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ၊ တထာ ကုသလာကုသလဖလဘူတာ ဝိပါကာ အဗျာပါရသန္တိဝသေန ဝိညာယမာနာ၊ သေသာ အဗျာပါရဘူတာ ကိရိယာ ဓမ္မာ အဝိပါကသန္တိဝသေန၊ အသင်္ခတံ နိဿရဏဘူတော နိရောဓော နိဗ္ဗုတိသန္တိဝသေန၊ ဗုဒ္ဓဝစနတ္ထဘူတော ခန္ဓာဒိပရမတ္ထဓမ္မော ဣမာယ အယံ ဒီပိတောတိ ဧဝံ ပါဠိအနုသာရေန ဝိညာယမာနောဝ အတ္ထသမညံ လဘတီတိ အာဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယုပ္ပန္န’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟေတုဖလံ၊ ဘာသိတတ္ထော စ သကသကဟေတုပဋိဗဒ္ဓါ၊ ဘာသိတပဋိဗဒ္ဓါ စ ဝိညာယတီတိ ပရိယာယတော၊ သေသံ သကသကဘာဝဝသေနေဝ ဝိညာယတီတိ နိပ္ပရိယာယတောဝ အတ္ထော နာမ။ တတ္ထ ပရိယာယတ္ထော သုတ္တန္တဘာဇနီယဝသေန ဝုတ္တော၊ နိပ္ပရိယာယတ္ထော အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘာသိတန္တိ ပါဠိဓမ္မမာဟ။ သေသံ အတ္ထပဉ္စကေသု ဝုတ္တနယေန ယထာရဟံ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧတ္ထ ¶ စ နိဗ္ဗာနံ ပတ္တဗ္ဗော အတ္ထော၊ ဘာသိတတ္ထော ဉာပေတဗ္ဗော အတ္ထော၊ ဣတရော နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗော အတ္ထောတိ တိဝိဓော ဟောတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂေါ သမ္ပာပကော ဟေတု၊ ဘာသိတံ ဉာပကော ဟေတု၊ ဣတရံ နိဗ္ဗတ္တကော ဟေတူတိ ဧဝံ တိဝိဓော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိရိယာဓမ္မာနဉ္စေတ္ထ အဝိပါကတာယ ဓမ္မဘာဝေါ န ဝုတ္တော။ ယဒိ ဧဝံ ဝိပါကာ န ဟောန္တီတိ အတ္ထဘာဝေါ န ဝတ္တဗ္ဗော? န၊ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝတော။ ဧဝံ သတိ ကုသလာကုသလာနမ္ပိ ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာ အတ္ထဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ? နာယံ ဒေါသော အပ္ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ။ ဝိပါကဿ ပန ပဓာနဟေတုတာယ ¶ ပါကဋဘာဝတော ဓမ္မဘာဝေါ ဧဝ တေသံ ဝုတ္တော၊ ကိရိယာနံ ပစ္စယဘာဝါ ဓမ္မဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? နာယံ ဒေါသော အပ္ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ။ ကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓဿ ပန ဟေတုဘာဝါဘာဝတော ဓမ္မဘာဝေါ န ယုတ္တောတိ။ အပိစ ‘‘အယံ ဣမဿ ပစ္စယော၊ အယံ ပစ္စယုပ္ပန္နော’’တိ ဧဝံ ဘေဒမကတွာ ကေဝလံ ကုသလာကုသလေ ဝိပါကကိရိယဓမ္မေ စ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဓမ္မတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ န ဟောန္တီတိ တေသံ အတ္ထဓမ္မတာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၁၁၈၉။ သဘာဝနိရုတ္တီတိ အဝိပရီတနိရုတ္တိ၊ အဝိပရီတနိရုတ္တီတိ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဗောဓနေ သဗ္ဗကာလံ ပဋိနိယတသမ္ဗန္ဓော အဗျဘိစာရဝေါဟာရော မာဂဓဘာသာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာ ဟိ သဗ္ဗကာလံ ပဋိနိယတသမ္ဗန္ဓော၊ ဣတရာ ဘာသာ ပန ကာလန္တရေန ပရိဝတ္တန္တိ။ အတ္ထတော ပနေသာ နာမပညတ္တီတိ အာစရိယာ။ ယထာဟု –
‘‘နိရုတ္တိ မာဂဓာ ဘာသာ၊ အတ္ထတော နာမသမ္မုတီ’’တိ။
အပရေ ပန – ယဒိ သဘာဝနိရုတ္တိ ပညတ္တိသဘာဝါ၊ ဧဝံ သတိ ပညတ္တိ အဘိလပိတဗ္ဗာ၊ န ဝစနန္တိ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဣဒံ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ အဘိလပိတဗ္ဗောတိ အဘိလာပေါ။ န ဟိ ဝစနတော အညံ အဘိလပိတဗ္ဗံ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ အထ ဖဿာဒိဝစနေဟိ ဗောဓေတဗ္ဗံ အဘိလပိတဗ္ဗံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ အတ္ထဓမ္မာနမ္ပိ ဗောဓေတဗ္ဗတ္တာ တေသမ္ပိ နိရုတ္တိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ အပိစ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဖဿောတိ စ သဘာဝနိရုတ္တိ၊ ဖဿာ ဖဿန္တိ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၈) ဝစနတော ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတော သဒ္ဒေါ နိရုတ္တီတိ ဒဿိတမေဝ၊ ‘‘တံ သဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ သဘာဝနိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဧဝမယံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ¶ သဒ္ဒါရမ္မဏာ နာမ ဇာတာ၊ န ပညတ္တိအာရမ္မဏာ’’တိ ¶ စ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၈) ဝုတ္တတ္တာ နိရုတ္တိသဒ္ဒါရမ္မဏာယ သောတဝိညာဏဝီထိယာ ပရတော မနောဒွါရေ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိ ဝစနံ ဥပပန္နံ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ အာစရိယဇောတိပါလတ္ထေရာဒယော ပနာဟု – ‘‘နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ’’တိ ဝစနံ ပစ္စုပ္ပန္နံ သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာဇာနနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ အညသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏေ အညံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏန္တိ ဝုတ္တန္တိ အာပဇ္ဇတိ၊ ယထာ ပန ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ မနုဿာဒိသဒ္ဒဘေဒနိစ္ဆယဿ ပစ္စယဘူတံ တံတံသဒ္ဒဝိဘာဝကံ၊ ဧဝံ သဘာဝါသဘာဝနိရုတ္တိနိစ္ဆယဿ ပစ္စယဘူတံ ပစ္စုပ္ပန္နသဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒါရမ္မဏံ တံဝိဘာဝကံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဝုစ္စမာနေ န ကောစိ ပါဠိဝိရောဓော၊ တံ သဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာတိ စ ပစ္စုပ္ပန္နသဒ္ဒါရမ္မဏပစ္စဝေက္ခဏံ ပဝတ္တေန္တဿာတိ န န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တမ္ပိ ဟိ ဉာဏံ သဘာဝနိရုတ္တိံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ တံတံသဒ္ဒပစ္စဝေက္ခဏာနန္တရံ တံတံပဘေဒနိစ္ဆယဿ ဟေတုဘာဝတော နိရုတ္တိံ ဘိန္ဒန္တံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ စ ပဘေဒဂတမ္ပိ ဟောတီတိ။
၁၁၉၀။ တိဝိဓန္တိ ဣဒံ ဟေဋ္ဌာ ဝိဘာဝိတနယမေဝါတိ။ ပစ္စဝေက္ခတောတိ ဣမာနိ ဉာဏာနိ ဣဒမတ္ထဇောတကာနီတိ အသမ္မောဟဝသေန ပစ္စဝေက္ခန္တဿ။ နနု စ တီဏိ ဉာဏာနိပိ အတ္ထဓမ္မသဘာဝံ နာတိဝတ္တန္တီတိ ဉာဏေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ စ ဟောတိ၊ ကသ္မာ ပန ‘‘တေသု…ပေ… မတ’’န္တိ ဝိသုံ ဝုတ္တန္တိ? သာရမ္မဏေသု တီသု ဉာဏေသု ပဝတ္တဉာဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယဉှိ ဉာဏာရမ္မဏံ ဉာဏံ တဿ အာရမ္မဏမ္ပိ အသမ္မောဟဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈန္တမေဝ ပဝတ္တတိ၊ တံ ဣဓ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ နာမ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမာနိ ဉာဏာနိ ¶ ဣဒမတ္ထဇောတကာနီ’’တိ။ ဉာဏမတ္တာရမ္မဏံ ပန ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါယေဝ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ အယံ ပဋိသမ္ဘိဒါ သာရမ္မဏေသု ဉာဏေသု ပဝတ္တတိ၊ အာရမ္မဏာနံ ပန ပဘေဒံ ဟေဋ္ဌာ ဉာဏတ္တယမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ ဓမ္မဒေသနာယ အသမတ္ထော ဗဟုဿုတော ကိဉ္စာပိ ဓမ္မကထိကေန ကထေတဗ္ဗံ ဓမ္မံ ဇာနာတိ၊ ဒေသနာ ပန ဓမ္မကထိကဿေဝ ဝိသယောတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမာသု ပန ပစ္ဆိမာနံ တိဿန္နံ သေခါသေခမဂ္ဂက္ခဏေ အသမ္မောဟဝသေန ပဋိဝေဓော ဟောတိ၊ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါယ အာရမ္မဏကရဏဝသေနပိ။ တထာ ဟိ သာ မဂ္ဂဖလသဘာဝါပိ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သာ လောကိယလောကုတ္တရာ၊ သေသာ တိဿော လောကိယာဝ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘လာဘော ¶ တာသမသမ္မောဟာ၊ သေခါသေခပထက္ခဏေ၊
အတ္ထပညာ ယထာလမ္ဗာ၊ သာ ဒွိဓာညာ တု သာသဝါ’’တိ။
၁၁၉၁။ ဣမာ ပန စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ပဉ္စဟိ အာကာရေဟိ ဝိသဒဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိယတ္တီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပရိယတ္တိ နာမ ဗုဒ္ဓဝစနဿ ပရိယာပုဏနံ၊ ပါဠိအဋ္ဌကထာသု ဂဏ္ဌိပဒအတ္ထပဒဝိနိစ္ဆယကထာ ပရိပုစ္ဆာ ပရိတော သဗ္ဗတော ဉာတုံ ပုစ္ဆာတိ ကတွာ။ သဝနံ သက္ကစ္စံ အဋ္ဌိံ ကတွာ သောတဝိညာဏဝသေန ဂဟဏံ၊ အဓိဂမော မဂ္ဂုပ္ပတ္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အဓိဂမော နာမ အရဟတ္တမဂ္ဂုပ္ပတ္တီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၈) ဝုတ္တံ။ တံ သေခဘူမိယံ ပဘေဒဂမနံ အပ္ပဝိသယံ၊ အသေခဘူမိယံ ဗဟုဝိသယန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သာတိသယံ ဝါ အဓိဂမနံ သန္ဓာယေဝ ဝုတ္တံ။ သေခေန ပတ္တာနမ္ပိ ဟိ ဣမာသံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဝိသဒဘာဝါဓိဂမောတိ။ ပုဗ္ဗယောဂေါ ဝိယ ပန အရဟတ္တပ္ပတ္တိ အရဟတောပိ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိသဒတာယ ပစ္စယော န န ဟောတီတိ ပဉ္စန္နမ္ပိ ယထာယောဂံ သေက္ခာသေက္ခပဋိသမ္ဘိဒါဝိသဒတာယ ကာရဏတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပုဗ္ဗယောဂေါ နာမ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ¶ သာသနေ ဂတပစ္စာဂတိကဘာဝေန ယာဝ အနုလောမဂေါတြဘုသမီပံ၊ တာဝ ဝိပဿနာဘိယောဂေါ။ အဓိဂမပုဗ္ဗယောဂါ စေတ္ထ အနုပ္ပန္နံ ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ ဥပ္ပန္နဉ္စ ဝိသဒံ ကရောန္တိ၊ သေသာနိ ပန သုဝိသဒဘာဝဿေဝ ပစ္စယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၁၁၉၂-၄။ ဧဝံ ဧကဝိဓာဒိဝသေန ပညာယ ပဘေဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဘာဝနာဝိဓာနံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကထံ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဣမာယ ပညာယ ခန္ဓာဒယော ဓမ္မာ ဘူမိ၊ သီလဝိသုဒ္ဓိ စေဝ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ စာတိ ဣမာ ဒွေ ဝိသုဒ္ဓိယော မူလံ၊ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဣမာ ပဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိယော သရီရံ၊ တသ္မာ တေသု ဘူမိဘူတေသု ဓမ္မေသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝသေန ဉာဏပရိစယံ ကတွာ မူလဘူတာ ဒွေ ဝိသုဒ္ဓိယော သမ္ပာဒေတွာ သရီရဘူတာ ပဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိယော သမ္ပာဒေန္တေန ဘာဝေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ခန္ဓာဒီသူ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ခန္ဓာဒီသူတိ ခန္ဓာယတနဓာတုဣန္ဒြိယပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိဘေဒေသု။ ဘူမိဘူတေသု စာတိ လက္ခဏာဒိဂ္ဂဟဏဝသေန ဉာဏဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတေသု။ သီလံ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိန္တိ မူလဘူတံ သီလဝိသုဒ္ဓိံ၊ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိဉ္စ။ သတိ ဟိ သီလဝိသုဒ္ဓိယံ၊ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယဉ္စ အယံ ပညာ မူလဇာတာ နာမ ဟောတိ၊ နာသတီတိ။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓါဒယော ပဉ္စာတိ ဥပဗြူဟေတဗ္ဗတ္တာ သရီရဘူတာ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိအာဒယော ပဉ္စ။ ဣမိဿာ ဟိ ပညာယ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနာယ ပါဒပါဏိသီသဋ္ဌာနိယာ ¶ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိအာဒယော ဣမာ ပဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိယော အဝယဝေန သမုဒါယူပလက္ခဏနယေန သရီရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာယ ပညာယာတိ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒိဝသေန ခန္ဓာဒီသု ဓမ္မေသု ပဝတ္တပညာယ။ ဇနနာဒိတောတိ ဇာတိဇရာမရဏာဒီဟိ။
၁၁၉၅-၆။ ‘‘ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ ခန္ဓာဒိဘူမီသု သီလဝိသုဒ္ဓိစိတ္တဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတေဟိ မူလေဟိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတေန ပဉ္စဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတသရီရဿ ဝဍ္ဎနေနေဝ ပညာဝဍ္ဎနာ နာမ ¶ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိပဿနာပညာယ ဘူမိဘူတေသု ခန္ဓာဒီသု ဧကဒေသဒဿနတ္ထံ ‘‘ရူပဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တေသု ပဉ္စသု ခန္ဓေသု။ ယံ ကိဉ္စီတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ အတီတာနာဂတာဒိကန္တိအာဒိနာ ပန တဒေဝ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ပက္ခိပိတွာ ဒဿေတိ။ အာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဂဟဏံ။
၁၁၉၇-၁၂၀၀။ ဟီနန္တိအာဒီသု အကုသလကမ္မသမုဋ္ဌာနတာယ ဟီနံ၊ ကုသလကမ္မသမုဋ္ဌာနတာယ ပဏီတံ။ အကုသလဝိပါကုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတတာယ ဝါ ဟီနံ၊ ဝိပရိယာယေန ပဏီတံ။ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟဘူတသုခုမရူပါဒိဝသေန ဒူရံ၊ ဣတရဝသေန သန္တိကန္တိအာဒိနာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗံ တံ ဧကတော ကတွာတိ အတီတာဒိဝိဘာဂဘိန္နံ သဗ္ဗံ တံ ရူပရာသိဝသေန ဗုဒ္ဓိယာ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ‘‘မဟာဥဒကက္ခန္ဓော’’တိအာဒီသု ဝိယ ‘‘ရာသဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သုတ္တေပိ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တဒေကဇ္ဈံ အဘိသံယူဟိတွာ အဘိသင်္ခိပိတွာ’’တိ။ ဝေဒနာက္ခန္ဓောတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကေကေသု ပန ဝေဒနာဒီသု ‘‘သမုဒ္ဒေါ မယာ ဒိဋ္ဌော’’တိအာဒီသု ဝိယ သမုဒါယဝေါဟာရဿ အဝယဝေပိ ဒိဿနတော ခန္ဓ-သဒ္ဒေါ ရုဠှီဝသေန ပဝတ္တတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ တံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတလက္ခဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝေဒနာက္ခန္ဓောယေဝ ဝေဒနာက္ခန္ဓတာ။ ဝေဒနာယ အတီတာဒိဝိဘာဂေ ဝိတ္ထာရကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၉၇ အာဒယော) ဂဟေတဗ္ဗာ။ အဘိသင်္ခါရလက္ခဏန္တိ သင်္ခါရက္ခန္ဓဿ စေတနာပဓာနတာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏေ ရာသိကရဏလက္ခဏံ သမ္ပိဏ္ဍနလက္ခဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ‘‘သင်္ခတမဘိသင်္ခရောန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ဝုတ္တတ္တာ ယထာ အတ္တနော ဖလသင်္ခတံ သမ္မဒေဝ နိပ္ဖန္နံ ဟောတိ၊ ဧဝံ အဘိသင်္ခရဏသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ အယံ ပန ကုသလာကုသလစေတနာယ ဝသေန ဝဋ္ဋတိ။
၁၂၀၂-၅။ ဧဝံ ¶ ဝိပဿနာပညာယ ဘူမိဘူတေ ဓမ္မေ ဧကဒေသတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သီလစိတ္တဝိသုဒ္ဓီနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ တာ အဝတွာ ဣဒံ ပညာဘာဝနာယ အာဒိဘူတံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ¶ ‘‘စတ္တာရော စ မဟာဘူတာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တံ သမ္ပာဒေတုကာမေန စ ယောဂါဝစရေန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေန ဝါ ဒွါဒသာယတနဝသေန ဝါ ပဉ္စက္ခန္ဓဝသေန ဝါ ဥဘိန္နံ သင်္ခေပကောဋ္ဌာသာနံ ဝသေန ဝါ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဝသေန ဝါ နာမရူပဿ ဝဝတ္ထာပေတဗ္ဗဘာဝေပိ တေန တေန မုခေန ဝဝတ္ထာနပ္ပကာသနဿ အတိပပဉ္စာဝဟတ္တာ ယထာဓိဂတက္ခန္ဓဝသေနေဝ ဣဓ ဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ။ ဧကာသီတိယာ စိတ္တေနာတိ ဧကာသီတိယာ လောကိယစိတ္တေန။ လောကုတ္တရစိတ္တာနိ ပန နေဝ သုက္ခဝိပဿကဿ၊ န သမထယာနိကဿ ပရိဂ္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ အနဓိဂတတ္တာ။ စတ္တာရောရူပိနော ခန္ဓေတိ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓေ။ သီတုဏှာဒိဝိရောဓိပစ္စယသမဝါယေ ဝိကာရာပဇ္ဇနတော ရူပံ ရုပ္ပနလက္ခဏံ။ အာရမ္မဏာဘိမုခံ နမနတော နာမံ နမနလက္ခဏံ။ ပရိဂဏှတီတိ ပရိစ္ဆေဒကာရိကာယ ပညာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှာတိ။
၁၂၀၆-၉။ တာလဿ ကန္ဒံ တု ယမကန္တိ ဒွီဟိ ဗီဇေဟိ နိဗ္ဗတ္တိတံ ဧကီဘူတံ ယမကတာလကန္ဒံ။ တဉှိ ယမကံ ဘိန္နသန္တာနမ္ပိ အဘိန္နံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဧဝံ ရူပါရူပဓမ္မာတိ။ နာမဉ္စ ရူပဉ္စာတိ ဧတေနေဝ တဿ ဒုဝိဓဘာဝေ သိဒ္ဓေ ‘‘ဒွိဓာ ဝဝတ္ထပေတီ’’တိ ဣဒံ နာမရူပဝိနိမုတ္တဿ အညဿ အဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တေနေဝါဟ ‘‘နာမတော ရူပတော’’တိအာဒိ။ နာမရူပမတ္တတာယ အဝိနိစ္ဆိတတ္တာ၊ သန္တာနာဒိဃနဘေဒဿ စ အကတတ္တာ အဘိနိဝေသေန ဝိနာ သမူဟေကတ္တဂ္ဂဟဏဝသေန ‘‘သတ္တော’’တိ ပဝတ္တော သမ္မောဟော သတ္တသမ္မောဟော၊ တဿ ဃာတတ္ထံ ဝိက္ခမ္ဘနတ္ထံ။ ဗဟုသုတ္တဝသေနာတိ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဣဓ ဒဿိတာနံ၊ အညေသဉ္စ ‘‘ရူပဉ္စ ဟိဒံ၊ မဟာလိ၊ အတ္တာ အဘဝိဿ ¶ ၊ နယိဒံ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တေယျာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၊ သံ။ နိ။ ၃။၅၉) ဧဝမာဒီနံ သမ္ဗဟုလာနံ သုတ္တန္တာနံ ဝသေန။ တန္တိ တံ နာမရူပံ။
၁၂၁၀-၂။ အင်္ဂသမ္ဘာရာတိ အင်္ဂသမ္ဘာရဟေတု တန္နိမိတ္တံ အမုဉ္စိတွာ သတိ ဧဝ တသ္မိန္တိ အတ္ထော။ သဒ္ဒေါတိ ဝေါဟာရော။ ခန္ဓေသူတိ ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု သန္တေသု တေ အမုဉ္စိတွာဝ သတ္တောတိ သမ္မုတိ ဝေါဟာရော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အက္ခစက္ကပဉ္ဇရဤသာဒီသု အင်္ဂသမ္ဘာရေသု ဧကေနာကာရေန ဧကဇ္ဈံ ရာသိ ဟုတွာ သဏ္ဌိတေသု ‘‘ရထော’’တိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ၊ ပရမတ္ထတော ပန ဧကေကသ္မိံ အင်္ဂေ ဥပပရိက္ခိယမာနေ ရထော နာမ နတ္ထိ၊ ဧဝမေဝ ဥပါဒါနက္ခန္ဓသင်္ခါတေသု ရူပါရူပဓမ္မေသု သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနေသု ‘‘သတ္တော’’တိ ဝါ ‘‘ပုဂ္ဂလော’’တိ ဝါ ‘‘ဇီဝေါ’’တိ ဝါ ဝေါဟာရမတ္တံ၊ ပရမတ္ထတော ပန ဧကေကသ္မိံ ဓမ္မေ ဥပပရိက္ခိယမာနေ ‘‘အသ္မီ’’တိ ဝါ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ဂါဟဿ ဝတ္ထုဘူတော သတ္တော နာမ နတ္ထိ၊ ကေဝလံ နာမရူပမတ္တမေဝ အတ္ထီတိ။ ဧဝံ ပဿတော ဟိ ဒဿနံ ¶ ယထာဘူတဒဿနံ နာမ ဟောတိ၊ ယံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။ သစေ ကောစိ သတ္တော နာမ နတ္ထိ၊ ကထဉ္စရဟိ နာမရူပမတ္တေ ဂမနာဒိအတ္ထကိစ္စသိဒ္ဓတာ ဟောတီတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယထာပီ’’တိအာဒိ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ ဒါရုမယံ ယန္တံ နိဇ္ဇီဝံ ဇီဝဝိရဟိတံ အဗ္ဘန္တရေ ဝတ္တမာနဿ ဇီဝဿ အဘာဝတော တတောယေဝ နိရီဟကံ နိဗျာပါရံ၊ အထ စ ပန ဒါရုရဇ္ဇုသမာယောဂေ ပစ္စယဝိသေသဝသေန တံ ဒါရုယန္တံ ဂစ္ဆတိပိ တိဋ္ဌတိပိ၊ သဇီဝံ သဗျာပါရံ ဝိယ ဂမနာဒိကိစ္စံ သာဓေန္တမိဝ ခါယတိ၊ တထာ ဣဒံ နာမရူပမ္ပိ ကိဉ္စာပိ နိဇ္ဇီဝံ နိရီဟကဉ္စ၊ အထ စ ပန အညမညသင်္ခတပစ္စယဝိသေသဿ သမာယောဂေ သဇီဝံ သဗျာပါရံ ဂစ္ဆန္တံ တိဋ္ဌန္တဉ္စ ခါယတီတိ။
၁၂၁၃။ သစ္စတောတိ ¶ ဘူတတော၊ ပရမတ္ထတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒံ နာမရူပံ အဘိသင်္ခတံ ယန္တမိဝ သုညံ ဇီဝါဒိနာ။ ပစ္စယေဟိ အဘိသင်္ခတံ ဣဒံ နာမရူပံ ယန္တမိဝ သုညန္တိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုက္ခဿ ပုဉ္ဇောတိ နိစ္စာတုရတာယ ဒုက္ခဿ ရာသိ။ တိဏကဋ္ဌသာဒိသောတိ အတ္တသုညတာယ တိဏကဋ္ဌသမော။
၁၂၁၅။ ယမကန္တိ ယုဂဠံ။ သော စ ယမကဘာဝေါ အညမညနိဿိတဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ဥဘော အညောညနိဿိတာ’’တိ။ တတော ဧဝ ဧကသ္မိံ ဘိဇ္ဇမာနသ္မိံ ဥဘော ဘိဇ္ဇန္တိ။ န ဟိ ကဒါစိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ မရဏဝသေန ရူပေ နိရုဇ္ဈန္တေ အရူပံ အနိရုဇ္ဈန္တံ၊ အရူပေ ဝါ နိရုဇ္ဈန္တေ ရူပံ အနိရုဇ္ဈန္တံ အတ္ထိ။ ဧကဝေါကာရဘဝစတုဝေါကာရဘဝေသု ပန တေသံ အညမညံ အနိဿာယ ပဝတ္တိယာ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝါတိ။ သော ပနာယံ ဘင်္ဂေါ ပစ္စယဝသေနေဝ၊ ပစ္စယနိရောဓေနေဝ နာမရူပနိရောဓောတိ အတ္ထော။ ပစ္စယာတိ ပစ္စယဘူတာ၊ အညမညဿ ပစ္စယာ ဟောန္တာပိ ဧကသ္မိံ ဘိဇ္ဇမာနသ္မိံ ဥဘော ဘိဇ္ဇန္တိယေဝါတိ အတ္ထော။
၁၂၁၆-၉။ နိတ္တေဇန္တိ တေဇဟီနံ အာနုဘာဝဝိရဟိတံ။ ယတ္ထ ပန တံ နိတ္တေဇံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘န ဗျာဟရတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အညထာ သဒ္ဒဟနုဿာဟနာဒီသု နာမံ နိတ္တေဇန္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ နာပိ ရူပံ သန္ဓာရဏာဗန္ဓနာဒီသု။ တေနေဝ ဟိ ‘‘တထာ ရူပမ္ပိ နိတ္တေဇ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဘုဉ္ဇာမီတိ…ပေ… န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
