📜
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂ နိဒါနကထာ
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ¶ နာမာယံ ဂန္ထော ပိဋကတ္တယသာရဘူတော သကလလောကေ ပဋိပတ္တိဒီပကဂန္ထာနံ အဂ္ဂေါ ဟောတိ သေဋ္ဌော ပမုခေါ ပါမောက္ခော ဥတ္တမော ပဝရော စာတိ ဝိညူဟိ ပသတ္ထော။ တတ္ထ ဟိ သင်္ဂီတိတ္တယာရူဠှဿ တေပိဋကဗုဒ္ဓဝစနဿ အတ္ထံ သံခိပိတွာ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတံ ဗြဟ္မစရိယံ ပရိပုဏ္ဏံ ပကာသိတံ သုဝိသဒဉ္စ။ ဧဝံ ပသတ္ထဿေတဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ နိဒါနကထာယပိ ဘဝိတဗ္ဗမေဝ။ တသ္မာဒါနိ တမ္ပကာသနတ္ထမိဒံ ပဉှကမ္မံ ဝုစ္စတိ –
‘‘သော ပနေသ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ကေန ကတော၊ ကဒါ ကတော၊ ကတ္ထ ကတော၊ ကသ္မာ ကတော၊ ကိမတ္ထံ ကတော၊ ကိံ နိဿာယ ကတော၊ ကေန ပကာရေန ကတော၊ ကိဿ သကလလောကေ ပတ္ထဋော’’တိ။
တတ္ထ ကေန ကတောတိ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရဝရေန တေပိဋကသင်္ဂဟဋ္ဌကထာကာရေန ကတော။
ကဒါ ကတောတိ အမှာကံ ဘဂဝတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သကလလောကနာထဿ ပရိနိဗ္ဗုတိကာလတော ပစ္ဆာ ဒသမေ ဝဿသတကေ (၉၇၃ -ဗုဒ္ဓဝဿေ) ကတော။
ကတ္ထ ကတောတိ သီဟဠဒီပေ အနုရာဓပုရေ မဟာဝိဟာရေ ကတော။
ကသ္မာ ကတောတိ ဝိသုဒ္ဓိကာမာနံ သာဓုဇနာနံ တဒဓိဂမုပါယံ သမ္မာပဋိပတ္တိနယံ ဉာပေတုကာမတာသင်္ခါတေန အတ္တနော အဇ္ဈာသယေန သဉ္စောဒိတတ္တာ၊ သင်္ဃပါလတ္ထေရေန စ အဇ္ဈေသိတတ္တာ ကတော။
ဧတ္ထ ပန ဌတွာ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရဿ ဥပ္ပတ္တိ ကထေတဗ္ဗာ၊ သာ စ မဟာဝံသေ (စူဠဝံသောတိပိ ဝေါဟရိတေ ဒုတိယဘာဂေ) သတ္တတိံသမပရိစ္ဆေဒေ ပန္နရသာဓိကဒွိသတဂါထာတော (၃၇၊ ၂၁၅) ပဋ္ဌာယ ဗာတ္တိံသာယ ဂါထာဟိ ပကာသိတာယေဝ။ ကထံ? –
မဟာဝံသ-ဗုဒ္ဓဃောသကထာ
ဗောဓိမဏ္ဍသမီပမှိ၊ ¶ ဇာတော ဗြာဟ္မဏမာဏဝေါ၊
ဝိဇ္ဇာ-သိပ္ပ-ကလာ-ဝေဒီ၊ တီသု ဝေဒေသု ပါရဂူ။
သမ္မာ ဝိညာတသမယော၊ သဗ္ဗဝါဒဝိသာရဒေါ၊
ဝါဒတ္ထီ ဇမ္ဗုဒီပမှိ၊ အာဟိဏ္ဍန္တော ပဝါဒိကော။
ဝိဟာရမေက’မာဂမ္မ၊ ရတ္တိံ ပါတဉ္ဇလီမတံ၊
ပရိဝတ္တေတိ သမ္ပုဏ္ဏ-ပဒံ သုပရိမဏ္ဍလံ။
တတ္ထေကော ရေဝတော နာမ၊ မဟာထေရော ဝိဇာနိယ၊
‘‘မဟာပညော အယံ သတ္တော၊ ဒမေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ၊ သော။
‘‘ကော နု ဂဒြဘရာဝေန၊ ဝိရဝန္တော’’တိ အဗြဝိ၊
‘‘ဂဒြဘာနံ ရဝေ အတ္ထံ၊ ကိံ ဇာနာသီ’’တိ အာဟ တံ။
‘‘အဟံ ဇာနေ’’တိ ဝုတ္တော သော၊ ဩတာရေသိ သကံ မတံ၊
ပုဋ္ဌံ ပုဋ္ဌံ ဝိယာကာသိ၊ ဝိရဒ္ဓမ္ပိ စ ဒဿယိ။
‘‘တေန ဟိ တွံ သကံ ဝါဒ-မောတာရေဟီ’’တိ စောဒိတော၊
ပါဠိ’မာဟာ’ဘိဓမ္မဿ၊ အတ္ထ’မဿ န သော’ဓိဂါ။
အာဟ‘‘ကဿေ’သ မန္တော’’တိ၊‘‘ဗုဒ္ဓမန္တော’’တိ သော’ဗြဝိ၊
‘‘ဒေဟိ မေတံ’’တိ ဝုတ္တေ ဟိ၊ ‘‘ဂဏှ ပဗ္ဗဇ္ဇ တံ’’ဣတိ။
မန္တတ္ထီ ပဗ္ဗဇိတွာ သော၊ ဥဂ္ဂဏှိ ပိဋကတ္တယံ၊
ဧကာယနော အယံ မဂ္ဂေါ၊ ဣတိ ပစ္ဆာ တ’မဂ္ဂဟိ။
ဗုဒ္ဓဿ ဝိယ ဂမ္ဘီရ-ဃောသတ္တာ နံ ဝိယာကရုံ၊
ဗုဒ္ဓဃောသောတိ ဃောသော ဟိ၊ ဗုဒ္ဓါ ဝိယ မဟီတလေ။
တတ္ထ ဉာဏောဒယံ [ဉာဏောဒယံ နာမပကရဏံ ဣဒါနိ ကုဟိဉ္စိပိ န ဒိဿတိ၊] နာမ၊ ကတွာ ပကရဏံ တဒါ၊
ဓမ္မသင်္ဂဏိယာကာသိ၊ ကစ္ဆံ သော အဋ္ဌသာလိနိံ [ဣဒါနိ ဒိဿမာနာ ပန အဋ္ဌသာလိနီ သီဟဠဒီပိကာယေဝ၊ န ဇမ္ဗုဒီပိကာ၊ ပရတော (၅၄-၅၅ ပိဋ္ဌေသု) ဧသ အာဝိဘဝိဿတိ]။
ပရိတ္တဋ္ဌကထဉ္စေဝ ¶ [ပရိတ္တဋ္ဌကထန္တိ ပိဋကတ္တယဿ သင်္ခေပတော အတ္ထဝဏ္ဏနာဘူတာ ခုဒ္ဒကဋ္ဌကထာတိ အဓိပ္ပေတာ ဘဝေသု]၊ ကာတုံ အာရဘိ ဗုဒ္ဓိမာ၊
တံ ဒိသွာ ရေဝတော ထေရော၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
‘‘ပါဠိမတ္တံ ဣဓာနီတံ၊ နတ္ထိ အဋ္ဌကထာ ဣဓ [ဧတ္ထ သဂီဘိတ္တယာရူဠှာ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရဿ သန္တိကာ ဥဂ္ဂဟိတာ သိဿာနုသိဿပရမ္ပရာတတာ မူလဋ္ဌကထာ ကသ္မာ ဇမ္ဗုဒီပေ သဗ္ဗသော အန္တရဟိတာတိ ဝိမံသိတဗ္ဗံ]၊
တထာစရိယဝါဒါ စ၊ ဘိန္နရူပါ န ဝိဇ္ဇရေ။
သီဟဠဋ္ဌကထာ သုဒ္ဓါ၊ မဟိန္ဒေန မတီမတာ၊
သင်္ဂီတိတ္တယမာရူဠှံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဒေသိတံ။
သာရိပုတ္တာဒိဂီတဉ္စ၊ ကထာမဂ္ဂံ သမေက္ခိယ၊
ကတာ သီဟဠဘာသာယ၊ သီဟဠေသု ပဝတ္တတိ။
တံ တတ္ထ ဂန္တွာ သုတွာ တွံ၊ မာဂဓာနံ နိရုတ္တိယာ၊
ပရိဝတ္တေဟိ၊ သာ ဟောတိ၊ သဗ္ဗလောကဟိတာဝဟာ’’။
ဧဝံ ဝုတ္တေ ပသန္နော သော၊ နိက္ခမိတွာ တတော ဣမံ၊
ဒီပံ အာဂါ ဣမဿေဝ [ဣဒဿေဝါတိ ဣမဿေဝ မဟာနာမရညော ကာလေ ၉၅၃-၉၇၅ ဗုဒ္ဓဝဿေ၊ အယဉ္စ ဝဿပရိစ္ဆေဒေါ သီဟဠရာဇဝံသံ နိဿာယ ဒဿိတော၊ ယုရောပိယဝိစက္ခဏာနံ ပန မတေန ၉၄၁-၉၆၄ ဗုဒ္ဓဝဿေ ဣတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဧဝမုပရိပိ၊]၊ ရညော ကာလေ မဟာမတိ။
မဟာဝိဟာရံ သမ္ပတ္တော၊ ဝိဟာရံ သဗ္ဗသာဓုနံ၊
မဟာပဓာနဃရံ ဂန္တွာ၊ သင်္ဃပါလဿ သန္တိကာ။
သီဟဠဋ္ဌကထံ သုတွာ၊ ထေရဝါဒဉ္စ သဗ္ဗသော၊
‘‘ဓမ္မဿာမိဿ ဧသောဝ၊ အဓိပ္ပာယော’’တိ နိစ္ဆိယ။
တတ္ထ သင်္ဃံ သမာနေတွာ၊ ‘‘ကာတုံ အဋ္ဌကထံ မမ၊
ပေါတ္ထကေ ဒေထ သဗ္ဗေ’’တိ၊ အာဟ၊ ဝီမံသိတုံ သ တံ။
သင်္ဃော ¶ ဂါထာဒွယံ တဿာ’ဒါသိ ‘‘သာမတ္ထိယံ တဝ၊
ဧတ္ထ ဒဿေဟိ၊ တံ ဒိသွာ၊ သဗ္ဗေ ဒေမာတိ ပေါတ္ထကေ’’ [၂၃၄-၅ ဂါထာသု အယမတ္ထယောဇနာ– ‘‘တတ္ထ မဟာဝိဟာရေ သံဃံ မဟာနေတွာ သံဃ သန္နိပါတံ ကာရေတွာ အာစရိယပုဗ္ဗဒ္ဓဃောသော ဧဝမာဟ ‘အဋ္ဌကထံ ကာတုံ သဗ္ဗေ ပါဠိ-အဋ္ဌကထာ-ပေါတ္ထကေ မမ ဒေထာ’တိ၊ သော သံဃော တံ ဝီမံသိတုံ သံယုတ္တနိကာယတော ‘အန္တောဇဋာ’တိအာဒိကံ စ ‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’တိအာဒိကံ စာတိ ဂါထာဒွယံ တဿ အဒါသိ ‘ဧတ္ထ တဝ သာမတ္ထိယံ ဉာဏပ္ပဘာဝံ ဒဿေတိ၊ တံ ဒိသွာ သဗ္ဗေ ပေါတ္ထကေ ဒေမာ’တိဝတွာ’’တိ၊ ဣမိနာ ပန အယမတ္ထာ ဒဿိတော ဟောတိ ‘‘အာစရိယ ဗုဒ္ဓဃောသော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ကရောန္တော တဒေဝ ဂါထာဒွယံ ဩလောကေတွာ၊ ကိဉ္စိပိ အညံ ပေါတ္ထကံ အနောလောကေတွာ အကာသီ’’တိ၊ တဿ ပနတ္ထဿ ယုတ္တာယုတ္တဝိစာရဏာ ပရတော (၃၉-၄၉-ပိဋ္ဌေသု) အာဂမိဿတိ]။
ပိဋကတ္တယ’မေတ္ထေဝ၊ သဒ္ဓိံ အဋ္ဌကထာယ သော၊
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ နာမာ’ကာ၊ သင်္ဂဟေတွာ သမာသတော။
တတော သင်္ဃံ သမူဟေတွာ၊ သမ္ဗုဒ္ဓမတကောဝိဒံ၊
မဟာဗောဓိသမီပမှိ၊ သော တံ ဝါစေတု မာရဘိ။
ဒေဝတာ တဿ နေပုညံ၊ ပကာသေတုံ မဟာဇနေ၊
ဆာဒေသုံ ပေါတ္ထကံ သောပိ၊ ဒွတ္တိက္ခတ္တုမ္ပိ တံ အကာ [၂၃၈ ဂါထာယ အယမတ္ထော– ‘‘ဒေဝတာ တဿ ဗုဒ္ဓဃောသဿ နေပုညံ နိပုဏညာပ္ပသာဝံ မဟာဇနဿ ပကာသေတုံ တေန လိခိတံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂပေါတ္ထကံ ဆာဒေသုံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အပဿိယဘာဝံ ပါပေတွာ ဌပေသုံ၊ သောပိ ဗုဒ္ဓဃောသော ဒုတိယမ္ပိ တံ လိခိ၊ တမ္ပိ ဒေဝတာ ဆဒေသုံ၊ တတိယမ္ပိ လိခီ’’တိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒွတ္တိက္ခတ္တုမ္ပိ တံ အကာ’’တိ၊ ဣဒမေဝ မဟာဝံသဝစနံ နိဿာယ ဝိတ္တာရေတွာ ကထိတာယ ဗုဒ္ဓဃောသုပ္ပတ္တိယာ နာမ ကထာလ ဧကရတ္တေနေဝ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ တိက္ခတ္တုမ္ပိ လိခိတွာ နိဋ္ဌာပိတဘာဝေါ ပကာသိတော၊ ဤဒိသီ ပန ကထာ ဗဟူနံ ဝိမှယဇနနီပိ ပရိက္ခကာနံ သံသယဇနနီ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣမိဿာပိ ဝိစာရဏာ ပရတော (၄၇-၈-ပိဋ္ဌေသု) ဒဿိယိဿတိ]။
ဝါစေတုံ တတိယေ ဝါရေ၊ ပေါတ္ထကေ သမုဒါဟဋေ၊
ပေါတ္ထကဒွယ’မညမ္ပိ၊ သဏ္ဌပေသုံ တဟိံ မရူ။
ဝါစယိံသု တဒါ ဘိက္ခူ၊ ပေါတ္ထကတ္တယ’မေကတော၊
ဂန္ထတော အတ္ထတော ဝါပိ၊ ပုဗ္ဗာပရဝသေန ဝါ။
ထေရဝါဒေဟိ ပါဠီဟိ၊ ပဒေဟိ ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝါ၊
အညထတ္တမဟူ နေဝ၊ ပေါတ္ထကေသုပိ တီသုပိ။
အထ ¶ ဥဂ္ဃောသယီ သင်္ဃော၊ တုဋ္ဌဟဋ္ဌော ဝိသေသတော၊
နိဿံသယံ’သ မေတ္တေယျော၊ ဣတိ ဝတွာ ပုနပ္ပုနံ။
သဒ္ဓိံ အဋ္ဌကထာယာ’ဒါ၊ ပေါတ္ထကေ ပိဋကတ္တယေ၊
ဂန္ထာကရေ ဝသန္တော သော၊ ဝိဟာရေ ဒူရသင်္ကရေ။
ပရိဝတ္တေသိ သဗ္ဗာပိ၊ သီဟဠဋ္ဌကထာ တဒါ၊
သဗ္ဗေသံ မူလဘာသာယ၊ မာဂဓာယ နိရုတ္တိယာ။
သတ္တာနံ သဗ္ဗဘာသာနံ၊ သာ အဟောသိ ဟိတာဝဟာ၊
ထေရိယာစရိယာ သဗ္ဗေ၊ ပါဠိံ ဝိယ တ’မဂ္ဂဟုံ။
အထ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စေသု၊ ဂတေသု ပရိနိဋ္ဌိတိံ၊
ဝန္ဒိတုံ သော မဟာဗောဓိံ၊ ဇမ္ဗုဒီပံ ဥပါဂမီ’’တိ [သော မဟာဗောဓိ ဝန္ဒိတုံ ဇမ္ဗုဒီပံ ဥပါဂမီတိ ဣဒံ ဝစနံ ပုရိမဝစနေဟိ အသံသဋ္ဌံ ဝိယ ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗေ ဟိ ‘‘အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော ဗောဓိမဏ္ဍသမီပေ ဇာတော’’တိ စ၊ ‘‘သီဟဠဒီပံ ဂန္တွာ သီဟဠဋ္ဌကထာယော မာဂဓဘာသာယ ပရိဝတ္တေဟီတိ တဿာစရိယေန ရေဝတတ္ထေရေန ဝုတ္တော’’တိ စ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဣဓာပိ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသဿ ပဝတ္တိ တဒနုရူပါ ‘‘တာ ဘာသာပရိဝတ္တိတဋ္ဌကထာယော အာဒါယ သာသနုဇ္ဇောတနတ္ထံ ဇမ္ဗုဒီပံ ဥပါဂမီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ သာသနုဇ္ဇောတနမူလိကာ ဧဝ ဘဝိတုံ အရဟတိ၊ န ပန မဟာဗောဓိဝန္ဒနမူလိကာတိ]။
အယဉ္စ ပန မဟာဝံသကထာ ၁၉၅၀ - ခရိသ္တဝဿေ ဟာဗဒမဟာဝိဇ္ဇာလယမုဒ္ဒဏယန္တေ ရောမက္ခရေန မုဒ္ဒိတဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂပေါတ္ထကဿ ပုရေစာရိကကထာယံ ‘‘အနေကာနေတ္ထ အတ္ထိ ဝိစာရေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မာနန္ဒကောသမ္ဗီနာမကေန ဝိစက္ခဏေန ဝိစာရိတာ။ တမေတ္ထ ယုတ္တာယုတ္တဝိစိနနာယ ဒဿေတွာ အနုဝိစာရဏမ္ပိဿ ကရိဿာမ။
ဇာတိဒေသဝိစာရဏာ
၁။ တတ္ထ ဟိ တေန ဓမ္မာနန္ဒေန ‘‘ဗုဒ္ဓဃောသော ဗောဓိမဏ္ဍသမီပေ (ဗုဒ္ဓဂယာယံ) ဇာတောတိ န ယုတ္တမေတ’’န္တိ ဝတွာ တံသာဓနတ္ထာယ စတ္တာရိ ဗျတိရေကကာရဏာနိ ဒဿိတာနိ။ ကထံ?
(က) ‘‘ဗုဒ္ဓဃောသေန ပကာသိတေသု တံကာလိကဝတ္ထူသု ဧကမ္ပိ တံ နတ္ထိ၊ ယံ မဂဓေသု ဥပ္ပန္န’’န္တိ ပဌမံ ကာရဏံ ဒဿိတံ။ တဒကာရဏမေဝ။ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရော ဟိ သင်္ဂဟဋ္ဌကထာယော ကရောန္တော ပေါရာဏဋ္ဌကထာယောယေဝ ¶ သံခိပိတွာ၊ ဘာသာပရိဝတ္တနမတ္တေန စ ဝိသေသေတွာ အကာသိ၊ န ပန ယံ ဝါ တံ ဝါ အတ္တနော ဒိဋ္ဌသုတံ ဒဿေတွာ။ ဝုတ္တဉှေတံ အာစရိယေန –
‘‘သံဝဏ္ဏနံ တဉ္စ သမာရဘန္တော၊
တဿာ မဟာအဋ္ဌကထံ သရီရံ၊
ကတွာ မဟာပစ္စရိယံ တထေဝ၊
ကုရုန္ဒိနာမာဒိသု ဝိဿုတာသု။
ဝိနိစ္ဆယော အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တော၊
ယော ယုတ္တမတ္ထံ အပရိစ္စဇန္တော၊
အထောပိ အန္တောဂဓထေရဝါဒံ၊
သံဝဏ္ဏနံ သမ္မ သမာရဘိဿ’’န္တိ [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ] စ။
‘‘တတော စ ဘာသန္တရမေဝ ဟိတွာ၊
ဝိတ္ထာရမဂ္ဂဉ္စ သမာသယိတွာ၊
ဝိနိစ္ဆယံ သဗ္ဗမသေသယိတွာ၊
တန္တိက္ကမံ ကိဉ္စိ အဝေါက္ကမိတွာ။
သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ၊
သုတ္တာနုရူပံ ပရိဒီပယန္တီ၊
ယသ္မာ အယံ ဟေဿတိ ဝဏ္ဏနာပိ၊
သက္ကစ္စ တသ္မာ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာ’’တိ [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ] စ။
ယထေဝ စ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသေန အတ္တနော အဋ္ဌကထာသု တံကာလိကာနိ မာဂဓိကာနိ ဝတ္ထူနိ န ပကာသိတာနိ၊ တထေဝ သီဟဠိကာနိပိ ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌိကာနိပိ။ န ဟိ တတ္ထ ဝသဘရာဇကာလတော (၆၀၉-၆၅၃ -ဗုဒ္ဓဝဿ) ပစ္ဆာ ဥပ္ပန္နဝတ္ထူနိ ဒိဋ္ဌာနိ ဌပေတွာ မဟာသေနရာဇဝတ္ထုံ [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၆-၂၃၇]၊ အာစရိယော စ တတော တိသတမတ္တဝဿေဟိ ပစ္ဆာတရေ မဟာနာမရညော ကာလေ (၉၅၃-၉၇၅-ဗု-ဝ) သီဟဠဒီပမုပါဂတော။ တသ္မာ အဋ္ဌကထာသု တံကာလိကမာဂဓိကဝတ္ထူနံ အပ္ပကာသနမတ္တေန န သက္ကာ တက္ကတ္တာ န မာဂဓိကောတိ ဉာတုန္တိ။
[ခ) ပုနပိ ¶ တေန ‘‘သဗ္ဗေသုပိ ဗုဒ္ဓဃောသဂန္ထေသု ဥတ္တရဣန္ဒိယဒေသာယတ္တံ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌဿ ဝိယ ပကာသနံ နတ္ထီ’’တိ ဒုတိယံ ကာရဏံ ဒဿိတံ။ တဿပိ အကာရဏဘာဝေါ ပုရိမဝစနေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ နာမ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယံ၊ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ နာမ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တသံဝဏ္ဏနာယပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဟိ –
‘‘ယထေဝ ဟိ ကလမ္ဗနဒီတီရတော ရာဇမာတုဝိဟာရဒွါရေန ထူပါရာမံ ဂန္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဟိရညဝတိကာယ နာမ နဒိယာ ပါရိမတီရတော သာလဝနံ ဥယျာနံ။ ယထာ အနုရာဓပုရဿ ထူပါရာမော၊ ဧဝံ တံ ကုသိနာရာယ ဟောတိ။ ထူပါရာမတော ဒက္ခိဏဒွါရေန နဂရံ ပဝိသနမဂ္ဂေါ ပါစီနမုခေါ ဂန္တွာ ဥတ္တရေန နိဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ဥယျာနတော သာလပန္တိ ပါစီနမုခါ ဂန္တွာ ဥတ္တရေန နိဝတ္တာ။ တသ္မာ တံ ဥပဝတ္တနန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ [သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၈၆၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၉၈] –
ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌဿ ဝိယ ပကာသနမ္ပိ ဒိဿတေဝ။ တမ္ပိ ပန ပေါရာဏဋ္ဌကထာဟိ ဘာသာပရိဝတ္တနမတ္တမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တာဒိသာယ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရကာလတောယေဝ ပဘုတိ ဝုတ္တာယ ဧဝ ဘဝိတဗ္ဗတ္တာတိ။
[ဂ) ပုနပိ တေန ‘‘ဥဏှဿာတိ အဂ္ဂိသန္တာပဿ၊ တဿ ဝနဒါဟာဒီသု သမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၁၊ ၃၀-ပိဋ္ဌေ) ဝုတ္တသံဝဏ္ဏနံ ပကာသေတွာ ‘‘တဿာ ပနဿ အဝဟသနီယဘာဝေါ ပါကဋောယေဝါ’’တိ စ ဟီဠေတွာ ‘‘ဣန္ဒိယရဋ္ဌေ ပန ဥတ္တရဒေသေသု ဂိမှကာလေ ဝတ္ထစ္ဆာဒနရဟိတာ မာနုသကာယစ္ဆဝိ သူရိယသန္တာပေန ဧကံသတော ဒယှတိ၊ တံ န ဇာနန္တိ ဒက္ခိဏဣန္ဒိယဒေသိကာ’’တိ တတိယံ ကာရဏံ ဒဠှတရဘာဝေန ဒဿိတံ။ တတ္ထ ပန ယဒိ ‘‘သူရိယသန္တာပေန ဧကံသတော ဒယှတီ’’တိ ဧတံ ဥဇုကတော သူရိယရသ္မိသန္တာပေနေဝ ဒဍ္ဎဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုစ္စေယျ၊ ဧဝံ သတိ ဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿာနန္တိ ပဒေ အာတပသဒ္ဒေန သမာနတ္ထတ္တာ န ယုတ္တမေဝ။ ယဒိ ပန သူရိယသန္တာပသဉ္ဇာတေန ဥဏှဥတုနာ ဒဍ္ဎဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုစ္စေယျ၊ ဧဝံ သတိ ဥတ္တရဣန္ဒိယဒေသေသု၊ အညတ္ထ စ တာဒိသေသု အတိဥဏှဋ္ဌာနေသု သူရိယသန္တာပသဉ္ဇာတဿ ဥဏှဥတုနော ပဋိဃာတာယ ¶ စီဝရံ သေနာသနဉ္စ ပဋိသေဝီယတီတိ အယမတ္ထော န န ယုတ္တော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ (၃၊ ၅၈)
‘‘သီတံ ဥဏှန္တိ ဥတုဝိသဘာဂဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ။
သာ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပဒတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ပေါရာဏသုတ္တန္တဋ္ဌကထာဟိ အာဂတာ ဘဝေယျ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပပဉ္စသူဒနိယာ နာမ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ သဗ္ဗာသဝသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (၁၊ ၅၈) ‘‘ဥဏှန္တိ စေတ္ထ အဂ္ဂိသန္တာပေါဝ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သူရိယသန္တာပဝသေန ပနေတံ ဝတ္ထု ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ သစာယမတ္ထော အာစရိယေန အတ္တနော မတိဝသေန ဝုတ္တော အဿ၊ တဿ ဝတ္ထုဿ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဘာဝဉ္စ တဿာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ အတ္တနော မတိဘာဝဉ္စ ယုတ္တဘာဝဉ္စ ပကာသေယျ။ အာစရိယော ဟိ ယတ္ထ ယတ္ထ ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု အဝုတ္တတ္ထံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ တာဒိသံ ဉာပကဝစနမ္ပိ ပကာသေတိယေဝ၊ ယထာ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယံ (၁၊ ၇၂) ‘‘ဧတ္ထ အာဏတ္တိယနိဿဂ္ဂိယထာဝရာပိ ပယောဂါ ယုဇ္ဇန္တိ၊ အဋ္ဌကထာသု ပန အနာဂတတ္တာ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဝစနံ၊ ယထာ စ ပပဉ္စသူဒနိယံ (၁၊ ၃၀) ‘‘အဝိစာရိတမေတံ ပေါရာဏေဟိ၊ အယံ ပန အတ္တနော မတီ’’တိ ဝစနံ။ န စေတ္ထ ကိဉ္စိပိ ဉာပကဝစနံ ပကာသိတံ။ တသ္မာ ‘‘ယဒေတံ ‘ဥဏှဿာတိ အဂ္ဂိသန္တာပဿာ’တိ စ၊ ‘ဥဏှန္တိ စေတ္ထ အဂ္ဂိသန္တာပေါဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’တိ စ ဝစနံ၊ ဧတံ ပေါရာဏသုတ္တန္တဋ္ဌကထာဝစန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
(ဃ) ပုနပိ တေန ‘‘ပပဉ္စသူဒနိယာ နာမ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယံ ဂေါပါလကသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော [မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၅၀] ဗုဒ္ဓဃောသော ‘မဂဓဝိဒေဟရဋ္ဌာနံ အန္တရေ ဂင်္ဂါယ နဒိယာ မဇ္ဈေ ဝါလုကတ္ထလဒီပကာ အတ္ထီ’တိ သဒ္ဒဟတိ မညေ။ ဗုဒ္ဓဃောသေန ပန ဒိဋ္ဌဂင်္ဂါ သီဟဠဒီပေ မဟာဝေလိဂင်္ဂါယေဝ၊ န ပန ဣန္ဒိယရဋ္ဌိကာနံ သေဋ္ဌသမ္မတာ မဟာဂင်္ဂါတိ ပါကဋောယေဝါယမတ္ထော’’တိ စတုတ္ထံ ကာရဏံ ဒဿိတံ။ တံ ပန ဣဒါနိ မဟာဂင်္ဂါယ မဇ္ဈေ တသ္မိံ ဌာနေ တာဒိသံ ဒီပကံ အဒိသွာ ‘‘ပုဗ္ဗေပိ ဧဝမေဝ ဘဝေယျာ’’တိ ဧကံသတော ဂဟေတွာ ဝုတ္တဝစနမတ္တမေဝ။ နဒိယော ပန သဗ္ဗဒါပိ တေနေဝါကာရေန တိဋ္ဌန္တီတိ န သက္ကာ ဂဟေတုန္တိ ပါကဋောယေဝါယမတ္ထော။ တသ္မာ ယထာ ပုဗ္ဗေ တဿ ဂေါပါလဿ ကာလေ တသ္မိံ ဌာနေ မဇ္ဈေ ဂင်္ဂါယ တာဒိသာ ဒီပကာ သံဝိဇ္ဇမာနာ အဟေသုံ၊ တထေဝ ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု ဧသ အတ္ထော သံဝဏ္ဏိတော၊ ¶ တဒေဝ စ ဝစနံ အာစရိယေန ဘာသာပရိဝတ္တနံ ကတွာ ပကာသိတန္တိ ဧဝမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တသ္မာ တမ္ပိ အကာရဏမေဝါတိ။
ဗြာဟ္မဏကုလဝိစာရဏာ
၂။ အထ ‘‘ဗြာဟ္မဏမာဏဝေါ’’တိ ပဒမ္ပိ တေန ဧဝံ ဝိစာရိတံ –
(က) ‘‘ဗုဒ္ဓဃောသော ‘ဗြာဟ္မဏကုလဇာတော’တိ န သက္ကာ ဂဟေတုံ။ ကသ္မာ ဝေဒကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝဇ္ဇတနာ သဗ္ဗေပိ ဗြာဟ္မဏာ
ဗြာဟ္မဏောသျ မုခမာသီဒိ၊ ဗာဟူ ရာဇနျ? ကတ?၊
ဦရူ တဒသျ ယဒ ဝဂျ?၊ ပဒ္ဘျာံ ဂူဒြော အဇာယတာ’’တိ [ဣရုဝေဒ၊ ၁၀-မဏ္ဍလ၊ ၉၀၊ တထာ အထဝ ၆ ဝေဒ ၁၉၊ ၆၊ ၆]။
ဣမံ ပုရိသသုတ္တံ နာမ မန္တံ ဇာနန္တီတိ သဒ္ဒဟိယာ။
အယံ ပနဿာ အတ္ထော – ‘ဗြာဟ္မဏော အဿ (ဗြဟ္မုနော) မုခံ အာသိ။ ဗာဟူ ရာဇညော ကတော၊ ခတ္တိယာ အဿ ဗာဟူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယော ဝေဿော၊ သော အဿ ဦရူ။ သုဒ္ဒေါ အဿ ပါဒေဟိ အဇာယီ’တိ။
ဗုဒ္ဓဃောသော ပန ‘ပဏ္ဍိတဗြာဟ္မဏော’တိ ဉာတောပိ တံ ဂါထံ န အညာသိ။ တထာ ဟိ တေန ဗန္ဓုပါဒါပစ္စာတိ ပဒဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ ‘တေသံ ကိရ အယံ လဒ္ဓိ – ဗြာဟ္မဏာ ဗြဟ္မုနော မုခတော နိက္ခန္တာ၊ ခတ္တိယာ ဥရတော၊ ဝေဿာ နာဘိတော၊ သုဒ္ဒါ ဇာဏုတော၊ သမဏာ ပိဋ္ဌိပါဒတော’တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၆၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၀၈] တိဿာ ဝေဒဂါထာယ အသမာနတ္ထော ဝဏ္ဏိတော’’တိ။
