📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂ-မဟာဋီကာ

(ပဌမော ဘာဂေါ)

ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

သဒ္ဓမ္မရံသိမာလီ ယော၊ ဝိနေယျကမလာကရေ၊

ဝိဗောဓေသိ မဟာမောဟ-တမံ ဟန္တွာန သဗ္ဗသော။

ဉာဏာတိသယဗိမ္ဗံ တံ၊ ဝိသုဒ္ဓကရုဏာရုဏံ၊

ဝန္ဒိတွာ နိရုပက္လေသံ၊ ဗုဒ္ဓါဒိစ္စံ မဟောဒယံ။

လောကာလောကကရံ ဓမ္မံ၊ ဂုဏရသ္မိသမုဇ္ဇလံ၊

အရိယသင်္ဃဉ္စ သမ္ဖုလ္လံ၊ ဝိသုဒ္ဓကမလာကရံ။

ဝန္ဒနာဇနိတံ ပုညံ၊ ဣတိ ယံ ရတနတ္တယေ၊

ဟတန္တရာယော သဗ္ဗတ္ထ၊ ဟုတွာဟံ တဿ တေဇသာ။

သမ္ပန္နသီလာစာရေန၊ ဓီမတာ သုစိဝုတ္တိနာ၊

အဇ္ဈေသိတော ဒါဌာနာဂတ္ထေရေန ထိရစေတသာ။

ဝိသုဒ္ဓစရိတော နာထော၊ ယံ ဝိသုဒ္ဓိမနုတ္တရံ၊

ပတွာ ဒေသေသိ ကရုဏာသမုဿာဟိတမာနသော။

တဿာ အဓိဂမူပါယော၊ ဝိသုဒ္ဓနယမဏ္ဍိတော၊

ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ယော ဝုတ္တော၊ သုဝိသုဒ္ဓပဒက္ကမော။

သုဝိသုဒ္ဓံ အသံကိဏ္ဏံ၊ နိပုဏတ္ထဝိနိစ္ဆယံ၊

မဟာဝိဟာရဝါသီနံ၊ သမယံ အဝိလောမယံ။

တဿ နိဿာယ ပေါရာဏံ၊ ကထာမဂ္ဂံ အနာကုလံ၊

တန္တိနယာနုဂံ သုဒ္ဓံ၊ ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏနံ။

ဣတိ အာကင်္ခမာနဿ၊ သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတိံ၊

ဝိဘဇန္တဿ တဿတ္ထံ၊ နိသာမယထ သာဓဝေါတိ။

နိဒါနာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၁။ သွာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ယံ သုတ္တပဒံ နိဿာယ ပဋ္ဌပီယတိ၊ တံ တာဝ နိက္ခိပိတွာ တဿ နိဒါနာဒိနိဒ္ဓါရဏမုခေန နာနပ္ပကာရတော အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဓမ္မံ သံဝဏ္ဏေန္တေန ဟိ အာဒိတော တဿ နိဒါနံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တတော ပယောဇနံ ပိဏ္ဍတ္ထော ပဒတ္ထော သမ္ဗန္ဓော အဓိပ္ပာယော စောဒနာ သောဓနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တထာ စေဝ အာစရိယေန ပဋိပန္နံ။ ဧတ္ထ ဟိ ဘဂဝန္တံ ကိရာတိအာဒိ ဒေသနာယ နိဒါနပယောဇနနိဒ္ဓါရဏံ၊ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ဘာသိဿန္တိအာဒိ ပိဏ္ဍတ္ထနိဒ္ဓါရဏံ၊ သီလေ ဌတွာတိအာဒိ ပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓာဓိပ္ပာယဝိဘာဝနာ၊ ကိံ သီလန္တိအာဒိ စောဒနာ၊ တတော ပရံ သောဓနံ၊ သမာဓိပညာကထာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝိဿဇ္ဇနဂါထာ အာဒိမှိ နိက္ခိတ္တာ၊ န ပုစ္ဆာဂါထာ။ ပုစ္ဆာပုဗ္ဗိကာ ဟိ ဝိဿဇ္ဇနာတိ? ဝုစ္စတေ – တဒတ္ထဿ မင်္ဂလဘာဝတော၊ သာသနဿ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝဝိဘာဝနတော၊ ဘယာဒိဥပဒ္ဒဝနိဝါရဏေန အန္တရာယဝိဓမနတော၊ ဥပရိ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂဟတော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထာဟ – ကသ္မာ ပနာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂကထာ ဝတ္ထုပုဗ္ဗိကာ အာရဒ္ဓါ၊ န သတ္ထုထောမနာပုဗ္ဗိကာတိ? ဝုစ္စတေ – ဝိသုံ အသံဝဏ္ဏနာဒိဘာဝတော။ သုမင်္ဂလဝိလာသိနီအာဒယော ဝိယ ဟိ ဒီဃနိကာယာဒီနံ နာယံ ဝိသုံ သံဝဏ္ဏနာ၊ န ပကရဏန္တရံ ဝါ အဘိဓမ္မာဝတာရသုမတာဝတာရာဒိ ဝိယ။ တာသံယေဝ ပန သုမင်္ဂလဝိလာသိနီအာဒီနံ ဝိသေသဘူတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)။ အထ ဝါ ထောမနာပုဗ္ဗိကာပိ စာယံ ကထာ န ဝတ္ထုပုဗ္ဗိကာဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သာသနေ ဟိ ဝတ္ထုကိတ္တနံ န လောကေ ဝိယ ကေဝလံ ဟောတိ၊ သာသနသမ္ပတ္တိကိတ္တနတ္တာ ပန သတ္ထု အဝိပရီတဓမ္မဒေသနာဘာဝဝိဘာဝနေန သတ္ထုဂုဏသံကိတ္တနံ ဥလ္လိင်္ဂန္တမေဝ ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဧတ္တာဝတာ တိဿော သိက္ခာ’’တိအာဒိ။ သောတာပန္နာဒိဘာဝဿ စ ကာရဏန္တိ ဧတ္ထ ဟိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဗ္ဗသကဒါဂါမိအနာဂါမိနော ဝိယ သဗ္ဗေပိ အရဟန္တော သင်္ဂယှန္တိ ဝိဘာဂဿ အနုဒ္ဓဋတ္တာ။ တေန တိဏ္ဏမ္ပိ ဗောဓိသတ္တာနံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ သီလာဒယော ဣဓ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိဝစနေန သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တိဏ္ဏမ္ပိ ဟိ နေသံ စရိမဘဝေ ဝိသေသတော သံသာရဘယိက္ခဏံ၊ ယထာသကံ သီလေ ပတိဋ္ဌာယ သမထဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ တဏှာဇဋာဝိဇဋနပဋိပတ္တိ စ သမာနာတိ။ အထ ဝါ ‘‘သော ဣမံ ဝိဇဋယေ ဇဋ’’န္တိ သာဓာရဏဝစနေန သာတိသယံ၊ နိရတိသယဉ္စ တဏှာဇဋာဝိဇဋနံ ဂဟိတံ။ တတ္ထ ယံ နိရတိသယံ သဝါသနပ္ပဟာနတာယ။ တေန သတ္ထု ပဟာနသမ္ပဒါ ကိတ္တိတာ ဟောတိ၊ တန္နိမိတ္တာ ဉာဏသမ္ပဒါ စ။ တဒုဘယေန နာနန္တရိကတာယ အာနုဘာဝသမ္ပဒါဒယောပီတိ။ ဧဝမ္ပိ ထောမနာပုဗ္ဗိကာယံ ကထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ထောမနာပုဗ္ဗိကာ ဧဝါယံ ကထာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရော’’တိအာဒိနာ သတ္ထု ထောမနံ ပုရက္ခတွာ သံဝဏ္ဏနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ။ သာ ပနာယံ ယသ္မာ ပုစ္ဆန္တဿ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဗျာကရဏသမတ္ထတာယ ဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တိတာ၊ အာစိဏ္ဏဉ္စေတံ အာစရိယဿ ယဒိဒံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မာနုကူလံ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ သတ္ထု အဘိတ္ထဝနံ။ တသ္မာ ဣမိနာ ကာရဏေန ဧဝမေတ္ထ ထောမနာ ပဝတ္တိတာတိ။ ထောမနာကာရဿ ဝုစ္စမာနဿ ကာရဏံ ဥဒ္ဓရန္တေန ပဌမံ ဝိဿဇ္ဇနဂါထံ နိက္ခိပိတွာ တဿာ နိဒါနစောဒနာမုခေန ပုစ္ဆာဂါထံ သရူပတော စ အတ္ထတော စ ဒဿေတွာ တဿာ ပုစ္ဆာယ အဝိပရီတဗျာကရဏသမတ္ထဘာဝါဝဇောတနံ ဘဂဝတော ထောမနံ ပုရက္ခတွာ ယထာဓိပ္ပေတဓမ္မသံဝဏ္ဏနာ ကတာ။ တေနာဟ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဂါထာယ အတ္ထော ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။

ဣတီတိအာဒီသု ဣတီတိ အယံ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတု ပရိသမာပနာဒိပဒတ္ထဝိပရိယာယပကာရာဝဓာရဏနိဒဿနာဒိအနေကတ္ထပ္ပဘေဒေါ။ တထာ ဟေသ ‘‘ရုပ္ပတီတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တသ္မာ ‘ရူပ’န္တိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ဟေတုမှိ အာဂတော။ ‘‘တသ္မာတိဟ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ။ အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ ‘ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ၊ နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ပရိသမာပနေ။ ‘‘ဣတိ ဝါ ဣတိ ဧဝရူပါ နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၇) အာဒိအတ္ထေ။ ‘‘မာဂဏ္ဍိယောတိ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ သင်္ခါ သမညာ ပညတ္တိ ဝေါဟာရော နာမံ နာမကမ္မံ နာမဓေယျံ နိရုတ္တိ ဗျဉ္ဇနံ အဘိလာပေါ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၇၃၊ ၇၅) ပဒတ္ထဝိပရိယာယေ။ ‘‘ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သပ္ပဋိဘယော ဗာလော၊ အပ္ပဋိဘယော ပဏ္ဍိတော။ သဥပဒ္ဒဝေါ ဗာလော၊ အနုပဒ္ဒဝေါ ပဏ္ဍိတော။ သဥပသဂ္ဂေါ ဗာလော၊ အနုပသဂ္ဂေါ ပဏ္ဍိတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၂၄) ပကာရေ။ ‘‘အတ္ထိ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ ပုဋ္ဌေန သတာ၊ အာနန္ဒ၊ အတ္ထီတိဿ ဝစနီယံ၊ ကိံပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ စေ ဝဒေယျ၊ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣစ္စဿ ဝစနီယ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၆) အဝဓာရဏေ၊ သန္နိဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ ‘‘အတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယမေကော အန္တော၊ နတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယံ ဒုတိယော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀) နိဒဿနေ။ ဣဓာပိ နိဒဿနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ပကာရေတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတေဝ။ ပဌမော ပန ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပရိသမာပနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟီတိ အဝဓာရဏေ။ ဣဒန္တိ အာသန္နပစ္စက္ခဝစနံ ယထာဓိဂတဿ သုတ္တပဒဿ အဘိမုခီကရဏတော။

ဝုတ္တန္တိ အယံ ဝုတ္တ-သဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ၊ အနုပသဂ္ဂေါ စ ဝပ္ပနဝါပသမီကရဏကေသောဟာရဏဇီဝိတဝုတ္တိပမုတ္တဘာဝပါဝစနပဝတ္တိတအဇ္ဈေသနကထနာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ အယံ –

‘‘ဂါဝေါ တဿ ပဇာယန္တိ၊ ခေတ္တေ ဝုတ္တံ ဝိရူဟတိ၊

ဝုတ္တာနံ ဖလမသ္နာတိ၊ ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတီ’’တိ။ –

အာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၉) ဝပ္ပနေ အာဂတော။ ‘‘နော စ ခေါ ပဋိဝုတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၈၉) အဋ္ဌဒန္တကာဒီဟိ ဝါပသမီကရဏေ။ ‘‘ကာပဋိကော မာဏဝေါ ဒဟရော ဝုတ္တသိရော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၄၂၆) ကေသောဟာရဏေ။ ‘‘ပန္နလောမော ပရဒတ္တဝုတ္တော မိဂဘူတေန စေတသာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၃၂) ဇီဝိတဝုတ္တိယံ။ ‘‘သေယျထာပိ နာမ ပဏ္ဍုပလာသော ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တော အဘဗ္ဗော ဟရိတတ္ထာယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၅၉၊ ပါရာ။ ၉၂၊ ပါစိ။ ၆၆၆၊ မဟာဝ။ ၁၂၉) ဗန္ဓနတော ပမုတ္တဘာဝေ။ ‘‘ယေသမိဒံ ဧတရဟိ ပေါရာဏံ မန္တပဒံ ဂီတံ ပဝုတ္တံ သမိဟိတ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ မ။ နိ။ ၂။၄၂၇၊ မဟာဝ။ ၃၀၀) ပါဝစနဘာဝေန ပဝတ္တိတေ။ လောကေ ပန ‘‘ဝုတ္တော ဂုဏော ဝုတ္တော ပါရာယနော’’တိအာဒီသု အဇ္ဈေသနေ။ ‘‘ဝုတ္တံ ခေါ ပနေတံ ဘဂဝတာ ‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ’တိ’’အာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀) ကထနေ။ ဣဓာပိ ကထနေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ ‘‘ဣတိ ဟိ ဧဝမေဝ ဣဒံ သုတ္တံ ဒေသိတ’’န္တိ ယထာနိက္ခိတ္တံ ဂါထံ ဒေသိတဘာဝေန နိဒဿေတိ။ တဿာ ဝါ ဒေသိတာကာရံ အဝဓာရေတိ။

ကသ္မာတိ ဟေတုမှိ နိဿက္ကံ။ ပနာတိ ဝစနာလင်္ကာရမတ္တံ။ ဥဘယေနာပိ ကာရဏံ ပုစ္ဆတိ။ ဧတန္တိ ယထာဝုတ္တံ သုတ္တပဒံ ပစ္စာမသတိ။ ဝုတ္တန္တိ ပုစ္ဆာနိမိတ္တံ။ တဒတ္ထဿ အတ္တနော ဗုဒ္ဓိယံ ဝိပရိဝတ္တမာနတံ ဥပါဒါယ ‘‘ဣဒ’’န္တိ ဝတွာ ပုန ဘဂဝတာ ဘာသိတာကာရံ သန္ဓာယ ‘‘ဧတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သကလေန ပနာနေန ဝစနေန ဒေသနာယ နိဒါနံ ဇောတိတံ ဟောတိ။ ပရတော တဿာ ဒေသကဒေသကာလပဋိဂ္ဂါဟကေ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဘဂဝန္တံ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကိရာတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော။ တေန ဝုစ္စမာနဿတ္ထဿ အနု အနု သုယျမာနတံ ဒီပေတိ။ ရတ္တိဘာဂေတိ ရတ္တိယာ ဧကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ၊ မဇ္ဈိမယာမေတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝေဿဝဏာဒယော ဝိယ အပါကဋနာမဓေယျတ္တာ အညတရော။ ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝပုတ္တော။ သံသယသမုဂ္ဃာဋတ္ထန္တိ ဝိစိကိစ္ဆာသလ္လသမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ပုစ္ဆီတိ ယောဇနာ။ ‘‘သံသယသမုဂ္ဃာဋတ္ထ’’န္တိ စ ဣမိနာ ပဉ္စသု ပုစ္ဆာသု အယံ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာတိ ဒဿေတိ။ ယေန အတ္ထေန တဏှာ ‘‘ဇဋာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တမေဝ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာလိနိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတပ္ပဘေဒေါ အတ္တနော အဝယဝဘူတော ဧဝ ဇာလော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ‘‘ဇာလိနီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဣဒါနိဿာ ဇဋာကာရေန ပဝတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသူတိ တဿာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနမာဟ၊ ရူပါဒိဆဠာရမ္မဏဝိနိမုတ္တဿ တဏှာဝိသယဿ အဘာဝတော။ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေနာတိ ကဒါစိ ရူပါရမ္မဏေ ကဒါစိ ယာဝ ဓမ္မာရမ္မဏေ ကဒါစိ ဓမ္မာရမ္မဏေ ကဒါစိ ယာဝ ရူပါရမ္မဏေတိ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ၊ ဥပရိ စ ပဝတ္တိဝသေန။ ဒေသနာက္ကမေန စေတ္ထ ဟေဋ္ဌုပရိယတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကဒါစိ ကာမဘဝေ ကဒါစိ ရူပဘဝေ ကဒါစိ အရူပဘဝေ ကဒါစိ ဝါ အရူပဘဝေ…ပေ… ကဒါစိ ကာမဘဝေတိ ဧဝမေတ္ထ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနသဘာဝတ္တာ အပရာပရုပ္ပတ္တိ ဧတ္ထ သံသိဗ္ဗနန္တိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော’’တိ။ ‘‘သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေနာ’’တိ ဣဒံ ယေန သမ္ဗန္ဓေန ဇဋာ ဝိယာတိ ဇဋာတိ ဇဋာတဏှာနံ ဥပမူပမေယျတာ၊ တံဒဿနံ။ အယံ ဟေတ္ထ အတ္ထော – ယထာ ဇာလိနော ဝေဠုဂုမ္ဗဿ သာခါ၊ ကောသသဉ္စယာဒယော စ အတ္တနာ အတ္တနော အဝယဝေဟိ သံသိဗ္ဗိတာ ဝိနဒ္ဓါ ‘‘ဇဋာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ တဏှာပိ သံသိဗ္ဗနသဘာဝေနာတိ၊ ‘‘သံသိဗ္ဗိတဋ္ဌေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ အတ္တနာဝ အတ္တနော သံသိဗ္ဗိတဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ အယံ ဟိ တဏှာ ကောသကာရကိမိ ဝိယ အတ္တနာဝ အတ္တာနမ္ပိ သံသိဗ္ဗန္တီ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ရူပတဏှာ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ၊ ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧတ္ထ နိဝိသမာနာ နိဝိသတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၈၆၊ ဝိဘ။ ၂၀၃)။ ဣမေ သတ္တာ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဟိတံ ဝတ္ထုံ အတ္တနိဗ္ဗိသေသံ မညမာနာ အဗ္ဘန္တရိမံ ကရောန္တိ။ အဗ္ဘန္တရတ္ထော စ အန္တောသဒ္ဒေါတိ သကပရိက္ခာရေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာပိ တဏှာ ‘‘အန္တောဇဋာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပဗ္ဗဇိတဿ ပတ္တာဒိ၊ ဂဟဋ္ဌဿ ဟတ္ထိအာဒိ သကပရိက္ခာရော။

‘‘အတ္တာ’’တိ ဘဝတိ ဧတ္ထ အဘိမာနောတိ အတ္တဘာဝေါ၊ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ။ သရီရန္တိ ကေစိ။ မမ အတ္တဘာဝေါ သုန္ဒရော၊ အသုကဿ ဝိယ မမ အတ္တဘာဝေါ ဘဝေယျာတိ ဝါ အာဒိနာ သကအတ္တဘာဝါဒီသု တဏှာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တနော စက္ခာဒီနိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ။ အတ္တနော၊ ပရေသဉ္စ ရူပါဒီနိ ဗာဟိရာယတနာနိ။ ပရေသံ သဗ္ဗာနိ ဝါ၊ သပရသန္တတိပရိယာပန္နာနိ ဝါ စက္ခာဒီနိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ။ တထာ ရူပါဒီနိ ဗာဟိရာယတနာနိ။ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတဘဝေသု ပဝတ္တိယာပိ တဏှာယ အန္တောဇဋာဗဟိဇဋာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမဘဝေါ ဟိ ကဿစိပိ ကိလေသဿ အဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ကထဉ္စိပိ အဝိမုတ္တော အဇ္ဈတ္တဂ္ဂဟဏဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ၊ အန္တော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ တဗ္ဗိပရိယာယတော ရူပါရူပဘဝေါ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ၊ ဗဟီ’’တိ စ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အဇ္ဈတ္တသံယောဇနော ပုဂ္ဂလော၊ ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနော ပုဂ္ဂလော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၃၇)။ ဝိသယဘေဒေန၊ ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန စ အနေကဘေဒဘိန္နမ္ပိ တဏှံ ဇဋာဘာဝသာမညေန ဧကန္တိ ဂဟေတွာ ‘‘တာယ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ ဇဋာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပန ‘‘ပဇာ’’တိ ဝုတ္တသတ္တသန္တာနပရိယာပန္နာ ဧဝ ဟုတွာ ပုနပ္ပုနံ တံ ဇဋေန္တီ ဝိနန္ဓန္တီ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဇဋာယ ဇဋိတာ ပဇာ’’တိ။ တထာ ဟိ ပရမတ္ထတော ယဒိပိ အဝယဝဗျတိရေကေန သမုဒါယော နတ္ထိ၊ ဧကဒေသော ပန သမုဒါယော နာမ န ဟောတီတိ အဝယဝတော သမုဒါယံ ဘိန္နံ ကတွာ ဥပမူပမေယျံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ နာမ ဝေဠုဇဋာဒီဟိ…ပေ… သံသိဗ္ဗိတာ’’တိ အာဟ။ ဣမံ ဇဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တီသု ဓာတူသု ဧကမ္ပိ အသေသေတွာ သံသိဗ္ဗနေန တေဓာတုကံ ဇဋေတွာ ဌိတံ။ တေနဿာ မဟာဝိသယတံ၊ ဝိဇဋနဿ စ သုဒုက္ကရဘာဝမာဟ။ ‘‘ဝိဇဋေတုံ ကော သမတ္ထော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဝိဇဋယေ’’တိ ပဒံ သတ္တိအတ္ထံ၊ န ဝိဓိအာဒိအတ္ထန္တိ ဒဿေတိ။

ဧဝံ ‘‘အန္တောဇဋာ’’တိအာဒိနာ ပုဋ္ဌော ပန အဿ ဒေဝပုတ္တဿ ဣမံ ဂါထမာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဧဒိသောဝ ဣမံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေယျာ’’တိ သတ္ထာရံ ဂုဏတော ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မေသူတိ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နေသု သဗ္ဗေသု ဉေယျဓမ္မေသု။ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရောတိ အနဝသေသဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနေန နိဿင်္ဂစာရတ္တာ နဝိဟတဉာဏပဝတ္တိကော။ ဧတေန တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏတာဝိဘာဝနေန အာဒိတော တိဏ္ဏံ အာဝေဏိကဓမ္မာနံ ဂဟဏေနေဝ တဒေကလက္ခဏတာယ တဒဝိနာဘာဝတော စ ဘဂဝတော သေသာဝေဏိကဓမ္မာနမ္ပိ ဂဟိတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒိဗ္ဗန္တိ ကာမဂုဏာဒီဟိ ကီဠန္တိ လဠန္တိ၊ တေသု ဝါ ဝိဟရန္တိ၊ ဝိဇယသမတ္ထတာယောဂေန ပစ္စတ္ထိကေ ဝိဇေတုံ ဣစ္ဆန္တိ၊ ဣဿရိယဓနာဒိသက္ကာရဒါနဂ္ဂဟဏံ၊ တံတံအတ္ထာနုသာသနဉ္စ ကရောန္တာ ဝေါဟရန္တိ၊ ပုညာတိသယယောဂါနုဘာဝပ္ပတ္တာယ ဇုတိယာ ဇောတန္တိ၊ ယထာဓိပ္ပေတဉ္စ ဝိသယံ အပ္ပဋိဃာတေန ဂစ္ဆန္တိ၊ ယထိစ္ဆိတနိပ္ဖာဒနေ စ သက္ကောန္တီတိ ဒေဝါ။ အထ ဝါ ဒေဝနီယာ တံတံဗျသနနိတ္ထရဏတ္ထိကေဟိ သရဏံ ပရာယဏန္တိ ဂမနီယာ၊ အဘိတ္ထဝနီယာ ဝါ၊ သောဘာဝိသေသယောဂေန ကမနီယာတိ ဝါ ဒေဝါ။ တေ တိဝိဓာ – သမ္မုတိဒေဝါ ဥပပတ္တိဒေဝါ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါတိ။ ဘဂဝါ ပန နိရတိသယာယ အဘိညာကီဠာယ ဥတ္တမေဟိ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေဟိ သပရသန္တာနဂတပဉ္စဝိဓမာရဝိဇယိစ္ဆာနိပ္ဖတ္တိယာ စိတ္တိဿရိယသတ္တဓနာဒိသမ္မာပဋိပတ္တိ အဝေစ္စပသာဒသက္ကာရဒါနဂ္ဂဟဏသင်္ခါတေန၊ ဓမ္မသဘာဝပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယာနုရူပါနုသာသနီသင်္ခါတေန စ ဝေါဟာရာတိသယေန ပရမာယ ပညာသရီရပ္ပဘာသင်္ခါတာယ ဇုတိယာ၊ အနညသာဓာရဏာယ ဉာဏသရီရဂတိယာ၊ မာရဝိဇယသဗ္ဗသဗ္ဗညုဂုဏပရဟိတနိပ္ဖာဒနေသု အပ္ပဋိဟတာယ သတ္တိယာ စ သမန္နာဂတတ္တာ သဒေဝကေန လောကေန ‘‘သရဏ’’န္တိ ဂမနီယတော၊ အဘိတ္ထဝနီယတော၊ ဘတ္တိဝသေန ကမနီယတော စ သဗ္ဗေ တေ ဒေဝေ တေဟိ ဂုဏေဟိ အဘိဘုယျ ဌိတတ္တာ တေသံ ဒေဝါနံ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော ဒေဝေါတိ ဒေဝဒေဝေါ။ သဗ္ဗဒေဝေဟိ ပူဇနီယတရော ဒေဝေါတိ ဝါ၊ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝဘာဝဿ ဝါ သဗ္ဗညုဂုဏာလင်္ကာရဿ ဝါ အဓိဂတတ္တာ အညေသံ ဒေဝါနံ အတိသယေန ဒေဝေါတိ ဒေဝဒေဝေါ။

အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သက္ကာနံ၊ မဟာဗြဟ္မာနဉ္စ ဂုဏာဘိဘဝနတော အဓိကော အတိသယော အတိရေကတရော ဝါ သက္ကော ဗြဟ္မာ စာတိ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ။ ဉာဏပ္ပဟာနဒေသနာဝိသေသေသု သဒေဝကေ လောကေ ကေနစိ အဝိက္ခမ္ဘနီယဋ္ဌာနတာယ ကုတောစိပိ ဥတြသ္တာဘာဝတော စတူဟိ ဝေသာရဇ္ဇေဟိ ဝိသာရဒေါတိ စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒေါ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တတြ ဝတ မံ သမဏော ဝါ…ပေ… ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀၊ အ။ နိ။ ၄။၈)။ ဌာနာဌာနဉာဏာဒီဟိ ဒသဟိ ဉာဏဗလေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ဒသဗလဓရော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ တထာဂတော ဌာနဉ္စ ဌာနတော၊ အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၁၊ ဝိဘ။ ၈၀၉)။ ယံ ကိဉ္စိ ဉေယျံ နာမ၊ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထေဝ အနာဝဋဉာဏတာယ အနာဝရဏဉာဏော။ တဉ္စ သဗ္ဗံ သမန္တတော သဗ္ဗာကာရတော ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ ပစ္စက္ခတော ဒဿနသမတ္ထေန ဉာဏစက္ခုနာ သမန္နာဂတတ္တာ သမန္တစက္ခု၊ သဗ္ဗညူတိ အတ္ထော။ ဣမေဟိ ပန ဒွီဟိ ပဒေဟိ ပစ္ဆိမာနိ ဒွေ အသာဓာရဏဉာဏာနိ ဂဟိတာနိ။ ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော ဗုဒ္ဓါနုဿတိနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃ အာဒယော) ဝိတ္ထာရတော အာဂမိဿတိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရော’’တိ ဣမိနာ တိယဒ္ဓါရုဠှာနံ ပုစ္ဆာနံ ဘဂဝတော ဗျာကရဏသမတ္ထတာယ ဒဿိတာယ ကိံ ဒေဝတာနမ္ပိ ပုစ္ဆံ ဗျာကာတုံ သမတ္ထော ဘဂဝါတိ အာသင်္ကာယ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဒေဝဒေဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဒေဝတာနံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ ‘‘တတော ဣမဿ ကော ဝိသေသော’’တိ စိန္တေန္တာနံ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘သက္ကာနံ အတိသက္ကော’’တိ ဝုတ္တံ။ သက္ကေနပိ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ သနင်္ကုမာရာဒယော ဗြဟ္မာနော ဝိဿဇ္ဇေန္တိ၊ ‘‘တတော ဣမဿ ကော အတိသယော’’တိ စိန္တေန္တာနံ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ စဿ ဝိသေသော စတုဝေသာရဇ္ဇဒသဗလဉာဏေဟိ ပါကဋော ဇာတောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘စတု…ပေ… ဓရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမာနိ စ ဉာဏာနိ ဣမဿ ဉာဏဒွယဿ အဓိဂမေန သဟေဝ သိဒ္ဓါနီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အနာဝရဏဉာဏော သမန္တစက္ခူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ ဉာဏဒွယံ ပုညဉာဏသမ္ဘာရူပစယသိဒ္ဓါယ ဘဂ္ဂဒေါသတာယ သိဒ္ဓန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝါ’’တိ အဝေါစာတိ။ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ ဂဟဏေ ပယောဇနံ၊ အနုပုဗ္ဗိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယံ ပနေတံ ပစ္ဆိမံ အနာဝရဏဉာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏန္တိ ဉာဏဒွယံ၊ တံ အတ္ထတော အဘိန္နံ။ ဧကမေဝ ဟိ တံ ဉာဏံ ဝိသယပဝတ္တိမုခေန အညေဟိ အသာဓာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဒွိဓာ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အနဝသေသသင်္ခတာသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မာရမ္မဏတာယ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ တတ္ထာဝရဏာဘာဝတော နိဿင်္ဂစာရမုပါဒါယ ‘‘အနာဝရဏဉာဏ’’န္တိပိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော ဗုဒ္ဓါနုဿတိနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃ အာဒယော) ဝက္ခာမ။

၂။ မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓာဒိကေ ဧသီ ဂဝေသီတိ မဟေသိ၊ ဘဂဝါ။ တေန မဟေသိနာ။ ဝဏ္ဏယန္တောတိ ဝိဝရန္တော ဝိတ္ထာရေန္တော။ ယထာဘူတန္တိ အဝိပရီတံ။ သီလာဒိဘေဒနန္တိ သီလသမာဓိပညာဒိဝိဘာဂံ။ သုဒုလ္လဘန္တိ အဋ္ဌက္ခဏဝဇ္ဇိတေန နဝမေန ခဏေန လဒ္ဓဗ္ဗတ္တာ သုဋ္ဌု ဒုလ္လဘံ။ သီလာဒိသင်္ဂဟန္တိ သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟံ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတော သပ္ပဒေသတ္တာ နဂရံ ဝိယ ရဇ္ဇေန၊ န တယော ခန္ဓာ အရိယမဂ္ဂေန နိပ္ပဒေသတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘န ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ အရိယေန အဋ္ဌင်္ဂိကေန မဂ္ဂေန တယော ခန္ဓာ သင်္ဂဟိတာ၊ တီဟိ စ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ခန္ဓေဟိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ သင်္ဂဟိတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂)။ ကိလေသစောရေဟိ အပရိပန္ထနီယတာယ ခေမံ။ အန္တဒွယပရိဝဇ္ဇနတော၊ မာယာဒိကာယဝင်္ကာဒိပ္ပဟာနတော စ ဥဇုံ။ သဗ္ဗေသံ သံကိလေသဓမ္မာနံ မာရဏဝသေန ဂမနတော ပဝတ္တနတော၊ နိဗ္ဗာနဿ မဂ္ဂနတော၊ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂိတဗ္ဗတော စ မဂ္ဂံ။ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ နိဗ္ဗာနာယ၊ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝါယ ဝါ၊ အရဟတ္တာယာတိ အတ္ထော။

ယထာဘူတံ အဇာနန္တာတိ ဧဝံ သီလဝိသုဒ္ဓိအာဒိဝိသုဒ္ဓိပရမ္ပရာယ အဓိဂန္တဗ္ဗော ဧဝရူပေါ ဧဝံကိစ္စကော ဧဝမတ္ထောတိ ယာထာဝတော အနဝဗုဇ္ဈန္တာ။ သကလသံကိလေသတော၊ သံသာရတော စ သုဒ္ဓိံ ဝိမုတ္တိံ ကာမေန္တိ ပတ္ထေန္တီတိ သုဒ္ဓိကာမာ။ အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ။ တေန န ကေဝလံ သီလမတ္တေန ပရိတုဋ္ဌာ၊ အထ ခေါ ဝိသုဒ္ဓိကာမာပိ သမာနာတိ ဒဿေတိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ဘာဝနာယ ယုတ္တပယုတ္တတာယ ယောဂိနော ဝါယမန္တာပိ ဝိသုဒ္ဓိံ ဥဒ္ဒိဿ ပယောဂံ ပရက္ကမံ ကရောန္တာပိ ဥပါယဿ အနဓိဂတတ္တာ ဝိသုဒ္ဓိံ နာဓိဂစ္ဆန္တီတိ ယောဇနာ။ တေသန္တိ ယောဂီနံ။ ကာမဉ္စာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ သမန္တဘဒ္ဒကတ္တာ သဝနဓာရဏပရိစယာဒိပသုတာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပါမောဇ္ဇကရော၊ ယောဂီနံ ပန သာတိသယံ ပမောဒဟေတူတိ အာဟ ‘‘တေသံ ပါမောဇ္ဇကရဏ’’န္တိ။ ဗာဟိရကနိကာယန္တရလဒ္ဓီဟိ အသမ္မိဿတာယ သုဋ္ဌု ဝိသုဒ္ဓဝိနိစ္ဆယတ္တာ သုဝိသုဒ္ဓဝိနိစ္ဆယံ။ မဟာဝိဟာရဝါသီနန္တိ အတ္တနော အပဿယဘူတံ နိကာယံ ဒဿေတိ။ ဒေသနာနယနိဿိတန္တိ ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာနယသန္နိဿိတံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တေသံ ပါမောဇ္ဇကရဏ’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗသံကိလေသမလဝိသုဒ္ဓတာယ ဝိသုဒ္ဓိံ နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထေန္တာနံ ယောဂီနံ ဧကံသေန တဒါဝဟတ္တာ ပါမောဇ္ဇကရော ဉာဏုတ္တရေဟိ သမ္မာပဋိပန္နေဟိ အဓိဋ္ဌိတတ္တာ သုဋ္ဌု သမ္မာ ဝိသုဒ္ဓဝိနိစ္ဆယော မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ကထာမဂ္ဂေါတိ ဒဿေတိ။ သက္ကစ္စံ မေ ဘာသတော သက္ကစ္စံ နိသာမယထာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဣမိဿာ ဒါနိ ဂါထာယာ’’တိ ဣမိနာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဘာသနဿ နိဿယံ၊ ‘‘ကထိတာယ မဟေသိနာ’’တိ ဣမိနာ တဿ ပမာဏဘာဝံ၊ ‘‘ယထာဘူတံ အတ္ထံ သီလာဒိဘေဒန’’န္တိ ဣမိနာ အဝိပရီတပိဏ္ဍတ္ထံ၊ ‘‘သုဒုလ္လဘံ…ပေ… ယောဂိနော’’တိ ဣမိနာ နိမိတ္တံ၊ ‘‘တေသံ ပါမောဇ္ဇကရဏ’’န္တိ ဣမိနာ ပယောဇနံ၊ ‘‘ဝဏ္ဏယန္တော အတ္ထံ၊ သုဝိသုဒ္ဓဝိနိစ္ဆယံ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဒေသနာနယနိဿိတံ၊ သက္ကစ္စ’’န္တိ စ ဣမိနာ ကရဏပ္ပကာရံ ဒဿေတွာ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိကာမာ သဗ္ဗေပိ၊ နိသာမယထ သာဓဝေါ’’တိ ဣမိနာ တတ္ထ သက္ကစ္စသဝနေ သာဓုဇနေ နိယောဇေတိ။ သာဓုကံ သဝနပဋိဗဒ္ဓါ ဟိ သာသနသမ္ပတ္တိ။

၃။ ဝစနတ္ထဝိဘာဝနေန ပဝေဒိတဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသာမညတ္ထဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂကထာ ဝုစ္စမာနာ အဘိရုစိံ ဥပ္ပာဒေတီတိ ပဒတ္ထတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တတ္ထ ဝိသုဒ္ဓီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ယဒိဒံ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ဘာသိဿ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂပဒံ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ။ သဗ္ဗမလဝိရဟိတန္တိ သဗ္ဗေဟိ ရာဂါဒိမလေဟိ၊ သဗ္ဗေဟိ သံကိလေသမလေဟိ စ ဝိရဟိတံ ဝိဝိတ္တံ။ တတော ဧဝ အစ္စန္တပရိသုဒ္ဓံ၊ သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗထာ စ ဝိသုဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တံ ဝိသုဒ္ဓိံ မဂ္ဂတိ ဂဝေသတိ အဓိဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂေါတိ အဓိဂမူပါယော ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါတိ စ နိပ္ပရိယာယေန လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တဒုပါယတ္တာ ပန ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ၊ တန္နိဿယော ကထာပဗန္ဓော စ တထာ ဝုစ္စတိ။

သွာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ သတ္ထာရာ ဒေသနာဝိလာသတော၊ ဝေနေယျဇ္ဈာသယတော စ နာနာနယေဟိ ဒေသိတော၊ တေသု အယမေကော နယော ဂဟိတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘သော ပနာယ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကတ္ထစီတိ ကိသ္မိဉ္စိ သုတ္တေ။ ဝိပဿနာမတ္တဝသေနေဝါတိ အဝဓာရဏေန သမထံ နိဝတ္တေတိ။ သော ဟိ တဿာ ပဋိယောဂီ၊ န သီလာဒိ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန စ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထေန သဝိသေသံ သမာဓိံ နိဝတ္တေတိ။ သော ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေါ ဝိပဿနာယာနိကဿ ဒေသနာတိ ကတွာ န သမာဓိမတ္တံ။ န ဟိ ခဏိကသမာဓိံ ဝိနာ ဝိပဿနာ သမ္ဘဝတိ။ ဝိပဿနာတိ စ တိဝိဓာပိ အနုပဿနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န အနိစ္စာနုပဿနာဝ။ န ဟိ အနိစ္စဒဿနမတ္တေန သစ္စာဘိသမယော သမ္ဘဝတိ။ ယံ ပန ဂါထာယံ အနိစ္စလက္ခဏဿေဝ ဂဟဏံ ကတံ၊ တံ ယဿ တဒေဝ သုဋ္ဌုတရံ ပါကဋံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တာဒိသဿ ဝသေန။ သောပိ ဟိ ဣတရံ လက္ခဏဒွယံ ဝိဘူတတရံ ကတွာ သမ္မသိတွာ ဝိသေသံ အဓိဂစ္ဆတိ၊ န အနိစ္စလက္ခဏမေဝ။

သဗ္ဗေ သင်္ခါရာတိ သဗ္ဗေ တေဘူမကသင်္ခါရာ၊ တေ ဟိ သမ္မသနီယာ။ အနိစ္စာတိ န နိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ ဣတ္တရာ ခဏဘင်္ဂုရာတိ။ ပညာယာတိ ဝိပဿနာပညာယ။ ပဿတိ သမ္မသတိ။ အထ ပစ္ဆာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဥတ္တရကာလံ။ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေတိ တသ္မိံယေဝ အနိစ္စာကာရတော ဒိဋ္ဌေ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ’’တိ ဝုတ္တေ တေဘူမကေ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတေ ဒုက္ခေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏံ ပဋိလဘတိ။ ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ ဧသ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာသင်္ခါတော ဝိရာဂါဒီနံ ကာရဏဘူတော နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂမူပါယော။

ဈာနပညာဝသေနာတိ သမထဝိပဿနာဝသေန။ ဈာနန္တိ စေတ္ထ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘူတံ ဈာနံ အဓိပ္ပေတံ။ ယမှီတိ ယသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ။ ဈာနဉ္စ ပညာ စာတိ ဧတ္ထာယမတ္ထော – ယော ပုဂ္ဂလော ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ တံ ဥဿုက္ကာပေတိ။ သ ဝေ နိဗ္ဗာနသန္တိကေတိ သော ဗျတ္တံ နိဗ္ဗာနဿ သမီပေ ဧကန္တတော နိဗ္ဗာနံ အဓိဂစ္ဆတီတိ။

ကမ္မန္တိ မဂ္ဂစေတနာ။ သာ ဟိ အပစယဂါမိတာယ သတ္တာနံ သုဒ္ဓိံ အာဝဟတိ။ ဝိဇ္ဇာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သီလန္တိ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာ။ ဇီဝိတမုတ္တမန္တိ သမ္မာအာဇီဝေါ။ ဓမ္မောတိ အဝသေသာ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂဓမ္မာ။ အထ ဝါ ကမ္မန္တိ သမ္မာကမ္မန္တဿ ဂဟဏံ။ ‘‘ယာ စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ ယော စ သမ္မာသင်္ကပ္ပော၊ ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) ဝစနတော။ ဝိဇ္ဇာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပာနံ ဂဟဏံ။ ဓမ္မောတိ သမာဓိ ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသု’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈) ဝိယ။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ‘‘ယော စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဝါယာမော၊ ယာ စ သမ္မာသတိ၊ ယော စ သမ္မာသမာဓိ၊ ဣမေ ဓမ္မာ သမာဓိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ ဝစနတော သမ္မာဝါယာမသတီနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သီလန္တိ သမ္မာဝါစာဇီဝါနံ။ ဇီဝိတမုတ္တမန္တိ ဧဝရူပဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ ဇီဝိတံ ဥတ္တမံ ဇီဝိတန္တိ ဧဝမေတ္ထ အဋ္ဌင်္ဂိကော အရိယမဂ္ဂေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သီလာဒိဝသေနာတိ သီလသမာဓိပညာဝီရိယဝသေန။ သဗ္ဗဒါတိ သမာဒါနတော ပဘုတိ သဗ္ဗကာလံ။ သီလသမ္ပန္နောတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလသမ္ပဒါယ သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော။ ပညဝါတိ လောကိယလောကုတ္တရာယ ပညာယ သမန္နာဂတော။ သုသမာဟိတောတိ တံသမ္ပယုတ္တေန သမာဓိနာ သုဋ္ဌု သမာဟိတော။ အာရဒ္ဓဝီရိယောတိ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ၊ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒါယ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယော။ ပဟိတတ္တောတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိပေသိတတ္တတာယ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခစိတ္တော။ ဩဃန္တိ ကာမောဃာဒိစတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃံ၊ သံသာရမဟောဃမေဝ ဝါ။

ဧကာယနောတိ ဧကမဂ္ဂေါ။ မဂ္ဂပရိယာယော ဟိ ဣဓ အယန-သဒ္ဒေါ၊ တသ္မာ ဧကပထဘူတော အယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဂ္ဂေါ၊ န ဒွေဓာပထဘူတောတိ အတ္ထော။ ဧကံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ အယတိ ဂစ္ဆတီတိ ဧကာယနော၊ ဧကေန ဝါ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ ဝိဝေကဋ္ဌေန အယိတဗ္ဗော ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ ဧကာယနော၊ အယန္တိ တေနာတိ ဝါ အယနော၊ ဧကဿ သေဋ္ဌဿ ဘဂဝတော အယနောတိ ဧကာယနော၊ တေန ဥပ္ပာဒိတတ္တာ၊ ဧကသ္မိံ ဝါ ဣမသ္မိံယေဝ ဓမ္မဝိနယေ အယနောတိ ဧကာယနော။ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ ရာဂါဒိမလေဟိ၊ အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘာဒိဥပက္ကိလေသေဟိ စ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ ဝိသုဇ္ဈနတ္ထာယ။ ယဒိဒန္တိ နိပါတော၊ ယေ ဣမေတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ သရဏလက္ခဏေန မဂ္ဂဋ္ဌေန စ မဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တဿေဝ ကာယာဒိဝိသယဘေဒေန စတုဗ္ဗိဓတ္တာ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမ္မပ္ပဓာနာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပ္ပမာဒါဘိရတိအာဒီနံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပ္ပမာဒါဘိရတိအာဒိဝသေနာပိ ဟိ ကတ္ထစိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ဒေသိတော။ ယထာဟ –

‘‘အပ္ပမာဒရတော ဘိက္ခု၊ ပမာဒေ ဘယဒဿိ ဝါ၊

အဘဗ္ဗော ပရိဟာနာယ၊ နိဗ္ဗာနဿေဝ သန္တိကေ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၂)၊

၄။ တတြာတိ တဿံ ဂါထာယံ။ ဥပရိ ဝုစ္စမာနာ ဂါထာယ ဝိတ္ထာရသံဝဏ္ဏနာ နိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသဋ္ဌာနိယာ၊ တတော သံခိတ္တတရာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဥဒ္ဒေသဋ္ဌာနိယာတိ အာဟ ‘‘အယံ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ’’တိ။ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ ဟိ အတ္ထဿ နိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသာ သုကရာ၊ သုဗောဓာ စ ဟောန္တီတိ။ သီလေ ပတိဋ္ဌာယာတိ ဧတ္ထ သီလေတိ ကုသလသီလေ။ ယဒိပိ ‘‘ကတမေ စ၊ ထပတိ၊ အကုသလာ သီလာ’’တိအာဒီသု အကုသလာ ဓမ္မာပိ သီလန္တိ အာဂတာ။ ဝုစ္စမာနာယ ပန စိတ္တပညာဘာဝနာယ အဓိဋ္ဌာနာယောဂျတာယ ကိရိယသီလာနမ္ပိ အသမ္ဘဝေါ၊ ကုတော ဣတရေသန္တိ ကုသလသီလမေဝေတ္ထ အဓိပ္ပေတံ။ သီလံ ပရိပူရယမာနောတိအာဒီသု ပရိပူရယမာနောတိ ပရိပါလေန္တော၊ ပရိဝဍ္ဎေန္တော ဝါ၊ သဗ္ဗဘာဂေဟိ သံဝရန္တော၊ အဝီတိက္ကမန္တော စာတိ အတ္ထော။ တထာဘူတော ဟိ တံ အဝိဇဟန္တော တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ။ ‘‘သီလေ’’တိ ဟိ ဣဒံ အာဓာရေ ဘုမ္မံ။ ပတိဋ္ဌာယာတိ ဒုဝိဓာ ပတိဋ္ဌာ နိဿယူပနိဿယဘေဒတော။ တတ္ထ ဥပနိဿယပတိဋ္ဌာ လောကိယာ၊ ဣတရာ လောကုတ္တရာ အဘိန္ဒိတွာ ဂဟဏေ။ ဘိန္ဒိတွာ ပန ဂဟဏေ ယထာ လောကိယစိတ္တုပ္ပာဒေသု သဟဇာတာနံ၊ ပုရိမပစ္ဆိမာနဉ္စ ဝသေန နိဿယူပနိဿယပတိဋ္ဌာ သမ္ဘဝတိ၊ ဧဝံ လောကုတ္တရေသု ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဖလသီလဝသေန ဥပနိဿယပတိဋ္ဌာပိ သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ စ ပဒဿ ယဒါ ဥပနိဿယပတိဋ္ဌာ အဓိပ္ပေတာ၊ တဒါ ‘‘သဒ္ဓံ ဥပနိဿာယာ’’တိအာဒီသု (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃) ဝိယ ပုရိမကာလကိရိယာဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ အာဇီဝေါ သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၁)။ ယဒါ ပန နိဿယပတိဋ္ဌာ အဓိပ္ပေတာ၊ တဒါ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၃။၄၂၁၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀) ဝိယ သမာနကာလကိရိယာဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမ္မာဝါစာဒယော ဟိ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တာနံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ သဟဇာတဝသေနေဝ နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ။

နရတိ နေတီတိ နရော၊ ပုရိသော။ ယထာ ဟိ ပဌမပကတိဘူတော သတ္တော၊ ဣတရာယ ပကတိယာ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ပုရိ ဥစ္စေ ဌာနေ သေတိ ပဝတ္တတီတိ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ နယနဋ္ဌေန ‘‘နရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပုတ္တဘာတုဘူတောပိ ဟိ ပုဂ္ဂလော မာတုဇေဋ္ဌဘဂိနီနံ နေတုဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ၊ ပဂေဝ ဣတရော ဣတရာသံ။ နရေန ယောဂတော၊ နရဿ အယန္တိ ဝါ နာရီ၊ ဣတ္ထီ။ သာပိ စေတ္ထ ကာမံ တဏှာဇဋာဝိဇဋနသမတ္ထတာ အတ္ထိ၊ ပဓာနမေဝ ပန သတ္တံ ဒဿေန္တော ‘‘နရော’’တိ အာဟ ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇၊ ၂၅၅)။ အဋ္ဌကထာယံ ပန အဝိဘာဂေန ပုဂ္ဂလပရိယာယော အယန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘နရောတိ သတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ သပညောတိ ဝိပါကဘူတာယ သဟ ပညာယ ပဝတ္တတီတိ သပညော။ တာယ ဟိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သန္တာနဝသေန ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနာယ အယံ သတ္တော သဝိသေသံ ‘‘သပညော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ဝိပါကပညာပိ ဟိ သန္တာနဝိသေသနေန ဘာဝနာပညုပ္ပတ္တိယာ ဥပနိဿယော ဟောတိ အဟေတုကဒွိဟေတုကာနံ တဒဘာဝတော။ သမ္ပဇညသင်္ခါတာယ စ တံတံကိစ္စကာရိကာယ ပညာယ ဝသေန ‘‘သပညော’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန နိပက-သဒ္ဒေန ပါရိဟာရိကပညာ ဂယှတီတိ ဝိပါကပညာဝသေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ကမ္မဇတိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာယာတိ ကမ္မဇာယ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိယံ ပညာယာတိ ဧဝံ တိဟေတုက-သဒ္ဒေါ ပဋိသန္ဓိ-သဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော၊ န ပညာ-သဒ္ဒေန။ န ဟိ ပညာ တိဟေတုကာ အတ္ထိ။ ပဋိသန္ဓိတော ပဘုတိ ပဝတ္တမာနာ ပညာ ‘‘ပဋိသန္ဓိယံ ပညာ’’တိ ဝုတ္တာ တံမူလကတ္တာ၊ န ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပဝတ္တာ ဧဝ။

စိန္တေတိ အာရမ္မဏံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ စိတ္တံ၊ သမာဓိ။ သော ဟိ သာတိသယံ ဥပနိဇ္ဈာနကိစ္စော။ န ဟိ ဝိတက္ကာဒယော ဝိနာ သမာဓိနာ တမတ္ထံ သာဓေန္တိ၊ သမာဓိ ပန တေဟိ ဝိနာပိ သာဓေတီတိ။ ပဂုဏဗလဝဘာဝါပါဒနေန ပစ္စယေဟိ စိတံ၊ တထာ သန္တာနံ စိနောတီတိပိ စိတ္တံ၊ သမာဓိ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန စိတ္တဝိစိတ္တတာယ၊ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိစိတ္တကရဏေန စ သမာဓိ စိတ္တန္တိ ဝိနာပိ ပရောပဒေသေနဿ စိတ္တပရိယာယော လဗ္ဘတေဝ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန စိတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝိညာဏေ နိရုဠှောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တသီသေန ဟေတ္ထ သမာဓိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ။ ယထာသဘာဝံ ပကာရေဟိ ဇာနာတီတိ ပညာ။ သာ ယဒိပိ ကုသလာဒိဘေဒတော ဗဟုဝိဓာ။ ‘‘ဘာဝယ’’န္တိ ပန ဝစနတော ဘာဝေတဗ္ဗာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိပဿန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဘာဝယ’’န္တိ စ ဣဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘စိတ္တဉ္စ ဘာဝယံ၊ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ။ တယိဒံ ဒွယံ ကိံ လောကိယံ၊ ဥဒါဟု လောကုတ္တရန္တိ? လောကုတ္တရန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသတော။ တံ ဟိ ဘာဝယမာနော အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ တဏှာဇဋံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝိဇဋေတီတိ ဝုစ္စတိ၊ န လောကိယံ။ နာနန္တရိယဘာဝေန ပနေတ္ထ လောကိယာပိ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ လောကိယသမထဝိပဿနာယ ဝိနာ တဒဘာဝတော။ သမထယာနိကဿ ဟိ ဥပစာရပ္ပနာပ္ပဘေဒံ သမာဓိံ ဣတရဿ ခဏိကသမာဓိံ၊ ဥဘယေသမ္ပိ ဝိမောက္ခမုခတ္တယံ ဝိနာ န ကဒါစိပိ လောကုတ္တရာဓိဂမော သမ္ဘဝတိ။ တေနာဟ ‘‘သမာဓိဉ္စေဝ ဝိပဿနဉ္စ ဘာဝယမာနော’’တိ။ တတ္ထ ယဒါ လောကိယာ သမထဝိပဿနာ အဓိပ္ပေတာ၊ တဒါ ‘‘ဘာဝယ’’န္တိ ဣဒံ ဘာဝနာကိရိယာယ ဟေတုဘာဝကထနံ၊ ဘာဝနာဟေတူတိ အတ္ထော။ တံဘာဝနာဟေတုကာ ဟိ ဝိဇဋနကိရိယာတိ။ ယဒါ ပန လောကုတ္တရာ အဓိပ္ပေတာ၊ တဒါ ကေဝလံ ဝတ္တမာနဘာဝနိဒ္ဒေသော။ တဒုဘယဘာဝနာသမကာလမေဝ ဟိ တဏှာဇဋာဝိဇဋနံ။

‘‘အာတာပီ နိပကော’’တိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တဘာဝနာယ ဥပကာရကဓမ္မကိတ္တနံ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ ဟိ ဝီရိယံ သတိ သမ္ပဇညန္တိ ဣမေ တယော ဓမ္မာ ဗဟူပကာရာ။ ဝီရိယူပတ္ထဒ္ဓဉှိ ကမ္မဋ္ဌာနံ သတိသမ္ပဇညာနုပါလိတံ န ပရိပတတိ၊ ဥပရိ စ ဝိသေသံ အာဝဟတိ။ ပတိဋ္ဌာသိဒ္ဓိယာ စေတ္ထ သဒ္ဓါသိဒ္ဓိ၊ သဒ္ဓူပနိဿယတ္တာ သီလဿ၊ ဝီရိယာဒိသိဒ္ဓိယာ စ။ န ဟိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုံ အသဒ္ဒဟန္တဿ ယထာဝုတ္တဝီရိယာဒယော သမ္ဘဝန္တိ၊ တထာ သမာဓိပိ။ ယထာ ဟိ ဟေတုဘာဝတော ဝီရိယာဒီဟိ သဒ္ဓါသိဒ္ဓိ၊ ဧဝံ ဖလဘာဝတော တေဟိ သမာဓိသိဒ္ဓိ။ ဝီရိယာဒီသု ဟိ သမ္ပဇ္ဇမာနေသု သမာဓိ သမ္ပန္နောဝ ဟောတိ အသမာဟိတဿ တဒဘာဝတော။ ကထံ ပနေတ္ထ သတိသိဒ္ဓိ? နိပကဂ္ဂဟဏတော။ တိက္ခဝိသဒဘာဝပ္ပတ္တာ ဟိ သတိ ‘‘နေပက္က’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတော’’တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘နေပက္ကံ ပညာ’’တိ အယမတ္ထော ဒဿိတော။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ သတိပိ ဂဟိတာဝ ဟောတိ။ န ဟိ သတိဝိရဟိတာ ပညာ အတ္ထီတိ။ အပရေ ပန ‘‘သပညော’’တိ ဣမိနာဝ ပါရိဟာရိကပညာပိ ဂယှတီတိ ‘‘နိပကော’’တိ ပဒဿ ‘‘သတော’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ယဒိပိ ကိလေသာနံ ပဟာနံ အာတာပနံ၊ တံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနမ္ပိ အတ္ထေဝ။ အာတပ္ပသဒ္ဒေါ ဝိယ ပန အာတာပသဒ္ဒေါ ဝီရိယေယေဝ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘အာတာပီတိ ဝီရိယဝါ’’တိ။ အထ ဝါ ပဋိပက္ခပ္ပဟာနေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဗ္ဘုဿဟနဝသေန ပဝတ္တမာနဿ ဝီရိယဿ သာတိသယံ တဒါတာပနန္တိ ဝီရိယမေဝ တထာ ဝုစ္စတိ၊ န အညေ ဓမ္မာ။ အာတာပီတိ စာယမီကာရော ပသံသာယ၊ အတိသယဿ ဝါ ဒီပကော။ ဝီရိယဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါပိ တဒတ္ထော ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန သမ္မပ္ပဓာနသမင်္ဂိတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသာနံ အာတာပနပရိတာပနဋ္ဌေနာ’’တိ။ အာတာပနဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ အာရမ္ဘ ဓာတုမာဟ အာဒိတော ဝီရိယာရမ္ဘောတိ ကတွာ၊ ပရိတာပနဂ္ဂဟဏေန နိက္ကမပရက္ကမဓာတုယော သဗ္ဗသော ပဋိပက္ခတော နိက္ခန္တတံ၊ ဥပရူပရိ ဝိသေသပ္ပတ္တိဉ္စ ဥပါဒါယ။ နိပယတိ ဝိသောသေတိ ပဋိပက္ခံ၊ တတော ဝါ အတ္တာနံ နိပါတိ ရက္ခတီတိ နိပကော၊ သမ္ပဇာနော။ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ပရိဟရဏေ နိယုတ္တာတိ ပါရိဟာရိကာ။

အဘိက္ကမာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ သာတ္ထကသမ္ပဇညာဒိဝသေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ နေတီတိ သဗ္ဗကိစ္စပရိဏာယိကာ။ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝါ ဥဂ္ဂဟော ပရိပုစ္ဆာ ဘာဝနာရမ္ဘော မနသိကာရဝိဓိ၊ တတ္ထ စ သက္ကစ္စကာရိတာ သာတစ္စကာရိတာ သပ္ပာယကာရိတာ နိမိတ္တကုသလတာ ပဟိတတ္တတာ အန္တရာအသင်္ကောစော ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ ဝီရိယသမတာပါဒနံ ဝီရိယသမတာယောဇနန္တိ ဧဝမာဒီနံ သဗ္ဗေသံ ကိစ္စာနံ ပရိဏာယိကာ သဗ္ဗကိစ္စပရိဏာယိကာ။ ဘယံ ဣက္ခတီတိ ဘိက္ခူတိ သာဓာရဏတော ဘိက္ခုလက္ခဏကထနေန ပဋိပတ္တိယာဝ ဘိက္ခုဘာဝေါ၊ န ဘိက္ခကဘိန္နပဋဓရာဒိဘာဝေနာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဟိ ကတကိစ္စာနံ သာမဏေရာဒီနံ၊ ပဋိပန္နာနဉ္စ အပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ ဣဓ ပန ပဋိပဇ္ဇနကဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘိန္ဒတိ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေတိ ဝါ ဘိက္ခု။ သော ဣမံ ဝိဇဋယေတိ ယော နရော သပ္ပညော သီလေ ပတိဋ္ဌာယ အာတာပီ နိပကော စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယန္တိ ဝုတ္တော၊ သော ဘိက္ခု ဣမံ တဏှာဇဋံ ဝိဇဋယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒါနိ တမ္ပိ ဝိဇဋနံ ဝေဠုဂုမ္ဗဝိဇဋနေန ဥပမေတွာ ဒဿေတုံ ဂါထာယ ယထာဝုတ္တေ သီလာဒိဓမ္မေ ‘‘ဣမိနာ စ သီလေနာ’’တိအာဒိနာ ပစ္စာမသတိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ယောဂါဝစရသန္တာနဂတာ နာနာက္ခဏိကာ မိဿကာ သီလာဒိဓမ္မာ ဂါထာယ ဂဟိတာ၊ တသ္မာ တေ ဧကစ္စံ ဂဏှန္တော ‘‘ဆဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော’’တိ အာဟ။ န ဟိ တေ ဆ ဓမ္မာ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဧကသ္မိံ ခဏေ လဗ္ဘန္တိ။ ယသ္မာ စ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဂါထာ ဘာသိတာ၊ တသ္မာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနမေဝ ဥပမံ ဒဿေန္တော ‘‘သေယျထာပိ နာမ ပုရိသော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုနိသိတန္တိ သုဋ္ဌု နိသိတံ၊ အတိဝိယ တိခိဏန္တိ အတ္ထော။ သတ္ထဿ နိသာနသိလာယံ နိသိတတရဘာဝကရဏံ၊ ဗာဟုဗလေန စဿ ဥက္ခိပနန္တိ ဥဘယမ္ပေတံ အတ္ထာပန္နံ ကတွာ ဥပမာ ဝုတ္တာတိ တဒုဘယံ ဥပမေယျေ ဒဿေန္တော ‘‘သမာဓိသိလာယံ သုနိသိတံ…ပေ… ပညာဟတ္ထေန ဥက္ခိပိတွာ’’တိ အာဟ။ သမာဓိဂုဏေန ဟိ ပညာယ တိက္ခဘာဝေါ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၄)။ ဝီရိယဉ္စဿာ ဥပတ္ထမ္ဘကံ ပဂ္ဂဏှနတော။ ဝိဇဋေယျာတိ ဝိဇဋေတုံ သက္ကုဏေယျ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ဟိ ဝတ္တမာနာယ ယောဂါဝစရော တဏှာဇဋံ ဝိဇဋေတုံ သမတ္ထော နာမ။ ဝိဇဋနံ စေတ္ထ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနန္တိ အာဟ ‘‘သဉ္ဆိန္ဒေယျ သမ္ပဒါလေယျာ’’တိ။ ဒက္ခိဏံ အရဟတီတိ ဒက္ခိဏေယျော၊ အဂ္ဂေါ စ သော ဒက္ခိဏေယျော စာတိ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော၊ အဂ္ဂါ ဝါ ဒက္ခိဏာ အဂ္ဂဒက္ခိဏာ၊ တံ အရဟတီတိ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော။

၅။ တတြာတိ တဿံ ဂါထာယံ။ အယန္တိ ‘‘နရော’’တိ စ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ စ ဝုတ္တော ယောဂါဝစရော။ ပုန တတြာတိ တဿံ ပညာယံ။ အဿာတိ ဘိက္ခုနော။ ကတ္တရိ စေတံ သာမိဝစနံ၊ အနေနာတိ အတ္ထော။ ကရဏီယံ နတ္ထိ ဝိသေသာဓာနဿ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာယ အဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ပုရိမကမ္မာနုဘာဝေနေဝ ဟိဿ သာ သိဒ္ဓါ’’တိ။ တေနာတိ ယောဂိနာ။ ဘာဝနာယံ သတတပဝတ္တိတဝီရိယတာယ သာတစ္စကာရိနာ။ ပညာဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တနေပက္ကသင်္ခါတပညာဝသေန။ ယံ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ၊ တဿ သဗ္ဗဿ သမ္ပဇာနဝသေနေဝ ကရဏသီလော၊ တတ္ထ ဝါ သမ္ပဇာနကာရော ဧတဿ အတ္ထိ၊ သမ္ပဇာနဿ ဝါ အသမ္မောဟဿ ကာရကော ဥပ္ပာဒကောတိ သမ္ပဇာနကာရီ၊ တေန သမ္ပဇာနကာရိနာ။ အတြာတိ အဿံ ဂါထာယံ။ သီလာဒိသမ္ပာဒနေ ဝီရိယဿ တေသံ အင်္ဂဘာဝတော တံ ဝိသုံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘သီလသမာဓိပညာမုခေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ဒဿေတီ’’တိ အဝိဘာဂတော ဒေသနာယ ပိဏ္ဍတ္ထံ ဝတွာ ပုန တံ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကာယ ဒေသနာယ။ သိက္ခာတိ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန သိက္ခာ။ သိက္ခနံ စေတ္ထ အာသေဝနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သီလာဒိဓမ္မေဟိ သံဝရဏာဒိဝသေန အာသေဝန္တော တေ သိက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ သာသနန္တိ ပဋိပတ္တိသာသနံ။ ဥပနိဿယော ဗလဝကာရဏံ။ ဝဇ္ဇနံ အနုပဂမနံ။ သေဝနာ ဘာဝနာ။ ပဋိပက္ခောတိ ပဟာယကပဋိပက္ခော။ ယဒိပိ ဂါထာယံ ‘‘သီလေ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တံ၊ န ‘‘အဓိသီလေ’’တိ။ တံ ပန တဏှာဇဋာဝိဇဋနဿ ပတိဋ္ဌာဘူတံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘သီလေန အဓိသီလသိက္ခာ ပကာသိတာ’’တိ။ ဘဝဂါမိ ဟိ သီလံ သီလမေဝ၊ ဝိဘဝဂါမိ သီလံ အဓိသီလသိက္ခာ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ။ ဧသ နယော သေသသိက္ခာသုပိ။

သီလေနာတိ အဓိသီလသိက္ခာဘူတေန သီလေန။ တံ ဟိ အနညသာဓာရဏတာယ သာသနဿ အာဒိကလျာဏတံ ပကာသေတိ၊ န ယမနိယမာဒိမတ္တံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ၊ သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိ စ။ ကုသလာနန္တိ မဂ္ဂကုသလာနံ။ ကုသလာနန္တိ ဝါ အနဝဇ္ဇာနံ။ တေန အရိယဖလဓမ္မာနမ္ပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ သဗ္ဗပါပဿ အကရဏန္တိ သဗ္ဗဿာပိ သာဝဇ္ဇဿ အကိရိယာ အနဇ္ဈာပဇ္ဇနံ။ ဧတေန စာရိတ္တဝါရိတ္တဘေဒဿ သဗ္ဗဿ သီလဿ ဂဟဏံ ကတံ ဟောတိ။ ကတ္တဗ္ဗာကရဏမ္ပိ ဟိ သာဝဇ္ဇမေဝါတိ။ အာဒိဝစနတောတိ ဂါထာယံ ဝုတ္တသမာဓိပညာနံ အာဒိမှိ ဝစနတော။ အာဒိဘာဝေါ စဿ တမ္မူလကတ္တာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ။ အာဒီနံ ဝါ ဝစနံ အာဒိဝစနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ ‘‘သီလံ သမာဓိ ပညာ စ၊ ဝိမုတ္တိ စ အနုတ္တရာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၆) ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သီလဿ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ ဝိပ္ပဋိသာရာဒိဟေတူနံ ဒူရီကရဏတော အဝိပ္ပဋိသာရာဒိဂုဏာဝဟံ။ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရာဒိဂုဏာဝဟတ္တာ’’တိ ဧတေန န ကေဝလံ သီလဿ ကလျာဏတာဝ ဝိဘာဝိတာ၊ အထ ခေါ အာဒိဘာဝေါပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိဿ သုတ္တေ (ပရိ။ ၃၆၆) အဝိပ္ပဋိသာရာဒီနံ ဝိမုတ္တိဉာဏပရိယောသာနာနံ ပရမ္ပရပစ္စယတာ ဝုတ္တာ။ သမာဓိနာတိ အဓိစိတ္တသိက္ခာဘူတေန သမာဓိနာ။ သကလံ သာသနံ သင်္ဂဟေတွာ ပဝတ္တာယ ဂါထာယ အာဒိပဒေန အာဒိမှိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဿ သီလဿ၊ တတိယပဒေန ပရိယောသာနေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာယ ပညာယ ဂဟိတတ္တာ မဇ္ဈေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗော သမာဓိ ပါရိသေသတော ဒုတိယပဒေန ဂယှတီတိ ‘‘ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါတိအာဒိဝစနတော ဟိ သမာဓိ သာသနဿ မဇ္ဈေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ကုသလသဒ္ဒဿ သမာဓိပရိယာယတ္တာ။ ပုဗ္ဗူပနိဿယဝတော ဟိ သမာဟိတတာဒိအဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂမေန အဘိနီဟာရက္ခမတာ သမာဓိဿ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိဂုဏာဝဟတ္တံ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာယ အဓိဂတာယ ယဒတ္ထံ ပဗ္ဗဇတိ၊ တံ ပရိယောသိတန္တိ ပညာ သာသနဿ ပရိယောသာနံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သိက္ခာနိသံသမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ သဒ္ဓါဓိပတေယျံ ပညုတ္တရံ ဝိမုတ္တိသာရ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၅)။ သကံ စိတ္တံ သစိတ္တံ၊ သစိတ္တဿ သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနေန ဝိသောဓနံ သစိတ္တပရိယောဒါပနံ။ ဧဝံ ပန ပညာကိစ္စေ မတ္ထကပ္ပတ္တေ ဥတ္တရိ ကရဏီယာဘာဝတော သာသနဿ ပညုတ္တရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာဒိဘာဝါဝဟနတောတိ ယာဒိသော ဣဋ္ဌေသု၊ လာဘာဒီသု စ အနုနယာဘာဝတော၊ တာဒိသော အနိဋ္ဌေသု၊ အလာဘာဒီသု စ ပဋိဃာဘာဝတော။ တတော ဧဝ ဝါ ယာဒိသော အနာပါထဂတေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု၊ တာဒိသော အာပါထဂတေသုပီတိ တာဒီ။ တဿ ဘာဝေါ တာဒိဘာဝေါ၊ တဿ အာဝဟနတော။ ဝါတေနာတိ ဝါတဟေတု။ န သမီရတီတိ န စလတိ။ န သမိဉ္ဇန္တီတိ န ဖန္ဒန္တိ၊ ကုတော စလနန္တိ အဓိပ္ပာယော။

တထာတိ ယထာ သီလာဒယော အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ ပကာသကာ၊ တထာ တေဝိဇ္ဇတာဒီနံ ဥပနိဿယဿာတိ တေသံ ပကာသနာကာရူပသံဟာရတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ။ ယသ္မာ သီလံ ဝိသုဇ္ဈမာနံ သတိသမ္ပဇညဗလေန၊ ကမ္မဿကတဉာဏဗလေန စ သံကိလေသမလတော ဝိသုဇ္ဈတိ ပါရိပူရိဉ္စ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ သီလသမ္ပဒါ သိဇ္ဈမာနာ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိဘာဝေန သတိဗလံ၊ ဉာဏဗလဉ္စ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ တဿာ ဝိဇ္ဇတ္တယူပနိဿယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ သဘာဂဟေတုသမ္ပာဒနတော။ သတိနေပက္ကေန ဟိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ၊ သမ္ပဇညေန သဗ္ဗကိစ္စေသု သုဒိဋ္ဌကာရိတာပရိစယေန စုတူပပါတဉာဏာနုဗန္ဓာယ ဒုတိယဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ၊ ဝီတိက္ကမာဘာဝေန သံကိလေသပ္ပဟာနသဗ္ဘာဝတော ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယတာဝသေန အဇ္ဈာသယသုဒ္ဓိယာ တတိယဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ။ ပုရေတရံ သိဒ္ဓါနံ သမာဓိပညာနံ ပါရိပူရိံ ဝိနာ သီလဿ အာသဝက္ခယဉာဏူပနိဿယတာ သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝေဟိ ဒီပေတဗ္ဗာ။ သမာဓိပညာ ဝိယ အဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါနံ သီလံ န သဘာဂဟေတူတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘န တတော ပရ’’န္တိ။ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၄) ဝစနတော သမာဓိသမ္ပဒါ ဆဠဘိညတာယ ဥပနိဿယော။ ပညာ ဝိယ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ သမာဓိ န သဘာဂဟေတူတိ ဝုတ္တံ ‘‘န တတော ပရ’’န္တိ။ ‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတေ ဘူရီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၈၂) ဝစနတော ပုဗ္ဗယောဂေန၊ ဂရုဝါသဒေသဘာသာကဩသလ္လဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒီဟိ စ ပရိဘာဝိတာ ပညာသမ္ပတ္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါပဘေဒဿ ဥပနိဿယော ပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓိယောပိ ပညာသမ္ပတ္တိသန္နိဿယာတိ ပညာယ အနဓိဂန္တဗ္ဗဿ ဝိသေသဿ အဘာဝတော၊ တဿာ စ ပဋိသမ္ဘိဒါပဘေဒဿ ဧကန္တိကကာရဏတော ဟေဋ္ဌာ ဝိယ ‘‘န တတော ပရ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘န အညေန ကာရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဧတ္ထ စ ‘‘သီလသမ္ပတ္တိဉှိ နိဿာယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယဿ သမာဓိဝိဇမ္ဘနဘူတာ အနဝသေသာ ဆ အဘိညာ န ဣဇ္ဈန္တိ၊ တဿ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန န သမာဓိသမ္ပဒါ အတ္ထီတိ။ သတိပိ ဝိဇ္ဇာနံ အဘိညေကဒေသဘာဝေ သီလသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ ဧဝ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာ။ ယထာ ဟိ ပညာသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿ မဂ္ဂေနေဝ ဣဇ္ဈန္တိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧဝ တာသံ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော၊ ဧဝံ သီလသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ တိဿော ဝိဇ္ဇာ သမာဓိသမ္ပတ္တိသမုဒါဂတာ စ ဆ အဘိညာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿ မဂ္ဂေနေဝ ဣဇ္ဈန္တီတိ မဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ တာသံ အဓိဂမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနဉ္စ ပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂမသဒိသာ ဟိ ဣမေသံ အရိယာနံ ဣမေ ဝိသေသာဓိဂမာတိ။ ဝိနယသုတ္တာဘိဓမ္မေသု သမ္မာပဋိပတ္တိယာ တေဝိဇ္ဇတာဒီနံ ဥပနိဿယတာပိ ယထာဝုတ္တဝိဓိနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သမ္ပန္နသီလဿ ကာမသေဝနာဘာဝတော သီလေန ပဌမန္တဝိဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ။ ယေဘုယျေန ဟိ သတ္တာ ကာမဟေတု ပါဏာတိပါတာဒိဝသေနာပိ အသုဒ္ဓပယောဂါ ဟောန္တိ။ ဈာနသုခလာဘိနော ကာယကိလမထဿ သမ္ဘဝေါ ဧဝ နတ္ထီတိ သမာဓိနာ ဒုတိယန္တဝိဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ ဈာနသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋကာယတ္တာ။ ပညာယာတိ မဂ္ဂပညာယ။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဟိ ဧကံသတော အရိယမဂ္ဂေါဝ မဇ္ဈိမာ ပဋိပတ္တိ နာမ။ ဧဝံ သန္တေပိ လောကိယပညာဝသေနပိ အန္တဒွယဝိဝဇ္ဇနံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။

သီလံ တံသမင်္ဂိနော ကာမသုဂတီသုယေဝ နိဗ္ဗတ္တာပနတော စတူဟိ အပါယေဟိ ဝိမုတ္တိယာ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘သီလေန အပါယသမတိက္ကမနုပါယော ပကာသိတော ဟောတီ’’တိ။ န ဟိ ပါဏာတိပါတာဒိပဋိဝိရတိ ဒုဂ္ဂတိပရိကိလေသံ အာဝဟတိ။ သမာဓိ တံသမင်္ဂိနော မဟဂ္ဂတဘူမိယံယေဝ နိဗ္ဗတ္တာပနေန သကလကာမဘဝတော ဝိမောစေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမာဓိနာ ကာမဓာတုသမတိက္ကမနုပါယော ပကာသိတော ဟောတီ’’တိ။ န ဟိ ကာမာဝစရကမ္မဿ အနုဗလပ္ပဒါယီနံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ဝိက္ခမ္ဘကံ ဈာနံ ကာမဓာတုပရိကိလေသာဝဟံ ဟောတိ။ န စေတ္ထ ဥပစာရဇ္ဈာနံ နိဒဿေတဗ္ဗံ၊ အပ္ပနာသမာဓိဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ နာပိ ‘‘သီလေနေဝ အတိက္ကမိတဗ္ဗဿ အပါယဘဝဿ သမာဓိနာ အတိက္ကမိတဗ္ဗတာ’’တိ ဝစနောကာသော။ သုဂတိဘဝမ္ပိ အတိက္ကမန္တဿ ဒုဂ္ဂတိသမတိက္ကမနေ ကာ ကထာတိ။ သဗ္ဗဘဝသမတိက္ကမနုပါယောတိ ကာမဘဝါဒီနံ နဝန္နမ္ပိ ဘဝါနံ သမတိက္ကမနုပါယော သီလသမာဓီဟိ အတိက္ကန္တာပိ ဘဝါ အနတိက္ကန္တာ ဧဝ၊ ကာရဏဿ အပဟီနတ္တာ။ ပညာယ ပနဿ သုပ္ပဟီနတ္တာ တေ သမတိက္ကန္တာ ဧဝ။

တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေနာတိ ဒီပါလောကေနေဝ တမဿ ပုညကိရိယဝတ္ထုဂတေန တေန တေန ကုသလင်္ဂေန တဿ တဿ အကုသလင်္ဂဿ ပဟာနဝသေန။ သမာဓိနာ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနဝသေနာတိ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိနိဝါရဏေန ဃဋပ္ပဟာရေနေဝ ဇလတလေ သေဝါလဿ တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ပဟာနဝသေန။ ပညာယာတိ အရိယမဂ္ဂပညာယ။ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေနာတိ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အတ္တနော သန္တာနေ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၇၇) ဝုတ္တဿ သမုဒယပက္ခိယဿ ကိလေသဂဏဿ အစ္စန္တံ အပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတသမုစ္ဆိန္ဒနပ္ပဟာနဝသေန။

ကိလေသာနံ ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခောတိ သံကိလေသဓမ္မာနံ၊ ကမ္မကိလေသာနံ ဝါ ယော ကာယဝစီဒွါရေသု ဝီတိက္ကမော အဇ္ဈာစာရော၊ တဿ ပဋိပက္ခော သီလေန ပကာသိတော ဟောတိ၊ အဝီတိက္ကမသဘာဝတ္တာ သီလဿ။ ဩကာသာဒါနဝသေန ကိလေသာနံ စိတ္တေ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ ပရိယာဒိယိတွာ ဥဋ္ဌာနံ ပရိယုဋ္ဌာနံ။ တံ သမာဓိ ဝိက္ခမ္ဘေတီတိ အာဟ ‘‘သမာဓိနာ ပရိယုဋ္ဌာနပဋိပက္ခော ပကာသိတော ဟောတီ’’တိ၊ သမာဓိဿ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာယကတ္တာ။ အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ အနု အနု သယနတော ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပတ္တိရဟာ အနုသယာ၊ တေ ပန အနုရူပံ ကာရဏံ လဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ ထာမဂတာ ကာမရာဂါဒယော သတ္တ ကိလေသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ အရိယမဂ္ဂပညာယ သဗ္ဗသော ပဟီယန္တီတိ အာဟ ‘‘ပညာယ အနုသယပဋိပက္ခော ပကာသိတော ဟောတီ’’တိ။

ကာယဒုစ္စရိတာဒိ ဒုဋ္ဌု စရိတံ၊ ကိလေသေဟိ ဝါ ဒူသိတံ စရိတန္တိ ဒုစ္စရိတံ၊ တမေဝ ယတ္ထ ဥပ္ပန္နံ၊ တံ သန္တာနံ သံကိလေသေတိ ဝိဗာဓတိ၊ ဥပတာပေတိ စာတိ သံကိလေသော၊ တဿ ဝိသောဓနံ သီလေန တဒင်္ဂဝသေန ပဟာနံ ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခတ္တာ သီလဿ။ တဏှာသံကိလေသဿ ဝိသောဓနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟာနံ ပရိယုဋ္ဌာနပဋိပက္ခတ္တာ သမာဓိဿ၊ တဏှာယ စဿ ဥဇုဝိပစ္စနိကဘာဝတော။ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဿ ဝိသောဓနံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနံ အနုသယပဋိပက္ခတ္တာ ပညာယ၊ ဒိဋ္ဌိဂတာနဉ္စ အယာထာဝဂါဟီနံ ယာထာဝဂါဟိနိယာ ပညာယ ဥဇုဝိပစ္စနိကဘာဝတော။

ကာရဏန္တိ ဥပနိဿယပစ္စယော။ သီလေသု ပရိပူရကာရီတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိဘူတတ္တာ အာဒိဗြဟ္မစရိယကာနံ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသသင်္ခါတာနံ မဟာသီလသိက္ခာပဒါနံ အဝီတိက္ကမနတော ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနံ အာပဇ္ဇနေ သဟသာဝ တေဟိ ဝုဋ္ဌာနေန သီလေသု ယံ ကတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရိပူရံ သမတ္ထံ ကရောတီတိ သီလေသု ပရိပူရကာရီ။ တထာ သကဒါဂါမီတိ ‘‘သီလေသု ပရိပူရကာရီ’’တိ ဧတံ ဥပသံဟရတိ တထာ-သဒ္ဒေန။ ဧတေ ဟိ ဒွေ အရိယာ သမာဓိပါရိပန္ထိကာနံ ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ ပညာပါရိပန္ထိကဿ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကမောဟဿ သဗ္ဗသော အသမူဟတတ္တာ သမာဓိံ၊ ပညဉ္စ ဘာဝေန္တာပိ သမာဓိပညာသု ယံ ကတ္တဗ္ဗံ၊ တံ မတ္တသော ပမာဏေန ပဒေသမတ္တမေဝ ကရောန္တီတိ သမာဓိသ္မိံ၊ ပညာယ စ မတ္တသော ကာရိနော ‘‘သီလေသု ပရိပူရကာရိနော’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စန္တိ။ အနာဂါမီ ပန ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရီ။ အရဟာ သဗ္ဗသော သမ္မောဟဿ သုသမူဟတတ္တာ ပညာယ ပရိပူရကာရီ။

ဝုတ္တံ ဟေတံ ဘဂဝတာ (အ။ နိ။ ၃။၈၇) –

‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သီလေသု ပရိပူရကာရီ ဟောတိ၊ သမာဓိသ္မိံ မတ္တသော ကာရီ၊ ပညာယ မတ္တသော ကာရီ။ သော ယာနိ တာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနိ၊ တာနိ အာပဇ္ဇတိပိ ဝုဋ္ဌာတိပိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? န ဟိ မေတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ ယာနိ စ ခေါ တာနိ သိက္ခာပဒါနိ အာဒိဗြဟ္မစရိယကာနိ ဗြဟ္မစရိယသာရုပ္ပာနိ၊ တတ္ထ ဓုဝသီလော စ ဟောတိ ဌိတသီလော စ၊ သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု။ သော တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတိ အဝိနိပါတဓမ္မော နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော။ ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သီလေသု…ပေ… သော တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ ရာဂဒေါသမောဟာနံ တနုတ္တာ သကဒါဂါမီ ဟောတိ။ သကိဒေဝ ဣမံ လောကံ အာဂန္တွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရောတိ။ ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သီလေသု ပရိပူရကာရီ ဟောတိ၊ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရီ၊ ပညာယ မတ္တသော ကာရီ။ သော ယာနိ တာနိ…ပေ… သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု။ သော ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ…ပေ… အနာဝတ္တိဓမ္မော တသ္မာ လောကာ။ ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သီလေသု ပရိပူရကာရီ ဟောတိ၊ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရီ၊ ပညာယ ပရိပူရကာရီ။ သော ယာနိ တာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ…ပေ… သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု။ သော အာသဝါနံ ခယာ…ပေ… ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ။

‘‘ကထ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ သိက္ခာဒိကေ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဂမေတုံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အညေ စာတိ တယော ဝိဝေကာ၊ တီဏိ ကုသလမူလာနိ၊ တီဏိ ဝိမောက္ခမုခါနိ၊ တီဏိ ဣန္ဒြိယာနီတိ ဧဝမာဒယော၊ သိက္ခတ္တိကာဒီဟိ အညေ စ ဂုဏတ္တိကာ။ ဧဝရူပါတိ ယာဒိသကာ သိက္ခတ္တိကာဒယော ဣဓ သီလာဒီဟိ ပကာသိတာ ဟောန္တိ၊ ဧဒိသာ။

ဧတ္ထ ဟိ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတဿ သီလဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ သီလေန ကာယဝိဝေကော ပကာသိတော ဟောတိ၊ သမာဓိနာ စိတ္တဝိဝေကော၊ ပညာယ ဥပဓိဝိဝေကော။ တထာ သီလေန အဒေါသော ကုသလမူလံ ပကာသိတံ ဟောတိ၊ တိတိက္ခပ္ပဓာနတာယ၊ အပရူပဃာတသဘာဝတာယ စ သီလဿ။ သမာဓိနာ အလောဘော ကုသလမူလံ၊ လောဘပဋိပက္ခတော၊ အလောဘပဓာနတာယ စ သမာဓိဿ။ ပညာယ ပန အမောဟောယေဝ။ သီလေန စ အနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခံ ပကာသိတံ ဟောတိ။ အဒေါသပ္ပဓာနံ ဟိ သီလသမ္ပဒံ နိဿာယ ဒေါသေ အာဒီနဝဒဿိနော အနိစ္စာနုပဿနာ သုခေနေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ အနိစ္စာနုပဿနာ စ အနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခံ။ သမာဓိနာ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခံ။ ပညာယ သုညတဝိမောက္ခမုခံ။ အလောဘပ္ပဓာနံ ဟိ ကာမနိဿရဏံ သမာဓိသမ္ပဒံ နိဿာယ ကာမေသု အာဒီနဝဒဿိနော ဒုက္ခာနုပဿနာ သုခေနေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ ဒုက္ခာနုပဿနာ စ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခံ။ ပညာသမ္ပဒံ နိဿာယ အနတ္တာနုပဿနာ သုခေနေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ အနတ္တာနုပဿနာ စ သုညတဝိမောက္ခမုခံ။ တထာ သီလေန အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ ပကာသိတံ ဟောတိ။ တံ ဟိ သီလေသု ပရိပူရကာရိနော အဋ္ဌမကဿ ဣန္ဒြိယံ။ သမာဓိနာ အညိန္ဒြိယံ။ တံ ဟိ ဥက္ကံသဂတံ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိနော အနာဂါမိနော၊ အဂ္ဂမဂ္ဂဋ္ဌဿ စ ဣန္ဒြိယံ။ ပညာယ အညာတာဝိန္ဒြိယံ ပကာသိတံ ဟောတိ။ တဒုပ္ပတ္တိယာ ဟိ အရဟာ ပညာယ ပရိပူရကာရီတိ။ ဣမိနာ နယေန အညေ စ ဧဝရူပါ ဂုဏတ္တိကာ သီလာဒီဟိ ပကာသေတဗ္ဗာ။

၁။ သီလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

သီလသရူပါဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၆။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ အနေကဂုဏသင်္ဂါဟကေနာတိ အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ၊ အညေသဉ္စ အနေကေသံ ဂုဏာနံ သင်္ဂါဟကေန။ သီလသမာဓိပညာမုခေနာတိ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၇၇၊ ထေရဂါ။ ၆၇၆၊ နေတ္တိ။ ၅) ဝိယ ဝိပဿနာမတ္တာဒိမုခေန သင်္ခေပတော အဒေသေတွာ သီလသမာဓိပညာမုခေန ဒေသိတောပိ၊ သတ္တတိံသာယပိ ဝါ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂန္တောဂဓတ္တာ တတ္ထ သီလသမာဓိပညာ မုခံ ပမုခံ ကတွာ ဒေသိတောပိ။ ဧတေန သီလသမာဓိပညာသု အဝသေသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ သဘာဝတော၊ ဥပကာရတော စ အန္တောဂဓဘာဝေါ ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတိသင်္ခေပဒေသိတောယေဝ ဟောတိ သဘာဝဝိဘာဂါဒိတော အဝိဘာဝိတတ္တာ။ နာလန္တိ န ပရိယတ္တံ န သမတ္ထံ။ သဗ္ဗေသန္တိ နာတိသင်္ခေပနာတိဝိတ္ထာရရုစီနမ္ပိ၊ ဝိပဉ္စိတညုနေယျာနမ္ပိ ဝါ။ သင်္ခေပဒေသနာ ဟိ သံခိတ္တရုစီနံ၊ ဥဂ္ဃဋိတညူနံယေဝ စ ဥပကာရာယ ဟောတိ၊ န ပနိတရေသံ။ အဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ။ ပုစ္ဆနဋ္ဌေန ပဉှာ၊ ကိရိယာ ကရဏံ ကမ္မံ၊ ပဉှာဝ ကမ္မံ ပဉှာကမ္မံ၊ ပုစ္ဆနပယောဂေါ။

ကိံ သီလန္တိ သရူပပုစ္ဆာ။ ကေနဋ္ဌေန သီလန္တိ ကေန အတ္ထေန သီလန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ‘‘သီလ’’န္တိ ပဒံ ကံ အဘိဓေယျံ နိဿာယ ပဝတ္တန္တိ အတ္ထော။ တယိဒံ သီလံ သဘာဝတော၊ ကိစ္စတော၊ ဥပဋ္ဌာနာကာရတော၊ အာသန္နကာရဏတော စ ကထံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ကာနဿ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနီ’’တိ။ ပဋိပတ္တိ နာမ ဒိဋ္ဌာနိသံသေ ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကိမာနိသံသ’’န္တိ။ ကတိဝိဓန္တိ ပဘေဒပုစ္ဆာ။ ဝိဘာဂဝန္တာနံ ဟိ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနမုခေနေဝ ဟောတီတိ။ ဝေါဒါနံ ဝိသုဒ္ဓိ။ သာ စ သံကိလေသမလဝိမုတ္တိ။ တံ ဣစ္ဆန္တေန ယသ္မာ ဥပါယကောသလ္လတ္ထိနာ အနုပါယကောသလ္လံ ဝိယ သံကိလေသော ဇာနိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ကော စဿ သံကိလေသော’’တိ။

တတြာတိ တသ္မိံ၊ တဿ ဝါ ပဉှာကမ္မဿ။ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ ဝိဝရဏံ။ ပုစ္ဆိတော ဟိ အတ္ထော အဝိဘာဝိတတ္တာ နိဂူဠှော မုဋ္ဌိယံ ကတော ဝိယ တိဋ္ဌတိ။ တဿ ဝိဝရဏံ ဝိဿဇ္ဇနံ ဝိဘူတဘာဝကာရဏတော။ ပါဏာတိပါတာဒီဟီတိ ဧတ္ထ ပါဏောတိ ဝေါဟာရတော သတ္တော၊ ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ တဿ သရသေနေဝ ပတနသဘာဝဿ အန္တရေ ဧဝ အတိဝ ပါတနံ အတိပါတော၊ သဏိကံ ပတိတုံ အဒတွာ သီဃံ ပါတနန္တိ အတ္ထော၊ အတိက္ကမ္မ ဝါ သတ္ထာဒီဟိ အဘိဘဝိတွာ ပါတနံ အတိပါတော၊ ပါဏဃာတော။ အာဒိသဒ္ဒေန အဒိန္နာဒါနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တေဟိ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဒုဿီလျကမ္မေဟိ။ ဝိရမန္တဿာတိ သမာဒါနဝိရတိဝသေန၊ သမ္ပတ္တဝိရတိဝသေန စ ဩရမန္တဿ။ ဝတ္တပဋိပတ္တိန္တိ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒိဝတ္တကရဏံ။ စေတနာဒယော ဓမ္မာတိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိဝသေန ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စေတယတီတိ စေတနာ၊ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံ အာရမ္မဏေ အဘိသန္ဒဟတီတိ အတ္ထော။ စေတနာယ အနုကူလဝသေနေဝ ဟိ တံသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တန္တိ။ စေတနာ ကာမံ ကုသလတ္တိကသာဓာရဏာ၊ ဣဓ ပန သီလစေတနာ အဓိပ္ပေတာတိ ကတွာ ‘‘ကုသလာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စေတသိ နိယုတ္တံ စေတသိကံ၊ စိတ္တသမ္ပယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ စေတနာယ သတိပိ စေတသိကတ္တေ ‘‘စေတနာ သီလ’’န္တိ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ တဒညမေဝ ဝိရတိအနဘိဇ္ဈာဒိကံ စေတသိကံ သီလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယေန။ သံဝရဏံ သံဝရော။ ယထာ အကုသလာ ဓမ္မာ စိတ္တေ န ဩတရန္တိ၊ တထာ ပိဒဟနံ။ အဝီတိက္ကမော ဝီတိက္ကမဿ ပဋိပက္ခဘူတာ အဝီတိက္ကမဝသေန ပဝတ္တစိတ္တစေတသိကာ။ တတ္ထ စေတနာ သီလံ နာမာတိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ သုတ္တပဒဿ ဝိဝရဏံ။ ဝိရမန္တဿ စေတနာတိ ဝိရတိသမ္ပယုတ္တံ ပဓာနဘူတံ စေတနမာဟ။ ပူရေန္တဿ စေတနာတိ ဝတ္တပဋိပတ္တိအာယူဟိနီ။ ဝိရမန္တဿ ဝိရတီတိ ဝိရတိယာ ပဓာနဘာဝံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။

ဧတ္ထ ဟိ ယဒါ ‘‘တိဝိဓာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာယသဉ္စေတနာ ကုသလံ ကာယကမ္မ’’န္တိအာဒိ (ကထာ။ ၅၃၉) ဝစနတော ပါဏာတိပါတာဒီနံ ပဋိပက္ခဘူတာ တဗ္ဗိရတိဝိသိဋ္ဌာ စေတနာ တထာပဝတ္တာ ပဓာနဘာဝေန ပါဏာတိပါတာဒိပဋိဝိရတိသာဓိကာ ဟောတိ၊ တဒါ တံသမ္ပယုတ္တာ ဝိရတိအနဘိဇ္ဈာဒယော စ စေတနာပက္ခိကာ ဝါ၊ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ စေတနာသီလံ ဝုတ္တံ။ ယဒါ ပန ပါဏာတိပါတာဒီဟိ သင်္ကောစံ အာပဇ္ဇန္တဿ တတော ဝိရမဏာကာရေန ပဝတ္တမာနာ စေတနာဝိသိဋ္ဌာ ဝိရတိ၊ အနဘိဇ္ဈာဒယော စ တတ္ထ တတ္ထ ပဓာနဘာဝေန ကိစ္စသာဓိကာ ဟောန္တိ၊ တဒါ တံသမ္ပယုတ္တာ စေတနာ ဝိရတိအာဒိပက္ခိကာ ဝါ ဟောတိ၊ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ စေတသိကသီလံ ဝုတ္တံ။

ဣဒါနိ သုတ္တေ အာဂတနယေန ကုသလကမ္မပထဝသေန စေတနာစေတသိကသီလာနိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဇဟန္တဿာတိ သမာဒါနဝသေန ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ န ကရိဿာမီ’’တိ သမ္ပတ္တဝတ္ထုကာနိပိ အနဇ္ဈာစရဏေန ပဇဟန္တဿ။ သတ္တ ကမ္မပထစေတနာတိ ပါဏာတိပါတာဒိပဟာနသာဓိကာ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ကုသလကမ္မပထစေတနာ။ အဘိဇ္ဈာဒိဝသေန ယံ ပရဒါရဂမနာဒိ ကရီယတိ၊ တဿ ပဟာယကာ အနဘိဇ္ဈာဒယော သီလန္တိ အာဟ ‘‘စေတသိကံ သီလံ နာမ အနဘိဇ္ဈာ…ပေ… သမ္မာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ’’တိ။ ယထာ ဟိ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒဝသေန မိစ္ဆာစာရပါဏာတိပါတာဒယော ကရီယန္တိ၊ ဧဝံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေနာပိ တေ ပုတ္တမုခဒဿနာဒိအတ္ထံ ကရီယန္တိ။ တေသဉ္စ ပဇဟနကာ အနဘိဇ္ဈာဒယောတိ။ ပါတိမောက္ခသံဝရော စာရိတ္တဝါရိတ္တဝိဘာဂံ ဝိနယပရိယာပန္နံ သိက္ခာပဒသီလံ။ သတိသံဝရော မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ အာရက္ခာ၊ သာ စ တထာပဝတ္တာ သတိယေဝ။ ဉာဏသံဝရော ပညာ။ ခန္တိသံဝရော အဓိဝါသနာ၊ သာ စ တထာပဝတ္တာ အဒေါသပဓာနာ ခန္ဓာ၊ အဒေါသော ဧဝ ဝါ။ ဝီရိယသံဝရော ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ဝိနောဒနဝသေန ပဝတ္တံ ဝီရိယံ။ ပါတိမောက္ခသံဝရသတိသံဝရာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။

သောတာနီတိ တဏှာဒိဋ္ဌိအဝိဇ္ဇာဒုစ္စရိတအဝသိဋ္ဌကိလေသသောတာနိ။ ‘‘သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပညာယေတေ ပိဓိယျရေ’’တိ ဝစနေန သောတာနံ သံဝရော ပိဒဟနံ သမုစ္ဆေဒနံ ဉာဏန္တိ ဝိညာယတိ။

ဣဒမတ္ထိကတံ မနသိ ကတွာ ယေန ဉာဏေန ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပစ္စယာ ပဋိသေဝီယန္တိ။ တံ ပစ္စယပဋိသေဝနမ္ပိ ဉာဏသဘာဝတ္တာ ဧတ္ထေဝ ဉာဏသံဝရေ ဧဝ သမောဓာနံ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ခမတိ အဓိဝါသေတီတိ ခမော။ ဥပ္ပန္နန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဇာတံ နိဗ္ဗတ္တံ။ ကာမဝိတက္ကန္တိ ကာမူပသံဟိတံ ဝိတက္ကံ။ နာဓိဝါသေတီတိ စိတ္တံ အာရောပေတွာ အဗ္ဘန္တရေ န ဝါသေတိ။ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိပီတိ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌံ မိစ္ဆာဇီဝံ ပဟာယ အနဝဇ္ဇေန ပစ္စယပရိယေသနေန သိဇ္ဈနကံ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလမ္ပိ ဧတ္ထေဝ ဝီရိယသံဝရေ ဧဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ ဝီရိယသာဓနတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ဉာဏံ တဏှာဒိသောတာနံ ပဝတ္တိနိဝါရဏတော ပိဒဟနဋ္ဌေန သံဝရဏတော သံဝရော စ၊ ပရတော ပဝတ္တနကဂုဏာနံ အာဓာရာဒိဘာဝတော သီလနဋ္ဌေန သီလံ၊ ဧဝံ ခန္တိ အနဓိဝါသနေန ဥပ္ပဇ္ဇနကကိလေသာနံ အဓိဝါသနေန သံဝရဏတော သံဝရော စ၊ ခမနဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇနကဂုဏာနံ အာဓာရာဒိဘာဝတော သီလနဋ္ဌေန သီလံ၊ ဝီရိယံ ဝိနောဒေတဗ္ဗာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဝိနောဒနေန သံဝရဏတော သံဝရော စ၊ ဝိနောဒနဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇနကဂုဏာနံ အာဓာရာဒိဘာဝတော သီလနဋ္ဌေန သီလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန ပါတိမောက္ခသီလာဒိ တဿ တဿ ပါပဓမ္မဿ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန သံဝရဏံ ပိဒဟနံ၊ တံ ဥပါဒါယ သံဝရော၊ ဧဝံ အသမာဒိန္နသီလဿ အာဂတဝတ္ထုတော ဝိရမဏမ္ပီတိ အာဟ ‘‘ယာ စ ပါပဘီရုကာနံ…ပေ… သံဝရသီလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ န ဝီတိက္ကမတိ ဧတေနာတိ အဝီတိက္ကမော။ တထာပဝတ္တော ကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ။

