📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ဒီဃနိကာယေ

ပါထိကဝဂ္ဂဋီကာ

၁။ ပါထိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

သုနက္ခတ္တဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

၁။ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာတိ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေန ဟေဋ္ဌာ အဂ္ဂဟိတတာယ အပုဗ္ဗဿ အဘိနဝဿ ပဒဿ ဝဏ္ဏနာ အတ္ထဝိဘာဝနာ။ ‘‘ဟိတွာ ပုနပ္ပုနာဂတမတ္ထ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ဟိ ဝုတ္တံ။ မလ္လေသူတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဆာယူဒကသမ္ပန္နေ ဝနသဏ္ဍေ ဝိဟရတီတိ အနုပိယသာမန္တာ ကတဿ ဝိဟာရဿ အဘာဝတော။ ယဒိ န တာဝ ပဝိဋ္ဌော၊ ကသ္မာ ‘‘ပါဝိသီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဝိသိဿာမီ’’တိအာဒိ၊ တေန အဝဿံ ဘာဝိနိ ဘူတေ ဝိယ ဥပစာရာ ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယထာ ကိ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတန္တိ ဧတံ ‘‘အတိပ္ပဂေါ ခေါ’’တိအာဒိကံ စိန္တနံ အဟောသိ။ အတိဝိယ ပဂေါ ခေါတိ အတိဝိယ ပါတောဝ။ ဆန္နကောပီနတာယ၊ ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇုပဂမေန စ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကံ၊ န နဂ္ဂပရိဗ္ဗာဇကံ။

၂။ ယသ္မာ ဘဂဝတော ဥစ္စာကုလပ္ပသုတတံ၊ မဟာဘိနိက္ခမနနိက္ခန္တတံ၊ အနညသာဓာရဏဒုက္ကရစရဏံ၊ ဝိဝေကဝါသံ၊ လောကသမ္ဘာဝိတတံ၊ ဩဝါဒါနုသာသနီဟိ လောကဿ ဗဟုပကာရတံ၊ ပရပ္ပဝါဒမဒ္ဒနံ၊ မဟိဒ္ဓိကတံ၊ မဟာနုဘာဝတန္တိ ဧဝမာဒိကံ တံတံအတ္တပစ္စက္ခဂုဏဝိသေသံ နိဿာယ ယေဘုယျေန အညတိတ္ထိယာပိ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ အာဒရဂါရဝဗဟုမာနံ ဒဿေန္တိယေဝ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ မာနထဒ္ဓတံ အကတွာ’’တိအာဒိ။ လောကသမုဒါစာရဝသေနာတိ လောကောပစာရဝသေန။ စိရဿန္တိ စိရကာလေန။ အာဒီနိ ဝဒန္တိ ဥပစာရဝသေန။ တဿာတိ ဘဂ္ဂဝဂေါတ္တဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ။ ဂိဟိသဟာယောတိ ဂိဟိကာလတော ပဋ္ဌာယ သဟာယော။ ပစ္စက္ခာတောတိ ယေနာကာရေန ပစ္စက္ခာနာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၃။ ဥဒ္ဒိဿာတိ သတ္ထုကာရဘာဝေန ဥဒ္ဒိဿာတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယောတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝါ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ ယဒါ သုနက္ခတ္တဿ ‘‘ဘဂဝန္တံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ၊ ဝါစာ ဘိန္နာ၊ တဒါ ဧဝဿ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ ကောစိ သမ္ဗန္ဓော နတ္ထိ အသကျပုတ္တိယဘာဝတော သာသနတော ပရိဗာဟိရတ္တာ။ အယံ တာဝေတ္ထ သာသနယုတ္တိ၊ သာ ပနာယံ ဌပေတွာ သာသနယုတ္တိကောဝိဒေ အညေသံ န သမ္မဒေဝ ဝိသယောတိ ဘဂဝါ သဗ္ဗသာဓာရဏဝသေနဿ အတ္တနာ သမ္ဗန္ဓာဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိ နူ’’တိ အာဒိံ ဝတွာ သုနက္ခတ္တံ ‘‘ကော သန္တော ကံ ပစ္စာစိက္ခသီ’’တိ အာဟ။ ယသ္မာ မုခါဂတောယံ သမ္ဗန္ဓော၊ န ပူဇာဂတာဒိကော၊ ယော စ ယာစကယာစိတဗ္ဗတာဝသေန ဟောတိ၊ တဒုဘယဉ္စေတ္ထ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ သုနက္ခတ္တံ ‘‘ကော သန္တော ကံ ပစ္စာစိက္ခသီ’’တိ အဝေါစ၊ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာစကော ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယာစိတကော ဝါ ယာစကံ ပစ္စာစိက္ခေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တွံ ပန နေဝ ယာစကော ‘‘အဟံ ဘန္တေ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိဟရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ မမ သန္တိကံ အနုပဂတတ္တာ။ န ယာစိတကော ‘‘ဧဟိ တွံ သုနက္ခတ္တ မမံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိဟရာဟီ’’တိ ဧဝံ မယာ အပတ္ထိတတ္တာ။

ကော သမာနောတိ ယာစကယာစိတကေသု ကော နာမ ဟောန္တော။ ကန္တိ ယာစကယာစိတကေသု ဧဝ ကံ နာမ ဟောန္တံ မံ ပစ္စာစိက္ခသိ။ တုစ္ဆပုရိသာတိ ဈာနမဂ္ဂါဒိဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေသု ကဿစိပိ အဘာဝါ ရိတ္တပုရိသာ။ နနု စာယံ သုနက္ခတ္တော လောကိယဇ္ဈာနာနိ၊ ဧကစ္စာဘိညဉ္စ ဥပ္ပာဒေသီတိ? ကိဉ္စာပိ ဥပ္ပာဒေသိ၊ တတော ပန ဘဂဝတိ အာဃာတုပ္ပာဒနေန သဟေဝ ပရိဟီနော အဟောသိ။ အပရာဓော နာမ သုပ္ပဋိပတ္တိယာ ဝိရဇ္ဈနဟေတုဘူတော ကိလေသုပ္ပာဒေါတိ အာဟ ‘‘ယတ္တကော တေ အပရာဓော၊ တတ္တကော ဒေါသော’’တိ။ ယာဝဉ္စာတိ အဝဓိပရိစ္ဆေဒဘာဝဒဿနံ ‘‘ယာဝဉ္စ တေန ဘဂဝတာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၃) ဝိယ။ တေတိ တယာ။ ဣဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ အပရဒ္ဓန္တိ အပရဇ္ဈိတံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ပစ္စာစိက္ခာမိဒါနာဟံ ဘန္တေ ဘဂဝန္တ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တေန တုစ္ဆပုရိသ တယာ ယာဝဉ္စိဒံ အပရဒ္ဓံ၊ န တဿ အပရာဓဿ ပမာဏံ အတ္ထီတိ။

၄။ မနုဿဓမ္မာတိ ဘာဝနာနုယောဂေန ဝိနာ မနုဿေဟိ အနုဋ္ဌာတဗ္ဗဓမ္မာ။ သော ဟိ မနုဿာနံ စိတ္တာဓိဋ္ဌာနမတ္တေန ဣဇ္ဈနတော တေသံ သမ္ဘာဝိတဓမ္မော ဝိယ ဌိတော တထာ ဝုတ္တော၊ မနုဿဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ တေသု ဗဟုလံ ပဝတ္တနတော။ ဣဒ္ဓိဘူတံ ပါဋိဟာရိယံ၊ န အာဒေသနာနုသာသနီပါဋိဟာရိယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကတေတိ ပဝတ္တိတေ။ နိယျာတီတိ နိဂ္ဂစ္ဆတိ၊ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဂ္ဂမနဝသေန ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မေ ဟိ နိဂ္ဂစ္ဆန္တေ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော ‘‘နိဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန နိ-သဒ္ဒေါ ဥပသဂ္ဂမတ္တံ၊ ယာတိ ဣစ္စေဝ အတ္ထောတိ ဒဿေတုံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ တတြာတိ ပဓာနဘာဝေန ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဘုမ္မဝသေန ပဋိနိဒ္ဒေသောတိ တသ္မိံ ဓမ္မေ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ နိယျန္တေတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တသ္မိံ…ပေ… သံဝတ္တမာနေ’’တိ။

၅။ အဂ္ဂန္တိ ဉာယတီတိ အဂ္ဂညံ။ လောကပညတ္တိန္တိ လောကဿ ပညာပနံ။ လောကဿ အဂ္ဂန္တိ လောကုပ္ပတ္တိသမယေ ‘‘ဣဒံ နာမ လောကဿ အဂ္ဂ’’န္တိ ဧဝံ ဇာနိတဗ္ဗံ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗံ။ အဂ္ဂမရိယာဒန္တိ အာဒိမရိယာဒံ။

၆။ ဧတ္တကံ ဝိပ္ပလပိတွာတိ ‘‘န ဒါနာဟံ ဘန္တေ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိဟရိဿာမီ’’တိ၊ ‘‘န ဟိ ပန မေ ဘန္တေ ဘဂဝါ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ကရောတီ’’တိ၊ ‘‘န ဟိ ပန မေ ဘန္တေ ဘဂဝါ အဂ္ဂညံ ပညပေတီ’’တိ စ ဧတ္တကံ ဝိပ္ပလပိတွာ။ ဣဒံ ကိရ သော ဘဂဝါ သတ္ထုကိစ္စံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ၊ အဂ္ဂညပညာပနဉ္စ ကာတုံ န သက္ကောတီတိ ပကာသေန္တော ကထေသိ။ တေနာဟ ‘‘သုနက္ခတ္တော ကိရာ’’တိအာဒိ။ ဥတ္တရဝစနဝသေန ပတိဋ္ဌာဘာဝတော အပ္ပတိဋ္ဌော။ တတော ဧဝ နိရဝေါ နိဿဒ္ဒေါ။

အာဒီနဝဒဿနတ္ထန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဿ အာဒီနဝဿ ဒဿနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘သယမေဝ ဂရဟံ ပါပုဏိဿသီ’’တိ။ သမ္ပရာယိကာ ပန အာဒီနဝါ အနေကဝိဓာ၊ တေ ဒဿေန္တော သုနက္ခတ္တော န သဒ္ဒဟေယျာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဿေဝ ဂဟဏံ။ အနေကကာရဏေနာတိ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟ’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇၊ ၂၅၅) အနေကဝိဓေန ဝဏ္ဏကာရဏေန။ ဧဝံ မေ အဝဏ္ဏော န ဘဝိဿတီတိ အဇ္ဈာသယေန အတ္တနော ဗာလတာယ ဝဏ္ဏာရဟာနံ အဝဏ္ဏံ ကထေတွာ။ ဧဝံ ဘဂဝါ မက္ခိဘာဝေ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ပုန တဿ ကထနေ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဣတိ ခေါ တေ’’တိအာဒိမာဟာတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ သုနက္ခတ္တဿ အပ္ပကောပိ ဝစနောကာသော န ဘဝိဿတီတိ။ အပက္ကမီတိ အတ္တနာ ယထာဌိတာ ဝုဋ္ဌာယ အပသက္ကိ။ အပက္ကန္တော သာသနတော ဘဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘စုတော’’တိ။ ဧဝမေဝါတိ အပက္ကမန္တော စ န ယထာ တထာ အပက္ကမိ၊ ယထာ ပန ကာယဿ ဘေဒါ အပါယေ နိဗ္ဗတ္တေယျ၊ ဧဝမေဝ အပက္ကမိ။

ကောရခတ္တိယဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

၇။ ဒွီဟိ ပဒေဟီတိ ဒွီဟိ ဝါကျေဟိ အာရဒ္ဓံ ဗျတိရေကဝသေန တဒုဘယတ္ထနိဒ္ဒေသဝသေန ဥပရိဒေသနာယ ပဝတ္တတ္တာ။ အနုသန္ဓိဒဿနဝသေနာတိ ယထာနုသန္ဓိသင်္ခါတအနုသန္ဓိဒဿနဝသေန။

ဧကံ သမယန္တိ စ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဧကသ္မိံ သမယေ’’တိ စ။ ထူလူ နာမ ဇနပဒေါတိ ဇနပဒီနံ ရာဇကုမာရာနံ ဝသေန တထာလဒ္ဓနာမော။ ကုက္ကုရဝတံ သမာဒါနဝသေန ဧတသ္မိံ အတ္ထီတိ ကုက္ကုရဝတိကောတိ အာဟ ‘‘သမာဒိန္နကုက္ကုရဝတော’’တိ။ အညမ္ပီတိ ‘‘စတုက္ကောဏ္ဍိကဿေဝ ဝိစရဏံ၊ တထာ ကတွာဝ ခါဒနံ၊ ဘုဉ္ဇနံ၊ ဝါမပါဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ မုတ္တဿ ဝိဿဇ္ဇန’’န္တိ ဧဝမာဒိကံ အညမ္ပိ သုနခေဟိ ကာတဗ္ဗကိရိယံ။ စတူဟိ သရီရာဝယဝေဟိ ကုဏ္ဍနံ ဂမနံ စတုက္ကောဏ္ဍော၊ သော ဧတသ္မိံ အတ္ထီတိ စတုက္ကောဏ္ဍိကော။ သော ပန ယသ္မာ စတူဟိ သရီရာဝယဝေဟိ သင်္ဃဋ္ဋိတဂမနော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စတုသင်္ဃဋ္ဋိတော’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒွေ ဇဏ္ဏူနီ’’တိအာဒိ။ ဘက္ခသန္တိ ဝါ ဘက္ခိတဗ္ဗံ၊ အသိတဗ္ဗဉ္စ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယ’’န္တိ။ ကာမံ ခါဒနဉ္စ နာမ မုခေန ကာတဗ္ဗံ၊ ဟတ္ထေန ပန တတ္ထ ဥပနာမနံ နိဝါရေတုံ အဝဓာရဏံ ကတန္တိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထေန အပရာမသိတွာ’’တိ၊ အဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ သုန္ဒရရူပေါတိ သုန္ဒရဘာဝေါ။ ဝတာတိ ပတ္ထနတ္ထေ နိပါတော ‘‘အဟော ဝတာဟံ လာဘီ အဿ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ‘‘သမဏေန နာမ ဧဝရူပေန ဘဝိတဗ္ဗံ အဟော ဝတာဟံ ဧဒိသော ဘဝေယျ’’န္တိ ဧဝံ တဿ ပတ္ထနာ အဟောသိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ကိရာ’’တိအာဒိ။

ဂရဟတ္ထေ အပိ-ကာရော ‘‘အပိ သိဉ္စေ ပလဏ္ဍက’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ အရဟန္တေ စ ဗုဒ္ဓေ၊ ဗုဒ္ဓသာဝကေ ‘‘အရဟန္တော ခီဏာသဝါ န ဟောန္တီ’’တိ ဧဝံ တဿ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပန္နာ။ ယထာဟ မဟာသီဟနာဒသုတ္တေ ‘‘နတ္ထိ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာ အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၆)။ သတ္တမံ ဒိဝသန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ အလသကေနာတိ အဇီရဏေန အာမရောဂေန။

အဋ္ဌိတစမတ္တတာယ ပုရာဏပဏ္ဏသဒိသော။ ဗီရဏတ္ထမ္ဗကန္တိ ဗီရဏဂစ္ဆာ။

မတ္တာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မတ္တံ၊ ဘောဇနမတ္တဝန္တန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပမာဏယုတ္တ’’န္တိ။ မန္တာ မန္တာတိ မန္တာယ မန္တာယ။

၈။ ဧကဒွီဟိကာယ ဂဏနာယ။ နိရာဟာရောဝ အဟောသိ ဘဂဝတော ဝစနံ အညထာ ကာတုကာမော၊ တထာဘူတောပိ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဥပဋ္ဌာကေန ဥပနီတံ ဘက္ခသံ ဒိသွာ ‘‘ဓီ’’တိ ဥပဋ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တော ဘောဇနတဏှာယ အာကဍ္ဎိယမာနဟဒယော တံ ကုစ္ဆိပူရံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တနိယာမေနေဝ ကာလမကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အထဿာ’’တိအာဒိ။ သစေပိ…ပေ… စိန္တေယျာတိ ယဒိ ဧသော အစေလော ‘‘ဓီ’’တိ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ‘‘အဇ္ဇပိ အဟံ န ဘုဉ္ဇေယျ’’န္တိ စိန္တေယျ၊ တထာစိန္တနေ သတိပိ ဒေဝတာဝိဂ္ဂဟေန တံ ဒိဝသံ…ပေ… ကရေယျ။ ကသ္မာ? အဒွေဇ္ဈဝစနာ ဟိ တထာဂတာ၊ န တေသံ ဝစနံ ဝိတထံ ဟောတိ။

ဂတဂတဋ္ဌာနံ အင်္ဂဏမေဝ ဟောတီတိ တေဟိ တံ ကဍ္ဎိတွာ ဂစ္ဆန္တေဟိ ဂတဂတပ္ပဒေသော ဥတ္တရကသာမန္တာ ဝိဝဋင်္ဂဏမေဝ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ တေတိ တိတ္ထိယာ။ သုသာနံယေဝ ဂန္တွာတိ ‘‘ဗီရဏတ္ထမ္ဗကံ အတိက္ကမိဿာမာ’’တိ ဂစ္ဆန္တာပိ အနေကဝါရံ တံ အနုသံယာယိတွာ ပုနပိ တံယေဝ သုသာနံ ဥပဂန္တွာ။

၉။ ဣဒန္တိ ဣဒံ မတသရီရံ။ ‘‘တမေဝ ဝါ သရီရံ ကထာပေသီတိ တံ သရီရံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌိတပေတေန ကထာပေသီ’’တိ ကေစိ။ ကောရခတ္တိယံ ဝါ အသုရယောနိတော အာနေတွာ ကထာပေတု အညံ ဝါ ပေတံ၊ ကော ဧတ္ထ ဝိသေသော။ ‘‘အစိန္တေယျော ဟိ ဗုဒ္ဓဝိသယော’’တိ ပန ဝစနတော တဒေဝ သရီရံ သုနက္ခတ္တေန ပဟတမတ္တံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ဥဋ္ဌာယ တမတ္ထံ ဉာပေသီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုရိမောယေဝ ပန အတ္ထော အဋ္ဌကထာသု ဝိနိစ္ဆိတော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနတော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၀)။

၁၀။ ဝိပါကန္တိ ဖလံ၊ အတ္ထနိဗ္ဗတ္တီတိ အတ္ထော။

သမာနေတဗ္ဗာနီတိ သမ္မာ အာနေတဗ္ဗာနိ၊ သရူပတော အာနေတွာ ဒဿေတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ ပါဋိဟာရိယာနံ ပဌမာဒိတာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာနုပုဗ္ဗိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ပရစိတ္တဝိဘာဝနံ၊ အာယုပရိစ္ဆေဒဝိဘာဝနံ၊ ဗျာဓိဝိဘာဝနံ၊ ဂတိဝိဘာဝနံ၊ သရီရနိက္ခေပဝိဘာဝနံ၊ သုနက္ခတ္တေန သဒ္ဓိံ ကထာဝိဘာဝနဉ္စာတိ ဆ ပါဋိဟာရိယာနီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယဒိ သုနက္ခတ္တဿ စိတ္တဝိဘာဝနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘သတ္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ တဿ ဘာဝိအဝဏ္ဏဝိဘာဝနာယ သဒ္ဓိံ။ အထ အစေလဿ မရဏစိတ္တဝိဘာဝနံ၊ တံ ‘‘သတ္တမံ ဒိဝသံ ကာလံ ကရိဿတီ’’တိ ဣမိနာ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။

အစေလကဠာရမဋ္ဋကဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

၁၁။ နိက္ခန္တဒန္တမဋ္ဋကောတိ နိက္ခန္တဒန္တော မဋ္ဋကော။ သော ကိရ အစေလကဘာဝတော ပုဗ္ဗေ မဋ္ဋကိတော ဟုတွာ ဝိစရိ ဝိဝရဒန္တော စ၊ တေန နံ ‘‘ကောရမဋ္ဋကော’’တိ သဉ္ဇာနန္တိ။ ယံ ကိဉ္စိ တဿ ဒေန္တော ‘‘သာဓုရူပေါ အယံ သမဏော’’တိ သမ္ဘာဝေန္တော အဂ္ဂံ သေဋ္ဌံယေဝ ဒေန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘လာဘဂ္ဂံ ပတ္တော၊ အဂ္ဂလာဘံ ပတ္တော’’တိ။ ဗဟူ အစေလကာ တံ ပရိဝါရေတွာ ဝိစရန္တိ၊ ဂဟဋ္ဌာ စ တံ ဗဟူ အဍ္ဎာ ဝိဘဝသမ္ပန္နာ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပယိရုပါသန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယသဂ္ဂံ အဂ္ဂပရိဝါရံ ပတ္တော’’တိ။ ဝတာနိယေဝ ပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ပဒါနိ။ အညမညံ အသင်္ကရတော ဝတကောဋ္ဌာသာ ဝါ။ သမတ္တာနီတိ သမံ အတ္တနိ ဂဟိတာနိ။ ပုရတ္ထိမေနာတိ ဧန-သဒ္ဒသမ္ဗန္ဓေန ‘‘ဝေသာလိ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ၊ အဝိဒူရတ္ထေ စ ဧန-သဒ္ဒေါ ပဉ္စမျန္တောတိ အာဟ ‘‘ဝေသာလိတော အဝိဒူရေ’’တိ။

၁၂။ သာသနေ ပရိစယဝသေန တိလက္ခဏာဟတံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ န သမ္ပာယာသီတိ နာဝဗုဇ္ဈိ န သမ္ပာဒေသိ။ တေနာဟ ‘‘သမ္မာ ဉာဏဂတိယာ’’တိအာဒိ။ သမ္ပာယနံ ဝါ သမ္ပာဒနံ။ ပဉှံ ပုဋ္ဌဿ စ သမ္ပာဒနံ နာမ သမ္မဒေဝ ကထနန္တိ တဒဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ကောပဝသေန တဿ အက္ခီနိ ကမ္ပနဘာဝံ အာပဇ္ဇိံသူတိ အာဟ ‘‘ကမ္ပနက္ခီနိပိ ပရိဝတ္တေတွာ’’တိ။ ကောပန္တိ ကောဓံ၊ သော ပန စိတ္တဿ ပကုပ္ပနဝသေန ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ကုပ္ပနာကာရ’’န္တိ။ ဒေါသန္တိ အာဃာတံ၊ သော ပန အာရမ္မဏေ ဒုဿနဝသေန ပဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဒုဿနာကာရ’’န္တိ။ အတုဋ္ဌာကာရန္တိ တုဋ္ဌိယာ ပီတိယာ ပဋိပက္ခဘူတပ္ပဝတ္တိအာကာရံ။ ကာယဝစီဝိကာရေဟိ ပါကဋမကာသိ။ မာ ဝတ နောတိ ဧတ္ထ မာတိ ပဋိက္ခေပေါ၊ နောတိ မယှန္တိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဟော ဝတ မေ န ဘဝေယျာ’’တိ။ မံ ဝတ နောတိ ဧတ္ထ ပန နောတိ သံသယေတိ အာဟ ‘‘အဟောသိ ဝတ နု မမာ’’တိ။

၁၄။ ပရိပုဗ္ဗော ဒဟိတ-သဒ္ဒေါ ဝတ္ထနိဝါသနံ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ပရိဒဟိတော နိဝတ္ထဝတ္ထော’’တိ။ ယသနိမိတ္တကတာယ လာဘဿ ယသပရိဟာနိယာဝ လာဘပရိဟာနိ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ ပါဠိယံ ‘‘ယသာ နိဟီနော’’တိ ဝုတ္တံ။

အစေလပါထိကပုတ္တဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

၁၅။ ‘‘အဟံ သဗ္ဗံ ဇာနာမီ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝဒတိ ပဋိဇာနာတီတိ ဉာဏဝါဒေါ၊ တေန မယာ ဉာဏဝါဒေန သဒ္ဓိံ။ အတိက္ကမ္မ ဂစ္ဆတောတိ ဥပဍ္ဎဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္နံ ပဒေသံ အတိက္ကမိတွာ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ကာတုံ ဂစ္ဆတော။ ကိံ ပနာယံ အစေလော ပါထိကပုတ္တော အတ္တနော ပမာဏံ န ဇာနာတီတိ? နော န ဇာနာတိ။ ယဒိ ဧဝံ၊ ကသ္မာ သုက္ခဂဇ္ဇိတံ ဂဇ္ဇီတိ? ‘‘ဧဝါဟံ လောကေ ပါသံသော ဘဝိဿာမီ’’တိ ကောဟညေ ကတွာ သုက္ခဂဇ္ဇိတံ ဂဇ္ဇိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နဂရဝါသိနော’’တိအာဒိ။ ပဋ္ဌပေတွာတိ ယုဂဂ္ဂါဟံ အာရဘိတွာ။

၁၆။ ဟီနဇ္ဈာသယတ္တာ…ပေ… ဥဒပါဒိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဟီနာဓိမုတ္တိကာ သတ္တာ ဟီနာဓိမုတ္တိကေ ဧဝ သတ္တေ သေဝန္တိ ဘဇန္တိ ပယိရုပါသန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၉၈)။

ယသ္မာ တထာဝုတ္တာ ဝါစာ တထာရူပစိတ္တဟေတုကာ၊ တဉ္စ စိတ္တံ တထာရူပဒိဋ္ဌိစိတ္တဟေတုကံ၊ တသ္မာ ‘‘တံ ဝါစံ အပ္ပဟာယာ’’တိ ဝတွာ ယထာ တဿာ အပ္ပဟာနံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘တံ စိတ္တံ အပ္ပဟာယာ’’တိ အာဟ၊ တဿ စ ယထာ အပ္ပဟာနံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ဒိဋ္ဌိံ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာ’’တိ အဝေါစ။ ယသ္မာ ဝါ တထာရူပါ ဝါစာ မဟာသာဝဇ္ဇာ၊ စိတ္တံ တတော မဟာသာဝဇ္ဇတရံ တံသမုဋ္ဌာပကဘာဝတော၊ ဒိဋ္ဌိ ပန တတော မဟာသာဝဇ္ဇတမာ တဒုဘယဿ မူလဘာဝတော၊ တသ္မာ တေသံ မဟာသာဝဇ္ဇတာယ ဣမံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ အယံ အနုက္ကမော ဌပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေသံ ပန ယထာ ပဟာနံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အဟ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘နာဟံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝဒန္တောတိ သာဌေယျေန ဝိနာ ဥဇုကမေဝ ‘‘အဟံ ဗုဒ္ဓါ န ဟောမီ’’တိ ဝဒန္တော။ စိတ္တဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိပတေယျာတိ ဧတ္ထ ဝိ-သဒ္ဒေါ ပဌမေ ဝိကပ္ပေ ဥပသဂ္ဂမတ္တံ၊ ဒုတိယေ ပန ဝိသရဏတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သတ္တဓာ ဝါ ပန ဖလေယျာ’’တိ။

၁၇။ ဧကံသေနာတိ ဧကန္တေန၊ ဧကန္တိကံ ပန ဝစနပရိယာယဝိနိမုတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိပ္ပရိယာယေနာ’’တိ။ ဩဓာရိတာတိ အဝဓာရိတာ နိယမေတွာ ဘာသိတာ။ ဝိဂတရူပေနာတိ အပဂတသဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘ဝိဂစ္ဆိတသဘာဝေနာ’’တိ၊ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန အပနီတသကဘာဝေန။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော’’တိအာဒိ။

၁၈။ ဒွယံ ဂစ္ဆတီတိ ဒွယဂါမိနီ။ ကီဒိသံ ဒွယန္တိ အာဟ ‘‘သရူပေနာ’’တိအာဒိ။ အယဉှိ သော ဂဏ္ဍဿုပရိဖောဋ္ဌဗ္ဗာဒေါသံ။

၁၉။ အဇိတဿ လိစ္ဆဝိသေနာပတိဿ မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော အာဂန္တွာ အစေလဿ ပါထိကပုတ္တဿ သန္တိကေ ပရောဒနံ။ အဘာဝါတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ပါဋိဟာရိယကရဏဿ အဘာဝါ။ ဘဂဝါ ပန သန္နိပတိတပရိသာယံ ပသာဒဇနနတ္ထံ တဒနုရူပံ ပါဋိဟာရိယမကာသိယေဝ။ ယထာဟ ‘‘တေဇောဓာတုံ သမာပဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒိ။

ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယကထာဝဏ္ဏနာ

၂၀။ နိစယနံ ဓနဓညာနံ သဉ္စယနံ နိစယော၊ တတ္ထ နိယုတ္တာတိ နေစယိကာ၊ ဂဟပတိ ဧဝ နေစယိကာ ဂဟပတိနေစယိကာ။ ဧတ္တကာနိ ဇင်္ဃသဟဿာနီတိ ပရိမာဏာဘာဝတော သဟဿေဟိပိ အပရိမာဏဂဏနာ။ တေနေဝါတိ ဣမဿ ဝသေန သန္နိပတိတာယ ဧဝံ မဟတိယာ ပရိသာယ ဗန္ဓနမောက္ခံ ကာတုံ လဗ္ဘတိ၊ ဧတေနေဝ ကာရဏေန။

၂၁။ စိတ္တုတြာသဘယန္တိ စိတ္တဿ ဥတြာသနာကာရေန ပဝတ္တဘယံ၊ န ဉာဏဘယံ၊ နာပိ ‘‘ဘာယတိ ဧတသ္မာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ အာရမ္မဏဘယံ။ ဆမ္ဘိတတ္တန္တိ တေနေဝ စိတ္တုတြာသဘယေန သကလသရီရဿ ဆမ္ဘိတဘာဝေါ။ လောမဟံသောတိ တေနေဝ ဘယေန၊ တေန စ ဆမ္ဘိတတ္တေန သကလသရီရေ လောမာနံ ဟဋ္ဌဘာဝေါ၊ သော ပန တေသံ ဘိတ္တိယံ နာဂဒန္တာနံ ဝိယ ဥဒ္ဓံမုခတာတိ အာဟ ‘‘လောမာနံ ဥဒ္ဓဂ္ဂဘာဝေါ’’တိ။ အန္တန္တေန အာဝိဇ္ဈိတွာတိ အတ္တနော နိသီဒနတ္ထံ နိဂူဠှဋ္ဌာနံ ဥပပရိက္ခန္တော ပရိဗ္ဗာဇကာရာမံ ပရိယန္တေန အနုသံယာယိတွာ၊ ကဿစိဒေဝ သုနက္ခတ္တဿ ဝါ သုနက္ခတ္တသဒိသဿ ဝါ သဗ္ဗညုပဋိညံ အပ္ပဟာယ သတ္ထု သမ္မုခီဘာဝေ သတ္တဓာ တဿ မုဒ္ဓါဖလနံ ဓမ္မတာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မာ နဿတု ဗာလော’’တိအာဒိ။

၂၂။ သံသပ္ပတီတိ တတ္ထေဝ ပါသာဏဖလကေ ဗာလဒါရကော ဝိယ ဥဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော အဝသီဒနဝသေန ဣတော စိတော စ သံသပ္ပတိ။ တေနာဟ ‘‘ဩသီဒတီ’’တိ။ တတ္ထေဝ သဉ္စရတီတိ တသ္မိံယေဝ ပါသာဏေ အာနိသဒုပဋ္ဌိနော သဉ္စလနံ နိသဇ္ဇဝသေနေဝ သဉ္စရတိ၊ န ဥဋ္ဌာယ ပဒသာ။

၂၃။ ဝိနဋ္ဌရူပေါတိ သမ္ဘာဝနာယ ဝိနာသေန၊ လာဘဿ ဝိနာသေန စ ဝိနဋ္ဌသဘာဝေါ။

ပဌမဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၅။ ဂေါယုတ္တေဟီတိ ဗလဝန္တဗလီဗဒ္ဒယောဇိတေဟိ။

၂၆။ တဿာတိ ဇာလိယဿ။ အယဉှိ မဏ္ဍိသေန ပရိဗ္ဗာဇကေန သဒ္ဓိံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုဏိ၊ တတော ပုရေတရံ ဘဂဝတော ဂုဏာနံ အဇာနနကာလေ အယံ ပဝတ္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တိဋ္ဌတု တာဝ ပါဋိဟာရိယံ…ပေ… ပရာဇယော ဘဝိဿတီ’’တိ။

၂၇။ တိဏသီဟောတိ တိဏသဒိသဟရိတဝဏ္ဏော သီဟော။ ကာဠသီဟောတိ ကာဠဝဏ္ဏော သီဟော။ ပဏ္ဍုသီဟောတိ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏော သီဟော။ ကေသရသီဟောတိ ကေသရဝန္တော သေတဝဏ္ဏော၊ လောဟိတဝဏ္ဏော ဝါ သီဟော။ မိဂရညောတိ ဧတ္ထ မိဂ-သဒ္ဒေါ ကိဉ္စာပိ ပသဒကုရုင်္ဂါဒီသု ကေသုစိဒေဝ စတုပ္ပဒေသု နိရုဠှော၊ ဣဓ ပန သဗ္ဗသာဓာရဏဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘မိဂရညောတိ သဗ္ဗစတုပ္ပဒါနံ ရညော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဂန္တွာ သေတိ ဧတ္ထာတိ အာသယော၊ နိဝါသနဋ္ဌာနံ။ သီဟနာဒန္တိ ပရိဿယာနံ သဟနတော၊ ပဋိပက္ခဿ စ ဟနနတော ‘‘သီဟော’’တိ လဒ္ဓနာမဿ မိဂါဓိပဿ ဃောသံ၊ သော ပန တေန ယသ္မာ ကုတောစိပိ အဘီတဘာဝေန ပဝတ္တီယတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အဘီတနာဒ’’န္တိ။ တတ္ထ တတ္ထ တာသု တာသု ဒိသာသု ဂန္တွာ စရိတဗ္ဗတာယ ဘက္ခိတဗ္ဗတာယ ဂေါစရော ဃာသောတိ အာဟ ‘‘ဂေါစရာယာတိ အာဟာရတ္ထာယာ’’တိ။ ဝရံ ဝရန္တိ မိဂသင်္ဃေ မိဂသမူဟေ မုဒုမံသတာယ ဝရံ ဝရံ မဟိံသဝနဝရာဟာဒိံ ဝဓိတွာတိ ယောဇနာ။ တေနာဟ ‘‘ထူလံ ထူလ’’န္တိ။ ဝရဝရဘာဝေန ဟိ တဿ ဝရဘာဝေါ ဣစ္ဆိတော။ သူရဘာဝံ သန္နိဿိတံ သူရဘာဝသန္နိဿိတံ၊ တေန။ သူရဘာဝေနာပိ ဟိ ‘‘ကိံ ဣမေ ပါဏကေ ဒုဗ္ဗလေ ဟန္တွာ’’တိ အပ္ပထာမေသု ပါဏေသု ကာရုညံ ဥပတိဋ္ဌတိ။

၂၈။ ဝိဃာသောတိ ပရဿ ဘက္ခိတသေသတာယ ဝိရူပေါ ဃာသော ဝိဃာသော၊ ဥစ္ဆိဋ္ဌံ။ တေနာဟ ‘‘ဘက္ခိတာတိရိတ္တမံသ’’န္တိ၊ တသ္မိံ ဝိဃာသေ၊ ဝိဃာသနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။ အသ္မိမာနဒေါသေနာတိ အသ္မိမာနဒေါသဟေတု၊ အဟံကာရနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။ သော ပနဿ အသ္မိမာနော ယထာ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတြာယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

‘‘သေဂါလကံယေဝါ’’တိပိ ပါဌော၊ ယထာဝုတ္တောဝ အတ္ထော။ ဘေရဏ္ဍကံယေဝါတိ ဘေရဏ္ဍသကုဏရဝသဒိသံယေဝ၊ ဘေရဏ္ဍော နာမ ဧကော ပက္ခီ ဒွိမုခေါ၊ တဿ ကိရ သဒ္ဒေါ အတိဝိယ ဝိရူပေါ အမနာပေါ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပိယအမနာပသဒ္ဒမေဝါ’’တိ။ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဝိသေသတော သုဋ္ဌု ဂတာတိ သုဂတာ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ တေ အပဒါယန္တိ သောဓေန္တိ သတ္တသန္တာနံ ဧတေဟီတိ သုဂတာပဒါနာနိ၊ တိဿော သိက္ခာ။ ယသ္မာ တာဟိ တေ ‘‘သုဂတာ’’တိ လက္ခီယန္တိ၊ တာ စ တေသံ ဩဝါဒဘူတာ၊ တသ္မာ ‘‘သုဂတလက္ခဏေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ တာ သုဂတဿ လက္ခဏဘူတာ၊ သာသနဘူတာ စ၊ ကထံ ပနေသ ပါထိကပုတ္တော တတ္ထ တာသု သိက္ခာသု ဇီဝတိ၊ ကော တဿ တာဟိ သမ္ဗန္ဓောတိ အာဟ ‘‘ဧတဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ သမ္ဗုဒ္ဓါနံ ဒေမာတိ ဒေန္တီတိ ဗုဒ္ဓသညာယ ဒေန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေန ဧသ…ပေ… ဇီဝတိ နာမ န သုဂတနွယအဇ္ဈုပဂမနတော။ ‘‘တထာဂတေ’’တိအာဒိ ဧကတ္တေ ပုထုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တထာဂတ’’န္တိအာဒိ။ ဗဟုဝစနံ ဧဝ ဂရုသ္မိံ ဧကသ္မိမ္ပိ ဗဟုဝစနပ္ပယောဂတော ဧကဝစနံ ဝိယ ဝုတ္တံ ဝစနဝိပလ္လာသေန။

၂၉။ သမေက္ခိတွာတိ သမံ ကတွာ မိစ္ဆာဒဿနေန အပေက္ခိတွာ၊ တံ ပန အပေက္ခနံ တထာ မညနမေဝါတိ အာဟ ‘‘မညိတွာ’’တိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ သမေက္ခနမ္ပိ မညနံ ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အမညီတိ ပုန အမညိတ္ထာ’’တိ၊ တေန အပရာပရံ တဿ မညနပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ။ ဘေရဏ္ဍကရဝံ ကောသတိ ဝိက္ကောသတီတိ ကောတ္ထု။

၃၀။ တေ တေ ပါဏေ ဗျာပါဒေန္တော ဃသတီတိ ဗျဂ္ဃောတိ ဣမိနာ နိဗ္ဗစနေန ‘‘ဗျဂ္ဃော’’တိ မိဂရာဇဿပိ သိယာ နာမန္တိ အာဟ ‘‘ဗျဂ္ဃောတိ မညတီတိ သီဟောဟမသ္မီတိ မညတီ’’တိ။ ယဒိပိ ယထာဝုတ္တနိဗ္ဗစနဝသေန သီဟောပိ ‘‘ဗျဂ္ဃော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ၊ ဗျဂ္ဃ-သဒ္ဒေါ ပန မိဂရာဇေ ဧဝ နိရုဠှောတိ ဒဿေန္တော ‘‘သီဟေန ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။

၃၁။ သီဟေန ဝိစရိတဝနေ သံဝဍ္ဎတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာဝနေ သုညဝနေ ဝိဝဍ္ဎော’’တိ။

၃၄။ ကိလေသဗန္ဓနာတိ တဏှာဗန္ဓနတော။ တဏှာဗန္ဓနဉှိ ထိရံ ဒဠှဗန္ဓနံ ဒုမ္မောစနီယံ။ ယထာဟ –

‘‘သာရတ္တရတ္တာ မဏိကုဏ္ဍလေသု၊

ပုတ္တေသု ဒါရေသု စ ယာ အပေက္ခာ၊

ဧတံ ဒဠှံ ဗန္ဓနမာဟု ဓီရာ၊

ဩဟာရိနံ သိထိလံ ဒုပ္ပမုဉ္စ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၄၆၊ ဇာ။ ၁။၂။၁၀၂)၊

ကိလေသဗန္ဓနာတိ ဝါ ဒသဝိဓသံယောဇနတော။ မဟာဝိဒုဂ္ဂံ နာမ စတ္တာရော ဩဃာ မဟန္တံ ဇလဝိဒုဂ္ဂံ ဝိယ အနုပစိတကုသလသမ္ဘာရေဟိ ဒုဂ္ဂမဋ္ဌေန။

အဂ္ဂညပညတ္တိကထာဝဏ္ဏနာ

၃၆။ ဣမဿ ပဒဿ။ ဣဒံ နာမ လောကဿ အဂ္ဂန္တိ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ တံ အဂ္ဂညံ၊ သော ပန လောကဿ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော ပဝတ္တိ ပဝေဏီ စာတိ အာဟ ‘‘လောကုပ္ပတ္တိစရိယဝံသ’’န္တိ။ သမ္မာသမ္ဗောဓိတော ဥတ္တရိတရံ နာမ ကိဉ္စိ နတ္ထိ ပဇာနိတဗ္ဗေသု၊ တံ ပန ကောဋိံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ယာဝ သဗ္ဗညုတညာဏာ ပဇာနာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မမ ပဇာနနာ’’တိ အဿာဒေန္တော တဏှာဝသေန၊ ‘‘အဟံ ပဇာနာမီ’’တိ အဘိနိဝိသန္တော ဒိဋ္ဌိဝသေန၊ ‘‘သုဋ္ဌု ပဇာနာမိ သမ္မာ ပဇာနာမီ’’တိ ပဂ္ဂဏှန္တော မာနဝသေန န ပရာမသာမီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ပစ္စတ္တညေဝါ’’တိ ပဒံ ‘‘နိဗ္ဗုတိ ဝိဒိတာ’’တိ ပဒဒွယေနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ပစ္စတ္တံယေဝ ဥပ္ပာဒိတာ နိဗ္ဗုတိ စ ပစ္စတ္တံယေဝ ဝိဒိတာ’’တိ၊ သယမ္ဘုဉာဏေန နိဗ္ဗတ္တိတာ နိဗ္ဗုတိ သယမေဝ ဝိဒိတာတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ပစ္စတ္တ’’န္တိ ပဒံ ဝိဝိဓဝိဘတ္တိကံ ဟုတွာ အာဝုတ္တိနယေန အာဝတ္တတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တနာယေဝ အတ္တနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိဒိတနိဗ္ဗာနာတိ အပ္ပဋိလဒ္ဓနိဗ္ဗာနာ မိစ္ဆာပဋိပန္နတ္တာ။ ပဇာနနမ္ပိ ဟိ တဒဓိဂမဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတိ ဣဋ္ဌဘာဝေန ပဝတ္တတီတိ အယော၊ သုခံ။ တပ္ပဋိက္ခေပေန အနယော၊ ဒုက္ခံ။ တဒေဝ ဟိတသုခဿ ဗျသနတော ဗျသနံ။

၃၇။ တံ ဒဿေန္တောတိ ဘဂဝါပိ ‘‘အညတိတ္ထိယော တတ္ထ သာရသညီ’’တိ တံ ဒဿေန္တော။ အာဓိပစ္စဘာဝေနာတိ အာဓိပစ္စသဘာဝေန။ ယဿ အာစရိယဝါဒဿ ဝသေန ပုရိသော ‘‘အာစရိယော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော အာစရိယဝါဒေါ အာစရိယဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘အာစရိယဘာဝံ အာစရိယဝါဒ’’န္တိ။ ဧတ္ထာတိ အာစရိယဝါဒေ။ ဣတိ ကတွာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန။ သောတိ အာစရိယဝါဒေါ။ ‘‘အဂ္ဂညံ’’ တွေဝ ဝုတ္တော အဂ္ဂညဝိသယတ္တာ။ ကေန ဝိဟိတန္တိ ကေန ပကာရေန ဝိဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘ကေန ဝိဟိတံ ကိန္တိ ဝိဟိတ’’န္တိ။ ဗြဟ္မဇာလေတိ ဗြဟ္မဇာလသံဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၈)။ တတ္ထ ဟိ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တဝိဓိံ ဣဓ အတိဒိသတိ၊ ပါဠိ ပန တတ္ထ စေဝ ဣဓ စ ဧကသဒိသာ ဝါတိ။

၄၁။ ခိဍ္ဍာ ပဒေါသိကာ မူလဘူတာ ဧတ္ထ သန္တီတိ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကံ၊ အာစရိယကံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ခိဍ္ဍာပဒေါသိကမူလက’’န္တိ။ မနောပဒေါသိကန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

၄၇။ ယေန ဝစနေန အဗ္ဘာစိက္ခန္တိ၊ တဿ အဝိဇ္ဇမာနတာ နာမ အတ္ထဝသေနေဝါတိ အာဟ ‘‘အသံဝိဇ္ဇမာနဋ္ဌေနာ’’တိ။ တုစ္ဆာ၊ မုသာတိ စ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တုစ္ဆေန၊ မုသာဝါဒေနာ’’တိ။ ဝစနဿ အန္တောသာရံ နာမ အဝိပရီတော အတ္ထောတိ တဒဘာဝေနာဟ ‘‘အန္တောသာရဝိရဟိတေနာ’’တိ။ အဘိအာစိက္ခန္တီတိ အဘိဘဝိတွာ ဃဋ္ဋေန္တာ ကထေန္တိ၊ အက္ကောသန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိပရီတသညောတိ အယာထာဝသညော။ သုဘံ ဝိမောက္ခန္တိ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝုတ္တဝိမောက္ခံ။ ဝဏ္ဏကသိဏန္တိ သုနီလကသုပီတကာဒိဝဏ္ဏကသိဏံ။ သဗ္ဗန္တိ ယံ သုဘံ၊ အသုဘဉ္စ ဝဏ္ဏကသိဏံ၊ တဉ္စ သဗ္ဗံ။ န အသုဘန္တိ အသုဘမ္ပိ ‘‘အသုဘ’’န္တိ တသ္မိံ သမယေ န သဉ္ဇာနာတိ၊ အထ ခေါ ‘‘သုဘံ’’ တွေဝ သဉ္ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဝိပရီတာ အယာထာဝဂါဟိတာယ၊ အယာထာဝဝါဒိတာယ စ။

၄၈။ ယသ္မာ သော ပရိဗ္ဗာဇကော အဝိဿဋ္ဌမိစ္ဆာဂါဟိတာယ သမ္မာ အပ္ပဋိပဇ္ဇိတုကာမော သမ္မာပဋိပန္နံ ဝိယ မံ သမဏော ဂေါတမော၊ ဘိက္ခဝေါ စ သဉ္ဇာနန္တူတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘တထာ ဓမ္မံ ဒေသေတု’’န္တိအာဒိမာဟ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မယာ ဧတဿ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ မမ္မန္တိ မမ္မပ္ပဒေသံ ပီဠာဇနနဋ္ဌာနံ။ သုဋ္ဌူတိ သက္ကစ္စံ။ ယထာ န ဝိနဿတိ၊ ဧဝံ အနုရက္ခ။

ဝါသနာယာတိ ကိလေသက္ခယာဝဟာယ ပဋိပတ္တိယာ ဝါသနာယ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

ပါထိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။

၂။ ဥဒုမ္ဗရိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

နိဂြောဓပရိဗ္ဗာဇကဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

၄၉။ ဥဒုမ္ဗရိကာယာတိ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဥဒုမ္ဗရိကာယ ဒေဝိယာ သန္တကေ ပရိဗ္ဗာဇကာရာမေ’’တိ။ ‘‘ဥဒုမ္ဗရိကာယ’’န္တိ ဝါ ပါဌော၊ တထာ သတိ အဓိကရဏေ ဧတံ ဘုမ္မံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော ဥဒုမ္ဗရိကာယ ရညော ဒေဝိယာ နိဗ္ဗတ္တိတော အာရာမော ဥဒုမ္ဗရိကာ၊ တဿံ ဥဒုမ္ဗရိကာယံ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒုမ္ဗရိကာယ ဒေဝိယာ သန္တကေ’’တိ။ တာယ ဟိ နိဗ္ဗတ္တိတော တဿာ သန္တကော။ ဝရဏာဒိပါဌဝသေန စေတ္ထ နိဗ္ဗတ္တတ္ထဗောဓကဿ သဒ္ဒဿ အဒဿနံ။ သန္ဓာနောတိ ဘိန္နာနမ္ပိ တေသံ သန္ဓာပနေန ‘‘သန္ဓာနော’’တိ ဧဝံ လဒ္ဓနာမော။ သံဝဏ္ဏိတောတိ ပသံသိတော။ ဣရိယတီတိ ပဝတ္တတိ။ အရိယေန ဉာဏေနာတိ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရိယေန လောကုတ္တရေန ဉာဏေန။ အရိယာယ ဝိမုတ္တိယာတိ သုဝိသုဒ္ဓါယ လောကုတ္တရဖလဝိမုတ္တိယာ။

ဒိဝါ-သဒ္ဒေါ ဒိန-သဒ္ဒေါ ဝိယ ဒိဝသပရိယာယော၊ တဿ ဝိသေသနဘာဝေန ဝုစ္စမာနော ဒိဝါ-သဒ္ဒေါ သဝိသေသံ ဒိဝသဘာဂံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘ဒိဝသဿ ဒိဝါ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ သမာပန္နဿ စိတ္တံ နာနာရမ္မဏတော ပဋိသံဟတံ ဟောတိ၊ ဈာနသမင်္ဂီ စ ပဝိဝေကူပဂမနေန သင်္ဂဏိကာဘာဝတော ဧကာကိယာယ နိလီနော ဝိယ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တတော တတော…ပေ… ဂတော’’တိ။ မနော ဘဝန္တိ မနသော ဝိဝဋ္ဋနိဿိတံ ဝဍ္ဎိံ အာဝဟန္တီတိ မနောဘာဝနိယာတိ အာဟ ‘‘မနဝဍ္ဎကာန’’န္တိအာဒိ။ ဥန္နမတိ န သင်္ကုစတိ၊ အလီနဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၅၁။ ယာဝတာတိ ယာဝန္တောတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ယတ္တကာ’’တိ။ တေသန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ နိဒ္ဓါရဏဉ္စ ကေနစိ ဝိသေသေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ယေဟိ စ ဂုဏဝိသေသေဟိ သမန္နာဂတာ ဘဂဝတော သာဝကာ ဥပါသကာ ရာဇဂဟေ ပဋိဝသန္တိ၊ အယဉ္စ တေဟိ သမန္နာဂတောတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒီပေတုံ ‘‘တေသံ အဗ္ဘန္တရော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝတော ကိရာ’’တိအာဒိ။

၅၂။ တေသန္တိ ပရိဗ္ဗာဇကာနံ။ ကထာယာတိ တိရစ္ဆာနကထာယ။ ဒဿနေနာတိ ဒိဋ္ဌိဒဿနေန။ အာကပ္ပေနာတိ ဝေသေန။ ကုတ္တေနာတိ ကိရိယာယ။ အာစာရေနာတိ အညမညသ္မိံ အာစရိတဗ္ဗအာစာရေန။ ဝိဟာရေနာတိ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဝိဟရိတဗ္ဗဝိဟရဏေန။ ဣရိယာပထေနာတိ ဌာနာဒိဣရိယာပထေန။ အညာကာရတာယ အညတိတ္ထေ နိယုတ္တာတိ အညတိတ္ထိယာ။ သင်္ဂန္တွာ သမာဂန္တွာ ရာသီ ဟုတွာ ပရေဟိ နိသိန္နဋ္ဌာနေ။ အရညာနိ စ တာနိ ဝနပတ္ထာနိ စာတိ အရညဝနပတ္ထာနိ။ တတ္ထ ယံ အရညကင်္ဂနိပ္ဖာဒကံ အာရညကာနံ၊ တံ ‘‘အရည’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝနပတ္ထန္တိ ဂါမန္တံ အတိက္ကမိတွာ မနုဿာနံ အနုပစာရဋ္ဌာနံ၊ ယတ္ထ န ကသီယတိ န ဝပ္ပီယတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဝနပတ္ထန္တိ ဒူရာနမေတံ သေနာသနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ ‘‘ဝနပတ္ထန္တိ ဝနသဏ္ဍာနမေတံ သေနာသနာနံ၊ ဝနပတ္ထန္တိ ဘီသနကာနမေတံ၊ ဝနပတ္ထန္တိ သလောမဟံသာနမေတံ၊ ဝနပတ္ထန္တိ ပရိယန္တာနမေတံ ဝနပတ္ထန္တိ န မနုဿူပစာရာနမေတံ သေနာသနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၃၁)။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဂါမူပစာရတော မုတ္တာနီ’’တိအာဒိ။ ပန္တာနီတိ ပရိယန္တာနိ အတိဒူရာနိ။ တေနာဟ ‘‘ဒူရတရာနီ’’တိအာဒိ။ ဝိဟာရူပစာရေနာတိ ဝိဟာရဿ ဥပစာရပ္ပဒေသေန။ အဒ္ဓိကဇနဿာတိ မဂ္ဂဂါမိနော ဇနဿ။ မန္ဒသဒ္ဒါနီတိ ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒါဘာဝတော တနုသဒ္ဒါနိ။ မနုဿေဟိ သမာဂမ္မ ဧကဇ္ဈံ ပဝတ္တိတသဒ္ဒေါ နိဂ္ဃောသော၊ တဿ ယသ္မာ အတ္ထော ဒုဗ္ဗိဘာဝိတော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိဘာဝိတတ္ထေန နိဂ္ဃောသေနာ’’တိ။ ဝိဂတဝါတာနီတိ ဝိဂတသဒ္ဒါနိ။ ‘‘ရဟဿ ကရဏဿ ယုတ္တာနီ’’တိ ဣမိနာပိ တေသံ ဌာနာနံ အရညလက္ခဏယုတ္တတံ၊ ဇနဝိဝိတ္တတံ၊ ဝနဝိဝိတ္တမေဝ စ ဝိဘာဝေတိ၊ တထာ ‘‘ဧကီဘာဝဿ အနုရူပါနီ’’တိ ဣမိနာ။

၅၃။ ကေနာတိ ဟေတုမှိ၊ သဟယောဂေ စ ကရဏဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ကေန ကာရဏေန ကေန ပုဂ္ဂလေန သဒ္ဓိ’’န္တိ။ ဧကောပိ ဟိ ဝိဘတ္တိနိဒ္ဒေသော အနေကတ္ထဝိဘာဝနော ဟောတိ၊ တထာ တဒ္ဓိတတ္ထပဒသမာဟာရေတိ။

သံသန္ဒနန္တိ အာလာပသလ္လာပဝသေန ကထာသံသန္ဒနံ။ ဉာဏဗျတ္တဘာဝန္တိ ဗျတ္တဉာဏဘာဝံ၊ သော ပန ပရဿ ဝစနေ ဥတ္တရဒါနဝသေန၊ ပရေန ဝါ ဝုတ္တဥတ္တရေ ပစ္စုတ္တရဒါနဝသေန သိယာတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တရပစ္စုတ္တရနယေနာ’’တိ။ ယော ဟိ ပရဿ ဝစနံ တိပုက္ခလေန နယေန ရူပေတိ၊ တထာ ပရဿ ရူပနဝစနံ ဇာတိဘာဝံ အာပါဒေတိ၊ တဿ တာဒိသံ ဝစနသဘာဝံ ဉာဏဝေယျတ္တိယံ ဝိဘာဝေတိ ပါကဋံ ကရောတီတိ။ သုညာဂါရေသု နဋ္ဌာတိ သုညာဂါရေသု နိဝါသေသု နဋ္ဌာ ဝိနဋ္ဌာ အဘာဝံ ဂတာ။ နာဿ ပညာ နဿေယျ တေဟိ တေဟိ ကတပုစ္ဆနပဋိပုစ္ဆနနိမိတ္တံ နာနာပဋိဘာနုပ္ပတ္တိယာ ဝိသာရမာပန္နံ ပုစ္ဆိတံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ အသမတ္ထတာယ။ ဩရောဓေယျာမာတိ နိရုဿာဟံ ဝိယ ကရောန္တာ အဝရောဓေယျာမ၊ တံ ပရဿ ဩရောဓနံ ဝါဒဇာလေန ဝိနန္ဓနံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိနန္ဓေယျာမာ’’တိ။ တဒတ္ထံ တေန တုစ္ဆကုမ္ဘိနိဒဿနံ ကတံ၊ တံ ဗျတိရေကမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘ပူရိတဃဋော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဗလံ ဒီပေန္တောတိ အဘူတမေဝ အတ္တနော ဉာဏဗလံ ပကာသေန္တော။ အသမ္ဘိန္နန္တိ ဇာတိသမ္ဘေဒါဘာဝေန အသမ္ဘိန္နံ။ အညဇာတိသမ္ဘေဒေ သတိ အဿတရဿ အဿဿ ဇာတဘာဝေါ ဝိယ သီဟဿပိ သီဟထာမာဘာဝေါ သိယာတိ အာဟ ‘‘အသမ္ဘိန္နကေသရသီဟ’’န္တိ။ ဌာနသော ဝါတိ တင်္ခဏေ ဧဝ။

၅၄။ ‘‘သုမာဂဓာ နာမ နဒီ’’တိ ကေစိ၊ တံ မိစ္ဆာတိ ဒဿေန္တော ‘‘သုမာဂဓာ နာမ ပေါက္ခရဏီ’’တိ ဝတွာ တဿာ ပေါက္ခရဏိဘာဝဿ သုတ္တန္တရေ အာဂတတံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဿာ တီရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မောရာနံ နိဝါပေါ ဧတ္ထာတိ မောရနိဝါပေါ။ ဗျဓိကရဏာနမ္ပိ ဟိ ပဒါနံ ဗာဟိရတ္ထသမာသော ဟောတိယေဝ ယထာ ‘‘ဥရသိလောမော’’တိ။ အထ ဝါ နိဝုတ္ထံ ဧတ္ထာတိ နိဝါပေါ၊ မောရာနံ နိဝါပေါ မောရနိဝါပေါ၊ မောရာနံ နိဝါပဒိန္နဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ မောရာန’’န္တိအာဒိ။ ယသ္မာ နိဂြောဓော တပေါဇိဂုစ္ဆဝါဒေါ၊ သာသနေ စ ဘိက္ခူ အတ္တကိလမထာနုယောဂံ ဝဇ္ဇေတွာ ဘာဝနာနုယောဂေန ပရမဿာသပ္ပတ္တေ ဝိဟရန္တေ ပဿတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကထံ နု ခေါ သမဏော ဂေါတမော ကာယကိလမထေန ဝိနာဝ သာဝကေ ဝိနေတီ’’တိ သဉ္ဇာတသန္ဒေဟော ‘‘ကော နာမ သော’’တိအာဒိနာ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ။ အဿသတိ အနုသင်္ကိတပရိသင်္ကိတော ဟောတိ ဧတေနာတိ အဿာသော၊ ပီတိသောမနဿန္တိ အာဟ ‘‘အဿာသပ္ပတ္တာတိ တုဋ္ဌိပ္ပတ္တာ သောမနဿပ္ပတ္တာ’’တိ။ အဓိကော သေဋ္ဌော အာသယော နိဿယော အဇ္ဈာသယောတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမနိဿယဘူတ’’န္တိ။ အာဒိဘူတံ ပုရာတနံ သေဋ္ဌစရိယံ အာဒိဗြဟ္မစရိယံ၊ လောကုတ္တရမဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ တထာ ဟေသ သဗ္ဗဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကေဟိ တေနေဝ အာကာရေန အဓိဂတော။ တေနာဟ ‘‘ပုရာဏ…ပေ… အရိယမဂ္ဂ’’န္တိ။ တထာ ဟိ တံ ဘဂဝါ ‘‘အဒ္ဒသ ပုရာဏံ မဂ္ဂံ ပုရာဏမဉ္ဇသ’’န္တိ အဝေါစ။ ပူရေတွာ ဘာဝနာပါရိပူရိဝသေန။ ‘‘ပူရေတွာ’’တိ ဝါ ဣဒံ ‘‘အဇ္ဈာသယံ အာဒိဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဧတ္ထ ပါဌသေသောတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အဇ္ဈာသယံ အာဒိဗြဟ္မစရိယံ ပဋိဇာနန္တိ အဿာသပ္ပတ္တာ’’တိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ ယောဇနာ။

တပေါဇိဂုစ္ဆာဝါဒဝဏ္ဏနာ

၅၅။ ပကတာ ဟုတွာ ဝိစ္ဆိန္နာ ဝိပ္ပကတာတိ အာဟ ‘‘အနိဋ္ဌိတာဝ ဟုတွာ ဌိတာ’’တိ။

၅၆။ ဝီရိယေန ပါပဇိဂုစ္ဆနဝါဒေါတိ လူခပဋိပတ္တိသာဓနေန ဝီရိယေန အတ္တတဏှာဝိနောဒနဝသေန ပါပကဿ ဇိဂုစ္ဆနဝါဒေါ။ ဇိဂုစ္ဆတီတိ ဇိဂုစ္ဆော၊ တဗ္ဘာဝေါ ဇေဂုစ္ဆံ၊ အဓိကံ ဇေဂုစ္ဆံ အဓိဇေဂုစ္ဆံ၊ အတိဝိယ ပါပဇိဂုစ္ဆနံ၊ တသ္မိံ အဓိဇေဂုစ္ဆေ။ ကာယဒဠှီဗဟုလံ တပတီတိ တပေါ၊ အတ္တကိလမထာနုယောဂဝသေန ပဝတ္တံ ဝီရိယံ၊ တေန ကာယဒဠှီဗဟုလတာနိမိတ္တဿ ပါပဿ ဇိဂုစ္ဆနံ၊ ဝိရဇ္ဇနမ္ပိ တပေါဇိဂုစ္ဆာတိ အာဟ ‘‘ဝီရိယေန ပါပဇိဂုစ္ဆာ’’တိ။ ဃာသစ္ဆာဒနသေနာသနတဏှာဝိနောဒနမုခေန အတ္တသ္နေဟဝိရဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ ဥပရိ ဝုစ္စမာနေသု နာနာကာရေသု အစေလကာဒိဝတေသု ဧကဇ္ဈံ သမာဒိန္နာနံ ပရိသောဓနမေဝေတ္ထ ပါရိပူရဏံ၊ န သဗ္ဗေသံ အနဝသေသတော သမာဒါနံ တဿ အသမ္ဘဝတောတိ အာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏာတိ ပရိသုဒ္ဓါ’’တိ။ ပရိသောဓနဉ္စ နေသံ သကသမယသိဒ္ဓေန နယေန ပဋိပဇ္ဇနမေဝ။ ဝိပရိယာယေန အပရိသုဒ္ဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၅၇။ ‘‘ဧကံ ပဉှမ္ပိ န ကထေတီ’’တိ ပဌမံ အတ္တနာ ပုစ္ဆိတပဉှဿ အကထိတတ္တာ ဝုတ္တံ။

တပနိဿိတကောတိ အတ္တကိလမထာနုယောဂသင်္ခါတံ တပံ နိဿာယ သမာဒါယ ဝတ္တနကော။ သီဟနာဒေတိ သီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ။ ယသ္မာ တတ္ထ ဝိတ္ထာရိတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ၊ တသ္မာ တဿာ အတ္ထပ္ပကာသနာယ ဝုတ္တနယေနပိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ဥပက္ကိလေသဝဏ္ဏနာ

၅၈။ ‘‘သမ္မာ အာဒိယတီ’’တိ ဝတွာ သမ္မာ အာဒိယနဉ္စဿ ဒဠှဂ္ဂါဟော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဒဠှံ ဂဏှာတီ’’တိ။ ‘‘သာသနာဝစရေနာပိ ဒီပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကစ္စော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တေန ဓုတင်္ဂဓရတာမတ္တေန အတ္တမနတာ၊ ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပတာ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဥပက္ကိလေသောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ၊ န ယထာဝုတ္တတပသမာဒါနဓုတင်္ဂဓရတာနံ သတိပိ အနိယျာနိကတ္တေ သဒိသတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

‘‘ဒုဝိဓဿာပီတိ ‘အတ္တမနော ဟောတိ ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပော’တိ စ ဧဝံ ဥပက္ကိလေသဘေဒေန ဝုတ္တဿ ဒုဝိဓဿာပိ တပဿိနော’’တိ ကေစိ။ ယသ္မာ ပန အဋ္ဌကထာယံ သာသနိကဝသေနာပိ အတ္ထော ဒီပိတော၊ တသ္မာ ဗာဟိရကဿ၊ သာသနိကဿ စာတိ ဧဝံ ဒုဝိဓဿာပိ တပဿိနောတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ စေဝ ဟိ ဥပရိပိ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ဝက္ခတီတိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ယဒိဒံ ‘‘ကော အညော မယာ သဒိသော’’တိ ဧဝံ အတိမာနဿ၊ အနိဋ္ဌိတကိစ္စဿေဝ စ ‘‘အလမေတ္တာဝတာ’’တိ ဧဝံ အတိမာနဿ စ ဥပ္ပာဒနံ၊ ဧတ္တာဝတာ။

ဥက္ကံသတီတိ ဥက္ကဋ္ဌံ ကရောတိ။ ဥက္ခိပတီတိ အညေသံ ဥပရိ ခိပတိ၊ ပဂ္ဂဏှာတီတိ အတ္ထော။ ပရံ သံဟာရေတီတိ ပရံ သံဟရံ နိဟီနံ ကရောတိ။ အဝက္ခိပတီတိ အဓော ခိပတိ၊ အဝမညတီတိ အတ္ထော။

မာနမဒကရဏေနာတိ မာနသင်္ခါတဿ မဒဿ ကရဏေန ဥပ္ပာဒနေန။ မုစ္ဆိတော ဟောတီတိ မုစ္ဆာပန္နော ဟောတိ၊ သာ ပန မုစ္ဆာပတ္တိ အဘိဇ္ဈာသီလဗ္ဗတပရာမာသကာယဂန္ထေဟိ ဂဓိတစိတ္တတာ၊ တတ္ထ စ အတိလဂ္ဂဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဂဓိတော အဇ္ဈောသန္နော’’တိ။ ပမဇ္ဇနဉ္စေတ္ထ ပမဇ္ဇနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပမာဒမာပဇ္ဇတီ’’တိ။ ကေဝလံ ဓုတင်္ဂသုဒ္ဓိကော ဟုတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနနုယုဉ္ဇန္တော တာယ ဧဝ ဓုတင်္ဂသုဒ္ဓိကတာယ အတ္တုက္ကံသနာဒိဝသေန ပဝတ္တေယျာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သာသနေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဓုတင်္ဂမေဝ…ပေ… ပစ္စေတီ’’တိ။

၅၉။ တေယေဝ ပစ္စယာ။ သုဋ္ဌု ကတွာ ပဋိသင်္ခရိတွာ လဒ္ဓါတိ အာဒရဂါရဝယောဂေန သက္ကစ္စံ အဘိသင်္ခရိတွာ ဒါနဝသေန ဥပနယဝသေန လဒ္ဓါ။ ဝဏ္ဏဘဏနန္တိ ဂုဏကိတ္တနံ။ အဿာတိ တပဿိနော။

၆၀။ ဝေါဒါသန္တိ ဗျာသနံ၊ ဝိဘဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ တံ ပနေတ္ထ ဝိဘဇ္ဇနံ ဒွိဓာ ဣစ္ဆိတန္တိ အာဟ ‘‘ဒွေဘာဂံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ ဒွေ ဘာဂေ ကရောတိ ရုစ္စနာရုစ္စနဝသေန။ ဂေဓဇာတောတိ သဉ္ဇာတဂေဓော။ မုစ္ဆနံ နာမ သတိဝိပ္ပဝါသေနေဝ ဟောတိ၊ န သတိယာ သတီတိ အာဟ ‘‘သမုဋ္ဌဿတီ’’တိ။ အာဒီနဝမတ္တမ္ပီတိ ဂဓိတာဒိဘာဝေန ပရိဘောဂေ အာဒီနဝမတ္တမ္ပိ န ပဿတိ။ မတ္တညုတာတိ ပရိဘောဂေ မတ္တညုတာ။ ပစ္စဝေက္ခဏပရိဘောဂမတ္တမ္ပီတိ ပစ္စဝေက္ခဏမတ္တေန ပရိဘောဂမ္ပိ ဧကဝါရံ ပစ္စဝေက္ခိတွာပိ ပရိဘုဉ္ဇနမ္ပိ န ကရောတိ။

၆၁။ ဝိစက္ကသဏ္ဌာနာတိ ဝိပုလတမစက္ကသဏ္ဌာနာ။ သဗ္ဗဿ ဘုဉ္ဇနတော အယောကူဋသဒိသာ ဒန္တာ ဧဝ ဒန္တကူဋံ။ အပသာဒေတီတိ ပသာဒေတိ။ အစေလကာဒိဝသေနာတိ အစေလကဝတာဒိဝသေန။ လူခါဇီဝိန္တိ သလ္လေခပဋိပတ္တိယာ လူခဇီဝိကံ။

၆၂။ တပံ ကရောတီတိ ဘာဝနာမနသိကာရလက္ခဏံ တပံ စရတိ စရန္တော ဝိယ ဟောတိ။ စင်္ကမံ ဩတရတိ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တော ဝိယ။ ဝိဟာရင်္ဂဏံ သမ္မဇ္ဇတိ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ပူရေန္တော ဝိယ။

‘‘အာဒဿယမာနော’’တိ ဝါ ပါဌော။

ကိဉ္စိ ဝဇ္ဇန္တိ ကိဉ္စိ ကာယိကံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါ ဒေါသံ။ ဒိဋ္ဌိဂတန္တိ ဝိပရီတဒဿနံ။ အရုစ္စမာနန္တိ အတ္တနော သိဒ္ဓန္တေ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝေန အရုစ္စမာနံ။ ရုစ္စတိ မေတိ ‘‘ကပ္ပတိ မေ’’တိ ဝဒတိ။ အနုဇာနိတဗ္ဗန္တိ တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေန ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ အနုဇာနိတဗ္ဗံ။ သဝနမနောဟာရိတာယ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌူ’’တိ အနုမောဒိတဗ္ဗံ။

၆၃။ ကုဇ္ဈနသီလတာယ ကောဓနော။ ဝုတ္တလက္ခဏော ဥပနာဟော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဥပနာဟီ။ ဧဝံဘူတော စ တံသမင်္ဂီ ဟောတီတိ ‘‘သမန္နာဂတော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။

အယံ ပန ဝိသေသော – ဣဿတိ ဥသူယတီတိ ဥဿုကီ။ သဌနံ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနံ သဌော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ သဌော။ သန္တဒေါသပဋိစ္ဆာဒနသဘာဝါ မာယာ၊ မာယာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မာယာဝီ။ ဂရုဋ္ဌာနိယာနမ္ပိ ပဏိပါတာကရဏလက္ခဏံ ထမ္ဘနံ ထဒ္ဓံ၊ တမေတ္ထ အတ္ထီတိ ထဒ္ဓါ။ ဂုဏေဟိ သမာနံ၊ အဓိကဉ္စ အတိက္ကမိတွာ နိဟီနံ ကတွာ မညနသီလတာယ အတိမာနီ။ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနတ္ထိကတာသင်္ခါတာ ပါပါ လာမကာ ဣစ္ဆာ ဧတဿာတိ ပါပိစ္ဆော။ မိစ္ဆာ ဝိပရီတာ ဒိဋ္ဌိ ဧတဿာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော။ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ၊ မောဃမည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁၈၇၊ ၂၀၂၊ ၄၂၇၊ ၃။၂၇၊ ၂၉၊ ဥဒါ။ ၅၅၊ မဟာနိ။ ၂၀၊ နေတ္တိ။ ၅၈) ဧဝံ အတ္တနာ အတ္တာဘိနိဝိဋ္ဌတာယ သတာ ဒိဋ္ဌိ သန္ဒိဋ္ဌိ၊ တမေဝ ပရာမသတီတိ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သယံ ဒိဋ္ဌိ သန္ဒိဋ္ဌီ’’တိ ဝတ္ထုဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော။ အာ ဗာဠှံ ဝိယ ဓီယတီတိ အာဓာနန္တိ အာဟ ‘‘ဒဠှံ သုဋ္ဌု ဌပိတ’’န္တိ။ ယထာဂဟိတံ ဂါဟံ ပဋိနိဿဇ္ဇနသီလော ပဋိနိဿဂ္ဂီ၊ တပ္ပဋိက္ခေပေန ဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂီ။ ပဋိသေဓတ္ထော ဟိ အယံ ဒု-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ဒုပ္ပညော၊ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉) ဒုဿီလော’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ ၁၀။၇၅၊ ပါရာ။ ၁၉၅၊ ဓ။ ပ။ ၃၀၈) စ။

ပရိသုဒ္ဓပပဋိကပ္ပတ္တကထာဝဏ္ဏနာ

၆၄။ ဣဓ နိဂြောဓ တပဿီတိ ယထာနုက္ကန္တံ ပုရိမပါဠိံ နိဂမနဝသေန ဧကဒေသေန ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ ဂဟိတလဒ္ဓိန္တိ ‘‘အစေလကာဒိဘာဝေါ သေယျော၊ တေန စ သံသာရသုဒ္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဂဟိတလဒ္ဓိံ။ ရက္ခိတံ တပန္တိ တာယ လဒ္ဓိယာ သမာဒိယိတွာ ရက္ခိတံ အစေလကဝတာဒိတပံ။ ‘‘သဗ္ဗမေဝ သံကိလိဋ္ဌ’’န္တိ ဣမိနာ ယံ ဝက္ခတိ ပရိသုဒ္ဓပါဠိဝဏ္ဏနာယံ ‘‘လူခတပဿိနော စေဝ ဓုတင်္ဂဓရဿ စ ဝသေန ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၆၄)၊ တဿ ပရိကပ္ပိတရူပဿ လူခဿ တပဿိနောတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပရိသုဒ္ဓပါဠိဒဿနတ္ထ’’န္တိ စ ဣမိနာ တိတ္ထိယာနံ ဝသေန ပါဠိ ယေဝေတ္ထ လဗ္ဘတိ၊ န ပန တဒတ္ထောတိ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တဝိပက္ခဝသေနာတိ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ပဋိပက္ခဝသေန၊ ပဋိက္ခေပဝသေနာတိ အတ္ထော။ တသ္မိံ ဌာနေတိ ဟေတုအတ္ထေ ဘုမ္မန္တိ တဿ ဟေတုအတ္ထေန ကရဏဝစနေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ သော တေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥတ္တရိ ဝါယမမာနောတိ ယထာသမာဒိန္နေဟိ ဓုတဓမ္မေဟိ အပရိတုဋ္ဌော၊ အပရိယောသိတသင်္ကပ္ပော စ ဟုတွာ ဥပရိ ဘာဝနာနုယောဂဝသေန သမ္မာဝါယာမံ ကရောန္တော။

၆၉။ ဣတော ပရန္တိ ဣတော ယထာဝုတ္တနယတော ပရံ။ အဂ္ဂဘာဝံ ဝါ သာရဘာဝံ ဝါတိ တပေါဇိဂုစ္ဆာယ အဂ္ဂဘာဝံ ဝါ သာရဘာဝံ ဝါ အဇာနန္တော။ ‘‘အယမေဝဿ အဂ္ဂဘာဝေါ သာရဘာဝေါ’’တိ မညမာနော ‘‘အဂ္ဂပ္ပတ္တာ၊ သာရပ္ပတ္တာ စာ’’တိ အာဟ။

ပရိသုဒ္ဓတစပ္ပတ္တာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၇၀။ ယမနံ သံယမနံ ယာမော၊ ဟိံသာဒီနံ အကရဏဝသေန စတုဗ္ဗိဓော ယာမောဝ စာတုယာမော၊ သော ဧဝ သံဝရော၊ တေန သံဝုတော ဂုတ္တသဗ္ဗဒွါရော စာတုယာမသံဝရသံဝုတော။ တေနာဟ ‘‘စတုဗ္ဗိဓေန သံဝရေန ပိဟိတော’’တိ။ အတိပါတနံ ဟိံသနန္တိ အာဟ ‘‘ပါဏံ န ဟနတီ’’တိ။ လောဘစိတ္တေန ဘာဝိတံ သမ္ဘာဝိတန္တိ ကတွာ ဘာဝိတံ နာမ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ အယဉ္စ တေသု တေသံယေဝ သမုဒါစာရော မဂ္ဂေါဋ္ဌာပကံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘တေသံ သညာယာ’’တိ။

ဧတန္တိ အဘိဟရဏံ၊ ဟီနာယ အနာဝတ္တနဉ္စ။ တေနာဟ ‘‘သော အဘိဟရတီတိ အာဒိလက္ခဏ’’န္တိ။ အဘိဟရတီတိ အဘိဗုဒ္ဓိံ နေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎေတီ’’တိ။ စက္ကဝတ္တိနာပိ ပဗ္ဗဇိတဿ အဘိဝါဒနာဒိ ကရီယတေဝါတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ သေဋ္ဌာ ဂုဏဝိသေသယောဂတော၊ ဒေါသဝိရဟိတတော စ၊ ယတော သာ ပဏ္ဍိတပညတ္တာ ဝုတ္တာ။ ဂိဟိဘာဝေါ ပန နိဟီနော တဒုဘယာဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ဟီနာယ ဂိဟိဘာဝတ္ထာယာ’’တိ။

၇၁။ တစပ္ပတ္တာတိ တစံ ပတ္တာ၊ တစသဒိသာ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၇၄။ တိတ္ထိယာနံ ဝသေနာတိ တိတ္ထိယာနံ သမယဝသေန။ နေသန္တိ တိတ္ထိယာနံ။ တန္တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ။ သီလသမ္ပဒါတိ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နံ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ တစသာရသမ္ပတ္တိတောတိ တစတပေါဇိဂုစ္ဆာယာသာရသမ္ပတ္တိတော။ ဝိသေသဘာဝန္တိ ဝိသေသသဘာဝံ။

အစေလကပါဠိမတ္တမ္ပီတိ အစေလကပါဠိအာဂတတ္ထမတ္တမ္ပိ နတ္ထိ၊ တသ္မာ မယံ အနဿာမ ဝိနဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ အ-ကာရော ဝါ နိပါတမတ္တံ၊ နဿာမာတိ ဝိနဿာမ။ ကုတော ပရိသုဒ္ဓပါဠီတိ ကုတော ဧဝ အမှေသု ပရိသုဒ္ဓပါဠိအာဂတပဋိပတ္တိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သုတိဝသေနာပီတိ သောတပထာဂမနမတ္တေနာပိ န ဇာနာမ။

နိဂြောဓဿပဇ္ဈာယနဝဏ္ဏနာ

၇၅။ အဿာတိ သန္ဓာနဿ ဂဟပတိဿ။ ကက္ခဠန္တိ ဖရုသံ။ ဒုရာသဒဝစနန္တိ အဝတ္တဗ္ဗဝစနံ။ ယသ္မာ ဖရုသဝစနံ ယံ ဥဒ္ဒိဿ ပယုတ္တံ၊ တသ္မိံ ခမာပိတေ ခမာပကဿ ပဋိပါကတိကံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘အယံ မယီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၇၆။ ဗောဓတ္ထာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ န အတ္တနော ဗုဒ္ဓဘာဝဃောသနတ္ထာယ။ ဝါဒတ္ထာယာတိ ပရဝါဒဘဉ္ဇနဝါဒတ္ထာယ။ ရာဂါဒိသမနတ္ထာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ န အန္တေဝါသိကမျတာယ။ ဩဃနိတ္ထရဏတ္ထာယာတိ စတုရောဃနိတ္ထရဏတ္ထာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ သဗ္ဗသော ဩရပါရာတိဏ္ဏမာဝဟတ္တာ ဒေသနာယ။ သဗ္ဗကိလေသပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ကိလေသာနံ လေသေနပိ ဒေသနာယ အပရာမဋ္ဌဘာဝတော။

ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာနာဒိဝဏ္ဏနာ

၇၇။ ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပီတိ သတ္တဝဿတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘သတ္တာဟ’’န္တိ ပဒံ၊ ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝစနံ။ အသဌော ပန အမာယာဝီ ဥဇုဇာတိကော တိက္ခပညော ဥဂ္ဃဋိတညူတိ အဓိပ္ပာယော။ သော ဟိ တံမုဟုတ္တေနေဝ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ သက္ခိဿတီတိ။ ဝင်္ကဝင်္ကောတိ ကာယဝင်္ကာဒီဟိပိ ဝင်္ကေဟိ ဝင်္ကော ဇိမှော ကုဋိလော။ ‘‘သဌံ ပနာဟံ အနုသာသိတုံ န သက္ကောမီ’’တိ န ဣဒံ ဘဂဝါ ကိလာသုဘာဝေနေဝ ဝဒတိ၊ အထ ခေါ တဿ အဘာဇနဘာဝေနေဝ။

၇၈။ ပကတိယာ အာစရိယောတိ ယော ဧဝ တုမှာကံ ဣတော ပုဗ္ဗေ ပကတိယာ အာစရိယော အဟောသိ၊ သော ဧဝ ဣဒါနိပိ ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏဝသေန အာစရိယော ဟောတု၊ န မယံ တုမှေ အန္တေဝါသိကေ ကာတုကာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ န မယံ တုမှာကံ ဥဒ္ဒေသေန အတ္ထိကာ၊ ဓမ္မတန္တိ မေဝ ပန တုမှေ ဉာပေတုကာမမှာတိ အဓိပ္ပာယော။ အာဇီဝတောတိ ဇီဝိကာယ ဝုတ္တိတော။ အကုသလာတိ ကောဋ္ဌာသံ ပတ္တာတိ အကုသလာတိ တံ တံ ကောဋ္ဌာသတံယေဝ ဥပဂတာ။ ကိလေသဒရထသမ္ပယုတ္တာတိ ကိလေသဒရထသဟိတာ တံသမ္ဗန္ဓနတော။ ဇာတိဇရာမရဏာနံ ဟိတာတိ ဇာတိဇရာမရဏိယာ။ သံကိလေသော ဧတ္ထ အတ္ထိ၊ သံကိလေသေ ဝါ နိယုတ္တာတိ သံကိလေသိကာ။ ဝေါဒါနံ ဝုစ္စတိ ဝိသုဒ္ဓိ၊ တဿ ပစ္စယဘူတတ္တာ ဝေါဒါနိယာ။ တထာဘူတာ စေတေ ဝေါဒါပေန္တီတိ အာဟ ‘‘သတ္တေ ဝေါဒါပေန္တီ’’တိ။ သိခါပ္ပတ္တာ ပညာယ ပါရိပူရိဝေပုလ္လတာ မဂ္ဂဖလဝသေနေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂပညာ…ပေ… ဝေပုလ္လတ’’န္တိ။ ဥဘောပိ ဝါ ဧတာနိ ပါရိပူရိဝေပုလ္လာနိ။ ယာ ဟိ တဿ ပါရိပူရီ၊ သာ ဧဝ ဝေပုလ္လတာတိ။ တတောတိ သံကိလေသဓမ္မပ္ပဟာနဝေါဒါနဓမ္မာဘိဗုဒ္ဓိဟေတု။

၇၉။ ‘‘ယထာ မာရေနာ’’တိ နယိဒံ နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ တထာဘာဝကထနမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘မာရော ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အထာတိ မာရေန တေသံ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပတ္တိတော ပစ္ဆာ အညာသီတိ ယောဇနာ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ပဂေဝ န အညာသီတိ? အနာဝဇ္ဇိတတ္တာ။ မာရံ ပဋိဗာဟိတွာတိ မာရေန တေသု ကတံ ပရိယုဋ္ဌာနံ ဝိဓမေတွာ၊ န တေသံ သတိ ပယောဇနေ ဗုဒ္ဓါနံ ဒုက္ကရံ။ သောတိ မဂ္ဂဖလုပ္ပတ္တိဟေတု။ တေသံ ပရိဗ္ဗာဇကာနံ။

ဖုဋ္ဌာတိ ပရိယုဋ္ဌာနဝသေန ဖုဋ္ဌာ။ ယတြာတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မန္တိ အာဟ ‘‘ယေသူ’’တိ။ အညာဏတ္ထန္တိ အာဇာနနတ္ထံ၊ ဥပသဂ္ဂမတ္တဉ္စေတ္ထ အာ-ကာရောတိ အာဟ ‘‘ဇာနနတ္ထ’’န္တိ၊ ဝီမံသနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ စိတ္တံ နုပ္ပန္နန္တိ ‘‘ဇာနာမ တာဝဿ ဓမ္မ’’န္တိ အာဇာနနတ္ထံ ‘‘ဗြဟ္မစရိယံ စရိဿာမာ’’တိ ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ဧကဝါရမ္ပိ တေသံ စိတ္တံ နုပ္ပန္နံ။ သတ္တာဟော ပန ဝုစ္စမာနော ဧတေသံ ကိံ ကရိဿတီတိ ယောဇနာ။ သတ္တာဟံ ပူရေတုန္တိ သတ္တာဟံ ဗြဟ္မစရိယံ ပူရေတုံ၊ ဗြဟ္မစရိယဝသေန ဝါ သတ္တာဟံ ပူရေတုန္တိ အတ္ထော။ ပရဝါဒဘိန္ဒနန္တိ ပရဝါဒမဒ္ဒနံ။ သကဝါဒသမုဿာပနန္တိ သကဝါဒပဂ္ဂဏှနံ။ ဝါသနာယာတိ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓဝါသနာယ။ နေသန္တိ စ ပကရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ တဒညေသမ္ပိ ဟိ ဘဂဝတော သမ္မုခါ၊ ပရမ္ပရာယ စ ဒေဝမနုဿာနံ သုဏန္တာနံ ဝါသနာယ ပစ္စယော ဧဝါတိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

ဥဒုမ္ဗရိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။

၃။ စက္ကဝတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

အတ္တဒီပသရဏတာဝဏ္ဏနာ

၈၀။ ဥတ္တာနံ ဝုစ္စတိ ပါကဋံ၊ တပ္ပဋိက္ခေပေန အနုတ္တာနံ အပါကဋံ၊ ပဋိစ္ဆန္နံ၊ အပစုရံ၊ ဒုဝိညေယျဉ္စ။ အနုတ္တာနာနံ ပဒါနံ ဝဏ္ဏနာ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ။ ဥတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာယ ပယောဇနာဘာဝတော အနုတ္တာနဂ္ဂဟဏံ။ ‘‘မာတုလာ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန လဒ္ဓနာမော ဧကော ရုက္ခော၊ တဿာ အာသန္နပ္ပဒေသေ မာပိတတ္တာ နဂရမ္ပိ ‘‘မာတုလာ’’ တွေဝ ပညာယိတ္ထ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မာတုလာယန္တိ ဧဝံ နာမကေ နဂရေ’’တိ။ အဝိဒူရေတိ တဿ နဂရဿ အဝိဒူရေ။

ကာမဉ္စေတ္ထ သုတ္တေ ‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရာဇာ ဒဠှနေမိ နာမ အဟောသီ’’တိအာဒိနာ အတီတဝံသဒီပိကာ ကထာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အာဂတာ၊ ‘‘အဍ္ဎတေယျဝဿသတာယုကာနံ မနုဿာနံ ဝဿသတာယုကာ ပုတ္တာ ဘဝိဿန္တီ’’တိအာဒိနာ ပန သဝိသေသံ အနာဂတတ္ထပဋိသံယုတ္တာ ကထာ အာဂတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနာဂတဝံသဒီပိကာယ သုတ္တန္တကထာယာ’’တိ။ အနာဂတတ္ထဒီပနဉှိ အစ္ဆရိယံ၊ တတ္ထာပိ အနာဂတဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပဋိပတ္တိကိတ္တနံ အစ္ဆရိယတမံ။ သမာဂမေနာတိ သန္နိပါတေန။

‘‘ဘတ္တဂ္ဂံ အမနာပ’’န္တိအာဒိ ကေဝလံ တေသံ ပရိဝိတက္ကမတ္တံ။ အမနာပန္တိ အမနုညံ။ ဗုဒ္ဓေသု ကတော အပ္ပကောပိ အပရာဓော အပ္ပကော ကာရော ဝိယ ဂရုတရဝိပါကောတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓေဟိ သဒ္ဓိံ…ပေ… သဒိသံ ဟောတီ’’တိ။ တတြာတိ တသ္မိံ မာတုလနဂရဿ သမီပေ၊ တဿံ ဝါ ပရိသာယံ။

အတ္တဒီပါတိ ဧတ္ထ ကာမံ ယော ပရော န ဟောတိ၊ သော အတ္တာတိ သသန္တာနော ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဟိတသုခေသိဘာဝေန ပန အတ္တနိဗ္ဗိသေသတ္တာ ဓမ္မော ဣဓ ‘‘အတ္တာ’’တိ အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘အတ္တာ နာမ လောကိယလောကုတ္တရော ဓမ္မော’’တိ။ ဒွိဓာ အာပေါ ဂတော ဧတ္ထာတိ ဒီပေါ၊ ဩဃေန အနဇ္ဈောတ္ထတော ဘူမိဘာဂေါ။ ဣဓ ပန ကာမောဃာဒီဟိ အနဇ္ဈောတ္ထရဏီယတ္တာ ဒီပေါ ဝိယာတိ ဒီပေါ၊ အတ္တာ ဒီပေါ ပတိဋ္ဌာ ဧတေသန္တိ အတ္တဒီပါ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တာနံ ဒီပ’’န္တိအာဒိ။ ဒီပဘာဝေါ စေတ္ထ ပဋိသရဏတာတိ အာဟ ‘‘ဣဒံ တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ အညသရဏပဋိက္ခေပဝစနန္တိ အညသရဏဘာဝပဋိက္ခေပဝစနံ။ ဣဒဉှိ န အညံ သရဏံ ကတွာ ဝိဟရဏဿေဝ ပဋိက္ခေပဝစနံ၊ အထ ခေါ အညဿ သရဏသဘာဝဿေဝ ပဋိက္ခေပဝစနံ တပ္ပဋိက္ခေပေ စ တေန ဣတရဿာပိ ပဋိက္ခေပသိဒ္ဓိတော။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ သုတ္တန္တရေန သာဓေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိ။ ယဒိ ဧတ္ထ ပါကတိကော အတ္တာ ဣစ္ဆိတော၊ ကထံ တဿ ဒီပသရဏဘာဝေါ၊ တသ္မာ အဓိပ္ပာယိကော ဧတ္ထ အတ္တာ ဘဝေယျာတိ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကော ပနေတ္ထ အတ္တာ နာမာ’’တိ။ ဣတရော ယထာဓိပ္ပေတံ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော ‘‘လောကိယလောကုတ္တရော ဓမ္မော’’တိ။ ဒုတိယဝါရောပိ ပဌမဝါရဿေဝ ပရိယာယဘာဝေန ဒေသိတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘တေနာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဂေါစရေတိ ဘိက္ခူနံ ဂေါစရဋ္ဌာနဘူတေ။ တေနာဟ ‘‘စရိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ’’တိ။ သကေတိ ကထံ ပနာယံ ဘိက္ခူနံ သကောတိ အာဟ ‘‘ပေတ္တိကေ ဝိသယေ’’တိ။ ပိတိတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတော အာဂတတ္တာ ‘‘အယံ တုမှာကံ ဂေါစရော’’တိ တေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ပေတ္တိကေ ဝိသယေတိ။ စရန္တန္တိ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အယမေဝတ္ထော’’တိ၊ စရန္တာနန္တိ စ အတ္ထော၊ တေနာယံ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသေနပိ ဝစနဝိပလ္လာသေနပီတိ ဒဿေတိ။ ကိလေသမာရဿ ဩတာရာလာဘေနေဝ ဣတရမာရာနမ္ပိ ဩတာရာလာဘော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပနတ္ထောတိ ဂေါစရေ စရဏံ သန္ဓာယာဟ၊ ဝတ္ထု ပန ဗျတိရေကမုခေန အာဂတံ။

သကုဏေ ဟန္တီတိ သကုဏဂ္ဃိ၊ မဟာသေနသကုဏော။ အဇ္ဈပ္ပတ္တာတိ အဘိဘဝနဝသေန ပတ္တာ ဥပဂတာ။ န မျာယန္တိ မေ အယံ သကုဏဂ္ဃိ နာလံ အဘဝိဿ။ နင်္ဂလကဋ္ဌကရဏန္တိ နင်္ဂလေန ကသိတပ္ပဒေသော။ လေဍ္ဍုဋ္ဌာနန္တိ လေဍ္ဍူနံ ဥဋ္ဌပိတဋ္ဌာနံ။ သကေ ဗလေတိ အတ္တနော ဗလဟေတု။ အပတ္ထဒ္ဓါတိ အဝဂါဠှတ္ထမ္ဘာ သဉ္ဇာတတ္ထမ္ဘာ။ အဿရမာနာတိ အဝှာယန္တီ။

မဟန္တံ လေဍ္ဍုန္တိ နင်္ဂလေန ဘိန္နဋ္ဌာနေ သုက္ခတာယ တိခိဏသိင်္ဂအယောဃနသဒိသံ မဟန္တံ လေဍ္ဍုံ။ အဘိရုဟိတွာတိ တဿ အဓောဘာဂေန အတ္တနာ ပဝိသိတွာ နိလီနယောဂ္ဂပ္ပဒေသံ သလ္လက္ခေတွာ တဿုပရိ စင်္ကမန္တော အဿရမာနော အဋ္ဌာသိ။ ‘‘ဧဟိ ခေါ’’တိအာဒိ တဿ အဿရမာနာကာရဒဿနံ။ သန္နယှာတိ ဝါတဂ္ဂဟဏဝသေန ဥဘော ပက္ခေ သမံ ဌပေတွာ။ ပစ္စုပါဒီတိ ပါဝိသိ။ တတ္ထေဝါတိ ယတ္ထ ပုဗ္ဗေ လာပေါ ဌိတော၊ တတ္ထေဝ လေဍ္ဍုမှိ။ ဥရန္တိ အတ္တနော ဥရပ္ပဒေသံ။ ပစ္စတာဠေသီတိ ပတိ အတာဠေသိ သာရမ္ဘဝသေန ဝေဂေန ဂန္တွာ ပဟရဏတော ဝိဓာရေန္တီ ပတာဠေသိ။ အာရမ္မဏန္တိ ပစ္စယံ။ ‘‘အဝသရ’’န္တိ ကေစိ။

‘‘ကုသလာန’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တာယ ဒေသနာယ ကော အနုသန္ဓိ? ယထာအနုသန္ဓိ ဧဝ။ အာဒိတော ဟိ ‘‘အတ္တဒီပါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဟရထာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀) ယေဝ အတ္တဓမ္မပရိယာယေန လောကိယလောကုတ္တရဓမ္မာ ဂဟိတာ၊ တေ ယေဝေတ္ထ ကုသလဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ။ အနဝဇ္ဇလက္ခဏာနန္တိ အဝဇ္ဇပဋိပက္ခသဘာဝါနံ။ ‘‘အဝဇ္ဇရဟိတသဘာဝါန’’န္တိ ကေစိ။ တတ္ထ ပုရိမေ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ ဧဝ ဂဟိတာ၊ ဒုတိယေ ပန ဝိပါကဓမ္မာပိ။ ယဒိ ဧဝံ၊ ကထံ တေသံ သမာဒါယ ဝတ္တနန္တိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ဝိပါကဓမ္မာ သီလာဒိ ဝိယ သမာဒါယ ဝတ္တိတဗ္ဗာ’’တိ။ သမာဒါနန္တိ ပန အတ္တနော သန္တာနေ သမ္မာ အာဒါနံ ပစ္စယဝသေန ပဝတ္တိ ယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိပါကဓမ္မာ ဟိ ပစ္စယဝိသေသေဟိ သတ္တသန္တာနေ သမ္မဒေဝ အာဟိတာ အာယုအာဒိသမ္ပတ္တိဝိသေသဘူတာ ဥပရူပရိကုသလဝိသေသုပ္ပတ္တိယာ ဥပနိဿယာ ဟောန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ ဧတ္ထ ပုညန္တိ ဥတ္တရပဒလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ပုညဖလံ ဝဍ္ဎတီ’’တိ။ ပုညဖလန္တိ စ ဧကဒေသသရူပေကသေသေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုညဉ္စ ပုညဖလဉ္စ ပုညဖလ’’န္တိ အာဟ ‘‘ဥပရူပရိ ပုညမ္ပိ ပုညဝိပါကောပိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။

‘‘မာတာပိတူန’’န္တိအာဒိ နိဒဿနမတ္တံ၊ တသ္မာ အညမ္ပိ ဧဝရူပံ ဟေတူပနိဿယံ ကုသလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သိနေဟဝသေနာတိ ဥပနိဿယဘူတဿ သိနေဟဿ ဝသေန၊ န သမ္ပယုတ္တဿ။ န ဟိ သိနေဟသမ္ပယုတ္တံ နာမ ကုသလံ အတ္ထိ။ မုဒုမဒ္ဒဝစိတ္တန္တိ မေတ္တာဝသေန အတိဝိယ မဒ္ဒဝန္တံ စိတ္တံ။ ယထာ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ဝဋ္ဋဂါမိကုသလံ ဒဿေတုံ ‘‘မာတာပိတူနံ …ပေ… မုဒုမဒ္ဒဝစိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ မတ္ထကပ္ပတ္တမေဝ ဝိဝဋ္ဋဂါမိကုသလံ ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော သတိ…ပေ… ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒညေပိ ပန ဒါနသီလာဒိဓမ္မာ ဝဋ္ဋဿ ဥပနိဿယဘူတာ ဝဋ္ဋဂါမိကုသလံ ဝိဝဋ္ဋဿ ဥပနိဿယဘူတာ ဝိဝဋ္ဋဂါမိကုသလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရိယောသာနန္တိ ဖလဝိသေသာဝဟတာယ ဖလဒါယ ကောဋိ သိခါပ္ပတ္တိ၊ ဒေဝလောကေ စ ပဝတ္တိသိရိဝိဘဝေါတိ ပရိယောသာနံ ‘‘မနုဿလောကေ’’တိ ဝိသေသိတံ၊ မနုဿလောကဝသေနေဝ စာယံ ဒေသနာ အာဂတာတိ။ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိ ပရိယောသာနန္တိ ယောဇနာ။ ဝိဝဋ္ဋဂါမိကုသလဿ ဝိပါကံ သုတ္တပရိယောသာနေ ဒဿိဿတိ ‘‘အထ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ခေါ နာမ ရာဇာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၀၈)။