၁၂၂၀-၁။ နာမံ နိဿာယာတိအာဒိနာ ဗျတိရေကဝသေနပိ နာမရူပါနံ နိတ္တေဇတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ ¶ ။ ရူပဉှိ ဂမနာဒိကိရိယာသု နာမံ နိဿာယ ပဝတ္တတိ၊ နာမံ ဒဿနာဒိကိရိယာသု ရူပံ နိဿာယ။ အညမညံ သန္နိဿာယ စဿ အတ္တကိစ္စသိဒ္ဓိပိ ပစ္စေကံ အသမတ္ထတံ ဝိဘာဝေတိ။ တထာ ဟိ နာမရူပဿ အတ္တသုညတာ၊ နိဗျာပါရတာ စ သုဋ္ဌုတရံ ပါကဋာ ဟောန္တီတိ။ ကထံ ¶ ပန ပစ္စေကံ အသမတ္ထာနံ သမုဒိတဘာဝေ သတိ သမတ္ထတာ ဟောတိ အသာမဂ္ဂိယံ အဟေတူနံ သာမဂ္ဂိယမ္ပိ အဟေတုကဘာဝါပတ္တိတော။ န ဟိ ပစ္စေကံ ဒဋ္ဌုံ အသက္ကောန္တာနံ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ သမုဒိတံ ဒဋ္ဌုံ သက္ကောတီတိ စောဒနံ ဟဒယေ ကတွာ အာဟ ‘‘ဣမဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဥပမာယပိ ဟိ အသိဒ္ဓါ အတ္ထော သာဓေတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥပမံ တေ ကရိဿာမိ၊ ဥပမာယပိ ဣဓေကစ္စေ ဝိညူ ပုရိသာ ဘာသိတဿ အတ္ထံ ဇာနန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၈၊ အ။ နိ။ ၈။၈၊ ၁၀။၉၅၊ ဇာ။ ၂။၁၉။၂၄)။ အယံ ပနေတ္ထ ဇစ္စန္ဓပီဌသပ္ပီနံ ဥပမာ – ယထာ ဇစ္စန္ဓော စ ပီဌသပ္ပီ စ ဒိသာ ပက္ကမိတုကာမာ အဿု။ ဇစ္စန္ဓော ပီဌသပ္ပိံ ဧဝမာဟ ‘‘အဟံ ခေါ၊ ဘဏေ၊ သက္ကောမိ ပါဒေဟိ ပါဒကရဏီယံ ကာတုံ၊ နတ္ထိ စ မေ စက္ခူနိ၊ ယေဟိ သမံ ဝိသမံ ပဿေယျ’’န္တိ။ ပီဌသပ္ပီ ဇစ္စန္ဓံ ဧဝမာဟ ‘‘အဟံ ခေါ၊ ဘဏေ၊ သက္ကောမိ စက္ခုနာ စက္ခုကရဏီယံ ကာတုံ၊ နတ္ထိ စ မေ ပါဒါ၊ ယေဟိ အဘိက္ကမေယျံ ပဋိက္ကမေယျံ ဝါ’’တိ။ သော တုဋ္ဌဟဋ္ဌော ဇစ္စန္ဓော ပီဌသပ္ပိံ အံသကူဋံ အာရောပေသိ၊ ပီဌသပ္ပီ ဇစ္စန္ဓဿ အံသကူဋေ နိသီဒိတွာ ဧဝမာဟ ‘‘ဝါမံ မုဉ္စ၊ ဒက္ခိဏံ ဂဏှ၊ ဒက္ခိဏံ မုဉ္စ၊ ဝါမံ ဂဏှာ’’တိ။ တတ္ထ ဇစ္စန္ဓောပိ နိတ္တေဇော ဒုဗ္ဗလော န သကေန ဗလေန ဂစ္ဆတိ၊ တထေဝ ပီဌသပ္ပီ န သကေန ဗလေန ဂစ္ဆတိ၊ န စ တေသံ အညမညံ နိဿာယ ဂမနံ န ပဝတ္တတိ၊ ဧဝမေဝ နာမမ္ပိ နိတ္တေဇံ န သကေန တေဇေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န တာသု တာသု ကိရိယာသု ပဝတ္တတိ၊ ရူပမ္ပိ နိတ္တေဇံ န သကေန တေဇေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န တာသု တာသု ကိရိယာသု ပဝတ္တတိ၊ န စ တေသံ အညမညံ နိဿာယ ဥပ္ပတ္တိ ဝါ ပဝတ္တိ ဝါ န ဟောတီတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘န သကေန ဗလေန ဇာယရေ၊
နောပိ သကေန ဗလေန တိဋ္ဌရေ၊
ပရဓမ္မဝသာနုဝတ္တိနော၊
ဇာယရေ သင်္ခတာ အတ္တဒုဗ္ဗလာ။
‘‘ပရပစ္စယတော ¶ ¶ စ ဇာယရေ၊ ပရအာရမ္မဏတော သမုဋ္ဌိတာ၊
အာရမ္မဏပစ္စယေဟိ စ၊ ပရဓမ္မေဟိ စိမေ ပဘာဝိတာ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၇၇)၊
၁၂၂၂-၃။ ဣဒါနိ နာဝါယန္တိကူပမာယပိ နာမရူပါနံ အဝသဝတ္တိတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိဂါထာဒွယံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိဿာယာတိ ပတိဋ္ဌာယ။ ယန္တီတိ ဂစ္ဆန္တိ။ မနုဿေ နိဿာယာတိ နေတုဘူတေ နိယာမကကမ္မကရာဒိမနုဿေ အပဿာယ။ န ဟိ တေသံ အရဏဂ္ဂဟဏလင်္ကာရသဏ္ဌာပနဥဒကသိဉ္စနာဒိကိရိယာယ ဝိနာ နာဝါ ဣစ္ဆိတဒေသံ ပါပုဏာတိ၊ ယထာ ပန ဥဘောပိ အညမညံ နိဿာယ အဏ္ဏဝေ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ ဥဘော အညမညံ နိဿိတာ ပဝတ္တန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။
၁၂၂၄။ သတ္တသညံ ဝိနောဒေတွာတိ ယထာဝုတ္တနယေဟိ အနာဒိကာလဘာဝိတံ ခန္ဓပဉ္စကေ သတ္တဂ္ဂါဟံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ။ နာမ…ပေ… ဝုစ္စတီတိ ‘‘ဣဒံ နာမံ၊ ဧတ္တကံ နာမံ၊ န ဣတော ဘိယျော။ ဣဒံ ရူပံ၊ ဧတ္တကံ ရူပံ၊ န ဣတော ဘိယျော’’တိ စ ဧဝံ သဗ္ဗာကာရေန တေသံ လက္ခဏသလ္လက္ခဏမုခေန တမတ္ထဘာဝဒဿနံ ဧတံ အတ္တဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနတော ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ ဝုစ္စတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟီတိ အတ္ထော။ န ကေဝလဉ္စေတံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယေဝ ဝုစ္စတိ၊ နာမရူပဝဝတ္ထာပနန္တိပိ ဧတဿေဝ အဓိဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာတိအာဒိတောတိ ဇာတိဇရာဗျာဓိအာဒိတော ဒုက္ခတော။ ယထာဟ ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ၊ ဇရာပိ ဒုက္ခာ၊ ဗျာဓိပိ ဒုက္ခော၊ မရဏမ္ပိ ဒုက္ခံ၊ ယမ္ပိစ္ဆံ န လဘတိ၊ တမ္ပိ ဒုက္ခံ၊ သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀)။ အန္တဒွယန္တိ သဿတုစ္ဆေဒသင်္ခါတံ အန္တဒွယံ။ အထ ဝါ သတ္တဿ အစ္စန္တံ အတ္ထိဘာဝသင်္ခါတံ၊ တဿ နတ္ထိဘာဝသင်္ခါတဉ္စ အန္တဒွယံ။ ပရမတ္ထတော အနုပလဗ္ဘနတော ဟိ သတ္တော ¶ အတ္ထီတိ ဝဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝ၊ လောကသင်္ကေတတောဝ ဥပလဗ္ဘနတော နတ္ထီတိပိ ဝဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝါတိ။ သုဋ္ဌုတရံ ပရိသုဒ္ဓံ ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ မလာနီတိ ဒိဋ္ဌိဂတသင်္ခါတာနိ မလာနိ။ အသေသံ နိဿေသတော နာသံ ဝိနာသံ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဥပေန္တိ။ တထာ ဟေတံ ဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနတော ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၉။ ဧကူနဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၂၂၇။ အနန္တရံ ¶ နိဒ္ဒိဋ္ဌာယ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယာ ဝိသယဘာဝေန ဒဿိတတ္တာ ‘‘ဧတဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န တဒညတော ဝိသေသနတ္ထံ တဒညဿ စ အဘာဝတော။ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဟိ ဝိပဿနာဘိနိဝေသော ဟောတု ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ၊ အတ္ထသိဒ္ဓိယံ ပန လက္ခဏတော သဗ္ဗမ္ပိ နာမရူပံ အနဝသေသတော ပရိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ။ ဇာနိတွာ ဟေတုပစ္စယေတိ ဟေတုပစ္စယေ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ၊ ဟေတုပစ္စယေ ပရိဂ္ဂဏှနဟေတူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဏဟေတု ဟိဿ အဒ္ဓတ္တယေ ကင်္ခါဝိတရဏံ ဟောတီတိ။ ဝိတရိတွာတိ အတိက္ကမိတွာ၊ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ အတ္ထော။ တံ ပန ဉာဏံ တထာဝိဂတံ ဝသိဘာဝပ္ပတ္တံ ဈာနံ ဝိယ ယောဂိနော သန္တာနေ ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတ’’န္တိ။
၁၂၂၉-၃၀။ နာမရူပဿ…ပေ… အာဝဇ္ဇိတွာတိ ယထာ နာမ ကုသလော ဘိသက္ကော ရောဂံ ဒိသွာ တဿ သမုဋ္ဌာနံ ပရိယေသတိ၊ ယထာ ဝါ ပန အနုကမ္ပကော ပုရိသော ကုမာရံ ဥတ္တာနသေယျံ ¶ ရထိကာယ နိပန္နံ ဒိသွာ ‘‘ကဿ နု ခေါ အယံ ပုတ္တကော’’တိ တဿ မာတာပိတရော အာဝဇ္ဇတိ၊ ဧဝမေဝံ နာမရူပဿ ကော ဟေတု၊ ကော ဝါ ပစ္စယော ဘဝေ။ န တာဝေတံ အဟေတုကံ သဗ္ဗတ္ထ၊ သဗ္ဗဒါ၊ သဗ္ဗေသဉ္စ ဧကသဒိသဘာဝါပတ္တိတော၊ န ဣဿရာဒိဟေတုကံ နာမရူပတော ဥဒ္ဓံ ဣဿရာဒီနံ အဘာဝတော။ ယေပိ နာမရူပမတ္တမေဝ ဣဿရာဒယောတိ ဝဒန္တိ တေသံ ဣဿရာဒိသင်္ခါတနာမရူပဿ အဟေတုဘာဝါပတ္တိတော၊ တသ္မာ ဘဝိတဗ္ဗမဿ ဟေတုပစ္စယေဟိ၊ ‘‘ကော နု ခေါ’’တိ နာမရူပဿ ဟေတုပစ္စယေ အာဝဇ္ဇိတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ တာဝ ကတွာ ဣမဿ နာမရူပဿ ဟေတုပစ္စယေ ပရိဂ္ဂဏှန္တေန ဩဠာရိကတ္တာ၊ သုပါကဋတ္တာ စ ရူပဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော သုကရောတိ ပဌမံ တဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ရူပကာယဿာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယထာ နာမရူပဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော အဟေတုဝိသမဟေတုဝါဒနိဝတ္တိယာ ဟောတိ၊ ဧဝံ နိဗ္ဗိဒါဝိရာဂါဝဟဘာဝေန တတ္ထ တတ္ထ အဘိရတိနိဝတ္တိယာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ တံ ဒွတ္တိံသာကာရဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
၁၂၃၂-၃။ အဝိဇ္ဇာ…ပေ… မတောတိ အဝိဇ္ဇာ တဏှာ ဥပါဒါနံ ကမ္မန္တိ ဣဒံ စတုဗ္ဗိဓံ ¶ ဓမ္မဇာတံ ဧတဿ ယထာဝုတ္တဿ ရူပကာယဿ ဟေတု၊ စတုဗ္ဗိဓော အာဟာရော ပစ္စယောတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ပန ပုရိမံ ဟေတု၊ ဣတရော ပစ္စယောတိ စောဒနံ သန္ဓာယ ‘‘ဇနကော’’တိအာဒိံ ဝတွာ တံ လောကဝသေန သမတ္ထေတုံ ‘‘ဟေတွင်္ကုရဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဇနကောတိ၊ အနုပါလကောတိ စ အန္တောဂတဟေတွတ္ထမိဒံ ဝိသေသနံ၊ ဇနကတ္တာ၊ အနုပါလကတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဇနကတ္တာတိ နိဗ္ဗတ္တကတ္တာ။ ဣမိနာ ဗီဇံ ဝိယ အင်္ကုရဿ အဝိဇ္ဇာဒယော ရူပကာယဿ အသာဓာရဏကာရဏတာယ ဟေတူတိ ဒဿိတံ။ အနုပါလကတ္တာတိ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တာ။ ဣမိနာ ပန အင်္ကုရဿ ပထဝီသလိလာဒယော ¶ ဝိယ အာဟာရော သာဓာရဏကာရဏတာယ ပစ္စယောတိ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၁၂၃၄-၇။ ဣတိမေ…ပေ… ဂတာတိ ဧဝမေတေ အဝိဇ္ဇာဒယော ပဉ္စ ဓမ္မာ ယထာရဟံ ဟေတုဘာဝံ၊ ပစ္စယဘာဝဉ္စ ဂတာ။ မာတာဝ ဥပနိဿယာတိ အဝိဇ္ဇာ ဘဝေသု ဝိဇ္ဇမာနဒေါသပဋိစ္ဆာဒနဘာဝေန၊ တဏှာ ပတ္ထနာဘာဝေန၊ ဥပါဒါနံ ဒဠှဂ္ဂါဟဘာဝေနာတိ ဧဝံ သင်္ခါရဘဝါနံ ဟေတုဘူတာ ဇနကသဟာယတာယ ဘဝနိကန္တိတံသဟဇာတအာသန္နကာရဏတ္တာ အဘိသင်္ခါရိကာ၊ အပဿယဘူတာ ဝါတိ မာတာ ဝိယ ဥပနိဿယာ ဟောန္တိ။ ယထာ ပိတုဇနိတသုက္ကေ ပုတ္တဿ ဥပ္ပတ္တီတိ ပိတာ ဇနကော၊ ဧဝံ ကမ္မံ သတ္တဿ ဥပ္ပာဒကတ္တာ ဇနကန္တိ အာဟ။ ယထာ ဓာတီ ဇာတဿ ကုမာရဿ ဝဍ္ဎိတာ သန္ဓာရိကာ၊ ဧဝံ အာဟာရော ဥပ္ပန္နဿ ကာယဿ ဗြူဟေတာ၊ သန္ဓာရကော စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဓာတီ…ပေ… ဘဝေ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒယော နာမကာယဿာပိ ပစ္စယော၊ ပကာရန္တရေန ပန တဿ ပါကဋံ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘စက္ခုဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စက္ခုဉ္စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော၊ တေန စက္ခုဝိညာဏဿ အာဝဇ္ဇနာဒိံ အဇ္ဈတ္တံ သဗ္ဗံ ပစ္စယဇာတံ သင်္ဂဏှာတိ။ ရူပမာလောကမေဝ စာတိ ပန စ-သဒ္ဒေန ယထာ ဗာဟိရရူပံ စက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယော၊ ယထာ စ အာလောကော ဥပနိဿယပစ္စယော၊ ဧဝံ အညမ္ပိ ဗာဟိရံ ပစ္စယဇာတံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဋိစ္စာတိ ပစ္စယဘူတံ လဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ တေန စက္ခုဿ နိဿယပုရေဇာတဣန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန၊ ရူပါလောကာနဉ္စ ယထာသမ္ဘဝံ အာရမ္မဏဥပနိဿယပုရေဇာတအတ္ထိအဝိဂတဝသေန၊ ဣတရေသဉ္စ သဒ္ဒသင်္ဂဟိတာနံ အနန္တရာဒိသဟဇာတာဒိဝသေန ပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဖဿာဒီနံ ဝိယ သဟ ပစ္စယေဟိ သောတဝိညာဏာဒီနံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ သမ္မသနူပဂံ သဗ္ဗံ နာမံ သဟ ပစ္စယေန သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘နာမကာယဿ ပစ္စယံ ပရိဂဏှတီ’’တိ။
၁၂၃၈-၄၀။ ဒိသွာနာတိ ¶ ဧတရဟိ ပဝတ္တိံ ဒိသွာ။ တထေဝိဒန္တိ ဣမိနာ န ကေဝလံ သပ္ပစ္စယတာမတ္တမေဝ ¶ ပစ္စာမဋ္ဌံ၊ အထ ခေါ ယာဒိသေဟိ ဧတရဟိ ပဝတ္တတိ၊ တာဒိသေဟိ အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယေဟေဝ အတီတေပိ ပဝတ္တိတ္ထာတိ ပစ္စယသဟိတတာပိ ပစ္စာမဋ္ဌာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗန္တေတိ အတီတခန္ဓပ္ပဗန္ဓကောဋ္ဌာသေ။ ပဉ္စဓာဂတာတိ –
‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါနံ၊ န နု ခေါ အဟောသိံ အဟမတီတမဒ္ဓါနံ၊ ကိံ နု ခေါ အဟောသိံ အဟမတီတမဒ္ဓါနံ၊ ကထံ နု ခေါ အဟောသိံ အဟမတီတမဒ္ဓါနံ၊ ကိံ ဟုတွာ ကိံ အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀၊ မဟာနိ။ ၁၇၄) –
ပဉ္စဟိ အာကာရေဟိ အာဂတာ၊ ပဝတ္တာ ဝါ။ အပရန္တေတိ အနာဂတေ ခန္ဓပ္ပဗန္ဓကောဋ္ဌာသေ။ ပဉ္စဓာ သမုဒီရိတာတိ –
‘‘ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟမနာဂတမဒ္ဓါနံ၊ န နု ခေါ ဘဝိဿာမိ အဟမနာဂတမဒ္ဓါနံ၊ ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿာမိ အဟမနာဂတမဒ္ဓါနံ၊ ကထံ နု ခေါ ဘဝိဿာမိ အဟမနာဂတမဒ္ဓါနံ၊ ကိံ ဟုတွာ ကိံ ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟမနာဂတမဒ္ဓါန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀၊ မဟာနိ။ ၁၇၄) –
ဧဝံ ပဉ္စဓာ ကထိတာ။
၁၂၄၁။ ပစ္စုပ္ပန္နေပိ အဒ္ဓါနေတိ ဧတရဟိ ပဋိသန္ဓိံ အာဒိံ ကတွာ စုတိပရိယန္တေ အဒ္ဓါနေပိ။ အဒ္ဓါန-ဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ပစ္စုပ္ပန္နခန္ဓကောဋ္ဌာသမေဝ ဝဒတိ။ န ဟိ တဗ္ဗိနိမုတ္တော အညော ကောစိ ကာလော နာမ အတ္ထီတိ။ ဆဗ္ဗိဓာ ပရိကိတ္တိတာတိ –
‘‘အဟံ နု ခေါသ္မိ၊ နော နု ခေါသ္မိ၊ ကိံ နု ခေါသ္မိ၊ ကထံ နု ခေါသ္မိ၊ အယံ နု ခေါ သတ္တော ကုတော အာဂတော၊ သော ကုဟိံ ဂါမီ စ ဘဝိဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀၊ မဟာနိ။ ၁၇၄) –
ဧဝံ ¶ ဆဗ္ဗိဓာ ဝုတ္တာ။ ‘‘သဗ္ဗေ တသန္တိ ဒဏ္ဍဿာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၂၉-၁၃၀) ဝိယ ပဒေသေပိ ¶ သဗ္ဗ-သဒ္ဒဿ ပဝတ္တနတော ‘‘သဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာပိ ‘‘အနဝသေသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နတ္ထိ ဧတိဿာ အဝသေသော အဝသိဋ္ဌောတိ အနဝသေသာ၊ သောဠသဝိဓာပိ စေသာ ဧကကင်္ခါဝသေနာပိ အနဝသိဋ္ဌာ ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဟိယျတီတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟိယျတိ။ ကာမံ နာမရူပမတ္တံ ဝိနာ သတ္တဿ အဒဿနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယာဝ ပစ္စုပ္ပန္နေ ကင်္ခါ ပဟီနာ၊ အတီတာနာဂတေ ကင်္ခါနံ ပဟာနေန ပန ပစ္စုပ္ပန္နေ ကင်္ခါယ အတိသယပ္ပဟာနံ ဒဿေတုံ ဣဓေဝ သာ ဝုတ္တာ။ အထ ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နေ နိဿတ္တနာမရူပဿ ပစ္စယေသု ပဝတ္တကင်္ခါယ ဣဓေဝ တီရဏတော သာ ဣဓ ဝုတ္တာ။ ဝဏ္ဏဘဏနံ ဝါ ဧတံ ဣဓ ပစ္စုပ္ပန္နကင်္ခါယ ပဟာနဝစနံ ယထာ တံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒီသု ပဟီနာနမ္ပိ စ ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ ပဟာနာတိအာဒိနာ အနာဂါမိမဂ္ဂါဒီသု ဝစနန္တိ။
၁၂၄၂။ ကမ္မဝိပါကာနံ ဝသေနာပီတိ ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ မောဟော အဝိဇ္ဇာ၊ အာယူဟနံ သင်္ခါရာ၊ နိကန္တိ တဏှာ၊ ဥပဂမနံ ဥပါဒါနံ၊ စေတနာ ဘဝေါ ဣတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ ဣဓ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယာ၊ ဣဓ ပဋိသန္ဓိ ဝိညာဏံ၊ ဩက္ကန္တိ နာမရူပံ၊ ပသာဒေါ အာယတနံ၊ ဖုဋ္ဌော ဖဿော၊ ဝေဒယိတံ ဝေဒနာ ဣတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဣဓူပပတ္တိဘဝသ္မိံ ပုရေ ကတဿ ကမ္မဿ ပစ္စယာ၊ ဣဓ ပရိပက္ကတ္တာ အာယတနာနံ မောဟော အဝိဇ္ဇာ…ပေ… စေတနာ ဘဝေါ ဣတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ကမ္မဘဝသ္မိံ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယာတိ ဧဝံ ဝုတ္တာနံ ကမ္မဝဋ္ဋဝိပါကဝဋ္ဋာနံ ဝသေန။ ကိလေသဝဋ္ဋောပိ စေတ္ထ ကမ္မသဟာယတာယ ကမ္မဝဋ္ဋေနေဝ သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၁၂၄၃။ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယန္တိ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မော ဝုစ္စတိ ပစ္စက္ခဘူတော ပစ္စုပ္ပန္နော အတ္တဘာဝေါ၊ တတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗဖလံ ကမ္မံ ¶ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ။ ဥပပဇ္ဇာပရာပရိယာဟောသိကမ္မဝသာ ပနာတိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယအပရာပရိယဝေဒနီယအဟောသိကမ္မဝသေန။ ဥတ္တရပဒလောပဝသေန ဟိ ‘‘ဥပပဇ္ဇာပရာပရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝတော အနန္တရံ ဥပပဇ္ဇိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗဖလံ ကမ္မံ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယံ။ အပရေ အပရေ ဒိဋ္ဌဓမ္မတော အညသ္မိံ အညသ္မိံ ယတ္ထကတ္ထစိ အတ္တဘာဝေ ဝေဒိတဗ္ဗဖလံ ကမ္မံ အပရာပရိယဝေဒနီယံ။ အဟောသိ ဧဝ ကမ္မံ၊ န တဿ ဝိပါကော အဟောသိ၊ အတ္ထိ၊ ဘဝိဿတိ စာတိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗကမ္မံ အဟောသိကမ္မံ။
ပဋိပက္ခေဟိ အနဘိဘူတတာယ၊ ပစ္စယဝိသေသေန ပဋိလဒ္ဓဝိသေသတာယ စ ဗလဝဘာဝပ္ပတ္တာ တာဒိသဿ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဿ ဝသေန သာတိသယာ ဟုတွာ ပဝတ္တာ ပဌမဇဝနစေတနာ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ¶ ဖလဒါယိနီ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာ နာမ။ သာ ဟိ ဝုတ္တာကာရေန ဗလဝတိ ဇဝနသန္တာနေ ဂုဏဝိသေသယုတ္တေသု ဥပကာရာနုပကာရဝသပ္ပဝတ္တိယာ၊ အာသေဝနာလာဘေန အပ္ပဝိပါကတာယ စ ဣတရဒွယံ ဝိယ ပဝတ္တသန္တာနုပရမာပေက္ခံ၊ ဩကာသလာဘာပေက္ခဉ္စ ကမ္မံ န ဟောတီတိ ဣဓေဝ ပုပ္ဖမတ္တံ ဝိယ ပဝတ္တိဝိပါကမတ္တံ အဟေတုကဖလံ ဒေတိ၊ သဟေတုကဖလဒါနေ ပန ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနမ္ပိ အာပဇ္ဇေယျ။ တထာ အသက္ကောန္တန္တိ ကမ္မဿ ဝိပါကဒါနံ နာမ ဥပဓိပ္ပယောဂါဒိပစ္စယန္တရသမဝါယေနေဝ ဟောတီတိ တဒဘာဝတော တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒါတုံ အသက္ကောန္တံ။ အဟောသိကမ္မံ…ပေ… ဝိပါကောတိ ဧတ္ထ ‘‘အဟောသိ ကမ္မ’’န္တိ ပဒံ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ နာဟောသိ ကမ္မဝိပါကော၊ အဟောသိ ကမ္မံ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကော၊ အဟောသိ ကမ္မံ နတ္ထိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၃၄)။ တတ္ထ သကသကကာလာတိက္ကန္တဿ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဿ စ ဝသေန ပုရိမံ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ကမ္မဿ ¶ ၊ ဝိပါကကာလဿ စ အတီတတ္တာ တထာ ဝတ္တဗ္ဗတ္တံ လဘတိ၊ ဒုတိယံ အနာဂတေ အရဟတ္တံ ပါပုဏန္တဿ ပုရိမဘဝေသု ကတံ အဒိန္နဝိပါကံ အပရာပရိယဝေဒနီယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တတိယံ ပန အနန္တရဘဝေ ကတံ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယံ၊ အရဟတော အတီတဘဝေသု ကတံ အပရာပရိယဝေဒနီယဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘ဧကမေဝ အတီတံ ကမ္မံ အဒ္ဓတ္တယေ ဝိပါကာဘာဝံ သန္ဓာယ တိဓာ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
အတ္ထသာဓိကာတိ ဒါနာဒိပါဏာတိပါတာဒိအတ္ထဿ နိပ္ဖာဒိကာ။ ကာ ပန သာတိ အာဟ ‘‘သတ္တမဇဝနစေတနာ’’တိ။ သာ ဟိ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ ဝုတ္တနယေန ပဋိလဒ္ဓဝိသေသာ၊ ပဋိသန္ဓိယာ အနန္တရပစ္စယဘာဝိနော ဝိပါကသန္တာနဿ အနန္တရပစ္စယဘာဝေန ဝါ တထာ အဘိသင်္ခတာ သမာနာ အနန္တရတ္တဘာဝေ ဝိပါကဒါယိနီ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယံ နာမ။ ယေဘုယျဝုတ္တိယာ စေတ္ထ ‘‘သတ္တမဇဝနစေတနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စဝေက္ခဏဝသိတာဒိပဝတ္တိယံ ပန ပဉ္စမာဒိကာပိ ဟောတိ။ ဝိပါကံ ဒေတီတိ ပဋိသန္ဓိံ ဒတွာ ပဝတ္တိဝိပါကံ ဒေတိ၊ အဒိန္နပဋိသန္ဓိကံ ပန ပဝတ္တိဝိပါကံ ဒေတီတိ နတ္ထိ။ စုတိအနန္တရဉှိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ ဩကာသောတိ အာစရိယာ။ ပဋိသန္ဓိယာ ပန ဒိန္နာယ ဇာတိသတေပိ ပဝတ္တိဝိပါကံ ဒေတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတေ ဒါနံ ဒတွာ သတဂုဏာ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉)။ ဥဘိန္န…ပေ… ဒေတီတိ ယထာဝုတ္တကာရဏဝိရဟတော ဒိဋ္ဌဓမ္မူပပဇ္ဇဝေဒနီယဘာဝံ အသမ္ပတ္တာ ပဉ္စ စေတနာ ဝိပါကဒါနသဘာဝဿ အနုပစ္ဆိန္နတ္တာ ယဒါ ဩကာသံ လဘတိ၊ တဒါ ပဋိသန္ဓိဝိပါကံ၊ ပဝတ္တိဝိပါကံ ဝါ ဒေတိ။ သတိ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာတိ ဣမိနာ ¶ အသတိ သံသာရပ္ပဝတ္တိယံ အဟောသိကမ္မပက္ခေ တိဋ္ဌတိ ဝိပစ္စနောကာသဿ အဘာဝတောတိ ဒီပေတိ။
၁၂၄၄။ ဧဝံ ¶ တာဝ ဝိပါကဒါနကာလဝသေန စတုဗ္ဗိဓံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိပါကဒါနပရိယာယတော၊ ကိစ္စတော စ စတုဗ္ဗိဓတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂရုက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဂရုကန္တိ မဟာသာဝဇ္ဇံ၊ မဟာနုဘာဝဉ္စ အညေန ကမ္မေန ပဋိဗာဟိတုံ အသက္ကုဏေယျကမ္မံ။ ဗဟုလန္တိ အဘိဏှသော ကတံ၊ ဧကဝါရံ ကတွာပိ အဘိဏှသမာသေဝိတဉ္စ။ အာသန္နန္တိ မရဏာသန္နကာလေ အနုဿရိတံ၊ တဒါ ကတဉ္စ။ ကဋတ္တာကမ္မန္တိ ဂရုကာဒိဘာဝံ အသမ္ပတ္တံ ကတမတ္တတောယေဝ ကမ္မန္တိ ဝတ္တဗ္ဗကမ္မံ။ တတ္ထ ကုသလံ ဝါ ဟောတု အကုသလံ ဝါ၊ ဂရုကာဂရုကေသု ယံ ဂရုကံ မာတုဃာတကာဒိကမ္မံ ဝါ မဟဂ္ဂတကမ္မံ ဝါ၊ တဒေဝ ပဌမံ ဝိပစ္စတိ။ တထာ ဗဟုလာဗဟုလေသု ယံ ဗဟုလံ သုသီလျံ ဒုဿီလျံ ဝါ၊ တဒေဝ ပဌမံ ဝိပစ္စတိ။ ဒူရာသန္နေသု ယံ အာသန္နံ မရဏကာလေ အနုဿရိတံ၊ တေနေဝ ဥပပဇ္ဇတိ။ အာသန္နကာလေ ကတေ စ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ။ ကဋတ္တာ ပန ကမ္မံ ပုနပ္ပုနံ လဒ္ဓါသေဝနံ ပုရိမာနံ အဘာဝေ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎတိ။ ဣတိ ဂရုကံ သဗ္ဗပဌမံ ဝိပစ္စတိ။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ဂရုက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဂရုကေ အသတိ ဗဟုလီကတံ၊ တသ္မိမ္ပိ အသတိ အာသန္နံ၊ တသ္မိမ္ပိ အသတိ ကဋတ္တာကမ္မန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရိမဇာတီသု ကတကမ္မံ ဝိပစ္စတီ’’တိ။
၁၂၄၅။ ပဋိသန္ဓိဒါနာဒိဝသေန ဝိပါကသန္တာနဿ နိဗ္ဗတ္တကံ ဇနကံ။ သုခဒုက္ခသန္တာနဿ၊ နာမရူပပ္ပဗန္ဓဿ ဝါ စိရတရပ္ပတ္တိဟေတုဘူတံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ။ တေနာဟ ‘‘သုခဒုက္ခံ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ၊ အဒ္ဓါနံ ပဝတ္တေတီ’’တိ။ သုခဒုက္ခေ ပဝတ္တမာနေ ဗဝှာဗာဓတာဒိပစ္စယူပနိပါတနေန သဏိကံ သဏိကံ တဿ ဝိဗာဓကံ ဥပပီဠကံ။ တေနာဟ ‘‘သုခဒုက္ခံ ပီဠေတိ ဗာဓတိ၊ အဒ္ဓါနံ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတီ’’တိ။ တထာ ပဋိပက္ခကမ္မဝိပါကဿ အပ္ပဝတ္တိကရဏဝသေန ဥပစ္ဆေဒကံ ပဋိဗာဟကံ ဥပဃာတကံ။ တေနာဟ ‘‘တဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ’’တိ။
ရူပဉ္စ ¶ အရူပဝိပါကက္ခန္ဓော စာတိ ရူပါရူပဝိပါကက္ခန္ဓော၊ ကမ္မဇရူပဿာပိ ဝိပါကပရိယာယော အတ္ထီတိ ‘‘ရူပါရူပဝိပါကက္ခန္ဓေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညေန ကမ္မေနာတိ ကုသလေန ဝါ အကုသလေန ဝါ အညေန ကမ္မေန ကတ္တုဘူတေန ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဝိပါကေ ဇနိတေ။ တေနာဟ ‘‘ဇနိတေ ဝိပါကေ’’တိ။ ပဝတ္တိဝိပါကံ သန္ဓာယ ‘‘ဇနိတေ ဝိပါကေ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဒုက္ခံ ¶ ဥပတ္ထမ္ဘေတီတိ ဥပတ္ထမ္ဘကကမ္မံ ကုသလံ သမာနံ အညေနပိ ကုသလကမ္မေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနကံ သုခံ တဿ ပဋိပက္ခဝိဗာဓနဝသေန ဥပတ္ထမ္ဘေတိ။ အကုသလံ အညေန အကုသလကမ္မေန ဥပပဇ္ဇမာနံ ဒုက္ခံ တထေဝ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ။ ဧဝဉ္စ ဥပတ္ထမ္ဘေန္တံ တံ ဒီဃကာလံ ပဝတ္တေတိ နာမာတိ အာဟ ‘‘အဒ္ဓါနံ ပဝတ္တေတီ’’တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဒုက္ခံ ပီဠေတီတိ ဥပပီဠကံ အကုသလံ သမာနံ သုခိတဿ ရောဂါဒိအန္တရာယကာရဏသမ္ပာဒကဘာဝေန သုခသန္တာနံ ဥပစ္ဆိန္ဒန္တံ ပီဠေတိ၊ ကုသလဉ္စ ရောဂါဒိနာ ဒုက္ခိတဿ ဘေသဇ္ဇာဒိသုခါဒိကာရဏသမ္ပာဒကဘာဝေန ဒုက္ခသန္တာနံ ဝိစ္ဆိန္ဒန္တံ ပီဠေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘သုခဒုက္ခဿ ကာရဏံ အသမ္ပာဒေန္တမ္ပိ ပဋိသန္ဓိဒါယကကမ္မဿ ပဝတ္တိဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ သယံ ဝိပါကဒါယကကမ္မံ ဥပပီဠကကမ္မ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ပန ပဋိသန္ဓိဒါယကမေဝ ဇနကကမ္မန္တိ ဝုတ္တံ သိယာ။