၇။ အဝသေသေသု ပန ပဉှေသု။ သမာဓာနံ သဏ္ဌပနံ။ ဒုဿီလျဝသေန ဟိ ပဝတ္တာ ကာယကမ္မာဒယော သမ္ပတိ၊ အာယတိဉ္စ အဟိတဒုက္ခာဝဟာ၊ န သမ္မာ ဌပိတာတိ အသဏ္ဌပိတာ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာ ဝိသဋာ စ နာမ ဟောန္တိ၊ သုသီလျဝသေန ပန ပဝတ္တာ တဗ္ဗိပရိယာယတော သဏ္ဌပိတာ အဝိပ္ပကိဏ္ဏာ အဝိသဋာ စ နာမ ဟောန္တိ ယထာ တံ ဩက္ခိတ္တစက္ခုတာ အဗာဟုပ္ပစာလနာဒိ။ တေနာဟ ‘‘ကာယကမ္မာဒီနံ သုသီလျဝသေန အဝိပ္ပကိဏ္ဏတာတိ အတ္ထော’’တိ။ ဧတေန သမာဓိကိစ္စတော သီလနံ ဝိသေသေတိ။ တဿ ဟိ သမာဓာနံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဝိက္ခေပဟေတုတာ။ ဣဒံ ကာယကမ္မာဒီနံ သဏ္ဌပနံ သံယမနံ။ ဥပဓာရဏံ အဓိဋ္ဌာနံ မူလဘာဝေါ။ တထာ ဟိဿ အာဒိစရဏာဒိဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တေန ပထဝီဓာတုကိစ္စတော သီလနံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ။ သာ ဟိ သဟဇာတရူပဓမ္မာနံ သန္ဓာရဏဝသေန ပဝတ္တတိ။ ဣဒံ ပန အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ မူလာဓိဋ္ဌာနဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘ကုသလာနံ ဓမ္မာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ကုသလဓမ္မာ နာမ သပုဗ္ဗဘာဂါ မဟဂ္ဂတာနုတ္တရာ ဓမ္မာ။ အညေ ပန အာစရိယာ။ သိရဋ္ဌောတိ ယထာ သိရသိ ဆိန္နေ သဗ္ဗော အတ္တဘာဝေါ ဝိနဿတိ၊ ဧဝံ သီလေ ဘိန္နေ သဗ္ဗံ ဂုဏသရီရံ ဝိနဿတိ။ တသ္မာ တဿ ဥတ္တမင်္ဂဋ္ဌော သီလဋ္ဌော။ ‘‘သိရော သီသ’’န္တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ နိရုတ္တိနယေန ‘‘သီလ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သီတလဋ္ဌော ပရိဠာဟဝူပသမနဋ္ဌော။ တေန တ-ကာရဿ လောပံ ကတွာ နိရုတ္တိနယေနေဝ ‘‘သီလ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိဒံ ပယောဂသမ္ပာဒိတံ သဗ္ဗကိလေသပရိဠာဟဝူပသမကရံ ဟောတိ။ ဧဝမာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သယန္တိ အကုသလာ ဧတသ္မိံ သတိ အပဝိဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ သီလံ၊ သုပန္တိ ဝါ တေန ဝိဟတုဿာဟာနိ သဗ္ဗဒုစ္စရိတာနီတိ သီလံ၊ သဗ္ဗေသံ ဝါ ကုသလဓမ္မာနံ ပဝေသာရဟသာလာတိ သီလန္တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၈။ ‘‘သီလနဋ္ဌေန သီလ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ သဒ္ဒတ္ထုဒ္ဓါရေန ပကာသိတောပိ ဘာဝတ္ထော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘သီလနံ လက္ခဏံ တဿာ’’တိ။ န ဟိ တဿ စေတနာဒိဘေဒဘိန္နဿ အနဝသေသတော သင်္ဂါဟကော တတော အညော အတ္ထော အတ္ထိ၊ ယော လက္ခဏဘာဝေန ဝုစ္စေယျ။ နနု စ အနေကဘေဒသင်္ဂါဟကံ သာမညလက္ခဏံ နာမ သိယာ၊ န ဝိသေသလက္ခဏန္တိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘သနိဒဿနတ္တံ ရူပဿ၊ ယထာ ဘိန္နဿနေကဓာ’’တိ။

ယထာ ဟိ နီလာဒိဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နဿာပိ ရူပါယတနဿ သနိဒဿနတ္တံ ဝိသေသလက္ခဏံ တဒညဓမ္မာသာဓာရဏတော။ န အနိစ္စတာဒိ ဝိယ၊ ရုပ္ပနံ ဝိယ ဝါ သာမညလက္ခဏံ၊ ဧဝမိဓာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိံ ပနေတံ သနိဒဿနတ္တံ နာမ? ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ စက္ခုဝိညာဏဿ ဂေါစရဘာဝေါ။ တဿ ပန ရူပါယတနတော အနညတ္တေပိ အညေဟိ ဓမ္မေဟိ ရူပါယတနံ ဝိသေသေတုံ အညံ ဝိယ ကတွာ သဟ နိဒဿနေန သနိဒဿနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မသဘာဝသာမညေန ဟိ ဧကီဘူတေသု ဓမ္မေသု ယော နာနတ္တကရော သဘာဝေါ၊ သော အညံ ဝိယ ကတွာ ဥပစရိတုံ ယုတ္တော။ ဧဝံ ဟိ အတ္ထဝိသေသာဝဗောဓော ဟောတီတိ။ အထ ဝါ ‘‘သဟ နိဒဿနေနာ’’တိ ဧတ္ထ တဗ္ဘာဝတ္ထော သဟ-သဒ္ဒေါ ယထာ နန္ဒိရာဂသဟဂတာတိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၄၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀)။

ဒုဿီလျဝိဒ္ဓံသနရသန္တိ ကာယိကအသံဝရာဒိဘေဒဿ ဒုဿီလျဿ ဝိဓမနကိစ္စံ။ အနဝဇ္ဇရသန္တိ အဂါရယှသမ္ပတ္တိကံ အဂရဟိတဗ္ဗဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇနကံ၊ အဝဇ္ဇပဋိပက္ခဘာဝေန ဝါ သမ္ပဇ္ဇနကံ။ လက္ခဏာဒီသူတိ လက္ခဏရသာဒီသု ဝုစ္စမာနေသု ကိစ္စမေဝ၊ သမ္ပတ္တိ ဝါ ရသောတိ ဝုစ္စတိ၊ န ရသာယတနရသာဒီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန ‘‘ကိစ္စမေဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ တဿ ဣတရရသတော ဗလဝဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ၊ ကိစ္စမေဝ၊ သမ္ပတ္တိ ဧဝ ဝါ ရသောတိ ဣမဿ အတ္ထဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

သောစေယျပစ္စုပဋ္ဌာနန္တိ ကာယာဒီဟိ သုစိဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌာတိ။ ဂဟဏဘာဝန္တိ ဂဟေတဗ္ဗဘာဝံ။ တေန ဥပဋ္ဌာနာကာရဋ္ဌေန ပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ၊ ဖလဋ္ဌေန ပန အဝိပ္ပဋိသာရပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ သမာဓိပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဝါ။ သီလံ ဟိ သမ္ပတိယေဝ အဝိပ္ပဋိသာရံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတိ၊ ပရမ္ပရာယ သမာဓိံ။ ဣမဿ ပန အာနိသံသဖလဿ အာနိသံသကထာယံ ဝက္ခမာနတ္တာ ဣဓ အဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ဖလဿ အနိစ္ဆိတတ္တာ ဣဓ အဂ္ဂဟဏန္တိ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တံ ဖလဿ အနေကဝိဓတ္တာ၊ လောကိယာဒိသီလဿာပိ ဝိဘဇိယမာနတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘နိဿိတာနိဿိတဝသေနာ’’တိအာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၀)။ ယထာ ပထဝီဓာတုယာ ကမ္မာဒိ ဒူရကာရဏံ၊ သေသဘူတတ္တယံ အာသန္နကာရဏံ၊ ယထာ စ ဝတ္ထဿ တန္တဝါယတုရိဝေမသလာကာဒိ ဒူရကာရဏံ၊ တန္တဝေါ အာသန္နကာရဏံ၊ ဧဝံ သီလဿ သဒ္ဓမ္မဿဝနာဒိ ဒူရကာရဏံ၊ ဟိရိဩတ္တပ္ပမဿ အာသန္နကာရဏန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဟိရောတ္တပ္ပဉ္စ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဟိရောတ္တပ္ပေ ဟီတိအာဒိ တဿ အာသန္နကာရဏဘာဝသာဓနံ။ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သမာဒါနဝသေန၊ တိဋ္ဌတိ အဝီတိက္ကမဝသေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သီလာနိသံသကထာဝဏ္ဏနာ

၉။ အဝိပ္ပဋိသာရာဒီတိ ဧတ္ထ ဝိပ္ပဋိသာရပဋိပက္ခော ကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ အဝိပ္ပဋိသာရော။ သော ပန ဝိသေသတော ‘‘လာဘာ ဝတ မေ၊ သုလဒ္ဓံ ဝတ မေ၊ ယဿ မေ သုပရိသုဒ္ဓံ သီလ’’န္တိ အတ္တနော သီလဿ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပဝတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါမောဇ္ဇဘောဂသမ္ပတ္တိကိတ္တိသဒ္ဒါဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနီတိ အဝိပ္ပဋိသာရပ္ပယောဇနာနိ။ ကုသလာနီတိ အနဝဇ္ဇာနိ။ အဝိပ္ပဋိသာရာနိသံသာနီတိ အဝိပ္ပဋိသာရုဒ္ဒယာနိ။ ဧတေန အဝိပ္ပဋိသာရော နာမ သီလဿ ဥဒ္ဒယမတ္တံ၊ သံဝဍ္ဎိတဿ ရုက္ခဿ ဆာယာပုပ္ဖသဒိသံ။ အညော ဧဝ ပနာနေန နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗော သမာဓိအာဒိဂုဏောတိ ဒဿေတိ။

သီလဝတော သီလသမ္ပဒါယာတိ ပရိသုဒ္ဓံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ သီလဿ သမ္ပာဒနေန သီလဝတော၊ တာယ ဧဝ သီလသမ္ပဒါယ။ အပ္ပမာဒါဓိကရဏန္တိ အပ္ပမာဒကာရဏာ။ ဘောဂက္ခန္ဓန္တိ ဘောဂရာသိံ။ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီတိ ‘‘ဣတိပိ သီလဝါ၊ ဣတိပိ ကလျာဏဓမ္မော’’တိ သုန္ဒရော ထုတိဃောသော ဥဋ္ဌဟတိ၊ လောကံ ပတ္ထရတိ။ ဝိသာရဒေါတိ အတ္တနိ ကိဉ္စိ ဂရဟိတဗ္ဗံ ဥပဝဒိတဗ္ဗံ အပဿန္တော ဝိဂတသာရဇ္ဇော နိဗ္ဘယော။ အမင်္ကုဘူတောတိ အဝိလက္ခော။ အသမ္မူဠှောတိ ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၈) ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝတော၊ ကုသလကမ္မာဒီနံယေဝ စ တဒါ ဥပဋ္ဌာနတော အမူဠှော ပသန္နမာနသော ဧဝ ကာလံကရောတိ။ ကာယဿ ဘေဒါတိ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂါ၊ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒါ။ ပရံ မရဏာတိ စုတိတော ဥဒ္ဓံ။ သုဂတိန္တိ သုန္ဒရံ ဂတိံ။ တေန မနုဿဂတိပိ သင်္ဂယှတိ။ သဂ္ဂန္တိ ဒေဝဂတိံ။ သာ ဟိ ရူပါဒီဟိ ဝိသယေဟိ သုဋ္ဌု အဂ္ဂေါတိ သဂ္ဂေါ၊ လောကိယတိ ဧတ္ထ ဥဠာရံ ပုညဖလန္တိ လောကောတိ စ ဝုစ္စတိ။

အာကင်္ခေယျ စေတိ ယဒိ ဣစ္ဆေယျ။ ပိယော စ အဿန္တိ ပိယာယိတဗ္ဗော ပိယစက္ခူဟိ ပဿိတဗ္ဗော ပေမနိယော ဘဝေယျန္တိ အတ္ထော။ မနာပေါတိ သဗြဟ္မစာရီနံ မနဝဍ္ဎနကော၊ တေသံ ဝါ မနေန ပတ္တဗ္ဗော၊ မေတ္တစိတ္တေန ဖရိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂရူတိ ဂရုဋ္ဌာနိယော ပါသာဏဆတ္တသဒိသော။ ဘာဝနီယောတိ ‘‘အဒ္ဓါ အယမာယသ္မာ ဇာနံ ဇာနာတိ၊ ပဿံ ပဿတီ’’တိ သမ္ဘာဝနီယော။ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေသု ဧဝ ပရိပူရကာရီ အဿ၊ အနူနကာရီ ပရိပူရဏာကာရေန သမန္နာဂတော ဘဝေယျ။ ‘‘အာဒိနာ နယေနာ’’တိ ဧတေန ‘‘အဇ္ဈတ္တံ စေတောသမထမနုယုတ္တော အနိရာကတဇ္ဈာနော ဝိပဿနာယ သမန္နာဂတော ဗြူဟေတာ သုညာဂါရာန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၅) ဧဝမာဒိကေ သီလထောမနသုတ္တာဂတေ သတ္တရသ သီလာနိသံသေ သင်္ဂဏှာတိ။

ဣဒါနိ န ကေဝလမိမေ ဧဝ အဝိပ္ပဋိသာရာဒယော၊ အထ ခေါ အညေပိ ဗဟူ သီလာနိသံသာ ဝိဇ္ဇန္တီတိ တေ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ သာသနေတိ ဣမသ္မိံ သကလလောကိယလောကုတ္တရဂုဏာဝဟေ သတ္ထုသာသနေ။ အာစာရကုလပုတ္တာနံ ယံ သီလံ ဝိနာ ပတိဋ္ဌာ အဝဋ္ဌာနံ နတ္ထိ၊ တဿ ဧဝံ မဟာနုဘာဝဿ သီလဿ အာနိသံသာနံ ပရိစ္ဆေဒံ ပရိမာဏံ ကော ဝဒေ ကော ဝတ္တုံ သက္ကုဏေယျာတိ အတ္ထော။ ဧတေန သဗ္ဗေသံယေဝ လောကိယလောကုတ္တရာနံ ဂုဏာနံ သီလမေဝ မူလဘူတန္တိ ဒဿေတွာ တတော ပရမ္ပိ မလဝိသောဓနေန၊ ပရိဠာဟဝူပသမနေန၊ သုစိဂန္ဓဝါယနေန၊ သဂ္ဂနိဗ္ဗာနာဓိဂမူပါယဘာဝေန၊ သောဘာလင်္ကာရသာဓနတာယ ဘယဝိဓမနေန၊ ကိတ္တိပါမောဇ္ဇဇနေန စ သီလသဒိသံ အညံ သတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဟံ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဂင်္ဂါ’’တိအာဒိကာ ဂါထာ အဘာသိ။

တတ္ထ သရဘူတိ ဧကာ နဒီ၊ ‘‘ယံ လောကေ သရဘူ’’တိ ဝဒန္တိ။ နိန္နဂါ ဝါစိရဝတီတိ ‘‘အစိရဝတီ’’တိ ဧဝံနာမိကာ နဒီ၊ ဝါတိ သဗ္ဗတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော။ တေန အဝုတ္တာ ဂေါဓာဝရီစန္ဒဘာဂါဒိကာ သင်္ဂဏှာတိ။ ပါဏနဋ္ဌေန ပါဏီနံ သတ္တာနံ ယံ မလံ သီလဇလံ ဝိသောဓယတိ၊ တံ မလံ ဝိသောဓေတုံ န သက္ကုဏန္တိ ဂင်္ဂါဒယော နဒိယောတိ ပဌမဂါထာယ န-ကာရံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဟာရာတိ မုတ္တာဟာရာ။ မဏယောတိ ဝေဠုရိယာဒိမဏယော။ အရိယန္တိ ဝိသုဒ္ဓံ။ သီလသမုဋ္ဌာနော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ ဂန္ဓော မနောဟရဘာဝတော၊ ဒိသာသု အဘိဗျာပနတော စ ‘‘သီလဂန္ဓော’’တိ ဝုတ္တော။ သော ဟိ ပဋိဝါတေပိ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သတဉ္စ ဂန္ဓော ပဋိဝါတမေတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၅၄၊ အ။ နိ။ ၃။၈၀၊ မိ။ ပ။ ၅။၄။၁)။ ဒေါသာနံ ဗလံ နာမ ဝတ္ထုဇ္ဈာစာရော၊ တံ တေသံ ကာတုံ အဒေန္တံ သီလံ ဒေါသာနံ ဗလံ ဃာတေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သီလပ္ပဘေဒကထာဝဏ္ဏနာ

၁၀။ ‘‘ကတိဝိဓ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိဓ-သဒ္ဒေါ ကောဋ္ဌာသပရိယာယော ‘‘ဧကဝိဓေန ရူပသင်္ဂဟော’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ ပကာရတ္ထော ဝါ၊ ကတိပ္ပကာရံ ကိတ္တကာ သီလဿ ပကာရဘေဒါတိ အတ္ထော။ သီလနလက္ခဏေနာတိ သီလနသင်္ခါတေန သဘာဝေန။

စရန္တိ တေန သီလေသု ပရိပူရကာရိတံ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ စရိတ္တံ၊ စရိတ္တမေဝ စာရိတ္တံ။ ဝါရိတတော တေန အတ္တာနံ တာယန္တိ ရက္ခန္တီတိ ဝါရိတ္တံ။ အဓိကော သမာစာရော အဘိသမာစာရော၊ တတ္ထ နိယုတ္တံ၊ သော ဝါ ပယောဇနံ ဧတဿာတိ အာဘိသမာစာရိကံ။ အာဒိ ဗြဟ္မစရိယဿာတိ အာဒိဗြဟ္မစရိယံ၊ တဒေဝ အာဒိဗြဟ္မစရိယကံ။ ဝိရမတိ ဧတာယ၊ သယံ ဝါ ဝိရမတိ၊ ဝိရမဏံ ဝါ ဝိရတိ၊ န ဝိရတီတိ အဝိရတိ။ နိဿယတီတိ နိဿိတံ၊ န နိဿိတန္တိ အနိဿိတံ။ ပရိယန္တော ဧတဿ အတ္ထီတိ ပရိယန္တံ၊ ကာလေန ပရိယန္တံ ကာလပရိယန္တံ၊ ယထာပရိစ္ဆိန္နော ဝါ ကာလော ပရိယန္တော ဧတဿာတိ ကာလပရိယန္တံ။ ယာဝ ပါဏနံ ဇီဝနံ ကောဋိ ဧတဿာတိ အာပါဏကောဋိကံ။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ လောကေ နိယုတ္တံ၊ တတ္ထ ဝါ ဝိဒိတန္တိ လောကိယံ။ လောကံ ဥတ္တရတီတိ လောကုတ္တရံ။

ပစ္စယတော၊ ဖလတော စ မဇ္ဈိမပဏီတေဟိ နိဟီနံ၊ တေသံ ဝါ ဂုဏေဟိ ပရိဟီနန္တိ ဟီနံ။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဓာနဘာဝံ နီတန္တိ ပဏီတံ။ ဥဘိန္နမေဝ ဝေမဇ္ဈေ ဘဝံ မဇ္ဈိမံ။ အတ္တာဓိပတိတော အာဂတံ အတ္တာဓိပတေယျံ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ တဏှာယ၊ ဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ပရာမဋ္ဌံ ပဓံသိတန္တိ ပရာမဋ္ဌံ။ တပ္ပဋိက္ခေပတော အပရာမဋ္ဌံ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလေသံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓံ။ သိက္ခာသု ဇာတံ၊ သေက္ခဿ ဣဒန္တိ ဝါ သေက္ခံ။ ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခာကိစ္စတာယ အသေက္ခဓမ္မပရိယာပန္နံ အသေက္ခံ။ တဒုဘယပဋိက္ခေပေန နေဝသေက္ခနာသေက္ခံ။ ဟာနံ ဘဇတိ၊ ဟာနဘာဂေါ ဝါ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဟာနဘာဂိယံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပ္ပပရိမာဏတ္တာ ပရိယန္တဝန္တံ၊ ပါရိသုဒ္ဓိဝန္တဉ္စ သီလံ ပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ အနပ္ပပရိမာဏတ္တာ အပရိယန္တံ၊ ပါရိသုဒ္ဓိဝန္တဉ္စ သီလံ အပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏံ၊ ပါရိသုဒ္ဓိဝန္တဉ္စ သီလံ ပရိပုဏ္ဏပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။

၁၁။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘သီလနဋ္ဌေန သီလ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၇) ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေန နယေန။ ဣဒံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ပညတ္တသိက္ခာပဒပူရဏန္တိ ဣဒံ အာဘိသမာစာရိကံ ကတ္တဗ္ဗံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဧဝံ ပညတ္တဿ သိက္ခာပဒသီလဿ ပူရဏံ။ သိက္ခာပဒသီလံ ဟိ ပူရေန္တော သိက္ခာပဒမ္ပိ ပူရေတိ ပါလေတိ နာမ။ သိက္ခာ ဧဝ ဝါ သိက္ခိတဗ္ဗတော၊ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတော စ သိက္ခာပဒံ။ တဿ ပူရဏန္တိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ ပဋိက္ခိတ္တဿ အကရဏန္တိ ဣဒံ ဒုစ္စရိတံ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တဿ အကရဏံ ဝိရမဏံ။ စရန္တိ တသ္မိန္တိ တသ္မိံ သီလေ တံသမင်္ဂိနော စရန္တီတိ သီလဿ အဓိကရဏတံ ဝိဘာဝေန္တော တေသံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘သီလေသု ပရိပူရကာရိတာယ ပဝတ္တန္တီ’’တိ။ ဝါရိတန္တိ ဣဒံ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ ပဋိက္ခိတ္တံ အကပ္ပိယံ။ တာယန္တီတိ အကရဏေနေဝ တာယန္တိ။ တေနာတိ ဝါရိတ္တသီလမာဟ။ ဝါရေတိ ဝါ သတ္ထာ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါတိ ဝါရိတံ၊ သိက္ခာပဒံ။ တံ အဝိကောပေန္တော တာယန္တိ တေနာတိ ဝါရိတ္တံ။ သဒ္ဓါဝီရိယသာဓနန္တိ သဒ္ဓါယ၊ ဥဋ္ဌာနဝီရိယေန စ သာဓေတဗ္ဗံ။ န ဟိ အသဒ္ဓါ၊ ကုသီတော စ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ပရိပူရေတိ၊ သဒ္ဓါ ဧဝ သတ္ထာရာ ပဋိက္ခိတ္တေ အဏုမတ္တေပိ ဝဇ္ဇေ ဘယဒဿာဝီ သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူတိ အာဟ ‘‘သဒ္ဓါသာဓနံ ဝါရိတ္တ’’န္တိ။

အဓိသီလသိက္ခာပရိယာပန္နတ္တာ အဘိဝိသိဋ္ဌော သမာစာရောတိ အဘိသမာစာရောတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမသမာစာရော’’တိ။ အဘိသမာစာရောဝ အာဘိသမာစာရိကံ၊ ယထာ ဝေနယိကောတိ (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈) အဓိပ္ပာယော။ အဘိသမာစာရော ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသတော မဂ္ဂသီလံ၊ ဖလသီလဉ္စ၊ တံ အာရဗ္ဘ ဥဒ္ဒိဿ တဒတ္ထံ တပ္ပယောဇနံ ပညတ္တံ အာဘိသမာစာရိကံ။ သုပရိသုဒ္ဓါနိ တီဏိ ကာယကမ္မာနိ၊ စတ္တာရိ ဝစီကမ္မာနိ၊ သုပရိသုဒ္ဓါ အာဇီဝေါတိ ဣဒံ အာဇီဝဋ္ဌမကံ။ တတ္ထ ကာမံ အာဇီဝဟေတုကတော သတ္တဝိဓဒုစ္စရိတတော ဝိရတိ သမ္မာအာဇီဝေါတိ သောပိ သတ္တဝိဓော ဟောတိ၊ သမ္မာဇီဝတာသာမညေန ပန တံ ဧကံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ တိဝိဓကုဟနဝတ္ထုသန္နိဿယတော မိစ္ဆာဇီဝတော ဝိရတိံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝုတ္တော ‘‘အာဇီဝေါ သုပရိသုဒ္ဓါ’’တိ။ သေဋ္ဌစရိယဘာဝတော မဂ္ဂေါ ဧဝ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ၊ တဿ။ အာဒိဘာဝဘူတန္တိ အာဒိမှိ ဘာဝေတဗ္ဗတံ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗတံ ဘူတံ ပတ္တံ အာဒိဘာဝဘူတံ။ ကိဉ္စာပိ ဒေသနာနုက္ကမေန သမ္မာဒိဋ္ဌိ အာဒိ၊ ပဋိပတ္တိက္ကမေန ပန အာဇီဝဋ္ဌမကသီလံ အာဒီတိ။ တဿ သမ္ပတ္တိယာတိ အာဘိသမာစာရိကဿ သမ္ပဇ္ဇနေန ပရိပူရဏေန အာဒိဗြဟ္မစရိယကံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ယော ဟိ လဟုကာနိပိ အပ္ပသာဝဇ္ဇာနိ ပရိဝဇ္ဇေတိ၊ သော ဂရုကာနိ မဟာသာဝဇ္ဇာနိ ဗဟွာဒီနဝါနိ ပရိဝဇ္ဇေဿတီတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ။ သုတ္တံ ပန ဧတမတ္ထံ ဗျတိရေကဝသေန ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ ဓမ္မန္တိ သီလံ။ တံ ဟိ ဥပရိဂုဏဝိသေသာနံ ဓာရဏဋ္ဌေန ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ။

ဝိရတိသီလဿ ဣတရသီလေန သတိပိ သမ္ပယောဂါဒိကေ အသမ္မိဿကတာဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝေရမဏိမတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

‘‘နိဿိတာနိဿိတဝသေနာ’’တိ ဧတ္ထ လဗ္ဘမာနနိဿယံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘နိဿယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဏှာစရိတေန နိဿယိတဗ္ဗတော တဏှာဝ တဏှာနိဿယော။ တထာ ဒိဋ္ဌိနိဿယော။ ဒိဋ္ဌိစရိတော ဟိ အသတိပိ ဒိဋ္ဌိယာ တဏှာဝိရဟေ ဒိဋ္ဌိနိဿိတောဝ ပဝတ္တတိ။ ဒေဝေါတိ စတုမဟာရာဇသက္ကသုယာမာဒိပါကဋဒေဝမာဟ။ ဒေဝညတရောတိ အပါကဋံ။ တဏှံ ဧဝ နိဿိတန္တိ တဏှာနိဿိတံ။ တဏှာယ နိဿိတန္တိ စ ကေစိ ဝဒန္တိ။ တေသံ ‘‘ဒွေ နိဿယာ’’တိအာဒိနာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ သုဒ္ဓိဒိဋ္ဌိယာတိ ‘‘ဣတိ သံသာရသုဒ္ဓိ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဒိဋ္ဌိယာ၊ လောကုတ္တရံ သီလန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တဿေဝါတိ လောကုတ္တရဿေဝ သမ္ဘာရဘူတံ ကာရဏဘူတံ၊ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယန္တိ အတ္ထော။

ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာတိ ‘‘ဣမဉ္စ ရတ္တိံ၊ ဣမဉ္စ ဒိဝ’’န္တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၈။၄၁) ဝိယ ကာလဝသေန ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ။ ကာလပရိစ္ဆေဒံ အကတွာ သမာဒိန္နမ္ပိ အန္တရာဝိစ္ဆိန္နံ သမ္ပတ္တဝိရတိဝသေန ယာဝဇီဝံ ပဝတ္တိတမ္ပိ အာပါဏကောဋိကံ န ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယာဝဇီဝံ သမာဒိယိတွာ တထေဝ ပဝတ္တိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

လာဘယသဉာတိအင်္ဂဇီဝိတဝသေနာတိ လာဘယသာနံ အနုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပာဒနဝသေန၊ ဥပ္ပန္နာနံ ရက္ခဏဝသေန စေဝ ဝဍ္ဎနဝသေန စ ဉာတိအင်္ဂဇီဝိတာနံ အဝိနာသနဝသေန။ ကိံ သော ဝီတိက္ကမိဿတီတိ ယော ဝီတိက္ကမာယ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပာဒေတိ၊ သော ကာယဝါစာဟိ ဝီတိက္ကမိဿတီတိ ကိံ ဣဒံ၊ နတ္ထေတန္တိ အတ္ထော။ ပဋိက္ခေပေ ဟိ အယံ ကိံ-သဒ္ဒေါ။

အာရမ္မဏဘာဝေန ဝဏော ဝိယ အာသဝေ ကာမာသဝါဒိကေ ပဂ္ဃရတီတိ သမ္ပယောဂဘာဝါဘာဝေပိ သဟာသဝေဟီတိ သာသဝံ။ တေဘူမကဓမ္မဇာတန္တိ သီလံ တပ္ပရိယာပန္နန္တိ အာဟ ‘‘သာသဝံ သီလံ လောကိယ’’န္တိ။ ဘဝဝိသေသာ သမ္ပတ္တိဘဝါ။ ဝိနယောတိ ဝိနယပရိယတ္တိ၊ တတ္ထ ဝါ အာဂတသိက္ခာပဒါနိ။ ပါမောဇ္ဇံ တရုဏပီတိ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ သပစ္စယနာမရူပဒဿနံ၊ တဒဓိဋ္ဌာနာ ဝါ တရုဏဝိပဿနာ။ နိဗ္ဗိဒါတိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏံ။ တေန ဗလဝဝိပဿနမာဟ။ ဝိရာဂေါ မဂ္ဂေါ။ ဝိမုတ္တိ အရဟတ္တဖလံ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ ကထာတိ ဝိနယကထာ။ မန္တနာတိ ဝိနယဝိစာရဏာ။ ဥပနိသာတိ ယထာဝုတ္တကာရဏပရမ္ပရာသင်္ခါတော ဥပနိဿယော။ လောကုတ္တရံ မဂ္ဂဖလစိတ္တသမ္ပယုတ္တံ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလံ။ တတ္ထ မဂ္ဂသီလံ ဘဝနိဿရဏာဝဟံ ဟောတိ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ စ ဘူမိ၊ ဖလသီလံ ပန ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏဿေဝ ဘူမိ။

၁၂။ ဟီနာဓိမုတ္တိဝသေန ဆန္ဒာဒီနမ္ပိ ဟီနတာ။ ပဏီတာဓိမုတ္တိဝသေန ပဏီတတာ။ တဒုဘယဝေမဇ္ဈတာဝသေန မဇ္ဈိမတာ။ ယထေဝ ဟိ ကမ္မံ အာယူဟနဝသေန ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဆန္ဒာဒယောပိ ပဝတ္တိအာကာရဝသေန။ သော စ နေသံ ပဝတ္တိအာကာရော အဓိမုတ္တိဘေဒေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသကာမတာယာတိ ကိတ္တိသိလောကာဘိရတိယာ၊ ပရိဝါရိစ္ဆာယ ဝါ။ ‘‘ကထံ နာမ မာဒိသော ဤဒိသံ ကရေယျာ’’တိ ပါပဇိဂုစ္ဆာယ အရိယဘာဝံ နိဿာယ။ အနုပက္ကိလိဋ္ဌန္တိ အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနာဟိ၊ အညေဟိ စ ဥပက္ကိလေသေဟိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌံ။ ဘဝဘောဂတ္ထာယာတိ ဘဝသမ္ပတ္တိအတ္ထဉ္စေဝ ဘောဂသမ္ပတ္တိအတ္ထဉ္စ။ အတ္တနော ဝိမောက္ခတ္ထာယ ပဝတ္တိတန္တိ သာဝကပစ္စေကဗောဓိသတ္တသီလမာဟ။ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဝိမောက္ခတ္ထာယာတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ သံသာရဗန္ဓနတော ဝိမောစနတ္ထာယ။ ပါရမိတာသီလံ မဟာဗောဓိသတ္တသီလံ။ ယာ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတာ မဟာဗောဓိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ ပရမုက္ကံသဂတသောစေယျသလ္လေခါ ဒေသကာလသတ္တာဒိဝိကပ္ပရဟိတာ သီလပါရမိတာ။

အနနုရူပန္တိ အသာရုပ္ပံ။ အတ္တာ ဧဝ ဂရု အဓိပတိ ဧတဿာတိ အတ္တဂရု၊ လဇ္ဇာဓိကော။ အတ္တာဓိပတိတော အာဂတံ အတ္တာဓိပတေယျံ။ လောကော အဓိပတိ ဂရု ဧတဿာတိ လောကာဓိပတိ၊ ဩတ္တပ္ပာဓိကော။ ဓမ္မော နာမာယံ မဟာနုဘာဝေါ ဧကန္တနိယျာနိကော၊ သော စ ပဋိပတ္တိယာဝ ပူဇေတဗ္ဗော။ တသ္မာ ‘‘နံ သီလသမ္ပဒါယ ပူဇေဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဓမ္မမဟတ္တံ ပူဇေတုကာမေန။

ပရာမဋ္ဌတ္တာတိ ပရာဘဝဝသေန အာမဋ္ဌတ္တာ။ တဏှာဒိဋ္ဌိယော ဟိ ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဒေဝေါ ဝါ ဘဝိဿာမိ ဒေဝညတရော ဝါ၊ ဣမိနာ မေ သီလေန သံသာရသုဒ္ဓိ ဘဝိဿတီ’’တိ ပဝတ္တဿ သီလံ ပရာမသန္တိယော တံ ပရာဘဝံ ပါပေန္တိ မဂ္ဂဿ အနုပနိဿယဘာဝကရဏတော။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကဿာတိ ပုထုဇ္ဇနေသု ကလျာဏကဿ။ သော ဟိ ပုထုဇ္ဇနောဝ ဟုတွာ ကလျာဏေဟိ သီလာဒီဟိ သမန္နာဂတော။ ပရာမသနကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနတော၊ သမုစ္ဆိန္ဒနတော စ တေဟိ န ပရာမဋ္ဌန္တိ အပရာမဋ္ဌံ။ တဿ တဿ ကိလေသဒရထဿ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနတော ဝူပသမနတော ပဋိပ္ပဿဒ္ဓံ။

ကတပဋိကမ္မန္တိ ဝုဋ္ဌာနဒေသနာဟိ ယထာဓမ္မံ ကတပဋိကာရံ။ ဧဝံ ဟိ တံ သီလံ ပဋိပါကတိကမေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တံ ဝိသုဒ္ဓ’’န္တိ။ ‘‘ကတပဋိကမ္မ’’န္တိ ဣမိနာ စ ‘‘န ပုနေဝံ ကရိဿ’’န္တိ အဓိဋ္ဌာနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘အစ္ဆမံသံ နု ခေါ၊ သူကရမံသံ နု ခေါ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုမှိ ဝါ၊ ‘‘ပါစိတ္တိယံ နု ခေါ၊ ဒုက္ကဋံ နု ခေါ’’တိအာဒိနာ အာပတ္တိယာ ဝါ၊ ‘‘မယာ တံ ဝတ္ထု ဝီတိက္ကန္တံ နု ခေါ၊ န နု ခေါ ဝီတိက္ကန္တ’’န္တိအာဒိနာ အဇ္ဈာစာရေ ဝါ ဝေမတိကဿ သံသယာပန္နဿ။ ဝိသောဓေတဗ္ဗံ ယထာဓမ္မံ ပဋိကမ္မေန။ ဝိမတိ ဧဝ ဝေမတိကံ၊ တသ္မိံ ဝေမတိကေ သတိ၊ ဝိမတိယာ ဥပ္ပန္နာယာတိ အတ္ထော။ ဝိမတိ ပဋိဝိနေတဗ္ဗာတိ သယံ ဝါ တံ ဝတ္ထုံ ဝိစာရေတွာ၊ ဝိနယဓရေ ဝါ ပုစ္ဆိတွာ ကင်္ခါ ဝိနောဒေတဗ္ဗာ။ နိက္ကင်္ခေန ပန ကပ္ပိယံ စေ ကာတဗ္ဗံ၊ အကပ္ပိယံ စေ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဣစ္စဿ ဖာသု ဘဝိဿတီ’’တိ။

‘‘စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟီ’’တိအာဒိနာ မဂ္ဂဖလပရိယာပန္နံ သီလံ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တံ ဝုတ္တံ။ သမုဒါယေသု ပဝတ္တဝေါဟာရာ အဝယဝေသုပိ ပဝတ္တန္တီတိ။ သေသန္တိ သဗ္ဗံ လောကိယသီလံ။

ပကတိပီတိ သဘာဝေါပိ။ သုခသီလော သခိလော သုခသံဝါသော။ တေန ပရိယာယေနာတိ ပကတိအတ္ထဝါစကတ္ထေန။ ဧကစ္စံ အဗျာကတံ သီလံ ဣဓာဓိပ္ပေတသီလေန ဧကသင်္ဂဟန္တိ အကုသလဿေဝါယုဇ္ဇမာနတံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ အကုသလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ သေက္ခတ္တိကံ ဣဓ ဂဟိတံ၊ ဣဓ န ဥပနီတံ ကုသလတ္တိကန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ဝုတ္တေနေဝ နယေန ကုသလတ္တိကံ အဂ္ဂဟေတွာ ဟီနတ္တိကာဒီနံ ပဉ္စန္နံ တိကာနံ ဝသေန အဿ သီလဿ တိဝိဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၁၃။ ယောဓာတိ ယော ဣဓ။ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမေတိ အာပတ္တိယာ ဝတ္ထုနော ဝီတိက္ကမနေ အဇ္ဈာစာရေ။ ကာမသင်္ကပ္ပာဒယော နဝ မဟာဝိတက္ကာ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာ။ ဧဝရူပဿာတိ ဧဒိသဿ။ တဿ ဟိ သီလဝန္တေ အနုပသင်္ကမိတွာ ဒုဿီလေ သေဝန္တဿ တတော ဧဝ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇနေန ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမေ အဒေါသဒဿာဝိနော မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဗဟုလတာယ မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဣန္ဒြိယာနိ အရက္ခတော သီလံ ဧကံသေနေဝ ဟာနဘာဂိယံ ဟောတိ၊ န ဌိတိဘာဂိယံ၊ ကုတော ဝိသေသာဒိဘာဂိယတာ။ သီလသမ္ပတ္တိယာတိ သီလပါရိပူရိယာ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန။ အဃဋန္တဿ ဥတ္တရီတိ ဥတ္တရိ ဝိသေသာဓိဂမာယ အဝါယမန္တဿ။ ဌိတိဘာဂိယံ သီလံ ဘဝတိ အသမာဓိသံဝတ္တနိယတ္တာ။ သမ္ပာဒိတေ ဟိ သမာဓိသ္မိံ သီလဿ သမာဓိသံဝတ္တနိယတာ နိစ္ဆိယတိ။ သမာဓတ္ထာယာတိ သမထဝသေန သမာဓာနတ္ထာယ။ နိဗ္ဗိဒန္တိ ဝိပဿနံ။ ဗလဝဝိပဿနာဒဿနတ္ထံ နိဗ္ဗိဒါဂဟဏံ တာဝတာပိ သီလဿ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဘာဝသိဒ္ဓိတော။

ယာနိ စ သိက္ခာပဒါနိ နေသံ ရက္ခိတဗ္ဗာနီတိ သမ္ဗန္ဓော၊ တာနိ ပန အသာဓာရဏပညတ္တိတော အညာနိ။ နေသန္တိ ‘‘ရက္ခိတဗ္ဗာနီ’’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ကတ္တရိ သာမိဝစနံ၊ တေဟိ ဘိက္ခူဟီတိ အတ္ထော။ သတိ ဝါ ဥဿာဟေတိ ဥဿက္ကိတွာ သီလာနိ ရက္ခိတုံ ဥဿာဟေ သတိ။ ဒသာတိ သာမဏေရေဟိ ရက္ခိတဗ္ဗသီလမာဟ ဃဋိကာရာဒီနံ ဝိယ။ အဋ္ဌာတိ နစ္စာဒိမာလာဒိဝေရမဏိံ ဧကံ ကတွာ သဗ္ဗပစ္ဆိမဝဇ္ဇာနိ အဋ္ဌ။

အဝီတိက္ကမောတိ ပဉ္စန္နံ သီလာနံ အဝီတိက္ကမော။ ပကတိသီလန္တိ သဘာဝသီလံ။ တတြူပပတ္တိနိယတံ ဟိ သီလံ ဥတ္တရကုရုကာနံ။ မရိယာဒါစာရိတ္တန္တိ တဿ တဿ သာဝဇ္ဇဿ အကရဏေ မရိယာဒဘူတံ၊ တတ္ထ တတ္ထ ကုလာဒီသု ပုဗ္ဗပုရိသေဟိ ဌပိတံ စာရိတ္တံ။ ကုလဒေသပါသဏ္ဍဓမ္မော ဟိ ‘‘အာစာရသီလ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ ကုလဓမ္မော တာဝ ဗြာဟ္မဏာဒီနံ အမဇ္ဇပါနာဒိ၊ ဒေသဓမ္မော ဧကစ္စဇနပဒဝါသီနံ အဟိံသနာဒိ၊ ပါသဏ္ဍဓမ္မော တိတ္ထိယာနံ ယမနိယမာဒိ။ တိတ္ထိယမတံ ဟိ ဒိဋ္ဌိပါသေန၊ တဏှာပါသေန စ ဍေတိ ပဝတ္တတိ၊ ပါသံ ဝါ ဗာဓံ အရိယဝိနယဿ ဍေတီတိ ‘‘ပါသဏ္ဍ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ပကတိယာ သီလဝတီ ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀) ဝစနတော ဗောဓိသတ္တမာတု ပဉ္စသိက္ခာပဒသီလံ ပရိပုဏ္ဏမေဝ။ ဣဒံ ပန ဥက္ကံသဂတံ ဗောဓိသတ္တပိတရိပိ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေနပိ အသံကိလိဋ္ဌံ ‘‘ဓမ္မတာသီလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကာမဂုဏူပသံဟိတန္တိ ကာမကောဋ္ဌာသေသု အဿာဒူပသံဟိတံ ကာမဿာဒဂဓိတံ။ ဓမ္မတာသီလန္တိ ဓမ္မတာယ ကာရဏနိယာမေန အာဂတံ သီလံ။ သီလပါရမိံ ဟိ ပရမုက္ကံသံ ပါပေတွာ ကုစ္ဆိဂတဿ မဟာဗောဓိသတ္တဿ သီလတေဇေန ဂုဏာနုဘာဝေန ဗောဓိသတ္တမာတု သရသေနေဝ ပရမသလ္လေခပ္ပတ္တံ သီလံ ဟောတိ။ မဟာကဿပါဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘဒ္ဒါဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ တေ ကိရ သုစိရံ ကာလံ သုပရိသုဒ္ဓသီလာ ဧဝ ဟုတွာ အာဂတာ။ တေနာဟ ‘‘သုဒ္ဓသတ္တာန’’န္တိ။ တာသု တာသု ဇာတီသူတိ သီလဝရာဇမဟိံသရာဇာဒိဇာတီသု။ ပုဗ္ဗေ ပုရိမဇာတိယံ သိဒ္ဓါ ဟေတု ဧတဿာတိ ပုဗ္ဗဟေတုကသီလံ။ ဣဒံ ပန ပကတိသီလာဒိသမာဒါနေန ဝိနာ အဝီတိက္ကမလက္ခဏံ သမ္ပတ္တဝိရတိသင်္ဂဟံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယံ ဘဂဝတာ ဧဝံ ဝုတ္တံ သီလန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဓာတိ ဝက္ခမာနသီလပရိပူရကဿ ပုဂ္ဂလဿ သန္နိဿယဘူတသာသနပရိဒီပနံ၊ အညသာသနဿ စ တထာဘာဝပဋိသေဓနံ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော…ပေ… သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘိ အညေဟီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။ ဘိက္ခူတိ တဿ သီလဿ ပရိပူရကပုဂ္ဂလပရိဒီပနံ။ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတောတိ ဣဒမဿ ပါတိမောက္ခသီလေ ပတိဋ္ဌိတဘာဝပရိဒီပနံ။ ဝိဟရတီတိ ဣဒမဿ တဒနုရူပဝိဟာရသမင်္ဂိဘာဝပရိဒီပနံ။ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နောတိ ဣဒံ ပါတိမောက္ခသံဝရဿ၊ ဥပရိအဓိဂန္တဗ္ဗဂုဏာနဉ္စ ဥပကာရကဓမ္မပရိဒီပနံ။ အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီတိ ဣဒံ ပါတိမောက္ခတော အစဝနဘာဝပရိဒီပနံ။ သမာဒါယာတိ သိက္ခာပဒါနံ အနဝသေသတော အာဒါနပရိဒီပနံ။ သိက္ခတီတိ သိက္ခာယ သမင်္ဂိဘာဝပရိဒီပနံ။ သိက္ခာပဒေသူတိ သိက္ခိတဗ္ဗဓမ္မပရိဒီပနံ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။

သောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ ပတိဋ္ဌိတဘိက္ခု။ တေန ယာဒိသဿ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ တံ ဒဿေတိ။ စက္ခုနာတိ ယတော သော သံဝရော၊ တံ ဒဿေတိ။ ရူပန္တိ ယတ္ထ သော သံဝရော၊ တံ ဒဿေတိ။ ဒိသွာ န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတိ နာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟီတိ သံဝရဿ ဥပါယံ ဒဿေတိ။ ယတွာဓိကရဏ…ပေ… အနွာဿဝေယျုန္တိ သံဝရဿ ပဋိပက္ခံ တတ္ထ အာဒီနဝံ ဒဿေတိ။ သံဝရာယ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ပဂေဝ သတိယာ ဥပဋ္ဌပေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယန္တိ သတိယာ ဥပဋ္ဌာပနမေဝ စက္ခုန္ဒြိယဿ အာရက္ခာတိ ဒဿေတိ။ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီတိ တထာဘူတာ သတိယေဝေတ္ထ သံဝရောတိ ဒဿေတိ။ ဝီတိက္ကမဿ ဝသေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဆန္နံ သိက္ခာပဒါနန္တိ ‘‘အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ အသန္တံ အဘူတံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ ဥလ္လပတီ’’တိအာဒိနာ အာဂတာနံ ဆန္နံ ပါရာဇိကာဒိပဋိသံယုတ္တာနံ သိက္ခာပဒါနံ။ သာမန္တဇပ္ပနာဒိနာ တိဝိဓေန ကုဟနဝတ္ထုနာ ဝိမှာပနံ ကုဟနာ။ အတ္တာနံ၊ ဒါယကံ ဝါ ဥက္ခိပိတွာ ယထာ သော ကိဉ္စိ ဒဒါတိ၊ ဧဝံ ကထနံ လပနာ။ နိမိတ္တံ ဝုစ္စတိ ပစ္စယဒါနသညုပ္ပာဒကံ ကာယဝစီကမ္မံ၊ တေန နိမိတ္တေန စရတိ၊ နိမိတ္တံ ဝါ ကရောတီတိ နေမိတ္တိကော၊ တဿ ဘာဝေါ နေမိတ္တိကတာ။ ဂန္ဓာဒယော ဝိယ လာဘာယ ပရေသံ အက္ကောသနာဒိနာ နိပိသတီတိ နိပ္ပေသော၊ နိပ္ပေသောဝ နိပ္ပေသိကော၊ တဿ ဘာဝေါ နိပ္ပေသိကတာ။ မဟိစ္ဆတာယ အတ္တနာ လဒ္ဓလာဘေန ပရတော လာဘပရိယေသနာ လာဘေန လာဘံ နိဇိဂီသနတာ။ ဧဝမာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနုပ္ပိယဘာဏိတာစာဋုကမျတာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဋိသင်္ခါနေန ပစ္စဝေက္ခဏာယ ပရိသုဒ္ဓါ အသံကိလိဋ္ဌော ပဋိသင်္ခါနပရိသုဒ္ဓါ။ စတ္တာရော ပစ္စယာ ပရိဘုဉ္ဇီယန္တိ ဧတေနာတိ စတုပစ္စယပရိဘောဂေါ၊ တထာပဝတ္တာ အနဝဇ္ဇစေတနာ။

ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဝဏ္ဏနာ

၁၄။ တတြာတိ တေသု ပါတိမောက္ခသံဝရာဒီသု။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၀၈၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၄) အာဂတဒေသနာယ အာဒိတော ပဘုတိ။ ဝိနိစ္ဆယကထာတိ တတ္ထ သံသယဝိဓမနေန ဝိနိစ္ဆယာဝဟာ ကထာ။ ပဌမဿ အတ္ထဿ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ အသာဓာရဏံ ပဗ္ဗဇိတာဝေဏိကံ ပရိယာယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဆိန္နဘိန္နပဋဓရာဒိတာယ ဝါ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ ဟိဿ ပရိပုဏ္ဏပါတိမောက္ခသံဝရယောဂျတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ဘိန္နပဋဓရာဒိဘာဝေါ စ နာမ ဒလိဒ္ဒဿာပိ နိဂ္ဂဟိတဿ ဟောတီတိ တတော ဝိသေသေတုံ ‘‘သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဝတွာ ပဋိပတ္တိယာ ယောဂျဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘ကုလပုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာစာရကုလပုတ္တော ဝါ ဟိ ပဋိပဇ္ဇိတုံ သက္ကောတိ ဇာတိကုလပုတ္တော ဝါ။ သိက္ခာပဒသီလန္တိ စာရိတ္တဝါရိတ္တပ္ပဘေဒံ သိက္ခာပဒဝသေန ပညတ္တံ သီလံ။ ယောတိ အနိယမနိဒ္ဒေသော ယော ကောစိ ပုဂ္ဂလော။ နန္တိ ဝိနယပရိယာပန္နံ သီလံ။ တန္တိ ပုဂ္ဂလံ။ မောက္ခေတိ သဟကာရိကာရဏဘာဝတော။ အပါယေ ဘဝါနိ အာပါယိကာနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဒညံ သဗ္ဗသံသာရဒုက္ခံ သင်္ဂဏှာတိ။ သံဝရဏံ ကာယဝစီဒွါရာနံ ပိဒဟနံ။ ယေန တေ သံဝုတာ ပိဟိတာ ဟောန္တိ၊ သော သံဝရော။ ယသ္မာ ပန သော သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အဝီတိက္ကမော ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခောတိ ကတွာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယိကဝါစသိကဿ အဝီတိက္ကမဿေတံ နာမ’’န္တိ။ ပါတိမောက္ခသံဝရေန သံဝုတောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ပိဟိတကာယဝစီဒွါရော။ တထာဘူတော စ ယသ္မာ တံ ဥပေတော တေန စ သမင်္ဂီ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပဂတော သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော’’တိ။

အပရော နယော – ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝတော၊ ပါပကိရိယာယ သုကရဘာဝတော၊ ပုညကိရိယာယ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဗဟုက္ခတ္တုံ အပါယေသု ပတနသီလောတိ ပါတီ၊ ပုထုဇ္ဇနော။ အနိစ္စတာယ ဝါ ဘဝါဒီသု ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တော ဃဋိယန္တံ ဝိယ အနဝဋ္ဌာနေန ပရိဗ္ဘမနတော ဂမနသီလောတိ ပါတီ၊ မရဏဝသေန ဝါ တမှိ တမှိ သတ္တနိကာယေ အတ္တဘာဝဿ ပါတနသီလောတိ ပါတီ၊ သတ္တသန္တာနော၊ စိတ္တမေဝ ဝါ။ တံ ပါတိနံ သံသာရဒုက္ခတော မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ စိတ္တဿ ဟိ ဝိမောက္ခေန သတ္တော ‘‘ဝိမုတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တံ ဟိ ‘‘စိတ္တဝေါဒါနာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ၊ ‘‘အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုတ္တ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၈) စ။ အထ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒိနာ ဟေတုနာ သံသာရေ ပတတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ ပါတီ၊ ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနံ သတ္တာနံ တဏှာသံယောဇနာနံ သန္ဓာဝတံ သံသရတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ တဿ ပါတိနော သတ္တဿ တဏှာဒိသံကိလေသတ္တယတော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခံ။ ‘‘ကဏ္ဌေကာဠော’’တိအာဒီနံ ဝိယဿ သမာသသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ပါတေတိ ဝိနိပါတေတိ ဒုက္ခေတိ ပါတိ၊ စိတ္တံ။ ဝုတ္တံ ဟိ ‘‘စိတ္တေန နီယတိ လောကော၊ စိတ္တေန ပရိကဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၆၂)။ တဿ ပါတိနော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခံ၊ ပတတိ ဝါ ဧတေန အပါယဒုက္ခေ၊ သံသာရဒုက္ခေ စာတိ ပါတီ၊ တဏှာဒိသံကိလေသော။ ဝုတ္တံ ဟိ ‘‘တဏှာ ဇနေတိ ပုရိသံ (သံ။ နိ။ ၁။၅၅-၅၇)၊ တဏှာဒုတိယော ပုရိသော’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၅၊ ၁၀၅၊ အ။ နိ။ ၄။၉၊ မဟာနိ။ ၁၉၁၊ စူဠနိ။ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ) စ အာဒိ။ တတော ပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခံ။ အထ ဝါ ပတတိ ဧတ္ထာတိ ပါတီနိ၊ ဆ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ။ ဝုတ္တံ ဟိ ‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော၊ ဆသု ကုဗ္ဗတိ သန္ထဝ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၀၊ သု။ နိ။ ၁၇၁)။ တတော ဆအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနသင်္ခါတတော ပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခံ။ အထ ဝါ ပါတော ဝိနိပါတော အဿ အတ္ထီတိ ပါတီ၊ သံသာရော။ တတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခံ၊ အထ ဝါ သဗ္ဗလောကာဓိပတိဘာဝတော ဓမ္မိဿရော ဘဂဝါ ‘‘ပတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ မုစ္စတိ ဧတေနာတိ မောက္ခော၊ ပတိနော မောက္ခော တေန ပညတ္တတ္တာတိ ပတိမောက္ခော၊ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခံ။ သဗ္ဗဂုဏာနံ ဝါ မူလဘာဝတော ဥတ္တမဋ္ဌေန ပတိ စ သော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန မောက္ခော စာတိ ပတိမောက္ခော၊ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါတိမောက္ခန္တိ မုခမေတံ ပမုခမေတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၅) ဝိတ္ထာရော။

အထ ဝါ ပ-ဣတိ ပကာရေ၊ အတီ-တိ အစ္စန္တတ္ထေ နိပါတော၊ တသ္မာ ပကာရေဟိ အစ္စန္တံ မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ ဣဒံ ဟိ သီလံ သယံ တဒင်္ဂဝသေန၊ သမာဓိသဟိတံ ပညာသဟိတဉ္စ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန၊ သမုစ္ဆေဒဝသေန စ အစ္စန္တံ မောက္ခေတိ မောစေတီတိ ပါတိမောက္ခံ၊ ပတိ ပတိ မောက္ခောတိ ဝါ ပတိမောက္ခော၊ တမှာ တမှာ ဝီတိက္ကမဒေါသတော ပစ္စေကံ မောက္ခောတိ အတ္ထော၊ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခံ။ မောက္ခောတိ ဝါ နိဗ္ဗာနံ၊ တဿ မောက္ခဿ ပဋိဗိမ္ဗဘူတောတိ ပတိမောက္ခော။ သီလသံဝရော ဟိ သူရိယဿ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနဿ ဥဒယဘူတော တပ္ပဋိဘာဂေါ ဝိယ ယထာရဟံ ကိလေသနိဗ္ဗာပနတော၊ ပတိမောက္ခောယေဝ ပါတိမောက္ခံ။ အထ ဝါ မောက္ခံ ပတိ ဝတ္တတိ၊ မောက္ခာဘိမုခန္တိ ဝါ ပတိမောက္ခံ၊ ပတိမောက္ခမေဝ ပါတိမောက္ခန္တိ ဧဝမေတ္ထ ပါတိမောက္ခ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣရိယတီတိ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေတိ။ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ ဌိတဿ ဘိက္ခုနော ဣရိယာပထဝိဟာရော ဒဿိတော။ ပါဠိယန္တိ ဈာနဝိဘင်္ဂပါဠိယံ (ဝိဘ။ ၅၀၈ အာဒယော)။

တတ္ထ ကာမံ သမဏစာရံ၊ သမဏဂေါစရဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယထာ ပန မဂ္ဂံ အာစိက္ခန္တော ‘‘ဝါမံ မုဉ္စ၊ ဒက္ခိဏံ ဂဏှာ’’တိ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗပုဗ္ဗကံ ဂဟေတဗ္ဗံ ဝဒေယျ၊ ယထာ ဝါ သသီသနှာနေန ပဟီနသေဒမလဇလ္လိကဿ မာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒိဝိဘူသနသံဝိဓာနံ ယုတ္တရူပံ၊ ဧဝံ ပဟီနပါပဓမ္မဿ ကလျာဏဓမ္မသမာယောဂေါ ယုတ္တရူပေါတိ ‘‘အတ္ထိ အာစာရော၊ အတ္ထိ အနာစာရော’’တိ ဒွယံ ဥဒ္ဒိသိတွာ အနာစာရံ တာဝ ဝိဘဇိတုံ ‘‘တတ္ထ ကတမော အနာစာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာယိကော ဝီတိက္ကမောတိ တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ဝါစသိကော ဝီတိက္ကမောတိ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတံ။ ကာယိကဝါစသိကောတိ တဒုဘယံ။

ဧဝံ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလဿ ဝီတိက္ကမော ဒဿိတော။ ဣဒါနိ မာနသံ အနာစာရံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဒုဿီလျံ အနာစာရော’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ဧကစ္စိယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဓေကစ္စော ဝေဠုဒါနေန ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝေဠုဒါနေနာတိ ပစ္စယုပ္ပာဒနတ္ထေန ဝေဠုဒါနေန။ ပတ္တဒါနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝေဠူတိ မနုဿာနံ ပယောဇနာဝဟော ယော ကောစိ ဝေဠုဒဏ္ဍော။ ပတ္တံ ဂန္ဓိကာဒီနံ ဂန္ဓပလိဝေဌနာဒိအတ္ထံ ဝါ၊ တာလနာဠိကေရာဒိပတ္တံ ဝါ။ ပုပ္ဖံ ယံ ကိဉ္စိ မနုဿာနံ ပယောဇနာဝဟံ။ တထာ ဖလံ။ သိနာနံ သိရီသစုဏ္ဏာဒိနှာနိယစုဏ္ဏံ။ မတ္တိကာပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ဒန္တကဋ္ဌံ ယံ ကိဉ္စိ မုခသောဓနတ္ထံ ဒန္တပေါနံ။ စာဋုကမျတာ အတ္တာနံ ဒါသံ ဝိယ နီစဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ပရဿ ခလိတဝစနံ သဏ္ဌပေတွာ ပိယကာမတာယ ပဂ္ဂယှဝစနံ။ မုဂ္ဂသူပျတာတိ မုဂ္ဂသူပသမတာ သစ္စာလိကေန ဇီဝိတကပ္ပနံ။ ယထာ ဟိ မုဂ္ဂသူပေ ပစ္စန္တေ ဗဟူ မုဂ္ဂါ ပစ္စန္တိ၊ ကတိပယာ န ပစ္စန္တိ၊ ဧဝံ သစ္စာလိကေန ဇီဝိတကပ္ပနေ ဗဟု အလိကံ ဟောတိ၊ အပ္ပကံ သစ္စန္တိ။ ပရိဘဋတီတိ ပရိဘဋော၊ ပရေသံ ဒါရကေ ပရိဟရန္တော။ ပရိဘဋဿ ကမ္မံ ပါရိဘဋျံ၊ သာ ဧဝ ပါရိဘဋျတာ၊ အလင်္ကရဏာဒိနာ ကုလဒါရကပရိဟရဏဿေတံ နာမံ။ တေသံ တေသံ ဂိဟီနံ ဂါမန္တရဒေသန္တရာဒီသု သာသနပဋိသာသနဟရဏံ ဇင်္ဃပေသနိကံ။ အညတရညတရေနာတိ ဧတေသံ ဝါ ဝေဠုဒါနာဒီနံ ဝေဇ္ဇကမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကကမ္မပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍကမ္မသင်္ဃုပ္ပာဒစေတိယုပ္ပာဒပဋ္ဌပနာဒီနံ ဝါ မိစ္ဆာဇီဝေန ဇီဝိတကပ္ပနကကမ္မာနံ ယေန ကေနစိ။ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌေနာတိ ဗုဒ္ဓေဟိ ဂရဟိတေန ပဋိသိဒ္ဓေန။ မိစ္ဆာဇီဝေနာတိ န သမ္မာအာဇီဝေန။ အယံ ဝုစ္စတိ အနာစာရောတိ အယံ သဗ္ဗောပိ ‘‘အနာစာရော’’တိ ကထီယတိ။ အာစာရနိဒ္ဒေသော ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂေါစရနိဒ္ဒေသေပိ ပဌမံ အဂေါစရဿ ဝစနေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂေါစရောတိ ပိဏ္ဍပါတာဒီနံ အတ္ထာယ ဥပသင်္ကမိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနံ။ အယုတ္တဋ္ဌာနံ အဂေါစရော။ ဝေသိယာ ဂေါစရော အဿာတိ ဝေသိယာဂေါစရော၊ မိတ္တသန္ထဝဝသေန ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ ဝေသိယာ နာမ ရူပူပဇီဝိနိယော၊ တာ မိတ္တသန္ထဝဝသေန န ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗာ၊ သမဏဘာဝဿ အန္တရာယကရတ္တာ၊ ပရိသုဒ္ဓါသယဿာပိ ဂရဟဟေတုတော၊ တသ္မာ ဒက္ခိဏာဒါနဝသေန သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာဝ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗာ။ ဝိဓဝါ ဝုစ္စန္တိ မတပတိကာ၊ ပဝုတ္ထပတိကာ ဝါ။ ထုလ္လကုမာရိကာတိ မဟလ္လိကာ အနိဝိဋ္ဌကုမာရိယော၊ ပဏ္ဍကာတိ နပုံသကာ။ တေ ဟိ ဥဿန္နကိလေသာ အဝူပသန္တပရိဠာဟာ လောကာမိသသန္နိဿိတကထာဗဟုလာ၊ တသ္မာ န ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗာ။ ဘိက္ခုနိယော နာမ ဥဿန္နဗြဟ္မစရိယာ။ တထာ ဘိက္ခူပိ။ တေသံ အညမညံ ဝိသဘာဂဝတ္ထုဘာဝတော သန္ထဝဝသေန ဥပသင်္ကမနေ ကတိပါဟေနေဝ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော သိယာ၊ တသ္မာ န ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗာ။ ဂိလာနပုစ္ဆနာဒိဝသေန ဥပသင်္ကမနေ သတောကာရိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ပါနာဂါရန္တိ သုရာပါနဃရံ။ တံ သောဏ္ဍဇနေဟိ အဝိဝိတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ တေဟိ သောဏ္ဍတာဒိဝသေန န ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗံ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယကရတ္တာ။ သံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ ရာဇူဟီတိအာဒီသု ရာဇာနော နာမ ယေ ရဇ္ဇမနုသာသန္တိ။ ရာဇမဟာမတ္တာ ရာဇိဿရိယသဒိသာယ ဣဿရိယမတ္တာယ သမန္နာဂတာ။ တိတ္ထိယာတိ ဝိပရီတဒဿနာ ဗာဟိရကပရိဗ္ဗာဇကာ။ တိတ္ထိယသာဝကာတိ တေသု ဒဠှဘတ္တာ ပစ္စယဒါယကာ။ အနနုလောမိကေန သံသဂ္ဂေနာတိ တိဿန္နံ သိက္ခာနံ အနနုလောမိကေန ပစ္စနီကဘူတေန သံသဂ္ဂေန သံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ၊ ယေန ဗြဟ္မစရိယန္တရာယံ ဝါ သလ္လေခပရိဟာနိံ ဝါ ပါပုဏာတိ။

ဣဒါနိ အပရေနပိ ပရိယာယေန အဂေါစရံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာနိ ဝါ ပန တာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဿဒ္ဓါနီတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု သဒ္ဓါဝိရဟိတာနိ။ တတော ဧဝ အပ္ပသန္နာနိ၊ ကမ္မကမ္မဖလသဒ္ဓါယ ဝါ အဘာဝေန အဿဒ္ဓါနိ။ ရတနတ္တယပ္ပသာဒါဘာဝေန အပ္ပသန္နာနိ။ အက္ကောသကပရိဘာသကာနီတိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသကာနိ စေဝ ဘယဒဿနေန သန္တဇ္ဇနကာနိ စ။ အတ္ထံ န ဣစ္ဆန္တိ အနတ္ထမေဝ ဣစ္ဆန္တီတိ အနတ္ထကာမာနိ။ ဟိတံ န ဣစ္ဆန္တိ အဟိတမေဝ ဣစ္ဆန္တီတိ အဟိတကာမာနိ။ ဖာသု န ဣစ္ဆန္တိ အဖာသုံယေဝ ဣစ္ဆန္တီတိ အဖာသုကကာမာနိ။ ယောဂက္ခေမံ နိဗ္ဘယံ န ဣစ္ဆန္တိ၊ အယောဂက္ခေမမေဝ ဣစ္ဆန္တီတိ အယောဂက္ခေမကာမာနိ။ ဘိက္ခူနန္တိ ဧတ္ထ သာမဏေရာနမ္ပိ သင်္ဂဟော။ ဘိက္ခုနီနန္တိ ဧတ္ထ သိက္ခမာနသာမဏေရီနံ။ သဗ္ဗေသံ ဟိ သာသနိကာနံ အနတ္ထကာမတာဒီပနပဒမိဒံ ဝစနံ။ တထာရူပါနိ ကုလာနီတိ တာဒိသာနိ ခတ္တိယကုလာဒီနိ။ သေဝတီတိ နိဿာယ ဇီဝတိ။ ဘဇတီတိ ဥပသင်္ကမတိ။ ပယိရုပါသတီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပဂစ္ဆတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဝေသိယာဒိကော၊ ရာဇာဒိကော၊ အဿဒ္ဓကုလာဒိကော စ တံ တံ သေဝန္တဿ တိပ္ပကာရောပိ အယုတ္တော ဂေါစရောတိ အဂေါစရော။ ဧတ္ထ ဟိ ဝေသိယာဒိကော ပဉ္စကာမဂုဏနိဿယတော အဂေါစရော။ ယထာဟ ‘‘ကော စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော အဂေါစရော ပရဝိသယော? ယဒိဒံ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂)။ ရာဇာဒိကော သမဏဓမ္မဿ အနုပနိဿယတော၊ လာဘသက္ကာရာသနိဝိစက္ကနိပ္ပောထနဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိဟေတုတော စ။ အဿဒ္ဓကုလာဒိကော သဒ္ဓါဟာနိစိတ္တသန္တာသာဝဟတော အဂေါစရော။

ဂေါစရနိဒ္ဒေသေ ‘‘န ဝေသိယာဂေါစရော’’တိအာဒီနိ ဝုတ္တပဋိပက္ခဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဩပါနဘူတာနီတိ ဥဒပါနဘူတာနိ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ၊ ဘိက္ခုနီသင်္ဃဿ စ စတုမဟာပထေ ခတပေါက္ခရဏီ ဝိယ ယထာသုခံ ဩဂါဟနက္ခမာနိ။ ကာသာဝပဇ္ဇောတာနီတိ ဘိက္ခူနံ၊ ဘိက္ခုနီနဉ္စ နိဝတ္ထပါရုတကာသာဝါနံယေဝ ပဘာဟိ ဧကောဘာသာနိ။ ဣသိဝါတပဋိဝါတာနီတိ ဂေဟံ ပဝိသန္တာနံ၊ နိက္ခမန္တာနဉ္စ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီသင်္ခါတာနံ ဣသီနံ စီဝရဝါတေန စေဝ သမိဉ္ဇနပသာရဏာဒိဇနိတသရီရဝါတေန စ ပဋိဝါတာနိ ပဝါယိတာနိ ဝိနိဒ္ဓုတကိဗ္ဗိသာနိ ဝါ။

ဣဒါနိ နိဒ္ဒေသေ အာဂတနယေနာပိ အာစာရဂေါစရေ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ပါတိမောက္ခသီလနိဒ္ဒေသေ။ ဣမိနာပိ နယေနာတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနဝိဓိနာပိ။ သင်္ဃဂတောတိ သင်္ဃသန္နိပါတံ ဂတော။ အစိတ္တီကာရကတောတိ အကတစိတ္တီကာရော၊ အကတဂါရဝေါတိ အတ္ထော။ ဃဋ္ဋယန္တောတိ သရီရေန၊ စီဝရေန ဝါ ဃံသန္တော။ ပုရတောပိ တိဋ္ဌတိ အစိတ္တီကာရကတောတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဌိတကောပီတိ ဥပရိ တိဋ္ဌန္တော ဝိယ အာသန္နတရဋ္ဌာနေ ဌိတကောပိ ဘဏတိ။ ဗာဟာဝိက္ခေပကောတိ ဗာဟုံ ဝိက္ခိပန္တော။ အနုပါဟနာနန္တိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ။ သဥပါဟနောတိ ဥပါဟနာရုဠှော။ ထေရေ ဘိက္ခူ အနုပခဇ္ဇာတိ ထေရာနံ ဘိက္ခူနံ ဌိတဋ္ဌာနံ အနုပဝိသိတွာ တေသံ အာသန္နတရဋ္ဌာနံ ဥပဂန္တွာ။ ကဋ္ဌံ ပက္ခိပတိ အဂ္ဂိကုဏ္ဍေ။ ဝေါက္ကမ္မာတိ ပဿတော အတိက္ကမိတွာ။ ဂူဠှာနိ သဘာဝတော ပဋိစ္ဆန္နာနိ သာဏိပါကာရာဒိနာ ပဋိစ္ဆာဒိတာနိ။ အနာပုစ္ဆာတိ အနာပုစ္ဆိတွာ။ အဿာတိ အနာစာရဿ။

အပိစ ဘိက္ခူတိအာဒိ သဗ္ဗဿေဝ ဘိက္ခုနော အာစာရဒဿနဝသေန ပဝတ္တံ အဋ္ဌကထာဝစနံ၊ န နိဒ္ဒေသပါဠိ။ သဒ္ဓါသီလသုတစာဂါဒိဂုဏဟေတုကော ဂရုဘာဝေါ ဂရုကရဏံ ဝါ ဂါရဝေါ၊ သဟ ဂါရဝေနာတိ သဂါရဝေါ။ ဂရုဋ္ဌာနိယေသု ဂါရဝသာရဇ္ဇာဒိဝသေန ပဋိဿာယနာ ပတိဿာ၊ သပ္ပတိဿဝပဋိပတ္တိ။ သဟ ပတိဿာယာတိ သပ္ပတိဿော။ သဝိသေသံ ဟိရိမနတာယ၊ ဩတ္တပ္ပိဘာဝေန စ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နော။ သေခိယဓမ္မပါရိပူရိဝသေန သုနိဝတ္ထော သုပါရုတော။ ပါသာဒိကေနာတိ ပသာဒါဝဟေန၊ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ ဧသေဝ နယော ဣတော ပရေသုပိ ဆသု ပဒေသု။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အဘိက္ကမေန။ ဣရိယာပထသမ္ပန္နောတိ သမ္ပန္နဣရိယာပထော။ တေန သေသဣရိယာပထာနမ္ပိ ပါသာဒိကတမာဟ။ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရောတိ စက္ခုန္ဒြိယာဒီသု ဆသု ဒွါရေသု သုသံဝိဟိတာရက္ခော။ ဘောဇနေ မတ္တညူတိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဘောဇနသညိတေ စတုဗ္ဗိဓေပိ ပစ္စယေ ပရိယေသနပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂါဒိဝသေန သဗ္ဗသော ပမာဏညူ။ ဇာဂရိယမနုယုတ္တောတိ ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တံ ဘာဝနာမနသိကာရသင်္ခါတံ ဇာဂရိယံ သာတစ္စကာရိတာဝသေန အနု အနု ယုတ္တော တတ္ထ ယုတ္တပယုတ္တော။ သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတောတိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ အာစာရဿ သမ္ဘာရဒဿနံ။ တတ္ထ အပ္ပိစ္ဆောတိ နိဣစ္ဆော။ သန္တုဋ္ဌောတိ ယထာလာဘာဒိဝသေန သန္တောသေန တုဋ္ဌော။ သက္ကစ္စကာရီတိ အာဒရကာရီ။ ဂရုစိတ္တီကာရဗဟုလောတိ ဂရုဋ္ဌာနိယေသု ဂရုကရဏဗဟုလော။ အယံ ဝုစ္စတိ အာစာရောတိ အယံ သဂါရဝတာဒိ အတ္ထကာမေဟိ အာစရိတဗ္ဗတော အာစာရော။

သီလာဒီနံ ဂုဏာနံ ဥပနိဿယဘူတော ဥပနိဿယဂေါစရော။ သတိသင်္ခါတော စိတ္တဿ အာရက္ခဘူတော ဧဝ ဂေါစရော အာရက္ခဂေါစရော။ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတော စိတ္တဿ ဥပနိဗန္ဓနဋ္ဌာနဘူတော ဂေါစရော ဥပနိဗန္ဓဂေါစရော။ အပ္ပိစ္ဆတာဒီဟိ ဒသဟိ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာယ ကထာယ ဝတ္ထုဘူတေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော ဒသကထာဝတ္ထုဂုဏသမန္နာဂတော။ တတော ဧဝ ကလျာဏော သုန္ဒရော မိတ္တောတိ ကလျာဏမိတ္တော။ တဿ လက္ခဏံ ပရတော အာဂမိဿတိ။ အဿုတံ သုတ္တဂေယျာဒိံ။ သုဏာတီတိ သုတမယံ ဉာဏံ ဥပ္ပာဒေတိ။ သုတံ ပရိယောဒါပေတီတိ တမေဝ ယထာသုတံ အဝိသဒတာယ အပရိယောဒါတံ ပုနပ္ပုနံ ပရိပုစ္ဆနာဒိနာ ဝိသောဓေတိ နိဇ္ဇဋံ နိဂုမ္ဗံ ကရောတိ။ တတ္ထ စ ယေ ကင်္ခဋ္ဌာနိယာ ဓမ္မာ၊ တေသု သံသယံ ဆိန္ဒန္တော ကင်္ခံ ဝိတရတိ။ ကမ္မကမ္မဖလေသု၊ ရတနတ္တယေ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုကရဏေန ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရောတိ။ တတော ဧဝ စ ဒုဝိဓာယပိ သဒ္ဓါသမ္ပဒါယ စိတ္တံ ပသာဒေတိ။ အထ ဝါ ယထာသုတံ ဓမ္မံ ပရိယောဒပေတွာ တတ္ထာဂတေ ရူပါရူပဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သပစ္စယံ နာမရူပံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော သတ္တဒိဋ္ဌိဝင်္ကဝိဓမနေန ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရောတိ။ ဓမ္မာနံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာမတ္တဒဿနေန တီသုပိ အဒ္ဓါသု ကင်္ခံ ဝိတရတိ။ တတော ပရံ စ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိဝသေန ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရိယဘူမိံ ဩက္ကမန္တော အဝေစ္စပသာဒေန ရတနတ္တယေ စိတ္တံ ပသာဒေတိ။ တထာဘူတောဝ တဿ ကလျာဏမိတ္တဿ အနုသိက္ခနေန သဒ္ဓါဒီဟိ ဂုဏေဟိ န ဟာယတိ၊ အညဒတ္ထု ဝဍ္ဎတေဝ။ တေနာဟ ‘‘ယဿ ဝါ’’တိအာဒိ။

အန္တရဃရန္တိ အန္တရေ အန္တရေ ဃရာနိ ဧတ္ထ၊ တံ ဧတဿာတိ ဝါ ‘‘အန္တရဃရ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ ဂေါစရဂါမံ ပဝိဋ္ဌော။ တတ္ထ ဃရေ ဃရေ ဘိက္ခာပရိယေသနာယ ဝီထိံ ပဋိပန္နော။ ဩက္ခိတ္တစက္ခူတိ ဟေဋ္ဌာခိတ္တစက္ခု။ ကိတ္တကေန ပန ဩက္ခိတ္တစက္ခု ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယုဂမတ္တဒဿာဝီ’’တိ။ သုသံဝုတောတိ သံယတော။ ယထာ ပနေတ္ထ သုသံဝုတော နာမ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘န ဟတ္ထိံ ဩလောကေန္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ယတ္ထာတိ ယေသု သတိပဋ္ဌာနေသု။ စိတ္တံ ဘာဝနာစိတ္တံ။ ဥပနိဗန္ဓတီတိ ဥပနေတွာ နိဗန္ဓတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယထာ ထမ္ဘေ နိဗန္ဓေယျ၊ ဝစ္ဆံ ဒမံ နရော ဣဓ၊

ဗန္ဓေယျေဝံ သကံ စိတ္တံ၊ သတိယာရမ္မဏေ ဒဠှ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၇၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၆၃)၊

သတိပဋ္ဌာနာနံ ဥပနိဗန္ဓဂေါစရဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သကော ပေတ္တိကော ဝိသယောတိ အတ္တနော ပိတု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သန္တကော၊ တေန ဒိဋ္ဌော ဒဿိတော စ ဝိသယော။

အဏုပ္ပမာဏေသူတိ ပရမာဏုပ္ပမာဏေသု။ အသဉ္စိစ္စအာပန္နသေခိယအကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါဒိဘေဒေသူတိ အသဉ္စိစ္စ အာပန္နသေခိယေသု အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါဒိဘေဒေသူတိ ဧဝံ အသဉ္စိစ္စဂ္ဂဟဏံ သေခိယဝိသေသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေခိယဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဝတ္တက္ခန္ဓကာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၅၆ အာဒယော) အာဂတဝတ္တာဒီနမ္ပိ ဂဟဏံ။ တေပိ ဟိ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘သေခိယာ’’တိ ဣစ္ဆိတာ။ တထာ ဟိ မာတိကာယံ ပါရာဇိကာဒီနံ ဝိယ သေခိယာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ န ကတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အသဉ္စိစ္စ အာပန္နသေခိယာ’’တိ အသဉ္စိစ္စဂ္ဂဟဏံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ န ဟိ မာတိကာယံ အာဂတေသု ပဉ္စသတ္တတိယာ သေခိယေသု နောသညာဝိမောက္ခော နာမ အတ္ထိ၊ အသဉ္စိစ္စဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ အသတိအဇာနနာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ကတော။ ကေစိ ပနေတ္ထ အသိဉ္စိစ္စ အာပန္နဂ္ဂဟဏေန အစိတ္တကာပတ္တိယော ဂဟိတာတိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ၊ ဂရုကာပတ္တီသုပိ ကာသဉ္စိ အစိတ္တကဘာဝသဗ္ဘာဝတော၊ အဓိဋ္ဌာနာဝိကမ္မဿ၊ ဒေသနာဝိကမ္မဿေဝ ဝါ သဗ္ဗလဟုကဿ ဝဇ္ဇဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယာနိ တာနိ ဝဇ္ဇာနိ အပ္ပမတ္တကာနိ ဩရမတ္တကာနိ လဟုကာနိ လဟုသမ္မတာနီ’’တိအာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပါတိမောက္ခသံဝရဝိသုဒ္ဓတ္ထံ အနတိက္ကမနီယာနံ အနာပတ္တိဂမနီယာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘယဒဿနသီလောတိ ပရမာဏုမတ္တံ ဝဇ္ဇံ အဋ္ဌသဋ္ဌိယောဇနသတသဟဿုဗ္ဗေဓသိနေရုပဗ္ဗတသဒိသံ ကတွာ ဒဿနသဘာဝေါ၊ သဗ္ဗလဟုကံ ဝါ ဒုဗ္ဘာသိတမတ္တံ ပါရာဇိကသဒိသံ ကတွာ ဒဿနသဘာဝေါ။ ယံ ကိဉ္စီတိ မူလပညတ္တိအနုပညတ္တိသဗ္ဗတ္ထပညတ္တိပဒေသပညတ္တိအာဒိဘေဒံ ယံ ကိဉ္စိ သိက္ခိတဗ္ဗံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ပူရေတဗ္ဗံ သီလံ။ သမ္မာ အာဒါယာတိ သမ္မဒေဝ သက္ကစ္စံ၊ သဗ္ဗသော စ အာဒိယိတွာ။ အယံ ပန အာစာရဂေါစရသမ္ပဒါ ကိံ ပါတိမောက္ခသီလေ ပရိယာပန္နာ၊ ဥဒါဟု အပရိယာပန္နာတိ? ပရိယာပန္နာ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပုန ဝုတ္တာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။

ဣန္ဒြိယသံဝရသီလဝဏ္ဏနာ

၁၅။ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ သမ္ဘာရဘူတံ၊ တသ္မိံ သတိယေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ ဌိတော ဘိက္ခူ’’တိ။ သမ္ပာဒိတေ ဟိ ဧတသ္မိံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ သုဂုတ္တံ သုရက္ခိတမေဝ ဟောတိ၊ သုသံဝိဟိတကဏ္ဋကဝတိ ဝိယ သဿန္တိ။ ကာရဏဝသေနာတိ အသာဓာရဏကာရဏဿ ဝသေန။ အသာဓာရဏကာရဏဝသေန ဟိ ဖလံ အပဒိသီယတိ၊ ယထာ ယဝင်္ကုရော ဘေရိသဒ္ဒေါတိ။ နိဿယဝေါဟာရေန ဝါ ဧတံ နိဿိတဝစနံ၊ ယထာ မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီတိ။ ရူပန္တိ ရူပါယတနံ။ စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ ဧတ္ထ ယဒိ စက္ခု ရူပံ ပဿေယျ၊ အညဝိညာဏသမင်္ဂိနောပိ ပဿေယျုံ၊ န စေတံ အတ္ထိ၊ ကသ္မာ? အစေတနတ္တာ စက္ခုဿ။ တေနာဟ ‘‘စက္ခု ရူပံ န ပဿတိ အစိတ္တကတ္တာ’’တိ။ အထ ဝိညာဏံ ရူပံ ပဿေယျ၊ တိရောကုဋ္ဋာဒိဂတမ္ပိ နံ ပဿေယျ အပ္ပဋိဃဘာဝတော၊ ဣဒမ္ပိ နတ္ထိ သဗ္ဗဿ ဝိညာဏဿ ဒဿနာဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တံ န ပဿတိ အစက္ခုကတ္တာ’’တိ။ တတ္ထ ယထာ စက္ခုသန္နိဿိတံ ဝိညာဏံ ပဿတိ၊ န ယံ ကိဉ္စိ။ တဉ္စ ကေနစိ ကုဋ္ဋာဒိနာ အန္တရိတေ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယတ္ထ အာလောကဿ ဝိဗန္ဓော။ ယတ္ထ ပန န ဝိဗန္ဓော ဖလိကဂဗ္ဘပဋလာဒိကေ၊ တတ္ထ အန္တရိတေပိ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။ ဧဝံ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ စက္ခု ပဿတိ၊ န ယံ ကိဉ္စီတိ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ စက္ခုံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ’’တိ။

ဒွါရာရမ္မဏသင်္ဃဋ္ဋေတိ ဒွါရဿ အာရမ္မဏေန သင်္ဃဋ္ဋေ သတိ၊ စက္ခုဿ ရူပါရမ္မဏေ အာပါထဂတေတိ အဓိပ္ပာယော။ ပသာဒဝတ္ထုကေန စိတ္တေနာတိ စက္ခုပသာဒဝတ္ထုကေန တန္နိဿာယ ပဝတ္တေန ဝိညာဏေန၊ ယံ ‘‘စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဿတီတိ ဩလောကေတိ။ စက္ခုပသာဒသန္နိဿယေ ဟိ ဝိညာဏေ အာလောကာနုဂ္ဂဟိတံ ရူပါရမ္မဏံ သန္နိဿယဂုဏေန ဩဘာသေန္တေ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော ‘‘ရူပံ ပဿတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဩဘာသနဉ္စေတ္ထ အာရမ္မဏဿ ယထာသဘာဝတော ဝိဘာဝနံ၊ ယံ ‘‘ပစ္စက္ခတော ဂဟဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဥသုနာ လက္ခဿ ဝေဓေ သိဇ္ဈန္တေ တဿ သမ္ဘာရဘူတေန ဓနုနာ ဝိဇ္ဈတီတိ ဝစနံ ဝိယ ဝိညာဏေန ရူပဒဿနေ သိဇ္ဈန္တေ စက္ခုနာ ရူပံ ပဿတီတိ ဤဒိသီ သသမ္ဘာရကထာ နာမေသာ ဟောတိ။ သသမ္ဘာရာ ကထာ သသမ္ဘာရကထာ၊ ဒဿနဿ ကာရဏသဟိတာတိ အတ္ထော။ သသမ္ဘာရဿ ဝါ ဒဿနဿ ကထာ သသမ္ဘာရကထာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ကေဝလေန စက္ခုနာ၊ ကေဝလေန ဝါ ဝိညာဏေန ရူပဒဿနံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ။

ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဣတ္ထိသန္တာနနိဿိတရူပမုခေန ဂယှမာနံ သဏ္ဌာနံ ထနမံသာဝိသဒတာ နိမ္မဿုမုခတာ ကေသဗန္ဓနဝတ္ထဂ္ဂဟဏံ အဝိသဒဋ္ဌာနဂမနာဒိ စ သဗ္ဗံ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ သဉ္ဇာနနဿ ကာရဏဘာဝတော ဣတ္ထိနိမိတ္တံ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော ပုရိသနိမိတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သုဘနိမိတ္တာဒိကံ ဝါတိ ဧတ္ထ ရာဂုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတော ဣဋ္ဌာကာရော သုဘနိမိတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဋိဃနိမိတ္တာဒီနံ သင်္ဂဟော။ သော ပန ဒေါသုပ္ပတ္တိအာဒိဟေတုဘူတော အနိဋ္ဌာဒိအာကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမဉ္စေတ္ထ ပါဠိယံ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာဝ သရူပတော အာဂတာ၊ ဥပေက္ခာနိမိတ္တဿာပိ ပန သင်္ဂဟော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ အသမပေက္ခနေန ဥပ္ပဇ္ဇနကမောဟဿာပိ အသံဝရဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘မုဋ္ဌသစ္စံ ဝါ အညာဏံ ဝါ’’တိ။ ဥပေက္ခာနိမိတ္တန္တိ စေတ္ထ အညာဏုပေက္ခာယ ဝတ္ထုဘူတံ အာရမ္မဏံ၊ တဉ္စဿ အသမပေက္ခနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သင်္ခေပတော ရာဂဒေါသမောဟာနံ ကာရဏံ ‘‘သုဘနိမိတ္တာဒိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသဝတ္ထုဘူတံ နိမိတ္တ’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌမတ္တေယေဝ သဏ္ဌာတီတိ ‘‘ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၀) သုတ္တေ ဝုတ္တနယေန ဝဏ္ဏာယတနေ စက္ခုဝိညာဏေန၊ ဝီထိစိတ္တေဟိ စ ဂဟိတမတ္တေယေဝ တိဋ္ဌတိ၊ န တတော ပရံ ကိဉ္စိ သုဘာဒိအာကာရံ ပရိကပ္ပေတိ။ ပါကဋဘာဝကရဏတောတိ ပရိဗျတ္တဘာဝကရဏတော ဝိဘူတဘာဝကရဏတော။ ဝိသဘာဂဝတ္ထုနော ဟိ ဟတ္ထာဒိအဝယဝေသု သုဘာဒိတော ပရိကပ္ပေန္တဿ အပရာပရံ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ကိလေသာ ပရိဗျတ္တာ ဟောန္တီတိ တေ တေသံ အနုဗျဉ္ဇနာ နာမ။ တေ ပန ယသ္မာ တထာ တထာ သန္နိဝိဋ္ဌာနံ ဘူတုပါဒါယရူပါနံ သန္နိဝေသာကာရော။ န ဟိ တံ မုဉ္စိတွာ ပရမတ္ထတော ဟတ္ထာဒိ နာမ ကောစိ အတ္ထိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဟတ္ထပါဒ…ပေ… အာကာရံ န ဂဏှာတီ’’တိ။ ကိံ ပန ဂဏှာတီတိ အာဟ ‘‘ယံ တတ္ထ ဘူတံ၊ တဒေဝ ဂဏှာတီ’’တိ။ ယံ တသ္မိံ သရီရေ ဝိဇ္ဇမာနံ ကေသလောမာဒိ ဘူတုပါဒါယမတ္တံ ဝါ၊ တဒေဝ ယာထာဝတော ဂဏှာတိ။ တတ္ထ အသုဘာကာရဂဟဏဿ နိဒဿနံ ဒဿေန္တော ‘‘စေတိယပဗ္ဗတဝါသီ’’တိအာဒိနာ မဟာတိဿတ္ထေရဝတ္ထုံ အာဟရိ။

တတ္ထ သုမဏ္ဍိတပသာဓိတာတိ သုဋ္ဌု မဏ္ဍိတာ ပသာဓိတာ စ။ အာဘရဏာဒီဟိ အာဟာရိမေဟိ မဏ္ဍနံ။ သရီရဿ ဥစ္ဆာဒနာဒိဝသေန ပဋိသင်္ခရဏံ ပသာဓနန္တိ ဝဒန္တိ၊ အာဘရဏေဟိ၊ ပန ဝတ္ထာလင်္ကာရာဒီဟိ စ အလင်္ကရဏံ ပသာဓနံ။ ဦနဋ္ဌာနပူရဏံ မဏ္ဍနံ။ ဝိပလ္လတ္ထစိတ္တာတိ ရာဂဝသေန ဝိပရီတစိတ္တာ။ ဩလောကေန္တောတိ ထေရော ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေနေဝ ဂစ္ဆန္တော သဒ္ဒကဏ္ဋကတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂမနသိကာရဿ ဟသိတသဒ္ဒါနုသာရေန ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ဩလောကေန္တော။ အသုဘသညန္တိ အဋ္ဌိကသညံ။ အဋ္ဌိကကမ္မဋ္ဌာနံ ဟိ ထေရော တဒါ ပရိဟရတိ။ အရဟတ္တံ ပါပုဏီတိ ထေရော ကိရ တဿာ ဟသန္တိယာ ဒန္တဋ္ဌိဒဿနေနေဝ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ သုဘာဝိတတ္တာ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ၊ သာတိသယဉ္စ ဥပစာရဇ္ဈာနံ လဘိတွာ ယထာဌိတောဝ တတ္ထ ပဌမဇ္ဈာနံ အဓိဂန္တွာ တံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂပရမ္ပရာယ အာသဝက္ခယံ ပါပုဏိ။ ပုဗ္ဗသညံ အနုဿရီတိ ပုဗ္ဗကံ ယထာရဒ္ဓံ ကာလေန ကာလံ အနုယုဉ္ဇိယမာနံ အဋ္ဌိကကမ္မဋ္ဌာနံ အနုဿရိ သမန္နာဟရိ။ အနုမဂ္ဂန္တိ အနုပထံ တဿာ ပဒါနုပဒံ။ ထေရဿ ကိရ ဘာဝနာယ ပဂုဏဘာဝတော ဒန္တဋ္ဌိဒဿနေနေဝ တဿာ သကလသရီရံ အဋ္ဌိကသင်္ဃာတဘာဝေန ဥပဋ္ဌာသိ။ န တံ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ ဝါ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝါ သဉ္ဇာနိ။ တေနာဟ ‘‘နာဘိဇာနာမိ…ပေ… မဟာပထေ’’တိ။

‘‘ယဿ စက္ခုန္ဒြိယာသံဝရဿ ဟေတူ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘တဿ စက္ခုန္ဒြိယဿ သတိကဝါဋေန ပိဒဟနတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န အသံဝရဿာတိ။ ယဒိဒံ ယံ စက္ခုန္ဒြိယာသံဝရဿ ဟေတု အဘိဇ္ဈာဒိအနွာဿဝနံ ဒဿိတံ၊ တံ အသံဝုတစက္ခုန္ဒြိယဿေဝ ဟေတု ပဝတ္တံ ဒဿိတန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စက္ခုဒွါရိကဿ ဟိ အဘိဇ္ဈာဒိအနွာဿဝနဿ တံဒွါရိကဝိညာဏဿ ဝိယ စက္ခုန္ဒြိယံ ပဓာနကာရဏံ။ စက္ခုန္ဒြိယဿ အသံဝုတတ္တေ သတိ တေ အနွာဿဝန္တီတိ အသံဝရိယမာနစက္ခုန္ဒြိယဟေတုကော သော အသံဝရော တထာ ဝုတ္တောတိ။ ယတွာဓိကရဏန္တိ ဟိ ယဿ စက္ခုန္ဒြိယဿ ကာရဏာတိ အတ္ထော။ ကီဒိသဿ စ ကာရဏာတိ? အသံဝုတဿ၊ ကိဉ္စ အသံဝုတံ? ယဿ စက္ခုန္ဒြိယာသံဝရဿ ဟေတု အဘိဇ္ဈာဒယော အနွာဿဝန္တိ၊ တဿ သံဝရာယာတိ အယမေတ္ထ ယောဇနာ။

ဇဝနက္ခဏေ ပန သစေ ဒုဿီလျံ ဝါတိအာဒိ ပုန အဝစနတ္ထံ ဣဓေဝ သဗ္ဗံ ဝုတ္တန္တိ ဆသု ဒွါရေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပဉ္စဒွါရေ ကာယဝစီဒုစ္စရိတသင်္ခါတံ ဒုဿီလျံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ဒုဿီလျာသံဝရော မနောဒွါရဝသေန၊ သေသာသံဝရော ဆဒွါရဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော။ မုဋ္ဌသစ္စာဒီနံ ဟိ သတိပဋိပက္ခာကုသလဓမ္မာဒိဘာဝတော သိယာ ပဉ္စဒွါရေ ဥပ္ပတ္တိ၊ န တွေဝ ကာယိကဝါစသိကဝီတိက္ကမဘူတဿ ဒုဿီလျဿ တတ္ထ ဥပ္ပတ္တိ၊ ပဉ္စဒွါရိကဇဝနာနံ အဝိညတ္တိဇနကတ္တာ။ ဒုဿီလျာဒယော စေတ္ထ ပဉ္စ အသံဝရာ သီလသံဝရာဒီနံ ပဉ္စန္နံ သံဝရာနံ ပဋိပက္ခဘာဝေန ဝုတ္တာ။ တသ္မိံ သတီတိ တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ။

ယထာ ကိန္တိ ယေန ပကာရေန ဇဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အသံဝရော ‘‘စက္ခုန္ဒြိယေ အသံဝရော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ နိဒဿနံ ကိန္တိ အတ္ထော။ ယထာတိအာဒိနာ နဂရဒွါရေ အသံဝရေ သတိ တံသမ္ဗန္ဓာနံ ဃရာဒီနံ အသံဝုတတာ ဝိယ ဇဝနေ အသံဝရေ သတိ တံသမ္ဗန္ဓာနံ ဒွါရာဒီနံ အသံဝုတတာတိ ဧဝံ အညာသံဝရေ အညာသံဝုတတာ သာမညမေဝ နိဒဿေတိ၊ န ပုဗ္ဗာပရသာမညံ၊ အန္တောဗဟိသာမညံ ဝါ။ သတိ ဝါ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒိကေ ပုန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဇဝနံ ဗာဟိရံ ဝိယ ကတွာ နဂရဒွါရသမာနံ ဝုတ္တံ၊ ဣတရဉ္စ အန္တောနဂရေ ဃရာဒိသမာနံ။ ပစ္စယဘာဝေန ဟိ ပုရိမနိပ္ဖန္နံ ဇဝနကာလေ အသန္တမ္ပိ ဘဝင်္ဂါဒိ စက္ခာဒိ ဝိယ ဖလနိပ္ဖတ္တိယာ သန္တံယေဝ နာမ ဟောတိ။ န ဟိ ဓရမာနံယေဝ ‘‘သန္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဗာဟိရံ ဝိယ ကတွာ’’တိ စ ပရမတ္ထတော ဇဝနဿ ဗာဟိရဘာဝေ၊ ဣတရဿ စ အဗ္ဘန္တရဘာဝေ အသတိပိ ‘‘ပဘဿရမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁။၄၉) ဝစနတော အာဂန္တုကဘူတဿ ကဒါစိ ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ဇဝနဿ ဗာဟိရဘာဝေါ၊ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝဿ ဣတရဿ အဗ္ဘန္တရဘာဝေါ ဧကေန ပရိယာယေန ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဇဝနေ ဝါ အသံဝရေ ဥပ္ပန္နေ တတော ပရံ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒီနံ အသံဝရဟေတုဘာဝါပတ္တိတော။ အသံဝရဿ ဟိ ဥပ္ပတ္တိယာ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒီနံ တဿ ဟေတုဘာဝေါ ပညာယတီတိ။ နဂရဒွါရသဒိသေန ဇဝနေန ပဝိသိတွာ ဒုဿီလျာဒိစောရာနံ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒီသု မုသနံ ကုသလဘဏ္ဍဝိနာသနံ ကထိတံ။ ယသ္မိံ ဟိ ဒွါရေ အသံဝရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော တတ္ထ ဒွါရာဒီနံ သံဝရူပနိဿယဘာဝံ ဥပစ္ဆိန္ဒန္တောယေဝ ပဝတ္တတီတိ။ ဒွါရဘဝင်္ဂါဒီနံ ဇဝနေန သဟ သမ္ဗန္ဓော ဧကသန္တတိပရိယာပန္နတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ စက္ခုဒွါရေ ရူပါရမ္မဏေ အာပါထဂတေ နိယမိတာဒိဝသေန ကုသလာကုသလဇဝနေ သတ္တက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏေ တဒနုရူပမေဝ မနောဒွါရိကဇဝနေ တသ္မိံယေဝါရမ္မဏေ သတ္တက္ခတ္တုံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏေ ပုန တသ္မိံယေဝ ဒွါရေ တဒေဝါရမ္မဏံ နိဿာယ ‘‘ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိအာဒိနာ ဝဝတ္ထပေန္တံ ပသာဒရဇ္ဇနာဒိဝသေန သတ္တက္ခတ္တုံ ဇဝနံ ဇဝတိ။ ဧဝံ ပဝတ္တမာနံ ဇဝနံ သန္ဓာယ ‘‘ဇဝနေ ဒုဿီလျာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တသ္မိံ ပန ဇဝနေ။ သီလာဒီသူတိ သီလသံဝရသတိသံဝရဉာဏသံဝရခန္တိသံဝရဝီရိယသံဝရေသု ဥပ္ပန္နေသု။ ယထာ ဟိ ပဂေဝ သတိအာရက္ခံ အနုပဋ္ဌပေန္တဿ ဒုဿီလျာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိ၊ ဧဝံ ပဂေဝ သတိအာရက္ခံ ဥပဋ္ဌပေန္တဿ သီလာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒ္ဒါဒီသုပိ ယထာရဟံ နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သောတဝိညာဏေန ဟိ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ဣတ္ထိသဒ္ဒေါ’’တိ ဝါ ‘‘ပုရိသသဒ္ဒေါ’’တိ ဝါ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိကံ ဝါ ကိလေသဝတ္ထုဘူတံ နိမိတ္တံ န ဂဏှာတိ၊ သုတမတ္တေ ဧဝ သဏ္ဌာတိ။ ယော စ ဂီတသဒ္ဒါဒိကဿ ကိလေသာနံ အနု အနု ဗျဉ္ဇနတော ‘‘အနုဗျဉ္ဇန’’န္တိ လဒ္ဓဝေါဟာရော မန္ဒတာရာဒိဝသေန ဝဝတ္ထိတော ဆဇ္ဇာဒိဘေဒဘိန္နော အာကာရော၊ တမ္ပိ န ဂဏှာတီတိ။ ဧဝံ ဂန္ဓာဒီသုပိ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ မနောဒွါရေ ပန သာဝဇ္ဇနဘဝင်္ဂံ မနောဒွါရံ တသ္မိံ ဒွါရေ ဓမ္မာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ တံ ဇဝနမနသာဝ ဝိညာယ ဝိဇာနိတွာတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကိလေသော အနုဗန္ဓော ဧတဿာတိ ကိလေသာနုဗန္ဓော၊ သော ဧဝ နိမိတ္တာဒိဂါဟော၊ တတော ပရိဝဇ္ဇနလက္ခဏံ ကိလေသာနုဗန္ဓနိမိတ္တာဒိဂ္ဂါဟပရိဝဇ္ဇနလက္ခဏံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနုဗျဉ္ဇနံ သင်္ဂဏှာတိ။

အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလဝဏ္ဏနာ

၁၆။ ဝုတ္တေတိ ဣဓေဝ ဥဒ္ဒေသဝသေန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေ။ တထာ ဟိ ‘‘အာဇီဝဟေတု ပညတ္တာနံ ဆန္နံ သိက္ခာပဒါန’’န္တိ ပဒုဒ္ဓါရံ ကတွာ တာနိ ပါဠိဝသေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ယာနိ တာနီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယာနိ တာနိ ဧဝံ ပညတ္တာနိ ဆ သိက္ခာပဒါနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဇီဝဟေတူတိ ဇီဝိကနိမိတ္တံ၊ ‘‘ဧဝါဟံ ပစ္စယေဟိ အကိလမန္တော ဇီဝိဿာမီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန။ အာဇီဝကာရဏာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပါပိစ္ဆောတိ ပါပိကာယ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနိစ္ဆာယ သမန္နာဂတော။ ဣစ္ဆာပကတောတိ ဣစ္ဆာယ အပကတော ဥပဒ္ဒုတော၊ အဘိဘူတော ဝါ။ အသန္တန္တိ အဝိဇ္ဇမာနံ။ အဘူတန္တိ အနုပ္ပန္နံ။ အနုပ္ပန္နတ္တာ ဟိ တဿ တံ အသန္တန္တိ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမံ ကာရဏဝစနံ။ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မန္တိ ဥတ္တရိမနုဿာနံ ဥက္ကဋ္ဌပုရိသာနံ ဓမ္မံ၊ မနုဿဓမ္မတော ဝါ ဥတ္တရိ ဥက္ကဋ္ဌံ။ ဥလ္လပတီတိ ဥဂ္ဂတာယုကော လပတိ။ သီလံ ဟိ ဘိက္ခုနော အာယု၊ တံ တဿ တထာလပနသမကာလမေဝ ဝိဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ပါရာဇိကသင်္ခါတာ အာပတ္တိ အဿ၊ ပါရာဇိကသညိတဿ ဝါ ဝီတိက္ကမဿ အာပဇ္ဇနံ ဥလ္လပနန္တိ အတ္ထော။ သဉ္စရိတ္တံ သမာပဇ္ဇတီတိ သဉ္စရဏဘာဝံ အာပဇ္ဇတိ၊ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသမတိံ၊ ပုရိသဿ ဝါ ဣတ္ထိမတိံ အာရောစေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဣမေသံ ဆန္နံ သိက္ခာပဒါနံ ဝီတိက္ကမဿ ဝသေနာ’’တိ သမ္ဗန္ဓော ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတော ဧဝ။

ကုဟနာတိအာဒီသူတိ ဟေဋ္ဌာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌပါဠိယာဝ ပဒုဒ္ဓါရော။ အယံ ပါဠီတိ အယံ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၈၆၁) အာဂတာ နိဒ္ဒေသပါဠိ။

၁၇။ စီဝရာဒိပစ္စယာ လဗ္ဘန္တီတိ လာဘာ။ တေ ဧဝ သက္ကစ္စံ အာဒရဝသေန ဒိယျမာနာ သက္ကာရာ။ ပတ္ထဋယသတာ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ။ တံ လာဘဉ္စ သက္ကာရဉ္စ ကိတ္တိသဒ္ဒဉ္စ။ သန္နိဿိတဿာတိ ဧတ္ထ တဏှာနိဿယော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ပတ္ထယန္တဿာ’’တိ။ အသန္တဂုဏဒီပနကာမဿာတိ အသန္တေ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနေ သဒ္ဓါဒိဂုဏေ သမ္ဘာဝေတုကာမဿ။ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနတာလက္ခဏာ၊ ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ အမတ္တညုတာလက္ခဏာ ဟိ ပါပိစ္ဆတာ။ ဣစ္ဆာယ အပကတဿာတိ ပါပိကာယ ဣစ္ဆာယ သမ္မာအာဇီဝတော အပေတော ကတောတိ အပကတော။ တထာဘူတော စ အာဇီဝူပဒ္ဒဝေန ဥပဒ္ဒုတောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဥပဒ္ဒုတဿာတိ အတ္ထော’’တိ။

ကုဟနမေဝ ပစ္စယုပ္ပာဒနဿ ဝတ္ထူတိ ကုဟနဝတ္ထု။ တိဝိဓမ္ပေတံ တတ္ထ အာဂတံ တဿ နိဿယဘူတာယ ဣမာယ ပါဠိယာ ဒဿေတုန္တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဒတ္ထိကဿေဝါတိ တေဟိ စီဝရာဒီဟိ အတ္ထိကဿေဝ။ ပဋိက္ခိပနေနာတိ စီဝရာဒီနံ ပဋိက္ခိပနဟေတု။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေန စာတိ စ-သဒ္ဒေန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ပဋိက္ခိပနံ သမုစ္စိနောတိ။

ဘိယျောကမျတန္တိ ဗဟုကာမတံ။ ယန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ၊ တသ္မာ ‘‘ဓာရေယျာ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ သင်္ဃာဋိံ ကတွာ ဓာရဏံ၊ ဧတံ သမဏဿ သာရုပ္ပန္တိ ယောဇနာ။ ပါပဏိကာနီတိ အာပဏတော ဆဍ္ဍိတာနိ။ နန္တကာနီတိ အန္တရဟိတာနိ စောဠခဏ္ဍာနိ။ ဥစ္စိနိတွာတိ ဥဉ္ဆနေန စိနိတွာ သင်္ဂဟေတွာ။ ဥဉ္ဆာစရိယာယာတိ ဥဉ္ဆာစရိယာယ လဒ္ဓေန။ ဂိလာနဿ ပစ္စယဘူတာ ဘေသဇ္ဇသင်္ခါတာ ဇီဝိတပရိက္ခာရာ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာ။ ပူတိမုတ္တန္တိ ပုရာဏဿ၊ အပုရာဏဿ စ သဗ္ဗဿ ဂေါမုတ္တဿေတံ နာမံ။ ပူတိမုတ္တေနာတိ ပူတိဘာဝေန မုတ္တေန ပရေဟိ ဆဍ္ဍိတေန၊ ပူတိဘူတေန ဝါ ဂေါမုတ္တေန။ ဓုတဝါဒေါတိ ပရေသမ္ပိ ဓုတဂုဏဝါဒီ။ သမ္မုခီဘာဝါတိ သမ္မုခတော ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ၊ လဗ္ဘမာနတာယာတိ အတ္ထော။

အတ္တာနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာဓိဂမဿ သာမန္တေ ကတွာ ဇပ္ပနံ သာမန္တဇပ္ပနံ။ မဟေသက္ခောတိ မဟာနုဘာဝေါ၊ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာဓိဂမေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘မိတ္တော’’တိ သာမညတော ဝတွာ ပုန တံ ဝိသေသေတိ ‘‘သန္ဒိဋ္ဌော သမ္ဘတ္တော’’တိ။ ဒိဋ္ဌမတ္တော ဟိ မိတ္တော သန္ဒိဋ္ဌော။ ဒဠှဘတ္တိကော သမ္ဘတ္တော။ သဟာယောတိ သဟ အာယနကော၊ သခါတိ အတ္ထော။ သတ္တပဒိနော ဟိ ‘‘သခါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝိဟာရော ပါကာရပရိစ္ဆိန္နော သကလော အာဝါသော။ အဍ္ဎယောဂေါ ဒီဃပါသာဒေါ၊ ဂရုဠသဏ္ဌာနပါသာဒေါတိပိ ဝဒန္တိ။ ပါသာဒေါ စတုရဿပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ ကူဋာဂါရံ ဒွီဟိ ကဏ္ဏိကာဟိ ကတ္တဗ္ဗပါသာဒေါ။ အဋ္ဋော ပဋိရာဇူနမ္ပိ ပဋိဗာဟနယောဂျော စတုပဉ္စဘူမကော ပဋိဿယဝိသေသော။ မာဠော ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော အနေကကောဏဝန္တော ပဋိဿယဝိသေသော။ ဥဒ္ဒဏ္ဍော အဂဗ္ဘိကာ ဧကဒွါရာ ဒီဃသာလာတိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ – ဝိဟာရော နာမ ဒီဃမုခပါသာဒေါ။ အဍ္ဎယောဂေါ ဧကပဿေန ဆဒနကသေနာသနံ။ တဿ ကိရ ဧကပဿေ ဘိတ္တိ ဥစ္စတရာ ဟောတိ၊ ဣတရပဿေ နီစာ၊ တေန တံ ဧကပဿဆဒနကံ ဟောတိ။ ပါသာဒေါ အာယတစတုရဿပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ မုဏ္ဍစ္ဆဒနံ စန္ဒိကင်္ဂဏယုတ္တံ။ ဂုဟာ ကေဝလာ ပဗ္ဗတဂုဟာ။ လေဏံ ဒွါရဗဒ္ဓံ။ ကူဋာဂါရံ ယော ကောစိ ကဏ္ဏိကာဗဒ္ဓပါသာဒေါ။ အဋ္ဋော ဗဟလဘိတ္တိဂေဟံ။ ယဿ ဂေါပါနသိယော အဂ္ဂဟေတွာ ဣဋ္ဌကာဟိ ဧဝ ဆဒနံ ဟောတိ။ အဋ္ဋာလကာကာရေန ကရီယတီတိပိ ဝဒန္တိ။ မာဠော ဝဋ္ဋာကာရေန ကတသေနာသနံ။ ဥဒ္ဒဏ္ဍော ဧကော ပဋိဿယဝိသေသော။ ယော ‘‘ဘဏ္ဍသာလာ၊ ဥဒေါသိတ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဥပဋ္ဌာနသာလာ သန္နိပတနဋ္ဌာနံ။

ကုစ္ဆိတရဇဘူတာယ ပါပိစ္ဆတာယ နိရတ္ထကံ ကာယဝစီဝိပ္ဖန္ဒနိဂ္ဂဏှနံ ကောရဇံ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ကောရဇိကော၊ ကောဟညေန သံယတကာယော၊ အတိဝိယ၊ အဘိဏှံ ဝါ ကောရဇိကော ကောရဇိကကောရဇိကော။ အတိပရိသင်္ကိတောတိ ကေစိ။ အတိဝိယ ကုဟော ကုဟကကုဟကော၊ သာတိသယဝိမှာပကောတိ အတ္ထော။ အတိဝိယ လပေါ လပနကော လပကလပကော။ မုခသမ္ဘာဝိကောတိ ကောရဇိကကောရဇိကာဒိဘာဝေန ပဝတ္တဝစနေဟိ အတ္တနော မုခမတ္တေန အညေဟိ သမ္ဘာဝိကော။ သော ဧဝရူပေါ ဧဝရူပတာယ ဧဝ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ကတွာ ‘‘အယံ သမဏော’’တိအာဒီနိ ကထေတိ။ ဂမ္ဘီရန္တိအာဒိ တဿာ ကထာယ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပဋိဗဒ္ဓတာယ ဝုတ္တံ။

သမ္ဘာဝနာဓိပ္ပာယကတေနာတိ ‘‘ကထံ နု ခေါ မံ ဇနော ‘အရိယော’တိ ဝါ ‘ဝိသေသလာဘီ’တိ ဝါ သမ္ဘာဝေယျာ’’တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ကတေန။ ဂမနံ သဏ္ဌပေတီတိ ဝိသေသလာဘီနံ ဂမနံ ဝိယ အတ္တနော ဂမနံ သက္ကစ္စံ ဌပေတိ၊ သတော သမ္ပဇာနောဝ ဂစ္ဆန္တော ဝိယ ဟောတိ။ ပဏိဓာယာတိ ‘‘အရဟာတိ မံ ဇာနန္တူ’’တိ စိတ္တံ သဏ္ဌပေတွာ၊ ပတ္ထေတွာ ဝါ။ သမာဟိတော ဝိယာတိ ဈာနသမာဓိနာ သမာဟိတော ဝိယ။ အာပါထကဇ္ဈာယီတိ မနုဿာနံ အာပါထဋ္ဌာနေ သမာဓိသမာပန္နော ဝိယ နိသီဒန္တော အာပါထကေ ဇနဿ ပါကဋဋ္ဌာနေ ဈာယီ။ ဣရိယာပထသင်္ခါတန္တိ ဣရိယာပထသဏ္ဌပနသင်္ခါတံ။

ပစ္စယပဋိသေဝနသင်္ခါတေနာတိ အယောနိသော ဥပ္ပာဒိတာနံ ပစ္စယာနံ ပဋိသေဝနန္တိ ဧဝံ ကထိတေန၊ တေန ဝါ ပစ္စယပဋိသေဝနေန သင်္ခါတဗ္ဗေန ကထိတဗ္ဗေန။ အညံ ဝိယ ကတွာ အတ္တနော သမီပေ ဘဏနံ သာမန္တဇပ္ပိတံ။ အာ-ကာရဿ ရဿတ္တံ ကတွာ ‘‘အဋ္ဌပနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုဟနံ ကုဟော၊ တဿ အယနာ ပဝတ္တိ ကုဟာယနာ၊ ကုဟဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ အယနာ ဂတိ ကိရိယာ ကုဟာယနာ။ ကုဟေတိ၊ ကုဟေန ဝါ ဣတောတိ ကုဟိတော၊ ကုဟကော။

ပုဋ္ဌဿာတိ ‘‘ကော တိဿော၊ ကော ရာဇပူဇိတော’’တိ ပုဋ္ဌဿ။ ဥဒ္ဓံ ကတွာတိ ဥက္ခိပိတွာ ဝိဘဝသမ္ပတ္တိအာဒိနာ ပဂ္ဂဟေတွာ။

ဥန္နဟနာတိ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဗန္ဓနာ ပလိဝေဌနာ။ ဒွေ ကိရ ဘိက္ခူ ဧကံ ဂါမံ ပဝိသိတွာ အာသနသာလာယ နိသီဒိတွာ ဧကံ ကုမာရိကံ ပက္ကောသိံသု။ တာယ အာဂတာယ တတြေကော ဧကံ ပုစ္ဆိ ‘‘အယံ၊ ဘန္တေ၊ ကဿ ကုမာရိကာ’’တိ? ‘‘အမှာကံ ဥပဋ္ဌာယိကာယ တေလကန္ဒရိကာယ ဓီတာ၊ ဣမိဿာ မာတာ မယိ ဂေဟံ ဂတေ သပ္ပိံ ဒဒမာနာ ဃဋေနေဝ ဒေတိ၊ အယမ္ပိ မာတာ ဝိယ ဃဋေန ဒေတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၆၂) ဥက္ကာစေသိ။ ဣမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တေလကန္ဒရိကဝတ္ထု စေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။

ဓမ္မာနုရူပါ ဝါတိ မတ္တာဝစနာနုရူပံ ဝါ။ မတ္တာဝစနံ ဟိ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘သုဘာသိတံ ဥတ္တမမာဟု သန္တော၊ ဓမ္မံ ဘဏေ နာဓမ္မံ တံ ဒုတိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ သု။ နိ။ ၄၅၂)။ တေန ဗဟုံ ဝိပ္ပလပနမာဟ၊ သစ္စတော ဝါ အညာ သုဘာသိတာ ဝါစာ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ မုဂ္ဂသူပသဒိသကမ္မော ပုဂ္ဂလော မုဂ္ဂသူပျော။ တေနာဟ ‘‘အယံ ပုဂ္ဂလော မုဂ္ဂသူပျောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ပရိဘဋဿ ကမ္မံ ပါရိဘဋျံ၊ တဒေဝ ပါရိဘဋျတာ။

နိမိတ္တေန စရန္တော၊ ဇီဝန္တော ဝါ နိမိတ္တကော၊ တဿ ဘာဝေါ နေမိတ္တိကတာ။ အတ္တနော ဣစ္ဆာယ ပကာသနံ ဩဘာသော။ ကော ပန သောတိ? ‘‘အဇ္ဇ ဘိက္ခူနံ ပစ္စယာ ဒုလ္လဘာ ဇာတာ’’တိအာဒိကာ ပစ္စယပဋိသံယုတ္တကထာ။ ဣစ္ဆိတဝတ္ထုဿ သမီပေ ကထနံ သာမန္တဇပ္ပာ။

အက္ကောသနဘယေနာပိ ဒဒေယျာတိ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသနံ။ တထာ ဝမ္ဘနာဒယော။ ဥပေက္ခနာ ဥပါသကာနံ ဒါယကာဒိဘာဝတော ဗဟိ ဆဍ္ဍနာ။ ခိပနာတိ ခေပဝစနံ။ တံ ပန အဝဟသိတွာ ဝစနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပဏ္ဍနာ’’တိ။ ပါပနာတိ အဒါယကတ္တဿ၊ အဝဏ္ဏဿ ဝါ ပတိဋ္ဌာပနံ။ ပရေသံ ပိဋ္ဌိမံသခါဒနသီလော ပရပိဋ္ဌိမံသိကော၊ တဿ ဘာဝေါ ပရပိဋ္ဌိမံသိကတာ။ အဗ္ဘင်္ဂန္တိ အဗ္ဘဉ္ဇနံ။ နိပိသိတွာ ဂန္ဓမဂ္ဂနာ ဝိယာတိ အနိပ္ပိသိတေ အလဗ္ဘမာနဿ ဂန္ဓဿ နိပိသနေ လာဘော ဝိယ ပရဂုဏေ အနိပ္ပိသိတေ အလဗ္ဘမာနာနံ ပစ္စယာနံ နိပိသနေန လာဘော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။

နိကတ္တုံ အပ္ပေန လာဘေန ဗဟုကံ ဝဉ္စေတွာ ဂဟေတုံ ဣစ္ဆနံ နိဇိဂီသနံ၊ တဿ ဘာဝေါ နိဇိဂီသနတာ။ တဿေဝ ဣစ္ဆနဿ ပဝတ္တိအာကာရော၊ တံသဟဇာတံ ဝါ ဂဝေသနကမ္မံ။

အင်္ဂန္တိ ဟတ္ထပါဒါဒိအင်္ဂါနိ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တံ ဝိဇ္ဇံ။ နိမိတ္တန္တိ နိမိတ္တသတ္ထံ။ ဥပ္ပာတန္တိ ဥက္ကာပါတဒိသာဍာဟ-ဘူမိစာလာဒိဥပ္ပာတပဋိဗဒ္ဓဝိဇ္ဇံ။ သုပိနန္တိ သုပိနသတ္ထံ။ လက္ခဏန္တိ ဣတ္ထိပုရိသာနံ လက္ခဏဇာနနသတ္ထံ။ မူသိကစ္ဆိန္နန္တိ ဝတ္ထာဒီနံ အသုကဘာဂေ မူသိကစ္ဆေဒေ သတိ ဣဒံ နာမ ဖလံ ဟောတီတိ ဇာနနကသတ္ထံ။ ပလာသဂ္ဂိအာဒီသု ဣမိနာ နာမ အဂ္ဂိနာ ဟုတေ ဣဒံ နာမ ဟောတီတိ အဂ္ဂိဝသေန ဟောမဝိဓာနံ အဂ္ဂိဟောမံ။ ဣမိနာ နယေန ဒဗ္ဗိဟောမံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ထုသဟောမာဒီနံ၊ အညေသဉ္စ သုတ္တေ အာဂတာနံ မိစ္ဆာဇီဝါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝီရိယသာဓနတ္တာ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလဿ ‘‘ပစ္စယပရိယေသနဝါယာမော’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ ပါရိသုဒ္ဓိ အနဝဇ္ဇဘာဝေါ၊ ယေန ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယလာဘော ဟောတိ။ န ဟိ အလသော ဉာယေန ပစ္စယေ ပရိယေသိတုံ သက္ကောတီတိ။

ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဝဏ္ဏနာ

၁၈။ ပဋိသင်္ခါတိ အယံ ‘‘သယံ အဘိညာ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၁) ဝိယ ယ-ကာရလောပေန နိဒ္ဒေသော။ ယောနိသောတိ စေတ္ထ ဥပါယတ္ထော ယောနိသော-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဥပါယေန ပထေနာ’’တိ။ ‘‘ပဋိသင်္ခါယ ဉတွာ’’တိ ဝတွာ တယိဒံ ပဋိသင်္ခါနံ ပစ္စဝေက္ခဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ပစ္စဝေက္ခိတွာတိ အတ္ထော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ပစ္စဝေက္ခိတွာတိ သီတပဋိဃာတာဒိကံ တံ တံ ပယောဇနံ ပတိ ပတိ အဝေက္ခိတွာ၊ ဉာဏေန ပဿိတွာတိ အတ္ထော၊ ဧဝံ ပဋိသင်္ခါယာတိ တဒေဝ ပယောဇနံ ပတိ ပတိ သင်္ခါယ၊ ဇာနိတွာတိ အတ္ထော။ ဉာဏပရိယာယော ဟိ ဣဓ သင်္ခါ-သဒ္ဒေါတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော’’တိအာဒိ ကာမံ ပစ္စယပရိဘောဂကာလေန ဝုစ္စတိ၊ ဓာတုဝသေန ပန ပဋိကူလဝသေန ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ သုဇ္ဈတီတိ အပရေ။ ဘိဇ္ဇတီတိ ကေစိ။ ဧကေ ပန ပဌမံ ဧဝ ပရိယတ္တန္တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ‘‘စီဝရ’’န္တိ ဧကဝစနံ ဧကတ္တမတ္တံ ဝါစကန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘အန္တရဝါသကာဒီသု ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဇာတိသဒ္ဒတာယ ပန တဿ ပါဠိယံ ဧကဝစနန္တိ ယတ္တကာနိ စီဝရာနိ ယောဂိနာ ပရိဟရိတဗ္ဗာနိ၊ တေသံ သဗ္ဗေသံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟဏန္တိ သက္ကာ ဝိညာတုံ၊ ယံ ကိဉ္စီတိ ဝါ အနဝသေသပရိယာဒါနမေတံ၊ န အနိယမဝစနံ။ ‘‘နိဝါသေတိ ဝါ ပါရုပတိ ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပနံ ပန ပဋိသေဝနပရိယာယဿ ပရိဘောဂဿ ဝိဘာဂဒဿနန္တိ တံ ပညပေတွာ သယနနိသီဒန-စီဝရကုဋိကရဏာဒိဝသေနာပိ ပရိဘောဂဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ပယောဇနာနံ မရိယာဒါ ပယောဇနာဝဓိ၊ တဿ ပရိစ္ဆိန္ဒနဝသေန ယော နိယမော၊ တဿ ဝစနံ ပယောဇနာ…ပေ… ဝစနံ။ ဣဒါနိ တံ နိယမံ ဝိဝရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္တကမေဝ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဝဓာရဏေန လီဠာဝိဘူသာဝိလမ္ဗနာနဋမ္ဗရာဒိဝသေန ဝတ္ထပရိဘောဂံ နိသေဓေတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဣတော ဘိယျော’’တိ။ လီဠာဝသေန ဟိ ဧကစ္စေ သတ္တာ ဝတ္ထာနိ ပရိဒဟန္တိ စေဝ ဥပသံဝိယန္တိ စ။ ယထာ တံ ယောဗ္ဗနေ ဌိတာ နာဂရိကမနုဿာ။ ဧကစ္စေ ဝိဘူသနဝသေန၊ ယထာ တံ ရူပူပဇီဝိနိအာဒယော။ ဝိလမ္ဗနဝသေန ဝိလမ္ဗကာ။ နဋမ္ဗရဝသေန ဘောဇာဒယော။ အဇ္ဈတ္တဓာတုက္ခောဘော သီတရောဂါဒိဥပ္ပာဒကော။ ဥတုပရိဏာမနဝသေနာတိ ဥတုနော ပရိဝတ္တနဝသေန ဝိသဘာဂသီတဥတုသမုဋ္ဌာနေန။ ဝါ-သဒ္ဒေန ဟေမန္တာဒီသု ဟိမပါတာဒိဝသေန ပဝတ္တဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ န ဥပ္ပာဒေတိ သီတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒတ္ထံ ပန တံ ဝိနောဒနံ၊ တံ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘သီတဗ္ဘာဟတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘ဥဏှဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗေသု သေသပယောဇနေသု။ ယဒိပိ သူရိယသန္တာပေါပိ ဥဏှောဝ၊ တဿ ပန အာတပဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘အဂ္ဂိသန္တာပဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကစ္စော ဒါဝဂ္ဂိသန္တာပေါ ကာယံ စီဝရေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ သက္ကာ ဝိနောဒေတုန္တိ အာဟ ‘‘တဿ ဝနဒါဟာဒီသု သမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဍံသာတိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာ။ တေ ပန ယသ္မာ ဍံသနသီလာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဍံသနမက္ခိကာ’’တိ။ သပ္ပာဒယောတိ သပ္ပသတပဒိဥဏ္ဏနာဘိသရဗူဝိစ္ဆိကာဒယော။ ဖုဋ္ဌသမ္ဖဿောတိ ဖုဋ္ဌဝိသမာဟ။ တိဝိဓာ ဟိ သပ္ပာ – ဒဋ္ဌဝိသာ ဖုဋ္ဌဝိသာ ဒိဋ္ဌဝိသာ။ တေသု ပုရိမကာ ဒွေ ဧဝ ဂဟိတာ။ သတပဒိအာဒီနမ္ပိ တာဒိသာနံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ။ နိယတပယောဇနံ ဧကန္တိကံ၊ သဗ္ဗကာလိကဉ္စ ပယောဇနံ။ ဟိရီ ကုပ္ပတိ နိလ္လဇ္ဇတာ သဏ္ဌာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိနဿတီ’’တိ။ ကူပါဝတရဏံ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒနံ အရဟတီတိ ကောပိနံ။ ဟိရိယိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဟိရီ စ တံ ကောပိနဉ္စာတိ ဟိရိကောပိနန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဿ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပယောဇနာနံ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။

ယံ ကိဉ္စိ အာဟာရန္တိ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒိဘေဒံ ယံ ကိဉ္စိ အာဟရိတဗ္ဗဝတ္ထုံ။ ပိဏ္ဍာယ ဘိက္ခာယ ဥလတီတိ ပိဏ္ဍောလော၊ တဿ ကမ္မံ ပိဏ္ဍောလျံ။ တေန ပိဏ္ဍောလျေန ဘိက္ခာစရိယာယ။ ပတိတတ္တာတိ ပက္ခိပိတတ္တာ။ ပိဏ္ဍပါတော ပတ္တေ ပက္ခိတ္တဘိက္ခာဟာရော။ ပိဏ္ဍာနံ ဝါ ပါတောတိ ဃရေ ဃရေ လဒ္ဓဘိက္ခာနံ သန္နိပါတော။ ‘‘နတ္ထိ ဒဝါ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅) သဟသာ ကိရိယာပိ ‘‘ဒဝါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ဒဝတ္ထံ၊ ကီဠာနိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ မုဋ္ဌိကမလ္လာ မုဋ္ဌိယုဒ္ဓယုဇ္ဈနကာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန နိဗုဒ္ဓယုဇ္ဈနကာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဗလမဒနိမိတ္တန္တိ ဗလံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဒေါ ဗလမဒေါ။ တံ နိမိတ္တံ၊ ဗလဿ ဥပ္ပာဒနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ပေါရိသမဒနိမိတ္တန္တိ ပေါရိသမဒေါ ဝုစ္စတိ ပုရိသမာနော ‘‘အဟံ ပုရိသော’’တိ ဥပ္ပဇ္ဇနကမာနော။ အသဒ္ဓမ္မသေဝနာသမတ္ထတံ နိဿာယ ပဝတ္တော မာနော၊ ရာဂေါ ဧဝ ဝါ ပေါရိသမဒေါတိ ကေစိ။ တံ နိမိတ္တံ။ အန္တေပုရိကာ ရာဇောရောဓာ။ သဗ္ဗေသံ သန္နိဝေသယောဂျတာယ ဝေသိယော ရူပူပဇီဝိနိယော။ မဏ္ဍနံ နာမ ဣဓာဝယဝပါရိပူရီတိ အာဟ ‘‘အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ပီဏဘာဝနိမိတ္တ’’န္တိ၊ ပရိဗြူဟနဟေတူတိ အတ္ထော။ နဋာ နာမ ရင်္ဂနဋာ။ နစ္စကာ လင်္ဃကာဒယော။ ဝိဘူသနံ သောဘာသမုပ္ပာဒနန္တိ အာဟ ‘‘ပသန္နစ္ဆဝိဝဏ္ဏတာနိမိတ္တ’’န္တိ။

ဧတံ ပဒံ။ မောဟူပနိဿယပ္ပဟာနတ္ထန္တိ မောဟဿ ဥပနိဿယတာပဟာနာယ။ ဒဝါ ဟိ မောဟေန ဟောတိ၊ မောဟဉ္စ ဝဍ္ဎေတီတိ တဿာ ဝဇ္ဇနေန မောဟဿ အနုပနိဿယတာ။ ဒေါသူပနိဿယပ္ပဟာနတ္ထန္တိ ဣဒံ ဗလမဒဿ၊ ပုရိသမဒဿ စ ဒေါသဟေတုနော ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဣတရဿ ပန ဝသေန ‘‘ရာဂူပနိဿယပ္ပဟာနတ္ထ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ မဏ္ဍနဝိဘူသနပဋိက္ခေပေါ သိယာ မောဟူပနိဿယပ္ပဟာနာယပိ၊ ရာဂူပနိဿယတာယ ပန ဥဇုပဋိပက္ခောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရာဂူပနိဿယပ္ပဟာနတ္ထ’’န္တိ။ ယဒိပိ ဧကစ္စဿ ဒဝမဒေ အာရဗ္ဘ ပရဿ ပဋိဃသံယောဇနာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိ ဟောတိယေဝ မနောပဒေါသိကဒေဝါဒီနံ ဝိယ၊ အတ္တနော ပန ဒဝမဒေ အာရဗ္ဘ ယေသံ သဝိသေသံ ရာဂမောဟမာနာဒယော ပါပဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေ သန္ဓာယ ‘‘အတ္တနော သံယောဇနုပ္ပတ္တိပဋိသေဓနတ္ထ’’န္တိ ဝတွာ မဏ္ဍနဝိဘူသနာနိ ပဋိစ္စ သဝိသေသံ ပရဿပိ ရာဂမောဟာဒယော ပဝတ္တန္တီတိ ‘‘ပရဿပိ သံယောဇနုပ္ပတ္တိပဋိသေဓနတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အယောနိသော ပဋိပတ္တိယာတိ ဧတ္ထ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂံ မုဉ္စိတွာ သဗ္ဗာပိ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိ အယောနိသော ပဋိပတ္တိ။ ပုရိမေဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ အယောနိသော ပဋိပတ္တိယာ၊ ပစ္ဆိမေဟိ ဒွီဟိ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဿ ပဟာနံ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘စတူဟိပိ စေတေဟီ’’တိ ပန ဝစနတော သဗ္ဗေဟိ ဥဘိန္နမ္ပိ ပဟာနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာမကီဠာပိ ဒဝန္တောဂဓာ ဟောတိယေဝ၊ ပုရိသမဒေါပိ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဿ ဟေတုယေဝါတိ။

စာတုမဟာဘူတိကဿာတိ စတုမဟာဘူတေ သန္နိဿိတဿ။ ရူပကာယဿာတိ စတုသန္တတိရူပသမူဟဿ။ ဌိတိယာတိ ဌိတတ္ထံ။ သာ ပနဿ ဌိတိ ပဗန္ဓဝသေန ဣစ္ဆိတာတိ အာဟ ‘‘ပဗန္ဓဋ္ဌိတတ္ထ’’န္တိ။ ပဝတ္တိယာတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဝတ္တိယာ။ တထာ ဟိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ‘‘ယာပနာ ဝတ္တနာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၉၊ ၆၃၄) စ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တဿာ စ အဝိစ္ဆေဒေါ အာဟာရူပယောဂေန ဟောတိ။ ကာယဿ စိရတရံ ယာဝ အာယုကပ္ပော၊ တာဝ အဝတ္ထာနံ ယာပနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘စိရကာလဋ္ဌိတတ္ထံ ဝါ’’တိ အာဟ။ ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ဃရူပတ္ထမ္ဘမိဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာယံ ယောဇနာ – ယထာ ဇိဏ္ဏဃရသာမိကော ဃရဿ ဥပတ္ထမ္ဘနံ ကရောတိ တဿ အပတနတ္ထံ၊ ယထာ စ သာကဋိကော အက္ခဗ္ဘဉ္ဇနံ ကရောတိ တဿ သမ္ပဝတ္တနတ္ထံ၊ ဧဝမေသ ယောဂီ ကာယဿ ဌိတတ္ထံ၊ ယာပနတ္ထဉ္စ ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိသေဝတိ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ။ ဧတေန ဌိတိ နာမ အပတနံ ယာပနာ ပဝတ္တီတိ ဒဿေတိ။ န ဒဝမဒမဏ္ဍနဝိဘူသနတ္ထန္တိ ဣဒံ ‘‘ယာဝဒေဝါ’’တိ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတတ္ထဒဿနံ။ တိဋ္ဌန္တိ ဥပါဒိန္နဓမ္မာ ဧတာယာတိ ဌိတိ၊ အာယူတိ အာဟ ‘‘ဌိတီတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ တထာ ဟိ တံ အာယု ‘‘ဌိတီ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ ဌိတိယာ ယာပနာယာတိ ကာယဿ ဌိတိဟေတုတာယ ‘‘ဌိတီ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ပဝတ္တနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယပဝတ္တာပနတ္ထ’’န္တိ။ အာဗာဓဋ္ဌေနာတိ ဝိဗာဓနဋ္ဌေန၊ ရောဂဋ္ဌေန ဝါ။ ဇိဃစ္ဆာပရမာ ဟိ ရောဂါ။ ဥပရမတ္ထန္တိ ဝူပသမတ္ထံ။ ဝဏာလေပနမိဝ ဝဏိကော။ ဥဏှသီတာဒီသု အဘိဘဝန္တေသု တပ္ပဋိကာရံ သီတုဏှံ ဝိယ ပဋိသေဝတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ ဌပေတွာ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟာ သာသနာဝစရိတဗ္ဗာ အနုသာသနီ သာသနဗြဟ္မစရိယန္တိ အာဟ ‘‘သကလသာသနဗြဟ္မစရိယဿ စ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ စာ’’တိ။ အနုဂ္ဂဟဏတ္ထန္တိ အနု အနု ဂဏှနတ္ထံ သမ္ပာဒနတ္ထံ။ ကာယဗလံ နိဿာယာတိ ယထာသမာရဒ္ဓံ ဂုဏဝိသေသပါရိပူရိဟေတုဘူတံ ကာယဗလမတ္တံ နိဿာယ။ တေနာဟ ‘‘သိက္ခတ္တယာနုယောဂဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ကန္တာရနိတ္ထရဏတ္ထိကာ ဇာယမ္ပတိကာ၊ နဒီသမုဒ္ဒနိတ္ထရဏတ္ထိကာ စ ပုတ္တမံသာဒီနိ ယထာ အဂိဒ္ဓါ အမုစ္ဆိတာ ကေဝလံ တံ တံ အတ္ထသိဒ္ဓိမေဝ အဝေက္ခန္တာ ပဋိသေဝန္တိ တေဟိ ဝိနာ အသိဇ္ဈနတော၊ ဧဝမယမ္ပိ ကေဝလံ ဘဝကန္တာရနိတ္ထရဏတ္ထိကော အဂိဒ္ဓါ အမုစ္ဆိတော တေန ဝိနာ အသိဇ္ဈနတော ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိသေဝတီတိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။

ဣတီတိ ပကာရတ္ထေ နိပါတပဒံ။ တေန ပဋိသေဝိယမာနဿ ပိဏ္ဍပါတဿ ပဋိသေဝနာကာရော ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဣမိနာ ပိဏ္ဍပါတပဋိသေဝနေနာ’’တိ။ ပုရာဏန္တိ ဘောဇနတော ပုရိမကာလိကတ္တာ ပုရာတနံ။ ပဋိဟင်္ခါမီတိ ပဋိဟနိဿာမိ။ နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပာဒေဿာမီတိ ပဋိသေဝတီတိ ယောဇနာ။ ကီဒိသံ၊ ကထဉ္စာတိ အာဟ ‘‘အပရိမိတ…ပေ… အညတရော ဝိယာ’’တိ။ အပရိမိတံ အပရိမာဏံ ဘောဇနံ ပစ္စယော ဧတိဿာတိ အပရိမိတဘောဇနပစ္စယာ၊ တံ အပရိမိတဘောဇနပစ္စယံ အတ္တနော ဂဟဏီတေဇပမာဏတော အတိက္ကန္တပမာဏဘောဇနဟေတုကန္တိ အတ္ထော။ ယော ဗဟုံ ဘုဉ္ဇိတွာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဥဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘အာဟရ ဟတ္ထ’’န္တိ ဝဒတိ၊ အယံ အာဟရဟတ္ထကော။ ယော ဘုဉ္ဇိတွာ အစ္စုဒ္ဓုမာတကုစ္ဆိတာယ ဥဋ္ဌိတောပိ သာဋကံ နိဝါသေတုံ န သက္ကောတိ၊ အယံ အလံသာဋကော။ ယော ဘုဉ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော တတ္ထေဝ ပရိဝတ္တတိ၊ အယံ တတြဝဋ္ဋကော။ ယော ယထာ ကာကေဟိ အာမသိတုံ သက္ကာ၊ ဧဝံ ယာဝ မုခဒွါရံ အာဟာရေတိ၊ အယံ ကာကမာသကော။ ယော ဘုဉ္ဇိတွာ မုခေ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော တတ္ထေဝ ဝမတိ၊ အယံ ဘုတ္တဝမိတကော။ ဧတေသံ အညတရော ဝိယ။ အထ ဝါ ပုရာဏဝေဒနာ နာမ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ။ တံ ‘‘ပဋိဟနိဿာမီ’’တိ ပဋိသေဝတိ။ နဝဝေဒနာ နာမ အတိဘုတ္တပစ္စယေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ။ တံ ‘‘န ဥပ္ပာဒေဿာမီ’’တိ ပဋိသေဝတိ။ အထ ဝါ နဝဝေဒနာ နာမ အဘုတ္တပစ္စယေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ၊ တဿာ အနုပ္ပန္နာယ အနုပ္ပဇ္ဇနတ္ထမေဝ ပဋိသေဝတိ။ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကာတိ စေတံ ခုဒ္ဒါယ ဝိသေသနံ။ ယဿာ အပ္ပဝတ္တိ ဘောဇနေန ကာတဗ္ဗာ၊ တဿာ ဒဿနတ္ထံ။ အဘုတ္တပစ္စယေန၊ ဘုတ္တပစ္စယေန စ ဥပ္ပဇ္ဇနကာနုပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာသု ပုရိမာ ယထာပဝတ္တာ ဇိဃစ္ဆာနိမိတ္တာ ဝေဒနာ။ သာ ဟိ အဘုဉ္ဇန္တဿ ဘိယျောပဝဍ္ဎနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပစ္ဆိမာပိ ခုဒ္ဒါနိမိတ္တာဝ အင်္ဂဒါဟသူလာဒိဝေဒနာ ပဝတ္တာ။ သာ ဟိ ဘုတ္တပစ္စယာ ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နာဝ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ အယမေတာသံ ဝိသေသော။ ဝိဟိံသာနိမိတ္တတာ စေတာသံ ဝိဟိံသာယ ဝိသေသော။

ယာ ဝေဒနာ။ အဓုနာတိ ဧတရဟိ။ အသပ္ပာယာပရိမိတဘောဇနံ နိဿာယာတိ အသပ္ပာယာပရိမိတဿ အာဟာရဿ ဘုဉ္ဇနပယောဂံ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ပုရာဏကမ္မပစ္စယဝသေနာတိ ပုဗ္ဗေ ပုရိမဇာတိယံ ကတတ္တာ ပုရာဏဿ ကမ္မဿ ပစ္စယတာဝသေန ပယောဂဝိပတ္တိံ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတာယ တံ ဝဇ္ဇေတွာ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဥပဋ္ဌာပနံ ဒုက္ခဝေဒနာပစ္စယဃာတော၊ ပဋိဟနနဉ္စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တဿာ ပစ္စယံ ဝိနာသေန္တော တံ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမီ’’တိ။ အယုတ္တပရိဘောဂေါ ပစ္စယေ အပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘောဂေါ။ သော ဧဝ ကတူပစိတကမ္မတာယ ကမ္မူပစယော။ တံ နိဿာယ ပဋိစ္စ အာယတိံ အနာဂတေ ကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ယာ စာယံ ‘‘နဝဝေဒနာ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ ယုတ္တပရိဘောဂဝသေနာတိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပစ္စယာနံ ပရိဘောဂဝသေန၊ တဿာ နဝဝေဒနာယ မူလံ အယုတ္တပရိဘောဂကမ္မံ အနိဗ္ဗတ္တေန္တော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အနုပ္ပာဒေန္တော။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ဣတိ ပုရာဏ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန ပဒဒွယေန။ ‘‘ဝိဟိံသူပရတိယာ’’တိအာဒိနာ ဝါ ပဒစတုက္ကေန ယုတ္တပရိဘောဂသင်္ဂဟော ပဗ္ဗဇိတာနုစ္ဆဝိကဿ ပစ္စယပရိဘောဂဿ ဝုတ္တတ္တာ။ အတ္တကိလမထာနုယောဂပ္ပဟာနံ ဇိဃစ္ဆာဒိဒုက္ခပဋိဃာတဿ ဘာသိတတ္တာ။ ဈာနသုခါဒီနံ ပစ္စယဘူတဿ ကာယသုခဿ အဝိဿဇ္ဇနတော ဓမ္မိကသုခါပရိစ္စာဂေါ စ ဒီပိတော ဟောတိ။

အသပ္ပာယာပရိမိတူပယောဂေန ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကော၊ ဣရိယာပထဘဉ္ဇနကော ဝါ သိယာ ပရိဿယော၊ သပ္ပာယပရိမိတူပယောဂေန ပန သော န ဟောတိ။ တထာ သတိ စိရကာလပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတာ သရီရဿ ယာတြာ ယာပနာ ဘဝိဿတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ပရိမိတပရိဘောဂေန…ပေ… ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ ယော ရောဂေါ သာဒ္ဓါ အသာဒ္ဓါ စ န ဟောတိ၊ သော ယာပျရောဂေါ၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ယာပျရောဂီ။ သော ဟိ နိစ္စကာလံ ဘေသဇ္ဇံ ဥပသေဝတိ၊ တထာ အယမ္ပီတိ။ ယဒိ ယာတြာပိ ယာပနာ၊ ပုဗ္ဗေပိ ‘‘ယာပနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကော ဧတ္ထ ဝိသေသောတိ? ပုဗ္ဗေ ‘‘ယာပနာယာ’’တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယယာပနာ အဓိပ္ပေတာ၊ ဣဓ ပန စတုန္နမ္ပိ ဣရိယာပထာနံ အဝိစ္ဆေဒသင်္ခါတာ ယာပနာ ယာတြာတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌေန မိစ္ဆာဇီဝေန ပစ္စယပရိယေသနာ အယုတ္တပရိယေသနာ။ ဒါယကဒေယျဓမ္မာနံ၊ အတ္တနော စ ပမာဏံ အဇာနိတွာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ၊ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနတ္ထံ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟဏံ အယုတ္တပဋိဂ္ဂဟဏံ၊ ယေန ဝါ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ အပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘောဂေါ အယုတ္တပရိဘောဂေါ။ တေသံ ပရိဝဇ္ဇနံ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယုပ္ပာဒနာဒိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မေန ဟိ ပစ္စယေ ပရိယေသိတွာ ဓမ္မေန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနံ အနဝဇ္ဇတာ နာမ။

အရတီတိ ဥက္ကဏ္ဌာ။ ပန္တသေနာသနေသု၊ အဓိကုသလဓမ္မေသု စ အနဘိရတိ။ တန္ဒီတိ ပစလာယိကာ နိဒ္ဒါ။ ဝိဇမ္ဘိတာတိ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘဝေန ကာယဿ ဝိဇမ္ဘနာ။ ဝိညူဟိ ဂရဟာ ဝိညူဂရဟာ။ ဧကစ္စော ဟိ အနဝဇ္ဇံယေဝ သာဝဇ္ဇံ ကရောတိ၊ ‘‘လဒ္ဓံ မေ’’တိ ပမာဏာဓိကံ ဘုဉ္ဇိတွာ တံ ဇီရာပေတုံ အသက္ကောန္တော ဥဒ္ဓံဝိရေစနအဓောဝိရေစနာဒီဟိ ကိလမတိ၊ သကလဝိဟာရေ ဘိက္ခူ တဿ သရီရပဋိဇဂ္ဂနဘေသဇ္ဇပရိယေသနာပသုတာ ဟောန္တိ။ အညေ တေ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အသုကဿ ဥဒရံ ဥဒ္ဓုမာတ’’န္တိအာဒီနိ သုတွာ ‘‘နိစ္စကာလမေသ ဧဝံပကတိကော အတ္တနော ကုစ္ဆိပမာဏံ နာမ န ဇာနာတီ’’တိ နိန္ဒန္တိ၊ ဧဝံ အနဝဇ္ဇံယေဝ သာဝဇ္ဇံ ကရောတိ။ ဧဝံ အကတွာ ‘‘အနဝဇ္ဇတာ စ ဘဝိဿတီ’’တိ ပဋိသေဝတိ။ အတ္တနော ဟိ ပကတိအဂ္ဂိဗလာဒိံ ဇာနိတွာ ‘‘ဧဝံ မေ အရတိအာဒီနံ အဘာဝေန ကာယသုခတာ၊ အဂရဟိတဗ္ဗတာ စ ဘဝိဿတီ’’တိ ပမာဏယုတ္တမေဝ ပဋိသေဝတိ။ ယာဝတကော ဘောဇနေန အတ္ထော၊ တဿ သာဓနေန ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရဿ ပရိပူရဏေန ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘောဇနံ ယာဝဒတ္ထဥဒရာဝဒေဟကဘောဇနံ၊ တဿ ပရိဝဇ္ဇနေန။ သေယျာယ သယနေန လဒ္ဓဗ္ဗသုခံ သေယျသုခံ၊ ဥဘောဟိ ပဿေဟိ သမ္ပရိဝတ္တနကံ သယန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇနသုခံ ပဿသုခံ၊ မိဒ္ဓေန နိဒ္ဒါယနေန ဥပ္ပဇ္ဇနသုခံ မိဒ္ဓသုခံ၊ တေသံ သေယျ…ပေ… သုခါနံ ပဟာနတော စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ ယောဂျဘာဝဿ ပဋိပါဒနံ ကာယဿ စတုဣရိယာပထယောဂျဘာဝပဋိပါဒနံ၊ တတော။ သုခေါ ဣရိယာပထဝိဟာရော ဖာသုဝိဟာရော။ ပစ္ဆိမေ ဝိကပ္ပေ၊ သဗ္ဗဝိကပ္ပေသု ဝါ ဝုတ္တံ ဖာသုဝိဟာရလက္ခဏံ အာဂမေန သမတ္ထေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တီသုပိ ဝိကပ္ပေသု အာဟာရဿ ဦနပရိဘောဂဝသေနေဝ ဟိ ဖာသုဝိဟာရော ဝုတ္တောတိ။

ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ယာတြာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန ပဒတ္တယေန။ ‘‘ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ပယောဇနပရိဂ္ဂဟဒီပနာ။ ယာတြာ ဟိ နံ အာဟာရူပယောဂံ ပယောဇေတီတိ။ ဓမ္မိကသုခါပရိစ္စာဂဟေတုကော ဖာသုဝိဟာရော မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ အန္တဒွယပရိဝဇ္ဇနတော။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ သမောဓာနေတဗ္ဗာနိ – ‘‘နေဝ ဒဝါယာ’’တိ ဧကံ အင်္ဂံ၊ ‘‘န မဒါယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘န မဏ္ဍနာယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘န ဝိဘူသနာယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ ယာပနာယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ဝိဟိံသူပရတိယာ ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ဣတိ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမိ၊ နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပာဒေဿာမီ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧကံ။ ‘‘အနဝဇ္ဇတာ စ ဖာသုဝိဟာရော စာ’’တိ အယမေတ္ထ ဘောဇနာနိသံသော။ မဟာသိဝတ္ထေရော ပနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ ပဋိက္ခေပေါ နာမ၊ ဥပရိ ပန အဋ္ဌင်္ဂါနိ သမောဓာနေတဗ္ဗာနီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိ ဧကံ အင်္ဂံ၊ ‘‘ယာပနာယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ဝိဟိံသူပရတိယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ဣတိ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမီ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပာဒေဿာမီ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘အနဝဇ္ဇတာ စာ’’တိ ဧကံ။ ဖာသုဝိဟာရော ပန ဘောဇနာနိသံသောတိ။ ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ အာဟာရံ အာဟာရေန္တော ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိသေဝတိ နာမ။

ယတ္ထ ယတ္ထာတိ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသေန သေန-သဒ္ဒဿ အဓိကရဏတ္ထဝုတ္တိမာဟ။ တထာ အာသန-သဒ္ဒဿာတိ။ အဍ္ဎယောဂါဒိမှီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါသာဒါဒိံ၊ မဉ္စာဒိဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဝိဟာရေ ဝါ အဍ္ဎယောဂါဒိမှိ ဝါ အာသတီတိ ဝိဟာရအဍ္ဎယောဂါဒိကေ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပီဌသန္ထတာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိသဟနဋ္ဌေနာတိ အဘိဘဝနဋ္ဌေန၊ ဝိဗာဓနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ဥတုယေဝ ဥတုပရိဿယောတိ သီတုဏှာဒိဥတုယေဝ အသပ္ပာယော ဝုတ္တနယေန ဥတုပရိဿယော။ တဿ ဥတုပရိဿယဿ ဝိနောဒနတ္ထံ၊ အနုပ္ပန္နဿ အနုပ္ပာဒနတ္ထံ၊ ဥပ္ပန္နဿ ဝူပသမနတ္ထဉ္စာတိ အတ္ထော။ နာနာရမ္မဏတော ပဋိသံဟရိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနဘူတေ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ သမ္မဒေဝ လယနံ ပဋိသလ္လာနံ၊ တတ္ထ အာရာမော အဘိရတိ ပဋိသလ္လာနာရာမော၊ တဒတ္ထံ။ သေနာသနံ ဟိ ဝိဝိတ္တံ ယောဂိနော ဘာဝနာနုကူလံ သုညာဂါရဘာဝတော။ တံ ပနေတံ အတ္ထဒွယံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယော သရီရာဗာဓစိတ္တဝိက္ခေပကရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧကီဘာဝသုခတ္ထန္တိ ဧကီဘာဝဟေတုကံ သုခံ ဧကီဘာဝသုခံ၊ တဒတ္ထံ။ ဂဏသင်္ဂဏိကကိလေသသင်္ဂဏိကာဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ။

ယဒိ ဥတုယေဝ ဥတုပရိဿယော၊ ‘‘ဥတု စ သီတုဏှ’’န္တိ သီတုဏှပဋိဃာတံ ဝတွာ ဥတုပရိဿယဝိနောဒနံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကာမဉ္စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘နိယတံ ဥတုပရိဿယဝိနောဒန’’န္တိ ဧတေန ‘‘သီတဿ ပဋိဃာတာယ ဥဏှဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ သီတုဏှံ အနိယတံ ကဒါစိ ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇနကံ၊ ဥတုပရိဿယော ပန သဗ္ဗဒါဘာဝီ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရောတိ ‘‘သီတာဒိကော၊ အသပ္ပာယော’’တိ စ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဝိဝဋင်္ဂဏရုက္ခမူလာဒီသု နိသိန္နဿ အပရိဂုတ္တိယာ အသံဝုတဒွါရာဒိတာယ ပါကဋပရိဿယာ၊ အသပ္ပာယရူပဒဿနာဒိနာ အပါကဋပရိဿယာ စ ဘိက္ခုဿ ကာယစိတ္တာနံ အာဗာဓံ ကရေယျုံ။ ယတ္ထ ဂုတ္တေ သေနာသနေ အာဗာဓံ န ကရောန္တိ။ ဧဝံ ဇာနိတွာတိ ဥဘယပရိဿယရဟိတန္တိ ဧဝံ ဉတွာ ပဋိသေဝန္တော ဘိက္ခု ဝေဒိတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဓာတုက္ခောဘလက္ခဏဿ၊ တံဟေတုကဒုက္ခဝေဒနာလက္ခဏဿ ဝါ ရောဂဿ ပဋိပက္ခဘာဝေါ ပဋိအယနဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စနီကဂမနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော’’တိ၊ ဝူပသမနဋ္ဌေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဿ ကဿစီတိ သပ္ပိအာဒီသု ယဿ ကဿစိ။ သပ္ပာယဿာတိ ဟိ တဿ ဝိကာရဝူပသမေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘိသက္ကဿ ကမ္မံ တေန ဝိဓာတဗ္ဗတော။ တေနာဟ ‘‘တေန အနုညာတတ္တာ’’တိ။ နဂရပရိက္ခာရေဟီတိ နဂရံ ပရိဝါရေတွာ ရက္ခဏကေဟိ။ ဝိဝဋပရိက္ခေပေါ ပရိက္ခာ ဥဍ္ဍာပေါ ပါကာရော ဧသိကာ ပလိဃော ပါကာရပတ္ထဏ္ဍိလန္တိ သတ္တ ‘‘နဂရပရိက္ခာရာ’’တိ ဝဒန္တိ။ သီလပရိက္ခာရောတိ သုဝိသုဒ္ဓသီလာလင်္ကာရော။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ ဣဓ ‘‘ရထော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ တဿ စ သမ္မာဝါစာဒယော အလင်္ကာရဋ္ဌေန ‘‘ပရိက္ခာရော’’တိ ဝုတ္တာ။ ဇီဝိတပရိက္ခာရာတိ ဇီဝိတဿ ပဝတ္တိကာရဏာနိ။ သမုဒါနေတဗ္ဗာတိ သမ္မာ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ အာနေတဗ္ဗာ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။ ပရိဝါရောပိ ဟောတိ အန္တရာယာနံ ပရိတော ဝါရဏတော။ တေနာဟ ‘‘ဇီဝိတ…ပေ… ရက္ခဏတော’’တိ။

တတ္ထ အန္တရန္တိ ဝိဝရံ၊ ဩကာသောတိ အတ္ထော။ ဝေရိကာနံ အန္တရံ အဒတွာ အတ္တနော သာမိကာနံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတသေဝကာ ဝိယ ရက္ခဏတော။ အဿာတိ ဇီဝိတဿ။ ကာရဏဘာဝတောတိ စိရပ္ပဝတ္တိယာ ကာရဏဘာဝတော။ ရသာယနဘူတံ ဟိ ဘေသဇ္ဇံ သုစိရမ္ပိ ကာလံ ဇီဝိတံ ပဝတ္တေတိယေဝ။ ယဒိပိ အနုပ္ပန္နာ ဧဝ ဒုက္ခဝေဒနာ ဘေသဇ္ဇပရိဘောဂေန ပဋိဟညန္တိ၊ န ဥပ္ပန္နာ တာသံ သရသေနေဝ ဘိဇ္ဇနတော၊ ဥပ္ပန္နသဒိသာ ပန ‘‘ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဘဝတိ ဟိ တံသဒိသေသု တဗ္ဗောဟာရော၊ ယထာ သာ ဧဝ တိတ္တိရိ၊ တာနိယေဝ ဩသဓာနီတိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပ္ပန္နာနန္တိ ဇာတာနံ ဘူတာနံ နိဗ္ဗတ္တာန’’န္တိ။ သဉ္စယတော ပဋ္ဌာယ သော ဓာတုက္ခောဘော သမုဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ တံသမုဋ္ဌာနာ။ ‘‘ဒုက္ခဝေဒနာ’’တိ ဝတွာ သာ အကုသလသဘာဝါပိ အတ္ထီတိ တတော ဝိသေသေတုံ ‘‘အကုသလဝိပါကဝေဒနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗျာဗာဓနဋ္ဌေန ဗျာဗာဓော၊ ဗျာဗာဓောဝ ဗျာဗဇ္ဈံ၊ ဒုက္ခန္တိ အတ္ထော။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဗျာဗဇ္ဈန္တိ အဗျာဗဇ္ဈံ၊ နိဒ္ဒုက္ခတာ။ တေနာဟ ‘‘အဗျာဗဇ္ဈပရမတာယာ’’တိ နိဒ္ဒုက္ခပရမတာယာတိ။ တံ ဒုက္ခန္တိ ရောဂနိမိတ္တကံ ဒုက္ခံ။

စီဝရာဒီနံ ပစ္စယာနံ နိဿယနံ ပရိဘောဂေါ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘တေ ပဋိစ္စ နိဿာယာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇမာနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဝတ္တန္တီတိ ဇီဝန္တိ။ ဇီဝနမ္ပိ ဟိ ပဝတ္တနံ၊ ယတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ‘‘ပဝတ္တနရသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

စတုပါရိသုဒ္ဓိသမ္ပာဒနဝိဓိဝဏ္ဏနာ

၁၉။ ဧဝံ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိဘေဒေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ သီလံ ပုန သာဓနဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝမေတသ္မိ’’န္တိအာဒိမာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ သာဓီယတိ သမ္ပာဒိယတိ ဧတေနာတိ သာဓနံ၊ သဒ္ဓါ သာဓနံ ဧတဿာတိ သဒ္ဓါသာဓနော။ နနု စ ဝီရိယသတိပညာဟိပိ ဝိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရော န သိဇ္ဈတီတိ? သစ္စံ န သိဇ္ဈတိ၊ သဒ္ဓါယ ပန ဝိသေသဟေတုဘာဝံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ

‘‘သာဝကဝိသယာတီတတ္တာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ’’တိ။ ဂရုကလဟုကာဒိဘေဒေ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ တဿ တဿ အပရာဓဿ အနုရူပံ သိက္ခာပဒပညာပနံ နာမ သာဝကာနံ အဝိသယော၊ ဗုဒ္ဓါနံ ဧဝ ဝိသယော။ သိက္ခာပဒပညာပနံ တာဝ တိဋ္ဌတု၊ တဿ ကာလောပိ နာမ သာဝကာနံ အဝိသယော၊ ဗုဒ္ဓါနံ ဧဝ ဝိသယောတိ ဒဿေန္တော ‘‘သိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနပဋိက္ခေပေါ စေတ္ထ နိဒဿန’’န္တိ အာဟ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဂမေဟိ တွံ သာရိပုတ္တ၊ အာဂမေဟိ တွံ သာရိပုတ္တ၊ တထာဂတောဝ တတ္ထ ကာလံ ဇာနိဿတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၁)။ တတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တေန ‘‘အပညတ္တံ န ပညပေမ၊ ပညတ္တံ န သမုစ္ဆိန္ဒာမ၊ ယထာပညတ္တေသု သိက္ခာပဒေသု သမာဒါယ ဝတ္တာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၆၅) ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဒ္ဓါယာတိ သဒ္ဒဟနေန သတ္ထရိ၊ ဓမ္မေ စ သဒ္ဓါယ ပစ္စုပဋ္ဌာပနေန။ ဇီဝိတေပိ ပဂေဝ ဇီဝိတပရိက္ခာရေတိ အဓိပ္ပာယော။

ကိကီဝ အဏ္ဍန္တိ ကိကီသကုဏိကာ ဝိယ အတ္တနော အဏ္ဍံ။ သာ ကိရ ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇိတွာ အဏ္ဍမေဝ ရက္ခတိ။ စမရီဝ ဝါလဓိန္တိ စမရီမိဂေါ ဝိယ အတ္တနော ဝါလဓိံ။ စမရီမိဂါ ကိရ ဗျာဓေန ပရိပါတိယမာနာ ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇိတွာ ကဏ္ဍကဂုမ္ဗာဒီသု လဂ္ဂံ အတ္တနော ဝါလမေဝ ရက္ခန္တိ။ ပိယံဝ ပုတ္တံ ဧကကန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ဧကပုတ္တကော ကုဋုမ္ဗိကော တံ ဧကပုတ္တံ၊ ဧကနယနော စ တံ ဧကနယနံ သုဋ္ဌုတရံ ရက္ခတိ။ တထေဝ သီလံ အနုရက္ခမာနကာတိ အနုကမ္ပနဝသေန ဝုတ္တံ။ သုပေသလာတိ သုဋ္ဌု ပိယသီလာ။ သဒါ သဗ္ဗကာလံ ဒဟရမဇ္ဈိမထေရကာလေသု။ ဆန္နမ္ပိ ဂါရဝါနံ ဝသေန သဂါရဝါ၊ ဂရုကာရဝန္တောတိ အတ္ထော။

ဧဝမေဝ ခေါတိ ယထာ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဌိတဓမ္မော ဝေလံ နာတိက္ကမတိ၊ ဧဝမေဝ။ မမ သာဝကာတိ အရိယသာဝကေ သန္ဓာယာဟ။ တေ ဟိ ဓုဝသီလာ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ ဇီဝိတဟေတုပိ သီလဿ အဝီတိက္ကမနေ။

မဟာဝတ္တနိအဋဝီ နာမ ဝိဉ္ဈာဋဝီ။ ဟိမဝန္တပဿေ အဋဝီတိ ကေစိ။ ထေရန္တိ နာမဂေါတ္တဝသေန အပညာတံ ဧကံ ထေရံ။ နိပဇ္ဇာပေသုံ ဂန္တွာ ကဿစိ မာ အာရောစေယျာတိ။

ပူတိလတာယာတိ ဂဠောစိလတာယ။ သမသီသီတိ ဇီဝိတသမသီသီ။ ယဿ ဟိ ကိလေသသီသံ အဝိဇ္ဇံ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ပရိယာဒိယတိ၊ တတော ဧကူနဝီသတိမေ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေ ပတိဋ္ဌာယ ဘဝင်္ဂေါတ္တရဏေ ဝဋ္ဋသီသံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ စုတိစိတ္တံ ပရိယာဒိယတိ၊ သော ဣမာယ ဝါရသမတာယ ‘‘ဇီဝိတသမသီသီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သော စ ထေရော တထာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမသီသီ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီ’’တိ။ အဘယတ္ထေရော ကိရ မဟာဘိညော။ တသ္မာ စေတိယံ ကာရာပေသီတိ ဝဒန္တိ။ အပ္ပေဝါတိ အပ္ပေဝ နာမ အတ္တနော ဇီဝိတမ္ပိ ဇဟေယျ၊ န ဘိန္ဒေတိ န ဘိန္ဒေယျ၊ န ဝီတိက္ကမေယျ။

သတိယာ အဓိဋ္ဌိတာနန္တိ ပဂေဝ ဥပဋ္ဌိတာယ သတိယာ အာရက္ခဝသေန အဓိဋ္ဌိတာနံ ဣန္ဒြိယာနံ။ အနနွာဿဝနီယတောတိ ဒွါရဘာဝေန အဘိဇ္ဈာဒီဟိ အနနုဗန္ဓိတဗ္ဗတော။ ဝရန္တိ သေဋ္ဌံ။ တတ္တာယာတိ ဥဏှာယ။ အာဒိတ္တာယာတိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဒိတ္တာယ။ သမ္ပဇ္ဇလိတာယာတိ သမန္တတော ဇလန္တိယာ။ သဇောတိဘူတာယာတိ ဧကဇာလီဘူတာယ။ သမ္ပလိမဋ္ဌန္တိ သဗ္ဗသော အာမဋ္ဌံ၊ အဉ္စိတန္တိ အတ္ထော။ န တွေဝ ဝရန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ရူပေသူတိ ရူပါရမ္မဏေသု။ အနုဗျဉ္ဇနသော နိမိတ္တဂ္ဂါဟောတိ ကိလေသာနံ အနု အနု ဗျဉ္ဇနဝသေန ဥပ္ပာဒနေန ပါကဋီကရဏဝသေန သုဘာဒိနိမိတ္တဂ္ဂါဟော၊ အထ ဝါ အနုဗျဉ္ဇနသောတိ ဟတ္ထပါဒါဒိအနုဗျဉ္ဇနတော၊ နိမိတ္တဂ္ဂါဟောတိ ဣတ္ထိပုရိသာဒိသုဘာဒိနိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ။ စက္ခုဒွါရာဒိပဝတ္တဿာတိ စက္ခုဒွါရာဒီဟိ ပဝတ္တဿ။ ဝိညာဏဿာတိ ဇဝနဝိညာဏဿ။ နိမိတ္တာဒိဂ္ဂါဟံ နိသေဓေန္တေန သမ္ပာဒေတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အသံဝိဟိတသာခါပရိဝါရန္တိ သမ္မာ အဝိဟိတဝတိပရိက္ခေပံ။ ပရဿဟာရီဟီတိ ပရသန္တကာဝဟာရကေဟိ စောရေဟိ။ သမတိဝိဇ္ဈတီတိ သဗ္ဗသော အတိဝိဇ္ဈတိ အနုပဝိသတိ။

ရူပေသူတိ ရူပဟေတု ရူပနိမိတ္တံ။ ဥပ္ပဇ္ဇနကအနတ္ထတော ရက္ခ ဣန္ဒြိယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသု။ ဧတေ ဟိ ဒွါရာတိ ဧတေ စက္ခာဒိဒွါရာ။ သတိကဝါဋေန အသံဝုတတ္တာ ဝိဝဋာ။ တတော ဧဝ အရက္ခိတာ။ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝေန တံသမင်္ဂိနံ ဟနန္တီတိ ကာရဏူပစာရေနေဝ ဝုတ္တံ။ ဧတေ ဝါ ရူပါဒယော။ ကိလေသာနံ အာရမ္မဏဘူတာ ဒွါရာ စက္ခာဒိဒွါရာ။ တေ ကီဒိသာ ဝိဝဋာ အရက္ခိတာ အသံဝုတစက္ခာဒိဟေတုံ တံသမင်္ဂိနံ ဟနန္တီတိ ကာရဏူပစာရေနေဝ ဝုတ္တံ။ အဂါရန္တိ ဂေဟံ။ ဒုစ္ဆန္နန္တိ န သမ္မာ ဆာဒိတံ။ အဘာဝိတန္တိ လောကုတ္တရဘာဝနာရဟိတံ။

သမ္ပာဒိတေတိအာဒိဿ ဝေါဒါနပက္ခဿ အတ္ထော ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ အနုပ္ပာဒေါ အတိဥက္ကဋ္ဌဒေသနာ မဂ္ဂေနာဂတသဒိသတ္တာ။ သမ္ပာဒေတဗ္ဗောတိ ‘‘န ပုနေဝံ ကရိဿ’’န္တိ အဓိဋ္ဌာနသုဒ္ဓိယာ သမ္ပာဒေတဗ္ဗော။

အဓုနာပဗ္ဗဇိတေနာတိ န စိရပဗ္ဗဇိတေန၊ နဝပဗ္ဗဇိတေနာတိ အတ္ထော။ ကာမရာဂေန ဍယှာမီတိ ကာမရာဂဂ္ဂိနာ ပရိဍယှာမိ။ သော စ ပန ဒါဟော ဣဒါနိ စိတ္တဂတောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စိတ္တံ မေ ပရိဍယှတီ’’တိ။ သာဓူတိ အာယာစနာ။ နိဗ္ဗာပနန္တိ တဿ နိဗ္ဗာပနုပါယံ။ ဂေါတမာတိ ထေရံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။

သညာယ ဝိပရိယေသာတိ ‘‘အသုဘေ သုဘ’’န္တိ ပဝတ္တသညာဝိပရိယေသဟေတု ဝိပရီတသညာနိမိတ္တံ။ နိမိတ္တံ ပရိဝဇ္ဇေဟိ ကီဒိသံ? ရာဂူပသဉှိတံ ရာဂုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတံ သုဘနိမိတ္တံ ပရိဝဇ္ဇေဟိ န မနသိ ကရောဟိ။ န ကေဝလံ သုဘနိမိတ္တဿာမနသိကာရော ဧဝ၊ အထ ခေါ အသုဘဘာဝနာယ အတ္တနော စိတ္တံ ဘာဝေဟိ။ ကထံ? ဧကဂ္ဂံ သုသမာဟိတံ ယထာ တံ အသုဘာရမ္မဏေ ဝိက္ခေပါဘာဝေန ဧကဂ္ဂံ၊ သုဋ္ဌု အပ္ပိတဘာဝေန သုသမာဟိတဉ္စ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဘာဝေဟီတိ။ ဧဝံ သမထဘာဝနာယ ကာမရာဂဿ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမုစ္ဆေဒနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ခါရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သင်္ခါရေ ပရတော ပဿာတိ သဗ္ဗေပိ သင်္ခါရေ အဝိဓေယျကတာယ ‘‘ပရေ’’တိ ပဿ။ အနိစ္စတာယ ပန ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခတော၊ အနတ္တသဘာဝတ္တာ၊ အတ္တဝိရဟတော စ နော အတ္တတော ပဿ။ ဧဝံ လက္ခဏတ္တယံ အာရောပေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တော မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ စတုတ္ထမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော နိဗ္ဗာပေဟိ မဟာရာဂံ တေဘူမကဿ အဘိဘဝနတော မဟာဝိသယတာယ မဟာရာဂံ ဝူပသမေဟိ။ ယထာ ဧတရဟိ၊ ဧဝံ မာ ဍယှိတ္ထော ပုနပ္ပုနန္တိ ဒဠှတရံ ရာဂဝိနောဒနေ နိယောဇေသိ။

ဧဝံ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလဿ သမ္ပာဒနေ ဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဧဝံ တံ သုသမ္ပာဒိတံ ဟောတီတိ နယံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ ပရိပူရကာရိနော ထေရေ နိဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘လေဏံ န ဥလ္လောကိတပုဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ သဗ္ဗတ္ထေဝ ထေရဿ ယုဂမတ္တဒဿိတာယ ဝုတ္တံ။ ကိံ ပန ထေရော သေနာသနံ န သောဓေတိ? ‘‘ဥလ္လောကာ ပဌမံ ဩဟာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ အန္တေဝါသိကာဒယော ဧဝ ကိရဿ သေနာသနံ သောဓေန္တိ။ အဿ နာဂရုက္ခဿ။

တသ္မိံ ဂါမေတိ မဟာဂါမေ။ တရုဏာ ထညပိဝနကာ ပုတ္တဓီတရော ယာသံ တာ တရုဏပုတ္တာ၊ တာသံ။ လဉ္ဇာပေသီတိ ထနပဋ္ဋိကာယ ထနေ ဗန္ဓာပေတွာ ရာဇမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဇာပေသိ။ ရာဇာ ထေရံ စိရတရံ ဒဋ္ဌုံ ကာလဝိက္ခေပံ ကရောန္တော ‘‘သွေ သီလာနိ ဂဏှိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ထေရော ရညော စ ဒေဝိယာ စ ဝန္ဒနကာလေ သတ္တာကာရမတ္တံ ဂဏှာတိ။ ဣတ္ထီ ပုရိသောတိ ပန ဝိဝေကံ န ကရောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝဝတ္ထာနံ န ကရောမီ’’တိ။ ‘‘အဟော သုပရိသုဒ္ဓသီလော ဝတာယံ အယျော’’တိ ဒဏ္ဍဒီပိကံ ဂဟေတွာ အဋ္ဌာသိ။ အတိပရိသုဒ္ဓံ ပါကဋန္တိ သပ္ပာယလာဘေန ကမ္မဋ္ဌာနံ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓံ ဝိဘူတံ အဟောသိ။ သကလံ ပဗ္ဗတံ ဥန္နာဒယန္တောတိ ပထဝိကမ္ပနေန သကလံ ပဗ္ဗတံ ဧကံ နိန္နာဒံ ကရောန္တော။ တန္နိဝါသိဒေဝတာနံ သာဓုကာရဒါနေနာတိ ကေစိ။ ဘန္တောတိ အနဝဋ္ဌိတော။ ဗာလောတိ တရုဏဒါရကော။ ဥတြသ္တောတိ ဉာတကေဟိ ဝိနာဘာဝေန သန္တြသ္တော။

ဝိသဂဏ္ဍကရောဂေါတိ ထနကန္ဒဠရောဂမာဟ။ မာသရောဂါဒိကောပိ ဝိသဂဏ္ဍကရောဂေါတိ ဝဒန္တိ။ ယတော ပဗ္ဗဇိတော၊ တတော ပဋ္ဌာယ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဘုတီတိ အတ္ထော။ ဣန္ဒြိယာနီတိ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလာနိ။ တေသု ဟိ ဘိန္နေသု ဣန္ဒြိယာနိပိ ဘိန္နာနီတိ ဝုစ္စန္တိ အာရက္ခာဘာဝတော၊ ဣန္ဒြိယာနေဝ ဝါ နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟဿ ဒွါရဘူတာနိ ဘိန္နာနိ နာမ တံသမင်္ဂိနော အနတ္ထုပ္ပတ္တိတော၊ ဝိပရိယာယတော အဘိန္နာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣန္ဒြိယာနံ ဝါ အယောနိသော ဥပသံဟာရော ဘေဒနံ၊ ယောနိသော ဥပသံဟာရော အဘေဒနန္တိ အပရေ။ မိတ္တတ္ထေရောဝါတိ မဟာမိတ္တတ္ထေရော ဝိယ။ ဝရေတိ သေဋ္ဌေ။

တထာ ဝီရိယေနာတိ တထာ-သဒ္ဒေန ဝီရိယံ ဝိသေသေတိ။ ယထာ သတိ အနဝဇ္ဇလက္ခဏာဝ ဣန္ဒြိယသံဝရသာဓနံ၊ တထာ ဝီရိယံ အနဝဇ္ဇလက္ခဏံ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသာဓနန္တိ။ ဝီရိယာပေက္ခမေဝ ဝိသေသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သမ္မာအာရဒ္ဓဝီရိယဿာ’’တိ။ အယုတ္တာ ဧသနာ အနေသနာ၊ ယထာဝုတ္တမိစ္ဆာဇီဝသင်္ဂဟာ။ သာ ဧဝ သတ္ထုသာသနဿ န ပတိရူပါတိ အပ္ပတိရူပံ၊ တံ အနေသနံ အပ္ပတိရူပံ။ အထ ဝါ ပတိရူပဝိရောဓိနီ အပ္ပတိရူပါ၊ ပရိဂ္ဂဟိတဓုတင်္ဂဿ ဓုတင်္ဂနိယမဝိရောဓိနီ ယဿ ကဿစိ သလ္လေခဝိကောပိနီ ပဋိပတ္တိ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ စ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ အနေသနံ၊ အပ္ပတိရူပဉ္စ ပဟာယာတိ။ ပဋိသေဝမာနေန ပရိဝဇ္ဇယတာ သမ္ပာဒေတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပရိသုဒ္ဓုပ္ပာဒေ’’တိ ဣမိနာဝ ဓမ္မဒေသနာဒီနံ ပရိသုဒ္ဓါယ သမုဋ္ဌာနတာ ဒီပိတာ ဟောတီတိ ‘‘ဓမ္မဒေသနာဒီဟိ စဿ ဂုဏေဟိ ပသန္နာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဗာဟုသစ္စဝတ္တပရိပူရဏဣရိယာပထသမ္ပတ္တိအာဒီနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓုတဂုဏေ စဿ ပသန္နာနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပိဏ္ဍပါတစရိယာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မိတ္တသုဟဇ္ဇပံသုကူလစရိယာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဓုတင်္ဂနိယမာနုလောမေနာတိ တံတံဓုတင်္ဂနိယတာယ ပဋိပတ္တိယာ အနုလောမဝသေန၊ အဝိကောပနဝသေနာတိ အတ္ထော။ မဟိစ္ဆဿေဝ မိစ္ဆာဇီဝေန ဇီဝိကာ၊ န အပ္ပိစ္ဆဿ။ အပ္ပိစ္ဆတာယ ဥက္ကံသဂတာယ မိစ္ဆာဇီဝဿ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကဗျာဓိဝူပသမတ္ထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပူတိဟရိတကီတိ ပူတိမုတ္တပရိဘာဝိတံ၊ ပူတိဘာဝေန ဝါ ဆဍ္ဍိတံ ဟရိတကံ။ အရိယဝံသော ဧတဿ အတ္ထီတိ၊ အရိယဝံသေ ဝါ နိယုတ္တောတိ အရိယဝံသိကော၊ ပစ္စယဂေဓဿ ဒူရသမုဿာရိတတ္တာ ဥတ္တမော စ သော အရိယဝံသိကော စာတိ ဥတ္တမအရိယဝံသိကော။ ယဿ ကဿစီတိ ပရိဂ္ဂဟိတာပရိဂ္ဂဟိတဓုတင်္ဂေသု ယဿ ကဿစိ။

နိမိတ္တံ နာမ ပစ္စယေ ဥဒ္ဒိဿ ယထာ အဓိပ္ပာယော ဉာယတိ ဧဝံ နိမိတ္တကမ္မံ။ ဩဘာသော နာမ ဥဇုကမေဝ အကထေတွာ ယထာ အဓိပ္ပာယော ဝိဘူတော ဟောတိ၊ ဧဝံ ဩဘာသနံ။ ပရိကထာ နာမ ပရိယာယေန ကထနံ။ တထာ ဥပ္ပန္နန္တိ နိမိတ္တာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နံ။

ဒွါရံ ဒိန္နန္တိ ရောဂသီသေန ပရိဘောဂဿ ဒွါရံ ဒိန္နံ။ တသ္မာ အရောဂကာလေပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အာပတ္တိ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကိဉ္စာပိ အာပတ္တိ န ဟောတီ’’တိအာဒိ။ န ဝဋ္ဋတီတိ သလ္လေခပဋိပတ္တိယံ ဌိတဿ န ဝဋ္ဋတိ၊ သလ္လေခံ ကောပေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အာဇီဝံ ပန ကောပေတီ’’တိ ဣမိနာဝ သေနာသနပဋိသံယုတ္တဓုတင်္ဂဓရဿ နိမိတ္တာဒယော န ဝဋ္ဋန္တီတိ ဝဒန္တိ။ တဒညဓုတင်္ဂဓရဿာပိ န ဝဋ္ဋန္တိယေဝါတိ အပရေ။ အကရောန္တောတိ ယထာသကံ အနုညာတဝိသယေပိ အကရောန္တော။ အညတြေဝါတိ ဌပေတွာ ဧဝ။

ဂဏဝါသံ ပဟာယ အရညာယတနေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကဿ မုဒ္ဓဘူတာယ အဂ္ဂဖလသမာပတ္တိယာ ဝိဟရန္တော မဟာထေရော ‘‘ပဝိဝေကံ ဗြူဟယမာနော’’တိ ဝုတ္တော။ ဥဒရသန္နိဿိတော ဝါတာဗာဓော ဥဒရဝါတာဗာဓော။ အသမ္ဘိန္နံ ခီရံ ဧတဿာတိ အသမ္ဘိန္နခီရံ၊ တဒေဝ ပါယာသန္တိ အသမ္ဘိန္နခီရပါယာသံ၊ ဥဒကေန အသမ္မိဿခီရေန ပက္ကပါယာသန္တိ အတ္ထော။ တဿာတိ ပါယာသဿ။ ဥပ္ပတ္တိမူလန္တိ ‘‘ဂိဟိကာလေ မေ၊ အာဝုသော၊ မာတာ သပ္ပိမဓုသက္ကရာဒီဟိ ယောဇေတွာ အသမ္ဘိန္နခီရပါယာသံ အဒါသိ၊ တေန မေ ဖာသု အဟောသီ’’တိ အတ္တနော ဝစီနိစ္ဆာရဏသင်္ခါတံ ဥပ္ပတ္တိဟေတုံ။ ‘‘အပရိဘောဂါရဟော ပိဏ္ဍပါတော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ထေရဿ ဩဘာသနာဒိစိတ္တုပ္ပတ္တိယေဝ နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ၊ အဇ္ဈာသယံ ပန အဇာနန္တာ ဧကစ္စေ ပုထုဇ္ဇနာ တထာ မညေယျုံ၊ အနာဂတေ စ သဗြဟ္မစာရိနော ဧဝံ မမ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇေယျုန္တိ ပဋိက္ခိပိ။ အပိစ မဟာထေရဿ ပရမုက္ကံသဂတာ သလ္လေခပဋိပတ္တိ။ တထာ ဟိ ဒဟရဘိက္ခုနော ‘‘ကဿ သမ္ပန္နံ န မနာပ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၀၉၊ ၂၅၇၊ ၆၁၂၊ ၁၂၂၈၊ ၁၂၃၄၊ စူဠဝ။ ၃၄၃) ဝစနံ နိဿာယ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ပိဋ္ဌခါဒနီယံ န ခါဒတိ။

ဝစီဝိညတ္တိဝိပ္ဖာရာတိ ဝစီနိစ္ဆာရဏဟေတု။ အတ္ထဝိညာပနဝသေန ပဝတ္တမာနော ဟိ သဒ္ဒေါ အသတိပိ ဝိညတ္တိယာ တဿ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယဘာဝေ ဝစီဝိညတ္တိဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ ‘‘ဝစီဝိညတ္တိဝိပ္ဖာရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဘုတ္တောတိ ဘုတ္တဝါ သစေ ဘဝေယျံ အဟံ။ သာတိ အဿ။ အကာရလောပေန ဟိ နိဒ္ဒေသော ‘‘ဧဝံသ တေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ ၈။၇) ဝိယ။ အန္တဂုဏန္တိ အန္တဘောဂေါ။ ဗဟိ စရေတိ အာသယတော နိက္ခမိတွာ ဂေါစရဂ္ဂဟဏဝသေန ဗဟိ ယဒိ ဝိစရေယျ။ ပရမပ္ပိစ္ဆံ ဒဿေတုံ လောကဝေါဟာရေနေဝမာဟ။ လောကေ ဟိ အယုတ္တဘောဇနံ ဩဒရိယံ ဂရဟန္တာ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ကိံသု နာမ တဿ အန္တာနိ ဗဟိ စရန္တီ’’တိ။ အာရာဓေမီတိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ရာဓေမိ၊ ဝသေ ဝတ္တေမီတိ အတ္ထော။

မဟာတိဿတ္ထေရော ကိရ ဒုဗ္ဘိက္ခကာလေ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တော ဘတ္တစ္ဆေဒေန၊ မဂ္ဂကိလမထေန စ ကိလန္တကာယော ဒုဗ္ဗလော အညတရဿ ဖလိတဿ အမ္ဗဿ မူလေ နိပဇ္ဇိ၊ ဗဟူနိ အမ္ဗဖလာနိ တဟံ တဟံ ပတိတာနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထေကော ဝုဍ္ဎတရော ဥပါသကော ထေရဿ သန္တိကံ ဥပဂန္တွာ ပရိဿမံ ဉတွာ အမ္ဗပါနံ ပါယေတွာ အတ္တနော ပိဋ္ဌိံ အာရောပေတွာ ဝသနဋ္ဌာနံ နေတိ။ ထေရော –

‘‘န ပိတာ နပိ တေ မာတာ၊ န ဉာတိ နပိ ဗန္ဓဝေါ၊

ကရောတေတာဒိသံ ကိစ္စံ၊ သီလဝန္တဿ ကာရဏာ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၀) –

အတ္တာနံ ဩဝဒိတွာ သမ္မသနံ အာရဘိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ တဿ ပိဋ္ဌိဂတော ဧဝ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ ဣမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အမ္ဗခါဒကမဟာတိဿတ္ထေရဝတ္ထုပိ စေတ္ထ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ။ သဗ္ဗထာပီတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေနပိ အနေသနဝသေန၊ စိတ္တုပ္ပတ္တိဝသေနပိ၊ ပဂေဝ ကာယဝစီဝိပ္ဖန္ဒိတဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘အနေသနာယာ’’တိအာဒိ။

အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေ ဣဏပရိဘောဂအာပတ္တိအာဒီနဝဿ၊ တဗ္ဗိပရိယာယတော ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေ အာနိသံသဿ စ ဒဿနံ အာဒီနဝါနိသံသဒဿနံ။ တဿ ပန ပစ္စယာဓိကာရတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္စယေသူ’’တိ။ ကာရဏကာရဏမ္ပိ ဟိ ကာရဏဘာဝေန ဝုစ္စတိ ယထာ တိဏေဟိ ဘတ္တံ သိဒ္ဓန္တိ။ ယေန ကာရဏေန ဘိက္ခုနော အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ နာမ သိယာ၊ တသ္မိံ ဝဇ္ဇိတေ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ သိဇ္ဈတိ၊ ဝိသုဇ္ဈတိ စာတိ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပစ္စယဂေဓန္တိ ဂေဓဂ္ဂဟဏေနေဝ သမ္မောဟောပိ ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော တေန သဟ ပဝတ္တနတော၊ တဒုပနိဿယတော စ။ ဓမ္မေန သမေန ဥပ္ပန္နေတိ ဣဒံ ပစ္စယာနံ အာဂမနသုဒ္ဓိဒဿနံ၊ န ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဝိသုဒ္ဓိဒဿနံ။ ပစ္စယာနံ ဟိ ဣဒမတ္ထိတံ ဥပဓာရေတွာ ပရိဘုဉ္ဇနံ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ။ ယသ္မာ ပန တေ ပစ္စယာ ဉာယာဓိဂတာ ဧဝ ဘိက္ခုနာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မေန သမေန ဥပ္ပန္နေ ပစ္စယေ’’တိ။ ယထာဝုတ္တေန ဝိဓိနာတိ ‘‘သီတဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ မဟာနိ။ ၂၀၆) ဝုတ္တဝိဓိနာ။

ဓာတုဝသေန ဝါတိ ‘‘ယထာပစ္စယံ ဝတ္တမာနံ ဓာတုမတ္တမေဝေတံ၊ ယဒိဒံ စီဝရာဒိ၊ တဒုပဘုဉ္ဇကော စ ပုဂ္ဂလော’’တိ ဧဝံ ဓာတုမနသိကာရဝသေန ဝါ။ ပဋိကူလဝသေန ဝါတိ ပိဏ္ဍပါတေ တာဝ အာဟာရေ ပဋိကူလသညာဝသေန၊ ‘‘သဗ္ဗာနိ ပန ဣမာနိ စီဝရာဒီနိ အဇိဂုစ္ဆနီယာနိ၊ ဣမံ ပူတိကာယံ ပတွာ အတိဝိယ ဇိဂုစ္ဆနီယာနိ ဇာယန္တီ’’တိ ဧဝံ ပဋိကူလမနသိကာရဝသေန ဝါ။ တတော ဥတ္တရီတိ ပဋိလာဘကာလတော ဥပရိ။ အနဝဇ္ဇောဝ ပရိဘောဂေါ အာဒိတောဝ ပညာယ ပရိသောဓိတတ္တာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတပတ္တစီဝရာနံ ဝိယာတိ။ ပစ္စဝေက္ခဏာယ အာဒိသုဒ္ဓိဒဿနပရမေတံ၊ န ပရိဘောဂကာလေ ပစ္စဝေက္ခဏပဋိက္ခေပပရံ။ တေနာဟ ‘‘ပရိဘောဂကာလေပီ’’တိအာဒိ။ တတြာတိ တသ္မိံ ပရိဘောဂကာလေ ပစ္စဝေက္ခဏေ။ သန္နိဋ္ဌာနကရောတိ အသန္ဒေဟကရော ဧကန္တိကော။

ထေယျပရိဘောဂေါ နာမ အနရဟဿ ပရိဘောဂေါ။ ဘဂဝတာပိ အတ္တနော သာသနေ သီလဝတော ပစ္စယာ အနုညာတာ၊ န ဒုဿီလဿ။ ဒါယကာနမ္ပိ သီလဝတော ဧဝ ပရိစ္စာဂေါ၊ န ဒုဿီလဿ။ အတ္တနော ကာရာနံ မဟပ္ဖလဘာဝဿ ပစ္စာသီသနတော။ ဣတိ သတ္ထာရာ အနနုညာတတ္တာ၊ ဒါယကေဟိ စ အပရိစ္စတ္တတ္တာ ဒုဿီလဿ ပရိဘောဂေါ ထေယျာယ ပရိဘောဂေါ ထေယျပရိဘောဂေါ။ ဣဏဝသေန ပရိဘောဂေါ ဣဏပရိဘောဂေါ၊ ပဋိဂ္ဂါဟကတော ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိယာ အဘာဝတော ဣဏံ ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ ဝိယာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ‘‘သီလဝတော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ စီဝရံ ကာယတော မောစေတွာ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေ ပုရေဘတ္တ…ပေ… ပစ္ဆိမယာမေသု ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာ အသက္ကောန္တေန ယထာဝုတ္တကာလဝိသေသဝသေန ဧကဒိဝသေ စတုက္ခတ္တုံ တိက္ခတ္တုံ ဒွိက္ခတ္တုံ သကိံယေဝ ဝါ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။ သစေ အရုဏံ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ ဟိယျော ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တံ၊ တံ ယာဝဒေဝ သီတဿ ပဋိဃာတာယ…ပေ… ဟိရိကောပီနပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ။ ဟိယျော ယော မယာ ပိဏ္ဍပါတော ပရိဘုတ္တော၊ သော ‘‘နေဝ ဒဝါယာ’’တိအာဒိနာ သစေ အတီတပရိဘောဂပစ္စဝေက္ခဏံ န ကရေယျာတိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ သေနာသနမ္ပိ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ပဝေသေ ပဝေသေ။ သတိပစ္စယတာတိ သတိယာ ပစ္စယဘာဝေါ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ၊ ပရိဘောဂဿ စ ပစ္စဝေက္ခဏသတိယာ ပစ္စယဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ၊ ပစ္စဝေက္ခိတွာဝ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဉ္စာတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘သတိံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ယဒိပိ ဒွီသုပိ ဌာနေသု ပစ္စဝေက္ခဏာ ယုတ္တာ၊ ဧဝံ သန္တေပိ။ အပရေ ပနာဟု – သတိ ပစ္စယတာတိ သတိ ဘေသဇ္ဇပရိဘောဂဿ ပစ္စယဘာဝေ၊ သတိ ပစ္စယေတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ပစ္စယေ သတိပီတိ။ တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ တထာ ဟိ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ဝိသုဇ္ဈတိ၊ န ပစ္စယဿ ဘာဝမတ္တေန။

ဧဝံ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ ဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ တေနေဝ ပသင်္ဂေန သဗ္ဗာပိ ဝိသုဒ္ဓိယော ဒဿေတုံ ‘‘စတုဗ္ဗိဓာ ဟိ သုဒ္ဓီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ သုဒ္ဓိ၊ ယထာဓမ္မံ ဒေသနာဝ သုဒ္ဓိ ဒေသနာသုဒ္ဓိ။ ဝုဋ္ဌာနဿာပိ စေတ္ထ ဒေသနာယ ဧဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဆိန္နမူလာပတ္တီနံ ပန အဘိက္ခုတာပဋိညာဝ ဒေသနာ။ အဓိဋ္ဌာနဝိသိဋ္ဌော သံဝရောဝ သုဒ္ဓိ သံဝရသုဒ္ဓိ။ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယာနံ ပရိယေဋ္ဌိ ဧဝ သုဒ္ဓိ ပရိယေဋ္ဌိသုဒ္ဓိ။ စတူသုပိ ပစ္စယေသု ဝုတ္တဝိဓိနာ ပစ္စဝေက္ခဏာဝ သုဒ္ဓိ ပစ္စဝေက္ခဏသုဒ္ဓိ။ ဧသ တာဝ သုဒ္ဓီသု သမာသနယော။ သုဒ္ဓိမန္တေသု ပန ဒေသနာ သုဒ္ဓိ ဧတဿာတိ ဒေသနာသုဒ္ဓိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သုဒ္ဓိ-သဒ္ဒေါ ပန ဝုတ္တနယောဝ။ ဧဝန္တိ သံဝရဘေဒံ သန္ဓာယာဟ။ ပဟာယာတိ ဝဇ္ဇေတွာ၊ အကတွာတိ အတ္ထော။

ဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒါယံ၊ တံ အာဒိယန္တီတိ ဒါယာဒါ။ အနနုညာတေသု သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပရိဘောဂါဘာဝတော၊ အနုညာတေသု ဧဝ စ ပရိဘောဂသမ္ဘဝတော ဘိက္ခူဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗပစ္စယာ ဘဂဝတော သန္တကာ။ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထ မာ အာမိသဒါယာဒါ။ အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ ‘ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ နော အာမိသဒါယာဒါ’’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ဧဝံ ပဝတ္တံ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တဉ္စ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သာဓကံ။

အဝီတရာဂါနံ တဏှာပရဝသတာယ ပစ္စယပရိဘောဂေ သာမိဘာဝေါ နတ္ထိ၊ တဒဘာဝေန ဝီတရာဂါနံ တတ္ထ သာမိဘာဝေါ ယထာရုစိပရိဘောဂသမ္ဘဝတော။ တထာ ဟိ တေ ပဋိကူလမ္ပိ အပ္ပဋိကူလာကာရေန၊ အပ္ပဋိကူလမ္ပိ ပဋိကူလာကာရေန၊ တဒုဘယမ္ပိ ဝဇ္ဇေတွာ အဇ္ဈုပေက္ခနာကာရေန ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ ဒါယကာနဉ္စ မနောရထံ ပရိပူရေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တေ ဟိ တဏှာယ ဒါသဗျံ အတီတတ္တာ သာမိနော ဟုတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ။

သဗ္ဗေသန္တိ အရိယာနံ၊ ပုထုဇ္ဇနာနဉ္စ။ ကထံ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဣမေ ပရိဘောဂါ သမ္ဘဝန္တိ? ဥပစာရဝသေန။ ယော ဟိ ပုထုဇ္ဇနဿာပိ သလ္လေခပဋိပတ္တိယံ ဌိတဿ ပစ္စယဂေဓံ ပဟာယ တတ္ထ တတ္ထ အနုပလိတ္တေန စိတ္တေန ပရိဘောဂေါ၊ သော သာမိပရိဘောဂေါ ဝိယ ဟောတိ။ သီလဝတော ပန ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေါ ဝိယ ဟောတိ၊ ဒါယကာနံ မနောရထဿ အဝိရာဓနတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေယေဝ ဝါ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနဿ ပရိဘောဂေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ၊ တဿ သေက္ခသင်္ဂဟတော။ သေက္ခသုတ္တံ (သံ။ နိ။ ၅။၁၃) ဟေတဿတ္ထဿ သာဓကံ။ တေနာဟ ‘‘သီလဝါပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပစ္စနီကတ္တာတိ ယထာ ဣဏာယိကော အတ္တနော ရုစိယာ ဣစ္ဆိတဒေသံ ဂန္တုံ န လဘတိ၊ ဧဝံ ဣဏပရိဘောဂယုတ္တော လောကတော နိဿရိတုံ န လဘတီတိ တပ္ပဋိပက္ခတ္တာ သီလဝတော ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ အာဏဏျပရိဘောဂေါတိ အာဟ ‘‘အာဏဏျပရိဘောဂေါ ဝါ’’တိ။ ဧတေန နိပ္ပရိယာယတော စတုပရိဘောဂဝိနိမုတ္တော ဝိသုံယေဝါယံ ပရိဘောဂေါတိ ဒဿေတိ။ ဣမာယ သိက္ခာယာတိ သီလသင်္ခါတာယ သိက္ခာယ။ ကိစ္စကာရီတိ ပဋိညာနုရူပံ ပဋိပဇ္ဇနတော ယုတ္တပတ္တကာရီ။

ဣဒါနိ တမေဝ ကိစ္စကာရိတံ သုတ္တပဒေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိဟာရန္တိ ပတိဿယံ။ သယနာသနန္တိ မဉ္စာဒိံ။ ဥဘယေနပိ သေနာသနမေဝ ဝုတ္တံ။ အာပန္တိ ဥဒကံ။ သင်္ဃာဋိရဇူပဝါဟနန္တိ ပံသုမလာဒိနော သင်္ဃာဋိဂတရဇဿ ဓောဝနံ။ သုတွာန ဓမ္မံ သုဂတေန ဒေသိတန္တိ စီဝရာဒီသု ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝတိ သီတဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ မဟာနိ။ ၂၀၆) နယေန ဘဂဝတာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ သုတွာ။ သင်္ခါယ သေဝေ ဝရပညသာဝကောတိ ‘‘ပိဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တံ ပိဏ္ဍပါတံ၊ ဝိဟာရာဒိပဒေဟိ ဝုတ္တံ သေနာသနံ၊ ‘‘ပိပါသာဂေလညဿ ဝူပသမနတော ပါနီယမ္ပိ ဂိလာနပစ္စယော’’တိ အာပမုခေန ဒဿိတံ ဂိလာနပစ္စယံ၊ သင်္ဃာဋိယာဒိစီဝရန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ ပစ္စယံ သင်္ခါယ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၂။၂၄၊ ၃။၇၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ ၈။၉၊ ဓ။ သ။ ၁၃၅၅) နယေန ပစ္စဝေက္ခိတွာ။ သေဝေ သေဝိတုံ သက္ကုဏေယျ ဥတ္တမပညဿ ဘဂဝတော သာဝကော သေခေါ ဝါ ပုထုဇ္ဇနော ဝါ။