ဒဠှနေမိစက္ကဝတ္တိရာဇကထာဝဏ္ဏနာ

၈၁။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ‘‘ကုသလာနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာန’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၁၀) သုတ္တဒေသနာယ အာရဒ္ဓဋ္ဌာနေ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋဂါမိဘာဝေန သာဓာရဏေ ကုသလဂ္ဂဟဏေ။ တတ္ထ ဝဋ္ဋဂါမိကုသလာနုသန္ဓိဝသေန ‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ ဘိက္ခဝေ’’တိ ဒေသနံ အာရဘိ၊ အာရဘန္တော စ ဒေသိယမာနမတ္တံ။ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ဘိက္ခူနံ သင်္ခေပတော ဧဝံ ဒီပေတွာ အာရဘီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ပဌမံ တထာ အဒီပေန္တောပိ ဘဂဝါ အတ္ထတော ဒီပေတိ ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။

၈၂။ ဤသကမ္ပီတိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ။ အဝသက္ကိတန္တိ ဩဂတဘဋ္ဌံ။ နေမိအဘိမုခန္တိ နေမိပ္ပဒေသဿ သမ္မုခါ။ ဗန္ဓိံသု စက္ကရတနဿ ဩသက္ကိတာနောသက္ကိတဘာဝံ ဇာနိတုံ။ တဒေတန္တိ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနာ စဝနံ။ အတိဗလဝဒေါသေတိ ရညော ဗလဝတိ အနတ္ထေ ဥပဋ္ဌိတေ သတိ။

အပ္ပမတ္တောတိ ရညော အာဏာယ ပမာဒံ အကရောန္တော။

ဧကသမုဒ္ဒပရိယန္တမေဝါတိ ဇမ္ဗုဒီပမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သော ဥတ္တရတော အဿကဏ္ဏပဗ္ဗတေန ပရိစ္ဆိန္နံ ဟုတွာ အတ္တာနံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတဧကသမုဒ္ဒပရိယန္တော။ ပုညိဒ္ဓိဝသေနာတိ စက္ကဝတ္တိဘာဝါဝဟာယ ပုညိဒ္ဓိယာ ဝသေန။

၈၃။ ဧဝံ ကတွာတိ ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနိ အစ္ဆာဒေတွာ။ သုကတံ ကမ္မန္တိ ဒသကုသလကမ္မပထမေဝ ဝဒတိ။

‘‘ဒသဝိဓံ၊ ဒွါဒသဝိဓ’’န္တိ စ ဝုတ္တဝိဘာဂေါ ပရတော အာဂမိဿတိ။ ပူရေန္တေနေဝါတိ ပူရေတွာ ဌိတေနေဝ။ နိဒ္ဒေါသေတိ စက္ကဝတ္တိဝတ္တဿ ပဋိပက္ခဘူတာနံ ဒေါသာနံ အပဂမနေ နိဒ္ဒေါသေ။ စက္ကဝတ္တီနံ ဝတ္တေတိ စက္ကဝတ္တိရာဇူဟိ ဝတ္တိတဗ္ဗဝတ္တေ။ ဘာဝိနိ ဘူတေ ဝိယ ဟိ ဥပစာရော ယထာ ‘‘အဂမာ ရာဇဂဟံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ (သု။ နိ။ ၄၁၀)။ အဓိဂတစက္ကဝတ္တိဘာဝါပိ ဟိ တေ တတ္ထ ဝတ္တန္တေဝါတိ တထာ ဝုတ္တံ။

စက္ကဝတ္တိအရိယဝတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၄။ အညထာ ဝတ္တိတုံ အဒေန္တော သော ဓမ္မော အဓိဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ တဒဓိဋ္ဌာနံ၊ တေန တဒဓိဋ္ဌာနေန စေတသာ။ သက္ကရောန္တောတိ အာဒရကိရိယာဝသေန ကရောန္တော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ ဂရုံ ကရောန္တောတိ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုကရဏဝသေန ဂရုံ ကရောန္တော။ တေနေဝါဟ ‘‘တသ္မိံ ဂါရဝုပ္ပတ္တိယာ’’တိ။ မာနေန္တောတိ သမ္ဘာဝနာဝသေန မနေန ပိယာယန္တော။ တေနာဟ ‘‘တမေဝါ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ပူဇယတော အပစာယတော ဧဝဉ္စ ယထာဝုတ္တသက္ကာရာဒိသမ္ဘဝေါတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ အပဒိသိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဓမ္မာဓိပတိဘူတော အာဂတဘာဝေနာ’’တိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဓမ္မဿ ဇေဋ္ဌကဘာဝေန ပုရိမပုရိမတရအတ္တဘာဝေသု သက္ကစ္စ သမုပစိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဓမ္မဝသေနေဝ သဗ္ဗကိရိယာနံ ကရဏေနာ’’တိ ဧတေန ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ယထာဝုတ္တဓမ္မနိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝံ ဒဿေတိ။ အဿာတိ ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိယာ။ ပရံ ရက္ခန္တော အညံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထတော ရက္ခန္တော တေနေဝ ပရတ္ထသာဓနေန ခန္တိအာဒိဂုဏေန အတ္တာနံ တတော ဧဝ ရက္ခတိ။ မေတ္တစိတ္တတာတိ မေတ္တစိတ္တတာယ။ နိဝါသနပါရုပနဂေဟာဒီနံ သီတုဏှာဒိပဋိဗာဟနေန အာဝရဏံ။ အန္တော ဇနသ္မိန္တိ အဗ္ဘန္တရဘူတေ ပုတ္တဒါရာဒိဇနေ။

‘‘သီလသံဝရေ ပတိဋ္ဌာပေဟီ’’တိ ဣမိနာ ရက္ခံ ဒဿေတိ၊ ‘‘ဝတ္ထဂန္ဓမာလာဒီနိ ဒေဟီ’’တိ ဣမိနာ အာဝရဏံ၊ ဣတရေန ဂုတ္တိံ။ ဘတ္တဝေတနသမ္ပဒါနေနပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန သီလသံဝရေ ပတိဋ္ဌာပနာဒီနိ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဧသေဝ နယော ဣတော ပရေသုပိ ပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏေသု။ နိဂမော နိဝါသော ဧတေသန္တိ နေဂမာ၊ ဧဝံ ဇာနပဒါတိ အာဟ ‘‘နိဂမဝါသိနော’’တိအာဒိ။

နဝဝိဓာ မာနမဒါတိ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၄။၁၀၈၊ ဓ။ သ။ ၁၁၂၁၊ ဝိဘ။ ၈၆၆၊ မဟာနိ။ ၂၁၊ ၁၇၈) နယပ္ပဝတ္တိယာ နဝဝိဓာ မာနသင်္ခါတာ မဒါ။ မာနော ဧဝ ဟေတ္ထ ပမဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တိယာ မာနမဒေါ။ သောဘနေ ကာယိကဝါစသိကကမ္မေ ရတောတိ သူရတော ဥ-ကာရဿ ဒီဃံ ကတွာ၊ တဿ ဘာဝေါ သောရစ္စံ၊ ကာယိကဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော၊ သဗ္ဗံ ဝါ ကာယဝစီသုစရိတံ။ သုဋ္ဌု ဩရတောတိ သောရတော၊ တဿ ဘာဝေါ သောရစ္စံ၊ ယထာဝုတ္တမေဝ သုစရိတံ။ ရာဂါဒီနန္တိ ရာဂဒေါသမောဟမာနာဒီနံ။ ဒမနာဒီဟီတိ ဒမနသမနပရိနိဗ္ဗာပနေဟိ။ ဧကမတ္တာနန္တိ ဧကံ စိတ္တံ၊ ဧကစ္စံ အတ္တနော စိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ရာဂါဒီနဉှိ ပုဗ္ဗဘာဂိယံ ဒမနာဒိပစ္စေကံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ န မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိယ ဧကဇ္ဈံ ပဋိသင်္ခါနမုခေန ပဇဟနတော။ ဧကမတ္တာနန္တိ ဝါ ဝိဝေကဝသေန ဧကံ ဧကာကိနံ အတ္တာနံ။ ကာလေ ကာလေတိ တေသံ သန္တိကံ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗေ ကာလေ ကာလေ။

ဣဓ ဌတွာတိ ‘‘ဣဒံ ခေါ၊ တာတ၊ တ’’န္တိ ဧဝံ နိဂမနဝသေန ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဌတွာ။ ဝတ္တန္တိ အရိယစက္ကဝတ္တိဝတ္တံ။ သမာနေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဒသဝိဓံ၊ ဒွါဒသဝိဓ’’န္တိ စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဂဏနာယ စ သမာနံ ကာတဗ္ဗံ အနူနံ အနဓိကံ ကတွာ ဒဿေတဗ္ဗံ။ အဓမ္မရာဂဿာတိ အယုတ္တဋ္ဌာနေ ရာဂဿ။ ဝိသမလောဘဿာတိ ယုတ္တဋ္ဌာနေပိ အတိဝိယ ဗလဝဘာဝေန ပဝတ္တလောဘဿ။

စက္ကရတနပါတုဘာဝဝဏ္ဏနာ

၈၅။ ဝတ္တမာနဿာတိ ပရိပုဏ္ဏေ စက္ကဝတ္တိဝတ္တေ ဝတ္တမာနဿ၊ နော အပရိပုဏ္ဏေတိ အာဟ ‘‘ပူရေတွာ ဝတ္တမာနဿာ’’တိ။ ကိတ္တာဝတာ ပနဿ ပါရိပူရီ ဟောတီတိ? တတ္ထ ‘‘ကတာဓိကာရဿ တာဝ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ဒွါဒသဟိပိ သံဝစ္ဆရေဟိ ပူရတိ၊ ပဉ္စဝီသတိယာ၊ ပညာသာယ ဝါ သံဝစ္ဆရေဟိ။ အယဉ္စ ဘေဒေါ ဓမ္မစ္ဆန္ဒဿပိ တိက္ခမဇ္ဈမုဒုတာဝသေန၊ ဣတရဿ တတော ဘိယျောပီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ဒုတိယာဒိစက္ကဝတ္တိကထာဝဏ္ဏနာ

၉၀။ အတ္တနော မတိယာတိ ပရမ္ပရာဂတံ ပုရာဏံ တန္တိံ ပဝေဏိံ လင်္ဃိတွာ အတ္တနော ဣစ္ဆိတာကာရေန။ တေနာဟ ‘‘ပေါရာဏက’’န္တိအာဒိ။

န ပဗ္ဗန္တီတိ သမိဒ္ဓိယာ န ပူရေန္တိ၊ ဖီတာ န ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘န ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ။ တထာ စာဟ ‘‘ကတ္ထစိ သုညာ ဟောန္တီ’’တိ။ တတ္ထ တတ္ထ ရာဇကိစ္စေ ရညာ အမာ သဟ ဝတ္တန္တီတိ အမစ္စာ၊ ယေဟိ ဝိနာ ရာဇကိစ္စံ နပ္ပဝတ္တတိ။ ပရမ္ပရာဂတာ ဟုတွာ ရညော ပရိသာယ ဘဝါတိ ပါရိသဇ္ဇာ။ တေနာဟ ‘‘ပရိသာဝစရာ’’တိ။ တသ္မိံ ဌာနန္တရေ ဌပိတာ ဟုတွာ ရညော အာယံ၊ ဝယဉ္စ ယာထာဝတော ဂဏေန္တီတိ ဂဏကာ။ ဇာတိကုလသုတာစာရာဒိဝသေန ပုထုတ္တံ ဂတတ္တာ မဟတီ မတ္တာ ဧတေသန္တိ မဟာမတ္တာ၊ တေ ပန မဟာနုဘာဝါ အမစ္စာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘မဟာအမစ္စာ’’တိ။ ယေ ရညော ဟတ္ထာနီကာဒီသု အဝဋ္ဌိတာ၊ တေ အနီကဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထိအာစရိယာဒယော’’တိ။ မန္တံ ပညံ အသိတာ ဟုတွာ ဇီဝန္တီတိ မန္တဿာဇီဝိနော၊ မတိသဇီဝါတိ အတ္ထော၊ ယေ တတ္ထ တတ္ထ ရာဇကိစ္စေ ဥပဒေသဒါယိနော။ တေနာဟ ‘‘မန္တာ ဝုစ္စတိ ပညာ’’တိအာဒိ။

အာယုဝဏ္ဏာဒိပရိဟာနိကထာဝဏ္ဏနာ

၉၁။ ဗလဝလောဘတ္တာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ လောကေ ဣဒါနိ ဒလိဒ္ဒမနုဿာ နာမ ဗဟူ၊ တေသံ သဗ္ဗေသံ ဓနေ အနုပ္ပဒိယမာနေ မယှံ ကောသဿ ပရိက္ခယော ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နဗလဝလောဘတ္တာ။ ဥပရူပရိဘူမီသူတိ ဆကာမသဂ္ဂသင်္ခါတာသု ဥပရူပရိကာမဘူမီသု။ ကမ္မဿ ဖလံ အဂ္ဂံ နာမ၊ တံ ပနေတ္ထ ဥဒ္ဓဂါမီတိ အာဟ ‘‘ဥဒ္ဓံ အဂ္ဂံ အဿာ’’တိ။ သဂ္ဂေ နိယုတ္တာ၊ သဂ္ဂပ္ပယောဇနာတိ ဝါ သောဝဂ္ဂိကာ။ ဒသန္နံ ဝိသေသာနန္တိ ဒိဗ္ဗအာယုဝဏ္ဏယသသုခအာဓိပတေယျာနဉ္စေဝ ဒိဗ္ဗရူပါဒီနဉ္စ ဖလဝိသေသာနံ။ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ သကော အတ္တဘာဝဝဏ္ဏော ဂဟိတော၊ ရူပဂ္ဂဟဏေန ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါရမ္မဏံ။

၉၂။ သုဋ္ဌု နိသိဒ္ဓန္တိ ယထာယံ ဣမိနာ အတ္တဘာဝေန အဒိန္နံ အာဒါတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝံ သမ္မဒေဝ တတော နိသေဓိတံ ကတွာ။ မူလဟတန္တိ ဇီဝိတာ ဝေါရောပနေန မူလေ ဧဝ ဟတံ။

၉၆။ ရာဂဝသေန စရဏံ စရိတ္တံ၊ စရိတ္တမေဝ စာရိတ္တံ၊ မေထုနန္တိ အဓိပ္ပာယော၊ တံ ပန ‘‘ပရေသံ ဒါရေသူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မိစ္ဆာစာရ’’န္တိ အာဟ။

၁၀၀။ ပစ္စနီကဒိဋ္ဌီတိ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိကာယ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၁၊ ၂။၉၄၊ ဝိဘ။ ၇၉၃) သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပဋိပက္ခဘူတာ ဒိဋ္ဌိ။

၁၀၁။ မာတုစ္ဆာဒိကာ ဥပရိ သယမေဝ ဝက္ခတိ။ အတိဗလဝလောဘောတိ အတိဝိယ ဗလဝါ ဗဟလကိလေသော၊ ယေန အကာလေ၊ အဒေသေ စ ပဝတ္တတိ။ မိစ္ဆာဓမ္မောတိ မိစ္ဆာ ဝိပရီတော အဝိသဘာဂဝတ္ထုကော လောဘဓမ္မော။ တေနာဟ ‘‘ပုရိသာန’’န္တိအာဒိ။

တဿ ဘာဝေါတိ ယေန မေတ္တာကရုဏာပုဗ္ဗင်္ဂမေန စိတ္တေန ပုဂ္ဂလော ‘‘မတ္တေယျော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော တဿ ယထာဝုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေါ၊ တံသမုဋ္ဌာနာ စ ကိရိယာ မတ္တေယျတာ။ တေနာဟ ‘‘မာတရိ သမ္မာ ပဋိပတ္တိယာ ဧတံ နာမ’’န္တိ။ ယာ သမ္မာ ပဇ္ဇိတဗ္ဗေ သမ္မာ အပ္ပဋိပတ္တိ၊ သောပိ ဒေါသော အဂါရဝကိရိယာဒိဘာဝတော။ ဝိပ္ပဋိပတ္တိယံ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘တဿာ အဘာဝေါ စေဝ တပ္ပဋိပက္ခတာ စ အမတ္တေယျတာ’’တိ။ ကုလေ ဇေဋ္ဌာနန္တိ အတ္တနော ကုလေ ဝုဒ္ဓါနံ မဟာပိတုစူဠပိတုဇေဋ္ဌကဘာတိကာဒီနံ။

ဒသဝဿာယုကသမယဝဏ္ဏနာ

၁၀၃။ ‘‘ယ’’န္တိ ဣမိနာ သမယော အာမဋ္ဌော၊ ဘုမ္မတ္ထေ စေတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိ။ အလံ ပတိနောတိ အလံပတေယျာ။ တဿာ ပရိယတ္တတာ ဘရိယာဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ဒါတုံ ယုတ္တာ’’တိ။ အဂ္ဂရသာနီတိ မဓုရဘာဝေန၊ ဘေသဇ္ဇဘာဝေန စ အဂ္ဂဘူတရသာနိ။

ဒိပ္ပိဿန္တီတိ ပဋိပက္ခဘာဝေန သမုဇ္ဇလိဿန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ကုသလန္တိပိ န ဘဝိဿတီ’’တိ။ အဟော ပုရိသောတိ မာတာဒီသုပိ ဤဒိသော၊ အညေသံ ကေသံ ကိံ ဝိဿဇ္ဇေဿတိ၊ အဟော တေဇဝပုရိသောတိ။

ဂေဟေ မာတုဂါမံ ဝိယာတိ အတ္တနော ဂေဟေ ဒါသိဘရိယာဘူတမာတုဂါမံ ဝိယ။ မိဿီဘာဝန္တိ မာတာဒီသု ဘရိယာယ ဝိယ စာရိတ္တသင်္ကရံ။

ဗလဝကောပေါတိ ဟန္တုကာမတာဝသေန ဥပ္ပတ္တိယာ ဗလဝကောပေါ။ အာဃာတေတီတိ အာဟနတိ၊ အတ္တနော ကက္ခဠဖရုသဘာဝေန စိတ္တံ ဝိဗာဓတီတိ အတ္ထော။ နိဿယဒဟနရသော ဟိ ဒေါသော။ ဗျာပါဒေတီတိ ဝိနာသေတိ၊ မနောပဒူသနတော မနဿ ပကောပနတော။ တိဗ္ဗန္တိ တိက္ခံ၊ သာ ပနဿ တိက္ခတာ သရီရေ အဝဟန္တေပိ သိနေဟဝတ္ထုံ လင်္ဃိတွာပိ ပဝတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ပိယမာနဿပီ’’တိအာဒိ။

၁၀၄။ ကပ္ပဝိနာသော ကပ္ပော ဥတ္တရပဒလောပေန၊ အန္တရာဝ ကပ္ပော အန္တရကပ္ပော။ တဏှာဒိဘေဒေါ ကပ္ပော ဧတဿ အတ္ထီတိ ကပ္ပော၊ သတ္တလောကောတိ အာဟ ‘‘အန္တရာဝ လောကဝိနာသော’’တိ။ သွာယံ အန္တရကပ္ပော ကတိဝိဓော၊ ကထဉ္စဿ သမ္ဘဝေါ၊ ကိံ ဂတိကောတိ အန္တောဂဓံ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အန္တရကပ္ပော စ နာမာ’’တိအာဒိ။ လောဘုဿဒါယာတိ လောဘာဓိကာယ ပဇာယ ဝတ္တမာနာယ။

ဧဝံ စိန္တယိံသူတိ ပုဗ္ဗေ ယထာနုဿဝါနုဿရဏေန၊ အတ္တနော စ အာယုဝိသေသဿ လဘနတော။ ဂုမ္ဗလတာဒီဟိ ဂဟနံ ဌာနန္တိ ဂုမ္ဗလတာဒီဟိ သဉ္ဆန္နတာယ ဂဟနဘူတံ ဌာနံ။ ရုက္ခေဟိ ဂဟနန္တိ ရုက္ခေဟိ နိရန္တရနိစိတေဟိ ဂဟနဘူတံ။ နဒီဝိဒုဂ္ဂန္တိ ဆိန္နတဋာဟိ နဒီဟိ ဩရတော၊ ပါရတော စ ဝိဒုဂ္ဂံ။ တေနာဟ ‘‘နဒီန’’န္တိအာဒိ။ ပဗ္ဗတေဟိ ဝိသမံ ပဗ္ဗတန္တရံ။ ပဗ္ဗတေသု ဝါ ဆိန္နတဋေသု ဒုရာရောဟံ ဝိသမဋ္ဌာနံ။ သဘာဂေတိ ဇီဝနဝသေန သမာနဘာဂေ သဒိသေ ကရိဿန္တိ။

အာယုဝဏ္ဏာဒိဝဍ္ဎနကထာဝဏ္ဏနာ

၁၀၅။ အာယတန္တိ ဝါ ဒီဃံ စိရကာလိကံ။ မရဏဝသေန ဟိ ဉာတိက္ခယော အာယတော အပုနရာဝတ္တနတော၊ န ရာဇဘယာဒိနာ ဥက္ကမနဝသေန ပုနရာဝတ္တိယာပိ တဿ လဗ္ဘနတော။ ဩသက္ကေယျာမာတိ ဩရမေယျာမ။ ဝိရမဏမ္ပိ အတ္ထတော ပဇဟနမေဝ ပရိစ္စဇနဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ပဇဟေယျာမာတိ အတ္ထော’’တိ။ သီလဂဗ္ဘေ ဝဍ္ဎိတတ္တာတိ မာတု၊ ပိတု စ သီလဝန္တတာယ တဒဝယဝဘူတေ ဂဗ္ဘေ ဝဍ္ဎိ ‘‘သီလဂဗ္ဘေ ဝဍ္ဎိတာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ဧတေန ဥတုအာဟာရဿ ဝိယ တဒညဿာပိ ဗာဟိရဿ ပစ္စယဿ ဝသေန သတ္တသန္တာနဿ ဝိသေသာဓာနံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဗြဟ္မဇာလဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇) ဝုတ္တမေဝ။ ခေတ္တဝိသုဒ္ဓိယာတိ အဓိဋ္ဌာနဘူတဝတ္ထုဝိသုဒ္ဓိယာ။ နနု စ တံ ဝိသေသာဓာနံ ဇာယမာနံ ရူပသန္တတိယာ ဧဝ ဘဝေယျာတိ? သစ္စမေတံ၊ ရူပသန္တတိယာ ပန တထာ အာဟိတဝိသေသာယ အရူပသန္တတိပိ လဒ္ဓူပကာရာ ဧဝ ဟောတိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိဘာဝတော။ ယထာ ကဗဠီကာရာဟာရေန ဥပတ္ထမ္ဘိတေ ရူပကာယေ သဗ္ဗောပိ အတ္တဘာဝေါ အနုဂ္ဂဟိတော ဧဝ နာမ ဟောတိ၊ ယထာ ပန ရညော စက္ကဝတ္တိနော ပုညဝိသေသံ ဥပနိဿာယ တဿ ဣတ္ထိရတနာဒီနံ အနညသာဓာရဏာ တေ တေ ဝိသေသာ သမ္ဘဝန္တိ တဗ္ဘာဝေ ဘာဝတော၊ တဒဘာဝေ စ အဘာဝတော၊ ဧဝမေဝ တသ္မိံ ကာလေ မာတာပိတူနံ ယထာဝုတ္တပုညဝိသေသံ ဥပနိဿာယ တေသံ ပုတ္တာနံ ဇာယမာနာနံ ဒီဃာယုကတာ ခေတ္တဝိသုဒ္ဓိယာဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ သံဝေဂဓမ္မဆန္ဒာဒိသမုပဗြူဟိတာယ တဒါ တေသံ ကုသလစေတနာယ တထာ ဥဠာရဘာဝေန သမုပ္ပဇ္ဇနတော။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ မနုဿလောကေ၊ တတ္ထာတိ ယထာဝုတ္တံ ကုသလဓမ္မံ သမာဒါယ ဝတ္တမာနေ သတ္တနိကာယေ။ တတ္ထေဝါတိ တသ္မိံယေဝ သတ္တနိကာယေ။ ‘‘အတ္တနောဝ သီလသမ္ပတ္တိယာ’’တိ ဝုတ္တံ သသန္တတိပရိယာပန္နဿ ဓမ္မဿ တတ္ထ ဝိသေသပ္ပစ္စယဘာဝတော။ ခေတ္တဝိသုဒ္ဓိပိ ပန ဣဓာပိ ပဋိက္ခိပိတုံ န သက္ကာ။

ကောဋ္ဌာသာတိ စတ္တာရီသဝဿာယုကာတိအာဒယော အသီတိဝဿသဟဿာယုကပရိယောသာနာ ဧကာဒသ ကောဋ္ဌာသာ။ အဒိန္နာဒါနာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိကာပရိယောသာနာနံ ဒသန္နံ ပါပကောဋ္ဌာသာနံ ဂဟဏံ။

သင်္ခရာဇဥပ္ပတ္တိဝဏ္ဏနာ

၁၀၆။ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇနကတဏှာတိ ဧဝံ ဝစီဘေဒံ ပါပနဝသေန ပဝတ္တာ ဘုဉ္ဇိတုကာမတာ။ အနသနန္တိ ကာယိကကိရိယာအသမတ္ထတာဟေတုဘူတော သရီရသင်္ကောစော။ တေနာဟ ‘‘အဝိပ္ဖာရိကဘာဝေါ’’တိအာဒိ။ ဃနနိဝါသတန္တိ ဂါမနိဂမရာဇဓာနီနံ ဃနနိဝိဋ္ဌတံ အညမညဿ နာတိဒူရဝတ္တိတံ။ နိရန္တရပူရိတောတိ နိရန္တရံ ဝိယ ပုဏ္ဏော တတြုပဂါနံ သတ္တာနံ ဗဟုဘာဝတော။

မေတ္တေယျဗုဒ္ဓုပ္ပာဒဝဏ္ဏနာ

၁၀၇။ ကိဉ္စာပိ ပုဗ္ဗေ ဝဍ္ဎမာနကဝသေန ဒေသနာ အာဂတံ၊ ဣဒံ ပန န ဝဍ္ဎမာနကဝသေန ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိ စေ အာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ သတ္တာနံ ဝဍ္ဎမာနာယုကကာလေ ဗုဒ္ဓါ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ သံသာရေ သံဝေဂဿ ဒုဗ္ဗိဘာဝနီယတ္တာ။ တတော ဝဿသတသဟဿတော ဩရမေဝ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒကာလော။

၁၀၈။ သမုဿိတဋ္ဌေန ယူပေါ ဝိယာတိ ယူပေါ၊ ယူပန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာ အနေကဘူမိကူဋာဂါရောဝရကာဒိဝန္တတာယာတိ ယူပေါ၊ ပါသာဒေါ။ ရညော ဟေတုဘူတေနာတိ ဟေတုအတ္ထေ ကရဏဝစနန္တိဒဿေတိဥဿာဟသမ္ပတ္တိအာဒိနာ။ မဟတာ ရာဇာနုဘာဝေန၊ မဟတာ စ ကိတ္တိသဒ္ဒေန သမန္နာဂတတ္တာ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ မဟာဇနဿ ရဉ္ဇနတော မဟာပနာဒေါ နာမ ရာဇာ ဇာတော။ ဇာတကေတိ မဟာပနာဒဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၃။၄၀ မဟာပနာဒဇာတကေ)။

ပနာဒေါ နာမ သော ရာဇာတိ ‘‘အတီတေ ပနာဒေါ နာမ သော ရာဇာ အဿောသီ’’တိ အတ္တဘာဝန္တရတာယ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ နိဒ္ဒိသတိ။ အာယသ္မာ ဟိ ဘဒ္ဒဇိတ္ထေရော အတ္တနာ အဇ္ဈာဝုတ္ထပုဗ္ဗံ သုဝဏ္ဏပါသာဒံ ဒဿေတွာ ဧဝမာဟ။ ယဿ ယူပေါ သုဝဏ္ဏယောတိ ယဿ ရညော အယံ ယူပေါ ပါသာဒေါ သုဝဏ္ဏယော သုဝဏ္ဏမယော။ တိရိယံ သောဠသုဗ္ဗေဓောတိ ဝိတ္ထာရတော သောဠသသရပါတပ္ပမာဏော၊ သော ပန အဍ္ဎယောဇနပ္ပမာဏော ဟောတိ။ ဥဗ္ဘမာဟု သဟဿဓာတိ ဥဗ္ဘံ ဥစ္စဘာဝံ အဿ ပါသာဒဿ သဟဿဓာ သဟဿကဏ္ဍပ္ပမာဏံ အာဟု၊ သော ပန ယောဇနတော ပဉ္စဝီသတိယောဇနပ္ပမာဏော ဟောတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ဂါထာသုခတ္ထံ ‘‘အာဟူ’’တိ ဒီဃံ ကတံ၊ အဟု အဟောသီတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။

သဟဿကဏ္ဍောတိ သဟဿဘူမိကော၊ ‘‘သဟဿခဏ္ဍော’’ တိပိ ပါဌော၊ သော ဧဝ အတ္ထော။ သတဂေဏ္ဍူတိ အနေကသတနိယူဟကော။ ဓဇာလူတိ တတ္ထ တတ္ထ နိယူဟသိခရာဒီသု ပတိဋ္ဌပိတေဟိ သတ္တိဓဇဝီရင်္ဂဓဇာဒီဟိ ဓဇေဟိ သမ္ပန္နော။ ဟရိတာမယောတိ စာမီကရသုဝဏ္ဏမယော။ ကေစိ ပန ဟရိတာမယောတိ ‘‘ဟရိတမဏိပရိက္ခဋော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂန္ဓဗ္ဗာတိ နဋာ။ ဆသဟဿာနိ သတ္တဓာတိ ဆမတ္တာနိ ဂန္ဓဗ္ဗသဟဿာနိ သတ္တဓာ တဿ ပါသာဒဿ သတ္တသု ဌာနေသု ရညော အဘိရမာပနတ္ထံ နစ္စိံသူတိ အတ္ထော။ တေ ဧဝံ နစ္စန္တာပိ ကိရ ရာဇာနံ ဟာသေတုံ နာသက္ခိံသု။ အထ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဒေဝနဋံ ပေသေတွာ သမဇ္ဇံ ကာရေသိ၊ တဒါ ရာဇာ ဟသီတိ။

ကောဋိဂါမော နာမ မာပိတော။ ဝတ္ထူတိ ဘဒ္ဒဇိတ္ထေရဿ ဝတ္ထု။ တံ ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာယံ (ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ဘဒ္ဒဇိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာယ) ဝိတ္ထာရတော အာဂတမေဝ။ ဣတရဿာတိ နဠကာရဒေဝပုတ္တဿ။ အာနုဘာဝါတိ ပုညာနုဘာဝနိမိတ္တံ။

ဒါနဝသေန ဒတွာတိ တံ ပါသာဒံ အတ္တနော ပရိဂ္ဂဟဘာဝဝိယောဇနေန ဒါနမုခေ နိယောဇေတွာ။ ဝိဿဇ္ဇေတွာတိ စိတ္တေနေဝ ပရိစ္စဇနဝသေန ဒတွာ ပုန ဒက္ခိဏေယျာနံ သန္တကဘာဝကရဏေန နိရပေက္ခပရိစ္စာဂဝသေန ဝိဿဇ္ဇေတွာ။ ဧတ္တကေနာတိ ‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ ဘိက္ခဝေ’’တိ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ‘‘ပဗ္ဗဇိဿတီ’’တိ ပဒံ ဧတ္တကေန ဒေသနာမဂ္ဂေန။

ဘိက္ခုနော အာယုဝဏ္ဏာဒိဝဍ္ဎနကထာဝဏ္ဏနာ

၁၁၀။ ဣဒံ ဘိက္ခုနော အာယုသ္မိန္တိ အာယုသ္မိံ သာဓေတဗ္ဗေ ဣဒံ ဘိက္ခုနော ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ စိရဇီဝိတာယ ဟေတုဘာဝတောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ အာယုကာရဏ’’န္တိ။

သမ္ပန္နသီလဿ အဝိပ္ပဋိသာရပါမောဇ္ဇပီတိပဿဒ္ဓိသုခသမာဓိယထာဘူတဉာဏာဒိသမ္ဘဝတော တံသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပေဟိ ကာယဿ ဖုဋတ္တာ သရီရေ ဝဏ္ဏဓာတု ဝိပ္ပသန္နာ ဟောတိ၊ ကလျာဏော စ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘သီလဝတော ဟီ’’တိအာဒိ။

ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ၊ အပီတိဇံ ကာယသုခံ၊ သတိပါရိသုဒ္ဓိဇံ ဥပေက္ခာသုခဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။

အပ္ပဋိက္ကူလတာဝဟောတိ အပ္ပမာဏာနံ သတ္တာနံ၊ အတ္တနော စ တေသု အပ္ပဋိက္ကူလဘာဝတော။ ဟိတူပသံဟာရာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ သဗ္ဗဒိသာသု ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန သဗ္ဗဒိသာသု ဝိပ္ဖာရိကတာ။

‘‘အရဟတ္တဖလသင်္ခါတံ ဗလ’’န္တိ ဝုတ္တံ တဿ အကုပ္ပဓမ္မတာယ ကေနစိ အနဘိဘဝနီယဘာဝတော။

‘‘လောကေ’’တိ ဣဒံ ယထာ ‘‘ဧကဗလမ္ပီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓီယတိ၊ ဧဝံ ‘‘ဒုပ္ပသဟံ ဒုရဘိသမ္ဘဝ’’န္တိ ဣမေဟိပိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ လောကပရိယာပန္နေဟေဝ ဟိ ဓမ္မေဟိ တေသံ ဗလဿ ဒုပ္ပသဟတာ၊ ဒုရဘိသမ္ဘဝတာ၊ န လောကုတ္တရေဟီတိ။ ဧတ္ထေဝါတိ ဧတသ္မိံ အရဟတ္တဖလေ ဧဝ၊ တဒတ္ထန္တိ အတ္ထော။

လောကုတ္တရပုညမ္ပီတိ လောကုတ္တရပုညမ္ပိ ပုညဖလမ္ပိ။ ယာဝ အာသဝက္ခယာ ပဝဍ္ဎတိ ဝိဝဋ္ဋဂါမိကုသလဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတူတိ ယောဇနာ။ အမတပါနံ ပိဝိံသု ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဖလသမဓိဂမဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

စက္ကဝတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။

၄။ အဂ္ဂညသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဝါသေဋ္ဌဘာရဒွါဇဝဏ္ဏနာ

၁၁၁။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ပုဗ္ဗာရာမေ၊ မိဂါရမာတုပါသာဒေ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒဒွယေ။ ကောယံ ပုဗ္ဗာရာမော၊ ကထဉ္စ ပုဗ္ဗာရာမော၊ ကာ စ မိဂါရမာတာ၊ ကထဉ္စဿာ ပါသာဒေါ အဟောသီတိ ဧတသ္မိံ အန္တောလီနေ အနုယောဂေ။ အယံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာ အနုပုဗ္ဗိကထာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သင်္ခေပေနေဝ အနုပုဗ္ဗိကထာ။ ပဒုမုတ္တရံ ဘဂဝန္တံ ဧကံ ဥပါသိကံ အဂ္ဂုပဋ္ဌာယိကဋ္ဌာနေ ဌပေန္တိံ ဒိသွာန တတ္ထ သဉ္ဇာတဂါရဝဗဟုမာနာ တမေဝတ္ထံ ပုရက္ခတွာ ဘဂဝန္တံ နိမန္တေတွာ။ မေဏ္ဍကပုတ္တဿာတိ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိပုတ္တဿ။ သောတာပန္နာ အဟောသိ တထာ ကတာဓိကာရတ္တာ။

မာတုဋ္ဌာနေ ဌပေသိ အတ္တနော သီလာစာရသမ္ပတ္တိယာ ဂရုဋ္ဌာနိယတ္တာ။ ဥပယောဂန္တိ တတ္ထ တတ္ထ အပ္ပေတဗ္ဗဋ္ဌာနေ အပ္ပနာဝသေန ဝိနိယောဂံ အဂမံသု။ အညေဟိ စ ဝေဠုရိယလောဟိတင်္ကမသာရဂလ္လာဒီဟိ။ ဘဿတီတိ ဩတရတိ။ သုဒ္ဓပါသာဒေါဝ န သောဘတီတိ ကေဝလော ဧကပါသာဒေါ ဧဝ ဝိဟာရော န သောဘတိ။ နိယူဟာနိ ဗဟူနိ နီဟရိတွာ ကတ္တဗ္ဗသေနာသနာနိ ‘‘ဒုဝဍ္ဎဂေဟာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ မဇ္ဈေ ဂဗ္ဘော သမန္တတော အနုပရိယာယတောတိ ဧဝံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝဍ္ဎေတွာ ကတသေနာသနာနိ ဒုဝဍ္ဎဂေဟာနိ။ စူဠပါသာဒါတိ ခုဒ္ဒကပါသာဒါ။

ဥတ္တရဒေဝီဝိဟာရော နာမ နဂရဿ ပါစီနဒွါရသမီပေ ကတဝိဟာရော။

တိတ္ထိယလိင်္ဂဿ အဂ္ဂဟိတတ္တာ နေဝ တိတ္ထိယပရိဝါသံ ဝသန္တိ။ အနုပသမ္ပန္နဘာဝတော အာပတ္တိယာ အာပန္နာယ အဘာဝတော န အာပတ္တိပရိဝါသံ ဝသန္တိ။ ဘိက္ခုဘာဝန္တိ ဥပသမ္ပဒံ။ တေဝိဇ္ဇသုတ္တန္တိ ဣမသ္မိံ ဒီဃနိကာယေ တေဝိဇ္ဇသုတ္တံ သုတွာ။

၁၁၃။ အနုဝတ္တမာနာ စင်္ကမိံသု အနနုစင်္ကမနေ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ပုစ္ဆနာဒီနံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ တေသန္တိ တေသံ ဒွိန္နံ။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတတရော’’တိ။ အတ္ထာတိ ဘဝတ္ထ။ ကုလသမ္ပန္နာတိ သမ္ပန္နကုလာ ဥဒိတောဒိတေ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဥပ္ပန္နာ။ ဗြာဟ္မဏကုလာတိ ကေနစိ ပါရိဇုညေန အနုပဒ္ဒုတာ ဧဝ ဗြာဟ္မဏကုလာ။ တေနာဟ ‘‘ဘောဂါဒိသမ္ပန္န’’န္တိအာဒိ။ ဣမေ ဗြာဟ္မဏာ ဥစ္စာ ဟုတွာ ‘‘ဣမံ ဝသလံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိံသူ’’တိအာဒိနာ ဇာတိအာဒီနိ ဃဋ္ဋေန္တာ အက္ကောသန္တိ။ ပရိဘာသန္တီတိ ပရိဘဝိတွာ ဘာသန္တိ။ အတ္တနော အနုရူပါယာတိ အတ္တနော အဇ္ဈာသယဿ အနုရူပါယ။ အန္တရန္တရာ ဝိစ္ဆိဇ္ဇ ပဝတ္တိယမာနာ ပရိဘာသာ ပရိပုဏ္ဏာ နာမ န ဟောတိ ခဏ္ဍဘာဝတော၊ တဗ္ဗိပရိယာယတော ပရိပုဏ္ဏာ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အန္တရာ’’တိအာဒိ။

အပ္ပတိဋ္ဌတာယာတိ အပဿယရဟိတတ္တာ။ ဝိဘိန္နောတိ ဝိနဋ္ဌော။

ဣတရေ တယော ဝဏ္ဏာတိ ခတ္တိယာဒယော ဝဏ္ဏာ ဟီနာ။ နနု ခတ္တိယာဝ သေဋ္ဌာ ဝဏ္ဏာ ယထာ ဗုဒ္ဓါ ဧတရဟိ ခတ္တိယကုလေ ဧဝ ဥပ္ပန္နာတိ? သစ္စမေတံ၊ တေ ပန အတ္တနော မိစ္ဆာဘိမာနေန၊ မိစ္ဆာဂါဟေန စ ‘‘ဗြာဟ္မဏောဝ သေဋ္ဌော ဝဏ္ဏော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ ဝစနမတ္တံ။ ‘‘သုဇ္ဈန္တီတိ သုဒ္ဓါ ဟောန္တိ၊ န နိန္ဒံ ဂရဟံ ပါပုဏန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သုဇ္ဈန္တိ ဝါ သံသာရတော သုဇ္ဈန္တိ၊ န သေသာ ဝဏ္ဏာ အသုက္ကဇာတိကတ္တာ၊ မန္တဇ္ဈေနာဘာဝတော စာတိ။ ဗြဟ္မုနော မုခတော ဇာတာ ဝေဒဝစနတော ဇာတာတိ မုခတော ဇာတာ။ တတော ဧဝ ဗြဟ္မုနော မဟာဗြဟ္မုနော ဝေဒဝစနတော ဝိဇာတာတိ ဗြဟ္မဇာ။ တေန ဒုဝိဓေနာပိ နိမ္မိတာတိ ဗြဟ္မနိမ္မိတာ။ ဝေဒဝေဒင်္ဂါဒိဗြဟ္မဒါယဇ္ဇံ အရဟန္တီတိ ဗြဟ္မဒါယာဒါ။ မုဏ္ဍကေ သမဏကေတိ ဧတ္ထ က-ကာရော ဂရဟာယန္တိ အာဟ ‘‘နိန္ဒန္တာ ဇိဂုစ္ဆန္တာ ဝဒန္တီ’’တိ။ ဣဗ္ဘေတိ သုဒ္ဒေ၊ တေ ပန ဃရဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါ နိဟီနတရာတိ အာဟ ‘‘ဂဟပတိကေ’’တိ။ ကဏှေတိ ကဏှဇာတိကေ။ ဗန္ဓနဋ္ဌေန ဗန္ဓု၊ ကဿ ပန ဗန္ဓူတိ အာဟ ‘‘မာရဿ ဗန္ဓုဘူတေ’’တိ။ ပါဒါပစ္စေတိ ပါဒတော ဇာတာပစ္စေ။ အယံ ကိရ ဗြာဟ္မဏာနံ လဒ္ဓိ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ ဗြဟ္မုနော မုခတော ဇာတာ၊ ခတ္တိယာ ဥရတော၊ ဦရူဟိ ဝေဿာ၊ ပါဒတော သုဒ္ဒါ’’တိ။

၁၁၄။ ယသ္မာ ပဌမကပ္ပိကကာလေ စတုဝဏ္ဏဝဝတ္ထာနံ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗေဝ သတ္တာ ဧကသဒိသာ၊ အပရဘာဂေ ပန တေသံ ပယောဂဘေဒဝသေန အဟောသိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပေါရာဏံ…ပေ… အဇာနန္တာ’’တိ။ လဒ္ဓိဘိန္ဒနတ္ထာယာတိ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ ဗြဟ္မုနော ပုတ္တာ ဩရသာ မုခတော ဇာတာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာယ လဒ္ဓိယာ ဝိနိဝေဌနတ္ထံ။ ပုတ္တပ္ပဋိလာဘတ္ထာယာတိ ‘‘ဧဝံ မယံ ပေတ္တိကံ ဣဏံ သောဓေဿာမာ’’တိ လဒ္ဓိယံ ဌတွာ ပုတ္တပ္ပဋိလာဘာယ။ အယဉှေတ္ထ ဓမ္မိကာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ အဇ္ဈာသယော။ သဉ္ဇာတပုပ္ဖာတိ ရဇဿလာ။ ဣတ္ထီနဉှိ ကုမာရိဘာဝပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ပစ္ဆိမဝယတော ဩရံ အသတိ ဝိဗန္ဓေ အဋ္ဌမေ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ ဂဗ္ဘာသယသညိတေ တတိယေ အာဝတ္တေ ကတိပယာ လောဟိတပီဠကာ သဏ္ဌဟိတွာ အဂ္ဂဟိတပုပ္ဖာ ဧဝ ဘိဇ္ဇန္တိ၊ တတော လောဟိတံ ပဂ္ဃရတိ၊ တတ္ထ ဥတုသမညာ၊ ပုပ္ဖသမညာ စ။ နေသန္တိ ဗြာဟ္မဏာနံ။ သစ္စဝစနံ သိယာတိ ‘‘ဗြဟ္မုနော ပုတ္တာ’’တိအာဒိဝစနံ သစ္စံ ယဒိ သိယာ၊ ဗြာဟ္မဏီနံ…ပေ… မုခံ ဘဝေယျ၊ န စေတံ အတ္ထိ။

စတုဝဏ္ဏသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ

၁၁၅။ မုခစ္ဆေဒကဝါဒန္တိ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ မဟာဗြဟ္မုနော မုခတော ဇာတာ’’တိ ဝါဒဿ ဆေဒကဝါဒံ။ အရိယဘာဝေ အသမတ္ထာတိ အနရိယဘာဝါဝဟာ။ ပကတိကာဠကာတိ သဘာဝေနေဝ န သုဒ္ဓါ။ ကဏှောတိ ကိလိဋ္ဌော ဥပတာပကော။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခောတိ အတ္ထော’’တိ။

သုက္ကဘာဝေါ နာမ ပရိသုဒ္ဓတာတိ အာဟ ‘‘နိက္ကိလေသဘာဝေန ပဏ္ဍရာ’’တိ။ သုက္ကောတိ န ကိလိဋ္ဌော အနုပတာပကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သုခေါတိ အတ္ထော’’တိ။

၁၁၆။ ဥဘယဝေါကိဏ္ဏေတိ ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥဘယေသု ဝေါကိဏ္ဏေသူ’’တိ။ မိဿီဘူတေသူတိ ‘‘ကဒါစိ ကဏှာ ဓမ္မာ၊ ကဒါစိ သုက္ကာ ဓမ္မာ’’တိ ဧဝံ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ၊ ဧကသ္မိံယေဝ စ အတ္တဘာဝေ ပဝတ္တိယာ မိဿီဘူတေသု၊ န ပန ဧကဇ္ဈံ ပဝတ္တိယာ။ ဧတ္ထာတိ အနန္တရဝုတ္တဓမ္မာဝ အနွာဓိဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘ကဏှသုက္ကဓမ္မေသူ’’တိ။ ယသ္မာ စ တေ ဗြာဟ္မဏာ န စေဝ တေ ဓမ္မေ အတိက္ကန္တာ၊ ယာယ စ ပဋိပဒါယ အတိက္ကမေယျုံ၊ သာပိ တေသံ ပဋိပဒါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝတ္တမာနာပီ’’တိ။ နာနုဇာနန္တိ အယထာဘုစ္စဝါဒဘာဝတော။ အနုဇာနနဉ္စ နာမ အဗ္ဘနုမောဒနန္တိ တဒဘာဝံ ဒဿေန္တေန ‘‘နာနုမောဒန္တိ၊ န ပသံသန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ စတုန္နံ ဝဏ္ဏာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ တေသန္တိ ပန သမ္ဗန္ဓေပိ ဝါ သာမိဝစနံ။ တေ စ ဗြာဟ္မဏာ န ဧဝရူပါ န ဧဒိသာ၊ ယာဒိသော အရဟာ ဧကဒေသေနာပိ တေန တေသံ သဒိသတာဘာဝတော၊ တသ္မာ တေန ကာရဏေန နေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ ‘‘ဗြာဟ္မဏောဝ သေဋ္ဌော ဝဏ္ဏော’’တိ ဝါဒံ ဝိညူ ယထာဘူတဝါဒိနော ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ နာနုဇာနန္တိ။

အာရကတ္တာဒီဟီတိ ဧတ္ထ ကိလေသာနံ အာရကတ္တာ ပဟီနဘာဝတော ဒူရတ္တာ အရဟံ၊ ကိလေသာရီနံ ဟတတ္တာ အရဟံ၊ သံသာရစက္ကဿ အရာနံ ဟတတ္တာ အရဟံ၊ ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ အရဟံ၊ ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝေန အရဟန္တိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၅ အာဒယော)၊ တံ သံဝဏ္ဏနာသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၁၂၄) စ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာသဝါနံ ခီဏတ္တာတိ စတုန္နမ္ပိ အာသဝါနံ အနဝသေသတော ပဟီနတ္တာ။ ဗြဟ္မစရိယဝါသန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသံ။ တဿ ဝါသဿ ပရိယောသိတတ္တာ ဝုတ္ထဝါသော၊ ဒသန္နမ္ပိ ဝါ အရိယဝါသာနံ ဝုတ္ထတ္တာ ဝုတ္ထဝါသော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဒသယိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယာဝါသာ၊ ယဒရိယာ အာဝသိံသု ဝါ အာဝသန္တိ ဝါ အာဝသိဿန္တိ ဝါ။ ကတမေ ဒသ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနော ဟောတိ ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတော ဧကာရက္ခော စတုရာပဿေနော ပနုဏ္ဏပစ္စေကသစ္စော သမဝယသဌေသနော အနာဝိလသင်္ကပ္ပော ပဿဒ္ဓကာယသင်္ခါရော သုဝိမုတ္တစိတ္တော သုဝိမုတ္တပညော။ ဣမေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒသ အရိယာဝါသာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၉)။

ဝုဿတီတိ ဝါ ဝုသိတံ၊ အရိယမဂ္ဂေါ၊ အရိယဖလဉ္စ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန အရဟာ ‘‘ဝုသိတဝါ’’တိ ဝုတ္တော။ ကရဏီယံ နာမ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာ ဒုက္ခဿန္တံ ကာတုကာမေဟိ ဧကန္တတော ကတ္တဗ္ဗတ္တာ၊ တံ ပန ယသ္မာ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပစ္စေကံ စတူသု သစ္စေသု ကာတဗ္ဗံ ကတံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စတူဟိ…ပေ… ကတကရဏီယော’’တိ။ ဩသီဒါပနဋ္ဌေန ဘာရာ ဝိယာတိ ဘာရာ၊ ကိလေသာ၊ ခန္ဓာ စ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဘာရာ ဟဝေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၂၂) ဩဟာရိတောတိ အပနီတော။ သကော အတ္ထော သဒတ္ထောတိ ဧတ္ထ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ကာမံ ဒိဋ္ဌိအာဒယောပိ သံယောဇနာနိ ဧဝ၊ တထာပိ တဏှာယ ဘဝသံယောဇနဋ္ဌော သာတိသယော။ ယထာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနံ သတ္တာနံ တဏှာသံယောဇနာန’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၅၊ ၁၂၆၊ ၁၂၇၊ ၁၃၂၊ ၁၃၄၊ ၁၃၆၊ ၁၄၂၊ ၃။၅။၅၂၀၊ ကထာ။ ၇၅) တတော သာ ဧဝ သုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၉၃၊ ၁၃၃၊ ၃။၃၇၃၊ သံ။ နိ။ ၃။၁၀၈၁၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃၄ အာဒယော) သမုဒယသစ္စဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဝသံယောဇနံ ဝုစ္စတိ တဏှာ’’တိ။ သမ္မဒညာ ဝိမုတ္တောတိ သမ္မာ အညာယ ဇာနနဘူတာယ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာယ သမ္မာ ယထာဘူတံ ယံ ယထာ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ တံ တထာ ဇာနိတွာ ဝိမုတ္တော။ ဣမသ္မိံ လောကေတိ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ။ ဣဓတ္တဘာဝေတိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ၊ ပရတ္တဘာဝေတိ ပရသ္မိံ အတ္တဘာဝေ၊ ဣဓလောကေ၊ ပရလောကေ စာတိ အတ္ထော။

၁၁၇။ အန္တရဝိရဟိတာတိ ဝိဘာဂဝိရဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော ကုလေန သဒိသာ’’တိ။ အနုယန္တီတိ အနုယန္တာ၊ အနုယန္တာ ဧဝ အာနုယန္တာ၊ အနုဝတ္တကာ။ တေနာဟ ‘‘ဝသဝတ္တိနော’’တိ။

၁၁၈။ နိဝိဋ္ဌာတိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ အနုပဝိသနဝသေန နိဝိဋ္ဌာ။ တတော ဧဝ တသ္မိံ အဓိကံ နိဝိသနတော အဘိနိဝိဋ္ဌာ။ အစလဋ္ဌိတာတိ အစလဘာဝေ ဌိတာ။

ယန္တိ ယံ ကထေတဗ္ဗဓမ္မံ အနုပဓာရေတွာ၊ တဒတ္ထဉ္စ အပ္ပစ္စက္ခံ ကတွာ ကထနံ၊ ဧတံ အဋ္ဌာနံ အကာရဏံ တဿ ဗောဓိမူလေယေဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ ဝိစ္ဆိန္ဒဇနနတ္ထန္တိ ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ ဝိစ္ဆိန္ဒဿ ဥပ္ပာဒနတ္ထံ၊ အညထတ္တာယာတိ အတ္ထော။ သောတိ မာရော။ မုသာဝါဒံ ကာတုံ နာသက္ခီတိ အာဂတဖလဿ အရိယသာဝကဿ ပုရတော မုသာ ဝတ္တုံ န ဝိသဟိ၊ တသ္မာ အာမ မာရောသ္မီတိ ပဋိဇာနိ။ သိလာပထဝိယန္တိ ရတနမယသိလာပထဝိယံ။ သိနေရုံ ကိရ ပရိဝါရေတွာ ဌိတော ဘူမိပ္ပဒေသော သတ္တရတနမယော၊ ‘‘သုဝဏ္ဏမယော’’တိ ကေစိ၊ သာ ဝိတ္ထာရတော၊ ဥဗ္ဗေဓတော အနေကယောဇနသဟဿပရိမာဏာ အတိဝိယ နိစ္စလာ။ ကိံ တွံ ဧတ္ထာတိ ကိံ ကာရဏာ တွံ ဧတ္ထ။ ‘‘ဌိတော’’တိ အစ္ဆရံ ပဟရိ။ ဌာတုံ အသက္ကောန္တောတိ အရိယသာဝကဿ ပုရတော ဌာတုံ အသက္ကောန္တော။ အယဉှိ အရိယဓမ္မာဓိဂမဿ အာနုဘာဝေါ၊ ယံ မာရောပိ နာမ မဟာနုဘာဝေါ ဥဇုကံ ပဋိပ္ပရိတုံ န သက္ကောတိ။

မဂ္ဂေါ ဧဝ မူလံ မဂ္ဂမူလံ၊ တဿ။ သဉ္ဇာတတ္တာ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ တေန မဂ္ဂမူလေန ပတိဋ္ဌိတသန္တာနေ လဒ္ဓပတိဋ္ဌာ။ ဘဂဝတော ဒေသနာဓမ္မံ နိဿာယ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတော ‘‘ဘဂဝန္တံ နိဿာယ အရိယဘူမိယံ ဇာတော’’တိ ဝုတ္တော။ ‘‘ဥရေ ဝသိတွာ’’တိ ဣဒံ ဓမ္မဃောသဿ ဥရတော သမုဋ္ဌာနတာယ ဝုတ္တံ။ ဥရေ ဝါယာမဇနိတာဘိဇာတိတာယ ဝါ ဩရသော။ မုခတော ဇာတေန ဇာတော ‘‘မုခတော ဇာတော’’တိ ဝုတ္တော။ ကာရဏကာရဏေပိ ဟိ ကာရဏေ ဝိယ ဝေါဟာရော ဟောတိ ‘‘တိဏေဟိ ဘတ္တံ သိဒ္ဓ’’န္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိမောက္ခမုခဿ ဝသေန ဇာတတ္တာ မုခတော ဇာတော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမေနတ္ထေန ယောနိဇော၊ သေဒဇော၊ မုခဇောတိ တီသု သမ္ဗန္ဓေသု မုခဇေန သမ္ဗန္ဓေန ဘဂဝတော ပုတ္တဘာဝေါ ဝိဘာဝိတော။ အတ္ထဒွယေနာပိ ဓမ္မဇဘာဝေါယေဝ ဒီပိတော။ အရိယဓမ္မပ္ပတ္တိတော လဒ္ဓဝိသေသော ဟုတွာ ပဝတ္တော တဒုတ္တရကာလိကော ခန္ဓသန္တာနော ‘‘အရိယဓမ္မတော ဇာတော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အရိယဓမ္မံ ဝါ မဂ္ဂဖလံ နိဿာယ၊ ဥပနိဿာယ စ ဇာတော သဗ္ဗောပိ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓော ‘‘အရိယဓမ္မတော ဇာတော’’တိ ဂဟေတဗ္ဗော။ တေသံ ပန အရိယဓမ္မာနံ အပရိယောသိတကိစ္စတာယ အရိယဘာဝေန အဘိနိဗ္ဗတ္တိမတ္တံ ဥပါဒါယ ‘‘အရိယဓမ္မတော ဇာတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိယောသိတကိစ္စတာယ တထာ နိဗ္ဗတ္တိပါရိပူရိံ ဥပါဒါယ ‘‘နိမ္မိတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယတော ‘‘ဓမ္မဇော ဓမ္မနိမ္မိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘နဝလောကုတ္တရဓမ္မဒါယံ အာဒိယတီတိ ဓမ္မဒါယာဒေါ’’ တိပိ ပါဌော။ အဿာတိ ‘‘ဘဂဝတောမှိပုတ္တော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ ဝါကျဿ။ အတ္ထံ ဒဿေန္တောတိ ဘာဝတ္ထံ ပကာသေန္တော။ တထာဂတဿ အနညသာဓာရဏသီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓဿ သမူဟနိဝေသဝသေန ဓမ္မကာယတာယ န ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ သတ္ထုဋ္ဌာနိယဿ ပန ဓမ္မကာယတံ ဒဿေတုံ ‘‘ကသ္မာ တထာဂတော ဓမ္မကာယောတိ ဝုတ္တော’’တိ သယမေဝ ပုစ္ဆံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ‘‘တထာဂတော ဟီ’’တိအာဒိနာ တမတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ ဟဒယေန စိန္တေတွာတိ ‘‘ဣမံ ဓမ္မံ ဣမဿ ဒေသေဿာမီ’’တိ တဿ ဥပဂတဿ ဝေနေယျဇနဿ ဗောဓနတ္ထံ စိတ္တေန စိန္တေတွာ။ ဝါစာယ အဘိနီဟရီတိ သဒ္ဓမ္မဒေသနာဝါစာယ ကရဝီကရုတမဉ္ဇုနာ ဗြဟ္မဿရေန ဝေနေယျသန္တာနာဘိမုခံ တဒဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဟိတမတ္ထံ နီဟရိ ဥပနေသိ။ တေနာတိ တေန ကာရဏေန ဧဝံသဒ္ဓမ္မာဓိမုတ္တိဘာဝေန။ အဿာတိ တထာဂတဿ။ ဓမ္မမယတ္တာတိ ဓမ္မဘူတတ္တာ။ ဣဓာဓိပ္ပေတဓမ္မော သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မဘူတောတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မကာယတ္တာ ဧဝ ဗြဟ္မကာယော’’တိ။ သဗ္ဗသော အဓမ္မံ ပဇဟိတွာ အနဝသေသတော ဓမ္မော ဧဝ ဘူတောတိ ဓမ္မဘူတော။ တထာရူပေါ စ ယသ္မာ သဘာဝတော ဓမ္မော ဧဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မသဘာဝေါ’’တိ။

၁၁၉။ သေဋ္ဌစ္ဆေဒကဝါဒန္တိ ‘‘ဗြာဟ္မဏောဝ သေဋ္ဌော ဝဏ္ဏော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၁၆) ဧဝံ ဝုတ္တသေဋ္ဌဘာဝစ္ဆေဒကဝါဒံ။ အပရေနပိ နယေနာတိ ယထာဝုတ္တသေဋ္ဌစ္ဆေဒကဝါဒတော အပရေနပိ ပေါရာဏကလောကုပ္ပတ္တိဒဿနနယေန။ သေဋ္ဌစ္ဆေဒ…ပေ… ဒဿေတုန္တိ သောပိ ဟိ ‘‘ဗြာဟ္မဏောဝ သေဋ္ဌော ဝဏ္ဏော၊ ဟီနာ အညေ ဝဏ္ဏာ’’တိ၊ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ ဗြဟ္မုနော ပုတ္တာ ဩရသာ မုခတော ဇာတာ ဗြဟ္မဇာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၁၄) စ ဧဝံ ပဝတ္တာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝိနိဝေဌနော ဇာတိဗြာဟ္မဏာနံ သေဋ္ဌဘာဝဿ ဆေဒနတော သေဋ္ဌစ္ဆေဒနဝါဒေါ နာမ ဟောတီတိ ဒဿေတုန္တိ အတ္ထော။

ဣတ္ထဘာဝန္တိ ဣမံ ပကာရတံ မနုဿဘာဝံ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတိ၊ ပကရဏဝသေန ဝါ အယမတ္ထော အဝစ္ဆိန္နော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မနေနေဝ နိဗ္ဗတ္တာတိ ဗာဟိရပစ္စယေန ဝိနာ ကေဝလံ ဥပစာရဈာနမနသာဝ နိဗ္ဗတ္တာ။ ယာယ ဥပစာရဇ္ဈာနစေတနာယ တေ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တာ၊ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနာဒိနာ ဥဠာရော တဿာ ပဝတ္တိဝိသေသော၊ တသ္မာ ဈာနဖလကပ္ပော တဿာ ဖလဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ဗြဟ္မလောကေ ဝိယာ’’တိအာဒိ။ ‘‘သယံပဘာ’’တိ ပဒါနံ တတ္ထ သူရိယာလောကာဒီဟိ ဝိနာ အန္ဓကာရံ ဝိဓမန္တာ သယမေဝ ပဘာသန္တီတိ သယံပဘာ၊ အန္တလိက္ခေ အာကာသေ စရန္တီတိ အန္တလိက္ခစရာ၊ တဒညကာမာဝစရသတ္တာနံ ဝိယ သရီရဿ ဝိစရဏဋ္ဌာနဿ အသုဘတာဘာဝတော သုဘံ၊ သုဘေဝ တိဋ္ဌန္တီတိ သုဘဋ္ဌာယိနောတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ရသပထဝိပါတုဘာဝဝဏ္ဏနာ

၁၂၀။ သဗ္ဗံ စက္ကဝါဠန္တိ အနဝသေသံ ကောဋိသတသဟဿံ စက္ကဝါဠံ။ သမတနီတိ သဉ္ဆာဒေန္တီ ဝိပ္ဖရိ၊ သာ ပန တသ္မိံ ဥဒကေ ပတိဋ္ဌိတာ အဟောသီတိ အာဟ ‘‘ပတိဋ္ဌဟီ’’တိ။ ဝဏ္ဏေန သမ္ပန္နာတိ သမ္ပန္နဝဏ္ဏာ။ မက္ခိကဏ္ဍကရဟိတန္တိ မက္ခိကာဟိ စ တာသံ အဏ္ဍကေဟိ စ ရဟိတံ။

အတီတာနန္တရေပိ ကပ္ပေ လောလောယေဝ။ ကသ္မာ? ဧဝံ စိရပရိစိတလောလတာဝသေန သဗ္ဗပဌမံ တထာ အကာသီတိ ဒဿေတိ။ ကိမေဝိဒန္တိ ‘‘ဝဏ္ဏတော၊ ဂန္ဓတော စ တာဝ ဉာတံ၊ ရသတော ပန ကိမေဝိဒံ ဘဝိဿတီ’’တိ သံသယဇာတော ဝဒတိ။ တိဋ္ဌတီတိ အဋ္ဌာသိ။

စန္ဒိမသူရိယာဒိပါတုဘာဝဝဏ္ဏနာ

၁၂၁။ အာလုပ္ပကာရကန္တိ ဧတ္ထ အာလောပပရိယာယော အာလုပ္ပ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘အာလောပံ ကတွာ’’တိ။ ပစ္စက္ခဘူတာနမ္ပိ စန္ဒိမသူရိယာနံ ပဝတ္တိယံ လောကိယာနံ သမ္မောဟော ဟောတိ၊ တံ ဝိဓမိတုံ ‘‘ကော ပန တေသ’’န္တိအာဒိနာ အဋ္ဌ ပဉှာဝိဿဇ္ဇနာနိ ဂဟိတာနိ။ တတ္ထ တေသန္တိ စန္ဒိမသူရိယာနံ။ ကသ္မိန္တိ ကသ္မိံ ဌာနေ။ ‘‘ကော ဥပရီ’’တိ ဧတေနေဝ ကော ဟေဋ္ဌာတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ တထာ ‘‘ကော သီဃံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဣမိနာ ကော သဏိကံ ဂစ္ဆတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ ဝီထိယောတိ ဂမနဝီထိယော။ ဧကတောတိ ဧကသ္မိံ ခဏေ ပါတုဘဝန္တိ။ သူရိယမဏ္ဍလေ ပန အတ္ထင်္ဂတေ စန္ဒမဏ္ဍလံ ပညာယိတ္ထ။ ဆန္ဒံ ဉတွာ ဝါတိ ရုစိံ ဉတွာ ဝိယ။

ဥဘယန္တိ အန္တော၊ ဗဟိ စ။

ဥဇုကန္တိ အာယာမတော၊ ဝိတ္ထာရတော၊ ဥဗ္ဗေဓတော စ။ ပရိမဏ္ဍလတောတိ ပရိက္ခေပတော။

ဥဇုကံ သဏိကံ ဂစ္ဆတိ အမာဝါသိယံ သူရိယေန သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တော ဒိဝသေ ဒိဝသေ ထောကံ ထောကံ ဩဟီယန္တော ပုဏ္ဏမာသိယံ ဥပဍ္ဎမဂ္ဂမေဝ ဩဟီယနတော။ တိရိယံ သီဃံ ဂစ္ဆတိ ဧကသ္မိမ္ပိ မာသေ ကဒါစိ ဒက္ခိဏတော၊ ကဒါစိ ဥတ္တရတော ဒဿနတော။ ‘‘ဒွီသု ပဿေသူ’’တိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ စန္ဒဿ ပုရတော၊ ပစ္ဆတော၊ သမဉ္စ တာရကာ ဂစ္ဆန္တိယေဝ။ အတ္တနော ဌာနန္တိ အတ္တနော ဂမနဋ္ဌာနံ။ န ဝိဇဟန္တိ အတ္တနော ဝီထိယာဝ ဂစ္ဆနတော။ သူရိယဿ ဥဇုကံ ဂမနဿ သီဃတာ စန္ဒဿ ဂမနံ ဥပါဒါယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တိရိယံ ဂမနံ ဒက္ခိဏဒိသတော ဥတ္တရဒိသာယ၊ ဥတ္တရဒိသတော စ ဒက္ခိဏဒိသာယ ဂမနံ ဒန္ဓံ ဆဟိ ဆဟိ မာသေဟိ ဣဇ္ဈနတော။ သောတိ သူရိယော။ ကာဠပက္ခဥပေါသထတောတိ ကာဠပက္ခေ ဥပေါသထေ စန္ဒေန သဟေဝ ဂန္တွာ တတော ပရံ။ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ သုက္ကပက္ခပါဋိပဒဒိဝသေ။ ဩဟာယ ဂစ္ဆတိ အတ္တနော သီဃဂါမိတာယ၊ တဿ စ ဒန္ဓဂါမိတာယ။ လေခါ ဝိယ ပညာယတိ ပစ္ဆိမဒိသာယံ။ ယာဝ ဥပေါသထဒိဝသာတိ ယာဝ သုက္ကပက္ခဥပေါသထဒိဝသာ။ ‘‘စန္ဒော အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ’’တိ ဣဒံ ဥပရိဘာဂတော ပတိတသူရိယာလောကတာယ ဟေဋ္ဌတော ပဝတ္တာယ သူရိယဿ ဒူရဘာဝေန ဒိဝသေ ဒိဝသေ အနုက္ကမေန ပရိဟာယမာနာယ အတ္တနော ဆာယာယ ဝသေန အနုက္ကမေန စန္ဒမဏ္ဍလပ္ပဒေသဿ ဝဍ္ဎမာနဿ ဝိယ ဒိဿမာနတာယ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ ဝိယ။ ဥပေါသထဒိဝသေ ပုဏ္ဏမာယံ ပရိပုဏ္ဏော ဟောတိ၊ ပရိပုဏ္ဏမဏ္ဍလော ဟုတွာ ဒိဿတီတိ အတ္ထော။ ဓာဝိတွာ ဂဏှာတိ စန္ဒဿ ဒန္ဓဂတိတာယ၊ အတ္တနော စ သီဃဂတိတာယ။ အနုက္ကမေန ဟာယိတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပန ဆာယာယ ဟာယမာနတာယ မဏ္ဍလံ ဝဍ္ဎမာနံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဣဓ ဆာယာယ ဝဍ္ဎမာနတာယ မဏ္ဍလံ ဟာယမာနံ ဝိယ ဒိဿတိ။

ယာယ ဝီထိယာ သူရိယေ ဂစ္ဆန္တေ ဝဿဝလာဟကာ ဒေဝပုတ္တာ သူရိယာဘိတာပသန္တတ္တာ အတ္တနော ဝိမာနတော န နိက္ခမန္တိ၊ ကီဠာပသုတာ ဟုတွာ န ဝိစရန္တိ၊ တဒါ ကိရ သူရိယဿ ဝိမာနံ ပကတိမဂ္ဂတော အဓော ဩတရိတွာ ဝိစရတိ၊ တဿ ဩရုယှ စရဏေနေဝ စန္ဒဝိမာနမ္ပိ အဓော ဩရုယှ စရတိ တဂ္ဂတိကတ္တာ၊ တသ္မာ သာ ဝီထိ ဥဒကာဘာဝေန အဇာနုရူပတာယ ‘‘အဇဝီထီ’’တိ သမညံ ဂတာ။ ယာယ ပန ဝီထိယာ သူရိယေ ဂစ္ဆန္တေ ဝဿဝလာဟကာ ဒေဝပုတ္တာ သူရိယာဘိတာပါဘာဝတော အဘိဏှံ အတ္တနော ဝိမာနတော ဗဟိ နိက္ခမိတွာ ကီဠာပသုတာ ဣတော စိတော စ ဝိစရန္တိ၊ တဒါ ကိရ သူရိယဝိမာနံ ပကတိမဂ္ဂတော ဥဒ္ဓံ အာရုဟိတွာ ဝိစရတိ၊ တဿ ဥဒ္ဓံ အာရုယှ စရဏေနေဝ စန္ဒဝိမာနမ္ပိ ဥဒ္ဓံ အာရုယှ စရတိ တဂ္ဂတိကတ္တာ၊ တဂ္ဂတိကတာ စ သမာနဂတိနာ ဝါတမဏ္ဍလေန ဝိမာနဿ ဖေလ္လိတဗ္ဗတ္တာ၊ တသ္မာ သာ ဝီထိ ဥဒကဗဟုဘာဝေန နာဂါနုရူပတာယ ‘‘နာဂဝီထီ’’တိ သမညံ ဂတာ။ ယဒါ သူရိယော ဥဒ္ဓမနာရုဟန္တော၊ အဓော စ အနောတရန္တော ပကတိမဂ္ဂေနေဝ ဂစ္ဆတိ၊ တဒါ ဝဿဝလာဟကာ ယထာကာလံ၊ ယထာရုစိ စ ဝိမာနတော နိက္ခမိတွာ သုခေန ဝိစရန္တိ၊ တေန ကာလေန ကာလံ ဝဿနတော လောကေ ဥတုသမတာ ဟောတိ၊ တာယ ဥတုသမတာယ ဟေတုဘူတာယ သာ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဂတိ ဂဝါနုရူပတာယ ‘‘ဂေါဝီထီ’’တိ သမညံ ဂတာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဇဝီထီ’’တိအာဒိ။

ဧဝံ ‘‘ကတိ နေသံ ဝီထိယော’’တိ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ‘‘ကထံ ဝိစရန္တီ’’တိ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘စန္ဒိမသူရိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သိနေရုတော ဗဟိ နိက္ခမန္တီတိ သိနေရုသမီပေန တံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဂစ္ဆန္တာ တတော ဂမနဝီထိတော ဗဟိ အတ္တနော တိရိယဂမနေန စက္ကဝါဠာဘိမုခါ နိက္ခမန္တိ။ အန္တော ဝိစရန္တီတိ ဧဝံ ဆ မာသေ ခဏေ ခဏေ သိနေရုတော အပသက္ကနဝသေန တတော နိက္ခမိတွာ စက္ကဝါဠသမီပံ ပတ္တာ၊ တတောပိ ဆ မာသေ ခဏေ ခဏေ အပသက္ကနဝသေန နိက္ခမိတွာ သိနေရုသမီပံ ပါပုဏန္တာ အန္တော ဝိစရန္တိ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ သင်္ခေပေန ဝုတ္တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘တေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သိနေရုဿ၊ စက္ကဝါဠဿ စ ယံ ဌာနံ ဝေမဇ္ဈံ၊ တဿ၊ သိနေရုဿ စ ယံ ဌာနံ ဝေမဇ္ဈံ၊ တေန ဂစ္ဆန္တာ ‘‘သိနေရုသမီပေန ဝိစရန္တီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ န သိနေရုဿ အဂ္ဂါဠိန္ဒအလ္လီနာ။ စက္ကဝါဠသမီပေန စရိတွာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ မဇ္ဈေနာတိ သိနေရုဿ၊ စက္ကဝါဠဿ စ ဥဇုကံ ဝေမဇ္ဈေန မဂ္ဂေန။ စိတြမာသေ မဇ္ဈေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ဧကပ္ပဟာရေနာတိ ဧကဝေလာယ၊ ဧကေနေဝ ဝါ အတ္တနော ဧကပ္ပဟာရေန။ မဇ္ဈနှိကောတိ ဌိတမဇ္ဈနှိကော ကာလော ဟောတိ။ တဒါ ဟိ သူရိယမဏ္ဍလံ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တံ ဟုတွာပိ ဣမသ္မိံ ဒီပေ ဌိတဿ ဥပဍ္ဎမေဝ ဒိဿတိ၊ ဥတ္တရကုရူသု ဌိတဿ ဩဂစ္ဆန္တံ ဟုတွာ။ ဧဝဉှိ ဧကဝေလာယမေဝ တီသု ဒီပေသု အာလောကကရဏံ။

ယေသု ကတ္တိကာဒိနက္ခတ္တသမညာ၊ တာနိပိ တာရကရူပါနိ ယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သေသတာရကရူပါနိ စာ’’တိ၊ နက္ခတ္တသညိတတာရကရူပတော အဝသိဋ္ဌတာရကရူပါနီတိ အတ္ထော။ ဥဘယာနိပိ တာနိ ဒေဝတာနံ ဝသနကဝိမာနာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ရာ-သဒ္ဒေါ တိယတိ ဆိဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ ရတ္တိ၊ သတ္တာနံ သဒ္ဒဿ ဝူပသမနကာလောတိ အတ္ထော။ ဒိဗ္ဗန္တိ သတ္တာ ကီဠန္တိ ဇောတန္တိ ဧတ္ထာတိ ဒိဝါ။ သတ္တာနံ အာယုံ မိနန္တော ဝိယ သိယတိ အန္တံ ကရောတီတိ မာသော။ တံ တံ ကိရိယံ အရတိ ဝတ္တေတီတိ ဥတု။ တံ တံ သတ္တံ၊ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိဉ္စ သင်္ဂမ္မ ဝဒန္တော ဝိယ သရတိ ဝတ္တေတီတိ သံဝစ္ဆရော။

၁၂၂။ ဝိဝဇ္ဇနံ ဝိဝဇ္ဇော၊ သော ဧဝ ဝေဝဇ္ဇံ၊ ဝဏ္ဏဿ ဝေဝဇ္ဇံ ဝဏ္ဏဝေဝဇ္ဇံ၊ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိယာ ဝိဂမော၊ တဿ ပန အတ္ထိတာ ‘‘ဝဏ္ဏဝေဝဇ္ဇတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဝဇ္ဇဘာဝေါ’’တိ။ တေသန္တိ ဝဏ္ဏဝန္တာနံ သတ္တာနံ။ အတိမာနပ္ပစ္စယာတိ ဒုဗ္ဗဏ္ဏဝမ္ဘနဝသေန အတိက္ကမ္မ အတ္တနော ဝဏ္ဏံ ပဋိစ္စ မာနပစ္စယာ၊ မာနသမ္ပဂ္ဂဏှနနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။ သာတိသယော ရသော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ရသာတိ လဒ္ဓမာနာယ၊ အနုဘာသိံသူတိ အနုရောဓဝသေန ဘာသိံသု။ လောကုပ္ပတ္တိဝံသကထန္တိ လောကုပ္ပတ္တိဝံသဇံ ပဝေဏီကထံ၊ အာဒိကာလေ ဥပ္ပန္နံ ပဝေဏီအာဂတကထန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အနုပတန္တီ’’တိပိ ပါဌော၊ သော ဧဝတ္ထော။

ဘူမိပပ္ပဋကပါတုဘာဝါဒိဝဏ္ဏနာ

၁၂၃။ ဧဒိသော ဟုတွာတိ အဟိစ္ဆတ္တကသဒိသော ဟုတွာ။

၁၂၄။ ပဒါလတာတိ ‘‘ပဒါ’’တိ ဧဝံနာမာ ဧကာ လတာ၊ သာ ပန ယသ္မာ သမ္ပန္နဝဏ္ဏဂန္ဓရသာ၊ တသ္မာ ‘‘ဘဒ္ဒလတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ နာဠိကာတိ နာဠိဝလ္လိ။ အဟာယီတိ နဿိ။

၁၂၅။ အကဋ္ဌပါကောတိ အကဋ္ဌေယေဝ ဌာနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပစ္စနကော၊ နီဝါရော ဝိယ သဉ္ဇာတော ဟုတွာ နိပ္ပဇ္ဇနကောတိ အတ္ထော။ ကဏော ‘‘ကုဏ္ဍက’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ထုသန္တိ တဏ္ဍုလံ ပရိယောနန္ဓိတွာ ဌိတတ္တစော၊ တဒဘာဝတော ‘‘အကဏော၊ အထုသော’’တိ သာလိ ဝုတ္တော။ ‘‘ပဋိဝိရူဠှ’’န္တိ ဣဒံ ပက္ကဘာဝဿ ကာရဏဝစနံ။ ပဋိဝိရူဠှတော ဟိ တံ ပက္ကန္တိ။ ယသ္မိံ ဌာနေ သာယံ ပက္ကော သာလိ ဂဟိတော၊ တဒေဝ ဌာနံ ဒုတိယဒိဝသေ ပါတော ပက္ကေန သာလိနာ ပရိပုဏ္ဏံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘သာယံ ဂဟိတဋ္ဌာနံ ပါတော ပက္ကံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ အလာယိတန္တိ လာယိတဋ္ဌာနမ္ပိ တေသံ ကမ္မပ္ပစ္စယာ အလာယိတမေဝ ဟုတွာ အနူနံ ပရိပုဏ္ဏမေဝ ပညာယတိ၊ န ကေဝလံ ပညာယနမေဝ၊ အထ ခေါ တထာဘူတမေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။

ဣတ္ထိပုရိသလိင်္ဂါဒိပါတုဘာဝဝဏ္ဏနာ

၁၂၆။ ‘‘မနုဿကာလေ’’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ မနုဿဘူတာနံယေဝ တတ္ထ ဣဒါနိ နိကန္တိဝသေန ဥပ္ပတ္တိ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ ဒေဝတာနမ္ပိ ပုရိမဇာတိယံ ဣတ္ထိဘာဝေ ဌိတာနံ တတ္ထ ဝိရာဂါဒိပုရိသတ္တပ္ပစ္စယေ အသတိ တဒါ ဣတ္ထိလိင်္ဂမေဝ ပါတုဘဝတိ။ ပုရိသတ္တပစ္စယေတိ ‘‘အတ္တနောပိ အနိဿရတာ၊ သဗ္ဗကာလံ ပရာယတ္တဝုတ္တိတာ၊ ရဇဿလတာ ဝဉ္စတာ၊ ဂဗ္ဘဓာရဏံ၊ ပဌမာယ ပကတိယာ နိဟီနပကတိတာ၊ သူရဝီရတာဘာဝေါ၊ ‘အပ္ပကာ ဇနာ’တိ ‘ဟီဠေတဗ္ဗတာ’တိ ဧဝမာဒိ အာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏပုဗ္ဗကမ္ပိ ဣတ္ထိဘာဝေ ‘အလံ ဣတ္ထိဘာဝေန၊ န ဟိ ဣတ္ထိဘာဝေ ဌတွာ စက္ကဝတ္တိသိရိံ၊ န သက္ကမာရဗြဟ္မသိရိယော ပစ္စနုဘဝိတုံ၊ န ပစ္စေကဗောဓိံ၊ န သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂန္တုံ သက္ကာ’တိ ဧဝံ ဣတ္ထိဘာဝဝိရဇ္ဇနံ၊ ‘ယထာဝုတ္တအာဒီနဝဝိရဟတော ဥတ္တမပကတိဘာဝတော သမ္ပဒမိဒံ ပုရိသတ္တံ နာမ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ၊ ဧတ္ထ ဌတွာ သက္ကာ ဧတာ သမ္ပတ္တိယော သမ္ပာပုဏိတု’န္တိ ဧဝံ ပုရိသတ္တဘာဝေ သမ္ဘာဝနာပုဗ္ဗကံ ပတ္ထနာဌပနံ၊ ‘တတ္ထ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရစိတ္တတာ’တိ’’ ဧဝမာဒိကေ ပုရိသဘာဝဿ ပစ္စယဘူတေ ဓမ္မေ။ ပူရေတွာ ဝဍ္ဎေတွာ။ ပစ္စက္ခံ ဘူတံ၊ သဒိသဉ္စ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ၊ သမ္ပရာယိကဉ္စ သုဝိပုလံ အနတ္ထံ အစိန္တေတွာ ပုရိသဿ ကာမေသု မိစ္ဆာစရဏံ ကေဝလံ ဣတ္ထိယံ အာသာပတ္တိ ဖလေနေဝါတိ အာသာအာပတ္တိ ဣတ္ထိဘာဝါဝဟာပိ ဟောတိယေဝ။ တန္နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန တန္နိကန္တိယာ နိမိတ္တဘာဝါပတ္တိတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရိသော ဣတ္ထတ္တဘာဝံ လဘန္တော ကာမေသုမိစ္ဆာစာရံ နိဿာယ လဘတီ’’တိ။ တဒါတိ ယထာဝုတ္တေ ပဌမကပ္ပိကကာလေ။ ပကတိယာတိ သဘာဝေန။ မာတုဂါမဿာတိ ပုရိမတ္တဘာဝေ မာတုဂါမဘူတဿ။ ပုရိသဿာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ပကတိယာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဥပနိဇ္ဈာယတန္တိ ဥပေစ္စ နိဇ္ဈာယန္တာနံ။ ယထာ အညမညသ္မိံ သာရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သာပေက္ခဘာဝေန ဩလောကေန္တာနံ။ ရာဂပရိဠာဟောတိ ရာဂဇော ပရိဠာဟော။

နိဗ္ဗုယှမာနာယာတိ ပရိဏတာ ဟုတွာ နိယျမာနာယ။

မေထုနဓမ္မသမာစာရဝဏ္ဏနာ

၁၂၇။ ဂေါမယပိဏ္ဍမတ္တမ္ပိ နာလတ္ထာတိ သမ္မဒေဝ ဝိဝါဟကမ္မံ နာလတ္ထာတိ အဓိပ္ပာယေန ဝဒန္တိ။ ပါတဗျတန္တိ တသ္မိံ အသဒ္ဓမ္မေ ကိလေသကာမေန ပိဝိတဗ္ဗတံ ကိဉ္စိ ပိဝိတဗ္ဗဝတ္ထုံ ပိဝန္တာ ဝိယ အတိဝိယ တောသေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇိံသု၊ ပါတဗျတန္တိ ဝါ ပရိဘုဉ္ဇနကတံ အာပဇ္ဇိံသု ဥပဂစ္ဆိံသု။ ပရိဘောဂတ္ထော ဟိ အယံ ပါ-သဒ္ဒေါ၊ ကတ္တုသာဓနော စ တဗျ-သဒ္ဒေါ၊ ယထာရုစိ ပရိဘုဉ္ဇိံသူတိ အတ္ထော။

သန္နိဓိကာရကန္တိ သန္နိဓိကာရံ၊ က-ကာရော ပဒဝဍ္ဎနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သန္နိဓိံ ကတွာ’’တိ။ အပဒါနန္တိ အဝခဏ္ဍနံ။ ဧကေကသ္မိံ ဌာနေတိ ယတ္ထ ယတ္ထ ဝဟိတံ၊ တသ္မိံ တသ္မိံ ဧကေကသ္မိံ ဌာနေ။ ဂုမ္ဗဂုမ္ဗာတိ ပုဉ္ဇပုဉ္ဇာ။

သာလိဝိဘာဂဝဏ္ဏနာ

၁၂၈။ သီမံ ဌပေယျာမာတိ ‘‘အယံ ဘူမိဘာဂေါ အသုကဿ၊ အယံ ဘူမိဘာဂေါ အသုကဿာ’’တိ ဧဝံ ပရိစ္ဆေဒံ ကရေယျာမ။ တံ အဂ္ဂံ ကတွာတိ တံ အာဒိံ ကတွာ။

မဟာသမ္မတရာဇဝဏ္ဏနာ

၁၃၀။ ပကာသေတဗ္ဗန္တိ ဒေါသဝသေန ပကာသေတဗ္ဗံ။ ခိပိတဗ္ဗန္တိ ခေပံ ကာတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဟာရေတဗ္ဗ’’န္တိ၊ သတ္တနိကာယတော နီဟရိတဗ္ဗံ။

နေသန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။

၁၃၁။ အက္ခရန္တိ နိရုတ္တိံ။ သာ ဟိ မဟာဇနေန သမ္မတောတိ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝတ္တဗ္ဗတော နိရုတ္တိ၊ တသ္မိံယေဝ နိရူဠှဘာဝတော၊ အညတ္ထ အသဉ္စရဏတော အက္ခရန္တိ စ ဝုစ္စတိ၊ တထာ သင်္ခါတဗ္ဗတော သင်္ခါ၊ သမညာယတီတိ သမညာ၊ ပညာပနတော ပညတ္တိ၊ ဝေါဟရဏတော ဝေါဟာရော။ ဥပ္ပန္နောတိ ပဝတ္တော။ န ကေဝလံ အက္ခရမေဝါတိ န ကေဝလံ သမညာကရဏမေဝ။ ခေတ္တသာမိနောတိ တံ တံ ဘူမိဘာဂံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဌိတသတ္တာ။ တီဟိ သင်္ခေဟီတိ တိဝိဓကိရိယာဘိသင်္ခတေဟိ တီဟိ သင်္ခေဟိ ခတ္တိယာဒီဟိ တီဟိ ဝဏ္ဏေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတေဟိ။ ‘‘ခတ္တိယာနုယန္တဗြာဟ္မဏဂဟပတိကနေဂမဇာနပဒေဟိ တီဟိ ဂဟပတီဟိ ပရိဂ္ဂဟိတေဟီ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ အဂ္ဂန္တိ ဉာတေနာတိ အဂ္ဂံ ကုလန္တိ ဉာတေန။ ခတ္တိယကုလဉှိ လောကေ သဗ္ဗသေဋ္ဌံ။ ယထာဟ ‘‘ခတ္တိယော သေဋ္ဌော ဇနေတသ္မိံ၊ ယေ ဂေါတ္တပဋိသာရိနော’’တိ၊ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၇၇၊ ၃။၁၄၀၊ မ။ နိ။ ၂။၃၀၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၈၂၊ ၂၄၅) အဘေဒေါပစာရေန ပန အက္ခရဿ ခတ္တိယသဒ္ဒဿပိ သေဋ္ဌတာတိ ပါဠိယံ ‘‘အဂ္ဂညေန အက္ခရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ အဘေဒေါပစာရေန ဝိနာ ဧဝ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အဂ္ဂေ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဗြာဟ္မဏမဏ္ဍလာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၃၂။ ယေန အနာရမ္ဘဘာဝေန ဗာဟိတာကုသလာ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တမေဝ တာဝ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘ဝီတင်္ဂါရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ တဒတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ပစိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တမေနန္တိ ဝစနဝိပလ္လာသေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘တေ ဧတေ’’တိ။ အဘိသင်္ခရောန္တာတိ စိတ္တမန္တဘာဝေန အညမညံ အဘိဝိသိဋ္ဌေ ကရောန္တာ၊ ဗြာဟ္မဏာကပ္ပဘာဝေန သင်္ခရောန္တာ စ။ ဝါစေန္တာတိ ပရေသံ ကထေန္တာ၊ ယေ တထာ ဂန္ထေ ကာတုံ န ဇာနန္တိ။ အစ္ဆန္တီတိ အာသန္တိ၊ ဥပဝိသန္တီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝသန္တီ’’တိ။ အစ္ဆေန္တီတိ ကာလံ ခေပေန္တိ။ ဟီနသမ္မတံ ဈာနဘာဝနာနုယောဂံ ဆဍ္ဍေတွာ ဂန္ထေ ပသုတတာဒီပနတော။ သေဋ္ဌသမ္မတံ ဇာတံ ‘‘ဝေဒဓရာ သောတ္တိယာ သုဗြာဟ္မဏာတိ ဧဝံ သေဋ္ဌသမ္မတံ ဇာတံ။

၁၃၃။ မေထုနဓမ္မံ သမာဒိယိတွာတိ ဇာယာပတိကဘာဝေန ဒွယံ ဒွယံ နိဝါသံ အဇ္ဈုပဂန္တွာ။ ဝါဏိဇကမ္မာဒိကေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကသိကမ္မာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

၁၃၄။ လုဒ္ဒါစာရကမ္မခုဒ္ဒါစာရကမ္မုနာတိ ပရဝိဟေဌနာဒိလုဒ္ဒါစာရကမ္မုနာ၊ နဠကာရဒါရုကမ္မာဒိခုဒ္ဒါစာရကမ္မုနာ စ။ သုဒ္ဒန္တိ ဧတ္ထ သု-ဣတိ သီဃတ္ထေ နိပါတော။ ဒါ-ဣတိ ဂရဟဏတ္ထေတိ အာဟ ‘‘သုဒ္ဒံ သုဒ္ဒံ လဟုံ လဟုံ ကုစ္ဆိတံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။

၁၃၅။ အဟူတိ ကာလဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဟောတိ ခေါ’’တိ အာဟ။ ဣမိနာတိ ‘‘ဣမေဟိ ခေါ၊ ဝါသေဋ္ဌ၊ စတူဟိ မဏ္ဍလေဟိ သမဏမဏ္ဍလဿ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန။ ဣမံ ဒဿေတီတိ သမဏမဏ္ဍလံ နာမ…ပေ… သုဒ္ဓိံ ပါပုဏန္တီတိ ဣမံ အတ္ထဇာတံ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဣမေဟိ…ပေ… အဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဟောတိ၊ ဧဝံ သန္တေ ဣမာနေဝ စတ္တာရိ မဏ္ဍလာနိ ပဓာနာနိ၊ သမဏမဏ္ဍလံ အပ္ပဓာနံ တတော အဘိနိဗ္ဗတ္တတ္တာတိ? နယိဒမေဝန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမဏမဏ္ဍလံ အနုဝတ္တန္တိ ဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌဘာဝတော။ ဂုဏော ဟိ ဝိညူနံ အနုဝတ္တနဟေတု၊ န ကောလပုတ္တိယံ၊ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာ၊ ဝါက္ကရဏမတ္တံ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မေနေဝ အနုဝတ္တန္တိ၊ နော အဓမ္မေနာ’’တိ။ သော ဓမ္မော စ လောကုတ္တရောဝ အဓိပ္ပေတော၊ ယေန သံသာရတော ဝိသုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ သမဏမဏ္ဍလန္တိ စ သာသနိကမေဝ သမဏဂဏံ ဝဒတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘သမဏမဏ္ဍလဉှီ’’တိအာဒိ။

ဒုစ္စရိတာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၁၃၆။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန သမာဒိန္နကမ္မံ နာမ ‘‘ကော အနုဗန္ဓိတဗ္ဗော။ အဇောတဂ္ဂိသောဋ္ဌိမိသော’’တိအာဒိနာ ယညဝိဓာနာဒိဝသေန ပဝတ္တိတံ ဟိံသာဒိပါပကမ္မံ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မဿာတိ ‘‘ဧသ သဒ္ဓါဓိဂတော ဒေဝယာနော၊ ယေန ယန္တိ ပုတ္တိနော ဝိသောကာ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တိတဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသဟဂတကမ္မဿ။ သမာဒါနံ တဿ တထာ ပဝတ္တနံ၊ တဿာ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပဂမနံ။

၁၃၇။ ဒွယကာရီတိ ကုသလာကုသလဒွယဿ ကတ္တာ။ တယိဒံ ဒွယံ ယသ္မာ ဧကဇ္ဈံ နပ္ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ကာလေနာ’’တိအာဒိ။ ဧကက္ခဏေ ဥဘယဝိပါကဒါနဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထိ ဧကသ္မိံ ခဏေ စိတ္တဒွယူပသဉှိတာယ သတ္တသန္တတိယာ အဘာဝတော။ ယထာ ပန ဒွယကာရိနော သုခဒုက္ခပဋိသံဝေဒိတာ သမ္ဘဝတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံဘူတောတိ ဝိကလာဝယဝေါ။ ဒွေပိဟိ ကုသလာကုသလကမ္မာနိ ကတူပစိတာနိ သဘာဝတော ဗလဝန္တာနေဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ မရဏကာလေ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေသု အကုသလံ ဗလဝတရံ ဟောတိ ပစ္စယလာဘတော။ နိကန္တိအာဒယော ဟိ ပစ္စယဝိသေသာ အကုသလဿေဝ သဘာဂါ၊ န ကုသလဿ၊ တသ္မာ ကတူပစိတဘာဝေန သမာနဗလေသုပိ ကုသလာကုသလေသု ပစ္စယလာဘေန ဝိပစ္စိတုံ လဒ္ဓါကာသတာယ ကုသလတော အကုသလံ ဗလဝတရံ ဟောတီတိ၊ တထာဘူတမ္ပိ တံ ယထာ ဝိပါကဒါနေ လဒ္ဓါကာသဿ ကုသလဿာပိ အဝသရော ဟောတိ၊ တထာ လဒ္ဓပစ္စယံ ပဋိသန္ဓိဒါနာဘိမုခံ ကုသလံ ပဋိဗာဟိတွာ ပဋိသန္ဓိံ ဒေန္တံ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တာပေတီတိ။ ‘‘အကုသလံ ဗလဝတရံ ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘အကုသလံ စေ ဗလဝတရံ ဟောတိ၊ တံ ကုသလံ ပဋိဗာဟိတွာ’’တိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထံ ဝတွာ တေသု ကုသလံ စေ ဗလဝတရံ ဟောတိ၊ တဉ္စ အကုသလံ ပဋိဗာဟိတွာ မနုဿယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တာပေတိ၊ အကုသလံ ပဝတ္တိဝေဒနီယံ ဟောတိ၊ အထ နံ တံ ကာဏမ္ပိ ကရောတိ ခုဇ္ဇမ္ပိ ပီဌသပ္ပိမ္ပိ ကုစ္ဆိရောဂါဒီဟိ ဝါ ဥပဒ္ဒုတံ။ ဧဝံ သော ပဝတ္တိယံ နာနပ္ပကာရံ ဒုက္ခံ ပစ္စနုဘဝတီတိ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သုခဒုက္ခပ္ပဋိသံဝေဒီ ဟောတီ’’တိ။ တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော – ဝုတ္တကာလေ ဝါ ကာရေန သမာနဗလေသု ကုသလာကုသလကမ္မေသု ဥပဋ္ဌဟန္တေသု မရဏဿ အာသန္နဝေလာယံ ယဒိ ဗလဝတရာနိ ကုသလဇဝနာနိ ဇဝန္တိ၊ ယထာဥပဋ္ဌိတံ အကုသလံ ပဋိဗာဟိတွာ ကုသလံ ဝုတ္တနယေန ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ။ အထ ဗလဝတရာနိ အကုသလဇဝနာနိ ဇဝန္တိ၊ ယထာဥပဋ္ဌိတံ ကုသလံ ပဋိဗာဟိတွာ အကုသလံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဥဘိန္နံ ကမ္မာနံ သမာနဗလဝဘာဝတော၊ ပစ္စယန္တရသာပေက္ခတော စာတိ၊ သဗ္ဗံ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဗောဓိပက္ခိယဘာဝနာဝဏ္ဏနာ

၁၃၈။ ဗောဓိ ဝုစ္စတိ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ၊ သဘာဝတော၊ တံသဘာဝတော စ တဿာ ပက္ခေ ဘဝါတိ ဗောဓိပက္ခိယာ၊ သတိဝီရိယာဒယော ဓမ္မာ၊ တေသံ ဗောဓိပက္ခိယာနံ။ ပဋိပါဋိယာတိ ဗောဓိပက္ခိယဒေသနာပဋိပါဋိယာ။ ဘာဝနံ အနုဂန္တွာတိ အနုက္ကမေန ပဝတ္တံ ဘာဝနံ ပတွာ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိပဇ္ဇိတွာ’’တိ။ သဥပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ဝသေန ခီဏာသဝဿ သေဋ္ဌဘာဝံ လောကဿ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ သက္ကာ၊ န ဣတရာယ သဗ္ဗသော အပညတ္တိဘာဝူပဂမနေ တဿ အဒဿနတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိနိဗ္ဗာတီတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယတီ’’တိ။ ဝိနိဝတ္တေတွာတိ တတော စတုဝဏ္ဏတော နီဟရိတွာ။

၁၄၀။ တမေဝတ္ထန္တိ ‘‘ခီဏာသဝေါဝ ဒေဝမနုဿေသု သေဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ။

သေဋ္ဌစ္ဆေဒကဝါဒမေဝါတိ ဇာတိဗြာဟ္မဏာနံ သေဋ္ဌဘာဝသမုစ္ဆေဒကမေဝ ကထံ။ ဒဿေတွာ ဘာသိတွာ။ သုတ္တန္တံ ဝိနိဝတ္တေတွာတိ ပုဗ္ဗေ လောကိယဓမ္မသန္ဒဿနဝသေန ပဝတ္တံ အဂ္ဂညသုတ္တံ ‘‘သတ္တန္နံ ဗောဓိပက္ခိယာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနမနွာယာ’’တိအာဒိနာ တတော ဝိနိဝတ္တေတွာ နီဟရိတွာ တေန အသံသဋ္ဌံ ကတွာ။ အာဝဇ္ဇန္တာတိ သမန္နာဟရန္တာ။ အနုမဇ္ဇန္တာတိ ပုဗ္ဗေနာပရံ အတ္ထတော ဝိစရန္တာတိ။