အပိစ ဥပဃာတကေန သဟ ဣမဿ ဝိသေသဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ တံ ပဋိသန္ဓိဝိပါကဿ ပဋိဗာဟကန္တိ စေ? တံ န၊ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာတိ။ ‘‘ဒုဗ္ဗလံ ကမ္မံ ဃာတေတွာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နနု တဿ ပုဗ္ဗေယေဝ သိဒ္ဓတ္တာ၊ နိရုဒ္ဓတ္တာ စ ကထမိဒံ တဒုပဃာတကံ ဟောတီ’’တိ အာပန္နံ စောဒနံ သန္ဓာယ ကမ္မဿ ဃာတနံ နာမ တဿ ဝိပါကပဋိဗာဟနမေဝါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ’’တိ။ တံပဋိဗာဟနဉ္စ အတ္တနော ဝိပါကုပ္ပတ္တိယာ ဩကာသကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ဝိပါကဿ ဩကာသံ ကရောတီ’’တိ။ ဝိပစ္စနာယ ကတောကာသံ ကမ္မံ ¶ ဝိပက္ကမေဝ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ…ပေ… ဥပ္ပန္နံ နာမ ဟောတီ’’တိ။
ဥပပီဠကံ အညဿ ဝိပါကံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ၊ န သယံ အတ္တနော ဝိပါကံ ဒေတိ၊ ဥပဃာတကံ ပန ဒုဗ္ဗလကမ္မံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ အတ္တနော ဝိပါကံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ကေစိ ပန အာစရိယာ အပရေနာပိ နယေန ဇနကာဒိကမ္မံ ဣစ္ဆန္တိ။ ကထံ? ယသ္မိံ ကမ္မေ ကတေ ပဋိသန္ဓိယံ၊ ပဝတ္တေ စ ဝိပါကကဋတ္တာရူပါနံ ဥပ္ပတ္တိ ဟောတိ၊ တံ ဇနကံ။ ယသ္မိံ ပန ကတေ အညေန ဇနိတဿ ဣဋ္ဌဿ ဝါ အနိဋ္ဌဿ ဝါ ဖလဿ ဝိဗာဓကဝိစ္ဆေဒကပစ္စယာနုပ္ပတ္တိယာ၊ ဥပဗြူဟကပစ္စယုပ္ပတ္တိယာ စ ဇနကာနုဘာဝါနုရူပံ ပရိပေါသကစိရတရပ္ပဗန္ဓာ ဟောန္တိ၊ တံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ။ ဇနကေန နိဗ္ဗတ္တိတံ ကုသလဖလံ၊ အကုသလဖလံ ဝါ ယေန ပစ္စနီကဘူတေန ရောဂဓာတုဝိသမတာဒိနိမိတ္တတာယ ဗာဓီယတိ၊ တံ ဥပပီဠကံ။ ယေန ပန ကမ္မုနာ ဇနကသာမတ္ထိယဝသေန စိရတရပ္ပဗန္ဓာရဟမ္ပိ သမာနံ ဖလဝိစ္ဆေဒကပစ္စယုပ္ပတ္တိယာ ဥပဟညတိ ဝိစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ တံ ဥပဃာတကန္တိ။
ဧတ္ထ ¶ စ ကေစိ အပ္ပာဗာဓဒီဃာယုကတာသံဝတ္တနဝသေန ဒုတိယဿ ကုသလဘာဝံ၊ ဗဝှာဗာဓအပ္ပာယုကတာသံဝတ္တနဝသေန ပစ္ဆိမာနံ ဒွိန္နံ အကုသလဘာဝဉ္စ ဝဏ္ဏေန္တိ၊ ဘူရိဒတ္တာဒီနံ ပန နာဂါဒီနံ၊ ဣတော အနုပ္ပဒိန္နယာပနကပေတာနဉ္စ အပါယေသု အကုသလဝိပါကဿ ဥပတ္ထမ္ဘနူပပီဠနူပဃာတကာနိ ကမ္မာနိ သန္တီတိ စတုန္နမ္ပိ ကုသလာကုသလဘာဝေါ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ကိဉ္စာပိ ကမ္မာနံ ကမ္မန္တရဉ္စေဝ ဝိပါကန္တရဉ္စ ဗုဒ္ဓါနံ ကမ္မဝိပါကဉာဏဿေဝ ယာထာဝသရသတော ပါကဋံ ဟောတိ။ ဗုဒ္ဓါဝေဏိကဉှေတံ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟိ၊ ဝိပဿကေန ပန ဧကဒေသတော ဇာနိတဗ္ဗံ။ န ဟိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဇာနန္တဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော ပရိပူရတိ၊ တသ္မာ တာဒိသံ ပရိဂ္ဂဟံ သန္ဓာယ ‘‘ဣတိ ဣမ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယာဒိသေဟိ ပစ္စယေဟိ ပစ္စုပ္ပန္နေ အဒ္ဓါနေ ¶ နာမရူပဿ ပဝတ္တိ၊ တာဒိသေဟေဝ ဣတရသ္မိမ္ပိ အဒ္ဓဒွယေတိ ဧဝံ ယထာ အတီတာနာဂတေ နယံ နေတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဣဒ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဒ္ဓတ္တယေပိ ကိရိယာကိရိယာဖလမတ္တတာဒဿနပရတ္တာ စောဒနာယ။ ဣတီ ကမ္မဉ္စေဝါတိအာဒိနာ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ နိဂမနဝသေန ဝုတ္တံ။ တဿေဝံ…ပေ… ပဟိယျတီတိ တဿေဝံ သမနုပဿတော ယာ သာ ပုဗ္ဗန္တာဒယော အာရဗ္ဘ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တာ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟိယျတိ။
၁၂၄၆-၈။ ပဟီနာယ ပန တာယ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဌိတိသတ္တာဝါသေသု ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓဝသေနေဝ ပဝတ္တနာမရူပမတ္တမေဝ ခါယတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဟေတုဖလဿ သမ္ဗန္ဓဝသေနေဝါ’’တိအာဒိ။ ကာရဏသာမဂ္ဂိယံ ဒါနာဒီဟိ သာဓိတကိရိယာယ ပဝတ္တမာနာယ ကာရဏမတ္တေ ကတ္တုဝေါဟာရောတိ အာဟ ‘‘ကာရဏတော ဥဒ္ဓံ ကာရဏံ န စ ပဿတီ’’တိ။ ပါက…ပေ… ပဋိဝေဒကံ န ပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါကပဋိဝေဒကန္တိ ဝိပါကဝိန္ဒကံ။ ဧဝံ အပဿန္တော ပန ကာရဏေ သတိ ကာရကောတိ၊ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိယာ သတိ ပဋိသံဝေဒကောတိ သမညာမတ္တေနေဝ ပဏ္ဍိတာ ဝေါဟရန္တိ။ ဣစ္စေဝံ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတိ။ သုဒ္ဓဓမ္မာတိ ကေနစိ သတ္တေန ဝါ ပုဂ္ဂလေန ဝါ အမိဿဓမ္မာ။ ဧဝေတန္တိ ဧဝံဝိဓံ ဧတံ ဒဿနံ သမ္မဒဿနံ၊ အဝိပရီတဒဿနန္တိ အတ္ထော။
၁၂၄၉။ ဗီဇရုက္ခာဒိကာနံ ဝါတိ ယထာ ဗီဇတော ရုက္ခော၊ ရုက္ခတော ဗီဇန္တိ ဧဝံ ကာရဏပရမ္ပရဂဝေသနေ အနာဒိကာလိကတ္တာ ဗီဇရုက္ခသန္တာနဿ ပုဗ္ဗာ ကောဋိ နတ္ထိ၊ ဧဝံ ကမ္မပစ္စယာ ဝိပါကော၊ ဝိပါကပစ္စယာ ကမ္မန္တိ ပရိယေသနေ အနာဒိကာလိကတ္တာ ကမ္မဝိပါကသန္တာနဿ ပုဗ္ဗာ ကောဋိ န ပညာယတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ကုက္ကုဋိယာ အဏ္ဍံ၊ အဏ္ဍတော ကုက္ကုဋီ၊ ပုနပိ ကုက္ကုဋိယာ အဏ္ဍ’’န္တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။
၁၂၅၀-၃။ အနာဂတေပိ ¶ ¶ သံသာရေတိ ယထာ အတီတေ၊ ဧဝံ အနာဂတေပိ အဒ္ဓါနေ ခန္ဓာနံ ပဋိပါဋီတိအာဒိနာ ဝုတ္တသံသာရေ သတိ။ အပ္ပဝတ္တိ န ဒိဿတီတိ ကမ္မတော ဝိပါကော ဘဝိဿတိ၊ ဝိပါကတော ကမ္မန္တိ အနာဂတေ ကာရိယပရမ္ပရာယ ဂဝေသိယမာနာယ အပရိက္ခီဏသံယောဇနဿ ကမ္မဝိပါကာနံ အပ္ပဝတ္တနံ န ဒိဿတိ၊ ပဝတ္တတိ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနေ သံသာရေ ‘‘ပုဗ္ဗာ ကောဋိ န ပညာယတီ’’တိ ဝစနေန ကာရဏေ အာဒိဿ အဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ‘‘အပ္ပဝတ္တိ န ဒိဿတီ’’တိ ဝစနေန ဖလဿ အဝသာနာဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ။ ဧတမတ္ထန္တိ ‘‘ကမ္မဿ ကာရကော နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမတ္ထံ။ အသယံဝသီတိ န သယံဝသိနော၊ မိစ္ဆာဘိနိဝေသပရဝသာတိ အတ္ထော။ အညမညဝိရောဓိနောတိ ဣတရီတရဝိရုဒ္ဓါ ဒိဋ္ဌိယော ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဝါ အညမညေန သဟ ဝိရောဓိနော။ ဂမ္ဘီရဉာဏဂေါစရတာယ ဂမ္ဘီရံ။ တထာ နိပုဏံ။ သတ္တသုညတာယ၊ အညမညသဘာဝသုညတာယ စ သုညံ။ ပစ္စယန္တိ နာမရူပဿ ပစ္စယံ၊ တပ္ပစ္စယပဋိဝေဓေနေဝ စ သဗ္ဗံ ပဋိဝိဒ္ဓံ ဟောတီတိ။
၁၂၅၄-၆။ ကမ္မံ နတ္ထိ ဝိပါကမှီတိ ကုဋ္ဋာဒီသု ရဇာဒိ ဝိယ ဝိပါကေ သန္တိဋ္ဌမာနံ ကမ္မံ နတ္ထိ။ ပါကော ကမ္မေ န ဝိဇ္ဇတီတိ တထာ ကမ္မေ သန္တိဋ္ဌမာနော ဝိပါကော နတ္ထိ။ ယထာဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ န သူရိယေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မဏိမှီတိ သူရိယကန္တမဏိမှိ။ န တေသံ ဗဟိ သော အတ္ထီတိ တေ မုဉ္စိတွာ တေဟိ ဗဟိ သော အဂ္ဂိ နတ္ထိ။ သမ္ဘာရေဟီတိ သမင်္ဂီဘူတေဟိ အာတပါဒီဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ။ န အန္တော ကမ္မဿာတိအာဒိ အတ္ထတော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမ္ပိ ဥပမာနိဂမနတ္ထံ ပုနပိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၁၂၅၇-၈။ ယဒိ ဟေတု၊ ဖလဉ္စ အညမညရဟိတံ၊ ကထံ ဟေတုတော ဖလံ နိဗ္ဗတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဉ္စ ခေါ ဥပါဒါယာ’’တိ။ န ကေဝလံ ကမ္မဖလမေဝ သုညံ ကတ္တုရဟိတံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဓမ္မဇာတံ ကာရကရဟိတန္တိ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘န ဟေတ္ထ ဒေဝေါ’’တိအာဒိဂါထာ ဝုတ္တာ။ ဟေတုသမ္ဘာရပစ္စယာတိ ဧကေန ဟေတုနာ ဧကဿ၊ အနေကဿ ဝါ ဖလဿ အနိဗ္ဗတ္တိတော ဟေတုသမူဟနိမိတ္တံ၊ သမ္ဘာရောတိ ဝါ ပစ္စယာဓိဝစနန္တိ ဟေတုပစ္စယနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။
၁၂၅၉။ အဒ္ဓါသု တရိတွာ ကင်္ခန္တိ တီသု အဒ္ဓါသု သောဠသဝိဓံ ကင်္ခံ ဝိတရိတွာ။ န ကေဝလမေတံ သောဠသဝိဓမေဝ ကင်္ခံ ဝိတရတိ၊ အထ ခေါ ‘‘သတ္ထရိ ကင်္ခတီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ဓ။ သ။ ၁၁၂၃၊ ဝိဘ။ ၉၁၅) အဋ္ဌဝိဓံ ကင်္ခမ္ပိ ပဇဟတိ။ တထာ ဟေတ္ထ ဗုဒ္ဓါ ဓမ္မော သင်္ဃော သိက္ခာတိ ¶ ကင်္ခါယ ဂေါစရဘူတာ လောကိယာ ဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။ န ဟိ လောကုတ္တရဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ကိလေသာ ပဝတ္တိတုံ သက္ကောန္တိ။ ပုဗ္ဗန္တောတိ အတီတာ ခန္ဓာယတနဓာတုယော၊ အပရန္တောတိ အနာဂတာ၊ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တောတိ တဒုဘယံ၊ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ ဝါ တဒုဘယဘာဂယုတ္တတ္တာ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတော အဋ္ဌမော ကင်္ခါဝိသယော နာမရူပမတ္တံ၊ ဣဒပ္ပစ္စယတာ-ဂ္ဂဟဏေန ပန တဿ ပစ္စယော ဂဟိတော၊ တသ္မာ သောဠသဝတ္ထုကာယ ပဟီနာယ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ ကင်္ခါ အပ္ပတိဋ္ဌာဝ ဟောတီတိ။ ဧတာသဉ္စ ပဟာနေန ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတာနိပိ ဝိက္ခမ္ဘန္တိ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌတ္တာ ဝိစိကိစ္ဆာယ။ ယထာ ဟိ ဒိဋ္ဌိ သမုစ္ဆိဇ္ဇမာနာ ဝိစိကိစ္ဆာယ သဒ္ဓိံယေဝ သမုစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝိက္ခမ္ဘိယမာနာ ဒိဋ္ဌိယာ သဒ္ဓိံယေဝ ဝိက္ခမ္ဘီယတိ။ အတ္တာဘိနိဝေသူပနိဿယာ ဟိ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟ’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀၊ မဟာနိ။ ၁၇၄) သောဠသဝတ္ထုကာ ကင်္ခါ၊ သာ ဧဝ စ ပုဗ္ဗန္တာဒိဝတ္ထုဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ အတ္တာဘိနိဝေသဝတ္ထုကာနိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ၊ ဗုဒ္ဓါဒိဝတ္ထုကာ စ တဒေကဋ္ဌာတိ။ ဥဋ္ဌိတန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဌိတံ။
၁၂၆၀-၂။ ကင်္ခါဝိတရဏံ ¶ နာမာတိ ယထာဝုတ္တကင်္ခါဝိတရဏတော ကင်္ခါဝိတရဏံ နာမ။ န ကေဝလံ ကင်္ခါဝိတရဏံ နာမ၊ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိပိ ယထာဘူတဉာဏန္တိပိ သမ္မာဒဿနန္တိပိ ဣဒံ သမုဒီရိတံ။ ဧတ္ထ စ ဓရီယန္တိ အတ္တနော ပစ္စယေဟီတိ ဓမ္မာ၊ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌိတိ၊ ဓမ္မာနံ ဌိတိ ဓမ္မဋ္ဌိတိ၊ ပစ္စယဓမ္မာ။ အထ ဝါ ဓမ္မောတိ ကာရဏံ ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၁၈-၇၂၁) ဝိယ၊ ဓမ္မဿ ဌိတိသဘာဝေါ၊ ဓမ္မတော စ အညော သဘာဝေါ နတ္ထီတိ ပစ္စယဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝေါ၊ ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ ဉာဏံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ။ သင်္ခါရာနံ ယထာဘူတံ အနိစ္စတာဒိ ယထာဘူတံ၊ တတ္ထ ဉာဏန္တိ ယထာဘူတဉာဏံ။ သမ္မာ ပဿတီတိ သမ္မာဒဿနံ။ လဒ္ဓပ္ပတိဋ္ဌောတိ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ နာမ အရိယမဂ္ဂေါ။ အယံ ပန တံ အနဓိဂတောပိ တဒဓိဂမုပါယပဋိပတ္တိယံ ဌိတတ္တာ လဒ္ဓပ္ပတိဋ္ဌော ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘လဒ္ဓပ္ပတိဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တော။ တတောယေဝ စူဠကော သောတာပန္နော၊ လောကိယာဟိ သီလသမာဓိပညာဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ဥတ္တရိ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တော သောတာပန္နော ဝိယ နိယတော၊ သုဂတိပရာယဏော စ ဟောတီတိ စူဠသောတာပန္နော။ သောတာပန္နော ဟိ ခီဏာပါယဒုဂ္ဂတိဝိနိပါတောတိ။ အထ ဝါ လဒ္ဓပ္ပတိဋ္ဌော ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိသမဓိဂမေန။ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနေန ဟိ သမ္မဒ္ဒိတဒိဋ္ဌိကဏ္ဋကော ဝိနိဒ္ဓုတအဟေတုကဝိသမဟေတုဝါဒေါ ယထာသကပစ္စယေဟေဝ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိံ ဉတွာ သာသနေ ပတိဋ္ဌိတသဒ္ဓါ လဒ္ဓပ္ပတိဋ္ဌော နာမ ဟောတီတိ။ နာမရူပဝဝတ္ထာနေန ဒုက္ခသစ္စံ၊ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏေန သမုဒယသစ္စံ၊ တဿေဝ အပရဘာဂေ အနိစ္စတော မနသိကာရာဒိဝိဓိနာ မဂ္ဂသစ္စဉ္စ အဘိညာယ ပဝတ္တိယာ ဒုက္ခဘာဝံ ဒိသွာ တဿ အပ္ပဝတ္တေ နိရောဓေ ¶ ဧကံသေနေဝ နိန္နဇ္ဈာသယတာယ လောကိယေနေဝ ဉာဏေန စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အဓိဂတတ္တာ အပါယေသု အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကော၊ သောတာပန္နဘူမိယဉ္စ ဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကော ဟောတီတိ စူဠသောတာပန္နော နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သောတာပန္နော ¶ ဟိ စူဠကော’’တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ မဟာနိသံသမေတံ ဉာဏံ၊ တသ္မာ သပညော အတ္တနော ဟိတာနုပေက္ခနပညာယ သမန္နာဂတော။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထကာမော’’တိ။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၀။ ဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ
မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၂၆၃။ ဣဒါနိ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိယာ အနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာယ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ နိဒ္ဒေသက္ကမော အနုပ္ပတ္တော၊ သာ ပန ယသ္မာ ဩဘာသာဒိဥပက္ကိလေသသမ္ဘဝေ သတိ ဟောတိ၊ ဩဘာသာဒယော စ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏေ သမ္ဘဝန္တိ၊ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏဉ္စ တိလက္ခဏဝိပဿနာယ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ စ ကလာပသမ္မသနံ အာဒိ။ တဉှိ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နာနံ ဓမ္မာနံ သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနဝသေန ပဝတ္တနတော အာဒိကမ္မိကဿ သုကရသမ္မသနံ၊ တသ္မာ ပဌမံ တတ္ထေဝ အဘိယောဂံ ကရောန္တေန ကမတော တံ သမ္ပာဒေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ကလာပသမ္မသနေနေဝါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အထ ဝါ ဒွိန္နံ ဝိသုဒ္ဓီနမန္တရေ ကလာပသမ္မသနံ ဟောတိ၊ တဉ္စ ခေါ ဒွီသု ဧကာယ ဝိသုဒ္ဓိယာ သင်္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဿ စ အာဒိဘူတတ္တာ တတ္ထေဝဿ သင်္ဂဟော ယုတ္တောတိ ဧတ္ထေဝ နံ သင်္ဂဟိတုကာမတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ကလာပသမ္မသနေနေဝါ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ကလာပသမ္မသနံ နာမ ဧကဝိသုဒ္ဓိယမ္ပိ န အန္တောဂဓန္တိ တံ အနာမသိတွာဝ ဝိပဿနာစာရံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ကလာပသမ္မသနေနေဝါတိ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နာနံ ¶ ဓမ္မာနံ သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနဝသေန ကလာပတော၊ ကလာပါနံ ဝါ သမ္မသနေန မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိပဿနာယ ယောဂေါ ကရဏီယော။ အထ ဝါ ¶ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏနိဒ္ဒေသဝသေန ကလာပသမ္မသနေ ယောဂေါ ကရဏီယောတိ အတ္ထော။ ‘‘ကလာပသမ္မသနေနေဝ ယောဂေါ ကရဏီယော’’တိ ဝတွာပိ တံ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၉၂) ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဂန္ထဝိတ္ထာရပရိဟာရတ္ထံ ဣဓ န ဒဿိတန္တိ။
၁၂၆၄။ ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿာတိ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နဿ၊ ခဏပစ္စုပ္ပန္နဿ ဝါ။ အာဒိတော ပန ခဏပစ္စုပ္ပန္နဿ ဥဒယဝယံ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟံ၊ တသ္မာ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ပဌမံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနံ ကာတဗ္ဗံ။ နိဗ္ဗတ္တီတိ ဒွိန္နံ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဝသေန ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိ စ ခဏနိဗ္ဗတ္တိ စ။ ဝိပရိဏာမောတိ ဝိနာသော။
၁၂၆၅။ အနုပဿနာပိ ဉာဏန္တိ ယာ ဥဒယဿ စ ဝယဿ စ အနုပဿနာ၊ သာ ဉာဏန္တိ ဝရဉာဏေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတံ။ တတြာယံ ပါဠိ –
‘‘ကထံ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ဝိပရိဏာမာနုပဿနေ ပညာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနေ ဉာဏံ? ဇာတံ ရူပံ ပစ္စုပ္ပန္နံ၊ တဿ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ဥဒယော။ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ဝယော။ အနုပဿနာ ဉာဏံ။ ဇာတာ ဝေဒနာ…ပေ… သညာ… သင်္ခါရာ… ဝိညာဏံ… ဇာတံ စက္ခုံ…ပေ… ဇာတော ဘဝေါ ပစ္စုပ္ပန္နော၊ တဿ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ဥဒယော။ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ဝယော။ အနုပဿနာ ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၉)။
ဧတ္ထ ပန ဥဒယဒဿနံ ယာဝဒေဝ ခယဒဿနန္တိ ဝယဒဿနဿ ပဓာနတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိပရိဏာမာနုပဿနေ ပညာ’’တိ ဝတွာ တံ ပန ဝယဒဿနံ ဥဒယဒဿနပုဗ္ဗကန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနေ ဉာဏ’’န္တိ။
၁၂၆၆-၈။ ပုဗ္ဗေ ¶ ဥပ္ပတ္တိတောတိ ဇနနတော ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိစယော ရာသိ ဝါ နတ္ထိ၊ ယတော အာဂစ္ဆေယျ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ အလဒ္ဓတ္တဘာဝဿ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘တထာ ဥပ္ပဇ္ဇတော’’တိအာဒိ။ ယထာ အနာဂတေ အဒ္ဓါနေ ဣမေ ဓမ္မာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နတ္ထိ၊ ဧဝံ အတီတေပိ အဒ္ဓါနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ နိရုဇ္ဈမာနဿာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ အဝိဇ္ဇမာနာနံယေဝ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဟေတုပစ္စယသမဝါယေ ဥပ္ပာဒေါ၊ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ စ သဗ္ဗသော အဘာဝူပဂမောတိ ဣမမတ္ထံ သမုဒါယဂတံ တဒေကဒေသဘူတာယ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အဋ္ဌကထာယ ¶ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၂၃) ဝီဏူပမာ အာဂတာ။ သာ ဣဓာပိ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဧတ္ထ ဝီဏူပမာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတဿတ္ထဿာတိ အဝိဇ္ဇမာနာနံယေဝ ဥပ္ပာဒေါ၊ ဥပ္ပန္နာနဉ္စ ပရတော အဘာဝေါတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ပကာသနေ။ ဝီဏူပမာတိ ဝီဏာဝသေန အာဂတာ ဥပမာ။ သာ ပနေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ – ယထာ ဝီဏာယ ဝါဒိယမာနာယ ဥပ္ပန္နဿ သဒ္ဒဿ နေဝ ဥပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ သန္နိစယော အတ္ထိ၊ န ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သန္နိစယတော အာဂတော။ န နိရုဇ္ဈမာနဿ ဒိသာဝိဒိသာဂမနံ အတ္ထိ၊ န နိရုဒ္ဓါ ကတ္ထစိ သန္နိစိတော တိဋ္ဌတိ၊ အထ ခေါ ဝီဏဉ္စ ဝီဏဝါဒနဉ္စ ပုရိသဿ စ တဇ္ဇံ ဝါယာမံ ပဋိစ္စ အဟုတွာ သမ္ဘောတိ၊ ဟုတွာ ပဋိဝေတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ ရူပါရူပဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ၊ ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီတိ။
၁၂၆၉-၇၀။ ဧဝံ သင်္ခေပတော ဥဒယဗ္ဗယမနသိကာရဝိဓိံ ဒဿေတွာ ပုန ယာနိ ဧတဿေဝ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ၊ ‘‘တဏှာသမုဒယာ…ပေ… ကမ္မသမုဒယာ…ပေ… ¶ အာဟာရသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ၊ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ၊ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿန္တော ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) ပစ္စယနိရောဓဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ၊ ‘‘တဏှာနိရောဓာ…ပေ… ကမ္မနိရောဓာ…ပေ… အာဟာရနိရောဓာ ရူပနိရောဓော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) ပစ္စယနိရောဓဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ၊ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ၊ ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿန္တော ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတိ။ တထာ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေန ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ၊ ‘‘တဏှာသမုဒယာ…ပေ… ကမ္မသမုဒယာ…ပေ… ဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေန ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ၊ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တော ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ၊ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿန္တော ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ…ပေ… တဏှာနိရောဓာ…ပေ… ကမ္မနိရောဓာ…ပေ… ဖဿနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) ပစ္စယနိရောဓဋ္ဌေန ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ၊ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ၊ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿန္တော ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတိ၊ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝိယ သညာသင်္ခါရဝိညာဏက္ခန္ဓာနံ ¶ ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဖဿဋ္ဌာနေ ‘‘နာမရူပသမုဒယာ နာမရူပနိရောဓာ’’တိ။