ယသ္မာ စ သင်္ခါယ သေဝီ ဝရပညသာဝကော၊ တသ္မာ ဟိ ပိဏ္ဍေ…ပေ… ပေါက္ခရေ ဝါရိဗိန္ဒု၊ တထာ ဟောတိ။ ကာလေနာတိ အရိယာနံ ဘောဇနကာလေ။ လဒ္ဓါတိ လဘိတွာ။ ပရတောတိ အညတော ဒါယကတော။ အနုဂ္ဂဟာတိ အနုကမ္ပာယ ဗဟုမှိ ဥပနီတေ မတ္တံ သော ဇညာ ဇာနေယျ သတတံ သဗ္ဗကာလံ ဥပဋ္ဌိတော ဥပဋ္ဌိတဿတိ။ အာလေပနရူဟနေ ယထာတိ ဘေသဇ္ဇလေပနေန ဝဏဿ ရုဟနေ ဝိယ၊ မတ္တံ ဇာနေယျာတိ ယောဇနာ။ အာဟရေတိ အာဟရေယျ။ ‘‘အာဟရေယျာဟာရ’’န္တိ ဝါ ပါဌော။ ယာပနတ္ထန္တိ သရီရဿ ယာပနာယ။ အမုစ္ဆိတောတိ တဏှာမုစ္ဆာယ အမုစ္ဆိတော ဂေဓံ တဏှံ အနာပန္နော။

အတ္တနော မာတုလဿ သင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရဿေဝ နာမဿ ဂဟိတတ္တာ ဘာဂိနေယျသင်္ဃရက္ခိတသာမဏေရော။ သာလိကူရန္တိ သာလိဘတ္တံ။ သုနိဗ္ဗုတန္တိ သုသီတလံ။ အသညတောတိ အပစ္စဝေက္ခဏံ သန္ဓာယာဟ။ သဗ္ဗာသဝပရိက္ခီဏောတိ ပရိက္ခီဏသဗ္ဗာသဝေါ။

ပဌမသီလပဉ္စကဝဏ္ဏနာ

၂၀။ ပရိယန္တော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ပရိယန္တာနိ၊ ပရိယန္တာနိ သိက္ခာပဒါနိ ယေသံ တေ ပရိယန္တသိက္ခာပဒါ၊ တေသံ ပရိယန္တသိက္ခာပဒါနံ။ ဥပသမ္ပန္နာနန္တိ ဌပေတွာ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနသေက္ခာသေက္ခေ တဒညေသံ ဥပသမ္ပန္နာနံ။ သာမညဇောတနာပိ ဟိ ဝိသေသေ တိဋ္ဌတိ။ ကုသလဓမ္မေ ယုတ္တာနန္တိ ဝိပဿနာစာရေ ယုတ္တပယုတ္တာနံ။ သေက္ခဓမ္မာ ပရိယန္တာ ပရမာ မရိယာဒါ ဧတဿာတိ သေက္ခပရိယန္တော။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒတော၊ ကုသလဓမ္မသမာဒါနတော ဝါ ပန ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဂေါတြဘူ၊ တာဝ ပဝတ္တကုသလဓမ္မပ္ပဗန္ဓော သေက္ခဓမ္မေ အာဟစ္စ ဌိတော သေက္ခပရိယန္တော။ သေက္ခဓမ္မာနံ ဝါ ဟေဋ္ဌိမန္တဘူတာ သိက္ခိတဗ္ဗာ လောကိယာ တိဿော သိက္ခာ သေက္ခပရိယန္တော၊ တသ္မိံ သေက္ခပရိယန္တေ။ ပရိပူရကာရီနန္တိ ကိဉ္စိပိ သိက္ခံ အဟာပေတွာ ပူရေန္တာနံ။ ဥပရိဝိသေသာဓိဂမတ္ထံ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခာနံ။ တတော ဧဝ သီလပါရိပူရိအတ္ထံ ပရိစ္စတ္တဇီဝိတာနံ။ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသေန အပရာမသနီယတော ပါရိသုဒ္ဓိဝန္တံ သီလံ အပရာမဋ္ဌပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ ကိလေသာနံ သဗ္ဗသော ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ ပါရိသုဒ္ဓိဝန္တံ သီလံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။

အနုပသမ္ပန္နာနံ အသေက္ခာနံ၊ သေက္ခာနံ၊ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာနဉ္စ သီလံ မဟာနုဘာဝတာယ အာနုဘာဝတော အပရိယန္တမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဂဏနဝသေန သပရိယန္တတ္တာ’’တိ။ ကာယဝါစာနံ သံဝရဏတော၊ ဝိနယနတော စ သံဝရဝိနယာ။ ပေယျာလမုခေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ တတ္ထ တတ္ထ သတ္ထာရာ ဒေသိတဝိတ္ထာရနယေန ယထာဝုတ္တဂဏနတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ သိက္ခာတိ သီလသင်္ခါတာ သိက္ခာ။ ဝိနယသံဝရေတိ ဝိနယပိဋကေ။ ဂဏနဝသေန သပရိယန္တမ္ပိ ဥပသမ္ပန္နာနံ သီလန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယံ ကိဉ္စိ ဟိ ဥပသမ္ပန္နေန သိက္ခိတဗ္ဗံ သီလံ နာမ၊ တတ္ထ ကဿစိပိ အနဝသေသတော အနဝသေသဝသေန။ သမာဒါနဘာဝန္တိ သမာဒါနသဗ္ဘာဝံ။ လာဘ…ပေ… ဝသေန အဒိဋ္ဌပရိယန္တဘာဝေါ လာဘာဒိဟေတု သီလဿ အဝီတိက္ကမော။

ဓနံ စဇေ အင်္ဂဝရဿ ဟေတု ပါရိပန္ထိကစောရာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတော။ အင်္ဂံ စဇေ ဇီဝိတံ ရက္ခမာနော သပ္ပဒဋ္ဌာဒိကာလေ။ အင်္ဂံ ဓနံ ဇီဝိတဉ္စာပိ သဗ္ဗံ၊ စဇေ နရော ဓမ္မမနုဿရန္တော သုတသောမမဟာဗောဓိသတ္တာဒယော ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘ဣမံ သပ္ပုရိသာနုဿတိံ အဝိဇဟန္တော’’တိ။ ဇိဃစ္ဆာပရိဿမေန ဇီဝိတသံသယေ သတိပိ။ သိက္ခာပဒံ အဝီတိက္ကမ္မာတိ အဿာမိကေသု အမ္ဗဖလေသု ဘူမိယံ ပတိတေသု သမီပေယေဝ သန္တေသုပိ ပဋိဂ္ဂါဟကာဘာဝေန အပရိဘုဉ္ဇန္တော ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒံ အဝီတိက္ကမိတွာ။

သီလဝန္တဿာတိ သီလဝန္တဘာဝဿ ကာရဏာ၊ သီလဝန္တဿ ဝါ တုယှံ ဧတာဒိသံ အံသေန ဝါဟဏာဒိကံ ကိစ္စံ ကရောတိ၊ ကာရဏာ သီလဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ သုဓောတဇာတိမဏိ ဝိယာတိ စတူသု ပါသာဏေသု သမ္မဒေဝ ဓောတဇာတိမဏိ ဝိယ။ မဟာသင်္ဃရက္ခိတဘာဂိနေယျသင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရာနံ ဝိယာတိ မဟာသင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရဿ၊ တဿေဝ ဘာဂိနေယျသင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရဿ ဝိယ စ။ ‘‘ကိမတ္ထံ မယံ ဣဓာဂတာ’’တိ မဟာဇနဿ ဝိပ္ပဋိသာရော ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အစ္ဆရိကာယာတိ အင်္ဂုလိဖောဋနေန။ အသတိယာတိ သတိသမ္မောသေန။ အညာဏပကတန္တိ အညာဏေန အပရဇ္ဈိတွာ ကတံ၊ အဇာနိတွာ ကတန္တိ အတ္ထော။

အပ္ပဿုတောပိ စေ ဟောတီတိ သုတ္တဂေယျာဒိသုတရဟိတော ဟောတိ စေ။ သီလေသု အသမာဟိတောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိသီလေသုပိ န သမ္မာ ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ စေ။ နာဿ သမ္ပဇ္ဇတေ သုတန္တိ အဿ သီလရဟိတဿ ပုဂ္ဂလဿ သုတံ အတ္တနော၊ ပရေသဉ္စ ကတ္ထစိ ဘဝသမ္ပတ္တိအာဝဟံ န ဟောတိ။ ‘‘ဒုဿီလောယံ ပုရိသပုဂ္ဂလော’’တိ ဟိ သိက္ခာကာမာ န တဿ သန္တိကံ ဥပသင်္ကမန္တိ။ ဗဟုဿုတောပိ စေတိ ဧတ္ထ စေ-တိ နိပါတမတ္တံ။ ပသံသိတောတိ ပသံသိတော ဧဝ နာမ။

ရာဂဝသေန အပရာမဋ္ဌဂဟဏေန တဏှာပရာမာသာဘာဝမာဟ။ တထာရူပန္တိ ရာဂဝသေန အပရာမဋ္ဌံ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ဟနိတွာ။ သညပေဿာမီတိ သညတ္တိံ ကရိဿာမိ၊ အပ္ပကံ ဝေလံ မံ ဝိဿေဇ္ဇေတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အဋ္ဋိယာမီတိ ဇိဂုစ္ဆာမိ။ ဟရာယာမီတိ လဇ္ဇာမိ။

ပလိပန္နောတိ သီဒန္တော၊ သမ္မက္ခိတော ဝါ။ သီလေနေဝ သဒ္ဓိံ မရိဿာမီတိ သီလံ အဝိနာသေန္တော တေန သဟေဝ မရိဿာမိ၊ န ဣဒါနိ ကဒါစိပိ တံ ပရိစ္စဇိဿာမိ။ သတိ ဟိ ဘဝါဒါနေ သီလေန ဝိယောဂေါ သိယာ၊ ဘဝမေဝ နာဒိယိဿာမီတိ အဓိပ္ပာယော။ ရောဂံ သမ္မသန္တောတိ ရောဂဘူတံ ဝေဒနံ ဝေဒနာမုခေန သေသာရူပဓမ္မေ၊ ရူပဓမ္မေ စ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိပဿန္တော။

ရုပ္ပတောတိ ဝိကာရံ အာပါဒိယမာနသရီရဿ။ ပရိသုဿတီတိ သမန္တတော သုဿတိ။ ယထာ ကိံ? ပုပ္ဖံ ယထာ ပံသုနိ အာတပေ ကတံ သူရိယာတပသန္တတ္တေ ပံသုနိ ဌပိတံ သိရီသာဒိပုပ္ဖံ ဝိယာတိ အတ္ထော။ အဇညန္တိ အမနုညံ ဇိဂုစ္ဆနီယံ။ ဇညသင်္ခါတန္တိ ဗာလေဟိ ‘‘ဇည’’န္တိ ဧဝံ ကိတ္တိတံ။ ဇညရူပံ အပဿတောတိ ယထာဘူတံ အပ္ပဿတော အဝိဒ္ဒသုနော ‘‘ဇည’’န္တိ ပသံသိတံ။ ဓိရတ္ထုမန္တိ ဓိ အတ္ထု ဣမံ၊ ဓိ-သဒ္ဒယောဂေန သဗ္ဗတ္ထ ဥပယောဂဝစနံ၊ ဣမဿ ပူတိကာယဿ ဓိကာရော ဟောတူတိ အတ္ထော။ ဒုဂ္ဂန္ဓိယန္တိ ဒုဂ္ဂန္ဓိကံ ဒုဂ္ဂန္ဓဝန္တံ။ ယတ္ထ ယထာဝုတ္တေ ပူတိကာယေ ရာဂဟေတု ပမတ္တာ ပမာဒံ အာပန္နာ။ ပဇာတိ သတ္တာ။ ဟာပေန္တိ မဂ္ဂံ သုဂတူပပတ္တိယာတိ သုဂတူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ၊ သီလမ္ပိ ဟာပေန္တိ၊ ပဂေဝ ဈာနာဒိန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကေဝလံ ‘‘အရဟန္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ သာဝကခီဏာသဝါ၊ ဣတရေ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ သဟ ဝိသေသနေနာတိ အာဟ ‘‘အရဟန္တာဒီန’’န္တိ။ သဗ္ဗဒရထပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာတိ သဗ္ဗကိလေသဒရထပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ။

ဒုတိယသီလပဉ္စကဝဏ္ဏနာ

ပါဏာတိပါတာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဒိန္နာဒါနာဒီနံ အဂ္ဂမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသပရိယောသာနာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဟာနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေရမဏိအာဒီနံ စတုန္နံ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘ပဟာနဝသေနာ’’တိ လိခန္တိ၊ သာ ပမာဒလေခါ။ ပါဏာတိပါတဿ ပဟာနံ သီလန္တိ ဟိရောတ္တပ္ပကရုဏာလောဘာဒိပမုခေန ယေန ကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေန ပါဏာတိပါတော ပဟီယတိ၊ တံ ပါဏာတိပါတဿ ပဟာနံ သီလနဋ္ဌေန သီလံ။ တထာ ပါဏာတိပါတာ ဝိရတိ ဝေရမဏီ သီလံ။ ပါဏာတိပါတဿ ပဋိပက္ခစေတနာ စေတနာ သီလံ။ ပါဏာတိပါတဿ သံဝရဏံ ပဝေသဒွါရပိဓာနံ သံဝရော သီလံ။ ပါဏာတိပါတဿ အဝီတိက္ကမနံ အဝီတိက္ကမော သီလံ။ အဒိန္နာဒါနဿာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ပန အနဘိဇ္ဈာဒိဝသေန ပဟာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝေရမဏီ စေတနာ တံသမ္ပယုတ္တာ သံဝရာဝီတိက္ကမာ တပ္ပမုခါ ဓမ္မာ။

ဧဝံ ဒသကုသလကမ္မပထဝသေန ပဟာနသီလာဒီနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဥပါယာနံ အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ၊ အဋ္ဌာရသန္နံ မဟာဝိပဿနာနံ၊ အရိယမဂ္ဂါနဉ္စ ဝသေန တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘နေက္ခမ္မေနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ နေက္ခမ္မေနာတိ အလောဘပ္ပဓာနေန ကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေန။ ကုသလာ ဟိ ဓမ္မာ ကာမပဋိပက္ခာ ဣဓ ‘‘နေက္ခမ္မ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာဟ ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟာနံ သီလ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဟာနသီလာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဝိသေသမေဝ ဝက္ခာမ။ အဗျာပါဒေနာတိ မေတ္တာယ။ အာလောကသညာယာတိ ဝိဘူတံ ကတွာ မနသိကရဏေန ဥပဋ္ဌိတအာလောကသဉ္ဇာနနေန။ အဝိက္ခေပေနာတိ သမာဓိနာ။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနေနာတိ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ ယာထာဝနိစ္ဆယေန။ သပစ္စယနာမရူပဝဝတ္ထာနေနာတိပိ ဝဒန္တိ။

ဧဝံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနီဝရဏပ္ပဟာနေန ‘‘အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၃၈) ဝုတ္တာယ ပဌမဇ္ဈာနာဓိဂမဿ ဥပါယဘူတာယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဝသေန ပဟာနသီလာဒီနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဥပါယာနံ အဋ္ဌသမာပတ္တိအာဒီနံ ဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဉာဏေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နာမရူပပရိဂ္ဂဟကင်္ခါဝိတရဏာနံ ဟိ ဝိဗန္ဓဘူတဿ မောဟဿ ဒူရီကရဏေန ဉာတပရိညာယ ဌိတဿ အနိစ္စသညာဒယော သိဇ္ဈန္တိ။ တထာ ဈာနသမာပတ္တီသု အဘိရတိနိမိတ္တေန ပါမောဇ္ဇေန။ တတ္ထ အနဘိရတိယာ ဝိနောဒိတာယ ဈာနာဒီနံ သမဓိဂမောတိ သမာပတ္တိဝိပဿနာနံ အရတိဝိနောဒနအဝိဇ္ဇာပဒါလနာဒိနာ ဥပါယောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဉာဏေန အဝိဇ္ဇာယ၊ ပါမောဇ္ဇေန အရတိယာ’’တိ။ ဥပ္ပဋိပါဋိနိဒ္ဒေသော ပန နီဝရဏသဘာဝါယ အဝိဇ္ဇာယ ဟေဋ္ဌာနီဝရဏေသုပိ သင်္ဂဟဒဿနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

‘‘ပဌမေန ဈာနေန နီဝရဏာန’’န္တိအာဒီသု ကထံ ဈာနာနံ သီလဘာဝေါ၊ ကထံ ဝါ တတ္ထ ဝိရတိယာ သမ္ဘဝေါ။ သုဝိသုဒ္ဓကာယကမ္မာဒိကဿ ဟိ စိတ္တသမာဒါနဝသေန ဣမာနိ ဈာနာနိ ပဝတ္တန္တိ၊ န ပရိတ္တကုသလာနိ ဝိယ ကာယကမ္မာဒိဝိသောဓနဝသေန၊ နာပိ မဂ္ဂဖလဓမ္မာ ဝိယ ဒုစ္စရိတဒုရာဇီဝသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေနာတိ? သစ္စမေတံ။ မဟဂ္ဂတဓမ္မေသု နိပ္ပရိယာယေန နတ္ထိ သီလနဋ္ဌော၊ ကုတော ဝိရမဏဋ္ဌော။ ပရိယာယေန ပနေတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကော ပန သော ပရိယာယော? ယဒဂ္ဂေန မဟဂ္ဂတာ ကုသလဓမ္မာ ပဋိပက္ခေ ပဇဟန္တိ၊ တဒဂ္ဂေန တတော ဩရတာ။ တေ စ ယထာ စိတ္တံ နာရောဟန္တိ၊ ဧဝံ သံဝုတာ နာမ ဟောန္တိ။ ပရိယုဋ္ဌာနသင်္ခါတော မနောဒွါရေ ဝီတိက္ကမော နတ္ထိ ဧတေသူတိ အဝီတိက္ကမာတိ စ ဝုစ္စန္တိ၊ စေတနာ ပန တံသမ္ပယုတ္တာတိ။ သောယမတ္ထော ပရတော အာဂမိဿတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝိတက္ကာဒိပဟာနဝစနမ္ပိ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ န ဟိ နိပ္ပရိယာယတော သီလံ ကုသလဓမ္မာနံ ပဟာယကံ ယုဇ္ဇတိ၊ န စေတ္ထ အကုသလဝိတက္ကာဒယော အဓိပ္ပေတာ။ ကိဉ္စာပိ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေယေဝ ဒုက္ခဿ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ စ သုခဿ ပဟာနံ ဟောတိ၊ အတိသယပဟာနံ ပန သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စတုတ္ထေန ဈာနေန သုခဒုက္ခာနံ ပဟာန’’န္တိ။ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိယာ’’တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ အာရုပ္ပကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၇၅ အာဒယော) အာဂမိဿတိ။

အနိစ္စဿ၊ အနိစ္စန္တိ ဝါ အနုပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ။ တေဘူမိကဓမ္မာနံ အနိစ္စတံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာယ ဝိပဿနာယေတံ နာမံ။ နိစ္စသညာယာတိ ‘‘သင်္ခတဓမ္မာ နိစ္စာ သဿတာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာယ မိစ္ဆာသညာယ၊ သညာဂ္ဂဟဏေနေဝ ဒိဋ္ဌိစိတ္တာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရာသုပိ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ နန္ဒိယာတိ သပ္ပီတိကတဏှာယ။ ဝိရာဂါနုပဿနာယာတိ ဝိရဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ ရာဂဿာတိ သင်္ခါရေသု ရာဂဿ။ နိရောဓာနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရာနံ နိရောဓဿ အနုပဿနာယ။ ယထာ ဝါ သင်္ခါရာ နိရုဇ္ဈန္တိယေဝ၊ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝဝသေန န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝံ အနုပဿနာ နိရောဓာနုပဿနာ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိရောဓာနုပဿနာယ နိရောဓေတိ နော သမုဒေတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၈၃)။ မုဉ္စိတုကာမတာယ ဟိ အယံ ဗလပ္ပတ္တာ။ သင်္ခါရာနံ ပဋိနိဿဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာ အနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ။ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ဟိ အယံ။ အာဒါနဿာတိ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟဏဿ။ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဝသေန ဧကတ္တဂဟဏံ ဃနသညာ၊ တဿာ ဃနသညာယ။ အာယူဟနဿာတိ အဘိသင်္ခရဏဿ။ သင်္ခါရာနံ အဝတ္ထာဒိဝိသေသာပတ္တိ ဝိပရိဏာမော။ ဓုဝသညာယာတိ ထိရဘာဝဂဟဏဿ။ နိမိတ္တဿာတိ သမူဟာဒိဃနဝသေန သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ စ သင်္ခါရာနံ သဝိဂ္ဂဟတာယ။ ပဏိဓိယာတိ ရာဂါဒိပဏိဓိယာ၊ တဏှာဝသေန သင်္ခါရေသု နိန္နတာယာတိ အတ္ထော။ အဘိနိဝေသဿာတိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယာ။ အနိစ္စဒုက္ခာဒိဝသေန သဗ္ဗတေဘူမကဓမ္မတိရဏာ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာ။ သာရာဒါနာဘိနိဝေသဿာတိ အသာရေသု သာရဂဟဏဝိပလ္လာသဿ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ ထိရဘာဝပတ္တာ အနိစ္စာဒိအနုပဿနာဝ။ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏန္တိ ကေစိ။ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနန္တိ အပရေ။ ‘‘ဣဿရကုတ္တာဒိဝသေန လောကော သမုပ္ပန္နော’’တိ အဘိနိဝေသော သမ္မောဟာဘိနိဝေသော။ ဥစ္ဆေဒသဿတာဘိနိဝေသောတိ ကေစိ။ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀၊ မဟာနိ။ ၁၇၄) သံသယာပတ္တိ သမ္မောဟာဘိနိဝေသောတိ အပရေ။ သင်္ခါရေသု တာဏလေဏဘာဝဂဟဏံ အာလယာဘိနိဝေသော။ ‘‘အာလယရတာ အာလယသမ္မုဒိတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇-၈) ဝစနတော အာလယော တဏှာ။ သာ ဧဝ စက္ခာဒီသု၊ ရူပါဒီသု စ အဘိနိဝိသနဝသေန ပဝတ္တိယာ အာလယာဘိနိဝေသောတိ အပရေ။ ‘‘ဧဝံ ဌိတာ တေ သင်္ခါရာ ပဋိနိဿဇ္ဇီယန္တီ’’တိ ပဝတ္တံ ဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ။ အပ္ပဋိသင်္ခါ ပဋိသင်္ခါယ ပဋိပက္ခဘူတာ မောဟပ္ပဓာနာ အကုသလဓမ္မာ။ ဝဋ္ဋတော ဝိဂတတ္တာ ဝိဝဋ္ဋံ နိဗ္ဗာနံ၊ တတ္ထ နိန္နဘာဝသင်္ခါတေန အနုပဿနေန ပဝတ္တိ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ၊ သင်္ခါရုပေက္ခာ စေဝ အနုလောမဉာဏဉ္စ။ သညောဂါဘိနိဝေသော သံယုဇ္ဇနဝသေန သင်္ခါရေသု အဘိနိဝိသနံ။

ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာနန္တိ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇေကဋ္ဌာနဉ္စ ပဟာနေကဋ္ဌာနဉ္စ။ ဩဠာရိကာနန္တိ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈေ ကိလေသေ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။ အညထာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာပိ ဒုတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈေဟိ ဩဠာရိကာ။ အဏုသဟဂတာနန္တိ အဏုဘူတာနံ၊ ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈေ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗကိလေသာနန္တိ အဝသိဋ္ဌသဗ္ဗကိလေသာနံ။ န ဟိ ပဌမမဂ္ဂါဒီဟိ ပဟီနာ ကိလေသာ ပုန ပဟီယန္တိ။

‘‘စိတ္တဿ အဝိပ္ပဋိသာရာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု သံဝရော အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာယ။ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနိ ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ ကုသလာနိ သီလာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁) ဝစနတော စေတသော အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာယ ဘဝန္တိ။ အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမောဇ္ဇတ္ထာယ။ ‘‘ယောနိသော မနသိ ကရောတော ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉) ဝစနတော ပါမောဇ္ဇာယ သံဝတ္တန္တိ။ ပါမောဇ္ဇံ ပီတိယာ။ ‘‘ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၆၆၊ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၂) ဝစနတော ပီတိယာ သံဝတ္တန္တိ။ ပီတိ ပဿဒ္ဓတ္ထာယ။ ‘‘ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၆၆၊ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၂) ဝစနတော ပဿဒ္ဓိယာ သံဝတ္တန္တိ။ ပဿဒ္ဓိ သုခတ္ထာယ။ ‘‘ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၆၆၊ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၂) ဝစနတော သောမနဿာယ သံဝတ္တန္တီတိ။ ‘‘သုခတ္ထာယ သုခံ ဝေဒေတီ’’တိ စေတ္ထ သောမနဿံ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာသေဝနာယာတိ သမာဓိဿ အာသေဝနာယ။ နိရာမိသေ ဟိ သုခေ သိဒ္ဓေ ‘‘သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၆၆၊ ၃။၃၅၉၊ အ။ နိ။ ၃။၉၆၊ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၂) ဝစနတော သမာဓိ သိဒ္ဓါယေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ သမာဓိဿ အာသေဝနာယ ပဂုဏဗလဝဘာဝါယ သံဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ဘာဝနာယာတိ တဿေဝ သမာဓိဿ ဝဍ္ဎိယာ။ ဗဟုလီကမ္မာယာတိ ပုနပ္ပုနံ ကိရိယာယ။ အလင်္ကာရာယာတိ တဿေဝ သမာဓိဿ ပသာဓနဘူတသဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိနိပ္ဖတ္တိယာ အလင်္ကာရာယ သံဝတ္တန္တိ။ ပရိက္ခာရာယာတိ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိကဿ သမာဓိသမ္ဘာရဿ သိဒ္ဓိယာ တဿေဝ သမာဓိဿ ပရိက္ခာရာယ သံဝတ္တန္တိ။ သမ္ဘာရတ္ထော ဟိ ဣဓ ပရိက္ခာရ-သဒ္ဒေါ။ ‘‘ယေ စ ခေါ ဣမေ ပဗ္ဗဇိတေန ဇီဝိတပရိက္ခာရာ သမုဒါနေတဗ္ဗာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၉၁) ဝိယ သမ္ဘာရောတိ စ ပစ္စယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမဉ္စာယံ ပရိက္ခာရ-သဒ္ဒေါ ‘‘ရထော သီလပရိက္ခာရော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၄) အလင်္ကာရတ္ထော။ ‘‘သတ္တဟိ နဂရပရိက္ခာရေဟိ သုပရိက္ခတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၇။၆၇) ပရိဝါရတ္ထော ဝုတ္တော။ ဣဓ ပန အလင်္ကာရပရိဝါရာနံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ‘‘သမ္ဘာရတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိဝါရာယာတိ မူလကာရဏဘာဝေနေဝ သမာဓိဿ ပရိဝါရဘူတသတိဝီရိယာဒိဓမ္မဝိသေသသာဓနေန ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ သံဝတ္တန္တိ။ ပါရိပူရိယာတိ ဝသီဘာဝသမ္ပာပနေန၊ ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာနဘာဝါပါဒနေန စ ပရိပုဏ္ဏဘာဝသာဓနတော သမာဓိဿ ပါရိပူရိယာ သံဝတ္တန္တိ။

ဧဝံ သုပရိသုဒ္ဓသီလမူလကံ သဗ္ဗာကာရပရိပူရံ သမာဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘သမာဟိတော ပဇာနာတိ ပဿတိ၊ ယထာဘူတံ ဇာနံ ပဿံ နိဗ္ဗိန္ဒတိ၊ နိဗ္ဗိန္ဒံ ဝိရဇ္ဇတိ၊ ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၊ သ။ နိ။ ၃။၁၄) ဝစနတော သီလမူလကာနိ သမာဓိပဒဋ္ဌာနာနိ ပယောဇနာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗိဒါယ ဟိ ဒဿိတာယ တဿာ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မိံ အသတိ နိဗ္ဗိဒါယ အသိဇ္ဈနတော။ နိဗ္ဗိဒါဒယော အတ္ထတော ဝိဘတ္တာ ဧဝ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနန္တိ ပနေတ္ထ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနံ အဓိပ္ပေတံ။ ဧဝမေတ္ထ အမတမဟာနိဗ္ဗာနပရိယောသာနံ သီလဿ ပယောဇနံ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ပဟာနာဒီသု သီလတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပဇဟနံ အနုပ္ပာဒနိရောဓော ပဟာနန္တိ တဿ ဘာဝသာဓနတံ သန္ဓာယ ‘‘ပဟာနန္တိ ကောစိ ဓမ္မော နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ပနဿ ဓမ္မဘာဝေါ သမ္ဘဝတိ၊ တထာ ဟေဋ္ဌာ သံဝဏ္ဏိတမေဝ။ ဧဝံ ဟိဿ သီလဘာဝေါ သုဋ္ဌု ယုဇ္ဇတိ။ တံ တံ ပဟာနန္တိ ‘‘ပါဏာတိပါတဿ ပဟာနံ၊ အဒိန္နာဒါနဿ ပဟာန’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ တံ တံ ပဟာနံ။ တဿ တဿ ကုသလဓမ္မဿာတိ ပါဏာတိပါတဿ ပဟာနံ မေတ္တာဒိကုသလဓမ္မဿ၊ အဒိန္နာဒါနဿ ပဟာနံ စာဂါဒိကုသလဓမ္မဿာတိ ဧဝံ တဿ တဿ ကုသလဓမ္မဿ။ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ပတိဋ္ဌာနဘာဝေန။ ပဟာနံ ဟိ တသ္မိံ သတိ ဟောတိ၊ အသတိ န ဟောတိ၊ တဿ ‘‘ပတိဋ္ဌာန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ ကတွာ ယသ္မိံ သန္တာနေ ပါဏာတိပါတာဒယော တဿ ပကမ္ပဟေတဝေါတိ တပ္ပဟာနံ ဝိကမ္ပာဘာဝကရဏေန စ သမာဓာနံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သေသပဟာနေသုပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သမာဓာနံ သဏ္ဌပနံ၊ သံယမနံ ဝါ။ ဣတရေ စတ္တာရောတိ ဝေရမဏိအာဒယော စတ္တာရော ဓမ္မာ န ပဟာနံ ဝိယ ဝေါဟာရမတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တတော တတောတိ တမှာ တမှာ ပါဏာတိပါတာဒိတော။ တဿ တဿာတိ ပါဏာတိပါတာဒိကဿ သံဝရဏဝသေန၊ တဿ တဿ ဝါ သံဝရဿ ဝသေန။ တဒုဘယသမ္ပယုတ္တစေတနာဝသေနာတိ ဝေရမဏီဟိ၊ သံဝရဓမ္မေဟိ စ သမ္ပယုတ္တာယ စေတနာယ ဝသေန။ တံ တံ အဝီတိက္ကမန္တဿာတိ တံ တံ ပါဏာတိပါတာဒိံ အဝီတိက္ကမန္တဿ ပုဂ္ဂလဿ၊ ဓမ္မသမူဟဿ ဝါ ဝသေန စေတသော ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ဧကက္ခဏေပိ လဗ္ဘန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။

သီလသံကိလေသဝေါဒါနဝဏ္ဏနာ

၂၁။ သံကိလိဿတိ တေနာတိ သံကိလေသော။ ကော ပန သောတိ အာဟ ‘‘ခဏ္ဍာဒိဘာဝေါ သီလဿ သံကိလေသော’’တိ။ ဝေါဒါယတိ ဝိသုဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ဝေါဒါနံ၊ အခဏ္ဍာဒိဘာဝေါ။ လာဘယသာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဉာတိအင်္ဂဇီဝိတာဒီနံ သင်္ဂဟော။ သတ္တသု အာပတ္တိက္ခန္ဓေသု အာဒိမှိ ဝါ အန္တေ ဝါ ဝေမဇ္ဈေတိ စ ဣဒံ တေသံ ဥဒ္ဒေသာဒိပါဠိဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ အညော ကောစိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အနုက္ကမော အတ္ထိ။ ခဏ္ဍန္တိ ခဏ္ဍဝန္တံ၊ ခဏ္ဍိတံ ဝါ။ ဆိဒ္ဒန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပရိယန္တေ ဆိန္နသာဋကော ဝိယာတိ ဝတ္ထန္တေ၊ ဒသန္တေ ဝါ ဆိန္နဝတ္ထံ ဝိယ။

ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန။ မေထုနသံယောဂဝသေနာတိ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေန သဒိသဘာဝါပတ္တိယာ မိထုနာနံ ဣဒန္တိ မေထုနံ၊ နိဗန္ဓနံ။ မေထုနဝသေန သမာယောဂေါ မေထုနသံယောဂေါ။ ဣဓ ပန မေထုနသံယောဂေါ ဝိယာတိ မေထုနသံယောဂေါ၊ တဿ ဝသေန။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ ဧကစ္စောတိ ဧကော။ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တေန သမဏော ဝါ ဇာတိမတ္တေန ဗြာဟ္မဏော ဝါ။ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိန္တိ ဒွီဟိ ဒွီဟိ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ မေထုနန္တိ အတ္ထော။ န ဟေဝ ခေါ သမာပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥစ္ဆာဒနံ ဥဗ္ဗတ္တနံ။ သမ္ဗာဟနံ ပရိမဒ္ဒနံ။ သာဒိယတီတိ အဓိဝါသေတိ။ တဒဿာဒေတီတိ တံ ဥစ္ဆာဒနာဒိံ အဘိရမတိ။ နိကာမေတီတိ ဣစ္ဆတိ။ ဝိတ္တိန္တိ တုဋ္ဌိံ။ ဣဒမ္ပိ ခေါတိ ဧတ္ထ ဣဒန္တိ ယထာဝုတ္တံ သာဒိယနာဒိံ ခဏ္ဍဘာဝါဒိဝသေန ဧကံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝက္ခမာနံ ဥပါဒါယ သမုစ္စယတ္ထော။ ခေါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒေတံ ဗြဟ္မစာရီပဋိညဿ အသတိပိ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိယံ မာတုဂါမဿ ဥစ္ဆာဒနနှာပနသမ္ဗာဟနသာဒိယနာဒိ၊ ဣဒမ္ပိ ဧကံသေန တဿ ဗြဟ္မစရိယဿ ခဏ္ဍာဒိဘာဝါပါဒနတော ခဏ္ဍမ္ပိ ဆိဒ္ဒမ္ပိ သဗလမ္ပိ ကမ္မာသမ္ပီတိ။ ဧဝံ ပန ခဏ္ဍာဒိဘာဝါပတ္တိယာ သော အပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ၊ န ပရိသုဒ္ဓံ၊ သံယုတ္တော မေထုနသံယောဂေန၊ န ဝိသံယုတ္တော။ တတော စဿ န ဇာတိအာဒီဟိ ပရိမုတ္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိမာဟ။

သဉ္ဇဂ္ဃတီတိ ကိလေသဝသေန မဟာဟသိတံ ဟသတိ။ သံကီဠတီတိ ကာယသံသဂ္ဂဝသေန ကီဠတိ။ သံကေလာယတီတိ သဗ္ဗသော မာတုဂါမံ ကေလာယန္တော ဝိဟရတိ။ စက္ခုနာတိ အတ္တနော စက္ခုနာ။ စက္ခုန္တိ မာတုဂါမဿ စက္ခုံ။ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဥပေစ္စ နိဇ္ဈာယတိ ဩလောကေတိ။ တိရောကုဋ္ဋာတိ ကုဋ္ဋဿ ပရတော။ တထာ တိရောပါကာရာ။ မတ္တိကာမယာ ဘိတ္တိ ကုဋ္ဋံ၊ ဣဋ္ဌကာမယာ ပါကာရောတိ ဝဒန္တိ။ ယာ ကာစိ ဝါ ဘိတ္တိ ပေါရိသတော ဒိယဍ္ဎရတနုစ္စပ္ပမာဏာ ကုဋ္ဋံ၊ ကုဋ္ဋတော အဓိကော ပါကာရော။

အဿာတိ ဗြဟ္မစာရီပဋိညဿ။ ပုဗ္ဗေတိ ဝတသမာဒါနတော ပုဗ္ဗေ။ ကာမဂုဏေဟီတိ ကာမကောဋ္ဌာသေဟိ။ သမပ္ပိတန္တိ သုဋ္ဌု အပ္ပိတံ သဟိတံ။ သမင်္ဂီဘူတန္တိ သမန္နာဂတံ။ ပရိစာရယမာနန္တိ ကီဠန္တံ၊ ဥပဋ္ဌဟိယမာနံ ဝါ။ ပဏိဓာယာတိ ပတ္ထေတွာ။ သီလေနာတိအာဒီသု ယမနိယမာဒိသမာဒါနဝသေန သီလံ။ အဝီတိက္ကမဝသေန ဝတံ။ ဥဘယမ္ပိ သီလံ။ ဒုက္ကရစရိယဝသေန ပဝတ္တိတံ ဝတံ။ တံတံအကိစ္စသမ္မတတော ဝါ နိဝတ္တိလက္ခဏံ သီလံ။ တံတံသမာဒါနဝတော ဝေသဘောဇနကိစ္စကရဏာဒိဝိသေသပဋိပတ္တိ ဝတံ။ သဗ္ဗထာပိ ဒုက္ကရစရိယာ တပေါ။ မေထုနဝိရတိ ဗြဟ္မစရိယံ။

သဗ္ဗသောတိ အနဝသေသတော၊ သဗ္ဗေသံ ဝါ။ အဘေဒေနာတိ အဝီတိက္ကမေန။ အပရာယ စ ပါပဓမ္မာနံ အနုပ္ပတ္တိယာ၊ ဂုဏာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ သင်္ဂဟိတောတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ကုဇ္ဈနလက္ခဏော ကောဓော။ ဥပနန္ဓနလက္ခဏော ဥပနာဟော။ ပရေသံ ဂုဏမက္ခနလက္ခဏော မက္ခော။ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏော ပဠာသော။ ပရသမ္ပတ္တိဥသူယနလက္ခဏာ ဣဿာ။ အတ္တသမ္ပတ္တိနိဂူဟနလက္ခဏံ မစ္ဆရိယံ။ သန္တဒေါသပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ မာယာ။ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနလက္ခဏံ သာဌေယျံ။ စိတ္တဿ ထဒ္ဓဘာဝလက္ခဏော ထမ္ဘော။ ကရဏုတ္တရိယလက္ခဏော သာရမ္ဘော။ ဥန္နတိလက္ခဏော မာနော။ အဗ္ဘုန္နတိလက္ခဏော အတိမာနော။ မဇ္ဇနလက္ခဏော မဒေါ။ စိတ္တဝေါသဂ္ဂလက္ခဏော ပမာဒေါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန လောဘမောဟဝိပရီတမနသိကာရာဒီနံ သင်္ဂဟော။

ဣဒါနိ ‘‘အခဏ္ဍာဒိဘာဝေါ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ယာနိ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနုပဟတာနီတိ အနုပဒ္ဒုတာနိ။ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယတာယ တဏှာဒါသဗျတော မောစနေန ဘုဇိဿဘာဝကရဏံ။ အဝိညူနံ အပ္ပမာဏတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိညူဟိ ပသတ္ထတ္တာ’’တိ။ သမာဓိသံဝတ္တနံ ဝါ ဧတေသံ ပယောဇနံ၊ သမာဓိသံဝတ္တနေ ဝါ နိယုတ္တာနီတိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ။ နိဒ္ဒါနေန သဿသမ္ပတ္တိ ဝိယ ပဋိပက္ခဝိဂမေန သီလသမ္ပဒါ၊ သာ စ တတ္ထ သတိ ဒေါသဒဿနေတိ အာဟ ‘‘သီလဝိပတ္တိယာ စ အာဒီနဝဒဿနေနာ’’တိ။ နိသမ္မကာရီနံ ပယောဇနဂရုကတာယ ဒိဋ္ဌဂုဏေယေဝ သမ္မာပဋိပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သီလသမ္ပတ္တိယာ စ အာနိသံသဒဿနေနာ’’တိ။

တတ္ထ သီလဝိပတ္တိယာ အာဒီနဝေါ သီလသမ္ပဒါယ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတအာနိသံသပဋိပက္ခတော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တံ သုဝိညေယျန္တိ အဝိတ္ထာရေတွာ ပကာရန္တရေဟိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယထာ သီလသမ္ပဒါ သတ္တာနံ မနုညဘာဝကာရဏံ၊ ဧဝံ သီလဝိပတ္တိ အမနုညဘာဝကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဒုဿီလော…ပေ… ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ။ အနနုသာသနီယော ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗတော။ ဒုက္ခိတောတိ သဉ္ဇာတဒုက္ခော။ ဝိပ္ပဋိသာရီတိ ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏ’’န္တိအာဒိနာ ပစ္စာနုတာပီ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏောတိ ဂုဏဝဏ္ဏေန၊ ကာယဝဏ္ဏေန စ ဝိရဟိတော။ အဿာတိ ဒုဿီလဿ။ သမ္ဖဿိတာနံ ဒုက္ခော ဒုက္ခာဝဟော သမ္ဖဿော ဧတဿာတိ ဒုက္ခသမ္ဖဿော။ ဂုဏာနုဘာဝါဘာဝတော အပ္ပံ အဂ္ဃတီတိ အပ္ပဂ္ဃော။ အနေကဝဿဂဏိကဂူထကူပေါ ဝိယာတိ အနေကဝဿသမူဟေ သဉ္စိတုက္ကာရာဝါဋော ဝိယ။ ဒုဗ္ဗိသောဓနော သောဓေတုံ အသက္ကုဏေယျော။ ဆဝါလာတံ ဆဝဍာဟေ သန္တဇ္ဇနုမ္မုက္ကံ။ ဥဘတော ပရိဗာဟိရောတိ သာမညတော၊ ဂိဟိဘောဂတော စ ပရိဟီနော။ သဗ္ဗေသံ ဝေရီ၊ သဗ္ဗေ ဝါ ဝေရီ ဧတဿာတိ သဗ္ဗဝေရီ၊ သော ဧဝ သဗ္ဗဝေရိကော၊ ပုရိသော။ သံဝါသံ နာရဟတီတိ အသံဝါသာရဟော။ သဒ္ဓမ္မေတိ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မေ၊ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မေ စ။

‘‘အဂ္ဂိက္ခန္ဓပရိယာယေ ဝုတ္တဒုက္ခဘာဂိတာယာ’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဿီလာနဉှီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ပဉ္စကာမဂုဏပရိဘောဂသုခေ၊ ပရေဟိ ကယိရမာနဝန္ဒနမာနနာဒိသုခေ စ အဿာဒေန ဂဓိတစိတ္တာ ပဉ္စကာမ…ပေ… ဂဓိတစိတ္တာ၊ တေသံ။ တေ ယထာဝုတ္တသုခဿာဒါ ပစ္စယာ ဧတဿာတိ တပ္ပစ္စယံ။ ဒုက္ခန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

ပဿထ နောတိ ပဿထ နု၊ အပိ ပဿထ။ မဟန္တန္တိ ဝိပုလံ။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓန္တိ အဂ္ဂိသမူဟံ။ အာဒိတ္တန္တိ ပဒိတ္တံ။ သမ္ပဇ္ဇလိတန္တိ သမန္တတော ပဇ္ဇလိတံ အစ္ဆိဝိပ္ဖုလိင်္ဂါနိ မုစ္စန္တံ။ သဇောတိဘူတန္တိ သပဘံ သမန္တတော ဥဋ္ဌိတာဟိ ဇာလာဟိ ဧကပ္ပဘာသမုဒယဘူတံ။ တံ ကိံ မညထာတိ တံ ဣဒါနိ မယာ ဝုစ္စမာနမတ္ထံ ကိံ မညထာတိ အနုမတိဂဟဏတ္ထံ ပုစ္ဆတိ။ အာလိင်္ဂေတွာတိ ဥပဂူဟိတွာ။ ဥပနိသီဒေယျာတိ တေနေဝ အာလိင်္ဂနေန ဥပေစ္စ နိသီဒေယျ။ ယဒတ္ထမေတ္ထ သတ္ထာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓာလိင်္ဂနံ၊ ကညာလိင်္ဂနဉ္စ အာနေသိ၊ တမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အာရောစယာမီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာရောစယာမီတိ အာမန္တေမိ။ ဝေါတိ တုမှေ။ ပဋိဝေဒယာမီတိ ပဗောဓေမိ။ ဒုဿီလဿာတိ နိဿီလဿ သီလဝိရဟိတဿ။ ပါပဓမ္မဿာတိ ဒုဿီလတ္တာ ဧဝ ဟီနဇ္ဈာသယတာယ လာမကသဘာဝဿ။ အသုစိသင်္ကဿရသမာစာရဿာတိ အပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရာဒိတာယ အသုစိဿ ဟုတွာ သင်္ကာယ သရိတဗ္ဗသမာစာရဿ။ ဒုဿီလော ဟိ ကိဉ္စိဒေဝ အသာရုပ္ပံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒံ အသုကေန ကတံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပရေသံ အာသင်္ကနီယောဝ ဟောတိ၊ ကေနစိဒေဝ ဝါ ကရဏီယေန မန္တယန္တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘ကစ္စိ နု ခေါ ဣမေ မယာ ကတံ ကမ္မံ ဇာနိတွာ မန္တေန္တီ’’တိ အတ္တနောယေဝ သင်္ကာယ သရိတဗ္ဗသမာစာရောတိ။ ပဋိစ္ဆန္နကမ္မန္တဿာတိ လဇ္ဇိတဗ္ဗတာယ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗကမ္မန္တဿ။ အဿမဏဿာတိ န သမဏဿ။ သလာကဂ္ဂဟဏာဒီသု ‘‘အဟမ္ပိ သမဏော’’တိ မိစ္ဆာပဋိညာယ သမဏပဋိညဿ။ အသေဋ္ဌစာရိတာယ အဗြဟ္မစာရိဿ။ ဥပေါသထာဒီသု ‘‘အဟမ္ပိ ဗြဟ္မစာရီ’’တိ မိစ္ဆာပဋိညာယ ဗြဟ္မစာရိပဋိညဿ။ ပူတိနာ ကမ္မေန သီလဝိပတ္တိယာ အန္တော အနုပဝိဋ္ဌတ္တာ အန္တောပူတိကဿ။ ဆဟိ ဒွါရေဟိ ရာဂါဒိကိလေသာနုဝဿနေန တိန္တတ္တာ အဝဿုတဿ။ သဉ္ဇာတရာဂါဒိကစဝရတ္တာ၊ သီလဝန္တေဟိ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗတ္တာ စ ကသမ္ဗုဇာတဿ။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓူပမာယ ဟီနူပမဘူတာယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဧတဒေဝ တဿ ဝရ’’န္တိ။ ဘဂဝါ ဒုက္ခံ ဒဿေတွာ ဒုက္ခံ ဒဿေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဝါဠရဇ္ဇုယာတိ ဝါဠေဟိ ကတရဇ္ဇုယာ။ သာ ဟိ ခရတရာ ဟောတိ။ ဃံသေယျာတိ ပဓံသနဝသေန ဃံသေယျ။ တေလဓောတာယာတိ တေလေန နိသိတာယ။ ပစ္စောရသ္မိန္တိ ပတိဥရသ္မိံ ဥရာဘိမုခံ၊ ဥရမဇ္ဈေတိ အဓိပ္ပာယော။ အယောသင်္ကုနာတိ သဏ္ဍာသေန။ ဖေဏုဒ္ဒေဟကန္တိ ဖေဏံ ဥဒ္ဒေဟေတွာ၊ အနေကဝါရံ ဖေဏံ ဥဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။

အဂ္ဂိက္ခန္ဓာလိင်္ဂနဒုက္ခတောပိ အဓိမတ္တဒုက္ခတာယ ကဋုကဘူတံ ဒုက္ခံ ဖလံ ဧတဿာတိ အဂ္ဂိက္ခန္ဓာလိင်္ဂနဒုက္ခာဓိကဒုက္ခကဋုကဖလံ။ ကာမသုခံ အဝိဇဟတော ဘိန္နသီလဿ ဒုဿီလဿ ကုတော တဿ သုခံ နတ္ထေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ သာဒနေတိ သာဒိယနေ။ ယန္တိ အဉ္ဇလိကမ္မသာဒနံ။ အသီလိနောတိ ဒုဿီလဿ။ ဥပဟတန္တိ သီလဗျသနေန ဥပဒ္ဒုတံ။ ခတန္တိ ကုသလမူလာနံ ခဏနေန ခတံ၊ ခဏိတံ ဝါ ဂုဏံ သရီရေတိ အဓိပ္ပာယော။ သဗ္ဗဘယေဟီတိ အတ္တာနုဝါဒါဒိသဗ္ဗဘယေဟိ။ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗေဟိ အဓိဂမသုခေဟိ။

ဝုတ္တပ္ပကာရဝိပရီတတောတိ သီလဝိပတ္တိယံ ဝုတ္တာကာရပဋိပက္ခတော ‘‘မနာပေါ ဟောတိ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိအာဒိနာ။ ကာယဂန္ဓောပိ ပါမောဇ္ဇံ၊ သီလဝန္တဿ ဘိက္ခုနော။ ကရောတိ အပိ ဒေဝါနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဂန္ဓော ဣသီနံ စိရဒိက္ခိတာန’’န္တိအာဒိကာ (ဇာ။ ၂။၁၇။၅၅) ဂါထာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။ အဝိဃာတီတိ အပ္ပဋိဃာတီ။ ဝဓဗန္ဓာဒိပရိကိလေသာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ အာသဝါ ဥပဒ္ဒဝါ။ သမ္ပရာယိကဒုက္ခာနံ မူလံ နာမ ဒုဿီလျံ။ အန္တမတိက္ကန္တံ အစ္စန္တံ၊ အစ္စန္တံ သန္တာ အစ္စန္တသန္တာ ကိလေသပရိဠာဟသင်္ခါတဒရထာနံ အဘာဝေန သဗ္ဗဒါ သန္တာ။ ဥဗ္ဗိဇ္ဇိတွာတိ ဉာဏုတြာသေန ဥတ္တသိတွာ။ ဝေါဒါပေတဗ္ဗန္တိ ဝိသောဓေတဗ္ဗံ။

သီလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ ပဌမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။

၂။ ဓုတင်္ဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၂။ အပ္ပာ ဣစ္ဆာ ဧတဿာတိ အပ္ပိစ္ဆော၊ ပစ္စယဂေဓရဟိတော။ တဿ ဘာဝေါ အပ္ပိစ္ဆတာ၊ အလောဘဇ္ဈာသယတာတိ အတ္ထော။ သမံ တုဋ္ဌိ၊ သန္တေန၊ သကေန ဝါ တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ၊ သန္တုဋ္ဌိ ဧဝ သန္တုဋ္ဌိတာ၊ အညံ အပတ္ထေတွာ ယထာလဒ္ဓေဟိ ဣတရီတရေဟိ ပစ္စယေဟိ ပရိတုဿနာ။ သန္တုဋ္ဌိတာဒီဟီတိ တ-ကာရော ဝါ ပဒသန္ဓိကရော။ ‘‘သန္တုဋ္ဌိအာဒီဟီ’’တိ ဝါ ပါဌော။ တေ ဂုဏေတိ တေ သီလဝေါဒါနဿ ဟေတုဘူတေ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏေ။ သမ္ပာဒေတုန္တိ သမ္ပန္နေ ကာတုံ။ တေ ဟိ သီလဝိသုဒ္ဓိယာ ပဋိလဒ္ဓမတ္တာ ဟုတွာ ဓုတဓမ္မေဟိ သမ္ပန္နတရာ ဟောန္တိ။ ဓုတင်္ဂသမာဒါနန္တိ ကိလေသာနံ ဓုနနကအင်္ဂါနံ ဝိဒ္ဓံသနကာရဏာနံ သမ္မဒေဝ အာဒါနံ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သန္တေ၊ ဓုတင်္ဂသမာဒါနေ ကတေတိ အတ္ထော။ အဿ ယောဂိနော။ သလ္လေခေါ ကိလေသာနံ သမ္မဒေဝ လိခနာ ဆေဒနာ တနုကရဏံ။ ပဝိဝေကော စိတ္တဝိဝေကဿ ဥပါယဘူတာ ဝိဝေကဋ္ဌကာယတာ။ အပစယော ယထာ ပဋိပဇ္ဇနတော ကိလေသာ နံ အပစိနန္တိ န အာစိနန္တိ၊ တထာ ပဋိပဇ္ဇနာ။ ဝီရိယာရမ္ဘော အနုပ္ပန္နာနံ ပါပဓမ္မာနံ အနုပ္ပာဒနာဒိဝသေန အာရဒ္ဓဝီရိယတာ။ သုဘရတာ ယထာဝုတ္တအပ္ပိစ္ဆဘာဝါဒိသိဒ္ဓါ ဥပဋ္ဌကာနံ သုခဘရဏီယတာ သုပေါသတာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပ္ပကိစ္စတာသလ္လဟုကဝုတ္တိအာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ သီလဉ္စေဝ ယထာသမာဒိန္နံ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဒူရီဘာဝေန သုပရိသုဒ္ဓံ ဘဝိဿတိ။ ဝတာနိ စ ဓုတဓမ္မာ စ သမ္ပဇ္ဇိဿန္တိ သမ္ပန္နာ ဘဝိဿန္တိ၊ နိပ္ဖဇ္ဇိဿန္တိ ဝါ။ ယာ ထိရဘူတာ ဣတရီတရစီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနသန္တုဋ္ဌိ ပေါရာဏာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ ပဝေဏိဘာဝေန ဌိတာ၊ တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပေါရာဏေ အရိယဝံသတ္တယေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ။ ဘာဝနာ အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန အာရာမော ဧတဿာတိ ဘာဝနာရာမော၊ တဗ္ဘာဝေါ ဘာဝနာရာမတာ၊ သမထဝိပဿနာဘာဝနာသု ယုတ္တပ္ပယုတ္တတာ။ ယသ္မာ အဓိဂမာရဟော ဘဝိဿတိ၊ တသ္မာတိ သမ္ဗန္ဓော။

လာဘသက္ကာရာဒိ တဏှာယ အာမသိတဗ္ဗတော၊ လောကပရိယာပန္နတာယ စ လောကာမိသံ။ နိဗ္ဗာနာဓိဂမဿ အနုလောမတော အနုလောမပဋိပဒါ ဝိပဿနာဘာဝနာ။ အတ္ထတောတိ ဝစနတ္ထတော။ ပဘေဒတောတိ ဝိဘာဂတော။ ဘေဒတောတိ ဝိနာသတော။ ဓုတာဒီနန္တိ ဓုတဓုတဝါဒဓုတဓမ္မဓုတင်္ဂါနံ။ သမာသဗျာသတောတိ သင်္ခေပဝိတ္ထာရတော။

၂၃။ ရထိကာတိ ရစ္ဆာ။ သင်္ကာရကူဋာဒီနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေနာတိ ဥဿိတဋ္ဌေန။ ‘‘နဒိယာ ကူလ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ သမုဿယတ္ထော ကူလ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ပံသုကူလမိဝ ပံသုကူလ’’န္တိ။ ကု-သဒ္ဒေါ ကုစ္ဆာယံ ဥလ-သဒ္ဒေါ ဂတိအတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကုစ္ဆိတဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ၊ ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတံ ဥလတိ ပဝတ္တတီတိ ဝါ ပံသုကူလံ။ ပံသုကူလဿ ဓာရဏံ ပံသုကူလံ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ တံ သီလမဿာတိ ပံသုကူလိကော၊ ယထာ ‘‘အာပူပိကော’’တိ။ အင်္ဂတိ အတ္တနော ဖလံ ပဋိစ္စ ဟေတုဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အင်္ဂံ၊ ကာရဏံ။ ယေန ပုဂ္ဂလော ‘‘ပံသုကူလိကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော သမာဒါနစေတနာသင်္ခါတော ဓမ္မော ပံသုကူလိကဿ အင်္ဂန္တိ ပံသုကူလိကင်္ဂံ။ တေနာဟ ‘‘ပံသုကူလိကဿာ’’တိအာဒိ။ တဿာတိ သမာဒါနဿ။ သမာဒိယတိ ဧတေနာတိ သမာဒါနံ၊ စေတနာ။

ဧတေနေဝ နယေနာတိ ယထာ ပံသုကူလဓာရဏံ ပံသုကူလံ၊ တံသီလော ပံသုကူလိကော၊ တဿ အင်္ဂံ သမာဒါနစေတနာ ‘‘ပံသုကူလိကင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ဧတေနေဝ ဝစနတ္ထနယေန တိစီဝရဓာရဏံ တိစီဝရံ၊ တံသီလော တေစီဝရိကော၊ တဿ အင်္ဂံ သမာဒါနစေတနာ ‘‘တေစီဝရိကင်္ဂ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သင်္ဃာဋိအာဒီသု ဧဝ တီသု စီဝရေသု တိစီဝရသမညာ၊ န ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိဝဿိကသာဋိကာဒီသူတိ တာနိ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘သင်္ဃာဋိဥတ္တရာသင်္ဂအန္တရဝါသကသင်္ခါတ’’န္တိ အာဟ။

တံ ပိဏ္ဍပါတန္တိ ပရေဟိ ဒိယျမာနာနံ ပိဏ္ဍာနံ ပတ္တေ ပတနသင်္ခါတံ ပိဏ္ဍပါတံ၊ တံ ဥဉ္ဆတီတိ ပိဏ္ဍပါတိကော၊ ယထာ ဗာဒရိကော သာမာကိကော။ ပိဏ္ဍပါတိ ဧဝ ပိဏ္ဍပါတိကော၊ ယထာ ဘဒ္ဒေါ ဧဝ ဘဒ္ဒကော။ အဝခဏ္ဍနံ ဝိစ္ဆိန္ဒနံ နိရန္တရမပ္ပဝတ္တိ။ တပ္ပဋိက္ခေပတော အနဝခဏ္ဍနံ အဝိစ္ဆိန္ဒနံ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိ။ သဟ အပဒါနေနာတိ သဟ အနဝခဏ္ဍနေန။ သပဒါနန္တိ ပဒဿ ကိရိယာဝိသေသနဘာဝံ၊ ယတ္ထ စ တံ အနဝခဏ္ဍနံ၊ တဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘အဝခဏ္ဍနရဟိတံ အနုဃရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကာသနေတိ ဣရိယာပထန္တရေန အနန္တရိတာယ ဧကာယယေဝ နိသဇ္ဇာယ။ ပတ္တေ ပိဏ္ဍောတိ ဧတ္ထ ဝတ္ထုဘေဒေါ ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ န သာမညံ။ ဧဝ-ကာရော စ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကေဝလံ ဧကသ္မိံယေဝ ပတ္တေ’’တိ အာဟ။ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာ အယံ နိဒ္ဒေသောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပတ္တပိဏ္ဍဂဟဏေ ပတ္တပိဏ္ဍသညံ ကတွာ’’တိ အာဟ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။

ပစ္ဆာဘတ္တံ နာမ ပဝါရဏတော ပစ္ဆာ လဒ္ဓဘတ္တံ ဧဝ။ ခလု-သဒ္ဒဿ ပဋိသေဓတ္ထဝါစကတ္တာ တေန သမာနတ္ထံ န-ကာရံ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘န ပစ္ဆာဘတ္တိကော’’တိ။ သိက္ခာပဒဿ ဝိသယော သိက္ခာပဒေနေဝ ပဋိက္ခိတ္တော။ ယော တဿ အဝိသယော၊ သော ဧဝ သမာဒါနဿ ဝိသယောတိ အာဟ ‘‘သမာဒါနဝသေန ပဋိက္ခိတ္တာတိရိတ္တဘောဇနဿာ’’တိ။ အဗ္ဘောကာသေ နိဝါသော အဗ္ဘောကာသော။ သုသာနေ နိဝါသော သုသာနံ၊ တံ သီလံ အဿာတိအာဒိနာ သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ။ ယထာသန္ထတံ ဝိယ ယထာသန္ထတံ၊ အာဒိတော ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တံ ဟေသ ‘‘ဣဒံ ဗဟုမင်္ကုဏံ ဒုဂ္ဂန္ဓပဝါတ’’န္တိအာဒိဝသေန အပ္ပဋိက္ခိပိတွာဝ သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဒံ တုယှ’’န္တိအာဒိ။ သယနန္တိ နိပဇ္ဇနမာဟ။ တေန တေန သမာဒါနေနာတိ တေန တေန ပံသုကူလိကင်္ဂါဒိကဿ သမာဒါနေန ဓုတကိလေသတ္တာတိ ဝိဒ္ဓံသိတကိလေသတ္တာ၊ တဒင်္ဂဝသေန ပဟီနတဏှုပါဒါနာဒိပါပဓမ္မတ္တာတိ အတ္ထော။ ယေဟိ တံ ကိလေသဓုနနံ၊ တာနိယေဝ ဣဓ ဓုတဿ ဘိက္ခုနော အင်္ဂါနီတိ အဓိပ္ပေတာနိ၊ န အညာနိ ယာနိ ကာနိစိ၊ အညေန ဝါ ဓုတဿာတိ အယမတ္ထော အတ္ထတော အာပန္နော။ ‘‘ဉာဏံ အင်္ဂံ ဧတေသ’’န္တိ ဣမိနာ ဉာဏပုဗ္ဗကတံ တေသံ သမာဒါနဿ ဝိဘာဝေတိ။ ပဋိပတ္တိယာတိ သီလာဒိသမ္မာပဋိပတ္တိယာ။ သမာဒိယတိ ဧတေနာတိ သမာဒါနံ၊ သမာဒါနဝသေန ပဝတ္တာ စေတနာ၊ တံ လက္ခဏံ ဧတေသန္တိ သမာဒါနစေတနာလက္ခဏာနိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အဋ္ဌကထာယံ –

‘‘သမာဒါနကိရိယာယ၊ သာဓကတမဘာဝတော၊

သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ယေနာတိ၊ ကရဏဘာဝေန ဒဿိတာ’’တိ။

သမာဒါနစေတနာယ ဂဟဏံ တံမူလကတ္တာ ပရိဟရဏစေတနာပိ ဓုတင်္ဂမေဝ။ အတ္တနာ၊ ပရမ္မုခေန စ ကုသလဘဏ္ဍဿ ဘုသံ ဝိလုပ္ပနဋ္ဌေန လောလုပ္ပံ တဏှာစာရော၊ တဿ ဝိဒ္ဓံသနကိစ္စတ္တာ လောလုပ္ပဝိဒ္ဓံသနရသာနိ။ တတော ဧဝ နိလ္လောလုပ္ပဘာဝေန ပစ္စုပတိဋ္ဌန္တိ၊ တံ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌာပေန္တီတိ နိလ္လောလုပ္ပဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာနိ။ အရိယဓမ္မပဒဋ္ဌာနာနီတိ ပရိသုဒ္ဓသီလာဒိသဒ္ဓမ္မပဒဋ္ဌာနာနိ။

ဘဂဝတောဝ သန္တိကေ သမာဒါတဗ္ဗာနီတိ ဣဒံ အန္တရာ အဝိစ္ဆေဒနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ ရညော သန္တိကေ ပဋိညာတာရဟဿ အတ္ထဿ တဒုပဇီဝိနော ဧကံသတော အဝိသံဝါဒနံ ဝိယ။ သေသာနံ သန္တိကေ သမာဒါနေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကသင်္ဂီတိကဿာတိ ပဉ္စသု ဒီဃနိကာယာဒီသု နိကာယေသု ဧကနိကာယိကဿ။ အဋ္ဌကထာစရိယဿာတိ ယဿ အဋ္ဌကထာတန္တိယေဝ ဝိသေသတော ပဂုဏာ၊ တဿ။ ဧတ္ထာတိ အတ္တနာပိ သမာဒါနဿ ရုဟနေ။ ဇေဋ္ဌကဘာတု ဓုတင်္ဂပ္ပိစ္ဆတာယ ဝတ္ထူတိ သော ကိရ ထေရော နေသဇ္ဇိကော၊ တဿ တံ န ကောစိ ဇာနာတိ။ အထေကဒိဝသံ ရတ္တိယာ သယနပိဋ္ဌေ နိသိန္နံ ဝိဇ္ဇုလတောဘာသေန ဒိသွာ ဣတရော ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ တုမှေ နေသဇ္ဇိကာ’’တိ။ ထေရော ဓုတင်္ဂပ္ပိစ္ဆတာယ တာဝဒေဝ နိပဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆာ သမာဒိယီတိ ဧဝမာဂတံ ဝတ္ထု။

၁။ ပံသုကူလိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ

၂၄။ ဂဟပတိဒါနစီဝရန္တိ ဧတ္ထ ဒါယကဘာဝေန သမဏာပိ ဥက္ကဋ္ဌဿ ဂဟပတိပက္ခံယေဝ ပဝိဋ္ဌာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ပဗ္ဗဇိတော ဂဏှိဿတီ’’တိ ဌပိတကံ သိယာ ဂဟပတိစီဝရံ၊ န ပန ဂဟပတိဒါနစီဝရန္တိ တာဒိသံ နိဝတ္တေတုံ ဒါနဂ္ဂဟဏံ။ အညတရေနာတိ ဧတ္ထ သမာဒါနဝစနေန တာဝ သမာဒိန္နံ ဟောတု၊ ပဋိက္ခေပဝစနေန ပန ကထန္တိ? အတ္ထတော အာပန္နတ္တာ။ ယထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တော ဒိဝါ န ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ရတ္တိယံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝ ဟောတိ၊ တဿ အာဟာရေန ဝိနာ သရီရဋ္ဌိတိ နတ္ထီတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဘိက္ခုနော ဂဟပတိဒါနစီဝရေ ပဋိက္ခိတ္တေ တဒညစီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟော အတ္ထတော အာပန္နော ဧဝ ဟောတိ၊ စီဝရေန ဝိနာ သာသနေ ဌိတိ နတ္ထီတိ။

ဧဝံ သမာဒိန္နဓုတင်္ဂေနာတိအာဒိဝိဓာနံ ပံသုကူလိကင်္ဂေ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိ။ သုသာနေ လဒ္ဓံ သောသာနိကံ။ တံ ပန ယသ္မာ တတ္ထ ကေနစိ ဆဍ္ဍိတတ္တာ ပတိတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သုသာနေ ပတိတက’’န္တိ။ ဧဝံ ပါပဏိကမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တာလဝေဠိမဂ္ဂေါ နာမ မဟာဂါမေ ဧကာ ဝီထိ။ အနုရာဓပုရေတိ စ ဝဒန္တိ။ ဍဍ္ဎော ပဒေသော ဧတဿာတိ ဍဍ္ဎပ္ပဒေသံ၊ ဝတ္ထံ။ မဂ္ဂေ ပတိတကံ ဗဟုဒိဝသာတိက္ကန္တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဒွတ္တိဒိဝသာတိက္ကန္တ’’န္တိ အပရေ။ ထောကံ ရက္ခိတွာတိ ကတိပယံ ကာလံ အာဂမေတွာ။ ဝါတာဟတမ္ပိ သာမိကာနံ သတိသမ္မောသေန ပတိတသဒိသန္တိ ‘‘သာမိကေ အပဿန္တေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ထောကံ အာဂမေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

‘‘သင်္ဃဿ ဒေမာ’’တိ ဒိန္နံ၊ စောဠကဘိက္ခာဝသေန လဒ္ဓဉ္စ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘သမဏစီဝရံ သိယာ နု ခေါ၊ နော’’တိ အာသင်္ကံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘န တံ ပံသုကူလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တံ တေဝီသတိယာ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေသု ကတ္ထစိ ပရိယာပန္နံ။ ဣဒါနိ ဣမိနာဝ ပသင်္ဂေန ယံ ဘိက္ခုဒတ္တိယေ လက္ခဏပတ္တံ ပံသုကူလံ၊ တဿ စ ဥက္ကဋ္ဌာနုက္ကဋ္ဌဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘိက္ခုဒတ္တိယေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဂါဟေတွာ ဝါ ဒီယတီတိ သင်္ဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ဒေန္တေဟိ ယံ စီဝရံ ဝဿဂ္ဂေန ပါပေတွာ ဘိက္ခူနံ ဒီယတိ။ သေနာသနစီဝရန္တိ သေနာသနံ ကာရေတွာ ‘‘ဧတသ္မိံ သေနာသနေ ဝသန္တာ ပရိဘုဉ္ဇန္တူ’’တိ ဒိန္နစီဝရံ။ န တံ ပံသုကူလန္တိ အပံသုကူလဘာဝေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တကာရဏတော၊ ဂါဟေတွာ ဒိန္နတ္တာ စ။ တေနာဟ ‘‘နော ဂါဟာပေတွာ ဒိန္နမေဝ ပံသုကူလ’’န္တိ။ တတြပီတိ ယံ ဂါဟေတွာ န ဒိန္နံ ဘိက္ခုဒတ္တိယံ၊ တတြပိ ယေန ဘိက္ခုနာ စီဝရံ ဒီယတိ၊ တဿ လာဘေ၊ ဒါနေ စ ဝိသုံ ဝိသုံ ဥဘယတ္ထ အာဒရဂါရဝါနံ သဗ္ဘာဝတော၊ တဒဘာဝတော စ ဘိက္ခုဒတ္တိယဿ ဧကတောသုဒ္ဓိ ဥဘတောသုဒ္ဓိ အနုက္ကဋ္ဌတာ ဟောန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ဒါယကေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဒိန္နကံ သမဏေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဿ ကဿစီတိ ဥက္ကဋ္ဌာဒီသု ယဿ ကဿစိ။ ရုစိယာတိ ဆန္ဒေန။ ခန္တိယာတိ နိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ။

နိဿယာနုရူပပဋိပတ္တိသဗ္ဘာဝေါတိ ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရံ အာစရိယေန ဝုတ္တေသု စတူသု နိဿယေသု အတ္တနာ ယထာပဋိညာတဒုတိယနိဿယာနုရူပါယ ပဋိပတ္တိယာ ဝိဇ္ဇမာနတာ။ အာရက္ခဒုက္ခာဘာဝေါတိ စီဝရာရက္ခနဒုက္ခဿ အဘာဝေါ ပံသုကူလစီဝရဿ အလောဘနီယတ္တာ။ ပရိဘောဂတဏှာယ အဘာဝေါ သဝိသေသလူခသဘာဝတ္တာ။ ပါသာဒိကတာတိ ပရေသံ ပသာဒါဝဟတာ။ အပ္ပိစ္ဆတာဒီနံ ဖလနိပ္ဖတ္တိ ဓုတင်္ဂပရိဟရဏဿ အပ္ပိစ္ဆတာဒီဟိယေဝ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗတော။ ဓုတဓမ္မေ သမာဒါယ ဝတ္တနံ ယာဝဒေဝ ဥပရိ သမ္မာပဋိပတ္တိသမ္ပာဒနာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အနုဗြူဟန’’န္တိ။ မာရသေနဝိဃာတာယာတိ မာရဿ၊ မာရသေနာယ စ ဝိဟနနာယ ဝိဒ္ဓံသနာယ။ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ ယတော သံယတောတိ ယတိ၊ ဘိက္ခု။ ဓာရိတံ ယံ လောကဂရုနာ ပံသုကူလံ၊ တံ ကော န ဓာရယေ၊ ယသ္မာ ဝါ လောကဂရုနာ ပံသုကူလံ ဓာရိတံ၊ တသ္မာ ကော တံ န ဓာရယေတိ ယောဇနာ ယံတံသဒ္ဒါနံ ဧကန္တသမ္ဗန္ဓိဘာဝတော။ ပဋိညံ သမနုဿရန္တိ ဥပသမ္ပဒမာဠေ ‘‘အာမ ဘန္တေ’’တိ အာစရိယပမုခဿ သင်္ဃဿ သမ္မုခါ ဒိန္နံ ပဋိညံ သမနုဿရန္တော။

ဣတိ ပံသုကူလိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။

၂။ တေစီဝရိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ

၂၅။ စတုတ္ထကစီဝရန္တိ နိဝါသနပါရုပနယောဂျံ စတုတ္ထကစီဝရန္တိ အဓိပ္ပာယော၊ အံသကာသာဝဿ အပ္ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗတော။ အညတရဝစနေနာတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ယာဝ န သက္ကောတိ၊ ယာဝ န လဘတိ၊ ယာဝ န သမ္ပဇ္ဇတီတိ ပစ္စေကံ ယာဝ-သဒ္ဒေါ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ န သမ္ပဇ္ဇတီတိ န သိဇ္ဈတိ။ နိက္ခိတ္တပစ္စယာ ဒေါသော နတ္ထီတိ နိစယသန္နိဓိဓုတင်္ဂသံကိလေသဒေါသော နတ္ထိ။ အာသန္နေတိ စီဝရဿ အာသန္နေ ဌာနေ။ ရဇနက္ခဏေ ပရိဘုဉ္ဇနကာသာဝံ ရဇနကာသာဝံ။ တတြဋ္ဌကပစ္စတ္ထရဏံ နာမ အတ္တနော၊ ပရဿ ဝါ သန္တကံ သေနာသနေ ပစ္စတ္ထရဏဝသေန အဓိဋ္ဌိတံ။ ‘‘အံသကာသာဝံ ပရိက္ခာရစောဠံ ဟောတိ၊ ဣတိ ပစ္စတ္ထရဏံ၊ အံသကာသာဝန္တိ ဣမာနိ ဒွေပိ အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ ဌိတာနိပိ ဓုတင်္ဂဘေဒံ န ကရောန္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ပရိဟရိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ ရဇနကာလေ ဧဝ အနုညာတတ္တာ နိစ္စပရိဘောဂဝသေန န ဝဋ္ဋတိ တေစီဝရိကဿ။ အံသကာသာဝန္တိ ခန္ဓေ ဌပေတဗ္ဗကာသာဝံ။ ကာယပရိဟာရိကေနာတိ ဝါတာတပါဒိပရိဿယတော ကာယဿ ပရိဟရဏမတ္တေန။ သမာဒါယေဝါတိ ဂဟေတွာ ဧဝ။ အပ္ပသမာရမ္ဘတာတိ အပ္ပကိစ္စတာ။ ကပ္ပိယေ မတ္တကာရိတာယာတိ နိသီဒနာဒိဝသေန၊ ပရိက္ခာရစောဠဝသေန စ ဗဟူသု စီဝရေသု အနုညာတေသုပိ တိစီဝရမတ္တေ ဌိတတ္တာ။ သဟ ပတ္တစရဏာယာတိ သပတ္တစရဏော။ ပက္ခီ သပက္ခကော။

ဣတိ တေစီဝရိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။

၃။ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ

၂၆။ အတိရေကလာဘန္တိ ‘‘ပိဏ္ဍိယာလောပဘောဇနံ နိဿာယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၇၃၊ ၁၂၈) ဧဝံ ဝုတ္တဘိက္ခာဟာရလာဘတော အတိရေကလာဘံ၊ သင်္ဃဘတ္တာဒိန္တိ အတ္ထော။ သကလဿ သင်္ဃဿ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ သင်္ဃဘတ္တံ။ ကတိပယေ ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ။ ဧကသ္မိံ ပက္ခေ ဧကဒိဝသံ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ပက္ခိကံ။ ဥပေါသထေ ဥပေါသထေ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဥပေါသထိကံ။ ပဋိပဒဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ပါဋိပဒိကံ။ ဝိဟာရံ ဥဒ္ဒိဿ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဝိဟာရဘတ္တံ။ ဓုရဂေဟေ ဧဝ ဌပေတွာ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဓုရဘတ္တံ။ ဂါမဝါသီအာဒီဟိ ဝါရေန ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဝါရကဘတ္တံ။ ‘‘သင်္ဃဘတ္တံ ဂဏှထာတိအာဒိနာ’’တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဒေသဘတ္တာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သာဒိတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ ဘိက္ခာပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ။ ဘေသဇ္ဇာဒိပဋိသံယုတ္တာ နိရာမိသသလာကာ။ ယာဝကာလိကဝဇ္ဇာတိ စ ဝဒန္တိ။ ဝိဟာရေ ပက္ကဘတ္တမ္ပီတိ ဥပါသကာ ဣဓေဝ ဘတ္တံ ပစိတွာ ‘‘သဗ္ဗေသံ အယျာနံ ဒဿာမာ’’တိ ဝိဟာရေယေဝ ဘတ္တံ သမ္ပာဒေန္တိ၊ တံ ပိဏ္ဍပါတိကာနမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အာဟရိတွာတိ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဂေဟတော အာနေတွာ။ တံ ဒိဝသံ နိသီဒိတွာတိ ‘‘မာ၊ ဘန္တေ၊ ပိဏ္ဍာယ စရိတ္ထ၊ ဝိဟာရေယေဝ ဘိက္ခာ အာနီယတီ’’တိ ဝဒန္တာနံ သမ္ပဋိစ္ဆနေန တံ ဒိဝသံ နိသီဒိတွာ။ သေရိဝိဟာရသုခန္တိ အပရာယတ္တဝိဟာရိတာသုခံ။ အရိယဝံသောတိ အရိယဝံသသုတ္တပဋိသံယုတ္တာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၈) ဓမ္မကထာ။ ဓမ္မရသန္တိ ဓမ္မူပသဉှိတံ ပါမောဇ္ဇာဒိရသံ။

ဇင်္ဃဗလံ နိဿာယ ပိဏ္ဍပရိယေသနတော ကောသဇ္ဇနိမ္မဒ္ဒနတာ။ ‘‘ယထာပိ ဘမရော ပုပ္ဖ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၄၉၊ နေတ္တိ။ ၁၂၃) ဝုတ္တဝိဓိနာ အာဟာရပရိယေသနတော ပရိသုဒ္ဓါဇီဝတာ။ နိစ္စံ အန္တရဃရံ ပဝိသန္တဿေဝ သုပ္ပဋိစ္ဆန္နဂမနာဒယော သေခိယဓမ္မာ သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ သေခိယပဋိပတ္တိပူရဏံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေ မတ္တညုတာယ၊ သံသဋ္ဌဝိဟာရာဘာဝတော စ အပရပေါသိတာ။ ကုလေ ကုလေ အပ္ပကအပ္ပကပိဏ္ဍဂဟဏေန ပရာနုဂ္ဂဟကိရိယာ။ အန္တိမာယ ဇီဝိကာယ အဝဋ္ဌာနေန မာနပ္ပဟာနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အန္တမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇီဝိကာနံ၊ ယဒိဒံ ပိဏ္ဍောလျ’’န္တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၉၁၊ သံ။ နိ။ ၃။၈၀)။ မိဿကဘတ္တေန ယာပနတော ရသတဏှာနိဝါရဏံ။ နိမန္တနာသမ္ပဋိစ္ဆနတော ဂဏဘောဇနာဒိသိက္ခာပဒေဟိ အနာပတ္တိတာ။

အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ စတူသုပိ ဒိသာသု ဝတ္တနဋ္ဌေန စာတုဒ္ဒိသော။ အာဇီဝဿ ဝိသုဇ္ဈတီတိ အာဇီဝေါ အဿ ဝိသုဇ္ဈတိ။ အတ္တဘရဿာတိ အပ္ပာနဝဇ္ဇသုလဘရူပေဟိ ပစ္စယေဟိ အတ္တနော ဘရဏတော အတ္တဘရဿ။ တတော ဧဝ ဧကဝိဟာရိတာယ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနမ္ပိ အညေသံ အပေါသနတော အနညပေါသိနော။ ပဒဒွယေနာပိ ကာယပရိဟာရိကေန စီဝရေန ကုစ္ဆိပရိဟာရိကေန ပိဏ္ဍပါတေန ဝိစရဏတော သလ္လဟုကဝုတ္တိတံ၊ သုဘရတံ၊ ပရမအပ္ပိစ္ဆတံ၊ သန္တုဋ္ဌိဉ္စ ဒဿေတိ။ ဒေဝါပိ ပိဟယန္တိ တာဒိနောတိ တာဒိသဿ ဘုသံ အတိဝိယ သန္တကာယဝစီမနောကမ္မတာယ ဥပသန္တဿ ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂမတော သဗ္ဗကာလံ သတိမတော ပိဏ္ဍပါတိကဿ ဘိက္ခုဿ သက္ကာဒယော ဒေဝါပိ ပိဟယန္တိ ပတ္ထေန္တိ။ တဿ သီလာဒိဂုဏေသု ဗဟုမာနံ ဥပ္ပာဒေန္တာ အာဒရံ ဇနေန္တိ၊ ပဂေဝ မနုဿာ။ သစေ သော လာဘသက္ကာရသိလောကသန္နိဿိတော န ဟောတိ၊ တဒဘိကင်္ခီ န ဟောတီတိ အတ္ထော။

ဣတိ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။

၄။ သပဒါနစာရိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ

၂၇။ ဣမိနာတိ သပဒါနစာရိကေန။ ကာလတရန္တိ ကာလဿေဝ။ အဖာသုကဋ္ဌာနန္တိ သပရိဿယာဒိဝသေန ဒုပ္ပဝေသနဋ္ဌာနံ။ ပုရတောတိ ဝီထိယံ ဂစ္ဆန္တဿ ပုရတော ဃရံ အပဝိဋ္ဌဿေဝ။ ပတ္တဝိဿဋ္ဌဋ္ဌာနန္တိ ပေသကာရဝီထိယံ ပေသကာရဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ ဌိတဿ သက္ကဿ ဃရဒွါရေ ပတ္တဝိဿဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ ဥက္ကဋ္ဌပိဏ္ဍပါတိကော တံ ဒိဝသံ န ဘိက္ခံ အာဂမယမာနော နိသီဒတိ၊ တသ္မာ တံ အနုလောမေတိ။ ကတ္ထစိပိ ကုလေ နိဗဒ္ဓံ ဥပသင်္ကမနာဘာဝတော ပရိစယာဘာဝေန ကုလေသု နိစ္စနဝကတာ။ သဗ္ဗတ္ထ အလဂ္ဂမာနသတာယ စ သောမ္မဘာဝေန စ စန္ဒူပမတာ။ ကုလေသု ပရိဂ္ဂဟစိတ္တာဘာဝေန တတ္ထ မစ္ဆေရပ္ပဟာနံ။ ဟိတေသိတာယ ဝိဘာဂါဘာဝတော သမာနုကမ္ပိတာ။ ကုလာနံ သင်္ဂဏှနသံသဋ္ဌတာဒယော ကုလူပကာဒီနဝါ။ အဝှာနာနဘိနန္ဒနာတိ နိမန္တနဝသေန အဝှာနဿ အသမ္ပဋိစ္ဆနာ။ အဘိဟာရေနာတိ ဘိက္ခာဘိဟာရေန။ သေရိစာရန္တိ ယထာရုစိ ဝိစရဏံ။

ဣတိ သပဒါနစာရိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။

၅။ ဧကာသနိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ

၂၈။ နာနာသနဘောဇနန္တိ အနေကသ္မိံ အာသနေ ဘောဇနံ၊ ဧကနိသဇ္ဇာယ ဧဝ အဘုဉ္ဇိတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ နိသဇ္ဇာသု အာဟာရပရိဘောဂန္တိ အတ္ထော။ ပတိရူပန္တိ ယုတ္တရူပံ အနုဋ္ဌာပနီယံ။ ဝတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝတ္တံ ကာတုံ ယုဇ္ဇတိ။ ဝတ္တံ နာမ ဂရုဋ္ဌာနီယေ ကတ္တဗ္ဗမေဝ။ တတ္ထ ပန ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ယံ ထေရဝါဒံ အာဟ ‘‘အာသနံ ဝါ ရက္ခေယျ ဘောဇနံ ဝါ’’တိအာဒိ။ တဿတ္ထော – ဧကာသနိကံ ဘိက္ခုံ ဘုဉ္ဇန္တံ အာသနံ ဝါ ရက္ခေယျ၊ ဓုတင်္ဂဘေဒတော ယာဝ ဘောဇနပရိယောသာနာ န ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘောဇနံ ဝါ ရက္ခေယျ ဓုတင်္ဂဘေဒတော၊ အဘုဉ္ဇိယမာနံ ယာဝ ဘုဉ္ဇိတုံ နာရဘတိ၊ တာဝ ဝုဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ယသ္မာ တယိဒံ ဒွယံ ဣဓ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝတ္တကရဏံ ဓုတင်္ဂံ န ရက္ခတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘အယဉ္စာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဘေသဇ္ဇတ္ထမေဝါ’’တိ ဣမိနာ ဘေသဇ္ဇပရိဘောဂဝသေနေဝ သပ္ပိအာဒီနိပိ ဝဋ္ဋန္တီတိ ဒဿေတိ။ အပ္ပာဗာဓတာတိ အရောဂတာ။ အပ္ပာတင်္ကတာတိ အကိစ္ဆဇီဝိတာ သရီရဒုက္ခာဘာဝေါ။ လဟုဋ္ဌာနန္တိ ကာယဿ လဟုပရိဝတ္တိတာ။ ဗလန္တိ သရီရဗလံ။ ဖာသုဝိဟာရောတိ သုခဝိဟာရော။ သဗ္ဗမေတံ ဗဟုက္ခတ္တုံ ဘုဉ္ဇနပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနဝိကာရပဋိက္ခေပပဒံ။ ရုဇာတိ ရောဂါ။ န ကမ္မမတ္တနောတိ အတ္တနော ယောဂကမ္မံ ပုရေဘတ္တံ၊ ပစ္ဆာဘတ္တဉ္စ န ပရိဟာပေတိ၊ ဗဟုသော ဘောဇနေ အဗျာဝဋဘာဝတော၊ အရောဂဘာဝတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣတိ ဧကာသနိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။

၆။ ပတ္တပိဏ္ဍိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ

၂၉။ အပ္ပဋိကူလံ ကတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ ပဋိကူလဿ ဘုတ္တဿ အဂဏှနမ္ပိ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပမာဏယုတ္တမေဝ ဂဏှိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဧကဘာဇနမေဝ ဂဏှာမီ’’တိ ဗဟုံ ဂဟေတွာ န ဆဍ္ဍေတဗ္ဗံ။ နာနာရသတဏှာဝိနောဒနန္တိ နာနာရသဘောဇနေ တဏှာယ ဝိနောဒနံ။ အတြ အတြ နာနာဘာဇနေ ဌိတေ နာနာရသေ ဣစ္ဆာ ဧတဿာတိ အတြိစ္ဆော၊ တဿ ဘာဝေါ အတြိစ္ဆတာ၊ တဿာ အတြိစ္ဆတာယ ပဟာနံ။ အာဟာရေ ပယောဇနမတ္တဒဿိတာတိ အသမ္ဘိန္နနာနာရသေ ဂေဓံ အကတွာ အာဟာရေ သတ္ထာရာ အနုညာတပယောဇနမတ္တဒဿိတာ။ ဝိသုံ ဝိသုံ ဘာဇနေသု ဌိတာနိ ဗျဉ္ဇနာနိ ဂဏှတော တတ္ထ တတ္ထ သာဘောဂတာယ သိယာ ဝိက္ခိတ္တဘောဇိတာ၊ န တထာ ဣမဿ ဧကပတ္တဂတသညိနောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိက္ခိတ္တဘောဇိတာ’’တိ။ ဩက္ခိတ္တလောစနောတိ ပတ္တသညိတာယ ဟေဋ္ဌာခိတ္တစက္ခု။ ပရိဘုဉ္ဇေယျာတိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကုဏေယျ။

ဣတိ ပတ္တပိဏ္ဍိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။

၇။ ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ

၃၀။ ဘုဉ္ဇန္တဿ ယံ ဥပနီတံ၊ တဿ ပဋိက္ခေပေန တံ အတိရိတ္တံ ဘောဇနန္တိ အတိရိတ္တဘောဇနံ။ ပုန ဘောဇနံ ကပ္ပိယံ ကာရေတွာ န ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ တဗ္ဗိသယတ္တာ ဣမဿ ဓုတင်္ဂဿ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒမဿ ဝိဓာန’’န္တိ။ ယသ္မိံ ဘောဇနေတိ ယသ္မိံ ဘုဉ္ဇိယမာနေ ဘောဇနေ။ တဒေဝ ဘုဉ္ဇတိ၊ န အညံ။ အနတိရိတ္တဘောဇနပစ္စယာ အာပတ္တိ အနတိရိတ္တဘောဇနာပတ္တိ၊ တတော ဒူရီဘာဝေါ အနာပဇ္ဇနံ။ ဩဒရိကတ္တံ ဃသ္မရဘာဝေါ ကုစ္ဆိပူရကတာ၊ တဿ အဘာဝေါ ဧကပိဏ္ဍေနာပိ ယာပနတော။ နိရာမိသသန္နိဓိတာ နိဟိတဿ အဘုဉ္ဇနတော။ ပုန ပရိယေသနဝသေန ပရိယေသနာယ ခေဒံ န ယာတိ။ အဘိသလ္လေခကာနံ သန္တောသဂုဏာဒီနံ ဝုဒ္ဓိယာ သဉ္ဇနနံ သန္တောသဂုဏာဒိဝုဍ္ဎိသဉ္ဇနနံ။ ဣဒန္တိ ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကင်္ဂံ။

ဣတိ ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။

၈။ အာရညိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ

၃၁။ ဂါမန္တသေနာသနံ ပဟာယ အရညေ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဂါမန္တံ၊ အရညဉ္စ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ သဒ္ဓိံ ဥပစာရေနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဂါမပရိယာပန္နတ္တာ ဂါမန္တသေနာသနဿ ‘‘ဂါမောယေဝ ဂါမန္တသေနာသန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယော ကောစိ သတ္ထောပိ ဂါမော နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣန္ဒခီလာတိ ဥမ္မာရာ။ တဿာတိ လေဍ္ဍုပါတဿ။ ဝိနယပရိယာယေန အရညလက္ခဏံ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကေ (ပါရာ။ ၉၂) အာဂတံ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ’’တိ အနဝသေသတော အဝဟာရဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟေ တဒုဘယံ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂါမူပစာရော ဟိ လောကေ ဂါမသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီတိ။ နိပ္ပရိယာယတော ပန ဂါမဝိနိမုတ္တံ ဌာနံ အရညမေဝ ဟောတီတိ အဘိဓမ္မေ (ဝိဘ။ ၅၂၉) ဂါမာ ‘‘နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာ၊ သဗ္ဗမေတံ အရည’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သုတ္တန္တိကပရိယာယေန အာရညကသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၆၅၄) ‘‘ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ အာဂတံ အာရညိကံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ။ န ဟိ သော ဝိနယပရိယာယိကေ ‘‘အရညေ ဝသနတော အာရညိကော ပန္တသေနာသနော’’တိ သုတ္တေ ဝုတ္တော။ အယဉ္စ သုတ္တသံဝဏ္ဏနာတိ ဣဓ သဗ္ဗတ္ထ သုတ္တန္တကထာဝ ပမာဏံ။ တသ္မာ တတ္ထ အာဂတမေဝ လက္ခဏံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တံ အာရောပိတေန အာစရိယဓနုနာ’’တိအာဒိနာ မိနနဝိဓိံ အာဟ။ တေနေဝ ဟိ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာနယောဝ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၉၆) ဣဒမေတ္ထ ပမာဏန္တိ စ ဝုတ္တော။

တတော တတော မဂ္ဂန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ခုဒ္ဒကမဂ္ဂံ ပိဒဟတိ။ ဓုတင်္ဂသုဒ္ဓိကေန ဓုတင်္ဂသောဓနပသုတေန။ ယထာပရိစ္ဆိန္နေ ကာလေတိ ဥက္ကဋ္ဌဿ တယောပိ ဥတူ၊ မဇ္ဈိမဿ ဒွေ၊ မုဒုကဿ ဧကော ဥတု။ တတ္ထပိ ဓုတင်္ဂံ န ဘိဇ္ဇတိ သဥဿာဟတ္တာ။ နိပဇ္ဇိတွာ ဂမိဿာမာတိ စိတ္တဿ သိထိလဘာဝေန ဓုတင်္ဂံ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ။ အရညသညံ မနသိ ကရောန္တောတိ ‘‘အဟံ ဝိဝေကဝါသံ ဝသိဿာမိ၊ ယထာလဒ္ဓါဝ ကာယဝိဝေကော သာတ္ထကော ကာတဗ္ဗော’’တိ မနသိကာရသဗ္ဘာဝတော ‘‘ဘဗ္ဗော…ပေ… ရက္ခိတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဿ အာရညိကဿ စိတ္တံ န ဝိက္ခိပန္တိ အာပါထမနုပဂမနတော။ ဝိဂတသန္တာသော ဟောတိ ဝိဝေကပရိစယတော။ ဇီဝိတနိကန္တိံ ဇဟတိ ဗဟုပရိဿယေ အရညေ နိဝါသေနေဝ မရဏဘယဿ ဒူရီကရဏတော။ ပဝိဝေကသုခရသံ အဿာဒေတိ အနုဘဝတိ ဇနသံသဂ္ဂါဘာဝတော။ အာရာဓယန္တောတိ အနုနယန္တော။ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိယာ ဝိဝေကဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော အာရညိကင်္ဂယောဂိနော ဝါဟနသဒိသန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အဝသေသဓုတာယုဓော’’တိ၊ အဝသိဋ္ဌဓုတဓမ္မာယုဓောတိ အတ္ထော။

ဣတိ အာရညိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။

၉။ ရုက္ခမူလိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ

၃၂။ ဆန္နန္တိ ဣဋ္ဌကာဆဒနာဒီဟိ ဆာဒိတံ၊ အာဝသထန္တိ အတ္ထော။ သီမန္တရိကရုက္ခောတိ ဒွိန္နံ ရာဇူနံ ရဇ္ဇသီမာယ ဌိတရုက္ခော။ တတ္ထ ဟိ တေသံ ရာဇူနံ ဗလကာယော ဥပဂန္တွာ အန္တရန္တရာ ယုဒ္ဓံ ကရေယျ၊ စောရာပိ ပါရိပန္ထိကာ သမောသရန္တာ ဘိက္ခုဿ သုခေန နိသီဒိတုံ န ဒေန္တိ။ စေတိယရုက္ခော ‘‘ဒေဝတာဓိဋ္ဌိတော’’တိ မနုဿေဟိ သမ္မတရုက္ခော ပူဇေတုံ ဥပဂတေဟိ မနုဿေဟိ အဝိဝိတ္တော ဟောတိ။ နိယျာသရုက္ခော သဇ္ဇရုက္ခာဒိ။ ဝဂ္ဂုလိရုက္ခော ဝဂ္ဂုလိနိသေဝိတော။ သီမန္တရိကရုက္ခာဒယော သပရိဿယာ၊ ဒုလ္လဘဝိဝေကာ စာတိ အာဟ ‘‘ဣမေ ရုက္ခေ ဝိဝဇ္ဇေတွာ’’တိ။ ပဏ္ဏသဋန္တိ ရုက္ခတော ပတိတပဏ္ဏံ။ ပဋိစ္ဆန္နေ ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ ရုက္ခမူလိကဘာဝဿ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ။ ဆန္နေ ဝါသကပ္ပနာ ဓမ္မဿဝနာဒီနမတ္ထာယပိ ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘ဇာနိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပိတမတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။

အဘိဏှံ တရုပဏ္ဏဝိကာရဒဿနေနာတိ အဘိက္ခဏံ တရူသု၊ တရူနံ ဝါ ပဏ္ဏေသု ဝိကာရဿ ခဏဘင်္ဂဿ ဒဿနေန။ သေနာသနမစ္ဆေရကမ္မာရာမတာနန္တိ အာဝါသမစ္ဆရိယနဝကမ္မရတဘာဝါနံ။ ဒေဝတာဟီတိ ရုက္ခဒေဝတာဟိ။ တာပိ ဟိ ရုက္ခဋ္ဌဝိမာနေသု ဝသန္တိယော ရုက္ခေသု ဝသန္တိ။ အယမ္ပိ ရုက္ခေတိ သဟဝါသိတာ။ ဝဏ္ဏိတောတိ ‘‘အပ္ပာနိ စေဝါ’’တိအာဒိနာ ပသံသိတော။ ‘‘ရုက္ခမူလသေနာသနံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိ (မဟာဝ။ ၇၃၊ ၁၂၈) ဧဝံ နိဿယောတိ စ ဘာသိတော။ အဘိရတ္တာနိ တရုဏကာလေ၊ နီလာနိ မဇ္ဈိမကာလေ၊ ပဏ္ဍူနိ ဇိဏ္ဏကာလေ။ ပတိတာနိ မိလာယနဝသေန။ ဧဝံ ပဿန္တော တရုပဏ္ဏာနိ ပစ္စက္ခတော ဧဝ နိစ္စသညံ ပနူဒတိ ပဇဟတိ၊ အနိစ္စသညာ ဧဝဿ သဏ္ဌာတိ။ ယသ္မာ ဘဂဝတော ဇာတိဗောဓိဓမ္မစက္ကပဝတ္တနပရိနိဗ္ဗာနာနိ ရုက္ခမူလေယေဝ ဇာတာနိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဒါယဇ္ဇံ ရုက္ခမူလ’’န္တိ။