အယံ ပနေတ္ထ အနုဝိစာရဏာ – ယဒိ စ တံကာလိကာနမ္ပိ ဗြာဟ္မဏာနံ လဒ္ဓိ တထေဝ ဘဝေယျ ယထာ ဧတိဿံ ဂါထာယံ ဝုတ္တာ၊ သာ စတ္ထဝဏ္ဏနာ အာစရိယဿ မတိမတ္တာ။ ဧဝံ သတိ သာ ဝိစာရဏာ ယုတ္တာ ဘဝေယျ။ ဧတိဿံ ပန ဂါထာယံ ‘‘ဗြာဟ္မဏောသျ မုခမာသီဒိ’’တိ ပဌမပါဒေန ‘‘ဗြာဟ္မဏာ ဗြဟ္မုနော မုခတော ဇာတာ’’တိ အတ္ထော ဥဇုကတော န လဗ္ဘတိ။ ဗုဒ္ဓကာလေ ပန ဗြာဟ္မဏာနံ လဒ္ဓိ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ ဗြဟ္မုနော မုခတော ဇာတာ’’တိ ဧဝမေဝ အဟောသီတိ ပါကဋောယေဝါယမတ္ထော။ တထာ ဟိ ဒီဃနိကာယေ ပါထိကဝဂ္ဂေ အဂ္ဂညသုတ္တေ (၃၊ ၆၇) –
‘‘ဒိဿန္တိ ခေါ ပန ဝါသေဋ္ဌ ဗြာဟ္မဏာနံ ဗြာဟ္မဏိယော ဥတုနိယောပိ ဂဗ္ဘိနိယောပိ ဝိဇာယမာနာပိ ပါယမာနာပိ။ တေ စ ဗြာဟ္မဏာ ¶ ၀ ယောနိဇာဝ သမာနာ ဧဝမာဟံသု – ဗြာဟ္မဏောဝ သေဋ္ဌော ဝဏ္ဏော၊ ဟီနာ အညေ ဝဏ္ဏာ။ ဗြာဟ္မဏောဝ သုက္ကော ဝဏ္ဏော၊ ကဏှာ အညေ ဝဏ္ဏာ။ ဗြာဟ္မဏာဝ သုဇ္ဈန္တိ၊ နော အဗြာဟ္မဏာ။ ဗြာဟ္မဏာဝ ဗြဟ္မုနော ပုတ္တာ ဩရသာ မုခတော ဇာတာ ဗြဟ္မဇာ ဗြဟ္မနိမ္မိတာ ဗြဟ္မဒါယာဒါတိ။ တေ ဗြဟ္မာနဉ္စေဝ အဗ္ဘာစိက္ခန္တိ၊ မုသာ စ ဘာသန္တိ၊ ဗဟုဉ္စ အပုညံ ပသဝန္တီ’’တိ –
ဘဂဝတာ မဟာကာရုဏိကေန ဝါသေဋ္ဌဘာရဒွါဇာနံ ဗြာဟ္မဏမာဏဝကာနံ ဘာသိတံ၊ တေဟိ စ တံ အဘိနန္ဒိတံ။ တေ ပန ဒွေပိ မာဏဝကာ ဇာတိဝသေန ပရိသုဒ္ဓဗြာဟ္မဏာ စေဝ ဟောန္တိ တိဏ္ဏမ္ပိ ဝေဒါနံ ပါရဂုနော စ။ တသ္မာ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ ဗြဟ္မုနော မုခတော နိက္ခန္တာ’’တိ ဝစနဿ တံကာလိကာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ လဒ္ဓိဝသေန ဝုတ္တဘာဝေါ ပါကဋောယေဝ။ ယထာ စေတံ၊ ဧဝံ ‘‘ခတ္တိယာ ဥရတော၊ ဝေဿာ နာဘိတော၊ သုဒ္ဒါ ဇာဏုတော၊ သမဏာ ပိဋ္ဌိပါဒတော’’တိ ဝစနမ္ပိ ‘‘တံကာလိကဗြာဟ္မဏာနံ လဒ္ဓိညူဟိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ သဒ္ဒဟိတွာ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသေန တံ သဗ္ဗံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာတော ဘာသာပရိဝတ္တနမတ္တေန ဝိသေသေတွာ ပကာသိတံ ဘဝေယျ။ တသ္မာ တာယပိ ဝေဒဂါထာယ အာစရိယဿ အဗြာဟ္မဏဘာဝသာဓနံ အနုပပန္နမေဝါတိ။
(ခ) ပုနပိ တေန အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရဿ အဗြာဟ္မဏဘာဝသာဓနတ္ထံ ဒုတိယမ္ပိ ကာရဏံ ဧဝမာဟဋံ –
‘‘ဗြာဟ္မဏဂန္ထေသု ဂဗ္ဘဃာတဝါစကံ ဘြူနဟာတိ ပဒံ ပါဠိယံ ဘူနဟု (ဘူနဟနော) ဣတိ ဒိဿတိ။ မာဂဏ္ဍိယသုတ္တေ ဘရိယာယ မေထုနသံဝါသာဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဂဗ္ဘဿ နာသကတ္တံ သန္ဓာယ မာဂဏ္ဍိယော ပရိဗ္ဗာဇကော ဘဂဝန္တံ ‘ဘူနဟု (ဘူနဟနော) သမဏော ဂေါတမော’တိ [မ။ နိ။ ၂။၂၀၇ အာဒယော] အာဟ။ တံ ဗုဒ္ဓဃောသော န ဇာနာတီတိ ပါကဋောယေဝ တဒတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ။ တတ္ထ ဟိ တေန ဘူနဟုနောတိ (ဘူနဟနဿာ) ပဒံ ‘ဟတဝဍ္ဎိနော မရိယာဒကာရကဿာ’တိ [မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၀၇] ဝဏ္ဏိတ’’န္တိ။
တမ္ပိ အယုတ္တမေဝ။ န ဟိ မာဂဏ္ဍိယေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏာပရိဘောဂမတ္တမေဝ သန္ဓာယ ဘူနဟုဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ အထ ခေါ ဆန္နမ္ပိ လောကာမိသာရမ္မဏာနံ အပရိဘောဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ တသ္မိဉှိ သုတ္တေ –
‘‘စက္ခုံ ¶ ခေါ မာဂဏ္ဍိယ ရူပါရာမံ ရူပရတံ ရူပသမ္မုဒိတံ၊ တံ တထာဂတဿ ဒန္တံ ဂုတ္တံ ရက္ခိတံ သံဝုတံ၊ တဿ စ သံဝရာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ဣဒံ နု တေ ဧတံ မာဂဏ္ဍိယ သန္ဓာယ ဘာသိတံ ‘ဘူနဟု သမဏော ဂေါတမော’တိ။ ဧတဒေဝ ခေါ ပန မေ ဘော ဂေါတမ သန္ဓာယ ဘာသိတံ ‘ဘူနဟု သမဏော ဂေါတမော’တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု၊ ဧဝဉှိ နော သုတ္တေ ဩစရတီတိ…ပေ… မနော ခေါ မာဂဏ္ဍိယ ဓမ္မာရာမော ဓမ္မရတော ဓမ္မသမ္မုဒိတော၊ သော တထာဂတဿ ဒန္တော ဂုတ္တော ရက္ခိတော သံဝုတော၊ တဿ စ သံဝရာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ဣဒံ နု တေ ဧတံ မာဂဏ္ဍိယ သန္ဓာယ ဘာသိတံ ‘ဘူနဟု သမဏော ဂေါတမော’တိ။ ဧတဒေဝ ခေါ ပန မေ ဘော ဂေါတမ သန္ဓာယ ဘာသိတံ ‘ဘူနဟု သမဏော ဂေါတမော’တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု၊ ဧဝဉှိ နော သုတ္တေ ဩစရတီ’’တိ [မ။ နိ။ ၂။၂၀၇ အာဒယော]။
ဧဝံ ဘဂဝတော စ အနုယောဂေါ မာဂဏ္ဍိယဿ စ ပဋိညာ အာဂတာ။
ဧတ္ထ ဟိ မေထုနပ္ပဋိသေဝနဝသေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏပရိဘောဂဟေတု ဧဝ ဂဗ္ဘပတိဋ္ဌာနံ သမ္ဘဝတီတိ တဒပရိဘောဂမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဘူနဟူ’’တိ ဝတ္တုံ အရဟတိ၊ တဒညေသံ ပန ပဉ္စန္နံ ရူပါဒိအာရမ္မဏာနံ၊ တတ္ထာပိ ဝိသေသတော ဓမ္မာရမ္မဏဿ သုဒ္ဓမနောဝိညာဏေန ပရိဘောဂဟေတု နတ္ထိ ကိဉ္စိ ဂဗ္ဘပတိဋ္ဌာနန္တိ တေသံ အပရိဘောဂံ သန္ဓာယ ဘူနဟူတိ ဝတ္တုံ န အရဟတိယေဝ၊ မာဂဏ္ဍိယေန ပန သဗ္ဗာနိပိ တာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တဘာဝေါ ပဋိညာတော၊ ကာရဏဉ္စဿ ဒဿိတံ ‘‘ဧဝဉှိ နော သုတ္တေ ဩစရတီ’’တိ။ တသ္မာ ကိဉ္စာပိ ဒါနိ ဗြာဟ္မဏဂန္ထေသု ဘူနဟု- (ဘြူနဟာ) သဒ္ဒေါ ဂဗ္ဘဃာတနတ္ထေ ဒိဿတိ၊ မာဂဏ္ဍိယသုတ္တေ ပနေသော အတ္ထော န ယုဇ္ဇတီတိ အာစရိယေန ‘‘ဟတဝဍ္ဎိ မရိယာဒကာရကော’’တိ အယမေဝတ္ထော ပေါရာဏဋ္ဌကထာယ ဘာသာပရိဝတ္တနဝသေန ပကာသိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ဂ) ပုနပိ တေန ‘‘ဣဒမ္ပန ဗုဒ္ဓဃောသဿ အဗြာဟ္မဏဘာဝသာဓကံ ပစ္ဆိမကာရဏံ၊ သော ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ သီလနိဒ္ဒေသေ (၁၊ ၃၁) ဗြာဟ္မဏာနံ ပရိဟာသံ ကရောန္တော ‘ဧဝံ ဣမိနာ ပိဏ္ဍပါတပဋိသေဝနေန ပုရာဏဉ္စ ဇိဃစ္ဆာဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမိ၊ နဝဉ္စ ဝေဒနံ အပရိမိတဘောဇနပစ္စယံ အာဟရဟတ္ထက အလံသာဋက တတြဝဋ္ဋက ကာကမာသက ဘုတ္တဝမိတကဗြာဟ္မဏာနံ အညတရော ¶ ဝိယ န ဥပ္ပာဒေဿာမီတိ ပဋိသေဝတီ’တိ အာဟ။ ဣဒံ ပန ဧကဿ ဘိန္နဗြာဟ္မဏလဒ္ဓိကဿာပိ ဝစနံ သိယာတိ တဒေဝ ဒဠှကာရဏံ ကတွာ န သက္ကာ ‘ဗုဒ္ဓဃောသော အဗြာဟ္မဏော’တိ ဝတ္တု’’န္တိ တတိယံ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။ တံ ပန အတိသံဝေဇနီယဝစနမေဝ။ န ဟေတံ အာစရိယေန ဗြာဟ္မဏာနံ ပရိဟာသံ ကာတုကာမေန ဝုတ္တံ၊ န စ တံ ပရိဟာသဝစနေန သံယောဇေတဗ္ဗဋ္ဌာနံ၊ အညဒတ္ထု ယထာဘူတမတ္ထံ ဒဿေတွာ သဗြဟ္မစာရီနံ ဩဝါဒါနုသာသနိဒါနဝသေန ဝတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနံ၊ တထာယေဝ စ အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ယေ လောကေ ပရဒတ္တူပဇီဝိနော သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ အညေ ဝါပိ စ ပုဂ္ဂလာ၊ တေ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏရဟိတာ အသံဝရေ ဌိတာ ကဒါစိ အတိပဏီတံ ရသံ ပဟူတံ လဒ္ဓါ အပရိမိတမ္ပိ ဘုဉ္ဇေယျုံ၊ ဝိသေသတော ပန ဗြာဟ္မဏာ လောကိကဝတ္ထုဝသေန စ၊ ဇာတကာဒိသာသနိကဝတ္ထုဝသေန စ တာဒိသာ အဟေသုန္တိ ပါကဋာ။ ဣမသ္မိဉှိ လောကေ ဝဿသတသဟဿေဟိ ဝါ ဝဿကောဋီဟိ ဝါ အပရိစ္ဆိန္နဒ္ဓါနေ ကော သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘နေဒိသာ ဘူတပုဗ္ဗာ’’တိ။ တသ္မာ တာဒိသေဟိ ဝိယ န အပရိမိတဘောဇနေဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဩဝါဒါနုသာသနိဒါနဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ တဒေဝံ အတ္ထသံဟိတမ္ပိ သမာနံ အယောနိသောမနသိကရောတော အနတ္ထမေဝ ဇာတံ၊ ယထာ သဘရိယဿ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏဿ အနာဂါမိမဂ္ဂဖလတ္ထာယပိ ဒေသိတာ ဂါထာ [ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။သာမာဝတီဝတ္ထု] တေသံ ဓီတုယာ အနတ္ထာယ သံဝတ္တတီတိ သံဝေဂေါယေဝေတ္ထ ဗြူဟေတဗ္ဗောတိ။
ပတဉ္ဇလိဝါဒဝိစာရဏာ
၃။ အထ တေန ‘‘ပါတဉ္ဇလီမတံ ပရိဝတ္တေတီ’’တိ ဝစနမ္ပိ ဧဝံ ဝိစာရိတံ။
(က) ‘‘ဗုဒ္ဓဃောသော ပတဉ္ဇလိဿ ဝါ အညေသံ ဝါ ဥတ္တရဣန္ဒိယရဋ္ဌိကာနံ ဝါဒံ အပ္ပကမေဝ အညာသိ။ ပတဉ္ဇလိဝါဒေသု ဟိ အဏိမာ လဃိမာတိ ဣဒမေဝ ဒွယံ ဒဿေသိ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၄] တတုတ္တရိ ယောဂသုတ္တံ အဇာနန္တော၊ ပတဉ္ဇလိဝါဒဿ စ တုလေတွာ ဒီပနာ တဿ ဂန္ထေသု န ဒိဿတိ၊ ပတဉ္ဇလိနာ ကတပကရဏဉ္စ ပတဉ္ဇလီတိ နာမမတ္တမ္ပိ စ တတ္ထ ဒီပိတံ နတ္ထိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပန ပညာဘူမိနိဒ္ဒေသေ ‘ပကတိဝါဒီနံ ပကတိ ဝိယာ’တိ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၈၄] ပကတိဝါဒ (သံချာဝါဒ) နာမမတ္တံ ပကာသိတံ၊ တတ္ထေဝ စ ‘ပဋိညာ ဟေတူတိအာဒီသု ဟိ လောကေ ဝစနာဝယဝေါ ¶ ဟေတူတိ ဝုစ္စတီ’တိ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၉၅] ဥဒါဟရိတံ၊ တေန ဉာယတိ ‘ဗုဒ္ဓဃောသော ဣန္ဒိယတက္ကနယဒီပကေ ဉာယဂန္ထသ္မိံ ကိဉ္စိ မူလဘာဂမတ္တံ အပရိပုဏ္ဏံ ဇာနာတီ’တိ’’။
တံ ပန သဗ္ဗမ္ပိ ကေဝလံ အာစရိယဿ အဗ္ဘာစိက္ခဏမတ္တမေဝ။ အတိဂမ္ဘီရဿ ဟိ အတိဂရုကာတဗ္ဗဿ သုပရိသုဒ္ဓဿ ပိဋကတ္တယဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ကရောန္တေန သုပရိသုဒ္ဓါယေဝ ပါဠိနယော စ အဋ္ဌကထာနယော စ ပေါရာဏထေရဝါဒါ စာတိ ဤဒိသာယေဝ အတ္ထာ ပကာသေတဗ္ဗာ၊ ယံ ဝါ ပန အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ ဥပကာရကံ သဒ္ဒဝိနိစ္ဆယပဋိသံယုတ္တံ လောကိယဂန္ထဝစနံ၊ တဒေဝ စ ယထာရဟံ ပကာသေတဗ္ဗံ၊ န ပန အနုပကာရာနိပိ တံတံဂန္ထတက္ကတ္တုနာမာနိ စ၊ တေဟိ ဝုတ္တဝစနာနိ စ ဗဟူနိ၊ န စ တေသံ အပ္ပကာသနေန ‘‘န တေ အဋ္ဌကထာစရိယော ဇာနာတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ယဒိ ဟိ ယံ ယံ လောကိယဂန္ထံ အတ္တနာ ဇာနာတိ၊ တံ သဗ္ဗံ အနုပကာရမ္ပိ အတ္တနော အဋ္ဌကထာယမာနေတွာ ပကာသေယျ၊ အတိဝိတ္ထာရာ စ သာ ဘဝေယျ အပရိသုဒ္ဓါ စ အသမ္မာနိတာ စ သာသနိကဝိညူဟီတိ အာစရိယေန ပတဉ္ဇလိဝါဒါဒယော န ဝိတ္ထာရေန ပကာသိတာတိ ဉာတဗ္ဗံ၊ အညဒတ္ထု ယေဟိ ယေဟိ လောကိယဂန္ထေဟိ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ အာစရိယေန အာနေတွာ ပကာသိတံ၊ တေ တေ စ ဂန္ထာ၊ အညေပိ စ တာဒိသာ အာစရိယေန ဉာတာတွေဝ ဇာနိတဗ္ဗာ ဝိညူဟိ၊ ယထာ သမုဒ္ဒဿ ဧကဒေသံ ဒိသွာ သဗ္ဗောပိ သမုဒ္ဒေါ ဧဒိသောတိ ဉာယတိ။ အာစရိယော ပန ယတ္ထ ယတ္ထ ဝေဒပဋိသံယုတ္တဝစနာနိ အာဂတာနိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဝေဒဂန္ထေဟိပိ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ အာနေတွာ ပကာသေသိယေဝ။ တထာ ဟိ အာစရိယေန သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယံ နာမ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ –
‘‘တိဏ္ဏံ ဝေဒါနန္တိ ဣရုဝေဒယဇုဝေဒသာမဝေဒါန’’န္တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၅၆] စ၊
‘‘ဣတိဟာသပဉ္စမာနန္တိ အထဗ္ဗဏဝေဒံ စတုတ္ထံ ကတွာ ဣတိဟ အာသ ဣတိဟ အာသာတိ ဤဒိသဝစနပဋိသံယုတ္တော ပုရာဏကထာသင်္ခါတော ဣတိဟာသော ပဉ္စမော ဧတေသန္တိ ဣတိဟာသပဉ္စမာ၊ တေသံ ဣတိဟာသပဉ္စမာနံ ဝေဒါန’’န္တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၅၆] စ၊
‘‘ယိဋ္ဌံ ဝုစ္စတိ မဟာယာဂေါ’’တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၇၀-၁၇၂] စ၊
‘‘အဂ္ဂိဟောမန္တိ ¶ ဧဝရူပေန ဒါရုနာ ဧဝံ ဟုတေ ဣဒံ နာမ ဟောတီတိ အဂ္ဂိဇုဟနံ။ ဒဗ္ဗိဟောမာဒီနိပိ အဂ္ဂိဟောမာနေဝ၊ ဧဝရူပါယ ဒဗ္ဗိယာ ဤဒိသေဟိ ကဏာဒီဟိ ဟုတေ ဣဒံ နာမ ဟောတီတိ ဧဝံ ပဝတ္တိဝသေန ပန ဝိသုံ ဝုတ္တာနီ’’တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁] စ၊
‘‘သာသပါဒီနိ ပန မုခေန ဂဟေတွာ အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိပနံ၊ ဝိဇ္ဇံ ပရိဇပ္ပိတွာ ဇုဟနံ ဝါ မုခဟောမ’’န္တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁] စ –
ဧဝမာဒိနာ ဝေဒပဋိသံယုတ္တဝစနာနိ ဝေဒဂန္ထာနုရူပတော ဝဏ္ဏိတာနိ။ တာနိ စ ပေါရာဏဋ္ဌကထာတော ဘာသာပရိဝတ္တနဝသေန ဝုတ္တာနိပိ ဘဝေယျုံ၊ ဝေဒဂန္ထေသု ပန အကောဝိဒေန ယာထာဝတော ဘာသာပရိဝတ္တနံ ကာတုမ္ပိ န သုကရမေဝ၊ တသ္မာ အာစရိယဿ ဝေဒဂန္ထေသု ကောဝိဒဘာဝေါပိ ပါကဋောယေဝ။ ဧဝံ ဝေဒဂန္ထေသု စ တဒညလောကိယဂန္ထေသု စ သုကောဝိဒဿေဝ သမာနဿ တေသံ ဝိတ္ထာရတော အပ္ပကာသနံ ယထာဝုတ္တကာရဏေနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပိ စ အာစရိယော အတ္တနော ဂန္ထာရမ္ဘေယေဝ –
‘‘တတော စ ဘာသန္တရမေဝ ဟိတွာ၊
ဝိတ္ထာရမဂ္ဂဉ္စ သမာသယိတွာ၊
ဝိနိစ္ဆယံ သဗ္ဗမသေသယိတွာ…ပေ…
ယသ္မာ အယံ ဟေဿတိ ဝဏ္ဏနာပီ’’တိ [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ] စ။
‘‘အပနေတွာန တတောဟံ၊ သီဟဠဘာသံ မနောရမံ ဘာသံ၊
တန္တိနယာနုစ္ဆဝိကံ၊ အာရောပေတွာ ဝိဂတဒေါသံ။
သမယံ အဝိလောမေန္တော၊ ထေရာနံ ထေရဝံသပဒီပါနံ၊
သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာနံ၊ မဟာဝိဟာရေ နိဝါသိနံ၊
ဟိတွာ ပုနပ္ပုနာဂတ-မတ္ထံ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ] စ–
ဧဝံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနံ ဘာသာပရိဝတ္တနသံခိပနဝသေနေဝ ဝိသေသေတွာ အဘိနဝဋ္ဌကထာယော ကရိဿာမီတိ ပဋိညံ ကတွာ ယထာပဋိညာတမေဝ အကာသိ၊ န အတ္တနော ဉာဏပ္ပဘာဝေန ဝိသေသေတွာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ အဋ္ဌကထာသု ¶ ပတဉ္ဇလိဝါဒါဒီနံ ဝိတ္ထာရတော အပ္ပကာသနမာရဗ္ဘ ‘‘ဗုဒ္ဓဃောသော ပတဉ္ဇလိဝါဒါဒီနိ ပရိပုဏ္ဏံ န ဇာနာတီ’’တိ ဝစနံ ကေဝလံ အာစရိယဿ အဗ္ဘာစိက္ခဏမတ္တမေဝါတိ။
ကဗ္ဗသတ္ထဝိစာရဏာ
၄။ ပုနပိ သော ဧဝမာဟ ‘‘ကိဉ္စာပိ ဗုဒ္ဓဃောသော ရာမာယဏမဟာဘာရတသင်္ခါတာနံ မဟာကဗ္ဗသတ္ထာနံ သုကုသလော ဝိယ န ဒိဿတိ၊ တထာပိ တာနိ ဒဿေသိ။ ကထံ? အက္ခာနန္တိ ဘာရတယုဇ္ဈနာဒိကံ၊ တံ ယသ္မိံ ဌာနေ ကထီယတိ၊ တတ္ထ ဂန္တုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃] စ၊ တဿ (သမ္ဖပလာပဿ) ဒွေ သမ္ဘာရာ ဘာရတယုဒ္ဓသီတာဟရဏာဒိနိရတ္ထကကထာပုရေက္ခာရတာ တထာရူပိကထာကထနဉ္စာတိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈] စ ဒဿေသီ’’တိ။
တံ ပန ပုရိမဝစနတောပိ အဟေတုကတရံ ကေဝလံ အနာဒရီကရဏမတ္တမေဝ။ အတိဂမ္ဘီရတ္ထဿ ဟိ အတိဂရုကရဏီယဿ ပိဋကတ္တယဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယံ နိရတ္ထကဿ သမ္ဖပလာပသမုဒါယဘူတဿ ကဗ္ဗသတ္ထဿ ဝိတ္ထာရတော ပကာသနေန ကိံ သိယာ ပယောဇနံ၊ အညဒတ္ထု သာယေဝဿ အသမ္မာနိတာ၊ အနာဒရိယာ စ ဝိညူဟီတိ။
ဗာဟုသစ္စဂုဏမက္ခနံ
၅။ ပုနပိ ဓမ္မာနန္ဒော အာစရိယဿ ဗာဟုသစ္စဂုဏံ မက္ခေတုကာမော ဧဝမာဟ – ‘‘တဿ (ဗုဒ္ဓဃောသဿ) သမယန္တရကောဝိဒသင်္ခါတံ ဗာဟုသစ္စံ န တတော ဥတ္တရိတရံ ဟောတိ၊ ယံ အာဓုနိကာနံ ဂန္ထန္တရကောဝိဒါနံ သီဟဠိကဘိက္ခူနံ ယံ ဝါ ဧကာဒသမေ ခရိသ္တဝဿသတကေ (၁၀၀၁-၁၁၀၀) ဥပ္ပန္နာနံ ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌိကာနံ အနုရုဒ္ဓ-ဓမ္မပါလာဒီနံ ဘိက္ခူန’’န္တိ။
တံ ပန သဗ္ဗထာပိ အယုတ္တဝစနမေဝ။ ယဒိ ဟိ အာဓုနိကာ ဝါ သီဟဠိကဘိက္ခူ၊ ပေါရာဏာ ဝါ အာစရိယအနုရုဒ္ဓ-ဓမ္မပါလတ္ထေရာဒယော သမယန္တရဗာဟုသစ္စဝသေန အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသေန သမာနာ ဝါ ဥတ္တရိတရာ ဝါ ဘဝေယျုံ၊ တေ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရဿ အဋ္ဌကထာဟိ အနာရဒ္ဓစိတ္တာ ဟုတွာ တတော သုန္ဒရတရာ ပရိပုဏ္ဏတရာ စ အဘိနဝဋ္ဌကထာယော ကရေယျုံ၊ န ပန တေ တထာ ကရောန္တိ၊ န ကေဝလံ န ကရောန္တိယေဝ၊ အထ ¶ ခေါ တေသံ ဧကောပိ န ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘အဟံ ဗုဒ္ဓဃောသေန ဗာဟုသစ္စဝသေန သမသမောတိ ဝါ ဥတ္တရိတရော’’တိ ဝါ၊ အညဒတ္ထု တေ အာစရိယဿ အဋ္ဌကထာယောယေဝ သံဝဏ္ဏေန္တိ စ ဥပတ္ထမ္ဘေန္တိ စ၊ အာစရိယဋ္ဌာနေ စ ဌပေန္တိ။ တေနေတံ ဉာယတိ သဗ္ဗထာပိ အယုတ္တဝစနန္တိ။
မဟာယာနိကနယဝိစာရဏာ
၆။ ပုန သော တာဝတ္တကေနာပိ အသန္တုဋ္ဌော အာစရိယံ အဝမညန္တော ဧဝမာဟ – ‘‘မဟာယာနနိကာယဿ ပဓာနာစရိယဘူတာနံ အဿ ဃောသ-နာဂဇ္ဇုနာနံ နယံ ဝါ၊ နာမမတ္တမ္ပိ ဝါ တေသံ န ဇာနာတိ မညေ ဗုဒ္ဓဃောသော’’တိ။ တံ ပန အတိဝိယ အဓမ္မိကံ နိရတ္ထကဉ္စ နိဂ္ဂဟဝစနမတ္တမေဝ။ န ဟိ နိကာယန္တရိကာနံ ဝါဒနယာနံ အတ္တနော အဋ္ဌကထာယံ အပ္ပကာသနေန သော တေ န ဇာနာတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ နနု အာစရိယေန အာဂမဋ္ဌကထာသု ဂန္ထာရမ္ဘေယေဝ –
‘‘သမယံ အဝိလောမေန္တော၊ ထေရာနံ ထေရဝံသပဒီပါနံ၊
သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာနံ၊ မဟာဝိဟာရေ နိဝါသိန’’န္တိ စ၊
ဣဓာပိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ –
‘‘မဟာဝိဟာရဝါသီနံ၊ ဒေသနာနယနိဿိတံ၊
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ဘာသိဿ’’န္တိ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂] စ၊
‘‘တဿာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ကရောန္တေန ဝိဘဇ္ဇဝါဒိမဏ္ဍလံ ဩတရိတွာ အာစရိယေ အနဗ္ဘာစိက္ခန္တေန သကသမယံ အဝေါက္ကမန္တေန ပရသမယံ အနာယူဟန္တေန သုတ္တံ အပ္ပဋိဗာဟန္တေန ဝိနယံ အနုလောမေန္တေန မဟာပဒေသေ ဩလောကေန္တေန ဓမ္မံ ဒီပေန္တေန အတ္ထံ သင်္ဂါဟေန္တေန တမေဝတ္ထံ ပုနရာဝတ္တေတွာ အပရေဟိပိ ပရိယာယန္တရေဟိ နိဒ္ဒိသန္တေန စ ယသ္မာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ကာတဗ္ဗာ ဟောတီ’’တိ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၈၁] စ၊
‘‘သာသနံ ပနိဒံ နာနာ-ဒေသနာနယမဏ္ဍိတံ၊
ပုဗ္ဗာစရိယမဂ္ဂေါ စ၊ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နော ပဝတ္တတိ၊
ယသ္မာ တသ္မာ တဒုဘယံ၊ သန္နိဿာယတ္ထဝဏ္ဏနံ၊
အာရဘိဿာမိ ဧတဿာ’’တိ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၈၁] စ၊
ပဋိညံ ¶ ကတွာ ယထာပဋိညာတပ္ပကာရေနေဝ အဋ္ဌကထာယော ကတာ။ ဧဝမေတာသံ ကရဏေ ကာရဏမ္ပေတ္ထ ပကာသေတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဒါနိ တမ္ပကာသနတ္ထံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပရိနိဗ္ဗုတိကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသဿ ကာလော၊ တာဝ သာသနပ္ပဝတ္တိက္ကမမ္ပိ ဝက္ခာမ။
သာသနပ္ပဝတ္တိက္ကမော
ဘဂဝတော ဟိ ပရိနိဗ္ဗုတိကာလတော ပစ္ဆာ ဝဿသတဗ္ဘန္တရေ ဗုဒ္ဓသာသနေ ကောစိပိ ဝါဒဘေဒေါ နာမ နတ္ထိ။ ဝဿသတကာလေ ပန ဒုတိယသင်္ဂီတိကာရေဟိ ထေရေဟိ နိက္ကဍ္ဎိတာ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ဘိက္ခူ ပက္ခံ လဘိတွာ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ အညထာ ကတွာ မဟာသင်္ဂီတိနာမေန ဝိသုံ သင်္ဂီတိမကံသု။ တဒါ သင်္ဂီတိဒွယာရူဠှပုရာဏဓမ္မဝိနယမေဝ သမ္ပဋိစ္ဆန္တာနံ ထေရာနံ ဂဏော ထေရဝါဒေါတိ စ တဒညေသံ မဟာသင်္ဃိကောတိ စ ဝေါဟရီယန္တိ။
ပုန မဟာသင်္ဃိကတော (၁) ဂေါကုလိကော (၂) ဧကဗျောဟာရိကောတိ ဒွေ အာစရိယဂဏာ ဥပ္ပန္နာ။ ပုန ဂေါကုလိကတော (၃) ပညတ္တိဝါဒေါ (၄) ဗာဟုလိကော (ဗဟုဿုတိကော)တိ ဒွေ ဥပ္ပန္နာ။ ပုန ဗာဟုလိကတောပိ (၅) စေတိယဝါဒိဂဏော ဥပ္ပန္နောတိ ဧတေ ပဉ္စ မူလဘူတေန မဟာသင်္ဃိကေန သဟ ဆ ပါဋိယေက္ကာ အာစရိယဂဏာ အဟေသုံ။
ဝိသုဒ္ဓတ္ထေရဝါဒတောပိ (၁) မဟိသာသကော (၂) ဝဇ္ဇိပုတ္တကောတိ ဒွေ အာစရိယဂဏာ ဥပ္ပန္နာ။ ပုန မဟိသာသကတော (၃) သဗ္ဗတ္ထိဝါဒေါ (၄) ဓမ္မဂုတ္တိကောတိ ဒွေ ဥပ္ပန္နာ။ ပုန သဗ္ဗတ္ထိဝါဒတောပိ (၅) ကဿပိယော၊ တတောပိ (၆) သင်္ကန္တိကော၊ တတောပိ (၇) သုတ္တဝါဒီတိ တယော ဥပ္ပန္နာ။ ဝဇ္ဇိပုတ္တကတောပိ (၈) ဓမ္မောတ္တရိယော (၉) ဘဒ္ဒယာနိကော (၁၀) ဆန္နာဂါရိကော (၁၁) သမ္မိတိယောတိ စတ္တာရော ဥပ္ပန္နာတိ တေ ဧကာဒသ မူလဘူတေန ဝိသုဒ္ဓတ္ထေရဝါဒေန သဟ ဒွါဒသ အာစရိယဂဏာ အဟေသုံ။ ဣတိ ဣမေ စ ဒွါဒသ ပုရိမာ စ ဆာတိ အဋ္ဌာရသ အာစရိယဂဏာ ဒုတိယတတိယသင်္ဂီတီနံ အန္တရေ ဇာတာ အဟေသုံ။