ဧဝံ ဧကေကဿ ခန္ဓဿ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေ ဒသ ဒသ ကတွာ သမပညာသ လက္ခဏာနိ ဝုတ္တာနိ၊ တေသံ ဝသေနပိ ‘‘ဧဝမ္ပိ ရူပသမုဒယော၊ ဧဝမ္ပိ ရူပဝယော၊ ဧဝမ္ပိ ရူပံ ဥဒေတိ၊ ဧဝမ္ပိ ရူပံ ဝေတီ’’တိ ပစ္စယတော စေဝ ခဏတော စ ဝိတ္ထာရေန စ မနသိကာရဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘တဿေဝ ဉာဏဿာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာသမုဒယာတိ အဝိဇ္ဇာယ ဥပ္ပာဒါ ¶ ၊ အတ္ထိဘာဝါတိ အတ္ထော။ နိရောဓဝိရုဒ္ဓါ ဟိ ဥပ္ပာဒေါ အတ္ထိဘာဝေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပုရိမဘဝသိဒ္ဓါယ အဝိဇ္ဇာယ သတိ ဣမသ္မိံ ဘဝေ ရူပသမုဒယော ရူပဿ ဥပ္ပာဒေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အာဒိ-သဒ္ဒသင်္ဂဟိတေသု ‘‘တဏှာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော၊ ကမ္မသမုဒယာ ရူပသမုဒယော၊ အာဟာရသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’’တိ စ၊ တထာ ဝယဒဿနေ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓော၊ တဏှာနိရောဓာ… ကမ္မနိရောဓာ… အာဟာရနိရောဓာ ရူပနိရောဓော’’တိ စ အာဒီသု အဝိဇ္ဇာဒီဟိ တီဟိ အတီတကာလိကာနိ တေသံ သဟကာရီကာရဏဘူတာနိ ဥပါဒါနာဒီနိပိ ဂဟိတာနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပဝတ္တိပစ္စယေသု ကဗဠီကာရာဟာရဿ ဗလဝတာယ သော ဧဝ ဂဟိတော ‘‘အာဟာရသမုဒယာ’’တိ။ တသ္မိံ ပန ဂဟိတေ ပဝတ္တိပစ္စယတာသာမညေန ဥတုစိတ္တာနိပိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တီတိ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပဿ ပစ္စယတော ဥဒယဒဿနံ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝိဇ္ဇာတဏှူပနိဿယသဟိတေနေဝ ကမ္မုနာ ရူပကာယဿ နိဗ္ဗတ္တိ၊ အသတိ စ အဝိဇ္ဇူပနိဿယာယ ဘဝနိကန္တိယာ ဇာတိယာ အသမ္ဘဝေါယေဝါတိ။ ယထာ ရူပဿ အဝိဇ္ဇာတဏှူပနိဿယတာ၊ ဧဝံ ဝေဒနာဒီနမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အာဟာရော ပန ဥပ္ပန္နဿ ရူပဿ ပေါသကော ကဗဠီကာရာဟာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ ကာမံ ယထာဓိဋ္ဌာနတ္တာ ဝါ ဒေသနာယ။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဝါ အာဟာရဂ္ဂဟဏံ။ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏေန အဝိဇ္ဇာယ အနုပ္ပာဒနိရောဓတော အနာဂတဿ ရူပဿ အနုပ္ပာဒနိရောဓော ဟောတိ ပစ္စယာဘာဝေ အဘာဝတော။ ‘‘တဏှာနိရောဓာ ကမ္မနိရောဓော’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အာဟာရနိရောဓာတိ ပဝတ္တိပစ္စယဿ ကဗဠီကာရာဟာရဿ အဘာဝေ။ ရူပနိရောဓောတိ တံသမုဋ္ဌာနရူပဿ အဘာဝေါ ဟောတီတိ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ‘‘ဖုဋ္ဌော ဝေဒေတိ၊ ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတိ၊ ဖုဋ္ဌော စေတေတီတိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၃)၊ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာ၊ သညာ စေတနာ’’တိ ဝစနတော ဖဿော ဝေဒနာသညာသင်္ခါရက္ခန္ဓာနံ ပဝတ္တိပစ္စယော၊ တန္နိရောဓာ စ တေသံ နိရောဓော၊ မဟာပဒါနမဟာနိဒါနသုတ္တေသု ¶ ၊ အဘိဓမ္မေ စ အညမညပစ္စယဝါရေ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၅၇၊ ၉၇၊ ကထာ။ ၇၁၉) ဝစနတော နာမရူပံ ဝိညာဏဿ ပဝတ္တိပစ္စယော၊ တန္နိရောဓာ စ တဿ နိရောဓောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော’’တိအာဒိ။
၁၂၇၁။ ဒသ ဒသာတိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယဒဿနေ အဝိဇ္ဇာ တဏှာ ကမ္မံ အာဟာရောတိ ဣမေသံ ပစ္စယာနံ အတ္ထိတာသင်္ခတလက္ခဏာနိ စေဝ ရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏဉ္စာတိ ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ၊ ဝယဒဿနေ အဝိဇ္ဇာဒီနံ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ အနုပ္ပာဒနိရောဓော၊ ရူပဿ ခဏနိရောဓော စာတိ ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနီတိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဒသ လက္ခဏာနိ၊ တထာ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီနံ စတုန္နံ စတ္တာလီသ လက္ခဏာနီတိ ဧဝံ သမပညာသ လက္ခဏာနိ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ပညာသ လက္ခဏာနီ’’တိ။ လက္ခဏဋ္ဌော ပန တေသံ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ အတ္ထိတာ၊ အနုပ္ပာဒနိရောဓော စာတိ အဋ္ဌ လက္ခီယတိ ဧတေဟိ ရူပါဒီနံ ဥဒယော စ ဝယော စာတိ လက္ခဏာနိ။ စတုန္နဉှိ ပစ္စယာနံ အတ္ထိတာဟိ ရူပါဒိဥဒယော လက္ခီယတိ၊ အနုပ္ပာဒနိရောဓအစ္စန္တနိရောဓေဟိ ဝယော၊ နိဗ္ဗတ္တိဝိပရိဏာမာနိ ပန သင်္ခတလက္ခဏာနေဝါတိ။ ဓမ္မေ သမနုပဿတီတိ ရူပါဒိကေ ဓမ္မေ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တေ သမနုပဿတိ။ ဧတ္ထ စ ကေစိ တာဝ အာဟု ‘‘အရူပက္ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ အဒ္ဓါသန္တတိဝသေန၊ န ခဏဝသေနာ’’တိ၊ တေသံ မတေန ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနမေဝ န သိယာ။ အပရေ ပနာဟု ‘‘ပစ္စယတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန အတီတာဒိဝိဘာဂံ အနာမသိတွာ သဗ္ဗသာဓာရဏတော ¶ အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယာ ဝေဒနာယ သမ္ဘဝံ လဗ္ဘမာနတံ ပဿတိ၊ န ဥပ္ပာဒံ။ အဝိဇ္ဇာဒိအဘာဝေ စ တဿာ အသမ္ဘဝံ အလဗ္ဘမာနတံ ပဿတိ၊ န ဘင်္ဂက္ခဏတော။ ဥဒယဗ္ဗယဿ ဒဿနေ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပာဒံ၊ ဘင်္ဂဉ္စ ပဿတီ’’တိ၊ တံ အယုတ္တံ။ သန္တတိဝသေန ဟိ ရူပါရူပဓမ္မေ ဥဒယဗ္ဗယတော မနသိ ကရောန္တဿ အနုက္ကမေန ဘာဝနာယ ဗလပ္ပတ္တကာလေ ဉာဏဿ တိက္ခဝိသဒဘာဝပ္ပတ္တိယာ ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယာ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ။
၁၂၇၂-၅။ အယဉှိ ပဌမံ ပစ္စယတော ဥဒယဗ္ဗယံ မနသိ ကရောန္တော ပစ္ဆာ အဝိဇ္ဇာဒိကေ ပစ္စယဓမ္မေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တေ ခန္ဓေ ဂဟေတွာ တေသံ ပစ္စယတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနမုခေန ခဏတောပိ ဥဒယဗ္ဗယံ မနသိ ကရောတိ။ တဿ ယဒါ ဉာဏံ တိက္ခံ ဝိသဒံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ၊ တဒါ ရူပါရူပဓမ္မာ ခဏေ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာ၊ ဘိဇ္ဇန္တာ စ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ရူပုဒယော ဟောတီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧဝံ ရူပုဒယောတိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ…ပေ… တဏှာသမုဒယာ…ပေ… ကမ္မ…ပေ… အာဟာရသမုဒယာပိ ရူပဿ သမ္ဘဝေါ ¶ ။ ဧဝမဿ ဝယောတိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေနေဝ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ…ပေ… တဏှာနိရောဓာ…ပေ… ကမ္မ…ပေ… အာဟာရနိရောဓာ ရူပဿ ဝယော အနုပ္ပာဒေါတိ အယံ ပစ္စယတော ဝိတ္ထာရေန မနသိကာရော။ ဥဒေတိ ဧဝံ ရူပမ္ပီတိ ဧဝံ သမုဒယတော ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပမ္ပိ အာဟာရဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမ္ပိ ဥဒေတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ဧဝံ ရူပံ တု ဝေတီတိ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပမ္ပိ အာဟာရဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမ္ပိ ဧဝံ ဝေတိ နိရုဇ္ဈတီတိ အယံ ခဏတော ဝိတ္ထာရေန မနသိကာရော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ပစ္စယတောပေတ္ထ ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယ’’န္တိ။ သဗ္ဗဓမ္မာ ပါကဋာ ဟောန္တီတိ ဣတိ ဣမေ ဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ၊ ဟုတွာ ပဋိဝေန္တိ။ ယထာ ပစ္စုပ္ပန္နေ၊ ဧဝံ အတီတာနာဂတေပီတိ နယဝသေန အတီတာဒိဓမ္မာနံ ဒွေဓာ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿတော သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒနယလက္ခဏဘေဒါ ¶ ပါကဋာ ဟောန္တိ။ တဿေဝံ ပါကဋီဘူတသဗ္ဗဓမ္မသဘာဝဿ ‘‘ဧဝံ ကိရ နာမိမေ ဓမ္မာ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ နိစ္စနဝါဝ ဟုတွာ သင်္ခါရာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ နိစ္စနဝါဝ၊ ဥဒကေ ဒဏ္ဍကေန ကတလေခါ ဝိယ၊ အာရဂ္ဂေ ဌပိတသာသပေါ ဝိယ၊ ဝိဇ္ဇုသဉ္စာရော ဝိယ စ ပရိတ္တကာလဋ္ဌာယိနော ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒကေ ဒဏ္ဍရာဇီဝါ’’တိအာဒိ။ ဥဒကေ ဒဏ္ဍရာဇိအာဒယောဝ ကိဉ္စာပိ ဥတ္တရုတ္တရိ အတိပရိတ္တဋ္ဌာယိဘာဝနိဒဿနတ္ထံ ဒဿိတာ၊ တထာပိ ဒန္ဓနိရောဓာ ဧဝ နိဒဿိတာ၊ တတောပိ လဟုတရနိရောဓတ္တာ သင်္ခါရာနံ။ တထာ ဟိ ဂမနဿာဒါနံ ဒေဝပုတ္တာနံ ဟေဋ္ဌုပရိယေန ပရိမုခံ ဓာဝန္တာနံ သိရသိ၊ ပါဒေ စ ဗဒ္ဓခုရဓာရာသန္နိပါတတောပိ သီဃတရော ရူပနိရောဓော ဝုတ္တော၊ ပဂေဝ အရူပဓမ္မာနံ။ န ကေဝလံ ပရိတ္တတရကာလဋ္ဌာယိနောဝ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ အထ ခေါ အသာရာပိ ခါယန္တီတိ အာဟ ‘‘ကဒလီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မဏ္ဍလာကာရေန အာဝိဇ္ဈိယမာနံ အလာတမေဝ အလာတစက္ကံ။ မန္တောသဓပ္ပဘာဝိတာ ဣန္ဒဇာလာဒိကာ မာယာ။
၁၂၇၆-၇။ ဧတ္တာဝတာတိ ယွာယံ ကလာပသမ္မသနနိယောဇနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဒယဗ္ဗယပဋိဝေဓာယ ဘာဝနာ ဝိဓိ အာရဒ္ဓါ၊ ဧတ္တာဝတာ ဘာဝနာဝိဓာနေန ကလာပသမ္မသနမ္ပိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏုပ္ပာဒဿေဝ ပရိကမ္မန္တိ။ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ ဉာဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ လက္ခဏာနိ စ…ပေ… ဌိတန္တိ ဝယဓမ္မမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နဉ္စ ဝယံ ဥပေတီတိ ဣမိနာ အာကာရေန သမပညာသ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတံ။ အဓုနာ ဥပ္ပန္နံ န တာဝ ဗလပ္ပတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တရုဏ’’န္တိ။ ကလာပသမ္မသနာဒိဝသေန ပဝတ္တသမ္မသနံ နိပ္ပရိယာယေန ဝိပဿနာသမညံ လဘတိ။ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဒိဝသေန ပဝတ္တမေဝ လဘတီတိ အာဟ ‘‘ယဿ စာ’’တိအာဒိ။
၁၂၇၈-၈၀။ အထဿ ¶ ဣမာယ တရုဏဝိပဿနာယ ဝိပဿန္တဿ ဒသ ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ¶ ‘‘ဝိပဿနာယာ’’တိအာဒိ။ ဧတာယာတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာသင်္ခါတာယ တရုဏဝိပဿနာယ၊ န ဘင်္ဂါနုပဿနာဒိသင်္ခါတာယ တရုဏဝိပဿနာယ၊ နာပိ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဒိသင်္ခါတာယ ဗလဝဝိပဿနာယာတိ အတ္ထော။ န ဟိ တဒါ ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။ ဝိပဿကဿာတိ စ ဝိပဿကဿေဝါတိ ဧဝ-ကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘သမ္ပတ္တပဋိဝေဓဿာ’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟာဒိဝတ္ထုဘာဝေန ဝိပဿနံ ဥပက္ကိလေသန္တီတိ ဥပက္ကိလေသာ။ သမ္ပတ္တော စတုသစ္စဖလပဋိဝေဓော ယေန သော သမ္ပတ္တပဋိဝေဓော၊ သော စ သောတာပန္နာဒီနံ အညတရော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သောတာပန္နာဒိနော’’တိ။ အပိစာတိ အယံ ဝက္ခမာနသမုစ္စယတ္ထော။ ဣဒဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန ဝုတ္တံ ဗလဝဝိပဿနာပတ္တဿာပိ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ သမ္ပတ္တပဋိဝေဓဿာတိ ဝါ ဗလဝိပဿနာပတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သောပိ ဟိ ပဋိဝေဓပ္ပတ္တိယာ အာသန္နာရဟဒေသေ ဌိတတ္တာ သမ္ပတ္တပဋိဝေဓော နာမ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ အပိစာတိ ဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော ဟောတိ။ အထ ဝါ အပိ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော။ စ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော။ တေန နိက္ခိတ္တကမ္မဋ္ဌာနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အန္တရာ ဝေါသာနံ အာပန္နဿာပိ ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဝိပ္ပဋိပန္နဿာတိ သီလဝိပတ္တိအာဒိဝသေန ယထာ တထာ ဝိပ္ပဋိပန္နကဿ၊ ဂရဟိတဗ္ဗပဋိပန္နဿာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဝိပ္ပဋိပန္နဿာတိ ဝိပဿနာဘာဝနာသင်္ခါတာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အဘာဝေန ဝိရဟိတပဋိပတ္တိကဿ။
၁၂၈၁။ ဝိပဿနာပဋိပတ္တိယေဝ ဟိ သသမ္ဘာရာ ပုဗ္ဗဘာဂေ သမ္မာပဋိပတ္တိ၊ တဒညာ ဝိပ္ပဋိပတ္တိ၊ တေနေဝဿ ဝိသုဒ္ဓိပက္ခေ ‘‘သမ္မာဝ ပဋိပန္နဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ စ နိက္ခိတ္တဓုရဿာပိ ဟောတီတိ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ နိက္ခိတ္တကမ္မဋ္ဌာနောပိ ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတော ဟောတီတိ။ သမ္မာဝ ပဋိပန္နဿာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝိဓာနေန သမ္မာ ဧဝ ပဋိပန္နဿ၊ န ဝိပ္ပဋိပန္နဿ ဝါ နိက္ခိတ္တဓုရဿ ¶ ဝါ။ ယုတ္တယောဂဿာတိ ယုတ္တေန ယောဂေန၊ ဉာဏေန ဝါ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇနသီလဿ။ သာ ပန ယုတ္တယောဂိတာ သမထဝသေနာပိ ဟောတီတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထမာဟ ‘‘သဒါ ဝိပဿကဿေဝါ’’တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧဝ-ကာရော သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော၊ တေန န နုပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ အညထာ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဿေဝ အသမ္ဘဝတော။ ကိရာတိ အနုဿုတိယံ။ သာ ပနေသာ အနုဿုတိ ပါဠိဝသေနေဝ အာဂတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဟ –
‘‘ကထံ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတံ မာနသံ ဟောတိ? အနိစ္စတော မနသိကရောတော ဩဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ¶ ၊ ဩဘာသော ဓမ္မောတိ ဩဘာသံ အာဝဇ္ဇေတိ၊ တတော ဝိက္ခေပေါ ဥဒ္ဓစ္စံ၊ တေန ဥဒ္ဓစ္စေန ဝိဂ္ဂဟိတမာနသော အနိစ္စတော ဥပဋ္ဌာနံ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ။ ဒုက္ခတော…ပေ… အနတ္တတော ဥပဋ္ဌာနံ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ။ တထာ အနိစ္စတော မနသိကရောတော ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ…ပေ… ပီတိ ပဿဒ္ဓိ သုခံ အဓိမောက္ခော ပဂ္ဂဟော ဥပဋ္ဌာနံ ဥပေက္ခာ နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ နိကန္တိ ဓမ္မောတိ နိကန္တိံ အာဝဇ္ဇေတိ၊ တတော ဝိက္ခေပေါ ဥဒ္ဓစ္စံ၊ တေန ဥဒ္ဓစ္စေန ဝိဂ္ဂဟိတမာနသော အနိစ္စတော ဥပဋ္ဌာနံ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ။ ဒုက္ခတော…ပေ… အနတ္တတော ဥပဋ္ဌာနံ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၆)။
၁၂၈၂။ ဣဒါနိ တေသံ ဩဘာသာဒီနံ သရူပဝိဘာဝနတ္ထံ တေသု ဥပ္ပန္နေသု ဝိပဿနာယ ဥပက္ကိလိဿနာကာရဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိပဿနာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနာယ ဩဘာသောတိ ဝိပဿနာစိတ္တသမုဋ္ဌိတံ၊ သသန္တတိပတိတဥတုသမုဋ္ဌာနဉ္စ ဘာသုရံ ရူပံ။ တတ္ထ ဝိပဿနာစိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ယောဂိနော သရီရဋ္ဌမေဝ ပဘဿရံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ဣတရံ သရီရံ မုဉ္စိတွာ ဉာဏာနုဘာဝါနုရူပံ ¶ သမန္တတော ဖရတိ၊ တံ တဿေဝ ပညာယတိ၊ တေန ဖုဋ္ဌောကာသေ ရူပဂတမ္ပိ ပဿတိ။ ပဿန္တော စ စက္ခုဝိညာဏေန ပဿတိ၊ ဥဒါဟု မနောဝိညာဏေနာတိ ဝီမံသိတဗ္ဗမေတန္တိ ဝဒန္တိ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘိနော ဝိယ တံ မနောဝိညာဏဝိညေယျမေဝါတိ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာ။ ၂။၇၃၃) ဝုတ္တံ။
၁၂၈၃-၄။ မဂ္ဂပ္ပတ္တော ဖလပ္ပတ္တော၊ အဟမသ္မီတိ ဂဏှတီတိ ‘‘န ဝတ မေ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပေါ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗော၊ အဒ္ဓါ အရိယမဂ္ဂံ ပတ္တောသ္မိ၊ ဖလံ သစ္ဆာကာသိ’’န္တိ အမဂ္ဂံယေဝ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဂဏှာတိ။ တဿေဝံ ပန ဂဏှတောတိ တဿ အမဂ္ဂံယေဝ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဂဏှန္တဿ။ ဝိပဿနာဝီထီတိ ပဋိပါဋိယာ ပဝတ္တမာနာ ဝိပဿနာဝ ဥက္ကန္တာ နာမ ဟောတိ၊ ယောဂိနော ‘‘မဂ္ဂံ ပတ္တောသ္မီ’’တိ အဓိမာနေန ဝိဿဋ္ဌတ္တာ။ ဝိပဿနာဝီထိန္တိပိ ပါဌော၊ တဿေဝံ ဂဏှတော ဝိပဿနာ တတောယေဝ ဝီထိံ ဥက္ကန္တာ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဩဘာသမေဝ သော ဘိက္ခု၊ အဿာဒေန္တော နိသီဒတီတိ သော ဘိက္ခု အတ္တနာ အာရဒ္ဓံ ဝိပဿနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဩဘာသမေဝ လောဘဝသေန ဝါ ဒိဋ္ဌိဝသေန ဝါ အဿာဒေန္တော နိသီဒတိ။ သော ခေါ ပနာယံ ဩဘာသော ကဿစိ ဘိက္ခုနော ပလ္လင်္ကဋ္ဌာနမတ္တမေဝ ဩဘာသေန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကဿစိ အန္တောဂဗ္ဘံ၊ ကဿစိ ဗဟိဂဗ္ဘံ၊ ကဿစိ သကလဝိဟာရံ ဂါဝုတံ အဍ္ဎယောဇနံ ယောဇနံ ဒွိယောဇနံ တိယောဇနံ၊ ကဿစိ ပထဝီတလတော ¶ ပဋ္ဌာယ ယာဝ အကနိဋ္ဌဗြဟ္မလောကာ ဧကာလောကံ ကုရုမာနော၊ ယထာ သမုဒ္ဒမှိ ယောဇနမတ္တေ မစ္ဆကစ္ဆပါ ပညာယန္တိ၊ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဘဂဝတော ပန ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဩဘာသေန္တော ဥဒပါဒိ။
၁၂၈၅။ ဝိပဿနာပီတီတိ ဝိပဿနာစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ပီတိ။ ခုဒ္ဒိကာဒိကာ ဟေဋ္ဌာ ဝဏ္ဏိတာယေဝ၊ အယဉ္စ ပဉ္စဝိဓာ ပီတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ¶ ဝီထိပဋိပန္နာယ အနုက္ကမေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မတ္ထကပ္ပတ္တေန ပန ဥဒယဗ္ဗယဉာဏေန သဒ္ဓိံ ဖရဏာပီတိယေဝ ဟောတိ။ ဥပစာရပ္ပနက္ခဏတော အညဒါပိ ဟိ ဖရဏာပီတိ ဟောတိယေဝါတိ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သကလသရီရံ ပူရယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၃၄၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရ ဈာနင်္ဂရာသိဝဏ္ဏနာ)။
၁၂၈၆-၇။ ယောဂိနော…ပေ… ဟောန္တိ ဟီတိ ယဿာယံ ပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပန္နာ၊ တဿ ယောဂိနော ရတ္တိဋ္ဌာနေ ဝါ ဒိဝါဋ္ဌာနေ ဝါ နိသိန္နဿ ကာယစိတ္တာနိ ပဿဒ္ဓါနေဝ ဟောန္တိ၊ နေဝ ဒရထော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပဿဒ္ဓိအာဒီနိ ဆ ယုဂဠာနိ အညမညယောဂီနီတိ ပဿဒ္ဓိယာ ဥပ္ပန္နာယ ဣတရာပိ ဥပ္ပန္နာယေဝ ဟောန္တီတိ ကိစ္စဒဿနမုခေန တာ သဗ္ဗာပိ ဒဿေန္တော ‘‘လဟူနိ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ ကာယ-ဂ္ဂဟဏေန ရူပကာယဿာပိ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ န ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယဿေဝ။ ကာယပဿဒ္ဓိအာဒယော ဟိ ရူပကာယဿာပိ ဒရထာဒိနိမ္မဒ္ဒကာတိ။ ကမ္မညာနေဝ ဟောန္တီတိ န ကေဝလံ ကမ္မညာနေဝ သုဝိသဒါနိ ဥဇုကာနိယေဝ ဟောန္တိ၊ အဝိနာဘာဝိတာယ ပန တဒုဘယံ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ။ ကာယစိတ္တာနံ ပဿဒ္ဓါဒိဘာဝေါ စ တေသံ အပဿဒ္ဓါဒိဟေတုဘူတာနံ ဥဒ္ဓစ္စာဒိထိနမိဒ္ဓါဒိဒိဋ္ဌိမာနာဒိသေသနီဝရဏာဒိအဿဒ္ဓိယာဒိမာယာသာဌေယျာဒိသံကိလေသဓမ္မာနံ ဝိဒ္ဓံသနဝသေနေဝ တဒါ ဝိပဿနာစိတ္တုပ္ပာဒဿ ပဝတ္တနတော။
၁၂၈၈-၉၀။ မနုဿာနံ အယန္တိ မာနုသီ၊ မနုဿယောဂျကာမသုခရတိ။ တာဒိသေဟိ မနုဿဝိသေသေဟိ အနုဘဝိတဗ္ဗတာနတိဝတ္တနတော ဒိဗ္ဗရတိပိ သင်္ဂဟိတာ၊ မာနုသီသဒိသတာယ၊ ကာမသုခဘာဝေန ဒိဗ္ဗာ ရတိ ဝါ မာနုသီ၊ တဿာ အတိက္ကန္တတာယ န မာနုသီတိ အမာနုသီ၊ တံ အမာနုသိံ။ သုညာဂါရန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဝိဝိတ္တံ သေနာသနံ၊ ဝိပဿနံ ဧဝ ဝါ၊ သာပိ ဟိ ¶ နိစ္စဘာဝါဒိသုညတာယ၊ ယောဂိနော သုခသန္နိဿယတာယ စ ‘‘သုညာဂါရ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ စိတ္တဿ အနုပသမကရာနံ ကိလေသာနံ ဝိဂမေန သန္တစိတ္တဿ သံသာရေ ဘယဿ ဣက္ခနေန ဘိက္ခုနော သမ္မာ ¶ ဉာယေန ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဒိဝသေန တေ ဝိပဿတော သမ္မသတော သမ္မာရဒ္ဓဝိပဿနာနံ မနုဿာနံ ဝိသယတာယ အမာနုသီ ဝိပဿနာပီတိသုခသညိတာ ရတိ ဟောတီတိ အယမေတ္ထ ဂါထာယ သင်္ခေပတ္ထော။ ဒုတိယဂါထာ ပန ဥဒယဗ္ဗယဉာဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ယတော ယတောတိ ရူပတော၊ အရူပတော ဝါ။