ဣတိ ရုက္ခမူလိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။

၁၀။ အဗ္ဘောကာသိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ

၃၃။ ‘‘ရုက္ခမူလံ ပဋိက္ခိပါမီ’’တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေ ဆန္နံ အပ္ပဋိက္ခိတ္တမေဝ ဟောတီတိ ‘‘ဆန္နဉ္စ ရုက္ခမူလဉ္စ ပဋိက္ခိပါမီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓုတင်္ဂဿ သဗ္ဗသော ပဋိယောဂိပဋိက္ခေပေန ဟိ သမာဒါနံ ဣဇ္ဈတိ၊ နော အညထာတိ။ ‘‘ဓမ္မဿဝနာယာ’’တိ ဣမိနာဝ ဓမ္မံ ကထေန္တေနာပိ ဥပေါသထဒိဝသာဒီသု သုဏန္တာနံ စိတ္တာနုရက္ခဏတ္ထံ တေဟိ ယာစိတေန ဆန္နံ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဓမ္မံ ပန ကထေတွာ အဗ္ဘောကာသောဝ ဂန္တဗ္ဗော။ ရုက္ခမူလိကဿာပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပေါသထတ္ထာယာတိ ဥပေါသထကမ္မာယ။ ဥဒ္ဒိသန္တေနာတိ ပရေသံ ဥဒ္ဒေသံ ဒေန္တေန။ ဥဒ္ဒိသာပေန္တေနာတိ သယံ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှန္တေန။ မဂ္ဂမဇ္ဈေ ဌိတံ သာလန္တိ သီဟဠဒီပေ ဝိယ မဂ္ဂါ အနောက္ကမ္မ ဥဇုကမေဝ ပဝိသိတဗ္ဗသာလံ။ ဝေဂေန ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ အသာရုပ္ပတ္တာ။ ယာဝ ဝဿူပရမာ ဌတွာ ဂန္တဗ္ဗံ၊ န တာဝ ဓုတင်္ဂဘေဒေါ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ရုက္ခဿ အန္တော နာမ ရုက္ခမူလံ။ ပဗ္ဗတဿ ပန ပဗ္ဘာရသဒိသော ပဗ္ဗတပဒေသော။ အစ္ဆန္နမရိယာဒန္တိ ယထာ ဝဿောဒကံ အန္တော န ပဝိသတိ၊ ဧဝံ ဆဒနသင်္ခေပေန ဥပရိ အကတမရိယာဒံ။ အန္တော ပန ပဗ္ဘာရဿ ဝဿောဒကံ ပဝိသတိ စေ၊ အဗ္ဘောကာသသင်္ခေပမေဝါတိ တတ္ထ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သာခါမဏ္ဍပေါတိ ရုက္ခသာခါဟိ ဝိရဠစ္ဆန္နမဏ္ဍပေါ။ ပီဌပဋော ခလိတ္ထဒ္ဓသာဋကော။

ပဝိဋ္ဌက္ခဏေ ဓုတင်္ဂံ ဘိဇ္ဇတိ ယထာဝုတ္တပဗ္ဘာရာဒိကေ ဌပေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဇာနိတွာတိ ဓမ္မဿဝနာဒိအတ္ထံ ဆန္နံ ရုက္ခမူလံ ပဝိသိတွာ နိသိန္နော ‘‘ဣဒါနိ အရုဏော ဥဋ္ဌဟတီ’’တိ ဇာနိတွာ။ ရုက္ခမူလေပိ ကတ္ထစိ အတ္ထေဝ နိဝါသဖာသုကတာတိ သိယာ တတ္ထ အာသင်္ဂပုဗ္ဗကော အာဝါသပလိဗောဓော၊ န ပန အဗ္ဘောကာသေတိ ဣဓေဝ အာဝါသပလိဗောဓုပစ္ဆေဒေါ အာနိသံသော ဝုတ္တော။ ပသံသာယာနုရူပတာတိ အနိကေတာတိ ဝုတ္တပသံသာယ အနာလယဘာဝေန အနုစ္ဆဝိကတာ။ နိဿင်္ဂတာတိ အာဝါသပရိဂ္ဂဟာဘာဝေနေဝ တတ္ထ နိဿင်္ဂတာ။ အသုကဒိသာယ ဝသနဋ္ဌာနံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဂန္တုံ နေဝ သက္ကာတိ ဧဒိသဿ ပရိဝိတက္ကဿ အဘာဝတော စာတုဒ္ဒိသော။ မိဂဘူတေနာတိ ပရိဂ္ဂဟာဘာဝေန မိဂဿ ဝိယ ဘူတေန။ သိတောတိ နိဿိတော။ ဝိန္ဒတီတိ လဘတိ။

ဣတိ အဗ္ဘောကာသိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။

၁၁။ သောသာနိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ

၃၄။ န သုသာနန္တိ အသုသာနံ။ အညတ္ထော န-ကာရော၊ သုသာနလက္ခဏရဟိတံ ဝသနဋ္ဌာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ န တတ္ထာတိ ‘‘သုသာန’’န္တိ ဝဝတ္ထပိတမတ္တေ ဌာနေ န ဝသိတဗ္ဗံ။ န ဟိ နာမမတ္တေန သုသာနလက္ခဏံ သိဇ္ဈတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ ဈာပိတကာလတော ပန ပဋ္ဌာယ…ပေ… သုသာနမေဝ ဆဝေန သယိတမတ္တာယ သုသာနလက္ခဏပ္ပတ္တိတော။ ဆဝသယနံ ဟိ ‘‘သုသာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

သောသာနိကေန နာမ အပ္ပကိစ္စေန သလ္လဟုကဝုတ္တိနာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မိံ ပန ဝသန္တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂရုကန္တိ ဒုပ္ပရိဟာရံ။ တမေဝ ဟိ ဒုပ္ပရိဟာရဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥပ္ပန္နပရိဿယဝိဃာတတ္ထာယာတိ ‘‘သုသာနံ နာမ မနုဿရာဟဿေယျက’’န္တိ စောရာ ကတကမ္မာပိ အကတကမ္မာပိ ဩသရန္တိ၊ တတ္ထ စောရေသု ဘဏ္ဍသာမိကေ ဒိသွာ ဘိက္ခုသမီပေ ဘဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာတေသု မနုဿာ ဘိက္ခုံ ‘‘စောရော’’တိ ဂဟေတွာ ပေါထေယျုံ၊ တသ္မာ ဝိဟာရေ သင်္ဃတ္ထေရံ ဝါ ဂေါစရဂါမေ ရညာ နိယုတ္တံ ရာဇယုတ္တကံ ဝါ အတ္တနော သောသာနိကဘာဝံ ဇာနာပေတွာ ယထာ တာဒိသော၊ အညော ဝါ ပရိဿယော န ဟောတိ၊ တထာ အပ္ပမတ္တေန ဝသိတဗ္ဗံ။ စင်္ကမန္တဿ ယဒါ အာဠဟနံ အဘိမုခံ န ဟောတိ၊ တဒါပိ သံဝေဂဇနနတ္ထံ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဒ္ဓက္ခိကေန အာဠဟနံ ဩလောကေန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဥပ္ပထမဂ္ဂေန ဂန္တဗ္ဗံ အတ္တနော သောသာနိကဘာဝဿ အပါကဋဘာဝတ္ထံ။ အာရမ္မဏန္တိ တသ္မိံ သုသာနေ ‘‘အယံ ဝမ္မိကော၊ အယံ ရုက္ခော၊ အယံ ခါဏုကော’’တိအာဒိနာ ဒိဝါယေဝ အာရမ္မဏံ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗံ။ ဘယာနကန္တိ ဘယဇနကံ ဝမ္မိကာဒိံ။ ကေနစိ လေဍ္ဍုပါသာဏာဒိနာ အာသန္နေ ဝိစရန္တီတိ န ပဟရိတဗ္ဗာ။ တိလပိဋ္ဌံ ဝုစ္စတိ ပလလံ။ မာသမိဿံ ဘတ္တံ မာသဘတ္တံ။ ဂုဠာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တိလသံဂုဠိကာဒိဃနပူဝဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ကုလဂေဟံ န ပဝိသိတဗ္ဗန္တိ ပေတဓူမေန ဝါသိတတ္တာ၊ ပိသာစာနုဗန္ဓတ္တာ စ ကုလဂေဟဿ အဗ္ဘန္တရံ န ပဝိသိတဗ္ဗံ။ ဒေဝသိကံ ဆဝဍာဟော ဓုဝဍာဟော။ မတဉာတကာနံ တတ္ထ ဂန္တွာ ဒေဝသိကံ ရောဒနံ ဓုဝရောဒနံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ဈာပိတကာလတော ပန ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝုတ္တနယေန။ ‘‘ပစ္ဆိမယာမေ ပဋိက္ကမိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣစ္ဆိတတ္တာ ‘‘သုသာနံ အဂတဒိဝသေ’’တိ အင်္ဂုတ္တရဘာဏကာ။

သုသာနေ နိစ္စကာလံ သိဝထိကဒဿနေန မရဏဿတိပဋိလာဘော။ တတော ဧဝ အပ္ပမာဒဝိဟာရိတာ။ တတ္ထ ဆဍ္ဍိတဿ မတကဠေဝရဿ ဒဿနေန အသုဘနိမိတ္တာဓိဂမော။ တတော ဧဝ ကာမရာဂဝိနောဒနံ။ ဗဟုလံ သရီရဿ အသုစိဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆဘာဝသလ္လက္ခဏတော အဘိဏှံ ကာယသဘာဝဒဿနံ။ တတော မရဏဿတိပဋိလာဘတော စ သံဝေဂဗဟုလတာ။ ဗျာဓိကာနံ၊ ဇရာဇိဏ္ဏာနဉ္စ မတာနံ တတ္ထ ဒဿနေန အာရောဂျယောဗ္ဗနဇီဝိတမဒပ္ပဟာနံ။ ခုဒ္ဒကဿ၊ မဟတော စ ဘယဿ အဘိဘဝနတော ဘယဘေရဝသဟနတာ။ သံဝိဂ္ဂဿ ယောနိသော ပဒဟနံ သမ္ဘဝတီတိ အမနုဿာနံ ဂရုဘာဝနီယတာ။ နိဒ္ဒါဂတမ္ပီတိ သုတ္တမ္ပိ၊ သုပိနန္တေပီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣတိ သောသာနိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။

၁၂။ ယထာသန္ထတိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ

၃၅။ သေနာသနဂါဟဏေ ပရေ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဂဟဏံ၊ ‘‘ဣဒံ သုန္ဒရံ၊ ဣဒံ န သုန္ဒရ’’န္တိ ပရိတုလယိတွာ ပုစ္ဆနာ၊ ဩလောကနာ စ သေနာသနလောလုပ္ပံ။ တုဋ္ဌဗ္ဗန္တိ တုဿိတဗ္ဗံ။ ဝိဟာရဿ ပရိယန္တဘာဝေန ဒူရေတိ ဝါ ဗဟူနံ သန္နိပါတဋ္ဌာနာဒီနံ အစ္စာသန္နေတိ ဝါ ပုစ္ဆိတုံ န လဘတိ၊ ပုစ္ဆနေနပိဿ ဓုတင်္ဂဿ သံကိလိဿနတော။ ဩလောကေတုန္တိ လောလုပ္ပဝသေန ပဿိတုံ။ သစဿ တံ န ရုစ္စတီတိ အဿ ယထာသန္ထတိကဿ တံ ယထာဂါဟိတံ သေနာသနံ အဖာသုကဘာဝေန သစေ န ရုစ္စတိ၊ မုဒုကဿ အသတိ ရောဂေ ယထာဂါဟိတံ ပဟာယ အညဿ သေနာသနဿ ဂဟဏံ လောလုပ္ပံ၊ မဇ္ဈိမဿ ဂန္တွာ ဩလောကနာ၊ ဥက္ကဋ္ဌဿ ပုစ္ဆနာ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဂဟဏေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။

ဥပဋ္ဌာပနီယာနမ္ပိ အနုဋ္ဌာပနေန သဗြဟ္မစာရီနံ ဟိတေသိတာ။ တာယ ကရုဏာဝိဟာရာနုဂုဏတာ။ သုန္ဒရာသုန္ဒရဝိဘာဂါကရဏတော ဟီနပဏီတဝိကပ္ပပရိစ္စာဂေါ။ တေန တာဒိလက္ခဏာနုဂုဏတာ။ တတော ဧဝ အနုရောဓဝိရောဓပ္ပဟာနံ။ ဒွါရပိဒဟနံ ဩကာသာဒါနတော။ ယထာသန္ထတရာမတန္တိ ယထာဂါဟိတေ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌေ သေနာသနေ အဘိရတဘာဝံ။

ဣတိ ယထာသန္ထတိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။

၁၃။ နေသဇ္ဇိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ

၃၆။ သေယျန္တိ ဣရိယာပထလက္ခဏံ သေယျံ။ တပ္ပဋိက္ခေပေနေဝ ဟိ တဒတ္ထာ ‘‘မဉ္စော ဘိသီ’’တိ ဧဝမာဒိကာ (စူဠဝ။ ၃၂၁၊ ၃၂၂) သေယျာ ပဋိက္ခိတ္တာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ‘‘နေသဇ္ဇိကော’’တိ စ သယနံ ပဋိက္ခိပိတွာ နိသဇ္ဇာယ ဧဝ ဝိဟရိတုံ သီလမဿာတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ သေယျာ ဧဝေတ္ထ ပဋိယောဂိနီ၊ န ဣတရေ တထာ အနိဋ္ဌတ္တာ၊ အသမ္ဘဝတော စ။ ကောသဇ္ဇပက္ခိယော ဟိ ဣရိယာပထော ဣဓ ပဋိယောဂိဘာဝေန ဣစ္ဆိတော၊ န ဣတရေ။ န စ သက္ကာ ဌာနဂမနေဟိ ဝိနာ နိသဇ္ဇာယ ဧဝ ယာပေတုံ တထာ ပဝတ္တေတုန္တိ သေယျာဝေတ္ထ ပဋိယောဂိနီ။ တေနာဟ ‘‘တေန ပနာ’’တိအာဒိ။ စင်္ကမိတဗ္ဗံ န ‘‘နေသဇ္ဇိကော အဟ’’န္တိ သဗ္ဗရတ္တိံ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ဣရိယာပထန္တရာနုဂ္ဂဟိတော ဟိ ကာယော မနသိကာရက္ခမော ဟောတိ။

စတ္တာရော ပါဒါ၊ ပိဋ္ဌိအပဿယော စာတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ပဉ္စင်္ဂေါ။ စတူဟိ အဋ္ဋနီဟိ၊ ပိဋ္ဌိအပဿယေန စ ပဉ္စင်္ဂေါတိ အပရေ။ ဥဘောသု ပဿေသု ပိဋ္ဌိပဿေ စ ယထာသုခံ အပဿာယ ဝိဟရတော နေသဇ္ဇိကဿ ‘‘အနေသဇ္ဇိကတော ကော ဝိသေသော’’တိ ဂါဟံ နိဝါရေတုံ အဘယတ္ထေရော နိဒဿိတော ‘‘ထေရော အနာဂါမီ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီ’’တိ။

ဥပစ္ဆေဒီယတိ ဧတေနာတိ ဥပစ္ဆေဒနန္တိ ဝိနိဗန္ဓုပစ္ဆေဒဿ သာဓကတမဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဗ္ဗကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂသပ္ပာယတာ အလီနာနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကတ္တာ နိသဇ္ဇာယ။ တတော ဧဝ ပါသာဒိကဣရိယာပထတာ။ ဝီရိယာရမ္ဘာနုကူလတာ ဝီရိယသမတာယောဇနဿ အနုစ္ဆဝိကတာ။ တတော ဧဝ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အနုဗြူဟနတာ။ ပဏိဓာယာတိ ဌပေတွာ။ တနုန္တိ ဥပရိမကာယံ။ ဝိကမ္ပေတီတိ စာလေတိ၊ ဣစ္ဆာဝိဃာတံ ကရောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝတန္တိ ဓုတင်္ဂံ။

ဣတိ နေသဇ္ဇိကင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။

ဓုတင်္ဂပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ

၃၇။ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ ဝသေန သိယာ ကုသလာနိ၊ ခီဏာသဝါနံ ဝသေန သိယာ အဗျာကတာနိ။ တတ္ထ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာ ပဋိပတ္တိပူရဏတ္ထံ၊ ခီဏာသဝါ ဖာသုဝိဟာရတ္ထံ ဓုတင်္ဂါနိ ပရိဟရန္တိ။ အကုသလမ္ပိ ဓုတင်္ဂန္တိ အကုသလစိတ္တေနာပိ ဓုတင်္ဂသေဝနာ အတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ တံ န ယုတ္တံ၊ ယေန အကုသလစိတ္တေန ပဗ္ဗဇိတဿ အာရညိကတ္တံ၊ တံ ဓုတင်္ဂံ နာမ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? လက္ခဏာဘာဝတော။ ယံ ဟိဒံ ကိလေသာနံ ဓုနနတော ဓုတဿ ပုဂ္ဂလဿ၊ ဉာဏဿ၊ စေတနာယ ဝါ အင်္ဂတ္တံ၊ န တံ အကုသလဓမ္မေသု သမ္ဘဝတိ။ တသ္မာ အရညဝါသာဒိမတ္တေန အာရညိကာဒယော တာဝ ဟောန္တု၊ အာရညိကင်္ဂါဒီနိ ပန န ဟောန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘န မယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣမာနီတိ ဓုတင်္ဂါနိ။ ဝုတ္တံ ဟေဋ္ဌာ ဝစနတ္ထနိဒ္ဒေသေ။ န စ အကုသလေန ကောစိ ဓုတော နာမ ဟောတိ၊ ကိလေသာနံ ဓုနနဋ္ဌေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဿ ဘိက္ခုနော ဧတာနိ သမာဒါနာနိ အင်္ဂါနိ၊ ဧတေန ပဌမေနာပိ အတ္ထဝိကပ္ပေန ‘‘နတ္ထိ အကုသလံ ဓုတင်္ဂ’’န္တိ ဒဿေတိ။ န စ အကုသလံ ကိဉ္စိ ဓုနာတီတိ အကုသလံ ကိဉ္စိ ပါပံ န စ ဓုနာတိ ဧဝ အပ္ပဋိပက္ခတော။ ယေသံ သမာဒါနာနံ တံ အကုသလံ ဉာဏံ ဝိယ အင်္ဂန္တိ ကတွာ တာနိ ဓုတင်္ဂါနီတိ ဝုစ္စေယျုံ။ ဣမိနာ ဒုတိယေနာပိ အတ္ထဝိကပ္ပေန ‘‘နတ္ထိ အကုသလံ ဓုတင်္ဂ’’န္တိ ဒဿေတိ။ နာပိ အကုသလန္တိအာဒိ တတိယအတ္ထဝိကပ္ပဝသေန ယောဇနာ။ တသ္မာတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ နိဂမနံ။

ယေသန္တိ အဘယဂိရိဝါသိကေ သန္ဓာယာဟ။ တေ ဟိ ဓုတင်္ဂံ နာမ ပညတ္တီတိ ဝဒန္တိ။ တထာ သတိ တဿ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ကိလေသာနံ ဓုနနဋ္ဌောပိ န သိယာ၊ သမာဒါတဗ္ဗတာ စာတိ တေသံ ဝစနံ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကုသလတ္တိကဝိနိမုတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပညတ္တိပက္ခေ ဧတေ ဒေါသာ ဒုန္နိဝါရာ၊ တသ္မာ တံ တေသံ ဝစနံ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဝုတ္တနယော စေတနာပက္ခောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ဧတေ ဓုတဂုဏာ ကုသလတ္တိကေ ပဌမတတိယပဒသင်္ဂဟိတာ၊ တသ္မာ သိယာ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ၊ သိယာ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ၊ သိယာ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ၊ သိယာ နေဝဝိပါကနဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ၊ သိယာ အနုပါဒိန္နုပါဒါနိယာ၊ သိယာ အသံကိလိဋ္ဌသံကိလေသိကာတိ ဧဝံ သေသတိကဒုကပဒေဟိပိ နေသံ ယထာရဟံ သင်္ဂဟော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။

ကာမံ သဗ္ဗောပိ အရဟာ ဓုတကိလေသော၊ ဣဓ ပန ဓုတင်္ဂသေဝနာမုခေန ကိလေသေ ဝိဓုနိတွာ ဌိတော ခီဏာသဝေါ ‘‘ဓုတကိလေသော ပုဂ္ဂလော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ တထာ သဗ္ဗောပိ အရိယမဂ္ဂေါ နိပ္ပရိယာယေန ကိလေသဓုနနော ဓမ္မော၊ ဝိသေသတော အဂ္ဂမဂ္ဂေါ။ ပရိယာယေန ပန ဝိပဿနာဉာဏာဒိ။ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ဓုတင်္ဂစေတနာသမ္ပယုတ္တဉာဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဓုတံ ဒဿေတွာ ဓုတဝါဒေ ဒဿေတဗ္ဗေ ယသ္မာ ဓုတဝါဒဘေဒေန ဓုတော ဝိယ ဓုတဘေဒေန ဓုတဝါဒေါပိ ဒုဝိဓော၊ တသ္မာ တေသံ၊ တဒုဘယပဋိက္ခေပဿ စ ဝသေန စတုက္ကမေတ္ထ သမ္ဘဝတီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထိ ဓုတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တယိဒန္တိ နိပါတော၊ တဿ ‘‘သော အယ’’န္တိ အတ္ထော။ ဓုတဓမ္မာ နာမာတိ ဓုတင်္ဂသေဝနာယ ပဋိပက္ခဘူတာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဓုနနဝသေန ပဝတ္တိယာ ‘‘ဓုတော’’တိ လဒ္ဓနာမာယ ဓုတင်္ဂစေတနာယ ဥပကာရကာ ဓမ္မာတိ ကတွာ ဓုတဓမ္မာ နာမ။ အသမ္ပတ္တသမ္ပတ္တေသု ပစ္စယေသု အလုဗ္ဘနာကာရေန ပဝတ္တနတော အပ္ပိစ္ဆတာ သန္တုဋ္ဌိတာ စ အတ္ထတော အလောဘော။ ပစ္စယဂေဓာဒိဟေတုကာနံ လောလတာဒီနံ သံကိလေသာနံ သမ္မဒေဝ လိခနတော ဆေဒနတော ဂဏသင်္ဂဏိကာဒိဘေဒတော သံသဂ္ဂတော စိတ္တဿ ဝိဝေစနတော သလ္လေခတာ ပဝိဝေကတာ စ အလောဘော အမောဟောတိ ဣမေသု ဒွီသု ဓမ္မေသု အနုပတန္တိ တဒန္တောဂဓာ တပ္ပရိယာပန္နာ ဟောန္တိ၊ တဒုဘယဿေဝ ပဝတ္တိဝိသေသဘာဝတော။ ဣမေဟိ ကုသလဓမ္မေဟိ အတ္ထီ ဣဒမတ္ထီ၊ ယေန ဉာဏေန ပဗ္ဗဇိတေန နာမ ပံသုကူလိကင်္ဂါဒီသု ပတိဋ္ဌိတေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ဓုတဂုဏေ သမာဒိယတိ စေဝ ပရိဟရတိ စ၊ တံ ဉာဏံ ဣဒမတ္ထိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒမတ္ထိတာ ဉာဏမေဝါ’’တိ။ ပဋိက္ခေပဝတ္ထူသူတိ ဂဟပတိစီဝရာဒီသု တေဟိ တေဟိ ဓုတင်္ဂေဟိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဝတ္ထူသု။ လောဘန္တိ တဏှံ။ တေသွေဝ ဝါတိ ပဋိက္ခေပဝတ္ထူသု ဧဝ။ အာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒကန္တိ အာရက္ခဒုက္ခပရာဓီနဝုတ္တိစောရဘယာဒိအာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒကံ။ အနုညာတာနန္တိ သတ္ထာရာ နိစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဝသေန အနုညာတာနံ သုခသမ္ဖဿအတ္ထရဏပါဝုရဏာဒီနံ။ ပဋိသေဝနမုခေနာတိ ပဋိသေဝနဒွါရေန၊ တေန လေသေနာတိ အတ္ထော။ အတိသလ္လေခမုခေနာတိ အတိဝိယ သလ္လေခပဋိပတ္တိမုခေန၊ ဥက္ကဋ္ဌဿ ဝတ္တနကာနမ္ပိ ပဋိက္ခိပနဝသေနာတိ အတ္ထော။

သုခုမကရဏသန္နိဿယော ရာဂေါ ဒုက္ခာယ ပဋိပတ္တိယာ ပတိဋ္ဌံ န လဘတီတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခာပဋိပဒဉ္စ နိဿာယ ရာဂေါ ဝူပသမ္မတီ’’တိ။ သလ္လေခေါ နာမ သမ္ပဇာနဿ ဟောတိ၊ သတိသမ္ပဇညေ မောဟော အပတိဋ္ဌောဝ အပ္ပမာဒသမ္ဘဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သလ္လေခံ နိဿာယ အပ္ပမတ္တဿ မောဟော ပဟီယတီ’’တိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဓုတင်္ဂေသု။ တတ္ထာတိ အရညရုက္ခမူလေသု။

သီသင်္ဂါနီတိ သီသဘူတာနိ အင်္ဂါနိ၊ ပရေသမ္ပိ ကေသဉ္စိ နာနန္တရိကတာယ၊ သုကရတာယ စ သင်္ဂဏှနတော ဥတ္တမင်္ဂါနီတိ အတ္ထော။ အသမ္ဘိန္နင်္ဂါနီတိ ကေဟိစိ သမ္ဘေဒရဟိတာနိ၊ ဝိသုံယေဝ အင်္ဂါနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎတိ ရာဂစရိတဿ မောဟစရိတဿ ဒေါသစရိတဿာပိ၊ တံ ဧကစ္စံ ဓုတင်္ဂံ သေဝန္တဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဟာယတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ သုကုမာရဘာဝေနလူခပဋိပတ္တိံ အသဟန္တဿ။ ဝဍ္ဎတေဝ မဟာပုရိသဇာတိကဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဝဍ္ဎတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥပနိဿယရဟိတဿ။ ဧကမေဝ ဟိ ဓုတင်္ဂံ ယထာ ကိလေသဓုနနဋ္ဌေန၊ ဧဝံ စေတနာသဘာဝတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘သမာဒါနစေတနာ’’တိ။

တေရသာပိ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒါယ ပရိဟရန္တာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန ‘‘ဒွါစတ္တာလီသ ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ ဘိက္ခူနံ တေရသန္နမ္ပိ ပရိဟရဏဿ ဧကဇ္ဈံယေဝ သမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဧကပ္ပဟာရေန သဗ္ဗဓုတင်္ဂါနိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ အဗ္ဘောကာသေ ဝိဟရန္တဿ ရုက္ခမူလိကင်္ဂံ? ‘‘ဆန္နံ ပဋိက္ခိပါမိ၊ ရုက္ခမူလိကင်္ဂံ သမာဒိယာမီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၂) ဝစနတော ဆန္နေ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပိတမတ္တေ ဓုတင်္ဂံ ဘိဇ္ဇတိ၊ န အဗ္ဘောကာသေ၊ တသ္မာ ဘေဒဟေတုနော အဘာဝေန တမ္ပိ အရောဂမေဝ။ တထာ သေနာသနလောလုပ္ပဿ အဘာဝေန ယထာသန္ထတိကင်္ဂန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာရညိကင်္ဂံ ဂဏမှာ ဩဟီယနသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၆၉၁-၆၉၂) ပဋိက္ခိတ္တံ၊ ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကင်္ဂံ အနတိရိတ္တဘောဇနသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၂၃၈-၂၄၀)။ ပဝါရိတာယ ဟိ ဘိက္ခုနိယာ အတိရိတ္တံ ကတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ န လဗ္ဘတိ။ ကပ္ပိယေ စ ဝတ္ထုသ္မိံ လောလတာပဟာနာယ ဓုတင်္ဂသမာဒါနံ၊ န အကပ္ပိယေ၊ သိက္ခာပဒေနေဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ အဋ္ဌေဝ ဟောန္တိ ဘိက္ခုနိယာ သံကစ္စိကစီဝရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ပဉ္စပိ တိစီဝရသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆန္တီတိ ကတွာ။ ယထာဝုတ္တေသူတိ ဘိက္ခူနံ ဝုတ္တေသု တေရသသု တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနဝိနယကမ္မာဘာဝတော ဌပေတွာ တေစီဝရိကင်္ဂံ ဒွါဒသ သာမဏေရာနံ။ သတ္တာတိ ဘိက္ခုနီနံ ဝုတ္တေသု အဋ္ဌသု ဧကံ ပဟာယ သတ္တ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနဝိနယကမ္မာဘာဝတော။ ‘‘ဌပေတွာ တေစီဝရိကင်္ဂ’’န္တိ ဟိ ဣမံ အနုဝတ္တမာနမေဝ ကတွာ ‘‘သတ္တ သိက္ခမာနသာမဏေရီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပတိရူပါနီတိ ဥပါသကဘာဝဿ အနုစ္ဆဝိကာနိ။

ဓုတင်္ဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ ဒုတိယပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။

၃။ ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃၈။ အပ္ပိစ္ဆတာဒီဟီတိ အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိသလ္လေခပဝိဝေကာပစယဝီရိယာရမ္ဘာဒီဟိ။ ပရိယောဒါတေတိ သုဝိသုဒ္ဓေ နိရုပက္ကိလေသေ။ ဣမသ္မိံ သီလေတိ ယထာဝုတ္တေ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေ။ ‘‘စိတ္တံ ဘာဝယ’’န္တိ ဣမမေဝ ဒေသနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အတိသင်္ခေပဒေသိတတ္တာ’’တိ။ ကော သမာဓီတိ သရူပပုစ္ဆာ။ ကေနဋ္ဌေန သမာဓီတိ ကေန အတ္ထေန သမာဓီတိ ဝုစ္စတိ၊ ‘‘သမာဓီ’’တိ ပဒံ ကံ အဘိဓေယျတ္ထံ နိဿာယ ပဝတ္တန္တိ အတ္ထော။ ကတိဝိဓောတိ ပဘေဒပုစ္ဆာ။

‘‘ကော သမာဓီ’’တိ ကာမဉ္စာယံ သရူပပုစ္ဆာ၊ ဝိဘာဂဝန္တာနံ ပန သရူပဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနမုခေနေဝ ဟောတီတိ ဝိဘာဂေါ တာဝ အနဝသေသတော ဒဿေတဗ္ဗော။ တံဒဿနေ စ အယမာဒီနဝေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမာဓိ ဗဟုဝိဓော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဗဟုဝိဓောတိ ကုသလာဒိဝသေန အနေကဝိဓော။ နာနပ္ပကာရကောတိ အာလမ္ဗနမနသိကာရဆန္ဒပဏိဓိအဓိမောက္ခအဘိနီဟာရသညာနာနတ္တာဒိနာနပ္ပကာရော။ န သာဓေယျာတိ လောကိယသမာဓိဿ ဘာဝနာ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္ထော၊ တဉ္စ န သာဓေယျ။ ဈာနဝိမောက္ခာဒီသု ဟိ သမာဓိံ ဥဒ္ဓရိတွာ တဿ လဗ္ဘမာနေဟိ ဝိဘာဂေဟိ ဝိဿဇ္ဇနေ ကရိယမာနေ ဈာနဝိဘင်္ဂါဒီသု (ဝိဘ။ ၅၀၈ အာဒယော) အာဂတော သဗ္ဗော သမာဓိပဘေဒေါ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗော သိယာ။ တထာ စ သတိ ယွာယံ လောကိယသမာဓိဿ ဘာဝနာဝိဓိ အဓိပ္ပေတော၊ တဿ ဝိဿဇ္ဇနာယ ဩကာသောဝ န ဘဝေယျ။ ကိဉ္စ ယေနဿ တိကစတုက္ကဈာနိကေန ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နေန ပဝတ္တိဝိဘာဂေန ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒိဝသေန နဝဝိဓော၊ ပဉ္စမဇ္ဈာနိကေန ဝေဟပ္ဖလာဒိဝသေန ဒသဝိဓော ဝါ ဧကာဒသဝိဓော ဝါ ဘဝပ္ပဘေဒေါ နိပ္ပဇ္ဇတိ။ သွာဿ ပဝတ္တိဝိဘာဂေါ အယံ သောတိ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုစ္စမာနော ဝိက္ခေပါယ သိယာ၊ ယထာ တံ အဝိသယေ။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တရိ စ ဝိက္ခေပါယ သံဝတ္တေယျာ’’တိ။ ကုသလစိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ကုသလာ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကလက္ခဏာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ။

စိတ္တစေတသိကာနံ သမံ အဝိသာရဝသေန သမ္ပိဏ္ဍေန္တဿ ဝိယ အာဓာနံ သမာဓာနံ။ အဝိသာရလက္ခဏော ဟိ သမာဓိ၊ သမ္ပိဏ္ဍနရသော စ။ သမ္မာ အဝိက္ခိပနဝသေန အာဓာနံ သမာဓာနံ။ အဝိက္ခေပလက္ခဏော ဝါ ဟိ သမာဓိ၊ ဝိက္ခေပဝိဒ္ဓံသနရသော စာတိ။ သွာယံ ယသ္မာ ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တဿ ဌိတိဟေတု၊ တသ္မာ ‘‘ဌပနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ တထာ ဟေသ ‘‘စိတ္တဿ ဌိတိ သဏ္ဌိတိ အဝဋ္ဌိတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၅) နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧကာရမ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ သမာဓိဿ သန္တာနဋ္ဌိတိဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တထာ ဟိဿ အဋ္ဌကထာယံ ဒီပစ္စိဋ္ဌိတိ နိဒဿိတာ။ အာနုဘာဝေနာတိ ဗလေန၊ ပစ္စယဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ အဝိက္ခိပမာနာတိ န ဝိက္ခိပမာနာ ဝူပသမမာနာ။ ဥပသမပစ္စုပဋ္ဌာနော ဟိ သမာဓိ။ ဧတေနဿ ဝိက္ခေပပဋိပက္ခတံ ဒဿေတိ။ အဝိပ္ပကိဏ္ဏာတိ အဝိသဋာ။ ဧတေန အဝိသာရလက္ခဏတံ။

သယံ န ဝိက္ခိပတိ၊ သမ္ပယုတ္တာ ဝါ န ဝိက္ခိပန္တိ ဧတေနာတိ အဝိက္ခေပေါ၊ သော လက္ခဏံ ဧတဿာတိ အဝိက္ခေပလက္ခဏော။ ဝိက္ခေပံ ဝိဒ္ဓံသေတိ၊ တထာ ဝါ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝိက္ခေပဝိဒ္ဓံသနရသော။ ဥဒ္ဓစ္စေ အဝိကမ္ပနဝသေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ၊ သမ္ပယုတ္တာနံ ဝါ တံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အဝိကမ္ပနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ သုခန္တိ နိရာမိသံ သုခံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၃၉။ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ နာမ သမာဓိဿ အာဝေဏိကော သဘာဝေါ၊ န တေနဿ ကောစိ ဝိဘာဂေါ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အဝိက္ခေပလက္ခဏေန တာဝ ဧကဝိဓော’’တိ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏေ အပ္ပေန္တော ဝိယ ပဝတ္တတီတိ ဝိတက္ကော အပ္ပနာ။ တထာ ဟိ သော ‘‘အပ္ပနာ ဗျပ္ပနာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၇) နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တပ္ပမုခတာဝသေန ပန သဗ္ဗသ္မိံ မဟဂ္ဂတာနုတ္တရေ ဈာနဓမ္မေ ‘‘အပ္ပနာ’’တိ အဋ္ဌကထာဝေါဟာရော။ တထာ တဿ အနုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတေ ပရိတ္တဈာနေ ဥပစာရဝေါဟာရော။ ဂါမာဒီနံ သမီပဋ္ဌာနေ ဂါမူပစာရာဒိသမညာ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဥပစာရပ္ပနာဝသေန ဒုဝိဓော’’တိ။ ဣဓ ပန သမာဓိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ ဝုစ္စတိ ဝဋ္ဋံ၊ တပ္ပရိယာပန္နတာယ လောကေ နိယုတ္တော၊ တတ္ထ ဝါ ဝိဒိတောတိ လောကိယော။ တတ္ထ အပရိယာပန္နတာယ လောကတော ဥတ္တရော ဥတ္တိဏ္ဏောတိ လောကုတ္တရော။ ကာမဉ္စေတ္ထ လောကိယသမာဓိ ဘာဝေတဗ္ဗဘာဝေန ဂယှတိ၊ ဥဘယံ ပန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ တတော ဣတရံ နိဒ္ဓါရေတုံ ‘‘လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဒုဝိဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ သပ္ပီတိကနိပ္ပီတိကဝသေနာတိ သဟ ပီတိယာ ဝတ္တတီတိ သပ္ပီတိကော၊ ပီတိသမ္ပယုတ္တော။ နတ္ထိ ဧတဿ ပီတီတိ နိပ္ပီတိကော၊ ပီတိဝိပ္ပယုတ္တော။ တေသံ ဝသေန။ သုခေန သဟ ဧကုပ္ပာဒါဒိဘာဝံ ဂတောတိ သုခသဟဂတော၊ သုခသမ္ပယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ဥပေက္ခာသဟဂတေပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပေက္ခာတိ စေတ္ထ အဒုက္ခမသုခဝေဒနာ အဓိပ္ပေတာ။ သာ ဟိ သုခဒုက္ခာကာရပဝတ္တိံ ဥပေက္ခတိ မဇ္ဈတ္တာကာရသဏ္ဌိတတ္တာ။ သုခသဟဂတ-ပဒေန စေတ္ထ သပ္ပီတိကော၊ နိပ္ပီတိကေကဒေသော စ သင်္ဂဟိတော၊ ဥပေက္ခာသဟဂတ-ပဒေန ပန နိပ္ပီတိကေကဒေသောဝါတိ အယမေတေသံ ပဒါနံ ဝိသေသော။

သဘာဝတော၊ ပစ္စယတော၊ ဖလတော စ မဇ္ဈိမပဏီတေဟိ နိဟီနော၊ တေသံ ဝါ ဂုဏေဟိ ပရိဟီနောတိ ဟီနော၊ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဓာနဘာဝံ နီတော ပဏီတော၊ ဥဘိန္နံ မဇ္ဈေ ဘဝေါ မဇ္ဈိမော။ သမ္ပယောဂဝသေန ပဝတ္တမာနေန သဟ ဝိတက္ကေန သဝိတက္ကော၊ သဟ ဝိစာရေန သဝိစာရော၊ သဝိတက္ကော စ သော သဝိစာရော စာတိ သဝိတက္ကသဝိစာရော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော၊ အဝိတက္ကာဝိစာရော စ ဂဟိတော။ တတ္ထ ဝိစာရတော ဥတ္တရိ ဝိတက္ကေန သမ္ပယောဂါဘာဝတော အဝိတက္ကော စ သော ဝိစာရမတ္တော စာတိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော။ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော ဝါ မတ္တ-သဒ္ဒေါ။ သဝိတက္ကသဝိစာရော ဟိ သမာဓိ ဝိတက္ကဝိသိဋ္ဌေန ဝိစာရေန သဝိစာရော၊ အယံ ပန ဝိစာရမတ္တေန ဝိတက္ကသင်္ခါတဝိသေသရဟိတေန၊ တသ္မာ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော။ အထ ဝါ ဘာဝနာယ ပဟီနတ္တာ ဝိတက္ကာဘာဝေနာယံ ဝိစာရမတ္တော၊ န ဝိစာရတော အညဿ အတ္တနော သမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ကဿစိ အဘာဝါတိ ဒဿေတုံ အဝိတက္က-ဝစနေန ဝိစာရမတ္တ-ပဒံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဥဘယရဟိတော အဝိတက္ကာဝိစာရော။ ပီတိသဟဂတာဒိဝသေနာတိ ပီတိသဟဂတသုခသဟဂတဥပေက္ခာသဟဂတဝသေန။ ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ သုခသဟဂတဒုကေ ဝုတ္တနယမေဝ။ ပဋိပက္ခေဟိ သမန္တတော ခဏ္ဍိတတ္တာ ပရိတ္တော။ ပရိတ္တန္တိ ဝါ အပ္ပမတ္တကံ ဝုစ္စတိ၊ အယမ္ပိ အပ္ပာနုဘာဝတာယ ပရိတ္တော ဝိယာတိ ပရိတ္တော။ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနတော၊ ဝိပုလဖလတော၊ ဒီဃသန္တာနတော စ မဟန္တဘာဝံ ဂတော၊ မဟန္တေဟိ ဝါ ဥဠာရစ္ဆန္ဒာဒီဟိ ဂတော ပဋိပန္နောတိ မဟဂ္ဂတော။ အာရမ္မဏကရဏဝသေနာပိ နတ္ထိ ဧတဿ ပမာဏကရဓမ္မာ၊ တေသံ ဝါ ပဋိပက္ခောတိ အပ္ပမာဏော။

ပဋိပဇ္ဇတိ ဈာနံ ဧတာယာတိ ပဋိပဒါ၊ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာ။ ဒုက္ခာ ကိစ္ဆာ ပဋိပဒါ ဧတဿာတိ ဒုက္ခာပဋိပဒေါ။ ပကတိပညာယ အဘိဝိသိဋ္ဌတ္တာ အဘိညာ နာမ အပ္ပနာဝဟာ ဘာဝနာပညာ၊ ဒန္ဓာ မန္ဒာ အဘိညာ ဧတဿာတိ ဒန္ဓာဘိညော။ ဒုက္ခာပဋိပဒေါ စ သော ဒန္ဓာဘိညော စာတိ ဒုက္ခာပဋိပဒါဒန္ဓာဘိညော၊ သမာဓိ။ တဒါဒိဝသေန။ စတုဈာနင်္ဂဝသေနာတိ စတုန္နံ ဈာနာနံ အင်္ဂဘာဝဝသေန၊ စတုက္ကနယဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ ဟာနဘာဂိယာဒိဝသေနာတိ ဟာနကောဋ္ဌာသိကာဒိဝသေန။

သမာဓိဧကကဒုကဝဏ္ဏနာ

ဆန္နံ အနုဿတိဋ္ဌာနာနန္တိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိအာဒီနံ ဆန္နံ အနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနာနံ။ ဣမေသံ ဝသေနာတိ ဣမေသံ ဒသန္နံ ကမ္မဋ္ဌာနာနံ ဝသေန။ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂေ ဧကဂ္ဂတာ’’တိ ဣမိနာ အပ္ပနာယ ဥပကာရကနာနာဝဇ္ဇနုပစာရဿပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ န ဧကာဝဇ္ဇနဿေဝ။ အပ္ပနာသမာဓီနန္တိ ဥပကတ္တဗ္ဗဥပကာရကသမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ ‘‘ပုရိသဿ အတ္ထော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ပရိကမ္မန္တိ ဂေါတြဘု။ အပရိတ္တော သမာဓီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တီသု ဘူမီသူတိ ကာမရူပါရူပဘူမီသု။ ကုသလစိတ္တေကဂ္ဂတာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သိယာ သပ္ပီတိကော၊ သိယာ နိပ္ပီတိကောတိ အနိယမဝစနံ ဥပစာရသမာဓိသာမညေန သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ ဈာနာနံ နာနာဝဇ္ဇနဝီထိယံ ဥပစာရသမာဓိ သိယာ သပ္ပီတိကော၊ သိယာ နိပ္ပီတိကော။ ဧကာဝဇ္ဇနဝီထိယံ ပန အာဒိတော ဒုကတိကဇ္ဈာနာနံ ဥပစာရသမာဓိ သပ္ပီတိကောဝ၊ ဣတရေသံ နိပ္ပီတိကောဝ၊ ဝိသဘာဂဝေဒနဿ စိတ္တဿ အာသေဝနပစ္စယတာဘာဝတော၊ ဧကဝီထိယံ ဝေဒနာပရိဝတ္တနာဘာဝတော စ။ သိယာ သုခသဟဂတော၊ သိယာ ဥပေက္ခာသဟဂတောတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပန ‘‘ဒုကတိကဇ္ဈာနာန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ‘‘တိကစတုက္ကဇ္ဈာနာန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

သမာဓိတိကဝဏ္ဏနာ

ပဋိလဒ္ဓမတ္တောတိ အဓိဂတမတ္တော အနာသေဝိတော အဗဟုလီကတော။ သော ဟိ ပရိဒုဗ္ဗလဘာဝေန ဟီနော ဟောတိ။ နာတိသုဘာဝိတောတိ အတိဝိယ ပဂုဏဘာဝံ အပါပိတော။ သုဘာဝိတောတိ သုဋ္ဌု ဘာဝိတော သမ္မဒေဝ ပဂုဏတံ ဥပနီတော။ တေနာဟ ‘‘ဝသိပ္ပတ္တော’’တိ။ ဆန္ဒာဒီနံ ဟီနတာဒိဝသေနာပိ ဣမေသံ ဟီနာဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဥဠာရပုညဖလကာမတာဝသေန ပဝတ္တိတော ဟီနော၊ လောကိယာဘိညာသမ္ပာဒနာယ ပဝတ္တိတော မဇ္ဈိမော၊ ဝိဝေကကာမတာယ အရိယဘာဝေ ဌိတေန ပဝတ္တိတော ပဏီတော။ အတ္တဟိတာယ ဘဝသမ္ပတ္တိအတ္ထံ ပဝတ္တိတော ဝါ ဟီနော၊ ကေဝလံ အလောဘဇ္ဈာသယေန ပဝတ္တိတော မဇ္ဈိမော၊ ပရဟိတာယ ပဝတ္တိတော ပဏီတော။ ဝဋ္ဋဇ္ဈာသယေန ဝါ ပဝတ္တိတော ဟီနော၊ ဝိဝေကဇ္ဈာသယေန ပဝတ္တိတော မဇ္ဈိမော၊ ဝိဝဋ္ဋဇ္ဈာသယေန လောကုတ္တရပါဒကတ္ထံ ပဝတ္တိတော ပဏီတော။

သဒ္ဓိံ ဥပစာရသမာဓိနာတိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဈာနာနံ ဥပစာရသမာဓိနာ သဟ။ ဝိတက္ကမတ္တေယေဝ အာဒီနဝံ ဒိသွာတိ ဝိတက္ကေယေဝ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌဟန္တေ ‘‘စိတ္တဿ ခေါဘကရဓမ္မော အယ’’န္တိ အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဝိစာရဉ္စ သန္တတော မနသိ ကရိတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိစာရေ အဒိသွာ’’တိ။ တံ သန္ဓာယာတိ တံ ဧဝံ ပဋိလဒ္ဓံ သမာဓိံ သန္ဓာယ။ ဧတံ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော သမာဓီ’’တိ ဒုတိယပဒံ ဝုတ္တံ။ တီသူတိ အာဒိတော တီသု။

တေသွေဝါတိ တေသု ဧဝ စတုက္ကပဉ္စကနယေသု။ တတိယေ စတုတ္ထေတိ စတုက္ကနယေ တတိယေ၊ ပဉ္စကနယေ စတုတ္ထေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဝသာနေတိ ဒွီသုပိ နယေသု ပရိယောသာနဇ္ဈာနေ။ ယထာက္ကမံ စတုတ္ထေ၊ ပဉ္စမေ ဝါ။ ပီတိသုခသဟဂတော ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ သတိပိ ပီတိသဟဂတဿာပိ သမာဓိဿ သုခသဟဂတတ္တေ တီဏိပိ ပဒါနိ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ နိပ္ပီတိကသုခတော သပ္ပီတိကသုခဿ ဝိသေသဒဿနတ္ထံ သတ္ထု ပီတိတိကဒေသနာတိ နိပ္ပီတိကဿေဝ သုခဿ ဝသေန သုခသဟဂတော သမာဓိ ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဥပစာရဘူမိယန္တိ ဥပစာရဇ္ဈာနသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေ။ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဟိ သဟဇာတဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ‘‘ဘူမီ’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘သုခဘူမိယံ ကာမာဝစရေ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၉၈၈) ဝိယ။ ပရိတ္တော သမာဓိ ကာမာဝစရဘာဝတော။

သမာဓိစတုက္ကဝဏ္ဏနာ

ပဌမသမန္နာဟာရော ဘာဝနံ အာရဘန္တဿ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိအာဒိနာ ကမ္မဋ္ဌာနေ ပဌမာဘိနိဝေသော။ တဿ တဿ ဈာနဿ ဥပစာရန္တိ နီဝရဏဝိတက္ကဝိစာရနိကန္တိအာဒီနံ ဝူပသမေ ထိရဘူတံ ကာမာဝစရဇ္ဈာနံ။ ‘‘ယာဝ အပ္ပနာ’’တိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗဘာဂပညာယ ဧဝ အဘိညာဘာဝေါ ဝုတ္တော ဝိယ ဒိဿတီတိ ဝဒန္တိ။ အပ္ပနာပညာ ပန အဘိညာဝ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ပုဗ္ဗဘာဂပညာယ ဒန္ဓသီဃတာ၊ တဒဂ္ဂေန အပ္ပနာပညာယပီတိ။ သမုဒါစာရဂဟဏတာယာတိ သမုဒါစာရဿ ဂဟဏဘာဝေန၊ ပဝတ္တိဗာဟုလ္လတောတိ အတ္ထော။ အသုခါသေဝနာတိ ကသိရဘာဝနာ။

ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒါဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘာဝနာဝိဓာနာပရိဟာပနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အသပ္ပာယသေဝီတိ ဥပစာရာဓိဂမတော ပုဗ္ဗေ အသပ္ပာယသေဝိတာယ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ။ ပစ္ဆာ အသပ္ပာယသေဝိတာယ ဒန္ဓာ အဘိညာ ဟောတိ။ သပ္ပာယသေဝိနောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ဥပစာရဇ္ဈာနာဓိဂမတော ဩရဘာဂေ။ အပရဘာဂေတိ တတော ဥဒ္ဓံ။ တဿ ဝေါမိဿကတာတိ ယော ပုဗ္ဗဘာဂေ အသပ္ပာယံ သေဝိတွာ အပရဘာဂေ သပ္ပာယသေဝီ၊ တဿ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ခိပ္ပာဘိညာ။ ဣတရဿ သုခါ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ ဟောတိ။ ဧဝံ ပဌမစတုတ္ထာနံ ဝေါမိဿကတာယ ဒုတိယတတိယာတိ အတ္ထော။ အကတပလိဗောဓုပစ္ဆေဒဿ သပရိပန္ထတာယ ပဋိပဒါ ဒုက္ခာ ဟောတိ၊ ဣတရဿ သုခါ။ အသမ္ပာဒိတအပ္ပနာကောသလ္လဿ ဉာဏဿ အဝိသဒတာယ ဒန္ဓာ အဘိညာ ဟောတိ၊ ဝိသဒတာယ ခိပ္ပာ အဘိညာ။

တဏှာအဝိဇ္ဇာဝသေနာတိ တဏှာအဝိဇ္ဇာနံ အဘိဘဝါနဘိဘဝဝသေန။ သမထဝိပဿနာဓိကာရဝသေနာတိ သမထဝိပဿနာသု အသတော၊ သတော စ အဓိကာရဿ ဝသေန။ တဏှာယ သမာဓိဿ ဥဇုပဋိပက္ခတ္တာ သာ သမထပဋိပဒါယ ပရိပန္ထိနီတိ အာဟ ‘‘တဏှာဘိဘူတဿ ဟိ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဟောတီ’’တိ။ အဘိဘဝေါ စဿာ ဣတရကိလေသေဟိ အဓိကတာယ အနဘိဘူတဿ တဏှာယာတိ အဓိကာရတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ အဝိဇ္ဇာ ပညာယ ဥဇုပဋိပက္ခာတိ တဒဘိဘူတဿ ဒန္ဓာဘိညတာ ဝုတ္တာ။ အကတာဓိကာရောတိ ဘဝန္တရေ အကတပရိစယော ယထာ ပဂုဏံ ကတွာ ဝိဿဋ္ဌဂန္ထော အပ္ပမတ္တကေန ပယောဂေန သုပ္ပဝတ္တိ ဝါစုဂ္ဂတောဝ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ကတပရိစယဿ ဘာဝနာ အပ္ပကသိရေနေဝ ဣဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘ကတာဓိကာရဿ သုခါ’’တိ။ သွာယံ အကတော၊ ကတော စ အဓိကာရော သမထနိဿိတော ပဋိပဒါယံ ဝုတ္တော သမာဓိပ္ပဓာနတ္တာ ပဋိပဒါယ။ ဝိပဿနာနိဿိတော အဘိညာယံ ဉာဏပ္ပဓာနတ္တာ အပ္ပနာယ။ ကိလေသိန္ဒြိယဝသေနာတိ တိက္ခာတိက္ခာနံ ကိလေသိန္ဒြိယာနံ ဝသေန။ တေနာဟ ‘‘တိဗ္ဗကိလေသဿာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကိလေသာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော၊ ဣန္ဒြိယာနိ သဒ္ဓါဒီနိ။

ယထာဝုတ္တာ ပဋိပဒါဘိညာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာတိ ဓမ္မနိဒ္ဒေသမ္ပိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘ယော ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပဂုဏောတိ န သုဘာဝိတော ဝသီဘာဝံ အပါပိတော။ တေနာဟ ‘‘ဥပရိဈာနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ အယံ ပရိတ္တောတိ အယံ သမာဓိ အပ္ပာနုဘာဝတာယ ပရိတ္တော။ အဝဍ္ဎိတေတိ ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ န ဝဍ္ဎိတေ ယထာဥပဋ္ဌိတေ အာရမ္မဏေ။ ဧကင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ ဟိ ဝဍ္ဎိတံ အပ္ပမာဏမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပဂုဏော သုဘာဝိတော’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥပရိဈာနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သက္ကောတီ’’တိ ဣမိနာ ယထာ ပဂုဏောပိ ဥပရိဈာနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ အသက္ကောန္တော သမာဓိ ပရိတ္တောယေဝ ဟောတိ၊ န အပ္ပမာဏော၊ ဧဝံ ဉာဏုတ္တရဿ ဧကာသနေနေဝ ဥပရိဈာနနိဗ္ဗတ္တနေနာတိ သုဘာဝိတောပိ ဥပရိဈာနဿ ပစ္စယဘာဝသင်္ခါတာယ သုဘာဝိတကိစ္စသိဒ္ဓိယာ ‘‘အပ္ပမာဏော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ အပရေ ပန သစေ သုဘာဝိတော ပဂုဏော ဝသီဘာဝံ ပတ္တော ဥပရိဈာနဿ ပစ္စယော အဟောန္တောပိ အပ္ပမာဏော ဧဝ၊ ပမာဏကရာနံ ရာဂါဒိပဋိပက္ခာနံ သုဝိဒူရဘာဝတောတိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တလက္ခဏဝေါမိဿတာယာတိ ယော အပ္ပဂုဏော ဥပရိဈာနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ န သက္ကောတိ၊ ဝဍ္ဎိတေ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တော၊ အယံ ပရိတ္တော အပ္ပမာဏာရမ္မဏော။ ယော ပန ပဂုဏော ဥပရိဈာနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သက္ကောတိ၊ အဝဍ္ဎိတေ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တော၊ အယံ အပ္ပမာဏော ပရိတ္တာရမ္မဏောတိ ဧဝံ ပဌမစတုတ္ထသမာဓီနံ ဝုတ္တလက္ခဏဿ ဝေါမိဿကဘာဝေန ဒုတိယတတိယသမာဓိသင်္ဂါဟကော ဝေါမိဿကနယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတောတိ တတော ပဌမဇ္ဈာနတော ဥဒ္ဓံ။ ဝိရတ္တပီတိကန္တိ အတိက္ကန္တပီတိကံ ဝါ ဇိဂုစ္ဆိတပီတိကံ ဝါ။ အဝယဝေါ သမုဒါယဿ အင်္ဂန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ‘‘သေနင်္ဂံ ရထင်္ဂ’’န္တိအာဒီသု ဝိယာတိ အာဟ ‘‘စတုန္နံ ဈာနာနံ အင်္ဂဘူတာ စတ္တာရော သမာဓီ’’တိ။

ဟာနံ ဘဇတီတိ ဟာနဘာဂိယော၊ ဟာနဘာဂေါ ဝါ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဟာနဘာဂိယော၊ ပရိဟာနကောဋ္ဌာသိကောတိ အတ္ထော။ အာလယဿ အပေက္ခာယ အပရိစ္စဇနတော ဌိတိံ ဘဇတီတိ ဌိတိဘာဂိယော။ ဝိသေသံ ဘဇတီတိ ဝိသေသဘာဂိယော။ ပစ္စနီကသမုဒါစာရဝသေနာတိ တဿ တဿ ဈာနဿ ပစ္စနီကာနံ နီဝရဏဝိတက္ကဝိစာရာဒီနံ ပဝတ္တိဝသေန။ တဒနုဓမ္မတာယာတိ တဒနုရူပဘူတာယ သတိယာ။ သဏ္ဌာနဝသေနာတိ သဏ္ဌဟနဝသေန ပတိဋ္ဌာနဝသေန။ ‘‘သာ ပန တဒဿာဒသင်္ခါတာ၊ တဒဿာဒသမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓသင်္ခါတာ ဝါ မိစ္ဆာသတီ’’တိ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၉၉) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာပေက္ခဿ ဥပရိ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ အဝိဂတနိကန္တိကာ တံတံပရိဟရဏသတီတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သတိယာ ဝါ နိကန္တိယာ ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပဝစနဉ္စ ယုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိသေသာဓိဂမဝသေနာတိ ဝိသေသာဓိဂမဿ ပစ္စယဘာဝဝသေန၊ ဝိသေသံ ဝါ အဓိဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ ဝိသေသာဓိဂမော၊ တဿ ဝသေန။ နိဗ္ဗိဒါသဟဂတသညာမနသိကာရသမုဒါစာရဝသေနာတိ အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗင်္ဂမနိဗ္ဗိန္ဒနဉာဏသမ္ပယုတ္တသညာယ စ အာဘောဂဿ စ ပဝတ္တိဝသေန။ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတာတိ သစ္စာနံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနပက္ခိကတာ ဝိပဿနာယ သံဝတ္တတီတိ အတ္ထော။

ကာမသဟဂတာတိ ကာမာရမ္မဏာ၊ ကာမသညာဟိ ဝါ ဝေါကိဏ္ဏာ။ အဝိတက္ကသဟဂတာတိ ‘‘ကထံ နု ခေါ မေ အဝိတက္ကံ ဈာနံ ဘဝေယျာ’’တိ ဧဝံ အဝိတက္ကာရမ္မဏာ အဝိတက္ကဝိသယာ။ ကာမဉ္စာယံ ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿာ’’တိအာဒိကော ပါဌော ပညာဝသေန အာဂတော၊ သမာဓိဿာပိ ပနေတ္ထ သင်္ဂဟော အတ္ထေဝါတိ ဥဒါဟရဏဿ သာတ္ထကတံ ဒဿေတုံ ‘‘တာယ ပန ပညာယ သမ္ပယုတ္တာ သမာဓီပိ စတ္တာရော ဟောန္တီ’’တိ တေသံ ဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။

ဘာဝနာမယဿ သမာဓိဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ ဥပစာရေကဂ္ဂတာ ‘‘ကာမာဝစရော သမာဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဓိပတိံ ကရိတွာတိ ‘‘ဆန္ဒဝတော စေ သမာဓိ ဟောတိ၊ မယှမ္ပိ ဧဝံ ဟောတီ’’တိ ဆန္ဒံ အဓိပတိံ၊ ဆန္ဒံ ဓုရံ ဇေဋ္ဌကံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ။ လဘတိ သမာဓိန္တိ ဧဝံ ယံ သမာဓိံ လဘတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဆန္ဒသမာဓိ၊ ဆန္ဒာဓိပတိသမာဓီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝီရိယသမာဓိအာဒယောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

စတုက္ကဘေဒေတိ စတုက္ကဝသေန သမာဓိပ္ပဘေဒနိဒ္ဒေသေ။ အညတ္ထ သမ္ပယောဂဝသေန ဝိစာရေန သဟ ဝတ္တမာနော ဝိတက္ကော ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ဝိယောဇိတောပိ န သုဋ္ဌု ဝိယောဇိတောတိ၊ တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဝိစာရသမတိက္ကမံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာတိက္ကမေန တတိယ’’န္တိ။ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ စတုက္ကဘေဒေ ဝုတ္တံ ဒုတိယံ ဈာနန္တိ ယောဇနာ။ ပဉ္စဈာနင်္ဂဝသေနာတိ ပဉ္စန္နံ ဈာနာနံ အင်္ဂဘာဝဝသေန သမာဓိဿ ပဉ္စဝိဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၄၀။ ဝိဘင်္ဂေတိ ဉာဏဝိဘင်္ဂေ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တီနံ သံကိလေသဝေါဒါန’’န္တိ၊ ဧတ္ထ ‘‘သံကိလေသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟာနဘာဂိယော ဓမ္မောတိ အပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ကာမာဒိအနုပက္ခန္ဒနံ။ ဝိသေသဘာဂိယော ဓမ္မောတိ ပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအနုပက္ခန္ဒနံ။ တေနာဟ ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘိ’’န္တိအာဒိ။ တဿတ္ထော (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၂၈) – အပဂုဏဿ ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီနံ တတော ဝုဋ္ဌိတံ အာရမ္မဏဝသေန ကာမသဟဂတာ ဟုတွာ သညာမနသိကာရာ သမုဒါစရန္တိ စောဒေန္တိ တုဒန္တိ၊ တဿ ကာမာနုပက္ခန္ဒာနံ သညာမနသိကာရာနံ ဝသေန သာ ပဌမဇ္ဈာနပညာ ဟာယတိ၊ တသ္မာ ဟာနဘာဂိနီ ပညာ။ အဝိတက္ကသဟဂတာတိ အဝိတက္ကံ ဒုတိယံ ဈာနံ သန္တတော ပဏီတတော မနသိ ကရောတော အာရမ္မဏဝသေန အဝိတက္ကသဟဂတာ သမုဒါစရန္တိ ပဂုဏပဌမဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌိတံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဓိဂမတ္ထာယ စောဒေန္တိ တုဒန္တိ၊ တဿ ဒုတိယဇ္ဈာနာနုပက္ခန္ဒာနံ သညာမနသိကာရာနံ ဝသေန ပဌမဇ္ဈာနပညာ ဝိသေသဘူတဿ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ပဒဋ္ဌာနတာယ ဝိသေသဘာဂိနီ ပညာ။ တံသမ္ပယုတ္တော သမာဓိ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဣမိနာ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီသုပိ ဟာနဘာဂိယဓမ္မော၊ ဝိသေသဘာဂိယဓမ္မော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒသပလိဗောဓဝဏ္ဏနာ

၄၁။ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တောတိ လောကုတ္တရအပ္ပမာဏအပရိယာပန္နဂ္ဂဟဏေန လောကိယေဟိ အသာဓာရဏတော၊ သပ္ပီတိကာဒိဂ္ဂဟဏေန သာဓာရဏတော စ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော သမာဓိ ဝုတ္တော။ ဘာဝိတော ဟောတိ သညာယ သမ္ပယုတ္တတ္တာ။ တန္တိ အရိယမဂ္ဂသမာဓိံ။ ဝိသုန္တိ ပညာဘာဝနာယ ဝိသုံ ကတွာ န ဝဒါမ။

ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနံ ပရိဗုန္ဓေတိ ဥပရောဓေတိ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတီတိ ပလိဗောဓော ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ၊ ပရိပန္ထောတိ အတ္ထော။ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာတိ သမာပနေန၊ သင်္ဂဟဏေန ဝါ ဥပရုန္ဓိတွာ၊ အပလိဗောဓံ ကတွာတိ အတ္ထော။

အာဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ အာဝါသော။ ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝေဏိယတိ ဒိဿတီတိ ပရိဝေဏံ။ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ တံ တံ ဝသနဋ္ဌာနံ။ သွာယံ အာဝါသော။ နဝကမ္မာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဝါသဿ တဒညံ အဘိဝုဒ္ဓိကာရဏံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကာရဏေနာတိ ‘‘ဆာယူဒကသမ္ပန္နံ သုလဘဘိက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ကာရဏေန။ အပေက္ခဝါတိ သာလယော။

တတြာတိ တသ္မိံ ပလိဗောဓာဘာဝေ။ ပါစီနခဏ္ဍရာဇိန္တိ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ ပဗ္ဗတခဏ္ဍာနံ အန္တရေ ဝနရာဇိဋ္ဌာနံ။ ‘‘နာမာ’’တိ ဣမိနာ တဿ ပဒေသဿ အယံ သမညာတိ ဒဿေတိ။ ပဋိသာမိတမေဝါတိ နိစ္စကာလံ ပဋိသာမေတွာဝ ဝိဟာရတော နိက္ခမာမီတိ ဒဿေတိ။ ဓာတုနိဓာနဋ္ဌာနန္တိ ကာယဗန္ဓနဓမ္မကရဏနှာနသာဋိကအက္ခကဓာတုသင်္ခါတာနံ ပရိဘောဂသရီရဓာတူနံ နိဒဟိတဋ္ဌာနံ။ ဤဒိသဿ အယံ ထေရော ဝိယ အလဂ္ဂစိတ္တဿ။ ဧတေန ‘‘ဘိက္ခုနာ နာမ အာဝါသေ ဧဝရူပေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဩဝါဒေါ ဒိန္နော ဟောတိ။ ဣတော ပရေသုပိ ဝတ္ထူသု ဧသေဝ နယော။

ကုလန္တိ ကုလဂ္ဂဟဏေန ကုလမနုဿာနံ ဂဟဏံ ဂါမဂ္ဂဟဏေန ဂါမဝါသီနံ ဝိယ။ ဥပဋ္ဌာကကုလမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ ဉာတိကုလန္တိ ဒဿေတိ။ ဥဒ္ဒေသတ္ထန္တိ ဥဒ္ဒိသာပနတ္ထံ၊ ပါဌံ ဥဒ္ဒိသာပေတွာ သဇ္ဈာယိတုန္တိ အတ္ထော။ ဣဓေဝါတိ ဣမသ္မိံယေဝ ပဒေသေ၊ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝိဟာရေတိ အတ္ထော။ တံ ဝိဟာရန္တိ တံ ကောရဏ္ဍကဝိဟာရံ။

ဥပဂတောတိ ဝဿံ ဥပဂတော။ သဒါတိ ဂတကာလတော ပဘုတိ ဝိသေသတော ပဝါရိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗဒါ ဒိဝသေ ဒိဝသေ။ ပရိဒေဝမာနာတိ တံတံဝိလပနဝသေန ဝိဝိဓံ ပရိဒေဝန္တီ။ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိန္တိ အတ္တနာ တတ္ထ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ ပစ္ဆာ သမာဂမပရိယောသာနံ ဒဟရဿ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ။

ကာယသက္ခိန္တိ ‘‘ပဿ ဣမ’’န္တိ မုခပဋိဂ္ဂါဟကံ ကတွာ။ ရထဝိနီတပဋိပဒန္တိ ဒသကထာဝတ္ထုကိတ္တနပုဗ္ဗိကံ ရထဝိနီတူပမာဟိ ဝိဘာဝိတံ ရထဝိနီတသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၂) အာဂတံ သတ္တဝိသုဒ္ဓိပဋိပဒံ။ နာလကပဋိပဒန္တိ ‘‘မောနေယျံ တေ ဥပညိဿ’’န္တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၇၀၆) သတ္ထာရာ နာလကတ္ထေရဿ ဒေသိတပဋိပဒံ။ တုဝဋကပဋိပဒန္တိ ‘‘မူလံ ပပဉ္စသင်္ခါယာ’’တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၉၂၂) ဘဂဝတာ ဒေသိတပဋိပဒံ။ တတ္ထ ဟိ ယထာက္ကမံ –

‘‘န မုနီ ဂါမမာဂမ္မ၊ ကုလေသု သဟသာ စရေ၊

ဃာသေသနံ ဆိန္နကထော၊ န ဝါစံ ပယုတံ ဘဏေ’’။ (သု။ နိ။ ၇၁၆)၊

‘‘ဂါမေ စ နာဘိသဇ္ဇေယျ၊ လာဘကမျာ ဇနံ န လပယေယျာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၉၃၅) –

ဧဝမာဒိကာ ပရမပ္ပိစ္ဆကထာ အာဂတာ။ စတုပစ္စယသန္တောသဘာဝနာရာမတာဒီပကန္တိ စီဝရာဒီသု စတူသု ပစ္စယေသု သန္တောသဿ၊ ဘာဝနာရာမတာယ စ ပကာသကံ။

လဗ္ဘတီတိ လာဘော။ တေနာဟ ‘‘စတ္တာရော ပစ္စယာ’’တိ။ မဟာပရိဝါရေတိ ဝိပုလပရိဝါရေ။ ပိဏ္ဍပါတံ တာဝ ဒေန္တာ ဗုဒ္ဓပူဇာပတ္တစီဝရာဒီနိ တဿ ပရိဝါရာနိ ကတွာ ဒေန္တိ၊ တထာ စီဝရာဒိဒါနေပိ။ ဗာဟုလ္လိကပိဏ္ဍပါတိကာတိ ပိဏ္ဍပါတိကာ ဟုတွာ ပစ္စယဗာဟုလ္လိကာ။ ဝဒန္တီတိ ပုရိမဒိဝသေ ဘိက္ခာယ အာဟိဏ္ဍနကာလေ ယထာသုတံ ဝဒန္တိ။ နိစ္စဗျာဝဋော ဥပါသကာဒီနံ သင်္ဂဏှနေ။

တဿာတိ ဂဏဿ။ သောတိ ဂဏပလိဗောဓော။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန ဂဏဝါစကဿ ပရိယေသနမ္ပိ လဟုကမေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ယောဇနတော ပရံ အဂန္တွာ’’တိ။ အတ္တနော ကမ္မန္တိ သမဏဓမ္မမာဟ။

ကတာကတေတိ ကတေ စ အကတေ စ ကမ္မေ ဇာနနဝသေန ဥဿုက္ကံ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ကတာကတေတိ ဝါ အပ္ပကေ စ မဟန္တေ စ ကတေ၊ ယထာ ‘‘ဖလာဖလေ’’တိ။ သစေ ဗဟုံ အဝသိဋ္ဌန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘာရဟာရာ သင်္ဃကိစ္စပရိဏာယကာ။

ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခောတိ သီဟဠဒီပေ ကိရ ကုလဒါရကာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အာဝါဟဝိဝါဟသဒိသာ၊ တသ္မာ တံ ပရိစ္ဆိန္နဒိဝသံ အတိက္ကမေတုံ န သက္ကာ။ ‘‘သစေ တံ အလဘန္တော န သက္ကောတိ အဓိဝါသေတု’’န္တိအာဒိနာ သမာပနေန ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော၊ ဗျတိရေကတော ပန ‘‘သစေ တံ အလဘန္တော သက္ကောတိ အဓိဝါသေတုံ၊ အရညံ ပဝိသိတွာ သမဏဓမ္မောဝ ကာတဗ္ဗော’’တိ အယမတ္ထော ဒဿိတောတိ သင်္ဂဟဏေန ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

တထာတိ ယထာ ဥပဇ္ဈာယော ဂိလာနော ယာဝဇီဝံ ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗော၊ တထာ ဥပသမ္ပာဒိတအန္တေဝါသိကော အတ္တနော ကမ္မဝါစံ ဝတွာ ဥပသမ္ပာဒိတော။

ယော ကောစိ ရောဂေါတိ မူလဘူတော၊ အနုဗန္ဓော ဝါ အတ္တနော ဥပ္ပန္နော။ အနမတဂ္ဂေတိ အနု အနု အမတဂ္ဂေ အနာဒိမတိ။

‘‘ဂန္ထော’’တိ ဣမိနာ ဂန္ထပလိဗောဓော ဣဓ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ပရိယတ္တိဟရဏ’’န္တိ။ သဇ္ဈာယာဒီဟီတိ သဇ္ဈာယဓာရဏပရိစယပုစ္ဆာဒီဟိ။ ဣတရဿာတိ အဗျာဝဋဿ။ ယဿ ဂန္ထဓုရံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဌိတဿာပိ ဂန္ထော ဝတ္တတေဝ၊ န တဿ ဂန္ထော ပလိဗောဓော။ ယထာ တမှိ တမှိ ဝတ္ထုမှိ အာဂတတ္ထေရာနံ၊ နာပိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဂန္ထပသုတဿ။ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကော အာဂစ္ဆတိ၊ သုတ္တပဒေသာနံ ဝါရာနဉ္စ သဒိသတာယ ဗျာမုယှနတော။ ပုန န ဩလောကေဿာမီတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဂန္ထဓုရံ ဝိဿဇ္ဇေမီတိ အတ္ထော။

ဂါမဝါသိကတ္ထေရေဟီတိ အနုရာဓပုရဝါသီဟိ။ အနုဂ္ဂဟေတွာတိ အဂ္ဂဟေတွာ တတ္ထ ပရိစယံ အကတွာ။ ပဉ္စနိကာယမဏ္ဍလေတိ ဒီဃာဂမာဒိကေ ပဉ္စပိ နိကာယေ သိက္ခိတပရိသာယ။ ပရိဝတ္တေဿာမီတိ ဝဏ္ဏယိဿာမိ။ သုဝဏ္ဏဘေရိန္တိ သေဋ္ဌဘေရိံ။ ကတမာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟောတိ ကတမေသံ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော၊ ကေန ပရိဝတ္တီယတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အာစရိယမဂ္ဂေါတိ အာစရိယာနံ ကထာမဂ္ဂေါ။ အတ္တနော အာစရိယာနန္တိ အတ္တနော ကထေတုံ ယုတ္တာနံ အာစရိယာနံ။ သုဝိနိစ္ဆိတာ သဗ္ဗာ တိပိဋကပရိယတ္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထီတိ သဗ္ဗပရိယတ္တိကော၊ တေပိဋကောတိ အတ္ထော။ ပီဌေ နိသိန္နော တတော ဩတရိတွာ ဘူမိယံ တဋ္ဋိကာယ နိသီဒိတွာ။ ဂတကဿာတိ ပဋိပတ္တိဂမနေန ဂတဿ ဒိဋ္ဌသစ္စဿ။ စီဝရံ ပါရုပိတွာတိ အာစရိယဿ အပစိတိဒဿနတ္ထံ ပရိမဏ္ဍလံ စီဝရံ ပါရုပိတွာ။ သာဌေယျာဘာဝတော ဥဇု။ ကာရဏာကာရဏဿ အာဇာနနတော အာဇာနီယော။

ပေါထုဇ္ဇနိကာတိ ပုထုဇ္ဇနေ ဘဝါ။ ဒုပ္ပရိဟာရာ ဗဟုပရိဿယတာယ။ တထာ ဟိဿာ ဥတ္တာနသေယျကဒါရကော၊ တရုဏသဿဉ္စ နိဒဿိတံ။ ဝိပဿနာယ ပလိဗောဓော သမထယာနိကဿ၊ န ဝိပဿနာယာနိကဿ။ ယေဘုယျေန ဟိ ဈာနလာဘီ သမထယာနိကောဝ ဟောတိ ဝိပဿနာသုခတော။ ဣတရေနာတိ သမထတ္ထိကေန။ အဝသေသာ နဝ ပလိဗောဓာ။

ကမ္မဋ္ဌာနဒါယကဝဏ္ဏနာ

၄၂။ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယုတ္တော ကမ္မဋ္ဌာနိကော၊ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တော။ တေန ကမ္မဋ္ဌာနိကေန။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ’’တိ ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ သဟဝါသီနံ ဘိက္ခူနံ။ မုဒုစိတ္တတန္တိ အတ္တနိ မုဒုစိတ္တတံ ဇနေတိ၊ အယဉ္စ သဟဝါသီနံ စိတ္တမဒ္ဒဝဇနနာဒိအတ္ထော ‘‘မနုဿာနံ ပိယော ဟောတီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန မေတ္တာနိသံသသုတ္တေန (အ။ နိ။ ၁၁။၁၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၂၂၊ မိ။ ပ။ ၄။၄။၆) ဒီပေတဗ္ဗော။ အနောလီနဝုတ္တိကော ဟောတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ။ ဒိဗ္ဗာနိပိ အာရမ္မဏာနိ ပဂေဝ ဣတရာနိ။ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗသ္မိံ သမဏကရဏီယေ၊ သဗ္ဗသ္မိံ ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂေ။ ပုဗ္ဗာသေဝနဝသေန အတ္ထယိတဗ္ဗံ။ ယောဂဿ ဘာဝနာယ အနုယုဉ္ဇနံ ယောဂါနုယောဂေါ၊ တဒေဝ ကရဏီယဋ္ဌေန ကမ္မံ၊ တဿ ယောဂါနုယောဂကမ္မဿ ဌာနံ နိပ္ဖတ္တိဟေတု။

နိစ္စံ ပရိဟရိတဗ္ဗတ္တာတိ သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိယ ဧကဒါဝ အနနုယုဉ္ဇိတွာ သဗ္ဗကာလံ ပရိဟရဏီယတ္တာ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ။ ဧဝမာဒိဂုဏသမန္နာဂတန္တိ ပိယဘာဝါဒီဟိ ဂုဏေဟိ သမ္ပန္နံ။ ကလျာဏမိတ္တော ဟိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နော ဟောတိ သီလသမ္ပန္နော သုတသမ္ပန္နော စာဂသမ္ပန္နော ဝီရိယသမ္ပန္နော သတိသမ္ပန္နော သမာဓိသမ္ပန္နော ပညာသမ္ပန္နော။ တတ္ထ သဒ္ဓါသမ္ပတ္တိယာ သဒ္ဒဟတိ တထာဂတဿ ဗောဓိံ၊ ကမ္မဖလဉ္စ၊ တေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ဟေတုဘူတံ သတ္တေသု ဟိတေသိတံ န ပရိစ္စဇတိ။ သီလသမ္ပတ္တိယာ သတ္တာနံ ပိယော ဟောတိ ဂရု ဘာဝနီယော စောဒကော ပါပဂရဟီ ဝတ္တာ ဝစနက္ခမော၊ သုတသမ္ပတ္တိယာ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိပဋိသံယုတ္တာနံ ဂမ္ဘီရာနံ ကထာနံ ကတ္တာ ဟောတိ၊ စာဂသမ္ပတ္တိယာ အပ္ပိစ္ဆော ဟောတိ သန္တုဋ္ဌော ပဝိဝိတ္တော အသံသဋ္ဌော၊ ဝီရိယသမ္ပတ္တိယာ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဟောတိ အတ္တဟိတပရဟိတပဋိပတ္တိယံ၊ သတိသမ္ပတ္တိယာ ဥပဋ္ဌိတဿတိ ဟောတိ၊ သမာဓိသမ္ပတ္တိယာ အဝိက္ခိတ္တော သမာဟိတစိတ္တော၊ ပညာသမ္ပတ္တိယာ အဝိပရီတံ ပဇာနာတိ။ သော သတိယာ ကုသလာကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမန္နေသမာနော ပညာယ သတ္တာနံ ဟိတာဟိတံ ယထာဘူတံ ဇာနိတွာ သမာဓိနာ တတ္ထ ဧကဂ္ဂစိတ္တော ဟုတွာ ဝီရိယေန သတ္တေ အဟိတံ နိသေဓေတွာ ဟိတေ နိယောဇေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပိယော…ပေ… နိယောဇကောတိ ဧဝမာဒိဂုဏသမန္နာဂတ’’န္တိ။

တံ ပန ကလျာဏမိတ္တံ ပရမုက္ကံသဂတံ ဒဿေတုံ ‘‘မမံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာရကဘာဝံ ယောဂကမ္မဿ။ ပကာသေတိ အတ္တာနံ ပဋိပတ္တိယာ အမောဃဘာဝဒဿနေန သမုတ္တေဇနာယ၊ သမ္ပဟံသနာယ စ၊ နနု ကထေသိ ပဝေဏိပါလနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝရူပေါတိ ပေသလော ဟုတွာ ဗဟုဿုတော။ တန္တိဓရောတိ သုတ္တဓရော တတ္ထ ကေဟိစိပိ အသံဟီရော။ ဝံသာနုရက္ခကောတိ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓဝံသဿ အနုရက္ခကော။ ပဝေဏိပါလကောတိ ပဝေဏိယာ အာစရိယုဂ္ဂဟဏဿ အနုပါလကော။ အာစရိယမတိကောတိ အာစရိယမတိယံ နိယုတ္တော တဿာ အနတိဝတ္တနတော။ န အတ္တနောမတိံ ပကာသေတိ ကထေတီတိ န အတ္တနောမတိကော၊ အတ္တနော မတိံ ပဂ္ဂယှ ဝတ္တာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။

‘‘ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တခီဏာသဝါဒယော’’တိအာဒိ ဧကစ္စခီဏာသဝတော ဗဟုဿုတောဝ ကမ္မဋ္ဌာနဒါနေ သေယျောတိ ဒဿနတ္ထံ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တခီဏာသဝါဒယောတိ ‘‘ယံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတုကာမော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တခီဏာသဝါဒိကာ။ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာနံ ဝိသောဓိတတ္တာတိ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗတော ‘‘ဥဂ္ဂဟော’’တိ လဒ္ဓနာမာယ ကမ္မဋ္ဌာနုပကာရာယ ပါဠိယာ၊ တဒတ္ထံ ပရိပုစ္ဆနတော ‘‘ပရိပုစ္ဆာ’’တိ လဒ္ဓသမညာယ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ စ ဝိသေသတော သောဓိတတ္တာ နိဂ္ဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋံ ကတွာ ဂဟိတတ္တာ။ ဣတော စိတော စ သုတ္တဉ္စ ကာရဏဉ္စ သလ္လက္ခေတွာတိ ပဉ္စသုပိ နိကာယေသု ဣတော စိတော စ တဿ တဿ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အနုရူပံ သုတ္တပဒဉ္စေဝ သုတ္တာနုဂတံ ယုတ္တိဉ္စ သုဋ္ဌု ဥပလက္ခေတွာ။ သပ္ပာယာသပ္ပာယံ ယောဇေတွာတိ ယဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခတိ၊ တဿ ဥပကာရာနုပကာရံ ယုတ္တိံ မဂ္ဂနေန ယောဇေတွာ၊ သမာဒါယ ဝါ သမ္မဒေဝ ဟဒယေ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ မဟာမဂ္ဂံ ဒဿေန္တောတိ ကမ္မဋ္ဌာနဝိဓိံ မဟာမဂ္ဂံ ကတွာ ဒဿေန္တော။

သဗ္ဗတ္ထာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာရေ။ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ကုရုမာနေနာတိ ပဝိဋ္ဌကာလေ အာဂန္တုကဝတ္တံ၊ နိက္ခမနကာလေ ဂမိကဝတ္တန္တိ ယထာရဟံ တံ တံ ဝတ္တံ ပူရေန္တေန။ သဗ္ဗပါရိဟာရိယတေလန္တိ သဗ္ဗေသံ အင်္ဂါနံ၊ သဗ္ဗေသံ ဝါ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ ပရိဟရိတဗ္ဗတေလံ။ ဌပေမီတိ အနုဇာနာပနံ။ ယံ တံ သမ္မာဝတ္တံ ပညတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကဒိဝသံ သာယံ ဝိဿဇ္ဇိတေနာပီတိ ယောဇနာ။ အာရောစေတဗ္ဗံ အာဂမနကာရဏံ။ သပ္ပာယဝေလာ သရီရစိတ္တာနံ ကလ္လသမယော။

စရိယာဝဏ္ဏနာ

၄၃။ သန္တာနေ ရာဂဿ ဥဿန္နဘာဝေန စရဏံ ပဝတ္တိ ရာဂစရိယာ၊ သာ သဿတာသယာဒယော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ ဒေါသစရိယာဒယော။ သံသဂ္ဂေါ သမ္ပယောဂါရဟဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ယထာ ‘‘ရာဂမောဟစရိယာ ဒေါသမောဟစရိယာ’’တိအာဒိ။ သန္နိပါတော ဧကသန္တတိပရိယာပန္နတာဝသေန၊ ယထာ ‘‘ရာဂဒေါသစရိယာ ရာဂဒေါသမောဟစရိယာ’’တိအာဒိ။ ဣမာ ဧဝ ဟိ သန္ဓာယ ‘‘အပရာပိ စတဿော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာတိ ယထာ ရာဂါဒီနံ၊ တထာ သဒ္ဓါဒီနံ သံသဂ္ဂသန္နိပါတဝသေန သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိစရိယာ သဒ္ဓါဝိတက္ကစရိယာ ဗုဒ္ဓိဝိတက္ကစရိယာ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝိတက္ကစရိယာတိ။ ဣမာ အပရာပိ စတဿော။ ဧဝန္တိ သံသဂ္ဂသန္နိပါတဝသေန။ သံသဂ္ဂန္တိ သံသဇ္ဇနံ မိဿီကရဏံ ‘‘ရာဂသဒ္ဓါစရိယာ ဒေါသသဒ္ဓါစရိယာ’’တိအာဒိနာ။ အနေကာတိ တေသဋ္ဌိ၊ တတော အတိရေကာပိ ဝါ၊ တာ ပန အသမ္မောဟန္တေန သံယုတ္တသုတ္တဋီကာယံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿိတာတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ပကတီ’’တိ ဣမိနာ အသတိ ပဋိပက္ခဘာဝနာယံ တတ္ထ တတ္ထ သန္တာနေ စရိယာယ သဘာဝဘူတတံ ဒဿေတိ။ ဥဿန္နတာ အညဓမ္မေဟိ ရာဂါဒီနံ အဓိကတာ၊ ယတော ရာဂစရိယာဒီနံ ပစ္စယသမဝါယေ ရာဂါဒယော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ၊ အဘိဏှဉ္စ ပဝတ္တန္တိ။ တာသံ ဝသေနာတိ ဆန္နံ မူလစရိယာနံ ဝသေန ဆဠေဝ ပုဂ္ဂလာ ဟောန္တိ။ အညထာ အနေကပုဂ္ဂလာ သိယုံ၊ တထာ စ သတိ အဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိ စ န သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။

သဒ္ဓါ ဗလဝတီ ဟောတိ ရာဂုဿန္နေ သန္တာနေ တဒနုဂုဏဿ ဓမ္မဿ နိယောဂတော အဓိကဘာဝသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ ‘‘ရာဂဿ အာသန္နဂုဏတ္တာ’’တိ၊ သိနေဟပရိယေသနာပရိစ္စဇနေဟိ သဘာဂဓမ္မတ္တာတိ အတ္ထော။ သဘာဂေါ ဟိ ဒူရေပိ အာသန္နေယေဝါတိ သဘာဂတာလက္ခဏမိဓ အာသန္နဂ္ဂဟဏံ။ တတ္ထ သဒ္ဓါယ သိနိယှနံ ပသာဒဝသေန အကာလုဿိယံ အလူခတာ၊ ရာဂဿ ပန ရဉ္ဇနဝသေန။ သဒ္ဓါယ ပရိယေသနံ အဓိမုစ္စနဝသေန တန္နိန္နတာ၊ ရာဂဿ တဏှာယနဝသေန။ သဒ္ဓါယ အပရိစ္စဇနံ ဩကပ္ပနဝသေန အနုပက္ခန္ဒနံ၊ ရာဂဿ အဘိသင်္ဂဝသေနာတိ ဧဝံ ဘိန္နသဘာဝါနမ္ပိ တေသံ ယထာ အလူခတာဒိသာမညေန သဘာဂတာ၊ ဧဝံ တံသမင်္ဂီနမ္ပိ ပုဂ္ဂလာနန္တိ အာဟ ‘‘ရာဂစရိတဿ သဒ္ဓါစရိတော သဘာဂေါ’’တိ။

ပညာ ဗလဝတီ ဟောတိ ဒေါသုဿန္နေ သန္တာနေ တဒနုဂုဏဿ ဓမ္မဿ နိယောဂတော အဓိကဘာဝသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဒေါသဿ အာသန္နဂုဏတ္တာ’’တိ၊ အနလ္လီယနပရိယေသနပရိဝဇ္ဇနေဟိ သဘာဂဓမ္မတ္တာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ပညာယ အာရမ္မဏဿ အနလ္လီယနံ တဿ ယထာသဘာဝါဝဗောဓဝသေန ဝိသံသဋ္ဌတာ၊ ဒေါသဿ ပန ဗျာပဇ္ဇနဝသေန။ ပညာယ ပရိယေသနံ ယထာဘူတဒေါသပဝိစယော၊ ဒေါသဿ အဘူတဒေါသနိဇိဂီသာ။ ပညာယ ပရိဝဇ္ဇနံ နိဗ္ဗိန္ဒနာဒိဝသေန ဉာဏုတြာသော၊ ဒေါသဿ အဟိတာဓာနဝသေန ဆဍ္ဍနန္တိ ဧဝံ ဘိန္နသဘာဝါနမ္ပိ တေသံ ယထာ အနလ္လီယနာဒိသာမညေန သဘာဂတာ၊ ဧဝံ တံသမင်္ဂီနမ္ပိ ပုဂ္ဂလာနန္တိ အာဟ ‘‘ဒေါသစရိတဿ ဗုဒ္ဓိစရိတော သဘာဂေါ’’တိ။

အန္တရာယကရာ ဝိတက္ကာတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ မောဟုဿန္နေ သန္တာနေ တဒနုဂုဏဿ ဓမ္မဿ ယေဘုယျေန ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘မောဟဿ အာသန္နလက္ခဏတ္တာ’’တိ၊ အနဝဋ္ဌာနစဉ္စလဘာဝေဟိ သဘာဂဓမ္မတ္တာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဝိတက္ကဿ အနဝဋ္ဌာနံ ပရိကပ္ပဝသေန သဝိပ္ဖာရတာယ၊ မောဟဿ သမ္မူဠှတာဝသေန ဗျာကုလတာယ။ တထာ ဝိတက္ကဿ လဟုပရိဝိတက္ကနေန တဒင်္ဂစလတာယ စဉ္စလတာ၊ မောဟဿ အနောဂါဠှတာယာတိ ဧဝံ ဘိန္နသဘာဝါနမ္ပိ တေသံ ယထာ အနဝဋ္ဌာနာဒိသာမညေန သဘာဂတာ၊ ဧဝံ တံသမင်္ဂီနမ္ပိ ပုဂ္ဂလာနန္တိ အာဟ ‘‘မောဟစရိတဿ ဝိတက္ကစရိတော သဘာဂေါ’’တိ။

တဏှာ ရာဂေါယေဝ သဘာဝတော၊ တသ္မာ ရာဂစရိယာဝိနိမုတ္တာ တဏှာစရိယာ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ တံသမ္ပယုတ္တောတိ တေန ရာဂေန သမ္ပယုတ္တော၊ ဒေါသာဒယော ဝိယ တေန ဝိပ္ပယုတ္တော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ တဒုဘယန္တိ တဏှာမာနဒွယံ။ နာတိဝတ္တတီတိ သဘာဝတော၊ သမ္ပယောဂဝသေန စ န အတိက္ကမိတွာ ဝဋ္ဋတိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ယထာ ရာဂဒေါသေဟိ သမ္ပယောဂဝသေန သဟ ဝတ္တမာနဿပိ မောဟဿ ဥဿန္နတာဝသေန ဝိသုံ စရိယာဘာဝေါ၊ န ကေဝလံ မောဟဿေဝ၊ တထာ သဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝိတက္ကာနံ။ ဧဝံ ရာဂေန သတိပိ သမ္ပယောဂေ မာနဿာပိ ဝိသုံ စရိယာဘာဝေါ ယုတ္တော သိယာ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ရာဂပဋိဃမာနဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဝိဇ္ဇာနံ ဝိယ အနုသယဋ္ဌော ဣမေသံ ရာဂါဒီနံယေဝ အာဝေဏိကော စရိယဋ္ဌောတိ၊ နတ္ထေဝ မာနစရိယာ။ ယတော စရိယာ ‘‘ပကတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပကတိ စ သဘာဝေါတိ။ ဧတေနေဝ ဒိဋ္ဌိယာပိ ဝိသုံ စရိယာဘာဝါဘာဝေါ သံဝဏ္ဏိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန မောဟစရိယန္တောဂဓာဝ ဒိဋ္ဌိစရိယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘မောဟနိဒါနတ္တာ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ-သဒ္ဒေန သမ္ပယောဂံ သမုစ္စိနောတိ မောဟနိဒါနတ္တာ၊ မောဟသမ္ပယုတ္တတ္တာ စာတိ။

၄၄။ ကိံ သပ္ပာယန္တိ ကီဒိသံ သေနာသနာဒိသပ္ပာယံ။ ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏံ ပုရိမဇာတီသု အာစရိတံ။ ဧကစ္စေတိ ဥပတိဿတ္ထေရံ သန္ဓာယာဟ။ တေန ဟိ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ တထာ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ကိရာတိ ကိရ-သဒ္ဒေါ အရုစိသူစနတ္ထော။ ဣဋ္ဌပ္ပယောဂေါ မနာပကိရိယာ။ သုဘကမ္မဗဟုလော ယေဘုယျေန သောဘနကမ္မကာရီ။ န သဗ္ဗေ ရာဂစရိတာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ အလုဒ္ဓါနမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဣဋ္ဌပ္ပယောဂသုဘကမ္မဗဟုလတာသမ္ဘဝတော၊ သဂ္ဂါ စဝိတွာ ဣဓူပပတ္တိသမ္ဘဝတော စ။ ဧတေန အသတိ ပုဗ္ဗဟေတုနိယာမေ ယထာဝုတ္တကာရဏမတ္တေန န တေသံ လုဒ္ဓတာ၊ လုဒ္ဓဘာဝဟေတုကာ စ ရာဂစရိယာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။

ဣတရေတိ ဆေဒနာဒိကမ္မဗဟုလာ နိရယာဒိတော ဣဓူပပန္နာ စ န သဗ္ဗေ ဒေါသမောဟစရိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ ဣဓာပိ ယထာဝုတ္တကာရဏဿ ကောဓနဘာဝေ၊ မူဠှဘာဝေ စ အနေကန္တိကတ္တာ ဒေါသမောဟစရိတတာယပိ အနေကံသိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဓာတူနံ ဥဿဒနိယမော ယဒိ ပမာဏတော၊ သော နတ္ထိ၊ အထ သာမတ္ထိယတော၊ သောပိ ဧကံသိကော န ဥပလဗ္ဘတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန ဥဿဒနိယမော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ တတ္ထ ယထာဝုတ္တေနေဝါတိ ‘‘ဒွိန္နံ ပန ဓာတူန’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ။ ဒေါသနိယမေတိ သေမှာဒိဒေါသာဓိကတာယ ရာဂါဒိစရိတော ဟောတီတိ ဒေါသဝသေန စရိယာနိယမေ ‘‘သေမှာဓိကော ရာဂစရိတော’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘သေမှာဓိကော မောဟစရိတော’’တိ၊ ‘‘ဝါတာဓိကော မောဟစရိတော’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ဝါတာဓိကော ရာဂစရိတော’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ တမ္ပိ ဒေါသဝသေန နိယမဝစနံ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓမေဝ။ အပရိစ္ဆိန္နဝစနန္တိ ပရိစ္ဆေဒကာရိကာယ ပညာယ န ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝုတ္တဝစနံ၊ အနုပပရိက္ခိတဝစနန္တိ အတ္ထော။

ဥဿဒကိတ္တနေတိ ဝိပါကကထာယံ ဂဟိတဥဿဒကိတ္တနေ။ ပုဗ္ဗဟေတုနိယာမေနာတိ ပုရိမဘဝေ ပဝတ္တလောဘာဒိဟေတုနိယာမေန။ နိယာမောတိ စ တေသံယေဝ လောဘာဒီနံ ပဋိနိယတော လုဗ္ဘနာဒိသဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ လောဘော ဥဿဒေါ ဧတေသန္တိ လောဘုဿဒါ၊ ဥဿန္နလောဘာ၊ လောဘာဓိကာတိ အတ္ထော။ အမောဟုဿဒါ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန ယေ ဣမေ လောဘုဿဒတာဒီနံ ပစ္စေကံ ဝေါမိဿတော စ စုဒ္ဒသ ပဘေဒါ ဣစ္ဆိတာ၊ တေ အနဝသေသတော သမ္ပိဏ္ဍေတိ ယထာဝုတ္တေသု ဆသွေဝ တေသံ အန္တောဂဓတ္တာ။ ဖလဘူတာ စေတ္ထ လောဘုဿဒတာဒယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဣဒါနိ တံ နေသံ လောဘုဿဒတာဒီနံ ပစ္စေကံ ဝေါမိဿကတာဒိံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကမ္မာယူဟနက္ခဏေတိ ကမ္မကရဏဝေလာယံ။ လောဘော ဗလဝါတိ လောဘော တဇ္ဇာယ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ သာမတ္ထိယတော အဓိကော ဟောတိ။ အလောဘော မန္ဒောတိ တပ္ပဋိပက္ခော အလောဘော ဒုဗ္ဗလော။ ကထံ ပနေတေ လောဘာလောဘာ အညမညံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာ ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တန္တီတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တန္တီ’’တိ။ နိကန္တိက္ခဏံ ပန အာယူဟနပက္ခိယမေဝ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ ပရိယာဒါတုန္တိ အဘိဘဝိတုံ န သက္ကောတိ။ ယော ဟိ ‘‘ဧဝံသုန္ဒရံ ဧဝံဝိပုလံ ဧဝံမဟဂ္ဃဉ္စ န သက္ကာ ဒါတု’’န္တိအာဒိနာ အမုတ္တစာဂတာဒိဝသေန ပဝတ္တာယ စေတနာယ သမ္ပယုတ္တော အလောဘော၊ သော သမ္မဒေဝ လောဘံ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောတိ။ ဒေါသမောဟာနံ အနုပ္ပတ္တိယာ၊ တာဒိသပစ္စယလာဘေန စ အဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော။ တသ္မာတိ လောဘာဒေါသာမောဟာနံ ဗလဝဘာဝတော၊ အလောဘဒေါသမောဟာနဉ္စ ဒုဗ္ဗလဘာဝတောတိ ဝုတ္တမေဝ ကာရဏံ ပစ္စာမသတိ။ သောတိ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော။ တေန ကမ္မေနာတိ တေန လောဘာဒိဥပနိဿယဝတာ ကုသလကမ္မုနာ။ သုခသီလောတိ သခိလော။ တမေဝတ္ထံ ‘‘အက္ကောဓနော’’တိ ပရိယာယေန ဝဒတိ။

ပုရိမနယေနေဝါတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန မန္ဒာ အလောဘာဒေါသာ လောဘဒေါသေ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောန္တိ၊ အမောဟော ပန ဗလဝါ မောဟံ ပရိယာဒါတုံ သက္ကောတီတိ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ဝါရေ ယထာရဟံ အတိဒေသတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုဋ္ဌောတိ ကောဓနော။ ဒန္ဓောတိ မန္ဒပညော။ သီလကောတိ သုခသီလော။