တေသု မူလဘူတော ထေရဝါဒဂဏောယေဝ ပေါရာဏဓမ္မဝိနယဂရုကော ဟုတွာ အနူနမနဓိကံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ပေါရာဏိကံ ဓမ္မဝိနယံ ဓာရေသိ။ ဣတရေ ပန သတ္တရသ ဘိန္နဂဏာ ပေါရာဏိကံ ဓမ္မဝိနယံ အညထာ ¶ အကံသု။ တေန တေသံ ဓမ္မဝိနယော ကတ္ထစိ ဦနော ကတ္ထစိ အဓိကော ဟုတွာ အပရိပုဏ္ဏော စေဝ အဟောသိ အပရိသုဒ္ဓါ စ။ တေန ဝုတ္တံ ဒီပဝံသေ ပဉ္စမပရိစ္ဆေဒေ –
‘‘နိက္ကဍ္ဎိတာ ပါပဘိက္ခူ၊ ထေရေဟိ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ၊
အညံ ပက္ခံ လဘိတွာန၊ အဓမ္မဝါဒီ ဗဟူ ဇနာ။
ဒသသဟဿာ သမာဂန္တွာ၊ အကံသု ဓမ္မသင်္ဂဟံ၊
တသ္မာယံ ဓမ္မသင်္ဂီတိ၊ မဟာသင်္ဂီတီတိ ဝုစ္စတိ။
မဟာသင်္ဂီတိကာ ဘိက္ခူ၊ ဝိလောမံ အကံသု သာသနေ၊
ဘိန္ဒိတွာ မူလသင်္ဂဟံ၊ အညံ အကံသု သင်္ဂဟံ။
အညတြ သင်္ဂဟိတံ သုတ္တံ၊ အညတြ အကရိံသု တေ၊
အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဘိန္ဒိံသု၊ ဝိနယေ နိကာယေသု စ ပဉ္စသု…ပေ…
အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ဘိန္ဒိံသု၊ ဧကဒေသဉ္စ သင်္ဂဟံ၊
ဂန္ထဉ္စ ဧကဒေသဉှိ၊ ဆဍ္ဍေတွာ အညံ အကံသု တေ။
နာမံ လိင်္ဂံ ပရိက္ခာရံ၊ အာကပ္ပကရဏီယာနိ စ၊
ပကတိဘာဝံ ဇဟိတွာ၊ တဉ္စ အညံ အကံသု တေ။
သတ္တရသ ဘိန္နဝါဒါ၊ ဧကဝါဒေါ အဘိန္နကော၊
သဗ္ဗေဝဋ္ဌာရသ ဟောန္တိ၊ ဘိန္နဝါဒေန တေ သဟ။
နိဂြောဓောဝ မဟာရုက္ခော၊ ထေရ ဝါဒါနမုတ္တမော၊
အနူနံ အနဓိကဉ္စ၊ ကေဝလံ ဇိနသာသနံ၊
ကဏ္ဋကာ ဝိယ ရုက္ခမှိ၊ နိဗ္ဗတ္တာ ဝါဒသေသကာ။
ပဌမေ ဝဿသတေ နတ္ထိ၊ ဒုတိယေ ဝဿသတန္တရေ၊
ဘိန္နာ သတ္တရသ ဝါဒါ၊ ဥပ္ပန္နာ ဇိနသာသနေ’’တိ [ကထာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ]။
အသောကရညော စ ကာလေ ပရိဟီနလာဘသက္ကာရာ အညတိတ္ထိယာ လာဘသက္ကာရံ ပတ္ထယမာနာ ဘိက္ခူသု ပဗ္ဗဇိတွာ သကာနိ သကာနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဒီပေန္တိ ‘‘အယံ ဓမ္မော၊ အယံ ဝိနယော၊ ဣဒံ သတ္ထုသာသန’’န္တိ။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အလဘမာနာပိ သယမေဝ ကေသေ ဆိန္ဒိတွာ ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနိ အစ္ဆာဒေတွာ ဝိဟာရေသု ဝိစရန္တာ ဥပေါသထကမ္မာဒိကရဏကာလေ သင်္ဃမဇ္ဈံ ¶ ပဝိသန္တိ၊ တေ ဘိက္ခုသင်္ဃေန ဓမ္မေန ဝိနယေန သတ္ထုသာသနေန နိဂ္ဂယှမာနာပိ ဓမ္မဝိနယာနုလောမာယ ပဋိပတ္တိယာ အသဏ္ဌဟန္တာ အနေကရူပံ သာသနဿ အဗ္ဗုဒဉ္စ မလဉ္စ ကဏ္ဋကဉ္စ သမုဋ္ဌာပေန္တိ။ ကေစိ အဂ္ဂိံ ပရိစရန္တိ၊ ကေစိ ပဉ္စာတပေ တပန္တိ၊ ကေစိ အာဒိစ္စံ အနုပရိဝတ္တန္တိ၊ ကေစိ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ ဝေါဘိန္ဒိဿာမာတိ တထာ တထာ ပဂ္ဂဏှန္တိ။ တဒါ ဘိက္ခုသင်္ဃော န တေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထံ ဝါ ပဝါရဏံ ဝါ အကာသိ၊ အသောကာရာမေ သတ္တ ဝဿာနိ ဥပေါသထော ဥပစ္ဆိဇ္ဇိ [ကထာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။တတိယသင်္ဂီတိကထာ]။
ဣမဉ္စ ပန ပဝတ္တိံ ဥပါဒါယ ဧဝမ္ပိ သက္ကာ ဂဟေတုံ ‘‘သတ္တရသန္နံ ဘိန္နဝါဒဂဏာနံ ဓမ္မဝိနယဿ ပစ္ဆိမကာလေသု အပရိသုဒ္ဓတရဘာဝေါ ဤဒိသေနပိ ကာရဏေန အဟောသီ’’တိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဗုဒ္ဓသာသနဘူတေ ပရိသုဒ္ဓဓမ္မဝိနယေ ‘‘ကောစိပိ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော နာမ နတ္ထိ အညတြ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ၊ ပရမတ္ထတော အတ္တာပိ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗေပိ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ အသဿတာ အနတ္တာယေဝါ’’တိ အတ္ထော အတိဝိယ ပါကဋော ဟောတိ၊ တထာပိ ဒါနိ အထေရဝါဒိကာနံ ဂန္ထေသု စ ပုဗ္ဗေ ဝေတုလ္လဝါဒါဒီသု စ ‘‘ဗုဒ္ဓါ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော အတ္တာ’’တိ စ၊ ‘‘သဗ္ဗေပိ သတ္တာ နိစ္စာ ဓုဝါ သဿတာ အတ္တာ’’တိ စ အတ္ထော ဒိဿတိ။
အထ အသောကော ဓမ္မရာဇာ သာသနံ ဝိသောဓေတုကာမော မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရဿ သန္တိကေ ပဌမမေဝ သမယံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဧကလဒ္ဓိကေ ဧကလဒ္ဓိကေ ဘိက္ခူ ဧကတော ကာရေတွာ ဧကမေကံ ဘိက္ခုသမူဟံ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ ဝါဒီ ဘန္တေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ တတော ယေ ယေ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သဿတဝါဒီ’’တိ ဝါ၊ ‘‘ဧကစ္စသဿတဝါဒီ’’တိ ဝါ ဧဝမာဒိနာ အတ္တနော အတ္တနော ဝါဒါနုရူပံ မိစ္ဆာဝါဒံ အာဟံသု၊ တေ တေ ‘‘နယိမေ ဘိက္ခူ၊ အညတိတ္ထိယာ ဣမေ’’တိ တထတော ဉတွာ တေသံ သေတကာနိ ဝတ္ထာနိ ဒတွာ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ သဋ္ဌိသဟဿမတ္တာ အဟေသုံ။
အထညေ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိတွာ တေဟိ ‘‘ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ မဟာရာဇ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သုဒ္ဓံ ဒါနိ ဘန္တေ သာသနံ၊ ကရောတု ဘိက္ခုသင်္ဃော ဥပေါသထ’’န္တိ ဝတွာ အာရက္ခဉ္စ ဒတွာ နဂရံ ပါဝိသိ။ သမဂ္ဂေါ သင်္ဃော သန္နိပတိတွာ ဥပေါသထံ အကာသိ။ တသ္မိံ သမာဂမေ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရော ယာနိ စ ¶ တဒါ ဥပ္ပန္နာနိ ဝတ္ထူနိ ယာနိ စ အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ တေသံ ပဋိဗာဟနတ္ထံ သတ္ထာရာ ဒိန္နနယဝသေနေဝ တထာဂတေန ဌပိတမာတိကံ ဝိဘဇန္တော ပရပ္ပဝါဒမဒ္ဒနံ ကထာဝတ္ထုံ နာမ အဘိဓမ္မပိဋကေ ပဉ္စမံ ပကရဏံ အဘာသိ။ တတော မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရပ္ပမုခါ တိပိဋကပရိယတ္တိဓရာ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တာ သဟဿံ ဘိက္ခူ ထေရဝါဒိနော သင်္ဂီတိဒွယာရူဠှံ ပရိသုဒ္ဓံ ပေါရာဏဓမ္မဝိနယံ ပုန သင်္ဂါယိတွာ သုရက္ခိတံ ရက္ခိံသု [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။တတိယသင်္ဂီတိကထာ]။
အထ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရော နဝသု ပစ္စန္တဋ္ဌာနေသု သာသနပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ နဝ နာယကတ္ထေရေ ဥစ္စိနိတွာ ပေသေသိ။ တေသု အဋ္ဌဟိ ထေရေဟိ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပတိဋ္ဌာပိတေ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရော ဆတ္တိံသာဓိကဒွိသတေ (၂၃၆) ဗုဒ္ဓဝဿေ ဇမ္ဗုဒီပတော သီဟဠဒီပံ ဂန္တွာ ဒေဝါနံပိယတိဿရာဇပ္ပမုခံ ဒီပကဇနသမူဟံ ပသာဒေတွာ ဗုဒ္ဓသာသနံ သမ္ပတိဋ္ဌာပေသိ၊ တေန စ ရညာ ဒိန္နံ မဟာမေဃဝနုယျာနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တတ္ထ မဟာဝိဟာရံ နာမ သင်္ဃာရာမံ ပတိဋ္ဌာပေသိ [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။တတိယသင်္ဂီတိကထာ]။ တတော ပဘုတိ သီဟဠဒီပေ ဗုဒ္ဓသာသနံ ယာဝ ဝဋ္ဋဂါမဏိရာဇကာလာ နိကာယန္တရဝါဒါကုလရဟိတံ နိမ္မလံ သုပရိသုဒ္ဓံ ဟုတွာ သမုဇ္ဇလိတ္ထ။ ဝဋ္ဋဂါမဏိရာဇကာလတော ပန ပဋ္ဌာယ နိကာယန္တရဝါဒါပိ သီဟဠဒီပမုပါဂမိံသု။ တဒါ ဝိသုဒ္ဓတ္ထေရဝါဒိနော ယထာ ပုရာဏဓမ္မဝိနယော တေဟိ နိကာယန္တရဝါဒေဟိ အသမ္မိဿော အမလီနော ပကတိပရိသုဒ္ဓါ ဟုတွာ တိဋ္ဌေယျ၊ တထာ တံ မဟုဿာဟေန သုရက္ခိတံ ရက္ခိံသု။ ကထံ?
အဘယဂိရိနိကာယုပ္ပတ္တိ
ဝဋ္ဋဂါမဏိရာဇာ ဟိ (၄၂၅-ဗုဒ္ဓဝဿေ) ရဇ္ဇံ ပတွာ ပဉ္စမာသမတ္တကာလေ ဗြာဟ္မဏတိဿဒါမရိကေန သတ္တဟိ စ ဒမိဠယောဓေဟိ ဥပဒ္ဒုတော သင်္ဂါမေ စ ပရာဇိတော ပလာယိတွာ သာဓိကာနိ စုဒ္ဒသဝဿာနိ နိလီယိတွာ အညတရဝေသေန ဝသတိ [မဟာဝံသေ ၃၃-ပရိစ္ဆေဒေ ၃၇-ဂါထာတော ပဋ္ဌာယ]။ တဒါ လင်္ကာဒီပေ မနုဿာ စောရဘယေန ဒုဗ္ဘိက္ခဘယေန စ ဥပဒ္ဒုတာ ဘိက္ခူနံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌာတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တေန ဘိက္ခူ ယေဘုယျေန တတော ဇမ္ဗုဒီပံ ဂန္တွာ ဓမ္မဝိနယံ ဓာရေန္တာ ဝိဟရန္တိ။ လင်္ကာဒီပေယေဝ ဩဟီနာပိ ထေရာ ယထာလဒ္ဓေဟိ ကန္ဒမူလပဏ္ဏေဟိ ယာပေန္တာ ကာယေ ဝဟန္တေ နိသီဒိတွာ ပရိယတ္တိဓမ္မံ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တိ၊ အဝဟန္တေ ¶ ဝါလုကံ ဥဿာပေတွာ တံ ပရိဝါရေတွာ သီသာနိ ဧကဋ္ဌာနေ ကတွာ ပရိယတ္တိံ သမ္မသန္တိ။ ဧဝံ ဒွါဒသ သံဝစ္ဆရာနိ သာဋ္ဌကထံ တေပိဋကံ အဟာပေတွာ ဓာရယိံသု။ ယဒါ ပန ဝဋ္ဋဂါမဏိရာဇာ ဒမိဠရာဇာနံ ဟန္တွာ (၄၅၅-၄၆၆ ဗုဒ္ဓဝဿဗ္ဘန္တရေ) ပုနပိ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ [မဟာဝံသေ ၃၃၊ ၇၈-ဂါထာ]။ တဒါ တေ ထေရာ ဇမ္ဗုဒီပတော ပစ္စာဂတတ္ထေရေဟိ သဒ္ဓိံ တေပိဋကံ သောဓေန္တာ ဧကက္ခရမ္ပိ အသမေန္တံ နာမ န ပဿိံသု [အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၃၀၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၀]။ ယောပိ စ မဟာနိဒ္ဒေသော တသ္မိံ ကာလေ ဧကဿေဝ ဒုဿီလဘိက္ခုနော ပဂုဏော အဟောသိ၊ သောပိ မဟာတိပိဋကတ္ထေရေန မဟာရက္ခိတတ္ထေရံ တဿ သန္တိကာ ဥဂ္ဂဏှာပေတွာ ရက္ခိတော အဟောသိ [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၅]။ ဧဝံ ဒုဗ္ဘိက္ခရဋ္ဌက္ခောဘုပဒ္ဒဝေဟိ ပီဠိတတ္တာ ဒုဒ္ဓရသမယေပိ ဓမ္မဝိနယံ သက္ကစ္စံ ဓာရယိံသု။
ရာဇာ အဘယဂိရိံ နာမ ဝိဟာရံ ကာရေတွာ အတ္တနော ကတူပကာရပုဗ္ဗဿ မဟာတိဿတ္ထေရဿ အဒါသိ။ သော ပန ထေရော ကုလသံသဂ္ဂဗဟုလတ္တာ မဟာဝိဟာရဝါသီဟိ ဘိက္ခူဟိ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မံ ကတွာ နီဟဋော။ တဒါဿ သိဿော ဗဟလမဿုတိဿနာမကော ထေရော တံ ကမ္မံ ပဋိဗာဟိ၊ တေနဿ သင်္ဃော ဥက္ခေပနီယကမ္မံ အကာသိ။ သော မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ကုဇ္ဈိတွာ အဘယဂိရိဝိဟာရမေဝ ဂန္တွာ တေန မဟာတိဿတ္ထေရေန ဧကတော ဟုတွာ ဝိသုံ ဂဏံ ဝဟန္တော ဝသိ။ တေ စ ဒွေ ထေရာ န မဟာဝိဟာရံ ပုနာဂမိံသု [မဟာဝံသေ ၃၃၊ ၇၉-ဂါထာဒီသု။ နိကာယသင်္ဂဟေ]။ တတော ပဋ္ဌာယ သီဟဠဒီပေ မဟာဝိဟာရဝါသီ၊ အဘယဂိရိဝါသီတိ ဒွေ နိကာယာဇာတာ။ ဣဒံ တာဝ သီဟဠဒီပေ သာသနပရိဟာနိယာ ပဌမံ ကာရဏံ။
ဓမ္မရုစိနိကာယုပ္ပတ္တိ
တဒါ စ ရာဇာ အဘယဂိရိဝါသီသုယေဝ ဘိက္ခူသု ဝိသေသတော ပသန္နော ဟုတွာ တေယေဝ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ပဝါရေတွာ ပဂ္ဂဏှာတိ၊ ရာဇမဟာမတ္တာဒယောပိ အဘိညာတာ အဘိညာတာ ဗဟူ ဇနာ တသ္မိဉ္စ အာရာမေ အညတ္ထ စ ဗဟူ အာဝါသေ ကတွာ တေသံ ဒေန္တိ။ ဧဝံ အဘယဂိရိဝါသိနော ဘိက္ခူ ဗဟူနံ အဘိညာတဇနာနံ သက္ကတာ စေဝ ဟောန္တိ ပူဇိတာ စ မာနိတာ စ။ ပုန စ အဘယဂိရိဝါသိနော ဗဟလမဿုတိဿတ္ထေရာဒယောဣန္ဒိယရဋ္ဌတော အာဂတံ ဝဇ္ဇိပုတ္တကဂဏပရိယာပန္နဿ ဓမ္မရုစိနိကာယဿ ဓမ္မဝိနယဘူတံ သက္ကတဘာသာရောပိတံ ¶ အဘိနဝမ္ပိ ပိဋကံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ [မဟာဝံသေ ၃၃၊ ၉၉ ဂါထာသု။ နိကာယသင်္ဂဟေ]၊ တေန တေပိ ဓမ္မရုစိနိကာယိကာ နာမ အဟေသုံ။ ဣဒံ သီဟဠဒီပေ သာသနပရိဟာနိယာ ဒုတိယံ ကာရဏံ။
ပိဋကတ္တယဿ ပေါတ္ထကာရောပနံ
မဟာဝိဟာရဝါသိနော ပန ပေါရာဏိကံ ပါဠိဘာသာယ သဏ္ဌိတံ ပရိသုဒ္ဓပိဋကမေဝ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ၊ တဉ္စ မုခပါဌေနေဝ ဓာရေန္တိ။ တဒါ ပန ထေရာ ပစ္ဆိမဇနာနံ သတိပညာဟာနိံ ဒိသွာ ဗုဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တံကာလာ မုခပါဌေနာဘတံ သာဋ္ဌကထံ ပိဋကတ္တယံ ပေါတ္ထကေ အာရောပေတုံ သမာရဘိံသု။ သမာရဘမာနာ စ တေ အနုရာဓရာဇဓာနိပုရတော အဋ္ဌသဋ္ဌိမိလပ္ပမာဏေ မလယဇနပဒေ မာတုလ [မာတလေ ဣတိ ဧတရဟိ ဝေါဟာရော] နဂရေ အာလောကလေဏေ ဝသန္တာ ဧကဿ တန္ဒေသိကဿ ဇနပဒါဓိပတိနော အာရက္ခံ ဂဟေတွာ တံ ပေါတ္ထကာရောပနကမ္မမကံသု [မဟာဝံသေ ၃၃၊ ၁၀၀-၁၀၁-ဂါထာသု]။ တေနိဒံ ဉာယတိ ‘‘တဒါ မဟာဝိဟာရဝါသိနော ထေရာ ရာဇရာဇမဟာမတ္တေဟိ အလဒ္ဓူပကာရာ ဟုတွာ အတ္တနော ဗလေနေဝ ပိဋကတ္တယဿ ပေါတ္ထကာရောပနကမ္မမကံသူ’’တိ စ၊ ‘‘တဉ္စ ယထေဝ ပစ္ဆိမဇနာနံ သတိပညာဟာနိံ ဒိသွာ ကတံ၊ တထေဝ ဒုဗ္ဘိက္ခရဋ္ဌက္ခောဘာဒိဘယုပဒ္ဒုတကာလေသု ဒုဒ္ဓရဘာဝမ္ပိ ဒိသွာ’’တိ စ၊ တထာ ‘‘အဘယဂိရိဝါသီနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတသမယန္တရဝါဒေဟိ အနာကုလနတ္ထမ္ပိ ကတ’’န္တိ စ။ ဧဝံ မဟာဝိဟာရဝါသိနော ထေရာ ပရိသုဒ္ဓတ္ထေရဝါဒပိဋကံ သမယန္တရေဟိ အသမ္မိဿနတ္ထာယ ယထာ ပုရေ၊ တထာ ပါဠိဘာသာယ ဧဝ ပေါတ္ထကေ အာရောပေတွာပိ သုရက္ခိတံ ရက္ခိံသု။ ယဒိ ဟိ တဒါ တေပိဋကံ ပေါတ္ထကေသု အနာရောပိတမဿ၊ ပစ္ဆာကာလေသု သမယန္တရတော အာဂတသုတ္တာနိ ‘‘နေတာနိ အမှာက’’န္တိ ပဋိက္ခိပိတုံ န သုကရာနိ ဘဝေယျုံ။ ယတော စ ခေါ တဒါ သာဋ္ဌကထံ တေပိဋကံ ပေါတ္ထကေသု အာရောပိတံ၊ တတောယေဝ အနာဂတကာလေသု သမယန္တရာဂတသုတ္တာနိ တေဟိ ပေါတ္ထကေဟိ သံသန္ဒေတွာ ပဋိက္ခိပိတုံ သုကရာနိ ဟောန္တိ။
တထာ ဟိ ဘာတိယရာဇကာလေ (၅၂၄-၅၅၂-ဗု-ဝ) မဟာဝိဟာရဝါသီနံ အဘယဂိရိဝါသီဟိ ဝိနယေ ဝိဝါဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တဒါ ရာဇာ ဒီဃကာရာယနံ နာမ ဗြာဟ္မဏဇာတိကံ အမစ္စံ ထေရာနံ သန္တိကံ ပေသေသိ။ သော ဥဘိန္နံ သုတ္တံ ¶ သုတွာ ဝိနိစ္ဆယံ အဒါသိ [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၄]။ တထာ ဝေါဟာရကတိဿရာဇကာလေ စ (၇၅၈-၇၈၀ ဗု-ဝ) ဂေါဌာဘယရာဇကာလေ စ (၇၉၇-၈၁၀ ဗု-ဝ) ထေရဝါဒိကာ ပေါတ္ထကာရူဠှေန ဓမ္မဝိနယေန သံသန္ဒေတွာ အဓမ္မဝါဒံ ပဋိက္ခိပိံသု [နိကာယသင်္ဂဟေ ၁၂-ပိဋ္ဌေ]။
အဓမ္မဝါဒုပ္ပတ္တိ
အယံ ပန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သာသနမလဘူတာနံ အဓမ္မဝါဒါနံ ဥပ္ပတ္တိ။ အသောကရညော ဟိ ကာလေ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေတွာ နိက္ကဍ္ဎိတာ အညတိတ္ထိယာ ဗုဒ္ဓသာသနေ အလဒ္ဓပတိဋ္ဌာ ကောဓာဘိဘူတာ ပါဋလိပုတ္တတော နိက္ခမိတွာ ရာဇဂဟသမီပေ နာလန္ဒာယံ သန္နိပတိတွာ ဧဝံ သမ္မန္တယိံသု ‘‘မဟာဇနဿ ဗုဒ္ဓသာသနေ အနဝဂါဟတ္ထာယ သကျာနံ ဓမ္မဝိနယော နာသေတဗ္ဗော၊ တဉ္စ ခေါ တေသံ သမယံ အဇာနန္တေဟိ န သက္ကာ ကာတုံ၊ တသ္မာ ယေန ကေနစိ ဥပါယေန ပုနပိ တတ္ထ ပဗ္ဗဇိတဗ္ဗမေဝါ’’တိ။ တေ ဧဝံ သမ္မန္တယိတွာ ပုန အာဂန္တွာ ဝိသုဒ္ဓတ္ထေရဝါဒီနမန္တရံ ပဝိသိတုံ အသက္ကောန္တာ တဒညေသံ သတ္တရသန္နံ မဟာသင်္ဃိကာဒိနိကာယာနံ သန္တိကံ ဥပသင်္ကမိတွာ အတ္တနော အညတိတ္ထိယဘာဝံ အဇာနာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ပိဋကတ္တယမုဂ္ဂဏှိတွာ တဉ္စ ဝိပရိဝတ္တေတွာ တတော ကောသမ္ဗိံ ဂန္တွာ ဓမ္မဝိနယနာသနာယ ဥပါယံ မန္တယိတွာ ၂၅၃-ဗုဒ္ဓဝဿေ ဆသု ဌာနေသု ဝသန္တာ (၁) ဟေမဝတိကော (၂) ရာဇဂိရိကော (၃) သိဒ္ဓတ္ထိကော (၄) ပုဗ္ဗသေလိယော (၅) အပရသေလိယော (၆) ဝါဇိရိယော (၇) ဝေတုလ္လော (၈) အန္ဓကော (၉) အညမဟာသင်္ဃိကောတိ နဝ အဘိနဝေ နိကာယေ ဥပ္ပာဒေသုံ [နိကာယသင်္ဂဟေ ၉-ပိဋ္ဌေ]။ တေသံ နာမာနိ စ လဒ္ဓိယော စ ကထာဝတ္ထုအဋ္ဌကထာယံ အာဂတာယေဝ။
တေသု ဟေမဝတိကာ သဒ္ဓမ္မပတိရူပကံ ဗုဒ္ဓဘာသိတဘာဝေန ဒဿေတွာ
(၁) ဝဏ္ဏပိဋကံ နာမ ဂန္ထံ အကံသု။
ရာဇဂိရိကာ (၂) အင်္ဂုလိမာလပိဋကံ၊
သိဒ္ဓတ္ထိကာ (၃) ဂူဠှဝေဿန္တရံ၊
ပုဗ္ဗသေလိယာ (၄) ရဋ္ဌပါလဂဇ္ဇိတံ၊
အပရသေလိယာ (၅) အာဠဝကဂဇ္ဇိတံ၊
ဝဇိရပဗ္ဗတဝါသိနော ¶ ဝါဇိရိယာ (၆) ဂူဠှဝိနယံ နာမ ဂန္ထံ အကံသု။
တေယေဝ သဗ္ဗေ မာယာဇာလတန္တ-သမာဇတန္တာဒိကေ အနေကေ တန္တဂန္ထေ စ၊ မရီစိကပ္ပ-ဟေရမ္ဘကပ္ပာဒိကေ အနေကေ ကပ္ပဂန္ထေ စ အကံသု။
ဝေတုလ္လဝါဒိနော ပန (၇) ဝေတုလ္လပိဋကမကံသု။
အန္ဓကာ စ (၈) ရတနကူဋာဒိကေ ဂန္ထေ၊
အညမဟာသင်္ဃိကာ စ (၉) အက္ခရသာရိယာဒိသုတ္တန္တေ အကံသု [နိကာယသင်္ဂဟေ ၉-ပိဋ္ဌေ]။
တေသု ပန သဒ္ဓမ္မပတိရူပကေသု ဝေတုလ္လဝါဒေါ၊ ဝါဇိရိယဝါဒေါ၊ ရတနကူဋသတ္ထန္တိ ဣမာနိယေဝ တီဏိ လင်္ကာဒီပမုပါဂတာနိ၊ အညာနိ ပန ဝဏ္ဏပိဋကာဒီနိ ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ နိဝတ္တန္တီတိ နိကာယသင်္ဂဟေ ဝုတ္တံ။ ဝဏ္ဏပိဋကာဒီနမ္ပိ ပန လင်္ကာဒီပမုပါဂတစ္ဆာယာ ဒိဿတေဝ။ တထာ ဟိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ (၃၊ ၉-ပိဋ္ဌေ)
‘‘ဝဏ္ဏပိဋက အင်္ဂုလိမာလပိဋကရဋ္ဌပါလဂဇ္ဇိတအာဠဝကဂဇ္ဇိတဂူဠှမဂ္ဂဂူဠှဝေဿန္တရ ဂူဠှဝိနယ ဝေဒလ္လပိဋကာနိ [ဧတ္ထ ‘‘ဝေပုလ္လ၊ ဝေဒလ္လံ၊ ဝေတုလ္လန္တိ အတ္ထကော ဧကံ၊ ဗောဓိသတ္တပိဋကဿေဝ နာမ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အသင်္ဂေန နာမ အာစရိယေန အဘိဓမ္မသမုစ္စယေ နာမ မဟာယာနိကဂန္တေ (၇၉-ပိဋ္ဌေ) ‘‘ဝေပုလ္လံ ကတမံ? ဗောဓိသတ္တပိဋကသမ္ပယုတ္တံ ဘာသိတံ။ ယဒုစ္စတေ ဝေပုလ္လံ၊ တံ ဝေဒလ္လမပျုစ္စတေ၊ ဝေတုလ္လမပျုစ္စတေ။ ကိမတ္ထံ ဝေပုလ္လမုစ္စတေ? သဗ္ဗသတ္တာနံ ဟိတသုခါဓိဋ္ဌာနတော၊ ဥဒါရဂမ္ဘီရဓမ္မဒေသနာတော စ။ ကိမတ္ထမုစ္စတေ ဝေဒလ္လံ? သဗ္ဗာဝရဏဝိဒလနတော။ ကိမတ္ထမုစ္စတေ ဝေတုလ္လံ? ဥပမာနဓမ္မာနံ တုလနာဘာဝတော’’တိ] ပန အဗုဒ္ဓဝစနာနိယေဝါတိ ဝုတ္တ’’န္တိ စ။
သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယမ္ပိ (၂၊ ၁၈၆-ပိဋ္ဌေ)
‘‘ဂူဠှဝိနယံ ဂူဠှဝေဿန္တရံ ဂူဠှမဟောသဓံ ဝဏ္ဏပိဋကံ အင်္ဂုလိမာလပိဋကံ ရဋ္ဌပါလဂဇ္ဇိတံ အာဠဝကဂဇ္ဇိတံ ဝေဒလ္လပိဋကန္တိ အဗုဒ္ဓဝစနံ သဒ္ဓမ္မပတိရူပကံ နာမာ’’တိ စ–
တေသံ ပဋိက္ခေပေါ ဒိဿတိ။ န ဟိ တာနိ အသုတွာ၊ တေသဉ္စ အတ္ထံ အဇာနိတွာ သီဟဠဋ္ဌကထာစရိယေဟိ တာနိ ပဋိက္ခိပိတုံ သက္ကာ၊ နာပိ တံ ပဋိက္ခေပဝစနံ ဇမ္ဗုဒီပိကဋ္ဌကထာစရိယာနံ ဝစနံ ဘဝိတုံ၊ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရဿ သီဟဠဒီပံ ¶ ဂမနသမယေ တေသံယေဝ အဘာဝတော။ တသ္မာ တာနိ စ တဒညာနိ စ မဟာယာနိကပိဋကာနိ တံကာလိကာနိ ယေဘုယျေန သီဟဠဒီပမုပါဂတာနီတိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ တေသု စ ဝဇ္ဇိပုတ္တကဂဏပရိယာပန္နဿ ဓမ္မရုစိနိကာယဿ ပိဋကာနံ တဒုပါဂမနံ ပုဗ္ဗေဝ ဝုတ္တံ။ တဒညေသံ ပန တဒုပါဂမနံ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝေတုလ္လဝါဒဿ ပဌမနိဂ္ဂဟော
ဝေါဟာရကတိဿရညော ကာလေ (၇၅၈-၇၈၀-ဗု-ဝ) အဘယဂိရိဝါသိနော ဓမ္မရုစိနိကာယိကာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သာသနဝိနာသနတ္ထာယ ဘိက္ခုဝေသဓာရီဟိ ဝေတုလ္လဝါဒိဗြာဟ္မဏေဟိ ရစိတံ ဝေတုလ္လပိဋကံ သမ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဣဒံ ဗုဒ္ဓဘာသိတ’’န္တိ ဒဿေန္တိ။ တံ မဟာဝိဟာရဝါသိနော ထေရဝါဒိကာ ဓမ္မဝိနယေန သံသန္ဒေတွာ အဓမ္မဝါဒေါတိ ပဋိက္ခိပိံသု။ တံ သုတွာ ရာဇာ သဗ္ဗသတ္ထပါရဂုံ ကပိလံ နာမ အမစ္စံ ပေသေတွာ ဝိနိစ္ဆယံ ကာရာပေတွာ အဗုဒ္ဓဘာသိတဘာဝံ ဉတွာ သဗ္ဗံ ဝေတုလ္လပေါတ္ထကံ ဈာပေတွာ တလ္လဒ္ဓိကေ စ ပါပဘိက္ခူ နိဂ္ဂဟေတွာ ဗုဒ္ဓသာသနံ ဇောတေသိ [နိကာယသင်္ဂဟေ ၁၂-ပိဋ္ဌေ]။ ဝုတ္တဉှေတံ မဟာဝံသေ –
‘‘ဝေတုလ္လဝါဒံ မဒ္ဒိတွာ၊ ကာရေတွာ ပါပနိဂ္ဂဟံ၊
ကပိလေန အမစ္စေန၊ သာသနံ ဇောတယီ စ သော’’တိ။
သာဂလိယနိကာယုပ္ပတ္တိ
ပုနပိ တေ အဘယဂိရိဝါသိနော ဂေါဌာဘယရညော ကာလေ (၇၉၇-၈၁၀-ဗု-ဝ) ဝေတုလ္လဝါဒံ တထေဝ ဒဿေန္တိ။ တဒါ ပန တေသု ဥဿိလိယာတိဿော နာမ မဟာထေရော ဝေါဟာရကတိဿရာဇကာလေ ဝေတုလ္လဝါဒီနံ ဘိက္ခူနံ ကတနိဂ္ဂဟံ သုတွာ ‘‘ဝိစာရဏသမ္ပန္နဿ ရညော သမယေ တထေဝ ဘဝေယျ၊ န ဘဒ္ဒကမေတ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘န မယံ တေဟိ ဧကတော ဟောမာ’’တိ တိသတမတ္တေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ ဒက္ခိဏဂိရိဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဓမ္မရုစိနိကာယတော ဝိသုံ ဟုတွာ ဝသိ။ တေသု သာဂလော နာမ မဟာထေရော တတ္ထေဝ ဒက္ခိဏဂိရိမှိ ဝသန္တော အာဂမဗျာချာနမကာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တံ ထေရမာရဗ္ဘ တဿန္တေဝါသိနော သာဂလိယာ နာမ အဟေသုံ။ တေသမ္ပိ ¶ ဝါဒေါ ပစ္ဆာ မဟာသေနရာဇကာလေ ဇေတဝနဝိဟာရေ ပတ္ထရိ [နိကာယ ၁၃-ပိဋ္ဌေ]။
ဝေတုလ္လဝါဒဿ ဒုတိယနိဂ္ဂဟော