အဂ္ဂညသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။

၅။ သမ္ပသာဒနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

သာရိပုတ္တသီဟနာဒဝဏ္ဏနာ

၁၄၁။ ပါဝါရေန္တိ သဉ္ဆာဒေန္တိ သရီရံ ဧတေနာတိ ပါဝါရော၊ ဝတ္ထံ။ ပါဝရဏံ ဝါ ပါဝါရော၊ ‘‘ဝတ္ထံ ဒုဿ’’န္တိ ပရိယာယသဒ္ဒါ ဧတေတိ ဒုဿမေဝ ပါဝါရော၊ သော ဧတဿ ဗဟုဝိဓော အနေကကောဋိပ္ပဘေဒေါ ဘဏ္ဍဘူတော အတ္ထီတိ ဒုဿပါဝါရိကော။ သော ကိရ ပုဗ္ဗေ ဒဟရကာလေ ဒုဿပါဝါရဘဏ္ဍမေဝ ဗဟုံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝါဏိဇ္ဇံ အကာသိ၊ တေန နံ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနေ ဌိတမ္ပိ ‘‘ပါဝါရိကော’’ တွေဝ သဉ္ဇာနန္တိ။ ဘဂဝတီတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ပကာရတ္ထော ဝါ၊ တေန ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ထေရေန ဝုတ္တဝစနံ သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ကသ္မာ ဧဝံ အဝေါစာ’’တိ တထာဝစနေ ကာရဏံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သောမနဿပဝေဒနတ္ထ’’န္တိ ကသ္မာ ပယောဇနံ ဝိဿဇ္ဇိတံ၊ တယိဒံ အမ္ဗံ ပုဋ္ဌဿ လဗုဇံ ဗျာကရဏသဒိသန္တိ? နယိဒမေဝံ စိန္တေတဗ္ဗံ။ ယာ ဟိဿ ထေရဿ တဒါ ဘဂဝတိ သောမနဿုပ္ပတ္တိ၊ သာ နိဒ္ဓါရိတရူပါ ကာရဏဘာဝေန စောဒိတာ၊ တသ္မာ ဧဝံ အဝေါစာတိ၊ သာ ဧဝ စ ယသ္မာ နိဒ္ဓါရိတရူပါ ပဝေဒနဝသေန ဘဂဝတော သမ္မုခါ တထာဝစနံ ပယောဇေတိ၊ တသ္မာ ‘‘အတ္တနော ဥပ္ပန္နသောမနဿပဝေဒနတ္ထ’’န္တိ ပယောဇနဘာဝေန ဝိဿဇ္ဇိတံ။

တတြာတိ တသ္မိံ သောမနဿပဝေဒနေ။ ဝိဟာရေ နိဝါသပရိဝတ္တနဝသေန သုနိဝတ္ထနိဝါသနော။ အာဘုဇိတွာတိ အာဗန္ဓိတွာ။

သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘အဟော သန္တော ဝတာယံ အရိယဝိဟာရော’’တိ သမာပတ္တိသုခပစ္စဝေက္ခဏမုခေန အတ္တနော ဂုဏေ အနုဿရိတုံ အာရဒ္ဓါ၊ အာရဘိတွာ စ နေသံ တံ တံ သာမညဝိသေသဝိဘာဂဝသေန အနုဿရိ။ တထာ ဟိ ‘‘သမာဓီ’’တိ သာမညတော ဂဟိတဿေဝ ‘‘ပဌမံ ဈာန’’န္တိအာဒိနာ ဝိသေသဝိဘာဂေါ၊ ‘‘ပညာ’’တိ သာမညတော စ ဂဟိတဿေဝ ‘‘ဝိပဿနာဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ ဝိသေသဝိဘာဂေါ ဥဒ္ဓဋော။ ‘‘လောကိယာဘိညာသု ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿေဝ ဂဟဏံ ထေရဿ ဣတရေဟိ သာတိသယန္တိ ဒဿေတု’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏမ္ပိ ပန ‘‘ကပ္ပသတသဟဿာဓိကဿာ’’တိအာဒိနာ ကိစ္စဝသေန ဒဿိတမေဝ၊ လက္ခဏဟာရဝသေန ဝါ ဣတရေသံ ပေတ္ထ ဂဟိတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အတ္ထပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ တထာ ဓမ္မပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ နိရုတ္တိပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ နိရုတ္တိယံ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ။ ပဋိဘာနပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာန ကရဏသမတ္ထံ ပဋိဘာနေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ၊ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၂၈) တံ သံဝဏ္ဏနာသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၂။၄၂၈) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သာဝကဝိသယေ ပရမုက္ကံသဂတံ ဉာဏံ သာဝကပါရမိဉာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိယ သဗ္ဗဉေယျဓမ္မေသု။ တဿာပိ ဟိ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နာမ နတ္ထိ၊ သာဝကပါရမိယာ ပန သမ္မဒေဝ ပရိပူရိတတ္တာ အဂ္ဂမဂ္ဂသမဓိဂမေနေဝဿ သမဓိဂမော ဟောတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဿေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ယာဝ နိသိန္နပလ္လင်္ကာ အနုဿရတောတိ ယောဇနာ။

ဘဂဝတော သီလံ နိဿာယ ဂုဏေ အနုဿရိတုမာရဒ္ဓါတိ ယောဇနာ။ ယသ္မာ ဂုဏာနံ ဗဟုဘာဝတော နေသံ ဧကဇ္ဈံ အာပါထာဂမနံ နတ္ထိ၊ သတိ စ တသ္မိံ အနိရူပိတရူပေနေဝ အနုဿရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ထေရော သဝိသယေ ဌတွာ တေ အနုပဒံ သရူပတော အနုဿရိ၊ အနုဿရန္တော စ သဗ္ဗပဌမံ သီလံ အနုဿရိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝတော သီလံ နိဿာယာ’’တိ အာဟ၊ သီလံ အာရဗ္ဘာတိ အတ္ထော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယသ္မာ စေတ္ထ ထေရော ဧကေကဝသေန ဘဂဝတော ဂုဏေ အနုဿရိတွာ တတော ပရံ စတုက္ကပဉ္စကာဒိဝသေန အနုဿရိ၊ တသ္မာ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒေ’’တိ ဝတွာ တတော ပရံ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာသာမညေန ဣန္ဒြိယေသု ဝတ္တဗ္ဗေသု တာနိ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘စတ္တာရော မဂ္ဂေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ မဟာသီဟနာဒသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၂) အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတ္တာရော အရိယဝံသာ အရိယဝံသသုတ္တေ (အ။ နိ။ ၄။၂၈) အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပဓာနိယင်္ဂါဒယော သင်္ဂီတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၇) ဒသုတ္တရသုတ္တေသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅) အာဂမိဿန္တိ။ ဆ သာရဏီယ ဓမ္မာ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၁) အာဂတာ ဧဝ။ သုခံ သုပနာဒယော (အ။ နိ။ ၁၁။၁၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၂၂) ဧကာဒသ မေတ္တာနိသံသာ။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စ’’န္တိအာဒိနာ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) စတူသု အရိယသစ္စေသု တိပရိဝတ္တဝသေန အာဂတာ ဒွါဒသ ဓမ္မစက္ကာကာရာ။ မဂ္ဂဖလေသု ပဝတ္တာနိ အဋ္ဌ ဉာဏာနိ၊ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ စာတိ စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ။ ပဉ္စဒသ ဝိမုတ္တိပရိပါစနိယာ ဓမ္မာ မေဃိယသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၁) ဂဟေတဗ္ဗာ၊ သောဠသဝိဓာ အာနာပါနဿတိ အာနာပါနဿတိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၈)၊ အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ (မဟာနိ။ ၆၉၊ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅) ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ –

အတီတံသေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ၊ အနာဂတံသေ၊ ပစ္စုပ္ပန္နံသေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ။ ဣမေဟိ တီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗံ ကာယကမ္မံ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိ၊ သဗ္ဗံ ဝစီကမ္မံ၊ သဗ္ဗံ မနောကမ္မံ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိ။ ဣမေဟိ ဆဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော နတ္ထိ ဆန္ဒဿ ဟာနိ၊ နတ္ထိ ဓမ္မဒေသနာယ ဟာနိ၊ နတ္ထိ ဝီရိယဿ ဟာနိ၊ နတ္ထိ သမာဓိဿ ဟာနိ၊ နတ္ထိ ပညာယ ဟာနိ၊ နတ္ထိ ဝိမုတ္တိယာ ဟာနိ။ ဣမေဟိ ဒွါဒသဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော နတ္ထိ ဒဝါ၊ နတ္ထိ ရဝါ၊ နတ္ထိ အပ္ဖုဋ္ဌံ၊ နတ္ထိ ဝေဂါယိတတ္တံ၊ နတ္ထိ အဗျာဝဋမနော၊ နတ္ထိ အပ္ပဋိသင်္ခါနုပေက္ခာတိ။

တတ္ထ ‘‘နတ္ထိ ဒဝါတိ ခိဍ္ဍာဓိပ္ပာယေန ကိရိယာ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ရဝါတိ သဟသာ ကိရိယာ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သဟသာ ပန ကိရိယာ ဒဝါ၊ ‘‘အညံ ကရိဿာမီ’’တိ အညဿ ကရဏံ ရဝါ။ နတ္ထိ အပ္ဖုဋန္တိ ဉာဏေန အဖုသိတံ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ဝေဂါယိတတ္တန္တိ တုရိတကိရိယာ နတ္ထိ။ နတ္ထိ အဗျာဝဋမနောတိ နိရတ္ထကစိတ္တသမုဒါစာရော နတ္ထိ။ နတ္ထိ အပ္ပဋိသင်္ခါနုပေက္ခာတိ အညာဏုပေက္ခာ နတ္ထိ။ ကေစိ ပန ‘‘နတ္ထိ ဓမ္မဒေသနာယ ဟာနီ’’တိ အပဌိတွာ ‘‘နတ္ထိ ဆန္ဒဿ ဟာနိ၊ နတ္ထိ ဝီရိယဿ ဟာနိ၊ နတ္ထိ သတိယာ [သတ္တိယာ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ)] ဟာနီ’’တိ ပဌန္တိ။

ဇရာမရဏာဒီသု ဧကာဒသသု ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂေသု ပစ္စေကံ စတုသစ္စယောဇနာဝသေန ပဝတ္တာနိ စတုစတ္တာလီသ ဉာဏာနိယေဝ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃) သုခဝိသေသာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဉာဏဝတ္ထူနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယတော ခေါ ဘိက္ခဝေ အရိယသာဝကော ဧဝံ ဇရာမရဏံ ပဇာနာတိ၊ ဧဝံ ဇရာမရဏသမုဒယံ ပဇာနာတိ၊ ဧဝံ ဇရာမရဏနိရောဓံ ပဇာနာတိ၊ ဧဝံ ဇရာမရဏနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃)။

ဇရာမရဏသမုဒယောတိ စေတ္ထ ဇာတိ အဓိပ္ပေတာ။ သေသပဒေသု ဘဝါဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေသု ဖဿာဒယော ပရောပဏ္ဏာသ ကုသလဓမ္မာ။

‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဉာဏံ၊ ‘‘အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဉာဏံ၊ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဉာဏံ၊ ‘‘အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဉာဏံ၊ အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဉာဏံ၊ ‘‘အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဉာဏံ။ ‘‘ယမ္ပိ ဣဒံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ တမ္ပိ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ ဉာဏန္တိ ဧဝံ ဇရာမရဏာဒီသု ဧကာဒသသု ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂေသု ပစ္စေကံ သတ္တ သတ္တ ကတွာ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏဝတ္ထူနိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၄) ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ ယမ္ပီတိ ဆဗ္ဗိဓမ္ပိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဝိပဿနာရမ္မဏဘာဝေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိ ဆပိ ဉာဏာနိ သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တံ ဉာဏံ။ ‘‘ခယဓမ္မ’’န္တိအာဒိနာ ပန ပကာရေန ပဝတ္တဉာဏဿ ဒဿနံ၊ ဝိပဿနာဒဿနတော ဝိပဿနာ ပဋိဝိပဿနာဒဿနမတ္တမေဝါတိ န တံ ‘‘အင်္ဂ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ပါဠိယံ (သံ။ နိ။ ၂။၃၄) ပန သဗ္ဗတ္ထ ဉာဏဝသေန အင်္ဂါနံ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘နိရောဓဓမ္မန္တိ ဉာဏ’’န္တိ ဣတိ-သဒ္ဒေန ပကာသေတွာ ဝုတ္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ သတ္တမံ ဉာဏန္တိ အယမတ္ထော ဒိဿတိ။ န ဟိ ယမ္ပိ ဣဒံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ တမ္ပိ ဉာဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော ဟောတိ ဉာဏဂ္ဂဟဏေန ဧတသ္မိံ ဉာဏဘာဝဒဿနဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ၊ ‘‘ခယဓမ္မံ…ပေ… နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ ဧတေသံ သမ္ဗန္ဓဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ စာတိ။ စတုဝီသတိ…ပေ… ဝဇိရဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ကေစိ တာဝ အာဟု ‘‘ဘဂဝါ ဒေဝသိကံ ဒွါဒသကောဋိသတသဟဿက္ခတ္တုံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ ဒွါဒသကောဋိသတသဟဿက္ခတ္တုမေဝ စ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တာသံ ပုရေစရံ၊ သဟဝစရဉ္စ ဉာဏံ ပဋိပက္ခေဟိ အဘေဇ္ဇတံ၊ မဟတ္တဉ္စ ဥပါဒါယ မဟာဝဇိရဉာဏံ နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘တထာဂတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရဟန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒွေ ဝိတက္ကာ ဗဟုလံ သမုဒါစရန္တိ – ခေမော စ ဝိတက္ကော၊ ပဝိဝေကော စ ဝိတက္ကော’တိ (ဣတိဝု။ ၃၈)။

ခေမဝိတက္ကော ဟိ ဘဂဝတော မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ ပူရေတွာ ဌိတော၊ ပဝိဝေကဝိတက္ကော အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိံ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဘဝင်္ဂပရိဝါသော လဟုကော၊ မတ္ထကပ္ပတ္တော သမာပတ္တီသု ဝသီဘာဝေါ၊ တသ္မာ သမာပဇ္ဇနဝုဋ္ဌာနာနိ ကတိပယစိတ္တက္ခဏေဟေဝ ဣဇ္ဈန္တိ။ ပဉ္စ ရူပါဝစရသမာပတ္တိယော စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော အပ္ပမညာသမာပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ ဒသ၊ နိရောဓသမာပတ္တိ၊ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ စာတိ ဒွါဒသေတာ သမာပတ္တိယော ဘဂဝါ ပစ္စေကံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ကောဋိသတသဟဿက္ခတ္တုံ ပုရေဘတ္တံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တထာ ပစ္ဆာဘတ္တ’’န္တိ။ ‘‘ဧဝံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗသမာပတ္တိသဉ္စာရိတဉာဏံ မဟာဝဇိရဉာဏံ နာမာ’’တိ ကေစိ။

အပရေ ပန ‘‘ယံ တံ ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗောဓိဒိဝသေ ပစ္ဆိမယာမေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ပဋိလောမနယေန ဇရာမရဏတော ပဋ္ဌာယ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနံ အာရဘန္တေန ယထာ နာမ ပုရိသော သုဝိဒုဂ္ဂံ မဟာဂဟနံ မဟာဝနံ ဆိန္ဒန္တော အန္တရန္တရာ နိသာနသိလာယံ ဖရသုံ သုနိသိတံ ကရောတိ၊ ဧဝမေဝ နိသာနသိလာသဒိသိယော သမာပတ္တိယော အန္တရန္တရာ သမာပဇ္ဇိတွာ ဉာဏဿ တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝံ သမ္ပာဒေတုံ အနုလောမပဋိလောမတော ပစ္စေကံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂဝသေန သမ္မသန္တော ဒိဝသေ ဒိဝသေ လက္ခကောဋိလက္ခကောဋိဖလသမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘စတုဝီသတိ…ပေ… မဟာဝဇိရဉာဏံ နိဿာယာ’တိ’’။ နနု ဘဂဝတော သမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနေ ပရိကမ္မေ ပယောဇနံ နတ္ထီတိ? နယိဒံ ဧကန္တိကံ။ တထာ ဟိ ဝေဒနာပဋိပ္ပဏာမနာဒီသု သဝိသေသံ ပရိကမ္မပုဗ္ဗင်္ဂမေန သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိ။ အပရေ ပန ‘‘လောကိယသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနေ ပရိကမ္မေန ပယောဇနံ နတ္ထိ။ လောကုတ္တရသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနေ တဇ္ဇံ ပရိကမ္မံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

‘‘အပရမ္ပရာ’’တိ ပဒံ ယေသံ ဒေသနာယ အတ္ထိ၊ တေ အပရမ္ပရိယာဝ။ ကုသလပညတ္တိယန္တိ ကုသလဓမ္မာနံ ပညာပနေ။ အနုတ္တရောတိ ဥတ္တမော။ ဥပနိဿယေ ဌတွာတိ ဉာဏူပနိဿယေ ဌတွာ ယာဒိသော ပုဗ္ဗူပနိဿယော ပုဗ္ဗယောဂေါ၊ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာယ။ မဟန္တတော သဒ္ဒဟတိ ပဋိပက္ခဝိဂမေန ဉာဏဿ ဝိယ သဒ္ဓါယပိ တိက္ခဝိသဒဘာဝါပတ္တိတော။ အဝသေသအရဟန္တေဟီတိ ပကတိသာဝကေဟိ။ အသီတိ မဟာထေရာ ပရမတ္ထဒီပနိယံ ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာယံ နာမတော ဥဒ္ဓဋာ။ စတ္တာရော မဟာထေရာတိ မဟာကဿပအနုရုဒ္ဓမဟာကစ္စာနမဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရာ။ တေသုပိ အဂ္ဂသာဝကေသု သာရိပုတ္တတ္ထေရော ပညာယ ဝိသိဋ္ဌဘာဝတော။ သာရိပုတ္တတ္ထေရတောပိ ဧကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ တိက္ခဝိသဒဉာဏော အဘိနီဟာရမဟန္တတာယ သမ္ဘတဉာဏသမ္ဘာရတ္တာ။ သတိပိ ပစ္စေကဗောဓိယာ အဝိသေသေသု ဗဟူသု ဧကဇ္ဈံ သန္နိပတိတေသု ပုဗ္ဗယောဂဝသေန လောကိယေ ဝိသယေ သိယာ ကဿစိ ဉာဏဿ ဝိသိဋ္ဌတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါဝ ဗုဒ္ဓဂုဏေ မဟန္တတော သဒ္ဒဟတီ’’တိ ဣဒံ ဟေဋ္ဌာ အာဂတဒေသနာသောတဝသေန ဝုတ္တံ။ ဗုဒ္ဓါ ဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏေ မဟတ္တံ ပစ္စက္ခတောဝ ပဿန္တိ၊ န သဒ္ဒဟနဝသေန။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သေယျထာပိ နာမာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဂမ္ဘီရော ဥတ္တာနောတိ ဂမ္ဘီရော ဝါ ဥတ္တာနော ဝါတိ ဇာနနတ္ထံ။ ‘‘ဧဝမေဝါ’’တိအာဒိ ယထာဒဿိတာယ ဥပမာယ ဥပမေယျေန သံသန္ဒနံ။ ဗုဒ္ဓဂုဏေသု အပ္ပမတ္တဝိသယမ္ပိ လောကိယမဟာဇနဿ ဉာဏံ အပဝတ္တိတရူပေနေဝ ပဝတ္တတိ အနဝတ္တိတသဘာဝတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကဗျာမ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ တတ္ထ ဉာတဥဒကံ ဝိယာတိ ပမာဏတော ဉာတဥဒကံ ဝိယ။ အရိယာနံ ပန တတ္ထ အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တနကဉာဏံ ပဝတ္တိတရူပေနေဝ ပဝတ္တတိ အတ္တနော ပဋိဝေဓာနုရူပံ၊ အဘိနီဟာရာနုရူပဉ္စ အဝတ္တိတသဘာဝတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒသဗျာမယောတ္တေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာနမ္ပိ ပဋိပက္ခဝိဓမနပုဗ္ဗယောဂဝိသေသဝသေန ဉာဏံ သာတိသယံ၊ မဟာနုဘာဝဉ္စ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ သောတာပန္နဉာဏဿ ဒသဗျာမဥဒကံ ဩပမ္မဘာဝေန ဒဿေတွာ တတော ပရေသံ ဒသုတ္တရဒိဂုဏဒသဂုဏအသီတိဂုဏဝိသိဋ္ဌံ ဥဒကံ ဩပမ္မံ ကတွာ ဒဿိတံ။ နနု ဧဝံ သန္တေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ပရိမိတပရိစ္ဆိန္နာ၊ ထေရေန စ တေ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဉာတာတိ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ယထာ သော ပုရိသော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သော ပုရိသောတိ သော စတုရာသီတိဗျာမသဟဿပ္ပမာဏေန ယောတ္တေန စတုရာသီတိဗျာမသဟဿဋ္ဌာနေ မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒကံ မိနိတွာ ဌိတော ပုရိသော။ သော ဟိ ထေရဿ ဥပမာဘာဝေန ဂဟိတော။ ဓမ္မနွယေနာတိ အနုမာနဉာဏေန။ တဉှိ သိဒ္ဓံ ဓမ္မံ အနုဂန္တွာ ပဝတ္တနတော ‘‘ဓမ္မနွယော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တထာ အနွယဝသေန အတ္ထဿ ဗုဇ္ဈနတော အနွယဗုဒ္ဓိ၊ အနုမေယျံ အနုမိနောတီတိ အနုမာနံ၊ နိဒဿနေ ဒိဋ္ဌနယေန အနုမေယျံ ဂဏှာတီတိ ‘‘နယဂ္ဂါဟော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မနွယေနာ’’တိအာဒိ။ သွာယံ ဓမ္မနွယော န ယဿ ကဿစိ ဟောတိ၊ အထ ခေါ တထာရူပဿ အဂ္ဂသာဝကဿေဝါတိ အာဟ ‘‘သာဝကပါရမိဉာဏေ ဌတွာ’’တိ။ ယဒိ ထေရော ဗုဒ္ဓဂုဏေ ဧကဒေသတော ပစ္စက္ခေ ကတွာ တဒညေ နယဂ္ဂါဟေန ဂဏှိ၊ နနု ဧဝံ သန္တေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ပရိမိတပရိစ္ဆိန္နာ အာပန္နာတိ? နယိဒံ ဧဝန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အနန္တာ အပရိမာဏာ’’တိ။

‘‘သဒ္ဒဟတီ’’တိ ဝတွာ ပုန တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ထေရေန ဟိ…ပေ… ဗဟုတရာ’’တိ အာဟ။ ကထံ ပနာယမတ္ထော ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဧဝံ အဓိပ္ပာယဘေဒကံ ဥပမာယ သညာပေတုံ ‘‘ယထာ ကထံ ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပမာယမိဓေကစ္စေ ဝိညူ ပုရိသာ ဘာသိတဿ အတ္ထံ အာဇာနန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၇) ဣတော နဝ ဣတော နဝါတိ ဣတော မဇ္ဈဋ္ဌာနတော ယာဝ ဒက္ခိဏတီရာ နဝ ဣတော မဇ္ဈဋ္ဌာနတော ယာဝ ဥတ္တရတီရာ နဝ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သုတ္တေန သမတ္ထေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓါပီ’’တိ ဂါထမာဟ။

ယမကယုဂဠမဟာနဒီမဟောဃော ဝိယာတိ ဒွိန္နံ ဧကတော သမာဂတတ္တာ ယုဂဠဘူတာနံ မဟာနဒီနံ မဟောဃော ဝိယ။

အနုစ္ဆဝိကံ ကတွာတိ ယောယံ မမ ပသာဒေါ ဗုဒ္ဓဂုဏေ အာရဗ္ဘ ဩဂါဠှော ဟုတွာ ဥပ္ပန္နော၊ တံ အနုစ္ဆဝိကံ အနုရူပံ ကတွာ။ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ အညော ကောစိ န သက္ခိဿတိ ယာထာဝတော အနဝဗုဇ္ဈနတော။ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ တဿ ဟေတုတော၊ ပစ္စယတော၊ သဘာဝတော၊ ကိစ္စတော၊ ဖလတော သမ္မဒေဝ ပဋိဝိဇ္ဈနတော။ ပူရတ္တန္တိ ပုဏ္ဏဘာဝေါ။ ပဂ္ဃရဏကာလေတိ ဝိကိရဏကာလေ၊ ပတနကာလေတိ အတ္ထော။ ‘‘ပသန္နော’’တိ ဣမိနာ ပသာဒဿ ဝတ္တမာနတာ ဒီပိတာတိ ‘‘ဥပ္ပန္နသဒ္ဓါ’’တိ ဣမိနာပိ သဒ္ဓါယ ပစ္စုပ္ပန္နတာ ပကာသိတာတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ သဒ္ဒဟာမီတိ အတ္ထော’’တိ။ အဘိညာယတီတိ အဘိညော၊ အဓိကော အဘိညော ဘိယျောဘိညော၊ သော ဧဝ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန ‘‘ဘိယျောဘိညတရော’’တိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဘိယျတရော အဘိညာတော’’တိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန အဘိဇာနာတီတိ အဘိညာ၊ အဘိဝိသိဋ္ဌာ ပညာ၊ ဘိယျော အဘိညာ ဧတဿာတိ ဘိယျောဘိညော၊ သော ဧဝ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန ဘိယျောဘိညတရော၊ သွာယမဿ အတိသယော အဘိညာယ ဘိယျောဘာဝကတောတိ အာဟ ‘‘ဘိယျတရာဘိညော ဝါ’’တိ။ သမ္ဗုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ သမ္ဗောဓိ၊ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏဉ္စ။ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏံ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ သမ္ဗောဓိ နာမ။ တတ္ထ ပဓာနဝသေန တဒတ္ထဒဿနေ ပဌမဝိကပ္ပော၊ ပဒဋ္ဌာနဝသေန ဒုတိယဝိကပ္ပော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏဿေဝ ဂဟဏံ၊ နနု ဟေဋ္ဌိမာနိပိ ဘဂဝတော မဂ္ဂဉာဏာနိ သဝါသနမေဝ ယထာသကံ ပဋိပက္ခဝိဓမနဝသေန ပဝတ္တာနိ။ သဝါသနပ္ပဟာနဉှိ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနန္တိ? သစ္စမေတံ၊ တံ ပန အပရိပုဏ္ဏံ ပဋိပက္ခဝိဓမနဿ ဝိပ္ပကတဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေ ဝါ’’တိ။ အဂ္ဂမဂ္ဂဝသေန စေတ္ထ အရိယာနံ ဗောဓိတ္တယပါရိပူရီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိပ္ပဒေသာတိ အနဝသေသာ။ ဂဟိတာ ဟောန္တီတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဂဟိတေန အဓိဂတေန ဂဟိတာ အဓိဂတာ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗန္တိ တေဟိ အဓိဂန္တဗ္ဗံ။ တေနာတိ သမ္ဗောဓိနာ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနေန အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန။

၁၄၂။ ခါဒနီယာနံ ဥဠာရတာ သာတရသာနုဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘မဓုရေ အာဂစ္ဆတီ’’တိ။ ပသံသာယ ဥဠာရတာ ဝိသိဋ္ဌဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘သေဋ္ဌေ’’တိ၊ ဩဘာသဿ ဥဠာရတာ မဟန္တဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပုလေ’’တိ။ ဥသဘဿ အယန္တိ အာသဘီ၊ ဣဓ ပန အာသဘီ ဝိယာတိ အာသဘီ။ တေနာဟ ‘‘ဥသဘဿ ဝါစာသဒိသီ’’တိ။ ယေန ပန ဂုဏေနဿာ တံသဒိသတာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အစလာ အသမ္ပဝေဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယတော ကုတောစိ အနုဿဝနံ အနုဿဝေါ။ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနေသု ကတပရိစယာနံ အာစရိယာနံ တံ တမတ္ထံ ဝိညာပေန္တီ ပဝေဏီ အာစရိယပရမ္ပရာ။ ကေဝလံ အတ္တနော မတိယာ ‘‘ဣတိကိရ ဧဝံကိရာ’’တိ ပရိကပ္ပနာ ဣတိကိရ။ ပိဋကဿ ဂန္ထဿ သမ္ပဒါနတော သယံ သမ္ပဒါနဘာဝေန ဂဟဏံ ပိဋကသမ္ပဒါနံ။ ယထာသုတာနံ အတ္ထာနံ အာကာရဿ ပရိဝိတက္ကနံ အာကာရပရိဝိတက္ကော။ တထေဝ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ ဒိဋ္ဌိယာ နိဇ္ဈာနက္ခမနံ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိ။ အာဂမာဓိဂမေဟိ ဝိနာ တက္ကမဂ္ဂံ နိဿာယ တက္ကနံ တက္ကော။ အနုမာနဝိဓိံ နိဿာယ နယဂ္ဂါဟော။ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓဝိသယေ ဌတွာ ဘဂဝတော အယံ ထေရဿ စောဒနာ၊ ထေရဿ စ သော အဝိသယော၊ တသ္မာ ‘‘ပစ္စက္ခတော ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သီဟနာဒေါ ဝိယာတိ သီဟနာဒေါ၊ တံသဒိသတာ စဿ သေဋ္ဌဘာဝေန၊ သော စေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘သီဟနာဒေါ’’တိအာဒိမာဟ။ နေဝ ဒန္ဓာယန္တေနာတိ န မန္ဒာယန္တေန။ န ဘဂ္ဂရာယန္တေနာတိ အပရိသင်္ကန္တေန။

အနုယောဂဒါပနတ္ထန္တိ အနုယောဂံ သောဓာပေတုံ။ ဝိမဒ္ဒက္ခမဉှိ သီဟနာဒံ နဒန္တော အတ္ထတော တတ္ထ အနုယောဂံ သောဓေတိ နာမ။ အနုယုဉ္ဇန္တော စ နံ သောဓာပေတိ နာမ။ ဒါတုန္တိ သောဓေတုံ။ ကေစိ ‘‘ဒါနတ္ထ’’န္တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တံ။ န ဟိ ယော သီဟနာဒံ နဒတိ၊ သော ဧဝ တတ္ထ အနုယောဂံ ဒေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ နိဃံသနန္တိ ဝိမဒ္ဒနံ။ ဓမမာနန္တိ တာပယမာနံ၊ တာပနဉ္စေတ္ထ ဂဂ္ဂရိယာ ဓမာပနသီသေန ဝဒတိ။ သဗ္ဗေ တေတိ သဗ္ဗေ တေ အတီတေ နိရုဒ္ဓေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ၊ တေနေတံ ဒဿေတိ – ယေ တေ အဟေသုံ အတီတံ အဒ္ဓါနံ တဝ အဘိနီဟာရတော ဩရံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တေသံ တာဝ သာဝကဉာဏဂေါစရေ ဓမ္မေ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော မာရာဒယော ဝိယ ဗုဒ္ဓါနံ လောကိယစိတ္တစာရံ တွံ ဇာနေယျာသိ။ ယေ ပန တေ အဗ္ဘတီတာ တတော ပရတော ဆိန္နဝဋုမာ ဆိန္နပပဉ္စာ ပရိယာဒိဏ္ဏဝဋ္ဋာ သဗ္ဗဒုက္ခဝီတိဝတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ သာဝကဉာဏဿ အဝိသယဘူတေ ဓမ္မေ ကထံ ဇာနိဿသီတိ။

အနာဂတဗုဒ္ဓါနံ ပနာတိ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတနော၊ တေန အတီတေသု တာဝ ခန္ဓာနံ ဘူတပုဗ္ဗတ္တာ တတ္ထ သိယာ ဉာဏဿ သဝိသယေ ဂတိ၊ အနာဂတေသု ပန သဗ္ဗသော အသဉ္ဇာတေသု ကထန္တိ ဣမမတ္ထံ ဇောတေတိ။ တေနာဟ ‘‘အနာဂတာပီ’’တိအာဒိ။ ‘‘စိတ္တေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝိဒိတာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု အတီတာနာဂတေ သတ္တာဟေ ဧဝ ပဝတ္တံ စိတ္တံ စေတောပရိယဉာဏဿ ဝိသယော၊ န တတော ပရန္တိ? နယိဒံ စေတောပရိယဉာဏကိစ္စဝသေန ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ပုဗ္ဗေနိဝါသအနာဂတံသဉာဏဝသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ နာယံ ဒေါသော။

ဝိဒိတဋ္ဌာနေ န ကရောတိ သိက္ခာပဒေနေဝ တာဒိသဿ ပဋိက္ခေပဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ၊ သေတုဃာတတော စ။ ကထံ ပန ထေရော ဒွယသမ္ဘဝေ ပဋိက္ခေပမေဝ အကာသိ၊ န ဝိဘဇ္ဇ ဗျာကာသီတိ အာဟ ‘‘ထေရော ကိရာ’’တိအာဒိ။ ပါရံ ပရိယန္တံ မိနောတီတိ ပါရမီ၊ သာ ဧဝ ဉာဏန္တိ ပါရမိဉာဏံ၊ သာဝကာနံ ပါရမိဉာဏံ သာဝကပါရမိဉာဏံ၊ တသ္မိံ။ သာဝကာနံ ဥက္ကံသပရိယန္တဂတေ ဇာနနေ နာယံ အနုယောဂေါ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗညုတညာဏေ သဗ္ဗညုတာယ ဇာနနေ။ ကေစိ ပန ‘‘သာဝကပါရမိဉာဏေတိ သာဝကပါရမိဉာဏဝိသယေ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ တထာ သေသပဒေသုပိ။ သီလ ။။ပေ… သမတ္ထန္တိ သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိသင်္ခါတကာရဏာနံ ဇာနနသမတ္ထံ။ ဗုဒ္ဓသီလာဒယော ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဗုဒ္ဓကိစ္စဿ၊ ပရေဟိ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဇာနနဿ စ ကာရဏံ။

၁၄၃။ အနုမာနဉာဏံ ဝိယ သံသယပိဋ္ဌိကံ အဟုတွာ ‘‘ဣဒမိဒ’’န္တိ ယထာသဘာဝတော ဉေယျံ ဓာရေတိ နိစ္ဆိနောတီတိ ဓမ္မော၊ ပစ္စက္ခဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘ဓမ္မဿ ပစ္စက္ခတော ဉာဏဿာ’’တိ။ အနုဧတီတိ အနွယောတိ အာဟ ‘‘အနုယောဂံ အနုဂန္တွာ’’တိ။ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓဉှိ အတ္ထံ အနုဂန္တွာ အနုမာနဉာဏဿ ပဝတ္တိ ဒိဋ္ဌေန အဒိဋ္ဌဿ အနုမာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိဒိတေ ဝေဒကမ္ပိ ဉာဏံ အတ္ထတော ဝိဒိတမေဝ ဟောတီတိ ‘‘အနုမာနဉာဏံ နယဂ္ဂါဟော ဝိဒိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိဒိတောတိ ဝိဒ္ဓါ ပဋိလဒ္ဓါ၊ အဓိဂတောတိ အတ္ထော။ အပ္ပမာဏောတိ အပရိမာဏော မဟာဝိသယတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အပရိယန္တော’’တိ။ တေနာတိ အပရိယန္တတ္တာ၊ တေန ဝါ အပရိယန္တေန ဉာဏေန၊ ဧတေနေဝ ထေရော ယံ ယံ အနုမေယျမတ္ထံ ဉာတုကာမော ဟောတိ၊ တတ္ထ တတ္ထဿ အသင်္ဂမပ္ပဋိဟဋအနုမာနဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘သော ဣမိနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣမိနာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန။ ပါကာရဿ ထိရဘာဝံ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ အာပေတီတိ ဥဒ္ဓါပံ၊ ပါကာရမူလံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါကာရဒွါရဗန္ဓပရိခါဒီနံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စန္တေ ဘဝံ ပစ္စန္တိမံ။ ပဏ္ဍိတဒေါဝါရိကဋ္ဌာနိယံ ကတွာ ထေရော အတ္တာနံ ဒဿေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကဒွါရန္တိ ကသ္မာ အာဟာ’’တိ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ ယဿာ ပညာယ ဝသေန ပုရိသော ‘‘ပဏ္ဍိတော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ပဏ္ဍိစ္စန္တိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော’’တိ။ တံတံဣတိကတ္တဗ္ဗတာသု ဆေကဘာဝေါ ဗျတ္တဘာဝေါ ဝေယျတ္တိယံ။ မေဓတိ သမ္မောသံ ဟိံသတိ ဝိဓမတီတိ မေဓာ၊ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေဓာဝီ။ ဌာနေ ဌာနေ ဥပ္ပတ္တိ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဌာနုပ္ပတ္တိကာ၊ ဌာနသော ဥပ္ပဇ္ဇနကပညာ။ အနုပရိယာယန္တိ ဧတေနာတိ အနုပရိယာယော၊ သော ဧဝ ပထောတိ အနုပရိယာယပထော၊ ပရိတော ပါကာရဿ အနုသံယာယနမဂ္ဂေါ။ ပါကာရဘာဂါ သန္ဓာတဗ္ဗာ ဧတ္ထာတိ ပါကာရသန္ဓိ၊ ပါကာရဿ ဖုလ္လိတပ္ပဒေသော။ သော ပန ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဒွိန္နမ္ပိ ဣဋ္ဌကာနံ ဝိဂမေန ဧဝံ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဒွိန္နံ ဣဋ္ဌကာနံ အပဂတဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဆိန္နဋ္ဌာနန္တိ ဆိန္နဘိန္နပ္ပဒေသော၊ ဆိန္နဋ္ဌာနံ ဝါ။ တဉှိ ‘‘ဝိဝရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

ကိလိဋ္ဌန္တိ မလီနံ။ ဥပတာပေန္တီတိ ကိလေသပရိဠာဟေန သန္တာပေန္တိ။ ဝိဗာဓေန္တီတိ ပီဠေန္တိ။ ဥပ္ပန္နာယ ပညာယ နီဝရဏေဟိ န ကိဉ္စိ ကာတုံ သက္ကာတိ အာဟ ‘‘အနုပ္ပန္နာယ ပညာယ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ န ဒေန္တီ’’တိ။ တသ္မာတိ ပစ္စယူပဃာတေန ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနတော။ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သုဋ္ဌု ဌပိတစိတ္တာတိ စတုဗ္ဗိဓာယပိ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ သမ္မဒေဝ ဌပိတစိတ္တာ။ ယထာသဘာဝေန ဘာဝေတွာတိ အဝိပရီတသဘာဝေန ယထာ ပဋိပက္ခာ သမုစ္ဆိဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝံ ဘာဝေတွာ။

ပုရိမနယေ သတိပဋ္ဌာနာနိ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ စ မိဿကာ အဓိပ္ပေတာတိ တတော အညထာ ဝတ္တုံ ‘‘အပိစေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မိဿကာတိ သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဝသေန မိဿကာ။ ‘‘စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တာ’’တိအာဒိတော ဝုတ္တတ္တာ သတိပဋ္ဌာနေ ဝိပဿနာတိ ဂဟေတွာ ‘‘သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ယထာဘူတံ ဘာဝေတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ မဂ္ဂပရိယာပန္နာနံယေဝ စ နေသံ နိပ္ပရိယာယဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝတော၊ တေသု စ သဗ္ဗသော အဓိဂတေသု လောကနာထေန သဗ္ဗညုတညာဏမ္ပိ အဓိဂတမေဝ ဟောတီတိ ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂေ မဂ္ဂေါ၊ သဗ္ဗညုတညာဏဉ္စာတိ ဂဟိတေ သုန္ဒရော ပဉှော ဘဝေယျာ’’တိ မဟာသိဝတ္ထေရော အာဟ၊ န ပနေဝံ ဂဟိတံ ပေါရာဏေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ ထေရောတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရော။

တတ္ထာတိ တေသု ပစ္စန္တနဂရာဒီသု။ နဂရံ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ တဒတ္ထိကေဟိ ဥပဂန္တဗ္ဗတော၊ ဥပဂတာနဉ္စ ပရိဿယရဟိတသုခါဓိဂမနဋ္ဌာနတော။ ပါကာရော ဝိယ သီလံ တဒုပဂတာနံ ပရိတော အာရက္ခဘာဝတော။ ပရိယာယပထော ဝိယ ဟိရီ သီလပါကာရဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပရိယာယပထောတိ ခေါ ဘိက္ခု ဟိရိယာ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ဒွါရံ ဝိယ အရိယမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနနဂရပ္ပဝေသနအဉ္ဇသဘာဝတော။ ပဏ္ဍိတဒေါဝါရိကော ဝိယ ဓမ္မသေနာပတိ နိဗ္ဗာနနဂရပဝိဋ္ဌပဝိသနကာနံ သတ္တာနံ သလ္လက္ခဏတော။ ဒိန္နောတိ ဒါပိတော၊ သောဓိတောတိ အတ္ထော။

၁၄၄။ နိပ္ဖတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ သိဒ္ဓိဒဿနတ္ထံ၊ အဓိဂမဒဿနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပဉ္စနဝုတိပါသဏ္ဍေ’’တိ ဣဒံ ယသ္မာ ထေရော ပရိဗ္ဗာဇကော ဟုတွာ တတော ပုဗ္ဗေဝ နိဗ္ဗာနပရိယေသနံ စရမာနော တေ တေ ပါသဏ္ဍိနော ဥပသင်္ကမိတွာ နိဗ္ဗာနံ ပုစ္ဆိ၊ တေ နာဿ စိတ္တံ အာရာဓေသုံ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေ ပန ပါသဏ္ဍာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ တတ္ထေဝါတိ တဿယေဝ ဘာဂိနေယျဿ ဒေသိယမာနာယ ဒေသနာယ။ ပရဿ ဝဍ္ဎိတံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တော ဝိယ သာဝကပါရမိဉာဏံ ဟတ္ထဂတံ အကာသိ အဓိဂစ္ဆိ။ ဥတ္တရုတ္တရန္တိ ဟေဋ္ဌိမဿ ဟေဋ္ဌိမဿ ဥတ္တရဏတော အတိက္ကမနတော ဥတ္တရုတ္တရံ၊ တတော ဧဝ ပဓာနဘာဝံ ပါပိတတာယ ပဏီတပဏီတံ။ ဥတ္တရုတ္တရန္တိ ဝါ ဥပရူပရိ။ ပဏီတပဏီတန္တိ ပဏီတတရံ၊ ပဏီတတမဉ္စာတိ အတ္ထော။ ကဏှန္တိ ကာဠကံ သံကိလေသဓမ္မံ။ သုက္ကန္တိ ဩဒါတံ ဝေါဒါနဓမ္မံ။ သဝိပက္ခံ ကတွာတိ ပဟာတဗ္ဗပဟာယကဘာဝဒဿနဝသေန ယထာက္ကမံ ဥဘယံ သဝိပက္ခံ ကတွာ။ ‘‘အယံ ကဏှဓမ္မော၊ ဣမဿ အယံ ပဟာယကော’’တိ ဧဝံ ကဏှံ ပဋိဗာဟိတွာ ဒေသနာဝသေန နီဟရိတွာ သုက္ကံ၊ ‘‘အယံ သုက္ကဓမ္မော၊ ဣမိနာ အယံ ပဟာတဗ္ဗော’’တိ ဧဝံ သုက္ကံ ပဋိဗာဟိတွာ ကဏှံ။ သဥဿာဟန္တိ ဖလုပ္ပာဒနသမတ္ထတာဝသေန သဗျာပါရံ။ တေနာဟ ‘‘သဝိပါက’’န္တိ။ ဝိပါကဓမ္မန္တိ အတ္ထော။

တသ္မိံ ဒေသိတေ ဓမ္မေတိ တသ္မိံ ဝုတ္တနယေန ဘဂဝါ တုမှေဟိ ဒေသိတေ ဓမ္မေ ဧကစ္စံ ဓမ္မံ နာမ သာဝကပါရမိဉာဏံ ဇာနိတွာ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ တံဇာနနေ ဟိ ဝုတ္တေ စတုသစ္စဓမ္မဇာနနံ အဝုတ္တသိဒ္ဓန္တိ။ ‘‘စတုသစ္စဓမ္မေသူ’’တိ ဣဒံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာကာရဒဿနံ။ ဝိပက္ခော ပန ပရတော အာဂမိဿတိ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဓမ္မေသု နိဋ္ဌံ အဂမ’’န္တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ။ ထေရသလ္လာပေါတိ ထေရာနံ သလ္လာပသဒိသော ဝိနိစ္ဆယဝါဒေါ။ ကာဠဝလ္လဝါသီတိ ကာဠဝလ္လဝိဟာရဝါသီ။ ဣဒါနီတိ ဧတရဟိ ‘‘ဣဒါဟံ ဘန္တေ’’တိအာဒိဝစနကာလေ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေတိ ‘‘ဓမ္မေသု နိဋ္ဌံ အဂမ’’န္တိ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ၊ ဣမသ္မိံ ဝါ နိဋ္ဌာနကာရဏဘူတေ ယောနိသော ပရိဝိတက္ကနေ။ ‘‘ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဗုဒ္ဓဂုဏေသု နိဋ္ဌင်္ဂတော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု သာဝကပါရမိဉာဏသမဓိဂတကာလေ ဧဝ ထေရော ဗုဒ္ဓဂုဏေသု နိဋ္ဌင်္ဂတောတိ? သစ္စမေတံ၊ ဣဒါနိ ပန တံ ပါကဋံ ဇာတန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗန္တိ ‘‘စတုသစ္စဓမ္မေသူ’’တိအာဒိ သုမတ္ထေရေန ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ။ အရဟတ္တေ နိဋ္ဌင်္ဂတောတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အနုယောဂပရိဟာရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဒိပိ ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘သာဝကပါရမိဉာဏံ မယာ သမဓိဂတ’’န္တိ ဣတော ပုဗ္ဗေပိ ဇာနာတိယေဝ၊ ဣဒါနိ ပန အသင်္ချေယျာပရိမေယျဘေဒေ ဗုဒ္ဓဂုဏေ နယဂ္ဂါဟဝသေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ ကိစ္စသိဒ္ဓိယာ တသ္မိံ ဉာဏေ နိဋ္ဌင်္ဂတော အဟောသီတိ ဒဿေန္တော ‘‘မဟာသိဝတ္ထေရော…ပေ… ဓမ္မေသူတိ သာဝကပါရမိဉာဏေ နိဋ္ဌင်္ဂတော’’တိ အဝေါစ။

ဗုဒ္ဓဂုဏာ ပန နယတော အာဂတာ၊ တေ နယဂ္ဂါဟတော ယာထာဝတော ဇာနန္တော သာဝကပါရမိဉာဏေ တထာဇာနနဝသေန နိဋ္ဌင်္ဂတတ္တာ သာဝကပါရမိဉာဏမေဝ တဿ အပရာပရုပ္ပတ္တိဝသေန၊ တေန တေန ဘာဝေတဗ္ဗကိစ္စဗဟုတာဝသေန စ ‘‘ဓမ္မေသူ’’တိ ပုထုဝစနေန ဝုတ္တံ။ အနန္တာပရိမေယျာနံ အနညဝိသယာနံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ နယတော ပရိဂ္ဂဏှနေန ထေရဿ သာတိသယော ဘဂဝတိ ပသာဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ဘိယျောသောမတ္တာယာ’’တိအာဒိ။ ‘‘သုဋ္ဌု အက္ခာတော’’တိ ဝတွာ တံ ဧဝဿ သုဋ္ဌု အက္ခာတတံ ဒဿေတုံ ‘‘နိယျာနိကော မဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သွာက္ခာတတာ ဟိ ဓမ္မဿ ယဒတ္ထံ ဒေသိတော၊ တဒတ္ထသာဓနေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဖလတ္ထာယ နိယျာတီတိ အနန္တရဝိပါကတ္တာ၊ အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိသမနန္တရမေဝ ဖလနိပ္ဖာဒနဝသေန ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဝဋ္ဋစာရကတော နိယျာတီတိ ဝါ နိယျာနိကော၊ နိယျာနသီလောတိ ဝါ။ ရာဂဒေါသမောဟနိမ္မဒနသမတ္ထောတိ ဣဓာပိ ‘‘ပသန္နောသ္မိ ဘဂဝတီတိ ဒဿေတီ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဝင်္ကာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဇိမှကုဋိလေ၊ အညေ စ ပဋိပတ္တိဒေါသေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဘဂဝါ တုမှာကံ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာ ဝိယ ဓမ္မသုဓမ္မတာ၊ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိ စ ဓမ္မေသု နိဋ္ဌင်္ဂမနေန သာဝကပါရမိဉာဏေ နိဋ္ဌင်္ဂတတ္တာ မယှံ သုဋ္ဌု ဝိဘူတာ သုပါကဋာ ဇာတာတိ ဒဿေန္တော ထေရော ‘‘သွာက္ခာတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃောတိ ပသီဒိ’’န္တိ အဝေါစ။

ကုသလဓမ္မဒေသနာဝဏ္ဏနာ

၁၄၅။ အနုတ္တရဘာဝေါတိ သေဋ္ဌဘာဝေါ။ အနုတ္တရော ဘဂဝါ ယေန ဂုဏေန၊ သော အနုတ္တရဘာဝေါ၊ တံ အနုတ္တရိယံ။ ယသ္မာ တဿာပိ ဂုဏဿ ကိဉ္စိ ဥတ္တရိတရံ နတ္ထိ ဧဝ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သာ တုမှာကံ ဒေသနာ အနုတ္တရာတိ ဝဒတီ’’တိ။ ကုသလေသု ဓမ္မေသူတိ ကုသလဓမ္မနိမိတ္တံ။ နိမိတ္တတ္ထေ ဟိ ဧတံ ဘုမ္မံ၊ တသ္မာ ကုသလဓမ္မဒေသနာဟေတုပိ ဘဂဝါဝ အနုတ္တရောတိ အတ္ထော။ ဘူမိံ ဒဿေန္တောတိ ဝိသယံ ဒဿေန္တော။ ကုသလဓမ္မဒေသနာယ ဟိ ကုသလာ ဓမ္မာ ဝိသယော။ ဝုတ္တပဒေတိ ‘‘ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဝါကျေ၊ ဧဝံ ဝါ ဝုတ္တဓမ္မကောဋ္ဌာသေ။ ‘‘ပဉ္စဓာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဆေကဋ္ဌေနပိ ကုသလံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ ‘‘ကုသလော တွံ ရထဿ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါန’’န္တိအာဒီသူတိ (မ။ နိ။ ၂။၈၇)? သစ္စမေတံ၊ သော ပန ဆေကဋ္ဌော ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေနေဝ သင်္ဂဟိတောတိ ဝိသုံ န ဂဟိတော။ ‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ၊ ကစ္စိ ဘောတော အနာမယ’’န္တိ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၄၆၊ ၂။၂၂။၂၀၀၈) ဇာတကေ အာဂတတ္တာ ‘‘ဇာတကပရိယာယံ ပတွာ အာရောဂျဋ္ဌေန ကုသလံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဂဟပတယော၊ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ ဝါ အကုသလာ ဝါ သာဝဇ္ဇာ ဝါ အနဝဇ္ဇာ ဝါ’’တိအာဒီသု သုတ္တပဒေသေသု ‘‘ကုသလာ’’တိ ဝုတ္တဓမ္မာ ဧဝ ‘‘အနဝဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘သုတ္တန္တပရိယာယံ ပတွာ အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကုသလံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အဘိဓမ္မေ ‘‘ကောသလ္လ’’န္တိ ပညာ အာဂတာတိ ယောနိသောမနသိကာရဟေတုကဿ ကုသလဿ ကောသလ္လသမ္မူတဋ္ဌော၊ ဒရထာဘာဝဒီပနတော နိဒ္ဒရထဋ္ဌော၊ ‘‘ကုသလဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ’’တိ ဝတွာ ဣဋ္ဌဝိပါကနိဒ္ဒိသနတော သုခဝိပါကဋ္ဌော စ အဘိဓမ္မနယသိဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘အဘိဓမ္မ…ပေ… ဝိပါကဋ္ဌေနာ’’တိ။ ဗာဟိတိကသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၈) ဘဂဝတော ကာယသမာစာရာဒိကေ ဝဏ္ဏေန္တေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ‘‘ယော ခေါ မဟာရာဇ ကာယသမာစာရော အနဝဇ္ဇော’’တိ ကုသလော ကာယသမာစာရော ရညော ပသေနဒိဿ ဝုတ္တော။ န ဟိ ဘဂဝတော သုခဝိပါကကမ္မံ အတ္ထီတိ သဗ္ဗသာဝဇ္ဇရဟိတာ ကာယသမာစာရာဒယော ‘‘ကုသလာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ပန ‘‘ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ‘‘ကုသလာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တေ စ သမထဝိပဿနာ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဧကန္တေန သုခဝိပါကာ ဧဝါတိ အဝဇ္ဇရဟိတတာမတ္တံ ဥပါဒါယ အနဝဇ္ဇတ္ထော ကုသလ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ပန…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဖလသတိပဋ္ဌာနံ ပန ဣဓ အနဓိပ္ပေတ’’န္တိ ဣဒဉ္စ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ သဝိပါကဿေဝ ဂဟဏန္တိ ကတွာ။

‘‘စုဒ္ဒသဝိဓေနာ’’တိအာဒိ သတိပဋ္ဌာနေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၆၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၉) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဂ္ဂဟဋ္ဌေနာတိ ကုသလပက္ခဿ ပဂ္ဂဏှနသဘာဝေန။ ကိစ္စဝသေနာတိ အနုပ္ပန္နာကုသလာနုပ္ပာဒနာဒိကိစ္စဝသေန။ တတော ဧဝ စဿ စတုဗ္ဗိဓတာ။ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေနာတိ နိပ္ပဇ္ဇနသဘာဝေန။ ဆန္ဒာဒယော ဧဝ ဣဒ္ဓိပါဒေသု ဝိသိဋ္ဌသဘာဝါ၊ ဣတရေ အဝိသိဋ္ဌာ၊ တေသမ္ပိ ဝိသေသော ဆန္ဒာဒိကတောတိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒာဒိဝသေန နာနာသဘာဝါ’’တိ။

အဓိမောက္ခာဒိသဘာဝဝသေနာတိ ပသာဒါဓိမောက္ခာဒိသလက္ခဏဝသေန။ ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌေနာတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဥပတ္ထမ္ဘနကဘာဝေန။ အကမ္ပိယဋ္ဌေနာတိ ပဋိပက္ခေဟိ အကမ္ပိယသဘာဝေန။ သလက္ခဏေနာတိ အဓိမောက္ခာဒိသဘာဝေန။ နိယျာနဋ္ဌေနာတိ သံကိလေသပက္ခတော၊ ဝဋ္ဋစာရကတော စ နိဂ္ဂမနဋ္ဌေန။ ဥပဋ္ဌာနာဒိနာတိ ဥပဋ္ဌာနဓမ္မဝိစယပဂ္ဂဟသမ္ပိယာယနပဿမ္ဘနသမာဓာနအဇ္ဈုပေက္ခနသင်္ခါတေန အတ္တနော သဘာဝေန။ ဟေတုဋ္ဌေနာတိ နိဗ္ဗာနဿ သမ္ပာပကဟေတုဘာဝေန။ ဒဿနာဒိနာတိ ဒဿနာဘိနိရောပနပရိဂ္ဂဟသမုဋ္ဌာပနဝေါဒါပနပဂ္ဂဟုပဋ္ဌာနသမာဓာနသင်္ခါတေန အတ္တနော သဘာဝေန။

သာသနဿ ပရိယောသာနဒဿနတ္ထန္တိ သာသနံ နာမ နိပ္ပရိယာယတော သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ။ တတ္ထ ယေ သမထဝိပဿနာသဟဂတာ၊ တေ သာသနဿ အာဒိ၊ မဂ္ဂပရိယာပန္နာ မဇ္ဈေ၊ ဖလဘူတာ ပရိယောသာနံ၊ တံဒဿနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘သာသနဿ ဟီ’’တိအာဒိ။

ပုန ဧတဒါနုတ္တရိယံ ဘန္တေတိ ယထာရဒ္ဓါယ ဒေသနာယ နိဂမနံ။ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ ပုန ဝစနဉှိ နိဂမနံ ဝုတ္တံ။ တံ ဒေသနန္တိ တံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု ဒေသနာပ္ပကာရံ၊ ဒေသနာဝိဓိံ၊ ဒေသေတဗ္ဗဉ္စ၊ သကလံ ဝါ သမ္ပုဏ္ဏံ အနဝသေသံ အဘိဇာနာတိ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ဇာနာတိ၊ အသေသံ အဘိဇာနနတော ဧဝ ဥတ္တရိ ဥပရိ အဘိညေယျံ နတ္ထိ။ ဣတောတိ ဘဂဝတာ အဘိညာတတော။ အညော ပရမတ္ထဝသေန ဓမ္မော ဝါ ပညတ္တိဝသေန ပုဂ္ဂလော ဝါ အယံ နာမ ယံ ဘဂဝါ န ဇာနာတီတိ ဣဒံ နတ္ထိ န ဥပလဗ္ဘတိ သဗ္ဗဿေဝ သမ္မဒေဝ တုမှေဟိ အဘိညာတတ္တာ။ ကုသလေသု ဓမ္မေသု အဘိဇာနနေ၊ ဒေသနာယဉ္စ ဘဂဝတော ဥတ္တရိတရော နတ္ထိ။

အာယတနပဏ္ဏတ္တိဒေသနာဝဏ္ဏနာ

၁၄၆။ အာယတနပညာပနာသူတိ စက္ခာဒီနံ၊ ရူပါဒီနဉ္စ အာယတနာနံ သမ္ဗောဓနေသု၊ တေသံ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝိဘာဂတော၊ သဘာဂဝိဘာဂတော၊ သမုဒယတော၊ အတ္ထင်္ဂမတော၊ အာဟာရတော၊ အာဒီနဝတော၊ နိဿရဏတော စ ဒေသနာယန္တိ အတ္ထော။

ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိဒေသနာဝဏ္ဏနာ

၁၄၇။ ဂဗ္ဘောက္ကမနေသူတိ ဂဗ္ဘဘာဝေန မာတုကုစ္ဆိယံ အဝက္ကမနေသု အနုပ္ပဝေသေသု၊ ဂဗ္ဘေ ဝါ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ အဝက္ကမနေသု။ ပဝိသတီတိ ပစ္စယဝသေန တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ပဝိသန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဌာတီတိ သန္တာနဋ္ဌိတိယာ ပဝတ္တတိ၊ တထာဘူတော စ တတ္ထ ဝသန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝသတီ’’တိ။ ပကတိလောကိယမနုဿာနံ ပဌမာ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တီတိ ပစုရမနုဿာနံ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိ ဒေသနာဝသေန ဣဓ ပဌမာ။ ‘‘ဒုတိယာ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တီ’’တိအာဒီသုပိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အလမေဝါတိ ယုတ္တမေဝ။

ခိပိတုံ န သက္ကောန္တီတိ တထာ ဝါတာနံ အနုပ္ပဇ္ဇနမေဝ ဝဒတိ။ သေသန္တိ ပုန ‘‘ဧတဒါနုတ္တရိယ’’တိအာဒိ ပါဌပ္ပဒေသံ ဝဒတိ။

အာဒေသနဝိဓာဒေသနာဝဏ္ဏနာ

၁၄၈။ ပရဿ စိတ္တံ အာဒိသတိ ဧတေဟီတိ အာဒေသနာနိ၊ ယထာဥပဋ္ဌိတနိမိတ္တာဒီနိ၊ တာနိ ဧဝ အညမညဿ အသံကိဏ္ဏရူပေန ဌိတတ္တာ အာဒေသနဝိဓာ၊ အာဒေသနာဘာဂါ၊ တာသု အာဒေသနဝိဓာသု။ တေနာဟ ‘‘အာဒေသနကောဋ္ဌာသေသူ’’တိ။ အာဂတနိမိတ္တေနာတိ ယဿ အာဒိသတိ၊ တဿ၊ အတ္တနော စ ဥပဂတနိမိတ္တေန၊ နိမိတ္တပ္ပတ္တဿ လာဘာလာဘာဒိအာဒိသနဝိဓိဒဿနဿ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ဣဒံ နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘ဧဝမ္ပိ တေ မနော’’တိအာဒိနာ ပရဿ စိတ္တာဒိသနမေဝ အာဂတံ၊ တံ နိဒဿနမတ္တံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ‘‘ဣဒံ နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ ဝိဘာဝနဝသေန ဝတ္ထု အာဂတံ။ ဂတနိမိတ္တံ နာမ ဂမနနိမိတ္တံ။ ဌိတနိမိတ္တံ နာမ အတ္တနော သမီပေ ဌာနနိမိတ္တံ၊ ပရဿ ဂမနဝသေန၊ ဌာနဝသေန စ ဂဟေတဗ္ဗနိမိတ္တံ။ မနုဿာနံ ပရစိတ္တဝိဒူနံ၊ ဣတရေသမ္ပိ ဝါ သဝနဝသေန ပရဿ စိတ္တံ ဉတွာ ကထေန္တာနံ သဒ္ဒံ သုတွာ။ ယက္ခပိသာစာဒီနန္တိ ဟိင်္ကာရယက္ခာနဉ္စေဝ ကဏ္ဏပိသာစာဒိပိသာစာနံ၊ ကုမ္ဘဏ္ဍနာဂါဒီနဉ္စ။

ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရဝသေနာတိ ဝိပ္ဖာရိကဘာဝေန ပဝတ္တဝိတက္ကဿ ဝသေန။ ဥပ္ပန္နန္တိ တတော သမုဋ္ဌိတံ။ ဝိပ္ပလပန္တာနန္တိ ကဿစိ အတ္ထဿ အဗောဓနတော ဝိရူပံ၊ ဝိဝိဓံ ဝါ ပလပန္တာနံ။ သုတ္တပမတ္တာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေဒနာဋ္ဋခိတ္တစိတ္တာဒီနံ သင်္ဂဟော။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဣဒံ ဝက္ခာမိ၊ ဧဝံ ဝက္ခာမီတိ ဝိတက္ကယတော ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရသဒ္ဒေါ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (အဘိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဝစီကမ္မဒွါရကထာပိ) အာဂတတ္တာ ဇာဂရန္တာနံ ပကတိယံ ဌိတာနံ အဝိပ္ပလပန္တာနံ ဝိတက္ကဝိပ္ဖာရသဒ္ဒေါ ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝိညာယတိ၊ ယော လောကေ ‘‘မန္တဇပ္ပော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယဿ မဟာအဋ္ဌကထာယံ အသောတဝိညေယျတာ ဝုတ္တာ။ တာဒိသဉှိ သန္ဓာယ ဝိညတ္တိသဟဇမေဝ ‘‘ဇိဝှာတာလုစလနာဒိကရဝိတက္ကသမုဋ္ဌိတံ သုခုမသဒ္ဒံ ဒိဗ္ဗသောတေန သုတွာ အာဒိသတီတိ သုတ္တေ ဝုတ္တ’’န္တိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ဝစီကမ္မဒွါရကထာဝဏ္ဏနာ) အာနန္ဒာစရိယော အဝေါစ။ ဝုတ္တလက္ခဏော ဧဝ ပန နာတိသုခုမော အတ္တနော၊ အစ္စာသန္နပ္ပဒေသေ ဌိတဿ စ မံသသောတဿာပိ အာပါထံ ဂစ္ဆတီတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ တဿာတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ။ တဿ ဝသေနာတိ တဿ ဝိတက္ကဿ ဝသေန။ ဧဝံ အယမ္ပိ အာဒေသနဝိဓာ စေတောပရိယဉာဏဝသေနေဝ အာဂတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေစိ ပန ‘‘တဿ ဝသေနာတိ တဿ သဒ္ဒဿ ဝသေနာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တံ အယုတ္တံ။ န ဟိ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏေန တံသမုဋ္ဌာပကစိတ္တံ ဂယှတိ၊ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏာနုသာရေနပိ တဒတ္ထဿေဝ ဂဟဏံ ဟောတိ၊ န စိတ္တဿ။ ဧတေနေဝ ယဒေကေ ‘‘ယံ ဝိတက္ကယတောတိ ယမတ္ထံ ဝိတက္ကယတော’’တိ ဝတွာ ‘‘တဿ ဝသေနာတိ တဿ အတ္ထဿ ဝသေနာ’’တိ ဝဏ္ဏေန္တိ၊ တမ္ပိ ပဋိက္ခိတ္တံ။

မနသာ သင်္ခရီယန္တီတိ မနောသင်္ခါရာ၊ ဝေဒနာသညာ။ ပဏိဟိတာတိ ပုရိမပရိဗန္ဓဝိနယေန ပဓာနဘာဝေန နိဟိတာ ဌပိတာ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တသင်္ခါရာ သုဋ္ဌပိတာ’’တိ။ ဝိတက္ကဿ ဝိတက္ကနံ နာမ ဥပ္ပာဒနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တေဿတီ’’တိ။ ‘‘ပဇာနာတီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပဒသမ္ဗန္ဓဒဿနဝသေန အာနေတိ။ အာဂမနေနာတိ ဈာနဿ အာဂမနဋ္ဌာနဝသေန။ ပုဗ္ဗဘာဂေနာတိ မဂ္ဂဿ သဗ္ဗပုဗ္ဗဘာဂေန ဝိပဿနာရမ္ဘေန။ ဥဘယံ ပေတံ ယော သယံ ဈာနလာဘီ၊ အဓိဂတမဂ္ဂေါ စ အညံ တဒတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဣမိနာ နီဟာရေန ပဋိပဇ္ဇန္တော အဒ္ဓါ ဈာနံ လဘိဿတိ၊ မဂ္ဂံ အဓိဂမိဿတီ’’တိ အဘိညာယ ဝိနာ အနုမာနဝသေန ဇာနာတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အာဂမနေန ဇာနာတိ နာမာ’’တိအာဒိ။ အနန္တရာတိ ဝုဋ္ဌိတကာလံ သန္ဓာယာဟ။ တဒါ ဟိ ပဝတ္တဝိတက္ကပဇာနနေနေဝ ဈာနဿ ဟာနဘာဂိယတာဒိဝိသေသပဇာနနံ။

ကိံ ပနိဒံ စေတောပရိယဉာဏံ ပရဿ စိတ္တံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနန္တံ ဣဒ္ဓိစိတ္တဘာဝတော အဝိသေသတော သဗ္ဗေသမ္ပိ စိတ္တံ ဇာနာတီတိ? နောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ န အရိယာနန္တိ ယေန စိတ္တေန တေ အရိယာ နာမ ဇာတာ၊ တံ လောကုတ္တရစိတ္တံ န ဇာနာတိ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ပုထုဇ္ဇနော သဗ္ဗေသမ္ပိ အရိယာနံ လောကုတ္တရစိတ္တံ န ဇာနာတိ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ၊ ဧဝံ အရိယောပိ ဟေဋ္ဌိမော ဥပရိမဿ လောကုတ္တရစိတ္တံ န ဇာနာတိ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဧဝ။ ယထာ ပန ဥပရိမော ဟေဋ္ဌိမံ ဖလသမာပတ္တိံ န သမာပဇ္ဇတိ၊ ကိံ ဧဝံ သော တဿ လောကုတ္တရစိတ္တံ န ဇာနာတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဥပရိမော ပန ဟေဋ္ဌိမဿ ဇာနာတီ’’တိ၊ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဥပရိမော ဟေဋ္ဌိမံ န သမာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘တေသဉှီ’’တိအာဒိ။ တေသန္တိ အရိယာနံ။ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ သမာပတ္တိ ဘူမန္တရပ္ပတ္တိယာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိကပ္ပာ။ တေနာဟ ‘‘တတြုပပတ္တိယေဝ ဟောတီ’’တိ၊ န ဥပရိဘူမိပတ္တိ။ နိမိတ္တာဒိဝသေန ဉာတဿ ကဒါစိ ဗျဘိစာရောပိ သိယာ၊ န ပန အဘိညာဉာဏေန ဉာတဿာတိ အာဟ ‘‘စေတော…ပေ… နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘တံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ သေသံ နာမ။

ဒဿနသမာပတ္တိဒေသနာဝဏ္ဏနာ

၁၄၉။ ဗြဟ္မဇာလေတိ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ။ ဥတ္တရပဒလောပေန ဟေသ နိဒ္ဒေသော။ အာတပ္ပန္တိ ဝီရိယံ အာတပ္ပတိ ကောသဇ္ဇံ သဗ္ဗမ္ပိ သံကိလေသပက္ခန္တိ။ ကုသလဝီရိယဿေဝ ဟေတ္ထ ဂဟဏံ အပ္ပမာဒါဒိပဒန္တရသန္နိဓာနတော။ ပဒဟိတဗ္ဗတောတိ ပဒဟနတော၊ ဘာဝနံ ဥဒ္ဒိဿ ဝါယမနတောတိ အတ္ထော။ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗတောတိ အနုယုဉ္ဇနတော။ ဤဒိသာနံ ပဒါနံ ဗဟုလံကတ္တုဝိသယတာယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ အာတပ္ပပဒဿ ဝိယ ဣတရေသမ္ပိ ကတ္တုသာဓနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဋိပတ္တိယံ နပ္ပမဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ အပ္ပမာဒေါ၊ သတိအဝိပ္ပဝါသော။ သမ္မာ မနသိ ကရောတိ ဧတေနာတိ သမ္မာမနသိကာရော၊ တထာပဝတ္တော ကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ ဘာဝနာနုယောဂမေဝ တထာ ဝဒတိ။ ဒေသနာက္ကမေန ပဌမာ၊ ဒဿနသမာပတ္တိ နာမ ကရဇကာယေ ပဋိက္ကူလာကာရဿ သမ္မဒေဝ ဒဿနဝသေန ပဝတ္တသမာပတ္တိဘာဝတော။ နိပ္ပရိယာယေနေဝါတိ ဝုတ္တလက္ခဏဒဿနသမာပတ္တိသန္နိဿယတ္တာ၊ ဒဿနမဂ္ဂဖလဘာဝတော စ ပဌမသာမညဖလံ ပရိယာယေန ဝိနာ ဒဿနသမာပတ္တိ။

အတိက္ကမ္မ ဆဝိမံသလောဟိတံ အဋ္ဌိံ ပစ္စဝေက္ခတီတိ တာနိ အပစ္စဝေက္ခိတွာ အဋ္ဌိမေဝ ပစ္စဝေက္ခတိ။ အဋ္ဌိအာရမ္မဏာ ဒိဗ္ဗစက္ခုပါဒကဇ္ဈာနသမာပတ္တီတိ ဝုတ္တနယေန အဋ္ဌိအာရမ္မဏာ ဒိဗ္ဗစက္ခုအဓိဋ္ဌာနာ ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တိ။ ယော ဟိ ဘိက္ခု အာလောကကသိဏေ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တံ ပါဒကံ ကတွာ အဓိဂတဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏော ဟုတွာ သဝိညာဏကေ ကာယေ အဋ္ဌိံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ တတ္ထ ပဋိက္ကူလမနသိကာရဝသေန ပဌမံ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ တဿာယံ ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တိ ဒုတိယာ ဒဿနသမာပတ္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌိ အဋ္ဌီ’’တိအာဒိ။ ယော ပနေတ္ထ ပါဠိယံ ဒွတ္တိံသာကာရမနသိကာရော ဝုတ္တော၊ သော မဂ္ဂသောဓနဝသေန ဝုတ္တော။ တတ္ထ ဝါ ကတပရိစယဿ သုခေနေဝ ဝုတ္တနယာ အဋ္ဌိပစ္စဝေက္ခဏာ သမိဇ္ဈတီတိ။ တေနေဝေတ္ထ ‘‘ဣမံ စေဝါ’’တိ ‘‘အတိက္ကမ္မ စာ’’တိ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော ဝုတ္တော။ တံ ဈာနန္တိ ယထာဝုတ္တံ ပဌမဇ္ဈာနံ။ အယန္တိ အယံ သကဒါဂါမိဖလသမာပတ္တိ။ သာတိသယံ စတုသစ္စဒဿနာဂမနတော ပရိယာယေန ဝိနာ မုချာ ဒုတိယာ ဒဿနသမာပတ္တိ။ ယာဝ တတိယမဂ္ဂါ ဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ခီဏာသဝဿ ဝသေန စတုတ္ထာ ဒဿနသမာပတ္တိ ကထိတာ’’တိ။

ပါဠိယံ ပုရိသဿ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ၊ တေန ယထာဝုတ္တသမာပတ္တိဒွယတော ဝုစ္စမာနံယေဝ ဣမဿ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ အဝိစ္ဆေဒေန ပဝတ္တိယာ သောတသဒိသတာယ ဝိညာဏမေဝ ဝိညာဏသောတံ၊ တဒေတံ ဝိညာဏံ ပုရိမတော အနန္တရပစ္စယံ လဘိတွာ ပစ္ဆိမဿ အနန္တရပစ္စယော ဟုတွာ ပဝတ္တတီတိ အယံ အဿ သောတာဂတတာယ သောတသဒိသတာ၊ တသ္မာ ပဇာနိတဗ္ဗဘာဝေန ဝုတ္တံ ဧကမေဝ စေတ္ထ ဝိညာဏံ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိညာဏသောတန္တိ ဝိညာဏမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒွီဟိပိ ဘာဂေဟီတိ ဩရဘာဂပရဘာဂေဟိ။ ဣဓလောကော ဟိဿ ဩရဘာဂေါ၊ ပရလောကော ပရဘာဂေါ ဒွိန္နမ္ပိ ဝသေနေတံ သမ္ဗန္ဓန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓလောကေ ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိအာဒိ။ ဝိညာဏဿ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇန္တဿ ကာမံ နတ္ထိ ကဿစိ ပတိဋ္ဌိတတာ၊ တဏှာဝသေန ပန တံ ‘‘ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒရာဂဝသေနာ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ကဗဠီကာရေ စေ ဘိက္ခဝေ အာဟာရေ အတ္ထိ ရာဂေါ၊ အတ္ထိ နန္ဒီ၊ အတ္ထိ တဏှာ၊ ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ ဝိရုဠှံ။ ယတ္ထ ပတိဋ္ဌိတံ ဝိညာဏံ ဝိရုဠှံ…ပေ… အတ္ထိ တတ္ထ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၄၊ ကထာ။ ၂၉၆၊ မဟာနိ။ ၇)။

ကမ္မန္တိ ကုသလာကုသလကမ္မံ၊ ဥပယောဂဝစနမေတံ။ ကမ္မတော ဥပဂစ္ဆန္တန္တိ ကမ္မဘာဝေန ဥပဂစ္ဆန္တံ၊ ဝိညာဏန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဉှိ ယေန ကမ္မုနာ သဟဂတံ၊ အညဒတ္ထု တဗ္ဘာဝမေဝ ဥပဂတံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ ဣဓလောကေ ပတိဋ္ဌိတံ နာမ ဣဓ ကတူပစိတကမ္မဘာဝူပဂမနတော။ ကမ္မဘဝံ အာကဍ္ဎန္တန္တိ ကမ္မဝိညာဏံ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တကမ္မံ ဇဝါပေတွာ ပဋိသန္ဓိနိဗ္ဗတ္တနေန တဒဘိမုခံ အာကဍ္ဎန္တံ။ တေနေဝ ပဋိသန္ဓိနိဗ္ဗတ္တနသာမတ္ထိယေန ပရလောကေ ပတိဋ္ဌိတံ နာမ အတ္တနော ဖလဿ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာပနေန။ ကေစိ ပန ‘‘အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ ပရတော ဝိပါကံ ဒါတုံ အသမတ္ထံ ဣဓလောကေ ပတိဋ္ဌိတံ နာမ၊ ဒါတုံ သမတ္ထံ ပန ပရလောကေ ပတိဋ္ဌိတံ နာမာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ ‘‘ဥဘယတော အဗ္ဗောစ္ဆိန္န’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဉ္စ တေဟိ ‘‘ပရလောကေ ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣဓလောကေပိ ပတိဋ္ဌိတမေဝ။ န ဟိ တဿ ဣဓလောကေ ပတိဋ္ဌိတဘာဝေန ဝိနာ ပရလောကေ ပတိဋ္ဌိတဘာဝေါ သမ္ဘဝတိ။ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ စေတောပရိယဉာဏန္တိ သေက္ခာနံ၊ ပုထုဇ္ဇနာနဉ္စ စေတသော ပရိစ္ဆိန္ဒနကဉာဏံ။ ကထိတံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗဿ စေတသော ဆန္ဒရာဂဝသေန ပတိဋ္ဌိတဘာဝဇောတနတော။

စတုတ္ထာယ ဒဿနသမာပတ္တိယာ တတိယဒဿနသမာပတ္တိယံ ဝုတ္တပ္ပဋိက္ခေပေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပုရိမာနံ ဒွိန္နံ သမာပတ္တီနံ ပုဗ္ဗေ သမထဝသေန အတ္ထဿ ဝုတ္တတ္တာ ဣဒါနိ ဝိပဿနာဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိစ္စလမေဝ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ အပနေတဗ္ဗတော။ အတ္ထန္တရတ္ထတာယ ဒဿိယမာနာယ ပဒံ စလိတံ နာမ ဟောတိ။ အပရော နယောတိ ဧတ္ထ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပဌမဒဿနသမာပတ္တိဘာဝေ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဒုတိယာတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘အဋ္ဌိကဝဏ္ဏကသိဏဝသေန ပဋိလဒ္ဓဒုတိယဇ္ဈာနံ ဒုတိယာ ဒဿနသမာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တတိယဇ္ဈာနမ္ပိ တထေဝ ပဋိလဒ္ဓံ။ ဒဿနသမာပတ္တိဘာဝေါ ပန ယော ဘိက္ခု အာလောကကသိဏေ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တံ ပါဒကံ ကတွာ အဓိဂတဒိဗ္ဗစက္ခုကော ဟုတွာ သဝိညာဏကေ အဋ္ဌိံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ တတ္ထ ဝဏ္ဏကသိဏဝသေန ဟေဋ္ဌိမာနိ တီဏိ ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ တဿ။ တတိယဇ္ဈာနံ တတိယာ ဒဿနသမာပတ္တိ အဓိဋ္ဌာနဘူတဿ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ ဝသေန။ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ စတုတ္ထာတိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တံ ပါဒကံ ကတွာ အဓိဂတဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ တံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ စတုတ္ထာ ဒဿနသမာပတ္တိ။ ဣဓာပိ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ စေတသော ပရိစ္ဆိန္ဒနေန တတိယာ ဒဿနသမာပတ္တိ၊ အရဟတော စိတ္တဿ ပရိစ္ဆိန္ဒနေန စတုတ္ထာ ဒဿနသမာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှေသာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပါဠိယာ သံသန္ဒေယျ။ ‘‘ပဌမမဂ္ဂေါ’’တိအာဒီသု အဋ္ဌိအာရမ္မဏပဌမဇ္ဈာနပါဒကော ပဌမမဂ္ဂေါ ပဌမာ ဒဿနသမာပတ္တိ။ အဋ္ဌိအာရမ္မဏဒုတိယဇ္ဈာနပါဒကော ဒုတိယမဂ္ဂေါ ဒုတိယာ ဒဿနသမာပတ္တိ။ ပရစိတ္တဉာဏသဟဂတာ စတုတ္ထဇ္ဈာနပါဒကာ တတိယစတုတ္ထမဂ္ဂါ တတိယစတုတ္ထဒဿနသမာပတ္တိယောတိ။ ပုရိသဿ ဝိညာဏပဇာနနံ ပနေတ္ထ အသမ္မောဟဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပုဂ္ဂလပဏ္ဏတ္တိဒေသနာဝဏ္ဏနာ

၁၅၀။ ပုဂ္ဂလပဏ္ဏတ္တီသူတိ ပုဂ္ဂလာနံ ပညာပနေသု။ ဂုဏဝိသေသဝသေန အညမညံ အသင်္ကရတော ဌပနေသု။ လောကဝေါဟာရဝသေနာတိ လောကသမ္မုတိဝသေန။ လောကဝေါဟာရော ဟေသ၊ ယဒိဒံ ‘‘သတ္တော ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိ။ ရူပါဒီသု သတ္တဝိသတ္တတာယ သတ္တော။ တဿ တဿ သတ္တနိကာယဿ ပူရဏတော ဂလနတော၊ မရဏဝသေန ပတနတော စ ပုဂ္ဂလော။ သန္တတိယာ နယနတော နရော။ အတ္တဘာဝဿ ပေါသနတော ပေါသော။ ဧဝံ ပညာပေတဗ္ဗာသု ဝေါဟရိတဗ္ဗာသု။ ‘‘သဗ္ဗမေတံ ပုဂ္ဂလော’’တိ ဣမိဿာ သာဓာရဏပညတ္တိယာ ဝိဘာဝနဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဣဓာဓိပ္ပေတအသာဓာရဏပညတ္တိယာ၊ တသ္မာ လောကပညတ္တီသူတိ သတ္တလောကဂတပညတ္တီသု။ အနုတ္တရော ဟောတိ အနညသာဓာရဏတ္တာ တဿ ပညာပနဿ။

ဒွီဟိ ဘာဂေဟီတိ ကာရဏေ၊ နိဿက္ကေ စေတံ ပုထုဝစနံ၊ အာဝုတ္တိအာဒိဝသေန စာယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အရူပသမာပတ္တိယာ’’တိအာဒိ၊ ဧတေန ‘‘သမာပတ္တိယာ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမောက္ခေန၊ မဂ္ဂေန သမုစ္ဆေဒဝိမောက္ခေန ဝိမုတ္တတ္တာ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရဝါဒေါ၊ ‘‘နာမကာယတော၊ ရူပကာယတော စ ဝိမုတ္တတ္တာ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော တိပိဋကမဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရဝါဒေါ၊ ‘‘သမာပတ္တိယာ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမောက္ခေန ဧကဝါရံ ဝိမုတ္တောဝ မဂ္ဂေန သမုစ္ဆေဒဝိမောက္ခေန ဧကဝါရံ ဝိမုတ္တတ္တာ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော တိပိဋကစူဠာဘယတ္ထေရဝါဒေါ စာတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏမ္ပိ ထေရဝါဒါနံ ဧကဇ္ဈံ သင်္ဂဟော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိမုတ္တောတိ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တော၊ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒနေဟိ ဝါ ကာယဒွယတော ဝိမုတ္တောတိ အတ္ထော။ အရူပသမာပတ္တီနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ အရဟတ္တပ္ပတ္တအနာဂါမိနောတိ ဘူတပုဗ္ဗဂတိယာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အရဟတ္တပ္ပတ္တော အနာဂါမီ နာမ ဟောတိ။ ပါဠီတိ ပုဂ္ဂလပညတ္တိပါဠိ။ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခေ ကာယေန ဖုသိတွာတိ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော သဟဇာတနာမကာယေန ပဋိလဘိတွာ။ ပညာယ စဿ ဒိသွာ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တီတိ ဝိပဿနာပညာယ သင်္ခါရဂတံ၊ မဂ္ဂပညာယ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပဿိတွာ စတ္တာရောပိ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တိ။ ဒိသွာတိ ဒဿနဟေတု။ န ဟိ အာသဝေ ပညာယ ပဿန္တိ၊ ဒဿနကာရဏာ ပန ပရိက္ခီဏာ ‘‘ဒိသွာ ပရိက္ခီဏာ’’တိ ဝုတ္တာ ဒဿနာယတ္တပရိက္ခီဏတ္တာ။ ဧဝဉှိ ဒဿနံ အာသဝါနံ ခယဿ ပုရိမကိရိယာဘာဝေန ဝုတ္တံ။

ပညာယ ဝိသေသတော မုတ္တောတိ ပညာဝိမုတ္တော အနဝသေသတော အာသဝါနံ ပရိက္ခီဏတ္တာ။ အဋ္ဌဝိမောက္ခပဋိက္ခေပဝသေနေဝ၊ န တဒေကဒေသဘူတရူပဇ္ဈာနပဋိက္ခေပဝသေန။ ဧဝဉှိ အရူပဇ္ဈာနေကဒေသာဘာဝေပိ အဋ္ဌဝိမောက္ခပဋိက္ခေပေါ န ဟောတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ အရူပါဝစရဇ္ဈာနေသု ဟိ ဧကသ္မိမ္ပိ သတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တောယေဝ နာမ ဟောတိ၊ န ပညာဝိမုတ္တောတိ။

ဖုဋ္ဌန္တံ သစ္ဆိကရောတီတိ ဖုဋ္ဌာနံ အန္တော ဖုဋ္ဌန္တော၊ ဖုဋ္ဌာနံ အရူပဇ္ဈာနာနံ အနန္တရော ကာလောတိ အဓိပ္ပာယော၊ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ၊ ဖုဋ္ဌာနန္တရကာလမေဝ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ၊ သစ္ဆိကတော သစ္ဆိကရဏူပါယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘သော ဈာနဖဿ’’န္တိအာဒိ။ ဧကစ္စေ အာသဝါတိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂတ္တယဝဇ္ဈာ အာသဝါ။ ယော ဟိ အရူပဇ္ဈာနေန ရူပကာယတော၊ နာမကာယေကဒေသတော စ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမောက္ခေန ဝိမုတ္တော၊ တေန နိရောဓသင်္ခါတော ဝိမောက္ခော အာလောစိတော ပကာသိတော ဝိယ ဟောတိ၊ န ပန ကာယေန သစ္ဆိကတော။ နိရောဓံ ပန အာရမ္မဏံ ကတွာ ဧကစ္စေသု အာသဝေသု ခေပိတေသု တေန သစ္ဆိကတော ဟောတိ၊ တသ္မာ သော သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ နိရောဓံ ယထာလောစိတံ နာမကာယေန သစ္ဆိကရောတီတိ ကာယသက္ခီတိ ဝုစ္စတိ၊ န တု ဝိမုတ္တောတိ ဧကစ္စာနံ အာသဝါနံ အပရိက္ခီဏတ္တာ။

ဒိဋ္ဌန္တံ ပတ္တောတိ ဒဿနသင်္ခါတဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏဿ အနန္တရံ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌတ္တာ ပတ္တော’’တိပိ ပါဌော၊ တေန စတုသစ္စဒဿနသင်္ခါတာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိရောဓဿ ပတ္တတံ ဒီပေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိ။ ပဌမဖလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂမဂ္ဂါ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဧသောပိ ကာယသက္ခီ ဝိယ ဆဗ္ဗိဓော ဟောတီ’’တိ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဧတ္တကံ ဒုက္ခံ၊ န ဣတော ဥဒ္ဓံ ဒုက္ခ’’န္တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ ယသ္မာ ဣဒံ ယာထာဝသရသတော ပဇာနာတိ၊ ပဇာနန္တော စ ဌပေတွာ တဏှံ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ ‘‘ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိ ပဇာနာတိ။ တဏှံ ပန ဣဒံ ဒုက္ခံ ဣတော သမုဒေတိ၊ တသ္မာ ‘‘အယံ ဒုက္ခသမုဒယော’’တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ ယသ္မာ ဣဒံ ဒုက္ခဉ္စ သမုဒယော စ နိဗ္ဗာနံ ပတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ ဝူပသမန္တိ အပ္ပဝတ္တိံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ တံ ‘‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓော’’တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ အရိယော ပန အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ တံ ဒုက္ခနိရောဓံ ဂစ္ဆတိ၊ တေန တံ ‘‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ’’တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ ဧတ္တာဝတာ နာနက္ခဏေ သစ္စဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ။ ဣဒါနိ တံ ဧကက္ခဏေ ဒဿေတုံ ‘‘တထာဂတပ္ပဝေဒိတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာဂတပ္ပဝေဒိတာတိ တထာဂတေန ဗောဓိမဏ္ဍေ ပဋိဝိဒ္ဓါ ဝိဒိတာ ပါကဋာ ကတာ။ ဓမ္မာတိ စတုသစ္စဓမ္မာ။ ဝေါဒိဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ သုဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ ဝေါစရိတာတိ သုစရိတာ၊ တေသု တေန ပညာ သုဋ္ဌု စရာပိတာတိ အတ္ထော။ အယန္တိ အယံ ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော ‘‘ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။

သဒ္ဓါယ ဝိမုတ္တောတိ သဒ္ဒဟနဝသေန ဝိမုတ္တော၊ ဧတေန သဗ္ဗထာ အဝိမုတ္တဿပိ သဒ္ဓါမတ္တေန ဝိမုတ္တဘာဝံ ဒဿေတိ။ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ ဝါ သဒ္ဓါယ အဓိမုတ္တောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ကာယသက္ခိမှိ ဝုတ္တနယေနေဝ။ နော စ ခေါ ယထာ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တဿာတိ ယထာ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တဿ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ၊ န ဧဝံ သဒ္ဓါယ ဝိမုတ္တဿာတိ အတ္ထော။ ကိံ ပန နေသံ ကိလေသပ္ပဟာနေ နာနတ္တံ အတ္ထီတိ? နတ္ထိ။ အထ ကသ္မာ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တံ န ပါပုဏာတီတိ? အာဂမနီယနာနတ္တေန။ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော ဟိ အာဂမနမှိ ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘေန္တော အပ္ပဒုက္ခေန၊ အကိလမန္တော စ သက္ကောတိ ဝိက္ခမ္ဘေတုံ၊ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော ဒုက္ခေန ကိလမန္တော ဝိက္ခမ္ဘေတိ၊ တသ္မာ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တံ န ပါပုဏာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေသု ဟီ’’တိအာဒိ။

အာရမ္မဏံ ယာထာဝတော ဓာရေတိ အဝဓာရေတီတိ ဓမ္မော၊ ပညာ။ ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ ပညာပဓာနံ။ ပညံ ဝါဟေတီတိ ပညာဝါဟီ၊ ပညံ သာတိသယံ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ပညာ ဝါ ဣမံ ပုဂ္ဂလံ ဝါဟေတိ၊ နိဗ္ဗာနာဘိမုခံ ဂမေတီတိ အတ္ထော။ သဒ္ဓါနုသာရိနိဒ္ဒေသေပိ ဧသေဝ နယော။

တသ္မာတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၇၀၊ ၇၇၆) ဝုတ္တတ္တာ၊ တတော ဧဝ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ၊ တံ သံဝဏ္ဏနာသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၂။၇၇၆) ဝုတ္တနယေနေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပဓာနဒေသနာဝဏ္ဏနာ

၁၅၁။ ပဒဟနဝသေနာတိ ဘာဝနာနုယောဂဝသေန။ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ပဓာနာတိ ဝုတ္တာ ဝိဝေကနိဿိတာဒိဘာဝေန ပဒဟိတဗ္ဗတော ဘာဝေတဗ္ဗတော။

ပဋိပဒါဒေသနာဝဏ္ဏနာ

၁၅၂။ ဒုက္ခေန ကသိရေန သမာဓိံ ဥပ္ပာဒေန္တဿာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ အာဂမနကာလေ ကိစ္ဆေန ဒုက္ခေန သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန ကိလမန္တဿ ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ လောကုတ္တရသမာဓိံ ဥပ္ပာဒေန္တဿ။ ဒန္ဓံ တံ ဌာနံ အဘိဇာနန္တဿာတိ ဝိက္ခမ္ဘိတေသု ကိလေသေသု ဝိပဿနာပရိဝါသေ စိရံ ဝသိတွာ တံ လောကုတ္တရသမာဓိသင်္ခါတံ ဌာနံ ဒန္ဓံ သဏိကံ အဘိဇာနန္တဿ ပဋိဝိဇ္ဈန္တဿ၊ သစ္ဆိကရောန္တဿ ပါပုဏန္တဿာတိ အတ္ထော။ အယံ ဝုစ္စတီတိ ယာ ဧသာ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အယံ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနပဋိပဒါယ ဒုက္ခတ္တာ၊ ဝိပဿနာပရိဝါသပညာယ စ ဒန္ဓတ္တာ မဂ္ဂကာလေ ဧကစိတ္တက္ခဏေ ဥပ္ပန္နာပိ ပညာ အာဂမနဝသေန ‘‘ဒုက္ခပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ နာမာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥပရိ တီသု ပဒေသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဘဿသမာစာရာဒိဒေသနာဝဏ္ဏနာ

၁၅၃။ ဘဿသမာစာရေတိ ဝစီသမာစာရေ။ ဌိတောတိ ယထာရဒ္ဓံ တံ အဝိစ္ဆေဒဝသေန ကထေန္တော။ တေနာဟ ‘‘ကထာမဂ္ဂံ အနုပစ္ဆိန္ဒိတွာ ကထေန္တော’’တိ။ မုသာဝါဒူပသဉှိတန္တိ အန္တရန္တရာ ပဝတ္တေန မုသာဝါဒေန ဥပသံဟိတံ။ ဝိဘူတိ ဝုစ္စတိ ဝိသုံဘာဝေါ၊ တတ္ထ နိယုတ္တန္တိ ဝေဘူတိကံ၊ တဒေဝ ဝေဘူတိယံ၊ ပေသုညံ။ တေနာဟ ‘‘ဘေဒကရဝါစ’’န္တိ။ ကရဏုတ္တရိယလက္ခဏတော သာရမ္ဘတော ဇာတာတိ သာရမ္ဘဇာ။ တဿာ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနတ္ထံ ‘‘တွံ ဒုဿီလော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗဟိဒ္ဓါကထာ အမနာပါ၊ မနာပါပိ ပရဿ စိတ္တဝိဃာတာဝဟတ္တာ ကရဏုတ္တရိယပက္ခိယမေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘တုယှ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဝိက္ခေပကထာပဝတ္တန္တိ ဝိက္ခေပကထာဝသေန ပဝတ္တံ။ ဇယပုရေက္ခာရော ဟုတွာတိ အတ္တနော ဇယံ ပုရက္ခတွာ။ ယံ ကိဉ္စိ န ဘာသတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘မန္တာ’’တိ ဝုစ္စတိ ပညာ၊ မန္တနံ ဇာနနန္တိ ကတွာ။ ‘‘မန္တာ’’တိ ဣဒံ ‘‘မန္တေတွာ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ နိပါတပဒန္တိ အာဟ ‘‘ဥပပရိက္ခိတွာ’’တိ။ ယုတ္တကထမေဝါတိ အတ္တနော၊ သုဏန္တဿ စ ယုတ္တရူပမေဝ ကထံ။ ဟဒယေ နိဒဟိတဗ္ဗယုတ္တန္တိ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ၊ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ အတ္ထဝေဒါဒိပဋိလာဘနိမိတ္တတ္တာ စိတ္တေ ဌပေတဗ္ဗံ၊ ဝိမုတ္တာယတနဘာဝေန မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နာပိ ဝါစာ အကာလေ ဘာသိတာ အဘာဇနေ ဘာသိတာ ဝိယ န အတ္ထာဝဟာတိ အာဟ ‘‘ယုတ္တပတ္တကာလေနာ’’တိ။ အယဉ္စ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတာ သုဘာသိတဝါစာ သစ္စသမ္ဗောဓာဝဟာဒိတာယ သတ္တာနံ မဟိဒ္ဓိကာ မဟာနိသံသာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ ဘာသိတာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သီလာစာရေတိ သီလေ စ အာစာရေ စ ပရိသုဒ္ဓသီလေ စေဝ ပရိသုဒ္ဓမနောသမာစာရေ စ။ ဌိတောတိ ပတိဋ္ဌဟန္တော။ သစ္စံ ဧတဿ အတ္ထီတိ သစ္စောတိ အာဟ ‘‘သစ္စကထော’’တိ။ ဧသ နယော သဒ္ဓါတိ ဧတ္ထာပိ။ တေနာဟ ‘‘သဒ္ဓါသမ္ပန္နော’’တိ။ ‘‘နနု စ ဟေဋ္ဌာ သစ္စံ ကထိတမေဝါ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? ဟေဋ္ဌာ ဟိ ဝစီသမာစာရံ ကထေန္တေန သစ္စံ ကထိတံ၊ ပဋိပက္ခပဋိက္ခေပဝသေန ဣဓ သီလံ ကထေန္တေန တံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဒဿေတုံ သစ္စံ သရူပေနေဝ ကထိတံ။ ‘‘ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ အာရဗ္ဘန္တရဉ္စေတံ၊ တထာပိ သစ္စံ ဝတွာ အနန္တရမေဝ သစ္စဿ ကထနံ ပုနရုတ္တံ ဟောတီတိ ပရဿ စောဒနာဝသရော မာ ဟောတူ’’တိ တတ္ထ ပရိဟာရံ ဒါတုကာမော ‘‘ဣဓ ကသ္မာ ပုန ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ဟေဋ္ဌာ ဝါစာသစ္စံ ကထိတံ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ သုဘာသိတဝါစံ ဒဿေန္တေန။ အန္တမသော…ပေ… ဒဿေတုံ ဣဓ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ သီလံ သုပရိသုဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ‘‘ဧဝံ ပရိတ္တကံ ခေါ၊ ရာဟုလ၊ တေသံ သာမညံ၊ ယေသံ နတ္ထိ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ လဇ္ဇာ’’တိအာဒိ နယပ္ပဝတ္တံ ရာဟုလောဝါဒသုတ္တံ ဒဿေတဗ္ဗံ။