ဧတ္ထ စ လောဘဝသေန၊ ဒေါသမောဟလောဘဒေါသလောဘမောဟဒေါသမောဟလောဘဒေါသမောဟဝသေနာတိ တယော ဧကကာ၊ တယော ဒုကာ၊ ဧကော တိကောတိ လောဘာဒိဥဿဒဝသေန အကုသလပက္ခေယေဝ သတ္တ ဝါရာ၊ တထာ ကုသလပက္ခေ အလောဘာဒိဥဿဒဝသေနာတိ စုဒ္ဒသ ဝါရာ လဗ္ဘန္တိ။ တတ္ထ အလောဘဒေါသာမောဟာ၊ အလောဘာဒေါသမောဟာ၊ အလောဘဒေါသမောဟာ ဗလဝန္တောတိ အာဂတေဟိ ကုသလပက္ခေ တတိယဒုတိယပဌမဝါရေဟိ ဒေါသုဿဒမောဟုဿဒဒေါသမောဟုဿဒဝါရာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ တထာ အကုသလပက္ခေ လောဘာဒေါသမောဟာ၊ လောဘဒေါသာမောဟာ၊ လောဘာဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တောတိ အာဂတေဟိ တတိယဒုတိယပဌမဝါရေဟိ အဒေါသုဿဒအမောဟုဿဒအဒေါသာမောဟုဿဒဝါရာ ဂဟိတာ ဧဝါတိ အကုသလကုသလပက္ခေသု တယော တယော ဝါရေ အန္တောဂဓေ ကတွာ အဋ္ဌေဝ ဝါရာ ဒဿိတာ။ ယေ ပန ဥဘယေသံ မိဿတာဝသေန လောဘာလောဘုဿဒဝါရာဒယော အပရေ ဧကူနပညာသ ဝါရာ ဒဿေတဗ္ဗာ၊ တေ အလဗ္ဘနတော ဧဝ န ဒဿိတာ။ န ဟိ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ အန္တရေန အဝတ္ထန္တရံ ‘‘လောဘော စ ဗလဝါ၊ အလောဘော စာ’’တိအာဒိ ယုဇ္ဇတီတိ၊ ပဋိပက္ခဝသေန ဝါ ဟိ ဧတေသံ ဗလဝဒုဗ္ဗလဘာဝေါ၊ သဟဇာတဓမ္မဝသေန ဝါ။ တတ္ထ လောဘဿ တာဝ ပဋိပက္ခဝသေန အလောဘေန အနဓိဘူတတာယ ဗလဝဘာဝေါ၊ တထာ ဒေါသမောဟာနံ အဒေါသာမောဟေဟိ။ အလောဘာဒီနံ ပန လောဘာဒိအဘိဘဝနတော၊ သဗ္ဗေသဉ္စ သမာနဇာတိယမဘိဘုယျ ပဝတ္တိဝသေန သဟဇာတဓမ္မတော ဗလဝဘာဝေါ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘လောဘော ဗလဝါ အလောဘော မန္ဒော၊ အဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော ဒေါသမောဟာ မန္ဒာ’’တိ။ သော စ နေသံ မန္ဒဗလဝဘာဝေါ ပုရိမူပနိဿယတော တထာ အာသယဿ ပရိဘာဝိတတာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယော လုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တောတိ ယော ဥဿဒကိတ္တနေ ‘‘လုဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တော၊ အယံ ဣဓ စရိယာဝိစာရေ ‘‘ရာဂစရိတော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုဋ္ဌဒန္ဓာတိ ‘‘ဒုဋ္ဌော၊ ဒန္ဓော’’တိ စ ဝုတ္တာ ယထာက္ကမံ ဒေါသမောဟစရိတာ။ ပညဝါတိ သာတိသယံ သပ္ပညော။ ယတော သဒ္ဓါဝိတက္ကေသု ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ဗုဒ္ဓိစရိတောတိ ဝုစ္စတိ။ အလောဘာဒေါသာနံ ဗလဝဘာဝေါ သဒ္ဓူပနိဿယတာယ ဝိနာ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အလုဒ္ဓအဒုဋ္ဌာ ပသန္နပကတိတာယ သဒ္ဓါစရိတာ’’တိ။

အယဉ္စ နယော သာဓာရဏတော ဝုတ္တောတိ နိဗ္ဗတ္တိတပုဗ္ဗဟေတုနိယာမဝသေနေဝ ဗုဒ္ဓိစရိတာဒိကေပိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အမောဟပရိဝါရေနာတိ အမောဟပရိက္ခိတ္တေန၊ ဥပနိဿယတော သမ္ပယောဂတော စ ပညာယ အဘိသင်္ခတေနာတိ အတ္ထော။ သေသပဒတ္တယေပိ ဧသေဝ နယော။ လောဘာဒိနာ ဝေါမိဿပရိဝါရေနာတိ ဧတ္ထ လောဘမောဟာဒိနာ အညမညအဝိရုဒ္ဓဝေါမိဿပရိဝါရေနာတိ အတ္ထော။ အဝိရောဓော စ ယုဂဂ္ဂါဟဝသေန အပ္ပဝတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ သဒ္ဓါနုသာရိဓမ္မာနုသာရိဂေါတ္တာနိ အညမညမ္ပိ ဘိန္နသဘာဝါနေဝ။ ဧကံသေန စ မိဿကစရိယာပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာ ပုဗ္ဗဟေတုနိယာမေန စရိယာသိဒ္ဓိတော။ တထာ စေဝ ဥဿဒကိတ္တနံ ပဝတ္တံ ယထာရဟံ လောဘာလောဘာဒီနံ ဝိပါကဿ ပစ္စယဘာဝတော။ တေနာဟ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၃၂) –

‘‘ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ ကတမေသံ အဋ္ဌန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ? ကုသလကမ္မဿ ဇဝနက္ခဏေ တယော ဟေတူ ကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေန ဝုစ္စတိ ကုသလမူလပစ္စယာပိ သင်္ခါရာ။ နိကန္တိက္ခဏေ ဒွေ ဟေတူ အကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေန ဝုစ္စတိ အကုသလမူလပစ္စယာပိ သင်္ခါရာ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တယော ဟေတူ အဗျာကတာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တေန ဝုစ္စတိ နာမရူပပစ္စယာပိ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏပစ္စယာပိ နာမရူပ’’န္တိ –

အာဒိ။ ပုဗ္ဗဟေတုနိယာမေန စ ယထာ တိဟေတုကဿ ပညာဝေယျတ္တိယံ၊ န တထာ ဒုဟေတုကဿ။ ယထာ စ ဒုဟေတုကဿ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာ နေပက္ကံ၊ န တထာ အဟေတုကဿ။ ဧဝံ လောဘုဿဒါဒယော ပုဂ္ဂလာ ရာဂစရိတာဒယော ဟောန္တီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ နိဂမဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ လောဘာဒီသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၄၅။ တတြာတိ တသ္မိံ ပုစ္ဆာဝစနေ။ နယောတိ ဇာနနနယော။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဝုတ္တောပိ အတ္ထော ဓမ္မမုခေနေဝ ပညာယတီတိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနေနာဟ ‘‘စရိယာယော ဝိဘာဝယေ’’တိ။ ပကတိဂမနေနာတိ အကိတ္တိမေန သဘာဝဂမနေန။ စာတုရိယေနာတိ စာတုရဘာဝေန သိင်္ဂါရေန။ ဥက္ကုဋိကန္တိ အသမ္ဖုဋ္ဌမဇ္ဈံ။ ခဏန္တော ဝိယာတိ ဘူမိံ ခဏန္တော ဝိယ။ အနုကဍ္ဎိတန္တိ ပါဒနိက္ခေပသမယေ ကဍ္ဎန္တော ဝိယ ပါဒံ နိက္ခိပတိ။ တေနဿ ပဒံ အနုကဍ္ဎိတံ ပစ္ဆတော အဉ္ဆိတံ ဟောတိ။ ပရိဗျာကုလာယာတိ ပရိတော အာလုဠိတာယ။ ဆမ္ဘိတော ဝိယာတိ ဝိတ္ထာယန္တော ဝိယ။ ဘီတော ဝိယာတိ ကေစိ။ သဟသာနုပီဠိတန္တိ အဂ္ဂပါဒေန၊ ပဏှိယာ စ သဟသာဝ သန္နိရုဇ္ဈိတံ။ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿာတိ ဝိနိဝဋ္ဋစ္ဆဒနဿ ပဟီနကိလေသဿ။ ဣဒမီဒိသံ ပဒန္တိ ဘဂဝတော ပဒံ ဒိသွာ ဝဒတိ။

ပါသာဒိကန္တိ ပသာဒါဝဟံ။ မဓုရာကာရန္တိ ဣဋ္ဌာကာရံ။ ထဒ္ဓါကာရန္တိ ထမ္ဘိတာကာရံ။ အတရမာနောတိ နတရမာနော၊ သဏိကန္တိ အတ္ထော။ သမောဓာယာတိ သမ္မဒေဝ ဩဓာယ အဝိက္ခိပိတွာ။ နိပဇ္ဇိတွာတိ ကာယပသာရဏလက္ခဏာယ နိပဇ္ဇာယ သေယျာယ နိပဇ္ဇိတွာ သယတိ နိဒ္ဒါယတိ။ ပက္ခိတ္တကာယောတိ အဝက္ခိတ္တကာယော အဝသော ဝိယ သဟသာ ပတိတကာယော။ ဒုဿဏ္ဌာနန္တိ ဝိရူပသန္နိဝေသံ။ ဝိက္ခိတ္တကာယောတိ ဣတော စိတော စ ခိတ္တအင်္ဂပစ္စင်္ဂေါ။

သမ္ပရိဝတ္တကန္တိ သမ္ပရိဝတ္တိတွာ။ အာလောဠယမာနော ဝါလိကာကစဝရာနိ အာကုလယန္တော။

နိပုဏမဓုရသမသက္ကစ္စကာရီတိ သုကောသလ္လံ သုန္ဒရံ အဝိသမံ သာဘိသင်္ခါရဉ္စ ကရဏသီလော။ ဂါဠှထဒ္ဓဝိသမကာရီတိ ထိရံ အသိထိလံ ဝိသမဉ္စ ကရဏသီလော။ အပရိစ္ဆိန္နံ အပရိနိဋ္ဌိတံ။

မုခပူရကန္တိ မုခဿ ပူရဏံ မဟန္တံ။ အရသပဋိသံဝေဒီတိ နရသပဋိသံဝေဒီ။ ဘာဇနေ ဆဍ္ဍေန္တောတိ ဘောဇနဘာဇနေ သိတ္ထာနိ ဆဍ္ဍေန္တော။ မုခံ မက္ခေန္တောတိ ဗဟိမုခံ မက္ခေန္တော။

ကိလန္တရူပေါ ဝိယာတိ တဿ အသဟနေန ခေဒပ္ပတ္တော ဝိယ။ အညာဏုပေက္ခာယာတိ အညာဏဘူတာယ ဥပေက္ခာယ။ အညာဏသင်္ခါတာယ ဥပေက္ခာယာတိ ကေစိ။

မာယာဒီသု သန္တဒေါသပဋိစ္ဆဒနလက္ခဏာ မာယာ။ အသန္တဂုဏပကာသနလက္ခဏံ သာဌေယျံ။ ဥန္နတိလက္ခဏော မာနော။ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာမုခေန ပဋိဂ္ဂဟဏေ အမတ္တညုတာလက္ခဏာ ပါပိစ္ဆတာ။ သန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာမုခေန ပဋိဂ္ဂဟဏေ အမတ္တညုတာလက္ခဏာ မဟိစ္ဆတာ။ သကလာဘေန အသန္တုဿနလက္ခဏာ အသန္တုဋ္ဌိတာ။ ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန သိင်္ဂံ၊ သိင်္ဂါရတာနာဂရိကဘာဝသင်္ခါတံ ကိလေသသိင်္ဂံ။ အတ္တနော သရီရဿ၊ စီဝရာဒိပရိက္ခာရဿ စ မဏ္ဍနဝသေန ပဝတ္တံ လောလုပ္ပံ စာပလျံ။ ဧဝမာဒယောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဟိရိကာနောတ္တပ္ပမဒပ္ပမာဒါဒယော သင်္ဂယှန္တိ။

ပရာပရာဓဿ ဥပနယှနလက္ခဏော ဥပနာဟော။ ပရေသံ ဂုဏမက္ခဏလက္ခဏော မက္ခော။ ပရဿ ဂုဏေ ဍံသိတွာ အပနေန္တော ဝိယ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏော ပဠာသော။ ပရသမ္ပတ္တိဥသူယနလက္ခဏာ ဣဿာ။ အတ္တသမ္ပတ္တိနိဂူဟနလက္ခဏံ မစ္ဆရိယံ။ ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေါဝစဿတာပါပမိတ္တတာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အနုဿာဟနံ ထိနံ။ အသတ္တိဝိဃာတော မိဒ္ဓံ။ စေတသော အဝူပသမော ဥဒ္ဓစ္စံ။ ဝိပ္ပဋိသာရော ကုက္ကုစ္စံ။ သံသယော ဝိစိကိစ္ဆာ။ အယောနိသော ဒဠှဂ္ဂါဟော အာဓာနဂ္ဂါဟိတာ။ ယထာဂဟိတဿ မိစ္ဆာဂါဟဿ ဒုဗ္ဗိဝေဌိယတာ ဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂိယတာ။ ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန မုဋ္ဌသစ္စအသမ္ပဇညာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

မုတ္တစာဂတာတိ ဝိဿဋ္ဌစာဂတာ နိဿင်္ဂပရိစ္စာဂေါ။ ယထာ မာယာဒယော၊ တထာ ပဝတ္တာ အကုသလက္ခန္ဓာ၊ ယထာ အရိယာနံ ဒဿနကာမတာဒယော၊ တထာ ပဝတ္တာ ကုသလက္ခန္ဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပသာဒနီယဋ္ဌာနံ နာမ ဝတ္ထုတ္တယံ။ သံဝေဇနီယဋ္ဌာနာနိ ဇာတိအာဒီနိ။ ကုသလာနုယောဂေတိ ကုသလဓမ္မဘာဝနာယံ။ ‘‘ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ကရိဿာမီ’’တိ ကိစ္စာနံ ရတ္တိဘာဂေ ပရိဝိတက္ကနံ ရတ္တိံ ဓူမာယနာ။ တထာဝိတက္ကိတာနံ တေသံ ဒိဝသဘာဂေ အနုဋ္ဌာနံ ဒိဝါ ပဇ္ဇလနာ။ ဟုရာဟုရံ ဓာဝနာတိ ဣတော စိတော စ တတ္ထ တတ္ထ အာရမ္မဏေ စိတ္တဝေါသဂ္ဂေါ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဒံ ပုရေ စိတ္တမစာရိ စာရိကံ၊ ယေနိစ္ဆကံ ယတ္ထကာမံ ယထာသုခ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၃၂၆)၊ ‘‘စိတ္တမဿ ဝိဓာဝတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၅၅) စ။

ဓမ္မပ္ပဝတ္တိဒဿနာဒိ စ ပါဠိယံ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ အနာဂတမေဝါတိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ‘‘သဗ္ဗာကာရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ အာဂတမ္ပိ အတ္ထေဝါတိ ဟိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ရာဂစရိတဿ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အပ္ပမာဒဝိဟာရိနောတိ တတ္ထ ဝိနိဓာယ ဘာဝံ ပဋိပဇ္ဇနေန အပ္ပမာဒကာရိနော။ ဘိန္နလက္ခဏာ ဣရိယာပထာဒယောတိ စာတုရိယေန အစာတုရိယေန သဏိကံ၊ သဟသာ စ ဂမနာဒယော။ န ဥပပဇ္ဇန္တီတိ န ယုဇ္ဇန္တိ။ ပုစ္ဆိတွာ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိအာဒိံ ပုစ္ဆိတွာ ဇာနိတဗ္ဗံ။

၄၆။ သပ္ပာယံ ဟိတံ၊ ကိလေသဝိဃာတီတိ အတ္ထော။ အဓောတဝေဒိကန္တိ အပရိသုဒ္ဓပရိက္ခေပဝေဒိကံ။ ဘူမဋ္ဌကန္တိ ဘူမိတလေယေဝ ဥဋ္ဌာပိတံ ဥပရိမတလရဟိတံ။ ဧကတော ဩနတဿ ပဗ္ဗတပါဒဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂေါ အကတဘိတ္တိဘူမိပရိကမ္မော အကတပဗ္ဘာရော။ ဇတုကာဘရိတန္တိ အဓောမုခါဟိ ဩလမ္ဗမာနမုခါဟိ ခုဒ္ဒကဝဂ္ဂုလီဟိ ပရိပုဏ္ဏံ။ ဩလုဂ္ဂဝိလုဂ္ဂန္တိ ဆိန္နဘိန္နံ။ ဥဇ္ဇင်္ဂလံ လူခဓူသရံ ဆာယူဒကရဟိတံ။ သီဟဗျဂ္ဃာဒိဘယေန သာသင်္ကံ။ ဒုရူပန္တိ ဝိရူပံ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏန္တိ အသုန္ဒရဝဏ္ဏံ၊ ဒုဿဏ္ဌာနံ ဝါ။ ဇာလာကာရေန ကတပူဝံ ဇာလပူဝံ။ သာဏိ ဝိယ ခရသမ္ဖဿန္တိ သာဏိဖလကော ဝိယ ဒုက္ခသမ္ဖဿံ။ ဘာရိကဘာဝေန၊ အန္တရန္တရာ တုန္နကရဏေန စ ကိစ္ဆပရိဟရဏံ။ အာဏိဂဏ္ဌိကာဟတောတိ အာဏိနာ၊ ဂဏ္ဌိယာ စ ဟတသောဘော။ ဣဒံ ရာဂစရိတဿ သပ္ပာယံ၊ ဧဝမဿ ကိလေသသမုဒါစာရော န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။

ဒိသာမုခန္တိ ဒိသာဘိမုခံ၊ အဗ္ဘောကာသာဘိမုခန္တိ အဓိပ္ပာယော။ မဟာကသိဏန္တိ မဟန္တံ ကသိဏမဏ္ဍလံ။ သေသံ သေနာသနာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ မောဟစရိတဿ၊ တံ ဒေါသစရိတဿ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။

ဝိတက္ကဝိဓာဝနဿေဝ ပစ္စယော ဟောတိ ယထာ တံ အာယသ္မတော မေဃိယတ္ထေရဿ။ ဒရီမုခေတိ ပဗ္ဗတဝိဝရေ။ ပရိတ္တန္တိ သုပ္ပသရာဝမတ္တံ။

ပဘေဒပရိစ္ဆေဒတော နိဒါနပရိစ္ဆေဒတော ဝိဘာဝနပရိစ္ဆေဒတော သပ္ပာယပရိစ္ဆေဒတောတိ ပစ္စေကံ ပရိစ္ဆေဒ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဝိဘာဝနာတိ ‘‘အယံ ရာဂစရိတော’’တိအာဒိနာ ဇာနနဝိဘာဝနာ။ ဧကစ္စကသိဏာနုဿတိဋ္ဌာနမတ္တဿ ပသင်္ဂေန ကထိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘န စ တာဝ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ သဗ္ဗာကာရေန အာဝိကတ’’န္တိ။

စတ္တာလီသကမ္မဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာ

၄၇။ သင်္ခါတနိဒ္ဒေသတောတိ သင်္ခါတာနံ ‘‘စတ္တာလီသာယာ’’တိ သင်္ချာဝသေန ဂဟိတာနံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ နိဒ္ဒေသတော။ ‘‘ဧတ္ထ ဧတ္တကာနိ ဥပစာရဇ္ဈာနာဝဟာနိ၊ ဧတ္တကာနိ အပ္ပနာဇ္ဈာနာဝဟာနီ’’တိ ဥပစာရပ္ပနာဝဟတော။ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဧကဇ္ဈာနိကာနိ၊ ဧတ္တကာနိ ဒုကတိကဇ္ဈာနိကာနိ၊ ဧတ္တကာနိ သကလဇ္ဈာနိကာနီ’’တိ ဈာနပ္ပဘေဒတော။ ‘‘ဧတေသု အင်္ဂသမတိက္ကမော၊ ဧတေသု အာရမ္မဏသမတိက္ကမော’’တိ ဧဝံ သမတိက္ကမတော။ ‘‘ဧတ္တကာနေတ္ထ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာနိ၊ ဧတ္တကာနိ န ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝဍ္ဎနာဝဍ္ဎနတော။ အာရမ္မဏတောတိ သဘာဝဓမ္မနိမိတ္တနဝတ္တဗ္ဗဝသေန၊ စလိတာစလိတဝသေန စ အာရမ္မဏဝိဘာဂတော။ ဘူမိတောတိ ကာမာဝစရာဒိဘူမိဝိဘာဂတော။ ဂဟဏတောတိ ဒိဋ္ဌာဒိဝသေန ဂဟဏဝိဘာဂတော။ ပစ္စယတောတိ အာရုပ္ပာဒီနံ ယထာရဟံ ပစ္စယဘာဝတော။ စရိယာနုကူလတောတိ ရာဂစရိယာဒီနံ အနုကူလဘာဝတော။

ကမ္မဋ္ဌာနာနီတိ အာရမ္မဏဘာဝေန ယောဂကမ္မဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ။ စတုက္ကဇ္ဈာနိကာတိ စတုဗ္ဗိဓရူပါဝစရဇ္ဈာနဝန္တော၊ တေသံ အာရမ္မဏဘူတာတိ အတ္ထော။ စတုက္ကနယဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကေသူတိ တိကဇ္ဈာနိကေသု ပုရိမေသု ဗြဟ္မဝိဟာရေသု၊ စတုက္ကဇ္ဈာနိကေသု အာနာပါနကသိဏေသု။ သေသေသူတိ ဝုတ္တာဝသေသေသု ဧကဝီသတိယာ ကမ္မဋ္ဌာနေသု။

ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌဟဒယရူပဿ သတ္တဿ စိတ္တံ အာဒိကမ္မိကော စေတောပရိယဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ သက္ကောတိ၊ န ဣတရဿာတိ ကသိဏဖရဏံ စေတောပရိယဉာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပရသတ္တာနဉ္စ စေတသာ စိတ္တမညာတုံ သမတ္ထော ဟောတီ’’တိ။ ဩကာသေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာတိ အတ္တနော ဌိတောကာသေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ တထာ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လဿ သမ္ပာဒိတတ္တာ ပရိစ္ဆိန္နာကာရေနေဝ တာနိ ဥပတိဋ္ဌန္တိ၊ တသ္မာ န တတ္ထ ဝဍ္ဎနာတိ အဓိပ္ပာယော။ သစေ ပန ကောစိ ဝဍ္ဎေယျ၊ န တေန ကောစိ ဂုဏောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အာနိသံသာဘာဝါ စာ’’တိ။ ‘‘တေသု ပနာ’’တိအာဒိနာ တမေဝ အာနိသံသာဘာဝံ ဝိဝရတိ။ ယသ္မာ ဝဍ္ဎိတေသု ကုဏပရာသိယေဝ ဝဍ္ဎတိ၊ အဝဍ္ဎိတေပိ ကာမရာဂဝိက္ခမ္ဘနာ ဟောတိယေဝ၊ တသ္မာ အာနိသံသာဘာဝေါ။ ဝိဘူတာတိ ဝိပုလာရမ္မဏတာယ သုပါကဋာ၊ ဝဍ္ဎိတနိမိတ္တတာယ အပ္ပမာဏာရမ္မဏဘာဝေန ပရိဗျတ္တာတိ အတ္ထော။

ကေဝလန္တိ သကလံ အနဝသေသံ။ ‘‘ပထဝိံ ဣမ’’န္တိ ဝစနံ ဥပဋ္ဌာနာကာရေန ဝုတ္တံ၊ န နိမိတ္တဿ ဝဍ္ဎနေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ လာဘိတ္တာတိ သာတိသယံ လာဘိတာယ၊ ဥက္ကံသဂတဝသိဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ထေရော ဟိ ပရမာယ ဝသိပတ္တိယာ အဿမဏ္ဍလေ အဿံ သာရေန္တော ဝိယ ယတ္ထ တတ္ထ နိသိန္နောပိ ဌိတောပိ တံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇတေဝ။ တေနဿ သမန္တတော နိမိတ္တံ ဝဍ္ဎိတံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗဒိသာသူ’’တိအာဒိ။

ဝုတ္တာတိ ဓမ္မသင်္ဂဟေ ဝုတ္တာ။ မဟန္တေတိ ဝိပုလေ။ နိန္နထလာဒိဝသေန ဟိ ဧကဒေသေ အဋ္ဌတွာ သမန္တတော ဂဟဏဝသေန သကလသရီရေ နိမိတ္တံ ဂဏှန္တဿ တံ မဟန္တံ ဟောတိ။ မဟန္တေ ဝါ သရီရေ။ အပ္ပကေတိ သရီရဿ ဧကဒေသေ နိမိတ္တံ ဂဏှာတီတိ ယောဇနာ။ အပ္ပကေ ဝါ ခုဒ္ဒကေ ဒါရကသရီရေ။ ဧတန္တိ အသုဘနိမိတ္တံ။ အာဒီနဝန္တိ ‘‘အသုဘရာသိ ဧဝ ဝဍ္ဎတိ၊ န စ ကောစိ အာနိသံသော’’တိ ဝုတ္တံ အာဒီနဝံ။

သေသာနိပိ န ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာနီတိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဥပပတ္တိတော ဝိဝရိတုံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပိစုပိဏ္ဍာဒိဝသေန ဥပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ နိမိတ္တံ ဝါတသင်္ဃာတသန္နိဿယန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝါတရာသိယေဝ ဝဍ္ဎတီ’’တိ။ ဩကာသေန ပရိစ္ဆိန္နန္တိ နာသိကဂ္ဂမုခနိမိတ္တာဒိဩကာသေန သပရိစ္ဆေဒံ။ ဝါယောကသိဏဝဍ္ဎနေ ဝိယ န ဧတ္ထ ကောစိ ဂုဏော၊ ကေဝလံ ဝါတဝဍ္ဎနမေဝါတိ အာဟ ‘‘သာဒီနဝတ္တာ’’တိ။ တေသန္တိ ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ။ နိမိတ္တန္တိ အာရမ္မဏံ။ န စ တေန အတ္ထော အတ္ထီတိ တေန သတ္တရာသိဝဍ္ဎနေန ပထဝီကသိဏာဒိဝဍ္ဎနေ ဝိယ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ နတ္ထိ။ ပရိဂ္ဂဟဝသေနာတိ အပရိဂ္ဂဟိတဿ ဘာဝနာဝိသယဿ ပရိဂ္ဂဟဝသေန၊ န နိမိတ္တဝဍ္ဎနဝသေန။ တေနာဟ ‘‘ဧကာဝါသဒွိအာဝါသာဒိနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာတိ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာယံ။ ယဒယန္တိ ယံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ အယံ ယောဂီ။ သီမာသမ္ဘေဒေနေဝ ဟေတ္ထ ဥပစာရဇ္ဈာနုပ္ပတ္တိ၊ န နိမိတ္တုပ္ပတ္တိယာ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏတာ ဈာနဿာတိ အာဟ ‘‘ပရိတ္တအပ္ပမာဏာရမ္မဏတာပေတ္ထ ပရိဂ္ဂဟဝသေနာ’’တိ၊ ကတိပယေ သတ္တေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တာ မေတ္တာဒယော ပရိတ္တာရမ္မဏာ၊ ဗဟုကေ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာတိ အတ္ထော။ အာကာသံ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမတ္တာ န ဝဍ္ဎေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဝက္ခတိ ဝါ ယံ တေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ပရိကပ္ပဇမေဝ အာရမ္မဏံ ဝဍ္ဎေတုံ သက္ကာ၊ န ဣတရန္တိ အာဟ ‘‘န ဟိ သက္ကာ သဘာဝဓမ္မံ ဝဍ္ဎေတု’’န္တိ။ အာရုပ္ပာနံ ပရိတ္တအပ္ပမာဏာရမ္မဏတာ ပရိတ္တကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ၊ ဝိပုလကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ စ ပဝတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသာနိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိအာဒီနိ ဒသ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ။ အနိမိတ္တတ္တာတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာဘာဝါ။

ပဋိဘာဂနိမိတ္တာရမ္မဏာနီတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတာနိ အာရမ္မဏာနိ။ သေသာနိ အဋ္ဌာရသ။ သေသာနိ ဆာတိ စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရာ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနံ၊ အာကိဉ္စညာယတနန္တိ ဣမာနိ သေသာနိ ဆ။ ဝိဿန္ဒမာနပုဗ္ဗတာယ ဝိပုဗ္ဗကံ။ ပဂ္ဃရမာနလောဟိတတာယ လောဟိတကံ။ ကိမီနံ ပစလနေန ပုဠုဝကံ၊ စလိတာရမ္မဏံ ဝုတ္တံ။ ဝါတပါနဝိဝရာဒီဟိ အန္တောပဝိဋ္ဌဿ သူရိယာလောကာဒိကဿ စလနာကာရော ပညာယတီတိ ဩဘာသမဏ္ဍလာရမ္မဏမ္ပိ စလိတာရမ္မဏံ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ပုဗ္ဗဘာဂေ။ သန္နိသိန္နမေဝါတိ သန္တံ နိစ္စလမေဝ။

ဒေဝေသူတိ ကာမာဝစရဒေဝေသု၊ တတ္ထ အသုဘာနံ ပဋိကူလဿ စ အာဟာရဿ အဘာဝတော။ အဿာသပဿာသာနံ ဗြဟ္မလောကေ အဘာဝတော ‘‘အာနာပါနဿတိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဒိဋ္ဌေနာတိ ဒိဋ္ဌေန ဝတ္ထုနာ ကာရဏဘူတေန။ ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနိ၊ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗဥဂ္ဂဟနိမိတ္တာနီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂေ’’တိအာဒိ။ တဿာတိ ကာယဂတာသတိယာ။ ဥစ္ဆုသဿာဒီနံ ပတ္တေသု ပစလမာနဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏမုခေန ဝါ တဿ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝါယောကသိဏံ ဒိဋ္ဌဖုဋ္ဌေနာ’’တိ။ န အာဒိကမ္မိကေန ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ အာဒိကမ္မိကေန န ဂဟေတဗ္ဗာနိ၊ ဘာဝနာရမ္ဘဝသေန န ပဋ္ဌပေတဗ္ဗာနိ၊ ဟေဋ္ဌိမေ တယော ဗြဟ္မဝိဟာရေ၊ ကသိဏေသု ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဉ္စ အနဓိဂန္တွာ သမ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။

ဣမေသု ပန ကမ္မဋ္ဌာနေသူတိ ဧတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေန ယထာရဟံ အာရမ္မဏာနံ၊ ဈာနာနဉ္စ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သုခဝိဟာရဿာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရဿ။

‘‘ဧကာဒသ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ အနုကူလာနီ’’တိ ဥဇုဝိပစ္စနီကဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘သဗ္ဗဉ္စေတ’’န္တိအာဒိ။ အနုကူလာနိ ရာဂဝိက္ခမ္ဘနဿ ဥပါယဘာဝတော။ အဋ္ဌ အနုကူလာနီတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ သေသေသု။ ဧကန္တိ ဣဒံ အနုဿတိအပေက္ခံ အနုဿတီသု ဧကန္တိ၊ န မောဟစရိတဝိတက္ကစရိတာပေက္ခံ တေသံ အညဿာပိ အနုကူလဿ အလဗ္ဘနတော။ ‘‘သဒ္ဓါစရိတဿ ပုရိမာ ဆ အနုဿတိယော’’တိ ဣဒံ အတိသပ္ပာယဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣမဿေဝ ဥဇုဝိပစ္စနီကံ ဣမဿ အတိသပ္ပာယန္တိ ဂဟေတဗ္ဗဿ ဝိသေသဿ အဘာဝတော သဗ္ဗစရိတာနံ အနုကူလာနိ။ ပရိတ္တန္တိ သရာဝမတ္တံ၊ အပ္ပမာဏန္တိ တတော အဓိကပမာဏံ။ ပရိတ္တံ ဝါ သုပ္ပသရာဝမတ္တံ၊ အပ္ပမာဏံ အဓိကပမာဏံ ခလမဏ္ဍလာဒိကသိဏဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟိတံ။

စတ္တာရော ဓမ္မာတိ စတ္တာရော မနသိကရဏီယာ ဓမ္မာ။ ဥတ္တရီတိ သီလသမ္ပဒါ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ၊ သပ္ပာယဓမ္မဿဝနံ၊ ဝီရိယံ၊ ပညာတိ ဣမေသု ပဉ္စသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာနတော ဥပရိ။ အသုဘာတိ အသုဘဘာဝနာ ဧကာဒသသု အသုဘကမ္မဋ္ဌာနေသု ဘာဝနာနုယောဂါ။ မေတ္တာတိ အနောဓိသော၊ ဩဓိသော ဝါ ပဝတ္တာ မေတ္တာဘာဝနာ။ အာနာပါနဿတီတိ သောဠသဝတ္ထုကာ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာ။ ဝိတက္ကုပစ္ဆေဒါယာတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ ဥပစ္ဆိန္ဒနတ္ထာယ။ အနိစ္စသညာတိ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၃၇၊ ဓ။ ပ။ ၂၇၇၊ မဟာနိ။ ၂၇) ဧဝံ ပဝတ္တာ အနိစ္စာနုပဿနာ။ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃာတာယာတိ ‘‘အသ္မီ’’တိ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ နဝဝိဓဿာပိ မာနဿ သမုစ္ဆိန္ဒနာယ။ ဧတ္ထ ဟိ ဧကဿေဝ စတ္တာရော ဓမ္မာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဝုတ္တာ၊ န ဧကဿ စတုစရိယတာယ။ တေန ဝိညာယတိ ‘‘သဗ္ဗာနိပိ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ သဗ္ဗာကုသလဝိက္ခမ္ဘနာနိ သဗ္ဗကုသလပရိဗြူဟနာနီ’’တိ။

ဧကဿေဝ သတ္တ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ ဝုတ္တာနိ၊ န စာယသ္မာ ရာဟုလော သဗ္ဗစရိတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝစနမတ္တေတိ ‘‘အသုကကမ္မဋ္ဌာနံ အသုကစရိတဿ အနုကူလ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တဝစနမတ္တေ။ အဓိပ္ပာယောတိ တထာဝစနဿ အဓိပ္ပာယော။ သော ပန ‘‘သဗ္ဗဉ္စေတ’’န္တိအာဒိနာ ဝိဘာဝိတော ဧဝ။

၄၈။ ‘‘ပိယော ဂရူ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၃၇) ဝုတ္တပ္ပကာရံ ကလျာဏမိတ္တံ။ ‘‘အတ္တနော ပတ္တစီဝရံ သယမေဝ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန ဥပသင်္ကမိတွာ။ သောမနဿမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ‘‘ဧဝံ ဗဟုပရိဿယောယံ အတ္တဘာဝေါ ဌာနေယေဝ မယာ နိယျာတိတော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။

အတဇ္ဇနီယောတိ န တဇ္ဇေတဗ္ဗော န နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော။ သွာယံ အတဇ္ဇနီယဘာဝေါ ဒေါဝစဿတာယ ဝါ သိယာ၊ အာစရိယေ အနိဝိဋ္ဌပေမတာယ ဝါတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဗ္ဗစော ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယော ဟိ အာစရိယေန တဇ္ဇိယမာနော ကောပဉ္စ ဒေါသဉ္စ အပစ္စယဉ္စ ပါတုကရောတိ၊ ယော ဝါ ‘‘ကိမဿ သန္တိကေ ဝါသေနာ’’တိ ပက္ကမတိ၊ အယံ ဒုဝိဓောပိ အတဇ္ဇနီယော။ ဓမ္မေနာတိ ဩဝါဒါနုသာသနိဓမ္မေန။ ဂူဠှံ ဂန္ထန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနဂန္ထံ၊ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိသဟိတံ ဂမ္ဘီရံ သုညတာပဋိသံယုတ္တဉ္စ။

တုမှာကမတ္ထာယာတိ ဝုတ္တေတိ ‘‘သတပေါရိသေ ပပါတေ ပတနေန တုမှာကံ ကောစိ အတ္ထော ဟောတီ’’တိ ကေနစိ ဝုတ္တေ။ ဃံသေန္တောတိ ‘‘မနုဿကက္ကေန တုမှာကံ ကောစိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တေ ဃံသေန္တော နိရဝသေသံ အတ္တဘာဝံ ခေပေတုံ ဥဿဟေယျံ။ ‘‘မမ အဿာသပဿာသနိရုန္ဓနေန တုမှာကံ ကောစိ ရောဂဝူပသမာဒိကော အတ္ထော အတ္ထီ’’တိ ကေနစိ ဝုတ္တေ။ တီဟိပိ ဘိက္ခူဟိ အာစရိယေ ဘတ္တိပဝေဒနမုခေန ဝီရိယာရမ္ဘော ဧဝ ပဝေဒိတော။

၄၉။ အညတ္ထ ပဝတ္တိတွာပိ စိတ္တံ အာဂမ္မ ယတ္ထ သေတိ၊ သော တဿ အာသယော ‘‘မိဂါသယော’’ ဝိယ၊ အာသယော ဧဝ အဇ္ဈာသယော။ သော ဒုဝိဓော ဝိပန္နော၊ သမ္ပန္နောတိ။ တတ္ထ ဝိပန္နော သဿတာဒိမိစ္ဆာဘိနိဝေသနိဿိတော။ သမ္ပန္နော ဒုဝိဓော ဝဋ္ဋနိဿိတော၊ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတောတိ။ တေသု ဝိဝဋ္ဋနိဿိတော အဇ္ဈာသယော ‘‘သမ္ပန္နဇ္ဈာသယေနာ’’တိ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ ဣဒါနိ နံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘အလောဘာဒီနံ ဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဆဟာကာရေဟီတိ အလုဗ္ဘနာဒီဟိ ဆဟိ အာကာရေဟိ။ သမ္ပန္နဇ္ဈာသယေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂိယာနံ သီလသမ္ပဒါဒီနံ သာဓနဝသေန၊ လောကုတ္တရာနံ ဥပနိဿယဘာဝေန စ သမ္ပန္နော အဇ္ဈာသယော ဧတဿာတိ သမ္ပန္နဇ္ဈာသယော၊ တေန။ အလောဘာဒယော ဟိ အနေကဒေါသဝိဓမနတော၊ အနေကဂုဏာဝဟတော စ သတ္တာနံ ဗဟုကာရာ ဝိသေသတော ယောဂိနော။ တထာ ဟိ အလောဘာဒယော မစ္ဆေရမလာဒီနံ ပဋိပက္ခဘာဝေန ပဝတ္တန္တိ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ မူလရာသီဝဏ္ဏနာ) –

‘‘အလောဘော မစ္ဆေရမလဿ ပဋိပက္ခော၊ အဒေါသော ဒုဿီလျမလဿ၊ အမောဟော ကုသလေသု ဓမ္မေသု အဘာဝနာယ။ အလောဘော စေတ္ထ ဒါနဟေတု၊ အဒေါသော သီလဟေတု၊ အမောဟော ဘာဝနာဟေတု။ တေသု စ အလောဘေန အနဓိကံ ဂဏှာတိ လုဒ္ဓဿ အဓိကဂ္ဂဟဏတော၊ အဒေါသေန အနူနံ ဒုဋ္ဌဿ ဦနဂ္ဂဟဏတော၊ အမောဟေန အဝိပရီတံ မူဠှဿ ဝိပရီတဂ္ဂဟဏတော။

‘‘အလောဘေန စေတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနံ ဒေါသံ ဒေါသတော ဓာရေန္တော ဒေါသေ ပဝတ္တတိ၊ လုဒ္ဓါ ဟိ ဒေါသံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ အဒေါသေန ဝိဇ္ဇမာနံ ဂုဏံ ဂုဏတော ဓာရေန္တော ဂုဏေ ပဝတ္တတိ၊ ဒုဋ္ဌော ဟိ ဂုဏံ မက္ခေတိ။ အမောဟေန ယာထာဝသဘာဝံ ယာထာဝသဘာဝတော ဓာရေန္တော ယာထာဝသဘာဝေ ပဝတ္တတိ၊ မူဠှော ဟိ တစ္ဆံ ‘အတစ္ဆ’န္တိ၊ အတစ္ဆဉ္စ ‘တစ္ဆ’န္တိ ဂဏှာတိ။ အလောဘေန စ ပိယဝိပ္ပယောဂဒုက္ခံ န ဟောတိ လုဒ္ဓဿ ပိယသဗ္ဘာဝတော၊ ပိယဝိပ္ပယောဂါသဟနတော စ၊ အဒေါသေန အပ္ပိယသမ္ပယောဂဒုက္ခံ န ဟောတိ ဒုဋ္ဌဿ အပ္ပိယသဗ္ဘာဝတော၊ အပ္ပိယသမ္ပယောဂါသဟနတော စ၊ အမောဟေန ဣစ္ဆိတာလာဘဒုက္ခံ န ဟောတိ၊ အမူဠှဿ ဟိ ‘တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာ’တိ ဧဝမာဒိပစ္စဝေက္ခဏသဗ္ဘာဝတော။

‘‘အလောဘေန စေတ္ထ ဇာတိဒုက္ခံ န ဟောတိ အလောဘဿ တဏှာပဋိပက္ခတော၊ တဏှာမူလကတ္တာ စ ဇာတိဒုက္ခဿ၊ အဒေါသေန ဇရာဒုက္ခံ န ဟောတိ တိက္ခဒေါသဿ ခိပ္ပံ ဇရာသမ္ဘဝတော၊ အမောဟေန မရဏဒုက္ခံ န ဟောတိ၊ သမ္မောဟမရဏဉှိ ဒုက္ခံ၊ န စ တံ အမူဠှဿ ဟောတိ။ အလောဘေန စ ဂဟဋ္ဌာနံ၊ အမောဟေန ပဗ္ဗဇိတာနံ၊ အဒေါသေန ပန သဗ္ဗေသမ္ပိ သုခသံဝါသတာ ဟောတိ။

‘‘ဝိသေသတော စေတ္ထ အလောဘေန ပေတ္တိဝိသယေ ဥပပတ္တိ န ဟောတိ၊ ယေဘုယျေန ဟိ သတ္တာ တဏှာယ ပေတ္တိဝိသယံ ဥပပဇ္ဇန္တိ၊ တဏှာယ စ ပဋိပက္ခော အလောဘော။ အဒေါသေန နိရယေ ဥပပတ္တိ န ဟောတိ၊ ဒေါသေန ဟိ စဏ္ဍဇာတိတာယ ဒေါသသဒိသံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇန္တိ၊ ဒေါသဿ စ ပဋိပက္ခော အဒေါသော။ အမောဟေန တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ န ဟောတိ၊ မောဟေန ဟိ နိစ္စသမ္မူဠှံ တိရစ္ဆာနယောနိံ ဥပပဇ္ဇန္တိ၊ မောဟပဋိပက္ခော စ အမောဟော။ ဧတေသု စ အလောဘော ရာဂဝသေန ဥပဂမနဿ အဘာဝကရော၊ အဒေါသော ဒေါသဝသေန အပဂမနဿ၊ အမောဟော မောဟဝသေန အမဇ္ဈတ္တဘာဝဿ။

‘‘တီဟိပိ စေတေဟိ ယထာပဋိပါဋိယာ နေက္ခမ္မသညာ အဗျာပါဒသညာ အဝိဟိံသာသညာတိ ဣမာ တိဿော၊ အသုဘသညာ အပ္ပမာဏသညာ ဓာတုသညာတိ ဣမာ စ တိဿော သညာယော ဟောန္တိ။ အလောဘေန ပန ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂအန္တဿ၊ အဒေါသေန အတ္တကိလမထာနုယောဂအန္တဿ ပရိဝဇ္ဇနံ ဟောတိ၊ အမောဟေန မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပဇ္ဇနံ။ တထာ အလောဘေန အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထဿ ပဘေဒနံ ဟောတိ၊ အဒေါသေန ဗျာပါဒကာယဂန္ထဿ၊ အမောဟေန သေသဂန္ထဒွယဿ။ ပုရိမာနိ စ ဒွေ သတိပဋ္ဌာနာနိ ပုရိမာနံ ဒွိန္နံ အာနုဘာဝေန၊ ပစ္ဆိမာနိ ပစ္ဆိမဿေဝ အာနုဘာဝေန ဣဇ္ဈန္တိ။

‘‘အလောဘော စေတ္ထ အာရောဂျဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အလုဒ္ဓါ ဟိ လောဘနီယမ္ပိ အသပ္ပာယံ န သေဝတိ၊ တေန အရောဂေါ ဟောတိ။ အဒေါသော ယောဗ္ဗနဿ၊ အဒုဋ္ဌော ဟိ ဝလိတပလိတာဝဟေန ဒေါသဂ္ဂိနာ အဍယှမာနော ဒီဃရတ္တံ ယုဝါ ဟောတိ။ အမောဟော ဒီဃာယုကတာယ၊ အမူဠှော ဟိ ဟိတာဟိတံ ဉတွာ အဟိတံ ပရိဝဇ္ဇေန္တော၊ ဟိတဉ္စ ပဋိသေဝမာနော ဒီဃာယုကော ဟောတိ။

‘‘အလောဘော စေတ္ထ ဘောဂသမ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော စာဂေန ဘောဂပဋိလာဘတော၊ အဒေါသော မိတ္တသမ္ပတ္တိယာ မေတ္တာယ မိတ္တာနံ ပဋိလာဘတော၊ အပရိဟာနတော စ၊ အမောဟော အတ္တသမ္ပတ္တိယာ၊ အမူဠှော ဟိ အတ္တနော ဟိတမေဝ ကရောန္တော အတ္တာနံ သမ္ပာဒေတိ။ အလောဘော စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အဒေါသော ဗြဟ္မဝိဟာရဿ၊ အမောဟော အရိယဝိဟာရဿ။

‘‘အလောဘေန စေတ္ထ သကပက္ခေသု သတ္တသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗုတော ဟောတိ တေသံ ဝိနာသေန အဘိသင်္ဂဟေတုကဿ ဒုက္ခဿ အဘာဝါ၊ အဒေါသေန ပရပက္ခေသု၊ အဒုဋ္ဌဿ ဟိ ဝေရီသုပိ ဝေရိသညာယ အဘာဝတော၊ အမောဟေန ဥဒါသီနပက္ခေသု အမူဠှဿ သဗ္ဗာဘိသင်္ဂတာယ အဘာဝတော။

‘‘အလောဘေန စ အနိစ္စဒဿနံ ဟောတိ၊ လုဒ္ဓါ ဟိ ဥပဘောဂါသာယ အနိစ္စေပိ သင်္ခါရေ အနိစ္စတော န ပဿတိ။ အဒေါသေန ဒုက္ခဒဿနံ၊ အဒေါသဇ္ဈာသယော ဟိ ပရိစ္စတ္တအာဃာတဝတ္ထုပရိဂ္ဂဟော သင်္ခါရေယေဝ ဒုက္ခတော ပဿတိ။ အမောဟေန အနတ္တဒဿနံ၊ အမူဠှော ဟိ ယာထာဝဂဟဏကုသလော အပရိဏာယကံ ခန္ဓပဉ္စကံ အပရိဏာယကတော ဗုဇ္ဈတိ။ ယထာ စ ဧတေဟိ အနိစ္စဒဿနာဒီနိ၊ ဧဝံ ဧတေပိ အနိစ္စဒဿနာဒီဟိ ဟောန္တိ။ အနိစ္စဒဿနေန ဟိ အလောဘော ဟောတိ၊ ဒုက္ခဒဿနေန အဒေါသော၊ အနတ္တဒဿနေန အမောဟော။ ကော ဟိ နာမ ‘အနိစ္စမိဒ’န္တိ သမ္မာ ဉတွာ တဿတ္ထာယ ပိဟံ ဥပ္ပာဒေယျ၊ သင်္ခါရေ ဝါ ‘ဒုက္ခ’န္တိ ဇာနန္တော အပရမ္ပိ အစ္စန္တတိခိဏံ ကောဓဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေယျ၊ အတ္တသုညတဉ္စ ဗုဇ္ဈိတွာ ပုန သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇေယျာ’’တိ။

တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂိယာနံ သီလသမ္ပဒါဒီနံ သာဓနဝသေန လောကုတ္တရာနံ၊ ဥပနိဿယဘာဝေန စ သမ္ပန္နော အဇ္ဈာသယော ဧတဿာတိ သမ္ပန္နဇ္ဈာသယော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ တိဿန္နံ ဗောဓီနံ အညတရံ ပါပုဏာတီ’’တိ။

ဣဒါနိ တေ အဇ္ဈာသယေ ပါဠိယာဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဆာတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ အဇ္ဈာသယာတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ။ ဥဘယံ ပန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဆဗ္ဗိဓာ အဇ္ဈာသယာတိ အတ္ထော။ ဗောဓိသတ္တာတိ ဗုဇ္ဈနကသတ္တာ၊ ဗောဓိယာ ဝါ နိယတဘာဝေန သတ္တာ လဂ္ဂါ၊ အဓိမုတ္တာ တန္နိန္နာ တပ္ပောဏာတိ အတ္ထော။ ဗောဓိပရိပါကာယ သံဝတ္တန္တီတိ ယထာဘိနီဟာရံ အတ္တနာ ပတ္တဗ္ဗဗောဓိယာ ပရိပါစနာယ ဘဝန္တိ။ အလောဘဇ္ဈာသယာတိ အလုဗ္ဘနာကာရေန ပဝတ္တအဇ္ဈာသယာ၊ အာဒိတော ‘‘ကထံ နု ခေါ မယံ သဗ္ဗတ္ထ၊ သဗ္ဗဒါ စ အလုဒ္ဓါ ဧဝ ဟေဿာမာ’’တိ၊ မဇ္ဈေ စ အလုဗ္ဘနဝသေနေဝ၊ ပစ္ဆာ စ တဿေဝ ရောစနဝသေန ပဝတ္တအဇ္ဈာသယာ။ လောဘေ ဒေါသဒဿာဝိနောတိ လုဗ္ဘနလက္ခဏေ လောဘေ သဗ္ဗပ္ပကာရေန အာဒီနဝဒဿာဝိနော။ ဣဒံ တဿ အဇ္ဈာသယဿ ဧကဒေသတော ဗြူဟနာကာရဒဿနံ။ လောဘေ ဟိ အာဒီနဝံ၊ အလောဘေ စ အာနိသံသံ ပဿန္တဿ အလောဘဇ္ဈာသယော ပရိဝဍ္ဎတိ၊ သွာယံ တတ္ထ အာဒီနဝါနိသံသဒဿနဝိဓိ ဝိဘာဝိတောယေဝ။ သေသပဒေသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – နေက္ခမ္မန္တိ ဣဓ ပဗ္ဗဇ္ဇာ။ ပဝိဝေကော တဒင်္ဂဝိဝေကော၊ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော၊ ကာယဝိဝေကော၊ စိတ္တဝိဝေကော စ။ နိဿရဏံ နိဗ္ဗာနံ။ သဗ္ဗဘဝဂတီသူတိ သဗ္ဗေသု ဘဝေသု၊ သဗ္ဗာသု စ ဂတီသု။ တဒဓိမုတ္တတာယာတိ ယဒတ္ထံ ဘာဝနာနုယောဂေါ၊ ယဒတ္ထာ စ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ တဒဓိမုတ္တေန။ တေနေဝါဟ ‘‘သမာဓာဓိမုတ္တေနာ’’တိအာဒိ။

၅၀။ ‘‘ကိံ စရိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတော သစေ ‘‘န ဇာနာမီ’’တိ ဝဒေယျ၊ ‘‘ကေ ဝါ တေ ဓမ္မာ ဗဟုလံ သမုဒါစရန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ ကိံ ဝါတိ ကိံ အသုဘံ ဝါ အနုဿတိဋ္ဌာနံ ဝါ အညံ ဝါ။ ကိံ တေ မနသိ ကရောတော ဖာသု ဟောတီတိ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂဘာဝေန သုခံ ဟောတိ။ စိတ္တံ နမတီတိ ပကတိယာဝ အဘိရတိဝသေန နမတိ။ ဧဝမာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣရိယာပထာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေပိ ဟိ န သဗ္ဗဿ ဧကံသတော ဗျဘိစာရိနော ဧဝ။ တထာ ဟိ သမုဒါစာရော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ဝုတ္တော။ ‘‘အသုကဉ္စ အသုကဉ္စ မနသိကာရဝိဓိံ ကတိပယဒိဝသံ အနုယုဉ္ဇာဟီ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗော။

‘‘ပကတိယာ ဥဂ္ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနဿာ’’တိ ဣဒံ ယံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတုကာမော၊ တတ္ထ သဇ္ဈာယဝသေန ဝါ မနသိကာရဝသေန ဝါ ကတပရိစယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧကံ ဒွေ နိသဇ္ဇာနီတိ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဥဏှာသနာနိ။ သဇ္ဈာယံ ကာရေတွာ အတ္တနော သမ္မုခါဝ အဓီယာပေတွာ ဒါတဗ္ဗံ၊ သော စေ အညတ္ထ ဂန္တုကာမောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘သန္တိကေ ဝသန္တဿာ’’တိ။ အာဂတာဂတက္ခဏေ ကထေတဗ္ဗံ၊ ပဝတ္တိံ သုတွာတိ အဓိပ္ပာယော။

ပထဝီကသိဏန္တိ ပထဝီကသိဏကမ္မဋ္ဌာနံ။ ကတဿာတိ ကတဿ ကသိဏဿ။ တံ တံ အာကာရန္တိ အာစရိယေန ကမ္မဋ္ဌာနေ ဝုစ္စမာနေ ပဒပဒတ္ထာဓိပ္ပာယဩပမ္မာဒိကံ အတ္တနော ဉာဏဿ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ တံ တံ အာကာရံ၊ ယံ ယံ နိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပနိဗန္ဓိတွာတိ ဥပနေတွာ နိဗဒ္ဓံ ဝိယ ကတွာ၊ ဟဒယေ ဌပေတွာ အပမုဿန္တံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတဿတိတာယ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ တတ္ထ သမ္ပဇာနကာရိတာယ သက္ကစ္စံ သုဏန္တေန။ တန္တိ တံ ယထာဝုတ္တံ သုဂ္ဂဟိတံ နိဿာယ။ ဣတရဿာတိ တထာ အဂဏှန္တဿ။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ ကဿစိပိ ပကာရဿ တတ္ထ အသေသိတတ္တာ ဝုတ္တံ။

ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ တတိယပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။

၄။ ပထဝီကသိဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၅၁။ ဖာသု ဟောတီတိ အာဝါသသပ္ပာယာဒိလာဘေန မနသိကာရဖာသုတာ ဘာဝနာနုကူလတာ ဟောတိ။ ပရိသောဓေန္တေနာတိ တေသံ တေသံ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနာနံ ဆိန္ဒနဝသေန ဝိသောဓေန္တေန။ အကိလမန္တောယေဝါတိ အကိလန္တကာယော ဧဝ။ သတိ ဟိ ကာယကိလမထေ သိယာ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရဿ အန္တရာယောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထတော၊ အဓိပ္ပာယတော စ ဒုဗ္ဗိနိဝေဓတာယ ဂဏ္ဌိဘူတံ ဌာနံ။ ဆိန္ဒိတွာတိ ယာထာဝတော အတ္ထဿ၊ အဓိပ္ပာယဿ စ ဝိဘာဝနေန ဆိန္ဒိတွာ၊ ဝိဘူတံ သုပါကဋံ ကတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ သုဝိသုဒ္ဓန္တိ သုဋ္ဌု ဝိသုဒ္ဓံ၊ နိဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋန္တိ အတ္ထော။

အနနုရူပဝိဟာရဝဏ္ဏနာ

၅၂။ အညတရေနာတိ အညတရေနာပိ၊ ပဂေဝ အနေကေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟန္တဘာဝေါ မဟတ္တံ။ တထာ သေသေသု။ သောဏ္ဍဝါ သောဏ္ဍီ။ တထာ ပဏ္ဏန္တိအာဒီသု။ ဗောဓိအင်္ဂဏာဒီသု ကာတဗ္ဗံ ဣဓ ‘‘ဝတ္တ’’န္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ပါနီယဃဋံ ဝါ ရိတ္တ’’န္တိ။ နိဋ္ဌိတာယာတိ ပဝိဋ္ဌပဝိဋ္ဌာနံ ဒါနေန ပရိက္ခီဏာယ။ ဇိဏ္ဏဝိဟာရေပိ ယတြ ဘိက္ခူ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘အာယသ္မာ၊ ယထာသုခံ သမဏဓမ္မံ ကရောတု၊ မယံ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမာ’’တိ။ ဧဝရူပေ ဝိဟာတဗ္ဗန္တိ အယမ္ပိ နယော လဗ္ဘတိ၊ ဝုတ္တနယတ္တာ ပန န ဝုတ္တော။

မဟာပထဝိဟာရေတိ မဟာပထသမီပေ ဝိဟာရေ။ ဘာဇနဒါရုဒေါဏိကာဒီနီတိ ရဇနဘာဇနာနိ၊ ရဇနတ္ထာယ ဒါရု၊ ဒါရုမယဒေါဏိကာ၊ ရဇနပစနဋ္ဌာနံ၊ ဓောဝနဖလကန္တိ ဧဝမာဒီနိ။ သာကဟာရိကာတိ သာကဟာရိနိယော ဣတ္ထိယော။ ဝိသဘာဂသဒ္ဒေါ ကာမဂုဏူပသံဟိတော ဂီတသဒ္ဒေါတိ ဝဒန္တိ၊ ကေဝလောပိ ဣတ္ထိသဒ္ဒေါ ဝိသဘာဂသဒ္ဒေါ ဧဝ။ တတြာတိ ပုပ္ဖဝန္တေ ဝိဟာရေ။ တာဒိသောယေဝါတိ ‘‘တတ္ထဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိနာ ယာဒိသော ပဏ္ဏဝန္တေ ဝိဟာရေ ဥပဒ္ဒဝေါ ဝုတ္တော၊ တာဒိသောယေဝ။ ‘‘ပုပ္ဖဟာရိကာယော ပုပ္ဖံ ဩစိနန္တိယော’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။ အယမိဓ ဝိသေသော။

ပတ္ထနီယေတိ တတ္ထ ဝသန္တေသု သမ္ဘာဝနာဝသေန ဥပသင်္ကမနာဒိနာ ပတ္ထေတဗ္ဗေ။ တေနာဟ ‘‘လေဏသမ္မတေ’’တိ။ ဒက္ခိဏာဂိရီတိ မဂဓဝိသယေ ဒက္ခိဏာဂိရီတိ ဝဒန္တိ။

ဝိသဘာဂါရမ္မဏာနိ ဣဋ္ဌာနိ၊ အနိဋ္ဌာနိ စ။ အနိဋ္ဌာနံ ဟိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဃဋေဟိ နိဃံသန္တိယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒဗ္ဗူပကရဏယောဂ္ဂါ ရုက္ခာ ဒဗ္ဗူပကရဏရုက္ခာ။

ယော ပန ဝိဟာရော။ ခလန္တိ ဓညကရဏဋ္ဌာနံ။ ဂါဝေါ ရုန္ဓန္တိ ‘‘သဿံ ခါဒိံသူ’’တိ။ ဥဒကဝါရန္တိ ကေဒါရေသု သဿာနံ ဒါတဗ္ဗဥဒကဝါရံ။ အယမ္ပီတိ မဟာသင်္ဃဘောဂေါပိ ဝိဟာရော။ ဝါရိယမာနာ ကမ္မဋ္ဌာနိကေန ဘိက္ခုနာ။

သမုဒ္ဒသာမုဒ္ဒိကနဒီနိဿိတံ ဥဒကပဋ္ဋနံ။ မဟာနဂရာနံ အာယဒွါရဘူတံ အဋဝိမုခါဒိနိဿိတံ ထလပဋ္ဋနံ။ အပ္ပသန္နာ ဟောန္တိ။ တေနဿ တတ္ထ ဖာသုဝိဟာရော န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ မညမာနာ ရာဇမနုဿာ။

သမောသရဏေနာတိ ဣတော စိတော သဉ္စရဏေန။ ပပါတေတိ ပပါတသီသေ ဌတွာ ဂါယိ ‘‘ဂီတသဒ္ဒေန ဣဓာဂတံ ပပါတေ ပါတေတွာ ခါဒိဿာမီ’’တိ။ ဝေဂေန ဂဟေတွာတိ ဝေဂေနာဂန္တွာ ‘‘ကုဟိံ ယာသီ’’တိ ခန္ဓေ ဂဟေတွာ။

ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ၊ ဝိဟာရသာမန္တာ ဝါ န သက္ကာ ဟောတိ ကလျာဏမိတ္တံ လဒ္ဓုံ၊ တတ္ထ ဝိဟာရေ သော အလာဘော မဟာဒေါသောတိ ယောဇနာ။

ပန္ထနိန္တိ ပန္ထေ နီတော ပဝတ္တိတောတိ ပန္ထနီ၊ မဂ္ဂနိဿိတော ဝိဟာရော။ တံ ပန္ထနိံ။ သောဏ္ဍိန္တိ သောဏ္ဍိသဟိတော ဝိဟာရော သောဏ္ဍီ၊ တံ သောဏ္ဍိံ။ တထာ ပဏ္ဏန္တိအာဒီသု။ နဂရနိဿိတံ နဂရန္တိ ဝုတ္တံ ဥတ္တရပဒလောပေန ယထာ ‘‘ဘီမသေနော ဘီမော’’တိ။ ဒါရုနာတိ ဒါရုနိဿိတေန သဟ။ ဝိသဘာဂေနာတိ ယော ဝိသဘာဂေဟိ ဝုသီယတိ၊ ဝိသဘာဂါနံ ဝါ နိဝါသော၊ သော ဝိဟာရော ဝိသဘာဂေါ။ တေန ဝိသဘာဂေန သဒ္ဓိံ။ ပစ္စန္တနိဿိတဉ္စ သီမာနိဿိတဉ္စ အသပ္ပာယဉ္စ ပစ္စန္တသီမာသပ္ပာယံ။ ယတ္ထ မိတ္တော န လဗ္ဘတိ၊ တမ္ပီတိ သဗ္ဗတ္ထ ဌာန-သဒ္ဒါပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ ဣတိ ဝိညာယာတိ ‘‘ဘာဝနာယ အနနုရူပါနီ’’တိ ဧဝံ ဝိဇာနိတွာ။

အနုရူပဝိဟာရဝဏ္ဏနာ

၅၃။ အယံ အနုရူပေါ နာမာတိ အယံ ဝိဟာရော ဘာဝနာယ အနုရူပေါ နာမ။ နာတိဒူရန္တိ ဂေါစရဋ္ဌာနတော အဍ္ဎဂါဝုတတော ဩရဘာဂတာယ န အတိဒူရံ။ နာစ္စာသန္နန္တိ ပစ္ဆိမေန ပမာဏေန ဂေါစရဋ္ဌာနတော ပဉ္စဓနုသတိကတာယ န အတိအာသန္နံ။ တာယ စ ပန နာတိဒူရနာစ္စာသန္နတာယ၊ ဂေါစရဋ္ဌာနံ ပရိဿယာဒိရဟိတမဂ္ဂတာယ စ ဂမနဿ စ အာဂမနဿ စ ယုတ္တရူပတ္တာ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နံ။ ဒိဝသဘာဂေ မဟာဇနသံကိဏ္ဏတာဘာဝေန ဒိဝါ အပ္ပာကိဏ္ဏံ။ အဘာဝတ္ထော ဟိ အယံ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ ‘‘အပ္ပိစ္ဆော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၃၆) ဝိယ။ ရတ္တိယံ ဇနာလာပသဒ္ဒါဘာဝေန ရတ္တိံ အပ္ပသဒ္ဒံ။ သဗ္ဗဒါပိ ဇနသန္နိပါတနိဂ္ဃောသာဘာဝေန အပ္ပနိဂ္ဃောသံ။ အပ္ပကသိရေနာတိ အကသိရေန သုခေနေဝ။ သီလာဒိဂုဏာနံ ထိရဘာဝပ္ပတ္တိယာ ထေရာ။ သုတ္တဂေယျာဒိ ဗဟု သုတံ ဧတေသန္တိ ဗဟုဿုတာ။ ဝါစုဂ္ဂတကရဏေန၊ သမ္မဒေဝ ဂရူနံ သန္တိကေ အာဂမိတဘာဝေန စ အာဂတော ပရိယတ္တိဓမ္မသင်္ခါတော အာဂမော ဧတေသန္တိ အာဂတာဂမာ။ သုတ္တာဘိဓမ္မသင်္ခါတဿ ဓမ္မဿ ဓာရဏေန ဓမ္မဓရာ။ ဝိနယဿ ဓာရဏေန ဝိနယဓရာ။ တေသံယေဝ ဓမ္မဝိနယာနံ မာတိကာယ ဓာရဏေန မာတိကာဓရာ။ တတ္ထ တတ္ထ ဓမ္မပရိပုစ္ဆာယ ပရိပုစ္ဆတိ။ အတ္ထပရိပုစ္ဆာယ ပရိပဉှတိ ဝီမံသတိ ဝိစာရေတိ။ ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ ကထံ ဣမဿ ကော အတ္ထောတိ ပရိပုစ္ဆနပရိပဉှာကာရဒဿနံ။ အဝိဝဋဉ္စေဝ ပါဠိယာ အတ္ထံ ပဒေသန္တရပါဠိဒဿနေန အာဂမတော ဝိဝရန္တိ။ အနုတ္တာနီကတဉ္စ ယုတ္တိဝိဘာဝနေန ဥတ္တာနီကရောန္တိ။ ကင်္ခဋ္ဌာနိယေသု ဓမ္မေသု သံသယုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုတာယ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနဘူတေသု ပါဠိပဒေသေသု ယာထာဝတော ဝိနိစ္ဆယဒါနေန ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေန္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘နာတိဒူရံ၊ နာစ္စာသန္နံ၊ ဂမနာဂမနသမ္ပန္န’’န္တိ ဧကံ အင်္ဂံ၊ ‘‘ဒိဝါ အပ္ပာကိဏ္ဏံ၊ ရတ္တိံ အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃောသ’’န္တိ ဧကံ၊ ‘‘အပ္ပဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿ’’န္တိ ဧကံ၊ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ဝိဟရန္တဿ…ပေ… ပရိက္ခာရာ’’တိ ဧကံ၊ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ထေရာ…ပေ… ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေန္တီ’’တိ ဧကံ။ ဧဝံ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ခုဒ္ဒကပလိဗောဓဝဏ္ဏနာ

၅၄။ ခုဒ္ဒကပလိဗောဓုပစ္ဆေဒေ ပယောဇနံ ပရတော အာဂမိဿတိ။ အဂ္ဂဠအနုဝါတပရိဘဏ္ဍဒါနာဒိနာ ဒဠှီကမ္မံ ဝါ။ တန္တစ္ဆေဒါဒီသု တုန္နကမ္မံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ။

ဘာဝနာဝိဓာနဝဏ္ဏနာ

၅၅။ သဗ္ဗကမ္မဋ္ဌာနဝသေနာတိ အနုက္ကမေန နိဒ္ဒိသိယမာနဿ စတ္တာလီသဝိဓဿ သဗ္ဗဿ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝသေန။ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တေနာတိ ပိဏ္ဍပါတပရိဘောဂတော ပဋိနိဝတ္တေန၊ ပိဏ္ဍပါတဘုတ္တာဝိနာ ဩနီတပတ္တပါဏိနာတိ အတ္ထော။ ဘတ္တသမ္မဒံ ပဋိဝိနောဒေတွာတိ ဘောဇနနိမိတ္တံ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတွာ။ အာဟာရေ ဟိ အာသယံ ပဝိဋ္ဌမတ္တေ တဿ အာဂန္တုကတာယ ယေဘုယျေန သိယာ သရီရဿ ကောစိ ပရိဿမော၊ တံ ဝူပသမေတွာ။ တသ္မိံ ဟိ အဝူပသန္တေ သရီရခေဒေန စိတ္တံ ဧကဂ္ဂတံ န လဘေယျာတိ။ ပဝိဝိတ္တေတိ ဇနဝိဝိတ္တေ။ သုခနိသိန္နေနာတိ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယ နိသဇ္ဇာယ သုခနိသိန္နေန။ ဝုတ္တဉှေတန္တိ ယံ ‘‘ကတာယ ဝါ’’တိအာဒိနာ ပထဝိယာ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဣဓ ဝုစ္စတိ၊ ဝုတ္တံ ဟေတံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ။

ဣဒါနိ တံ အဋ္ဌကထာပါဠိံ ဒဿေန္တော ‘‘ပထဝီကသိဏံ ဥဂ္ဂဏှန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ပထဝီကသိဏံ ဥဂ္ဂဏှန္တောတိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဘာဝေန ပထဝီကသိဏံ ဂဏှန္တော အာဒိယန္တော၊ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဘူတံ ပထဝီကသိဏံ ဥပ္ပာဒေန္တောတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပာဒနဉ္စေတ္ထ တထာနိမိတ္တဿ ဥပဋ္ဌာပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပထဝိယန္တိ ဝက္ခမာနဝိသေသေ ပထဝီမဏ္ဍလေ။ နိမိတ္တံ ဂဏှာတီတိ တတ္ထ စက္ခုနာ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တံ ဝိယ ဘာဝနာဉာဏေန ဝက္ခမာနဝိသေသံ ပထဝီနိမိတ္တံ ဂဏှာတိ။ ‘‘ပထဝိယ’’န္တိ ဝတွာပိ မဏ္ဍလာပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ ကတေတိ ဝက္ခမာနဝိဓိနာ အဘိသင်္ခတေတိ အတ္ထော။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော။ အကတေတိ ပါကတိကေ ခလမဏ္ဍလာဒိကေ ပထဝီမဏ္ဍလေ။ သာန္တကေတိ သအန္တကေ ဧဝ၊ သပရိစ္ဆေဒေ ဧဝါတိ အတ္ထော။ သာဝဓာရဏဉှေတံ ဝစနံ။ တထာ ဟိ တေန နိဝတ္တိတံ ဒဿေတုံ ‘‘နော အနန္တကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သကောဋိယေတိအာဒီနိပိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ သုပ္ပမတ္တေ ဝါတိအာဒီသု သုပ္ပသရာဝါနိ သမပ္ပမာဏာနိ ဣစ္ဆိတာနိ။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘သရာဝမတ္တံ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလံ ဟောတိ၊ သုပ္ပမတ္တံ တတော အဓိကပ္ပမာဏန္တိ။ ကိတ္တိမံ ကသိဏမဏ္ဍလံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန သရာဝမတ္တံ၊ ဥပရိမပရိစ္ဆေဒေန သုပ္ပမတ္တံ၊ န တတော အဓော၊ ဥဒ္ဓံ ဝါတိ ပရိတ္တပ္ပမာဏဘေဒသင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘သုပ္ပမတ္တေ ဝါ သရာဝမတ္တေ ဝါ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ယထာဥပဋ္ဌိတေ အာရမ္မဏေ ဧကင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ ဝဍ္ဎိတံ အပ္ပမာဏမေဝါတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘ဆတ္တမတ္တမ္ပိ ကသိဏမဏ္ဍလံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

သော တံ နိမိတ္တံ သုဂ္ဂဟိတံ ကရောတီတိ သော ယောဂါဝစရော တံ ပထဝီမဏ္ဍလံ သုဂ္ဂဟိတံ နိမိတ္တံ ကရောတိ။ ယဒါ စက္ခုံ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကေတွာ တတ္ထ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ နိမ္မီလေတွာ အာဝဇ္ဇေန္တဿ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကိတက္ခဏေ ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တဒါ သုဂ္ဂဟိတံ ကရောတိ နာမ။ အထေတ္ထ သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာ အဗဟိဂတေန မာနသေန ပုနပ္ပုနံ သလ္လက္ခေန္တော သူပဓာရိတံ ဥပဓာရေတိ နာမ။ ဧဝံ ဥပဓာရိတံ ပန နံ ပုနပ္ပုနံ အာဝဇ္ဇေန္တော မနသိ ကရောန္တော တမေဝါရဗ္ဘ အာသေဝနံ ဘာဝနံ ဗဟုလံ ပဝတ္တေန္တော သုဝဝတ္ထိတံ ဝဝတ္ထပေတိ နာမ။ တသ္မိံ အာရမ္မဏေတိ ဧဝံ သုဂ္ဂဟိတကရဏာဒိနာ သမ္မဒေဝ ဥပဋ္ဌိတေ တသ္မိံ ပထဝီကသိဏသညိတေ အာရမ္မဏေ။ စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓတီတိ အတ္တနော စိတ္တံ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဥပနေတွာ နိဗန္ဓတိ အညာရမ္မဏတော ဝိနိဝတ္တံ ကရောတိ။ အဒ္ဓါ ဣမာယာတိအာဒိ အာနိသံသဒဿာဝိတာဒဿနံ။

ဣဒါနိ ယထာဒဿိတဿ အဋ္ဌကထာပါဌဿ အတ္ထပ္ပကာသနေန သဒ္ဓိံ ဘာဝနာဝိဓိံ ဝိဘာဝေတုကာမော အကတေ တာဝ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ယေန အတီတဘဝေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အဋ္ဌကထာပါဌေ။ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနာနီတိ စတုက္ကပဉ္စကနယဝသေန ဝဒတိ။ ပုညဝတောတိ ဘာဝနာမယပုညဝတော။ ဥပနိဿယသမ္ပန္နဿာတိ တာဒိသေနေဝ ဥပနိဿယေန သမန္နာဂတဿ။ ခလမဏ္ဍလေတိ မဏ္ဍလာကာရေ ဓညကရဏဋ္ဌာနေ။ တံဌာနပ္ပမာဏမေဝါတိ ဩလောကိတဋ္ဌာနပ္ပမာဏမေဝ။

အဝိရာဓေတွာတိ အဝိရဇ္ဈိတွာ ဝုတ္တဝိဓိနာ ဧဝ။ နီလပီတလောဟိတဩဒါတသမ္ဘေဒဝသေနာတိ နီလာဒိဝဏ္ဏာဟိ မတ္တိကာဟိ ပစ္စေကံ၊ ဧကဇ္ဈဉ္စ သံသဂ္ဂဝသေန။ ဂင်္ဂါဝဟေတိ ဂင်္ဂါသောတေ။ သီဟဠဒီပေ ကိရ ရာဝဏဂင်္ဂါ နာမ နဒီ၊ တဿာ သောတေန ဆိန္နတဋဋ္ဌာနေ မတ္တိကာ အရုဏဝဏ္ဏာ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဂင်္ဂါဝဟေ မတ္တိကာသဒိသာယ အရုဏဝဏ္ဏာယာ’’တိ။ အရုဏဝဏ္ဏာယ အရုဏနိဘာယ၊ အရုဏပ္ပဘာဝဏ္ဏာယာတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ကသိဏဒေါသေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကသိဏကရဏာဒိကေ သေသာကာရေ ဒဿေတုံ ‘‘တဉ္စ ခေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သံဟာရိမန္တိ သံဟရိတဗ္ဗံ ဂဟေတွာ စရဏယောဂ္ဂံ။ တတြဋ္ဌကန္တိ ယတြ ကတံ၊ တတ္ထေဝ တိဋ္ဌနကံ။ ဝုတ္တပ္ပမာဏန္တိ ‘‘သုပ္ပမတ္တေ ဝါ သရာဝမတ္တေ ဝါ’’တိ ဝုတ္တပ္ပမာဏံ။ ဝဋ္ဋန္တိ မဏ္ဍလသဏ္ဌာနံ။ ပရိကမ္မကာလေတိ နိမိတ္တုဂ္ဂဟဏာယ ဘာဝနာကာလေ။ ဧတဒေဝါတိ ယံ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလဝိတ္ထာရံ၊ ဧတဒေဝ ပမာဏံ သန္ဓာယ ‘‘သုပ္ပမတ္တံ ဝါ သရာဝမတ္တံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုပ္ပံ ဟိ နာတိမဟန္တံ၊ သရာဝဉ္စ မဟန္တံ စာဋိပိဓာနပ္ပဟောနကန္တိ သမပ္ပမာဏံ ဟောတိ။

၅၆။ တသ္မာတိ ပရိစ္ဆေဒတ္ထာယ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧဝံ ဝုတ္တပမာဏံ ပရိစ္ဆေဒန္တိ ယထာဝုတ္တပ္ပမာဏံ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလဝိတ္ထာရံ ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ၊ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပမာဏံ ဝါ ကသိဏမဏ္ဍလံ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေန ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ။ ရုက္ခပါဏိကာတိ ကုစန္ဒနာဒိရုက္ခပါဏိကာ အရုဏဝဏ္ဏဿ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏံ သမုဋ္ဌပေတိ။ တသ္မာ တံ အဂ္ဂဟေတွာတိ ဝုတ္တံ။ ပကတိရုက္ခပါဏိကာ ပန ပါသာဏပါဏိကာဂတိကာဝ။ နိန္နုန္နတဋ္ဌာနာဘာဝေန ဘေရီတလသဒိသံ ကတွာ။ တတော ဒူရတရေတိအာဒိ ယထာဝုတ္တတော ပဒေသတော၊ ပီဌတော စ အညသ္မိံ အာဒီနဝဒဿနံ။ ကသိဏဒေါသာတိ ဟတ္ထပါဏိပဒါဒယော ဣဓ ကသိဏဒေါသာ။

ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘အဍ္ဎတေယျဟတ္ထန္တရေ ပဒေသေ၊ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလပါဒကေ ပီဌေ’’တိ စ ဝုတ္တဝိဓိနာဝ။ ကာမေသု အာဒီနဝန္တိ ‘‘ကာမာ နာမေတေ အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ နိရဿာဒဋ္ဌေန၊ တိဏုက္ကူပမာ အနုဒဟနဋ္ဌေန၊ အင်္ဂါရကာသူပမာ မဟာဘိတာပဋ္ဌေန၊ သုပိနကူပမာ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနဋ္ဌေန၊ ယာစိတကူပမာ တာဝကာလိကဋ္ဌေန၊ ရုက္ခဖလူပမာ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂပလိဘဉ္ဇနဋ္ဌေန၊ အသိသူနူပမာ အဓိကုဋ္ဋနဋ္ဌေန၊ သတ္တိသူလူပမာ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန၊ သပ္ပသိရူပမာ သပဋိဘယဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၁၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၃၄) ‘‘အပ္ပဿာဒါ ကာမာ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပါယာသာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၄၁၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ၂။၄၂) ‘‘ကာမသုခဉ္စ နာမေတံ ဗဟုပရိဿယံ၊ သာသင်္ကံ၊ သဘယံ၊ သံကိလိဋ္ဌံ၊ မီဠှပရိဘောဂသဒိသံ၊ ဟီနံ၊ ဂမ္မံ၊ ပေါထုဇ္ဇနိကံ၊ အနရိယံ၊ အနတ္ထသံဟိတ’’န္တိအာဒိနာ စ အနေကာကာရဝေါကာရံ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေသု အာဒီနဝံ ဒေါသံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ။ ကာမနိဿရဏေတိ ကာမာနံ နိဿရဏဘူတေ၊ တေဟိ ဝါ နိဿဋေ။ အဂ္ဂမဂ္ဂဿ ပါဒကဘာဝေန သဗ္ဗဒုက္ခသမတိက္ကမဿ ဥပါယဘူတေ။ နေက္ခမ္မေတိ ဈာနေ။ ဇာတာဘိလာသေန သဉ္ဇာတစ္ဆန္ဒေန။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝတ ဘဂဝါ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတ္တာ၊ သွာက္ခာတော ဓမ္မော ဧကန္တနိယျာနိကတ္တာ၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃော ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇနတော’’တိ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃဂုဏာနုဿရဏေန ရတနတ္တယဝိသယံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဇနယိတွာ။ နေက္ခမ္မံ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ နေက္ခမ္မပဋိပဒါ၊ သဥပစာရဿ ဈာနဿ၊ ဝိပဿနာယ၊ မဂ္ဂဿ၊ နိဗ္ဗာနဿ စ အဓိဂမကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ ပန ပဌမဇ္ဈာနမေဝ နေက္ခမ္မန္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တာဝသေသာ သဗ္ဗေပိ နေက္ခမ္မဓမ္မာ။ ယထာဟ –

‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပဌမံ ဈာနံ၊ နိဗ္ဗာနံ စ ဝိပဿနာ၊

သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ ‘နေက္ခမ္မ’န္တိ ပဝုစ္စရေ’’တိ။ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၀၉)၊

ပဝိဝေကသုခရသဿာတိ စိတ္တဝိဝေကာဒိဝိဝေကဇဿ သုခရသဿ။ ဧဝမေတေဟိ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ ‘‘အာနိသံသဒဿာဝီ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထော ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမေန အာကာရေနာတိ အတိဥမ္မီလနအတိမန္ဒာလောစနာနိ ဝဇ္ဇေတွာ နာတိဥမ္မီလနနာတိမန္ဒာလောစနသင်္ခါတေန သမေန အာလောစနာကာရေန။ နိမိတ္တံ ဂဏှန္တေနာတိ ပထဝီကသိဏေ စက္ခုနာ ဂဟိတနိမိတ္တံ မနသာ ဂဏှန္တေန။ ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ တထာပဝတ္တံ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ အာသေဝိတဗ္ဗံ ဗဟုလီကာတဗ္ဗံ။

စက္ခု ကိလမတိ အတိသုခုမံ၊ အတိဘာသုရဉ္စ ရူပဂတံ ဥပနိဇ္ဈာယတော ဝိယ။ အတိဝိဘူတံ ဟောတိ အတ္တနော သဘာဝါဝိဘာဝတော။ တထာ စ ဝဏ္ဏတော ဝါ လက္ခဏတော ဝါ ဥပတိဋ္ဌေယျ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တေနဿ နိမိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ အဝိဘူတံ ဟောတိ ဂဇနိမ္မီလနေန ပေက္ခန္တဿ ရူပဂတံ ဝိယ။ စိတ္တဉ္စ လီနံ ဟောတိ ဒဿနေ မန္ဒဗျာပါရတာယ ကောသဇ္ဇပါတတော။ တေနာဟ ‘‘ဧဝမ္ပိ နိမိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တဒဿိနာ ဝိယာတိ ယထာ အာဒါသတလေ မုခနိမိတ္တဒဿီ ပုရိသော န တတ္ထ အတိဂါဠှံ ဥမ္မီလတိ၊ နာပိ အတိမန္ဒံ၊ န အာဒါသတလဿ ဝဏ္ဏံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ နာပိ လက္ခဏံ မနသိ ကရောတိ။ အထ ခေါ သမေန အာကာရေန ဩလောကေန္တော အတ္တနော မုခနိမိတ္တမေဝ ပဿတိ၊ ဧဝမေဝ အယမ္ပိ ပထဝီကသိဏံ သမေန အာကာရေန ဩလောကေန္တော နိမိတ္တဂ္ဂဟဏပ္ပသုတောယေဝ ဟောတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမေန အာကာရေနာ’’တိအာဒိ။ န ဝဏ္ဏော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗောတိ ယော တတ္ထ ပထဝီကသိဏေ အရုဏဝဏ္ဏော၊ သော န စိန္တေတဗ္ဗော။ စက္ခုဝိညာဏေန ပန ဂဟဏံ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ တေနေဝေတ္ထ ‘‘န ဩလောကေတဗ္ဗော’’တိ အဝတွာ ပစ္စဝေက္ခဏဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ န လက္ခဏံ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ ယံ တတ္ထ ပထဝီဓာတုယာ ထဒ္ဓလက္ခဏံ၊ တံ န မနသိ ကာတဗ္ဗံ။

ဒိသွာ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဝဏ္ဏံ အမုဉ္စိတွာ’’တိ ဝတွာပိ ဝဏ္ဏဝသေနေတ္ထ အာဘောဂေါ န ကာတဗ္ဗော၊ သော ပန ဝဏ္ဏော နိဿယဂတိကော ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နိဿယသဝဏ္ဏံ ကတွာ’’တိ။ နိဿယေန သမာနာကာရသန္နိဿိတော သော ဝဏ္ဏော တာယ ပထဝိယာ သမာနဂတိကံ ကတွာ၊ ဝဏ္ဏေန သဟေဝ ‘‘ပထဝီ’’တိ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဥဿဒဝသေန ပဏ္ဏတ္တိဓမ္မေတိ ပထဝီဓာတုယာ ဥဿန္နဘာဝေန သတ္တိတော အဓိကဘာဝေန သသမ္ဘာရပထဝိယံ ‘‘ပထဝီ’’တိ ယော လောကဝေါဟာရော၊ တသ္မိံ ပဏ္ဏတ္တိဓမ္မေ စိတ္တံ ပဋ္ဌပေတွာ ‘‘ပထဝီ၊ ပထဝီ’’တိ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ယဒိ လောကဝေါဟာရေန ပဏ္ဏတ္တိမတ္တေ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ၊ နာမန္တရဝသေနပိ ပထဝီ မနသိ ကာတဗ္ဗာ ဘဝေယျာတိ၊ ဟောတု၊ ကော ဒေါသောတိ ဒဿေန္တော ‘‘မဟီ မေဒိနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယမိစ္ဆတီတိ ယံ နာမံ ဝတ္တုံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တဉ္စ ခေါ ယဒဿ သညာနုကူလံ ဟောတိ ယံ နာမံ အဿ ယောဂိနော ပုဗ္ဗေ တတ္ထ ဂဟိတသညာဝသေန အနုကူလံ ပစုရတာယ၊ ပဂုဏတာယ ဝါ အာဂစ္ဆတိ၊ တံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စ ပဌမသမန္နာဟာရေ ကဿစိ ဝစီဘေဒေါပိ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ အာစရိယေန ဝါ ဝတ္တဗ္ဗတံ သန္ဓာယ။ ကိံ ဝါ ဗဟုနာ၊ ပါကဋဘာဝေါယေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာလေန ဥမ္မီလေတွာ ကာလေန နိမ္မီလေတွာတိ ကိဉ္စိ ကာလံ စက္ခုံ ဥမ္မီလေတွာ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏဝသေန ပထဝီမဏ္ဍလံ ဩလောကေတွာ ပုန ကိဉ္စိ ကာလံ စက္ခုံ နိမ္မီလေတွာ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယေနာကာရေန ဩလောကေတွာ ဂဟိတံ၊ တေနာကာရေန ပုန တံ သမန္နာဟရိတဗ္ဗံ။

၅၇။ အာပါထမာဂစ္ဆတီတိ မနောဒွါရိကဇဝနာနံ ဂေါစရဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ။ တဿ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဿ။ န တသ္မိံ ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ယဒိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တေ ဇာတေပိ ပထဝီမဏ္ဍလံ ဩလောကေတွာ ဘာဝေတိ၊ ပဋိဘာဂနိမိတ္တုပ္ပတ္တိ န သိယာ။ သမီပဋ္ဌေန စ န ဩလောကေတုံ န သက္ကာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ပဝိသိတွာ’’တိအာဒိ။ နိဿဒ္ဒဘာဝါယ ဧကပဋလိကူပါဟနာဂဟဏံ၊ ပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ ကတ္တရဒဏ္ဍဂ္ဂဟဏံ။ သစေ နဿတိ၊ အထာနေန ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝက္ခမာနေသု အသပ္ပာယေသု ကေနစိဒေဝ အသပ္ပာယေန ကာရဏဘူတေန။ နိမိတ္တံ အာဒါယာတိ ယထာဇာတံ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဂဟေတွာ။ သမန္နာဟရိတဗ္ဗန္တိ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ နိမိတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော၊ သမ္မာ ဝါ အနု အနု အာဟရိတဗ္ဗံ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကာဟတန္တိ တက္ကနတော၊ သဝိသေသံ တက္ကနတော စ ‘‘တက္ကော၊ ဝိတက္ကော’’တိ စ ဧဝံ လဒ္ဓနာမေန ဘာဝနာစိတ္တသမ္ပယုတ္တေန သမ္မာသင်္ကပ္ပေန အာဟနနပရိယာဟနနကိစ္စေန အပရာပရံ ဝတ္တမာနေန ကမ္မဋ္ဌာနံ အာဟတံ၊ ပရိယာဟတဉ္စ ကာတဗ္ဗံ၊ ဗလပ္ပတ္တဝိတက္ကော မနသိကာရော ဗဟုလံ ပဝတ္တေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကရောန္တဿာတိ ဧဝံ ကမ္မဋ္ဌာနံ တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကာဟတံ ကရောန္တဿ။ ယထာ ဘာဝနာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသံ အာဝဟတိ၊ ဧဝံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ။ အနုက္ကမေနာတိ ဘာဝနာနုက္ကမေန။ ယဒါ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ သုဝိသဒါနိ တိက္ခာနိ ပဝတ္တန္တိ၊ တဒါ အဿဒ္ဓိယာဒီနံ ဒူရီဘာဝေန သာတိသယထာမပ္ပတ္တေဟိ သတ္တဟိ ဗလေဟိ လဒ္ဓူပတ္ထမ္ဘာနိ ဝိတက္ကာဒီနိ ကာမာဝစရာနေဝ ဈာနင်္ဂါနိ ဗဟူနိ ဟုတွာ ပါတုဘဝန္တိ။ တတော ဧဝ တေသံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော သဒ္ဓိံ တဒေကဋ္ဌေဟိ ပါပဓမ္မေဟိ ဝိဒူရီ ဘဝန္တိ၊ ပဋိဘာဂနိမိတ္တုပ္ပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ တံ အာရဗ္ဘ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘန္တီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သန္နိသီဒန္တီတိ သမ္မဒေဝ သီဒန္တိ၊ ဥပသမန္တီတိ အတ္ထော။

ဣမဿာတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ။ အင်္ဂုလိပဒပါဏိပဒါဒိကော ကသိဏဒေါသော။ အာဒါသမဏ္ဍလူပမာဒီဟိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တတော ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ သုပရိသုဒ္ဓတံ၊ သဏှသုခုမတဉ္စ ဒဿေတိ။ တဉ္စ ခေါ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ နေဝ ဝဏ္ဏဝန္တံ န သဏ္ဌာနဝန္တံ အပရမတ္ထသဘာဝတ္တာ။ ဤဒိသန္တိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဝန္တံ။ တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတန္တိ ဥပ္ပာဒါဒိလက္ခဏတ္တယာနုပဝိဋ္ဌံ၊ အနိစ္စတာဒိလက္ခဏတ္တယင်္ကိတံ ဝါ။ ယဒိ န ပနေတံ တာဒိသံ ဝဏ္ဏာဒိဝန္တံ၊ ကထံ ဈာနဿ အာရမ္မဏဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ကေဝလဉှီ’’တိအာဒိ။ သညဇန္တိ ဘာဝနာသညာဇနိတံ၊ ဘာဝနာသညာယ သဉ္ဇာတမတ္တံ။ န ဟိ အသဘာဝဿ ကုတောစိ သမုဋ္ဌာနံ အတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ဥပဋ္ဌာနာကာရမတ္တ’’န္တိ။

၅၈။ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ သန္နိသိန္နာဝ၊ န ပန တဒတ္ထံ ဥဿာဟော ကာတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဥပစာရသမာဓိနာ’’တိ ဝုတ္တေ ဣတရောပိ သမာဓိ အတ္ထီတိ အတ္ထတော အာပန္နန္တိ တမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဝိဓော ဟိ သမာဓီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဒွီဟာကာရေဟီတိ ဈာနဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝေါ၊ ထိရဘာဝပ္ပတ္တိ စာတိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ။ ဣဒါနိ တာနိ ကာရဏာနိ အဝတ္ထာမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘ဥပစာရဘူမိယံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပစာရဘူမိယန္တိ ဥပစာရာဝတ္ထာယံ။ ယဒိပိ တဒါ ဈာနင်္ဂါနိ ပဋုတရာနိ မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တာနိ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တေသံ ပန ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနေန စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ တေနာဟ ‘‘နီဝရဏပ္ပဟာနေန စိတ္တံ သမာဟိတံ ဟောတီ’’တိ။ ပဋိလာဘဘူမိယန္တိ ဈာနဿ အဓိဂမာဝတ္ထာယံ။ တဒါ ဟိ အပ္ပနာပတ္တာနံ ဈာနဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ တေနာဟ ‘‘အင်္ဂပါတုဘာဝေနာ’’တိ။ စိတ္တံ သမာဟိတံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

န ထာမဇာတာနီတိ န ဇာတထာမာနိ၊ န ဘာဝနာဗလံ ပတ္တာနီတိ အတ္ထော။ စိတ္တန္တိ ဈာနစိတ္တံ။ ကေဝလမ္ပိ ရတ္တိံ ကေဝလမ္ပိ ဒိဝသံ တိဋ္ဌတီတိ သမာပတ္တိဝေလံ သန္ဓာယာဟ။ ဥပစာရဘူမိယံ နိမိတ္တဝဍ္ဎနံ ယုတ္တန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘နိမိတ္တံ ဝဍ္ဎေတွာ’’တိ။ လဒ္ဓပရိဟာနီတိ လဒ္ဓဥပစာရဇ္ဈာနပရိဟာနိ။ နိမိတ္တေ အဝိနဿန္တေ တဒါရမ္မဏဈာနမ္ပိ အပရိဟီနမေဝ ဟောတိ၊ နိမိတ္တေ ပန အာရက္ခာဘာဝေန ဝိနဋ္ဌေ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဈာနမ္ပိ ဝိနဿတိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတော။ တေနာဟ ‘‘အာရက္ခမှီ’’တိအာဒိ။

သတ္တသပ္ပာယဝဏ္ဏနာ

၅၉။ ‘‘ထာဝရဉ္စ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ယထာ ထာဝရံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သတိ ဥပဋ္ဌာတိ၊ စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာလဒ္ဓဉှိ နိမိတ္တံ တတ္ထ သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာ ဧကဂ္ဂတံ ဝိန္ဒန္တဿ ထိရံ နာမ ဟောတိ၊ သုရက္ခိတဉ္စ။ သတိ-ဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ သမ္ပဇညံ၊ သမာဓိဂ္ဂဟဏေန ဝီရိယဉ္စ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ နာနန္တရိယဘာဝတော။ တတ္ထာတိ တေသု အာဝါသေသု။ တီဏိ တီဏီတိ ဧကေကသ္မိံ အာဝါသေ အဝုတ္ထအဝုတ္ထဋ္ဌာနေ ဝသနနိယာမေန တယော တယော ဒိဝသေ ဝသိတွာ။

ဥတ္တရေန ဝါ ဒက္ခိဏေန ဝါတိ ဝုတ္တံ ဂမနာဂမနေ သူရိယာဘိမုခဘာဝနိဝါရဏတ္ထန္တိ။ သဟဿဓနုပ္ပမာဏံ ဒိယဍ္ဎကောသံ။

ဒွတ္တိံသ တိရစ္ဆာနကထာတိ ရာဇကထာဒိကေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၊ မ။ နိ။ ၂။၂၂၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၀၊ အ။ နိ။ ၁၀။၆၉၊ ပါစိ။ ၅၀၈) သန္ဓာယာဟ။ တာ ဟိ ပါဠိယံ သရူပတော အနာဂတာပိ အရညပဗ္ဗတနဒီဒီပကထာ ဣတိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟေတွာ သဂ္ဂမောက္ခာနံ တိရစ္ဆာနဘာဝတော ‘‘ဒွတ္တိံသ တိရစ္ဆာနကထာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဒသကထာဝတ္ထုနိဿိတန္တိ ‘‘အပ္ပိစ္ဆတာ၊ သန္တုဋ္ဌိ၊ ပဝိဝေကော၊ အသံသဂ္ဂေါ၊ ဝီရိယာရမ္ဘော၊ သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ၊ ဝိမုတ္တိ၊ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿန’’န္တိ ဣမာနိ အပ္ပိစ္ဆကထာဒီနံ ဝတ္ထူနိ၊ တန္နိဿိတံ ဘဿံ သပ္ပာယံ။

အတိရစ္ဆာနကထိကောတိ နတိရစ္ဆာနကထိကော၊ တိရစ္ဆာနကထာ ဝိဓုရံ ဓမ္မိကံ ကမ္မဋ္ဌာနပဋိသံယုတ္တမေဝ ကထံ ကထေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နောတိ သီလသမာဓိအာဒိဂုဏသမ္ပန္နော။ ယော ဟိ သမာဓိကမ္မဋ္ဌာနိကော၊ သမာဓိကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝါ ပါရံ ပတ္တော၊ သော ဣမဿ ယောဂိနော သပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ယံ နိဿာယာ’’တိအာဒိ။ ကာယဒဠှီဗဟုလောတိ ကာယဿ သန္တပ္ပနပေါသနပ္ပသုတော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခံ ပဿသုခံ မိဒ္ဓသုခံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၈၆၊ အ။ နိ။ ၅။၂၀၆)။

ဘောဇနံ ယေဘုယျေန မဓုရမ္ဗိလရသဝသေန သတ္တာနံ ဥပယောဂံ ဂစ္ဆတိ ဒဓိအာဒီသု တထာ ဒဿနတော။ ကဋုကာဒိရသာ ပန ကေဝလံ အဘိသင်္ခါရကာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ကဿစိ မဓုရံ၊ ကဿစိ အမ္ဗိလံ သပ္ပာယံ ဟောတီ’’တိ။

ယသ္မိံ ဣရိယာပထေ အာဓာရဘူတေ၊ ဝတ္တမာနေ ဝါ၊ ယသ္မိံ ဝါ ဣရိယာပထေ ပဝတ္တမာနဿ။ နိမိတ္တာသေဝနဗဟုလဿာတိ နိမိတ္တေ အာသေဝနာဗဟုလဿ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဝိသယဘူတေ ဘာဝနာမနသိကာရံ ဗဟုလံ အာသေဝန္တဿ၊ နိမိတ္တဿ ဝါ ဂေါစရာသေဝနဝသေန အာသေဝနာဗဟုလဿ။ ယေန ဟိ ဘာဝေန္တဿ ဘာဝနာသေဝနာ၊ တေန ဂေါစရာသေဝနာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ။

ဒသဝိဓအပ္ပနာကောသလ္လဝဏ္ဏနာ

၆၀။ န ဟောတိ အပ္ပနာ။ ယေန ဝိဓိနာ အပ္ပနာယံ ကုသလော ဟောတိ၊ သော ဒသဝိဓော ဝိဓိ အပ္ပနာကောသလ္လံ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တံ ဝါ ဉာဏံ။ ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယတောတိ ဝတ္ထူနံ ဝိသဒဘာဝကရဏတော အပ္ပနာကောသလ္လံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။