ဂေါဌာဘယော ပန ရာဇာ ပဉ္စသု [မဟာဝိဟာရ၊ စေတိယ၊ ထူပါရာမ၊ ဣဿရသမဏက၊ ဝေဿဂိရိဝိဟာရသင်္ခါတေသု] ဝိဟာရေသု မဟာဘိက္ခုသင်္ဃံ ဧကတော သန္နိပါတေတွာ တံ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆိတွာ ဝေတုလ္လဝါဒဿ အဗုဒ္ဓဘာသိတဘာဝံ ဉတွာ တံဝါဒိနော သဋ္ဌိ ပါပဘိက္ခူ လက္ခဏာဟတေ ကတွာ ရဋ္ဌတော ပဗ္ဗာဇေသိ၊ ဝေတုလ္လပေါတ္ထကာနိ စ ဈာပေတွာ ဗုဒ္ဓသာသနံ ဇောတေသိ [မဟာဝံသေ ၃၆၊ ၁၁၁-၁၁၂-ဂါထာသု၊ နိကာယ ၁၃-ပိဋ္ဌေ]။
တဒါ ရဋ္ဌတော ပဗ္ဗာဇိတေသု တေသု ဘိက္ခူသု ကေစိ ကာဝီရပဋ္ဋနံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဝသန္တိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ဧကော အညတိတ္ထိယမာဏဝကော ဒေသန္တရတော ကာဝီရမာဂန္တွာ ပဋ္ဋနဂါမိကေဟိ တေသံ ဘိက္ခူနံ ကတူပဟာရံ ဒိသွာ လာဘသက္ကာရံ နိဿာယ တေသံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ သင်္ဃမိတ္တောတိ နာမေန ပါကဋော အဟောသိ။ သော မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဓမ္မဝိနိစ္ဆယံ နိဿာယ ဂေါဌာဘယရညာ ဝေတုလ္လဝါဒဟေတု တေသံ ဘိက္ခူနံ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတဘာဝံ ဉတွာ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ကုဒ္ဓါ ဟုတွာ ‘‘ဝေတုလ္လဝါဒံ ဝါ နေ ဂါဟာပေဿာမိ၊ ဝိဟာရေ ဝါ နေသံ ဥမ္မူလေတွာ ဝိနာသေဿာမီ’’တိ သီဟဠဒီပံ ဂန္တွာ ရာဇာနံ ပသာဒေတွာ တဿ ဒွေ ပုတ္တေ သိပ္ပံ သိက္ခာပေဿာမီတိ အာရဘိ။ တထာပိ အတ္တနော ဝါဒဿ ဇာနနသမတ္ထံ ဇေဋ္ဌတိဿံ ဩဟာယ အနာဂတေ အတ္တနော ဝစနံ ကာရာပေတုံ သက္ကုဏေယျံ ကနိဋ္ဌံ မဟာသေနကုမာရမေဝ သင်္ဂဏှိတွာ သိပ္ပံ သိက္ခာပေသိ။ ဝိတုနော အစ္စယေန ဇေဋ္ဌတိဿကုမာရေ ရဇ္ဇံ ပတ္တေ (၈၁၀-၈၁၉-ဗု-ဝ) သော တဿ ရညော ဘီတော ကာဝီရပဋ္ဋနမေဝ ဂတော [မဟာဝံသေ ၃၆၊ ၁၁၃-ဂါထာဒီသု၊ နိကာယ ၁၄-ပိဋ္ဌေ]။
မဟာသေနရညော ပန ကာလေ (၈၁၉-၈၄၅-ဗု-ဝ) သော ပုန သီဟဠဒီပမာဂန္တွာ အဘယဂိရိဝိဟာရေ ဝသန္တော မဟာဝိဟာရဝါသီဟိ ဝေတုလ္လဝါဒံ ဂါဟာပေတုံ နာနာပကာရေဟိ ဝါယာမမကာသိ။ တထာပိ တေဟိ တံ ဂါဟာပေတုံ အသက္ကောန္တော ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ နာနာကာရဏေဟိ သညာပေတွာ ¶ ‘‘ယော ကောစိ ဧကဿပိ ဘိက္ခုဿ မဟာဝိဟာရဝါသိနော အာဟာရံ ဒဒေယျ၊ တဿ သတံ ဒဏ္ဍော’’တိ ရညော အာဏာယ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ။ တဒါ မဟာဝိဟာရဝါသိနော နဂရေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တာ တယော ဒိဝသေ ဘိက္ခမလဒ္ဓါ မဟာပါသာဒေ သန္နိပတိတွာ ‘‘သစေ မယံ ခုဒါဟေတု အဓမ္မံ ဓမ္မောတိ ဂဏှေယျာမ၊ ဗဟူ ဇနာ တံ ဂဟေတွာ အပါယဂါမိနော ဘဝိဿန္တိ၊ မယဉ္စ သဗ္ဗေ သာဝဇ္ဇာ ဘဝိဿာမ၊ တသ္မာ န မယံ ဇီဝိတဟေတုပိ ဝေတုလ္လဝါဒံ ပဋိဂ္ဂဏှိဿာမာ’’တိ သမ္မန္တယိတွာ မဟာဝိဟာရာဒိကေ သဗ္ဗဝိဟာရေ ဆဍ္ဍေတွာ ရောဟဏဇနပဒဉ္စ မလယပဒေသဉ္စ အဂမိံသု [မဟာဝံသေ ၃၇၊ ၂-၆-ဂါထာသု။ နိကာယသင်္ဂဟေ ၁၄-ပိဋ္ဌေ]။
ဝေတုလ္လဝါဒေါ
ကီဒိသော ဝေတုလ္လဝါဒေါ နာမ၊ ယတော မဟာဝိဟာရဝါသိနော အတိဝိယ ဇိဂုစ္ဆိံသူတိ? ဣဒါနိ ဝေတုလ္လဝါဒဿ သရူပံ သဗ္ဗာကာရေန ပကာသေတုံ န သက္ကာ၊ ဝေတုလ္လနာမေန ပေါတ္ထကာနံ ဝါ နိကာယဿ ဝါ ဧတရဟိ အပါကဋဘာဝတော။ အဘိဓမ္မပိဋကေ ပန ကထာဝတ္ထုအဋ္ဌကထာယံ [ကထာ။ အဋ္ဌ။ ၇၉၃-၇၉၄ အာဒယော] ကတိပယာ ဝေတုလ္လဝါဒါ အာဂတာ။ ကထံ? –
‘‘ပရမတ္ထတော မဂ္ဂဖလာနေဝ သင်္ဃော၊ မဂ္ဂဖလေဟိ အညော သင်္ဃော နာမ နတ္ထိ၊ မဂ္ဂဖလာနိ စ န ကိဉ္စိ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ၊ တသ္မာ န ဝတ္တဗ္ဗံ သင်္ဃော ဒက္ခိဏံ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ စ (၁)။
‘‘မဂ္ဂဖလာနေဝ သင်္ဃော နာမ၊ န စ တာနိ ဒက္ခိဏံ ဝိသောဓေတုံ သက္ကောန္တိ၊ တသ္မာ န ဝတ္တဗ္ဗံ သင်္ဃော ဒက္ခိဏံ ဝိသောဓေတီ’’တိ စ (၂)။
‘‘မဂ္ဂဖလာနေဝ သင်္ဃော နာမ၊ န စ တာနိ ကိဉ္စိ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ န ဝတ္တဗ္ဗံ သင်္ဃော ဘုဉ္ဇတိ ပိဝတိ ခါဒတိ သာယတီ’’တိ စ (၃)။
မဂ္ဂဖလာနေဝ သင်္ဃော နာမ၊ န စ သက္ကာ တေသံ ကိဉ္စိ ဒါတုံ၊ န စ တေဟိ ပဋိဂ္ဂဏှိတုံ၊ နာပိ တေသံ ဒါနေန ကောစိ ဥပကာရော ဣဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ န ဝတ္တဗ္ဗံ သင်္ဃဿ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလ’’န္တိ စ (၄)။
‘‘ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ န ကိဉ္စိ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ လောကာနုဝတ္တနတ္ထံ ပန ပရိဘုဉ္ဇမာနံ ဝိယ အတ္တာနံ ဒဿေတိ၊ တသ္မာ နိရုပကာရတ္တာ န ဝတ္တဗ္ဗံ တသ္မိံ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလ’’န္တိ စ (၅)။
‘‘ဘဂဝါ ¶ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တော တတ္ထေဝ ဝသတိ၊ န မနုဿလောကံ အာဂစ္ဆတိ၊ နိမ္မိတရူပမတ္တကံ ပနေတ္ထ ဒဿေတီ’’တိ စ (၆)။
‘‘တုသိတပုရေ ဌိတော ဘဂဝါ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ အဘိနိမ္မိတံ ပေသေသိ၊ တေန စေဝ၊ တဿ စ ဒေသနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ဓမ္မော ဒေသိတော၊ န ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ’’တိ စ (၇)။
‘‘ဧကာဓိပ္ပာယေန မေထုနော ဓမ္မော ပဋိသေဝိတဗ္ဗော။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ကာရုညေန ဝါ ဧကေန အဓိပ္ပာယေန ဧကာဓိပ္ပာယော၊ သံသာရေ ဝါ ဧကတော ဘဝိဿာမာတိ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဓိံ ဗုဒ္ဓပူဇာဒီနိ ကတွာ ပဏိဓိဝသေန ဧကော အဓိပ္ပာယော အဿာတိ ဧကာဓိပ္ပာယော၊ ဧဝရူပေါ ဒွိန္နမ္ပိ ဇနာနံ ဧကာဓိပ္ပာယော မေထုနော ဓမ္မော ပဋိသေဝိတဗ္ဗော’’တိ စ (၈) ဧဝံ ဝေတုလ္လဝါဒီနံ လဒ္ဓိယော အာဂတာ၊ ဧတ္တကာယေဝ နေသံ ဝါဒါ ထေရဝါဒဂန္ထဝသေန ဒါနိ ပညာယန္တိ။
ဧတ္ထ စ အာဒိတော စတူဟိ ဝါဒေဟိ သုတ္တန္တာဂတသင်္ဃော စ မိစ္ဆာ ဂဟိတော၊ ဝိနယာဂတသင်္ဃော စ သဗ္ဗထာ ပဋိက္ခိတ္တော။ တဒနန္တရံ တယော ဝါဒါ ဣဿရနိမ္မာနဝါဒါနုဝတ္တကာ။ အန္တိမဿ ပန အသဒ္ဓမ္မဝါဒဘာဝေါ အတိဝိယ ပါကဋောတိ။
အဘိဓမ္မသမုစ္စယေ ပန ဝေတုလ္လပိဋကဿ ဗောဓိသတ္တပိဋကဘာဝေါ ပကာသိတော၊ တသ္မာ သဒ္ဓမ္မပုဏ္ဍရိကသုတ္တာဒိကေ ဗောဓိသတ္တပိဋကေ အာဂတဝါဒေါပိ ‘‘ဝေတုလ္လဝါဒေါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော [အဘိဓမ္မသမုစ္စယေ ၇၉-ပိဋ္ဌေ]။
မဟာဝိဟာရနာသနံ
မဟာဝိဟာရဝါသီသု ပန ဝုတ္တပ္ပကာရေန သဗ္ဗဝိဟာရေ ဆဍ္ဍေတွာ ဂတေသု သင်္ဃမိတ္တော ပါပဘိက္ခု ရာဇာနံ သညာပေတွာ လောဟပါသာဒါဒိကေ စတုသဋ္ဌျာဓိကေ တိသတမတ္တေ ပရိဝေဏပါသာဒေ နာသေတွာ သမူလံ ဥဒ္ဓရာပေတွာ အဘယဂိရိဝိဟာရံ အာနယာပေသိ။ ဝိဟာရဘူမိယဉ္စ ကသာပေတွာ အပရဏ္ဏေ ဝပါပေသိ။ ဧဝံ တဒါ မဟာဝိဟာရော နဝ ဝဿာနိ ဘိက္ခူဟိ သုညော အဟောသိ အာဝါသဝိရဟိတော စ။ အထ ရာဇာ မေဃဝဏ္ဏာဘယဿ နာမ ကလျာဏမိတ္တဘူတဿ အမစ္စဿ သန္တဇ္ဇနပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဝစနေန ¶ မဟာဝိဟာရံ ပုန ပါကတိကံ ကတွာ တေ စာပိ အပက္ကန္တေ ဘိက္ခူ အာနေတွာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟိ [မဟာဝံသေ ၃၇-၃၀-ဂါထာသု။ နိကာယသင်္ဂဟေ ၁၄-၁၅-ပိဋ္ဌေသု]။
ဇေတဝနဝါသိနိကာယုပ္ပတ္တိ
ပုနပိ ရာဇာ ဒက္ခိဏာရာမဝါသိမှိ ဇိမှမာနသေ ကုဟကတိဿတ္ထေရေ ပသန္နော ဟုတွာ တဿတ္ထာယ မဟာဝိဟာရသီမဗ္ဘန္တရေ ဇောတိဝနုယျာနေ ဇေတဝနဝိဟာရံ ကာရေတုမာရဘိ။ မဟာဝိဟာရဝါသိနော ဘိက္ခူ တံ နိဝါရေတုံ အသက္ကောန္တာ ပုနပိ တတော အပက္ကမိံသု။ တဒါပိ မဟာဝိဟာရော နဝ မာသာနိ ဘိက္ခူဟိ သုညော အဟောသိ။ ရာဇာ ပန အတ္တနော အဇ္ဈာသယဝသေနေဝ တတ္ထ ဇေတဝနဝိဟာရံ ကာရေတွာ တဿ ကုဟကတိဿတ္ထေရဿ အဒါသိယေဝ။ တတ္ထ ဒက္ခိဏဂိရိဝိဟာရတော သာဂလိယာ ဘိက္ခူ အာဂန္တွာ ဝသိံသု။ ပစ္ဆာ စ တေ အမ္ဗသာမဏေရသိလာကာလရညော ကာလေ (၁၀၆၇-၁၀၈၀-ဗု-ဝ) ဝေတုလ္လဝါဒိနော အဟေသုံ [မဟာဝံသေ ၃၇၊ ၃၂-ဂါထာဒီသု၊ နိကာယသင်္ဂဟေ ၁၅-ပိဋ္ဌေ]။
ဧဝံ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရဿ သီဟဠဒီပမာဂမနကာလတော (၉၆၅-ဗု-ဝ) ပုဗ္ဗေယေဝ ဝိသုဒ္ဓတ္ထေရဝါဒီဟိ မဟာဝိဟာရဝါသီဟိ ဝိရုဒ္ဓသမယာ အဘယဂိရိဝါသိနော (၄၅၅-ဗု-ဝ) သာဂလိယာ (၇၉၇-၈၁၀-ဗု-ဝ) ဇေတဝနဝါသိနော (၈၂၉-၈၄၅-ဗု-ဝ) စာတိ တယော နိကာယာ ဥပ္ပန္နာ အဟေသုံ။ တေသု ပန အဘယဂိရိဝါသိနောယေဝ ဝိသေသတော ပါကဋာ စေဝ ဟောန္တိ ဗလဝန္တော စ။ တထာ ဟိ တေ ဝိသုဒ္ဓတ္ထေရဝါဒပိဋကဉ္စ ဝဇ္ဇိပုတ္တကပရိယာပန္နဓမ္မရုစိနိကာယပိဋကဉ္စ မဟိသာသကာဒိနိကာယပိဋကဉ္စ မဟာယာနပိဋကဉ္စ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ။ တေသု ဓမ္မရုစိနိကာယပိဋကဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတဘာဝေါ ပါကဋောယေဝ။ မဟိသာသကာဒိနိကာယပိဋကဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတဘာဝေါ ပန ဖာဟိယန္နာမဿ စိနဘိက္ခုနော အဒ္ဓါနက္ကမသလ္လက္ခဏကထာယ စေဝ အဋ္ဌကထာသု ပဋိက္ခိတ္တဝဏ္ဏပိဋကာဒိနာမဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တထာ မဟာယာနပိဋကဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတဘာဝေါပိ။
ဖာဟိယမဒ္ဓါနက္ကမကထာ
ဖာဟိယန္နာမေန ဟိ စိနဘိက္ခုနာ ၉၅၆-ဗုဒ္ဓဝဿေ သီဟဠဒီပတော သက္ကတဘာသာရောပိတံ မဟိသာသကဝိနယပိဋကဉ္စ ဒီဃာဂမော စ သံယုတ္တာဂမော စ သန္နိပါတပိဋကဉ္စ အတ္တနာ သဟ စိနရဋ္ဌမာနီတန္တိ တဿ အဒ္ဓါနက္ကမကထာယံ ¶ ဒဿိတံ။ တဉ္စ သဗ္ဗံ အဘယဂိရိဝိဟာရတောယေဝ လဒ္ဓမဿ၊ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ သက္ကတာရောပိတပိဋကာဘာဝတော။ အဋ္ဌကထာယံ ပဋိက္ခိတ္တဝဏ္ဏပိဋကာဒီနိ စ တတ္ထေဝ ဘဝေယျုံ၊ မဟာဝိဟာရဝါသီဟိ တေသံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝတော။ တထာ ‘‘ဖာဟိယမ္ဘိက္ခုဿ သီဟဠဒီပေ ပဋိဝသနကာလေ (၉၅၄-၉၅၆-ဗု-ဝ) မဟာဝိဟာရေ တိသဟဿမတ္တာ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ၊ တေ ထေရဝါဒပိဋကမေဝ ဥဂ္ဂဏှန္တိ၊ န မဟာယာနပိဋကံ။ အဘယဂိရိဝိဟာရေ ပဉ္စသဟဿမတ္တာ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ၊ တေ ပန ဒွေပိ ပိဋကာနိ ဥဂ္ဂဏှန္တိ မဟာယာနပိဋကဉ္စေဝ ထေရဝါဒပိဋကဉ္စာ’’တိ စ တေနေဝ စိနဘိက္ခုနာ ဒဿိတံ။
ယသ္မာ ပန အဘယဂိရိဝါသိနော မဟာယာနပိဋကမ္ပိ ဥဂ္ဂဏှန္တိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ဝိဟာရေ မဟာယာနိကာနံ ပဓာနာစရိယဘူတေဟိ အဿဃောသနာဂဇ္ဇုနေဟိ ကတဂန္ထာပိ သံဝိဇ္ဇမာနာယေဝ ဘဝေယျုံ၊ တတောယေဝ တေသံ နယဉ္စ နာမဉ္စ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရောပိ အညေပိ တံကာလိကာ မဟာဝိဟာရဝါသိနော သုတသမ္ပန္နာ ထေရာ ဇာနေယျုံယေဝ။ အပိစ ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌေ သမုဒ္ဒသမီပေ ဂုန္တာဇနပဒေ နာဂါရဇုနကောဏ္ဍံ နာမ ဌာနမတ္ထိ၊ ယတ္ထ နာဂဇ္ဇုနော မဟာယာနိကာနံ ပဓာနာစရိယဘူတော ဝသန္တော ဗုဒ္ဓသာသနံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသဿ စ တန္ဒေသိကဘာဝနိမိတ္တံ ဒိဿတိ၊ တံ ပစ္ဆတော (၃၃-ပိဋ္ဌေ) အာဝိဘဝိဿတိ။ တသ္မာပိ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရော နာဂဇ္ဇုနဿ စ အဿဃောသဿ စ နယဉ္စ နာမဉ္စ ဇာနေယျယေဝါတိ သက္ကာ အနုမိနိတုံ။
ဇာနတောယေဝ ပန တေသံ နယဿ ဝါ နာမဿ ဝါ အတ္တနော အဋ္ဌကထာယမပ္ပကာသနံ တေသံ နိကာယန္တရဘာဝတောယေဝဿ။ တထာ ဟိ တေသံ အဿဃောသနာဂဇ္ဇုနာနံ အဿဃောသော [(၅၇၀-၆၇၀-ဗုဒ္ဓဝဿဗ္ဘန္တရေ)] ထေရဝါဒတော ဘိန္နေသု ဧကာဒသသု ဂဏေသု သဗ္ဗတ္ထိဝါဒဂဏေ ပရိယာပန္နော၊ နာဂဇ္ဇုနော စ မဟာသင်္ဃိက-စေတိယဝါဒိဂဏာဒီဟိ ဇာတေ မဟာယာနနိကာယေ ပရိယာပန္နော၊ ¶ မဟာဝိဟာရဝါသိနော စ အာဒိတောယေဝ ပဋ္ဌာယ နိကာယန္တရသမယေဟိ အသမ္မိဿနတ္ထံ အတ္တနော ပိဋကံ အတီဝ အာဒရံ ကတွာ ရက္ခန္တိ၊ အယဉ္စ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော တေသမညတရော။ ဝုတ္တဉှိ တဿ ဂန္ထနိဂမနေသု ‘‘မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝံသာလင်္ကာရဘူတေနာ’’တိ။ တသ္မာ ‘‘အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော တေသံ နယံ ဇာနန္တောယေဝ အတ္တနော ဂန္ထေသု နိကာယန္တရသမယေဟိ အသမ္မိဿနတ္ထံ နပ္ပကာသေသီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧတ္တာဝတာ စ ယာနိ ‘‘ဗောဓိမဏ္ဍသမီပမှိ၊ ဇာတော ဗြာဟ္မဏမာဏဝေါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ မဟာဝံသဝစနဿ ဝိစာရဏမုခေန အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသဿ ဝမ္ဘနဝစနာနိ ဓမ္မာနန္ဒကောသမ္ဗိနာ ဝုတ္တာနိ၊ တာနိ အမူလကဘာဝေန အနုဝိစာရိတာနိ။ တထာပိ ‘‘အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော ဗောဓိမဏ္ဍသမီပေ ဇာတော’’တိ ဧတံ ပန အတ္ထံ သာဓေတုံ ဒဠှကာရဏံ န ဒိဿတေဝ ဌပေတွာ တံ မဟာဝံသဝစနံ၊ ယမ္ပိ ဗုဒ္ဓဃောသုပ္ပတ္တိယံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ မဟာဝံသမေဝ နိဿာယ ဝုတ္တဝစနတ္တာ န ဒဠှကာရဏံ ဟောတီတိ။
မရမ္မရဋ္ဌိကဘာဝကထာ
ဧကစ္စေ ပန မရမ္မရဋ္ဌိကာ ‘‘အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော မရမ္မရဋ္ဌေ သထုံ နာမ နဂရတော သီဟဠဒီပံ ဂန္တွာ သင်္ဂဟဋ္ဌကထာယော အကာသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ ဓမ္မာနန္ဒေန အနုဇာနိတွာ ‘‘တမ္ပိ ထောကံ ယုတ္တိသမ္ပန္နံ၊ အဟံ ဧဝံ သဒ္ဒဟာမိ ‘ဗုဒ္ဓဃောသော ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌေ တေလင်္ဂဇာတိကော’တိ၊ တေလင်္ဂဇာတိကာ စ ဗဟူ ဇနာ မရမ္မရဋ္ဌေ စ ဣန္ဒောစိန ရဋ္ဌေ စ ဂန္တွာ ဝသန္တိ၊ တလှိင? ဣတိ ဝေါဟာရော စ တတောယေဝ တေလင်္ဂပဒတော ဥပ္ပန္နော။ တထာ ‘ဗုဒ္ဓဃောသော အဋ္ဌကထာယော ကတွာ သီဟဠဒီပတော မရမ္မရဋ္ဌံ ဂန္တွာ ပစ္ဆိမဘာဂေ တတ္ထေဝ ဝသီ’တိပိ ဂဟေတုံ သက္ကာ၊ တဿ ဟိ ဂန္ထာ မရမ္မရဋ္ဌေ သီဟဠရဋ္ဌတောပိ သုရက္ခိတတရာ ဟောန္တီ’’တိ စ ဝတွာ ပတိဋ္ဌာပိတံ။
ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌိကဘာဝယုတ္တိ
ဗဟူ ပန အာဓုနိကာ ဝိစက္ခဏာ ဓမ္မာနန္ဒာဒယော ‘‘အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရော ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌိကော’’တိ ဝဒန္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ ယုတ္တိ၊ ယေဘုယျေန ဟိ အဋ္ဌကထာဋီကာကာရာ ထေရာ ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌိကာယေဝ။ တထာ ¶ ဟိ ဗုဒ္ဓဝံသဋ္ဌကထာယ စ အဘိဓမ္မာဝတာရဋ္ဌကထာယ စ ဝိနယဝိနိစ္ဆယဋ္ဌကထာယ စ ကာရကော အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရော စောဠရဋ္ဌေ တမ္ဗပဏ္ဏိနဒိယံ ဥရဂနဂရေ ဇာတော အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသေန ဧကကာလိကော စ။ ပရမတ္ထဝိနိစ္ဆယ-နာမရူပပရိစ္ဆေဒ-အဘိဓမ္မတ္ထသင်္ဂဟာနံ ကာရကော အာစရိယအနုရုဒ္ဓတ္ထေရော [ဧကစ္စေ ပန ဝဒန္တိ-ပရမတ္ထဝိနိစ္ဆယကာရကော ဧကော၊ နာမရူပပရိစ္ဆေဒအဘိဓမ္မတ္ထသင်္ဂဟာနံ ကာရကော ဧကောတိ ဒွေ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရာတိ] ကဉ္စိဝရရဋ္ဌေ ကာဝေရိနဂရဇာတိကော။ ခုဒ္ဒကနိကာယပရိယာပန္နဥဒါနာဒိပါဠိယာ သံဝဏ္ဏနာဘူတာယ ပရမတ္ထဒီပနိယာ ကာရကော အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရောပိ ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌေ ကဉ္စိပုရဇာတိကော။ တထေဝါယမ္ပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ မနောရထပူရဏိယာ နာမ အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယ နိဂမနေ –
‘‘အာယာစိတော သုမတိနာ၊ ထေရေန ဘဒန္တဇောတိပါလေန၊
ကဉ္စိပုရာဒီသု မယာ၊ ပုဗ္ဗေ သဒ္ဓိံ ဝသန္တေနာ’’တိ။
ဧတ္ထ စ ကဉ္စိပုရံ နာမ မဒရသနဂရဿ ဤသကံ ပစ္ဆိမနိဿိတေ ဒက္ခိဏဒိသာဘာဂေ ပဉ္စစတ္တာလီသမိလပ္ပမာဏေ ပဒေသေ ဣဒါနိ ကဉ္ဇီဝရ ဣတိ ဝေါဟရိတနဂရမေဝ။
တထာ ပပဉ္စသူဒနိယာ နာမ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယ နိဂမနေပိ –
‘‘အာယာစိတော သုမတိနာ၊ ထေရေန ဗုဒ္ဓမိတ္တေန၊
ပုဗ္ဗေ မယူရဒူတ [မယူရရူပ (သီ။)၊ မယူရသုတ္တ (သျာ။)] ပဋ္ဋနမှိ သဒ္ဓိံ ဝသန္တေနာ’’တိ – ဝုတ္တံ။
ဧတ္ထ စ မယူရဒူတပဋ္ဋနံ နာမ ဣဒါနိ မဒရသနဂရသမီပေ မိလပေါရ ဣတိ ဝေါဟရိတဋ္ဌာနန္တိ ပေါရာဏပ္ပဝတ္တိဂဝေသီဟိ ဝုတ္တံ။
ဣမာဟိ ပန နိဂမနဂါထာဟိ ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌေယေဝ နိဝုတ္ထပုဗ္ဗတံ ပကာသေတိ၊ ဗောဓိမဏ္ဍသမီပေ ဝါ၊ မရမ္မရဋ္ဌေ ဝါ နိဝုတ္ထပုဗ္ဗတာယ ပကာသနဉ္စ န ဒိဿတိ။ တေန အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌိကော န ဟောတီတိ န သက္ကာ ပဋိက္ခိပိတုံ။
သမန္တပါသာဒိကာယမ္ပိ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ (၃၊ ၁၃) အာစရိယေန ဧဝံ ဝုတ္တံ –
‘‘ယံ ¶ ပန အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘အပရိက္ခိတ္တေ ပမုခေ အနာပတ္တီတိ ဘူမိယံ ဝိနာ ဇဂတိယာ ပမုခံ သန္ဓာယ ကထိတ’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အန္ဓကရဋ္ဌေ ပါဋေက္ကသန္နိဝေသာ ဧကစ္ဆဒနာ ဂဗ္ဘပါဠိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။
ဣမိနာ ပန ဝစနေန ‘‘အန္ဓကဋ္ဌကထာ အန္ဓကရဋ္ဌိကေဟိ ထေရေဟိ ကတာ’’တိ ပါကဋာ ဟောတိ၊ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသောပိ စ အန္ဓကဋ္ဌကထာယ သန္ဓာယဘာသိတမ္ပိ တန္ဒေသိကဂဗ္ဘပါဠိသန္နိဝေသာကာရမ္ပိ သုဋ္ဌု ဇာနာတိ၊ တသ္မာ တန္ဒေသိကော န ဟောတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။
တထာ ဣမဿပိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ နိဂမနေ – ‘‘မောရဏ္ဍခေဋကဝတ္တဗ္ဗေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ခေဋောတိ ပဒဿ ဂါမောတိ ဝါ၊ ဇာနပဒါနံ ကဿကာနံ နိဝါသောတိ ဝါ၊ ခုဒ္ဒကနဂရန္တိ ဝါ တယော အတ္ထာ သက္ကတာဘိဓာနေ ပကာသိတာ၊ ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌေသု စ ယာဝဇ္ဇတနာပိ ဂါမော ခေဍာတိ ဝေါဟရီယတိ။ တသ္မာ မောရဏ္ဍဝှယေ ခေဋေ ဇာတော မောရဏ္ဍခေဋကော၊ မောရဏ္ဍခေဋကော ဣတိ ဝတ္တဗ္ဗော မောရဏ္ဍခေဋကဝတ္တဗ္ဗော၊ တေန မောရဏ္ဍခေဋကဝတ္တဗ္ဗေနာတိ ဝစနတ္ထံ ကတွာ ‘‘မောရဏ္ဍဂါမေ ဇာတောတိ ဝတ္တဗ္ဗေန ထေရေနာ’’တိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣဒါနိ ပန ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌေ ဂုန္တာဇနပဒေ နာဂါရဇုနကောဏ္ဍတော ဧကပဏ္ဏာသမိလမတ္တေ (၅၁) အမရဝတိတော စ အဋ္ဌပဏ္ဏာသမိလမတ္တေ (၅၈) ပဒေသေ ကောတနေမလိပုရီတိ စ ဂုန္ဒလပလ္လီတိ စ ဝေါဟရိတံ ဌာနဒွယမတ္ထိ၊ တတ္ထ စ ဗဟူနိ ဗုဒ္ဓသာသနိကပေါရာဏသန္တကာနိ ဒိဋ္ဌာနိ၊ နေမလီတိ တေလဂုဝေါဟာရော စ မောရဿ၊ ဂုန္ဒလု ဣတိ စ အဏ္ဍဿ၊ တသ္မာ တံ ဌာနဒွယမေဝ ပုဗ္ဗေ မောရဏ္ဍခေဋောတိ ဝေါဟရိတော အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသဿ ဇာတိဂါမော ဘဝေယျာတိ ပေါရာဏဋ္ဌာနဂဝေသီဟိ ဂဟိတော။ ယသ္မာ ပနေတံ ‘‘မောရဏ္ဍခေဋကဝတ္တဗ္ဗေနာ’’တိ ပဒံ ‘‘မောရဏ္ဍဂါမဇာတေနာ’’တိ ပဒံ ဝိယ ပါဠိနယာနုစ္ဆဝိကံ န ဟောတိ၊ အညေဟိ စ ဗဟူဟိ ဝိသေသနပဒေဟိ ဧကတော အဋ္ဌတွာ ဝိသေသျပဒဿ ပစ္ဆတော ဝိသုံ ဌိတံ၊ အာဂမဋ္ဌကထာဒီသု စ န ဒိဿတိ၊ တသ္မာ ဧတံ ကေနစိ တံကာလိကေန အာစရိယဿ ဇာတိဋ္ဌာနံ သဉ္ဇာနန္တေန ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ဒိဿတီတိ။
ဣမေသု ပန တီသု ‘‘အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော ဗောဓိမဏ္ဍသမီပေ ဇာတောတိ စ မရမ္မရဋ္ဌိကောတိ စ ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌိကော’’တိ စ ဝုတ္တဝစနေသု ပစ္ဆိမမေဝ ဗလဝတရံ ဟောတိ အာစရိယဿေဝ ဝစနနိဿိတတ္တာ၊ တသ္မာ ¶ တဒေဝ နိဿာယ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရဿ ဥပ္ပတ္တိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ
အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော ဒသမေ ဗုဒ္ဓဝဿသတကေ (၉၀၁-၁၀၀၀-ဗု-ဝ) ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌေ မောရဏ္ဍဂါမေ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဇာတော၊ သော တီသု ဝေဒေသု စေဝ သဗ္ဗဝိဇ္ဇာသိပ္ပဂန္ထေသု စ ပါရင်္ဂတော ဟုတွာ ဗုဒ္ဓသာသနဓမ္မံ သုတွာ တမ္ပိ ဥဂ္ဂဏှိတုကာမော တသ္မိံယေဝ ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌေ ဧကသ္မိံ ထေရဝါဒိကဝိဟာရေ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ရေဝတတ္ထေရပ္ပမုခါနံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇဉ္စေဝ ဥပသမ္ပဒဉ္စ ဂဏှိတွာ ပိဋကတ္တယပါဠိမုဂ္ဂဏှိ။ သော ဧဝံ ပိဋကတ္တယပါဠိမုဂ္ဂဏှန္တောယေဝ အညာသိ ‘‘အယမေကာယနမဂ္ဂေါ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယာ’’တိ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ စ တဿ ဝိသိဋ္ဌဉာဏပ္ပဘာဝသမ္ပန္နဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဣမဿ ဗုဒ္ဓသာသနေ ကိတ္တိဃောသော ဗုဒ္ဓဿ ဝိယ ပဝတ္တိဿတီ’’တိ သမ္ပဿမာနာ ‘‘ဗုဒ္ဓဃောသော’’တိ နာမမကံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဃောသောတိ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျေနာ’’တိ။
သော ဧဝံ ပိဋကတ္တယပါဠိမုဂ္ဂဏှိတွာ မဒရသ နဂရသမီပဋ္ဌာနဘူတေ မယူရဒူတပဋ္ဋနမှိ စ ကဉ္စိပုရာဒီသု စ ဝသန္တော အန္ဓကဋ္ဌကထာယ ပရိစယံ ကတွာ တာယ အသန္တုဋ္ဌစိတ္တော သီဟဠဋ္ဌကထာသုပိ ပရိစယံ ကာတုကာမော တာ စ ပါဠိဘာသမာရောပေတွာ အဘိနဝီကာတုမာသီသန္တော သီဟဠဒီပမဂမာသိ။ တသ္မိဉ္စ ကာလေ သီဟဠဒီပေ မဟာနာမော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေတိ၊ သော စ ရာဇာ အဘယဂိရိဝါသီသု ပသန္နော တေယေဝ ဝိသေသတော ပဂ္ဂဏှာတိ။
ဧကစ္စေ ပန အာဓုနိကာ ဝိစက္ခဏာ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသဿ သီဟဠဒီပါဂမနေန သိရိမေဃဝဏ္ဏရာဇကာလတော (၈၄၆-ဗု-ဝ) ပုရေတရံယေဝ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣဒဉ္စ နေသံ ကာရဏံ၊ တဿ ရညော နဝဝဿကာလေ (၈၅၅-ဗု-ဝ) ဗုဒ္ဓဿ ဒါဌာဓာတုကလိင်္ဂရဋ္ဌတော သီဟဠဒီပမာနီတာ၊ တတော ပဋ္ဌာယ သီဟဠရာဇာနော အနုသံဝစ္ဆရံ မဟန္တံ ဓာတုပူဇာဥဿဝံ ကရောန္တိ။ ယဒိ စ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော တတော ပစ္ဆာ သီဟဠဒီပမာဂစ္ဆေယျ၊ တမ္ပိ ပါသာဒိကံ မဟုဿဝံ ဒိသွာ အတ္တနော ဂန္ထေသု ပကာသေယျ ယထာ ဖာဟိယံ နာမ စိနဘိက္ခု မဟာနာမရာဇကာလေ (၉၅၃-၉၇၅-ဗု-ဝ) တံ ဒိသွာ အတ္တနော အဒ္ဓါနက္ကမကထာယံ ပကာသေသိ၊ န ပန အာစရိယဿ ဂန္ထေသု ¶ တံပကာသနာ ဒိဿတိ၊ တေနေတံ ဉာယတိ ‘‘အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော ဒါဌာဓာတုသမ္ပတ္တကာလတော (၈၅၅-ဗု-ဝ) ပုရေတရံယေဝ သီဟဠဒီပမာဂန္တွာ အဋ္ဌကထာယော အကာသီ’’တိ။ တံ ပန န ဒဠှကာရဏံ ဟောတိ၊ တိပိဋကပါဠိယာ ဟိ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ ယံ ဝါ တံ ဝါ အတ္တနော ပစ္စက္ခဒိဋ္ဌံ ပကာသေတဗ္ဗံ န ဟောတိ၊ န စ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ အဒ္ဓါနက္ကမကထာသဒိသာ။ ကိဉ္စ ဘိယျော၊ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ ဒီပဝံသတောပိ ကိဉ္စိ အာနေတွာ ပကာသိတံ၊ ဒီပဝံသေ စ ယာဝ မဟာသေနရာဇကာလာ (၈၁၉-၈၄၅-ဗု-ဝ) ပဝတ္တိ ပကာသိတာတိ သိရိမေဃဝဏ္ဏရာဇကာလတော (၈၄၅-၈၇၃-ဗု-ဝ) ပုဗ္ဗေ ဒီပဝံသောယေဝ လိခိတော န ဘဝေယျ။ ယဒိ စ အဋ္ဌကထာယော တတော ပုဗ္ဗေယေဝ ကတာ ဘဝေယျုံ၊ ကထံ တတ္ထ ဒီပဝံသော သက္ကာ ပကာသေတုန္တိ။
အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော ပန သီဟဠဒီပံ ပတ္တကာလေ (၉၆၅-ဗု-ဝ) မဟာဝိဟာရမေဝ ဂန္တွာ တတ္ထ သီဟဠမဟာထေရာနံ သန္တိကေ သီဟဠဋ္ဌကထာယော သုဏိ။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ –
‘‘မဟာအဋ္ဌကထဉ္စေဝ၊ မဟာပစ္စရိမေဝ စ၊
ကုရုန္ဒိဉ္စာတိ တိဿောပိ၊ သီဟဠဋ္ဌကထာ ဣမာ။
ဗုဒ္ဓမိတ္တောတိ နာမေန၊ ဝိဿုတဿ ယသဿိနော၊
ဝိနယညုဿ ဓီရဿ၊ သုတွာ ထေရဿ သန္တိကေ’’တိ [ပရိ။ အဋ္ဌ။ နိဂမနကထာ]။
ဣမိနာ ပန အဋ္ဌကထာဝစနေန မဟာအဋ္ဌကထာဒီနံ တိဿန္နံယေဝ အဋ္ဌကထာနံ သုတဘာဝေါ ဒဿိတော။ သမန္တပါသာဒိကာယံ ပန သင်္ခေပအန္ဓကဋ္ဌကထာနမ္ပိ ဝိနိစ္ဆယော ဒဿိတောယေဝ၊ ကသ္မာ ပန တာ အာစရိယေန သီဟဠတ္ထေရာနံ သန္တိကေ န သုတာတိ? တာသု ဟိ အန္ဓကဋ္ဌကထာ တာဝ အန္ဓကရဋ္ဌိကဘာဝတော၊ ကတပရိစယဘာဝတော စ န သုတာတိ ပါကဋောယေဝါယမတ္ထော။ သင်္ခေပဋ္ဌကထာ ပန မဟာပစ္စရိဋ္ဌကထာယ သံခိတ္တမတ္တဘာဝတော န သုတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ ဂန္ထာရမ္ဘသံဝဏ္ဏနာယံ [ဝိဇိရ။ ဋီ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ] စူဠပစ္စရိဋ္ဌကထာအန္ဓကဋ္ဌကထာနမ္ပိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ သာရတ္ထဒီပနီ-ဝိမတိဝိနောဒနီဋီကာသု [သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၉၂ ပါစိတ္တိယကဏ္ဍ၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ] ပန အန္ဓကသင်္ခေပဋ္ဌကထာနံ သင်္ဂဟိတဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ သမန္တပါသာဒိကာယဉ္စ စူဠပစ္စရီတိ နာမံ ကုဟိဉ္စိပိ န ဒိဿတိ၊ မဟာဋ္ဌကထာ မဟာပစ္စရီ ကုရုန္ဒီ အန္ဓကသင်္ခေပဋ္ဌကထာတိ ¶ ဣမာနိယေဝ နာမာနိ ဒိဿန္တိ၊ ဗဟူသု စ ဌာနေသု ‘‘သင်္ခေပဋ္ဌကထာယံ ပန မဟာပစ္စရိယဉ္စ ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄] ဒွိန္နမ္ပိ သမာနဝိနိစ္ဆယော ဒဿိတော။ တသ္မာ ဝဇိရဗုဒ္ဓိယံ စူဠပစ္စရီတိ ဝုတ္တဋ္ဌကထာ မဟာပစ္စရိတော ဥဒ္ဓရိတွာ သင်္ခေပေန ကတဋ္ဌကထာ ဘဝေယျ၊ သာ စ သင်္ခေပေန ကတတ္တာ သင်္ခေပဋ္ဌကထာ နာမ ဇာတာ ဘဝေယျ။ ဧဝဉ္စ သတိ မဟာပစ္စရိယာ သုတာယ သာပိ သုတာယေဝ ဟောတီတိ န သာ အာစရိယေန သုတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧဝံ သီဟဠဋ္ဌကထာယော သုဏန္တဿေဝ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသဿ တိက္ခဂမ္ဘီရဇဝနဉာဏပ္ပဘာဝဝိသေသသမ္ပန္နဘာဝဉ္စ ပရမဝိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝီရိယပဋိမဏ္ဍိတသီလာစာရဇ္ဇဝမဒ္ဒဝါဒိဂုဏသမုဒယ- သမုဒိတဘာဝဉ္စ သကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟဏသမတ္ထပညာဝေယျတ္တိ- ယသမန္နာဂတဘာဝဉ္စ အနေကသတ္ထန္တရောစိတသံဝဏ္ဏနာနယသုကောဝိဒဘာဝဉ္စ ဉတွာ တံသဝနကိစ္စပရိနိဋ္ဌိတကာလေ သင်္ဃပါလာဒယော ထေရာ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒိဂန္ထာနံ ကရဏတ္ထာယ ဝိသုံ ဝိသုံ အာယာစိံသု။ ဧတ္ထ စ အာစရိယဿ ယထာဝုတ္တဂုဏေဟိ သမ္ပန္နဘာဝေါ အတ္တနော ဝစနေနေဝ ပါကဋော။ ဝုတ္တဉှိ အတ္တနော ဂန္ထနိဂမနေသု –
‘‘ပရမဝိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝီရိယပဋိမဏ္ဍိတေန သီလာစာရဇ္ဇဝမဒ္ဒဝါဒိဂုဏသမုဒယသမုဒိတေန သကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟဏသမတ္ထေန ပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတေနာ’’တိအာဒိ။
တတ္ထ သကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟဏသမတ္ထေနာတိ ပဒေန အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရော မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝိသုဒ္ဓတ္ထေရဝါဒီနံ ဒေသနာနယသင်္ခါတေ သကသမယေ စ မဟာသင်္ဃိကာဒိမဟာယာနိကပရိယောသာနာနံ နိကာယန္တရဘူတာနံ ပရေသံ ပိဋကဂန္ထန္တရဝါဒနယသင်္ခါတေ ပရသမယေ စ တထာ တံကာလိကအညတိတ္ထိယသမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဝေဒတ္တယာဒိသင်္ခါတေ ပရသမယေ စ ကောဝိဒေါ၊ တေသံ သကသမယပရသမယာနံ ဒုရောဂါဟဒုဗ္ဗောဓတ္ထသင်္ခါတေ ဂဟနဋ္ဌာနေပိ စ ဩဂါဟိတုံ သမတ္ထောတိ ဒီပေတိ။ ပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတောတိ ပဒေန အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရော ပေါရာဏဋ္ဌကထာယော သင်္ခိပိတုဉ္စ ပဋိသင်္ခရိတုဉ္စ သမတ္ထောတိ ဒီပေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အာယာစနကာရဏံ
ကသ္မာ ¶ ပန တေ တံ အာယာစိံသူတိ? ဝုစ္စတေ၊ မဟာဝိဟာရဝါသိနော ဟိ အာဒိတောယေဝ ပဋ္ဌာယ ပိဋကတ္တယံ ယထာ တီသု သင်္ဂီတီသု ပါဠိဘာသာယ သင်္ဂီတံ၊ ယထာ စ ဝဋ္ဋဂါမဏိရာဇကာလေ (၄၅၅-၄၆၇-ဗု-ဝ) ပေါတ္ထကေသု အာရောပိတံ၊ တထာ ပေါရာဏံ ပါဠိပိဋကမေဝ ဥဂ္ဂဏှန္တိ စေဝ ဝါစေန္တိ စ၊ န သက္ကတာရောပိတပိဋကံ။ အဋ္ဌကထာယော စ တိဝဿသတမတ္တတော ပုရေ ကတာ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာသု ဝသဘရာဇကာလတော (၆၀၉-၆၅၃-ဗု-၀) ပစ္ဆာ သီဟဠိကတ္ထေရာနဉ္စေဝ အညေသဉ္စ ဝတ္ထု န ဒိဿတိ ဌပေတွာ မဟာသေနရာဇဝတ္ထုံ [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၆-၂၃၇]၊ ယာဝ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသကာလာပိ စ တာ ဧဝ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယော အတ္ထိ န အဘိနဝီကတာ။ တေန တေသံ ပိဋကေသု ယေဘုယျေန ဇနာ ပရိစယံ ကာတုံ အသဉ္ဇာတာဘိလာသာ ဟောန္တိ အသဉ္ဇာတုဿာဟာ။ ဒီပန္တရေသု စ အတ္တနော ပိဋကံ ပတ္ထရာပေတုံ န သက္ကောန္တိ အဋ္ဌကထာနံ ဒီပဘာသာယ အဘိသင်္ခတတ္တာ။ အဘယဂိရိဝါသိနော ပန ဝဋ္ဋဂါမဏိရာဇကာလတော ပဋ္ဌာယ သက္ကတဘာသာရောပိတံ ဓမ္မရုစိနိကာယာဒိပိဋကမ္ပိ မဟာယာနပိဋကမ္ပိ နဝံ နဝံ ပရိယာပုဏန္တိ စေဝ ဝါစေန္တိ စ၊ တေန တေသံ ပိဋကေသု ယေဘုယျေန ဇနာ ပရိစယံ ကာတုံ သဉ္ဇာတာဘိလာသာ ဟောန္တိ သဉ္ဇာတုဿာဟာ၊ နဝံ နဝမေဝ ဟိ သတ္တာ ပိယာယန္တိ။ တတောယေဝ တေ ဒီပန္တရေသုပိ အတ္တနော ဝါဒံ ပတ္ထရာပေတုံ သက္ကောန္တိ။ တသ္မာ တေ မဟာဝိဟာရဝါသိနော ထေရာ အတ္တနော သီဟဠဋ္ဌကထာယော ပါဠိဘာသာယ အဘိသင်္ခရိတုကာမာ တထာ ကာတုံ သမတ္ထံ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရဿ ဉာဏပ္ပဘာဝဝိသေသံ ယထာဝုတ္တဂုဏသမ္ပန္နဘာဝဉ္စ ဉတွာ အာယာစိံသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ ကရဏံ
တေသု တာဝ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော သင်္ဃပါလတ္ထေရေန အဇ္ဈေသိတော မဟာဝိဟာရဿ ဒက္ခိဏဘာဂေ ပဓာနဃရေ မဟာနိဂမဿာမိနော ပါသာဒေ [ပရိ။ အဋ္ဌ။ နိဂမနကထာ] ဝသန္တော အကာသိ။ ဧတ္တာဝတာ စ ‘‘သော ပနေသ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ကေန ကတော၊ ကဒါ ကတော၊ ကတ္ထ ကတော၊ ကသ္မာ ကတော’’တိ ဣမေသံ ပဉှာနမတ္ထော ဝိတ္ထာရေန ဝိဘာဝိတော ဟောတိ။
ဣဒါနိ ¶ ကိမတ္ထံ ကတောတိအာဒီနံ ပဉှာနမတ္ထံ ပကာသယိဿာမ။ တတ္ထ ကိမတ္ထံ ကတောတိ ဧတဿ ပန ပဉှဿ အတ္ထော အာစရိယေနေဝ ပကာသိတော။ ကထံ?
‘‘သုဒုလ္လဘံ လဘိတွာန၊ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဇိနသာသနေ၊
သီလာဒိသင်္ဂဟံ ခေမံ၊ ဥဇုံ မဂ္ဂံ ဝိသုဒ္ဓိယာ။
ယထာဘူတံ အဇာနန္တာ၊ သုဒ္ဓိကာမာပိ ယေ ဣဓ၊
ဝိသုဒ္ဓိံ နာဓိဂစ္ဆန္တိ၊ ဝါယမန္တာပိ ယောဂိနော။
တေသံ ပါမောဇ္ဇကရဏံ၊ သုဝိသုဒ္ဓဝိနိစ္ဆယံ၊
မဟာဝိဟာရဝါသီနံ၊ ဒေသနာနယနိဿိတံ။
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ဘာသိဿံ၊ တံ မေ သက္ကစ္စ ဘာသတော၊
ဝိသုဒ္ဓိကာမာ သဗ္ဗေပိ၊ နိသာမယထ သာဓဝေါ’’တိ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂]။
တသ္မာ ဧသ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတနိဗ္ဗာနကာမာနံ သာဓုဇနာနံ သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ ယာထာဝတော ဇာနနတ္ထာယ ကတောတိ ပဓာနပ္ပယောဇနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပ္ပဓာနပ္ပယောဇနဝသေန ပန စတူသု အာဂမဋ္ဌကထာသု ဂန္ထသလ္လဟုကဘာဝတ္ထာယပိ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အာဂမဋ္ဌကထာသု –
‘‘မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ၊ ဧသ စတုန္နမ္ပိ အာဂမာနဉှိ၊
ဌတွာ ပကာသယိဿတိ၊ တတ္ထ ယထာဘာသိတမတ္ထံ၊
ဣစ္စေဝ မေ ကတော’’တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ]။
တန္နိဿယော
ကိံ နိဿာယ ကတောတိ ဧတဿပိ ပဉှဿ အတ္ထော အာစရိယေနေဝ ပကာသိတော။ ဝုတ္တဉှိ ဧတ္ထ ဂန္ထာရမ္ဘေ –
‘‘မဟာဝိဟာရဝါသီနံ၊ ဒေသနာနယနိဿိတ’’န္တိ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂]။
တထာ နိဂမနေပိ –
‘‘တေသံ သီလာဒိဘေဒါနံ၊ အတ္ထာနံ ယော ဝိနိစ္ဆယော၊
ပဉ္စန္နမ္ပိ နိကာယာနံ၊ ဝုတ္တော အဋ္ဌကထာနယေ။
သမာဟရိတွာ တံ သဗ္ဗံ၊ ယေဘုယျေန သနိစ္ဆယော၊
သဗ္ဗသင်္ကရဒေါသေဟိ၊ မုတ္တော ယသ္မာ ပကာသိတော’’တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ]။
ဣမိနာ ¶ ပန ဝစနေန အယမတ္ထော ပါကဋော ဟောတိ – ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ကုရုမာနော အာစရိယော မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဒေသနာနယသင်္ခါတာ ပဉ္စန္နမ္ပိ နိကာယာနံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယော နိဿာယ တာသု ဝုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ သဗ္ဗံ ဝိနိစ္ဆယံ သမာဟရိတွာ အကာသီ’’တိ။ တသ္မာ ယာ ယာ ဧတ္ထ ပဒဝဏ္ဏနာ ဝါ ဝိနိစ္ဆယော ဝါ သာဓကဝတ္ထု ဝါ ဒဿီယတိ၊ တံ သဗ္ဗံ တဿ တဿ နိဒ္ဓါရိတပါဠိပဒဿနိကာယသံဝဏ္ဏနာဘူတာယ ပေါရာဏသီဟဠဋ္ဌကထာတော အာနေတွာ ဘာသာပရိဝတ္တနဝသေနေဝ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယမ္ပိ ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ န ကေဝလံ အတ္တနော ဉာဏပ္ပဘာဝေန ကတော၊ ဝိသုံ ပကရဏဘာဝေန စ၊ အထ ခေါ စတုန္နမ္ပိ အာဂမဋ္ဌကထာနံ အဝယဝဘာဝေနေဝ ကတော။ ဝုတ္တဉှိ တာသံ နိဂမနေ –
‘‘ဧကူနသဋ္ဌိမတ္တော၊ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါပိ ဘာဏဝါရေဟိ၊
အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထာယ၊ အာဂမာနံ ကတော ယသ္မာ။
တသ္မာ တေန သဟာယံ၊ အဋ္ဌကထာ ဘာဏဝါရဂဏနာယ၊
သုပရိမိတပရိစ္ဆိန္နံ၊ စတ္တာလီသသတံ ဟောတီ’’တိအာဒိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။နိဂမနကထာ]။
ယာ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ‘‘အယံ တာဝ ဝိသုဒ္ဓိကထာယံ နယော။ အရိယဝံသကထာယံ ပနာ’’တိအာဒိနာ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၁၇] ဒွေ ကထာ ဝုတ္တာ၊ တာပိ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဒေသနာနယေ အန္တောဂဓာ ဣမဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ နိဿယာယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။
တက္ကရဏပ္ပကာရော
ကေန ပကာရေန ကတောတိ ဧတ္ထ အနန္တရပဉှေ ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ ကတော။ တထာ ဟိ အာစရိယော သံယုတ္တနိကာယတော
‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ နရော သပညော၊ စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယံ၊
အာတာပီ နိပကော ဘိက္ခု၊ သော ဣမံ ဝိဇဋယေ ဇဋ’’န္တိ [သံ။ နိ။ ၁။၂၃] –
ဣမံ ဂါထံ ပဌမံ ဒဿေတွာ တတ္ထ ပဓာနဝသေန ဝုတ္တာ သီလသမာဓိပညာယော ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိတ္ထာရတော ဝိဘဇိတွာ အကာသိ။ ဧဝံ ကုရုမာနော စ ပဉ္စဟိပိ နိကာယေဟိ သီလသမာဓိပညာပဋိသံယုတ္တာနိ သုတ္တပဒါနိ ဥဒ္ဓရိတွာ တေသံ အတ္ထဉ္စ သီဟဠဋ္ဌကထာဟိ ဘာသာပရိဝတ္တနဝသေန ဒဿေတွာ တာသု ဝုတ္တာနိ သီဟဠိကဝတ္ထူနိ စ ဝိနိစ္ဆယေ စ ပကာသေသိ။ ဝိသေသတော ပန တသ္မိံ ¶ ကာလေ ပါကဋာ သကသမယဝိရုဒ္ဓါ သမယန္တရာ စ ဗဟူသု ဌာနေသု ဒဿေတွာ သဟေတုကံ ပဋိက္ခိတ္တာ။ ကထံ?
တတ္ထ ဟိ စရိယာဝဏ္ဏနာယံ ‘‘တတြ ပုရိမာ တာဝ တိဿော စရိယာ ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏနိဒါနာ ဓာတုဒေါသနိဒါနာ စာတိ ဧကစ္စေ ဝဒန္တိ။ ပုဗ္ဗေ ကိရ ဣဋ္ဌပ္ပယောဂသုဘကမ္မဗဟုလော ရာဂစရိတော ဟောတိ၊ သဂ္ဂါ ဝါ စဝိတွာ ဣဓူပပန္နော။ ပုဗ္ဗေ ဆေဒနဝဓဗန္ဓနဝေရကမ္မဗဟုလော ဒေါသစရိတော ဟောတိ၊ နိရယနာဂယောနီဟိ ဝါ စဝိတွာ ဣဓူပပန္နော။ ပုဗ္ဗေ မဇ္ဇပါနဗဟုလော သုတပရိပုစ္ဆာဝိဟီနော စ မောဟစရိတော ဟောတိ၊ တိရစ္ဆာနယောနိယာ ဝါ စဝိတွာ ဣဓူပပန္နောတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏနိဒါနာတိ ဝဒန္တိ။ ဒွိန္နံ ပန ဓာတူနံ ဥဿန္နတ္တာ ပုဂ္ဂလော မောဟစရိတော ဟောတိ ပထဝီဓာတုယာ စ အာပေါဓာတုယာ စ။ ဣတရာသံ ဒွိန္နံ ဥဿန္နတ္တာ ဒေါသစရိတော။ သဗ္ဗာသံ သမတ္တာ ပန ရာဂစရိတောတိ။ ဒေါသေသု စ သေမှာဓိကော ရာဂစရိတော ဟောတိ။ ဝါတာဓိကော မောဟစရိတော။ သေမှာဓိကော ဝါ မောဟစရိတော။ ဝါတာဓိကော ရာဂစရိတောတိ ဧဝံ ဓာတုဒေါသနိဒါနာတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဧကစ္စေဝါဒံ ဒဿေတွာ သော ‘‘တတ္ထ ယသ္မာ ပုဗ္ဗေ ဣဋ္ဌပ္ပယောဂသုဘကမ္မဗဟုလာပိ သဂ္ဂါ စဝိတွာ ဣဓူပပန္နာပိ စ န သဗ္ဗေ ရာဂစရိတာနေဝ ဟောန္တိ၊ န ဣတရေ ဝါ ဒေါသမောဟစရိတာ။ ဧဝံ ဓာတူနဉ္စ ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန ဥဿဒနိယမော နာမ နတ္ထိ။ ဒေါသနိယမေ စ ရာဂမောဟဒွယမေဝ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ စ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓမေဝ။ တသ္မာ သဗ္ဗမေတံ အပရိစ္ဆိန္နဝစန’’န္တိ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၄] ပဋိက္ခိတ္တော။ တံ ပရမတ္ထမဉ္ဇူသာယ နာမ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂမဟာဋီကာယံ ‘‘ဧကစ္စေတိ ဥပတိဿတ္ထေရံ သန္ဓာယာဟ၊ တေန ဟိ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ တထာ ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဝဏ္ဏိတံ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၄၄]။
ဝိမုတ္တိမဂ္ဂပကရဏံ
ကော သော ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေါ နာမ? ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ဝိယ သီလသမာဓိပညာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိဘဇိတွာ ဒီပကော ဧကော ပဋိပတ္တိဂန္ထော။ တတ္ထ ဟိ –
‘‘သီလံ သမာဓိ ပညာ စ၊ ဝိမုတ္တိ စ အနုတ္တရာ၊
အနုဗုဒ္ဓါ ဣမေ ဓမ္မာ၊ ဂေါတမေန ယသဿိနာ’’တိ [ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁] –
ဣမံ ¶ ဂါထံ ပဌမံ ဒဿေတွာ တဒတ္ထဝဏ္ဏနာဝသေန သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိယော ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိဘဇိတွာ ဒီပိတာ။ သော ပန ဂန္ထော ဣဒါနိ စိနရဋ္ဌေယေဝ ဒိဋ္ဌော၊ စိနဘာသာယ စ ပရိဝတ္တိတော (၁၀၄၈-ဗု-ဝ) သင်္ဃပါလေန နာမ ဘိက္ခုနာ။ ကေန ပန သော ကုတော စ တတ္ထ အာနီတောတိ န ပါကဋမေတံ။ တဿ ပန သင်္ဃပါလဿ အာစရိယော ဂုဏဘဒြော နာမ မဟာယာနိကော ဘိက္ခု မဇ္ဈိမဣန္ဒိယဒေသိကော၊ သော ဣန္ဒိယရဋ္ဌတော စိနရဋ္ဌံ ဂစ္ဆန္တော ပဌမံ သီဟဠဒီပံ ဂန္တွာ တတော (၉၇၈-ဗု-ဝ) စိနရဋ္ဌံ ဂတော။ တဒါ သော တေန အာနီတော ဘဝေယျ [ဝိမုတ္တိမဂ္ဂ၊ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂ]။
တသ္မိဉှိ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏနိဒါနဒဿနံ ဓာတုနိဒါနဒဿနဉ္စ ယထေဝ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဧကစ္စေဝါဒေါ၊ တထေဝါဂတံ။ ဒေါသနိဒါနဒဿနေ ပန ‘‘သေမှာဓိကော ရာဂစရိတော၊ ပိတ္တာဓိကော ဒေါသစရိတော၊ ဝါတာဓိကော မောဟစရိတော။ သေမှာဓိကော ဝါ မောဟစရိတော၊ ဝါတာဓိကော ရာဂစရိတော’’တိ တိဏ္ဏမ္ပိ ရာဂဒေါသမောဟာနံ ဒေါသနိယမော ဝုတ္တော။ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသေန ဒိဋ္ဌဝိမုတ္တိမဂ္ဂပေါတ္ထကေ ပန ‘‘ပိတ္တာဓိကော ဒေါသစရိတော’’တိ ပါဌော ဦနော ဘဝေယျ။
အညာနိပိ ဗဟူနိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပဋိက္ခိတ္တာနိ တတ္ထ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေန ဒိဿန္တိ။ ကထံ?