ဂုတ္တာ သတိကဝါဋေန ပိဒဟိတာ ဒွါရာ ဧတေနာတိ ဂုတ္တဒွါရောတိ အာဟ ‘‘ဆသု ဣန္ဒြိယေသူ’’တိအာဒိ။ ပရိယေသနပဋိဂ္ဂဏှနပရိဘောဂဝိဿဇ္ဇနဝသေန ဘောဇနေ မတ္တံ ဇာနာတီတိ ဘောဇနေ မတ္တညူ။ သမန္တိ အဝိသမံ။ သမစာရိတာ ဟိ ကာယဝိသမာဒီနိ ပဟာယ ကာယသမာဒိပူရဏံ။ နိသဇ္ဇာယာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ တေန ‘‘အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတီ’’တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဘာဝနာယ စိတ္တပရိသောဓနဉှိ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ၊ န နိဒ္ဒါဝိနောဒနမတ္တံ။ နိတ္တန္ဒီတိ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓါ။ သာ ပန နိတ္တန္ဒိတာ ကာယာလသိယဝိဂမနေ ပါကဋာ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယာလသိယဝိရဟိတော’’တိ။ ‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယော’’တိ ဣမိနာ ဒုဝိဓောပိ ဝီရိယာရမ္ဘော ဂဟိတောတိ တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ကာယိကဝီရိယေနာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သင်္ဂမ္မ ဂဏဝိဟာရော သဟဝါသော သင်္ဂဏိကာ၊ သာ ပန ကိလေသေဟိပိ ဧဝံ ဟောတီတိ တတော ဝိသေသေတုံ ‘‘ဂဏသင်္ဂဏိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဂဏေန သင်္ဂဏိကံ ဂဏသင်္ဂဏိကန္တိ။ အာရမ္ဘဝတ္ထုဝသေနာတိ အနဓိဂတဝိသေသာဓိဂမကာရဏဝသေန ဧကဝိဟာရီ၊ န ကေဝလံ ဧကီဘာဝဝသေန။ ကိလေသသင်္ဂဏိကန္တိ ကိလေသသဟိတစိတ္တတံ။ ယထာ တထာတိ ဝိပဿနာဝသေန၊ ပဋိသင်္ခါနဝသေန ဝါ။ သမထဝသေန အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနံ။ ဝိပဿနာဝသေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ။

ကလျာဏပဋိဘာနောတိ သုန္ဒရပဋိဘာနော၊ သာ ပနဿ ပဋိဘာနသမ္ပဒါ ဝစနစာတုရိယသဟိတာဝ ဣစ္ဆိတာတိ အာဟ ‘‘ဝါက္ကရဏ…ပေ… သမ္ပန္နော စာ’’တိ။ ‘‘ပဋိဘာန’’န္တိ ဟိ ဉာဏမ္ပိ ဝုစ္စတိ ဉာဏဿ ဥပဋ္ဌိတဝစနမ္ပိ။ တတ္ထ အတ္ထယုတ္တံ ကာရဏယုတ္တံ ပဋိဘာနမဿာတိ ယုတ္တပဋိဘာနော။ ပုစ္ဆိတာနန္တရမေဝ သီဃံ ဗျာကာတုံ အသမတ္ထတာယ နော မုတ္တပဋိဘာနံ အဿာတိ နော မုတ္တပဋိဘာနော။ ဣဓ ပန ဝိကိဏ္ဏဝါစော မုတ္တပဋိဘာနော အဓိပ္ပေတောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘သီလသမာစာရသ္မိဉှိ ဌိတဘိက္ခု မုတ္တပဋိဘာနော န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂမနသမတ္ထာယာတိ အဿုတံ ဓမ္မံ ဂမေတုံ သမတ္ထာယ။ ဓာရဏသမတ္ထာယာတိ သာတိသယံ သတိဝီရိယသဟိတတာယ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဓာရေတုံ သမတ္ထာယ။ မုနနတော အနုမိနနတော မုတီတိ အနုမာန ပညာယ နာမံ။ တီဟိ ပဒေဟီတိ ‘‘ဂတိမာ ဓိတိမာ မုတိမာ’’တိ တီဟိ ပဒေဟိ။ ဟေဋ္ဌာတိ ဟေဋ္ဌာ ‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယော’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ။ ဣဓာတိ ‘‘ဓိတိမာ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ။ ဝီရိယမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ ဂုဏဘူတံ ဂဟိတန္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ဟေဋ္ဌာတိ ‘‘ဇာဂရိယာနုယောဂမနုယုတ္တော၊ ဈာယီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိပဿနာပညာ ကထိတာ။ ဣဓာတိ ‘‘ဓိတိမာ မုတိမာ’’တိ ဧတ္ထ ဗုဒ္ဓဝစနဂဏှနပညာ ကထိတာ ကရဏပုဗ္ဗာပရကောသလ္လပညာဒီပနတော။ ကိလေသကာမောပိ ဝတ္ထုကာမော ဝိယ ယထာပဝတ္တော အဿာဒီယတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေသု အဂိဒ္ဓါ’’တိ။

အနုသာသနဝိဓာဒေသနာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၅၄။ အတ္တနော ဥပါယမနသိကာရေနာတိ အတ္တနိ သမ္ဘူတေန ပထမနသိကာရေန ဘာဝနာမနသိကာရေန။ ပဋိပဇ္ဇမာနောတိ ဝိသုဒ္ဓိံ ပဋိပဇ္ဇမာနော။

၁၅၅။ ကိလေသဝိမုတ္တိဉာဏေတိ ကိလေသပ္ပဟာနဇာနနေ။

၁၅၆။ ပရိယာဒိယမာနောတိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဏှန္တောတိ အတ္ထော။ သုဒ္ဓက္ခန္ဓေယေဝ အနုဿရတိ နာမဂေါတ္တံ ပရိယာဒိယိတုံ အသက္ကောန္တော။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဧကော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သက္ကောတိ ပရိယာဒိယိတုံ။ အသက္ကောန္တဿ ဝသေန ဂဟိတံ၊ ‘‘အမုတြာသိံ ဧဝံနာမော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ အသက္ကောန္တဿာတိ စ အာရောဟနေ အသက္ကောန္တဿ၊ ဩရောဟနေ ပန ဉာဏဿ ထိရဘူတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘သုဒ္ဓက္ခန္ဓေယေဝ အနုဿရန္တော’’တိအာဒိ။ ဧတန္တိ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓံ။ န သလ္လက္ခေသိ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသေန ကုဏ္ဌဉာဏတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတိကတ္တာ’’တိ။ ဌာနန္တိ ဧကသ္မိံ ပက္ခေ အဝဋ္ဌာနံ။ နိယမောတိ ဝါဒနိယမော ပဋိနိယတဝါဒတာ။ တေနာဟ ‘‘ဣမံ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ။

၁၅၇။ ပိဏ္ဍဂဏနာယာတိ ‘‘ဧကံ ဒွေ’’တိအာဒိနာ အဂဏေတွာ သင်္ကလနပဒုပ္ပာဒနာဒိနာ ပိဏ္ဍနဝသေန ဂဏနာယ။ အစ္ဆိဒ္ဒကဝသေနာတိ အဝိစ္ဆိန္ဒကဂဏနာဝသေန ဂဏနာ ကမဂဏနံ မုဉ္စိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ရုက္ခေ ဧတ္တကာနိ ပဏ္ဏာနီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣမသ္မိံ ဇလာသယေ ဧတ္တကာနိ ဥဒကာဠှကာနီ’’တိ ဝါ ဧဝံ ဂဏေတဗ္ဗဿ ဧကဇ္ဈမ္ပိ ပိဏ္ဍေတွာ ဂဏနာ။ ကမဂဏနာ ဟိ အန္တရန္တရာ ဝိစ္ဆိဇ္ဇ ပဝတ္တိယာ ပစ္ဆိန္ဒိကာ။ သာ ပနေသာ ဂဏနာ သဝနန္တရံ အနပေက္ခိတွာ မနသာဝ ဂဏေတဗ္ဗတော ‘‘မနောဂဏနာ’’တိပိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘မနောဂဏနာယာ’’တိ။ ပိဏ္ဍဂဏနမေဝ ဒဿေတိ၊ န ဝိဘာဂဂဏနံ။ သင်္ခါတုံ န သက္ကာ အညေဟိ အသင်္ချေယျာဘာဝတော။ ပညာပါရမိယာ ပူရိတဘာဝံ ဒဿေန္တော ဣတရာသံ ပူရဏေန ဝိနာ တဿာ ပူရဏံ နတ္ထီတိ ‘‘ဒသန္နံ ပါရမီနံ ပူရိတတ္တာ’’တိ အာဟ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏဿ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ’’တိ။ ဧတ္တကန္တိ ဒဿေထာတိ ဒီပေတိ ထေရော။ ယံ ပန ပါဠိယံ ‘‘သာကာရံ သဥဒ္ဒေသံ အနုဿရတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ တဿ အနုဿရဏမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န အာယုနော ဝဿာဒိဂဏနာယ ပရိစ္ဆိန္ဒနံ တဿ အဝိသယဘာဝတော။

၁၅၈။ တုမှာကံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ယေဝ အနုတ္တရာ အနညသာဓာရဏတ္တာ။ ဣဒါနိ တဿာ ဒေသနာယ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏဿ ဝိယ ဝိဘာဂါဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အတီတဗုဒ္ဓါပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာပိ ကာရဏေနာတိ အနုတ္တရဘာဝေန၊ အညေဟိ ဗုဒ္ဓေဟိ ဧကသဒိသဘာဝေန စ။

၁၅၉။ အာသဝါနံ အာရမ္မဏဘာဝူပဂမနေန သာသဝါ။ ဥပေစ္စ အာဓီယန္တီတိ ဥပါဓီ၊ ဒေါသာရောပနာနိ၊ သဟ ဥပါဓီဟီတိ သဥပါဓိကာ။ အနရိယိဒ္ဓိယဉှိ အတ္တနော စိတ္တဒေါသေန ဧကစ္စေ ဥပါရမ္ဘံ ဒဒန္တိ၊ သွာယမတ္ထော ကေဝဋ္ဋသုတ္တေန ဒီပေတဗ္ဗော။ နော ‘‘အရိယာ’’တိ ဝုစ္စတိ သာသဝဘာဝတော။ နိဒ္ဒေါသေဟိ ခီဏာသဝေဟိ ပဝတ္တေတဗ္ဗတော နိဒ္ဒေါသာ ဒေါသေဟိ သဟ အပ္ပဝတ္တနတော။ တတော ဧဝ အနုပါရမ္ဘာ။ အရိယာနံ ဣဒ္ဓီတိ အရိယိဒ္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။

အပ္ပဋိက္ကူလသညီတိ ဣဋ္ဌသညီ ဣဋ္ဌာကာရေန ပဝတ္တစိတ္တော။ ပဋိက္ကူလေတိ အမနုညေ အနိဋ္ဌေ။ ဓာတုသညန္တိ ‘‘ဓာတုယော’’တိ သညံ။ ဥပသံဟရတီတိ ဥပနေတိ ပဝတ္တေတိ။ အနိဋ္ဌသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ အနိဋ္ဌေ သတ္တသညိတေ အာရမ္မဏေ။ မေတ္တာယ ဝါ ဖရတီတိ မေတ္တံ ဟိတေသိတံ ဥပသံဟရန္တော သဗ္ဗတ္ထကမေဝ တံ တတ္ထ ဖရတိ။ ဓာတုတော ဝါ ဥပသံဟရတီတိ ဓမ္မသဘာဝစိန္တနေန ဓာတုသော၊ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ဓာတုမနသိကာရံ ဝါ တတ္ထ ပဝတ္တေတိ။ အပ္ပဋိက္ကူလေ သတ္တေ ဉာတိမိတ္တာဒိကေ ယာထာဝတော ဓမ္မသဘာဝစိန္တနေန အနိစ္စသညာယ ဝိသဘာဂဘူတေ ‘‘ကေသာဒိ အသုစိကောဋ္ဌာသမေဝါ’’တိ အသုဘသညံ ဖရတိ အသုဘမနသိကာရံ ပဝတ္တေတိ။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာယာတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဆဠာရမ္မဏာပါထေ ပရိသုဒ္ဓပကတိဘာဝါဝိဇဟနလက္ခဏာယ ဆသု ဒွါရေသု ပဝတ္တနတော ‘‘ဆဠင်္ဂုပေက္ခာယာ’’တိ လဒ္ဓနာမာယ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ။

တံ ဒေသနန္တိ တံ ဒွီသု ဣဒ္ဓိဝိဓာသု ဒေသနပ္ပကာရံ ဒေသနာဝိဓိံ။ အသေသံ သကလန္တိ အသေသံ နိရဝသေသံ သမ္ပုဏ္ဏံ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ဇာနာတိ။ အသေသံ အဘိဇာနတော တတော ဥတ္တရိ အဘိညေယျံ နတ္ထိ။ ဣတောတိ ဘဂဝတော အဘိညာတတော။ အညော ပရမတ္ထဝသေန ဓမ္မော ဝါ ပညတ္တိဝသေန ပုဂ္ဂလော ဝါ အယံ နာမ ယံ ဘဂဝါ န ဇာနာတီတိ ဣဒံ နတ္ထိ န ဥပလဗ္ဘတိ သဗ္ဗဿေဝ သမ္မဒေဝ တုမှေဟိ အဘိညာတတ္တာ။ ဒွီသု ဣဒ္ဓိဝိဓာသု အဘိဇာနနေ၊ ဒေသနာယဉ္စ ဘဂဝတော ဥတ္တရိတရော နတ္ထိ။ ဣမိနာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ န ကေဝလံ ဝုတ္တတ္ထသမုစ္စယတ္ထော၊ အထ ခေါ အဝုတ္တတ္ထသမုစ္စယတ္ထောပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယံ တံ ဘန္တေတိအာဒိနာပိ ဟိ ဘဂဝတော ဂုဏဒဿနံ တဿေဝ ပသာဒဿ ကာရဏဝိဘာဝနံ။

အညထာသတ္ထုဂုဏဒဿနာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၆၀။ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဧတဒါနုတ္တရိယံ ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ၊ တတော အညော ဧဝါယံ ပကာရော ‘‘ယံ တံ ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ အာရဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘အပရေနာပိ အာကာရေနာ’’တိ။ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ သဒ္ဒဟနတော ဝိသေသတော သဒ္ဓါ ကုလပုတ္တာ နာမ ဗောဓိသတ္တာ၊ မဟာဗောဓိသတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေ ဟိ မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ မဟာဗောဓိယံ သတ္တာ အာသတ္တာ လဂ္ဂါ နိယတဘာဝူပဂမနေန ကေနစိ အသံဟာရိယဘာဝတော။ ယတော နေသံ န ကထဉ္စိ တတ္ထ သဒ္ဓါယ အညထတ္တံ ဟောတိ၊ ဧတေနေဝ တေသံ ကမ္မဖလံ သဒ္ဓါယပိ အညထတ္တာဘာဝေါ ဒီပိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန၊ ‘‘အနုပ္ပတ္တံ တံ ဘဂဝတာ’’တိ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန စ ဝိသိဋ္ဌဝိသယံ ‘‘သဒ္ဓေန ကုလပုတ္တေနာ’’တိ ဣဒံ ပဒံ၊ တသ္မာ။ လောကုတ္တရဓမ္မသမဓိဂမမူလကတ္တာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏသမဓိဂမဿ ‘‘နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယေနာ’’တိအာဒီသု သမာသပဒေသု ‘‘ဝီရိယံ ထာမော’’တိအာဒီနိ အဝယဝပဒါနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပရက္ကမပဒံ သင်္ဂဏှာတိ၊ န ဓောရယှပဒံ။ န ဟိ တံ ဝီရိယဝေဝစနံ၊ အထ ခေါ ဝီရိယဝန္တဝါစကံ။ ဓုရာယ နိယုတ္တောတိ ဟိ ဓောရယှော။ တေနာဟ ‘‘တံ ဓုရံ ဝဟနသမတ္ထေန မဟာပုရိသေနာ’’တိ။ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယေနာတိ အသိထိလဝီရိယေန။ ထိရဝီရိယေနာတိ ဥဿောဠှီဘာဝူပဂမနေန ထိရဘာဝပ္ပတ္တဝီရိယေန။ အသမဓုရေဟီတိ အနညသာဓာရဏဓုရေဟိ။ ပရေသံ အသယှသဟနာ ဟိ လောကနာထာ။ တံ သဗ္ဗံ အစိန္တေယျာပရိမေယျဘေဒံ ဗုဒ္ဓါနံ ဂုဏဇာတံ။ ပါရမိတာ၊ ဗုဒ္ဓဂုဏာ၊ ဝေနေယျသတ္တာတိ ယသ္မာ ဣဒံ တယံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ သမာနမေဝ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အတီတာနာဂတ…ပေ… ဦနော နတ္ထီ’’တိ။

ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂန္တိ ကာမသုခေ အလ္လီနာ ဟုတွာ အနုယုဉ္ဇနံ။ ကော ဇာနာတိ ပရလောကံ ‘‘အတ္ထီ’’တိ၊ ဧတ္ထ ‘‘ကော ဧကဝိသယောယံ ဣန္ဒြိယဂေါစရော’’တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိ ဟုတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ သုခေါတိ ဣဋ္ဌော သုခါဝဟော။ ပရိဗ္ဗာဇိကာယာတိ တာပသပရိဗ္ဗာဇိကာယ တရုဏိယာ။ မုဒုကာယာတိ သုခုမာလာယ။ လောမသာယာတိ တရုဏမုဒုလောမဝတိယာ။ မောဠိဗန္ဓာဟီတိ မောဠိံ ကတွာ ဗန္ဓကေသာဟိ။ ပရိစာရေန္တီတိ အတ္တနော ပါရိစာရိကံ ကရောန္တိ၊ ဣန္ဒြိယာနိ ဝါ တတ္ထ ပရိတော စာရေန္တိ။ လာမကန္တိ ပဋိကိလိဋ္ဌံ။ ဂါမဝါသီနံ ဗာလာနံ ဓမ္မံ။ ပုထုဇ္ဇနာနမိဒန္တိ ပေါထုဇ္ဇနိကံ။ ယထာ ပန တံ ‘‘ပုထုဇ္ဇနာနမိဒ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုထုဇ္ဇနေဟိ သေဝိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ အနရိယေဟိ သေဝိတဗ္ဗန္တိ ဝါ အနရိယံ။ ယသ္မာ ပန နိဒ္ဒေါသတ္ထော အရိယတ္ထော၊ တသ္မာ ‘‘အနရိယန္တိ န နိဒ္ဒေါသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အနတ္ထသံယုတ္တန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာဒိဝိဝိဓဝိပုလာနတ္ထသဉှိတံ။ အတ္တကိလမထာနုယောဂန္တိ အတ္တနော ကိလမထဿ ခေဒနဿ အနုယုဉ္ဇနံ။ ဒုက္ခံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဒုက္ခံ။ ဒုက္ခမနံ ဧတဿာတိ ဒုက္ခမံ။

အာဘိစေတသိကာနန္တိ အဘိစေတော ဝုစ္စတိ အဘိက္ကန္တံ ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ၊ အဓိစိတ္တံ ဝါ၊ တသ္မိံ အဘိစေတသိ ဇာတာနီတိ အာဘိစေတသိကာနိ၊ အဘိစေတောသန္နိဿိတာနိ ဝါ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာနန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ သုခဝိဟာရာနံ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မော ဝုစ္စတိ ပစ္စက္ခော အတ္တဘာဝေါ၊ တတ္ထ သုခဝိဟာရဘူတာနန္တိ အတ္ထော၊ ရူပါဝစရဈာနာနမေတံ အဓိဝစနံ။ တာနိ ဟိ အပ္ပေတွာ နိသိန္နာ ဈာယိနော ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အသံကိလိဋ္ဌံ နေက္ခမ္မသုခံ ဝိန္ဒန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ။ ကထိတာ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရော’’တိ သပ္ပီတိကတ္တာ၊ လောကုတ္တရဝိပါကသုခုမသဉှိတတ္တာ စ။ သဟ မဂ္ဂေန ဝိပဿနာပါဒကဇ္ဈာနံ ကထိတံ ‘‘စတ္တာရောမေ စုန္ဒ သုခလ္လိကာနုယောဂါ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၄) စတုတ္ထဇ္ဈာနိကဖလသမာပတ္တီတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကာ ဖလသမာပတ္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရဘာဝေန ကထိတာ။ စတ္တာရိ ရူပါဝစရာနိ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရဇ္ဈာနာနီ’’တိ ကထိတာနီတိ အတ္ထော။ နိကာမလာဘီတိ နိကာမေန လာဘီ အတ္တနော ဣစ္ဆာဝသေန လာဘီ။ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ သမာပဇ္ဇိတုံ သမတ္ထောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယထာကာမလာဘီ’’တိ။ အဒုက္ခလာဘီတိ သုခေနေဝ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ သမာပဇ္ဇိတုံ သမတ္ထော။ အကသိရလာဘီတိ အကသိရာနံ ဝိပုလာနံ လာဘီ၊ ယထာပရိစ္ဆေဒေနေဝ ဝုဋ္ဌာတုံ သမတ္ထော။ ဧကစ္စော ဟိ လာဘီယေဝ ဟောတိ၊ န ပန သက္ကောတိ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ သမာပဇ္ဇိတုံ။ ဧကစ္စော တထာ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ကောတိ၊ ပါရိဗန္ဓကေ ပန ကိစ္ဆေန ဝိက္ခမ္ဘေတိ။ ဧကစ္စော တထာ စ သမာပဇ္ဇတိ၊ ပါရိဗန္ဓကေ စ အကိစ္ဆေနေဝ ဝိက္ခမ္ဘေတိ၊ န သက္ကောတိ နာဠိကယန္တံ ဝိယ ယထာပရိစ္ဆေဒေ ဝုဋ္ဌာတုံ။ ဘဂဝါ ပန သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နပါရိဗန္ဓကတ္တာ ဝသိဘာဝဿ သမ္မဒေဝ သမဓိဂတတ္တာ သဗ္ဗမေတံ သမ္မဒေဝ သက္ကောတိ။

အနုယောဂဒါနပ္ပကာရဝဏ္ဏနာ

၁၆၁။ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာတိ ဣမာယ လောကဓာတုယာ သဒ္ဓိံ ဣမံ လောကဓာတုံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာယ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာ။ ဇာတိခေတ္တဘာဝေန ဟိ တံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ‘‘ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္တကာယ ဧဝ ဇာတိခေတ္တဘာဝေါ ဓမ္မတာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပရိဂ္ဂဟဝသေနာ’’တိ ကေစိ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ တတ္တကံ ဧဝ ဇာတိခေတ္တံ။ ‘‘တန္နိဝါသီနံယေဝ စ ဒေဝါနံ ဓမ္မာဘိသမယော’’တိ ဝဒန္တိ။ ပကမ္ပနဒေဝတူပသင်္ကမနာဒိနာ ဇာတစက္ကဝါဠေန သမာနယောဂက္ခမဋ္ဌာနံ ဇာတိခေတ္တံ။ သရသေနေဝ အာဏာပဝတ္တနဋ္ဌာနံ အာဏာခေတ္တံ။ ဗုဒ္ဓဉာဏဿ ဝိသယဘူတံ ဌာနံ ဝိသယခေတ္တံ။ ဩက္ကမနာဒီနံ ဆန္နမေဝ ဂဟဏံ နိဒဿနမတ္တံ မဟာဘိနီဟာရာဒိကာလေပိ တဿ ပကမ္ပနလဗ္ဘနတော။ အာဏာခေတ္တံ နာမ၊ ယံ ဧကစ္စံ သံဝဋ္ဋတိ၊ ဝိဝဋ္ဋတိ စ။ အာဏာ ဝတ္တတိ တန္နိဝါသိဒေဝတာနံ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆနေန၊ တဉ္စ ခေါ ကေဝလံ ဗုဒ္ဓါနံ အာနုဘာဝေနေဝ၊ န အဓိပ္ပာယဝသေန။ ‘‘ယာဝတာ ပန အာကင်္ခေယျာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၈၁) ဝစနတော တတော ပရမ္ပိ အာဏာ ပဝတ္တေယျေဝ။

နုပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပန အတ္ထီတိ ‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထိ၊ သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅) ဣမိဿာ လောကဓာတုယာ ဌတွာ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ၊ ဣမသ္မိံယေဝ သုတ္တေ ‘‘ကိံ ပနာဝုသော၊ သာရိပုတ္တ၊ အတ္ထေတရဟိ အညော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဘဂဝတာ သမသမော သမ္ဗောဓိယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁) ဧဝံ ပုဋ္ဌော ‘‘အဟံ ဘန္တေ နောတိ ဝဒေယျ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁) ဝတွာ တဿ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော၊ ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁၊ မ။ နိ။ ၃။၁၂၉၊ အ။ နိ။ ၁။၂၇၇၊ နေတ္တိ။ ၅၇၊ မိ။ ပ။ ၅။၁။၁) ဣမံ သုတ္တံ ဒဿေန္တေန ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ဗုဒ္ဓခေတ္တဘူတံ ဣမံ လောကဓာတုံ ဌပေတွာ အညတ္ထ အနုပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧကတောတိ သဟ၊ ဧကသ္မိံ ကာလေတိ အတ္ထော။ သော ပန ကာလော ကထံ ပရိစ္ဆိန္နောတိ? စရိမဘဝေ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဓာတုပရိနိဗ္ဗာနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ’’တိအာဒိမာဟ။ နိသိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယာတိ ပဋိလောမက္ကမေန ဝဒတိ။ ခေတ္တပရိဂ္ဂဟော ကတောဝ ဟောတိ ‘‘ဣဒံ ဗုဒ္ဓါနံ ဇာတိခေတ္တ’’န္တိ။ ကေန ပန ပရိဂ္ဂဟော ကတော? ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ဗောဓိသတ္တေန။ ပရိနိဗ္ဗာနတော ပဋ္ဌာယာတိ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာနတော ပဋ္ဌာယ။ ဧတ္ထန္တရေတိ စရိမဘဝေ ဗောဓိသတ္တဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏံ၊ ဓာတုပရိနိဗ္ဗာနန္တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ပရိစ္ဆိန္နေ ဧတသ္မိံ အန္တရေ။

တိပိဋကအန္တရဓာနကထာဝဏ္ဏနာ

‘‘န နိဝါရိတာ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘တီဏိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိပတ္တိအန္တရဓာနေန သာသနဿ ဩသက္ကိတတ္တာ အပရဿ ဥပ္ပတ္တိ လဒ္ဓါဝသရာ ဟောတိ။ ပဋိပဒါတိ ပဋိဝေဓာဝဟာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ။

‘‘ပရိယတ္တိ ပမာဏ’’န္တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ဗောဓိသတ္တံ နိဒဿနံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ ဟီနံ နိဒဿနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိယျာနိကဓမ္မဿ ဟိ ဌိတိံ ဒဿေန္တော အနိယျာနိကဓမ္မံ နိဒဿေတိ။

မာတိကာယ အန္တရဟိတာယာတိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၃၉၊ ၄၄၊ ပါစိ။ ၄၅) နယပ္ပဝတ္တာယ သိက္ခာပဒပါဠိမာတိကာယ အန္တရဟိတာယ။ နိဒါနုဒ္ဒေသသင်္ခါတေ ပါတိမောက္ခေ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာဥပသမ္ပဒါကမ္မေသု စ သာသနံ တိဋ္ဌတိ။ ယထာ ဝါ ပါတိမောက္ခေ ဓရန္တေ ဧဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဥပသမ္ပဒါ စ၊ ဧဝံ သတိ ဧဝ တဒုဘယေ ပါတိမောက္ခံ တဒုဘယာဘာဝေ ပါတိမောက္ခာဘာဝတော။ တသ္မာ တယိဒံ တယံ သာသနဿ ဌိတိဟေတူတိ အာဟ ‘‘ပါတိမောက္ခပဗ္ဗဇ္ဇာဥပသမ္ပဒါသု ဌိတာသု သာသနံ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ ယသ္မာ ဝါ ဥပသမ္ပဒါဓီနံ ပါတိမောက္ခံ အနုပသမ္ပန္နဿ အနိစ္ဆိတတ္တာ၊ ဥပသမ္ပဒါ စ ပဗ္ဗဇ္ဇာဓီနာ၊ တသ္မာ ပါတိမောက္ခေ၊ တံ သိဒ္ဓိယာ သိဒ္ဓါသု ပဗ္ဗဇ္ဇုပသမ္ပဒါသု စ သာသနံ တိဋ္ဌတိ။ ဩသက္ကိတံ နာမာတိ ပစ္ဆိမကပဋိဝေဓသီလဘေဒဒွယံ ဧကတော ကတွာ တတော ပရံ ဝိနဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ၊ ပစ္ဆိမကပဋိဝေဓတော ပရံ ပဋိဝေဓသာသနံ၊ ပစ္ဆိမကသီလဘေဒတော ပရံ ပဋိပတ္တိသာသနံ ဝိနဋ္ဌံ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။

သာသနအန္တရဟိတဝဏ္ဏနာ

ဧတေန ကာမံ ‘‘သာသနဋ္ဌိတိယာ ပရိယတ္တိ ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ပရိယတ္တိ ပန ပဋိပတ္တိဟေတုကာတိ ပဋိပတ္တိယာ အသတိ သာ အပ္ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ ပဋိဝေဓော ဝိယ၊ တသ္မာ ပဋိပတ္တိအန္တရဓာနံ သာသနောသက္ကနဿ ဝိသေသကာရဏန္တိ ဒဿေတွာ တယိဒံ သာသနောသက္ကနံ ဓာတုပရိနိဗ္ဗာနောသာနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တီဏိ ပရိနိဗ္ဗာနာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဓာတူနံ သန္နိပါတနာဒိ ဗုဒ္ဓါနံ အဓိဋ္ဌာနေနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တာတိ ရသ္မိယော။ ကာရုညန္တိ ပရိဒေဝနကာရုညံ။ ဇမ္ဗုဒီပေ၊ ဒီပန္တရေသု၊ ဒေဝနာဂဗြဟ္မလောကေသု စ ဝိပ္ပကိရိတွာ ဌိတာနံ ဓာတူနံ မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကဋ္ဌာနေ ဧကဇ္ဈံ သန္နိပါတနံ၊ ရသ္မိဝိဿဇ္ဇနံ၊ တတ္ထ တေဇောဓာတုယာ ဥဋ္ဌာနံ၊ ဧကဇာလိဘာဝေါ စာတိ သဗ္ဗမေတံ သတ္ထု အဓိဋ္ဌာနဝသေနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အနစ္ဆရိယတ္တာတိ ဒွီသုပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသု အစ္ဆရိယတ္တာဘာဝဒေါသတောတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓါ နာမ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ ဧကသဒိသာတိ တေသံ ဒေသနာပိ ဧကရသာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာယ စ ဝိသေသာဘာဝတော’’တိ၊ ဧတေန စ အနစ္ဆရိယတ္တမေဝ သာဓေတိ။ ‘‘ဝိဝါဒဘာဝတော’’တိ ဧတေန ဝိဝါဒါဘာဝတ္ထံ ဒွေ ဧကတော န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဒဿေတိ။

တတ္ထာတိ မိလိန္ဒပဉှေ (မိ။ ပ။ ၅။၁။၁)။ ဧကုဒ္ဒေသောတိ ဧကော ဧကဝိဓော အဘိန္နော ဥဒ္ဒေသော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဧကံ ဧဝ ဗုဒ္ဓံ ဓာရေတီတိ ဧကဗုဒ္ဓဓာရဏီ၊ ဧတေန ဧဝံသဘာဝါ ဧတေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ၊ ယေန ဒုတိယံ ဗုဒ္ဓဂုဏံ ဓာရေတုံ အသမတ္ထာ အယံ လောကဓာတူတိ ဒဿေတိ။ ပစ္စယဝိသေသနိပ္ဖန္နာနဉှိ ဓမ္မာနံ သဘာဝဝိသေသော န သက္ကာ နိဝါရေတုန္တိ။ ‘‘န ဓာရေယျာ’’တိ ဝတွာ တမေဝ အဓာရဏံ ပရိယာယေဟိ ပကာသေန္တော ‘‘စလေယျာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စလေယျာတိ ပရိပ္ဖန္ဒေယျ။ ကမ္ပေယျာတိ ပဝေဓေယျ။ နမေယျာတိ ဧကပဿေန နတာ ဘဝေယျ။ ဩဏမေယျာတိ ဩသီဒေယျ။ ဝိနမေယျာတိ ဝိဝိဓာ ဣတော စိတော စ နမေယျ။ ဝိကိရေယျာတိ ဝါတေန ဘုသမုဋ္ဌိ ဝိယ ဝိပ္ပကိရေယျ။ ဝိဓမေယျာတိ ဝိနဿေယျ။ ဝိဒ္ဓံသေယျာတိ သဗ္ဗသော ဝိဒ္ဓသ္တာ ဘဝေယျ။ တထာဘူတာ စ န ကတ္ထစိ တိဋ္ဌေယျာတိ အာဟ ‘‘န ဌာနံ ဥပဂစ္ဆေယျာ’’တိ။

ဣဒါနိ တတ္ထ နိဒဿနံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ မဟာရာဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမုပါဒိကာတိ သမံ ဥဒ္ဓံ ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတီတိ သမုပါဒိကာ၊ ဥဒကဿ ဥပရိ သမံဂါမိနီတိ အတ္ထော။ ဝဏ္ဏေနာတိ သဏ္ဌာနေန။ ပမာဏေနာတိ အာရောဟေန။ ကိသထူလေနာတိ ကိသထူလဘာဝေန၊ ပရိဏာဟေနာတိ အတ္ထော။ ဒွိန္နမ္ပီတိ ဒွေပိ၊ ဒွိန္နမ္ပိ ဝါ သရီရဘာရံ။

ဆာဒေန္တန္တိ ရောစေန္တံ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေန္တံ။ တန္ဒီကတောတိ တေန ဘောဇနေန တန္ဒီဘူတော။ အနောဏမိတဒဏ္ဍဇာတောတိ ယာဝဒတ္ထဘောဇနေန ဩဏမိတုံ အသမတ္ထတာယ အနောဏမိတဒဏ္ဍော ဝိယ ဇာတော။ သကိံ ဘုတ္တောဝါတိ ဧကံ ဝဍ္ဎိတကံ ဘုတ္တမတ္တောဝ မရေယျာတိ။ အတိဓမ္မဘာရေနာတိ ဓမ္မေန နာမ ပထဝီ တိဋ္ဌေယျ၊ သကိံ တေနေဝ စလတိ ဝိနဿတီတိ အဓိပ္ပာယေန ပုစ္ဆတိ။ ပုန ထေရော ရတနံ နာမ လောကေ ကုဋုမ္ဗံ သန္ဓာရေန္တံ၊ အဘိမတဉ္စ လောကေန၊ တံ အတ္တနော ဂရုသဘာဝတာယ သကဋဘင်္ဂဿ ကာရဏံ အတိဘာရဘူတံ ဒိဋ္ဌမေဝံ ဓမ္မော စ ဟိတသုခဝိသေသေဟိ တံသမင်္ဂိနံ ဓာရေန္တော၊ အဘိမတော စ ဝိညူနံ ဂမ္ဘီရပ္ပမေယျဘာဝေန ဂရုသဘာဝတ္တာ အတိဘာရဘူတော ပထဝိစလနဿ ကာရဏံ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဓ မဟာရာဇ ဒွေ သကဋာ’’တိအာဒိမာဟ၊ ဧတေနေဝ တထာဂတဿ မာတုကုစ္ဆိဩက္ကမနာဒိကာလေ ပထဝိကမ္ပနကာရဏံ သံဝဏ္ဏိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကဿာတိ ဧကသ္မာ၊ ဧကဿ ဝါ သကဋဿ ရတနံ တသ္မာ သကဋတော ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။

ဩသာရိတန္တိ ဥစ္စာရိတံ၊ ကထိတန္တိ အတ္ထော။

အဂ္ဂေါတိ သဗ္ဗသတ္တေဟိ အဂ္ဂေါ။

သဘာဝပကတိကာတိ သဘာဝဘူတာ အကိတ္တိမာ ပကတိကာ။ ကာရဏမဟန္တတ္တာတိ ကာရဏာနံ မဟန္တတာယ၊ မဟန္တေဟိ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေဟိ ပါရမိသင်္ခါတေဟိ ကာရဏေဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ နိဗ္ဗတ္တိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပထဝိအာဒီနိ မဟန္တာနိ ဝတ္ထူနိ၊ မဟန္တာ စ သက္ကဘာဝါဒယော အတ္တနော အတ္တနော ဝိသယေ ဧကေကာဝ၊ ဧဝံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါပိ မဟန္တော အတ္တနော ဝိသယေ ဧကော ဧဝ။ ကော စ တဿ ဝိသယော? ဗုဒ္ဓဘူမိ၊ ယာဝတကံ ဝါ ဉေယျမေဝံ ‘‘အာကာသော ဝိယ အနန္တဝိသယော ဘဂဝါ ဧကော ဧဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တော ‘‘ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ’’တိ ဝုတ္တလောကဓာတုတော အညေသုပိ စက္ကဝါဠေသု အပရဿ ဗုဒ္ဓဿ အဘာဝံ ဒဿေတိ။

‘‘သမ္မုခါ မေတ’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တိတံ အတ္တနော ဗျာကရဏံ အဝိပရီတတ္ထတာယ သတ္ထရိ ပသာဒုပ္ပာဒနေန သမ္မာပဋိပဇ္ဇမာနဿ အနုက္ကမေန လောကုတ္တရဓမ္မာဝဟမ္ပိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မဿ…ပေ… ပဋိပဒ’’န္တိ။ ဝါဒဿ အနုပတနံ အနုပ္ပဝတ္တိ ဝါဒါနုပါတောတိ အာဟ ‘‘ဝါဒေါယေဝါ’’တိ။

အစ္ဆရိယအဗ္ဘုတဝဏ္ဏနာ

၁၆၂။ ဥဒါယီတိ နာမံ၊ မဟာသရီရတာယ ပန ထေရော မဟာဥဒါယီတိ ပညာယိတ္ထ၊ ယဿ ဝသေန ဝိနယေ နိသီဒနဿ ဒသာ အနုညာတာ။ ပဉ္စဝဏ္ဏာတိ ခုဒ္ဒိကာဒိဘေဒတော ပဉ္စပ္ပကာရာ။ ပီတိသမုဋ္ဌာနေဟိ ပဏီတရူပေဟိ အတိဗျာပိတဒေဟော ‘‘နိရန္တရံ ပီတိယာ ဖုဋသရီရော’’တိ ဝုတ္တော၊ တတော ဧဝဿာ ပရိယာယတော ဖရဏလက္ခဏမ္ပိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ ‘‘အပ္ပကသိရေနေဝါ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၁၊ ၅။၁၅၈၊ အ။ နိ။ ၇။၇၁) ဝိယ ဣဓ အဘာဝတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အပ္ပိစ္ဆတာတိ နိတ္တဏှတာ’’တိ။ တီဟာကာရေဟီတိ ယထာလာဘယထာဗလယထာသာရုပ္ပပ္ပကာရေဟိ။

န န ကထေတိ ကထေတိယေဝ။ စီဝရာဒိဟေတုန္တိ စီဝရုပ္ပာဒါဒိဟေတုဘူတံ ပယုတ္တကထံ န ကထေတိ။ ဝေနေယျဝသေနာတိ ဝိနေတဗ္ဗပုဂ္ဂလဝသေန။ ကထေတိ ‘‘ဧဝမယံ ဝိနယံ ဥပဂစ္ဆတီ’’တိ။ ‘‘သဗ္ဗာဘိဘူ သဗ္ဗဝိဒူဟမသ္မီ’’တိအာဒိကာ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ ဓ။ ပ။ ၃၅၃) ဂါထာပိ ‘‘ဒသဗလသမန္နာဂတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော’’တိအာဒိကာ (သံ။ နိ။ ၂။၂၁၊ ၂၂) သုတ္တန္တာပိ။

၁၆၃။ အဘိက္ခဏန္တိ အဘိဏှံ။ နိဂ္ဂါထကတ္တာ၊ ပုစ္ဆနဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တိတတ္တာ စ ‘‘ဝေယျာကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ သဗ္ဗံ သုဝိညေယျံ ဧဝါတိ။

သမ္ပသာဒနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။

၆။ ပါသာဒိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

နိဂဏ္ဌနာဋပုတ္တကာလင်္ကိရိယဝဏ္ဏနာ

၁၆၄။ လက္ခဿ သရဝေဓံ အဝိရဇ္ဈိတွာန ဝိဇ္ဈနဝိဓိံ ဇာနန္တီတိ ဝေဓညာ။ တေနာဟ ‘‘ဓနုမှိ ကတသိက္ခာ’’တိ။ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟဏတ္ထာယာတိ ဓနုသိပ္ပာဒိသိပ္ပဿ ဥဂ္ဂဟဏတ္ထာယ။ မဇ္ဈိမေန ပမာဏေန သရပါတယောဂျတာဝသေန ကတတ္တာ ဒီဃပါသာဒေါ။

သမ္ပတိ ကာလံ ကတောတိ အစိရကာလံ ကတော။ ဒွေဓိကဇာတာတိ ဇာတဒွေဓိကာ သဉ္ဇာတဘေဒါ။ ဒွေဇ္ဈဇာတာတိ ဒုဝိဓဘာဝပ္ပတ္တာ။ ဘဏ္ဍန္တိ ပရိဘာသန္တိ ဧတေနာတိ ဘဏ္ဍနံ၊ ဝိရုဒ္ဓစိတ္တံ။ တန္တိ ဘဏ္ဍနံ။ ‘‘ဣဒံ နဟာနာဒိ န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ပညတ္တဝတ္တံ ပဏ္ဏတ္တိ။ ဓမ္မဝိနယန္တိ ပါဝစနံ သိဒ္ဓန္တံ။ ဝိဇ္ဈန္တာ မုခသတ္တီဟိ။ သဟိတံ မေတိ မယှံ ဝစနံ သဟိတံ သိလိဋ္ဌံ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓံ အတ္ထယုတ္တံ ကာရဏယုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထသံဟိတ’’န္တိ။ အဓိစိဏ္ဏန္တိ အာစိဏ္ဏံ။ ဝိပရာဝတ္တန္တိ ဝိရောဓဒဿနဝသေန ပရာဝတ္တိတံ၊ ပရာဝတ္တံ ဒူသိတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘စိရကာလဝသေန ပဂုဏံ၊ တံ မမ ဝါဒံ အာဂမ္မ နိဝတ္တ’’န္တိ။ ပရိယေသမာနော ဝိစရ တတ္ထ ဂန္တွာ သိက္ခာတိ အတ္ထော။ သစေ သက္ကောသိ၊ ဣဒါနိယေဝ မယာ ဝေဌိတံ ဒေါသံ နိဗ္ဗေဌေဟိ။ မရဏမေဝါတိ အညမညဃာတနဝသေန မရဏမေဝ။ နာဋပုတ္တဿ ဣမေတိ နာဋပုတ္တိယာ၊ တေ ပန တဿ သိဿာတိ အာဟ ‘‘အန္တေဝါသိကေသူ’’တိ။ ပုရိမပဋိပတ္တိတော ပဋိနိဝတ္တနံ ပဋိဝါနံ၊ တံ ရူပံ သဘာဝေါ ဧတေသန္တိ ပဋိဝါနရူပါ။ တေနာဟ ‘‘နိဝတ္တနသဘာဝါ’’တိ။ ကထနံ အတ္ထဿ အာစိက္ခနံ။ ပဝေဒနံ ဟေတုဒါဟရဏာနိ အာဟရိတွာ ဗောဓနံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုပ္ပဝေဒိတေတိ ဒုဝိညာပိတေ’’တိ။ န ဥပသမာယ သံဝတ္တတီတိ အနုပသမသံဝတ္တနံ၊ တဒေဝ အနုပသမသံဝတ္တနိကံ၊ တသ္မိံ။ သမုဿိတံ ဟုတွာ ပတိဋ္ဌာဟေတုဘာဝတော ထူပံ၊ ပတိဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘ဘိန္နထူပေတိ ဘိန္နပတိဋ္ဌေ’’တိ၊ ထူပေါတိ ဝါ ဓမ္မဿ နိယျာနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော အညေ ဓမ္မေ အဘိဘုယျ သမုဿိတဋ္ဌေန၊ သော နိဂဏ္ဌဿ သမယေ။ ကေဟိစိ အဘိန္နသမ္မတောပိ ဘိန္နော ဝိနဋ္ဌော ဧဝ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝတောတိ သော ဘိန္နထူပေါ၊ သော ဧဝ နိယျာနဘာဝေါ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော မုစ္စိတုကာမာနံ ပဋိသရဏံ၊ တမေတ္ထ နတ္ထီတိ အပ္ပဋိသရဏော၊ တသ္မိံ ဘိန္နထူပေ အပ္ပဋိသရဏေတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အာစရိယပ္ပမာဏန္တိ အာစရိယမုဋ္ဌိ ဟုတွာ ပမာဏဘူတံ။ နာနာနီဟာရေနာတိ နာနာကာရေန။

၁၆၅။ တထေဝ သမုဒါစရိံသု ဘူတပုဗ္ဗဂတိယာ။ သာမာကာနန္တိ သာမာကဓညာနံ။

‘‘ယေနဿ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ ဝတွာ ယထာဿ အာယသ္မတော စုန္ဒဿ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကော ဥပဇ္ဈာယော အဟောသိ၊ တံ ဝိတ္ထာရေန ဒဿေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓကာလေ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓကာလေတိ ဘူတကထနမေတံ၊ န ဝိသေသနံ။ သတ္ထု ပရိနိဗ္ဗာနတော ပုရေတရမေဝ ဟိ ဓမ္မသေနာပတိ ပရိနိဗ္ဗုတော။

ဓမ္မရတနပူဇာဝဏ္ဏနာ

သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အဒါသီတိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ ကတွာ အဒါသိ။

ကထာယ မူလန္တိ ဘဂဝတော သန္တိကာ လဘိတဗ္ဗဓမ္မကထာယ ကာရဏံ။ သမုဋ္ဌာပေတီတိ ဥဋ္ဌာပေတိ၊ ဒါလိဒ္ဒိယပင်္ကတော ဥဒ္ဓရတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သန္ဓမန္တိ သမ္မဒေဝ ဓမန္တော။ ဧကေကသ္မိံ ပဟာရေယေဝ တယော တယော ဝါရေ ကတွာ ဒိဝါ နဝဝါရေ ရတ္တိံ နဝဝါရေ။ ဥပဋ္ဌာနမေဝ ဂစ္ဆတိ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနဝသေန၊ ပဉှာပုစ္ဆနာဒိဝသေန ပန အန္တရန္တရာပိ ဂစ္ဆတေဝ၊ ဂစ္ဆန္တော စ ဒိဝသဿ…ပေ… ဂစ္ဆတိ။ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ ဥဒ္ဓရဏဘာဝတော ပဉှောဝ ပဉှုဒ္ဓါရော၊ တံ ဂဟေတွာဝ ဂစ္ဆတိ အတ္တနော မဟာပညတာယ၊ သတ္ထု စ ဓမ္မဒေသနာယံ အကိလာသုဘာဝတော။

အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတဓမ္မဝိနယဝဏ္ဏနာ

၁၆၆။ အာရောစိတေပိ တသ္မိံ အတ္ထေ။ သာမိကော ဟောတိ၊ တဿ သာမိကဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သောဝ တဿာ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဇာနာတီ’’တိ အာဟ။ ဧဝန္တိ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနံ။ စုန္ဒတ္ထေရေန ဟိ အာနီတံ ကထာပါဘတံ ဘဂဝါ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော ‘‘ဧဝ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဒုရက္ခာတေ ဓမ္မဝိနယေ သာဝကာနံ ဒွေဓိကာဒိဘာဝေန ဝိဟရဏကိရိယာပရာမသနဉှေတံ။

ယသ္မာ …ပေ… ပါကဋံ ဟောတိ ဗျတိရေကမုခေန စ နေယျဿ အတ္ထဿ ဝိဘူတဘာဝါပတ္တိတော။ အထ ဝါ ယသ္မာ…ပေ… ပါကဋံ ဟောတိ ဒေါသေသု အာဒီနဝဒဿနေန တပ္ပဋိပက္ခေသု ဂုဏေသု အာနိသံသဿ ဝိဘူတဘာဝါပတ္တိတော။ ဝေါက္ကမ္မာတိ အပသက္ကေတွာ။ အာမေဍိတလောပေန စာယံ နိဒ္ဒေသော၊ ဝေါက္ကမ္မ ဝေါက္ကမ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တေန တဿ ဝေါက္ကမနဿ အန္တရန္တရာတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘န နိရန္တရ’’န္တိအာဒိ။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိအာဒယောတိ တေန သတ္ထာရာ ဝုတ္တမုတ္တိဓမ္မဿ အနုဓမ္မံ အပ္ပဋိပဇ္ဇနာဒယော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါဠိယံ အာဂတာ အသာမီစိပဋိပဒါဒယော စ သင်္ဂယှန္တိ။ မနုဿတ္တမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဝိစာရဏပညာယ အသမ္ဘဝေါ၊ ဒေါသေသု အနဘိနိဝေသိတာ၊ အသန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသိတာ’’တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘တထာ ဧဝ’’န္တိ ပဒေဟိ ယထာက္ကမံ ပကာရဿ ကာမံ တိရောက္ခတာ၊ ပစ္စက္ခတာ ဝုစ္စတိ၊ တထာပိ ယထာ ‘‘တထာ ပဋိပဇ္ဇတူ’’တိ ပဒေန ပဋိပဇ္ဇနာကာရော နိယမေတွာ ဝိဟိတော၊ တထာ ‘‘ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇတူ’’တိ ဣမိနာပီတိ ဣဒံ တဿ အတ္ထဒဿနဘာဝေန ဝုတ္တံ။ သမာဒပိတတ္တာ မိစ္ဆာပဋိပဒါယ အပုညံ ပသဝတိ။

၁၆၇။ ဉာယတိ မုတ္တိဓမ္မော ဧတေနာတိ ဉာယော၊ တေန သတ္ထာရာ ဝုတ္တော ဓမ္မာနုဓမ္မော၊ တံ ပဋိပန္နောတိ ဉာယပ္ပဋိပန္နော၊ သော ပန ယသ္မာ တဿ မုတ္တိဓမ္မဿ အဓိဂမေ ကာရဏသမ္မတော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာရဏပ္ပဋိပန္နော’’တိ။ နိပ္ဖာဒေဿတီတိ သာဓေဿတိ၊ သိဒ္ဓိံ ဂမိဿတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကန္တိ သမ္ပတိ၊ အာယတိဉ္စ ဒုက္ခဿ နိဗ္ဗတ္တကံ။ ဝီရိယံ ကရောတိ မိစ္ဆာပဋိပန္နတ္တာ။

သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတဓမ္မဝိနယာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၆၈။ နိယျာတီတိ ဝတ္တတိ၊ သံဝတ္တတီတိ ဝါ အတ္ထော။

၁၇၀။ ဣဓ သာဝကဿ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဧကန္တိကအပဿယဒဿနတ္ထံ သတ္ထု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာ၊ ဓမ္မဿ စ သွာက္ခာတတာ ကိတ္တိတာတိ ‘‘သမ္မာပဋိပန္နဿ ကုလပုတ္တဿ ပသံသံ ဒဿေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ ဣမိဿာ ဒေသနာယ သံကိလေသဘာဂိယဘာဝေန ဥဋ္ဌိတာယ ဝေါဒါနဘာဂိယဘာဝေန ယထာနုသန္ဓိနာ ပဝတ္တိ ဒီပိတာ ဟောတိ။ အဗောဓိတတ္ထာတိ အပ္ပဝေဒိတတ္ထာ၊ ပရမတ္ထံ စတုတ္ထသစ္စပဋိဝေဓံ အပါပိတာတိ အတ္ထော။ ပါဠိယံ ‘‘အဿာ’’တိ ပဒံ ‘‘သာဝကာ သဒ္ဓမ္မေ’’တိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘အဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာဝကာ၊ အဿ သဒ္ဓမ္မေ’’တိ။ သဗ္ဗသင်္ဂဟပဒေဟိ ကတန္တိ သဗ္ဗဿ သာသနတ္ထဿ သင်္ဂဏှနပဒေဟိ ဧကဇ္ဈံ ကတံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကံ ကတံ န ဟောတီတိ အတ္ထော’’တိ။ ပုဗ္ဗေနာပရံ သမ္ဗန္ဓတ္ထဘာဝေန သင်္ဂဟေတဗ္ဗတာယ ဝါ သင်္ဂဟာနိ ပဒါနိ ကတာနိ ဧတဿာတိ သင်္ဂဟပဒကတံ၊ ဗြဟ္မစရိယံ။ တပ္ပဋိက္ခေပေန န စ သင်္ဂဟပဒကတန္တိ ယောဇနာ။ ရာဂါဒိပဋိပက္ခဟရဏံ၊ ယထာနုသိဋ္ဌံ ဝါ ပဋိပဇ္ဇမာနာနံ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော ပဋိဟရဏံ နိဗ္ဗာနပါပနံ ပဋိဟာရော၊ သော ဧဝ အာ-ကာရဿ ဣ-ကာရံ ကတွာ ပဋိဟိရော၊ ပဋိဟိရော ဧဝ ပါဋိဟိရော၊ သဟ ပါဋိဟိရေနာတိ သပ္ပာဋိဟိရံ၊ တထာ သုပ္ပဝေဒိတတာယ သပ္ပာဋိဟိရံ ကတန္တိ သပ္ပာဋိဟိရကတံ။ တာဒိသံ ပန ဝဋ္ဋတော နိယျာနေ နိယုတ္တံ၊ နိယျာနပ္ပယောဇနဉ္စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိယျာနိက’’န္တိ။ ဒေဝလောကတောတိ ဒေဝလောကတော ပဋ္ဌာယ ရူပီဒေဝနိကာယတော ပဘုတိ။ သုပ္ပကာသိတန္တိ သုဋ္ဌု ပကာသိတံ။ ယာဝ ဒေဝမနုဿေဟီတိ ဝါ ယာဝ ဒေဝမနုဿေဟိ ယတ္တကာ ဒေဝါ မနုဿာ စ၊ တာဝ တေ သဗ္ဗေ အဘိဗျာပေတွာ သုပ္ပကာသိတံ။ အနုတာပါယ ဟောတီတိ အနုတပ္ပော၊ သော ပန အနုတာပံ ကရောန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနုတာပကရော ဟောတီ’’တိ။

၁၇၂။ ထိရောတိ ဌိတဓမ္မော ကေနစိ အသံဟာရိယော၊ အသေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ထေရကာရကာ ဓမ္မာ။

၁၇၃။ ယောဂေဟိ ခေမတ္တာတိ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒုတတ္တာ။ သဒ္ဓမ္မဿာတိ အဿ သဒ္ဓမ္မဿ။ အဿာတိ စ အဿ သတ္ထုနော။

၁၇၄။ ဥပါသကာ ဗြဟ္မစာရိနော နာမ ဝိသေသတော အနာဂါမိနော။ သောတာပန္နသကဒါဂါမိနောပိ တာဒိသာ တထာ ဝုစ္စန္တီတိ ‘‘ဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝသမာနာ အရိယသာဝကာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။

၁၇၆။ သဗ္ဗကာရဏသမ္ပန္နန္တိ ယတ္တကေဟိ ကာရဏေဟိ သမ္ပန္နံ နာမ ဟောတိ၊ တေဟိ သဗ္ဗေဟိ ကာရဏေဟိ သမ္ပန္နံ သမ္ပတ္တံ ဥပဂတံ ပရိပုဏ္ဏံ၊ သမန္နာဂတံ ဝါ။ ဣမမေဝ ဓမ္မန္တိ ဣမမေဝ သာသနဓမ္မံ။

ဥဒကေန ပဒေသညုနာ အတ္တနော ပညာဝေယျတ္တိယတံ ဒဿေတုံ အနိယျာနိကေ အတ္ထေ ပယုတ္တံ ပဟေဠိကသဒိသံ ဝစနံ၊ ဘဂဝတာ အတ္တနော သဗ္ဗညုတာယ နိယျာနိကေ အတ္ထေ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒကော သုဒ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သော ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။

သင်္ဂါယိတဗ္ဗဓမ္မာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၇၇။ သင်္ဂမ္မ သမာဂမ္မာတိ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ လဗ္ဘမာနာနံ ဂတိဝသေန သင်္ဂမ္မ ဌာနန္တရတော ပက္ကောသနေန သမာဂတာနံ ဝသေန သမာဂမ္မ။ တေနာဟ ‘‘သင်္ဂန္တွာ သမာဂန္တွာ’’တိ။ အတ္ထေန အတ္ထန္တိ ပဒန္တရေ အာဂတအတ္ထေန သဟ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတမတ္ထံ။ ဗျဉ္ဇနေန ဗျဉ္ဇနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သမာနေန္တေဟီတိ သမာနံ ကရောန္တေဟိ၊ ဩပမ္မံ ဝါ အာနေန္တေဟိ။ သင်္ဂါယိတဗ္ဗန္တိ သမ္မဒေဝ ဂါယိတဗ္ဗံ ကထေတဗ္ဗံ၊ တံ ပန သင်္ဂါယနံ ဝါစနာမဂ္ဂေါတိ အာဟ ‘‘ဝါစေတဗ္ဗ’’န္တိ။

၁၇၈။ တဿ ဝါ ဘာသိတေတိ တဿ ဘိက္ခုနော ဘာသိတေ အတ္ထေ စေဝ ဗျဉ္ဇနေ စ။ အတ္ထမိစ္ဆာဂဟဏရောပနာနိ ယထာ ဟောန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏံ ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဂဏှာတိ၊ န သတိယေဝ ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ။ ‘‘သတိပဋ္ဌာနာနီ’’တိ ဗျဉ္ဇနံ ရောပေတိ တသ္မိံ အတ္ထေ၊ န ‘‘သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ။ ဥပပန္နတရာနီတိ ယုတ္တတရာနိ။ အလ္လီနတရာနီတိ သိလိဋ္ဌတရာနိ။ ယာ စေဝါတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ၊ ဝိဘတ္တိလောပေန ဝါ။ ပုန ယာ စေဝါတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေနေဝ နိဒ္ဒေသော။ နေဝ ဥဿာဒေတဗ္ဗောတိ န ဥက္ကံသေတဗ္ဗော ဝိရဇ္ဈိတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ န အပသာဒေတဗ္ဗောတိ န သန္တဇ္ဇေတဗ္ဗော ဝိဝါဒပရိဟရဏတ္ထံ။ ဓာရဏတ္ထန္တိ ဥပဓာရဏတ္ထံ သလ္လက္ခဏတ္ထံ။

၁၈၁။ အတ္ထေန ဥပေတန္တိ အဝိပရီတေန အတ္ထေန ဥပေတံ တံ ‘‘အယမေတ္ထ အတ္ထော’’တိ ဥပေစ္စ ပဋိဇာနိတွာ ဌိတံ။ တထာရူပေါ စ တဿ ဗုဇ္ဈိတာ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အတ္ထဿ ဝိညာတာရ’’န္တိ။ ဧဝမေတံ ဘိက္ခုံ ပသံသထာတိ ဝုတ္တနယေန ဓမ္မဘာဏကံ အမုံ ဘိက္ခုံ ‘‘ဧဝံ လာဘာ နော အာဝုသော’’တိအာဒိအာကာရေန ပသံသထ။ ဣဒါနိဿ ပသံသဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧသော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧသာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ သတ္ထုကိစ္စကရဏတော၊ တတ္ထ စဿ သမ္မဒေဝ အဝဋ္ဌိတဘာဝတော ‘‘ဗုဒ္ဓါ နာမ ဧသာ’’တိ ဝုတ္တော။ ‘‘လာဘာ နော’’တိအာဒိနာ စဿ ဘိက္ခူနံ ပိယဂရုဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော သတ္ထာ တံ အတ္တနော ဌာနေ ဌပေသီတိ ဝုတ္တော။

ပစ္စယာနုညာတကာရဏာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၈၂။ တတောပိ ဥတ္တရိတရန္တိ ယာ ပုဗ္ဗေ သမ္မာပဋိပန္နဿ ဘိက္ခုနော ပသံသနဝသေန ‘‘ဣဓ ပန စုန္ဒ သတ္ထာ စ ဟောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၇၊ ၁၆၉) ပဝတ္တိတဒေသနာယ ဥပရိ ‘‘ဣဓ စုန္ဒ သတ္ထာ စ လောကေ ဥဒပါဒီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၇၀၊ ၁၇၁) ဒေသနာ ဝဍ္ဎိတာ။ တတောပိ ဥတ္တရိတရံ သဝိသေသံ ဒေသနံ ဝဍ္ဎေန္တော ‘‘ပစ္စယဟေတူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပစ္စယဟေတူတိ ပစ္စယသံဝတ္တနဟေတု။ ဥပ္ပဇ္ဇနကာ အာသဝါတိ ပစ္စယာနံ ပရိယေသနဟေတု စေဝ ပရိဘောဂဟေတု စ ဥပ္ပဇ္ဇနကာ ကာမာသဝါဒယော။ တေသံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသာဝကော မိစ္ဆာအာဇီဝံ ပဟာယ သမ္မာအာဇီဝေန ဇီဝိတံ ကပ္ပေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၈) ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈) စ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဥပဒိသန္တော ဘဂဝါ ပဋိဃာတာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ နာမ။ ‘‘ယော တုမှေသု ပါဠိယာ အတ္ထဗျဉ္ဇနာနိ မိစ္ဆာ ဂဏှာတိ၊ သော နေဝ ဥဿာဒေတဗ္ဗော၊ န အပသာဒေတဗ္ဗော၊ သာဓုကံ သညာပေတဗ္ဗော တဿေဝ အတ္ထဿ နိသန္တိယာ’’တိ ဧဝံ ပရိယတ္တိဓမ္မေ မိစ္ဆာပဋိပန္နေ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ဘိက္ခူ နိယောဇေန္တော ဘဂဝါ ဘဏ္ဍနဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇနကာနံ သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ နာမ။ ယထာ တေ န ပဝိသန္တီတိ တေ အာသဝါ အတ္တနော စိတ္တသန္တာနံ ယထာ န ဩတရန္တိ။ မူလဃာတေန ပဋိဟနနာယာတိ ယထာ မူလဃာတော ဟောတိ၊ ဧဝံ မူလဃာတဝသေန ပဇဟနာယ။ တန္တိ စီဝရံ။ ယထာ စီဝရံ ဣဒမတ္ထိကတမေဝ ဥပါဒါယ အနုညာတံ၊ ဧဝံ ပိဏ္ဍပါတာဒယောပိ။

သုခလ္လိကာနုယောဂါဒိဝဏ္ဏနာ

၁၈၃။ သုခိတန္တိ သဉ္ဇာတသုခံ။ ပီဏိတန္တိ ဓာတံ သုဟိတံ။ တထာဘူတော ပန ယသ္မာ ထူလသရီရော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ထူလံ ကရောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၈၆။ နဌိတသဘာဝါတိ အနဝဋ္ဌိတသဘာဝါ၊ ဧဝရူပါယ ကထာယ အနဝဋ္ဌာနဘာဝတော သဘာဝေါပိ တေသံ အနဝဋ္ဌိတောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ဇိဝှာ နော အတ္ထီ’’တိအာဒိ။ ကာမံ ‘‘ပဉ္စဟိ စက္ခူဟီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန စတ္တာရိ စက္ခူနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဉှိ သမန္တစက္ခူတိ။ တဿ ဝါ ဉေယျဓမ္မေသု ဇာနနဝသေန ပဝတ္တိံ ဥပါဒါယ ‘‘ဇာနတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထာမလကံ ဝိယ ပစ္စက္ခတော ဒဿနဝသေန ပဝတ္တိံ ဥပါဒါယ ‘‘ပဿတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နေမံ ဝုစ္စတိ ထမ္ဘာဒီဟိ အနုပဝိဋ္ဌဘူမိပ္ပေဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရဘူမိံ အနုပဝိဋ္ဌော’’တိ။ သုဋ္ဌု နိခါတောတိ ဘူမိံ နိခနိတွာ သမ္မဒေဝ ဌပိတော။ တသ္မိန္တိ ခီဏာသဝေ။ အနဇ္ဈာစာရော အစလော အသမ္ပဝေဓီ၊ ယသ္မာ အဇ္ဈာစာရော သေတုဃာတော ခီဏာသဝါနံ။ သောတာပန္နာဒယောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂဟိတေသု အနာဂါမိနော တာဝ နဝသုပိ ဌာနေသု ခီဏာသဝါ ဝိယ အဘဗ္ဗာ၊ သောတာပန္နသကဒါဂါမိနော ပန ‘‘တတိယပဉ္စမဋ္ဌာနေသု အဘဗ္ဗာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ၊ ဣတရေသု သတ္တသု ဌာနေသု အဘဗ္ဗာဝ။

ပဉှဗျာကရဏဝဏ္ဏနာ

၁၈၇။ ဂိဟိဗျဉ္ဇနေနာတိ ဂိဟိလိင်္ဂေန။ ခီဏာသဝေါ ပန ဂိဟိဗျဉ္ဇနေန အရဟတ္တံ ပတ္တောပိ န တိဋ္ဌတိ ဝိဝေကဋ္ဌာနဿ အဘာဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ တဿ ဝသေနာတိ ဘုမ္မဒေဝတ္တဘာဝေ ဌတွာ အရဟတ္တပ္ပတ္တဿ ဝသေန။ အယံ ပဉှောတိ ‘‘အဘဗ္ဗော သော နဝ ဌာနာနိ အဇ္ဈာစရိတု’’န္တိ အယံ ပဉှော အာဂတော ဣတရဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ၊ ပရိနိဗ္ဗာနေန ဝါ အဘဗ္ဗတာယ အဝုတ္တသိဒ္ဓတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဘိက္ခုဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ဘိန္နဒေါသတ္တာ’’တိအာဒိ။ အပရိစ္ဆေဒန္တိ အပရိယန္တံ၊ တယိဒံ သုဝိပုလန္တိ အာဟ ‘‘မဟန္တ’’န္တိ။ ဉေယျဿ ဟိ ဝိပုလတာယ ဉာဏဿ ဝိပုလတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဧတေန ‘‘အပရိစ္ဆေဒ’’န္တိ ဝုစ္စမာနမ္ပိ ဉေယျံ သတ္ထု ဉာဏဿ ဝသေန ပရိစ္ဆေဒမေဝါတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဉာဏပရိယန္တိကံ နေယျ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) အနာဂတေ အပညာပနန္တိ အနာဂတေ ဝိသယေ ဉာဏဿ အပညာပနံ။ ‘‘ပစ္စက္ခံ ဝိယ ကတွာ’’တိ ကသ္မာ ဝိယ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ နနု ဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗမ္ပိ ဉာဏံ အတ္တနော ဝိသယံ ပစ္စက္ခမေဝ ကတွာ ပဝတ္တတိ ဧကပ္ပမာဏဘာဝတောတိ? သစ္စမေတံ၊ ‘‘အက္ခ’’န္တိ ပန စက္ခာဒိဣန္ဒြိယံ ဝုစ္စတိ၊ တံ အက္ခံ ပတိ ဝတ္တတီတိ စက္ခာဒိနိဿိတံ ဝိညာဏံ၊ တဿ စ အာရမ္မဏံ ‘‘ပစ္စက္ခ’’န္တိ လောကေ နိရုဠှမေတန္တိ တံ နိဒဿနံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ပစ္စက္ခံ ဝိယ ကတွာ’’တိ အဝေါစ၊ န ပန ဘဂဝတော ဉာဏဿ အပ္ပစ္စက္ခာကာရေန ပဝတ္တနတော။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ –

‘‘အာဝိဘူတံ ပကာသနံ၊ အနုပဒ္ဒုတစေတသံ၊

အတီတာနာဂတေ ဉာဏံ၊ ပစ္စက္ခာနံ ဝသိဿတီ’’တိ။

အညတ္ထ ဝိဟိတကေနာတိ အညသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တိတေန။ သင်္ဂါဟေတဗ္ဗန္တိ သမံ ကတွာ ကထယိတဗ္ဗံ၊ ကထနံ ပန ပညာပနံ နာမ ဟောတီတိ ပညာပေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ တာဒိသန္တိ သတတံ သမိတံ ပဝတ္တကံ။ ဉာဏံ နာမ နတ္ထီတိ အာဝဇ္ဇနေန ဝိနာ ဉာဏုပ္ပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော။ ဧကာကာရေန စ ဉာဏေ ပဝတ္တမာနေ နာနာကာရဿ ဝိသယဿ အဝဗောဓော န သိယာ။ အထာပိ သိယာ၊ အနိရုပိတရူပေနေဝ အဝဗောဓော သိယာ၊ တေန စ ဉာဏံ ဉေယျံ အညာတသဒိသမေဝ သိယာ။ န ဟိ ‘‘ဣဒံ တ’’န္တိ ဝိဝေကေန အနဝဗုဒ္ဓါ အတ္ထော ဉာတော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘စရတော စ တိဋ္ဌတော စာ’’တိအာဒိ ဗာလလာပနမတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယထရိဝ ဗာလာ အဗျတ္တာ၊ ဧဝံ မညန္တီ’’တိ။

သတိံ အနုဿရတီတိ သတာနုသာရိ၊ သတိယာနုဝတ္တနဝသေန ပဝတ္တဉာဏံ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိသမ္ပယုတ္တက’’န္တိ။ ဉာဏံ ပေသေသီတိ ဉာဏံ ပဝတ္တေသိ။ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဉေယျာဝရဏဿ သုပ္ပဟီနတ္တာ အပ္ပဋိဟတံ အနိဝါရိတံ ဉာဏံ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိစ္စေဝ အတ္ထော။ ‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏ’’န္တိ (စူဠနိ။ ၂၁၁) ဝစနတော စတုမဂ္ဂဉာဏံ ဗောဓိ၊ တတော တဿ အဓိဂတတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇနကံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ‘‘ဗောဓိဇံ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗောဓိဇံ ဗောဓိမူလေ ဇာတံ စတုမဂ္ဂဉာဏံ၊ တဉ္စ ခေါ အနာဂတံ အာရဗ္ဘ ဥဒ္ဒိဿ တဿ အပ္ပဝတ္တိအတ္ထံ တထာဂတဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ တဿ ဥပ္ပန္နတ္တာ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘာဝတော။ ကထံ တထာဂတော အနာဂတမဒ္ဓါနံ အာရဗ္ဘ အတီရကံ ဉာဏဒဿနံ ပညာပေတီတိ? အတီတဿ ပန အဒ္ဓုနော မဟန္တတာယ အတီရကံ ဉာဏဒဿနံ တတ္ထ ပညာပေတီတိ ကော ဧတ္ထ ဝိရောဓော။ တိတ္ထိယာ ပန ဣမမတ္ထံ ယာထာဝတော အဇာနန္တာ – ‘‘တယိဒံ ကိံ သု၊ တယိဒံ ကထံသူ’’တိ အတ္တနော အညာဏမေဝ ပါကဋံ ကရောန္တိ။ တသ္မာ ဘဂဝတာ သသန္တတိပရိယာပန္နဓမ္မပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘အညဝိဟိတကံ ဉာဏဒဿန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣတရံ ပန သန္ဓာယ ဝုစ္စမာနေ သတိ တထာရူပေ ပယောဇနေ အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ အာရဗ္ဘ အတီရကမေဝ ဉာဏဒဿနံ ပညာပေယျ ဘဂဝါတိ အနတ္ထသံဟိတန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘န ဣဓလောကတ္ထံ ဝါ ပရလောကတ္ထံ ဝါ နိဿိတ’’န္တိ။ ယံ ပန သတ္တာနံ အနတ္ထာဝဟတ္တာ အနတ္ထသံဟိတံ၊ တတ္ထ သေတုဃာတော တထာဂတဿ။ ‘‘ဘာရတယုဒ္ဓသီတာဟရဏသဒိသ’’န္တိ ဣမိနာ တဿာ ကထာယ ယေဘုယျေန အဘူတတ္ထတံ ဒီပေတိ။ သဟေတုကန္တိ ဉာပကေန ဟေတုနာ သဟေတုကံ။ သော ပန ဟေတု ယေန နိဒဿနေန သာဓီယတိ၊ တံ တဿ ကာရဏန္တိ တေန သကာရဏံ ကတွာ။ ယထာ ဟိ ပဋိညာတတ္ထသာဓနတော ဟေတု၊ ဧဝံ သာဓကံ နိဒဿနန္တိ။ ယုတ္တပတ္တကာလေယေဝါတိ ယုတ္တာနံ ပတ္တကာလေ ဧဝ။ ယေ ဟိ ဝေနေယျာ တဿာ ကထာယ ယုတ္တာ အနုစ္ဆဝိကာ၊ တေသံယေဝ ယောဇနေ သန္ဓာယ ဝါ ကထာယ ပတ္တော ဥပကာရာဝဟော ကာလော၊ တဒါ ဧဝ ကထေတီတိ အတ္ထော။

၁၈၈။ ‘‘တထာ တထေဝ ဂဒနတော’’တိ ဣမိနာ ‘‘တထာဂတော’’တိ အာမေဍိတလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ ဒဿေတိ။ တထာ တထေဝါတိ စ ဓမ္မအတ္ထသဘာဝါနုရူပံ၊ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပဉ္စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒိဋ္ဌန္တိ ရူပါယတနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗတော၊ တေန ယံ ဒိဋ္ဌံ၊ ယံ ဒိဿတိ၊ ယံ ဒက္ခတိ၊ ယံ သတိ သမဝါယေ ပဿေယျံ၊ တံ သဗ္ဗံ ‘‘ဒိဋ္ဌံ’’ တွေဝ ဂဟိတံ ကာလဝိသေသဿ အနာမဋ္ဌဘာဝတော။ ‘‘သုတ’’န္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သုတန္တိ သဒ္ဒါယတနံ သောတဗ္ဗတော။ မုတန္တိ သနိဿယေန ဃာနာဒိဣန္ဒြိယေန သယံ ပတွာ ပါပုဏိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော’’တိ။ ဝိညာတန္တိ ဝိဇာနိတဗ္ဗံ၊ တံ ပန ဒိဋ္ဌာဒိဝိနိမုတ္တံ ဝိညေယျန္တိ အာဟ ‘‘သုခဒုက္ခာဒိဓမ္မာယတန’’န္တိ။ ပတ္တန္တိ ယထာ တထာ ပတ္တံ၊ ဟတ္ထဂတံ အဓိဂတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရိယေသိတွာ ဝါ အပရိယေသိတွာ ဝါ’’တိ။ ပရိယေသိတန္တိ ပတ္တိယာမတ္ထံ ပရိယိဋ္ဌံ၊ တံ ပန ပတ္တံ ဝါ သိယာ အပ္ပတ္တံ ဝါ ဥဘယထာပိ ပရိယေသိတမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပတ္တံ ဝါ အပ္ပတ္တံ ဝါ’’တိ။ ပဒဒွယေနာပိ ဒွိပ္ပကာရမ္ပိ ပတ္တံ၊ ဒွိပ္ပကာရမ္ပိ ပရိယေသိတံ၊ တေန တေန ပကာရေန တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓန္တိ ဒဿေတိ။ စိတ္တေန အနုသဉ္စရိတန္တိ စောပနံ အပါပေတွာ စိတ္တေနေဝ အနုသံစရိတံ၊ ပရိဝိတက္ကိတန္တိ အတ္ထော။ ပီတကန္တိ အာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန လောဟိတကဩဒါတာဒိ သဗ္ဗံ ရူပါရမ္မဏဝိဘာဂံ သင်္ဂဏှာတိ။ သုမနောတိ ရာဂဝသေန၊ လောဘဝသေန၊ သဒ္ဓါဒိဝသေန ဝါ သုမနော။ ဒုမ္မနောတိ ဗျာပါဒဝိတက္ကဝသေန၊ ဝိဟိံသာဝိတက္ကဝသေန ဝါ ဒုမ္မနော။ မဇ္ဈတ္တောတိ အညာဏဝသေန ဝါ ဉာဏဝသေန ဝါ မဇ္ဈတ္တော။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ တတ္ထ တတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ခသဒ္ဒေါ ပဏဝသဒ္ဒေါ၊ ပတ္တဂန္ဓော ပုပ္ဖဂန္ဓော၊ ပတ္တရသော ဖလရသော၊ ဥပါဒိန္နံ အနုပါဒိန္နံ၊ မဇ္ဈတ္တဝေဒနာ ကုသလကမ္မံ အကုသလကမ္မန္တိ ဧဝံ အာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အပ္ပတ္တန္တိ ဉာဏေန အသမ္ပတ္တံ၊ အဝိဒိတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဉာဏေန အသစ္ဆိကတ’’န္တိ။ တထေဝ ဂတတ္တာတိ တထေဝ ဉာတတ္တာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ။ ဂတ-သဒ္ဒေန ဧကတ္ထံ ဗုဒ္ဓိအတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဂတိအတ္ထာ ဟိ ဓာတဝေါ ဗုဒ္ဓိအတ္ထာ ဘဝန္တီ’’တိ အက္ခရစိန္တကာ။

အဗျာကတဋ္ဌာနာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၈၉။ ‘‘အသမတံ ကထေတွာ’’တိ ဝတွာ သမောပိ နာမ ကောစိ နတ္ထိ၊ ကုတော ဥတ္တရိတရောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အနုတ္တရတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပနာယံ အသမတာ၊ အနုတ္တရတာ စ သဗ္ဗညုတံ ပူရေတွာ ဌိတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗညုတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သာ သဗ္ဗညုတာ သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တိဘာဝေန လောကေ ပါကဋာ ဇာတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မရာဇဘာဝံ ကထေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ သဗ္ဗညုဘာဝေန စ သတ္ထာ ဣမေသု ဒိဋ္ဌိဂတဝိပလ္လာသေသု ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သီဟနာဒန္တိ အဘီတနာဒံ သေဋ္ဌနာဒံ။ သေဋ္ဌနာဒေါ ဟေသ၊ ယဒိဒံ ဌပနီယဿ ပဉှဿ ဌပနီယဘာဝဒဿနံ။ ဌပနီယတာ စဿ ပါဠိအာရုဠှာ ဧဝ ‘‘န ဟေတ’’န္တိအာဒိနာ။ ယထာ ဥပစိတကမ္မကိလေသေန ဣတ္ထတ္တံ အာဂန္တဗ္ဗံ၊ တထာ နံ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ သတ္တော။ တထာ ဟိ သော ရူပါဒီသု သတ္တော ဝိသတ္တောတိ ကတွာ ‘‘သတ္တော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဣတ္ထတ္တန္တိ စ ပဋိလဒ္ဓတ္တာ တထာ ပစ္စက္ခဘူတော အတ္တဘာဝေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘အတ္ထသံဟိတံ န ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ဥဘယတ္ထ ဝိဓုရတာဒဿနေန နိရတ္ထကဝိပ္ပလာပတံ တဿ ဝါဒဿ ဝိဘာဝေတိ၊ ဥဘယလောကတ္ထဝိဓုရမ္ပိ သမာနံ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတ’’န္တိ ကောစိ အာသင်္ကေယျာတိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘န စ ဓမ္မသံဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘နဝလောကုတ္တရဓမ္မနိဿိတံ န ဟောတီ’’တိ။ ယဒိပိ တံ န ဝိဝဋ္ဋောဂတံ ဟောတိ၊ ဝိဝဋ္ဋဿ ပန အဓိဋ္ဌာနဘူတံ နု ခေါတိ ကောစိ အာသင်္ကေယျာတိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘န အာဒိဗြဟ္မစရိယက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၁၉၀။ ကာမံ တဏှာပိ ဒုက္ခသဘာဝတ္တာ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဗျာကာတဗ္ဗာ၊ ပဘဝဘာဝေန ပန သာ တတော ဝိသုံ ကာတဗ္ဗာတိ ‘‘တဏှံ ဌပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တဿေဝ ဒုက္ခဿ ပဘာဝိကာ’’တိအာဒိ။ နနု စ အဝိဇ္ဇာဒယောပိ ဒုက္ခဿ သမုဒယောတိ? သစ္စံ သမုဒယော၊ တဿာ ပန ကမ္မဿ ဝိစိတ္တဘာဝဟေတုတော၊ ဒုက္ခုပ္ပာဒနေ ဝိသေသပစ္စယဘာဝတော စ သာတိသယော သမုဒယဋ္ဌောတိ သာ ဧဝ သုတ္တေသု တထာ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘တဏှာ ဒုက္ခသမုဒယောတိ ဗျာကတ’’န္တိ။ ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တီတိ ဒုက္ခသမုဒယာနံ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ။ ‘‘ဒုက္ခပရိဇာနနော’’တိအာဒိ မဂ္ဂကိစ္စဒဿနံ၊ တေန မဂ္ဂဿ ဘာဝနတ္ထောပိ အတ္ထတော ဒဿိတောဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ဘာဝနာဘိသမယေန ဝိနာ ပရိညာဘိသမယာဒယော သမ္ဘဝန္တီတိ။ သစ္စဝဝတ္ထာပနံ အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိဘာဝတော အသမ္မောဟကလျာဏကိတ္တိသဒ္ဒါဒိနိမိတ္တတာယ ယထာ သာတိသယံ ဣဓလောကတ္ထာဝဟံ၊ ဧဝံ ယာဝ ဉာဏဿ တိက္ခဝိသဒဘာဝပ္ပတ္တိယာ အဘာဝေန နဝလောကုတ္တရဓမ္မသမ္ပာပကံ န ဟောတိ၊ တာဝ တတ္ထ တတ္ထ သမ္ပတ္တိဘဝေ အဗ္ဘုဒယသမ္ပတ္တိ အနုဂတမေဝ သိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတံ ဣဓလောကပရလောကတ္ထနိဿိတ’’န္တိ။ နဝလောကုတ္တရဓမ္မနိဿိတန္တိ နဝဝိဓမ္ပိ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဿာယ ပဝတ္တံ တဒဓိဂမူပါယဘာဝတော။ ယသ္မာ သစ္စသမ္ဗောဓံ ဥဒ္ဒိဿ သာသနဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ၊ န အညဒတ္ထံ၊ တသ္မာ ဧတံ သစ္စဝဝတ္ထာပနံ ‘‘အာဒိပဓာန’’န္တိ ဝုတ္တံ ပဌမတရံ စိတ္တေ အာဒါတဗ္ဗတော။

ပုဗ္ဗန္တသဟဂတဒိဋ္ဌိနိဿယဝဏ္ဏနာ

၁၉၁။ တံ မယာ ဗျာကတမေဝါတိ တံ မယာ တထာ ဗျာကတမေဝ၊ ဗျာကာတဗ္ဗံ နာမ မယာ အဗျာကတံ နတ္ထီတိ ဗျာကရဏာဝေကလ္လေန အတ္တနော ဓမ္မသုဓမ္မတာယ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဝိဘာဝေတိ။ တေနာဟ ‘‘သီဟနာဒံ နဒန္တော’’တိ။ ပုရိမုပ္ပန္နာ ဒိဋ္ဌိယော အပရာပရုပ္ပန္နာနံ ဒိဋ္ဌီနံ အဝဿယာ ဟောန္တီတိ ‘‘ဒိဋ္ဌိယောဝ ဒိဋ္ဌိနိဿယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကာတိ ဒိဋ္ဌိဂတိယော၊ ဒိဋ္ဌိပ္ပဝတ္တိယောတိ အတ္ထော။ ဣဒမေဝ ဒဿနံ သစ္စန္တိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဣဒမေဝ ဒဿနံ သစ္စံ အမောဃံ အဝိပရီတံ။ အညေသံ ဝစနံ မောဃန္တိ ‘‘အသဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဧဝမာဒိကံ အညေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဝစနံ မောဃံ တုစ္ဆံ၊ မိစ္ဆာတိ အတ္ထော။ န သယံ ကာတဗ္ဗောတိ အသယံကာရောတိ အာဟ ‘‘အသယံကတော’’တိ၊ ယာဒိစ္ဆိကတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၉၂။ အတ္ထိ ခေါတိ ဧတ္ထ ခေါ-သဒ္ဒေါ ပုစ္ဆာယံ၊ အတ္ထိ နူတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အတ္ထိ ခေါ ဣဒံ အာဝုသော ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ အာဝုသော ယံ တုမှေဟိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဣဒမတ္ထိ ခေါ ဣဒံ ဝါစာမတ္တံ၊ နော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝါစာဝတ္ထုမတ္တတော တဿ ယံ ခေါ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃံ အည’’န္တိ၊ တံ တေသံ နာနုဇာနာမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော စ ယောဇနာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဗြဟ္မဇာလဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၀) ဝုတ္တမေဝ။ ဒိဋ္ဌိပညတ္တိယာတိ ဒိဋ္ဌိယာ ပညာပနေ ‘‘ဧဝံ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပန္နာ’’တိ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ သမုဒယတော၊ အတ္ထင်္ဂမတော၊ အဿာဒတော၊ အာဒီနဝတော၊ နိဿရဏတော စ ယာထာဝတော ပညာပနေ။ အဝိပရီတဝုတ္တိယာ သမေန ဉာဏေန သမံ ကဉ္စိ နေဝ သမနုပဿာမိ။ အဓိပညတ္တီတိ အဘိညေယျဓမ္မပညာပနာ။ ယံ အဇာနန္တာ ဗာဟိရကာ ဒိဋ္ဌိပညတ္တိယေဝ အလ္လီနာတိ တဉ္စ ပညတ္တိတော အဇာနန္တာ ထာမသာ ပရာမာသာ အဘိနိဝိဿ ဝေါဟရန္တိ။ ဧတ္ထ စ ယာယံ ‘‘ဒိဋ္ဌိပညတ္တိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တာ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ဧဝံ ဂဟိတတာယ ဝိဘာဝနာ၊ တတ္ထ စ ဘဂဝတော ဥတ္တရိတရော နာမ ကောစိ နတ္ထိ၊ သွာယမတ္ထော ဗြဟ္မဇာလေ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀) ဝိဘာဝိတော ဧဝ။ ‘‘အဓိပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ ပန ဝိဘာဝိယမာနာ လောကဿ နိဗ္ဗိဒါဟေတုဘာဝေန ဗဟုလီကာရာတိ တဿာ ဝသေန ဘဂဝါ အနုတ္တရဘာဝံ ပဝေဒေန္တော ‘နေဝ အတ္တနာ သမသမံ သမနုပဿာမီ’တိ သီဟနာဒံ နဒီ’’တိ ကေစိ။ အဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၉၂) ပန ‘‘ယဉ္စ ဝုတ္တံ ‘ပညတ္တိယာ’တိ ယဉ္စ ‘အဓိပညတ္တီ’တိ၊ ဥဘယမေတံ အတ္ထတော ဧက’’န္တိ ‘‘ဣဓ ပန ပညတ္တိယာတိ ဧတ္ထာပိ ပညတ္တိ စေဝ အဓိပညတ္တိ စ အဓိပ္ပေတာ၊ အဓိပညတ္တီတိ ဧတ္ထာပီ’’တိ စ ဝုတ္တာ၊ ဥဘယဿပိ ဝသေနေတ္ထ ဘဂဝါ သီဟနာဒံ နဒီတိ ဝိညာယတိ။ ဥဘယံ ပေတံ အတ္ထတော ဧကန္တိ စ ပညတ္တိဘာဝသာမညံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ဘေဒါဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဘေဒတော ဟီ’’တိအာဒိ။ ခန္ဓပညတ္တီတိ ခန္ဓာနံ ‘‘ခန္ဓာ’’တိ ပညာပနာ ဒဿနာ ပကာသနာ ဌပနာ နိက္ခိပနာ။ ‘‘အာစိက္ခတိ ဒဿေတိ ပညာပေတိ ပဋ္ဌပေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀၊ ၉၇) အာဂတဋ္ဌာနေ ဟိ ပညာပနာ ဒဿနာ ပကာသနာ ပညတ္တိ နာမ၊ ‘‘သုပညတ္တံ မဉ္စပီဌ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၆၉) အာဂတဋ္ဌာနေ ဌပနာ နိက္ခိပနာ ပညတ္တိ နာမ၊ ဣဓ ဥဘယမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ။

ဒိဋ္ဌိနိဿယပ္ပဟာနဝဏ္ဏနာ

၁၉၆။ ပဇဟနတ္ထန္တိ အစ္စန္တာယ ပဋိနိဿဇ္ဇနတ္ထံ။ ယသ္မာ တေန ပဇဟနေန သဗ္ဗေ ဒိဋ္ဌိနိဿယာ သမ္မဒေဝ အတိက္ကန္တာ ဟောန္တိ ဝီတိက္ကန္တာ၊ တသ္မာ ‘‘သမတိက္ကမာယာတိ တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ အဝေါစ။ န ကေဝလံ သတိပဋ္ဌာနာ ကထိတမတ္တာ၊ အထ ခေါ ဝေနေယျသန္တာနေ ပတိဋ္ဌာပိတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒေသိတာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပညတ္တာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒေသိတာတိ ကထိတာ။ ပညတ္တာတိ ဌပိတာ’’တိ။ ဣဒါနိ သတိပဋ္ဌာနဒေသနာယ ဒိဋ္ဌိနိဿယာနံ ဧကန္တိကံ ပဟာနာဝဟဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယာတိ ဣမိနာ တေသံ ဘာဝနာယ ဧဝ နေသံ ပဟာနံ၊ ဒေသနာ ပန တဒုပနိဿယဘာဝတော တထာ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ။ သေသံ သဗ္ဗံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

ပါသာဒိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။

၇။ လက္ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၁၉၉။ အဘိနီဟာရာဒိဂုဏမဟတ္တေန မဟန္တော ပုရိသောတိ မဟာပုရိသော၊ သော လက္ခီယတိ ဧတေဟီတိ မဟာပုရိသလက္ခဏာနိ။ တံ မဟာပုရိသံ ဗျဉ္ဇယန္တိ ပကာသေန္တီတိ မဟာပုရိသဗျဉ္ဇနာနိ။ မဟာပုရိသော နိမီယတိ အနုမီယတိ ဧတေဟီတိ မဟာပုရိသနိမိတ္တာနိ။ တေနာဟ ‘‘အယံ…ပေ… ကာရဏာနီ’’တိ။

၂၀၀။ ဓာရေန္တီတိ လက္ခဏပါဌံ ဓာရေန္တိ၊ တေန လက္ခဏာနိ တေ သရူပတော ဇာနန္တိ၊ န ပန သမုဋ္ဌာနတောတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘နော စ ခေါ’’တိအာဒိ၊ တေန အနညသာဓာရဏမေတံ၊ ယဒိဒံ မဟာပုရိသလက္ခဏာနံ ကာရဏဝိဘာဝနန္တိ ဒဿေတိ။ ကသ္မာ အာဟာတိ ယထာဝုတ္တဿ သုတ္တဿ သမုဋ္ဌာနကာရဏံ ပုစ္ဆတိ၊ အာစရိယော ‘‘အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အနုရူပတ္တာ’’တိ ဝတွာ တမေဝဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘သာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗပါလိဖုလ္လောတိ သဗ္ဗသော သမန္တတော ဝိကသိတပုပ္ဖော။ ဝိကသနမေဝ ဟိ ပုပ္ဖဿ နိပ္ဖတ္တိ။ ပါရိစ္ဆတ္တကော ဝိယာတိ အနုဿဝလဒ္ဓမတ္တံ ဂဟေတွာ ဝဒန္တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ လဗ္ဘတိ၊ နိဗ္ဗတ္တတီတိ အတ္ထော။

ယေန ကမ္မေနာတိ ယေန ကုသလကမ္မုနာ။ ယံ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ယံ ယံ လက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တံ။ ဒဿနတ္ထန္တိ တဿ တဿ ကုသလကမ္မဿ သရူပတော၊ ကိစ္စတော၊ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသတော၊ ပစ္စယတော၊ ဖလဝိသေသတော စ ဒဿနတ္ထံ၊ ဧတေနေဝ ပဋိပါဋိယာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ လက္ခဏာနံ အသမုဒ္ဒေသကာရဏဝိဘာဝနာယ ကာရဏံ ဒီပိတံ ဟောတိ သမာနကာရဏာနံ လက္ခဏာနံ ဧကဇ္ဈံ ကာရဏဒဿနဝသေနဿ ပဝတ္တတ္တာ။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ဗာဟိရကာပိ ဣသယော ဓာရေန္တီ’’တိအာဒိနာ ဣမိနာ ဣမိနာ ပကာရေန အာဟ။

သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၀၁။ ‘‘ပုရိမံ ဇာတိန္တိ ပုရိမာယံ ဇာတိယံ၊ ဘုမ္မတ္ထေ ဧတံ ဥပယောဂဝစန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တာနေ ဌိတော’’တိ ဝစနတော အစ္စန္တသံယောဂေ ဝါ ဥပယောဂဝစနံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟိ ဇာတိယံ မဟာသတ္တော ပုညကမ္မံ ကာတုံ အာရဘတိ၊ အာရဘတော ပဋ္ဌာယ အစ္စန္တမေဝ တတ္ထ ပုညကမ္မပ္ပသုတော ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒဠှသမာဒါနော’’တိအာဒိ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓာ ‘‘ဇာတီ’’တိ ဝုတ္တာ ခန္ဓဝိနိမုတ္တာယ ဇာတိယာ အဘာဝတော၊ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏဿ စ ဝိကာရဿ ဣဓ အနုပယုဇ္ဇနတော။ ဇာတဝသေနာတိ ဇာယနဝသေန။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓာ’’တိ ဣမံ ပဒံ ဥပသံဟရတိ။ ဘဝနဝသေနာတိ ပစ္စယတော နိဗ္ဗတ္တနဝသေန။ နိဝုတ္ထဝသေနာတိ နိဝုသိတတာဝသေန။ အာလယဋ္ဌေနာတိ အာဝသိတဘာဝေန။ နိဝါသတ္ထော ဟိ နိကေတတ္ထော။

တတ္ထာတိ ဒေဝလောကာဒိမှိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဧကစ္စံ တိရစ္ဆာနယောနိံ သင်္ဂဏှာတိ။ န သုကရန္တိ ဒေဝဂတိယာ ဧကန္တသုခတာယ၊ ဒုဂ္ဂတိယာ ဧကန္တဒုက္ခတာယ၊ ဒုက္ခဗဟုလတာယ စ ပုညကိရိယာယ ဩကာသော န သုလဘရူပေါ ပစ္စယသမဝါယဿ ဒုလ္လဘဘာဝတော၊ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ သာ ဥဠာရာ၊ ဝိပုလာ စ န ဟောတီတိ ဂတိဝသေနာပိ ခေတ္တဝိသေသတာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတေ ဒါနံ ဒတွာ သတဂုဏာ ဒက္ခိဏာ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ၊ ပုထုဇ္ဇနဒုဿီလေ ဒါနံ ဒတွာ သဟဿဂုဏာ ဒက္ခိဏာ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉) ဝစနတော။ မနုဿဂတိယာ ပန သုခဗဟုလတာယ ပုညကိရိယာယ ဩကာသော သုလဘရူပေါ ပစ္စယသမဝါယဿ စ ယေဘုယျေန သုလဘဘာဝတော။ ယဉ္စ တတ္ထ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တမ္ပိ ဝိသေသတော ပုညကိရိယာယ ဥပနိဿယော ဟောတိ၊ ဒုက္ခူပနိသာ သဒ္ဓါတိ။ ယထာ ဟိ အယောဃနေန သတ္ထကေ နိပ္ဖာဒိယမာနေ တဿ ဧကန္တတော အဂ္ဂိမှိ တာပနံ၊ ဥဒကေန ဝါ တေမနံ ဆေဒနကိရိယာသမတ္ထတာယ န ဝိသေသပစ္စယော၊ တာပေတွာ ပန သမာနယောဂတော ဥဒကတေမနံ တဿာ ဝိသေသပစ္စယော၊ ဧဝမေဝ သတ္တသန္တာနဿ ဧကန္တဒုက္ခသမင်္ဂိတာ ဒုက္ခဗဟုလတာ ဧကန္တသုခသမင်္ဂိတာ သုခဗဟုလတာ စ ပုညကိရိယာသမတ္ထတာယ န ဝိသေသပစ္စယော၊ သတိ ပန သမာနယောဂတော ဒုက္ခသန္တာပနေ၊ သုခုမဗြူဟနေ စ လဒ္ဓူပနိဿယာ ပုညကိရိယာ သမတ္ထတာယ သမ္ဘဝတိ၊ တထာ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ပုညကိရိယာ မဟာဇုတိကာ မဟာဝိပ္ဖာရာ ပဋိပက္ခစ္ဆေဒနသမတ္ထာ ဟောတိ။ တသ္မာ မနုဿဘာဝေါ ပုညကိရိယာယ ဝိသေသပစ္စယော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထ န သုကရံ၊ မနုဿဘူတဿေဝ သုကရ’’န္တိ။

အထ ‘‘မနုဿဘူတဿာ’’တိ ဧတ္ထ ကော ဝစနတ္ထော? ‘‘မနဿ ဥဿန္နတာယ မနုဿာတိ၊ သူရဘာဝသတိမန္တတာဗြဟ္မစရိယယောဂျတာဒိဂုဏဝသေန ဥပစိတမနကာ ဥက္ကဋ္ဌဂုဏစိတ္တာတိ အတ္ထော။ ကေ ပန တေ? ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော သတ္တဝိသေသာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘တီဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌာနေဟိ ဇမ္ဗုဒီပကာ မနုဿာ ဥတ္တရကုရုကေ စ မနုဿေ အဓိဂ္ဂဏှန္တိ ဒေဝေ စ တာဝတိံသေ။ ကတမေဟိ တီဟိ? သူရာ သတိမန္တော ဣဓ ဗြဟ္မစရိယဝါသော’တိ (အ။ နိ။ ၉။၂၁၊ ကထာ။ ၂၇၁)။

တထာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ၊ အဂ္ဂသာဝကာ၊ မဟာသာဝကာ၊ စက္ကဝတ္တိနော၊ အညေ စ မဟာနုဘာဝါ သတ္တာ တတ္ထေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေ ဟိ သမာနရူပါဒိတာယ ပန သဒ္ဓိံ ပရိတ္တဒီပဝါသီဟိ ဣတရမဟာဒီပဝါသိနောပိ မနုဿာ တွေဝ ပညာယိံသူ’’တိ ကေစိ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ ‘‘လောဘာဒီဟိ၊ အလောဘာဒီဟိ စ သဟိတဿ မနဿ ဥဿန္နတာယ မနုဿာ။ ယေ ဟိ သတ္တာ မနုဿဇာတိကာ၊ တေသု ဝိသေသတော လောဘာဒယော၊ အလောဘာဒယော စ ဥဿန္နာ၊ တေ လောဘာဒိဥဿန္နတာယ အပါယမဂ္ဂံ၊ အလောဘာဒိဥဿန္နတာယ သုဂတိမဂ္ဂံ၊ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂဉ္စ ပရိပူရေန္တိ၊ တသ္မာ လောဘာဒီဟိ၊ အလောဘာဒီဟိ စ သဟိတဿ မနဿ ဥဿန္နတာယ ပရိတ္တဒီပဝါသီဟိ သဒ္ဓိံ စတုဒီပဝါသိနော သတ္တဝိသေသာ မနုဿာတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ။ လောကိယာ ပန ‘‘မနုနော အပစ္စဘာဝေန မနုဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မနု နာမ ပဌမကပ္ပိကော လောကမရိယာဒါယ အာဒိဘူတော သတ္တာနံ ဟိတာဟိတဝိဓာယကော ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗတာသု နိယောဇနတာဝသေန ပိတုဋ္ဌာနိယော၊ ယော သာသနေ ‘‘မဟာသမ္မတော’’တိ ဝုစ္စတိ အမှာကံ မဟာဗောဓိသတ္တော၊ ပစ္စက္ခတော၊ ပရမ္ပရာ စ တဿ ဩဝါဒါနုသာသနိယံ ဌိတာ သတ္တာ ပုတ္တသဒိသတာယ ‘‘မနုဿာ၊ မာနုသာ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ တတော ဧဝ ဟိ တေ ‘‘မာနဝါ၊ မနုဇာ’’တိ စ ဝေါဟရီယန္တိ။ မနုဿဘူတဿာတိ မနုဿေသု ဘူတဿ ဇာတဿ၊ မနုဿဘာဝံ ဝါ ပတ္တဿာတိ အတ္ထော။ အယဉ္စ နယော လောကိယမဟာဇနဿ ဝသေန ဝုတ္တော။ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပန သန္တာနဿ မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ကုသလဓမ္မပဋိပတ္တိယံ သမ္မဒေဝ အဘိသင်္ခတတ္တာ တေသံ သုဂတိယံ၊ အတ္တနော ဥပ္ပဇ္ဇနဒုဂ္ဂတိယဉ္စ နိဗ္ဗတ္တာနံ ကုသလကမ္မံ ဂရုတရမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အကာရဏံ ဝါ ဧတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဧဝရူပေ အတ္တဘာဝေတိ ဟတ္ထိအာဒိအတ္တဘာဝေ။ ဌိတေန ကတကမ္မံ န သက္ကာ သုခေန ဒီပေတုံ လောကေ အပ္ပညာတရူပတ္တာ။ သုခေန ဒီပေတုံ ‘‘အသုကသ္မိံ ဒေသေ အသုကသ္မိံ နဂရေ အသုကော နာမ ရာဇာ၊ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ ဣမံ ကုသလကမ္မံ အကာသီ’’တိ ဧဝံ သုဝိညာပယဘာဝတော။ ထိရဂ္ဂဟဏောတိ အသိထိလဂ္ဂါဟီ ထာမပ္ပတ္တဂ္ဂဟဏော။ နိစ္စလဂ္ဂဟဏောတိ အစဉ္စလဂ္ဂါဟီ တတ္ထ ကေနစိပိ အသံဟာရိယော။ ပဋိကုဋတီတိ သံကုဋတိ၊ ဇိဂုစ္ဆနဝသေန ဝိဝဋ္ဋတိ ဝါ။ ပသာရိယတီတိ ဝိတ္ထတံ ဟောတိ ဝေပုလ္လံ ပါပုဏာတိ။

တဝေသော မဟာသမုဒ္ဒသဒိသောတိ ဧသော ဥဒကောဃော တေဝ မဟာသမုဒ္ဒသဒိသော။

ဒီယတိ ဧတေနာတိ ဒါနံ၊ ပရိစ္စာဂစေတနာ။ ဒိယျနဝသေနာတိ ဒေယျဓမ္မဿ ပရိယတ္တံ ကတွာ ပရိစ္စဇနဝသေန ဒါနံ။ သံဝိဘာဂကရဏဝသေနာတိ တဿေဝ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ပရဿ သံဝိဘဇနဝသေန သံဝိဘာဂေါ၊ တထာပဝတ္တာ စေတနာ။ သီလသမာဒါနေတိ သီလဿ သမ္မဒေဝ အာဒါနေ၊ ဂဟဏေ ပဝတ္တနေတိ အတ္ထော။ တံ ပဝတ္တိကာလေန ဒဿေန္တော ‘‘ပူရဏကာလေ’’တိ အာဟ။ မာတု ဟိတော မတ္တေယျော၊ ယဿ ပန ဓမ္မဿ ဝသေန သော ‘‘မတ္တေယျော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော မတ္တေယျတာတိ အာဟ ‘‘မာတု ကာတဗ္ဗဝတ္တေ’’တိ။ ဧသေဝ နယော ‘‘ပေတ္တေယျတာယာ’’တိအာဒီသု။ အညတရညတရေသူတိ အညမညဝိသိဋ္ဌေသု အညေသု၊ တေ ပန ကုသလဘာဝေန ဝုတ္တာ ကုသလာတိ အာဟ ‘‘ဧဝရူပေသူ’’တိ။ အဓိကုသလေသူတိ အဘိဝိသိဋ္ဌေသု ကုသလေသု၊ သာ ပန အဘိဝိသိဋ္ဌတာ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဟောတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဥက္ကံသဂတံ အဓိကုသလံ၊ တဒုက္ကံသနယေန ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထိ ကုသလာ၊ အတ္ထိ အဓိကုသလာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နနု ပညာပါရမိသင်္ဂဟဉာဏသမ္ဘာရဘူတာ ကုသလာ ဓမ္မာ နိပ္ပရိယာယေန သဗ္ဗညုတညာဏပဋိလာဘပစ္စယာ ကုသလာ နာမ၊ ဣမေ ပန မဟာပုရိသလက္ခဏနိဗ္ဗတ္တကာ ပုညသမ္ဘာရဘူတာ ကသ္မာ တထာ ဝုတ္တာတိ? သဗ္ဗေသမ္ပိ မဟာဗောဓိသတ္တသန္တာနဂတာနံ ပါရမိဓမ္မာနံ သဗ္ဗညုတညာဏပဋိလာဘပစ္စယဘာဝတော။ မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ဟိ မဟာပုရိသော ယံ ကိဉ္စိ ပုညံ ကရောတိ၊ သဗ္ဗံ တံ သမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂမာယေဝ ပရိဏာမေတိ။ တထာ ဟိ သသမ္ဘာရာဗျာသော၊ ဒီဃကာလာဗျာသော၊ နိရန္တရာဗျာသော၊ သက္ကစ္စာဗျာသောတိ စတ္တာရော အဗျာသာ စတုရဓိဋ္ဌာနပရိပူရိတသမ္ဗန္ဓာ အနုပုဗ္ဗေန မဟာဗောဓိဋ္ဌာနာ သမ္ပဇ္ဇန္တိ။

သကိမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန အနေကဝါရမ္ပိ ကတံ ဝိဇာတိယေန အန္တရိတံ သင်္ဂဏှာတိ။ အဘိဏှကရဏေနာတိ ဗဟုလီကာရေန။ ဥပစိတန္တိ ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎိတံ။ ပိဏ္ဍီကတန္တိ ပိဏ္ဍသော ကတံ။ ရာသီကတန္တိ ရာသိဘာဝေန ကတံ။ အနေကက္ခတ္တုဉှိ ပဝတ္တိယမာနံ ကုသလကမ္မံ သန္တာနေ တထာလဒ္ဓပရိဘာဝနံ ပိဏ္ဍီဘူတံ ဝိယ၊ ရာသီဘူတံ ဝိယ စ ဟောတိ။ ဝိပါကံ ပတိ သံဟစ္စကာရိဘာဝတ္တာ စက္ကဝါဠံ အတိသမ္ဗာဓံ ဘဝဂ္ဂံ အတိနီစံ၊ သစေ ပနေ တံ ရူပံ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိပုလတ္တာတိ မဟန္တတ္တာ။ ယသ္မာ ပန တံ ကမ္မံ မေတ္တာကရုဏာသတိသမ္ပဇညာဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတာယ ဒုရသမုဿာရိတံ ပမာဏကရဏဓမ္မန္တိ ပမာဏရဟိတတာယ ‘‘အပ္ပမာဏ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ၊ တသ္မာ ‘‘အပ္ပမာဏတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

အဓိဘဝတီတိ ဖလဿ ဥဠာရဘာဝေန အဘိဘုယျ တိဋ္ဌတိ။ အတ္ထတော ပဏီတပဏီတာနံ ဘောဂါနံ ပဋိလာဘော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အတိရေကံ လဘတီ’’တိ။ အဓိဂစ္ဆတီတိ ဝိန္ဒတိ၊ နိဗ္ဗတ္တမာနောဝ တေန သမန္နာဂတော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧကဒေသေန အဖုသိတွာ သဗ္ဗပ္ပဒေသေဟိ ဖုသနတော သဗ္ဗပ္ပဒေသေဟိ ဖုသန္တိယော ဧတေသံ ပါဒတလာနံ သန္တီတိ ‘‘သဗ္ဗာဝန္တေဟိ ပါဒတလေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ နိက္ခိပနေ သဗ္ဗေ ပါဒတလပ္ပဒေသာ သံဟစ္စကာရိနော အနိန္နတာယ သမဘာဝတော၊ ဧဝံ ဥဒ္ဓရဏေပီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမံ ဖုသတိ၊ သမံ ဥဒ္ဓရတီ’’တိ။ ဣဒါနိ ဣမဿ မဟာပုရိသလက္ခဏဿ သမဓိဂမေန လဒ္ဓဗ္ဗနိဿန္ဒဖလဝိဘာဝနမုခေန အာနုဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သစေပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နရကန္တိ အာဝါဋံ။ အန္တော ပဝိသတိ သမဘာဝါပတ္တိယာ။ ‘‘စက္ကလက္ခဏေန ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗဋ္ဌာန’’န္တိ ဣဒံ ယံ ဘူမိပ္ပဒေသံ ပါဒတလံ ဖုသတိ၊ တတ္ထ စက္ကလက္ခဏမ္ပိ ဖုသနဝသေန ပတိဋ္ဌာတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တဿ ပန တထာ ပတိဋ္ဌာနံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာယ ဧဝါတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာယ အာနုဘာဝကိတ္တနေ ‘‘လက္ခဏန္တရာနယနံ ကိမတ္ထိယ’’န္တိ န စိန္တေတဗ္ဗံ။ သီလတေဇေနာတိ သီလပ္ပဘာဝေန။ ပုညတေဇေနာတိ ကုသလပ္ပဘာဝေန။ ဓမ္မတေဇေနာတိ ဉာဏပ္ပဘာဝေန။ တီဟိပိ ပဒေဟိ ဘဂဝတော ဗုဒ္ဓဘူတဿ ဓမ္မာ ဂဟိတာ၊ ‘‘ဒသန္နံ ပါရမီန’’န္တိ ဣမိနာ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မာ ဂဟိတာ။

၂၀၂။ မဟာသမုဒ္ဒေါဝ သီမာ သဗ္ဗဘူမိဿရဘာဝတော။ ‘‘အခိလမနိမိတ္တမကဏ္ဋက’’န္တိ တီဟိပိ ပဒေဟိ ထေယျာဘာဝေါဝ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘နိစ္စောရ’’န္တိအာဒိ။ ခရသမ္ဖဿဋ္ဌေနာတိ ဃဋ္ဋနေန ဒုက္ခသမ္ဖဿဘာဝေန ခိလာတိ။ ဥပဒ္ဒဝပစ္စယဋ္ဌေနာတိ အနတ္ထဟေတုတာယ နိမိတ္တာတိ။ ‘‘အခိလ’’န္တိအာဒိနာ ဧကစာရီဟိ စောရာဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ‘‘နိရဗ္ဗုဒ’’န္တိ ဣမိနာ ပန ဂဏဗန္ဓဝသေန ဝိစရဏစောရာဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂုမ္ဗံ ဂုမ္ဗံ ဟုတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဝိက္ခမ္ဘနီယောတိ န ဝိဗန္ဓနီယော ကေနစိ အပ္ပဋိဗာဟနီယော ဌာနတော အနိက္ကဍ္ဎနီယော။ ပဋိပက္ခံ အနိဋ္ဌံ အတ္ထေတီတိ ပစ္စတ္ထိကော၊ ဧတေန ပါကဋဘာဝေန ဝိရောဓံ အကရောန္တော ဝေရိပုဂ္ဂလော ဝုတ္တော။ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ အမိတ္တော ပစ္စာမိတ္တော၊ ဧတေန ပါကဋဘာဝေန ဝိရောဓံ ကရောန္တော ဝေရိပုဂ္ဂလော ဝုတ္တော။ ဝိက္ခမ္ဘေတုံ နာသက္ခိံသု၊ အညဒတ္ထု သယမေဝ ဝိဃာတဗျသနံ ပါပုဏိံသု စေဝ သာဝကတ္တဉ္စ ပဝေဒေသုံ။

‘‘ကမ္မ’’န္တိအာဒီသု ကမ္မံ နာမ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဥဒ္ဒိဿ ကတူပစိတော လက္ခဏသံဝတ္တနိယော ပုညသမ္ဘာရော။ တေနာဟ ‘‘သတသဟဿကပ္ပာဓိကာနီ’’တိအာဒိ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ တဿေဝ ပုညသမ္ဘာရဿ ကရဏကာလေ ကေနစိ အကမ္ပနီယဿ ဒဠှာဝတ္ထိတဘာဝဿ အနုစ္ဆဝိကော သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာသင်္ခါတဿ လက္ခဏဿ ပရေဟိ အဝိက္ခမ္ဘနီယတာယ ဉာပကနိမိတ္တဘာဝေါ၊ သွာယံ နိမိတ္တဘာဝေါ တဿေဝ လက္ခဏဿာတိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ…ပေ… မဟာပုရိသလက္ခဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဌာနဂမနေသု ပါဒါနံ ဒဠှာဝတ္ထိတဘာဝေါ လက္ခဏံ နာမ။ ပါဒါနံ ဘူမိယံ သမံ နိက္ခိပနံ၊ ပါဒတလာနံ သဗ္ဗဘာဂေဟိ ဖုသနံ၊ သမမေဝ ဥဒ္ဓရဏံ၊ တသ္မာ သုဋ္ဌု သမံ သဗ္ဗဘာဂေဟိ ပတိဋ္ဌိတာ ပါဒါ ဧတဿာတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒေါ၊ တဿ ဘာဝေါ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာတိ ဝုစ္စတိ လက္ခဏံ။ သုဋ္ဌု သမံ ဘူမိယာ ဖုသနေနေဝ ဟိ နေသံ တတ္ထ ဒဠှာဝတ္ထိတဘာဝေါ သိဒ္ဓါ၊ ယံ ‘‘ကမ္မသရိက္ခက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ လက္ခဏာနိသံသောတိ လက္ခဏပဋိလာဘဿ ဥဒြယော၊ လက္ခဏသံဝတ္တနိယဿ ကမ္မဿ အာနိသံသဖလန္တိ အတ္ထော။ နိဿန္ဒဖလံ ပန ဟေဋ္ဌာ ဘာဝိတမေဝ။

၂၀၃။ ကမ္မာဒိဘေဒေတိ ကမ္မကမ္မသရိက္ခကလက္ခဏ လက္ခဏာနိသံသဝိသညိတေ ဝိဘာဂေ။ ဂါထာဗန္ဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အတ္ထော ပန အပုဗ္ဗံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပေါရာဏကတ္ထေရာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ ဝဏ္ဏနာဂါထာတိ ထောမနာဂါထာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဂဟေတွာ ထောမနာဝသေန ပဝတ္တတ္တာ။ အပရဘာဂေ ထေရာ နာမ ပါဠိံ၊ အဋ္ဌကထဉ္စ ပေါတ္ထကာရောပနဝသေန သမာဂတာ မဟာထေရာ၊ ယေ သာဋ္ဌကထံ ပိဋကတ္တယံ ပေါတ္ထကာရုဠှံ ကတွာ သဒ္ဓမ္မံ အဒ္ဓနိယစိရဋ္ဌိတိကံ အကံသု။ ဧကပဒိကောတိ ‘‘ဒဠှသမာဒါနော အဟောသီ’’တိအာဒိပါဌေ ဧကေကပဒဂါဟီ။ အတ္ထုဒ္ဓါရောတိ တဒတ္ထဿ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဥဒ္ဓရဏတော အတ္ထုဒ္ဓါရဘူတော၊ တယိဒံ ပါဠိယံ အာဂတပဒါနိ ဂဟေတွာ ဂါထာဗန္ဓဝသေန တဒတ္ထဝိစာရဏဘာဝဒဿနံ၊ န ပန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ဌပိတဘာဝပဋိက္ခိပနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကုသလဓမ္မာနံ ဝစီသစ္စဿ ဗဟုကာရတံ၊ တပ္ပဋိပက္ခဿ စ မုသာဝါဒဿ မဟာသာဝဇ္ဇတံ ဒဿေတုံ အနန္တရမေဝ ကုသလကမ္မပထဓမ္မေ ဝဒန္တောပိ တတော ဝစီသစ္စံ နီဟရိတွာ ကထေတိ သစ္စေတိ ဝါ သန္နိဓာနေဝ ‘‘ဓမ္မေ’’တိ ဝုစ္စမာနာ ကုသလကမ္မပထဓမ္မာ ဧဝ ယုတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မေတိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မေ’’တိ။ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယေန ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣန္ဒြိယဒမနေတိ ဣန္ဒြိယသံဝရေ။ ကုသလကမ္မပထဂ္ဃဏေနဿ ဝါရိတ္တသီလမေဝ ဂဟိတန္တိ ဣတရမ္ပိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ သံယမဿေဝ ဂဟဏံ ကတန္တိ ‘‘သံယမေတိ သီလသံယမေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုစိ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန၊ တံ သောစေယျံ၊ ကာယသုစရိတာဒိ။ ဧတဿေဝ ဟိ ဝိဘာဂဿ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ပုန ဝုတ္တံ၊ မနောသောစေယျဂ္ဂဟဏေန ဝါ ဈာနာဒိဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနမ္ပိ သင်္ဂဏှနတ္ထံ သောစေယျဂ္ဂဟဏံ။ အာလယဘူတန္တိ သမထဝိပဿနာနံ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ။ ဥပေါသထကမ္မန္တိ ဥပေါသထဒိဝသေ သမာဒိယိတွာ သမာစရိတဗ္ဗံ ပုညကမ္မံ ဥပေါသထော သဟစရဏဉာယေန။ ‘‘အဝိဟိံသာယာတိ သတ္တာနံ အဝိဟေဌနာယာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ပန သီလဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတံ။ တသ္မာ အဝိဟိံသာယာတိ ကရုဏာယာတိ အတ္ထော။ အဝိဟိံသာဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ အပ္ပမညာသာမညေန စတ္တာရောပိ ဗြဟ္မဝိဟာရာ ဥပစာရာဝတ္ထာ ဂဟိတာ လက္ခဏဟာရနယေန။ သကလန္တိ အနဝသေသံ ပရိပုဏ္ဏံ။ ဧဝမေတ္ထ ကာမာဝစရတ္တဘာဝပရိယာပန္နတ္တာ လက္ခဏဿ တံသံဝတ္တနိကကာမာဝစရကုသလဓမ္မာ ဧဝ ပါရမိတာသင်္ဂဟပုညသမ္ဘာရဘူတကာယသုစရိတာဒီဟိ ဒွါဒသဓာ ဝိဘတ္တာ ဧဝ။ ဂါထာယံ ‘‘သစ္စေ’’တိအာဒိနာ ဒသဓာ သင်္ဂယှ ဒဿိတာ။ ဧသ နယော သေသလက္ခဏေပိ။

အံနုဘီတိ ဂါထာသုခတ္ထံ အကာရံ သာနုနာသိကံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဗျဉ္ဇနာနိ လက္ခဏာနိ အာစိက္ခန္တီတိ ဝေယဉ္ဇနိကာ။ ဝိက္ခမ္ဘေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗံ တဿာတိ မဟာပုရိသဿ၊ တဿ ဝါ မဟာပုရိသလက္ခဏဿ။ လက္ခဏသီသေန စေတ္ထ တံသံဝတ္တနိကပုညသမ္ဘာရော ဝုစ္စတိ။

ပါဒတလစက္ကလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၀၄။ ဘယံ နာမ ဘီတိ၊ တံ ပန ဥဗ္ဗိဇ္ဇနာကာရေန၊ ဥတ္တသနာကာရေန စ ပဝတ္တိယာ ဒုဝိဓန္တိ အာဟ ‘‘ဥဗ္ဗေဂဘယဉ္စေဝ ဥတ္တာသဘယဉ္စာ’’တိ။ တဒုဘယမ္ပိ ဘယံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပနူဒိတာတိ ယထာ စောရာဒယော ဝိလုပ္ပနဗန္ဓနာဒီနိ ပရဿ န ကရောန္တိ၊ ကတဉ္စ ပစ္စာဟရဏာဒိနာ ပဋိပါကတိကံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ယထာ စ စဏ္ဍဟတ္ထိအာဒယော ဒူရတော ပရိဝဇ္ဇိတာ ဟောန္တိ၊ အပရိဝဇ္ဇိတေ တဿ ယထာ ဌာနေ ဌိတေဟိ အဘိဘဝေါ န ဟောတိ၊ ဧဝံ အပနူဒိတာ။ အတိဝါဟေတီတိ အတိက္ကာမေတိ။ တံ ဌာနန္တိ တံ သာသင်္ကဋ္ဌာနံ။ အသက္ကောန္တာနန္တိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ အသက္ကောန္တေတိ အတ္ထော။ အသက္ကောန္တာနန္တိ ဝါ အနာဒရေ သာမိဝစနံ။ သဟ ပရိဝါရေနာတိ သပရိဝါရံ။ တတ္ထ ကိဉ္စိ ဒေယျဓမ္မံ ဒေန္တော ယဒါ တဿ ပရိဝါရဘာဝေန အညမ္ပိ ဒေယျဓမ္မံ ဒေတိ၊ ဧဝံ တဿ တံ ဒါနမယံ ပုညံ သပရိဝါရံ နာမ ဟောတိ။

တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရေန ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ အန္န’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ ဒေယျဓမ္မံ တဿ အန္နဒါနဿ ပရိဝါရော၊ ဧဝံ တဿ သက္ကစ္စကရဏံ ပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိမာဟ။ ယာဂုဘတ္တံ ဒတွာဝ အဒါသီတိ ယောဇနာ။ ဧသ နယော ဣတော ပရတောပိ။ သုတ္တံ ဝဋ္ဋေတီတိ စီဝရဿ သိဗ္ဗနသုတ္တကံ ဒုဝဋ္ဋတိဝဋ္ဋာဒိဝသေန ဝဋ္ဋိတံ အကာသိ။ ရဇနန္တိ အလ္လိအာဒိရဇနဝတ္ထုံ။ ပဏ္ဍုပလာသန္တိ ရဇနုပဂမေဝ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏံ ပလာသံ။

ဟေဋ္ဌိမာနီတိ အန္နာဒီနိ စတ္တာရိ။ နိသဒဂ္ဂဟဏေနေဝ နိသဒပေါတောပိ ဂဟိတော။ စီနပိဋ္ဌံ သိန္ဓုရကစုဏ္ဏံ။ ကောဇဝန္တိ ဥဒ္ဒလောမိဧကန္တလောမိအာဒိကောဇဝတ္ထရဏ။ သုဝိဘတ္တအန္တရာနီတိ သုဋ္ဌု ဝိဘတ္တအန္တရာနိ၊ ဧတေန စက္ကာဝယဝဋ္ဌာနာနံ သုပရိစ္ဆိန္နတံ ဒဿေတိ။

လဒ္ဓါဘိသေကာ ခတ္တိယာ အတ္တနော ဝိဇိတေ ဝိသဝိတာယ ဗြာဟ္မဏာဒိကေ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ရဉ္ဇေတုံ သက္ကောန္တိ၊ န ဣတရာတိ အာဟ ‘‘ရာဇာနောတိ အဘိသိတ္တာ’’တိ။ ရာဇတော ယထာလဒ္ဓဂါမနိဂမာဒိံ ဣဿရဝတာယ ဘုဉ္ဇန္တီတိ ဘောဇကာ၊ တာဒိသော ဘောဂေါ ဧတေသံ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဝါ နိယုတ္တာတိ ဘောဂိကာ၊ တေ ဧဝ ‘‘ဘောဂိယာ’’တိ ဝုတ္တာ။ သပရိဝါရံ ဒါနန္တိ ဝုတ္တနယေန သပရိဝါရဒါနံ။ ဇာနာတူတိ ‘‘သဒေဝကော လောကော ဇာနာတူ’’တိ ဣမိနာ ဝိယ အဓိပ္ပာယေန နိဗ္ဗတ္တံ စက္ကလက္ခဏန္တိ လက္ခဏဿေဝ ကမ္မသရိက္ခတာ ဒဿိတာ။ ဧဝံ သတိ တိကမေဝ သိယာ၊ န စတုက္ကံ၊ တသ္မာ စက္ကလက္ခဏဿ မဟာပရိဝါရတာယ ဉာပကနိမိတ္တဘာဝေါ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ။ တေနေဝါဟ ‘‘သပရိဝါရံ…ပေ… ဇာနာတူတိ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ။ ‘‘ဒီဃာယုကတာယ တံ နိမိတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၀၇) စ ဝက္ခတိ၊ တထာ ‘‘တံ လက္ခဏံ ဘဝတိ တဒတ္ထဇောတက’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၂၁) စ။ နိဿန္ဒဖလံ ပန ပဋိပက္ခာဘိဘဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ဂါထာယံ ‘‘သတ္တုမဒ္ဒနော’’တိ။

၂၀၅။ ဧတန္တိ ဧတံ ဂါထာဗန္ဓဘူတံ ဝစနံ၊ တံ ပနတ္ထတော ဂါထာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဣမာ တဒတ္ထပရိဒီပနာ ဂါထာ ဝုစ္စန္တီ’’တိ။

ပုရတ္ထာတိ ဝါ ‘‘ပုရေ’’တိ ဝုတ္တတောပိ ပုဗ္ဗေ။ ယသ္မာ မဟာပုရိသော န အတီတာယ ဧကဇာတိယံ၊ နာပိ ကတိပယဇာတီသု၊ အထ ခေါ ပုရိမပုရိမတရာသု တထာဝ ပဋိပန္နော၊ တသ္မာ တတ္ထ ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုရေ ပုရတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိဿာပိ ဇာတိယံ အတီတကာလဝသေန ‘‘ပုရေပုရတ္ထာ’’တိ ဝတ္တုံ လဗ္ဘာတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ပုရိမာသု ဇာတီသူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဣမိဿာ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ‘‘ဣမိဿာ ဇာတိယာ ပုဗ္ဗေ တုသိတဒေဝလောကေ ကတကမ္မပဋိက္ခေပဝစန’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ တတ္ထ တာဒိသဿ ကတကမ္မဿ အဘာဝတော။ အပနူဒနောတိ အပနေတာ။ အဓိမုတ္တောတိ ယုတ္တပယုတ္တော။

ပုညကမ္မေနာတိ ဒါနာဒိပုညကမ္မေန။ ဧဝံ သန္တေတိ သတမတ္တေန ပုညကမ္မေန ဧကေကံ လက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တေယျ၊ ဧဝံ သတိ။ န ရောစယိံသူတိ ကေဝလံ သတမတ္တေန ပုညကမ္မေန လက္ခဏနိဗ္ဗတ္တိံ န ရောစယိံသု အဋ္ဌကထာစရိယာ။ ကထံ ပန ရောစယိံသူတိ အာဟ ‘‘အနန္တေသု ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧကေကံ ကမ္မန္တိ ဧကေကံ ဒါနာဒိပုဗ္ဗကမ္မံ။ ဧကေကံ သတဂုဏံ ကတွာတိ အနန္တာသု လောကဓာတူသု ယတ္တကာ သတ္တာ၊ တေဟိ သဗ္ဗေဟိ ပစ္စေကံ သတက္ခတ္တုံ ကတာနိ ဒါနာဒိပုညကမ္မာနိ ယတ္တကာနိ၊ တတော ဧကေကံ ပုညကမ္မံ မဟာသတ္တေန သတဂုဏံ ကတံ ‘‘သတ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ ဣဓ သတ-သဒ္ဒေါ ဗဟုဘာဝပရိယာယော၊ န သင်္ချာဝစနောတိ ဒဿေတိ ‘‘သတဂ္ဃိ သတံ ဒေဝမနုဿာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ သတပုညလက္ခဏောတိ ဣမမတ္ထံ ရောစယိံသူ’’တိ။

အာယတပဏှိတာဒိတိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၀၆။ သရသစုတိ နာမ ဇာတဿ သတ္တဿ ယာဝဇီဝံ ဇီဝိတွာ ပကတိယာ မရဏံ။ အာကဍ္ဎဇိယဿ ဓနုဒဏ္ဍဿ ဝိယ ပါဒါနံ အန္တောမုခံ ကုဋိလတာယ အန္တောဝင်္ကပါဒတာ။ ဗဟိမုခံ ကုဋိလတာယ ဗဟိဝင်္ကပါဒတာ။ ပါဒတလဿ မဇ္ဈေ ဦနတာယ ဥက္ကုဋိကပါဒတာ။ အဂ္ဂပါဒေန ခဉ္ဇနကာ အဂ္ဂကောဏ္ဍာ။ ပဏှိပ္ပဒေသေန ခဉ္ဇနကာ ပဏှိကောဏ္ဍာ။ ဥန္နတကာယေနာတိ အနောနတဘာဝေန သမုဿိတသရီရေန။ မုဋ္ဌိကတဟတ္ထာတိ အာဝုဓာဒီနံ ဂဟဏတ္ထံ ကတမုဋ္ဌိဟတ္ထာ။ ဖဏဟတ္ထကာတိ အညမညံ သံသဋ္ဌင်္ဂုလိဟတ္ထာ။ ဣဒမေတ္ထ ကမ္မသရိက္ခကန္တိ ဣဒံ ဣမေသံ တိဏ္ဏမ္ပိ လက္ခဏာနံ တထာဂတဿ ဒီဃာယုကတာယ ဉာပကနိမိတ္တဘာဝေါ ဧတ္ထ အာယတပဏှိတာ၊ ဒီဃင်္ဂုလိတာ ဗြဟ္မုဇုဂတ္တတာတိ ဧတသ္မိံ လက္ခဏတ္တယေ ကမ္မသရိက္ခကတ္တံ။ နိဿန္ဒဖလံ ပန အနန္တရာယတာဒိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၀၇။ ဘာယိတဗ္ဗဝတ္ထုနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ ဘယံ အတ္တသိနေဟဟေတုကံ ပဟီနသိနေဟဿ တဒဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ယထာ မယှံ မရဏတော ဘယံ မမ ဇီဝိတံ ပိယ’’န္တိ။ သုစိဏ္ဏေနာတိ သုဋ္ဌု ကတူပစိတေန သုစရိတကမ္မုနာ။

စဝိတွာတိ သဂ္ဂတော စဝိတွာ။ ‘‘သုဇာတဂတ္တော သုဘုဇော’’တိ အာဒယော သရီရာဝယဝဂုဏာ ဣမေဟိ လက္ခဏေဟိ အဝိနာဘာဝိနောတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တာ။ စိရယပနာယာတိ အတ္တဘာဝဿ စိရကာလံ ပဝတ္တနာယ။ တေနာဟ ‘‘ဒီဃာယုကဘာဝါယာ’’တိ။ တတောတိ စက္ကဝတ္တီ ဟုတွာ ယာပနတော။ ဝသိပ္ပတ္တောတိ ဈာနာဒီသု ဝသီဘာဝဉ္စေဝ စေတောဝသိဘာဝဉ္စ ပတ္တော ဟုတွာ၊ ကထံ ဣဒ္ဓိဘာဝနာယ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝနာယာတိ အတ္ထော။ ယာပေတိ စိရတရန္တိ ယောဇနာ။

သတ္တုဿဒတာလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၀၈။ ရသော ဇာတော ဧတေသန္တိ ရသိတာနိ၊ မဟာရသာနိ။ တေနာဟ ‘‘ရသသမ္ပန္နာန’’န္တိ။ ပိဋ္ဌခဇ္ဇကာဒီနီတိ ပူပသက္ခလိမောဒကာဒီနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပန ကဒလိဖလာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပိဋ္ဌံ ပက္ခိပိတွာ ပစိတဗ္ဗပါယသံ ပိဋ္ဌပါယသံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တထာရူပဘောဇ္ဇယာဂုအာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

ဣဓ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ သတ္တုဿဒတာလက္ခဏဿ ပဏီတလာဘိတာယ ဉာပကနိမိတ္တဘာဝေါ။ ဣမိနာ နယေန တတ္ထ တတ္ထ လက္ခဏေ ကမ္မသရိက္ခကံ နိဒ္ဓါရေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၂၀၉။ ဥတ္တမော အဂ္ဂရသဒါယကောတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဥတ္တမော လောကနာထော အဂ္ဂါနံ ပဏီတာနံ ရသာနံ ဒါယကော။ ဥတ္တမာနံ အဂ္ဂရသာနန္တိ ပဏီတေသုပိ ပဏီတရသာနံ။ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇာဒိဇောတကန္တိ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇာဒိလာဘဇောတကံ။ လာဘသံဝတ္တနိကဿ ကမ္မဿ ဖလံ ‘‘လာဘသံဝတ္တနိက’’န္တိ ကာရဏူပစာရေန ဝဒတိ။ တဒတ္ထဇောတကန္တိ ဝါ တဿ ပဏီတဘောဇနဒါယကတ္တသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဇောတကံ။ တဒါဓိဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ အာ-ကာရော နိပါတမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တံ အဓိဂစ္ဆတီ’’တိ။ လာဘိရုတ္တမန္တိ ရ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။

ကရစရဏာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၁၀။ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရံ ပတ္တစီဝရာဒိံ ဂိဟိပရိက္ခာရံ ဝတ္ထာဝုဓယာနသယနာဒိံ။

သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗံ ဥပကာရံ။ မက္ခေတွာ နာသေတိ မက္ခိဘာဝေ ဌတွာ။ တေလေန ဝိယ မက္ခေတီတိ သတဓောတတေလေန မက္ခေတိ ဝိယ။ အတ္ထသံဝဍ္ဎနကထာယာတိ ဟိတာဝဟကထာယ။ ကထာဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ။ ပရေသံ ဟိတာဝဟော ကာယပယောဂေါပိ အတ္ထစရိယာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝစီပယောဂဝသေနေဝ အတ္ထစရိယာ ဝုတ္တာ။

သမာနတ္တတာယာတိ သဒိသဘာဝေ သမာနဋ္ဌာနေ ဌပနေန၊ တံ ပနဿ သမာနဋ္ဌာနေ ဌပနံ အတ္တသဒိသတာကရဏံ၊ သုခေန ဧကသမ္ဘောဂတာ၊ အတ္တနော သုခုပ္ပတ္တိယံ၊ တဿ စ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိယံ တေန အတ္တနော ဧကသမ္ဘောဂတာတိ အာဟ ‘‘သမာနသုခဒုက္ခဘာဝေနာ’’တိ။ သာ စ သမာနသုခဒုက္ခတာ ဧကတော နိသဇ္ဇာဒိနာ ပါကဋာ ဟောတီတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကာသနေ’’တိအာဒိမာဟ။ န ဟိ သက္ကာ ဧကပရိဘောဂေါ ကာတုံ ဇာတိယာ ဟီနတ္တာ။ တထာ အကရိယမာနေ စ သော ကုဇ္ဈတိ ဘောဂေန အဓိကတ္တာ၊ တသ္မာ ဒုဿင်္ဂဟော။ န ဟိ သော ဧကပရိဘောဂံ ဣစ္ဆတိ ဇာတိယာ ဟီနဘာဝတော။ န အကရိယမာနေ စ ကုဇ္ဈတိ ဘောဂေန ဟီနဘာဝတော။ ဥဘောဟီတိ ဇာတိဘောဂေဟိ။ သဒိသောပိ သုသင်္ဂဟော ဧကသဒိသဘာဝေနေဝ ဣတရေန သဟ ဧကပရိဘောဂဿ ပစ္စာသီသာယ၊ အကရဏေ စ တဿ ကုဇ္ဈနဿာဘာဝတော။ အဒီယမာနေပိ ကိသ္မိဉ္စိ အာမိသေ အကရိယမာနေပိ သင်္ဂဟေ။ န ပါပကေန စိတ္တေန ပဿတိ ပေသလဘာဝတော။ တတော ဧဝ ပရိဘောဂေါပိ…ပေ… ဟောတိ။ ဧဝရူပန္တိ ဂိဟီ စေ၊ ဥဘောဟိ သဒိသံ၊ ပဗ္ဗဇိတော စေ၊ သီလဝန္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။

သုသင်္ဂဟိတာဝ ဟောန္တီတိ သုဋ္ဌု သင်္ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ ဒဠှဘတ္တိဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘န ဘိဇ္ဇန္တီ’’တိ။

ဒါနာဒိသင်္ဂဟကမ္မန္တိ ဒါနာဒိဘေဒံ ပရသင်္ဂဏှနဝသေန ပဝတ္တံ ကုသလကမ္မံ။

၂၁၁။ အနဝညာတေန အပရိဘူတေန သမ္ဘာဝိတေန။ ပမောဒေါ ဝုစ္စတိ ဟာသော၊ န အပ္ပမောဒေနာတိ ဧတ္ထ ပဋိသေဓဒွယေန သော ဧဝ ဝုတ္တော။ သော စ ဩဒဂျသဘာဝတ္တာ န ဒီနော ဓမ္မူပသဉှိတတ္တာ န ဂဗ္ဘယုတ္တောတိ အာဟ ‘‘န ဒီနေန န ဂဗ္ဘိတေနာတိ အတ္ထော’’တိ။ သတ္တာနံ အဂဏှနဂုဏေနာတိ ယောဇနာ။

အတိရုစိရန္တိ အတိဝိယ ရုစိရကတံ၊ တံ ပန ပဿန္တာနံ ပသာဒါဝဟန္တိ အာဟ ‘‘သုပါသာဒိက’’န္တိ။ သုဋ္ဌု ဆေကန္တိ အတိဝိယ သုန္ဒရံ။ ဝိဓာတဗ္ဗောတိ ဝိဓာတုံ သန္ဒိသိတုံ သက္ကုဏေယျော။ ပိယံ ဝဒတီတိ ပိယဝဒူ ယထာ ‘‘သဗ္ဗဝိဒူ’’တိ။ သုခမေဝ သုခတာ၊ တံ သုခတံ။ ဓမ္မဉ္စ အနုဓမ္မဉ္စာတိ လောကုတ္တရဓမ္မဉ္စေဝ တဿ အနုရူပပုဗ္ဗဘာဂဓမ္မဉ္စ။

ဥဿင်္ခပါဒါဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၁၂။ ‘‘အတ္ထူပသံဟိတ’’န္တိ ဣမိနာ ဝဋ္ဋနိဿိတာ ဓမ္မကထာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဣဓလောကပရလောကတ္ထနိဿိတ’’န္တိ။ ‘‘ဓမ္မူပသံဟိတ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာ၊ တသ္မာ ဒသကုသလကမ္မပထာ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိဒံသေသီတိ သန္ဒဿေသိ တေ ဓမ္မေ ပစ္စက္ခေ ကတွာ ပကာသေသိ။ နိဒံသနကထန္တိ ပါကဋကရဏကထံ။ ဇေဋ္ဌဋ္ဌေန အဂ္ဂေါ၊ ပါသံသဋ္ဌေန သေဋ္ဌော၊ ပမုခဋ္ဌေန ပါမောက္ခော၊ ပဓာနဋ္ဌေန ဥတ္တမော၊ ဟိတသုခတ္ထိကေဟိ ပကာရတော ဝရဏီယတော ရဇနီယတော ပဝရောတိ ဧဝံ အတ္ထဝိသေသဝါစီနမ္ပိ ‘‘အဂ္ဂေါ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ ဘာဝတ္ထဿ ဘေဒါဘာဝတော ‘‘သဗ္ဗာနိ အညမညဝေဝစနာနီ’’တိ အာဟ။

ဥဒ္ဓင်္ဂမနီယာတိ သုဏန္တာနံ ဥပရူပရိ ဝိသေသံ ဂမေန္တီတိ ဥဒ္ဓင်္ဂမနီယာ။ သင်္ခါယ အဓော ပိဋ္ဌိပါဒသမီပေ ဧဝ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ အဓောသင်္ခါ ပါဒါ ဧတဿာတိ အဓောသင်္ခပါဒေါ။ သင်္ခါတိ စ ဂေါပ္ဖကာနမိဒံ နာမံ။

၂၁၃။ ဓမ္မဒါနယညန္တိ ဓမ္မဒါနသင်္ခါတံ ယညံ။

သုဋ္ဌု သဏ္ဌိတာတိ သမ္မဒေဝ သဏ္ဌိတာ။ ပိဋ္ဌိပါဒဿ ဥပရိ ပကတိအင်္ဂုလေန စတုရင်္ဂုလေ ဇင်္ဃာပဒေသေ နိဂူဠှာ အပညာယမာနရူပါ ဟုတွာ ဌိတာတိ အတ္ထော။

ဧဏိဇင်္ဃလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၁၄။ သိပ္ပန္တိ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘သိပ္ပ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ သတ္တာနံ ဇီဝိကာဟေတုဘူတံ အာဇီဝဝိဓိံ။ ဇီဝိကတ္ထံ၊ သတ္တာနံ ဥပကာရတ္ထဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ၊ မန္တသတ္ထာဒိ။ စရန္တိ တေန သုဂတိံ၊ သုခဉ္စ ဂစ္ဆန္တီတိ စရဏံ။ ကမ္မဿကတာဉာဏံ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကမ္မန္တိ ကမ္မဿကတာဇာနနပညာ’’တိ။ တာနိ စေဝါတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဟတ္ထိအာဒီနိ စေဝ။ သတ္တ ရတနာနီတိ မုတ္တာဒီနိ သတ္တ ရတနာနိ။ စ-သဒ္ဒေန ရညော ဥပဘောဂဘူတာနံ ဝတ္ထသေယျာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ရညော အနုစ္ဆဝိကာနီတိ ရညော ပရိဘုဉ္ဇနယောဂျာနိ။ သဗ္ဗေသန္တိ ‘‘ရာဇာရဟာနီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနံ သဗ္ဗေသံယေဝ ဧကဇ္ဈံ ဂဟဏံ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပရိသာ နာမ ဩဓိသော အနောဓိသော စ သမိတပါပါ၊ တထတ္ထာယ ပဋိပန္နာ စ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမဏာနံ ကောဋ္ဌာသဘူတာ စတဿော ပရိသာ’’တိ။

သိပ္ပာဒိဝါစနန္တိ သိပ္ပာနံ သိက္ခာပနံ။ ပါဠိယမ္ပိ ဟိ ‘‘ဝါစေတာ’’တိ ဝါစနသီသေန သိက္ခာပနံ ဒဿိတံ။ ဥက္ကုဋိကာသနန္တိ တံတံဝေယျာဝစ္စကရဏေန ဥက္ကုဋိကဿ နိသဇ္ဇာ။ ပယောဇနဝသေန ဂေဟတော ဂေဟံ ဂါမတော ဂါမံ ဇင်္ဃာယော ကိလမေတွာ ပေသနံ ဇင်္ဃပေသနိကာ။ လိခိတွာ ပါတိတံ ဝိယ ဟောတိ အပရိပုဏ္ဏဘာဝတော။ အနုပုဗ္ဗဥဂ္ဂတဝဋ္ဋိတန္တိ ဂေါပ္ဖကဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဇာဏုပ္ပဒေသာ မံသူပစယဿ အနုက္ကမေန သမန္တတော ဝဍ္ဎိတတ္တာ အနုပုဗ္ဗေန ဥဂ္ဂတံ ဟုတွာ သုဝဋ္ဋိတံ။ ဧဏိဇင်္ဃလက္ခဏန္တိ သဏ္ဌာနမတ္တေန ဧဏိမိဂဇင်္ဃာသဒိသဇင်္ဃလက္ခဏံ။

၂၁၅။ ‘‘ယတုပဃာတာယာ’’တိ ဧတ္ထ တ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော၊ အနုနာသိကလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ယ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ဥဒ္ဓဂ္ဂလောမာ သုခုမတ္တစောတ္ထတာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စောဒကေန ‘‘ကိံ ပန အညေန ကမ္မေန အညံ လက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ စောဒိတော၊ အာစရိယော ‘‘န နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ယဒိ ဧဝံ ဣဓ ကသ္မာ လက္ခဏန္တရံ ကထိတ’’န္တိ အန္တောလီနမေဝ စောဒနံ ပရိဟရန္တော ‘‘ယံ ပန နိဗ္ဗတ္တတီတိ…ပေ… ဣဓ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ယံ ပန နိဗ္ဗတ္တတီတိ ယံ လက္ခဏံ ဝုစ္စမာနလက္ခဏနိဗ္ဗတ္တကေန ကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တတိ။ တံ အနုဗျဉ္ဇနံ ဟောတီတိ တံ လက္ခဏံ ဝုစ္စမာနဿ လက္ခဏဿ အနုကူလလက္ခဏံ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ တေန ကာရဏေန ဣဓ ဧဏိဇင်္ဃလက္ခဏကထနေ ‘‘ဥဒ္ဓဂ္ဂလောမာ သုခုမတ္တစောတ္ထတာ’’တိ လက္ခဏန္တရံ ဝုတ္တံ။

သုခုမစ္ဆဝိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၁၆။ သမိတပါပဋ္ဌေန သမဏံ၊ န ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တေန။ ဗာဟိတပါပဋ္ဌေန ဗြာဟ္မဏံ၊ န ဇာတိမတ္တေန။

မဟန္တာနံ အတ္ထာနံ ပရိဂ္ဂဏှနတော မဟတီ ပညာ ဧတဿာတိ မဟာပညော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယောတိ အာဟ ‘‘မဟာပညာဒီဟိ သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော’’တိ။ နာနတ္တန္တိ ယာဟိ မဟာပညာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ဘဂဝါ ‘‘မဟာပညော’’တိအာဒိနာ ကိတ္တီယတိ၊ တာသံ မဟာပညာဒီနံ ဣဒံ နာနတ္တံ အယံ ဝေမတ္တတာ။

ယဿ ကဿစိ ဝိသေသတော အရူပဓမ္မဿ မဟတ္တံ နာမ ကိစ္စသိဒ္ဓိယာ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ တဒဿာ ကိစ္စသိဒ္ဓိယာ ဒဿေန္တော ‘‘မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓေ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ မဟာပညာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟေတုမဟန္တတာယ၊ ပစ္စယမဟန္တတာယ၊ နိဿယမဟန္တတာယ၊ ပဘေဒမဟန္တတာယ၊ ကိစ္စမဟန္တတာယ၊ ဖလမဟန္တတာယ၊ အာနိသံသမဟန္တတာယ စ သီလက္ခန္ဓဿ မဟန္တဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဟေတု အလောဘာဒယော။ ပစ္စယော ဟိရောတ္တပ္ပသဒ္ဓါသတိဝီရိယာဒယော။ နိဿယော သာဝကဗောဓိပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓိနိယတတာ၊ တံသမင်္ဂိနော စ ပုရိသဝိသေသာ။ ပဘေဒေါ စာရိတ္တဝါရိတ္တာဒိဝိဘာဂေါ။ ကိစ္စံ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ပဋိပက္ခဝိဓမနံ။ အာနိသံသော ပိယမနာပတာဒိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ၊ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၆) အာကင်္ခေယျသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၆၅) စ အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိနာ နယေန သမာဓိက္ခန္ဓာဒီနမ္ပိ မဟန္တတာ ယထာရဟံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဌာနာဌာနာနံ ပန မဟာဝိသယတာယ၊ သာ ဗဟုဓာတုကသုတ္တေ အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဟာရသမာပတ္တိယော သမာဓိက္ခန္ဓနိဒ္ဓါရဏနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရိယသစ္စာနံ သကလသာသနသင်္ဂဟတော၊ သော သစ္စဝိဘင်္ဂ- (ဝိဘ။ ၁၈၉) တံသံဝဏ္ဏနာသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၉) အာဂတနယေန၊ သတိပဋ္ဌာနာ ဒီနံ သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂါဒီသု၊ (ဝိဘ။ ၃၅၅) တံသံဝဏ္ဏနာသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၅) စ အာဂတနယေန၊ သာမညဖလာနံ မဟတော ဟိတဿ၊ မဟတော သုခဿ၊ မဟတော အတ္ထဿ၊ မဟတော ယောဂက္ခေမဿ နိဗ္ဗတ္တိဘာဝတော၊ သန္တပဏီတနိပုဏအတက္ကာဝစရပဏ္ဍိတဝေဒနီယဘာဝတော စ၊ အဘိညာနံ မဟာသမ္ဘာရတော၊ မဟာဝိသယတော၊ မဟာကိစ္စတော၊ မဟာနုဘာဝတော၊ မဟာနိဗ္ဗတ္တိတော စ၊ နိဗ္ဗာနဿ မဒနိမ္မဒနာဒိမဟတ္တသိဒ္ဓိတော မဟန္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပုထုပညာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – နာနာခန္ဓေသု ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ‘‘အယံ ရူပက္ခန္ဓော နာမ…ပေ… အယံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော နာမာ’’တိ ဧဝံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ နာနာကရဏံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ တေသုပိ ‘‘ဧကဝိဓေန ရူပက္ခန္ဓော၊ ဧကာဒသဝိဓေန ရူပက္ခန္ဓော။ ဧကဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော၊ ဗဟုဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော။ ဧကဝိဓေန သညာက္ခန္ဓော။ ဧကဝိဓေန သင်္ခါရက္ခန္ဓော။ ဧကဝိဓေန ဝိညာဏက္ခန္ဓော၊ ဗဟုဝိဓေန ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဧဝံ ဧကေကဿ ခန္ဓဿ အတီတာဒိဘေဒဝသေနာပိ နာနာကရဏံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ တထာ ‘‘ဣဒံ စက္ခာယတနံ နာမ…ပေ။။။ဣဒံ ဓမ္မာယတနံ နာမ။ တတ္ထ ဒသာယတနာ ကာမာဝစရာ၊ ဒွေ စတုဘူမကာ’’တိ ဧဝံ အာယတနာနံ နာနတ္တံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ နာနာဓာတူသူတိ ‘‘အယံ စက္ခုဓာတု နာမ…ပေ… အယံ မနောဝိညာဏဓာတု နာမ။ တတ္ထ သောဠသ ဓာတုယော ကာမာဝစရာ၊ ဒွေ ဓာတုယော စတုဘူမိကာ’’တိ ဧဝံ နာနာဓာတူသု ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ တယိဒံ ဥပါဒိန္နကဓာတုဝသေန ဝုတ္တံ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဟိ ဒွိန္နဉ္စ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဥပါဒိန္နကဓာတူသု ဧဝံ နာနာကရဏံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ တဉ္စ ခေါ ဧကဒေသတောဝ၊ န နိပ္ပဒေသတော။ အနုပါဒိန္နကဓာတူနံ ပန လက္ခဏာဒိမတ္တမေဝ ဇာနန္တိ၊ န နာနာကရဏံ။ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါနမေဝ ပန ‘‘ဣမာယ နာမဓာတုယာ ဥဿန္နတ္တာ ဣမဿ ရုက္ခဿ ခန္ဓော သေတော၊ ဣမဿ ကာဠော၊ ဣမဿ မဋ္ဌော၊ ဣမဿ ဗဟလတ္တစော၊ ဣမဿ တနုတစော။ ဣမဿ ပတ္တံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ဧဝရူပံ။ ဣမဿ ပုပ္ဖံ နီလံ၊ ဣမဿ ပီတကံ၊ လောဟိတကံ၊ ဩဒါတံ၊ သုဂန္ဓံ၊ ဒုဂ္ဂန္ဓံ။ ဖလံ ခုဒ္ဒကံ၊ မဟန္တံ၊ ဒီဃံ၊ ဝဋ္ဋံ၊ သုသဏ္ဌာနံ၊ ဒုဿဏ္ဌာနံ၊ မဋ္ဌံ၊ ဖရုသံ၊ သုဂန္ဓံ၊ ဒုဂ္ဂန္ဓံ၊ မဓုရံ၊ တိတ္တကံ၊ အမ္ဗိလံ၊ ကဋုကံ၊ ကသာဝံ။ ကဏ္ဋကော တိခိဏော၊ အတိခိဏော၊ ဥဇုကော၊ ကုဋိလော၊ ကဏှော၊ နီလော၊ ဩဒါတော ဟောတီ’’တိ ဓာတုနာနတ္တံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။

နာနာပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေသူတိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဘေဒတော စ နာနာပဘေဒေသု ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂေသု။ အဝိဇ္ဇာဒိအင်္ဂါနိ ဟိ ပစ္စေကံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသညိတာနိ။ တေနာဟ သင်္ခါရပိဋကေ ‘‘ဒွါဒသ ပစ္စယာ ဒွါဒသ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါ’’တိ။ နာနာသုညတမနုပလဗ္ဘေသူတိ နာနာသဘာဝေသု နိစ္စသာရာဒိဝိရဟိတေသု သုညတဘာဝေသု တတော ဧဝ ဣတ္ထိပုရိသအတ္တတ္တနိယာဒိဝသေန အနုပလဗ္ဘနသဘာဝေသု ပကာရေသု။ မ-ကာရော ဟေတ္ထ ပဒသန္ဓိကရော။ နာနာအတ္ထေသူတိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါယ ဝိသယဘူတေသု ပစ္စယုပ္ပန္နာဒိဝသေန နာနာဝိဓေသု အတ္ထေသု။ ဓမ္မေသူတိ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါယ ဝိသယဘူတေသု ပစ္စယာဒိဝသေန နာနာဝိဓေသု ဓမ္မေသု။ နိရုတ္တီသူတိ တေသံယေဝ အတ္ထဓမ္မာနံ နိဒ္ဓါရဏဝစနသင်္ခါတေသု နာနာနိရုတ္တီသု။ ပဋိဘာနေသူတိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဒီသု ဝိသယဘူတေသု ‘‘ဣမာနိ ဉာဏာနိ ဣဒမတ္ထဇောတကာနီ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၂၆၊ ၇၂၉၊ ၇၃၁၊ ၇၃၂၊ ၇၃၄၊ ၇၃၆၊ ၇၃၉) တထာ တထာ ပဋိဘာနတော ဥပတိဋ္ဌနတော ‘‘ပဋိဘာနာနီ’’တိ လဒ္ဓနာမေသု နာနာဉာဏေသု။ ‘‘ပုထုနာနာသီလက္ခန္ဓေသူ’’တိအာဒီသု သီလဿ ပုထုတ္တံ ဝုတ္တမေဝ၊ ဣတရေသံ ပန ဝုတ္တနယာနုသာရေန သုဝိညေယျတ္တာ ပါကဋမေဝ။ ယံ ပန အဘိန္နံ ဧကမေဝ နိဗ္ဗာနံ၊ တတ္ထ ဥပစာရဝသေန ပုထုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနသာဓာရဏေ ဓမ္မေ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ၊ တေနဿ မဒနိမ္မဒနာဒိပရိယာယေန ပုထုတ္တံ ပရိဒီပိတံ ဟောတိ။

ဧဝံ ဝိသယဝသေန ပညာယ မဟတ္တံ၊ ပုထုတ္တံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မဝသေန ဟာသဘာဝံ၊ ပဝတ္တိအာကာရဝသေန ဇဝနဘာဝံ၊ ကိစ္စဝသေန တိက္ခာဒိဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ကတမာ ဟာသပညာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟာသဗဟုလောတိ ပီတိဗဟုလော။ သေသပဒါနိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ သီလံ ပရိပူရေတီတိ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော ဥဒဂ္ဂုဒဂ္ဂေါ ဟုတွာ ဌပေတွာ ဣန္ဒြိယသံဝရံ တဿ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ အနဝသေသသီလံ ပရိပူရေတိ။ ပီတိသောမနဿသဟဂတာ ဟိ ပညာ အဘိရတိဝသေန အာရမ္မဏေ ဖုလ္လိတဝိကသိတာ ဝိယ ပဝတ္တတိ၊ န ဧဝံ ဥပေက္ခာသဟဂတာ။ ပုန သီလက္ခန္ဓန္တိ အရိယသီလက္ခန္ဓမာဟ။ ‘‘သမာဓိက္ခန္ဓ’’န္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

သဗ္ဗံ တံ ရူပံ အနိစ္စတော ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ယာ ရူပဓမ္မေ ‘‘အနိစ္စာ’’တိ သီဃဝေဂေန ပဝတ္တတိ၊ ပဋိပက္ခဒူရဘာဝေန ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဿ သာတိသယတ္တာ ဣန္ဒေန ဝိဿဋ္ဌဝဇိရံ ဝိယ လက္ခဏံ အဝိရဇ္ဈန္တီ အဒန္ဓာယန္တီ ရူပက္ခန္ဓေ အနိစ္စလက္ခဏံ ဝေဂသာ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ သာ ဇဝနပညာ နာမာတိ အတ္ထော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာဝသေန ဇဝနပညံ ဒဿေတွာ ဗလဝဝိပဿနာဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ရူပ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခယဋ္ဌေနာတိ ယတ္ထ ယတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇနတော ခယသဘာဝတ္တာ။ ဘယဋ္ဌေနာတိ ဘယာနကဘာဝတော။ အသာရကဋ္ဌေနာတိ အသာရကဘာဝတော အတ္တသာရဝိရဟတော၊ နိစ္စသာရာဒိဝိရဟတော စ။ တုလယိတွာတိ တုလနဘူတာယ ဝိပဿနာပညာယ တုလေတွာ။ တီရယိတွာတိ တာယ ဧဝ တီရဏဘူတာယ တီရယိတွာ။ ဝိဘာဝယိတွာတိ ယာထာဝတော ပကာသေတွာ ပစ္စက္ခံ ကတွာ။ ဝိဘူတံ ကတွာတိ ပါကဋံ ကတွာ။ ရူပနိရောဓေတိ ရူပက္ခန္ဓနိရောဓဟေတုဘူတေ နိဗ္ဗာနေ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန။ ဣဒါနိ သိခါပ္ပတ္တဝိပဿနာဝသေန ဇဝနပညံ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ရူပ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာဝသေနာ’’တိ ကေစိ။

ဉာဏဿ တိက္ခဘာဝေါ နာမ သဝိသေသံ ပဋိပက္ခပဟာနေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ‘‘ခိပ္ပံ ကိလေသေ ဆိန္ဒတီတိ တိက္ခပညာ’’တိ ဝတွာ တေ ပန ကိလေသေ ဝိဘာဂေန ဒဿေန္တော ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္က’’န္တိအာဒိမာဟ။ တိက္ခပညော ခိပ္ပာဘိညော ဟောတိ၊ ပဋိပဒါ စဿ န စလတီတိ အာဟ ‘‘ဧကသ္မိံ အာသနေ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ…ပေ… အဓိဂတာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိ။

‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ၊ သင်္ခတာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ ခယဓမ္မာ ဝယဓမ္မာ ဝိရာဂဓမ္မာ နိရောဓဓမ္မာ’’တိ ယာထာဝတော ဒဿနေန သစ္စပ္ပဋိဝေဓော ဣဇ္ဈတိ၊ န အညထာတိ ကာရဏမုခေန နိဗ္ဗေဓိကပညံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဥဗ္ဗေဂဗဟုလော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဗ္ဗေဂဗဟုလောတိ ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗသင်္ခါရေသု အဘိဏှပဝတ္တသံဝေဂေါ။ ဥတ္တာသဗဟုလောတိ ဉာဏုတ္တာသဝသေန သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဗဟုသော ဥတြာသမာနသော၊ ဧတေန အာဒီနဝါနုပဿနမာဟ။ ‘‘ဥက္ကဏ္ဌနဗဟုလော’’တိ ပန ဣမိနာ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနမာဟ၊ ‘‘အရတိဗဟုလော’’တိအာဒိနာ တဿာ ဧဝ အပရာပရုပ္ပတ္တိံ။ ဗဟိမုခေါတိ သဗ္ဗသင်္ခါရတော ဗဟိဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တဉာဏမုခေါ၊ တထာ ဝါ ပဝတ္တိတဝိမောက္ခမုခေါ။ နိဗ္ဗိဇ္ဈနံ နိဗ္ဗေဓော၊ သော ဧတိဿာ အတ္ထိ၊ နိဗ္ဗိဇ္ဈတီတိ ဝါ နိဗ္ဗေဓိကာ၊ သာ ဧဝ ပညာ နိဗ္ဗေဓိကပညာ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ၊ ဥတ္တာနတ္ထတ္တာ စ သုဝိညေယျမေဝ။

၂၁၇။ ပဗ္ဗဇိတံ ဥပါသိတာတိ ဧတ္ထ ယာဒိသံ ပဗ္ဗဇိတံ ဥပါသတော ပညာပဋိလာဘော ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဏ္ဍိတံ ပဗ္ဗဇိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပါသနဉ္စေတ္ထ ဥပဋ္ဌာနဝသေန ဣစ္ဆိတံ၊ န ဥပနိသီဒနမတ္တေနာတိ အာဟ ‘‘ပယိရုပါသိတာ’’တိ။ အတ္ထန္တိ ဟိတံ။ အဗ္ဘန္တရံ ကရိတွာတိ အဗ္ဘန္တရဂတံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထယုတ္တ’’န္တိ။ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော စာယံ၊ ဟိတူပသဉှိတံ ကတွာတိ အတ္ထော။ အန္တရ-သဒ္ဒေါ ဝါ စိတ္တပရိယာယော ‘‘ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါ’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀) ဝိယ။ တသ္မာ အတ္ထန္တရောတိ ဟိတဇ္ဈာသယောတိ အတ္ထော။

ပဋိလာဘတ္ထာယ ဂတေနာတိ ပဋိလာဘတ္ထာယ ပဝတ္တေန၊ ပဋိလာဘသံဝတ္တနိယေနာတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပာဒေ စ နိမိတ္တေ စ ဆေကာတိ ဥပ္ပာဒဝိဓိမှိ စေဝ နိမိတ္တဝိဓိမှိ စ ကုသလာ။ ဥပ္ပာဒနိမိတ္တကောဝိဒတာသီသေန စေတ္ထ လက္ခဏကောသလ္လမေဝ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ သေသလက္ခဏာနံ နိဗ္ဗတ္တိယာ ဗုဒ္ဓါနံ၊ စက္ကဝတ္တီနဉ္စ ဥပ္ပာဒေါ အနုမီယတိ၊ ယာနိ တေဟိ လဒ္ဓဗ္ဗအာနိသံသာနိ နိမိတ္တာနိ၊ တသ္မိံ ဥပ္ပာဒေ စ နိမိတ္တေ စ အနုမိနနာဒိဝသေန ဆေကာ နိပုဏာတိ အတ္ထော။ ဉတွာ ပဿိဿတီတိ ဉာဏေန ဇာနိတွာ ပဿိဿတိ၊ န စက္ခုဝိညာဏေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

အတ္ထာနုသာသနီသူတိ အတ္ထာနံ ဟိတာနံ အနုသာသနီသု။ ယသ္မာ အနတ္ထပဋိဝဇ္ဇနပုဗ္ဗိကာ သတ္တာနံ အတ္ထပဋိပတ္တိ၊ တသ္မာ အနတ္ထောပိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟေတဗ္ဗော၊ ဇာနိတဗ္ဗော စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထာနတ္ထံ ပရိဂ္ဂါဟကာနိ ဉာဏာနီ’’တိ၊ ယတော ‘‘အာယုပါယကောသလ္လံ ဝိယ အပါယကောသလ္လမ္ပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၁၈။ ပဋိသင်္ခါနဗလေန ကောဓဝိနယေန အက္ကောဓနော၊ န ဘာဝနာဗလေနာတိ ဒဿေတုံ ‘‘န အနာဂါမိမဂ္ဂေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အက္ကောဓဝသိကတ္တာတိ ဧဝံ မဃမာဏဝေါ ဝိယ န ကောဓဝသံ ဂတတ္တာ။ နာဘိသဇ္ဇီတိ ကုဇ္ဈနဝသေနေဝ န အဘိသဇ္ဇိ။ ယဉှိ ကောဓဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတေ အာရမ္မဏေ ဥပနာဟဿ ပစ္စယဘူတံ ကုဇ္ဈနဝသေန အဘိသဇ္ဇနံ၊ တံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ န လုဗ္ဘနဝသေန။ တေနာဟ ‘‘ကုဋိလကဏ္ဋကော ဝိယာ’’တိအာဒိ။ သော ဟိ ယတ္ထ လဂ္ဂတိ၊ တံ ခေါဘေန္တော ဧဝ လဂ္ဂတိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ မမ္မဋ္ဌာနေ။ မမ္မန္တိ ဖုဋ္ဌမတ္တေပိ ရုဇ္ဇနဋ္ဌာနံ။ ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိကောတိ ပဌမုပ္ပန္နော။ တတော ဗလဝတရော ဗျာပါဒေါ လဒ္ဓါသေဝနတာယ စိတ္တဿ ဗျာပဇ္ဇနတော။ တတော ဗလဝတရာ ပတိတ္ထိယနာတိ သာတိသယံ လဒ္ဓါသေဝနတာယ တတော ဗျာပါဒါဝတ္ထာယပိ ဗလဝတရာ ပတိတ္ထိယနာ ပစ္စတ္ထိကဘာဝေန ထာမပ္ပတ္တိတော။

သုခုမတ္ထရဏာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဏီတဘောဇနီယာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဘောဇနဒါနဿပိ ဝဏ္ဏသမ္ပဒါနိမိတ္တဘာဝတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဘောဇနံ ဘိက္ခဝေ ဒဒမာနော ဒါယကော ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ…ပေ… အာယုံ ဒေတိ၊ ဝဏ္ဏံ ဒေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၃၇) တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘အာမိသဒါနေန ဝါ’’တိ။

၂၁၉။ တိ အဒါသိ။ ဒေဝေါတိ မေဃော၊ ပဇ္ဇုန္နော ဧဝ ဝါ။ ဝရတရောတိ ဥတ္တမတရော။ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝိသဒိသာဝတ္ထာဒိ ဘာဝတော န ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ အပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ ဂိဟိဘာဝေါ။ အစ္ဆာဒေန္တိ ကောပီနံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိ ဧတေဟီတိ အစ္ဆာဒနာနိ၊ နိဝါသနာနိ၊ တေသံ အစ္ဆာဒနာနဉ္စေဝ သေသ ဝတ္ထာနဉ္စ ကောဇဝါဒိ ဥတ္တမပါဝုရဏာနဉ္စ။ ဝိနာသောတိ ကတဿ ကမ္မဿ အဝိပစ္စိတွာ ဝိနာသော။

ကောသောဟိတဝတ္ထဂုယှလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၂၀။ သမာနေတာတိ သမ္မဒေဝ အာနေတာ သမာဂမေတာ။ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတေန သက္ကာ ကာတုံ ဗဟုဘတိကဿေဝ ဣဇ္ဈနတော။ ကတ္တာ နာမ နတ္ထီတိ ဝဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော၊ ကရောန္တိ ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒနကမ္မန္တိ ဝါ။ နနု ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒနကမ္မံ နာမ သာဝဇ္ဇန္တိ? သစ္စံ သာဝဇ္ဇံ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တေန ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ၊ ဣဒံ ပန အသံကိလိဋ္ဌစိတ္တေန ပရဿ ဥပ္ပဇ္ဇနကအနတ္ထံ ပရိဟရဏဝသေန ပဝတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ‘‘ဉာတိသင်္ဂဟံ ကရောန္တေနာ’’တိ ဧတေန ဉာတတ္ထစရိယာဝသေန တံ ကမ္မံ ပဝတ္တတီတိ ဒဿေတိ။

၂၂၁။ အမိတ္တတာပနာတိ အမိတ္တာနံ တပနသီလာ၊ အမိတ္တတာပနံ ဟောတု ဝါ မာ ဝါ ဧဝံသဘာဝါတိ အတ္ထော။ န ဟိ စက္ကဝတ္တိနော ပုတ္တာနံ အမိတ္တာ နာမ ကေစိ ဟောန္တိ၊ ယေ တေ ဘဝေယျုံ၊ စက္ကာနုဘာဝေနေဝ သဗ္ဗေပိ ခတ္တိယာဒယော အနုဝတ္တကာ တေသံ ဘဝန္တိ။

ပဌမဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပရိမဏ္ဍလာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၂၂။ သမန္တိ သမာနံ။ တေန တေန လောကေ ဝိညာတဂုဏေန သမံ သမာနံ ဇာနာတိ၊ ယတော တတ္ထ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိနာဝ ဣတရသ္မိံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ သယံ ဇာနာတီတိ အပရနေယျော ဟုတွာ သယမေဝ ဇာနာတိ။ ပုရိသံ ဇာနာတီတိ ဝါ ‘‘အယံ သေဋ္ဌော၊ အယံ မဇ္ဈိမော၊ အယံ နိဟီနော’’တိ တံ တံ ပုရိသံ ယာထာဝတော ဇာနာတိ။ ပုရိသဝိသေသံ ဇာနာတီတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ပုရိသေ ဝိဇ္ဇမာနံ ဝိသေသံ ဇာနာတိ၊ ယတော တတ္ထ တတ္ထ အနုရူပဒါနပဒါနာဒိပဋိပတ္တိယာ ယုတ္တပတ္တကာရီ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အယမိဒမရဟတီ’’တိအာဒိ။

သမ္ပတ္တိပဋိလာဘဋ္ဌေနာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိသမ္ပတ္တီနံ ပဋိလာဘာပနဋ္ဌေန။ သမသင်္ဂဟကမ္မန္တိ သမံ ဇာနိတွာ တဒနုရူပံ တဿ တဿ သင်္ဂဏှနကမ္မံ။

၂၂၃။ တုလယိတွာတိ တီရယိတွာ။ ပဋိဝိစိနိတွာတိ ဝီမံသိတွာ။ နိပုဏယောဂတော နိပုဏာ၊ အတိဝိယ နိပုဏာ အတိနိပုဏာ၊ သာ ပန တေသံ နိပုဏတာ သဏှသုခုမာ ပညာတိ အာဟ ‘‘သုခုမပညာ’’တိ။

သီဟပုဗ္ဗဒ္ဓကာယာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၂၄။ ခေမကာမောတိ အနုပဒ္ဒဝကာမော။ ကမ္မဿကတာဉာဏံ သတ္တာနံ ဝဍ္ဎိအာဝဟံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိဝိဓာယကန္တိ အာဟ ‘‘ပညာယာတိ ကမ္မဿကတာပညာယာ’’တိ။

သမန္တပရိပူရာနီတိ သမန္တတော သဗ္ဗဘာဂေဟိ ပရိပုဏ္ဏာနိ။ တတော ဧဝ အဟီနာနိ အနူနာနိ။ ဓနာဒီဟီတိ ဓနဓညာဒီဟိ။

၂၂၅။ ဩကပ္ပနသဒ္ဓါ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုံ ဩက္ကန္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ သဒ္ဒဟနသဒ္ဓါ။ သာ ဧဝ ပသာဒနီယဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ အဘိပ္ပသီဒနဝသေန ပဝတ္တိယာ ပသာဒသဒ္ဓါ။ ပရိယတ္တိသဝနေနာတိ သတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဟာယ ပရိယတ္တိယာ သဝနေန။ ဓာရဏပရိစယာဒီနံ တံမူလကတ္တာ တထာ ဝုတ္တံ။ ဧတေသန္တိ သဒ္ဓါဒီနံ။ သဟ ဟာနဓမ္မေနာတိ သဟာနဓမ္မော၊ န သဟာနဓမ္မောတိ အသဟာနဓမ္မော၊ တဿ ဘာဝေါ အသဟာနဓမ္မတာ၊ တံ အသဟာနဓမ္မတံ၊ အပရိဟာနိယသဘာဝန္တိ အတ္ထော။

ရသဂ္ဂသဂ္ဂိတာလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၂၆။ တိလဖလမတ္တမ္ပိ ဘောဇနံ။ သဗ္ဗတ္ထ ဖရတီတိ သဗ္ဗာ ရသာဟရဏိယော အနုဿရန္တံ သဘာဝေန သဗ္ဗသ္မိံ ကာယေ ဖရတိ။ သမာ ဟုတွာ ဝဟန္တီတိ အဝိသမာ ဥဇုကာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ။

အာရောဂျကရဏကမ္မန္တိ အရောဂဘာဝကရံ သတ္တာနံ အဝိဟေဌနကမ္မံ။ မဓုရာဒိဘေဒံ ရသံ ဂသတိ ဟရတိ ဧတေဟိ၊ သယမေဝ ဝါ တံ ဂသန္တိ ဂိလန္တိ အန္တော ပဝေသေန္တီတိ ရသဂ္ဂသာ၊ ရသဂ္ဂသာနံ အဂ္ဂါ ရသဂ္ဂသဂ္ဂါ၊ တေ ဧတ္ထ သန္တီတိ ရသဂ္ဂသဂ္ဂီ၊ တဒေဝ လက္ခဏံ။ ဘဝတိ ဟိ အဘိန္နေပိ ဝတ္ထုသ္မိံ တဂ္ဂတဝိသေသာဝဗောဓနတ္ထံ ဘိန္နံ ဝိယ ကတွာ ဝေါဟာရော ယထာ ‘‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရ’’န္တိ။ ရသဂ္ဂသဂ္ဂိတာသင်္ခါတံ ဝါ လက္ခဏံ ရသဂ္ဂသဂ္ဂိလက္ခဏံ။

၂၂၇။ ဝဓ-သဒ္ဒေါ ‘‘အတ္တာနံ ဝဓိတွာ ဝဓိတွာ ရောဒတီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၈၇၉) ဗာဓနတ္ထောပိ ဟောတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘မာရဏဝဓေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ မာရဏသင်္ခါတေန ဝဓေနာတိ အတ္ထော။ ဗာဓနတ္ထော ဧဝ ဝါ ဝဓ-သဒ္ဒေါ၊ မာရဏေန၊ ဗာဓနေန စာတိ အတ္ထော။ ဥဗ္ဗာဓနာယာတိ ဗန္ဓနာဂါရေ ပက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဗာဓနေန။ တေနာဟ ‘‘ဗန္ဓနာဂါရပ္ပဝေသနေနာ’’တိ။

အဘိနီလနေတ္တာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၂၈။ ဝိသဋန္တိ ကုဇ္ဈနဝသေန ဝိနိသဋံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ကက္ကဋကော ဝိယာ’’တိအာဒိ။ ဝိသာစီတိ ဝိရူပံ သာစိတကံ၊ ဝိဇိမှန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝင်္ကက္ခိကောဋိယာ’’တိ၊ ကုဋိလအက္ခိကောဋိပါတေနာတိ အတ္ထော။ ဝိစေယျ ပေက္ခိတာတိ ဥဇုကံ အနောလောကေတွာ ဒိဋ္ဌိပါတံ ဝိစာရေတွာ ဩလောကေတွာ။ တေနာဟ ‘‘ယော ကုဇ္ဈိတွာ’’တိအာဒိ။ ပရောတိ ကုဇ္ဈိတော။ န ဩလောကေတိ တံ သမ္မုခါ ဂစ္ဆန္တံ ကုဇ္ဈိတွာ န ဩလောကေတိ၊ ပရမ္မုခါ။ ဝိတေယျာတိ ဝိရူပံ တိရိယံ၊ ဝိညူနံ ဩလောကနက္ကမံ ဝီတိက္ကမိတွာတိ အတ္ထော။ ဇိမှံ အနောလောကေတွာ ဥဇုကံ ဩလောကနံ နာမ ကုဋိလဘာဝကရာနံ ပါပဓမ္မာနံ အဘာဇနဥဇုကတစိတ္တတဿေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥဇုမနော ဟုတွာ ဥဇုံ ပေက္ခိတာ’’တိ။ ယထာ စ ဥဇုံ ပေက္ခိတာ ဟောတီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ပသဋန္တိ ဥမ္မီလနဝသေန သမ္မဒေဝ ပတ္ထဋံ။ ဝိပုလံ ဝိတ္ထတန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပိယံ ပိယာယိတဗ္ဗံ ဒဿနံ ဩလောကနံ ဧတဿာတိ ပိယဒဿနော။

ကာဏောတိ အက္ခီနိ နိမ္မီလေတွာ ပေက္ခနကော။ ကာကက္ခီတိ ကေကရက္ခော။ ဝင်္ကက္ခီတိ ဇိမှပေက္ခနကော။ အာဝိလက္ခီတိ အာကုလဒိဋ္ဌိပါတော။ နီလပီတလောဟိတသေတကာဠဝဏ္ဏာနံ ဝသေန ပဉ္စဝဏ္ဏော။ တတ္ထ ပီတလောဟိတဝဏ္ဏာ သေတမဏ္ဍလဂတရာဇိဝသေန၊ နီလသေတကာဠဝဏ္ဏာ ပန တံတံမဏ္ဍလဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ပသာဒေါတိ ပန တေသံ ဝဏ္ဏာနံ ပသန္နာကာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ကေစိ။ ပဉ္စဝဏ္ဏော ပသာဒေါတိ ပန ယထာဝုတ္တပဉ္စဝဏ္ဏပရိဝါရော၊ တေဟိ ဝါ ပဋိမဏ္ဍိတော ပသာဒေါတိ အတ္ထော။ နေတ္တသမ္ပတ္တိကရာနီတိ ‘‘ပဉ္စဝဏ္ဏပသာဒတာ တိရောဟိတဝိဒူရဂတဒဿနသမတ္ထတာ’’တိ ဧဝမာဒိ စက္ခုသမ္ပဒါယ ကာရဏာနိ။ လက္ခဏသတ္ထေ ယုတ္တာတိ လက္ခဏသတ္ထေ အာယုတ္တာ သုကုသလာ။

ဥဏှီသသီသလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၃၀။ ပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ နာမ ပမုခတာ၊ ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌကဘာဝေါ ဗဟုဇနဿ အနုဝတ္တနီယတာတိ အာဟ ‘‘ဂဏဇေဋ္ဌကော’’တိအာဒိ။

ပုဗ္ဗင်္ဂမတာတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမဿ ကမ္မံ။ ယဿ ဟိ ကာယသုစရိတာဒိကမ္မဿ ဝသေန မဟာပုရိသော ဗဟုဇနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမော အဟောသိ၊ တဒဿ ကမ္မံ ‘‘ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ’’တိ အဓိပ္ပေတံ၊ န ပုဗ္ဗင်္ဂမဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓ ကမ္မံ နာမ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ’’တိ။ ပီတိပါမောဇ္ဇေန ပရိပုဏ္ဏသီသောတိ ပီတိယာ၊ ပါမောဇ္ဇေန စ သမ္ပုဏ္ဏပညာသီသော ဗဟုလံ သောမနဿသဟဂတဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တသမင်္ဂီ ဧဝ ဟုတွာ ဝိစရတိ။ မဟာပုရိသောတိ မဟာပုရိသဇာတိကော။

၂၃၁။ ဗဟုဇနန္တိ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဗဟုဇနဿာ’’တိ။ ပရိဘုဉ္ဇနဋ္ဌေန ပဋိဘောဂေါ၊ ဥပယောဂဝတ္ထု ပဋိဘောဂေါ၊ တဿ ဟိတာတိ ပဋိဘောဂိယာ။ ဒေသကာလံ ဉတွာ တဒုပကရဏူပဋ္ဌာနာဒိ ဝေယျာဝစ္စကရာ သတ္တာ။ အဘိဟရန္တီတိ ဗျာဟရန္တိ။ တဿ တဿ ဝေယျာဝစ္စဿ ပဋိဟရဏတော ပဝတ္တနကရဏတော ပဋိဟာရော၊ ဝေယျာဝစ္စကရော၊ တဿ ဘာဝေါ ပဋိဟာရကန္တိ အာဟ ‘‘ဝေယျာဝစ္စကရဘာဝ’’န္တိ။ ဝိသဝနံ ဝိသဝေါ၊ ကာမကာရော ဝသိတာ၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝိသဝီတိ အာဟ ‘‘စိဏ္ဏဝသီ’’တိ။

ဧကေကလောမတာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၃၂။ ဥပဝတ္တတီတိ အနုကူလဘာဝံ ဥပေစ္စ ဝတ္တတိ။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဈာသယံ အနုဝတ္တတီ’’တိ။

ဧကေကလောမလက္ခဏန္တိ ဧကေကသ္မိံ လောမကူပေ ဧကေကလောမတာလက္ခဏံ။ ဧကေကေဟိ လောမေဟီတိ အညေသံ သရီရေ ဧကေကသ္မိမ္ပိ လောမကူပေ အနေကာနိပိ လောမာနိ ဥဋ္ဌဟန္တိ၊ န တထာဂတဿ။ တေဟိ ပုန ပစ္စေကံ လောမကူပေသု ဧကေကေဟေဝ ဥပ္ပန္နေဟိ ကုဏ္ဍလာဝတ္တေဟိ ပဒက္ခိဏာဝတ္တကဇာတေဟိ နိစိတံ ဝိယ သရီရံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကေကလောမူပစိတင်္ဂဝါ’’တိ။

စတ္တာလီသာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၃၄။ အဘိန္ဒိတဗ္ဗပရိသောတိ ပရေဟိ ကေနစိ သင်္ဂဟေန သင်္ဂဟေတွာ၊ ယုတ္တိကာရဏံ ဒဿေတွာ ဝါ န ဘိန္ဒိတဗ္ဗပရိသော။

အပိသုဏဝါစာယာတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ ပေသုညဿ ပဋိပက္ခဘူတံ ကုသလကမ္မံ။ ပိသုဏာ ဝါစာ ဧတဿာတိ ပိသုဏဝါစော၊ တဿ ပိသုဏဝါစဿ ပုဂ္ဂလဿ။ အပရိပုဏ္ဏာတိ စတ္တာရီသတော ဦနဘာဝေန န ပရိပုဏ္ဏာ။ ဝိရဠာတိ သဝိဝရာ။

ပဟူတဇိဝှာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၃၆။ အာဒေယျဝါစောတိ အာဒရဂါရဝဝသေန အာဒါတဗ္ဗဝစနော။ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ ဂဟေတဗ္ဗဝစနော သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆိတသာသနော။

ဗဒ္ဓဇိဝှာတိ ယထာ သုခေန ပရိဝတ္တတိ၊ ဧဝံ သိရာဒီဟိ ပလိဗုဒ္ဓဇိဝှာ။ ဂူဠှဇိဝှာတိ ရသဗဟလတာယ ဂူဠှဂဏ္ဍသဒိသဇိဝှာ။ ဒွိဇိဝှာတိ အဂ္ဂေ ကပ္ပဘာဝေန ဒွိဓာဘူတဇိဝှာ။ မမ္မနာတိ အပ္ပရိပ္ပုဋတလာပါ။ ခရဖရုသကက္ကသာဒိဝသေန သဒ္ဒေါ ဘိဇ္ဇတိ ဘိန္နကာရော ဟောတိ။ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပဝတ္တဿရတာယ ဆိန္နဿရာ ဝါ။ အနေကာကာရတာယ ဘိန္နဿရာ ဝါ။ ကာကဿ ဝိယ အမနုညဿရတာယ ကာကဿရာ ဝါ။ မဓုရောတိ ဣဋ္ဌေ၊ ကမ္မဖလေန ဝတ္ထုနော သုဝိသုဒ္ဓတ္တာ။ ပေမနီယောတိ ပီတိသဉ္ဇနနော၊ ပိယာယိတဗ္ဗော ဝါ။

၂၃၇။ အက္ကောသယုတ္တတ္တာတိ အက္ကောသုပသဉှိတတ္တာ အက္ကောသဝတ္ထုသဟိတတ္တာ။ အာဗာဓကရိန္တိ ဃဋ္ဋနဝသေန ပရေသံ ပီဠာဝဟံ။ ဗဟုနော ဇနဿ အဝမဒ္ဒနတော၊ ပမဒ္ဒါဘာဝကရဏတော ဝါ ဗဟုဇနပ္ပမဒ္ဒနံ။ အဗာဠှန္တိ ဝါ ဧတ္ထ အ-ကာရော ဝုဒ္ဓိအတ္ထော ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၁) ဝိယ၊ တသ္မာ အတိဝိယ ဗာဠှံ ဖရုသံ ဂိရန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ဘဏီတိ စေတ္ထ ‘‘န အဘဏိ န ဘဏီ’’တိ သရလောပေန နိဒ္ဒေသော။ သုသံဟိတန္တိ သုဋ္ဌု သံဟိတံ။ ကေန ပန သုဋ္ဌု သံဟိတံ? ‘‘မဓုရ’’န္တိ အနန္တရမေဝ ဝုတ္တတ္တာ မဓုရတာယာတိ ဝိညာယတိ၊ ကာ ပနဿ မဓုရတာတိ အာဟ ‘‘သုဋ္ဌု ပေမသံဟိတ’’န္တိ။ ဥပယောဂပုထုတ္တဝိသယော ယံ ဝါစာ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ဝါစာယော’’တိ၊ သာ စဿာ ဥပယောဂပုထုတ္တဝိသယတာ ‘‘ဟဒယဂါမိနိယော’’တိ ပဒေန သမာနာဓိကရဏတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘ကဏ္ဏသုခ’’န္တိ ပါဌေ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသောယန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝေဒယထာတိ ကာလဝိပလ္လာသေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဝေဒယိတ္ထာ’’တိ။ ဗြဟ္မဿရတန္တိ သေဋ္ဌဿရတံ၊ ဗြဟ္မုနော သရသဒိသဿရတံ ဝါ။ ဗဟူနံ ဗဟုန္တိ ဗဟူနံ ဇနာနံ ဗဟုံ သုဘဏိတန္တိ ယောဇနာ။

သီဟဟနုလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၃၈။ အပ္ပဓံသိကောတိ အပ္ပဓံသိယော။ ယ-ကာရဿ ဟိ က-ကာရံ ကတွာ အယံ နိဒ္ဒေသော ယထာ ‘‘နိယျာနိကာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၉၇) ဂုဏတောတိ အတ္တနာ အဓိဂတဂုဏတော။ ဌာနတောတိ ယထာဌိတဋ္ဌာနန္တရတော။

ပလာပကထာယာတိ သမ္ဖပ္ပလာပကထာယ။ အန္တောပဝိဋ္ဌဟနုကာ ဧကတော၊ ဥဘတော ဝါ သံကုစိတဝိသုကာ။ ဝင်္ကဟနုကာ ဧကပဿေန ကုဋိလဝိသုကာ။ ပဗ္ဘာရဟနုကာ ပုရတော ဩလမ္ဗမာနဝိသုကာ။

၂၃၉။ ဝိကိဏ္ဏဝစနာ နာမ သမ္ဖပ္ပလာပိနော၊ တပ္ပဋိက္ခေပေန အဝိကိဏ္ဏဝစနာ မဟာဗောဓိသတ္တာ။ ဝါစာ ဧဝ တဒတ္ထာဓိဂမုပါယတာယ ‘‘ဗျာပ္ပထော’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အဝိကိဏ္ဏ…ပေ… ဝစနပထော အဿာ’’တိ။ ‘‘ဒွီဟိ ဒွီဟီ’’တိ နယိဒံ အာမေဍိတဝစနံ အသမာနာဓိကရဏတော၊ အထ ခေါ ဒွီဟိ ဒိဂုဏတာဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘ဒွီဟိ ဒွီဟီတိ စတူဟီ’’တိ။ တသ္မာ ‘‘ဒွိဒုဂမာ’’တိ စတုဂမာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘စတုပ္ပဒါန’’န္တိ။ တထာသဘာဝေါတိ ယထာဿ ဝုတ္တနယေန ကေနစိ အပ္ပဓံသိယတာ ဟောတိ ဂုဏေဟိ၊ တထာသဘာဝေါ။

သမဒန္တာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

၂၄၀။ ဝိသုဒ္ဓသီလာစာရတာယ ပရိသုဒ္ဓါ သမန္တတော သဗ္ဗထာ ဝါ သုဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလာ ပရိဝါရာ ဧတဿာတိ ပရိသုဒ္ဓပရိဝါရော။

၂၄၁။ ပဟာသီတိ တဒင်္ဂဝသေန၊ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန စ ပရိစ္စဇိ။ တိဒိဝံ တာဝတိံသဘဝနံ ပုရံ နဂရံ ဧတေသန္တိ တိဒိဝပုရာ၊ တာဝတိံသဒေဝါ၊ တေသံ ဝရော တိဒိဝပုရဝရော၊ ဣန္ဒော။ တေန တိဒိဝပုရဝရေန။ တေနာဟ ‘‘သက္ကေနာ’’တိ။ လပန္တိ ကထေန္တိ ဧတေနာတိ လပနံ၊ မုခန္တိ အာဟ ‘‘လပနဇန္တိ မုခဇ’’န္တိ။ သုဋ္ဌု ဓဝလတာယ သုက္ကာ၊ ဤသကမ္ပိ အသံကိလိဋ္ဌတာယ သုစိ။ သုန္ဒရသဏ္ဌာနတာယ သုဋ္ဌု ဘာဝနတော၊ ဝိပဿနတော စ သောဘနာ။ ကာမံ ဇနာနံ မနုဿာနံ နိဝါသနဋ္ဌာနာဒိဘာဝေန ပတိဋ္ဌာဘူတော ဒေသဝိသေသော ‘‘ဇနပဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဣဓ ပန သပရိဝါရစတုမဟာဒီပသညိတော သဗ္ဗော ပဒေသော တထာ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘စက္ကဝါဠပရိစ္ဆိန္နော ဇနပဒေါ’’တိ။ နနု စ ယထာဝုတ္တော ပဒေသော သမုဒ္ဒပရိစ္ဆိန္နော၊ န စက္ကဝါဠပဗ္ဗတပရိစ္ဆိန္နောတိ? သော ပဒေသော စက္ကဝါဠပရိစ္ဆိန္နောပိ ဟောတီတိ တထာ ဝုတ္တံ။ ယေ ဝါ သမုဒ္ဒနိဿိတာ၊ စက္ကဝါဠပါဒနိဿိတာ စ သတ္တာ၊ တေသံ တေ တေ ပဒေသာ ပတိဋ္ဌာတိ တေပိ သင်္ဂဏှန္တော ‘‘စက္ကဝါဠပရိစ္ဆိန္နော’’တိ အဝေါစ။ စက္ကဝါဠပရိစ္ဆိန္နောတိ စ စက္ကဝါဠေန ပရိစ္ဆိန္နောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဿာတိ တဿ စက္ကဝတ္တိနော။ ပုန တဿာတိ တဿ ဇနပဒဿ။ ဗဟုဇန သုခန္တိ ဧတ္ထ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနလောပေန ဗဟုဇနဂ္ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ဗဟုဇနာ’’တိ။ ယထာ ပန တေ ဟိတသုခံ စရန္တိ၊ တံ ဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘သမာနသုခဒုက္ခာ ဟုတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိဂတပါပေါတိ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္ဒနေန ဝိနိဒ္ဓုတပါပဓမ္မော။ ဒရထော ဝုစ္စတိ ကာယိကော၊ စေတသိကော စ ပရိဠာဟော။ တတ္ထ စေတသိကပရိဠာဟော ‘‘ဝိဂတပါပေါ’’တိ ဣမိနာဝ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဝိဂတကာယိကဒရထကိလမထော’’တိ။ ရာဂါဒယော ယသ္မိံ သန္တာနေ ဥပ္ပန္နာ၊ တဿ မလီနဘာဝကရဏေန မလာ။ ကစဝရဘာဝေန ခိလာ။ သတ္တာနံ မဟာနတ္ထကရတ္တာ ဝိသေသတော ဒေါသော ကလီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒေါသကလီနဉ္စာ’’တိ။ ပနူဒေဟီတိ သမုစ္ဆိန္ဒနဝသေန သသန္တာနတော နီဟာရကေဟိ၊ ပဇဟနကေဟီတိ အတ္ထော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဧတ္ထ စ ယသ္မာ သဗ္ဗေသမ္ပိ လက္ခဏာနံ မဟာပုရိသသန္တာနဂတပုညသမ္ဘာရဟေတုကဘာဝေန သဗ္ဗံယေဝ တံ ပုညကမ္မံ သဗ္ဗဿ လက္ခဏဿ ကာရဏံ ဝိသိဋ္ဌရူပတ္တာ ဖလဿ။ န ဟိ အဘိန္နရူပကာရဏံ ဘိန္နသဘာဝဿ ဖလဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သက္ကောတိ၊ တသ္မာ ယဿ ယဿ လက္ခဏဿ ယံ ယံ ပုညကမ္မံ ဝိသေသကာရဏံ၊ တံ တံ ဝိဘာဂေန ဒဿေန္တီ အယံ ဒေသနာ ပဝတ္တာ။ တတ္ထ ယထာ ယာဒိသံ ကာယသုစရိတာဒိပုညကမ္မံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာယ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တာဒိသမေဝ ‘‘ဥဏှီသသီသတာယ’’ ကာရဏန္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ဒဠှသမာဒါနတာဝိသိဋ္ဌဿ တဿ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာယ ကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ၊ ဣတရဿ စ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာဝိသိဋ္ဌဿ ဝုတ္တတ္တာ၊ ဧဝံ ယာဒိသံ အာယတပဏှိတာယ ကာရဏံ၊ န တာဒိသမေဝ ဒီဃင်္ဂုလိတာယ၊ ဗြဟ္မုဇုဂတ္တတာယ စ ကာရဏံ ဝိသိဋ္ဌရူပတ္တာ ဖလဿ။ န ဟိ အဘိန္နရူပကာရဏံ ဘိန္နသဘာဝဿ ဖလဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သက္ကောတိ။ တတ္ထ ယထာ ဧကေနေဝ ကမ္မုနာ စက္ခာဒိနာနိန္ဒြိယုပ္ပတ္တိယံ အဝတ္ထာဘေဒတော၊ သာမတ္ထိယဘေဒတော ဝါ ကမ္မဘေဒေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ န ဟိ ယဒဝတ္ထံ ကမ္မံ စက္ခုဿ ကာရဏံ၊ တဒဝတ္ထမေဝ သောတာဒီနံ ကာရဏံ ဟောတိ အဘိန္နသာမတ္ထိယံ ဝါ၊ တသ္မာ ပဉ္စာယတနိကတ္တဘာဝပတ္ထနာဘူတာ ပုရိမနိပ္ဖန္နာ ကာမတဏှာ ပစ္စယဝသေန ဝိသိဋ္ဌသဘာဝါ ကမ္မဿ ဝိသိဋ္ဌသဘာဝဖလနိဗ္ဗတ္တနသမတ္ထတာသာဓနဝသေန ပစ္စယော ဟောတီတိ ဧကမ္ပိ အနေကဝိဓဖလနိဗ္ဗတ္တနသမတ္ထတာဝသေန အနေကရူပတံ အာပန္နံ ဝိယ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘ဧကမ္ပိ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိဝသေန ပဝတ္တံ ကုသလကမ္မံ အာယတပဏှိတာဒီနံ တိဏ္ဏမ္ပိ လက္ခဏာနံ နိဗ္ဗတ္တကံ ဟောတီ’’တိ ဝုစ္စမာနေပိ န ကောစိ ဝိရောဓော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သော တဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ…ပေ… ဣမာနိ တီဏိ မဟာပုရိသလက္ခဏာနိ ပဋိလဘတီ’’တိ နာနာကမ္မုနာ ပန တေသံ နိဗ္ဗတ္တိယံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ၊ ပါဠိယံ ပန ‘‘တဿ ကမ္မဿာ’’တိ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော သာမညဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သတပုညလက္ခဏဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ‘‘ဣမာနိ ဒွေ မဟာပုရိသလက္ခဏာနိ ပဋိလဘတီ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ။

လက္ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။

၈။ သိင်္ဂါလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

နိဒါနဝဏ္ဏနာ

၂၄၂။ ပါကာရေန ပရိက္ခိတ္တန္တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဂေါပုရဋ္ဋာလကယုတ္တန္တိ ဒွါရပါသာဒေန စေဝ တတ္ထ တတ္ထ ပါကာရမတ္ထကေ ပတိဋ္ဌာပိတအဋ္ဋာလကေဟိ စ ယုတ္တံ။ ဝေဠူဟိ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ၊ အဗ္ဘန္တရေ ပုပ္ဖူပဂဖလူပဂရုက္ခသဉ္ဆန္နတ္တာ စ နီလောဘာသံ။ ဆာယူဒကသမ္ပတ္တိယာ၊ ဘူမိဘာဂသမ္ပတ္တိယာ စ မနောရမံ။

ကာဠကဝေသေနာတိ ကလန္ဒကရူပေန။ နိဝါပန္တိ ဘောဇနံ။ တန္တိ ဥယျာနံ။

‘‘ခေါ ပနာ’’တိ ဝစနာလင်္ကာရမတ္တမေတန္တိ တေန သမယေနာတိ အတ္ထဝစနံ ယုတ္တံ။ ဂဟပတိ မဟာသာလောတိ ဂဟပတိဘူတော မဟာသာရော၊ ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ အယံ နိဒ္ဒေသော။ ဝိဘဝသမ္ပတ္တိယာ မဟာသာရပ္ပတ္တော ကုဋုမ္ဗိကော။ ‘‘ပုတ္တော ပနဿ အဿဒ္ဓါ’’တိအာဒိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော ယံ သုတ္တနိက္ခေပေါတိ တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ အဘာဝေန အဿဒ္ဓါ။ ရတနတ္တယေ ပသာဒါဘာဝေန အပ္ပသန္နော။ ဧဝမာဟာတိ ဧဝံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန ဝဒတိ။

ယာဝဇီဝံ အနုဿရဏီယာ ဟောတိ ဟိတေသိတာယ ဝုတ္တာ ပစ္ဆိမာ ဝါစာတိ အဓိပ္ပာယေန။ ပုထုဒိသာတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဒိသာ၊ တာ ပန အနေကာတိ အာဟ ‘‘ဗဟုဒိသာ’’တိ။