၆၁။ စိတ္တစေတသိကာနံ ဟိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော သရီရံ၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါနိ စီဝရာဒီနိ စ ဣဓ ‘‘ဝတ္ထူနီ’’တိ အဓိပ္ပေတာနိ။ တာနိ ယထာ စိတ္တဿ သုခါဝဟာနိ ဟောန္တိ၊ တထာ ကရဏံ တေသံ ဝိသဒဘာဝကရဏံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာန’’န္တိအာဒိ။ သရီရံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော၊ သရီရံ သေဒမလဂ္ဂဟိတံ ဝါ အညေန ဝါ အဝဿုတကိစ္စေန ဝိဗာဓိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သေနာသနံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ပတ္တာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နနု စာယံ နယော ခုဒ္ဒကပလိဗောဓုပစ္ဆေဒေန သင်္ဂဟိတော၊ ပုန ကသ္မာ ဝုတ္တောတိ? သစ္စံ သင်္ဂဟိတော၊ သော စ ခေါ ဘာဝနာယ အာရမ္ဘကာလေ။ ဣဓ ပန အာရဒ္ဓကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပစာရဇ္ဈာနေ ဌတွာ အပ္ပနာပရိဝါသံ ဝသန္တဿ ကာလန္တရေ ဇာတေ တထာပဋိပတ္တိ အပ္ပနာကောသလ္လာယ ဝုတ္တာ။ အဝိသဒေ သတိ၊ ဝိသယဘူတေ ဝါ။ ကထံ ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ တာနိ ဝိသယော? အန္တရန္တရာ ပဝတ္တနကစိတ္တုပ္ပာဒဝသေနေဝံ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ စိတ္တုပ္ပာဒါ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ အပရိသုဒ္ဓဘာဝါယ သံဝတ္တန္တိ။ စိတ္တစေတသိကေသု နိဿယာဒိပစ္စယဘူတေသု။ ဉာဏမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနေ။ တေန ‘‘န ကေဝလံ တံ ဝတ္ထုယေဝ၊ အထ ခေါ တသ္မိံ အပရိသုဒ္ဓေ ဉာဏမ္ပိ အပရိသုဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ ဒဿိတံ။ တံသမ္ပယုတ္တာနံ ပန အပရိသုဒ္ဓတာ အဝုတ္တသိဒ္ဓါ၊ ဉာဏဿ စ ဝိသုံ ဂဟဏံ အပ္ပနာယ ဗဟုကာရတ္တာ။ တထာ ဟိ ဈာနံ ‘‘ဒန္ဓာဘိညံ၊ ခိပ္ပာဘိည’’န္တိ ဉာဏမုခေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ နိဿယနိဿယောပိ နိဿယောတွေဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဒီပကပလ္လိကဝဋ္ဋိတေလာနိ နိဿာယာ’’တိ။ ဉာဏေ အဝိသဒေ ဝိပဿနာဘာဝနာ ဝိယ သမာဓိဘာဝနာပိ ပရိဒုဗ္ဗလာ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိသုဒ္ဓေန ဉာဏေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ သမထကမ္မဋ္ဌာနံ အာဟ။ ဝုဍ္ဎိံ အင်္ဂပါတုဘာဝေန၊ ဝိရူဠှိံ ဂုဏဘာဝေန၊ ဝေပုလ္လံ သဗ္ဗသော ဝသိဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိသဒေ ပနာတိ သုက္ကပက္ခော၊ တဿ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၆၂။ သမဘာဝကရဏန္တိ ကိစ္စတော အနူနာဓိကဘာဝကရဏံ။ ယထာပစ္စယံ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ အဓိမောက္ခကိစ္စဿ ပဋုတရဘာဝေန၊ ပညာယ အဝိသဒတာယ၊ ဝီရိယာဒီနံ စ သိထိလတာဒိနာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတရာနိ မန္ဒာနီ’’တိ။ တတောတိ တသ္မာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝတော၊ ဣတရေသဉ္စ မန္ဒတ္တာ။ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပဂ္ဂဏှနံ အနုဗလပ္ပဒါနံ ပဂ္ဂဟော၊ ပဂ္ဂဟောဝ ကိစ္စံ၊ ပဂ္ဂဟကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတီတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ၊ အနိဿဇ္ဇနံ ဝါ ဥပဋ္ဌာနံ၊ ဝိက္ခေပပဋိပက္ခော။ ယေန ဝါ သမ္ပယုတ္တာ အဝိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ၊ သော အဝိက္ခေပေါ။ ရူပဂတံ ဝိယ စက္ခုနာ ယေန ယာထာဝတော ဝိသယသဘာဝံ ပဿတိ၊ တံ ဒဿနကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတိ ဗလဝတာ သဒ္ဓိန္ဒြိယေန အဘိဘူတတ္တာ။ သဟဇာတဓမ္မေသု ဟိ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေန္တာနံ သဟပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ ဧကရသတာဝသေနေဝ အတ္ထသိဒ္ဓိ၊ န အညထာ။ တသ္မာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ တန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ။ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေနာတိ ယဿ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုနော ဥဠာရတာဒိဂုဏေ အဓိမုစ္စနဿ သာတိသယပ္ပဝတ္တိယာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တဿ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာဒိဝိဘာဂတော ယာထာဝတော ဝီမံသနေန။ ဧဝဉှိ ဧဝံဓမ္မတာနယေန သဘာဝရသတော ပရိဂ္ဂယှမာနေ သဝိပ္ဖာရော အဓိမောက္ခော န ဟောတိ၊ ‘‘အယံ ဣမေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝေါ’’တိ ပရိဇာနနဝသေန ပညာဗျာပါရဿ သာတိသယတ္တာ။ ဓုရိယဓမ္မေသု ဟိ ယထာ သဒ္ဓါယ ဗလဝဘာဝေ ပညာယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပညာယ ဗလဝဘာဝေ သဒ္ဓါယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတီတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တံ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။

တထာ အမနသိကာရေနာတိ ယေနာကာရေန ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ၊ တေနာကာရေန ဘာဝနာယ အနနုယုဉ္ဇနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓ ဒုဝိဓေန သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ၊ အတ္တနော ဝါ ပစ္စယဝိသေသတော ကိစ္စုတ္တရိယေန၊ ဝီရိယာဒီနံ ဝါ မန္ဒကိစ္စတာယ။ တတ္ထ ပဌမဝိကပ္ပေ ဟာပနဝိဓိ ဒဿိတော၊ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ယထာ မနသိ ကရောတော ဝီရိယာဒီနံ မန္ဒကိစ္စတာယ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တထာ အမနသိကာရေန ဝီရိယာဒီနံ ပဋုကိစ္စဘာဝါဝဟေန မနသိကာရေန သဒ္ဓိန္ဒြိယံ တေဟိ သမရသံ ကရောန္တေန ဟာပေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန သေသိန္ဒြိယေသုပိ ဟာပနဝိဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထူတိ သော ဟိ အာယသ္မာ သဒ္ဓါဓိမုတ္တတာယ ကတာဓိကာရော သတ္ထု ရူပကာယဒဿနပ္ပသုတော ဧဝ ဟုတွာ ဝိဟရန္တော သတ္ထာရာ ‘‘ကိံ တေ၊ ဝက္ကလိ၊ ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန? ယော ခေါ၊ ဝက္ကလိ၊ ဓမ္မံ ပဿတိ၊ သော မံ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇) ဩဝဒိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇိတောပိ တံ အနနုယုဉ္ဇန္တော ပဏာမိတော အတ္တာနံ ဝိနိပါတေတုံ ပပါတဋ္ဌာနံ အဘိရုဟိ။ အထ နံ သတ္ထာ ယထာနိသိန္နောဝ ဩဘာသံ ဝိသဇ္ဇေန္တော အတ္တာနံ ဒဿေတွာ –

‘‘ပါမောဇ္ဇဗဟုလော ဘိက္ခု၊ ပသန္နော ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

အဓိဂစ္ဆေ ပဒံ သန္တံ၊ သင်္ခါရူပသမံ သုခ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၈၁) –

ဂါထံ ဝတွာ ‘‘ဧဟိ ဝက္ကလီ’’တိ အာဟ။ သော တေန အမတေနေဝ အဘိသိတ္တော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဟုတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေသိ။ သဒ္ဓါယ ပန ဗလဝဘာဝတော ဝိပဿနာဝီထိံ န ဩတရိ။ တံ ဉတွာ ဘဂဝါ ဣန္ဒြိယသမတံ ပဋိပါဒေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ အဒါသိ။ သော သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထု စေတ္ထ နိဒဿန’’န္တိ။

ဣတရကိစ္စဘေဒန္တိ ဥပဋ္ဌာနာဒိကိစ္စဝိသေသံ။ ပဿဒ္ဓါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟာပေတဗ္ဗန္တိ ယထာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဟာယတိ၊ ဧဝံ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတာ ပဿဒ္ဓိအာဒိဘာဝနာယ ဟာယတိ၊ သမာဓိပက္ခိယတ္တာ တဿာ။ တထာ ဟိ သာ သမာဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ကောသဇ္ဇပါတတော ရက္ခန္တီ ဝီရိယာဒိဘာဝနာ ဝိယ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ဥဒ္ဓစ္စပါတတော ရက္ခန္တီ ဧကံသတော ဟာပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဿဒ္ဓါဒိဘာဝနာယ ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။

သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထူတိ (မဟာဝ။ ၂၄၃) သုကုမာရဿ သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု။ သော ဟိ အာယသ္မာ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သီတဝနေ ဝိဟရန္တော ‘‘မမ သရီရံ သုခုမာလံ၊ န စ သက္ကာ သုခေနေဝ သုခံ အဓိဂန္တုံ၊ ကာယံ ကိလမေတွာပိ သမဏဓမ္မော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဌာနစင်္ကမမေဝ အဓိဋ္ဌာယ ပဓာနမနုယုဉ္ဇန္တော ပါဒတလေသု ဖောဋေသု ဥဋ္ဌိတေသုပိ ဝေဒနံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ ဒဠှံ ဝီရိယံ ကရောန္တော အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ သတ္ထာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝီဏောဝါဒေန ဩဝဒိတွာ ဝီရိယသမတာယောဇနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ ဂိဇ္ဈကူဋံ ဂတော။ ထေရောပိ သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဝီရိယသမတံ ယောဇေန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု ဒဿေတဗ္ဗ’’န္တိ။

သေသေသုပီတိ သတိသမာဓိပညိန္ဒြိယေသုပိ။ ဧကဿာတိ ဧကေကဿ။ သာမညနိဒ္ဒေသောဝါယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ပစ္စေကံ အဓိမတ္တတာယ ပန ဟာပနဝသေန သမတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ယေသံ ဝိသေသတော အသာဓာရဏတော၊ သာဓာရဏတော စ သမတာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသေသတော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ပဉ္စသု ဣန္ဒြိယေသု။ သမတန္တိ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညံ အနူနာနဓိကဘာဝံ။ တထာ သမာဓိဝီရိယာနံ။ ယထာ ဟိ သဒ္ဓါပညာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဓုရိယဓမ္မဘူတာနံ ကိစ္စတော အညမညာနတိဝတ္တနံ ဝိသေသတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗမေဝ၊ ယတော နေသံ သမဓုရတာယ အပ္ပနာ သမ္ပဇ္ဇတီတိ၊ ဧဝံ သမာဓိဝီရိယာနံ ကောသဇ္ဇဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ သမရသတာယ သတိ အညမညူပတ္ထမ္ဘနတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အန္တဒွယပါတာဘာဝေန သမ္မဒေဝ အပ္ပနာ ဣဇ္ဈတိ။

‘‘ဗလဝသဒ္ဓါ ဟီ’’တိအာဒိ နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ယော ဗလဝတိယာ သဒ္ဓါယ သမန္နာဂတော အဝိသဒဉာဏော၊ သော မုဒ္ဓပ္ပသန္နော ဟောတိ၊ န အဝေစ္စပ္ပသန္နော။ တထာ ဟိ သော အဝတ္ထုသ္မိံ ပသီဒတိ သေယျထာပိ တိတ္ထိယသာဝကာ။ ကေရာဋိကပက္ခန္တိ သာဌေယျပက္ခံ ဘဇတိ။ သဒ္ဓါဟီနာယ ပညာယ အတိဓာဝန္တော ‘‘ဒေယျဝတ္ထုပရိစ္စာဂေန ဝိနာ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေနပိ ဒါနမယံ ပုညံ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ပရိကပ္ပေတိ ဟေတုပဋိရူပကေဟိ ဝဉ္စိတော။ ဧဝံဘူတော ပန သုက္ခတက္ကဝိလုတ္တစိတ္တော ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ နာဒိယတိ၊ သညတ္တိံ န ဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘေသဇ္ဇသမုဋ္ဌိတော ဝိယ ရောဂေါ အတေကိစ္ဆော ဟောတီ’’တိ။ ယထာ စေတ္ထ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညဝိရဟော န အတ္ထာဝဟော အနတ္ထာဝဟော စ၊ ဧဝမိဓာပိ သမာဓိဝီရိယာနံ အညမညဝိရဟော န အဝိက္ခေပါဝဟော ဝိက္ခေပါဝဟော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကောသဇ္ဇံ အဘိဘဝတိ၊ တေန အပ္ပနံ န ပါပုဏာတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥဒ္ဓစ္စံ အဘိဘဝတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တဒုဘယန္တိ တံ သဒ္ဓါပညာဒွယံ၊ သမာဓိဝီရိယဒွယဉ္စ။ သမံ ကာတဗ္ဗန္တိ သမရသံ ကာတဗ္ဗံ။

သမာဓိကမ္မိကဿာတိ သမထကမ္မဋ္ဌာနိကဿ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သန္တေ၊ သဒ္ဓါယ တေသံ ဗလဝဘာဝေ သတီတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒဟန္တောတိ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိ မနသိကရဏမတ္တေန ကထံ ဈာနုပ္ပတ္တီတိ အစိန္တေတွာ ‘‘အဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တဝိဓိ ဣဇ္ဈိဿတီ’’တိ သဒ္ဒဟန္တော သဒ္ဓံ ဇနေန္တော။ ဩကပ္ပေန္တောတိ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ အဓိမုစ္စနဝသေန ဩကပ္ပေန္တော ပက္ခန္ဒန္တော။ ဧကဂ္ဂတာ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတိ သမာဓိပဓာနတ္တာ ဈာနဿ။ ဥဘိန္နန္တိ သမာဓိပညာနံ၊ သမာဓိကမ္မိကဿ သမာဓိနော အဓိမတ္တတာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သမတာယပီ’’တိ၊ သမဘာဝေနာပီတိ အတ္ထော။ အပ္ပနာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတအပ္ပနာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဟောတိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ၊ လောကုတ္တရပ္ပနာ ပန တေသံ သမဘာဝေနေဝ ဣစ္ဆိတာ။ ယထာဟ – ‘‘သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၁၊ ၅)။

ယဒိ ဝိသေသတော သဒ္ဓါပညာနံ၊ သမာဓိဝီရိယာနဉ္စ သမတာ ဣစ္ဆိတာ၊ ကထံ သတီတိ အာဟ ‘‘သတိ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခေသု ပဉ္စသု ဣန္ဒြိယေသု။ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိယေ ဂဏှန္တော ‘‘သဒ္ဓါဝီရိယပညာန’’န္တိ အာဟ။ အညထာပီတိ စ ဂဟေတဗ္ဗာ သိယာ။ တထာ ဟိ ‘‘ကောသဇ္ဇပက္ခေန သမာဓိနာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာဟီ’’တိ။ သာ သတိ။ သဗ္ဗေသု ရာဇကမ္မေသု နိယုတ္တော သဗ္ဗကမ္မိကော။ တေန ကာရဏေန သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထေန။ အာဟ အဋ္ဌကထာယံ။ သဗ္ဗတ္ထ နိယုတ္တာ သဗ္ဗတ္ထိကာ၊ သဗ္ဗေန ဝါ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခိယေန ဗောဇ္ဈင်္ဂဂ္ဂဟဏေန အတ္ထေတဗ္ဗာ သဗ္ဗတ္ထိယာ၊ သဗ္ဗတ္ထိယာဝ သဗ္ဗတ္ထိကာ။ စိတ္တန္တိ ကုသလစိတ္တံ။ တဿ ဟိ သတိ ပဋိသရဏံ ပရာယဏံ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ အနဓိဂတဿ အဓိဂမာယ။ တေနာဟ ‘‘အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ။

၆၃။ စိတ္တေကဂ္ဂတာနိမိတ္တဿာတိ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ နိမိတ္တဿ၊ စိတ္တေကဂ္ဂတာသင်္ခါတဿ စ နိမိတ္တဿ။ စိတ္တဿ ဟိ သမာဟိတာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ သမထနိမိတ္တံ ရက္ခန္တောယေဝ ကသိဏနိမိတ္တံ ရက္ခတိ။ တသ္မာ ပထဝီကသိဏာဒိကဿာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿေဝ၊ အထ ခေါ သမထနိမိတ္တဿာပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တန္တိ ရက္ခဏကောသလ္လံ။ ဣဓ အပ္ပနာကောသလ္လကထာယံ ‘‘နိမိတ္တကောသလ္လ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ ကရဏဘာဝနာကောသလ္လာနံ ပဂေဝ သိဒ္ဓတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

၆၄။ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပမောဒနသံဝေဇနဝိပရိယာယေ သင်္ဂဏှာတိ။ လီနန္တိ သင်္ကုစိတံ ကောသဇ္ဇပက္ခပတိတံ။ စိတ္တန္တိ ဘာဝနာစိတ္တံ။ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော ဘာဝေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘တယော’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန တေ ဘာဝေတဗ္ဗာ၊ တံ သယမေဝ ဝက္ခတိ။

ပရိတ္တန္တိ အပ္ပကံ။ ဥဇ္ဇာလေတုကာမောတိ ပဒီပေတုကာမော။ ဥဒကဝါတံ ဒဒေယျာတိ ဥဒကမိဿံ ဝါတံ ဥပနေယျ။ အကာလောတိ နကာလော၊ အယုတ္တကာလော ဝါ။ သတိအာဒိဓမ္မသာမဂ္ဂိသင်္ခါတာယ ဗောဓိယာ ဗုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ ကတွာ၊ တံသမင်္ဂိနော ဝါ ဗုဇ္ဈတီတိ ဗောဓိနော ယောဂိနော အင်္ဂန္တိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ပသတ္ထော၊ သုန္ဒရော ဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ကာယစိတ္တဒရထဝူပသမလက္ခဏာ ပဿဒ္ဓိယေဝ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ တဿ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ။ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – သမာဓိဿ တာဝ ပဒတ္ထလက္ခဏာနိ ဟေဋ္ဌာ အာဂတာနေဝ။ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ။ သာ ပနာယံ အတ္ထတော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဣဓ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒုသမုဋ္ဌာပယန္တိ သမုဋ္ဌာပေတုံ ဥပ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျံ။ ဓမ္မာနံ၊ ဓမ္မေသု ဝါ ဝိစယော ဓမ္မဝိစယော၊ ပညာတိ အတ္ထော။ ဝီရဿ ဘာဝေါ၊ ကမ္မံ ဝါ၊ ဝိဓိနာ ဝါ ဤရေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ဝီရိယံ၊ ဥဿာဟော။ ပီဏေတိ ကာယံ၊ စိတ္တံ စ သန္တပ္ပေတီတိ ပီတိ။

ယံ ယံ သကံ ယထာသကံ၊ အတ္တနော အတ္တနောတိ အတ္ထော။ အာဟာရဝသေနာတိ ပစ္စယဝသေန။ ဘာဝနာတိ ဥပ္ပာဒနာ၊ ဝဍ္ဎနာ စ။ ကုသလာကုသလာတိ ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ကုသလာ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော အကုသလာ။ ယေ အကုသလာ၊ တေ သာဝဇ္ဇာ။ ယေ ကုသလာ၊ တေ အနဝဇ္ဇာ။ အကုသလာ ဟီနာ၊ ဣတရေ ပဏီတာ။ ကုသလာပိ ဝါ ဟီနေဟိ ဆန္ဒာဒီဟိ အာရဒ္ဓါ ဟီနာ၊ ဣတရေ ပဏီတာ။ ကဏှာတိ ကာဠကာ စိတ္တဿ အပဘဿရဘာဝကရဏာ၊ သုက္ကာတိ ဩဒါတာ စိတ္တဿ ပဘဿရဘာဝကရဏာ။ ကဏှာဘိဇာတိဟေတုတော ဝါ ကဏှာ၊ သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတော သုက္ကာ။ တေ ဧဝ သပ္ပဋိဘာဂါ။ ကဏှာ ဟိ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ သုက္ကေဟိ သပ္ပဋိဘာဂါ။ တထာ သုက္ကာပိ ဣတရေဟိ။ အထ ဝါ ကဏှာ စ သုက္ကာ စ သပ္ပဋိဘာဂါ စ ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂါ။ သုခါ ဟိ ဝေဒနာ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သပ္ပဋိဘာဂါ၊ ဒုက္ခာ စ ဝေဒနာ သုခါယ သပ္ပဋိဘာဂါတိ။ အနုပ္ပန္နဿာတိ အနိဗ္ဗတ္တဿ။ ဥပ္ပာဒါယာတိ ဥပ္ပာဒနတ္ထာယ။ ဥပ္ပန္နဿာတိ နိဗ္ဗတ္တဿ။ ဘိယျောဘာဝါယာတိ ပုနပ္ပုနဘာဝါယ။ ဝေပုလ္လာယာတိ ဝိပုလဘာဝါယ။ ဘာဝနာယာတိ ဝဍ္ဎိယာ။ ပါရိပူရိယာတိ ပရိပူရဏတ္ထာယ။

တတ္ထာတိ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတပါဌေ။ သဘာဝသာမညလက္ခဏပဋိဝေဓဝသေနာတိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဂဟဏေ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာဒိကဿ ဝိသုံ ဝိသုံ ပန ဖုသနာဒိကဿ သဘာဝလက္ခဏဿ၊ အနိစ္စာဒိကဿ သာမညလက္ခဏဿ စ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန။ ပဝတ္တမနသိကာရောတိ ကုသလာဒီနံ တံတံသဘာဝလက္ခဏာဒိကဿ ယာထာဝတော အဝဗုဇ္ဈနဝသေန ဥပ္ပန္နဇဝနစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ သော ဟိ အဝိပရီတမနသိကာရတာယ ‘‘ယောနိသောမနသိကာရော’’တိ ဝုတ္တော။ တဒါဘောဂတာယ အာဝဇ္ဇနာပိ တဂ္ဂတိကာဝ။ ရုပ္ပနလက္ခဏာဒိကမ္ပိ ဣဓ သာမညလက္ခဏေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုသလကိရိယာယ အာဒိအာရမ္ဘဝသေန ပဝတ္တဝီရိယံ ဓိတိသဘာဝတာယ ‘‘ဓာတူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အာရမ္ဘဓာတူတိ ပဌမဝီရိယံ ဝုစ္စတီ’’တိ။ လဒ္ဓါသေဝနံ ဝီရိယံ ဗလပ္ပတ္တံ ဟုတွာ ပဋိပက္ခံ ဝိဓမတီတိ အာဟ ‘‘ကောသဇ္ဇတော နိက္ခန္တတ္တာ တတော ဗလဝတရ’’န္တိ။ အဓိမတ္တာဓိမတ္တတရာနံ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဝိဓမနသမတ္ထံ ပဋုပဋုတရာဒိဘာဝပ္ပတ္တံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတော တတောပိ ဗလဝတရ’’န္တိ။ တိဋ္ဌတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဌာနိယာ၊ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဌာနိယာ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာ။ ဌာတဗ္ဗော ဝါ ဌာနိယော၊ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဌာနိယော ဧတေသူတိ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာ၊ အပရာပရံ ဝတ္တမာနာ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ။ ယသ္မာ ပန တေသု ပီတိယေဝ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဝိသေသကာရဏံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပီတိယာ ဧဝ ဧတံ နာမ’’န္တိ။ ဥပ္ပာဒကမနသိကာရောတိ ယထာ မနသိ ကရောတော အနုပ္ပန္နော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နော စ ဝဍ္ဎတိ၊ တထာ ပဝတ္တမနသိကာရော။

ပရိပုစ္ဆကတာတိ ပရိယောဂါဟေတွာ ပုစ္ဆကဘာဝေါ။ ပဉ္စပိ ဟိ နိကာယေ ဥဂ္ဂဟေတွာ အာစရိယေ ပရိယုပါသိတွာ တဿ တဿ အတ္ထံ ပရိပုစ္ဆန္တဿ၊ တေ ဝါ သဟ အဋ္ဌကထာယ ပရိယောဂါဟေတွာ ယံ ယံ တတ္ထ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနံ၊ တံ တံ ‘‘ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ ကထံ၊ ဣမဿ ကော အတ္ထော’’တိ ပုစ္ဆန္တဿ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ သင်္ခေပတော၊ ဝိတ္ထာရတော စ ပကာသိတာ ဧဝ။ တတ္ထ ပန သမာဓိသံဝတ္တနိယဘာဝေန အာဂတာ၊ ဣဓ ပညာသံဝတ္တနိယဘာဝေန။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာ၊ တဒဂ္ဂေန ပညာသံဝတ္တနိကာ သမာဓိဿ ဉာဏပစ္စုပဋ္ဌာနတော။ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁) ဝုတ္တံ။ ဒုပ္ပညပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ နာမ ဒုပ္ပညာနံ မန္ဒဗုဒ္ဓီနံ ဘတ္တနိက္ခိတ္တကာကမံသနိက္ခိတ္တသုနခသဒိသာနံ မောမူဟပုဂ္ဂလာနံ ဒူရတော ပရိစ္စဇနာ။ ပညဝန္တပုဂ္ဂလသေဝနာ နာမ ပညာယ ကတာဓိကာရာနံ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒီသု ကုသလာနံ အရိယာနံ၊ ဝိပဿနာကမ္မိကာနံ ဝါ မဟာပညာနံ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမနံ။ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဂမ္ဘီရဉာဏေဟိ စရိတဗ္ဗာနံ ခန္ဓာယတနဓာတာဒီနံ၊ သစ္စပစ္စယာကာရာဒိဒီပနာနံ ဝါ သုညတာပဋိသံယုတ္တာနံ သုတ္တန္တာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ တဒဓိမုတ္တတာတိ ပညာဓိမုတ္တတာ၊ ပညာယ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရတာတိ အတ္ထော။

အပါယာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဇာတိအာဒိံ အတီတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ၊ အနာဂတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေ အာဟာရပရိယေဋ္ဌိမူလကဉ္စ ဒုက္ခံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝီရိယာယတ္တဿ လောကိယလောကုတ္တရဝိသေသဿ အဓိဂမော ဧဝ အာနိသံသော၊ တဿ ဒဿနသီလတာ ဝီရိယာယတ္တ…ပေ… ဒဿိတာ။ သပုဗ္ဗဘာဂေါ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂေါ ဂမနဝီထိ ဂန္တဗ္ဗာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ပဋိပဒါတိ ကတွာ။ ဒါယကာနံ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန ပိဏ္ဍာပစာယနတာတိ ပစ္စယဒါယကာနံ အတ္တနိ ကာရဿ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မဟပ္ဖလကာရဘာဝဿ ကရဏေန ပိဏ္ဍဿ ဘိက္ခာယ ပဋိပူဇနာ။ ဣတရထာတိ အာမိသပူဇာယ။ ကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာတိ အလသာနံ ဘာဝနာယ နာမမတ္တမ္ပိ အဇာနန္တာနံ ကာယဒဠှီဗဟုလာနံ ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခါဒိအနုယုဉ္ဇနကာနံ တိရစ္ဆာနကထိကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဒူရတော ပရိစ္စဇနာ။ အာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနတာတိ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၁၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) ဘာဝနာရမ္ဘဝသေန အာရဒ္ဓဝီရိယာနံ ဒဠှပရက္ကမာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမနာ။ သမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏတာတိ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနာနုဘာဝဿ ပစ္စဝေက္ခဏတာ။ တဒဓိမုတ္တတာတိ တသ္မိံ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေ အဓိမုတ္တိ သဗ္ဗိရိယာပထေသု နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရတာ။ ဧတ္ထ စ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနအာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနတဒဓိမုတ္တတာ ပဋိပက္ခဝိဓမနပစ္စယူပသံဟာရဝသေန၊ အပါယာဒိဘယပစ္စဝေက္ခဏာဒယော သမုတ္တေဇနဝသေန ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒကာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဗုဒ္ဓါဒီသု ပသာဒသိနေဟာဘာဝေန ထုသခရဟဒယာ လူခပုဂ္ဂလာ၊ တဗ္ဗိပရိယာယေန သိနိဒ္ဓပုဂ္ဂလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂုဏပရိဒီပနာ သမ္ပသာဒနီယသုတ္တာဒယော (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၁ အာဒယော) ပသာဒနီယသုတ္တန္တာ။ ဣမေဟိ အာကာရေဟီတိ ယထာဝုတ္တေဟိ ကုသလာဒီနံ သဘာဝသာမညလက္ခဏပဋိဝိဇ္ဈနာဒိအာကာရေဟိ စေဝ ပရိပုစ္ဆကတာဒိအာကာရေဟိ စ။ ဧတေ ဓမ္မေတိ ဧတေ ကုသလာဒီသု ယောနိသောမနသိကာရာဒိကေ စေဝ ဓမ္မတ္ထညုတာဒိကေ စ။

၆၅။ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟီတိ အတိဝိယ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယတာဒီဟိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သံဝေဇနပမောဒနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥဒ္ဓတန္တိ သမာဓိအာဒီနံ မန္ဒတာယ အဝူပသန္တံ။ ဒုဝူပသမယန္တိ ဝူပသမေတုံ သမာဓာတုံ အသက္ကုဏေယျံ။

တံ အာကာရံ သလ္လက္ခေတွာတိ ယေနာကာရေန အဿ ယောဂိနော ပဿဒ္ဓိ သမာဓိ ဥပေက္ခာတိ ဣမေ ပဿဒ္ဓိအာဒယော ဓမ္မာ ပုဗ္ဗေ ယထာရဟံ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာ၊ တံ စိတ္တတံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပဿဒ္ဓါကာရံ၊ သမာဟိတာကာရံ၊ အဇ္ဈုပေက္ခိတာကာရဉ္စ ဥပလက္ခေတွာ ဥပဓာရေတွာ။ တီသုပိ ပဒေသူတိ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာယပ္ပဿဒ္ဓီ’’တိအာဒိနာ အာဂတေသု တီသုပိ ဝါကျေသု၊ တေဟိ ဝါ ပကာသိတေသု တီသု ဓမ္မကောဋ္ဌာသေသု။ ယထာသမာဟိတာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ ဂယှမာနော သမထော ဧဝ သမထနိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သမထနိမိတ္တန္တိ စ သမထဿေဝေတမဓိဝစန’’န္တိ။ နာနာရမ္မဏေ ပရိဗ္ဘမနေန ဝိဝိဓံ အဂ္ဂံ ဧတဿာတိ ဗျဂ္ဂေါ၊ ဝိက္ခေပေါ။ တထာ ဟိ သော အနဝဋ္ဌာနရသော၊ ဘန္တတာပစ္စုပဋ္ဌာနော စ ဝုတ္တော။ ဧကဂ္ဂတာဘာဝတော ဗျဂ္ဂပဋိပက္ခောတိ အဗျဂ္ဂေါ၊ သမာဓိ။ သော ဧဝ နိမိတ္တန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အဝိက္ခေပဋ္ဌေန စ တဿေဝ အဗျဂ္ဂနိမိတ္တန္တိ အဓိဝစန’’န္တိ။

သရီရာဝတ္ထံ ဉတွာ မတ္တသော ပရိဘုတ္တော ပဏီတာဟာရော ကာယလဟုတာဒီနံ သမုဋ္ဌာပနေန ပဿဒ္ဓိယာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တထာ ဥတုသပ္ပာယံ၊ ဣရိယာပထသပ္ပာယဉ္စ သေဝိတံ၊ ပယောဂေါ စ ကာယိကော ပဝတ္တိတောတိ အာဟ ‘‘ပဏီတဘောဇနသေဝနတာ’’တိအာဒိ။ ပယောဂသမတာဒီနံ အဘာဝေန သဒရထကာယစိတ္တာ ပုဂ္ဂလာ သာရဒ္ဓပုဂ္ဂလာ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ပဿဒ္ဓကာယာ ပုဂ္ဂလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

နိရဿာဒဿာတိ ဘာဝနဿာဒရဟိတဿ။ ဘာဝနာ ဟိ ဝီထိပဋိပန္နာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသဝတီ ပဝတ္တမာနာ စိတ္တဿ အဿာဒံ ဥပသမသုခံ အာဝဟတိ၊ တဒဘာဝတော နိရဿာဒံ စိတ္တံ ဟောတိ။ သဒ္ဓါသံဝေဂဝသေနာတိ သဒ္ဓါဝသေန၊ သံဝေဂဝသေန စ။ သမ္ပဟံသနတာတိ သမ္မဒေဝ ပဟံသနတာ သံဝေဇနပုဗ္ဗကပသာဒုပ္ပာဒနေန ဘာဝနာ စိတ္တဿ တောသနာ။ သမ္မာပဝတ္တဿာတိ လီနုဒ္ဓစ္စဝိရဟေန၊ သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ စ သမံ၊ သဝိသေသဉ္စ ပဝတ္တိယာ သမ္မဒေဝ ပဝတ္တဿ ဘာဝနာစိတ္တဿ။ အဇ္ဈုပေက္ခနတာတိ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု အဗျာဝဋတာ။ ဈာနဝိမောက္ခပစ္စဝေက္ခဏတာတိ ပဌမာဒီနိ ဈာနာနိ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တတာဒိနာ တေယေဝ ဝိမောက္ခာ တေသံ ‘‘ဧဝံ ဘာဝနာ၊ ဧဝံ သမာပဇ္ဇနာ၊ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာနံ၊ ဧဝံ ဝုဋ္ဌာနံ၊ ဧဝံ သံကိလေသော၊ ဧဝံ ဝေါဒါန’’န္တိ ပတိ ပတိ အဝေက္ခဏာ။

သတ္တမဇ္ဈတ္တတာတိ သတ္တေသု ပိယဋ္ဌာနိယေသုပိ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတေသု မဇ္ဈတ္တာကာရော အဇ္ဈုပေက္ခနာ။ သင်္ခါရမဇ္ဈတ္တတာတိ အဇ္ဈတ္တိကေသု စက္ခာဒီသု၊ ဗာဟိရေသု ပတ္တစီဝရာဒီသု မဇ္ဈတ္တာကာရော အဇ္ဈုပေက္ခနာ။ သတ္တသင်္ခါရာနံ မမာယနံ သတ္တသင်္ခါရကေလာယနံ။ ဣမေဟာကာရေဟီတိ ဣမေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ ကာယစိတ္တာနံ ပဿဒ္ဓါကာရသလ္လက္ခဏာဒိအာကာရေဟိ စေဝ သပ္ပာယာဟာရသေဝနာဒိအာကာရေဟိ စ။ ဧတေ ဓမ္မေတိ ဧတေ ပဿဒ္ဓိအာဒိဓမ္မေ။

၆၆။ ပညာပယောဂမန္ဒတာယာတိ ပညာဗျာပါရဿ အပ္ပဘာဝေန။ ယထာ ဟိ ဒါနသီလာနိ အလောဘာဒေါသပ္ပဓာနာနိ၊ ဧဝံ ဘာဝနာ အမောဟပ္ပဓာနာ ဝိသေသတော အပ္ပနာဝဟာ။ တတ္ထ ယဒါ ပညာ န ဗလဝတီ ဟောတိ၊ တဒါ ဘာဝနာစိတ္တဿ အနဘိသင်္ခတော ဝိယ အာဟာရော ပုရိသဿ အဘိရုစိံ န ဇနေတိ၊ တေန တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ။ ယဒါ စ ဘာဝနာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသာဝဟာ န ဟောတိ သမ္မဒေဝ အဝီထိပဋိပတ္တိယာ၊ တဒါ ဥပသမသုခဿ အလာဘေန စိတ္တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ။ တဒုဘယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပညာပယောဂမန္ဒတာယာ’’တိအာဒိ။ နန္တိ စိတ္တံ။ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ ယထာရဟံ သုဂတိယံ၊ ဒုဂ္ဂတိယဉ္စ ဟောန္တီတိ တဒညမေဝ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိခုပ္ပိပါသာဒိအညမညဝိဗာဓနာဒိဟေတုကံ အပါယဒုက္ခံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တယိဒံ သဗ္ဗံ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝနိဿိတံ ဂဟိတန္တိ အတီတေ၊ အနာဂတေ စ ကာလေ ဝဋ္ဋမူလကဒုက္ခာနိ ဝိသုံ ဂဟိတာနိ။ ယေ ပန သတ္တာ အာဟာရူပဇီဝိနော၊ တတ္ထ စ ဥဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိနော၊ တေသံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ ဇီဝိတဒုက္ခံ အဋ္ဌမံ သံဝေဂဝတ္ထု ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အဿာတိ စိတ္တဿ။ အလီနန္တိအာဒီသု ကောသဇ္ဇပက္ခိယာနံ ဓမ္မာနံ အနဓိမတ္တတာယ အလီနံ။ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ ဓမ္မာနံ အနဓိမတ္တတာယ အနုဒ္ဓတံ။ ပညာပယောဂသမ္ပတ္တိယာ၊ ဥပသမသုခါဓိဂမေန စ အနိရဿာဒံ။ ပုဗ္ဗေနာပရံ သဝိသေသံ တတော ဧဝ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ၊ သမထဝီထိပဋိပန္နဉ္စ။ တတ္ထ အလီနတာယ ပဂ္ဂဟေ၊ အနုဒ္ဓတတာယ နိဂ္ဂဟေ၊ အနိရဿာဒတာယ သမ္ပဟံသနေ န ဗျာပါရံ အာပဇ္ဇတိ။ အလီနာနုဒ္ဓတတာယ ဟိ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ အနိရဿာဒတာယ သမထဝီထိပဋိပန္နံ။ သမပ္ပဝတ္တိယာ ဝါ အလီနံ အနုဒ္ဓတံ၊ သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ အနိရဿာဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

နေက္ခမ္မပဋိပဒန္တိ ဈာနပဋိပတ္တိံ။ သမာဓိအဓိမုတ္တတာတိ သမာဓိနိဗ္ဗတ္တနေ ဈာနာဓိဂမေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တတာ။ သာ ပန ယသ္မာ သမာဓိံ ဂရုံ ကတွာ တတ္ထ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန ပဝတ္တိယာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘သမာဓိဂရူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၆၇။ ပဋိလဒ္ဓေ နိမိတ္တသ္မိံ ဧဝံ ဟိ သမ္ပာဒယတော အပ္ပနာကောသလ္လံ ဣမံ အပ္ပနာ သမ္ပဝတ္တတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သာတိ အပ္ပနာ။ ဟိတွာ ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ဌာနမေတံ န ဝိဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ စိတ္တပ္ပဝတ္တိအာကာရံ ဘာဝနာစိတ္တဿ လီနုဒ္ဓတာဒိဝသေန ပဝတ္တိအာကာရံ သလ္လက္ခယံ ဥပဓာရေန္တော။ သမတံ ဝီရိယဿေဝ ဝီရိယဿ သမာဓိနာ သမရသတံယေဝ ယောဇယေထ။ ကထံ ပန ယောဇယေထာတိ အာဟ ‘‘ဤသကမ္ပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ လယန္တိ လီနဘာဝံ၊ သင်္ကောစန္တိ အတ္ထော။ ယန္တန္တိ ဂစ္ဆန္တံ၊ ပဂ္ဂဏှေထေဝ သမဘာဝါယာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘အစ္စာရဒ္ဓံ နိသေဓေတွာ သမမေဝ ပဝတ္တယေ’’တိ။ ကထံ ပန သမမေဝ ပဝတ္တယေတိ အာဟ ‘‘ရေဏုမှီ’’တိအာဒိ။ ယထာတိ ရေဏုအာဒီသု ယထာ မဓုကရာဒီနံ ပဝတ္တိ ဥပမာဘာဝေန အဋ္ဌကထာယံ သမ္မဝဏ္ဏိတာ၊ ဧဝံ လီနုဒ္ဓတဘာဝေဟိ မောစယိတွာ ဝီရိယသမတာယောဇနေန နိမိတ္တာဘိမုခံ မာနသံ ပဋိပါဒယေ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာဘိမုခံ ဘာဝနာစိတ္တံ သမ္ပာဒေယျာတိ အတ္ထော။

နိမိတ္တာဘိမုခပဋိပါဒနဝဏ္ဏနာ

၆၈။ တတြာတိ တသ္မိံ ‘‘ရေဏုမှီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဂါထာဒွယေ။ အတ္ထဒီပနာ ဥပမူပမေယျတ္ထဝိဘာဝနာ။ အဆေကောတိ အကုသလော။ ပက္ခန္ဒောတိ ဓာဝိတုံ အာရဒ္ဓါ။ ဝိကသနက္ခဏေယေဝ သရသံ ကုသုမပရာဂံ ဟောတိ၊ ပစ္ဆာ ဝါတာဒီဟိ ပရိပတတိ၊ ဝိရသံ ဝါ ဟောတိ။ တသ္မာ နိဝတ္တနေ ရေဏု ခီယတီတိ အာဟ ‘‘ခီဏေ ရေဏုမှိ သမ္ပာပုဏာတီ’’တိ။ ပုပ္ဖရာသိန္တိ ရုက္ခသာခါသု နိဿိတံ ပုပ္ဖသဉ္စယံ။

သလ္လကတ္တအန္တေဝါသိကေသူတိ သလ္လကတ္တအာစရိယဿ အန္တေဝါသိကေသု။ ဥဒကထာလဂတေတိ ဥဒကထာလိယံ ဌပိတေ။ သတ္ထကမ္မန္တိ သိရာဝေဓနာဒိသတ္ထကမ္မံ။ ဖုသိတုမ္ပိ ဥပ္ပလပတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သမေနာတိ ပုရိမကာ ဝိယ ဂရုံ၊ မန္ဒဉ္စ ပယောဂံ အကတွာ သမပ္ပမာဏေန ပယောဂေန။ တတ္ထာတိ ဥပ္ပလပတ္တေ။ ပရိယောဒါတသိပ္ပောတိ သုဝိသုဒ္ဓသိပ္ပော နိပ္ဖန္နသိပ္ပော။

မက္ကဋကသုတ္တန္တိ လူတသုတ္တံ။ နိယာမကော နာဝါသာရထီ။ လင်္ကာရန္တိ ကိလဉ္ဇာဒိမယံ နာဝါကဋသာရကံ။ တေလေန အဆဍ္ဍေန္တော နာဠိံ ပူရေတီတိ သရာဝါဒိဂတေန တေလေန အဆဍ္ဍေန္တော သုခုမစ္ဆိဒ္ဒကံ တေလနာဠိံ ပူရေတိ။ ဧဝမေဝါတိ ယထာ တေ အာဒိတော ဝုတ္တမဓုကရသလ္လကတ္တအန္တေဝါသိသုတ္တာကဍ္ဎကနိယာမကတေလပူရကာ ဝေဂေန ပယောဂံ ကရောန္တိ၊ ဧဝမေဝ ယော ဘိက္ခု ‘‘သီဃံ အပ္ပနံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ ဂါဠှံ ဝီရိယံ ကရောတိ၊ ယော မဇ္ဈေ ဝုတ္တမဓုကရာဒယော ဝိယ ဝီရိယံ န ကရောတိ၊ ဣမေ ဒွေပိ ဝီရိယသမတာဘာဝေန အပ္ပနံ ပါပုဏိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ယော ပန အဝသာနေ ဝုတ္တမဓုကရာဒယော ဝိယ သမပ္ပယောဂေါ၊ အယံ အပ္ပနံ ပါပုဏိတုံ သက္ကောတိ ဝီရိယသမတာယောဂတောတိ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကော ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။ လီနံ ဘာဝနာစိတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ပဌမဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၆၉။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ဝီရိယသမတာယောဇနဝသေန ဝီထိပဋိပန္နံ ဘာဝနာမာနသံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေယေဝ ဌပနဝသေန နိမိတ္တာဘိမုခံ ပဋိပါဒယတော အဿ ယောဂိနော။ ဣဇ္ဈိဿတီတိ သမိဇ္ဈိဿတိ၊ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ အတ္ထော။ အနုယောဂဝသေနာတိ ဘာဝနာဝသေန။ သေသာနီတိ သေသာနိ တီဏိ၊ စတ္တာရိ ဝါ။ ပကတိစိတ္တေဟီတိ ပါကတိကေဟိ ကာမာဝစရစိတ္တေဟိ။ ဗလဝ…ပေ… စိတ္တေကဂ္ဂတာနိ ဘာဝနာဗလေန ပဋုတရသဘာဝပ္ပတ္တိယာ။ ပရိကမ္မတ္တာတိ ပဋိသင်္ခါရကတ္တာ။ ယဒိ အာသန္နတ္တာ ဥပစာရတာ၊ ဂေါတြဘုနော ဧဝ ဥပစာရသမညာ သိယာတိ အာဟ ‘‘သမီပစာရိတ္တာ ဝါ’’တိ။ အနစ္စာသန္နောပိ ဟိ နာတိဒူရပဝတ္တီ သမီပစာရီ နာမ ဟောတိ။ အပ္ပနံ ဥပေစ္စ စရန္တီတိ ဥပစာရာနိ။ ဣတော ပုဗ္ဗေ ပရိကမ္မာနန္တိ နာနာဝဇ္ဇနဝီထိယံ ပရိကမ္မာနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ပရိကမ္မုပစာရာနုလောမသညိတေသု။ သဗ္ဗန္တိမန္တိ တတိယံ၊ စတုတ္ထံ ဝါ။ ပရိတ္တဂေါတ္တာဘိဘဝနတောတိ ပရိတ္တဿ ဂေါတ္တဿ အဘိဘဝနတော။ ဂံတာယတီတိ ဟိ ဂေါတ္တံ၊ ‘‘ပရိတ္တ’’န္တိ ပဝတ္တမာနံ အဘိဓာနံ၊ ဗုဒ္ဓိဉ္စ ဧကံသိကဝိသယတာယ ရက္ခတီတိ ပရိတ္တဂေါတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓိ အာရမ္မဏဘူတေန အတ္ထေန ဝိနာ န ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ အဘိဓာနံ အဘိဓေယျဘူတေန။ တသ္မာ သော တာနိ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပန မဟဂ္ဂတာနုတ္တရဝိဓုရံ ကာမတဏှာယ ဂေါစရဘူတံ ကာမာဝစရဓမ္မာနံ အာဝေဏိကရူပံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဟဂ္ဂတဂေါတ္တေပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘာဝနတောတိ ဥပ္ပာဒနတော။

အဝိသေသေန သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗာ သမညာတိ ပဌမနယော ဂဟိတဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေနာ’’တိအာဒိ။ နာနာဝဇ္ဇနပရိကမ္မမေဝ ပရိကမ္မန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ပဌမံ ဝါ ဥပစာရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထံ အပ္ပနာစိတ္တံ၊ ပဉ္စမံ ဝါ အပ္ပနာစိတ္တံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သစေ စတုတ္ထံ ဂေါတြဘု ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စမံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမေ။ သွာယံ အနိယမော ဣမိနာ ကာရဏေနာတိ ဒဿေတုံ ‘‘တဉ္စ ခေါ ခိပ္ပာဘိညဒန္ဓာဘိညဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခိပ္ပာဘိညဿ စတုတ္ထံ အပ္ပေတိ၊ ဒန္ဓာဘိညဿ ပဉ္စမံ။ ကသ္မာ ပန စတုတ္ထံ၊ ပဉ္စမံ ဝါ အပ္ပေတိ၊ န တတော ပရန္တိ အာဟ ‘‘တတော ပရံ ဇဝနံ ပတတီ’’တိ။ တတော ပဉ္စမတော ပရံ ဆဋ္ဌံ၊ သတ္တမဉ္စ ဇဝနံ ပတန္တံ ဝိယ ဟောတိ ပရိက္ခီဏဇဝတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

ယထာ အလဒ္ဓါသေဝနံ ပဌမဇဝနံ ဒုဗ္ဗလတ္တာ ဂေါတြဘုံ န ဥပ္ပာဒေတိ၊ လဒ္ဓါသေဝနံ ပန ဗလဝဘာဝတော ဒုတိယံ၊ တတိယံ ဝါ ဂေါတြဘုံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ ဧဝံ လဒ္ဓါသေဝနတာယ ဗလဝဘာဝတော ဆဋ္ဌံ၊ သတ္တမမ္ပိ အပ္ပေတီတိ ထေရဿ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ ဆဋ္ဌေပိ သတ္တမေပိ အပ္ပနာ ဟောတီ’’တိ။ တန္တိ ထေရဿ ဝစနံ။ သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒေဟိ အနုပတ္ထမ္ဘိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနောမတိမတ္တ’’န္တိ။ ‘‘ပုရိမာ ပုရိမာ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၂) ပန သုတ္တပဒမကာရဏံ အာသေဝနပစ္စယလာဘဿ ဗလဝဘာဝေ အနေကန္တိကတ္တာ။ တထာ ဟိ အလဒ္ဓါသေဝနာပိ ပဌမစေတနာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာ ဟောတိ၊ လဒ္ဓါသေဝနာ ဒုတိယစေတနာ ယာဝ ဆဋ္ဌစေတနာ အပရာပရိယဝေဒနီယာ။ စတုတ္ထပဉ္စမေသုယေဝါတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ယုတ္တိဒဿနမုခေန နိဂမနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒိ ဆဋ္ဌသတ္တမံ ဇဝနံ ပတိတံ နာမ ဟောတိ ပရိက္ခီဏဇဝတ္တာ၊ ကထံ သတ္တမဇဝနစေတနာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာ၊ အာနန္တရိယာ စ ဟောတီတိ? နာယံ ဝိသေသော အာသေဝနပစ္စယလာဘေန ဗလပ္ပတ္တိယာ။ ကိဉ္စရဟိ ကိရိယာဝတ္ထာဝိသေသတော။ ကိရိယာဝတ္ထာ ဟိ အာရမ္ဘမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန တိဝိဓာ။ တတ္ထ စ ပရိယောသာနာဝတ္ထာယ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာဘာဝေန ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာဒိတာ ဟောတိ၊ န ဗလဝဘာဝေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဋိသန္ဓိယာ အနန္တရပစ္စယဘာဝိနော ဝိပါကသန္တာနဿ အနန္တရပစ္စယဘာဝေန တထာ အဘိသင်္ခတတ္တာတိ စ ဝဒန္တိ။ တသ္မာ ဆဋ္ဌသတ္တမာနံ ပပါတာဘိမုခတာယ ပရိက္ခီဏဇဝတာ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ တထာ ဟိ ‘‘ယထာ ဟိ ပုရိသော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သာ စ ပန အပ္ပနာ။ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါတိ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ။ သော ပနေတ္ထ သတ္တသု ဌာနေသု ကတ္ထစိ အပရိမာဏစိတ္တက္ခဏတာယ၊ ကတ္ထစိ အတိဣတ္တရခဏတာယ နတ္ထီတိ ဝုတ္တော။ န ဟေတ္ထ သမ္ပုဏ္ဏဇဝနဝီထိ အဒ္ဓါ လဗ္ဘတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတ္ထ မဂ္ဂါနန္တရဖလ’’န္တိအာဒိ။ သေသဋ္ဌာနေသူတိ ပဌမပ္ပနာ၊ လောကိယာဘိညာ၊ မဂ္ဂက္ခဏော၊ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဖလက္ခဏောတိ ဧတေသု စတူသု ဌာနေသု။

ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ဘာဝနာက္ကမေန ဧသ ယောဂါဝစရော ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဧဝံ ဝိဟရတာ စ အနေန တဒေဝ ပဌမံ ဈာနံ အဓိဂတံ ဟောတိ ပထဝီကသိဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၇၀။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဈာနပါဌေ။ ဝိဝိစ္စိတွာတိ ဝိသုံ ဟုတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိနာ ဟုတွာ အပက္ကမိတွာ’’တိ၊ ပဇဟနဝသေန အပသက္ကိတွာတိ အတ္ထော။ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိဝိစ္စာ’’တိ ဣမိနာ ဝိဝေစနံ ဈာနက္ခဏေ ကာမာနံ အဘာဝမတ္တံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝါ’’တိ ပန ဣမိနာ ဧကံသတော ကာမာနံ ဝိဝေစေတဗ္ဗတာဒီပနေန တပ္ပဋိပက္ခတာ ဈာနဿ၊ ကာမဝိဝေကဿ စ ဈာနာဓိဂမူပါယတာ ဒဿိတာ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမံ ဈာန’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အန္ဓကာရေ သတိ ပဒီပေါဘာသော ဝိယာ’’တိ ဧတေန ယထာ ပဒီပေါဘာသာဘာဝေန ရတ္တိယံ အန္ဓကာရာဘိဘဝေါ၊ ဧဝံ ဈာနာဘာဝေန သတ္တသန္တတိယံ ကာမာဘိဘဝေါတိ ဒဿေတိ။

ဧတန္တိ ပုဗ္ဗပဒေယေဝ အဝဓာရဏဝစနံ။ န ခေါ ပန ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ကာမေဟိ ဧဝါ’’တိ အဝဓာရဏဿ အကတတ္တာ။ နိဿရန္တိ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ ဧတေန၊ ဧတ္ထ ဝါတိ နိဿရဏံ။ ကေ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ? ကာမာ၊ တေသံ ကာမာနံ နိဿရဏံ ပဟာနံ တန္နိဿရဏံ၊ တတော။ ကထံ ပန သမာနေ ဝိက္ခမ္ဘနေ ကာမာနမေဝေတံ နိဿရဏံ၊ န ဗျာပါဒါဒီနန္တိ စောဒနံ ယုတ္တိတော၊ အာဂမတော စ သောဓေတုံ ‘‘ကာမဓာတူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာမဓာတုသမတိက္ကမနတောတိ သကလဿပိ ကာမဘဝဿ သမတိက္ကမပဋိပဒါဘာဝတော။ တေန ဣမဿ ဈာနဿ ကာမပရိညာဘာဝမာဟ။ ကာမရာဂပဋိပက္ခတောတိ ဝက္ခမာနဝိဘာဂဿ ကိလေသကာမဿ ပစ္စတ္ထိကဘာဝတော။ တေန ယထာ မေတ္တာ ဗျာပါဒဿ၊ ကရုဏာ ဝိဟိံသာယ၊ ဧဝမိဒံ ဈာနံ ကာမရာဂဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတန္တိ ဒဿေတိ။ ဧဝမတ္တနော ပဝတ္တိယာ၊ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိယာ စ ကာမရာဂတော၊ ကာမဓာတုတော စ ဝိနိဝတ္တသဘာဝတ္တာ ဣဒံ ဈာနံ ဝိသေသတော ကာမာနမေဝ နိဿရဏံ။ သွာယမတ္ထော ပါဌဂတော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ။ ကာမဉ္စေတမတ္ထံ ဒီပေတုံ ပုရိမပဒေယေဝ အဝဓာရဏံ ဂဟိတံ၊ ဥတ္တရပဒေပိ ပန တံ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ တထာ အတ္ထသမ္ဘဝတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥတ္တရပဒေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣတောတိ ကာမစ္ဆန္ဒတော။ ဧသ နိယမော။ သာဓာရဏဝစနေနာတိ အဝိသေသဝစနေန။ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပ္ပဋိပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိဝေကာ တဒင်္ဂဝိဝေကာဒယော။ စိတ္တကာယဥပဓိဝိဝေကာ စိတ္တဝိဝေကာဒယော။ တယော ဧဝ ဣဓ ဈာနကထာယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကာဒီနံ အသမ္ဘဝတော။

နိဒ္ဒေသေတိ မဟာနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၁၊ ၇)။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဥဒ္ဒါနတော ဒွေ ကာမာ – ဝတ္ထုကာမာ ကိလေသကာမာ စာ’’တိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘တတ္ထ ကတမေ ဝတ္ထုကာမာ? မနာပိယာ ရူပါ…ပေ… မနာပိယာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုကာမာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တေ ပန ကာမီယန္တီတိ ကာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထေဝါတိ နိဒ္ဒေသေ ဧဝ။ ဝိဘင်္ဂေတိ ဈာနဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၅၆၄)။ ပတ္ထနာကာရေန ပဝတ္တော ဒုဗ္ဗလော လောဘော ဆန္ဒနဋ္ဌေန ဆန္ဒော၊ တတော ဗလဝါ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ၊ တတောပိ ဗလဝတရော ဗဟလရာဂေါ ဆန္ဒရာဂေါ။ နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနာနိ သင်္ကပ္ပေတိ ဧတေနာတိ သင်္ကပ္ပော၊ တထာပဝတ္တော လောဘော၊ တတော ဗလဝါ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ၊ သင်္ကပ္ပနဝသေနေဝ ပဝတ္တော တတောပိ ဗလဝတရော သင်္ကပ္ပရာဂေါတိ။ သွာယံ ပဘေဒေါ ဧကဿေဝ လောဘဿ ပဝတ္တိအာကာရဝသေန၊ အဝတ္ထာဘေဒဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗော ယထာ ‘‘ဝစ္ဆော ဒမ္မော ဗလီဗဒ္ဒေါ’’တိ။ ဣမေ ကိလေသကာမာ။ ကာမေန္တီတိ ကာမာ၊ ကာမေန္တိ ဧတေဟီတိ ဝါ။

ဧဝဉှိ သတီတိ ဧဝံ ဥဘယေသမ္ပိ ကာမာနံ သင်္ဂဟေ သတိ။ ဝတ္ထုကာမေဟိပီတိ ‘‘ဝတ္ထုကာမေဟိ ဝိဝိစ္စေဝါ’’တိပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ယုဇ္ဇမာနတ္ထန္တရသမုစ္စယတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါ၊ န ကိလေသကာမသမုစ္စယတ္ထော။ ကသ္မာ? ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကဿ ဒုတိယပဒေန ဝုတ္တတ္တာ။ တေနာတိ ဝတ္ထုကာမဝိဝေကေန။ ကာယဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ ပုတ္တဒါရာဒိပရိဂ္ဂဟဝိဝေကဒီပနတော။ ပုရိမေနာတိ ကာယဝိဝေကေန။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ၊ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒဒွယေ၊ ဣတော ဝါ နိဒ္ဓါရိတေ ဝိဝေကဒွယေ။ အကုသလ-သဒ္ဒေန ယဒိပိ ကိလေသကာမာ၊ သဗ္ဗာကုသလာပိ ဝါ ဂဟိတာ၊ သဗ္ဗထာ ပန ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒုတိယေန ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော’’တိ။ ဒုတိယေနာတိ စ စိတ္တဝိဝေကေနာတိ အတ္ထော။ ဧတေသန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ၊ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ တဏှာဒိသံကိလေသာနံ ဝတ္ထုနော ပဟာနံ သံကိလေသဝတ္ထုပ္ပဟာနံ။ လောလဘာဝေါ နာမ တတ္ထ တတ္ထ ရူပါဒီသု တဏှုပ္ပာဒေါ၊ တဿ ဟေတု ဝတ္ထုကာမာ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဗာလဘာဝေါ အဝိဇ္ဇာ၊ ဒုစ္စိန္တိတစိန္တိတာဒိ ဝါ၊ တဿ အယောနိသောမနသိကာရော၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ အကုသလာ ဓမ္မာ ဟေတု။ ကာမဂုဏာဓိဂမဟေတုပိ ပါဏာတိပါတာဒိအသုဒ္ဓပယောဂေါ ဟောတီတိ တဗ္ဗိဝေကေန ပယောဂသုဒ္ဓိ ဝိဘာဝိတာ။ တဏှာသံကိလေသသောဓနေန၊ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယသံဝဍ္ဎနေန စ အဇ္ဈာသယဝိသောဓနံ အာသယပေါသနံ။ ကာမေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။

အနေကဘေဒေါတိ ကာမာသဝကာမရာဂသံယောဇနာဒိဝသေန၊ ရူပတဏှာဒိဝသေန စ အနေကပ္ပဘေဒေါ။ ကာမစ္ဆန္ဒောယေဝါတိ ကာမသဘာဝေါယေဝ ဆန္ဒော၊ န ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော၊ နာပိ ကုသလစ္ဆန္ဒောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဈာနပဋိပက္ခတောတိ ဈာနဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော တံဟေတု တန္နိမိတ္တံ ဝိသုံ ဝုတ္တော။ အကုသလဘာဝသာမညေန အဂ္ဂဟေတွာ ဝိသုံ သရူပေန ဂဟိတော။ ယဒိ ကိလေသကာမောဝ ပုရိမပဒေ ဝုတ္တော၊ ကထံ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အနေကဘေဒတော’’တိအာဒိ။

အညေသမ္ပိ ဒိဋ္ဌိမာနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပာဒီနံ၊ တံသဟိတဖဿာဒီနဉ္စ။ ဥပရိ ဝုစ္စမာနာနိ ဈာနင်္ဂါနိ ဥပရိဈာနင်္ဂါနိ၊ တေသံ အတ္တနော ပစ္စနီကာနံ ပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတော တပ္ပစ္စနီကနီဝရဏဝစနံ။ နီဝရဏာနိ ဟိ ဈာနင်္ဂပစ္စနီကာနိ တေသံ ပဝတ္တိနိဝါရဏတော။ သမာဓိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဋိပက္ခော ရာဂပ္ပဏိဓိယာ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတော၊ နာနာရမ္မဏေဟိ ပလောဘိတဿ ပရိဗ္ဘမန္တဿ စိတ္တဿ သမာဓာနတော စ။ ပီတိ ဗျာပါဒဿ ပဋိပက္ခာ ပါမောဇ္ဇေန သမာနယောဂက္ခေမတ္တာ။ ဝိတက္ကော ထိနမိဒ္ဓဿ ပဋိပက္ခော ယောနိသော သင်္ကပ္ပနဝသေန သဝိပ္ဖာရပဝတ္တိတော။ သုခံ အဝူပသမာနုတာပသဘာဝဿ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဋိပက္ခံ ဝူပသန္တသီတလသဘာဝတ္တာ။ ဝိစာရော ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဋိပက္ခော အာရမ္မဏေ အနုမဇ္ဇနဝသေန ပညာပဋိရူပသဘာဝတ္တာ။ မဟာကစ္စာနတ္ထေရေန ဒေသိတံ ပိဋကာနံ သံဝဏ္ဏနာ ပေဋကံ၊ တသ္မိံ ပေဋကေ။

ပဉ္စကာမဂုဏဘေဒဝိသယဿာတိ ရူပါဒိပဉ္စကာမဂုဏဝိသေသဝိသယဿ။ အာဃာတဝတ္ထုဘေဒါဒိဝိသယာနန္တိ ဗျာပါဒဝိဝေကဝစနေန ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၀၊ အ။ နိ။ ၉။၂၉၊ ဝိဘ။ ၉၆၀) အာဒိအာဃာတဝတ္ထုဘေဒဝိသယဿ ဒေါသဿ၊ မောဟာဓိကေဟိ ထိနမိဒ္ဓါဒီဟိ ဝိဝေကဝစနေန ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန ဒုက္ခာဒိပုဗ္ဗန္တာဒိဘေဒဝိသယဿ မောဟဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော။ ကာမရာဂဗျာပါဒတဒေကဋ္ဌထိနမိဒ္ဓါဒိဝိက္ခမ္ဘကဉ္စေတံ သဗ္ဗာကုသလပဋိပက္ခသဘာဝတ္တာ။ သဗ္ဗကုသလာနံ တေန သဘာဝေန သဗ္ဗာကုသလပ္ပဟာယကံ ဟောတိ၊ ဟောန္တမ္ပိ ကာမရာဂါဒိဝိက္ခမ္ဘနသဘာဝမေဝ ဟောတိ တံသဘာဝတ္တာတိ အဝိသေသေတွာ နီဝရဏာကုသလမူလာဒီနံ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတီ’’တိ အာဟ။

၇၁။ ယထာပစ္စယံ ပဝတ္တမာနာနံ သဘာဝဓမ္မာနံ နတ္ထိ ကာစိ ဝသဝတ္တိတာတိ ဝသဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကော’’တိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ ‘‘ဝိတက္ကနံ ဤဒိသမိဒ’’န္တိ အာရမ္မဏဿ ပရိကပ္ပနန္တိ အာဟ ‘‘ဦဟနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ယသ္မာ စိတ္တံ ဝိတက္ကဗလေန အာရမ္မဏံ အဘိနိရုဠှံ ဝိယ ဟောတိ၊ တသ္မာ သော အာရမ္မဏာဘိနိရောပနလက္ခဏော ဝုတ္တော။ ယထာ ဟိ ကောစိ ရာဇဝလ္လဘံ၊ တံသမ္ဗန္ဓိနံ မိတ္တံ ဝါ နိဿာယ ရာဇဂေဟံ အာရောဟတိ အနုပဝိသတိ၊ ဧဝံ ဝိတက္ကံ နိဿာယ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ။ ယဒိ ဧဝံ၊ ကထံ အဝိတက္ကံ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတီတိ? ဝိတက္ကဗလေနေဝ။ ယထာ ဟိ သော ပုရိသော ပရိစယေန တေန ဝိနာပိ နိရာသင်္ကော ရာဇဂေဟံ ပဝိသတိ၊ ဧဝံ ပရိစယေန ဝိတက္ကေန ဝိနာပိ အဝိတက္ကံ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ။ ပရိစယေနာတိ စ သန္တာနေ ပဝတ္တဝိတက္ကဘာဝနာသင်္ခါတေန ပရိစယေန။ ဝိတက္ကဿ ဟိ သန္တာနေ အဘိဏှံ ပဝတ္တဿ ဝသေန စိတ္တဿ အာရမ္မဏာဘိရုဟဏံ စိရပရိစိတံ။ တေန တံ ကဒါစိ ဝိတက္ကေန ဝိနာပိ တတ္ထ ပဝတ္တတေဝ။ ယထာ တံ ဉာဏသဟိတံ ဟုတွာ သမ္မသနဝသေန စိရပရိစိတံ ကဒါစိ ဉာဏဝိရဟိတမ္ပိ သမ္မသနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ ယထာ ဝါ ကိလေသသဟိတံ ဟုတွာ ပဝတ္တံ သဗ္ဗသော ကိလေသရဟိတမ္ပိ ပရိစယေန ကိလေသဝါသနာဝသေန ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာဒိတော၊ အဘိမုခံ ဝါ ဟနနံ အာဟနနံ။ ပရိတော၊ ပရိဝတ္တေတွာ ဝါ အာဟနနံ ပရိယာဟနနံ။ ‘‘ရူပံ ရူပံ၊ ပထဝီ ပထဝီ’’တိ အာကောဋေန္တဿ ဝိယ ပဝတ္တိ ‘‘အာဟနနံ၊ ပရိယာဟနန’’န္တိ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာနယနံ စိတ္တဿ အာရမ္မဏေ ဥပနယနံ၊ အာကဍ္ဎနံ ဝါ။

အနုသဉ္စရဏံ အနုပရိဗ္ဘမနံ။ သွာယံ ဝိသေသော သန္တာနမှိ လဗ္ဘမာနော ဧဝ သန္တာနေ ပါကဋော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အနုမဇ္ဇနံ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အနုမသနံ၊ ပရိမဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ဝိစာရော ‘‘ပရိမဇ္ဇနဟတ္ထော ဝိယ၊ သဉ္စရဏဟတ္ထော ဝိယာ’’တိ စ ဝုတ္တော။ တတ္ထာတိ အာရမ္မဏေ။ သဟဇာတာနံ အနုယောဇနံ အာရမ္မဏေ အနုဝိစာရဏသင်္ခါတအနုမဇ္ဇနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနုပ္ပဗန္ဓနံ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဝိစ္ဆိန္နဿ ဝိယ ပဝတ္တိ။ တထာ ဟိ သော ‘‘အနုသန္ဓာနတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၈) နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တေနေဝ စ ‘‘ဃဏ္ဍာနုရဝေါ ဝိယ၊ ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယာ’’တိ စ ဝုတ္တော။

ကတ္ထစီတိ ပဌမဇ္ဈာနေ၊ ပရိတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေသု စ။ ဝိစာရတော ဩဠာရိကဋ္ဌေန၊ ဝိစာရဿေဝ စ ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန အနုရဝတော ဩဠာရိကော၊ တဿ စ ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဃဏ္ဍာဘိဃာတော ဝိယ ဝိတက္ကော။ ယထာ ဟိ ဃဏ္ဍာဘိဃာတော ပဌမာဘိနိပါတော ဟောတိ၊ ဧဝံ အာရမ္မဏာဘိမုခနိရောပနဋ္ဌေန ဝိတက္ကော စေတသော ပဌမာဘိနိပါတော ဟောတိ။ အဘိဃာတ-ဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ အဘိဃာတဇော သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိပ္ဖာရဝါတိ ဝိစလနယုတ္တော သပရိပ္ဖန္ဒော။ ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယ ပရိဿယာဘာဝဝီမံသနတ္ထံ။ အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တိယန္တိ ဥပစာရေ ဝါ အပ္ပနာယံ ဝါ သန္တာနေန ပဝတ္တိယံ။ တတ္ထ ဟိ ဝိတက္ကော နိစ္စလော ဟုတွာ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ ပဝတ္တတိ၊ န ပဌမာဘိနိပါတေ။ ပါကဋော ဟောတီတိ ဝိတက္ကဿ ဝိသေသော အဘိနိရောပနာကာရော ဩဠာရိကတ္တာ ပဌမဇ္ဈာနေ ပါကဋော ဟောတိ၊ တဒဘာဝတော ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ဝိစာရဿ ဝိသေသော အနုမဇ္ဇနာကာရော ပါကဋော ဟောတိ။

ဝါလဏ္ဍုပကံ ဧဠကလောမာဒီဟိ ကတစုမ္ဗဋကံ။ ဥပ္ပီဠနဟတ္ထောတိ ပိဏ္ဍဿ ဥပ္ပီဠနဟတ္ထော။ တဿေဝ ဣတော စိတော စ သဉ္စရဏဟတ္ထော။ မဏ္ဍလန္တိ ကံသဘာဇနာဒီသု ကိဉ္စိ မဏ္ဍလံ ဝဋ္ဋလေခံ ကရောန္တဿ။ ယထာ ပုပ္ဖဖလသာခါဒိအဝယဝဝိနိမုတ္တော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ရုက္ခော ‘‘သပုပ္ဖော သဖလော’’တိ ဝေါဟရီယတိ၊ ဧဝံ ဝိတက္ကာဒိအင်္ဂဝိနိမုတ္တံ အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဈာနံ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိ ဝေါဟရီယတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ရုက္ခော ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဈာနဘာဝနာယ ပုဂ္ဂလဝသေန ဒေသေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဈာနာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ။ ယဒိပိ ဝိဘင်္ဂေ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ ကတာ၊ အတ္ထော ပန တတြာပိ ဝိဘင်္ဂေပိ ယထာ ဣဓ ‘‘ဣမိနာ စ ဝိတက္ကေနာ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မဝသေန ဝုတ္တော၊ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ပရမတ္ထတော ပုဂ္ဂလဿေဝ အဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အတ္ထော…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဈာနသမင်္ဂိနော ဝိတက္ကဝိစာရသမင်္ဂိတာဒဿနေန၊ ဈာနဿေဝ စ သဝိတက္ကသဝိစာရတာယ ဝုတ္တတ္တာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဝိဝေကာတိ ဝိဝေကာ ဟေတုဘူတာတိ ဝိဝေက-သဒ္ဒဿ ဘာဝသာဓနတံ သန္ဓာယာဟ။ ဝိဝေကေတိ ကတ္တုသာဓနတံ၊ ကမ္မသာဓနတံ ဝါ။ ‘‘ဝိဝိတ္တော’’တိ ဟိ ဣမိနာ နီဝရဏေဟိ ဝိနာဘူတော တေဟိ ဝိဝေစိတောတိ စ သာဓနဒွယမ္ပိ သင်္ဂဟိတမေဝါတိ။

၇၂။ ပီဏယတီတိ တပ္ပေတိ၊ ဝဍ္ဎေတိ ဝါ။ သမ္ပိယာယနလက္ခဏာတိ ပရိတုဿနလက္ခဏာ။ ပီဏနရသာတိ ပရိဗြူဟနရသာ။ ဖရဏရသာတိ ပဏီတရူပေဟိ ကာယဿ ဗျာပနရသာ။ ဥဒဂ္ဂဘာဝေါ ဩဒဂျံ။ ခုဒ္ဒိကာ လဟုံ လောမဟံသနမတ္တံ ကတွာ ဘိန္နာ န ပုန ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ခဏိကာ ဗဟုလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥဗ္ဗေဂတော ဖရဏာ နိစ္စလတ္တာ၊ စိရဋ္ဌိတိကတ္တာ စ ပဏီတတရာ။ စေတိယင်္ဂဏံ ဂန္တွာတိ ပုဏ္ဏဝလ္လိကဝိဟာရေ စေတိယင်္ဂဏံ ဂန္တွာ။ ပကတိယာ ဒိဋ္ဌာရမ္မဏဝသေနာတိ ပုဗ္ဗေ မဟာစေတိယံ ဂဟိတာရမ္မဏဝသေန။ စိတြဂေဏ္ဍုကော ဝိစိတြာကာရေန ကတဂေဏ္ဍုကော။ ဥပနိဿယေတိ သမီပေ၊ တဿ ဝါ ဝိဟာရဿ နိဿယဘူတေ၊ ဂေါစရဋ္ဌာနဘူတေတိ အတ္ထော။

ဃရာဇိရေတိ ဂေဟင်္ဂဏေ။ ပဗ္ဗတသိခရေ ကတစေတိယံ ‘‘အာကာသစေတိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဂဟိတနိမိတ္တေနေဝါတိ စေတိယဝန္ဒနံ၊ ဓမ္မဿဝနဉ္စ ဥဒ္ဒိဿ ‘‘ဓညာ ဝတိမေ’’တိအာဒိနာ ဂဟိတကုသလနိမိတ္တေနေဝ ကာရဏဘူတေန။ ဂဟိတံ ဝါ နိမိတ္တံ ဧတေနာတိ ဂဟိတနိမိတ္တံ၊ ဝုတ္တာကာရေန ပဝတ္တစိတ္တံ၊ တေန ဂဟိတနိမိတ္တေနေဝ စိတ္တေန သဟ။ ပက္ခန္ဒန္တိ အနုပဝိဋ္ဌံ။ အနုပရိပ္ဖုဋန္တိ အနု အနု သမန္တတော ဖုဋံ၊ သဗ္ဗသော အနုဝိသဋန္တိ အတ္ထော။

ပဿဒ္ဓိယာ နိမိတ္တဘာဝေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ။ ပရိပါစနဝသေန ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ။ အပ္ပနာသမ္ပယုတ္တာဝ ပီတိ အပ္ပနာသမာဓိပူရိကာ။ ခဏိကသမာဓိပူရိကာ စ ဥပစာရသမာဓိပူရိကာ စ အပ္ပနာသမာဓိဿ ဝိဒူရတရာတိ တဒုဘယံ အနာမသန္တော ‘‘တာသု ယာ အပ္ပနာသမာဓိဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ သမာဓိသမ္ပယောဂံ ဂတာတိ ပုဗ္ဗေ ဥပစာရသမာဓိနာ သမ္ပယုတ္တာ ဟုတွာ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ အပ္ပနာသမာဓိနာ သမ္ပယောဂံ ဂတာ။

၇၃။ သုခယတီတိ သုခံ၊ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ လဒ္ဓဿာဒေ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သွာယံ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော ပရိယာယလဒ္ဓါ ဓမ္မတော အညဿ ကတ္တု နိဝတ္တနတ္ထော၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန ဘာဝသာဓနမေဝ လဗ္ဘတီတိ ‘‘သုခနံ သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဋ္ဌသဘာဝတ္တာ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလံ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဝါ အတ္တနိ သာဒယတီတိ သာတံ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ။ သာတံ ‘‘မဓုရ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သာတံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ သာတလက္ခဏံ။ ဥပဗြူဟနံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သံဝဍ္ဎနံ။ ဒုက္ခံ ဝိယ အဝိဿဇ္ဇေတွာ အဒုက္ခမသုခါ ဝိယ အနဇ္ဈုပေက္ခိတွာ အနု အနု ဂဏှနံ၊ ဥပကာရိတာ ဝါ အနုဂ္ဂဟော။ ကတ္ထစိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိကေ။ ပဋိလာဘတုဋ္ဌီတိ ပဋိလာဘဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကတုဋ္ဌိ။ ပဋိလဒ္ဓရသာနုဘဝနန္တိ ပဋိလဒ္ဓဿ အာရမ္မဏရသဿ အနုဘဝနန္တိ သဘာဝတော ပီတိသုခါနိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတိ။ ယတ္ထ ပီတိ၊ တတ္ထ သုခန္တိ ဝိတက္ကဿ ဝိယ ဣတရေန ပီတိယာ သုခေန အစ္စန္တသံယောဂမာဟ။ ‘‘ယတ္ထ သုခံ၊ တတ္ထ န နိယမတော ပီတီ’’တိ ဝိစာရဿ ဝိယ ဝိတက္ကေန သုခဿ ပီတိယာ အနစ္စန္တသံယောဂံ။ တေန အစ္စန္တာနစ္စန္တသံယောဂိတာယ ပီတိသုခါနံ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။ ကံ တာရေန္တိ ဧတ္ထာတိ ကန္တာရံ၊ နိရုဒကမရုဋ္ဌာနံ။ ဝနမေဝ ဝနန္တံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေတိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဿ ပဋိလာဘသမယေ၊ ပဋိလဒ္ဓဿ ရသာနုဘဝနသမယေ၊ ဝနစ္ဆာယာဒီနံ သဝနဒဿနသမယေ၊ ပဝေသပရိဘောဂသမယေ စ။ ပါကဋဘာဝတောတိ ယထာက္ကမံ ပီတိသုခါနံ ဝိဘူတဘာဝတော။

ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခန္တိ ဧတ္ထ ပုရိမသ္မိံ အတ္ထေ ဝိဝေကဇန္တိ ဈာနံ ဝုတ္တံ။ ပီတိသုခသဒ္ဒတော စ အတ္ထိအတ္ထဝိသေသတော ‘‘အဿ ဈာနဿ၊ အသ္မိံ ဝါ ဈာနေ’’တိ ဧတ္ထ အ-ကာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒုတိယေ ပီတိသုခမေဝ ဝိဝေကဇံ။ ‘‘ဝိဝေကဇံပီတိသုခ’’န္တိ စ အညပဒတ္ထသမာသော၊ ပစ္စတ္တနိဒ္ဒေသဿ စ အလောပေါ ကတော။ လောပေ ဝါ သတိ ‘‘ဝိဝေကဇပီတိသုခ’’န္တိ ပါဌောတိ အယံ ဝိသေသော။

ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ဧတ္ထ ဥပ-သံ-သဒ္ဒါ ‘‘ဥပလဗ္ဘတိ၊ သံဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ နိရတ္ထကာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပဂန္တွာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန တေသံ သာတ္ထကဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပသမ္ပာဒယိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ပတွာ၊ သာဓေတွာတိ ဝါ အတ္ထော။ ဣရိယန္တိ ကိရိယံ။ ဝုတ္တိအာဒီနိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ ပါလနာတိ ဟိ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ ဣရိယာပထန္တရေဟိ ရက္ခဏာ။

ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနာဒိဝဏ္ဏနာ

၇၄။ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီနာနိ ဧတဿာတိ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ။ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိ ဧတ္ထ အာဟိတ-သဒ္ဒဿ ဝိယ ဝိပ္ပဟီန-သဒ္ဒဿေတ္ထ ပရဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ဝိပ္ပဟီနန္တိ ဝါ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ။ နနု အညေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ ဣမိနာ ဈာနေန ပဟီယန္တိ၊ အထ ကသ္မာ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနတာဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဈာနလာဘိနောပိ အဈာနသမင်္ဂိကာလေ ဈာနပဋိပက္ခလောဘစိတ္တာဒီနံ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော ‘‘ဈာနက္ခဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဟီယန္တီတိ ဝိဂစ္ဆန္တိ၊ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ဧကတ္တာရမ္မဏေတိ ပထဝီကသိဏာဒိဝသေန ဧကသဘာဝေ၊ ဧကဂ္ဂတာသင်္ခါတေ ဧကတ္တာဝဟေ ဝါ အာရမ္မဏေ။ တန္တိ တံ နာနာဝိသယပလောဘိတံ စိတ္တံ။ ကာမဓာတုပ္ပဟာနာယာတိ နာနာဝိသယသမူပဗျူဠှာယ ကာမဓာတုယာ ပဟာနာယ သမတိက္ကမာယ ပဋိပဒံ ဈာနံ နပ္ပဋိပဇ္ဇတိ။ နိရန္တရန္တိ ဝိက္ခေပေန အနန္တရိတံ၊ သဟိတန္တိ အတ္ထော။ အကမ္မညန္တိ အကမ္မနီယံ၊ ဘာဝနာကမ္မဿ အယောဂျန္တိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စပရေတန္တိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စေန အဘိဘူတံ။ ပရိဗ္ဘမတိ အနဝဋ္ဌာနတော၊ အဝဋ္ဌာနဿ သမာဓာနဿ အဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဥပဟတန္တိ သာတိသယဿ ဝိစာရဿ အဘာဝတော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ နု ခေါ ဘဂဝါ၊ န နု ခေါ’’တိ၊ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိအာဒိနာ မနသိကာရေန၊ ‘‘ဈာနံ သိယာ နု ခေါ၊ န နု ခေါ’’တိအာဒိနာ စ ပဝတ္တာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဥပဟတံ။ နာရောဟတိ အပ္ပဋိပတ္တိနိမိတ္တတ္တာ။ ဝိသေသေန ဈာနန္တရာယကရတ္တာတိ သမာဓိအာဒီနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝေန ဈာနာဓိဂမဿ အန္တရာယကရဏတော။

တေဟီတိ ဈာနာဓိဂမဿ ပစ္စယဘူတေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ။ အဝိက္ခေပါယ သမ္ပာဒိတပ္ပယောဂဿာတိ တတော ဧဝံ သမာဓာနာယ နိပ္ဖာဒိတဘာဝနာပယောဂဿ။ စေတသော ပယောဂသမ္ပတ္တိသမ္ဘဝါတိ ယထာဝုတ္တဘာဝနာပယောဂသမ္ပတ္တိသမုဋ္ဌာနာ။ ပီတိ ပီဏနံ ဘာဝနာဝသေန တပ္ပနံ။ ဥပဗြူဟနံ ဘာဝနာဝသေန ပရိဝုဒ္ဓိံ စေတသော ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ နန္တိ စိတ္တံ။ သသေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မန္တိ အဝသိဋ္ဌဖဿာဒိဓမ္မသဟိတံ၊ သမံ သမ္မာ စ အာဓိယတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣန္ဒြိယသမတာဝသေန သမံ၊ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ။ ဒူရီဘာဝေ လီနုဒ္ဓစ္စာဘာဝေန သမ္မာ စ ဌပေတီတိ အတ္ထော။ ဧကဂ္ဂတာ ဟိ သမာဓာနကိစ္စေန စိတ္တံ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ အတ္တာနံ အနုဝတ္တာပေန္တီ ဈာနက္ခဏေ သာတိသယံ သမာဟိတေ ကရောတီတိ။ ဥပ္ပတ္တိဝသေနာတိ ယထာပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန။ ဧတေသု ဝိတက္ကာဒီသု ဈာနံ ဥပ္ပန္နံ နာမ ဟောတိ တတ္ထေဝ ဈာနဝေါဟာရတော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိနာပိ ဥပမာဝသေန တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကရောတိ။

ပကတိစိတ္တတောတိ ပါကတိကကာမာဝစရစိတ္တတော။ သုဝိသဒေနာတိ သုဋ္ဌု ဝိသဒေန၊ ပဋုတရေနာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သဗ္ဗာဝယဝဝန္တံ၊ အနဝသေသန္တိ အတ္ထော။ အပ္ဖုဋန္တိ အသမ္ဖုဋ္ဌံ။ အာရမ္မဏေသု ဖုသိတာတိ အပ္ပနာဝသေန ပဝတ္တမာနာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ သမန္တတော အာရမ္မဏံ ဖရန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဈာနပါဌေ အဂ္ဂဟိတာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဂဟိတာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ ‘‘တတ္ထ စိတ္တေကဂ္ဂတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တေသု ဈာနင်္ဂေသု။ န နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ သရူပတော န နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ သာမညတော ပန ဈာနဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ။ ဧဝံ ဝုတ္တတ္တာတိ သရူပေနေဝ ဝုတ္တတ္တာ၊ အင်္ဂမေဝ စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယေန အဓိပ္ပာယေနာတိ ယေန ဝိတက္ကာဒီဟိ သဟ ဝတ္တန္တံ ဓမ္မံ ဒီပေတုံ တဿ ပကာသနာဓိပ္ပာယေန ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိအာဒိနာ ဥဒ္ဒေသော ကတော။ သော ဧဝ အဓိပ္ပာယော တေန ဘဂဝတာ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘စိတ္တေကဂ္ဂတာ’’တိ နိဒ္ဒိသန္တေန ပကာသိတော။ တသ္မာ သာ ဈာနပါဌေ အဂ္ဂဟိတာတိ န စိန္တေတဗ္ဗံ။

တိဝိဓကလျာဏဝဏ္ဏနာ

၇၅။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေနာတိ ဈာနဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန။ လက္ခဏဝသေနာတိ တေသံယေဝ အပ္ပနာယံ လက္ခိတဗ္ဗဘာဝဝသေန။

တတြာတိ တသ္မိံ ကလျာဏတာလက္ခဏာနံ ဝိဘာဝနေ။ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓီတိ ပဋိပဇ္ဇတိ ဈာနံ ဧတာယာတိ ပဋိပဒါ၊ ဂေါတြဘုပရိယောသာနော ပုဗ္ဗဘာဂိယော ဘာဝနာနယော။ ပရိပန္ထတော ဝိသုဇ္ဈနံ ဝိသုဒ္ဓိ၊ ပဋိပဒါယ ဝိသုဒ္ဓိ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ။ သာ ပနာယံ ယသ္မာ ဈာနဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒီ’’တိ။ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာတိ ဝိသောဓေတဗ္ဗတာဒီနံ အဘာဝတော ဈာနပရိယာပန္နာယ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ အနုဗြူဟနာ။ သာ ပနာယံ ဝိသေသတော ဈာနဿ ဌိတိက္ခဏေ လဗ္ဘတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေ’’တိ။ သမ္ပဟံသနာတိ တတ္ထ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိသာဓကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန ပရိယောဒပနာ။ သာ ပန ယသ္မာ ဈာနဿ ဩသာနက္ခဏေ ပါကဋာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာန’’န္တိ။ ဣမာနိ တီဏိ လက္ခဏာနီတိ ပရိပန္ထတော စိတ္တဿ ဝိသုဇ္ဈနာကာရော၊ မဇ္ဈိမဿ သမထနိမိတ္တဿ ပဋိပဇ္ဇနာကာရော၊ တတ္ထ ပက္ခန္ဒနာကာရောတိ ဣမာနိ တီဏိ ဈာနဿ အာဒိတော ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အပ္ပနာပတ္တိလက္ခဏာနိ တေဟိ အာကာရေဟိ ဝိနာ အပ္ပနာပတ္တိယာ အဘာဝတော၊ အသတိ စ အပ္ပနာယ တဒဘာဝတော။ အာဒိကလျာဏဉ္စေဝ ဝိသုဒ္ဓိပဋိပဒတ္တာ။ ယထာဝုတ္တေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ၊ သမ္ပန္နလက္ခဏတ္တာ စ တိလက္ခဏသမ္ပန္နဉ္စ။ ဣမိနာ နယေန မဇ္ဈပရိယောသာနလက္ခဏာနဉ္စ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သမ္ဘရီယတိ ဈာနံ ဧတေနာတိ သမ္ဘာရော၊ နာနာဝဇ္ဇနပရိကမ္မံ။ သဟ သမ္ဘာရေနာတိ သသမ္ဘာရော၊ သော ဧဝ သသမ္ဘာရိကော။ ဥပစာရောတိ ဧကာဝဇ္ဇနူပစာရမာဟ။ ပဂ္ဂဟာဒိကိစ္စဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဘာဝနာယ ဧဝ သာဓိတတ္တာ ယာ တတ္ထ ဧကာဝဇ္ဇနူပစာရေ သိဒ္ဓါ အဇ္ဈုပေက္ခနာ၊ သာ ဈာနက္ခဏေ ပရိဗြူဟိတာ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ နာမ အပ္ပနာ’’တိ။ ယထာဓိဂတံ ဈာနံ နိဿာယ ယော ပဟဋ္ဌာကာရော စိတ္တဿ ပရိတောသော၊ တံ ပစ္စဝေက္ခဏာဝသေန ပဝတ္တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သမ္ပဟံသနာ နာမ ပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ။ ဧကေတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ တေ ဟိ ဧဝံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိအာဒိကေ ဝဏ္ဏယန္တိ၊ တဒယုတ္တံ။ တထာ ဟိ သတိ အဇ္ဈာနဓမ္မေဟိ ဈာနဿ ဂုဏသံကိတ္တနံ နာမ ကတံ ဟောတိ။ န ဟိ ဘူမန္တရံ ဘူမန္တရပရိယာပန္နံ ဟောတိ။ ပါဠိယာ စေတံ ဝိရုဒ္ဓန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧကတ္တဂတံ စိတ္တန္တိ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဘာဝေန၊ ဧကဂ္ဂတာယ စ သိခါပ္ပတ္တိယာ တဒနုဂုဏံ ဧကတ္တံ ဂတန္တိ ဧကတ္တဂတံ၊ သသမ္ပယုတ္တံ အပ္ပနာပတ္တစိတ္တံ။ တဿေဝ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒတာဒိ အနန္တရမေဝ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧကသ္မိံယေဝ အပ္ပနာစိတ္တက္ခဏေ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိအာဒိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အာဂမနဝသေနာတိ ပရိကမ္မာဂမနဝသေန။ အနတိဝတ္တနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣန္ဒြိယေကရသတာတဒုပဂဝီရိယဝါဟနာသေဝနာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ပရိယောဒါပကဿာတိ ပရိသောဓကဿ ပဘဿရဘာဝကရဿ။ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနမေဝ စေတ္ထ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တသ္မိန္တိ တသ္မိံ ဝါရေ၊ စတုပဉ္စစိတ္တပရိမာဏာယ အပ္ပနာဝီထိယန္တိ အတ္ထော။ တတော ပရိပန္ထတော။ စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတီတိ ယဒိပိ အာဂမနံ ဂဟေတုံ အဝိသေသေန ဝိယ ဝုတ္တံ၊ ပရိကမ္မဝိသုဒ္ဓိတော ပန အပ္ပနာဝိသုဒ္ဓိ သာတိသယာဝ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိအာဒိ။ အာဝရဏဝိရဟိတံ ဟုတွာတိ ယေနာဝရဏေန အာဝဋတ္တာ စိတ္တံ တတော ပုဗ္ဗေ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇိတုံ န သက္ကောတိ၊ တေန ဝိဝိတ္တံ ဟုတွာ၊ တံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ အတ္ထော။ လီနုဒ္ဓစ္စသင်္ခါတာနံ ဥဘိန္နံ အန္တာနံ အနုပဂမနေန မဇ္ဈိမော၊ သဝိသေသံ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ ဝူပသမနတော သမထော၊ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ ကာရဏဘာဝတော နိမိတ္တဉ္စာတိ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သမပ္ပဝတ္တော အပ္ပနာသမာဓိယေဝါ’’တိ။ တဒနန္တရံ ပန ပုရိမစိတ္တန္တိ တဿ အပ္ပနာစိတ္တဿ အနန္တရပစ္စယဘူတံ ပုရိမံ စိတ္တံ၊ ဂေါတြဘုစိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧကသန္တတိပရိဏာမနယေနာတိ ယထာ ‘‘တဒေဝ ခီရံ ဒဓိသမ္ပန္န’’န္တိ၊ ဧဝံ သတိပိ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတဘာဝဘေဒေ၊ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝဘေဒေ စ ဧကိဿာ ဧဝ သန္တတိယာ ပရိဏာမူပဂမနနယေန ဧကတ္တနယဝသေန။ တထတ္တန္တိ တထဘာဝံ အပ္ပနာသမာဓိဝသေန သမာဟိတဘာဝံ။ ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာတိ ဝုတ္တာကာရေန ပဋိပဇ္ဇမာနတ္တာ။ ယသ္မိဉှိ ခဏေ တထတ္တံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ တသ္မိံယေဝ ခဏေ တထတ္တုပဂမနေန အပ္ပနာသမာဓိနာ သမာဟိတဘာဝူပဂမနေန တတ္ထ ပက္ခန္ဒတိ နာမ။ ပုရိမစိတ္တေတိ အပ္ပနာစိတ္တဿ ပုရိမသ္မိံ စိတ္တေ ဂေါတြဘုစိတ္တေ။ ဝိဇ္ဇမာနာကာရနိပ္ဖာဒိကာတိ တသ္မိံ စိတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ပရိပန္ထဝိသုဒ္ဓိမဇ္ဈိမသမထပဋိပတ္တိပက္ခန္ဒနာကာရာနံ နိပ္ဖာဒိကာ၊ တေနာကာရေန နိပ္ဖဇ္ဇမာနာတိ အတ္ထော။ တေယေဝ ဟိ အာကာရာ ပစ္စယဝိသေသတော ဈာနက္ခဏေ နိပ္ဖဇ္ဇမာနာ ‘‘ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓီ’’တိ လဒ္ဓသမညာ ဈာနဿ တံ ဝိသေသံ နိပ္ဖာဒေန္တာ ဝိယ ဝုတ္တာ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝါတိ အတ္တလာဘဝေလာယမေဝ။ ယဒိ ဧဝံ၊ ကထံ တေ အာကာရာ နိပ္ဖဇ္ဇန္တီတိ အာဟ ‘‘အာဂမနဝသေနာ’’တိ။

တဿာတိ စိတ္တဿ။ ‘‘ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတီ’’တိ ပါဠိယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၈) ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန အာဂတာတိ ‘‘ဗျာပါရံ အကရောန္တော’’တိ အာဟ။ သမထပဋိပတ္တိတထတ္တုပဂမနဉ္စ ဣဓ သမထဘာဝါပတ္တိယေဝါတိ အာဟ ‘‘သမထဘာဝူပဂမနေနာ’’တိ။ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဟာယ ဧကတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿာတိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ကထံ နု ခေါ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဇဟေယျ’’န္တိ ပဋိပန္နဿ ဣဒါနိ သမထပဋိပတ္တိယာ တဿ ပဟီနတ္တာ ကိလေသသင်္ဂဏိကာဘာဝေန ဧကတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿ ဈာနစိတ္တဿ။ ပရိပန္ထဝိသုဒ္ဓိမဇ္ဈိမသမထပဋိပတ္တိပက္ခန္ဒနေဟိ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တိယာ အနုဗြူဟိတေ ဈာနစိတ္တေ လဒ္ဓါကာသာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ သမ္ပယုတ္တေသု သမဝါဟိတဘာဝေန ပဝတ္တမာနာ တေ အနုဗြူဟေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

ယေ ပနေတေ ယုဂနဒ္ဓဓမ္မာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဈာနစိတ္တေ။ အညမညာနတိဝတ္တနဝသေန ကိစ္စကရဏတော ယုဂေ နဒ္ဓါ ဗဒ္ဓါ ဝိယ ယုဂနဒ္ဓါ။ ဝိမုတ္တိရသေနာတိ ဝိမုစ္စနကိစ္စေန၊ ဝိမုစ္စနသမ္ပတ္တိယာ ဝါ။ ဧသ ယောဂီ။ ဝါဟယတီတိ ပဝတ္တေတိ။ အဿာတိ ဈာနစိတ္တဿ။ တသ္မိံ ခဏေတိ ဘင်္ဂက္ခဏေ။ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ အတီတေ ဟိ ဌိတိက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ အာသေဝနာ ပဝတ္တတိ နာမ။ တေ အာကာရာတိ အညမညာနတိဝတ္တနာဒယော တတ္ထ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိအာကာရာ။ အာသေဝနာပိ ဟိ အာသေဝနပစ္စယဘာဝီနံ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိအာကာရောယေဝ။ သံကိလေသဝေါဒါနေသူတိ သမာဓိပညာနံ သမရသတာယ အကရဏံ ဘာဝနာယ သံကိလေသော၊ ကရဏံ ဝေါဒါနံ။ တထာ သေသေသုပိ။ ဧဝမေတေသု သံကိလေသဝေါဒါနေသု တံ တံ အာဒီနဝံ ဒေါသံ အာနိသံသံ ဂုဏံ ပုရေတရံ ပါဋိဟာရိယဉာဏေန ဒိသွာ ယထာ အညမညာနတိဝတ္တနာဒယော ဟောန္တိ၊ တထာ ဘာဝနာယ သမ္ပဟံသိတတ္တာ တေနေဝ ဉာဏေန ဝိသောဓိတတ္တာ။ ဝိသောဓနံ ဟေတ္ထ သမ္ပဟံသနံ။ တေ အာကာရာ ယသ္မာ နိပ္ဖန္နာ၊ တသ္မာ ‘‘ဓမ္မာနံ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ လက္ခဏသံဝဏ္ဏနာယ အာဒိမှိ ဝုတ္တံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတိ။

‘‘ယသ္မာ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ ကော သမ္ဗန္ဓော။ ကသ္မာ သမ္ပဟံသနာဝ ပရိယောသာနန္တိ ဝုတ္တာ၊ န ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာတိ စောဒနံ သန္ဓာယ ‘‘တတ္ထ ယသ္မာ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဘာဝနာစိတ္တေ။ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတီတိ အပ္ပနာကာလေ ဘာဝနာယ သမပ္ပဝတ္တိယာ၊ ပဋိပက္ခဿ စ ပဟာနတော ပဂ္ဂဟာဒီသု ဗျာပါရဿ အကာတဗ္ဗတော အဇ္ဈုပေက္ခနာဝ ဟောတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သမယေ စိတ္တဿ အဇ္ဈုပေက္ခနာ၊ ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတီ’’တိ စ အာဒိ။ သာ ပနာယံ အဇ္ဈုပေက္ခနာ ဉာဏဿ ကိစ္စသိဒ္ဓိယာ ဟောတိ၊ ဝိသေသတော ဉာဏသာဓနတ္တာ အပ္ပနာဗျာပါရဿာတိ ဖလေန ကာရဏာနုမာနဉာယေန။ ယသ္မာ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဉာဏကိစ္စဘူတာ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနန္တိ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိယာ သမတ္ထေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာပဂ္ဂဟိတံ စိတ္တန္တိ ယထာ ဘာဝနာစိတ္တံ ကောသဇ္ဇပက္ခေ န ပတတိ၊ တထာ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာနံ ဓမ္မာနံ ဗဟုလီကာရဝသေန ပဂ္ဂဟိတံ။ သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ ပဂ္ဂဏှန္တေနာပိ သမာဓိဿ ဝီရိယသမတာယောဇနဝသေန ပဂ္ဂဟိတတ္တာ သက္ကစ္စံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ ဩကာသံ လဘတိ။ တံ ပန အဇ္ဈုပေက္ခနံ ဥပေက္ခာဝသေန ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တပါရိဟာရိယပညာဝသေန အပ္ပနာပညာယ ကိစ္စာဓိကတာတိ အာဟ ‘‘ပညာဝသေန ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ တဿ အဓိမတ္တတ္တာ ဧဝ အဇ္ဈုပေက္ခန္တဿေဝ နာနာသဘာဝေဟိ နီဝရဏပမုခေဟိ ကိလေသေဟိ အပ္ပနာစိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ။ ဝိမောက္ခဝသေန ဝိမုစ္စနဝသေန။ ပညာဝသေနာတိ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တပါရိဟာရိယပညာဝသေန။ ဝိမုတ္တတ္တာတိ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဧဝ။ တေ ဓမ္မာ သဒ္ဓါဒယော၊ ဝိသေသတော သဒ္ဓါပညာဝီရိယသမာဓယော စ ဧကရသာ သမာနကိစ္စာ ဟောန္တိ။ ဧဝမယံ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဋ္ဌေန ဘာဝနာ နိပ္ဖဇ္ဇမာနာ ဉာဏဗျာပါရောတိ အာဟ ‘‘ဉာဏကိစ္စဘူတာ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာန’’န္တိ။ ဧဝံ တိဝိဓာယ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိယာ လဒ္ဓဝိသေသာယ တိဝိဓာယ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာယ သာတိသယံ ပညိန္ဒြိယဿ အဓိမုတ္တဘာဝေန စတုဗ္ဗိဓာပိ သမ္ပဟံသနာ သိဇ္ဈတီတိ အာဂမနုပေက္ခာ ဉာဏကိစ္စဝသေန ဒသပိ အာကာရာ ဈာနေ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာတိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာယ၊ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာမတ္တံ ဝါ ပဌမန္တိ ဣဒန္တိ အတ္ထော။ တေန ဒေသနာက္ကမံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ‘‘ပဌမံ ဥပ္ပန္နန္တိ ပဌမ’’န္တိ ဣမိနာ ပဋိပတ္တိက္ကမံ၊ ဥပ္ပန္နန္တိ ဟိ အဓိဂတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပဌမံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ပဌမ’’န္တိ ဣဒံ ပန န ဧကန္တလက္ခဏန္တိ အဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၀) ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ ဣဓ န ဂဟိတံ။ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနံ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ ဒုဝိဓေ ဈာနေ ဣဓာဓိပ္ပေတဇ္ဈာနမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပထဝီကသိဏသင်္ခါတဿ အတ္တနော အတ္တနော အာရမ္မဏဿ ရူပံ ဝိယ စက္ခုနာ ဥပနိဇ္ဈာယနတော။ ပစ္စနီကဈာပနတောတိ နီဝရဏာဒီနံ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ ဒဟနတော ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဇဟနတော။ သကလဋ္ဌေနာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ကတေ ဝါ အကတေ ဝါ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟိတေ ပထဝီဘာဂေ ပထဝီမဏ္ဍလေ သကလာရမ္မဏကရဏဋ္ဌေန။ န ဟိ တဿ ဧကဒေသမာရမ္မဏံ ကရီယတိ။ ပထဝီကသိဏသန္နိဿယတာယ နိမိတ္တံ ပထဝီကသိဏံ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ တံသဟစရဏတော ဈာနံ ပထဝီကသိဏံ ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ။