သီလနိဒ္ဒေသေ (၁၊ ၈-ပိဋ္ဌေ) ‘‘အညေ ပန သိရဋ္ဌော သီလတ္ထော၊ သီတလတ္ထော သီလတ္ထောတိ ဧဝမာဒိနာပိ နယေနေတ္ထ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တီ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တော အတ္ထောပိ တတ္ထ ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေန ဒိဿတိ။
တထာ ဓုတင်္ဂနိဒ္ဒေသေ (၁၊ ၇၈-ပိဋ္ဌေ) ‘‘ယေသမ္ပိ ကုသလတ္တိကဝိနိမုတ္တံ ဓုတင်္ဂံ၊ တေသံ အတ္ထတော ဓုတင်္ဂမေဝ နတ္ထိ၊ အသန္တံ ကဿ ဓုနနတော ဓုတင်္ဂံ နာမ ဘဝိဿတိ၊ ဓုတဂုဏေ သမာဒါယ ဝတ္တတီတိ ဝစနဝိရောဓောပိ စ နေသံ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ပဋိက္ခိတ္တံ ပညတ္တိဓုတင်္ဂမ္ပိ တတ္ထ ဒိဿတိ။ မဟာဋီကာယံ (၁-၁၀၄) ပန ‘‘ယေသန္တိ အဘယဂိရိဝါသိကေ သန္ဓာယာဟ၊ တေ ဟိ ဓုတင်္ဂံ နာမ ပညတ္တီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝဏ္ဏိတံ။
တထာ ပထဝီကသိဏနိဒ္ဒေသေ (၁၊ ၁၄၄) ‘‘ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ နာမ သသမ္ဘာရိကော ဥပစာရော၊ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ နာမ အပ္ပနာ၊ သမ္ပဟံသနာ နာမ ¶ ပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တီ’’တိအာဒိနာ ပဋိက္ခိတ္တဧကေဝါဒေါပိ တတ္ထ ဒိဿတိ။ မဟာဋီကာယံ (၁၊ ၁၇၂) ပန ‘‘ဧကေတိ အဘယဂိရိဝါသိနော’’တိ ဝဏ္ဏိတံ။
တထာ ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ (၂၊ ၈၀-ပိဋ္ဌေ) ‘‘ဗလရူပံ သမ္ဘဝရူပံ ဇာတိရူပံ ရောဂရူပံ ဧကစ္စာနံ မတေန မိဒ္ဓရူပ’’န္တိ ဧဝံ အညာနိပိ ရူပါနိ အာဟရိတွာ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ တေသံ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝေါ ပကာသိတော။ မဟာဋီကာယံ ‘‘ဧကစ္စာနန္တိ အဘယဂိရိဝါသီန’’န္တိ ဝဏ္ဏိတံ။ တေသု ဇာတိရူပံ မိဒ္ဓရူပဉ္စ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ ဒဿိတံ။ န ကေဝလံ ဒဿနမတ္တမေဝ၊ အထ ခေါ မိဒ္ဓရူပဿ အတ္ထိဘာဝေါပိ ‘‘မိဒ္ဓံ နာမ တိဝိဓံ အာဟာရဇံ ဥတုဇံ စိတ္တဇဉ္စာတိ။ တေသု စိတ္တဇမေဝ နီဝရဏံ ဟောတိ၊ သေသာ ပန ဒွေ အရဟတောပိ ဘဝေယျု’’န္တိအာဒိနာ သာဓိတော။
ဧတ္တာဝတာ စ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေန အသမာနတ္ထာနံ ဝုတ္တဘာဝေါ စ အဘယဂိရိဝါသီဟိ တဿ ဂန္ထဿ ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝေါ စ သက္ကာ ဉာတုံ။ အညာနိပိ ပန ဤဒိသာနိ အသမာနဝစနာနိ ဗဟူနိ တတ္ထ သံဝိဇ္ဇန္တိယေဝ၊ တာနိ ပန သဗ္ဗာနိ န သက္ကာ ဣဓ ဒဿေတုံ။
ယေဘုယျေန ပနဿ ကရဏပ္ပကာရော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ ဝိယ ဟောတိ။ ယာ ယာ ဟိ ပါဠိ အဘိဓမ္မဝိဘင်္ဂတော ဝါ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂတော ဝါ အညသုတ္တန္တေဟိ ဝါ အာနေတွာ သာဓကဘာဝေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဒဿိယတိ၊ တတ္ထပိ သာ သာ ပါဠိ ယေဘုယျေန ဒိဿတေဝ။ တာသု ကဉ္စိမတ္တံ ဥဒ္ဓရိတွာ အနုမိနနတ္ထာယ ဒဿယိဿာမ။
ယာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၁၊ ၄၇-ပိဋ္ဌေ) ‘‘ပဉ္စ သီလာနိ ပါဏာတိပါတဿ ပဟာနံ သီလ’’န္တိအာဒိကာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိ ဒဿိတာ၊ သာ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေပိ ဒိဿတေဝ။
ယဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၁၊ ၁၃၇-ပိဋ္ဌေ) ‘‘သမာဓိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဋိပက္ခော…ပေ… ဝိစာရော ဝိစိကိစ္ဆာယာ’’တိ ဝစနံ ပေဋကေ ဝုတ္တန္တိ ဒဿိတံ၊ တဉ္စ တတ္ထပိ တထေဝ ဒဿေတွာ ‘‘တိပေဋကေ ဝုတ္တ’’န္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တိပေဋကေတိ နာမဉ္စ ပေဋကောပဒေသမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဘဝေယျ။ တတ္ထ ဟိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ပါဌသံဝဏ္ဏနာယံ ‘‘အလောဘဿ ပါရိပူရိယာ ကာမေဟိ ဝိဝေကော သမ္ပဇ္ဇတိ၊ အဒေါသဿ။ အမောဟဿ ပါရိပူရိယာ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ ဝိဝေကော ¶ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ပါဌဿ တိပေဋကေ ဝုတ္တဘာဝေါ ဒဿိတော။ သော စ ပါဌော ပေဋကောပဒေသေ (၂၆၂-ပိဋ္ဌေ) ‘‘တတ္ထ အလောဘဿ ပါရိပူရိယာ ဝိဝိတ္တော ဟောတိ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ ဒိဿတိ။
ယထာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၁၊ ၂၅၈-ပိဋ္ဌေ) ‘‘အယမ္ပိ ခေါ ဘိက္ခဝေ အာနာပါနဿတိသမာဓိ ဘာဝိတော’’တိအာဒိကာ ပါဠိ မဟာဝဂ္ဂသံယုတ္တကတော အာနေတွာ ဒဿိတာ၊ တထေဝ တတ္ထပိ။
ယထာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၁၊ ၂၇၂-ပိဋ္ဌေ) ‘‘အဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ သတိယာ အနုဂစ္ဆတော’’တိအာဒိ ပါဠိ စ (၁၊ ၂၇၃-ပိဋ္ဌေ) ကကစူပမပါဠိ စ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂတော အာနေတွာ ဒဿိတာ၊ တထေဝ တတ္ထပိ။
ယထာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၂၊ ၆၉-ပိဋ္ဌေ) ‘‘ကတမာ စိန္တာမယာ ပညာ’’တိအာဒိကာ စ ပါဠိ ‘‘တတ္ထ ကတမံ အာယကောသလ္လ’’န္တိအာဒိကာ စ ပါဠိ (၂၊ ၇၁-ပိဋ္ဌေ) ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒိကာ စ ပါဠိ အဘိဓမ္မဝိဘင်္ဂတော အာနေတွာ ဒဿိတာ၊ တထေဝ တတ္ထပိ။ သဗ္ဗာပိ စ တတ္ထ ဝုတ္တာ ဧကဝိဓဒုဝိဓာဒိပညာပဘေဒကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တကထာယ ယေဘုယျေန သမာနာယေဝ။
‘‘ယေန စက္ခုပသာဒေန၊ ရူပါနိ မနုပဿတိ၊
ပရိတ္တံ သုခုမံ ဧတံ၊ ဦကာသိရသမူပမ’’န္တိ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၃၆၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၉၆] –
အယမ္ပိ ဂါထာ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေပိ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဘာသိတဘာဝေနေဝ ဒဿိတာ။ ဦကာသိရသမူပမန္တိ ပဒံ ပန ဦကာသမူပမန္တိ တတ္ထ ဒိဿတိ၊ တဉ္စ ပရမ္ပရလေခကာနံ ပမာဒလေခမတ္တမေဝ သိယာ။
စတူသု သစ္စေသု ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိယ ဝစနတ္ထတော လက္ခဏတော အနူနာဓိကတော ကမတော အန္တောဂဓာနံ ပဘေဒတော ဥပမာတော စ ဝိနိစ္ဆယော ဒဿိတော၊ သော စ ယေဘုယျေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေန [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၃၀] သမာနောယေဝ။
ယထာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၂၊ ၂၄၂-၂၄၅) သမ္မသနဉာဏကထာယံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ အတီတာဒိဧကာဒသဝိဓေန စ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယေန စ ဝိသုံ ဝိသုံ သမ္မသနနယော ဒဿိတော၊ တထေဝ တတ္ထပိ။ စက္ခာဒိဇရာမရဏပရိယောသာနေသု ပန ဓမ္မေသု ဓမ္မဝိစာရပရိယောသာနာနံ သဋ္ဌိယာ ဧဝ ဓမ္မာနံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယေန သမ္မသနနယော တတ္ထ ဒဿိတော။
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ¶ ပန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ (၂၊ ၂၃၀-၂၃၂-ပိဋ္ဌေသု) ဝုတ္တာ ‘‘ယမကံ နာမရူပဉ္စ…ပေ… ဥဘော ဘိဇ္ဇန္တိ ပစ္စယာ’’တိ ဂါထာ စ၊ ‘‘န စက္ခုတော ဇာယရေ’’တိအာဒိကာ ဆ ဂါထာယော စ၊ ‘‘န သကေန ဗလေန ဇာယရေ’’တိအာဒိကာ ဆ ဂါထာယော စ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏကထာယံ ဒဿိတာ။ တာသု အပ္ပမတ္တကောယေဝ ပါဌဘေဒေါ ဒိဿတိ။
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၂၊ ၂၆၁-၂-ပိဋ္ဌေသု) အရူပသတ္တကေသု အရိယဝံသကထာနယေန ဝုတ္တော ကလာပတော စ ယမကတော စ သမ္မသနနယော ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ ဧတ္ထေဝ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏကထာယံ ဒဿိတော။
ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေ ဗုဒ္ဓါနုဿတိကထာယံ လောကဝိဒူတိ ပဒဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ သတ္တလောကသင်္ခါရလောကဝသေန ဒွေယေဝ လောကာ ဒဿိတာ၊ န ပန ဩကာသလောကော ယထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (၁၊ ၁၉၉-၂၀၀-ပိဋ္ဌေသု)။
ဧတ္တာဝတာ စ ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေါ နာမ ဂန္ထော ကီဒိသောတိ သက္ကာ အနုမိနိတုံ။ သော ပန ယထာ န မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဂန္ထော ဟောတိ၊ ဧဝံ မဟာယာနိကာနမ္ပိ န ဟောတိယေဝ ထေရဝါဒပိဋကမေဝ နိဿာယ ကတဘာဝတော။ ယသ္မာ ပန တတ္ထ န ကိဉ္စိပိ သီဟဠဒီပိကံ နာမံ ဝါ ထေရဝါဒေါ ဝါ ဒိဿတိ၊ တသ္မာ သော သီဟဠဒီပေ ကတဂန္ထောပိ န ဟောတိ။ ဣန္ဒိယရဋ္ဌိကံ ပန နာမဉ္စ ဝေါဟာရော စ တတ္ထ ဗဟူသု ဌာနေသု ဒိဿတိ၊ တသ္မာ ဣန္ဒိယရဋ္ဌေ ကတဂန္ထောဝ ဘဝေယျ။ ယသ္မာ စဿ ပေဋကောပဒေသံ နိဿိတဘာဝေါ ဗဟူသု ဌာနေသု ဒိဿတိ၊ ဝိသေသတော ပန မိဒ္ဓရူပဿ အတ္ထိဘာဝေါ စ၊ အရဟတောပိ တဿ အတ္ထိဘာဝေါ စ တမေဝ နိဿာယ ဒဿီယတိ၊ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဂဏ္ဌိပဒေ စ ပေဋကေတိ ပဒဿ [ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၆] အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ ‘‘သုတ္တန္တပိဋကတ္ထာယ အဋ္ဌကထာ ပေဋကံ မဟိသာသကာနံ ဂန္ထော’’တိ ဝဏ္ဏိတော။ တသ္မာ ဧသော ဝိမုတ္တိမဂ္ဂေါ မဟိသာသကနိကာယိကေန ကတော ဘဝေယျာတိ အမှာကံ မတိ။
နိဿယဋ္ဌကထာဝိဘာဝနာ
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ပန န ကေဝလံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ ကတော၊ အထ ခေါ ဝုစ္စမာနပ္ပကာရေနာပိ။ တထာ ဟိ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရော ပေါရာဏဋ္ဌကထာဟိ သမာဟရိတွာ ဘာသာပရိဝတ္တနဝသေန ဒဿေန္တောပိ ယာ ယာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ¶ ဝါ ဝိနိစ္ဆယော ဝါ သံသယိတဗ္ဗော ဟောတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ ဝါ (၁၊ ၂၆၃)၊ ဝိနယဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ၊ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာသု ပနာတိ ဝါ (၁၊ ၇၀)၊ အင်္ဂုတ္တရဘာဏကာတိ ဝါ (၁၊ ၇၂)၊ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ မတာနုသာရေန ဝိနိစ္ဆယောတိ ဝါ (၁၊ ၉၉)၊ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အဋ္ဌကထာသူတိ ဝါ (၁၊ ၁၁၈)၊ တံ အဋ္ဌကထာသု ပဋိက္ခိတ္တန္တိ ဝါ (၁၊ ၁၃၄)၊ ဒီဃဘာဏကသံယုတ္တဘာဏကာနံ မတန္တိ ဝါ၊ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ဣစ္ဆန္တီတိ ဝါ (၁၊ ၂၆၇)၊ အဋ္ဌကထာသု ဝိနိစ္ဆယောတိ ဝါ၊ ဧဝံ တာဝ ဒီဃဘာဏကာ၊ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပနာဟူတိ ဝါ (၁၊ ၂၇၇)၊ အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယံ ပန…ပေ… အယံ ကမော ဝုတ္တော၊ သော ပါဠိယာ န သမေတီတိ ဝါ (၁၊ ၃၀၉)၊ ဧဝံ တာဝ မဇ္ဈိမဘာဏကာ၊ သံယုတ္တဘာဏကာ ပနာတိ ဝါ (၂၊ ၆၂)၊ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ ဝါ (၂၊ ၆၃)၊ အဋ္ဌကထာယံ ပနာတိ ဝါ (၂၊ ၈၀) ဧဝံ တံတံအတ္ထဝဏ္ဏနာဝိနိစ္ဆယာနံ နိဿယမ္ပိ ဝိဘာဝေတွာ ပစ္ဆိမဇနာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနသံသယံ ဝိနောဒေန္တောယေဝ တေ ဒဿေသိ။
တေနိမဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ ကရဏကာလေ သဗ္ဗာပိ သီဟဠဋ္ဌကထာယော အာစရိယဿ သန္တိကေ သန္တီတိ စ၊ ပုဗ္ဗေယေဝ တာ အာစရိယေန သီဟဠတ္ထေရာနံ သန္တိကေ သုတာတိ စ၊ တာဟိ ဂဟေတဗ္ဗံ သဗ္ဗံ ဂဟေတွာ အယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ အာစရိယေန လိခိတောတိ စ အယမတ္ထော အတိဝိယ ပါကဋော ဟောတိ။ တသ္မာ ယံ မဟာဝံသေ –
‘‘သင်္ဃော ဂါထာဒွယံ တဿာ’ဒါသိ သာမတ္ထိယံ တဝါ’’တိအာဒိနာ ‘‘ဂါထာဒွယမေဝ ဩလောကေတွာ ကိဉ္စိပိ အညံ ပေါတ္ထကံ အနောလောကေတွာ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ အကာသီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန အဘိတ္ထုတိဝစနံ ဝုတ္တံ၊ တံ အဘိတ္ထုတိမတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပေါရာဏဝစနဒဿနံ
န ကေဝလံ အာစရိယော အဋ္ဌကထာယောယေဝ နိဿယဘာဝေန ဒဿေသိ၊ အထ ခေါ ‘‘ပေါရာဏာ ပနာဟူ’’တိအာဒိနာ ပေါရာဏာနံ ဝစနမ္ပိ ဒဿေသိယေဝ။ တဒေတ္ထ ဒွါဝီသတိယာ ဌာနေသု ဒိဋ္ဌံ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၅၊ ၁၃၇၊ ၁၄၂၊ ၂၁၇၊ ၂၅၂၊ ၃၀၃၊ ၂။၅၈၁၊ ၆၇၅-၆၇၆၊ ၆၈၉၊ ၇၀၆၊ ၇၃၆၊ ၇၄၅၊ ၇၄၆၊ ၇၄၉၊၇၅၅၊ ၇၇၈၊ ၈၃၉]။ ကေ ပနေတေ ပေါရာဏာ နာမ? ယာဝ စတုတ္ထသင်္ဂီတိကာလာ သင်္ဂီတိကာရေသု ပရိယာပန္နာ ဝါ ¶ တာဒိသာ ဝါ မဟာထေရာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (၂၉၂-၃-ပိဋ္ဌေသု)။
‘‘ဩဘာသေ စေဝ ဉာဏေ စ၊ ပီတိယာ စ ဝိကမ္ပတိ…ပေ…
ဓမ္မုဒ္ဓစ္စကုသလော ဟောတိ၊ န စ ဝိက္ခေပံ ဂစ္ဆတီ’’တိ –
ဧဝမာဂတာ ဂါထာယော ဣဓ (၂၇၃-၄-ပိဋ္ဌေသု) ပေါရာဏာနံ ဝစနဘာဝေန ဒဿိတာ။ ယဒိ စိမာ ဂါထာယော သင်္ဂီတိကာရေဟိ ပက္ခိတ္တာ ဘဝေယျုံ ယထာ ပရိဝါရပါဠိယံ (၃-ပိဋ္ဌေ) အာဂတာ အာစရိယပရမ္ပရာဒီပိကာ ဂါထာယော၊ တာ ဟိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (၁၊ ၄၆-ပိဋ္ဌေ) ပေါရာဏဝစနဘာဝေန ဒဿိတာ၊ ဧဝံ သတိ တေယေဝ သင်္ဂီတိကာရာ ပေါရာဏာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဒေသကေနေဝ ဘာသိတာ ဘဝေယျုံ၊ တေ ဝိယ ဂရုကရဏီယာ ပစ္စယိကာ သဒ္ဓါယိတဗ္ဗကာ မဟာထေရာ ပေါရာဏာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမန္တပါသာဒိကာသုမင်္ဂလဝိလာသိနီအာဒီသု ‘‘ပေါရာဏာ ပန ဧဝံ ဝဏ္ဏယန္တီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဋ္ဌာနေသုပိ တာဒိသာဝ အာစရိယာ ပေါရာဏာတိ ဝုတ္တာ။
ဝိနယဋ္ဌကထာကရဏံ
အာစရိယော ပန ဣမံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂပကရဏံ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေန ကတွာ အညာပိ တိပိဋကဋ္ဌကထာယော အနုက္ကမေန အကာသိ။ ကထံ? သမန္တပါသာဒိကံ နာမ ဝိနယဋ္ဌကထံ ဗုဒ္ဓသိရိတ္ထေရေန အဇ္ဈေသိတော မဟာဝိဟာရဿ ဒက္ခိဏဘာဂေ ပဓာနဃရပရိဝေဏေ မဟာနိဂမဿာမိနော ပါသာဒေ ဝသန္တော အကာသိ။ သာ ပနေသာ သိရိပါလောတိ နာမန္တရဿ မဟာနာမရညော ဝီသတိမဝဿေ (၉၇၃-ဗု-ဝ) အာရဒ္ဓါ ဧကဝီသတိမဝဿေ (၉၇၄-ဗု-ဝ) နိဋ္ဌာနပ္ပတ္တာ အဟောသိ။ တဉ္စ ပန ကရောန္တော မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရေနာဘတံ သီဟဠဘာသာယ သင်္ခတံ မဟာအဋ္ဌကထံ တဿာ သရီရံ ကတွာ မဟာပစ္စရီကုရုန္ဒီသင်္ခေပအန္ဓကဋ္ဌကထာဟိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ ဂဟေတွာ သီဟဠဒီပေ ယာဝ ဝသဘရာဇကာလာ ပါကဋာနံ ပေါရာဏ ဝိနယဓရမဟာထေရာနံ ဝိနိစ္ဆယဘူတံ ထေရဝါဒမ္ပိ ပက္ခိပိတွာ အကာသိ။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ –
‘‘သံဝဏ္ဏနံ တဉ္စ သမာရဘန္တော၊ တဿာ မဟာအဋ္ဌကထံ သရီရံ၊
ကတွာ မဟာပစ္စရိယံ တထေဝ၊ ကုရုန္ဒိနာမာဒိသု ဝိဿုတာသု။
ဝိနိစ္ဆယော ¶ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တော၊ ယော ယုတ္တမတ္ထံ အပရိစ္စဇန္တော၊
တတောပိ အန္တောဂဓထေရဝါဒံ၊ သံဝဏ္ဏနံ သမ္မ သမာရဘိဿ’’န္တိ စ။
‘‘မဟာမေဃဝနုယျာနေ၊ ဘူမိဘာဂေ ပတိဋ္ဌိတော၊
မဟာဝိဟာရော ယော သတ္ထု၊ မဟာဗောဓိဝိဘူသိတော။
ယံ တဿ ဒက္ခိဏေ ဘာဂေ၊ ပဓာနဃရမုတ္တမံ၊
သုစိစာရိတ္တသီလေန၊ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သေဝိတံ။
ဥဠာရကုလသမ္ဘူတော၊ သင်္ဃုပဋ္ဌာယကော သဒါ၊
အနာကုလာယ သဒ္ဓါယ၊ ပသန္နော ရတနတ္တယေ။
မဟာနိဂမသာမီတိ၊ ဝိဿုတော တတ္ထ ကာရယိ၊
စာရုပါကာရသဉ္စိတံ၊ ယံ ပါသာဒံ မနောရမံ။
သန္ဒစ္ဆာယတရူပေတံ၊ သမ္ပန္နသလိလာသယံ၊
ဝသတာ တတြ ပါသာဒေ၊ မဟာနိဂမသာမိနော။
သုစိသီလသမာစာရံ၊ ထေရံ ဗုဒ္ဓသိရိဝှယံ၊
ယာ ဥဒ္ဒိသိတွာ အာရဒ္ဓါ၊ ဣဒ္ဓါ ဝိနယဝဏ္ဏနာ။
ပါလယန္တဿ သကလံ၊ လင်္ကာဒီပံ နိရဗ္ဗုဒံ၊
ရညော သိရိနိဝါသဿ [သိရိယာ နိဝါသဋ္ဌောနဘူတဿ သိရိပါလနာမကဿ ရညော (ဝိမတိ၊ အန္တိမဝိဋ္ဌေ)]၊ သိရိပါလယသဿိနော။
သမဝီသတိမေ ဝဿေ၊ ဇယသံဝစ္ဆရေ အယံ၊
အာရဒ္ဓါ ဧကဝီသမှိ၊ သမ္ပတ္တေ ပရိနိဋ္ဌိတာ။
ဥပဒ္ဒဝါကုလေ လောကေ၊ နိရုပဒ္ဒဝတော အယံ၊
ဧကသံဝစ္ဆရေနေဝ၊ ယထာ နိဋ္ဌံ ဥပါဂတာ’’တိ [ပရိ။ အဋ္ဌ။ နိဂမနကထာ] စ။
အယဉ္စ သမန္တပါသာဒိကာ ဝိနယဋ္ဌကထာ အဓုနာ မုဒ္ဒိတဆဋ္ဌသင်္ဂီတိပေါတ္ထကဝသေန သဟဿတော ဥပရိ အဋ္ဌပဏ္ဏာသာဓိကတိသတမတ္တပိဋ္ဌပရိမာဏာ (၁၃၅၈) ဟောတိ၊ တဿာ စ ဧကသံဝစ္ဆရေန နိဋ္ဌာပိတတ္တံ ဥပနိဓာယ စတုဝီသာဓိကသတ္တသတမတ္တပိဋ္ဌပရိမာဏော (၇၂၄) ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါပိ အန္တမသော ဆပ္ပဉ္စမာသေဟိ နိဋ္ဌာပိတော ဘဝေယျာတိ သက္ကာ ဉာတုံ။ တသ္မာ ယံ ဗုဒ္ဓဃောသုပ္ပတ္တိယံ မဟာဝံသဝစနံ နိဿာယ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသေန ¶ ဧကရတ္တေနေဝ တိက္ခတ္တုံ လိခိတွာ နိဋ္ဌာပိတော’’တိ အဘိတ္ထုတိဝစနံ ဝုတ္တံ၊ တံ တက္ကာရကဿ အဘိတ္ထုတိမတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နနု စ ဣမိဿံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယ’’န္တိအာဒိနာ ဝိသေသနာမဝသေန အာဂမဋ္ဌကထာနံ အတိဒေသော ဒိဿတိ [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅]၊ ကထမိမိဿာ တာဟိ ပဌမတရံ ကတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ? အာစရိယဿ အဋ္ဌကထာသု အညမညာတိဒေသတော၊ ဝိနယပိဋကဿ ဂရုကာတဗ္ဗတရဘာဝတော၊ မဟာဝိဟာရဝါသီဟိ ဝိသေသေန ဂရုကတဘာဝတော၊ သင်္ဂီတိက္ကမာနုရူပဘာဝတော၊ ဣဓေဝ ပရိပုဏ္ဏနိဒါနကထာပကာသနတော၊ နိဂမနေ စ ပဌမံ သီဟဠဋ္ဌကထာယော သုတွာ ကရဏပ္ပကာသနတော ဌပေတွာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ အယမေဝ ပဌမံ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပန ဝိနယဋ္ဌကထာယန္တိ ဝါ ဝိနယဋ္ဌကထာသူတိ ဝါ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာသူတိ ဝါ ဧဝံ သာမညနာမဝသေနေဝ အတိဒေသော ဒိဿတိ၊ န သမန္တပါသာဒိကာဒိဝိသေသနာမဝသေန။ တသ္မာဿ သဗ္ဗပဌမံ ကတဘာဝေါ ပါကဋောယေဝ။ အာဂမဋ္ဌကထာနံ ဣဓာတိဒေသော [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅] ဣမိဿာပိ တတ္ထာတိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈] ဧဝံ အညမညာတိဒေသော ပန အာစရိယဿ မနသာ သုဝဝတ္ထိတဝသေန ဝါ သက္ကာ ဘဝိတုံ၊ အပုဗ္ဗာစရိမပရိနိဋ္ဌာပနေန ဝါ။ ကထံ? အာစရိယေန ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ သဗ္ဗသော နိဋ္ဌာပေတွာ သမန္တပါသာဒိကာဒိံ ဧကေကမဋ္ဌကထံ ကရောန္တေနေဝ ယတ္ထ ယတ္ထ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဝိတ္ထာရတော အညဋ္ဌကထာသု ပကာသေတဗ္ဗာ ဟောတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ဣမသ္မိံ နာမ ဌာနေ ကထေဿာမီ’’တိ မနသာ သုဝဝတ္ထိတံ ဝဝတ္ထပေတွာ တဉ္စ အတိဒိသိတွာ ယထာဝဝတ္ထိတဌာနပ္ပတ္တကာလေ တံ ဝိတ္ထာရတော ကထေန္တေန တာ ကတာ ဝါ ဘဝေယျုံ။ ဧကေကိဿာယ ဝါ နိဋ္ဌာနာသန္နပ္ပတ္တကာလေ တံ ဌပေတွာ အညဉ္စ အညဉ္စ တထာ ကတွာ သဗ္ဗာပိ အပုဗ္ဗာစရိမံ ပရိနိဋ္ဌာပိတာ ဘဝေယျုန္တိ ဧဝံ ဒွိန္နံ ပကာရာနမညတရဝသေန အာစရိယဿာဋ္ဌကထာသု အညမညာတိဒေသော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
အာဂမဋ္ဌကထာကရဏံ
သုမင်္ဂလဝိလာသိနိံ နာမ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထံ ပန အာစရိယော သုမင်္ဂလပရိဝေဏဝါသိနာ ဒါဌာနာဂတ္ထေရေန အာယာစိတော အကာသိ။ ဝုတ္တံ ဟေတမေတိဿာ နိဂမနေ –
‘‘အာယာစိတော ¶ သုမင်္ဂလ-ပရိဝေဏနိဝါသိနာ ထိရဂုဏေန၊
ဒါဌာနာဂ သင်္ဃ၊ တ္ထေရေန ထေရဝံသနွယေန။
ဒီဃာဂမဿ ဒသဗလ-ဂုဏဂဏပရိဒီပနဿ အဋ္ဌကထံ၊
ယံ အာရဘိံ သုမင်္ဂလ-ဝိလာသိနိံ နာမ နာမေန။
သာ ဟိ မဟာအဋ္ဌကထာယ၊ သာရမာဒါယ နိဋ္ဌိတာ ဧသာ’’တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။ နိဂမနကထာ]။
ပပဉ္စသူဒနိံ နာမ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထံ ဘဒန္တဗုဒ္ဓမိတ္တတ္ထေရေန ပုဗ္ဗေ မယူရဒူတပဋ္ဋနေ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဝသန္တေန အာယာစိတော အကာသိ။ ဝုတ္တံ ဟေတမေတိဿာ နိဂမနေ –
‘‘အာယာစိတော သုမတိနာ၊ ထေရေန ဘဒန္တဗုဒ္ဓမိတ္တေန၊
ပုဗ္ဗေ မယူရဒူတပ၊ဋ္ဋနမှိ သဒ္ဓိံ ဝသန္တေန။
ပရဝါဒဝိဓံသနဿ၊ မဇ္ဈိမနိကာယသေဋ္ဌဿ၊
ယမဟံ ပပဉ္စသူဒနိ-မဋ္ဌကထံ ကာတုမာရဘိံ။
သာ ဟိ မဟာအဋ္ဌကထာယ၊ သာရမာဒါယ နိဋ္ဌိတာ ဧသာ’’တိ [မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။ နိဂမနကထာ]။
သာရတ္ထပ္ပကာသိနိံ နာမ သံယုတ္တနိကာယဋ္ဌကထံ ဘဒန္တဇောတိပါလတ္ထေရေန အာယာစိတော အကာသိ။ ဝုတ္တံ ဟေတမေတိဿာ နိဂမနေ –
‘‘ဧတိဿာ ကရဏတ္ထံ၊ ထေရေန ဘဒန္တဇောတိပါလေန၊
သုစိသီလေန သုဘာသိတဿ ပကာသယန္တဉာဏေန။
သာသနဝိဘူတိကာမေန၊ ယာစမာနေန မံ သုဘဂုဏေန၊
ယံ သမဓိဂတံ ပုညံ၊ တေနာပိ ဇနော သုခီ ဘဝတူ’’တိ [သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။နိဂမနကထာ]။
မနောရထပူရဏိံ နာမ အင်္ဂုတ္တရနိကာယဋ္ဌကထံ ဘဒန္တဇောတိပါလတ္ထေရေန ဒက္ခိဏဣန္ဒိယရဋ္ဌေ ကဉ္စိပုရာဒီသု စ သီဟဠဒီပေ မဟာဝိဟာရမှိ စ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဝသန္တေန အာယာစိတော၊ တထာ ဇီဝကေနာပိ ဥပါသကေန ပိဋကတ္တယပါရဂုဘူတေန ဝါတာဟတေပိ အနိဉ္ဇမာနသဘာဝေ ဒုမေ ဝိယ အနိဉ္ဇမာနသဒ္ဓမ္မေ ဌိတေန သုမတိနာ ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေနာဘိယာစိတော အကာသိ။ ဝုတ္တံ ဟေတမေတိဿာ နိဂမနေ –
‘‘အာယာစိတော သုမတိနာ၊ ထေရေန ဘဒန္တဇောတိပါလေန၊