၂၄၃။ ‘‘န တာဝ ပဝိဋ္ဌော’’တိအာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ န ဣဒါနေဝါတိ န ဣမာယ ဧဝ ဝေလာယ။ ကိံ စရဟီတိ အာဟ ‘‘ပစ္စူသသမယေပီ’’တိအာဒိ။ ဂိဟိဝိနယန္တိ ဂိဟီနံ ဂဟဋ္ဌာနံ ဝိနယတန္တိဘူတံ ‘‘ဂိဟိနာ ဧဝံ ဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ ဂဟဋ္ဌာစာရဿ ဂဟဋ္ဌဝတ္တဿ အနဝသေသတော ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သဝိသေသံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ တထေဝါတိ ယထာ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ၊ တထေဝ ပဿိ။ နမဿတိ ဝတ္တဝသေန ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဂဟေတွာ ဌိတတ္တာ။

ဆဒိသာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၄၄။ ဝစနံ သုတွာဝ စိန္တေသိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန အတ္တသမ္မာပဏိဓာနနိမိတ္တေန ပုညဗလေန စ စောဒိယမာနော။ န ကိရ တာ ဧတာတိ တာ ဆ ဒိသာ ဧတာ ဣဒါနိ မယာ နမဿိယမာနာ ပုရတ္ထိမာဒိကာ န ဟောန္တိ ကိရာတိ။ နိပါတမတ္တန္တိ အနတ္ထကဘာဝံ တဿ ဝဒတိ။ ပုစ္ဆာပဒန္တိ ပုစ္ဆာဝစနံ။

ဘဂဝါ ဂဟပတိပုတ္တေန နမဿိတဗ္ဗာ ဆ ဒိသာ ပုစ္ဆိတော ဒေသနာကုသလတာယ အာဒိတော ဧဝ တာ အကထေတွာ တဿ တာဝ ပဋိပတ္တိယာ နံ ဘာဇနဘူတံ ကာတုံ ဝဇ္ဇနီယဝဇ္ဇနတ္ထဉ္စေဝ သေဝိတဗ္ဗသေဝနတ္ထဉ္စ ဩဝါဒံ ဒေန္တော ‘‘ယတော ခေါ ဂဟပတိပုတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဒေသနံ အာရဘိ။ တတ္ထ ကမ္မကိလေသာတိ ကမ္မဘူတာ သံကိလေသာ။ ကိလိဿန္တီတိ ကိလိဋ္ဌာ မလီနာ ဝိယ ဌိတာ၊ ဥပတာပိတာ စ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ကိလိဿနနိမိတ္တတ္တာ။ ယဒိပိ သုရာပါနံ ပဉ္စဝေရဘာဝေန ဥပါသကေဟိ ပရိဝဇ္ဇနီယံ၊ တဿ ပန အပါယမုခဘာဝေန ပရတော ဝတ္တုကာမတာယ ပါဏာတိပါတာဒိကေ ဧဝ သန္ဓာယ ‘‘စတ္တာရော’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ပဉ္စာ’’တိ။ ‘‘ဝိသုံ အကမ္မပထဘာဝတော စာ’’တိ အပရေ။ ‘‘သုရာပါနမ္ပိ ‘သုရာမေရယပါနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသေဝိတံ ဘာဝိတံ ဗဟုလီကတံ နိရယသံဝတ္တနိက’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၈။၄၀) ဝစနတော ဝိသုံ ကမ္မပထဘာဝေန အာဂတံ။ တထာ ဟိ တံ ဒုစ္စရိတကမ္မံ ဟုတွာ ဒုဂ္ဂတိဂါမိပိဋ္ဌိဝတ္တကဘာဝေန နိယတ’’န္တိ ကေစိ၊ တေသံ မတေန ဧကာဒသ ကမ္မပထာ သိယုံ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တေသွေဝ ကမ္မပထေသု ဥပကာရကတ္တသဘာဂတ္တဝသေန အနုပ္ပဝေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ‘‘ဝိသုံ အကမ္မပထဘာဝတော စာ’’တိ သုဝုတ္တမေတံ။ သုရာပါနဿ ဘောဂါပါယမုခဘာဝေန ဝတ္တုကာမတာယ ‘‘စတ္တာရော’’ တွေဝ အဝေါစ။ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌာနံ၊ ဟေတူတိ အာဟ ‘‘ဌာနေဟီတိ ကာရဏေဟီ’’တိ။ အပေန္တိ အပဂစ္ဆန္တိ၊ အပေတိ ဝါ ဧတေဟီတိ အပါယာ၊ အပါယာနံ၊ အပါယာ ဧဝ ဝါ မုခါနိ ဒွါရာနီတိ အပါယမုခါနိ။ ဝိနာသမုခါနီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ကိဉ္စာပိ ‘‘အရိယသာဝကဿာ’’တိ ပုဗ္ဗေ သာဓာရဏတော ဝုတ္တံ၊ ဝိသေသတော ပန ပဌမာယ ဘူမိယံ ဌိတဿေဝ ဝက္ခမာနနယော ယုဇ္ဇတီတိ ‘‘သောတိ သော သောတာပန္နော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါပက-သဒ္ဒေါ နိဟီနပရိယာယောတိ ‘‘လာမကေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပါယဒုက္ခံ၊ ဝဋ္ဋဒုက္ခဉ္စ ပါပေန္တီတိ ဝါ ပါပကာ၊ တေဟိ ပါပကေဟိ။ ဆ ဒိသာ ပဋိစ္ဆာဒေန္တောတိ တေန တေန ဘာဂေန ဒိဿန္တီတိ ‘‘ဒိသာ’’တိ သညိတေ ဆ ဘာဂေ သတ္တေ ယထာ တေဟိ သဒ္ဓိံ အတ္တနော ဆိဒ္ဒံ န ဟောတိ၊ ဧဝံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တော ပဋိသန္ဓာရေန္တော။ ဝိဇိနနတ္ထာယာတိ အဘိဘဝနတ္ထာယ။ ယော ဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ၊ သမ္ပရာယိကဉ္စ အနတ္ထံ ပရိဝဇ္ဇနဝသေန အဘိဘဝတိ၊ တတော ဧဝ တဒုဘယတ္ထံ သမ္ပာဒေတိ၊ သော ဥဘယလောကဝိဇယာယ ပဋိပန္နော နာမ ဟောတိ ပစ္စတ္ထိကနိဂ္ဂဏှနတော၊ သကတ္ထသမ္ပာဒနတော စ။ တေနာဟ ‘‘အယဉ္စေဝ လောကော’’တိအာဒိ။ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ပဉ္စ ဝေရာနိ ဝေရပ္ပသဝနတော။ အာရဒ္ဓါ ဟောတီတိ သံသာဓိတော ဟောတိ၊ တယိဒံ သံသာဓနံ ကိတ္တိသဒ္ဒေန ဣဓ သတ္တာနံ စိတ္တတောသနေန၊ ဝေရာဘာဝါပါဒနေန စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပရိတောသိတော စေဝ နိပ္ဖာဒိတော စာ’’တိ။ ပုန ပဉ္စ ဝေရာနီတိ ပဉ္စ ဝေရဖလာနိ ဥတ္တရပဒလောပေန။

ကတမဿာတိ ကတမေ အဿ။ ကိလေသသမ္ပယုတ္တတ္တာ ကိလေသောတိ တံယောဂတော တံသဒိသံ ဝဒတိ ယထာ ‘‘ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ၊ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ မ။ နိ။ ၁။၂၇၁၊ ၂၈၇၊ ၂၉၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃၊ ၅။၂၈၊ ပါရာ။ ၁၁၊ ဓ။ သ။ ၄၉၉၊ ဝိဘ။ ၅၀၈) နီလံ ဝတ္ထ’’န္တိ စ။ သမ္ပယုတ္တတာ စေတ္ထ တဒေကဋ္ဌတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဧကုပ္ပာဒါဒိတာယ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပါဏာတိပါတကမ္မဿ ဒိဋ္ဌိမာနလောဘာဒီဟိပိ ကိလိဋ္ဌတာ သိဒ္ဓါ ဟောတိ၊ မိစ္ဆာစာရဿ ဒေါသာဒီဟိ ကိလိဋ္ဌတာ။ တေနာဟ ‘‘သံကိလေသောယေဝါ’’တိအာဒိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တအတ္ထဝသေန ပန သမ္မုခေနပိ နေသံ ကိလေသပရိယာယော လဗ္ဘတေဝ။ ဧတဒတ္ထပရိဒီပကမေဝါတိ ယော ‘‘ပါဏာတိပါတော ခေါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော၊ ဧတဿ အတ္ထဿ ပရိဒီပကမေဝ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပုန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဂါထာဗန္ဓ’’န္တိ၊ တဿ အတ္ထဿ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဘဂဝါ ဂါထာဗန္ဓံ အဝေါစာတိ အဓိပ္ပာယော။

စတုဌာနာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၄၆။ ‘‘ပါပကမ္မံ ကရောတီ’’တိ ကသ္မာ အယံ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသော ပဝတ္တောတိ အန္တောလီနစောဒနံ သန္ဓာယ ‘‘ဣဒံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုက္ကပက္ခဝသေန ဟိ ဥဒ္ဒေသော ကတော၊ ကဏှပက္ခဝသေန စ နိဒ္ဒေသော အာရဒ္ဓါ။ ကာရကေတိ ပါပကမ္မဿ ကာရကေ။ အကာရကော ပါကဋော ဟောတိ ယထာ ပဋိပဇ္ဇန္တော ပါပံ ကရောတိ နာမ၊ တထာ အပ္ပဋိပဇ္ဇနတော။ သံကိလေသဓမ္မဝိဝဇ္ဇနပုဗ္ဗကံ ဝေါဒါနဓမ္မပဋိပတ္တိအာစိက္ခနံ ဣဓ ဒေသနာကောသလ္လံ။ ပဌမတရံ ကာရကံ ဒဿေန္တော အာဟ ယထာ ‘‘ဝါမံ မုဉ္စ ဒက္ခိဏံ ဂဏှာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈) တထာ ဟိ ဘဂဝါ အဋ္ဌတိံသ မင်္ဂလာနိ ဒဿေန္တော ‘‘အသေဝနာ စ ဗာလာန’’န္တိ (ခု။ ပါ။ ၅။၃၊ သု။ နိ။ ၂၆၂) ဝတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတာနဉ္စ သေဝနာ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၅။၃၊ သု။ နိ။ ၂၆၂) အဝေါစ။ ဆန္ဒာဂတိန္တိ ဧတ္ထ သန္ဓိဝသေန သရလောပေါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဆန္ဒေန ပေမေန အဂတိ’’န္တိ။ ဆန္ဒာတိ ဟေတုမှိ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒေနာ’’တိ။ ဆန္ဒ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ တဏှာပရိယာယော၊ န ကုသလစ္ဆန္ဒာဒိပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ပေမေနာ’’တိ။ ပရပဒေသူတိ ‘‘ဒေါသာဂတိံ ဂစ္ဆန္တော’’တိအာဒီသု ဝါကျေသု။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဒေါသေန ကောပေနာ’’တိ ဧဝမာဒိ အတ္ထဝစနံ အတိဒိသတိ။ မိတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော၊ သမ္ဘတ္တောတိ အတ္ထော။ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တသဟာယော။ ပကတိဝေရဝသေနာတိ ပကတိယာ ဥပ္ပန္နဝေရဝသေန၊ စိရကာလာနုဗန္ဓဝိရောဓဝသေနာတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘တင်္ခဏုပ္ပန္နကောဓဝသေန ဝါ’’တိ။ ယံ ဝါ တံ ဝါ အယုတ္တံ အကာရဏံ ဝတွာ။ ဝိသမေ စောရာဒိကေ၊ ဝိသမာနိ ဝါ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ သမာဒါယ ဝတ္တနေန နိဿိတော ဝိသမနိဿိတော။

ဆန္ဒာဂတိအာဒီနိ န ဂစ္ဆတိ မဂ္ဂေနေဝ စတုန္နမ္ပိ အဂတိဂမနာနံ ပဟီနတ္တာ၊ အဂတိဂမနာနီတိ စ တထာပဝတ္တာ အပါယဂမနီယာ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါ ဝေဒိတဗ္ဗာ အဂတိ ဂစ္ဆတိ ဧတေဟီတိ။

ယဿတိ တေန ကိတ္တီယတီတိ ယသော၊ ထုတိဃောသော။ ယဿတိ တေန ပုရေစရာနုစရဘာဝေန ပရိဝါရီယတီတိ ယသော၊ ပရိဝါရောတိ အာဟ ‘‘ကိတ္တိယသောပိ ပရိဝါရယသောပီ’’တိ။ ပရိဟာယတီတိ ပုဗ္ဗေ ယော စ ယာဝတကေ လဗ္ဘတိ၊ တတော ပရိတော ဟာယတိ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ။

ဆအပါယမုခါဒိဝဏ္ဏနာ

၂၄၇။ ပူဝေ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ တဇ္ဇံ ဥဒကံ ဒတွာ မဒ္ဒိတွာ ကတာ ပူဝသုရာ။ ဧဝံ သေသသုရာပိ။ ကိဏ္ဏာတိ ပန တဿာ သုရာယ ဗီဇံ ဝုစ္စတိ၊ ယေ ‘‘သုရာမောဒကာ’’ တိပိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေ ပက္ခိပိတွာ ကတာ ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာ။ ဟရီတကီသာသပါဒိနာနာသမ္ဘာရေဟိ သံယောဇိတာ သမ္ဘာရသံယုတ္တာ။ မဓုကတာလနာဠိကေရာဒိပုပ္ဖရသော စိရပါရိဝါသိကော ပုပ္ဖာသဝေါ။ ပနသာဒိဖလရသော ဖလာသဝေါ။ မုဒ္ဒိကာရသော မဓွာသဝေါ။ ဥစ္ဆုရသော ဂုဠာသဝေါ။ ဟရီတကာမလကကဋုကဘဏ္ဍာဒိနာနာသမ္ဘာရာနံ ရသော စိရပါရိဝါသိကော သမ္ဘာရသံယုတ္တော။ တံ သဗ္ဗမ္ပီတိ တံ သဗ္ဗံ ဒသဝိဓမ္ပိ။ မဒကရဏဝသေန မဇ္ဇံ ပိဝန္တံ မဒယတီတိ ကတွာ။ သုရာမေရယမဇ္ဇေ ပမာဒဋ္ဌာနံ သုရာမေရယမဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာနံ။ အနု အနု ယောဂေါတိ ပုနပ္ပုနံ တံသမင်္ဂိတာ။ တေနာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ကရဏ’’န္တိ၊ အပရာပရံ ပဝတ္တနန္တိ အတ္ထော။ ဥပ္ပန္နာ စေဝ ဘောဂါ ပရိဟာယန္တိ ပါနဗျသနေန ဗျသနကရဏတော။ အနုပ္ပန္နာ စ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ ပမတ္တဿ ကမ္မန္တေသု ဉာယကရဏာဘာဝတော။ ဘောဂါနန္တိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘ဘောဂါ’’တိ လဒ္ဓနာမာနံ ကာမဂုဏာနံ။ အပါယမုခ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။ အဝေလာယာတိ အယုတ္တဝေလာယ။ ယဒါ ဝိစရတော အတ္ထရက္ခာဒယော န ဟောန္တိ။ ဝိသိခါသု စရိယာတိ ရစ္ဆာသု ဝိစရဏံ။

သမဇ္ဇာ ဝုစ္စတိ မဟော၊ ယတ္ထ နစ္စာနိပိ ပယောဇီယန္တိ၊ တေသံ ဒဿနာဒိအတ္ထံ တတ္ထ အဘိရတိဝသေန စရဏံ ဥပဂမနံ သမဇ္ဇာဘိစရဏံ။ နစ္စာဒိဒဿနဝသေနာတိ နစ္စာဒီနံ ဒဿနာဒိဝသေနာတိ အာဒိသဒ္ဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဒဿနေန ဝါ သဝနမ္ပိ ဂဟိတံ ဝိရူပေကသေသနယေန။ အာလောစနသဘာဝတာယ ဝါ ပဉ္စဝိညာဏာနံ သဝနကိရိယာယပိ ဒဿနသင်္ခေပသမ္ဘဝတော ‘‘ဒဿနဝသေန’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဣဓ စိတ္တာလသိယတာ အကာရဏန္တိ ‘‘ကာယာလသိယတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယုတ္တပ္ပယုတ္တတာတိ တပ္ပသုတတာ အတိရေကတရတာယ။

သုရာမေရယဿ ဆအာဒီနဝါဒိဝဏ္ဏနာ

၂၄၈။ သယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ သန္ဒိဋ္ဌံ။ သန္ဒိဋ္ဌမေဝ သန္ဒိဋ္ဌိကံ၊ ဓနဇာနိသဒ္ဒါပေက္ခာယ ပန ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန နိဒ္ဒေသော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဣဓလောကဘာဝိနီ’’တိ။ သမံ၊ သမ္မာ ပဿိတဗ္ဗာတိ ဝါ သန္ဒိဋ္ဌိကာ၊ ပါနသမကာလဘာဝိနီတိ အတ္ထော။ ကလဟပ္ပဝဍ္ဎနီ မိတ္တဿ ကလဟေ အနာဒီနဝဒဿိဘာဝတော။ ခေတ္တံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော။ အာယတနန္တိ ဝါ ကာရဏံ၊ အာကရော ဝါတိ အတ္ထော။ ပရလောကေ အကိတ္တိံ ပါပုဏန္တိ အကိတ္တိသံဝတ္တနိယဿ ကမ္မဿ ပသဝနတော။ ကောပီနံ ဝါ ပါကဋဘာဝေန အကတ္တဗ္ဗရဟဿကမ္မံ။ သုရာမဒမတ္တာ စ ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ ကတံ တာဒိသံ ကမ္မံ အမတ္တကာလေ ဆာဒေန္တာ ဝိစရိတွာ မတ္တကာလေ ပစ္စတ္ထိကာနမ္ပိ ဝိဝရန္တိ ပါကဋံ ကရောန္တိ၊ တေန တေသံ သာ သုရာ တဿ ကောပီနဿ နိဒံသနတော ‘‘ကောပီနနိဒံသနီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကမ္မဿကတာပညန္တိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ လောကိယံ ပညံ ဒုဗ္ဗလံ ကရောတိယေဝါ’’တိ ဟိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ တထာ ဟိ ဗျတိရေကမုခေန တမတ္ထံ ပတိဋ္ဌပေတုံ ‘‘မဂ္ဂပညံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အန္တောမုခမေဝ န ပဝိသတီ’’တိ ဣမိနာ သုရာယ မဂ္ဂပညာဒုဗ္ဗလကရဏဿ ဒုရသမုဿာရိတဘာဝမာဟ။ နနု စေဝံ သုရာယ တဿာ ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏေ သာမတ္ထိယဝိဃာတော အစောဒိတော ဟောတိ အရိယာနံ အနုပ္ပယောဂဿေဝ စောဒိတတ္တာတိ? နယိဒံ ဧဝံ ဥပယောဂေါပိ နာမ သဒါ တေသံ နတ္ထိ၊ ကုတော ကိစ္စကရဏန္တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဝုတ္တတ္တာ။ အထ ပန အဋ္ဌာနပရိကပ္ပဝသေနဿာ ကဒါစိ သိယာ ဥပယောဂေါ၊ တထာပိ သော တဿာ ဒုဗ္ဗလိယံ ဤသကမ္ပိ ကာတုံ နာလမေဝ သမ္မဒေဝ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝေန သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂပညံ ပန ဒုဗ္ဗလံ ကာတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ မဂ္ဂသီသေန စေတ္ထ အရိယာနံ သဗ္ဗဿာပိ လောကိယလောကုတ္တရာယ ပညာယ ဒုဗ္ဗလဘာဝါပါဒါနေ အသမတ္ထတာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဇ္ဇတိ ဧတေန ဖလန္တိ ပဒံ၊ ကာရဏံ။

၂၄၉။ အတ္တာပိဿ အကာလစာရိဿ အဂုတ္တော သရသတော အရက္ခိတော ဥပက္ကမတောပိ ပရိဝဇ္ဇနီယာနံ အပရိဝဇ္ဇနတော။ တေနာဟ ‘‘အဝေလာယ စရန္တော ဟီ’’တိအာဒိ။ ကဏ္ဋကာဒီနိပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန သောဗ္ဘာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝေရိနောပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန စောရာဒိကာ သင်္ဂယှန္တိ။ ပုတ္တဒါရာတိ ဧတ္ထ ပုတ္တဂ္ဂဟဏေန ပုတ္တီပိ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ပုတ္တဓီတရော’’တိ။ ဗဟိ ပတ္ထနန္တိ ကာမပတ္ထနာဝသေန အန္တောဂေဟဿိတတော နိဗဒ္ဓဝတ္ထုတော ဗဟိဒ္ဓါ ပတ္ထနံ ကတွာ။ အညေဟိ ကတပါပကမ္မေသူတိ ပရေဟိ ကတာသု ပါပကိရိယာသု။ သင်္ကိတဗ္ဗော ဟောတိ အကာလေ တတ္ထ တတ္ထ စရဏတော။ ရုဟတိ ယသ္မိံ ပဒေသေ စောရိကာ ပဝတ္တာ၊ တတ္ထ ပရေဟိ ဒိဋ္ဌတ္တာ။ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ ‘‘ဧတ္တကံ ဒုက္ခံ၊ ဧတ္တကံ ဒေါမနဿ’’န္တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝတ္တုံ န သက္ကာ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝိကာလစာရိမှိ ပုဂ္ဂလေ အာဟရိတဗ္ဗံ တဿ ဥပရိ ပက္ခိပိတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ကထံ? အညသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ တထာရူပေ အာသင်္ကိတဗ္ဗေ အသတိ။ ဣတီတိ ဧဝံ။ သောတိ ဝိကာလစာရီ။ ပုရက္ခတော ပုရတော အတ္တနော ဥပရိ အာသင်္ကန္တေ ကတွာ စရတိ။

၂၅၀။ နဋနာဋကာဒိနစ္စန္တိ နဋေဟိ နာဋကေဟိ နစ္စိတဗ္ဗနာဋကာဒိနစ္စဝိဓိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဝသိဋ္ဌံ သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထဿ ဂမနေန ယထာ အနုပ္ပန္နာနံ ဘောဂါနံ အနုပ္ပာဒေါ၊ ဥပ္ပန္နာနဉ္စ ဝိနာသော ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂီတန္တိ သရဂတံ၊ ပကရဏဂတံ၊ တာဠဂတံ၊ အပဓာနဂတန္တိ ဂန္ဓဗ္ဗသတ္ထဝိဟိတံ အညမ္ပိ သဗ္ဗံ ဂီတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝါဒိတန္တိ ဝီဏာဝေဏုမုဒိင်္ဂါဒိဝါဒနံ။ အက္ခာနန္တိ ဘာရတယုဒ္ဓသီတာဟရဏာဒိအက္ခာနံ။ ပါဏိဿရန္တိ ကံသတာဠံ၊ ‘‘ပါဏိတာဠ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ကုမ္ဘထူနန္တိ စတုရဿအမ္ဗဏကတာဠံ။ ‘‘ကုဋဘေရိသဒ္ဒေါ’’တိ ကေစိ။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ကသ္မိံ ဌာနေ’’တိအာဒိနာ နစ္စေ ဝုတ္တမတ္ထံ ဂီတာဒီသု အတိဒိသတိ။

၂၅၁။ ဇယန္တိ ဇူတံ ဇိနန္တော။ ဝေရန္တိ ဇိတေန ကီဠကပုရိသေန ဇယနိမိတ္တံ အတ္တနော ဥပရိ ဝေရံ ဝိရောဓံ ပသဝတိ ဥပ္ပာဒေတိ။ တဉှိဿ ဝေရပသဝနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇိတံ မယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဇိနောတိ ဇူတပရာဇယာပန္နာယ ဓနဇာနိယာ ဇိနော။ တေနာဟ ‘‘အညေန ဇိတော သမာနော’’တိအာဒိ။ ဝိတ္တံ အနုသောစတီတိ တံ ဇိနံ ဝိတ္တံ ဥဒ္ဒိဿ အနုတ္ထုနတိ။ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေတိ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ အဋ္ဋဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေ။ သက္ခိပုဋ္ဌဿာတိ သက္ခိဘာဝေန ပုဋ္ဌဿ။ အက္ခသောဏ္ဍောတိ အက္ခဓုတ္တော။ ဇူတကရောတိ ဇူတပမာဒဋ္ဌာနာနုယုတ္တော။ တွမ္ပိ နာမ ကုလပုတ္တောတိ ကုလပုတ္တော နာမ တွံ၊ န မယံ တယိ ကောလပုတ္တိယံ ဣဒါနိ ပဿာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဆိန္နဘိန္နကောတိ ဆိန္နဘိန္နဟိရောတ္တပ္ပော၊ အဟိရိကော အနောတ္တပ္ပီတိ အတ္ထော။ တဿ ကာရဏာတိ တဿ အတ္ထာယ။

အနိစ္ဆိတောတိ န ဣစ္ဆိတော။ ပေါသိတဗ္ဗာ ဘဝိဿတိ ဇူတပရာဇယေန သဗ္ဗကာလံ ရိတ္တတုစ္ဆဘာဝတော။

ပါပမိတ္တတာယ ဆအာဒီနဝါဒိဝဏ္ဏနာ

၂၅၂။ အက္ခဓုတ္တာတိ အက္ခေသု ဓုတ္တာ၊ အက္ခနိမိတ္တံ အတ္ထဝိနာသကာ။ ဣတ္ထိသောဏ္ဍာတိ ဣတ္ထီသု သောဏ္ဍာ၊ ဣတ္ထိသမ္ဘောဂနိမိတ္တံ အာတပ္ပနကာ။ တထာ ဘတ္တသောဏ္ဍာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပိပါသာတိ ဥပရူပရိ သုရာပိပါသာ။ တေနာဟ ‘‘ပါနသောဏ္ဍာ’’တိ။ နေကတိကာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ မေတ္တိဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ မိတ္တာ ဟောန္တိ။ တသ္မာတိ ပါပမိတ္တတာယ။

၂၅၃။ ကမ္မန္တန္တိ ကမ္မံ၊ ယထာ သုတ္တံယေဝ သုတ္တန္တော၊ ဧဝံ ကမ္မံယေဝ ကမ္မန္တော၊ တံ ကာတုံ ဂစ္ဆာမာတိ ဝုတ္တော။ ကမ္မံ ဝါ အန္တော နိဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထာတိ ကမ္မန္တော၊ ကမ္မကရဏဋ္ဌာနံ၊ တံ ဂစ္ဆာမာတိ ဝုတ္တော။

ပန္နသခါတိ သုရံ ပါတုံ ပန္နေ ပဋိပဇ္ဇန္တေ ဧဝ သခါတိ ပန္နသခါ။ တေနာဟ ‘‘အယမေဝတ္ထော’’တိ။ ‘‘သမ္မိယသမ္မိယော’’တိ ဝစနမေတ္ထ အတ္ထီတိ သမ္မိယသမ္မိယော။ တေနာဟ ‘‘သမ္မသမ္မာတိ ဝဒန္တော’’တိ။ သဟာယော ဟောတီတိ သဟာယော ဝိယ ဟောတိ။ ဩတာရမေဝ ဂဝေသတီတိ ရန္ဓမေဝ ပရိယေသတိ အနတ္ထမဿ ကာတုကာမော။ ဝေရပ္ပသဝေါတိ ပရေဟိ အတ္တနိ ဝေရဿ ပသဝနံ အနုပဝတ္တနံ။ တေနာဟ ‘‘ဝေရဗဟုလတာ’’တိ။ ပရေသံ ကရိယမာနော အနတ္ထော ဧတ္ထ အတ္ထီတိ အနတ္ထော၊ တဗ္ဘာဝေါ အနတ္ထတာတိ အာဟ ‘‘အနတ္ထကာရိတာ’’တိ။ ယော ဟိ ပရေသံ အနတ္ထံ ကရောတိ၊ သော အတ္ထတော အတ္တနော အနတ္ထကာရော နာမ၊ တသ္မာ အနတ္ထတာတိ ဥဘယာနတ္ထကာရိတာ။ အရိယော ဝုစ္စတိ သတ္တော၊ ကုစ္ဆိတော အရိယော ကဒရိယော။ ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန သော ‘‘ကဒရိယော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော ဓမ္မော ကဒရိယတာ၊ မစ္ဆရိယံ။ တံ ပန ဒုဗ္ဗိသဇ္ဇနီယဘာဝေ ဌိတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သုဋ္ဌု ကဒရိယတာ ထဒ္ဓမစ္ဆရိယဘာ’’ဝေါတိ။ အဝိပဏ္ဏသဘာဝတော ဥဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော စ ဣဏံ ဂဏှန္တော သံသီဒန္တောဝ ဣဏံ ဝိဂါဟတိ နာမ။ သူရိယေ အနုဂ္ဂတေ ဧဝ ကမ္မန္တေ အနာရဘန္တော ရတ္တိံ အနုဋ္ဌာနသီလော။

အတ္ထာတိ ဓနာနိ။ အတိက္ကမန္တီတိ အပဂစ္ဆန္တိ။ အထ ဝါ အတ္ထာတိ ကိစ္စာနိ။ အတိက္ကမန္တီတိ အတိက္ကန္တကာလာနိ ဟောန္တိ၊ တေသံ အတိက္ကမောပိ အတ္ထတော ဓနာနမေဝ အတိက္ကမော။ ဣမိနာ ကထာမဂ္ဂေနာတိ ဣမိနာ ‘‘ယတော ခေါ ဂဟပတိပုတ္တာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၄၄) နယပ္ပဝတ္တေန ကထာသင်္ခါတေန ဟိတာဓိဂမူပါယေန။ ဧတ္တကံ ကမ္မန္တိ စတ္တာရော ကမ္မကိလေသာ၊ စတ္တာရိ အဂတိဂမနာနိ၊ ဆ ဘောဂါနံ အပါယမုခါနီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ စုဒ္ဒသဝိဓံ ပါပကမ္မံ။

မိတ္တပတိရူပကဝဏ္ဏနာ

၂၅၄။ အနတ္ထောတိ ‘‘ဘောဂဇာနိ၊ အာယသကျံ၊ ပရိသမဇ္ဈေ မင်္ကုဘာဝေါ၊ သမ္မူဠှမရဏ’’န္တိ ဧဝံ အာဒိကော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော ‘‘ဒုဂ္ဂတိပရိကိလေသော၊ သုဂတိယဉ္စ အပ္ပာယုကတာ၊ ဗဟွာဗာဓတာ၊ အတိဒလိဒ္ဒတာ၊ အပ္ပန္နပါနတာ’’တိ ဧဝံ အာဒိကော စ အနတ္ထော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယာနိ ကာနိစိ ဘယာနီတိ အတ္တာနုဝါဒဘယပရာနုဝါဒဘယဒဏ္ဍဘယာဒီနိ လောကေ လဗ္ဘမာနာနိ ယာနိ ကာနိစိ ဘယာနိ။ ဥပဒ္ဒဝါတိ အန္တရာယာ။ ဥပသဂ္ဂါတိ သရီရေန သံသဋ္ဌာနိ ဝိယ ဥပရူပရိ ဥပ္ပဇ္ဇနကာနိ ဗျသနာနိ။ အညဒတ္ထူတိ ဧကန္တေနာတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နိပါတော ‘‘အညဒတ္ထုဒသော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၂) ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကံသေနာ’’တိ။ ယံ ကိဉ္စိ ဂဟဏယောဂျံ ဟရတိယေဝ ဂဏှာတိယေဝ။ ဝါစာ ဧဝ ပရမာ ဧတဿ ကမ္မန္တိ ဝစီပရမော။ တေနာဟ ‘‘ဝစနမတ္တေနေဝါ’’တိအာဒိ။ အနုပ္ပိယန္တိ တက္ကနံ၊ ယံ ဝါ ‘‘ရုစီ’’တိ ဝုစ္စတိ ယေဟိ သုရာပါနာဒီဟိ ဘောဂါ အပေန္တိ ဝိဂစ္ဆန္တိ၊ တေသု တေသံ အပါယေသု ဗျသနဟေတူသု သဟာယော ဟောတိ။

၂၅၅။ ဟာရကောယေဝ ဟောတိ၊ န ဒါယကော၊ တမဿ ဧကံသတော ဟာရကဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သဟာယဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယံ ကိဉ္စိ အပ္ပကန္တိ ပုပ္ဖဖလာဒိ ယံ ကိဉ္စိ ပရိတ္တံ ဝတ္ထုံ ဒတွာ၊ ဗဟုံ ပတ္ထေတိ ဗဟုံ မဟဂ္ဃံ ဝတ္ထယုဂါဒိံ ပစ္စာသီသတိ။ ဒါသော ဝိယ ဟုတွာ မိတ္တဿ တံ တံ ကိစ္စံ ကရောန္တော ကထံ အမိတ္တော နာမ ဇာတောတိ အာဟ ‘‘အယ’’န္တိအာဒိ။ ယဿ ကိစ္စံ ကရောတိ အနတ္ထပရိဟာရတ္ထံ၊ အတ္တနော မိတ္တဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ၊ တံ သေဝတိ။ အတ္ထကာရဏာတိ ဝဍ္ဎိနိမိတ္တံ၊ အယမေတေသံ ဘေဒေါ။

၂၅၆။ ပရေတိ ပရဒိဝသေ။ န အာဂတော သီတိ အာဂတော နာဟောသိ။ ခီဏန္တိ တာဒိသဿ၊ အသုကဿ စ ဒိန္နတ္တာ။ သဿသင်္ဂဟေတိ သဿတော ကာတဗ္ဗဓညသင်္ဂဟေ ကတေ။

၂၅၇။ ‘‘ဒါနာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု သမ္မ ကရောမာ’’တိ အနုဇာနာတီတိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ကလျာဏေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ အတိဒိသတိ။ နနု ဧဝံ အနုဇာနန္တော အယံ မိတ္တော ဧဝ၊ န အမိတ္တော မိတ္တပတိရူပကောတိ? အနုပ္ပိယဘာဏီဒဿနမတ္တမေတံ။ သဟာယေန ဝါ ဒေသကာလံ၊ တသ္မိံ ဝါ ကတေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိရောဓာဒိံ အသလ္လက္ခေတွာ ‘‘ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေ ယော တံ ဇာနန္တော ဧဝ ‘‘သာဓု သမ္မ ကရောမာ’’တိ အနုပ္ပိယံ ဘဏတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ကလျာဏံ ပိဿ အနုဇာနာတီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကလျာဏေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။

၂၅၉။ မိတ္တပတိရူပကာ ဧတေ မိတ္တာတိ ဧဝံ ဇာနိတွာ။

သုဟဒမိတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၆၀။ သုန္ဒရဟဒယာတိ ပေမဿ အတ္ထိဝသေန ဘဒ္ဒစိတ္တာ။

၂၆၁။ ပမတ္တံ ရက္ခတီတိ ဧတ္ထ ပမာဒဝသေန ကိဉ္စိ အယုတ္တေ ကတေ တာဒိသေ ကာလေ ရက္ခဏံ ‘‘ဘီတဿ သရဏံ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာဝ တံ ဂဟိတန္တိ တတော အညမေဝ ပမတ္တဿ ရက္ခဏဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘မဇ္ဇံ ပိဝိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂေဟေ အာရက္ခံ အသံဝိဟိတဿ ဗဟိဂမနမ္ပိ ပမာဒပက္ခိကမေဝါတိ ‘‘သဟာယော ဗဟိဂတော ဝါ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘယံ ဟရန္တောတိ ဘယံ ပဋိဗာဟန္တော။ ဘောဂဟေတုတာယ ဖလူပစာရေန ဓနံ ‘‘ဘောဂ’’န္တိ ဝဒတိ။ ကိစ္စကရဏီယေတိ ခုဒ္ဒကေ၊ မဟန္တေ စ ကာတဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နေ။

၂၆၂။ နိဂူဟိတုံ ယုတ္တကထန္တိ နိဂူဟိတုံ ဆာဒေတုံ ယုတ္တကထံ၊ နိဂူဟိတုံ ဝါ ယုတ္တာ ကထာ ဧတဿာတိ နိဂူဟိတုံ ယုတ္တကထံ၊ အတ္တနော ကမ္မံ။ ရက္ခတီတိ အနာဝိကရောန္တော ဆာဒေတိ။ ဇီဝိတမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ကိမင်္ဂံ ပန အညံ ပရိဂ္ဂဟိတဝတ္ထုန္တိ ဒဿေတိ။

၂၆၃။ ပဿန္တေသု ပဿန္တေသူတိ အာမေဍိတဝစနေန နိဝါရိယမာနဿ ပါပဿ ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ ဒီပေတိ။ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တော ဟိ ပါပတော ဝိသေသေန နိဝါရေတဗ္ဗော ဟောတိ။ သရဏေသူတိ သရဏေသု ဝတ္တဿု အဘိန္နာနိ ကတွာ ပဋိပဇ္ဇ၊ သရဏေသု ဝါ ဥပါသကဘာဝေန ဝတ္တဿု။ နိပုဏန္တိ သဏှံ။ ကာရဏန္တိ ကမ္မဿကတာဒိဘေဒယုတ္တံ။ ဣဒံ ကမ္မန္တိ ဣမံ ဒါနာဒိဘေဒံ ကုသလကမ္မံ။ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ သာဓာရဏတော ဝုတ္တဿာပိ တဿ ‘‘သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ ပဒန္တရသန္နိဓာနေန သဒ္ဓါဟိရောတ္တပ္ပာလောဘာဒိဂုဏဓမ္မသမင်္ဂိတာ ဝိယ ကုသလဘာဝေါ ဇောတိတော ဟောတိ။ သဒ္ဓါဒယော ဟိ ဓမ္မာ သဂ္ဂဂါမိမဂ္ဂေါ။ ယထာဟ –

‘‘သဒ္ဓါ ဟိရိယံ ကုသလဉ္စ ဒါနံ၊

ဓမ္မာ ဧတေ သပ္ပုရိသာနုယာတာ၊

ဧတဉှိ မဂ္ဂံ ဒိဝိယံ ဝဒန္တိ၊

ဧတေန ဟိ ဂစ္ဆတိ ဒေဝလောက’’န္တိ။ (အ။ နိ။ ၈။၃၂)၊

၂၆၄။ ဘဝနံ သမ္ပတ္တိဝဍ္ဎနံ ဘဝေါတိ အတ္ထော၊ တပ္ပဋိက္ခေပေန အဘဝေါတိ အာဟ ‘‘အဘဝေန အဝုဍ္ဎိယာ’’တိ။ ပါရိဇုညန္တိ ဇာနိ။ အနတ္တမနော ဟောတီတိ အတ္တမနော န ဟောတိ အနုကမ္ပကဘာဝတော။ အညဒတ္ထု တံ အဘဝံ အတ္တနိ အာပတိတံ ဝိယ မညတိ။ ဣဒါနိ တံ ဘဝံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တထာရူပ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိရူပေါတိ ဗီဘစ္ဆော။ န ပါသာဒိကောတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သုဇာတောတိ သုန္ဒရဇာတိကော ဇာတိသမ္ပန္နော။

၂၆၅။ ဇလန္တိ ဇလန္တော။ အဂ္ဂီဝါတိ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ဝိယ။ ဘာသတီတိ ဝိရောစတိ။ ယသ္မာဿ ဘဂဝတာ သဝိသေသံ ဝိရောစနံ လောကေ ပါကဋဘာဝဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ဇလံ အဂ္ဂီဝ ဘာသတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ယဒါ အဂ္ဂိ သဝိသေသံ ဝိရောစတိ၊ ယတ္ထ စ ဌိတော ဒူရေ ဌိတာနမ္ပိ ပညာယတိ၊ တံ ဒဿနာဒိဝသေန တမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ရတ္တိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

‘‘ဘမရဿေဝ ဣရီယတော’’တိ ဧတေနေဝဿ ဘောဂသံဟရဏံ ဓမ္မိကံ ဉာယောပေတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အတ္တာနမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ရာသိံ ကရောန္တဿာတိ ယထာဿ ဓနဓညာဒိဘောဂဇာတံ သမ္ပိဏ္ဍိတံ ရာသိဘူတံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝံ ဣရီယတော အာယူဟန္တဿ စ။ စက္ကပ္ပမာဏန္တိ ရထစက္ကပ္ပမာဏံ။ နိစယန္တိ ဝုဍ္ဎိံ ပရိဝုဍ္ဎိံ။ ‘‘ဘောဂါ သန္နိစယံ ယန္တီ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ။

သမာဟတွာတိ သံဟရိတွာ။ အလံ-သဒ္ဒေါ ‘‘အလမေဝ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒိတုံ၊ အလံ ဝိရဇ္ဇိတု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၇၂၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄၊ ၁၂၉၊ ၁၃၄၊ ၁၄၃) ယုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဇောတေတိ၊ ‘‘အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၂၈) ပရိယတ္တန္တိ။ ယော ဝေဌိတတ္တောတိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၂၁၇) ဝိယ အတ္တ-သဒ္ဒေါ သဘာဝပရိယာယောတိ တံ သဗ္ဗံ ဒဿေန္တော ‘‘ယုတ္တသဘာဝေါ’’တိအာဒိမာဟ။ သဏ္ဌပေတုန္တိ သမ္မာ ဌပေတုံ၊ သမ္မဒေဝ ပဝတ္တေတုန္တိ အတ္ထော။

ဧဝံ ဝိဘဇန္တောတိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန အတ္တနော ဓနံ စတုဓာ ဝိဘဇန္တော ဝိဘဇနဟေတု မိတ္တာနိ ဂန္ထတိ သောဠသ ကလျာဏမိတ္တာနိ မေတ္တာယ အဇီရာပနေန ပဗန္ဓတိ။ တေနာဟ ‘‘အဘေဇ္ဇမာနာနိ ဌပေတီ’’တိ။ ကထံ ပန ဝုတ္တနယေန စတုဓာ ဘောဂါနံ ဝိဘဇနေန မိတ္တာနိ ဂန္ထတီတိ အာဟ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဒဒံ မိတ္တာနိ ဂန္ထတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆)။ ဘုဉ္ဇေယျာတိ ဥပဘုဉ္ဇေယျ၊ ဥပယုဉ္ဇေယျ စာတိ အတ္ထော။ သမဏဗြာဟ္မဏကပဏဒ္ဓိကာဒီနံ ဒါနဝသေန စေဝ အဓိဝတ္ထဒေဝတာဒီနံ ပေတဗလိဝသေန၊ နှာပိတာဒီနံ ဝေတနဝသေန စ ဝိနိယောဂေါပိ ဥပယောဂေါ ဧဝ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိ အာယော နာမ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဝယတော စတုဂ္ဂုဏော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ အညထာ ဝယော အဝိစ္ဆေဒဝသေန န သန္တာနေယျ၊ နိဓေယျ၊ ဘာဇေယျ စ အသမ္ဘတေတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွီဟိ ကမ္မံ ပယောဇယေ’’တိ။ နိဓေတွာတိ နိဒဟိတွာ၊ ဘူမိဂတံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ရာဇာဒိဝသေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဂ္ဂိဥဒကစောရဒုဗ္ဘိက္ခာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ နှာပိတာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုလာလရဇကာဒီနံ သင်္ဂဟော။

ဆဒ္ဒိသာပဋိစ္ဆာဒနကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ

၂၆၆။ စတူဟိ ကာရဏေဟီတိ န ဆန္ဒဂမနာဒီဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ။ အကုသလံ ပဟာယာတိ ‘‘စတ္တာရော ကမ္မကိလေသာ’’တိ ဝုတ္တံ အကုသလဉ္စေဝ အဂတိဂမနာကုသလဉ္စ ပဇဟိတွာ။ ဆဟိ ကာရဏေဟီတိ သုရာပါနာဒီသု အာဒီနဝဒဿနသင်္ခါတေဟိ ဆဟိ ကာရဏေဟိ။ သုရာပါနာနုယောဂါဒိဘေဒံ ဆဗ္ဗိဓံ ဘောဂါနံ အပါယမုခံ ဝိနာသမုခံ ဝဇ္ဇေတွာ။ သောဠသ မိတ္တာနီတိ ဥပကာရာဒိဝသေန စတ္တာရော၊ ပမတ္တရက္ခဏာဒိကိစ္စဝိသေသဝသေန ပစ္စေကံ စတ္တာရော စတ္တာရော ကတွာ သောဠသဝိဓေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တော ဘဇန္တော။ သတ္ထဝါဏိဇ္ဇာဒိမိစ္ဆာဇီဝံ ပဟာယ ဉာယေနေဝ ဝတ္တနတော ဓမ္မိကေန အာဇီဝေန ဇီဝတိ။ နမဿိတဗ္ဗာတိ ဥပကာရဝသေန၊ ဂုဏဝသေန စ နမဿိတဗ္ဗာ သဗ္ဗဒါ နတေန ဟုတွာ ဝတ္တိတဗ္ဗာ။ ဒိသာ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။ အာဂမနဘယန္တိ တတ္ထ သမ္မာ အပ္ပဋိပတ္တိယာ၊ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိယာ စ ဥပ္ပဇ္ဇနကအနတ္ထော။ သော ဟိ ဘာယန္တိ ဧတသ္မာတိ ‘‘ဘယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယေန ကာရဏေန မာတာပိတုအာဒယော ပုရတ္ထိမာဒိဘာဝေန အပဒိဋ္ဌာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗုပကာရိတာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တေန အတ္ထသရိက္ခတာယ နေသံ ပုရတ္ထိမာဒိဘာဝေါတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ မာတာပိတရော ပုတ္တာနံ ပုရတ္ထိမဘာဝေန တာဝ ဥပကာရိဘာဝေန ဒိဿနတော၊ အပဒိဿနတော စ ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ။ အာစရိယာ အန္တေဝါသိကဿ ဒက္ခိဏဘာဝေန၊ ဟိတာဟိတံ ပတိကုသလဘာဝေန ဒက္ခိဏာရဟတာယ စ ဝုတ္တနယေန ဒက္ခိဏာ ဒိသာ။ ဣမိနာ နယေန ‘‘ပစ္ဆိမာ ဒိသာ’’တိအာဒီသု ယထာရဟံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဃရာဝါသဿ ဒုက္ခဗဟုလတာယ တေ တေ စ ကိစ္စဝိသေသာ ယထာဥပ္ပတိတဒုက္ခနိတ္ထရဏတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တေ တေ ဒုက္ခဝိသေသေ ဥတ္တရတီ’’တိ။ ယသ္မာ ဒါသကမ္မကရာ သာမိကဿ ပါဒါနံ ပယိရုပါသနဝသေန စေဝ တဒနုစ္ဆဝိကကိစ္စသာဓနဝသေန စ ယေဘုယျေန သန္တိကာဝစရာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပါဒမူလေ ပတိဋ္ဌာနဝသေနာ’’တိ။ ဂုဏေဟီတိ ဥပရိဘာဝါဝဟေဟိ ဂုဏေဟိ။ ဥပရိ ဌိတဘာဝေနာတိ သဂ္ဂမဂ္ဂေ မောက္ခမဂ္ဂေ စ ပတိဋ္ဌိတဘာဝေန။

၂၆၇။ ဘတောတိ ပေါသိတော၊ တံ ပန ဘရဏံ ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ သုခပစ္စယူပဟရဏေန ဒုက္ခပစ္စယာပဟရဏေန စ တေဟိ ပဝတ္တိတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ထညံ ပါယေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဇဂ္ဂိတောတိ ပဋိဇဂ္ဂိတော။ တေတိ မာတာပိတရော။

မာတာပိတူနံ သန္တကံ ခေတ္တာဒိံ အဝိနာသေတွာ ရက္ခိတံ တေသံ ပရမ္ပရာယ ဌိတိယာ ကာရဏံ ဟောတီတိ ‘‘တံ ရက္ခန္တော ကုလဝံသံ သဏ္ဌပေတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဓမ္မိကဝံသတောတိ ‘‘ကုလပ္ပဒေသာဒိနာ အတ္တနာ သဒိသံ ဧကံ ပုရိသံ ဃဋေတွာ ဝါ ဂီဝါယံ ဝါ ဟတ္ထေ ဝါ ဗန္ဓမဏိယံ ဝါ ဟာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ အာဒိနာ ပဝတ္တအဓမ္မိကပဝေဏိတော။ ဟာရေတွာတိ အပနေတွာ တံ ဂါဟံ ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ။ မာတာပိတရော တတော ဂါဟတော ဝိဝေစနေနေဝ ဟိ အာယတိံ တေသံ ပရမ္ပရာဟာရိကာ သိယာ။ ဓမ္မိကဝံသေတိ ဟိံသာဒိဝိရတိယာ ဓမ္မိကေ ဝံသေ ဓမ္မိကာယ ပဝေဏိယံ။ ဌပေန္တောတိ ပတိဋ္ဌပေန္တော။ သလာကဘတ္တာဒီနိ အနုပစ္ဆိန္ဒိတွာတိ သလာကဘတ္တဒါနာဒီနိ အဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ။

ဒါယဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇာမီတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ဒါယပဋိလာဘဿ ယောဂျဘာဝေန ဝတ္တမာနောယေဝ ဒါယဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇတိ နာမ၊ န ဣတရော၊ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘မာတာပိတရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒါရကေတိ ပုတ္တေ။ ဝိနိစ္ဆယံ ပတွာတိ ‘‘ပုတ္တဿ စဇဝိဿဇ္ဇန’’န္တိ ဧဝံ အာဂတံ ဝိနိစ္ဆယံ အာဂမ္မ။ ဒါယဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇာမီတိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဒါယဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇာမီ’’ တိ ဣဒံ စတုတ္ထံ ဝတ္တနဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ တေသန္တိ မာတာပိတူနံ။ တတိယဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ မတဒိဝသတော တတိယဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ။

ပါပတော နိဝါရဏံ နာမ အနာဂတဝိသယံ။ သမ္ပတ္တဝတ္ထုတောပိ ဟိ နိဝါရဏံ ဝီတိက္ကမေ အနာဂတေ ဧဝ သိယာ၊ န ဝတ္တမာနေ။ နိဗ္ဗတ္တိတာ ပန ပါပကိရိယာ ဂရဟဏမတ္တပဋိကာရာတိ အာဟ ‘‘ကတမ္ပိ ဂရဟန္တီ’’တိ။ နိဝေသေန္တီတိ ပတိဋ္ဌပေန္တိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာ မာတာပိတရော အနဝဇ္ဇမေဝ သိပ္ပံ သိက္ခာပေန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘မုဒ္ဒါဂဏနာဒိသိပ္ပ’’န္တိ။ ရူပါဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘောဂပရိဝါရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အနုရူပေနာတိ အနုစ္ဆဝိကေန။

နိစ္စဘူတော သမယော အဘိဏှကရဏကာလော။ အဘိဏှတ္ထော ဟိ အယံ နိစ္စ-သဒ္ဒေါ ‘‘နိစ္စပဟံသိတော နိစ္စပဟဋ္ဌော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ယုတ္တပတ္တကာလော ဧဝ သမယော ကာလသမယော။ ‘‘ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယာ’’တိ ဣမိနာဿ နိစ္စမေဝ ဒါနေ တေသံ ယုတ္တပယုတ္တတံ ဒဿေတိ။ သိခါဌပနံ ဒါရကကာလေ။ အာဝါဟဝိဝါဟံ ပုတ္တဓီတူနံ ယောဗ္ဗနပ္ပတ္တကာလေ။

တံ ဘယံ ယထာ နာဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ ပိဟိတာ ဟောတိ ‘‘ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ’’တိ ဝိဘတ္တိံ ပရိဏာမေတွာ ယောဇနာ။ ယထာ ပန တံ ဘယံ အာဂစ္ဆေယျ၊ ယထာ စ နာဂစ္ဆေယျ၊ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိပ္ပဋိပန္နာတိ ‘‘ဘတော နေ ဘရိဿာမီ’’တိအာဒိနာ ဥတ္တသမ္မာပဋိပတ္တိယာ အကာရဏေန စေဝ တပ္ပဋိပက္ခမိစ္ဆာပဋိပတ္တိယာ အကရဏေန စ ဝိပ္ပဋိပန္နာ ပုတ္တာ အဿု။ ဧတံ ဘယန္တိ ဧတံ ‘‘မာတာပိတူနံ အပ္ပတိရူပါတိ ဝိညူနံ ဂရဟိတဗ္ဗတာဘယံ၊ ပရဝါဒဘယ’’န္တိ ဧဝမာဒိ အာဂစ္ဆေယျ ပုတ္တေသု။ ပုတ္တာနံ နာနုရူပါတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုတ္တာန’’န္တိ ပဒံ ဧတံ ဘယံ ပုတ္တာနံ အာဂစ္ဆေယျာတိ ဧဝံ ဣဓာပိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တာဒိသာနဉှိ မာတာပိတူနံ ပုတ္တာနံ ဩဝါဒါနုသာသနိယော ဒါတုံ သမတ္ထကာလတော ပဋ္ဌာယ တာ တေသံ ဒါတဗ္ဗာ ဧဝါတိ ကတွာ တထာ ဝုတ္တံ။ ပုတ္တာနဉှိ ဝသေနာယံ ဒေသနာ အနာဂတာ သမ္မာပဋိပန္နေသု ဥဘောသု အတ္တနော၊ မာတာပိတူနဉ္စ ဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကတာယ သဗ္ဗံ ဘယံ န ဟောတိ သမ္မာပဋိပန္နတ္တာ။ ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာ ဧဝ ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတိ တတ္ထ ကာတဗ္ဗပဋိသန္ထာရဿ သမ္မဒေဝ ကတတ္တာ။ ခေမာတိ အနုပဒ္ဒဝါ။ ယထာဝုတ္တသမ္မာပဋိပတ္တိယာ အကရဏေန ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇနကဥပဒ္ဒဝါ ကရဏေန န ဟောန္တီတိ။

‘‘န ခေါ တေ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော သင်္ဂီတိအနာရုဠှော ဘဂဝတာ တဒါ တဿ ဝုတ္တော ပရမ္ပရာဂတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝါ သိင်္ဂါလကံ ဧတဒဝေါစာ’’တိ။ အယဉှီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ။ တထာ ဟိ ‘‘နော အညာ’’တိ အညဒိသံ နိဝတ္တေတိ။

၂၆၈။ အာစရိယံ ဒူရတောဝ ဒိသွာ ဥဋ္ဌာနဝစနေနေဝ တဿ ပစ္စုဂ္ဂမနာဒိသာမီစိကိရိယာ အဝုတ္တသိဒ္ဓါတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥပဋ္ဌာနေနာတိ ပယိရုပါသနေန။ တိက္ခတ္တုံဥပဋ္ဌာနဂမနေနာတိ ပါတော၊ မဇ္ဈနှိကေ၊ သာယန္တိ တီသု ကာလေသု ဥပဋ္ဌာနတ္ထံ ဥပဂမနေန။ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပန ဥပဂမနံ ဥပဋ္ဌာနန္တောဂဓံ ပယောဇနဝသေန ဂမနဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘သိပ္ပုဂ္ဂဟဏ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ သောတုံ ဣစ္ဆာ သုဿူသာ၊ သာ ပန အာစရိယေ သိက္ခိတဗ္ဗသိက္ခေ စ အာဒရဂါရဝပုဗ္ဗိကာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမိနာ သိပ္ပေန သိက္ခိတေန ဧဝရူပံဂုဏံ ပဋိလဘိဿာမီ’’တိ။ တထာဘူတဉ္စ တံ သဝနံ သဒ္ဓါပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဒ္ဒဟိတွာ သဝနေနာ’’တိ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဗျတိရေကဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အသဒ္ဒဟိတွာ…ပေ… နာဓိဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ တဿတ္ထော ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘အဝသေသခုဒ္ဒကပါရိစရိယာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိဘဇနံ အနဝသေသတော ဒဿေတုံ ‘‘အန္တေဝါသိကေန ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စုပဋ္ဌာနာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာသနပညာပနံ ဗီဇနန္တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အန္တေဝါသိကဝတ္တန္တိ အန္တေဝါသိကေန အာစရိယမှိ သမ္မာဝတ္တိတဗ္ဗဝတ္တံ။ သိပ္ပပဋိဂ္ဂဟဏေနာတိ သိပ္ပဂန္ထဿ သက္ကစ္စံ ဥဂ္ဂဟဏေန။ တဿ ဟိ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟဏေန တဒနုသာရေနဿ ပယောဂေါပိ သမ္မဒေဝ ဥဂ္ဂဟိတော ဟောတီတိ။ တေနာဟ ‘‘ထောကံ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ။

သုဝိနီတံ ဝိနေန္တီတိ ဣဓ အာစာရဝိနယော အဓိပ္ပေတော။ သိပ္ပသ္မိံ ပန သိက္ခာပနဝိနယော ‘‘သုဂ္ဂဟိတံ ဂါဟာပေန္တီ’’တိ ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ တေ နိသီဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ အာစရိယာ ဟိ နာမ အန္တေဝါသိကေ န ဒိဋ္ဌဓမ္မိကေ ဧဝ ဝိနေန္တိ၊ အထ ခေါ သမ္ပရာယိကေပီတိ အာဟ ‘‘ပါပမိတ္တာ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာ’’တိ။ သိပ္ပဂန္ထဿ ဥဂ္ဂဏှနံ နာမ ယာဝဒေဝ ပယောဂသမ္ပာဒနတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ပယောဂံ ဒဿေတွာ ဂဏှာပေန္တီ’’တိ။ မိတ္တာမစ္စေသူတိ အတ္တနော မိတ္တာမစ္စေသု။ ပဋိယာဒေန္တီတိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ နံ မမတ္တဝသေန ပဋိယာဒေန္တိ။ ‘‘အယံ အမှာကံ အန္တေဝါသိကော’’တိအာဒိနာ ဟိ အတ္တနော ပရိဂ္ဂဟိတဒဿနမုခေန စေဝ ‘‘ဗဟုဿုတော’’တိအာဒိနာ တဿ ဂုဏပရိဂ္ဂဏှနမုခေ စ တံ တေသံ ပဋိယာဒေန္တိ။ သဗ္ဗဒိသာသု ရက္ခံ ကရောန္တိ စာတုဒ္ဒိသဘာဝသမ္ပာဒနေနဿ သဗ္ဗတ္ထ သုခဇီဝိဘာဝသာဓနတော။ တေနာဟ ‘‘ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပော ဟီ’’တိအာဒိ။ သတ္တာနဉှိ ဒုဝိဓာ သရီရရက္ခာ အဗ္ဘန္တရပရိဿယပဋိဃာတေန၊ ဗာဟိရပရိဿယပဋိဃာတေန စ။ တတ္ထ အဗ္ဘန္တရပရိဿယော ခုပ္ပိပါသာဒိဘေဒေါ၊ သော လာဘသိဒ္ဓိယာ ပဋိဟညတိ တာယ တဇ္ဇာပရိဟာရသံဝိဓာနတော။ ဗာဟိရပရိဿယော စောရအမနုဿာဒိဟေတုကော၊ သော ဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိယာ ပဋိဟညတိ တာယ တဇ္ဇာပရိဟာရသံဝိဓာနတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ယံ ဒိသ’’န္တိအာဒိ။

ပုဗ္ဗေ ‘‘ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပော ဟီ’’တိအာဒိနာ သိပ္ပသိက္ခာပနေနေဝ လာဘုပ္ပတ္တိယာ ဒိသာသု ပရိတ္တာဏကရဏံ ဒဿိတံ၊ ဣဒါနိ ‘‘ယံ ဝါ သော’’တိအာဒိနာ တဿ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပဿ နိပ္ဖတ္တိဝသေန ဂုဏကိတ္တနမုခေန ပဂ္ဂဏှနေနပိ လာဘုပ္ပတ္တိယာတိ အယမေတေသံ ဝိကပ္ပာနံ ဘေဒေါ။ သေသန္တိ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတီ’’တိအာဒိကံ ပါဠိအာဂတံ၊ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ’’တိအာဒိကံ အဋ္ဌကထာဂတဉ္စ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဒုတိယဒိသာဝါရေ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ပုဗ္ဗေ ပဌမဒိသာဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ။

၂၆၉။ သမ္မာနနာ နာမ သမ္ဘာဝနာ၊ သာ ပန အတ္ထစရိယာလက္ခဏာ စ ဒါနလက္ခဏာ စ စတုတ္ထပဉ္စမဋ္ဌာနေဟေဝ သင်္ဂဟိတာတိ ပိယဝစနလက္ခဏံ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္ဘာဝိတကထာကထနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိဂတမာနနာ ဝိမာနနာ၊ န ဝိမာနနာ အဝိမာနနာ၊ ဝိမာနနာယ အကရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဒါသကမ္မကရာဒယော’’တိအာဒိ။ သာမိကေန ဟိ ဝိမာနိတာနံ ဣတ္ထီနံ သဗ္ဗော ပရိဇနော ဝိမာနေတိယေဝ။ ပရိစရန္တောတိ ဣန္ဒြိယာနိ ပရိစရန္တော။ တံ အတိစရတိ နာမ တံ အတ္တနော ဂိဟိနိံ အတိမညိတွာ အဂဏေတွာ ဝတ္တနတော။ ဣဿရိယဝေါဿဂ္ဂေနာတိ ဧတ္ထ ယာဒိသော ဣဿရိယဝေါဿဂ္ဂေါ ဂိဟိနိယာ အနုစ္ဆဝိကော၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘတ္တဂေဟေ ဝိဿဋ္ဌေ’’တိ အာဟ။ ဂေဟေ ဧဝ ဌတွာ ဝိစာရေတဗ္ဗမ္ပိ ဟိ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိကမ္မံ ကုလိတ္ထိယာ ဘာရော န ဟောတိ၊ သာမိကဿေဝ ဘာရော၊ တတော အာဂတသာပတေယျံ ပန တာယ သုဂုတ္တံ ကတွာ ဌပေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ‘‘သဗ္ဗံ ဣဿရိယံ ဝိဿဋ္ဌံ နာမ ဟောတီ’’တိ ဧတာ မညန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတ္ထိယော နာမ ပုတ္တလာဘေန ဝိယ မဟဂ္ဃဝိပုလာလင်္ကာရလာဘေနပိ န သန္တုဿန္တေဝါတိ တာသံ တောသနံ အလင်္ကာရဒါနန္တိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ဝိဘဝါနုရူပေနာ’’တိ။

ကုလိတ္ထိယာ သံဝိဟိတဗ္ဗကမ္မန္တာ နာမ အာဟာရသမ္ပာဒနဝိစာရပ္ပကာရာတိ အာဟ ‘‘ယာဂုဘတ္တပစနကာလာဒီနီ’’တိအာဒိ။ သမ္မာနနာဒီဟိ ယထာရဟံ ပိယဝစနေဟိ စေဝ ဘောဇနဒါနာဒီဟိ စ ပဟေဏကပေသနာဒီဟိ အညတော၊ တတ္ထေဝ ဝါ ဥပ္ပန္နဿ ပဏ္ဏာကာရဿ ဆဏဒိဝသာဒီသု ပေသေတဗ္ဗပိယဘဏ္ဍေဟိ စ သင်္ဂဟိတပရိဇနာ။ ဂေဟသာမိနိယာ အန္တောဂေဟဇနော နိစ္စံ သင်္ဂဟိတော ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ ပရိဇနော နာမ…ပေ… ဉာတိဇနော’’တိ။ အာဘတဓနန္တိ ဗာဟိရတော အန္တောဂေဟံ ပဝေသိတဓနံ။ ဂိဟိနိယာ နာမ ပဌမံ အာဟာရသမ္ပာဒနေ ကောသလ္လံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ တတ္ထ စ ယုတ္တပယုတ္တတာ၊ တတော သာမိကဿ ဣတ္ထိဇနာယတ္တေသု ကိစ္စာကိစ္စေသု၊ တတော ပုတ္တာနံ ပရိဇနဿ ကာတဗ္ဗကိစ္စေသူတိ အာဟ ‘‘ယာဂုဘတ္တသမ္ပာဒနာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ‘‘နိက္ကောသဇ္ဇာ’’တိ ဝတွာ တမေဝ နိက္ကောသဇ္ဇတံ ဗျတိရေကတော၊ အနွယတော စ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ တတိယဒိသာဝါရေ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ပဌမဒိသာဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ဣတိ ဘဂဝါ ‘‘ပစ္ဆိမာ ဒိသာ ပုတ္တဒါရာ’’တိ ဥဒ္ဒိသိတွာပိ ဒါရဝသေနေဝ ပစ္ဆိမံ ဒိသံ ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ န ပုတ္တဝသေန။ ကသ္မာ? ပုတ္တာ ဟိ ဒါရကကာလေ အတ္တနော မာတု အနုဂ္ဂဏှနေနေဝ အနုဂ္ဂဟိတာ ဟောန္တိ အနုကမ္ပိတာ၊ ဝိညုတံ ပတ္တကာလေ ပန ယထာ တေပိ တဒါ အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ၊ သွာယံ ဝိဓိ ‘‘ပါပါ နိဝါရေန္တီ’’တိအာဒိနာ ပဌမဒိသာဝါရေ ဒဿိတော ဧဝါတိ ကိံ ပုန ဝိဿဇ္ဇနေနာတိ။ ဒါနာဒိသင်္ဂဟဝတ္ထူသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝါတိ။

၂၇၀။ စတ္တာရိပိ ဌာနာနိ လင်္ဃိတွာ ပဉ္စမမေဝ ဌာနံ ဝိဝရိတုံ ‘‘အဝိသံဝါဒနတာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဿ ယဿ နာမံ ဂဏှာတီတိ သဟာယော အတ္ထိကဘာဝေန ယဿ ယဿ ဝတ္ထုနော နာမံ ကထေတိ။ အဝိသံဝါဒေတွာတိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓံ အဝိသံဝါဒနံ ဝါစာယ၊ ပယောဂေန စာတိ တံ ဒုဝိဓမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒမ္ပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒါနေနာ’’တိ စ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဣတရသင်္ဂဟဝတ္ထုဝသေနပိ အဝိသံဝါဒေတွာ သင်္ဂဏှနဿ လဗ္ဘနတော၊ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတော စ။ အပရာ ပစ္ဆိမာ ပဇာ အပရပဇာ၊ အပရာပရံ ဥပ္ပန္နာ ဝါ ပဇာ အပရပဇာ။ ပဋိပူဇနာ နာမ မမာယနာ၊ သက္ကာရကိရိယာ စာတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ကေလာယန္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မမာယန္တီတိ မမတ္တံ ကရောန္တိ။

၂၇၁။ ယထာဗလံ ကမ္မန္တသံဝိဓာနေနာတိ ဒါသကမ္မကရာနံ ယထာဗလံ ဗလာနုရူပံ တေသံ တေသံ ကမ္မန္တာနံ သံဝိဒဟနေန ဝိစာရဏေန၊ ကာရာပနေနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဒဟရေဟီ’’တိအာဒိ။ ဘတ္တဝေတနာနုပ္ပဒါနေနာတိ တဿ တဿ ဒါသကမ္မကရဿ အနုရူပံ ဘတ္တဿ၊ ဝေတနဿ စ ပဒါနေန။ တေနေဝါဟ ‘‘အယံ ခုဒ္ဒကပုတ္တော’’တိအာဒိ။ ဘေသဇ္ဇာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သပ္ပာယာဟာရဝသနဋ္ဌာနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သာတဘာဝေါ ဧဝ ရသာနံ အစ္ဆရိယတာတိ အာဟ ‘‘အစ္ဆရိယေ မဓုရရသေ’’တိ။ တေသန္တိ ဒါသကမ္မကရာနံ။ ဝေါဿဇ္ဇနေနာတိ ကမ္မကရဏတော ဝိဿဇ္ဇနေန။ ဝေလံ ဉတွာတိ ‘‘ပဟာရာဝသေသော၊ ဥပဍ္ဎပဟာရာဝသေသော ဝါ ဒိဝသော’’တိ ဝေလံ ဇာနိတွာ။ ယော ကောစိ မဟုဿဝေါ ဆဏော နာမ။ ကတ္တိကုဿဝေါ၊ ဖဂ္ဂုဏုဿဝေါတိ ဧဝံ နက္ခတ္တသလ္လက္ခိတော မဟုဿဝေါ နက္ခတ္တံ။ ပုဗ္ဗုဋ္ဌာယိတာ၊ ပစ္ဆာနိပါတိတာ စ မဟာသုဒဿနေ ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဣဓ အနာမဋ္ဌာ။

ဒိန္နာဒါယိနောတိ ပုဗ္ဗပဒါဝဓာရဏဝသေန သာဝဓာရဏဝစနန္တိ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတံ ဒဿေတုံ ‘‘စောရိကာယ ကိဉ္စိ အဂ္ဂဟေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သာမိကေဟိ ဒိန္နဿေဝ အာဒါယိနော’’တိ။ န မယံ ကိဉ္စိ လဘာမာတိ အနုဇ္ဈာယိတွာတိ ပဋိသေဓဒွယေန တေဟိ လဒ္ဓဗ္ဗဿ လာဘံ ဒဿေတိ။ ‘‘ကိံ ဧတဿ ကမ္မေန ကတေနာတိ အနုဇ္ဈာယိတွာ’’တိ ဣဒံ တုဋ္ဌဟဒယတာယ ကာရဏဒဿနံ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝတော။ တုဋ္ဌဟဒယတာဒဿနမ္ပိ ကမ္မဿ သုကတကာရိတာယ ကာရဏဒဿနံ။ ကိတ္တိ ဧဝ ဝဏ္ဏော ကိတ္တိဝဏ္ဏော၊ တံ ကိတ္တိဝဏ္ဏံ ဂုဏကထံ ဟရန္တိ၊ တံ တံ ဒိသံ ဥပါဟရန္တီတိ ကိတ္တိဝဏ္ဏဟရာ။ တထာ တထာ ကိတ္တေတဗ္ဗတော ဟိ ကိတ္တိ၊ ဂုဏော၊ တေသံ ဝဏ္ဏနံ ကထနံ ဝဏ္ဏော။ တေနာဟ ‘‘ဂုဏကထာဟာရကာ’’တိ။

၂၇၂။ ကာရဏဘူတာ မေတ္တာ ဧတေသံ အတ္ထီတိ မေတ္တာနိ၊ ကာယကမ္မာဒီနိ။ ယာနိ ပန တာနိ ယထာ ယထာ စ သမ္ဘဝန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိဟာရဂမန’’န္တိအာဒီသု ‘‘မေတ္တစိတ္တံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ’’တိ ပဒံ အာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနာဝဋဒွါရတာယာတိ ဧတ္ထ ဒွါရံ နာမ အလောဘဇ္ဈာသယတာ ဒါနဿ မုခဘာဝတော။ တဿ သတော ဒေယျဓမ္မဿ ဒါတုကာမတာ အနာဝဋတာ ဧဝဉှိ ဃရမာဝသန္တော ကုလပုတ္တော ဂေဟဒွါရေ ပိဟိတေပိ အနာဝဋဒွါရော ဧဝ၊ အညထာ အပိဟိတေပိ ဃရဒွါရေ အာဝဋဒွါရော ဧဝါတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဝိဝရိတွာပိ ဝသန္တောတိ ဝစနသေသော။ ပိဒဟိတွာပီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘သီလဝန္တေသူ’’တိ ဣဒံ ပဋိဂ္ဂါဟကတော ဒက္ခိဏဝိသုဒ္ဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ကရုဏာခေတ္တေပိ ဒါနေန အနာဝဋဒွါရတာ ဧဝ။ ‘‘သန္တညေဝါ’’တိ ဣမိနာ အသန္တံ နတ္ထိဝစနံ ပုစ္ဆိတပဋိဝစနံ ဝိယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ ဧဝါတိ ဒဿေတိ ဝိညူနံ အတ္ထိကာနံ စိတ္တမဒ္ဒဝကရဏတော။ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗက’’န္တိ ဣဒံ ယာဝကာလိကေ ဧဝ အာမိသဘာဝဿ နိရုဠှတာယ ဝုတ္တံ။

‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဣဒံ တေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ အဇ္ဈာသယသမ္ပတ္တိဒဿနံ ပက္ခပါတာဘာဝဒီပနတော၊ ဩဓိသော ဖရဏာယပိ မေတ္တာဘာဝနာယ လဗ္ဘနတော။ ယာယ ကုသလာဘိဝဍ္ဎိအာကင်္ခါယ တေသံ ဥပဋ္ဌာကာနံ၊ တထာ နေသံ ဂေဟပဝိသနံ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပဝိသန္တာပိ ကလျာဏေန စေတသာ အနုကမ္ပန္တိ နာမာ’’တိ။ သုတဿ ပရိယောဒါပနံ နာမ တဿ ယာထာဝတော အတ္ထံ ဝိဘာဝေတွာ ဝိစိကိစ္ဆာတမဝိဓမနေန ဝိသောဓနန္တိ အာဟ ‘‘အတ္ထံ ကထေတွာ ကင်္ခံ ဝိနောဒေန္တီ’’တိ။ သဝနံ နာမ ဓမ္မဿ ယာဝဒေဝ သမ္မာပဋိပဇ္ဇနာယ အသတိ တသ္မိံ တဿ နိရတ္ထကဘာဝတော၊ တသ္မာ သုတဿ ပရိယောဒါပနံ နာမ သမ္မာပဋိပဇ္ဇာပနန္တိ အာဟ ‘‘တထတ္တာယ ဝါ ပဋိပဇ္ဇာပေန္တီ’’တိ။

၂၇၃။ အလမတ္တောတိ သမတ္ထသဘာဝေါ၊ သော စ အတ္ထတော သမတ္ထော ဧဝါတိ ‘‘အဂါရံ အဇ္ဈာဝသနသမတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိသာနမဿနဋ္ဌာနေတိ ယထာဝုတ္တဒိသာနံ ပစ္စုပဋ္ဌာနသညိတေ နမဿနကာရဏေ။ ပဏ္ဍိတော ဟုတွာ ကုသလော ဆေကော လဘတေ ယသန္တိ ယောဇနာ။ သဏှဂုဏယောဂတော သဏှော၊ သဏှဂုဏောတိ ပနေတ္ထ သုခုမနိပုဏပညာ၊ မုဒုဝါစာတိ ဒဿေန္တော ‘‘သုခုမ…ပေ… ဘဏနေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိသာနမဿနဋ္ဌာနေနာတိ ယေန ဉာဏေန ယထာဝုတ္တာ ဆ ဒိသာ ဝုတ္တနယေန ပဋိပဇ္ဇန္တော နမဿတိ နာမ၊ တံ ဉာဏံ ဒိသာနမဿနဋ္ဌာနံ၊ တေန ပဋိဘာနဝါ။ တေန ဟိ တံတံကိစ္စယုတ္တပတ္တဝသေန ပဋိပဇ္ဇန္တော ဣဓ ‘‘ပဋိဘာနဝါ’’တိ ဝုတ္တော။ နိဝါတဝုတ္တီတိ ပဏိပါတသီလော။ အတ္ထဒ္ဓါတိ န ထဒ္ဓါ ထမ္ဘရဟိတောတိ စိတ္တဿ ဥဒ္ဓုမာတလက္ခဏေန ထမ္ဘိတဘာဝေန ဝိရဟိတော။ ဥဋ္ဌာနဝီရိယသမ္ပန္နောတိ ကာယိကေန ဝီရိယေန သမန္နာဂတော။ နိရန္တရကရဏဝသေနာတိ အာရဒ္ဓဿ ကမ္မဿ သတတကာရိတာဝသေန။ ဌာနုပ္ပတ္တိယာ ပညာယာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထကိစ္စေ ဥပဋ္ဌိတေ ဌာနသော တင်္ခဏေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကပညာယ။

သင်္ဂဟကရောတိ ယထာရဟံ သတ္တာနံ သင်္ဂဏှနကော။ မိတ္တကရောတိ မိတ္တဘာဝကရော၊ သော ပန အတ္ထတော မိတ္တေ ပရိယေသနကော နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘မိတ္တဂဝေသနော’’တိ။ ယထာဝုတ္တံ ဝဒံ ဝစနံ ဇာနာတီတိ ဝဒညူတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗကာရိနာ ဝုတ္တဝစနံ ဇာနာတီ’’တိ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ သင်္ခေပေန ဝုတ္တံ ဝိတ္ထာရဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘သဟာယကဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ယထာပဝတ္တာယ ဝါစာယ ဇာနနေ ဝဒညုတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အာကာရသလ္လက္ခဏေန အပ္ပဝတ္တာယ ဝါစာယ ဇာနနေပိ ဝဒညုတံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယေန ယေန ဝါ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဝစနီယတ္ထတံ ဝဒညူ-သဒ္ဒဿ ဒဿေတိ။ နေတာတိ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ပစ္စက္ခတော ပါပေတာ။ တေနာဟ ‘‘တံ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ပညာယ နေတာ’’တိ။ နေတိ တံ တမတ္ထန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ပုနပ္ပုနံ နေတီတိ အနု အနု နေတိ၊ တံ တမတ္ထန္တိ အာနေတွာ ယောဇနာ။

တသ္မိံ တသ္မိန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဒါနာဒီဟိ သင်္ဂဟေဟိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗေ ပုဂ္ဂလေ။ အာဏိယာတိ အက္ခသီသဂတာယ အာဏိယာ။ ယာယတောတိ ဂစ္ဆတော။ ပုတ္တကာရဏာတိ ပုတ္တနိမိတ္တံ။ ပုတ္တဟေတုကဉှိ ပုတ္တေန ကတ္တဗ္ဗံ မာနံ ဝါ ပူဇံ ဝါ။

ဥပယောဂဝစနေတိ ဥပယောဂတ္ထေ။ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ၊ အတ္ထော။ ဥပယောဂဝစနေ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ။ ပစ္စတ္တန္တိ ပစ္စတ္တဝစနံ။ သမ္မာ ပေက္ခန္တီတိ သမ္မဒေဝ ကာတဗ္ဗေ ပေက္ခန္တိ။ ပသံသနီယာတိ ပသံသိတဗ္ဗာ။ ဘဝန္တိ ဧတေ သင်္ဂဟေတဗ္ဗေ တတ္ထ ပုဂ္ဂလေ ယထာရဟံ ပဝတ္တေန္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၇၄။ ‘‘ဣတိ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ နိဂမနံ။ ယာ ဒိသာတိ ယာ မာတာပိတုအာဒိလက္ခဏာ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာ။ နမဿာတိ နမဿေယျာသီတိ အတ္ထော ‘‘ယထာ ကထံ ပနာ’’တိအာဒိကာယ ဂဟပတိပုတ္တဿ ပုစ္ဆာယ ဝသေန ဒေသနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ ‘‘ပုစ္ဆာယ ဌတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အကထိတံ နတ္ထိ ဂိဟီဟိ ကတ္တဗ္ဗကမ္မေ အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိယာ အနဝသေသတော ကထိတတ္တာ။ မာတာပိတုအာဒီသု ဟိ တေဟိ စ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗပဋိပတ္တိယာ နိရဝသေသတော ကထနေနေဝ ရာဇာဒီသုပိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓိ အတ္ထတော ကထိတော ဧဝ ဟောတီတိ။ ဂိဟိနော ဝိနီယန္တိ၊ ဝိနယံ ဥပေန္တိ ဧတေနာတိ ဂိဟိဝိနယော။ ယထာနုသိဋ္ဌန္တိ ယထာ ဣဓ သတ္ထာရာ အနုသိဋ္ဌံ ဂိဟိစာရိတ္တံ၊ တထာ တေန ပကာရေန တံ အဝိရာဓေတွာ။ ပဋိပဇ္ဇမာနဿ ဝုဒ္ဓိယေဝ ပါဋိကင်္ခါတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ဝုဒ္ဓိယေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ အဝဿမ္ဘာဝိနီတိ။

သိင်္ဂါလသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။

၉။ အာဋာနာဋိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ပဌမဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ

၂၇၅။ ‘‘စတုဒ္ဒိသံ ရက္ခံ ဌပေတွာ’’တိ ဣဒံ ဒွီသု ဌာနေသု စတူသု ဒိသာသု ဌပိတံ ရက္ခံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘အသုရသေနာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ဟိ အဓိကာရေ၊ အတ္တနော ရက္ခာယ စ အပ္ပမဇ္ဇနေန တေသံ ဣဒံ ဒွီသု ဌာနေသု စတူသု ဒိသာသု အာရက္ခဋ္ဌပနံ။ ယဉှိ တံ အသုရသေနာယ ပဋိသေဓနတ္ထံ ဒေဝပုရေ စတူသု ဒိသာသု သက္ကဿ ဒေဝါနမိန္ဒဿ အာရက္ခဋ္ဌပနံ၊ တံ အတ္တနော အဓိကာရေ အပ္ပမဇ္ဇနံ။ ယံ ပန နေသံ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဥပသင်္ကမနေ စတူသု ဒိသာသု အာရက္ခဋ္ဌပနံ၊ တံ အတ္တနော ကတာ ရက္ခာယ အပ္ပမဇ္ဇနံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အသုရသေနာယ နိဝါရဏတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ ပါဠိယံ စတုဒ္ဒိသန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ ဘုမ္မဝသေန တဒတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘စတူသု ဒိသာသူ’’တိ အာဟ။ အာရက္ခံ ဌပေတွာတိ ဝေဿဝဏာဒယော စတ္တာရော မဟာရာဇာနော အတ္တနာ အတ္တနာ ရက္ခိတဗ္ဗဒိသာသု အာရက္ခံ ဌပေတွာ ဂုတ္တိံ သမ္မဒေဝ ဝိဒဟိတွာ။ ဗလဂုမ္ဗံ ဌပေတွာတိ ယက္ခသေနာဒိသေနာဗလသမူဟံ ဌပေတွာ။ ဩဝရဏံ ဌပေတွာတိ ပဋိပက္ခနိသေဓနသမတ္ထံ အာဝရဏံ ဌပေတွာ။ ဣတိ တီဟိ ပဒေဟိ ယထာက္ကမံ ပစ္စေကံ ဒေဝနဂရဒွါရဿ အန္တော၊ ဒွါရသမီပေ၊ ဒွါရတော ဗဟိ၊ ဒိသာရက္ခာဝသနောတိ တိဝိဓာယ ရက္ခာယ ဌပိတဘာဝေါ ဝါ ဒီပိတော။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ သက္ကဿ…ပေ… ကတွာ’’တိ။ သတ္တ ဗုဒ္ဓေ အာရဗ္ဘာတိ ဧတ္ထ သတ္တေဝ ဗုဒ္ဓေ အာရဗ္ဘ ပရိဗန္ဓနကာရဏံ မဟာပဒါနဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၂) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မအာဏန္တိ ဓမ္မမယံ အာဏံ၊ သတ္ထု ဓမ္မစက္ကန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပရိသတော ဗာဟိရဘာဝေါ၊ အသမ္ဘောဂေါ’’တိ ဧဝမာဒိံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဝိဝဇ္ဇနကရဏံ ကရိဿာမာတိ။ သာဝနန္တိ စတုန္နမ္ပိ ပရိသာနံ တိက္ခတ္တုံ ပရိဝါရေန အနုသာဝနံ၊ ယထာ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော အသုရသေနာယ နိဝါရဏတ္ထံ စတူသု ဒိသာသု အာရက္ခံ ဌပါပေတိ၊ ဧဝံ မဟာရာဇာနောပိ တာဒိသေ ကိစ္စဝိသေသေ အတ္တနော အာရက္ခံ ဌပေန္တိ။ ဣမေသမ္ပိ ဟိ တတော သာသင်္ကံ သပ္ပဋိဘယန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနောပီ’’တိအာဒိ။

အဘိက္ကန္တာတိ အတိက္ကန္တာ၊ ဝိဂတာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ခယေ ဒိဿတီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော’’တိ အနန္တရံ ဝုတ္တံ။ အဘိက္ကန္တတရောတိ အတိဝိယ ကန္တတရော။ တာဒိသော စ သုန္ဒရော ဘဒ္ဒကော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရေ ဒိဿတီ’’တိ။

ကောတိ ဒေဝနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီသု ကော ကတမော။ မေတိ မမ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ။ ဣဒ္ဓိယာတိ ဣမာယ ဧဝရူပါယ ဒေဝိဒ္ဓိယာ။ ‘‘ယသသာ’’တိ ဣမိနာ ဧဒိသေန ပရိဝါရေန၊ ပရိစ္ဆေဒေန စ။ ဇလန္တိ ဝိဇ္ဇောတမာနော။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အတိဝိယ ကန္တေန ကမနီယေန အဘိရူပေန။ ဝဏ္ဏေနာတိ သရီရဝဏ္ဏနိဘာယ။ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာတိ ဒသပိ ဒိသာ ပဘာသေန္တော စန္ဒော ဝိယ၊ သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကာလောကံ ကရောန္တောတိ ဂါထာယ အတ္ထော။ အဘိရူပေတိ ဥဠာရရူပေ သမ္ပန္နရူပေ။ အဗ္ဘနုမောဒနေတိ သမ္ပဟံသနေ။ ဣဓ ပနာတိ ‘‘အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ။ တေနာတိ ခယပရိယာယတ္တာ။

ရူပါယတနာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အက္ခရာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောတိ သုဝဏ္ဏစ္ဆဝီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဆဝိယ’’န္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ကဉ္စနသန္နိဘတ္တစော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၊ ၃။၂၀၀၊ ၂၁၈၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၆) သညူဠှာတိ သင်္ဂန္ထိတာ။ ဝဏ္ဏာတိ ဂုဏဝဏ္ဏနာတိ အာဟ ‘‘ထုတိယ’’န္တိ၊ ထောမနာယန္တိ အတ္ထော။ ကုလဝဂ္ဂေတိ ခတ္တိယာဒိကုလကောဋ္ဌာသေ။ တတ္ထ ‘‘အစ္ဆော ဝိပ္ပသန္နော’’တိအာဒိနာ ဝဏ္ဏိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝဏ္ဏော၊ ဆဝိ။ ဝဏ္ဏနဋ္ဌေန ဝဏ္ဏော၊ ထုတိ။ အဘိတ္ထဝနဋ္ဌေန ဝဏ္ဏော၊ ထုတိ၊ အညမညံ အသင်္ကရတော ဝဏ္ဏိတဗ္ဗတော ဌပေတဗ္ဗတော ဝဏ္ဏော၊ ခတ္တိယာဒိကုလဝဂ္ဂေါ။ ဝဏ္ဏီယတိ ဉာပီယတိ ဧတေနာတိ ဝဏ္ဏော၊ ဉာပကံ ကာရဏံ။ ဝဏ္ဏနတော ထူလရဿာဒိဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော ဝဏ္ဏော၊ သဏ္ဌာနံ။ ‘‘မဟန္တံ ခုဒ္ဒကံ၊ မဇ္ဈိမ’’န္တိ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗတော ပမာဏေတဗ္ဗတော ဝဏ္ဏော၊ ပမာဏံ။ ဝဏ္ဏီယတိ စက္ခုနာ ဝိဝရီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ရူပါယတနန္တိ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ဝဏ္ဏ-သဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သောတိ ဝဏ္ဏသဒ္ဒေါ။ ဆဝိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ရူပါယတနေ ဂယှမာနဿ ဆဝိမုခေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗတော။ ‘‘ဆဝိဂတာ ပန ဝဏ္ဏဓာတု ဧဝ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောတိ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ’’တိ အပရေ။

ကေဝလပရိပုဏ္ဏန္တိ ဧကဒေသမ္ပိ အသေသေတွာ နိရဝသေသတောဝ ပရိပုဏ္ဏန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အနဝသေသတာ အတ္ထော’’တိ။ ကေဝလကပ္ပာတိ ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ နိပါတော ပဒပူရဏမတ္တံ၊ ကေဝလံ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ကေဝလ-သဒ္ဒေါ ဗဟုလဝါစီတိ အာဟ ‘‘ယေဘုယျတာ အတ္ထော’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဤသကံ အသမတ္တာ ကေဝလကပ္ပာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ အနဝသေသတ္ထော ဧဝ ကေဝလ-သဒ္ဒတ္ထော သိယာ၊ အနတ္ထန္တရေန ပန ကပ္ပ-သဒ္ဒေန ပဒဝဍ္ဎနံ ကတံ ကေဝလမေဝ ကေဝလကပ္ပန္တိ။ အထ ဝါ ကပ္ပနီယတာ၊ ပညာပေတဗ္ဗတာ ကေဝလကပ္ပာ။ အဗျာမိဿတာ ဝိဇာတိယေန အသင်္ကရာ သုဒ္ဓတာ။ အနတိရေကတာ တံပရမတာ ဝိသေသာဘာဝေါ။ ကေဝလကပ္ပန္တိ ကေဝလံ ဒဠှံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ကေဝလံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗသင်္ခတဝိဝိတ္တတ္တာ။ တံ ဧတဿ အဓိဂတံ အတ္ထီတိ ကေဝလီ၊ သစ္ဆိကတနိရောဓော ခီဏာသဝေါ။

ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ပနာယံ သ-ဥပသဂ္ဂေါ၊ အနုပသဂ္ဂေါ စာတိ အဓိပ္ပာယေန ဩကပ္ပနိယပဒေ လဗ္ဘမာနံ ကပ္ပနိယသဒ္ဒမတ္တံ နိဒဿေတိ၊ အညထာ ကပ္ပ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ ဩကပ္ပနိယပဒံ အနိဒဿနမေဝ သိယာ။ သမဏကပ္ပေဟီတိ ဝိနယက္ကမသိဒ္ဓေဟိ သမဏဝေါဟာရေဟိ။ နိစ္စကပ္ပန္တိ နိစ္စကာလံ။ ပညတ္တီတိ နာမဉှေတံ တဿ အာယသ္မတော၊ ယဒိဒံ ကပ္ပောတိ။ ကပ္ပိတကေသမဿူတိ ကတ္တရိယာ ဆေဒိတကေသမဿု။ ဒွင်္ဂုလကပ္ပောတိ မဇ္ဈနှိကဝေလာယ ဝီတိက္ကန္တာယ ဒွင်္ဂုလတာဝိကပ္ပော။ လေသောတိ အပဒေသော။ အနဝသေသံ ဖရိတုံ သမတ္ထဿ ဩဘာသဿ ကေနစိ ကာရဏေန ဧကဒေသဖရဏမ္ပိ သိယာ၊ အယံ ပန သဗ္ဗသောဝ ဖရီတိ ဒဿေတုံ သမန္တတ္ထော ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘အနဝသေသံ သမန္တတော’’တိ။

ယသ္မာ ဒေဝတာနံ သရီရပ္ပဘာ ဒွါဒသယောဇနမတ္တံ ဌာနံ၊ တတော ဘိယျောပိ ဖရိတွာ တိဋ္ဌတိ၊ တထာ ဝတ္ထာဘရဏာဒီဟိ သမုဋ္ဌိတာ ပဘာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စန္ဒိမာ ဝိယ၊ သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကံ ပဇ္ဇောတံ ကရိတွာ’’တိ။ ကသ္မာ ဧတေ မဟာရာဇာနော ဘဂဝတော သန္တိကေ နိသီဒိံသု? နနု ယေဘုယျေန ဒေဝတာ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဥပဂတာ ဌတွာဝ ကထေတဗ္ဗံ ကထေန္တာ ဂစ္ဆန္တီတိ? သစ္စမေတံ၊ ဣဓ ပန နိသီဒနေ ကာရဏံ အတ္ထိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒေဝတာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒံ ပရိတ္တံ နာမ သတ္တဗုဒ္ဓပဋိသံယုတ္တံ ဂရု၊ တသ္မာ န အမှေဟိ ဌတွာ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတွာ ပရိတ္တဂါရဝဝသေန နိသီဒိံသု။

၂၇၆။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝေဿဝဏော ဧဝ ကထေသိ၊ န ဣတရေသု ယော ကောစီတိ? တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိဿာသိကော အဘိဏှံ ဥပသင်္ကမနေန။ ဗျတ္တောတိ ဝိသာရဒေါ၊ တဉ္စဿ ဝေယျတ္တိယံ သုဋ္ဌု သိက္ခိတဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘သုသိက္ခိတော’’တိ။ မနုဿေသု ဝိယ ဟိ ဒေဝေသုပိ ကောစိဒေဝ ပုရိမဇာတိပရိစယေန သုသိက္ခိတော ဟောတိ၊ တတြာပိ ကောစိဒေဝ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ဝတ္တုံ သမတ္ထော ပရိပုဏ္ဏပဒဗျဉ္ဇနာယ ပေါရိယာ ဝါစာယ သမန္နာဂတော။ ‘‘မဟေသက္ခာ’’တိ ဣမဿ အတ္ထဝစနံ ‘‘အာနုဘာဝသမ္ပန္နာ’’တိ၊ မဟေသက္ခာတိ ဝါ မဟာပရိဝါရာတိ အတ္ထော။ ပါဏာတိပါတေ အာဒီနဝဒဿနေနေဝ တံ ဝိပရိယာယတော တတော ဝေရမဏိယံ အာနိသံသော ပါကဋော ဟောတီတိ ‘‘အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တေသု သေနာသနေသူတိ ယာနိ ‘‘အရညဝနပ္ပတ္ထာနီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၄-၄၅) ဝုတ္တာနိ ဘိက္ခူနံ ဝသနဋ္ဌာနဘူတာနိ အရညာယတနာနိ၊ တေသု ဘိက္ခူဟိ သယိတဗ္ဗတော၊ အာသိတဗ္ဗတော စ သေနာသနသညိတေသု။ နိဗဒ္ဓဝါသိနောတိ ရုက္ခပဗ္ဗတပဋိဗဒ္ဓေသု ဝိမာနေသု နိစ္စဝါသိတာယ နိဗဒ္ဓဝါသိနော။ ဗဒ္ဓတ္တာတိ ဂါထာဘာဝေန ဂန္ထိတတ္တာ သမ္ဗန္ဓိတတ္တာ။

‘‘ဥဂ္ဂဏှာတု ဘန္တေ ဘဂဝါ’’တိ အတ္တနာ ဝုစ္စမာနံ ပရိတ္တံ ဘဂဝန္တံ ဥဂ္ဂဏှာပေတုကာမော ဝေဿဝဏော အဝေါစာတိ အဓိပ္ပာယေန စောဒကော ‘‘ကိံ ပန ဘဂဝတော အပ္ပစ္စက္ခဓမ္မော နာမ အတ္ထီ’’တိ စောဒေသိ။ အာစရိယော သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရဿ ဘဂဝတော န ကိဉ္စိ အပ္ပစ္စက္ခန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဂ္ဂဏှာတု ဘန္တေ ဘဂဝါ’’တိ ဝဒတော ဝေဿဝဏဿ အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဩကာသကရဏတ္ထ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ယထာ ဟိ ပဉ္စသိခေါ ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝပုတ္တော ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ၊ ဗြဟ္မုနော စ သနင်္ကုမာရဿ သမ္မုခါ အတ္တနော ယထာသုတံ ဓမ္မံ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဥပဂန္တွာ ပဝေဒေတိ၊ ဧဝမယမ္ပိ မဟာရာဇာ ဣတရေဟိ သဒ္ဓိံ အာဋာနာဋနဂရေ ဂါထာဝသေန ဗန္ဓိတံ ပရိတ္တံ ဘဂဝတော ပဝေဒေတုံ ဩကာသံ ကာရေန္တော ‘‘ဥဂ္ဂဏှာတု ဘန္တေ ဘဂဝါ’’တိ အာဟ၊ န နံ တဿ ပရိယာပုဏနေ နိယောဇေန္တော။ တသ္မာ ဥဂ္ဂဏှာတူတိ ယထိဒံ ပရိတ္တံ မယာ ပဝေဒိတမတ္တမေဝ ဟုတွာ စတုန္နံ ပရိသာနံ စိရကာလံ ဟိတာဝဟံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဥဒ္ဓံ အာရက္ခာယ ဂဏှာတု၊ သမ္ပဋိစ္ဆတူတိ အတ္ထော။ သတ္ထု ကထိတေတိ သတ္ထု အာရောစိတေ၊ စတုန္နံ ပရိသာနံ သတ္ထု ကထနေ ဝါတိ အတ္ထော။ သုခဝိဟာရာယာတိ ယက္ခာဒီဟိ အဝိဟိံသာယ လဒ္ဓဗ္ဗသုခဝိဟာရာယ။

၂၇၇။ သတ္တပိ ဗုဒ္ဓါ စက္ခုမန္တော ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမဘာဝေ ဝိသေသာဘာဝတော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ စက္ခုမဘာဝေါ ဝိယ သဗ္ဗဘူတာနုကမ္ပိတာဒယော သဗ္ဗေပိ ဝိသေသာ သတ္တန္နမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ သာဓာရဏာ၊ တသ္မာ၊ ဂုဏနေမိတ္တကာနေဝ ဝါ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါနံ နာမာနိ နာမ၊ န လိင်္ဂိကာဝတ္ထိကယာဒိစ္ဆကာနိ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓါနံ ဂုဏဝိသေသဒီပနာနိ ‘‘စက္ခုမန္တဿာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၇) ဝုတ္တာနိ ဧတာနိ ဧကေကဿ သတ္တ သတ္တ နာမာနိ ဟောန္တိ။ တေသံ နာမာနံ သာဓာရဏဘာဝံ အတ္ထဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဘူတာနုကမ္ပိနောတိ အနညသာဓာရဏမဟာကရုဏာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ အနုကမ္ပိကာ။ နှာတကိလေသတ္တာတိ အဋ္ဌင်္ဂိကေန အရိယမဂ္ဂဇလေန သပရသန္တာနေသု နိရဝသေသတော ဓောတကိလေသမလတ္တာ။ မာရသေနာပမဒ္ဒိနောတိ သပရိဝါရေ ပဉ္စပိ မာရေ ပမဒ္ဒိတဝန္တော။ ဝုသိတဝန္တောတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသံ၊ ဒသဝိဓံ အရိယဝါသဉ္စ ဝုသိတဝန္တော။ ဝုသိတဝန္တတာယ ဧဝ ဗာဟိတပါပတာ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ ‘‘ဗြာဟ္မဏဿာ’’တိ ပဒံ အနာမဋ္ဌံ။ ဝိမုတ္တာတိ အနညသာဓာရဏာနံ ပဉ္စန္နမ္ပိ ဝိမုတ္တီနံ ဝသေန နိရဝသေသတော မုတ္တာ။ အင်္ဂတောတိ သရီရင်္ဂတော၊ ဉာဏင်္ဂတော စ၊ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏ- (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၊ ၃။၂၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၅) အသီတိအနုဗျဉ္ဇနေဟိ နိက္ခမနပ္ပဘာ၊ ဗျာမပ္ပဘာ၊ ကေတုမာလာဥဏှီသပ္ပဘာ စ သရီရင်္ဂတော နိက္ခမနကရသ္မိယော၊ ယမကမဟာပါဋိဟာရိယာဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇနကပ္ပဘာ ဉာဏင်္ဂတော နိက္ခမနကရသ္မိယော။ န ဧတာနေဝ ‘‘စက္ခုမာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၇) ဝုတ္တာနိ သတ္တ နာမာနိ၊ အထ ခေါ အညာနိပိ ဗဟူနိ အပရိမိတာနိ နာမာနိ။ ကထန္တိ အာဟ ‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ သဂုဏေန မဟေသိနောတိ ဝုတ္တ’’န္တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၁၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ ပဋိ။ အဋ္ဌ။ ၇၆)။ ကေန ဝုတ္တံ? ဓမ္မသေနာပတိနာ။

ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝေဿဝဏော ဧတာနေဝ ဂဏှီတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ပါကဋနာမဝသေနာ’’တိ။ ခီဏာသဝါ ဇနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေ ဟိ ကမ္မကိလေသေဟိ ဇာတာပိ ဧဝံ န ပုန ဇာယိဿန္တီတိ ဣမိနာ အတ္ထေန ဇနာ။ ယထာဟ ‘‘ယော စ ကာလဃသော ဘူတော’’တိ (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၀) ဒေသနာသီသမတ္တန္တိ နိဒဿနမတ္တန္တိ အတ္ထော၊ အဝယဝေန ဝါ သမုဒါယုပလက္ခဏမေတံ။ သတိ စ ပိသုဏဝါစပ္ပဟာနေ ဖရုသဝါစာ ပဟီနာဝ ဟောတိ၊ ပဂေဝ စ မုသာဝါဒေါတိ ‘‘အပိသုဏာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တာ။ မဟတ္တာတိ မဟာ အတ္တာ သဘာဝေါ ဧတေသန္တိ မဟတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘မဟန္တဘာဝံ ပတ္တာ’’တိ။ မဟန္တာတိ ဝါ မဟာ အန္တာ၊ ပရိနိဗ္ဗာနပရိယောသာနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟန္တေဟိ ဝါ သီလာဒီဟိ သမန္နာဂတာ။ အယံ တာဝ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေန အတ္ထော။ ဣတရေသံ ပန မတေန ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အရိယေဟိ မဟနီယတော ပူဇနီယတော မဟံ နာမ နိဗ္ဗာနံ၊ မဟမန္တော ဧတေသန္တိ မဟန္တာ၊ နိဗ္ဗာနဒိဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ နိဿာရဒါတိ သာရဇ္ဇရဟိတာ၊ နိဗ္ဘယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝိဂတလောမဟံသာ’’တိ။

ဟိတန္တိ ဟိတစိတ္တံ၊ သတ္တာနံ ဟိတေသီတိ အတ္ထော။ ယထာဘူတံ ဝိပဿိသုန္တိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေသု သမုဒယာဒိတော ယာထာဝတော ဝိဝိဓေနာကာရေန ပဿိံသု။ ‘‘ယေ စာပီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနေန အနိယမတော ဝုတ္တေ တေသမ္ပီတိ အတ္ထံ သမ္ပဒါနဗဟုဝစနဝသေန နိယမေတွာ ‘‘နမတ္ထူ’’တိ စ ပဒံ အာနေတွာ ယောဇေတိ ယံ တံ-သဒ္ဒါနံ အဗျဘိစာရိတသမ္ဗန္ဓဘာဝတော။ ဝိပဿိံသု နမဿန္တီတိ ဝါ ယောဇနာ။ ပဌမဂါထာယာတိ ‘‘ယေ စာပိ နိဗ္ဗုတာ လောကေ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဂါထာယ။ ဒုတိယဂါထာယာတိ တဒန္တရဂါထာယ။ တတ္ထ ဒေသနာမုခမတ္တန္တိ ဣတရေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ နာမဂ္ဂဟဏေ ပတ္တေ ဣမဿေဝ ဘဂဝတော နာမဂ္ဂဟဏံ တထာ ဒေသနာယ မုခမတ္တံ၊ တသ္မာ တေပိ အတ္ထတော ဂဟိတာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘အယမ္ပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အယန္တိ အယံ ဂါထာ။ ပုရိမယောဇနာယံ တဿာတိ ဝိသေသိတဗ္ဗတာယ အဘာဝတော ‘‘ယန္တိ နိပါတမတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန ‘‘တဿ နမတ္ထူ’’တိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓဿ စ ဣစ္ဆိတတ္တာ ‘‘ယ’’န္တိ နာမပဒံ ဥပယောဂေကဝစနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ နမဿန္တိ ဂေါတမ’’န္တိ အာဟ။

၂၇၈။ ‘‘ယတော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ သူရိယော’’တိအာဒိကံ ကသ္မာ အာရဒ္ဓံ? ယံ ယေ ယက္ခာဒယော သတ္ထု ဓမ္မအာဏံ၊ အတ္တနော စ ရာဇာဏံ နာဒိယန္တိ၊ တေသံ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ နိဂ္ဂဟံ ကရိဿာမာ’’တိ သာဝနံ ကာတုကာမာ တတ္ထ တတ္ထ ဒွိသဟဿပရိတ္တဒီပပရိဝါရေသု စတူသု မဟာဒီပေသု အတ္တနော အာဏာယ ဝတ္တာနံ အတ္တနော ပုတ္တာနံ၊ အဋ္ဌဝီသတိယာ ယက္ခသေနာပတိအာဒီနဉ္စ သတ္ထရိ ပသာဒဂါရဝဗဟုမာနဉ္စ ပဝေဒေတွာ နိဂ္ဂဟာရဟာနံ သန္တဇ္ဇနတ္ထံ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ‘‘ယတော ဥဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု ‘‘ယတော ဌာနတော ဥဒေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ကုတော ပန ဌာနတော ဥဒေတီတိ ဝုစ္စတိ? ပုဗ္ဗဝိဒေဟဝါသီနံ တာဝ မဇ္ဈနှိကဋ္ဌာနေ ဌိတော ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ ဥဒေတီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဥတ္တရကုရုကာနံ ပန ဩဂ္ဂစ္ဆတီတိ ဣမိနာ နယေန သေသဒီပေသုပိ သူရိယဿ ဥဂ္ဂစ္ဆနောဂ္ဂစ္ဆနပရိယာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယဉ္စ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ အဂ္ဂညသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၂၁) ပကာသိတော ဧဝ။ အဒိတိယာ ပုတ္တောတိ လောကသမုဒါစာရဝသေန ဝုတ္တံ။ လောကိယာ ဟိ ဒေဝေ အဒိတိယာ ပုတ္တာ၊ အသုရေ အတိထိယာ ပုတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ အာဒိပ္ပနတော ပန အာဒိစ္စော၊ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ တီသု ဒီပေသု အာလောကဝိဒံသနေန သမုဇ္ဇလနတောတိ အတ္ထော။ မဏ္ဍလီတိ ဧတ္ထ ဤ-ကာရော ဘုသတ္ထောတိ အာဟ ‘‘မဟန္တံ မဏ္ဍလံ အဿာတိ မဏ္ဍလီ’’တိ။ မဟန္တံ ဟိဿ ဝိမာနမဏ္ဍလံ ပညာသယောဇနာယာမဝိတ္ထာရတော။ ‘‘သံဝရီပိ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဣမိနာဝ ဒိဝသောပိ ဇာယတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရတ္တိ အန္တရဓာယတီတိ သိနေရုပစ္ဆာယာလက္ခဏဿ အန္ဓကာရဿ ဝိဂစ္ဆနတော။

ဥဒကရဟဒေါတိ ဇလဓိ။ ‘‘တသ္မိံ ဌာနေ’’တိ ဣဒံ ပုရတ္ထိမသမုဒ္ဒဿ ဥပရိဘာဂေန သူရိယဿ ဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဇမ္ဗုဒီပေ ဌိတာနံ ပုရတ္ထိမသမုဒ္ဒတော သူရိယော ဥဂ္ဂစ္ဆန္တော ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ။ တေနာဟ ‘‘ယတော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ သူရိယော’’တိ။ သမုဒ္ဒနဋ္ဌေန အတ္တနိ ပတိတဿ သမ္မဒေဝ၊ သဗ္ဗသော စ ဥန္ဒနဋ္ဌေန ကိလေဒနဋ္ဌေန သမုဒ္ဒေါ။ သမုဒ္ဒေါ ဟိ ကိလေဒနဋ္ဌော ရဟဒေါ။ သာရိတောဒကောတိ အနေကာနိ ယောဇနသဟဿာနိ ဝိတ္ထိဏ္ဏောဒကော၊ သရိတာ နဒိယော ဥဒကေ ဧတဿာတိ ဝါ သရိတောဒကော။

သိနေရုပဗ္ဗတရာဇာ စက္ကဝါဠဿ ဝေမဇ္ဈေ ဌိတော၊ တံ ပဓာနံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဣတောတိ သိနေရုတော’’တိ ဝတွာ တထာ ပန ဒိသာဝဝတ္ထာနံ အနဝဋ္ဌိတန္တိ ‘‘တေသံ နိသိန္နဋ္ဌာနတော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသန္တိ စတုန္နံ မဟာရာဇာနံ။ နိသိန္နဋ္ဌာနံ အာဋာနာဋနဂရံ။ တတ္ထ ဟိ နိသိန္နာ တေ ဣမံ ပရိတ္တံ ဗန္ဓိံသု။ တေသံ နိသိန္နဋ္ဌာနတောတိ ဝါ သတ္ထု သန္တိကေ တေသံ နိသိန္နဋ္ဌာနတော။ ဥဘယထာပိ သူရိယဿ ဥဒယဋ္ဌာနာ ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ နာမ ဟောတိ။ ပုရိမပက္ခံယေဝေတ္ထ ဝဏ္ဏေန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣတော သာ ပုရိမာ ဒိသာ’’တိ။ သူရိယော၊ ပန စန္ဒနက္ခတ္တာဒယော စ သိနေရုံ ဒက္ခိဏတော၊ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတဉ္စ ဝါမတော ကတွာ ပရိဝတ္တေန္တိ။ ယတ္ထ စ နေသံ ဥဂ္ဂမနံ ပညာယတိ၊ သာ ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ။ ယတ္ထ ဩက္ကမနံ ပညာယတိ၊ သာ ပစ္ဆိမာ ဒိသာ။ ဒက္ခိဏပဿေ ဥတ္တရာ ဒိသာ၊ ဝါမပဿေ ဒက္ခိဏာ ဒိသာတိ စတုမဟာဒီပဝါသီနံ ပစ္စေကံ သိနေရု ဥတ္တရာဒိသာယမေဝ၊ တသ္မာ အနဝဋ္ဌိတာ ဒိသာဝဝတ္ထာတိ အာဟ ‘‘ဣတိ နံ အာစိက္ခတိ ဇနော’’တိ။ ယံ ဒိသန္တိ ယံ ပုရတ္ထိမဒိသံ ယသဿီတိ မဟာပရိဝါရော။ ကောဋိသတသဟဿပရိမာဏာ ဟိ ဒေဝတာ အဘိဏှံ ပရိဝါရေန္တိ။ စန္ဒနနာဂရုက္ခာဒီသု ဩသဓိတိဏဝနပ္ပတိသုဂန္ဓာနံ အဗ္ဗနတော၊ တေဟိ ဒိတ္တဘာဝူပဂမနတော ‘‘ဂန္ဓဗ္ဗာ’’တိ လဒ္ဓနာမာနံ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝါနံ အဓိပတိ ဘာဝတော။ မေ သုတန္တိ ဧတ္ထ မေတိ နိပါတမတ္တံ။ သုတန္တိ ဝိဿုတန္တိ အတ္ထော။ အယဉှေတ္ထ ယောဇနာ – တဿ ဓတရဋ္ဌမဟာရာဇဿ ပုတ္တာပိ ဗဟဝေါ။ ကိတ္တကာ? အသီတိ၊ ဒသ ဧကော စ။ ဧကနာမာ။ ကထံ? ဣန္ဒနာမာ။ ‘‘မဟပ္ဖလာ’’တိ စ သုတံ ဝိဿုတမေတံ လောကေတိ။

အာဒိစ္စော ဂေါတမဂေါတ္တော၊ ဘဂဝါပိ ဂေါတမဂေါတ္တော၊ အာဒိစ္စေန သမာနဂေါတ္တတာယ အာဒိစ္စော ဗန္ဓု ဧတဿာတိပိ အာဒိစ္စဗန္ဓု၊ အာဒိစ္စဿ ဝါ ဗန္ဓူတိ အာဒိစ္စဗန္ဓု၊ တံ အာဒိစ္စဗန္ဓုနံ။ အနဝဇ္ဇေနာတိ အဝဇ္ဇပဋိပက္ခေန ဗြဟ္မဝိဟာရေန။ သမေက္ခသိ ဩဓိသော၊ အနောဓိသော စ ဖရဏေန ဩလောကေသိအာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိအာဒိဝိဘာဂါဝဗောဓဝသေန။ ဝတွာ ဝန္ဒန္တီတိ ‘‘လောကဿ အနုကမ္ပကော’’တိ ကိတ္တေတွာ ဝန္ဒန္တိ။ သုတံ နေတန္တိ သုတံ နနူတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နု-သဒ္ဒေါ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန နောကာရောယန္တိ အဓိပ္ပာယေန အမှေဟီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဧတန္တိ ဧတံ တထာ ပရိကိတ္တေတွာ အမနုဿာနံ ဒေဝတာနံ ဝန္ဒနံ။ ဝဒန္တိ ဓတရဋ္ဌမဟာရာဇဿ ပုတ္တာ။

၂၇၉။ ယေန ပေတာ ပဝုစ္စန္တီတိ ဧတ္ထ ဝစနသေသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ယထာရုတဝသေနေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေန ဒိသာဘာဂေန နီဟရီယန္တူတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ အာဟ။ ဍယှန္တု ဝါတိ ပေတေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဆိဇ္ဇန္တု ဝါ ဟတ္ထပါဒါဒိကေ ပိသုဏာ ပိဋ္ဌိမံသိကာ။ ဟညန္တု ပါဏာတိပါတိနောတိအာဒိကာ။ ပဝုစ္စန္တီတိ ဝါ သမုစ္စန္တိ၊ ‘‘အလံ တေသ’’န္တိ သမာစိနီယန္တီတိ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ ဝစနသေသေန ဝိနာ ဧဝ အတ္ထော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ရဟဿင်္ဂန္တိ ဗီဇံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

၂၈၀။ ယသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ သူရိယော အတ္ထံ ဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယတော ဌာနတော ဥဒေတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၂၈၁။ ယေန ဒိသာဘာဂေန ဥတ္တရကုရု ရမ္မော အဝဋ္ဌိတော၊ ဣတော သာ ဥတ္တရာ ဒိသာတိ ယောဇနာ။ မဟာနေရူတိ မဟန္တော၊ မဟနီယော စ နေရုသင်္ခါတော ပဗ္ဗတော။ တေနာဟ ‘‘မဟာသိနေရု ပဗ္ဗတရာဇာ’’တိ။ ရဇတမယံ။ တထာ ဟိ တဿ ပဘာယ အဇ္ဈောတ္ထတံ တဿံ ဒိသာယံ သမုဒ္ဒေါဒကံ ခီရံ ဝိယ ပညာယတိ။ မဏိမယန္တိ ဣန္ဒနီလမယံ။ တထာ ဟိ ဒက္ခိဏဒိသာယ သမုဒ္ဒေါဒကံ ယေဘုယျေန နီလဝဏ္ဏံ ဟုတွာ ပညာယတိ၊ တထာ အာကာသံ။ မနုဿာ ဇာယန္တိ။ ကထံ ဇာယန္တိ? အမမာ အပရိဂ္ဂဟာတိ ယောဇနာ။ မမတ္တဝိရဟိတာတိ ‘‘ဣဒံ မမ ဣဒံ မမာ’’တိ မမင်္ကာရဝိရဟိတာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ တေသံ ‘‘အယံ မယှံ ဘရိယာ’’တိ ပရိဂ္ဂဟော နတ္ထိ၊ ‘‘အယံ မေ မာတာ၊ အယံ ဘဂိနီ’’တိ ဧဝရူပါ ဣဓ ဝိယ မရိယာဒါပိ န သိယာ မာတုအာဒိဘာဝဿ အဇာနနတောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မာတရံ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဆန္ဒရာဂေါ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဓမ္မတာသိဒ္ဓဿ သီလဿ အာနုဘာဝေန ပုတ္တေ ဒိဋ္ဌမတ္တေ ဧဝ မာတု ထနတော ထညံ ပဂ္ဃရတိ၊ တေန သညာဏေန နေသံ မာတရိ ပုတ္တဿ မာတုသညာ၊ မာတု စ ပုတ္တေ ပုတ္တသညာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ’’တိ ကေစိ။

နင်္ဂလာတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နင်္ဂလာနိပီ’’တိ။ အကဋ္ဌေတိ အကသိတေ အကတကသိကမ္မေ။

တဏ္ဍုလာဝ တဿ ဖလန္တိ သတ္တာနံ ပုညာနုဘာဝဟေတုကာ ထုသာဒိအဘာဝေန တဏ္ဍုလာ ဧဝ တဿ သာလိဿ ဖလံ။ တုဏ္ဍိကိရန္တိ ပစနဘာဇနဿ နာမန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥက္ခလိယ’’န္တိ။ အာကိရိတွာတိ တဏ္ဍုလာနိ ပက္ခိပိတွာ။ နိဒ္ဓူမင်္ဂါရေနာတိ ဓူမင်္ဂါရရဟိတေန ကေဝလေန အဂ္ဂိနာ။ ဇောတိကပါသာဏတော အဂ္ဂိမှိ ဥဋ္ဌဟန္တေ ကုတော ဓူမင်္ဂါရာနံ သမ္ဘဝေါ။ ဘောဇနန္တိ ဩဒနမေဝါဓိပ္ပေတန္တိ ‘‘ဘောဇနမေဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ ကတွာ တေန နိဝတ္တေတဗ္ဗံ ဒဿေန္တော ‘‘အညော သူပေါ ဝါ ဗျဉ္ဇနံ ဝါ န ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ယဒိ ဧဝံ ရသဝိသေသယုတ္တော တေသံ အာဟာရော န ဟောတီတိ? နောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘုဉ္ဇန္တာနံ…ပေ… ရသော ဟောတီ’’တိ အာဟ။ မစ္ဆရိယစိတ္တံ နာမ န ဟောတီတိ ဓမ္မတာသိဒ္ဓဿ သီလဿ အာနုဘာဝေန။ တထာ ဟိ တေ ကတ္ထစိပိ အမမာ ပရိဂ္ဂဟာဝ ဟုတွာ ဝသန္တိ။

အပိစ တတ္ထ ဥတ္တရကုရုကာနံ ပုညာနုဘာဝသိဒ္ဓါ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော – တတ္ထ ကိရ တေသု တေသု ပဒေသေသု ဃနစိတပတ္တသဉ္ဆန္နသာခါပသာခါ ကူဋာဂါရူပမာ မနောရမာ ရုက္ခာ တေသံ မနုဿာနံ နိဝေသနကိစ္စံ သာဓေန္တိ၊ ယတ္ထ သုခံ နိဝသန္တိ၊ အညေပိ တတ္ထ ရုက္ခာ သုဇာတာ သဗ္ဗဒါပိ ပုပ္ဖိတဂ္ဂါ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဇလာသယာပိ ဝိကသိတကမလကုဝလယပုဏ္ဍရီကသောဂန္ဓိကာဒိပုပ္ဖသဉ္ဆန္နာ သဗ္ဗကာလံ ပရမသုဂန္ဓံ သမန္တတော ပဝါယန္တာ တိဋ္ဌန္တိ။ သရီရမ္ပိ တေသံ အတိဒီဃတာဒိဒေါသရဟိတံ အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပန္နံ ဇရာယ အနဘိဘူတတ္တာ ဝလိပလိတာဒိဒေါသရဟိတံ ယာဝတာယုကံ အပရိက္ခီဏဇဝဗလပရက္ကမသောဘမေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ အနုဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိတာယ န စ နေသံ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိဝသေန၊ အာဟာရပရိယေဋ္ဌိဝသေန ဒုက္ခံ အတ္ထိ၊ တတော ဧဝ န ဒါသဒါသိကမ္မကရာဒိပရိဂ္ဂဟော အတ္ထိ၊ န စ တတ္ထ သီတုဏှဍံသမကသဝါတာတပသရီသပဝါဠာဒိပရိဿယော အတ္ထိ။ ယထာ နာမေတ္ထ ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ ပစ္စူသဝေလာယံ သမသီတုဏှဥတု ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ သဗ္ဗကာလံ သမသီတုဏှောဝ ဥတု ဟောတိ၊ န စ တေသံ ကောစိ ဥပဃာတော၊ ဝိဟေသာ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အကဋ္ဌပါကိမမေဝ သာလိံ အကဏံ အထုသံ သုဂန္ဓံ တဏ္ဍုလဖလံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ နေသံ ကုဋ္ဌံ၊ ဂဏ္ဍော၊ ကိလာသော၊ သောသော၊ ကာသော၊ သာသော၊ အပမာရော၊ ဇရောတိ ဧဝမာဒိကော န ကောစိ ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ န တေ ခုဇ္ဇာ ဝါ ဝါမနကာ ဝါ ကာဏာ ဝါ ကုဏီ ဝါ ခဉ္ဇာ ဝါ ပက္ခဟတာ ဝါ ဝိကလင်္ဂါ ဝါ ဝိကလိန္ဒြိယာ ဝါ ဟောန္တိ။ ဣတ္ထိယောပိ တတ္ထ နာတိဒီဃာ နာတိရဿာ နာတိကိသာ နာတိထူလာ နာတိကာဠာ နာစ္စောဒါတာ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တရူပါ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ဒီဃင်္ဂုလီ တမ္ဗနခီ လမ္ဗတ္ထနာ တနုမဇ္ဈာ ပုဏ္ဏစန္ဒမုခီ ဝိသာလက္ခီ မုဒုဂတ္တာ သံဟိတူရူ ဩဒါတဒန္တာ ဂမ္ဘီရနာဘီ တနုဇင်္ဃာ ဒီဃနီလဝေလ္လိတကေသီ ပုထုလသုသောဏီ နာတိလောမာနာလောမာ သုဘဂါ ဥတုသုခသမ္ဖဿာ သဏှာ သခိလသမ္ဘာသာ နာနာဘရဏဝိဘူသိတာ ဝိစရန္တိ။ သဗ္ဗဒါ ဟိ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ပုရိသာ စ ပဉ္စဝီသတိဝဿုဒ္ဒေသိကာ ဝိယ၊ န ပုတ္တဒါရေသု ရဇ္ဇန္တိ။ အယံ တတ္ထ ဓမ္မတာ။

သတ္တာဟိကမေဝ စ တတ္ထ ဣတ္ထိပုရိသာ ကာမရတိယာ ဝိဟရန္တိ၊ တတော ဝီတရာဂါ ယထာသကံ ဂစ္ဆန္တိ။ န တတ္ထ ဣဓ ဝိယ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကံ၊ ဂဗ္ဘပရိဟရဏမူလကံ၊ ဝိဇာယနမူလကံ ဝါ ဒုက္ခံ ဟောတိ။ ရတ္တကဉ္စုကတော ကဉ္စနပဋိမာ ဝိယ ဒါရကာ မာတုကုစ္ဆိတော အမက္ခိတာ ဧဝ သေမှာဒိနာ သုခေနေဝ နိက္ခမန္တိ၊ အယံ တတ္ထ ဓမ္မတာ။

မာတာ ပန ပုတ္တံ ဝါ ဓီတရံ ဝါ ဝိဇာယိတွာ တေသံ ဝိစရဏပ္ပဒေသေ ဌပေတွာ အနပေက္ခာ ယထာရုစိ ဂစ္ဆတိ။ တေသံ တတ္ထ သယိတာနံ ယေ ပဿန္တိ ပုရိသာ၊ ဣတ္ထိယော ဝါ၊ တေ အတ္တနော အင်္ဂုလိယော ဥပနာမေန္တိ၊ တေသံ ကမ္မဗလေန တတော ခီရံ ပဝတ္တတိ၊ တေန ဒါရကာ ယာပေန္တိ။ ဧဝံ ပန ဝဍ္ဎန္တာ ကတိပယဒိဝသေဟေဝ လဒ္ဓဗလာ ဟုတွာ ဒါရိကာ ဣတ္ထိယော ဥပဂစ္ဆန္တိ၊ ဒါရကာ ပုရိသေ။ ကပ္ပရုက္ခတော ဧဝ စ တေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝတ္ထာဘရဏာနိ နိပ္ပဇ္ဇန္တိ။ နာနာဝိရာဂဝဏ္ဏဝိစိတ္တာနိ ဟိ သုခုမာနိ မုဒုသုခသမ္ဖဿာနိ ဝတ္ထာနိ တတ္ထ တတ္ထ ကပ္ပရုက္ခေသု ဩလမ္ဗန္တာနိ ဣဋ္ဌန္တိ။ နာနာဝိဓရံသိဇာလသမုဇ္ဇလဝိဝိဓဝဏ္ဏရတနဝိနဒ္ဓါနိ အနေကဝိဓမာလာကမ္မလတာကမ္မဘိတ္တိကမ္မဝိစိတ္တာနိ သီသူပဂဂီဝူပဂဟတ္ထူပဂကဋူပဂပါဒူပဂါနိ သောဝဏ္ဏမယာနိ အာဘရဏာနိ စ ကပ္ပရုက္ခတော ဩလမ္ဗန္တိ။ တထာ ဝီဏာမုဒိင်္ဂပဏဝသမ္မတာဠသင်္ခဝံသဝေတာဠပရိဝါနိဝလ္လကီပဘုတိကာ တူရိယဘဏ္ဍာပိ တတော တတော ဩလမ္ဗန္တိ။ တတ္ထ စ ဗဟူ ဖလရုက္ခာ ကုမ္ဘမတ္တာနိ ဖလာနိ ဖလန္တိ မဓုရရသာနိ၊ ယာနိ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ တေ သတ္တာဟမ္ပိ ခုပ္ပိပါသာဟိ န ဗာဓီယန္တိ။ နဇ္ဇောပိ တတ္ထ သုဝိသုဒ္ဓဇလာ သုပတိတ္ထာ ရမဏီယာ အကဒ္ဒမာ ဝါလုကတလာ နာတိသီတာ နာစ္စုဏှာ သုရဘိဂန္ဓီဟိ ဇလဇပုပ္ဖေဟိ သဉ္ဆန္နာ သဗ္ဗကာလံ သုရဘိံ ဝါယန္တိယော သန္ဒန္တိ။ န တတ္ထ ကဏ္ဋကတိဏကက္ခဠဂစ္ဆလတာ ဟောန္တိ၊ အကဏ္ဋကာ ပုပ္ဖဖလသမ္ပန္နာ ဧဝ ဟောန္တိ။ စန္ဒနနာဂရုက္ခာ သယမေဝ ရသံ ပဂ္ဃရန္တိ။ နှာယိတုကာမာ စ နဒီတိတ္ထေ ဧကဇ္ဈံ ဝတ္ထာဘရဏာနိ ဌပေတွာ နဒိံ ဩတရိတွာ နှတွာ ဥတ္တိဏ္ဏုတ္တိဏ္ဏာ ဥပရိဋ္ဌိမံ ဝတ္ထာဘရဏံ ဂဏှန္တိ၊ န တေသံ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဣဒံ မမ၊ ဣဒံ ပရဿာ’’တိ၊ တတော ဧဝ န တေသံ ကောစိ ဝိဂ္ဂဟော ဝါ ဝိဝါဒေါ ဝါ။ သတ္တာဟိကာ ဧဝ စ နေသံ ကာမရတိကီဠာ ဟောတိ၊ တတော ဝီတရာဂါ ဝိယ ဝိစရန္တိ။ ယတ္ထ စ ရုက္ခေ သယိတုကာမာ ဟောန္တိ၊ တတ္ထေဝ သယနံ ဥပလဘန္တိ။ မတေ စ သတ္တေ ဒိသွာ န ရောဒန္တိ၊ န သောစန္တိ၊ တဉ္စ မဏ္ဍယိတွာ နိက္ခိပန္တိ။ တာဝဒေဝ စ နေသံ တထာရူပါ သကုဏာ ဥပဂန္တွာ မတံ ဒီပန္တရံ နေန္တိ။ တသ္မာ သုသာနံ ဝါ အသုစိဋ္ဌာနံ ဝါ တတ္ထ နတ္ထိ။ န စ တတော မတာ နိရယံ ဝါ တိရစ္ဆာနယောနိံ ဝါ ပေတ္တိဝိသယံ ဝါ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ ‘‘ဓမ္မတာသိဒ္ဓဿ ပဉ္စသီလဿ အာနုဘာဝေန တေ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝဿသဟဿမေဝ စ နေသံ သဗ္ဗကာလံ အာယုပ္ပမာဏံ။ သဗ္ဗမေတံ တေသံ ပဉ္စသီလံ ဝိယ ဓမ္မတာသိဒ္ဓံ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဥတ္တရကုရုဒီပေ။

ဧကခုရံ ကတွာတိ အနေကသဖမ္ပိ ဧကသဖံ ဝိယ ကတွာ၊ အဿံ ဝိယ ကတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဂါဝိ’’န္တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ပသု’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဂါဝိတော ဣတရော သဗ္ဗော စတုပ္ပဒေါ ဣဓ ‘‘ပသူ’’တိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ ဂါဝိ’’န္တိ။

တဿာတိ ဂဗ္ဘိနိတ္ထိယာ။ ပိဋ္ဌိ ဩနမိတုံ သဟတီတိ ကုစ္ဆိယာ ဂရုဘာရတာယ တေသံ အာရုဠှကာလေ ပိဋ္ဌိ ဩနမတိ၊ တေသံ နိသဇ္ဇံ သဟတိ ပလ္လင်္ကေ နိသိန္နာ ဝိယ ဟောန္တိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိကေတိ ကမ္မပထသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိကေ။ ဧတ္ထာတိ ဇမ္ဗုဒီပေ။ ဧတ္ထ ဟိ ဇနပဒဝေါဟာရော၊ န ဥတ္တရကုရုမှိ။ တထာ ဟိ ‘‘ပစ္စန္တိမမိလက္ခုဝါသိကေ’’တိ စ ဝုတ္တံ။

တဿ ရညောတိ ဝေဿဝဏမဟာရာဇဿ။ ဣတိ သော အတ္တာနမေဝ ပရံ ဝိယ ကတွာ ဝဒတိ။ ဧသေဝ နယော ပရတောပိ။ ဗဟုဝိဓံ နာနာရတနဝိစိတ္တံ နာနာသဏ္ဌာနံ ရထာဒိ ဒိဗ္ဗယာနံ ဥပဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ သုဒန္တဝါဟနယုတ္တံ၊ န နေသံ ယာနာနံ ဥပဋ္ဌာပနေ ဥဿုက္ကံ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ အတ္ထိ။ ဧတာနီတိ ဟတ္ထိယာနာဒီနိ။ နေသန္တိ ဝေဿဝဏပရိစာရိကာနံ။ ကပ္ပိတာနိ ဟုတွာ ဥဋ္ဌိတာနိ အာရုဟိတုံ ဥပကပ္ပနယာနာနိ။ နိပန္နာပိ နိသိန္နာပိ ဝိစရန္တိ စန္ဒိမသူရိယာ ဝိယ ယထာသကံ ဝိမာနေသု။

နဂရာ အဟူတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နဂရာနိ ဘဝိံသူတိ အတ္ထော’’တိ။ အာဋာနာဋာ နာမာတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန လဒ္ဓနာမံ နဂရံ အာသိ။

တသ္မိံ ဌတွာတိ တသ္မိံ ပဒေသေ ပရကုသိဋနာဋာနာမကေ နဂရေ ဌတွာ။ တတော ဥဇုံ ဥတ္တရဒိသာယံ။ ဧတဿာတိ ကသိဝန္တနဂရဿ။ အပရဘာဂေ အပရကောဋ္ဌာသေ၊ ပရတော ဣစ္စေဝ အတ္ထော။

ကုဝေရောတိ တဿ ပုရိမဇာတိသမုဒါဂတံ နာမန္တိ တေနေဝ ပသင်္ဂေန ယေနာယံ သမ္ပတ္တိ အဓိဂတာ၊ တဒဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ အာစိက္ခိတုံ ‘‘အယံ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥစ္ဆုဝပ္ပန္တိ ဥစ္ဆုသဿံ။ အဝသေသသာလာဟီတိ အဝသေသယန္တသာလာဟိ၊ နိဿက္ကဝစနဉ္စေတံ။ တတ္ထေဝါတိ ပုညတ္ထံ ဒိန္နသာလာယမေဝ။

ပဋိဧသန္တောတိ ပတိ ပတိ အတ္ထေ ဧသန္တော ဝီမံသန္တော။ န ကေဝလံ တေ ဝီမံသန္တိ ဧဝ၊ အထ ခေါ တမတ္ထံ ပတိဋ္ဌာပေန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိသုံ ဝိသုံ အတ္ထေ ဥပပရိက္ခမာနာ အနုသာသမာနာ’’တိ။ ယက္ခရဋ္ဌိကာတိ ယက္ခရဋ္ဌာဓိပတိနော။ ယက္ခာ စ ဝေဿဝဏဿ ရညော နိဝေသနဒွါရေ နိယုတ္တာ စာတိ ယက္ခဒေါဝါရိကာ၊ တေသံ ယက္ခဒေါဝါရိကာနံ။

ယသ္မာ ဓရဏီပေါရက္ခဏိတော ပုရာဏောဒကံ ဘဿယန္တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုဋ္ဌိ ဟုတွာ နိက္ခမတိ၊ တသ္မာ တံ တတော ဂဟေတွာ မေဃေဟိ ပဝုဋ္ဌံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယတော ပေါက္ခရဏိတော ဥဒကံ ဂဟေတွာ မေဃာ ပဝဿန္တီ’’တိ။ ယတောတိ ယတော ဓရဏီပေါက္ခရဏိတော။ သဘာတိ ယက္ခာနံ ဥပဋ္ဌာနသဘာ။

တသ္မိံ ဌာနေတိ တဿာ ပေါက္ခရဏိယာ တီရေ ယက္ခာနံ ဝသနဝနေ။ သဒါ ဖလိတာတိ နိစ္စကာလံ သဉ္ဇာတဖလာ။ နိစ္စပုပ္ဖိတာတိ နိစ္စံ သဉ္ဇာတပုပ္ဖာ။ နာနာဒိဇဂဏာယုတာတိ နာနာဝိဓေဟိ ဒိဇဂဏေဟိ ယုတ္တာ။ တေဟိ ပန သကုဏသင်္ဃေဟိ ဣတော စိတော စ သမ္ပတန္တေဟိ ပရိဗ္ဘမန္တေဟိ ယသ္မာ သာ ပေါက္ခရဏီ အာကုလာ ဝိယ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဝိဓပက္ခိသင်္ဃသမာကုလာ’’တိ။ ကောဉ္စသကုဏေဟီတိ သာရသသကုန္တေဟိ။

‘‘ဧဝံ ဝိရဝန္တာန’’န္တိ ဣမိနာ တထာ ဝဿိတဝသေန ‘‘ဇီဝဉ္ဇီဝကာ’’တိ အယံ တေသံ သမညာတိ ဒဿေတိ။ ဥဋ္ဌဝစိတ္တကာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ဝဿမာနာ’’တိ။ ပေါက္ခရသာတကာတိ ပေါက္ခရသဏ္ဌာနတာယ ‘‘ပေါက္ခရသာတကာ’’တိ ဧဝံ လဒ္ဓနာမာ။

သဗ္ဗကာလံ သောဘတီတိ သဗ္ဗဥတူသု သောဘတိ၊ န တဿာ ဟေမန္တာဒိဝသေန သောဘာဝိရတော အတ္ထိ။ ဧဝံဘူတာ စ နိစ္စံ ပုပ္ဖိတဇလဇထလဇပုပ္ဖတာယ၊ ဖလဘာရဘရိတရုက္ခပရိဝါရိတတာယ၊ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတသလိလတာယ စ နိရန္တရံ သောဘတိ။

၂၈၂။ ပရိကမ္မန္တိ ပုဗ္ဗုပစာရံ။ ပရိသောဓေတွာတိ ဧကက္ခရဿာပိ အဝိရာဓနဝသေန အာစရိယသန္တိကေ သဗ္ဗံ သောဓေတွာ။ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟိတာတိ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာယ ပေါရိယာ ဝါစာယ ဝိဿဋ္ဌာယ အနေလဂဠာယ အတ္ထဿ ဝိညာပနီယာ သမ္မဒေဝ ဥဂ္ဂဟိတာ။ တထာ ဟိ ‘‘အတ္ထဉ္စ ဗျဉ္ဇနဉ္စ ပရိသောဓေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထံ ဇာနတော ဧဝ ဟိ ဗျဉ္ဇနံ ပရိသုဇ္ဈတိ၊ နော အဇာနတော။ ပဒဗျဉ္ဇနာနီတိ ပဒဉ္စေဝ ဗျဉ္ဇနဉ္စ အဟာပေတွာ။ ဧဝဉှိ ပရိပုဏ္ဏာ နာမ ဟောတီတိ။ ဝိသံဝါဒေတွာတိ အညထာ ကတွာ။ တေဇဝန္တံ န ဟောတိ ဝိရဇ္ဈနတော စေဝ ဝိမှယတ္ထဘာဝတော စ။ သဗ္ဗသောတိ အနဝသေသတော အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနတော။ တေဇဝန္တံ ဟောတီတိ သဘာဝနိရုတ္တိံ အဝိရာဓေတွာ သုပ္ပဝတ္တိဘာဝေန သာဓနတော။ ဧဝံ ပယောဂဝိပတ္တိံ ပဟာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သတိ ပရိတ္တဿ အတ္ထသာဓကတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဇ္ဈာသယဝိပတ္တိံ ပဟာယ အဇ္ဈာသယသမ္ပတ္တိယာ အတ္ထသာဓကတံ ဒဿေတုံ ‘‘လာဘဟေတူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ပရိတ္တဘဏနံ သတ္တာနံ အနတ္ထပဋိဗာဟနဟေတူတိ တဿ ဉာဏကရုဏာပုဗ္ဗကတာ နိဿရဏပက္ခော။ မေတ္တံ ပုရေစာရိကံ ကတွာတိ မေတ္တာမနသိကာရေန သတ္တေသု ဟိတဖရဏံ ပုရက္ခတွာ။

‘‘ဝတ္ထုံ ဝါ’’တိအာဒိ ပုဗ္ဗေ စတုပရိသမဇ္ဈေ ကတာယ သာဓနာယ ဘဂဝတော ပဝေဒနံ။ ဃရဝတ္ထုန္တိ ဝသနဂေဟံ။ နိဗဒ္ဓဝါသန္တိ ပရဂေဟေပိ နေဝါသိကဘာဝေန ဝါသံ န လဘေယျ၊ ယံ ပန မဟာရာဇာနံ၊ ယက္ခသေနာပတီနဉ္စ အဇာနန္တာနံယေဝ ကဒါစိ ဝသိတွာ ဂမနံ၊ တံ အပ္ပမာဏန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သမိတိန္တိ ယက္ခာဒိသမာဂမံ။ ကာမံ ပါဠိယံ ‘‘န မေ သော’’တိ အာဂတံ၊ ဣတရေသမ္ပိ ပန မဟာရာဇာနမတ္တနာ ဧကဇ္ဈာသယတာယ တေသမ္ပိ အဇ္ဈာသယံ ဟဒယေ ဌပေတွာ ဝေဿဝဏော တထာ အဝေါစ။ ကညံ အနု အနု ဝဟိတုံ အယုတ္တော အနာဝယှော၊ သဗ္ဗကာလံ ကညံ လဒ္ဓုံ အယုတ္တောတိ အတ္ထော၊ တံ အနာဝယှံ။ တေနာဟ ‘‘န အာဝါဟယုတ္တ’’န္တိ။ န ဝိဝယှန္တိ အဝိဝယှံ၊ ကညံ ဂဟေတုမယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘န ဝိဝါဟယုတ္တ’’န္တိ။ အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ၊ အတ္တဘာဝေါ။ အတ္တာ ဝိသယဘူတော ဧတာသံ အတ္ထီတိ အတ္တာ၊ ပရိဘာသာ၊ တာဟိ။ ပရိယတ္တံ ကတွာ ဝစနေန ပရိပုဏ္ဏာဟိ။ ယထာ ယက္ခာ အက္ကောသိတဗ္ဗာ၊ ဧဝံ ပဝတ္တာ အက္ကောသာ ယက္ခအက္ကောသာ နာမ၊ တေဟိ။ တေ ပန ‘‘ကဠာရက္ခိ ကဠာရဒန္တာ ကာဠဝဏ္ဏာ’’တိ ဧဝံ အာဒယော။

ဝိရုဒ္ဓါတိ ဝိရုဇ္ဈနကာ ပရေဟိ ဝိရောဓိနော။ ရဘသာတိ သာရမ္ဘကာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ကရဏုတ္တရိယာ’’တိ။ ရဘသာတိ ဝါ သာဟသိကာ။ သာမိနော မနသော အဿဝါတိ မနဿာ၊ ကိင်္ကရာ။ ယေ ဟိ ‘‘ကိံ ကရောမိ ဘဒ္ဒန္တေ’’တိ သာမိကဿ ဝသေ ဝတ္တန္တိ၊ တေ ဧဝံ ဝုစ္စန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယက္ခသေနာပတီနံ ယေ မနဿာ၊ တေသ’’န္တိ။ အာဏာယ အဝရောဓိတုပစာရာ အဝရုဒ္ဓါ၊ တေ ပန အာဏာဝတော ပစ္စတ္ထိကာ နာမ ဟောန္တီတိ ‘‘ပစ္စာမိတ္တာ ဝေရိနော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဇ္ဈာပေတဗ္ဗန္တိ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ စိန္တာပေတဗ္ဗံ၊ တံ ပန ဥဇ္ဈာပနံ တေသံ နီစကိရိယာယ ဇာနာပနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဇာနာပေတဗ္ဗာ’’တိ။

ပရိတ္တပရိကမ္မကထာဝဏ္ဏနာ

ပရိတ္တဿ ပရိကမ္မံ ကထေတဗ္ဗန္တိ အာဋာနာဋိယပရိတ္တဿ ပရိကမ္မံ ပုဗ္ဗုပစာရဋ္ဌာနိယံ မေတ္တသုတ္တာဒိ ကထေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ တံ လဒ္ဓါသေဝနံ ဟုတွာ တေဇဝန္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဌမမေဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပိဋ္ဌံ ဝါ မံသံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော၊ တေန မစ္ဆဃတသူပါဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဩတာရံ လဘန္တိ အတ္တနာ ပိယာယိတဗ္ဗအာဟာရဝသေန ပိယာယိတဗ္ဗဋ္ဌာနဝသေန စ။ ‘‘ပရိတ္တ…ပေ… နိသီဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာဝ ပရိတ္တကာရကဿ ဘိက္ခုနော ပရိသုဒ္ဓိပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။

‘‘ပရိတ္တကာရကော…ပေ… သမ္ပရိဝါရိတေနာ’’တိ ဣဒံ ပရိတ္တကရဏေ ဗာဟိရရက္ခာသံဝိဓာနံ။ ‘‘မေတ္တစိတ္တံ …ပေ… ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ အဗ္ဘန္တရရက္ခာ ဥဘယတော ရက္ခာသံဝိဓာနံ။ ဧဝဉှိ အမနုဿာ ပရိတ္တကရဏဿ အန္တရာယံ ကာတုံ န ဝိသဟန္တိ။ မင်္ဂလကထာ ဝတ္တဗ္ဗာ ပုဗ္ဗုပစာရဝသေန။ သဗ္ဗသန္နိပါတောတိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ၊ တသ္မိံ ဝါ ဂါမခေတ္တေ သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခူနံ သန္နိပါတော။ ဃောသေတဗ္ဗော၊‘‘စေတိယင်္ဂဏေ သဗ္ဗေဟိ သန္နိပတိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အနာဂန္တုံ နာမ န လဗ္ဘတိ အမနုဿေန ဗုဒ္ဓါဏာဘယေန၊ ရာဇာဏာဘယေန စ။ ဂဟိတကာပဒေသေန အမနုဿောဝ ပုစ္ဆိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အမနုဿဂ္ဂဟိတကော ‘တွံ ကော နာမာ’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ။ မာလာဂန္ဓာဒီသု ပူဇနတ္ထံ ဝိနိယုဉ္ဇိယမာနေသု။ ပတ္တီတိ တုယှံ ပတ္တိဒါနံ။ ပိဏ္ဍပါတေ ပတ္တီတိ ပိဏ္ဍပါတေ ဒိယျမာနေ ပတ္တိဒါနံ။ ဒေဝတာနန္တိ ယက္ခသေနာပတီနံ။ ပရိတ္တံ ဘဏိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘မေတ္တစိတ္တံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ’’တိ စ ‘‘မင်္ဂလကထာ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ စ ‘‘ဝိဟာရဿ ဥပဝနေ’’တိ ဧဝမာဒိ စ သဗ္ဗံ ဂိဟီနံ ပရိတ္တကရဏေ ဝုတ္တံ ပရိကမ္မံ ကာတဗ္ဗမေဝ။

သရီရေ အဓိမုစ္စတီတိ သရီရံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ အာဝိသန္တော ယထာ ဂဟိတကဿ ဝသေန န ဝတ္တတိ၊ အတ္တနော ဧဝ ဝသေန ဝတ္တတိ၊ ဧဝံ အဓိမုစ္စတိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တိဋ္ဌတိ။ တေနာဟ ‘‘အာဝိသတီတိ တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ လဂ္ဂတီတိ တတ္ထေဝ လဂ္ဂေါ အလ္လီနော ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘န အပေတီ’’တိ။ ရောဂံ ဝဍ္ဎေန္တောတိ ဓာတူနံ သမဘာဝေန ဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန ဥပ္ပန္နံ ရောဂံ ဝဍ္ဎေန္တော။ ဓာတူနံ ဝိသမဘာဝါပတ္တိယာ စ အာဟာရဿ စ အရုစ္စနေန ဂဟိတကဿ သရီရေ လောဟိတံ သုဿတိ၊ မံသံ မိလာယတိ၊ တံ ပနဿ ယက္ခော ဓာတုက္ခောဘနိမိတ္တတာယ ကရောန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပမံသလောဟိတံ ကရောန္တော’’တိ။

၂၈၃။ တေသံ နာမာနိ ဣန္ဒာဒိနာမဘာဝေန ဝေါဟရိတဗ္ဗတော။ တတောတိ တတော အာရောစနတော ပရံ။ တေတိ ယက္ခသေနာပတယော။ ဩကာသော န ဘဝိဿတီတိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနိယော၊ ဥပါသကဥပါသိကာယော ဝိဟေဌေတုံ အဝသရော န ဘဝိဿတိ သမ္မဒေဝ အာရက္ခာယ ဝိဟိတတ္တာတိ။

အာဋာနာဋိယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။

၁၀။ သင်္ဂီတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၉၆။ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေတိ ဗုဒ္ဓခေတ္တဘူတေ ဒသသဟဿပရိမာဏေ စက္ကဝါဠေ။ တတ္ထ ဟိ ဣမသ္မိံ စက္ကဝါဠေ ဒေဝမနုဿာယေဝ ကတာဓိကာရာ၊ ဣတရေသု ဒေဝါ ဝိသေသဘာဂိနော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ ဉာဏဇာလံ ပတ္ထရိတွာ’’တိ။ ဉာဏဇာလပတ္ထရဏန္တိ စ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အာသယာဒိဝိဘာဝနဝသေန ဉာဏဿ ပဝတ္တနမေဝ။ တေနာဟ ‘‘လောကံ ဝေါလောကယမာနော’’တိ၊ သတ္တလောကံ ဗျဝလောကယမာနော အာသယာနုသယစရိတာဓိမုတ္တိအာဒိကေ ဝိသေသတော ဩဂါဟေတွာ ပဿန္တောတိ အတ္ထော။ မင်္ဂလံ ဘဏာပေဿန္တိ ‘‘တံ တေသံ အာယတိံ ဝိသေသာဓိဂမဿ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနံ ဟုတွာ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ ဘဝိဿာ’’တိ။ တီဟိ ပိဋကေဟိ သမ္မသိတွာတိ တိပိဋကတော ဧကကဒုကာဒိနာ သင်္ဂဟေတဗ္ဗဿ သင်္ဂဏှနဝသေန သမ္မသိတွာ ဝီမံသိတွာ။ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတာ အတ္ထာ ပဉှာ၊ တေ ပန ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဧကကာဒိဝသေန အာဂတာ သဟဿံ၊ စုဒ္ဒသ စာတိ အာဟ ‘‘စုဒ္ဒသပဉှာဓိကေန ပဉှသဟဿေန ပဋိမဏ္ဍေတွာ’’တိ။ ဧဝမိဓ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဒဿိတေ ပဉှေ ပရတော သုတ္တပရိယောသာနေ ‘‘ဧကကဝသေန ဒွေ ပဉှာ ကထိတာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၄၉) ဝိဘာဂေန ပရိဂဏေတွာ သယမေဝ ဒဿေဿတိ။

ဥဗ္ဘတကနဝသန္ဓာဂါရဝဏ္ဏနာ

၂၉၇။ ဥစ္စာဓိဋ္ဌာနတာယ တံ သန္ဓာဂါရံ ဘူမိတော ဥဗ္ဘတံ ဝိယာတိ ‘‘ဥဗ္ဘတက’’န္တိ နာမံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥစ္စတ္တာ ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ သန္ဓာဂါရသာလာတိ ဧကာ မဟာသာလာ။ ဥယျောဂကရဏာဒီသု ဟိ ရာဇာနော တတ္ထ ဌတွာ ‘‘ဧတ္တကာ ပုရတော ဂစ္ဆန္တု၊ ဧတ္တကာ ပစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ နိသီဒိတွာ သန္ဓံ ကရောန္တိ မရိယာဒံ ဗန္ဓန္တိ၊ တသ္မာ တံ ဌာနံ ‘‘သန္ဓာဂါရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဥယျောဂဋ္ဌာနတော စ အာဂန္တွာ ယာဝ ဂေဟံ ဂေါမယပရိဘဏ္ဍာဒိဝသေန ပဋိဇဂ္ဂနံ ကရောန္တိ၊ တာဝ ဧကံ ဒွေ ဒိဝသေ တေ ရာဇာနော တတ္ထ သန္ထမ္ဘန္တီတိပိ သန္ဓာဂါရံ၊ တေသံ ရာဇူနံ သဟ အတ္ထာနုသာသနအဂါရန္တိပိ သန္ဓာဂါရန္တိ။ ယသ္မာ ဝါ တေ တတ္ထ သန္နိပတိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ ကသိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဣမသ္မိံ ကာလေဝပိတု’’န္တိအာဒိနာ ဃရာဝါသကိစ္စံ သန္ဓရန္တိ၊ တသ္မာ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ ဃရာဝါသံ တတ္ထ သန္ဓရန္တီတိပိ သန္ဓာဂါရံ၊ သာ ဧဝ သာလာတိ သန္ဓာဂါရသာလာ။ ဒေဝတာတိ ဃရဒေဝတာ။ နိဝါသဝသေန အနဇ္ဈာဝုတ္ထတ္တာ ‘‘ကေနစိ ဝါ မနုဿဘူတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မကရဏဝသေန ပန မနုဿာ တတ္ထ နိသဇ္ဇာဒီနိ ကပ္ပေသုမေဝ။ ‘‘သယမေဝ ပန သတ္ထု ဣဓာဂမနံ အမှာကံ ပုညဝသေနေဝ၊ အဟော မယံ ပုညဝန္တော’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ဧဝံ သမ္မာ စိန္တေသုန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အမှေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။

၂၉၈။ အဋ္ဋကာတိ စိတ္တကမ္မကရဏတ္ထံ ဗဒ္ဓါ မဉ္စကာ။ မုတ္တမတ္တာတိ တာဝဒေဝ သန္ဓာဂါရေ နဝကမ္မဿ နိဋ္ဌာပိတဘာဝမာဟ၊ တေန‘‘အစိရကာရိတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ။ အရညံ အာရာမော အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ အရညာရာမာ။ သန္ထရဏံ သန္ထရိ၊ သဗ္ဗော သကလော သန္ထရိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗသန္ထရိ၊ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသောယံ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ သဗ္ဗံ သန္ထတံ ဟောတိ၊ ဧဝ’’န္တိ။

၂၉၉။ သမန္တပါသာဒိကောတိ သမန္တတော သဗ္ဗဘာဂေန ပသာဒါဝဟော စာတုရိယသော။ ‘‘အသီတိဟတ္ထံ ဌာနံ ဂဏှာတီ’’တိ ဣဒံ ဗုဒ္ဓါနံ ကာယပ္ပဘာယ ပကတိယာ အသီတိဟတ္ထေ ဌာနေ အဘိဗျာပနတော ဝုတ္တံ။ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ပန အနန္တံ အပရိမာဏံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇောတတေဝ။ နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇဋ္ဌပဘဿရဝသေန ဆဗ္ဗဏ္ဏာ။ သဗ္ဗေ ဒိသာဘာဂါတိ သရီရပ္ပဘာယ ဗာဟုလ္လတော ဝုတ္တံ။

အဗ္ဘမဟိကာဒီဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌံ သုညံ န သောဘတိ၊ တာရကာစိတံ ပန အန္တလိက္ခံ တာသံ ပဘာဟိ သမန္တတော ဝိဇ္ဇောတမာနံ ဝိရောစတီတိ အာဟ ‘‘သမုဂ္ဂတတာရကံ ဝိယ ဂဂနတလ’’န္တိ။ သဗ္ဗပါလိဖုလ္လောတိ မူလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သာခဂ္ဂါ ဖုလ္လော။ ‘‘ပဋိပါဋိယာဌပိတာန’’န္တိအာဒိ ပရိကပ္ပူပမာ။ တထာ ဟိ ဝိယ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ သိရိယာ သိရိံ အဘိဘဝမာနံ ဝိယာတိ အတ္တနော သောဘာယ တေသံ သောဘန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဘိက္ခူပိ သဗ္ဗေဝါ’’တိ ဣဒံ နေသံ ‘‘အပ္ပိစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဂုဏေသု လောကိယဂုဏာနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ န ဟိ တေ သဗ္ဗေဝ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိနော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သုတ္တန္တံ အာဝဇ္ဇေတွာ…ပေ… အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၉၆)။ တသ္မာ ယေ တတ္ထ အရိယာ၊ တေ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပဒါနံ ဝသေန ဗောဓိတာ ဟောန္တိ။ ယေ ပန ပုထုဇ္ဇနာ၊ တေ လောကိယဂုဏဒီပကေဟိ ပဒေဟီတိ န တထာ ဟေဋ္ဌာ ‘‘အသီတိမဟာထေရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ အရဟတ္တဘာဂိနော ဂဟိတာ။

ရူပကာယဿ အသီတိအနုဗျဉ္ဇန-ပဋိမဏ္ဍိတ-ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏကာယပ္ပဘာဗျာမပ္ပဘာကေတုမာလာဝိစိတ္တတာဝ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၊ ၃။၂၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၅) ဗုဒ္ဓဝေသော။ ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ဗုဒ္ဓရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တဿ ဘဂဝတော ကာယဿ အာလောကိတဝိလောကိတာဒီသု ပရမုက္ကံသဂတော ဗုဒ္ဓါဝေဏိကော အစ္စန္တုပသမော ဗုဒ္ဓဝိလာသော။ အဿန္တိ တဿံ။

သန္ဓာဂါရာနုမောဒနပဋိသံယုတ္တာတိ ‘‘သီတံ ဥဏှံ ပဋိဟန္တီ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၂၉၅၊ ၃၁၅) နယေန သန္ဓာဂါရဂုဏူပသဉှိတာ သန္ဓာဂါရကရဏပုညာနိသံသဘာဝိနီ။ ပကိဏ္ဏကကထာတိ သင်္ဂီတိအနာရုဠှာ သုဏန္တာနံ အဇ္ဈာသယာနုရူပတာယ ဝိဝိဓဝိပုလဟေတူပမာသမာလင်္ကတာ နာနာနယဝိစိတ္တာ ဝိတ္ထာရကထာ။ တေနာဟ ‘‘တဒါ ဟီ’’တိအာဒိ။ အာကာသဂင်္ဂံ ဩတာရေန္တော ဝိယ နိရုပက္ကိလေသတာယ သုဝိသုဒ္ဓေန၊ ဝိပုလောဒါရတာယ အပရိမေယျေန စ အတ္ထေန သုဏန္တာနံ ကာယစိတ္တပရိဠာဟဝူပသမနတော။ ပထဝေါဇံ အာကဍ္ဎန္တော ဝိယ အညေသံ သုဒုက္ကရတာယ၊ မဟာသာရတာယ ဝါ အတ္ထဿ။ မဟာဇမ္ဗုံ မတ္ထကေ ဂဟေတွာ စာလေန္တော ဝိယ စာလနပစ္စယဋ္ဌာနဝသေန ပုဗ္ဗေနာပရံ အနုသန္ဓာနတော။ ယောဇနိယ…ပေ… ပါယမာနော ဝိယ ဒေသနံ စတုသစ္စယန္တေ ပက္ခိပိတွာ အတ္ထဝေဒဓမ္မဝေဒဿေဝ လဘာပနေန သာတမဓုရဓမ္မာမတရသူပသံဟရဏတော။ မဓုဂဏ္ဍန္တိ မဓုပဋလံ။

၃၀၀။ ‘‘တုဏှီဘူတံ တုဏှီဘူတ’’န္တိ ဗျာပနိစ္ဆာယံ ဣဒံ အာမေဍိတဝစနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ယန္ဒိသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနုဝိလောကေတွာတိ ဧတ္ထ အနု-သဒ္ဒေါ ‘‘ပရီ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော၊ ဝိလောကနဉ္စေတ္ထ သတ္ထု စက္ခုဒွယေနပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ‘‘မံသစက္ခုနာ…ပေ… တတော တတော ဝိလောကေတွာ’’တိ သင်္ခေပတော ဝတွာ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘မံသစက္ခုနာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထေန ကုစ္ဆိတံ ကတံ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စံ ကုကတမေဝ ကုက္ကုစ္စန္တိ ကတွာ။ ဧဝံ ပါဒကုက္ကုစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိစ္စလာ နိသီဒိံသု အတ္တနော သုဝိနီတဘာဝေန၊ ဗုဒ္ဓဂါရဝေန စ။ ‘‘အာလောကံ ပန ဝဍ္ဎယိတွာ’’တိအာဒိ ကဒါစိ ဘဂဝါ ဧဝမ္ပိ ကရောတီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ သတ္ထု သာဝကာနံ ဝိယ ဧဝံ ပယောဂသမ္ပာဒနီယမေတံ ဉာဏံ။ တိရောဟိတဝိဒူရဝတ္တနိပိ ရူပဂတေ မံသစက္ခုနော ပဝတ္တိယာ ဣစ္ဆိတတ္တာ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ အရဟတ္တုပဂံ အရဟတ္တပဒဋ္ဌာနံ။ စက္ခုတလေသု နိမိတ္တံ ဌပေတွာတိ ဘာဝနာနုယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗေသံ တေသံ ဘိက္ခူနံ စက္ခုတလေသု လဗ္ဘမာနံ သန္တိန္ဒြိယဝိဂတထိနမိဒ္ဓတာကာရသင်္ခါတံ နိမိတ္တံ အတ္တနော ဟဒယေ ဌပေတွာ သလ္လက္ခေတွာ။ ကသ္မာ အာဂိလာယတိ ကောဋိသတသဟဿဟတ္ထိနာဂါနံ ဗလံ ဓာရေန္တဿာတိ စောဒကဿ အဓိပ္ပာယော။ အာစရိယော ဧသ သင်္ခါရာနံ သဘာဝေါ၊ ယဒိဒံ အနိစ္စတာ။ ယေ ပန အနိစ္စာ၊ တေ ဧကန္တေနေဝ ဥဒယဝယပဋိပီဠိတတာယ ဒုက္ခာ ဧဝ၊ ဒုက္ခသဘာဝေသု တေသု သတ္ထု ကာယေ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိယာ အယံ ပစ္စယောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပိဋ္ဌိဝါတော ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ သော စ ခေါ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မပစ္စယာ။ သွာယမတ္ထော ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဘိန္နနိဂဏ္ဌဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

၃၀၁။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ ပါသာဒိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၆၄)။

၃၀၂။ သွာချာတံ ဓမ္မံ ဒေသေတုကာမောတိ သွာချာတံ ကတွာ ဓမ္မံ ကထေတုကာမော၊ သတ္ထာရာ ဝါ သွာချာတံ ဓမ္မံ သယံ ဘိက္ခူနံ ကထေတုကာမော။ သတ္ထာရာ ဒေသိတဓမ္မမေဝ ဟိ တတော တတော ဂဟေတွာ သာဝကာ သဗြဟ္မစာရီနံ ကထေန္တိ။

ဧကကဝဏ္ဏနာ

၃၀၃။ သမဂ္ဂေဟိ ဘာသိတဗ္ဗန္တိ အညမညံ သမဂ္ဂေဟိ ဟုတွာ ဘာသိတဗ္ဗံ၊ သဇ္ဈာယိတဗ္ဗဉ္စေဝ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗဉ္စာတိ အတ္ထော။ ယထာ ပန သမဂ္ဂေဟိ သင်္ဂါယနံ ဟောတိ၊ တမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကဝစနေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကဝစနေဟီတိ ဝိရောဓာဘာဝေန သမာနဝစနေဟိ။ တေနာဟ ‘‘အဝိရုဒ္ဓဝစနေဟီ’’တိအာဒိ။ သာမဂ္ဂိရသံ ဒဿေတုကာမောတိ ယသ္မိံ ဓမ္မေ သင်္ဂါယနေ သာမဂ္ဂိရသာနုဘဝနံ ဣစ္ဆိတံ ဒေသနာကုသလတာယ၊ တတ္ထ ဧကကဒုကတိကာဒိဝသေန ဗဟုဓာ သာမဂ္ဂိရသံ ဒဿေတုကာမော။ သဗ္ဗေ သတ္တာတိ အနဝသေသာ သတ္တာ၊ တေ ပန ဘဝဘေဒတော သင်္ခေပေနေဝ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမဘဝါဒီသူ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗျဓိကရဏာနမ္ပိ ဗာဟိရတ္ထသမာသော ဟောတိ ယထာ ‘‘ဥရသိလောမော’’တိ အာဟ ‘‘အာဟာရတော ဌိတိ ဧတေသန္တိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ။ တိဋ္ဌတိ ဧတေနာတိ ဌိတိ၊ အာဟာရော ဌိတိ ဧတေသန္တိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ သမာသဝိဂ္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ပစ္စယဋ္ဌိတိကာ၊ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိကာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယတ္ထော ဟေတ္ထ အာဟာရ-သဒ္ဒေါ ‘‘အယံ အာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒဿဥပ္ပာဒါယာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၁၈၃၊ ၂၃၂) ဝိယ။ ဧဝဉှိ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဣမိနာ အသညသတ္တာပိ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ သာ ပနာယံ အာဟာရဋ္ဌိတိကတာ နိပ္ပရိယာယတော သင်္ခါရဓမ္မော၊ န သတ္တဓမ္မော။ တေနေဝါဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ အာဂတဋ္ဌာနေ သင်္ခါရလောကော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၆၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၆၅၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၆) ယဒိ ဧဝံ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ? ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာတိ နာယံ ဒေါသော။ ယထာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဧကဓမ္မေ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု သမ္မာ နိဗ္ဗိန္ဒမာနော သမ္မာ ဝိရဇ္ဇမာနော သမ္မာ ဝိမုစ္စမာနော သမ္မာ ပရိယန္တဒဿာဝီ သမ္မတ္တံ အဘိသမေစ္စ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဒုက္ခဿန္တကရော ဟောတိ၊ ကတမသ္မိံ ဧကဓမ္မေ? သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၇) ဧကော ဓမ္မောတိ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ ယွာယံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ သဗ္ဗေသံ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ အာဟာရပရိယာယေန သာမညတော ပစ္စယဓမ္မော ဝုတ္တော၊ အယံ အာဟာရော နာမ ဧကော ဓမ္မော။ ယာထာဝတော ဉတွာတိ ယထာသဘာဝတော အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ။ သမ္မဒက္ခာတောတိ တေနေဝ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါကာရေန သမ္မဒေဝ ဒေသိတော။

စောဒကော ဝုတ္တမ္ပိ အတ္ထံ ယာထာဝတော အပ္ပဋိပဇ္ဇမာနော နေယျတ္ထံ သုတ္တပဒံ နီတတ္ထတော ဒဟန္တော ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဝစနမတ္တေ ဌတွာ ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိနာ စောဒေတိ။ အာစရိယော အဝိပရီတံ တတ္ထ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ပဝေဒေန္တော ‘‘န ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တေသဉှိ ဈာနံ အာဟာရော ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဈာနန္တိ ဧကဝေါကာရဘဝါဝဟံ သညာယ ဝိရဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တံ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အနာဟာရာ’’တိ ဝစနံ အသညဘဝေ စတုန္နံ အာဟာရာနံ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပစ္စယာဟာရဿ အဘာဝတော။ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိ ဣဒံ သာသနေ ယေသု ဓမ္မေသု ဝိသေသတော အာဟာရ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှော၊ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ ဧတ္ထ ယဒိ တေ ဧဝ ဂယှန္တိ၊ အဗျာပိတဒေါသော အာပန္နော။ အထ သဗ္ဗောပိ ပစ္စယဓမ္မော အာဟာရောတိ အဓိပ္ပေတော၊ ဣမာယ အာဟာရပါဠိယာ ဝိရောဓော အာပန္နောတိ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ ‘‘န ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ယေနာဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဧတသ္မိဉှိ သုတ္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ ကဗဠီကာရာဟာရာဒီနံ ဩဇဋ္ဌမကရူပါဟရဏာဒိ နိပ္ပရိယာယေန အာဟာရဘာဝေါ။ ယထာ ဟိ ကဗဠီကာရာဟာရော ဩဇဋ္ဌမကရူပါဟရဏေန ရူပကာယံ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ၊ ဧဝံ ဖဿာဒယော စ ဝေဒနာဒိအာဟရဏေန နာမကာယံ ဥပတ္ထမ္ဘေန္တိ၊ တသ္မာ သတိပိ ဇနကဘာဝေ ဥပတ္ထမ္ဘကဘာဝေါ ဩဇာဒီသု သာတိသယော လဗ္ဘမာနော မုချော အာဟာရဋ္ဌောတိ တေ ဧဝ နိပ္ပရိယာယေန အာဟာရလက္ခဏာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သင်္ဂီတိသုတ္တေ။ ပရိယာယေန ပစ္စယော အာဟာရောတိ ဝုတ္တော သဗ္ဗော ပစ္စယော ဓမ္မော အတ္တနော ဖလံ အာဟရတီတိ ဣမံ ပရိယာယံ လဘတီတိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မာနဉှီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ သဗ္ဗေသံ သင်္ခတဓမ္မာနံ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သုတ္တေန (အ။ နိ။ ၁၀။၆၁) သမတ္ထေတုံ ‘‘တေနေဝါဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယန္တိ ပစ္စယာဟာရော။

နိပ္ပရိယာယာဟာရောပိ ဂဟိတောဝ ဟောတိ၊ ယာဝတာ သောပိ ပစ္စယဘာဝေနေဝ ဇနကော၊ ဥပတ္ထမ္ဘကော စ ဟုတွာ တံ တံ ဖလံ အာဟရတီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ။ တတ္ထာတိ ပရိယာယာဟာရော၊ နိပ္ပရိယာယာဟာရောတိ ဒွီသု အာဟာရေသု။ အသညဘဝေ ယဒိပိ နိပ္ပရိယာယာဟာရော န လဗ္ဘတိ၊ ပစ္စယာဟာရော ပန လဗ္ဘတိ ပရိယာယာဟာရလက္ခဏော။ ဣဒါနိ ဣမမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရေန ဒဿေတုံ ‘‘အနုပ္ပန္နေ ဟိ ဗုဒ္ဓေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ တိတ္ထကရမတနိဿိတာနံ ဈာနဘာဝနာယ အသိဇ္ဈနတော ‘‘အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာသနိကာ တာဒိသံ ဈာနံ န နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ ‘‘တိတ္ထာယတနေ ပဗ္ဗဇိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိတ္ထိယာ ဟိ ဥပတ္တိဝိသေသေ ဝိမုတ္တိသညိနော၊ အညာဝိရာဂါဝိရာဂေသု အာဒီနဝါနိသံသဒဿိနော ဝါ ဟုတွာ အသညသမာပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အက္ခဏဘူမိယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န သာသနိကာ။ ဝါယောကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာတိ ဝါယောကသိဏေ ပဌမာဒီနိ တီဏိ ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တတိယဇ္ဈာနေ စိဏ္ဏဝသီ ဟုတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနာဓိဂမာယ ပရိကမ္မံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ’’တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝါယောကသိဏေယေဝ ပရိကမ္မံ ဝုတ္တန္တိ? ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဗြဟ္မဇာလဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၁) ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဓီတိ ဇိဂုစ္ဆနတ္ထေ နိပါတော၊ တသ္မာ ဓီ စိတ္တန္တိ စိတ္တံ ဇိဂုစ္ဆာမီတိ အတ္ထော။ ဓိဗ္ဗတေတံ စိတ္တန္တိ ဧတံ မမ စိတ္တံ ဇိဂုစ္ဆိတံ ဝတ ဟောတု။ ဝတာတိ သမ္ဘာဝနေ၊ တေန ဇိဂုစ္ဆံ သမ္ဘာဝေန္တော ဝဒတိ။ နာမာတိ စ သမ္ဘာဝနေ ဧဝ၊ တေန စိတ္တဿ အဘာဝံ သမ္ဘာဝေတိ။ စိတ္တဿ ဘာဝါဘာဝေသု အာဒီနဝါနိသံသေ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာတိ ‘‘စိတ္တဿ အဘာဝေါ ဧဝ သာဓု သုဋ္ဌူ’’တိ ဣမံ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ၊ တတ္ထ စ အဘိရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ။

တထာ ဘာဝိတဿ ဈာနဿ ဌိတိဘာဂိယဘာဝပ္ပတ္တိယာ အပရိဟီနဇ္ဈာနဿ တိတ္ထာယတနေ ပဗ္ဗဇိတဿေဝ တထာ ဈာနဘာဝနာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မနုဿလောကေ’’တိ။ ပဏိဟိတော အဟောသီတိ မရဏဿ အာသန္နကာလေ ဌပိတော အဟောသိ။ ယဒိ ဌာနာဒိနာ အာကာရေန နိဗ္ဗတ္တေယျ၊ ကမ္မဗလေန ယာဝ ဘေဒါ တေနေဝါကာရေန တိဋ္ဌေယျ ဝါတိ အာဟ ‘‘သော တေန ဣရိယာပထေနာ’’တိအာဒိ။

ဧဝ ရူပါနမ္ပီတိ ဧဝံ အစေတနာနမ္ပိ။ ပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ သစေတနာနန္တိ ဒဿေတိ။ ကထံ ပန အစေတနာနံ နေသံ ပစ္စယာဟာရဿ ဥပကပ္ပနန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယ တတ္ထ နိဒဿနံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ’’တိအာဒိမာဟ။

ယေ ဥဋ္ဌာနဝီရိယေနေဝ ဒိဝသံ ဝီတိနာမေတွာ တဿ နိဿန္ဒဖလမတ္တံ ကိဉ္စိဒေဝ လဘိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တိ၊ တေ ဥဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိနော။ ယေ ပန အတ္တနော ပုညဖလမေဝ ဥပဇီဝေန္တိ၊ တေ ပုညဖလူပဇီဝိနော။ နေရယိကာနံ ပန နေဝ ဥဋ္ဌာနဝီရိယဝသေန ဇီဝိကာကပ္ပနံ၊ ပုညဖလဿ ပန လေသောပိ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေ ပန တေ နေရယိကာ…ပေ… န ပုညဖလူပဇီဝီတိ ဝုတ္တာ’’တိ။ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ အာဟရဏေန မနောသဉ္စေတနာဟာရောတိ ဝုတ္တာ၊ န ယဿ ကဿစိ ဖလဿာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ကိံ ပဉ္စ အာဟာရာ အတ္ထီ’’တိ စောဒေတိ။ အာစရိယော နိပ္ပရိယာယာဟာရေ အဓိပ္ပေတေ သိယာ တဝ စောဒနာယာဝသရော၊ သာ ပန ဧတ္ထ အနဝသရာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စ န ပဉ္စာတိ ဣဒံ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ပရိယာယာဟာရဿေဝ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပေတဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘နနု ပစ္စယော အာဟာရောတိ ဝုတ္တမေတ’’န္တိ အာဟ။ တသ္မာတိ ယဿ ကဿစိ ပစ္စယဿ ‘‘အာဟာရော’’တိ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါဠိယာ သမတ္ထေန္တော ‘‘ယံ သန္ဓာယာ’’တိအာဒိမာဟ။

မုချာဟာရဝသေနပိ နေရယိကာနံ အာဟာရဋ္ဌိတိကတံ ဒဿေတုံ ‘‘ကဗဠီကာရံ အာဟာရံ…ပေ… သာဓေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ နေရယိကာ သုခပဋိသံဝေဒိနောပိ ဟောန္တီတိ? နောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ခေဠောပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တယောတိ တယော အရူပါဟာရာ ကဗဠီကာရာဟာရဿ အဘာဝတော။ အဝသေသာနန္တိ အသညသတ္တေဟိ အဝသေသာနံ။ ကာမဘဝါဒီသု နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ ပစ္စယာဟာရော ဟိ သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏောတိ။ ဧတံ ပဉှန္တိ ‘‘ကတမော ဧကော ဓမ္မော’’တိ ဧဝံ စောဒိတမေတံ ပဉှံ။ ကထေတွာတိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ။

‘‘တတ္ထ တတ္ထ…ပေ… ဒုက္ခံ ဟောတီ’’တိ ဧတေန ယထာ ဣဓ ပဌမဿ ပဉှဿ နိယျာတနံ၊ ဒုတိယဿ ဥဒ္ဓရဏံ န ကတံ၊ ဧဝံ ဣမိနာ ဧဝ အဓိပ္ပာယေန ဣတော ပရေသု ဒုကတိကာဒိပဉှေသု တတ္ထ တတ္ထ အာဒိပရိယောသာနေသု ဧဝ ဥဒ္ဓရဏနိယျာတနာနိ ကတွာ သေသေသု န ကတန္တိ ဒဿေတိ။ ပဋိစ္စ ဧတသ္မာ ဖလံ ဧတီတိ ပစ္စယော၊ ကာရဏံ၊ တဒေဝ အတ္တနော ဖလံ သင်္ခရောတီတိ သင်္ခါရောတိ အာဟ ‘‘ဣမသ္မိမ္ပိ…ပေ… သင်္ခါရောတိ ဝုတ္တော’’တိ။ အာဟာရပစ္စယောတိ အာဟရဏဋ္ဌဝိသိဋ္ဌော ပစ္စယော။ အာဟရဏဉ္စေတ္ထ ဥပ္ပာဒကတ္တပ္ပဓာနံ၊ သင်္ခရဏံ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တပ္ပဓာနန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘အယမေတ္ထ ဟေဋ္ဌိမတော ဝိသေသော’’တိ။ နိပ္ပရိယာယာဟာရေ ဂဟိတေ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဝုတ္တေပိ အသညသတ္တာ န ဂဟိတာ ဧဝ ဘဝိဿန္တီတိ ပဒေသဝိသယော သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ဟောတိ ယထာ ‘‘သဗ္ဗေ တသန္တိဒဏ္ဍဿာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၃၀)။ န ဟေတ္ထ ခီဏာသဝါဒီနံ ဂဟဏံ ဟောတိ။ ပါကဋော ဘဝေယျ ဝိသေသသာမညဿ ဝိသယတ္တာ ပဉှာနံ။ နော စ ဂဏှိံသု အဋ္ဌကထာစရိယာ။ ဓမ္မော နာမ နတ္ထိ သင်္ခတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဓ ဒုတိယပဉှေ ‘‘သင်္ခါရော’’တိ ပစ္စယော ဧဝ ကထိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။

ယဒါ သမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂတော၊ တဒါ ဧဝ သဗ္ဗဉေယျံ သစ္ဆိကတံ ဇာတန္တိ အာဟ ‘‘မဟာဗောဓိမဏ္ဍေ နိသီဒိတွာ’’တိ။ သယန္တိ သာမံယေဝ။ အဒ္ဓနိယန္တိ အဒ္ဓါနက္ခမံ စိရကာလာဝဋ္ဌာယိ ပါရမ္ပရိယဝသေန။ တေနာဟ ‘‘ဧကေန ဟီ’’တိအာဒိ။ ပရမ္ပရကထာနိယမေနာတိ ပရမ္ပရကထာကထနနိယမေန၊ နိယမိတတ္ထဗျဉ္ဇနာနုပုဗ္ဗိယာ ကထာယာတိ အတ္ထော။ ဧကကဝသေနာတိ ဧကံ ဧကံ ပရိမာဏံ ဧတဿာတိ ဧကကော၊ ပဉှော။ တဿ ဧကကဿ ဝသေန။ ဧကကံ နိဋ္ဌိတံ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ အဓိပ္ပာယောတိ။

ဧကကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုကဝဏ္ဏနာ

၃၀၄။ စတ္တာရော ခန္ဓာတိ တေသံ တာဝ နာမနဋ္ဌေန နာမဘာဝံ ပဌမံ ဝတွာ ပစ္ဆာ နိဗ္ဗာနဿ ဝတ္တုကာမော အာဟ။ တဿာပိ ဟိ တထာ နာမဘာဝံ ပရတော ဝက္ခတိ။ ‘‘နာမံ ကရောတိ နာမယတီ’’တိ ဧတ္ထ ယံ နာမကရဏံ၊ တံ နာမန္တိ အာဟ ‘‘နာမနဋ္ဌေနာတိ နာမကရဏဋ္ဌေနာ’’တိ၊ အတ္တနောဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝဉှိ သာတိသယမိဒံ တေသံ နာမကရဏံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော နာမံ ကရောန္တာဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဗျတိရေကမုခေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဿ နာမဿ ကရဏေနေဝ တေ ‘‘နာမ’’န္တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တံ သာမညနာမံ၊ ကိတ္တိမနာမံ၊ ဂုဏနာမံ ဝါ န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ဩပပါတိကနာမန္တိ ပုရိမာနိ တီဏိ နာမာနိ ဥဒါဟရဏဝသေန ဒဿေတွာ ‘‘န ဧဝံ ဝေဒနာဒီန’’န္တိ တေ ပဋိက္ခိပိတွာ ဣတရနာမမေဝ နာမကရဏဋ္ဌေန နာမန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝေဒနာဒယော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘မဟာပထဝိအာဒယော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ပထဝိအာပါဒယော ဣဓ နာမန္တိ အနဓိပ္ပေတာ၊ ရူပန္တိ ပန အဓိပ္ပေတာတိ? သစ္စမေတံ၊ ဖဿဝေဒနာဒီနံ ဝိယ ပန ပထဝိအာဒီနံ ဩပပါတိကနာမတာသာမညေန ‘‘ပထဝိအာဒယော ဝိယာ’’တိ နိဒဿနံ ကတံ၊ န အရူပဓမ္မာ ဝိယ ရူပဓမ္မာနံ နာမသဘာဝတ္တာ။ ဖဿဝေဒနာဒီနဉှိ အရူပဓမ္မာနံ သဗ္ဗဒါပိ ဖဿာဒိနာမကတ္တာ၊ ပထဝိအာဒီနံ ကေသကုမ္ဘာဒိနာမန္တရာပတ္တိ ဝိယ နာမန္တရာနာပဇ္ဇနတော စ သဒါ အတ္တနာဝ ကတနာမတာယ စတုက္ခန္ဓနိဗ္ဗာနာနိ နာမကရဏဋ္ဌေန နာမံ။ အထ ဝါ အဓိဝစနသမ္ဖဿော ဝိယ အဓိဝစနနာမမန္တရေန ယေ အနုပစိတသမ္ဘာရာနံ ဂဟဏံ န ဂစ္ဆန္တိ၊ တေ နာမာယတ္တဂ္ဂဟဏာ နာမံ။ ရူပံ ပန ဝိနာပိ နာမသာဓနံ အတ္တနော ရုပ္ပနသဘာဝေန ဂဟဏံ ဥပယာတီတိ ရူပံ။ တေနာဟ ‘‘တေသု ဥပ္ပန္နေသူ’’တိအာဒိ။ ဣဓာပိ ‘‘ယထာပထဝိယာ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော နိဒဿနဝသေန အာဂတတ္တာ။ ‘‘အတီတေပီ’’တိအာဒိနာ ဝေဒနာဒီသု နာမသညာ နိရုဠှာ၊ အနာဒိကာလိကာ စာတိ ဒဿေတိ။

ဣတိ အတီတာဒိဝိဘာဂဝန္တာနမ္ပိ ဝေဒနာဒီနံ နာမကရဏဋ္ဌေန နာမဘာဝေါ ဧကန္တိကော၊ တဗ္ဗိဘာဂရဟိတေ ပန ဧကသဘာဝေ နိစ္စေ နိဗ္ဗာနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပန…ပေ… နာမနဋ္ဌေန နာမ’’န္တိ အာဟ။ နာမနဋ္ဌေနာတိ နာမကရဏဋ္ဌေန။ နမန္တီတိ ဧကန္တတော သာရမ္မဏတ္တာ တန္နိန္နာ ဟောန္တိ၊ တေဟိ ဝိနာ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗန္တိ ခန္ဓစတုက္ကံ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ ယသ္မိံ အာရမ္မဏေယေဝ ဝေဒနာက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ တံသမ္ပယုတ္တတာယ သညာက္ခန္ဓာဒယောပိ တတ္ထ ပဝတ္တန္တီတိ သော နေ တတ္ထ နာမေန္တော ဝိယ ဟောတိ ဝိနာ အပ္ပဝတ္တနတော။ ဧသ နယော သညာက္ခန္ဓာဒီသုပီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာရမ္မဏေ အညမညံ နာမေန္တီ’’တိ။ အနဝဇ္ဇဓမ္မေ မဂ္ဂဖလာဒိကေ။ ကာမံ ကေသုစိ ရူပဓမ္မေသုပိ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေါ လဗ္ဘတေဝ၊ နိဗ္ဗာနေ ပနေသ သာတိသယော တဿ အစ္စန္တသန္တပဏီတတာကပ္ပဘာဝတောတိ တဒေဝ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယတာယ ‘‘အတ္တနိ နာမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ အရိယာ သကလမ္ပိ ဒိဝသဘာဂံ တံ အာရဗ္ဘ ဝီတိနာမေန္တာပိ တိတ္တိံ န ဂစ္ဆန္တိ။

‘‘ရုပ္ပနဋ္ဌေနာ’’တိ ဧတေန ရုပ္ပတီတိ ရူပန္တိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ သီတာဒိဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ရုပ္ပနံ။ နနု စ အရူပဓမ္မာနမ္ပိ ဝိရောဓိပစ္စယသမာဂမေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ လဗ္ဘတီတိ? သစ္စံ လဗ္ဘတိ၊ န ပန ဝိဘူတတရံ။ ဝိဘူတတရဉှေတ္ထ ရုပ္ပနံ အဓိပ္ပေတံ သီတာဒိဂ္ဂဟဏတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ရုပ္ပတီတိ ခေါ ဘိက္ခဝေ တသ္မာ ‘ရူပ’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကေန ရုပ္ပတိ? သီတေနပိ ရုပ္ပတိ၊ ဥဏှေနပိ ရုပ္ပတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉)။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဗြဟ္မလောကေ ရူပသမညာတိ? တတ္ထာပိ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော ဟောတိယေဝ ရူပသမညာ။ အနုဂ္ဂါဟကပစ္စယဝသေန ဝါ ဝိသဒိသပစ္စယသန္နိပါတေတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ယော အတ္တနော သန္တာနေ ဝိဇ္ဇမာနဿယေဝ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါ၊ တံ ရုပ္ပန’’န္တိ အညေ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ရူပယတိ ဝိကာရမာပါဒေတီတိ ရူပံ။ ‘‘သင်္ဃဋ္ဋနေန ဝိကာရာပတ္တိယံ ရုပ္ပန-သဒ္ဒေါ နိရုဠှော’’တိ ကေစိ။ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ အရူပဓမ္မေသု ရူပသမညာယ ပသင်္ဂေါ ဧဝ နတ္ထိ သင်္ဃဋ္ဋနာဘာဝတော။ ‘‘ပဋိဃတော ရုပ္ပန’’န္တိ အပရေ။ ‘‘တဿာတိ ရူပဿာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ နာမရူပဿာတိ ပန ယုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ရူပဿ၊ ဧဝံ နာမဿာပိ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒိဝသေန၊ မဒနိမ္မဒနာဒိဝသေန စ ဝိတ္ထာရကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၅၆) ဝုတ္တာ ဧဝါတိ။ ဣတိ အယံ ဒုကော ကုသလတ္တိကေန သင်္ဂဟိတေ သဘာဝဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တောတိ။

အဝိဇ္ဇာတိ အဝိန္ဒိယံ ‘‘အတ္တာ၊ ဇီဝေါ၊ ဣတ္ထီ၊ ပုရိသော’’တိ ဧဝမာဒိကံ ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ ဝိန္ဒိယံ ‘‘ဒုက္ခံ၊ သမုဒယော’’တိ ဧဝမာဒိကံ န ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဓမ္မဇာတံ အဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန အဝိဇ္ဇာ။ အန္တရဟိတေ သံသာရေ သတ္တေ ဇဝါပေတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ အတ္ထတော ပန သာ ဒုက္ခာဒီနံ စတုန္နံ သစ္စာနံ သဘာဝစ္ဆာဒကော သမ္မောဟော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခာဒီသု အညာဏ’’န္တိ။ ဘဝပတ္ထနာ နာမ ကာမဘဝါဒီနံ ပတ္ထနာဝသေန ပဝတ္တတဏှာ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဘဝေသု ဘဝစ္ဆန္ဒော’’တိအာဒိ။ ဣတိ ‘‘အယံ ဒုကော ဝဋ္ဋမူလသမုဒါစာရဒဿနတ္ထံ ဂဟိတော။

ဘဝဒိဋ္ဌီတိ ခန္ဓပဉ္စကံ ‘‘အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဂါဟေတွာ တံ ‘‘ဘဝိဿတီ’’တိ ဂဏှနဝသေန နိဝိဋ္ဌာ သဿတဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဘဝေါ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ ဘဝိဿတီတိ ဘဝေါ၊ တိဋ္ဌတိ သဗ္ဗကာလံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ သဿတန္တိ သဿတဘာဝေါ။ ဝိဘဝဒိဋ္ဌီတိ ခန္ဓပဉ္စကမေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ စ ‘‘လောကော’’တိ စ ဂဟေတွာ တံ ‘‘န ဘဝိဿတီ’’တိ ဂဏှနဝသေန နိဝိဋ္ဌာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝိဘဝေါ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ ဝိဘဝိဿတိ ဝိနဿတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ဝိဘဝေါ၊ ဥစ္ဆေဒေါ။

ယံ န ဟိရီယတီတိ ယေန ဓမ္မေန တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မသမူဟော၊ ပုဂ္ဂလော ဝါ န ဟိရီယတိ န လဇ္ဇတိ၊ လိင်္ဂဝိပလ္လာသံ ဝါ ကတွာ ယော ဓမ္မောတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဟိရီယိတဗ္ဗေနာတိ ဥပယောဂတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ ဟိရီယိတဗ္ဗယုတ္တကံ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဓမ္မံ န ဇိဂုစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ နိလ္လဇ္ဇတာတိ ပါပဿ အဇိဂုစ္ဆနာ။ ယံ န ဩတ္တပ္ပတီတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗေနာတိ ပန ဟေတုအတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗယုတ္တကေန ဩတ္တပ္ပဿ ဟေတုဘူတေန ကာယဒုစ္စရိတာဒိနာတိ အတ္ထော။ ဟိရီယိတဗ္ဗေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဝါ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘာယနကအာကာရောတိ ပါပတော အနုတ္တာသနာကာရော။

‘‘ယံ ဟိရီယတီ’’တိအာဒီသု အနန္တရဒုကေ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိယကဇ္ဈတ္တံ ဇာတိအာဒိသမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ။ နိယကဇ္ဈတ္တတော ဗဟိဘာဝတော ဗဟိဒ္ဓါ ပရသန္တာနေ သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ ဗဟိဒ္ဓါ သမုဋ္ဌာနာ။ အတ္တာ ဧဝ အဓိပတိ အတ္တာဓိပတိ၊ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနတ္တာ ဧဝ အတ္တာဓိပတိတော အာဂမနတော အတ္တာဓိပတေယျာ။ လောကာဓိပတေယျန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာတိ ပါပတော ဇိဂုစ္ဆနရူပေန အဝဋ္ဌိတာ။ ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတန္တိ တတော ဥတ္တာသနရူပေန အဝဋ္ဌိတံ။ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိတာ စ ဟိရောတ္တပ္ပာနံ တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ န ပန တေသံ ကဒါစိပိ အညမညဝိပ္ပယောဂတော။ န ဟိ လဇ္ဇနံ နိဗ္ဘယံ၊ ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထီတိ။

ဒုက္ခန္တိ ကိစ္ဆံ၊ အနိဋ္ဌန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ဝိပ္ပဋိကူလဂါဟိမှီတိ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိယာ ဝိလောမဂါဟကေ။ တဿာ ဧဝ ဝိပစ္စနီကံ ဒုပ္ပဋိပတ္တိ သာတံ ဣဋ္ဌံ ဧတဿာတိ ဝိပစ္စနီကသာတော၊ တသ္မိံ ဝိပစ္စနီကသာတေ။ ဧဝံဘူတော စ ဩဝါဒဘူတေ သာသနက္ကမေ ဩဝါဒကေ စ အာဒရဘာဝရဟိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနာဒရေ’’တိ။ တဿ ကမ္မန္တိ တဿ ဒုဗ္ဗစဿ ပုဂ္ဂလဿ အနာဒရိယဝသေန ပဝတ္တစေတနာ ဒေါဝစဿံ။ တဿ ဘာဝေါတိ တဿ ယထာဝုတ္တဿ ဒေါဝစဿဿ အတ္ထိဘာဝေါ ဒေါဝစဿတာ၊ အတ္ထတော ဒေါဝစဿမေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘သာ အတ္ထတော သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဟောတီ’’တိ။ စေတနာပ္ပဓာနတာယ ဟိ သင်္ခါရက္ခန္ဓဿ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧတေနာကာရေနာတိ အပ္ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟိတာကာရေန။ အဿဒ္ဓိယဒုဿီလျာဒိပါပဓမ္မယောဂတော ပုဂ္ဂလာ ပါပါ နာမ ဟောန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ တေ ပုဂ္ဂလာ အဿဒ္ဓါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယာယ စေတနာယ ပုဂ္ဂလော ပါပသမ္ပဝင်္ကော နာမ ဟောတိ၊ သာ စေတနာ ပါပမိတ္တတာ၊ စတ္တာရောပိ ဝါ အရူပိနော ခန္ဓာ တဒါကာရပ္ပဝတ္တာ ပါပမိတ္တတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘သာပိ အတ္ထတော ဒေါဝစဿတာ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။

‘‘သုခံ ဝစော ဧတသ္မိံ ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟိမှိ အနုလောမသာတေ သာဒရေ ပုဂ္ဂလေတိ သုဗ္ဗစောတိအာဒိနာ၊ ‘‘ကလျာဏာ သဒ္ဓါဒယော ပုဂ္ဂလာ ဧတဿ မိတ္တာတိ ကလျာဏမိတ္တော’’တိအာဒိနာ စ အနန္တရဒုကဿ အတ္ထော ဣစ္ဆိတောတိ အာဟ သောဝစဿတာ…ပေ… ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဥဘောတိ သောဝစဿတာ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ စ။ တေသံ ခန္ဓာနံ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသာ ‘‘သောဝစဿတာ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ၊ တေ လောကိယာပိ ဟောန္တိ လောကုတ္တရာပီတိ အာဟ ‘‘လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ ကထိတာ’’တိ။

ဝတ္ထုဘေဒါဒိနာ အနေကဘေဒဘိန္နာ တံတံဇာတိဝသေန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ရာသိတော ဂယှမာနာ အာပတ္တိယောဝ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ။ တာ ပန အန္တရာပတ္တီနံ အဂ္ဂဟဏေ ပဉ္စပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ အာပတ္တိယော၊ တာသံ ပန ဂဟဏေ သတ္တပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ အာပတ္တိယော။ ‘‘ဣမာ အာပတ္တိယော၊ ဧတ္တကာ အာပတ္တိယော၊ ဧဝဉ္စ တေသံ အာပဇ္ဇနံ ဟောတီ’’တိ ဇာနနပညာ အာပတ္တိကုသလတာတိ အာဟ ‘‘ယာ တာသ’’န္တိအာဒိ။ တာသံ အာပတ္တီနန္တိ တာသု အာပတ္တီသု။ တတ္ထ ယံ သမ္ဘိန္နဝတ္ထုကာသု ဝိယ ဌိတာသု၊ ဒုဝိညေယျဝိဘာဂါသု စ အာပတ္တီသု အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထာန၊ အယံ ဝိသေသတော အာပတ္တိကုသလတာတိ ဒဿေတုံ ဒုတိယံ အာပတ္တိဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ သဟ ကမ္မဝါစာယာတိ ကမ္မဝါစာယ သဟေဝ။ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာပနပယောဂတာယ ကမ္မဘူတာ ဝါစာ ကမ္မဝါစာ၊ တထာဘူတာ အနုသာဝနဝါစာ စေဝ ‘‘ပဿိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝါစာ စ။ တာယ ကမ္မဝါစာယ သဒ္ဓိံ သမကာလမေဝ ‘‘ဣမာယ ကမ္မဝါစာယ ဣတော အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ဟောန္တဉ္စ ပဌမေ ဝါ တတိယေ ဝါ အနုသာဝနေယျကာရပ္ပတ္တေ၊ ‘သံဝရိဿာမီ’တိ ဝါ ပဒေ ပရိယောသိတေ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ တံ တံ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနပရိစ္ဆေဒပရိဇာနနပညာ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနကုသလတာ။ ဝုဋ္ဌာနန္တိ စ ယထာပန္နာယ အာပတ္တိယာ ယထာ တထာ အနန္တရာယတာပါဒနံ၊ ဧဝံ ဝုဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေနေဝ ဒေသနာယပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။

‘‘ဣတော ပုဗ္ဗေ ပရိကမ္မံ ပဝတ္တံ၊ ဣတော ပရံ ဘဝင်္ဂ မဇ္ဈေ သမာပတ္တီ’’တိ ဧဝံ သမာပတ္တီနံ အပ္ပနာပရိစ္ဆေဒဇာနနပညာ သမာပတ္တိကုသလတာ။ ဝုဋ္ဌာနေ ကုသလဘာဝေါ ဝုဋ္ဌာနကုသလတာ၊ ပဂေဝ ဝုဋ္ဌာန ပရိစ္ဆေဒကရံ ဉာဏံ။ တေနာဟ ‘‘ယထာပရိစ္ဆိန္နသမယဝသေနေဝါ’’တိအာဒိ။ ဝုဋ္ဌာနသမတ္ထာတိ ဝုဋ္ဌာပနေ သမတ္ထာ။

‘‘ဓာတုကုသလတာ’’တိ ဧတ္ထ ပထဝီဓာတုအာဒယော၊ သုခဓာတုအာဒယော၊ ကာမဓာတုအာဒယော စ ဓာတုယော ဧတာသွေဝ အန္တောဂဓာတိ ဧတာသု ကောသလ္လေ ဒဿိတေ တာသုပိ ကောသလ္လံ ဒဿိတမေဝ ဟောတီတိ ‘‘အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော စက္ခုဓာတု…ပေ… မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဝတွာ ‘‘အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ သဘာဝပရိစ္ဆေဒကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဘာဝပရိစ္ဆေဒကာတိ ယထာဘူတသဘာဝါဝဗောဓိနီ။ ‘‘သဝနပညာ ဓာရဏပညာ’’တိအာဒိနာ ပစ္စေကံ ပညာ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဓာတူနံ သဝနဓာရဏပညာ သုတမယာ၊ ဣတရာ ဘာဝနာမယာ။ တတ္ထာပိ သမ္မသနပညာ လောကိယာ။ ဝိပဿနာ ပညာ ဟိ သာ၊ ဣတရာ လောကုတ္တရာ။ လက္ခဏာဒိဝသေန၊ အနိစ္စာဒိဝသေန စ မနသိကရဏံ မနသိကာရော၊ တတ္ထ ကောသလ္လံ မနသိကာရကုသလတာ။ တံ ပန အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန တိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္မသနပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏပညာ’’တိ အာဟ။ သမ္မသနပညာ ဟိ တဿာ အာဒိ၊ ပဋိဝေဓပညာ မဇ္ဈေ၊ ပစ္စဝေက္ခဏပညာ ပရိယောသာနံ။