၁၂၉၁။ ဉာဏာဒယောတိ ဉာဏသဒ္ဓါဒယော သတ္တ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ဉာဏန္တိ ဝိပဿနာဉာဏံ၊ သဒ္ဓါတိ ဝိပဿနာစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ သဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝိပဿနာဝသေနေဝ ဉေယျာ။ တတ္ထ ဉာဏံ ရူပါရူပဓမ္မေ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဝသေန တုလယန္တဿ တီရေန္တဿ ဝိဿဋ္ဌဣန္ဒဝဇိရမိဝ အဝိဂတဝေဂံ တိခိဏံ သူရံ အတိဝိသဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ တေန ယောဂီ ‘‘မဂ္ဂံ ပတ္တောသ္မီ’’တိ မညတိ။ သဒ္ဓါတိ ကိလေသကာလုသိယာပဂမေန စိတ္တစေတသိကာနံ အတိသယပသာဒဘူတာ ဗလဝတီ သဒ္ဓါ၊ န ပန ကမ္မဖလံ၊ ရတနတ္တယံ ဝါ သဒ္ဒဟနဝသေန ပဝတ္တာ။ သတိပိ သူပဋ္ဌိတာ အစလာ ပဗ္ဗတရာဇသဒိသာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣမိဿာ စ ဥပ္ပန္နာယ သော ယံ ယံ ဌာနံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တံ တံ ဌာနမဿ အနုပဝိသိတွာ ဩက္ခန္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ပရိဘဏ္ဍဘူတဿ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ ဥပဋ္ဌဟန္တေ ပရလောကဝိသယတ္တာ ဝဏ္ဏာယတနဝိသယမတီတန္တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ပရလောကော ဝိယ သတိယာ ဥပဋ္ဌာတိ။ သုခံ ပန သကလသရီရံ အဘိသန္ဒမာနံ အတိပဏီတံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မိဉှိ ဥပ္ပန္နေ တံသမုဋ္ဌိတေဟိ အတိပဏီတေဟိ ရူပေဟိ သဗ္ဗော ကာယော ပရိဖုဋော၊ ပရိဗြူဟိတော စ ဟောတိ။ ဥပေက္ခာ ပန ဝိပဿနုပေက္ခာ ¶ စေဝ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာ စ။ တတ္ထ ဝိစိနိတဝိစယတ္တာ သင်္ခါရာနံ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တဘာဝေန ဌိတာ ဝိပဿနုပေက္ခာ။ သာ ပန အတ္ထတော တထာပဝတ္တာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ။ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ အာဝဇ္ဇနေ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေန ပဝတ္တိယာ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာတိ ဝုစ္စတိ။ ဒုဝိဓာ ပနေသာ တဒါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ တသ္မိံ သမယေ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဝိပဿနုပေက္ခာ ဗလဝတီ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မနောဒွါရေ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာပိ။ သာ ဟိဿ တံ တံ ဌာနံ အာဝဇ္ဇန္တဿ ဝိဿဋ္ဌဣန္ဒဝဇိရမိဝ၊ ပတ္တပုဋေ ပက္ခန္ဒတတ္တနာရာစော ဝိယ စ သူရာ တိခိဏာ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ ဝီရိယမ္ပိ အသိထိလမနစ္စာရဒ္ဓံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ကိလေသပက္ခတော ကောသဇ္ဇပက္ခတော ပဂ္ဂဏှန္တံ သုပဂ္ဂဟိတမုပ္ပဇ္ဇတိ၊ နိကန္တိ စ ဩဘာသာဒိပဋိမဏ္ဍိတာယ ဝိပဿနာယ အာလယံ ကုရုမာနာ ဘာဝနာယ သာတိသယပ္ပဝတ္တိယာ သုခုမာ သန္တာကာရာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယာ ကိလေသောတိ ပရိဂ္ဂဟိတုမ္ပိ န ယုတ္တာ။ ယထာ စ ဩဘာသေ၊ ဧဝံ ဧတေသုပိ အညသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ ယောဂါဝစရော ‘‘န ဝတ မေ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပါ ပီတိ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာ၊ ဧဝရူပါ ပဿဒ္ဓိ ဉာဏံ သဒ္ဓါ သတိ သုခံ ဥပေက္ခာ ဝီရိယံ နိကန္တိ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာ၊ အဒ္ဓါ မဂ္ဂဖလပ္ပတ္တောသ္မီ’’တိ ဂဏှာတိ၊ တဿေဝံ ဂဏှတော ဝိပဿနာ ဝီထိဥက္ကန္တာ နာမ ဟောတိ။ သော တေယေဝ ¶ အဿာဒေန္တော နိသီဒတိ။ ဣမေ စ ပန ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ ယေဘုယျေန သမထဝိပဿနာလာဘိနော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ သော သမာပတ္တိဝိက္ခမ္ဘိတာနံ ကိလေသာနံ အသမုဒါစာရတော ‘‘အရဟာ အဟ’’န္တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတီတိ။
၁၂၉၂-၃။ ဥပက္လေသဿ ဝတ္ထုတောတိ နိပ္ပရိယာယတော ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာ ဣဓ ဥပက္ကိလေသာ တေသံ ဝတ္ထုတော ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ၊ န သဘာဝတော အကုသလတ္တာ။ ယထာ ပန ဩဘာသာဒယော၊ ဧဝံ နိကန္တိပိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟာဒီနံ ဌာနံ ဟောတီတိ ¶ ဝတ္ထုဘာဝေါပိဿာ ယုဇ္ဇတေဝ။ တံတမာဝဇ္ဇမာနဿ၊ ဘာဝနာ ပရိဟာယတီတိ တံ တံ ဩဘာသာဒိကံ အာဝဇ္ဇမာနဿ ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာဝသေန ‘‘မမ ဩဘာသော’’တိအာဒိဂ္ဂါဟံ ပဝတ္တေန္တဿ ဘာဝနာ ဝီထိံ ဩက္ကမိတွာ ပရိဝဋ္ဋတိ။ အပ္ပံ သုတမေတဿာတိ အပ္ပဿုတော။
၁၂၉၄-၇။ ဗဟုဿုတော ပန ဩဘာသာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ‘‘အယံ ခေါ မေ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နော၊ သော ခေါ ပနာယံ အနိစ္စော သင်္ခတော ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နော ခယဓမ္မော ဝယဓမ္မော ဝိရာဂဓမ္မော နိရောဓဓမ္မော’’တိ ဝါ၊ သစေ ဩဘာသော အတ္တာ ဘဝေယျ၊ အတ္တာတိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋေယျ၊ အနတ္တာ စ ပနာယံ အတ္တာတိ ဂဟိတော၊ တသ္မာ ‘‘သော အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာ၊ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စော၊ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခော’’တိအာဒိနာ သမနုပဿတိ၊ သော ဧဝံ သမနုပဿန္တော ဥပက္ကိလေသဇဋံ ဝိဇဋေတွာ ဩဘာသာဒယော ဓမ္မာ န မဂ္ဂေါ၊ ဥပက္ကိလေသဝိနိမုတ္တံ ပန ဝီထိပဋိပန္နံ ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂေါတိ မဂ္ဂဉ္စ အမဂ္ဂဉ္စ ဝဝတ္ထပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗောဘာသာဒယော’’တိအာဒိ။ မဂ္ဂါမဂ္ဂေသု ဉာဏန္တိ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏံ၊ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိပတ္တိယာ စ တေန ယောဂိနာ တိဏ္ဏံ သစ္စာနဉ္စ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတိ။ ကထံ? ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယာ တာဝ နာမရူပဝဝတ္ထာပနေန ဒုက္ခသစ္စဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတိ၊ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိယာ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန သမုဒယသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ။ အဘိဓမ္မနယသ္မိဉှိ သဗ္ဗကိလေသာ၊ ကမ္မဉ္စ သမုဒယသစ္စံ၊ ဣမိဿံ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယံ သမ္မာ မဂ္ဂဿ အဝဓာရဏေန မဂ္ဂသစ္စံ။ တဒုပါယဘူတဿ ဟိ မဂ္ဂဿ အဝဓာရဏေန တံ အဝဓာရိတမေဝါတိ ဧဝံ လောကိယေနေဝ တာဝ ဉာဏေန တိဏ္ဏံ သစ္စာနံ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတိ။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၁။ ဧကဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၂၉၈။ အဋ္ဌဉာဏဝသေနေဝါတိ ¶ ¶ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ ဉာဏာနံ ဝသေန။ ဝိပဿနာစာရဿ မတ္ထကပ္ပတ္တိယာ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ သိခါပတ္တာ ဝိပဿနာ။ သိခါပတ္တိ ပနဿာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒီနံ အဋ္ဌဉာဏာနံ ဝသေနာတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌဉာဏဝသေနာ’’တိ။ နဝမန္တိ သစ္စာနုလောမိကဉာဏံ။ ဣတိ ဥဒယဗ္ဗယာဒီနိ အဋ္ဌ၊ ဣဒဉ္စ နဝမဉာဏံ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနန္တိ ပဝုစ္စတိ။ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယ အရိယမဂ္ဂေါတိ ပဋိပဒါ၊ ဥဒယဗ္ဗယာဒီနံ ဇာနနဋ္ဌေန၊ ပစ္စက္ခတော ဒဿနဋ္ဌေန ဉာဏဒဿနဉ္စာတိ ကတွာ။
၁၂၉၉။ တာနိ ပန ဉာဏာနိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌ ဉာဏာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ကိဉ္စာပိ တီရဏပရိညာယ ပတိဋ္ဌံ၊ တထာပိ ယထာဝုတ္တဋ္ဌေန ပဋိပဒါဉာဏဒဿနမ္ပိ ဟောတိယေဝါတိ တမ္ပိ ဣဓ ဝုတ္တံ။ ဣတရတ္ထ ပန ဥပ္ပန္နမတ္တံ အပ္ပဂုဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အပ္ပဂုဏဉှိ နိစ္စသညာဒိပဟာနသိဒ္ဓိယာ ပဟာနပရိညာယ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ။ ယတော တဒဓိဂမေန အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု ဧကစ္စာ အဓိဂတာဝ ဟောန္တိ။ န ဟိ ဥဒယဗ္ဗယာနံ ပစ္စက္ခတော ပဋိဝေဓေန ဝိနာ သာမညာကာရာနံ တီရဏမတ္တေန သာတိသယံ ပဋိပက္ခပ္ပဟာနံ သမ္ဘဝတိ။ အသတိ စ ပဋိပက္ခပ္ပဟာနေ ကုတော ဉာဏာဒီနံ ဝဇိရမိဝ အဝိဟတဝေဂတာ တိခိဏဝိသဒါဒိတာ ဝါ၊ တသ္မာ ပဂုဏဘာဝပ္ပတ္တံ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ ပဟာနပရိညာပက္ခိယမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၁၃၀၀-၂။ ဘင်္ဂေတိ သင်္ခါရာနံ ဘင်္ဂေ။ ယထာဘူတဒဿာဝီ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ၊ တေဘူမကဓမ္မာ၊ တေသု ဘယတော ¶ ဥပတိဋ္ဌန္တေသု ဘာယိတဗ္ဗာကာရဂ္ဂါဟိဉာဏံ ဘယေဉာဏံ။ တထာ ဟေတံ ‘‘ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ မုစ္စိတုံ ဣစ္ဆတီတိ မုစ္စိတုကမျံ၊ စိတ္တံ၊ ပုဂ္ဂလော ဝါ၊ တဿ ဘာဝေါ မုစ္စိတုကမျတာ၊ တံ ပန ဉာဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဉာဏံ မုစ္စိတုကမျတာ’’တိ။ ပုန ပဋိသင်္ခါနာကာရေန ပဝတ္တံ ဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ။ နိရပေက္ခတာယ သင်္ခါရာနံ ဥပေက္ခနဝသေန ပဝတ္တံ ဉာဏံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ။ ဂါထာဗန္ဓတ္ထံ ပန ဝိသန္ဓိနိဒ္ဒေသော။ ဩဠာရိကောဠာရိကဿ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမဿ ¶ ဝိဂမနေန သစ္စပဋိဝေဓာနုကူလတ္တာ သစ္စာနုလောမိကံ။ တံ ပန ဣဒန္တိ အာဟ ‘‘သစ္စာနုလောမဉာဏန္တိ၊ အနုလောမံ ပဝုစ္စတီ’’တိ။
၁၃၀၃။ နနု စ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏဿ ပဂေဝ သိဒ္ဓတ္တာ ကိမတ္ထံ ပုန တတ္ထာပိ အဘိယောဂေါတိ စေ? အနိစ္စာဒိလက္ခဏသလ္လက္ခဏတ္ထံ။ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏဉှိ ဟေဋ္ဌာ ဒသဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌံ ဟုတွာ ယာထာဝသရသတော တိလက္ခဏံ သလ္လက္ခေတုံ နာသက္ခိ၊ ဥပက္ကိလေသဝိနိမုတ္တံ ပန သက္ကောတိ၊ တသ္မာ လက္ခဏသလ္လက္ခဏတ္ထံ ပုန တတ္ထေဝ ယောဂေါ ကာတဗ္ဗော။ လက္ခဏာနိ စဿ ဥဒယဗ္ဗယာဒီနံ အမနသိကာရာ၊ သန္တတိဣရိယာပထဃနဆန္နတာယ စ နောပဋ္ဌဟန္တိ၊ တသ္မာ ဥဒယဗ္ဗယံ မနသိ ကတွာ သန္တတိံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ အနိစ္စလက္ခဏံ၊ အဘိဏှပီဠနံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဣရိယာပထံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ ဒုက္ခလက္ခဏံ၊ ဓာတုယော ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ အနတ္တလက္ခဏဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘အနိစ္စာ ဒုက္ခာ အနတ္တာ’’တိ သင်္ခါရာ ပုနပ္ပုနံ သမ္မသိတဗ္ဗာ။ တဿေဝံ တုလယတော တီရယတော ယဒါ သင်္ခါရဂတံ အတ္တနော လဟုဥပဋ္ဌာနေန၊ ဉာဏဿ စ တိက္ခတာယ တိရောဟိတုပ္ပာဒါဒိဘေဒံ ဘိဇ္ဇမာနမေဝ ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဘင်္ဂေယေဝ တဿ ဉာဏံ သန္တိဋ္ဌတိ၊ တဒါ ဘင်္ဂါနုပဿနာ နာမ ဝိပဿနာဉာဏံ အဓိဂတံ ဟောတိ။ တဿ တဒေဝ သင်္ခါရနိရောဓာရမ္မဏဘင်္ဂါနုပဿနံ အာသေဝန္တဿ ယဒါ ¶ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဋ္ဌိတိနိဝါသေသု သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇနသဘာဝတာယ ယက္ခရက္ခသာဒယော ဝိယ မဟာဘယံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ တဒါဿ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ အဓိဂတံ ဟောတိ။ ကိံ ပနိဒံ ဉာဏံ ဘာယတီတိ? န ဘာယတိ။ တဉှိ ‘‘အတီတာ သင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ အနာဂတာ နိရုဇ္ဈိဿန္တီ’’တိ တီရဏမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ ဗျသနာပန္နာနံ ပန သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဘယတော ဥပဋ္ဌိတာနံ ဂဟဏေန ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏန္တိ ဝုစ္စတီတိ။
တဿ တံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ အာသေဝန္တဿ ယဒါ သဗ္ဗဘဝဂတေသု သင်္ခါရေသု တာဏံ ဝါ လေဏံ ဝါ ပရာယဏံ ဝါ န ပညာယတိ၊ ဥက္ခိတ္တာသိကော ဝိယ ပစ္စာမိတ္တော သာဒီနဝါ ဧဝ သင်္ခါရာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ တဿ သင်္ခါရာနံ အာဒီနဝမေဝ ပဿန္တဿ အာဒီနဝဉာဏံ နာမ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ တဿေဝံ သဗ္ဗသင်္ခါရေ အာဒီနဝတော ပဿန္တဿ ယဒါ တိဘဝပရိယာပန္နေသု နိဗ္ဗေဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥက္ကဏ္ဌာ သဏ္ဌဟန္တိ၊ သဗ္ဗသင်္ခါရဝိသံယုတ္တေ သန္တိပဒေ အဘိရတိံ ပဋိလဘတိ၊ တဒါဿ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနံ နာမ ဉာဏံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ တဿ ယဒါ ဣမိနာ နိဗ္ဗိဒါဉာဏေန သဗ္ဗသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒန္တဿ ဧကသင်္ခါရေပိ စိတ္တံ န သဇ္ဇတိ၊ သဗ္ဗသ္မာ သင်္ခါရတော သပ္ပမုခဂတဿ ဝိယ မဏ္ဍူကဿ မုစ္စိတုကာမတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ မုစ္စိတုကမျတာဉာဏံ နာမ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ တဿေဝံ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ မုစ္စိတုကာမဿ နိစ္စသုခသုဘအတ္တာကာရေန ပန ဥပဋ္ဌိတုံ အသမတ္ထတံ ပါပေတွာ မုစ္စနဿ ¶ ဥပါယသမ္ပာဒနတ္ထံ အနိစ္စန္တိကတာဒီဟိ အနိစ္စလက္ခဏံ၊ အဘိဏှပဋိပီဠနတာဒီဟိ ဒုက္ခလက္ခဏံ၊ အဇညကတာဒီဟိ ပဋိက္ကူလတံ၊ တုစ္ဆတာဒီဟိ အနတ္တလက္ခဏဉ္စ အာရောပေတွာ သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ ပရိဂ္ဂဏှန္တဿ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ နာမ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ တေန ပနေဝံ ပရိဂ္ဂဟိတသင်္ခါရေန ယာ သာ ‘‘သုညမိဒံ အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါ’’တိအာဒိနာ ဒွိကောဋိကာဒိဘေဒါ သုညတာ ဝုတ္တာ၊ သာ ¶ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ။ တဿေဝံ သုညတော ဒိသွာ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သမ္မသန္တဿ ယဒါ ဘယဉ္စ နန္ဒိဉ္စ ဝိပ္ပဟာယ ဝိဿဋ္ဌဘရိယဿ ဝိယ သင်္ခါရဂတေသု ဥပေက္ခာ သန္တိဋ္ဌတိ၊ တီသု ဘဝေသု စိတ္တံ န သမ္ပသာရိယတိ၊ တဒါဿ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ နာမ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ တံ ပနေတံ ယာဝ နိဗ္ဗာနံ န ပဿတိ၊ တာဝ ဒိသာကာကော ဝိယ ကူပကယဋ္ဌိံ ပုနပ္ပုနံ သင်္ခါရမေဝ အနဘိမတမ္ပိ နိဿာယ သင်္ခါရဝိစိနနေပိ မဇ္ဈတ္တမေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧတေသု ပန ဉာဏေသူ’’တိအာဒိ။
၁၃၀၆။ ဝိပဿနာ…ပေ… ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီတိ သိခံ ဥတ္တမဘာဝံ ပတ္တတ္တာ သိခါပတ္တာ။ ဝုဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတီတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ။ ‘‘ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဟိ ဗဟိဒ္ဓါ နိမိတ္တဘူတာ အဘိနိဝိဋ္ဌဝတ္ထုတော စေဝ အဇ္ဈတ္တပ္ပဝတ္တတော စ ဝုဋ္ဌဟနတော မဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဂစ္ဆတီတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ၊ မဂ္ဂေန သဒ္ဓိံ ဃဋီယတီတိ အတ္ထော။
၁၃၀၇။ တန္တိ ယံ သိခါပတ္တာ ဝိပဿနာ သစ္စာနုလောမဉာဏန္တိ စ ဝုစ္စတိ၊ တံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ။ အာသေဝန္တဿာတိ ပုနပ္ပုနံ သမ္မသနဝသေန သေဝန္တဿ ဘာဝေန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ။ တဿ ဟိ အဓိမောက္ခသဒ္ဓါ ဘာဝနာဝသေန ဗလဝတရာ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ ဝီရိယံ သုပဂ္ဂဟိတံ ပဋိပက္ခဝိဓမနသမတ္ထံ ဟောတိ၊ အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝေန သတိ သုပတိဋ္ဌိတာ ဟောတိ၊ ပဿဒ္ဓိသုခါနံ သာတိသယတာယ စိတ္တံ သုသမာဟိတံ၊ တတောဝ အနုလောမဉာဏုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထာ တိက္ခတမာ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
၁၃၀၈-၁၂။ အနိစ္စာ…ပေ… ဝေါတရတေဝ သာတိ အနိစ္စာဒီသု ဧကေန အာကာရေန သမ္မသန္တီ သတ္တက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိတွာ ဘိဇ္ဇန္တီ ဘဝင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏာ နာမ ဟောတိ၊ တတော ပရံ ဘဝင်္ဂဝါရောတိ ကတွာ ¶ ။ သင်္ခါရုပေက္ခာကတနယေနာတိ အနိစ္စာဒိနာ အာရမ္မဏကရဏဝသေနေဝ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ကတနယေန၊ န သမ္မသိတနယေန။ တေနာဟ ‘‘အနိစ္စာဒိ…ပေ… ကုရုမာန’’န္တိ။ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနံ ကတွာတိ ဘဝင်္ဂဿ နိဝတ္တနံ ကတွာ စိတ္တဿ ဘဝင်္ဂဝသေန ပဝတ္တိတုံ အဒတွာ။ ပရိကမ္မန္တိ မဂ္ဂဿ ¶ ပရိကမ္မတ္တာ ပဋိသင်္ခါရကတ္တာ။ ဥပစာရန္တိ မဂ္ဂဿ အာသန္နတ္တာ၊ သမီပစာရိတ္တာ ဝါ။
၁၃၁၃-၆။ အနုလောမတ္တံ သယမေဝ ဝဒတိ ‘‘ပုရိမာန’’န္တိအာဒိနာ။ ဣဒဉှိ အနိစ္စလက္ခဏာဒိဝသေန သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ၊ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယဝန္တာနံယေဝ ဝတ ဓမ္မာနံ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ ဥပ္ပာဒဝယေ အဒ္ဒသာ’’တိ စ ‘‘ဘင်္ဂဝန္တာနံယေဝ ဝတ ဘင်္ဂါနုပဿနံ ဘင်္ဂမဒ္ဒသာ’’တိ စ ‘‘သဘယံယေဝ ဝတ ဘယတုပဋ္ဌာနဿ ဘယတော ဥပဋ္ဌိတ’’န္တိ စ ‘‘သာဒီနဝေယေဝ ဝတ အာဒီနဝါနုပဿနံ အာဒီနဝမဒ္ဒသာ’’တိ စ ‘‘နိဗ္ဗိန္ဒိတဗ္ဗေယေဝ ဝတ နိဗ္ဗိဒါဉာဏံ နိဗ္ဗိန္ဒ’’န္တိ စ ‘‘မုစ္စိတဗ္ဗမှိယေဝ ဝတ မုစ္စိတုကမျတာဉာဏံ မုစ္စိတုကာမံ ဇာတ’’န္တိ စ ‘‘ပဋိသင်္ခါတဗ္ဗမေဝ ဝတ ပဋိသင်္ခါဉာဏေန ပဋိသင်္ခါတ’’န္တိ စ ‘‘ဥပေက္ခိတဗ္ဗံယေဝ ဝတ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ဥပေက္ခိတ’’န္တိ စ အတ္ထတော ဝဒမာနံ ဝိယ ဣမေသဉ္စ အဋ္ဌန္နံ ဉာဏာနံ ကတကိစ္စတာယ အနုလောမေတိ သဗ္ဗာသံယေဝ ဝိပဿနာနံ လက္ခဏတ္တယသမ္မသနကိစ္စတ္တာ၊ တထာ ဥပရိ စ အရိယမဂ္ဂေ သတ္တတိံသာယ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ တာယ ပဋိပဒါယ ပတ္တဗ္ဗတာယ။ န ဟိ အနုလောမဉာဏေ ထူလထူလသစ္စပဋိစ္ဆာဒကသံကိလေသဝိက္ခမ္ဘနဝသေန အပ္ပဝတ္တန္တေ ဂေါတြဘုဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဂေါတြဘုဉာဏေ စ အနုပ္ပန္နေ မဂ္ဂဉာဏံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ ဘာဂါနံ အနုလောမတ္တာ ‘‘အနုလောမန္တိ သညိတ’’န္တိ။ တေနေဝါတိ ဟေဋ္ဌိမဉာဏာနံ အနုလောမမုခေန၊ ဥပရိ ဗောဓိပက္ခိယာနံ အနုလောမနတော စ။ သစ္စာနုလောမဉာဏန္တိ ပဝုစ္စတိ မဂ္ဂသစ္စဿ အနုလောမိကတ္တာ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာတိ သင်္ခါရာရမ္မဏာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ¶ ဝိပဿနာယ။ ပရိယောသာနန္တိ ပုရိမာ ကောဋိ။ သင်္ခါရာရမ္မဏဝိပဿနာသု ဟိ အယံ ဝိသေသတော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာတိ။ အသင်္ခတာရမ္မဏံ ပန သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အရိယမဂ္ဂသင်္ခါတံ ဝုဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ ဥပေတီတိ။ တတောပိ ဟိ ဝိသေသတော ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ အာဟ ‘‘ဉေယျံ သဗ္ဗပ္ပကာရေနာ’’တိအာဒိ။
၁၃၁၇-၈။ ကိတ္တိတာတိ ထောမိတာ၊ အရိယမဂ္ဂါဓိဋ္ဌာနတာယ မဟန္တာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧသနတော ဂဝေသနတော မဟေသိနာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ သန္တကိလေသတာယ သန္တာ။ ယောဂန္တိ ဘာဝနံ၊ ဘာဝနာဘိယောဂံ ဝါ။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၂။ ဗာဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၃၁၉-၂၁။ ဣဒါနိ ¶ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ နိဒ္ဒေသေ အနုပ္ပတ္တေ သာ ယဿ ဉာဏဿ အနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတော ပရ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣတော ပရန္တိ ဣတော အနုလောမဉာဏတော ဥပရိ။ အာဝဇ္ဇနိယဌာနတ္တာတိ အာဝဇ္ဇနကိစ္စံ ကရောန္တံ ကိရိယမနောဓာတု ဝိယ မဂ္ဂဿ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝ ဥဘယဝိသုဒ္ဓိလက္ခဏာဘာဝတော။ ကိဉ္စာပိ ဧဝံ၊ တထာပိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ပရိယောသာနတ္တာ ဝိပဿနာပက္ခိယမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာယ သောတသ္မိံ၊ ပတိတတ္တာ ဝိပဿနာ’’တိ။ ဧတေနဿ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိဘဇနံ ဒဿေတိ။
၁၃၂၂။ ပုထုဇ္ဇနေသု ¶ ဘဝံ ပေါထုဇ္ဇနိကံ၊ တဒေဝ ဂေါတ္တံ အရိယေဟိ အသမ္မိဿာ ပုထုဇ္ဇနသမညာတိ ပေါထုဇ္ဇနိကဂေါတ္တံ။ ဧကဝံသဇာနဉှိ သမာနာ သမညာ ‘‘ဂေါတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဂံ တာယတိ ဗုဒ္ဓိံ၊ အဘိဓာနဉ္စ ဧကံသိကဝိသယတာယ ရက္ခတီတိ ကတွာ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝက္ခမာနတ္ထဝိကပ္ပနေ။ အဘိဘုယျ ပဝတ္တိတော ဂေါတြဘူတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂေါတ္တံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ ‘‘အရိယော’’တိ ဗုဒ္ဓိယာ၊ အဘိဓာနဿ စ တာယနတော ပဝတ္တနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ တတော ဘဝတီတိ တတော ဂေါတ္တတော အာရမ္မဏပစ္စယတော ဘဝတိ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဟေတုတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ယသ္မာ တတော ဘဝတိ၊ တသ္မာ ဂေါတြဘူတိ အတ္ထော။
၁၃၂၃-၅။ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ဧဝ ဉာဏဒဿနသုဒ္ဓိကံ။ တံ သမ္ပာဒေတုံ ပနိစ္ဆတာ တေန ဘိက္ခုနာ ယံ အညံ ကိဉ္စိပိ ကာတဗ္ဗံ၊ တံ နတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကသ္မာ နတ္ထီတိ စေ အာဟ ‘‘ယံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ကတမေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကထ’’န္တိ အနုယောဂဿ ဥပဋ္ဌိတတ္တာ ‘‘အနုလောမာဝသာနံ ဟီ’’တိအာဒိနာ တံ သမတ္ထေတိ။
၁၃၂၆-၇။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နအနုလောမဉာဏဿ ပနဿ ဧတေဟိ တီဟိပိ အနုလောမဉာဏေဟိ အတ္တနော ဗလာနုရူပေန ထူလထူလေ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမမှိ အန္တရဓာပိတေ သဗ္ဗသင်္ခါရဂတေ စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတိ ¶ ၊ န လဂ္ဂတိ၊ ပဒုမပလာသတော ဥဒကံ ဝိယ ပတိကုဋတိ ပတိဝဋ္ဋတိ၊ သဗ္ဗံ နိမိတ္တာရမ္မဏမ္ပိ သဗ္ဗံ ပဝတ္တာရမ္မဏမ္ပိ ပလိဗောဓတော ဥပဋ္ဌာတိ၊ အထဿ သဗ္ဗသ္မိံ နိမိတ္တပ္ပဝတ္တာရမ္မဏေ ပလိဗောဓတော ဥပဋ္ဌိတေ ဒုတိယဿ ဝါ တတိယဿ ဝါ အနုလောမဉာဏဿ အနန္တရံ ဂေါတြဘုဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘တဿာ’’တိအာဒိ။ ပဌမာဝဇ္ဇနဉ္စေဝ ပဌမာဘောဂတာပိ စာတိ ပဌမာဝဇ္ဇနံ ပဌမာဘောဂဘူတံ။ သကတ္ထေ ဟိ အယံ တာ-ပစ္စယောတိ။ တတ္ထ အာဝဇ္ဇနံ စိတ္တသန္တာနဿ ပရိဏာမနဝသေန၊ အာဘောဂေါ အတ္တနော အာဘုဇနဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