စိရဋ္ဌိတိသမ္ပာဒနဝဏ္ဏနာ

၇၆။ လက္ခဋ္ဌာနေ ဌိတံ သရေန ဝါလံ ဝိဇ္ဈတီတိ ဝါလဝေဓီ။ ဣဓ ပန အနေကဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ အံသုံ ဝိဇ္ဈန္တော ‘‘ဝါလဝေဓီ’’တိ အဓိပ္ပေတော။ တေန ဝါလဝေဓိနာ။ သူဒေနာတိ ဘတ္တကာရေန။ ‘‘အာကာရာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုကုသလောတိ သုဋ္ဌု ဆေကော။ ဓနုဂ္ဂဟောတိ ဣဿာသော။ ကမ္မန္တိ ယောဂျံ။ အက္ကန္တပဒါနန္တိ ဝိဇ္ဈနကာလေ အက္ကမနဝသေန ပဝတ္တပဒါနံ။ အာကာရန္တိ ဓနုဇိယာသရာနံ ဂဟိတာကာရံ။ ပရိဂ္ဂဏှေယျာတိ ဥပဓာရေယျ။ ဘောဇနသပ္ပာယာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တာကာရာနမ္ပိ သင်္ဂါဟကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဥတုဘာဝနာနိမိတ္တာဒီနမ္ပိ ပရိဂ္ဂဏှနံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မိန္တိ တသ္မိံ တရုဏသမာဓိမှိ။

ဘတ္တာရန္တိ သာမိနံ၊ ဘတ္တဝေတနာဒီဟိ ပေါသကန္တိ အတ္ထော။ ပရိဝိသန္တောတိ ဘောဇေန္တော။ တဿ ရုစ္စိတွာ ဘုဉ္ဇနာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ တဿ ဥပနာမေန္တောတိ ယောဇနာ။ အယမ္ပိ ယောဂီ။ အဓိဂတက္ခဏေ ဘောဇနာဒယော အာကာရေတိ ပုဗ္ဗေ ဈာနဿ အဓိဂတက္ခဏေ ကိစ္စသာဓကေ ဘောဇနာဒိဂတေ အာကာရေ။ ဂဟေတွာတိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သလ္လက္ခေတွာ။ နဋ္ဌေ နဋ္ဌေ သမာဓိမှိ ပုနပ္ပုနံ အပ္ပနာယ။

မဟာနသဝိဇ္ဇာပရိစယေန ပဏ္ဍိတော။ တတ္ထ ဝိသဒဉာဏတာယ ဗျတ္တော။ ဌာနုပ္ပတ္တိကကဩသလ္လယောဂေန ကုသလော။ နာနစ္စယေဟီတိ နာနစ္စယေဟိ နာနာသဘာဝေဟိ၊ နာနာရသေဟီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အမ္ဗိလဂ္ဂေဟီ’’တိအာဒိ။ သူပေဟီတိ ဗျဉ္ဇနေဟိ။ အမ္ဗိလဂ္ဂေဟီတိ အမ္ဗိလကောဋ္ဌာသေဟိ၊ ယေ ဝါ အမ္ဗိလရသာ ဟုတွာ အဂ္ဂဘူတာ၊ တေဟိ စတုရမ္ဗိလာဒိမိဿေဟိ။ ဧသ နယော တိတ္တကဂ္ဂါဒီသုပိ။ ခါရိကေဟီတိ ဝါတိင်္ဂဏကဠီရာဒိမိဿေဟိ။ နိမိတ္တန္တိ အာကာရံ ရုစ္စနဝသေန ဘုဉ္ဇနာကာရံ။ ဥဂ္ဂဏှာတီတိ ဥပရူပရိ ဂဏှာတိ ဥပဓာရေတိ။ ဣမဿ ဝါ သူပေယျဿ အတ္ထာယ ဟတ္ထံ အဘိဟရတိ။ အဘိဟာရာနန္တိ အဘိမုခေန ဟရိတဗ္ဗာနံ ပဏ္ဏာကာရာနံ၊ ပူဇာဘိဟာရာနံ ဝါ။ နိမိတ္တံ ဥဂ္ဂဏှာတီတိ ‘‘ဧဝံ မေ စိတ္တံ သမာဟိတံ အဟောသီ’’တိ နိမိတ္တံ ဂဏှာတိ သလ္လက္ခေတိ။

သမာဓိပရိပန္ထာနန္တိ သမာဓိဿ ပရိပန္ထဘူတာနံ။ ဓမ္မာနန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနီဝရဏဓမ္မာနံ။ သုဝိသောဓိတတ္တာတိ သုဋ္ဌု ဝိသောဓိတတ္တာ၊ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနေဝ သမ္မဒေဝ ပဟီနတ္တာတိ အတ္ထော။ ကာမာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အသုဘမနသိကာရနေက္ခမ္မာနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ နေက္ခမ္မဂုဏဒဿနေနာပိ ဟိ တဿ ဝိဗန္ဓဘူတေ ကာမစ္ဆန္ဒေ အာဒီနဝေါ ဝိသေသတော ပါကဋော ဟောတီတိ။ ကာယဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ကာယဒရထံ သာရဒ္ဓကာယတံ။ တေန ကာယစိတ္တာနံ သာရမ္ဘနိမိတ္တဿ ဗျာပါဒနီဝရဏဿ န ဝိသောဓနမာဟ။ အာရမ္ဘဓာတုမနသိကာရာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂနိမိတ္တာနံ၊ အာလောကသညာဒီနဉ္စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမထနိမိတ္တမနသိကာရာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနိယာနံ ဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အညေပိ သမာဓိပရိပန္ထေတိ ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနိယေ၊ မဒမာနာဒိကေ စ သန္ဓာယာဟ။ အာသယန္တိ ဝသနကသုသိရံ။ သုပရိသုဒ္ဓန္တိ အာသင်္ကနီယတ္တာဘာဝေန သုဋ္ဌု ပရိသုဒ္ဓံ။ ဧတ္ထာဟ – နနု စာယံ ပဂေဝ ကာမာဒီနဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သမထပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ဈာနေန နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနိ၊ အထ ကသ္မာ ပုန ကာမာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာဒိ ဂဟိတန္တိ? သစ္စမေတံ။ တံ ပန ပဟာနမတ္တန္တိ ဈာနဿ စိရဋ္ဌိတိယာ အတိသယပဟာနတ္ထံ ပုန ဂဟိတံ။

ဥဒ္ဓစ္စ မိဒ္ဓန္တိ ကုက္ကုစ္စံ၊ ထိနဉ္စ တဒေကဋ္ဌတာယ ဂဟိတမေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓန္တဂတောတိ သုပရိသုဒ္ဓပရိယန္တံ သဗ္ဗသော ဝိသောဓိတကောဏပရိယန္တံ ဥယျာနံ ဂတော။ တဟိံ ရမေတိ တသ္မိံ ဈာနေ ရမေယျ ဒိဝသဘာဂမ္ပိ ဈာနသမင်္ဂီ ဧဝ ဘဝေယျ။

စိတ္တဘာဝနာဝေပုလ္လတ္ထန္တိ သမာဓိဘာဝနာယ ဝိပုလဘာဝါယ။ ယထာ ဟိ ဘာဝနာဝသေန နိမိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိ၊ ဧဝမဿ ဘာဝနာဝသေနေဝ ဝဍ္ဎနမ္ပိ။ တသ္မာ ဧကင်္ဂုလာဒိဝသေန နိမိတ္တံ ဝဍ္ဎေန္တဿ ပုနပ္ပုနံ ဗဟုလီကာရေန ဈာနံ ဘာဝနာပိ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရုဠှိံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဘာဝနာဝေပုလ္လတ္ထဉ္စ ယထာလဒ္ဓံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တဿာတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ။

နိမိတ္တဝဍ္ဎနနယဝဏ္ဏနာ

၇၇။ တတြာတိ သာမိအတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ၊ တဿာတိ အတ္ထော။ အဝဍ္ဎေတွာတိ ယထာ ကုမ္ဘကာရော မတ္တိကာယ ပတ္တံ ကရောန္တော ပဌမံ အပရိစ္ဆိန္ဒိတွာဝ ပတ္တံ ဝဍ္ဎေတိ၊ ဧဝံ ပတ္တဝဍ္ဎနယောဂေန ပတ္တဝဍ္ဎနယုတ္တိယာ အဝဍ္ဎေတွာ ပူဝိကဿ ပူဝဝဍ္ဎနံ။ ဘတ္တဿ ဥပရိ ဘတ္တပက္ခိပနံ ဘတ္တဝဍ္ဎနံ။ ဝတ္ထဿ တိန္တဿ အဉ္ဆနာဒိ ဒုဿဝဍ္ဎနံ။ ပစ္စေကံ ယောဂ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ အပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ န ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ သပရိစ္ဆေဒေ ဧဝ ဘာဝနာပဝတ္တိတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သာန္တကေ နော အနန္တကေ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၅)။

ဟံသပေါတကာတိ ဇဝနဟံသပေါတကာ။ ဥက္ကူလံ ဥန္နတဋ္ဌာနံ။ ဝိကူလံ နိန္နဋ္ဌာနံ။ နဒီသောတေန ကတံ ဝိဒုဂ္ဂံ နဒီဝိဒုဂ္ဂံ။ ဝိသမာကာရေန ဌိတော ပဗ္ဗတပဒေသော ပဗ္ဗတဝိသမော။

ထူလာနိ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏာဗာဟုလ္လေန ဝိဘူတဘာဝတော။ ဒုဗ္ဗလာနိ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ ပဂုဏဗလဝဘာဝဿ အနာပါဒိကတ္တာ။ ဥပရိ ဥဿုက္ကနာယာတိ ဘာဝနာယ ဥပရိ အာရောဟနာယ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနာဓိဂမာယာတိ အတ္ထော။

ပဗ္ဗတေယျာတိ ပဗ္ဗတေ ဗဟုလစာရိနီ။ အခေတ္တညူတိ အဂေါစရညူ။ သမာဓိပရိပန္ထာနံ ဝိသောဓနာနဘိညာတာယ ဗာလော။ ဈာနဿ ပဂုဏဘာဝါပါဒနဝေယျတ္တိယဿ အဘာဝေန အဗျတ္တော။ ဥပရိဈာနဿ ပဒဋ္ဌာနဘာဝါနဝဗောဓေန အခေတ္တညူ။ သဗ္ဗထာပိ သမာပတ္တိကောသလ္လာဘာဝေန အကုသလော။ သမာဓိနိမိတ္တဿ ဝါ အနာသေဝနာယ ဗာလော။ အဘာဝနာယ အဗျတ္တော။ အဗဟုလီကာရေန အခေတ္တညူ။ သမ္မဒေဝ အနဓိဋ္ဌာနတော အကုသလောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဘတော ဘဋ္ဌောတိ ဥဘယတော ဈာနတော ဘဋ္ဌော။ သော ဟိ အပ္ပဂုဏတာယ န သုပ္ပတိဋ္ဌိတတာယ သဥဿာဟောပိ ဝိနာသတော၊ အသာမတ္ထိယတော စ ဈာနဒွယတော ပရိဟီနော။ စိဏ္ဏဝသိနာတိ အာသေဝိတဝသိနာ။

ပဉ္စဝသီကထာဝဏ္ဏနာ

၇၈။ ဝသနံ ဝသီတိ ဓာတုနိဒ္ဒေသတာယ ကိရိယာနိဒ္ဒေသောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဝသိယော’’တိ၊ ယထာရုစိ ပဝတ္တိယောတိ အတ္ထော။ အာဝဇ္ဇနာယ ဝသီ၊ အာဝဇ္ဇနာဝသေန ဝါ ဝသီ အာဝဇ္ဇနဝသီ။ ဈာနံ အာဝဇ္ဇိတုံ ယတ္ထ ယတ္ထ ပဒေသေ ဣစ္ဆာ ယတ္ထိစ္ဆကံ။ ယဒါ ယဒါ၊ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဝါ ဈာနင်္ဂေ ဣစ္ဆာ ယဒိစ္ဆကံ။ ယာဝ ယာဝ ဣစ္ဆာ ယာဝဒိစ္ဆကံ၊ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ‘‘ယာဝါ’’တိ စ ဣဒံ ဗဟူနံ ဇဝနဝါရာနံ နိရန္တရံ ဝိယ တထာပဝတ္တနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ဧကမေဝ။ သော ဟိ ပရိစ္ဆိန္နစိတ္တက္ခဏောတိ။ အာဝဇ္ဇနာယ ဒန္ဓာယိတတ္တံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တနယေန ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌာနေ ယဒါ ယဒါ ယံ ကိဉ္စိ ဈာနင်္ဂံ အာဝဇ္ဇေန္တဿ ယထိစ္ဆိတံ ကာလံ အာဝဇ္ဇနာယ အာဝဇ္ဇနပ္ပဝတ္တိယာ ဒန္ဓာယိတတ္တံ ဝိတ္ထာယိတတ္တံ၊ စိရာယိတတ္တံ ဝါ နတ္ထိ။ ဧဝံ အာဝဇ္ဇနဝသီ သိဒ္ဓါ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သေသာတိ ဝုဋ္ဌာနအဓိဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏာဝသိယော။

အင်္ဂသမုဒါယဘာဝတော ဈာနဿ ဈာနေ အာဝဇ္ဇနဝသိံ နိပ္ဖာဒေတုကာမေန ပဋိပါဋိယာ ဈာနင်္ဂါနိ အာဝဇ္ဇေတဗ္ဗာနီတိ အာဟ ‘‘ပဌမံ ဝိတက္ကံ အာဝဇ္ဇယတော’’တိ။ ယဒိပိ အာဝဇ္ဇနမေဝေတ္ထ ဣစ္ဆိတံ အာဝဇ္ဇနဝသိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ အာဝဇ္ဇနာယ ပန ဥပ္ပန္နာယ ဇဝနေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ တာနိ စ ခေါ အာဝဇ္ဇနတပ္ပရတာယ စိတ္တာဘိနီဟာရဿ ယထာဝဇ္ဇိတဈာနင်္ဂါရမ္မဏာနိ ကတိပယာနေဝ ဟောန္တိ၊ န ပရိပုဏ္ဏာနီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိတက္ကာရမ္မဏာနေဝ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇဝန္တီ’’တိ။ စတ္တာရိ တိက္ခိန္ဒြိယဿ။ ပဉ္စ နာတိတိက္ခိန္ဒြိယဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိရန္တရန္တိ ဝိသဘာဂေဟိ နိရန္တရံ။ အယံ ပနာတိ ဘဝင်္ဂဒွယန္တရိတာ စတုဇဝနစိတ္တာ ယထာဝုတ္တာ အာဝဇ္ဇနဝသီ။ အညေသံ ဝါ ဓမ္မသေနာပတိအာဒီနံ။ ဧဝရူပေ ကာလေတိ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ လဟုတရံ အာဝဇ္ဇနဝသီနိဗ္ဗတ္တနကာလေ။ သာ စ ခေါ ဣတ္တရာ ပရိတ္တကာလာ၊ န သတ္ထု ယမကမဟာပါဋိဟာရိယေ ဝိယ စိရတရပ္ပဗန္ဓဝတီ။ တထာ ဟိ တံ သာဝကေဟိ အသာဓာရဏံ ဝုတ္တံ။ အဓိဂမေန သမံ သသမ္ပယုတ္တဿ ဈာနဿ သမ္မာ အာပဇ္ဇနံ ပဋိပဇ္ဇနံ သမာပဇ္ဇနံ၊ ဈာနသမင်္ဂိတာ။

သီဃန္တိ ဧတ္ထ သမာပဇ္ဇိတုကာမတာနန္တရံ ဒွီသု ဘဝင်္ဂေသု ဥပ္ပန္နေသု ဘဝင်္ဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥပ္ပန္နာဝဇ္ဇနာနန္တရံ သမာပဇ္ဇနံ သီဃံ သမာပဇ္ဇနသမတ္ထတာ။ အယဉ္စ မတ္ထကပ္ပတ္တာ သမာပဇ္ဇနဝသီ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာယံ လဗ္ဘတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သော ခေါ အဟံ၊ အဂ္ဂိဝေဿန၊ တဿာ ဧဝ ကထာယ ပရိယောသာနေ တသ္မိံယေဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ သန္နိသာဒေမိ ဧကောဒိံ ကရောမိ သမာဒဟာမိ ယေနဿုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇)။ ဣတော သီဃတရာ ဟိ သမာပဇ္ဇနဝသီ နာမ နတ္ထိ။ ဇုဏှာယ ရတ္တိယာ နဝေါရောပိတေဟိ ကေသေဟိ ကပေါတကန္ဒရာယံ ဝိဟရန္တဿ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ယက္ခေန မဟန္တမ္ပိ ပဗ္ဗတကူဋံ ပဒါလေတုံ သမတ္ထေ ပဟာရေ သီသေ ဒိန္နေ သမာပဇ္ဇနမ္ပေတ္ထ နိဒဿေတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘တဒါ ထေရော တဿ ပဟရဏသမယေ သမာပတ္တိံ အပ္ပေသီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၇၄)။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အညတရံ သမာဓိံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသိန္နော’’တိ (ဥဒါ။ ၃၄) ဝုတ္တံ။ ဣမေ ပန ထေရာ ‘‘သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနသမကာလံ တေန ပဟာရော ဒိန္နော’’တိ ဝဒန္တိ။

အစ္ဆရာမတ္တန္တိ အင်္ဂုလိဖောဋမတ္တံ ခဏံ။ ဌပေတုန္တိ သေတု ဝိယ သီဃသောတာယ နဒိယာ ဩဃံ ဝေဂေန ပဝတ္တိတုံ အဒတွာ ယထာဝုတ္တက္ခဏံ ဈာနံ ဌပေတုံ သမတ္ထတာ။ အဘိဘုယျ ဌပနံ၊ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိယာတိ ဝါ အဓိဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ဝသီ အဓိဋ္ဌာနဝသီ။ တထေဝ လဟုံ ဝုဋ္ဌာတုန္တိ အစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ ဒသစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ လဟုံ ခဏံ ဈာနသမင်္ဂီ ဟုတွာ ဈာနတော ဝုဋ္ဌာတုံ သမတ္ထတာ။ ဘဝင်္ဂစိတ္တုပ္ပတ္တိယေဝ ဟေတ္ထ ဈာနတော ဝုဋ္ဌာနံ နာမ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘ဧတ္တကမေဝ ခဏံ ဈာနံ ဌပေဿာမီ’’တိ ပုဗ္ဗပရိကမ္မဝသေန အဓိဋ္ဌာနသမတ္ထတာ အဓိဋ္ဌာနဝသီ၊ ဧဝံ ‘‘ဧတ္တကမေဝ ခဏံ ဈာနသမင်္ဂီ ဟုတွာ ဈာနတော ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ပုဗ္ဗပရိကမ္မဝသေန ဝုဋ္ဌာနသမတ္ထတာ ဝုဋ္ဌာနဝသီ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ယာ သမာပတ္တိ ‘‘ဝုဋ္ဌာနကုသလတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဒုဘယဒဿနတ္ထန္တိ အဓိဋ္ဌာနဝုဋ္ဌာနဝသီဒဿနတ္ထံ။

တတ္ထာတိ တသ္မိံ နိမ္မိတပဗ္ဗတေ တဿ ဝိဝရေ။ ကိဉ္စာပိ ဧကံယေဝ တံ အဘိညာစိတ္တံ ယေန ပဗ္ဗတံ နိမ္မိနေယျ၊ အဘိညာပါဒကဿ ပန ဈာနဿ လဟုတရံ ဌပနံ၊ ဝုဋ္ဌာနဉ္စ ဣဓ နိဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဧတ္တကာ ဣဒ္ဓိမန္တာ ဧကံ ဥပဋ္ဌာကံ ဂရုဠတော ရက္ခိတုံ န သက္ခိံသူ’’တိ ဂါရယှာ အဿာမ။

အာဝဇ္ဇနာနန္တရာနီတိ အာဝဇ္ဇနဝသီဘာဝါယ ယထာက္ကမံ ဝိတက္ကာဒီနံ ဈာနင်္ဂါနံ အာဝဇ္ဇနာယ ပရတော ယာနိ ဇဝနာနိ ပဝတ္တာနိ၊ တာနိ တေသံ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ။ ယဒဂ္ဂေန အာဝဇ္ဇနဝသီသိဒ္ဓိ၊ တဒဂ္ဂေန ပစ္စဝေက္ခဏာဝသီသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဒုတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၇၉။ နီဝရဏပ္ပဟာနဿ တပ္ပဌမတာယ အာသန္နနီဝရဏပစ္စတ္ထိကာ။ ထူလံ နာမ ဝိပုလမ္ပိ ဖေဂ္ဂု ဝိယ သုခဘဉ္ဇနီယန္တိ အာဟ ‘‘ဩဠာရိကတ္တာ အင်္ဂဒုဗ္ဗလာ’’တိ။ သန္တတော မနသိ ကရိတွာတိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိယ အနောဠာရိကင်္ဂတ္တာ၊ သန္တဓမ္မသမင်္ဂိတာယ စ ‘‘သန္တ’’န္တိ မနသိ ကတွာ။ ယေ ဟိ ဓမ္မာ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ပီတိသုခါဒယော၊ ကာမံ တေ ပဌမဇ္ဈာနေပိ သန္တိ၊ တေဟိ ပန တေ သန္တတရာ စေဝ ပဏီတတရာ စ ဘဝန္တီတိ။ နိကန္တိန္တိ နိကာမနံ၊ အပေက္ခန္တိ အတ္ထော။ ပရိယာဒါယာတိ ခေပေတွာ။ စတ္တာရိ ပဉ္စာတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဒုတိယဇ္ဈာနိကံ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာနေဝါတိ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝုတ္တပ္ပကာရာနိယေဝ၊ ပရိကမ္မာဒိနာမကာနီတိ အတ္ထော။

၈၀။ ဝူပသမာတိ ဝူပသမဟေတု၊ ဝူပသမောတိ စေတ္ထ ပဟာနံ အဓိပ္ပေတံ၊ တဉ္စ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ။ အတိက္ကမော အတ္ထတော ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ အနုပ္ပာဒေါတိ အာဟ ‘‘သမတိက္ကမာ’’တိအာဒိ။ ကတမေသံ ပနေတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော အဓိပ္ပေတော၊ ကိံ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ၊ ဥဒါဟု ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနန္တိ။ ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ၊ နတ္ထိ တေသံ ဝူပသမော။ န ဟိ ကဒါစိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိတက္ကဝိစာရရဟိတံ အတ္ထိ။ အထ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနံ၊ ဧဝမ္ပိ နတ္ထေဝ ဝူပသမော၊ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ တေသံ တတ္ထ အဘာဝတောတိ? ဝုစ္စတေ – ယေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဩဠာရိကတာ၊ တေသံ သမတိက္ကမာ ဒုတိယဿ ဈာနဿ သမဓိဂမော၊ န သဘာဝတော အနောဠာရိကာနံ ဖဿာဒီနံ သမတိက္ကမာတိ အယမတ္ထော ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဧတေန ဒီပိတော။ တသ္မာ ‘‘ကိံ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ ဥဒါဟု ဒုတိယဇ္ဈာနိကာန’’န္တိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနောကာသာဝ။ ယသ္မာ ဒိဋ္ဌာဒီနဝဿ တံတံဈာနက္ခဏေ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနံ ဝူပသမနံ အဓိပ္ပေတံ။ ဝိတက္ကာဒယော ဧဝ ဈာနင်္ဂဘူတာ တထာ ကရီယန္တိ၊ န တံသမ္ပယုတ္တာ ဖဿာဒယော၊ တသ္မာ ဝိတက္ကာဒီနံယေဝ ဝူပသမာဒိဝစနံ ဉာယာဂတံ။ ယသ္မာ ပန ဝိတက္ကာဒီနံ ဝိယ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနမ္ပိ ဧတေန ‘‘ဧတံ ဩဠာရိက’’န္တိ အာဒီနဝဒဿနံ သုတ္တေ အာဂတံ၊ တသ္မာ အဝိသေသေန ဝိတက္ကာဒီနံ၊ တံသဟဂတာနဉ္စ ဝူပသမာဒိကေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိတက္ကာဒီနံယေဝ ဝူပသမော ဝုစ္စမာနော အဓိကဝစနံ အညံ အတ္ထံ ဗောဓေတီတိ ကတွာ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ ဒီပေတီတိ ဒဿေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဩဠာရိကဿ ပနာ’’တိအာဒိ ဂဟိတန္တိ ဣဓ ‘‘ယေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခသမတိက္ကမဝစနာနိ ဩဠာရိကောဠာရိကင်္ဂသမတိက္ကမာ ဒုတိယာဒိအဓိဂမဒီပကာနီတိ တေသံ ဧကဒေသဘူတံ ဝိတက္ကဝိစာရသမတိက္ကမဝစနံ တံဒီပကံ ဝုတ္တံ။ ဝိသုံ ဝိသုံ ဌိတေပိ ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရသမတိက္ကမဝစနာဒိကေ ပဟေယျင်္ဂနိဒ္ဒေသတာသာမညေန စိတ္တေန သမူဟတော ဂဟိတေ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနဿ တဒေကဒေသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အယဉ္စ အတ္ထော အဝယဝေန သမုဒါယောပလက္ခဏနယေန ဝုတ္တော။ အထ ဝါ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေနေဝ တံသမတိက္ကမာ ဒုတိယာဓိဂမဒီပကေန ပီတိဝိရာဂါဒိဝစနာနံ ပီတိအာဒိသမတိက္ကမာ တတိယာဒိအဓိဂမဒီပကတာ ဒီပိတာ ဟောတီတိ တဿ တံဒီပကတာ ဝုတ္တာ။

နိယကဇ္ဈတ္တမဓိပ္ပေတံ န အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တာဒိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဝိဘင်္ဂေ ပနာ’’တိအာဒိ။ နီလဝဏ္ဏယောဂတော နီလဝတ္ထံ ဝိယာတိ နီလယောဂတော ဝတ္ထံ နီလံ ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယေန သမ္ပသာဒနေန ယောဂါ ဈာနံ သမ္ပသာဒနံ။ တသ္မိံ ဒဿိတေ ‘‘သမ္ပသာဒနံ ဈာန’’န္တိ သမာနာဓိကရဏနိဒ္ဒေသေနေဝ တံယောဂါ ဈာနေ တံသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဒဿိတာတိ အဝိရောဓော ယုတ္တော။ ဧကောဒိဘာဝေ ကထန္တိ ဧကောဒိမှိ ဒဿိတေ ဧကောဒိဘာဝံ ဈာနန္တိ သမာနာဓိကရဏနိဒ္ဒေသေနေဝ ဈာနဿ ဧကောဒိဝဍ္ဎနတာ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ စေ? ‘‘ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဧကောဒိဿ နိဒ္ဒေသော န ကာတဗ္ဗော သိယာတိ ဧကောဒိဘာဝသဒ္ဒေါ ဧဝ သမာဓိမှိ ပဝတ္တော သမ္ပသာဒနသဒ္ဒေါ ဝိယ ဈာနေ ပဝတ္တတီတိ ယုတ္တံ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေတိ ‘‘စေတသော သမ္ပသာဒယတီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ ‘‘စေတသော’’တိ စ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ပုရိမသ္မိန္တိ ‘‘သမ္ပသာဒနယောဂတော ဈာနံ သမ္ပသာဒန’’န္တိ ဝုတ္တပက္ခေ။ စေတသောတိ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။

သေဋ္ဌောပိ လောကေ ‘‘ဧကော’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ယာဝ ပရေ ဧကာဟံ တေ ကရောမီ’’တိအာဒီသု။ ဧကော အဒုတိယော ‘‘ဧကာကီဘိ ခုဒ္ဒကေဟိ ဇိတ’’န္တိအာဒီသု အသဟာယတ္ထောပိ ဧက-သဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘ဧကော အသဟာယော ဟုတွာ’’တိ။ သဒ္ဓါဒယောပိ ကာမံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သာဓာရဏတော၊ အသာဓာရဏတော စ ပစ္စယာ ဟောန္တိယေဝ၊ သမာဓိ ပန ဈာနက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဝိက္ခေပလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌကရဏေန သာတိသယံ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ…ပေ… အဓိဝစန’’န္တိ အာဟ။

‘‘သမ္ပသာဒနံ၊ စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ ဝိသေသနဒွယံ ဈာနဿ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန ဂဟိတံ။ သွာယမတိသယော ယထာ ဣမသ္မိံ ဈာနေ လဗ္ဘတိ၊ န တထာ ပဌမဇ္ဈာနေတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏေ အာဟနနပရိယာဟနနဝသေန၊ အနုမဇ္ဇနအနုယောဇနဝသေန စ ပဝတ္တမာနာ ဓမ္မာ သတိပိ နီဝရဏပ္ပဟာနေန ကိလေသကာလုဿိယာပဂမေ သမ္ပယုတ္တာနံ ကဉ္စိ ခေါဘံ ကရောန္တာ ဝိယ တေဟိ စ တေ န သန္နိသိန္နာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘေန န သုပ္ပသန္န’’န္တိ။ ခုဒ္ဒိကာ ဦမိယော ဝီစိယော။ မဟတိယော တရင်္ဂါ။ သတိပိ ဣန္ဒြိယသမတ္တေ၊ ဝီရိယသမတာယ စ တေနေဝ ခေါဘေန၊ သမ္ပသာဒါဘာဝေန စ သမာဓိပိ န သုဋ္ဌု ပါကဋော ဗဟလေ ဝိယ ဇလေ မစ္ဆော။ ယထာဝုတ္တက္ခောဘော ဧဝ ပလိဗောဓော။ ဧဝံ ဝုတ္တေနာတိ ယဿာ သဒ္ဓါယ ဝသေန သမ္ပသာဒနံ၊ ယဿာ စ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ ဝသေန ဧကောဒိဘာဝန္တိ စ ဈာနံ ဝုတ္တံ။ တာသံ ဧဝ ‘‘သဒ္ဒဟနာ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တိအာကာရဿ ဝိသေသဝိဘာဝနာဝသေန ဝုတ္တေန။ တေန ဝိဘင်္ဂပါဌေန။ ‘‘သမ္ပသာဒနယောဂတော၊ သမ္ပသာဒနတော ဝါ သမ္ပသာဒနံ၊ ဧကောဒိံ ဘာဝေတီတိ ဧကောဒိဘာဝန္တိ ဈာနံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ အယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ယထာ ပန အဝိရောဓော၊ သော ဝုတ္တော ဧဝ။

၈၁။ သန္တာတိ သမံ နိရောဓံ ဂတာ။ သမိတာတိ ဘာဝနာယ သမံ ဂမိတာ နိရောဓိတာ။ ဝူပသန္တာတိ တတော ဧဝ သုဋ္ဌု ဥပသန္တာ။ အတ္ထင်္ဂတာတိ အတ္ထံ ဝိနာသံ ဂတာ။ အဗ္ဘတ္ထင်္ဂတာတိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တံ။ အပ္ပိတာတိ ဝိနာသံ ဂမိတာ။ သောသိတာတိ ပဝတ္တိသင်္ခါတဿ သန္တာနဿ အဘာဝေန သောသံ သုက္ခဘာဝံ ဣတာ။ ဗျန္တိကတာတိ ဝိဂတန္တကတာ။

အယမတ္ထောတိ ဘာဝနာယ ပဟီနတ္တာ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ အဘာဝေါ။ စောဒကေန ဝုတ္တမတ္ထံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပရိဟရိတုံ ‘‘ဧဝမေတံ သိဒ္ဓါဝါယမတ္ထော’’တိ ဝတွာ ‘‘န ပနေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧတန္တိ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဧတံ ဝစနံ။ တဒတ္ထဒီပကန္တိ တဿ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဒီပကံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအဓိဂမူပါယဒီပကေန အဇ္ဈတ္တသမ္ပသာဒနတာယ၊ စေတသော ဧကောဒိဘာဝတာယ စ ဟေတုဒီပကေန၊ အဝိတက္ကအဝိစာရဘာဝဟေတုဒီပကေန စ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေနေဝ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝေါ ဒီပိတောတိ ကိံ ပုန အဝိတက္ကအဝိစာရဝစနေန ကတေနာတိ? န၊ အဒီပိတတ္တာ။ န ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေန ဝိတက္ကဝိစာရာနံ အပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဟိ တဏှာပ္ပဟာနံ ဧတေသံ ဝူပသမနံ၊ ယေ စ သင်္ခါရေသု တဏှာပ္ပဟာနံ ကရောန္တိ၊ တေသု မဂ္ဂေသု၊ ပဟီနတဏှေသု စ ဖလေသု သင်္ခါရပဝတ္တိ ဟောတိ ဧဝ၊ ဧဝမေဝိဓာပိ ဝိက္ခမ္ဘိတဝိတက္ကဝိစာရတဏှဿ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ ဝိတက္ကဝိစာရသမ္ပယောဂေါ ပုရိမေန န နိဝါရိတော သိယာတိ တံနိဝါရဏတ္ထံ၊ အာဝဇ္ဇိတုကာမတာဒိအတိက္ကမောဝ တေသံ ဝူပသမောတိ ဒဿနတ္ထဉ္စ ‘‘အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဌမမ္ပီတိ ပဌမံ ဈာနမ္ပိ။

‘‘ဒုတိယံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ ဒုတိယ’’န္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ န တထာ ဣမဿ ဝိတက္ကဝိစာရာတိ ယထာ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေ နီဝရဏာနိ ပဟီယန္တိ၊ တထာ ဣမဿ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေ ဝိတက္ကဝိစာရာ န ပဟီယန္တိ အသံကိလိဋ္ဌသဘာဝတ္တာ၊ ဥပစာရဘာဝနာယ စ တေ ပဟာတုံ အသမတ္ထဘာဝတော။ ယဒိပိ တာယ တေသု တဏှာ ပဟီယတိ၊ န ပန သဝိသေသံ။ သဝိသေသဉှိ တတ္ထ တဏှာပ္ပဟာနံ အပ္ပနာယ ဧဝ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပနာက္ခဏေယေဝါ’’တိအာဒိ။ ပဟာနင်္ဂတာပိ အတိသယပ္ပဟာနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ ယထာ နီဝရဏာနံ ပဌမဇ္ဈာနဿ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ တိဝင်္ဂမေဝေတံ ဈာနံ၊ တသ္မာ။ တန္တိ ဝိဘင်္ဂေ ဝစနံ။ ရထဿ ပဏ္ဍုကမ္ဗလံ ဝိယ သမ္ပသာဒေါ ဈာနဿ ပရိက္ခာရော၊ န ဈာနင်္ဂန္တိ အာဟ ‘‘သပရိက္ခာရံ ဈာနံ ဒဿေတု’’န္တိ။

တတိယဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၈၂။ ဥပ္ပိလာဝိတန္တိ ကာမဉ္စာယံ ပရိဂ္ဂဟေသု အပရိစ္စတ္တပေမဿ အနာဒီနဝဒဿိနော တဏှာသဟဂတာယ ပီတိယာ ပဝတ္တိအာကာရော၊ ဣဓ ပန ဒုတိယဇ္ဈာနပီတိ အဓိပ္ပေတာ။ တထာပိ သဗ္ဗသော ပီတိယံ အဝိရတ္တံ၊ သာပိ အနုဗန္ဓေယျာတိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပိလာဝိတံ ဝိယာတိ ဝါ ဥပ္ပိလာဝိတံ။ အာဒီနဝံ ဟိ တတ္ထ ပါကဋတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၈၃။ ဝိရဇ္ဇနံ ဝိရာဂေါ။ တံ ပန ဝိရဇ္ဇနံ နိဗ္ဗိန္ဒနမုခေန ဟီဠနံ ဝါ တပ္ပဋိဗဒ္ဓရာဂပ္ပဟာနံ ဝါတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနံ ဝါ သမတိက္ကမော ဝါ’’တိ အာဟ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာယာတိ ‘‘ယဒေဝ တတ္ထ ပီတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ။ သမ္ပိဏ္ဍနံ သမုစ္စယော။

မဂ္ဂေါတိ ဥပါယော။ တဒဓိဂမာယာတိ တတိယမဂ္ဂါဓိဂမာယ။

၈၄။ ဥပပတ္တိတောတိ သမဝါဟိတဘာဝေန ပတိရူပတော။ ဈာနုပေက္ခာပိ သမဝါဟိတမေဝ အန္တောနီတံ ကတွာ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သမံ ပဿတီ’’တိ။ ဝိသဒါယာတိ ပရိဗျတ္တာယ သံကိလေသဝိဂမေန။ ဝိပုလာယာတိ မဟတိယာ သာတိသယံ မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တိယာ။ ထာမဂတာယာတိ ပီတိဝိဂမေန ထိရဘာဝပ္ပတ္တာယ။

ပရိသုဒ္ဓပကတိ ခီဏာသဝပကတိ နိက္ကိလေသတာ။ သတ္တေသု ကမ္မဿကတာဒဿနဟေတုကော သမဘာဝဒဿနာကာရော မဇ္ဈတ္တာကာရော ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ။

သဟဇာတဓမ္မာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ သမပ္ပဝတ္တိယာ ဘာဝနာယ ဝီထိပဋိပန္နာယ အလီနာနုဒ္ဓတာ နိရဿာဒတာယ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု ဗျာပါရာဘာဝတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ။

ဥပေက္ခာနိမိတ္တန္တိ ဧတ္ထ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခပါတရဟိတံ မဇ္ဈတ္တံ ဝီရိယံ ဥပေက္ခာ။ တဒေဝ တံ အာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တေတဗ္ဗဿ တာဒိသဿ ဝီရိယဿ နိမိတ္တဘာဝတော ဥပေက္ခာနိမိတ္တံ ဘာဝနာယ သမပ္ပဝတ္တိကာလေ ဥပေက္ခီယတီတိ ဥပေက္ခာ၊ ဝီရိယမေဝ ဥပေက္ခာ ဝီရိယုပေက္ခာ။

‘‘ပဌမံ ဈာနံ ပဋိလာဘတ္ထာယ နီဝရဏေ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိံ ပဋိလာဘတ္ထာယ အာကိဉ္စညာယတနသညံ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၇) ဧဝမာဂတာ ဣမာ အဋ္ဌ သမာဓိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလာဘတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ ပဝတ္တံ နိမိတ္တံ အာယူဟနံ ပဋိသန္ဓိံ ဂတိံ နိဗ္ဗတ္တိံ ဥပပတ္တိံ ဇာတိံ ဇရံ ဗျာဓိံ မရဏံ သောကံ ပရိဒေဝံ ဥပါယာသံ။ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ ပဝတ္တံ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂံ ပဋိလာဘတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ…ပေ… ဥပါယာသံ…ပေ… အရဟတ္တဖလသမာပတ္တတ္ထာယ သုညတာဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယ အနိမိတ္တဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ ပဝတ္တံ နိမိတ္တံ အာယူဟနံ ပဋိသန္ဓိံ ဂတိံ နိဗ္ဗတ္တိံ ဥပပတ္တိံ ဇာတိံ ဇရံ ဗျာဓိံ မရဏံ သောကံ ပရိဒေဝံ ဥပါယာသံ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏ’’န္တိ ဧဝမာဂတာ ဣမာ ဒသ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနိ နီဝရဏဝိတက္ကဝိစာရာဒီနိ ပဋိသင်္ခါယ သဘာဝတော ဥပပရိက္ခိတွာ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန တိဋ္ဌမာနာ နီဝရဏာဒိပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာ ဒိဋ္ဌာဒီနဝတ္တာ တေသံ ဂဟဏေ ဥပ္ပာဒနေ အဇ္ဈုပေက္ခန္တီ ဝိပဿနာပညာ ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ။

တတ္ထ ဥပ္ပာဒန္တိ ပုရိမကမ္မပစ္စယာ ခန္ဓာနံ ဣဓ ဥပ္ပတ္တိမာဟ။ ပဝတ္တန္တိ တထာဥပ္ပန္နဿ ပဝတ္တိံ။ နိမိတ္တန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ တေဘူမကသင်္ခါရဂတံ နိမိတ္တဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော။ အာယူဟနန္တိ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ။ ပဋိသန္ဓိန္တိ အာယတိံ ဥပ္ပတ္တိံ။ ဂတိန္တိ ယာယ ဂတိယာ သာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ နိဗ္ဗတ္တိန္တိ ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တနံ။ ဥပပတ္တိန္တိ ‘‘သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၂) ဧတ္ထ ‘‘ဥပပန္နဿာ’’တိ ဝုတ္တဝိပါကပ္ပဝတ္တိံ။ ဇာတိန္တိ ဇရာဒီနံ ပစ္စယဘူတံ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိံ။ ဇရာဗျာဓိမရဏာဒယော ပါကဋာ ဧဝ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပာဒါဒယော ပဉ္စေဝ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏဿ ဝိသယဝသေန ဝုတ္တာ၊ သေသာ တေသံ ဝေဝစနဝသေန။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဇာတီ’’တိ ဣဒဉှိ ဒွယံ ဥပ္ပာဒဿ စေဝ ပဋိသန္ဓိယာ စ ဝေဝစနံ၊ ‘‘ဂတိ၊ ဥပပတ္တိ စာ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ ပဝတ္တဿ၊ ဇရာဒယော နိမိတ္တဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခဝသေန မဂ္ဂုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ စတဿော၊ တထာ ဖလသမာပတ္တိယာ စတဿော၊ သုညတဝိဟာရအနိမိတ္တဝိဟာရဝသေန ဒွေတိ ဒသ သင်္ခါရုပေက္ခာ။

ယာတိ ဝိပဿနာပညာ။ ယဒတ္ထီတိ ယံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယံ ဥပလဗ္ဘတိ။ ယံ ဘူတန္တိ ယံ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဘူတံ ခန္ဓပဉ္စကံ။ တံ ပဇဟတီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ နိစ္စသညာဒယော ပဇဟန္တော သမ္မဒေဝ ဒိဋ္ဌာဒီနဝတ္တာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓစ္ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟတိ၊ ယထာ အာယတိံ အာဒါနံ န ဟောတိ၊ တထာ ပဋိပတ္တိယာ ပဇဟတိ။ တထာဘူတော စ တတ္ထ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတိ။ ဝိစိနနေတိ အနိစ္စာဒိဝသေန သမ္မသနေပိ။

သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သမပ္ပဝတ္တိဟေတုတာယ သမဝါဟိတဘူတာ။ နီဝရဏဝိတက္ကဝိစာရာဒိသဗ္ဗပစ္စနီကေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ သဗ္ဗပစ္စနီကပရိသုဒ္ဓါ။ တေသံ ဝူပသန္တတ္တာ ပစ္စနီကဝူပသမနေပိ အဗျာပါရဘူတာ အဗျာပါရဘာဝေန ပဝတ္တာ၊ အဗျာပါရတံ ဝါ ပတ္တာ။

ယဒိ အတ္ထတော ဧကာ၊ ကထမယံ ဘေဒေါတိ အာဟ ‘‘တေန တေနာ’’တိအာဒိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သတိပိ သဘာဝတော အဘေဒေ ယေဟိ ပန ပစ္စယဝိသေသေဟိ သွာယမိမာသံ အဝတ္ထာဘေဒေါ၊ တေသံ ဧကဇ္ဈံ အပ္ပဝတ္တိတော န တာသံ အဘေဒေါ၊ ဧကဇ္ဈံ ဝါ ပဝတ္တိ၊ တသ္မာ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ’’တိအာဒိ။

ဧကီဘာဝေါတိ ဧကတာ။ သတိပိ မဇ္ဈတ္တာဘာဝသာမညေ ဝိသယဘေဒေန ပနဿာ ဘေဒေါ။ ယမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ကိစ္စဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္နာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အယံ ဝိပဿနုပေက္ခာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘ယဒတ္ထိ ယံ ဘူတံ၊ တံ ပဇဟတိ၊ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၁၊ အ။ နိ။ ၇။၅၅)။ တတ္ထ ယဒတ္ထိ ယံ ဘူတန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ၊ တံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏေန ပဇဟတိ။ ဒိဋ္ဌသောဝတ္တိကတ္တယဿ သဗ္ဗလက္ခဏဝိစိနနေ ဝိယ ဒိဋ္ဌလက္ခဏတ္တယဿ ဘူတဿ သင်္ခါရလက္ခဏဝိစိနနေ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတိ။ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏဿ သုဒိဋ္ဌတ္တာ တေသံ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တဘူတာယ ဝိပဿနုပေက္ခာယ သိဒ္ဓါယ တထာ ဒိဋ္ဌာဒီနဝါနံ တေသံ ဂဟဏေပိ အဇ္ဈုပေက္ခနာ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ၊ သဗ္ဗသော ဝိသင်္ခါရနိန္နတ္တာ အဇ္ဈာသယဿ။

အနာဘောဂရသာတိ ပဏီတသုခေပိ တသ္မိံ အဝနတိပဋိပက္ခကိစ္စာတိ အတ္ထော။ အဗျာပါရပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ သတိပိ သုခပါရမိပ္ပတ္တိယံ တသ္မိံ သုခေ အဗျာဝဋာ ဟုတွာ ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ၊ သမ္ပယုတ္တာနံ ဝါ တတ္ထ အဗျာပါရံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အတ္ထော။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ခေါဘံ၊ ဥပ္ပိလဝဉ္စ အာဝဟန္တေဟိ ဝိတက္ကာဒီဟိ အဘိဘူတတ္တာ အပရိဗျတ္တံ။ တတ္ထ တတြမဇ္ဈတ္တတာယ ကိစ္စံ။ တဒဘာဝတော ဣဓ ပရိဗျတ္တံ။

နိဋ္ဌိတာ ‘‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီ’’တိ ဧတဿ

သဗ္ဗသော အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

၈၅။ ‘‘သရတီတိ သတော’’တိ ပဒဿ ကတ္တုသာဓနတမာဟ။ သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္မဒေဝ ပဇာနာတိ။ သရဏံ စိန္တနံ ဥပဋ္ဌာနံ လက္ခဏမေတိဿာတိ သရဏလက္ခဏာ။ သမ္မုဿနပဋိပက္ခော အသမ္မုဿနံ၊ တံ ကိစ္စံ ဧတိဿာတိ အသမ္မုဿနရသာ။ ကိလေသေဟိ အာရက္ခာ ဟုတွာ ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ၊ တတော ဝါ အာရက္ခံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အသမ္မုယှနံ သမ္မဒေဝ ပဇာနနံ၊ သမ္မောဟပဋိပက္ခော ဝါ အသမ္မောဟော။ တီရဏံ ကိစ္စဿ ပါရဂမနံ။ ပဝိစယော ဝီမံသာ။

ကာမံ ဥပစာရဇ္ဈာနာဒီနိ ဥပါဒါယ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနာနိပိ သုခုမာနေဝ၊ ဣမံ ပန ဥပရိဈာနံ ဥပါဒါယ ‘‘ဩဠာရိကတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ စ ဩဠာရိကတာ ဝိတက္ကာဒိထူလင်္ဂတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေစိ ‘‘ဗဟုစေတသိကတာယာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဂတိ သုခါ ဟောတိ တတ္ထ ဈာနေသူတိ အဓိပ္ပာယော။ အဗျတ္တံ တတ္ထ သတိသမ္ပဇညကိစ္စံ ‘‘ဣဒံ နာမ ဒုက္ကရံ ကရီယတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝတော။ ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနေန သုခုမတ္တာတိ အယမတ္ထော ကာမံ ဒုတိယဇ္ဈာနေပိ သမ္ဘဝတိ၊ တထာပိ ယေဘုယျေန အဝိပ္ပယောဂီဘာဝေန ဝတ္တမာနေသု ပီတိသုခေသု ပီတိသင်္ခါတဿ ဩဠာရိကင်္ဂဿ ပဟာနေန သုခုမတာယ ဣဓ သာတိသယော သတိသမ္ပဇညဗျာပါရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရိသဿာ’’တိအာဒိ။ ပုနဒေဝ ပီတိံ ဥပဂစ္ဆေယျာတိ ဟာနဘာဂိယံ ဈာနံ သိယာ ဒုတိယဇ္ဈာနမေဝ သမ္ပဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပီတိသမ္ပယုတ္တမေဝ သိယာ’’တိ။ ‘‘ဣဒဉ္စ အတိမဓုရံ သုခ’’န္တိ တတိယဇ္ဈာနသုခံ သန္ဓာယာဟ။ အတိမဓုရတာ စဿ ပဟာသောဒဂျသဘာဝါယ ပီတိယာ အဘာဝေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒန္တိ ‘‘သတော၊ သမ္ပဇာနော’’တိ ပဒဒွယံ။

တသ္မာ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တောတိ ယသ္မာ တဿ ဈာနသမင်္ဂိနော ယံ နာမကာယေန သမ္ပယုတ္တံ သုခံ၊ တံ သော ပဋိသံဝေဒေယျ။ ယံ ဝါ တန္တိ အထ ဝါ ယံ တံ ယထာဝုတ္တံ နာမကာယသမ္ပယုတ္တံ သုခံ။ တံသမုဋ္ဌာနေန တတော သမုဋ္ဌိတေန အတိပဏီတေန ရူပေန အဿ ဈာနသမင်္ဂိနော ရူပကာယော ယသ္မာ ဖုဋော။ ယဿ ရူပကာယဿ ဖုဋတ္တာ ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတောပိ ဈာနသမင်္ဂီ ကာယိကံ သုခံ ပဋိသံဝေဒေယျ။ တသ္မာ ဧတံ စေတသိကကာယိကသုခပဋိသံဝေဒနသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီတိ အာဟာ’’တိ ယောဇနာ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – နာမကာယေန စေတသိကသုခံ၊ ကာယိကသုခဟေတုရူပသမုဋ္ဌာပနေန ကာယိကသုခဉ္စ ဈာနသမင်္ဂီ ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဝုစ္စတိ။ ဖုဋတ္တာတိ ဗျာပိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ဥဒကေန ဖုဋသရီရဿ တာဒိသေ နာတိပစ္စနီကေ ဝါတာဒိဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဖုဋေ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝမေတေဟိ ဖုဋသရီရဿာတိ။ အပရော နယော – သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဧတ္ထ ကထမာဘောဂေန ဝိနာ သုခပဋိသံဝေဒနာတိ စောဒနာယံ ‘‘ကိဉ္စာပိ…ပေ… ဧဝံ သန္တေပီ’’တိ။ ယသ္မာ တဿ နာမကာယေန သမ္ပယုတ္တံ သုခံ၊ တသ္မာ သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီတိ ယောဇနာ။ ဣဒါနိ သဟာပိ အာဘောဂေန သုခပဋိသံဝေဒနံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ဝါ တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၈၆။ ယန္တိ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော၊ ယသ္မာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယံဈာနဟေတူ’’တိ။ ‘‘အာစိက္ခန္တီ’’တိအာဒီနိ ပဒါနိ ကိတ္တနတ္ထာနီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ပသံသန္တီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။ ကိန္တီတိ ပသံသနာကာရပုစ္ဆာ။ ဧဒိသေသု ဌာနေသု သတိဂ္ဂဟဏေနေဝ သမ္ပဇညမ္ပိ ဂဟိတံ ဟောတီတိ ဣဓ ပါဠိယံ သတိယာ ဧဝ ဂဟိတတ္တာ ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတသတိတာယ ‘‘သတိမာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ ‘‘သမ္ပဇာနော’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ ဝါ။

ဈာနက္ခဏေ စေတသိကသုခမေဝ လဗ္ဘတီတိ ‘‘သုခံ နာမကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ တတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာတိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနကထာဟိ အဝိသေသော၊ ဝိသေသော စ ဝုတ္တောတိ။

စတုတ္ထဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၈၇။ ဣဒါနိ နိဗ္ဗတ္တိတဝိသေသံ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိ ဝတွာ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော န ဟောတိ၊ အနိဋ္ဌေ ဌာနေ ပဒန္တရသင်္ဂဟိတဿ အာသေဝနပစ္စယတ္တာဘာဝတော။ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗံ သာတိသယံ သုခဝိရာဂဘာဝနာဘာဝတော။ တာနီတိ အပ္ပနာဝီထိယံ ဇဝနာနိ သန္ဓာယာဟ။

၈၈။ ‘‘ပုဗ္ဗေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကဒါ ပန တေသံ ပဟာနံ ဟောတီတိ စောဒနာယံ အာဟ ‘‘စတုန္နံ ဈာနာနံ ဥပစာရက္ခဏေ’’တိ။ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဟာနက္ကမော နာမ ပဟာယကဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိပဋိပါဋိ။ တေန ပန ဝုစ္စမာနေ ‘‘ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ သုခံ သောမနဿ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ကသ္မာ ဣတော အညထာ ဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ’’တိအာဒိ။ အထ ကသ္မာ ဈာနေသွေဝ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။

ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယန္တိ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ။ ကတ္ထ စ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီတိ နိရောဓဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆတိ။ တေန ‘‘ကတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆာယံ၊ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိ ဝိဿဇ္ဇနေပိ ဟေတုမှိ ဘုမ္မဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဈာနာနုဘာဝနိမိတ္တံ ဟိ အနုပ္ပဇ္ဇန္တံ ‘‘ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိသယနိရောဓော သုဋ္ဌု ပဟာနံ ဥဇုပဋိပက္ခေန ဝူပသမော။

နာနာဝဇ္ဇနေတိ ယေန အာဝဇ္ဇနေန အပ္ပနာဝီထိ၊ တတော ဘိန္နာဝဇ္ဇနေ၊ အနေကာဝဇ္ဇနေ ဝါ။ အပ္ပနာဝီထိယဉှိ ဥပစာရော ဧကာဝဇ္ဇနော၊ ဣတရော အနေကာဝဇ္ဇနော အနေကက္ခတ္တုံ ပဝတ္တနတော။ ဝိသမနိသဇ္ဇာယ ဥပ္ပန္နကိလမထော ဝိသမာသနုပတာပေါ။ ပီတိဖရဏေနာတိ ပီတိယာ ဖရဏရသတ္တာ၊ ပီတိသမုဋ္ဌာနာနံ ဝါ ပဏီတရူပါနံ ကာယဿ ဗျာပနတော ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗော ကာယော သုခေါက္ကန္တော ဟောတီ’’တိ။ ဝိတက္ကဝိစာရပစ္စယေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော၊ သော ‘‘ပဟီနဿာ’’တိ ဧတ္ထ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော ‘‘ပဟီနဿာပိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿာ’’တိ။ ဧတံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တဿ မယှံ အတိစိရံ ဝိတက္ကယတော ဝိစာရယတော ကာယောပိ ကိလမိစိတ္တမ္ပိ ဥဟညီ’’တိ ဝစနတော ကာယစိတ္တခေဒါနံ ဝိတက္ကဝိစာရပ္ပစ္စယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီတိ တတ္ထ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ အဿ ဒေါမနဿဿ ဥပ္ပတ္တိ ဘဝေယျ။

ဧတ္ထ စ ယဒေကေ ‘‘တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တေန ဈာနလာဘီနမ္ပိ ဒေါမနုဿုပ္ပတ္တိ အတ္ထီတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တေန စ အနီဝရဏသဘာဝေါ လောဘော ဝိယ ဒေါသောပိ အတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ န ဟိ ဒေါသေန ဝိနာ ဒေါမနဿံ ပဝတ္တတိ။ န စေတ္ထ ပဋ္ဌာနပါဠိယာ ဝိရောဓော စိန္တေတဗ္ဗော။ ယသ္မာ တတ္ထ ပရိဟီနံ ဈာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနံ ဒေါမနဿံ ဒဿိတံ၊ အပရိဟီနဇ္ဈာနမာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ဒေါမနဿဿ အသမ္ဘဝတော။ ဈာနလာဘီနံ သဗ္ဗသော ဒေါမနဿံ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော အပိ တဿ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ န ဟေဝ ခေါ သော ပဟီနဇ္ဈာနော အဟောသီတိ ဝဒန္တိ၊ တံ အယုတ္တံ အနီဝရဏသဘာဝဿ ဒေါသဿ အဘာဝတော။ ယဒိ သိယာ၊ ရူပါရူပါဝစရသတ္တာနမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ န စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ ‘‘အရူပေ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ပဋိစ္စ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏ’’န္တိအာဒီသု ဗျာပါဒကုက္ကုစ္စနီဝရဏာနိ အနုဒ္ဓဋာနိ။ န စေတ္ထ နီဝရဏတ္တာ ပရိဟာရော၊ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနမ္ပိ အနီဝရဏာနံယေဝ နီဝရဏသဒိသတာယ နီဝရဏပရိယာယဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော အပိ တဿ ဥပ္ပန္နတ္တာ’’တိ၊ တမ္ပိ အကာရဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန စ ဒေါမနဿေန ဈာနတော ပရိဟာယနတော။ လဟုကေန ပန ပစ္စယေန ပရိဟီနံ တာဒိသာ အပ္ပကသိရေနေဝ ပဋိပါကတိကံ ကရောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ပန ပရိကပ္ပဝစနံ ဥပစာရက္ခဏေ ဒေါမနဿဿ အပ္ပဟီနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘န တွေဝ အန္တောအပ္ပနာယ’’န္တိ။ ယဒိ ပန တဒါ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ပဌမဇ္ဈာနမ္ပိဿ ပရိဟီနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဟီနမ္ပိ သောမနဿိန္ဒြိယံ ပီတိ ဝိယ န ဒူရေတိ ကတွာ ‘‘အာသန္နတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နာနာဝဇ္ဇနူပစာရေ ပဟီနမ္ပိ ပဟာနင်္ဂံ ပဋိပက္ခေန အဝိဟတတ္တာ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အပ္ပနာပ္ပတ္တာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တာဒိသာယ အာသေဝနာယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ယထာ မဂ္ဂဝီထိတော ပုဗ္ဗေ ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ သဒိသာနုပဿနာဝ ပဝတ္တန္တိ၊ ဧဝမိဓာပိ အပ္ပနာဝါရတော ပုဗ္ဗေ ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ ဥပေက္ခာသဟဂတာဝ ပဝတ္တန္တီတိ ဝဒန္တိ။

သမာဟဋာတိ သမာနီတာ၊ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။ သုခဒုက္ခာနိ ဝိယ အနောဠာရိကတ္တာ အဝိဘူတတာယ သုခုမာ။ တတော ဧဝ အနုမိနိတဗ္ဗသဘာဝတ္တာ ဒုဝိညေယျာ။ ဒုဋ္ဌဿာတိ ဒုဋ္ဌပယောဂဿ၊ ဒုဒ္ဒမ္မဿာတိ အတ္ထော။ သက္ကာ ဟောတိ ဧသာ ဂါဟယိတုံ အညာပေါဟနနယေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာတိ ဣဒမေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပစ္စယဒဿနတ္ထန္တိ အဓိဂမဿ ဥပါယဘူတပစ္စယဒဿနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခပ္ပဟာနာဒယော ဟိ တဿာ ပစ္စယာ’’တိ။ ဒုက္ခပ္ပဟာနာဒယောတိ စ သောပစာရာ ပဌမဇ္ဈာနာဒယောဝေတ္ထ အဓိပ္ပေတာ။

ပဟီနာတိ ဝုတ္တာ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ’’တိ။ ဧတာတိ သုခါဒယော ဝေဒနာ။

သောမနဿံ ရာဂဿ ပစ္စယော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘သုခါယ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ဝေဒနာယ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅)။ ဒေါမနဿံ ဒေါသဿ ပစ္စယော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဒုက္ခာယ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ဝေဒနာယ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီ’’တိ။ သုခါဒိဃာတေနာတိ သုခါဒီနံ ပဟာနေန။ အဿ ဈာနဿ။

န ဒုက္ခန္တိ အဒုက္ခံ၊ ဒုက္ခဝိဓုရံ။ ယသ္မာ တတ္ထ ဒုက္ခံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခာဘာဝေနာ’’တိ။ အသုခန္တိ ဧတ္ထပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတေနာတိ ဒုက္ခသုခပဋိက္ခေပဝစနေန။ ‘‘ပဋိပက္ခဘူတ’’န္တိ ဣဒံ ဣဓ တတိယဝေဒနာယ ဒုက္ခာဒီနံ သမတိက္ကမဝသေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န ကုသလာကုသလာနံ ဝိယ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတဿ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏဿ၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတံ ဝါ မဇ္ဈတ္တာကာရေန အနုဘဝနလက္ခဏာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာ။ တတော ဧဝ မဇ္ဈတ္တရသာ။ အဝိဘူတပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ သုခဒုက္ခာနိ ဝိယ န ဝိဘူတာကာရာ၊ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ မိဂဂတမဂ္ဂေါ ဝိယ တေဟိ အနုမာတဗ္ဗာ အဝိဘူတာကာရောပဋ္ဌာနာ။ သုခနိရောဓော နာမ ဣဓ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရော၊ သော ပဒဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ သုခနိရောဓပဒဋ္ဌာနာ။

၈၉။ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေနေတံ သမာသပဒန္တိ အာဟ ‘‘ဥပေက္ခာယ ဇနိတသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ။ သဗ္ဗပစ္စနီကဓမ္မပရိသုဒ္ဓါယ ပစ္စနီကသမနေပိ အဗျာဝဋာယ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေက္ခာယ ဝတ္တမာနာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ သတိ သမ္ပဟံသနပညာ ဝိယ သုပရိသုဒ္ဓါ၊ သုဝိသဒါ စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယာ စ တဿာ သတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိ၊ သာ ဥပေက္ခာယ ကတာ၊ န အညေနာ’’တိ။ ယဒိ တတြမဇ္ဈတ္တတာ ဣဓ ‘‘ဥပေက္ခာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ၊ ကထံ သတိယေဝ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိ။

ဧဝမ္ပိ ကသ္မာ အယမေဝ သတိ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုတ္တာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟေဋ္ဌာ တီသု ဈာနေသု ဝိဇ္ဇမာနာယပိ တတြမဇ္ဈတ္တတာယ ပစ္စနီကာဘိဘဝတော၊ သဟာယပစ္စယဝေကလ္လတော စ အပါရိသုဒ္ဓိ၊ တထာ တံသမ္ပယုတ္တာနံ။ တဒဘာဝတော ဣဓ ပါရိသုဒ္ဓီတိ ဣမမတ္ထံ ရူပကဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သူရိယပ္ပဘာဘိဘဝါတိ သူရိယပ္ပဘာယ အဘိဘုယျမာနတ္တာ။ အတိက္ခတာယ စန္ဒလေခါ ဝိယ ရတ္တိပိ သောမ္မသဘာဝါ သဘာဂါယ ရတ္တိယမေဝ စ စန္ဒလေခါ သမုဇ္ဇလတီတိ သာ တဿာ သဘာဂါတိ ဒဿေန္တော ‘‘သောမ္မဘာဝေန စ အတ္တနော ဥပကာရကတ္တေန ဝါ သဘာဂါယ ရတ္တိယာ’’တိ အာဟ။

‘‘ဧကဝီထိယ’’န္တိ ဣဒံ တတ္ထ သောမနဿဿ ဧကံသေန အဘာဝတော ဝုတ္တံ၊ န တတော ပုရိမတရေသု ဧကံသေန ဘာဝတော။ ယထာ ပန ဝိတက္ကာဒယော ဒုတိယာဒိဇ္ဈာနက္ခဏေယေဝ ပဟီယန္တိ၊ န တေသံ ဧကဝီထိယံ ပုရိမဇဝနေသု၊ န ဧဝမေတန္တိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ စတုက္ကဇ္ဈာနေတိ စတုက္ကနယဝသေန နိဗ္ဗတ္တိတဇ္ဈာနစတုက္ကေ။

ပဉ္စကဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ

၉၀။ တတ္ထာတိ ပဌမဇ္ဈာနေ။ စတုက္ကနယဿ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ဝိယာတိ စတုက္ကနယသမ္ဗန္ဓိနိ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ဝိယ။ တံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာတိ စတုက္ကနယေ ဒုတိယံ ‘‘အဝိတက္ကံ ဝိစာရမတ္တံ၊ အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ စ ဧဝံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဉ္စေဝ တတိယဉ္စ ဟောတိ အဘိဓမ္မေတိ (ဓ။ သ။ ၁၆၈) အဓိပ္ပာယော။ သုတ္တန္တေသု ပန သရူပတော ပဉ္စကနယော န ဂဟိတော။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ နယဒွယဝိဘာဂေါ ဂဟိတောတိ? အဘိဓမ္မေ နယဒွယဝသေန ဈာနာနံ ဒေသိတတ္တာ။ ကသ္မာ စ တတ္ထ တထာ တာနိ ဒေသိတာနိ? ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယတော၊ ဒေသနာဝိလာသတော စ။ သန္နိပတိတဒေဝပရိသာယ ကိရ ယေသံ ယထာဒေသိတေ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝိတက္ကော ဧဝ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာသိ၊ ဣတရေ သန္တတော။ တေသံ အဇ္ဈာသယဝသေန စ စတုရင်္ဂိကံ အဝိတက္ကံ ဝိစာရမတ္တံ ဈာနံ ဒေသိတံ။ ယေသံ ဝိစာရော၊ ယေသံ ပီတိ၊ ယေသံ သုခံ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာသိ၊ ဣတရေ သန္တတော။ တေသံ တေသံ အဇ္ဈာသယဝသေန တတိယာဒီနိ ဈာနာနိ ဒေသိတာနိ။ အယံ တာဝ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယော။

ယဿာ ပန ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဘဂဝါ ယသ္မာ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တော၊ တသ္မာ ဉာဏမဟန္တတာယ ဒေသနာယ သုကုသလော ယံ ယံ အင်္ဂံ လဗ္ဘတိ၊ တဿ တဿ ဝသေန ယထာရုစိံ ဒေသနံ နိယာမေန္တော စတုက္ကနယဝသေန၊ ပဉ္စကနယဝသေန စ။ တတ္ထ စ ပဉ္စင်္ဂိကံ ပဌမံ၊ စတုရင်္ဂိကံ ဒုတိယံ၊ တိဝင်္ဂိကံ တတိယံ၊ ဒုဝင်္ဂိကံ စတုတ္ထံ၊ ဒုဝင်္ဂိကမေဝ ပဉ္စမံ ဈာနံ ဒေသေသီတိ အယံ ဒေသနာဝိလာသော။ ဧတ္ထ စ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနံ စတုက္ကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနပက္ခိကံ ကတွာ ဝိဘတ္တံ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ အဝိတက္ကံ ဝိစာရမတ္တံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၈)။ ကသ္မာ? ဧကတ္တကာယနာနတ္တသညီသတ္တာဝါသဖလတာယ ဒုတိယဇ္ဈာနေန သမာနဖလတ္တာ၊ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိတော ဇာတတ္တာ စ။ ပဌမဇ္ဈာနမေဝ ဟိ ‘‘ကာမေဟိ အကုသလေဟိ စ ဝိဝိတ္တ’’န္တိ တဒဘာဝါ န ဣဓ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟီ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ နာပိ ‘‘ဝိဝေကဇ’’န္တိ။ သုတ္တန္တဒေသနာသု စ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနာနိ ဒုတိယဇ္ဈာနမေဝ ဘဇန္တိ ဝိတက္ကဝူပသမာ ဝိစာရဝူပသမာ အဝိတက္ကတ္တာ၊ အဝိစာရတ္တာ စ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သုတ္တန္တဒေသနာယပိ ပဉ္စကနယော လဗ္ဘတေဝါတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ နနု သုတ္တန္တေ စတ္တာရိယေဝ ဈာနာနိ ဝိဘတ္တာနီတိ ပဉ္စကနယော န လဗ္ဘတီတိ? န၊ ‘‘သဝိတက္ကသဝိစာရော သမာဓီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) သမာဓိတ္တယာပဒေသေန ပဉ္စကနယဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ စတုက္ကနယနိဿိတော ပန ကတွာ ပဉ္စကနယော ဝိဘတ္တောတိ သုတ္တန္တဒေသနာယပိ ပဉ္စကနယော နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗော။ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဟိ ဝိတက္ကဿ၊ ဝိစာရဿ၊ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာန’’န္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ ‘‘အဝိတက္ကံ၊ အဝိစာရ’’န္တိ စ ဝိနာ၊ သဟ စ ဝိစာရေန ဝိတက္ကပ္ပဟာနေန အဝိတက္ကံ၊ သဟ၊ ဝိနာ စ ဝိတက္ကေန ဝိစာရပ္ပဟာနေန အဝိစာရန္တိ အဝိတက္ကံ၊ အဝိစာရံ၊ အဝိတက္ကဉ္စ အဝိစာရဉ္စာတိ ဝါ တိဝိဓမ္ပိ သက္ကာ သင်္ဂဟေတုံ။

ဒုတိယန္တိ စ ဝိတက္ကရဟိတေ၊ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယရဟိတေ စ ဉာယာဂတာ ဒေသနာ ဒုတိယံ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ၊ ဝိစာရမတ္တရဟိတေပိ ဒွယပ္ပဟာနာဓိဂတသမာနဓမ္မတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဉ္စကနယနိဒ္ဒေသေ ဒုတိယေ ဝူပသန္တောပိ ဝိတက္ကော သဟာယဘူတဝိစာရာဝူပသမေန န သမ္မာ ဝူပသန္တောတိ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယရဟိတေ ဝိယ ဝိစာရဝူပသမေနေဝ တဒုပသမံ၊ သေသဓမ္မာနံ သမာနတဉ္စ ဒဿေန္တေန ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ တတိယံ စတုက္ကနယေ ဒုတိယေန နိဗ္ဗိသေသံ ဝိဘတ္တံ။ ဒုဝိဓဿာပိ သဟာယဝိရဟေန၊ အညထာ စ ဝိတက္ကပ္ပဟာနေန အဝိတက္ကတ္တံ၊ သမာဓိဇံ ပီတိသုခတ္တဉ္စ သမာနန္တိ သမာနဓမ္မတ္တာပိ ဒုတိယန္တိ နိဒ္ဒေသော။ ဝိစာရမတ္တမ္ပိ ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရဒွယရဟိတံ ဝိယ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ အဝိတက္ကံ ဝိစာရမတ္တံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၈) အဝိတက္ကံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခန္တိ ဝိဘတ္တံ။ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝါ သဟစာရီသု ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဧကံ အတိက္ကမိတွာ ဒုတိယမ္ပိ တတြဋ္ဌမေဝ ဒေါသတော ဒိသွာ ဥဘယမ္ပိ သဟာတိက္ကမန္တဿ ပဉ္စကနယေ တတိယံ ဝုတ္တံ၊ တတိယံ အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ။ ပဌမတော အနန္တရဘာဝေန ပနဿ ဒုတိယဘာဝေါ စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ကသ္မာ ပနေဝံ သရူပတော ပဉ္စကနယော န ဝိဘတ္တောတိ? ဝိနေယျဇ္ဈာသယတော။ ယထာနုလောမဒေသနာ ဟိ သုတ္တန္တဒေသနာတိ။

ပထဝီကသိဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ စတုတ္ထပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။

၅။ သေသကသိဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

အာပေါကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ

၉၁။ ယထာဝိတ္ထာရိတဿ အတ္ထဿ အတိဒေသောပိ ဝိတ္ထာရဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရကထာ ဟောတီ’’တိ။ အာပေါကသိဏန္တိ အာပေါကသိဏဇ္ဈာနံ၊ အာပေါကသိဏကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ။ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗန္တိ ပထဝီကသိဏကမ္မဋ္ဌာနေ ဝုတ္တနယေန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဧတ္တကမ္ပီတိ ‘‘ကတေ ဝါ အကတေ ဝါတိ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တကမ္ပိ အဝတွာ။ သာမုဒ္ဒိကေန လောဏုဒကေန ဘရိတော ဇလာသယော လောဏီ။ နီလာဒိဝဏ္ဏသင်္ကရပရိဟရဏတ္ထံ ‘‘သုဒ္ဓဝတ္ထေန ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အညန္တိ ဘူမိံ သမ္ပတ္တံ။ တထာရူပန္တိ ယာဒိသံ အာကာသဇံ ဥဒကံ၊ တာဒိသံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပ္ပသန္နံ အနာဝိလ’’န္တိ၊ ယံ ပန ဥဒကန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န ဝဏ္ဏော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗော’’တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပထဝီကသိဏကထာယံ ဝုတ္တမေဝ။ လက္ခဏံ ပန ဣဓ ပဂ္ဃရဏလက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ပထဝီကသိဏဘာဝနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ။ တရင်္ဂုဋ္ဌာနာဒိ၊ ဖေဏမိဿတာဒိ စ ဣဓ ကသိဏဒေါသော။ သောတိ ယောဂါဝစရော။ တဿာတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿ။

တေဇောကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ

၉၂။ သိနိဒ္ဓါနိ သိနေဟဝန္တာနိ။ သာရဒါရူနိ န ဖေဂ္ဂုဒါရူနိ။ ဇာလာယ စိရဋ္ဌိတတ္ထံ သိနိဒ္ဓသာရဒါရုဂ္ဂဟဏံ။ ဃဋိကံ ဃဋိကံ ကတွာတိ ခန္ဓသော ကရိတွာ။ အာလိမ္ပေတွာတိ ဇာလေတွာ။ ဃနဇာလာယာတိ အဝိရဠဝသေန ပဝတ္တအဂ္ဂိဇာလာယံ။

ပတနသဒိသန္တိ ပတမာနသဒိသံ။ အကတေ ဂဏှန္တဿာတိ ဝုတ္တနယေန ယထာ ကသိဏမဏ္ဍလံ ပညာယတိ၊ ဧဝံ အနဘိသင်္ခတေ ကေဝလေ တေဇသ္မိံ နိမိတ္တံ ဂဏှန္တဿ။

ဝါယောကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ

၉၃။ ဝုတ္တဉှေတန္တိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော၊ ယသ္မာတိ အတ္ထော။ တဿ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဥစ္ဆဂ္ဂန္တိ ဥစ္ဆုခေတ္တေ ယထာဌိတာနံ အဂ္ဂံ။ ဧရိတန္တိ ဝါတေန စလိတံ။ သမေရိတန္တိ သဗ္ဗသော စလိတံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘ဝါယောကသိဏံ…ပေ… ဥပလက္ခေတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ၊ တသ္မာ။ သမသီသဋ္ဌိတန္တိ ဥပရိ ပတ္တာနံ ဝသေန သမသီသံ ဟုတွာ ဌိတံ။ ဝေဠုံ ဝါ ရုက္ခံ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သမသီသံ ဌိတံ ဃနပတ္တဝေဠုံ ဝါ ဃနပတ္တရုက္ခံ ဝါ’’တိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧကင်္ဂုလာဒိပ္ပမာဏေသု ကေသေသု ရဿဘာဝတော၊ ဒီဃတရေသု ဩလမ္ဗနတော၊ ဝိရဠေသု အနုပ္ပဝေသတော ဝါတပ္ပဟာရော န ပညာယတီတိ စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏဂ္ဂဟဏံ၊ ဃနဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ ဧတသ္မိံ ဌာနေ ပဟရတီတိ သတိံ ဌပေတွာတိ ဥစ္ဆဂ္ဂါဒီနံ ပစလနာကာရဂ္ဂဟဏမုခေန တေသံ ပဟာရကေ ဝါတသင်္ဃာတေ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ။ တတ္ထ သတိံ ဌပေတွာတိ တသ္မိံ ကာယပဒေသဿ သင်္ဃဋ္ဋနဝသေန ပဝတ္တေ ဝါယုပိဏ္ဍေ သင်္ဃဋ္ဋနာကာရဂ္ဂဟဏမုခေန သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ။ ‘‘ဥသုမဝဋ္ဋိသဒိသ’’န္တိ ဧတေန ပုရိမကသိဏဿ ဝိယ ဣမဿာပိ နိမိတ္တဿ သံဝိဂ္ဂဟတံ ဒဿေတိ။ ‘‘နိစ္စလ’’န္တိ ဣမိနာ နိစ္စလဘာဝေါယေဝ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တတော ဣမဿ ဝိသေသောတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဿာပိ ဥသုမဝဋ္ဋိသဒိသတာဝ ဝိဘာဝိတာ ဟောတိ။

နီလကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ

၉၄။ အဉ္ဇနရာဇိဝဋ္ဋာဒိ ဝဏ္ဏဓာတုယာ ဝါ။ တထာရူပံ မာလာဂစ္ဆန္တိ အဝိရဠဝိကသိတနီလဝဏ္ဏပုပ္ဖသဉ္ဆန္နံ ပုပ္ဖဂစ္ဆံ။ ဣတရေနာတိ အကတာဓိကာရေန။ ဂိရိကဏ္ဏိကဂ္ဂဟနေန နီလံ ဂိရိကဏ္ဏိကမာဟ။ ကရဏ္ဍပဋလံ သမုဂ္ဂပိဓာနံ။ ပတ္တေဟိယေဝါတိ နီလုပ္ပလာဒီနံ ကေသရဝဏ္ဋာနိ အပနေတွာ ကေဝလေဟိ ပတ္တေဟိယေဝ။ ပူရေတဗ္ဗန္တိ နီလဝဏ္ဏံ ဝတ္ထံ ဂဟေတွာ ဘဏ္ဍိကံ ဝိယ ဗန္ဓိတွာ ယထာ နီလမဏ္ဍလံ ဟုတွာ ပညာယတိ၊ တထာ စင်္ကောဋကံ ဝါ ကရဏ္ဍပဋလံ ဝါ ပူရေတဗ္ဗံ။ မုခဝဋ္ဋိယံ ဝါ အဿာတိ အဿ စင်္ကောဋကဿ၊ ကရဏ္ဍပဋလဿ ဝါ မုခဝဋ္ဋိယံ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ မဏိတာလဝဏ္ဋံ ဣန္ဒနီလမဏိမယံ တာလဝဏ္ဋံ။

ပီတကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ

၉၅။ ပီတကသိဏေ မာလာဂစ္ဆန္တိ ဣက္ကဋာဒိမာလာဂစ္ဆံ။ ဟရိတာလံ၊ မနောသိလာ ဝါ ဓာတု။ ပတ္တင်္ဂပုပ္ဖေဟီတိ ပတ္တင်္ဂနာမိကာ ပီတဝဏ္ဏပုပ္ဖာ ဧကာ ဂစ္ဆဇာတိ၊ တဿ ပုပ္ဖေဟိ။ အာသနပူဇန္တိ စေတိယင်္ဂဏေ ကတံ အာသနပူဇံ။ ကဏိကာရပုပ္ဖာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာကုလိကိင်္ကိရာတပုပ္ဖာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

လောဟိတကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ

၉၆။ လောဟိတမဏိ လောဟိတင်္ဂမဏိအာဒိ။ လောဟိတဓာတု ဂေရုကဇာတိဟိင်္ဂုလိကာဒိ။

ဩဒါတကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ

၉၇။ ဩဒါတကသိဏေ မာလာဂစ္ဆန္တိ နန္ဒိယာဝတ္တာဒိမာလာဂစ္ဆံ။ ဓာတု ကက္ကဋိမုတ္တသေတိကာဒိ။

အာလောကကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ

၉၈။ တထာ အသက္ကောန္တေနာတိ ယထာ သူရိယာလောကာဒိဝသေန ဩဘာသနိမိတ္တုပ္ပာဒနံ ဝုတ္တံ၊ တဿ ဩဘာသမဏ္ဍလဿ န စိရဋ္ဌိတိတာယ တထာ နိမိတ္တုပ္ပာဒနံ ကာတုံ အသက္ကောန္တေန။ ဃဋမုခေန နိဂ္ဂစ္ဆနကဩဘာသဿ မဟန္တဘာဝတော ‘‘ဃဋမုခံ ပိဒဟိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘိတ္တိမုခန္တိ ဘိတ္တိအဘိမုခံ။ ဥဋ္ဌိတမဏ္ဍလသဒိသန္တိ ဘိတ္တိအာဒီသု ဥဋ္ဌိတပါကတိကအာလောကမဏ္ဍလသဒိသံ။ ဃနဝိပ္ပသန္နံ အာလောကပုဉ္ဇသဒိသန္တိ ဘဂဝတော ဗျာမပ္ပဘာ ဝိယ ဗဟလော၊ ဝိပ္ပသန္နော စ ဟုတွာ ပုဉ္ဇဘူတော အာလောကော အတ္ထိ စေ၊ တံသဒိသောတိ အတ္ထော။

ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏကထာဝဏ္ဏနာ

၉၉။ ဆိဒ္ဒသဒိသမေဝ ဟောတီတိ ယေဟိ ဘိတ္တိပရိယန္တာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နံ၊ တံ ဆိဒ္ဒံ၊ တံသဒိသံ၊ တေနဝါကာရေန ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝဍ္ဎိယမာနမ္ပိ န ဝဍ္ဎတီ’’တိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဿ အဝဍ္ဎနီယတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဝဍ္ဎိယမာနံ န ဝဍ္ဎတိယေဝ။ သတိပိ စ ဝဍ္ဎေတုကာမတာယံ ဝဍ္ဎနာ န သမ္ဘဝတိ ဘာဝနာယ ပရိဒုဗ္ဗလတ္တာ။ ဘာဝနာဝသေန ဟိ နိမိတ္တဝဍ္ဎနာ။ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ပန တသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ ဘာဝနာ ထိရာတိ ကတွာ ‘‘ဝဍ္ဎိယမာနံ ဝဍ္ဎတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ‘‘ပထဝီကသိဏာဒီနိ ရူပဈာနာရမ္မဏာနိ အဋ္ဌေဝ ကသိဏာနိ သရူပတော အာဂတာနိ၊ ဩဒါတကသိဏေ ပန အာလောကကသိဏံ၊ အာကာသကသိဏေ စ ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏံ အန္တောဂဓံ ကတွာ ဒေသနာ ကတာ’’တိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဣတိ ကသိဏာနိ ဒသဗလော၊ ဒသ ယာနိ အဝေါစာ’’တိ။ ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိညေယျာတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ အသာဓာရဏံ တသ္မိံ တသ္မိံ ကသိဏေ ပဋိနိယတမေဝ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ အသာဓာရဏတော၊ သာဓာရဏတော စ တတ္ထ တတ္ထ ပကိဏ္ဏကံ ဝိသဋံ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာ ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိဇာနိတဗ္ဗာ။

ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ

၁၀၀။ အာဒိဘာဝေါတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယဿ ကဿစိ ပထဝီပက္ခိယဿ ဝတ္ထုနော နိမ္မာနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဌာနနိသဇ္ဇာဒိကပ္ပနံ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အာကာသေ ဝါ ဥဒကေ ဝါ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ပရိတ္တအပ္ပမာဏနယေနာတိ နီလာဒိဝဏ္ဏံ အနာမသိတွာ ပရိတ္တအပ္ပမာဏနယေနေဝ။ ဧဝမာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သရီရတော ဥဒကဓာရာနိမ္မာနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

ယဒေဝ သော ဣစ္ဆတိ တဿ ဍဟနသမတ္ထတာတိ ဗဟူသု ကပ္ပာသပိစုသာရဒါရုအာဒီသု ဧကဇ္ဈံ ရာသိဘူတေသု ဌိတေသု ယံ ယဒေဝ ဣစ္ဆတိ၊ တဿ တဿေဝ ဍဟနသမတ္ထတာ။ ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန အန္ဓကာရဝိဓမနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

ဝါယုဂတိယာ ဂမနံ ဝါယုဂတိဂမနံ၊ အတိသီဃဂမနံ။ ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယဒိစ္ဆိတဒေသန္တရံ ပါပုဏနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

သုဝဏ္ဏန္တိ အဓိမုစ္စနာ သုဝဏ္ဏဘာဝါဓိဋ္ဌာနံ သေယျထာပိ အာယသ္မာ ပိလိန္ဒဝစ္ဆော (ပါရာ။ ၆၁၉-၆၂၀) တိဏဏ္ဍုပဂပါသာဒါဒီနံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏနယေန။

ဝဏ္ဏကသိဏေသု တတ္ထ တတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန နီလောဘာသနိမ္မာနာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပထဝီပဗ္ဗတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမုဒ္ဒါဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သဗ္ဗာနေဝ ဒသပိ ကသိဏာနိ။ ဣမံ ပဘေဒံ လဘန္တီတိ ဣမံ ဝဍ္ဎနာဒိဝိသေသံ ပါပုဏန္တိ။ ဧကောတိ ဧကစ္စော။ သဉ္ဇာနာတီတိ ဘာဝနာပညာယ သဉ္ဇာနာတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အာပေါကသိဏ’’န္တိအာဒိပါဠိံ သင်္ဂဏှာတိ။

ဥပရိဂဂနတလာဘိမုခံ ‘‘ပထဝီကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ပါဠိပဒါနိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တဉ္စ ခေါ ဝဍ္ဎနဝသေန။ တေနာဟ ‘‘ဧကစ္စော ဟိ ဥဒ္ဓမေဝ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေတီ’’တိ။ ဟေဋ္ဌာဘူမိတလာဘိမုခန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပုဗ္ဗေ ဝဍ္ဎနကာလေ ပယောဇနံ အနပေက္ခိတွာ ဝဍ္ဎေန္တာနံ ဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဒါနိ ‘‘တေန တေန ဝါ ကာရဏေန ဧဝံ ပသာရေတီ’’တိ အာဟ၊ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေတီတိ အတ္ထော။ ယထာ ကိန္တိ အာဟ ‘‘အာလောကမိဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ရူပဒဿနကာမော’’တိ။ ဥဒ္ဓဉ္စေ ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော ဥဒ္ဓံ အာလောကံ ပသာရေတိ၊ အဓော စေ ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော အဓော အာလောကံ ပသာရေတိ၊ သမန္တတော စေ ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော သမန္တတော အာလောကံ ပသာရေတိ၊ ဧဝမယံ ကသိဏန္တိ အတ္ထော။

ဧကဿာတိ ပထဝီကသိဏာဒီသု ဧကေကဿ။ အညဘာဝါနုပဂမနတ္ထန္တိ အညကသိဏဘာဝါနုပဂမနဒီပနတ္ထံ၊ န အညံ ပထဝီအာဒိ။ န ဟိ ဥဒကေန ဌိတဋ္ဌာနေ သသမ္ဘာရပထဝီ အတ္ထိ။ အညော ကသိဏသမ္ဘေဒေါတိ အာပေါကသိဏာဒိနာ သင်္ကရော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု အာပေါကသိဏာဒီသု သေသကသိဏေသု။ ဧကဒေသေ အဋ္ဌတွာ အနဝသေသေန ဖရဏပ္ပမာဏဿ အဂ္ဂဟဏတော ဖရဏံ အပ္ပမာဏံ။ တေနေဝ ဟိ နေသံ ကသိဏသမညာ။ တထာ စာဟ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ စေတသာ ဖရန္တောတိ ဘာဝနာစိတ္တေန အာလမ္ဗနံ ကရောန္တော။ ဘာဝနာစိတ္တဉှိ ကသိဏံ ပရိတ္တံ ဝါ ဝိပုလံ ဝါ ဧကက္ခဏေ သကလမေဝ မနသိ ကရောတိ၊ န ဧကဒေသန္တိ။

၁၀၁။ အာနန္တရိယကမ္မသမင်္ဂိနောတိ ပဉ္စသု အာနန္တရိယကမ္မေသု ယေန ကေနစိ သမန္နာဂတာ။ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာတိ အဟေတုကဒိဋ္ဌိ အကိရိယဒိဋ္ဌိ နတ္ထိကဒိဋ္ဌီတိ တီသု မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီသု ယာယ ကာယစိ နိယတာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတာ။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကပဏ္ဍကာတိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ၊ ပဏ္ဍကာ စ။ ကာမဉ္စေတေ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကတ္တာ ဝိပါကာဝရဏေန သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ၊ တထာပိ တိဗ္ဗကိလေသတ္တာ ကိလေသာဝရဏေန သမန္နာဂတာ ဝုတ္တာ။ အဟေတုကဒွိဟေတုကပဋိသန္ဓိကာတိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကာ၊ ဒွိဟေတုကပဋိသန္ဓိကာ စ။ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကာနမ္ပိ ဟိ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓော၊ ဈာနပဋိလာဘော စ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တေပိ ဝိပါကာဝရဏေန သမန္နာဂတာ ဧဝ။

အပစ္စနီကပဋိပဒါယန္တိ မဂ္ဂဿ အနုလောမပဋိပဒါယံ သစ္စာနုလောမိကာယံ ဝိပဿနာယံ။ အစ္ဆန္ဒိကာတိ ‘‘ကတ္တုကမျတာဆန္ဒရဟိတာ’’တိ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ နိဗ္ဗာနာဓိဂမတ္ထမေဝ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥတ္တရကုရုကာပိ မနုဿာ မာရာဒယော ဝိယ အစ္ဆန္ဒိကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ နိဗ္ဗုတိဆန္ဒရဟိတတ္တာ။ ဒုပ္ပညာတိ ဘဝင်္ဂပညာယ ပရိဟီနာ။ ‘‘ဘဝင်္ဂပညာယ ပရိပုဏ္ဏာယပိ ယဿ ဘဝင်္ဂံ လောကုတ္တရဿ ပါဒကံ န ဟောတိ၊ သောပိ ဒုပ္ပညောယေဝါ’’တိ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ဝုတ္တံ။ ယသ္မိံ ဟိ ဘဝင်္ဂေ ဝတ္တမာနေ တံသန္တတိယံ လောကုတ္တရံ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တံ တဿ ပါဒကံ နာမ ဟောတိ။

ကုသလေသု ဓမ္မေသူတိ အနဝဇ္ဇဓမ္မေသု၊ သုခဝိပါကဓမ္မေသု ဝါ။ ဩက္ကမိတုန္တိ အဓိဂန္တုံ။ ကသိဏေယေဝါတိ ကသိဏကမ္မဋ္ဌာနေယေဝ။ ဧတေသန္တိ ကမ္မာဝရဏသမန္နာဂတာဒီနံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧတေ ဝိပါကန္တရာယာဒယော ဧဝံ အတ္ထဇာနိကရာ၊ အနတ္ထဟေတုဘူတာ စ၊ တသ္မာ။ တိဏ္ဏမေဝ စေတ္ထ အန္တရာယာနံ ဂဟဏံ ဣတရဿ သပ္ပဋိကာရတ္တာ၊ ကမ္မန္တရာယပက္ခိကတ္တာ ဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သပ္ပုရိသူပနိဿယာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဇ္ဇံ ယောနိသောမနသိကာရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သဒ္ဓန္တိ ကမ္မဖလသဒ္ဓံ၊ ရတနတ္တယသဒ္ဓဉ္စ။ ဆန္ဒန္တိ ဘာဝနာနုယောဂေ တိဗ္ဗကတ္တုကမျတာသင်္ခါတံ ကုသလစ္ဆန္ဒံ။ ပညန္တိ ပါရိဟာရိယပညံ။ ဝဍ္ဎေတွာတိ ယထာ ဘာဝနာ ဣဇ္ဈတိ၊ တထာ ပရိဗြူဟေတွာ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျတ္တာ၊ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ စ န ဝိဘတ္တံ။

သေသကသိဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ ပဉ္စမပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ။

၆။ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

ဥဒ္ဓုမာတကာဒိပဒတ္ထဝဏ္ဏနာ

၁၀၂။ ‘‘အဝိညာဏကာသုဘေသူ’’တိ ဣဒံ ဥဒ္ဓုမာတကာဒီနံ သဘာဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဘူတကထနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န သဝိညာဏကအသုဘဿ အကမ္မဋ္ဌာနဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘န ကေဝလံ မတသရီရ’’န္တိအာဒိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၂)။ ဥဒ္ဓံ ဇီဝိတပရိယာဒါနာတိ ဇီဝိတက္ခယတော ဥပရိ မရဏတော ပရံ။ သမုဂ္ဂတေနာတိ ဥဋ္ဌိတေန။ ဥဒ္ဓုမာတတ္တာတိ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဓုမာတတ္တာ သူနတ္တာ။ ဥဒ္ဓုမာတမေဝ ဥဒ္ဓုမာတကန္တိ က-ကာရေန ပဒဝဍ္ဎနမာဟ အနတ္ထန္တရတော ယထာ ‘‘ပီတကံ လောဟိတက’’န္တိ။ ပဋိက္ကူလတ္တာတိ ဇိဂုစ္ဆနီယတ္တာ။ ကုစ္ဆိတံ ဥဒ္ဓုမာတံ ဥဒ္ဓုမာတကန္တိ ကုစ္ဆနတ္ထေ ဝါ အယံ က-ကာရောတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ပါပကော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၈၅၊ ပရိ။ ၃၂၅၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၉၊ အ။ နိ။ ၅။၂၁၃)။ တထာရူပဿာတိ ‘‘ဘသ္တာ ဝိယ ဝါယုနာ’’တိအာဒိနာ ယထာရူပံ ဝုတ္တံ၊ တထာရူပဿ။

သေတရတ္တေဟိ ပရိဘိန္နံ ဝိမိဿိတံ နီလံ ဝိနီလံ၊ ပုရိမဝဏ္ဏဝိပရိဏာမဘူတံ ဝါ နီလံ ဝိနီလံ။

ပရိဘိန္နဋ္ဌာနေသု ကာကကင်္ကာဒီဟိ။ ဝိဿန္ဒမာနပုဗ္ဗန္တိ ဝိဿဝန္တပုဗ္ဗံ၊ တဟံ တဟံ ပဂ္ဃရန္တပုဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

အပဓာရိတန္တိ ဝိဝဋံ ဥဂ္ဃာဋိတံ။ ခိတ္တန္တိ ဆဍ္ဍိတံ၊ သောဏသိင်္ဂါလာဒီဟိ ဝိသုံ ကတွာ ခါဒနေန သရီရသင်္ဃာတတော လုဉ္စိတွာ တဟံ တဟံ ဆဍ္ဍိတံ။ ဝိဝိဓံ ခိတ္တန္တိ ဝိက္ခိတ္တံ။

ပုရိမနယေနာတိ ‘‘ဝိဝိဓံ ခိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန။ သတ္ထေန ဟနိတွာတိ ဝေရီဟိ ခဂ္ဂကရဝါလာဒိနာ သတ္ထေန ပဟရိတွာ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အညေန ဟတ္ထ’’န္တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန။

အဗ္ဘန္တရတော နိက္ခမန္တေဟိ ကိမီဟိ ပဂ္ဃရန္တကိမိကုလံ ပုဠဝကန္တိ အာဟ ‘‘ကိမိပရိပုဏ္ဏဿာ’’တိ။

ဥဒ္ဓုမာတကာဒီနိ အာမကသုသာနာဒီသု ဆဍ္ဍိတာသုဘာနိ။ နိဿာယာတိ ပဋိစ္စ တာနိပိ အာရဗ္ဘ။ နိမိတ္တာနန္တိ ဥဂ္ဂဟပဋိဘာဂနိမိတ္တာနံ။ ဧတာနေဝ ဥဒ္ဓုမာတကာဒီနေဝ နာမာနိ။

ဥဒ္ဓုမာတကကမ္မဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာ

၁၀၃။ ဘာဝေတုကာမေနာတိ ဥပ္ပာဒေတုကာမေန။ တေနာတိ အာစရိယေန။ အဿာတိ ယောဂိနော။ အသုဘနိမိတ္တတ္ထာယာတိ အသုဘနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဏှနတ္ထာယ၊ အသုဘေ ဝါ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဿ အတ္ထာယ။ ဂမနဝိဓာနန္တိ ဂမနဝိဓိ။ ယေန ဝိဓိနာ ဂန္တဗ္ဗံ၊ သော ဝိဓိ။ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တဿ ဥပ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ပထဝီကသိဏေ ဝုတ္တံ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အပ္ပနာဝိဓာနပရိယောသာန’’န္တိ။

၁၀၄။ တာဝဒေဝါတိ သုတက္ခဏေယေဝ။ အတိတ္ထေန ပုဏ္ဏနဒီအာဒိံ ပက္ခန္ဒန္တေန ဝိယ အနုပဝိသန္တေန ဝိယ။ ကေဒါရကောဋိယာတိ ကေဒါရမရိယာဒါယ။ ဝိသဘာဂရူပန္တိ ခေတ္တရက္ခိကာဒိဝိသဘာဂဝတ္ထုရူပံ။ သရီရန္တိ ဥဒ္ဓုမာတကကဠေဝရံ။ အဓုနာမတန္တိ အစိရမတံ ဥဒ္ဓုမာတကဘာဝံ အပ္ပတ္တံ။ တက္ကယတီတိ သမ္ဘာဝေတိ ဘာရိယံ ကတွာ န မညတိ။

၁၀၅။ ရူပသဒ္