ကဉ္စိပုရာဒီသု မယာ၊ ပုဗ္ဗေ သဒ္ဓိံ ဝသန္တေန။
ဝရတမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ၊ ¶ မဟာဝိဟာရမှိ ဝသနကာလေပိ၊
ဝါတာဟတေ ဝိယ ဒုမေ၊ အနိဉ္ဇမာနမှိ သဒ္ဓမ္မေ။
ပါရံ ပိဋကတ္တယသာ၊ဂရဿ ဂန္တွာ ဌိတေန သုမတိနာ၊
ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေနာ၊ဘိယာစိတော ဇီဝကေနာပိ။
ဓမ္မကထာနယနိပုဏေဟိ၊ ဓမ္မကထိကေဟိ အပရိမာဏေဟိ၊
ပရိကီဠိတဿ ပဋိပ၊ဇ္ဇိတဿ သကသမယစိတြဿ။
အဋ္ဌကထံ အင်္ဂုတ္တရ၊မဟာနိကာယဿ ကာတုမာရဒ္ဓါ၊
ယမဟံ စိရကာလဋ္ဌိတိ-မိစ္ဆန္တော သာသနဝရဿ။
သာ ဟိ မဟာအဋ္ဌကထာယ၊ သာရမာဒါယ နိဋ္ဌိတာ ဧသာ၊
စတုန္နဝုတိပရိမာဏာယ၊ ပါဠိယာ ဘာဏဝါရေဟိ။
သဗ္ဗာဂမသံဝဏ္ဏန၊ မနောရထော ပူရိတော စ မေ ယသ္မာ၊
ဧတာယ မနောရထ ပူရဏီတိ နာမံ တတော အဿာ’’တိ [အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၁။နိဂမနကထာ]။
ဣမာ စ ပန စတဿော အာဂမဋ္ဌကထာယော ကုရုမာနော အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရေနာဘတံ မူလဋ္ဌကထာသင်္ခါတံ မဟာအဋ္ဌကထံယေဝ ဘာသာပရိဝတ္တနဝသေန စေဝ ပုနပ္ပုနာဂတဝိတ္ထာရကထာမဂ္ဂဿ သံခိပနဝသေန စ အကာသိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဂန္ထာရမ္ဘေ –
‘‘သီဟဠဒီပံ ပန အာဘ၊တာထ ဝသိနာ မဟာမဟိန္ဒေန၊
ဌပိတာ သီဟဠဘာသာယ၊ ဒီပဝါသီနမတ္ထာယ။
အပနေတွာန တတောဟံ၊ သီဟဠဘာသံ မနောရမံ ဘာသံ၊
တန္တိနယာနုစ္ဆဝိကံ၊ အာရောပေန္တော ဝိဂတဒေါသံ…ပေ…
ဟိတွာ ပုနပ္ပုနာဂတ-မတ္ထံ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ။
တထာ နိဂမနေပိ –
‘‘သာ ဟိ မဟာအဋ္ဌကထာယ၊ သာရမာဒါယ နိဋ္ဌိတာ ဧသာ’’တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။နိဂမနကထာ] စ၊
‘‘မူလဋ္ဌကထာသာရံ၊ အာဒါယ မယာ ဣမံ ကရောန္တေနာ’’တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။နိဂမနကထာ] စ။
ဣမာသံ သရီရဘူတပါဌေသု စ သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝိယ ‘‘မဟာပစ္စရိယံ၊ ကုရုန္ဒိယ’’န္တိအာဒိနာ ဝိနိစ္ဆယသံဝဏ္ဏနာဘေဒပ္ပကာသနံ န ဒိဿတိ၊ တထာ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာသုပိ။ ¶ တေနေတံ ဉာယတိ ‘‘သုတ္တန္တာဘိဓမ္မေသု မဟာအဋ္ဌကထာတော အညာ မဟာပစ္စရိအာဒိနာမိကာ ပေါရာဏိကာ သီဟဠဋ္ဌကထာယော စေဝ အန္ဓကဋ္ဌကထာ စ နတ္ထီ’’တိ။ ယာဝ ဝသဘရာဇကာလာ (၆၀၉-၆၅၃) ပန ပါကဋာနံ သီဟဠိကတ္ထေရာနံ ဝိနိစ္ဆယော စ ဝါဒါ စ ဝတ္ထူနိ စ ဧတာသုပိ ဒိဿန္တိယေဝါတိ။
အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာကရဏံ
အဋ္ဌသာလိနိံ ပန သမ္မောဟဝိနောဒနိဉ္စ ဓာတုကထာဒိပဉ္စပကရဏဿ အဋ္ဌကထဉ္စာတိ တိဿော အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယော အတ္တနာ သဒိသနာမေန သောတတ္ထကီဂန္ထကာရကေန ဗုဒ္ဓဃောသဘိက္ခုနာ အာယာစိတော အကာသိ။ ဝုတ္တဉှေတံ တာသု –
‘‘ဝိသုဒ္ဓါစာရသီလေန၊ နိပုဏာမလဗုဒ္ဓိနာ၊
ဘိက္ခုနာ ဗုဒ္ဓဃောသေန၊ သက္ကစ္စံ အဘိယာစိတော’’တိ [ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ] စ။
‘‘ဗုဒ္ဓဃောသောတိ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျေန ထေရေန ကတာ
အယံ အဋ္ဌသာလိနီ နာမ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာ’’တိ [ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဂမနကထာ] စ။
‘‘အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထံ၊ တဿာဟံ ယာစိတော ဌိတဂုဏေန၊
ယတိနာ အဒန္ဓဂတိနာ၊ သုဗုဒ္ဓိနာ ဗုဒ္ဓဃောသေန။
ယံ အာရဘိံ ရစယိတုံ၊ အဋ္ဌကထံ သုနိပုဏေသု အတ္ထေသု၊
သမ္မောဟဝိနောဒနတော၊ သမ္မောဟဝိနောဒနိံ နာမာ’’တိ [ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ နိဂမနကထာ] စ။
‘‘ဗုဒ္ဓဃောသောတိ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျေန ထေရေန ကတာ
အယံ သမ္မောဟဝိနောဒနီ နာမ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာ’’တိ [ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ နိဂမနကထာ] စ။
ဣမာသု ပန တီသု ပဉ္စပကရဏဋ္ဌကထာယ နာမဝိသေသော နတ္ထိ အာယာစကော စ န ပကာသိတော၊ ကေဝလံ အတ္တနော သဒ္ဓါယ ဧဝ သဉ္စောဒိတေန အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသေန သာ ကတာ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ တဿာ နိဂမနေ –
‘‘ကုသလာဒိဓမ္မဘေဒံ၊ ¶ နိဿာယ နယေဟိ ဝိဝိဓဂဏနေဟိ၊
ဝိတ္ထာရေန္တော သတ္တမ-မဘိဓမ္မပ္ပကရဏံ သတ္ထာ။
သုဝိဟိတသန္နိဋ္ဌာနော၊ ပဋ္ဌာနံ နာမ ယံ ပကာသေသိ၊
သဒ္ဓါယ သမာရဒ္ဓါ၊ ယာ အဋ္ဌကထာ မယာ တဿာတိ စ။
‘‘ဧတ္တာဝတာ
သတ္တပ္ပကရဏံ နာထော၊ အဘိဓမ္မမဒေသယိ၊
ဒေဝါတိဒေဝေါ ဒေဝါနံ၊ ဒေဝလောကမှိ ယံ ပုရေ၊
တဿ အဋ္ဌကထာ ဧသာ၊ သကလဿာပိ နိဋ္ဌိတာ’’တိ [ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ၁၉-၂၄။၁] စ။
‘‘ဗုဒ္ဓဃောသောတိ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျေန ထေရေန ကတာ
အယံ သကလဿပိ အဘိဓမ္မပိဋကဿ အဋ္ဌကထာ’’တိ [ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ၁၉-၂၄။၁] စ။
ဧကစ္စေ ပန အာဓုနိကာ ထေရာ ‘‘အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယော အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသေန ယာစိတော သင်္ဃပါလဗုဒ္ဓမိတ္တဇောတိပါလာဒီနံ အညတရော ထေရော အကာသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယဉ္စ နေသံ ဝိစာရဏာ၊ အဋ္ဌသာလိနီသမ္မောဟဝိနောဒနီသု ‘‘တာ ဗုဒ္ဓဃောသေန ယာစိတော အကာသီ’’တိ ဂန္ထကာရေန ဝုတ္တံ။ တေန ဉာယတိ ‘‘တက္ကာရကော အညော၊ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော ပန တာသု ယာစကပုဂ္ဂလောယေဝါ’’တိ။ အာဂမဋ္ဌကထာသု စ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသေန –
‘‘သီလကထာ ဓုတဓမ္မာ၊ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ စေဝ သဗ္ဗာနိ…ပေ…
ဣတိ ပန သဗ္ဗံ ယသ္မာ၊ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ မယာ သုပရိသုဒ္ဓံ၊
ဝုတ္တံ တသ္မာ ဘိယျော၊ န တံ ဣဓ ဝိစာရယိဿာမီ’’တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ] –
ဧဝံ သီလကထာဒီနံ အတ္တနာ ဧဝ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တဘာဝေါ မယာတိပဒေန ပကာသိတော။ အဋ္ဌသာလိနိယံ ပန –
‘‘ကမ္မဋ္ဌာနာနိ သဗ္ဗာနိ၊ စရိယာဘိညာ ဝိပဿနာ၊
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပနိဒံ၊ ယသ္မာ သဗ္ဗံ ပကာသိတ’’န္တိ [ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ] –
ဧဝံ မယာတိ ကတ္တုပဒေန ဝိနာ ဝုတ္တံ။ တေနာပိ ဉာယတိ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂကာရကော အညော၊ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာကာရကော အညော’’တိ။ ကိဉ္စာပိ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာသု အဘိယာစကော ဗုဒ္ဓဃောသော ဘိက္ခုနာတိ စ ယတိနာတိ စ ¶ ဣမေဟေဝ သာမညဂုဏပဒေဟိ ဝုတ္တော န ထေရေနာတိ သဂါရဝဂုဏပဒေန၊ တထာပိ သော ‘‘ဝိသုဒ္ဓါစာရသီလေန နိပုဏာမလဗုဒ္ဓိနာ’’တိ စ၊ ‘‘အဒန္ဓဂတိနာ သုဗုဒ္ဓိနာ’’တိ စ ဣမေဟိ အဓိကဂုဏပဒေဟိ ထောမိတတ္တာ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒိကာရကော အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသောယေဝါ’’တိ သက္ကာ ဂဟေတုံ။ သော ဟိ ဥပသမ္ပန္နကာလတောယေဝ ပဋ္ဌာယ ဂန္ထကောဝိဒေါ ပရိယတ္တိဝိသာရဒဂုဏသမ္ပန္နော၊ တသ္မိဉ္စ ကာလေ ဦနဒသဝဿော ဘဝေယျ၊ တသ္မာ ထေရေနာတိ န ဝုတ္တောတိ သက္ကာ ဂဟေတုန္တိ။
တံ ပန တေသံ အတိဝိစာရဏမတ္တမေဝ။ န ဟိ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရော ‘‘တသ္မိံ ကာလေ ဦနဒသဝဿော’’တိ သက္ကာ ဂဟေတုံ၊ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂနိဂမနေပိ ‘‘ဗုဒ္ဓဃောသောတိ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျေန ထေရေနာ’’တိ ဝစနတော၊ န စ ‘‘ဝိသုဒ္ဓါစာရသီလေန၊ နိပုဏာမလဗုဒ္ဓိနာ’’တိ ဝါ၊ ‘‘အဒန္ဓဂတိနာ သုဗုဒ္ဓိနာ’’တိ ဝါ ဧတ္တကေဟေဝ ဒွီဟိ ဒွီဟိ ဂုဏပဒေဟိ ထောမနေန သုထောမိတော ဟောတိ၊ အညဒတ္ထု ‘‘နိပ္ပဘီကတခဇ္ဇောတော သမုဒေတိ ဒိဝါကရော’’တိ ထောမနံ ဝိယ ဟောတိ။ နနု အာစရိယေန အတ္တနော ဂန္ထနိဂမနေသု –
‘‘ပရမဝိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဗဒ္ဓိဝီရိယပဋိမဏ္ဍိတေန သီလာစာရဇ္ဇဝမဒ္ဒဝါဒိဂုဏသမုဒယသမုဒိတေန သကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟဏသမတ္ထေန ပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတေန တိပိဋကပရိယတ္တိဘေဒေ သာဋ္ဌကထေ သတ္ထုသာသနေ အပ္ပဋိဟတဉာဏပ္ပဘာဝေန မဟာဝေယျာကရဏေနာ’’တိအာဒိနာ –
အတ္တနော အနုစ္ဆဝိကာနိ ဂုဏပဒါနိ ပကာသိတာနိ၊ သောယေဝ စ ပေါရာဏသီဟဠဋ္ဌကထာယော သင်္ခိပိတွာ အဘိနဝသင်္ဂဟဋ္ဌကထာနံ အာဒိကတ္တာ ပုဗ္ဗင်္ဂမော၊ အညေ ပန အဘိနဝဋ္ဌကထာကာရာ တဿေဝ အနုဝတ္တိတွာ အဝသေသမေကံ ဝါ ဒွေ ဝါ အဋ္ဌကထာယော အကံသု။ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာသု စ ယော ယော အတ္ထော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တော၊ သော သော ယထာနုပ္ပတ္တဋ္ဌာနေ တတော ဂဟေတွာ တထေဝ ဝုတ္တော။ ဝိသေသတော ပန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂခန္ဓာယတနဓာတုသစ္စဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာသု ဈာနကထာဝဏ္ဏနာသု စ အယမတ္ထော အတိဝိယ ပါကဋော၊ ယောပိ စ တတ္ထ အပ္ပကော ကတိပယမတ္တော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေန ဝိသဒိသော သံဝဏ္ဏနာဘေဒေါ ဒိဿတိ၊ သောပိ အာဘိဓမ္မိကာနံ မတာနုသာရေန ယထာ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော၊ တထေဝ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စ အဋ္ဌသာလိနိယံ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ အတိဒေသော ¶ ဒိဿတိ [ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ အကုသလကမ္မပထကထာ]၊ တထေဝ သမန္တပါသာဒိကာယမ္ပိ အဋ္ဌသာလိနိယာ အတိဒေသော ဒိဿတေဝ [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၊]။ ယဒိ စ အဋ္ဌသာလိနီ အညေန ကတာ ဘဝေယျ၊ ကထံ တာသု အညမညာတိဒေသော သက္ကာ ကာတုံ။ တသ္မာ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာသု အဘိယာစကော ဗုဒ္ဓဃောသော အာစရိယေန သမာနနာမော စူဠဗုဒ္ဓဃောသောတိ ယာဝဇ္ဇတနာ အာစရိယပရမ္ပရာယ ဂဟိတော သောတတ္ထကီဂန္ထကာရကော အညောယေဝ၊ န အာစရိယမဟာဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရော။ တေနေဝ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ဘိက္ခုနာ’’တိ စ ‘‘ယတိနာ’’တိ စ။
ယဒိ ပန ဧတ္တကေန နိဋ္ဌံ န ဂစ္ဆေယျ၊ ဧဝမ္ပိ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – ကိန္နု ခေါ သင်္ဃပါလာဒယော ထေရာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒီနံ ကရဏတ္ထာယ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရံ အာယာစမာနာ အတ္တနာ သမတ္ထတရောတိ သဒ္ဒဟန္တာ အာယာစန္တိ ဥဒါဟု အသဒ္ဒဟန္တာတိ? သဒ္ဒဟန္တာယေဝ အာယာစန္တီတိ ပါကဋောယေဝါယမတ္ထော။ တထာ စ သတိ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရော သယံ အညေဟိ သမတ္ထတရောဝ သမာနော ကသ္မာ အညံ အာယာစေယျ။ န ဟိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နဿ ထာမသမ္ပန္နဿ ယောဗ္ဗနသမ္ပန္နဿ အာစရိယဿ သုန္ဒရတရံ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထံ ကာတုံ ဘာရိယံ ဘဝိဿတိ။ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာသု စ ဝုတ္တဝစနာနိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂအာဂမဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တသံဝဏ္ဏနာဝစနေဟိ ဧကာကာရာနေဝ ဟောန္တိ။ ယဒိ စ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထံ အညော ကရေယျ၊ ကထမပိ တာဟိ ဝစနာကာရဿ ဝိသဒိသတာ ဘဝေယျ ဧဝ။ ဧတာသံ နိဂမနေ စ ဒဿိတေန ‘‘ဗုဒ္ဓဃောသောတိ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျေန ထေရေန ကတာ’’တိ ဝစနေန ‘‘အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသေန ကတာ’’တွေဝ ပါကဋာ ဟောန္တိ၊ န အညေနာတိ။ ယေပိ ‘‘အညေန ကတာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေပိ ‘‘ဣမိနာ နာမ ထေရေနာ’’တိ ဧကံသတော ဒဿေတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တထာ ဒဿေတုဉ္စ လေသမတ္တမ္ပိ သာဓကဝစနံ န ဒိဿတိ။ တသ္မာ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယောပိ ဣဒါနိ အာစရိယေဟိ စူဠဗုဒ္ဓဃောသောတိ ဝေါဟရိတေန ဗုဒ္ဓဃောသေန နာမ ဘိက္ခုနာယာစိတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဝိနယာဂမဋ္ဌကထာနံ ကာရကော အာစရိယမဟာဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရောယေဝ အကာသီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။
ယံ ပန မဟာဝံသေ ‘‘အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော သီဟဠဒီပါဂမနတော ပုဗ္ဗေ ဇမ္ဗုဒီပေ ဝသနကာလေယေဝ အဋ္ဌသာလိနိံ အကာသီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန –
၂၂၅။ ‘‘ဓမ္မသင်္ဂဏိယာကာသိ၊ ကစ္ဆံ သော အဋ္ဌသာလိနိ’’န္တိ –
ဝုတ္တံ၊ ¶ တံ ဣဒါနိ ဒိဿမာနာယ အဋ္ဌသာလိနိယာ န သမေတိ။ တတ္ထ ဟိ ဂန္ထာရမ္ဘေယေဝ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ အတိဒိသိတွာ ပစ္ဆာပိ သော စ၊ သမန္တပါသာဒိကာ စ ဗဟူသု ဌာနေသု အတိဒိသီယန္တိ။ တသ္မာ တဿာ အာစရိယေန သီဟဠဒီပံ ပတွာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဉ္စေဝ သမန္တပါသာဒိကဉ္စ ကတွာ ပစ္ဆာယေဝ ကတဘာဝေါ အတိဝိယ ပါကဋောတိ။
ကင်္ခါဝိတရဏီအဋ္ဌကထာကရဏံ
ကင်္ခါဝိတရဏိံ နာမ ပါတိမောက္ခဋ္ဌကထံ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရော သောဏတ္ထေရေန ယာစိတော မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝါစနာမဂ္ဂနိဿိတံ သီဟဠပါတိမောက္ခဋ္ဌကထာနယံ နိဿာယ ဧကမ္ပိ ပဒံ ပါဠိယာ ဝါ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာဟိ ဝါ အဝိရောဓေတွာ အကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ တိဿံ အဋ္ဌကထာယံ –
‘‘သူရတေန နိဝါတေန၊ သုစိသလ္လေခဝုတ္တိနာ၊
ဝိနယာစာရယုတ္တေန၊ သောဏတ္ထေရေန ယာစိတော။
တတ္ထ သဉ္ဇာတကင်္ခါနံ၊ ဘိက္ခူနံ တဿ ဝဏ္ဏနံ၊
ကင်္ခါဝိတရဏတ္ထာယ၊ ပရိပုဏ္ဏဝိနိစ္ဆယံ။
မဟာဝိဟာရဝါသီနံ၊ ဝါစနာမဂ္ဂနိဿိတံ၊
ဝတ္တယိဿာမိ နာမေန၊ ကင်္ခါဝိတရဏိံ သုဘ’’န္တိ [ကင်္ခါ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ] စ။
‘‘အာရဘိံ ယမဟံ သဗ္ဗံ၊ သီဟဠဋ္ဌကထာနယံ၊
မဟာဝိဟာရဝါသီနံ၊ ဝါစနာမဂ္ဂနိဿိတံ။
နိဿာယ သာ အယံ နိဋ္ဌံ၊ ဂတာ အာဒါယ သဗ္ဗသော၊
သဗ္ဗံ အဋ္ဌကထာသာရံ၊ ပါဠိယတ္ထဉ္စ ကေဝလံ။
န ဟေတ္ထ တံ ပဒံ အတ္ထိ၊ ယံ ဝိရုဇ္ဈေယျ ပါဠိယာ၊
မဟာဝိဟာရဝါသီနံ၊ ပေါရာဏဋ္ဌကထာဟိ ဝါ’’တိ [ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဂမနကထာ] စ။
ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာကရဏံ
အပရာပိ တိဿော အဋ္ဌကထာယော သန္တိ ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာ စာတိ၊ ယာ တာသု ဒိဿမာနနိဂမနဝသေန အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသေနေဝ ကတာတိ ပညာယန္တိ။ တတ္ထ ပန ဝုတ္တဝစနာနိ ကာနိစိ ¶ ကာနိစိ အာဂမဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တာကာရေန န ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဧကေ ဝဒန္တိ ‘‘နေတာ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသဿာ’’တိ။ ဧကစ္စေ ပန ‘‘အာစရိယဿ ဥပထမ္ဘကတ္ထေရေဟိ ပဌမံ ကတာ၊ ပစ္ဆာ အာစရိယေန ဩသာနသောဓနဝသေန ပရိယောသာပိတာ ဝါ ဘဝေယျုံ၊ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထံ အာယာစန္တေန စူဠဗုဒ္ဓဃောသေန ဝါ ကတာ ဘဝေယျု’’န္တိ ဝဒန္တိ။
တံ တထာ ဝါ ဟောတု အညထာ ဝါ၊ ဣဒါနိ ဧကန္တတော ဝိနိစ္ဆိနိတုံ န သုကရမေဝ။ တသ္မာ တာသံ နိဂမနဝစနဝသေနေဝ ဧတ္ထ ပကာသယိဿာမ။ တာသု ဟိ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထံ ကုမာရကဿပတ္ထေရေန အာယာစိတော သိရိကူဋဿ (သိရိကုဍ္ဍဿ) ရညော ပါသာဒေ ဝိဟရန္တော ပရမ္ပရာဘတံ သီဟဠဘာသာယ သဏ္ဌိတံ ပေါရာဏဋ္ဌကထံ ပါဠိဘာသာယ အာရောပေတွာ ဝိတ္ထာရဂတဉ္စ ဝစနက္ကမံ သမာသေတွာ ဂါထာသု အသံဝဏ္ဏိတပဒဗျဉ္ဇနာနိ သံဝဏ္ဏေတွာ အကာသိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ဂန္ထာရမ္ဘေ –
‘‘ပရမ္ပရာဘတာ တဿ၊ နိပုဏာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ၊
ယာ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပမှိ၊ ဒီပဘာသာယ သဏ္ဌိတာ…ပေ…
ကုမာရကဿပေနာဟံ၊ ထေရေန ထိရစေတသာ၊
သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိကာမေန၊ သက္ကစ္စံ အဘိယာစိတော…ပေ…
တံ ဘာသံ အတိဝိတ္ထာရ၊ ဂတဉ္စ ဝစနက္ကမံ၊
ပဟာယာရောပယိတွာန၊ တန္တိဘာသံ မနောရမံ။
ဂါထာနံ ဗျဉ္ဇနပဒံ၊ ယံ တတ္ထ န ဝိဘာဝိတံ၊
ကေဝလံ တံ ဝိဘာဝေတွာ၊ သေသံ တမေဝ အတ္ထတော။
ဘာသန္တရေန ဘာသိဿ’’န္တိ [ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ] –
နိဂမနေ စ ဝုတ္တံ –
‘‘ဝိဟာရေ အဓိရာဇေန၊ ကာရိတမှိ ကတညုနာ၊
ပါသာဒေ သိရိကူဋဿ၊ ရညော ဝိဟရတာ မယာ’’တိ [ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။နိဂမနကထာ]။
ဧတ္ထ စ သိရိကူဋော နာမ သမန္တပါသာဒိကာနိဂမနေ သိရိပါလောတိ ဝုတ္တော မဟာနာမောယေဝ ရာဇာတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ မဟေသိယာ အာနယနံ သမာဒါပနမာရဗ္ဘ တေန ရညာ ဒိန္နေ ဓူမရက္ခပဗ္ဗတဝိဟာရေ ဝသန္တေန သာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ မဟာဝံသေ –
‘‘လောဟဒွါရ-ရလဂ္ဂါမ-ကောဋိပဿာဝနဝှယေ၊
တယော ¶ ဝိဟာရေ ကာရေတွာ၊ ဘိက္ခူနံ အဘယုတ္တရေ။
ဝိဟာရံ ကာရယိတွာန၊ ဓူမရက္ခမှိ ပဗ္ဗတေ၊
မဟေသိယာ’နယေနာ’ဒါ၊ ဘိက္ခူနံ ထေရဝါဒိန’’န္တိ။
တဿ ပန ရညော ကာလေ သာ နိဋ္ဌာပိတာတိ န သက္ကာ ဂဟေတုံ။ တဿ ဟိ ရညော ဧကဝီသတိမဝဿေ သမန္တပါသာဒိကံ နိဋ္ဌာပေသိ။ သော စ ရာဇာ ဒွါဝီသတိမဝဿေ ဒိဝင်္ဂတော။ ဧတ္ထန္တရေ သာဓိကဧကဝဿေန ‘‘စတဿော စ အာဂမဋ္ဌကထာယော တိဿော စ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယော အယဉ္စ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာ’’တိ သဗ္ဗာ ဧတာ န သက္ကာ နိဋ္ဌာပေတုန္တိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာဋ္ဌကထာကရဏံ
ပရမတ္ထဇောတိကံ နာမ ခုဒ္ဒကပါဌဿ စေဝ သုတ္တနိပါတဿ စ အဋ္ဌကထံ ကေနစိပိ အနာယာစိတော အတ္တနော ဣစ္ဆာဝသေနေဝ အကာသိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယ ဂန္ထာရမ္ဘေ –
‘‘ဥတ္တမံ ဝန္ဒနေယျာနံ၊ ဝန္ဒိတွာ ရတနတ္တယံ၊
ခုဒ္ဒကာနံ ကရိဿာမိ၊ ကေသဉ္စိ အတ္ထဝဏ္ဏနံ။
ခုဒ္ဒကာနံ ဂမ္ဘီရတ္တာ၊ ကိဉ္စာပိ အတိဒုက္ကရာ၊
ဝဏ္ဏနာ မာဒိသေနေသာ၊ အဗောဓန္တေန သာသနံ။
အဇ္ဇာပိ တု အဗ္ဘောစ္ဆိန္နော၊ ပုဗ္ဗာစရိယနိစ္ဆယော၊
တထေဝ စ ဌိတံ ယသ္မာ၊ နဝင်္ဂံ သတ္ထုသာသနံ။
တသ္မာဟံ ကာတုမိစ္ဆာမိ၊ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ဣမံ၊
သာသနဉ္စေဝ နိဿာယ၊ ပေါရာဏဉ္စ ဝိနိစ္ဆယံ။
သဒ္ဓမ္မဗဟုမာနေန၊ နာတ္တုက္ကံသနကမျတာ၊
နာညေသံ ဝမ္ဘနတ္ထာယ၊ တံ သုဏာထ သမာဟိတာ’’တိ။
ဗဟူ ပန ဝိစက္ခဏာ ဣမာ အာရမ္ဘဂါထာယော ဝိစိနိတွာ ‘‘နေတံ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရဿ ဝိယ ဝစနံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယဉ္စ နေသံ ဝိစိနနာကာရော၊ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော ဟိ ယံ ကဉ္စိ ဂန္ထံ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေန အညေန အာယာစိတောဝ ကရောတိ၊ ဣဓ ပန ကောစိပိ အာယာစကော ¶ နတ္ထိ။ ပုနပိ အာစရိယော ‘‘ပေါရာဏသီဟဠဋ္ဌကထံ ဘာသာပရိဝတ္တနဝသေန ကရိဿာမီ’’တိ စ ‘‘မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝါစနာမဂ္ဂံ နိဿာယ ကရိဿာမီ’’တိ စ ဧဝံ ပဋိညံ ကတွာဝ ကရောတိ၊ ဣဓ ပန တာဒိသီပိ ပဋိညာ နတ္ထိ။ ပုနပိ အာစရိယော အတိဂမ္ဘီရတ္ထာနံ စတုန္နဉ္စာဂမာနံ အဘိဓမ္မဿ စ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေပိ ဒုက္ကရဘာဝံ န ကထေတိ၊ ဣဓ ပန ‘‘သာသနံ အဗောဓန္တေန မာဒိသေနာ’’တိ အတ္တနာ သာသနဿ အဗုဒ္ဓဘာဝံ ပကာသေတွာ ‘‘အတိဒုက္ကရာ’’တိ စ ကထေတိ။ တသ္မာ ‘‘နေတံ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသဿ ဝိယ ဝစန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တံ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ အာစရိယော ဟိ အတ္တနော ဂန္ထနိဂမနေသု ‘‘တိပိဋကပရိယတ္တိပ္ပဘေဒေ သာဋ္ဌကထေ သတ္ထုသာသနေ အပ္ပဋိဟတဉာဏပ္ပဘာဝေနာ’’တိ အတ္တနော ဉာဏပ္ပဘာဝံ ပကာသေသိ၊ သော ‘‘သာသနံ အဗောဓန္တေန မာဒိသေန အတိဒုက္ကရာ’’တိ ဤဒိသံ ဝစနံ န ကထေယျယေဝါတိ။
ဇာတကဋ္ဌကထာကရဏံ
ဇာတကဋ္ဌကထာပိ စ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရေနေဝ ကတာတိ ဝဒန္တိ၊ ကာရဏံ ပနေတ္ထ န ဒိဿတိ။ သာ ပန အတ္ထဒဿိတ္ထေရေန စ ဗုဒ္ဓမိတ္တတ္ထေရေန စ မဟိသာသကနိကာယိကေန စ ဗုဒ္ဓဒေဝတ္ထေရေနာတိ တီဟိ ထေရေဟိ အဘိယာစိတော မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝါစနာမဂ္ဂံ နိဿာယ ကတာ။ ဣမိဿာပိ နာမဝိသေသော နတ္ထိ။ ဝုတ္တံ ဟိမိဿာ အာရမ္ဘေ –
‘‘ဗုဒ္ဓဝံသဿ ဧတဿ၊ ဣစ္ဆန္တေန စိရဋ္ဌိတိံ၊
ယာစိတော အဘိဂန္တွာန၊ ထေရေန အတ္ထဒဿိနာ။
အသံသဋ္ဌဝိဟာရေန၊ သဒါ သုဒ္ဓဝိဟာရိနာ၊