၁၃၂၈-၃၃။ အနန္တရာဒီဟီတိ ¶ အနန္တရသမနန္တရအာသေဝနဥပနိဿယနတ္ထိဝိဂတဝသေန ဆဟိ ပစ္စယေဟိ။ မုဒ္ဓန္တိ မုဒ္ဓဘူတံ။ ဧကန္တိကတာယ ဧကဝါရမေဝ စ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ပုနရာဝတ္တာဘာဝေန ပန အနာဝတ္တံ။ အနာဝဇ္ဇနမ္ပိ စာတိ အနာဝဇ္ဇနမ္ပိသမာနံ။ သညံ ဒတွာ ဝိယာတိ ‘‘ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇာဟီ’’တိ သညံ ဒတွာ ဝိယ။ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗန္တိ အပဒါလိတပုဗ္ဗံ။ ဝိဒ္ဓံသေန္တောဝါတိ ဝိနာသေန္တော ဧဝ။ ဇာယတီတိ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ဧတ္ထ စ ဣမံ ဥပမံ အာဟရန္တိ – ဧကော ကိရ ဣဿာသော အဋ္ဌဥသဘမတ္တေ ပဒေသေ ဖလကသတံ ဌပါပေတွာ ဝတ္ထေန မုခံ ဝေဌေတွာ သရံ သန္နယှိတွာ စက္ကယန္တေ အဋ္ဌာသိ၊ အညော ပုရိသော စက္ကယန္တံ အာဝိဇ္ဈိတွာ ယဒါ ဣဿာသဿ ဖလကံ အဘိမုခံ ဟောတိ၊ တဒါ တတ္ထ ဒဏ္ဍကေန သညံ ဒေတိ။ ဣဿာသော ဒဏ္ဍကသညံ အမုဉ္စိတွာဝ သရံ ခိပိတွာ ဖလကသတနိဗ္ဗိဇ္ဈတိ။ တတ္ထ ဒဏ္ဍကသညံ ဒေန္တော ဝိယ ဂေါတြဘုဉာဏံ၊ ဣဿာသော ဝိယ မဂ္ဂဉာဏံ၊ ဒဏ္ဍကသညံ အမုဉ္စိတွာဝ ဖလကသတံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနံ ဝိယ မဂ္ဂဉာဏဿ ဂေါတြဘုဉာဏေန ဒိန္နသညံ အမုဉ္စိတွာဝ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗာနံ အပဒါလိတပုဗ္ဗာနံ လောဘဒေါသမောဟက္ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနန္တိ။
၁၃၃၅-၈။ အနာမတဂ္ဂ…ပေ… မဟောဒဓိန္တိ အဋ္ဌမဘဝတော ပဋ္ဌာယ နိဗ္ဗတ္တကံ အညာတကောဋိံ သံသာရဝဋ္ဋဒုက္ခမဟာသမုဒ္ဒံ။ ပါဏာတိပါတာဒိပဉ္စဝေရာနိ စေဝ ပဉ္စဝီသတိ မဟာဘယာနိ စာတိ သဗ္ဗဝေရဘယာနိ။ အနေကေပိ အာနိသံသေတိ ရတနတ္တယေ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါဒိကေ အာနိသံသေ။ အာဒိမဂ္ဂေနာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသင်္ခါတေန ပဌမမဂ္ဂေန။ ပဌမမဂ္ဂဉာဏဝဏ္ဏနာ။
၁၃၃၉။ တဿေဝါနန္တရန္တိ တဿ အနန္တရံယေဝ။ ဒွေပိ တီဏိ ဝါတိ နာတိတိက္ခပညဿ ဒွေ၊ တိက္ခပညဿ တီဏိ ဖလစိတ္တာနိ။
၁၃၄၀-၃။ ‘‘အဇာနိတွာ ¶ ¶ ဝဒန္တိ တေ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စမံ မဂ္ဂစိတ္တန္တိ ဣမိနာဝ ဆဋ္ဌဿ အဘာဝဒီပနေန ‘‘ဧကံ ဖလစိတ္တ’’န္တိ ဝဒတော ဂေါဒတ္တတ္ထေရဿ ဝါဒေါပိ ပဋိက္ခိတ္တော။
၁၃၄၄။ ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိ ပဌမမဂ္ဂဿ ဥပ္ပတ္တိအနန္တရံ ဖလဿ ဥပ္ပတ္တိမတ္တေန။ သောတာပန္နောတိ ဝုစ္စတီတိ သောတာပန္နော နာမ ဒုတိယော အရိယပုဂ္ဂလောတိ ဝုစ္စတိ။ သော ဒေဝရဇ္ဇစက္ကဝတ္တိရဇ္ဇာဒိပမာဒဋ္ဌာနံ အာဂမ္မ ဘုသံ ပမတ္တောပိ ဟုတွာ ကာမသုဂတိယံ သတ္တက္ခတ္တုမေဝ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တကရဏသမတ္ထော ဟောတိ။ ယထာဟ –
‘‘ကိဉ္စာပိ တေ ဟောန္တိ ဘုသံ ပမတ္တာ၊
န တေ ဘဝံ အဋ္ဌမမာဒိယန္တီ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ ၆။၉၊ သု။ နိ။ ၂၃၂၊ နေတ္တိ။ ၁၁၅)၊
ရူပါရူပလောကေသု ပန န တထာ နိယမောတိ အာစရိယာ။
၁၃၄၇။ ဖလာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဟီနကိလေသာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ တထာ စ ‘‘ဣမိနာ ဝတာဟံ မဂ္ဂေန အာဂတော’’တိ ပဌမံ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တတော ‘‘အယံ မေ အာနိသံသော လဒ္ဓါ’’တိ ဖလံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တတော ‘‘ဣမေ နာမ မေ ကိလေသာ ပဟီနာ’’တိ ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တတော ‘‘ဣမေ နာမ မေ ကိလေသာ အဝသိဋ္ဌာ’’တိ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယဝဇ္ဈေ ကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ အဝသာနေ ‘‘အယံ မေ ဓမ္မော အာရမ္မဏတော ပဋိဝိဒ္ဓါ’’တိ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ဣတိ သောတာပန္နဿ ပဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ စ သောတာပန္နဿ၊ ဧဝံ သကဒါဂါမိအနာဂါမီနမ္ပိ။ အရဟတော ပန အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ ဧကူနဝီသတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ၊ ဘဝန္တေကူနဝီသတီ’’တိ။
၁၃၄၈-၅၀။ ယာသံ ¶ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဣမာနိ ဉာဏာနိ ပဝတ္တန္တိ၊ တာ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂေါ ဖလဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါယေဝ စေသော။ ပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဉှိ သေခါနမ္ပိ ဟောတိ ဝါ န ဝါ။ န ဟိ သဗ္ဗေဝ တတ္ထ သမတ္ထာ ဟောန္တိ။ တေနေဝ ဟိ မဟာနာမော ¶ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကော သု နာမ မေ ဓမ္မော အဇ္ဈတ္တံ အပ္ပဟီနော၊ ယေန မေ ဧကဒါ လောဘဓမ္မာပိ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌန္တီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၇၅)။ ယောဂမာရဘတေတိ တသ္မိံယေဝ ဝါ အာသနေ နိသိန္နော၊ အပရေန ဝါ သမယေန ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ တနုဘာဝကရာယ သကဒါဂါမိမဂ္ဂသင်္ခါတာယ ဒုတိယာယ ဘူမိယာ အဓိဂမတ္ထာယ ဝိပဿနာယောဂံ ကရောတိ၊ ဒုတိယဘာဝေါ စဿ ဒေသနာဝသေန၊ ဥပ္ပတ္တိဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမ္ပယုတ္တာနံ ပန နိဿယဘာဝေန တေ ဓမ္မာ ဘဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘူမိ၊ ယသ္မာ ဝါ သမာနေပိ လောကုတ္တရဘာဝေ သယမ္ပိ ဘဝတိ၊ န နိဗ္ဗာနံ ဝိယ အပါတုဘူတံ၊ တသ္မာပိ ‘‘ဘူမီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဉာဏေန ပရိမဇ္ဇတီတိ တေန တေနာကာရေန ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခတရတံ သမ္ပာဒေတွာ၊ ဗလဗောဇ္ဈင်္ဂါနဉ္စ ပဋုတရဘာဝံ သာဓေတွာ လက္ခဏတ္တယံ တီရဏဝသေန ပရိမဇ္ဇတိ။
၁၃၅၁-၂။ တတ္ထ အပရာပရံ ဉာဏံ စာရေန္တော ပရိဝတ္တေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာဝီထိံ ဩဂါဟတီ’’တိ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနာတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒီနံ ဥပ္ပာဒနေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ဂေါတြဘုဿ အနန္တရန္တိ ဧတ္ထ ဂေါတြဘု ဝိယ ဂေါတြဘု။ ပဌမမဂ္ဂပုရေစာရိကဉာဏဉှိ ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တာဘိဘဝနတော၊ အရိယဂေါတ္တဘဝနတော စ နိပ္ပရိယာယတော ‘‘ဂေါတြဘူ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဣဒံ ပန တံသဒိသတာယ ပရိယာယတော ဂေါတြဘု။ ဧကစ္စသံကိလေသဝိသုဒ္ဓိယာ၊ ပန အစ္စန္တဝိသုဒ္ဓိယာ အာရမ္မဏကရဏတော စ ‘‘ဝေါဒါန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ပဋ္ဌာနေ ‘‘အနုလောမံ ဝေါဒါနဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇)။ ယသ္မာ ¶ ပန ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ‘‘ဥပ္ပာဒါဒိအဘိဘဝနဋ္ဌံ ဥပါဒါယ အဋ္ဌ ဂေါတြဘုဓမ္မာ သမာဓိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဒသ ဂေါတြဘုဓမ္မာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၆၀) ဂေါတြဘုနာမဝသေနေဝ အာဂတံ၊ တသ္မာ ဣဓာပိ ‘‘ဂေါတြဘုဿ အနန္တရ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဂေါတ္တသင်္ခါတနိဗ္ဗာနတော ဘူတန္တိ ကတွာ။ ဒုတိယမဂ္ဂဉာဏဝဏ္ဏနာ။
၁၃၅၅-၇။ ယန္တိ ယသ္မာ။ သကိဒေဝါတိ ဧကဝါရမေဝ။ ဣမံ လောကံ အာဂန္တွာတိ ဣမိနာ ပဉ္စသု သကဒါဂါမီသု စတ္တာရော ဝဇ္ဇေတွာ ဧကောဝ ဂဟိတော။ ဧကစ္စော ဟိ ဣဓ သကဒါဂါမိဖလံ ပတွာ ဣဓေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ ဧကစ္စော ဣဓ ပတွာ ဒေဝလောကေ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ ဧကစ္စော ဒေဝလောကေ ပတွာ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ ဧကစ္စော ဒေဝလောကေ ပတွာ ဣဓူပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတီတိ ဣမေ စတ္တာရောပိ ဣဓ န ဂဟိတာ။ ယော ပန ဣဓ ပတွာ ဒေဝလောကေ ယာဝတာယုကံ ဝသိတွာ ဣဓူပပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အယမေကောဝ ဣဓ ဂဟိတောတိ။ အန္တကရော ဘဝေတိ ဒုက္ခဿန္တကရော ဘဝေယျ၊ ဘဝေ ဝါ အန္တကရော ဘဝဿ အန္တကရောတိ အတ္ထော။ တတိယာယ ဘူမိယာ ပတ္တိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗျာပါဒကာမရာဂါနံ ¶ ပဟာနာယာတိ တေသံယေဝ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန တနုကရာနံ သံယောဇနာနံ နိရဝသေသပ္ပဟာနာယ။ တတိယမဂ္ဂဉာဏဝဏ္ဏနာ။
၁၃၆၃-၇။ ပဋိသန္ဓိဝသေန ကာမဘဝဿ အနာဂမနတော အနာဂါမီ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယီ’’တိ။ တတ္ထေဝါတိ သုဒ္ဓါဝါသေ ဝါ အညတ္ထ ဝါ ယတ္ထ ဥပ္ပန္နော၊ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ အနာဝတ္တိသဘာဝေါတိ တသ္မာ လောကာ ဣဓ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဣမံ လောကံ ပုနရာဂမနာဘာဝတော အနာဝတ္တနသဘာဝေါ၊ ဗုဒ္ဓဒဿနထေရဒဿနဓမ္မဿဝနာနံ ပနတ္ထာယ အာဂမနံ ဟောတိယေဝ။ ရူပရာဂါဒိပဟာနာယာတိ ¶ ရူပရာဂအရူပရာဂမာနဥဒ္ဓစ္စအဝိဇ္ဇာသင်္ခါတာနံ ပဉ္စန္နံ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနံ နိရဝသေသပ္ပဟာနာယ။ ဝိဒ္ဓံသာယာတိ ဝိနာသာယ။ စတုတ္ထမဂ္ဂဉာဏဝဏ္ဏနာ။
၁၃၇၁-၄။ မဟာခီဏာသဝေါတိ မဟာနုဘာဝတော နိဗဒ္ဓပူဇာဝစနမေတံ၊ န ဥပါဒါယဝစနံ ‘‘ယထာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော’’တိ။ န ဟိ စူဠခီဏာသဝေါ နာမ အတ္ထိ။ အနုပ္ပတ္တော သဒတ္ထော သကတ္ထော၊ ပူဇတ္ထော ဝါ ဧတေနာတိ အနုပ္ပတ္တသဒတ္ထော၊ သဒတ္ထောတိ စ အရဟတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဉှိ အတ္တုပနိဗန္ဓနဋ္ဌေန၊ အတ္တာနံ အဝိဇဟနဋ္ဌေန၊ အတ္တနော ပရမတ္ထဋ္ဌေန စ အတ္တနော အတ္ထတ္တာ ‘‘သဒတ္ထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ခီဏာနိ ဒသပိ ဘဝသံယောဇနာနိ ဧတဿာတိ ခီဏသံယောဇနော။ ဒက္ခိဏံ အရဟတီတိ ဒက္ခိဏေယျော။ စတဿောပီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ အရဟတ္တမဂ္ဂေါတိ စတဿောပိ။ ဝိသုဒ္ဓိကာမေနာတိ အတ္တနော ဝိသုဒ္ဓိံ ဣစ္ဆန္တေန။ တပေါယေဝ ဓနမဿာတိ တပေါဓနော၊ တေန။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၃။ တေဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ကိလေသပ္ပဟာနကထာဝဏ္ဏနာ
၁၃၇၅။ ဣဒါနိ ¶ ဣမိဿာယေဝ စတုတ္ထဉာဏာယ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ အာနုဘာဝဝိဇာနနတ္ထံ ယေန ယေ ဓမ္မာ ပဟာတဗ္ဗာ၊ တေသံ ပဟာနဉ္စ အဘိသမယကာလေ ပရိညာဒိကိစ္စာနိ စ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတေသု ယေန ယေ ဓမ္မာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ ¶ ။ ယေ ဓမ္မာတိ ယေ သံကိလေသဓမ္မာ။ သံယောဇနာဒီသု ခန္ဓေဟိ ခန္ဓာနံ၊ ဖလေန ကမ္မဿ၊ ဒုက္ခေန ဝါ သတ္တာနံ သံယောဇနဋ္ဌေန ဗန္ဓနဋ္ဌေန သံယောဇနာနိ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝိဗာဓနဋ္ဌေန၊ ဥပတာပနဋ္ဌေန၊ သံကိလိဋ္ဌတာယ စ ကိလေသာ။ အဘိနိဝေသာဒိဝသေန မိစ္ဆာဝိပရီတံ ပဝတ္တနတော မိစ္ဆာသဘာဝါတိ မိစ္ဆတ္တာ။ လောကေ ဓမ္မာ၊ လောကပရိယာပန္နာ ဓမ္မာ၊ လောကပ္ပဝတ္တိယံ သတိ အနုပရမဓမ္မတ္တာ ဝါတိ လောကဓမ္မာ။ မစ္ဆေရဿ ဘာဝေါ၊ ကမ္မံ ဝါတိ မစ္ဆရိယံ။ ဝိပရီတဋ္ဌေန ဝိပလ္လာသာ။ နာမကာယဿ စ ရူပကာယဿ စ ဂန္ထနတော ဂန္ထာ။ အရိယေဟိ အဂန္တဗ္ဗာ၊ အယုတ္တာ ဂတီတိ ဝါ အဂတိ။ အာသဝန္တီတိ အာသဝါ၊ အာဘဝဂ္ဂတော သဗ္ဗမောကာသလောကံ၊ အာဂေါတြဘုတော သဗ္ဗေ ဓမ္မေ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော၊ အာသဝန္တိ သံသာရဒုက္ခန္တိ ဝါ အာသဝါ၊ စက္ခာဒီဟိ ဝါ သံဝရာသံဝရဒွါရေဟိ သတ္တသန္တာနေ အာသဝန္တိ ဝဏတော ယူသာနိ သန္ဒန္တိ ဝိယာတိ အာသဝါ၊ အာသဝန္တိ ဝါ ဧတေဟိ စိတ္တာနိ ဝိသယေသူတိ အာသဝါ။ သံသာရမဟာသာဂရပ္ပတ္တိဟနနတော ဩဃာ ဝိယာတိ ဩဃာ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ယောဇနတော ယောဂါ။ နိဝါရေန္တိ လောကိယလောကုတ္တရဂုဏဝိသေသာဓိဂမန္တိ နီဝရဏာနိ။ အနိစ္စာဒိဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမ္မ ပရတော အသဘာဝတော အာမသန္တီတိ ပရာမာသာ။ မဏ္ဍူကံ ပန္နဂေါ ဝိယ အာရမ္မဏံ ဘုသံ အာဒိယန္တီတိ ဥပါဒါနာနိ။ အပ္ပဟီနဘာဝေန သတ္တသန္တာနေ အနုသေန္တိ မူသိကဝိသံ ဝိယ အနုရူပကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အနုသယာ။ စိတ္တဿ မလီနဘာဝကရဏဋ္ဌေန မလာ။ အကုသလကမ္မာနိ စ တာနိ ဒုဂ္ဂတီနံ ပထာ စာတိ အကုသလကမ္မပထာ။ ဣဓ ပန ကမ္မပထဘာဝံ အပ္ပတ္တာနံ တံသဘာဝတော ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ စိတ္တုပ္ပာဒေါ၊ စေတသိကရာသိ၊ အကုသလော စ သော စိတ္တုပ္ပာဒေါ စာတိ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ။
ကာမဘဝတော ¶ ဥပရိကောဋ္ဌာသဘာဝတော တတိယမဂ္ဂပ္ပတ္တိယာ ဥဒ္ဓံ ဘဇိတဗ္ဗတော၊ သေဝိတဗ္ဗတော စာတိ ¶ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂါ၊ ရူပါရူပဘဝါ၊ တေသံ ဟိတာနိ တတ္ထုပ္ပဇ္ဇနခန္ဓာဒိယောဇနတောတိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနိ၊ တာနိယေဝ သံယောဇနာနီတိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ။ ရူပါရူပဘဝတော ဟေဋ္ဌိမကောဋ္ဌာသဘာဝတော တတ္ထုပ္ပာဒကိလေသာနံ အပ္ပဟီနဘာဝေန တတိယမဂ္ဂပ္ပတ္တိယာ ဟေဋ္ဌာ ဘဇိတဗ္ဗတော ဝါ အဓောဘာဂါ၊ ကာမဘဝါ၊ တေသံ ဟိတာနိ သံယောဇနာနီတိ အဓောဘာဂိယသံယောဇနာနီတိ။
ဣမေသု ပန ဒသသု ရူပဘဝသံယောဇနံ၊ အရူပဘဝသံယောဇနံ၊ ကာမဘဝသံယောဇနဉ္စ အတ္ထတော လောဘောဝ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိသီလဗ္ဗတပရာမာသာပိ ဒိဋ္ဌိယေဝ၊ တသ္မာ ဓမ္မတော သတ္တ သံယောဇနာနိ။
မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော မိစ္ဆာဝါယာမော မိစ္ဆာသမာဓီတိ တထာ ပဝတ္တာနံ ဝိတက္ကဝီရိယသမာဓီနမဓိဝစနံ။ မိစ္ဆာဝါစာဒယော တယော တထာ ပဝတ္တာ စေတနာ။ မိစ္ဆာသတိ ပန စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ မိစ္ဆာဉာဏံ တထာ ပဝတ္တော မောဟော။ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိ လောကထူပိကာဒီသု မောက္ခောတိ ပဝတ္တမိစ္ဆာဂါဟော။
ကာရဏူပစာရေနာတိ လာဘဟေတုကော လာဘော၊ အလာဘဟေတုကော အလာဘောတိအာဒိနာ ကာရိယဿ ကာရဏဝသေန ဥပစရဏေန။ လောကဓမ္မဂ္ဂဟဏန္တိ လောကဓမ္မဂ္ဂဟဏေန ဂဟဏံ။
အာဝါသေ မစ္ဆရိယံ၊ အာဝါသဟေတုကံ ဝါ မစ္ဆရိယန္တိ အာဝါသမစ္ဆရိယံ။ ဧဝံ ကုလမစ္ဆရိယာဒီနိပိ။ တတ္ထ အာဝါသောတိ ဝိဟာရာဒိ။ ကုလန္တိ ဥပဋ္ဌာကကုလံ၊ ဉာတိကုလဉ္စ။ လာဘောတိ ပစ္စယလာဘောယေဝ။ ဝဏ္ဏောတိ သရီရဝဏ္ဏော စ ဂုဏဝဏ္ဏော စ။ ဓမ္မောတိ အာဂမော၊ အဓိဂမော စ။
‘‘တယော’’တိ ¶ ဝတ္ထုံ အဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တံ၊ ဘိန္ဒိတွာ စ ပန ဝုစ္စမာနေ ဒွါဒသ ဟောန္တိ။
အဘိသဇ္ဇနူပနယှနဝသေန ပဝတ္တနတော အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒါနံ ကာယဂန္ထတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ ဧဝံ အဝတ္ထုမှိ ပဝတ္တော အဘိနိဝေသော ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော။ သီလဗ္ဗတပရာမာသဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသကာယဂန္ထာ စေတ္ထ အတ္ထတော ဒိဋ္ဌိယေဝ၊ တသ္မာ ဓမ္မတော တယော ကာယဂန္ထာ။
‘‘ဆန္ဒဒေါသမောဟဘယာနီ’’တိ ¶ အဂတိကာရဏတ္တာ ဝုတ္တံ၊ ဆန္ဒာဒီဟိ ပန အကတ္တဗ္ဗကရဏံ၊ ကတ္တဗ္ဗာကရဏဉ္စ အဂတိ နာမ။
အာသဝေသု ကာမရာဂဘဝရာဂါ အတ္ထတော လောဘောတိ ဓမ္မတော တယော အာသဝါ။
တေသမေဝါတိ ကာမရာဂါဒီနမေဝ။ တေ ဟိ ဩဃော ဝိယ အတ္တနိ ပတိတေ အပါယသမုဒ္ဒံ ပါပေန္တိ၊ သံသာရဒုက္ခတော စ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ န ဒေန္တိ၊ ခန္ဓာဒီနိ စ ခန္ဓာဒီဟိ ယောဇေန္တိ။
ကာမုပါဒါနာဒီနီတိ ကာမုပါဒါနဒိဋ္ဌုပါဒါနသီလဗ္ဗတုပါဒါနအတ္တဝါဒုပါဒါနာနိ။ ဒိဋ္ဌုပါဒါနာဒီနိ စေတ္ထ တထာ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိယေဝ၊ ကာမုပါဒါနံ လောဘောတိ ဓမ္မတော ဒွေ ဥပါဒါနာနိ။
သတ္တာနုသယာတိ ဧတ္ထ ယဒိ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန သတ္တသန္တာနေ အနုသေန္တီတိ အနုသယာ။ ကသ္မာ သတ္တေဝ ဝုတ္တာ၊ နနု အညေသမ္ပိ ကိလေသာနံ အပ္ပဟီနဘာဝေါ ဝိဇ္ဇတီတိ? န မယံ အပ္ပဟီနမတ္တေန အနုသယံ ဝဒါမ၊ ကိန္တု အပ္ပဟီနဘာဝေန ထာမဂတကိလေသာ အနုသယာတိ၊ ထာမဂမနဉ္စ နေသံ အညေဟိ အသာဓာရဏော သဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဓမ္မသဘာဝဝေဒိနာ တထာဂတေန ဣမေယေဝ အနုသယာ ဝုတ္တာ၊ ကာမရာဂေါယေဝ အနုသယော ကာမရာဂါနုသယော။ ဧဝံ ¶ သေသေသုပိ။ အပရေ ပန ‘‘ကာမရာဂဿ အနုသယော’’တိအာဒိနိဗ္ဗစနံ ဝတွာ ကာမရာဂါဒီနံ ဗီဇဘူတာ အတ္တဘာဝဿ ကိလေသသမ္ဘူတာ ကိလေသုပ္ပာဒနသတ္တိ အနုသယာတိ ဝဏ္ဏေန္တိ၊ တေသံ မတပဋိက္ခေပေါ ဣဓ ပပဉ္စာဝဟတ္တာ အနာဟဋော။
ပါဏဿ အတိပါတော ပါဏာတိပါတော၊ ပါဏောတိ ဝေါဟာရတော သတ္တော၊ ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ တသ္မိံ ပါဏေ ပါဏသညိနော ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကပ္ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဝဓကစေတနာ ပါဏာတိပါတော။ ပရဘဏ္ဍေ တထာသညိနော တဒါဒါယကပ္ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ ထေယျစေတနာ အဒိန္နာဒါနံ။ အသဒ္ဓမ္မကာမတာယ ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ အဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရော။ အဘူတံ ဝတ္ထုံ ဘူတတော ပရံ ဝိညာပေတုကာမဿ တထာ ဝိညာပနပ္ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ သော ပန ပရဿ အတ္ထဘေဒကရောဝ ကမ္မပထော၊ ဣတရော ကမ္မမေဝ။ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿ ပရဘေဒနကာမတာယ၊ အတ္တပိယကမျတာယ ဝါ ပရဘေဒကပ္ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပိသုဏဝါစာ။ သာပိ ဒွီသု ဘိန္နေသုယေဝ ကမ္မပထော။ ပရမမ္မစ္ဆေဒကပ္ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဧကန္တဖရုသစေတနာ ဖရုသဝါစာ။ အနတ္ထဝိညာပနပ္ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ ¶ သံကိလိဋ္ဌစေတနာ သမ္ဖပ္ပလာပေါ နာမ။ သော ပန ပရေဟိ ဂဟိတေယေဝ ကမ္မပထော ဟောတိ။ ‘‘အဟော ဝတေဒံ မမ ဟောတူ’’တိ ဧဝံ ပရဘဏ္ဍာဘိဇ္ဈာယနလက္ခဏာ အဘိဇ္ဈာ။ ‘‘အဟော ဝတာယံ သတ္တော ဝိနဿေယျာ’’တိ ဧဝံ မနောပဒေါသလက္ခဏော ဗျာပါဒေါ။ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝိပရီတဒဿနလက္ခဏာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ ဧတ္ထ စ နတ္ထိကအဟေတုကအကိရိယဒိဋ္ဌီဟိယေဝ ကမ္မပထဘေဒေါ။
ဣမေသု စ ပါဏာတိပါတာဒိ တိဝိဓံ ကာယကမ္မမေဝ။ တံ ကာယဝစီဒွါရေသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န မနောဒွါရေ။ တထာ မုသာဝါဒါဒိ ¶ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီကမ္မမေဝ။ အဘိဇ္ဈာဒိကံ ပန တိဝိဓံ မနောကမ္မမေဝ။ တံ တီသုပိ ဒွါရေသု ပဝတ္တတိ။ ဒွါရန္တရေသုပိ ပဝတ္တမာနဿ သကသကနာမာပရိစ္စာဂေါ ဝုတ္တောယေဝ။ ဓမ္မတော စေတ္ထ အာဒိတော သတ္တ စေတနာသဘာဝါ၊ ဣတရေ တယော စေတနာသမ္ပယုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ မဟာသာဝဇ္ဇအပ္ပသာဝဇ္ဇပ္ပယောဂါဒိဘေဒေါ ပန တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧတာနီတိ ဣမာနိ မဂ္ဂဉာဏာနိ။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ တံတံမဂ္ဂါနုရူပံ။
အပါယံ ဂစ္ဆန္တိ ဧတေဟီတိ အပါယဂမနီယာ။ သေသာတိ န အပါယဂမနီယာ။ ဩဠာရိကာတိ တတိယမဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗာဝတ္ထံ ဥပါဒါယ ဩဠာရိကာ။ တေနာဟ ‘‘သုခုမာ တတိယမဂ္ဂဉာဏဝဇ္ဈာ’’တိ။ သုခုမာ ကာမရာဂပဋိဃာတိ သမ္ဗန္ဓော။ စတုတ္ထမဂ္ဂဉာဏဝဇ္ဈာ ဧဝါတိ အဝဓာရဏေန ပဌမမဂ္ဂါဒိဝဇ္ဈတံ နိဝတ္တေတိ။ န ဟိ ရူပရာဂါဒီနံ အပါယဂါမိနိယာဝတ္ထာပိ အတ္ထိ၊ ယတော တေ ပဌမဉာဏဝဇ္ဈာပိ သိယုန္တိ။
ယတ္ထ ယတ္ထ ပန ဧဝ-သဒ္ဒေန အဝဓာရဏံ အကတွာ ယံ ယံ ဒုတိယဉာဏဝဇ္ဈန္တိ ဝါ တတိယဉာဏဝဇ္ဈန္တိ ဝါ စတုတ္ထဉာဏဝဇ္ဈန္တိ ဝါ ဝက္ခတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ သော သော ပုရိမဉာဏေဟိ ဟတာပါယဂမနီယာဒိဘာဝေါဝ ဟုတွာ ဥပရိဉာဏဝဇ္ဈော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန လောဘ…ပေ… စတုတ္ထဉာဏဝဇ္ဈာနီတိ ဧတ္ထ လောဘာဒယော ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈာပိ ဟောန္တေဝ။
ယသေတိ ပရိဝါရေ။
ဒုက္ခေ သုခန္တိ သညာစိတ္တဝိပလ္လာသာတိ သမ္ဗန္ဓော။
အဂတိယော ¶ ပဌမမဂ္ဂဉာဏဝဇ္ဈာတိ ကိဉ္စာပိ ဆန္ဒာဒယော တဏှာဒိသဘာဝါ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈာ၊ တထာပိ တမ္မူလကဿ အကတ္တဗ္ဗကရဏဿ၊ ကတ္တဗ္ဗာကရဏဿ စ အပါယဂမနီယတာယ ပဌမမဂ္ဂဉာဏဝဇ္ဈာ။
ကတာကတကုသလာကုသလဝိသယံ ¶ ယံ ဝိပ္ပဋိသာရဘူတံ ကုက္ကုစ္စံ၊ တံ ဣဓ တတိယဉာဏဝဇ္ဈံ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ‘‘ကုက္ကုစ္စပကတတာယ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ ကုက္ကုစ္စံ၊ တံ သန္ဓာယ ‘‘ကုက္ကုစ္စဝိစိကိစ္ဆာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၇၆) ဓမ္မသင်္ဂဏီအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဒွိန္နံ ဝစနာနံ အယံ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညေသုပိ ဧဒိသေသု ဌာနေသု အဓိပ္ပာယောဝ ပရိယေသိတဗ္ဗော၊ န ဝိရောဓတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ဩဠာရိကာနဝသေသပ္ပဟာနံ ဝါ သန္ဓာယ ကုက္ကုစ္စဿ ပဌမတတိယဉာဏဝဇ္ဈတာ ဝုတ္တာ။ ယံ ပန အရဟတော ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ‘‘ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တံ အနုဝသိတွာ အနုဝသိတွာ အာဝသထပိဏ္ဍံ ဘုဉ္ဇိတုန္တိ ကုက္ကုစ္စာယန္တော န ပဋိဂ္ဂဟေသီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၀၄) အာဂတံ ကုက္ကုစ္စံ၊ န တံ နီဝရဏံ။ န ဟိ နီဝရဏံ အရဟတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ နီဝရဏပတိရူပကံ ပန ကပ္ပတီတိ ဝီမံသနဘူတံ ဝိနယကုက္ကုစ္စံ နာမ၊ တံ တထာပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေါဝ။
ကာမရာဂပဋိဃာနုသယာ အနုသဟဂတာ တတိယဉာဏဝဇ္ဈာ၊ ဩဠာရိကာနံ ပန ဒုတိယဉာဏဝဇ္ဈတာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာဝ။
အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒ-ဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ မက္ခပလာသမာယာသာဌေယျထမ္ဘသာရမ္ဘာဒီနံ သင်္ဂဟော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၁၃၇၆။ တေန တေနာတိ တေန တေန ဃာတကေန သဒ္ဓိံ။ ကိံ ပနေတာနိ ဧတေ ဓမ္မေ ဃာတေန္တာနိ အတီတာနာဂတေ ဃာတေန္တိ၊ ဥဒါဟု ပစ္စုပ္ပန္နေတိ။ ကိံ ပနေတ္ထ၊ ယဒိ တာဝ အတီတာနာဂတေ၊ အဖလော ဝါယာမော အာပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ပဟာတဗ္ဗာနံ တဒါ နတ္ထိတာယ။ အထ ပစ္စုပ္ပန္နေ၊ တထာပိ အဖလော ဝါယာမေန သဒ္ဓိံ ပဟာတဗ္ဗာနံ အတ္ထိတာယ။ အထာပိ ကထဉ္စိ ပဟာနံ သိယာ၊ သံကိလေသိကာ မဂ္ဂဘာဝနာ အာပဇ္ဇတိ ¶ ပဟာတဗ္ဗပ္ပဟာယကာနံ သဟာဝဋ္ဌာနတော? သစ္စမေတံ၊ ယေ ပန မဂ္ဂေန အသမုဂ္ဃာဋိတတ္တာ ကာရဏလာဘေ သတိ အဝဿံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ ကိလေသာ၊ တေ အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိယာ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တာနိ ဧတာနိ တေ အနာဂတေ ဃာတေန္တိ နာမ။
၁၃၇၇-၈၂။ ပရိညာဒီနိ ¶ ကိစ္စာနီတိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဝသေန စတ္တာရိ ကိစ္စာနိ။ ဝုတ္တာနီတိ ‘‘ဒုက္ခံ ပရိညေယျ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၉)၊ ‘‘ယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုက္ခံ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၀) စ ဝုတ္တာနိ။ သစ္စာဘိသမယေတိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ပဋိဝိဇ္ဈနက္ခဏေ။
ယထာသဘာဝတောတိ အဝိပရီတသဘာဝေန။ ‘‘ဇာနိတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝတွာ ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ ကထံ နာမ ဧကေကဿ ဉာဏဿ ဧကက္ခဏေ စတ္တာရိ ကိစ္စာနိ သမ္ဘဝန္တိ။ န ဟိ တာဒိသံ ကိဉ္စိ လောကေ ဒိဋ္ဌံ အတ္ထိ၊ န စ ဝစနံ လဗ္ဘတီတိ စောဒနံ မနသိ နိဓာယ တေသံ ဇာနနဝိဓိံ ဥပမာဝသေန တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘ပဒီပေါ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိဒံသေတီတိ ဒဿေတိ။ ပရိယာဒိယတီတိ ခေပေတိ။
၁၃၈၃-၄။ ပရိညာဘိသမယေနာတိ အနဝသေသတော ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနနသင်္ခါတေန ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ အဘိသမေတီတိ အသမ္မောဟဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ပဟာနာဘိသမယေနေဝါတိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနသင်္ခါတေန ပဋိဝိဇ္ဈနေန အသမ္မောဟတောဝ အဘိသမေတိ။ ဘာဝနာဝိဓိနာတိ သဟဇာတာဒိပစ္စယတာဝသေန ဘာဝနာဘိသမယဝိဓိနာ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒိဝသေန မဂ္ဂပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာသမ္ဘူတေန အရိယမဂ္ဂဘာဝနာသင်္ခါတေန ပဋိဝိဇ္ဈနေန အဘိသမေတီတိ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ တဉှိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု သမ္မောဟံ ဝိဒ္ဓံသေန္တံ အတ္တနိပိ သမ္မောဟံ ဝိဒ္ဓံသေတိယေဝ။ နိရောဓန္တိ ¶ နိဗ္ဗာနံ။ သစ္ဆိကရောတီတိ ပစ္စက္ခကရဏဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ‘‘နိရောဓံ သစ္ဆိကရောတီ’’တိ နိရောဓသစ္စမေကံ အာရမ္မဏပဋိဝေဓေန စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓေန မဂ္ဂဉာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။
ဧဝံ ယုတ္တိဝသေန ဝိဘာဝိတံ ဧကပဋိဝေဓံ အာဂမေနပိ သာဓေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂသမင်္ဂိဿ ဉာဏန္တိ ဟိ ‘‘ယော နု ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဒုက္ခံ ပဿတိ၊ ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတိ၊ ဒုက္ခနိရောဓမ္ပိ၊ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒမ္ပိ သော ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၀) ဧကသစ္စဒဿနသမင်္ဂိနော အညသစ္စဒဿနသမင်္ဂိဘာဝဝိစာရဏာယံ တမတ္ထံ သာဓေတုံ အာယသ္မတာ ဂဝမ္ပတိတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ အညထာ ကမာဘိသမယေ သတိ ပုရိမဒိဋ္ဌဿ ပုန အဒဿနတော သမုဒယာဒိပဿတော ဒုက္ခာဒိဒဿနံ ပုန အဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဣဒါနိ ပနေတ္ထ ဥပမာသံသန္ဒနံ ကရောန္တော အာဟ ‘‘ပဒီပေါ’’တိအာဒိ။ နိဿယာဘာဝဟေတုတာယ ဒုက္ခပရိညာယ ဝဋ္ဋိဇ္ဈာပနသဒိသတာ၊ ပဋိပက္ခဝိဒ္ဓံသနတာယ သမုဒယပ္ပဟာနဿ အန္ဓကာရဝိနာသနသဒိသတာ၊ ဉာဏာလောကပရိဗြူဟနတာယ မဂ္ဂဘာဝနာယ ¶ အာလောကဝိဒံသနသဒိသတာ၊ တေန တေန မဂ္ဂေန ယထာ ယထာ နိရောဓဿ သစ္ဆိကိရိယာ၊ တထာ တထာ ကိလေသသ္နေဟပရိယာဒါနံ ဟောတီတိ နိရောဓသစ္ဆိကိရိယာယ သ္နေဟပရိယာဒါနသဒိသတာ ကာရဏူပစာရေန ဝုတ္တာ။
၁၃၈၅-၆။ အပရာယပိ ဥပမာယ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဥဂ္ဂစ္ဆန္တော’’တိအာဒိ။ ဩဘာသေတီတိ ပကာသေတိ။ ပဋိဟညတီတိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတိ။ ဧတ္ထာပိ ယထာ သူရိယော ရူပဂတာနိ ဩဘာသေတိ၊ ဧဝံ မဂ္ဂဉာဏံ ဒုက္ခံ ပရိဇာနာတိ။ ယထာ အန္ဓကာရံ ဝိနာသေတိ၊ ဧဝံ သမုဒယံ ပဇဟတိ။ ယထာ အာလောကံ ဒဿေတိ၊ ဧဝံ သဟဇာတာဒိပစ္စယတာယ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ ¶ ။ ယထာ သီတံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗကိလေသဒရထပရိဠာဟပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဘူတံ နိရောဓံ သစ္ဆိကရောတီတိ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
၁၃၈၈။ အပ္ပေတီတိ ပပ္ပောတိ။ ဒုက္ခပရိညာယ သက္ကာယတီရသမတိက္ကမဘာဝတော ဩရိမတီရပ္ပဇဟနသဒိသတာ၊ မဂ္ဂဘာဝနာယ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မဝဟနတာယ ဘဏ္ဍဝဟနသဒိသတာ၊ ဧတ္တာဝတာ ပညာဘာဝနာယ နာနာကိလေသဝိဒ္ဓံသနဝသပ္ပဝတ္တော အာနိသံသော ဒဿိတော ဟောတီတိ။
အရိယဖလသမာပတ္တိနိရောဓသမာပတ္တိယောပိ ပနဿာ အာနိသံသာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တာ ပန သင်္ခေပတော ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ – ‘‘အရိယဖလသမာပတ္တီ’’တိ ဟိ စတုန္နမ္ပိ ဖလဋ္ဌာနံ အတ္တနော အတ္တနော အရိယဖလဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ နိရောဓေ အပ္ပနာ။ စတ္တာရောပိ ဟိ အရိယပုဂ္ဂလာ သကံ သကံ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အနာဂါမိအရဟန္တောဝ သမာပဇ္ဇန္တိ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိတာယာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အကာရဏံ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနေ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိတာယ ကာတဗ္ဗာဘာဝတော။ သဗ္ဗသော အသမုစ္ဆိန္နကိလေသဿ ဟိ ပုထုဇ္ဇနဿာပိ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓလောကိယသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ လဗ္ဘတိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန သမုစ္ဆိန္နေကစ္စကိလေသာနံ အရိယာနံ။ ဥပရိမာ ပန ဟေဋ္ဌိမံ ပုဗ္ဗေ ပဋိလဒ္ဓမ္ပိ န သမာပဇ္ဇန္တိ ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝံ ဥပဂတတ္တာ။ သမုဂ္ဃာဋိတကမ္မကိလေသနိရောဓနေန ဟိ ပုထုဇ္ဇနေဟိ ဝိယ သောတာပန္နဿ၊ သောတာပန္နာဒီဟိ သကဒါဂါမိအာဒီနံ ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝူပဂမနံ အတ္ထိ၊ အနန္တရဖလတ္တာ စ လောကုတ္တရကုသလာနံ ဟေဋ္ဌိမတော ဥပရိမော ဘဝန္တရဂတော ဝိယ ဟောတီတိ တဿ တဿ အရိယဿ တံ တံ ဖလံ ဘဝင်္ဂသဒိသံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝူပဂမနေန ¶ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ နတ္ထိ ဥပရိမဿ ဟေဋ္ဌိမဖလသမာပတ္တိယာ ¶ သမာပဇ္ဇနံ၊ ဟေဋ္ဌိမော ပန ဥပရိမံ န သမာပဇ္ဇတိ အနဓိဂတတ္တာတိ စတ္တာရောပိ ပုဂ္ဂလာ သကသကဖလမေဝ သမာပဇ္ဇန္တိ။ တံ ပန သမာပဇ္ဇိတုကာမေန အရိယသာဝကေန ရဟောဂတေန ပဋိသလ္လီနေန ဥဒယဗ္ဗယာဒိဝသေန သင်္ခါရာ ဝိပဿိတဗ္ဗာ။ တဿ ပဝတ္တာနုပုဗ္ဗဝိပဿနဿ သင်္ခါရာရမ္မဏဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ ဖလသမာပတ္တိဝသေန နိရောဓေ စိတ္တံ အပ္ပေတိ။ ဖလသမာပတ္တိနိန္နစိတ္တတာယ စေတ္ထ သေခဿ ဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န မဂ္ဂေါ။ အညော ဧဝ ဟိ ဝိပဿနာစာရော အရိယမဂ္ဂါဝဟော၊ အညော ဖလသမာပတ္တိအာဝဟော။
တထာ ဟိ အရိယမဂ္ဂဝီထိယံ အနုလောမဉာဏာနိ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗာနံ ထူလထူလလောဘက္ခန္ဓာဒီနံ သာတိသယံ ပဒါလနေန လောကိယဉာဏေသု ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တာနိ မဂ္ဂါနုကူလာနိ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဖလသမာပတ္တိဝီထိယံ ပန တာနိ တေန တေန မဂ္ဂေန တေသံ တေသံ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနေ နိရုဿုက္ကာနိ ကေဝလံ အရိယာနံ ဖလသမာပတ္တိသုခသမင်္ဂိဘာဝဿ ပရိကမ္မပ္ပတ္တာနိ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ န တေသံ ကုတောစိ ဝုဋ္ဌာနသမ္ဘဝေါ။ ယတော နေသံ ပစ္ဆိမော သင်္ခါရနိမိတ္တတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ မဂ္ဂဿ အနန္တရပစ္စယော ဘဝေယျ၊ တေနေဝ စ ဖလသမာပတ္တိယာ အနန္တရပစ္စယဘူတံ ဉာဏံ သင်္ခါရာရမ္မဏမေဝ ဟောတိ၊ န နိဗ္ဗာနာရမ္မဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဝသေန စဿာ ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တိပရိစ္ဆိန္နကာလာပဂမေ ဘဝင်္ဂဝသေန တတော ဝုဋ္ဌာနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နိရောဓသမာပတ္တိ ပန တတိယစတုတ္ထဖလဋ္ဌာနံ အနုပုဗ္ဗနိရောဓဝသေန စိတ္တစေတသိကာနံ ဓမ္မာနံ အပ္ပဝတ္တိ။ အနာဂါမိအရဟန္တောယေဝ ဟိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိသမုစ္ဆိန္ဒနေန သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိတာယ သမထဖလသမန္နာဂတတ္တာ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇန္တိ။ တထာ ဟေတံ သမထဝိပဿနာနံ ယုဂနန္ဓဘာဝပ္ပဝတ္တနဝသေန ဒွီဟိ ဗလေဟိ သမန္နာဂတဿေဝ သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ တံ သမာပဇ္ဇိတုကာမေန ¶ အနာဂါမိနာ၊ ခီဏာသဝေန ဝါ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနာ ရဟောဂတေန ပဋိသလ္လီနေန ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ သင်္ခါရာ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿိတဗ္ဗာ၊ တတော ဒုတိယံ တတိယံ စတုတ္ထံ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တထေဝ တတ္ထ သင်္ခါရာ သမ္မသိတဗ္ဗာ၊ အထ အာကိဉ္စညာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ နာနာဗဒ္ဓါဝိကောပနံ သင်္ဃပဋိမာနနံ သတ္ထုပက္ကောသနံ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါတိ စတုဗ္ဗိဓံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ¶ သရီရတော ဝိသံယုတ္တာ မဉ္စပီဌာဒယော သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ ယထာ န နဿန္တိ၊ တထာ အဓိဋ္ဌာနံ နာနာဗဒ္ဓါဝိကောပနံ။ သရီရသံယုတ္တေ ဝိသုံ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထိ။ သင်္ဃော ပန ဉတ္တိကမ္မာဒီသု ကိဉ္စိဒေဝ ကမ္မံ ကတ္တုကာမော ‘‘ယာဝ မံ န ပက္ကောသတိ၊ တာဝဒေဝ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ပုဗ္ဗာဘောဂကရဏံ သင်္ဃပဋိမာနနံ။ သတ္ထာ စ ‘‘သိက္ခာပဒပညာပနာဒီသု ယာဝ မံ န ပက္ကောသတိ၊ တာဝဒေဝ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ပုဗ္ဗာဘောဂကရဏံ သတ္ထုပက္ကောသနံ။ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ အတ္တနော အာယုသင်္ခါရဿ ပဝတ္တနသမတ္ထတာဝလောကနံ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဧဝံ ကတပုဗ္ဗကိစ္စေန နေဝသညာနာသညာယတနံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အထေကံ ဝါ ဒွေ ဝါ စိတ္တဝါရေ အတိက္ကမိတွာ အစိတ္တကော ဟောတိ၊ နိရောဓံ ဖုသတိ၊ တတော ယထာပရိစ္ဆေဒံ တတိယစတုတ္ထဖလာနံ အညတရေန နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟိဿတီတိ။ ဧဝမယံ ဒုဝိဓာ သမာပတ္တိ လောကုတ္တရပညာယ အာနိသံသော။
၁၃၉၂-၄။ သဒေဝကလောကတော ဥတ္တိဏ္ဏေန၊ ဥတ္တရိတရေန ဝါတိ လောကုတ္တရေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ ပညာယ ဘာဝနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဟိတဘာဝနန္တိ ဣဓလောကပရလောကဟိတဝိဘာဝနံ ဣမံ ပညာဘာဝနံ။ သုခသံဟိတန္တိ သိနိဒ္ဓစ္ဆာယုဒကဝန္တတာဒိနာ သုခသဟိတံ။ ဟိတန္တိ ယောဂကမ္မဿ ဟိတံ ¶ ။ ဥတ္တမန္တိ ဥဂ္ဂတတမံ၊ အစ္စုဂ္ဂတံ ဗလဝန္တမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ အဝိဂ္ဂဟကမ္ပဒန္တိ ဝိဂ္ဂဟဉ္စ ကမ္ပဉ္စ န ဒေတီတိ အဝိဂ္ဂဟကမ္ပဒန္တိ အတ္ထော။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
ကိလေသပ္ပဟာနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၄။ စတုဝီသတိမော ပရိစ္ဆေဒေါ
ပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၃၉၅။ ဣဒါနိ နေသံ ပစ္စယဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေသ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။
ပဋိစ္စ ¶ ဧနံ ဖလမေတိ ပဝတ္တတိ၊ တိဋ္ဌတိ၊ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝါတိ ပစ္စယော၊ ဟိနောတိ ပတိဋ္ဌာတိ ဧတ္ထာတိ ဟေတု၊ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတုသဒ္ဒါနံ ဟိ-သဒ္ဒေါ မူလ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ပတိဋ္ဌတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဟိနောတိ ဝါ ဧတေန ကမ္မနိဒါနဘူတေန ဥဒ္ဓံ ဩဇံ အတိဟရန္တေန မူလေန ဝိယ ပါဒပေါ တပ္ပစ္စယံ ဖလံ ဂစ္ဆတိ ဝိရုဠှိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဟေတု၊ ဟေတု စ သော မူလဋ္ဌေန၊ ပစ္စယော စ ဥပကာရကဋ္ဌေနာတိ ဟေတုပစ္စယော၊ ဟေတု ဟုတွာ ပစ္စယော ဟေတုဘာဝေန ပစ္စယောတိ အတ္ထော။
ဧဝံ အာရမ္မဏပစ္စယာဒီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သွာယံ ပဋိသန္ဓိယံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနံ၊ ပဝတ္တိယံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ၊ ဥဘယတ္ထ သဟဇာတနာမဓမ္မာနဉ္စ ပစ္စယော။ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရန္တိ ဣမိနာ ပညတ္တိယာပိ လောကေ ဝိဒိတဘာဝေန လောကိယပဒေန သင်္ဂဟိတတ္တာ ရူပါဒိဘေဒေသု ဆဗ္ဗိဓေသု သင်္ခတာသင်္ခတပညတ္တိဓမ္မေသု န ကောစိ ဓမ္မော အာရမ္မဏပစ္စယော န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝ ‘‘ယံ ယံ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘာ’’တိ အနိယတော ¶ ကတောတိ။ နနု စ ‘‘ယံ ယံ ဓမ္မ’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂-၃) ဝုတ္တတ္တာ ပညတ္တိယာ ဂဟဏံ န ဟောတီတိ? နာယံ ဒေါသော ဓမ္မသဒ္ဒဿ ဉေယျဝစနတ္တာ။ အာရဗ္ဘာတိ အာလမ္ဗိတွာ၊ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ။ တေ ပန တံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စေဝ တိဋ္ဌန္တိ စ။ ယထာ ဟိ ဒုဗ္ဗလော ပုရိသော ဒဏ္ဍံ ဝါ ရဇ္ဇုံ ဝါ အာလမ္ဗိတွာ ဥဋ္ဌဟတိ စေဝ တိဋ္ဌတိ စ၊ ဧဝံ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ အာလမ္ဗိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စေဝ တိဋ္ဌန္တိ စာတိ။
ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေန ဥပကာရကော ဓမ္မော အဓိပတိပစ္စယော။ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေနာတိ စ ပမုခဘာဝေန။ အတ္တာဓီနာနဉှိ ပတိဘူတော ဓမ္မော အဓိပတီတိ သော တေသံ ပမုခဘာဝေန ပဝတ္တတိ။ ‘‘ဆန္ဒာဓိပတိ ဆန္ဒသမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ အဓိပတိပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိဝစနတော ဆန္ဒာဒယော စတ္တာရော ဓမ္မာ သဟဇာတနာမရူပါနံ သဟဇာတာဓိပတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတ္ထ သဟဇာတာဓိပတီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဆန္ဒဝတော ကိံ နာမ ကမ္မံ န သိဇ္ဈတီ’’တိအာဒိကံ ပုရိမာဘိသင်္ခါရူပနိဿယံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ စိတ္တုပ္ပာဒေ ဆန္ဒာဒယော ဓုရဘူတာ ဇေဋ္ဌကဘူတာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ၊ တံသမုဋ္ဌာနရူပေ စ သာဓယမာနာ ဝသေ ဝတ္တယမာနာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ၊ တေ စ တေသံ ဝသေန ဝတ္တန္တိ ဟီနာဒိဘာဝေန တဒနုဝတ္တနတော။ တေန တေ အဓိပတိပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ နော စ ခေါ ဧကတော။ ယဒါ ဟိ ဆန္ဒံ ဓုရံ ဆန္ဒံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ စိတ္တံ ပဝတ္တတိ၊ တဒါ ဆန္ဒောဝ အဓိပတိ၊ န ဣတရေ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အဓိပတိဘာဝေါပိ ဟိ နေသံ အတ္တနော ပဝတ္တိနိဝါရကေ အဘိဘုယျ ပဝတ္တနတော ဟောတိ။ အဝသေသန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ တေသံ ဂရုကာတဗ္ဗတာဘာဝတော၊ ဂရုကတဿေဝ စ ¶ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝဝစနတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယံ ယံ ဓမ္မံ ဂရုံ ကတွာ ယေ ယေ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ¶ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ၊ တေ တေ ဓမ္မာ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ အဓိပတိပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၃)။ တတ္ထ ဂရုံ ကတွာတိ ဂရုကာရစိတ္တီကာရဝသေန ဝါ အဿာဒနဝသေန ဝါ ဂရုံ ဘာရိကံ လဒ္ဓဗ္ဗံ အနဝညာတံ ကတွာ။ ဂရုကာတဗ္ဗဉှိ အာရမ္မဏံ တန္နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရာနံ အဿာဒနပစ္စဝေက္ခဏမဂ္ဂဖလာနံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တယမာနံ ဝိယ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တသ္မာ အယံ အတ္တာဓီနာနံ ပတိဘာဝေန ဥပကာရကတ္တာ အဓိပတိပစ္စယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အန္တရယတီတိ အန္တရံ၊ ဗျဝဓာယကန္တိ အတ္ထော၊ နာဿ အန္တရံ ဝိဇ္ဇတီတိ အနန္တရော၊ သောယေဝ ပစ္စယောတိ အနန္တရပစ္စယော၊ အနန္တရဘာဝေန ဥပကာရကော ဓမ္မောတိ အဓိပ္ပာယော။ အနန္တရနိရုဒ္ဓါတိ အတ္တနော နိရောဓာနန္တရံ အနုရူပစိတ္တုပ္ပာဒဿ ဥပ္ပတ္တိပစ္စယဘာဝေန တဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ပုရိမဘာဂေ အနန္တရံ ဟုတွာ နိရုဒ္ဓါ၊ ရူပဓမ္မာ ပန အနန္တရပစ္စယာ နတ္ထိ။
သမနန္တရဘာဝေန ဥပကာရကော ဓမ္မော သမနန္တရပစ္စယော၊ တထာ သမနန္တရပစ္စယောပီတိ ဌပေတွာ ဥပသဂ္ဂမတ္တံ န ဧတ္ထ ကောစိ ဝိသေသော။ ယော ဟိ အနန္တရပစ္စယော၊ သောဝ သမနန္တရပစ္စယောတိ။ ပုရိမပစ္ဆိမာနဉှိ အနန္တရုပ္ပာဒဘာဝတော နိရန္တရုပ္ပာဒနသမတ္ထတာ အနန္တရပစ္စယတာ၊ ရူပကလာပါနံ ဝိယ သဏ္ဌာနာဘာဝတော ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာနံ သဟဋ္ဌာနာဘာဝတော စ ‘‘ဣဒမိတော ဥဒ္ဓံ ဟေဋ္ဌာ တိရိယ’’န္တိ ဝိဘာဂါဘာဝါ အတ္တနော ဧကတ္တမိဝ ဥပနေတွာ သုဋ္ဌု အနန္တရဘာဝေန ဥပ္ပာဒေတုံ သမတ္ထတာ သမနန္တရပစ္စယတာ၊ တသ္မာ ဓမ္မတော အဝိသေသေပိ ဝိနေယျဝသေန ဗျဉ္ဇနတ္ထမတ္တတော ဝိသေသံ ဂဟေတွာ တေသံ ဝိသုံ ဒေသနာ ကတာ။ ယမ္ပိ ‘‘အတ္ထာနန္တရတာယ အနန္တရပစ္စယော၊ ကာလာနန္တရတာယ သမနန္တရပစ္စယော’’တိ အာစရိယာနံ မတံ၊ တံ ‘‘နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ¶ နေဝသညာနာသညာယတနံ ကုသလံ ဖလသမာပတ္တိယာ သမနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒီဟိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၈) ဝိရုဇ္ဈတီတိအာဒိနာ ပဋိက္ခိတ္တံ။
ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ သဟုပ္ပာဒနဝသေန ဥပကာရကော ဓမ္မော သဟဇာတပစ္စယော ပကာသဿ ပဒီပေါ ဝိယ၊ သော ပနာယံ ‘‘စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ အညမညံ၊ သဟဇာတရူပါနဉ္စ၊ မဟာဘူတာ အညမညံ၊ ဥပါဒါရူပါနဉ္စ၊ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝတ္ထုဝိပါကာ အညမည’’န္တိ စ တိဝိဓော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တစေတသိကာ’’တိအာဒိ။ ယမ္ပိ ဟိ ပါဠိယံ အရူပက္ခန္ဓာဒိဝသေနဿ ဆဗ္ဗိဓတံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတံ။ ယော ပနေတ္ထ သေသရူပဓမ္မာနံ၊ ဥဘယတ္ထ ဝတ္ထုနော စ ပဝတ္တိယာ ¶ အရူပဓမ္မာနံ၊ ဥပါဒါရူပါနဉ္စ အညမညံ မဟာဘူတာနံ သဟဇာတပစ္စယတ္တာဘာဝေါ၊ သော ပစ္စယဘာဝသာမတ္ထိယဝိသေသာယောဂတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အညမညံ ဥပ္ပာဒနုပတ္ထမ္ဘနဘာဝေန အတ္တနော ဥပကာရကဿ ဥပကာရကော ဓမ္မော အညမညပစ္စယော။ အညမညုပတ္ထမ္ဘကတိဒဏ္ဍကံ ဝိယ ဥပကာရကတာ စ အညမညတာဝသေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ န သဟဇာတာဒိဝသေန။ သဟဇာတာဒိပစ္စယော ဟောန္တောယေဝ ဟိ ကောစိ ကဿစိ အညမညပစ္စယော န ဟောတိ စိတ္တစေတသိကာနံ စိတ္တဇရူပေ သတိ၊ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါရူပေ သတိ အညမညပစ္စယတ္တာဘာဝတော။ ယထာဟ ‘‘စတ္တာရော ခန္ဓာ အရူပိနော အညမညပစ္စယေန ပစ္စယော၊ စတ္တာရော မဟာဘူတာ…ပေ… ဩက္ကန္တိက္ခဏေ နာမရူပံ အညမညပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၇)။ အာစရိယေန ပန ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေ အပရာမသိတွာ ဝုစ္စမာနတ္တာ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ ‘‘တထာ အညမညပစ္စယော’’တိ။
တရုအာဒီနံ ပထဝီ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနာကာရေန၊ စိတ္တကမ္မာဒီနံ ပဋာဒယော ဝိယ စ နိဿယာကာရေန ဥပကာရကော ဓမ္မော ¶ နိဿယပစ္စယော။ ဝတ္ထုရူပါနီတိ သတ္တန္နံ ဝိညာဏဓာတူနံ အဓိဋ္ဌာနာကာရေန နိဿယပစ္စယဘူတာနိ ဝတ္ထုရူပါနိ။ မဟာဘူတာ စိတ္တစေတသိကာ စာတိ အညမညံ၊ ဥပါဒါရူပါနဉ္စ တထေဝ နိဿယဘူတာနိ မဟာဘူတာနိ အညမညံ၊ သဟဇာတရူပါနဉ္စ နိဿယာကာရေန ပစ္စယာနိ စိတ္တစေတသိကာနိ၊ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ အတ္တနော ဖလေန နိဿိတော န ပဋိက္ခိတ္တောတိ နိဿယော။
ယထာ ပန ဘုသော အာယာသော ဥပါယာသော၊ ဧဝံ ဘုသော နိဿယော ဥပနိဿယော၊ ဗလဝကာရဏန္တိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ဗလဝကာရဏဘာဝေန ဥပကာရကော ဓမ္မော ဥပနိဿယပစ္စယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော အာရမ္မဏူပနိဿယော အနန္တရူပနိဿယော ပကတူပနိဿယောတိ တိဝိဓောတိ အာဟ ‘‘အာရမ္မဏာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ –
‘‘ဒါနံ ဒတွာ သီလံ သမာဒိယိတွာ ဥပေါသထကမ္မံ ကတွာ တံ ဂရုံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ ပုဗ္ဗေ သုစိဏ္ဏာနိ ဂရုံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ ဈာနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဈာနံ ဂရုံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ သေခါ ဂေါတြဘုံ ဂရုံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တိ၊ ဝေါဒါနံ ဂရုံ ကတွာ ¶ ပစ္စဝေက္ခန္တိ၊ သေခါ မဂ္ဂါ ဝုဋ္ဌဟိတွာ မဂ္ဂံ ဂရုံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃) –
ဧဝမာဒိနာ နယေန အာရမ္မဏူပနိဿယော တာဝ အာရမ္မဏာဓိပတိနာ သဒ္ဓိံ နာနတ္တံ အကတွာဝ ဝိဘတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏူပနိဿယော အာရမ္မဏာဓိပတိယေဝါ’’တိ။ ကိဉ္စာပိ နာနတ္တံ အကတွာ ဝိဘတ္တော၊ တထာပိ အယံ တေသံ ဝိသေသော – ယံ အာရမ္မဏံ ဂရုံ ကတွာ စိတ္တစေတသိကာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တံ နိယမတော တေသံ အာရမ္မဏေသု ဗလဝါရမ္မဏံ ဟောတိ။ ဣတိ ဂရုကာတဗ္ဗမတ္တဋ္ဌေန အာရမ္မဏာဓိပတိ၊ ဗလဝကာရဏဋ္ဌေန အာရမ္မဏူပနိဿယောတိ စ ဧဝမေတေသံ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အနန္တရူပနိဿယောပိ ¶ ‘‘ပုရိမာ ပုရိမာ ကုသလာ ခန္ဓာ ပစ္ဆိမာနံ ပစ္ဆိမာနံ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃) နယေန အနန္တရပစ္စယေန သဒ္ဓိံ နာနတ္တံ အကတွာဝ ဝိဘတ္တောတိ အာဟ ‘‘အနန္တရူပနိဿယော ပန အနန္တရပစ္စယောဝါ’’တိ။ ဧဝံ သန္တေပိ အတ္တနော အနန္တရာ အနုရူပစိတ္တုပ္ပာဒဝသေန အနန္တရပစ္စယော၊ ဗလဝကာရဏဝသေန အနန္တရူပနိဿယပစ္စယောတိ ဧဝမေတေသံ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပကတိယာ ဧဝ ပစ္စယန္တရရဟိတေန အတ္တနော သဘာဝေနေဝ ဥပနိဿယော ပကတူပနိဿယော၊ အာရမ္မဏအနန္တရေဟိ အမိဿောဝ ပုထဂေဝ ကောစိ ဥပနိဿယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ပကတော ဥပနိဿယော ပကတူပနိဿယော။ ပကတောတိ စေတ္ထ ပ-ကာရော ဥပသဂ္ဂေါ၊ သော အတ္တနော ဖလဿ ဥပ္ပာဒနသမတ္ထဘာဝေန သန္တာနေ နိပ္ဖာဒိတဘာဝံ၊ ဥပသေဝိတဘာဝဉ္စ ဒီပေတိ၊ တသ္မာ အတ္တနော သန္တာနေ နိပ္ဖန္နော ဝါ ကာယိကသုခဒုက္ခသဒ္ဓါသီလာဒိ ဥပသေဝိတော ဝါ ဥတုဘောဇနာဒိ ပကတူပနိဿယောတိ အတ္ထော။ ဥပသေဝနဉ္စေတ္ထ ဒုဝိဓံ ဥပယောဂေါပသေဝနံ အာရမ္မဏူပသေဝနဉ္စ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အနာဂတဿာပိ ဥပနိဿယပစ္စယတာ လဒ္ဓါ ဟောတိ။ ကာယိကသုခ…ပေ… ယော စာတိ ဧတ္ထ ကာယိကသုခဒုက္ခာနိ ရာဂသဒ္ဓါဒီနံ၊ ဥတုဘောဇနာဒယော စိတ္တသမာဓာနာဒီနံ၊ သဒ္ဓါသီလာဒယော သဒ္ဓါသီလာဒီနဉ္စ ဥပနိဿယာ ဟောန္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယံ ယံ ဥပနိဿာယ ယဿ ယဿ သမ္ဘဝေါ၊ တံ တံ တဿ တဿ ဥပနိဿယပစ္စယဘူတံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပစ္စယမဟာပဒေသော ဟေသ၊ ယဒိဒံ ဥပနိဿယပစ္စယောတိ။
ပစ္စယုပ္ပန္နတော ပဌမတရံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝတ္တမာနဘာဝေန ဥပကာရကော ဓမ္မော ပုရေဇာတပစ္စယော။ သော ¶ စ ရူပဓမ္မောဝ သမာနော အရူပဓမ္မဿေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝတ္ထုပုရေဇာတော ¶ နာမာ’’တိအာဒိ။ ယထာ စေတ္ထ ‘‘ဝတ္ထုရူပါနီ’’တိ ဟဒယဝတ္ထုနောပိ ဂဟဏံ၊ ဧဝံ ‘‘ရူပါဒီနီ’’တိအာဒိ-ဂ္ဂဟဏေန ဓမ္မာရမ္မဏဿာပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နနု စ ပဉ္စာရမ္မဏာနေဝ အာရမ္မဏပုရေဇာတဘာဝေန အာဂတာနီတိ? သစ္စံ အာဂတာနိ၊ ပဉှာဝါရေ ပန ‘‘သေခါ ဝါ ပုထုဇ္ဇနာ ဝါ စက္ခုံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿန္တီ’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၄) အဝိသေသေန ပစ္စုပ္ပန္နစက္ခာဒီနမ္ပိ ဂဟိတတ္တာ ဓမ္မာရမ္မဏဿ အာရမ္မဏပုရေဇာတဘာဝေါ န သက္ကာ ပဋိဗာဟိတုံ။ အတ္ထတောပိ ဟေတံ သိဒ္ဓံ ‘‘ယံ ယံ ပစ္စုပ္ပန္နံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ မနောဒွါရေ စိတ္တံ ပဝတ္တတိ၊ တံ တဿ အာရမ္မဏပုရေဇာတံ ဟောတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ နိဿယာရမ္မဏာကာရာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌာ ပုရေဇာတဘာဝေန ဝိနာ ဥပကာရဘာဝံ အဂစ္ဆန္တာနံ ဝတ္ထာရမ္မဏာနံ ပုရေဇာတာကာရေန ဥပကာရကတာ ပုရေဇာတပစ္စယတာတိ အယမဿ နိဿယာရမ္မဏပစ္စယတာဟိ ဝိသေသော။
ဂိဇ္ဈပေါတကသရီရာနံ အာဟာရာသာ စေတနာ ဝိယ ပုရေဇာတာနံ ရူပါနံ ဥပတ္ထမ္ဘကဘာဝေန ဥပကာရကော ဓမ္မော ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော။ မနောသဉ္စေတနာဟာရဝသေန ဟိ ပစ္ဆာဇာတစိတ္တစေတသိကေဟိ ဝိနာ သန္တာနဋ္ဌိတိဟေတုဘာဝံ အဂစ္ဆန္တာနံ ပစ္ဆာဇာတာကာရေန စိတ္တစေတသိကာနံ ဥပကာရကတာ ဝိပ္ပယုတ္တာကာရာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌာ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယတာတိ ဧဝံ သဗ္ဗပစ္စယာနံ ပစ္စယန္တရာကာရဝိသိဋ္ဌာ ဥပကာရကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သော ပန ‘‘ပစ္ဆာဇာတာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ ပုရေဇာတဿ ဣမဿ ကာယဿ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၁) အာဂတတ္တာ ဧကဝိဓောတိ အာဟ ‘‘စိတ္တစေတသိကာဝါ’’တိ။
ပုရိမပုရိမပရိစိတဂန္ထော ဝိယ ဥတ္တရုတ္တရဿ ဂန္ထဿ ကုသလာဒိဘာဝေန အတ္တသဒိသပဂုဏဗလဝဘာဝဝိသိဋ္ဌံ အတ္တသဇာတိယတာဂါဟကံ ¶ အာသေဝနံ၊ တေန ပစ္စယာ သဇာတိယဓမ္မာဝ အာသေဝနပစ္စယော။ ဘိန္နဇာတိကာ ဟိ ဘိန္နဇာတိကာနံ အာသေဝနဂုဏေန ပဂုဏဗလဝဘာဝဝိသိဋ္ဌံ ကုသလာဒိဘာဝသင်္ခါတံ အတ္တနော ဂတိံ ဂါဟာပေတုံ န သက္ကောန္တိ၊ န စ သယံ တတော ဂဏှန္တိ။ တေ ပန အနန္တရာတီတာနိ လောကိယကုသလာကုသလာနိ စေဝ အနာဝဇ္ဇနကိရိယာဇဝနာနိ စာတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ အာဝဇ္ဇနဒွယ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဧက’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂၂၁) ဝစနတော အဟေတုကကိရိယာသု ဟသိတုပ္ပာဒဿေဝ အာသေဝနဘာဝေန၊ အာဝဇ္ဇနဒွယံ အာသေဝနပစ္စယော န ဟောတိ၊ လောကုတ္တရမ္ပိ ကုသလံ ဘိန္နဇာတိကဿေဝ ဖလဿ ပုရေစရတ္တာ န တေန၊ အာသေဝနဂုဏံ ဂဏှာပေတိ၊ ဝိပါကာဗျာကတမ္ပိ ကမ္မဝသေန ¶ ။ ဝိပါကဘာဝပ္ပတ္တံ ကမ္မပရိဏာမိတံ ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တံ ပတိတံ ဝိယ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနံ အတ္တနော သဘာဝံ ဂါဟေတွာ ပရိဘာဝေတွာ နေဝ အညဝိပါကံ ပဝတ္တေတိ၊ န စ ပုရိမဝိပါကာနုဘာဝံ ဂဟေတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ လောကုတ္တရဝိပါကမ္ပိ ဟိ ကိဉ္စာပိ ဇဝနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အာသေဝနဂုဏံ ပန ဂဏှာတိ၊ န စ အညံ ဂါဟာပေတိ။ ယမ္ပိ ‘‘အာသေဝနဝိနိမုတ္တံ ဇဝနံ နတ္ထီ’’တိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ‘‘ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဝိညာယတိ၊ ဣတရထာ ပန အာစရိယဿ အသမပေက္ခိတာဝိဓာယကတ္တပ္ပသင်္ဂတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပဋ္ဌာနဋ္ဌကထာယံ ‘‘လောကုတ္တရော ပန အာသေဝနပစ္စယော နာမ နတ္ထီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၂)။ မဂ္ဂေါ ပန ဂေါတြဘုတော အာသေဝနံ န ဂဏှာတီတိ နတ္ထိ ဘူမိအာဒိဝသေန နာနာဇာတိကတာယ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ဂေါတြဘု မဂ္ဂဿ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော၊ ဝေါဒါနံ မဂ္ဂဿ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၆)။
စိတ္တပ္ပယောဂသင်္ခါတအာယူဟနကိရိယာဘာဝေန သဟဇာတာနံ၊ နာနက္ခဏိကာနဉ္စ ဥပကာရကော ဓမ္မော ကမ္မပစ္စယော ¶ ။ ကမ္မန္တိ ဟိ စေတနာ ဝုစ္စတိ၊ သာ စ အာယူဟနဗျာပါရာ။ ပစ္စယုပ္ပန္နေန သဟ ဥပ္ပန္နာ သဟဇာတာ၊ ပစ္စယုပ္ပန္နတော နာနက္ခဏေ ဘဝါ နာနက္ခဏိကာ။ သဟဇာတာ လောကိယလောကုတ္တရာ စေတနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သာ သဟဇာတနာမာနံ၊ တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ ပစ္စယော၊ ဣတရာ ပန ဝိပါကကဋတ္တာရူပါနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သာသဝကုသလာကုသလစေတနာတိ အတ္တနော ဥပ္ပာဒဝိသိဋ္ဌေ သန္တာနေ သေသပစ္စယသမာဂမေ ပဝတ္တမာနာနံ ဝိပါကကဋတ္တာရူပါနံ သန္တာနဝိသေသနကိရိယာဘာဝေန ဥပကာရိကာ ကာမရူပါရူပကုသလစေတနာ၊ အကုသလစေတနာ စ။ တဿာ ဟိ တထာ ကိရိယာဘာဝေန ပဝတ္တတ္တာ တေသံ ပဝတ္တိ၊ န အညထာ။ ဣတရာ ပန သဟဇာတာနံ အာယူဟနကိရိယာဘာဝေန ပဝတ္တမာနာ ဥပကာရိကာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အဝဓာရဏေန ပနေတ္ထ စေတနာသမ္ပယုတ္တံ အဘိဇ္ဈာဒိကမ္မံ ပဋိက္ခိပတိ သတိပိ ဝိပါကဓမ္မသဘာဝေ စေတနာဝဇ္ဇာနံ အတံသဘာဝတ္တာ။ အနာသဝ…ပေ… ပစ္စယောတိ ဣမိနာ လောကိယကုသလစေတနာယ ဝိသေသမတ္တံ ဒဿေတိ၊ န နာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယတာဘာဝံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အရူပါဝစရစေတနာ၊ ပန လောကုတ္တရစေတနာ စ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓါ အတ္တနော အတ္တနော ဝိပါကက္ခန္ဓာနံ နာနက္ခဏိကကမ္မပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ။
အတ္တနော နိရုဿာဟသန္တဘာဝေန သဟဇာတနာမရူပါနံ နိရုဿာဟသန္တဘာဝါယ ဥပကာရကာ အရူပဓမ္မာဝ ဝိပါကပစ္စယော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပါကစိတ္တစေတသိကာ’’တိ။ တေ ဟိ ပယောဂေန အသာဓေတဗ္ဗတာယ ကမ္မဿ ကတတ္တာ နိပ္ဖဇ္ဇနမတ္တတော နိရုဿာဟသန္တဘာဝါ ဟောန္တိ၊ န ကိလေသဝူပသမသန္တဘာဝါ ¶ ။ နိရုဿာဟသန္တဘာဝတော ဧဝ ဟိ ဘဝင်္ဂါဒယော ဒုဝိညေယျာ။ ပဉ္စဒွါရေပိ ဟိ ဇဝနပ္ပဝတ္တိယာဝ ရူပါဒီနံ ဂဟိတတာ ဝိညာယတိ။ အဘိနိပါတသမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏမတ္တာ ပန ဝိပါကာ ဒုဝိညေယျာ ဧဝ။
ရူပါရူပါနံ ¶ ဥပတ္ထမ္ဘကဋ္ဌေန ဥပကာရော အာဟာရပစ္စယော။ သတိပိ ဟိ ဇနကဘာဝေ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တမေဝ အာဟာရဿ ပဓာနကိစ္စံ၊ ဇနယန္တောပိ စ အာဟာရော အဝိစ္ဆေဒဝသေန ဥပတ္ထမ္ဘေန္တောဝ ဇနေတီတိ ဥပတ္ထမ္ဘနဘာဝေါဝ အာဟာရဘာဝေါတိ။ တတ္ထ ကဗဠီကာရော အာဟာရော ရူပကာယဿေဝ ဥပတ္ထမ္ဘကော၊ သေသာ တယော ရူပါရူပကာယဿ။ န ကေဝလဉှိ တေ နာမဓမ္မာနမေဝ အဝိစ္ဆေဒဟေတုကာ၊ အထ ခေါ ပဋိသန္ဓိယံ ကဋတ္တာရူပါနံ၊ ပဝတ္တေ စိတ္တဇရူပါနမ္ပိ။
တေသု တေသု ကိစ္စေသု ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေဟိ အတ္တာနံ အနုဝတ္တာပနကသင်္ခါတအာဓိပစ္စဋ္ဌေန ပစ္စယော ဣန္ဒြိယပစ္စယော။ အဓိပတိပစ္စယဓမ္မာနဉှိ ပဝတ္တိဝိနိဝါရကေ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တနေန ဂရုဘာဝေါ အဓိပတိယဋ္ဌော၊ ဣန္ဒြိယာနံ ပန ဒဿနာဒိကိစ္စေသု စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ၊ ဇီဝနေ ကမ္မဇရူပေဟိ၊ အရူပဓမ္မေဟိ စ ဇီဝန္တေဟိ သုခိတာဒိဘာဝေသု သုခိတာဒီဟိ အဓိမောက္ခပဂ္ဂဟဥပဋ္ဌာနာဝိက္ခေပပ္ပဇာနနေသု ‘‘အနညာတံ ဉဿာမီ’’တိ ပဝတ္တိယံ အာဇာနနေ၊ အညာတာဝိဘာဝေ စ သဒ္ဓါဒိသဟဇာတေဟီတိ ဧဝံ တံတံကိစ္စေသု စက္ခာဒိပစ္စယေဟိ ဓမ္မေဟိ စက္ခာဒီနံ အနုဝတ္တနိယတာမတ္တံ ဣန္ဒြိယာနံ အာဓိပစ္စဋ္ဌောတိ အယမေဝ တေသံ ဝိသေသော။ ရူပသတ္တက-ဂ္ဂဟဏေန စက္ခာဒီနိ ပဉ္စ၊ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယဒွယဉ္စ ဒဿေတိ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပန အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ကတွာ ဇီဝိတ-ဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတံ။ ဧဝဉှိ ဒွါဝီသတိ ဣန္ဒြိယာနိ ဟောန္တိ။ ‘‘အနာဒိမတိ သံသာရေ အနညာတံ အသစ္ဆိကတံ စတုသစ္စဓမ္မံ၊ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ ဉဿာမီ’’တိ ပဝတ္တဿ ဣန္ဒြိယံ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ၊ ပဌမမဂ္ဂဉာဏံ။ အာဇာနတော ပဌမမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌမရိယာဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဇာနတော ဣန္ဒြိယံ အညိန္ဒြိယံ၊ သောတာပတ္တိဖလတော ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဆသု ဉာဏံ၊ အညာတာဝိနော စတူသု သစ္စေသု ပရိနိဋ္ဌိတကိစ္စဿ ဣန္ဒြိယံ အညာတာဝိန္ဒြိယံ၊ အရဟတ္တဖလဉာဏံ ¶ ။ ပဌမံ ပရိယာယတော ဣန္ဒြိယတ္တံ သန္ဓာယ ရူပသတ္တက-ဂ္ဂဟဏေန ဂဟေတွာပိ ပုန ကထဉ္စိ ဥပကာရကတ္တာဘာဝတော ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနံ ဧတ္ထ အဂ္ဂဟဏံ ဒဿေတုံ ‘‘တေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တာနိ ဟိ ယေဘုယျေန လိင်္ဂါဒီဟိ အနုဝတ္တိယမာနာနိပိ ပစ္စယဘာဝတော နာနုဝတ္တီယန္တီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။
အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဝသေန ¶ ဥပဂန္တွာ အာရမ္မဏနိဇ္ဈာနံ ဈာနပစ္စယတာ၊ သော စ ဝိတက္ကာဒီနမေဝ အာဝေဏိကော သဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဈာနပစ္စယော’’တိအာဒိ။ တေ ပန ပဋိသန္ဓိယံ ကဋတ္တာရူပါနံ၊ ပဝတ္တေ စိတ္တဇရူပါနံ၊ ဥဘယတ္ထ နာမဓမ္မာနဉ္စ ပစ္စယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သုဂတိတော၊ ဒုဂ္ဂတိတော၊ ကုသလတော၊ အကုသလတော ဝါ နိယျာနဋ္ဌေန သဟဇာတာနံ ဥပကာရကတာ မဂ္ဂပစ္စယတာ၊ သာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒီနန္တိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂပစ္စယော’’တိအာဒိ။ သင်္ကပ္ပ-ဂ္ဂဟဏေန သမ္မာသင်္ကပ္ပံ၊ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဉ္စ ဒဿေတိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာဒယော ဟိ အပါယမဂ္ဂင်္ဂါ၊ မိစ္ဆာသတိမိစ္ဆာဝါစာဒယော စေတ္ထ တထာပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါ၊ စေတနာ စ၊ အယမ္ပိ ဈာနပစ္စယေ ဝုတ္တာနမေဝ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ပစ္စယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပရမတ္ထေန ဘိန္နာနမ္ပိ ဧကီဘာဝဂတာနံ ဝိယ ဧကုပ္ပာဒါဒိဘာဝသင်္ခါတသမ္ပယောဂလက္ခဏေန ဥပကာရကတာ သမ္ပယုတ္တပစ္စယတာ၊ သာ စ နာမဓမ္မာနမေဝ၊ န ရူပဓမ္မာနန္တိ အာဟ ‘‘သမ္ပယုတ္တပစ္စယော’’တိအာဒိ။
အညမညသမ္ဗန္ဓတာယ ယုတ္တာနမ္ပိ သမာနာနံ ဝိပ္ပယုတ္တဘာဝေန ဝိသံသဋ္ဌတာယ နာနတ္တူပဂမနေန ဥပကာရကတာ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာ၊ သာ စ ဝတ္ထူနံ၊ စိတ္တစေတသိကာနမေဝ ဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော’’တိအာဒိ။ ဆ ဝတ္ထူနိ ဟိ သတ္တန္နံ ¶ ဝိညာဏာနံ ယထာရဟံ ပဋိသန္ဓိယံ၊ ပဝတ္တေ၊ စိတ္တစေတသိကာ ပဋိသန္ဓိယံ ကဋတ္တာရူပါနံ၊ ပဝတ္တိယံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော။ ဝတ္ထုပုရေဇာတာနီတိ ဣဒံ စက္ခာဒိဝတ္ထုဝသေနေဝ ဝုတ္တံ၊ ဟဒယဝတ္ထု ပန ပဋိသန္ဓိယမ္ပိ ပစ္စယဘာဝတော သဟဇာတမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ အဗျာကတပဒဿ သဟဇာတဝိဘင်္ဂေ ‘‘ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝိပါကာဗျာကတာ ခန္ဓာ ကဋတ္တာရူပါနံ၊ ခန္ဓာ ဝတ္ထုဿ၊ ဝတ္ထု ခန္ဓာနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ။ တထာ ပစ္ဆာဇာတာ စိတ္တစေတသိကာတိ စ စက္ခုဝိညာဏာဒိဝသေနေဝ ဝုတ္တံ၊ ‘‘သဟဇာတာ ကုသလာ ခန္ဓာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိဝစနတော (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၃၄) ပန သဟဇာတာပိ လဗ္ဘန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော သဟဇာတပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတဝသေန တိဝိဓော’’တိ။ အယံ ပန ရူပဓမ္မော သမာနော ရူပဓမ္မဿ ပစ္စယော န ဟောတိ သမ္ပယောဂါသင်္ကာယ အဘာဝတော။
ယေသဉှိ နာမာနံ စက္ခာဒီနံ အဗ္ဘန္တရတော နိက္ခမန္တာနံ ဝိယ ပဝတ္တိ၊ ရူပါနဉ္စ နာမသန္နိဿယေနေဝ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ သမ္ပယောဂါသင်္ကာ ဟောတိ၊ တေသမေဝ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတာ ဝုတ္တာ။ ရူပါနံ ပန ရူပေဟိ သာသင်္ကာ နတ္ထိ၊ ဝတ္ထုသန္နိဿယေနေဝ စ ဇာယန္တာနံ နာမာနံ ဝိသယမတ္တံ အာရမ္မဏန္တိ တေနာပိ တေသံ သမ္ပယောဂါသင်္ကာ နတ္ထိ။ ပစ္စုပ္ပန္နသဘာဝေန အတ္ထိဘာဝေန တာဒိသဿေဝ ဓမ္မဿ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တေန ဥပကာရကတာ အတ္ထိပစ္စယတာ။ သတိပိ ဟိ ဇနကတ္တေ ဌိတိယံယေဝ သာတိသယော အတ္ထိပစ္စယာနံ ဗျာပါရောတိ ဥပတ္ထမ္ဘကတာ တေသံ ဂဟိတာ၊ တေ စ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယာဒီနေဝါတိ အာဟ ‘‘အတ္ထိပစ္စယော’’တိအာဒိ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဉှိ ကဋတ္တာရူပါနံ၊ ကဗဠီကာရာဟာရော ဣမဿ ကာယဿ ¶ ၊ အာရမ္မဏပုရေဇာတာနိ စိတ္တစေတသိကာနံ နိဿယပစ္စယေ ဝုတ္တဓမ္မာ၊ တတ္ထေဝ ဝုတ္တပစ္စယုပ္ပန္နဉ္စ အတ္ထိပစ္စယော။ နိဿယပစ္စယေ ဝုတ္တဓမ္မာတိ စ ဝတ္ထုရူပမဟာဘူတစိတ္တစေတသိကာနံ ဓမ္မသာမညေနေဝ ဂဟဏံ၊ န နိဿယပစ္စယဘာဝီနံယေဝ။ ပစ္ဆာဇာတာနမ္ပိ စိတ္တစေတသိကာနံ ပုရေဇာတဿ ကာယဿ ပဉှာဝါရေ ပစ္စယဘာဝေန နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ။ ဧတ္ထ စ အတ္ထိဘာဝါဘာဝေန အနုပကာရကာနမေဝ အတ္ထိဘာဝေန ဥပကာရကတာယ အတ္ထိပစ္စယတာဘာဝတော နတ္ထိ နိဗ္ဗာနဿ သဗ္ဗဒါ ဘာဝိနော အတ္ထိပစ္စယတာ၊ ဥပ္ပာဒါဒိယုတ္တာနံ ဝါ နတ္ထိဘာဝေါပကာရတာဝိရုဒ္ဓါ ဥပကာရကဘာဝေါ အတ္ထိပစ္စယတာတိ န တဿ တပ္ပစ္စယတ္တပ္ပသင်္ဂေါ။
နတ္ထိပစ္စယောတိအာဒီသု အနန္တရတာမတ္တေန၊ စိတ္တနိယာမကဘာဝေန ဝါ ဥပကာရကတာ အနန္တရပစ္စယတာ။ ဧကသ္မိံ ဖဿာဒိဓမ္မသမုဒါယေ ပဝတ္တမာနေ ဒုတိယဿ အဘာဝတော အတ္တနော ဌိတိယာ ဩကာသမလဘန္တာနံ အနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနကစိတ္တစေတသိကာနံ ဩကာသဒါနဝသေန ဥပကာရကတာ နတ္ထိပစ္စယတာ။ အတ္တနော သဘာဝါဝိဂမေန အပ္ပဝတ္တမာနာနံ ဝိဂတဘာဝေန ဥပကာရကတာ ဝိဂတပစ္စယတာ။ အတ္ထတော ပန ဒွိန္နမ္ပိ အနန္တရပစ္စယဘာဝီဓမ္မတ္တာ အဝိသေသော ဝုတ္တော။ သဘာဝတာမတ္တေန ဥပကာရကတာ အတ္ထိပစ္စယတာ၊ နိရောဓာနုပဂမနဝသေန ဥပကာရကတာ အဝိဂတပစ္စယတာတိ ပစ္စယဝိသေသော တေသံ ဓမ္မာဝိသေသေပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓမ္မာနဉှိ သမတ္ထတာဝိသေသံ သဗ္ဗာကာရေန ဉတွာ ဘဂဝတာ စတုဝီသတိပစ္စယာ ဒေသိတာတိ ဘဂဝတိ သဒ္ဓါယ ‘‘ဧဝံ ဝိသေသာ ဧတေ ဓမ္မာ’’တိ သုတမယဉာဏံ ဥပ္ပာဒေတွာ စိန္တာဘာဝနာမယဉာဏေဟိ တဒဘိသမယာယ ယောဂေါ ကရဏီယော။ အဝိသေသေပိ ဓမ္မသာမတ္ထိယဿ တထာ တထာ ဝိနေတဗ္ဗပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောပိ ပစ္စယော ပုန ပကာရန္တရေန ဝုစ္စတိ ယထာ အဟေတုကဒုကံ ဝတွာပိ ဟေတုဝိပ္ပယုတ္တဒုကံ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယသ္မာ ¶ မဟာဘူတာ အညမညံ၊ ဥပါဒါရူပါနဉ္စ သဟဇာတပစ္စယာ၊ မဟာဘူတာ အညမညံ အညမညနိဿယပစ္စယာ၊ ဥပါဒါရူပါနံ နိဿယပစ္စယာဝ၊ ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဣမဿ ကာယဿ ¶ အာဟာရပစ္စယော၊ မဟာဘူတာ အညမညံ၊ ဥပါဒါရူပါနဉ္စ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ကဋတ္တာရူပါနဉ္စ အတ္ထိအဝိဂတဣန္ဒြိယပစ္စယာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပံ ရူပဿ…ပေ… သတ္တဓာ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ။
ရူပံ အရူပဿာတိအာဒီသုပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေ သုဋ္ဌု ဥပလက္ခေတွာ ပစ္စယော ယောဇေတဗ္ဗော။ ရူပံ ရူပါရူပဿာတိ နတ္ထီတိ ဣဒံ သဟဇာတပစ္စယဘူတမ္ပိ ရူပံ ရူပါရူပဒွယဿ ပစ္စယဘာဝေန အနာဂတန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။
သဗ္ဗေသံ ပစ္စယာနံ အာရမ္မဏပစ္စယေ ဥပနိဿယပစ္စယေ၊ သဟဇာတနာနက္ခဏိကစေတနာယ ကမ္မပစ္စယေ၊ သဟဇာတပုရေဇာတပစ္ဆာဇာတာဒိဘေဒဿ အတ္ထိပစ္စယေ စ သမောဓာနတော သဗ္ဗေပိ ပစ္စယာ သင်္ခေပတော စတုဗ္ဗိဓာယေဝါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဗ္ဗေ ပနိမေ’’တိအာဒိ။
ဣတိ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိယာ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာယ
ပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဂမနကထာဝဏ္ဏနာ
၁၄၀၀-၂။ သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဂတိတာယ သုန္ဒရာ မတိ ဣမဿာတိ သုမတိ၊ တဿ သုမတိဿ ဘဂဝတော မတိဝိစာရံ ဉာဏစာရံ ဗောဓေတီတိ သုမတိမတိဝိစာရဗောဓနော။ ဝိရုဒ္ဓါ မတိ ယေသံ တေ ဝိမတိနော၊ ဝိရုဒ္ဓါ မတီတိ စ ဝိရုဒ္ဓဒဿနန္တိ အတ္ထော။ တေသံ ဝိမောဟံ ဝိနာသေတီတိ ¶ ဝိမတိဝိမောဟဝိနာသနော။ ယတော ယသ္မာ နာမတော သုမတိနာ ဘိက္ခုနာ မာနတော ဗဟုမာနေန အာယာစိတသမ္မာနတော အာယာစိတော ဟုတွာ သမ္မာ အဝနတော သဒါယေဝ မတော အယံ၊ တတော တသ္မာ မယာ ရစိတော အဘိဓမ္မာဝတာရော။ တထာ ဟိ ဘာဝနာ သာဓူနံ သမ္ဘာဝနာ ဟိတဝိဘာဝနာ ဟိတပ္ပကာသနတော သဒါ တောသဒါတိ ယောဇနာ။
၁၄၀၃-၁၄။ အယုတ္တံ ¶ ဝါ ဝိရုဒ္ဓံ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘အဋ္ဌကထာယ ဝိမုခဘူတံ အယုတ္တံ နာမ၊ ပါဠိယာ ဝိမုခဘူတံ ဝိရုဒ္ဓ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဗျပ္ပထာနန္တိ စ ဝါစနာမဂ္ဂါနန္တိ အတ္ထော။ တိဝိဓာတိ ဧကော ဗျပ္ပထော သဒ္ဒသမ္ပန္နော၊ န အတ္ထသမ္ပန္နော၊ ဧကော အတ္ထသမ္ပန္နော၊ န သဒ္ဒသမ္ပန္နော၊ ဧကော ဥဘယသမ္ပန္နောတိ တိပ္ပကာရာတိ အတ္ထော။ ဟိတမေဝ အတ္ထောတိ ဟိတတ္ထော၊ တံ အတ္တနော ကာမေတီတိ ဟိတတ္ထကာမော။ အသံကိဏ္ဏကုလာကုလေဟိ အသမ္ဘိန္နကုလေဟိ သံကိဏ္ဏေ။ ကေလာသောယေဝ သိခရောတိ ကေလာသသိခရော၊ သော ဟိ ဟိမဝတော စတုရာသီတိယာ ကူဋသဟဿာနံ ပါမောက္ခော ရဇတမယော မဟာသိခရော။ တဒါကာရေဟိ သဗ္ဗသေတေဟိ ပါသာဒေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတတ္တာ ကေလာသ…ပေ… မဏ္ဍိတော။ ကဏှဒါသေနာတိ ဧဝံနာမကေန ဥပါသကေန။ ပါစီနပါသာဒေတိ ပါစီနဒိသာဘာဂသန္နိဿိတေ ပါသာဒေ။ အယန္တိ အယမဘိဓမ္မာဝတာရော။
နိဋ္ဌိတာယံ အဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနီ နာမ
အဘိဓမ္မာဝတာရသံဝဏ္ဏနာ။
နိဂမနကထာ
ရမ္မေ ¶ ပုလတ္ထိနဂရေ နဂရာဓိရာဇေ၊
ရညာ ပရက္ကမဘုဇေန မဟာဘုဇေန၊
ကာရာပိတေ ဝသတိ ဇေတဝနေ ဝိဟာရေ၊
ယော ရမ္မဟမ္မိယဝရူပဝနာဘိရာမေ။
သမ္ပန္နသီလဒမသံယမတောသိတေဟိ၊
သမ္မာနိတော ဝသိဂဏေဟိ ဂုဏာကရေဟိ၊
ပတ္တော မုနိန္ဒဝစနာဒိသု နေကဂန္ထ-
ဇာတေသု စာစရိယတံ မဟိတံ ဝိဒူဟိ။
ဉာဏာနုဘာဝမိဟ ¶ ယဿ စ သူစယန္တီ၊
သံဝဏ္ဏနာ စ ဝိနယဋ္ဌကထာဒိကာနံ၊
သာရတ္ထဒီပနိမုခါ မဓုရတ္ထသာရ-
သန္ဒီပနေန သုဇနံ ပရိတောသယန္တီ။
တဿာနုကမ္ပမဝလမ္ဗိယ သာရိပုတ္တ-
တ္ထေရဿ ထာမဂတသာရဂုဏာကရဿ၊
ယော သာသနေ ဇိနဝရဿ ရတိံ ဥဠာရံ၊
ပပ္ပောတိ နန္ဒိပရိဝေဏနိဝါသဝါသီ။
သ သာဓယံ သောတုဟိတံ အနပ္ပကံ၊
သုမင်္ဂလောဒီရိတနာမဝိဿုတော၊
အကာဘိဓမ္မတ္ထဝိကာသိနိံ ဣမံ၊
ပကာသယန္တိံ မဓုရတ္ထသမ္ပဒန္တိ။
အဘိဓမ္မာဝတာရဋီကာ သမတ္တာ။