အာယတနာနံ ဂန္ထတော စ အတ္ထတော စ ဥဂ္ဂဏှနဝသေန တေသံ ဓာတုလက္ခဏာဒိဝိဘာဂဿ ဇာနနပညာ ဥဂ္ဂဟဇာနနပညာ။ သမ္မသနပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏဝိဓိနော ဇာနနပညာ မနသိကာရဇာနနပညာ။ ယသ္မာ အာယတနာနိပိ အတ္ထတော ဓာတုယောဝ မနသိကာရော စ ဥဂ္ဂဏှနာဒိဝသေန တေသမေဝ မနသိကာရဝိဓိ၊ တသ္မာ ဓာတုကုသလတာဒိကာ တိဿောပိ ကုသလတာ ဧကဒေသေ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဝနံ ဝိယ ဥဂ္ဂဏှနပစ္စဝေက္ခဏာနိပိ ပရိတ္တဉာဏကတ္တုကာနီတိ အာဟ ‘‘သဝန ဥဂ္ဂဟဏပစ္စဝေက္ခဏာ လောကိယာ’’တိ။ အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ သမ္မသနမနသိကာရာနံ နိပ္ဖတ္တိ ပရိနိဋ္ဌာနန္တိ တေသံ လောကုတ္တရတာပရိယာယောပိ လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မသနမနသိကာရာ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ’’တိ။ ပစ္စယဓမ္မာနံ ဟေတုအာဒီနံ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ဟေတုပစ္စယာဒိဘာဝေန ပစ္စယဘာဝေါ ပစ္စယာကာရော၊ သော ပန အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဒွါဒသန္နံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနံ ဝသေန ဒွါဒသဝိဓောတိ အာဟ ‘‘ဒွါဒသန္နံ ပစ္စယာကာရာန’’န္တိ။ ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေနာတိ ဥဂ္ဂဟမနသိကာရသဝနသမ္မသနပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏဝသေန။

ဌာနဉ္စေဝ တိဋ္ဌတိ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ကာရဏဉ္စ ဟေတုပစ္စယဘာဝေန ကရဏတော နိပ္ဖာဒနတော။ တေသံ သောတဝိညာဏာဒီနံ။ ဧတသ္မိံ ဒုကေ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယေ ဓမ္မာ ယဿ ဓမ္မဿ ကာရဏဘာဝတော ဌာနံ၊ တေဝ ဓမ္မာ တံဝိဓုရဿ ဓမ္မဿ အကာရဏဘာဝတော အဋ္ဌာနန္တိ ပဌမနယေ ဖလဘေဒေန တဿေဝ ဓမ္မဿ ဌာနာဋ္ဌာနတာ ဒီပိတာ၊ ဒုတိယနယေ ပန အဘိန္နေပိ ဖလေ ပစ္စယဓမ္မဘေဒေန တေသံ ဌာနာဋ္ဌာနတာ ဒီပိတာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ န ဟိ ကဒါစိ အရိယာ ဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါ နိစ္စဂ္ဂါဟဿ ကာရဏံ ဟောတိ၊ အကိရိယတာ ပန သိယာ တဿ ကာရဏန္တိ။

ဥဇုနော ဘာဝေါ အဇ္ဇဝံ၊ အဇိမှတာ အကုဋိလတာ အဝင်္ကတာတိ အတ္ထောတိ တမတ္ထံ အနဇ္ဇဝပဋိက္ခေပမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘ဂေါမုတ္တဝင်္ကတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သွာယံ အနဇ္ဇဝေါ ဘိက္ခူနံ ယေဘုယျေန အနေသနာယ၊ အဂေါစရစာရိတာယ စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧကစ္စော ဟိ…ပေ… စရတီ’’တိ။ အယံ ဂေါမုတ္တဝင်္ကတာ နာမ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ ပဋိပတ္တိယာ ဝင်္ကဘာဝတော။ ပုရိမသဒိသောတိ ပဌမံ ဝုတ္တဘိက္ခုသဒိသော။ စန္ဒဝင်္ကတာ နာမ ပဋိပတ္တိယာ မဇ္ဈဋ္ဌာနေ ဝင်္ကဘာဝါပတ္တိတော။ နင်္ဂလကောဋိဝင်္ကတာ နာမ ပရိယောသာနေ ဝင်္ကဘာဝါပတ္တိတော။ ဣဒံ အဇ္ဇဝံ နာမ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဥဇုဘာဝသိဒ္ဓိတော။ အဇ္ဇဝတာတိ အာကာရနိဒ္ဒေသော၊ ယေနာကာရေနဿ အဇ္ဇဝေါ ပဝတ္တတိ၊ တဒါကာရနိဒ္ဒေသောတိ အတ္ထော။ လဇ္ဇတီတိ လဇ္ဇီ၊ ဟိရိမာ၊ တဿ ဘာဝေါ လဇ္ဇဝံ၊ ဟိရီတိ အတ္ထော။ လဇ္ဇာ ဧတဿ အတ္ထီတိ လဇ္ဇီ ယထာ ‘‘မာလီ၊ မာယီ’’တိ စ၊ တဿ ဘာဝေါ လဇ္ဇီဘာဝေါ၊ သာ ဧဝ လဇ္ဇာ။

ပရာပရာဓာဒီနံ အဓိဝါသနက္ခမံ အဓိဝါသနခန္တိ။ သုစိသီလတာ သောရစ္စံ။ သာ ဟိ သောဘနကမ္မရတတာ၊ သုဋ္ဌု ဝါ ပါပတော ဩရတဘာဝေါ ဝိရတတာ သောရစ္စံ။ တေနာဟ ‘‘သုရတဘာဝေါ’’တိ။

‘‘နာမဉ္စ ရူပဉ္စာ’’တိအာဒီသု အယံ အပရော နယော – နာမကရဏဋ္ဌေနာတိ အညံ အနပေက္ခိတွာ သယမေဝ အတ္တနော နာမကရဏသဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ယဉှိ ပရဿ နာမံ ကရောတိ၊ တဿ စ တဒပေက္ခတ္တာ အညာပေက္ခံ နာမကရဏန္တိ နာမကရဏသဘာဝတာ န ဟောတိ၊ တသ္မာ မဟာဇနဿ ဉာတီနံ၊ ဂုဏာနဉ္စ သာမညနာမာဒိကာရကာနံ နာမဘာဝေါ နာပဇ္ဇတိ။ ယဿ စ အညေဟိ နာမံ ကရီယတိ၊ တဿ စ နာမကရဏသဘာဝတာ နတ္ထီတိ၊ နတ္ထိယေဝ နာမဘာဝေါ။ ဝေဒနာဒီနံ ပန သဘာဝသိဒ္ဓတ္တာ ဝေဒနာဒိနာမဿ နာမကရဏသဘာဝတော နာမတာ ဝုတ္တာ။ ပထဝီအာဒိ နိဒဿနေန နာမဿ သဘာဝသိဒ္ဓတံယေဝ နိဒဿေတိ၊ န နာမဘာဝသာမညံ၊ နိရုဠှတ္တာ ပန နာမ-သဒ္ဒေါ အရူပဓမ္မေသု ဧဝ ဝတ္တတိ၊ န ပထဝီအာဒီသူတိ န တေသံ နာမဘာဝေါ။ န ဟိ ပထဝီအာဒိနာမံ ဝိဇဟိတွာ ကေသာဒိနာမေဟိ ရူပဓမ္မာနံ ဝိယ ဝေဒနာဒိနာမံ ဝိဇဟိတွာ အညေန နာမေန အရူပဓမ္မာနံ ဝေါဟရိတဗ္ဗေန ပိဏ္ဍာကာရေန ပဝတ္တိ အတ္ထီတိ။

အထ ဝါ ရူပဓမ္မာ စက္ခာဒယော ရူပါဒယော စ၊ တေသံ ပကာသကပကာသိတဗ္ဗဘာဝတော ဝိနာပိ နာမေန ပါကဋာ ဟောန္တိ၊ န ဧဝံ အရူပဓမ္မာတိ တေ အဓိဝစနသမ္ဖဿော ဝိယ နာမာယတ္တဂ္ဂဟဏီယဘာဝေန ‘‘နာမ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ပဋိဃသမ္ဖဿော စ န စက္ခာဒီနိ ဝိယ နာမေန ဝိနာ ပါကဋောတိ ‘‘နာမ’’န္တိ ဝုတ္တော၊ အရူပတာယ ဝါ အညနာမသဘာဂတ္တာ သင်္ဂဟိတောယံ၊ အညဖဿသဘာဂတ္တာ ဝါ။ ဝစနတ္ထောပိ ဟိ ရူပယတီတိ ရူပံ၊ နာမယတီတိ နာမန္တိ ဣဓ ပစ္ဆိမပုရိမာနံ သမ္ဘဝတိ။ ရူပယတီတိ ဝိနာပိ နာမေန အတ္တာနံ ပကာသေတီတိ အတ္ထော။ နာမယတီတိ နာမေန ဝိနာ အပါကဋဘာဝတော အတ္တနော ပကာသကံ နာမံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယတာယာတိ သတိပိ ရူပဿ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယဘာဝေ န တံ ပရမဿာသဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ဝိယ သာတိသယံ နာမနဘာဝေန ပစ္စယောတိ နိဗ္ဗာနမေဝ ‘‘နာမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

‘‘အဝိဇ္ဇာ စ ဘဝတဏှာ စာ’’တိ အယံ ဒုကော သတ္တာနံ ဝဋ္ဋမူလသမုဒါစာရဒဿနတ္ထော။ သမုဒါစရတီတိ ဟိ သမုဒါစာရော၊ ဝဋ္ဋမူလမေဝ သမုဒါစာရော ဝဋ္ဋမူလသမုဒါစာရော၊ ဝဋ္ဋမူလဒဿနေန ဝါ ဝဋ္ဋမူလာနံ ပဝတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတီတိ ဝဋ္ဋမူလာနံ သမုဒါစာရော ဝဋ္ဋမူလသမုဒါစာရော၊ တံဒဿနတ္ထောတိ အတ္ထော။

ဧကေကသ္မိဉ္စ ‘‘အတ္တာ’’တိ စ ‘‘လောကော’’တိ စ ဂဟဏဝိသေသံ ဥပါဒါယ ‘‘အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧကံ ဝါ ခန္ဓံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ အညံ အတ္တနော ဥပဘောဂဘူတံ ‘‘လောကော’’တိ ဂဏှန္တဿ၊ အတ္တနော အတ္တာနံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ ပရဿ အတ္တာနံ ‘‘လောကော’’တိ ဂဏှန္တဿ ဝါ ဝသေန ‘‘အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သဟ သိက္ခိတဗ္ဗော ဓမ္မော သဟဓမ္မော၊ တတ္ထ ဘဝံ သဟဓမ္မိကံ၊ တသ္မိံ သဟဓမ္မိကေ။ ဒေါဝစဿ-သဒ္ဒတော အာယ-သဒ္ဒံ အနညတ္တံ ကတွာ ‘‘ဒေါဝစဿာယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဒေါဝစဿဿ ဝါ အယနံ ပဝတ္တိ ဒေါဝစဿာယံ။ အာသေဝန္တဿာပိ အနုသိက္ခနာ အဇ္ဈာသယေန ဘဇနာတိ အာဟ ‘‘သေဝနာ…ပေ… ဘဇနာ’’တိ။ သဗ္ဗတောဘာဂေန ဘတ္တိ သမ္ဘတ္တိ။

သဟ ကမ္မဝါစာယာတိ အဗ္ဘာနတိဏဝတ္ထာရကကမ္မဝါစာယ၊ ‘‘အဟံ ဘန္တေ ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိ’’န္တိအာဒိကာယ စ သဟေဝ။ သဟေဝ ဟိ ကမ္မဝါစာယ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနဉ္စ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ ‘‘ပညတ္တိလက္ခဏာယ အာပတ္တိယာ ဝါ ကာရဏံ ဝီတိက္ကမလက္ခဏံ ကာယကမ္မံ၊ ဝစီကမ္မံ ဝါ၊ ဝုဋ္ဌာနဿ ကာရဏံ ကမ္မဝါစာ’’တိ ကာရဏေန သဟ ဖလဿ ဇာနနဝသေန ‘‘သဟ ကမ္မဝါစာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။‘‘သဟ ကမ္မဝါစာယာ’’တိ။ ဣမိနာ နယေန သဟ ပရိကမ္မေနာတိ ဧတ္ထာပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဓာတုဝိသယာ သဗ္ဗာပိ ပညာ ဓာတုကုသလတာ။ တဒေကဒေသာ မနသိကာရကုသလတာတိ အဓိပ္ပာယေန ပုရိမပဒေပိ သမ္မသနပဋိဝေဓပညာ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ပန နိပ္ပရိယာယတော ဝိပဿနာဒိပညာ ဧဝ မနသိကာရကောသလ္လံ၊ တသ္မာ ‘‘တာသံယေဝ ဓာတူနံ သမ္မသနပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏပညာ’’တိ ဝုတ္တံ။

အာယတနဝိသယာ သဗ္ဗာပိ ပညာ အာယတနကုသလတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒွါဒသန္နံ အာယတနာနံ ဥဂ္ဂဟမနသိကာရဇာနနပညာ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒွီသုပိ ဝါ ပဒေသု ဝါစုဂ္ဂတာယ အာယတနပါဠိယာ၊ ဓာတုပါဠိယာ စ မနသိကရဏံ မနသိကာရော။ တထာ ဥဂ္ဂဏှန္တီ၊ မနသိ ကရောန္တီ၊ တဒတ္ထံ သုဏန္တီ၊ ဂန္ထတော စ အတ္ထတော စ ဓာရေန္တီ၊ ‘‘ဣဒံ စက္ခာယတနံ နာမ၊ အယံ စက္ခုဓာတု နာမာ’’တိအာဒိနာ သဘာဝတော၊ ဂဏနတော စ ပရိစ္ဆေဒံ ဇာနန္တီ စ ပညာ ဥဂ္ဂဟပညာဒိကာ ဝုတ္တာ။ မနသိကာရပဒေ ပန စတုဗ္ဗိဓာပိ ပညာ ဥဂ္ဂဟောတိ တတော ပဝတ္တော အနိစ္စာဒိမနသိကာရော ‘‘ဥဂ္ဂဟမနသိကာရော’’တိ ဝုတ္တော။ တဿ ဇာနနံ ပဝတ္တနမေဝ၊ ‘‘ယထာ ပဝတ္တံ ဝါ ဥဂ္ဂဟံ၊ ဧဝမေဝ ပဝတ္တော ဥဂ္ဂဟော’’တိ ဇာနနံ ဥဂ္ဂဟဇာနနံ။ ‘‘မနသိကာရော ဧဝံ ပဝတ္တေတဗ္ဗော၊ ဧဝဉ္စ ပဝတ္တော’’တိ ဇာနနံ မနသိကာရဇာနနံ။ တဒုဘယမ္ပိ ‘‘မနသိကာရကောသလ္လ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဂဟောပိ ဟိ မနသိကာရသမ္ပယောဂတော မနသိကာရနိရုတ္တိံ လဒ္ဓုံ အရဟတိ။ ယော စ မနသိကာတဗ္ဗော၊ ယော စ မနသိကရဏူပါယော၊ သဗ္ဗော သော ‘‘မနသိကာရော’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တတ္ထ ကောသလ္လံ မနသိကာရကုသလတာတိ။ သမ္မသနံ ပညာ၊ သာ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ အနိစ္စာဒိသမ္မသနကိစ္စံ သာဓေတိ နိစ္စသညာဒိပဇဟနတော။ မနသိကာရော သမ္မသနသမ္ပယုတ္တော၊ သော တတ္ထေဝ အနိစ္စာဒိမနသိကာရကိစ္စံ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော သာဓေတီတိ အာဟ ‘‘သမ္မသနမနသိကာရာ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ’’တိ။ ‘‘ဣမိနာ ပစ္စယေနိဒံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာဒီနံ သင်္ခါရာဒိပစ္စယုပ္ပန္နဿ ပစ္စယဘာဝဇာနနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကုသလတာ။

အဓိဝါသနံ ခမနံ။ တဉှိ ပရေသံ ဒုက္ကဋံ ဒုရုတ္တဉ္စ ပဋိဝိရောဓာကရဏေန အတ္တနော ဥပရိ အာရောပေတွာ ဝါသနံ ‘‘အဓိဝါသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အစဏ္ဍိက္ကန္တိ အကုဇ္ဈနံ။ ဒေါမနဿဝသေန ပရေသံ အက္ခီသု အဿူနံ အနုပ္ပာဒနာ အနဿုရောပေါ။ အတ္တမနတာတိ သကမနတာ။ စိတ္တဿ အဗျာပန္နော သကော မနောဘာဝေါ အတ္တမနတာ။ စိတ္တန္တိ ဝါ စိတ္တပ္ပဗန္ဓံ ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ တဿ အန္တရာ ဥပ္ပန္နေန ပီတိသဟဂတမနေန သကမနတာ။ အတ္တမနော ဝါ ပုဂ္ဂလော၊ တဿ ဘာဝေါ အတ္တမနတာ၊ သာ န သတ္တဿာတိ ပုဂ္ဂလဒိဋ္ဌိနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘စိတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဓိဝါသနလက္ခဏာ ခန္တိ အဓိဝါသနခန္တိ။ သုစိသီလတာ သောရစ္စံ။ သာ ဟိ သောဘနကမ္မရတတာ။ သုဋ္ဌု ပါပတော ဩရတဘာဝေါ ဝိရတတာ သောရစ္စံ။ တေနာဟ ‘‘သုရတဘာဝေါ’’တိ။

သခိလော ဝုစ္စတိ သဏှဝါစော၊ တဿ ဘာဝေါ သာခလျံ၊ သဏှဝါစတာ။ တံ ပန ဗျတိရေကမုခေန ဝိဘာဝေန္တီ ယာ ပါဠိ ပဝတ္တာ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ကတမံ သာခလျ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဏ္ဍကာတိ သဒေါသဝဏေ ရုက္ခေ နိယျာသပိဏ္ဍိယော၊ အဟိစ္ဆတ္တကာဒီနိ ဝါ ဥဋ္ဌိတာနိ ‘‘အဏ္ဍကာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဖေဂ္ဂုရုက္ခဿ ပန ကုထိတဿ အဏ္ဍာနိ ဝိယ ဥဋ္ဌိတာ စုဏ္ဏပိဏ္ဍိယော၊ ဂဏ္ဌိယော ဝါ အဏ္ဍကာ။ ဣဓ ပန ဗျာပဇ္ဇနကက္ကသာဒိဘာဝတော အဏ္ဍကပကတိဘာဝေန ဝါစာ ‘‘အဏ္ဍကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပဒုမနာဠံ ဝိယ သောတံ ဃံသယမာနာ ပဝိသန္တီ ကက္ကသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကောဓေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ တဿ ပရိဝါရဘူတာ ကောဓသာမန္တာ။ ပုရေ သံဝဒ္ဓနာရီ ပေါရီ၊ သာ ဝိယ သုကုမာရာ မုဒုကာ ဝါစာ ပေါရီ ဝိယာတိ ပေါရီ။ တတ္ထာတိ ‘‘ဘာသိတာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တာယ ကိရိယာယာတိပိ ယောဇနာ သမ္ဘဝတိ၊ တတ္ထ ဝါစာယာတိ ဝါ။ ‘‘သဏှဝါစတာ’’တိအာဒိနာ တံ ဝါစံ ပဝတ္တယမာနံ စေတနံ ဒဿေတိ။ သမ္မောဒကဿ ပုဂ္ဂလဿ မုဒုကဘာဝေါ မဒ္ဒဝံ သမ္မောဒကမုဒုကဘာဝေါ။ အာမိသေန အလဗ္ဘမာနေန၊ တထာ ဓမ္မေန စာတိ ဒွီဟိ ဆိဒ္ဒေါ။ အာမိသဿ၊ ဓမ္မဿ စ အလာဘေန အတ္တနော ပရဿ စ အန္တရေ သမ္ဘဝန္တဿ ဟိ ဆိဒ္ဒဿ ဝိဝရဿ ဘေဒဿ ပဋိသန္ထရဏံ ပိဒဟနံ သင်္ဂဏှနံ ပဋိသန္ထာရော။ တံ သရူပတော၊ ပဋိပတ္တိတော စ ပါဠိဒဿနမုခေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အဘိဓမ္မေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ အဂ္ဂံ အဂ္ဂဟေတွာတိ အဂ္ဂံ အတ္တနော အဂ္ဂဟေတွာ။ ဥဒ္ဒေသဒါနန္တိ ပါဠိယာ၊ အဋ္ဌကထာယ စ ဥဒ္ဒိသနံ။ ပါဠိဝဏ္ဏနာတိ ပါဠိယာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ ဓမ္မကထာကထနန္တိ သရဘညသရဘဏနာဒိဝသေန ဓမ္မကထနံ။

ကရုဏာတိ ကရုဏာဗြဟ္မဝိဟာရမာဟ။ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါတိ တဿ ပုဗ္ဗဘာဂဥပစာရဇ္ဈာနံ ဝဒတိ။ ပါဠိပဒေ ပန ယာ ကာစိ ကရုဏာ ‘‘ကရုဏာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ကရုဏာစေတောဝိမုတ္တီတိ ပန အပ္ပနာပ္ပတ္တာဝ။ မေတ္တာယပိ ဧသေဝ နယော။ သုစိ-သဒ္ဒတော ဘာဝေ ယျ-ကာရံ၊ ဣ-ကာရဿ စ ဧ-ကာရာဒေသံ ကတွာ အယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘သောစေယျန္တိ သုစိဘာဝေါ’’တိ။ ဟောတု တာဝ သုစိဘာဝေါ သောစေယျံ၊ တဿ ပန မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂတာ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိ။

မုဋ္ဌာ သတိ ဧတဿာတိ မုဋ္ဌဿတိ၊ တဿ ဘာဝေါ မုဋ္ဌဿစ္စံ၊ သတိပဋိပက္ခော ဓမ္မော၊ န သတိယာ အဘာဝမတ္တံ။ ယသ္မာ ပဋိပက္ခေ သတိ တဿ ဝသေန သတိဝိဂတာ ဝိပ္ပဝုတ္ထာ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သတိဝိပ္ပဝါသော’’တိ။ ‘‘အဿတီ’’တိအာဒီသု အ-ကာရော ပဋိပက္ခေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ န သတ္တပဋိသေဓေ။ ဥဒကေ လာဗု ဝိယ ယေန စိတ္တံ အာရမ္မဏေ ပိလဝန္တာ ဝိယ တိဋ္ဌတိ၊ န ဩဂါဟတိ၊ သာ ပိလာပနတာ။ ယေန ဂဟိတမ္ပိ အာရမ္မဏံ သမ္မုဿတိ န သရတိ၊ သာ သမ္မုဿနတာ။ ယထာ ဝိဇ္ဇာပဋိပက္ခာ အဝိဇ္ဇာ ဝိဇ္ဇာယ ပဟာတဗ္ဗတော၊ ဧဝံ သမ္ပဇညပဋိပက္ခံ အသမ္ပဇညံ၊ အဝိဇ္ဇာယေဝ။

ဣန္ဒြိယသံဝရဘေဒေါတိ ဣန္ဒြိယသံဝရဝိနာသော။ အပ္ပဋိသင်္ခါတိ အပစ္စဝေက္ခိတွာ အယောနိသော စ အာဟာရပရိဘောဂေ အာဒီနဝါနိသံသေ အဝီမံသိတွာ။

အပ္ပဋိသင်္ခါယာတိ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာသု အပ္ပစ္စဝေက္ခဏာယ နာမံ။ အညာဏံ အပ္ပဋိသင်္ခါတ နိမိတ္တံ။ အကမ္ပနဉာဏန္တိ တာယ အနဘိဘဝနီယံ ဉာဏံ၊ တတ္ထ တတ္ထ ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏဉ္စေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာယ မုဒ္ဓဘူတံ လောကုတ္တရဉာဏဉ္စ။ နိပ္ပရိယာယတော မဂ္ဂဘာဝနာ ဘာဝနာ နာမ၊ ယာ စ တဒတ္ထာ၊ တဒုဘယဉ္စ ဘာဝေန္တဿေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ န ဘာဝိတဘာဝနဿာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘာဝေန္တဿ ဥပ္ပန္နံ ဗလ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ယာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အာသေဝနာ ဘာဝနာ ဗဟုလီကမ္မ’’န္တိ။

ကာမံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ထိရဘာဝေါပိ ဗလဋ္ဌော ဧဝ၊ ပဋိပက္ခေဟိ ပန အကမ္ပနီယတာ သာတိသယံ ဗလဋ္ဌောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဿတိယာ အကမ္ပနဝသေနာ’’တိ။ ပစ္စနီကဓမ္မသမနတော သမထော သမာဓိ။ အနိစ္စာဒိနာ ဝိဝိဓေနာကာရေန ဒဿနတော ဝိပဿနာ ပညာ။ တံ အာကာရံ ဂဟေတွာတိ သမာဓာနာကာရံ ဂဟေတွာ။ ယေနာကာရေန ပုဗ္ဗေ အလီနံ အနုဒ္ဓတံ မဇ္ဈိမံ ဘာဝနာဝီထိပဋိပန္နံ ဟုတွာ စိတ္တံ သမာဟိတံ ဟောတိ၊ တံ အာကာရံ ဂဟေတွာ သလ္လက္ခေတွာ။ နိမိတ္တဝသေနာတိ ကာရဏဝသေန။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ ပဂ္ဂဟောဝ တံ အာကာရံ ဂဟေတွာ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗဿ ပဂ္ဂါဟဿ နိမိတ္တဝသေန ပဂ္ဂါဟနိမိတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ၊ တဿတ္ထော သမထေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဂ္ဂါဟော ဝီရိယံ ကောသဇ္ဇပက္ခတော စိတ္တဿ ပတိတုံ အဒတွာ ပဂ္ဂဏှနတော။ အဝိက္ခေပေါ ဧကဂ္ဂတာ ဝိက္ခေပဿ ဥဒ္ဓစ္စဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော။ ပဋိသင်္ခါနကိစ္စနိဗ္ဗတ္တိဘာဝတော လောကုတ္တရဓမ္မာနံ ပဋိသင်္ခါနဗလဘာဝေါ၊ တထာ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တာကာရသလ္လက္ခဏဝသေန သမထပဂ္ဂါဟာနံ ဥပရိ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော သမထနိမိတ္တဒုကဿပိ မိဿကတာ ဝုတ္တာ။

ယထာသမာဒိန္နဿ သီလဿ ဘေဒကရော ဝီတိက္ကမော။ သီလဝိနာသကော အသံဝရော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝိနာသိကာတိ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၁၊ ၂။၉၄၊ ဝိဘ။ ၇၉၃) နယပ္ပဝတ္တာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဒူသိကာ။

သီလဿ သမ္ပာဒနံ နာမ သဗ္ဗဘာဂတော တဿ အနူနတာပါဒနန္တိ အာဟ ‘‘သမ္ပာဒနတော ပရိပူရဏတော’’တိ။ ပါရိပူရတ္ထော ဟိ သမ္ပဒါ-သဒ္ဒေါတိ။ မာနသိကသီလံ နာမ သီလဝိသောဓနဝသေန အဘိဇ္ဈာဒိပ္ပဟာနံ။ ဒိဋ္ဌိပါရိပူရိဘူတံ ဉာဏန္တိ အတ္ထိကဒိဋ္ဌိအာဒိသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပါရိပူရိဘာဝေန ပဝတ္တံ ဉာဏံ။

ဝိသုဒ္ဓိံ ပါပေတုံ သမတ္ထန္တိ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိအာဒိဥပရိဝိသုဒ္ဓိယာ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထံ။ သုဝိသုဒ္ဓမေဝ ဟိ သီလံ တဿာ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ။ ဝိသုဒ္ဓိံ ပါပေတုံ သမတ္ထံ ဒဿနန္တိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ၊ ပရမတ္ထဝိသုဒ္ဓိနိဗ္ဗာနဉ္စ ပါပေတုံ ဥပနေတုံ သမတ္ထံ ကမ္မဿကတာဉာဏာဒိသမ္မာဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘အဘိဓမ္မေ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ အကုသလံ ကမ္မံ နော သကံ၊ ဣဒံ ပန ကမ္မံ သက’’န္တိ ဧဝံ ဗျတိရေကတော အနွယတော စ ကမ္မဿကတာဇာနနဉာဏံ ကမ္မဿကတာဉာဏံ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပရေန ကတမ္ပီ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ ယထာ ပရေန ကတံ၊ ဧဝံ အတ္တနာ ကတမ္ပိ သကကမ္မံ နာမ န ဟောတီတိ။ အတ္တနာ ဝါ ဥဿာဟိတေန ပရေန ကတံပီတိ ဧဝံ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဉှိ တံ ပရဿ ဥဿာဟနဝသေန ကတံ၊ တမ္ပိ သကကမ္မံ နာမ ဟောတီတိ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ အတ္ထဘဉ္ဇနတောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိသဗ္ဗအတ္ထဝိနာသနတော။ အတ္ထဇနနတောတိ ဣဓလောကတ္ထပရလောကတ္ထပရမတ္ထာနံ ဥပ္ပာဒနတော။ အာရဗ္ဘကာလေ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ ပဝတ္တမ္ပိ ဝစီသစ္စဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ အနုလောမေတိ တတ္ထေဝ ပဋိဝိဇ္ဈနတော။ ပရမတ္ထသစ္စဉ္စ နိဗ္ဗာနံ န ဝိလောမေတိ န ဝိရောဓေတိ ဧကန္တေနေဝ သမ္ပာပနတော။

ဉာဏဒဿနန္တိ ဉာဏဘူတံ ဒဿနံ၊ တေန မဂ္ဂံ ဝဒတိ။ တံသမ္ပယုတ္တမေဝ ဝီရိယန္တိ ပဌမမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ ဝီရိယမာဟ။ သဗ္ဗာပိ မဂ္ဂပညာ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယမေဝ စ နယော အဘိဓမ္မပါဠိယာ (ဓ။ သ။ ၅၅၀) သမေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အဘိဓမ္မေ ပနာ’’တိ အာဒိံ အဝေါစ။

ယသ္မာ သံဝေဂေါ နာမ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ၊ တသ္မာ သံဝေဂဝတ္ထုံ ဘယတော ဘာယိတဗ္ဗတော ဒဿနဝသေန ပဝတ္တဉာဏံ။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိဘယ’’န္တိအာဒိ။ ဘာယန္တိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ၊ ဇာတိ ဧဝ ဘယံ ဇာတိဘယံ။ သံဝေဇနီယန္တိ သံဝိဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဘာယိတဗ္ဗံ ဥတ္တာသိတဗ္ဗံ။ ဌာနန္တိ ကာရဏံ၊ ဝတ္ထူတိ အတ္ထော။ သံဝေဂဇာတဿာတိ ဥပ္ပန္နသံဝေဂဿ။ ဥပါယပဓာနန္တိ ဥပါယေန ပဝတ္တေတဗ္ဗံ ဝီရိယံ။

ကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ သီလာဒီနံ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ။ ဘာဝနာယာတိ ဥပ္ပာဒနေန ဝဍ္ဎနေန စ။ အသန္တုဋ္ဌဿာတိ ‘‘အလံ ဧတ္တာဝတာ၊ ကထံ ဧတ္တာဝတာ’’တိ သင်္ကောစာပတ္တိဝသေန န သန္တုဋ္ဌဿ။ ဘိယျောကမျတာတိ ဘိယျော ဘိယျော ဥပ္ပာဒနိစ္ဆာ။ ဝေါသာနန္တိ သင်္ကောစံ အသမတ္ထန္တိ။ တုဿနံ တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ၊ နတ္ထိ ဧတဿ သန္တုဋ္ဌီတိ အသန္တုဋ္ဌိ၊ တဿ ဘာဝေါ အသန္တုဋ္ဌိတာ။ ဝီရိယပ္ပဝါဟေ ဝတ္တမာနေ အန္တရာ ဧဝ ပဋိဂမနံ နိဝတ္တနံ ပဋိဝါနံ၊ တံ တဿ အတ္ထီတိ ပဋိဝါနီ၊ န ပဋိဝါနီ အပ္ပဋိဝါနီ၊ တဿ ဘာဝေါ အပ္ပဋိဝါနိတာ။ သက္ကစ္စကိရိယတာတိ ကုသလာနံ ကရဏေ သက္ကစ္စကိရိယတာ အာဒရကိရိယတာ။ သာတစ္စကိရိယတာတိ သတတမေဝ ကရဏံ။ အဋ္ဌိတကိရိယတာတိ အန္တရာ အဋ္ဌပေတွာ ခဏ္ဍံ အကတွာ ကရဏံ။ အနောလီနဝုတ္တိတာတိ န လီနပ္ပဝတ္တိတာ။ အနိက္ခိတ္တဆန္ဒတာတိ ကုသလစ္ဆန္ဒဿ အနိက္ခိပနံ။ အနိက္ခိတ္တဓုရတာတိ ကုသလကရဏေ ဝီရိယဓုရဿ အနိက္ခိပနံ။ အာသေဝနာတိ အာဒရေန သေဝနာ။ ဘာဝနာတိ ဝဍ္ဎနာ ဗြူဟနာ။ ဗဟုလီကမ္မန္တိ ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ။

တိဿော ဝိဇ္ဇာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ အာသဝက္ခယဉာဏန္တိ ဣမာ တိဿော ဝိဇ္ဇာ။ ပဋိပက္ခဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓာဒီနံ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ဝိသိဋ္ဌာ မုတ္တီတိ ဝိမုတ္တိ။ သွာယံ ဝိသေသော ပဋိပက္ခဝိဂမနေန၊ ပဋိယောဂိဝိဂမနေန စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယေန ဝိသေသေန သမာပတ္တိယော ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ သုဋ္ဌု မုတ္တာ၊ တတော နိရာသင်္ကတာယ အာရမ္မဏေ စ အဘိရတာ၊ တံ ဝိသေသံ ဥပါဒါယ တာ အဓိကံ မုစ္စနတော၊ အာရမ္မဏေ အဓိမုစ္စနတော စ အဓိမုတ္တိယော နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဿ စ အဓိမုတ္တီ’’တိ။ မုတ္တတ္တာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ ဝိသေသေန နိဿဋတ္တာ ဝိမုတ္တိ။

ခယေ ဉာဏန္တိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသေ ခေပေတီတိ ခယော၊ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တပ္ပရိယာပန္နံ ဉာဏံ ခယေ ဉာဏံ။ ပဋိသန္ဓိဝသေနာတိ ကိလေသာနံ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈာနံ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂေ ခန္ဓသန္တာနေ ပုန သန္ဒဟနဝသေန။ အနုပ္ပာဒဘူတေတိ တံတံဖလေ။ အနုပ္ပာဒပရိယောသာနေတိ အနုပ္ပာဒကရော မဂ္ဂေါ အနုပ္ပာဒေါ၊ တဿ ပရိယောသာနေ၊ ကိလေသာနံ ဝါ အနုပ္ပဇ္ဇနသင်္ခါတေ ပရိယောသာနေ၊ ဘင်္ဂေတိ အတ္ထောတိ။

ဒုကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တိကဝဏ္ဏနာ

၃၀၅။ ဓမ္မတော အညော ကတ္တာ နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ကတ္တုသာဓနဝသေန ‘‘လုဗ္ဘတီတိ လောဘော’’တိ ဝုတ္တံ။ လုဗ္ဘတိ တေန၊ လုဗ္ဘနမတ္တမေတန္တိ ကရဏဘာဝသာဓနဝသေနပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတေဝ။ ဒုဿတိ မုယှတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အကုသလဉ္စ တံ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ဧကန္တာကုသလဘာဝတော မူလဉ္စ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနတော၊ န အကုသလဘာဝသာဓနတော။ န ဟိ မူလကတော အကုသလာနံ အကုသလဘာဝေါ၊ ကုသလာဒီနဉ္စ ကုသလာဒိဘာဝေါ။ တထာ သတိ မောမူဟစိတ္တဒွယေ မောဟဿ အကုသလဘာဝေါ န သိယာ။ တေသန္တိ လောဘာဒီနံ။ ‘‘န လုဗ္ဘတီတိ အလောဘော’’တိအာဒိနာ ပဋိပက္ခနယေန။

ဒုဋ္ဌု စရိတာနီတိ ပစ္စယတော၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မတော၊ ပဝတ္တိအာကာရတော စ န သုဋ္ဌု အသမ္မာ ပဝတ္တိတာနိ။ ဝိရူပါနီတိ ဗီဘစ္ဆာနိ သမ္ပတိ၊ အာယတိဉ္စ အနိဋ္ဌရူပတ္တာ။ ကာယေနာတိ ကာယဒွါရေန ကရဏဘူတေန။ ကာယတောတိ ကာယဒွါရတော။ ‘‘သုဋ္ဌု စရိတာနီ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဿ သိက္ခာပဒဿ ဝီတိက္ကမေ ကာယသမုဋ္ဌာနာ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ တံ ကာယဒွါရေ ပညတ္တသိက္ခာပဒံ။ အဝီတိက္ကမော ကာယသုစရိတန္တိ ဝါရိတ္တသီလဿ ဝသေန ဝဒတိ၊ စာရိတ္တသီလဿပိ ဝါ၊ ယဿ အကရဏေ အာပတ္တိ ဟောတိ။ ဝစီဒုစ္စရိတသုစရိတနိဒ္ဓါရဏမ္ပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဘယတ္ထ ပညတ္တဿာတိ ကာယဒွါရေ၊ ဝစီဒွါရေ စ ပညတ္တဿ။ သိက္ခာပဒဿ ဝီတိက္ကမောဝ မနောဒုစ္စရိတံ မနောဒွါရေ ပညတ္တဿ သိက္ခာပဒဿ အဘာဝတော၊ တယိဒံ ဒွါရဒွယေ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာယ အာပတ္တိယာ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝီတိက္ကမောတိ ယထာဝုတ္တာယ အာပတ္တိယာ အဝီတိက္ကမော မနောသုစရိတံ။ ‘‘သဗ္ဗဿာပိ သိက္ခာပဒဿ အဝီတိက္ကမော မနောသုစရိတ’’န္တိ ကေစိ။ တဒုဘယဉှိ စာရိတ္တသီလံ ဥဒ္ဒိဿပညတ္တံ သိက္ခာပဒံ၊ တဿ အဝီတိက္ကမော သိယာ ကာယသုစရိတံ၊ သိယာ ဝစီသုစရိတန္တိ။

ပါဏော အတိပါတီယတိ ဧတာယာတိ ပါဏာတိပါတော၊ တထာပဝတ္တာ စေတနာ၊ ဧဝံ အဒိန္နာဒါနာဒယောပီတိ အာဟ ‘‘ပါဏာတိပါတာဒယော ပန တိဿော စေတနာ’’တိ။ ဝစီဒွါရေပိ ဥပ္ပန္နာ ကာယဒုစ္စရိတံ ဒွါရန္တရေ ဥပ္ပန္နဿာပိ ကမ္မဿ သနာမာပရိစ္စာဂတော ယေဘုယျဝုတ္တိယာ၊ တဗ္ဗဟုလဝုတ္တိယာ စ။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ –

‘‘ဒွါရေ စရန္တိ ကမ္မာနိ၊ န ဒွါရာ ဒွါရစာရိနော၊

တသ္မာ ဒွါရေဟိ ကမ္မာနိ၊ အညမညံ ဝဝတ္ထိတာ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ကာမာဝစရကုသလဒွါရကထာ)၊

ဝစီဒုစ္စရိတံ ကာယဒွါရေပိ ဝစီဒွါရေပိ ဥပ္ပန္နာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာတိ မနောကမ္မဘူတာယ စေတနာယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ။ ကာယဝစီကမ္မဘူတာယ ပန စေတနာယ သမ္ပယုတ္တာ အဘိဇ္ဈာဒယော တံ တံ ပက္ခိကာ ဝါ ဟောန္တိ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါတိ။ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ မနောသုစရိတန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တိဝိဓဿ ဒုစ္စရိတဿ အကရဏဝသေန ပဝတ္တာ တိဿော စေတနာပိ ဝိရတိယောပိ ကာယသုစရိတံ ကာယိကဿ ဝီတိက္ကမဿ အကရဏဝသေန ပဝတ္တနတော၊ ကာယေန ပန သိက္ခာပဒါနံ သမာဒိယနေ သီလဿ ကာယသုစရိတဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဧသေဝ နယော ဝစီသုစရိတေ။

ကာမပဋိသံယုတ္တောတိ ဧတ္ထ ဒွေ ကာမာ ဝတ္ထုကာမော စ ကိလေသကာမော စ။ တတ္ထ ဝတ္ထုကာမပက္ခေ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ကာမေဟိ ပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ကာမဝိတက္ကော။ ကိလေသကာမပက္ခေ ပန သမ္ပယောဂဝသေန ကာမေန ပဋိသံယုတ္တောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော’’တိအာဒီသု သမ္ပယောဂဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗျာပါဒဝတ္ထုပဋိသံယုတ္တောပိ ဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တောတိ ဂယှမာနေ ဥဘယထာပိ ယောဇနာ လဗ္ဘတေဝ။ ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိဟိံသန္တိ ဧတာယ သတ္တေ၊ ဝိဟိံသနံ ဝါ ဧသာ သတ္တာနန္တိ ဝိဟိံသာ၊ တာယ ပဋိသံယုတ္တော ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တောတိ ဧဝံ သဒ္ဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပ္ပိယေ အမနာပေ သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ ဗျာပါဒဝိတက္ကပ္ပဝတ္တိ အဋ္ဌာနာဃာတဝသေန ဒီပေတဗ္ဗာ။ ဗျာပါဒဝိတက္ကဿ အဝဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာဝ ဝိနာသနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိနာသနံ ပန ပါဏာတိပါတော ဧဝါတိ။ ‘‘သင်္ခါရော’’ ဟိ ဒုက္ခာပေတဗ္ဗော နာမ နတ္ထီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ယေ ‘‘ဒုက္ခာပေတဗ္ဗာ’’တိ ဣစ္ဆိတာ သတ္တသညိတာ၊ တေပိ အတ္ထတော သင်္ခါရာ ဧဝါတိ? သစ္စမေတံ၊ ယေ ပန ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါ သဝိညာဏကတာယ ဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေန္တိ၊ တသ္မာ တေ ဝိဟိံသာဝိတက္ကဿ ဝိသယာ ဣစ္ဆိတာ သတ္တသညိတာ။ ယေ ပန န ဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေန္တိ ဝုတ္တလက္ခဏာယောဂတော၊ တေ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဟိံသာဝိတက္ကော သင်္ခါရေသု နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယထာ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေ သတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

နေက္ခမ္မံ ဝုစ္စတိ လောဘတော နိက္ခန္တတ္တာ အလောဘော၊ နီဝရဏေဟိ နိက္ခန္တတ္တာပိ ပဌမဇ္ဈာနံ၊ သဗ္ဗာကုသလေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ သဗ္ဗော ကုသလော ဓမ္မော၊ သဗ္ဗသင်္ခတေဟိ ပန နိက္ခန္တတ္တာ၊ နိဗ္ဗာနံ။ ဥပနိဿယတော၊ သမ္ပယောဂတော၊ အာရမ္မဏကရဏတော စ နေက္ခမ္မေန ပဋိသံယုတ္တောတိ နေက္ခမ္မပဋိသံယုတ္တော။ နေက္ခမ္မဝိတက္ကော သမ္မာသင်္ကပ္ပော။ ဣဒါနိ တံ ဘူမိဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘သော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသုဘပုဗ္ဗဘာဂေတိ အသုဘဇ္ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ။ အသုဘဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ကာမဝိတက္ကဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဒဿနတ္ထံ ကတံ။ ကာမဝိတက္ကပဋိပက္ခော ဟိ နေက္ခမ္မဝိတက္ကောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဥပရိဝိတက္ကဒွယဿ ဘူမိံ ဒဿေန္တေန သပုဗ္ဗဘာဂါနိ မေတ္တာကရုဏာဈာနာဒီနိ ဥဒ္ဓဋာနိ။ အသုဘဇ္ဈာနေတိ အသုဘာရမ္မဏေ ပဌမဇ္ဈာနေ။ အဝယဝေ ဟိ သမုဒါယဝေါဟာရံ ကတွာ နိဒ္ဒိသတိ ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ’’တိ။ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာတိ နိဒဿနမတ္တံ။ တံ ဈာနံ သမ္မသိတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလကာလေပိ ဟိ သော လောကုတ္တရောတိ။ ဗျာပါဒဿ ပဋိပက္ခော၊ ကိဉ္စိပိ န ဗျာပါဒေတိ ဧတေနာတိ ဝါ အဗျာပါဒေါ၊ မေတ္တာ၊ တာယ ပဋိသံယုတ္တော အဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော။ မေတ္တာဈာနေတိ မေတ္တာဘာဝနာဝသေန အဓိဂတေ ပဌမဇ္ဈာနေ။ ကရုဏာဈာနေတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိဟိံသာယ ပဋိပက္ခော၊ န ဝိဟိံသန္တိ ဝါ ဧတာယ သတ္တေတိ အဝိဟိံသာ၊ ကရုဏာ။

နနု စ အလောဘာဒေါသာနံ အညမညာဝိရဟတော တေသံ ဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကာနံ ဣမေသံ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒီနံ အညမညံ အသင်္ကရဏတော ဝဝတ္ထာနံ န ဟောတီတိ? နောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယဒါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အလောဘော သီသံ ဟောတီတိ အလောဘော ပဓာနော ဟောတိ။ နိယမိတပရိဏတသမုဒါစာရာဒိဝသေန ယဒါ အလောဘပ္ပဓာနော နေက္ခမ္မဂရုကော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဟောတိ၊ တဒါ လဒ္ဓါဝသရော နေက္ခမ္မဝိတက္ကော ပတိဋ္ဌဟတိ။ တံသမ္ပယုတ္တဿ ပန အဒေါသလက္ခဏဿ အဗျာပါဒဿ ဝသေန ယော တဿေဝ အဗျာပါဒဝိတက္ကဘာဝေါ သမ္ဘဝေယျ၊ သတိ စ အဗျာပါဒဝိတက္ကဘာဝေ ကဿစိပိ အဝိဟေဌနဇာတိကတာယ အဝိဟိံသာဝိတက္ကဘာဝေါ စ သမ္ဘဝေယျ၊ တေ ဣတရေ ဒွေ။ တဒနွယိကာတိ တဿေဝ နေက္ခမ္မဝိတက္ကဿ အနုဂါမိနော၊ သရူပတော အဒိဿနတော ‘‘တသ္မိံ သတိ ဟောန္တိ၊ အသတိ န ဟောန္တီ’’တိ တဒနုမာနနေယျာ ဘဝန္တိ။ သေသဒွယေပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ကာမပဋိသံယုတ္တော သင်္ကပ္ပော ကာမသင်္ကပ္ပော’’တိအာဒိနာ ဝိတက္ကတ္တိကေ ဝုတ္တနယေနေဝ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၈၈) ဝေဒိတဗ္ဗော အတ္ထတော အဘိန္နတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပုန ဒေသနာ ကတာတိ? တထာ ဒေသနာယ ဗုဇ္ဈနကာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဒေသနာမတ္တမေဝေတံ။

ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇနာကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘တာသု ဒွေ သတ္တေသုပိ သင်္ခါရေသုပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တာယေဝ ဟိ ဧတာ’’တိ။ တထေဝါတိ ယထာ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒီနံ ‘‘အသုဘပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမာဝစရော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ကာမာဝစရာဒိဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ တထေဝ တာသမ္ပိ နေက္ခမ္မသညာဒီနမ္ပိ ကာမာဝစရာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကာမပဋိသံယုတ္တောတိ သမ္ပယောဂဝသေန ကာမေန ပဋိသံယုတ္တော။ တက္ကနဝသေန တက္ကော။ ဝိသေသတော တက္ကနဝသေန ဝိတက္ကော။ သင်္ကပ္ပနပရိကပ္ပနဝသေန သင်္ကပ္ပော။ အညေသုပိ ကာမပဋိသံယုတ္တေသု ဓမ္မေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ဝိတက္ကေ ဧဝ ကာမောပပဒေါ ဓာတု-သဒ္ဒေါ နိရုဠှော ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိတက္ကဿ ကာမသင်္ကပ္ပပ္ပဝတ္တိယာ သာတိသယတ္တာ။ ဧသ နယော ဗျာပါဒဓာတုအာဒီသု။ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ ကာမဓာတူ ဟီနဇ္ဈာသယေဟိ ကာမိတဗ္ဗဓာတုဘာဝတော ကိလေသကာမဿ အာရမ္မဏသဘာဝတ္တာတိ အတ္ထော။ ဝိဟေဌေတီတိ ဝိဗာဓတိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ ကာမဓာတုတ္တိကေ။ သဗ္ဗာကုသလသင်္ဂါဟိကာယ ကာမဓာတုယာ ဣတရာ ဒွေ သင်္ဂဟေတွာ ကထနံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာ ကထာ။ တိဿော ဓာတုယော အညမညံ အသင်္ကရတော ကထာ အသမ္ဘိန္နာ။ ဣတရာ ဒွေ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီတိ ဣတရာ ဒွေ ဓာတုယော ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ ကာမဓာတူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သာမညဇောတနာယ သဝိသယဿ အတိဗျာပနေန။ တတောတိ ဣတရဓာတုဒွယသင်္ဂါဟိကာယ ကာမဓာတုယာ။ နီဟရိတွာတိ နိဒ္ဓါရေတွာ။ ဒဿေတီတိ ဧဝံ ဘဂဝါ ဒဿေတီတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗျာပါဒဓာတုံ…ပေ… ကထေသိ။ ကသ္မာ? ပဂေဝ အပဝါဒါ အဘိနိဝိသန္တိ၊ တတော ပရံ ဥဿဂ္ဂေါ ပဝတ္တတိ၊ ဌပေတွာ ဝါ အပဝါဒဝိသယံ တံ ပရိဟရန္တောဝ ဥဿဂ္ဂေါ ပဝတ္တတီတိ၊ ဉာယော ဟေသ လောကေ နိရုဠှောတိ။

ဒွေ ကထာတိ ‘‘သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာ၊ အသမ္ဘိန္နာ စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅) အနန္တရတ္တိကေ ဝုတ္တာ ဒွေ ကထာ။ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန အာနေတွာ ကထနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တအတ္ထော ဣဓာပိ အာဟရိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘နေက္ခမ္မဓာတုယာ ဂဟိတာယ ဣတရာ ဒွေ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ။

သုညတဋ္ဌေနာတိ အတ္တသုညတာယ။ ကာမဘဝေါ ကာမော ဥတ္တရပဒလောပေန သုညတဋ္ဌေန ဓာတု စာတိ ကာမဓာတု။ ဗြဟ္မလောကန္တိ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိသညိတံ ဗြဟ္မလောကံ။ ဓာတုယာ အာဂတဋ္ဌာနမှီတိ ‘‘ကာမဓာတု ရူပဓာတူ’’တိအာဒိနာ ဓာတုဂ္ဂဟဏေ ကတေ။ ဘဝေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာတိ ‘‘ကာမဘဝေါ ရူပဘဝေါ’’တိအာဒိနာ ဘဝဝသေန တဒတ္ထော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော၊ န ယာယ ကာယစိ ဓာတုယာ ဝသေန။ ယဒဂ္ဂေန စ ဓာတုယာ အာဂတဋ္ဌာနေ ဘဝေန ပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော၊ တဒဂ္ဂေန ဘဝဿ အာဂတဋ္ဌာနေ ဓာတုယာ ပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော ဘဝဝသေန ဓာတုယာ ပရိစ္ဆိဇ္ဇနတော။ နိရုဇ္ဈတိ ကိလေသဝဋ္ဋမေတ္ထာတိ နိရောဓော၊ သာ ဧဝ သုညတဋ္ဌေန ဓာတူတိ နိရောဓဓာတု၊ နိဗ္ဗာနံ။ နိရုဒ္ဓေ စ ကိလေသဝဋ္ဋေ ကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋာ နိရုဒ္ဓါ ဧဝ ဟောန္တိ။

ဟီနဓာတုတ္တိကော အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၄) ဟီနတ္တိကေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဟီနာ ဓာတူတိ ဒွါဒသ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါ’’တိ။ တေ ဟိ လာမကဋ္ဌေန ဟီနဓာတု။ ဟီနပဏီတာနံ မဇ္ဈေ ဘဝါတိ မဇ္ဈိမဓာတု၊ အဝသေသာ တေဘူမကဓမ္မာ။ ဥတ္တမဋ္ဌေန အတပ္ပကဋ္ဌေန စ ပဏီတဓာတု၊ နဝလောကုတ္တရဓမ္မာ။

ပဉ္စကာမဂုဏာ ဝိသယဘူတာ ဧတဿ သန္တီတိ ပဉ္စကာမဂုဏိကော၊ ကာမရာဂေါ။ ရူပါရူပဘဝေသူတိ ရူပါရူပူပပတ္တိဘဝေသု ယထာဓိဂတေသု။ အနဓိဂတေသု ပန သော ပတ္ထနာ နာမ န ဟောတီတိ ဘဝဝသေန ပတ္ထနာတိ ဣမိနာဝ ဂဟိတော။ ဈာနနိကန္တီတိ ရူပါရူပဇ္ဈာနေသု နိကန္တိ။ ဘဝဝသေန ပတ္ထနာတိ ဘဝေသု ပတ္ထနာတိ။ ဧဝံ စတူဟိပိ ပဒေဟိ ယထာက္ကမံ မဟဂ္ဂတူပပတ္တိဘဝဝိသယာ၊ မဟဂ္ဂတကမ္မဘဝဝိသယာ၊ ဘဝဒိဋ္ဌိသဟဂတာ၊ ဘဝပတ္ထနာဘူတာ စ တဏှာ ‘‘ဘဝတဏှာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ ဝိဘဝေါ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ ဝိဘဝသဟဂတာ တဏှာ ဝိဘဝတဏှာ။ ရူပါဒိပဉ္စဝတ္ထု ကာမဝိသယာ ဗလဝရာဂဘူတာ တဏှာ ကာမတဏှာတိ ပဌမနယော၊ ‘‘သဗ္ဗေပိ တေဘူမကဓမ္မာ ကာမနီယဋ္ဌေန ကာမာ’’တိ (မဟာနိ။ ၁) ဝစနတော တေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တာ သဗ္ဗာပိ တဏှာ ကာမတဏှာတိ ဒုတိယနယောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

အဘိဓမ္မေ ပနာတိ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတနော၊ တေန ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂတော အညောပိ ကာမာဝစရဓမ္မဝိသယော လောဘော အဘိဓမ္မေ (ဝိဘ။ ၉၁၅) ‘‘ကာမတဏှာ’’တိ အာဂတောတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ တိကန္တရမ္ပိ သမာနံ တဏှံယေဝ နိဿာယ ပဝတ္တိတဒေသနာနန္တရတာယ တံ ‘‘ဝါရော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ ‘‘ဣမိနာ ဝါရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ဝါရေနာတိ ဣမိနာ ပရိယာယေနာတိ အတ္ထော။ ရဇနီယဋ္ဌေနာတိ ကာမနီယဋ္ဌေန။ ပရိယာဒိယိတွာတိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ တတောတိ ကာမတဏှာယ။ နီဟရိတွာတိ နိဒ္ဓါရေတွာ။ ဣတရာ ဒွေ တဏှာတိ ရူပတဏှံ၊ အရူပတဏှဉ္စ ဒဿေတိ။ ဧတေန ‘‘ကာမတဏှာ’’တိ သာဓာရဏဝစနမေတံ သဗ္ဗဿပိ လောဘဿ၊ တဿ ပန ‘‘ရူပတဏှာ အရူပတဏှာ’’တိ ဝိသေသဝစနံ ယထာ ကာမဂုဏိကရာဂေါ ရူပရာဂေါ အရူပရာဂေါတိ ဒဿေတိ။ နိရောဓတဏှာတိ ဘဝနိရောဓေ ဘဝသမုစ္ဆေဒေ တဏှာ။ ယသ္မာ ဟိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ မနုဿတ္တဘာဝေ၊ ကာမာဝစရဒေဝတ္တဘာဝေ၊ ရူပါဝစရအရူပါဝစရတ္တဘာဝေ ဌိတဿ အတ္တနော သမ္မာ သမုစ္ဆေဒေါ ဟောတီတိ ဘဝနိရောဓံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တံသဟဂတာပိ တဏှာ တမေဝ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတီတိ။

ဝဋ္ဋသ္မိန္တိ တိဝိဓေပိ ဝဋ္ဋေ။ ယထာ တေ ဟိ နိဿရိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန ကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋေ တံသမင်္ဂိသတ္တံ တေသံ ပရာပရုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘာဝေန သံယောဇေန္တိ၊ ဧဝံ ကိလေသဝဋ္ဋေပီတိ။ သတီတိ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနေ။ ရူပါဒိဘေဒေတိ ရူပဝေဒနာဒိဝိဘာဂေ။ ကာယေတိ ခန္ဓသမူဟေ။ ဝိဇ္ဇမာနာတိ သတီ ပရမတ္ထတော ဥပလဗ္ဘမာနာ။ ဒိဋ္ဌိယာ ပရိကပ္ပိတော ဟိ အတ္တာဒိ ပရမတ္ထတော နတ္ထိ၊ ဒိဋ္ဌိ ပန အယံ အတ္ထေဝါတိ။ ဝိစိနန္တောတိ ဓမ္မသဘာဝံ ဝီမံသန္တော။ ကိစ္ဆတီတိ ကိလမတိ။ ပရာမသတီတိ ပရတော အာမသတိ။ ‘‘သီလေန သုဒ္ဓိ၊ ဝတေန သုဒ္ဓီ’’တိ ဂဏှန္တော ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ အတိက္ကမိတွာ တဿ ပရတော အာမသတိ နာမ။ ဝီသတိဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌီတိ ရူပါဒိ-ဓမ္မေ၊ ပစ္စေကံ တေ ဝါ နိဿိတံ၊ တေသံ ဝါ နိဿယဘူတံ၊ သာမိဘူတံ ဝါ ကတွာ ပရိကပ္ပနဝသေန ပဝတ္တိယာ ဝီသတိဝတ္ထုကာ အတ္တဒိဋ္ဌိ ဝီသတိ။ ဝိမတီတိ ဓမ္မေသု သမ္မာ၊ မိစ္ဆာ ဝါ မနနာဘာဝတော သံသယိတဋ္ဌေန အမတိ၊ အပ္ပဋိပဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ ဝိပရိယာသဂ္ဂါဟောတိ အသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ‘‘သုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ ဝိပရီတဂ္ဂါဟော။

စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌေနာတိ စိရပရိဝုတ္ထတာယ ပုရာဏဘာဝေန။ အာသဝနဋ္ဌေနာတိ သန္ဒနဋ္ဌေန၊ ပဝတ္တနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ သဝတီတိ ပဝတ္တတိ။ အဝဓိအတ္ထော အာ-ကာရော၊ အဝဓိ စ မရိယာဒါဘိဝိဓိဘေဒတော ဒုဝိဓော။ တတ္ထ မရိယာဒေါ ကိရိယံ ဗဟိ ကတွာ ပဝတ္တတိ ယထာ ‘‘အာ ပါဋလိပုတ္တာ ဝုဋ္ဌော ဒေဝေါ’’တိ။ အဘိဝိဓိ ကိရိယံ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တတိ ယထာ ‘‘အာ ဘဝဂ္ဂါ ဘဂဝတော ယသော ပဝတ္တော’’တိ။ အဘိဝိဓိအတ္ထော အယံ အာ-ကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကတ္ထစိ ဒွေ အာသဝါ အာဂတာတိ ဝိနယပါဠိံ (ပါရာ။ ၃၉) သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ သံဝရာယ၊ သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉) ဒွိဓာ အာသဝါ အာဂတာတိ။ ကတ္ထစီတိ တိကနိပါတေ အာသဝသုတ္တေ၊ (ဣတိဝု။ ၅၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၆၃) အညေသု စ သဠာယတနသုတ္တာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၁)။ သဠာယတနသုတ္တေသုပိ ဟိ ‘‘တယောမေ အာဝုသော အာသဝါ ကာမာသဝေါ ဘဝါသဝေါ အဝိဇ္ဇာသဝေါ’’တိ တယော ဧဝ အာဂတာတိ။ နိရယံ ဂမေန္တီတိ နိရယဂါမိနီယာ။ ယသ္မာ ဣဓ သာသဝံ ကုသလာကုသလံ ကမ္မံ အာသဝပရိယာယေန ဒေသိတံ၊ တသ္မာ ပဉ္စဂတိသံဝတ္တနီယဘာဝေန အာသဝါ အာဂတာ။ ဣမသ္မိံ သင်္ဂီတိသုတ္တေ တယော အာဂတာတိ။ ဧတ္ထ ယသ္မာ အညေသု စ အာ ဘဝဂ္ဂံ အာ ဂေါတြဘုံ ပဝတ္တန္တေသု မာနာဒီသု ဝိဇ္ဇမာနေသု အတ္တတ္တနိယာဒိဂ္ဂါဟဝသေန၊ အဘိဗျာပနမဒကရဏဝသေန အာသဝသဒိသတာ စ ဧတေသံယေဝ၊ န အညေသံ၊ တသ္မာ ဧတေသွေဝ အာသဝ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န စေတ္ထ ‘‘ဒိဋ္ဌာသဝေါ နာဂတော’’တိ စိန္တေတဗ္ဗံ ဘဝတဏှာယ၊ ဘဝဒိဋ္ဌိယာပိ ဘဝါသဝဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ။ ကာမာသဝေါ နာမ ကာမနဋ္ဌေန၊ အာသဝနဋ္ဌေန စ။ ဝုတ္တာယေဝ အတ္ထတော နိန္နာနာကရဏတော။

ကာမေ ဧသတိ ဂဝေသတိ ဧတာယာတိ ကာမေသနာ၊ ကာမာနံ အဘိပတ္ထနာဝသေန၊ ပရိယေဋ္ဌိဝသေန၊ ပရိဘုဉ္ဇနဝသေန ဝါ ပဝတ္တရာဂေါ။ ဘဝေသနာ ပန ဘဝပတ္ထနာ၊ ဘဝါဘိရတိဘဝဇ္ဈောသာနဝသေန ပဝတ္တရာဂေါ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကသမ္မတဿာတိ အညတိတ္ထိယေဟိ ပရိကပ္ပိတဿ၊ သမ္ဘာဝိတဿ စ။ ဗြဟ္မစရိယဿာတိ တပေါပက္ကမဿ။ တဒေကဋ္ဌန္တိ တာဟိ ရာဂဒိဋ္ဌီဟိ သဟဇေကဋ္ဌံ။ ကမ္မန္တိ အကုသလကမ္မံ။ တမ္ပိ ဟိ ကာမာဒိကေ နိဗ္ဗတ္တနာဓိဋ္ဌာနာဒိဝသေန ပဝတ္တံ ‘‘ဧသတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အန္တဂ္ဂါဟိကာ ဒိဋ္ဌီတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ။ ယာ ကာစိ ပန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ တပေါပက္ကမဟေတုကာ ဗြဟ္မစရိယေသနာ ဧဝ။

အာကာရသဏ္ဌာနန္တိ ဝိသိဋ္ဌာကာရာဝဋ္ဌာနံ ကထံဝိဓန္တိ ဟိ ကေန ပကာရေန သဏ္ဌိတံ၊ သမဝဋ္ဌိတန္တိ အတ္ထော။ သဒ္ဒတ္ထတော ပန ဝိဒဟနံ ဝိသိဋ္ဌာကာရေန အဝဋ္ဌာနံ ဝိဓာ၊ ဝိဓီယတိ ဝိသဒိသာကာရေန ဌပီယတီတိ ဝိဓာ၊ ကောဋ္ဌာသော။ ဝိဒဟနတော ဟီနာဒိဝသေန ဝိဝိဓေနာကာရေန ဒဟနတော ဥပဓာရဏတော ဝိဓာ၊ မာနောဝ။ သေယျသဒိသဟီနာနံ ဝသေနာတိ သေယျသဒိသဟီနဘာဝါနံ ယာထာဝါ’ ယာထာဝဘူတာနံ ဝသေန။ တယော မာနာ ဝုတ္တာ သေယျဿေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကာ။ ဧသ နယော သဒိသဟီနေသုပိ။ တေနာဟ ‘‘အယဉှိ မာနော’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌေ နဝဝိဓေပိ မာနေ ဝတ္ထုဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရာဇူနဉ္စေဝ ပဗ္ဗဇိတာနဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ကသ္မာ? တေ ဝိသေသတော အတ္တာနံ သေယျတော ဒဟန္တီတိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ‘‘ရာဇာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကော မယာ သဒိသော အတ္ထီတိ ကော-သဒ္ဒေါ ပဋိက္ခေပတ္ထော၊ အညော သဒိသော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတေသံယေဝါတိ ရာဇူနံ၊ ပဗ္ဗဇိတာနဉ္စ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သေဋ္ဌဝတ္ထုကတ္တာ တဿ။ ‘‘ဟီနောဟမသ္မီ’’တိ မာနေပိ ဧသေဝ နယော။

‘‘ကော မယာ သဒိသော အညော ရာဇပုရိသော အတ္ထီ’’တိ ဝါ ‘‘မယှံ အညေဟိ သဒ္ဓိံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဝါ ‘‘အမစ္စော တိ နာမာမေဝ…ပေ… နာမာဟ’’န္တိ ဝါတိ သဒိသဿ သေယျမာနာဒီနံ တိဏ္ဏံ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနံ။

ဒါသာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘတိက ကမ္မကရာဒီနံ ပရာဓီနဝုတ္တိကာနံ ဂဟဏံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝါ ဂဟိတေ ဧဝ ‘‘ပုက္ကုသစဏ္ဍာလာဒယောပီ’’တိ သယမေဝ ဒဿေတိ။ နနု စ မာနော နာမာယံ သံပဂ္ဂဟရသော၊ သော ကထံ ဩမာနေ သမ္ဘဝတီတိ? သောပိ အဝကရဏမုခေန ဝိဓာနဝတ္ထုနာ ပဂ္ဂဏှနဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ နာယံ ဝိရောဓော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကိံ ဒါသော နာမ အဟန္တိ ဧတေ မာနေ ကရောတီ’’တိ။ တထာ ဟိဿ ယာထာဝမာနတာ ဝုတ္တာ။

ယာထာဝမာနာ ဘဝနိကန္တိ ဝိယ၊ အတ္တဒိဋ္ဌိ ဝိယ စ န မဟာသာဝဇ္ဇာ၊ တသ္မာ တေ န အပါယဂမနီယာ။ ယထာဘူတဝတ္ထုကတာယ ဟိ တေ ယာထာဝမာနာ။ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈာ’’တိ စ တဿ အနဝသေသပ္ပဟာယိတာယ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယတတိယမဂ္ဂေဟိ စ တေ ယထာက္ကမံ ပဟီယန္တိ၊ ယေ ဩဠာရိကတရာ၊ ဩဠာရိကတမာ စ။ မာနော ဟိ ‘‘အဟံ အသ္မီ’’တိ ပဝတ္တိယာ ဥပရိမဂ္ဂေသု သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုဝိပစ္စနီကော ဟုတွာ ပဟီယတိ။ အယာထာဝမာနာ နာမ အယထာဘူတဝတ္ထုကတာယ၊ တေနေဝ တေ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝေန ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈာ ဝုတ္တာ။

အတတိ သတတံ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အဒ္ဓါ၊ ကာလောတိ အာဟ ‘‘တယော အဒ္ဓါတိ တယော ကာလာ’’တိ။ သုတ္တန္တပရိယာယေနာတိ ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၈၃) အာဂတနယေန။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ယော စာဝုသော မနော၊ ယေ စ ဓမ္မာ၊ ဥဘယမေတံ ပစ္စုပ္ပန္နံ၊ တသ္မိံ စေ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဆန္ဒရာဂပဋိဗဒ္ဓံ ဟောတိ ဝိညာဏံ၊ ဆန္ဒရာဂပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ဝိညာဏဿ တဒဘိနန္ဒတိ၊ တဒဘိနန္ဒန္တော ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု သံဟီရတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၄) အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိတော ပုဗ္ဗေ’’တိအာဒိ။ တဒန္တရန္တိ တေသံ စုတိပဋိသန္ဓီနံ ဝေမဇ္ဈံ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ၊ ယော ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနံ ဝေမဇ္ဈတာယ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ ကင်္ခတိ၊ (ဓ။ သ။ ၁၁၂၃) ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ အညာဏ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၆၇၊ ၁၁၀၆၊ ၁၁၂၈) ဧဝမာဒီသု ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဘင်္ဂေါ ဓမ္မော အတီတံသေန သင်္ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘ဘင်္ဂတော ဥဒ္ဓံ အတီတော အဒ္ဓါ နာမာ’’တိ။ တထာ အနုပ္ပန္နော ဓမ္မော အနာဂတံသေန သင်္ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပာဒတော ပုဗ္ဗေ အနာဂတော အဒ္ဓါ နာမာ’’တိ။ ခဏတ္တယေတိ ဥပ္ပာဒေါ၊ ဌိတိ၊ ဘင်္ဂေါတိ တီသု ခဏေသု။ ယဒါ ဟိ ဓမ္မော ဟေတုပစ္စယဿ သမဝါယေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယဒါ စ ဝေတိ၊ ဣတိ ဒွီသုပိ ခဏေသု ဌိတိက္ခဏေ ဝိယ ပစ္စုပ္ပန္နောတိ။ ဓမ္မာနဉှိ ပါကဘာဝူပါဓိကံ ပတ္တဗ္ဗံ ဥဒယော၊ ဝိဒ္ဓံသဘာဝူပါဓိကံ ဝယော၊ တဒုဘယဝေမဇ္ဈံ ဌိတိ။ ယဒိ ဧဝံ အဒ္ဓါ နာမာယံ ဓမ္မော ဧဝ အာပန္နောတိ? န ဓမ္မော၊ ဓမ္မဿ ပန အဝတ္ထာဘေဒေါ၊ တဉ္စ ဥပါဒါယ လောကေ ကာလသမညာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အတီတာဒိဘေဒေါ စ နာမ အယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ တေနေဝ ဝေါဟာရေနာတိ တံ တံ အဝတ္ထာဝိသေသံ ဥပါဒါယ ဓမ္မော ‘‘အတီတော အနာဂတော ပစ္စုပ္ပန္နော’’တိ ယေန ဝေါဟာရေန ဝေါဟရီယတိ၊ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ ဟိ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကာလော တဿေဝ ဓမ္မဿ ပဝတ္တိအဝတ္ထာဝိသေသံ ဥပါဒါယ တေနေဝ ဝေါဟာရေန ‘‘အတီတော အဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော။

အန္တ-သဒ္ဒေါ လောကေ ပရိယောသာနေ၊ ကောဋိယံ နိရုဠှောတိ တဒတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အန္တောယေဝ အန္တော’’တိ အာဟ၊ ကောဋိ အန္တောတိ အတ္ထော။ ပရဘာဂေါတိ ပါရိမန္တော။ အမတိ ဂစ္ဆတိ ဘဝပ္ပဗန္ဓော နိဋ္ဌာနံ ဧတ္ထာတိ အန္တော၊ ကောဋိ။ အမနံ နိဋ္ဌာနဂမနန္တိ အန္တော၊ ဩသာနံ။ သော ပန ‘‘ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၉၃၊ သံ။ နိ။ ၂။၅၁) ဝုတ္တတ္တာ ဒုက္ခဏ္ဏဝဿ ပါရိမန္တောတိ အာဟ ‘‘ပရဘာဂေါ’’တိ။ အမ္မတိ ပရိဘုယျတိ ဟီဠီယတီတိ အန္တော၊ လာမကော။ အမ္မတိ ဘာဂသော ဉာယတီတိ အန္တော၊ အံသောတိ အာဟ ‘‘ကောဋ္ဌာသော အန္တော’’တိ။ သန္တော ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနော ကာယော ဓမ္မသမူဟောတိ သက္ကာယော၊ ခန္ဓာ၊ တေ ပန အရိယသစ္စဘူတာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ’’တိ။ ပုရိမတဏှာတိ ယေသံ နိဗ္ဗတ္တိကာ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တိတော ပဂေဝ သိဒ္ဓါ တဏှာ။ အပ္ပဝတ္တိဘူတန္တိ နပ္ပဝတ္တတိ တဒုဘယံ ဧတ္ထာတိ တေသံ အပ္ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ။ ယဒိ ‘‘သက္ကာယော အန္တော’’တိအာဒိနာ အညမညံ ဝိဘတ္တိတာယ ဒုက္ခသစ္စာဒယော ဂဟိတာ၊ အထ ကသ္မာ မဂ္ဂေါ န ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေါ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥပါယတ္တာတိ ဥပါယဘာဝတော၊ သမ္ပာပကဟေတုဘာဝတောတိ အတ္ထော။

ယဒိ ပန ဟေတုမန္တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဟေတု ဂဟိတော ဟောတိ၊ နနု ဧဝံ သက္ကာယဂ္ဂဟဏေနေဝ တဿ ဟေတုဘူတော သက္ကာယသမုဒယော ဂဟိတော ဟောတီတိ? တဿ ဂဟဏေ သင်္ခတဒုကော ဝိယ၊ သပ္ပစ္စယဒုကော ဝိယ စ ဒုကောဝါယံ အာပဇ္ဇတိ၊ န တိကော။ ယထာ ပန သက္ကာယံ ဂဟေတွာ သက္ကာယသမုဒယောပိ ဂဟိတော၊ ဧဝံ သက္ကာယနိရောဓံ ဂဟေတွာ သက္ကာယနိရောဓုပါယော ဂယှေယျ၊ ဧဝံ သတိ စတုက္ကော အယံ အာပဇ္ဇေယျ၊ န တိကော၊ တသ္မာ ဟေတုမန္တဂ္ဂဟဏေန ဟေတုဂ္ဂဟဏံ န စိန္တေတဗ္ဗံ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ယုတ္တော သိယာ – ဣဓ သက္ကာယသက္ကာယသမုဒယာ အနာဒိကာလိကာ၊ အသတိ မဂ္ဂဘာဝနာယံ ပစ္စယာနုပရမေန အပရိယန္တာ စ၊ နိဗ္ဗာနံ ပန အပ္ပစ္စယတ္တာ အတ္တနော နိစ္စတာယ ဧဝ သဗ္ဗဒါဘာဝီတိ အနာဒိကာလိကော၊ အပရိယန္တော စ။ ဣတိ ဣမာနိ တီဏိ သစ္စာနိ မဟာထေရော ဣမာယ သဘာဂတာယ ‘‘တယော အန္တာ’’တိ တိကံ ကတွာ ဒဿေတိ။ အရိယမဂ္ဂေါ ပန ကဒါစိ ကရဟစိ လဗ္ဘမာနော န တထာတိ တဿ အတိဝိယ ဒုလ္လဘပါတုဘာဝတံ ဒီပေတုံ တိကတော ဗဟိကတောတိ အယမေတ္ထ အတ္တနောမတိ။

ဒုက္ခတာတိ ဒုက္ခဘာဝေါ၊ ဒုက္ခံယေဝ ဝါ ယထာ ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာ။ ဒုက္ခ-သဒ္ဒေါ စာယံ အဒုက္ခသဘာဝေသုပိ သုခုပေက္ခာသု ကဉ္စိ အနိဋ္ဌတာဝိသေသံ ဥပါဒါယ ပဝတ္တတီတိ တတော နိဝတ္တေန္တော သဘာဝဒုက္ခဝါစိနာ ဧကေန ဒုက္ခ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခတာ’’တိ အာဟ။ ဘဝတိ ဟိ ဧကန္တတော တံသဘာဝေပိ အတ္ထေ အညဿ ဓမ္မဿ ယေန ကေနစိ သဒိသတာလေသေန ဗျဘိစာရာသင်္ကာတိ ဝိသေသိတဗ္ဗတာ ယထာ ‘‘ရူပရူပံ တိလတေလ’’န္တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကထာ) စ။ သင်္ခါရဘာဝေနာတိ သင်္ခတဘာဝေန။ ပစ္စယေဟိ သင်္ခရီယန္တီတိ သင်္ခါရာ၊ အဒုက္ခမသုခဝေဒနာ။ သင်္ခရိယမာနတ္တာ ဧဝ ဟိ အသာရကတာယ ပရိဒုဗ္ဗလဘာဝေန ဘင်္ဂဘင်္ဂါဘိမုခက္ခဏေသု ဝိယ အတ္တလာဘက္ခဏေပိ ဝိဗာဓပ္ပတ္တာ ဧဝ ဟုတွာ သင်္ခါရာ ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘သင်္ခတတ္တာ ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂပီဠိတာ’’တိ။ တသ္မာတိ ယထာဝုတ္တကာရဏတော။ အညဒုက္ခသဘာဝဝိရဟတောတိ ဒုက္ခဒုက္ခတာဝိပရိဏာမဒုက္ခတာသင်္ခါတဿ အညဿ ဒုက္ခသဘာဝဿ အဘာဝတော။ ဝိပရိဏာမေတိ ပရိဏာမေ၊ ဝိဂမေတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ပပဉ္စသူဒနိယံ ‘‘ဝိပရိဏာမဒုက္ခာတိ နတ္ထိဘာဝေါ ဒုက္ခ’’န္တိ။ အပရိညာတဝတ္ထုကာနဉှိ သုခဝေဒနုပရမော ဒုက္ခတော ဥပဋ္ဌာတိ၊ သွာယမတ္ထော ပိယဝိပ္ပယောဂေန ဒီပေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘သုခဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယော ပဒေသနိဿိတော ဝေဒနာဝိသေသမတ္တဝိသယတ္တာတိ အနဝသေသတော သင်္ခါရဒုက္ခတံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိ ဒုတိယနယော ဝုတ္တော။ နနု စ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၈) ဝစနတော သုခဒုက္ခဝေဒနာနမ္ပိ သင်္ခါရဒုက္ခတာ အာပန္နာတိ? သစ္စမေတံ၊ သာ ပန သာမညဇောတနာအပဝါဒဘူတေန ဣတရဒုက္ခတာဝစနေန နိဝတ္တီယတီတိ နာယံ ဝိရောဓော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဌပေတွာ ဒုက္ခဝေဒနံ သုခဝေဒနဉ္စာ’’တိ။

မိစ္ဆာသဘာဝေါတိ ‘‘ဟိတသုခါဝဟော မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ အာသီသိတောပိ တထာ အဘာဝတော၊ အသုဘာဒီသုယေဝ ‘‘သုဘ’’န္တိအာဒိဝိပရီတပ္ပဝတ္တိတော စ မိစ္ဆာသဘာဝေါ၊ မုသာသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ မာတုဃာတကာဒီသု ပဝတ္တမာနာပိ ဟိ ဟိတသုခံ ဣစ္ဆန္တာဝ ပဝတ္တန္တီတိ တေ ဓမ္မာ ‘‘ဟိတသုခါဝဟာ မေ ဘဝိဿန္တီ’’တိ အာသီသိတာ ဟောန္တိ။ တထာ အသုဘာသုခါနိစ္စာနတ္တေသု သုဘာဒိဝိပရိယာသဒဠှတာယ အာနန္တရိယကမ္မနိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီသု ပဝတ္တိ ဟောတီတိ တေ ဓမ္မာ အသုဘာဒီသု သုဘာဒိဝိပရီတပ္ပဝတ္တိကာ ဟောန္တိ။ ဝိပါကဒါနေ သတိ ခန္ဓဘေဒါနန္တရမေဝ ဝိပါကဒါနတော နိယတော၊ မိစ္ဆတ္တော စ သော နိယတော စာတိ မိစ္ဆတ္တနိယတော။ အနေကေသု အာနန္တရိယေသု ကတေသု ယံ တတ္ထ ဗလဝံ၊ တံ ဝိပစ္စတိ၊ န ဣတရာနီတိ ဧကန္တဝိပါကဇနကတာယ နိယတတာ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ‘‘ဝိပါကဒါနေ သတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ခန္ဓဘေဒါနန္တရန္တိ စုတိအနန္တရန္တိ အတ္ထော။ စုတိ ဟိ မရဏနိဒ္ဒေသေ ‘‘ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၉၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၂၃၊ ၃။၃၇၃၊ ဝိဘ။ ၁၉၃) ဝုတ္တာ၊ ဧတေန ဝစနေန သတိ ဖလဒါနေ စုတိအနန္တရော ဧဝ ဧတေသံ ဖလကာလော၊ န အညောတိ ဖလကာလနိယမေန နိယတတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ၊ န ဖလဒါနနိယမေနာတိ နိယတဖလကာလာနံ အညေသမ္ပိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာနံ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာနမ္ပိ နိယတတာ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာနံ ပစ္စယန္တရဝိကလတာဒီဟိ အဝိပစ္စမာနာနမ္ပိ အတ္တနော သဘာဝေန ဝိပါကဓမ္မတာ ဝိယ ဗလဝတာ အာနန္တရိယေန ဝိပါကေ ဒိန္နေ အဝိပစ္စမာနာနမ္ပိ အာနန္တရိယာနံ ဖလဒါနေ နိယတသဘာဝါ၊ အာနန္တရိယသဘာဝါ စ ပဝတ္တီတိ အတ္တနော သဘာဝေန ဖလဒါနနိယမေနေဝ နိယတတာ၊ အာနန္တရိယတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝဿဉ္စ နိယတသဘာဝါ၊ အာနန္တရိယသဘာဝါ စ တေသံ ပဝတ္တီတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ အညဿ ဗလဝတော အာနန္တရိယဿ အဘာဝေ စုတိအနန္တရံ ဧကန္တေန ဖလဒါနတော။

နနု ဧဝံ အညေသမ္ပိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာနံ အညသ္မိံ ဝိပါကဒါယကေ အသတိ စုတိအနန္တရမေဝ ဧကန္တေန ဖလဒါနတော အာနန္တရိယသဘာဝါ၊ နိယတသဘာဝါ စ ပဝတ္တိ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ အသမာနဇာတိကေန စေတောပဏိဓိဝသေန၊ ဥပဃာတကေန စ နိဝတ္တေတဗ္ဗဝိပါကတ္တာ အနန္တရေကန္တဖလဒါယကတ္တာဘာဝါ၊ န ပန အာနန္တရိယာနံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနိ ဝိယ အသမာနဇာတိကံ ဖလနိဝတ္တကံ အတ္ထိ သဗ္ဗာနန္တရိယာနံ အဝီစိဖလတ္တာ၊ န စ ဟေဋ္ဌူပပတ္တိံ ဣစ္ဆတော သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိယ ဥပရူပပတ္တိဇနကကမ္မဗလံ အာနန္တရိယဗလံ နိဝတ္တေတုံ သမတ္ထော စေတောပဏိဓိ အတ္ထိ အနိစ္ဆန္တဿေဝ အဝီစိပါတနတော၊ န စ အာနန္တရိယုပဃာတကံ ကိဉ္စိ ကမ္မံ အတ္ထိ။ တသ္မာ တေသံယေဝ အနန္တရေကန္တဝိပါကဇနကသဘာဝါ ပဝတ္တီတိ။ အနေကာနိ စ အာနန္တရိယာနိ ကတာနိ ဧကန္တေ ဝိပါကေ နိယတတ္တာ ဥပရတာဝိပစ္စနသဘာဝါသင်္ကတ္တာ နိစ္ဆိတာနိ သဘာဝတော နိယတာနေဝ။ စုတိအနန္တရံ ပန ဖလံ အနန္တရံ နာမ၊ တသ္မိံ အနန္တရေ နိယုတ္တာနိ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တနေန အနန္တရကရဏသီလာနိ အနန္တရပယောဇနာနိ စာတိ သဘာဝတော အာနန္တရိယာနေဝ စ ဟောန္တိ။ တေသု ပန သမာနသဘာဝေသု ဧကေန ဝိပါကေ ဒိန္နေ ဣတရာနိ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကိစ္စဿ တေနေဝ ကတတ္တာ န ဒုတိယံ တတိယဉ္စ ပဋိသန္ဓိံ ကရောန္တိ၊ န သမတ္ထတာဝိဃာတတ္တာတိ နတ္ထိ တေသံ နိယတာနန္တရိယတာနိဝတ္တီတိ။ န ဟိ သမာနသဘာဝံ သမာနသဘာဝဿ သမတ္ထတံ ဝိဟနတီတိ။ ဧကဿ ပန အညာနိပိ ဥပတ္ထမ္ဘကာနိ ဟောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ။ သမ္မာသဘာဝေတိ သစ္စသဘာဝေ။ နိယတော ဧကန္တိကော အနန္တရမေဝ ဖလဒါနေနာတိ သမ္မတ္တနိယမတော။ န နိယတောတိ ဥဘယထာပိ န နိယတော။ အဝသေသာနံ ဓမ္မာနန္တိ ကိလေသာနန္တရိယကမ္မနိယျာနိကဓမ္မေဟိ အညေသံ ဓမ္မာနံ။

တမန္ဓကာရောတိ တမော အန္ဓကာရောတိ ပဒဝိဘာဂေါ။ အဝိဇ္ဇာ တမော နာမ အာရမ္မဏဿ ဆာဒနဋ္ဌေန။ တေနေဝါဟ ‘‘တမော ဝိဟတော၊ အာလောကော ဥပ္ပန္နော (မ။ နိ။ ၁။၃၈၅၊ ပါရာ။ ၁၂)၊ တမောက္ခန္ဓော ပဒါလိတော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၆၄) စ အာဒိ။ အဝိဇ္ဇာသီသေန ဝိစိကိစ္ဆာ ဝုတ္တာ မဟတာ သမ္မောဟေန သဗ္ဗကာလံ အဝိယုဇ္ဇနတော။ အာဂမ္မာတိ ပတွာ။ ကင်္ခတီတိ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ကင်္ခံ ဥပ္ပာဒေတိ သံသယံ အာပဇ္ဇတိ။ အဓိမုစ္စိတုံ န သက္ကောတီတိ ပသာဒါဓိမောက္ခဝသေန အဓိမုစ္စိတုံ န သက္ကောတိ။ တေနာဟ ‘‘န သမ္ပသီဒတီ’’တိ။ ယာဝတ္တကဉှိ ယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝိစိကိစ္ဆာ န ဝိဂစ္ဆတိ၊ တာဝ တတ္ထ သဒ္ဓါဓိမောက္ခော အနဝသရောဝ။ န ကေဝလံ သဒ္ဓါဓိမောက္ခော၊ နိစ္ဆယာဓိမောက္ခောပိ တတ္ထ န ပတိဋ္ဌဟတိ ဧဝ။

န ရက္ခိတဗ္ဗာနီတိ ‘‘ဣမာနိ မယာ ရက္ခိတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧဝံ ကတ္ထစိ ရက္ခာကိစ္စံ နတ္ထိ ပရတော ရက္ခိတဗ္ဗဿေဝ အဘာဝတော။ သတိယာ ဧဝ ရက္ခိတာနီတိ မုဋ္ဌဿစ္စဿ ဗောဓိမူလေ ဧဝ သဝါသနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ သတိယာ ရက္ခိတဗ္ဗာနိ နာမ သဗ္ဗဒါပိ ရက္ခိတာနိ ဧဝ။ နတ္ထိ တထာဂတဿ ကာယဒုစ္စရိတန္တိ တထာဂတဿ ကာယဒုစ္စရိတံ နာမ နတ္ထေဝ၊ ယတော သုပရိသုဒ္ဓါ ကာယသမာစာရော ဘဂဝတော။ နော အပရိသုဒ္ဓါ၊ ပရိသုဒ္ဓါ ဧဝ အပရိသုဒ္ဓိဟေတူနံ ကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ။ တထာပိ ဝိနယေ အပကတညုတာဝသေန သိယာ တေသံ အပါရိသုဒ္ဓိလေသော၊ န ဘဂဝတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘န ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိဟာရကာရံ အာပတ္တိန္တိ ဧကဝစနဝသေန ‘‘အာပတ္တိယော’’တိ ဧတ္ထ အာပတ္တိ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဘိဓေယျာနုရူပဉှိ လိင်္ဂဝစနာနိ ဟောန္တိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ‘‘မနောဒွါရေ’’တိ ဣဒံ တဿာ အာပတ္တိယာ အကိရိယသမုဋ္ဌာနတာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ မနောဒွါရေ ပညတ္တာ အာပတ္တိ အတ္ထီတိ။ သဥပါရမ္ဘဝသေနာတိ သဝတ္တဗ္ဗတာဝသေန၊ န ပန ဒုစ္စရိတလက္ခဏာပတ္တိဝသေန၊ ယတော နံ ဘဂဝါ ပဋိက္ခိပတိ။ ယထာ အာယသ္မတော မဟာကပ္ပိနဿာပိ ‘‘ဂစ္ဆေယျံ ဝါဟံ ဥပေါသထံ၊ န ဝါ ဂစ္ဆေယျံ။ ဂစ္ဆေယျံ ဝါဟံ သင်္ဃကမ္မံ၊ န ဝါ ဂစ္ဆေယျ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၇) ပရိဝိတက္ကိတံ။ မနောဒုစ္စရိတန္တိ မနောဒွါရိကံ အပ္ပသတ္ထံ စရိတံ။ သတ္ထာရာ အပ္ပသတ္ထတာယ ဟိ တံ ဒုစ္စရိတံ နာမ ဇာတံ၊ န သဘာဝတော။

ယသ္မာ မဟာကာရုဏိကော ဘဂဝါ သဒေဝကဿ လောကဿ ဟိတသုခါယ ဧဝ ပဋိပဇ္ဇမာနော အစ္စန္တဝိဝေကဇ္ဈာသယတာယ တဗ္ဗိဓုရံ ဓမ္မသေနာပတိနော စိတ္တုပ္ပာဒံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘န ခေါ တေ…ပေ… ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗ’’န္တိ အဝေါစ၊ တသ္မာ သော ထေရဿ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဘဂဝတော န ပါသံသောတိ ကတွာ မနောဒုစ္စရိတံ နာမ ဇာတော၊ တဿ စ ပဋိက္ခေပေါ ဥပါရမ္ဘောတိ အာဟ ‘‘တသ္မိံ မနောဒုစ္စရိတေ ဥပါရမ္ဘံ အာရောပေန္တော’’တိ။ ဘဂဝတော ပန ဧတ္တကမ္ပိ နတ္ထိ၊ ယတော ပဝါရဏာသုတ္တေ ‘‘ဟန္ဒ ဒါနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဝါရေမိ ဝေါ၊ န စ မေ ကိဉ္စိ ဂရဟထ ကာယိကံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၅) ဝုတ္တော ဘိက္ခုသင်္ဃော ‘‘န ခေါ မယံ ဘန္တေ ဘဂဝတော ကိဉ္စိ ဂရဟာမ ကာယိကံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါ’’တိ သတ္ထု ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရာဒိကံ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အယဉှိ လောကနာထဿ ဒုစ္စရိတာဘာဝေါ ဗောဓိသတ္တဘူမိယမ္ပိ စရိယာစိရာနုဂတော အဟောသိ၊ ပဂေဝ ဗုဒ္ဓဘူမိယန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အနစ္ဆရိယဉ္စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။

ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဓမ္မာ ဂုဏာ၊ န အညေသန္တိ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ။ တထာ ဟိ တေ ဗုဒ္ဓါနံ အာဝေဏိကဓမ္မာတိ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ ‘‘နတ္ထိ တထာဂတဿ ကာယဒုစ္စရိတ’’န္တိအာဒိနာ ကာယဝစီမနောဒုစ္စရိတာဘာဝဝစနံ ယထာဓိကာရံ ကာယကမ္မာဒီနံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိတာယ လဒ္ဓဂုဏကိတ္တနံ၊ န အာဝေဏိကဓမ္မန္တရဒဿနံ။ သဗ္ဗသ္မိဉှိ ကာယကမ္မာဒိကေ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိနိ ကုတော ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သမ္ဘဝေါ။ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ အပ္ပဋိဟတဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနိ သဗ္ဗညုတညာဏတော ဝိသုံယေဝ တီဏိ ဉာဏာနိ စတုယောနိပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏာနိ ဝိယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧကံယေဝ ဟုတွာ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ နာမ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ။ နတ္ထိ ဆန္ဒဿ ဟာနီတိ သတ္တေသု ဟိတဆန္ဒဿ ဟာနိ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ဝီရိယဿ ဟာနီတိ ခေမပဝိဝေကဝိတက္ကာနုဂတဿ ဝီရိယဿ ဟာနိ နတ္ထိ။ ‘‘နတ္ထိ ဒဝါတိ ခိဍ္ဍာဓိပ္ပာယေန ကိရိယာ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ရဝါတိ သဟသာ ကိရိယာ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ သဟသာ ပန ကိရိယာ ဒဝါ ‘‘အညံ ကရိဿာမီ’’တိ အညကရဏံ ရဝါ။ ခလိတန္တိ ဝိရဇ္ဈနံ ဉာဏေန အပ္ဖုဋံ။ သဟသာတိ ဝေဂါယိတတ္တံ တုရိတကိရိယာ။ အဗျာဝဋော မနောတိ နိရတ္ထကော စိတ္တသမုဒါစာရော။ အကုသလစိတ္တန္တိ အညာဏုပေက္ခမာဟ၊ အယဉ္စ ဒီဃဘာဏကာနံ ပါဌော အာကုလော ဝိယ။ အယံ ပန ပါဌော အနာကုလော –

အတီတံသေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတဉာဏံ၊ အနာဂတံသေ၊ ပစ္စုပ္ပန္နံသေ။ ဣမေဟိ တီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗံ ကာယကမ္မံ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိ၊ သဗ္ဗံ ဝစီကမ္မံ၊ သဗ္ဗံ မနောကမ္မံ။ ဣမေဟိ ဆဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော နတ္ထိ ဆန္ဒဿ ဟာနိ၊ နတ္ထိ ဓမ္မဒေသနာယ၊ နတ္ထိ ဝီရိယဿ၊ နတ္ထိ သမာဓိဿ၊ နတ္ထိ ပညာယ၊ နတ္ထိ ဝိမုတ္တိယာ။ ဣမေဟိ ဒွါဒသဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော နတ္ထိ ဒဝါ၊ နတ္ထိ ရဝါ၊ နတ္ထိ အပ္ဖုဋံ၊ နတ္ထိ ဝေဂါယိတတ္တံ၊ နတ္ထိ အဗျာဝဋမနော၊ နတ္ထိ အပ္ပဋိသင်္ခါနုပေက္ခာတိ။

တတ္ထ အပ္ပဋိသင်္ခါနုပေက္ခာတိ အညာဏုပေက္ခာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧတ္ထ စ တထာဂတဿ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိံ ကာယဝစီမနောသမာစာရပါရိသုဒ္ဓိယာဝ သင်္ဂဟေတွာ သမာစာရတ္တယဝသေန မဟာထေရေန တိကော ဒေသိတော။

ကိဉ္စနာတိ ကိဉ္စိက္ခာ။ ဣမေ ပန ရာဂါဒယော ပလိဗုန္ဓနဋ္ဌေန ကိဉ္စနာ ဝိယာတိ ကိဉ္စနာ။ တေနာဟ ‘‘ကိဉ္စနာတိ ပလိဗောဓာ’’တိ။

အနုဒဟနဋ္ဌေနာတိ အနု အနု ဒဟနဋ္ဌေန။ ရာဂါဒယော အရူပဓမ္မာ ဣတ္တရက္ခဏာ ကထံ အနုဒဟန္တီတိ အာသင်္ကံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘တတ္ထ ဝတ္ထူနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ ဝစနသေသော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ရာဂါဒီနံ အနုဒဟနဋ္ဌေ။ ဝတ္ထူနီတိ သာသနေ၊ လောကေ စ ပါကဋတ္တာ ပစ္စက္ခဘူတာနိ ကာရဏာနိ။ ရာဂေါ ဥပ္ပန္နော တိခိဏကရော ဟုတွာ။ တသ္မာ တံသမုဋ္ဌာနာ တေဇောဓာတု အတိဝိယ တိခိဏဘာဝေန သဒ္ဓိံ အတ္တနာ သဟဇာတဓမ္မေဟိ ဟဒယပ္ပဒေသံ ဈာပေသိ ယထာ တံ ဗာဟိရာ တေဇောဓာတု သနိဿယံ။ တေန သာ ဘိက္ခုနီ သုပတော ဝိယ ဗျာဓိ ဈာယိတွာ မတာ။ တေနာဟ ‘‘တေနေဝ ဈာယိတွာ ကာလမကာသီ’’တိ။ ဒေါသဿ နိဿယာနံ ဒဟနတာ ပါကဋာ ဧဝါတိ ဣတရံ ဒဿေတုံ ‘‘မောဟဝသေန ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတိဝတ္တိတွာတိ အတိက္ကမိတွာ။

ကာမံ အာဟုနေယျဂ္ဂိအာဒယော တယော အဂ္ဂီ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဣစ္ဆိတာ သန္တိ၊ တေ ပန တေဟိ ဣစ္ဆိတမတ္တာ၊ န သတ္တာနံ တာဒိသာ အတ္ထသာဓကာ။ ယေ ပန သတ္တာနံ အတ္ထသာဓကာ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘အာဟုနံ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာဒရေန ဟုနနံ ပူဇနံ အာဟုနန္တိ သက္ကာရော ‘‘အာဟုန’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ အာဟုနံ အရဟန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အာဟုနေယျာတိ ဘိက္ခဝေ မာတာပိတူနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၁၀၆)။ ယဒဂ္ဂေန စ တေ ပုတ္တာနံ ဗဟုကာရတာယ အာဟုနေယျာတိ တေသု သမ္မာပဋိပတ္တိ နေသံ ဟိတသုခါဝဟာ၊ တဒဂ္ဂေန တေသု မိစ္ဆာပဋိပတ္တိ အဟိတဒုက္ခာဝဟာတိ အာဟ ‘‘တေသု…ပေ… နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ။ သွာယမတ္ထောတိ ယော မာတာပိတူနံ အတ္တနော ဥပရိ ဝိပ္ပဋိပန္နာနံ ပုတ္တာနံ အနုဒဟနဿ ပစ္စယဘာဝေန အနုဒဟနဋ္ဌော၊ သော အယမတ္ထော။ မိတ္တဝိန္ဒကဝတ္ထုနာတိ မိတ္တဝိန္ဒကဿ နာမ မာတရိ ဝိပ္ပဋိပန္နဿ ပုရိသဿ