တထေဝ ဗုဒ္ဓမိတ္တေန၊ သန္တစိတ္တေန ဝိညုနာ။
မဟိသာသကဝံသမှိ၊ သမ္ဘူတေန နယညုနာ၊
ဗုဒ္ဓဒေဝေန စ တထာ၊ ဘိက္ခုနာ သုဒ္ဓဗုဒ္ဓိနာ။
မဟာပုရိသစရိယာနံ၊ အာနုဘာဝံ အစိန္တိယံ၊
တဿ ဝိဇ္ဇောတယန္တဿ၊ ဇာတကဿတ္ထဝဏ္ဏနံ။
မဟာဝိဟာရဝါသီနံ၊ ဝါစနာမဂ္ဂနိဿိတံ၊
ဘာသိဿံ ဘာသတော တံ မေ၊ သာဓု ဂဏှန္တု သာဓဝေါ’’တိ။
ဧတ္တာဝတာ ¶ စ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသတ္ထေရဿ ဂန္ထဘာဝေန ပါကဋာဟိ သဗ္ဗဋ္ဌကထာဟိ သဟ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ ကရဏပ္ပကာရော ဝိတ္ထာရေန ဝိဘာဝိတော ဟောတိ။
သကလလောကပတ္ထာရကာရဏံ
ကိဿေသ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ သကလလောကေ ပတ္ထဋောတိ? ပရိသုဒ္ဓပိဋကပါဠိနိဿယဘာဝတော၊ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟဘာဝတော၊ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနံ ဘာသာပရိဝတ္တနဘာဝတော၊ ပရသမယဝိဝဇ္ဇနတော၊ သကသမယဝိသုဒ္ဓိတော၊ သီလဓုတင်္ဂသမထအဘိညာပညာပဘေဒါဒီနံ ပရိပုဏ္ဏဝိဘာဂတော၊ ယာဝ အရဟတ္တာ ပဋိပတ္တိနယပရိဒီပနတော၊ ဥတ္တာနာနာကုလပဒဗျဉ္ဇနသင်္ခတဘာဝတော၊ သုဝိညေယျတ္ထဘာဝတော၊ ပသာဒနီယာနံ ဒိဋ္ဌာနုဂတာပါဒနသမတ္ထာနံ ဝတ္ထူနဉ္စ ဒီပနတောတိ ဧဝမာဒီဟိ အနေကသတေဟိ ဂုဏေဟိ ဧသ သကလလောကေ ပတ္ထဋော ဇာတော။
အယဉှိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ သင်္ဂီတိတ္တယာရူဠှပရိသုဒ္ဓပါဠိပိဋကမေဝ နိဿာယ ပဝတ္တော၊ န မဟာသင်္ဃိကာဒီနံ သတ္တရသန္နံ နိကာယာနံ ပိဋကံ၊ နပိ မဟာယာနိကာနံ ပိဋကံ။ သပရိဝါရံ သိက္ခတ္တယဉ္စ ဧတ္ထ ပရိပုဏ္ဏမေဝ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿိတံ။ ဝုတ္တဉှေတံ အာစရိယေန အာဂမဋ္ဌကထာသု ဂန္ထာရမ္ဘေ –
‘‘သီလကတာ ဓုတဓမ္မာ၊ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ စေဝ သဗ္ဗာနိ၊
စရိယာဝိဓာနသဟိတော၊ ဈာနသမာပတ္တိဝိတ္ထာရော။
သဗ္ဗာ စ အဘိညာယော၊ ပညာသင်္ကလနနိစ္ဆယော စေဝ၊
ခန္ဓာဓာတာယတနိ၊န္ဒြိယာနိ အရိယာနိ စေဝ စတ္တာရိ။
သစ္စာနိ ပစ္စယာကာရ၊ဒေသနာ သုပရိသုဒ္ဓနိပုဏနယာ၊
အဝိမုတ္တတန္တိမဂ္ဂါ၊ ဝိပဿနာဘာဝနာ စေဝ။
ဣတိ ပန သဗ္ဗံ ယသ္မာ၊ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ မယာ သုပရိသုဒ္ဓံ၊
ဝုတ္တံ တသ္မာ ဘိယျော၊ န တံ ဣဓ ဝိစာရယိဿာမီ’’တိ။
ယသ္မာ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ စတုန္နံ အာဂမဋ္ဌကထာနံ အဝယဝဘာဝေန ကတော၊ တသ္မာ တာ ဝိယ ပေါရာဏသီဟဠဋ္ဌကထာနံ ဘာသာပရိဝတ္တနဝသေန စေဝ ပုနပ္ပုနာဂတမတ္ထာနံ သံခိပနဝသေန စ ပရသမယဝိဝဇ္ဇနဝသေန စ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ပရိသုဒ္ဓဝိနိစ္ဆယသင်္ခါတဿ သကသမယဿ ဒီပနဝသေန စ ကတော။ ဝုတ္တဉှေတံ အာစရိယေန –
‘‘အပနေတွာန ¶ တတောဟံ၊ သီဟဠဘာသံ မနောရမံ ဘာသံ၊
တန္တိနယာနုစ္ဆဝိကံ၊ အာရောပေန္တော ဝိဂတဒေါသံ။
သမယံ အဝိလောမေန္တော၊ ထေရာနံ ထေရဝံသပဒီပါနံ၊
သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာနံ၊ မဟာဝိဟာရေ နိဝါသီနံ၊
ဟိတွာ ပုနပ္ပုနာဂတ-မတ္ထံ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ] စ။
‘‘မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ၊ ဧသ စတုန္နမ္ပိ အာဂမာနဉှိ၊
ဌတွာ ပကာသယိဿတိ၊ တတ္ထ ယထာဘာသိတမတ္ထံ။
ဣစ္စေဝ ကတော တသ္မာ၊ တမ္ပိ ဂဟေတွာန သဒ္ဓိမေတာယ၊
အဋ္ဌကထာယ ဝိဇာနထ၊ ဒီဃာဂမနိဿိတံ အတ္ထ’’န္တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ] စ။
‘‘သာ ဟိ မဟာအဋ္ဌကထာယ၊ သာရမာဒါယ နိဋ္ဌိတာ ဧသာ၊
ဧကာသီတိပမာဏာယ၊ ပါဠိယာ ဘာဏဝါရေဟိ။
ဧကူနသဋ္ဌိမတ္တော၊ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါပိ ဘာဏဝါရေဟိ၊
အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထာယ၊ အာဂမာနံ ကတော ယသ္မာ။
တသ္မာ တေန သဟာယံ၊ အဋ္ဌကထာ ဘာဏဝါရဂဏနာယ၊
သုပရိမိတပရိစ္ဆိန္နံ၊ စတ္တာလီသံ သတံ ဟောတီ’’တိ [ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။နိဂမနကထာ] စ။
ယဒိ စာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ အာစရိယေန အာဂမဋ္ဌကထာယော ဝိယ အကတွာ ပေါရာဏသီဟဠဋ္ဌကထာယော စ အနောလောကေတွာ ကေဝလံ အတ္တနော ဉာဏပ္ပဘာဝေနေဝ ကတော အဿ၊ နာယံ အာဂမဋ္ဌကထာနံ အဝယဝေါတိ ဂဟေတဗ္ဗော အဿ၊ အညဒတ္ထု ‘‘အာဂမဋ္ဌကထာယော မဟာဋ္ဌကထာယ သာရဘူတာ၊ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ပန န တဿာ သာရဘူတော၊ ကေဝလံ အာစရိယဿ မတိယာဝ ကတော’’တိ ဧဝမေဝ ဝတ္တဗ္ဗော အဿ။ ယသ္မာ ပန တထာ အကတွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ ကတော၊ တသ္မာ အယမ္ပိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ တာသံ အာဂမဋ္ဌကထာနံ ကရဏာကာရေနေဝ ကတောတိ စ၊ တတောယေဝ မဟာဋ္ဌကထာယ သာရဘူတောတိ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဧကစ္စေ ပန ဝိစက္ခဏာ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသဿ ဂန္ထေသု ဥတ္တရပက္ခသာသနိကာနံ အဿဃောသနာဂဇ္ဇုနဝသုဗန္ဓုအာဒီနံ ဘိက္ခူနံ ဝိယ ပေါရာဏဂန္ထေ အနိဿာယ အတ္တနော ဉာဏေနေဝ တက္ကေတွာ ဒဿိတံ ဓမ္မကထာဝိသေသံ အဒိသွာ အသန္တုဋ္ဌစိတ္တာ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ဗုဒ္ဓဃောသဿ အညံ အနိဿာယ အတ္တနော ဉာဏပ္ပဘာဝေနေဝ အဘိနဝဂန္ထုပ္ပာဒနံ န ပဿာမာ’’တိ။ ¶ တံ တေသံ ဂရဟာဝစနမ္ပိ သမာနံ ထေရဝါဒီနံ ပသံသာဝစနမေဝ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ထေရဝါဒိနော ဟိ ဧဝံ ဇာနန္တိ ‘‘ဗုဒ္ဓေနေဝ ဘဂဝတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဒေသေတဗ္ဗော စေဝ ဓမ္မော ပညာပေတဗ္ဗော စ ဝိနယော အနဝသေသေန ဒေသိတော စေဝ ပညတ္တော စ၊ သောယေဝ ဓမ္မဝိနယော သဒ္ဓါသမ္ပန္နေဟိ ဘိက္ခူဟိ စေဝ ဂဟဋ္ဌေဟိ စ ယထာရဟံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗော၊ န တတော အညော ဓမ္မဝိနယော တက္ကေတွာ ဂဝေသေတဗ္ဗော။ ယဒိ ပန အညော ဓမ္မဝိနယော ကေနစိ တက္ကေတွာ ကထိတော အဿ၊ တံ တဿေဝ တက္ကိနော သာသနံ ဟောတိ န သတ္ထု သာသနံ။ ယံ ယံ ပန ဘဂဝတော ဓမ္မဝိနယေ ပဒဗျဉ္ဇနံ အတ္ထတော အပါကဋံ ဟောတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ပေါရာဏကေဟိ ပဋိသမ္ဘိဒါဆဠဘိညာဒိဂုဏသမ္ပန္နေဟိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယံ ဇာနန္တေဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ သံဝဏ္ဏိတနယေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော၊ န အတ္တနောမတိဝသေနာ’’တိ။ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသော စ တေသံ ထေရဝါဒီနံ အညတရော၊ သောပိ တထေဝ ဇာနာတိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ အာစရိယေန –
‘‘ဗုဒ္ဓေန ဓမ္မော ဝိနယော စ ဝုတ္တော၊
ယော တဿ ပုတ္တေဟိ တထေဝ ဉာတော၊
သော ယေဟိ တေသံ မတိမစ္စဇန္တာ၊
ယသ္မာ ပုရေ အဋ္ဌကထာ အကံသု။
တသ္မာ ဟိ ယံ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ၊
တံ ဝဇ္ဇယိတွာန ပမာဒလေခံ၊
သဗ္ဗမ္ပိ သိက္ခာသု သဂါရဝါနံ၊
ယသ္မာ ပမာဏံ ဣဓ ပဏ္ဍိတာနံ။
တတော စ ဘာသန္တရမေဝ ဟိတွာ၊
ဝိတ္ထာရမဂ္ဂဉ္စ သမာသယိတွာ…ပေ…
ယသ္မာ အယံ ဟေဿတိ ဝဏ္ဏနာပိ၊
သက္ကစ္စ တသ္မာ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာ’’တိ [ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ]။
တေနေဝ အာစရိယော ဘဂဝတော ဓမ္မဝိနယံ ဝါ ပေါရာဏဋ္ဌကထံ ဝါ အနိဿာယ အတ္တနော ဉာဏေန တက္ကေတွာ ဝါ အတ္တနာ ပရိစိတလောကိယဂန္ထေဟိ ဂဟေတွာ ဝါ န ကဉ္စိ ဂန္ထံ အကာသိ။ ယဒိ ပန တာဒိသံ ကရေယျ၊ ¶ တံ ထေရဝါဒိနော မဟာပဒေသသုတ္တေ [ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၈၊ အ။ နိ။ ၄။၁၈၀] ဝုတ္တနယေန ‘‘အဒ္ဓါ ဣဒံ န စေဝ တဿ ဘဂဝတော ဝစနံ၊ ဗုဒ္ဓဃောသဿ စ ထေရဿ ဒုဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဆဍ္ဍေယျုံယေဝ။ ယတော စ ခေါ အယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနံ ဘာသာပရိဝတ္တနာဒိဝသေနေဝ အာစရိယေန ကတော၊ တတောယေဝ ထေရဝါဒိနော တံ မဟာပဒေသသုတ္တေ ဝုတ္တနယေန ‘‘အဒ္ဓါ ဣဒံ တဿ ဘဂဝတော ဝစနံ၊ အာစရိယဗုဒ္ဓဃောသဿ စ ထေရဿ သုဂ္ဂဟိတ’’န္တိ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ။ တေနာပါယံ သကလလောကေ ပတ္ထဋော ဟောတိ။
သီလဓုတင်္ဂါဒီနံ ဝိဘာဂေါ စ ပဋိပတ္တိနယပရိဒီပနဉ္စ ပါကဋမေဝ။ တထာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ သုဝိညေယျပဒဝါကျေဟိ စေဝ အနာကုလပဒဝါကျေဟိ စ တန္တိနယာနုရူပါယ ပါဠိဂတိယာ သုဋ္ဌု သင်္ခတော၊ တတောယေဝ စဿ အတ္ထောပိ သုဝိညေယျော ဟောတိ။ တသ္မာ တံ ဩလောကေန္တာ ဝိညုနော ဝိသုဒ္ဓဇ္ဈာသယာ ခဏေ ခဏေ အတ္ထပဋိသံဝေဒိနော စေဝ ဓမ္မပဋိသံဝေဒိနော စ ဟုတွာ အနပ္ပကံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေန္တိ။
အနေကာနိ စေတ္ထ ပသာဒါဝဟာနိ မဟာတိဿတ္ထေရဝတ္ထုအာဒီနိ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၅] သီဟဠဝတ္ထူနိ စ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုအာဒီနိ [ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉] ဇမ္ဗုဒီပဝတ္ထူနိ စ ဒီပိတာနိ။ တာနိ ပဿိတွာ အနုဿရန္တာနံ သပ္ပုရိသာနံ ဗလဝပသာဒေါ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘‘ကဒါ နု ခေါ မယမ္ပိ ဤဒိသာ ဘဝိဿာမာ’’တိ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇိတုကာမတာ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
ဧဝံ ပရိသုဒ္ဓပိဋကပါဠိနိဿယတာဒီဟိ အနေကသတေဟိ ဂုဏေဟိ အယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ သကလလောကေ ပတ္ထဋော ဇာတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ၊ ဧဝံ အညာပိ အာစရိယေန ကတာ တိပိဋကသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယော ပေါရာဏဋ္ဌကထာနံ ဘာသာပရိဝတ္တနဘာဝါဒီဟိ ဂုဏေဟိ သကလလောကေ ပတ္ထဋာယေဝ ဟောန္တိ။
ဧတ္တာဝတာ စ ပန ကိမတ္ထံ ကတောတိအာဒီနမ္ပိ ပဉှာနမတ္ထော ဝိတ္ထာရေန ဝိဘာဝိတောဝ ဟောတီတိ။
တတ္ထေတံ ဝုစ္စတိ –
သမ္ဘာဝနီယဿ ¶ သုဓီဝရာန-
မာဒတ္တဓီရိဋ္ဌပဒဿ ယဿ၊
ပညာဒိဇာတာ လလိတာ ဂုဏာဘာ၊
ဘာတေဝ လောကမှိ သတံ မုဒါယ။
သ ဗုဒ္ဓဃောသာဝှထိရဂ္ဂဓီမာ၊
ဝိဒူန’မစ္စန္တသမာဒရာ’ဒါ၊
သဘာဝဇံ ဗျတ္တိသသတ္တိလဒ္ဓံ၊
သိရိံ ဒဓာတေဝ သုဗုဒ္ဓဃောသော။
‘‘သမ္ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌေ ပရိနိဗ္ဗုတသ္မိံ၊
သံဝစ္ဆရာနံ ဒသမေ သတမှိ၊
ဇာတော’’တိ ဉာတော ဝိဗုဓေဟိ ဗုဒ္ဓ-
ဃောသင်္ကုရော ပတ္တသမတ္တမာနီ။
ဝိညူ ဝိဒူ’မဿ ပုမဂ္ဂဇာတေ၊
သဉ္ဇာတတံ ဒက္ခိဏဒေသဘာဂေ၊
ရမ္မေ’န္ဒိယသ္မိံ သုဇနာကရသ္မိံ၊
တတ္တတ္ထမေသီန’မယံ ပတီတိ။
မောရဏ္ဍဂါမမှိ သ တတ္ထ ဇာတော၊
ပုညာနိတော ဝိပ္ပကုလမှိ သမ္မာ၊
သူရဿ လောကတ္ထသမာဝဟတ္ထံ၊
ဥပ္ပဇ္ဇနာယာ’ဒျရုဏောဝ ရံသိ။
သံဝဒ္ဓဗုဒ္ဓီ သ ပဝုဒ္ဓိပတ္တော၊
အာရာဓယံ ဉာတိဂဏံ သဒေဝ၊
ဝေဒေသု ဝိဇ္ဇာသု တဒညသိပ္ပ-
ဂန္ထေသွနာယာသပဝီဏတာ’ဂါ။
သုဒ္ဓါဓိမုတ္တီန ဝိဝေစနေန၊
သာရာနု’သာရောတိ ဝိဝိဉ္စမာနော၊
ဝေဒေသွ’သာရတ္တ’မဗုဇ္ဈိ ယသ္မာ၊
တုဋ္ဌိံ သ နာပဇ္ဇိ သုတေန သေန။
အနွေသတော ¶ တဿ ပသတ္ထသာရံ၊
သဒ္ဓမ္မသာရော သဝနေန လဒ္ဓါ၊
နိန္နောဝ ဗုဒ္ဓဿ သ သာသနမှိ၊
ဥဿာဟဇာတော’ပဂမာယ တတ္ထ။
ဓမ္မာဘိလာသီ သ ဝိရောစိ တတ္ထ၊
သံလဒ္ဓပဗ္ဗဇ္ဇုပသမ္ပဒေါဝ၊
ထေရေ’ပသင်္ကမ္မ ဝိသုဒ္ဓထေရ-
ဝါဒီနိကာယမှိ ပတီတပညေ။
တဒါ ဟိ’သုံ ဒက္ခိဏဣန္ဒိယမှိ၊
နိဝါသိနော ထေရိယဝံသဇာတာ၊
တဒညဝါဒီ စ မုနီ မုနိန္ဒ-
မတံ ယထာလဒ္ဓိ ပကာသယန္တာ။
သဒ္ဓမ္မသာရာဓိဂမာယ ဘိယျော၊
ပါဠိံ သမုဂ္ဂဏှိ ဇိနေရိတံ၊ သာ၊
ဇိဝှဂ္ဂလီလာ မနသာ’သိတာ’ဿ၊
လက္ခီဝ ပုညေ နိဝသံ ဗဘာသ။
ဧဝံ တမုဂ္ဂဏှ’မဗောဓိ သမ္မာ၊
‘‘ဧကာယနောယံ သုဝိသုဒ္ဓိယာတိ၊
မဂ္ဂေါ ဝိဝဋ္ဋာဓိဂမာယ’’ တတ္ထော-
ယျောဂံ သမာပဇ္ဇိ ပရံ ပရတ္တီ။
သဘာဝပညာ မဟတီ စ သတ္ထ-
န္တရောပလဒ္ဓါ ဝိပုလာဝ ဝိဇ္ဇာ၊
တေနဿ ဗုဒ္ဓါတ္တိသမုဒ္ဒတိဏ္ဏေ၊
အကိစ္ဆသာဓိတ္တပဘာဝ’မညာ။
ဗုဒ္ဓဿ ကိတ္တီဝ သုကိတ္တိဃောသော၊
ဝတ္တိဿတေ’စ္စဿ ဂရူ ဝိယတ္တာ၊
အတ္ထာနွိတံ နာမမကံသု ဗုဒ္ဓ-
ဃောသောတိ သမ္ဗုဒ္ဓမတင်္ဂတဿ။
မယူရဒူတဝှယပဋ္ဋနသ္မိံ၊
နိဝဿ ¶ ကဉ္ဇီဝှပုရာဒိကေ စ၊
သ အန္ဓကာချာတသဒေသိယဋ္ဌ-
ကထံ သမုဂ္ဂဏှိ သမာဟိတတ္တော။
တာဝတ္တကေနဿ သုမေဓသဿာ-
သန္တုဋ္ဌစိတ္တဿ တတုတ္တရိမ္ပိ၊
သမ္ဗုဒ္ဓဝါဏီသု သမတ္တမတ္ထံ၊
အညာတုမိစ္ဆာ မဟတီ အဇာယိ။
မဟာမဟိန္ဒာဒိဝသီဝရေဘိ၊
သမာဘတာ ယာဋ္ဌကထာ သသာရာ၊
သထေရဝါဒါ သုဝိနိစ္ဆယာ စ၊
တဒါ ဝိဘာတာ ဝတ လင်္ကယာ’သုံ။
ပဝတ္တိမေတံ ဝိဒိယ’ဿ မေတ-
ဒဟောသိ ‘‘ယံ နူန’ဘိရာမလင်္ကံ၊
အလင်္ကရောန္တိံ ရတနာကရံဝ၊
ဥပေစ္စ သိက္ခေ’ဋ္ဌကထာ မဟန္တီ။
တာ ဘာသယာ သီဟဠိကာယ ရစ္စာ၊
တန္တိံ သမာရောပျ နဝံ ကရေယျံ၊
ဧဝဉှိ ဒေသန္တရိယာန ဗုဒ္ဓ-
မာနီနမတ္ထံ ခလု သာဓယေ’’တိ။
ပုရေ စ လင်္ကာဂတသာသနံ ယံ၊
သုနိမ္မလိန္ဒူဝ ဟိမာဒိမုတ္တော၊
ပဘာသိ၊ ကိသ္မိဉ္စိ တဒါညဝါဒ-
မနာကုလံ တာ’ကုလတံ ဇဂါမ။
ဇိနမှိ နိဗ္ဗာနဂတေ ဟိ ဝဿ-
သတန္တရေ သာသနိကာ သမဂ္ဂါ၊
သမာနဝါဒါ ဇိနသာသနမှိ၊
န ကောစိ ဘေဒေါပိ တဒါ အဟောသိ။
ပစ္ဆာ ¶ စ သဒ္ဓမ္မဒုမာဟတေဘျ-
ဓမ္မေဟိ ဝါတေဟိ ပဋိစ္စ ပါပေ၊
ဇာတေဟိ သံဝိဂ္ဂမနာ သမာယ၊
ထေရေ’သ’မုယျောဂမကံသု ဒဠှံ။
သင်္ဂီတိယော ကစ္စ သုပေသလေဟိ၊
နိဂ္ဂယှမာနာပိ ထိရေဟိ ဒဠှံ၊
ဆိန္နာပိ ရုက္ခာ’ဿု ပုနောရုဟာဝါ-
ကာသုံဝ ဓမ္မံ ဝိနယာ’ညထာ တေ။
နာနာဂဏာ တေ စ အနေကဝါဒါ၊
သံသဂ္ဂကာရာ ဇိနသာသနေ’သုံ၊
ဝါဒေဘိ အညေဟိ ဇိနေရိတေဘျ-
သုဒ္ဓါယမာနာ ဝိနယဉ္စ ဓမ္မံ။
ဝါဒါ စ ဝါဒီ ပိဋကာနိ တေသံ၊
လင်္ကံ မလင်္ကံဝ ကရံ’ပယာတာ၊
ပဋိဂ္ဂဟေသုံ ပျဘယာဒိဝါသီ၊
နာညေ မဟာချာတဝိဟာရဝါသီ။
ယထာ စ ဗုဒ္ဓါဘိဟိတာဝ ပါဠိ၊
တဒတ္ထသာရာ စ ဝသီဘိ ဉာတာ၊
န ‘‘တေဓ ဝေါက္ကမ္မ ဝိသုဒ္ဓထေရ-
ဝါဒီ ဝိဝါဒီ’’တိ ပဝတ္တိ ကာစိ။
ဇီဝံဝ ရက္ခိံသု သထေရဝါဒံ၊
တန္တိံ တဒတ္ထဉ္စ သနိဏ္ဏယံ တေ၊
တသ္မာ န သက္ကာဝ တဒညဝါဒိ-
ဝါဒေဘိ ဟန္တုံ စု’ပဂန္တုမဒ္ဓါ။
တံဝါဒသံဘေဒဘယဉ္စ မညယာ၊
‘‘ဒုဒ္ဓါရဝေလာပိ ဘယေဟိ တန္တိနံ၊
သမ္မောဟတာဒီဟိ ဘဝေ’’တိ ပေါတ္ထကံ၊
အာရောပျ သမ္မာ ပရိပါလယိံသု တေ။
တဒါ ¶ ဟိ တေသံ ပဋိဗာဟနေ ရဏ-
ဝိဒံဝ သိက္ခံ ဇိနသာသနဒ္ဓရော၊
သ ဗုဒ္ဓဃောသော မုနိ ဗုဒ္ဓိပါဋဝေါ၊
ဂတော’သိ ဒီပံ ဝရတမ္ဗပဏ္ဏိကံ။
လင်္ကံ ဥပေစ္စ သ မဟာဋ္ဌကထာဏ္ဏဝဿ၊
ပါရံ ပရံ ဝိတရဏေ ထိရနိဏ္ဏယောဝ၊
သံသုဒ္ဓဝံသဇနိဝါသမဟာဝိဟာရ-
မာဂါ’မ္ဗရံဝ ဥဒယိန္ဒု’ပသောဘယန္တော။
တသ္မိဉ္စ ဒက္ခိဏဒိသာယ ဝသီ သ တတ္ထ၊
သောဘံ ပဓာနဃရသညိတပါရိဝေဏံ၊
ပါသာဒ’မုတ္တမ’မကာ သုဇနေဘိ သေဗျံ၊
သန္တော မဟာနိဂမသာမိ သုစိဏ္ဏဓမ္မော။
သမ္မာ စ ယောဂမကရီ ဗုဓဗုဒ္ဓမိတ္တ-
ထေရာဒိ’မန္တ’မုပယာတ’မနူနတန္တေ၊
သံသေဝိတော ဝိဝိဓဉာယပဗုဒ္ဓိယာ သော၊
သုတ္တာဘိဓမ္မဝိနယဋ္ဌကထာသွ’နူနံ။
ဝေယျတ္တိယံ’သ သမယေ သမယန္တရေ စ၊
ပညာယ ဒိသွ ဝိဝဋံဝ နိဟီတမတ္ထံ၊
ထေရာ သမဂ္ဂဇိနမဂ္ဂမတာ’မတာသီ၊
မညိံသု နဂ္ဃရတနံဝ သုဒုလ္လဘန္တိ။
ဝိညာယ ဓမ္မဝိနယတ္ထယထိစ္ဆဒါနေ၊
စိန္တာမဏီတိ သုနိရူပိတဗုဒ္ဓိရူပံ၊
ယဿေ’တ္ထ နိစ္ဆိတမနော ကဝိသင်္ဃပါလ-
တ္ထေရုတ္တမော ဇနဟိတာယ နိယောဇယီ တံ။
‘‘ကိဉ္စာပိ သန္တိ ဝိဝိဓာ ပဋိပတ္တိဂန္ထာ၊
ကေသဉ္စိ ကိဉ္စိ တု န ဗုဒ္ဓမတာနုသာရံ၊
သံသုဒ္ဓထေရသမယေဟိ စ တေ ဝိရုဒ္ဓါ၊
တသ္မာ ကရောတု ဝိမလံ ပဋိပတ္တိဂန္ထံ’’။
မေတ္တာဒယမ္ဗုဒဝနံ ¶ ဇနဘူမိယံ’သ၊
သံဝဿတေ စ’ရိယမဂ္ဂဂမဂ္ဂ’မဂ္ဂံ၊
သံသောဓနတ္ထ’မိတိ ‘‘ပတ္ထိတထေရအာသံ၊
ပူရေဿ’မေတ’’မိတိ ကာသိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ။
ဝီရာနုကမ္ပသတိယောဇိတဗုဒ္ဓိမာ သံ၊
ဩဂ္ဂယှ၊ ဂယှ စ’ ခိလဋ္ဌကထာ သတန္တီ၊
သာရံ သခေဒ’မနပေက္ခိယ သာဓုကံ သ၊
ယံ’ကာသိ၊ ကံ နု’ဓ န ရောစယတေ ဗုဓံ သော။
ဝုတ္တေ’တ္ထ ဘာဝပရမာဝ သဘာဝဓမ္မာ၊
ဝတ္ထူ စ ပီတိသုခဝေဒနိယာ’နိတာဝ၊
ပုဏ္ဏောဝ သဗ္ဗပဋိပတ္တိနယေဟိ စေသော၊
ပုပ္ဖာဘိဖုလ္လပဝနံဝ ဝိရာဇတေ’ယံ။
ယံ ပဿိယာန ပရိကပ္ပိယ ရတ္နသာရ-
ဂဗ္ဘံ ဝိသုဒ္ဓိ’မဘိယာတု’မပေက္ခမာနာ၊
တံ သာရ’မာဒိယိတု’မာသု ပယုတ္တယုတ္တာ၊
ဒိသွာ ဟိ နဂ္ဃရတနံ နနု ဝဇ္ဇယေ န။
ကန္တာ ပဒါဝလိ’ဟ တန္တိနယာနုသာရာ၊
သာရာတိသာရနယပန္တိ ပသိဒ္ဓသိဒ္ဓါ၊
အတ္ထာ စ သန္တိနုဂမာယ တုလာယမာနော-
ယျောဂေန မေတ္ထ ဟိ ဝိနာ ပဋိပတ္တိ ကာ’ညာ။
အာဘာတိ သတ္ထု စတုရာဂမမဇ္ဈဂေါ’ယံ-
အတ္ထေ ပကာသယိဟ ဘာဏုဝ နေကဒဗ္ဗေ၊
မေဓာဝိပီတိဇနနံ’သ ဝိဓာန’မေတံ-
တီတဉှိ ယာဝ ကဝိဂေါစရ’မဿ ဉာဏံ။
ဒိဋ္ဌာဝ တိက္ခမတိ’မဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂ-
သမ္ပာဒနေန သမုပါတ္တသုဓီပဒေဘိ၊
တေနဿ ဗုဒ္ဓဝစနတ္ထဝိဘာဝနာယ၊
ပဗျတ္တသတ္တိ ဝိဒိတာ ဝိဒိတာဂမေဟိ။
ချာတံ ¶ ကဝီဘိ’ဓိဂတံ ယသ’မာဝဟေန၊
ထေရဿ သုဒ္ဓမတိဗုဒ္ဓသိရီဝှယဿ၊
လောကတ္ထ’မာဝိကတပတ္ထန’မာဒိယာန၊
သာမဉ္စ နိန္နဟဒယေန ဇနာန’မတ္ထေ။
သမ္ဗုဒ္ဓဘာဝဝိဒိတေနိ’မိနာ သမန္တ-
ပါသာဒိကာဝှဝိနယဋ္ဌကထာ ပဏီတာ၊
သူရော’ဒိတေ ဝိယ တယာ ဝိနယတ္ထမူဠှာ-
မူဠှီ ဘဝန္တိ ဇိနနီတိပထာ’ဓိဂန္တွာ။
လင်္ကာ အလင်္ကတိကတာဝ မဟာမဟိန္ဒ-
တ္ထေရေန ယာ စ ဝိနယဋ္ဌကထာ’ဘတာ၊ တံ၊
ကန္တာယ သီဟဠဂိရာယ ဂိရာယမာနာ၊
အစ္စန္တကန္တဗဟုလာ မုနယော ပုရာ’သုံ။
အညာ စ ပစ္စရိ-ကုရုန္ဒိသမညိတာဒီ၊
ဒီပံ ပဒီပကရဏီ ဝိနယမှိ ယာ’သုံ၊
သင်္ဂယှ တာသ’မခိလတ္ထနယေ စ ထေရ-
ဝါဒေ စ မုတ္တရတနာနိဝ မေကသုတ္တေ။
တာဟေဝ သီဟဠနိရုတ္တိယုတဉ္စ တန္တိံ၊
အာရောပိယာန ရုစိရံ အထ ဝိတ္ထတဉ္စ၊
မဂ္ဂံ သမာသနဝသေန ယထာ သမတ္တ-
လောကေန ယာ ဂရုကတာ ကတမာနနာ’ကာ။
သုဒ္ဓနွယာဂထဝိရာ စ ဝိသုဒ္ဓထေရ-
ဝါဒီ ဝိသုဒ္ဓဝိနယာဂမပုဇ္ဇဓမ္မာ၊
သုဒ္ဓံ ကရိံသု န ယထေ’န္တိ တဒညဝါဒါ၊
ဣစ္စာဒိ’မာဝိကရိယာ’သိ နိဒါနမေတ္ထ။
ယသ္မိံ မနုညပဒပန္တိ သုဘာ သုဗောဓာ၊
အတ္ထာ စ ပီတိသမ’ဝိမှယတာဒိဘာဝီ၊
စိတြာ ဝိစိတြမတိဇာ ကဝိစိတ္တဟံသာ၊
တသ္မာ ရသာယတိ တဒတ္ထနုသာရိနံ ယံ။
အစ္စန္တသာဂရနိဘာ ¶ ဝိဝိဓာ နယတ္ထာ၊
သန္တေ’တ္ထ ယာ’သု ဝိနယဋ္ဌကထာ ပုရာဏာ၊
တာသံ ယထာဘိမတပန္တိ သုတန္တိကတ္တံ၊
ကိဉှိ’ဿ ကိဉ္စိ ဗလဝီရ’ပဋိစ္စ ကာတုံ။
ဥယျောဂ’မဿ ကရုဏာပဟိတံ ပဋိစ္စ၊
ပညာသဟာယသဟိတံ ဗလဝဉ္စ ဒဠှံ၊
လဒ္ဓါဝ ယာ နိခိလလောကမနုညဘူတာ၊
မေဓာဝိနံ’နုသဘဂါဝ ဝိရာဇတေ သာ။
ဝိညူဘိ ယာ ‘‘ဝိနယသာဂရပါရတိဏ္ဏေ’’၊
သမ္ဘာဝိတာ ‘‘သုတရဏာယတိ သီဃဝါဟာ’’၊
ဣစ္စာဘိမာနိတဂုဏာ’ဇ္ဇ ရရာဇ ယာဝ၊
ကိံ ယံ ထိရံ လဟု ဝိနဿတိ ဒုပ္ပသယှံ။
‘‘ယာ ဗျာပိနီ’ခိလနယဿ သုဗောဓိနီ စ၊
သောတူဘိ သေဝိတသဒါတနဓမ္မရင်္ဂံ၊
ကတွာန လောကပဟိတေ သဂုဏေ ဒဓန္တီ၊
ဌာတူ’’တိ နဋ္ဌ’မုပဂါ’ဋ္ဌကထာ ပုရာဏာ။
ဇနာဘိသတ္တာယ ဒယာယ စောဒိတော၊
ဝိဆေဇ္ဇ ခေဒံ ဝိနယမှိ သာဓုနံ၊
အထာဂမာန’ဋ္ဌကထာဝိဓာနနေ၊
ဓုရံ ဒဓာတုံ’ဘိမုခါ’သိ သော သုဓီ။
ပဒ္မံဝ ဖုလ္လာဘိနတံ သုဘာဏုဘံ၊
လဒ္ဓါန ဖုလ္လံ’တိသယာ’သိ စေတနာ၊
ဒါဌာဒိနာဂေန ထိရဂ္ဂဓီမတာ၊
ယာ ပတ္ထိတာ’ရဗ္ဘ တဒတ္ထသိဇ္ဈနေ။
ဒီဃာဂမတ္ထေသု သဗုဒ္ဓိဝိက္ကမ-
မာဂမ္မ သာရာဓိဂမာ သုမင်္ဂလ-
နာမာနုဂန္တာဝ ဝိလာသိနီတိ ယာ၊
သံဝဏ္ဏနာ လောကဟိတာယ သမ္ဘဝီ။
ဂမ္ဘီရမေဓာဝိသယာဂမမှိပိ၊
¶ အာရဗ္ဘ ဗုဒ္ဓိံ’သ သုနိမ္မလီကတာ၊
ဝိညာတဗုဒ္ဓါဘိမတာ ဗဟူ ဇနာ၊
အညတ္ထသာဓာ မဟတဉှိ ဗုဒ္ဓိယော။
သာ’နီတဝိဒွါက္ခိမနာ မနာယိတာ၊
ကန္တာဂမေ ဓမ္မသဘာယတေ သဒါ၊
တေနေဝ မညေ’ဟ တိရောကတာ တယာ၊
ကိံ သီဃဂ’ညတြ ပထညဂါမိကာ။
ပတွာ မဟန္တာ’မ္ဗရ’မမ္ဗုဒေါ ယထာ၊
လောကတ္ထသာဓီပိ မဟာသယံ မတိ၊
တသ္မာ’ဿ သိဒ္ဓါ’ဋ္ဌကထာပရမ္ပရာ၊
ဗုဒ္ဓိပ္ပဒါနာယ’ ဟုဝုံ နဝါ နဝါ။
ဗုဒ္ဓါဒိမိတ္တံ ထိရသေဋ္ဌ’မုဒ္ဒိသံ၊
သံဝဏ္ဏနာ စာသိ ပပဉ္စသူဒနီ၊
‘‘သဗ္ဗတ္ထသာရေ ဇိနမဇ္ဈိမာဂမေ၊
လဒ္ဓါန ပီတိံ သုဇနာ သမေန္တု’’တိ။
ဥပ္ပဇ္ဇိ ‘‘သာရတ္ထပကာသိနီ’’တိ ယာ၊
သာ ဇောတိပါလဿ ယထာဘိလာသိတံ၊
လောကံ ယထာနာမိကသာရဒီပနာ၊
ဘာတာ’သိ သမ္မာပဋိပန္နပန္ထဒါ။
သမ္ပူရိ ကာတုံ’သ မနောရထော ယယာ၊
အင်္ဂုတ္တရန္တာဂမမတ္ထဝဏ္ဏနာ၊
တန္နာမဓေယျံ သုဇနဉ္စ ဇီဝကံ၊
သော ဇောတိပါလဉ္စ ပသတ္ထဓီတိမံ။
ဥဒ္ဒိဿ ယံ’ကာသိ ပဝီဏတံ ကရံ၊
ဗုဒ္ဓါဒိသံသေဗျသုမဂ္ဂဒဿနေ၊
သဒ္ဓမ္မပုပ္ဖာန’ ဝနာယိတာ’သိ သာ၊
ဝိဒွါလိသင်္ဃဿ သဒါဝဂါဟဏာ။
ယေန’တ္တလဒ္ဓိံ ¶ ပဇဟန္တု သာဓဝေါ၊
ဒုဗ္ဗောဓဓမ္မေ စ သဘာဝဒီပနေ၊
ဗုဇ္ဈန္တု၊ ဣစ္စာသိ’ဘိဓမ္မသာဂရော၊
တတ္ထာ’ဝတာရံ သုကရေန သာဓိနီ။
မေဓာဝိလာသာ’ဿ’ဟုဝု’ဋ္ဌသာလိနီ၊
ကန္တာ စ သမ္မောဟဝိနောဒနီတိ ယာ၊
တာ ဗုဒ္ဓဃောသောတိ သတုလျနာမိက-
မာဂမ္မ ဇာတာ သုဇနတ္ထသာဓိနီ။
အညာ စ ပဉ္စဋ္ဌကထာ’ဘိဓမ္မဇေ၊
ဘာဝေ နိဓာယေ’တ္ထ ယထာ’ဿု သုတ္တရာ၊
ဂမ္ဘီရမတ္ထေသု ပဝိဒ္ဓဗုဒ္ဓိတံ၊
သမ္ပာဒနီ သတ္ထု’တုလတ္တဒီပနီ။
သောဏာဝှထေရဿ ပဋိစ္စ ယာစနံ၊
တာ ယာယ ကင်္ခါ ဝိတရန္တိ ဘိက္ခဝေါ၊
ယာ ပါတိမောက္ခမှိ၊ တဒနွယာဝှယံ၊
သံဝဏ္ဏနံ’ကာသိ သ ဓီမတံ ဝရော။
သမတ္တလောကဋ္ဌဝိဘာဝိရဉ္ဇနာ၊
ကတေ’မိနာ ဓမ္မပဒဿ ဝဏ္ဏနာ၊
ထိရံ သမုဒ္ဒိဿ ကုမာရကဿပံ၊
သတံ မနံ ပီတိပဖုလ္လိတံ ယယာ။
အညာ’ဿ ယာ သုတ္တနိပါတ-ခုဒ္ဒက-
ပါဌတ္ထဒါတာ ပရမတ္ထဇောတိကာ၊
သံဝဏ္ဏနာ ဇာတကတန္တိ မဏ္ဍနာ၊
တာ ဟောန္တိ လောကဿ ဟိတပ္ပဒီပိနီ။
နိဿေသလောကမှိ ပစာရဏိစ္ဆာ၊
လင်္ကာဂတာန’ဋ္ဌကထာန’မဒ္ဓါ၊
ယာ ထေရဝါဒီန’မပူရိ ဗုဒ္ဓ-
ဃောသဂ္ဂထေရဿ ပဘာဝလဒ္ဓါ။
ဘဒ္ဒံ’သ ¶ နာမဉ္စ၊ ဂုဏာ မနုညာ၊
သမဂ္ဂဂါမီ’နုကရောန္တိ တေသံ၊
သသင်္ကသူရာ ဟိ သဒါတနာ ယေ၊
လောကံ ပမောဒဉ္စ ကရံ စရန္တိ။
သုဗုဒ္ဓဃောသဿ ဝိဘာဝိသတ္တိ-
ပဗျတ္တိ’မာရဗ္ဘ ထိရာသဘဿ၊
သမဂ္ဂလောကော ဟိ သုထေရဝါဒေ၊
မာနံ ပဝဍ္ဎေသိ အနညဇာတံ။
ဗုဒ္ဓါတိ နာမံ ဘုဝနမှိ ယာဝ၊
သုဗုဒ္ဓဃောသဿ သိယာ န ကိဉှိ၊
လဒ္ဓါ ဟိ သာဓူဘိ မဟောပကာရာ၊
မဟဂ္ဃဝိတ္တာနိဝ တံသကာသာ။
ခီယေထ ဝဏ္ဏော န သမုဒ္ဓဋောပိ၊
နနွ’ဿ နေကာ ဟိ ဂုဏာ အနန္တာ၊
ကော နု’ဒ္ဓရေယျာ’ ခိလသာဂရောဒေ၊
တထာပိ မညန္တု သုဓီ သဒါ တေတိ။
ဆဋ္ဌသင်္ဂီတိဘာရနိတ္ထာရကသင်္ဃသမိတိယာ ပကာသိတာယံ
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂနိဒါနကထာ နိဋ္ဌိတာ။